Pamekar Diajar Basa Sunda. Buku Tuturus Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas XI 9786021300268, 9786021300282

Citation preview

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT 2014

Pamekar Diajar

BASA SUNDA Buku Tuturus Guru SMA/MA Kelas XI

Pamekar Diajar

BASA SUNDA

Buku Tuturus Guru SMA/SMK/MA/MAK Kelas XI KURIKULUM 2013

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT BALAI PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN Jl. Dr. Rajiman No. 6 Telp. (022) 4264813 Fax: (022) 4264881 - Bandung Email: [email protected]

XI

Pamekar Diajar

BASA SUNDA KIKD Kurikulum 2013

Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT 2014

Pamekar Diajar

BASA SUNDA KIKD Kurikulum 2013

Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI Hak cipta © kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat Ditangtayungan ku Undang-undang

Disklaimer: Ieu buku téh diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga larapna Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan dikoordinasi ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina dipakéna buku taun 2014. Ieu buku téh sipatna “dokumén hirup”. Hartina bakal tuluy disarungsum luyu jeung kabutuh katut panéka jaman. Pangdeudeul ti rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajén ieu buku. PANYUSUN: Tatang Sumarsono Ahmad Hadi Ano Karsana Asep Ruhimat Darpan Dede Kosasih H. Dingding Haerudin H.Yayat Sudaryat Risnawati PENELAAH: Prof. Dr. H. Iskandarwassid, M.Pd. Dr. Hj. Ai Sofianti, M.Pd. Drs. H. Elin Syamsuri Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd. Budi Riyanto Rarancang Eusi: Yoshi Sukadar Rarancang Jilid: Yoshi Sukadar Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt. Dipedalkeun ku: DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT ISBN: 978-602-1300-26-8 (Jilid Lengkap) 978-602-1300-28-2 (Jilid 2) Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)

PANGBAGÉA

KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning nyaosan implemèntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat. Hasil garapan tim panyusun tèh aya dua rupi buku nyaèta buku murid sareng buku guru. Èta tèh mangrupa bagian tina pakèt Kurikulum Daerah, hususna ngeunaan pangajaran basa jeung sastra daèrah, dumasar kana Permendikbud No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sanès mung buku wungkul bagian èta Permendikbud tèh, tapi deuih ngawengku Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana Pelaksanaan Pembelajaran (RPP). Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra daèrah di Jawa Barat tiasa dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar ngeunaan basa jeung sastra daèrah, dipiharep dina diri murid aya parobihan anu tètèla, boh unsur sikepna (attitude), boh pangaweruhna (knowledge), boh kamampuh ngagunakeun katut karancagèan (performance; behavior). Singgetna mah èta unsur anu tilu tèh bisa disebut kompetènsi. Kalungguhan guru dina posisi agèn parobahan utama enggoning ngaimplemèntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotèsis basajan, saupami guru kagungan kompetènsi anu nohonan pasaratan Kurikulum 2013, tangtosna gè kalebet guru basa daèrah deuih, tinangtos èta kurikulum bakal tiasa diimplemèntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun sareng ngaronjatkeun kompetènsi guru tèh, di antawisna ku cara nysusun buku padoman guru, kalebet tarèkah anu kedah kènging pangajèn. iii

Muga-muga waè harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu tétéla dina dunya atikan ku diimplemèntasikeunana Kurikulum 2013 téh tiasa ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu badé dongkap.

Ban a du d ng, Desember Desem Bandung, 2013 Kep pal a a Dinas Pendidikan Pe Kepala Provinsi Jawa Barat,

Prof Prof. Dr Dr. H H. M Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA Pembina Utama Madya NIP. 19570807 198601 1 001

iv

PANGBAGÉA

KEPALA BALAI PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra daérah nu diperenahkeun janten muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna patali luyuna sareng elemén-elemén parobihan anu janten karakteristik Kurikulum 2013 anu ngawengku: Standar Kompeténsi Lulusan, Standar Isi, Standar Prosés, sareng Standar Penilaian. Éta katangtosan kedah kacangkem sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu mancén tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK. Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya 24 jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana janten buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid diajangkeun pikeun sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid eusina medar materi ajar sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen anu raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku Guru eusina medar silabus, métodologi pangajaran, sareng évaluasi, ogé mangrupi pangjembar buku murid. Komponén-komponén anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi buku guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun, nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun maké pamarekan saintifik sareng penilaian auténtik. Hal ieu dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu ngalarapkeun pamerakan saintifik sareng penilaian auténtik dina prosés pangajaran. Disusuna ieu buku téh mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret 2013, negunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, ogé v

dumasar kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah. Muga-muga waé ieu buku téh aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah, anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumulé sareng mekarkeun basa jeung sastra daérah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat. Tangtosna ogé ieu buku téh teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan pameredih sareng kaayaan pajaman.

Bandung, Desember 2013 Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian,

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd. Pembina Tk. I NIP. 196110051986031014

vi

PANGJAJAP

Kurikulum 2013 téh saéstuna mah masih kénéh Kurikulum Berbasis Kompeténsi (KBK) nu dimekarkeun pikeun nyanghareupan panéka jaman, utamana mah kompeténsi atawa kamampuh abad ka-21. Dina ieu abad, daék teu daék kabutuh karancagéan dina rupining widang, nu ngawengku kamekaran téhnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK) milu nangtukeun warna pangajaran basa Sunda. Luyu jeung éta hal, rumusan kompeténsi sikep (agama jeung sosial), kaweruh, jeung kaparigelan nu dipaké dadasar dina Kurikulum 2013 kudu ngaheulakeun pentingna karancagéan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa Sunda mah perlu ogé niténan kamandirian basa jeung budaya Sunda minangka média jeung wahana pangajaran basa Sunda. Kompeténsi dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana kompeténsi dina pangajaran SMA/SMK/MA nu sipatna nasional. Kompeténsi nu dipiharep ku murid SMA/SMK/MA dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung paripolah nu rancagé dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit). Eta kamampuh téh diécéskeun dina kompeténsi inti (KI) anu dipidangkeun minangka kaweruh basa Sunda anu bener tur merenah, ngéntép seureuh, sarta luyu jeung kontéks situasi. Éta kamampuh ogé dirarancang dina prosés pangajaran winangun papancén (project based learning) jeung ngoréhan (discovery learning) anu nyoko kana léngkah-léngkah nu ilmiah (saintifik) kayaning niténan, nanya, nyoba, nalar, jeung ngedalkeun (ngomunikasikeun). Ieu buku tuturus guru téh ngawincik tarékah minimal nu kudu dipilampah ku guru dina nuyun murid ngahontal kompeténsi nu dipiharep. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum 2013, murid diperedih gedé kawanina tur kadaék dina ngoréhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu engkéna parigel maké basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu hadé kana basa jeung sastra vii

Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun kautamaan sikep. Keur ngahontal éta tujuan, peran jeung karancagéan guru kacida diperlukeunana. Tangtu waé ieu buku téh réa kénéh kahéngkéranana. Panyawad katut pangdeudeul pikeun nyamapurnakeun ieu buku pohara dianti-atina. Bandung, Oktober 2013

Panyusun

viii

DAPTAR EUSI

PANGBAGEA: 1. Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat _iii 2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat _v PANGJAJAP _vii

A. B. C. D. E. F. G.

BAB I: PITUDUH UMUM Ngeunaan Buku Tuturus Guru ......................................................... Padika Make Buku Tuturus Guru ..................................................... Tatapakan Formal ........................................................................... Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran ..................................... Standar Kompetensi Lulusan (SKL) .................................................. Proses Pangajaran ............................................................................ Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas XI SMA/SMK/MA/MAK ...................................................................

2 2 4 4 5 5 6

BAB II: PITUDUH HUSUS Pangajaran 1: Kawih A. Maca Rumpaka Kawih ................................................................... B. Nyangkem Unsur Rumpaka Kawih .................................................. C. Neuleuman Wangun jeung Gaya Basa dina Rumpaka Kawih ............. D. Nyusun Paraprase tina Rumpaka Kawih ..........................................

10 12 12 14

Pangajaran 2: Sajak A. Nyangkem Eusi Sajak ...................................................................... B. Neuleuman Ajén Éstétika dina Sajak ................................................ C. Maham Wanda Sajak ....................................................................... D. Mintonkeun Sajak dina Wangun Deklamasi ...................................... E. Ngarang Sajak ................................................................................

17 19 20 21 22 ix

Pangajaran 3: Puisi Mantra A. Maca Mantra .................................................................................. B. Nengetan Purwakanti dina Mantra .................................................. C. Nganalisis Gaya Basa dina Mantra..................................................... D. Nengetan Wirahma dina Mantra ...................................................... E. Ngabandingkeun Papasingan Mantra ................................................

24 26 27 28 29

Pangajaran 4: Novel A. Nengetan Sempalan Novel ............................................................... B. Nyangkem Unsur Novel .................................................................. C. Neuleuman Unsur-unsur Novel ....................................................... D. Nganalisis Tingkesan Novel ............................................................. E. Nulis Sempalan jeung Tingkesan Novel ...........................................

31 32 33 34 34

Pangajaran 5: Pedaran Pakeman Basa A. Nyangkem Babasan jeung Paribasa ................................................... B. Nyangkem Kapamalian ................................................................... C. Nyangkem Kila-kila ....................................................................... D. Mikaweruh Cacandran ................................................................... F. Étos Urang Sunda ...........................................................................

36 37 38 39 39

Pangajaran 6: Pedaran Budaya A. Maca Wacana Pedaran ..................................................................... B. Nganalisis Wacana Pedaran ............................................................... C. Nulis Pedaran .................................................................................

40 42 42

Pangajaran 7: Wawancara A. Maham Pedara Ngeunaan Wawancara .............................................. B. Nyusun Kalimah Pananya Bahan Wawancara ..................................... C. Nuliskeun Bahan jeung Laporan hasil Ngawawancara ........................

44 45 46

Pangajaran 8: Warta A. Nengetan Warta Tulis ....................................................................... B. Maham Warta Lisan ........................................................................ C. Prakték Maca Warta .........................................................................

47 48 48

BAB III: PITUDUH MEUNTEUN Pangajaran 1: Kawih .............................................................................. Pangajaran 2: Sajak ................................................................................

51 54

x

Pangajaran Pangajaran Pangajaran Pangajaran Pangajaran Pangajaran

3: Puisi Mantra ..................................................................... 4: Novel ............................................................................... 5: Pedaran Pakeman Basa....................................................... 6: Pedaran Budaya ................................................................. 7: Wawancara ....................................................................... 8 :Warta ...............................................................................

57 60 63 65 67 69

PABUKON ..........................................................................................

71

xi

B ab

I

Pituduh Umum

1

A.

Ngeunaan Buku Tuturus Guru

Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu écés dina ngalaksanakeun kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara hal. 1. Wincikan léngkah-léngkah pangajaran dina raraga méré gambaran ka guru pikeun ngahontal kompeténsi dasar (KD) jeung indikator. 2. Susunan léngkah-léngkah kagiatan anu ngagambarkeun pangajaran nu gumulung tur ngamalir. 3. Léngkah pangajaran nu disusun dipiharep bisa ngahontal pangalaman diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah hadé, ngawasa konsép, kaparigelan mikir nu ilmiah (saintifik), kamampuh ngaréngsékeun masalah, karancagéan, pribadi nu sonagar (répléktif), tur numuwuhkeun rasa basa Sunda. 4. Dadaran rupining téhnik pikeun meunteun kamampuh murid. 5. Wawaran pikeun calecer (acuan) kagiatan rémédial jeung ngajembaran pangaweruh murid. 6. Pidangan kagiatan diajar nu silih simbeuh tur silih élédan (sharing). 7. Pituduh ngeunaan cara maké buku babon murid. Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh (sikep, kaweruh, jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur rinéka. Ari paripolahna ngawengku: 1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun téks, tumanya, ngawih, kaulinan, démonstrasi, pidangan masalah, jsté. 2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran nu ditepikeun. 3. Ngali kaweruh murid samémehna sangkan bisa ngait jeung kaweruh nu bakal diulik. 4. Papancén nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem konsép. 5. Méré lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid. 6. Méré unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan pamahaman murid.

B.

Padika Make Buku Tuturus Guru

Ieu buku Tuturus Guru téh mibanda kagunaan ganda, jaba ti pituduh maké buku babon murid ogé jadi calecer (acuan) keur kagiatan pangajaran di kelas. Guru dipiharep niténan heula sawatara hal nu dipidangkeun dina ieu buku. 2

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

1. Baca heula ieu buku kalawan telik tur imeut unggal kacana. 2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator pangajaran. 3. Tarékahan pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan pangajaran. Guru kudu nguatan jeung ngukuhan tarékah pikeun ngawangun sikep, kaweruh, katutg paripolah murid anu hadé. 4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan “pembiasaan”, pieunteungeun, pituladeun, jeung kultur di sakola anu hadé. 5. Luyukeun tiap-tiap léngkah kagiatan dina buku tuturus guru jeung buku babon murid. 6. Mekarkeun gagasan rancagé dina milih padika pangajaran. Sungsi ogé kagiatan séjén lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang. 7. Rupining stratégi pangajaran nu rék dimekarkeun (kayaning murid niténan, nanya, nyaritakeun, metakeun, ngawih, jsté.)kudu ngalibetkeun muridna sorangan jeung ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola. 8. Guru dipiharep mekarkeun: a. Métode “pengajaran aktif, inovatif, kréatif, éféktif, dan menyenangkan (PAIKEM)”; b. Timbang-timbang ogé maké pamarekan komunikatif jeung kontékstual; c. Kaparigelan nanya atawa tumanya; d. Kaparigelan muka jeung mungkas pangajaran; e. Kaparigelan ngolah kelas jeung pidangan kelas. 9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola atawa patali jeung sosial budaya Sunda. 10. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun sorangan alokasi waktu luyu jeung minggu éféktif, situasi katut kaayaan di sakola. 11. Dina sataun ajaran kelas X aya salapan materi anu kudu dibagi ku guru kalawan proporsional keur dua seméstereun. Kudu ditimbang-timbang ogé alokasi waktu antara seméster I jeung seméster II sangkan pangajaran bisa ditepikeun luyu jeung alokasi waktu anu nyampak. 12. Unggal matéri galeuh rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x lawungan). 13. Kagiatan dina minggu kahiji dimimitian ku niténan bahan, karep réséptif (ngaregepkeun jeung maca), minggu kadua mangrupa kagiatan nyoba jeung ngulik, ari minggu katilu jeung kaopat ngalarapkeun atawa midangkeun (kagiatan kréatif nulis jeung nyarita) hasil tina minggu kahiji jeung kadua. Murid digiring sangkan kaasah daya nalar jeung mikirna kalawan ngaleunjeur. Kagiatan dirarancang pikeun méré lolongkrang tumanya jeung ngali wawaran nu deukeut jeung murid. Bab I PITUDUH UMUM

3

14. Hasil pagawéan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina portofolio murid. 15. Pikeun tarékah ngoméan diri jeung minggu éféktif, jieun catetan réfleksi sanggeus hiji téma atawa bahan réngsé katepikeun. 16. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yén manéhna téh cerdas tur bisa. 17. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru ogé perlu saregep, enya-enya, tur sabar dina nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid téh béda-béda. Katambah-tambah teu sakumna padika pangajaran loyog pikeun sakumna guru, murid, tempat, waktu, jeung bahan ajar.

