Opera latina 6: 156-167 Parisiis anno 1310 composita

Citation preview

001 of Theology at Cla

B

TN

ym

SC de

E

PW

Ms A3W

XO DEN

ERUENLUT

qUORUROGUU OD OEMAO

a

24oE

FS boa

33

e

A

——

The Library SCHOOL

OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL AT COLLEGE AVENUE CLAREMONT, CALIFORNIA

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXXIII

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXXIII

RAIMVNDI LVELEPI ODERA LAXJTNS TOMUPS

VI

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXVIII

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA 156 - 167

PARISIIS

ANNO

MCCCX

COMPOSITA

EDIDIT HELMVT

RIEDLINGER

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXVIII

SvMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvBLICAE ÍNSTITVTIONI ATQVE OPrIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO

EDITVM

NTheoloau Lbs

SCHOOL Or THEOLOGY AIL CLAIREMONT

California

(OQ Brepols 1978 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

MAGISTRO

FRIDERICO

CLARISSIMO

STEGMÜLLER

INSIGNI MEDIAE AETATIS PERVESTIGATORI DE OPERIBVS BEATI RAIMVNDI EDENDIS CVM

MIRIFICE MERITO ANNVM EXPLET SEPTVAGESIMVM QVINTVM HOC VOLVMEN GRATO ANIMO DEDICAT EDITOR

-

PLN

mn —

osi,

S3, C TONER OC HS Tu LAOT4AOITAM VERTS PITATTWA. SETZNGXA

JOGV^AWIAM VII

SANYYM yatnexi /

q3T2 vM

KxV4IMAQO

XM WIOHSINSEI 11 JA»

:

ROC SSH ec

NAI Nn

PRAEFATIO Hoc uolumine, amice lector, collecta habes omnia magistri

Raimundi opuscula, quae anno r3ro Parisiis conscripta esse uel ipse testatur uel, quod Librum de fallaciis attinet, non absque ratione coniectandum est. Neque poterit quis retinere mirationem, qui illa opuscula propius inspiciat. Quanta enim efficit, qua copia ac contentione loquitur auctor, senex iam, ut iure putatur, circiter septuaginta octo annorum. Àn non portenti simile uenerabilem uirum aetatis grauitate deuicta e Minibus ad summas quaestiones atque doctrinas incumere : Tam grandis est in eo nouandi impetus, ut et Metaphysicam nouam (op. 156) et Librum nouum Physicorum (op. 157) pariat, quamquam coaetaneis non paucis persuasum sit istas disciplinas ab Aristotele semel pro semper esse absolutas. In Libro de ente infinito (op. 158) audaciter ipsa diuinae infinitatis adyta subire conatur. Deum infinitum et mundum finitum coniungit, cum in Libro correlatiuorum innatorum (op. 159) ostendit tria correlatiua, scilicet principia actiua, passiua et connexiua, quae unum Deum constituant, multis modis etiam totius uniuersi structuram peruadere. Neque ueretur nouam proponere solutionem perdifficilis quaestionis De fraedestina&one et praescientia (op. 160). Quid sentiendum sit de natura ac functione

intellectus

humani, in Libro de modo

naturali

?ntelligendi (op. 161) ingeniose enucleat multaque consilia in libro De conuersione subiecti et praedicati per medium (op. 163) et in Libro de fallaciis (op. 167) logicae cultoribus praebet. Praeterea summa ui magnoque apparatu philosophos et theologos redarguere conatur, qui Aristotelis et Auerrois sententias magis quam fidei doctrinam intelligibiles et probabiles esse ducunt. Quod manifestum est in Libro reprobationis aliquorum. errorum Auerrois (op. 164), in Libro, in quo declaratur, quod fides sancta catholica est magis probabilis quam improbabilis, (op. 165) et in Libro de possibili et àmpossibili (op. 166). Peculiarem locum obtinet Supplicatio Raimundi (op. 162), in qua a facultate theologica instanter petit, ut magistri confirment uel rectificent rationes, quas ad probandam

diuinam

trinitatem et incarnationem artificiose elaborauit. Quibus omnibus perlectis facile est deprehendere auctorem nulli factioni aggregatum, immo liberum et solutum, cum amplitudine, tum acumine intelligentiae praeditum, candido ac feruenti pectore christianae religioni et philosophiae patrocinantem. Ceteroquin nemo, qui aequanimiter magistrum Raimundum cum coaetaneis comparauerit, non concedet illius figuram spiritualem et generositate et honestate et fortitudine eminere. Multa nimirum et artistarum et theologorum scripta adhuc sunt inuestiganda, multa testimonia

L3

VIII

PRAEFATIO

sparsa in unam conferenda, ut condiciones, in quibus tunc temporis uniuersitas Parisiensis degebat, funditus perspiciantur.

Notitias quasdam hisce de rebus ex fontibus historiographisque collectas in Introductionem inseruimus generalem, qua decem abhinc annis quintum Raimundi Lulli Operum Latinorum uolumen inchoauimus (!). Ibidem de ciuitate Parisiorum, de artium facultate, de facultate theologica et de omnibus disseritur, quae magister Raimundus Parisiis expertus est inprimisque, cum ab anno 1309 ad annum r311 ultimo Parisiis commoratus et mense Februarii 1310 a quibusdam magistris, baccalariis et scholaribus praesertim ex artium facultate et mense Augusti 1310 ab ipso rege Philippo Pulchro et mense Septembris r3r1i a cancellario uniuersitatis Francisco Caraccioli commendationes scriptas obtinuit (?). (1) RaAruvNp1 LvrLi Opera Latina edenda curavit F. STEGMÜLLER, 154-155 : Opera Parisiensia anno MCCCIX composita ed. H. RrEDLINGER (tom. V), Palmae Maioricarum 1967, 5-160. Istud volumen et priora quattuor uolumina editionis ROL uenundat : Editorial Moll, Apartado 142, Palma de Mallorca.

(2) Historiographi ultimis annis multa scripta ediderunt, in quibus quaestiones peculiares de Raimundi Lulli uita, uisionibus conceptionibusque discutiuntur. Huc praeprimis pertinent commentationes in periodico *Estudios Lulianos" publicatae, quas hic singillatim enumerare non possumus. Conspectus bibliographicos cum recensionibus criticis praebent : E.W. PrarzEck, Miscellanea Lulliana : Antonianum 45 (1970) 213-272 et forma ampliata Miscelanea Luliana : Verdad y Vita 31 (1973) 381-454 ; R. BRuMMzER, Bibliographia Lulliana. Ramon-I.dullSebrifttum 1870-197 3, Hildesheim 1976. Inter auctores,qui recentissime cogitationis lullianae nouitatem et efficientiam in libris exposuerunt, eminent : J.N. HiLLGARTH, Ramon Lull and Lullism in Fourteentb-Century France, Oxford 1971 ; L. SazA-Mo-

LINS, La philosophie de l'amour chez Raymond Lulle, Patis 1974 ; E. CoLoMER, De /a edad media al renacimiento. Ramón Llull — Nicolás de Cusa — Juan Pico della Mirandola, Barcelona 1975 ; M. CRuz HrnNáwprEz, E/ pensamiento de Ramon Llull, 1977. Praeterea artistarum doctrinae decennio elapso ulterius peruestigabantur, ut in "Bulletin de philosophie médiévale" aliisque periodicis perlate patet. Maximae utilitatis est repertorium a collega C. LonuR editum : Medie»a] Latim Aristotle Corimentaries : "Traditio 23 (1967) 313-413 ; 24 (1968) 149-245 ; 26 (1970) 135-216 ;

27(1971) 251-351 ; 28(1972) 281-396 ; 29 (1973) 93-197 ; 30 (1974) 119-144 ; cui

operi adicias : A.ZIMMERMANN, Verzeichnis ungedruckter Kommentare 2ur Metapbysik und Physik des "Aristoteles aus der Zeit von 1250-1350, I, Leiden 1971 ; P. GronRiEUx,

Lafaculté des arts et ses maftres au XIIIe siecle, Paris 1971. Inter numerosas disceptationes eas dumtaxat memoramus, quae magis doctrinas in hoc uolumine tractatas attingunt : L. ScuwucGE, Jobannes von Jandun 1285/89-1328, Stuttgart 1966;

Z. KuksEwriCz, De Siger de Brabant à Jacques de Plaisance : La théorie de l'intellect chez, les averroistes latins des XIIe et NIV'e sicles, Warszawa 1968 ; Cu. J. ERMATINGER, Jobm of Jandun in bis relations with. Arts. Masters and T beologians, in : Arts libéraux et philosophie au moyen áge, Paris-Montreal 1969, 1173-1184 ; M. GrELE, F. VAN STEENBERGHEN, B. Baza, Trois commentaires anonymes sur. le traité de l'áme d' Aristote, Louvain 1971 ; F. VAN STEENBERGUEN, Introduction à l'étude de la philosophie médiévale, Louvain 1974, 456-470, 531-554 ; Id., La biblictbique du philosophe médiéviste, Louvain 1974, 161-170 ; A. ParrIN, Dozar l'histoire du sens agent au moyen ge : Bulletin de philosophie médiévale 16-17 (1974-1975) 100-113 ; J. Quirrer, Bréves remarques sur les "Questions super. Metaphysicae libros 1-VI" (Codex Fesulano

161 fo Ira-41va) et leurs relations avec l'aristotélisme bétérodoxe, in : Miscellanea Mediaevalia, 10, Berlin 1976, 361-385.

PRAEFATIO

IX

Hoc ergo sextum uolumen artissime cum uolumine quinto, Palma Maioricarum publicato, cohaeret necnon cum uoluminibus septimo et octauo (3), in continuatione mediaeuali ConPORIS CHRISTIANORUM insertis. In his enim uoluminibus copiosissima magistri Raimundi ultimo Parisiis commorati messis litteraria recondita est. Inter duodecim opuscula in hoc uolumine collecta sex hucusque in codicibus manuscriptis latebant, scilicet opuscula 158, 160, 16r, 165 (excepta prima parte prologi typis excusa), 166, 167. Opuscula uero 156, 157, 159, 162, 163 in editionibus uetustioribus, nullatenus criticis mendisque scatentibus prostant. Unum opusculum 164 ex codicibus in uolumine quinto indicatis recenter sat critice editum est. In illo quippe uolumine omnes codices manuscripti describuntur, qui, prout hucusque nouimus, opera Raimundi Lulli annis 1309-1311 Parisiis composita continent (4^). Ibidem etiam generalia quaedam de nostrae editionis uia ac ratione notauimus. Quae breuissime sic perstringantur : Omnibus codicibus et editionibus inter se collatis, ex mendis significantibus codicum editionumque genealogia eruitur. Dispersione uariarum recensionum satis perspecta, uia patet ad fontem communem,

scilicet

,archetypum',

quem

littera

x

desig-

namus, cum delectu iudicioque restituendum. Ultimus autem scopus editionis non est textus archetypi, cum ipse iam deprauatus esse possit, sed textus ab auctore re uera intentus. Ideoque loca, quae iam in archetypo corrupta uidentur, coniecturis, si fieri possit, caute emendare conamur. Nec tamen

ita proponimus emendationes nostras, quasi certae indubitataeque sint omnes, sed lectorem, annotamentis praemonitum, proprio iudicio usurum speramus. Apparatus criticus certe non est receptaculum, in quo quaelibet librariorum menda colligantur. Attamen omnes et singulas lectiones uariantes notamus, quae quoquo modo archetypo ascribi queant uel ad comprehendendam archetypi restitutionem necessariae ducantur. In primis opusculorum paginis insuper multae lectiones uariantes recipimus, quibus codicum editionumque genealogia satis probari potest. Annotamenta in apparatu sic abbreuiamus : add. — addit ; om. — (3) RAr«uNp: LurL: Opera Latina 168-177 Parisiis ano MCCCXI composita (tom. VII) ed. H. Harada (CCCM XXXII), Turnholti 1975. Tomus VIII proxme publicandus opuscula 178-187 continebit. (4) ROL vol. V, 161-257. Huic codicum descriptioni obseruationes pretiosis-

simae J.N. HtiLLGARTH addendae sunt. Cf. indicem codicum manuscriptorum in op. cit. 489-504. Peculiaris attentionis digna uidentur annotamenta, secundum quae codex Parisiensis, nat. lat. 16111, qui omnia fere huius uoluminis opuscula continet, non ab uno librario, ut nos olim putabamus (ROL V, 230), sed a pluribus librariis scriptus est (op. cit. 157 not. 38). Quod ad diiudicandum lectionum illius codicis ualorem aliquid momenti habet.

h

2

PRAEFATIO

omittit; del. — delet; marg. coni. — coniectura.

— margine; corr. — corrigit;

Vocabula Latina ita scribuntur, ut hodie moris est, formis

mediae aetatis tacite transmutatis. Interpunctiones textusque incisuras, in codicibus saepe discrepantes, ut melius uidetur, ordinamus. Etiam inscriptiones intermedias, uncis inclusas,

hic illic inserimus. Totum quidem edendi laborem sine adiumentis multimodis nec incipere nec absoluere potuissem. Vnde gratias ago cuicumque, qui aliquas in hoc uolumine praeparando attigit partes ;primumque clarissimo magistro meo Friderico Stegmüller, initiatori totius Raimundi Lulli Operum Latinorum editionis, qui magnum etiam contulit studium multamque operam in examinandum textum huius uoluminis ; deinde sociorum cooperatorumque consortio, praeprimis collegae Carolo Lohr necnon Ferdinando Domínguez, Georgio Gayá, Axel

Mehlmann,

Gerindae

Danzeisen,

Sentae

Happel,

Luciae Potyka, Martino Baum, qui omnes uel in exemplari describendo uel in plagulis corrigendis uel in indicibus conficiendis collaborauerunt. Summas dicimus gratias Reuerendissimo Domino Abbati Eligio Dekkers et editoribus pontificis Brepols, quorum cura et opera hoc uolumen, tamdiu absolutum et praenuntiatum, typis demum excudi potuit.

Friburgi Brisigauorum, in Sollemnitate Conceptionis Immaculatae Beatae Mariae Virginis 1977 Helmut Riedlinger Professor ordinarius publicus Uniuersitatis Friburgensis

OPERA,

QVAE

ALPHONSUS

TITVLIS

DE PROAZA

—

ABBREVIATIS ALPHONSUS

CITANTVR

DE PRoAZzA, Index

librorum Raimundi Lulli, Valencia 1515 (RD 53). D'Arós

— D'Arós-MoNER v p& Dov, RAMoN, Los catálogos

lulianos, Barcelona 1918. ANTONIO

-—

ANTONIO,

NicoLaus,

Bibliotheca

Hispana

Vetus, 1I, Madrid 1788, 126-140 (numeri allegantur). ARIAS DE LovoLa: ARIAs DE LovoLa, Catalogus operum beati Raimundi

Lulli, ed. BLANcO

Soro, PEpno, Estudios de

bibliografía luliana, Madrid 1916, 38-59. Av — AVINYÓ, JoAN, Les obres auténtiques del beat Ramon Llull, Barcelona 1935 (numeri allegantur). BoFARULL Y SANsS — BOoFARULL v SANsS, FRANCISCO DE, El testamento de Ramón Lull y la Escuela luliana en Barcelona, Barcelona 1896. BoviLLus — BovirLUs, CARoLUs, Operum Raimundi Lulli Catalogus, ed. SOLLIER 37-38. CA — CARRERAS Y ARTAU, Touas v JoaQvuíN, Historia de la

filosofía espasiola. Filosofía cristiana de los siglos XIII al XV, I, Madrid 1939, 285-334 (allegantur numeri). Catalogus operum Cusanus — Bernkastel-Kues, St. Nicolaus-Hospital, ms. 85 (XV) f. 48v (a cardinale Nicolao Cusano, ut uidetur, exaratus), ed. Ho 279-281. Catalogus Electori; -— Paris, Nat. lat. 15450 (XIV) f. 89va-gorb (catalogus antiquissimus, complectens 124 opera ante finem Augusti r311 composita, quibus Thomas Le Myésier in supplemento alia 33 opera adiunxit). Ed. HLF 7274; D'ALOS 14-16; Pla 115-118; HILLGARTH 335-347 (allegantur numeri, quos Pla et Hillgarth proponunt). CCCM — ConPvs CHRISTIANORVM. Continuatio mediaeualis. Chartularium — Chartularium |Vniuersitatis Parisiensis, I-II, ed. DENIFLE, HENRICUS — CHATELAIN, AEMILIUS, Paris

1889-189r1. Co — CoLoMER, EusEBio, Nzkolaus von Kues und Raimund

Llull, Berlin 196r. CUSTURER

— CUSTURER, JAIME, Disertactones históricas del

culto inmemorial del B. Raymundo Lulio, Palma de Mallorca 1700, 598-638 (allegantur numeri). Díaz

medii

—

Díaz

v Díaz,

aeui Hispanorum,

M.C., Index scriptorum latinorum

Madrid

1959, 348-384

(allegantur

numeri). DrMAS DE MicUEL — DiMAS DE MIGUEL, Catalogus operum beati Raimundi Lulli, ed. BLANcÓo Soro, PEpno, Estudios de

bibliografía luliana, Madrid 1916, 60-68. EL — Estudios Lulianos. Revista cuatrimestral de Investigación Lulianà y Medievalística publicada por la Maioricensis Schola Lullística, Palma de Mallorca.

h

XII

OPERA Gl —

GronriEUX,

QVAE

PALÉMON,

CITANTVR Répertoire des maítres en théo-

logie de Paris au XIII* siécle, I1, Paris 1933, 146-191 (allegantur sigla alphabetica). HiLLGARTH

—

HiLLGARTH,

JocELvN

N., Ramon

Lull and

Lullism in Fourteenth-Century France, Oxford 1971. HLF — LirrRÉ, MaxiuILIEN P.E. - HAURÉAU, BARTHÉLEMY, Raymond Lulle: Histoire Littéraire de la France, 29,

Paris 1885, 1-386. Ho

—

HOoNECKER,

MamnriN.

Lullus-Handschrifien

aus dem

Besitz des Kardinals Nikolaus von Cues: Spanische Forschungen der Górresgesellschaft, I. Reihe, 6 (1897) 252-309. IOHANNES A $. ANTONIO — ÍIOHANNES A S. ANTONIO, Bibliotheca Universa Franciscana, III, Madrid 1733, 35-52. KEICHER — KEICHER, OrrO, Raymundus Lullus und seine

Stellung zur arabischen Philosophie, Münster 1.W. 1909. Lo — LoNcPRÉ, EPHREM, Lulle, Raymond: Dictionnaire de Théologie Catholique I X (1926) 109o-1110 (allegantur numeri). Ot — OrraVvIANO, CARMELO, L'Ars compendiosa de Ramon Lulle avec une étude sur la bibliographie et le fond Ambrosien de Lulle, Paris 1930, 31-103 (allegantur numeri). PaAsQUAL

—

PasQUAL,

ANTONIUS

RaiMUNDUS,

Vindiciae

Lullianae, I-IV, Avignon 1778. PEERS — PrEns, E. ArLIsON, Ramon Lull. A biography, London 1929. P L -— Patrologiae cursus completus. Series Latina, ed. MIGNE, JAcQUES-PAUL, Pla —

PLATZECK,

Paris.

ERHARD-WOLrRAM,

Raimund

Lull. Sein

Leben — Seine Werke, II, Düsseldorf 1964 (si de Raimundi operibus agitur, allegantur numeri in catalogo positi, 3-84). RD

—

RoGENT, EriÉs — DURÁN, ESTANISLAU, Bibliografía

de les impressions lullianes, Barcelona 1927 (allegantur numeri). ROL

— RaiMUuNpI LuLLI Opera Latina, 1-V, Palmae Maiori-

carum I959-1967; VII (CCCM XXXII) Turnholti 1975. SALZINGER — SALZINGER, Ivo, Catalogus librorum magni operis Lulliani, in: RAYMUNDUS

LULLUS, Opera, I, Moguntiae

1721, Int. II, 1-27 (indicantur numeri). K Sb — SBARALEA, IoHANNES HvacixTHUS, Supplementum et

castigatio ad scriptores trium Ordinum sancti Francisci a Waddingo alisue descriptos. Pars III (Litt. R-Z), ed. A. CHIAPPINI, Romae 1936, 4-41. SOLLIER — SOLLIER, IoHANNES BaPTISTA, Catalogus operum à B. Raymundo Lullo scriptorum, in : Acta beati Raymundi Lulli, Antuerpiae 1708, 65-77; eadem Acta inuenies in: Acta Sanctorum Iunii, V, Antuerpiae, 1709, 633-736. TARRÉ

— TannÉ, Jos£, Los códices lulianos de la Biblioteca

Nacional de Paris, (1941) 155-182.

in: Analecta

DE Voocur, Les sources

Sacra

— DE VoocHr,

Tarraconensia

I4

PAUL, Les sources

OPERA

QVAE

CITANTVR

XIII

de la doctrine chrétienne d'aprés les théologiens du XIVe siecle ei du début du XV? siecle, Brugge 1954. WanpDING

—

WappniNG,

rum, Romae 1650, 295-304.

Lucas,

Scriptores Ordinis Mino-

gau.

ecu

PECE

ieiM

vagin

7

ix

PAL EP

sat

- ale "Sow emn 17 yet

oí

ipse xe rude ges. pnr d wan diat efe AILA penes ge

^id

,

Var AS. cel ifs.

"

£er

E

a

Uere

$0 -Bn» T€

! goth

ANnadbe

PutiioE

|

ry

t" th

'

eid ivive

Meo

DIR

DIM

ast

MM

m».

eats

hath

irt

eIe

won

Pub

Wareetiea

d

FÉ»&s

.

ae se Nee -

E gstusn-w

Lu

ar

t

us

Prae

e

fusce

T Jaifiua PL fol Eas

edu

"PW

£p.

Uum

E

lvric

K ardeo

BBSHASSESA

:

-

dora

dc ak

8E

Paszwuáü.

d AU

44 Ava

"4

aré

ax

EIS

Axe

X

Aveod

d

1

Ben: itaecigera -!

|

vapoPielind

PS

^

i

f

(05

i

ET

rot

pw

Hii

^

s 1 Sietluns 2ur amant zu pain NtemcogspW. ni. "nos Lüweyek, Lewes, Ly, fáyeumf TOL 3m ta "Iuole

ne Cats

2

« $X (926)

illt4 astut- cosusi

Leni

pimp. fo enn tumido LARRETSjk 6 a. Cn Zadhe saec apr cheese d (on d oitvason 33. estu rri wn duillr, Parts EM

M

us

3e"35

7

y ASCS T

Lie

Y tais iw

x.

Phi

^ Priss-R.

Landen 1929.

MOL

lo PCT

x^

LEA.

YTSSEC

Ta, X,

Ü ""

:

dui

DAC.

2

Dp

e

:

com Mimui Sorti LR

is. "AR VW ps o2

M.

lame,

hax ctl

L4

Ses

pg Mode —— retail utro qecsdti MES Ver

AU,

SaLdoRC EN,

Pen, Ciiuhgrus

- -:

EM

)

e-f

ÉD Jpnr cv Voyvinmpes Letius, ye; Ls —

Sancio, Loctaixzi fe cec: S , mdi Pj » Bé vrre-vs Win: DUIEHM. oit Deis ie

b. pter vecripéu, Bus Hi^ iii AA. E

x1 Moenum 35,dep.

* s BOLLYER,. — warp k

s

ull M

un "

bs

Fee

&arrtsIA €

n jani

Ano; Ant

u

ke

S

"s

: qUA, P9 dll /! vier etin

20

r

:

m»

Int. 1H, 3-5 un dilantis se yer!

n

E

arm

Rockvr Sip

fatzsces

|

NN m

4 dtcrdtidas 2n E

aa ips UyrEnete Soo (ic trs, Saroehone 31917 3akgrahtur e ROL — 85 ———G 3e«4 butisa. l^ , Palme Lacie. « acer VH "CX XXXI Tertii: 'giy. E :

0

i

oeom

Lea - deii: Hue li, Dtusmuf Aperi ueffor sDupaerur eoe yn Rb

V heolfesdd

"MUN

Aso

Pebeiagide £ntsa-

MIeEE. Janus

^

TRAN.

AsinmTai€se

E Nléuno: T1-4Y. swim

A

EI

ed n

C NE

II

| 70

156

METAPHYSICA NOVA ET COMPENDIOSA Parisiis, 1310 I

TX

OI NECI m

ANE

pi

EA

AVOMY ADTZYHSATHM

-

boxps aliod

-

M

APOIGWNSMOD TR ^ NM ;

os

" Y

T

Ite P

v9

AD METAPHYSICAM NOVAM ET COMPENDIOSAM PROLEGOMENA Inter opera philosophica saeculo XIV ineunte Parisiis in summo erant honore libri Metaphysicae, in quibus Aristoteles ratione quadam uniuersalissima ens qua tale perscrutatus est. Tum philosophi, tum theologi ex libro Stagyritae permulta hauriebant dicta atque principia ; sed non pauca etiam argumenta, quae tunc temporis contra fidem catholicam proferebantur, ex Metaphysica Aristotelis originem ducebant. I. DE

INTENTIONE

LIBRI

Raimundus, quem maximum Metaphysicae Aristotelis momentum latere non poterat, persuasum habuit philosophiae a fide aberranti prouidendum non esse, nisi fundamentum eius ex integro renouaretur. Audaci igitur animo in media uniuersitate Parisiensi, Aristoteli obsequiosissima, nouam instaurare intendit Metaphysicam. Expressis quidem uerbis intentionem suam non patefecit ; minime tamen ob mentis incertitudinem siluisse uidetur, sed potius prudenti consilio ductus, ne nimiam

admirationem uel irrisionem suscitaret. Etiam a philosophis aperte debellandis abstinuit, non quod eos obliuisceretur, sed

quia iam non de opinionibus humanis, sed de re maxime fundamentali curandum erat. Etenim in praecedenti Libro de peruerstone entis remouenda, peruersoribus philosophiae et theologiae alte denuntiatis, lucidissimam ueritatis intelligibilitatem summa ope pro omni scientiarum ambitu affirmauerat. Nunc iam ad singulas disciplinas philosophicas accedendum erat, in primisque ad scientiam maxime generalem, scilicet Metaphysicam, a qua ceterae omnes pendebant. Postmodum peropportune PAysicam nouam et nouam scientiam theologicam in Libro de ente infimito exposuit. 2. DE VIA AC RATIONE LIBRI

Nouam uero Metaphysicam Raimundus tunc temporis exstruere uix potuit, nisi Artis generalis ultimae principiis et regulis artissime sequendis. Quapropter statim diuisit ens in ens increatum et ens creatum ; ex quo ortae sunt duae distinctiones, prima de Deo, secunda de uniuerso, in quo comprehenduntur angelus, cae-

lum, homo, imaginatiua, sensitiua, uegetatiua, elementatiua,

instrumentatiua. Sic apparent nouem Artis generalis notissima subiecta. Quae ratione consueta primo per principia, deinde , per quaestiones generales pertractantur. quidem permulta Raimundus o compendios hoc Tractatu

4

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

breuiter resumpsit, quae antea saepissime, maximeque in A7fe generali ultima, explanauerat. Indefesse tamen allaborauit, ut cogitationem suam magisque excoleret, nouis indueret formis,

hominum exigentiis adaptaret. Itaque iterum insigne confecit ingenii sui monumentum. 9. DE LIBRI AVCTORITATE

ET COMPOSITIONIS

TEMPORE

Ipse Raimundus ad calcem libri testatur se Metaphysicam nouam Parisiis mense Ianuarii anni 1309 finiuisse. Quo euidenter annum I3IO0 hodiernae computationis indicauit, cum stilo Florentino anni initium ad festum Annuntiationis, die 25 Martii celebratum, protraheret. Nec ulla ratio uel ex ipso opere uel ex teste quodam externo contra dictum Raimundi allegata esse uidetur. Quapropter liber omnino genuinus censendus est. 4. DE MEMORIA LIBRI

Librum commemorant Catalogus Electorii (nr. ror) ; BovirLUS (p. 38); ALPHONSUS DE PROAZA; D1MAS DE MIGUEL (p. 65); ARIAS DE LovoLa (p. 53) ; WADDiNG (p. 298) ; ANTONIO (nr. 102) ; CUSTURER (nr. 102) ; SOLLIER (nr. 102) ; SALZINGER (nr.

137) ; IOHANNES A S. ANTONIO (p. 38) ; PAsQuAr (Vind. I, p. 280 et 3760) ; HLF 61 ; Lo 3.42; Ot 135; Gles ; Av 146 ; Sb 86 ; Ho 265 ; CA 59 ; DíAz 1864 ; Co 136 ; Pla 177 ; HiLLGARTH 289 et saepius. t DE

TEXTV

TRADITO

Codices R (XIV in.), G (XV), Y (XV ex.), P, (XVII), (XVII), P,, (XVII), sicut editiones b (Barcelona 1512) (Paris 1516), textum latinum integrum tradunt. Codex (XVII) continet translationem gallicam. Codex K (XV) paucas tantum lineas ex dist. I affert. Codicum editionumque connexio pag. 5 delineatur. Stemma sequentibus argumentis probari potest :

P, et i M,, per-

Codex G quandoque leuiter peccat : 51, 123, 207, 251, 261.

Etiam in codice Y menda propria notantur : 4, 9, 11, 35, g3. 122/123:^123. Editio b hic illic a ceteris testibus dissentit : 3, 7, 11, 74, 196. Patet ergo nullum ex his testibus fontem aliorum fuisse. Cum autem G Y b saepe communiter peccent, omnes ex fonte

communi ignoto x, deriuandi uidentur : 9, 16, 35, 57, 86, 90, 99, II6, 122/123, 123/124, 129, 136. Ex erratis communibus Y b insuper fontem communem x, coniectare licet : $,:20,,25,132;

II2/II3, 150. Codicem coniectatum x, non fuisse fontem codicis R. omissis xy manifesto euincitur : 9, 35, 86, 328, 353, 376, 446, 538.

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

;

XIV

5

x

rin mobte R z

XV G

XVI

X»

Y

d b

XVII

i

6N M, P,

Pj4P;

Duobus autem locis satis apparet codicem x, a codice R dependere : 378, 591/594. Quod pluribus etiam lectionibus communibus RGYb confirmatur : 214, 289, 311, 467. Multoties utique codex x, a codice R discedit nec corruptelas manifestas huius codicis resumit : 76, 91, 92, 104, 178, 199, 207, 209, 21I. Omnibus autem diligenter perpensis, nullus locus remanere uidetur, quem librarius x, propria sponte corrigere non potuerit. Ceterum ex multis locis colligitur librarium x, satis libere dictionem limasse uel emendasse : 9, 35, 90, 99, 136. Itaque deriuatio codicis x, a codice R sustentari posse uidetur. Codices P, P,, P,, et editio i quandoque coniunctim ab aliis discedunt: 5, 9, 37, 42, 43, 46, 49/50, 51, 80, 126, is 159/160, ID0. 103, 177. a uero etiam singuli textus : i : 60, 67, II2, II5, 1305 ; "Aq An TOT 192 P4: 27. Du 139/140, 1121 P4 73/4. M 22/24, 28, 52/58. Ex quo colligitur horum textuum nullum ab alio, omnes uero a fonte communi x; dependere. Lectiones peculiares P, et P,, insuper fontem communem x, indicare uidentur.

[

6

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

Translatio gallica M;, editionem i adhibuit, ut duobus mendis probatur : 27, II5. Difficile dictu, qua ratione codex x4 ad codicem R se habeat. Sunt quidem loci, quiin RGYb mendosi (214, 627, 667/668, 674, 733, 999, 1188, 1266, 1465, 1487), in codice x; apti autem et recti uidentur. Sed non absque dubio constat librarium circumspectum codicis x; illos locos, nullo codice praeter codicem R adhibito, emendare non potuisse, sicut et librarius codicis x,

non pauca menda codicis R correxerit. Si ergo librarius x; fuerit multo perspicacior quam librarius x,, fortasse plura menda in codice R deprehenderit et propriis emendauerit coniecturis. Cum autem tempus, quo textus x4 confectus sit, nos penitus lateat neque indoles librarii, stante dubio de codicibus adhibitis, perspici possit, potius opinandum uidetur emendatiorem textus formam codicis x4 ex ipso archetypo originem duxisse. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Archetypum ex lectionibus R et x, restituimus. Magni faciendum putauimus, ut in operibus praecedentibus 154 et 155, codicem uetustissimum R, qui non propriis coniecturis, sed distractione tantum a textu originali recedere uidetur. Vnde

lectionibus eius saepe magis confisi sumus quam textui politiori x, : 42, 43, 46, 51. Lectiones autem manifeste mendosas codicis R ex lectionibus x, correximus. Itaque textus satis concinnus euasisse uidetur, cum

nullum

fere locum inuenias

in utraque stirpe corruptum. Rarissime tantum textum primigenium coniectura quadam redintegrare coacti sumus : 544, 647.

METAPHYSICA NOVA ET COMPENDIOSA

CODICES ET EDITIONES Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1050 (XV) f. 1r-16v.

Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 83 (XV) f. 95r (extractum Nicolai Cusani, ed. Co 136-137). Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (XVII) f. 545r-564r. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17824 (XVII) p. 1-58.

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 13961 (XVII) f. 43r-84v. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16111 (XIV in.) f. 128ra-138vb. San Candido f. 711-85v.

(Innichen), Stiftsbibliothek,

VIII. C. 13 (XV ex.)

Ed. Barcelona 1512 (RD 46) Int. II f. 141-35v.

l

Ed. Paris 1516 (RD 59) f. 2r-19v. München, Staatsbibliothek, Clm. 10585 (XVII) f. ror-28r (translatio gallica).

METAPHYSICA NOVA ET COMPENDIOSA METAPHYSICA

NOVA?

METAPHYSICA

NOVA SEV DE ENTE MOBILIP

NOVA METAPHYSICA

ET PHYSICAC

METAPHYSICA RAIMVNDId METAPHYSICA RAIMVNDI LvLLI* METAPHYSICA LvLLIANAÍ

— WADDING (p. 298) ; PAsQuAL (Vind. I p. 280) — Díaz 1864 zs» Cod. P4, Cod. Y Cod. P4, |wd Cod. P; cg? d "ono

IO

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA Deus, cum

tua altissima sapientia, caritate et gratia,

Incipit Metaphysica noua et compendiosa. Quoniam quidem intellectus nihil generalius ente obiectare potest, idcirco huius scientiae conueniens subiectum est ens, ; in quantum huiusmodi. Idoneum est enim, cum ens sit uniuer-

1o

15

20

2;

salissimum, eius proprietates et condiciones cum principiis Artis generalis et regulis inuestigare. Hac autem cognitione de ente habita potens erit intellectus aliorum habere cognitionem. Intellectus enim uniuersalium habituatus faciliter ad particularia condescendit, quamquam e conuerso non possit. Quoniam autem prolixitate intellectus fastiditus non est promptus speculari, istam idcirco scientiam compendiose trademus. Principia autem Artis generalis sunt decem et octo, scilicet (1) bonitas, (2) magnitudo, (3) aeternitas siue duratio, (4) potestas, (5) intellectus, (6) uoluntas, (7) uirtus, (8) ueritas et (9) gloria, (ro) differentia, (x1) concordantia, (12) contrarietas, (13) principium, (r4) medium, (r5) finis, (16) maioritas, (17) aequalitas, (18) minoritas. Habet etiam illa Ars decem quaestiones generales. Et tam in his, quam in supra dictis principiis cadit, quidquid est. Quae sunt istae : (ri) Vtrum est ? (2) Quid est ? (3) De quo est ? (4) Quare est ? (5) Quantum est ? (6) Quale est ? (7) Quando est ? (8) Vbi est ? (9g) Quomodo est et (10) Cum quo est ? Sufficienter enim quaerimus per istas regulas de quocumque ; nec diuersimode quisquam quaerere potest. DE

DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Ens autem diuiditur in ens increatum et in ens creatum. Dico autem increatum ipsum Deum, creatum uero residuum,

3o Scilicet uniuersum. Et ideo prima distinctio erit de Deo, secun-

da quidem de uniuerso. Primo autem inuestigabimus de Deo suas rationes siue proprietates, secundum quod ipse habet esse et agere inten-

1 caritate — gratia] gratia et caritate G 3 intellectus] aZZ. naturalis 2 3/4 obiectare potest] potest obiectare D,, i huius scientiae] oz. sed add. supra lineam G ; om. Y 9 enim] igitur ; P,P, P, * autem cognitione] cognitione autem £ 8 habita] facta Y7 9 Intellectus — uniuersalium] intellectualem G Y» ; add. et G ; add. scientia DD, ; add. notitia TEX habituatus] habituatam 2d faciliter] facile ;P,DP,,P,, 11 fastiditus] fastidiatus Y ; fastidiosus P 12 scientiam] sapientiam P,P;, 14 scilicet] oz. P4P, 16 intellectus] agg. uel sapientia G ; add. id est sapientia Y ; add. aliter sapientia 5 15/19 aeternitas — minoritas] etc. P,, 20 decem] nouem Y7Z 21 in?] ozz. P4P,, 22/24 Vtrum - est] Vtrum, quid, de quo etc. P, 25 enim| ozz. Yb 24 De diui-

sione] Diuisio P,

libri] «ZZ. rubrica rubrica R ; adZ. rubrica. I. ; TESTS

in ens?] oz. P,, — 29 autem] add. ens GY 32 inuestigabimus] oz. Y» uestigabimus — Deo] de Deo inuestigabimus G

28

in-

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

LI

sum. Et in secunda distinctione inuestigabimus passiones et 55 naturas ipsius entis creati, secundum etiam quod habet existentiam

| et agentiam intensam et extensam.

Et primo cumR :28rb

principiis et secundo cum regulis Artis generalis. I De prima distinctione

[De ente increato]

(I. DE PRIMA PARTE, OVAE EST DE ENTE INCREATO PER PRINCIPIA DEDVCTO)

4;

5o

55

6o

Distinctio ista in duas partes diuiditur. Primo inuestigabimus cum principiis et in secunda cum regulis. Et dicemus in prima de bonitate in abstracto considerata. Et isto modo de magnitudine et sic de aliis dicemus, ut inueniamus primum ens, quod inquirimus et suas rationes siue proprietates, cum quibus de ipso notitiam habeamus. Et hoc sic : I. Bonitas est. Et quaedam bonitas est propter se ipsam. Et talis bonitas est in superlatiuo gradu, eo quod non habet aliquid, quod sit de suo genere, supra se, et quia etiam perficit omnes alias bonitates, quarum nulla propter se ipsam est. Et si talis bonitas non est, suum oppositum est ; et ipsa priuata, omnes aliae bonitates sunt imperfectae. Et quia hoc est impossibile, idcirco ipsa summa bonitas est. Quae est ratio ipsi enti optimo, quod producat optimum. Aliter ipsa bonitas non esset summa et in superlatiuo gradu permanens. 2. Magnitudo est, quae propter se ipsam est et non propter aliquid, quod sit de suo genere. Et ista perficit omnes alias, et sunt per ipsam. Et si talis magnitudo non est, suum oppositum est, scilicet paruitas ; quae esset propter se ipsam, et quod nulla esset perfecta ; quod est impossibile. Est ergo talis magnitudo, quae est propria proprietas primo enti, quod inquirimus. Cum qua est immensus ; et ipsa est ei ratio, quod producat immensum et de ipsa non sit otiosus. Ipsa autem

6s immensitas ead em est cum summa

optimitate ; una enim de

alia uere praedicatur. Istae autem rationes eaedem sunt essen35 creati] est diuisa principia isto] ipso 1D3D3yD3s

oz. Y etiam] oz. GYb V et]. on P3PuPis 42 diuiditur] /P4P, P4, Primo] in prima 7 PPP, 43 cum principiis] per /P4P,,P,, et — regulis] secundo per regulas ; P4P,,DP4, 44 P, 45 primum] ipsum GY7Z 46 quod] scilicet Deum quem 48 Et — est] om. D, 49/50 aliquid] aliud ; P4P,,P,,2 50

etiam] ozz. Y ; ozz. sed add. supra lineam G 81 propter] per G propter — est] est per se ipsam / P4P,P,, 55 ipsa] oz. P4DP, 53 propter!] per GY2 98 aliquid] aliud YZ2P4,P,,P;; 52/88 suum — quod] 072. Pis 60 ipsam] ozz. Y^ ; or. sed add. supra lineam G et quod] quod 7; quia P4P,P, 62/63 inquirimus] quaerimus P;P;, 63 quod] quae DP,

LI

I2

Jo

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

tialiter cum ente, cuius sunt ; cum quibus producit ens optimum maximum. 3. Aeternitas est. Et est propter se ipsam et non propter aliud supra ipsam existens. | Quae perficit omnes durationes R 128va Et si alias, quae sunt propter istam ; et nulla alia propter se. ipsa non est, omnia, quae sunt, noua sunt et a contingentia ; et

nulla duratio erit permanens et perpetua. Et omnia erunt in non esse ; et ab ipso nihilo fuit, quidquid est. Ergo est illa 1 A

aeternitas,

quam

inquirimus.: Quae

est

ratio

enti

aeterno,

quod producat aeternum ab aeterno in aeternum, ut ipsum ens aeternum de ipsa non sit otiosum, ipsa existente eadem cum optimitate et maximitate, in tantum quod de ipsis praedicari potest, et e conuerso. Et tale ens optimum, maximum et aeter8 o num est id, quod inquirimus. 4. Potestas infinita est. Cum qua ens optimum, maximum et aeternum esse potest. Et si non est, ipsum ens tale esse non potest. Et quia est, ut probatum est, ergo infinita potestas est. Ipsa autem est ratio enti supra dicto, quod producat pos85 situm infinitum, ut de ipsa non sit otiosus. Ipsa autem est idem cum optimitate, maximitate, aeternitate, in tantum quod

una de alia potest praedicari. 5. Quidam intellectus est infinitus. Qui cum suo intelligere infinito intelligit omnia intelligibilia. Et si talis intellectus go non

est, ens optimum,

maximum,

aeternum,

potentissimum

est intelligibile infinite, et non est intellectum ratione suae dignitatis. Et sic est plus de ignorantia quam de scientia. Et sic tale ens, scilicet optimum etc., est in superlatiuo gradu, et non est. Ouod enim non est intelligibile, in superlatiuo gradu esse 9 I non potest. Et probatum est, tale ens esse in superlatiuo gradu. Et sic erit contradictio manifesta. Est igitur infinitus intellectus. |Qui est ratio ipsi enti, quod producat intellectum, R :28vb ut de ipso non sit otiosus, ipso existente idem cum optimitate, maximitate etc., ita quod unum de alio praedicabile est. 100. 6. Quaedam uoluntas est infinita. Quae cum suo uelle infinito diligit omnia diligibilia. Et si talis uoluntas non est, ens

optimum, maximum etc., quod ratione suae dignitatis diligibile est, non diligitur infinite. Et sic non est in superlatiuo gradu. Cuius oppositum probatum est ; et sic sequitur contraIO vA dictio. Erit ergo uoluntas in se et in suo uelle infinita ; cum quo uelle est ratio ipsi enti, quod producat uolitum infinitum. Et 64 producit] produxit ; ?0 aliud] aliquid Y *1 istam] ipsam GY^ 23 erit] est Y ?4 nihilo] nihil GY ; nullo £ *6 quod] oz. R ?* otiosum] otiosus RGY 80 id, quod inquirimus] oz. ; P4P,,P,, 82 ipsum ens] ens ipsum GY» esse] oz. Yb; om. sed add. supra lineam G 84/85 possitum] positum G ; possificatum £ 86 maximitate] oz. GYPL 89 intelligere infinito] infinito intelligere G 90 potentissimum] ag non GY»£ 91 intellectum] intellectu R 92 dignitatis] dignitati R 99 praedicabile est] praedicatur GY? 101 ens] oz. P, 103 diligitur] diligit GY2 104 est] oz. R

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA I3 est eadem cum optimitate, maximitate etc., et unum de alio praedicatur. 7. Virtus infinita est. Cum qua optimitas, maximitas exis-

110 tunt infinite uirtuose. Si autem non est illa, existunt uitiose

in superlatiuo gradu ; quod est impossibile. Infinita ergo uirtus est necessarie. Quae est ratio ipsi enti, quod producat optimum etc. infinite uirtuose, ipsa existente eadem cum optimitate etc., ita quod unum de alio praedicatur. 1:15; 8. Veritas infinita est. Quae ponit in uero, quod sit ens optimum, maximum etc. Si uero non est, sequitur, quod ipsum ens optimum etc. uere non est. Sed probatum est ipsum esse ; ergo ueritas est infinita. Quae est ratio ipsi enti uero infinito, ut producat ens uerum infinitum ; et eadem est cum bonitate 120 etc., in tantum quod unum de alio praedicatur. 9. Gloria infinita est. Quae ponit, quod ens optimum, maximum etc. infinite sit gloriosum. Et si non est, ipsum ens poenose est optimum, maximum

etc. ; | quod est impossibile. Est R. 129ra

ergo gloria infinita. Quae est ratio optimo etc., ut producat :2; ens gloriosum. Et est eadem cum aliis rationibus, ita quod unum de alio praedicatur. IO. Differentia infinita est. Quae ponit, quod optimans infinite producat optimatum, distinctum a se ipso; et sic de maximante etc. Et si non est differentia infinita, ipsa productio 130 non est infinita et distincta et in superlatiuo gradu permanens ; et sic claudicant optimitas et ceterae rationes ; quod est impossibile. Est ergo differentia infinita. Quae ponit, quod optimans producat optimatum, ipsis existentibus distinctis ad inuicem ; et sic de maximante etc.

135

II. Concordantia infinita est. Quae ponit, quod optimans, maximans etc. concordant in una actione infinita, eisdem sibi

inuicem existentibus. Et ponit, quod optimatus, maximatus etc. concordent in una passione infinita, existentibus sibi inuicem eisdem. Et si non est ipsa infinita concordantia, con14o uersio optimitatis, maximitatis etc. infinita non est ; nec ens

optimum, maximum etc. infinitum existere non potest. Sed quia infinitum est, ut probatum est, ergo sequitur, quod infinita concordantia est. Quae ponit, quod infinitum concordans producat infinitum concordatum, ipsa eadem existente cum 145 optimitate et maximitate etc. 107 eadem] idem GY^ 109 maximitas] a7Z. etc. ; P4DP,P;, 111 ergo] om. Yb ; om. sed add. supra lineam G 112 Quae] quod ; 112/113 optimum] optime Y4P, 115 uero] uetbo ; Mj, 116 maximum] uerissimum GY5 quod] oz. GYP 122/123 poenose] gloriose G5, gloriosum Y 123 est] oz. G ; et Y etc.] add. in zzarg. suum oppositum est G 123/124 Est ergo] ergo est GY^ 126 unum de alio] una de alia 7 P4P,,P, 129 maximante] maximitate G Y^ 131 rationes] omnes ;/ P4P4D,, 133 ad] ab G7 134 maximante] maximitate GY 136 sibi] se GYZ 138 concordent] concordant GY» 139/140 conuersio] est prtiuatio P, 141 non] ozz. sed add. supra lineam R

I4

156. METAPH.

NOVA ET COMPENDIOSA

12. Contrarietas infinita non cordantia esse non posset. Sed infinita contrarietas esse non contrarietas finita non potest

est ; quia si esset, infinita conquia est, ut probatum est, ergo potest. Et sic sequitur, quod impedire infinitam concordan-

tiam, infinitam optimitatem, maximitatem etc. ; | nec potest R 129rb esse de genere entis infiniti, quod inquirimus. I3. Principium infinitum est. Cum quo ens primitiuum principiat omnia principiabilia. Et si non est, ipsum ens primitiuum non est principium infinitum producens optimatum, L5] VA maximatum etc. ; quod est impossibile, eo quia in superlatiuo gradu est producens. Est ergo principium infinitum. Cum quo ens infinitum producit principiatum infinitum. 150

I4. 160

Medium

infinitum

est,

scilicet

optimare,

maximare,

aeternare etc., sine quo optimans non posset producere optimatum, nec maximans maximatum etc. Est ergo medium infinitum. Cum quo infiniens producit infinitatum per totam entitatem optimitatis etc. I5. Finis, scilicet ultimus, est, et est infinitus.

In quo in-

finiens, infinitatum et infinire sunt quietata et per consequens 16 I] optimans, optimatum, optimare etc. Et si non est, in primo ente nulla quies est ; quod est impossibile. Ergo est finis infinitus. In quo primum ens cum suis rationibus est quietatum et propter se agens. I6. Maioritas infinita est, cum 170

1S

180

minoritate non relata natu-

raliter. Cum qua primum ens consistit in superlatiuo gradu quoad suam optimitatem, maximitatem etc. In quo gradu non posset existere, si ipsa maioritate aliquid posset esse maius. Est ergo maioritas infinita. Quae ponit, quod primum ens sit maius quam aliquod aliud ens existendo et agendo. 17. Est quaedam aequalitas infinita. Quae ponit, quod rationes primi entis sint aequales essendo et agendo. Sine aequalitate infinita non possunt esse aequales, eo quia quaelibet est infinita essendo et agendo. | Quae aequalitas ponit, quod nulla R 1:29va inaequalitas sit in primo ente ; ipsa enim est infinita et non compatitur secum inaequalitatem. 18. Nulla minoritas est infinita. Ratio huius est, quia maioritas est infinita, quae est eius oppositum. Et sic patet, quod minoritas nullo modo potest competere primo enti. 150 infinitam[ infinitatem Y?; corr. ex infinitatem G — nec] non Y^ — 132 primitiuum] primum Y7 ; corr. ex primum G 155 quia] quod ; P4P,, 159/160 optimatum] optimum 7 P4P,,P,, — 160 maximatum] maximum ; P,P,,P,, — 161 infinitum] oz. Y» ; om. sed add. in marg. G — infinitatum] infinitum Y» ; corr. ex infinitum G 163 et est] est R ; est et est] oz. i PPP, infinitus] ad4. estplos 164 infinitatum] infinitum GYZ 168 Et] oz. YP ; om. sed add. supra lineam G.— 12 aliquid] quid / P4,P,,; quod P, — 174 aliquod] aliquid G agendo] add. et i P4P,P,, ; add. del. et P4, 176 sint] sunt ; P4P,, 17* mox ponit G ; possent ; PP, quia] quod ; P4,P4,P, 1*8 et agendo]

on.

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

I5

Venati sumus primum ens, et ipsum inuenimus, et habemus

185 eius notitiam per suas rationes. Per ea autem, quae diximus, unusquisque bene intuens ad quodlibet quaesitum de Deo respondere potest ; ut patebit in secunda parte, ubi per praedicta aliquas quaestiones soluemus. Et sic etiam aliae solui possunt.

190

II. DE SECVNDA PARTE, QVAE EST DE PRIMO ENTE PER REGVLAS DEDVCTO I. ET PRIMO PER VTRVM

Quaeritur : (1) Vtrum sit primum ens, et (2) utrum sit unum, (3) trinum, (4) simplex, (5) unum et (6) necessarium et (7) sim195 pliciter infinitum, (8) perfectum et (9) utrum sit immutabile, et (10) utrum sit corpus siue potentia in corpore ? Istas decem quaestiones facimus, ut de ipso notitiam habeamus. Et primo de prima dicemus. I. Quod sit primum ens, patet per hoc, quod diximus para200 grapho bonitatis, et sic de paragrapho magnitudinis etc. Quoniam si est bonitas propter se, quae perficit omnes bonitates, est ens primum. 2. Quod etiam sit unum et non plures, patet per hoc, quod dictum est de bonitate in superlatiuo gradu ; et sic de magni205 tudine etc. Quoniam si optimans producit optimatum, et maximans maximatum,

et aeternans aeternatum etc., et optimitas,

maximitas etc. sunt idem, necessario sequitur quod sit unus actus tantummodo, optimus, immensus, aeternus etc., qui necessitat, quod sit unum ens tantummodo et non plures. 210 3. Quod ipsum ens sit trinum, patet per hoc, quod in prima parte dictum est. | Quoniam optimans, maximans, aeternans R 129vb etc. necessitant unum suppositum. Et optimatum, maximatum, aeternatum etc. necessitant unum suppositum aliud. Et optimare, maximare, aeternare etc. aliud. Et ista tria correla21; tiua siue supposita consistunt unam essentiam et naturam ; quod est primum ens. 4. Quod primum ens sit simplex, patet per hoc, quia compositio non potest existere in subiecto, in quo sint optimans, 184 et habemus] ut habeamus GY

196 corpus sive] siue Y ; corpus 2

po-

tentia] et » 199 diximus] dicimus R 201 se] a2. in zarg. tantum G perficit] facit. z P3P4 Pj, 203 etiam] oz. YbiP$4DP,P,,; om. sed add. in marg. G 207 sit] si R unus] bonus G 208 immensus] oz. Y^ 209 necessitat] necessitas R plures] plura / P4P,P, 210 ens] ozz. Y» ; oz. sed add. supra Jineam G 211 Quoniam optimans] optimans quoniam R ; optimans GYP 213 necessitant] a7. etiam ; P, aliud] oz. GiPjP,Dj; 214 aliud] 07. GiP,P,P. ista] 7 P4P,, ; illa RGYZ 215 consistunt] constituunt 7 P4P, ; necessitant P, unam — naturam] una essentia et natura Gb; una esse et natura Y 217 quia] quod ; P4P,,P,; 218 existere] esse GY^

16

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

maximans, aeternans etc. ; optimatum, maximatum, aeterna220 tum etc. ; optimare, maximare, aeternare etc. Quoniam com-

positio non fit nisi ex pluribus essentiis diuersis, cum quantitate existentibus et cum tempore. 5. Quod ens primitiuum sit uerum, ostenditur per hoc, quod dictum est paragrapho intellectus et uoluntatis. Qui in subiec225 to existere non possunt, nisi sit unum illud subiectum. 6. Quod primum ens sit necessarium, probatur per hoc, quod in prima parte dictum est. Quoniam ubicumque est optimare, maximare,

aeternare,

est necessitare,

in tantum

quod aliter

non se posset habere. 230. 7. Quod primum ens sit simpliciter infinitum, ostenditur in hoc, quia optimitas, maximitas,

aeternitas

etc. una

de alia

praedicari potest. Quae praedicatio esset discontinuata, nisi primum ens esset infinitum simpliciter. 8. Quod primum ens sit perfectum, ostenditur in hoc, quod 235 in prima parte dictum est. Quoniam subiectum, in quo est optimitas,

maximitas,

aeternitas

etc.,

nullam

imperfectionem

potest pati. 9. Quod primum ens sit immutabile, patet per hoc, quia in subiecto, in quo est optimare, maximare, aeternare etc., nulla

240 nouitas potest reperiri. IO. Quod autem primum ens non sit corpus, nec potentia in corpore, ostenditur per hoc, quia omne corpus est substantia quanta, qualis ; | et sic de aliis, quod est compositum ex ipsis. R. 130ra Et tale subiectum non potest pati optimare, maximare, aeter24; nare etc. Et tale ens non habet potentiam ad producendum optimatum, maximatum, aeternatum etc. 2. DE QvID EST

II. Quaeritur : Quid est primum ens ? Et respondendum est, quod est ens, in quo suae rationes de se ipsis inuicem et de se 25o ipso conuertibiliter praedicantur ; ut puta, quando dicitur : Optimitas est maximitas, aeternitas ; et sic de aliis et e con-

uerso. 12. Alio autem modo definiri potest sic : Primum ens est primitiua entitas, essentia, substantia, necessitas, natura, quod

255 extra se nihil est indigens. Et est tantum propter suam agen-

221 essentiis diuersis] diuersis essentiis ; P,P,, D, 223 primitiuum] primum TUPSPS PI uerum] P3P,,; unum RGZiP,, ; unum sedd add. super lineaz uerum Yd 224 dictum] oz. Y^ ; om. sed add. supra lineam G est] adZ. in Gb 225 possunt] potest GY5b 226 primum ens] ens primum ; P4P,P,, 229 non se] se non. GY7 231 quia] quod YZjP,P,, 233 infinitum simpliciter] simpliciter infinitum / P4DP4, ; oz. Pj, 234 sit] add. simpliciter GYZP,, 238 quia] quod Y7P,P,, P, 242 quia] quod ; P,P,,DP,, 281 est] oz;. G 251/ 252 e conuerso] conuerto R ; oz. G

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

py

tiam intrinsecam, quantum propter suam existentiam. Et est unitas et unissimum, ab omni accidente disparatum. 13. Quaeritur : Quid habet primum ens in se ipso sibi coessentiale et naturale ? Et respondendum est, quod habet sua 26o primitiua, uera et necessaria correlatiua. Cum

quibus est id,

quod est ; et cum quibus habet ita primitiuam, ueram et necessariam agentiam, sicut existentiam ; ut patet per suam optimitatem etc., habens in se ipsa optimans, optimatum, optimare. 265 I4. Quaeritur : Quid est primum ens in alio ? Et respondendum est, quod ista petitio competit naturali, qui quaerit de mobili. Et sic respondendum est, quod primum ens est in uniuerso agens, ipsum deducendo de non esse in esse, causans, gubernans, ordinans, imperans, dominans, beatificans, con270 demnans et huiusmodi.

I5. Quaeritur : Quid habet primum ens in ente secundario, scilicet in uniuerso ? Et respondendum est, quod habet in ipso dominium, sicut causa in suo effectu. Habet etiam seruitium ; habet laudes, honores. Habet etiam, quod est obiectatus in275 telligendo, diligendo, recolendo. Habet etiam actus extrinsecos ordinando, iudicando, miserando et huiusmodi.

3. DE Qvo EsT

16. Quaeritur : De quo est primum ens ? Et dico, quod est de se ipso, eo quod nullum ens est sibi praeiacens. Et hoc patet 280 per principia supra dicta, per quae denotatum est, quod ipsum est in superlatiuo gradu existens. Vlterius respondendum est, quod est de suis proprietatibus siue rationibus in prima parte tactis. Et hoc est formaliter et ab omni materia remotum. Quoniam ens primum quoad suam bonitatem, magnitudinem 285 etc. non potest pati materiam, cum sit forma simplex, ab omni materia denudata. 4. DE QVARE EST

17. Quaeritur : Primum ens quare est ? Et respondendum est, quod est propter hoc, quia est ens primitiuum, uerum et 29o necessarium, non ab aliquo dependens. Vlterius est propter se

237 unissimum] unitiuum ; P,P,,P,, ^ disparatum] corr. in diseparatum G ; dicitur separatum Y — 238/259 coessentiale] coequale Y^ — 261 ita] illam G ; ipsam 26? mobili] mobile R — ensest]estens R^ — 269 dominans] oz. Y Y,ista P 280 237 est] oz. Y? ; add. rubrica R 274 obiectatus] obiectatum 7 P4D;, 283 remotum] 282 siue] et ; PPP; denotatum] notandum ; P4P,,P,; 289 288 Et] om. GYZP;P,P;, 287 De] om. R remotus RGY» primitiuum, uerum] primum bonum / P4P;,Pi, propter] per RGYZ

R 13orb

18

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

ipsum et propter suum intrinsecum agere, ut in prima parte tactum

est.

5. DE QVANTITATE

29

vA

18. Quaeritur :Primum ens quantum est ? Respondendum est, quod ipsum non est quantum quoad quantitatem praedicamentalem,

eo quia simpliciter immensum

et aeternum

est.

Verumtamen dici potest quod trinum est, ut per sua correlatiua distincta patet; etiam per suas rationes, quae sunt numerabiles,

300

per se existentes, habentes

actus proprios.

6. DE QVALITATE

I9. Quaeritur : Primum ens quale est ? Et respondendum est duobus modis ;uno modo quoad metaphysicum, alio modo quoad naturalem. Quoniam metaphysicus considerat ipsum quoad suam propriam bonitatem, propter quam est bonus ; 30; quoad suam magnitudinem, propter quam est magnus; et naturalis considerat quoad mobile siue quoad actum extrinsecum. Dicit enim ipsum esse bonum, quia creat bonas creaturas ; magnum autem, quia creat magnas creaturas. 7. DE QVANDO

310

20. Quaeritur : Primum ens quando fuit ? Vlterius quaeritur : Vtrum nunc fuit in ipso primo ente ab aeterno in potentia aut in actu ? Respondendum est, quod semper fuit, est, et erit, quia est | ens aeternum. Aliter non esset ita primitiuum R 13ova per aeternitatem, sicut est simpliciter primitiuum per boni-

315 tatem.

21. Vlterius dico, quod nunc ut tempus non fuit ab aeterno in potentia in primo ente, quoniam primum ens sic praecedit nunc per suam aeternitatem, sicut praecedit quantitatem per suam immensitatem et mobile per immobilitatem et huius320 modi. Adhuc autem dico, quod nunc ut tempus ab aeterno non fuit actu, quoniam primum ens, sicut praecedit tempus per suam aeternitatem, sic praecedit suam successionem per aeternitatem. Aliter immobile non praecederet mobile ; quod est impossibile. Fuit ergo nunc, quando fuit creatum. 291 propter — propter] per se quoniam est per 7 P4DP, 292 tactum] dictum GYb; tractatum ; P4DP, 296 quia] quod G^ immensum] immensus R 293 trinum est] est trinum ; P4P,DP,, 299 numerabiles] naturales G 307 Dicit] dicitur G^ ; dico ; P,P,P, enim] igitur ; P,P,P,, creat] causat GYb 307/308 creaturas] a2Z. et GY» 308 creat] causat GY5 311 primo] om. RGYb 3513 quia] eo quod ; P,P, 316 ab aeterno] oz. ; P3P4 Pi, 319 per] adZ. suam G Y» 324 fuit creatum] creatum fuit ; PP, P;

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA 325

IQ

8. DE vBI

22. Quaeritur : Primum ens ubi est ? Et respondendum est, quod ubi non est de genere primi entis, cum sit locus causa, in qua ens secundarium est collocatum, ipso loco existenti unam partem uniuersi creatam, quando aliae partes creatae fuerunt 33o et in ipso loco collocatae. Et sic dico, quod primum ens praecedit ipsum locum sic per suam immensitatem, sicut tempus per suam

aeternitatem.

Verumtamen

dici potest, quod est in

loco tamquam agens suum effectum producens ; etiam est ubique, quia ens infinitum est. 335

9. DE QvoMonpo

23. Quaeritur : Primum ens quomodo est? Et respondendum est duobis modis. Primo modo quoad metaphysicum, qui considerat ipsum quoad suum modum intrinsecum existendo et agendo, ut in prima parte significatum est. Secundo autem 34e modo quoad naturalem, qui considerat ipsum quoad mobile siue quoad actum extrinsecum, in quo mobili rationes eius habent

modum

cum

actibus extrinsecis,

mouendo,

creando,

gubernando etc. IO. DE cvM Qvo

34;

24. Quaeritur : Cum quo est primum ens ? Et respondendum est duobus modis ; sicut supra dictum est. Quoniam est cum se ipso et cum suis actibus intrinsecis, secundum quod me|taphysicus ipsum considerare potest. Secundus modus est R :5ovb secundum naturalem ; qui ipsum considerat, quod est prima

350 causa

causans

omnia

mobilia

cum

suis rationibus

et earum

actibus. Diximus de primo, ente, deducto per primam partem et secundam. Et per ea, quae dicta sunt de ipso, potest metaphysicus habere notitiam de sua essentia, existentia et intrin355; seca agentia.

Et naturalis potest habere

notitiam,

quomodo

ipsum primum ens se habet ad mobilia, et per quem modum secundarium ens potest recipere passiones a primo ente. Et hoc primum ens inquisitum Deum benedictum uocamus.

327 sit locus] locus sit GYZiP4P,,D, 328 qua] quo GY7 ipso] in primo G;in ipso YZ existenti] ozz. GY^ 328/329 unam — creatam] una parte uniuetsi creata 7 P4DP,,P4, 3829 quando] cum fine Y^ ; cum quo corr. ex cum quo fine G 331 ipsum locum sic] sic ubi / P4P,,P,, 333 etiam] et GY» 341 eius] illius / P5P,,D, 342 creando] causando YZ;P4P4, 345 Et] oz. GY 349 quod] qui GY2; in quantum 7; P4P,,P,, 383 per] oz. GY» 354 sua] eius 2 PSP P1;

20

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA II [De secunda distinctione] De secundo ente

Secundum ens dicimus totum uniuersum creatum. Et dicitur secundum, quia dependet a primo. Et secundum quod de primo determinauimus, intendimus uenari secundum, cum sit similitudo eius. Sicut causa bona, magna, 36 ^

37 o

375

etc., quae causat

suum effectum propter se taliter, ut per ipsum sint cognita sua bonitas, magnitudo etc. Intendimus autem tractare secundum ens, diuidendo ipsum in octo partes, uidelicet in (I) angelicum, (II) caeleste, (III) humanum et in ens, quod est (IV) imaginatio et quod est (V) sensitiua, (VI) uegetatiua, (VII) elementatiua et in ens, quod est (VIII) instrumentatiua. Et quodlibet istorum suo modo tractare intendimus per principia et regulas Artis generalis. Metaphysicus considerat ens, in quantum ens ; et naturalis considerat mobilia, quae ab ipso ente in agendo et mouendo sequuntur. Et ad istas duas considerationes reducitur maxime, quidquid est; cum quidquid est, sit existendo et agendo. Et quia unum cognoscitur per aliud, alio modo in isto secundo ente intendimus descendere ad mobilia.

I. DE ENTE ANGELICO (Y. DE ANGELO

PER PRINCIPIA DEDVCTO)

Angelus est ens per se existens, eo quia substantia est. Et quodlibet suorum principiorum innatorum etiam est per se existens, sicut sua substantialis bonitas, magnitudo etc., | ex- R 131fa 38 ^

39 o

cepta contrarietate, quam non includit, quia iam esset corruptibilis. Angelus est bonus per suam bonitatem, magnus per suam magnitudinem. Ipse autem est compositus ex suis principiis innatis differentibus. Vnum enim de alio praedicari non potest ; quia si sic, plura essent prima entia ; quod est impossibile. In angelo sua bonitas est magna per magnitudinem, durabilis per durationem, et e conuerso ; sic autem est de aliis principiis. Idcirco necessario sequitur in ipso esse ens, quod sit accidens, ortum ab ente substantiali. Quoniam bonitas, quae

368 angelicum] corr. i» angelum R est] oz. GYb et]rüelcoPyPpre

caeleste] caelestem G Y» 3176 cum 31? alio] eodem Y 3$*8 ad mobilia]

om. GYb ;R. baec uerba ita post Angelus est ens in capitulo sequenti ponit, ut facile quis decibi possi! ;cf. notam 381 319 angelico] ad. rubrica R 381 ens] aZ. ad mobilia GY^; cf. notam 378 quia] quod GY? 391/392 durabilis] durans GYP 392 autem] etiam Y. 393 Idcirco] ideo ; P,P,P,, 394 ab ente] habens e ; P3P,, ; habens a P, substantiali] substantiale R

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA 395 est magna per magnitudinem,

2I

sua magnitudo est quanta ; et

magnitudinis, quae est bona per bonitatem, sua bonitas est quanta ; et sic de aliis principiis. Et sicut dictum est de quantitate, ita dici potest de aliis praedicamentis accidentium. Et Sic patet, per quem modum angelus in sua compositione sub-

4oo stantiam includit et accidens.

Angelus est ens insensibile et inimaginabile ; quoniam est spiritus non coniunctus. Est enim per se id, quod est ; non ut cum quodam alio sit tertium, sicut est anima hominis, ut sit homo. Et sic sequitur, quod sua substantia non sit extensa ; 405 quia si sic, iam esset obiectum imaginationis.

Angelus est ens immobile. Dico autem immobile, cum sit incorruptibilis.

Nec per se mobilis est localiter ; quia si sic,

relinqueret medium et esset obiectum imaginationis. Nunc autem hic, nunc alibi, non facit medium. Non enim habet partes 410 anteriores et posteriores ; nec est lineatus. Angelus autem non crescit nec decrescit ; quia si sic, esset in motu. Nec influit nec recipit subiectiue. Et sic apparet, quod angelus est entium inimaginabilium et insensibilium. Quoniam angelus est creatus propter primum ens et non 415 propter se, omnia sua principia innata ad tres potentias ordinantur ; quae sunt intellectus,

uoluntas, et | memoria.

Id-R :rs:tb

circo sua bonitas est ei ratio, quod habet bonum intelligere, diligere et recolere erga suum obiectum. Et magnitudo est ei ratio, quod habeat magnum intelligere, amare et recolere erga 420 Primum ; et sic de alus. Ratio huius est, quia dignum est, ut Primum sit intellectum cum bono, magno, et sic de aliis, intelligere, amare, recolere. Et in hoc consistit tota sua beatitudo.

42

-

45 o

Angelus beatus, quidquid intelligit, intelligit in primo ente, quod est suum obiectum. Et per hoc intelligit se ipsum ; et non sicut intellectus humanus, qui acquirit species peregrinas a potentia inferiori, et sic intelligit se ipsum. Et sicut dictum est de intellectu angelico, ita potest dici de sua uoluntate et memoria. Angelus per ea, quae considerat in primo obiecto, considerat in alio angelo. Et sic tales intellectiones, uolitiones, memorationes sunt locutiones spirituales angelorum. Multa quidem alia de angelis dici possent. Sed per ea, quae dicta sunt, bene intuenti patere possunt et satis sufficienter haberi ea, quae de principiis innatis angelorum sunt dicenda.

395 sua] eius 7 P3P,,DP5 ; e£ sic passim 396 magnitudinis] R^ ; corr. in magnitudo Y;P4P4P,; sua bonitas est] est sua bonitas GY/ 401/402 est — non] non est spiritus GY^ 406 est] oz. R autem] eum ; P4D, 418 diligere] amare Z7 P3P1, P417 420/421 dignum — Primum] primum dignum est ut / PP, P4; 422 amate] add. et GYZiP4 P, P, beatitudo] similitudo 7 P3P4,P;,

22 455

156. METAPH. 2. DE ANGELO

NOVA ET COMPENDIOSA PER REGVLAS

DEDVCTO

(i. DE VTRVM)

I. Vtrum sint angeli ? Et dico, quod sic. Aliter ens in communi pateretur uacuum ; quoniam decem sunt entia constituentia uniuersum, neque plura neque pauciora, scilicet Deus, 44o angelus, caelum, homo, imaginatio, sensitiua, uegetatiua, ele-

mentatiua, opus naturale et artificium. Cum istis autem decem totum ens plenarie est perfectum. Si autem plus essent, et superfluum, si uero minus, et uacuum esset. Sunt ergo angeli, ut in ente in communi non sit uacuum. 445. 2. Vtrum angeli sint aeterni ? Et dico, quod non. Ratio huius est, quia aeternitas Dei sic praecedit tempus ab aeterno,

sicut | diuina bonitas cum infinitate praecedit bonitatem R rs1va finitam et immensitas Dei omnem quantitatem. 3. Quaeritur : Vtrum angelus sit corpus ? Et respondendum 450 est, quod non;

ut patet per ea, quae

dicta sunt in prima

quaestione, uidelicet, quod sint entia spiritualia non coniuncta. 4. Vtrum angelus sit compositus ? Et dico, quod sic; ut patet in prima parte. Componitur enim ex suis principiis innatis. 45 5. Vtrum angelus habeat materiam ? Et respondendum est, quod habet materiam spiritualem ex principiis innatis -bilibus constitutam. In qua materia angelus beatus recipit beatitudinem,

et malus poenam.

6. Vtrum angelus habeat quantitatem ? Et dico, quod sic, 46o de quantitate non extensa sed intensa ; cum qua est termina-

tus et finitus. 7. Vtrum angelus habeat uitam ? Et respondendum est, quod sic. Aliter non esset Deus per ipsum obiectabilis. 8. Vtrum angelus sit corruptibilis ? Et dico, quod non, eo 465 quod est spiritus ingenitus. 9. Vtrum unus angelus possit creare alium ? Et dico, quod non, quia nimis esset similis Deo, et haberet posse in non ente, ex quo est deductus. IO. Vtrum Deus possit perpetuare angelum, cum sit crea47» tus ? Et respondendum est, quod sic; quoniam qui potuit ipsum deducere de non esse in esse, potest eum perpetuare.

139 neque - neque] non plura neque G ; nec plura nec Y2 441 artificium] artificiale GY —— 442 et] esset GYA/P,D,D,, 443 uero] autem ; P,P,P, et] oz. YbiP4P,4 P, 448 Et] oz. GYbP,P,P,, 446 Dei] oz. GY» 4651 sint] sunt GY7 151 constitutam] P4, ; constituta RGUiP,, ; constitutione Y 160 de — non] non de quantitate GY/ 167 non quia] oz. RGY? 471 ipsum] GY? ; eum ; PPP, ;om. R

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

23

(2. DE QviD)

II. Quaeritur : Quid est angelus ? Et dico, quod est spiritus creatus non coniunctus. 475; 12. Quaeritur : Quid habet angelus in se sibi coessentiale ? Et dico, quod sua correlatiua innata. Per unum uero correlatiuorum est actiuus, per alterum passiuus, et per alterum coniunctiuus. Et hoc significatum est per sua principia innata ; quae sine correlatiuis non possent constituere ens angelicum. 480 I3. Quaeritur : Quid est angelus in alio ? Et dico, quod in obiecto est bonus, magnus, obiectando ; et est in inferioribus

agens per accidens. I4. Quaeritur : Quid habet angelus in alio ? Et dico, quod in Deo habet beatitudinem ; et habet in istis | inferioribus potes485 tatem, secundum quod a Deo est licentiatus.

(3. DE Qvo) IS. Quaeritur : De quo est angelus ? Respondendum est, quod in quantum est creatus, non est de aliquo sibi materialiter praeiacenti ; et est de suis principiis innatis, ut sit ens tale, 49o quale est. Et si quaeritur : Cuius est, respondendum est, quod est Dei. (4. DE QVARE)

16. Quaeritur : Angelus quare est ? Et dico, quod est formaliter, quia est ex principiis innatis constitutus ; et finaliter est,

49; ut Deum

intelligat, diligat et recolat ; et hoc principaliter;

secundario autem, ut sit beatus.

(5. DE QVANTVM) 17. Quaeritur : Angelus quantus est ? Respondendum est, quod angelus est continuus, quia ex suis principiis continue joo est constitutus indiuisus. Habet etiam quantitatem discretam, quia unum principium differt ab alio, et etiam sua correlatiua habent quantitatem discretam.

(6. DE QVALE) 18. Quaeritur : Qualis est angelus ? Respondendum est, 5o; quod talis, quales sunt suae proprietates, quae non sunt praedicamentales ;quae sunt sua principia innata. Et est talis,

487 an485 licentiatus] limitatus ; P3P4,P,, 481 magnus] a7. in GY» 495 hoc] haec 489 praeiacenti] praeiacente GYAP,,P,, gelus] adZ. et G^ 501 differt] differet G ; differat Y ZRPSpP

R 131vb

24

156. METAPH.

NOVA ET COMPENDIOSA

qualis dicitur per suas proprietates praedicamentales, uidelicet bonus per bonitatem moralem. (7. DE QVANDO) 510

IQ. quod sione dens.

Quaeritur de angelo : Quando fuit ? Respondendum est, tunc, quando fuit creatus id, quod est. Et est in succesper accidens, eo quia multorum annorum est per acciEt in uno loco est in uno tempore, alibi uero in alio

tempore.

515

y

(8. DE vB1)

20. Quaeritur : Angelus ubi est ? Respondendum est, quod est in se ipso et in suis principiis innatis, ex quibus constitutus est. Et est in loco per accidens, qui non est de sua essentia. Et est in ipso loco non collocans neque collocatus. 520

(9. DE QvoMOoDo) 21. Quaeritur : Angelus quomodo est ? Et respondendum est, quod per illum modum, quem habent sua principia innata sibi inuicem in componendo ipsum.

(ro. DE cvM Qvo) :»25

22. Quaeritur : Angelus cum quo est ? Respondendum est, R. 152r quod cum suis principiis innatis et cum suis correlatiuis, sine quibus esse non potest. Et est cum sua causa, quae ipsum creauit et gubernat. Diximus

de ente

550 potest metaphysicus

an|gelico.

Et per id, quod

dictum

facere scientiam ; et naturalis

cognoscere suam naturam

est,

potest

et operationem.

(II. DE CAELO) 1. DE CAELO PER PRINCIPIA DEDVCTO. Caelum est ens per se existens. Patet autem hoc per sua 535 principia innata. Haec enim per se existunt, scilicet sua substantialis bonitas, magnitudo, duratio etc. Et sicut per se est,

sic habet etiam motum, ut per sua principia habeat naturam

et motum, et per motum mobilia ista. $11 519 adds om.

se habeat

ad finem, uidelicet

ad

in] aZ. sua GY? 513 uero] add. est GY 918 essentia] natura GY/^ neque] nec GYZi/P,P,D,, 521 Et] oz. GYZP,P,P,, 522 quod] est 2 P3PTLP1 534 sua] eius 7 PPP, ; ef sic passim 538 et motum] 5039 mobilia] motiua GY? GYb

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA 540

25

Principiorum caeli unumquodque differt ab alio ;quoniam si principia innata angelorum differunt, et principia caeli multo magis. Principia caeli inuicem componunt tertium, scilicet caelum; sicut bonitas in bonificando magnitudinem, durationem etes

545 et magnitudo magnificando bonitatem, durationem; et sic de

aliis. Et sic conueniunt se in tertio ex his constituto.

Quoniam bonitas bonificat magnitudinem, et magnitudo magnificat bonitatem, oriuntur accidentia praedicabilia. Quae intrant compositionem et cum istis principiis componunt ;5o unum tertium. Et sic est in ipso caelo, quoniam bonitas est magna per accidens, et magnitudo bona est per accidens, et sic de aliis ;excepta

contrarietate,

quae

non

positionem ; sic enim esset corruptibile. diuersitate motuum 55

^

cum

causat contrarietates in istis inferioribus,

sicut grandines per frigidum et siccum ; et ros per calidum et humidum ; et fulgur per calidum et siccum. Principia caeli sunt causae qualitatum elementorum per motum

56 o

intrat illam com-

Verumtamen

; sicut bonitas caeli, quae mouet bonitates inferiores

per calidum aut per frigidum, per humidum aut per siccum, secundum quod est constellatio. Et sic de magnitudine, quae per motum causat magnitudinem, qualitatem ; et sic de aliis. Quoniam caelum est primum mobile, causat masculinitates, femininitates, neutralitates, diurnitates, | nocturnitates et R rszrb

65

huiusmodi, ut praecedat suo motu primitiuo ista generabilia. Multa autem dici possent de principiis caeli. Sufficiunt autem haec, quoniam, quae dici possent, implicantur in his.

2. DE CAELO PER REGVLAS DEDVCTO (r. DE VTRVM)

I. Quaeritur :Vtrum caelum sit aeternum ? Respondendum 57o est, quod non. Ratio huius est, quia diuina aeternitas sic prae-

cedit

tempus in corpore

sustentatum,

sicut

in substantia

spirituali, ut in capitulo angeli dictum est. 2. Vtrum caelum sit corruptibile ? Respondendum est, quod non; ut patet, quia sua principia innata sunt incorrupti575 bilia; non enim sunt cum

contrarietate coniuncta.

9. Cum caelum sit nouum :Vtrum sit perpetuabile ? Respon-

546 bonificando] a4. facit / P4P, 544 in] coni. ; quae RGYPiP4,P,P;, 558 grandines] GY2 551 bona est] est bona conueniunt] 244. inter / P3P,; 588 bonitates inferiores] tos] rores G^; rorem YiP4P,P,, glandines R 563 561 qualitatem] caliditatem 7; P;P,,P;; bonitatem inferiorem GY/ 565 564 generabilia] generalia R nocturnitates] nouitates RG/ ; noctitates / autem] alia ; P4P,,P;

*

26

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

dendum, quod sic, si diuina uoluntas uult, cum sit idem cum

diuina potestate, quae potest omnia. 4. Vtrum caelum habeat materiam ? Respondendum est, 58o quod sic. Aliter substantia eius non esset mobilis, neque sua principia innata haberent actionem neque passionem intraneam.

5. Vtrum caelum sit in continuo motu ? Et dico, quod sic. Aliter non esset primitiuum in motu. 6. Vtrum octaua sphaera possit mutare totum locum ? Res58; pondendum est, quod non ; quia non habet naturam grauem neque leuem. 7. Vtrum caeluni posset diuidi ? Et respondendum est, quod non ; quia sic generaretur nouus locus et uacuum, et corrum59o peretur motus continuus. 8. Vtrum caelum sit corpus sphaericum ? Respondendum est, quod non ; quia concauum

est, ubi sunt elementa,

quae

elementa componunt cum ipso caelo unum contiguum sphaericum. 595. 9. Vtrum caelum suscipiat aliquod extrinsecum ad eius sustentationem,

sicut et animal recipit ? Et dico, quod non, eo

quia sua principia innata sunt incorruptibilia. Io. Vtrum caelum sit animatum anima motiua ? Dico, quod sic ; quia si non haberet animam motiuam, non moueret natu-

6oo raliter ista inferiora, neque se ipsum. Et sic non esset primum mobile ; neque sua principia innata haberent naturam per se ; quod est impossibile.

(2. DE Qvip) II. Quaeritur : Quid est caelum ? Respondendum est, quod 6o5 caelum est primum mobile. Caelum est corpus magis magnum, omnia alia corpora continens, et omnia alia mobilia mouens,

in maiori motu existens. I2. Quaeritur : Quid | habet caelum in se ipso ? Respon- R :32va dendum est, quod habet sua correlatiua innata, scilicet cae61o lestiatiuum, caelestiabile et caelestiare, ex suis principiis innatis constituta,

scilicet bonificatiuum,

bonificabile

et boni-

ficare ;magnificatiuum, magnificabile et magnificare ; et sic de aliis. Et quia omnia ista appetunt agere per motum, et unum principium circulariter est in alio, consequitur anima 615 motiua circulariter caelestiatiua; ex qua caelum est animatum. I3. Quaeritur : Quid est caelum in alio ? Et respondendum est, quod est primum mouens corporeum, quod mouet omnia elementa et elementata. 519 habeat] habet RG 580 neque] nec GYZiP,P, P1, ; e£ sic passim 591/ 894 Vtrum —- sphaericum] om. sed add. in marg. R. ; om. sed add. post qu. 11 GYb

595 aliquod] aliquid 7 P,,

599 haberet] habet RG

612 et!] om, R.

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA 27 I4. Quaeritur : Quid habet caelum in alio ? Respondendum

620 est, quod habet in elementis et elementatis uirtutem et actionem, sicut Aries, qui est de complexione ignis effectiue, et est diurnus, masculinus, mobilis ; et suus planeta est Mars. Satur-

62

I

nus autem est de complexione terrae, malus, plumbeus, cuius dies est dies Sabbatum. Et ideo, quando aliquid inferius est constellatum per Arietem et Saturhum, sua fortuna stat in die

et in rebus siccis, mobilibus et in masculinitatibus et in aureis

et in rebus calidis ; et sua infortuna stat per frigidum, nocturnum, plumbeum et maxime in die Sabbati secundum astrologos. 630

(3. DE QVO)

I5. Quaeritur : Caelum de quo est ? Et respondendum est, quod est creatum ex nihilo ; et sic de se ipso est. Etiam est de suis principiis innatis et est sub solo Deo, cum sit per se mobile, ut probatum est.

655

(4. DE QVARE) 16. Quaeritur :Caelum quare est ? Respondendum est, quod formaliter per se ipsum, eo quia est ex suis principiis innatis. Est autem finaliter, ut omnia ista sint mobilia per ipsum. (5. DE QVANTVM)

640

I7. Quaeritur : Caelum quantum est ? Respondendum est, quod est tantum, quantum est sua substantia quanta per continuam quantitatem. Discretiue autem est octonarius, ut puta octaua sphaera et septem planetae.

(6. DE QVALE) 64;

I8. Quaeritur : Caelum Bonum, magnum

| quale est ? Respondendum

est : R :32vb

etc. ; et hoc naturaliter. Quia autem causat

bonas, magnas etc. mobilitates, est bonum per accidens. 622 suus] eius ; P4P, D, 624 dies Sabbatum] R ; Sabbatum G Y»; dies sabbati PDT P aliquid] aliquod RG . 626 et in!] et est de GY^ 627 infortuna] infortunium 7 P4P,,DP;, per]oz. RGY2 6306 est!]add.et Gb 6337 quia] quod GYZiP4,P, 638 mobilia] «ZZ. ab ipso ; P3P,,P,, ^ 649 est!] ag. Gb 641 quantum - quanta] quanta est sua substantia GYP 642 Discretiue] R ; discrete GY^; discretiua ;/ P4,P,,; discreta Pj, est] add. numerus ZDDDS octonarius] octenarius RG 643 octava sphaera] octavam sphaeram R 645 quale] qualis R 646 Bonum, magnum] bonus magnus RGY? etc. - naturaliter] naturaliter etc. GY^ — Quia] quod / P,,P,, — autem causat] causat autem R 646/647 quia — mobilitates] quia mobilitate G ; quia per mobilitatem Y ; quaeritur mobilitate est bonus 7; etc. mobilitates] et ceteras mobi. 1; et P4 ; motus D, ; actus (supra lineam) ceteras Dj; 647 bonas, magnas] cori. ; bonus, magnus R ; bonos et magnos ; P4P,,DP, bonum] bonus R Y2

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

28

(7. DE QVANDO) 19. Quaeritur : Caelum quando fuit ? Respondendum est, 65o quod fuit tunc, quando cum suo nunc creatum fuit, in quo est modo. In quo etiam est successiuus, causando momenta, horas, dies et annos

et omnia, quae in motu

agere. 655

habent

esse et

(8. DE vB1)

20. Quaeritur : Caelum

ubi est ? Respondendum

est, quod

est in suo loco, cum quo et in quo creatum fuit. Et est effectiue in istis mobilibus.*

(9. DE QvoMoDo)

21. Quaeritur : Caelum quomodo est ? Respondendum est, 66o quod per illum modum, quem habent sua principia innata in componendo ipsum. (ro. DE cvM Qvo)

22. Quaeritur : Caelum cum quo est et cum quo agit in inferioribus ? Respondendum, quod est cum sua causa prima 66; et cum suis principiis innatis. Et cum istis mediante motu agit et mouet ista inferiora. Diximus de caelo. Et per ea, quae diximus, potest metaphysicus cognoscere suum ens, et naturalis quae eius sunt.

(III. DE HOMINE) 670

ri. DE HOMINE PER PRINCIPIA DEDVCTO

Hominis indiuiduum est substantia per se existens. Et dicitur, quod est per se existens, eo quia sua principia innata sunt substantialis bonitas, magnitudo etc., quae per se existunt. In homine sunt principia innata duplicia, alia quoad ani675; mam et alia quoad corpus. Quoad corpus autem sunt quadruplicia : Quaedam quoad elementatiuam, quaedam uero quoad uegetatiuam, quaedam quoad sensitiuam et quaedam quoad imaginatiuam. Et ex ordinata istorum compositione ad receptionem animae et anima, in his iam recepta, fit homo, 68o quod est indiuiduum. 651 successiuus, causando] successiue, creando ; PP, 658 est?] oz. R — 663 cum?| oz. R 664 Respondendum] ad. est GY/iP,P,P,, 667/668 metaphysicus] / P4P,,P,, ;naturalis RGY? 668 ens] motum GY7Z naturalis] naturas GYPL 674 principia — duplicia] duplicia principia innata ; P4P,DPj, alia] o». RGY^? 6*7 quaedam?] add. uero GY? 679 in his iam] iam in his GY2

In

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA 29 homine quodlibet istorum principiorum innatorum

habet sua correlatiua, sicut bonitas animae habet bonificatiuum, bonificabile et bonificare ; et bonitas imaginationis etiam habet bonificatiuum, bonificabile et bonificare ; et sic de aliis. 68; Bonificatiuum autem animae cum bonificatiuo imaginationis

etc. constituunt formam hominis per compositionem | eorum. R 155ra Et bonificabile animae cum bonificabili imaginationis et sic de aliis potentiis, per eorum compositionem constituunt materiam hominis. Et bonificare animae cum bonificare imagina69o tionis et sic de aliis potentiis, quae sunt naturae coniunctiuae constituunt tertium correlatiuum ; quod est natura coniunctiua, per quam naturam forma et materia sunt coniunctae. Et

69;

7oo

7e;

710

715

illa coniunctio durat tamdiu, quamdiu humidum radicale restaurari potest per humidum nutrimentale. Et quia in tali compositione est contrarietas elementorum, corrumpitur humidum nutrimentale et per consequens radicale ; eo quia non est, qui recipiat beneficium ab extra per cibum et potum ; sicut flamma in lampade, quae corrumpitur deficiente oleo. In praedicta compositione intrant accidentia, scilicet quantitas, qualitas etc., propria cuilibet potentiae et innata. Et sic sequitur corpus constitutum ex substantia et accidente. Homo sic compositus habet animam rationalem pro forma ; et aliae potentiae differunt materia. Anima autem rationali adueniente esse humanum et uiuere ceteris confert, ita quod ceterae potentiae agunt in uirtute ipsius, quae prius, dum erant in embryone, non agebant tamquam potentiae hominis, quia prius non erat homo. Homo, quando agit cum potentiis suis, actiuando scilicet, intelligit cum intellectu intelligente. Et eodem modo cum imaginatiua imaginatur ; et sentit cum sensitiua sentiente siue agente. Aliter perderetur actio correlatiuorum innatorum; quod est impossibile. Et potest intelligi de passione, sicut de actione dictum est. Homo quandoque agit cum intellectu extra sensitiuum et imaginatiuum, ut puta, quando intelligit substantias separatas et entia abstracta. Et illa actio uocatur intellectio. Et quandoque intel|ligit cum imaginatione, ut puta, quan- R 155rb

do intelligit obiectum imaginatum. Et illam actionem uoco cogitationem, eo quia est inferius respectu intellectionis. 770 Alio modo agit, quando sine imaginatione cum sensu agit. 683 et!] oz. R 684 et!] oz. R 696 quia] quod ; P,P,P1; ; e£ sic passim 703 differunt materia] dicunt materiam P,; per materiam DP,,; pro materia D,, 709 cum - intelligente] per intellectum ; P5P,,P,; 709/710 cum imaginatiua] per imaginatiuam 7 P4,P,,; per imaginationem P, 710/711 cum - agente] per sensitiuam sentientem uiuere agentem 7 P4DP,P, 714 cum intellectu] intellectum 7 P,,; intelligens P5; per intellectum P, 717 cum imaginatione] per imaginationem 7 P4P,,; per imaginatiuam P; 719 eo quia] cum qua ; P, rus inferius] inferior GY?7 720 cum sensu] per sensum ; DPjP,P,

30

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

Vt puta, quando actualiter uidetur aliquid ; intellectus intelligere illud potest sine operatione imaginationis. Et talem intellectionem uoco sensualem ; et est magis inferius quam cogitatio. Huius ratio est, quia imaginatio, cum sit propin725 quior intellectui, altior est potentia. Multa alia dici possent de homine. Sufficiant autem haec propter breuitatem.

2. DE HOMINE PER REGVLAS DEDVCTO (r. DE VTRVM) 710

I. Vtrum

intellectus

sit coniunctus

secundum

esse

cum

corpore humano, ita quod sit forma sua dans ei esse substantiale ? Dico autem, quod sic ; ut patet per primam quaestionem, quae de angelo dicta est. Quia si non, uniuersum pateretur uacuum ; et esset magis perfectum per brutum quam per 7355 hominem, et etiam per plantam. 2. Vtrum homo sit sensibilis? Respondendum est, quod non, simpliciter ; secundum quid autem sic ; quoniam anima rationalis non est obiectum sensus. 3. Vtrum homo sit mortalis ? Dico, quod non, simpliciter ; 74o quoniam

anima

rationalis non

moritur.

4. Vtrum corpus humanum acquirat meritum ? Dico, quod sic, eo quia homo iustus cum omnibus principalibus partibus seruit Deo. 5. Vtrum corruptis omnibus indiuiduis hominis remaneret 74; Species humana ? Et dico, quod remaneret id, quod erat commune ipsis, et appetitus naturae, sicut in potentia primae materiae. Et sic non remaneret species, sed appetitus ad ipsam. 6. Vtrum homo generet hominem ? Dico, quod non, simpliciter, secundum suas partes omnes ; quoniam anima rationa-

75o lis non est generabilis. 7. Vtrum humanitas sit ens per se existens ? Et dico, quod sic, naturaliter ; sed non respectu finis, quoniam a Deo dependet. 8. Vtrum homo

| posset iudicare per sensum, posito quodR 133va

755 sensus non esset agens ? Respondendum patet, quia cum

est, quod non, ut

sensu sentit.

9. Vtrum homo posset imaginari, posito quod imaginatio non esset actiua ? Et dico, quod non ; eo quod non haberet,

cum quo esset actiuus in intelligendo imaginabilia. 323 inferius] inferior ; P,P,, P, 326 alia] autem R possent] possunt GY2 Sufficiant] sufficiunt GY/ *33 dicta] dictum RG»; corr. ex dictum Y 236 est] autem R 734/138 anima rationalis] corr. expungendo ex animal rationale R ; animal rationale GY?£ 742 principalibus] suis GY7 ; praedicamentalibus LEPSPHPI ?458 Et] om. GYbiD, PAP, *56 quia] quoniam ; PP,

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA 760

31

IO. Vtrum homo moueatur ab obiecto, uel moueat se cum

obiecto ? Et respondendum est, quod mouet se cum obiecto. Excludo tamen primum. Sed in naturalibus obiectum nihil ponit nisi dispositionem, cum qua agens agit propter finem. Aliter obiectum ageret propter finem, et non potentia ; quod 76; est impossibile.

(2. DE Qvip) II. Quaeritur : Quid est homo ? Respondendum, quod est ens, cui proprie competit hominificare. Et est ens, quod mediante sensu intelligit. Et ens magis compositum. Et est ens, 77o per quod omnia alia corporalia Deo seruiunt ; et ei omnia alia

corporalia magis seruiunt inter corpora. Et est ens politicum et huiusmodi. I2. Quaeritur : Quid habet homo in se sibi coessentiale ? Et respondendum est, quod suam formam, per quam est homo. 75

I3. Etiam

quaeritur : Quid est homo in alio ? Responden-

dum est, quod in iustitia iustus et in cappa cappatus. I4. Et etiam quaeritur : Quid habet homo in alio ? Habet in iustitia meritum, et in ligno archam in potentia, et habet in iniuria culpam. 780

(3. DE Qvo) 15. Quaeritur : De quo est homo ? Respondendum est, quod de suis principiis innatis. (4. DE QVARE)

16. Quaeritur : Quare est homo ? Respondendum est, quod 785 formaliter, quia ex sua forma et materia est constitutus. Et est

finaliter, ut Deum recordetur, intelligat, diligat. Et ut uniuersum non sit uacuum. Et ut sint scientiae. Et ut mediante ipso omnia alia corpora eidem seruientia Deo seruiant. (5. DE QVANTVM)

79»

17. Quaeritur de quantitate hominis. Respondendum est discretiue, quod est totus, quot eius indiuidua sunt ; et est continuus in hoc indiuiduo et in illo.

768 proprie - hominificare] proprium bonificare ; P, — 769 Et!] oz. i P4P3, ; add. 736 et] oz. RGY»? 710 ei] add. inter ; P4P,, — $4 est] om. R est GYZ 791 totus] tot $88 corpora] corporalia / P4P,,P,; 773 alio] ad7. et RGY? 792 continuus] continue ; P,PP;, IEDSPADS

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

B2

(6. DE QVALE)

18. Quaeritur : Homo qualis est ? Et respondendum est, 795 quod homo qualis est per propriam qualitatem, ut puta risibilis ; per appropriatam autem qualitatem, ut | puta per iusti- R. 135vb tiam est iustus. (7. DE QVANDO) I9. Quaeritur : Homo quando fuit ? Respondendum, quod 8oo tunc, quando creatus fuit. Et fuit hic homo post alium, ut filius post patrem.

^

(8. DE vBi1)

20. Quaeritur : Homo ubi est ? Respondendum est dupliciter ; sicut est ubi intrinsecum et aliud extrinsecum. Et est in 805 suo ubi intrinseco, sicut etiam est in sua quantitate, qualitate etc. ; et extrinsece est hic uel illic.

(9. DE QvoMoDo)

21. Quaeritur : Homo, quomodo est ? Respondendum est, quod per illum modum, per quem constitutus est ; ut patet in 810 supra dictis. 22. Quaeritur : Homo, quomodo intelligit ? Respondendum est, quod mouendo suum intellectum ad agendum, scilicet ad intelligendum intelligibile peregrinum, reponendo ipsum in suo intrinseco intelligibili. 815; 23. Quaeritur : Quomodo sentit homo ? Respondendum est, quod in mouendo suam potentiam sensitiuam actiuam ad sentiendum, ut puta potentiam uisiuam ad uidendum coloratum.

24. Quaeritur : Quomodo homo mouet se ipsum ? Respon820 dendum est, quod reducendo actionem, quam habet in potentia ad actum, cum qua mouet seipsum ; ut patet, quoniam in eundo mouet se cum pedibus; etiam mouet se cum naue mouente etc. (ro. DE cvM Qvo)

82;

25. Ouaeritur : Cum quo est homo ? Respondendum est, quod est cum suis principiis innatis, ex quibus componitur. ?9? est] oz. sed add. supra lineam R.; om. GYb 800 post alium] postea alius DD Pis 812 est] om. R 814 intrinseco intelligibili] intelligibili intrinseco iaPSsPDi, 81? uisiuam] sensitiuam R^ 820 est] oz. R 821 cum qua] per quam / P4P,D, quoniam] quando ; P4P,,P,, 825 est?] oz. R

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

33

26. Quaeritur: Cum quo homo intelligit et sentit ? Respondendum est, quod cum suo intellectu intelligente et cum suo sensu sentiente. 830

(IV. DE IMAGINATIONE) I. DE IMAGINATIONE

PER PRINCIPIA DEDVCTA

Imaginatio est ens per se existens. Et est per se existens, quia quodlibet suorum principiorum innatorum per se existentiam habet. 85;

I. Imaginatio est bona, ut patet ; deseruit enim nobis ad

iudicandum de sensibilibus in eorum absentia. Etiam bona est, ut cum ipsa intellectus faciat scientiam, quam sine ipsa nullatenus facere posset. 2. Imaginatio est magna, ut patet ; quia super sensus exte840 riores in eorum sensibi|ium absentia potens est imaginari. R :34ra 3. Imaginatio est durabilis, quia actum suum diu continuare potest, et per ipsam species diuturne in memoria reseruantur. Et sicut mediante ipsa intelligimus, sic etiam habemus memoriae operationem. Ipsa autem deficiente, de sensibilibus 84; memoriam

non habemus.

4. Imaginatio est ualde potens, quoniam animal per ipsam excitatur ad coitum atque calefacit se totum ; et per ipsam gaudet et tristatur. 5. Imaginatiua habet instinctum promptum qui uocatur 85o aestimatiua siue perceptiua. 6. Imaginatiua habet appetitum concupiscibilem et electiuum. 7. Imaginatio habet uirtutem, cum qua mouet potentias inferiores et species ab ipsis abstrahit ; et cum uirtute imagina85 A tionis intellectus ipsas recipit. 8. Imaginatiua est potentia uera, cum qua agens ueras species facit. Verumtamen sensu infecto sibi repraesentante, falsas species facit. Iudicat enim imaginatio febricitantis dulcia esse amara, ut mel uel zucara.

860

9. Imaginatio causat delectationes et causat tristitias, quando est impedita ad habendum delectationes. IO. Imaginatio est differens ; res enim differentes obiectat. II. Imaginatio habet concordantiam, per quam plura in una obiectatione connectit. 836 absentia] absentiam R Y^ 83? cum ipsa] per ipsam ; P4,P,DP,, 840 absentia] absentiam RGY» 849 Imaginatiua] imaginatio 7 P4P;, instinctum promptum] promptum instinctum / P4, ; proprium instinctum P4D, qui] G^; quod RYDP,,; quo i P4P, 830 aestimatiua] exstimatiua R ; extimatiua GYb 835 ipsas] eas / P4P,P,; 858 enim] autem RG ; aliud Y ; aliter ^ 859 ut — zucara] et mel

P4; et huiusmodi P4;

esse zucarum

7; et me esse P4; et mel esse saccarum

864 connectit] conuertit / P4P,, ; concordat D,

34 865;

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

I2. Imaginatiua est deducta successiue de elementatiua. Ratione cuius per accidens est corruptibilis, quia elementa contrarietatem habent. Et ob hoc aliquotiens est peruersa, quia praeparat ad falsas opiniones habendas et indebite inimicitias ; et quod bonum est, iudicat esse malum.

870

I3. Imaginatiua est principium, quo imaginans imaginatur. Actiua

| autem

est in non

habentibus

intellectum,

passiuaR :34rb

uero in habentibus. I4. Imaginatiua consistit in- medio intellectus et sensus ; et sic altior potentia est quam sensus exteriores ; et etiam altius 875 obiectum attingit.

I5. Imaginatiua quiescit in obiecto imaginato ; ipsum enim est eius finis. Non autem quiescit ulterius, obiectando superius,

quam sit imaginatum, nec etiam inferius. Sensus autem particulares in inferiori quiescunt, quam sit imaginationis obiectum. 88o Intellectus autem transcendit ad quiescendum superius in totaliter separatis. I6. Imaginatiua est maior quam sensus particulares, eo quia est superius ; et est simpliciter maior potentia, quae sit in brutis. Et est maior in homine, quam sit in brutis, quia in 885 cogitatiua participat cum intellectu ; et hoc idem potest dici de aestimatiua. Patet hoc autem per acquisitionem artium liberalium et mechanicarum. 17. Imaginatiua aequaliter est communicatiua in homine intellectui, memoriae et uoluntati. Et aequaliter de sensibili89o bus particularium sensuum cum sensu communi ipsa imaginatiua iudicat. 18. Imaginatiua minor est in hoc subiecto quam in illo, ut puta in animalibus uiuentibus de herbis, quam in illis, quae uiuunt de rapina.

895

2. DE IMAGINATIONE

PER REGVLAS

DEDVCTA

(r. DE VTRVM)

I. Vtrum imaginatiua sit potentia corporea ? Respondendum, quod sic ; ut patet, quia agens non potest mouere ipsam extra similitudines obiectorum sensuum particularium, ut

goo puta lineatum, coloratum etc. 2. Vtrum per accidens tatiuae, cui 3. Vtrum

imaginatio sit potentia extensa ? Dico, quod sic, tamen, scilicet per quantitatem potentiae elemenproprie competit extensitas. potentia imaginatiua sit potentia diuisibilis ? Et

868 habendas] haereticas GYb

868/869 et — inimicitias] indebite imaginatas

GYb 878 inferius] inferiori R 884 sit] oz. RGY» 895 imaginatione] imaginatiua GY/ 898 ipsam] se ipsum GY72 901 imaginatio] imaginatiua GYb 902 per - tamen] tamen per accidens / P,P,, ;tantum per accidens Pn

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

35

9o5 respondendum, quod quodam |modo quidem sic ; modo autem R :134va

alio non. Est autem diuisibilis, quia quodam modo una est in omnibus

animalibus,

sed non

est diuisibilis in isto animali

tali. 4. Vtrum imaginationis sit materia ? Et dico, quod sic, eo 910 quod in sua propria passione, scilicet imaginabilitate, reponit species imaginabiles, cum quibus imaginatur obiectum. 5. Vtrum imaginatio sit actiua et passiua ? Et dico, quod sic. Est enim actiua, in quantum imaginatur obiectum ; et est passiua, in quantum agens, scilicet totum compositum, mouet ipsam ad imaginandum. 91; 6. Vtrum imaginatiua sit forma ? Et dico, quod sic, in quantum imaginatur obiectum actiuando ; non tamen est forma, in quantum est potentia mota. 7. Vtrum sit augmentabilis ? Et dico, quod non, per se; sed tamen est per accidens, scilicet per subiectum, in quo est. 920 8. Vtrum imaginatio occupet locum ? Et dico, quod non, per se ; quia si sic, esset corpus.

9. Vtrum imaginatio sit successiua ? Dico, quod non, quantum ad suum esse, sed tamen est successiua quantum ad suam operationem. 925 IO. Vtrum imaginatio sit anima ? Dico, quod sic ; quoniam si uegetatiua et sensitiua sunt animae, quae sunt inferiores,

multo magis imaginatio debet esse. (2. DE Qvip)

II. Quaeritur : Quid est imaginatio ? Respondendum est, 93o quod potentia, cui proprie competit imaginari. 12. Quaeritur : Quid habet in se sibi coessentiale ? Respondendum,

quod

sua

correlatiua

innata,

cum

quibus

causat

imaginabilitates peregrinas. I3. Quaeritur : Quid est in alio ? Respondendum est, quod 955 in intellectu est potentia et in sensu forma.

I4. Quaeritur : Quid habet imaginatio in alio ? Dicendum est, quod in brutis habet industriam, per quam sciunt caute uiuere. (3. DE Qvo)

940

I5. Quaeritur : Imaginatio de quo est ? Respondendum est, quod in quantum est primitiua, non est de aliquo, quoniam est creata ; sed in quantum est a generante in hoc animali, est de suis principiis primitiuis. 907 906 autem] enim 7 P5Py P3; 905/906 modo — alio] alio autem 7 P3P,, 926 anima] RGYbi PSP Pis 919 est!] om. quia — diuisibilis] o». GY5 936 Quid habet] habet quid 935in!]ozm.R P4D,,P3, ;fortasse legend. animae ? 942 est a generante] imaginata 7 P3P,, ; imaginatiua P3; R

36

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA 16. Quaeritur : Cuius est ? Dicendum, quod subiecti, in quo

945 est.

(4. DE QVARE)

17. Quaeritur :Imaginatio quare est ? Respondendum est: Per hoc quod sua principia innata constituunt | ipsam; et R 134vb finaliter, ut in absentia sensibilium ipsis imaginans possit uti.

950

(5. DE QVANTVM) 18. Quaeritur ; Imaginatio quanta est ? Respondendum, quod tanta, quantum subiectum, in quo est, potens est per ipsam habere actionem.

(6. DE QVALE) 95;

I9. Quaeritur :Imaginatio qualis est ? Respondendum, quod talis, qualis passa est sub intellectu, et qualis est agens super sensus exteriores. (7. DE QVANDO) 20. Quaeritur : Quando fuit imaginatio ? Respondendum,

96o quod in illo tunc, in quo fuit creata ; et est nunc in successione.

(8. DE vBr1) 21. Quaeritur : Imaginatio ubi est ? Respondendum est, quod in uniuerso, in quantum est una eius pars ; et etiam in particularibus, in quantum pars eorum est. 965

(9. DE QvoMoDpo)

22. Quaeritur : Quomodo homo imaginatur obiectum ? Respondendum, quod per illum modum, quem habet intellectus in mouendo ipsam, quoniam eius est instrumentum ; et etiam

per illum modum, quem habet in abstrahendo a particularibus 97o sensibus imaginabilitates peregrinas, reponendo ipsas in sua propria imaginabilitate. (ro. DE cvM Qvo) 23. Quaeritur : Cum quo est imaginatio ? Respondendum rj Dicendum quod] dicitur quod est 7 ; dico quod est P, ;dicendum quod est D, ; dicitur quod P, 948 quod] quia R 936 passa] passiua £ 963 et] est / P,P,,P,,; pats et] potest esse P,

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

37

est, quod cum sua causa et cum suis principiis innatis, ex quibus 975 est constituta ; et etiam cum

subiecto, in quo est.

(V. DE SENSITIVA) I. DE SENSITIVA PER PRINCIPIA DEDVCTA Sensitiua est ens per se existens. Et est substantialis, quia

per se principia substantialia habet, ex quibus est composita, 98o scilicet substantialis bonitas etc.

I.-2. Sensatum bene sentit per bonitatem, et magne sentit per magnitudinem etc. Et quando sentit male, actus bonitatis impeditur a suo contrario. Et quando sentit parum, actus magnitudinis a suo contrario impeditur ; et sic in aliis est. 98;

3. Sentire durat per actum durationis. Per hoc autem

non

posset durare, nisi ipsa duratio esset essentia sensus. 4. Potestas sensus est, ut sensus cum ipsa sentiat. Et sic sua potestas est dupliciter. Est enim actiua, ut sensus cum Ipsa sit agens ; et est | passiua, ut sensus cum tali potestate sit patiens. R. 135ra 99o Aliter sensus sine istis non posset in sua essentia sentire. 5. Sensus habet instinctum. Per quem uno modo sentit per calorem, alio autem modo per frigiditatem et alio modo per incisionem carnis, alio modo per colorem et aliter per sonum et huiusmodi. 99; 6. Sensus habet appetitum sentiendi. Et habet appetitum actiuum,

ut actiue sentiat ; et passiuum,

ut in sua essentia

possit pati sentire. 7. Sensus habet uirtutem actiuam et passiuam, ut sentiat, 1000

et ut extra suam essentiani non sentiat, sed intra. 8. Sensatus sentit uere cum ueritate sensitiuae, sicut uisus, qui uere uidet colorem in colorato,et auditus sonum audit in sonato.