C.

Tatapakan Formal

Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasarkana Kurikulum 2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan. Kurikulum basa Sunda atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD) Mata Pelajaran Basa jeung Sastra Sunda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna, ngindungna mah tangtu waé kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah kaasup kana Kurikulum Daerah (Kurda). Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK téh diwincik jadi KIKD, luyu jeung pola struktur Kurikulum Nasional. KIKD disusun mangrupa struktur anu maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajar-ngajar. Cindekna, sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing méngpar tina katangtuan KIKD, téma, jeung alokasi waktu. Ari dina lebah milih bahan katut ngajarkeunana mah guru dibéré lolongkrang keur ngembangkeun karancagéanana. Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber keur tuturus guru. Ari sababna, naon-naon nu diperedih ku KIKD téh moal sagemblengna kacumponan mun ukur ngandelkeun tina hiji sumber. Kudu aya sumber-sumber lianna pikeun pangrojong kagiatan diajar-ngajar, di antarana média massa, bagbagan paélmuan lianna, jeung kondisi sosial budaya masarakat Sunda. Nya ka lebah dinya pisan guru kudu rancingeus pikeun néngan jeung ngungkab bahan pangrojong sangkan KIKD bisa kahontal jeung kacumponan.

D.

Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran

Sakabéh matéri dina ieu buku diluyukeun jeung sistem pidangan buku babon murid, nu dipidangkeun maké sistem spiral; dimitian ti nu babari heula, 4

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

terus ningkat ka nu hésé. Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana babari héséna téh tumerap kana saban pangajaran. Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku dumasar kana prinsip proporsional, tur tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun lahiriahna (panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa wacana, bisa deuih dina eusi atawa substansina (gampang-henteuna).

E.

Standar Kompetensi Lulusan (SKL) Ranah

Sikep

SD/MI

SMP/MTs

SMA/SMK/ MA/MAK

Nampa, ngajalankeun, ngajénan, jeung ngamalkeun Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat, alam sabudeureun, sarta dunya katut adabna.

Kaparigelan

Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung ngalarapkeun Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur rancagé dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).

Kaweruh

Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun. Pribadi nu ngawasa élmu kaweruh, téhnologi, seni budaya, sarta wawasan kamunasaan, kabangsaan, kanagaraan, jeung paradaban.

F.

Proses Pangajaran

Prosés pangajaran lumangsung maké pamarekan saintifik, anu léngkahléngkahna: 1. Niténan (mengamati), ku cara maca, ngaregepkeun, atawa nongton; 2. Nanya (menanya), ku cara ngayakeun tanya jawab atawa sawala; 3. Nalar (menalar/mengasosiasi), ku cara nambahan kaweruh anu leuwih jembar; 4. Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen); 5. Midangkeun, ngedalkeun, atawa nepikeun (mengkomunikasikan) 6. Ngawangun ramatloka (networking) ku cara néangan bahan tina sumber anu lian. Bab I PITUDUH UMUM

5

G.

Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas XI SMA/SMK/MA/MAK

KOMPETENSI INTI (KI)

KOMPETENSI DASAR (KD) 1.1.1

1.1

Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya

1.2

Menghayati dan 1.2.1 mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggungjawab, peduli (gotong royong, kerjasama, toleran, 1.2.2 damai), santun, responsif dan proaktif dan menunjukkan sikap sebagai bagian dari solusi atas berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efektif 1.2.3 dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam menempatkan diri sebagai cerminan bangsa dalam pergaulan dunia Memahami, menerapkan, 1.3.1

1.3

menganalisis pengetahuan faktual, konseptual, prosedural berdasarkan rasa ingintahunya tentang ilmu pengetahuan, teknologi, seni, budaya, 6

1.3.2

1.3.3

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Mensyukuri anugerah Tuhan akan keberadaan bahasa Sunda dan menggunakannnya sesuai dengan kaidah dan konteks sosial budaya sebagai sarana komunikasi melalui RUMPAKA KAWIH, SAJAK, MANTRA, NOVEL, BAHASAN, DESKRIPSI, WARTA, dan WAWANCARA Menunjukkan prilaku jujur, disiplin, peduli, dan santun dalam berbahasa Sunda untuk memahami RUMPAKA KAWIH, SAJAK, MANTRA, dan NOVEL. Menunjukkan prilaku jujur, disiplin, peduli, dan santun dalam berbahasa Sunda untuk memahami teks BAHASAN BUDAYA SUNDA dan DESKRIPSI YANG MENGANDUNG PAKEMAN BASA. Menunjukkan prilaku jujur, disiplin, peduli, santun, dan proaktif dalam berbahasa Sunda untuk memahami teks WAWANCARA serta WARTA dan/atau IKLAN Mengidentifikasi dan menganalisis RUMPAKA KAWIH sesuai dengan kaidah-kaidahnya. Mengidentifikasi dan menganalisis SAJAK sesuai dengan kaidahkaidahnya. Mengidentifikasi dan menganalisis MANTRA sesuai dengan kaidahkaidahnya.

1.3.4

dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan, kenegaraan, dan peradaban terkait fenomena dan kejadian, serta menerapkan pengetahuan prosedural pada bidang kajian yang spesifik sesuai dengan bakat dan minatnya untuk memecahkan masalah

1.3.5

1.3.6

1.3.7

1.3.8

1.4.1

1.4.2 1.4

Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah 1.4.3 konkret dan ranah abstrak terkait dengan 1.4.4 pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, dan 1.4.5 mampu menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan 1.4.6

Mengidentifikasi dan menganalisis NOVEL sesuai dengan kaidahkaidahnya. Mengidentifikasi dan menganalisis bahasan budaya Sunda sesuai dengan kaidah-kaidahnya. Mengidentifikasi dan menganalisis DESKRIPSI yang mengandung PAKEMAN BASA (babasan jeung paribasa, cacandran, dan/atau uga) sesuai dengan kaidah-kaidahnya. Mengidentifikasi dan menganalisis teks WAWANCARA sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan. Mengidentifikasi dan menganalisis teks WARTA dan/atau IKLAN sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan. Menanggapi dan mengekspresikan RUMPAKA KAWIH sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan. Menanggapi dan mengekspresikan SAJAK sesuai dengan kaidahkaidahnya secara lisan dan tulisan. Menanggapi dan membahas MANTRA secara lisan dan tulisan. Menanggapi dan meringkas NOVEL sesuai dengan kaidah-kaidahnya secara lisan dan tulisan. Menyusun dan menanggapi DESKRIPSI yang mengandung PAKEMAN BASA sesuai dengan kaidah-kaidahnya. Menyusun dan menanggapi BAHASAN tentang BUDAYA SUNDA sesuai dengan kaidahkaidahnya. Bab I PITUDUH UMUM

7

1.4.7

1.4.8

8

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Menyusun, memperagakan, dan menanggapi teks WAWANCARA sesuai dengan kaidah-kaidahnya. Menyusun, menyampaikan, dan menanggapi teks WARTA dan/ atau IKLAN sesuai dengan kaidahkaidahnya.

B ab

II

Pituduh Husus

9

P angajaran

1

KAWIH NO. 1

KAGIATAN Guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran kawih. Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar kawih. Guru ngagali pangaweruh murid ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun kawih, di antarana ngajak pikeun nginget-nginget kawih Sunda anu kungsi diregepkeunana, nepikeun mangpaat maham kana eusi jeung éndahna kawih salaku seni jeung media diajar basa Sunda. Guru ngarahkeun sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus diajar basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.

2

Guru ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matéri kawih ku cara nyebutan sawatara judul kawih Sunda nu kasohor. Upamana kawih Darso, jeung sajabana.

3

Guru nepikeun tujuan pangajaran kawih luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, di antarana: maluruh unsur rumpaka kawih maham wangun jeung gaya basa dina rumpaka kawih nyusun paraprase tina rumpaka kawih, jeung ngalengkepan rumpaka kawih

A.

Maca Rumpaka Kawih

NO. 4.

10

KAGIATAN Guru leuwih ti heula ngawanohkeun dua rumpaka kawih ngeunaan kadaharan jeung inuman anu judulna “És Lilin” jeung “Colénak” nu satuluyna dibaca ku siswa.

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

5.

Guru ngajak sakumna murid maca éta rumpaka kawih (upama aya) bari ngaregepkeun rékaman CD, DVD, atawa wangun rékaman séjénna. Upama teu aya rékamananan bisa dihaleuangkeun ku guru atawa ku salah saurang siswa.

6.

Pikeun nambahan wawasan siswa, guru ngawanohkeun ihwal rumpaka kawih, di antarana wangenan kawih, asal muasal istilah kawih, sajarah kamekaran kawih. Upama dianggap perlu, nepi ka ngaguar bédana kawih jeung wangun puisi séjénna upamana pupuh. Catetan: guru ulah kalalanjoan teuing medar istilah kawih, bisi hal poko, nyaéta neuleuman rumpaka kawih teu kaguar sagemblengna. Migawé pancén 1 Sangkan prosés pangajaran leuwih museur ka siswa, guru ngabagi siswa jadi sababaraha kelompok. Unggal kelompok diwangun ku 4 atawa 5 urang. Guru maréntahkeun siswa pikeun maluruh deui rumpaka kawih “És Lilin” jeung “Colénak” nu geus diregepkeunana pikeun migawé pancén ngeunaan: 1. nuliskeun kecap-kecap anu teu kahari sarta maluruh hartina dina kamus. “És Lilin” “Colénak” Kecap Harti kamus Kecap Harti kamus

7.

8.

Inggis Kakoncara Sieun kasohor Jsté. Jsté. 2. maluruh jumlah pada jeung jumlah jajar unggal padalisan Upamana: “És Lilin” “Colénak” Jumlah Jumlah Jumlah Pada Pada padalisan padalisan diwangun ku - Pada kahiji: diwangun ku - Pada kahiji: 6 pada 4 pada 4 padalisan 4 padalisan - Jsté - Jsté 3. maluruh eusi rumpaka lagu “És Lilin” euina nyaritakeun ngeunaan … rumpaka kawih “Colénak” euina nyaritakeun ngeunaan… Guru maréntah siswa pikeun medar hasil gawé kelompok dina kagiatan (7). Bab I PITUDUH HUSUS

11

B.

Nyangkem Unsur Rumpaka Kawih

No.

Kagiatan

9.

Dina ieu bagian guru babarengan jeung siswa medar perkara unsur nu aya dina rumpaka kawih “És Lilin” jeung “Colénak” sakumaha anu diguar dina buku siswa.

10.

Guru ngajak siswa pikeun maluruh rasa, nada, amanat. jeung téma nu aya dina kawih “És Lilin” jeung “Colénak”.

11.

Migawé Pancén 2 Guru ngabagi siswa jadi sababaraha kelompok. Unggal kelompok dipapancénan maluruh ngeunaan unsur-unsur nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Colénak”. Upamana, Kelompok 1 maluruh jeung ngajelaskeun rasa Kelompok 2 maluruh jeung ngajelaskeun nada Kelompok 3 maluruh jeung ngajelaskeun amanat Kelompok 4 maluruh jeung ngajelaskeun téma Jsté.

12.

Guru maréntah siswa pikeun medar hasil gawé kelompok dina kagiatan (11)

C.

Neuleuman Wangun jeung Gaya Basa dina Rumpaka Kawih

NO.

13.

12

KAGIATAN Dina ieu bagian guru ngajak siswa pikeun maham wangun jeung gaya basa dina rumpaka kawih. Guru nétélakeun yén rumpaka kawih “És Lilin” diwangun ku sisindiran, aya eusi jeung cangkang. Lantaran kitu, eusi éta kawih lain ukur nyaritakeun ngeunaan kainuman sabangsaning és lilin, tapi eusi sabenerna mah nyarutakeun kaasih atawa asmara. Nu satuluyna bisa dipaluruh sabada maham cangkang jeung eusi éta rumpaka.

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

14.

Guru maréntah siswa pikeun nengetan rumpaka kawih “És Lilin” nu diwangun ku cangkang jeung eusi, contona: Itu saha dunungan nu nungtun munding cangkang digantélan geuning ku saputangan itu saha dunungan nu ginding teuing sihoréng mah aduh geuning jungjunan

Eusi

15.

Guru maréntah siswa pikeun nengetan sora tungtung unggal jajar dina rumpaka kawih “És Lilin”, contona: Padeukeut sora I (ding Itu saha dunungan nu nungtun munding jeung ing) digantélan geuning ku saputangan Padeukeut sora a (ngan itu saha dunungan nu ginding teuing jeung nan) sihoréng mah aduh geuning jungjunan

16.