9. Sensus habet delectationem in agendo et patiendo, ut sua forma agat in sua materia sentiendo. IO. Differentia est principium sensus, ut per suam pro1005 priam differentiam habeat sua correlatiua distincta, sine quibus non posset in se ipso habere agentiam in causando sensibilitates peregrinas. II. Sensus habet per se concordantiam, quae est de suo genere, cum qua concordat omnia sua principia innata ad roro sentiendum intrinsece et extrinsece ; intrinsece quoad sensum communem, extrinsece quoad particulares sensus et exteriores.

981 magne] magnum etc.] oz. RYP$P,, 980 scilicet] quae sunt 7 P4P,,P; 981 sensus — ipsa] G ; magnitudinem Y? ; maxime ; P,,P,, ; maximitatem P, 993 et aliter] alio modo G Y? ; et alio per ipsam sensus / P4,P,5 ; per ipsam P; 1003 1001 auditus] qui audit 7 P5P,, P4; 999 intra] infra RGY/ LP&Pg materia] edZ. in ; Pi

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA I2. Sensitiua est mixta cum uegetatiua et elementatiua ; et elementatiua causat complexiones contrarias in sensitiua. Ratione cuius sensitiua recipit contrarietates per calidum et

38

1015 frigidum, dulce et amarum et huiusmodi. Quando autem con-

trarietates nimis intenduntur, ipsa sensitiua est infecta et false

per suos sensus particulares iudicat.

I3. Sensitiua est principium sentiendi, motum a sensato, ut

possit sentire et principiare sensibilitates. 1020

I4. Sentire est medium inter sentiens | et sensibile ; sine quo R 135tb

sentiens non posset agere in sensibile. I5. Finis sensitiuae est actio et passio sentiendi ; cum quibus quiescit. . 16. Sensitiua maior est per formam quam per materiam. 102; Huius autem ratio est, quia materia cum contrarietate est principium defectus. 17. Sensitiua aequaliter est ex principiis innatis. 18. Sensitiua minor est per accidentia, sicut in maioritate est per substantiam ; et adhuc minor cum una complexione 1050 quam cum alia.

2. DE SENSITIVA PER REGVLAS DEDVCTA (i. DE VTRVM)

I. Vtrum sit sensus communis ? Respondendum, quod sic ; quoniam est necessarium, ut sit una potentia communis actiua, 1055 à qua deriuentur actiones particulares in sensibus exterioribus ; et una passio communis, a qua deriuentur passiones sen-

suum particularium ; et quod sit etiam una operatio, quae sit medium coniunctiuum istarum duarum, a qua deriuentur omnes operationes sensuum particularium ; ut sensitiuum 1040 commune et sensibile commune et sentire commune constituant sensum communem ; et ut talis sensus faciat iudicium

de sensibilibus peregrinis, acquisitis in particularibus sensibus exterioribus. 2. Vtrum sentiens sentiat extra essentiam sensus ? Et dico,

104; quod non. Ratio huius est, quia sensitiuum non potest causare sensibilitates peregrinas, nisi in sua propria passione. 3. Vtrum sensus agens et sensus passiuus sint diuersae essentiae ? Et dico, quod non ; quia si sic, sentire commune

esset diuisibile. Quod est impossibile, cum ipsum sit natura 105o coniunctiua sensitiui et sensibilis in eadem essentia. 4. Vtrum sensus sentiat se ipsum ? Dico, quod non ; quia 1028 maioritate] minoritate / P,P,, 1029 minor] minus ;/ P4,P,P,, 1033 Respondendum] respondetur DEP SPISPIS 1038 deriuentur] deriuantur ; P, uS 1036 passio communis] potentia communis passiua 7 P4P,,P,, deriuentur] deriuantur ; P4P,P, 1044 Et] oz. i P,P4P4, 1048 Et] oz. | P3PyaGPy

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

39

non causat nisi species peregrinas, quas facit sensibiles. Aliter enim esset aequalis intellectui, qui cum speciebus receptis intelligit se ipsum. 1955 5. Vtrum sensus sit magis potens | per potentiam affatiuam R 135va quam per auditiuam ? Et dico, quod sic; quoniam affatus contrahit sonum ad uocem ; auditus autem solummodo recipit. Vlterius, quia nisi affatus esset, non esset uox, et sic

auditus non reciperet uocem. 1060 — 6. Vtrum potentia affatiua se habeat ad altiorem finem quam odoratiua ? Et dico, quod sic ; quoniam affatus est principalius instrumentum ad causandum scientias liberales, per quas Deus cognoscitur et amatur et etiam ad causandum artes mechanicas, quam sit odoratus. 1065.7. Vtrum potentia gustatiua sit tantum necessaria, quantum affatiua ? Dico, quod sic in brutis, non autem in homine ; quia

homo est, ut Deus cognoscat et diligat. Facit autem hoc magis per affatum quam per gustum.

8. Vtrum potentia tactiua sit magis generalis quam poten107o tia uisiua ? Et dico, quod sic ; quoniam in instanti apprehendit plura diuersa sensibilia, ut puta calidum, frigidum, durum, molle, asperum, leue etc. ; uisus autem non tot.

9. Vtrum sensus passiuus fecipiendo sit sentiens ? Dico, quod non ; quia sic esset actiuus. 197; IO. Vtrum imaginatiua plura diuersa imaginetur per tactiuam quam mediante affatiua ? Dico, quod non; quoniam plura uocabula imaginatur et multa alia per affatiuam, quam tangibilia per tactiuam.

(2. DE QviD)

1080

II. Quaeritur : Quid est sensitiua ? Et dico, quod est potentia, cum qua sensatus est sentiens.

I2. Quaeritur : Quid habet sensitiua in se sibi consubstantiale? Respondendum est, quod sua correlatiua, ex quibus est constituta,

scilicet sensitiuum,

sensibile et sentire ;cum

1085 quibus etiam est per se existens. I3. Quaeritur : Quid est sensitiua in alio ? Respondendum

est, quod in uisu est uidens et in auditu audiens, causando uisibilitates et audibilitates ; et sic in aliis.

I4. Quaeritur : Quid habet sensitiua in alio ? Responden-

1090 dum,

quod habet in obiecto

actionem

in sentiendo

ipsum,

passionem autem in recipiendo ipsum.

1070 apprehendit] 1066 sic] oz. R 1056 Et] oz. i P3P4,P35 ; ef sic passim 1081 1073 passiuus recipiendo] recipiendo passius RG Y? sentit / P4P, P, 1087 1084 et] oz. R 1083 est] oz. R cum qua] per quam ; P4P,,P,; 1091 in?] oz. R in] oz. R est!] om. R

40

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA (3. DE Qvo)

15. Quaeritur : De quo est sensitiua ? Respondendum, quod de se ipsa est, cum sit una pars generalis uniuersi. Et est de 1095 Sua specifica forma | et materia, cum quibus specificam habet R 155vb actionem. Et est suppositi, in quo est. (4. DE QVARE) 16. Quaeritur : Quare est sensitiua ? Respondendum est, quod formaliter est, quia ex suis innatis principiis est consti1100 tuta ; et est finaliter, ut per ipsam res sint sensibiles. (5. DE QVANTVM) 17. Quaeritur : Quanta est sensitiua ? Et respondendum est, quod tanta, quantum per sua principia innata in gradu perfectionis entitatis reponitur ; et hoc quantum ad quantitatem 110; continuam. Et est discretiue una pars uniuersi ; et est plures

;

quia tota, quot sunt eius supposita.

(6. DE QVALE) I8. Quaeritur : Qualis est sensitiua ? Respondendum, quod est sentiens proprie et appropriate magna uel bona etc. iIIO

EE DE

QVANDO)

I9. Quaeritur : Quando fuit sensitiua ? Respondendum, quod tunc, quando creata fuit ; et est tunc, quando est genita. (8. DE vBr)

20. Quaeritur : Vbi est sensitiua ? Respondendum, quod est 1115 in uniuerso, in quantum est eius pars. Et etiam est in supposisito sentiente. (9. DE ovowono)

21. Quaeritur : Quomodo sensitiua sentit ? Respondendum, quod actiue, iudicando ; et passiue, recipiendo. 1120

(ro. DE cvM Qvo)

22. Quaeritur : Cum quo sensitiua sentit ? Respondendum, 1099

innatis principiis] principiis innatis ; P,P,P,, 1100 est] ozz. RGYZ ipsam] ipsas R 1102/1103 est quod] quod est ; P,, ;est quod est P4DP,, 1106 tota] tot GYZiP,P, D, 1118. Respondendum] respondetur ; DPjD,, 1121 Cum quo] per quid / P, ; per quod P, ; sensitiua — quo] oz. Pj,

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

4I

quod cum suis principiis innatis. Quae causant omnem eius actionem, secundum quod quaedam actiua sunt; et etiam passionem, secundum quod alia sunt passiua. 1125

(VI. DE VEGETATIVA) I. DE VEGETATIVA

PER PRINCIPIA DEDVCTA

Vegetatiua est ens substantiale, habens substantialia principia innata, ex quibus est constituta, scilicet substantialem bonitatem, magnitudinem etc. 110. I. Bonitas uegetatiuae est sustentata in bonitate elementatiuae. Conuertit enim in se ipsam id quo indiget de bonitate elementatiuae ad uegetandum bonum odorem, saporem et huiusmodi. 2. Vegetatiua requirit habere extensionem, ut possit esse 115; magna. Et sic attrahit ad se magnitudinem elementatiuae, et subintrat etiam in ipsam linealiter, angulariter, figuraliter et

extensiue, ut planta sit magna et motus naturae exeat in magno sapore, colore et huiusmodi. 3. Vegetatiua habet per se propriam durationem. Quae durat 114o in planta cum duratione elementatiuae, ex qua recipit nutrimentum et augmentum, | sicut flamma etiam de oleo in lam- R 156ra

pade. 4. Vegetatiua habet potestatem per se et propter se in planta ; et etiam elementatiua habet potestatem per se. Sed quia 114; est in planta propter uegetatiuam, potestas uegetatiuae est

praedominans, et elementatiuae est seruiens. Ex illis autem duabus potestatibusoritur motus naturalis compositus ad possificandum

saporem,

colorem, odorem, calorem, frigiditatem

et huiusmodi. 1100 5. Vegetatiua habet suum instinctum per se et propter se ipsam ad uegetandum

talem

saporem,

odorem,

colorem,

et

talem. figuram. Et attrahit ad se instinctum elementatiuae, cum quo se habet ad talem complexionem siue figuram. 6. Vegetatiua habet appetitum ad uegetandum et ad multi1155; plicandum suam speciem. Et elementatiua habet appetitum ad elementandum, complexionandum et huiusmodi. Et ab utroque oritur motus naturae, qui appetit, digerit, expellit et retinet, uegetando, elementando. 7. Vegetatiua habet suam propriam uirtutem ; et elementa-

1122 cum - innatis] per sua principia innata 7 P4P,,P,; 1124 etiam passionem] 1134 quo] quod ; P4P, 1131 id] in RG Y? omnem potentiam 7 P4P, 1141/1142 1137 naturae] uere 7 P,P, DP, habere] hanc ; P4P,, ; suam P; 1146 illis autem] 1145 propter] per ; P,P,P;,; lampade] aZg. et RG2 autem R ; his autem GY»; illis P4P,,P,;

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA 42 1160 tiua suam. Et ab utroque oritur motus uirtuosus naturae, diuersus et diffusus in pluribus speciebus plantarum. 8. Vegetatiua est uera per suam ueritatem ; et elementatiua per suam. Et ex his duabus oritur uerus motus naturalis ad elementandum et uegetandum uero modo. 1165 9. Quoniam uegetatiua naturaliter est actiua et passiua per se, et etiam elementatiua

in planta, oritur delectatio earum

plantificando, uegetando et elementando. Quae delectatio est quies motus naturae earum.

IO. Differentia est unum principium innatum uegetatiuae, 117o et aliá differentia est principium innatum elementatiuae. Et hae differentiae causant diuersum motum naturalem in planta, eo quod natura quoad elementatiuam causat calorem, humiditatem et huiusmodi ; et quoad uegetatiuam odorem, saporem, colorem et huiusmodi. 115; II. In plan|ta concordant elementatiua et uegetatiua inR raórb componendo

unam

substantiam,

unam

plantam

uegetatam,

elementatam. Et concordant in accidentibus praedicamentalibus ; sine quibus non possent concordare in motu naturali. I2. Vegetatiua autem corrumpitur per calidum, frigidum 118o etc., quae sunt elementatiuae. Vegetatiua autem appetit per se uegetare, et per consequens generare. Secundum autem quod motus caeli coadiuuat, sequitur generatio. Ipso autem ad oppositum se habente, sequitur corruptio, et per consequens priuatio. 118; I3. Vegetatiua est principium, cum quo uegetans agit uegetando. Et elementatiua est principium, cum quo elementans agit elementando. Et quia sunt coniuncta, resultat unum principium, unus motus naturalis ; ut patet in gustu, per quem percipitur sapor per uegetatiuam ; et calidum, frigidum et 1190 huiusmodi per elementatiuam. I4. Vegetatiua habet in se medium innatum, scilicet uegetare, existens inter uegetantem et uegetabile. Et elementatiua etiam habet medium,

scilicet elementare,

existens inter

elementantem et elementabile. Et quia ista duo media habent 119; naturam coniunctiuam, coniungunt se in planta ; et per conse-

quens coniunguntur

extremitates.

Coniunctione

stante, uiuit planta ; deficiente autem

autem

ista

corrumpitur.

I5. Finis siue quies siue obiectum est unum principium innatum uegetatiuae ; et aliud principium elementatiuae. Et :200 quia sunt coniuncta simul, uegetatiua et elementatiua se habent ad unum finem uegetando et elementando. 1162 et] etiam R 1164 et — modo] ad uegetandum uero non ; Pj,D,,; etuegetandum P,, — 1166 elementatiua] per elementatiuam ; D,P,,D,, planta] plantis 7 P4P4 Pi, 1179 Vegetatiua] Vegeta R 118? coniuncta, resultat] coniunctae resultant ; P4,P,, 1188 quem] quod RGY7 1192 uegetabile] uegetabilem ; P4P,, 1197 stante] exstante / P, ; existente Pj, 1200 coniuncta] coniunctae ;/ P,P4DP,

156. METAPH.

NOVA ET COMPENDIOSA

43

I6. In planta uegetatiua maius principium est quam elementatiua. Altior enim est potentia. Et dicitur, quod maior potentia est, quia elementatiua est propter ipsam, et non | e 1205 conuerso. Et sic uegetatiua tamquam altior potentia per consequens est anima plantae, cum qua agit et uiuit. I7. Vegetatiua et elementatiua habent aequalitatem in planta quoad iustitiam et proportionem, non autem quoad

R 136va

pondus ; cum uegetatiua sit per prius ; illa autem per posterius. 1210

I8. In planta elementatiua est minor quoad uirtutem ; sed

maior est quam uegetatiua quoad materiam. Et sic uegetatiua est maior quoad formam, et minor quoad materiam.

2. DE VEGETATIVA

PER REGVLAS DEDVCTA

(r. DE vTRVM) 121;

I. Vtrum uegetatiua sit substantia ? Dico, quod sic ; quo-

niam omne causans plura diuersa accidentia est substantia. Sed uegetatiua causat in zucara dulcedinem, et in absinthio amaritudinem, et sic in aliis ; ergo etc.

2. Vtrum uegetatiua habeat accidentia specifica ? Dico, 1220 quod. sic, ut puta quantitatem determinatam dulcedinis, distinctam a quantitate caloris. 3. Vtrum uegetatiua sit in altiori gradu in bruto quam in planta ? Dico, quod sic ; eo quia in bruto est coniuncta cum imaginatiua et elementatiua ; in planta autem non nisi cum 1225 elementatiua.

4. Vtrum uegetatiua in eodem subiecto sit actiua et passiua ? Dico, quod sic; quoniam in sapore est actiua et in caliditate passiua. 5. Vtrum uegetatiua sit ita magna in successione per ele1250 mentatiuam, sicut per uegetatiuam ? Et dico, quod sic, et in maiori ; quoniam per uegetatiuam est in termino, per elementatiuam autem est in dispositione ad terminum. 6. Vtrum uegetatiua sit sensibilis ? Dico, quod non in se, sed in suo effectu, ut quae pomi est in sapore et odore ; et sic 1235 in multis.

7. Vtrum corrupto uegetatiuae subiecto, resoluatur ipsa uegetatiua usque ad primam materiam ? Dico, quod non, sed in massis quattuor elementorum ; in quibus consistit in potentia, ut reducatur in uegetatis | ad actum. 1203/1204 maior — est] est GYbiP,P4Ps 1209 illa catosP Du Pis 1218 in] quam in plantis 7 P5P3, P4; IP IPIS 1234 quae pomi] panis P,,; in pane P;

maior potentia / P4P, Pj, 1208 potentia] adZ. et autem] autem illa R 1217 zucata] zucaro /, sacde ; P4,P,P, 1222/1223 bruto — planta] brutis 1229 ita — in] in ita magna ; P,,; in ista magna in pomo G ; quia pomi 7 ; qui pani 7, quod pani P;; 1239 uegetatis] uegetatiuis GP 4D,

R :36vb

44 1240

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

8. Omnibus rosis et earum arboribus corruptis, utrum corrumpatur communitas uegetatiuae, per quam in specie conueniebant ? Dico, quod non ; sed remanet in quattuor massis elementorum. Si enim natura rosarium faceret, necessario esset

1245

1250

ex illis quattuor massis. 9. Vtrum in generatione plantae uegetatiua sit magis actiua quam elementatiua ? Dico, quod sic ; quoniam elementatiua est propter uegetatiuam, et non e conuerso ; et elementatiua non mutat speciem, sed uegetatiua mutat ; quoniam quando in pomario inseritur pirus, sunt ibi uegetatiuae diuersae in specie, elementatiua una et eadem existente. IO. Vtrum uegetatiua sit maximum principium generationis cuiuslibet uegetati ? Dico, quod sic ; ut patet, quoniam uegetatiua plantae transmutat elementa in se ipsam, et in animali cibum, et etiam uegetatiua spermatis in generatione. (2. DE QvrD)

1255

1260

II. Quaeritur : Quid est uegetatiua ? Dicendum est, quod est potentia, cui proprie competit uegetare, et magis quam alteri potentiae alterare. I2. Quaeritur : Quid habet in se ipsa ? Respondendum est, quod sua correlatiua, scilicet uegetatiuum, uegetabile et uegetare.

1265

13. Quaeritur : Quid est in alio ? Respondendum est, quod in sapore est causa, quare sensitiua percipit ; et sic de colore et huiusmodi. 14. Quaeritur : Quid habet in alio ? Dico, quod in elementatiua habet sustentationem, et per ipsam habet complexionem. (3. DE Qvo)

1270

I5. Quaeritur : De quo est uegetatiua ? Respondendum est, quod de se ipsa, in quantum est generalis. Et in quantum est in

elementato, est de sua specifica forma et materia, quae ele-

mentatiua sub illa elementat in diuersis speciebus. I6. Quaeritur : Cuius est ? Et dico, quod plantae, in qua est. (4. DE QVARE)

17. Quaeritur : Vegetatiua quare est ? Respondendum est : 1240 earum] eorum R 1241/1242 in - conueniebant] conueniebant in specie PAP PS 1243 enim] tamen ; P,PD, 1247 et?] etiam R. 1256 Dicendum est] dicitur ; P4, ; dico P,DP,, 1257 est] oz. R. 1262 est?] oz. R 1263 quare] quam RG; qua ^; quod Y — colore] odore ; DEDI 1266 habet] oz. RGY? 1268/1269 Respondendum —- quod] respondeo ; PD uPis . : 1270 est] et etiam ; P,P,P,,

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA 45 127; Formaliter ex hoc, quia est de suis innatis principiis | consti- R. 157ra tuta ; et finaliter, ut sint uegetabilia per ipsam. (5. DE QvANTVM)

I8. Quaeritur : Elementatiua quanta est ? Respondendum, quod tanta, quanta sunt sua principia innata ; discretiue

128o autem tot est, quot sunt sua supposita.

(6. DE QVALE) I9. Quaeritur : Vegetatiua qualis est ? Respondendum, quod talis, qualis per suas proprias qualitates denominatur ; quae sunt sapor, odor et huiusmodi. Et etiam talis est, qualis dicitur

1285 per qualitates peregrinas ; quae sunt complexiones, quas per elementatiuam habet. (7. DE QVANDO) 20. Quaeritur : Vegetatiua quando fuit ? Dico quod tunc, quando creata fuit, in quantum est genus. Et fuit usque nunc 1290 in Successione.

(8. DE vB1) 2I. Quaeritur : Vegetatiua ubi est ? Dico, quod in uniuerso, cuius est una pars ; et in quolibet uegetato. (0. DE QvoMopo) 1255

22. Quaeritur : Vegetatiua quomodo uegetat ? Dico, quod per modum, quem habet uegetans in uegetando, cum ipsa transmutando elementatiuam de una specie in aliam. (ro. DE cVM Qvo)

23. Ouaeritur : Vegetatiua cum quo est ? Respondendum 1300 est, quod cum suis causis et principiis innatis et cum suis propriis accidentibus, cum quibus habet propriam actionem.

(VII. DE ELEMENTATIVA) ri. DE ELEMENTATIVA

PER PRINCIPIA DEDVCTA

Elementatiua est ens per se existens, eo quia est ex sub1305 stantiis elementorum constituta. Ipsa est ens mobile, sub quo

1285 per!] add. suas proprias 7 PPP, 2 elementatorum 7 Ipsa] et 7: P4P4P3,

1300 est] oz».

R— 1305 elementorum]

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA elementa mouent se ad elementandum, generando et corrumpendo. 1. Bonitas est principium innatum elementorum. Ista autem bonitas est principium commune omnibus elementis ; sub quo 46

1310 habent causare alias bonitates elementales, ut bonam rosam,

à bonum equum et huiusmodi. 2. Quodlibet elementum est per se magnum, eo quia sua magnitudo est ei principium specificum innatum. Et sic extrinsece causant magna elementata, ut puta magnum equum,

131; magnam

plantam.

3. Quodlibet elementum habet suam durationem specificam et innatam, per quam durat hoc, quod est. | Et sic quodlibet R :57tb elementum existens in mixto durat cum sua duratione, quae est ei proprietas inseparabilis. Et quando elementatum cor1320 rumpitur, elementa non corrumpuntur ut elementa ; et generant

aliud

elementatum,

ut duret

eorum

motus

successiue,

sub quo sint mouentia et mota; ut natura non sit otiosa per defectum motus. 4. Quodlibet elementum habet suam propriam potestatem, 132; cum

qua potest existere et agere.

Sed nullum

potest agere

sine alio ; et sic ipsa inuicem causant motum in miscendo et elementando. 5. Omne elementum habet suum instinctum specificum. Et ex omnibus oritur unus instinctus in ipsis elementatis, mobilis 133o et diffusus per diuersas species, ut puta talis in leone et alius in rosa, ut sit sustentatus in diuersis multisque et motis. 6. Quodlibet elementum habet suum specificum appetitum, cum quo appetit agere, ut sua natura sit in motu. Et sic quodlibet elementum appetit esse in alio, ut unum cum alio possit 1335 esse in motu elementando. Et quando elementatum non potest amplius sustinere motum eorum, corrumpitur ; et ipsa generant aliud elementatum nouum, ut appetitus eorum successiue sit mobilis. 7. Omnia elementa subsistunt sub una uirtute communi, 1340 ipsa diffusa et diuersimode in quolibet sustentata, in tantum quod quodlibet elementum habet suam propriam uirtutem per se. Et sic quodlibet elementum per suam uirtutem est mouens et motum in elementatis mobilibus. 8. Quodlibet elementum est ens uerum et uere per se est mo1345 bile in alio, ipso in sua essentia remanente sunt uerae causae elementatorum.

| immutabili. Et sic R 157va

9. Elementa habent delectationem in agendo. Et sic naturaliter acquirunt illam delectationem in elementando elemen-

1306/1307 generando et corrumpendo] generandum et corrumpendum ; PP, 1314 elementata] elementa R. 1326 et?] oz;. RGY»? 1331 ut — sustentatus] et sic sustentatur 7 PP, D, 1338 mobilis] mobile R.

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

47

tata. Et quando priuantur delectatione in isto elementato 155» antiquo, requirunt habere in alio nouo. IO. Quodlibet elementum habet in se differentiam, ut puta ignis, per suam formam et materiam, et per sua specifica accidentia. Et sic quodlibet elementum intrat in mixtum cum sua differentia. Et causant in actibus exterioribus, ut puta in

135; elementatis, differentias mobiles, ut natura sit mota ab intra

ad extra. II. Quodlibet elementum habet concordantiam cum alio elemento aliquo modo ; sicut ignis habet concordantiam cum aere in influendo in ipsum caliditatem et aer recipiendo ; et 1360 terra cum igne in dando siccitatem, et ignis in recipiendo ; et sic de aliis. Et sic concordando intrant mixtionem, et ex mix-

tione in compositionem elementatorum ; in quibus habent concordantiam per concordantes complexiones. 12. Nullum elementum in sui essentia includit contrarieta136; tem. Ratio huius est, quia concordantia concordat omnia sua principia innata, ut ex ipsis sit ipsum elementum. Et sic ipsum elementum, in quantum habet esse tale per suam essentiam, est incorruptibile et ingenerabile ; et per consequens quoad se est immobile. Sed quia ignis est calidus per se, et aqua frigida 1370 per se, et sic de aliis, quando sunt in mixto, oritur contrarietas

inter ipsa. Et talis contrarietas est per accidens et est causa corruptionis

elementatorum,

non

causa

elementorum,

cum

quodlibet per se sit incorruptibile. I3. Quodlibet elementum est principium per se, cum per se 137; habeat

sua

principia innata

sibi attributa.

Et quia nullum

elementum potest principiare se ipsum, et quodlibet habeat naturam principiandi, ipsa ad inuicem principiant elementata, ut natura, quae est eis communis, sit in motu et in quiete in

ipso elementato. Quando autem elementatum non potest sus138o tinere illum motum, natura cum ipsis | elementis principiatR 157vb aliud elementatum, ut suus motus sit ei quies. I4. Quantum ad situm sphaerarum elementorum, aer consistit inter ignem et aquam, et aqua in medio aeris et terrae. Et talis assituatio non sufficit motui naturae, quae simpliciter 138; mobilis est ; quoniam si ignis esset purum elementum, et etiam alia, ignis non posset transire per aerem et aquam usque ad terram, nec aer per aquam usque ad terram ; nec aqua posset frigefacere totam terram ; nec terra, quae grauis est, posset ascendere ad desiccandum totam sphaeram ignis. Et quia 1349 isto elementato] isto elemento R ; illo elementato 7 P4P,,P,, 1364 sui] RGYLi, sua P4P4; 1368 et!] oz. R.— 1374 principium] primum / P, 1376 principiare] priuare 7; habeat] habet ; Pj,P,P,; 137* principiandi] priuandi ; P, principiant] priuat 7; priuant P, elementata] elementa ; Pa 1380 principiat] priuat 7 P4, 1384 assituatio] R ; autem situatio GY?7 ; situatio i P4Pyü P3;

48

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

139o natura elementorum ponit, quod ipsa sint mobilia, ut per ipsa elementa natura sit in motu, necessarius est secundarius situs,

in quo omnia elementa sint mixta et in elementatis composita. 16. Vnum elementum est maius alio, secundum quod est magis propinquum ad primum mobile, ut puta ignis quam 139; aer, et aer quam aqua, et aqua magis quam terra. Et ipsa maioritas consistit per principia innata, quae maiora sunt in igne quam in aqua etc. 17. Elementa non sunt aequalia secundum pondus, ut supra dictum est. Sed secundum iustitiam et proportionem habent 1400 aequalitatem in mixto et in elementato, in quo sunt. In mixto autem, ut in ipso,sint fracta et remissa et temperata,

etiam

disposita, ut puta in quattuor massis, ut agens naturale possit generare elementatum naturale compositum ex ipsis. 18. Vnum elementum minus est altero, ut supra iam tactum 140; est.

Ratione

cuius

minoritatis

elementa

causant

corruptio-

nem, quae est circa nihil, sicut causant generationem ratione maioritatis, quae est circa esse. Sic autem motus naturae tripliciter consistit, uidelicet

| in maioritate,

aequalitate

PER REGVLAS

DEDVCTA

etR :58ra

minoritate.

14109.

2. DE ELEMENTATIVA

(r. DE vTRVM)

I. Quaeritur : Vtrum elementum, in quantum elementum, crescat et decrescat ? Dico, quod non. Ratio huius est, quia sua principia innata sunt in ipso determinata et specificata. 1415.

2. Vtrum ignis, in quantum

simplex, recipiat siccitatem a

terra ? Dico, quod non. Ratio huius est, quia cum terra desiccat ignem, iam intrat in compositionem cum ipso igne, cum siccitas non dimittat terram, quae est eius subiectum proprium. 147/0 3. Vtrum omnia elementa sint mixta ? Dico, quod sic. Aliter elementatiua non componeretur ex ipsis, neque esset in motu continuo. 4. Vtrum elementa habeant. actus intrinsecos et extrinsecos ? Dico, quod sic. Intrinsecos, ut puta ignis, qui calefacit 142; aerem, et terra, quae desiccat ignem ; et ignis agit alia elementa in sua ignificabilitate, non quantum ad substantiam, sed quantum ad compositionem uel mixtionem. Extrinsece autem habent actionem, ut puta in elementatis. 5. Vtrum potentia elementatiua sit mouens et mota ? Dico,

1430 quod sic, eo quia elementa sub ipsa habent motum in elemen-

1392 composita] Hc Ramundus ipse deductionem. elementatiuae per finem omisisse 1407 naturae] naturalis / PjP,,P,, uidetur

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

49

tando. Et ipsa mouetur ab ipsis, in quantum constituitur ab ipsis. 6. Vtrum ignis habeat maiorem actionem in pipere, quam in comburendo stuppas ? Et dico, quod sic, in duratione et 1455 generatione, et sine hominis administratione. Sed tamen quan-

tum ad motum uiolentum non habet maiorem actionem. 7. Vtrum ignis habeat maiorem.actionem in calefaciendo aerem, quam in desiccando ipsum ? Dico, quod sic, quoniam omne agens magis agit cum qualitate propria, quam cum 1440 appropriata. 8. Vtrum ignis habeat maiorem actionem in aere calefacto, quam in aqua calida ? Dico, quod sic, in concordantia, non autem in contrarietate. | 9. Vtrum ignis simplex sit sensibilis et imaginabilis ? Dico, R 158tb 144; quod non. Ratio huius est, quia quattuor massae impediunt, cum sensus et imaginatio non possint obiectare ultra ipsas. IO. Vtrum ignis sit magis leuis, quam terra grauis ? Dico, quod sic, naturaliter, cum sit altior sphaera ; quoniam ignis habet maiorem ascensum, quam terra descensum. 1450

(2. DE Qvip)

II. Quaeritur : Quid est elementatiua ? Dico, quod est potentia, cum qua elementa elementant elementata. I2. Quaeritur : Quid habet elementatiua in se ipsa sibi coessentiale et naturale ? Respondendum est, quod sua cor1455 relatiua, scilicet elementatiuum,

elementabile

et elementare.

I3. Quaeritur : Quid est elementatiua in alio ? Respondendum, quod est in motu successiua, et in quantitate quanta; et in qualitate qualis, et huiusmodi. I4. Quaeritur : Quid habet elementatiua in alio ? Respon146o dendum,

quod habet in elementatis actionem generando, et

passionem corrumpendo. (3. DE Qvo)

15. Quaeritur : De quo est elementatiua ? Respondendum, quod est ex quattuor elementis et ex suis principiis innatis. Et 1465 in elementatis est ex eorum potentia.

(4. DE QVARE)

16. Quaeritur : Quare est potentia elementatiua ? Respondendum, quod formaliter est, quia est ex suis principiis constituta ; et finaliter ut sint elementata. 1454 est] om. R 1445 est] oz. R. est] formaliter R ; est formaliter GY/

1465 ex] oz. RGYb

1468 formaliter

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

50 1470

(5. DE QVANTVM) 17. Quaeritur : Quanta est potentia elementatiua ? Respondendum, quod tanta, quanta sunt sua principia innata. Et discretiue est tota, quot sunt sua supposita, in quibus est sustentata.

1475

(6. DE QVALE)

18. Quaeritur : Qualis est elementatiua ? Respondendum est, quod propria eius qualitas est elementare siue generare ; et appropriata, corrumpere. (7. DE QVANDO) 1480

I9. Quaeritur : Quando fuit elementatiua ? Respondendum, quod tunc, quando cum ipso nunc creata fuit. Et ex tunc illo usque nunc fuit in successione. (8. DE vB1)

20. Quaeritur

: Elementatiua

ubi est ? Respondendum,

1485 quod in elementis, et in elementatis, et in successione eorum.

(9. DE QvoMopo) 21. Quaeritur : Quomodo elementa elementant per elementatiuam ? Respondendum, quod | per illum modum, quemR :38va habent

in miscendo,

componendo

et generando

elementata.

(ro. DE cvM Qvo) 1490.

22. Quaeritur : Elementatiua cum dum, quod cum omnibus suis causis.

quo est ? Responden-

Diximus de ente in communi, et de ente contracto ad octo

subiecta praedeterminata. Et data est doctrina, per quem modum sciamus respondere omnibus quaesitis de ipsis, siue 1495; in quantum entia sunt, siue in quantum naturalia sunt. Modo

autem de ente artificiali perquirere est intentio.

VIII. DE ENTE ARTIFICIATO Duplex autem est consideratio entis artificiati. Quoddam enim est praeparamentum entis naturalis ;quoddam autem 15oo simplex artificiatum. Et primo de membro primo.

1473 tota] R; tot GYuiP,P Pi, 1487? per] oz. RGY» dupliciter / P4Pj, 1500 simplex] simpliciter 7 P,P4,P,,

1498

Duplex]

156. METAPH. NOVA ET COMPENDIOSA

5I

I. Agricola in seminando disponit, ut id, quod est in potentia seminis, reducatur

ad effectum,

ut natura habeat suum

motum, ut puta plantam. Et coquus, qui disponit cibum, ut natura sumentis facilius nutriatur. Similiter autem medicus 1505 motum naturae disponit ad sanitatem. Et artifex, qui disponit scientiam, ut intellectus naturaliter intelligat. Et lingua, quae artificialiter disponit sonum, ut affatus causet uocem naturaliter, et habeat obiectum et subiectum. Et sic de auicula, quae artificialiter facit nidum, ut faciat filios, quod est ei naturale ; 1510 et sic de aliis suo modo.

2. Motus autem, qui simpliciter est per artificium, patet in hoc : Sicut carpentator, qui facit de ligno archam ; et sartor de panno cappam; et arithmeticus, qui causat motum in numerando ; et geometricus in mensurando ; et sic de aliis. Et 151; etiam Deus causat motum, miraculum faciendo. Omnia ista entia sunt extra naturam mota. Ista autem entia mobilia cog-

nosci possunt per modum praeinstitutum | et habitum in dis- R 138vb currendo octo praedicta subiecta, ut patet subtiliter intuenti. Poterit autem faciliter quis facere discursum huius entis 1520 artificiati per principia et regulas, si, quae praedeterminata sunt de octo subiectis, memoriae

debite commendauit.

Suf-

ficiant autem haec, quae dicta sunt, propter breuitatem, ne prolixitate fastidium generemus. Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus istam Artem 1525 supra intitulatam ; etiam potest dici, quod est de ente mobili ; Parisius mense lanuari anno Domini 1309 incarnationis Domini nostri Iesu Christi. 1302 reducatur — effectum] ad effectum reducatur ; P4P,DP,, 1503 plantam] planta Y7P4P,,P, coquus qui] quocus qui R ; quercus quae 7 P,, ; quercus cut PP 1507 causet] causat R 1507/1508 causet — naturaliter] naturaliter causet uocem ; P4,DP,P4, 1808 obiectum — subiectum] subiectum et obiectum TEDIpIspu 1509 filios] pullos / P,P,,P,, 1515 miraculum] in miraculo I1P.P4us in miracula DP, 1525 supra intitulatam] praeintitulatam ; PgPj,

e

gat MCOIEAEETILOGUTR de OI: «dndbq ci tus bonp I qun crtavsaly abes cire nb ntonivgA imetia 169dpd cuyo :3 ,quriosfts D wu)sóubex. diete n mieu dinoreih t9p- mime

quaes]

ESL

ietnifibesirc meo. 5omdiccien tetrum wiped AMinedtib teo codem: isset

DEAN "Bi

i

nis port

ith ritas ood -hagilionati walihngiam eufosllofat fu aügdebe —— 0 ii dto masog 1aegao dédais quyteitjaros tlaognb s»dilgio fiifts M

:

0nup., soto P oia 33I

mmrtssidoa 19 tmurtgoido Te3dar-T ed

; abc. us dg hero: itae oeoat makers ima |

qued

k "P

rope

£68

vali

4: ehsentlyenpia

eni

gk hab orio9 ge jas 193 :5dg mie lup ,rmsfiio epo. E nc woes fo tari egi! 5b Jisel ddp 103a: oq iioi

wo

ve

si-udom f&cso iupseotreewwdhe. s rrnsqqeo Ononq 9B

07

13i .nila oh sim t5;obazevaem tu erstiiomoss 15 960

-

[0

qd

n

pent

Rh

sz

daez4p ren xh: y questus sceE nom. mormerotfaieudhrhgl kifits:

-

aime apu tueigarib edat Yudp ebbe

dl. Jibsibermamos aussh saremo

—

adfosid Da quia

ile"

arn (mier ionanioHs 4S SMANTUUdSTI HERES iumersasa nuibites! sPetbilonq — s

mms meal enbaurzipsi iiit aseo 75 mobunl BÀ ^

UL.

4 lidoni o5

:o^

sb 12e boy, i*tb 2a510q mie ; matsinhirai

cdgnifpemiesdi- potr devicti ong Siue

opis

|.

"uc

tatiatub7 Doesocadetuon, quad feien ento mie m——

' Biybent- fr^ we ^t5do,

E 2 Po

mede

Bets

M -

;

o0

€. spe

KM a

44 saep

memi

rapidi

Nu

&

x

[2

jin ndh.t4

pec m

Imusashis: - unowbet NAE men c N:

urijguys

cmi

-250ups VET .fer

UE t4 sae ciet

e

ae

Hi

sena.

Heiss

awldus [fontasides jvtgaid ME

up " R^. SEU

»

moshs fisfod |

&lenismstsberz sci 3s-cslugmi do cigfonhg xq iiabfinse

rtt neci

i

M

pad oir enirtast: futubo Cep invo TIME ie

Bosgifs emmusiciaeri Gk uo tceseitageetiri Meet Tg iüaoq ie o^ Jinosini wdus iso 1o sdoidue 815155814 0120 obnsrüis -

t6 os0o

"

lares

5 dfe.

Je»

958p

£rm

7. Wbieets peatdeionmipatfa, Br data est dectrins;- por "quoi

TERM

Lj Miàmus respondes» omalii doarsitis ds Tue sioe

imei

Muri */vàa. cnt, or im quanti: Sabarafiesust: Modo

Ene de te arcis rt sient ext $tum lao,

i

"

Vial. DR FN ÜB-ARINMICHATO : rudievel wi Eeeatensit enti

» "3

TR e

]

:

157

LIBER NOVVS PHYSICORVM ET COMPENDIOSVS Parisiis, 1310 II

"NC

UA

XN

i

nni

d

d csse

XYd

DEL

M

m -

-

»

LI

P

es

eter

Ef

ef.

|

-

is "

"2l "3 »qi "

!

Man (MV

B p

E

,T

" i BE E n»i

à

CY. 21

Vor 2OIGVis

i

UN

om

quo»

|

|

sizite

I.

E 9n á m »T

"

Mor

dus

A

m

AHül *

Faber

,

B

T

|

AD LIBRVM NOVVM PHYSICORVM ET COMPENDIOSVM PROLEGOMENA Philosophiae fundamentis in Metaphysica noua ad normam Artis generalis compositis, Raimundus statim Librum nouum Physicorum exarare incepit, quo naturae principia artistis Parisiensibus ratione quadam noua, in artium facultate nondum audita, explanaret. I. DE INTENTIONE LIBRI

Latere enim in artium facultate neminem poterat, quanto pondere uigerent ibi Libri Physicorum Aristotelis, qui omnis scientiae naturalis tunc temporis erant ueluti nodus ac centrum. Quapropter Raimundus nouam suam naturae conceptionem scientiae aristotelicae consulto contraposuisse censendus est, licet hoc intentum prudenter taceret. Ideoque inde ab initio monuit rerum physicarum principia a sensus et imaginationis ambitu omnino esse semota ; quae monitio illos praesertim respicere uidetur Aristotelis et Auerrois asseclas, qui, ut Iohannes de Ianduno, philosophiam omnem super probationes, ex mundo sensibili haustas, exstruere

satagebant(!). Contra eiusmodi conamina Raimundus principia naturae abscondita cum principiis et regulis Artis generalis inuestigare intendit ; quo inter alia id potissimum explanare potuit, quod principiorum naturalium cognitio omnino ex generalissima entium conceptione dependeret, et nouata consideratione uniuersali etiam de rebus physicis noua oriretur scientia, lumine insolito illustrata. 2. DE LIBRI

VIA AC RATIONE

Raimundus propositum suum tribus absoluit distinctionibus, primum de natura, deinde de substantia naturata, post de motu naturali agens.

In prima parte conceptum naturae quadruplici passu enucleat atque illustrat. Primo enim nota duodeuiginti principia Artis generalis in natura contenta percurrit. Secundo ostendit correlatiua, principia innata naturae necessario consequentia. Tertio ope principiorum duodeuiginti definitiones naturae proponit. Quarto solitis quaestionibus distinctius exponit, qua ratione naturam concipiat. Notandum praesertim naturam apud Raimundum unam omnibus entibus corporalibus esse communem ; ideoque caelum, imaginatiuam, sensitiuam, uegetatiuam, elementatiuam non esse ab inuicem disgregata, sed (1) C£. Introductionem generalem : ROL V, 58.

56

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

unius naturae uinculo quam artissime consociari et coadunari. In secunda parte accuratius describit substantiam naturatam, id est substantiam corporalem, quae est proprium subiectum et fundamentum naturae. Et primo declarat, quomodo prima forma et prima materia, per primam connexionem unitae, primum corpus constituant, scilicet corpus uniuersi, sub-

stantiam primam et prima accidentia in se continens, ex quibus ceterae substantiae et accidentia particularia mundi corporalis oriantur. Secundo explicatius tractat de ipsa natura, ex qua substantia corporalis naturata est. Deinde in tertia distinctione breuiter exponit motum naturalem, prout in primo motore, in caelo, imaginatiua, sensiftiua,

uegetatiua, elementatiua et in ipso homine, quasi omnem naturae motum in se consummante, inueniatur.

Itaque magister Raimundus artistis Parisiensibus libellum concisum dilucidumque obtulit, quo noua uia ad naturam penitius perspiciendum sterneretur. 3* DE AVCTORITATE

LIBRI ET COMPOSITIONIS

TEMPORE

Ipse Raimundus testatur se librum incepisse die ultima Ianuarii, sole eclipsante, anno 1309 incarnationis Domini, et Pa-

risiis mense Februarii finiuisse. Perlate autem patet Raimundum, stilo Florentino utentem, hic annum I3ro hodiernae computationis significasse. Secus enim non allegare potuisset Librum de peruersione entis remouenda(?), mense Decembris anni 1309 compositum ; solis uero eclipsis, a Raimundo memorata, anno 1309 nullatenus, anno autem 1310 optime mense Ianuarii exeunte contingere potuit(3). Nemoergo dubitabit, quin ipse Raimundus mense Februarii 1310 Librum nouum Physicorum confecerit, quippe qui operum seriem peropportune conMe et cogitandi dicendique stilum magistri omnino exibeat. 4. DE MEMORIA

LIBRI

Librum commemorant Catalogus Electorii (nr. 102) ; BovirLUS (p. 38) ;ALPHONSUS DE PRoaza ; DIMAS DE MIGUEL (p. 65); Inuentarium bibliothecae canonici Ludouici Iohannis Vileta (D'ALÓS p. 73 nr. 35) ; ARIAs DE Lovora (p. 53) ; WADDING (p. 298) ; ANTONIO (nr. 90) ; CUSTURER (nr. 90) ; SOLLIER (nr. 90) ; SALZINGER (nr. 158) ; PAsQuar (Vind. Í p. 280 et 376) ; HLF 60; Lo 8.9; Ot 134; Gl et ; Av 147; Sb 751 Ho 285 ;

CA 12 ; DíAz 1865 ; Pla 178 ; HILLGARTH 306, 309 et saepius.

(2) Cf. lineam 477. (3) GEEROIZ T, 25.

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

57

5. DE TEXTV TRADITO

Textum latinum integrum exhibent ro codices saeculi XIV et XV : R (XIV in.) ; S (XIV) ; A (XV) ; B (XV); D (XV); H (XV); J (XV) ; M (XV); Y (XV ex.) ; Z (XV). Accedunt apographa posteriora M; (XVII) ; M, (XVII) ; P, (XVII) ; L, (XVII) et editiones b (1512) et p (1745). Translationes gallicas diuersas continent M;4 et P,,. Textuum mutua connexio sic figuranda uidetur :

d stie upa iie commedia x

gen.

ves

Xs

A

XVII M, M;s

M,

X4

D«sH^A

M

p

y

ON.

EB

58

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

Stemma his nititur rationibus : Codex S more solito(*) textum aliquanto politiorem exhibet : 128, 144, 151, 150, 159/160, 381, 670. Coniunctiones etiam uel particulas addere (300, 317, 328, 431) et quandoque peccare uidetur : 162, 500, 583. Quia haec omnia etiam in codicibus recentioribus M; et P, cum mendis propriis (M, : 3, 4, 5, 6, 11, 32/33, 33 ; Ps :1/2, 1/3,

6, 10) inueniuntur, patet eosdem a codice S seiunctim esse deriuandos. Codicem M, apographon esse codicis S compertum est. Codex R pauca omittit uel perperam legit : 58, 134, 167, 181, 232, 243, 400, 616. In codice Y et in editione b eadem peccata una cum propriis notantur : Y : 5, 8/9, 135, 36 ; b : 8, 36, 159. Cum Y et b insuper coniunctim errent (31, 40/41, 67, 107, 118, I2I), mediante codice deperdito x, cum R coniungantur oportet.

Codices S et R uno saltem loco communiter deficere uidentur : 405. Ex quo fons communis deperditus x, coniectari potest. Textus M L, p D H A Z B J tum lectionibus uariantibus (232, 364, 375, 513, 699) tum mendis (327, 450, 731) communiter ab aliis dissident. Praeterea singuli seorsim deficiunt : M : 2r, 65, 102, 543, 589; L; : 4/5, 8, 30, 40, 53, 65, ror, 115, 148, 151, 159/160, 160/ I

27,40; I350612;:38175 ::5,:8,:380/382;5 : 5, 225/226 ; : 154, 172, 226/227 ,485 ;

: 5I, 261/262, 297 ; : 480 ;

EWNPmHnU Uu: I, 99/100, 219/222.

Satis ergo patet textus M L, p DH A Z B J a fonte quodam deperdito x, dependere. Difficilius uero eruitur, qua ratione inter se cohaereant. Certe quidem constat editionem p ex codice L, esse desumptam, cum paucis exceptis, quae de facili conici possint, omnia errata L, et menda propria exhibeat : 4/5, 8, 30, 40, 53, 65, IOI, II5, I48, 15r, 159/160, 160/161. Codices A Z B J ad unam familiam pertinere plura menda

communia comprobant : 4, 22, 40, 43, II3, 159/160, 2IO, 21I,

225, 231/232, 244. Quare omnes ad codicem deperditum x, referendi uidentur. Praeterea codicem intermedium x, indu-

cendum putamus, ut consensus A Z explicetur : 1/3, 17, 21, 44,

50, 137/138.

(4) Cf. op. 155 : ROL V, 471-472.

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

59

Codices D H A Z B J saepe lectionibus peculiaribus uel mendosis ab aliis discedunt : 70, 71, 76/77, 148, 189, 391, 417, 490, 531, 594, 614, 636/637. Alia ex parte M et L, p quando-

que eodem modo textum uariant uel deprauant : 75, 450, 451, 53I, 641. Sed etiam M L, p D H duobus mendis conueniunt (60, 75), et L, aliquando cum DH (67, 69, 397) uel cum

DH A

Z B J concordat (45, 89, 299, 346, 671). Vt haec omnia meliore quo possimus modo explicemus, inter codicem x, et M L, p interponendum censemus codicem x;, qui textum e codice x, haustum ope alterius codicis correxerit. Sic non modo intelligetur M L, p quandoque consentire et in eisdem textibus lectiones peculiares et mendosas codicis x,, quaead DH AZ B J transierunt, non inueniri, sed etiam duae lacunae communes

M L, p D H eo explicari possunt, quod uerba in codice x, in margine posita a librariis x D H non obseruata sint. Conuenientia autem L, cum DH et DH AZ B J uel scriptione ambigua xs uel facili coniectura L, fortuito exoriri potuit, eo uel maxime quod librarius L, ad sermonem limandum procliuior sit (16, 30, 6r, 148, 159/160).

Ex duabus translationibus gallicis una, P,,, textum S sequi uidetur, ut menda communia probant (35, 61, 128, 144, 159, 159/160) ; altera, M,,, codicem M; pro exemplari adhibuit, quia lectiones peculiares eiusdem resumit : 4, 32/33, 33, 4I, 59. Codex bibliothecae nationalis Parisiensis, Fonds frangais 14801 (XVII) p. 1-124 continet paraphrasim admodum amplificatam Libri noui Physicorum, qua auctor anonymus in conuentu Fratrum Minorum Capuccinorum, Augustae Suessionum

sito, Physicam

Raimundi

illis explanare

intendit,

qui

Artem eius parum intelligunt. Incipit : PAzsique de Raymond. Lulle dont l'intelligence est iràs facilitée bour ceux qui n'ont pas grande entrée dans son Art. Du mot Phisique. Ce mot de Phisique veult dire nature de maniére que avoir la science ow cognoissance de la nature. Explicit : Ce few suffit bour vous donner une superficielle cognoissance des mouvements naturels des deux piesces domt l'homme est composé en général. Et avec cela je mettray fin au etit traicté de la nature que j'achàve à la gloire de Dieu et de sa sainte mere en ce couvent des Capucins de la ville de Soissons le 5 jour d'octobre de l'année 1633. Cum haec paraphrasis nimis a Raimundi dictione discedat, codicem latinum, a quo dependeat, dignoscere non possumus. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Patet archetypum ex consensu traditionum x, et x, restituendum esse. Ipsis autem traditionibus pluriformibus et dissentientibus, eas lectiones eligimus, quae Raimundi dictioni propiores, etsi quandoque duriores, uidentur. Saepius igitur

*

60

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

traditionem x,, in primisque codicem R, emendationes proprio Marte inuentas abhorrentem(5), sequendum putamus, accurate tamen in apparatu notatis omnibus lectionibus, quae quoquo modo ad ipsam archetypum referri possint. (5) Cf. op. 154 : ROL V, 277-278.

LIBER NOVVS PHYSICORVM COMPENDIOSVS

ET

CODICES ET EDITIONES London, British Museum, Harleian 3770 (XV), f. 83t-92v. Bernkastel-Kues,

St. Nikolaus-Hospital,

88 (XV), f. 59rb-63vb.

Danzig, Stadtbibliothek, Mar. F. 309 (XV), f. s4vb-6ovb.

oW wx m

Praha, Knihovna

Metropolitní Kapituli, L. 31 (XV), f. 139ra-

143rb. —-

San Candido I43V-I55V.

(Innichen),

Stiftsbibliothek,

VIII.

D. I (XV), f.

Palma de Mallorca, Societat Arqueológica Luliana, 8 (XVII), f. 95t-103f. Madrid, Biblioteca de la Universidad Central, 6s (XV), f. 155v163r. München, Staatsbibliothek, Clm 10580 (XVII), f. 53r-61r. München, Staatsbibliothek, Clm 10568 (X VII), Int. III £. 1r-11r.

Paris, Bibliothéque Mazarine, 3504 (XVII), f. 1r-21r. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16111 (XIV in.), f. 122ra-127vb. Paris, Bibliothéque

Nationale,

lat. 14713 (XIV), f. 124rb-127rb.

San Candido (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII. C. 13 (XV ex.), f. G4t-71r. Venezia, Biblioteca Marciana, Z. Lat. 298 (1905) (XV),f. 371-45r. Ed. Barcelona 1512 (RD 46), f. 1r-13r.

Ed. Palma de Mallorca (Opera parva, IV) 1745 (RD 3232), int. III p. 1-41. Editio iterum typis excusa et a E. W. PLATZECK introducta : RArMuND Lurr, Opzseu/a, 11, Hildesheim 1972. München, Staatsbibliothek, Clm. 10580 (XVII) f. 451-52v (translatio gallica). Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 13961 (XVII) f. 1r-25v (alia translatio gallica).

LIBER NOVVS

PHYSICORVM ET COMPENDIOSVS

LiBER PHYSICORVM

NOVVS ET COMPENDIOSVS?

LIBER NOVVS PHYSICORVM

ET COMPENDIVMb

LIBER NOVVS PHYSICORVM COMPENDIOSVS* LIBELLVS

PHYSICORVM

ET COMPENDIOSVSa

LIBER Novvs PHYSICORVM*

LiBER PHvsiconvMf PHvsticoRvM PHvsICA

LIBERE

NovAh

PHvsicA RAIMVNDI!

PnHvsiCA BREVIS* PHvsica! LIBER DE NATVRAR

I Pla 178 ll Cod. P, — HLF 6o; Av 147; CA 12 — Cod. M;

PAsQUAL (Vind. I p. 280) ; Ot 134 ; Gl et ; Sb 75 ; DíAz 1865 ll Catalogus Electorii, ed. HLF p. 72 -- God?JPg cef ftno0 "^0 50— WappiNG (p. 298) ; Av 147; Sb 75

n — — — me ges H

GodaYs Inuentatium bibliothecae domini L.I. Vileta (ed. D'Arós, p. 73 nt. 35) Cod. M; Codd. AZ

64

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

Deus, cum tua gratia, sapientia et uirtute atque ineffabili caritate Incipit Liber nouus Physicorum et compendiosus. Cum

aggredi rerum

physicarum

determinare

sufficienter

; principia, ualde sit arduum et difficile, cum sint ab omnis et imaginationis ambitu sequestrata, idcirco idoneum est,

horum principiorum naturalium cum principiiset regulis Artis generalis inuestigare doctrinam. Per principia autem Artis generalis et regulas principia omnium aliarum artium 10 breuiter atque faciliter cognoscentur. Huiusmodi quidem principia et regulae, ut exemplariter dicatur, sunt ut scilicet (1) bonitas, (2) magnitudo, (3) aeternitas, (4) potestas, (5) intellectus, (6) uoluntas, (7) uirtus, (8) ueritas, et (9) gloria, (10) differentia, (1x1) concordantia, et 15(12) contrarietas, (r3) principium, (r4) medium, (r5) finis, (16) maioritas, (17) aequalitas, et (18) minoritas. Regulae autem siue quaestiones generales sunt hae : (ri) Vtrum sint ? (2) Quid sit ? (3) De quo sit ? (4) Quare est ? (5) Quantum est ? (6) Quale est ? (7) Quando est ? (8) Vbi est? (9) 2o Quomodo est ? et (ro) Cum quo est ? Istae enim regulae et principia ambiunt quidquid est, et per ipsa de quocumque manuducimur in doctrinam. DE DIVISIONE HVIVS LIBRI

Diuiditur autem iste liber in tres distinctiones. Prima est 2; de natura, secunda est de substantia naturata, tertia quidem

erit de motu naturali. De his autem doctrina habita, ad speciales considerationes

entis naturalis

condescendere

facilius

erit multum. 1 gratia — uirtute] uirtute, gratia, sapientia J caritate] oz. P, 1/3 Deus - compendiosus]

atque] et D 1/2 atque Deus, natura perfectissima, tua

gratia incipit Liber de natura /4Z ; o». Y.M ; compendiosus] compendium P,; add. Magistri Raimundi Lullii 2 3 Liber — Physicorum et] libellus Physicorum et M, ; et] om. RYPL,5D.AZ 4 aggredi] oz. -AZBJ sufficienter] oz. M4M;; 4/5 determinare — principia] principia sufficienter determinare /AZB J ; principia et sufficienter eadem determinare L., 5 5 ualde sit] sit ualde M, cum sint] oz. v omnis] omni YA2ML;?» .AZBJ ;omnibus H 6 ambitu] perceptione P, sequestrata] seque'tia R ; sequentia MH ; corr. ex sequentia D idcirco] ideo M; ? naturalium] aZ. notitiam f 8 doctrinam] oz. Lp autem] enim p ; om. b inuestigare — generalis] o». D 8/9 autem — principia] oz. Y 9 Artis — regulas] et regulas Artis generalis p 10 atque] 4ZBJ ; que R$MDH ; et Y2L,5M, atque faciliter] faciliterque P, 11 Huiusmodi] huius SL;5 -AZBJ] ^ quidem] autem M; 12 ut scilicet] haec scilicet Y^ ;om. L, ; istap; ut exemplariter — scilicet] sunt P, 12/13 aeternitas] duratio /4ZB] ; duratio

siue aeternitas Y ; aeternitas siue duratio £

et] om. YbUML,pH.AZYB] cumque

te AZ ; om. M

13 intellectus] sapientia Yp

17? generales] om. AZ 22 manuducimur]

14

21 quocumque] de qua-

manuducuntur

DH;

intellectus

humanus manuducitur 4ZB] 23 libri] add. rubrica R$ ;De — libri] oz. M, e£ sic omnes inscriptiones omiti!— 24 autem] enim RMDH ; om. L, pAZBJ

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

65

I De prima distinctione

3o

Distinctio ista in quattuor partes est divisa. In prima parte praedicabimus per sua principia innata de ipsa natura. In secunda determinabimus de suis correlativis connaturalibus. In tertia parte definiemus ipsam. In quarta parte deducemus ipsam | per decem regulas generales. R i22fb

35

I. DE PRAEDICATIONE

PRINCIPIORVM

DE IPSA NATVRA

I. Natura est bona. Et est bona pro tanto, ut ipsa sit ratio bono,

quod producat

bonum

naturaliter;

et | sic sit bonaZ 57v

existendo et agendo. Aliter enim non esset complete bona. 2. Natura

est magna.

Et est pro tanto magna,

quia sua

4o bonitas, duratio etc. sunt magnae, | ut sua actio et passio sint B 59va magnae. Aliter enim suum agere et existere non essent magna et per consequens suus motus.

3. Natura est durabilis ; et in tantum, quantum sua principia innata durant. Et in suo motu est permanens. Et nul45; lum ens ei naturaliter est repugnans.

4. Natura est potens actiuando et patiendo, ut suus motus sit in ipsa quietatus et non sit extra ipsam permanens. 5. Natura habet instinctum, ut habeat motum regulatum ad terminum ad quem et regulariter ab ipsa procedat, ut sit 5o in successione ordinate.

6. Natura habet appetitum, ut per ipsum appetitum ipsa principia innata appetant agere naturaliter in subiecto, in quo sunt, ut ab ipso subiecto | uacuitas et otiositas extirpen- M 156r tur.

5;

7. Natura est uirtuosa, ut cum suis principiis agat uirtuose actionando, patiendo et coniungendo, et in se ipsa proprium motum claudendo. 8. Natura est uera, ut suum existere et agere sit uerum. Aliter suus motus non esset uerus. 6o 9. Natura est delectabilis, per hoc quia est, et quia per 31 praedi30 est diuisa] diuiditur L,p 29 distinctione] zZZ. rubrica R.$ cabimus] determinabimus Y5 ^ 32/33 connaturalibus] generalibus L9.4Z ; add. 33 ipsam] quae est sua existentia M; ; add. del. qui est son existence M; 35 add. quae est sua subsistentia M; ; add. del. qui est sa subsistance Mi; De - principiorum] oz. ML,pDH.AZB];add.et Yb ^ de - natura] oz. sed. add. in 34 et] ut BP 36 Et est bona] oz. Y ; et bona £ marg. 5 ; om. M4M,3P,P,, et] add. sua .AZBJ 40 duratio] differentia L5 39 quia] quod RYZL,p agere et existere] 41 enim] autem RMDH 40/41 ut — magnae] oz. YP tantum] add. in JAZB] — 44 43 et] oz. /AZBJ existere et agere M3M;; 50 ordinate] or45 est] oz. L,DH.AZBJ permanens] per accidens 74Z 53 subiecto] oz. Lp 51 ut — appetitum] oz. Z dinata AZ ; ordinato J 59 58 et agete] oz. RY? 53/04 extirpentur] extirpetur. RYAML,p.AZ 60 per?] oz. ML,pDH uerus] motus M3Mi;s

t

66

1i57. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

motum suum habet delectationem. Per quem deducit entia in potentia ad effectum, in quo actu quiescit. Et per consequens suum subiectum est in quiete. 10. Natura habet differentiam. | Quae est suum principium S 124va 65 innatum, ut genus habeat diuersas species et quaelibet species plura indiuidua differentia in numero, ut suus motus habeat diuersa et plura subiecta. II. Natura habet concordantiam. Quae est suum principium innatum, cum quo concordat plura | ad unum, ut plura ad se R 122va Jo inuicem

concordent,

ut natura

non

sit uacua

et otiosa ipsa

concordantia. I2. In natura ést contrarietas, sed tamen per accidens, ut puta caliditas, frigiditas ; humiditas, siccitas ; leuitas, ponde-

rositas. Aliter non est corruptio. Priuata autem corruptione, 75 priuatur generatio et per consequens motus naturae.

I3. Natura habet principium innatum, cum quo principiat principiabilia naturalia. I4. Natura habet medium, uidelicet naturare existens aequaliter inter naturantem et naturabilem, ut per ipsum sint 8o coniuncta, ut ipsa natura sit una essentia absoluta, indi|uisa. B 59vb

I5.| Natura se habet ad suum finem cum suis principiisZ 38r innatis, ut cum ipsis sit in quiete. 16. Natura habet maioritatem, ut cum ipsa habeat maiores operationes et passiones. 8;

I7. Natura

habet

in se

aequalitatem,

cum

qua

causat

aequales actiones et passiones per proportionem aut pondus. 18. Natura dependet a minoritate, cum de nihilo sit creata ; ratione cuius causat minores actiones et passiones. Praedicauimus de natura sua principia ; ex quo sua essentia 9o et agentia cognosci potest subtiliter intuenti. 2. DE

SECVNDA

PARTE,

QVAE

EST

DE

CORRELATIVIS

NATVRAE

Natura habet correlatiua suorum principiorum innatorum, sine quibus non posset motum naturalem habere. Et hoc ostendo sic : 9;

I. Nullum ens naturaliter bonum est sine correlatiuis natu61 motum suum] corr. ;? motus suus D ; motus suus L5 quem] quam $.AZL, M3P4P; entia] a4. quae sunt p 65 diuersas species] plures species M ; suas spesies diuisas L5 66 in] ox. S, AZBJ 67 diuersa — plura] plura et diuersa L,5DH ; et plura] oz. Yh 69 quo] qua R$ YZL;,2D ad] in L;5DH ut] et R$ML4,pDH 70 concordent] concordant L,9.AZ et] nec DH.AZBJ . 32 sed] ow. DH.AZB] ; et M *3siccitas] oz. $M, *4 est] esset YL,p.AZBJ *5 motus] oz. ML,pDH naturae] natura ML;p 76/73 principiat — naturalia] principia principiabilia naturalia principiat DH.AZB AR principiat principiata principiabilia naturalia L,p *9 naturabilem] naturabile $SMjP, sint] sit YMH.AZBJ 83 in se] oz. Y» 89 essentia] existentia L,p5DHAZB 89/90 essentia — agentia] agentia et existentiaJ 90 potest]

oz. BJ ; possunt AZ naturale AZ J

91 naturae] rubrica R.$; oz. YPL,p — 95 naturaliter]

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

67

raliter bonis. Sed natura est ens naturaliter bonum ; ergo habet correlatiua naturaliter bona. Probo maiorem. Et minor de se patet. Nullum enim ens sine illo naturaliter bonum est, sine quo natura eius otiosa est et uacua. Sed bonitas sine correla100 tiuis est uacua et otiosa. Sine his autem non est bonificare. Sine bonificare autem naturali nihil est naturaliter bonum ; | ergo nulum ens est naturaliter bonum sine correlatiuis R :22vb

naturaliter bonis. Ipsa autem |correlatiua sunt naturans boni- M 156v ficans, naturabile bonificabile, naturare bonificare. 105 constitutum est ens bonum naturaliter.

Et ex his

2. Quod etiam ostenditur sic : Nullum ens naturaliter magnum est sine correlatiuis naturaliter magnis. Sed natura est ens naturaliter magnum ; ergo habet correlatiua naturaliter magna, cum quibus habet motum naturalem. Minor de se 110 patet. Et probo maiorem : Quia nullum ens est naturaliter magnum sine illo, sine quo eius natura otiosa est et uacua. Sed magnitudo sine correlatiuis naturaliter magnis, scilicet magnificatiuum, magnificabile et magnificare, est otiosa et uacua,

quia nullam

habet

operationem ; et sic nullum

ens

11; naturaliter magnum est sine correlatiuis naturaliter magnis. 3. Ostenditur etiam adhuc sic : Nullum ens est naturaliter durans sine correlatiuis naturaliter durantibus, cum quibus habet motum naturalem. Sed natura est ens naturaliter durans, quod | per se patet ; ergo natura habet correlatiua natu- Z 38v 120 raliter durantia, cum quibus habet motum naturalem. Probo maiorem,

quia ens durans uacuum

est et frustra

| sine duri- B 6ora

ficatiuo, durificabili et durificare ; ergo etc. 4. Quod ostenditur etiam ex parte potestatis sic : Nullum ens est naturaliter potens sine correlatiuis per se potentibus, 12; cum quibus habeat motum naturalem. Natura autem est huiusmodi ; ergo etc. Patet minor. Probo maiorem : Quia ens potens | sine possificatiuo, possificabili et possificare non S :z4vb habet operationem. Tale autem est otiosum et uacuum ;

130

ergo etc.

5. Et ostenditur ex parte instinctus sic : Nullum ens naturaliter habet instinctum sine correlatiuis instinctis ei naturalibus, cum quibus habet motum naturalem. Sed natura habet instinctum ; ergo etc. Maiorem probo, quia ens habens instinctum sine correlatiuis instinctis naturaliter esset sine opera-

99/100 et uacua — otiosa] oz. J — 101 nihil] non L55 102 ergo - bonum] oz. M 107 est] add. magnum Y? 112 scilicet] a7. sine AZ 113 magnifica1185 naturaliter tiuum, magnificabile] magnificatiuo, magnificabili /JAZBJ 121 uacuum est] sine cor118 naturalem] naturaliter Y^ magnis] oz. L,p 121/122 durificatiuo — durifirelatiuis durantibus naturalibus esset uacuum Y^ 128 est — uacuum] otiosum et uacare] duratiuo, durabili, et durare /4Z JL, 134 naturaliter] natura R ; 130 instinctus] oz. R cuum est $M,P,P naturalibus Y^

68

1i57. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

135 tione ; et sic uacuum et otiosum. | Minor per se patet, scilicet R. 125ra quod natura habeat instinctum. 6. Et ostenditur ex parte appetitus sic : Nullum ens naturaliter habet appetitum sine correlatiuis naturaliter appetitis. Sine his autem esset uacuumet otiosum, cum non haberet 14o operationem. Sed natura habet appetitum, ut patet per se; ergo etc.

7. Et ostenditur ex parte uirtutis sic : Nullum ens est naturaliter uirtuosum

sine correlatiuis naturaliter uirtuosis, cum

quibus habet motum naturalem. Sine his autem non habet ope14; rationem, et esset uacuum

et otiosum. Sed natura habet uir-

tutem, ut patet ; ergo etc.

8. Et probatur ex ueritate sic : Nullum ens est naturaliter sine correlatiuis ueris. Naturaliter enim sine his non habet actionem neque passionem, | et sic esset otiosum et uacuum. M 157r 150 Sed natura habet ueritatem, ut patet ; ergo etc.

9. Et ostenditur ex parte delectationis sic : Nullum ens est naturaliter in delectatione sine correlatiuis delectabilibus. Aliter esset otiosum, uacuum

et extra finem deductum.

Sed

natura habet delectationem finis; agit enim omne agens 155; naturale propter finem ; ergo natura habet correlatiua suorum principiorum innatorum, sine quibus esse non potest, et cum quibus motum habet naturalem. Sicut autem per praedicta nouem principia fecimus probationes, sic per alia etiam fieri possent. Relinquitur autem hoc 16o ea, quae dicta sunt, subtiliter intuenti.

Per ea autem,

quae

dicta sunt, potest cognosci facilius omnis motus particularis. iS: DE

TERTIA

PARTE,

QVAE

EST

DE

DEFINITIONIBVS

NATVRAE

I. || Natura est ens bonum, cui proprie competit naturale Z sor bonificare. B 6orb 165 2. Natura est ens magnum, cui proprie competit naturale magnificare. 3. Natura est ens durans, cui proprie competit naturale durificare. 137/138 naturaliter — appetitum] habet appetitum naturaliter BJ ; habet appetitum naturalem AZ 139 autem] enim Y» 140 habet] habeat 5; corr. ex habeat Y patet — se] per se patet $LAZB JL, p 144 autem] enim Y5L,p habet] corr. /1 haberet 5 ; haberet M,P,D,, 148 ueris naturaliter] naturaliter ueris LjpHAAZBJ enim] quia L5 enim — his] sine his enim DH.AZBJ 149 neque] nec L;pDH ; et YUM.AABJ esset] ozz. R$DH 151 Et — sic] 3M;P,D,, ; om. RYbDMDH AB] ; et ex patte gloriae sic L5 ; et probatus ex gloria sic Z 154 agens] ens 74 189 possent] possunt AZ JY, potest 5 Relinquitur] relinquantur .M4P,P,, 189/160 hoc ea] haec omnia $M,P,P,, ; hoc per ea M ; hoc et etiam per ea L,? ; hoc cum his JAZBJ 160/161 Per — sunt]

om. Lap

162 naturae] oz. $MjDP,

16? naturale] oz.

R Y»

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

69 4. Natura est ens potens, cui proprie competit naturale 170 possificare. 5. Natura est ens habens instinctum, cui proprie | competit R 123tb naturale instinctionare. 6. Natura est ens appetens, cui proprie competit naturale appetere.

175

7. Natura est ens uirtuosum, cui proprie competit naturale uirtuificare. 8. Natura est ens uerum, cui proprie competit naturale uerificare. 9. Natura est ens delectans, cui proprie competit naturale 18o delectare. IO. Natura est ens differens, cui proprie competit naturale concordare. I2. Natura est ens contrarians, cui proprie competit naturale contrariare. 185; — I3.Natura est ens principians, cui proprie competit naturale principiare. I4. Natura est ens medians, cui proprie competit naturale mediare. I5. Natura est ens quietans, cui proprie competit naturale 190 quietare.

16. Natura est ens maiorificans, cui proprie competit naturale maiorificare. 17. Natura est ens coaequans siue aequalificans, cui proprie competit naturale coaequare uel aequalificare. 195

I8.

Natura

est

ens

minorificans,

cui

proprie

competit

naturale minorificare. Definiuimus | naturam per sua principia innata. Et perS talem definitionem cognosci potest esse et essentia ipsius naturae et eorum particularium, quae ab ipsa naturaliter 200 descendunt, eo quia definitio est signum definiti. 4. DE OVARTA

PARTE,

OVAE

EST DE DEDVCTIONE REGVLAS

NATVRAE

PER

I. Vtrum sit una natura in communi omnium entium corporalium ? Et dico, quod sic. Aliter quinque potentiae princi205 pales uniuersi,

scilicet caelestiatiua,

imaginatiua,

sensitiua,

uegetatiua et elementatiua essent discontinuatae, et non existerent sub una communi bonitate, magnitudine etc. ; et 172 instinctionare — naturale] ozz. JA 176 uirtuificare] uirtuosificare RZBJ 181 naturale] ens R Y? 189 quietans] quiescens DHAAZBJ 194 Natura est ens potens — aequalificare] oz. L, ; et sic proportionate de aliis5 198 talem definitionem] oz. tales definitiones JAZBJ 200 descendunt] descinduntur RH ; descenduntur MD est signum] signum est DH.AZBJ 208 cae-

lestiatiua]

caelestiua

AZ JY

:25ra

70

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

per consequens eius motus esset diuisus, discontinuatus, | et R 125va priuaretur generalis successio, et esset uacuitas et otiositas 210 generata, et impotentia naturae esset maxime, et eius potestas minime. Et quia ista sunt impossibilia, concluditur,

| quod de M :57v

quaestione affirmatiuam est tenendum. 2. Quaeritur : Quid est natura ? Et patet, quid | sit, in B 6ova tertia parte, ubi definitur. Etiam potest dici, quod est ens, cui Z 39v 215 proprie competit | naturare. 3. Quaeritur : Quid habet natura in se sibi coessentiale ? Et dico, quod sua correlatiua, scilicet naturans, naturabile, naturare. 4. Quaeritur :'Quid est natura in alio ? Et respondendum

220 est, quod in suis particularibus agendo est forma ; patiendo materia

est;

et quando

corrumpuntur

et reuertuntur

ad

ipsam, est recipiens ipsa. 5. Quaeritur : Quid habet natura in alio ? Et dico, quod habet in suis particularibus naturalibus suum motum, genera225 tionem et corruptionem, deducendo in actu ea, quae habet in potentia, generando et corrumpendo particularia antiquata, ut eueniant particularia noua, et ut suus motus sit continuus et successiuus. 6. Quaeritur : De quo est natura ? Respondendum, quod 23o primitiue est de se ipsa, quia est creata de nihilo, et est specifice de sua forma et materia coniunctis, cum quibus agit specifice atque patitur mediante motu suo proprio, et est etiam potentia uniuersi. 7. Quaeritur : Quare est natura ? Respondendum est, 255 quod est formaliter, quia est de suis principiis innatis et specificis constituta ; et est finaliter, ut sint naturata particularia,

ut uniuersum sit in perfectione sua. 8. Quaeritur : Quanta est natura ? Dico, quod tanta, quantum subiectum naturatum per ipsam in perfectione et essentia 240 est constitutum

et continuatum

; et est tanta, quot sunt sua

particularia, quorum ipsa est causa. 9. Quaeritur : Qualis est natura ? Et dico, quod talis proprie, quales sunt generationes et corruptiones per ipsam ; et appropriate est talis, quales sunt bonitates generando et 210 impotentia] potentia AZ] maxime] maxima .AZBJ 211 minime] minima ,AZBJ 212 affitmatiuam — tenendum] R ; affirmatiua est tenenda SML4bPDHAZB]J 217 naturabile] ad. et YnLMDH.AZBJ 219/222 Quaeritur: Quidest— ipsa]ow. J — 225actu]actum /AZB] 225/226 in actu — particularia] oz. H 226 antiquata] antiqua RY2ZBJ 226/221 antiquata — particularia] oz. .4 227 cueniant] ueniant MDH 229 Respondendum] a4. est YULML,pHAZBJ 231/232 specifice] oz. JAZBJ 232 atque] $5M,jP, ; que RY? ; quia MDH.AZBJ ; et quia L,p 241 quorum] cuius RMDH ; corr. ex cuius.,cum Y ; quibus/ 243 et?] oz. RYb 244 appropriate] appropriata HZ ; corr. ex appropriata D ; approbata 74 bonitates] proprietates bonificabi-

les AZBJ

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND. 7r malitiae corrumpendo et priuando indiuidua; et sic de aliis. 245 IO. Quaeritur : Quando fuit natura ? Respondendum, quod tunc, quando cum suo nunc creata fuit ; et ab illo nunc fuit in successione usque in isto nunc. Ratio huius est, quia suus motus est continuus,

250

MN - A

260

| indiuisus.

R 123vb

II. Quaeritur : Vbi est natura ? Respondendum, quod in suo ubi et loco, cum quo simul creáta fuit et in suis partibus substantialibus et accidentalibus, sine quibus esse non potest. Et etiam est, ubicumque agit et patitur. I2. Quaeritur : Natura quomodo est ? Et dico, quod est per illum modum, per quem sua principia innata ipsam constituunt. Etiam est per illum modum, per quem est in motu in suis particularibus et per ipsa est mota. 13. Quaeritur : Natura cum quo |est ? Respondendum, quod B 6ovb cum suis principiis inna|tis et correlatiuis et causis, et cum Z 4or motu in suis particularibus, sine quibus esse non potest. Deduximus naturam per regulas; ex quo de ipsa natura omne quaesitum certificari potest. II De secunda distinctione Quae est de substantia naturata

265

| Distinctio ista in duas partes est diuisa. In prima parte | M rs58r determinabimus de substantia corporali, quae est subiectum S rz5rb et fundamentum naturae, per hoc quia est magis densa, et natura magis rara. Et talis substantia est diuisa in quinque substantias,

scilicet

caelestiatiua,

imaginatiua,

sensitiua,

27 o uegetatiua et elementatiua. In istis quinque clauduntur omnia entia corporalia, in quibus natura est radicata et mota ; et ab ipsa corporali natura exeunt praedicamenta accidentium. In secunda parte determinabimus de natura, ex qua substantia corporalis est naturata. Et primo de prima dicemus. 275

I. DE SVBSTANTIA CORPOREA

I. Substantiam corpoream, quam uestigamus, sic ostendimus : Dictum est de principiis innatis : Quodlibet in se con245 malitiae] malities RH ; malitias

Y2MD ; malitiam AZ

246 Responden-

dum] a4Z. est ML,pDHZBJ] 249 est — indiuisus] continuus est intensus Y^ 250 Respondendum] a4. est ML;pDHAZBJ 255/256 per quem — modum] om. SMgPgLap] 256 in motu] oz. .AZBJ 258 Respondendum] a4. est ML4pDHAZ 261/262 Deduximus - potest] oz. Z 269/270 caelestiatiua — elementatiua] caelestiatiuam,

imaginatiuam,

sensitiuam, uegetatiuam et elemen-

tatiuam $P, 275 corporea] corporali DHB J ; add. rubrica R.$ 276 uestigamus] inuestigamus MDH.AZB] ; inuestigabimus L5 216/27? ostendimus] ostendemus L,pATBJ 277/248 Quodlibet — continet] quodlibet continet in se $M4P, ; quolibet in se continente L5?

72

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

tinet -tiuum et -bile et -are, ut puta bonitas bonificatiuum,

bonificabile, bonificare ; magnitudo magnificatiuum, magni280 ficabile, magnificare ; et sic de aliis. -tiuum cum -tiuo com-

ponitur, et -bile cum -bili, et etiam -are cum -are. Et ista est prima compositio. Ex compositione formam

generalem,

autem

-tiuorum

consideramus

et per compositionem

| -bilium

primam primamR 1:24ra

2:8; materiam, et per compositionem ex ipsis -are consideramus primam connexionem primae formae cum materia. Et ex istis resultat corpus uniuersi, accidentibus sibi iunctis. Et talis compositio est secunda et generalis. 2. Dictum est de substantia prima corporali. Nunc autem 290 de eius accidentibus est dicendum : Bonitas in compositione per magnitudinem est magna ; et magnitudo per bonitatem est bona ; et sic de aliis. Et sic oriuntur accidentia, quoniam

bonitas non est per se magna, sed per accidens ; neque magnitudo est per se bona, sed per accidens. Et ista est origo prima, 295 à qua oritur accidens. Et ex ipsis accidentibus et substantia componitur corpus, habens formam, materiam, quantitatem, qualitatem etc. Ouoniam bonitas, magnitudo et cetera principia innata componuntur, ut sit substantia ex ipsis composita, et componi | non possint sine accidentibus, accidentia instru- B 61ra 3oo menta sunt, ut sit ipsa compositio. Quae instrumenta non sunt per se neque propter se, sed per substantiam et propter

substantiam ; et sic dicuntur accidentia. Quoniam substantia est composita ex forma et materia, necesse est, quod sit quanta; quoniam materia non potest esse sine quantitate, neque 3o5 forma de -tiuis composita. Et sic ipsa quantitas ponit, quod ipsa substantia sit finita, | ab omni infinitate separata. Z 4ov 3. Quia magnitudo bonitatis et bonitas magnitudinis sunt accidentia, sequitur qualitas, ratione cuius dicitur bona, magna etc. Et talis qualitas est prima et generalis ; a qua 51o descendunt aliae qualitates particulares. 4. In principiis primitiuis consistit primitiua relatio, ut in bonitate

| bonificatiuum,

bonificabile

et bonificare ; et in M :58v

magnitudine magnificatiuum, magnificabile et magnificare; et sic de aliis. Et talia correlatiua constituunt ipsam relatio531; nem, quae est de genere substantiae, quia quodlibet principium est ex ipsis, ut puta bonitas de bonificatiuo, bonificabili,

| et R. 124rb

bonificare. Et talis relatio est primitiua et generalis, a qua oritur relatio praedicamentalis. 5. Quoniam forma praedictae substantiae composita est ex 283 -tiuorum] tiuum RYHM ; tiuuum P ; tiuium corr. in tiui D 281 uniuersi] uniuersis 5M, ; cum suis P, 297 Quoniam - cetera] oz. Z 299 possint] possent L;pbDHAABJ 300 sunt] oz. RH ; oz. sed add. supra lineam D ; instru-

menta sunt] sunt instrumenta YbML; p sit] aZ. per $M,P, sit ipsa] ipsa sit AZ] 303 forma et materia] materia et forma $.AZBJ 317 qua] aZd. quidem $SMjP,

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

73

320 -tiuis substantialibus, per se est actiua et agens, et actio ipsa de substantialis et primitiua ; a qua oritur actio praedicamentalis. 6. Quoniam materia praedictae substantiae composita est ex -bilibus substantialibus, per se est passiua et patitur. Et 325; talis

| passio est substantialis

et primitiua ; a qua habentS

:25va

ortum passiones praedicamentales. ' 7. Quoniam autem bonitas magnificat sub habitu magnitudinis, et magnitudo bonificat sub habitu bonitatis, resultat

habitus primitiuus ; a quo oriuntur habitus praedicamentales. 330. 8. Et quia bonitas in magnitudine est situata, et magnitudo in bonitate, et sic de aliis, oritur positio siue situs primitiuus ; a quo descendit situs praedicamentalis. 9. Quoniam omnis res incepta est noua, omne autem nouum est in tempore, sequitur habitudo temporis ad rem nouam ; 335 ex qua habitudine oritur quando praedicamentale. IO. Quoniam omnis substantia composita ex materia et forma est quanta, omne autem, quod est in loco, etiam per se est quantum,

oritur locus

primitiuus ; ex habitudine

cuius

ad rem locatam | descendit ubi praedicamentale. B 61tb 34» Dictum est de substantia et accidentibus eius, ex quibus primum corpus est constitutum, ipso participato et extenso in quinque substantiis supra dictis, scilicet caelestiatiua, ima-

ginatiua, sensitiua, uegetatiua et elementatiua. Quarum quaelibet a tali substantia sic composita

deriuatur ; et quaelibet

34; suo modo sic componitur sicut illa. Et ex hoc cognoscit intellectus ipsum corpus et eius quidditatem et essentiam, et omnia, quae corporis sunt. 2. DE NATVRA,

EX QVA SVBSTANTIA

CORPORALIS

EST NATVRATA

Natura, ex qua substantia corporalis est naturata, est per 35o se substantia, habens per se sua principia specifica et innata ; et est sic deducibilis per regulas suo modo, sicut est substantia corporalis. Et etiam | habet per se sua propria accidentia R ra4va praedicamentalia, quae ab ipsa deriuantur, ut puta quantitas, qualitas etc. 35; Ipsa natura est corporalis per se, eo quia composita est ex sua substantia et ex accidentibus suis. Ipsa quidem continet in se duas compositiones, primam scilicet et secundam. Prima compositio est de -tiuo cum -tiuo, scilicet bonificati327 autem] o». ML,pDHAZBJ 328 bonitatis] 247. ideo $'M;P, descendit — praedicamentalis] descendunt situs praedicamentales DHZ

332

335

337/338 etiam — est] est per se est R ; est per se quando] oz. R^ ; ipsum AZ 346 345 Et] o». R&M 343/344 quaelibet] quodlibet RYZM SML,p

quidditatem] M ; quidritatem R ; quicditatem 5 ; quantitatem L,DHAB] ; qua352/353 per — praedicamentalia] sua propria accidentia praedicalitatem Z mentalia per se RY7

74

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

uum, magnificatiuum etc. ; et de -bili cum -bili, scilicet boni36o ficabile, magnificabile | etc. ; et de -are cum -are, scilicet boni- Z 41r

ficare, magnificare etc. Secunda compositio est, quando de -tiuo et -tiuo componitur prima forma naturalis, et ex -bilibus prima materia naturalis, et ex ipsis -are primitiuis componitur prima connexio naturalis 365 formae

| cum materia, et ex ipsis tribus resultat una natura M 159:

in communi. Ipsa natura communis extensa est seu diffusa in quinque partes sibi connaturales, scilicet natura caelestialis, natura imaginationis, sensitiuae, uegetatiuae et elementatiuae. Sicut

37» autem ipsa natura communis per formam positam est actiua, per materiam quidem connexionem ista ad inuicem uniuntur, supra dicta suo modo ad suam propriam et connexionem se habent. 35

Diximus

de natura secundum

suam ex -tiuis compassiua, et per suam sic et ista quinque formam, materiam

se. Modo

intendimus ipsam

applicare ad primam substantiam corporalem. Et quod ipsum corpus sit ex ipsa naturatum, ostendemus ita, quod prima forma naturalis et prima forma corporalis coniunguntur ad inuicem ; ex qua coniunctione resultat una forma communis,

|

38o quae est pars uniuersi. Etiam prima materia naturalis com- B 61va ponitur cum prima materia corporali ; ex qua compositione oritur una materia communis, quae est pars uniuersi. Et similiter ex -aris naturalibus et corporalibus simul | composi- S 125vb tis resultat una communis connexio, quae est pars uniuersi. 38; Et sic totum uniuersum sic consideratum est unum et trinum,

continens in se omnia sua particularia ; et quodlibet particulare sic est unum

et trinum, sicut totum

suum,

scilicet uni-

uersum. Dictum est de secunda distinctione. Et ostensum est, quo-

39o modo natura est contracta ad aliam essentiam, scilicet ad corpus primum, | quod ex ipsa est naturatum, in quo ipsa est R rz4vb

sustentata et etiam radicata. Quod corpus est mouens efficiens ad naturandum naturabilia. III De tertia distinctione Quae est de motu naturali

395

. Distinctio ista in septem partes est diuisa. Prima pars est de primo motore et primo motu. Secunda est de motu caeli. 364 are primitiuis] primitiuis are ML,pDH.AZB] 368 natura!] oz. MDH 315 se] add. suo ML,pDH.AZBJ 380 Etiam] et L,5H.AZBJ ; oz. D 381 qua] quo 5M,P, compositione] -4ZB]J ; oz. R$ML4,DH ; coniunctione b

380/382 Etiam — uniuersi] ozz. D

TET

391 ipsa?] oz. DH.AZBJ

383 -aris] DH.AZDB ; assis R ; allis $ ; are

397 et — motu] oz. IL,DH

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

75

Tertia de motu imaginationis. Quarta de motu sensitiuae. Quinta de motu uegetatiuae. Sexta de motu elementatiuae. 4oo Septima de motu hominis. Et primo de prima sic dicemus. I. DE

PRIMO

MOTORE

ET PRIMO

MOTV

Primus motor est Deus ; primus motus est motus generalis. Ipse autem motor primus posuit talem motum in primo communi corpore in potentia. Et ipse motor primus mouit actua405 liter primum mobile illud, ut motus, qui erat in potentia in ipso mobili, reduceretur ad actum. Ipsum autem corpus motum a primo motore mouit naturam ad actualiter naturandum. Et sic prima forma mota fuit ad ac|tualiter actiuandum, Z 41v et prima materia ad passionandum, | et prima connexio ad ac- M 159v 410 tualiter connectandum.

Et talis motus fuit datus in instanti ;

et ex tunc usque nunc est et fuit in successione. Et in ipsa successione omnia principia innata fuerunt in motu actiue et passiue, sicut partes, quae mouentur, quando totum earum mouetur. Sicut autem mola ad acuendum, antequam mouea415 tur, disposita est ad mouendum,

sic natura, antequam moue-

retur, erat apta nata ad actualiter mouendum. Mola autem mota fortiter, per se mouetur postea usque ad aliquod tempus, eo quia est grauis. | Et quia est grauis | per se, sine motore R 125ra extrinseco per se non moueretur; et quamquam actualiterB 6rvb 420 moueatur, tamen appetit in centro quiescere ; et ipsa sibi derelicta in fine quiescit. Si autem nec grauis neque leuis esset, et haberet motum in potentia naturalem et circularem, si ab aliquo actualiter moueretur, moueretur postea per se ipsam, neque extrinseco indigeret motore. Sic autem in primo mobili 425 proportionaliter est considerandum, quia neque graue neque leue est, et suus motus est circularis et naturalis. Ideo a primo motore actualiter motum

postea per se erit in continuo motu,

quousque placebit motori terminare motum, terminare, sicut incipere ipsum motum.

430

qui sic potest

2. DE NATVRA MOTVS CAELI

Caelum mouet se ipsum. Ratio huius est, quia est pars substantiae naturatae ; de qua diximus prius in secunda distinctione. Suus motus quodammodo est substantialis, quodammodo quidem accidentalis. Substantialis est, in quantum 405 in potentia] ozz. 404 mouit] mouet 74Z 400 prima sic] primo R Y^ 417 connectendum |ML,pPZBJ 410 connectandum] SM,M,5,P,P,,RY» mouetur]

moueretur

DH.AZB

420 tamen]

423 proportionaliter] corr. ex tantum D 426 neque! — est] neque graue est neque leve 427 neque graue est neque leue /AZBJ Caelummet $M3P, 434 quidem] autem

tm R; terra

Y^; tantum

MH;

425/ proportionabiliter MDH.AZ est D ; nec graue est nec leue est H ; 431 Caelum] motum] «44. et R. $'M,P,

76

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

435 sua. bonitas substantialis mota est in sua magnitudine substantiali, et e conuerso ; et sic de aliis principiis innatis, ut puta, quando componitur -tiuum cum -tiuo caelestiatiuum, et -are cum -are, et -bile cum -bile ; et ista ad inuicem simul

$ 126ra continue successiue. | In qua compositione et successione compositio illa quia eo circularis, et 44o motus est substantialis non potest esse sine motu. Motus autem accidentalis sic est, quia bonitas substantialis causat in magnitudine bonitatem accidentalem, quae a substantiali procedit, et magnitudo etiam causat magnitudinem accidentalem in bonitate sub445 stantiali modo simili ; et sic de aliis. Et talis motus acciden-

talis est instrumentum motus substantialis. Et hoc significatum est in motu elementorum existentium in mixto, ut puta ignis ; qui cum

| calefacere mouet aerem,

et aer aquam

cum R :25rb

humefacere, et aqua terram cum frigefacere, et terra ignem 4j» cum desiccare. Et sic dicimus, quod caelum est animatum anima motiua | caelestiatiua, cum qua mouet se ipsum ; sicut Z 42r uegetatum, quod habet animam uegetatiuam, motiuam, cum

qua mouet se ipsum ad | uegetandum. B 62ta In caelo octaua sphaera est primum mobile. Ratio huius 455 est, quia primitiue recipit motum a substantia naturata praedicta in caelo. Octaua sphaera causat motum Saturni, et sic de aliis, eo quia primitiua | est. In substantia caeli sunt octo M 16or organa, ut puta octo sphaerae ; et quodlibet organum diuersum est ab alio, ut habeat motum specificum per se. Et hoc figura46o tum est in sensu communi, quia oculus est instrumentum potentiae uisiuae et lingua potentiae affatiuae ; et sic de aliis. Et ideo sicut in sensu communi est diuersus motus respectu organorum, sic in caelo respectu sphaerarum. Quoniam caelum est incorruptibile, suus motus est incor465 ruptibilis et indiuisus, a casu et fortuna disparatus, eo quia in tantum est necessario naturatus, quod aliter non se posset habere, in quantum est sic ordinatus. Verumtamen ista inferiora aliquando recipiunt motum a casu et fortuna, eo quia non habent motum sic circulatum, ut puta plantae et ani470 malia.

In motu caeli sunt circulationes multae in potentia, ut puta diurnitates, quoniam circulatio hodierna erat heri in potentia, et est in potentia crastina circulatio. Et ideo in reducendo unam circulationem de potentia ad actum sequitur motus. 47; Et si caelum esset aeternum, essent infinitae circulationes in potentia ;sed quia non est aeternus, neque esse potest, ut

438 inuicem] aZ. sunt D ; add. sunt ad inuicem H ; coniuncta sunt ad inuicem

JAZBJ] ^ 450 animatum] oz. H.AZB] ; om. sed add. in marg. D ; est animatum] habet ML;p 451 anima - caelestiatiua] animam motiuam caelestiatiuam

ML4p

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

77

probauimus in Libro de peruersitate entis remouenda et pluribus aliis libris, ideo sequitur | necessario, quod non sint infinitae. R 125va

Et in isto passu cognoscit intellectus, quod conueniens est, 48o quod si non sunt infinitae a parte ante, quod etiam non sint infinitae a parte post. Motus caeli, cum sit superius, est causa

motuum inferiorum, ut puta motus recti et obliqui, et motus augmenti et alterationis; et per consequens complexionis sanitatis et infirmitatis, diurnitatis, nocturnitatis, masculinita485 tis, femininitatis et manerierum et huiusmodi.

Motus caeli causat motum uiolentum quodammodo, quia octaua sphaera, quae mouetur ab oriente in occidens, raptu suo mouet Saturnum eodem motu et etiam sphaeras aliorum planetarum, quae motu proprio mouentur ab | occidente in B 6zrb 490 oriens ; et etiam aliquae portiones terrae et aquae, quae graues sunt, motu caeli et eius aspectu mouentur sursum. Et sic de motu tonitrui et fulguris et monstruositatis et huiusmodi. S DE

MOTV

NATVRALI

IMAGINATIONIS

|| Imaginatio est substantia in corpore. Et est ramulus pri- $ 126rb

49; mae substantiae corporalis, de qua locuti sumus in secunda Z 4zv distinctione. Et sic ipsa habet corpus naturatum, compositum ex suis | correlatiuis specificis, uenientibus ad compositionem M 16ov

per motum naturalem. Imaginatiua habet tres potentias, cum quibus est mota et ;oo mouens ; mota

per efficientem, scilicet per animal, quod est

efficiens motus eius ad imaginandum. Et illae potentiae sunt aestimatiua, appetitiua et memoratiua, cum quibus attingit obiectum. Et ipsa est mouens subiectum, in quo est, ad ima5o; ginandum cum obiecto assumpto nocibile uel proficuum. Imaginatio habet tria correlatiua, scilicet imaginatiuum,

|

imaginabile et imaginare, ex quibus est constituta. Per ima- R 125vb

478 4v7 Liber de peruersione entis remouenda (op. 155), qu. 2, ROL V, 475-477. Disputatio fidelis et. infidelis (Av 35. Gl aq; CA 80), pars VI, ed. Moguntina, IV,

1729,

Int. Vl, 40-44;

Quaestiones per JArtem demonstratiuam

seu. inuentiuam

solubiles (Av 39 ; Gl at ; CA 27), qu. 30, ibid. Int. III, 51-53 ; Declaratio Raimundi per modum dialogi edita (Av 67 ; Gl bu ; CA 180) c. 87, KEICHER, 165-170 ; Dispalatio Eremitae et. Raimundi super. aliquibus dubiis quaestionibus Sententiarum Magistri

Petri Lombardi (Av 68 ; Gl bv ; CA 89), lib II qu. 4o, ed. Moguntina IV, Int. IV,

37-38 ;Disputatio fidei et. intellectus (Av 97; Gl cx ;CA 95), pars IV, ibid. Int. VIIL 16-19 ; Ars zzystica theologiae et philosophiae (op. 154), dist. IV, qu. 157, ROL V, 410-412 ; Metaphysica noua (op. 156), dist. II, pars 2, qu. 1.

ante] o». B. — A85 manetierum] minerierum M ; 480 quod!] oz. ML,pH.ABJ 500 490 oriens] orientem DH.AZBJ materierum Z ; materiarum 74 502 aestimatiua] existimatiua 5L,; exstimatiua R; animal] animam .9M;P, extimatiua ,AZBJY ; estimatiua DH

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

78

$10

9,55

520

ET COMPEND.

ginatiuum suus motus est actiuus ; per imaginabile est passiuus ; et per imaginare est copulatiuus. Imaginatiua habet proprium organum, scilicet quandam cellulam inter craneum anterioris partis capitis et posterioris existens, in qua habet species in potentia ; et quando deducit ipsas de potentia in actum, est in motu. Imaginatiua est coniuncta cum sensitiua, et per consequens cum sensu communi et cum sensibus particularibus. Sensus communis habet iudicium de obiectis sensuum particularium. Imaginatiua autem, speciebus horum sensibilium in suo imaginabili retentis, in absentia sensibilium mouet se ad imaginandum ; sine quibus speciebus non posset habere motum. Et tunc actiuando et patiendo facit iudicium de illis obiectis habitis per sensitiuam. Cum quibus obiectis mouet sensitiuam ad gaudium uel dolorem, ut puta quando calefacit carnes et mouet

ad coitum,

et appetitum

ad cibum,

et auiculam

ad

imaginandum nidum et huiusmodi. 525

Diximus de motu imaginationis ; et per ea, quae dicta sunt,

potest eius motus

et natura

bene

consideranti

sufficienter

patere. 4. DE MOTV

059

NATVRALI

SENSITIVAE

Sensitiua est unus ramus primi corporis naturalis praedicti. Et sicut ipsum est compositum ex duabus substantiis, sic est sensitiua. Et sicut ex duabus substantiis oritur motus | naturalis, cum quo mouet se ipsum, sic et sensitiua.

B 62va

Sensus communis est compositus ex communi sensitiuo, sensibili et sentire. Suus autem motus naturalis et substantialis 555 est communis

; et in sensitiuo est agens, et in sensibili patiens,

et in sentire autem est | copulatiuus. Et cum motibus acci-R rz6ra dentalibus acquisitis per sensus particulares, mouet se ipsum, in tantum

seco.

quod totus sen|sus communis

Et sensibus

particularibus

est in motu

cessantibus

intrin- Z 43r

cessat

etiam 540 motus eius, eo quia nullum iudicium facit, ut puta animal dormiens. Verumtamen quando non fortiter dormit, sensus communis aliquod habet iudicium debile siue fictum | inM r6rr somniando, eo quia est circa uigilationem, et quia imaginatio appetit esse in motu. Et in isto passu cognoscit intellectus, 545 a quo egreditur somnium. Secundum quod significatum est in secunda distinctione, sensus agens siue efficiens mouet naturam sensatam ad naturandum, ut puta potentiam uisiuam, quoniam animal uidens mouet potentiam | uisiuam ad uidendum. Quae potentia est S 126va 511 cellulam] cellam RML;» 513 ipsas] illas ML;pDH.AZBJ 531 est] et DHAZBJ sic — substantiis] ozz. ML;p 536 autem] ozz. L,pJ 543 uigilationem - imaginatio] uigilatio M ^ 545 somnium] sompnum RHZ ; somnus

L;

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

79

55o actiua, eo quia uidet per uidere ; in quo uidere consistit mo-

uere siue motus. Quando autem cessat mouere, cessat uidere ^ et cessante uidere, potentia uisiua non uidet, eo quia suus actus

est in potentia, qui erat in actu. Et sicut dictum est de potentia uisiua, ita suo modo proportionaliter dici potest de qua555 libet alia potentia sensitiua. Item potentia uisiua est agens, ut patet, quando causat obiectum uisibile, ut puta rosam uel lapidem, quae de se non sunt uisibilia, facit uisibiles. Hoc autem facere non potest sine motu naturali. Et tale obiectum est peregrinum, acceptum per 56o sensum agentem, in quantum abstrahit ab ipso similitudines ; et ipsas reponendo in suo uisibili intrinseco ipsum sensibile facit. Et sic patet, per quem modum ipsa potentia | consistit R rz6rb in motu. Rosa rosat aerem, et cadauer putridum inficit aerem. Odo56; ratus,

in recipiendo

aerem

rosatum

siue infectum

consistit

in motu agendo et patiendo. Agendo, quia abstrahit illas similitudines ab aere; patiendo autem, quia recipit easdem in suo odorabili ; in quo facit odorabile in potentia esse actu odoratum. 57 Gustus quando est infectus, est sensus agens peruersus cum moj|tu peruerso ; et hoc, quando iudicat, quod hoc, quod est B 62vb dulce, est amarum, ut puta mel. Ille motus est desnaturatus ;

et per consequens est uiolentus. Quando autem attingit res, sicut sunt, est in motu naturali.

575

Sensus quandoque est in motu per accidens, non per se, ut puta localiter. Quando animal mouetur de loco ad locum, eius sensus sunt in motu.

| Verumtamen

est in motu

naturali,Z 45v

quia cum pedibus suis naturaliter mouet se ipsum. Hoc non potest dici de equitante, qui non mouet se cum pedibus suis, 58o sed cum pedibus equi. Animal mouet se ipsum naturaliter cum imaginatione, ut puta, quando canis sentit odorem uestigiorum leporis et imaginando fugatum ipsum. Cursus autem eius non est naturalis ; sed motus | compositus ex motu sensus et imaginationis M 161v 585 est naturalis.

Sensus communis quandoque est in continuo motu cum uno sensu particulari, quandoque cum alio, ut puta, quando uides et non gustas aut quando audis et non uides ; et sic de aliis. Per tactum autem magis intensiue et continue est in $9» motu, quam per aliquod ceterorum. Diximus de sensitiua.

Per quae, si bene conspiciantur, de

omnibus quaestionibus sensitiuae possumus respondere.

537/558 non sunt] oz. DH ;non L,AAZBJ 583 fugatum] RDH.AZBJ ; fugatur $5 M4P, ; fugat YM ; figurat L,p 889 intensiue] incessiue RH.AZBJ ; in sensu M; intense L;5

80

157. LIBER NOV. PHYSICORVM 5 DE MOTV

NATVRALI

ET COMPEND.

VEGETATIVAE

Vegetatiua est anima plantae. Cum qua planta est motiua ;9; et mobilis ad uegetandum. | Ipsa est ramus primi corporisR :26va naturati, de quo in secunda distinctione tractauimus. Et est sic composita ex suis correlatiuis suo modo, sicut caelestiatiua,

imaginatiua etc. Motus uegetatiuae est unus ei specificus. Et est diffusus et 6oo diuersus, secundum quod eius innata principia diffusa sunt et diuersa. Quoniam per bonitatem est bonus, eo quia deducit bonum fructum de potentia in actu. Et est magnus, quia magnam arborem:.causat. Durabilis est, quia durat, quoniam corrupta una planta, durat in alia. Potens est, quia per ipsam 6o; planta potest habere actionem et passionem. Instinctiuus motus est, quoniam talis planta agit determinatas folias et determinatos flores, et alia in alios, ut puta rosa in alios quam uiola et huiusmodi. Appetitiuus motus est, quia quod appetit in una planta, non appetit in alia. Virtuosus | est, |quia unam B 6sra 610 uirtutem habet in una planta, et aliam in aliis ; et sic de aliis S 126vb principiis. Motus uegetatiuae habet septem organa, in quibus est influxus et refluxus, scilicet radices, truncum,

brancas, ramos,

folias, flores et fructum. Et in istis septem est terminatus 615 et continuatus. Motus uegetatiuae est gradatus secundum complexiones, ut puta in pipere in quarto gradu caliditatis et in tertio siccitatis et in secundo humiditatis et in primo frigiditatis ; et sic de aliis. 620 Vegetatiua habet plures potentias, ut puta generatiuam. Et ista habet

potentias subalternatas,

scilicet conuersiuam,

quia transmutat elementa in suam | speciem, ut puta radices Z 44r transmutant terram in speciem plantae, et in stomacho animalis cibum in carnem. 62;

Et sic de nutritiua,

augmentatiua,

alteratiua,

appetitiua,

retentiua, digestiua ; expulsiua quidem est de genere corruptionis. Per omnia autem ista eius motus est influxus et re-R rz6vb

fluxus, influxus actiuando, refluxus passionando. ; Vegetatiua est potentia abstracta, et suum concretum 65o est planta siue uegetatum. Et ideo corrupto concreto, ut puta | ista rosa, ista uiola, adhuc

remanet

potentia abstracta in M 162r

potentia tantum ; et per consequens suus actus particularis reducitur ad potentiam abstractam, quae sustentatur in suis principiis innatis.

594 anima] oz. DHAAZBJ plantae] planta MDH.AZ ; in planta BJ determinatas folias] determinata folia JDL;p.AZ ^ 609 alios!] aliis Lp folias] folia $L;&D.AZ in] oz. DHAABJ 616 secundum] per RY2

606 614

157. LIBER NOV. PHYSICORVM 65;

ET COMPEND.

&1i

Vegetatiua est constituta ex uegetatiuo, uegetabili, uege-

tare ; et suus motus naturalis et etiam substantialis est diffu-

sus in ipsis. Et quia ipsa est radicata et sustentata in elementatiua, acquirit motum peregrinum et accidentalem in suis organis. Cum quo motus substantialis et naturalis est in actu ; 640 et tunc ipsa uegetatiua consistit tota in mouere. Diximus de motu uegetatiuae; per quae possumus eius naturam cognoscere et dubia persoluere de praedictis. 6. DE

MOTV

NATVRALI

ELEMENTATIVAE

Elementatiua est una pars uniuersi. Ipsa autem dependet a 645 primo corpore naturato, quia est ramus eius. Et sicut ipsum

est compositum ex suis principiis innatis, sic elementatiua ex suis. Et sequitur, quod eius motus decisus sit | et deriuatus a B 63rb motu naturali atque generali superiori. Quoniam elementatiua est bona, suus motus est bonus. 650 Et quia est magna, suus motus est magnus. Et quia est durabilis, suus motus durat. Quia potens est, suus motus est potens. Et quia habet instinctum, | suus motus est instincti- R. 127ra uus. Et quia est appetitiua, suus motus est appetitiuus. Et quia est uirtuosa, suus motus est uirtuosus ; et sic de aliis.

655

Quoniam

elementatiua

constituta

est ex

suis principlis

innatis, est etiam constituta ex suis correlatiuis innatis, scilicet elementatiuum, elementabile, elementare. Et ideo per

elementatiuum habet actiuum ; per elementabile suus motus est passiuus ; et per elementare est copulatiuus. 660 Quoniam elementatiua est composita ex quattuor elementis simplicibus, | in qua ipsa sunt composita, motus elemen- Z 44v tatiuae est compositus ex motibus simplicibus. Ipsa autem habet quattuor organa, in quibus suus motus est influxus ab extra, scilicet in indiuiduis elementatis, ut puta aurum, rosa,

665 lapis, equus et huiusmodi. Organa autem sunt quattuor massae, quas sensus et imaginatio obiectiue attingunt, ut puta ista flamma, ista terra, | ista aqua, iste aer. Motus, qui est S 127ra uentus, per flammam est combustiua, calefactiua, attractiua et

huiusmodi ; sicut flamma, quae comburit lignum et deducit 670 flammam, quae in ligno est in potentia, ad effectum. Per terram est germinatiua, desiccatiua, | uacuatiua et huiusmodi. M x6zv Per aerem

est humefactiua,

florificatiua,

repletiua et huius-

modi. Per aquam autem est frigefactiua, restrictiua et huiusmodi. Et ideo suus motus | est discursus per ista quattuorR :z7tb 675 organa. Cum quibus acquirit motus peregrinos. Cum quibus 635 uegetabili] a7. et L;pH.AZBJ] 636/637 diffusus] distinctus DHLAZBJ 641 quae] quem ML; 648 atque] M; que R$H quia D; et AZBJ]Y 633 6*0 667 ista!] oz. RSDHL4p appetitiuus] appetibilis R.$ appetens .M 671 uacuatiua] euacuatiua L;pDH.AZBJ flammam quae] ignem qui 9MjDP,

82

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND.

motibus suus motus substantialis naturalis in actu est elementando et mouendo. Elementatiua in generando habet motum naturalem, ut puta in generando rosam, equum et huiusmodi. 680 Ipsa elementatiua est mota per uegetatiuam ad elementandum, ut puta in planta. Et elementatiua mouet plantam complexionando ipsam, ut puta rosam ad siccitatem et frigiditatem et huiusmodi. Elementatiua in corruptione habet motum uiolentum, 685 sicut in ista rosa, quae corrumpitur et in isto infirmo, in quo est motus febrilis, doloris, famis et sitis, senectutis et | mortis B 65va

et huiusmodi. Elementatiua habet motum naturalem rectum, ut puta ignis ad superius et lapis ad inferius. Motus autem uiolentus 69o est sicut motus sagittae in aere et lapidis sursum et huiusmodi. Elementatiua habet naturaliter motum circularem, ut puta ignis in aere calefaciendo et aer in aquam humefaciendo et aqua in terra frigefaciendo et terra in ignem desiccando. Habet etiam motum circularem uiolentum, ut puta ignis in aqua 695 calefaciendo,

et aer in terra humefaciendo,

et aqua

in igne

frigefaciendo, et terra in aere desiccando. Et talis motus est | de genere corruptionis et priuationis. R 127va Diximus de motu elementatiuae. Et per ea, quae diximus, potest haberi sufficienter notitia de eius natura et motu. 700

7 DE

MOTV

NATVRALI

HOMINIS

Motus naturalis hominis intelligitur duobus modis, spiritualiter et corporaliter.