Guru ngajak siswa pikeun maca rumpaka kawih “Bulan Batu Hiu” bari ngaregepkeun tape, video, MP3 atawa wangun rékaman séjénna Satuluyna guru ngajak siswa pikeun maham gaya basa nu aya dina kawih “Bulan Batu Hiu”, kayaning a) Métapora (metaphor), b) mijalma (personifikasai), c) ngasor (litotes), d) rarahulan (hiperbola) , jeung d) rautan (eupimisme) sakumaha anu dipedar dina buku siswa.

17.

Guru ngajak siswa nengetan kecap-kecap nu ngandung gaya basa atawa kecap nu ngandung harti injeuman (konotasi) dina rumpaka kawih “Bulan Batu Hiu” sakumaha anu dipedar dina buku siswa. Conto: Kecap-kecap nu ngandung gaya basa babandingan (metapora) kayaning: Bulan nu ngagantung Æ ngabandingkeun kana barang séjén nu digantung tur biasana maké tali (gaya basa metafora) tinggal sapasi Æ ngabandingkeun kana barang séjén biasana dahareun nu dibagikeun sapasi séwang (gaya basa metafora) sésa purnama kamari Æ ngabandingkeun kana barang séjén upamana dahareun teu béak atawa duit sésa balanja (gaya basa metafora) sagala rasa dibedah Æ kecap bedah biasana sok dilarapkeun kana balong atawa tanggul Dina ruang haté Æ kecap ruang sok dipaké pikeun nuduhkeun tempat atawa patempatan (rohangan) (gaya basa metafora) sapeupeuting nyaksi Æ kecap nyaksi biasana dipaké ku jalma, jadi saksi atawa nyaksian. (gaya basa personifikasi atawa mijalma). Bab I PITUDUH HUSUS

13

18.

Migawé pancén 3 Pikeun migé ieu pancén, hadéna mah siswa dibagi jadi sababara kelompok. Tuluy dibagi tugas, unggal kelompok meunang tugas anu béda, upamana: Kelompok 1 migawé pancén no.1 maluruh cangkang jeung eusi unggal pada dina rumpaka kawih “És Lilin” Kelompok 2 migawé pancén no.2 maluruh cangkang jeung eusi nu aya dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Kelompok 3 migawé pancén no.3 maluruh sora nu padeukeut unggal tungtung padalisan dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Kelompok 4 migawé pancén no.4 maluruh gaya basa naon waé nu aya dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” . Kelompok 5 migawé pancén no.5 maluruh kecap-kecap naon waé anu dibalikan deui dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan”

19.

Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun midangkeun hasil pagawéanana.

D.

Nyusun Paraprase tina Rumpaka Kawih

NO. 20.

KAGIATAN Pikeun maham eusi rumpaka kawih, dina ieu bagian guru ngajelaskeun di antarana bisa ku cara ngawangun paraphrase. Guru ngajak siswa pikeun nengetan conto ngawangun paraphrase rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” jeung rumpaka kawih “Kabogoh Jauh” sakumaha anu aya dina buku siswa. Conto: Malati di Gunung Guntur Seungitna sungkeman ati Bodas sésétraning rasa jadina dina mumunggang leuweung larangan Proses ngawangun paraphrase: (kacaritakeun aya wanoja. Bakat ku geulis lir ibarat mekarna kembang) malati (éta wanoja téh ayana) di Gunung Guntur (daérah Garut). (Éta kembang téh kacida pisan) seungitna (nepi ka jsdi) sungkeman ati

14

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

(Warnana) bodas (nyacas jadi) sésétraning rasa (sakur nu ningali) (Éta kembang téh) jadina (persis) dina mumunggang (gunung Guntur) (Nu teu meunang kasaba ku manusa, dan cenah mah éta téh leuweung larangan)

21.

Hasil ngawangun paraphrase: Kacaritakeun aya hiji wanoja. Bakat ku geulis, éta kageulisanana téh diibaratkeun lir kembang malati nu keur mekar. Éta wanoja téh cicingna di Gunung Guntur daérah Garut. Ma’lum ka nu geulis. Kabéh jalma pada apal. Tapi teu sagawayah jalma (lalaki) bisa manggihan éta wanoja, sabab cicingna di mumunggang gunung Guntur, nu teu meunang kasaba ku manusa, da cenah mah éta téh leuweung larangan.

22.

Pancén 4: Guru maréntah siswa pikeun nyaritakeun eusi rumpaka kawih nu judulna “Malati di Gunung Guntur” jeung “Kabogoh Jauh” dina wangun paraphrase atawa wangun prosa séjénna kawas conto. Pikeun migawé ieu pancén, siswa dibagi jadi sababaraha kelompok. Upamana: Kelompok 1, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” Kelompok 2, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih “Kabogoh Jauh” Kelompok 3, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” Kelompok 4, migawé pancén nyusun paraphrase rumpaka kawih “Kabogoh Jauh”

23.

Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun midangkeun hasil pagawéanana.

24.

Guru ngoméntaran jeung meunteun hasil pagawéan kelompok.

E. Ngalengkepan Rumpaka Kawih NO. 25.

KAGIATAN Dina ieu bagian dipiharep siswa mampuh ngalengkepan sababaraha rumpaka kawih ngeunaan kadaharan. Bab I PITUDUH HUSUS

15

26.

Guru ngajak siswa pikeun ngawangun kelompok, saterusna méré tugas pikeun: ngalengkepan éta rumpaka kawih! maluruh rékaman kawihna dina wangun MP3 atawa wangun rékaman séjénna! nyaawalakeun eusina! Upamana: Kelompok 1, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Peuyeum Bandung”, Kelompok 2, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Borondong Garing”, Kelompok 3, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Tauco Cianjur”, Kelompok 4, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Goréng Pisang”, Kelompok 5, migawé tugas nu aya dina rumpaka kawih nu judulna “Tahu Sumedang” Jsté. Pikeun ngalengkepan rumpaka kawih, siswa bias maluruh dina internet, atawa ngaregepkeun MP3 sarta wangun rékaman séjénna.

27.

Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun midangkeun hasil pagawéanana.

28.

Guru ngoméntaran jeung meunteun hasil pagawéan kelompok.

16

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

P angajaran

2

SA JA K NO. 1

KAGIATAN Guru ngabsén murid sarta nyiapkeun pangajaran sajak. Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar sajak. Guru nepikeun mangpaat maham eusi sajak sarta ajén kaéndahan sajak. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus diajar basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.

2

Guru ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun sajak. Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria kana matéri sajak ku cara nyebutan sawatara judul sajak Sunda atawa ngajak pikeun ngingetnginget sajak Sunda nu kungsi dibaraca ku siswa.

3

Guru nepikeun tujuan pangajaran sajak luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentifikasi, nganalisis, méré koméntar, ngaeksperikseun sajak luyu jeung kaidah-kaidahna, ngaliwatan kagiatan. A. maca pikeun nyangkem eusi Sajak B. Neuleuman ajén éstétika dina Sajak C. maluruh Wanda Sajak D. mintonkeun Sajak dina Wangun Deklamasi E. ngarang Sajak

A. NO. 4.

Nyangkem Eusi Sajak KAGIATAN Dina ieu bagian dipiharep siswa mampuh nyangkem eusi sajak anu judulna “Priangan” karya Rahmat M. Sas Karana. Bab I PITUDUH HUSUS

17

5.

Guru maréntah sakabeh siswa siswa pikeun maca dina jero atawa maca ngilo sajak nu judulna “Priangan” karya Rahmat M Sas Karana. Sangkan kacangkem eusi sajak, siswa diparéntah macana bisa sababaraha kali.

6.

Guru nanyakeun ka siswa kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa.

7.

Guru maréntah siswa maca pedaran singget ngeunanan eusi sajak “Priangan”. Upama dianggap perlu guru bisa leuwih jembar deui medar éta eusi sajak ku cara ngagali pangalaman siswa hasil maca atawa pangalaman nyata nu kabandungan ku siswa ngeunaan alam Priangan.

8.

Pancén 1 Guru maréntah siswa sangkan migawé pancén 1. Pikeun ngaréngsékeun pancén 1, hadéna leuwih ti heula siswa dina sababaraha kelompok (umapana jadi 6 kelompok). Tugas unggal kelompok teu sarua, upamana - Kelompok 1: maluruh harti kecap mojang lenjang, hideung santen, srangéngé, dipépéndé, ngempur, jungjunan, puput umur, kurebkeun, jeung pangkonan dina kamus. - Kelompok 2: ngajelaskeun ma’na ungkara dina sajak mojang lenjang nu hideung santen nu aya dina padalisan kahiji sajak “Priangan” - Kelompok 3: maluruh gaya basa nu dipaké ku panyajak nepi ka tatar Sunda atawa alam Priangan téh diibaratkeun mojang lenjang nu hideung santen - Kelompok 4: maluruh kecap nu ngandung gaya basa mijalma (personifikasi) dina padalisan ka-2 jeung ka-3; - Kelompok 5: maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap jungjunan dina padalisan ka-4; - Kelompok 6: maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap pangkonan dina padalisan ka-6?

9.

Guru maréntah siswa pikeun midangkeun hasil gawé kelompok. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu midangkeun hasil pagawéaanana séwang- séwangan.

10.

Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabeh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 1 hasil sawala.

18

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

B. NO.

Neuleuman Ajén Éstétika dina Sajak KAGIATAN

11.

Dina ieu bagian dipiharep siswa mampuh neuleuman ajén ététika nu aya dina sajak.

12.

Guru leuwih ti heula maréntah siswa pikeun maca dina jero haté atawa maca ngilo pikeun neuleuman eusi sajak nu judulna “Lemah Cai Kuring” karya Apip Mustopa.

13.

Guru nanyakeun ka siswa kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa. Guru ngajak siswa pikeun neuleuman ajén éstétika sajak “Lemah Cai Kuring” karya Apip mustopa, di antarana aspék purwakanti. Contona: Padeukeutna sora di ahir atawa di tungtung disebutna purwakanti laras wekas: Lemah kuring i Cai kuring i Geuning geus loba nu kurang a

14.

Gaya basa mindoan kawit atawa gaya basa répetisi: Lemah kuring Cai kuring Geuning geus loba nu kurang Lemah kuring Cai kuring Geuning geus loba nu hayang …

15.

Pancén 2 Guru maréntahkeun siswa nyawalakeun eusi sajak nu judulna “Tukeurkeun Ieu Sajak” karya Yus Rusyana. Pikeun migawé ieu pancén 2, siswa dibagi jadi sababaraka kelompok (unggal kelompok 4-5 urang). Pancén nu kudu dipigawé ku unggal kelompok nyaéta: 1. nyatet kecap-kecap nu teu dipikaharti dina sajak, tuluy maluruh hartina dina kamus; 2. maluruh jumlah padalisan éta sajak; Bab I PITUDUH HUSUS

19

3. maluruh ajén éstétika naon waé nu aya dina éta sajak; 4. maluruh eusi nu dicaritakeun dina éta sajak? 5. Ngajelaskeun nu diébréhkeun ku panyajak dina pada kahiji, kadua, katilu, jeung pada kaopat? 16.

Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok midangkeun hasil pagawéaanana séwang- séwangan.

17.

Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabeh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 2 hasil sawala.

C.

Maham Wanda Sajak

NO.

KAGIATAN

9.

Dina ieu bagian dipiharep siswa miboga pangaweruh jeung pamahaman ngeunaan wanda sajak, di antarana pangaweruh ngeunaan sajak lirik jeung sajak lirik.

10.

Guru maréntah ka sababaraha urang siswa pikeun maca bedas sajak nu judulna “Seuneu Bandung”. Kalawan bagilir nepi ka dua tilu balikan, nepi ka siswa wanoh kana rumpaka éta sajak.

12.

Guru nanyakeun kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa.

13.

Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran ngeunaan sajak “Seuneu Bandung”

14.

Pancén 3 Dipigawé ku unggal kelompok, pancénna nya éta: maluruh kesan eusi sajak “Seuneu Bandung” nu aya dina padalisan ka-2, ka-3, jeung ka-4. (ku cara kelompok, siswa bakal leuwih laluasa nepikeun pamanggihna ka babaturan nu aya dina éta kelompokna, sajaba ti éta guru bisa leuwih efisien dina ngabandungan bédana pamanggih nu diébréhkeun ku wawakil unggal kelompok)

15.

Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok midangkeun hasil pagawéaanana séwang- séwangan.

16.

Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabeh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 3 hasil sawala.

20

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

17.

Siswa masih ngagabung jeung kelompokna séwang-séwangan. Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran nu aya dina buku siswa ngeunaan sajak épik.

18.

Guru maréntah siswa pikeun maca sajak nu judulna “Di Panugaran Batu Curug Sigay” karya Agus Suriamiharja.

19.

Guru maréntah ka salah saurang siswa minangka wawakil ti unggal kelompok pikeun maca bedas sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay” karya Agus Suriamiharja sacara bagilir.

20.

Guru nanyakeun kesan nu katangkep dina éta sajak, saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta sajak nu aya dina buku siswa. Sajeroning siswa nepikeun kesan nu aya dina eusi sajak, guru nuyun siswa pikeun maham eusi sajak.

21.

Guru ngajelaskeun prosés maham eusi sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay” ku cara paraphrase.

22.

Pancén 4 Guru maréntahkeun ka siswa nu aya dina unggal kelompok pikeun migawé pancén 4 neruskeun nyusun paraphrase sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay” (Hasil gawé kelompok téh tangtu moal sarua, gumantung kana kasang tukang pangalaman jeung pangaweruh siswana séwang-séwangan)

23.

Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok midangkeun hasil pagawéaanana séwang- séwangan.

24.

Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabeh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 4 hasil sawala.