Spiritualiter,

sicut anima

rationalis,

quae est forma corporis, mouens ipsum ad uiuendum, uidendum, audiendum ; et sic de aliis particularibus sensibus. Mo7e5 tus autem naturalis corporis est, secundum quod sunt suae

quattuor potentiae, scilicet imaginatiua, sensitiua, uegetatiua et elementatiua ; ut supra dictum est. Homo

mouet animam

suam ad obiectum intellectum, uoli-

tum et recolitum. Mouet etiam sensum et imaginationem cum 710 ipsa anima, ut suum | desideratum sit imaginatum et: sensa- Z 45r tum. Et sic anima mouens est et mota, et etiam sensus et

imaginatio. . Quoniam anima est coniuncta cum corpore cum suis principus innatis, mouet principia innata corporis, ut puta cum 715 bonitate spirituali bonitatem corporalem, et sic de aliis. Et ex

his motibus | componitur tertius motus, ut puta motus tristi- M 16sr e delectationis, famescendo aut comedendo et huius-

modi.

692 aquam] aqua 5M.AZBJ

DHZBJ

699 sufficienter notitia] notitia sufficienter ML;p

157. LIBER NOV. PHYSICORVM

ET COMPEND. 83 Motus animae est liber; et motus corporis est seruilis, ut

720 puta, quando uoluntas mouet | pedes ad eundum et manus ad R rz7vb laborandum, ut quiescat in obiecto desiderato propter se aut propter corpus. Homo mouet se cum obiecto ; non quod obiectum mouet

ipsum, quoniam obiectum ipsum dispositio est motus homi725 nis, obiectum dico | bonum aut malum, ut acquirat meritum. $ rz7rb Et si obiectum moueret hominem, motus hominis esset uiolentus et obiecti esset naturalis. Et sic talis motus esset peruer |sus, B 63vb

quoniam obiectum non appetit finem atque quietem, homo autem sic, ut quiescat cum obiecto. Intellectus hominis cognoscit, quod in ligno est archa in 7; potentia, et cognoscit ipsam cum imaginatione, et uoluntas uult, quod archa de potentia reducatur ad actum. Et sic motus intellectus, uoluntatis et imaginationis obiectando archam, est naturalis, non quod archa existens in potentia 735 moueat istas potentias, eo quod non habet cum quo, quia est denudata ab omni accidente. Motus uero eius de potentia ad actum

est uiolentus ; et per consequens

motus

manuum

et

dolabre. Et sic apparet, quod obiectum non mouet potentiam, sed 74o potentia mouet se cum obiecto. Multa autem de motu hominis dici possent, quae enarrare esset ualde longum. Sufficiant autem haec breuitate gaudenti, quoniam his subtiliter perscrutatis possunt alia adipisci. Ad laudem et honorem Domini nostri Iesu Christi, qui 74; uerus Deus et uerus homo est, finiuit Raimundus istum librum

Parisius mense Februarii. Qui inceptus fuit mense Ianuarii die ultima, sole eclipsante, anno 1309 incarnationis Domini nostri Iesu Christi. 7431 cf. ROL I, 25, ubi hac mentione solis eclipsantis probatur Raimundum calendario Florentino usum esse. 121 et] add. motus AAZBJ 729 autem] oz. R$MH ?31 cum imaginatione] oz. ML;bDHAAZBJ 732/238 et dolabre] est dolores L4

|! 19maot

"oewmm cerebuag nii "i eset

DE

a

quim

aafot

Jpn sm cn

d

p NM t efisif LEE eiieomm LI

»

ara me n ies Irimeasuu pemgi

Suum

nsnm. ;

Pw

TT

fe15»bom

3

E

i

t "jkfec ce

HEES

js

—

i

urirtasido i"P

-

z .

--

P Ite

^R, an

sr t

lisse

ats

5u

S" Hn Hevxq

aE - riseusns

E

RI

miiaea

"19 LUs

rr

q !

Hin sib MI Sj*on

ng

hcesub4OBRUsS soccnses

AH

^

onsbpsi

ulectmTRRR— fued5Y

oce

dames

Vie

LAUTe: apos

Ne

cns

M

E

158

LIBER

DE

ENTE

INFINITO

Parisiis, 1310 II

dad

AD LIBRVM DE ENTE INFINITO PROLEGOMENA . Magister Raimundus, Libro nouo Physicorum absoluto, non lam opportunum duxit similiter etiam alios libros Aristotelis,

ut De caelo et mundo, De generatione et corruptione, De anima,

Ethicam Nicomacheam, ex quibus tunc temporis haud spernenda contra fidem hauriebantur argumenta, nouis tractatibus quasi substituere et superare. Sed continuo, relictis rebus mundanis et finitis, immenso quodam desiderio ad contemplandam infinitatem diuinam reuersus est. I. DE INTENTIONE LIBRI

Sapienter quidem Librum de ente infinito etiam philosophis maxime attendendum esse ostendit ex desiderio naturali omnia, in primisque suprema, sciendi ; quo lector manifeste ad initium Metaphysicae Aristotelis remittebatur. Aliter autem quam Aristoteles eiusque in facultate artium strenuissimi sequaces nunc plenam perfectamque notionem infinitatis diuinae explicare contendit. Cum enim non pauci artistae tunc tenerent philosophice probari non posse Deum esse infiniti uigoris(!), Raimundusnon auctoritate

fidei, sed "rationabiliter",

id est ratione, habitu

quidem fidei sustentata, conuincere intendit Deum esse simpliciter infinitum. Maximeque illos allocutus est, qui infinitatem tantummodo cum sensu et imaginatione attendentes ad uerum infinitatis Dei intellectum minime peruenerint, sed Deum secundum philosophus effinxerint, in bonitate, magnitudine, potestate et reliquis attributis non infinitum. Itaque Liber de ente infinito non tam ad theologos, quam ad ipsos philosophos, Deum ad modum cuiusdam entis finiti concipientes, directus est, quamquam obiurgationes philosophorum apertae omnino euitantur. 2. DE VIA AC RATIONE

Sex distinctionibus

Raimundus

LIBRI

infinitatem diuinam per-

tractat.

Primo breuissime proponit nouem principia absoluta et decem regulas uel quaestiones Artis generalis. Secundo ostendit in Deo praedicationes abstractas et concretas prorsus conuerti, ita ut Deus sit bonitas infinita et bonus infinitus, magnitudo infinita et magnus infinitus etc. Tertio declarat quodlibet attributum diuinum a reliquis omnibus esse praedicandum, ideoque bonitatem infinitam Dei (1) Cf. Introductionem generalem : ROL V, 25 ; 43 ; 46; 57 ; 64.

LI

88

I58. LIBER DE ENTE INFINITO

simul esse magnitudinem infinitam etc. Quarto correlatiua innata in principiis Dei infinitis demonstrat. Quinto notionem entis infiniti 111 quaestionibus secundum regulas Artis omni ex parte perquirit. Sexto serie suppositionum ex nouem principiis formatarum iterum infinitatem diuinam confirmat. Sic magister Raimundus accurate copioseque doctoribus Parisinis suam exposuit de infinitate diuina doctrinam. Cuius expositionis excellentia uel magis elucet, si Liber de ente infinito comparetur cum Libro de infinito esse, mense Nouembris anni I3I3 in ciuitate Messanae composito(?). Vbi compendiosissime tantum de infinitate diuinae trinitatis et incarnationis agitur, relictis omnibus quaestionibus, quae e contra in Libro de ente infinito largissimum locum occupant. 9 DE

AVCTORITATE

LIBRI

ET

COMPOSITIONIS

TEMPORE

Extra controuersiam est Lzbruwm de ente infinito, tantopere indolem Raimundi reuerberantem, esse opus authenticum, ut ipse auctor in rubrica finali testatur. Neque ambigendum librum Parisiis mense Februarii anni 1310 finitum esse, cum annus I309, a Raimundo indicatus, certe stilo Florentino numerandus sit, secundum quem annus 1309 usque ad diem

25 Martii 1310 hodiernae computationis protrahebatur. Manifestum uidetur etiam Librum de ente infinito post Librum nowum Physicorum confectum esse, quem Raimundus eodem mense Februarii finiuit, sed iam die ultima Ianuarii incepit. 4. DE MEMORIA LIBRI

Libri memoriam

retinent

Catalogus

Electorii

(nr. 107);

BoviLLUs (p. 38) ; ALPHONSUS DE PRoaza ; DrMAS DE MiGUEL

(p. 63) ; ARIAS DE LovoLa (p. 45) ; WApDrNG (p. 303) ; ANTONIO (nr. 299) ;CUSTURER (nr. 299) ; SOLLIER (nr. 299) ; SarZINGER (nr. 88) ;IOHANNES A S. ANTONIO (p. 41) ; PAsQUAL (Vind. I, 378) ; HLF 199 ; Lo 4.38 ; Ot 136 ; Gl eu ; Av 148 ; Sb nr. 269 ; CA 115 ; Díaz 1866 ; Pla 179 ; HILLGARTH 158. 5. DE TEXTV TRADITO

Textum integrum libri tradunt codices uetustiores R (XIV in.) et S (XV) et codices recentiores M, (XVII), P, (XVII), P, (XVII). Quorum connexio sic stemmate demonstratur :

(2) RAmMvNDvs LvLLvs, Liber de infinito esse (op. 225 ; ROL I, 281-286).

: 158. LIBER DE ENTE INFINITO

89

XIV R S

XV

XVI

XVII

M,

Pc

Quod stemma omnino comprobant haec argumenta : Tum codex R (7/9, 44/46, 219, 338) tum codex S (5, 31, 216, 241, 278, 322, 421) singillatim deficiunt; ideoque unus ab altero non dependet. Quod etiam in opusculis I55, 157, 160 omnino compertum est. Codicem M, e codice S descriptum esse et ordo librorum in codice contentorum et adnotationes marginales librarii propalant. Codices P, et P; lectiones uariantes et menda codicis S repetunt, paucis exceptis, quae de facili corrigi queant: 3r, 67/68, 79, 85, 170, 180, 189, 194, 216, 218, 230/231, 241, 297, 322, 421, 430. Codex P, textum S multo fidelius sequitur quam codex P; (5, 179, 180, 182, 278), interdum tamen deficiens uel locutionem permutans (8, 18, 47, 50, 97/98). P; saepissime quidem proprias uias incedit : 3, 4, 5, 6, 7, 8, 12, I3, 14, 17, 18 ;

nulla autem in eo inuenitur lectio, quam e codice S deriuare uel facili coniectura effingere non potuerit. Manifestum est ergo codices P, et P; tantummodo traditionem codicis 5 attestari.

6. DE TEXTV RESTITVENDO

Archetypum ex textibus R et S restituentes, dictioni duriori

90

*

158. LIBER DE ENTE INFINITO

R, exceptis locis aperte corruptis magis fidendum censemus, cum librarius R de textu propria sponte limando non curet, librarius autem S haud semel id fecisse uideatur : 180, 230/231,

430, 457, 475, 491/492, 492, 495, 505/506, 508.

Archetypo manifeste deficiente, coniecturam obuiam pro-

ponimus : 446, 532, 535, 804.

LIBER DE ENTE INFINITO

CODICES —

München, Staatsbibliothek, Clm. 10567 (XVII) Int. IV, f. 1-12.

—

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. incompletus).

15095 (X VIT) f. 314t-321v

(textus

ll Paris, Bibliothéque Mazarine, 3502 (XVII) Int. V, p. 1-35. —

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16111 (XIV in.) f. 196ra-201vb -F 194ta-tb.

—

Patris, Bibliothéque Nationale, lat. 14713 (XIV) f. 127tb-131ta. -

LIBER DE ENTE INFINITO LIBELLVS DE ENTE INFINITO? DE ENTE

INFINITOD

DE INFINITO

ENTE?

Pasquar (Vind. I, 280) o» ll WADDING (p. 302) cg li AR1AS DE Lovora (p. 45)

94

158. LIBER DE ENTE INFINITO Deus, cum tua infinita sapientia et potestate Incipit Liber de ente infinito. Quoniam humanum desiderium fertur in rerum cognitionem

naturaliter, et maxime autem supremarum rerum, et Deus inter ; res ceteras supremus existat, idcirco, ut de ipso finem nostri desiderii ualeamus, ut nobis est possibile, adipisci, intendimus

rationabiliter conuincere Deum esse simpliciter infinitum ; ex quo de Deo nobis maxima notitia acquiretur, uenando ens esse ens simpliciter infinitum ; quod ens ostendemus necessario 1o esse Deum. Est autem huic:operi praeutile, antequam ad propositum descendamus, cognitionem infinitatis siue apprehensionem erroneam extirpari. Apprehensio quidem intellectus quandoque autem est cum 15 sensu et imaginatione. Qua apprehensione attingit caelum esse incorruptibile et in continuo motu. Vnde ex hoc asserit intellectus, quod motus caeli sit infinitus temporis quantitate. Quia quidem non attingit cum sensu et imaginatione infinitatem bonitatis, magnitudinis et potestatis etc., ideo tamquam 2o impossibile negat ipsam. Ex qua deceptoria cognitione infert, quod Deus in bonitate, magnitudine et potestate etc. non est infinitus et quod non potest infinitum producere seu immensum. DE DIVISIONE

25

HVIVS

LIBRI

Liber iste diuiditur in sex distinctiones. In prima parte de-

terminabimus de nouem principiis atque decem regulis Artis generalis. | In secunda determinabimus de conuersione ab-S :27va stracti et concreti. In tertia determinabimus de praedicatione principiorum ad inuicem. In quarta determinabimus de infini3o tate correlatiuorum principiorum. In quinta inuestigabimus ens infinitum per decem regulas generales. Et primo de prima parte dicamus.

3/4 Cf. AmrsrorELES,

Me/apbysica,

Initium.

9rerum]causarum P, — 4et!] os. R autem — rerum] ad supremam causarum DE 5 res ceteras] causas P, supremus] supremas .$P, existat] existit ig 6 est possibile] possibile est P. 4 rationabiliter] rationaliter P, Deum esse] esse ens P, 8 nobis — notitia] maxima notitia nobis P, uenando esse] inueniendo enim P, ?/9 ex quo - infinitum] oz. R 12 cognitionem] cognitione P; siue] oz. P, 13 extirpari] extirpare P, 14 autem] oz. P; 17 temporis] tempore et P, 18 Quia] quae P, quidem] autem P; 21/22 non -— infinitus] infinitum non est P, 22 potest] posset P. 24 libri] 224.

rubrica R.$ 26 atque] et P, 26/27 Artis generalis] generalibus Artis P, 31 generales] oz. $P,P; ; add. in sexta de quibusdam suppositionibus dicemus ]8-

158. LIBER DE ENTE INFINITO I [De nouem

3;

95

De prima distinctione principiis et de decem regulis]

Distinctio ista in duas partes est diuisa. In prima parte determinabimus de nouem principiis et definitionibus eorum. Quae sunt haec : (1) Bonitas, (2) magnitudo, (3) aeternitas, (4) potestas, (5) sapientia, (6) uoluntas, (7) uirtus, (8) ueritas, (9) gloria. Sunt autem haec uera, prima

4o et necessaria, sine quibus nihil esse potest. Sunt enim generalia in tantum, | quod ad omnia se extendunt. R r9ó6tb Definitiones quidem sunt hae : (1) Bonitas est ens, ratione cuius bonum agit bonum. (2) Magnitudo est ens, ratione cuius bonitas et cetera principia sunt magna. (3) Aeternitas est ens, 4; ratione cuius cetera principia durant. (4) Potestas est ens, ratione cuius bonitas et cetera principia possunt existere et agere. (5) Sapientia est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo et cetera principia sunt scibilia. (6) Voluntas est ens, ratione cuius bonitas et cetera principia sunt desiderabilia. (7) Virtus 5o est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo et cetera principia sunt uirtuosa. (8) Veritas est ens, quod uerum est de bonitate, magnitudine etc. (9) Gloria est ipsa delectatio, in qua ipsa bonitas, magnitudo etc. quiescunt. Secunda pars est de decem regulis. Quae sunt hae : (1t) Vtrum 55 sit ? (2) Quid sit ? (3) De quo sit ? (4) Quare sit ? (5) Quantum sit ? (6) Quale sit ? (7) Quando est ? (8) Vbi sit ? (9) Quomodo est ? (ro) Cum quo est ? Ad istas autem possunt applicari omnes quaestiones particulares, quoniam ab istis descendunt. II

60

De secunda distinctione Quae est de conuersione abstracti et concreti

I. Lapis habet bonitatem, et per consequens lapis est bonus. Nullum enim abstractum sine concreto esse potest. In ipso autem lapide bonitas et bonus non possunt conuerti, quia lapis est 1n gradu positiuo ; ipsa autem conuersio non potest 65 fieri nisi in gradu superlatiuo, cum sit altior conuersio, quae esse possit. Nec in ipsa rosa conuerti possunt, cum rosa ipsa sit in gradu positiuo respectu equi, qui est in gradu comparatiuo. Neque in equo, eo quia caelum est superius. Neque in 42 quidem] autem p 40 enim] etiam P; 33 distinctione] 277. rubrica R.$ 80 magnitudo] 47 magnitudo] oz. P, 44/46 sunt magna — principia] oz. R. 56 sit?] oz. 5P, — o8istis] illis $P, — 67/68 gradu 52 ipsa?] oz. P, oz. P, comparatiuo] comparatiuo gradu JP,P;

LI

96

158. LIBER DE ENTE INFINITO

caelo, eo quia homo est superius, cum sit magis bonum natura7o liter quam caelum, et etiam moraliter, quia obiectat Deum 1ntelligendo et amando, caelum autem non. Neque in homine bonitas et ipse bonus conuertuntur, eo quia angelus est superius, cum sit magis remotus a materia et ab accidentibus quam homo. Neque adhuc in angelo conuertuntur, eo quia angelus 1 est in gradu comparatiuo, et Deus in gradu superlatiuo. Et ^ quia nihil excellere potest gradum superlatiuum, ideo in Deo bonitas et bonus conuertuntur. Et quia ipsa conuersio est optima, Deus est optimus | et optimitas. Et tale ens dicitur R 196va esse infinitum et ab omni materia et accidente denudatum ;

8o quod ens inquirimüs. 2. In nullo ente, in quo est materia et in quo etiam accidens est, magnitudo et magnum conuerti possunt, quia talia ponunt ipsum ens inferius, quoniam materia appetit ab alio perfici, scilicet a forma, et ponit habere quantitatem et ter8; minum, cum nulla materia sine quantitate possit esse. Et quia Deus

est

| forma

ab omni

materia

et accidente

denudata, S :27vb

necessarium est, quod in Deo magnitudo et magnum conuertantur. Et si non, materia et accidens impedirent illam conuersionem ; quod est impossibile. Concluditur ergo, quod ipsa go forma denudata ab omni materia et accidente est ens infini-

tum ; quod est Deus. 3. Aeternitas est. Et si non est, quidquid est, est inceptum

in tempore ; et per consequens tempus est inceptum, cum sit accidens, quod sine substantia existere non potest. Et quia 9; inceptum se ipsum non potest incipere, sequitur, quod sit aeternitas. Et quia aeternitas est, oportet, quod sit ens aeternum, concretum eius. Et sic ipsa aeternitas et aeternum conuertuntur. Quae conuersio est ens infinitum, quod quaerimus. Et si conuerti non possunt, ens nouum, quod est in 10o tempore, hoc impedit ; quod est impossibile. 4. Potestas est ; et per consequens potens, cum abstractum non possit existere sine concreto. Potestas et potens in subiecto composito conuerti non possunt. Ratio huius est, quia compositio dicit inferius et simplicitas superius. Et quia Deus 10; est simplex,

ab omni

compositione

denudatus,

necessarium

est, quod in Deo potens et potestas conuertantur ; aliter compositio, quae est infima, ascenderet ad impediendum supremam simplicitatem ; quod est impossibile. Tale autem ens, in quo potens et potestas conuertuntur, dicitur esse ens 110 infinitum, ab omni impotentia denudatum. 5. Sapientia est ; et per consequens sapiens, cum sit suum 10 obiectat] est superius P; 32 bonus] adZ. non .$ ?9 et!] om. $P,P, — 88 ab alio] ozz. 5 PP, 87/88 conuertantur] conuertuntur S 90 forma] oz. R. ; om. sed add. super lineam S 97/98 ipsa — conuertuntur] aeternitas ipsa et con-

cretum eius conuertuntur, scilicet aeternum P,

158. LIBER DE ENTE INFINITO

97

concretum, in quo est sustentata. Sapientia autem, quae est praedicamentalis, est accidens. Talis autem cum sapiente non potest conuerti, cum sit substantia. Deus autem est ipsamet | 115 sapientia et ipse sapiens. Deus autem est substantia ab omni R 196vb accidente denudata. Sequitur ergo, quod ipse sapiens et ipsa sapientia conuertantur. Tale autem ens, in quo ista conuertuntur, est infinitum, ab omni ignorantia denudatum. 6. Voluntas est; et per consequens uolens est. Voluntas 12o autem, quae posset conuerti cum uolente, conuerti non posset

nisi cum eo, quod est pure uolens ; cum nolle sit inferius, et purum uelle sit superius. Et quia Deus est pure uolens, ipse uolens et sua uoluntas conuertuntur. Et talis conuersio per nolle non potest impediri. Subiectum autem, in quo ipsa con-

125 uerslo est, uocamus

ens infinitum, ab omni nolentia et impo-

tentia denudatum. 7. Virtus est ; et per consequens suum concretum, scilicet uirtuosum. Virtus autem, quae est cum eo, quod potest esse uitiosum, cum eo, quod est pure uirtuosum, esse non potest 13o neque conuerti ; sed illa plenaria uirtus, quae in eo, quod nullo modo potest esse uitiosum, existit, cum eo, quod est pure uirtuosum, eam necessarium est conuerti. Aliter uitium, quod

est infinitum, istam conuersionem supremam impediret ; quod est impossibile. Concluditur ergo, quod illa uirtus, quae cum 135 ulrtuoso conuertitur, est ens infinitum, ab omni uitio semota.

8. Veritas est ; et per consequens uerum, quod est eius concretum. Veritas autem summa cum uero non summo conuerti

non potest, sed cum uero summo. Et si non, quod est falsum de genere inferioritatis, impediret uerum, quod est de genere 140 superioritatis ; quod est impossibile. Talis autem conuersio ponit ens infinitum, ab omni falsitate remotum. 9. Gloria est ; et per consequens gloriosum, quod est | suum $ :28:a concretum. Gloria simpliciter pura cum eo subiecto, quod potest esse poenosum,

conuerti non potest. Conuertitur ergo

145 cum illo subiecto, quod non potest esse poenosum. Et si non, gloria esset poenosa, in quantum cum glorioso puro conuerti non posset ; quod est impossibile. Ipsa autem gloria, quae cum glorioso conuertitur, dicitur ens infinitum, ab omni poena separatum. 1550. Venati sumus ens infinitum per conuersionem bonitatis et boni, magnitudinis et ma|gni ; et sic de aliis. Et sua gratiaR 197ra inuenimus

et notitiam

habemus

eius esse et essentiae,

cum

abstractum dicat essentiam et concretum esse ; quam inuestigationem et inuentionem in sua gratia recommendamus.

115 sapiens] aZ. et ipsa sapientia et ipse sapiens R 121 nisi] om. R ; om. sed add. super lineam S 135 uirtuoso] uirtuosa R 152 et!] add. eius R.

98

158. LIBER DE ENTE INFINITO III

155

De tertia distinctione

Quae est de praedicatione principiorum de se ipsis ad inuicem I. Diuina bonitas est magnitudo, aeternitas, potestas, sapientia, uoluntas, uirtus, ueritas, gloria. Nisi autem ista

160 praedicatio uera sit, sequitur, quod ipsa bonitas sit magna per accidens et non per se; et sic sequeretur, quod in Deo esset accidens ; quod est impossibile. Est ergo bonitas magnitudo ipsa etc. Necessario autem sequitur, quod talis bonitas sit infinita, quoniam malitia ipsam impedire non potest. 165 Neque paruitas, cum ipsa sit magnitudo. Neque tempus, cum ipsa sit aeternitas. Neque impotentia, cum ipsa sit ipsamet potestas. Neque ignorantia, cum ipsa sit intellectus. Neque nollentia, cum ipsa sit uoluntas. Neque uitium, cum ipsa sit uirtus. Neque falsitas, cum ipsa sit ueritas. Neque poena, 27 o cum ipsa sit gloria. Neque per consequens materia ; neque accidens, cum ab eis totaliter sit remota.

Ipsam autem boni-

tatem infinitam ens infinitum uocamus ; quod ens inquirimus. 2. Probatum est, quod bonitas est magnitudo, aeternitas etc. Et quia magnitudo est bonitas, necessarie sequitur, quod 17 A magnitudo sit aeternitas, potestas etc. Et sic sequitur, quod bonum est, quod magnitudo sit immensa, et malitia et paruitas ipsam immensitatem impedire non potest. Et quia est aeternitas, ipsa immensitas non potest innouari; et quia est potestas, nulla impotentia potest ipsam impedire. Patet ergo 18o ipsam esse magnitudinem immensam. Et quia ipsa est intellectus, intelligit se immensam. Et quia est uoluntas, uult se esse immensam. Et quia est uirtus, non est uitium, quod ipsam esse immensam impedire potest. Et quia est ueritas, ponit ueritas, quod sic sit uerum, quod ipsa sit immensa ; sicut uoluntas 18 i uult, quod ipsa sit immensa ; et sicut intellectus scit, quod ipsa | est immensa ; et sicut potestas ponit, quod possit esse R r97rb immensa ; et sicut aeternitas ponit, quod ipsa sit immensa duratio ; et sicut bonitas ponit, quod bonum est, quod ipsa sit immensa. Et quia ipsa magnitudo est gloria, gloria ponit, 19o quod gloriosissimum est, quod ipsa sit immensa. Probatum est ergo, quod ipsa magnitudo est immensa. Et quia est immensa,

ab omni

materia

et accidente

est denudata.

Talem

autem magnitudinem sic immensam et participatam infinitum ens appellamus. 195

3. Aeternitas est infinita duratio. Et quia est infinita, non 170 Neque] nec $P,P, 179 patet] potest P, 180 ipsam] oz. $P,P, magnitudinem immensam] magnitudo immensa $P, 182 est!] oz. $P, 189 gloria?] oz. $P,P. 194 appellamus] uocamus $P,P,

158. LIBER DE ENTE INFINITO

99

sufficit ei ista praedicatio : Aeternitas est bona, aeternitas est magna, aeternitas est potens etc. ; sed requirit altiorem praedicationem, quae est ista : Aeternitas est bonitas, magnitudo, potestas etc. Et quia tali praedicatione non potest |esse aliqua S 128rb 20 o

alia altior, neque adhuc ita alta, sicut ipsa est, sequitur, quod

sit praedicatio infinita. Et quia aternitas est infinita duratio quoad se ipsam, et est ita bonitas, magnitudo etc., sicut est se ipsa, est tantum infinita bonitas, magnitudo, potestas etc., sicut est infinita duratio. Talem autem aeternitatem infinitum 20; ens uocamus. 4. Potestas diuina est aeternitas. Et quia est aeternitas, est infinita duratio. Et quia aeternitas est potestas, est infinita possificatio ; quae infinita possificatio esse non posset, nisi potestas esset infinita. Infinita etiam esse non posset, 210 nisi sit ista praedicatio uera : Potestas est bonitas, magnitudo etc. Et quia potestas est ueritas, ueritas ponit, quod ipsa praedicatio sit uera. Et quia est uoluntas, uoluntas uult, quod praedicatio ista sit uera, cum ipsa uoluntas sit ueritas. Patet ergo, per quem modum potestas est infinita. Quam potestatem 215 infinitum ens uocamus. 5. Sapiens, quod est ipsa sapientia, scit, quod non sufficit, quod habeat bonitatem, magnitudinem, aeternitatem etc. ; et scit, quod sufficit ei, quod sit bonitas, magnitudo, aeternitas 22 o

etc. Et ideo, quod requirit, habet, cum ipse sit potestas. | Et R 197va quia est uoluntas, ipsam sufficientiam diligit ; et quia uoluntas est potestas, sapiens plenam sufficientiam habet. Et sic concluditur,

22

quod

sapientia,

quae

est sapiens,

est bonitas,

magnitudo, aeternitas etc. Est ergo talis sapientia scita infinita; et sic infinita quoad bonitatem, magnitudinem etc., quoad se ipsam. Et talem sapientiam sic participatam vA sicut infinitum ens uocamus. 6. Altior actus est in illo, qui uult, quod ipse sit bonitas,

25 o

magnitudo, aeternitas etc. quam in illo, qui uult habere bonitatem, magnitudinem, aeternitatem etc. Et quia diuina uoluntas est suprema, uult actum supremum. Vult ergo esse bonitatem magnitudinem, aeternitatem etc. Et quia ipsa est potestas, potest esse hoc, quod uult. Et bonitas ponit, quod bonum est ; et magnitudo, quod magnum

est ; et aeternitas, quod est

aeternum ; sapientia, quod scitum est ; uirtus autem, quod 23; uirtuosum

est; et ueritas, quod uerum

est ; et gloria, quod

gloriosum est. Talis autem uoluntas sic participata simpliciter est infinita ; quam infinitum ens uocamus. 7. Virtus magis consistit in ista praedicatione : Virtus est bonitas, magnitudo etc., quam in ista : Virtus habet bonita216 quod] quidem $P,P;, scit] sit R ; sic SP,P. 218 scit] sit R. ; sic Dp. 219 ideo] non R 223 se] om. R. 228 qui] quod R 230/231 bonitatem —

aeternitatem]

bonitas, magnitudo,

aeternitas $P,P;

IO0

158. LIBER DE ENTE INFINITO

240 tem, magnitudinem etc. Et quia uirtus Dei summa requirit maximam praedicationem, non minorem, et quod requirit, est bonum, magnitudo ponit, quod magnum est ; et quia magnum est, bonitas ponit, quod illud magnum sit bonum ; et aeternitas ponit, quod aeternum est ; et sic de aliis. Est ergo ipsa praedi24; catio summa, supra quam alia praedicatio esse non potest : Est ipsa uirtus infinita ; quam uocamus ens infinitum. 8. Verum est, quod aeternitas est infinita duratio. Non potest esse uerum, quod sit infinita duratio, nisi sit ueritas infinita, quae ponit, quod ipsa infinita duratio sit uera. Est 25o ergo infinita ueritas. Ipsa ueritas non potest esse infinita, nisi uere sit infinita bonitas, magnitudo etc. Non potest etiam esse bonitas,

magnitudo

| etc. infinita, nisi sit ipsa ueritasR 197vb

infinita. Patet ergo, per quem modum ueritas est infinita. Quam ueritatem | uocamus ens infinitum. S 128va 255

9. Gloriosum est, quod gloria sit bonitas, magnitudo etc. Et

si non, non gloriosum est ; et sic bonitas, magnitudo etc. carent gloria eis proportionata ; quod est impossibile, quoniam ens infinitum nullam carentiam habere potest. Est ergo gloria bonitas, magnitudo etc. Et quia bonitas est infinita, et etiam 26o magnitudo et cetera principia, ut probatum est, patet, quod gloria sit infinita ; quam infinitum ens appellamus. Probauimus ens infinitum per praedicationem potissimam seu infinitam. Quod ens est absoluta infinitas, atque simplex quoad bonitatem et magnitudinem infinitam, et sic de aliis 265 principiis, ut potest intuenti patere. IV De quarta distinctione Quae est de correlatiuis infinitis

Distinctio ista in duas partes est diuisa. In prima parte dicemus de correlatiuis abstractis secundae distinctionis. In 270 Secunda parte determinabimus de correlatiuis assumptis a tertia distinctione. Et primo de prima.

(L DE PRIMA PARTE) (DE CORRELATIVIS ABSTRACTIS SECVNDAE DISTINCTIONIS) 27;

I. Probatum est, quod bonitas et bonus conuertuntur, paragrapho bonitatis ; et quod bonitas et bonus sunt ens infinitum. Bonitas autem est ens, ratione cuius bonum agit bonum. Et quia est infinita, est infinita ratio bono, quod producat bonum 241 praedicationem] potestatem SP,P,

248 est?] et $P,

158. LIBER DE ENTE INFINITO

IOI

infinitum. Producit ergo bonus bonum infinitum, cum non sit 28o repugnans suae bonitati ; aliter non esset infinitus bonus. Et sic sequitur necessarie, quod bonus sit bonificatiuus infinitus productiuus, producens de sua bonitate productibile infinitum bonum siue productum, cum non sit alia bonitas infinita. Ab utroque autem procedit bonificare infinitum, in quo connec-

285 tuntur in identitate essentiae et naturae

et etiam in eadem

bonitate. Et ista tria correlatiua constituunt infinitam relationem indiuisam, quae idem est cum ipsa bonitate. Et in isto passu cognoscit intellectus, | quod ipsa bonitas est in tantum R 198ra infinita agendo, quantum existendo et quod ab omni malo

29 o est separata.

29

I

30 o

2. Paragrapho magnitudinis probatum est, quod magnitudo et magnum conuertuntur, et quod ista sunt unum ens infinitum. Magnitudo autem est ens, ratione cuius bonitas et cetera principia sunt magna. Et quia est infinita, est infinita ratio magna, quod producat magnum infinitum de se ipsa, cum non sit alia magnitudo infinita. Et sic est magnificatiuus infinitus productiuus magnificatum infinitatum immensatum magnificatum, magnificare immensare ab utroque procedens. Et ideo cum istis tribus correlatiuis infinitis distinctis ipsa magnitudo est immensa infinita denudata a uacuitate, otiositate, extensitate,

materia,

quantitate

et etiam paruitate et

compositione. 3. In paragrapho aeternitatis probatum est, quod aeternitas et aeternus

conuertuntur.

Aeternitas

autem

est ens, ratione

3o5 cuius bonitas, magnitudo etc. durant. Et quia ipsa aeternitas

est infinita, ipsa est infinita ratio aeterno, quod producat aeternatum

in - o

31;

32 o

infinitum, ut non sit otiosa, et ut se habeat ad

suum finem intrinsecum sibi connaturalem, ut per totam suam essentiam sit quietata. Et ideo aeternans est distinctiuus aeternificatiuus, producens de se ipso aeternatum productum infinitum. Et ab utroque procedit aeternare infinitum et | sin- S 128vb gulare. Non autem sic procedit, quod prius fuerit in potentia quam in actu, quoniam potentia, tempus, motus et nouitas non competunt aeternitati. 4. Paragrapho

potestatis probatum

est, quod potestas et

potens conuertuntur et sunt infinitum ens. Potestas autem est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo etc. possunt existere et agere. Vnde sequitur, quod ipsa sit infinita ratio suo concreto, quod de se ipso producat possificatum infinitum, et ab utroque possificare infinitum procedat, ut cum istis tribus correlatiuis distinctis potestas habeat naturam infinitam, acti-

292 quod] oz. R.

294 est?]oz. R.—

297 infinitatum] infinitum $P,P;

158. LIBER DE ENTE INFINITO

102

uam, passiuam, connexiuam,

32

^

| nihil extra se ipsam indigen-R 198rb

tem, ab omni impotentia denudatam. : 5. In paragrapho sapientiae probatum est, quod sapiens et sapientia conuertuntur et sunt infinitum ens. Sapientia autem est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo etc. sunt scibilia. Et ideo sapientia siue intellectus est ratio intellectiuo, quod producat de se ipso intellectum infinitum, et ab utroque procedat intelligere infinitum connexiuum, ut tota essentia intellectus

33o sit integrata et in operatione permanens,

ab omni uacuitate,

otiositate et ignorantia denudata. 6. In paragrapho uoluntatis dictum est, quod uoluntas et uolens sunt ens infinitum.

Voluntas

autem

est ens, ratione

cuius bonitas, magnitudo etc. sunt principia desiderabilia. Et 355 ideo bene sequitur, quod in ipsa essentia uoluntatis sint correlatiua infinita, scilicet amatiuum, amabile et amare, ab

inuicem distincta. Et ista constituunt unam naturam uoluntatis ab omni nollentia denudatam. 7. In paragrapho uirtutis dictum est, quod uirtus est ens 34o infinitum.

Est autem

ipsa uirtus ens, ratione cuius bonitas,

magnitudo et cetera principia sunt uirtuosa. Ipsa autem uirtus non esset sufficiens ad uirtuosificandum bonitatem, magnitudinem et cetera principia, quae sunt entia infinita, nisi haberet actum

secundarium

infinitum,

scilicet uirtuosificare ; etiam

345 quia sine ipso esset otiosa et per consequens uitiosa. Habet ergo actum ; quem habere non potest sine uirtuosificante infinito et uirtuosificabili infinito, a se ipsis inuicem distinctis. Aliter ipsa tria correlatiua essent confusa et uitiosa, et non possent habere naturam infinitam. 5;0 8. Probatum est paragrapho ueritatis, quod ipsa est ens infinitum. Definitio autem ueritatis est ista : Veritas est id,

quod uerum est de bonitate, magnitudine etc. Ipsa autem ueritas non posset ponere in uero, quod ipsa bonitas, magnitudo etc. | essent uerae, quae omnia infinita sunt, nisi haberet R 198va 555 uerificare infinitum. Habet ergo uerificare infinitum ; quod esse uere non potest sine uerificante et uerificabili infinitis, et a se ipsis distinctis uere, ut ipsa relatio uere sit distincta, ab

omni confusione et falsitate separata. 9. Paragrapho gloriae dictum est, quod ipsa gloria est ens 36o infinitum. Definitur autem sic : Gloria est ipsa delectatio, in

36 MV

qua ipsa bonitas, magnitudo etc. quiescunt. In ipsa autem non possent quiescere ipsa principia, quae sunt entia infinita, nisi ipsa gloria haberet correlatiua infinita et ab inuicem gloriose distincta. Aliter generaretur confusio et poena per consequens. 322 ipsam] oz. $P,P, 330 in] oz. R. 33s nollentia] nouelentia R sunt]oz. R — 347 uirtuosificabili] uirtuosificabile R — 352 est] o». R uerae] oz. R 386 uerificabili] uerificabile R

341 354

158. LIBER DE ENTE INFINITO

103

Probauimus correlatiua esse infinita per principia supra dicta. Quae probatio magna est dispositio, ut animae nostrae intellectus cognoscat Dei essentiam et agentiam, prout est ei possibile in hac uita. 370

II. |DE SECVNDA

PARTE

S 12912

(DE CORRELATIVIS ASSVMPTIS A TERTIA DISTINCTIONE)

37

^

38 o

Probatum est in tertia distinctione, quod diuinae rationes in abstracto de se ipsis inuicem praedicantur. Et ideo per talem praedicationem probare intendimus, correlatiua esse infinita, in principiis ipsis permanentia. Et hoc sic : I. Probatum est, quod bonitas est magnitudo, aeternitas etc. Non possunt autem esse idem, nisi habeant, cum quo sint idem, uidelicet quod bonificatiuum, magnificatiuum et aeternificatiuum etc. sint unum et idem correlatiuum simpliciter infinitum, ab omni compositione separatum ; et quod bonificabile, magnificabile, aeternabile, bonificare, magnificare, aeternare

etc. sint alia duo correlatiua distincta a se ipsis inuicem, et simpliciter infinita, et ab omni confusione et compositione remota. 33; 2. Magnitudo non potest esse infinita, nisi esset idem cum bonitate, aeternitate etc., quoniam tali unitate priuata, esset

finita et terminata et non simpliciter cum ipsis | participata. R 198vb Hoc autem esse non potest, nisi ipsa magnitudo sit immensa, habens correlatiua immensa, extra quae non sit ipsa bonitas, 39o magnitudo etc. Et sic sequitur necessario, quod ipsa magnitudo immensa sit per se ratio, quod bonitas habeat bonificatiuum, bonificabile, bonificare immensa ; et similiter de aeternitate aeternificatiuum, aeternificabile et aeternificare im-

39;

mensa. 3. In tertio paragrapho tertiae distinctionis probatum est,

quod aeternitas est idem cum bonitate, magnitudine etc. Et talis identitas esse non potest, nisi aeternitas habeat sua correlatiua

40 o

infinita,

scilicet aeternificatiuum,

aeternificatiuum ; et possificabile,

40

V

aeternificabile

et

aeternificare, cum quibus unitis cum correlatiuis aliorum principiorum sit ipsa identitas, essentia, natura et infinitas. 4. In quarto paragrapho tertiae distinctionis dicitur, quod potestas est aeternitas, et sic de aliis. Ipsa autem potestas non potest esse aeternitas, nisi habeat possificatiuum, quod sit

quod sit aeternabile ; et

possificare, quod sit aeternare. Aliter ipsa potestas esset cum aeternitate participata et ipsa participatio non esset infinita. 382 aeternabile] aeternificabile R 370 parte] aZ. rubrica R.$ 404 sit] oz. SP, 399 correlatiuis] relatiuis R om. 5

397 esse]

104

&

158. LIBER DE ENTE INFINITO

5. In quinto paragrapho probatum est, quod sapiens est idem cum bonitate etc. Ipse sapiens scire non potest, nisi sciat in se ipso tria correlatiua, scilicet intellectiuum, intelligibile 410 et intelligere ; et quod sciát, quod intellectiuum sit idem cum bonificatiuo et intelligibile cum bonificabili, et intelligere cum bonificare ; et sic de aliis. Aliter ignoraret ipsam identitatem ; quod esset malum contra bonum, paruum contra magnum etc. 6. In sexto paragrapho probatum est, quod uoluntas est 41 I bonitas etc. Ipsa autem uoluntas est infinita ; et sic de bonitate etc. Non potest autem esse bonitas, nisi habeat uolitiuum, cum quo uelit hoc esse, quod sit idem cum bonificatiuo et uolibile cum bonificabili et uelle cum bonificare, et quod in simul | sint una substantia 420 impedimento denudata.

infinita,

ab omni

accidente

etR :99ra

7. In paragrapho septimo probatum est, quod uirtus est idem cum bonitate etc. Bonitas autem habet correlatiua infinita. Quae infinite uirtuose esse non possent, nisi uirtus habeat correlatiua infinita, et quod correlatiua bonitatis et 42 ^ uirtutis ad inuicem identice uniantur ita, quod sint una | essentia, natura et substantia infinita, ab omni uitio et natu- S :z9rb

rali impotentia separata. 8. Octauo paragrapho est probatum, quod ueritas et bonitas sunt idem etc. Bonitatis autem, quae habet correlatiua infinite 43o uera, talia esse non

possunt,

nisi ueritas habeat

correlatiua

infinita, quae cum correlatiuis bonitatis conuertantur essentialiter, et infinite identice uniantur, omni falso impediente remoto. Quae correlatiua ueritatis sunt verificatiuum, verificabile et uerificare. 45 9. Probauimus in nono paragrapho, quod gloria cum bonitate infinite est idem etc. Quae identitas permanere non posset, nisi correlatiua eorum infinite et identice uniantur, scilicet bonificatiuum glorificatiuo, bonificabile glorificabili, bonificare

ei, quod est glorificare ; in quibus est quietatio inimpedibilis 440 et simpliciter infinita.

Probauimus correlatiua infinita, cum quibus principia seu rationes unitae sunt in identitate essentiae et naturae. Qua probatione cognoscit intellectus, quod ens infinitum ita est infinitum simpliciter et absolute quoad suam agentiam, sicut 44; quoad existentiam suam.

418 bonificabili] bonificabile R

in] ista R

321 In] ;z. $P,P.

uirtus]

uult R 425 identice] identitate R 129 Bonitatis] bonitas R 430 possunt] possent .$P,P. habeat] haberet $P, P; 431 infinita] infinitas R 439

inimpedibilis] impedibilis R

145 existentiam suam] suam existentiam 5P,P,

158. LIBER DE ENTE INFINITO

IO5

V De quinta distinctione Quae est de deductione entis infiniti per regulas I. DE VTRVM

I. Vtrum ens infinitum sit ens reale ? Respondendum est, 45o quod sic ; quoniam probatum est, quod est aeternitas et quod de ipsa praedicatur infinita bonitas, magnitudo, etc., ut patet in tertia distinctione. 2. Vtrum ens infinitum substantia sit ab omni materia et | accidente denudata ? Et dico, quod sic ; quoniam materia et R rgorb

455 accidens non sunt de genere infinitae bonitatis, magnitudinis etc. 3. Vtrum ens infinitum sit necessarium ? Respondendum, quod sic ; quoniam id, quod est aeternitas infinita, bonitas,

magnitudo etc., oportet esse ens necessarium. 460 4. Vtrum ens infinitum sit uiuum siue uita ? Dico, quod sic ; ut patet in tertia distinctione, in qua praedicantur intellectus et uoluntas de aeternitate. 5. Vtrum ens infinitum sit cognoscibile ? Dico, quod sic ; ut patet per ea, quae praedicauimus de ipso in secunda et tertia 465 et quarta distinctione.

470

475

48o

48;

6. Vtrum ens infinitum sit amabile ? Respondendum est, quod sic ; quoniam ens bonum agens magis bonum necessarium est, quod sit amabile. 7. Vtrum ens infinitum sit ens remunerans ? Respondendum est, quod sic ; quoniam iustitia, quae uirtus est, de ipso praedicatur. 8. Vtrum ens infinitum sit simplex ? Respondendum est, quod sic; quoniam nullam compositionem habere possunt immensitas et aeternitas. 9. Vtrum ens infinitum sit mutabile ? Respondendum, quod non ; quoniam immensitas et aeternitas non possunt habere motum. IO. Vtrum ens infinitum sit impedibile ? Dico, quod non ; quoniam id, quod est potestas, intellectus et uoluntas, nullum pati potest impedimentum. II. Vtrum ens infinitum sit ens male agens ? Respondendum, quod non; quoniam est bonitas infinita, quae habet correlatiua infinita. I2. Vtrum ens infinitum sit ens magis agens ? Respondendum est, quod sic ; ut patet in quarta distinctione.

446 quinta] quarta R.$P,

dendum] ad. est $P,P;

487 Respondendum] aZ. est $P,DP;

475 Respon-

106

158. LIBER DE ENTE INFINITO

I3. Vtrum ens infinitum agat quidquid agit propter se? Respondendum

est, quod sic. Aliter

| non

esset ens magisR 199va

agens. I4. Vtrum ens infinitum agat propter maiorem finem ? Res49o pondendum, quod sic. Aliter non esset ens magis agens. I5. Vtrum | ens infinitum sit ens otiosum ? Et responden- S 129va dum, quod non ; quia sic non esset ens magis agens. 16. Vtrum ens infinitum cognoscat omnia ? Respondendum, quod sic. Aliter enim suus intellectus non esset infinitus. 495

I7. Vtrum

ens infinitum sit potentia in corpore ? Respon-

dendum, quod non ; quoniam potentia non est propter se, sed propter aliud. 18. Vtrum ens infinitum sit corpus ? Respondendum, quod non ; quoniam nullum corpus est sine materia et quantitate. ;oo Ens autem infinitum non potest esse cum talibus. I9. Vtrum ens infinitum sit ubique ? Respondendum est, quod sic. Aliter non esset infinitum atque immensum. 20. Vtrum ens infinitum sit unum

et singulare ? Dico, quod

sic. Aliter non esset immensum atque infinite potens. 75

21. Vtrum

ens infinitum

sit causa

omnium

? Responden-

dum, quod sic. Aliter non esset ens magis agens. 22. Vtrum ens infinitum extra se possit aliquid producere sine motu et transmutatione ? Respondendum, quod sic. Aliter non esset ens magis agens. $10

2. DE REGVLA QVID

23. Quaeritur : Quid est ens infinitum ? Respondendum, quod est ens bonum, quod cum bonitate conuertitur, de quo praedicantur magnitudo, aeternitas etc., in se habens

infinita

correlatiua, ut patet in secunda et tertia atque quarta dis515 tinctione.

24. Quaeritur : Quid est infinita actio et infinita passio ? Vade ad quartam distinctionem. 25. Quaeritur : Quid habet ens infinitum extra ens finitum ?

:20

| Respondendum, quod habet suam infinitatem.

26. Quaeritur : Quid est ens infinitum pondendum, quod est eius causa. 27. Quaeritur : Quid est ens infinitum dendum, quod uerus iudex, eo quia est 28. Quaeritur : Quid est ens infinitum

487 est quod] 492 quia] add. non?] om. R ; SDpuDe 508

in ente finito ? Resin iudicio ? Responueritas. in peccatore, petente

oz. R 491/492 Et respondendum] respondendum est SUD. supra lineam si 5 ; add. si P,D, 195 sit] add. in SPP, 496 om. sed add. supra lineam $ — 505/506 Respondendum] ad. est Respondendum] a4Z. est $P,D, 511 ens] oz. R 520/3521

Respondendumi| a44. est .$

522 ens] oz. R

R 199vb

I58. LIBER DE ENTE INFINITO 52; ueniam et in ipso spem habente ? Respondendum, infinite misericors, cum

sit infinite beniuolens.

I07 quod est

. 29. Quaeritur : Quid est ens infinitum in peccatore obstinato in peccato mortali ? Respondendum, quod | est ens ipsum non Des. P uolens. 539. 30. Ouaeritur : Quid est ens infinitum gratiam faciens? Respondendum, quod est sine metito recipientes benefaciens. 31. Quaeritur : Quid est proportio entis finiti ad infinitum in actione ? Respondendum, quod est dispositio, quae ad magis non se potest habere. 355 32. Quaeritur : Quae est proportio entis infiniti ad finitum ? Respondendum, quod est finis, ad quem ens finitum est creatum.

ANC DE

QVO

EST

ENS

INFINITVM

33. Quaeritur : De quo est ens infinitum ? Respondendum 54o est, quod de se ipso ; quoniam quod est ens infinitum, non dependet ab aliquo alio. 34. Quaeritur : De quo est bonitas infinita ? Respondendum est, quod de se ipsa. Ratio huius est, quia eadem est cum ente infinito. 345 35. Quaeritur : De quo est immensitas ? Respondendum, quod de se ipsa. Huius ratio est, quoniam magnitudo sine materia et accidente necessario est de se ipsa. 36. Quaeritur : De quo est aeternitas ? Respondendum est, quod de se ipsa. Ratio huius est, quoniam duratio infinita non 55» habet aliquid praeiacens, de quo sit. Verumtamen est ex suis correlatiuis infinitis. 37. Quaeritur : De quo est aeternare ? Respondendum est, | quod de aeternante et aeternato.

R 2oora

38. Quaeritur : De quo est aeternabile siue aeternatum ? $5; Respondendum est, quod de aeternante, quod producit ipsum ab aeterno in aeternum. 39. Quaeritur : De quo est | aeternans ? Respondendum, S 129vb quod de se ipso, eo quia est aeternitas. 40. Quaeritur : De quo est potestas aeternitatis ? Respon56o dendum, quod est de se ipsa, eo quia est aeternitas, ut patet in

tertia distinctione. 41. Quaeritur : Ens aeternum absolutum, de quo est? Respondendum, quod de se ipso, cum sit ens aeternum singulare. 565 42. Quaeritur : De quo est singularitas aeternitatis ? Res-

532 Quid] corr. in que .$ finiti] com.; infiniti RS infinitum] finitum 5$ 535 infiniti] corr. in finiti .$ finitum] coni. ; infinitum R.$ 559/560 Quaeritut : De quo est potestas — aeternitas] oz. R

*

108

I58. LIBER DE ENTE INFINITO

pondendum est, quod de suis coessentialibus singularibus correlatiuis, in quarta distinctione significatis. 4. DE QVARE EST ENS INFINITVM

43. Quaeritur : Quare est ens infinitum ? Respondendum: ;7o Per hoc, quia est ex suis innatis rationibus siue proprietatibus infinitis. 44. Quaeritur : Quare ens infinitum absolutum est singulare ? Respondendum, quod per hoc, quia plures essentiae infinitae non possunt simul stare. 575 45. Quaeritur : Quare infinita bonitas est singularis ? Respondendum, quod per hoc, quia habet correlatiua singularia quoad suam rationem. 46. Quaeritur : Quare ens infinitum est immensum ? Respondendum, quod ut correlatiua magnitudinis sint immensa. 580 47. Quaeritur : Quare in aeternitate sunt correlatiua ? Respondendum est, quod est, ut ipsa aeternitas habeat naturam, et non sit uacua neque otiosa.

48. Quaeritur : Quare in aeternitate aeternans non est aeternatum ? Respondendum, quod pro tanto, quia in aeternitate 585 non est alteratio neque motus neque nouitas. 49. Quaeritur : Quare mundus non est ab aeterno ? Respondendum, quod pro tanto, quia ens finitum non potest tantum recipere, quantum ens infinitum potest agere. 50. Quaeritur : Quare ens infinitum non creauit ante mun;9» dum ? Respondendum, quod quando creauit ipsum, non erat ante ; quod est de genere temporis, quod est accidens simul creatum cum mundo. 51. Quaeritur : Quare Deus creauit mundum ? Respondendum, quod propter se, scilicet ut esset cognitus, recolitus | et R zoorb 59 A dilectus tamquam obiectum infinitum. 52. Quaeritur : Quare Deus non creauit plures mundos? Respondendum, quod quia est unum ens singulare, itaque uoluit creare unum mundum singulare. 5. DE QVANTITATE

60

53. Cum infinitas sit una et singularis, quaeritur : Quare est una sine quantitate ? Respondendum est, quod per hoc est, quia sua correlatiua non sunt de genere quantitatis, cum sint infinita. 54. Cum rationes entis infiniti de se ipsis inuicem praedican6o; ^ tur, quomodo sunt numerabiles ? Respondendum est : Per 568 De] oz. $ 589? quod] oz. 5 — ens] om. R brica R 601 per] oz. .5

599 quantitate] a7. ru-

158. LIBER DE ENTE INFINITO

IO9

hoc, quia bonitati proprie competit bonificare, et magnitudini magnificare ; et sic de aliis. 55. Cum in essentia infinita sunt tria correlatiua distincta, scilicet infiniens, infinibile, et infinire, quaeritur : Quare non 61o est discontinuata siue diuisa ? Respondendum, quod ipse infiniens producit de toto se ipso infinitatum et ab utroque procedit infinire ab aeterno in aeternum. 56. Quaeritur : Quae est causa, quare in essentia infinita sufficiunt tria correlatiua, neque magis neque minus ? Res615 pondendum, quod est per hoc, quia in qualibus suarum rationum sufficiunt tria correlatiua, neque magis neque minus. 57. Quaeritur : Quae est causa, quare in bonitate infinita sufficiunt tria correlatiua, nec magis nec minus ? Respondendum, quod hoc est, quia ipsa bonitas est una et singularis. Et 620 ideo sua una singularitas est causa; quare est unus singularis bonificatiuus,

unus

etiam

singularis bonificatus,

| unum

et S rsora

singulare bonificare. 58. Quaeritur : Ex quo infiniens habet sufficientiam producendi infinitatum ab aeterno in aeternum ? Respondendum, 625 quod ex se ipso, cum sit infinitas, ab omni materia

| et quan- R. zoova

titate denudata. 59. Quaeritur : Quae est causa, quare actio infinita non habens quantitatem quantificat extra quantificabile ? Respondendum est : Per hoc, quia subiectum extrinsecum non potest 630 esse sine materia et quantitate. 60. Quaeritur : Quae est ratio, quare actio infinita tantum est actiua in quantificando formicam, quantum in quantificando octauam sphaeram ? Et respondendum : Per hoc, quia ipsa quoad se non habet quantitatem et ideo tantum est 655 actiua ab extra, quantum

passum

quantumque

extrinsecum

potest recipere passionem. 61. Quaeritur : Quae est ratio, quare aeternitas non sit magis causa quam infinita potestas ? Respondendum est : Per hoc, quia aeternitas nihil potest sine potestate. 640 62. Cum intellectus infinitus intelligat bonum et malum et uoluntas infinita diligat solum bonum, quae est causa, quare intellectus non sit maior quam uoluntas ? Respondendum, quod hoc est, quia uoluntas tantum uult, quod intellectus intellgat bonum et malum, quantum ipse intelligit bonum et 64; malum.

6. DE QVALITATE

63. Quaeritur : Quae est ratio, quare in essentia diuina sua 614/615 Respondendum] aZZ. est 615 per] oz. R 618 nec— nec] neque magis neque .$ 619 hoc est] est per hoc 5 625 infinitas] infinitus . 626 denudata] denudatus .$ 646 qualitate] 277. rubrica R.$

IIO

158. LIBER DE ENTE INFINITO

bonitas, magnitudo etc. non sunt rationes praedicamentales ? Respondendum, quia quaelibet ratio habet sua correlatiua 65 o infinita, quae non possunt esse praedicamentalia, eo quia sunt infinita. ! 64. Cum in bonitate alius sit bonificatiuus et alius sit boni-

ficabilis et alterum sit bonificare, quaeritur : Quae est causa, quod ista non sunt diuersae essentiae ? Respondendum est, 65 v^ quia quale productum est de quali producente, et ab utroque est quale producere. 65. Quaeritur : Quare | in essentia diuina amare commune R 2oovb est proprium ? Respondendum est : Per hoc, quia amare proprium est de toto'amare communi. 660 66. Quaeritur : Quae est ratio, quod immensitas sit qualis sine extensitate ? Respondendum, quod est, quia cum materia et quantitate non participat. 67. Quaeritur : Quae est causa, quare quale bonificare infinitum est tantum quale, quantum aeternare est quale ? Res665 pondendum, quia de se ipsis inuicem praedicantur. 68. Quaeritur : Quare immensitas sit tantum qualis, quantum est qualis aeternitas ? Respondendum, quod est, quia quaelibet ratio talia habet correlatiua quoad se, qualia habet alia ratio. 69. Quaeritur : Quae est causa, quare infinita ueritas est talis 67 o qualis, qualis est aeternitas ? Respondendum, quia simul sunt una essentia infinita. 70. Vtrum infinita uoluntas sit talis qualis per amare, qualis intellectus per intelligere ? Et respondendum, quod sic ; quia 67 VA ipsa qualitas est substantialis, communis et indiuisa. 71. Quaeritur : Qualiter diuina uoluntas se habeat ad nolle ? Et respondendum, quod taliter, qualiter purum uelle. 72. Quaeritur : Qualiter differunt in uoluntate infinita uolens, uolitum, uelle ? Respondendum, quod per relationem 68 o infinitam et aeternam. 7. DE QVANDO

685

73. Quaeritur : Ens infinitum quando fuit ? Respondendum, quod ens infinitum est super omne quando, eo quia est aeternitas. 74. Quaeritur : Quid est magis dissimile enti infinito, aut | motus aut tempus ? Respondendum, quod motus. Ratio huius R. zorra est, quia essentia temporis est instantanea, sed est mota per

accidens

| in subiecto, in quo est sustentata ; et sic essentia S ir3orb

tempori prius est, et post motus, naturaliter. 659 communi] commune " E ws add. et . ada.

est

R 670 infinita] infinitas R 681 Quando] aZZ. rubrica .$

676 nolle] uelle .$ 686 Respondendum]

158. LIBER DE ENTE INFINITO

690

III

75. Quaeritur : Quae est ratio, quod correlatiua entis infiniti sint sine tempore ? Respondendum, quod est, quia sunt infinita et aeterna. 76. Quaeritur : Si quando est ita longe a bonitate infinita, sicut ab aeternitate ? Respondendum est, quod sic; eo quia

695; unum

de alio essentialiter praedicatur, ut patet in tertia dis-

tinctione.

77. Quaeritur : Si tempus est ita remotum ab immensitate, sicut quantitas ? Respondendum est, quod sic; quoniam immensitas tantum est longe a materia, quantum aeternitas. 700 78. Quaeritur : Si ens infinitum potest tantum temporificare formicam, quantum octauam sphaeram ? Respondendum est, quod sic, quoad se, cum

sua actio sit infinita ; sed non, ex

parte recipientis, cum octaua sphaera sit magis extensa et mobilis quam formica. 75; 79. Quaeritur : Si potestas infinita potest ponere, quod forma, quae est in potentia, sit in tempore ? Respondendum, quod sic, in quantum est absoluta ; sed non, quantum ad ordinem ; quoniam ipsa forma non est in tempore per se, sed per subiectum, in quo est. 710 80. Quaeritur : Si potestas infinita potest ponere, quod immobile sit sine tempore ? Respondendum, quod sic, in quantum

est absoluta ; sed non,

quantum

ad ordinem

naturae;

quoniam nulla potentia in corpore est sine motu. Aliter esset otiosa et uacua ; quod est impossibile. 7z15 8r. Quaeritur : Si potestas infinita possit ponere, quod priuato omni motu priuetur etiam tempus ? Respondendum est, quod sic, quantum ad potestatem absolutam ; sed non, quantum ad ordinatam ; | quoniam secundum naturam ante est R zortb tempus quam motus, cum motus sit successio temporis.

720

82. Quaeritur : Vtrum aeternitas habeat aliquam proportionem cum tempore ? Respondendum est, quod non, quantum ad se ipsam ; sed quantum ad effectum ; quoniam tempus est effectus et aeternitas est sua causa. 8. DE VBI

z:;

83. Quaeritur : Vbi est ens infinitum ? Respondendum, quod est ubique tamquam causa, non tamen tamquam collocatum.

84. Quaeritur : Vbi ens infinitum continet omnia ? Respondendum, quod in suis rationibus infinitis sicut omnes bonitates in sua bonitate et omnes magnitudines in sua magnitudine

73o et omnes durationes in sua aeternitate ; et sic de aliis.

!

85. Quaeritur : Vbi est proportio inter ens finitum et infini-

708 forma] 706 forma] formica .$ 693 Quaeritur] ozz. .$ 691 sint] sunt .$ ?28 rationibus] 724 Vbi] add. rubrica R.$ 716 est] om. 5 formica .$ rebus .$

T2

158. LIBER DE ENTE INFINITO

tum ? Respondendum, quod in suo fine ; eo quia omnia creauit propter se. 86. Quaeritur : Vbi ens infinitum causat ens finitum ? Res755 pondendum, quod in ubi creato ; quia in loco est locatum. 87. Quaeritur : Vbi ens infinitum est magis similatum, aut in idea aut in ideato ? Respondendum, quod in idea ; eo quia idea est magis longe a materia et ab accidente quam ideatum. 88. Quaeritur : Vbi ens infinitum est magis agens, aut in 74e subiecto paruo,aut in magno ? Respondendum, quod aequaliter, quoad se ; eo quia sua actio est indiuisa. 89. Ouaeritur : Vbi ens infinitum est magis dissimile ? Respondendum, quod in peccato ; eo quia peccatum nullam essentiam habet. 74; 90. Quaeritur : Vbi ens infinitum est magis dissimile, aut in materia, aut in accidente ? Respondendum, quod in accidente ; eo quia accidens non est per se, materia uero sic. 91. Quaeritur : Vbi Deus est magis obiectatus, aut in intellectu creato, aut in uoluntate creata ? | Respondendum

est, R zorva

75» quod aequaliter ; eo quia tantum est amabilis quantum intelligibilis et e conuerso. 92. | Quaeritur : Vbi ens infinitum est magis iustum, aut in S 13ova paradiso, aut in inferno ? Respondendum, quod ubique aequaliter ; eo quia sua iustitia est infinita et indiuisa. 755

9. DE QvoMopo

93. Quaeritur : Quomodo ens infinitum est infinitum? Respondendum est, quia in ipso est modus producendi infinite et aeterne cum suis correlatiuis ; ut patet in quarta distinctione. 94. Quaeritur : Quomodo ens infinitum est tantum immen76o sum, quantum aeternum ? Respondendum, quod est, quia magnitudo ita habet propria correlatiua, sicut aeternitas sua. 95. Quaeritur : Quomodo ens infinitum tantum est infinitum in agendo, quantum in existendo ? Respondendum, quod est, quia totum suum intensum agere procedit a toto suo existere. 765

96. Cum ens infinitum sit infinitum, quomodo est infiniens ?

Respondendum, quod est, quia in tantum, quantum est infinitum, producit infinitatum. 97. Cum ens infinitum sit totum bonum, quomodo bonificat se ipsum ? Respondendum, quod est, quia de toto se ipso pro-

77» ducit bonificatum.

98. Quaeritur : Quomodo ens infinitum intelligat se ipsum ? Respondendum est, quia totus suus intellectus est correlati-

uatus.

*332 quia] quod R 745 dissimile] oz. R *46 Respondendum] az. est .$ *48 obiectatus] obiectiuatus .$ $352 in] o». R *55 Quomodo] modo .$ *63 in?] oz. R. *64 procedit] producit .$

158. LIBER DE ENTE INFINITO II3 99. Quaeritur : Quomodo ens infinitum causat ens finitum ? 775; Respondendum est, quod cum suo intellectu ipsum intelligit, cum sua uoluntate uult ipsum et cum potestate potest ipsum. Io0. Quaeritur : Quomodo ens infinitum participat cum ente finito ? Respondendum, quod quia ipsum causat, gubernat et ipsum in finem proprium infinitum ducit. 780 IOI. Quaeritur : Quomodo ens infinitum est a nobis intelligibile et amabile ? Respondendum, quod per hoc quod potest cognoscere per secundam, tertiam et quartam distinctionem, et per solutiones quaestionum superius factarum ; et est amabile a nobis per illum modum, per quem possumus ipsum 78; amare super omnia.

IO. DE cVM Qvo

102. Quaeritur : Cum quo ens infinitum est infinitum ? Vade ad secundam, tertiam et quartam distinctionem, ubi est solutio implicata. 79»

103. Quaeritur : Cum quo ens infinitum tantum est bonum,

quantum aeternum ? Respondendum, quod hoc est, quia sua bonitas tantum

| est correlatiuata, quantum

sua aeternitas. R zorvb

Et uade ad quartam distinctionem. I04. Quaeritur : Cum quo uoluntas infinita potest, quidquid 75; uult ? Respondendum : Per hoc, quia cum potestate est conuersa ; et uade ad tertiam distinctionem.

IO5. Quaeritur : Cum quo intellectus infinitus intelligit omnia ? Respondendum est : Per hoc, quia causat omnia. 106. Quaeritur :Cum quo ens infinitum creauit mundum de 8oo nihilo ? Respondendum est, quod cum suo intelligere, uelle et posse, quae ad inuicem conuertuntur ; quoniam quod non est, uult, quod sit ; non quod uelit, quod id, quod in potentia,

reducatur ad actum in creando ; quoniam quod est in potentia, quodammodo est quid. 80; IO7. Quaeritur : Cum quo ens infinitum habet potestatem in nihilo ? Respondendum, quod cum potestate infinita, quae ambit, quidquid est et etiam quod non est ; et cum suo intellectu infinito, qui ambit, quod est, quod non est ; cum sua uoluntate infinita, quae uult, quod | sit, quod non erat. S 15ovb 810 IOB. Quaeritur : Cum quo in ente infinito potestas absoluta et ordinata conuertuntur ? Respondendum est, quod cum conuersione bonitatis, magnitudinis etc. 109. Quaeritur : Cum quo ens infinitum est substantia denudata ab omni materia et accidente ? Respondendum est, quod 815 cum suis infinitis correlatiuis.

1IO. Quaeritur : Cum quo ens infinitum habet naturam siue ?38 quod] oz. 9

804 quodammodo] coi. ; quomodo R.$

quid] quidem .$

II4

158. LIBER DE ENTE INFINITO

est ipsa natura ?Vade ad sua correlatiua in quarta distinctione. III. Quaeritur : Cum quo ens infinitum est denudatum ab omni imperfectione ? Respondendum est, quod cum sua per820 fectione infinita. Quam cognosces, si inuestigationem, quae in toto isto libro facta est, profunde.et subtiliter cogitabis. Dictum est de ente infinito. Et per ea, quae de ipso sunt dicta, posses soluere quaestiones omnes, quae de ipso fieri possent, et ipsas rationabiliter enodare. VI 825

. De sexta distinctione

(De probatione entis infiniti per suppositiones)

Distinctio ista est ad probandum ens esse infinitum, per quasdam suppositiones et hoc sic : 8:0. I. Bonum est, quod diuina bonitas sit infinita magnitudo, infinita potestas etc. Nihil autem impedire potest ueritatem huius propositionis. Deus non, quia ageret contra se ipsum in hoc, quia si impediret infinitatem suae bonitatis, magnitudinis, aeternitatis

| etc., iam sua bonitas posset esse parua et R :94ra

83; noua etc. ; quod est impossibile. Mundus autem non, neque aliquid contentum in ipso non potest impedire hanc ueritatem, quoniam effectus non agit contra suam causam neque agere potest. Et quia Deus est sua bonitas, magnitudo, aeternitas etc., relinquitur esse probatum, Deum esse infinitum. 840 2. Suppono, quod diuina magnitudo sit infinita bonitas, aeternitas, potestas etc. Si ista positio uera est, ipsa magnitudo non potest esse mala, noua etc. Et si non est uera, potest esse mala, noua. Et hoc, quod ponis possibile, non potest Deus neque alter facere. Ergo hoc est impossibile. Et sequitur, quod 84; Deus sit infinitus.

3. Suppono, quod diuina aeternitas est infinita bonitas, magnitudo etc. Huius autem ueritas impediri non potest. Et ideo non potest esse parua, mala etc. Quoniam autem Deus est aeternitas, sequitur, quod sit infinitus. 850 4. Suppono diuinam potestatem esse infinitam bonitatem, magnitudinem, aeternitatem etc. Cuius propositionis ueritas est necessaria, ita quod potestas non potest esse mala, parua.

Et quia Deus est sua potestas, quae est infinita, ideo etc. 5. Suppono, quod diuinus intellectus est infinita bonitas, 85; magnitudo,

aeternitas,

potestas

etc.,

quod

est

necessarie.

819 est] oz. .$ 823 posses] posset R 835 non] oz. .$ 836 contentum — ipso] in ipso contentum .$ 838 aeternitas] ozz. .$ 842 esse] est R 843 mala] a4. et 5$ ponis] ponit .f 852 parua] add. altera ( ?) etc. .$ 835/856 quod - impotens] o». R

I58. LIBER DE ENTE INFINITO

IIS

Aliter posset esse malus, paruus, nouus, impotens ; quod est

impossibile. Ergo etc. 6. Suppono, quod diuina

uoluntas

est infinita bonitas,

magnitudo, aeternitas, potestas, intellectus etc. Et hoc est 860 necessarie, aliter posset esse mala, parua, noua, impotens,

ignorata etc. ; quod est impossibile. Ergo etc. 7. Suppono, quod diuina uirtus ést infinita bonitas, magni-

tudo, aeternitas, potestas, intellectus, uoluntas etc. Quod est

ita necessarium, quod aliter non se potest habere. Et ideo 865 diuina uirtus non potest esse mala, parua, noua, impotens, ignorata, odiosa etc. Ex quo sequitur, Deum esse infinitum. 8. | Suppono, diuinam ueritatem esse infinitam bonitatem, R rg4rb magnitudinem,

| aeternitatem,

potestatem,

intellectum,

uo- S 131ra

luntatem et uirtutem. Quod est necessarie. Et ideo non potest 870 esse mala, parua, noua, impotens, ignorata, odiosa, uitiosa etc.

Ex quo habetur Deum esse infinitum. 9. Suppono, quod gloria est infinita bonitas, magnitudo, aeternitas, potestas, intellectus, uoluntas, uirtus, ueritasque.

Quod est impossibile aliter se habere. Et sic non potest esse 87; mala, parua, noua, impotens, ignorata, odiosa, uitiosa, neque

falsa. Et quia Deus est sua gloria met, quae infinita est, patet Deum esse infinitum. Ad laudem et honorem Domini nostri Iesu Christi finiuit Raimundus hunc librum Parisius mense Februarii anno 1309 88o incarnationis Domini nostri Iesu Christi filii gloriosae et beatissimae Virginis Mariae. 861 ignorata] ignorans et adZ. super lineam ignorata .$ 866 ignorata] ignorans et add. super lineam ignorata .$ 86* bonitatem] oz. R 868 intellectum] add. et 5 810 mala parua] parua mala .$ ignorata] corr. ex ignorans . 874 aliter] alicui R 813 ignorata] corr. ex ignorans 5$ 816 sua — met] suamet gloria .$

a

«vifi tupra

ü

iti

inier Hirind*h qued puadene omisi dbugpe omm es diey artistic ed ifa sisto inaeriiege

exsleqnm AMO? !

A»

dn

ih

21

^":

imam. JA

:

ac , iba trot foto TOR Pe husebn e

"um;

dr

'

ies

de:Viexqed

trn

f1ogut

faa.

oxcmub

- i bpaqe ; 20). 6d6s05

Dmuupe Gu

quu

P

—

i» de

eainfiT01se oben Mt

I

ributb

198.

159

LIBER

CORRELATIVORVM Parisis, 1310 III

INNATORVM

| I MVSROTAWWI MV3OVITAJSDUIOOD ASBEI ^

Lan

oap t 2t

s

AD LIBRVM CORRELATIVORVM PROLEGOMENA

INNATORVM

Doctrinam correlatiuorum, quae erat ueluti cardo totius suae cogitationis, Raimundus in operibus praecedentibus, maximeque in 4ríe mystica theologiae et philosophiae, in MetaBhysica noua, in Libro nouo Physicorum, in Libro de ente in-

finito summopere extulerat (!). Sed certe animaduertit hanc doctrinam a multis uel doctissimis uiris in uniuersitate Parisiensi male intelligi uel penitus ignorari. Cum eiusmodi ignorantia omnia sua philosophiae restaurandae conamina ad uanum irritumque redigerentur, doctrinam tam fundamentalem nouo quodam libello iterum ante oculos ponere constituit. I. DE INTENTIONE LIBRI

Peruestigare ergo et explanare intendit Raimundus tria illa correlatiua, in qualibet substantia, siue spirituali, siue corporali, innata, scilicet principia actiua, passiua, connexiua, quae

etiam secundum terminationes uocabulorum nomine compendiato -tiua, -bilia, -are nuncupare

solet.

Quae quidem correlatiua ad mentem Raimundi in omnibus substantiis pluralitatem quandam ternariam fundant, non consideratione humana inductam, sed in ipsis entibus a primo essendi initio uere et necessario insitam. Summopere ergo enisus est Raimundus, ut structuram ternariam uniuersi, sibi ipsi euidentissimam, scholaribus magistrisque Parisiensibus patefaceret et huius conceptionis consectaria ad modum Artis generalis adumbraret. 2. DE

VIA AC RATIONE

LIBRI

Propositis et definitis in prooemio nouem principiis absolutis Artis generalis, Raimundus undecim distinctionibus doctrinam correlatiuorum exponit. Primo breuiter nouem principia praesentat primitiua, uera et necessaria. Secundo ex definitione principiorum correlatiua eorum intranea infert et, quid sint quidque agant, accuratius explicat. Tertio uim ac momentum correlatiuorum in uniuerso corporali ostendit, id praesertim efferens, quod totum uniuersum una forma prima uniuersali, una materia prima uniuersali, una uniuersali connexione componatur, a qua particulares formae et materiae et connexiones descendant. (1) Doctrinam correlatiuorum Raimundi clarissime exposuit Jonp1 GAvÁ in dissertatione dactylographica Es/ruc£uras del pensar Iuliano. Los correlativos en la formación conceptual del discurso Iuliano (Freiburg i.Br. 1975).

120

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

Quarto tria correlatiua in Deo tribus personis diuinis, Patri,

] M Filio, Spiritui sancto coaequat. Quinto demonstrat angelos sine correlatiuis existere et Kr ) agere non posse. Sexto etiam caelo sua correlatiua assignat, quibus omnis motus caelestis regatur.

Septimo in homine corporalia collocat. OÓctauo

autem

correlatiua

correlatiua

spiritualia et correlatiua B.

imaginatiuae,

nono

sensitiuae,

decimo uegetatiuae, undecimo elementatiuae uenatur. Raimundus ad finem concludit antiquos, correlatiua innata ignorantes, multa inconuenientia posuisse ; quod utique contra artistas, Aristotelis et Averrois scientiam super omnia admirantes,

directum

est.

Certe quidem Liber correlatiuorum innatorum, cum de re maxime fundamentali agat, permulta antea saepissime exposita repetit. At concinnius lucidiusque forte quam unquam alias uniuersa correlatiuorum doctrina hic explanata uidetur. Ideoque mirum non est librum in tot codicibus lullianis saeculi XIV et XV esse receptum. S. DE

AVCTORI!TATE

OPERIS

ET COMPOSITIONIS

TEMPORE

De auctoritate libri, mentem Raimundi perfectissime exprimentis, attento rubricae finalis testimonio dubitari non potest. Tempus autem compositionis non eadem euidentia patet, quia codex T (XV) et editiones v et p una cum codicibus O, P, M,, ab editione v dependentibus, mensem Februarii anni I31O0indicant, dum e contra codices R N P A M mensem Martii

anni 1309 attestantur. Stilo Florentini indicatio prior Februarium I3II, posterior Martium 1310 computationis hodiernae significat. Licet enim indicatio mensis Martii, stilo Florentino computata, ambigua sit, cum, anno nouo die 25 Martii incipiente, et dies 1-24 Martii anni 1310 et dies 25-31 Martii anni 1309 intendere possit, dies 25-31 Martii anni 1309 excludendi sunt, eo quod Raimundus, tunc in Monte Pessulano commoratus, Librum correlatiuorum Parisiis finire non potuerit. Ex codicum uero stemmate omnino patet unanime testimonium codicum R N P A M multo maioris ponderis esse quam testimonium singulare codicis tardioris T suorumque sequacium. Quamquam non appareat, unde librarius T suam indicationem desumpserit, non est, cur suspicemur illum librarium

saeculi XV rem melius comperisse quam scriptores R et P, qui ipsius Raimundi coaetanei fuerant. Accedit, quod iam tria opuscula Februario anni I311 sunt assignanda, eaque satis ponderosa, scilicet Liber lamentationis philosophiae, Liber contradictionis, Liber de syllogismis contra-

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

2r

dictionis. Cum Raimundus ceteris mensibus ultimae commorationis Parisinae numquam plus quam duo opuscula confecerit, incredibile uidetur eum uno mense Februario 1311 quattuor libros maioris momenti elucubrasse. Nec consocianda uidetur expositio satis pacifica doctrinae correlatiuorum libris illis, Februario anni 1311 zelo uehementissimo aduersus Auerroistas conscriptis. ) Altera ex parte tenor libri curae Raimundi, in libris anni I3IO ineuntis manifestatae, omnino consentaneus est. Si au-

tem Liber correlatiuorum innatorum alio tempore quam Martio I3IO ascriberetur, inter opuscula Februarii et Aprilis 1310 magna lacuna pateret, quae difficulter explicaretur. His rationibus suffulti, Raimundus Librum correlatiuorum mense Martii anni 1310 Parisiis confecisse censemus. Sententia autem satis diffusa, Februarium anni 1311 proponens(?), non tantum,

codicum

deriuatione

perspecta,

solido fundamento

caret, sed etiam in se prorsus improbabilis est. Vnde omnino relinquenda uidetur. 4. DE MEMORIA LIBRI

Librum correlatiuorum innatorum allegant catalogus Electo"ii (nr. ro3), inuentarium scholae lullianae Barcinonensis, circa annum 1466 confectum (BoFARULL Y SANS, p. 33, nr. 102) ; BoviLLvus (p. 38) ; ARIAs DE LovoLa (p. 42) ; WADDING (p. 296); ANTONIO (nr. 8); CusTURER (nr. 8); SoLLIER (nr. 8) ; SALZINGER (nr. 64) ; IOHANNES A S. ANTONIO (p. 36) ; PASQUAL (Vind. I 287 et 372) ; HLF 63 ; Lo 4, 40 ; PEERS p. 345 ; Ot 144 ; Gl fc ; Av 160 ; Sb 8; Ho 266 ; CA r18 ; Díaz 1874 ; Co 156 ; Pla 190 ; HiLLGARTH 360 et saepius. 5. DE TEXTV TRADITO

Codices saeculi XIV R N P textum integrum tradunt. Etiam codex E cum suis apographis M, M, M,, M,;, excepto prologo, fere totum textum exhibet, distinctione I et II a ceteris disAMOHG tinctionibus prorsus separatis, codices saeculi XV P, M;, O, recentioribus apographis cum p et v T et editiones iterum textum praebent fere illaesum. In K extractum tantum(3), in E, fragmentum conseruatur. Horum textuum mutua connexio sic figuranda uidetur :

(2) PEERS p. 345 ; Ot 144 ; Gl cf ;Díaz 1874 ;Pla 190. (3) Cf. infra textum K : 50/98, 99/120, 272/282. Quem textum, ab ipso NicoLAo CusANO formatum, stemmati inserere non possumus.

122

XIV

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

— p

rcd

XV

XVI

E, XViH

Mi;

M;

POSNE:

In quo stemmate alia omnino certa, alia plus minusue probabilia sunt : Codices R et N singillatim peccant R : 212, 232, 363, 3094,

438/439, 493/495, 512 ; N : 1/2, 17, 77, 109, 137, 203, 213, 217,

249, 406/407, 616. Sed etiam communiter a reliquibus codicibus pluries dissident : 7, 12, 43, 78, 114, 133, 163, 172, 190,

196, 228, 285, 296, 329, 333, 340, 362, 376, 386, 431, 441, 4590, 475, 481, 483, 488, 511, 523, 551/553, 594, 643, 685, 707, 708.

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM 123 Cum autem his locis et quaedam menda R N (329, 643, 708) et menda PEM;M,M;M;,AMOHGTvpO,E,P,M, (196, 283, 340, 483, 551/553) inueniri uideantur, totam traditionem in duas stirpes ita dispertitam censemus, ut codices R N a fonte ignoto x, reliquosque omnes a x, dependeant. Codex P quandoque cum R N consentit, sed et propria menda exhibet : 5, 214, 238, 260, 262, 263, 271, 301, 311, 362, 412, 413, 414, 445, 486/487, 565, 666, 667. Quae, paucis locis faciliter emendabilibus exceptis, in codice celeberrimo E una cum propriis peccatis inueniuntur : 249/250, 3IO, 320, 4II, 425, 750/751. Quapropter P a codicibus stirpis x, seiungendus exemplarque codicis E censendus est. Codices recentiores M; M, M, M,; e codice E transscripti sunt, ut ex opusculorum ordine et adnotationibus marginalibus patet. Codices A M O H G T (v p O, E, P, M,j) lectionibus pecularibus et mendosis conueniunt : 30, 154, 168, 179, 187, 217, 241, 292, 330, 360, 362, 363, 405, 411, 469, 572. Ergo fons communis ignotus x, postulandus uidetur, cum ex codicibus AMOHG T quilibet ita propriis scateat mendis, ut fons alterius codicis esse nequat. Qua uero ratione quibusque intermediis dicti codices cum fonte x, cohaereant, ex mendis meliore quo possumus modo coniectare conamur : Codex A saepius deficit : 11/13, 25/27, 80, 92. Quaedam etiam menda codicum M Q H G T euitat (338, 481, 648, 649), sed hoc eo explicandum uidetur, quod in codice x, quaedam ambigue uel in margine scripta fuerint. Deriuatio directa codicis À ex codice x, etiam consensu quandoque notabili A et M confirmari uidetur : 82, 107, 273, 298. In codice M plura errata uel sponte addita inueniuntur : 3, 58, 63, 74, 97, 112, I15, 128, 180/181, 262, 311, 463, 472, 404. Itaque seiunctim a codice x, deriuatur. Codex O ad arbitrium textum saepius mutat : I, 2, 3, 4, 7, 9, I5, 22, 23, 24, 28/29, 50, 51, 63, 92. Cum autem multa menda communia Q H G T (v p O, E, P, M,) notentur (17, 33, 91, 95,

103, 138, 149/150, 185, 271, 281, 296, 304, 537, 551/554), fon-

tem communem x, coniectandum censemus. Librarius codicis H plura uerba perperam legit uel scribit : I8, 33, 53, 55, 56, 69, 81, 96, 109, 134, 192, 195/196, 205. Sed multoties etiam cum lectionibus mendosis

G T (v p O, E, P,

M,) concordat : 14, 15, 16, 53, 66, 73, 81, 105, 107, 108, 113,

I14, 134, 140, 148, 154, 161, 206, 210, 237/238, 260, 412. Quod meliore modo explicemus, si fontem communem x; interponamus. Codex G haud semel deficit : 1, 10, 37, 185, 269. Saepissime tamen cum T (v p O, E, P, M,j) lectione peculiari uel mendosa conuenit

: 5, 60, 63, 75, 93/94, 100/IOI, IIO, I20, I35, 148,

160, 180, 228, 410, 784/790. Quandoque autem menda codicis

I24 159. LIBER CORRELATIVORVM G, quae primum cum

T communia

INNATORVM

habebat, postea correcta

sunt : 63, 358, 415/416. At similitudo remanens G T fontem communem x, postulare uidetur. Certe coniectura, tot fontibus ignotis indigens, parum probabilis apparet. Notandum tamen illos fontes non necessario diuersos

codices,

sed fortasse

tantum

diuersos

correctionis

status unius eiusdemque codicis indicare, ita ut uerbi gratia x, textus corruptior fuerit, x, textus paulo correctus, x, textus emendatior, x4 textus iterum: aliis emendationibus auctus. Vel etiam in eodem codice x, correctiones diuersae speciei, fortasse a manibus diuersis appositae, a diuersis codicum classibus diuersimode recipiebantur. Quocumque uero modo connexio codicum A M OQ H G T in specie determinetur, satis patet eos omnes a fonte communi x; esse desumptos.

In codice T plura menda inueniuntur, quae etiam in editione V occurrunt : I, 63, I41, IOI, 178, 250, 252, 671, 791, 810, 81r/

812, 812. Quam editionem igitur ex T deriuandam putamus. At editor v non directo codicem T transcripsisse uidetur, cum in fine operis unicum suum exemplar corruptissimum uocet (811/813), quod de codice T asseuerari nequit. Editio v praeterea liberrime dictionis structuram transfor-

mat : 3, 4, 5, 7/8, 8/9, 12, 13/19, 33, 37, 52, 53, 55, 59, 60, 63, 75, 93/94, 104, 105, I09/1IO, III, II7/118, 122/123, 125, 127,

136/138. Eandem dictionem etiam editio p et codices recentiores O, E, P, M,, cum mendis cuique propriis exhibent :

p : 13/19, 36, 184/185 ; Ont 199/22,28; 52^

E, : 7/8, 13/19, 28, 36, 51, 53;

P,: 1/2, 13/19, 109/110, 138, 145, 178;

M, : 7/8, 29, 36, 160, 178, 296.

Patet igitur editionem principem v esse fontem textuum posteriorum

p O, E, P, M,,. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Textu archetypi ex traditionibus x, et x, restituendum esse patet. Ouibus ambigue traditis uel inter se dissidentibus ea eligimus, quae magis ad Raimundi mentem et dictionem accedere uidentur. Quandoque in locum lectionis uerisimilis archetypi meliorem lectionem, a quibusdam tantum codicibus traditam, substituimus, cum de particulis agatur, quae in scriptione abbreuiata faciliter confundi possint : 9, 149, 209, 214, 217, 221/222, 385,

408/409, 439, 442, 449, 453, 469, 482, 510.

LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

CODICES ET EDITIONES —

Madtid, Biblioteca de la Universidad Central, 106 (XV) f. 66r-76r.

—

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV) f. 153ra-va ; f. $55va-558rb (textus incompletus). E] Escorial, Biblioteca Real, &. IV. G (XVI) f. 77v-78v (fragmentum).

—

SERE —

Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica 1050 (XV) f. 18r-27r. Kobnhavn, Kongelige (XIV) f£. 46v-62r.

Bibliotek, Gl. Kgl. Samling

3478, oct.

Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 83 (XV) f. 97v (extractum Nicolai Cusani, ed. Co. 156-157). -—

München, Staatsbibliothek, Clm. 10552 (XV) f. s1v-63r. München, Staatsbibliothek, Clm. 10584 (XVII) f. 103r-111tr (textus ex codice E f. 555va-558rb transscriptus).

EM gi 4e s

München, Staatsbibliothek, Clm. 10582 (XVII) f. 64v-66v (textus ex codice E f. 153ra-va transscriptus). —

München,

—

München, Staatsbibliothek, Clm. 10565 (XVII) Int. XII f£. 2r-8r (textus ex codice E f. 555va-558rb transscriptus).

Staatsbibliothek, Clm. 10592 (XVII) f. 12r-21v.

München, Staatsbibliothek, Clm. 10562 (XVII) Int. II f. 8r-1or (textus ex codice E f. r53ra-153va transscriptus).

Roma, Biblioteca Nazionale, Fondo Vittorio Emanuele, 244 (XIV) f. 85va-92ra.

Montserrat,

If-I4f.

Biblioteca

del Monasterio,

341 (XVIII)

Int. II f.

—

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16116 (XIV) f. 751r-79r.

—

Paris, Bibliothéque Mazarine, 3501 (XVII) f. 94t-99r.

—

San Candido (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII. B. 9 (XV) f. 137ra145vb. — Paris, Bibliothéque Nazionale, lat. 16111 (XIV in.) f. 186ra-19orb. —

Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 1405 (XV) f. 111va-117rb.

m dom PES — Ed. Valencia 1512 (RD 48) Int I f. 49v-56v. s

—

Ed. Palma de Mallorca (Opera parva, I) 1744 (RD 325) Int. II p. 15-75. Editio iterum typis excusa et a E. W. PLATZECK introducta : RarMUND LurL, Opzwseula, 1l, Hildesheim 1971.

LIBER CORRELATIVORVM LIBER DE CORRELATIVIS INNATIS? LIBELLVS DE CORRELATIVIS INNATISb DE CORRELATIVIS INNATIS* LIBER CORRELATIVORVM8 LIBER DE CORRELATIVIS?

ARS CORRELATIVORVMÍ TRACTATVLVS

CORRELATIVORVME

DE CORRELATIVIS INITISh DE IGNOTIS COROLLARIIS! — Catalogus E/ecforii ; PEERS p. 345 ; Àv 160 — Gods X, Ho p.266 — Pasquar (Vind. I, 372) ; Pla 190 zy God. E, —JCod3P,

—5cod.Q — Editio v AmRirAS DE LovoLa (p. 42)

9n0 "0 c m0— -

— BoviLLus (p. 38)

INNATORVM

I28

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

Deus, cum tua altissima sapientia et caritate Incipit Liber correlatiuorum innatorum. Quoniam ignoratis principiis, ignoratur ars, et correlatiua innata sint principia primitiua, uera et necessaria in omnibus ; substantiis, ideo ipsa uenari intendimus, ut de ipsis notitiam habeamus. Volumus autem praedicta principia inuestigare cum principiis Artis generalis et definitionibus eorundem. Sunt autem huiusmodi principia : (1) Bonitas, (2) magnitudo, (3) duratio, 1o (4) potestas, (5) intellectus, (6) uoluntas, (7) uirtus, (8) ueritas, (9) gloria. Quorum definitiones hae sunt ; et unicuique principio propriam adaptabimus. Quoniam definitiones sunt signa signatorum, et sine ipsis intellectus non potest habere notitiam de entibus realibus, id15 circo ipsas assignare erit perutile in hoc libro, ut ea, quae sunt principia primitiua, uera et necessaria cum ipsis definitionibus cognoscamus. Ignota enim definitione ignoratur eius subiectum. Definitur autem bonitas et unumquodque principiorum sic : 20 (ri) Bonitas est ens, ratione cuius bonum agit bonum. (2) Magnitudo est ens, ratione cuius bonitas, duratio et potes-

1 tua] aZ. del. gratia IN ; add. gratia Q altissima — caritate] benedictione TvpO,E,M,, ; laude et benedictione G ; o». Q ; et caritate] caritate 74 1/2 Deus - innatorum] oz. HP,; ignotorum ; innatorum] oz. (Q; add. prologus vb PM, 2 liber] ars Q. 3 Quoniam] Quia Q ignoratur] aedZ. et Q ignoratur — et] quae sunt »7£O, E, P,M;, ; et] unde Q ; aZ. cum M 4 sint] sunt -AGT innata — principia] sunt principia innata Q'; sint principia] oz. vbO,E, 4M 6 substantiis] subiectis GTv5O,P4M,, ; add. ignoratur et ars vbO,E,P,M,, uenari] inuenari P ipsa — intendimus] oz. »pO,E,P.M,, ipsis] 247. principiis »pO, E,P4M;, * autem] oz. PAAMOHGT praedicta] supradicta Q praedicta principia] principia praedicta M */8 Volumus - eorundem] ea inuestigare (inuestigari M;;) et uenari uolumus cum principiis Artis generalis et (ad. de E,) eorum definitionibus v9O, E,D, 8/9 Sunt - principia] Quae quidem principia sunt vpO, E,P4M;, 9 huiusmodi] huius RNPAM magnitudo] ad. aeternitas siue Q 10 intellectus] sapientia AE, ueritas] add. et G 11 hae sunt] sunt hae MOHGT ; sunt] om. IN 11/12 principio] oz. MQGT ; o. sed add. in marg. H 11/13 hae — definitiones] oz. JA 12 propriam] a4. (del. ?) ad P adaptabimus] applicabimus PMQHGT ; add. super lineam definitionem H ; quorum - adaptabimus] oz. »pO,E,P,My, 13 signatorum] significatorum .M 13/19 Quoniam - sic] Et quia ignoratis definitionibus similiter (scilicet P4) et (ozz. E,) earum subiectum ignoratur, eo quod (quia 5) definitiones signa existunt signatorum (significatorum O;), et sine quibus intellectus habere non potest de rebus naturalibus notitiam. Erit igitur (ergo O;) necessarium, ut ea ipsa principia primitiua, uera et necessatia cum ipsis definitionibus inquiramus. Definitio igitur bonitatis et reliquorum (aliorum O) principiorum huiusmodi (haec 50) est »O, E,P4M,, 14 realibus] naturalibus] HGT 15 ipsas] add. prius Q perutile] primo utile HGT ; utile Q 16 primitiua — necessaria] uera et necessaria primitiua HGT 1* cognoscamus] oz. IN Ignota] ignorata QHGT 18 Definitur] Definimus H 21/22 et potestas] o». MHGTYv?O,E,P,M;; ; potestas AQ

159. LIBER CORRELATIVORVM INNATORVM 129 tas et cetera | principia sunt magna. (3) Duratio siue aeter- N 85vb nitas est ens, ratione cuius bonitas et cetera principia durant. (4) Potestas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo et cetera 2; principia possunt existere et agere. (5) Intellectus est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo et cetera principia sunt intelligibilia. (6) Voluntas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo et cetera principia sunt desidetabilia et amabilia. (7) Virtus est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo etc. sunt uirtuosa.

3o (8) Veritas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo, potestas et cetera principia sunt uera. (9) Gloria est delectatio, in qua bonitas, magnitudo et cetera principia quiescunt. , Subiectum autem huius libri est innata pluralitas primitiua, uera et necessaria.

35

DE DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Diuiditur ars ista in undecim distinctiones. Prima distinctio est de principiis primitiuis, ueris et necessariis. Secunda est de correlatiuis intraneis, primitiuis, ueris et 4o necessariis. Tertia distinctio est de toto uniuerso corporali. Quarta est de Deo. Quinta de angelo. Sexta de caelo. 4;

Septima de homine.

Octaua de imaginatiua. Nona de sensitiua. | Decima de uegetatiua. Vndecima de elementatiua.

22 et — principia] oz. 7/4 ; principia] oz. Q siue] uel O, 23 bonitas] aZZ. magnitudo AAMHGTO,E, ; add. magnitudo potestas Q principia] oz. vpO,E, P&4M;, ; add. sunt durantia seu Q 24 magnitudo] oz. Qp 25/24 ens — intelligibilia] auctoritas, per quam sapiens intelligit 74 28 desiderabilia — amabilia] uel desiderabilia O, ; et amabilia] ozz. E, 28/29 uirtus — uirtuosa] uirtus est origo unionis bonitatis, magnitudinis et ceterorum principiorum in uno bono, magno etc. Q 29 etc.] add. principia NVJAMHGTO,E,P, sunt] aZZ. principia »pM;, 30 potestas] oz. -AAMQHGT»pO,E,P,M,, 33 autem] oz. QHGT ; siquidem vpO, E,P.M;, huius libri] huius hic H ; huiusmodi GT ; huius artis »pO,E,P4M;, 36 Diuiditur — distinctiones] Quae siquidem (qui-

dem P) ars in undecim partitur distinctiones »5O,P, ; quae quidem ars in undecim partes diuiditur E,; quae siquidem ars in undecim partibus distinguitur Mi, 37 Prima distinctio] Quarum prima vpO,E,P,M,, ; distinctio] diuiso G 43

Quinta] 24. est PAMQHGT

A. 66v

130

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

I so

De prima distinctione

Quae est de principiis primitiuis, ueris et necessariis

Distinctio ista est diuisa in nouem principia supra dicta. ! Et primo de bonitate sic dicemus : I. | Bonitas est primitiua, uera et necessaria. Qua boni-Inc. E

55 tate omnia quae sunt bona, sunt huiusmodi; et sine ipsa omnia 155 ra

essent mala. Ex quo sequitur, quod sit | primitiua, uera et R 186rb necessaria. 2. Magnitudo est. Talis autem magnitudo per se considerata est primitiua, uera et necessaria, eo quia omnia, quae sunt 6o magna, uere per ipsam magna sunt; et si ipsa non| esset, N 86ra omnia essent parua, et sua priuatio esset magna malitia. 3. Aeternitas est. Et si ipsa non est primitiua, uera et necessaria, omnia sunt noua et a contingentia incepta et in non esse reducibilia. Et sic sequitur maxima malitia et priuatio ; 65 quod est impossibile. 4. Potestas est. Per quam potestam omnia, quae sunt, possunt existere et agere. Et talis potestas est absoluta, et per consequens primitiua, uera et necessaria. Et si ipsa non est, nihil per se existere et agere potest ; quod est impos-

79 sibile.

5. Sapientia siue intellectus est. Per quem omnia sunt sci50 De - distinctione] Distinctio prima OP

50/98 De prima distinctione — impossibile] K prizam distinctionem sic abbreuiat : Ex Libello de correlatiuis innatis. Bonitas ideo est principium primitiuum, uerum et necessarium, quia sine ea omnia essent mala ; sic magnitudo, sine qua omnia essent parua et sua priuatio esset magna malitia ; sic est potestas, sine qua nihil existere et agere per se potest ; sic sapientia siue intellectus, per quem omnia sunt scibilia, est principium uerum et necessarium, quia alias omnia essent ignorata et non scita ; sic et uoluntas, me-

diante qua omnia bona et uirtuosa uolibilia sunt (ac) mala et uitiosa odibilia, est primum principium uerum etc., quoniam alias non esset amabile uel odibile ; sic et uirtus est principium primum uerum, alioquin uitium esset principium uerum et necessarium et omnia sic essent uitiosa ; sic gloria est principium uerum, quia ponit omnia principia in delectatione et quiete, alioquin omnia essent in poena et labore. 51 Quae est] oz. Op Quae - necessariis] oz. E, ; primitiuis — necessatiis] oz. GTv»pO, PM, 52 Distinctio ista] Haec distinctio »7£O, E,P.M;, supra dicta] superius memorata »vpE,P,M,,; supra memorata O, 53 Et] oz. HGT Et — dicemus] quorum primum est bonitas, de qua prius dicemus v7pO, P4M;, ; oz. E, ; dicemus] dicimus H 53 quae] oz. H sunt bona] bona sunt M sunt?] ad. per bonitatem T Qua - huiusmodi] per quam omnia, quae bona existunt, sunt bona »PO, E,P.M;, B6 sit primitiua] sunt principia H 58 Magnitudo] agg. autem M autem] oz. M 59 omnia] uniuersa zPO E,P.My,, 60 magna, uere] o». GTIvpO,E,P,M,; uera M; add. et PM esset] foret »pO,E, PM, 62/63 non — necessaria] primitiua, uera et necessaria non est M 63 omnia] a4Z. quae T»pO, E,P,M,, ; add. del. quae G noua] add. sunt vpO, E,P4M,, a] oz. AMH ; in GIvbO,E,P,M,, ; de Q incepta] o». M — 66 quae sunt] oz. HGTvpO, E,P.M;, 69 per - et]

oz. H . "1 Per quem] id, per quod MQ

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

3r

bilia. Et talis intellectus est absolutus,

et per consequens

primitiuus,

quo

uerus

et necessarius;

sine

omnia

essent

ignorabilia et non scita ; quod est impossibile. 7; 6. Voluntas est. Cum qua omnia, in quantum sunt bona et uirtuosa, uolibilia sunt, et quae sunt mala et uitiosa per ipsam sunt odibilia. Et talis uoluntas est primitiua, uera et necessaria. Si autem ipsa non sit, nihil est amabile uel odibile. Hoc autem esse est impossibile. 80 7. Virtus est. Propter quam omnia, quae sunt uirtuosa, sunt uirtuosa. Et ideo ipsa uirtuose primitiua est uera et necessaria. Et si non est, quidquid est primitiuum, uerum et necessarium, uitiosum est ; quod est impossibile. 8. Veritas est. Propter quam quidquid est uerum, uerum est. 8; Vnde sequitur, quod ipsa ueritas est principium uerum et necessarium. Et si non, omne ens primitiuum, uerum et necessarium, falsum est et erroneum ; quod est impossibile.

9. Gloria est. Per | quam omnia bona, magna etc. sunt in A 67r sua delectatione. Et talis gloria est primitiua, uera et neces9o saria. Et

| si ipsa non est, omnia sunt in poena et labore ; N 86rb

quod est impossibile. Probauimus nouem principia supra dicta primitiua, uera et necessaria, sine quibus nihil est. Et quia sunt, quidquid est, a 9;

non esse remotum est. psa autem principia sunt substantialia. Aliter non essent

primitiua, uera et necessaria, et essent accidentalia et in aliis principiis sustentata, quae per se non essent bona, magna, durabilia etc. ; quod est impossibile.

44 non scita] inscita HGT R

et — sunt!]

desiderabilia

75 Voluntas] adZ. enim .M et uolibilia

sunt

76 uirtuosa] aZ. et

GT ; desiderabilia

existunt

et

48 non sit] ozz. IN 73 sunt odibilia] odibilia sunt R E, P4M;, uolibilia 72O, 81 80 quae —- uirtuosa] oz. JÁ 99 esse] oz. PAAMQHGTY9O,E,P,Mi, uirtuose] uirtus MQ ; uiripsa] oz. H ; add. est HGT uirtuosa] oz. M 84 uerum est] est uerum 82 est^] oz. AM tuosa HT ; oz. GvpO,E,P.M,, 86 non] zgd. est ROHGT ; ox. M 84/850 uerum est — uerum] oz. JA IN 92 supra 91 est] ad. falsum et QHGT»*O, E,P4M;, omne] oz. R

93/94 a — est] est a non esse remotum GT ; elongatur a non esse dicta] oz. Q 96 accidentalia] talia 93 substantialia] «ZZ. quia QHGT »pO,E,P4My, 97 bona] oz. M ; uera »pO,E,P4My, acta H

132

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

II De secunda distinctione

100

Quae est de correlatiuis intraneis primitiuis, ueris et necessariis.

Talia correlatiua intendimus uenari per principia supra dicta. Et primo per bonitatem. I. Dictum est, quod bonitas est ens, ratione cuius bonum 10; agit bonum. | Bonitas autem non posset esse ratio bono, quod P 75v produceret uel ageret bonum, sine tribus correlatiuis, scilicet bonificatiuus, bonificabile et bonificare. Sine quibus bonus non posset esse agens, bonificans ipsum bonificatum, bonifica|- E 155rb re ab utroque | processum. | Istis tribus correlatiuis existenti- Des. E, 110 bus distinctis, ab omni confusione remotis, in tantum, quodR :8

quodlibet eorum remaneat in suo numero et sua uoce. Non quod bonificatiuus sit bonificatus uel bonificare, neque e conuerso ; quia si sic, destruerentur

uox

et numerus

eorum,

et

per consequens priuaretur essentia relationis, quia esset defor115 mata. Ratione cuius priuationis bonitas non haberet naturam,

et esset uacua et otiosa, et sua definitio esset destructa ; quod est impossibile. Verumtamen dici potest, quod quodlibet | correlatiuum est tota essentia bonitatis, et ipsa est quodlibet N 86va correlatiuum, ut ipsa sit una essentia indiuisa et incomposita, 120 in sua primitiuitate, ueritate et necessitate permanens. 99 De — distinctione] Distinctio secunda Q P ; secunda distinctio »P4M;, 99/120 De secunda distinctione — permanens] K secundam distinctionem sic abbreuiat : Quia bonitas non posset esse ratio, quod bonum ageret bonum sine tribus correlatiuis bonificatiuo, bonificabili et bonificare distinctis (et) ab omni confusione remotis in tantum, quod quodlibet remanet in suo numero et uoce, quia bonificans non est bonificabile, quia alias priuaretur essentia relationis, quia esset diformata, ratione cuius priuationis bonitas non haberet naturam et esset uacua et otiosa et sua diffinitio destructa; uerumtamen dici potest, quod quodlibet correlatiuum est tota essentia bonitatis et ipsa est quodlibet correlatiuum, ut ipsa sit una essentia indiuisa, incomposita (et) in sua primitiuitate, ueritate et necessitate permanens. Ita procede in aliis principiis. 100 Quae est] oz. QvpE,P,M, 100/101 intraneis — necessariis] oz. GTvpO, E,P4M,, 102 Talia] tria QGTv?O, E,P4M,, ; uniuersalia M 103 Et] oz. OHGT 104 Dictum - bonitas] Bonitas igitur, ut dictum est »pO,E, PM; 105 Bonitas autem] quae quidem bonitas »?O,E, IM; ; autem] oz. HGT 107 bonificatiuus] bonificatiuo PQ ; bonificatiuum

-AM ; bonificans HGTvpO,E,P.M,, 108 posset] potest HGTvpE,P,.M;, 109 ab — processum] R ; o». N ; processum] oz. PAAMQGTv?0O, PM, ; procedit H 109/110 Istis - remotis] Quae quidem tria correlatiua distincta esse debent et (oz. Ps) ab omni confusione remota vpO, PM, 111 eorum] oz. AMQHGT ; ipsorum »£O,P.M;, 112 bonificatiuus] bonificans HGTv*O,P4M,, bonificatus] bonificatum M ; bonificabile QGTz5O, PsM;, 113 quia si] quia HGT ; nam »5O,P.M,, destruerentur] destrueretur. PAAQHGT»2O, PM, 114 essentia] esse HGTvpO,P,M;, esset] oz. PAAMQOHGT 114/1158 quia — deformata] oz. »pO, PAM, 118 Ratione - priuationis] priuationis eius ratione M . 116 esset!] add. natura P/AQOHGT 117/118 quodlibet correlatiuum] unumquodque correlatiuorum |»0,P4My, 119 incomposita] coniuncta GTupO,PsM;, 120 ueritate — necessitate] oz. GT4pO,PsM;,

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

133

2. Dictum est, quod magnitudo est ens, ratione cuius bonitas, duratio et cetera principia sunt magna. Magnitudo autem non potest esse eis talis ratio, nisi habeat tria correlatiua distincta, scilicet magnificatiuum, magnificabile et magnifi125 care, et quod magnificatiuum in sua propria passione, scilicet magnificabilitate,

magnificet

bonitatem,

durationem

etc. ;

quoniam extra suam essentiam agére non potest. Magnificabilitates

uero

bonitatis,

durationis

etc.,

quae

magnificabilitates | sunt peregrinae, recipiuntur in magnifica- A 67v 130 bilitate innata et substantiali, quae est propria passio magnitudinis. Magnificatiuus autem proprius et innatus reponit magnificabilitates peregrinas in sua propria passione et characterizando facit ipsas de genere magnitudinis per accidens ; et sic oritur 135 appropriatum accidentale in ipso proprio substantiali. Hoc autem esse et fieri non potest, nisi illa tria correlatiua magnitudinis, realia et substantialia, uoce et ratione propria ad se inuicem sint distincta. Et per ipsa tota essentia magnitudinis habet naturam actiuam, passiuam et connexiuam 14o indiuisam,

et a uacuitate et otiositate

| remotam,

per suam N 86vb

definitionem significatam, in tantum quod intellectus potest facere de ipsa scientiam. Aliter autem non posset. 3. Duratio,

ut supra habitum

fuit, est ens, ratione cuius

bonitas, magnitudo et cetera principia durant. Ipsa uero non 145 potest esse eis ratio talis, nisi habeat tria correlatiua distincta et realia, propria et innata primitiua, uera et necessaria, scilicet duratiuum, durabile et durare, ita quod quodlibet eorum sit permanens in sua singularitate, uoce et ratione propria, ut essentia ipsius durationis naturam habeat acti150 uando, passionando et connectendo, et ut alia principia per 122/123 Magnitudo — ratio] quod esse non posset zpO, P4M;, 123 esse eis] eis esse MOHGT ; eis] oz. R 123 scilicet] quae est Q ; oz. AM ; uidelicet »bPe My, 126 magnificabilitate, magnificet] magnificabilitate 5 ; magnificare PsM,, ; magnificet] magnificat N ; non magnificaret O; — bonitatem, durationem] durationem bonitatem P 127 quoniam] non magnificaret, cum zpP4M;; ; cum O, suam essentiam] essentiam suam PZJA4MQHG 128 Magnificabilitates] AQGT»0,P,M,, ;magnificabilitas RINPH ; magnificatiuitas M 132 et] oz. Ip 133 et] oz. PAMQOHGT 134 et sic] nec H oritur] ad. magnificare 136/138 nisi — 138 proprio] aZ. et GTvpO,P,My, HGTwvpO, P4M,, distincta] absque tribus correlatiuis supra dictis realibus substantialibus uoce et 138 ad] a 137? realia] essentialia IN P4My, proptia ratione distinctis »pO, per] add. hoc QHGT ; Et per] unde vpO,M,, ; uidelicet Ps corr. ex ab IN 141 significatam] figuratam T ; ita 140 remotam] aZZ. et HGTvpO, P.Mj, 143 esse eis] eis esse AAHGT; 144 uero] add. esse P figuratam vzpO, PM, uero — eis] autem existere non potest 75O,M,, ; autem existere non possunt Ile 148 eorum] correlatiuum 146 realia] essentialia IN habeat] habeant R.P singularitate] simplicitate HGTvpO, PM, sit] «27. esse H GTvpO, P4M, 150 149/130 actiuando] actionando (QOHGT 149 habeat] habeant RN.A connectendo] connexendo R ; connexando NN ; connectando T ; coniungendo O, alia] talia IN

I34

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

ipsam sint immutabilia, et eius definitio uerificetur de omnibus aliis principiis. Aliter, nisi correlatiua ipsius essent realia et distin|cta, ipsa duratio non haberet naturam, ut conser-R :86vb uaret correlatiua aliorum principiorum in sua singularitate et 155 uoce, et in suo numero et ratione propria. 4. Habitum est superius, quod potestas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo etc. possunt existere et agere. Potestas autem non posset esse talis causa aliorum principiorum, nisi haberet in se ista tria correlatiua realia et distincta, in suo 16o numero, uoce et ratione permanentia, scilicet possificatiuum,

165

17

175

18o

possificabile et possificare, et quod possificatiuus in sua propria passione, scilicet possificabilitate, ponat possificabile peregrinum, per quod alia principia possent existere et agere. Aliter, si ipsa correlatiua non | essent distincta sed confusa, A 68r ita quod possificatiuus esset | possificabile et e conuerso, alia N 87ra principia confuse existerent et agerent, quoniam deficiente causa, deficit effectus ; quod est impossibile. Ostenditur ergo, quod correlatiua, quae inquirimus, sunt uera, primitiua et necessaria. 5. Definitum autem est prius, quod intellectus est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo et cetera principia sunt intelligibilia. Idcirco sequitur, quod intellectus habeat tria correlatiua sibi connaturalia, sine quibus non posset facere alia principia intelligibilia. Quae correlatiua sunt intellectiuus, intelligibile et intelligere, ex quibus sua essentia est constituta, ipsis correlatiuis habentibus uoces synonymas, quoniam essentia est una. Si tamen intellectiuus esset intelligibile et e conuerso, esset transformatus extra suum numerum ; et intelligibile etiam transformaretur in intellectiuum. Et per consequens intelligere transformaretur in ignorabile, et e conuerso. Per talem transformationem peruersam tota essentia intellectus esset transformata

in suum

contrarium ; et talis intellectus

sic

151 immutabilia] inuariabilia alias durabilia T ; inuariabilia uel durabilia GO, ; »P4Mj, 154 correlatiua] naturam correlatiua R ; naturam P ; ut — correlatiua] oz. /AMQHGTYv$0,P,M,, singularitate] significatione Q ; simplicitate HGTv»O, PM, 159 ista] oz. POH 160 ratione] ratione propria GT ; propria ratione »5O,P,; propria passione et actione Mj, 160/161 possificatiuum — possificare] bonificatiuum, —bile et Care T — 161 et!] om. R quod] o». GTH possificatiuus] possificatiuum ING ; possificans TupO, PSsMi;, 163 possent] possunt P/AMHGT; possunt Q 165 possificabile] possificabilis 74 167 deficit] add. eius AAMH ; add. et Q 168 uera primitiua] uera primitiua uera P; ptimitiua uera /AMQ HGTv5O,P.M, 172 habeat] habet PAAMQGT 174 intelligibilia] intellectiua P 178 intellectiuus] intellectus P,; intellectio Mj, esset intelligibile] in intelligere HGp; intelligere Tv5O,P4M;, 179 etiam] et etiam P ; inde AMQOHGT»v?M,, ; idem P, ; on. O, 180 transformaretur] transformaret GTvpO,P, 180/181 intelligere] intelligibile M ^in — transformaretur] oz. AQ 182/183 esset — intellectus] om. Q inuariabilia seu durabilia

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

135 peruersus non posset esse causa, quod alia principia sint 185 intelligibilia, quia destrueretur sua definitio. Patet ergo, quod correlatiua intellectus sunt distincta, licet sint una essentia,

scilicet intellectus ipsius.

6. Voluntas, ut prius dicebatur, est ens, ratione cuius boni-

tas, magnitudo etc. sunt desiderabilia et amabilia. Et sic EO o sequitur necessario, quod habeat tria correlatiua, scilicet uolitiuum, uolibile et uelle ; quae sint distincta ab inuicem. Sine quibus alia principia non essent neque esse possent amata et desiderata ; quoniam sine distinctione non esset ibi realis relatio, neque per consequens realis actio et passio et connexio, N 87rb 195 | sed realis et peruersa confusio ; et corrupto | amare genera- P. 76r retur odire, et paterentur alia principia primitiua, uera et necessaria, eo quia non essent amabilia sed odibilia ;quod est impossibile. 7. Dictum est, quod uirtus est ens, ratione cuius bonitas,

200 magnitudo et cetera principia sunt uirtuosa. Vnde sequitur necessario, quod ipsa habeat tria correlatiua intranea primitiua, uera et necessaria, scilicet uirtuificatiuum, uirtui|ficabile R 187ra

et uirtuificare, et quod | quodlibet remaneat in suo | numero A 68v singulari, ut ipsa relatio uirtuose habeat fundamentum. Aliter E 153va 205 corrumperetur relatio et generaretur uitium ; sub quo uitio alia principia paterentur, eo quia non haberent, cum quo essent uirtuosa. 8. Veritas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo et cetera principia sunt uera, ut habitum est superius. Ex quo 210 necessario sequitur, quod ueritas habeat correlatiua distincta primitiua, uera et necessaria, sine quibus non posset causare, quod alia principia essent uera. Dico autem, quod ipsa correlatiua sunt eadem ueritatis essentia, licet quod sint distincta per relationem primitiuam, ueram et necessariam. 215 9. Dictum est, quod gloria est delectatio, in qua bonitas, magnitudo et cetera principia quiescunt. Et sic sequitur, quod 184/183 sint intelligibilia] intellectiua sint P ; intelligibilia sint /4MHGT ; per ipsum forent intelligibilia 70,P4M;, ; forent intelligibilia 5 1838 quia] et G ergo] igitur OHGT 186 sunt] sint POHGT 184 ipsius] oz. AMOHGT 190 habeat] habet PAAMOHGT Scilicet] oz. P 191 sint] sunt NNJAAMOHGT quae — inuicem] ozz. vpO,P,M;, 192 neque] nec A AMQHGT ef sic saepis$76 amata] oz. H 193 distinctione] distinctio T 198 et peruersa] peruersio et Q corrupto] corruptio sed ad. im zzarg. alias corrupto R ; cotruptio PMHG 195/196 generaretur] generatur H; generaret MG 196 primitiua] comi. ; ptima RN ; oz. PAAMHGTv5O,P,M,, ; non Q 201 habeat] haberet IN ; habeant P 201/202 primitiua] prima JNP 202/203 uirtuificatiuum - uirtuificare] uirtuosificatiuum, uirtuosificabile et uirtuosificare INJÀ4 203 quod] ozz. IN 204 habeat] haberet JN 2085 corrumperetur] a4Z. generatio et H 206 quia] quod HGT»50,P,M;; 209 ut] et RNP 210 habeat] haberet IN ; add. ttia HGT»pO, P4Mj, 212 alia] illa RP essent] ozz. R. ipsa] oz. HGIvpO,;P,.M 213 licet] neque RP; nec 74; uidelicet MHGT ; et Q quod] oz. IN 214 relationem] rationem P primitiuam] primam RINNP.A 218 bonitas] ed. et IN

136 159. LIBER CORRELATIVORVM INNATORVM gloria habeat correlatiua distincta uera, primitiua et necessaria. Sine quibus sua definitio esset deformata ; extra propriam passionem gloriae essent alia principia quietata ;quae Des. B 220 quies est deformata et a fine prolongata ; quod est impossibile. | 155va | Probaui|mus in principiis supra dictis correlatiua primi- Inc.E tiua, uera et necessaria.

Cum

quibus intendimus

uenari COT- 555va

relatiua decem distinctionum, eo quia ad omnia sunt applica- N 87va bilia, cum sint simpliciter absoluta. Et per talem inuestiga225 tionem intellectus erit ualde altus ad considerandum de altis et faciendum scientiam generalem. $

III

De tertia distinctione Quae est de uniuerso corporali

Distinctio ista est de toto uniuerso siue chaos corporali, 23o in quo sunt omnia corporalia entia.

ud

Ipsum autem est compositum de principiis et correlatiuis primae et secundae distinctionis ad ipsum contractis. Et hoc sic : Bonitas corporalis secundum suam definitionem et sua 23; correlatiua, contracta ad magnitudinem, durationem, potes- E 555vb tatem, instinctum, appetitum, | uirtutem, | ueritatem et glo- A 69r

riam, praedicando de ipsa sic : Bonitas est magna, durabilis, potens et sic de aliis ; et etiam praedicando bonitatem et alia principia de magnitudine, ut puta, quando dicitur : Magni24o tudo est bona, durabilis etc., et sic de aliis principiis, mutando 217 gloria] oz. IN

distincta] o». /AMQHGTvpO, P,M,, uera primitiua] ptimitiua uera -4AMOQHGTYvpO,P,M, ; primitiua] prima RNP 218 deformata] ad7. et QvpO, PM, 221/222 primitiua] prima RNPEM,A 224 sint] o». T 226 et] add. ad MOHGT 227/282 De tertia distinctione — dicta] K Zerziam distinctionem sic abbreuiat : Chaos est compositum de principiis et eorum correlatiuis contractis, scilicet bonitas corporalis secundum suam diffinitionem et sua correlatiua contracta ad magnitudinem, durationem etc. et e conuetso cum tiuis constituit formam etc. ; et quoniam substantia mundi non potest esse, nisi sit quanta, oritur quantitas per accidens, ut ipsa possit esse ; et quia composita est ex correlatiuis substantialibus oritur relatio praedicamentalis etc. ; et ex tiuis actio praedicamentalis et ex bilibus passio praedicamentalis ; et habitus praedicamentalis ex communicatione bonitatis, magnitudinis etc. ; et quia

in uno principio assituatur reliquum, oritur situs ; et quia principia consistunt in tempore et tempus ratione correlatiuorum motorum unius in alterum est in successione eo, quia ex ipsis correlatiuis habet ortum motus, in quo motu totum uniuersum consistit naturaliter ; et quia unum principium est in alio, oritur locus, qui est una essentia uniuersi, in quo omnia sunt collocata. Et sic patet, quomodo praedicamenta cum substantia siue innatis principiis constituunt uniuersum 228 de] add. toto POGTY»BO,P,M,, De - corporali] oz. EM;MH ; corporali] oz. GT»pO, PM, 230 corporalia entia] entia corporalia EM; OHGT ?bO, P4M,, 232 ad ipsum] om. IN contractis] detractis R 237/238 de ipsa - praedicando] o». HGT»pO,P.M,, 238 etiam] non PM; ; non corr. in marg. in e conuetso E

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

137

subiectum in praedicatum et e conuerso, componunt et con-

stituunt concretum,

scilicet uniuersum.

Et essentia eius est

uniuersitas, quae est constituta de principiis abstractis praedictis. 24; In ipso esse uniuersi sunt composita omnia principia. Et hoc sic : Bonificatiuus bonitatis et magnificatiuus magnitudinis, et sic de aliis -tiuis aliorum principiorum, componuntur. Et ex ista | compositione sequitur una forma prima uniuer- N 87vb salis totius uniuersi. Et ex bonificabili bonitatis et magnifi25o cabili magnitudinis, et sic de aliis, componitur una materia prima uniuersalis totius uniuersi. Et ex bonificare bonitatis et magnificare ma |gnitudinis, et sic de aliis, componitur una uni- R 187rb

uersalis connexio totius uniuersi; cum qua coniunguntur prima forma et prima materia. 255. Ipsum uniuersum est substantia corporalis, et quia sua principia innata sunt connexa in simul, oriuntur ab ipso accidentia, scilicet praedicamenta, quoniam bonitas, in quantum est magna per magnitudinem, sua magnitudo est sibi qualitas appropriata ; et quia magnitudo est bona per bonitatem, sua 260 bonitas est ei qualitas etiam appropriata ; et sic de aliis. Quoniam substantia mundi non potest esse nisi sit quanta, oritur quantitas per accidens, ut ipsa possit esse, cum qua ipsa substantia est terminata, et quia ipsa substantia est composita ex correlatiuis substantialibus, tactis in secunda distinctione,

265 oritur per accidens ab ipsa substantia relatio praedicamentalis ;et ex -tiuis substantialibus oritur actio praedicamentalis; et ex substantialibus -bilibus oritur praedicamentalis passio. Et quia bonitas est habituata de magnitudine sibi data, et magnitudo de bonitate sibi data, et sic de aliis principiis, 27o oritur habitus praedicamentalis. Et quia unumquodque principium est assituatum in alio, et omnia assituant uniuersum,

oritur situs praedicamentalis.

Et quia omnia principia con-

sistunt in tempore, uniuersum etiam | consistit in tempore ; A 69v quod tempus ratione correlatiuorum motorum | unius in N 88ra

275 alterum est in successione, eo quia ex ipsis correlatiuis habet ortum motus ipse ; in quo motu, totum uniuersum consistit naturaliter. Et quia unum principium est in alio, oritur et 241 componunt et] oz. AAMOHGT»pO, P,Mi, 243 de] ex R 245 uniuersi] uniuerso MH ; uniuetsali OQ 249 totius] oz. IN bonificabili] bonificabile RPEM; 249/250 magnificabili] magnificabile EM; 250 aliis] adZ. bilibus T»pO, PM, 252 aliis] 47. are T'; reliquis are v2O, PM, 254 scilicet praedicamenta] ut T ; ut puta G ; hoc modo »9O,P,Mi, 260 ei] sibi HGTvpO, PM etiam] del. non P; non E; oz. M, 262 ipsa!] add. super lineam ab alia manu esse P esse] oz. PEM;; add. causa .M 263 terminata] clara PEM;g 269 et — principiis] oz. G ; principiis] praedicamentis T ; ozz. 4»pO, Ps My 271 assituatum] situatum QHGTvpO, PM, alio] aliud PEM;g assituant] situant (QHGTvpO,P,M, 272/243 consistunt] constituunt

AAMQGT ; constituant H 293 etiam] autem IN AM ; constituunt HGTvpO,P,M,, ; constituuntur Q etiam Q; similiter inde »?0,P,Mj,

233 consistit] consistunt 274 et] o2. NHGT ;

138 159. LIBER CORRELATIVORVM INNATORVM locus, qui est una essentia uniuersi, in quo omnia sunt collocata et collocabilia. 280 Ostensum est, per quem modum uniuersum est compositum ex suis principiis innatis, et quia ab ipsis oriuntur praedicamenta supra dicta. Quae praedicamenta cum substantia componunt uniuersum corporale, in quo omnia corporalia 23;

particularia sunt sustentata. Totum uniuersum habet tres partes principales. Vna superius, alia media, alia inferius. Superius sicut caelum

habens

octo sphaeras, ut puta octauam sphaeram, in qua sunt duodecim signa, scilicet Aries, Taurus

etc. Post uero Saturnus,

Iupiter etc. Pars autem media sunt quattuor elementa. Ele290 mentata autem sunt pars uniuersi inferior, ut puta lapis, rosa etc.

Per omnes

generale,

istas partes est motus,

habens

sub

se tres species,

quod est principium scilicet

motum

caeli,

elementorum et elementatorum. 295

Motus autem caeli est circularis, | elementorum uero rectus, E 556ra

elementatorum quidem aliquando rectus, aliquando uero | obliquus ; aliquando naturalis, aliquando uiolentus. Aliquan- P 76v do autem erit motus compositus ex naturali et uiolento, ut puta in monstris naturae et in artificialibus, ut quando dedu3oo citur arca de potentia in actum, | et sic aliquo modo de motu R :187va augmenti et alterationis, et etiam de motu locali et huiusmodi. De forma prima descendunt formae particulares, et de materia prima materiae particulares, agente siue efficiente deducen|te ipsas de potentia in actum. Et sicut materiaeN 88rb 305 Secundariae

prima,

sic et

formae secundariae in prima. Nisi esset forma prima uniuersalis coniuncta cum

consistunt

prima

materia, totum

in potentia in materia

uniuersum

non haberet unam

essentiam,

et

esset diuisum ; neque per consequens esset | unum concretum A 7or 31o indiuisum ; neque sua principia innata essent composita uel coniuncta ; et sic de correlatiuis, quae inquirimus ; et motus

naturalis esset discontinuatus. Facta hypothesi, quod non esset prima forma uniuersalis in natura uniuersi, multa inconuenientia sequerentur, quo31; niam natura non denominaretur ab ipsa forma sed a materia ;

neque generans generaret formam in genito de sua forma, sed 281 ab] de QHGTv5O, P.M;, 283 corporalia] oz. PEM;AAMQHGTYv9O,P,M,, 290 ut] oz. R 292 quod] qui -4AMQHGT 296 aliquando!] aZ. quidem RNN ; quandoque 250,Ps ; quantum M, ueto] oz. QHGTvpO,P4M;, 298 etit] est 4M ; oz. Q ; oritur GIvpO, PAM, 299 monstris] monstruis MHGT ut] add. puta /AMHCGT; scilicet Q 301 et alterationis — etiam] et etiam MG ; etc. HT ; et v?0,P,M,, ; etiam] non PEM; 302 et] ozz. PEM;HGT

304 in] ad QHGTv£O,P,M;,

306 secundariae] oz. PEM,AMQ

cretum] coniunctum PGTv9pO,P,M,, ; corr. ex coniunctum H

liter PAAM ;super E ; sic GT

311 coniuncta] ozz. .M

309 con310 sua] simi-

et sic] ut PE ; oz. M;

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM 139 de materia. Et sic filius non dependeret a patre nisi quantum ad materiam; et materia esset superius in generatione et forma inferius. Etiam materia particularis esset in altiori 320 gradu per suum genus quam forma particularis ;et etiam corruptio potius adueniret per formam quam per materiam ; et etiam priuatio, et per consequens passio, esset in altiori gradu per materiam, quam actio per formam ; et sic de instinctu et appetitu et de bonitate et magnitudine innatis, 32; quae sunt eius principia. Et sequeretur, quod totum uniuersum esset deformatum ; quod est impossibile. Patet ergo, quod est prima forma generalis, quam inquirimus. Dictum est de tertia distinctione. Et ostensum est, per quem modum totum uniuersum est constitutum ex suis prin5o cipiis et correlatiuis innatis. Ipsum autem uniuersum neque sensibile neque imaginabile est. | Non enim est eorum ob-N 88va iectum, sed solius intellectus. Sicut albedo in abstracto neque est sensibilis neque imaginabilis, nisi in concreto, sic similiter partes aliquae uniuersi sunt sensibiles et imaginabiles, ut puta 335 lapis, rosa, et huiusmodi.

IV De quarta distinctione Quae est de Deo

Tria correlatiua distincta intendimus uenari in ista distinctione, ut de diuina trinitate notitiam habere possimus. In qua 34o inuestigatione prima et secunda distinctione tanquam iuuamento utemur ; et hoc sic : Deus est suamet bonitas, magnitudo, aeternitas, potestas, uoluntas, intellectus, uirtus, ueritas, gloria, quia sine istis

Deus non posset esse existendo et agendo perfectus, neque 34; etiam hoc, quod est. Sua quidem bonitas non posset esse optima, neque sua magnitudo maxima, et sic | de aliis, sine R 187vb correlatiuis infinitis, distinctis ab inuicem. Qua distinctione remota, remouerentur correlatiua

consequens

| istarum rationum, et perA 7ov

ipsae rationes. Quibus remotis, Deus non esset

350 bonus, magnus,

et sic de aliis ; et non esset perfectus, neque

existeret id, quod est; neque ipsa relatio sine distinctione correlatiuorum esset infinita atque in superlatiuo gradu posita.

319 Etiam] et PE ; oz. M; 320 particularis] uniuersalis E ; ozz. M; 329 totum] ozz. RN 330 Ipsum] quoniam -4MQOHGT 331 sensibile] aZ. est R enim] igitur JN 333 sic similiter] et sic PE/AAMQHGT 338 ista] hac MQHGTYvp0O, PM, 340 prima] oz. PEMQAMQHGT»$0,P,M,, 340/ 341 iuuamento] argumento MGTv9O,DP,M,, ; fundamento H ; innata Q 343 uoluntas intellectus] intellectus uoluntas MOHGT»90O,P,M;, ; 350 magnus]

add. etc. PEM; ; add. aeternus Q

352 gradu] oz. R

I40

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

I. Dictum est in secunda distinctione paragrapho bonitatis, quod nisi ipsa haberet tria correlatiua, ipsa non esset perfecta E 556rb 55

I

36 o

etc. Et ideo necessarium est, | quod in ipsa bonitate | bonifica- N 88vb

tiuus, bonificabile et bonificare personaliter sint distincta, ut relatio infinita remaneat integra et illaesa, ita quod bonificabile intrinsecum infinite proportionetur suo bonificatiuo infinito, et sic de bonificare ; aliter perderetur infinita simplicitas ipsius relationis. Si tamen dicatur, quod non oportet hoc esse, sed sufficit, quod bonificatiuus exterius bonificet optime,

dico, quod non sufficit, quia id, quod est inferius et passum, est finitum et non potest suscipere bonificationem infinitam. Et sic superius esset otiosum, 36 ^

579

375

38 o

quia cum

sit infinitum,

non

ageret infinite, producendo bonificatum infinitum ; quae otiositas est impossibilis et contra infinitatem optimitatis diuinae bonitatis. Probauimus ergo correlatiua bonitatis esse distincta relatiue, ita quod unum non est aliud secundum suam uocem et numerum. Sunt autem per essentiam eadem bonitas simplex et indiuisa. Ipsa autem tria correlatiua sunt personae diuinae, quas inquirimus. 2. Dictum est secunda distinctione paragrapho magnitudinis, quod ipsa magnitudo habet tria correlatiua distincta. Similiter autem dici potest de magnitudine diuina suo modo. Quae magnitudo non posset esse maxima sine correlatiuis infinitis, quoniam si magnificabilitas non esset propria et intranea passio ipsius magnificatiui, finis ipsius magnificatiui non esset intrinsecus, sed extrinsecus ; neque magnificare intrinsecum esset simpliciter, denudatum ab extrinseco sublecto ; et perderetur maximitas ipsius magnitudinis, et generaretur | otiositas ; quod est impossibile.

N 89ra

3. Dictum est paragrapho durationis secunda distinctione, quod ipsa duratio habet tria correlatiua distincta etc. Et ideo suo modo necessarium est, quod diuina aeternitas habeat 38 A

correlatiua distincta, primitiua, uera et necessaria, cum

qui-

bus habeat na|turam et in suo fine intrinseco quiescat. Quae A 71:r sunt

399

aeternificatiuum,

aeternificabile et aeternificare.

Aliter

aeternificatiuus non haberet, in quo habere posset actum infinitum et aeternum ; neque aeternare ab intra posset |esse ab R 188ra aeterno neque in aeternum. Et sic perderetur ultimus finis aeternitatis, et per consequens | finis optimitatis diuinae etP 77r etiam maximitatis, eo quia naturaliter in essentia aeterni358 infinite] o». TvpO, P4M,, ; om. sed add. super lineam G

359 infinito] infinite

HTvpO, P.M,, ; corr. ex infinite G 359/360 infinita — relationis] summitas rationis GT ;summa relationis singularitas »5P4M;; ; summa singularitas relationis

O, ; relationis] relatiui PEM; 360 ipsius] oz. -AMOHGTYv90O,P,M;, 362 passum] RN ; passim PEM;; passiue -AMQHGTYvpO,P,M,, 363 est] oz. AMQHGTY»90O, PM, suscipere] subripere R 3*6 si] oz. PEM,AMQ HGT»w5O,P.Mi, 388 primitiua] prima RNPEM,A 386 et] o». PEM; AMHGT ; quod Q 388 habere posset] posset habere PEM;,AMHGT

159.

395

4o»

405

410

415

420

LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

r41

tatis non esset permanens neque quietatus ; quod est impossibile. Probatum est ergo, quod ipsa correlatiua sunt distincta ; cum qua distinctione diuinas personas uenamur. 4. Dictum est secunda distinctione paragrapho potestatis, quod ipsa potestas habet tria correlatiua distincta etc. Et ideo in potestate diuina sunt tria correlatiua distincta intranea, ut ipsa potestas, tantum consistat infinita in possificando, quantum in existendo, et quod possificatiuus et possificabile infinita proportionentur ipsi possificare infinito. Aliter ipsum possificare non esset quietatum, neque per consequens possificatiuus et possificabile. Et perderetur intranea natura potestatis et generaretur otiositas et uacuitas, quod est impossibile et contra superlatiuum gradum potestatis. 5. Dictum | est paragrapho intellectus secundae distinctio- N 89rb nis, quod ipse habet tria correlatiua distincta. Et ideo dicimus, quod diuinus intellectus habet tria correlatiua distincta, primitiua uera et necessaria ; quoniam nisi intellectus diuinus | haberet intellectiuum et intelligibile, quod sit sua propriaE 556va passio intrinseca, et etiam nisi haberet intelligere, non haberet cum quo faceret alia principia infinite intelligibilia ; et etiam intellectiuus amitteret suam uocem propriam et singularem, et intelligere et intelligibile suas. Et sic generaretur confusio et perditio naturae ipsius intellectus ; quae diuinus intellectus pati non potest. Dico tamen, quod ipsa tria correlatiua sunt idem per essentiam, non autem secundum singulares uoces et relatiue. 6. Dictum est paragrapho uoluntatis, quod ipsa est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo etc. sunt desiderabilia et amabilia etc. Et ideo patet, quod in diuina uoluntate sunt tria correlatiua distincta, ut uoluntas altior sit in uolendo et habeat

altiorem naturam ; quoniam plus uult, si uult, quod uolitiuum remaneat distinctum relatiue a uolibili, et uolibile ab ipso 425 uelle, et e conuerso, quam si non uellet, et quod in simul sint per essentiam indiuisam eadem essentia uoluntatis. 7. Dictum est paragrapho uirtutis, quod ipsa est ens, ratione cuius bonitas,

| magnitudo etc. sunt uirtuosa ; et quod neces- A 71v

sarium est, quod habeat tria correlatiua distincta etc. Et ideo 43o significatum

est, quod in uirtute diuina sint tria correlatiua

394 distincta] indistincta R 405 et — potestatis] oz. /AAMOHGT»O,P,M, 408/407 secundae distinctionis] secunda distinctione IN 407 distincta] a44. etc. IN 407/408 Et — distincta] oz. ROHGT»O, PM, 408/409 primitiua] prima RNPEM;.A 410 intellectiuum et] ozz. GTvpO, P4Mj, 411 et etiam] etiam PH ; et AAMQT; etc. G ; om. upO, PsMy, nisi] non MOHGT»50,P,Mj, et — intelligere] ozz. EM; non habetet] de. P ; om. AAMQHGTwvpO, I.M, 412 infinite] infinita MQ ; oz. HGTvpO, P4Mi, et etiam] et non PEM; ; etiam AAMHGT ; et vpO, PsM,, 413 intellectiuus] intellectiuos PEM; 414 sic] om. PEM; 413/416 ipsius — potest] oz. TvpO, PuMi, ; om. sed add. in marg. G 425 in simul] simul EM;

LI

142

159. LIBER CORRELATIVORVM

distincta;

quae

sunt

INNATORVM

uirtuosificatiuum,

virtuosificabile

et

uirtuosificare ; et hoc dignum et iustum est. Aliter, si uirtuosificatiuus amitteret suam singularem | uocem, numerum etN 89va rationem,

iniuri|a fieret ei; et sic de uirtuosificabili

et uir-R 188rb

435 tuosificare ; quod est impossibile et contra primitiuitatem, ueritatem et necessitatem uirtutis. 8. Dictum est paragrapho ueritatis secunda distinctione, quod ueritas habet tria correlatiua distincta etc. Et ideo diuina ueritas habet tria correlàátiua distincta, primitiua, uera

440 et necessaria. Sine quibus non posset ponere in uero praedictas distinctiones correlatiuorum ; et quod uerificatiuus haberet ueram uocem et rationem ; et sic de uerificabili et uerificare.

Quae uoces non essent synonymae, et per consequens essentia una ; et generaretur falsitas et confusio et alteratio correlatiuo445 rum, et etiam priuatio relationis ; quod est impossibile. 9. Dictum est paragrapho gloriae secundae distinctionis, quod gloria habet tria correlatiua distincta etc. Et ideo nisi in diuina gloria essent tria correlatiua distincta relatiue et secundum uocem et numerum, principia supra dicta, primitiua 450 uera et necessaria, non haberent in se ipsis finem, et quietem propriam et intrinsecam, et esset destructa definitio gloriae, et per consequens genita poena ; quod est impossibile. Inuestigauimus tria correlatiua diuina, primitiua, uera et necessaria, cum quibus diuinam trinitatem inuestigauimus, 45; et intellectum nostrum habemus eleuatum. DE VENATIONE

TRIVM

PROPRIETATVM

DIVINARVM

Essentia Dei est una et indiuisa, aeterna et infinita ; et sic

de suo esse, quod cum ipsa essentia conuertitur. Hoc autem | esse non potest, nisi bonificatiuus et magnificatiuus, et sic de N 89vb 460 aliis -tiuis supra dictarum rationum, sint una propria proprietas actiua ; et quod bonificabile et magnificabile, et sic de aliis -bilibus, sint una propria proprietas passiua ; ita etiam, quod bonificare et magnificare sit una propria proprietas connexiua ; et quod in simul sint una essentia, unum esse diuinum 131 distincta] oy. PEM;AMQHGTY90O,P,M;, 431/432 uirtuosificatiuum — uirtuosificare] uirtuificatiuum, uirtuificabile, et uirtuificare MQGT 432 dignum — est] est dignum et iustum -AMHGT ; est iustum et dignum Q 432/ 433 uirtuosificatiuus] uirtuificatiuus MQGT 434 uirtuosificabili] comi. ; uirtuosificabile INPEM, A; uirtuificabile RH; uirtuificabili MQOGTYv0,P.M;, 134/435 uirtuosificare] uirtuificare RMQHGT»9O,P,M,, 438/439 etc. distincta] ozz. R 439 primitiua] prima RNPEM,.A 441 correlatiuorum] correlatiuas PEM, AMQOHGTY»90, P.M;, 442 uerificabili] uerificabile RNPE MA 444 et?] oy. NPEMg; 148 etian] non PEM; 446 secundae

distinctionis] secunda distinctione IN 448 diuina gloria] gloria diuina PEM; 449 primitiua] prima RNPEM,.A 453 primitiua] prima RNPEM,.A 459 et] oz. PEM;AMQHGT 461 et?] ozz. RPE-AAMOHT 463 et] oz. PEM, AMQGT sit] propria sint M ; et sic de aliis sint Q ; et sic de aliis —are sit Ti etc. sint -AGT

159.

LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

143

465 et unus Deus. Aliter supra dicta principia et correlatiua eorum non possent esse una essentia, unus Deus. Per proprietatem actiuam intelligimus proprietatem paterna |lem, per

passiuam

uero

filiaeem,

per

connexiuam

uero E 556vb

inspiratam. Ratio huius est, ut | actiuus producat passiuum A 72r 47» ita bonum, et ita magnum etc. quantum ipse est. Hoc autem non potest, nisi de se ipso producát ipsum ; cum de nihilo non posset, esset enim nouus ; neque de materia, quia esset quantus. Et sic necessarium est, quod ipse producens sit Pater, quia de se ipso producit ; et per consequens productum est 47; Filius ; et illa natura connexiua ab ipsis processa nominatur Spiritus sanctus. Dicimus autem Patrem unam personam, Filium autem aliam, et Spiritum sanctum

| aliam, quia differunt sicut tria R 188va

correlatiua rationum praedictarum. Et istae tres personae sunt 48o una bonitas, una magnitudo etc. una natura et substantia et essentia indiuisa et una deitas, eo quia -tiua praedictarum rationum constituunt personam Patris et earum -bilia personam Filii ; et | ipsa -are, scilicet bonificare, magnificare etc. consti- P 77v

48;

499

495

joo

tuunt personam Spiritus sancti. Quoniam | quodlibet principium est simplex et per conse- N gora quens quodlibet correlatiuum, quaelibet persona est simplex. Et quia quodlibet principium et quodlibet correlatiuum est infinitum, ideo quaelibet persona etiam est infinita, et ab omni accidente denudata. Quia quodlibet principium habet suum singulare correlatiuum, in suo numero et uoce permanens, necessario sequitur, quod sit una diuina et singularis paternitas, et non plures; et sic, quod sit una et singularis filiatio, et non plures ; et sic etiam, quod sit una diuina et singularis inspiratio, non autem plures. Et sic erunt tantummodo tres personae ; quas diuinam trinitatem uocamus. Quoniam in diuina bonitate bonificatiuus de toto se ipso producit bonificabile, et in simul inspirant bonificare, et sic de aliis rationibus, necessarie sequitur, quod istae tres personae sint aequales, existendo et agendo per totam bonitatem, magnitudinem, durationem etc. 469 inspiratam] spiratam /AMQGT»90,P,M,,;

spiratiuam H —

actiuus] actus

470 NRPEM;,AMHG pasum passiuum] QTvpO,; RPEM,AMOH 432 esset enim] esse ei M; enim] igitur ital] GTvpO, ; om. NRPEM,AMQH 475 nominatur] est MGTYvpO, P,Mi, productus 474 productum] IN

481 deitas] diuinitas 478 et — aliam] oz. PEM,AMH PEM,AMQHGT 482 earum] eorum. RNPEM,A eo] oz. PEM,AMQHGT MQHGT 486/487 quaelibet — correlatiuum] oz. PEM; 483 ipsa] ipsum PEM,;MOHGT 488 etiam] oz. PEM; 481 principium — quodlibet] oz. 4AMQHGTYv?O;P4M;, 493/494 sic 493 et sic!] et sequitur PEM; ; etiam M ; et GT AMQHGT

494 sit 493/495 et sic — plures] oz. R. etiam] sequitur PEM,; ; etiam GT - inspiratio] una et singularis diuina spiratio sit M ; et — inspiratio] spiratio et 498 inspirant] spirant "4AMQHGT singularis HGT ; inspiratio] spiratio 44Q

144

I59. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

Pater intelligendo se Patrem producit Filium ; et Pater et Filius diligendo ad inuicem se ipsos inspirant Spiritum sanctum. Et tale intelligere et amare est personale, eo quia est 5o; idem cum referri. Sed intelligere.et amare, quae sunt communia, sunt et ipsa diuina essentia et substantia et unus Deus, qui se intelligit unum Deum, unum Patrem, unum Filium, et unum Spiritum sanctum. Dictum est de quarta distinctione. Et ostensum est, per 310 quem modum cum correlatiuis cognoscimus diuinas personas et proprietates earum. Multa autem de his dici possent, sed euitamus propter prolixitatem. His tamen habitis, possunt N gorb

solui obiectiones sübtiliter, quae dicta sunt, | intuenti.

V De quinta distinctione Quae est de angelo

515

Angelus est substantia spiritualis. Et est naturaliter bona, magna, | durabilis, et sic de aliis principiis in prima distinc-A 72v tione tactis. Non posset autem esse bona, magna substantia etc. sine correlatiuis

distinctis

suae

bonitatis,

magnitudinis

520 etc. ; et hoc significatum est in secunda distinctione. In angelo sua bonitas, magnitudo etc. differunt, quoniam de ipso non praedicantur eo modo, quo de Deo suae rationes praedicantur. Et sic dicendum est, quod bonitas angeli est magna etc., et etiam e conuerso. Non tamen praedicatur sic, $2 v quod dicatur : Bonitas est magnitudo ; quia talis praedicatio soli Deo competit. Et quia bonitas angeli non est magnitudo, et tamen est magna, ideo sequitur, quod sit | magna per acci- R 188vb dens ; et sic de aliis su|is rationibus, quae sunt magnae

perE 557ra

magnitudinem. Hoc autem esse non posset, nisi ipsae rationes ;5o haberent

correlatiua,

ut puta

bonitas

bonificatiuum,

boni-

ficabile et bonificare, et magnitudo magnificatiuum, magnificabile et magnificare etc. Et ideo, ut bonitas habeat actum in magnitudine,

et ut non sit otiosa, bonificatiuus

bonitatis

bonificat in suo bonificabile proprio et intrinseco magnitudi55; nem,

durationem,

et sic de aliis principiis.

Et eodem

modo

proportionaliter magnitudo magnificat bonitatem et cetera principia in suo magnificabili intrinseco et proprio ; et sic etiam unumquodque | principiorum agit in alterum. Sed hoc fieriN 9ova non posset, nisi ipsa correlatiua essent distincta, et quod 503 inspirant] spirant "4MQHGT 506 et!] ozz. IN 910 correlatiuis] relatiuis RNPEAHGT 911 possent] possunt PEM,AMOHGT 512 propter] oz. R 513 angelo] angelis IN 522 quo] quod PE 523 dicendum] oz. PEAMQHGT 324 etiam] non PEMg 528 magnae] oz. PEAAMH 537 intrinseco et proprio] proprio et intrinseco QOHGT

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

145

54o relatio remaneat simplex et illaesa et in sua forma permaneat. Nisi praedicta correlatiua essent distincta realiter et formaliter, ipsa principia non possent participare ad inuicem neque constituere unam essentiam angeli. Sed quia differunt bonificatiuus, magnificatiuus, et sic de aliis -tiuis, constituunt

| et M 59v

54; componunt unam formam ; et magnificabile cum bonificabili etc. constituunt unam materiam ; et bonificare et magnificare unam naturam connexiuam. Et ista tria in simul componunt unam essentiam angeli siue substantiam indiuisam. Posito, quod principia innata angelorum non haberent cor55o relatiua distincta, substantia ipsius angeli non esset continua,

sed diuisa, quoniam deficiente natura connexiua non essent forma et materia unita in angelo, et per consequens esset essentia diuisa. Sed quia ista tria uniuntur, ideo essentia est una continua et indiuisa. 55

Deus non est bonificabilis, magnificabilis etc. ab ipso angelo,

tantummodo intelligibilis, amabilis et recolibilis. Et quia Deus creauit maxime angelum ad se obiectandum, bonitas, magnitudo etc. constituunt tres potentias in angelo, scilicet intellectum, uoluntatem et memoriam. | Quae sunt | bonae naturali- A 73r 56o ter per bonitatem, et magnae per magnitudinem etc., ut intel- N govb lectus habeat bonum, magnum etc. intelligere per bonitatem, magnitudinem etc. ; et sic de uoluntate et memoria suo modo ; quoniam dignum et iustum est, quod Deus sit intellectus, amatus, et recolitus cum bono, magno etc. intelligere, amare 565 et recolere.

Diximus de correlatiuis angeli, distinctis ab inuicem. Cum quibus cognoscimus proprias actiones et passiones angeli, suam essentiam | suas potentias et suam intrinsecam composi- R 189ra tionem, et etiam suam intrinsecam agentiam. VI 570

De sexta distinctione Quae est de caelo

Caelum est una pars uniuersi, ut in tertia distinctione habitum est. Sua principia sunt innata, ut in prima distinctione fuit significatum. Quodlibet suorum principiorum habet sua 575 correlatiua, ut per secundam distinctionem patet. 546 magnificare] add. etc. .4MMQQHGT 531/533 quoniam - diuisa] o». My

548 essentiam] substantiam

Tv9O;P,

551/584 sed diuisa — conPEM, AM 562 et] 58507 obiectandum] obiectando RP tinua] o». QHGT»pO,P4M;, 564/365 intelligere — recolere] intelligere recolere amare et recolere IN ; om. RP 565 recolligere intelligere et amare 74 ; recolere intelligere et amare MQHGT intrinsecam] extrinsecam R 569 etiam] non PEM; et] add. cum PEM; 575 per — patet] patet per secundam 572 una] prima -AMQHGT»20,P4M;, distinctionem JN

I46 159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

Corpus caeleste habet octo partes principales, scilicet, octauam sphaeram, Saturnum etc. Quaelibet pars habet sua specifica principia, et quodlibet principium sua specifica correlatiua. Sine talibus autem correlatiuis principia caeli non 580 possent constituere unam essentiam caeli indiuisam. Sed quia bonificatiuus octauae sphaerae et bonificatiuus Saturni, et sic de aliis | -tiuis, coniunguntur,

et ideo componunt

unam P 78r

formam uniuersalem, et sic de -bilibus, quae componunt unam materiam uniuersalem, | et sic etiam sua -are componunt unam E 557:b

58; naturam connexiuam, et omnia ista componunt unum corpus primum mobile, in quo omnia principia sunt mixta, unum in quolibet ; et sic de correlatiuis. Talis

autem

mixtio

esse

non

posset,

| sine

correlatiuis N rra

primitiuis, ueris et necessariis principiorum innatorum ; neque $9o caelum esset unum, et non haberet motum et naturam.

Motus autem caeli incipit in centro, ut patet per figuram factam ad modum testudinis uel limanchae ; et etiam patet per uentum qui turbo uocatur, qui ascendit puluerem, cum est in terra, et aquam, cum in aqua est, cuius figura est anguli 595 Stricti circularis, et superius lati et circularis. Talis autem situ

causatur a correlatiuis circulariter ordinatis, ad inuicem agentibus et patientibus ; et sic patet, quare motus caeli est circularis et naturalis. Viterius 6oo motu

motus

elementorum

caeli

ac|quirit

motum

et elementatorum,

peregrinum

tamquam

cum

cum A 73v instru-

mento; sicut bonificatiuus, qui cum bonificare peregrino, scilicet magnitudinem bonificando, acquirit actum intrinsecum ; et sicut ignis, cum calefacit aquam,

habet

actum

pro-

portionatum ad calefaciendum carnes in olla. 605; Ex his autem, quae dicta sunt, apparet, quod motus est compositus

ex motiuo,

mobili

et mouere ; et talem motum

uocamus animam caeli. Et quiescit in mouere, sicut potentia intellectiua in intelligere et potentia uisiua in uidere ; non autem quiescit in non mouere, cum immobilitas non sit de suo 610 genere. Cum autem caelum non sit graue neque leue, ideo eius motus non est rectus neque obliquus ; et per consequens est circularis; et sic non est eius quies per diametrum, sed per circulum.

584 etiam] a7. a RPE 585/586 corpus primum] primum corpus .N 589 primitiuis] primis RNPJAAMQH 591 autem caeli] autem talis( ?) R ; solis NPEM;

592

limanchae]

limachae

in — est] est in aqua PEM,;,AMQHGT. 606 mobili] mobile RP

MH ; limatis Q;

limacae

AGT

594

anguli] angularis PEM;AMQHGT

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

147

VII De septima distinctione

Quae est de homine 615

| Homo habet sua principia innata, ex quibus est ; et quod- R :8orb libet principium habet sua correlatiua specifica ;et hoc in prima et secunda distinctione habitum est. Homo est compositus ex rationali anima | et corpore huma- N grrb 62o no. Idcirco correlatiua animae sunt spiritualia, et illa corporis sunt corporalia. Correlatiua bonitatis animae sunt bonificatiuum, bonifica-

bile et bonificare ; et correlatiua magnitudinis animae sunt magnificatiuum, magnificabile et magnificare ; et sic de aliis. 625 Bonificatiuus, magnificatiuus, et sic de aliis, componunt unam formam ; et bonificabile et magnificabile unam materiam ; et bonificare et magnificare, et sic de aliis, unam naturam connexiuam.

Et quia anima est, ut Deus sit intellectus, amatus,

et recolitus, ipsa anima, quae est una per essentiam, habet 65 o tres potentias, scilicet intellectum, uoluntatem et memoriam,

ut cum intellectu intelligat Deum, et cum uoluntate diligat, et cum memoria recolat. Quaelibet potentia habet sua correlatiua distincta, sicut intellectus intellectiuum, intelligibile et intelligere et uoluntas

65 A uolitiuum, uolibile et uelle, et memoria recolitiuum, recolibile

et recolere. Intellectiuus uero et intelligibile et intelligere sunt

unus intellectus ; et sic de aliis.

Intellectiuus in sua propria intelligibilitate et intranea intelligit uoluntatem et memoriam, et ipsas ibidem intelligibi64 o les facit. Et sic uo|luntas in sua propria passione alia facit ama- A 74r bilia ; | et sic de memoria. Et isto modo anima habet actum E 557va

cum istis peregrinis. Et hoc etiam potest dici de peregrinis extrinsecis, ut cum ipsis habeat operationem intrinsecam et extrinsecam. 64; | Corpus hominis habet quattuor potentias, scilicet elemen- N 91va tatiuam, uegetatiuam, sensitiuam et imaginatiuam. Quaelibet istarum potentiarum habet sua correlatiua ; utpote elementatiua habet elementatiuum,

elementabile et elementare ; et

uegetatiuum, uegetabile et uegetare habet ipsa uegetatiua ; et 65 o sic de aliis suo modo. Elementatiuum, uegetatiuum etc. constituunt unam formam corporis ; et elementabile et uegetabile unam materiam ; elementare uero et uegetare, et sic de aliis, constituunt unam 616 ex — est] oz. IN 619 compositus] dispositus P.EM; 628 intellectus] add. et RPEMg 636/638 et intelligibile — intellectiuus] oz. PEM; 640 facit?] aZ. et RP 643 habeat] habet RUN 647 utpote] ut puta MGT 648 et?] add. uegetatiua MOHGT 649 habet — uegetatiua] oz. MQHGT 653 unam] oz. PEAM

*

148 159. LIBER CORRELATIVORVM INNATORVM naturam connexiuam ; et ista tria constituunt unum corpus 65; humanum.

-tiuum spirituale et -tiuum corporale constituunt unam formam hominis; et -bile spirituale cum -bili corporali unam materiam hominis ; et -are spirituale cum -are corporali constituunt unam naturam connexiuam hominis. Et quamdiu ista

66o natura durat, | homo uiuit ; cum uero deficit, homo moritur, R 189va

eo quia anima separatur a corpore. Homo habet formam dupliciter considerabilem, primam scilicet et secundam. Prima est communis, quae supra est tacta. Secunda est particularis, scilicet anima, quae corpus 665 perficit et gubernát, et mouet eius potentias ad actionem et ad uiuendum et etiam ad passiones. Multa de homine dici possent ; sed sufficiant haec propter breuitatem et quia per ea, quae dicta sunt, possunt haberi alia subtiliter intuenti. VIII 670

De octaua distinctione Quae est de imaginatiua

Potentia imaginatiua est una pars uniuersi. Et quia ipsum est constitutum | ex suis | principiis innatis et ex suis correla- N g1vb

tiuis, ut supra tangebantur, idcirco imaginatiua habet suaP 78v 675 principia et correlatiua, aliter non esset pars eius naturalis ; quod est impossibile. In imaginatiua suum -tiuum, scilicet bonificatiuum, magnificatiuum etc. componunt et constituunt unam formam cor-

poralem. Et quia -bile cum -bili componitur, scilicet boni |fica- A 74v 680 bile etc. constituunt materiam corporalem. Et suum bonificare et magnificare etc. constituunt unam naturam connexiuam. Et ista tria constituunt in esse imaginationem. Imaginatiua, sustentata in isto subiecto, ut puta in hoc animali, est potentia eius ; et ipsum animal est efficiens, agens 68; cum ipsa. Cum forma autem agit et causat imaginabilia in sua propria imaginabilitate, in qua species peregrinas, abstractas a

sensitiua,

characterizando

facit

imaginabiles,

causando

imaginare peregrinum in imaginabili intrinseco ; et ex hoc acquisito habet operationem intrinsecam. Hoc autem facere 69o non posset, nisi sua correlatiua essent entia realia et distincta ;

657 corporali] corporale R 664 scilicet — quae] quae scilicet anima R 666 etiam] non PEM; 66? possent] possunt PEM; 670 distinctione] quaestione RNP 671 imaginatiua] imaginatione TvpO, PM, 677/678 magnificatiuum] o». 'AMHGT 679/680 bonificabile] a7. et P/AAMH 681 et] oz.

-AMQHGT imaginatum

685 Cum] o». PAAMQHGT . 688 imaginare] imaginari M; imaginabili] imaginabile RP

74; imaginatiuum (QHq ox. GT

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

149

quoniam confusa distinctione esset operatio confusa et natura annihilata, et sua principia innata essent alterata. .In homine correlatiua imaginationis sunt subdita correlati-

uis animae rationalis. Sed non in brutis, in quibus | imagina- E 557vb

695 tiua est anima principalis ; quod patet, quia agit in sensitiuam, a qua abstrahit species, quas imaginabiles facit. Dictum est de imaginatiua. Et ostensum est, per quem modum sua correlatiua se |habent ad distinctionem, quomodo N grara etiam se habent ad naturam et constitutionem potentiae. Et 7oo per ea, quae dicta sunt, possunt haberi difficultates eiusdem. IX De nona distinctione Quae est de sensitiua

Sensitiua est una pars uniuersi, ut tactum est tertia distinctione. Et ideo principia innata et correlatiua possunt applicari 705 ad ipsam sensitiuam. Bonificatiuus, magnificatiuus etc. constituunt unam formam sensitiuam ; et bonificabile,

unam unam

magnificabile

materiam ; bonificare,

| etc. constituuntR 189vt

magnificare

etc.

constituunt

naturam connexiuam ; et ista tria constituunt sensum

719 communem. : Ab ipso sensu communi descendunt sensus particulares, qui sunt eius potentiae, ut puta potentia uisiua, auditiua, gustatiua, odoratiua, tactiua et affatiua. Istae potentiae sunt

nuntii sensus communis, ut reportent ei iudicia ; cum quibus 715 iudiciis sit appetitiuus et instinctiuus, ut sua principia innata habeant actionem et passionem per ipsum ; et per consequens correlatiua intrinseca habeant operationem, et sint causae correlatiuorum exteriorum. | Potentia uisiua est constituta ex suis principiis specificis A 75r 72o et innatis ; et sic de correlatiuis. Et ideo bonificatiuum, magnificatiuum, et sic de aliis, constituunt unam formam uisiuam,

cum qua uidens uidet obiectum. Et bonificabile, magnificabile etc. specifica et contracta ad potentiam uisiuam, constituunt unam

materiam.

Et bonificare,

magnificare,

et sic de aliis,

725 contracta et specifica, constituunt unam naturam connexiuam. Et ista tria constituunt unam potentiam uisiuam ; et sic de N grarb

alis potentiis sensus suo modo. 691 operatio confusa] confusa operatio -4MOHGT 700 haberi] Hic aliquid deesse uidetur. Fortasse addendum est : solutiones ad 703 tertia] M ; in prima PEA; prima RNHGT 707 et] oz. PAAMOHGT 708 etc.] oz. P-AAHT constituunt] oz. RN 712 qui] quae RPE — 714 iudicia] indicia MT *15 iudiciis] indiciis MT appetitiuus et instinctiuus] appetitus et instinctus PEM; 722 bonificabile] aZ. et RP 724 sensus] sensitiuis M ; oz. HGT ; sequitur Q

150

159. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

Forma uisiua in sua propria passione, scilicet uisibilitate, causat uisibilitates peregrinas, ut puta uisibilitatem pomi,

739 lapidis, rosae ; et sic de aliis. Et in suo uidere intrinseco causat

uidere peregrinum. Et sic cum intrinseco habet operationem

intrinsecam, ut non sit otiosa, et tendat ad finem, quare est.

Praedicta operatio esse non potest, nisi sua correlatiua essent

distincta ab inuicem, 75

A

et etiam nisi correlatiua intrinseca et

extrinseca essent distincta, ut puta uisiuum intrinsecum et uisibilitas lapidis, et uidere intrinsecum et innatum a uidere extrinseco et peregrino, et bonificatiuum a bonificatiuo lapidis etc. X De decima distinctione Quae est de uegetatiua

746

745

/»oO

755

Vegetatiua est una pars uniuersi. Et habet sua principia innata. Et quodlibet principium habet sua correlatiua distincta, deriuata a correlatiuis secundae distinctionis, sicut particulare ab uniuersali. Bonificatiuus, magnificatiuus etc. constituunt unam formam uegetatiuam ; et bonificabile, magnificabile etc. |unam mate- E 558ra riam ; et bonificare, magnificare etc. unam naturam connexiuam. Et ista tria constituunt ipsam potentiam uegetatiuam. Vegetans mouet formam uegetatiuam in sua propria passione, scilicet in sua uegetabilitate, deducendo peregrina uegetabilia; in qua passione facit | ipsa uegetata. Et sic uiuit, N grava nutritur et crescit, deducendo in suam speciem entia peregrina. Hoc autem non posset | fieri, nisi sua correlatiua essent distinc- R. 19ora ta ab inuicem. Cum qua distinctione multiplicat plures species, ut puta rosam, uiolam. Et etiam in speciebus diuersa operatur, ut puta frondes diuersas ramis et fructu, et sic de aliis.

| a floribus, et truncum a A 75v

Vegetatiua habet quattuor species : Appetitiuam, retentiuam, digestiuam et expulsiuam. Differentiae autem 76 o

| istarum P 79r

potentiarum descendunt a differentiis primis praedictis. Quaelibet autem potentia habet sua correlatiua distincta ; ut appetitiua habet appetitiuum, appetibile et appetere ; et sic de aliis. Et sic apparet, quomodo principia superiora descendunt ad

ista particularia successiue, causando et correlatiua intrinseca 165 et peregrina, ut operatio intrinseca sit in motu successiue, 934 om. $52 non

et!] om. PAAMQHGT ——bonificatiuo] add. extrinseco AMQHGT 946 et] AMQHGT 150/151 peregrina uegetabilia] uegetabilia peregrina EM; deducendo] ducendo PM 753 non — fieri] fieri non posset P^AMQ ; facere possunt H; facere non posset GT 755 uiolam] aZ. etc. AMQHGT diuersa] plura -4MQHGT . 456 puta] pote NPEM; *?62 appetibile] appetitibile IN

159. LIBER CORRELATIVORVM INNATORVM r5: motu intrinseco causando motum extrinsecum, ipso uegetato existente subiectum generationis et corruptionis. XI De undecima distinctione Quae est de elementatiua

77

Potentia elementatiua est una pars uniuersi ; et per consequens dependet a principiis supra dictis. Et sua correlatiua etiam dependent a correlatiuis praetactis in secunda distinctione ; et ideo conueniunt in natura, sicut uniuersale et particulare. 775 Bonificatiuus, magnificatiuus et cetera -tiua elementatiuae componunt unam formam in communi ; | bonificabile, magni- N g1avb ficabile etc. componunt unam materiam communem ; et bonificare et cetera -are elementatiuae componunt unam naturam

connexiuam. Et ista tria simul componunt unam potentiam 78o elementatiuam generalem. Sub ipsa forma elementatiua sunt quattuor elementa, ut puta ignis, aer, aqua, terra. Vnum -tiuum, scilicet bonificatiuum, cum alio -tiuo, scilicet magnificatiuo, componunt unam formam ignis ; et unum -bile, scilicet bonificabile, cum alio

785 -bili, scilicet magnificabili, componunt unam materiam ignis. Et etiam unum

-are, scilicet bonificare cum alio -are, scilicet

magnificare, componunt unam naturam connexiuam. Et ista tria ad inuicem componunt ipsum elementum ignis. Et unum -tiuum

aeris, scilicet bonificatiuum,

cum

alio -tiuo, scilicet

79o magnificatiuo, componunt unam formam aeris ; et -bilia istorum

-tiuium componunt

unam

materiam

aeris ; et sua

-are,

scilicet bonificare, magnificare etc. componunt unam naturam connexiuam. | Et ista tria constituunt ipsum aerem, qui est R rgorb elementum ; et sic etiam constituuntur in esse alia elementa.

795

-tiuum ignis et -tiuum aeris etc. componunt unam formam massae generalis ; et -bilia | istorum elementorum componunt A 76r unam materiam eiusdem massae ; et ipsa -are eorundem ele-

mentorum constituunt naturam connexiuam istius massae. Et sic ista tria suffici|enter constituunt totam massam, et eius |E 558rb 8oo naturam et essentiam generalem. N 92ra

Agens naturale siue generans ex suo -tiuo et ex -tiuo massae generalis generat unam formam indiuidui, ut puta rosae et huiusmodi. Et ex -bili suo cum -bili massae generalis etiam generat materiam illius indiuidui; et ex suo -are cum -are 766 extrinsecum] a7. cum PEM;g 782 aqua] a7. et P 984/490 ignis ; et unum -—bile — formam] oz. GTvpO, P4Mj, 791 —tiuium] tiuum IN ; tiuorum AAMHGT unam] oz. TvpO,P 4M, 794 in esse] ad uicem 74; in inuicem MGT 798 constituunt] ag7. unam IN 802 et] uel NN ; corr. ex uel R

I52 805

810

I59. LIBER CORRELATIVORVM

INNATORVM

massae generalis generat naturam connexiuam illius indiuidui. Et ex istis tribus constituitur ipsum indiuiduum et eius esse et essentia. Ostensum est, per quem modum inuenta sunt correlatiua innata, ex quorum ignorantia multa inconuenientia posuerunt antiqui, quae suis sequebantur ex dictis. Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus Parisius istum librum, mense Martii, anno Domini 1309 incarnationis Domini nostri Iesu Christi. 806 et] in R 809 innata] ignota IN 809/810 ex quorum - dictis] quam quidem inuentionem qui ignorauerunt, in multa inconuenientia et opiniones, ut eorum dicta manifestant, prolapsi sunt pO; P4M;, 810 antiqui] oz. Tv9O, PM 811 istum] hunc P.A 811/812 Ad - librum] Finiuit Raimundus hunc librum ad laudem et honorem

Dei Parisius

T ; finiuit

Raimundus

hunc

librum Parisius (Parisiis »O,P,M;,) ad Dei laudem et honorem vpO,P,M,, ; istum librum] librum istum R 811/813 Ad —- Christi] oz. EM;G ; gratias sint summo Christo, qui talem scientiam dedit suo famulo Raimundo in mundo isto H ; Ad laudem et honorem Dei. Amen Q ; incarnationis — Christi] ozz. fO, ; add. In cuius recognitione, cum esset penes nos unicum dumtaxat exemplar et id quidem corruptissimum, si quid igitur in hoc ipso (oz. Mj) libello aut inuerse aut diminute scriptum offendatur, et nobis uenia detur et castigatiora consulantur exemplaria, rogamus »P4M;, $812 mense — 1309] mense Februarii anno 1310 T; in mense Februario (Februarii 5) anno incarnationis Domini nostri lesu Christi 1310 vpO,P,M,

r6o

LIBER DE PRAEDESTINATIONE PRAESCIENTIA Parisiis, r310 IV

ET

-

| ET

gens

"n

« eflct Oo! APER gs V

B

AT TIT

L s.

SES, àY vwd —

E Mm, we j Toe: - r S

"

(Arta

Lv 5

qun

c

h^

P

(QUE mex

]

-

dci

nat

mr

9

L

"-—

poor

seri WofEuy) X187 pcgéwuia pec

Tw

lectis TM

T

cate Frbruko

*veuo»

»

spi

À,

-

:

felbio

ali^, «MA

A i T

Bá

de

EPETERE iyi. E.

ke rA T. |met

i^ bimdra

y A5BÍM.

E

ru

m"E.xp bead maru

Mgiifcir-

Ao A...

uar

utu

E

en:

[bids

T^ iat bs

]

s

zi

iU

en

d

Lf

aun s.

t

Wr

Pu. na

Oe w

-

à

e

cmd

Eu.

Galle

t

wc

evo msssoris F'ivdteityli *

-

Hn

|

we

D.

ét, «i

1 354

«4

fb

af

uses

eL

p

lá;

99

en emi

ÀJ

p*we

eni

£m

epibabebo

ole

E E

AD LIBRVM DE PRAEDESTINATIONE PRAESCIENTIA PROLEGOMENA

ET

Exposita doctrina fundamentali correlatiuorum, Raimundus ad quaestionem se contulit, iam a sancto Paulo (Rom. 8-1I) posteaque praesertim a sancto Augustino et theologis latinis agitatam, qua ratione praedestinatio diuina cum libero hominis arbitrio componi possit. Quam quaestionem iam in parte octaua Disputationis fidelis et infidelis tractauerat (1), cum circa annos 1287-1289 primo Parisiis commoratus esset ; iterum et multo explicatius in Libro de praedestinatione et libero arbitrio, mense Aprilis anni 1304 in Monte Pessulano composito (?), rem enodare conatus est. Nunc uero Raimundus perantiquam quaestionem denuo resumendam esse duxit, quia plures homines ex falso praedestinationis intellectu ad pessima consectaria deuenisse nec amplius de bono faciendo peccatisque uitandis cogitare cernebat. I. DE

INTENTIONE

LIBRI

Intendit igitur Raimundus ueram de praedestinatione et praescientia proponere doctrinam, ex qua tamen nemo uitiorum uitaeque dissolutae excusationem trahere posset. Quinam uero fuerunt illi homines, in prologo memorati, qui de praedestinatione nesciuerint, cum omnia infallibili Dei sapientia praedestinata uel praescita esse ideoque de necessitate euenire ponerent ? Certe quidam aristotelici rigidiores, ut Iohannes

de Ianduno,

uehementer

inclinabantur,

ut omnia

generabilia et corruptibilia necessitati subicerent, ita ut notiones contingentiae et libertatis penitus extenuarentur (?). Sed illi necessitatem rerum minime ex praedestinatione diuina deriuare poterant, cum Deum praeter se ipsum nil intellegere, nedum omnia praedestinare, statuerent. Inter theologos autem illius temporis neminem inuenies, qui liberum arbitrium praedestinatione diuina ad nihilum redactum ostenderit. Quare illi homines, quos Raimundus prae oculis habuit, potius inter scholares ciuesque rudiores, nequitiam suam ineptis placitis theologicis excusantes, quaerendi uidentur. Eiusmodi deliramentis in uico Garlandiae

fortasse haud semel auditis,

Raimundus librum de praedestinatione conficiendum constituit. Sed hoc libro, potius theologico, certe etiam illos refellere intendit artistas, qui Dei scientia ad seipsum restricta et

(1) Rar«vupvs Lvrrvs, Disputatio fidelis et infidelis (Gl aq ; CA. 80 ; Pla 49). (2) Ramr«vNpvs Lvurvs, Liber de praedestinatione et libero arbitrio (Gl dn ; Ca 100 ;

Pla 130). (3) Cf. introductionem generalem : ROL V, 58.

LI

156

160. LIBER DE PRAEDEST. ET PRAESC.

libertate humana prorsus extenuata, omnes res mundanas cuidam caecae necessitati tradere uidebantur. 2. DE VIA AC RATIONE LIBRI

Totus liber, tres distinctiones comprehendes, ubicumque solitis principiis et regulis Artis generalis regitur. Prima igitur distinctio Deum, perfectissime sapientem et justum, introducit.

Secunda distinctio tres ''ideas" explicat. Quarum

prima

Deus est, omnia ab aeterno et infinite obiectans. Secunda idea est substantia creata, in potentia existens, a Deo ab aeterno et immutabiliter obiectata, licet eadem idea, subiectiue sump-

ta, noua et de potentia in actum commutabilis sit. Tertia uero idea est habitus moralis hominis a Deo ab aeterno obiectatus,

sub quo homo bonum uel malum libere eligit. Tertia distinctio quattuor complectitur partes. In prima parte Raimundus declarat diuinam sapientiam et iustitiam in praedestinandis beatis et damnatis praesciendis perfecte aequiualentes esse. Secundo explicatius de ipso praedestinato agit. Tertio praescitum considerat. Quarto cuilibet praedestinationem et praescientiam consideranti quaedam tradit consilia, quae in re difficillima explicanda usui esse possint. Sic Raimundus breue opusculum, sed perspicacitate et doctrinae uigore mirandum confecit, quod in non paucis codicibus lullianis postea receptum est. 5

DE

AVCTORITATE

LIBRI

ET

COMPOSITIONIS

TEMPORE

Testimonium ipsius Raimundi, quo se librum mense Aprilis anni I3IO confecisse dicit, ne minimam quidem suspicionem infert, cum totus libri tenor ipsi magistro omnino consentaneus sit. Raimundo igitur credendum est, etsi rationem non

omni ex parte perspiciamus, quare Librum de praedestinatione et praescientia inter Librum correlatiuorum et Librum de modo naturali intelligendi inserendum duxerit. 4. DE MEMORIA LIBRI

Librum memorant supplementum catalogi in Electorio asseruati (nr. 153); inuentaria scholae lullianae Barcinonensis, circa annos 1466 et 1488 conscripta (BOFARULL v SANs, p. 34 DI. IIO ; p. 40 nr. 145) ;ALPHONSUS DE PROAZA; DiMAs DE

MIGUEL (p. 63) ; ARIAS DE LovoLa (p. 46);WADDING (p. 303); ANTONIO (nr. 311) ;CUSTURER (nr. 310) ;SOLLIER (nr. 311); SALZINGER (nr. 163); IOHANNES A S. ANTONIO (p. 43); PAsQUAL (Vind. I p. 280 et 378) ;HLF 225 ; Lo 4.39; PEERS P.

160. LIBER DE PRAEDEST. ET PRAESC.

I57

345; Ot 137; Gl ev ; Àv 149 ; Sb 281 ; CA 117 ; Diaz 1867; Pla 180 ; HILLGARTH 33I et saepius.

5. DE TEXTV TRADITO Textum integrum tradunt codices saeculi XIV R S P E, codex saeculi XV O et codices recentiores Lj M,M; M, P, P,

PP Codicum affinitas hoc stemmate figuranda uidetur :

x

XIV

RP

CDIPS

RU Bp

XS

cM

vc

uses

E

S XV

Oo

XVI

po

XVII

Ni?

RUPSOXIP)

M;

Ps

! Quod stemma sic comprobari potest : : deficit solus s, distractu leuiter ue quandoq Librarius R,

4, 8, 31, 40, 69, 151, 172, I9I, 203. Ex quo colligitur nullum

ceterorum codicum a codice R dependere.

158

16o. LIBER DE PRAEDEST. ET PRAESC.

Codex S una cum P, P, P; saepius ab aliis dissentit : 7, 30, 34. 47, 65, 83, 87, 128, 175. Patet ergo codices recentes P; Pz

P, ex codice S esse transscriptos. Sed librarius P;, insuper alio textu ignoto utens, quaedam postea immutauit : 6, 9, I0, 74, 123/124, 124, 141, 142, 223. Codex autem P,, cum iam textum correctum codicis P, exhibeat et propria menda adiciat(8), ex codice P, transscriptus intelligitur. Codicem M, esse apographon codicis S ex annotationibus librarii et ordine librorum constat. Codex P saepius cum codicibus O P, E consentit : 23, 39, 44, 50, 57, 60, 81, 84, 95, 96, 121, 130, 178, 194, 197, 237, 244. Sed codices O P, E niultoties etiam singillatim peccant : O: 5, 40, 41; 04708; 124, 199, 232. 2P1* 7/9, 21; 23,06, 97/f00 E67 23/22, 24/26, 58, 69, 116. Constat ergo codices O P, E a codice P esse -deriuandos. Codex L,, textum saepe liberrime tractans (1/2, 6, 9, 13/14, 31/32, 34, 39), fere omnia menda codicis O modo enumerata continet. Vnde sequax illius considerandus est. Frequens uero consensus codicum O L, et P, fontem communem ignotum x; indicare uidetur : 5, 6, 11, I5, 34, 42/43, 53, 64/65, 74/80, 123, 125/120. Codices M, et M, ex codice E esse descriptos cuilibet compertum est, qui annotationes marginales in illis codicibus consideret. Dum uero haec posterior affiliatio codicum satis patere uidetur, difficilius definitur, qua ratione codices uetustissimi R et S cum P cohaereant. Codex P quidem eiusque sequaces pluribus mendis a codicibus R et S seiunguntur : 39, 60, 8r, 84, 95, 194, 197, 206, 372, 404, 410, 4I3, 414, 471. Ergo codices R et 5 a P non dependent. Quaedam autem lectiones communes R et S satis mendosae uidentur, ut fontem communem x; inferri necesse sit : 79, 134, 219, 260, 294, 392, 442. Sed si librarius P quodam emendandi ingenio uiguerit, menda enumerata codicis x, fortasse propria sponte correxerit ; quod tamen ut affirmemus, sufficiens fundamentum

non

adesse uidetur. Ideoque codicem P ex archetypo deriuandum censemus. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Textum ex consensu x, et P restituimus. Vtraque traditione dissentiente, potius quam lectiones politiores, quae saepe in P inueniuntur, lectiones eligimus, quae omnibus perpensis dictioni lullianae magis consentaneae uidentur. Rarissime tantum textum ipsius archetypi, manifeste corruptum, conlectura corrigendum censemus : 168, 449.

LIBER DE PRAEDESTINATIONE ET PRAESCIENTIA

CODICES Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV) f. 425vb-427vb.

Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 996 (X VI) Int. II f. 35v-43r. München, Staatsbibliothek, Clm. 10567 (XVII) Int. V f£. 1r-7r. München, Staatsbibliothek, Clm. 10580 (XVII) f. 34t-44v.

München, Staatsbibliothek, Clm. 10563 (XVII) Int. VIII f. 11v16r. Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 1278 (XV) f. 79va-82va.

—

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16615 (XIV in.) f. 6ov-62v. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 3446 A (XV/XVI) f. 115t-121t.

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15097 (XVI) f. 221-32r. Paris, Bibliothéque Mazarine,

3501 (XVII) £f. 127t-131r.

Paris, Bibliothéque Mazarine, 3502 (XVII) Int. IV, p. 1-15.

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16111 (XIV in.) f. 191ra-193vb. —

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 14713 (XIV) f. 131ra-132vb.

LIBER

DE PRAEDESTINATIONE

ET PRAESCIENTIA

DE PRAEDESTINATIONE ET PRAESCIENTIA? LIBER DE PRAEDESTINATIONE

CONTRA IvDAEOSb

LIBER DE PRAEDESTINATIONE* DE PRAEDESTINATIONE ET LIBERO ARBITRIO? DE

PRAEDESTINATIONE?

a — Pasquar (Vind. I, 372) b — AmRi4s DE LovoLA (p. 46) c — ALPHONSUS DE PROAZA d — L, falso hunc titulum ad aliud opus pertinentem (cf. Gl dn ; Av 111 ; CA roo) nostro opusculo imponit QuoemMà

*

162

160. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

Deus, cum tua perfectissima sapientia et iustitia. Incipit Liber de praedestinatione et praescientia. Quoniam plures homines determinare nesciunt de praedestinatione neque de praescientia, supponentes omnia uenire ; necessario, quia praedestinata uel praescita, cum sapientia Dei

sit perfecta

et infallibilis,

negligunt bona facere, mala quod obstinati non timent fore remouendam eorum 10 componemus hunc librum pertinax malitia 'extirpari.

omnia

praeuidens,

ideoque

etiam patrare non pauent, propter in mortali peccato manere, idcirco nequitiam cogitantes incipientes, ; ex cuius utilitate poterit eorum

DE DIVISIONE LIBRI

Diuiditur liber iste in tres distinctiones. In prima distinctione tractabimus de nouem principiis et decem regulis Artis 15 generalis. In secunda determinabimus de ideis. In tertia deter-

minabimus de sapientia et iustitia et perfectione Dei. Et primo de prima distinctione.

De prima distinctione [De nouem principiis et decem regulis]

20

Principia Artis generalis sunt haec : (1) Bonitas, (2) magnitudo, (3) aeternitas, (4) potestas, (5) sapientia, (6) uoluntas, (7) uirtus, (8) ueritas, (9) gloria. Cuiusque Artis regulae sunt istae : (1t) Vtrum sit ? (2) Quid est ? (3) De quo est ? (4) Quare est ? (5) Quantum est? (6) 1 perfectissima] perfecta P, 1/2 Deus — praescientia] oz;. OP, ; Deus cum tua sanctissima sapientia, uoluntate, potentia cumque iustitia incipit liber de praedestinatione et libero arbitrio L, 4 neque| nec OPc et Tz Pc de] oz. JE IE uenire] unire R 5 quia] quae P, cum] quando O sapientia] scientia OP4L, 6 et] oz. OP4L, infallibilis] corr. is infallibiliter P,; infallibiliter P, ; ineffabiliter OP4L, praeuidens] prouidens P; ideoque] ideo T * facere] add. et $P,P, mala] agg. autem P, patrare] perpetrare SPEDSD 8 quod] quid R mortali peccato] peccato mortali $P,P.OL, ; peccato P, 9 fore remouendam] remouendum fore P, fore — nequitiam] ad remouendam nequitiam eorum L, incipientes] corr. in incipimus P,; add. super lineam incipimus O ; incipimus P4L, 10 componemus] corr. i? componere P,; add. super lineam componere O ; componere P,P4L, 11 pertinax] om. OP4AL4 12 diuisione] zz. huius $P,P,P,EOL, 13 liber iste] iste liber NIDCPED TS 13/14 In — tractabimus] prima L, 15 secunda] aZ. distinctione OP, tertia] add. distinctione OP, 18 De - distinctione] oz;. PROP4L, 20 Artis generalis] generalis artis OD, ; generalia Li 21 aeternitas] duratio P, 21/22 potestas — gloria] etc. E 23 Cuiusque] huius POP,E ; eiusdem quoque EIE Artis] add. generalis P, Cuiusque - regulae] regulae autem artis P, 24/26 Quare —- est] etc. E

160. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

163

2; Quale est ? (7) Quando est ? (8) Vbi est ? (9) Quomodo est ? Et (10) cum quo est ? Cum quibus uenari intendimus ideas, praedestinationem et praescientiam et per consequens praedestinatum et praescitum.

i»

Bonum est, quod sapientia Dei et eius iustitia sint perfectae, etiam

magnum,

aeternum,

possibile,

intelligibile,

amabile,

uirtuosum, uerum et gloriosum est. Tales autem propositiones necessariam ueritatem important, ita quod impediri non possunt. Deus enim hoc impedire non posset ; nihil enim agit 35 contra se ipsum. Si ergo haec ueritas ab ipso Primo non est impedibilis, neque etiam ab alio multo magis. I. Si autem quaeratur : Vtrum Deus idem sit cum sua sapientia, iustitia et perfectione, ita quod unum praedicetur de alio, respondendum est, quod sic. Patet autem hoc, quia 4o bonum est, magnum etiam et aeternum est etc. Tales autem propositiones sunt primitiuae, uerae | et necessariae. R rg9itb 2. Deus | est ens singulare. In quo bonum est, quod suaS 15:tb bonitas sit infinita. Et magnum est, quod sua magnitudo sit immensa. Et aeternum est, quod sua aeternitas sit singularis. 4; Et est possibile, quod sua potestas sit purus actus existendo et agendo et etiam absolutus. Et sic de aliis suo modo. 3. Deus non est de aliquo sibi praeiacente, cum sit im |men- E 426ra sus et aeternus.

4. Deus est ens formale et finale, eo quia simpliciter est 5o propter se, ab omni informitate semotus. 5. Deus non est quantus, cum sit immensus et aeternus. 6. In Deo nulla qualitas praedicamentalis esse potest, cum suae rationes sint proprietates infinitae, quas nullus attingit terminus. 5 7. Quando non cadit in Deo, cum sit de genere temporis, et Deus sit aeternitas. 8. Vbi non cadit in Deo, quia est de genere accidentis : Deus autem est immensitas. 9. Modus absolutus, quem Deus habet existendo et agendo, 6o est, quia est bonum, magnum et aeternum hoc esse etc. 1o. Illa, cum quibus Deus est, sunt suae rationes in super26 Et] oz. P 27 uenati intendimus] intendimus uenari R 30 perfectae] 31/32 possibile possibile] potens .OP, 31 etiam] oz. R onto SP POP 34 posset] z4d. de/. quia impediret se ipsum .$ ; aZ. quia im— est] etc. L4 36 etiam — nihil enim] nihil OP, ; quia nihil L, pediret se ipsum P3P,P; 37/38 sua sapientia] 37? idem sit] sit idem ROL, alio] ab alio etiam PE Patet — hoc] oz. L4 39 autem] oz. POP,E: sapientia sua D, ; add. et OP, 42/43 sua 41 primitiuae] primae OL, Tales] istae OL, 40 est?] oz. R 47 sibi] oz. SP4P4P, 44 est] oz. POP,.E bonitas] bonitas sua OP4L,, 93 insemotus] remotus POL,P,E 50 informitate] inferioritate POE 57 55 sit] add. scilicet quando PE ; add. quando OP, finitae] ozz. OP4L4 60 et] oz. SP4D. 58 autem — immensitas] ozz. E quia] «44. ubi POP,E hoc] oz. POL4,P,E

LI

164

16o. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

latiuo gradu existentes et agentes, cum infinitis et propriis correlatiuis intraneis. Per ea, quae dicta sunt de principiis et regulis, intendimus 65 inuestigare ea, quae in secunda et tertia distinctione dicentur. II De secunda distinctione

[De ideis]

Distinctio ista in tres partes est diuisa. In prima parte determinabimus de prima idea. Et in secunda de secunda 7o idea. Et in tertia de tertia idea. Et primo de prima. (I. DE PRIMA PARTE) DE PRIMA IDEA Prima idea est Deus. Et est, quia suus intellectus, qui cum ipso conuertitur, obiectat omnia, cum sit infinitus. Qui etiam 75 intellectus est ipsum obiectum, et fuit ab aeterno et erit in ae-

ternum ; et propter hoc dicitur intellectus idealis. Ipse intellectus est idealis, quia bonum est, quod attingat omnia intelligendo ; aliter malum esset, si aliquid ignoraret. Et magnum est, quod obiectet omnia ; aliter esset paruus. Et 8o est aeternus, quia ab aeterno in aeternum obiectat omnia. Est omnipotens, quia ab omni impotentia denudatus. Et amabilissimus, quia diuina uoluntas uult, quod intelligat omnia, | ne sit finitus atque otiosus. Et uirtuosissimus,

quia R :grva

omnia uirtuosissime obiectat. Et est uerissimus, quia omnia 85 uerissime intelligit. Et est gloriossisimus, quia omnia gloriosissime intelligit. Propositiones autem praedictae sunt primae, uerae et necessariae. Et non est aliquid, quod impedire possit. Deus non, quia impediret se ipsum ; neque ens finitum, quia non potest go impedire infinitum. Ostensum est ergo, per quem modum intellectus diuinus est prima idea et cum ipsa conuersus. | I. Quaeritur : Vtrum

diuinus intellectus attingat omnia,

62 gradu] oz. RP,P. ; om. sed add. in marg. 5$ 64 et regulis] oz. OL, 64/65 intendimus inuestigare] inuestigare intendimus OP4L, 65 dicentur] dicuntur SPP, ; corr. ex dicuntur P, 68 est diuisa] diuisa est POP, 69 Et] oz. E in] oz. R ; oz. sed add. super lineam P 69/70 secunda idea] idea secunda R 33 quia] oz. SP, ; om. sed add. super lineam P, *4 obiectat] obiectans 5 ; corr. ex obiectans P,; obiectat P, *4/80 cum sit infinitus — omnia] o». OP4L, *9 omnia] oz. RSP,P,P.; om. sed add. in marg. P 81 omni] oz. POL,P,E 83 Et] add. est $P,P,P, — 84 omnia!] oz. POP,E 87? autem] ox. 5P,P,DP., 88 aliquid] quid P 88/90 Deus - infinitum] oz. P, 93 diuinus intellectus] intellectus diuinus $P,P,P,

160. LIBER DE PRAEDEST. ET PRAESC.

165

tam uniuersalia quam particularia. Et respondendum est, 95 quod sic, quoniam ipse est simpliciter ideatus. Et hoc bonum est et magnum, aeternum etc. sine aliquo impedimento. 2. Quaeritur : Quid est prima idea ? Respondendum, quod est Deus et omnes suae rationes, eo quia est primum obiectum diuini intellectus, qui cum Deo et suis rationibus conuertitur. 100 Et hoc bonum est, magnum, aeternum etc.

Quaeritur : Prima idea, quid habet in se sibi coessentiale ? Respondendum,

quod sua infinita correlatiua, scilicet infini-

tum intelligentem, intelligibile et intelligere. Intelligens autem attingit in sua intelligibilitate intrinseca omnes ideas intrin105 Secas, quae cum ipso intellectu conuertuntur et per consequens cum suis correlatiuis.

| Et hoc bonum,

| magnum,

aeternum $ 131va

est etc.

E 426rb

3. Quaeritur : Prima idea de quo est ? Respondendum, quod de se ipsa, cum non habeat aliquod praeiacens ; et est de suis

110 correlatiuis ideans,

infinitis,

ideatum,

sine quibus esse

ideare,

primitiuis,

non

potest, scilicet

ueris et necessariis,

ita

bene, magne et aeterne etc., quod impediri non potest. 4. Quaeritur : Prima idea quare est ? Respondendum est, quia primitiua, uera et necessaria est formaliter et | finaliter. P 6r: 1:1; Formaliter,

quia est ex

suis correlatiuis

intimis ; finaliter,

quia simpliciter propter se ipsam est. Et hoc bonum, magnum, aeternum est etc.

5. Quaeritur : Prima idea quanta est ? Respondendum, quod non est quanta, cum sit causa quantitatis, eo etiam quia est 120 immensa et aeterna, et hoc bene, magne, aeterne etc.

6. Quaeritur : Prima idea qualis est ? Respondendum, quod non est qualis qualitate praedicamentali, sed | est qualis R 191vb obiectando omnem qualitatem praedicamentalem, et existendo omnes 12

^

proprietates

infinitas,

scilicet

suasmet

bonitatem

uidelicet et magnitudinem etc. Quod impediri non potest, cum sit bonum, magnum,

aeternum etc.

7. Quaeritur : Prima idea quando fuit ? Respondendum, quod quando non debet proprie dici in Deo esse, quia est de genere temporis ; Deus autem est aeternitas. Ipsum autem

sine — impedimento] oz. 96 et] oz. POP,E 95 simpliciter] supra POP,E 97/100 Quaeritur : Quid - etc.] oz. 97 Respondendum] a4Z. est POE P4 104/103 intrinsecas] intrinsecatas R.$ et] est OL, 98 est!] oz. POE D: 107 est] oz. OP,E magnum] add. est et E 106 bonum] z4ZZ. est POP, 116 simpliciter] fieri po115 quia est] est quia R 114 quia] quod PEP, 123 obiec121 Respondendum] aZ4. est POP,E est] oz. E test( ?) E 123/124 et existendo] causando $P,; existendo tando] obiectiue ad OP4L, 124 omnes] add. super lineam qualitates P; ; P, ; existendo corr. ex causando P; 128 uidelicet et] suasmet] suammet P,P.;; suam OL, add. qualitates P, 125/126 Quod - etc.] oz. OP4L, om. sed add. super lineam uidelicet S ; om. PSP, esse] add. quando 3P,P,P; 128 quando] oz. $P;,P,P,

LI

16o. LIBER DE PRAEDEST. ET PRAESC.

166

13o tempus obiectatum ab aeterno ipsa idea est met. Et hoc bonum, magnum et aeternum est.

8. Quaeritur : Prima idea ubi est. Respondendum est, quod in se ipsa. Immensa enim est, et ipsum ubi ab aeterno obiectatum idem est cum sua idea. Extrinsece autem est ubique,

13; cum sit immensa.

Et hoc bene, magne, aeterne etc.

9. Quaeritur : Quomodo prima idea obiectat et secundam ideam et tertiam ? Respondendum, quod bene, magne, aeterne etc., quoniam sicut et nos praeterita praesentialiter obiectamus, sic et prima idea omnia temporalia etiam aeter14o naliter obiectat multo melius. IO. Quaeritur : Cum quo idea prima disparata est ab omni impedimento, motu et successione ? Respondendum est, quod cum

sua bonitate, magnitudine,

etiam aeternitate etc.

Diximus de prima idea, deducendo per principia et regulas 14; Ártis generalis, quam praedestinationem et praescientiam uocamus ; et hoc dignum et iustum est.

(a. DE SECVNDA PARTE) DE SECVNDA IDEA Secunda idea dupliciter consideratur, obiectiue et sub15o jectiue. Et primo de primo modo. Idea est substantia, quae cum suis accidentibus in potentia consistit, ut substantia beati Petri, quae consistebat in potentia, antequam fuisset genita. Ipsa uero fuit deducta in potentia ex suis parentibus naturaliter, eo quia habuit subiectum spe155 cificum deriuatum a primo subiecto proprio. Et hoc bonum, magnum, durabile est etc. Aliter non esset natura in successione, neque per consequens generatio. Talem substantiam in potentia cum accidentibus suis obiectat prima idea, sicut ipsa existit in subiecto, tempore et huiusmodi. 160

Secundus modus,

quo idea secunda dicitur obiectata, est,

quia prima idea obiectat eam aeternaliter, licet ipsa secunda idea noua sit subiectiue, et mutabilis de potentia in actum. Et sic patet, per quem modum prima idea | est immutabilis, eo R 192va quia bonum est, magnum et aeternum, quod immutabilis 165 consistat.

I. | Quaeritur : Vtrum substantia existens in potentia de- E 426va beat dici idea ? Respondendum,

130 ipsa] R ; corr. 7anu scilicet ipsa 131 et] oz. PO 139 etiam] et P ta P,; disseparata

quod sic. Ratio huius est,

in ipsamet P ; ipsamet 5P,P,P.OL,P,E est] add. ab alia P ; add. scilicet ipsa OP4E met] RPE ; oz. 5P,P,P,OP, 132 est?] oz. POP, — 133 ipsa] ipso PE 134 sua] oz. R.$ 141 disparata] distemparata 5 ; distemparata corr. in disseparaP, 142 motu] remota $P;; corr. ex remota DP,; oz. E

143 etiam] et R 151 in] oz. R. 155 subiecto] aZZ. naturali OP4L,

^ 154 habuit] habeant POP,; habebat E

160. LIBER DE PRAEDEST. ET PRAESC. 167 quia prima idea sic obiectat esse eam in tempore et aliis accidentibus, sicut ipsa est sustentata. Et hoc bonum, magnum, 17o aeternum est sine aliquo impedimento. 2. Quaeritur : Quid est secunda idea ? Dico, quod est obiectum habens duos respectus, | uidelicet unum subiectiuum S :51vb nouum et causatum, alium uero non nouum, sed aeternum ob-

iectiue, ut supra dictum est.

175 .Quaeritur : Secunda idea quid habet in se ? Dico, quod duos respectus ;unum

subiectiuum,

naturalem

et nouum ; alium

obiectiuum, antiquum et naturalem quoad diuinum intellectum ; etiam quoad diuinam bonitatem, magnitudinem et aeternitatem etc. 180 — 3. Quaeritur : De quo est secunda idea ? Dico, quod de duobus respectibus praedictis. 4. Quaeritur : Secunda idea quare est ? Respondendum, quod formaliter, quia obiectata aeternaliter et de nouo creata subiectiue ; et finaliter,

quia intellectus

diuinus

omnia

ob-

iectat propter se, et ipsa est creata ad eius seruitium. 5. Quaeritur : Secunda idea quanta est ? Dico, quod ipsa est subiectiue tanta, quanta potentia existit substantialiter et accidentaliter. Et dicitur tanta, quia prima idea tantam obiectat ipsam, quanta ipsa est. Verumtamen non est quanta 19o quantum ad primam ideam, cuius obiectum est absolutum ; et hoc est quia bonum, magnum, aeternum etc. est. 6. Quaeritur : Secunda idea qualis est ? Dico, quod subiectiue est qualis, habens qualitatem praedicamentalem ; non autem in quantum est obiectiue, quoniam aeternum obiectum

18

19

A^

A^

est ; quod bonum, magnum

etc. est.

7. Quaeritur : Secunda idea quando fuit ? Dico quod fuit in tempore subiectiue, quoniam prima idea obiectauit eam in illo tempore, in quo creata fuit siue genita in potentia; sed obiectiue non est in tempore, eo quia ab aeterno obiectum 200 fuit. 8. Quaeritur : Secunda idea ubi est ? Dico, quod subiectiue in subiecto, in quo est potentialiter. Verumtamen obiectiue non est in loco praedicamentali, eo quia est in intellectu diuino ab aeterno obiectata. 205 9. Quaeritur : Secunda idea quomodo est ? Dico, quod subiectiue est | per illum modum,

quo creata est et in subiecto R igzrb

sustentata. Obiectiue autem est per illum modum, per quem

169 magnum] add. et $P,P4P; prima] comi. cum P4,P,P,; alia R$POE 173 causatum] creatum $P,P,P.; quantum POL4,E uidelicet] oz. R 182 Respondendum] az4. est 178 et] oz. POP,E quod] oz. $P,P,DP, 194 aeternum] 183 obiectata] ed. est $ — 191 est!] oz. R ; dico OP, 199 obiectum] obiectata OL, 197 obiectauit] obiectat POP,E om. POP4E 206/207 quo - modum] oz. 5P;P, 206 quo] quod PE 203 loco] aliquo R

168 172 175 SE

P,OBíL,

160. LIBER DE PRAEDEST. ET PRAESC. intellectus Dei ab aeterno obiectat eam in bonitate, magni: tudine etc. IO. Quaeritur : Secunda idea cum quo est? Dico, quod 210. effectiue est cum agente naturali, qui deduxit eam in potentia 168

in subiecto, in quo est ; et obiectiue cum intellectu diuino, sicut effectus cum sua causa, qui obiectat eam cum bonitate,

2155.

magnitudine etc. Diximus de secunda idea. Et ostendimus modum, quo distincta est subiectiue et obiectiue. Et per ea, quae dicta sunt, potest humanus intellectus cognoscere, per quem modum homo est praedestinatus siue praescitus, remanente diuino intellectu immutato in bono, magno,

220

aeterno etc.

(ur. DE TERTIA PARTE) DE TERTIA IDEA

Diuiditur autem ista idea quemadmodum et secunda. Verumtamen aliud iudicium est de ista, quoniam per istam acquiritur meritum, non autem per secundam. 22; Beatus Petrus, quando fuit deductus | de potentia in actum P 6iv et fuit in statu eligendi bonum et euitandi malum, tunc bonum fuit, quod haberet liberum arbitrium ad acquirendum uitia uel uirtutes ; et magnum

aliis subiectiue. 230 malum

fuisset,

fuit et durabile fuit ; et sic de

| Et si fuisset impeditus per primam ideam, E 426vb quia destrueretur

ordo

uniuersi,

et iustitia

Dei careret subiecto iudicandi pro bono et malo ; quod est impossibile. Dictus autem modus non est impedibilis neque impediri debet. Per Deum autem non, quia ageret contra se ipsum ; per aliud non, quia nihil potest impedire Dei iustitiam 235 Subiectiue.

I. Vtrum liberum arbitrium, quod habet homo ad eligendum et euitandum, sit a Deo datum ? Respondendum,

quod libe-

rum arbitrium, per quod homo bonum eligit, datum est a Deo, illud uero, per quod malum eligit, non est a Deo datum. | 24o Illud uero liberum arbitrium, quod homo habet ad eligendum S :32ra malum, dependet a nihilo, cum homo sit de nihilo deductus.

Et propter hoc dicitur, quod peccatum est nihil, cum sit contra esse, quod creatum est a Deo. Et talis or|dinatio bona, R tr9zva magna etc. est ; quae impediri non potest. 24;

2. Quaeritur

: Quid est tertia idea ? Respondendum

est,

quod est moralis habitus, sub quo homo potest bene agere uel male, et hoc subiectiue. Et est obiectum primae ideae, quae obiectauit ipsum ab aeterno, sicut quando actualiter est,

211 deduxit] deducit .$ 219 in] etiam R.$ 223 quoniam] ZZ. autem P, ; add. del. autem P. 232 Dictus — modus] Deus autem meus OL, 23$ et] uel POP,E 244 quae] et POP,E 246/241 agere — male] aut male agere .$

160. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

169

obiectat ipsum in tempore. Et hoc bonum, magnum etc. est ; 250 quod impediri non potest. 3. Quaeritur : De quo est tertia idea ? Respondendum, quod de suis partibus intimis. Prima pars est de actibus moralibus, quos acquirit homo ad placitum agendo uirtuose aut uitiose, et hoc subiectiue. Secunda pars est obiectiue a prima idea 25; causata, deducta de potentia in actum obiectiue. 4. Quaeritur : Tertia idea quare est ? Dico, quod formaliter est, quia prima idea obiectat ipsam esse subiectum ideae obiectatae et in quantum est subiectiua. Finaliter est, ut agens agat ad placitum moraliter bene uel male. 260 — 5. Quaeritur : Tertia idea quanta est ? Dico, quod subiectiue est tanta, quantus est habitus, sub quo agens in agendo bene uel male acquirit meritum uel demeritum. In quantum uero obiectiua, non est quanta, quia sic est prima idea, quae est infinita et nullo termino terminata, cum sit aeterna.

265

6. Ouaeritur : Qualis est tertia idea ? Dico, quod ipsa est qualitas propria et praedicamentalis, in quantum est subiectiua, eo quia est per accidens. Sed obiectiue non est qualis, eo quia est proprietas aeterna. 7. Quaeritur : Quando fuit tertia idea ? Dico, quod sub270 jiectiue tunc fuit, quando fuit in tempore, in quo tempore fuit ideata. Sed in quantum obiectiua, fuit in aeternitate. 8. Quaeritur : Tertia idea ubi est ? Dico, quod subiectiue est in homine de tali habitu habituato. Verumtamen obiectiue est in se ipsa, eo quia Deus aeternus et inmensus est.

27;

9. Quaeritur : Tertia idea quomodo

est ? Respondendum,

quod est per illum modum, per quem prima idea sequitur tertiam subiectiue obiectando ipsam, quia obiectat hoc, quod homo agit in illo tempore, in quo agit. Modus autem, quem prima habet in tertiam et nouam, est modus bonus, magnus, 280 aeternus etc.

IO. Quaeritur : Cum quo conueniunt in tertia idea subiectum et obiectum ? Respondendum, quod cum hoc, cum quo agens agit subiectiue ad placitum, et cum hoc, cum quo prima idea illud obiectum bene et iuste obiectat, quoniam si homo bene 28s agit, prima idea praedestinat ipsum ad bonum; et si male agit, iustitia Dei praescit ipsum ad malum. Dictum

est de tertia idea | secundam

modum

Artis gene- E 427a

ralis. Et per ea, quae dicta sunt, intellectus ipsam potest cognoscere et de ipsa determinare.

250 quod] et P 233 acquirit] quaerit .$ add. si R 275 Respondendum] aZ4. est P

260 Tertia] ipsa R.5 263 quia] 288 ipsam potest] potest ipsam R

L3

170

16o. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

III 290

De tertia distinctione Quae est de sensitiua

| Distinctio ista diuiditur in quattuor partes. In prima parte R 19zvb determinabimus de perfectione Dei, sapientia et iustitia. In secunda determinabimus de praedestinato, in tertia de prae295 Scito, in quarta de consilio. Et primo de prima parte. (I. DE PRIMA PARTE) (DE PERFECTIONE,

3oo

305

310.

31;

SAPIENTIA ET IVSTITIA DEI)

Bonum est, magnum est, durabile est, possibile est, intelligibile, amabile, uirtuosum, uerum et gloriosum est, quod diuina sapientia et diuina iustitia sint aequiualentes existendo et agendo in praedestinando beatos et praesciendo damnatos. Et hoc bonum, magnum | etc. impediri non potest. A Deo non, S 1:32rb quia non potest impedire se ipsum ; neque ens inferius, quia tale est impotens respectu superioris. I. Vtrum in praedestinando et praesciendo diuina sapientia et diuina iustitia habeant actus aequales et etiam simul? Respondendum, quod sic, quia idem sunt ; aliter enim praedictae propositiones essent impeditae et difformatae ; quod est impossibile. 2. Quaeritur : Quae est perfectio diuinae sapientiae et iustitiae ? Respondendum, quod actus communes diuinae bonitatis etc., quoniam quidquid scit diuina sapientia, iuste scit et iuste agit ; et tantum iuste, quantum bene, magne etc. 3. Quaeritur : De quo est ille actus aequalis diuinae iustitiae et sapientiae ? Respondendum, quod de intelligere et iudicare, quae conuertuntur cum bonificare, magnificare etc. 4. Cum sapientia Dei sciat praescitum et praedestinatum ab aeterno, et iustitia non iudicet nisi secundum

tertiam ideam,

quaeritur : Quare iustitia habet aequalem actum.cum sapien320 tia ? Respondendum est per hoc, quia sunt aequales obiectando secundum primam ideam, et etiam subiectiue secundum tertiam. 5. Quaeritur : Quot sunt actus sapientiae et iustitiae Dei ? Respondendum, quod tot, quot sunt obiecta et subiecta. 32; 6. Quaeritur : Qualis est actus iustitiae in praedestinato et praescito, et qualis etiam sapientiae ? Respondendum, quod bonus, magnus etc. Ratio huius est, | quia actus praedestinati P 62r

294 praedestinato] praedestinatione. R.$ 298/299 intelligibile] aZZ. est .$ 300 iustitia] add. sic R 304 est impotens] ens impotens est P 306 simul] similes .$ 318 nisi] ozz. .$ 319 habet] habeat R 323 Dei] adZ. et R

160. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

I71

est bonus ; et sic est ipse bene iudicatus. Actus uero praesciti est malus ; et ideo est iuste iudicatus. Tale autem

iudicium

55» bonum Dei sapientia ignorare non potest. 7. Quaeritur : Quando est ille actus, scilicet praedestinati et praesciti ? Respondendum, quod tunc, quando subiectum patitur, secundum quod significatum est in tertia idea. 8. Quaeritur : Cum iustitia Dei sit aeterna, quaeritur : Vbi 33; est suus

actus

iudicandi

praedestinatum

et praescitum? |R 195ra

Respondendum, quod est ibi, ubi sapientia Dei ipsum intelligit, et hoc obiectiue ; sed in tertia idea est subiectiue.

9. Quaeritur : Quomodo actus sapientiae Dei et iustitiae sint perfecti in subiecto, in quo agunt ? Respondendum, quod 34o per illum modum, quo sunt idem bene, magne etc. Et iste modus identitatis declaratur in prima distinctione. IO. Quaeritur : Cum quo consequitur iudicium primae ideae ad actum tertiae ? Respondendum, quod cum hoc, quod congruit bonitati, magnitudini diuinae etc. ; etiam cum hoc, quod

34; meruit uel demeruit iudicatus uel praescitus homo, quoniam quale est antecedens, tale debet esse consequens. Diximus de perfectione Dei, iustitia et sapientia ; et declaratum est, quomodo | sunt aequiualentes in iudicio. E 427tb II. DE SECVNDA PARTE OVAE EST DE PRAEDESTINATO

350 Beatus

Petrus,

et sic de aliis beatis praedestinatis,

ante-

quam fuisset praedestinatus moraliter quoad suam bonitatem, magnitudinem etc., fuit ante obiectatus quam creatus ; ut patet per primam et secundam ideam. Et hoc bonum, magnum 355 etc. non potuit impediri. Vnde sequitur, quod suae moralitates ante fuerint obiectatae quam creatae. Et si de necessitate uenissent, non fuissent in potentia in secunda idea moraliter.

Patet ergo, quod sua praedestinatio non fuit coacta obiectiue, sed ordinata, ut sit ; et etiam subiectiue.

360

I. Vtrum

praedestinatio

Respondendum,

beati

Petri

quod sic, obiectiue ; non

fuerit

necessarie ?

autem

subiectiue.

Sicut exemplificamus in pictore et pictura ; quoniam quando |5 :32va figura imaginata a pictore educta est in pariete, est necessitata, ut sit, quando est ; non autem in fieri, quoniam libere 365 producit ipsanj de potentia in actum, sicut etiam libere producit de potentíà in actum ideam, quam habet in mente. Et de hoc quilibet artifex experientiam habere potest in se ipso; ex qua potest generare scientiam. 328 est ipse] ipse est .$ 329 iuste] oz. 9 334 Quaeritur] 4e. .$ 336 Respondendum] ZZ. est .$ est] oz. P 339 perfecti] oz. 5 347 Dei] add. et p 350 praedestinato] praedestinatione .$P 356 fuerint] fuerunt P 360

fuerit] Ze/. fuisset P

365/366 libere producit] producit libere P

172

16o. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

2. Quaeritur : Quid fuit praedestinatio beati Petri, quando 37» fuit praedestinatus subiectiue ? Respondendum, quod fuit congruitas siue concordantia inter praedestinationem obiectiuam et subiectiuam, quae simul conuenerunt in re quoad bonitatem, magnitudinem etc. . ; 3. Quaeritur

: De quo

fuit praedestina|tio

beati

Petri ? R 195rb

375; Respondendum, quod de aggregatione meritorum, uirtutum, subiectiue

et materialiter ; sed

formaliter

et obiectiue

de

bonitate primae ideae, magnitudine etc. 4. Beatus Petrus peccauit ter, quando negauit Christum. Et sic quaeritur : Quare sua praedestinatio remansit in poten38o tia, dum erat it peccato ? Respondendum, quod eo, quia subiectiue non fuit mortuus tunc; post uero fuit contritus subiectiue, recuperando habitum primum uirtuosum ; quam contritionem deduxit libere de potentia in actum. 5. Quaeritur : Quantum fuit hoc, quod beatus Petrus posuit 385 in sua praedestinatione de se et per se ? Respondendum, quod tantum, quantus fuit eius conceptus, contristando de commissis ; qui fuit bonus, magnus etc. 6. Quaeritur : Qualis fuit beatus Petrus in peccato, et qualis fuit, quando fuit contritus ? Respondendum, quod malus, 39» quando fuit in peccato ; bonus, quando contritus. Malus, quia acquisiuit culpam ; bonus autem, quia meritum acquisiuit. 7. Quaeritur : Praedestinatio beati Petri quando fuit ? Respondendum, quod quando mortuus fuit ipso uirtuoso existente, et hoc subiectiue ; obiectiue autem ab aeterno.

395

8. Quaeritur : Quando beatus Petrus erat in peccato, ubi fuit sua praedestinatio ? Respondendum, quod in potentia subiectiue ; obiectiue autem in actu quoad primam ideam. 9. Quaeritur : Quomodo beatus Petrus fuit praedestinatus ? Respondendum : Per hoc, quia fuit contritus subiectiue de 4oo commissis, et quia sua contritio fuit formata a prima idea bonificando, magnificando etc. IO. Quaeritur : Cum quo beatus Petrus fuit praedestinatus ? Respondendum, quod cum tribus ideis praedictis ; cum prima obiectiue, et cum aliis 4o; moralibus acquisitis.

subiectiue,

mediantibus

uirtutibus

Diximus de praedestinato. Et per ea, quae dicta sunt, potest homo de praedestinatione acquirere scientiam. III. DE TERTIA PARTE QVAE EST DE PRAESCITO

410

Pars ista est tertia, in qua determinatur

de praescito,

ut

312 in re] in iure P 381 post] Petrus 5 392 beati] oz. R.$ 393 quod] om. S 394 autem] uero .$ 395 erat] fuit P 397 autem] uero R ; ab aeterno - autem] oz. E 104 et] oz. P 410 determinatur] determinat P

160. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

173

puta de Iuda Scarioti, et aliis praescitis, qui tradidit et uen-

didit Dominum nostrum Iesum Christum. Ipsa praescitio uel praescientia fuit ab aeterno ; idem enim est cum

prima idea, et hoc obiectiue ; non autem subiectiue,

415 quia Iudas non fuit ab aeterno. Et tale scire est bonum, magnum, aeternum. Et hoc impediri non potest, quia si sic, ignorantia esset in potentia ab aeterno, quae esset mala contra bonum, parua contra magnum etc. ; quod est impossibile. I. Vtrum culpa Iudae, quam sciuit Deus ab aeterno, sit idea 420 in Deo. Dico, quod sic, obiectiue.

| Aliter intellectus Dei pate- R :93va

retur iniuriam ; quoniam sic ignorare posset. Quod sibile et contra diuinam bonitatem, magnitudinem 2. Quaeritur : Quid fuit culpa Iudae ab aeterno ? illud exemplum, quod fuit datum de Petro in

est imposetc. Solutio per pictore et

425 pictura.

3. Quaeritur : De quo erat illa idea Iudae, quando non erat ab aeterno ? Respondendum, quod non erat de aliquo subiectiue, eo quia subiectum non erat. Verumtamen est de se ipsa obiectiue, quia Deus est ab aeterno in aeternum.

430.

4. Quaeritur : Postquam Deus sciuit | ab aeterno Iudam S :32vb peccaturum, quare creauit ipsum et puniuit ipsum ? Respondendum, quod propter hoc, quia sciuit ipsum peccaturum. Et si non creasset, sua scientia fuisset | deceptio ; quod est impos- P 62v sibile. Etiam, ut iustitia Dei haberet subiectum.

Etiam, quia

435 Sciuit, quod ipse libere peccaret subiectiue. 5. Quaeritur : Quanta fuit culpa illa, antequam esset in actu ? Dico, quod tanta, quanta fuit in secunda idea in potentia. 6. Quaeritur : Qualis differentia est inter ideam subiectiuam 440 et obiectiuam ? Dico, quod idea obiectiua est in prima idea

aeterna ; et in secunda idea est in potentia ; et in tertia idea est in actu subiectiue. 7. Quaeritur : Idea Iudae quando fuit ? Dico, quod obiectiue est aeterna et extra tempus ; sed subiectiue fuit tunc, quando 445 fuit ideata. 8. Quaeritur : Idea Iudae ubi fuit incepta ? Dico, quod in tertia idea subiectiue ; in prima uero non est incepta. 9. Quaeritur : Quomodo ipsa idea Iudae fuit deducta de potentia in actum ? Respondendum, quod per illum modum, 45» per quem ideans ideat ideatum pictum in pariete ad placitum et libere. 418 414 et hoc] o». P 413 enim] oz. P 411 Scarioti] RP ; Scariotis 5 420 intellectus Dei] Dei intel415/1416 magnum] aZ. et R scire] oz. R 430 Deus sciuit] 429 quia] quod R 425 pictura] pictum P lectus P 434 subiectum] locum R ab - Iudam] Iudam ab aeterno 5$ sciuit Deus P 442 in] ox. R$ 439 differentia est] est differentia P Etiam] et P 449 actum] actu RP 444 est aeterna] aeterna est R ; aeterna .$

174

160. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

IO. Quaeritur : Cum quo Iudas fuit praescitus et non praedestinatus ? Respondendum, quod cum uitiis, deductis de potentia in actum contra uirtutes existentes in potentia in 1pso. Dictum est de praescito. Et ostensum est, per quem modum 45 Deus non habet culpam in praescito, sed potius actum iustitiae. IV. DE QVARTA PARTE QVAE EST DE CONSILIO

Ista quidem pars est de doctrina, quam debet habere quili460 bet, qui determinare uel considerare uult de praedestinatione et praescientia. Quae doctrina est ista, scilicet quod sciat debite dubitationem per modum quaestionis formare, quoniam dicere : utrum Deus sciat, quod hic homo sit praedestinatus aut damnatus

? —

ista quaestio non est bene formata,

quo-

465; niam Deus non obiectat disiunctiue, sed secundum quod ipsum obiectum

| est scitum

ab aeterno;

quoniam

sic obiectaretR 1953vb

dubie ; quod est impossibile. Et ideo sic deformando quaestionem | habent intellectum peruersum, et nesciunt ipsam sol- E 427vb uere. Angeli habent alium modum intelligendi praedestinationem 47 o et praescientiam Dei, quam nos habeamus ; et altior modus est nostro cum sint propinquiores Deo quam nos. Hoc autem idem est in modo eorum uolendi et recolendi. Et sic considerant suo modo, quod praedestinatus potuit esse praescitus et e 47 Il conuerso. Ratio huius est, quia iustitia Dei et sapientia aequaliter sunt perfectae ; et hoc bene intelligunt. Sed nos secundum nostrum modum intelligendi consideramus, quod beatus Petrus non potuit esse praescitus neque Iudas praedestinatus ; et sic ponimus, quod iustitia Dei est EN o perfecta et non sapientia, aut sapientia et non iustitia ; quod est impossibile. Et ideo consulo, quod ascendamus ad modum angelorum in considerando de praedestinatione et praescientia. Et hoc nobis est possibile, facta hypothesi, quod iustitia Dei et eius 48 S] sapientia sint aequiualentes in omnibus, ut in secunda distincoo

tione probatum est.

i

Iterum consulo, quod plus diligamus Deum quam timeamus, cum amor sit in altiori gradu bonitatis, magnitudinis etc. quam timor ; et quod plus diligamus ipsum quam nosmetipsos. 490 Et si hoc facimus, multum erimus ab errore huius quaestionis

prolongati. Iterum consulo, quod supponamus, quod Deus creauit nos ad se, non autem principaliter ad nos, cum finis sit altior

452 fuit] fuerat R

156 iustitiae] ad. et iuste P

164 est bene] bene est P uolendi] uolendi eorum .$

461 scilicet] uidelicet .$

466 sic] oz. R 471 altior] alter P 489 nosmetipsos] nosmet P

413 eorum

160. LIBER DE PRAEDEST.

ET PRAESC.