D. NO.

Mintonkeun Sajak dina Wangun Deklamasi KAGIATAN

25.

Guru ngawanohkeun ka siswa tehnik sajak digalantangkeun atawa ngadéklamasikeun sajak.

26.

Guru maréntah siswa pikeun maca jero haté salah sahiji sajak nu judulna Cadas Pangéran karya Yus Rusyana, Grand Prix katya Godi Suwarna, jeung Ajengan Cigalumpit karya Apip Mustopa. Bab I PITUDUH HUSUS

21

27.

Guru nanyakeun kesan nu karandapan ku siswa sanggeus maca salah sahiji sajak nu judulna Cadas Pangéran karya Yus Rusyana, Grand Prix katya Godi Suwarna, atawa Ajengan Cigalumpit karya Apip Mustopa.

28.

Guru ngaréspon sarta ngalelempeng pamanggih siswa, nepi ka siswa bener-bener maham eusi éta sajak .

29.

Guru maréntah siswa pikeun maca bedas kalawan dijiwaan tur éksprésif salah sahiji sajak anu dipikaresepna tina tilu judul éta sajak.

30.

Guru maréntah siswa ngapalkeun hiji sajak nu dipikaresepna nepi ka kacangkem pikeun didéklamasikeun.

31

Guru maréntah ka unggal siswa pikeun ngadéklamasikeun salah sahiji sajak. Sajeroning siswa ngadéklamasikeun sajak, siswa séjénna diparéntah pikeun ngabandungan jeung meunteun babaturanana, nyatet kakurangan jeung kaunggulanana nepi ka ngasongkeun koméntarna.

E.

Ngarang Sajak

NO.

KAGIATAN

32.

Hasil pangalaman maca sababaraha sajak nepi ka ngadéklamasikeunana bakal jadi modal minangka bekel siswa dina diajar ngébréhkeun eusi haté dina wangun sajak.

32.

Dina ieu bagian guru ngajak siswa pikeun diajar nulis sajak. Guru maréntah siswa pikeun nulis hiji sajak kalawan nataan léngkahléngkahna, kayaning: 1. Nangtukeun Téma. Naha rék téma alam, téma cinta, téma kaagamaan, atawa téma diajar. 2. Tina téma nu geus ditangtukeun, terus tangtukeun rasa atawa suasanana. Téma cinta upamana, naha rék cinta nu pikabungaheun atawa cinta nu pikasediheun. Cinta nu pikabungaheun upamana keur kasamaran atawa rék jadian, sedengkeun cinta nu pikasediheun upama keur pepegatan atawa pipisahan. 3. Gunakeun imaji, naha rék dumasar kana paningal, pangdéngé atawa pangrasa. Dina sajak “Priangan” ungkara basa /bulan ngempur/. Éta téh dumasar kana paningal, sabab “Cahaya anu moncorong” ukur bisa kanyahoan upamana ditingali, lain didéngékeun.

22

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

33

34.

35.

4. Gunakeun simbul atawa perlambang. Dina sajak “Cadas Pangéran” di luhur aya ungkara basa /Kekerot Daendels nyabak gobang/. Éta téh ngalambangkeun hiji kaayaan jalma nu keur ambek. 5. Léngkah saterusna nyaéta ngarakit kecap. Kecap kudu dipilih sangkan éndah dibacana, nyaéta miboga wirahma (irama), murwakanti (rima), jeung ngandung gaya basa. Lima léngkah diluhur téh kaasup ogé kana unsur pangaweruh sajak, nyaéta téma, suasana, imaji, simbul, atawa perlambang, wirahma jeung purwakanti, sarta gaya basa. Guru maréntah siswa pikeun macakeun sajak meunang nulisna jeung ngoméntaran éta hasil karya sarta dituduhkeun bagian-bagian sajak nu dianggap masih héngkér kénéh. Guru jeung siswa babarengan nyindekkeun pangajaran ngeunaan sajak. Guru nepikeun réfléksina sarta nepikeun mangpaat hasil diajar sastra ngeunaan sajak dina kahirupan sapopoé.

Bab I PITUDUH HUSUS

23

P angajaran

3

MANTR A NO. 1

KAGIATAN Guru ngabsén siswa sarta nyiapkeun pangajaran mantra. Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar mantra. Guru nepikeun mangpaat maham eusi mantra sarta ajén kaéndahan mantra. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur jeung tanggung jawab, sarta santun sanggeus diajar basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.

2

Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun mantra.

3

Guru nepikeun tujuan pangajaran mantra luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentifikasi, nganalisis, méré koméntar, ngaeksperikseun sajak luyu jeung kaidah-kaidahna, ngaliwatan kagiatan: a) maca mantra b) nengetan purwakanti dina mantra c) nganalisis gaya basa dina mantra d) nengetan wirahma dina mantra e) ngabandingkeun papasingan mantra

A.

Maca Mantra

NO.

KAGIATAN

4.

Dina ieu bagian dipiharep siswa mibanda pangaweruh ngeunaan mantra ku cara maca sababara conto puisi mantra

24

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

5.

Guru maréntah siswa maca salah sahiji wanda mantra nu sok disebut jampé. Pikeun museurkeun panitén siswa jeung suasana diajarna leuwih kondusif alusna mah macana dibedaskeun.

6.

Guru nanyakeun ka siswa kesan nu katangkep dina éta mantra, saméméh siswa neruskeun maca pedaran eusi éta mantra nu aya dina buku siswa.

7.

Guru maréntah siswa maca pedaran singget ngeunanan eusi mantra. Upama dianggap perlu guru bisa leuwih jembar deui medar éta eusi mantra ku cara ngagali pangalaman siswa hasil maca atawa pangalaman nyata nu kabandungan ku siswa ngeunaan mantra di masarakat kiwari.

8.

Guru ngajak siswa pikeun maham eusi mantra ku cara maca pedaran ngeunaan eusi sagemblengna jeung ma’na nu aya dina unggal padalisan dina mantra “Jampé Ngarah Calakan”. nu aya dina buku siswa.

9.

Pancén1 Guru maréntah siswa sangkan migawé pancén 1. Pancén nu kudu dipigawé ku siswa nya éta: 1) nyatetkeun kecap-kecap anu teu kaharti, dina puisi mantra tuluy maluruh hartina dina kamus, 2) nyawalakeun eusi nu aya dina unggal mantra, jeung 3) midangkeun hasil pagawéan kelompok hidep di hareupeun kelompok séjénna nu aya dina mantra “Jampé Budak Harééng”, Jampé Raheut/Kakeureut atawa Kakadék, “Jampé Néangan Rejeki” jeung “Jampé Indit-Inditan”. Hadéna leuwih ti heula siswa dibagi jadi sababaraha kelompok (unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé unggal kelompok teu sarua, upamana Kelompok 1: migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé Budak Harééng” Kelompok 2: migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé Raheut/ Kakeureut atawa Kakadék, Kelompok 3: migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé Néangan Rejeki” Kelompok 4: migawé pancén nu aya dina mantra “Jampé InditInditan”

10.

Guru maréntah siswa pikeun midangkeun hasil gawé kelompok. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan. Bab I PITUDUH HUSUS

25

Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 1 hasil sawala.

11.

B.

Nengetan Purwakanti dina Mantra

NO. 12.

13.

KAGIATAN Dina ieu bagian dipiharep siswa miboga pangaweruh ngeunaan purwakanti pikeun maham ajén éstétika nu aya dina puisi mantra Guru maréntah siswa pikeun nengetan ku cara maca pedaran ngeunaan aspék kaéndahan rumpaka puisi mantra, di antarana ngeunaan padeukeutna sora unggal jajar (a-i-u-é-o-e-eu). Contona: dina “Jampé Ngarah Calakan”. Otak éncér lir paser jamparing Sora (i) Æ lir jeung jamparing Jsté. dina“Singlar ka Musuh” Curulung cai ti manggung Sora (u) Æ carulung, manggung

26

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

14.

Pancén 2 Guru maréntah ka siswa pikeun migawé pancén 2 ku cara nyawalakeun jeung babaturan sakelompokna. Pancénna nyaéta a) nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” jeung “Ajian Kabedasan” jeung nyirian sarta tuliskeun aspék purwakanti nu aya dina unggal éta mantra! Hadéna leuwih ti heula siswa dibagi jadi sababaraha kelompok (unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé unggal kelompok teu sarua, upamana: Kelompok 1: migawé pancén nu aya dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” Kelompok 2: migawé pancén nu aya dina mantra “Ajian Kabedasan” Kelompok 3: migawé pancén nu aya dina mantra “Rajah Citra Kasunyian” Kelompok 4: migawé pancén nu aya dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” Kelompok 5: migawé pancén nu aya dina mantra “Ajian Kabedasan” Kelompok 6: migawé pancén nu aya dina mantra “Rajah Citra Kasunyian” Jsté.

15.

Guru maréntah siswa pikeun midangkeun hasil gawé kelompok. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.

16.

Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 2 hasil sawala.

C. NO.

Nganalisis Gaya Basa dina Mantra KAGIATAN

17.

Dina ieu bagian dipiharep siswa mibanda pangaweruh jeung pamahaman ngeunaan gaya basa nu aya dina puisi mantra.

18.

Guru maréntah siswa pikeun maca buku siswa ngeunaan conto jeung pedaran gaya basa babandingan nu aya dina mantra “Jampé Budak Calakan”. Contona: panon seukeut lir panon heulang Jaté. Bab I PITUDUH HUSUS

27

19.

Pancén 3 Guru maréntah ka siswa pikeun migawé pancén 3 ku cara nyawalakeun jeung babaturan sakelompokna. Pancénna nyaéta: 1) nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra “Jangjawokan Kasaktian/Kakuatan” sarta “Jangjawokan Paranti Dipupur” sarta paluruh hartina dina kamus; 2) nganalisis gaya basa nu aya dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” sarta “Jangjawokan Paranti Dipupur”; jeung nyawalakeun hasil pagawéan kelompok hidep jeung kelompok séjénna di hareupeun kelas! Hadéna leuwih ti heula siswa dibagi jadi sababaraha kelompok (unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé unggal kelompok teu sarua, upamana: Kelompok 1: nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra “Jangjawokan Kasaktian/Kakuatan” Kelompok 2: nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra ““Jangjawokan Paranti Dipupur” Kelompok 3: nganalisis gaya basa nu aya dina mantra “Jangjawokan Kasaktian/Kakuatan” Kelompok 4: nganalisis gaya basa nu aya dina mantra ““Jangjawokan Paranti Dipupur” Jsté.

20.

Guru maréntah siswa pikeun midangkeun hasil gawé kelompok. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.

21.

Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 3 hasil sawala.

D.

Nengetan Wirahma dina Mantra

NO.

KAGIATAN

22.

Dina ieu bagian dipiharep siswa mibanda pangaweruh jeung pamahaman ngeunaan wirahman dina puisi pantra.

23.

Guru ngajak siswa pikeun nengetan pedaran ngeunaan wirahma nu aya dina puisi mantra ku cara maca buku siswa.

28

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

24.

Guru ngecék kamampuh hasil maca ku cara nanyakeun ka salah saurang siswa ngeunaan wirahma nu aya dina puisi mantra “Jampé Ngarah Calakan” jeung “Jampé Budak Harééng”.

25.

Pancén 4 Guru maréntah ka siswa pikeun migawé pancén 4 ku cara nyawalakeun jeung babaturan sakelompokna. Pancénna nyaéta: (1) nyatet kecapkecap nu teu dipikaharti dina “Jampé Raheut/Kakeureut atawa Kakadék” , “Jampé Néangan Rejeki” , jeung “Jampé Indit-inditan” sarta maluruh hartina dina kamus; (2) maluruh wirahma nu aya dina éta mantra; jeung (3) nyawalakeun hasil pagawéan kelompok hidep jeung kelompok séjénna di hareupeun kelas. Alternatip teknik pangajaranana bisa ku cara ngabagi siswa jadi sababaraha kelompok (unggal kelompok anggotana 4-5 urang). Pancén nu dipigawé unggal kelompok teu sarua, upamana: Kelompok 1: nyatet kecap nu teu kaharti dina “Jampé Raheut/ Kakeureut atawa Kakadék” sarta maluruh hartina dina kamus. Kelompok 2: nyatet kecap nu teu kaharti dina “Jampé Néangan Rejeki” sarta maluruh hartina dina kamus. Kelompok 3: nyatet kecap nu teu kaharti dina “Jampé Indit-inditan” sarta maluruh hartina dina kamus. Kelompok 4: maluruh wirahman nu aya dina “Jampé Raheut/ Kakeureut atawa Kakadék” Kelompok 5: maluruh wirahman nu aya dina “Jampé Néangan Rejeki” Kelompok 6: maluruh wirahman nu aya dina“Jampé Indit-inditan”

26.

Guru maréntah siswa pikeun midangkeun hasil gawé kelompok. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.

27.

Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 4 hasil sawala.

E. NO. 28.

Ngabandingkeun Papasingan Mantra KAGIATAN Guru ngajak siswa pikeun maham papasingan mantra, nu ngawengku (1) jangjawokan, (2) asihan, (3) jampé, (4) ajian, (5) singlar, dan (6) rajah. Bab I PITUDUH HUSUS

29

29.

Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran ngeunaan papasingan mantra.

30.

Guru ngajak sisiwa pikeun nepikeun pamanggihna sanggeus siswa maca pedaran ngeunaan papasingan mantra.

31.

Pancén 5 Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén ngadingkeun naon bédana eusi nu aya dina jampé, asihan, jangjawokan, ajian, singlar, jeung rajah Pikeun migawé ieu pancén, siswa bisa dibagi jadi sababaraha kelompok (sakelompok 4-5 urang). Pancén nu dipigawé ku unggal kelompok teu sarua, upamana: Kelompok 1 medar ngeunaan bédana antara jampé jeung jangjawokan Kelompok 2 medar ngeunaan bédana antara jangjawokan jeung asihan Kelompok 3 medar ngeunaan bédana antara asihan jeung ajian Kelompok 4 medar ngeunaan bédana antara ajian jeung singlar Kelompok 5 medar ngeunaan bédana antara singlar jeung rajah Kelompok 6 medar ngeunaan bédana antara rajah jeung jampé Kelompok 7 medar ngeunaan bédana antara ajian jeung rajah Kelompok 7 medar ngeunaan bédana antara asihan jeung jampé

32.