175

respectu ipsius, quam respectu nostri. Vnde sequitur istum 495 syllogismum esse uerum et necessarium. Si omne ens agens est uel agit propter finem, necessarium est, quod ens magis agens agat propter maiorem finem. Sed Deus est ens magis agens ; ergo agit propter maiorem finem. Isto considerato est homo magis promptus ad euitandum uitia et acquirendum uirtutes, 5oo ut magis amet et seruiat Deo quam sibi ipsi. Et ista est dispositio praedestinati. Cui dispositioni iustitia et sapientia Dei deficere non possunt, cum sit bona, magna etc. illa dispositio praedestinati. Dedimus consilium ad euitandum periculum praedictum. 5o; Quod consilium datum est per uirtutem suppositionum praedictarum. Quod quidem consilium ex pluribus suppositionibus et probationibus aliis posset efficaciter confirmari, quae breuitatis gratia dimittimus subtiliter intuenti.

Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus istum li5310 brum mense Aprilis anno 1310 incarnationis Domini nostri Iesu Christi. 498 est homo] homo est P

500 amet] donet P

js Apis dis

y bitery sui Pica emet

aerga Dag

deswatruisgrto egLast

n2 AID t pes trug 5o "aum msc oncsbsre: "4pwbissot cit c; Imtcoe tota aqu

t

-sequib v *te t

ihi

Bhoqeib

IMtità.

visi

ic tubas:

xj

Hos auaiysan

Is seti

s201.051

sides

s M

rar:

SHE

) bw vbnariu» bes edam otn aigu

(o: did I$ Tarn atm. ULM

Dico efH

oU

s

Jia

Aa

tr»

qun

. di

Sacre tsbaaq oitis "eOq

et ansotisb

BLISLIDUMM nun

E

I6I

LIBER DE MODO NATVRALI INTELLIGENDI Parisii, 1310 V

A

o d:]kns B

Ec uM

4 ogost- Bd! xdi

GHBOLIIHTME arf Belus

^

yt

-

-

e

'

AD LIBRVM

DE MODO

NATVRALI

INTELLIGENDI

PROLEGOMENA Libro de praedestinatione et praescientia uix confecto, dicta quorumdam hominum, in media uniuersitate Parisiensi propalata, Raimundum statim ad materiam ampliorem tractandam compulerunt. Neque enim, modis intelligendi et credendi aut confusis, aut summopere discrepantibus, ignorare potuit nunc sui muneris esse, ut Parisiis suam de intellectu naturali doctrinam explanaret. . Decennio quippe elapso multum ad naturam intellectus ac fidei intellectusque necessitudinem perquirendam elaborauerat, ut praesertim Dzsputatio fidei et intellectus (in Monte Pessulano Octobri r303 composita) (!), Liber de intellectu (ibidem Ianuario 1304 conscriptus) (?), Liber de ascensu et descensu intellectus (ibidem Martio 1305 confectus) (?), Liber de refugio intellectus (ibidem Decembri 1308 inceptus) (5), Liber de comuenientia fidei et vntellectus in. obiecto (in Monte Pessulano Martio 1309 compositus) (5) comprobant. Positum ergo iam largissimum erat fundamentum, supra quod doctrina de modo naturali intelligendi exaedificari potuit. I.

DE

INTENTIONE

LIBRI

Raimundo occasionem libri scribendi dederunt illi doctores Parisienses, qui plures fidei sententias, ut Deum esse infiniti uigoris uel mundum nouum esse, naturaliter, id est lumine solius rationis, a fide non illuminatae, intelligi posse negarunt. Qui etiam illud placitum generale protulisse dicuntur, fidem catholicam, solo intellectu naturali spectatam, magis improbabilem quam probabilem esse, uidelicet homines, naturaliter intelligentes, necessario inuenire plura et efficaciora argumenta contra fidem, quam pro fide facientia. Constat

strenuissimos

Aristotelis

et

^Auerrois

asseclas,

ut Iohannem de Ianduno (9, Antonium de Parma (?), Marsilium de Padua(3), haud semel similiter esse locutos. Nec adeo multum differre videtur, quod artistae moderatiores, ut Bartholomaeus de Brugis (?), de hac re sentiebant. Quin (1) Glcxz (A575 s Plac tx. (2) (3) (4) (5)

GI Gl Pla Gl

db ; CA 4o ; Pla 120. dk ; CA 48 ; Pla 132. 158. ej ;CA 110 ; Pla 164.

(6) Cf. Introductio generalis : ROL V (1967) 25 ; 57-59.

(7) Ibidem, 43-44.

(8) Ibidem, 64-65.

(9) Ibidem, 46-48.

180

r6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

etiam theologiae magistros inuenies, ut Iohannem de Polliaco (19), Aristotelem tanti facientes, ut eius sententias fidei contrarias naturali intellectui probabiliores dicerent ipsa ueritate diuinitus reuelata.

Contra eos omnes, qui modum naturalem intelligendi cogitationi Aristotelis eiusque Commentatoris plus minusue adaequare uidebantur, Raimundus ueram uim intellectus naturalis explanare intendit. Munus totius operis praecipuum fuit, ipso fatente,

ut rationibus

naturalibus,

hoc est rationibus,

non absque intellectu credendis, sed etiam philosophis uere intelligendis, fidei sententias, in primisque infinitatem diuini uigoris et nouitatem mundi, probaret. Quod ut melius assequeretur, uniuersam philosophiam, scilicet philosophiam naturalem, mathematicam, theologicam censuit esse breuissime percurrendam. Ita enim sperauit se totum naturalis intelligentiae ambitum patefacturum simulque ostensurum philosophiam,

theologiae

consentaneam,

nec

sensui,

nec

imaginationi, nec intellectui, nec experientiae contradicere. Intentio ergo Raimundi naturam et uim uniuersam intellectus humani ab infimis naturae regionibus ad secreta Dei altissima percurrit. 2. DE VIA AC RATIONE

LIBRI

Expressis quidem uerbis Raimundus in hoc libro ''per intelligibile, non per credibile, per rationabile, non autem per irrationabile" procedendum dicit. Philosophos igitur alloquens, consulto uiam philosophiae eligit, quam tamen, ut in distinctione octaua patebit, non usque ad extremum sine adiutorio habitus fidei prosequitur. Sed iudicio Raimundi uera philosophia in homine, habitu fidei instructo, non desinit, sed tamquam ancilla theologiae seruitium dignissimum praestat. Liber in octo distinctiones diuisus est. Primo Raimundus modum intelligendi cum adiutorio sensus describit. Secundo, quid imaginatio ad intelligendum conferat, breuiter perquirit. Tertio agit de natura ipsius intellectus, quam etiam habitu fidei adueniente non amittit. Quarto diutius in modo logico describendo immoratur, quinque praedicabilia, decem praedicamenta, syllogismum, paralogismum pertractans. Quinto philosophiae naturalis summa capita breuissime perstringit. (10) Ibidem, 78-79.

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

zi8r

Sexto modum intelligendi mathematici exponit, ut in geometria, arithmetica, astronomia patet. Septimo de modo intelligendi moralis philosophiae disserens, septem uirtutes et septem uitia principalia pertractat. Octaua distinctio, quae est de modo intelligendi philosophice et theologice, utpote distinctio maximi momenti, fere tertiam partem totius operis occupat. Primo centum enumerantur positiones, ex philosophia et theologia mixtae quarum oppositum intelligi nequeat. Secundo centum propositionibus potestas Dei infinita explanatur. Tertio centum adduntur quaestiones, quarum solutio patet in centum positionibus,

primo enumeratis.

Itaque Raimundus in Libro de modo naturali intelligendi repetitione quadam sterii; minime contentus, omnibus neruis uim ac uigorem intellectus naturalis penitius perquirere contendit, ut doctores Parisinos, quos falsis et erroneis imbutos uidebat principiis, efficacioribus argumentis conuinceret. E. DE AVCTORITATE

LIBRI ET COMPOSITIONIS TEMPORE

In rubrica finali ipse Raimundus testatur se librum mense Maii anni r310 Parisiis in monasterio Cartusiensi confecisse. Cui testimonio fidendum est, cum et uniuersa cogitandi dicendiue ratio auctoritatem libri confirmet. Adde, quod in quarta distinctione Liber de mowis fallaciis tamquam opus proprium allegatur (!!). Notanda est etiam mentio monasterii Cartusiensis, cum uno hoc loco in operibus ultimae commorationis Parisinae occurrat. Ex qua mentione amica coniunctio, inter Raimundum et monachos cartusianos Vallis uiridis uigens (!?), bene apparet. 4. DE MEMORIA LIBRI

Librum commemorant catalogus Elector?i (nr. 104); BovirLUS (p. 38); ALPHONSUS DE PROAZA; DiMAS DE MIGUEL (p. 61); ARIAS DE LovoLA (p. 43); inuentarium bibliothecae canonici Lupovici IoHANNIS VILETA (D'Aros p. 77); WADDING (p. 297); ANTONIO (nr. 37); CUSTURER (nr. 37); SOLLIER (nr. 37); SALZINGER (nr. 139); PAsQvar (Vind. I p. 281); HLF 145; KrrCHER p. 59; Lo 7. 3; Ot 139; Gl ex; Av 150; Sb p. 14 nr. 34; CA 183; Díaz 1869; Pla 181; HILLGARTH 150 et saepius.

(11) Dist. IV pars IV nr. 5. lin. 385. (12) Cf. Introductio generalis : ROL V (1967) 126-127.

LI

182

161i. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI 5. DE TEXTV TRADITO

Textum integrum exhibent codex S (XIV) cum suis sequaci-

bis M, P, P, P, et codex M;;, qui lacunas etiam ope codicis fies M: . S expleuit.

Codex E (XIV) cum apographo M; totam distinctionem octauam, codices P (XIV in), K (XV), U (XV), V (XV), R, (XVI) magnam partem illius distinctionis omittunt. Affiliatio codicum sic fere figuranda uidetur :

XLVA

XV

R,

XVI 5s

P.MAN. T

XVII. M,

M,

M,

P

Pro stemmate haec argumenta adduci possunt: Codices P, P, P, a celebri codice Victorino S dependere ex lectionibus mendisque communibus patet: I9, 22, 54, 124, 120, 207, 258, 277, 364/365, 382, 607, 608, 676, 689, 690, 724.Loci uero, quibus P, P4, P, communiter peccant codice intermedio x, explicandi censentur : 7, 18, 64, 133/134, 151, 529, 877/879, 1049, 1059, 1153, 1187, 1359. Etenim a codice Pj, peccatis referto (3, 12, 26, 80/81, 107, 167/168, 203) reliquorum

codicum

nullus

dependet.

haberi potest, cum

Nec

codex

P, fons codicis

P,

P, menda P, non repetat: 1r, 12, 13, 82,

88/89, 167/168, 171, 182. Quae tamen fere omnia in P, occurrunt. Vnde colligitur codicem P,, qui et propria mendat addit (38, 41, 82, 216, 221), ex codice P, esse descriptum.

Codices K P E V U R,coniunctim saepe a codice S dissident

I6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

183

uel deficiunt: 71, 89, 93/94, 133/135, 162, 167, 172, 188, 203,

262, 267, 302, 308, 327, 300, 375, 378, 383, 434, 439. 459 , 478,

483, 486/487, 493. Accedunt codicum:

et menda

propria singulorum

K: 8/9, 16, 41, 42, 47, 54, 65, 139.

P (una cum E): 65, 73/74, 83, 111, 157, 236, 261, 260, 278,

298, 358. E: 35, 50, 223, 229, 280, 493, 508. V: 56/57, 78, 170/171, 222/223, 260/261, 361, 571, 802, 988. U: 1/2, 80, 187, 411, 454, 811/812, 846/847.

R,: 1, 3, 4, 8/0, 35, 42/44, o1.

Constat ergo codices K P E V U R, a fonte communi esse deriuandos.

x,

Cum autem codices P E V U R, saepius a codicibus S et K discedant (3, 58, 77, 126, 144, 179, 194, 241/242, 245, 258, 265, 337, 341, 345, 342/348, 363, 369), fons intermedius x, postulandus uidetur. Codicem E ex P descriptum esse patet, quia E, menda P iterans, propria addit peccata. In codice M; ordo librorum et annotationes librarii fontem E indicant. Codex M,, ut ex mendis propriis apparet (3, 5, 6/7, 8, II, I2, I3, I5, 28, 37, 48, 65, 144, 171), textum ad arbitrium

transformat. Cum autem multis locis mendosis codicis E assentiatur, ab eo dependere censetur. Distinctionem uero octauam,

in codice

E deficientem,

librarius

M,4 ex codice

S descripsit, ut ipse in margine fatetur: 781/782. Eodem fortasse codice S adiutus, librarius M;, quaedam menda codicis E euitare potuit: 83, 157, 316, 493. Codices V U R,, quandoque communiter deficientes (10, 100, 127, 205/206, 229, 230, 406, 425), a fonte communi x, deriuandi uidentur, cum horum trium codicum nullus aliorum exemplar esse potuerit. Codicem R, tantummodo usque ad initium distinctionis VII inspeximus, cum ob nimiam fuscitatem uix ex integro photographice exprimi possit. Coniectandum tamen R, etiam uersus finem libri saepius cum codicibus V U conuenire. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Textum ex consensu S et x, restituendum esse patet. Quibus dissidentibus vel incerte traditis ea eligimus, quae magis ad dictionem lullianam accedere uidentur. Quinque uero locos archetypi manifeste corruptos obuia quadam coniectura corrigendos censemus: 171, 825, 1096, 1098, 1111.

LI

|

E

"a

BST à

: 2r

"EU

Vds Lib 1:

z

E

abbvn a dis '

a

d

A "- T0 ec $na$

!

! jp

I AP cR TA LOT qoid DW nas ees cen arup ra MXR ek "" vist pri i bm mA TIS ix), KO ULV)L SUOCUM pA KV) 5: tn dip " une

808 rgo

cóc - um ons ftecos ]

-

"mapirmméo "me

E

-

P

d

* A

"t E.

-

enBtoaprrs Cr

zzitvepier cW-

A£toyt Secr V

3

evrcBivrTrM EXTA

43 .115 i& 43.

DA 2A 0

m

A

«

P

PIX

Ei «x

E

eU Kg Sup

* XB 1022

ibn I". cH

OI

a trap! j

E

"

J

Y

DUI

(odr

e

(fer

/9&

1

" i

E

i

"S. 1

'

]

pA

d AIT

i; OLeiorboo: ecoboom

Y —

s

-

2

(AX

1 71

]

|.

4

5

Eu

eis

b

Hn

rd

n i

r2

Ki

D

trglos

:

ja

3

:

xyhbo

H

7

ü

T

I

i

fnedag tnu ) 1609 i81 dàk-. Tuigi os»5 d&-Yu trtss tgifr ! vhabüeqeb e

^1 ,730520

tal

. ü

Tpob

1h

Ei

AE ]

o

QOSUSEOO

bos ds oO4v £51535] snginem ^ sr 960bT Ju ie01i uiwiDUepah NU 2 Ioibos: abins a cut bup ue "Uft&sOI] -ntubs 2? solbos sss v UItg RI (£5 3injotr sir Sitfesiinite xb [e hoiiec

Ntbgoism

a

e Inommos 9jmot siot CR

uk]treox» mfrneihas zio rticibes

)

1

"

P

zi d

.008.O0TS.Oo5£ 0051066 —

mufut tiros.a nr n s

d

cun

"6

--

cutiiTsbíu Hii

]

i19pfoq ^a Miaitocitai izuridini i» sonipesI, iafia XMPRIIBE "shi 1» mois 3bo2 2 4 m dii"x brstams reum domus vetierrixmqenr 5 sionibus net Utuitntosimd.z Pe" imis

c; s dr,

^

gra aoid«uie onera JO/ Wm disbro mi o exti qiie ere trend j wi P. [ ! : " ^ F4

E

* Turm T£EIZTVSEPTTEX-Y »

» tow

4

ach "

i

(3

-

vem

k

-

4

à

A^ Leni

sica

]

in 4

-

vh.qa * T49. zs

:

v

Corp

»«(

DER, -"

P

; ac "2 sia "ZERI eufyrcstgtidas PME Py cd, idecs eishocagi ache icy t: apa fHe- pietas Zeponi: dors eii iabisatbcla ING

-

wiPitsfmehig Mstaeriá: niisngiii: 'gerenoi 1c che Bd o mis p riudo do cae; ads "wo cec meri ion i hdi onum we

NL

Vot. Ago$iRed ]"ys inem Vna nier ovr . bid ex £xxlion Er

/USSIY3

€*

34

inis

zu

des

P"

3

ü

2S

"e.

[|

UON

E

T 0-

Wu

i r

1nabibai a

WE

OcnscecDtum.

pon

|

m

Qr ys —d. eios "w

xs jp

3

hs

-

aisal Eten:

elnisal

€

co c wal

eibdemr

uM T.

tod

4

|

Jeit1 eee

j

?v dii

221b

3 t rwr Ph Jorsqí/sses Mo - quitéissesb 4

EN CE &£)touxjqs eihqon mirsidss ba amus | asibo]

t

sobnagi

TUGKIMDGS

&hs sfatoot ievdifapolisaToRme3ncut

E

wSI wf

TE NW TT IL o1 igo aecibes A UU VS UT 33861-6041 ,

aw iuibeugrefullaot

i

LI

)

L

LIBER DE MODO NATVRALI INTELLIGENDI

CODICES E

- Paris, Bibliotheque Nationale, lat. 15450 (XIV) f. 122ra-125tb (textus incompletus).

K

Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 83 (XV) f. 71r-77r (textus incompletus).

M, — München, Staatsbibliothek, Clm. 10568 (XVII), Int. II f. 6v-22r.

M;

München, Staatsbibliothek, Clm. (textus incompletus).

10561 (XVII) Int. III f. 1r-1or

Mj,-— München, Staatsbibliothek, Clm. 10655 (XVII) f. 63r-68r (textus incompletus). P

— Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16615 (XIV in.) f. 63r-68r.

P,

— Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15095 (XVII) f. 8r-30ov.

P,

— Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (XVII) f. 158r-172v.

P, — Paris, Bibliothéque Mazarine, 3503 (XVII) Int. II p. 1-35. R, — Roma, Biblioteca Nazionale, Fondi minori 1832 (XVI) f. 200t-237v (textus incompletus). S

— Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 14713 (XIV) f. 97va-104ra.

U

-— Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 816 (XV) f. 88r-107v (textus incom-

pletus). V

-— Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 409 (XV) f. 107v-124r (textus incompletus).

LIBER DE MODO

DE

MODO

NATVRALI

DE NATVRALI DE

MODO

DE

NATVRALI

MODO

NATVRALI MODO

NATVRALI

INTELLIGENDI INTELLIGENDI? INTELLIGENDI

IN OMNI

SCIENTIAb

INTELLIGENDI

IN OMNI

SCIENTIA?

a — Pasovar, Vind. l p. 372 ; CA 185 b — ALPHONSVS DE PROAZA c — ARIAS DE LoYvoLA (p. 43)

INTELLIGENDI

188

16r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

Deus, cum

tua sanctissima

sapientia, ueritate et uirtute,

Incipit Liber de modo naturali intelligendi.

Cum dicant quidam, quod naturaliter Deum esse infiniti uigoris mundumque esse nouum et huiusmodi intelligere non ; possimus, idcirco facimus istum librum, in quo determinare et

probare per rationes naturales intendimus Deum esse infiniti uigoris, mundum

etiam esse inceptum, et sic de aliis.

Triplicem uero habemus philosophiam principalem, naturalem uidelicet, mathematicam et diuinam siue theologicam. 1o Dicimus autem philosophiam talem esse scientiam, quae cum theologia conueniat; alias quidem contradictio poneretur. Quae etiam non sit contra sensum, imaginationem et intellectum atque experientiam. Hoc pro tanto dico, quia quidam dicunt,

quod

sancta

fides catholica

magis

est improbabilis

15 quam probabilis, naturaliter intelligendo ; quod est falsum et impossibile, cum nulla causa sit contra suum effectum. Verum est tamen, quod alicui imbuto falsis et erroneis principiis oppositum uideretur. Subiectum autem huius libri est intelligibile rationabile 20 philosophicum ; et hoc, quia in hoc libro intendimus determinare et procedere per intelligibile, non per credibile ; per rationabile, non autem per irrationabile ; quoniam credibilia et irrationabilia non sunt de genere philosophiae nec de natura intellectus. 3 Cf. IOHANNES DE lANDUNO, In Metaphysicam, Xll qu. 15, Venetiis 1554 f. 136v138r ; In Physicam, VIII qu. 22, Venetiis 1551 £ 127v-129r ; In De substantia orbis, qu.

12, Venetiis 1552 f. 57v-59r ; In De caelo, I qu. 29, Venetiis 1552 f. 19r-v ; In De anizia, lI qu. 7, Venetiis 1561, 282 ; ANrONIVs DE PARMA, Quaestio : Vtrum primum principium siue Deus ipse sit potentiae infinitae, Nat. lat. 2172 f. 55va-56rb ; MaRsiILIVS DE PADVA, Quaestiones super Metaphysicam, lib. 1I qu. 2, Firenze, Laurenziana, Fesul.

161 f. 13r ; BARTHOLOMAEVS DE BnRvors, Quaestiones super Dbysicam, lib. I, Vat. lat. 845 f. 49rb ; lib. VIII f. 149v ; IoHANNES D& PorrrAco, Qwodlibet I, Vat. lat. 1017 f. 49v ; Quodlibet II qu. 3, Paris, Nat. lat. 15372 f. 351-42r. C£. Introductio generalis : ROL V (1967) 25 ; 43-44 ;46-48 ; 57-59 ; 64-65 ; 78-79. 13 Cf. praesertim IonANNES p& IaANpvNo, In De anima, III qu. 7, Venetiis 1561, 282 ; IOHANNES DE PorLiAco, Quodlibet I, Vat. lat. 1017 f. 49v.

1/2 Deus - intelligendi] oz. U 1 sanctissima] summa R, ueritate et uirtute] uirtute et ueritate V/R, 2 Liber] pars E 3 quod] oz. PEVUR, ; quidam quod] aliqui se non posse intelligere M; naturaliter Deum] Deum naturaliter R, infiniti] infinitum P, 4 mundumque] mundum P,M;, huiusmodi] hoc R, 5 possimus] possumus KPEVUR,P,P, ; intelligere — possimus] oz. Mis facimus - librum] librum istum facimus M,, 6/* esse — uigotis] habere uirtutem infinitam M,, 7 etiam] o». P,P,P, 8 uero- principalem] esse philosophiam Mj, 8/9 naturalem — mathematicam] mathematicam uidelicet naturalem K ; uidelicet naturalem, mathematicam R, — 9 theologicam] theologiam KR, 10 Dicimus] Diximus UR, 11 quidem - poneretur] poneretur contradictio Mi; ; poneretur] sequeretur P,P, 12 Quae] quod P,P, Quae - sit] quod enim P, ; et etiam quae non sit Mj, 13 pro — dico] ideo dicimus Mj, quidam] oz. PP, 15 quod - falsum] tamen falsum est Mj, 16 causa sit] sit causa K 18 uideretur] uidetur P,P,P,R, 19 intelligibile] intelligere P, rationabile] rationale $P,P,P,R, 22 irrationabile] irrationale $P,P,P,.R,

I61. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI 25

DE DIVISIONE

HVIVS

189

LIBRI

Diuiditur iste liber in octo distinctiones. Prima est de modo intelligendi cum adiutorio sensus. Secunda de modo intelligendi cum adiutorio imaginationis. Tertia distinctio est de

modo intelligendi per intellectum. Quarta per logicam. Quin3o ta per naturalem philosophiam. Sexta per mathematicam. | S Septima per moralitates. Octaua de modo intelligendi per theologiam. Et primo de prima dicemus.

97vb

I 35

De prima distinctione Quae est de sensu

Distinctio ista est de modo intelligendi per adiuto|rium sensus. Et ista est diuisa in sex, secundum quod sunt sex potentiae sensitiuae, cum quibus intellectus intelligit naturaliter. Quae sunt hae : scilicet potentia uisiua, auditiua, odoratiua, 4o gustatiua, tactiua et affatiua. Cum

istis autem sex potentiis

intellectus coniunctus cum sensu attingit sensibilia. Et hoc sic : Intellectus humanus per se habet naturam intelligendi, cum intelligere sit suus actus. Potentia autem uisiua per se habet naturam uidendi pari ratione. Et quia istae duae potentiae

45 sunt coniunctae, oritur naturaliter communis actus, per quem

intellectus attingit obiectum coloratum, mouendo potentiam uisiuam ad obiectum uisibile. Et de hoc experientiam habemus ; et contra hoc non est dare instantiam.

Intellectus est coniunctus cum potentia auditiua. Ipse uero ;o habet potentiam uel naturam intelligendi, et potentia auditiua audiendi. Et ex coniunctione eorum oritur modus naturalis, per quem intellectus attingit obiectum sonatum, obiectatum

per intellectum et auditum. Sicut per praedictas potentias intellectus attingit obiectum 55 sensatum, sic suo modo de aliis potentiis particularibus potest dici. Idcirco ostensum est, per quem modum intellectus naturaliter attingit obiectum cum sensu. Intellectus est una potentia per se, communis tamen ad plura exteriora obiecta. Hoc autem esse non posset, nisi esset sen25 De - libri] oz. PU;; libri] partis E 26 Diuiditur - liber] Diuisio istius libri est P, 28 distinctio est] o». M;,, — 34/35 De — sensu] oz. KPVU ; De modo intelligendi per adiutorium sensus EM;, ; De prima distinctione R, 37 Et - sex] et diuiditur in sex partes Mi, sex] om. P, 38 intellectus] oz. P, 41 attingit] contingit K sensibilia] sensitiuam .$P, ; sensitiuum P, ; sensitiua P4; sensatiua P 42/44 intelligendi — naturam] oz. R, 42 habet] add. naturalem K 4adobiectum] o». K |48 contra - instantiam] non est contra illud instantiae locus Mj; 60 potentiam uel naturam] naturam uel potentiam E ; naturam seu potentiam Mi; 54 Sicut per] Sic propter K intellectus attingit] intelligit AP, P.P. obiectum] oz. PEM;,VU 56/8* Idcirco — sensu] o». V; 588 Intellectus] sensus PEM,,VUR,

V 108r

rgo

r6r. LIB. DE MODO NATVR.

INTELLIGENDI

6o sus communis, a quo descenderent sensus particulares, cum quo ipse intellectus sit coniunctus. Istae uero duae potentiae per communitatem, quam habent, faciunt iudicium ad inuicem

de obiectis particularibus. Dum intellectus intelligit praesente sensibili, imaginatio 6; non habet ibi locum, eo quia sensus est ei sufficiens ad obiectandum obiectum sensibile. Et de hoc experientiam habemus, quando uisibile actualiter uidetur et tangibile tangitur. II De secunda distinctione Quae est de imaginatiua

7o

Imaginatio est potentia communis, licet sit una. Et dicitur pro |tanto communis, quia retinet sensibilia in absentia eorum. Ipsa autem imaginatiua est coniuncta cum sensitiua. Et quia intellectus est coniunctus cum sensitiua et imaginatiua, ex 75 tribus communitatibus oritur modus communis, per quem intellectus intelligit sensibilia imaginata. Et de hoc habemus experientiam, et non potest inueniri instantia ; quoniam si uideo rosam, et post claudam oculos, intelligo rosam imaginatam. Imaginatiua habet sua connaturalia correlatiua, scilicet 8o imaginatiuum, imaginabile et imaginari. Et sensitiua sua, scilicet sensitiuum,

sensibile et sentire.

Et maxime

V 108v

intellectus

sua, cum sit nobilior potentia. Et ex istis oriuntur communes actiones et passiones et actus naturales, cum quibus intellectus attingit imaginabilia, quae prius fuerunt sensibilia ; 8; quoniam imaginatiua, absente rosa, retinet | suam similitudinem, et intellectus cum illa similitudine intelligit rosam. Et sic intellectus et imaginatio sunt agentes, constituentes intelligere et imaginari. Imaginatio suum imaginari constituit in sua propria passione, scilicet in sua propria imaginabilitate ; 9 o et intellectus suum intelligere in sua propria intelligibilitate, et etiam cum hoc in imaginabilitate, cum moueat imaginationem.

Cum imaginatio sit |inter sensum et intellectum et sit magis participatiua cum intellectu quam sensus, intellectus eleuat 9; eam super sensum ad imaginandum chimaeram et montem 64 Dum] cum P,P,P, sensibili] aZ. super Jineaz tunc P ; add. tunc EM;,UR, 65 ibi locum] intellectum PE ; actum M;, ei] add. conueniens et K 71

Imaginatio] Imaginatiua KPEM;,WUR, 13/74 quia — imaginatiua] ozz. sed add. in marg. intellectiua P ; intellectiua et EM;, ** uideo] uideam PEM;,VUR, 78 imaginatam] om. V 80/81 Et sensitiua — sentire] oz. P, 80 et imaginari] o7t. U ; imaginare KPE 81 et] oz. 5 82 nobilior potentia] potentia nobilior JE communes] oz. P4P, 83 passiones] apassiones P; aptassiones E 88/89 Imaginatio — imaginabilitate] o». P,P, ^ 89 propria?] oy. KPEM;,VUR, 90 suum intelligere] oz. KPEVUR, ; constituit suum intelligere Mj, et intellectus — intelligibilitate] oz. P, 91 cum moueat] commoueat PIU ; quod moueat R, 93/94 magis participatiua] participatiua magis KPEVUR,

S 98ra

P 63v

I61. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

ror

aureum ; et sic de aliis, quae numquam fuerunt in sensu. Et de hoc experientiam habemus, et in aliquo non est instantia. Imaginatiua extra similitudines sensus non potest imaginari obiectum, cum nihil possit extra ipsas. Et sic intellectus non 100 potest cum imaginatione attingere obiectum spirituale, puta animam, angelum et Deum. III De tertia distinctione Quae est de intellectu

105

110

11;

120

125

130

Intellectus naturaliter per se intelligit, cum sua natura | sit intelligere. Et ideo, quando obiectat propositionem per se notam, cum qua definit definitum, ut puta : Omnis homo est sensibilis, intellectus per naturam suam cum propositione per se nota cognoscit naturaliter definitum. Et ex hoc apparet, per quem modum intellectus per se cum obiecto naturaliter intelligit. Sed si dicas, quod omne animal est homo, intellectus per se intelligit, quod ista propositio est falsa, eo quia propositio per se significat se esse falsam. Et sic ostensum est, per quem modum intellectus attingit obiectum naturaliter, affirmando uel negando. Intellectus habet per se sua correlatiua innata naturalia, scilicet intellectiuum, intelligibile et intelligere, et cum istis est agens et patiens naturaliter. Cum intellectiuo est agens, cum intelligibili est patiens, eo quia intelligibilitas intrinseca est sua propria passio. Intelligere autem intrinsecum est constitutum ex utroque. Ipse autem intellectus agens abstrahit species ab obiectis exterioribus et reponit in sua propria passione, in qua facit ipsas intelligibiles. Et sic acquirit intelligibile et intelligere peregrina, cum quibus naturaliter intelligit et arte facit scientiam. Et de hoc homo fundatus experientiam habet et nullam instantiam. Intellectus intelligit faciendo hypothesim, posito quod ipsa sit inexpugnabilis et nullam habeat instantiam. Et si habet instantiam, intelligit cum opposita, quae nullam habebit instantiam. Et talis modus intelligendi est sibi connaturalis, licet artificialis, eo quia agit ad placitum. Intellectus intelligit cum propositione per se nota, utpote cum ista : Omne agens agit propter finem. Et ad consequentiam ipsius syllogizat ; et hoc sic : Omne ens magis agens agit 99 nihil] non PEVUR,P,P,DP, 100 attingere] cognoscere I/U ; contingere et add. sup. lin. cognoscere R, 107 puta] scilicet KPEWU ; ut P, 111 dicas] 124 122 passione] passibilitate EEM;,VW UR, indicas PE; indicat Mj; peregrina] peregrinum .$P,P4P, 126 instantiam] ad. habet PEM;,VUR, 127 ipsa] propositio V/UR, 128/130 Et — instantiam] oz. P 129 habebit] 133/134 conse133/130 Et ad - finem] o». KPEM;,VU habet $P,P,R, quentiam] connaturalia P,P;P,

V 109t

192

161r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

13; propter maiorem finem. Et sic cognoscit se intelligen|tem natu- V 19v raliter et rationabiliter. Et si negat, | cognoscit se ignorantem S 98rb et extra naturam.

Intellectus intelligit naturaliter cum participatione uoluntatis et memoriae, sine quibus.non posset habere obiectum 140 uolitum memoratum, neque per consequens intellectum. Intellectus intelligit cum habitu fidei a Deo dato obiectum, quod per se intelligere non posset. Ipse uero cum habitu fidei intelligendo non amittit suam naturam intelligendi, sed super suam naturam attingit ; aliter intellectus non posset tale ob145 iectum assumere. Et dum sic intelligit, si datur ei oppositum, sine habitu descendit. Et si detur sibi alius habitus oppositus primo habitui, et ipse discernat inter habitum et habitum, tunc cum habitu magis sibi proportionato intelligit naturaliter cum uirtutibus moralibus et uitiis remotis. 159. Dictum est, per quem modum intellectus habet naturam intelligendi. Et qui bene intellexerit et sciet praedicta, uix intelligendo et determinando errabit. IV

155

De quarta distinctione Quae est de modo logico intelligendi

Diuiditur ista distinctio in quattuor partes, quae sunt hae : Quinque praedicabilia, decem praedicamenta, syllogismus et paralogismus. In prima inuestigabimus modum, quem habet intellectus intelligendo quinque praedicabilia. In secunda in16o uestigabimus modum naturalem, quem habet intellectus faciendo decem praedicamenta. In tertia uero, quomodo intellectus facit syllogismos. In quarta, quomodo etiam fiunt paralogismi. Et primo de prima. I. DE QVINQVE PRAEDICABILIBVS

165

Quinque sunt praedicabilia, scilicet genus, species, differentia, proprium et accidens. Et quia intellectus ab inferioribus incipit in doctrina, ideo primo de accidente dicamus. Et hoc sic : I. Socrates cum sensu attingit sensatum, ut puta | colora- V rro: 17o tum, sonatum etc. Intellectus autem per se intelligit naturali139 posset] possimus K

144 suam naturam] naturam suam PEVWUR, ; illam

Ms 146 detur] datur VU 151 intellexerit — sciet] sciuerit et intelliget TEDIps 155 intelligendi] oz. $P,P,P,; De quarta — intelligendi] o». PU 156 hae] haec PWU ; scilicet K 10* decem] oz. PE 162 quomodo etiam] etiam quomodo KPEWUR, 167/168 Et — sic] quod hoc sit, et hoc sic P4P, ; et primo de prima P, 167 in doctrina] oz». KPEM,,VUR, 170/171 Intellectus — sonatum] oz. V

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

193

ter obiectum, ut puta coloratum, sonatum etc. per se sensibile,

sensu existente inter intellectum et obiectum. Et ideo mediante tale medio, intellectus tale obiectum attingit. Dum sic logicus intelligit obiectum sensibile, ascendit ad 17; imaginationem, et in absentia horum obiectorum imaginatur

ea. Intellectus cum imaginatione abstrahit similitudines et colligit intentiones a sensibilibus ;' et hoc per accidens. Dum intellectus cum imaginatione multiplicat species, multiplicat etiam plures colores et sonos. Et sic considerat unum 18o accidens in communi, a pluribus collectum, faciendo hypothesim, quod color rosae et equi etc. sit accidens ; et sic de sono campanae et uenti etc. Et ideo sicut ascendit a particulari ad uniuersale, sic etiam descendit, quando uult attingere particulare. Et ideo data est doctrina, quomodo intellectus attingit 18; obiectum cum sensu et imaginatione. 2. | Logicus colligit species a particularibus, attingendo pro- S prietates rerum. Socrates enim attingit proprietates hominis, ut puta risibile et disciplinabile, et passionem ignis, ut puta | P calefactibilitatem, et sic de aliis, colligendo plures proprieta19o tes. Et sic ascendit considerando unam proprietatem in com-

muni, a sensu et imaginatione denudatam, de qua proprietate intellectus facit scientiam. 3. Logicus considerat plura indiuidua numero differentia, ut hunc hominem

et illum et hunc asinum et illum, et sic de

195 aliis. 4. Et sicut per differentiam distinguit, ita per concordantiam hominem

cum homine concordat, et asinum cum asino,

faciendo et multiplicando species, sicut speciem humanam, asininam etc., ipsis consideratis speciebus extra sensum et 200 imaginationem. 5. Consideratis autem speciebus concordantibus, intellectus super ipsas genus constituit, relinquendo differentias et cum concordantia uniendo species facit genus, ut puta animal. Dum intellectus considerat animal, ascendit super animal 20; cum differentia, distinguendo inter animalia, et cum concordantia facit genus superius, concordando animal cum animali,

quod superius est, scilicet animatum corpus. Adhuc autem intellectus ascendit, distinguendo inter cor-

171 etc.] coni. ; est $SKPEWUR, ; oz. P, ; sonatum etc.] quod est P4P, ; ut — etc.] 172 Et] huiusmodi, quod est accidens, nam coloratum, sonatum etc. est Mi; 179 plures] oz. PEM;; 175 horum] eorum DP,P,P, om. KPEMQG,VUR, 188 187 rerum — ptoptietates] ozz. U 182 et uenti] ozz. P3D, VUR, 196 differentiam] praeet!] oz. KPEM,,VUR, .— 194 et] oz. PEM,,VUR, 202genus]oz.K ^ 202/203 cum concordantia] concordantiam 5JD. dictam K 205/206 concordantia — 203 genus] oz. KPEVUR, P, ; concordantias P, concordando] con P; oz. E; et cum - concordando] concordando V'UR, animatum corpus] corpus animatum $P,P,P, 207 scilicet] oz. V ; sicut P,

98va 64r

I94

I6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

pus et corpus, ut puta animatum ab inanimato ; et concordan210 do | cum concordantia corpus cum corpore facit aliud genus

V i1ov

superius, scilicet substantiam. Dum autem intellectus sic est eleuatus, cum differentia dis-

tinguit inter substantiam animatam et inanimatam. Et tunc temptat, si cum concordantia posset facere superius genus, et 21; non inuenit in se naturam, per quam posset hoc intelligere, etiam neque obiectum extrinsecum ; cuius ratio est, quia deficiunt primae intentiones rerum. Verumtamen ratione suae phantasiae facit in anima secundarias intentiones, et cum concordantia facit genus generalissimum, quod est ens. Sed non 220 potest relinquere differentias, quae sunt inter substantias corporeas et incorporeas, quae non possunt facere unam differentiam realem communem, sed fingit eam cum concordantia. Et sic definit ens in anima, et dicit : Ens est obiectum

confusum, per animam consideratum. Sicut intellectus, quando dimittit sensum et intelligit cum imaginatione faciendo chimaeram ad placitum, sic etiam quando intelligit entia realia per se intelligibilia, relinquendo ipsa facit figmentum in anima et intelligit a contingentia modo uerum, modo falsum, sicut occurrit ; et hoc apparet in logica 23o quadam disputatione, quae "ad nomen" dicitur. Naturalis autem non, eo quia non dimittit obiecta per se intelligibilia. Logicus quaerit : Vtrum species sit ens reale ? Ad quod respondendum est naturaliter, quod sic. Aliter differentia et concordantia non facerent speciem, cum sint entia realia, et essent 25; in natura uacua et otiosa ; quod est impossibile, et logica non esset scientia, sed figmentum. Et sicut dictum est de specie, ita posset dici de genere. | Facta hypothesi quod omnia indiuidua essent destructa, quaeritur : Vtrum species esset ens reale ? Respondendum est, 240 quod sic. Aliter non esset dare medium inter superiora et inferiora. Ipsa uero species sic esset in genere, sicut planta est in potentia in grano. Sed si quaeratur : Vtrum destructis omnibus speciebus genus sit ens reale ? Dico, quod sic. Aliter praedicta, inconuenientia, 245 quae de specie sequuntur, etiam sequerentur de genere. Et si quaeratur : Vbi est sustentatum genus ipsum ? Dico, quod in principiis primis, quae sunt decem et octo, ut patet in 22;

209 et?] o». KPEWVUR, 216 obiectum] oz. K ratio est] ratione P, 221 et incorporeas] oz. P, 222 cum] oz. V^ 223 definit] distinguit .$P, Toss sic — ens] est sic definiens EM;, 227/228 entia — intelligit] oz. U 229 apparet] patet V/UR, ; appellatur EM,, — 230/231 autem] a4. quia KVWUR, ; add. del. P 230 quadam disputatione] quandam disputationem PE ; per quandam disputationem WUR, 231 non?] oz. VR, 233 est] oz. KP 236 esset] est PE — 239 est] oj. KU — 241/242 in potentia in] in ipso PEM;,VUR, 241 est] oz. VU — 245 ctiam —-genere] de genere sequuntur K ; de genere etiam sequerentur PEV'UR, 246 Et] oz. $P,; sed P,P,

S 98vb

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

195

Arte generali. Quae sunt : Bonitas, magnitudo, duratio, po|tes-

V irr

tas etc., secundum quod patet ibidem. Quae principia appete25o rent, ut genus esset actu. II. DE DECEM

PRAEDICAMENTIS

I. Humanus intellectus cognoscit se esse ens per se existens, habens per se naturam intelligendi, et hoc supra sensum et imaginationem. Et obiectat etiam sensibilia et imaginabilia, 25; considerando quantum, quale etc. Dum sic considerat, cognoscit, quod quantum habet quantitatem ; et considerat : Vtrum quantitas sit ens per se existens, et sic de qualitate ? Et attingit naturaliter, quod quantitas est, ut sit quantum, et qualitas, ut sit quale. Et sic ratione maioritatis finis sequitur, quod 26o quantus et qualis est ens substantiale, habens finem suum per se proprium, naturaliter loquendo ; quantitas uero et qualitas non, quia per ens per se subsistens. Intellectus quaerit : Quare ipse est ens per se existens? Et cognoscit, quod formaliter est per se existens, quia ipse est 265 de sua forma et materia constitutus, ut in tertia distinctione

est dictum. Et sic etiam de aliis considerat, ut puta de rosa, quae est ens per se existens, per hoc quia habet suam propriam formam et materiam. Hoc uero de quantitate, qualitate etc. intelligi non potest. Et sic intellectus denudat ipsum ens sub270 stantiale a quantitate, qualitate, et sic de aliis, quae non sunt

sibi 2. esse per

essentialia. Videt autem intellectus, quod substantia rosae non potest sine quantitate ; et sic de aliis. Et quia ipsa substantia est se existens, sequitur, quod sit quantitas per accidens,

275 Scilicet ut substantia possit habere operationem et esse. Et sic,

quia est, ut substantia sit, habet ortum ab ipsa ratione finis, cum finis substantiae sit causa finis quantitatis. 3. Substantia rosae est colorata per colorem et bona per bonitatem ; et sic de aliis qualitatibus. Et quia ipsa substan28o tia non potest esse, nisi sit qualis, suus finis primitiuus requirit ipsam esse actu. Ad quod sequitur qualitatem esse, sicut minoritas finis est, ut possit esse maioritas. Et quia qualitas non est principaliter, ut ipsa sit, sed ut sit substantia, sequitur ipsam esse de ge|nere accidentis. 238 sit quantum] quantum sit $P,P,P, 281 praedicamentis] zd. rubrica .$ 260 quantus et 260/261 per se] oz. V qualitas] a4. est PEV'UR, qualis] quantus qualis 5 ; quantus quale P, ;quantum et quale P4P, ; qualis et 262 261 quantitas] ozz. PEM; quantum PEM;;VU ; qualis et quantus R, 265 matetia constitutus] constitutus K ; non ens per se] oz. KPEVUR, 268 quantitate 26? quia] quod KPEVUR, constitutus de alio PE UR, 269 denudat qualitate] qualitate quantitate PEUR, ; qualitate et quantitate [^ sit causa] 27? cum finis] ozz. $P,P4P4U - ens] ipsum ens denudat PE 280 potest] posset 278 bona] homo PEM;j; causa sit 5 ; cum sit P,P4D, 282 possit — maioritas] maioritas esse possit Sipsp?sDs EM;

V 111v

r6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI 238; 4. Rosa autem prius fuit in potentia in rosario quam in actu. Et quia in reductione ad actum oportet, quod sit generans agens, quod refertur ad passum, oritur relatio praedicamentalis. |Et quia talis relatio non est propter se, sed propter reduc- P 64v tionem substantiae ad actum, sequitur, quod relatio sit acciI96

290 dens, non substantia. 5. Substantia | est composita ex forma et materia, ut supra S 9gra

295

30o

305

310

tactum est. Et quia de ratione formae est actio, cum qua, et sine qua non se potest habere ad finem, quare est, oritur ab ipsa substantia actio praedicamentalis, quae est instrumentum substantiae, et per consequens accidens ; cum non sit propter se, sed propter aliud. 6. Materia est pars substantiae ; et est de sua ratione pati, ut possit a forma perfici. Et sic oritur per accidens passio praedicamentalis ab ipsa materia, ut sit ei instrumentum ad recipiendum passionem intrinsecam et substantialem. Non dico, quod materia producat passionem praedicamentalem, sed habet ipsam in potentia, et forma reducit ipsam ad actum, agendo in materia ; quia si sic, materia esset aliquomodo actiua ; quod est impossibile. 7. Intellectus attingit hominem cappatum per sensum et imaginationem. Et de tali habitu sensato et imaginato transfert se ad habitum non sensatum neque imaginatum, ut puta habitus, qui est uniuersale. Quia uero non est propter se, sed propter habentem, oritur per accidens. Vnde necessario est accidens praedicamentale. 8. Ex pluribus uero sitibus particularibus, ut puta ex accubitu Petri et sessione Raimundi intellectus abstrahit uniuersale praedicamentum, quod nominatur situs. Oritur quidem per accidens, ut alterum sit, non ut ipsum. Ex quo etiam sequitur,

315 quod sit accidens et non substantia.

9. Intellectus transit et obiectat sensibile et imaginabile, ut puta corpus motum, et ex hoc elicit successionem motus, quae non est sine tempore. Quia uero res quaedam sunt in tempore, ad res temporales applicat tempus. Ex qua applicatione 320 oritur quando, quod est praedicamentum. Quia uero non propter se, sed propter hoc, ut res sint successiue, est ipsum quando, sequitur, quod sit accidens ; quia uero

| dinstinctum ab V izzr

aliis, est praedicamentale. IO. Considerat uero intellectus obiectum sensatum et ima325; ginatum collocatum, ut puta uinum in amphora et huiusmodi,

ex quibus elicit ubi commune. Quia uero corpus non potest esse 285 autem prius] ante 5P,; autem P,P, 287? passum] patiens K 298a forma] ad formam PEM;, 3802 et] sed KPEVUR, 307 non — imaginatum] om. K 308 uero] oz. KPEVUR, 314 sit] add. et $P,P,P, 315 quod] ut^s Py 316 et!] add. non KPE ; et inde VU ; nam R, 3818 quaedam sunt] quae data est K 326 ubi] oz. KPEVR, ; om. sed add. in marg. U

161. LIB. DE MODO NATVR.

INTELLIGENDI

197

collocatum sine loco, oritur ubi per accidens, quod est praedicamentale. Cum uero intellectus intellexerit se et se intelligere prae330 dicta, concipit esse naturaliter hoc intelligere. Quia uero ista decem praedicamenta sunt applicabilia omnibus ipsis intelLee munitur intellectus ad intelligendum alia facilius naturaliter. | III. DE svrrLociswo

35;

Intellectus est unus ; et sic ratione suae unitatis habet unam

naturam intelligendi. Sed quia plures sunt modi faciendi syllogismos, multipliciter intelligit faciendo ipsos, quoniam unum syllogismum intelligit quoad gradum positiuum, alium quoad comparatiuum, alium quoad superlatiuum. 340 Quoad positiuum duobus modis : Vno modo quantum ad opinionem ; alio modo, quando subiectum et praedicatum non conuertuntur. Quoad modum opinatiuum, quando syllogizat credendo siue supponendo, ut puta quando duo syllogismi sunt contrarii, quorum nulla propositio est necessaria, | eo quia est 34; extra intelligere. Alio autem modo, quando subiectum et prae-

S oorb

dicatum non conuertuntur ; ut hic : Omne animal est substan-

tia. Omnis homo est animal ; ergo omnis homo est substantia. Et dicitur, quod est positiuum per hoc, quia quod est superius, non est inferius. 359 Syllogismus comparatiuus est, quando in inferioribus extremitates sunt ualde separatae ; sicut quando dicitur : Nullus homo est lapis. Omne risibile est homo ; ergo nullum risibile est lapis. Est autem iste syllogismus in comparatiuo gradu, quia magis assertiue intelhgit intellectus naturaliter per ip35; sum, quam per primum. Syllogismus uero dicitur in superlatiuo gradu esse, quando subiectum et praedicatum conuertuntur, ut puta diuina bonitas et diuina uoluntas ; sicut quando arguitur : Omnis bonitas infinita est uoluntas infinita. Deus uero est bonitas infinita;

36o ergo Deus est uoluntas infinita. Aliter fit syllogismus in superlatiuo gradu negatiue et per secundam figu|ram ; et hoc sic : Nulla bonitas aeterna est malitia aeterna. Deus est bonitas aeterna ; ergo non est malitia aeterna. Iste syllogismus dictus est in superlatiuo gradu, quia sua extrema infinite distant.

33? multipliciter 329 et] o». KPEVU ; se R, 327 quod] et KPEVUR, 340 positiuum] comparatiuum intelligit] multiplicatur intellectus PEVWUR, non] oz. 341 alio modo] oz. PEM;,VUR,; K ;. corr. ex comparatiuum P 342/348 quando syllogizat — positiuum] oz. K ; ut hic — posiPEM;,,VUR,; 345 autem] oz. PEM;,VUR, tiuum] quoad modum opinatiuum PEM;,VUR, 363 ergo] add. Deus PEM;,VUR, 361 negatiue] oz. V 338 et] est PE

V 112v

198

i161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

56; Cum isto uero modo syllogizandi in superlatiuo gradu habet intellectus modum intelligendi in superlatiuo gradu. IV. DE PARALOGISMO

De paralogismo intendimus exemplificare tripliciter. Cum quibus modis intellectus est altus ad intelligendum sophistica370 tiones, et hoc sic :

I. Omne principium tendit per medium ad finem. Peccatum est principium ; ergo tendit per medium ad finem. Termini maioris uidentur conuenire simpliciter et non faciunt, cum sit duplex ; quoniam peccatum est malum principium, et sic de 37; suo medio et fine ; uirtus autem est principium bonum, et sic

de suo medio et fine. Et sic sequitur fallacia, cum termini diuersi sint et contrarii. 2. Nullum accidens est maius substantia. Intelligere est accidens ; ergo intelligere non est maius substantia. Et ex hoc 38o sequitur fallacia, quoniam intelligere beati est maius quam sua substantia, dum intelligit Deum. Dico autem maius esse propter altitudinem obiecti. 3. Secundum Fa/lacias nouas, quas fecimus, potest sic fieri paralogismus : Nullum totum est totum. Quoddam totum est 38; totum ; ergo quoddam totum est totum et non totum. Et sic sequitur fallacia, quoniam uidetur, quod concludat contradictionem ; et non facit. Maior enim duplex est. Nullum enim totum habens partes | est totum non habens partes, scilicet Deus. 399

V

De quinta distinctione Quae est de naturali philosophia

Natura totius uniuersi consistit in duas partes, scilicet in naturam corpoream et spiritualem. 39;

Natura corporalis diuisa est in sex partes, scilicet in naturam caelestem, naturam humanam, et in imaginationem, et sensitiuam, uegetatiuam, et elementatiuam.

Natura uero spiritualis in tribus potentiis animae consistit.

383 Liber de nouis fallaciis (Octobri 1308 ; Gl ec, CA. 56, Pla 152), Dist. I pats 9, Cod. Paris Nat. lat. 16116 f. 26v.

364/365 quia — gradu] oz. $P, ; cum 369 altus] adultus PEM;,VUR, add. principio KPU —— 378 est maius] SPIPSPI 383 sic] oz. KPEVUR, oz. K; in] oz. PEVUR,

quo P,P, 366 gradu] oz. KPEVUR, 315 suo] oz. KPEM,,VUR, 376 suo] maius est KPE VUR, 382 propter] per . 396 caelestem] ag. et SPD: et in]

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

199

Et quia intellectus humanus cum omnibus est coniunctus, 400 habet naturam intelligendi per | omnes istas partes. Decem et octo sunt principia uniuersalia totius uniuersi. Quae sunt haec : Bonitas, magnitudo, duratio, potestas, intel-

V rst

lectus, uoluntas, uirtus, ueritas, gloria, | differentia, concor- S 99va dantia, contrarietas, principium, medium, finis, maioritas,

495 aequalitas et minoritas. Et quia intellectus coniunctus corpori constitutus est ex istis, naturam habet intelligendi cum istis,

quoniam bonitate intelligit obiectum bonum, magnitudine uero obiectum magnum, duratione intelligit obiectum durabile ; et sic de aliis.

419

Quoniam intellectus cum ^omnibus principiis praedictis participat in natura, habet naturam miscendl unum principium cum alio, faciendo de quolibet subiectum respectu omnium aliorum et postea praedicatum. Et ideo ratione mixtionis considerat, quid sequitur, secundum quod per mixtionem si415 gnificatur. Et tunc attingit naturaliter obiectum desideratum. Forma et materia et accidentia, quae ab his dependent, sunt principia naturae. Et quia intellectus cum istis participat in natura, est formaliter agens et intelligens et materialiter patiens, recipiendo obiecta, et hoc per accidens, cum quibus 420 facit scientiam. Decem sunt modi faciendi quaestiones generaliter, uidelicet dicendo : Vtrum sit, quid sit, de quo est, quare est, quantum est, quale est, quando est, ubi est, quomodo est, et cum quo

est res, de qua quaeritur. Quaelibet de istis quaestionibus 425 generalibus habet suas species, ut patet in Arte generali. Et quia intellectus habet in potentia istos modos quaerendi, quando discurrit per ipsos uenando ueritatem, quod habet in potentia naturaliter, reducit ad actum, quaerendo et determinando. 430 Generatio, corruptio et priuatio sunt principia naturalia. Et ideo intellectus uenando et determinando cognoscit, quod in generatione et corruptione principia indiuiduorum simpliciter generantur et corrumpuntur. Dico autem in elementatis ; et hoc intelligit intellectus, quia natura est continue succes43; siua. Aliter suus motus esset diuisus et otiosus. Intellectus considerans suam dispositionem et omnia, quae praedicta | sunt, uenatur et determinat naturaliter affirmando uel negando. Et si quod quaerit cum principiis, est affirmatiuum, affirmat ; si uero non, negat. Et haec est regula gene440 ralis in philosophia naturali. 406 istis!] ipsis V/UR, — 408 dura405 corpori] cum corpore PEM;,VUR,; 415 significatur] segregatur K 411 unum] bonum U tione] ag. quoque 5 427 ipsos] ipsas 425 generalibus] oz. WUR, 424 quaeritur] quaeretur .$ 439 est] add. tertia 434 est continue] continue est KPEVUR, SDIpsp. KPWUR, ; add. del. tertia E

V r15v

200

r6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI VI De sexta distinctione Quae est de modo intelligendi mathematice

Mathematicus intelligit cum sensu et imaginatione. Post hoc 44; uero denudat se ab istis, ascendendo. Et hoc in tribus doctrinis

mathematicis patebit exemplificando. Et primo de geometria. I. DE GEOMETRIA

I. Geometra quadrat circulum, et hoc sic : Considerat enim (1) triangulum, cuius latera sint aequalia et unius palmi quod450 libet latus, et etiam (2) quadratum quattuor palmorum. Et hoc considerat cum sensu et imaginatione. Deinde facit hypothesim et considerat circulum quinque palmorum. Hoc autem considerat praeter sensum et imaginationem, cum non possit attingere hoc circulo. Non enim est circulus linea recta. Deinde 45; multiplicat palmos illarum trium figurarum simul et habet duodecim palmos. Demendo uero palmum unum a triangulo apponendo ipsi quadrato coaequat quadratum circulo. Deinde protrahas (3) lineam rectam quinque palmorum | et diuidas per S 99vb quattuor partes aequales, et constituatur ex istis partibus (4) 46o quadratum. Per istum quadratum sensibile et imaginabile considera circulum aequalibus lineis constitutum coaequatum quadrangulo et quadrangulum circulo extra sensum et imagi148 l7? res magis pateat, apponizus figuram, ad quam numeri 1-9 referendi sunt :

485 Moultiplicatio fit. addendo. tribus palmis. trianguli quattuor palmos quinque balmos circuli.

quadrati et

449 sint] sunt KP UR, palmi] plani P.E 483 praeter sensum] sensum praeter KPVR, 454 circulo] t'ino 5; circino P,P,P, circulus] oz. U

456 Demendo] de medio KPEM,,VU

considera] considerat 5P,P,P,

139 istis] ipsis KPEVUR,

460/461

r6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

20r

nationem considerato. Et reducitur ad actum sic : Fiat (5) linea recta habens sex palmos cum circulo ; post diuidatur in quat465 tuor et fiat (6) quadratum. Et post describatur in medio quadrati (7) circulus, cuius circumferentia tangat latera et non excedat. Deinde describas (8) quadratum in medio circuli, cuius anguli tangant circumferentiam et non excedant. Post haec uero describas (9) quadratum, quod contineatur a maiori 470 et contineat minus quadratum,

cuius anguli circumferentiam

circuli excedant et eius latera ab ea excedantur. Ex quo patet ad sensum, quod istud quadratum | medium est inter quadratum maius et minus et est aequale circulo, qui est in medio eorum. Et sic geometra considerat, abstrahendo a sensu et 475 imaginatione, quod si linea circuli, qui est quinque palmorum et etiam costae illius quadrati médii, qui etiam est quinque palmorum,

extenderentur,

V 1i4f

istae duae lineae essent aequales

omnino, et quod quadratum illud est aequalis continentiae illi circulo. 480 2. Geometra mensurat diametrum quadrati et hoc sic : Ipse facit unum quadratum habens quattuor palmos. Et a cono ad conum | illi oppositum protrahit lineam unius palmi, quae est aequalis costae. Diuisa autem linea per quinque partes aequales, minor est toto diametro duabus quintis, et sic 485 totus diameter adaequatur septem quintis. À qualibet uero costa diameter habet unam quintam et a natura propria unam habet. Residuum uero diuide per quinque partes aequales minutas et attribue ei sicut grossas quintas. Et sic patét, per quem modum geometra attingit lineam super sensum et ima49o ginationem. 3. Deinde considerat duos quadratos aequales diuidendo 480 Rei perspiciendae usui erit baec figura :

465 464 circulo] circino 5 P,P4P, 463 considerato] consideratum $P,P,P, 466 circumferentia] circumferentiam SP, quadratum] quadratus S$P,P,P, 470 circumferentiam circuli] tangant circumferen467 Deinde] oz. 5P,P4P, 471 excedantur] excedant KR, ; extendantur PEM;, ; tiam et non $P,P,P,

extendant I/U

446 costae] add. hic debet esse figura

continenti KPEVWUR,

$KPVUR,

483 autem] est illa KPEVWUR,

485 totus] cori. ; tota

486 diameter] diametri $P,P,P,

$KPWUR,

K —— 478 continentiae]

484 toto] cori. ; tota

diameter]

diametri P,

486/487 unam habet] habet unuam KPEV'UR,

P 65v

202

r6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

unum illorum cum duobus diametris, constituendo quattuor triangulos, sicut et patet in hac figura :

alterum uero diuidendo per quattuor quadratos. Et ista diui495 sione | facta quaeritur : Vtrum plus ualeant quattuor trianguli S roora quam quattuor quadrati ? Et tunc adiuuat se cum sensu, et numerat angulo$ illarum figurarum et habet, quod anguli triangulorum sunt duodecim et quadratorum sunt sexdecim. Et tunc super sensum et imaginationem determinat, quod 5oo quattuor trianguli ualent quattuor quadratos, eo quia duodecim anguli triangulorum continent tantum, quantum sexdecim anguli quadratorum illorum. Et talis aequiualentia est extra sensum et imaginationem.

4. Post uero intellectus abstrahit lineam praeter omnem 5o; materiam considerando. Et si considerat ipsam finitam, descendit ad sensum et imaginationem, cum quibus est terminatus. Si autem infinitam faciat, hoc est praeter sensum et imaginationem, et sic cum linea obiectat infinitum. Iterum autem transit ad considerationem infiniti, diuidendo

;1o lineam in duas partes, et illam partem in duas. Et sic considerat diuisionem infinitam ex | partibus finitis; quod est V ri4v impossibile. II. DE ARITHMETICA

Arithmeticus considerat primo cum senso et imaginatione $15 hunc numerum

duorum asinorum, et hunc trium equorum, eo

quia uidit asinos et equos plurificatos ; et sic numerat cum sensu et imaginatione. Postea ascendit supra sensum et imaginationem, considerando, quod omnis numerus est par uel impar. Deinde considerat, super haec ascendendo genus faciendo. »29 Deinde considerat, quod prima unitas generat secundam ; et ista ad inuicem tertiam. Secunda et tertia generant quartam ; et tertia et quarta quintam ; et sic de aliis. Et ideo considerat successionem numeri supra sensum et imaginationem cum tribus unitatibus supra significatis. Et sic transit ad considera492 duobus] o». KPEWVUR, 493 figura] figura dees? in KPEVUR, ; diuidendo - figura] oz. E 501 quantum] zzz. et KPVUR, 506/507 terminatus] certatus KPEVU 508 cum] oz. KPEVUR, linea — infinitum] lineam obiectat infinitam EM, 509 autem] add. aliter $5 P,P,P, 517 supra] super KPEVU RS 518 considerando] considerat KPIUR,; et considerat EM;js 919 Deinde] deinceps KPWUR, haec] hoc KPVUR, 521 tertiam] aZZ. et

KPVUR,

522 tertia et] oz. SP,P,P, — ideo] sic KPEVUR,

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

203

52; tionem infiniti per additionem unitatis ad numerum. Qui non potest esse infinitus, quia non sunt infinita subiecta; aliter implicaretur contradictio. III. DE ASTRONOMIA

Cum 55o motum

sensu

uero

et imaginatione

considerat

astronomus

caeli et hoc mediante motu stellarum ; per se autem

non, eo quia per se non est sensibilis neque imaginabilis. Dum sic considerat motum caeli in communi, supponit ipsum esse continuum, eo qui circularis ; ipsa autem circulatio neque sensibilis neque imaginabilis est. :355 Post considerat influentias caeli in inferioribus. Quae nec sensibiles neque imaginabiles sunt quoad se ipsas; effectus uero earum sic. Deinde intellectus considerat infinitas reuolutiones diurnas, posito quod motus caeli sit aeternus. Et considerat, quod quaelibet reuolutio habet suam unitatem ; ex $4o quibus componit numerum

infinitum, praeter id, quod consi-

deret ante et post. Et sic implicat contradictionem, quae stare non potest, quoniam multiplicatio numeri non potest esse sine ante et post, | quoniam non potest numerari unitas secunda, nisi sit accepta prima unitas ; et sic de aliis. Dum sic intel545 lectus intelligit, considerat, quod rationabiliter et naturaliter considerat quoad modum intelligendi. Sed ut sit magis assertiuus et a dubiis prolongatus, temptat se ipsum et considerat oppositum. Et cognoscit se | phantasticum, et cum figmento positum, et a naturali intelligere prolongatum. 550

VII De septima distinctione Quae est de modo intelligendi moralis philosophiae

Distinctio ista diuisa est in duas partes. In prima determinabimus de septem uirtutibus, et in secunda de septem uitiis. Et 555 hoc facimus, ut uideamus modum, per quem intellectus natu-

raliter intelligit uirtutes et uitia. Tali enim cognitione habita cognoscit se intellectus uirtuosum aut uitiosum et cognoscit, quae sunt uirtutes et uitia et quomodo crescunt et decrescunt et generantur et corrumpuntur et quomodo sunt contrariae. 56o Et talis doctrina est ualde alta et utilis. 529 considerat astronomus] astronomus considerat .$ ; Cum — astronomus] astro538/539 Et considerat] con531 est] oz. KP nomus considerat P,P,P, 543 540/541 consideret] considerat KPEVWUR, siderat etiam KPEVUR,

549 in547 dubiis dubio KPEVUR, Et - post] o». KPEM,,VUR, 552 intelligendi] 227. per adiutotelligere] potentia PEM;, ; intellectu IR; 507 uirtuosum — uitiosum] 536/558 Tali — uitia] ozz. $P,P3P, rium KVU uirtuosus aut uitiosus K 5588 quomodo] quo $KP

S roorb

V ir5r

204

I61. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI I. DE SEPTEM VIRTVTIBVS I. DE IVSTITIA

Homo moralis uidit. suspendi latronem. Deinde considerat latrocinium et per consequens culpam. Tunc ascendit et consi:65 derat, quid est causa culpae, et determinat, quod talis causa est habitus

priuatiuus intellectus,

uoluntatis,

et memoriae,

qui obiectant indebite aliquod bonum delectabile, sensibile et imaginabile contra bonum intelligibile et amabile. Et tunc intellectus considerat culpam et per consequens uindictam. Et 57o tunc transit et obiectat iniuriam. Dum sic intellectus obiectat iniuriam, ascendit ad obiectan-

dum iustitiam. Et cognoscit, quod iustitia est habitus bonus, cum quo agitur recte et iuste et bene, quoniam bonum est punire latronem, ut quilibet possideat in pace hoc, quod suum 575 est.

Dum sic considerat intellectus, ascendit et quaerit : De quo est habitus iustitiae ? Et considerat, quod est de similitudini-

bus principiorum innatorum, ex quibus uniuersum est constitutum, ut puta bonitas, magnitudo, duratio, potestas etc. col58o lectis ab istis principiis per intellectum, uoluntatem et memoriam, ut intellectus habeat iustum intelligere | et uoluntas amare et memoria recordare, ut | tendant ad finem, ad quem V 115v

sunt, et iuste regulare potentias inferiores possint. 2. DE PRVDENTIA

;:3

—Homo moralis uidit animalia uiuentia de rapina ; et cognoscit cautelas, quas habent ad rapiendum, et alia ad euadendum. Et dum sic considerat, ascendit ad homines, considerando, quo-

modo sunt sagaces ad euitandum mala et prosequendum bona. Et quia quaedam contingenter eueniunt, ut mala euadere pos»9o sint et bona obtinere, acquirunt sibi habitum prudentiae. Deinde considerat intellectus, quod prudentia est habitus, cum quo homo prudenter agit in eligendo bonum, quod maius est, et euitando malum, quod peius est. 4 Hoc autem considerato quaerit intellectus : De quo est talis 595 habitus et quid est ? Et recurrit ad principia, ex quibus uniuersum est constitutum, scilicet bonitas, magnitudo, duratio

etc. | Et tunc colligit similitudines eorum, habitas per opera-

tionem intellectus ; et ex istis determinat constituendo defini-

tionem supra dictam.

562 iustitia] add. rubrica .$ 563 moralis] naturalis K ; naturaliter PEVU suspendi] suspendere KPEIWU 671 sic] oz. V intellectus] 244. sic KPVU 533 agitur] agit PEVU 577/578 similitudinibus] similibus K ; sensibus IU 5*9 potestas] om. S$P,P,; duratio, potestas] om. P, 590 acquirunt] acquirit KPEVU 594 quaerit] acquirit I/U 595/596 uniuersum est] est uniuersum KPEVU

S 10ova

I6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI 600

205

Vlterius quaerit intellectus : Quomodo ipse acquirit talem habitum ? Et tunc cognoscit finem, ratione cuius agens agit ; et obiectat illum finem cum bonitate magna, durabili, potente,

intelligibili, amabili, uirtuosa, uera et gloriosa. Imprudens autem totum oppositum facit ; et per consequens cognoscit im6o; prudentiam. 3. DE FORTITVDINE

Homo moralis uidit homines fortiter perseuerantes in acquisitione rerum sensibilium, scilicet in acquisitione bonorum terrenorum et honorum huius mundi ; et hoc cum magnis ad610 uersitatibus et laboribus, ut possent habere optatum. Et tunc quaerit : A quo oritur illa fortitudo cordis, et quae sunt eius principia ? Et tunc cognoscit, quod est hoc ex principiis uniuersi | a parte sensitiui et imaginatiui. Et tunc dicit illam fortitudinem non esse uirtutem, eo quia est deformata, 615 cum sit extra finem et deuia. Dum sic considerat, ascendit ad considerandum aliam forti-

tudinem cordis, eo quia uidit homines laborantes ad acquirendum iustitiam, prudentiam et huiusmodi, ut cum ipsis uirtuti-

bus possent seruire Deo et sufficere sibi et proximis et ad 620 finem uenire, quare sunt ; et in hoc sunt ita constantes, quod

non timent labores, poenas et aduersitates aggredi. Talem autem habitum, collectum de bonitate et aliis principiis, coniunctum cum iustitia et prudentia, uocat fortitudinem, quae est uirtus. Eius autem oppositum uocatur timiditas cordis, ex 625 oppositis actibus acquisitum. 4. DE TEMPERANTIA

Moralis homo uidit homines, qui sumunt cibum et potum intemperate ; ex quo sequitur impuritas, infirmitas et paupertas, latrocinium,

mendacium

et huiusmodi.

Et tunc

talem

63o habitum intemperantiam uocat, cum qua intemperatus agit malum durabile, magnum etc. Dum sic considerat, quaerit : A quo oritur ille habitus ? Et tunc considerat, quod sensibilia et imaginabilia indebite obiectata per animam sunt materia, et actus deformati intellectus, 65; uoluntatis,

et memoriae

efficiunt

hoc, scilicet

deformatum

intelligere, amare et memorari. Dum sic considerat, ascendit ad considerandum oppositum 607 fortiter] firmiter $P,P,P, 608 in acquisitione] ozz. $P,P,P, 609 honorum] honores KPEV'U 610 possent] possunt K ; possint PEVU 610/ 612 optatum — hoc] oz. KPEM;,VU 613/614 Et — fortitudinem] oz. K 617 laborantes] qui laborant .$ 622/623 coniunctum] coniunctim KTAZU ; coniuncti DE, 623 uocat] uocant PEVU 627 homo] oz. 5 628 imputitas] impietas P, ; impotentia P,P, ; ipsos KPEWU, in ipsis Mi; 629 latrocinium] a4Z. et KPEVU

V r16r

161r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI habitum per actus oppositos acquisitum. Quem habitum temperantiam uocat ; cum quo bene, sane et prudenter uiuit. 206

640

5. DE FIDE

Fides autem est habitus, cum quo intellectus attingit super uires suas obiectum

uerum ; et hoc bene, magne

etc. ; quo-

niam quod per se | solum non potest, potest cum adiutorio talis habitus. 64; Dum sic considerat, quaerit : A quo est talis habitus ? Non enim est ab ipso intellectu, cum super suas uires sit. Et sic supponit, quod a:Deo est datus, de bonitate, magnitudine etc. constitutus, ut bene, magne etc. credat et intelligat, et |cum ipso faciat multas hypotheses, cum quibus respiciat conse65o quentias bonas, magnas etc., ab instantiis disparatas. Et per oppositum considerat contrarium habitum, qui est infidelitas. Cum quo infidelis negat ea, quae non sunt sensibi-

V 116v

S 10ovb

lia et imaginabilia, et habet intellectum obstinatum, in falsis

opinionibus positum. 655

6. DE sPE

Spes est habitus, cum quo sperans confidit habere ab alio, quod per se habere non potest. Talis uero habitus est bonus, magnus, durabilis etc., et a Deo datus, ut sperans magis de Deo confidat quam de se ipso. Cum quo habitu impetrat ue66o niam de peccatis commissis contra Deum. Qui habitus est nuntius fortis, infallibilis, cum iustitia, prudentia associatus.

Dum sic intellectus considerat ipsum habitum quietatiuum, consolatorium, impetratiuum amicitiae, et fugatiuum tristitiae et paupertatis mentis, considerat oppositum habitum per op665 positum acquisitum ; quem uocat desperationem. 7. DE CARITATE

Caritas est habitus a Deo datus, cum quo uoluntas super uires suas diligit Deum et proximum suum ; et est habitus bonus, magnus, durabilis etc. Et quantus est talis habitus, 67o tantus est a Deo datus, eo quia est indiuisibilis, inaugmenta-

bilis, indiminuibilis. Sed quia uoluntas agit cum tali habitu libere, potest cum ipso habitu augmentare uel | diminuere actum, scilicet amare. Aliter libertas uoluntatis esset impedibilis. 67; Voluntas | de sui natura potest inclinari ad malum uel pro-

639 bene] add. et KPEVU 646 enim] oz. KPEVU

641 autem] oz. 5 642 bene] ad. et KPEVU suas uires] uires suas KPEVU

P 66v

V i17f

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI 207 sequi bonum ; tam bonum, magnum etc., quam uult ; et sic

etiam de malo. Verumtamen dum est habituata de caritate, non potest inclinari ad malum, sicut intellectus non potest in-

clinari ad ignorantiam, dum est habituatus de scientia. Et 68oideo intellectus cum habitu sapientiae cognoscit habitum uoluntatis, et e conuerso.

Dum sic intellectus cognoscit hábitum uoluntatis, considerat eius oppositum, quod est iniquitas siue crudelitas. Quae non est a Deo data, cum sit habitus malus et peruersus, quia 685 uoluntas.cum ipso est deformata in odiendo et diligendo. Dictum est de uirtutibus. Quae quanto magis sunt connexae, tanto magis distant a uitiis, cum multiplicent unam communem bonitatem, magnitudinem etc. Et quando aliquod uitium resistit alicui uirtuti, omnes aliae adiuuant se mutuo propter 69o connexionem.

Quae uirtutes multas alias uirtutes causant, ut

puta fortitudo abstinentiam et caritas patientiam et huiusmodi. II. DE VITIIS Septem sunt uitia principalia. Ouae dicuntur peccata mor695 talia, scilicet auaritia, gula, luxuria, superbia, accidia, inuidia,

ira. Intellectus autem uult rationabiliter. Et considerat sic oppositum opposito. Et suo opposito. Et primo sic 700

inuenire modum intelligendi ista : Sicut simile simili | cognoscitur, sic proponit inuestigare uitia cum :

S 1o1ra

I. DE AVARITIA Largus homo uidet, quod auarus deuiat bona terrena a fine, quare sunt, cum plura congreget, quae otiosa tenet, neque pro-

ximis neque debito modo subuenit sibi. Et tunc quaerit : Quae est causa, quare facit ? Et reflectendo se supra suum habitum, 705 Scilicet largitatem, cognoscit suum oppositum, quod est auaritia, quae est causa huius. Quoniam largus colligit iustitiam | de bonitate, magnitudine

etc., utendo bonis terrenis bene, V 117v

magne etc. sibi et proximis ; et hoc etiam facit cum prudentia, fortitudine etc. 753150.

Cum autem sic considerat, cognoscit, quod auarus facit op-

positum, et sic cognoscit auaritiam, quae est habitus priuatiuus, collectus de iniustitia, imprudentia etc. contra finem bonitatis, magnitudinis etc. Dum sic intellectus considerat, cognoscit, quae est causa, quare auarus, cum plura habet, magis est 671 etiam] adZ. est 5P,DP,P, 689 aliae] a7. quae 5P,P,P, se] oz. $P,P4P, mutuo] mutue KPEV 690 uirtutes] oz. SP,P&,P, 693 uitiis] a4. rubrica 699 sic] ozz. KPVU 702/703 proximis] proximo — 706 est] oz. KPEVU

LI

208

161r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

715 auarus. Cuius ratio est quoniam maior deuiatio est plurium quam paucorum. Et sic multiplicatur habitus auaritiae. 2. DE GVLA

Homo temperatus uidet gulosum, nimis comedentem et potantem. Et reflectendo se supra suum habitum, qui est tem720 perantia, cognoscit eius oppositum, scilicet gulam, aggregatum de iniuria, imprudentia etc., quoniam iniuriatur suo corpori, laedendo ipsum, et non praeuidendo, quae sequuntur ad gulam. Quoniam sequuntur infirmitas, paupertas, mendacium, et finaliter mors misera, est imprudens ualde. 725

3. DE LVXVRIA

Homo castus uidet luxuriosum. Et imaginatur facta eius cum habitu castitatis. Castitas autem ponit iustitiam, prudentiam etc., conseruat matrimonium, et delectatur castus in habendo tales habitus bonos, magnos etc. Dum sic considerat, 73e obiectat oppositum habitum, scilicet luxuriam, et cognoscit

ipsum esse priuatum iustitia, prudentia etc. Ex qua priuatione multa mala ei contingunt, quae enarrare esset longum. 4. DE SVPERBIA

Homo humilis uidet hominem superbum. Et ut possit imagi75; nari species superbiae, imaginatur species humilitatis. | Quae sunt tres, scilicet ea, quae est respectu maioris ; alia, quae est respectu aequalis; et alia, quae est respectu minoris. Aliter ipsa humilitas non esset habitus discursiuus quoad iustitiam, prudentiam etc., quoniam bonitas, magnitudo etc. ponunt hu-

M YxBf

74o militatem sic discursam esse bonum, magnum etc., ut habitua-

tus ex ipsa sit patiens, pacem acquirens, uindictam negligens,

beniuolentiam

adhibens,

et huiusmodi.

Ex hoc autem

intel-

lectus obiectat oppositum habitum, scilicet superbiam, quae ex causis |oppositis habet ortum. Propter quem habitum eum ha745 bens est in labore, poena, angustia et dolore ; et nequaquam est ei amicus. 5. DE ACCIDIA

Sollicitus homo uidet accidiosum. Reflectendo se super habitum suum, qui est habitus beniuolus et promptus ad

75» acquirendum magnum, bonum, durabile etc. iuste, prudenter

719 reflectendo] reflectando .$ 120/721 aggregatum] aggregatam K 724 ualde] oz. $P,P4P, 1727 autem] PEWVU ; enim K autem ponit] c'ponit .$ ; componit P,P,P, 339/740 ponunt — etc.] oz. KPEM,,VU 340/741 habituatus] habitus KPEVU *44 Propter] per SDP,P,P, *48 Reflectendo] "reflectando .$

S 1o1rb

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

209

etc., cognoscit eius oppositum habitum, qui est accidia ; cum quo habens est piger, maliuolus et tristis, et de iniuria, impru-

dentia etc. habituatus. Et nullum uitiorum est ita alliciosum ;

ex quo est ualde diffusiuum. 755

6. DE INVIDIA

Beniuolus uidit inuidiosum. Et ut possit cognoscere inuidiam, considerat beniuolentiam,

| quae est habitus, quo beni- P 67r

uolens est contentus suo proprio; et si optet, quod non habet, iuste, prudenter etc. optat, cum sit bonum, magnum 76o etc. Et sic acquirit amicitiam et prolongat se a tristitia et poena. Et dum sic considerat, uertit se ad oppositum considerandum, quod est inuidia. Quae est habitus priuatiuus, cum quo habens constitutus est in odio, poena, tristitia et labore. 7. DE IRA 765

Patiens et abstinens

uidet hominem

iratum, appetentem

uindictam. Reflectendo autem se super habitum patientiae, cognoscit eius oppositum, quod est ira. Cum patientia autem homo est deliberatiuus |per intellectum, uoluntatem et memo- V i1:8v

riam, et conseruat liberum arbitrium, ut bonum prosequatur 77o et malum euitare possit. Et si ira eueniat per accidens in habituato patientia, successionem habere non potest. Et sic cognoscit determinate, quid est habitus irae, sub quo habitu iratus

sine deliberatione agit in contrarium. Habens autem talem habitum est priuatus iustitia et prudentia et incurrit pericula 775 et a casu et fortuna ; et sub isto habitu semper est in tristitia

et poena sine quiete. Dictum est de septem peccatis mortalibus. A quibus oriuntur omnia alia peccata quasi ramunculi a radice, ut ab auaritia inimicitia, et a gula ebrietas ; et huiusmodi. 780

VIII

De octaua distinctione Quae est de modo intelligendi philosophice et theologice

Theologia partim est positiua, partim uero est probatiua. Positiua quidem est per habitum fidei, probatiua autem per ?53 alliciosum] absconsum KPEVU . 754 diffusiuum] diffusum K — 757/758 765 763 est] oz. KP ; constitutes est] oz. V'U beniuolens] beniuolus KEU 766 Reflectendo] reflectando .$ appetentem] appetens K; appetere PVU 718 alia peccata] peccata alia .$ 745 isto] illo .$ autem se] ozz. KPEVU 181/782 De octaua - theologice] oz. K ; oz. sed ramunculi] ramuli KPEV'U add. in marg. De theologia P ; philosophice — theologice] per theologiam VU; add. in marg. Ex Bibliotheca sancti Victoris manuscripta D f 5 fol. 101 Mj;

LI

210

161. LIB. DE MODO NATVR.

785 intellectum

attingentem

obiectum

INTELLIGENDI

tale cum

habitu fidei. Et

ideo in ista distinctione his duobus modis procedemus. Distinctio ista in tres partes est diuisa. In prima parte determinabimus de suppositionibus et probationibus. In secunda ponemus centum propositiones per se notas. Et in tertia dis79o tinctione ponemus centum quaestiones, quarum solutiones in prima et secunda distinctione implicite continentur. Et primo de prima parte.

[I. DE PRIMA PARTE] (OvAE

EST DE

SVPPOSITIONIBVS

ET PROBATIONIBVS)

75;

In prima ista parte determinabimus de centum positionibus et affirmationibus, quarum oppositum non est intelligibile. Contra |eas uero intellectus bene fundatus non potest inuenire instantiam. I. Suppono, quod Deus est. Et si talis positio mala est, bo8oo num est Deum non esse. Hoc autem bonum non est intelligibile ; ergo probatum est Deum esse ; et hoc intelligibile est. 2. Suppono, quod Deus est. | Et si positio bona est, absolute

plus est de bono quam de malo ; et si non, plus est de malo quam de bono. Quod non est intelligibile. Ergo probatum 805 est, quod Deus est. 3. Suppono, quod ens magis bonum est. Quod si falsum est, ens magis malum est ; quod est impossibile. Magis malum enim conuenit cum non esse ; magis autem bonum cum esse. Ergo probatum est Deum esse. $810 4. Suppono, quod nullum malum finitum potest impedire bonum infinitum. Quod si falsum est, plus potest malum finitum quam bonum infinitum, quod falsum est. Ergo Deus est necessario. 5. Suppono, quod omnis bonitas infinita habet purum actum 815 infinitum. Et si non est uerum, infinita bonitas impedita est ; quod non est intelligibile. Et sic sequitur, quod bonitas infinita habet actum purum infinitum. 6. Suppono, quod diuina magnitudo sit immensa. Et si non est ita, bonum est, quod sit determinata ; quod non est intel-

82oligibile. Ergo positio est necessaria. 7. Suppono, quod in omni essentia immensa sit actus purus immensus. Si uero non, sequitur bonum esse ipsam uacuam et otiosam esse ; quod est impossibile, si non stat contradictio. 8. Suppono unam solam et singularem aeternitatem esse. Si «388 probationibus] propositionibus K 4395 prima] oz. .$ positionibus] propositionibus .$ *?9*? uero] tamen .$ 802 positio] suppositio I7 810 finitum] infinitum KPVU 811/812 finitum] infinitum KP Quod - infinitum] oz. U 819 determinata] debet terminata KP ; terminata VU 820 positio] comi.; prima SKPVU 822 esse ipsam] ipsam esse KPVU 823 esse] Lo KPVU stat] constat 5P,PS,P,M;, 824 singularem] singularita-

tem

S 101va

V 119r

16r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI 82; autem hoc malum

est, bonum

21r

est, quod singularitas aeterni-

tatis Dei non sit ; quod est falsum. Ergo una sola singularitas aeternitatis et una aeternitas est. 9. Suppono, quod in aeternitate Dei aeternare sit actus purus. Quod si falsum est, uerum est aeternitatem non habere 83o naturam actiuam ; quod est falsum. Ergo aeternare est actus

purus. i IO. Suppono, quod potestas Dei est simpliciter infinita. Et si non, uerum est ipsam esse finitam ; quod uerum esse est impossibile. Ergo est simpliciter infinita. 835; II. Suppono, quod diuina potestas tantum potest, quantum ipsa est. Et si positio falsa est, uerum est, quod aliquo modo est finita ; quod est falsum et impossibile, ut supra probatum est I2. Suppono diuinam potestatem esse ita potentem sicut 840 diuinus intellectus. Et si non est uerum, uerum est ipsam differe essentialiter ab intellectu ; quod est impossibile, cum

diuina essentia sit indiuisa. I3. Suppono, quod diuina potestas habet ita per se sua cor[relatiua, scilicet possificans, possificabile et possificare, sicut

V 119v

845 diuina uoluntas habet sua, scilicet uolitiuum, uolibile, et uelle.

$i autem non est uerum hoc, sequitur, quod potestas non est per se potens; quod est impossibile. Ergo diuina potestas habet sua correlatiua. I4. Suppono, quod diuinus intellectus habet intelligere in85o finitum. Et si pono falsum, uerum est diuinum intellectum aliquo modo esse otiosum ; quod falsum est. 15. Suppono, quod diuinus intellectus intelligat omnia creata, tam uniuersalia quam particularia. Et si positio ista falsa est, bonum est, quod aliquo modo habeat ignorantiam ; quod 855 bonum non est | possibile. I6. | Suppono, quod diuina uoluntas tantum diligat suam bonitatem,

magnitudinem,

aeternitatem

etc.,

quantum

se

ipsam. Et si positio mala est, ergo bonum est, quod sit inuidiosa ; quod est impossibile. $60 I7. Suppono, quod diuina uirtus sit tantum immensa, quantum aeterna. Si uero malum est hoc esse, ergo bonum est, quod aliquo modo sit finita ; quod est impossibile. 18. Suppono diuinam uirtutem esse intranee actiuam. Et si 86; malum est, ergo bonum est, quod sit otiosa ; quod malum est.

I9. Suppono, quod quidquid est in ueritate Dei sibi connaturale, est summe uere. Et si falsum dico, uerum est, quod non

est summa uera ; quod falsum est.

825/826 singulatitas aeternitatis] singularitas aeternitas KP ; singularis aeternitas 846/ 846 hoc] oz. 5 844 et] oz. 5 828 aetetnate] ozz. KPWU VU 863 esse in851 aeternitatem] oz. 5 847 Si autem — impossibile] ozz. U 868 summa] $KPU ; fortasse legendum summe tranee] intranee esse KPVU ueta] oz. S

P 67v S 101vb

212

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

20. Suppono, quod diuina ueritas sit tantum potens, quantum diuinus intellectus. Quod si falsum est, uerum est, quod 87o diuina ueritas est diuisa ; quod falsum est. 21. Suppono, quod diuina gloria est tantum potens, quantum diuina uoluntas. Quod si falsum est, bonitas diuinae potestatis est diuisa ; quod est impossibile. 22. Suppono, quod diuina gloria plena sit gloriantis, gloria875 bilis, et gloriare. Et si falsum dico, diuina potestas in gloria est otiosa ; quod est falsum. . 23. Suppono, quod omne ens magis agens agit distinguendo inter agentem et agibilem. Quod si falsum est, sequitur, quod ens magis agens.agat magis confuse ; quod falsum est. 880 24. Suppono, quod ens magis distinguens est ens magis concordans.

Et si falsum

dico, uerum

est, quod ens magis

distinguens est ens magis contrarians ; quod est falsum. 25. Suppono, quod in essentia Dei sit concordantia infinita. Et si falsum | pono, necessarie sequitur, quod in essentia Dei 88s sit concordantia finita aut nihil.

26. Suppono, quod rationes Dei habeant concordantiam infinitam. Et si falsum dico, bonum est, quod habeant concordan-

tiam finitam ; quod bonum falsum est. 27. Suppono, quod rationes Dei nullam 89o habeant ad inuicem. Et si malum

dico, bonum

contrarietatem est, quod ha-

beant contrarietatem ad inuicem ; quod bonum falsum est. 28. Suppono, quod diuina potestas a contrarietate distare non potest sine concordantia.

Et si falsum dico, uerum

est,

quod distat a contrarietate sine concordantia ; quod non est 895 intelligibile. 29. Nullum ens est principium infinitum sine principiato infinito. Et si falsum pono, quod est intelligibile non est intelligibile ; quod falsum est. 30. Potestas infinita non potest principiare possificatum 9oo infinitum, nisi de se ipsa. Et si falsum pono, necesse est, quod

id, quod est intelligibile, non sit intelligibile. 31. In aeternitate Dei non potest esse aeternare medium inter aeternatiuum et aeternabile sine distinguere. Si uero non est uerum, quod est intelligibile, est ignorabile ; quod 905 falsum est. 32. Ita bene competit, quod in diuina bonitate sit bonificare medium

inter bonificatiuum

et bonificatum,

sicut in diuina

uoluntate amare inter amatiuum et amatum. Et si pono falsum, in diuina uoluntate non est amare neque in diuina boni910 tate bonificare ; quod falsum est.

33. Suppono Deum esse magis agens propter finem. Et si fal870 falsum est] est falsum KV/U —— 817/819 Suppono - est] oz. P,P,P, 882 quod - falsum] oz. $P,P,P,M;; 885 finita] infinita KPU 888 bonum] om. VU . 892 Suppono quod] oz. 5K

V i20f

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

213

sum dico, uerum est, quod Deus non est agens propter finem ; quod falsum est. 34. Suppono, quod rationes Dei se habeant ad maiorem 915 finem. Et si malum est, bonum est, quod |se habeant ad mino-

S 1o2ra

rem finem ; quod bonum malum est. 35. Suppono diuinas rationes esse maiores causas. Et si malum dico, bonum est, quod sint causae minores ; quod bonum

malum est. 920

36. Nulla ratio diuina est maior altera. Et si falsum dico,

uerum est, | quod sunt inaequales ; quod uerum est falsum. 37. Suppono, quod in aeternitate Dei sint correlatiua aequa-

V 120v

lia, scilicet aeternatiuum, aeternabile, et aeternare. Et si ma-

lum dico, bonum est, quod sint inaequalia ; quod bonum ma925 lum est. 38. Suppono, quod diuina potestas et intellectus Dei sint aequales. Et si malum dico, bonum est, quod sint inaequales ; quod bonum est malum. 39. Suppono, quod in essentia Dei nulla sit minoritas. Et si 95o malum dico, bonum est, quod sit ibi minoritas ; quod bonum est falsum. 40. Suppono, quod intrinseca agentia Dei tantum distet a minoritate, quantum sua existentia. Et si falsum dico, quod uerum est, est falsum.

935

4I. Suppono, quod in unitate Dei unire sit actus purus. Et si falsum dico, uerum

94o

945

950

955

est, quod unitas Dei non habet, cum

quo sit pura ; quod falsum est. 42. Suppono, quod purum unire non potest esse sine puro uniente et unito. Et si falsum dico, quod est intelligibile, est ignorabile ; quod falsum est. 43. Suppono Deum esse ens necessarium. Et si falsum dico, uerum est, quod ipse est a contingentia ; quod falsum est. 44. Suppono, quod ens necessarium necessitet necessitatum extra contingentiam. Et si falsum dico, in sua essentia otiosum est ; quod falsum est. 45. Suppono, quod Deus sit ens infinitum. Et si malum dico, bonum est, quod sit finitum ; quod malum est. 46. Suppono, quod infinire sit actus purus. Et si falsum | suppono, uerum est, quod nulla infinitas sit essentia pura. 47. Suppono, quod Deus sit ens simplex. Et si malum pono, bonum est, quod sit compositus ;quod malum est. 48. Suppono, quod omne ens distat magis a compositione simplificando quam componendo. Et si falsum pono, quod uerum est, falsum est ; quod est impossibile. 49. Suppono, quod Deus sit ens perfectum. Et si malum dico, bonum est, quod sit imperfectus ; quod malum est. 915/916 minorem 926 sint] sunt .$

920 36.] zdZ. Suppono PV.U finem] finem minorem 5 942 a] in 5 938 unire] uniri KPIZ/U 930 sit ibi] ibi sit.

P 68r

214

161. LIB. DE MODO NATVR.

INTELLIGENDI

50. Suppono, quod diuinae rationes sint | ita simpliciter

V 121f

perfectae, sicut Deus. Et si falsum pono, uerum est, quod sunt

960

imperfectae, et per consequens Deus ; quod falsum est. 5I. Suppono, quod diuinae rationes sint naturales. Et si falsum dico, uerum est, quod sunt a contingentia ; quod est impossibile. 52. Suppono, quod diuinae rationes habent communem naturam. Ét si malum dico, bonum est, quod in Deo sint mul-

965 tae naturae ; quod est malum. 53. Suppono, quod ordo uniuersi est a superiori ordine. Et si falsum dico, uerum

est, quod ordo superior est inferior;

quod falsum est. 54. Suppono, quod in essentia Dei sit intranea | ordinatio.

S 1o2tb

970 Et si falsum dico, in toto uniuerso non est ordinatio ; quod

falsum est. 55. Suppono, quod Deus sit ens magis agens. Et si malum dico, bonum est, quod sit minus agens ; quod est impossibile.

56. Suppono, quod quaelibet diuina ratio sit magis agens. 97; Et si falsum dico, uerum est, quod Deus est minus agens ; quod falsum est. 57. Suppono, quod Deus sit causa uniformiter. Et si falsum dico, uerum est, quod diuinae rationes non sunt causae uniformiter ; quod est impossibile. 980 58. Suppono, quod Deus sit forma per se simpliciter. Et si falsum dico, uerum est, quod est forma materialis ; quod est impossibile. 59. Suppono, quod diuinae rationes conuertantur ad inuicem. Et si falsum dico, uerum est, quod ab accidente non sunt

98; denudatae simpliciter ; quod est falsum. 60. Suppono, quod diuinae rationes per actus proprios sint rationes reales. Et si falsum dico, uerum

est, quod non sunt

rationes reales ; quod est impossibile. 61. Suppono, quod Deus non impediat se ; neque a superiori 99» neque ab aequali neque ab inferiori impediatur. Et si malum

dico, bonum est, quod sit impeditus ; quod malum est. 62. Suppono, quod nulla ratio Dei aliam impediat in suo actu. Et si falsum dico, uerum est, quod Deus impedit se ipsum ; quod falsum est. 995

63. Suppono, quod quidquid est in essentia Dei, sit in super-

latiuo gradu. Et si malum est, bonum est, quod ipsa essentia sit inferius ;quod est malum. 64. Suppono, quod omnis actus diuinarum rationum sit in superlatiuo gradu. Et si falsum dico, nulla ratio diuina est 1000 essentia diuina ; quod | est falsum. 958 perfectae - sunt] o»;. KPVU 960 sint] sunt .$ 961 a] oz;. KPVU 965 est] est falsum uel K ; falaum est uel PU —— 980 perse] oz. KPVU — 987/988

Et - reales] o». KPVU

988 quod - impossibile] oz. V^

V 121v

I61. LIB.

DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

2:5

65. Suppono, quod Deus sit actus purus. Et si malum dico, bonum est, quod non sit actus purus ; quod est impossibile. 66. Suppono, quod quaelibet diuina ratio habeat actum purum. Et si falsum dico, uerum est, quod Deus non est actus 1005 purus ; quod falsum est. 67. Suppono, quod diuinus actus purus sit absolutus. Et si malum dico, bonum est, quod sit terminatus ; quod malum est. 68. Suppono, quod praedicatio, quae fit de Deo et de suis rationibus, sit summa.

Et si falsum dico, uerum

est, quod est

1oro infima ; quod est falsum. 69. Suppono, quod de qualibet ratione diuina suus actus secundarius praedicari possit. Et si malum dico, bonum est, quod quaelibet habeat actum infimum ; quod malum est. 70. Suppono, quod omnes rationes diuinae sint una essentia 101; diuina. Et si falsum dico, essentia diuina est diuisa ; quod falsum est. 71. Suppono, quod diuina substantia sit ab omni materia et accidente denudata. Et si falsum pono, uerum est, quod est composita ; quod falsum est. 1020 72. Suppono, quod quaelibet ratio Dei sit substantia. Et si falsum dico, uerum est, quod in Deo esset accidens ; quod est

falsum. 73. Suppono, quod in qualibet ratione diuina sint correlatiua. Et si falsum dico, uerum est, quod in Deo nulla est pro1025 prietas ; quod est falsum. 74. Suppono, quod in Deo sit infinita proprietas. Et si malum dico; bonum est, quod | omnes diuinae rationes sint finitae ; quod malum est. 75. Suppono, quod diuinus intellectus sit intelligens per se. 1050 Et si falsum

dico, uerum

est Deum

S 102va

intelligere successiue;

quod est falsum. 76. Suppono, quod diuina potestas est potens per se. Et si falsum dico, uerum est, quod est potens per aliud successiue ; quod falsum est. 1055 77. Suppono, quod diuina potestas non plus potest propter aliud, quam propter se. Et si falsum dico, in suo fine non quiescit per se ; quod est falsum. 78. Suppono, quod Deus nihil indigeat extra se. Et si malum dico, bonum est, quod sit indigens ; quod malum est. 1040 79. Suppono, quod Deus | agat extra se propter se. Et si

1001/1002 Et — purus] o». KPVU 1019 falsum est] est falium KPVU 1021 in Deo] oz. 5 — 1030 Deum intelligere] quod est potens per aliud KPV/U 1035 propter] per KXPZ/U 1038 nihil] non KP/U 1039 est] TZ reliqua primae partis dist. VIII om. 1040 Deus] z4Z. hic deficiunt paragraphi a 79 usque ad 100 et ab 1 usque ad 52 K; K reliqua primae partis dist. VIII et totam secundam partem et tertiam partem usque ad qu. 51 om. ; U reliqua primae partis om.

Des. P

216

r6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI

falsum pono, uerum est, quod totum uniuersum est deformatum et a maiori fine deuiatum ; quod est falsum. 80. Suppono, quod Deus est definibilis propter se. Et si falsum dico, uerum est, quod non est cognoscibilis propter se ; 1045 quod est falsum.

81. Suppono, quod Deus sit tantum cognoscibilis, quantum amabilis. Et si malum pono, bonum est, quod beatitudo beatorum sit deformata ; quod est falsum. 82. Suppono, quod in Deo non est magis neque minus. Et si

1050 malum

dico, bonum

est, quod Deus

non

sit simpliciter in-

finitus ; quod malum est. 83. Suppono, quod Deus sit immutabilis. Et si falsum dico, uerum est, quod non est aeternus ; quod falsum est.

84. Suppono, quod in Deo nihil sit in potentia. Et si malum 1055 dico, uerum est, quod non est purus actus ; quod malum est. 85. Suppono, quod Deus sit causa causalissima. Et si malum dico, malum

est, quod sit causa ; quod malum

est.

86. Suppono, quod sit unus effectus unissimus. Et si falsum dico, falsum est, quod sit una causa unissima.

1060 —87. Suppono, quod Deus creauit totum uniuersum de nihilo. Et si falsum dico, uerum

est, quod diuina aeternitas non est

aeternalissima ; quod falsum est. 88. Suppono, quod diuina potestas potest de nihilo absolute. Et si falsum dico, uerum est, quod est impedita ; quod falsum 1065 est, cum sit infinita.

89. Suppono, quod Deus agit inferius immediate ad placitum. Et si falsum dico, falsum est, quod sit causa causalissima.

9o. Suppono, quod Deus gubernat omnia. Et si pono falsum, uerum est, quod non potest omnia. 1070 9r. Suppono, quod Deus est iustus iustissime. Et si malum pono, bonum est, quod aliquo modo sit iniustus ; quod falsum est.

92. Suppono, quod Deus est misericors perfectissime. Et si falsum pono, uerum est, quod non est perfectus ; quod fal107; sum

est.

93. Suppono, quod plus possumus intelligere Deum per ipsummet, quam per nos. Et si falsum pono, uerum est, quod iniuriatur sibi ipsi ; quod falsum est. 94. Suppono, quod nos plus possumus diligere Deum propter 108o ipsum, quam propter nos. Et si falsum pono, bonum est, quod nos magis quiescamus in nobis, quam in ipso ; quod falsum est. 95. Suppono, quod Deus intelligat inferiora propter superiora. Et si falsum dico, uerum est Deum plus intelligere inferiora superioribus ; quod est falsum. 108; 96. Suppono, quod quaelibet diuina ratio sit idea perfectis1049 est] zd7. neque DP,P,DP,

1059 unissima] add. quod falsum est P,P,DP,

r6r. LIB. DE MODO NATVR.

INTELLIGENDI

21:7

sima. Et | si malum dico, bonum est, quod omnia sint a con- S rozvb tingentia ;quod malum est. 97. Suppono, quod in uia possumus acquirere meritum. Et si falsum dico, nulla idea ideat nos ; quod est falsum. 1990 98. Suppono, quod Deus tantum intelligat nos, quantum

sumus et possumus. Et si falsum dico, totus non ideat nos ;

quod est falsum.

99. Suppono, quod diuina sapientia et diuina iustitia aequaliter agant in nobis. Et si malum dico, bonum est, quod non 1095 sint aequaliter causae ; quod malum est. 100. Suppono, quod Deus uult, quod sit generalis resurrectio hominum. Et si falsum dico, uerum est, quod Deus non simpliciter iustus est ; quod falsum est. Diximus de mixtione philosophiae et theologiae. Et exempli1100 ficatum est, quomodo theologia positiua probatiua et etiam syllogistica esse potest; quod intellectus uero modo negare non potest. II. DE SECVNDA PARTE QVAE EST | DE CENTVM PROPOSITIONIBVS PER SE NOTIS

1195

Propositiones istas ponimus, ut intellectus per ipsas cognoscat, quid praedicatur de Deo philosophice et theologice, et ut etiam cognoscat philosophiam illam, quae contra theologiam est, falsam et erroneam esse ; quae magis est digna dici error quam scientia. Ex quo per consequens habere poterit notitiam i11o certam uerae philosophiae, quae tamquam ancilla theologiae est et debet illi in omnibus esse concors. Propositiones istas extrahemus, formando ipsas de potestate diuina. Et sicut a potestate diuina centum accipiemus, sic etiam possent totidem accipi a qualibet ratione diuina, cum 1115; omnes sint eaedem in substantia et natura una. I. Quod Deus non potest, nihil est. 2. Plus potest Deus creare de nihilo, quam sit quod creatum est. . Plus potest Deus de nihilo, quam de ente creato. 1120 . Nihil potest impedire potestatem infinitam. . Nihil est subiectum potestatis infinitae. Cum peccatum malum sit, potestas diuina non potest id, oOX ds cum sit bonitas infinita. . Velle infinitum impediri non potest. . Velle infinitum potest uelle intelligere infinitum. 1125 . Plus potest Deus per se, quam per aliud. . Plus potest Deus propter se, quam propter aliud. Oo-l Oo 1096 uult, quod] com. cuz P3P,; om. .S 1098 est!] coni. cum P,PS,P, ; om. 5 1103/1104 De secunda - notis] De propositionibus I ; oz. U 1111 est — debet]

corii. ; debet et est $17

1122 id] illud VU

V 122t

16r. LIB. DE MODO NATVR.

218

1130

1X; 1d. 13s I4. I5.

II5$5

16. 17; I8.

Plus potest Deus de se ipso, quam de alio. Plus potest Deus cum se ipso, quam cum alio. Plus potest Deus in se ipso, quam in alio. i! Plus potest Deus per suam bonitatem, quam per aliam. Plus potest Deus propter suam magnitudinem, quam propter aliam. Plus potest Deus de aeternitate sua, quam de tempore. Plus potest Deus cum sua potestate, quam cum alia. Plus potest potestas in-intellectu diuino, quam in alio intellectu. Non est, qui impedire possit conuersionem potestatis

I9. 1140

20. 2e 22; 23: 24.

1145

diuinae, | imtellectus, et uoluntatis.

S 103ra

Non est potestas, nisi possit bonum. Diuina potestas praecedit omnes alias potestates. Potestas infinita non potest sibi coaequare effectum. Nullus terminus attingit posse infinitum. | Plus est potestas existendo et agendo, quam cum altero

V 122v

tantum. 25. 26. 2» 28.

1150

INTELLIGENDI

Potestas Dei absoluta et ordinata conuertuntur. In agente et agibili non est posse sine distinctione. Plus potest agens concordando, quam contrariando. Plus potest agens cum maioritate finis, quam cum minoritate. . Potestas plus potest de maiori principio, quam de minori.

II55

. . . . . . .

Posse infinitum non habet extrema finita. Extra finem ultimum non est posse. Inter potens et impotens non est proportio. Posse finitum non potest resistere infinito. Nullum bonum potest resistere suae bonitati. Nihil potest tantum de malo, quantum de bono. Nihil potest tantum propter credere, quantum propter intelligere.

1r16o

. Nihil potest tantum cum tristitia, quantum cum laetitia. . Potestas potest. 1165

. . . .

primitiua,

uera

et necessaria

impediri

non

Nullum intelligere sine posse est. Nulla summa maioritas habet causam. Posse infinitum et impossibile infinitum idem sunt. Nihil est in potentia, quod conuertitur cum aeternare.

. Posse, quod est aeternare, purus actus est. . Posse, quod est aeternare, omnia potest. II7O

. Ens, quod non habet posse, propter se non est. . Vbi potestas non est, nihil est. 1134 sua] om. VU 1138 qui] quod VU 1138/1139 potestatis — intellectus] intellectus diuini, potestatis VU 1153 infinitum] extremum P,P,P, 1167 quod conuertitur] in potestate quae conuertitur L/U

I61. LIB. DE MODO NATVR.

1175

47. 48. 49. 50.

INTELLIGENDI

2r9

Nulla potestas potest sine posse. Quod plus ualet, plus potest. Non posse non impedit posse. Posse, quod non est finis, non potest esse Deus.

51. Potestas, quae non est uirtus, non potest esse Deus.

52. Quidquid non potest contra infinitum, est finitum. 53. Qui impedit potestatem, impedit et posse. 54. Nullum ens potest se ipsum producere. I180

1185

II9O

II95

I200

1205

I210

55. 56. 57. 58. 59. 60.

Nulla relatio infinita potest impediri. Qui plus potest, plus est. Nulla potestas infinita est successiua. Nullum posse in contingentia est laudabile. Extra potestatem diuinam non est posse. Diuina potestas tantum est intelligibilis, quantum amabilis.

est

6r. 62. 635. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71.

In diuina natura nihil est innaturale. | Natura diuina extra aliam naturam potest omnia. V 123f Deus in se ipso nihil potest impedire. In uoluntate aeterna nulla potestas potest esse otiosa. In essentia Dei non est potestas accidentalis. Nullum posse infinitum est effectus. Posse, quod est summa causa, |habet summum effectum. $ 1osrb Summum posse requirit summum signum. In natura diuina nulla uilitas esse potest. Nullum inferius potest deturpare quod est superius. In Dei substantia non potest cadere additio neque diminutio. 72. Tantum, quantum Deus per se est, tantum propter se agere potest. 73. Deus contra finem suum non potest agere.

74. 75. 76. 77. 78. 79. 80. 81. 82. 83. 84. 85. 86.

Vbi Deus non potest, nihil attingit aliud. Qui aufert posse infinitum, et aufert potestatem. Posse, quod est nolle, non est Deus. Quia Deus est finis omnium, potest omnia. Potestas nullam causam habens omnipotens est. Potestas sine suis correlatiuis nihil potest. Posse infinitum non habet resistentiam. Qui potest de infinito, omnia potest. Non est posse super infinitum. Nulla potestas finita ordinat infinitam. Nulla potestas est infinita sine actu infinito. Nulla materia potest pati purum actum infinitum. In nullo posse infinito accidens esse potest.

1187 1175 finis] infinitum IU 1172 Nulla potestas] potestas non VU 1203 et 1201/1202 Deus contra — aliud] oz. V In - natura] ozz. P,P3P, 1204 est nolle] non est uelle /; aufert] P,P4P, ; add. et 9 ; aufert et VU non est nolle U

161. LIB. DE MODO NATVR.

220 :21;.

12270

INTELLIGENDI

87. Nullum posse infinitum est informe.

88. Nulla potestas contra finem bonitatis est bona. 89. Sicut aeternare praecedit tempus, sic purus actus potestatis praecedit entia omnia, quae sunt in potentia et fuerunt. "t 90. Sic praecedit diuina potestas potestates maiores sicut minores. 91. Inter potestatem infinitam et bonitatem infinitam non est contrarietas. 92. Inter esse et non esse non est posse.

122;

1230

03. 94. 95. 96. 97.

Actus purus non est inter magis et minus. Nulla potestas infinita indiget finita. Extra potestatem aeternitas non habet actum. Posse infinitum non est ad malum. Plus cognoscit Deus in potestate sua, quam uniuersi lingua enuntiare possit. 98. Qui contra infinitum posse peccat, afflictionem infinitam exspectat.

123;

99. Vbicumque est infinire, est posse. 100. Nulla potestas perfecta errat in iudicio. Dictum est de centum propositionibus per se notis. Ad quas innumerabiles

solutiones habent

attributionem,

quoniam

ex

eis oriuntur, naturaliter intelligendo. III. DE TERTIA PARTE OCTAVAE DISTINCTIONIS QVAE EST DE CENTVM QVAESTIONIBVS

12/40

| Quaestiones istae ex parte prima octauae distinctionis V ortum habent, ubi etiam solutiones earum implicantur. Propter quod cupiens solutiones earum habere recurrat ad para- . graphum totum in numero in prima parte istius distinctionis octauae, quotus erit paragraphus ferens dubitationem in ista 1245 parte tertia. I. Vtrum Deus sit ? Solutio : Vade ad primum paragraphum primae partis octauae distinctionis. Recurras sic in omnibus aliis, reddendo paragraphum primum primo, et secundum secundo, tertium tertio, et quartum quar-

1250

125v

to ; et sic in omnibus.

. Vtrum Deum esse sit demonstrabile ? . Vtrum sit impossibile Deum non esse ? . Vtrum finitum possit impedire infinitum ? Vtrum Deus et sua bonitas uniformiter habeant actum, 1255

ut puta bonificare ? . | Quaeritur : Quid est diuina immensitas ? . Quaeritur : Quid est actus purus in magnitudine Dei ? URGON oo . Vtrum mundus sit aeternus ? 1226 indiget] indigeret .$

1234 perfecta] om. VU

S 103va

r6r. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI 1260

1265

1270

1275

1280

221i

. Vtrum aeternitas habeat actum purum ? IO. Vtrum posse diuinum sit coaequatum Deo ? II. Vtrum potestas et posse Dei sint idem ? 12, Vtrum diuina potestas tantum possit, quantum diuinus intellectus potest intelligere ? 13. Vtrum in essentia Dei intelligere et posse sint actus purus ? I4. Vtrum intellectus diuinus cognoscat, quod sua correlatiua sint distincta ? T5. Vtrum diuinus intellectus intelligat omnia ? 16. Vtrum diuina uoluntas tantum diligat quantum Deus ? 17. Vtrum diuina uirtus sit immensa ? I8. Vtrum diuina uirtus ab aeterno sit actiua ? I9. Vtrum in ueritate Dei sit purum uerificare ? 20. Vtrum intellectus diuinus cognoscat se infinitum ? 2l. Vtrum diuina uoluntas perfecte diligat suam gloriam ? 22. Vtrum diuina uoluntas et sua gloria habeant actus aequales ? 23. Vtrum in essentia Dei gloriosus et gloria sint unum ens magis agens ? 24. Vtrum ens magis distinguens sit magis concordans ? 25. Vtrum in essentia Dei sit concordantia infinita ? 26. Vtrum diuinae rationes habeant actus proprios ? . Vtrum diuina bonitas et aeternitas habeant idem posse ? 28. Vtrum diuina potestas habeat correlatiua intranea et innata, ab omni contrarietate remota ?

1285

1290

. . . .

Vtrum sit principium actu infinitum ? Quaeritur : Quid est principium actu infinitum ? Quaeritur : Quid est aeternare coaequatum ? Quaeritur : Quomodo diuina bonitas et uoluntas habeant actus coaequatos in aeternitate ? . Vtrum in essentia Dei sit suppositum necessitatum ? . Vtrum diuinae rationes habeant actus proprios propter maiorem

1295

1300

1595

. . . .

finem ?

Vtrum diuinae rationes sint causae maiores ? Quaeritur : Quare diuinae rationes sunt causae maiores ? Vtrum Deus et sua bonitas sint formaliter causae ? Vtrum diuinum posse et intelligere sint causae unifor-

miter ? . Vtrum diuina essentia sit infinite bona sine correlatiuis suae bonitatis ? . Vtrum bonitatis in essentia Dei habeat correlatiua sibi

. . . . .

coaequata ? Vtrum in unitate Dei sit actus purus, scilicet unire ? Vtrum unitas Dei habeat unire sibi coaequatum ? Vtrum Deus sit ens necessarium ? Quaeritur : Quid est ens necessarium ? Vtrum Deus sit ens infinitum ?

161. LIB. DE MODO NATVR.

222

INTELLIGENDI

. Vtrum infinitas possit esse sine puro infinire ? . Vtrum Deus sine simplificare puro sit simplex ? . Vtrum Deus habeat, cum quo distet infinite a compositione ?

1310

. Vtrum in essentia Dei sit perficere ? . Vtrum diuinae rationes sint perfectae ? . Vtrum diuinae rationes habeant unam communem

es-

sentiam ? 1315

. Vtrum diuinae rationes habeant actus innaturales ? . | Vtrum ordinatio diuina sit causa causalissima ? . Vtrum in essentia Dei sit ordo naturae ?

. Vtrum Deus in sua natura sit magis agens ? . Vtrum omnis diuina ratio sit ens magis agens in se ipsa ? 1320

. Vtrum Deus cum suis rationibus sit uniformiter causa totius uniuersi ?

1325

. Vtrum Deus per semet sit forma simplex ? . Vtrum diuinae rationes simpliciter sint idem ? . Vtrum diuinae rationes habeant actus primitiuos simpliciter ? . Vtrum Deus aliquo modo sit impeditus ? . Vtrum una diuinarum rationum possit impedire aliam in actu suo ?

1330

1535

1340

. Vtrum diuinae rationes sint in superlatiuo gradu existentes et agentes ? . Vtrum diuinae rationes habeant actus inseparabiles ? . Vtrum Deus existendo et agendo sit actus purus ? . Vtrum diuina bonitas et intellectus sint participantes in uno eodem actu puro ? . Vtrum diuina bonitas, magnitudo etc. sint ita primitiue in agendo sicut Deus. . Vtrum intrinseca operatio Dei sit summa ? . Vtrum de qualibet ratione diuina suus actus secundarius praedicari possit ? . Vtrum quilibet actus diuinarum rationum sit tota diuina essentia ?

. Vtrum in essentia Dei sit communis actus et proprius ? . Vtrum quaelibet ratio diuina sit substantia ? . Vtrum quodlibet correlatiuum substantiae sit substantia ?

1545

. . . .

Vtrum Vtrum Vtrum Vtrum

intellectus Dei per se cognoscat obiectum ? diuina potestas sit successiua ? diuina potestas quiescat in suo fine ? sit unus effectus unissimus ?

1313/1314 1. Vtrum —- essentiam] oz. VU 1315 innaturales] naturales VU 1327 impedire aliam] aliam impedire L/U 1334 uno] add. et K 1335 magni-

tudo etc.] intellectus etc. K ; et intellectus V/U KV ; diuina relatio U.

1343 ratio diuina] diuina ratio

$ 1o05vb

161. LIB. DE MODO NATVR. INTELLIGENDI 223 1350 . Vtrum totum uniuersum sit creatum de nihilo ? . Vtrum Deus agat extra se propter se ? . Vtrum Deus sit cum rationibus suis definibilis ? . Vtrum Deus sit prius suis rationibus ? . Vtrum Deus sit simpliciter infinitus ? . Vtrum Deus sit immutabilis ? 1555 . Vtrum | annihilatio uniuersi sit in potentia ? V 124f . Vtrum diuinae rationes sint causae causalissimae ? . Vtrum possint esse plures effectus unissimi ? . Vtrum diuina aeternitas sit creantissima ? 1360 . Vtrum Deus possit de nihilo absolute ? . Vtrum Deus agat inferius immediate ? . Vtrum Deus possit omnia ? . Vtrum Dei iustitia sit perfectissima ? . Vtrum misericordia Dei sit summa ? . Vtrum possimus magis cognoscere Deum per se ipsum, 1365 quam per nos? . Vtrum possimus magis intelligere Deum propter se quam propter nos ? 95. Vtrum Deus intelligat inferiora propter superiora ? 1370 96. Vtrum ideae Dei sint perfectae ? S 104ra | 97- Vtrum in uia possimus acquirere meritum ? 98. Vtrum Deus tantum intelligat nos, quantum sumus et possumus. 99. Vtrum diuina sapientia et iustitia aequaliter agant in nobis ? 1575 IOO. Vtrum sit generalis resurrectio hominum ? Diximus de centum quaestionibus applicabilibus ad primam partem istius octauae distinctionis, ubi earum solutiones implicantur, et etiam multarum aliarum quaestionum. Ex quo 138o apparere potest hunc librum subtiliter intuenti, quomodo intellectus naturaliter intelligit philosophice et theologice. Ad laudem et honorem Dei et beatae Mariae Virginis matris

eius finiuit Raimundus hunc librum Parisius in monasterio Cartusiensi anno Domini 1310 mense Maii incarnationis Do1585 mini nostri Iesu Christi. 1359 creantissima] causatissima VU ; constantissima P,P;P, 1370 perfectae] imperfectae KU 1372 tantum] oz. KVU 1384 Cartusiensi] carturiensi SK ; cartuensi U

Maii] Madii $ ; Mahi

I7

E

od p bardtiscaua "h

VE vl iua p

infieb gli. cud mag apo

verdbieoit& eitis eorig. r2 2n om fu «srt tpa antixdquala-fle amet]Lig Vire diuisa vates wet die auex] n nfV ER

5

Vtends albanton nitor Satumisosl oss 8»

Vc

1

terdiniorquid pesisiacte dum M " Lbs.

obz

p

esnoti

MUN b nu

"D

23

--

bigitalanr «s ma:vito.» Metulq Sew Dissrs mt 398

»

s

*

cham

í Eo

vigüan]

à

LASETP

à

te

qmm

diss ancE.Maa

xeuw

vivens

LEX UIS

og

a

ent

cat-tasfüc

&13peo E

P"

2I

ns ipti dot

y

» bia

ad dpi: 13/35] pipes e

sat

L

Sizh

1

M

*

M

(Vl

oap: teg vvodeic

:

r

estes 22 aC mio 3

"prar

p P. à Pc

N &*1 "Uni

;

i

)cí

ques

é

LE

»t$ a.

senem ]

m

oxrpr

,

gt á

bera so T

/Eo

:

"u

i

vioreqga ot islnioi »

A

Gil 19 molbuni 54

Tiieieevio

its Ee idu

i2nesiediis)

29] d

deg

ierant uo

i Ni

,

i get

i

AXEITTTY,

2745,57 aniastinastmg i

jo [ima

o C &

*

á

iniero(l omis

I P.

—

!

Iud

j Ü

E

4 0n; ap&icet2a waist AUMT SI ifi

inci nar Xu eM

vun

HUNG

^b eptritx it

pn ceto

n e11e

r

tog SRSM ast duas ott ji ti rM caotulo. fylom " "s H ? E

iM

timuriium

i

| ís "

oiotnoo

flle

ad

IB

;

Wes

4

,

on

n

dM dos ent:

30h NON «

TI

t

Hn" UADÉ

mim. du

: £:32

eis

UIT,

t

s

h5

it mu V xe " D 2 d

es

1

E

£i

Sanáiinsai :daguis óni mueiara

izg

uc

J

aom

sra 4

i

) D

ms *| WO

rr

:: zn11 Hn

r .

2 r

es

xzT-

Veoa í« i Mimi irientt virt

pun, i Tu 4 p LIS aronhegmá E ae :-* Ub. (ife "^H Jdiihssc ; AL OW süwABA P.

162

SVPPLICATIO

RAIMVNDI

Parisiis, 1310 VI

WULR

m

dédédilun A^

B

.

-

|

mE

E

pM B IA

| AOWVMIAA

OIT AOLISS VE. -

|"

]

" |

mt

witt

ii^

"

-

EN

|

md

Ü

EJ

"

inp

JA

AD SVPPLICATIONEM

RAIMVNDI

PROLEGOMENA Inter opera lullana Swpplicatio Raimundi singularem occupat locum, quia hoc libello magister a facultate theologica Parisiensi obsequiose petiuit, ut suas fidei probandae rationes confirmare et emendare uel rationibus efficacioribus substituere dignaretur; quod numquam antea uel postea facere ausus est. Sed cum mense Februarii 1310 commendationem quadraginta magistrorum, baccalariorum expertorumque in artibus et medicina obtinuisset(!), Raimundus ad tantam spem euectus esse uidetur, ut theologiae magistros et baccalarios ipsamque facultatem supremam uniuersitatis adiret, similem fortasse successum exspectans. I. DE

LIBELLI

INTENTIONE

Principio illud allegauit placitum, quod iam ansam dederat ad Librum de modo naturali intellügendi conscribendum (?), uidelicet fidem christianam magis esse improbabilem quam probabilem ideoque rationibus insolubilibus minime confirmari, sed potius refutari posse. Quod effatum, non apud infideles modo, sed apud fideles quoque doctissimos diuulgatum - quam rem etiam Liber de modo naturali intellagenda in prologo accusauerat (3) -, Raimundus fidei christianae summo detrimento esse agnoscens, facultatem ipsam theologicam ad agendum adducere conatus est. Petiuit enim a theologiae magistris, ut demum ipsi, utpote celeberrimi orbis christiani doctores, tales rationes in scriptis proponerent, quibus fides catholica efficacius quam quaelibet alia religio uel philosophia comprobaretur. Et quasi uiam magistris sternendo, specimen rationum, a se ipso ad probandam

diuinam

trinitatem

et incarnationem

confectarum,

obtulit, quas approbare uel corrigere possent. Rem autem urgere eo ostendit, quod ipse denuo ad infideles reuerti et argumentis, a facultate approbatis, cum illis lingua arabica disputare uellet. Fidenti igitur animo uenerabilis senex Supplicatione sua facultatem theologicam Parisiensem et ad actionem, fidei christianae propagandae admodum necessariam, conuocare et simul indicium de opere theologico, tot annis a se ipso peracto, impetrare intendit. (1) Chartularium,

Yl, nr. 679 p. 140-141

(1967) 137-141 ; 145-147.

!

; cf. Introductio

(2) Liber de modo naturali intelligendi (op. 161), Prologus. (3) Ibidem.

generalis

: ROL

V

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

228

Nil ergo mireris, si in hoc libello, ardentissimo animo conscripto, non iam minutiores deprehenderis controuersias academicas - licet fundus disceptationis inter philosophos et theologos exortae etiam hic tangatur —, sed potissimum cura infidelium ad semitam ueritatis reducendorum emergat. Quod negotium Raimundi animum, cum Sufpfplicationem suam scripsit, iterum sic occupasse videtur, ut disputationibus Parisiensibus fere oblitus, iam omne studium ad proximum iter africanum praeparandum conuerteret. 2. DE VIA AC RATIONE

LIBELLI

Raimundus, antequam rationes, diuinam trinitatem et incarnationem probantes, proferat, principium in memoriam reuocat, supra quod tota sua argumentatio fundatur, scilicet omne maius agens agere propter maiorem finem. Ideoque Deum,

inter omnia agentia maiorem,

semper maiorem

finem

prosequi statuit. Ex quo fidei ueritas probatur, cum Deus sine trinitate et incarnatione ad finem maiorem non perueniat. In prima ergo distinctione Raimundus, uiginti syllogismos, ex uiginti attributis diuinis eorumque correlatiuis exstruens, trinitatem in Deo necessariam esse ostendit, simul uiginti maiores obiectiones peracute explodens. In secunda distinctione similiter uiginti syllogismos format ex uiginti attributis diuinis. Desunt autem ex attributis primae distinctionis quinque, id est bonitas, infinitas, simplicitas, necessitas, natura. Loco eorum sanctitas, summitas, concordantia, dignitas, nobilitas ponuntur, quae incarnationi

melius congruere uidentur. Ex uiginti igitur attributis, cum diuina causalitate coniunctis, Raimundus ope correlatiuorum ad effectum

summe

conuenientem,

diuinam

incarnationem,

peruenit. Simul iterum uiginti obiectiones maiores sagaci breuitate refutat. Certe eadem ratio arguendi in permultis libris anterioribus Raimundi inuenitur, sed hic libellus concinnius acutiusque quam plura alia opera rem perstringit. Cum autem Supplicatio Raimundi non quibuscumque lectoribus, sed tantum professoribus et baccalariis facultatis theologicae Parisiensis destinata fuerit, in media aetate parum uulgata est. Nec quidquam indicat facultatem theologicam desiderio Raimundi quodam rescripto obsecundasse (4). S DE LIBELLI AVCTORITATE

ET TEMPORE

COMPOSITIONIS

Supplicationem Raimundi esse authenticam libelli tenore et rubrica finali omnino patet. (4) Cf. Introductio generalis : ROL V (1967) 148.

ex

totius

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

220

.De tempore autem, quo conscripta sit, aliquatenus est disputandum. Annus quidem 1310 in omnibus quos nouimus textibus clare indicatur; nec minimum quidem uestigium anni 1306, quem quidam bibliographi in codicibus manuscriptis notatum uolunt (5), inuenire potuimus. Quodsi plures bibliographi, clarissimum A. R. Pasqual (5) sequentes (?), obiciunt Supplicationem Raimundi iam allegari in Libro de conuenientia fidei et intellectus in. obiecto, Martio anni 1309 in Monte Pessulano composito, id de textu originali nullatenus ualet. Legitur quidem in editione Moguntina Libri de conuenientza fidei et intellectus in obiecto haec propositio : ''Intellectus potest intelligere, quod Deus sit trinus, ut in libro, qui dicitur Supplicatio, probatum est'" (9. Sed ex r9 codicibus illius libri, hactenus notis, ne unus quidem Supplicationem allegat. Lectio autem editionis Moguntinae ''qui dicitur Supplicatio" nil aliud est quam falsa ampliatio aduerbii '"'superius", quod in 13 codicibus inuenitur (?). Ceteri codices ''superius" omittunt. Cuius loco 4 codices habent : ''qui dicitur Ars mystica" (19); alius ponit : ''de aequiparantia" (!) ; alius longiorem propositionis partem omittit (!?). Patet ergo Lbrum de conuenientia fidei et intellectus 1n obiecto nihil prorsum ad quaestionem nostram conferre. Neque in dubium uocari potest annus I3IO, eo quia Raimundus, anno I310 propositum redeundi ad infideles aperiens, ineptius locutus sit, cum demum anno I3I4 in Africam profisceretur. Nihil enim de tempore, nedum de tempore proxime imminenti, determinauit.

Retinendum ergo cum traditione unanimi codicum Raimundum Parisiis anno 1310 ab incarnatione Domini, hoc est . inter diem 25 Martii r310 et 25 Martii 1311 numerationis

modernae, Supplicationem suam scripsisse.

(5) Pla 140. (6) PAsquaL (Vind. I, 255). , (7) PEERS 324 ; Av 119 ; Pla 140. (8) Lüber de conuenientia fidei et intellectus in obiecto (Glej; Av 133; CA 110; Pla 164), opera IV, Mainz 1729, Int. XI, p. 2b. (9) Barcelona, Central 1720 (XV) f. 84 v ; Danzig, Mar. F 509 (XV) f. 107 v; Koebenhavn, Thott. 105, 4 (XV) f. 94 v ; Las Palmas, Seminario, ms. Fr. TorcazI (XIV/XV)f. 45r ; München, Clm. 10497 (XIV) f. 5$1va ; CLM.10517 (XV) f. 85va ; Clm. 10538 (XV) f. 175v ; Roma, Sant' Isidoro, 1, 110 (XVI) f. 271 ; San Candido, VIII. B. 13 (XV) f. 24v ; Vaticana, Ottob. lat. 832 (XIV) f. 188va ; Vat. lat. 9344 (XV) f. 119v ; München, Clm. 10594 (XVII) f. 2451 ; Paris, Mazarine 3501 (1390) (OCVDDII. 125f. (10) Paris, Nat.lat. 3446 À(XV/XVI) f. 128r ; Vaticana, Ottob. lat. 1095 (XIV)f. 127va ; Ottob. lat. 1278 (XV) f. 7212 ; Palma de Mallorca, Archivo de la Curia, Causa Pia Luliana 11 (antea 12) (XVII) f. 187v. Cf. op. 154 : ROLV (1 965) 274-215.

(11) Palma, Biblioteca Püblica, 996 (XVI) f. st. (12) Milano, Ambrosiana, N 259 Sup. (XVI).

230

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

Mensis

autem

confectionis,

a

Raimundo

omissus,

con-

iectura tantum determinari potest. Praetermissis uero mensibus,

quibus iam

alia opera

assignantur,

non

nisi lunius,

September, Nouember, December 1310 remanent. Sed menses Nouembris et Decembris minus conueniunt, quia illis aptius Liber de fallaciis et Disputatio Raimundi et Auerroistae adiudicari uidentur(!?) Mensis Septembris propter uacationes uniuersitatis uix idoneus erat. Restat ergo mensis Iunii, quem ceteroquin aliae rationes paulisper commendare uidentur. Etenim Raimundus confirmationem suae doctrinae a facultate theologica ante petiuisse censendus est, quam regem Philippum mense Augusti adiret (!4. Ergo saltem mense Iunii, ultimo mense anni scholastici, petitionem suam facultati tradere debuit. Nec immerito suspicari uidemur Raimundum, de mente theologorum adhuc incertum, aliquantulum haesitasse et libellum suum usque ad ultimam fere horam perpolisse, antequam illum superciliosis magistris traderet. Accedit, quod Swpplicatio, ut supra dictum est, idem effatum de improbabilitate fidei christianae in medium profert, quod Raimundo occasionem dederat ad Librum de modo naturali intelligendi mense Maii conficiendum. Denique mensis Iunii etiam testimonio quodam externo commendatur, quia catalogus ElectoriÀ; Supplicationem Raimundi inter Lzbrwm de modo naturali intelligendi et librum De conuersione subiecti et $raedicati et. medii interponit, quorum primus Maio, alter Iulio 1310 conscriptus est. Quapropter satis uerisimile uidetur Supplicationem Raimundi mense Iunii anni 1310 finitam esse. 4. DE MEMORIA LIBRI

Libellum commemorant catalogus Electorii (nr. 105); BoviLLvs (p. 38) ; ALPHONSUS DE PnRoAza ; DiMAS DE MIGUEL (p. 67) ; AR14s DE LovoLa (p. 59) ; WADDING (p. 297) ; ANTONIO (nr. 58) ; CUSTURER (nr. 58) ; SOLLIER (nr. 58) ; SALZINGER

(nr. 193) ; PAsQUAL (Vind. I, 255 et 377) ; HLF 28 ; Lo 4.37 ;

Ot 133;

Gl er; Av

119;

HILLGARTH 389 et saepius.

CA

r16; Díaz

1863;

Pla

I40 ;

5. DE TEXTV TRADITO

Vnus codex E (XIV) ex codicibus medii aeui textum exhibet, a quo codices recentiores M, M, P; L, et editio Moguntina m dependere uidentur. Quod stemmate sic figuratur :

(13) Cf. Introductio generalis : ROL V (1967) 154. (14) C£. Introductio generalis : ROL V (1 967) 131.

162. SVPPLICATIO

RAIMVNDI

231

XIV

XV

XVI

XVII

Deriuationem codicum his rationibus probamus : Codicem M, esse ex codice E transscriptum et ordo opusculorum et annotationes marginales librarii ostendunt. Similiter etiam in margine codicis M, notatur : Incipit fol. 499 recto; Explicit fol. 501 recto. Quod euidenter ad codicem E referendum est. Profecto etiam lectiones duriores codicis E in codice M, occurrunt : 21, 36, 76, 178, 187, 203, 217, 251. Itaque deriuatio eius omnino patet. Codex P, textum saepissime emendare vel perpolire conatur: 3, 5, 15, 15, 20, 3I, 30, 47, 50, 760, 143, 202, 295, 296, 298. Notanda praeprimis longior quaedam ampliatio : 231/233. Nulla tamen ampliatio uel emendatio codicis P; facultatem coniciendi mediocris cuiusdam lullistae ita excedere uidetur, ut praeter E alius fons postulandus sit. Editio m perlibenter uerba eorumque dispositionem permutát-: 5, 6, 7, 7/8, 8/0, x0/11, 1r/r2, 10/17, 26, 32, 30, 40, 51/52, 89/90, 1rr4. Sed editor Moguntinus, ut notum est, codice nullatenus indigebat, ut arbitrio suo stilum Raimundi poliret. Editio igitur m, cum menda quaedam manifesta codicis E repetat (128, 182, 554) nullaque suarum lectionum uel correctionum

alium

dependere censetur. Codicem L, editionem

exigat

fontem,

etiam

m esse secutum

ex

codice

E

probatur ex eo,

232

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

quod lectiones et menda m resumit et propria addit peccata : 6, 26, 27, 29, 30, 59/60, 105. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Ad textum restituendum uno codice E utimur. Quem tamen locis aperte mendosis facilibus coniecturis corrigimus, quae haud semel iam in codicibus recentioribus inueniuntur : 128,

178, 182, 203, 217, 249, 251, 481, 486, 521, 541, 554.

SVPPLICATIO

RAIMVNDI

CODICES ET EDITIONES Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV) f. 499ra-sorrb.

E

L,

Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1003 (XVIII) p. 143-150.

München, Staatsbibliothek, Clm. 10564 (XVII) Int. V f. 1r-8r.

M,

]

M,

ll München, Staatsbibliothek, Clm. 10581 (XVII) f. 235r-241v.

P;

Paris, Bibliothéque Mazarine, 3502 (XVII) Int. VIII p. 1-18.

m

Ed. Mainz, IV, 1729 (RD 302) Int. X p. 1-8.

SVPPLICATIO RAIMVNDI VENERABILIBVS ET SVBLIMIS SACRATISSIMAE THEOLOGIAE PROFESSORIBVS AC BACCALARIIS STVDII PARISIENSIS SvPPLICATIO RAIMVNDI SACRATISSIMAE THEOLOGIAE STVDII PARISIENSIS?

VENERABILIBVS ET SVBLIMIBVS PROFESSORIBVS AC BACCALAVREIS :

SvPPLICATIO RAIMVNDI SACRATISSIMAE THEOLOGIAE STVDII PARISIENSISb

VENERABILIBVS ET SVBTILIBVS PROFESSORIBVS AC BACCALAVREIS

SvPPLICATIO

RAIMVNDI?

SvPPLICATIO RAIMVNDI AD PROFESSORES SACRAE THEOLOGIAE STVDII PARISIENSIS, IN QVA AGITVR DE PROBATIONE SANCTISSIMAE TRINITATIS ET INCARNATIONIS2 SVPPLICATIO SACRAE THEOLOGIAE LAVREIS STVDII PARISIENSIS*

PROFESSORIBVS

AC BACCA-

SvPPLICATIO SACRAE THEOLOGIAE PROFESSORIBVS AC BACHALARIIS PARISIENSIBVSÍ SvPPLICATIO

RAIMVNDI

AD PARISIENSES8

SvPPLICATIO

RAIMVNDI

AD

Aascccp.

b — m Av i19

c — Catal. E/ectorii

d£— P. ca

um GANUIÓ

f — Gler

; Díaz 1863

g — ALPHONSVS DE PROAZA h — AnRiAsS DE LovorA (p. 59)

MAGISTROS

PARISIENSESh

236

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

Deus, cum tua altissima gratia, sapientia et uirtute,

Incipit Supplicatio Raimundi uenerabilibus et sublimis sacratissimae theologiae professoribus ac baccalariis studii Parisiensis. ;

Quoniam derogatio maxima fidei catholicae est, quod apud infideles communiter est uulgatum, uidelicet quod christianorum fides magis est per rationes cogentes intellectum humanum improbabilis, quam probabilis per easdem, quasi asserentes, quod nulla ratione insolubili fides christiana confirmari 10 possit, sed potius improbari, qui etiam dicunt idem asserere nos fideles, idcirco Raimundus,

tamquam

hoc extirpandum

aduertens, facultati theologiae sacrae uenerabilium magistrorum supplicat humiliter et ardentius quanto potest, quatenus uobis reuerendis magistris ac dominis placeat illas rationes |in E 499tb 15 Scriptis ponere, quae magis uidebuntur fidem christianorum catholicam confirmare, ut error praedictus posset earumdem efficacia ab infidelibus extirpari. Itemque supplico modo dicto, quatenus istas rationes, quas ego in hoc libello facio, uobis dominis et magistris placeat 2o confirmare et rectificare pro posse, ut securius possim aggredi disputationem eorum. Nam cum ego sciam arabicum, etiam disputare cum ipsis, propono redire ad ipsos, ut cum eis dis'" putando ignis diuini lumine dictos infideles ab errore possim retrahere et ad fidem Christi et uiam reducere ueritatis. 25

DE DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Diuiditur iste liber in duas distinctiones. In prima parte intendimus probare et inuestigare, quantum poterimus, diuinam trinitatem ; et in secunda diuinam incarnationem.

In prima quidem distinctione intendimus facere uiginti 3o syllogismos, quorum maiores probabimus, et minores erunt 3 sublimis] sublimibus P;; subtilibus MjzL, 4 baccalariis] baccalaureis Mj;PnL, 5 catholicae] christianae P, derogatio — est] est maxima derogatis catholicae fidei z L, quod] quia M, 6 uulgatum] diuulgatum zL, uidelicet] scilicet I, quod] oz. M, christianorum fides] fides christianorum zL, * magis est] oz. 7L, */8 intellectum humanum] humanum intellectum sit magis zL, 8 quasi] qui MjP, 8/9 per — asserentes] et propter hoc assetunt z;L., 10 qui] oz. P, idem] fidem M, 10/11 idem

- fideles] quod nos fideles christiani hoc idem dicamus L4; ^ asserere — fideles] nosasserere fideles P; — 11 tamquam] o». M, 11/12 tamqua - aduertens] m aduertens, quod hoc sit extirpandum L, 13 quanto] quantum P, 15 christianorum] oz. P. 16 posset] possit M, 16/17 ut — extirpari] ut praedictus error per earundem efficaciam possit extirpari apud infideles z;L, 18 Itemque] item quia M, ; item P,zL, modo dicto] domino Deo M; 20 pro posse] Ze. per posse, e/ add. super lin. per illos fideles Hs possim] possint P. 21 arabicum] add. et PL, 23 possim] possint P, 24 Christi] christianam M; 26 Diuiditur —- liber] Iste liber diuiditur zL, parte] distinctione z ; oz. Lg 27 intendimus - inuestigare] probamus et inuestigamus IL, poterimus] possumus LL, 29 quidem — facere] facimus L, 30 probabimus] probamus L,

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

237

satis notae. Et hoc idem intendimus in secunda distinctione. Antequam ad propositum descendamus, quandam facimus suppositionem manifestam ; quae est, quod omne agens agit propter finem. Ex quo sequitur necessarie, quod omne ens 3; magis agens agat propter maiorem finem. Deus autem inter omnia entia est magis. Est ergo et propter maiorem finem. Et quia iste syllogismus est primitiuu$, uerus et necessarius, intendimus nos dirigere ad probandum diuinam trinitatem et incarnationem cum ipso. 4» Multae autem obiectiones fieri possunt ad improbandum diuinam trinitatem et incarnationem. Sed ex praedicto syllogismo et ex his, quae sequuntur, solui possunt ; etiam quia uenerandi magistri in theologia promittunt etiam soluere, quidquid contra sanctam fidem catholicam possunt obicere 45 infideles. Si in aliquo ego errem in fide catholica, improprie loquendo uel aliter quoquo modo, non scienter sed potius ignoranter errarem. à In isto libro non intendo ex causis demonstrare praedicta, so cum Deus non habeat causam et sit causa omnium aliorum ;

sed per attributa diuina, in ipso existentia aequaliter et in superlatiuo gradu, probare intendo. Item taliter probare intendo, quod habitus fidei remanebit integer et illaesus, qui datus est a primo creante ; sicut et in 55 aliis libris de hoc alias latius tractauimus. I De prima distinctione

[De trinitate]

Distinctio ista continet uiginti syllogismos. Cuilibet autem 6o syllogismo assignabimus unam propria propositionem. Quae sunt hae, scilicet :

65

I. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Diuina unitas est unissima. Diuina operatio est operalissima. Diuina bonitas est optima. Diuina magnitudo est maxima. Diuina aeternitas est aeternalissima. Diuina potestas est potentissima. Diuinus intellectus est intellectissimus.

32 ad — descendamus] descendamus ad propositum 381 idem] etiam P, Est 33 magis agens]agens magis P, ^ 36 magis] «47. agens Pn. 7g 40 autem — possunt] obiectiones autem — et] ergo agit zL, ; et] agens P; 50 sit causa] causa 47 errarem] errare me attestor P; possunt fieri 7L, 51/52 per — intendo] intendo probare per diuina attributa existentia ese

54 illaesus] add. in zarg. subaequaliter in ipso ut in superlatiuo gradu zL, 59/60 autem syllogis59 Distinctio ista] ista distinctio P?7zL ditus ei P; 61 scilicet] oz. P; mo] syllogismo autem zz; oz. Le

238

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI 8. Diuina uoluntas est uolissima.

7»

75

9. 10. 1r. 12. I3. I4. I5.

Diuina uirtus est uirtuosissima. Diuina ueritas est uerissima. Diuina gloria est gloriosissima. Diuina infinitas est infinitissima. Diuina simplicitas est simplicissima. Diuina singularitas est singularissima. Diuina necessitas est necessitissima. Diuina perfectio est perfectissima. Diuina natura est naturalissima. Diuinum principium est principalissimum. Diuina ordinatio est ordinatissima. Diuinus finis est finalissimus.

16. 17. 18. 80 IQ. 20. Omnes praedictae propositiones sunt per se notae, et nullum ens ipsas im|pedire potest. Deus autem non, quia impediret se, E 499va et ageret contra se ipsum. Nec aliud ens, quoniam diuina 85 potestas potest super omnia. Cum istis autem propositionibus intendimus syllogizare. Et primo de primo syllogismo : I. Omne ens unissimum agit unissime. Sed Deus est ens unissimum ; ergo agit unissime et producit de se unissimatum intrinsecatum, in unitate coaequatum, ab utroque unissimare 9» concordare

processum.

Ista tria supposita, quae inquirimus,

sunt in diuina unitate relata et distincta, ipsis remanentibus unam unitatis essentiam indiuisam concordando, ab omni dif-

formitate denudatam. Si uero dicas : Non est ibi multiplicatio personarum, cum sit 95 una essentia indiuisa, dico, quod uerum est de essentia absolute sumpta, sed non relatiue, cum illa relatio dicat aliquid reale et per se.

2. Nullum ens operalissimum agit operalissime, nisi producat in se operalissimatum distinctionalissimatum coaequatum in100 trinsecum, ab utroque procedens operalissimare concordare. Sed Deus est ens operalissimum ; ergo agit operalissime. Non potest autem agere operalissime, nisi producat in se ipso ope76 necessitissima] necessatissima P. ; necessissima 7L, 83 Deus - non] Deus non P,; non Deus zL, 84 quoniam] cum zL, 85 potest] possit zL, autem propositionibus] propositionibus autem 77; propositionibus L, 88/89 unissimatum intrinsecatum] intrinsecum unissimum zL, 89 in — coae-

quatum] coaequatum in unitate zzL, ; add. et P, 89/90 ab — processum] procedente ab utroque unissimare concordare 7L, ; processum] procedit Jp 91/92 ipsis — indiuisam] et remanent una essentia unitatis indiuisa zL.,; unam — indiuisam] una unitatis essentia indiuisa P; — 92 concordando] et concordantia etuDs 92/93 ab — denudatam] denudata ab omni difformitate zL, ; ab omni disparitate denudata P, 95 essentia indiuisa] indiuisa essentia zL., uerum est] sit uerum zL, 98 operalissimum — operalissime] operantissimum agit operantissime P. 99 se] add. intrinsecum zL, operalissimatum] operantissimatum P, 99/100 intrinsecum] add. et ; oz. z I, 100 ab — procedens] procedente ab utroque zL, operalissimare] operantissimare P, 102/103 operalissime — operalissimatum] operantissime nisi producat in se ipso operantissimatum P;; operalissimatum] intrinsecum operalissimatum zL,

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

105

IIO

239 ralissimatum distinctum intrinsecum et coaequatum, ab utroque operalissimare concordare processum, ita quod ista sint ab omni otiositate remota. Si autem obicitur, quod Spiritus sanctus sit otiosus, quia non producit aliam personam diuinam, dico, quod hoc non est otiositas, quia non competit ei producere, secundum quod est condicionatus et quietatus. Aliter esset processus in infinitum ; quod est impossibile. 3. Omne ens optimum agit optime. Sed Deus est huiusmodi ; ergo agit optime. Hoc autem est producendo optimatum distinctum propter se et propter productum, et propter optimare

II$

I20

I2 ^

concordare ab utroque processum, ab omni malitia remotum. 5i autem obiciatur, quod optimans sit in altiori gradu quam optimatum, respondeo, quod non sequitur, eo quod productum est de tota bonitate producentis optima. 4. Nullum ens maximum agit maxime, nisi producat maximatum distinctum in sua maximitate coaequatum, ab utroque procedens maximare concordare, ab omni paruitate disparatum. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Si autem obiciatur, quod Filius Dei sit paruus respectu Patris, quia non producit alium Filium, dico, quod non sequitur, quia derogaret suae singulari filiationi et singulari paternitati Patris eius ; quod est impossibile. 5. Omne ens aeternalissimum agit aeternalissime. Sed Deus est ens aeternalissimum ; ergo agit aeternalissime. Ad tale autem agere necessarie sequitur distinguere inter producens et productum,

130

ab utroque aeternare

concordare

processum,

ut

relatio ipsarum personarum sit in superlatiuo gradu ab omni nouitate remota. Si forte obiciatur, quod Pater sit ante Filium, et Filius ante

Spiritum

sanctum,

non

ualet,

quia Pater

et Filius et

103 intrinsecum] oz. zzLg coaequatum] «44. et P;; add. et procedat zL, 104 operalissimare] operantissimare P; processum] oz. Lg 105 ab remota] remota ab omni otiositate. Ergo Deus producit in se intrinsecum operalissimatum distinctionalissimatum coaequatum, procedente operalissimare concordare ab utroque 7 ; remota ab omni otiositate ; ergo etc. IL 106 obicitur] obicias zL, 107 est] sit zzL 108 competit] conuenit zL, 109 condicionatus] concordatus zL, Aliter] alias zL, 112 agit optime] oz. Lg 113 optimare] aZ4. et zzLg 114 ab utroque - remotum] procedens ab utroque remotum ab omni malitia zL, 115 obiciatur] obicias Lig 116/117 eo — est] uero quod productum sit zL6 117 optima] optimi zL, 119/120 ab — procedens] et procedat ab utroque zLg 120/121 ab — disparatum] remotum ab omni patuitate 7L, 121 huiusmodi] ens maximum agens maxime 7L, etc.] producit maximatum distinctum in sua maximitate coaequatum, et pro122 cedit ab utroque maximare concordare remotum ab omni paruitate 77 123/ 122/123 respectu Patris] oz. Lg Filius Dei] finis Dei uel Patris z;L, 127 123 Patris eius] Patris P; ; sui Patris z/Lg 124 sequitur] sequatur zzL, 127/128 autem — necestale] hoc P; est — aeternalissime] sic est ; ergo L4 128 producens et] comi. ; oz. EMjP,mL, sarie] agere autem necessario 7L, 130/ 129 ab — processum] et aeternare concordare procedens ab utroque zL, 132 forte] oz. 7»Lg 131 ab — remota] remota ab omni novitate 7L

240

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

Spiritus sanctus sunt in aeternitate ;ante uero non est nisi 15; in tempore ; ergo etc.

»

6. Nullum ens potentissimum agit potentissime, nisi producat distinctissime potentissimatum, superlatiua relatione relatum, et ab utroque procedat potentissimare concordare, istis tribus remanentibus unam substantiam potentissimam, 14o ab omni accidente et materia et impotentia denudatam. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Sed forte di|ceret aliquis, quod est impossibile. Dico, quod E 499vb

non est impossibile, posito quod potestas potentissima praedicetur de unitate unissima et de operatione operalissima, 145 bonitate optima etc.

7. Omnis intellectus intellectissimus distinguendo agit intellectissime de se et a se intellectissimatum, in superlatiuo gradu relatum. Sed Deus est intellectus intellectissimus. Ergo producit intellectissimatum distinctum a se et de se in super15olatiuo gradu relationis relatum, ab utroque intellectissimare concordare processo, omnibus existentibus unum intellectum,

ab omni ignorantia remotum, ita quod intellectissimatus non causet neque reflectat intellectissimantem, sed potius e conuerso. Aliter enim destrueretur relatio et intelligere. 155. Si uero dicatur, quod Spiritus sanctus, qui reflectitur supra suum intelligere et non producit personam, confundit relationem, dicendum, quod non sequitur, quoniam illud intelligere idem est personaliter cum ipso, qui productus est a Patre et Filio, et sic non competit ei producere personam. 160 8. Nullum ens uolissimum agit uolissime, nisi producat uolissimatum de se et in se et propter se distinctum, in superlatiuo gradu relatum, ita quod ab utroque procedat amare concordare ab omni odio remotum. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. 165. Et si dicatur, quod Spiritus sanctus non est uolissimatus,

quia Pater et Filius nolunt, quod producat personam in Deo, respondeo et dico, quod non sequitur, quia ipsum esse uolissimatum non est, quod ipse possit producere, sed quod sit contentus

eius, quod a Patre

et Filio habet,

sicut Filius, qui

17e contentatur, quod sit Filius et non alter, quia Pater et Spiritus sanctus hoc uolunt. 9. Omne ens uirtuosissimum agit uirtuosissime, distinguendo et producendo uirtuosissimatum, in superlatiuo gradu uirtutis relatum, ita quod ab utroque procedat uirtuosissimare concor-

17; dare. Sed Deus est ens uirtuosissimum;

ergo agit uirtuosissime,

producendo de se et propter se uirtuosificatum, distinctum a uirtuosificante, et uirtuosificare concordare ab utroque pro138 procedat] procedit P,

139 unam —- potentissimam] una substantia poten-

tissima P. 140 denudatam] denudata P, 143 non est impossibile] est possibile P; 166 in] cum P, 167 respondeo] oz. P, 168 ipse] ipsum P, 168/169 contentus] contentum P, 177/178 processo] procedit P,

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

241 cesso. Aliter non essent distincta; et illud agere esset uitiosum et extra relationem deductum;; quod est impossibile. 189 Et si dicatur, quod uitiose producit, quia coaequat et dis-

tinguit a se productum, cum ipsum ens uirtuosissimum sit purus actus, non sequitur, quoniam uitium est, quod potest

agere uirtuosissime,

et uti sua

uirtute, et non uult; illud

autem agere uirtuosissimum est purus actus et conuersus cum 185 existentia uirtutis.

I0. Nullum

ens uerissimum

agit uerissime, nisi producat

uerissimatum distinctum, in summo ueritatis relatum, ab utro-

que processum uerissimare concordare. Sed Deus est huiusmodi, ergo etc. 190. Si autem dicatur, quod uerificans reflectitur supra se, in quantum producit uerificatum, et nullum ens verificat se naturaliter, dicendum est, quod non uerificat se, quod producat se, sed uerificat se, quia producit aliam personam uerissimam de se ipso, qui est pura ueritas, ab omni falsitate remota.

195

II. Omne ens gloriosissimum agit gloriosissime distinctissime relatissime, producendo gloriosissimatum distinctissimum

relatissirmum, ab utroque processum gloriosissimare concordare. Sed Deus est ens gloriosissimum distinctissimum etc. ; ergo agit producendo gloriosissimatum distinctum in super200]atiuo gradu gloriae relatum, gloriosissimare concordare ab utroque processo.

Si uero dicatur, quod gloriosissimans non sit perfecte gloriosus, quia ipsam gloriam totam communicat glorificato, ut puta Pater Filio, dicendum, quod non sequitur, cum gloria 205 sit indiuisa | et ipsa producatur de tota gloria, immo esset sibi poena, si non posset communicare alteri sibi coaequali, cum ipse sit actus purus gloriae essendo et agendo. 12. Nullum ens infinitum potest agere infinitatum sibi coaequatum intrinsecum sine distinguere et infinire et con210 cordare ab utroque processo. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Quoniam si deficeret ei infinire distinguere, esset terminatum, quia non haberet operationem pure infinitam.

Si uero dicatur, quod secundum quid est infinitus, quia causat mundum aeternum, non autem est infinitus in uigore, 215 dico, quod si non habet infinitatum intrinsecum, quod non potest habere infinitatum extrinsecum, quoniam nihil est maius extra se quam in se.

I3. Omne ens simplicissimum agit simplicissime, distinguendo et simplificando simplificatissimatum ab utroque simplicis178 et] P,zL4; om. EMg esset] oz. P, 182 quod] P;,; qui ExL4M; 185 uirtutis] uoluntatis P. 187 summo] a4. gradu P,zL, relatum] a4Z. etiD. 203 gloriam] coni. cuz P; ; om. EMg ipsam — totam] totam gloriam 7 ;totam se Ls 204 dicendum] 44. est P; 205 et — producatur] in ipsa 215 in214 aeternum — autem] extrinsecum, qui non P; producente P. 217 maius] P,zL,; maioris E Ms finitatum] finitatum sen productum P;

E 5oora

242

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

220 simare concordare processo. Sed Deus est simplicissimus ; ergo agit simplicissime et distinctissime simplicissimare concordare ab utroque processo. Sed forte dicet aliquis, quod si plures personae sunt in essentia Dei, essentia est composita. Respondeo, quod Deus 225 Pater, qui est ipsa simplicitas, producit de toto se ipso simplificatum Filium et Spiritum sanctum. ! I4. Nullum ens singularissimum agit singularissime sine distinguere et singularificare concordare processo a singularissimante et singularissimato distincto intrinseco. Sed Deus est 23o huiusmodi ; ergo etc. Et si obiciatur, quod Pater non producat Spiritum sanctum simpliciter,

quia cum

Filio, dico, quod

non

sequitur,

quia

Filius est suus genitus singularis. I5. Omne ens necessissimum agit necessissime necessitatum 235 distinctum intrinsecum, ita quod ab utroque procedat necessitare concordare. Sed Deus est ens necessissimum ; ergo agit necessissime necessitatum intrinsecum, necessitare concordare

ab utroque processo. Si uero dicatur, quod Filius non est ens necessissimum, quia 24o necessitatio est a Patre, et sic de sancto Spiritu; dico, quod

non sequitur, quoniam

illa tria non

sunt nisi una essentia

essentialissima, quae est necessitas indiuisa, ab omni contin-

gentia denudata. 16. Nullum ens perfectissimum agit perfectissime, nisi 24; producat perfectissimatum distinctum intrinsecum perfecte relatum, et quod ab utroque procedat perfectissimare concordare. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Si dicatur, quod non est perfectissimus, quia perficit se in producendo perfectissimatum, dico, quod non sequitur, eo 25o quod de tota perfectione producit ipsum, et sine ipso esset otiosus et non ab imperfectione remotus. 17. Omne ens naturalissimum agit naturalissime naturalissi- . matum distinctum et intrinsecum, naturalissimare concordare

ab utroque processo. Sed Deus est ens naturalissimum ; ergo 255 agit naturalissime

naturalissimatum

intrinsecum

et distinc-

tum, naturalissimare concordare ab utroque processo. 5i uero dicatur, quod Deus non habet naturam, neque est natura nisi natura naturans, dico, quod Deus est natura naturans, et habet naturam, intrinsece producentem natura231 Et] oz. P, Spiritum sanctum] sanctum Spiritum zL, 231/233 Pater — singularis] Deus Pater Spiritum sanctum singulariter, quia Filius est suus genitus singularis. Dicendum, quod Deus Pater, qui est ipsamet infinita singularitas, producit de toto se ipso et de tota infinita singularitate Filium singularisatum infinite, et similiter Spiritum sanctum P; ; genitus singularis] singularis genitus "Lg 2:34 necessissimum — necessissime] necessarissimum agit necessarissime P, 236 necessissimum] necessarissimum P, 239 necessissimum] necessarium Joe 249 producendo] a4Z. perducendo E 281 remotus] remotum EM,

162. SVPPLICATIO

RAIMVNDI

243

26o tum intrinsecum praedictum. Aliter non esset ens naturalissimum, neque naturaliter possent de ipso suae rationes reales praedicari, ut puta naturalis unitas unissima, naturalis operatio operalissima, naturalis bonitas optima etc; quod est impossibile et contra superlatiuum gradum, in quo illae ratio265 nes existunt naturaliter.

18. Nullum ens principalissimum: agit principalissime, nisi producat principalissimatum distinctum summa relatione relatum, principiare concordare ab utroque processo. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. 270 Et si dicatur, quod non est de ratione Dei, quod sit principalissimatum, cum nullum prin|cipiatum possit coaequari suo principianti,

dico,

quod

non

sequitur,

nisi in inferioribus ;

non autem superius, quia principians est aeternum, et de sua aeternitate producit principiatum aeternatum. 27; I9. Omne ens ordinatissimum agit ordinatissime, distinguendo et referendo, ipsa ordinatione in superlatiuo gradu existendo. Sed Deus est ordinatissimum ens ; ergo agit ordinatissime productum ordinatissimatum distinctum relatumque, ab utroque procedendo ordinatissimare concordare. 280 Et forte si dicatur, quod Spiritus sanctus non est tantum ordinatus, quantum est Filius, eo quod est genitus et inspirator, et Spiritus tantummodo inspiratus, dico, quod non sequitur, quia tantum est habere inspirari a Patre et Filio, quantum generari et inspirare in Filio. 28;

20.

Nullum

ens,

quod

est finis ultimus,

agit finalissime,

nisi producat finalissimatum distinctum sibi suprema relatione relatum et coaequatum finalissimare concordare ab utroque processo. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Et si opponat aliquis, quod nullum ens est perfectissimum, 290 quod tantum se habet ad alterum, quantum ad se ipsum, sicut ponis, quod Pater tantum se habet ad Filium quantum ad se ipsum, dico, quod non sequitur superius, nisi in inferioribus tantum. Hic enim Filius de toto Patre genitus est, in aliis uero entibus nequaquam. Etiam quia Pater, Filius, et Spiritus 295 sanctus essentialiter unus finis ultimus indiuisus.

Venati sumus beatissimam trinitatem diuinam. Quod autem solum sit ibi trinitas, scilicet Pater, Filius et Spiritus sanctus,

ex dictis patere potest subtiliter perscrutanti. De hoc autem 266 principalissimum — principalissime] principiantissimum agit principiantissime P.; principialissimum agit principialissime 7L, 26? principalissimatum] principiatissimatum P; ; principialissimatum z;L,, — 290/271 principalissimatum] 278/279 relatumque] et principiatissimatum P;; principialissimatum 7L, 282 Spiritus] sanctus 281 quod] zZ4. Filius P; relatum 77; relatum P; 283 finis ultimus] finis optimus P; ; ultimus Spiritus z ; Spiritus sanctus P; 292 superius] in 289/290 est — quod] perfectissimum P;zL, finis z;Lg 293 Hic] Dei P, nisi] sed P,zL, superioribus zL, ; add. in diuinis P; 296 beatissimam — diuinam] diui295 essentialiter] add. est P; ; add. sunt Lig 298 subtiliter] aZZ. intuenti et P; nam beatissimamque trinitatem P;

E 5ootb

LI

244

162. SVPPLICATIO

RAIMVNDI

in aliis libris explicite tractauimus, et etiam ampliori sermone. II

300

De secunda distinctione

[De incarnatione]

Est autem ista distinctio de incarnatione Filii Dei. Quam intendimus inuestigare habitis uiginti propositionibus istis. 305 Prima

310

315

320

est : . Deus est . Deus est Deus est . Deus est . Deus est . Deus est . Deus est . Deus est . Deus est . Deus est oH EA Oxo 0dNH OU Oo H . Deus est 12. Deus est

13. Deus est I4. Deus est 15. Deus est 16. Deus est

causa unissima. causa operalissima. causa maxima. causa durabilissima. causa potentissima. causa intellectualissima. causa amabilissima. causa uirtuosissima. causa uerissima. causa gloriosissima. causa sanctissima. causa summa. causa perfectissima. causa concordalissima. causa dignissima. causa singularissima.

17. Deus est causa principialissima. 18. Deus est causa ordinatissima.

I9. Deus est causa nobilissima. 525

20. Deus est causa finalissima.

Et primo de prima : I. Vnissimum est, quod unissimum sit causa unissima. Sed

Deus est ens unissimum ; ergo est causa unissima. Nullum autem ens impedire potest, quod ipse non sit causa unissima. 33o Ipse Deus non, quia impediret suam unissimam causalitatem ; creatura autem non, quia est inferioris ordinis, a quo non patitur superius. Non potest autem Deus esse causa unissima, nisi 299 Disputatio Eremitae et Raymundi super aliquibus dubiis quaestionibus Sententiarum Magistri Petri Lombardi (Gl bv ; CA 89 ; DíAz 1791) lib. I qu. 12-14, Ed. Moguntina, IV, 1729, Int. IV p. 15-18 ; Disputatio fidei et intellectus (Glcx ; CA. 95 ; DíAz 1815), pars II, Ed. Moguntina, IV, Int. VIII p. 7-13 ; Liber de probatione, quodinDeo

sint ires personae, e? non plures neque pauciores (Gl en ; CA 114; Díaz 1858), ed. C. OrraviaNo : Riuista di cultura 16 (1929) 290-292. 304 habitis] sequentibus P;; per has zL, 307 operalissima] operantissima P. 3819 concordalissima] concordantissima P, 322 principialissima] EzL,; principiantissima P, 323 ordinatissima] ordinalissima E

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI habeat causatum

unissimatum,

cum

unissimantis.

Tale autem

245

relatiue se habeant.

In

tantum autem sit unissimatum, quod natura unissimati con-

33; nexa

sit naturae

unissimatum

Iesus Christus et Dominus noster, quem inquirimus.

est

Si uero dicatur, quod incarnato Filio incarnatur et Pater,

cum sint eadem essentia indiuisa, dico, quod non sequitur, quia non competit singulari principianti Dei, quod sit Filius 349 hominis. Filio uero non repugnat, eo quia Filius est. 2. Iustum est, quod omne ens operalissimum sit causa operalissima. Sed Deus est ens operalissimum ; ergo est causa operalissima. Sed talis | iustitia impediri non potest a Deo, quia iniuriaret sibi ; neque ab alio, quia est in hoc impotens, cum 345 sit omne aliud finitum. Ipse autem Deus non potest esse causa operalissima sine causato operalissimato, cum relatiue se habeant. Quod causatum est Christus, quem inquirimus, homo in Filio Dei sustentatus et operalissimatus, et Filius Dei in ipso homine homo factus. 350 Sed forte dices, quod Filius Dei fuisset magis operalissimatus, si fuisset angelicatus. Dico, quod non sequitur, quia homo participat cum tota natura uniuersi, angelus autem non nisi cum spirituali ; est enim spiritus non coniunctus. 3. Optimum est, quod omne ens optimum sit causa optima. 35; Sed Deus est huiusmodi ; ergo optimum est, quod sit causa optima. Et hoc impedire non potest. A Deo non, quia esset contra suam optimitatem ; neque ab alio, quia esset pessimum super optimum ; quod est impossibile. Et quia causa non potest esse sine effectu, igitur est effectus optimatus, quem uoca36o mus Christum Deum hominem. Sed dicetur, quod plus esset optimatus, si Spiritus sanctus etiam esset incarnatus. Dico, quod non, eo quia non competit ei, quod sit Filius ; et sic sequeretur, quod Filius Dei esset magis filius hominis, quam Spiritus sanctus. 365. 4. Maximum est, quod ens maximum sit causa maxima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Non potest autem Deus esse causa maxima, nisi habeat effectum maximum. Quod impediri non potest. A Deo non, quia impediret suam maximitatem, quod non est possibile ; neque ab alio, quia nihil aliud tantae 57o est potestatis. Talem autem effectum maximum Iesum Christum uocamus,

Deum

uerum

et hominem.

Si uero dicas, quod plus esset maximatus, si plures humanitates assumpsisset,

dico, quod non

sequitur, quia non

esset

extrinsece unum maximum causatum, et perderetur maximi375 tas estrinseca. 5. Durabilissimum est, quod omne ens durabilissimum sit 338 unissimatum] unissimum P; 339 competit] conuenit P;zL, principianti] de/. e? add. paternitati P, ; paternitati zzLg 341 operalissimum] operantissimum P, ; e£ szc (vel clausula conuenienti) in toto paragrapbo 369/370 tantae est] est tantae P;ziL,

E 5oova

246

162. SVPPLICATIO

RAIMVNDI

causa durabilissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Sed quia causa esse non potest sine effectu, est ergo effectus durabilissimatus. Quod impediri non potest. Deus non posset, quia 38o contra se ipsum esset; neque

creatura,

quia non

est tanti

uigoris. : Tum forte dices : Plus esset durabilissimatus, si assumpsisset hominem, quam cito homo fuisset creatus. Dico, quod magis fuit idoneum in aetate mundi, cum illa sit paenultima. 33; (6. Potentissimum est, quod omne ens potentissimum sit causa potentissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Quod non est impedibile ; neque a Deo, quia suam potentiam impediret, quod est impossibile;

neque

etiam

ab alio, ut saepe

uisum est. Sed causa potentissima habet effectum potentissi39o matum, cum causa et effectus se habeant relatiue. Talis autem

effectus potentissimatus est Christus Deus homo, uestigamus.

quem in-

Si uero dicatur, quod impossibile est, quod Deus infinitus

faciat se hominem, qui finitus est, dico, quod bene sequeretur, 395 S] essentia diuina esset facta essentia humana. Hoc autem non est.

7. Intellectualissimum est, quod intellectus omnis intellectualissimus sit causa intellectualissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Quod non potest impediri ; ut multotiens pro4oo bauimus syllogistice. Sed causa intellectualissima non potest esse sine effectu intellectualissimato,

cum

sua causa annexo.

Quem effectum Christum appellamus, quem inquirimus. Sed forte opponet aliquis, quod non sit effectus intellectualissimatus ipse, | quia cum erat in mundo, didicit litteras et E 5oovb

405 doctrinam. Dico, quod non discebat sic, ut prius ignoraret, sed utebatur scripturis, ut manifestaret hominibus, quod uerus homo erat. 8. Amantissimum est, quod omne ens amantissimum sit causa amantissima, ab omni impedimento remota. Sed Deus 410 est ens amantissimum ; ergo etc. Neque potest impediri, quia Deus, si hoc faceret, impediret se ipsum ; neque creatura, quia inferius non agit in suum superius. Et quia causa non est sine suo effectu sibi proportionato, ideo habebit effectum amantissimatum cum ipsa assumptum ; quem uocamus Christum, 41; uerum Deum et hominem. Si uero dicatur, quod non fuit amantissimatus, quia Pater permisit ipsum mori in cruce, dico, quod fuit, ut redimeret

384 Cf. AvcvsriNvs, De ciuitate Dei, lib. X XII c. 30, 5 (PL 41, 804).

382 Tum] tu P,; cum M, ; oz. zig

383 fuisset] fuit P;zL,

393 impos-

sibile est] P,; impossibile E; sit impossibile »/; esse impossibile L,

syllogistice] sil'e E ; oz. P,zmL,

41* quod] aZ. hoc zL,

400

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

247

humanum genus, et maxime, ut Filius pro Patre, quantum erat possibile, faceret ad honorandum ipsum. 42:0 9. Virtuosissimum est, quod ens uirtuosissimum sit causa uirtuosissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Non enim Deus hoc impedire potest, quia contra suam uirtutem faceret. Ergo creatura multo magis non potest. Sed causa uirtuosissima non est sine effectu uirtuosissimato. Ergo est talis effectus; 42; quem Christum uocamus. Sed forte dicet aliquis, quod ipse Christus non fuit uirtuosissimatus, postquam erat Filius Dei, quia non omnibus hoc scire uolentibus reuelabat manifeste. Dico, quod falsum accipitur in probatione, quia reuelabat se manifestissime omnibus, 43o uel dicto, uel manifesta

miracula faciendo, sicut resuscitare

mortuos et huiusmodi talia. IO. Verissimum est, quod omne ens uerissimum sit causa uerissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Et si Deus est talis causa, habet causatum uerissimatum, cum causa non sit

455 sine effectu. Et hoc non potest impediri. Non a Deo, ut saepe probatum est ; neque etiam a creatura. Talem autem effectum Christum appellamus, quem inquirimus. Et si dicas, quod magis potuit uerissimare ipsum ipsa causa uerissima, quam uerificauerit, cum sit infinita, dico, quod non

440 potuit, in quantum cum causa sua fuit assumptus uerissime. II. Gloriosissimum est, quod omne ens gloriosissimum sit causa gloriosissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Et si Deus est causa gloriosissima, habet effectum gloriosissimatum ; quem uocamus Christum, Deum et hominem benedictum. Et 44; Deus neque aliquis alter potest hoc peruertere. Deus non, quia perturbaret gloriam suam. Ergo multo minus potest aliqua creatura.

Si quis uero dicat, quod non fuit gloriosissimatus, quia passus in mundo

opprobria, mortem

crucis, et uerbera, famem,

45o sitim et talia, iam ex praedictis, quid sit dicendum, apparet. I2. Sanctissimum est, quod omne ens sanctissimum sit causa sanctissima. Sed Deus est huiusmodi; ergo etc. Sed causa sanctissima habet effectum sanctissimatum. Habet igitur Deus, qui est causa sanctissima, effectum sanctissimatum, qui 455; est Christus. Non potest autem repelli ab aliquo agente. Ab infinito non, quia contra suam sanctitatem ageret. Et si infini450 G/ossa in marg. inf. E (scripta fortasse a THoMA LE MyÉsrER) : Dicitur, quod per unam guttam sanguinis potuisset redemisse mundum. Dicendum, quod sicut summe et summo fuit inoboediens, sic summo Patri suo oportuit summe oboedire, et hoc est usque ad mortem. .

428 reuelabat] reuelat P;

429 reuelabat] reuelat P;

437? Christum appella-

mus] appellamus Christum P,» ——439 cum] non P; — 440 non - uerissime] oz. DDz 443 effectum] causatum P; 444 Et] nec P,; et nec z 448/449

passus] fuit passus P; ; passus est zzL.,

248

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

tum non potest, multo minus finitum. Ergo nihil potest hoc impedire. . Et si dicatur, quod magis fuisset sanctificatus, si omnes tres

460 personae fuissent incarnatae, absolute dico, quod non sequitur, quia quaelibet persona est ita Dei essentia indiuisa, sicut et tres personae simul. | I3. Summum est, quod ens summum sit causa summa.

Sed E 50o1ra

Deus est huiusmodi ; ergo etc. Neque Deus neque alter potest 465 hoc impedire, cuius rationem multotiens dedimus. Sed causa summa habet summum effectum ; quem Christum appellamus. Et si dicatur, quod non potuit ipsum summum facere, cum quidditas hominis sit infirma respectu diuinitatis summae, dico, quod non sequitur, quia fuit factus summa creatura, quia 47e assumptus ad intrinsecam summitatem ; cuius fuit summum signum, ut summo significato denotaretur. I4. Perfectissimum est, quod ens perfectissimum sit causa perfectissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Hoc autem nullus impedire potest, quia contra perfectionem Dei esset; 475 quod est impossibile. Et si Deus est causa perfectissima, habet effectum perfectissimatum ; quem uocamus Christum. Et si quis dicat, quod non fuit perfectissimatus, quia Filius Dei fuit difformatus in descendendo ad incarnationem, dico,

quod non fuit, quia est aeternus et immutabilis. Et homo ipse 480 perfectissimatus fuit, quia super omnes creaturas exaltatus. I5. Concordalissimum est, quod omne ens concordalissimum sit causa concordalissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Causa non potest esse concordalissima sine effectu concordalissimato ; quem uocamus Christum. Hoc autem non potest 48; impediri, quia contra concordantiam Dei esset. Sed dices, quod non fuit concordalissimatus, quia dixit : Deus meus, Deus meus, quare me dereliquisti. Dico, quod hoc dixit ad significandum, quia uerus homo erat, qui timebat mortem naturaliter et praedixerat Patri : Non sicut ego uolo, 490 sed sicut tu uis. 16. Singularissimum est, quod omne ens singularissimum sit causa singularissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc: Neque potest hoc impediri, propter causam iam dictam. Sed causa singularissima non est sine effectu singularissimato ; quem 495 uocamus Christum. 487 Marc. 15, 34.

189 Matth. 26, 39.

461 ita] una P; ; tota zL, 465 multotiens] multoties P zz 470 intrinsecam] infinitam corr. ex intrinsecam P, 471 significato denotaretur] signato demonstraretur P, 481 Concordalissimum] concordantissimum P,; e/ si (vel clausula conuenienti) in toto paragrapbo .ens] est E 486 quia dixit] comi. cum mL; om. EM, ; Deus quia dixit in cruce D, 488 dixit] existit P, ; dixerit » 489 praedixerat] dixerat z;L, ; prius dixerat P,

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

2409 Si dicatur, quod non fuit singularissimatus, quia fuit homo compositus ex spirituali natura et corporali, et sic angelus esset magis singularis, quia unius naturae, dico, quod non ualet, quia anima et corpus fuerunt singularissimatae, et per

5oo consequens tota natura creata.

17. Principialissimum est, quod omne ens principialissimum sit causa principialissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Hoc autem impediri non potest, quia contra principialissimitatem Dei esset ; quod est impossibile. Sed causa principialissi7o; ma non est sine effectu principialissimato ; quem uocamus Christum. Sed dices, quod non est principialissimatus, quia quidquid est creatum, non fuit creatum propter ipsum, dico, quod falsum assumis, quia plus dilexit illam humanitatem ratione ;1o coniunctionis,

quam

totum residuum ; et hoc dignum est et

iustum. 18. Ordinatissimum est, quod omne ens ordinatissimum sit causa ordinatissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Nihil autem potest hoc impedire, quia contra ordinationem Dei 515 ageret ; quod est impossibile. Sed talis causa non est sine effectu ordinatissimo ; quem Christum uocamus. Sed dices, quod non est ordinatissimatus, quia si sic, totus mundus esset ordinatus ; quod est falsum, immo est in statu

peruerso. Dico, $20 quia ecclesiam acceptare. Sed ordinari debent

quod ex parte Christi optime est ordinatus, optima lege et regula ordinauit uolentibus, si est inordinatio, ex parte eorum est, qui et etiam alios ordinare. Ex parte autem Iesu

Christi nullus est defectus, cum eius uita facto et dicto fuerit

uirtuosissime consummata uelut omnis boni exemplar. 52; I9. Nobilissimum est, quod omne ens nobilissimum sit causa nobilissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Sed causa nobilissima

habet

causatum

nobilissimatum,

cum

causa

et

effectus relatiue se habeant. Deus autem hoc impedire non potest, quia contra suam nobilitatem esset. Si autem Deus non 53o potest, neque alter, et multo minus.

Talem

autem

effectum

uocamus Christum. Sed dices, quod non fuit effectus nobilissimatus, cum fuerit mortalis. Dico, quod maior fuit nobilitas, mori ad Dei honorem

pro populo suo, quam si immortalis extitisset ; sicut diues 535 nobilior efficitur accipiendo paupertatem et dimittens diuitias egentibus propter Christum. 20. Finalissimum est, quod ens finalissimum sit causa finalissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Talis autem causa esse 498 unius] est P, ; est unius zL, 501 Principialissimum] EzL, ; principiantissimum P,; ez sic (vel clausula conuenienti) in foto paragrapho 505 est] potest esse P. 515 ageret] esset P, 521 qui] P;zL,; quae E 524 consummata] ordinata P; 530 neque - minus] nec multo minus alter P;

E 5o1tb

bh

250

162. SVPPLICATIO RAIMVNDI

non potest sine effectu finalissimato ; quod non est impedibile. :4o Non autem a Deo, quia contra suum finem ageret ; quod est impossibile ; neque est aliud ens, quod contra finem Dei agere possit. Talem autem effectum finalissimatum Christum benedictum uocamus. Et si dicas, quod non est finalissimatus, quia minor est 54; Patre, ut legitur in sacra Scriptura, dico, quod uerum est, in quantum

homo

respectu deitatis.

Sed sic est finalissimatus,

quia omnes creaturas excedit, cum ista praedicatio uera sit : Christus est Deus ; Christus est homo ; Deus homo est Christus;

Christus est Deus homo. Non potest autem praedicatio esse 55o altior inter creatorem et creaturam. Probauimus trinitatem diuinam et incarnationem sancto Spiritu adiuuante et quasdam soluimus obiectiones difficiles. Et sicut has soluimus, sic et per illum modum aliae solui possunt. Quia autem, ut ostensum est, illud, quod est uerissimum,

555 operalissimum, optimum etc., impediri non potest, manifestum uidetur, quod rationes contra sanctam fidem catholicam necessario non concludunt. Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus hunc librum Parisius anno 1310 incarnationis Domini Iesu Christi. In ;6o cuius custodia sit recommendatus et beatae Mariae Virginis, matris eius. 545 Cf. Ioh. 14,28.

540 autem] oz. P. add. quod EM;P;zL,

541 est] P,; om. E 584 ut] om. P,mL4 560 recommendatus] commendatus P,

est!]

163

DE CONVERSIONE SVBIECTI ET PRAEDICATI ET MEDII Parisus, 1310. VII

sid

me

é tx

[A Ls

-

ditas "

-

ZR.

: Wm |comgyr cottcr Waste Toyo ibis: hori FIORDICVP I2

E

OS3i e Pee - E mim

2f n POTOIERCNA

lusus,

Clu

mpuditsta. e

aceti

Sole fid

TM

"ig

H

i

dh

Prod

we Vl

ui

E

ew,

imer (ub. I

IR:

Ow egg oh meal

E

AD LIBRVM DE CONVERSIONE SVBIECTI ET PRAEDICATI ET MEDII PROLEGOMENA

In libro De conuersione subiecti et braedicati et medii Raimundus iterum conatus studiaque resumpsit in Libro de modo naturali intelligendi iam inchoata, quibus scientiam labefactam restaurare contendit. Magis magisque enim ei displicebat, quod in uniuersitate Parisiensi tot opiniones diuulgarentur parum fundatae uel falsae, cum e contra de demonstranda et stabilienda ueritate fere nemo curaret. Ad quamcumque quidem sententiam aliquales audiebat proferri ratiunculas, sed quid uera demonstratio sibi uellet nec artium, nec theologiae magistri penitus perspexisse uidebantur. I. DE INTENTIONE

LIBRI

Itaque Raimundus rectae demonstrationis cardinem et nucleum denuo explicare intendit. Cum autem omnis demonstratio praeprimis a termino medio pendeat, omne studium in hoc libro conuertit ad medium, quod subiectum praedicati coniungit, penitius peruestigandum. Intentio uero auctoris non est formalem demonstrationis structuram perquirere regulasque statuere logicas, quae terminorum mediorum rectum ordinent usum. Sed Raimundus lectorem semper ad attendendam materiam propositionum adducit, ut potius ,,medium

naturale", in ipsa rerum natura

existens, quam ''medium intentionale"', ab intellectu elaboratum (?), dignoscat. Vi enim ipsius naturae subiecta quaedam et praedicata diuerso gradu et intentione coalescunt uel consociantur, ut Raimundus diuersis mediorum speciebus declarat. Id ergo maxime intendere uidetur, ut lector uim ac momentum mediationis perspiciat, qua ratiocinia firma ueraque reddantur. 2. DE VIA AC RATIONE LIBRI

Liber in decem distinctiones diuiditur. Ad Raimundi mentem intelligendam multum confert prima distinctio, in qua tres species medii explicantur: r. Medium mensurationis, quod subiectum et praedicatum ita coaequat, ut conuerti possint, uerbi gratia intelligere diuinum, existens aequaliter inter intelligentem et intelligibile diuinum; 2. medium coniunctionis, quod subiectum et praedicatum ita connectit, ut unio quaedam sequatur ; 3. medium extremitatum, quod ad instar lineae duo puncta colligantis inter sub(1) Cf. infra dist. X, initium.

*

254

163. LIBER DE CONVERSIONE

iectum et praedicatum saltem continuationem quamdam efficit. . Syllogismum autem uere demonstratiuum tum solum admittit Raimundus, cum subiectum et praedicatum mediante medio mensurationis conuertuntur. Ceteros uero syllogismos, medium coniunctiuum uel medium extremitatum adhibentes,

tantum opinatiuos dicit. A distinctione secunda ad decimam haec asserta ad nouem subiecta, ex Arte generali notissima applicantur, scilicet ad Deum, angelum, caelum, hominem, imaginationem, uegetatiuam, elementatiuam, instrumentatiuam.

sensum,

Ex qua applicatione apparet medium mensurationis uel, ut saepius dicitur, conuersiuum uere et proprie non nisi in substantia diuina inueniri. Odeoque syllogismi uere demonstratiui tantum de diuinis attributis perfecte aequalibus et conuertibilibus formari possunt. Reliquae autem probationes, licet demonstrationis speciem prae se ferant, supremum demonstrationis gradum iam non attingunt. Itaque Raimundus, conceptiones iam multoties, in primisque in Libro de demonstratione per aequiparantiam (2) expositas, iterum resumpsit et auxit, ut artistis et theologis Parisiensibus demonstrationis naturam et ordinem clarius patefaceret. Attamen coaetanei exigua tantum attentione librum accepisse uidentur, cum unus tantum codex medii aeui illum contineat. Sc DE AVCTORITATE

LIBRI

ET COMPOSITIONIS

TEMPORE

Adnotatione finali Raimundus ipse testatur se mense Iulii anni I310 Parisiis librum finisse. De quo testimonio non est ambigendum, cum legatur in codice R, ab ipso Raimundo in custodia domus Sorbonae posito. Accedit, quod etiam catalogus Electorii, Augusto anni 1311 confectus, librum iam continet.

Perperam igitur quidam bibliographi recentiores tempus compositionis ignotum (?) uel dubium (4 dicunt. Id unum in ambiguo est, utrum liber De comuersione subiecti et braedicati et medii praecesserit Librum reprobationis aliquorum errorum Auerrois, eodem mense Iulii 1310 conscriptum. Cum autem liber De conuersione subiecti et braedicati et medii propinquior uideatur Libro de modo naturali intelligendi, mense Maii composito, illum priorem putamus. Suspiciorem uero de integritate opusculi forte inferunt edi-

(2) Gl dl ; C A 98; Pla 135.

(3) Ot 227. (4) Gl ic ; Díaz 1862.

163. LIBER DE CONVERSIONE

255

tiones recentiores, quae omnes libro praeponunt breuissimum tractatum, cui titulus est De inuentione medit(5) uel De inuestigatione medi inter subiectum et praedicatum (9) uel De wenatione medii inter subiectum et praedicatum (?). Hunc tractatum codici: bus manuscriptis catalogisque saeculorum XIV, XV, XVI prorsus ignotum NICOLAUS ANTONIO(9) et I. CUSTURER (?) inter libros inserunt, ''qui sub nomine Lulli circumferuntur". Postea autem IOHANNES A ST. ANTONIO (!9) et A.R. PAsQUAL (3) illum authenticum habent. Quod recentiore quoque aetate aliqui asserunt (!?), dum maior pars bibliographorum opusculum uel scriptis dubiis (!1?) uel apocryphis (!4) adiudicat. Re quidem uera tractatus De wenatione medii, licet genere scribendi operibus authenticis satis concordet, solita inuocatione et clausula finali caret neque directo in editione principe anni 1516 Raimundo assignatur. Illa enim editio sic intitulatur : "Dialectica seu logica noua Venerabilis Eremitae Raimundi Lulli diligenter reposita, restitutis quae nuper fuerunt sublata. Et additis Tractatu de inuentione medii. Item tractatu de conuersione subiecti et praedicati per medium per M. Bernardum Lauinhetam"' (15). Profecto Tractatus de inuentione medii uelut appendix artissime cum Logica praecedenti connectitur his uerbis *'Additio ex propria intentione" (1$). Ouae ex hoc nota oritur suspicio, num clarissimus BERNARDUS LAVINHETA ipse opusculum De uwenatione medii composuerit,eo uel maxime crescit, quod illud idem etiam constituit caput ultimum Logicae in opere a BERNARDO LAVINHETA confecto, cui titulus : Explanatio

compendiosaque applicatio artis Raimundi Lulh. (1*). Quapropter tractatum De uenatione medii, solido originis lullianae testimonio carentem, clarissimo BERNARDO LAVINHETA adiucandum censemus, qui tum mente, tum ratione dicendi (5) Ed. Paris 1516, f. 1 (RD 60;

cf. etiam RD 68).

(6) Ibid. f. 9v. (7) Ed. Strassburg 1598, p. 169 (RD 144) ; 1609, p. 162 (RD 162) ; 1617, p. 162 (RD 180) ; 1651, p. 162 (RD 233) ; Palma de Mallorca (Opera parua, I) 1744, Int. II p. 77 (RD 325). (8) ANTONIO p. 158. (9) CusrURER p. 629. (10) IOHANNES A S. ANTONIO p. 38. (1r) PAsQuar (Vind. I, 281). (12).PEERs 345 ;F. SuREDA BLANzs, E/ beato Ramón Lull, Madrid 1934, 324 Av 151 et 152 ; Sb p. 39 n. 325 ; Pla 160.

(13) (14) (15) (16) (17)

HLF 65 ; Lo 12, 2 ; RD 6o; Ot p. 96 nr. 8 ; Gl ip, jd. CA p. 333 nt. 50. Ed. Paris 1516, f. 1 (RD 6o). | Ibid., f. ov. BERNARDUS LAvINHETA, Explanatio compendiosaque applicatio artis Raimundi

Lulli, Lyon 1523, f. 15v-16v ; Coloniae 1612, p. 19-23 (RD 78 et 168).

iterum typis excusa et a E. W. PLArzEcK introducta : Hildesheim BrERNARDO LAVINHETA cf. CA II 209-214, 238.

Editio

1977. De

256

163. LIBER

DE CONVERSIONE

fidelissimus Raimundi discipulus fuit. Quamquam a limine excludi nequeat tractatum fortasse ex quodam opere Raimundi authentico esse extractum, nullam rationem id postulandi habemus. Nec testimonia IOHANNIS A S. ANTONIO

et A.R. PASQUAL

ad firmandam auctoritatem lullianam tractatus adduci queant, cum perlate patet, quare clarissimi illi bibliographi decepti sint. Nam inde ab editione Zetzneriana anni 1589 tractatus De wenatione medii, suppressis uerbis ''Additio ex propria intentione", a praecedenti Log?ca clare seiunctus et proprio titulo insigni Raimundo expressis uerbis adscriptus est (19). Tractatus igitur apocryphus De wenatione medii inter subiectum el praedicatum a libello authentico De conuersione subiecti et praedicati e medii omnino distinguendus est. Ex titulorum uero similitudine in catalogis quandoque confusio orta est, ita ut non solum tractatus apocryphus, sed etiam liber authenticus dubiis quibusdam obnubilaretur (!?). Nunc autem ne minimum quidem dubium de auctoritate lulliana uel de integritate libri De comuersione subiecti et praedicati et. medii restare potest.

4. DE MEMORIA LIBRI

Retinent BoviLLus

libri memoriam (p. 38); ArPHoNsus

Catalogus pE

Electorii (nr.

PRoaza;

DIMaAs

DE

106); Mr-

GUEL (p. 66) ; ARIAS DE LovoLa (p. 58) ; WApDrNG (p. 298) ; ANTONIO (nr. 74); CUSTURER (nr. 74) ; SOLLIER (nr. 74); SALZINGER (nr. 63); IOHANNES A S. AwToNIO (p. 38) ; PasQUAL (Vind. I, 281) ; HLF 64 ; Lo 2. 51 ; PEERS 345 ; Ot 227 ; Gl ic ; Av 151 ; Sb p. 16 nr. 60 ; CA 60 ; Díaz 1862 ; Pla 182 ; HILLGARTH 290-292. 5. DE TEXTV TRADITO

De codicibus manuscriptis unus codex R (XIV in.) textum integrum praebet. Codex L; (XVIII) in media distinctione III desinit. In editionibus a r s, $, s, s, p et in translatione gallica textus integer conseruatur.

Omnes textus ex codice R sic deriuandi uidentur : R est fons codicis a, quam editio r repetit. Ex textu editionum a r dependit editio s,. Textus s, etiam in editionibus S, S4 S4 resumitur. Textu editionum s,-s, editio p, codex L;, translatio gallica g utuntur. (18) Tractatus M. Raymundi Lulli De uenatione medii inter subiectum el praedicatum, Strassburg 1598; 1609 ; 1617; 1651 ; Palma de Mallorca (Opera parua, I) 1744 (RD 144; 162 ; 180; 235 ; 325). Nova editio a E. W. Platzeck curata : Raimund Lull, Opuscula, I, Hildesheim 1977.

(19) RD 402 ; Av 151.

165. LIBER DE CONVERSIONE

257

Quae textuum deriuatio eo nititur, quod permulta uestigia mendorum codicis R etiam in reliquis textibus occurrunt. Sic lacunae manifestae codicis R apertae manent : 223, 396, 411. Maior lacuna R coniectura quadam inepta expleta esse uidetur 401. Plura menda reconditiora R incorrecta manent : 69, 87, 89, II5, IIO, 130, 330, 398;452. Lapsus uero grammaticales R saepissime emendantur: 7, 12, 57, 59, 86, 124, 130, 144, 146, 147, 168, 254. Coniectura facili etiam aliae remouentur offensae manifestae : 26, 33::30/37; 37, 03, 154; 180, 210, 236, 250, 286, 306. Nulla tamen emendatio praeter codicem R alium textum expostulat, ex quo editores posteriores dependeant.

Quapropter codicem R fontem unicum totius traditionis habemus. Editionem principem a esse originem textuum posteriorum et mendis communibus et aetate probatur: 2, 5, 1I, I3, 15/16, I8, 54, 55, 60, 65, 68, 8r, 82, 84, 88, 89, 98/99, IO5, I43, IO4.

Notum est textum a in editione r esse reiteratum (cf. RD 68). Editio s, paucis lectionibus mendosis ab editione a discedit: I8, 56, 72, 104, 142, 260. Eundem textum repeti in editionibus

$5 $5 S4, bibliographi norunt (cf. RD 144 ; 162 ; 180 ; 233). In editione p et in fragmento manuscripto L; lectiones mendosae s, - s, (18, 72, 104, 142) iterum notantur. In editione p etiam plures occurrunt lectiones peculiares : 2, 9, 69, 84, 87,

90. Ex quo patet editionem p et fragmentum editionibus s, - s, dependere.

L; ab una ex

Idem dicendum de translatione gallica, in qua lectiones peculiares editionum s, - s, recognoscuntur : 56, 72, 104, 142,

260. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Textum ad fidem codicis R restituimus, nisi manifeste uiti-

atus fuerit. Locos uero corruptos lectionibus obuiis uel conjiecturis emendare conati sumus, resumentes haud semel emen-

dationes ab editoribus anterioribus propositas 24, 26, 33, 36/37, 37, 63, 69, 87, 89, 119, 125/126, 130, 132, 144, 154, 180, 190, 236, 245, 250, 162, 286, 330. Remanent tamen lacunae quaedam, quae maiores uidentur, quam ut coniecturis expleri possint : 223, 40I, 4II.

B.

nifiT

ies Lo

nm In Ls

:

Bern ensuzim i EI 3n d ei cna uptooqio5] analbo

—

b

BcA

^

ini yt ^H T

atqei an bsp

dd

dbcepas] seicopsn

; (00E xBuginoiptt- cToenaooca. JL. foitibie » Shaef eSI

ipit

er.

Des WadAp zt

]

"

ig

niwecrs: -eg nrurtées ran *

n

B

"

Uic

"

|a

3.8 ich min$idb5e Lry.cr

:p

mon

DA.

duc [tipus

dotis

E

s

;

Kb

j »

s

eittido

xri

hachbaam. |

$4 )

sm

ln

EO

id

1n!

,

"A

T

dI

^ 1A

DI)

i20

m

"TELE

br

*

l

tt75u]

ls I^ (954

19

AB

3A wa

pon, palqe

oval

.; ^

t Mi 6.

Den

Y

exe Eyiuibo M,gUHR. A

!

és » duiinà

2

LOET eU opDOT

Aedar*

mb

c Hm

|

D

p

(esp

1

zit

AT uj 22.

n

se

m

Uta

$

e

vb

Rn

.O8E axd: OST ZA

*^up

r2 y?

,8 5f

(murs

RS

c

45.

bs

|

SANA

»:

M

»neifibs al

42

"i

HE

^wm-

TOR "-

^1

ni da q

4

!

faterseeedt Hu

ih

E

om 24

&

be

posso

x

UntTWwes

i

a eee

aad

ADSIT

,

" uid

Jirnir

onore]

H n

"iu Sabor t

tqhie. uM

oe

EA

2510909

:

uc dd

sand

bssetce-

nut!

ibat

itti bet,

nd cm ogi.o

LEE

"uw

dn,

'

"niit en

(rng

*

m PA ktoriotw

1251n46but1

p

Arno

21

E adn

pl

""

^

xt 4 cnini Gm

n]

9

im

oom whitós

esoctibus d

nun esocihhaL..

Ti

rd

!

50 Euer

noi iri» nor

P:

x

L»)nittexdtenm &

"2

á

Mb

nn

(Cw

mdi x»d

Drop

i

oo

Aw.

s

"P

j

Mt

it d

t

bbst

bri

Wero

os

woe

"i

aen

Mitlernen Bunssjgsii?

ada.iulLEWa r$

dio

f

E

"

PT

FIM

(t Icalisooamer

-—

5

ido itis ox tcPu Lind WATN

-

Armi

c3 ipla

Vei, dsnr sotrulbut.

m peu da ianám

m

pp ters IDEE.

uno raiz

diaasintuma, fy 00591

E

bue a

Ma

-

».

pughdi doit

es COvede LIN n s» Uwmpssb pii gos

2

|

DE CONVERSIONE SVBIECTI ET PRAEDICATI ET MEDII

CODICES ET EDITIONES L;

— Palma de Mallorca, Biblioteca Publica 1026 (script. 1762) f. 14v17t (fragmentum).

R

— Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16111 (XIV in.) f. Gova-66va.

a

— Ed. Paris 1516 (RD 6o) f. 12t-18v.

f

— Ed. Paris 1518 (RD 68) f. 12r-18v.

S,

— Ed. Strassburg 1598 (RD 144) p. 173-184.

$5

— Ed. Strassburg 1609 (RD 162) p. 166-177.

Ss

— Ed. Strassburg 1617 (RD 180) p. 166-177.

S,

— Ed. Strassburg 1651 (RD 233) p. 166-177.

p

— Ed. Palma de Mallorca (Opera parua, I) 1744 (RD 325) Int. II p. 81-132. Editio iterum typis exusa et a E. W. PLATZECK introducta : RAIMUND LULL, Opuezia, 1, Hildesheim 1971.

g

— Ed. Paris 1632 (RD 206) (translatio gallica) Int. III p. 17-70.

DE CONVERSIONE SVBIECTI ET PRAEDICATI ET MEDII DE

CONVERSIONE

DE CONVERSIONE

SVBIECTI, SVBIECTI

PRAEDICATI ET PRAEDICATI

ET MEDII? PER MEDIVMP

LIBER DIVM*

DE

CONVERSIONE

SVBIECTI

ET

PRAEDICATI

LIBER

DE

CONVERSIONE

SVBIECTI

ET

PRAEDICATId

LIBER

DE

CONVERSIONE

SVBIECTI*

LIBER

DE

CONVENIENTIA

SVBIECTI

ET

PRAEDICATI

PER

ME-

PER

ME-

pivMf 'TRACTATVS MEDIVM?

m

DE

CONVERSIONE

— Catalogus operum E/ectorii

b — Editionesa s; - S, p CU

PASVIETISIT

d -— ArrHONSVS DE PROAZA e I9

— CA 6o 71022,5751

g — Editiones a s, - S, p

SVBIECTI

ET

PRAEDICATI

PER

262

163. LIBER DE CONVERSIONE

Deus, cum tua altissima sapientia, caritate et uirtute Incipit De conuersione subiecti et praedicati et medii. Quoniam opiniones crescunt, quibus intellectus est obfuscatus et multotiens positus in errore, et demonstrationes in dis; putationibus et etiam libris rarissime seminantur, propter quod scientia quasi perit, idcirco intendimus doctrinam tradere in hoc libro, qua poterimus demonstrationibus habituari;

et per consequens uera uigebit scientia, et opiniones cessabunt. Subiectum istius libri est medium, per quod inuestigamus 1o conuersionem praedicati et subiecti. DE DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Iste liber diuiditur in decem distinctiones. Quae sunt hae : Ordinatio, Deus, angelus, caelum, homo, imaginatio, sensus,

uegetatiua, elementatiua et instrumentiua. Ratio, quare diui15 dimus in decem

distinctiones,

est, quia intellectus est intel-

lectus discursiuus quattuor modis, scilicet per praedicationem, per conuersionem, per opinionem et per demonstrationem. Et ideo cum istis quattuor discurremus per illas decem distinctiones. 20

I

De prima distinctione

[Quae est de ordinatione]

Distinctio ista est ordinatio et praeambulum aliarum distinctionum, ut per ipsam pateant maioritates. Est autem :; unum medium omnino generale, quod est | origo omnium mediorum existentium inter subiectum et praedicatum ; ut puta quando terminus omnino uniuersalis trahitur ad terminum non omnino particularem, ut puta quando bonitas omnino generalis contrahitur ad magnitudinem, et dicitur bonitas 5o magna ; quae bonitas magna non est omnino generalis neque omnino particularis. Sed quando contrahitur et dicitur : Bonitas Petri est magna, tunc est omnino specialis ; et ideo bonitas magna est medium existens inter omnino generale et particulare. 2 Incipit] adZ. tractatus p et medii] per medium tractatus a5,5,5,5, 2L. ; per medium p B etiam] oz. asysrss bg; * habituari] habituare R 9 istius] huius f 11 De - libri] oz. 25,555,554 pgL.; 12 hae] haec R 13 imaginatio sensus] imaginatiua sensitiua a5,5,5,5,bgL.; 15/16 intellectus] oz. 25,555,554 bg, 18 cum istis] istas a ; ista 55r DIL, illas] istas 25,5, 5,5, bI; 24 maioritates]

45,555554DgL. ; maioritatem R. Hic locus forsan corruptus est 26 mediorum] az. ei R 30 neque] nec 25,5555, bL, 33 specialis] spiritualis R 34 et] add. omnino 4555555 592L.

R 61ra

165. LIBER DE CONVERSIONE

5;

263

Tale medium requirit tres species : Quando conuertuntur per ipsum subiectum et praedicatum, scilicet medium mensurationis, medium coniunctionis et medium extremitatum.

4o

4;

;»

;5

Medium mensurationis est, quando existit aequaliter inter extremitates, ut puta intelligere naturale, quod existit aequaliter inter intelligentem et intelligibile. A tali medio oritur relatio et conuersio inter subiectum et praedicatum. Medium coniunctionis est causa, quare extremitates connectuntur, et sequitur unio. Medium extremitatum est respectu continui subiecti, sicut linea | inter duo puncta. Praedicationes autem multae sunt et diuersae, ut puta : Bonitas est magnitudo, et magnitudo est bonitas. Alia autem species praedicationis est, quando subiectum et praedicatum non conuertuntur, ut puta quando dicitur : Omnis homo est animal ; et non conuertitur. Per primam praedicationem cognoscitur medium, a quo oritur syllogismus demonstratiuus. Per secundam oritur syllogismus opinatiuus ; et etiam opinio oritur ab ista praedicatione : Bonitas est magna, magnitudo est bona, eo quia medium est accidens copulatiuum, quod impedit, quod subiectum et praedicatum non conuertantur. Dicendum est, quod quando intellectus est discursiuus, quia recurrat ad suam naturam et modum intelligendi, uenando medium inter subiectum et praedicatum, et si inuenit medium substantiale inter subiectum et praedicatum, cognoscat, quod

6oex tali medio

R 61rb

fiat demonstratio ; et si non, fiet syllogismus

opinatiuus. Vlterius : Si intellectus discurrit per opiniones et intellectum philosophorum et non recurrat ad suam naturam et modum intelligendi, tunc est creditiuus siue opinatiuus | et de contin65 gentia habituatus. Si uero recurrat ad suum intelligere naturale et ad ea, quae dixerunt

alii, et habet notitiam naturae

medii inter subiectum et praedicatum, tunc est adcertitiuus. Et ista regula est infallibilis, et cum ipsa intellectus fugat sophisticationes, et coram ipsa intellectus logicus stare non 7o potest.

Syllogismus demonstratiuus requirit principia uera et necessaria et primitiua, quae inquiremus cum conuersione subiectorum cum praedicatis et cum medio inter ista. Et alios syllo-

36/37 mensurationis — coniunctionis] 45,5,545g.; ; coniunctionis medium et men-

surationis R 34 extremitatum] exercitatum R 54 quia] quod 255,554 pL; quod] et 5,555554 Dg; 85 non] oz. 45,555354pgL.; $06 Dicendum] discendum 5,55555,2L.; 97 recurrat] recurrit as, ror r4pL; 59 cognoscat] cognoscit 45155554 Di; 60 si] sic a55,5554pgL.; 62 discurrit] discurrat a5,555554pL.; 63 philosophorum] ph'icorum R 65 uero] non 2a5,555554 pL; 64 adcertitiuus] assertiuus 45,555554pL.; 68 cum ipsa] per ipsam 275,5555545L.; 69 ipsa] coni.; ipso Ras5553s4pL.; logicus] logici P 92 inquiremus] requiremus 2; requirimus 5,555554 D2L;

R 61va

L3

163. LIBER DE CONVERSIONE gismos, in quibus termini non sunt conuertibiles, appellabimus 75 opinatiuos. 264

II De secunda distinctione

Quae est de Deo

Distinctio ista in quinque praedicationes est diuisa. Et 8o primo de prima : I. Suppono, quod Deus sit bonitas intellectissima, uoluntas uolissima,

uirtus

uirtuosissima,

ueritas

uerissima,

et gloria

gloriosissima, perfectio perfectissima, simplicitas simplicissima, et infinitas infinitissima. Et si positio falsa est, neces85 sarie sequitur, quod intellectus humanus habeat altiorem uirtutem in obiectando Deum et suas rationes, quam Deus et suae rationes sint. Quod est impossibile, quia non esset causatus | ab ipsa prima causa, cum esset superius obiectiue. Est igitur R 6rvb positio prima, uera et necessaria, eo quia ex principiis primis, 9o ueris et necessariis est constituta. Et ideo arguo sic : Quidquid est Deus, est bonitas optima. Sed magnitudo maxima est Deus ; ergo magnitudo maxima est bonitas optima. Iste syllogismus est demonstratiuus, eo quia est ex principiis primis, ueris et necessariis. Et sicut est exemplificatum 95 de bonitate et magnitudine in faciendo demonstrationem,

sic

potest exemplificari in aliis rationibus. Sed dimittimus gratia breuitatis. Probatum est, quod optimitas et maximitas conuertuntur. Conuerti autem non possunt sine medio conuersiuo, quod sit 100 purus actus, scilicet optimare, maximare, cum quibus rationes sunt in superlatiuo gradu existentes, habentes naturam ab omni otiositate prolongatam. Tale autem medium non potest : esse sine extremitatibus, ut ita loquar, cum sit purus actus ; quas extremitates uocamus maximans, maximatum. Medium 105 autem coniunctionis coniungit, quod optimans maximans sint unum su|ppositum et optimatum maximatum aliud supposi- R 62ra tum ; et sic oritur relatio et per consequens distinctio trium suppositorum. Medium autem extremitatum, ut ita loquar, 81 intellectissima] intelligentissima a5, pgL.; 82 uolissima] uolentissima as, pgL.; 83 gloriosissima] add. et as pgL., 84 positio] praedicatio a s, pL. ; suppositio p 84/85 necessarie] necessario a5; pL; 86 suas] eius as, pL. suae] eius a5 pL. 87? causatus] comi; tantus RasgL;; terminatus p 88 obiectiue] obiectatiue a51L. 89 positio] praedicatio as,gL. quia] quod 5L, principiis| cofi.; primitiuis Ras L, 90 Est — constituta] praedictae ergo praedicationes sunt uerae et necessariae, eo quod ex primitiuis, ueris et necessariis sunt constitutae b 93 quia] quod a5, pL; 98/99 conuertuntur — conuersiuo] conuerti non potest sine medio ar, pgL. 104 maximans] add. et s,pgL, 105 sint] gignit

45, DgL.; optimatum

106 et optimatum] et f

optimatum

et 5,gL,; suppositum

— optimatum]

165. LIBER DE CONVERSIONE

265

ponit, quod omnia tria supposita diuina in suo numero rema110 nentia sint una essentia indiuisa. Vnde cum ita sit, ostensum

est, per quem modum intellectus humanus de diuina trinitate potest habere notitiam. 2. Secunda praedicatio est ista: Deus est infinitas infinitissima ; infinitas infinitissima est Deus. In ista praedicatione 11; termini sunt conuertibiles et coaequati simpliciter. Et ideo arguitur sic : Omne ens infinitum est Deus. Trinitas est ens infinitum ; ergo trinitas est Deus. Iste syllogismus est demonstratiuus, eo quia est ex primis, ueris et necessariis. Et quia trinitas et infinitas conuertuntur cum Deo et optimitate et 120 maximitate, necessario sequitur, quod in isto syllogismo sic existat medium, sicut in primo ; et per consequens sit beatissima trinitas. 3. Deus est bonus ; bonus est Deus. In ista praedicatione termini non sunt conuertibiles, cum alia entia sunt bona, ut

12; puta angelus, caelum etc. Et ideo ex talibus non fit syllogismus demonstratiuus, | quia deficit medium mensurationis.: 4. Deus est creator ; creator est Deus. Ex hoc arguitur sic : Omnis infinitas infinitissima est creator. Sed Deus est infinitas infinitissima ; ergo Deus est creator. In isto syllogismo 130 non est medium sicut in primo et secundo, ut patet per hoc, quia in creatione necessarium est dare creans, creabile et creare. Quoniam creare non coaequat creantem et creatum, ideo medium coniunctionis coniungit ipsos in essentia ; et sic de medio extremitatum. 135 5. Deus est causa optima ; causa optima est Deus. Et ideo arguo sic : Omne id, quod est causa optima, est causa maxima. Sed Deus est causa optima ; ergo est causa maxima. Deus autem non potest esse causa maxima sine effectu maximo, quem

R 62tb

uocamus Christum, cum relatiue se habent. Medium autem 14o conuersiuum non potest conuertere causam et effectum ; et sic

de medio extremitatum, naturaliter loquendo. Declarauimus uenationem conuersionis subiecti et praedicati in Deo, et per consequens medii. Et per talem praedicationem cognoscitur, quid istorum in altiori gradu existit. Et 145 sicut diximus de istis, ita potest dici de aliis. Et talis doctrina ualde est utilis | ad cognoscendum Deum quoad suas operationes intrinsece et extrinsece et quoad suas rationes reales.

115 coaequati] adZ. (del. ?) et R ; add. et as pL; — 118 quia!] quodaspL;

119

146 suas] eius a5, pL;

1447

125/126 non — de124 sunt?] sint a5 pL; trinitas] aeternitas Rar pgL; monstratiuus] as, pgL.; ; oz. R. — 130 non est] comi. ; sic R ; estsicasgL,; X nonideo] 132 creantem] trinitatem a5 pgL.; medium] medium non sic est f 142 et] om. s,pgL.; 139 habent] habeant a5, pL; coti. ; in R ; nec as pL,

143 medii] medium a5; pgL.; suas] eius a5, pL,

144 quid] qui R

R 62va

L3

266

163. LIBER DE CONVERSIONE III De tertia distinctione

Quae est de angelo

150

I. Angelus est spiritus creatus non coniunctus ; spiritus creatus non coniunctus est angelus. Ista praedicatio non est ita necessaria sicut illa, in qua praedicantur rationes diuinae de ipso Deo, eo quia spiritus et creatum esse sunt superius et 15; angelus est inferius ; ut patet per contractionem primae distinctionis. Et ideo arguo : Omnis angelus est spiritus creatus non coniunctus. Gabriel est angelus ; ergo est spiritus creatus non coniunctus. Iste syllogismus est uerus et necessarius. Sed non est primitiuus, quia medium mensurationis non coaequat 16o extrema, neque conuertibilia facit, ut puta angelus et spiritus etc. Medium autem coniunctiuum coniungit ipsa principia. Medium extremitatum ponit, quod omnia illa constituant unam essentiam angeli. Et ideo medium, quod inquirimus, aliqualiter intrat istum syllogismum, quod existit inter sub16; jectum et praedicatum. 2. Angelus est sua species ; una species est angelus. Istam praedicationem conuersam sic declaramus, ut medium inter subiectum et praedicatum |possumus inuenire : Omnis angelus est una species. Gabriel est angelus ; ergo est sua species. In 17o isto syllogismo est contractio speciei ad Gabrielem. Medium

R 62vb

mensurationis non conuertit terminos ; sed ratione contractio-

nis medium coniunctiuum coniungit, quod est superius cum inferiori. Medium extremitatum ponit, quod ista sint una essentia indiuisa. Et ideo per talem doctrinam cognoscit intel175 lectus, quod medium intrat talem syllogismum secundum quid, et non simpliciter, inter subiectum et praedicatum. 3. Angelus est bonitas ; bonitas est angelus. Ista praedicatio est falsa, eo quia non est ibi bonitas contracta. Si enim angelus esset bonitas, ipse aequipararetur Deo in bonitate ; et sic 18o de aliis suis principiis ;quod est impossibile. Ratione cuius impossibilitatis medium quaesitum intrare non potest inter subiectum et praedicatum praedictum, quia nulla trium specierum intrare potest ; ut patet per istud argumentum, quod falsum et erroneum est : Omnis bonitas est angelus. Gabriel est 185 bonitas ; ergo Gabriel est angelus. Per istud autem argumentum falsum cognoscitur tamquam ex contrario, quomodo intrat uerum syllogismum, et non istud argumentum. Et sic ostenditur medium, quod | inquiritur. 4. Angelus est bonus ; bonus est angelus. Ista praedicatio 154 quia] quod apL;, — et] est R— 136 arguo] add. sic as,pgL, 164 ali168 possumus] possimus as5,pL. 171 ratione] ratio est as,gL. 180 Ratione] 25 pgL.;; iro R

qualiter] aequaliter a5, pgL.

R 63ra

163. LIBER DE CONVERSIONE

267 190 est falsa, cum angelus sit inferius et bonus superius. Et arguo sic : Omnis angelus est bonus. Gabriel est angelus; ergo est bonus. Et quia praedicatio est falsa, sequitur falsum argumentum. Et sic cognoscitur, quare medium in ipso intrare non potest; ratione cuius impedimenti medium et species eius 195 nobis reuelantur. : 5. Diabolus est malus ; malus est diabolus. Ista praedicatio est falsa, quia non conuertuntur subiectum et praedicatum, quia medium intrare non potest. Et ut pateat, arguo sic : Omnis diabolus est malus. Lucifer est diabolus ; ergo est malus. 200 Paralogismus est falsus. Et quando medium mensurationis non potest conuertere malum morale et naturale bonum, cum diabolus sit bonus naturaliter, neque medium coniunctionis potest coniungere, quod accidens et substantia sint idem essentialiter ; et sic de medio extremitatum. 205

IV De quarta distinctione

Quae est de caelo

I. Caelum est corpus mouens omnia mobilia ; corpus mouens omnia mobilia est caelum. Ista conuersio istorum praedicato210 rum est concreta, et ideo arguo sic : Omne caelum est corpus. Octaua sphaera est caelum ; ergo est corpus. | Medium conuersiuum non conuertit corpus et caelum. Medium autem coniunctiuum contrahendo coniungit. Medium autem extremitatum coniungit in eadem essentia. Et sic apparet, quod syllo215 gismus non est simpliciter demonstratiuus, cum medium conuersiuum non possit conuertere caelum et corpus. 2. Caelum est maius corpus ; maius corpus est caelum. Ideo arguo sic : Quidquid est maius corpus, est caelum. Octaua sphaera est maius corpus ; ergo est caelum. De isto syllogismo 220 potest sic dici, sicut de primo, eo quia sua principia non sunt coaequata.

3. Caelum est substantia primo mota ; substantia primo mota est caelum ... Quia principia non sunt coaequata, iste syllo gismus est sicut duo praecedentes. 225 4. Caelum est aeternum ; aeternum est caelum. In ista praedicatione termini non coaequantur neque contrahuntur, quoniam quod est aeternum, non est non aeternum. Et ideo arguo sic : Nullum caelum est aeternum. Octaua sphaera est caelum ; ergo octaua sphaera non est aeterna. In isto syllogismo non 23ointrat

medium

cum

suis speciebus,

quoniam

aeternum

est

190 est falsa] falsa est a5;p sit] a5 ; om. R 199 ergo] a4Z. Lucifer a5 pg 201 morale] reale as5,pg 210 concreta] contracta asp 223 caelum...] 5 aliquid deesse. uidetur

R 631b

L3!

268 infinitum

163. LIBER DE CONVERSIONE et caelum est finitum ; et talia non conuertuntur

neque possunt esse eadem essentia. Et ideo non est uerus syllogismus, licet sit in forma syllogistica. H".

5. Caelum est ens incorruptibile ; ens incor|ruptibile est cae- R 65va

25; lum. In ista praedicatione termini non coaequantur, quia sunt per contractionem. Et ideo arguo : Omne caelum est incorruptibile. Saturnus est caelum ; ergo Saturnus est incorruptibilis. In isto syllogismo non intrat medium conuersionis. Medium autem coniunctionis et extremitatum sic, quoniam me-

240 dium conuersiuum

in terminis contractis stare non potest,

cum sit extremis coaequatum. V De quinta distinctione Quae est de homine

24;

I. Substantia rationabilis sensata est homo ; homo est sub-

stantia rationabilis sensata. Ista conuersio est continuationis. Et ideo arguo sic : Omnis substantia rationalis sensata est homo. Petrus est substantia rationalis sensata ; ergo Petrus est homo. In isto syllogismo apparet, quomodo medium con25o uersionis non intrat, sed alia duo media bene, quia constituunt,

quod Petrus et substantia sensata sint idem in essentia. 2. Animal est substantia ; substantia est animal. Homo est animal ; animal est homo. Et ideo, ut uideatur, si dico uerum aut falsum, aut uerum et falsum, arguo sic : Omne animal est 255 substantia. Omnis homo est animal ; ergo omnis homo est substantia. Animal ut subiectum in maiori est necessitatum, et

homo ut subiectum in minori. Et hoc apparet, secundum quod medium intrat, per quod medium aliquo modo dico uerum, et alio modo | non, distinguendo inter medium naturale demon26o stratiuum et opinatiuum. Nam ut animal est subiectum, est naturale; et ut praedicatum in minori est quodammodo dignum et opinatiuum ; et sic est de substantia, ut est praedicatum in maiori. Et ex hoc patet, quae est differentia inter medium naturale demonstratiuum et opinatiuum. 265. 3. Homo est risibilis ; risibile est homo. Secundum uocem ista conuertuntur.