Guru maréntah siswa pikeun midangkeun hasil gawé kelompok. Guru ngabandungan siswa nu aya dina unggal kelompok nu midangkeun hasil pagawéanana séwang- séwangan.

33.

Guru maréntahkeun ka unggal siswa pikeun nyatet sakur hasil sawala, nepi ka sakabéh siswa ngabogaan catetan jawaban pancén 5 hasil sawala.

30

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

P angajaran

4

N OV E L NO. 1.

KAGIATAN Guru ngabsén siswa sarta tatahar pangajaran novel. Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar ngeunaan novel. Guru nepikeun mangpaat maham eusi novel sarta ajén atikan jeung kahirupan nu aya dina novel. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus diajar basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.

2.

Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun novel.

3.

Guru nepikeun tujuan pangajaran novel luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentifikasi, nganalisis, menanggapi, meringkas karya sastra wangun novel luyu jeung kaidah-kaidahna, ngaliwatan kagiatan: a) maca sempalan novel b) nyangkem unsur novel c) neuleuman unsure novel d) nganalisis tingkesan novel e) nulis sempalan jeung tingkesan novel

A.

Nengetan Sempalan Novel

NO.

KAGIATAN

4.

Dina ieu bagian dipharep siswa Guru ngajak siswa neuleuman novel ku cara maca sempalanana. Bab I PITUDUH HUSUS

31

5.

Guru maréntah siswa maca bedas kalawan bagilir sempalan novel pikeun maham unsur-unsurna kayaning palakuna, tempat kajadianana, waktu lumangsungna, jalan caritana, téma, jeung amanatna.

6.

Pancén 1 Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén 1. Dina éta pancén siswa dipiharep bisa ngajawab soal sabudeureun sempalan novel “Prasasti nu Ngancik dina Ati” nyaéta: 1. nyatet kecap-kecap anu teu kaharti dina éta novel sarta maluruh hartina dina kamus; 2. nataan palaku dina éta novel; 3. nyebutkeun anu jadi palaku utamana; 4. nétélakeun watek unggal palaku dina éta novel; 5. ngajelaskeun hubungan antara palaku dina éta novel; 6. Nataan tempat kajadian dina éta carita téh lumangsungna’ 7. Nyebutkeun waktu kajadianana; 8. Ngajelaskeun suasana; 9. Nétélakeun alur carita éta novel; 10. Nyebutkeun téma éta novel? 11. Ngajelaskeun anu hayang ditepikeun ku pangarang dina éta novel.

7.

Guru maréntah siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.

B.

Nyangkem Unsur Novel

NO. 8.

KAGIATAN Guru maréntah siswa maca pedaran ngeunaan unsur nu aya dina novel, kayaning téma, galur, palaku, latar, judul, point of view, jeung gaya basa. Pancén 2 Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén ngajelaskeun konsép ngeunanan téma, galur, palaku, latar, judul, point of view, jeung gaya basa! Pikeun migawé ieu pancén hadéna mah siswa dibagi perkelompok. Kelompok 1 ngajelaskeun perkara téma Kelompok 2 ngajelaskeun perkara galur Kelompok 3 ngajelaskeun perkara palaku

32

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

9.

Kelompok 4 ngajelaskeun perkara latar Kelompok 5 ngajelaskeun perkara judul Kelompok 6 ngajelaskeun perkara pint of view Kelompok 7 ngajelaskeun perkara gaya basa

10.

Guru maréntah siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.

C. NO.

Neuleuman Unsur-unsur Novel KAGIATAN

11.

Guru ngaping siswa pikeun maluruh unsur-unsur novel.

12.

Guru maréntah siswa maca sempalan novel nu judulna “Kakarén Révolusi” sarta nitah maluruh saha waé palakuna, dimana waé kajadianana, iraha lumangsungna, kumaha jalan caritana, naon témana, jeung naon amanatna.

13.

Saméméh siswa migawé pancén 3, guru nanyakeun ka siswa kesan nu kaalaman sanggeus maca éta novel, upamana nanyakeun kaharti henteuna basa atawa kekecapan nu dipaké panganteur éta novel. Upama loba basa atawa kekecapan nu teu kaharti ku siswa, guru maréntah siswa maluruh kecap-kecap anu teu kaharti dina éta novel sarta paluruh hartina dina kamus.

14.

Pancén 3 Guru maréntah siswa pikeun maluruh palaku, latar, galur, amanat, jeung téma nu aya dina novel “Kakarén Révolusi” karya Tatang Sumarsono jeung “Prasasti nu Ngancik dina Ati” karya Popon Saadah. Pikeun migawé ieu pancén, siswa bisa dibagi kelompok, upamana: Kelompok 1 tugasna maluruh palaku nu aya dina novel “Kakarén Révolusi” Kelompok 2 tugasna maluruh latar nu aya dina novel “Kakarén Révolusi” Kelompok 3 tugasna maluruh galur nu aya dina novel “Kakarén Révolusi” Kelompok 4 tugasna maluruh amanat nu aya dina novel “Kakarén Révolusi” Kelompok 5 tugasna maluruh téma nu aya dina novel “Kakarén Révolusi” Bab I PITUDUH HUSUS

33

Kelompok 6 tugasna maluruh palaku nu aya dina novel “Prasasti nu Ngancik dina Ati” Kelompok 7 tugasna maluruh latar nu aya dina novel “Prasasti nu Ngancik dina Ati” Kelompok 8 tugasna maluruh gaur nu aya dina novel “Prasasti nu Ngancik dina Ati” Kelompok 9 tugasna maluruh amanat nu aya dina novel “Prasasti nu Ngancik dina Ati” Kelompok 10 tugasna maluruh téma nu aya dina novel “Prasasti nu Ngancik dina Ati” 15.

Guru maréntah siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.

D.

Nganalisis Tingkesan Novel

NO.

KAGIATAN

16.

Dina ieu bagian dipiharep siswa miboga kamampuh ngabédakeun antara wacana sempalan novel jeung tingkesan novel.

17.

Guru maréntahkeun murid maca conto tingkesan novel “Mantri Jero” Sajeroning maca, siswa diparéntah pikeun merhatikeun kaidahkaidah basa tulis nu aya dina éta tingkesan novel, kayaning tanda baca, nuliskeun hurup kapital, isiltah, pilihan kecap, kaasup undakusuk basana.

18.

Pancén 4 Guru maréntahkeun siswa pikeun nuliskeun poko pikiran utama nu aya dina unggal paragrap tingeksan novel “Mantri Jero”.

19.

Guru maréntah siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.

E.

Nulis Sempalan jeung Tingkesan Novel

NO.

KAGIATAN

20.

Dina ieu bagian dipiharep siswa miboga kamampuh pikeun nuliskeun sempalan jeung ningkes novel luyu jeung kaidiah-kaidahna.

21.

Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran singget ngeunaan tingkesan jeung sempalan novel.

34

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

22.

Guru nugaskeun siswa pikeun maca hiji judul novel séjénna, tuluy siswa diparéntah pikeun nuliskeun sempalan jeung tingkesan tina éta novel nu dibacana. Pikeun migaé ieu tugas bisa dipigawé ku saurang, duaan, atawa kelompok (diluyukeun jeung situasi jeung kondisi siswana).

23.

Guru ngumpulkeun hasil pagawéan siswa jeung maréntahkeun siswa pikeun macakeun éta hasil pagawéanana.

Bab I PITUDUH HUSUS

35

P angajaran

5

BAHASAN PAKEMAN BASA NO. 1.

KAGIATAN Guru ngabsén siswa sarta tatahar pangajaran pakeman basa. Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar ngeunaan pakeman basa. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham pakeman basa dina kahirupan sapopoé. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus diajar pakeman basa Sunda minangka bagian tina kaarifan lokal.

2.

Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun pakeman basa.

3.

Guru nepikeun tujuan pangajaran pakeman basa luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentifikasi, nganalisis, nepikeun koméntar sanggeus weruh jeung maham ngeunaan pakeman basa luyu jeung kaidah-kaidahna, anu ngawengku: a) babasan jeung paribasa, b) kapamalian, c) kila-kila, d) cacandran, e) uga, jeung f) etos urang Sunda

A.

Nyangkem Babasan jeung Paribasa

NO.

KAGIATAN

4.

Guru ngaping siswa pikeun maca babasan jeung paribasa wawaran luang, pangjurung laku hade, panyaram léngkah salah.

5.

Sanggeus dibaraca, guru mancing siswa pikeun nataan babasan jeung paribasa séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara nanyakeun. Sakur babasan jeung paribasa nu ditataan ku siswa hadéna dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.

36

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

6.

7.

8.

9.

B.

Pancén 1 Guru maréntah siswa pikeun migawé pancén maluruh harti paribasa ku cara ngajodokeun kana jawaban nu geus disadiakeun. Pancén 2 Guru maréntahkeun ka siswa pikeun migawé pancén maluruh harti kecap tina kamus jeung harti injeuman (konotatif) dina ungkara babasan jeung paribasa. Contona: 1. Kejot borosot kejot (pangajak haté at. kahayang nu datangna ngadadak) borosot (kecap pagawéan ngalésotkeun at. ngécagkeun naonnaon barangbawaan beurat nu diais atawa nu digandong) hartina: ulah waka buru-buru nyieun kaputusan, kudu dipikir dibulakbalik heula, jsté. Pancén 3 Guru maréntahkeun ka siswa pikeun migawé pancén nyieun kalimah ngagunakeun babasan jeung paribasa. Contona: 1. Dug hulu pet nyawa Hartina: digawé satékah polah taya eureuna. Kalimahna: Mang Damiri nepi ka dug hulu pet nyawa usaha pikeun nyumponan pangabutuh hirup kulawargana, Jsté. Pancén 4 Guru maréntahkeun ka siswa pikeun migawé pancén ngalengkepan babasan jeung paribasa. Contona: 1. _____ beubeulahan térong Kawas beubeulahan térong, Jsté.

Nyangkem Kapamalian

NO.

KAGIATAN

10.

Guru maréntah siswa pikeun maca pedaran jeung conto ngeunaan kapamalian. Dina ieu bagian guru nepikeun yén kapamalian sakapeung mah teu asup akal, tapi saéstuna mah ngandung rupa-rupa ma’na anu nyamuni. Bab I PITUDUH HUSUS

37

Conto: Ulah nambulan uyah: Alesan karuhun: bisi potong peujit Alesan sabenerna: Kecap potong peujit bisa jadi mangrupa simbol tina gering atawa nepi ka maotna. Ceuk logika, lamun urang loba dahar uyah tangtu tekanan darah bakal leuwih luhur, atawa sok disebut darah tinggi. Panyakit darah tinggi bakal ngabalukarkeun stroke jeung panyakit jajantung. Jsté.

11.

Sanggeus dibaraca, guru maluruh ka siswa pikeun sangkan nataan ungkara basa kapamalian séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara nanyakeun. Sakur ungkara kapamalian nu ditataan ku siswa hadéna dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.

12.

Pancén 5 Guru maréntah siswa gawé kelompok pikeun nyawalakeun alesan nu asup akal (logis) ngeunaan rupa-rupa ungkara kapamalian. Contona: Ulah cicing dina lawang panto Alesan karuhun: bisi hésé meunang jodo Alesan sabenerna: ngahalangan panto, lantaran batur hésé ngaliwat.

C.

Nyangkem Kila-kila

NO.

KAGIATAN

13.

Guru ngajak ka siswa pikeun maca pedaran jeung conto ngeunaan kila-kila.

14.

Sanggeus dibaraca, guru maluruh ka siswa pikeun sangkan nataan conto kila-kila séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara nanyakeun. Sakur conto kila-kila nu ditataan ku siswa hadéna dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.

15.

Pancén 6 Guru maréntah siswa migawé pancén katerangan tina kila-kila. Conto: tanda aya nu sono ka urang kila-kilana: lamun murag bulu mata

38

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

D.

Mikaweruh Cacandran

NO.

KAGIATAN

16.

Guru ngajak siswa pikeun maca pedaran jeung conto ngeunanan cacandran jeung uga.

17.

Sanggeus dibaraca, guru maluruh ka siswa pikeun sangkan nataan conto cacandran jeung uga séjénna nu teu aya dina buku siswa ku cara nanyakeun. Sakur conto cacandran jeung uga nu ditataan ku siswa hadéna dicatet ku siswa séjénna sangkan nambahan pangaweruhna.

18.

Guru maréntah siswa cacandran. Conto: Cianjur katalanjuran Sumedang ngarangrangan Jsté.

F. NO.

pikeun

migawé

pancén

ngalengkepan

Étos Urang Sunda KAGIATAN

19.

Guru ngajak siswa pikeun maca pedaran ngeunaan étos nu jadi sawangan hirup masarakat urang Sunda.

20.

Minangka panutup, guru nyindekkeun yén dina dina budaya Sunda leubeut ku ajén-ajén moral anu bakal nungtun urang kana laku hade. Guru ogé nepikeun aktif nepikeun ajén-inajén ngeunaan kahirupan nu aya di masarakat Sunda, di antarana nu aya dina babasan jeung paribasa sangkan siswa miboga karakter anu cageur, bageur, bener, pinter, jeung singer.

Bab I PITUDUH HUSUS

39

P angajaran

6

PEDARAN BUDAYA SUNDA NO. 1.

KAGIATAN Guru ngabsén siswa sarta tatahar pangajaran pedaran budaya Sunda. Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar ngeunaan pedaran budaya Sunda. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham budaya Sunda dina kahirupan sapopoé. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus diajar budaya Sunda minangka kaarifan lokal.

2.

Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun budaya Sunda.

3.

Guru nepikeun tujuan pangajaran pedaran budaya Sunda luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar jeung indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentifikasi, nganalisis, nepikeun koméntar luyu jeung kaidah-kaidahna boh lisan boh tulis sanggeus: a) maca wacana pedaran budaya Sunda, b) nganalisis wacana pedaran budaya Sunda, jeung c) nulis wacana pedaran budaya Sunda

A.

Maca Wacana Pedaran

NO. 4.

5.

40

KAGIATAN Guru ménta siswa pikeun maca bedas kalawan bagilir wacana pedaran “Kampung Cireundeu”. Pikeun nambahan wawasan siswa, guru ogé bisa ngawanohkeun ruparupa kabudayaan Sunda séjénna, upamana kasenian Sunda, pakakas tradisioal, rupa-rupa wawangunan, atawa kahirupan sosial masarakat Sunda di kampung adat.

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

6.

Pancén 1 Pikeun museurkeun konséntrasi siswa, diselang heula ku ngajawab soal. Guru nanyakeun langsung (lisan) ka siswa ngeunaan: bisi aya kecap-kecap nu dianggap hésé ku siswa sarta maluruh hartina dina kamus; lokasi pernahna Kampung Cireundeu; ciri anu ngabédakeun Kampung Cireundeu jeung kampung séjénna; kaayaan ékonomi masarakat Kampung Cireundeu; alesan pangna sampeu jadi kadaharan poko urang Kampung Cireundeu.

7.

Pikeun maluruh kadariaan siswa, guru nampung rupa-rupa kesan jeung koméntar atawa pananya siswa kana eusi wacana nu geus dibacana. Dina éta wacana disabit-sabit ngeunaan kadaharan. Guru ogé bisa nanyakeun ka siswa yén sajaba ti éta téh, naon deui ngaran kadaharan séjénna. Pikeun nguji kamampuh siswa, guru nanyakeun rupa-rupa kadaharan has nu aya di unggal daérah.

8.

Guru ménta deui ka siswa pikeun neruskeun maca bedas éta wacana kalawan bagilir.

9.

Pancén 2 Guru ménta siswa ngajawab soal wacana “Kampung Cireundeu”, anu ngawengku: maluruh deui kecap-kecap nu teu kaharti sarta maluruh hartina dina kamus; nyebutkeun kayakinan nu diagem ku mayoritas masarakat Kampung Cireundeu; ngajelaskeun tujuan acara ‘Sérén Taun Ngemban Taun Saka’ di Kampung Cireundeu; nataan rupa-rupa kasenian Sunda nu aya di Kampung Cireundeu; nataan kaolahan naon nu aya di Kampung Cireundeu nu dijieun tina sampeu; nataan saha waé nu kungsi ngalélér pangajén ka Kampung Cireundeu.

10.

Pikeun nambahan wawasan siswa, guru ogé nataan ngaran kampung adat séjénna, kayaning Kampung Dukuh, Kampung Naga, Ciptagelar, jeung sajaban. Upama siswa hayang leuwih apal, bisa maca rupa-rupa sumber bacaan atawa maluruh dina internet. Bab I PITUDUH HUSUS

41

11.

Pancén 3 Guru ménta siswa nuliskeun deui pedaran ngeunaan :Kampung Cireundeu” ku basa sorangan. Sangkan ngaguluyur, siswa bisa ngagunakeun rangkay karangan minangka poko-poko bahan wacanana sakumaha nu aya dina buku siswa.

12.

Guru ménta siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.

B.

Nganalisis Wacana Pedaran

NO.

KAGIATAN

13.

Guru ménta siswa pikeun nganalisis wacana “Adat Kabiasaan”. Eusi éta pedaran ngeunaan kabiasaan ngurus orok, nyundatan, jeung dina kawinan.

14.

Pikeun nambahan wawasan siswa, guru ogé nataan rupa-rupa adat kabiasaan séjénna anus ok dilakukeun ku masarakat Sunda, upamana kabiasaan dina ngolah sawah, ngahuma, miara paré, jeung sajabana. Bisa ogé nanyakeun bisi aya siswa anu kungsi ngalaman atawa ngabandungan kagiatan upacara adat di daérahna.

15.

Pancén 4 Guru ménta siswa pikeun migawé pancén tina wacana “Adat Kabiasaan”. Perkara anu kudu dipgawé ku siswa nya éta: 1) nyatet kecap-kecap nu teu kaharti dina éta wacana sarta maluruh hartina dina kamus; 2) nyatet poko pikiran nu aya dina unggal paragarap éta wacana; 3) nuliskeun hal naon waé anu dipedar dina éta wacana.

16.

Guru ménta siswa pikeun ngalaporkeun hasil pagawéanana.

C.

Nulis Pedaran

NO.

17.

42

KAGIATAN Guru ménta ka siswa pikeun maca sawataraha hal penting ngeunaan bagbagan nulis pedaran. Sanggeus maca dipiharep siswa maham: (1) nangtukeun téma/topik, jeung judul, (2) nangtukeun judul nu alus, (3) tujuan nulis pedaran, (4) kumaha ngumpulkeun jeung milah-milah bahan, jeung (5) nyusun rangkay karangan.

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

18.

19.

Guru ménta ka siswa jeung batur sakelompokna pikeun nulis pedaran. Kaidah-kaidah nulis pedaran geus ditangtukeun dina buku siswa. Nu kudu diperhatikeun ku siswa nya éta: eusina medar salah sahiji budaya nu aya di tatar Sunda, upamana penca, calung, réog, degung, jaipongan, kaulinan, atawa budaya séjénna; medar karangan hasil gawé kelompok di hareupeun kelas sacara bagilir; méré koméntar kana pedaran kelompok séjénna; nyatet hal-hal penting nu dipedar ku kelompok séjén. Guru ménta siswa pikeun ngalaporkeun hasil gawé kelompok jeung meunteun hasil sawala.

Bab I PITUDUH HUSUS

43

P angajaran

7

WAWANCARA NO.

KAGIATAN

1.

Guru ngabsén siswa sarta tatahar nepikeun pangajaran ngeunaan wawancara. Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar matéri wawancara. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham perkara matéri wawancara. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus diajar matéri wawancara.

2.

Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun matéri wawancara.

3.

Guru nepikeun tujuan matéri pangajaran wawancara luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar katut indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentifikasi, nganalisis, nyusun, meraktekkeun, jeung nepikeun koméntar kana téks wawancara luyu jeung kaidah-kaidahna boh lisan boh tulis sanggeus ngalakukeun kagiatan: a) maca pedaran ngeunaan wawancara, b) latihan nyusun bahan pikeun ngawawancara, sarta c) latihan ngalaporkeun hasil wawancara

A.

Maham Pedara Ngeunaan Wawancara

NO.

KAGIATAN

4.

Guru ménta siswa pikeun maca pedaran jeung conto téks wawancara.

5.

Pikeun nguji kamampuh siswa, kayaning lentong atawa lagu kalimah, artikulasi, jeung bedas halonna sora, guru ménta dua urang siswa pikeun maca bedas téks wawancara (saurang jadi tokoh Nu Nanya sarta saurang deui jadi Narasumber)

44

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

6.

B. NO.

Pancén 1 Pikeun nguji pangaweruh siswa ngeunaan pedaran wawancara jeung pamahamanana kana eusi ték wawancara nu geus dibacana, guru ménta siswa pikeun migawé pancén, nyaéta: nataan aspék-aspék nu kudu diperhatikeun saupama rék nuliskeun hiji laporan hasil wawancara; 1. nuliskeun deui pertanyaan model 5 W jeung 1H (what, who, where, which, when, jeung How) nu aya dina téks wawancara nu geus dibacana. 2. Upamana: what (naon): “Naon waé anu karandapan ku jalma anu ngagunakeun narkoba téh, Pa?” Jsté.

Nyusun Kalimah Pananya Bahan Wawancara KAGIATAN

7.

Guru ngajak siswa pikeun maham sababaraha aspék nu perlu kudu diperhatikeun saméméh ngalaksanakeun kagiatan wawancara, di antarana 1) nangtukeun tujuan ngawawancara, 2) nangtukeun topik wawancara, 3) nyusun pananya, 4) ménta idin ka narasumber, 5) ngawanohkeun diri ka narasumber, 6) nepikeun maksud ngawawancara, 7) nanya kalawan jelas, 8) nyadiakeun catetat jeung alat rékam, 9) ulah lila teuing.

8.

Guru ménta siswa pikeun ngajelaskeun alesan tina aspék-aspék nu perlu kudu diperhatikeun saméméh ngalaksanakeun kagiatan wawancara.

9.

Pancén 2 Guru maréntah ka siswa pikeun latihan nulis kalimah tanya menerah pikeun ngalengkepan jawaban anu geus disadiakeun.

10.

Guru maréntah ka siswa pikeun macakeun kalimah tanya nu dipigawéna.

11.

Pancén 3 Guru maréntah siswa sangkan metakeun téks wawancara anu tokohna Siswa jeung patugas Museum KAA kalawan jelas sorana jeung merenah lentongna. Bab I PITUDUH HUSUS

45

C.

Nuliskeun Bahan jeung Laporan hasil Ngawawancara

NO.

KAGIATAN

12.

Guru ménta siswa pikeun maca pedaran jeung conto téks wawancara.

13.

Guru ngajak siswa pikeun nepikeun pamadegan atawa koméntarna kana pedaran jeung conto hasil wawancara wangun Tanya jawab jeung narasi anu geus dibacana.

14.

Pancén 4 Guru nugaskeun siswa jeung babaturan sakelompokna nyiapkeun bahan keur ngawawancara jeung ngalaporkeun hasilna dina wangun 1) tanya jawab; 2) narasi.

15.

Guru maréntah unggal kelompok pikeun ngalaporkeun hasil wawancara.

46

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

P angajaran

8

WA RTA NO.

KAGIATAN

1.

Guru ngabsén siswa sarta tatahar nepikeun pangajaran ngeunaan warta. Guru ngajelaskeun tujuan nu kudu dihontal ku siswa saréngséna diajar matéri warta. Guru nepikeun mangpaat weruh jeung maham perkara matéri warta. Guru ngarahkeun siswa sangkan bisa mekarkeun sikep jujur, tanggung jawab, jeung santun sanggeus diajar matéri warta.

2.

Guru ngajak siswa pikeun aub leuwih daria ngagali pangaweruh nu nyampak dina diri siswa ku cara ngayakeun tanya jawab sabudeureun matéri warta, kayaning wangenan warta, jenis warta, jeung kumaha carana maluruh bahan pikeun warta.

3.

Guru nepikeun tujuan matéri pangajaran warta luyu jeung pamaredih Kompeténsi Dasar katut indikator nu dipiharep, kayaning mampu ngaidentifikasi, nganalisis, nyusun, meraktekkeun, jeung nepikeun koméntar kana téks warta luyu jeung kaidah-kaidahna boh lisan boh tulis sanggeus ngalakukeun kagiatan maca pedaran ngeunaan warta tulis jeung warta lisan katut conto-contona, sarta latihan maca warta.

A. NO.

Nengetan Warta Tulis KAGIATAN

4.

Guru maréntahkeun siswa nengetan sababaraha conto warta.

5.

Guru ngaping murid nganalisis eusi warta.

6.

Guru ménta ka siswa pikeun ngajelaskeun bédana eusi warta “Helaran Jampana Kota Tasikmalaya” jeung “Liverpool Ngudag Big Four” dumasar wandana (straight news report dept news). Bab I PITUDUH HUSUS

47

7.

Pancén 1 Guru nugaskeun ka siswa pikeun ngajawan soal ngeunaan: 1) Nuliskeun jumlah paragraph warta nu judulna nu judulna “Helaran Jampana Kota Tasikmalaya 2013” jeung “Liverpool Ngudag Big Four” 2) nuliskeun poko pikiran utamana unggal paragrap nu aya dina éta warta; 3) nuliskeun babagian éta warta dumasar unsur 5 W jeung 1H; sarta 4) nuliskeun alesan pangna warta nu judulna “Helaran Jampana Kota Tasikmalaya 2013” kaasup kana wanda straight news report jeung “Liverpool Ngudag Big Four” kaasup kana wanda dept news.

8.

Guru maréntah sisiwa jeung babaturan sakelompokna pikeun ngalaporkeun tugas nu geus dipigawé na.

B.

Maham Warta Lisan

NO.

KAGIATAN

9.

Guru ngajak murid pikeun maca kalawan gemet pedaran jeung ruparupa conto warta lisan.

10.

Pancén 2 Guru nugaskeun ka siswa pikeun ngajawan soal ngeunaan: 1) Naon pijuduleun atawa topik warta lisan ka-1, ka-2, jeung ka-3; 2) nuliskeun eusi nu aya dina tilu éta warta; 3) nétélakeun mana atina tilu éta warta anu kaasup kana Straight News Report jeung nu kaasup kana Dept News; 4) nuliskeun poko pikiran utama nu aya dina unggal paragrap katilu warta di luhur; 5) nataan babagian eusi éta tilu warta dumasar unsur 5 W jeung 1H.

11.

Pikeun migawé pancén 1, hadéna mah kelas dibagi tilu kelompok, unggal kelompok nganalisis hiji warta (warta kahiji ku kelompok 1, warta kadua ku kelompok 2, jeung warta katilu ku kelompok 3, jsté.

12.

Guru maréntah murid pikeun ngalaporkeun hasil pagawéan kelompokna dina wangun sawala kelas.

C.

Prakték Maca Warta

NO. 13.

48

KAGIATAN Guru ngajelaskeun jeung méré conto cara maca warta nu hadé. Pikeun nyontoan cara maca warta nu hadé bisa dicontoan ku guru, nyetél rékaman warta radio atawa televisi.

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

14.

Guru ngajak siswa pikeun merhatikeun lentong maca warta dina radio, sarta lentong katut pasemon maca warta dina televisi.