Cum homo sit substantia, et risibilitas sit

proprietas, non conuertuntur secundum rem. Et ideo arguo sic : Omnis homo est risibilis. Petrus est homo ; ergo est risibilis. In isto syllogismo substantia contrahitur ad proprietatem 270 per accidens. Medium autem conuersionis non conuertit sub236 contractionem] contractione R arguo] arguitur sic 252; arguo sic p 245 rationabilis] rationalis a5, 5 sensata] oz;. R 246 rationabilis] rationalis 45, p 250 constituunt] constiunt R— 2842ut!]an asp — aut?] an asp 260 est?] oz. 5, pg 262 dignum] cosi. ; digitum R ; demonstratiuum asp

R 63vb

165. LIBER DE CONVERSIONE

269

stantiam et accidens. Medium uero coniunctionis coniungit ipsa ; et sic est medium compositiuum, et medium extremitatum continuatiuum. 4. Substantia rationalis sensata alba est homo ; homo est

27; Substantia rationalis sensata alba. Ista praedicatio est conuersiua, ratione contractionis substantiae et accidentis. Et ideo

arguo sic : Omnis substantia rationalis sensata alba est homo. Petrus est substantia rationalis sensata alba ; ergo est homo. In ista praedicatione non intrat medium conuersiuum. Medium 28e autem coniunctionis et extremitatum intrant, quia est ibi copulatio et continuatio. Et ideo, quando | dicitur : Homo est albus, album

est superius, et homo

R 64ta

est inferius. Si medium

conuersionis intrasset, essent termini coaequati. Et in isto passu cognoscitur, et ex praedicatis, quod medium conuersi28; uum non intrat nisi in substantia Dei ; ut patet in primo et secundo syllogismo secundae distinctionis. 5. Homo currit ;quoddam currens est homo. Praedicatio ista est per contractionem substantiae et accidentis. Et ideo arguo sic : Omnis homo currit. Petrus est homo ; ergo Petrus 290 currit. Et ideo quia medium conuersionis non intrat istum syllogismum, eo quia non conuertit substantiam et accidens, et medium coniunctionis coniungit et medium extremitatum continuat, nascitur ista : Quidam homo currit. Et ex hoc apparet, quod quidam et aliquis et huiusmodi non sunt de genere 29; omnino uniuersalis, sed sunt omnino particularia. VI De sexta distinctione Quae est de imaginatiua

I. Substantia subiectiue imaginata est animal ; animal sub3oo iectiue imaginatum est substantia. Et ideo arguo sic : Omnis substantia subiectiue imaginata est animal. Homo est substantia subiectiue imaginata ; ergo homo est animal. Medium mensurationis

non

potest

conuertere

nisi terminos

coaequatos,

nihil superius, nihil inferius ; et sic non potest conuerti sub305 stantia et animal,

cum

sint | sicut superius et inferius.

Sed R 64tb

medium coniunctionis coniungit substantiam et animal; et medium extremitatum ponit, quod ista sint una substantia indiuisa.

2. Substantia, subiectiue intrinsece rationata imaginata, est 31» homo ; homo est substantia, subiectiue intrinsece rationata

imaginata. Et ideo arguo sic : Omnis substantia, rationata et imaginata subiectiue et intrinsece, est homo. Petrus est huius-

275/276 conuetsiua] alter R

conuersio

255g

286 secundae]

oz.

R

306 animal]

270

163. LIBER DE CONVERSIONE

modi ; ergo est homo. Medium uero mensurationis non intrat,

et sic non potest fieri conuersio. Sed intrat medium coniunc315 tionis, coniungendo terminos ; et medium extremitatum, con-

320

32;

33o

35;

tinuando ipsos, ut ex ipsis sit una substantia constituta. Non autem intendo dicere, quod sit substantia imaginata per sensum, sed compositiue et naturaliter, ut totum ex partibus. 3. Substantia subiectiue imaginata est leo ; leo est substantia Subiectiue imaginata. In ista praedicatione subiectum et praedicatum non conuertuntur. Et ideo arguo sic : Omnis substantia subiectiue imaginata est leo. Marzatus est huiusmodi; ergo est leo. Istud argumentum est falsum et erroneum, quia non intrat ibi medium naturale neque species eius. 4. Nulla substantia sine imaginatione est animal ; lapis est substantia sine imaginatione ; ergo non est animal. In isto syllogismo non intrat medium | naturale neque eius species. 5. Nulla substantia sine actione et passione imaginationis est intrinsece imaginata. Homo est substantia intrinsece imaginata ; ergo est imaginata per actionem et passionem imaginationis. Medium autem non potest conuertere actionem et passionem, cum actio sit superius ratione formae et passio inferius ratione materiae. Verumtamen medium coniunctionis ponit, quod coniungantur per substantiam; et medium extremitatum ponit continuationem eorum, ut imaginatio in subiecto, in quo est, sit agens et patiens.

R 64va

VII De septima distinctione Quae est de sensitiua

340

I. Est autem sensitiua substantia ; substantia est sensitiua.

Termini non conuertuntur, quia substantia superius est. Et ideo arguitur sic : Omnis substantia sensata est actionata et passionata. Homo est substantia sensata ; ergo est actionatus et passionatus. In isto syllogismo medium autem mensuratio54; nis non potest coaequare actionem et passionem in uirtute. Medium uero coniunctionis componit coniunctionem, remanente relatione. Medium quidem extremitatum facit ipsa continua.

2. Substantia sensata est quanta ; quantum est substantia 35e sensata. Et ideo arguo sic : Omnis substantia sensata est quanta. Homo est substantia sensata ; ergo est quantus. |Medium R 64vb mensurationis non intrat, quia substantia est in plus quam homo. Sed medium coniunctionis coniungit partes substantia322 Marzatus] Marzotus a5,p 330 ergo] adZ. non Ras, 340 substantia] add. separata R 342 est actionata] asp ; oz. R 344 isto] illo R autem] 347 quidem] autem a5, 07. a5 p

165. LIBER DE CONVERSIONE

271

les, et etiam istas cum quantitate ; et medium extremitatum 35; continuat corpus, quod est ex substantia et accidente.

3. Substantia sensata est qualis ; quale est substantia sensata. Et ideo arguo sic : Omnis substantia sensata est qualis. Asinus est huiusmodi ; ergo est qualis. Medium mensurationis non

intrat, in plus enim

est substantia,

quam

asinus.

Sed

36o medium coniunctionis componit partes substantiales ad se inuicem et cum qualitate. Sed medium extremitatum continuat corpus quale et qualitates. 4. Substantia sensata est relata ; relatum est substantia sensata. Et ideo arguitur sic : Omnis substantia sensata est 365; relata. Capra est substantia sensata ; ergo est relata. Medium uero mensurationis non potest conuertere ea, quae sunt relata, ut puta actio, passio ; quia si sic, annihilaretur medium coniunctionis, quia non haberet, quod coniungeret ; et per consequens medium extremitatum, cum non posset continuare ali37o quid in ipsis.

5. Sensitiua est in sensibilibus particularibus radicata ; radicatum in particularibus sensibilibus est sensitiua. Et arguo sic : Omne radicatum in particularibus sensibilibus tamquam sibi substantiale est causa sensibilium. Sensitiua est 37; huiusmodi; ergo est |causa sensibilium. Medium mensurationis non intrat, quia si sic, destrueretur differentia sensuum particularium et obiectorum eorum; quod est impossibile. Medium coniunctionis copulat omnia, ex quibus medium extremitatum continuat unum sensum communem. 580

VIII De octaua distinctione

Quae est de uegetatiua

I. Vegetatiua est substantia transmutatiua ; substantia transmutatiua est uegetatiua. Et ideo arguo sic : Omnis uege385 tatiua est transmutatiua unius substantiae in alteram. Poten-

tia augmentatiua est uegetatiua ; ergo est transmutatiua unius substantiae in alteram. Medium autem mensurationis non coaequat partes transmutabiles ; uerumtamen potest dici, quod ponit proportiones. Medium uero coniunctionis coniun39o git illa, quae ueniunt de potentia in actum per uiam generationis. Et medium extremitatum ipsa continuat, ut substantia les posted genita sit continua. 2. Vegetatiua est potentia digestiua ; potentia digestiua est 386/357

substantia

sensata]

sensata

substantia

coti. ; substantiales Ra ; substantiales terminos 5, differentia] differentiam R Ras 384 arguo] oz. R

R

360 partes substantiales]

368 quod] quid Ra

sensuum] sensibilium 25 389 coniunctionis] ozz. R

3176

378 omnia] omnino

R 65ra

v

272

163. LIBER DE CONVERSIONE

uegetatiua. Et ideo arguo sic : Omnis potentia uegetatiua est 395 transmutatiua. Digestiua est huiusmodi ; ergo transmutatiua.

Medium autem conuersionis non intrat, sed proportionat ; quoniam quod est in potentia, sine proportione non uadit ad actum. Sed medium coniunctionis coniungit nutribilia ; | et medium extremitatum ipsa continuat. 400 3. Vegetatiua est retentiua potentia ; potentia retentiua est ... retentiua ; ergo est uegetatiua. Istud argumentum est

R 65rb

falsum, eo quia attribuit medio mensurationis, quod conuertat

quae non potest conuertere et priuat subiectum coniunctionis, et per consequens subiectum continuationis. ; 495 4. Vegetatiua est expulsiua potentia ; expulsiua potentia est uegetatiua. Ex hoc arguo sic : Omnis potentia expulsiua est motiua. Expulsiua rosae est expulsiua ; ergo est motiua. In isto argumento non intrat medium mensurationis, nisi proportionando ; sed medium coniunctionis componendo ; et me410 dium extremitatum continuando.

5. Potentia uegetatiua est nutritiua. Ergo est uegetatiua. Medium conuersionis non intrat, nisi per proportionationem. Sed medium coniunctionis coniungit ipsa tamquam superius et inferius ; et medium extremitatum ipsa in unum continuat. 415

IX De nona distinctione Quae est de elementatiua

I. Elementatiua est potentia, per quam elementa intrant mixtionem ; potentia, per quam elementa intrant mixtionem, 420 est elementatiua. Et ideo arguo sic : Omnis elementatiua | est compositiua elementorum. Sed in ista rosa est elementatiua ; ergo est ibi compositiua elementorum. In isto syllogismo non intrat medium conuersionis, eo quia non conuertit principia syllogismi, sed disponit ea, ut medium coniunctionis com-

42; ponat ; et istud medium disponit extremitatum, ut continuet

in rosa.

396 autem conuersionis] coniunctans 2; connectans 5; connectens b non] coni. ; om. Ras,p 398 nutribilia] unibilia s, et] add. (initio nouae columnae)

et R ; add. etiam as, p 101 est...] Hic in R quaedam deesse patet ; add. uegetatiua. Vnde arguo sic : Omnis potentia uegatatiua est retentiua. Expulsiua est potentia uegetatiua ; ergo expulsiua est potentia uegetatiua (retentiua s, D) asp. Quod supplementum approbandum non est, cum sensu carere uideatur et cum partibus conseruatis syllogismi non concordet. Lacuna fortasse melius sic explebitur : uegetatiua, Et ideo arguo sic: Omnis potentia retentiua est uegetatiua. Expulsiua est potentia. retentiua — uegetatiua] uegetatiua ; ergo est potentia uegetatiua (retentiua 5p) anp. Cf. notam praecedentem 403 subiectum] substantiuum a5, 404 subiectum] substantiuum a5, p 411 nutritiua] Hic aliquid deesse uerisimile est 412 proportionationem] proportionem 45b

45 422 elementorum] elementatorum a:, tremitatum R ; medium extremitatum a5, p

421 elementorum] elementatorum

4258 extremitatum ut] coni. ; excontinuet] continuat as, p

R 65va

163. LIBER DE CONVERSIONE

273

2. Potentia elementatiua est, per quam elementata cum accidentibus componuntur ; id, per quod elementata cum suis accidentibus componuntur, est elementatiua. Et ideo arguo 430 Sic : Omnis elementatiua componit elementata cum suis acci-

dentibus. Sed in rosa est elementatiua ; ergo est ibi compositiua elementatorum et accidentium eorum. Medium autem conuersionis non intrat istum syllogismum, sed disponit terminos, ut medium coniunctionis coniungat; et istud disponit, ut 43; medium

extremitatum

continuet.

3. Elementatiua est potentia, quae componit elementata ; id, quod componit elementata, est potentia elementatiua. Et arguo sic : Omnis potentia compositiua elementatorum est elementatiua. Sed quaedam potentia, quae est in lapide, est 44o compositiua elementati ; ergo illa potentia lapidis est elementatiua. In isto argumento non intrat medium conuersionis, nisi disponendo terminos, ut per medium coniunctionis componantur ; | et medium coniunctionis disponit, ut per medium extremitatum continuentur. 445 4. Elementatiua est instrumentum, in quo natura causat puncta, lineas, angulos et figuras et motum, et etiam appeti-

R 6svb

tum et instinctum in subiecto, in quo est ; id, quod est instru-

mentum, cum quo natura causat puncta, lineas et praedicta cetera, est elementatiua. Et arguo sic : Omnis elementatiua 45o causat puncta, lineas et figuras, motum, appetitum et instinctum. Sed in rosa est potentia, quae causat ista cetera praedicta ; ergo est in ea elementatiua. In isto argumento non est medium conuersionis, nisi disponendo ipsi medio coniunctionis, ut terminos ipsius argumenti componat ; et medium istud 455 disponit ut medium extremitatum principia syllogismi. 5. Elementatiua est potentia, per quam elementatum est plenum,

et ab omni

uacuitate

et otiositate

remotum; illa

potentia, per quam elementatum est plenum, et ab omni uacuitate et otiositate remotum, est elementatiua. Et arguo sic : 46o Omnis potentia elementatiua est id, per quod elementatum est plenum, et ab ipso remouetur uacuum et otio|sitas. Sed in lapide est potentia, per quam ipse plenus est, et remotus a uacuo et otio ; ergo in lapide est potentia elementatiua. In isto argumento non est medium conuersionis, nisi disponendo 465 terminos argumenti, ut per medium coniunctionis componatur ; et istud medium coniunctionis disponit, ut per medium extremitatum continuentur.

—428 elementata] elementa R — 430 elementata] 427 elementata] elementa R 452 isto] primo Ras, 432 elementatorum] elementorum R elementa R 457/459 illa — remotum] et hoc 25? — 460 quod] quam in R— 466 medium!] om. Ra

R 66ra

274

163. LIBER DE CONVERSIONE X De decima distinctione Quae est de subiecto artificiato

470

Artificium est actus animae, quae cum ipso agit in artibus liberalibus et mechanicis. De medio autem artificiato siue facto ab anima non intendimus concludere in hoc libro, sed de

medio naturali ;ut exemplificauimus in octo distinctionibus 475 supra dictis. Medium

autem

reale naturale

est illud, a quo

anima accipit medium intentionale ; et ideo per id, quod dictum est de tali medio, potest artista acquirere scientias et agere de medio intentionali. Et breuiter de hoc exemplum dabimus. 480 I. Logicus facit istum syllogismum : Omnis canis est latrabilis. Caeleste sidus est canis; ergo latrabilis. Per medium naturale cognoscitur | istud sophisma, eo quia media sunt con- R 66rb traria, quoniam medium mensurationis non coaequat, neque medium coniunctionis componit, neque medium extremita48s tum continuat.

2. In scientia iuris potest fieri iste syllogismus : Omnis iustitia est essentia iuris. Reddere unicuique, quod suum est, est iustitia. Ergo est essentia iuris. In isto syllogismo termini non coaequantur, quia medium mensurationis non intrat in 49o eo. Sed medium

coniunctionis copulat et extremitatum

con-

tinuat ; et sic uerus est syllogismus per scientiam iuris. 3. Moralis facit istum syllogismum : Omnis prudentia est uirtus. Eligere bonum et euitare malum est prudentia ; ergo est uirtus. In isto syllogismo non intrat medium mensuratio495 nis, eo quia non potest terminos coaequare ; sed medium coniunctionis coniungit ipsos, et medium extremitatum continuat. 4. Omnis auaritia est peccatum. Sed retinere danda est auaritia ; ergo est peccatum. Ita autem est de medio istius, sicut

50»

de medio praedictorum. 5. Omnis cura | fit per contrarium. Sed remouere febrem est cura ; ergo fit per contrarium. Medium mensurationis non coaequat terminos ;sed medium coniunctionis medium extremitatum continuat ipsos.

coniungit, et

Sicut autem diximus de medio intentionali in praedictis 505 scientiis, sic potest dici in aliis, suo modo. Et quia anima iuuat se cum medio reali ad cognoscendum intentionale, ideo ista scientia ualde est utilis, et generalis ad alias scientias.

Ad laudem et honorem Domini nostri Iesu Christi et beatissimae Mariae semper Virginis, matris eius, finiuit Raimundus 4170 de] in R In] e42. quo R

481 latrabilis] latrabilé as, ;caeleste sidus est latrabile p 488 490 et] add. medium 508/509 Domini — eius] Dei 5?

R 66va

163. LIBER DE CONVERSIONE sro istum librum Parisius anno Domini nostri Iesu Christi.

1310 mense

010 Parisius] Parisii 5, ; Parisiis p 510/511 Domini nostri Iesu Christi mense Iulio a

mense

275

Iulii incarnationis

— Christi] incarnationis

]

$ i5ng V

e teg

alat T inn. !

1

ies X

Nod sott eru&cisto. hat: 146.12 osinurd ; ; mcli dn ]

E

unimod

mu

-—

i .

tinum jore

idea j

A

29096 , ArtiBeato Mie t jubeo, se | ee i

n :!

"

[2

cde

ari

|

cus .

E

164

LIBER REPROBATIONIS ALIQVORVM ERRORVM AVERROIS, QVOS CONTRA CHRISTI FIDEM SANCTAM CATHOLICAM ALIQVI NITVNTVR INDVCEREB Parisiis, 1310 VII

i

peu

nm "DR

|

S

'

Ps

|

]

Mic TN RIAOTTAROSSSS. 53 HLI | d"ME

2OVO .23IOSSSVAÀ MVSO S

E. AJLIOHTA2O M ATOMA? MAUI endi itHAGO CE 3 TWVTTA TVOLIA y

*

11

:

114

,

2

H2]

E

E

AD LIBRVM REPROBATIONIS ALIOVORVM ERRORVM AVERROIS, QVOS CONTRA CHRISTI FIDEM SANCTAM CATHOLICAM ALIOVI NITVNTVR INDVCERE, PROLEGOMENA .

Periculum magis magisque perspectum, quod scholares in facultate artium tot sententiis fidei dissentaneis instructos comminabatur, Raimundus protinus ad nouum compulit librum elucubrandum. Vehementius enim in dies persensisse uidetur, quanta rationes philosophorum efficacia uigerent, si solum sensus et imaginationis campus respiceretur, ut praecipue iuuenibus moris erat. Fontem

quoque

et auctorem

tot

tantorumque

errorum

distinctius recognoscere conatus est. Itaque nunc primum accidit, ut iam in titulo operis Auerroem auctorem errorum denuntiaret et per totum librum illi expresse obloqueretur. Apparet ergo in Libro reprobationis aliquorum errorum. Auer*ois certamen aduersus Auerroistas exeunte anno 1309 maximeque in Libro de peruersione entis remouenda inchoatum, nunc iam ad plenum ardorem efferbuisse. I. DE LIBRI INTENTIONE

Potissimum hoc libro Raimundus ostendere uoluit rationes philosophorum contra fidem adductas, licet homini in mundo sensibilium et imaginabilium incluso euidentes apparerent, non habere necessitatem. Insuper autem asseclas Parisienses Auerrois, inter quos iam tunc temporis Iohannes de Ianduno eminuisse uerisimile est, efficaciter redarguere intendit. Contra eos, qui Aristotelis et Commentatoris philosophiam summe intelligibilem habebant, fidem uero nequaquam, Raimundus ingeniose argumentum

retrorquere

conatus

est. Neque

enim

uerae

sectatores

philosophiae illos reputauit, sed potius Philosophi eiusque Commentatoris credulissimos discipulos. Ideoque probare intendit, quod eorum intelligere credere potius debet dici," e contra intellectui perspicuam esse fidei ueritatem, quam artistae, fallaci auctoritate philosophorum suffulti, intelligere renuerent. 2. DE

VIA

AC

RATIONE

LIBRI

propositum suum Duabus distinctionibus Raimundus assequitur. In prima distinctione septem propositionibus perfectionem Dei absolutissimam prae oculis ponit : (rt) Deum esse ens

h

280

164. LIBER REPROBATIONIS

perfectissimum ; (2) dignitates diuinas semper perfectissime esse praedicandas ; (3) dignitates esse unum et idem in Deo ; (4) quamlibet dignitatem habere suum actum purum; (5) Deum nec esse impeditum nec impediri posse ; (0) Deum esse ita sublimem, ut nil sublimius excogitari possit ;(7) intellectum humanum

scientiam

facere tribus modis

: cum

sensu,

cum

imaginatione, cum se ipso. Quem tertium modum Raimundus in intelligenda perfectione diuina prae aliis adhibere contendit, potissimum in eo insistens, quod Deus, utpote magis

agens, agat propter maiorem finem.

In secunda distinctione Raimundus, eis innixus, quae de perfectione diuina constituit, decem errores Auerroi attributos refutat : (1) Deum non esse infiniti uigoris ; (2) Deum non cognoscere infinita ; (3) Deum non cognoscere singularia ; (4) in Deo non esse trinitatem ; (5) creationem non esse; (6) unum solum esse intellectum in hominibus ; (7) Deum non agere immediate in istis inferioribus ; (8) Deum non posse perpetuare ens nouum; (9) aliam uitam non esse ; (10) resurrectionem non esse possibilem. In quolibet errore refutando Raimundus triplici passu procedit : Primo exponit et soluit rationes ad probandos errores adductas;

secundo

inconuenientia

ostendit,

quae

errores

sequuntur ; tertio ueritatem oppositam rationibus firmat. Sub finem paulisper Averroem errantem excusat, cum Saracenus fuerit nec fidei catholicae ueritatem attigerit, quippe quae sensus imaginationisque transcendit confinia. Admodum uero miratur et dolet de philosophis christianis, qui audita reuelatione christiana iterum errores Auerrois ''secundum modum intelligendi" amplectantur, quamuis innixa sint ''friuolis, sophisticis ac phantasticis fundamentis" (!) Notandum praeterea Raimundum in clausula finali nominare regem Philippum, quod in libris ultimae commorationis Parisiensis hucusque non fecit(?). Suppliciter enim rogat papam Clementem V et regem Philippum, quos habet ''directores ritus fidei christianae" ut librum, ad eorum laudem

et honorem conscriptum, pro posse multiplicent. . Re uera Liber reprobationis aliquorum errorum. Auerrois, libris maximi momenti contra Auerroistas directis adnumerandus, aliquatenus diuulgatus est, cum adhuc in quinque codicibus, ante medium saeculum XV conscriptis, asseruetur. Os DE AVCTORITATE

LIBRI ET COMPOSITIONIS TEMPORE

Testimonium ipsius Raimundi, ad calcem libri dicentis se (1) Cf. H. RrepLINGER, Razon Lull und. /Averroes nach. dem. Liber reprobationis

aliquorum errorum Averrois, in : Scientia ,Augustiniana. Festschrift A. ZUMKELLER, Würzburg 1975, 184-199. (2) Cf. Introductio generalis : ROL V (1967) 131.

164. LIBER REPROBATIONIS

281

Parisiis mense Iulii anni 1310 librum finisse, nihil dubitationis

habet. Omnis quoque cogitandi dicendique ratio scripto lulliano authentico congruit. Accedit etiam catalogorum uel antiquissimorum auctoritas, quae silentio unius ARIAE DE LovoLaA, in cuius catalogo, anno 1594 composito, liber deest, minime frangitur. J Aptissime etiam quadrat Raimundum mense Iulii librum ad laudem et honorem regis Philippi scripsisse, qui sibi die 2 Augusti 1310 audientiam concessit. Quare Librum reproba&Honis aliquorum. errorum Auerrois potius post librum De conuersione subiecti et praedicati per medium, licet eodem mense Iulii, confectum esse censemus.

4. DE MEMORIA

LIBRI

Libri memoriam retinent catalogus Elector (nr. 109); catalogus Sorbonae, anno 1338 confectus (?) ; BoviLLus (p. 38); ALPHONSUS DE PROAZA ; DiMAs DE MiGUEL (p. 64) ;WADDING (p. 298 et 302) ; ANTONIO (nr. 245) ; CUSTURER (nr. 245) ; SOLLIER (nr. 245) ; SALZINGER (nr. 183) ; IOHANNES A S. ANTONIO (p. 39 et 44) ; PAsQUAr (Vind. I, 281 et 377) ; HLF 165 ; KEICHER 53 ; Lo 7. 4 ; PEERS p. 347 ; Ot. 140 ; Gley ; Av 153; Sb 71;

CA

184;

Díaz

1870; Pla 183 ; HiLLGARTH

382 et

saepius. 5. DE TEXTV TRADITO Textum integrum tradunt codices uetustiores R (XIV in.), P (XIV in), E (XIV), codices tardiores M (XIV/XV) et L (XV in., apographa recentiora M, (XVII), M, (XVII), L; (XVIII). Fragmentum codicis K textum ab initio usque ad paragraphum secundum primae distinctionis exhibet. Codicum stemma pagina sequenti delineatur.

(3) Cf. L. DEuisrE, Le Cabinet des manuscrits de la Bibliothàque Impériale, Yl, Paris 1874, 171 et 252 ; III, Paris 1891, 69 et 76.

L3

164. LIBER REPROBATIONIS

282

,

XIV

|

M

XV

L

XVI

xvil

M,

M, L

Quod recte dispositum haec indicia probant: Librarius R multa perperam scribit uel omittit : 15, 60/61,

71/72, 73/75, 98, 108, 126, 137, 166, 247/249, 269/270, 299/301,

302, 388. Nullus igitur codex ab eo dependet. Alia ex parte codices P M L quandoque communiter deficiunt : 567/570, 605, 748, 885/886, 909, 924, 946, 970. Idcirco omnes a fonte communi x, deriuentur oportet, cum singuli propria menda exhibeant :

P : 53/54, 263, 287, 394, 411, 480, 1096 ; M : 12, 24, 69, 172, 691, 745, 903/907 ;

L : rz, 5/6, 6, 18, 50, 359, 361/362, 370, 902/905.

Celeberrimum codicem E ex P esse descriptum eo apparet, quod E cum mendis P sua propria habet peccata: 1/4, 43, 324, 535, 693, 761/762. Menda autem P, quae in E iam non inueniuntur (35, 513/514, 517, 596, 935, 1207, 1249), faciliter corrigi poterant a librario E, quippe qui ad textum limandum ampliandumque promptior sit : I40, I48, 149, 223, 324, 733. 815, 851. Codices M, et M, sunt apographa codicis E, ut ex opusculorum ordine et librariorum notis perlate patet. Vt peccata communia M et L explicentur, codicem deperditum x; inducendum censemus : 68, 121, 135, 149, 160, 184, 231, 249, 281, 390, 702. Codicem L;, quem clarissimus A.R. PASQUAL ipse conscrip-

164..LIBER REPROBATIONIS

283

sit, a codice L dependere, mendorum repetitio probat : 1, 86, 114, 132. Plura tamen in L; coniecturis castigata uel perpolita sunt : I, 5/6, 6/7, 16, 31, 41/42. Ex paucis mendis fragmenti K non apparet, ubi in stemmate collocandus sit. Editio ch potissimum codicem R sequitur, exceptis paucis locis manifeste mendosis, ubi lectiones praebentur ex codici-

bus P E M L, quorum connexio perspecta non est. Quo fit, ut traditio a codice R repraesentata traditioni x, paulum nimio praeualeat. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Textum restituentes ex consensu R et x,, locos corruptos archetypi coniectura maxime obuia, non semel in codicibus recentioribus iam adhibita, emendare conamur : 137/138, 140,

207, 399, 432, 815, 836, 935, 1051, 1239.

In quibusdam tamen locis, ubi textus primigenius uix restuitui posse uidetur, coniecturam in notis proponimus :

142/143, 902/903, 906/907.

7. «xao

eA ohib Wes saesinaim enl

ns mrs LM 3 4 agd * 4(MEs3ibos

s oHibim! :34:5|

diriris gir xmdeoqus xi or *y1i

11 2814]

RM Ber

LIBER REPROBATIONIS ALIQVORVM ERRORVM AVERROIS, QVOS CONTRA CHRISTI FIDEM SANCTAM CATHOLICAM ALIQVI NITVNTVR INDVCERE

CODICES

ET EDITIONES

— Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV) f. 416ra-421ra.

— Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 83 (XV) f. 126v (fragmentum). li Palma de Mallorca, Biblioteca Publica, 1040 (XV in.) f. 1ra-18rb.

— Palma de Mallorca, Biblioteca del Marqués de Vivot, L. 2 (XVIII) f. 1691-205v. — München, Staatsbibliothek, Clm. 10497 (XIV-XV) f. 145ta-150ta. — München, Staatsbibliothek, Clm. 10563 (XVII) Int. VI, f. 2r-12t.

— München, Staatsbibliothek, Clm. 10582 (XVII) f. sr-36r. i Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16615 (XIV in.) f. 1r-6v. li Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16111 (XIV in.) f. 25ra-38rb.

i Raymundi Lulli Liber reprobationis aliquorum errorum /Auerrois. Edidit B. CurELowska, in : Mediaeualia Philosophica Polonorum Xl (1973) 3754-

LIBER REPROBATIONIS ALIQVORVM ERRORVM AVERROIS, QVOS CONTRA CHRISTI FIDEM SANCTAM CATHOLICAM ALIOVI NITVNTVR INDVCERE LIBER REPROBATIONIS ALIQVORVM ERRORVM

LIBER REPROBATIONVM

ALIQVORVM ERRORVM

LIBER DE REPROBATIONE ERRORVM

LIBER

REPROBATIO

ERRORVM

CONTRA

DE REPROBATIONE

ÁVERROIS^

ÁVERROEMd

ÁVERROIS*

CONTRA ERRORES AVERROISÍ CONTRA

a

AVERROEMÉ

— HLF 165 ; Ot 140 ; Gley

; Au 155 ; CA 184; Pla 183

b — Dífaz 1870 c

— CUSTURER nt. 245 ; Sb 71

d — Codex M, [1

AVERROIS?

— IOHANNES A S. ANTONIO p. 39

f — Catalogus EJectorii nt. 109

g — Codex P f. Iv (Tabula librorum)

AVERROISP

288

164. LIBER REPROBATIONIS

Deus, cum tua gratia, benedictione ac indeficienti auxilio Incipit Liber reprobationis aliquorum errorum Auerrois, quos contra Christi fidem sanctam catholicam aliqui nituntur inducere.

;

Quoniam christianos fideles in dogmatibus infidelium erudiri, quae rationes quantum ad sensum et imaginationem apparenter continent efficaces, ualde periculosum est, ideo intendimus facere istum librum. In quo probabimus huiusmodi rationes non habere necessitatem, licet sint aliqualiter appa-

10 rentes.

Sed quia intellectus

noster duos habet

actus,

unum

quidem, quod est intelligere, alterum uero, quod credere nuncupatur, et quidam christianorum in huiusmodi rationibus eruditi fateantur se huiusmodi rationes intelligere et, quantum praebet humana ratio, non posse earum oppositum ratio15 nabiliter apprehendi, fidem autem catholicam | dicunt se ipsos L rrb credere, intelligere uero nequaquam, tamquam non possit per humanam scientiam insolubili ratione firmari, ob hoc probare uolumus, quod eorum intelligere credere potius debet dici ; et quod credunt

non

in|telligibile,

ut dicunt,

20 monstrabimus rationibus infra scriptis.

intelligibile esse R z;rb

DE DIVISIONE HVIVS LIBRI

Diuiditur iste liber in duas distinctiones. In prima ponemus quasdam propositiones, quas probabimus euidenter. In secunda improbabimus decem opiniones Auerrois, quae sunt contra 25 fidem, et eius rationes soluemus.

Prima distinctio diuiditur in septem partes. In prima probabimus, quod Deus sit ens perfectissimum. In secunda, quod de Deo praedicantur suae rationes perfectissime. 3» In tertia, quod rationes Dei de se inuicem | praedicantur. E 416rb 12 Cf. Introductio generalis : ROL|V (1967) 17-22 ; BARTHOLOMAEVS DE Bnvcrs, Quaestiones super Pbysicam, lib. VIII, Vat. lat. 845 £. 149v (ROL V 46) ; IOHANNES DE GorrtiNGA, Sophisma, Brugge 510 f. 223ra(ROL V 54) ; IOHANNES DE lANDVNO, passim (ROL 56-60) ; IonaANNES DE PorLrAco, Quodlibet 1, Vat. lat. 1017 f. 49v

(ROL.V 78).

1/4 Deus- inducere] o». M — 1 gratia] adZ. et LL, — ac indeficienti] et indeficili

L ; et indefectibili L

* inducere] introducere EM,

5/6 Quoniam - eru-

diri] quoniam ualde periculosum est christianos fideles indagantes in fide litteraliter erudiri L;, ;in — erudiri] indagantibus in fide littera erudiri L, ; erudiri] erudiui R 6 rationes] errores I 6/? quae — est] incidere in doctrinam, quae continet errores per rationes quantum ad sensum et imaginationem apparenter efficaces L, 11 alterum] alter IL 12 rationibus] rationes M 13 se huiusmodi] huiusmodi se Rc 15 apprehendi] appendi R 16 tamquam]

quam L ; cum L;, 18 credere — dici] credere potius decet uel debet dici I. : potius decet uel debet dici credere L., — 19/20 intelligibile - monstrabimus]

monstrabimus esse intelligibile L4 fectissimae c

24 quae] qui

M — 29 perfectissime] per-

164. LIBER REPROBATIONIS

289

In quarta, quod cuiuslibet rationis Dei est aliquis actus purus. In quinta, quod Deus impediri non possit in actu suo. In sexta, quod Deus est ita sublimis, quod nullus excogita3; re potest | quid sublimius. L 1va In septima, quod intellectus tribus modis facit scientiam. Secunda autem distinctio in decem partes diuiditur. Prima quidem est de pertractatione illius opinionis, quae

attribuitur Auerroi, uidelicet, quod Deus non sit infinitus in 40 uigore.

Secunda de alia opinione ; quae est, quod Deus non cognoscat infinita. Tertia de illa, quod Deus non cognoscat singularia. Quarta de illa, quae est, quod in Deo non sit trinitas. R 25va 4; . Quinta, quod non sit creJatio. Sexta de illa, quae est, quod unus solum sit intellectus in hominibus. Septima est de reprobatione illius opinionis, quae est, quod Deus non agat immediate in istis inferioribus. ;» Octaua est de illa, quae est, quod Deus non possit perpetuare ens nouum.

Nona est, quod non sit alia uita. Decima est de illa, quae ponit, quod resurrectio non est possibilis. 55

I

De prima distinctione

I. Prima propositio est, quod Deus est ens perfectissimum. Et hoc bonum est. Si uero malum est, hoc, quod est malum, |in L :vb

Deo est bonum, cum quidquid sit in Deo, bonum sit. Et sic se6o quitur necessarie, quod in Deo est contradictio. Quae contradictio esse non potest. Ergo probatum | est, quod Deus est ens M ra45trb perfectissimum. Per istam autem demonstrationem potest catholicus soluere omnes obiectiones, quae probant Deum non esse perfectum. 65 2.Maximum est, quod rationes siue dignitates Dei praedicentur de Deo in maximitate, ut puta, Deus est bonitas optima ; est etiam magnitudo maxima ; et est aeternitas aeternalissima;

et est potestas potentissima ; et est intellectus intellectissimus, 31 cuiuslibet — Dei] cuiuslibet rationis L ; quaelibet ratio Lg aliquis] oz. L; 35 quid] quod P 39 Auerroi] Auerrois M 41/42 cognoscat] cognoscit Ls 43 de illa] ozz. EM, 46 solum] RM ; solus PEMj,LL; sit intellectus] in-

tellectus sit M — 48 Septima] aZ. est M . 50 possit] posse L; posset L; 53/54 est possibilis] potest e/ add. super lineam esse P ; potest esse EM, 59 Et sic] ergo M ; sic] oz. L 60/61 Quae contradictio] oz. R 66 est] o». M 68 et?] o». MLL;

L3

164. LIBER REPROBATIONIS

290

et est uoluntas uolissima ; et est uirtus uirtuosissima ; et | est R 25vb

7o ueritas uerissima ; est gloria gloriosissima. Et si talis praedicatio maxima non est, Deus non est bonitas optima neque magnitudo maxima, et sic de aliis ; quod pessimum et minimum est etc. Quod pessimum in Deo est optimum, et minimum in Deo est maximum, cum Deus non compatiatur pessi7; mum neque minimum in se ipso. Et | quia talis contradictio esse non potest, probatum est, quod Deus maxime recipit praedicationem suarum dignitatum. Per istam rationem potest catholicus soluere omnes obiectiones, quae fieri possent contra maximitatem praedicationis rationum Dei. $0

L 2ta

3. De ratione diuinae aeternitatis est, quod rationes diuinae

sint idem ; et hoc aeternalissimum est. Quoniam si non essent idem, necessario sequeretur in Deo esse accidens, eo quia boni-

tas non esset per se magna, sed per magnitudinem ; neque aeterna per se, sed per aeternitatem ; et sic de aliis ; et e con8; uerso.

Et si aeternalissimum

non

est, necessario

sequitur,

quod in Deo sit accidens ; quod est impossibile. Ergo probatum est, quod diuinae rationes conuertuntur ad inuicem. Per istam probationem potest catholicus soluere omnes obiectiones ad hoc, quod rationes Dei non sunt aequiualentes. 9» 4. De ratione diuinae potestatis est, quod quaelibet diuina ratio habeat actum purum, ut puta bonitas bonificare, magnitudo magnificare, aeternitas | aeternare ; et sic de aliis. Et hoc Ij 2rDb

potentissime est. | Et si non, est impotentissime, quia impedit potentissimare,

optimare,

maximare

9; quens, quod Deus non est actus purus neque aliqua suarum rationum ; quod est impossibile. Ex quo sequitur de necessitate, |quod quaelibet diuina ratio habeat suum actum purum. Per istam probationem potest catholicus sustinere, quod quaelibet ratio habet cum Deo actum purum, et hoc uniformiter. 100 5. Iustum est, quod Deus nullo modo sit impeditus neque impediri possit, neque per se neque per effectum suum. Sed tu, qui dicis, quod Deus non posset facere alium mundum, quantum tibi praebet cognitionis humanae ratio, neque augmentare neque diminuere istum, neque impedire motum coeli, neque 105 de nihilo aliquid facere, neque facere miraculum, neque fecit aliam uitam,

neque

gratiam,

neque

R 26ra

etc.; et per conse-

iudicium

E 416va

facere potest,

neque mutare contingentia ; et sic de multis aliis. Et si hoc, quod dicis, iustum est, etiam necessarium est ipsum impediri iustum esse, et oppositum | est iniustum. Et sic negas ea, quae 69 est] oz. M et] o». PEM,MLL,; *0 est] RPEML 431/32 non est — maxima] oz. R 933/45 optimum - neque] oz. R 95 quia] quod R c5 81i idem] eidem R hoc] enim .M 86 sit] est LL, 89 sunt] sint PEM, 93 est impotentissime] impotentissime est EM, 98 sustinere] substituere R 105 aliquid] aliqua PEM,MLL; 108 iustum] iniustum R c etiam] oz. PEM,MLL; 109 oppositum] optimum PEM;L ; optimum oppositum Lg est] oz. M ; esse L.,

L 2va

164. LIBER REPROBATIONIS

291

110 praedicta sunt ; quod est impossibile, ut per se patet. Per istam autem probationem potest catholicus soluere rationes, quae possunt fieri, quod Deus non potest super suum effectum neque super naturam effectus. 6. Dignum est, quod Deus sit magis bonus, magnus, aeter115 nus etc., quam intellectus possit | intelligere. Ratio huius est, R z6rb quia Deus est causa et intellectus est effectus. Nullus autem effectus aequiparatur suae causae. Si uero indignum est, neces-

sario sequitur, quod intellectus humanus intelligat Deum esse magis bonum,

magis magnum,

uel saltem tantum,

quantum

120 Deus est. Ex quo sequitur, Deum causasse plus quam causare potuit ; quod est impossibile. Per istam autem probationem catholicus potest soluere omnes obiectiones, quae fieri | pos- P 1v sunt, quod Deus non sit perfectissimus et sublimis simpliciter et absolute. :2; 7. Intelligendum est, quod humanus | intellectus facit scien- M 145va tiam tribus modis, uno modo cum sensu, alio cum imaginatione et alio cum se ipso. | Cum sensu cognoscit sensibilia et cum L zvb imaginatione imaginabilia, et cum se ipso intelligibilia. Et si hoc non est intelligibile, quod est uerum, est falsum ; quod est 130 impossibile. Per istam autem probationem potest catholicus sustinere, quod intellectus magis debet asserere quod est intelligibile, quam sensibile uel imaginabile, cum ipse in causando scientiam sit tamquam forma, et sensus et imaginatio tamquam materia. 155 Vt autem perfectius utilitas praedictorum ad propositum applicetur, est notandum rationabile esse, si duo occurrant opposita, quorum alterum alteri incompossibile | sit, rescinden- R z6va dum et negandum est, quod magis inconueniens uideatur, ut puta, si aliquo posito, Deum esse imperfectum et huiusmodi 14o sequerentur. Si autem eiusmodi ponatur Deum esse contra sensum et imaginationem, magis resecandum est id, ad quod Deum esse imperfectum sequitur, quam illud, ad quod, ut uidetur, sequitur aliquid contra sensum et imaginationem. Propter quod confirmandum facimus talem propositionem 14; | necessariam,

ex qua oritur demonstratio,

quae est haec

: L sra

119 saltem] saltim RPEML 116 et] oz. PEM,MLL; 114 magnus] oz. LL; 126 alio] oz. R ; add. modo MLL; cb 121 potuit] poterat MLL; cb 130 autem proba128 imaginabilia] oz. R 127 alio] alia R ; «d. modo M potest catholicus] ponit catholicus scilicet R tionem] probationem autem R 133 utilitas praedictorum] 132 quam] cum M ; add. quod L ; ad. quod est L.; 137/138 rescindendum] 137 incompossibile] impossibile R c^ o7. MLLs eius140 sequerentur] sequeretur ML; EM,ML;; recindendum RPL modi] L4; eius RPML ; ad negationem eius EM,; contra negationem eius ch 141 imaginationem] aZ4. aliquid sequi uideatur, quod sit R ; baec uerba in archetypo fortasse in margine scripta erant, quin locus inserendi notaretur ; bic autem perperam a

142/143 ut — aliquid] id] illud LL; librario R. inserta uidentur ;cf. 142/143 loco borum uerborum ad mentum correctoris archetypi fortasse substituenda sunt uerba a R 143 imaginationem] et PML diuersis locis inserta aliquid sequi uideatur, quod sit 148 haec] habere R add. aliquid sequi uideatur, quod sit ML

292

164. LIBER REPROBATIONIS

Omne ens agit propter finem. Ex quo sequitur, quod omne ens magis agens agat propter maiorem finem. Sed Deus est ens magis agens; ergo agit propter maiorem finem. Et unde, si tollatur inconueniens contra imaginationem et sensum et

15o alterum dimittatur, falsificatur ista demonstratio ; et sequitur,

quod Deus non agat propter maiorem finem. In radice autem huius demonstrationis consistit fundamentum huius libri. II De secunda distinctione

| Distinctio ista diuisa est in decem partes, quae in prima distinctione fuerunt enumeratae. In ista autem distinctione tripliciter procedemus : Primo soluemus rationes ad oppositam partem. Secundo eorum dicta ad inconueniens reducemus. 160 | Et tertio propositum nostrum firmabimus ratione. Et primo ad primam dicamus. 155.

E 416vb

R 26vb

[I. DE PRIMA PARTE SECVNDAE DISTINCTIONIS) (VrRVM DEVs SIT INFINITVS IN VIGORE] Quando dicitur, quod Deus non est infinitus, quia finitum

165 et infinitum conueniunt quantitati, Deus autem non est quantus ; ergo neque in|finitus. Ad quod dicendum, quod enti finito competit quantitas, eo quia sine quantitate non posset esse finitum. De ente autem infinito distinguo. Quoniam quoddam est ens infinitum per aliud, alterum autem est infinitum per se 17o et simpliciter. Infinitum autem per aliud siue in comparatione ad aliud est sicut numerus stellarum et indiuiduorum specierum, quae infinita sunt quantum ad intellectum humanum, in se autem sunt finita. De ente autem infinito sic dico : Et primo sciendum, quod substantia, quae sine quantitate esse 17; non potest, non potest esse infinita, eo quia per se simpliciter esse non potest, sicut quantitas, quae non potest esse infinita, quia sine substantia esse non potest. Est autem alia substan-

L 3rb

tia, ab omni accidente denudata, quae est infinita, cum nullum

accidens ipsam terminare possit; quam probabimus esse. 18e Quam substantiam Deum uocamus. Ad aliud, quando dicitur : Sicut se habet corpus infinitum ad finitum, ita se habet potestas uigoris infinita ad finitam. Sed corpus infinitum non compatitur secum aliud corpus ; | er148 ergo] add. Deus EM, unde, si] si unum EM, cb 149 tollatur] aZZ. per EM; ch contra] propter MLL; imaginationem — sensum] sensum et imaginationem EM, cb 131 propter] per R 132 libri] aZ. praesentis EM; 154 distinctione] a2. et primo de prima parte eius EM, — 160 Et!] o». MLL, 166 enti] aut R 171 indiuiduorum] indiuiduarum R ch 1:32 humanum] om. M 176/171 sicut — potest] oz. ML; 182 infinita] infinite M

R 27tfa

164. LIBER REPROBATIONIS

293

go neque potestas uigoris infinita compatietur | secum aliam L 5va 18; potestatem. Ergo cum Deus compatiatur secum alias potestates, non est infinita potestas ipsius. Ad hoc respondeo sic, et primo recurrendum est ad illud, quod dicitur paragrapho septimo, quod intellectus intelligit tribus modis. Vnde dicendum, quod quando dicitur : si corpus finitum est, non potest 190 esse infinitum corpus, | eo quia unum corpus non potest esse M r45vb in alio, ita quod

unum

non sit locus

alterius,

hoc est ue-

rum quantum ad sensum et imaginationem, et hoc intellectus negare non potest, cum de isto habeat experimentum. Sed de potestate finita et infinita non est sic intelligendum, cum 195 potestas infinita non sit de genere corporis, et per consequens non occupet locum. Et ideo posito, quod sit potestas finita, non impedit infinitam, ut probatum est quinto paragrapho primae distinctionis. Quoniam effectus non impedit suam causam ; sicut bonitas caeli, quae

non

impedit bonitatem

Dei,

200 quae est eius causa. Quae bonitates idem in essentia esse non possunt ; et sic de speciebus aliorum entium potest dici, quae non impe|diunt se ad inuicem. Vnde sequitur, quod si finitum non impedit finitum, neque finitum infinitum impedire potest. Talem autem consequentiam facit intellectus super sensum et 205 jmaginationem, sicut | facit multas alias, quando se denudat ab ipsis, ut in sexto paragrapho primae distinctionis significatum est. Consequentia autem, quam facit Commentator, falsa est et non tenet, quia est per sensum et imaginationem contra essentiam spiritualem, procedendo ab inferiori ad superius, 210 negando. Non enim sequitur : Non est sensibile, ergo non est intelligibile. Bonum, magnum et aeternum est, quod ista praedicatio sit uera et realis : Deus est bonitas optima, Deus est magnitudo

L 5vb

R 27tb

maxima, |aeternitas aeternalissima, ut patet in secundo para- E 417ta

215 grapho primae distinctionis. Et si contrarium est, ipsum est necessarium ; quod est impossibile. Ergo probatum est, quod ipsa praedicatio est uera et realis. Ex quo patet esse consequens, quod Deus est ens infinitum, ab omni quantitate denudatum, quia quantitas in tali praedicatione non potest in220 trare. Et ideo intellectus,

affirmando

talem praedicationem,

non ligatur | per sensum neque per imaginationem ; ut per se patet.

Suppono, quod ea, quae dicta sunt tertio paragrapho primae distinctionis, sint uera et necessaria. Ad quod sequitur, 22; quod Deus sit ens infinitum, ab omni quantitate denudatum. Quoniam in tali conuersione nullum accidens | habet locum. 184 infinita] infinite ML 196 occupet] finita ML 210/211 est tiam RPEL neque ligatur] negatur R

L 4ra

:

194 185 cum] oz. R. 207 occupat PEML intelligibile] oz. R 223 per] et PEML

finita et infinita] infinita et Consequentia] eonsequen221 220 ideo] o». ML sunt] aZZ. in PEM;

R 27va

Lj

294

164. LIBER REPROBATIONIS

Et si est oppositum, necessario sequitur, quod in Deo sint accidentia ; quod est impossibile. Suppono, quod illa, quae dicta sunt in primo paragrapho et 23o quinto primae distinctionis, sint uera. Et si sunt, necessario

sequitur, quod Deus sit infinitus sine quantitate. Et si sunt falsa, concedo, quod Deus est finitus habens quantitatem. In tali Deo autem non credo, neque habeo ipsum pro Deo secundum consilium intellectus sexto paragrapho primae distinctio235 nis. Quod Deus sit infinitus, sic probo : Omnis bonitas optima, maxima, et aeterna est ratio suo optimo, maximo et aeternalissimo, quod producat optimatum, maximatum et aeternalissimatum. Aliter non esset talis. Sed diuina bonitas est optima, 24o maxima, et | aeterna ; ergo est ratio Deo, quod producat optimatum, maximatum et aeternalissimatum. Maior et minor per se patent. Deus autem non esset optimus, maximus et aeter-

P 2r

[nalissimus, si non produceret sic, ut suae dignitates sunt sibi L 4rb

rationes, quod producat. Et quia producit, necessario sequitur, 24; quod illa productio sit infinita sine quantitate. Ostenditur ergo, per quem modum Deus est infinitus a quantitate remotus. Nullum est ens unissimum

et operalissimum, nisi producat

unissimatum operalissimatum. Sed Deus est ens unissimum et operalissimum ; ergo producit unissimatum operalissimatum. 25o In tali operatione | non potest esse quantitas. Et sic sequitur quod Deus est ens infinitum. Nullum

Deus sione. 25; Vnde causa,

ens, existens

actus

purus,

est cum

R 27vb

| successione. M 146ra

est ens existens actus purus ; ergo non est cum succesQuod autem est sine successione, est sine quantitate. sequitur, quod sit ens infinitum ; cum quantitas sit quare entia sunt finita. II. DE SECVNDA

PARTE SECVNDAE

DISTINCTIONIS

[VrRVM DEVS COGNOSCAT INFINITA] Quod Deus non cognoscat infinita, sic probatur : Quia 260 quod est igno|tum per se, a nullo cognoscitur. Sed infinitum pde se est ignotum ; ergo a nullo cognoscitur per se. Ergo non a Deo. Ad hoc dicendum est distinguendo, quod illa, quae per se sunt ignota, aliquo modo cognosci possunt, quia per aliud, 265 sed non per se. Suppono, quod non sint entia infinita. Et si non sunt, non sunt per se cognoscibilia. Quia si sic, iam esset implicare 227 sint] sunt R 231 Deus] oz. ML 242 et] oz. R cb 244 ens] oz. R ; estens] ens est ML cb 248et] om. LI, ^ 247/249 nisi — operalissimum] oz. R. 249 operalissimatum] oz. R 260 est — se] per se ignotum R ; per se ignotum est PM, ; est per se ignotum ML 261 per se est] est per se PMEL 263 per se] oz. PEL;

L 4va

164. LIBER REPROBATIONIS

270

285

295

contradictionem, uidelicet, quod essent et non essent. Si autem essent infinita entia, essent per se cognoscibilia, quia si non, ea, quae non sunt, essent perse cognoscibilia, cum sint opposita. Et ideo, quod Deus cognoscat infinita, sic probo. Et primo per consequentias : Suppono, quod intellectus diuinus habeat infinitum intelligere. Et si positio falsa est, bonum est, quod non habeat infinitum intelligere, cum quidquid sit in Deo, bonum sit. Quod bonum est impossibile. Sequitur ergo necessarie, quod | ipse intellectus habeat infinitum intelligere. Tale autem intelligere | habere non potest, nisi intelligat infinita. Suppono, quod Deus sit esse purum infinitum absolutum, et quod cognoscat nihil ab|solutum, ut sua notitia attingat maiorem distantiam inter esse et non esse. Et si positio falsa est, bonum est, quod sua notitia minus cognoscat differentiam inter esse et non esse ; quod falsum est. Vnde sequitur, quod Deus cognoscat infinita, siue sint siue non sint. Suppono, quod bonum et iustum est, quod diuinus intellectus habeat

obiectum

sibi proportionatum,

E 417tb R 28ra

L 4vb

scilicet infinitum,

cum ipse sit infinitus, ut in secundo paragrapho primae distinctionis significatum est. Et si malum et iniustum est, necessario sequitur, quod id, quod bonum 290

est, malum

sit ; et

quod iustum, sit iniustum ; quod est falsum. Habet ergo Deus obiectum sibi proportionatum. Cognoscit ergo Deus obiectum infinitum, et per consequens infinita. Omne ens magis agens agit propter maiorem finem. Sed Deus est ens magis agens ; ergo agit propter maiorem finem. Maior et minor per se patent. Propter maiorem finem suus intellectus agere non potest, nisi intelligat entia infinita. Ergo Deus intelli|git entia infinita.

L 5ra

In omni intellectu infinito sunt correlatiua infinita, scilicet 230 o

30

VA

intelligens, intelligibile et intelligere. Sed intellectus diuinus est infinitus, ut supra probatum est. Ergo in intellectu Dei sunt illa correlatiua infi|nita. Et si in ipso sunt correlatiua infinita, intelligit infinita, cum ipsa sint tria distincta, ut relatio sit infinita. Iterum quod sint distincta, patet quarto paragrapho primae distinctionis, quoniam sine reali distinctione nullum eorum correlatiuorum esset actus purus. Vbicumque est aeternare, sunt aeternans et aeternatum. Sed

in aeternitate Dei est aeternare ; ergo ibi sunt aeternans et aeternatum. Vnde sequitur necessarie, quod sint plura, ut relatio eorum sit pura ; aliter destrueretur quartus paragra310 phus primae distinctionis ; quod est impossibile. Concluditur ergo, quod Deus intelligit infinita. 269/270 quia — cognoscibilia] o». LI. — 274/298 268/269 Si — essent?] oz. E 289 287 in] oz. PEM; 281 est] esset ML Et si — intelligere] oz. R 299/301 Sed — sunt!] oz. R. — 302 ipsa] 290 sit] oz. PEML id] illud ML om. R

303 Iterum]

M ; oz. R ; i'm PE; item LL;

R 28rb

n

164. LIBER REPROBATIONIS

296

III. DE TERTIA PARTE SECVNDAE

DISTINCTIONIS

[VrRvM DEVS COGNOSCAT SINGVLARIA]

| Dubitationem faciunt quidam : Vtrum Deus cognoscat M r46rb 315 singularia ? Et determinantes, quod non, sic probant, quia|in- L 5rb tellectus noster non cognoscit ea, cum ipse sit immaterialis. Et si cognosceret, oporteret ut reciperet eorum similitudines, ut singularia sunt. Tales autem sunt materiales. Sed nullum immateriale recipit materiale ; neque per consequens cognos320 cet. Et si propter immaterialitatem intellectus noster non cognoscit,

multo

minus

Deus

cognoscet,

cum

sit

omnino

immaterialis. Ad hoc autem soluendum praemittendum est duplicem esse materiam,

unam

scilicet

corporalem,

et aliam

spiritualem.

32; Vnde quando dicitur, quod intellectus | noster est immaterialis, uerum

est de materia corporali, non autem

R 28va

de spirituali,

cum sit substantia spiritualis. Quod autem habeat materiam spiritualem, sic probo : Omne ens agit magis bene, magne, potenter, uirtuose et 330 uere per intellectum quam per sensum, cum intellectus sit altior potentia quam sensus. Sed homo est ens ; ergo agit magis bene, magne, potenter, uirtuose et uere per intellectum quam per sensum. Maior et minor per se sunt manifestae. Intellectus autem | agere non potest sine actione et passione. Et 335 quia est magis agens quam sensus et maiorem habet actionem, ideo oportet, quod sua actio sit magis coniuncta suae passioni, quam actio et passio | sensus. Illa autem passio est per mate-

L 5va

E 417va

riam intellectus, quae est sua intelligibilitas intrinseca ; sicut

sua actio est per formam intellectus, quae forma est suus 34o intellectiuus intrinsecus. Et ideo per sensum et imaginationem species uel similitudines recipit in sua intelligibilitate intrinseca, in qua illae species fiunt intelligibiles. Et de hoc habemus experimentum, quia intelligimus istum lapidem, istam rosam, et huiusmodi. Probatum est ergo, quod intellectus habet 34; materiam, et intelligit singulare. Vnde patet falsitas praedicti argumenti, quod probat, Deum non intelligere singulare. Omne illud, per quod | intellectus intelligit magis uere suum obiectum, quod est intelligibile, et est sibi in sua essentia necessarium. Sed per materiam intrinsecam siue intelligibili314 Cf. AnrsrOTELES, Mefapbysica, lib. XII c. 9, 1074b 15-1075a 10 ;AVERROES, In Metapbysicam, lib. XII c. 37, Venetiis 1562 f. 320 IK ; IoHANNES DE lANDVNO, In Metapbysicam, lib. XII qu. 21, Venetiis 1554 f. 142r-143r.

314 faciunt quidam] quidem faciunt R ch 323/324 duplicem-spiritualem] quod duplex est materia, una scilicet corporalis et alia spiritualis EM, 334/338 Et magis] quia magis est R 340 ideo] ag. non R 342 illae] oz;. ML 348 et.est] RPEIZS est M

R 28vb

164. LIBER REPROBATIONIS

297

55» tatem propriam intellectus intelligit magis uere ; immo | sine L 5vb ipsa non posset intelligere ; ergo materia intrinseca siue intelligibilitas est in essentia intellectus necessaria. Aliter sensus se haberet magis uere ad sensibile, suum obiectum, | quam Pzv intellectus ad obiectum suum, scilicet intelligibile; quod 355 est falsum. Omnis potentia agit magis naturaliter in sua essentia quam in alia. Sed intellectus est potentia ; ergo agit magis naturaliter in sua essentia quam in alia. Sed ubicumque est actio, ibi est passio ; ergo essentia intellectus erit aliquid recipiens ; quod uocamus materiam intellectus. v [yo passionem Suppono, quod in nihilo non sit aliquid in potentia ; aliter nihil esset aliquid. Et sicut in nihilo nihil est in potentia, sic in puro esse Dei nihil est in potentia ; aliter purus actus non esset purus. Et ideo, cum iste lapis et ista rosa, et sic de aliis,

365 sint aliquid, Deus cognoscit, quod numquam in nihilo neque in esse puro Dei fuerunt in potentia. Et ex hoc habetur, quod si Deus cognoscit ipsa non fuisse in potentia, quod cognoscat ipsa particularia. Alias non cognosceret, ipsa non fuisse in potentia, si nullam de eis haberet notitiam. 370 Suppono, quod Deus cognoscat suum esse met et omnia alia, | quae suum esse non sunt. Ergo cognoscit, quod iste lapis et ista rosa non sunt suum esse. Ex | quo habetur, quod cognoscat singularia. Et si positio falsa est, bonum est, quod non cognoscat suum esse met et omnia alia, quae non sunt esse 375 suum ; quod falsum est. Suppono, |quod Deus cognoscat cum se ipso suum effectum, et quia est ens absolutum, cognoscit uniuersum, quod est ens absolutum. Non potest autem cognoscere ens absolutum sine particularibus. Ista rosa, ille lapis sunt sua particularia ; ergo 38o Deus cognoscit particularia. Omne ens infinitum cognoscit totum ens finitum. Sed Deus est ens infinitum, ut patet secundo paragrapho primae distinctionis et pluribus aliis locis ; ergo Deus cognoscit omnia particularia, quae sunt finita. Omne ens potentissimum et intellectissimum intelligit po33; tentissime et intellectissime. Sed Deus est ens potentissimum et intellectissimum ; ergo intelligit potentissime et intellectissime. Ex quo sequitur, quod intelligat singularia. Omne illud, per quod Deus magis distat ab ignorantia, est 39o | necessarium. Sed hoc est, si Deus intelligat singularia ; ergo Deus intelligit ea. 357/358 sed 383 haberet] habet R 352 sensus] oz. R 361 non - aliquid] nihil est ML 359 aliquid] oz. LL; 365 361/363 aliter - potentia] ozz. .M potentia] ozz. LL; 370 met] me* L ; me 369 de — haberet] haberet de eis ML 384 finita] 379 ille] iste .M omnia R ; alia omnia M 390 Sed] et ML sequitur, quod] oz. R

- alia] o». RML 361/362 aliter — aliquid] aliquod R omnia alia] L; 388 infinita .M

R 29ra L 6 ra

M r46va

L rb

*

298

164. LIBER REPROBATIONIS IV. DE QVARTA PARTE SECVNDAE DISTINCTIONIS

[VTRVM IN DEO SIT TRINITAS]

Quidam habentes pro impossibili, quod in Deo sit trinitas, 39 5 credentes se habere demonstrationem

40 Oo

ad hoc negandum,

sic

arguunt : Quando substantia est numerata, illud congregatum non est unum, nisi per intentionem unam additam illi congregato. Talis autem | unitas non facit unum simpliciter. Hoc autem est in Deo impossibile,et est concessum ab omnibus. Propter hoc et | impossibile erit illud, ex quo sequitur. Praeterea : Quae differunt realiter et in eis non est accidens, illa different secundum

R 29rb E 417vb

substantiam. Talia autem, si faciunt

unum, necessario faciunt compositum. Sed qui ponit trinitatem in Deo, ponit ibi aliqua, quae sunt differentia uel diuersa 405 realiter ;sicut Pater a Filio et Spiritu sancto et e conuerso. Et quia ista diuersa sunt, erunt diuersa secundum substantiam, cum in Deo non sit accidens. Et sic non facient unum

41

o

41 5

simplicissimum, immo compositum ; quod est impossibile in Deo. Ergo et trinitas in Deo est impossibilis. Propter autem solutionem istorum argumentorum sciendum est, quod duplex est substantia, sicut probatum est prius. Est enim quaedam substantia finita et terminata ; quaedam autem est alia substantia, quae est infinita et sine termino. Vnde concedo, quod in substantia finita et terminata praedicta argumenta concludunt, sicut in lapide, asino et homine ; et sic de aliis, quae componuntur ex materia et forma. In substantia

L 6va

autem infinita et sine termino non habent ueritatem, ut ostendemus. Nam cum Deus sit infinitus et sit suamet substantia, o

et infinito nulla possit additio fieri, aliter esset implicare contradictionem, et Deus etiam cognoscat se ipsum infijnitum et suas rationes infinitas, scilicet bonitatem,

42

^

aeternitatem etc., cognoscit, quod de ratione suae bonitatis est, quod producat bonum ; quod bonum necessario est immensum ratione magnitudinis, et quod sit aeternum ratione aeternitatis et sic de aliis. Et sic sequitur, quod productus |sit bonus infinitus et aeternus, cum illa productio sit actus purus ; et per consequens ipse producens. Productus autem non est additus substantiae producentis, cum de se toto producat ipsum. Et quia est infinitus, de alia substantia produci non potest,

45 o nisi de infinita ; solum

autem

R 29va

magnitudinem,

diuina substantia est infinita.

Neque potest esse alia substantia ab ipso producente, cum ista 394 Cf. AvERROES, In Metapbysicam, lib. XII c. 39, Venetiis 1562 f. 322 I.

394 impossibili] possibili PEM, 399 et est] coni. ;esse RPEML 400 et] om. ML 402 different] differunt EM, 411 duplex] Deus PEM; 417 habent] habet PEML et] add. in EM; 120 et] oz. PEML cb 430 solum] sola R c

L 6vb

164. LIBER REPROBATIONIS

299

sit infinita. Duae autem substantiae non possunt esse infinitae, quia una aliam limitaret. Sequitur igitur, quod est una substantia infinita, et non duae substantiae. De substantia autem

435; composita non est sic, | quia forma non producit materiam M r46vb neque e conuerso, et ideo in tali substantia concludunt ; in substantia uero infinita, propter id, quod iam dictum est,

non concludunt. Ad aliud dicendum, quod non differunt realiter per aliquod 440 accidens in eis ; non enim ponimus in Deo accidens ; sed diuersa sunt relatiue. Et quia non est Deus nisi una substantia infinita et non plures, ideo in tali substantia, quamquam sint ibi distincti, attamen non potest ibi esse compositio ; propter quod non ualet || argumentum. 44; Solutis argumentis praedictis, quibus probare nituntur non esse in diuinis pluralitatem, probamus pluralitatem esse in diuinis. Et primo praemittimus uiginti hypotheses, quae de se sunt manifestae, quia earum opposita sunt impossibilia. Et secundo 450 ex dictis hypothesibus formamus uiginti syllogisticas rationes ad probandum pluralitatem.

R 29vb L 7ra

[4.1. VIGINTI HYPOTHESES]

455

46o

465

470

(i) Suppono, quod id, per quod Deus est magis unus, sit bonum. Et si positio mala est, necessario sequitur, quod id bonum est, per quod est minus unus ; quod est impossibile. Magis autem est unus per trinitatem, quam sine trinitate; quoniam unitas magis est una, si habeat plura supposita distincta et cum ipsis una remaneat et indiuisa. (2) Suppono, quod substantia sit magis summa existendo et agendo simul quam existendo tantum. Et si positio falsa est, uerum est, quod ipsa sit magis summa existendo tantum ; quod est impossibile, cum plus sit existere et agere quam alterum tantum. (3) Suppono, quod in substantia Dei | siue essentia existen- L tia et agentia sint aequiualentes. Et si positio mala est, malum E est, quod in ipsa | sit agentia ; quod falsum est. (4) Suppono, quod illud, per quod diuina substantia plus potest distare a corruptione, sit necessarium. Hoc autem est per generationem. Et si positio mala est, bonum est, quod sit per corruptionem ; quod est impossibile. (5) Suppono, quod id, per quod diuina substantia distat magis a non esse, sit necessarium. Hoc autem est per intrinsecum | agere. Et si positio falsa est, sequitur oppositum; R quod est impossibile. 432 sit] M ; sint RPEL ch 434 infinita — substantia] oz. .M 439 realiter] 454/ 454 id] illud ML 448 sunt] sint ML add. quia PEM; add. del. L 453 id — est!] bonum est id EM; 439/460 et — existendo] oz;. R.

7tb 418ra

3ora

L3

300 475

164. LIBER REPROBATIONIS

(6) Suppono, quod bonum est illud esse in diuina substantia, per quod ipsa est magis ens necessarium. Hoc autem est per sua correlatiua

substantialia.

Et si hoc malum

est, bonum

est suum oppositum ; quod est falsum. ng) (7) Suppono, quod id, per quod diuina substantia distat ma480 gis a materia, uerum non est purus actus.

est. Et si falsum est, uerum

est, quod i :

(8) Suppono, quod bonum est id, per quod substantia Dei magis est remota ab accidente. Et si positio | falsa est, bonum P sr

est, quod in | ipso sit accidens ; quod est impossibile. L 7va (9) Suppono, quod in substantia Dei sit id, per quod est magis pretiosa. Et si positio mala est, bonum est, quod in ipsa sit id, per quod minus est pretiosa ; quod est falsum. (ro) Suppono, quod in substantia Dei sit tale ens, per quod magis distet ab otio. Et si falsum est, oppositum uerum est ; 49o quod est impossibile. (x1) Suppono, quod substantia Dei sit naturalissima. Et si

48

II

hoc malum

est, bonum

est, quod sit innaturalissima ; quod

malum est. (12) Suppono, quod uerum est id, per quod substantia Dei 495; magis distat ab impossibili. Et si falsum est, oppositum est necessarie ; quod est impossibile. (13) Suppono, quod in substantia Dei sit ens absolutum ab omni impedimento. Et si positio falsa est, bonum est, quod sit impedibilis ;quod est impossibile. (14) Suppono, quod substantia | Dei sit actus purus. Et si R sorb Imo o falsum | pono, bonum est, quod non sit actus purus ; quod est M 471a impossibile. (15) Suppono, quod in substantia Dei est id, per quod sit magis singularis. Et si falsum pono, bonum est, quod non sit $0 ^

ens | distinctum ; quod est impossibile.

(16) Suppono, quod substantia Dei sit maxime susceptiua praedicationum suarum rationum. Et si positio mala est, bonum est, quod suae rationes non praedicentur maxime de ipsa ; quod est impossibile. 31^ (17) Suppono, quod in substantia Dei sit id, per quod est magis uiua. Et si positio mala est, bonum est suum oppositum ; quod est impossibile. (18) Suppono, quod in substantia Dei sit id, per quod est magis infinita. Et si positio mala est, bonum est, quod non 51 I sit infinita ; quod est imperfectio. (19) Suppono, quod substantia Dei dicat ens magis reale. Et si positio mala est, uerum est, quod est ens magis intentionale ; quod est impossibile. 475 diuina substantia] substantia diuina R ch 480 a materia] quam PE 483 minus est] sit minus R ch 496 necessarie] necessarium LL, 507 praedicationum] praedicationis PEML 513/014 est magis] magis est PML 517 quod - ens] ens P ; quod ens est LL,

L 7vb

164. LIBER REPROBATIONIS

301

. (20) Suppono, quod in substantia Dei sit ens tale, per quod

520 SIt magis laudabilis. Et si positio mala est, bonum est, quod non sit ens dignum laude ; quod est falsum. [4.2. VIGINTI SYLLOGISMI)

His praemissis syllogizamus sic : (1) Omne ens unissimum habet naturam

unissimam.

Sed

:25 Deus est ens unissimum ; ergo Deus habet naturam unissimam. Non potest | habere talem naturam sine unire et | naturare. L 8ra Et sic habetur unissimum et unissimatum et unissimare ; et R 3ova

per consequens trinitas. (2) Nullum ens est operalissimum, nisi producat operalissi55o matum a se distinctum, operalissimare ab utroque processum. Sed Deus est ens operalissimum ; ergo producit operalissimatum distinctum, operalissimare ab utroque processum. Ergo trinitas. (3) Omne ens optimum producit optimatum et optimare | ab 53; utroque procedens ; aliter non esset optimum. Sed Deus est huiusmodi ; ergo producit optimatum et distinctum optimare ab utroque processum. Ergo trinitas. (4) Nullum

54o

545.

55o

555

56o

ens est maximum,

E 418rb

nisi producat maximatum.

Sed Deus est ens maximum ; ergo producit maximatum distinctum, maximare ab utroque processo. Ergo trinitas. (5) Omne ens aeternalissimum habet aeternare actum purum. Sed Deus est ens aeternalissimum ; ergo habet aeternare actum purum. Aeternare autem non est sine | aeternato distincto. Ergo trinitas. (6) Nullum ens est potentissimum, nisi producat potentissimatum sibi coaequatum. Sed Deus est huiusmodi ; ergo producit potentissimatum sibi coaequatum, ab utroque processo potentissimare. Ergo trinitas. (7) Omne ens intellectissimum intelligit tantum se producere | intellectissimatum, quantum intelligit se existere. Sed Deus est intellectissimus ; ergo intelligit se tantum producere intellectissimatum, quantum ipse existit intellectissimare ab utroque processo. Ergo trinitas. (8) Nullum ens est uolissimum, nisi uellet producere uolissimatum a se distinctum. Sed Deus est huiusmodi ; ergo uult producere uolissimatum distinctum ab utroque uolissimare processo. Ergo trinitas. (9) Omne ens uirtuosissimum producit uirtuosissime | concordalissime distinctissime uirtuosisissimatum distinctum concordatum. Sed Deus est huiusmodi ; ergo producit uirtuosissi-

532 distinctum] aZ7. et EM; 530 distinctum] a7. et M mum] oz. EM; 545 ens] oz. R

535 aliter — opti-

L 8rb

R 3ovb

M 147tb

t

302

164. LIBER REPROBATIONIS

matum concordatum concordare processo.

distinctum,

ab utroque |

uirtuosissime rag

(ro) | Nullum est ens uerissimum sine uerificare, distinctio-

nare, concordare. Sed Deus est ens uerissimum ; ergo habet 565 uerissimare, distinguere, concordare, quae sunt ad inuicem distincta. Ergo etc. ; (11) Omne ens gloriosissimum ponit se subiectum, de quo producit gloriosissimatum distinctum, gloriosissimare ab utroque processum. Sed Deus est huiusmodi ; ergo ponit se 570 subiectum, de quo producit gloriosissimatum, gloriosissimare ab utroque processo. Ergo trinitas. d (12) Nullum ens est distinctissimum, nisi producat distinctissimatum distinguere ab utroque processo. Sed Deus est huiusmodi ; ergo producit distinctissimatum distinctissimare 575 ab utroque processo. Ergo trinitas. (13) Omne ens concordalissimum concordat con|cordalissime concordalissimata

distincta.

L 8va

R 31ra

Sed Deus est huiusmodi;

ergo concordat concordalissimatum distinctum, ab utroque concordalissimare processo. Ergo trinitas. 580 (14) Nullum ens est infinite remotum a contrarietate, nisi habeat actum purum. Talis uero actus non est sine puro producente et producto distinctis, in una essentia | concordatis. L 8vb Ergo trinitas. (15) Omne ens principialissimum principiat de se princi585 pialissimatum distinctum. Sed Deus est huiusmodi; ergo principiat de se principialissimatum distinctum principialissimare ab utroque processo. Ergo etc. (16) Nullus amor unissimus est sine amare, quod aequaliter sit inter amantem et amatum. $99

595

6oo

Sed Deus est amor unissimus ;

ergo habet amare concordalissimum distinctum, inter amantem et amatum aequaliter existens. Ergo trinitas. (17) Omnis essentia quietissima requirit quietissimare. Sed essentia Dei est quietissima ; ergo requirit quietissimare. Talis autem non est sine quietante et quietato distinctis. Ergo etc. (18) Nullum ens est summum sine maiorificare. Deus est ens summum ; ergo in Deo est maiorificare, et per consequens E 418va maio|rificans et maiorificatum. Ergo trinitas. (19) Omne ens aequalissimum producit de se aequalissimatum. Sed | Deus est huiusmodi ; ergo pro|ducit aequalissi|ma- R 3irb tum distinctum aequalissimare concordare ab utroque pro- P 5v cesso. Ergo trinitas. L 9ra (20) Nullum ens est ab otio prolongatum, quod habeat in se 562 processo] add. Ergo etc. M cb 968 gloriosissimare] gloriare R cb 567/ 510 de quo - subiectum] oz. PEML 5410 gloriosissimare] gloriare R ch 572 producat] producit R 513 distinguere — processo] oz. M 984 principialissimum] principalissimum L ; e£ sic zutatis ultizzis litteris in toto baragrapho — 596 ens est] est ens P

164. LIBER REPROBATIONIS

303

minoritatem. Sed Deus est purus actus, ab omni otio prolonga6o5 tus ; ergo sine fine habet in se purum actum, producentem et productum et purum producere ab utroque processum, ab omni minoritate remotum. Ergo trinitas. Probauimus beatissimam trinitatem. Et si obiectiones aliquae occurrerent, ut subtiliter intuenti patet, per ea, quae 610 dicta sunt, solui possunt. V. DE QVINTA PARTE

QVAE EST DE CREATIONE

61

-

Quia negantes creationem aliquas rationes apponunt, ideo ponendae sunt, ut earum solutiones manifestemus. Arguunt autem sic : Ex nihilo nihil fit. Sed si creatio ponatur possibilis, ex nihilo fieret aliquid. Hoc autem est impossibile ; ergo et creatio. Praeterea

: Si creatio

poneretur, mutatum

esse esset sine

motu. Hoc est impossibile ; ergo et illud. 620 Ád primum : Quando dicitur, quod ex nihilo nihil fit, concedo ; quia | si ex nihilo fieret aliquid, iam nihil esse materia L orb

entis, et per consequens esset ens. Etiam si ex nihilo fieret aliquid, quod fieret esset nihil, sicut quod ex aliquo fit, | ali- M :47va

quid est. Creatio autem 62

^

importat deducere ad actum, quod

non fuit | in potentia in aliquo. Talem autem

creationem sic R s1va

declaro : Deus cognoscit se totum ; et cognoscit omnia, quae ipse non est, cum

eo, quod ipse est. Et quia est esse absolutum, et esse

et non esse sunt opposita, cognoscit nihil absolutum. Et quia 65o Deus non est species, genus atque accidens, cognoscit ista. Et

quia in sua cognitione incipit cognoscere hoc, quod ipse non est, cognoscit se ante quam id, quod nunc est, quod ante non erat.

Deus cognoscit suam bonitatem ab aeterno ; et sic de sua 65 A magnitudine, aeternitate etc. Cum qua bonitate cognouit aliam

bonitatem, quae non erat ; et sic cum sua magnitudine aliam magnitudinem, quae non erat ; et cum sua aeternitate cognoscit aliam | durationem, quae non erat aeterna. Talis autem Lova cognitio bona, magna est etc. Et ideo ipsae rationes requi640 runt, quod ea, quae non erant, sint, ut sint causae cognitae et dilectae, quoniam dignum et iustum est. Per talem autem modum cognoscitur, quod creatio est. Ad aliud autem : Quando dicitur, quod si esset creatio, mutatum esse esset sine motu, respondeo et nego consequentiam

645 in creatione, non autem in rebus creatis ; quoniam bene sequi-

605 sine fine] ozz. PEML 613 aliquas] oz. R ch 624 ad] in PEML 636 magnitudine] add. et R c^

623 fit] a22. aliquid LL;

L1

304

164. LIBER REPROBATIONIS

tur : si mutetur acetum in uino, necessario est ibi motus. Sed positio esset, quod uinum, quod nunc est, | prius non fuisset R 31vb

in potentia; in tale acquisitione esse ipsius uini non esset motus neque mutatum esse ; et sic argumentum non ualet.

650

Quod autem creatio sit, sic ostendo : (1) Suppono, quod omne illud, per quod Deus sit magis causa unissima, sit bonum. Et si hoc malum est, bonum est illud,

per quod sit minus causa una ; quod falsum est. Et sic sequitur, quod Deus totum uniuersum comprehendat, nihil et quid655 quid in ipso est ; sicut ens simpliciter infijnitum comprehendit L ovb totum ens finitum. (2) Suppono, quod illud, per quod Deus est causa simplicissima, sit uerum. Et si falsum est, bonum est, quod non sit causa

simplicissima ; quod malum est. Ergo creatio simpliciter est. 660 (3) Suppono, quod sicut iustum est, quod bonitas Dei et magnitudo praecedant bonitatem et magnitudinem mundi, sicut infinitum | praecedit finitum, sic etiam quod aeternitas E 418vb Dei praecedat durationem mundi, hoc est, quod aeternum praecedat nouum. Et si iniustum est, iustum est, quod rationes 66s Dei non sint aequiualentes causae ; quod est iniustum. Et ideo ostensum est, quod mundus est nouus et inceptus. (4) Suppono, quod potestas Dei ita magnam possificationem habeat in hoc mundo, sicut aeternitas Dei est causa durationis mundi. Et si positio | mala est, bonum est, quod potestas Dei, R szra

670 quae est infinita, non possit annihilare mundum ; quod malum est, quia esset ligata et terminata. Ergo creatio est. (5) Suppono, quod Deus intelligat, quod magis est causa sua potestas, si | causat, quod uniuersum

sit, quod non erat, et L 1ora

gubernat ipsum, ut non reuertatur ad non esse, quam si non 675 sustineat ipsum in esse, et sic ab aeterno. Et si positio falsa

est, uerum est, quod Deus intelligit id, per quod minus est causa sua potestas ; quod malum est. Ergo creatio est. (6) Suppono, quod Deus uult, quod sua potestas sit causa uniuersi libere et ad placitum. Et si positio falsa est, bonum 68o est, quod Deus uelit, quod sua potestas sit ligata ad causandum mundum ; quod malum est. Ergo creatio est. (7) Dignum est, quod diuina uirtus ita sit causa mundi quoad prioritatem temporis, sicut dignum est, quod uoluntas uelit libere, quod mun|dus sit inceptus ; quod uult, ut supra M :47vb 68s probatum

est. Et si hoc indignum

est, necessario

sequitur,

quod uoluntas Dei et uirtus eius sint uitiosae; quod est impossibile. Ergo creatio. (8) Suppono, quod Deus sit causa quietissima. Quietissima autem non potest esse, nisi | totum uniuersum sit productum R szrb

647 positio esset] posito PEML 650 autem] oz. R cb 612 causa sua] sua causa R 682 diuina] add. potestas ML

663 sint] sunt R c :

164. LIBER REPROBATIONIS

305

69o et nouum. Aliter esset diuersum finalissimum | a quietissimo ; quod est impossibile. Ad quod sequitur creatio. (9) Suppono, quod Deus sit causa maiorissima. Et si positio

L rorb

est falsa, bonum est, quod sit causa minorissima ; quod malum

est. Est ergo Deus 695 uniuersum de nouo.

(ro) autem uerum (11)

causa

maiorissima ;

in causando

totum

Suppono, quod Deus sit causa laudabilissima. Non est laudabilissima, nisi mundus sit creatus. Ergo quod dico, est. Vnde sequitur, quod sit creatio. Omne illud, per quod diuina potestas est causa opti-

700 ed est bonum.

Sed hoc est, si creatio sit ; ergo creatio est

ona. (12) Omne illud, per quod diuina potestas est causa maxima, est magnum. Sed hoc est, si creatio est ; ergo est creatio magna. (13) Omne illud, per quod diuina potestas est causa durabi-

765 lissima, est durabile. Sed hoc est per creationem ; | ergo cre-

710

715

720

75

730

atio est durabilis. (r4) Omne illud, per quod diuina potestas est causa magis intelligibilis, est intelligibile. | Sed hoc est per creationem; ergo creatio est intelligibilis. (15) Omne illud, per quod diuina potestas est causa magis amabilis, est amabile. Sed hoc est per creationem ; ergo creatio est amabilis. | (16) Omne illud, per quod diuina potestas est causa magis uirtuosa, est uirtuosum. Sed hoc est per creationem ; ergo uirtuosum est, quod sit creatio. (17) Omne illud, per quod diuina potestas est magis causa uera, est uerum. Sed hoc est per creationem ; ergo creatio est uera. (18) Omne illud, per quod diuina potestas est magis causa gloriosa, est gloriosum. Sed hoc est, si creatio sit ; ergo creationem esse est gloriosum. (19) Omne illud, per quod diuina potestas est principialissima causa, est principiabile. Sed hoc est per creationem ; ergo creatio est principiabilis. (20) Omne illud, per quod diuina potestas | est causa perfectissima, est perfectum siue perfectibile. Sed hoc est per creationem ; ergo creatio est perfecta uel perfectibilis. VI. DE SEXTA PARTE SECVNDAE DISTINCTIO|NIS QvAE EST : VTRVM SIT VNVS INTELLECTVS IN OMNIBVS HOMINIBVS VEL NON

Ad probandum, quod sit unus intellectus in omnibus homi692 maiorissima] EML ; maioralis691 Ad - creatio] ergo creatio sequitur M 702 potestas] potentia ML 693 causa] oz. EM; 703 est!] ozz. RM 722 est] add. magis R.

sima R ; maiorarissima P

P 4r

L trova

R 32va

E 419fta

L 1ovb

h

306

164. LIBER REPROBATIONIS

nibus quasdam recitabimus rationes de fortioribus, ut dissolutis his pateat alias solui posse. Arguitur autem sic : Si intellectus esset particulatus ad 755 particulationem materiae, non reciperet nisi particulare, quia omne recipiens per modum sui recipit. Sed intellectus recipit uniuersaliter ; ergo non est forma, quae sit altera pars compositi, ut puta Petri uel Socratis. Praeterea : Com|positi generabilis et corruptibilis eius forma 74o et materia propinqua debent ex consequenti esse talia. Sed intellectus non est corruptibilis ; ergo non est | forma alicuius corruptibilis. Propter solutionem harum rationum sciendum est, sicut probatum fuit prius in parte tertia secundae distinctionis : 74; Intellectus habet materiam

et uoluntas

M 148ra

spiritualem, et habet tria corre-

latiua generalia, scilicet intellectiuum, intelligibile et intelligere. Dico generalia, quia intellectus est communis ad intelligendum plura, et intelligibile est commune ad recipiendum plura, et intel|ligere coniunctiuum istorum. Ipse autem intel7;olectus

R 32vb

et memoria

componunt

unam

L11ra

essentiam

animae ; quod patet, quia simul et semel recipiunt unum obiectum, ut puta Deum aut caelum aut equum. Et sic intellectus intelligit memorabile et uolibile, et uoluntas uult intelligibile et memorabile, et memoria recolit intelligibile et uoli755 bile ; et sic ista ad inuicem iuuant se mutuo. Ratione cuius iuuamenti faciunt uniuersale, ut puta genus, species, et sic

de aliis. De sensu autem et imaginatione non est sic, quia non accipiunt simul idem obiectum, et hoc per se patet, neque etiam unus sensus cum alio participat in obiecto, sicut uisus 76o et auditus, ratione cuius sensus communis

non potest attin-

gere uniuersale ; | et ideo patet, quod intellectus particulatus potest attingere uniuersale. Ad secundum dicendum, quod illa propositio maior est uera de composito, cuius omnes partes sunt genitae sicut asini et 76; muris. De composito autem, cuius altera pars est spiritualis et est habita

per creationem,

non

habet

ueritatem.

Modo

homo est huiusmodi. | Ergo patet falsitas illius. Posito, quod esset unus intellectus in omnibus hominibus, non intelligeret, ut probabo. Et hoc sic : 77 Quoniam secundum Commentatorem non habet tria correlatiua coniuncta, sicut secundum

me catholicum habet intel-

lectus particulatus. Intellectus agens per te disponit et praeparat, quod intellectus possibilis intelligat. Et sic intellectus agens aut intelligit species intelligibiles, quae sunt in intellectu 333 solui] dissolui EM, 345 Intellectus habet] intellectum habere M — habet?] habere M — 746 scilicet] o». ML — *42/748 intelligendum] oz. PEML 133 memotabile] memoriabile R 761/762 et ideo — uniuersale] o». EM, 763 propositio maior] maior propositio R ch 164 omnes partes] partes omnes PMIL

712 te] se ML

R 33ra

L r1rb

164. LIBER REPROBATIONIS

307

775 possibili, aut non. Si non, ergo non agit propter finem. Si intelligit ipsas, ergo sunt ibi duo intelligentes diuersi specie, non existentibus unam essentiam ; quod falsum est, quoniam quod natura potest per pauca facere, non facit per multa. Iterum : Intellectus agens non intelligeret in sua essentia, 78o cum non habeat propriam passionem scilicet intelligibilitatem, in qua reciperet species, cum sit purus agens. De intellectu autem possibili deduco te ad istud inconueniens : Quoniam in quantum ipse habet in potentia species, et intellectus agens actuat ipsum, possibili recipiente species, 785 non reducit ipsas species ad actum per se, sed cum alio ; || et sic non est purus intelligens, etiam de natura sua non est intelligere sed pati, scilicet recipere species. Et ideo talis ordinatio in intellectu est impossibilis et figmentum. Patet ergo, quod si est unus intellectus in omnibus hominibus, non intelligit 79o uniuersale neque particulare. Iterum ostendo inconuenientia, quae sequerentur : Ipse intellectus per te est unus, qui intelligit in omnibus hominibus. Cuius essentia aut est con|tinua aut diuisa. Si continua, sequitur, | quod si Plato sit in summitate montis et Petrus in pede 79; montis, quod eius essentia sit continua a Platone usque ad Petrum, cum inter duo extrema sit dare medium

R 33tb L 11va

E 419tb M 148tb

necessario.

Quod autem essentia intellectus sit in terra et lapidibus, non est intelligibile neque possibile, cum sint essentiae non participantes agendo neque patiendo, et sint separatae, ipso intel8oo lectu existente uno in numero. Si autem ponas, quod sit diuisibilis, ponis, quod sit corruptibilis, quoniam omne diuisibile est corruptibile. Per te autem incorruptibilis est, et per me intellectus particula|tus, ut probabo.

L 11vb

Vlterius : Sicut esset in omnibus hominibus unus intellectus,

805 sic sequeretur de uoluntate et de memoria, quod quaelibet istarum esset una in omnibus hominibus. Et illa inconuenientia praedicta etiam sequeretur de ipsis. Ipsae autem tres potentiae rion componerent animam, et minus quam agens intellectus et possibilis |unam essentiam. Cum Deus autem sit causa 810 ordinatissima, non causaret talem inordinationem, quae ad tuam positionem sequitur. Per experientiam habemus, quod homo est imperans intellectui et uoluntati ad obiectandum

istud obiectum uel illud, et

hoc ad placitum. Per positionem uero meam bene sequitur, 81; cum anima | sit una pars eius, et quia totum potest magis quam sua pars ; et per te homo esset coactus tamquam instru-

mentum intellectus unius in omnibus hominibus. 771 existentibus — essentiam] RPM ; existentes una essentia EM,L; ; existentibus una essentia L

719 Iterum] item PE

791 Iterum] ML ; i'm RPE

796

811 sequitur] sequatur 800 ponas] ponatur ML necessario] necessarie R 815 totum] EML ; totus RP cb 814 bene] breuem R ; uerum M R cb

potest magis] maius est EM,

R 33va

816 te] add. habes quod EM;

P 24v

308

164. LIBER REPROBATIONIS

Per te intellectus, qui est in Petro, uult docere intellectum,

qui est in Martino, quia Petrus non intelligit docere neque 820 Martinus doceri, quia iam essent intelligentes, et tua positio esset mala. Et hoc est absurdum dicere, quod idem | intellectus L :2ra in numero uelit docere et doceri. (i) Suppono, quod ens magis bonum agit magis propter maiorem finem bonitatis. Et si positio falsa est, agit per oppo825 situm ; quod est impossibile. Patet ergo, quod est intellectus particulatus, dispositus ad habendum aliam uitam, quae una est. Quae uita, si est unus intellectus in numero,

83o

835

840

84;

est impos-

sibilis. (2) Suppono, quod ens magis magnum agat propter maiorem finem magnitudinis. Et si falsum dico, agit in oppositum; quod est impossibile. Concluditur ergo, quo sint plures intellectus differentes numero, ut Deus agat propter maiorem finem magnitudinis. | (3) Suppono, quod ens magis durabile agat propter maio- R 35vb rem finem durationis. Et si non, agit in oppositum ; quod est impossibile. Patet ergo, quod sunt plures intellectus, ut intelligant in aeuiterno ; per te non nisi in tempore terminato, ut in Petro et Martino corruptibilibus ; quod intelligere est possibile non esse, cum sit possibile omne indiuiduum speciei humanae non esse. (4) Suppono, quod ens magis potens | agit magis propter L r:zrb maiorem finem potestatis. Et si non, agit in oppositum ; quod est impossibile. Patet ergo, quod sunt plures intellectus numero differentes, quoniam plus possent intelligere diuersa, quam unus intellectus in numero, ratione differentiae numerorum. (5) Suppono, quod ens magis intelligens agat magis propter maiorem finem intellectus. Et si non, agit in oppositum ; quod est impossibile. Patet ergo, quod est pluralitas intellectuum,

85o habentium felicitatem in alia uita. Sed si est intellectus unus in numero, habet felicitatem solum in ista uita et successiue.

(6) Suppono, quod ens magis uolens diligit magis finern in-

tellectus. | Et si non, agit Deus, qui est magis uolens, in oppo- E 419va

situm ; quod est impossibile. Sunt ergo plures intellectus, cum

855 sit maior finis eorum, quam unius tantum, si esset.

(7) Suppono, quod ens magis uirtuosum agit | propter maio- R 34ra rem finem uirtutis. Et si non. Deus agit in oppositum ; quod est impossibile. Patet ergo, quod sunt plures intellectus, in quibus | uirtus magis | potest se delectari naturaliter et mora- L 12va

86o liter.

(8) Suppono, quod ens magis uerum

M 148va

agat magis propter

820 tua positio] positio tua PE 821 mala] nulla PEML ch 822 uelit] uelle R uellet ch 836 ergo] M ; oz. RPEL cb 851 uita] adZ. et non in alia EM; 859 et] add. non R

164. LIBER REPROBATIONIS

309

maiorem finem ueritatis. Et si non, Deus agit in oppositum ; quod est impossibile. Sunt ergo plures intellectus, ut ueritas sit magis magna. 865;

(9) Suppono,

quod omne

ens magis gloriosum agat magis

propter maiorem finem gloriae. Et si non, Deus agit in oppositum ; quod est impossibile. Sunt ergo plures intellectus 1n numero, aeuiternaliter existentes, ut sint plures gloriae. (1o) Suppono, quod ens magis perfectum agat magis propter 87o maiorem finem perfectionis. Et si non, Deus agit in oppositum ; quod est impossibile. Sunt ergo plures intellectus, ut sint plures perfectiones differentes numero. (ir) Omnis causa magis bona requirit, quod sit magis bene intellecta. Sed Deus est causa magis bona. Ergo requirit, quod 87; sit magis bene intellecta. Patet ergo, quod sunt plures intellectus, cum magis bene possint plures Deum in|telligere quam

L 12vb

unus tantum, et etiam Deo magis regratiari, et laudare ipsum.

880

88;

89o

895

9oo

(12) Omnis causa magis magna requirit, quod sit magis magne intellecta. Sed Deus est causa magis magna ; ergo requirit, quod sit magis magne intellecta. Sed hoc est per plurali|tatem intellectuum. Ergo etc. (r3) Omnis causa magis durabilis requirit, quod sit magis durabiliter intellecta. Sed Deus est huiusmodi. Ergo requirit, quod sit magis durabiliter intellecta. Sunt ergo plures intellectus. Ad quod sequitur, quod possint magis durabiliter intelligere Deum aeuiternaliter, quam unus intellectus in hac uita successiue. (i4) Omnis causa magis potens requirit, quod sit magis potenter intellecta. Sed Deus est huiusmodi. Ergo debet magis potenter intelligi. Sed hoc est per pluralitatem intellectuum. Ergo etc. quoniam intellectus unus intelligit successiue, uniuscuiusque intellectus autem in patria intelliget in instanti Deum ; ergo magis potenter. (15) Omnis causa magis intelligens requirit, quod sit magis intellecta. Sed Deus est huiusmodi. Ergo etc. Magis autem intelligitur per plures intellectus, quam per unum solum. Ergo etc., quia quilibet | intellectus intelligit in sua propria passione. Intellectus autem unus non, cum possibilis non sit passio agentis, neque possibilis habeat propriam passionem, cum sit per intellectum agentem actuatus ad recipiendum species. (16) Omnis causa magis uolens requirit, quod sit magis intel879/880 Sed — intellecta] oz. 867 plures intellectus] intellectus plures R c^ 886 Deum] R so/us tofam 883/886 Ad - intellectus] o». PEML RML banc propositionem exhibens bic addit particulam quam, fortasse ab alio quam paulo 890 post sequenti deceptus ; uel etiam loco quam scribendum erat atque, add. quam ch 893 Deum] ow. R. cb 892 uniuscuiusque] unusquisque R cb est] oz. R 902/903 intellecta] in intellectu R. c^; 902/900 Omnis — amatus] oz. LL;

fortasse addendum uolenter wel aliquid simile

R 34tb

L 15fa

310

164. LIBER REPROBATIONIS

lecta. Sed Deus est huiusmodi. Ergo requirit, quod sit magis intellectus. Ergo sunt plures intellectus, | ut sit magis intel905 lectus et amatus.

tel

Á

R 34va

1

(17) Omnis causa magis uirtuosa requirit, quod sit magis intellecta. Sed Deus est huiusmodi. Ergo etc. Sed si sunt plures intellectus, hoc est ;quoniam quilibet intellectus habet uirtutem maiorem intelligendi quam unus in numero, si sit ; quia 91o intelligit cum uirtute acquisita ; ille uero, si esset, non ; quo-

niam in pluribus hominibus intelligit uitiose. s: (18) Omnis causa magis uera requirit, quod sit intellecta magis uere. Sed Deus est huiusmodi. Ergo requirit, quod sit intellectus magis uere. Ergo sunt plures intellectus ; etiam quia 915 intellectus intelligit cum homine, et quilibet plurium intelligit per se ipsum. n | (x9) Omnis causa magis gloriosa requirit, quod sit intellecta magis gloriose. Sed Deus intelligitur magis gloriose per plures intellectus, quam per unum solum, si esset. Ergo | sunt 920 plures intellectus. (20) Omnis causa magis perfecta requirit, quod magis perfecte intelligatur. Sed Deus magis perfecte intelligitur per plures intellectus, quia unusquisque ipsorum magis est perfectus, quam unus in numero, si esset. Ergo etc. 9:5 Probauimus pluralitatem intellectuum philosophice et theologice, ipsis concordantibus ad inuicem.

E 419vb L 13tb

VII. DE SEPTIMA PARTE SECVNDAE DISTINCTIONIS QvAE EST : VrRVM DEVS POSSIT AGERE IMMEDIATE IN ISTIS INFERIORIBVS

99

| Quod Deus non agat immediate in istis inferioribus, R 34vb | sic probatur : M 148vb Impossibile est, quod entia nobiliora | frustrentur a suis P5f operationibus. Sed si Deus in istis ageret immediate, intelligentia et caelum frustrarentur in operationibus suis, quae sunt 95; nobiliora entia. Ergo impossibile est Deum agere in istis. Quod autem intelligentia et caelum frustrarentur, patet ; quia frustra fit per intelligentiam, caelum et etiam per Deum, quod posset fieri per Deum solum. Si enim frustra fit per plura, quod potest per pauciora fieri et si sic | non haberent opera- L 13va 94o tiones proprias, et per consequens non haberent naturas proprias ; quod est impossibile. 903/90? Ergo requirit — huiusmodi] o». M

906/907 sit — intellecta] magis

uirtuose sit intellecta IL., ; add. uirtuosa EM; ; hic deesse uidetur uirtuose

909

in] oz. PEML 923 intellectus] add. quam per unum EM, ipsorum] eorum R cb 924 quam unus] oz. PEML 927 secundae distinctionis] o». RP 930 agat] agit R. c) 934/936 in operationibus — frustrarentur] oz. R 935 Ergo - est] EM,L; ; ergo impossibile ergo PL ; ergo est impossibile M 936 intelligentia] intelligentiae EM, — 938 posset] possit ML 939 haberent]

habent R

940 haberent] habent R

164. LIBER REPROBATIONIS

31I

Respondeo negando consequentias : Quando dicitur, quod si Deus ageret in istis inferioribus immediate, motus caeli esset frustra, dico, quod falsum est. 945

Et ad hoc intendo dare duo exempla, unum de spiritualibus rebus, alterum de corporalibus. Voluntas et intellectus cum memoria constituunt animam hominis. Voluntas autem imperat intellectui, ut obiectet amabile, quod est obiectum uoluntatis;

quod

uoluntas

obiectare

non

potest,

nisi intellectus

95o prius intelligat. Et ideo licet uoluntas imperet intellectui, ut intelligat uolibile et det ei proprietatem et naturam, ut obiectet etiam uolibile, et hoc idem potest dici suo modo de intellectu, quod ipse imperet uoluntati, ut diligat intelligibile. Ideo uoluntas non | impedit intellectum ad intelligendum 955 intelligibile et e conuerso. Iterum : Ignis est per se calidus, et calefacit aerem per accidens. Aer calefaciens a|quam non impedit calefacere ignis respectu aquae ; quia si sic, impediret suum calefieri. Agit ergo ignis immediate, cum sit ei proprium contrariari aquae, ratione 96o suae caliditatis, quae opponitur frigiditati aquae. Et ideo patet, quod ignis non impedit aerem in humectando aquam. Propter quod, licet Deus agat immediate sine caelo in rosario, ut producat rosam, cum sit simpliciter primus motor, non impedit caelum in suo motu, neque etiam rosarium, immo fortifi965 cat motus eorum ; sicut ignis fortificat aerem in calefaciendo, etiam sicut uoluntas intellectum ad intelligendum uolibile. Quod autem assumitur de intelligentia, quia in dictis implicatur,

quod moueat

orbem,

hoc non

concedo,

R 55ra

L 13vb

quia spiritus

separatus non habet aliquam proportionem ad motum corpo970 ris, nisi habeat a Deo, qui potest omnia. Et si moueret orbem, caelum ipsum non haberet naturam

ad mouendum

rosarium,

quia non moueretur naturaliter ab intelligentia. Deus autem, quando creauit caelum, dedit ei potestatem | ad mouendum se ipsum per formam suam, ut haberet naturam ad mouendum 975 rosarium. Hoc etiam fecit de angelo ; cui dedit naturam, ut ageret per se ipsum et proprie. Intelligentia autem | et caelum creaturae sunt, cum probatum sit in quinto capitulo mundum

L 14ra

R 55rb

esse creatum.

Ad secundum medium dico, quod Deus potest creare in istis

98o inferioribus rosam sine rosario ; et sic de aliis. Probatum est

autem, quod Deus est infinitus, et in quinto capitulo primae distinctionis probatum est, quod Deus impediri non potest ;

et ideo sicut sine instrumento creauit mundum

| immediate, E 420ta

sic etiam potest creare rosam, et sic de aliis, sine motu caeli 98s et rosarii. Aliter sua primitiua causalitas esset mutabilis ; quod est impossibile. 946 rebus] o». PEML

970 a Deo] oz. PEML

950 imperet] imperat

979 creare] causate M

R— 964 caelum] Deum IDYEA,

312

164. LIBER REPROBATIONIS

Iterum : Probatum est in tertio capitulo, quod Deus singularia cognoscit. Sicut autem cognoscit, sic etiam diligit et potest, ut in secunda distinctione probatum est. Patet ergo,

99o per quem modum probatum est, quod consequentia non ualet.

Iterum sic probo : Si Deus non potest | agere immediate in

L r4tb

inferioribus, hoc suus intellectus scit, et etiam uult sua uolun-

tas, cum in Deo in omnibus conueniant. Tale autem non posse diuina uoluntas non potest diligere ; ergo neque intellectus 995 intelligere ; eo quia obiectant diuinam potestatem esse infinitam. Ergo falsum est, quod dicis. | Iterum : Si esset uerum, quod tu dicis, diuinus intellectus M 149ra

intelligeret, quod bonitas diuina, quae est infinita, non posset omnes bonitates ; neque diuina magnitudo, quae etiam est in1000 finita, posset omnes magnitudines etc. Et sic intelligeret, quod finitum | posset impedire infinitum ; quod est impossibile et contra quintum capitulum primae distinctionis. Adhuc : Si Deus non posset immediate agere in istis inferioribus, intellectus humanus posset intelligere ipsum Deum esse 1005 magis potentem, quam esset ; et sic de bonitate, magnitudine etc. Et hoc idem de humana uoluntate sequitur, quia posset hoc uelle. Quod est impossibile, quia si sic, plus haberet |homo in obiectando Deum perfectum esse, quam esset Deus ; quod est impossibile, cum Deus, qui est causa omnium, non possit 1oro dare, quod non habet. Et hoc testatur sextum capitulum pri-

R 35va

L 14va

mae distinctionis.

Suppono, quod bonum est, quod Deus agit et possit agere in istis inferioribus immediate, ut puta miraculose uel quocumque modo sibi placet. Et si malum est, quod est malum, 1015 est bonum ; quod est impossibile et contradictio manifesta. Suppono, quod Deus habeat magnam operationem in agendo in inferioribus immediate. Si uero dico falsum, ergo magnum est, quod Deus non agat immediate in istis inferioribus. Vnde sequitur, quod id, quod magnum est, sit paruum ; quod 1020 est impossibile. Suppono, quod si Deus agit immediate in inferioribus, quod sua agentia sit propter maiorem finem. Et si non, sequitur, quod agat propter minorem finem ; quod est manifeste falsum. | Omne, per quod Deus potest esse magis causa totius uni-

R 55vb

1025 uersi, est necessarium. Sed | hoc est, si Deus agat immediate L 14vb

in inferioribus. Ergo etc. Maior patet. Minorem probo, quia magis est causa, si agat mediate naturaliter et possit agere immediate miraculose, quam altero istorum modorum tantum. Nullum agens est infinitae uirtutis, nisi plus possit agere, 10350 quam aliquid patiens finitum possit pati. Sed Deus plus potest agere ; ergo est infinitae uirtutis. Et si est infinitae uirtutis, potest agere immediate. 987/988 singularia cognoscit] cognoscit singularia PEML.

1006 quia] quod PEML

164. LIBER REPROBATIONIS

313

Omne illud, per quod Deus magis potest reuelare bonitatem, magnitudinem etc. suae potestatis, est necessarium. Sed hoc 1055 eSt, si possit agere immediate in inferioribus. Ergo potest immediate agere in eis. Et intellectus per modum intelligendi negare non potest, quae praedicta sunt.

VIII. DE OCTAVA PARTE SECVNDAE DISTINCTIONIS [VrRvM DEvsS POSSIT PERPETVARE ENS NOVVM]

1049

| Conantur autem quidam probare, quod Deus non possit perpetuare in esse aliquod ens nouum. Et fundantur super hoc, quia ens nouum potest de se non | esse. Si autem ponatur in esse, quod non sit, nullum debet sequi impossibile. Et si perpetuaretur, semper esset; et sic esset semper et aliquotiens 1045 non esset ; quod est | impossibile. Ad hoc soluendum primo negandum est consequentiam. Non enim ex hoc sequitur, quod idem simul sit et non sit, ut ostendemus. Et propter euidentiam adducemus duo exempla. Primum | est tale : Ponamus,

P5v Duuetra

E 420tb

quod tu teneas lapidem in R 36ta

1050 manu. Et quia lapis grauis est, appetit esse deorsum, sed manus deorsum potentior est in sustinendo sursum lapidem ipsum, quam sit ipse lapis in impellendo uel appetendo centrum. Et uoluntas tua etiam potentior est quam | manus, quia M r49rb causat, quod manus sustendet lapidem. Et Deus est potentior 1055 uoluntate, cum sit prima causa. Et si dicas, quod manus aliquotiens corrumpetur et sic cadet aliquotiens, dico, quod non ualet, quia probatum est Deum agere et posse agere in istis inferioribus immediate ; et ideo poterit ipsam sustinere. Iterum : Ignis | est calidus per se, et siccus per accidens et L xz5t:b 1o6o in calefaciendo aerem desiccat ipsum, quia caliditas et siccitas plus possunt agere, quam humiditas resistere. A simili plus potest Deus impedire, quod corruptibile non corrumpatur, quam sua natura appetere corruptionem, cum Deus sit causa prima et potentissima. Et ex his patet, quod positio et ratio 1065 positionis est nulla. Non minus potest Deus mundum gubernare quam ipsum creare, cum sua potestas sit indiuisa et infinita. Et quia potuit mundum

creare, ut iam probatum est, et creauit, non potest

minus perpetuare. 1040 Cf. AnrsrOTELES, De caelo, lib. I c. 12, 282a 22-23 ; IoHANNES DE lANDVNO, In De caelo, lib. I qu. 35, Venetiis 1552, f. 22v ; In De substantia orbis, qu. 13, Venetiis 1552, f. 59v.

1043 nullum - sequi] debet sequi nullum R c^ 1046 negandum - consequentiam] neganda est consequentia M 1048 adducemus] educemus R c^ 1051 manus] add. manum RPEM ; manuum LL; 1056 cadet] cadetus quod R 1061/1062 plus potest] potest plus R c^ 1063 Deus sit] sit Deus PEM, 1068 mundum creare] creare mundum PEML

314 1:070

164. LIBER REPROBATIONIS

Ens in potentia non | est tantae potestatis, quantae ens in R 36rb actu, cum magis distet a non esse, quam ens in potentia. Deus autem est actus purus. Inclinatio autem, quam habet ens nouum ad non esse, quia est et prius non erat, non tantum potest,

quantum Deus. Ergo Deus potest perpetuare contra inclina1075 tionem illam. Et etiam probatum est quinto capitulo primae distinctionis, quod Deus non potest impediri. Vlterius : In Deo | potestas, intellectus et uoluntas sunt idem, ut probatum est tertio capitulo primae distinctionis. Ergo quidquid Deus potest intelligere et uelle, potest etiam

L r5va

108o perficere ; et hoc idem etiam de te sequeretur, si tua uoluntas, tuus intellectus et potestas tua conuerterentur.