15.

Guru ngamotivasi siswa atawa ngayakinkeun, yén sakabéh murid ogé bisa maca warta kawas conto dina radio atawa televisi. Pikeun ngahontal kamampuh maca warta nu hadé kudu loba latihan jeung ngabandungan warta nu disiarkeun dina radio atawa televisi.

16.

Guru maréntahkeun unggal murid maca warta digalantangkeun kalawan merhatikeun lentong jeung tanda bacana. Siswa bisa mawa alat minangka micropun, atawa barang-barang séjénna nu ngagambarkeun suasana di studio radio atawa televisi.

17.

Guru nepikeun koméntar sanggeus murid maca warta dibarengan ku ngamotivasi. Sajaba ti guru, murid ogé dibéré lolongkrang waktu pikeun nepikeun koméntarna ka babaturanana.

18.

Pancén 3 Guru nugaskeun ka siswa pikeun: 1) néangan warta dina kalawarta Sunda (koran atawa majalah) jeung dina televisi nu eusina wandana Straight News Report jeung Dept News; 2). nuliskeun deui éta eusi warta ku basa siswa; 3) macakeun éta warta beunang nulisna ka babaturan kelompok séjénna, sarta 4) ngoréksi éta téks warta hasil pagawéanana upama aya kénéh nu can merenah.

Bab I PITUDUH HUSUS

49

B ab

III

Pituduh Meunteun

50

PANGAJARAN 1 KAWIH Format Meunteun pancén 1 1) Rumus meunteun pagawéan nuliskeun kecap nu teu kaharti jeung maluruh hartina dina kamus Jumlah harti kecap nu bener Peunteun =

X 100 Jumlah kecap nu dicatet

2) Rumus meunteun jumlah pada jeung jumlah padalisan Aspék nu dipeunteun

Skor maksimum 10 30 10 20 70

Bobot

Jumlah pada rumpaka “És Lilin” Jumlah padalisan unggal pada rumpaka “És Lilin” Jumlah pada rumpaka “Colénak” Jumlah padalisan unggal pada rumpaka “Colénak”

10 5 10 5

4) Format meunteun eusi rumpaka kawih Aspek nu dipeunteun Ngajelaskeun Eusi rumpaka kawih “És Lilin” Ngajelaskeun Eusi rumpaka kawih “Colénak”

Bener 100 100

Skor aya keneh Salah nu kurang 70 50 70 50

Format Meunteun pancén 2 Aspek nu dipeunteun Rumpaka nu ngagambarkeun ngeunahna (pelem) éta kadaharan, sajaba ti murah hargana. Rumpaka nu ngagambarkeun kareueus urang Sunda boga kadaharan tradisonal warisan kolot baheula nu kasohor (kakoncara) ka saalam dunya (buana) ngaranna colénak Rumpaka nu ngagambarkeun sangkan ngamasarakatkeun kadaharan tradisional nu ngaranna colénak Jumlah

Bobot Bener

Salah

100

50

100

50

100

50

50-100 Bab I PITUDUH MEUNTEUN

51

Format Meunteun pancén 3 1) Maluruh cangkang, eusi, jeung sora tungtung unggal padalisan Aspek nu dipeunteun Maluruh padalisan cangkang sisindiran dina rumpaka kawih “És Lilin” Maluruh padalisan eusi sisindiran dina rumpaka kawih “És Lilin” Kecap tungtung padalisan nu padeukeut sorana dina rumpaka kawih “És Lilin”

Bobot

Skor maksimum

5

10

5

10

5

20

2) Maluruh cangkang jeung eusi sisindiran dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Aspek nu dipeunteun Ungkara wangun sisindiran dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Pada kahiji Pada kadua Pada katilu

Bobot

Skor maksimum

5

15

3) Maluruh sora nu padeukeut unggal tungtung padalisan dina kawih “Bubuy Bulan” Aspek nu dipeunteun

Bobot

Skor maksimum

Ungkara wangun sisindiran dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Pada kadua Pada katilu Pada kaopat kalima

5

20

4) ngajelaskeun gaya basa naon aya dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Aspek nu dipeunteun Penjelasan gaya basa kecap ‘bubuy bulan Penjelasan gaya basa kecap ‘sangray béntang’ Penjelasan gaya basa kecap ‘panonpoé disasaté’

52

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Bobot

Skor maksimum

5

15

5) Kecap-kecap anu dibalikan deui dina rumpaka kawih “Bubuy Bulan” Aspek nu dipeunteun Pada ka … padalisan ka … Peunteun =

Bobot

Skor maksimum

1

10

Jumlah skor nu kahontal X 100 Jumlah skor maksimum

Format Meunteun pancén 4 Nyaritakeun eusi rumpaka kawih “Malati di Gunung Guntur” jeung “Kabogoh Jauh” dina wangun paraprase prosa Skor No. Aspek nu dipeunteun Bobot maksimum Wangun paraprase rumpaka kawih “Malati di 1 Gunung Guntur” Pilihan kecap 5 25 Kajelasan eusi 5 25 Wangun paraprase rumpaka kawih “Kabogoh 2. Jauh” Pilihan kecap 5 25 Kajelasan eusi 5 25 100 Format Meunteun pancén 5 Ngalengkepan rumpaka kawih “Peuyeum Bandung”, “Borondong Garing”, “Tauco Cianjur”, “Goréng Pisang”, jeung “Tahu Sumedang” Skor No. Aspek nu dipeunteun maksimum 1 Ngalengkepan “Peuyeum Bandung” 20 2 Ngalengkepan “Borondong Garing” 20 3 Ngalengkepan “Tauco Cianjur”, 20 4 Ngalengkepan “Goréng Pisang” 20 5 Ngalengkepan “Tahu Sumedang” 20 100 Jumlah skor nu kahontal Peunteun = X 100 Jumlah skor maksimum Bab I PITUDUH MEUNTEUN

53

PANGAJARAN 2 SAJAK Format Meunteun pancén 1 Peunteun Individual: No.

Aspek nu dipeunteun

Bobot

Skor maksimum

1

Maluruh harti kecap a) mojang lenjang, (b) hideung santen, (c) srangéngé, (d) dipépéndé, (e) ngempur, (f) jungjunan, (g) puput umur, (h) kurebkeun, jeung (i) pangkonan!

5

40

2

Ngajelaskeun ma’na ungkara mojang lenjang nu hideung santen

10

10

3

Gaya basa tina ungkara mojang lenjang nu hideung santen

5

5

5

25

10

10

10

10

4 5 6

Maluruh kecap tina padalisan ka-2 jeung ka-3 anu ngandung gaya basa mijalma (personifikasi) Ngejelaskeun alesan panyajak nulis kecap jungjunan dina padalisan ka-4 Ngejelaskeun alesan panyajak nulis kecap pangkonan dina padalisan ka-6

100 Peunteun kelompok: No.

Aspek nu dipeunteun

Skor

1

Kelompok 1 maluruh harti kecap mojang lenjang, hideung santen, srangéngé, dipépéndé, ngempur, jungjunan, puput umur, kurebkeun, jeung pangkonan dina kamus.

50- 100

2

Kelompok 2 ngajelaskeun ma’na ungkara dina sajak mojang lenjang nu hideung santen nu aya dina padalisan kahiji sajak “Priangan”

50- 100

3

Kelompok 3 maluruh gaya basa nu dipaké ku panyajak nepi ka tatar Sunda atawa alam Priangan téh diibaratkeun mojang lenjang nu hideung santen

50- 100

54

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

4

Kelompok 4 maluruh kecap nu ngandung gaya basa mijalma (personifikasi) dina padalisan ka-2 jeung ka-3;

50- 100

5

Kelompok 5 maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap jungjunan dina padalisan ka-4;

50- 100

6

Kelompok 6 maluruh alesan naon sababna panyajak nulis kecap pangkonan dina padalisan ka-6?

50- 100

Format Meunteun pancén 2 No.

Aspek nu dipeunteun

Skor

1

nyatet kecap-kecap nu teu dipikaharti dina sajak, tuluy maluruh hartina dina kamus.

5-10

2.

maluruh jumlah padalisan éta sajak.

1-5

3.

maluruh ajén éstétika naon waé nu aya dina éta sajak.

10-20

4.

maluruh eusi nu dicaritakeun dina éta sajak.

10-15

5.

Ngajelaskeun nu diébréhkeun ku panyajak dina pada kahiji, kadua, katilu, jeung pada kaopat.

30-50 56-100

Format Meunteun pancén 3 Maluruh eusi nu aya dina pada ka-2, ka-3, jeung ka-4 No.

Aspek nu dipeunteun

Skor

1

Katalitian jeung kajelasan medar eusi sajak “Seuneu Bandung” nu aya dina padalisan ka-2, ka-3, jeung ka-4.

30-50

2.

Kakompakan migawé tugas

10-30

3.

Karapihan nuliskeun jeung midangkeun laporan

10-20 50-100

Bab I PITUDUH MEUNTEUN

55

Format Meunteun pancén 4 Nyaritakeun deui éta eusi sajak “Di Panugaran Batu Curug Sigay” dina wangun paraprase Peunteun kelompok: No. Aspek nu dipeunteun 1 Kreativitas mekarkeun sajak kana wangun paraphrase 2. Kakompakan migawé tugas 3. Karapihan nuliskeun jeung midangkeun laporan

Bobot 20-50 20-30 10-20 50-100

Format Meunteun pancén 5 Ngadeklamasikeun sajak (individual) No. Aspek nu dipeunteun 1 Intonasi/lentong (lagu kalimat) dan pelafalan; 2. Nyangken/apal naskah 3. Ngawasa eusi sajak (penghayatan) 4. Gesture (mimik dan gerak);

Bobot 10-20 15-30 15-30 10-20 50 – 100

Format Meunteun Pancén 6 Ngarang sajak (individual) No. Aspek nu dipeunteun 1 Pilihan kecap, gaya basa 2. Kasaluyuan eusi jeung judul sarta organisasi sajak 3. Tata tulis jeung karapihan 4. Originalitas

56

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Bobot 15-30 15-30 10-20 10-20 50-100

PANGAJARAN 3 PUISI MANTRA Format Meunteun Pancén 1 1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap nu teu kaharti dina mantra “Jampé Budak Harééng”, Jampé Raheut/Kakeureut atawa Kakadék, “Jampé Néangan Rejeki” jeung “Jampé Indit-Inditan sarta maluruh hartina dina kamus Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

2) jeung 3) Nyawalakeun jeung midangkeun eusi nu aya dina unggal mantra No.

Aspek nu dipeunteun

Skor

1

Katalitian jeung kajelasan medar eusi nu aya dina unggal mantra

30-50

2. 3.

Kakompakan migawé tugas Karapihan nuliskeun jeung midangkeun laporan

10-30 10-20 50-100

Format Meunteun Pancén 2 1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap nu teu kaharti dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” jeung “Ajian Kabedasan” ieu di handap sarta téngan hartina dina kamus Jumlah skor nu kahontal Peunteun = X 100 Jumlah skor maksimum 2) Nyirian sarta nuliskeun aspék purwakanti nu aya dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” jeung “Ajian Kabedasan” No.

Aspek nu dipeunteun

Skor maksimum

1

Aspek purwakanti dina mantra “Asihan Si Burung Pundung”

50

2

Aspek purwakanti dina mantra “Ajian Kabedasan”

50 100

Bab I PITUDUH MEUNTEUN

57

3) Nyawalakeun hasil pagawéan kelompok No. Aspek nu dipeunteun 1 Kakompakan 2. Kadariaan 3. Kajelasan midangkeun laporan kelompok

Skor 20-30 20-30 20-40 60-100

Format Meunteun Pancén 3 1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap nu aya dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” sarta “Jangjawokan Paranti Dipupur” sarta paluruh hartina dina kamus. Jumlah skor nu kahontal Peunteun = X 100 Jumlah skor maksimum 2) Nganalisis gaya basa nu aya dina mantra “Asihan Si Burung Pundung” sarta “Jangjawokan Paranti Dipupur” Skor No. Aspek nu dipeunteun maksimum Aspek gaya basa dina mantra “Asihan Si Burung 50 1 Pundung” Aspek gaya basa dina mantra “Jangjawokan Paranti 2 50 Dipupur” 100 3) Nyawalakeun hasil pagawéan kelompok No. Aspek nu dipeunteun 1 Kakompakan 2. Kadariaan 3. Kajelasan midangkeun laporan kelompok

Skor 20-30 20-30 20-40 60-100

Format Meunteun Pancén 4 1) Meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap nu teu dipikaharti dina mantra “Jampé Raheut/Kakeureut atawa Kakadék” jeung “Jampé Néangan Rejeki”, satra maluruh hartina dina kamus 58

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

2) Maluruh wirahma nu aya dina éta mantra “Jampé Raheut/Kakeureut atawa Kakadék” jeung “Jampé Néangan Rejeki” Skor No. Aspek nu dipeunteun maksimum Wirahma dina “Jampé Raheut/Kakeureut atawa 1 50 Kakadék” 2

Wirahma dina “Jampé Néangan Rejeki”

50 100

3) Nyawalakeun hasil pagawéan kelompok No. Aspek nu dipeunteun 1 Kakompakan 2. Kadariaan 3. Kajelasan midangkeun laporan kelompok

Skor 20-30 20-30 20-40 60-100

Format Meunteun Pancén 4 Ngabandingkeun naon bédana eusi nu aya dina jampé, asihan, jangjawokan, ajian, singlar, jeung rajah No. 1 2. 3.

Aspek nu dipeunteun

Skor

Pedaran wangenan ngeunaan jampé, asihan, jangjawokan, ajian, singlar, jeung rajah Ngabandingkeun bédana jampé, asihan, jangjawokan, ajian, singlar, jeung rajah Kajelasan midangkeun laporan kelompok

30-50 30-50 60-100

Bab I PITUDUH MEUNTEUN

59

PANGAJARAN 4 NOVEL Format Meunteun Pancén 1 1) meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap anu teu kaharti dina novel “Prasasti nu Ngancik dina Ati” sarta maluruh hartina dina kamus Jumlah skor nu kahontal Peunteun = X 100 Jumlah skor maksimum No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Aspék nu dipeunteun Nyebutkeun palaku Nyebutkeun palaku utamana Nngajelaskeun watek unggal palaku Ngajelaskeun hubungan antara palaku Nataan tempat kajadian Nyebutkeun waktu kajadianana Ngajelaskeun suasana Ngajelaskeun alur Ngajelaskeun téma Ngajelaskeun amanat Jumlah

Skor maksimum 5 5 20 20 5 5 10 10 10 10 100

Format Meunteun Pancén 2 Nuliskeun wangenan téma, galur, palaku, latar, judul, point of view, jeung gaya basa No. 1 2 3 4 5 6 7

60

Aspék nu dipeunteun Watesan tema Watesan galur Watesan palaku Watesan latar Watesan judul Watesan point of view Watesan gaya basa Jumlah

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Skor maksimum 10 10 10 10 10 10 10 70

Format Meunteun Pancén 3 Ngajelaskeun téma, galur, palaku, latar, judul, point of view, jeung gaya basa dina novel “Prasasti nu Ngancik dina Ati” jeung “Kakarén Révolui” Bobot

Skor Maksimum

Palaku Saha waé nu jadi palaku dina éta novel? Kumaha watek unggal palaku dina éta novel? Kumaha hubungan antara palaku dina éta novel?

5

20

Latar Dimana éta kajadian lumangsungna? Iraha kajadianana? Kumaha suasana?

5

20

Galur Alur naon nu dipaké ku pangarang dina nyaritakeun éta novel?

20

20

Tema Téma naon nu dicaritakeun dina éta novel?

20

20

Amanat Amanat naon anu hayang ditepikeun ku éta pangarang novel?

20

20

Aspek nu dipeunteun

100 Format Penilaian Pancén 4 Maluruh poko pikiran utama unggal paragrap dina tingkesan novel No. 1 2 3 4 5 6 7

Aspék nu dipeunteun

Skor

Radén Yogaswara dididik ku bapana sangkan jadi jalma anu luhur élmu pangaweruh. … … … … … Mantri Jero dipercaya ku Dalem mingpin 200 urang balatentara miang pikeun makalangan di pangperangan.

5 5 5 5 5

Bab I PITUDUH MEUNTEUN

61

8 9 10 11 12 13 Jumlah

… … … … … …

5 5 5 5 5 5 55

Format Penilaian Pancén 5 Ngalaporkeun tugas nuilskeun sempalan jeung tingkesan tina novel nu dibacana Aspek nu dipeunteun Kajelasan runtuyan peristiwa eusi carita Kagambar ayana tokoh Kagambar ayana latar Kagambar ayana tema Kagambar ayana amanat

62

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Skor Maksimum 30 15 15 15 15

PANGAJARAN 5 PEDARAN PAKEMAN BASA Format Meunteun Pancén 1 Maluruh harti babasan jeung paribasa ku cara ngajodokeun Skor maksimum: 15 Bobot unggal soal: 1 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Format Meunteun Pancén 2 Maluruh harti injeuman (konotatif) jeung harti kamus Skor maksimum: 20 Bobot unggal soal harti injeuman :2 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Skor maksimum: 10 Bobot unggal soal hati kamu 1: Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Format Meunteun Pancén 3 Meunteun wangun kalimah ngagunakeun babasan jeung paribasa Skor maksimum: 65 Bobot unggal kalimah: 5 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Format Meunteun Pancén 4 Ngalrapkeun kecap kawas, siga, lir, ulah jeung kudu dina babasan jeung paribasa Bab I PITUDUH MEUNTEUN

63

Skor maksimum: 20 Bobot unggal kecap: 2 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Format Meunteun Pancén 5 Maluruh alesan/katerangan ayana ungkara dina pakeman basa kapamalian Skor maksimum: 100 Bobot unggal jawaban: 20 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Format Meunteun Pancén 6 Maluruh ungkara kila-kila Skor maksimum: 40 Bobot unggal jawaban: 5 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Format Meunteun Pancén 7 Ngalengkepan kecap jadi ungkara basa mangrupa cacandran atawa uga Skor maksimum: 50 Bobot unggal jawaban: 5 Jumlah skor nu kahontal Peunteun = X 100 Jumlah skor maksimum

64

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

PANGAJARAN 6 PEDARAN BUDAYA Format Meunteun Pancén 1 1) meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap anu teu kaharti dina wacana budaya sarta maluruh hartina dina kamus Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

2) Meunteun jawaban no. 2-6 Skor maksimum: 25 Skor unggal soal: 5 Jumlah skor nu kahontal Peunteun = Jumlah skor maksimum

X 100

Format Meunteun Pancén 2 1) meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap anu teu kaharti dina wacana budaya sarta maluruh hartina dina kamus Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

2) Meunteun jawaban no. 2-6 Skor maksimum: 25 Skor unggal soal: 5 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Format Meunteun Pancén 3 Meunteun karangan hasil mekarkeun tina rangkay karangan Aspek nu dipeunteun Kalengkepan poko-poko pikiran nu dimekarkeun 2x13 Orisinalitas Pilihan kecap jeung gaya midangkeunana Ejahan jeung tata tulis

Skor Maksimum 26 24 30 20 100 Bab I PITUDUH MEUNTEUN

65

Format Meunteun Pancén 4 1) meunteun pagawéan nuliskeun kecap-kecap anu teu kaharti dina wacana budaya sarta maluruh hartina dina kamus Jumlah skor nu kahontal Peunteun = X 100 Jumlah skor maksimum 2) Maluruh poko pikiran nu aya dina unggal paragarap Skor maksimum: 100 Skor unggal poko pikiran: 5 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

3) Ngajelaskeun/nuliskeun eusi anu dipedar dina wacana Aspek nu dipeunteun Akurasi jawaban Lobana pedaran Ejahan jeung tata tulis

Skor Maksimum 30 30 40 100

Format Meunteun Pancén 5 Sasaran Basa

Eusi

Teknik

Aspek a. Kalimah efektif b. Ejahan c. Pilihan Kecap (diksi) a. Hubungan eusi b. Pamekaran eusi c. Pamahaman eusi a. Pidangan bahan b. Karapihan tulisan Jumlah

Kacindekan peunteun: Alus

: 80 - 100

Meujeuhna

: 60 – 79

Kurang 66

: 35 – 59

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Kriteria

Skala

Saluyu Merenah Variasi Saluyu Lengkep Paham Ngaguluyur Rapih

5-15 5-15 5-10 5-10 5-15 5-15 5-10 5-10 35-100

PANGAJARAN 7 WAWANCARA Format Meunteun Pancén 1 1) Aspek nu kudu diperhatikeun dina nuliskeun hiji laporan hasil wawancara nu ditulis dina wangun Tanya jawab. a. nuliskeun pertanyaan b. nuliskeun jawaban ti narasumber c. merhatikeun tata tulis atawa tanda baca d. ngagunakeun kalimah langsung skor maksimum (ngajawab 4 aspék): 20 skor unggal aspék: 5 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

2) Maluruh ungkara kalimah anu ngandung aspék 5 W jeung 1H (what, who, where, which, when, jeung How) skor maksimum (ngajawab 5 aspék): 100 skor unggal aspék: 20 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Format Meunteun Pancén 2 Meunteun pagawéan nuliskeun kalimah pananya, lobana 15 kalimah pananya. skor maksimum (ngajawab 15 kal pananya): 75 skor unggal kalimah tanya: 5 Jumlah skor nu kahontal Peunteun =

X 100 Jumlah skor maksimum

Bab I PITUDUH MEUNTEUN

67

Format Meunteun Pancén 3:

ASPEK lentong (lagu kalimah) jeung jelasna lafal Ngawasa jeung mahameusi Gesture (gerak jeung pasemon) katut gaya nyarita /tutur. JUMLAH

Skor 10-40 10-35 10-25 30-100

Format Meunteun Pancén 4 ASPEK Topik nu ditanyakeun Pilihan kecap nu dipaké Laporan wangun Tanya jawab jeung laporan wangun artikel JUMLAH

68

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

Skor 10-30 10-30 10-40 30-100

PANGAJARAN 8 WARTA Format Meunteun Pancén 1 No. 1a 1b 2a 2b 3a 3b 4a 4b

Aspek Jumlah paragraph dina warta “Helaran Jampana Kota Tasikmalaya 2013” (5 paragraf) Jumlah paragraph dina warta “Liverpool Ngudag Big Four”: (4 paragraf) Pikiran utama unggal paragraph dina warta “Helaran Jampana Kota Tasikmalaya 2013” Pikiran utama unggal paragraph dina warta “Liverpool Ngudag Big Four” Unsur 5 W jeung 1H dina warta “Helaran Jampana Kota Tasikmalaya 2013” Pikiran 5 W jeung 1H dina warta “Liverpool Ngudag Big Four” Ciri straight news report dina warta “Helaran Jampana Kota Tasikmalaya 2013” Ciri dept news dina warta “Liverpool Ngudag Big Four” Jumlah

Skor 1-5 1-5 5-10 5-20 4-20 4-20 5-10 5-10 30-100

Format Meunteun Pancén 2 No. 1a 1b 1c 2a 2b 2c 3a 3b 4a 4b

Aspek Nyebutkeun judul warta kahiji Nyebutkeun judul warta kadua Nyebutkeun judul warta katilu Eusi dina warta kahiji Eusi dina warta kadua Eusi dina warta katilu Warta nu kaasup Straight News Report Warta nu kaasup dept news Poko pikiran warta kahiji Poko pikiran warta kadua

Skor 1-3 1-3 1-3 2-8 2-8 2-8 5-10 5-10 2-8 2-8

Bab I PITUDUH MEUNTEUN

69

4c 5a 5b

Poko pikiran warta katilu 5W jeung 1H dina Warta kahiji 5W jeung 1H dina Warta kadua

2-8 5-10 5-10 35-100

Format Meunteun Pancén 3 Di luhur geus ditétélakeun yén warta téh ditepikeunana sajaba dina koran, majalah, tabloid, radio, televisi, ogé geus bisa dibandungan dina internet. Pancén hidep jeung babaturan sakelompok nyaéta ngaréngsékeun sakur paréntah ieu di handap! No.

Aspek

Skor

1-2a

Laporan hasil maca warta dina kalawarta Sunda (koran atawa majalah) nu wandana Straight News Report

20-30

1-2b

Laporan hasil maca warta dina kalawarta Sunda (koran atawa majalah) nu wandana Dept News

20-30

Kagiatan kelompok - Nyawalakeun - ngoréksi - interaksi sosial

30-40

3

Jumlah

70

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI

70-100

PABUKON

Baidillah, Drs.H. Idin, M.Pd,dkk. 2010. Aksara Sunda. Bandung: CV. Walatra. Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. 2013. Kurikulum 2013. Bandung. Hadi spk, Drs. Ahmad. 2005. Peperenian. Bandung: Geger Sunten. Hadish,Yétty Kusmiyati. 1979. Sastra Lisan Sunda Mite, Fabel, dan Légende 1. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemén Pendidikan dan Kebudayaan. Iskandar,Yoséph. 1982. Tumbal. Bandung: Rahmat Cijulang. Jurusan Basa jeung Sastra Sunda FPBS IKIP Bandung. 1990. Palanggeran Éjahan Basa Sunda. Bandung: Rahmat Cijulang. Karana, Rahmat M. Sas. 1979. Tepung di Bandung. Bandung: Rahmat Cijulang. Keraf, Dr. Gorys. 1980. Komposisi. Ende Florés: Nusa Indah. Kunto, Haryoto. 1984. Wajah Bandoeng Témpo Doeloe. Bandung: Granésia. Lembaga Basa & Sastra Sunda. 1985. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Taraté. Muchtar, R.H. Uton, Ki Umbara. 1994. Modana. Bandung: Manglé Panglipur. Mustapa, Abdullah. 1985. Wirahma Sajak. Bandung: Medal Agung. No. 1574. 1996. Majalah Manglé. No. 51-52. 1996. Majalah Simpay. ---------------. 1986. Kedok Tangkorék. Bandung: Remadja Karya. Poerwadarminta, W.J.S. 1977. Kamus Umum Bahasa Indonésia. Jakarta: PN Balai Pustaka. Prawirasumantri, Drs. H. Abud, dkk. 2003. Pedoman Pengembangan Kurikulum Berbasis Kompeténsi Mata Pelajaran Bahasa Daérah (Sunda). Bandung: Geger Sunten. Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa. 1977. Pedoman Éjaan Bahasa ahasa Sunda yang Disempurnakan. Jakarta. PABUKON

71

Rosidi, Ajip. 1966. Kesusastraan Sunda Déwasa Ini. Jatiwangi: Tjupumanik. --------------, 1969. Djalan ke Surga. Djakarta: Gunung Agung --------------, 1983. Ngalanglang Kasusastraan Sunda. Jakarta: Pustaka Jaya. --------------, 1984. Manusia Sunda. Jakarta: Inti Idayu Préss. --------------, 1989. Janté Arkidam. Bandung: Pustaka. Resmana, Min. 1973. Hujan di Girang Caah di Urang. Bandung: Mitra Kencana. Ruhimat, Asep. 2006. Sambel Jaer. Bandung: Puspawarna. Rusyana, Dr.Yus. 1982. Métode Pengajaran Sastra. Bandung: Gunung Larang. --------------, 1982. Pedaran Paribasa Sunda. Bandung: Gunung Larang. --------------, 1982. Panyungsi Sastra. Bandung: Gunung Larang. Salmun, M.A. 1963. Kandaga Kasusastraan Sunda. Bandung: Ganaco.

72

Pamekar D Diajar B A S A S U N D A Buku Tuturus Tut Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas XI