Suppono, quod Deus possit perpetuare in esse entia, quae prius non fuerunt. Et si falsum dico, non potuit ipsa creare ; quod est falsum, ut probatum est. 108; Suppono, quod potestas infinita potentior est quam finita. Et si falsum dico, ens, quod minus potest, plus potest ; quod est impossibile. Ergo etc. Suppono, quod plus potest, quod bonum est, quam quod malum est ; eo quia bonum conuenit cum

esse, et malum

cum

109o non esse. Et si falsum dico, sequitur oppositum ; quod est impossibile. Et quia bonum est, quod mundus sit perpetuatus ; ergo etc.

Omne ens aeternum plus potest quam suus effectus. Sed Deus est ens aeternum : Ergo etc. 1995.

Nullum ens im|mutabile mutatur a mutabili. Sed Deus est R 36va ens immutabile ; ergo non mutatur a mutabili. Vnde sequitur,

quod si Deus | proponit gubernare ens nouum, quod non possit impediri ab aliquo. Omne

L 15vb

ens infinitae bonitatis, magnitudinis, potestatis etc.

1100 potest plus quam ens finitae bonitatis, magnitudinis etc. Sed Deus

est

ens

infinitae

bonitatis,

magnitudinis,

potestatis,

et sic de aliis rationibus ; ergo etc. Ex quo patet Deum posse perpetuare mundum et quodlibet ens nouum, cum sit infinitae bonitatis, intellectus, potestatis, uirtutis, ueritatis et gloriae.

1105

IX--X. DE NONA ET DECIMA PARTE OQVAE EST : VTRVM SIT ALIA VITA ET RESVRRECTIO

Quod non sit alia uita, sic probatur : Quia quorum sub-

stantia deperit, non reuertuntur eadem | numero, quia disposi- E 420va

tiones non possunt reuerti eaedem, quae necessario requirun1110 tur ad hoc, quod ens sit unum in numero. Per istud idem probatur, quod non possit esse resurrectio. Vt solutio istius argumenti pateat, primo dabimus duo 1095/1096 Sed- mutabili] PEM, non possit esse EM,

1111 possit — resurrectio] sit resurrectio uel

164. LIBER REPROBATIONIS

315

exempla. Et primo istud : Tu tenes unam rosam in manu,

quae in mundi cre|atione per diuinum intellectum fuit ob- M 149va

111; lectata cum omnibus, quae ad sui essentiam et subsistentiam L 16ra pertinent, scilicet cum suis decem praedicamentis radicalibus,

quae fuerunt | in multis transmutationibus, antequam fuerunt R s6vb in actu in rosa, quae est eorum subiectum. Talis autem notitia necessaria est, ut probatum est in.tertio capitulo, cum Deus 1120 COognoscat singularia, et cum eius intellectus sit infinitus. Et ideo ista rosa, quae est actu, non est alia in numero, sed eadem numero est, quae erat in potentia. Et ideo, ista rosa

destructa, et sua substantia cum accidentibus suis dispersa in pluribus subiectis successiue, adhuc Deus cognoscit illa 112; omnia, et ideo sicut potuit creare et reducere ipsam per multas transmutationes ad actum, sic etiam, postquam cognoscit ipsam, et hac ipsa destructa potest suas partes, quas cognoscit, conseruare et reducere ipsas ad suum totum in actu, quan-

do diuino et infinito intellectui placebit, sine numeri muta1130 tione ; sicut non

fuit mutata

rosa, quando

| reducta fuit de L r6rb

potentia ad actum in rosario. Verumtamen distinguendum est, quia quando fuit in potentia in rosario, reduci potuit ad actum naturaliter et etiam miraculose ; cum probatum sit, quod Deus possit agere immediate in istis inferioribus. Et patet secundum 115; istud exemplum, quod non est impossibile Socrate corrupto ipsum reduci in suo numero. Aliud exemplum ponimus ad declarationem. Si enim accipiatur una uncia de aujro | et una uncia de argento, et in fornace R s7ra fiat una massa, illa massa est composita, quia materia auri P6r 1140 et materia argenti faciunt unam materiam communem ; et sic de formis eorum unam formam communem. Et illa materia communis et forma communis sunt illa massa. Et similis compositio est in accidentibus radicalibus. Numerus autem massae fuit in potentia auri et argenti, antequam aurum et argentum 1145 fuissent in fornace. Post diuidatur argentum ab auro ; ille numerus, quem habebat massa, est reductus in potentia in ipsis.

Et si | iterum per fornacem fiant una massa, habebit eundem L 16va numerum sicut prius. Ratio huius est, quia formae et materiae particulares, et etiam accidentia radicalia, omnia ista sunt sta-

1150 bilia sine corruptione. Verum est, quod ibi est aliqua alteratio propter motus et tempus. Sed ista sunt accidentia separabilia ; et ideo non mutant substantiam, quia fluunt et refluunt ; sicut

humidum

nutrimentale non mutat humidum

radicale neque

partes eius. Vnde cum ita sit, bene sequitur, quod Deus primus

115; motor et infinitus possit reducere Socratem corruptum in suo numero, cum non possit impediri. 24-3. Manifestum est, quod effectus non potest impedire 1120 et] etiam PE 1139 fiat] &t R si diuidatur] denudatur R c

1145 Post] postea PE ; fortasse addendum

LI

316

164. LIBER REPROBATIONIS

suam causam ; et maxime, si causa infinita sit, effectus uero

| finitus. Et ideo, si corrupto Socrate Deus non posset ipsum R s7tb 116o reducere ad suum numerum. Deus non posset ipsum iudicare perfecte, posito quod non esset alia uita ; quoniam multi sunt,

qui in hac uita faciunt bonum magnum, et alii, qui faciunt malum magnum, et non remunerantur in hac uita. Et sic esset genitum in effectu aliquid impossibile, quod | impediret, quod L :6vb 116; Deus non posset iudicare ; quod esset magnum malum. Probatum est sexto capitulo, quod sunt plures intellectus particulares.

| Et ideo, nisi esset alia uita et resurrectio, sine E 420ovb

quibus intellectus esset pars sine toto, in perpetuum appetens esset sub toto, hoc est homo, et numquam esset | quietatus M r49vb 1170 eius appetitus ; quod est absurdum dicere et contra primam causam, quae agit propter finem maiorem, cum sit magis agens. *6i non esset alia uita, totum uniuersum esset magis imperfectum quam perfectum, et per consequens prima causa ; quod 1175 est impossibile. Ergo est alia uita, et per consequens resurrectio. Si non

est alia uita, anima,

ponendo,

quod sit alia uita,

Deum facit sublimiorem et potentiorem, quam Deus sit realiter, cum sit causa defectiua suo effectu, si non est alia uita ;

quod est impossibile. Probatum est ergo, quod est alia uita. (I) Suppono, quod | omne ens magis agens agit propter R s7va maiorem finem. Et si falsum dico, magis agit propter minorem finem ; quod est falsum. Agit ergo Deus propter finem huius uitae et etiam alterius; cum plus sit agere | propter duos L :7ra fines quam propter unum solum. 1:18 (2) Suppono, quod humanus intellectus plus potest habere per se et per Deum et per diuinas rationes modum intelligendi, quam per se et per sensum et per imaginationem. Et si falsum dico, plus habet per id, quod minus est, quam per id, quod magis ; quod est falsum. Est ergo alia uita, quam intelligit per 1190 se et per Deum, quam non potest intelligere per se neque per sensum et imaginationem, ut patet in te. (3) Suppono, quod omne ens magis agens requirit subiectum, in quo magis agere potest ; est ergo alia uita. Et si falsum dico, est oppositum ; quod est impossibile. 1195. (4) Suppono, quod omne ens magis gratiosum agat magis gratiose ; ergo est alia uita. Et si falsum dico, sequitur oppositum ; quod est impossibile. (5) Suppono, quod omne ens magis iustum requirit actum magis iustum ; ergo est alia uita. Et si falsum dico, est suum 1189

1200 oppositum ; quod est falsum.

(6) Suppono, quod omne ens magis laudabile requirit maio1162 bonum magnum] magnum bonum R c: 1169 esset!] esse PEML ch 1181 magis agit] agit magis PEL 1181/1182 Et — finem] o». M 1189 magis] RPL ; maius EM 1191 in te] intus R ; in tertio c5

164. LIBER REPROBATIONIS

317

rem laudem ; est ergo alia uita. Et si non, sequitur oppositum ; | quod | est impossibile.

1205

:219

1215

1220

122;

1230

1235

1240

124;

L 171b

(7) Suppono, quod omne ens magis perfectum requirat magis R 37vb perficere ; ergo est alia uita. Et si non est uerum, sequitur eius oppositum ; quod est impossibile. (8) Suppono, quod omnis causa magis summa requirit signum magis summum ; est ergo alia uita. Et si non, sequitur eius oppositum ; quod est impossibile. (9) Suppono, quod omne ens magis ordinans requirat subiectum magis ordinatum ; est ergo alia uita. Et si non, sequitur oppositum ; quod est impossibile. (10) Omnis causa magis bona requirit effectum magis bonum. Est autem Deus causa magis bona ; ergo requirit, quod sit effectus magis bonus. Ergo erit alia uita. (ii) Omnis causa magis magna requirit effectum magis magnum. Sed Deus est causa magis magna ; ergo requirit effectum magis magnum. Ergo est alia uita. (12) Omnis causa magis potens requirit, quod habeat effectum magis potentem. Sed Deus est huiusmodi ; ergo requirit L 17va effectum magis po|tentem. Est ergo alia uita. (13 Omnis causa magis uolens requirit effectum magis uolitum. Sed Deus est huiusmodi; ergo erit effectus magis uolitus. Ergo est alia uita. (r4) Omnis causa magis in|telligibilis requirit effectum, R 38ra qui magis intelligat ipsam. Sed Deus est causa magis intelligiE 421ra bilis ; ergo etc. | Est igitur alia uita. (15) Omnis causa magis uirtuosa requirit effectum magis uirtuosum. Sed Deus est causa magis uirtuosa ; ergo etc. Erit jgitur alia uita. (16) Omnis causa magis uera requirit effectum magis uerum. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Est igitur alia uita, quae est eius effectus magis uerus. (17) Omnis causa magis | gloriosa requirit effectum magis M r5ora gloriosum. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Erit ergo alia P 6v | uita eius effectus, quae erit bonis gloria sempiterna. (18) Omnis causa magis principalis requirit effectum magis principalem. Sed Deus est huiusmodi ; ergo requirit effectum magis principiatum. Ergo est alia uita. (r9) | Omnis causa concordalissima requirit effectum sibi L 17vb proportionaliter concordalissimatum. Sed Deus est causa concordalissima ; ergo etc. Est igitur alia uita, effectus suae gloriae concordalissimatus. Diximus contra rationes Auerrois. Et ostensum est, per quem modum suae rationes possunt solui, et sancta fides ca1207 summa] ozz. PM 1208 signum] effectum EM; 1222 Omnis] o». PE 1227 igitur] ergo LL; 1229 Erit] est EM, 1238 principalem] principale R cb 1239 magis] oz. RPE

318

164. LIBER REPROBATIONIS

tholica probari rationabiliter et naturaliter. Dico autem rationabiliter quoad rationes Dei in prima distinctione designatas, et quoad naturam diuinam naturaliter; cum quibus humanus intellectus magis potest uere et alte intelligere, quam 125o cum sensu et imaginatione ; quoniam cum sensu et imaginatione non potest attingere fidem | sanctam et catholicam. Et ideo Auerroes errauit ; quia uidens, quod per sensum et imaginationem probari non poterat, credidit ipsam esse improbabilem per omnem modum.; quod falsum est ; ut probatum

R 58rb

1255 est supra. Et ideo si errauit, non est mirum, cum fuerit Sara-

cenus et ignorauerit, quidquid in prima distinctione fuit dictum. Sed mirandum nimium | est et dolendum de christianis

L 18ra

quibusdam, qui dicunt se esse philosophos et adhaerent istis opinionibus Auerrois secundum modum intelligendi, ut dicunt, 1260 cum audiuerint illa, quae in prima distinctione dicuntur. Ex quibus deberent confiteri et cognoscere fidem christianam fulcitam esse ueris rationibus et eius contrarium inniti falsis positionibus et friuolis, sophisticis ac phantasticis fundamentis. 1265 Ad laudem et honorem Domini nostri Iesu Christi matrisque eius Mariae Virginis gloriosae ac sanctissimi in Christo patris papae quinti domini Clementis, et serenissimi Francorum regis illustrissimi domini Philippi finiuit Raimundus hunc librum Parisius, anno Domini incarnationis 1310 mense

Iulii ; reue-

1270 rendissimis dominis supra dictis supplicans humiliter et tius quanto potest, quatenus eis placeat istum librum plicare pro posse, cum ipsi sint directores ritus fidei tianae, et ex ipso possint | errores contra fidem sanctam licam radicitus extirpare.

attenmultichriscatho-

1251 Cf. in Introductione generali paragraphos ANroNII pe PARMA (ROL V 42-43), BARTHOLOMAEI DE Bnvoais (ibid. 45-49), loHANNIs DE GorrrNGa (ibid. 52-54), IoHANNIS DE lANDvNO (ibid. 53-60) ; MansiLI DE Papva (ibid. 62-66) ; VERRICI (ibid. 66) ; IonaNNis DE Porrraco (ibid. 78-80).

1246/1247 rationabiliter] rationaliter R 1249 magis potest] oz. PL ; potest magis E ; magis M intelligere] a2. potest ML 1255 errauit] errauerit R ch 1258 qui] a2Z. se R 1263 sophisticis] oz. R ch 1269 Domini incarnationis] RPML 1272 directores] doctores R ch 1265/1274 Ad laudem - extirpare] oz. EM, ; extirpare] extirpari RP ; add. etc. ML

L 18rb

165

LIBER, IN QVO DECLARATVR, QVOD FIDES SANCTA CATHOLICA EST MAGIS PROBABILIS QVAM IMPROBABILIS Parisis, 1310 VIII

fé. HM Frob UTE Iota

jroban. taies hs

SON aDE

j

es titraeLux

]

ar , e

ACA DUMTiTOY"

- wi pn de; Hii

i

"

p

pe

/

"TF IEEE

s

Mut

p

tine ; [jét —— TOM. Pe»,

- Ai sdenB Riera

NHME inpra- 3

C

E

Rs

Ex

"":

^r sn

in. sibo3 i

LRLE

-: p

,

P" pa

LI

vum

—

MEN

AD LIBRVM, IN QVO DECLARATVR, QVOD FIDES SANCTA CATHOLICA EST MAGIS PROBABILIS QVAM IMPROBABILIS, PROLEGOMENA Sententiam fidem catholicam magis improbabilem quam probabilem proclamantem Raimundus iam in Libro de modo naturali intelligendi et in sua Supplicatione neruose refellerat. Nunc uero, Libro reprobationis aliquorum. errorum Auerrois contra artistas conscripto, maiore apparatu iterum perniciosam illam sententiam proscribendam censuit, quam non modo artistae, sed etiam quidam theologiae magistri maximeque Iohannes de Polliaco defendebant. Haud parum enim consternatus erat Raimundus, quod magistri, qui se ipsos magnos haberent et ab aliis magni in scientia nominarentur,

non modo

cunctanter et remisse, sed

dogmatizando fidem improbabilem declararent. Vt olim Sigerus de Brabantia ita nunc eius admiratores intellectum a fide

dissociarunt,

dicentes

fidem

quidem

ueram

esse,

sed

philosopho intelligenti minime ueram uideri, nec intellectus fideique discrepantiam esse dissimulandam, sed potius manifestandam et retinendam, ut meritum fidei non amitteretur.

sed magis elucesceret. At maior sane fuit stupor et desolatio Raimundi, quod etiam theologiae magistri, demonstrationes rigore aristotelico intelligentes, a fide probanda plus minusue abhorrerent. Acerrime enim in prologo huius libri de illis quaerit : ''Quare legunt theologiam et disputant, quia quanto plus loquuntur et disputant, tanto plus conscientias suas et omnes potentias animae et audientium uulnerant, et ad contrarium eius, quod docent,

inclinant ?" Quin immo non ueretur theologis grauissimum applicare iudicium Paulinum (Rom. r, 21) : ''Obscuratum est insipiens cor eorum ; dicentes enim se sapientes esse, stulti facti sunt"' (1) Huiusmodi lamentationes, quales Raimundus numquam antea in theologos proicere ausus est, fortasse eo explicandae sunt, quod quidam theologiae magistri, Supplicatione Raimundi recepta, eius demonstrationes reprobauerint eique omnem spem eripuerint se a facultate theologica commendatum iri. Audacius autem apertiusque nunc loqui potuit, cum post

audientiam

regiam,

sibi ineunte

mense

Augusti

cessam Philippi Pulchri beneuolentiae securus esset. (?) In tanta uero animorum perturbatione Raimundus

con-

sui

muneris esse persensit, ut fidei catholicae, in media uniuersi-

tate Parisiensi in discrimine positae, protinus ampliore quodam libro succurreret. (1) Prologus, lineae 346-358.

(2) Cf. Introductio generalis : ROL V (1967) 131-134

322

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA I. DE INTENTIONE

LIBRI

Raimundus in suo libro id potissimum inculcare intendit illos sibi minime constare, qui fidem magis improbabilem quam probabilem habent, cum nemo fidei nec probatae nec probabili re uera adhaerere possit. At auctorem minime latet fidem aliquo modo esse improbabilem, ideoque sententiam aduersariorum non omni sensu carere.Si enim omnis intelligendi facultasad mundum restringatur sensibilium et imaginabilium, fidem nec intelligibilem nec probabilem esse etiam ipse concedit. Itaque omnibus neruis ei contendendum est, ut ascensum intellectus super sensum et imaginationem explicet et superiores intelligendi et probandi modos proponat, quibus ipsius fidei ueritas attingi possit. Quare non tam fidei articulos singulatim probare, quam fidei fundamenta corroborare et firmare intendit. Totum ergo negotium illuc respicit, ut Deus hominibus reuelatus ab intellectu hominum naturali non seiungatur, ut quidam doctores Parisienses uolebant, sed quam intime humanae intelligentiae consocietur. 2. DE LIBRI VIA AC RATIONE

Prologo amplissimo auctor ostendit illos, qui fidei magis improbabili quam probabili adhaerere contendunt, ignorare et Deum esse et quid Deus sit. Compendiosissime etiam articulos fidei principales comprobat eorumque oppositum improbabile et irrationabile esse constituit. Plura quam alias dicta ex sacra Scriptura, Boethio, Richardo de Sancto Victore adhibet,

cum praeprimis theologos alloquatur. Deinde quinque distinctionibus declarat fidem ueram etiam secundum modum intelligendi esse probabilem, sibique aperte contradicere quemlibet fidelium, qui id infitietur. In prima distinctione Raimundus ostendit intellectum, in regione sensus et imaginationis pertinaciter restantem, fidei articulos, qui sunt supra sensum et imaginationem, necessario negare ; fidem uero probari, cum intellectus per intelligibilia superiora in uera philosophia suum finem attingat. Secunda distinctio centum positiones comprehendit, quibus fidei catholicae ueritas ex falsitate oppositi monstratur. Tertiam distinctionem centum problemata uel potius propositiones, quas auctor per se notas considerat, ad fidem catholicam probandam constituunt. In quarta distinctione uiginti syllogismi diuinae trinitati et alii uiginti diuinae incarnationi probandae inseruiunt. Quinta distinctio centum quaestionibus constat, quibus

iterum rationabilis fidei doctrina illustratur.

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

323

Sub finem denique libri, in quo acrius quam unquam alias in theologos Parisienses inuehitur, auctor solita formula doctrinam suam correctioni fidei christianae submittit. SS DE

AVCTORITATE

LIBRI

ET

TEMPORE

COMPOSITIONIS

Raimundus in calce declarat se librum mense Augusti anni I310 Parisiis finiuisse. Cui testimonio omnino fidendum putamus, cum in codice r6rrir bibliothecae nationalis Parisiensis inueniatur, quem auctor ipse domui Sorbonae commisit,

antequam mense Septembris i311 Parisiorum ciuitatem relinqueret. Nec obstat multorum bibliographorum silentium, quia liber uno codice traditus — prologi introductione excepta — parum innotuit. Ceterum omnis cogitandi dicendique ratio manifestissime Raimundi ingenium refert. 4. DE MEMORIA

LIBRI

Catalogus Sorbonae, anno 1338 confectus, librum iam memorat (?). Saeculo XV catalogus Cusanus (nr. 65, Ho 280), saeculo XVI AR1As DE LovoLa (p. 50) eius memoriam retinent. Duobus uero sequentibus saeculis omnes bibliographi, excepto IOHANNE A S. ANTONIO (p. 44), de eo tacent. Inde a saeculo XIX exeunte librum iterum nouerunt HLF 79; Lo

7.17;

PEERS

345;

Gl fp; Av

(61); Sb 342;

Ho

208;

TARRÉ 163 ; CA 196 ; Díaz 1887 ; Pla 184 ; HILLGARTH I57. 5. DE TEXTV TRADITO

Vnus codex R (XIV in.) textum integrum tradit. Prologi prima pars in codice L, (XVIII) et in editionibus kpstu v m asseruatur, cum illic pro introductione libri Aostrophe(^) adhibita sit. In medio autem illo fragmento breuissimus Liber de ostensione, per quam fides catholica est probabilis atque. demonstrabilis (op. 249) insertus est post expositionem eorum, quae aduersarii dicere possunt (5). Textus primam prologi partem exhibentes sic connectendi uidentur, ut figura in pagina sequenti ostendit.

Quae connexio sic declaratur : Menda codicis R probant reliquos textus ab eo non dependere : 21, 52. (3) L. DerisLE, Le Cabinet. des manuscrits de la Bibliotbique Impériale, Yl, Paris 1891, 76. (4) Gl bo ; CA 87 ; Pla 78. (5) Liber de ostensione, per. quam fides catholica est. probabilis atque demonstrabilis (op. 249) : ROL II (1960) 165-167.

324

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

XIV

R

XV

XVI

y

2 XVII

8174

x

m

Lis

Editionem p resumpsisse editionem k notum est (RD 122). Editiones uero Zetznerianae

s, S, sg s,, cum

textum

p et k

exhibeant, si paucas emendationes in margine positas excipias (13, 22), ab iisdem deriuandae uidentur.

Editio m et codex L, saepissime communiter a reliquis textibus discedunt : 5, 6, 6/7, 7/8, 10, 11, 11/12, 13, 16, 16/17, I8, 21, 22. Sed ita etiam inter se discrepant, ut eos a fonte communi x, deriuemus : m : 4/5, 6, 7, I5, 17, 23/24, 25/26,

26/27, 28 ; L,: 4, 7, 10, 15/16, 17, 18/19, 24/25, 25/26, 26, 26/27, 28. Textum x, a k uel a quadam ex editionibus posterioribus dependere lectiones communes satis ostendunt : 4, I3, 33, 49/50, 62, 81., 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Primam prologi partem comparando textum R et k restituimus, ut ex codicum stemmate patet. Cum reliquae libri partes uno codice R, mendis lacunisque referto, conseruentur, haud semel lectione originali ad notas

mandata, textum quoad poterimus emendamus.

LIBER, IN QVO DECLARATVR, QVOD FIDES.SANCTA CATHOLICA EST MAGIS PROBABILIS QVAM IMPROBABILIS

CODICES ET EDITIONES — Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16111 (XIV in.) f. 38va-6orb. Prologi introductionem praebent : — Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1072 (XVIII) p. 835-85. s:oEd . Kóln ( ?») 1509 ( ?) (RD 40) f. 1v-5v. --xpd . Paris 1578 (RD 122) f. ar-6v. -—UEd . Stralburg 1598 (RD 144) p. 941-944. sd . Strabburg 1609 (RD 162) p. 917-920. zd . StraBburg 1617 (RD 180) p. 917-920. —SBd . StraBburg 1651 (RD 2353) p. 917-920. - Ed . Mainz, IV, 1729 (RD 302) Int. IX p. 27-29.

LIBER, IN QVO DECLARATVR, QVOD FIDES SANCTA CATHOLICA EST MAGIS PROBABILIS QVAM IMPROBABILIS LIBER, IN QVO DECLARATVR, QVOD FIDES MAGIS PROBABILIS QVAM IMPROBABILIS?

CATHOLICA

EST

LIBER, IN QVO DECLARATVR, BABILIS QVAM IMPROBABILISb

QVOD

FIDES

EST

MAGIS

PRO-

LIBER, IN QVO DECLARATVR, BABILIS QVAM IMPROBABILIS^

QVOD

FIDES

SIT

MAGIS

PRO-

DECLARATIO, QVOD FIDES CATHOLICA SIT MAGIS PROBABILIS QVAM IMPROBABILISd PROBATIO, QVOD FIDES QVAM IMPROBABILIS*

CATHOLICA

aT-—Sb

c |— Pla [0 ll Catalogus operum Cusanus d — ARrAs DE LovoLA ; IoHANNES A $. ÁNTONIO

e — Ho 269

EST

MAGIS

PROBABILIS

328

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

Deus cum tua gratia, sapientia, uirtute et benedictione Incipit Liber, in quo declaratur, quod fides sancta catholica

est magis probabilis quam improbabilis. Aliqui christiani et magni in scientia nominati, quod pudenet plorandum est, dicunt, quod fides sancta catholica IX dum est magis improbabilis quam probabilis. Vnde sequitur infamia magna apud infideles, qui ex hoc credunt fidem nostram esse nullam ; et forte aliqui christiani contra dictam fidem sinistre suspicantur. IO

Vlterius aliqui dicunt et asserunt, quod fides est uera, sed

secundum modum intelligendi uidetur non esse uera. Vnde adiuuante sancto Spiritu conabimur, quantum poterimus, ad probandum, quod dicta fides sit et uera et probabilis. Dicunt etiam, quod fides non habet meritum,

cui humana

4 ANrTONIVS DE PARMA, Quaestio : Vtrum intellectus sit actus et forma corporis, cod.

Vat. lat. 6768 f. 165rb (ROL V, 44) ; BARTHOLOMAEVS DE BnvoGis, Quaestiones super Pbysicam, lib. VIII, cod. Vat. lat. 845 f. 149v (ROL V, 46) ; IOHANNES DE IANDVNO,

In De anima lII qu. ?, Venetiis 1561, 282 ; In Physicam VIII qu. 3, Venetiis 1551, f. 108rb ; In Metaphysicam II qu. 4, Venetiis 1554, f. 25v (ROL V, 59) ; MansrLIVS DE PaDva, Defensor pacis, Dictio I c. 4$ 3, c. 5 $$ 10, 11, c. 9 $ 2, ed. ScHorz, 17, 25, 26, 40 (ROL V, 65) ; IoHANNES DE PorLraco, Qwodlibet 1I, qu. 8, cod. Paris, Nat. lat. 15372 f. 35stb (ROL V, 79) ; DvRANDVs DE S. PonciaNo, Prologus in Sententias, qu. 1 nt. 39-40, Venetiis 1586, f. Ava(ROL V,85) ; GERARDVS DE BONONIA, 10 BAR THOSumma, qu. 1 a. 1, ed. DE Voocnr, Les sources, 273 (ROL V, 105).

LOMAEVS DE Bnvors, Quaestiones super. Physicam, lib. II, cod. Vat. lat. 845 f. 62ra (ROL V, 47) ; IouANNzS DE Iaupvxo, In De aniza 1II qu. 7, Venetiis 1561, 282 (ROL V, 59). 14 IoHANNES DE laupvNo In De caelo 1. qu. 34, Venetiis 1552

f. z2t ; In Metaphysicam II. qu. 4, Venetiis 1554, f. 25v ; qu. 5, f. 28r ; XIl,qu. 7, f. 131t ; qu. 15, f. 138r (ROL V, 59) ; THoMas Dx BarLraco, Qwodlibet V', 4, Ed. P. GLonrEUx Paris 1960, 365-366 (ROL V, 82) ; DvRANDVs DE S. PoncraNO, In Sententias, lib. III dist. 24 qu. 3 nr. 9, Venetiis 1586, 258ra (ROL V, 86). 18 GnaEGORIvs MacNvs, Homiliae in Euangelia, 26, PL 76, 1197.

1/3 Deus - improbalilis] oz. &ps,-547L4 1 Aliqui] &ps,-s4mL, fragmentum buius prologi tamquam introductionem Libri -Apostropbe Iunio 1296 Romae conscripti uulgant; kps,-54 banc inscriptionem praemittunt : Articuli fidei sacrosanctae ac salutiferae legis christianae eum eorundem perpulchra introductione, quos Illuminatus Doctor Magister Raimundus Lull (Lullius s,-5,) rationibus necessariis demonstratiue probat. Introductio (add. in articulorum fidei probationem £p); zm Jibrum ita inscribit :Beati Raimundi Lulli Doctoris Illuminati Liber Apostrophe siue de articulis fidei sacrosanctae et salutiferae legis. Introductio in probationem articulorum fidei; L, aec praenotat : Beati Raimundi

Doctoris

Illuminati

Liber de

articulis fidei sacrosanctae et salutiferae christianae legis, in quo articuli fidei probantur demonstratione per necessarias rationes. Introductio in probationem articulorum fidei et - nominati] qui nominantur magni in scientia zz ; et nominati magni in scientia L, 4/5 quod - est] o». z 8 fides — catholica] sancta catholica fides z;L, 6 est] sit zL, probabilis] «ZZ. quod est pudendum et plorandum z 6/*? infamia magna] magna infamia »zL, * ex hoc] propter hoc z ; ideo L, */8 fidem - nullam] quod nostra fides sit nulla z;L, 8/9 contra — suspicantur] male suspicantur contra dictam fidem 7 ; sinistre suspicantur contra dictam fidem L, 10 Vlterius] praeterea L, asserunt] affirmant mL est] sit z;L, 11 uidetur] uideatur zL, 11/12 Vnde Spiritu] ideo eum auxilio sancti Spiritus z;L, 13 ad] add. in marg. probare s,-5, ad probandum] probare z;L, et] oz. Eps,-s,mL,

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA 15

329

ratio praebet experimentum. Et ideo dicunt, quod non est bonum probare fidem, ut non amittatur meritum. Asserentes autem ista et dogmatizantes, quamquam se magnos reputent, et, quod peius est, ab aliis reputentur, ostendunt se manifes-

20

25

30

tissime ignorantes ; quia aut intendunt dicere, quod ipsa fides in se sit | magis improbabilis quam probabilis, et etiam quantum ad Deum, uidelicet quod magis sit improbabile ipsam esse a Deo, quam quod non sit a Deo. Et in hoc casu, nullus debet tali fidei, quae in se et quantum ad hoc, quod sit a Deo, est magis improbabilis quam probabilis, adhaerere ; neque non adhaerendo potest a iusto iudice condemnari ; immo adhaerendo stultus est, eo quod facit contra rationem, improbabilitati adhaerendo et probabilitatem deserendo. Aut intendunt dicere, quod ipsa fides in se est magis improbabilis quam probabilis ;sed probabile est, quod sit a Deo. Et in hoc casu, si probabile est, quod sit a Deo, sequitur, quod ipsa est probabilis. Et si est uerum, quod sit a Deo, ipsa est uera et necessaria ; cum enim Deus sit summa ueritas et sum-

35

ma sapientia, quae non fallit neque fallitur. Ipse dicit ita esse, ergo est uerissimum. Si enim cuilibet experto in sua scientia credendum est, ergo multo plus expertissimo et sapientissimo in omnibus. Neque tertium possunt dicere, utpote, quod ipsa est probabilis, sed quod sit a Deo, hoc est magis improbabile quam

15 est] sit z 185/16 non — fidem] probare fidem non sit bonum L, 16 non — meritum] meritum non amittatur z;L, 16/17 Asserentes — dogmatizantes] illi autem, qui affirmant et docent ista z;L, 17 se magnos] magnes se

Ep51-54 se — reputent] se reputent magnos 7 ; aestiment se magnos L, 18 peius est] est peius zzL, ab — reputentur] aestimentur ab aliis L, 18/19 ostendunt — manifestissime] manifestissime ostendunt se esse IL, 19 aut] uel L, ipsa] oz. L, 20 in se] oz. z 21 uidelicet] ut R magis sit] sit magis zz ipsam esse] quod ipsa sit z;L, 22 quod] zL,; quam R; oz. Kp5,-5, non] add. im marg. esse 5-5, debet] a4Z. adhaerere z;L, 23/24 in — probabilis] est magis improbabilis quam probabilis in se et quantum ad hoc, quod sit a Deo 24 adhaerere] oz. zL, neque] nec &p5-5,7 24/25 neque - adhaerendo] et si non adhaeret non L,, 28 a — condemnari] condemnari 25/26 adhaerendo - est] adhaerendo est stultus z; est a iusto iudice zL, stultus, quod adhaeret L, 26 eo quod] quia L, 26/27 improbabilitati — deserendo] adhaerendo improbabilitati et deserendo probabilitatem 7 ; si adhaeret in se] oz. 7 28 ipsa] oz. L, improbabilitati deserit probabilitatem L, probabile est] sit probabile z7L,4 29 probabilis] 42. in se zz est] sit L, quod] eZ. 30 probabile est] est probabile zL, quod] a4d ipsa L, 32 cum enim] cum z ; nam cum L, ipsa] ozz. 7 31 est!] sit z;L, ipsa L, ita esse] illa esse &p5,-5, ; quod fallitur] 227. et zzL, 33 neque] nec £p*5,-5, 34/35 cuilibet — est] est 34 Si enim] nam si L, illa sit zz ; quod illa sint L,, credendum cuilibet experto in sua scientia z ; credendum est] est credendum L, 37? Neque] Nec expertissimo] experientissimo 55-5, 35 plus] magis zL, tertium — dicere] possunt dicere Neque tertium] tertium non L, Kb5,-54 37/38 est probabilis] sit proutpote] scilicet z; ;nimirum L, tertium 77 38/39 quod - probabile] sit magis improbabile quam probabilis in se zzL 38 est] sit L, babile, quod sit a Deo 7

R 38vb

330 40

45

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

probabile. Cum enim fides catholica iubeat Deum diligi super omnia et perfectiones diuinas ponat in superlatiuo gradu perfectionis, et extirpet uitia, inserendo uirtutes in altiori gradu perlfectionis, qui dari possit, et per consequens sit bona et optima, et omne bonum sit a Deo tanquam a summo bono, sequitur necessario, quod ipsa sit a Deo ; ergo est necessaria. $i autem detur quartum membrum, scilicet quod utroque modo sit magis probabilis, tunc magis apertus est error eorum. Praedicta etiam asserentes ostendunt se ignorare Deum esse, et quid est Deus. Deum autem esse est necessarium et demonstrabile demonstratione magis necessaria, quam sit aliqua demonstratio mathematica. Licet enim non dicant demonstrationem potissimam esse nisi illam, in qua probatur propria passio de proprio subiecto, tamen certum est, quod etiam in tali demonstratione praemissae sunt magis necessariae, uerae et notae, quam

5 A conclusio ; alias ex eis non probaretur, notificaretur aut neces-

sitaretur conclusio. Ergo ratio, quae per propositiones necessarias et substantiales concludet unam conclusionem substantialem, in qua praedicetur aliquid substantiale de subiecto, ut substantia de homine, quae quidem conclusio habeat ita 6o necessario aliquem modum dicendi per se, sicut una praemissarum demonstrationis concludentis passionem de proprio subiecto, erit necessarior quam illa, quae concludet passionem de subiecto ; ut ista : Omne illud, quod per se stat et substat accidentibus, est substantia. Homo stat per se et substat 6 accidentibus ; ergo homo est substantia. A

39 Cum enim] nam cum L, fides catholica] catholica fides z;L, Deum diligi] amare Deum 7L, 40 perfectiones — ponat] ponat diuinas perfectiones zL, 41 inserendo] et inserit L, altiori] altiore L, 42 dari possit] possit dari » ; possit esse I, per consequens] consequenter L, 43 summo] supremo zz 44 sequitur necessario] necessario sequitur zzL,, 4à detur] dicunt L, quod] a44. in z;L, 46 probabilis] improbabilis L., magis — eorum] eorum error est magis apertus z ; error ipsorum est magis apertus La; &psy-s4ml.4 add. et et ex abrupto inserunt integrum textum Libri de ostensione, per quam fides catbolica est. probabilis atque. demonstrabilis, ed. ROL II op.249 41 Praedicta etiam] sed praedicta &p:,-s, Praedicta — asserentes] sed qui affirmant praedicta » ; Verum illi qui affirmant antedicta L, 417/48 se — esse] quod ignorent quod Deus sit z;L, 48 quid] quum £p5;-*, est Deus] Deus sit z ; sit Deus L, 49 Deum - esse] Quod autem Deus sit z;L, 49/30 demonstratione] oz. sed add. in marg. R demonstratione — necessaria] magis necessaria demonstratione &f5,-5,; pet magis necessatiam demonstrationem mL, 50 sit] est L, 50/51 demonstratio mathematica] mathematica demonstratio z;L, 51/52 Licet — illam] nam quamuis dicant, quod potissima demonstratio non sit nisi illa z;L, 92 propria] oz;. R. probatur — passio] propria passio probatur mlLa 53 certum est] est certum zL, 54 sunt] sint zL, 53 aut] uel 7L 56/8? propositiones — substantiales] necessarias et substantiales propositiones zL, 9* concludet] concludit L, 57/88 conclusionem substantialem] substantialem conclusionem zzL, 58 praedicetur — substantiale] aliquid substantiale praedicetur zL, —59ut]sicut L, quidem]om. zl, habeat ita] habet tam L, 61 concludentis] quae concludit L, 62 necessarior] magis necessaria &p5-sL, concludet] concludit L, —63ut]sicut L, per - stat] stat per se z;L,

R 39ta

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

. 33r

. | Ista ratio uel syllogismus est magis necessarius, quam ille, in quo concluditur : Omnis homo est risibilis. Et ista : Omnis figura trilatera est figura. Triangulus est figura trilatera ; ergo triangulus est figura ; ista est magis necessaria ratio, quam 7o illa, in qua concluditur, quod triangulus habet tres angulos. Cuius ratio est, quia substantialia, quae constituunt subiectum, sunt magis de necessitate subiecti, quam accidentia; sicut quartus modus dicendi per se et primus sunt magis necessarii et euidentes, quam secundus. 7; Vlterius admirandum est, cum dicant, quod demonstratio propter quid est, quando concluditur passio de subiecto. Quare hoc dicentes non considerauerunt, quod cum cuilibet subiecto conueniat propria actio sicut propria passio, et propria actio habeat ita necessarias causas et euidentes, sicut propria pas8o sio, et multo plus, si quis bene consideret, quod actio est nobilior passione ? Vt quid non dixerunt demonstrationem potissimam, quando probatur propria actio de proprio subiecto, sicut quando probatur propria passio de proprio subiecto ? Hoc dictum est contra illos, qui tantum arctant et male uoca8; bulum demonstrationis. Resumentes

ergo

unde

sermo

fuit prius,

dicimus,

quod

praedicta dogmatizantes ostendunt se ignorare Deum esse et quid est Deus. Nam manifestato et probato, quod Deus sit | et quid sit, hoc est, quae sunt eius perfectiones et dignitates,

84 Cf. IoHANNES DE PorLrAco, Quodlibet II, qu. 3, cod. Paris, Nat. lat. 15372 f. 551b (ROL V, 79) ; DvRANDvs Dp& S. PonciaNo, In Sententias, lib. III dist. 24 qu. à nr. 9, Venetiis 1586, 258ra (ROL V, 86). HERvEvs NaraLis, Quaestiones de cognitione primi

principii, qu. 8, ed. P. T. SrELLA : Salesianum 22 (1960) 276 (ROL V, 9o). figura trilatera] trilatera figura zzL, 68 figura trilatera] trilatera figura zL, 70 quod] o». R — angulos] vus 69 est — ratio] ratio est magis necessaria L, om.Rp; etc.s-s, —*2 accidentia]accidentaliaL, —$3 quartus — primus] primus

et quartus modus dicendi perse;z

R 39tb

74 secundus] add. et tertius zz —«6 admiran-

dum est] est mirandum zL, —*6 est] sit zzL, — concluditur passio] passio con- dicentes] quare illi qui hoc dicunt z ; igitur illi, qui 16/7? Quare cluditur L, dicunt hoc L4 — quod] z44. actio sit nobilior, quam passio zz — cum] oz. L4, ?8conueniat]conuenit L, —79 ita] tam L4, —causas — euidentes] et euidentes causicut] quam L4, 80 quis — consideret] aliquis bene considerat L, saszzL4, est] sit L, —80/81 quod - passione] oz. 7 ; 81 passione] quam passio L, 81/82 demonstrationem potissimam] potissiVt quid] et quate Eps-547L,

82 probatur mam demonstrationem z/ ;quod potissima demonstratio sit L, 83 probatur — passio] propria passio pro— actio] propria actio probatur zzL,4 arctant — male] et male arctant L, 84 dictum est] est dictum LL, batur zz 86 Resumentes — prius] Ergo redimus ad id, de quo prius fuit sermo, et 7 ; igitur 8? praedicta dogmatizantes] resumimus illud, de quo antea fuit sermo, et L, ostendunt] ostenilli, qui docent praedicta 7 ; illi, qui docent ante dicta IL, 87/88 se — Deus] quod ignorent, quod sit Deus et quid sit Deus 7; dant L, 88 manifestato — sit] quando est quod ignorant, quod Deus sit et quid sit L, 89 sunt] sint manifestatum et probatum, quod sit Deus et quid sit z ; oz. L, eius — dignates] perfectiones et dignates Dei L, m4

R 59va

332 90

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

sequitur articulos fidei christianae non solum esse plus probabiles quam improbabiles ;immo eos esse ueros et necessarios. |

Des. kps,-

Quod autem Deum esse sit necessarium, diffuse alias pro- s,mL bauimus. Nunc autem unica ratione necessaria probamus sic :

95

IOO

105

Bonum et esse conueniunt. Ista est uera, manifesta et necessa-

ria. Nam si detur eius contradictoria, quod bonum et non esse conueniant, sequitur, quod non esse sit esse, et bonum non sit bonum. Inde sic : Bonum et esse conueniunt ; ergo summum bonum et summum esse. Alias, si hoc non sequitur, sequitur sua contradictoria, scilicet : Summum bonum et summum non esse conueniunt,:et alia : Summum esse et non summum bo-

num conueniunt. Ergo summum non esse est esse et non summum bonum est summum bonum ; quod est contradictio. Sequitur etiam aliud impossibile, si summum bonum et summum esse non conueniunt, quod aliquod bonum non summum sit aequale summo. Manifesta ergo et necessaria est ista : Summum bonum et summum

IIO

esse conueniunt. Sed nullum esse est summum,

nisi

sit necessarium, et solum summum bonum et solum summum esse conueniunt ; ergo. summum bonum et solum summum bonum esse est necessarium, et alia ab eo non sunt necessaria.

Tale autem summum est necessarium. II5

bonum dicimus Deum. Ergo Deum esse

Probato, quod sit necessarium summum bonum, scilicet Deum, esse, sequitur quod tale | summum sit aeternum. Alias R 39vb

non esset necessarium neque haberet esse a se, si non esset aeternum ; et si haberet esse ab alio, non esset summum.

120

125

Est etiam infinitum in uirtute. Alias non posset in infinitum durare, cum finitum non possit nisi finitum. Est summe sapiens et summa ueritas. Alias non esset summum bonum, neque ueritas et sapientia essent de genere bonorum neque entium. Est summe simplex. Alias non esset primum simpliciter et per consequens neque aeternum. Est omni perfectione perfectum. Alias non esset summe bonum. Est principium omnium. Alias non esset summum ens neque omnipotens. Est finis omnium. Alias, si omnia ad se non ordinasset, non

130

esset summe sapiens neque summe bonum. 90/91 articulos — probabiles] quod articuli christianae fidei non solum sint magis probabiles »L, ^ 91/92 immo — necessarios] sed etiam quod sint ueri et necessatii z ; sed quod sint ueri et necessarii L,; ad. quod in pluribus libris nostris probamus 5, ; add. quod in pluribus nostris libris probamus 5,-5,; add. quod probamus in pluribus nostris libris zL, ; e£ sic in kpsy-symIa explicit. Introductio ad Librum JApostrobbe. Quae sequuntur uno codice R. continentur 127 Est] et R

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA . 333 Est purus actus. Alias, si in eo esset aliquid potentialitatis, esset 1n eo compositio et naturae diuersitas et non esset simpliciter primum, neque infinitum uirtute. Omnes etiam istae perfectiones et dignitates, scilicet boni-

13; tas, magnitudo, aeternitas, potestas, uirtus, ueritas etc., sunt

in eo realiter. Alias non esset uere magnum summum bonum, neque summum

:

esse.

Omnes etiam istae dignitates sunt una essentia et natura. Alias non esset totum bonum, totum magnum ; | et sic de aliis R 40ota 140 perfectionibus diuinis. Et in hoc omnes, tam scientes, quam

minus scientes, conueniunt, quod Deo attribuunt omnem perfectionem in summo gradu perfectionis. Probato igitur, quod Deus est et quid est, patet articulos fidei esse ueros, cum enim ita sit, quod Deus sit summum bo145 num, infinitum et omni perfectione perfectum, cum impossibile sit esse duo summe bona, summe perfecta simpliciter. Si enim ipsa duo summe perfecta differrent realiter, perfectio, quae esset in uno, non esset in alio ; et sic ex quo in quolibet esset omnis perfectio, in nullo eorum esset omnis perfectio, immo 15o nulla. Si ergo impossibile est esse duo summe bona, simpliciter et summe perfecta, impossibile est esse duos deos ; ergo unum Deum esse est necessarium. Probatus est ergo et necessario primus articulus, scilicet, quod sit unus Deus tantum. 155.

Si etiam Deus est actus purus, infinitus et aeternus, cum

ipse sit summum

bonum,

oportet, quod agat summe

bene

summum bonum, infinitum et aeternum. In omni autem actio-

ne uera et reali oportet dare terminos ueros et reales. Oportet ergo in actione Dei uerissima, nobilissima, actualissima et per16o fectissima dare agentem infinitum, agibilem infinitum et agere infinitum, | quod sit nexus agentis et agibilis. Quae quidem sint distincta sub ratione terminorum, et sint idem in essentia,

cum quodlibet sit infinitum et extra essentiam diuinam nihil possit esse infinitum. Et hoc uidemus in omnibus, quia nulla 165 actio potest esse sine potentia, obiecto et actu, qui est nexus potentiae et obiecti. Sic igitur in actione diuina intrinseca et naturali oportet dare personam producentem, cum actus sint suppositorum, quae non sit producta ab alia, et istam dicimus Patrem ; personam productam,

et istam dicimus

Filium; et

170 personam, quae sit nexus utriusque, quaeab utraque procedat, et istam dicimus Spiritum sanctum. Quare autem sic nominentur istae personae, et quod non sint plures, alibi diffuse probauimus. 173 RAIMVNDVS LvrLvs, Liber de nominibus diuinarum personarum (in Monte Pessulano Aprili 1309 compositus, Gl dm, em ; CA ror, 115; Pla 169a ; cf. J. SrónR : EL: (1957) 52 s.) ; Liber de probatione, quod in Deo sint tres personae et non plures neque pauciores (in Monte Pessulano Aprili 1309 compositus ; Gl en ; CA 114; Pla 170). 171 Spiritum sanctum].s. e/ add. in zarg. Spiritum sanctum R

R 4orb

334

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

Sic ergo habemus probatos quattuor articulos primos, qui 175 pertinent ad diuinitatem, scilicet quod est dare unum Deum et tres personas.

,

,

Si Deus etiam est ens unice necessarium et aeternum, omnia alia sunt creata ab eo. Et sic probatus est quintus articulus, scilicet quod creauit omnia alia.

1830

Cum etiam Deus sit ens summe bonum et summe iustum, ordinauit hominem, qui est naturae rationalis, ex memoria, intellectu et uoluntate constitutus, ad intelligendum, recolen-

dum et diligendum summum bonum, scilicet se ipsum Deum ; et per consequens ad beatitudinem, | cum beatitudo sit inhae185 rere summo bono. Sed summum malum esset, si Deus permitteret amorem suum perire et esse in infinita priuatione et absque continuatione et retributione. Ergo oportet, quod sit alia uita, in qua homo amore inhaereat summo bono; quam uitam gloriam, et merito, appellamus. 190. Patet ergo, quod Deus erit resuscitator et gloriae dator. Et sic declarati sunt septem articuli, qui pertinent ad diuini-

R 4ova

tatem. Deus etiam, cum sit bonus et iustus, non ordinauit hominem

ad mortem, sed ad uitam ; neque poenam infert sine culpa. 195 Cum ergo omnes homines moriantur, oportet culpam fuisse originatam in primis parentibus, in quibus fuerunt omnes homines. Et cum per huiusmodi culpam totum genus humanum sit a fine sibi a Deo indito deuiatum,

et Deus, cum

sit summe

sapiens, non possit frustrari fine, ad quem condidit naturam 200 humanam,

oportet

ponere

recreationem,

per quam

natura

humana ad finem sibi a Deo inditum reducatur. Et cum Deus sit summe iustus et culpa sit infinita, quia contra infinitum, quod declarat poena infinita, et omnis creatura sit finita, nulla creatura potest satisfacere pro ea. Et sic recreatio non potest 205 fieri nisi per Deum, qui est infinitus ; neque recreatio esset suffi|ciens, nisi fieret per Deum, sicut et creatio per Deum est R 4ovb

facta. Sed solus homo debebat satisfacere. Oportet ergo, ut iustitia diuina non obliquetur, Deum naturam humanam assumere, ut in quantum homo, debeat, et in quantum Deus, possit. 210 Et cum relatio amoris uerius fundetur in Deo quam in homine, et Deus requirat ab homine, ut eum diligat in supremo gradu amoris, debet Deus homini supremum gradum amoris impendere, et sic naturam humanam assumere, ut et sic omnis crea-

tura participet cum homine, et omnis creatura habeat finem 215 et perfectionem suam in Deo tanquam in fine perfecto et optimo. Et cum persona Filii sit magis appropriata, ut sit Filius Virginis et Filius Dei, ut in ea sit omnis ratio filiationis, et a

persona Patris et Spiritus sancti tollatur confusio, et proprie182 constitutus] constitutü R 204 recreatio] creatio R

200 natura] materia e£ add. in zarg. uel natuta R

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

335

tates Patris et Spiritus sancti remaneant distinctae et singu220 lares, patent ergo duo articuli primi, qui pertinent ad humanitatem,

scilicet

articulus

recreationis,

et quod

Filius

Dei

debuit incarnari. Cum etiam Deus sit infinitus, et assumptio naturae humanae cum diuina in unitate suppositi et personae sit opus in225 finitum, oportet, quod fiat per Deum. | Et cum talis operatio sit ex summo amore, oportet, quod fiat per Spiritum sanctum, qui est summus amor. Et cum in huiusmodi incarnatione sit persona Filii quae mittitur, et persona

oportet, quod conceptio 230 trinitas operetur, ut sic Filo generatio passiua Ad conceptionem autem

R 41ra

Patris, quae mittit,

sit per Spiritum sanctum ; ut tota Patri approprietur generatio actiua, et Spiritui approprietur conceptio. sequitur natiuitas ; alias conceptio

frustra esset ; si enim non nasceretur homo, non deberet facere

opus recreationis. Cum etiam natiuitas debeat respondere 2535 conceptioni, et conceptio fuerit facta per Spiritum sanctum, et per consequens sine corruptione, ergo et natiuitas debuit esse sine corruptione. Et cum conceptio fuerit nobilissima et supernaturalis, debuit et natiuitas esse nobilissima. Non esset autem nobilissima natiuitas, nisi de Virgine nasceretur, neque 24o supernaturalis, ut sic puritas matris in supremo gradu respondeat puritati et nobilitati nascentis Filii. Sic ergo patent primi articuli pertinentes ad humanitatem, scilicet quod fuerit incarnatus, conceptus de Spiritu sancto, natus ex Virgine. 245 Cum igitur natura humana fuerit assumpta a Verbo in unitate suppositi et | personae, quam quidem personam appellamus Christum, et per consequens natura humana in Christo fuerit exaltata a diuina in supremo gradu exaltationis, debuit natura humana respondere diuinae in supremo gradu humilia25o tionis, oboedientiae et subiectionis. Supremus autem gradus humiliationis, oboedientiae et subiectionis est mors. Ergo mori debuit, ut omnes homines transcenderet in humilitate oboedientiae, reuerentiae, passionis et subiectionis, exhibitae a na-

25;

tura humana naturae diuinae, a qua est sublimissime exaltata. Cum etiam omnis reparatio sufficiens debeat fieri per contrarium, et per peccatum primorum parentum totum genus humanum, quantum ad animas mortuorum, descenderit ad inferos, et mors ascenderit ad uitam, oportuit, quod anima

reparatoris ad inferos descenderet et animas ibidem deten26o torum de inferis erueret, quae facta satisfactione de peccato iniuste ibi detinebantur, ut sicut mors ad uitam ascenderat,

sic uita ad mortem descenderet, ut per praesentiam animae Christi apud inferos fieret dictae satisfactionis, reparationis et 227 huiusmodi] huius (abbreu.) R oportuit] oz. R

230 approptrietur] appropriatur R

258

R 41tb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA liberationis manifestatio ; et specialiter illis | qui fidem habe- R 41va 265 bant in eum et aduentum eius desiderabant. Verum cum per mortem eius fuerit facta de peccato originali satisfactio, facta satisfactione congruo tempore, quo mors esset certa et manifesta, debuit resurgere. Alias Deus fecisset 336

iniuriam

naturae

humanae

in Christo,

si sibi dominaretur

27 mors sine culpa sua, quam non habuit, neque propter alienam, quam iam deleuit. Cum etiam nobilissimae corporali creaturae debetur locus nobilissimus, et cum creatura per Dominum Iesum ad finem debitum sit reparata, debuit ad caelos tanquam ad locum 27 5 nobilissimum ascendere et super omnem creaturam collocari, ut sicut pro praeuaricatione debetur locus infimus, pro reparatione assignetur locus supremus et nobilissimus. Et cum generatio hominum sit ad aliquid ordinata, oportet quod in illo tanquam in fine quiescat, et per consequens finem habeat. Et cum omnis operatio et actus uerius competat supposito et toti quam partibus eius, cum actus sint suppositoo

rum, et homines operentur bonum aut malum, et iustitia Dei

non sit defectiua, oportet, quod homines, qui bene egerunt in corpore et anima, remunerentur in corpore et anima con28 5 iunctis, et puniantur, qui mala | egerunt in corpore et anima ; et sit unum iudicium generale, ad quod omnia alia iudicia reducantur, regulentur et rectificentur. Omnia enim iudicia particularia debent per superiorem iudicem approbari uel reprobari. In quo quidem iudicio erit iudex Dominus Iesus 29 o Christus, qui participat cum utraque partium, inter quas debet esse iudicium, cum sit Deus et homo. Et cum ipse per humanitatem suam uideatur oculo corporali, erit iudicium factum per eum magis manifestum, quia spiritualiter et corporaliter erit

R 41vb

notum, et quia nullus tam idoneus iudex, sicut ille, in quo con29

^

cordant iustitia et misericordia. In Domino autem Iesu est iustitia summa,

cum sit uerus Deus, et misericordia, cum sit

uerus homo, per quod inclinabitur ad miserendum hominibus, cum quibus participat in natura. Sic ergo patent ultimi articuli, qui pertinent ad humanita30 o

tem, scilicet quod mortuus fuerit, descenderit ad inferos, resurrexerit, ad caelos ascenderit, sit iudicaturus bonos et

malos ad gloriam uel poenam sempiternam. Istam autem declarationem, quam breuiter et in summa percurrimus, non fecimus ad hoc, ut esset de principali inten30

^

tione nostra probare articulos | fidei in isto prologo, cum alibi eos diffuse probauerimus, sed ut appareat, quod illi, qui dicunt articulos fidei magis improbabiles quam probabiles, ignorant Deum

esse, et quid est Deus, et uideant, quomodo

294 nullus] fortasse addendum : est add. in marg. R.

308/309 ct uideant — improbabile] oz. sed.

R 42ta

310.

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA 337 oppositum articulorum est irrationabile et improbabile.

Si enim Deus non est, nihil est. Mundus enim se facere non potuit, quia esset, antequam esset. Neque possunt esse entia contingentia, si non est ens necessarium ; quare mundus non potest esse a casu et a fortuna. Si autem concedunt Deum esse, oportet, quod concedant eum esse summum bonum, summe 31; potens, purum actum, omni perfectione perfectum ; alias talis Deus non esset Deus : Si autem concedunt Deus esse talem,

qualem supra descripsimus, habent concedere articulos fidei magis esse probabiles quam improbabiles. Aut habent dicere, quod Deus, cum sit infinitus et purus 320 actus, et sit summum et infinitum bonum et omni perfectione perfectum, non potest in se nec de se aliquid operari, neque habere operationem infinitam et omni perfectione perfectam ; et ita Deus est summus

in essentia, et in operatione nullus,

quia nihil mutaret, neque de se potest operari ; et dedit rebus, 325; quas creauit, uim generatiuam, quam ipse non habet, sicut ipse conqueritur per Isaiam(66, 9), dicens: Ego, qui generationem

aliis tribuo, numquid

ipse sterilis ero ? Et quod Deus,

cum sit omnipotens, non creauit mundum. Et cum sit summe sapiens, non habet in homine finem, ad quem eum creauit. 33o Et quod amantes eum permittit perire ; quod non faceret unus homo particularis, si posset. Neque est alia uita, neque retributio | bonorum et punitio malorum. Neque Deus, cum sit R 4ztb summe iustus, iudicabit inter bonos et malos. Neque est sibi cura, utrum fiant bona aut mala, neque iustitiam suam um33; quam manifestabit. Talem autem Deum dicemus non esse Deum,

nisi forte mathematicum ; et in talem non credimus,

quia non est, neque aliquis debet credere, cum nihil boni faciat et cuncta mala sustineat. Videant igitur sic dogmatizantes, in quanto gaudio mentis 34o possunt

uiuere, auditis et intellectis talibus positionibus et

probabilitatibus, quas ipsi debent concedere de Deo. Et cum credant esse magni in scientia, nihil sciunt, quia sicut si Deus non est, sequitur, quod nihil est, sic si Deus non intelligatur,

qualis in articulis fidei describitur, nihil in mundo neque extra 34; mundum uere intelligitur neque est. Isti etiam quare legunt theologiam et disputant, quia quanto plus loquuntur et disputant, tanto plus conscientias suas et omnes potentias animae et audientium uulnerant, et ad contrarium eius, quod docent, inclinant ? Contraistos dicebat Apostolusad Romanos (1,18) : Reuelatur 350 ira Dei de caelo super omnem impietatem et iniustitiam hominum eorum, qui ueritatem Dei in iniustitia detinent, quia quod notum est Dei, manifestum est in illis ; Deus enim re[uelauit R 42va 324/327 quia nihil — ero] oz. sed add. in marg. R.

327 numquid] ZZ. non R.

*

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA illis. Inuisibilia enim ipsius per ea, quae facta sunt, intellecta 35; conspiciuntur ; sempiterna quoque uirtus eius et diuinitas, ita ut sint inexcusabiles. Et infra (Rom. r,21) : Obscuratum est insipiens cor eorum ; dicentes enim se sapientes esse, stulti facti sunt. 338

Praedicta enim dogmatizantes, cum ex creaturis et factis 36o deberent ad Deum cognoscendum assurgere, iuxta illud Sa-

pientiae (13,5) : A magnitudine creaturae poterit et creator intelligi ex cognitione, si tamen cognitio possit dici, quam habent de creatura, negant creatorem Deum, dicentes mundum esse aeternum, et per consequens non esse aliam uitam,

365 mortem et uitia perpetuantes, uitam et uirtutes priuationi perpetuae indicantes. Quod etiam dicunt, quod fides est uera, sed non secundum

modum intelligendi, implicat contradictionem. Posito enim, quod fides sit magis improbabilis quam probabilis, ipsi scire 37o non possunt, quod sit uera, nisi sciant, quod est a Deo ; et

tunc fides est necessaria et intelligibilissima. Quod insuper addunt, quod fides non habet meritum, cum humana ratio praebet experimentum ; si istud sic insulse et pro qualibet parte fidei acciperetur, non bene diceretur. Clarum 37; est enim, quod humana ratio probat et astruit, quod Deus, cum sit |summum bonum, summe est diligendus. Ergo in diligendo Deum nullus mereretur. Et si dicatur, quod diligere Deum, hoc non est ex fide, tunc sequitur, quod meritum non

est solum ex fide. Vlterius : Si certitudo meriti tolleret meri38» tum, cum

deitati,

humanitas

fuerit

Christi primo instanti,

certa de merito,

numquam

quo

ex

fuit unita

oboedientia,

passione et aliis operibus meritum habuisset. Idem patet de angelis bonis et malis. Vnde fontalis origo meriti et demeriti est a libero arbitrio, cui non derogat meriti certitudo. 38; Posset etiam

dici, quod rationes, quibus fides probatur, non

sunt humanae, cum non incipiant a sensu, na cognitio ; sed procedunt a dignitatibus onibus, quae sunt in Deo et. idem, quod sarie, quod negari non possunt ; propter 39o omnem

a quo incipit humadiuinis et perfectiDeus, et sic necesquod talis probatio

aliam superat et transcendit.

Isti etiam

dicunt

contra

exemplum

Christi, quod dedit

Thomae, cum dixit (Io. 20,27) : Infer digitum tuum huc, et uide manus meas ; et affer manum tuam et mitte in latus

meum, et noli esse incredulus, sed fidelis. Et infra (Io. 20,29) : 395 Quia uidisti me, Thoma,

fauum mellis coram

credidisti.

Etiam

quando

comedit

apostolis (Luc. 24,42). Praeceptum

est

363 AmrsrorELEs, Physica, lib. VIII c. 1-2, 250b - 253b ;AveRRozs, In Pbysicam, lib. VIII, c. 4, Venetiis 1562, f. 341 ; BARTHOLOMAEVS DE BnvoGrs, Quaestiones super Pbysicam. lib. VIII, cod. Vat. lat. 845 f. 149v - 151v (ROL V, 47) ; IOHANNES DE

IaNpvwo, In De caelo I qu. 29, Venetiis 1552, f. 19 (ROL V, 58).

R 42vb

165. LIBERDE FIDE SANCTA CATHOLICA

339

etiam (Deut. 6,5 ; Marc. 12,30) |: Diliges Dominum, Deum R43ra tuum ex toto corde tuo et ex tota animae tua. Et alibi legitur

(Matth. 12,30) : Qui non est mecum, contra me est. Et beatus 4co Petrus in canonica sua (I Petr. 3,15) : Parati omni poscenti reddere rationem de ea, quae in uobis est, fide. Et etiam RrCHARDVS DE SANCTO VICTORE ait primo libro De Trinitate capitulo quarto : Erit itaque intentionis nostrae in hoc opere ad ea,

quae

credimus,

in quantum

Dominus

dederit,

non

4o; solummodo probabiles, uerum etiam necessarias rationes adducere et fidei nostrae documenta ueritatis enodatione et explanatione condire. Credo namque sine dubio, quoniam ad quorumlibet explanationem, quae necesse est esse, non solummodo probabilia, immo etiam necessaria argumenta non dees419 se, quamuis illa interdum contingat nostram industriam latere. Et etiam BokTuirvs ait libro De Trinitate, quasi conclu-

dendo : Fidem sic poteris rationemque coniungere. Et nos alias fecimus librum, in quo probatur, quod posito quod fides probetur, non tamen propter hoc ad naturam, cum 415 fides sic sit habitus intellectus ad intelligendum supra se, sicut caritas est habitus uoluntatis ad diligendum supra se. Videtur autem, quod qui dicunt fidem probari non debere, ut non amittatur meritum, plus se ipsos diligunt, quam honorem Dei et conuersionem infidelium. Et male faciunt, quia 420 DOS sumus | creati non propter nos, sed propter Deum, ut finis creationis nostrae sit in altiori gradu. Et hoc patet per istum syllogismum : Omne ens magis agens agit propter maiorem finem. Sed Deus est ens magis agens ; ergo agit propter maiorem finem. 4:2; Subiectum huius libri est contradictio ; et hoc pro tanto, quia posito, quod fides sit uera, quae data est per Christum Dominum,

Deum

nostrum,

probata est fides. Dicere autem,

quod non est probabilis secundum modum intelligendi, improbata est fides ; et sic oritur contradictio, dicente intellectu :

43o Credo fidem esse ueram, et intelligo, quod non est uera. De isto autem subiecto extrahemus actiones et passiones ad probandum, quod fides est uera. Verumtamen aliquo modo est improbabilis, ut in sequenti patebit. 402 RicHARDVvS DE SANcrO Vicrong, De /rinitate, lib. 1 c. 4, ed. J. RrBAILLIER,

Paris 1958, 89.

411 Bogruivs, Vzrum Pater et Filius ac Spiritus sanctus de diuinitate

substantialiter praedicentur, liber ad Iobannem (De trinitate, I1) (PL 64, 1502) : Fidem, si poteris, rationemque coniunge. 413 Raimundus hic praeprimis ad praecedentem Librum reprobationis aliquorum errorum /Auerrois (op. 164) lectorem remittere

uidetur ; cf. illius libri epilogum, lin. 1248-1251. Cf. etiam Libru de modo naturali intelligendi (op. 161).

108 esse] add. credere R. 406 enodatione] euocatione R. Dicere] 42? Dominum - nostrum] d.deum.n.R 412 sic] R ; Jegendum : si dre R ; forsan legendum : dicendo

404 dederit] dedit R.

R 43tb

v

340

165.LIBER DE FIDE SANCTA

CATHOLICA

DE DIVISIONE HVIVS LIBRI 45;

Diuiditur iste liber in quinque distinctiones, scilicet in ascensum et descensum intellectus, in positiones, in problema-

ta, in syllogismos et in quaestiones. In prima ostendemus, per quem modum intellectus ascendit et descendit per sensum et imaginationem, et ascendit et descendit super sensum et 1ma44» ginationem. In secunda tractabimus de positionibus applicatis fidei, in tanto quod si ipsae sunt uerae, et fides erit uera ; et si non, non. In tertia determinabimus per problemata per se nota de fide. In quarta faciemus syllogismos ad probandum fidem esse ueram. In quinta faciemus quaestiones solubiles, 445 posita fidei ueritate. I

R 43va

De prima distinctione

[De ascensu et descensu intellectus]

Distinctio prima in duas partes est diuisa. In prima parte 45o determinabimus, qualiter intellectus humanus secundum sen-

sum et imaginationem negat fidem. In secunda ostendemus, per quem modum intellectus supra sensum et imaginationem et secundum Deum et sua attributa fidem probat. Et primo de prima. 455

[I. OVALITER INTELLECTVS SECVNDVM SENSVM IMAGINATIONEM NEGAT FIDEM]

ET

Articuli fidei sunt quattuordecim, septem quantum ad deitatem, et septem quantum ad humanitatem. Quoad deitatem : Vnus Deus, Deus Pater, Deus Filius, Deus Spiritus sanctus, 46o Deus creator, Deus resuscitator, Deus glorificator. Quoad

humanitatem : Filius Dei, conceptus per Spiritum sanctum, factus homo in beata Virgine ; natus ex Maria Virgine ; in cruce mortuus ; descendit ad inferos ; resurrexit ; ascendit ad caelos ; iudicabit uiuos et mortuos. 465 Nullus istorum est obiectum sensus et imaginationis. Et

ideo intellectus cum sensu et imaginatione ipsos attingere non potest, cum sint supra naturam sensus et imaginationis.

Et uisus attingit coloratum oculis apertis. Et tunc intellectus in potentia uisiua cognoscit ipsum coloratum, non ima47» ginatum in | illo nunc. Oculis clausis cognoscit ipsum cum imaginatione imaginatum, non sensatum in illo nunc. Et sic intellectus ascendit de sensato ad imaginatum, assumendo

443 nota] nata R

R 43vb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

34r

species, cum quibus facit scientiam. Et ita potest dici de aliis potentiis sensitiuis. 47;

Intellectus

obiectando

sensibilia

et

imaginabilia

causat

scientias siue artes, ut puta mechanicas et liberales. Et sic facit se philosophum per sensibilia et imaginabilia, et determinat naturaliter de corpore mobili. Et quando pungitur per aliud obiectum spirituale, non sensibile neque imaginabile, 48o quoad naturam inferius negat ipsum, cum non sit de sua ratione, ipso existente iudice per sensum et imaginationem tantummodo. Intellectus per sensum et imaginationem, obiectiue stante in regione eorum, descendendo et ascendendo, negat regionem 485 spiritualem, cum non sit sensibilis, neque imaginabilis. Et accidit ei sicut bruto, quod non iudicat de arte mechanica atque liberali et sicut caeco, qui non iudicat de coloribus et huiusmodi. Et ideo talis intellectus sic conditionatus negat fidem esse probabilem naturaliter, quia non desiderat aliam 49o naturam nisi per sensum et imagina|tionem. Et ideo quando supponit, quod fides sancta catholica est uera, implicat contradictionem, quia affirmat omnia, quae sunt secundum sensum

R 44ra

et imaginationem, esse uera ; quae sunt extra, non esse uera.

Quoniam intellectus est habituatus de duobus habitibus, 495 uno inferiori quidem quoad sensitiuum et imaginatiuum, alio uero superiori quoad se et Deum, quandoque agit per habitum mixtum ex his in faciendo iudicium ; ut puta : Ipse intellectus cum sensu iudicat caelum esse incorruptibile, quia non uidit ipsum corrumpi. Et cum habitu superiori cognoscit Deum esse 5oo primam causam et actum purum. Et ideo per ista iudicat mundum esse aeternum, et attribuit Deo potestatem infinitam in duratione, in causando effectum aeternum. Ratione cuius con-

siderat miraculum ; credit quod Deus non habeat potestatem super sensibilia et imaginabilia extra naturam ; ratione cuius o5 negat creationem et Deum immediate agere in istis inferioribus. Propter quae omnia et etiam alia concludit fidem catholicam esse fictam. Vlterius : Intellectus, quia non considerat per sensum et imaginationem bonitatem diuinam habere actum infinitum in 51o bonificando, et sic de magni|tudine in magnificando, potestate in possificando, et sic de aliis, iudicat Deum non esse infiniti uigoris quoad suam bonitatem, magnitudinem etc., sed solum infinitum in duratione aeternando mundum. Declarauimus, per quem modum intellectus negat fidem 515 sanctam catholicam, quoad sensum et imaginationem. In parte autem sequenti intendimus declarare, quomodo affirmat Ipsam. 502/503 Ratione — miraculum] R ;forsan addendum : et 480 inferius] R creationem] aZ. et Deum R 514 modum] oz. R

505

R 44tb

342

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA (II. OVALITER INTELLECTVS SVPRA SENSVM ET IMAGINATIONEM FIDEM PROBAT]

$2 o

325

53 o

535

Intellectus reflectendo se supra suam

naturam

cognoscit

se esse ens spirituale, altius in uigore et uirtute, quam sit ens

sensibile uel imaginabile. Et sic iudicat, quod magis est proportionatum obiectum intelligibile, quam sensibile uel imaginabile. Ratione cuius considerat, quod in inferioribus non est eius finis atque quies, cum ipse sit altior. Vnde propter hoc intendit se facere philosophum cum intelligibilibus superioribus, cognoscendo se et suam naturam et naturam diuinam et eius rationes, denudando se obiectiue ab imaginabilibus et sensibilibus ; et hoc facit, ut possit attingere suum finem et quietem. Intellectus cognoscit necessarium esse, quod Deus sit unus et non plures, eo quia | si essent plures, nullus posset habere rationes infinitas ; neque esset infinitus, cum unus limitaret alium. Et per talem cognitionem iudicat fidem catholicam, quae hoc asserit, esse ueram. De Deo autem suas rationes sic praedicat intellectus : Deus est bonitas optima, magnitudo maxima, aeternitas aeternalissima, potestas potentissima, intellectus intellectissimus, uoluntas uolissima, uirtus uirtuissima,

R 44va

ueritas uerissima, gloria

540 gloriosissima ; et sic de aliis. Aliter non esset perfectissimus neque in summo gradu altitudinis, si priuaretur praedicatione in superlatiuo gradu. Ponit etiam intellectus, quod quaelibet diuina ratio de alia praedicetur tali modo, ut puta : Bonitas optima est magnitudo 545

maxima, et e conuerso ; et sic de aliis. Aliter non existeret in

superlatiuo gradu, et multiplicarent plures essentias, et bonitas non esset magna, aeterna, et sic de aliis, per se, sed per accidens ; et magnitudo esset per aliud bona, aeterna etc. ; et sic est de aliis rationibus. Quod est impossibile, quia Deus esset diminutus, posito, quod in ipso esset accidens, cum acci[dens non sit per se existens. Dum sic intellectus considerat, quod quaelibet ratio diuina cum alia conuertitur, cognoscit, quod quaelibet sic habet sua correlatiua,

555

sicut

intellectus

et uoluntas,

ut

puta

bonitas

bonificatiuum, bonificabile, bonificare, magnitudo magnificatiuum, magnificabile, magnificare, aeternitas aeternificatiuum, aeternificabile et aeternificare, et sic de aliis rationibus, sicut

intellectus habet intellectiuum, intelligibile et intelligere, et uoluntas uolitiuum, uolibile et uelle ; aliter praedicta conuer560

sio esset impossibilis, et Deus non posset esse actus purus conuersionis supra dictae. 535 asserit] asserat R 546 multiplicarent — essentias] R ; forsan Jegenduz : multiplicarentur plures essentiae 954 sicut] sicurus R

R 44vb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

343

. Cognoscit intellectus, quod necessarium est, quod bonificatiuus aeternifactiuus magnificatiuus etc. sint unum suppositum in essentia diuina, et bonificabile magnificabile aeterna565 bile aliud ; et bonificare magnificare et aeternare ab utroque processum aliud ; et quod omnia tria supposita sint una essentia indiuisa, ab omni compositione separata. Sine praedicta distinctione praedicta operatio intrinseca esset nulla, et rationes Dei essent sine natura, uacuae et otiosae ; quod est impos-

57e sibile. | Et ideo intellectus cognoscit fidem ponere ueritatem, quando asserit, immo iubet credere in Deo esse trinitatem. Intellectus cognoscit, quod diuinae rationes aequaliter sunt causae totius uniuersi. Ratione cuius negat mundum esse aeternum ; aliter aeternitas esset maxime causa, quia habet 575 effectum

infinitum

in duratione,

R 45ra

et bonitas diuina non esset

maxime causa, quia non habet effectum infinitum in bonificatione ; et sic bonitas esset diminuta ; sic etiam aliae rationes,

nisi sola aeternitas ; quod est impossibile. Ex quo patet, quod fides ponit uerum. 5:80 Et etiam cognoscit intellectus, quod dignum et iustum est Deum

esse causam

optimam, maximam,

durabilissimam, po-

tentissimam etc. Ex quo consequens est, quod habeat effectum optimatum, maximatum etc. Et talis effectus est humanitas Christi, in qua et cum qua Deus factus est homo ; aliter non 585 esset summa relatio inter causam summam et summum effectum. Ex quo patet fidem asserere ueritatem, cum asserit incarnationem. Intellectus sic factus philosophus, Dei gratia iuuante, cognoscit, quod sic est de aliis articulis, sicut est de praedictis. Et propter hoc iudicat fidem in omnibus, quae 9o ponit, totaliter esse ueram. Et recor|datus autem sibi est intellectus eorum, quae obi- R 45tb

ciebat, quando erat cum inferioribus potentiis in obiecto ligatus. Et tunc cognoscit, quod erat in errore, dicendo mundum esse aeternum, eo quia non cognoscebat eius nouitatem ; et sic 595 de aliis instantiis. Dum sic intellectus cognoscit fidem esse ueram, ex praedictis considerat, si sensus et imaginatio possent hoc impedire. Et statim iudicat, quod non, quia quod est inferius, non potest impedire, quod est superius per naturam et substantiam atque 6oo uirtutem. Et per talem habitum ipse est paratus ad soluendum omnes instantias contra fidem adductas ; et de hoc data est

experientia in aliis libris, quos fecimus.

602 Cf. praesertim : Liber de articulis fidei GApostrophbe) (Gl bo ;CA 87; Pla 78); Disputatio fidei et intellectus (Gl cx ; CA 75 ; Pla 117) ; Liber ad probandum aliquos artieulos fidei catholicae per syllogisticas rationes (Gl d£; CA 96; Pla 124); Liber de peruersione entis remouenda (op. 155) ; Liber reprobationis aliquorum errorum /Auerrois (op. 164).

344

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA II De secunda distinctione

[De centum positionibus]

605

Distinctio ista est de modo intelligendi. Et primo de positionibus, factis ad cognoscendum ea, quae in Deo sunt. Cum

quibus probabimus fidem sanctam catholicam esse ueram, contrahendo positionem tanquam causam ad fidem, ita quod sup6ro posita fidei ueritate positio etiam erit uera. Et primo sic dicemus. I. Suppono, quod Deus est. Et si talis positio mala est, bonum est Deum non esse. Hoc autem bonum non est intelligibile ; ergo probatum est Deum esse ; et hoc est intelligibile. 615 Ad quod sequitur | fidem catholicam esse ueram, quoniam nulla alia fides probat ita bene Deum esse ; ut patet in prima

distinctione et patet in ista et in aliis. 2. Suppono, quod Deus est. Et si positio bona est, absolute plus est de bono quam de malo ; et si non, plus est de malo 620 quam de bono ; quod uero est intelligibile. Ergo probatum est, quod Deus est. Ad quod sequitur, quod fides sancta catholica sit uera. Et si falsa est, suum oppositum est uerum ; ex quo sequitur, quod plus est de malo quam de bono. 3. Suppono, quod ens magis bonum est. Quod si falsum est, 625; ens magis malum est ; quod est impossibile. Magis malum esse conuenit cum non esse, et magis bonum cum esse. Ergo probatum est Deum esse. Ad quod sequitur, dictam fidem esse ueram, cum per ipsam intellectus intelligat Deum esse magis bonum, quam per aliquem alium habitum. 650 4. Suppono, quod nullum malum infinitum potest impedire bonum infinitum. Quod si falsum est, plus potest malum infinitum quam bonum infinitum ; quod falsum est. Ergo Deus est. Et sic ostenditur fidei ueritas, eo quia plus declarat bonitatem Dei esse infinitam, quam alia fides. Et hoc intellectus cum 655 sensu et imagina|tione et natura sua negare non potest. 5. Suppono, quod omnis bonitas infinita habet purum actum infinitum. Et si non est uerum, infinita bonitas impedita est ; quod non est intelligibile. Et sic sequitur, quod pura bonitas infinita habet purum actum infinitum. Quare sequitur, 64o quod fides est uera, quae hoc declarat. Et si non, positio est falsa ; quod est impossibile. 6. Suppono, quod diuina magnitudo sit immensa. Et si non est ita, bonum est, quod sit terminata ; quod non est intelligibile. Ergo prima est necessaria. Ad quod sequitur fidem esse 64; ueram, quia declarat productionem in diuinis cum magnitudine immensa. 606 est] oz. R hominem R

617 ista] add. et in ista R

623 esse]

ER

629 alium] aZ.

R 45va

R 45vb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

345

. 7. Suppono, quod in omni essentia immensa sit actus purus immensus. Et si non, sequitur ipsam esse uacuam et otiosam esse bonum ; quod est impossibile et contradictio. Et ideo pa65o tet fidem esse ueram, quae ponit, quod in productione diuina sit actus purus immensus. 8. Suppono unam solam et singularem aeternitatem esse. Si autem hoc malum est, bonum est, quod singularitas aeternitatis Dei non sit ; quod est falsum. Ergo una singularis aeter655 nitas est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit unum solum ens aeternum | esse.

660

R 46ra

9. Suppono, quod in aeternitate Dei aeternare sit actus purus. Quod si falsum est, uerum est aeternitatem non habere naturam actiuam ; quod est falsum. Ergo aeternare est actus purus. Ergo fides est uera, quae ponit in diuinis aeternare esse actum purum.

IO. Suppono, quod potestas Dei est simpliciter infinita. Et si non, uerum et bonum est ipsam esse finitam. Quod uerum esse est impossibile; ergo est simpliciter infinita. Ad quod 66 ^ sequitur, quod fides est uera, quae ponit ipsam esse infinitam, et non suum oppositum, quod ponit ipsam esse finitam. II. Suppono, quod diuina potestas tantum potest, quantum ipsa est. Si positio falsa est, uerum est, quod aliquo modo est finita ; quod est falsum et impossibile, ut supra probatum 670 est. Ex quo patet fidem esse ueram, quae ponit, quod Deus Pater possit producere Filium ita bonum, magnum etc., sicut ipse est. I2. Suppono diuinam potestatem esse ita potentem, sicut diuinus intellectus. Si non est uerum, uerum est ipsam differre 67 I essentialiter ab intellectu. Quod est impossibile, cum diuina essentia sit indiuisa. Et ex hoc patet fidem esse ueram, quae ponit intellectum diuinum non differre essentialiter a potestate diuina. I3. Suppo|no, quod diuina potestas habeat in se sua correla68 o tiua, scilicet possificans, possificabile et possificare, sicut diuina uoluntas uolitiuum, uolibile et uelle. Et si non est ue-

685

690

rum, sequitur, quod potestas non est per se potens ; quod est impossibile. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, quae ponit ipsam esse infinitam. I4. Suppono, quod diuinus intellectus habeat intelligere infinitum. Et si pono falsum, uerum est diuinum intellectum esse otiosum ; quod falsum est. Quare sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod diuinus intellectus est infinitus, cum habeat sua tria correlatiua infinita. I5. Suppono, quod diuinus intellectus intelligit omnia creata, tam uniuersalia quam particularia. Et si positio illa est 680 sicut] sed eius R

691 tam] cü R

R 46rb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA falsa, bonum est, quod aliquo modo habeat ignorantiam; quod bonum non est possibile. Vnde sequitur, quod fides sit uera, quae ponit diuinum intellectum infinitum esse. 16. Suppono, quod diuina uoluntas tantum diligat suam 695 bonitatem, magnitudinem etc., quantum se ipsam. Et si positio mala est, ergo bonum est, quod ... ; quod est impossibile. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, quae ponit, quod omnes aliae | diuinae rationes habent sua correlatiua, sicut ipsa sua. 70 1I7.Suppono, quod diuina uirtus sit tantum immensa, quan346

R 46va

tum aeterna. Si uero malum est hoc esse, ergo bonum est, quod

75;

710

715

720

725

73o

735

aliquo modo sit finita ; quod est impossibile. Ostenditur igitur fidem esse ueram, quae ponit, quod rationes Dei sunt aequales et aequipotentes. I8. Suppono, diuinam uirtutem esse intrinsece actiuam. Et si malum est, ergo bonum est, quod sit otiosa intrinsece ; quod malum est. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, eo quia ponit, quod est actiua intrinsece, ut patet in diuinis. I9. Suppono, quod quidquid est in ueritate uerissima, est summe uerum. Et si falsum dico, uerum est, quod non est in summa ueritate. Ad quod sequitur fidem esse ueram, cum ponat in ipsa correlatiua summa. 20. Suppono, quod diuina ueritas sit tantum potens, quantum diuinus intellectus. Quod si falsum est, uerum est, quod est diuisa ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, cum ponat positionem esse ueram. 21. Suppono, quod diuina gloria sit tantum potens, quantum diuina uoluntas. Quod si falsum est, bonitas | diuinae gloriae est diuisa ; quod est impossibile. Ad quod sequitur, quod fides est uera, eo quia ponit, quod omnes diuinae rationes sunt idem. 22. Suppono, quod diuina gloria plena sit gloriantis, gloriabilis et gloriare. Et si falsum dico, diuina potestas est in gloria otiosa ; quod falsum est. Quare patet, quod fides uera est, quae ponit, quod gloria plena est, ratione diuinarum personarum. 23. Suppono, quod omne ens magis agens agat distinguendo inter agentem et agibile. Ouod si falsum est, sequitur, quod ens magis agens agit magis confuse ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides uera est, quae ponit distinctionem realem in diuinis. 24. Suppono, quod ens magis distinguens est ens magis concordans. Et si falsum dico, uerum est, quod ens magis distinguens est magis contrarians ; quod falsum est. Vnde sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod diuinae personae, quamquam sint distinctae, sunt una essentia et natura. 697 quod...] R Aic spatium relinquit. lacuna expleri potest. bis uel. similibus uerbis : non tantum diligat suam bonitatem, magnitudinem etc., quantum se ipsam 709 uerissima] uer R $28 agens] oz. R

R 46vb

I65. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

347

25. Suppono, quod in essentia Dei sit concordantia infinita. Et si falsum pono, necessario sequitur, quod in essentia Dei

sit contrarietas infinita aut nihil. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit in finitam concordantiam in diuinis. 749 26. Suppono, quod rationes Dei habeant concordantiam finitam ; quod bonum est falsum. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit quod ipsae rationes haberent concordantiam infinitam, ratione productionis in diuinis. 27. Suppono, quod rationes Dei nullam contrarietatem ha-

R 47ra

74; beant ad inuicem. Et si malum dico, bonum est, quod habeant

contrarietatem ad inuicem ; quod bonum est falsum. Patet ergo fidem esse ueram, eo quia ponit mundum esse creatum, ut rationes Dei aequaliter sint causae et uniformiter. 28. Suppono, quod diuina potestas a contrarietate distare 75o non potest sine concordantia. Et si falsum dico, uerum est, quod distat a contrarietate sine concordantia ; quod non est intelligibile. Quare patet fidem esse ueram, quae ponit, quod distat a contrarietate cum concordantia. 29. Nullum ens est principium infinitum sine principiato 755 infinito. Et si falsum pono, quod est intelligibile non est intelligibile; quod falsum est. Ex quo patet fidem esse ueram, quae ponit in diuinis principiatum infinitum. 30. Potestas infinita non potest principiare possificatum infinitum, nisi de se ipsa. Et si falsum | pono, necessarium est, R 47tb

76o quod id, quod est intelligibile, non sit intelligibile. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit possificatum infinitum in diuinis. 31. In aeternitate Dei non potest esse aeternare, actus medius scilicet, sine distinguere. Et si non est uerum, quod est

765 intelligibile, est ignorabile ; quod falsum est. Quare fides est uera, quia ponit distinctionem in diuinis personis. 32. ..ita bene sicut in diuina uoluntate uel amare inter amatiuum et amatum. Et si pono falsum, in diuina bonitate non est bonificare, neque in uoluntate amare. Ad quod sequi77e tur, quod fides est uera, quae ponit in diuina bonitate bonifi-

care et in diuina uoluntate amare. 33. Suppono Deum esse magis agentem propter finem. Et si falsum

pono,

uerum

est, quod Deus

non

est agens

propter

finem ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, 775 quae maiorem agentiam ponit, ratione trinitatis et incarnationis. 34. Suppono, quod rationes diuinae se habent ad maiorem $740 concordantiam] R zc 739 infinitam] indiuinam R 738 Ad] aut R plura omittere uidetur. saltando. ab una ad alteram concordantiam. In archetypo fortasse legebantur baec uel similia uerba : infinitam. Et si malum dico, bonum est, quod 61 possifidistare] oz. R.— habeant concordantiam — 449 Suppono] ow. R. 767 32...] Initium positionis, quod in R. desideratur, sic recatum] possificato R stitui potest : Suppono, quod in diuina bonitate est bonificare —77? diuinae] de R

*

348

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

finem ... Quod bonum est malum. Patet ergo, quod fides est uera, eo quia ponit maiorem

finem in Deo, ratione trinitatis

78e et incarnationis, creationis, | glorificationis et resurrectionis. R 47va 35. Suppono diuinas rationes esse maiores causas. Et si malum

dico, bonum

est, quod sint causae minores ; quod bo-

num malum est. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, ratione incarnationis,

creationis etc.

78 II

36. Suppono, quod nulla ratio diuina est maior altera. Et si falsum dico, uerum est, quod sunt inaequales ; quod uerum est falsum. Et sic patet, quod fides est uera, cum ponit aeternitatem non esse magis causam aliis rationibus. 37. Suppono, quod in trinitate diuina sint correlatiua aequa-

o

lia, scilicet

o

aeternatiuum,

aeternabile

et aeternare.

Et

si

malum dico, bonum est, quod sint inaequalia ;quod bonum malum est. Quare sequitur, quod fides est uera, quia ponit correlatiua aequalia ; ut patet in diuinis. 38. Suppono, quod diuina potestas et intellectus sint aequa79; les. Et si malum dico, bonum est, quod sint inaequales; quod bonum est malum. Ad quod sequitur fidem esse ueram, quae ponit aequalitatem ipsorum ; et eius oppositum est falsum. 39. Suppono, quod in essentia Dei nulla sit minoritas. Et 8o o si malum dico, bonum est, quod sit ibi minoritas ; quod bonum est falsum. Ad quod sequitur, quod fides est uera et suum | oppositum est falsum, eo quia ponit, quod ipsa non habeat R 47vb naturam producendi intraneam. 40. Suppono, quod intrinseca agentia Dei tantum distat a 8o ^ minoritate, quantum sua existentia. Et si falsum dico, quod uerum

est, est falsum. Quare declaratum

est, quod fides est

uera, eo quia ponit infinitam agentiam in diuinis. 41. Suppono, quod in unitate Dei unire sit actus purus. Et si falsum dico, uerum est, quod unitas diuina non habeat, cum

$10 quo sit pura ; quod falsum est. Et ideo patet, quod fides est uera, eo quia ponit, quod quaelibet diuina persona sit actus purus. 42. Suppono, quod purum unire non est ignorabile. Quod est falsum. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, quia ponit $15 relationem puram in diuinis. 43. Suppono Deum esse ens necessarium. Et si falsum dico, uerum est, quod est a contingentia ; quod falsum est. Patet ergo, quod fides est uera, eo quia ponit necessariam productionem in diuinis... 820 48. Suppono, quod omne esse distat magis a compositione 7*8 finem...] R. ab uno ad alterum finem fere restitui bossunt ; Et si malum dico, asic(?) R 78? Etsic] maiorem productionem] proditionem R 819 positiones omittere uidetur

saltando plura uerba omisisse uidetur, quae sic bonum est, quod non se habeant ad finem 817 a contingentia] agentia R 818/819 diuinis...] cuz desint numeri 44-47, R. quattuor

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA simplificando, quam uerum

est, falsum

componendo.

. 349

Et si falsum dico, quod

est ; quod est impossibile.

Constat

ergo,

quod fides est uera, quia... ... Sit ens perfectum. Et si | malum dico, bonum est, quod

R 48ra

82; sit imperfectum ; quod malum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit Deum perfectum existendo et agendo. 50. Suppono, quod diuinae rationes sint ita perfectae simpliciter, sicut Deus. Et si falsum pono, uerum est, quod sunt

imperfectae, et per consequens Deus ; quod falsum est. Patet 83o igitur, quod fides est uera, quae ponit in qualibet ratione simplificare, sicut in diuino intellectu simplex intelligere, ut puta simplex bonificare, magnificare etc. 51. Suppono, quod diuinae rationes sint naturales. Et si fal-

835

84o

845

85o

sum dico, uerum est, quod sunt a contingentia ; quod est impossibile. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, cum ponat naturam in diuinis. 52. Suppono, quod diuinae rationes habeant communem naturam. Et si malum dico, bonum est, quod in Deo sint multae naturae ; quod malum est. Patet ergo, quod fides est uera, quia ponit, quod diuinae personae sint una natura. 53. Suppono, quod ordo uniuersi est a superiori ordine. Et si falsum dico, uerum est, quod ordo superior est inferior; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod humanus intellectus debet magis stare ad ordinationem secundum intellectum et secundum Deum, quam ad R sensum | et imaginationem. 54. Suppono, quod in essentia Dei sit intranea ordinatio. Et si falsum dico, in toto uniuerso non est ordinatio ; quod falsum est. Constat ergo, quod fides est uera, quae ponit intraneam ordinationem in diuinis. 55. Suppono, quod Deus sit ens magis agens. Et si malum dico, bonum est, quod sit ens minus agens intrinsece, ratione trinitatis ; et

extrinsece,

ratione

creationis,

incarnationis,

glorificationis etc. 56. Suppono, quod quaelibet ratio diuina est ens magis 85$. agens. Et si falsum dico, uerum est, quod Deus est ens minus

agens ; quod falsum est. Patet igitur fidem esse ueram, quia ponit, quod quaelibet ratio habeat bonum actum in agendo. 57. Suppono, quod Deus sit causa uniformiter. Et si falsum 860 dico, uerum est, quod diuinae rationes non sunt causae uniformiter ; quod est impossibile. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod mundus non est aeternus. 58. Suppono, quod Deus sit forma per se simpliciter. Et si falsum dico, uerum est, quod est forma materialiter ; quod est 823 quia...] R. abhinc in mediam positionem 49 saltare uidetur, ut ex textu et numeratione 832 ut puta] R ; /ocus fortasse corruptus — 848 828 sicut] sic R colligi potest intellectum] intellectus R

48rb

350

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

865 impossibile. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod sine materia agit in diuinis et extrinsece, cum agit immediate. | 59. Suppono, quod diuinae rationes conuertantur ad inuicem. Et si falsum dico, uerum, est, quod ab accidente non 87o sunt denudatae ; quod est falsum. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, cum ponat talem conuersionem, ut patet in prima distinctione. 60. Suppono, quod diuinae rationes per actus proprios sint rationes reales. Et si falsum dico, uerum est, quod non sunt 875 rationes reales ; quod est impossibile. Ad quod sequitur fidem esse ueram, quae ponit productionem in diuinis ; quae non posset esse, nisi ipsae rationes haberent actus reales. 61. Suppono, quod Deus non impediat se, neque a superiori neque ab aequali neque ab inferiori impediatur. Et si malum 88o dico, bonum est, quod sit impeditus ; quod malum est. Vnde patet, quod fides est uera, quia ponit, quod Deus agit super naturam creatam et aliquo modo impediri non potest. 62. Suppono, quod nulla ratio diuina aliam impediat in suo opere. Et si falsum dico, uerum est, quod Deus impedit se

R 48va

885 ipsum ; quod falsum est. Et ex hoc patet, quod fides est uera,

quia ponit, quod quaelibet diuina ratio habeat actum purum. 63. Suppono, quod quidquid est in essentia Dei, sit in superlatiuo gradu. Et si malum est, bonum est, quod ipsa essentia

sit inferius ; | quod est malum. Ex quo patet, quod fides est 89o uera, quae ponit trinitatem et incarnationem etc. 64. Suppono, quod omnis actus diuinarum rationum sit in superlatiuo gradu. Et si falsum dico, nulla ratio diuina est essentia diuina ; quod est falsum. Ostenditur ergo, quod fides est uera, quae ponit trinitatem et incarnationem. 89; 65. Suppono, quod Deus sit actus purus. Et si malum dico, bonum est, quod non sit actus purus ; quod est impossibile. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod quodlibet relatum in diuinis est purum. 66. Suppono, quod quaelibet diuina ratio habeat actum 9oo purum. Et si falsum dico, uerum est, quod Deus non est actus purus ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod quaelibet ratio habeat actum purum in productione diuina. 67. Suppono, quod diuinus actus purus sit absolutus. Et si 9o5 malum dico, bonum est, quod sit deterioratus ; quod malum est. Ex quo patet, quod fides est uera, quae ponit, quod quaelibet ratio est absoluta. 68. Suppono, quod praedicatio, quae fit de Deo et de suis rationibus, sit summa.

869 est] om. R

Et si malum dico, bonum est, quod sit

818 fidem] fides R

883 est!] oz. R

R 48vb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA . 351i 916 infima ; quod falsum est. Ad quod sequitur, | quod fides sit uera, quia ponit talem praedicationem esse summam. 69. Suppono, quod de qualibet ratione diuina suus actus secundarius praedicari possit. Et si malum dico, bonum est quamlibet rationem habere actum finitum ; quod malum

R 49ra

est.

915 Ad quod sequitur fidem esse ueram, et eius oppositum falsum, quae ponit, quod habeat actum infinitum. 70. Suppono, quod omnes rationes diuinae sint una essentia diuina.

Et si falsum

dico, essentia diuina est diuisa; quod

falsum est. Ex quo patet fidem esse ueram, quae ponit essen920 tiam diuinam indiuisam esse. 71. Suppono, quod diuina substantia sit ab omni materia et accidente denudata. Et si falsum pono, uerum est, quod est composita ; quod falsum est. Quare patet fidem esse ueram, quae ponit, quod diuina substantia est ab omni accidente 92; et materia denudata. ! 72. Suppono, quod quaelibet ratio Dei sit substantia. Et si falsum dico, uerum est, quod in Deo est accidens ; quod falsum est. Ostenditur igitur, quod fides est uera, eo quia ponit, quod Deus agit immediate sine accidente. 950 73. Suppono, quod quaelibet ratio diuina habeat sua correlatiua. Et si falsum dico, uerum est, quod in Deo nulla est proprietas ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit in diuinis correlatiua, ut patet per productionem

93;

| in diuinis.

R 49rb

74. Suppono, quod in Deo sit infinita proprietas. Et si malum dico, bonum

est, quod diuinae rationes fictae sint ; quod

malum est. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, cum ponat in Deo infinitas proprietates ratione trinitatis. 75. Suppono, quod diuinus intellectus sit intelligens per se. 940 Et si falsum

dico, uerum

est Deum

intelligere successiue;

quod falsum est. Ostenditur ergo fidem esse ueram, cum ponat intelligentem esse unam personam, et sic de intelligibili. 76. Suppono, quod diuina potestas est potens per se. Et si falsum dico, uerum est, quod potest per aliud successiue ; quod 945 falsum est. Ad quod sequitur fidem esse ueram, quae ponit in diuina potestate esse tria correlatiua distincta per se. 77. Suppono, quod diuina potestas non plus potest per aliud, quam per se. Et si falsum dico, in suo fine non quiescit per se ; quod est falsum. Ad quod sequitur, quod fides est uera, 95o quae ponit, quod diuina potestas per se est omnipotens. 78. Suppono, quod Deus nihilo indigeat extra se. Et si malum dico, bonum est, quod sit indigens ; quod malum est. Ostenditur igitur fidei ueritas, quae ponit, quod Deus in agendo extra se non indi|geat medio. 920 esse] est R

922 est] om. R

est] oz. R

944 quod?] et R

R 49va

352

955

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

79. Suppono, quod Deus agat extra se propter se. Et si fal-

sum pono, uerum est, quod totum uniuersum est deformatum

et fini minori dedicatum ; quod malum est. Ostenditur ergo, quod fides sit uera, eo quia ponit, quod Deus agit omnia propter se, ut patet per incarnationem. 960 8o. Suppono, quod Deus est definibilis propter se. Et si falsum dico, uerum est, quod non est cognoscibilis propter se ; quod falsum est. Ergo fides est uera, quae ponit, quod Deus est definibilis propter se, scilicet per actus suarum rationum, ut patet in prima distinctione. 965 8r. Suppono, quod Deus sit tantum cognoscibilis, quantum amabilis. Et si malum pono, bonum est, quod beatitudo beato-

rum sit deformata ; quod malum est. Ex quo patet, quod fides est uera, quae ponit, quod beatitudo est perfecta. 82. Suppono, quod in Deo non est magis neque minus. Et si 97o malum

dico, bonum est, quod Deus non sit simpliciter infini-

tus ; quod malum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit, quod Deus est simpliciter infinitus, ut patet in diuinis personis. 83. Suppono, quod Deus sit immutabilis. Et si falsum dico, 97; uerum est, quod non est aeternus ; quod falsum est. Ex quo patet fidem esse ueram, quae ponit, quod Deus sit aeternus | et immutabilis. 84. Suppono, quod in Deo nihil sit in potentia. Et si malum dico, uerum est, quod Deus non est purus actus ; quod malum 98o est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit, quod ipse est purus actus ; ut patet in diuinis, eo quia sine successione producit. 85. Suppono, quod fides est causa causalissima. Et si malum dico, malum

est, quod sit causa ; quod malum

R 49vb

est. Ex quo

98; sequitur, quod fides sit uera, quae ponit, quod Filius Dei est incarnatus, ut sit causa causalissima, habens effectum causa-

lissimatum. 86. Suppono, quod sit unus effectus unissimus. Et si falsum dico, falsum est, quod sit una causa unissima. Quare patet,

99o quod fides est uera, quia ponit, quod natura humana coniuncta cum diuina est effectus unissimus. 87. Suppono, quod Deus creauit totum uniuersum de nihilo. Et si falsum dico, diuina aeternitas non est aeternalissima;

quod est falsum. Ostenditur ergo, quod fides est uera, quae 995 ponit unam singularem aeternitatem, et non plures. 88. Suppono, quod diuina potestas potest de nihilo absolute aliquid facere. Et si falsum dico, uerum est, quod est impedita; quod falsum est, cum sit infinita. Ad quod sequitur |dem esse ueram, quae ponit, quod qui potest de infinito pro95? dedicatum] didicatum R — 965 quantum] quam R.

aliquid] aliquis R

;

96? est] oz. R.—

997

R 5ora

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

353

rooo ducere infinitum, bene potest de nihilo producere finitum. 89. Suppono, quod Deus agat immediate inferius ad placitum. Et si falsum dico, falsum est, quod sit causa causalissima. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit, quod Deus agat miraculose. 1005 90. Suppono, quod Deus gubernat omnia. Et si falsum pono, uerum est, quod non potest omnia ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit entia creata de nihilo, quae sine gubernatione esse non possent. 91. Suppono, quod Deus sit iustus iustissime. Et si malum roro pono, bonum est, quod sit aliquo modo iniustus ; quod malum est. Quare patet, quod fides est uera, quia ponit iudicium sempiternum bonis et malis. 92. Suppono, quod Deus est misericors perfectissime. Et si falsum pono, uerum est, quod est imperfectus ; quod falsum 1015 est. Ex quo consequens est, quod fides est uera, quae ponit, quod Deus factus homo redemit humanum genus. 93. Suppono, quod plus possumus intelligere Deum per ipsummet, quam per nos. Et si falsum pono, uerum est, quod iniuriatur sibi ipsi ; quod falsum est. Ex quo patet, quod fides 1020 est uera, quae ponit, quod Deus est intelligibilis | per actus R 5orb diuinarum rationum et conuersionem earum. 94. Suppono, quod plus possumus diligere Deum propter ipsum, quam propter nos. Et si falsum pono, bonum est, quod magis quiescamus in nobis, quam in ipso ; quod falsum est. 1025 Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit bonum infinitum et aeternum productum et Deum factum hominem. 95. Suppono, quod Deus intelligat inferiora propter superiora. Et si falsum est, uerum est Deum plus intelligere inferiora superioribus ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod 103o fides uera est, quae ponit, quod omnia intelligat propter se. 96. Suppono, quod quaelibet diuina ratio sit idea perfectissima. Et si malum

dico, bonum

est, quod omnia sint a con-

tingentia ; quod malum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod quaelibet ratio diuina habeat actum 1055

purum.

1

97. Suppono, quod in uia possumus acquirere meritum. Et si falsum dico, nulla idea ideat nos ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod quilibet homo est ideatus secundum operationem eius. 98. Suppono, quod tantum Deus intelligat nos, quantum 1040. sumus et si possumus. Et si falsum dico, ipse totus non ideat nos ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod quilibet | homo est ideatus, remanente libero R sova arbitrio. 1015 consequens] sequens R 1010 aliquo] alio R productum] R 1041 si] R ; forsan omittendum

1019 quo] una R.

1026

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA 104; .99. Suppono, quod diuina sapientia et iustitia aequaliter ... causae ; quod malum est. Ad quod consequens est, quod fides | uera sit, cum ponat ipsa aequalia esse. 100. Suppono, quod sit generalis ressurrectio hominum. Et si falsum dico, uerum est, quod Deus non est simpliciter 105o iustus ; quod falsum est. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit hominum generalem resurrectionem. Probauimus fidem sanctam catholicam esse ueram per centum propositiones, sicut effectus per suam causam probatur ; et hoc taliter philosophiam cum theologia miscendo, quod 1055 intellectus rationabiliter non potest oppositum consentire. 354

III

De tertia distinctione [De centum problematibus]

Ista distinctio est de centum problematibus siue proposi1060 tionibus per se notis, cum quibus intendimus probare fidem sanctam catholicam. Et primo de prima. I. Quod Deus non potest, nihil est. Ergo fides uera est, quia ponit, quod nihil potest Deo resistere. 2. Plus potest Deus creare de nihilo, quam sit quidquid 1065 creatum est. Patet ergo, quod fides est uera, quia ponit, quod nihil est ei subiectum absolutum. 3. Plus potest Deus de nihilo, quam de ente creato, cum sit limitatum Deo. Et quia fides idem ponit, ergo uera | est. 4. Nihil potest impedire potestatem infinitam, cum sit ab1070 soluta. Quare patet, quod fides est uera, quia ponit istud idem. 5. Nihil est subiectum potestatis infinitae. Ad quod sequitur fidem esse ueram, quia idem ponit. 6. Cum peccatum malum sit, potestas diuina non potest id,

cum sit bonitas infinita. Et quia fides ponit hoc, ergo uera 1075 est, et suum oppositum est falsum. 7. Velle infinitum impediri non potest. Ergo fides, cum ponat hoc, uera est. 8. Voluntas infinita potest uelle intelligere infinitum. Et quia fides hoc asserit, ergo uera est. 1080 9. Plus potest Deus per se, quam per aliud. Et quia fides hoc asserit, ergo est uera. IO. Plus potest Deus propter se, quam propter aliud. Et quia fides hoc tenet, ergo uera est. II. Plus potest Deus de se ipso, quam de alio. Et quia fides 1085 ponit hoc, ergo uera est. 1045 aequaliter ... |Quae ;n boc paragrapho a R. nullo spatio relicto omittuntur bic inseri possunt bis fere uerbis : sint causae. Et si malum dico, bonum est, quod non sint aequaliter 1047 ipsa] ipso R 1068 limitatum] forsan addendum : a — 1098 uelle] forsam addendum : et 1079 est] oz. R 1082 ro.] aZZ. propter R

R 5ovb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

3555

12. Plus potest Deus cum se ipso, quam cum alio. Et quia fides hoc tenet, ergo uera est. 13. Plus potest Deus in se ipso, quam in alio. Quare patet, quod fides est uera, quia hoc tenet. 1090 I4. Plus potest Deus per suam bonitatem, quam per aliam. Ergo fides est uera, quae hoc tenet. IS. Plus potest Deus propter suam magnitudinem, quam propter aliam, ut patet in diuinis. Ergo fides est uera, quae | hoc tenet.

1095

R 51ra

IO. Plus potest Deus de aeternitate sua, quam de tempore, cum ipsa possit aeternare. Ergo fides est uera, quae hoc ponit. 17. Plus potest Deus cum sua potestate, quam cum alia. Et quia fides tenet, quod possit possitum infinitum, ergo fides est uera.

1100

I8. Plus potest potestas diuina in intellectu diuino, quam in alio intellectu, cum in ipso habeat posse infinitum. Et quia fides tenet hoc, ergo uera est. I9. Non est, quod impedire possit conuersionem potestatis diuinae,

intellectus et uoluntatis.

Ergo fides est uera, quae

1105 hoc tenet. 20. Non est potestas, nisi possit bonum. Ad quod sequitur

11310.

111;

1120

1122;

1150.

fidem esse ueram, quae hoc credit. 21. Diuina potestas praecedit omnes alias potestates. Et quia fides ponit miracula, ergo est uera. 22. Potestas infinita non potest sibi coaequare effectum. Et quia fides negat aeternitatem mundi, ergo est uera. 23. Nullus terminus attingit posse infinitum. Et quia fides hoc tenet, ergo est uera. 24. Plus potest potestas existendo et agendo, quam cum altero tantum. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia hoc tenet. 25. Potestas Dei absoluta | et ordinata conuertuntur. Et R 5::b quia fides hoc dicit, ergo uera est. : 26. In agente et agibili non est posse sine distinctione. Ergo fides est uera, quia hoc tenet. 27. Plus potest agens concordando, quam contrariando. Quare fides est uera, quia hoc credit. 28. Plus potest agens cum maioritate finis, quam cum minoritate. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia hoc tenet. 29. Plus potest potestas de maiori principio, quam de minori. Et quia fides hoc tenet, ut patet per trinitatem et incarnationem, ergo fides est uera. 30. Posse infinitum non habet extrema finita. Et quia fides — ponit infinitam productionem in diuinis, ergo est uera. 3I. Extra finem ultimum non est posse, ut patet per trinitatem et incarnationem. Et quia fides hoc credit, ergo est uera. 1092 Plus] oz. R

1097 cum!] de aeternitate R

356

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

32. Inter potens et impotens est proportio. Ergo fides est uera, quae hoc tenet. 33. Posse finitum non potest resistere infinito. Et quia fides 113; credit miracula, ergo est uera. 34. Nullum bonum potest resistere suae bonitati. Et quia fides hoc credit, ergo uera est. 35. Nihil potest tantum de malo, quantum de bono. Ergo fides est uera, quia | ponit aliam uitam. R 51va 11040 36. Nihil potest tantum propter credere, quantum propter intelligere. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit, quod credere sit propter intelligere. 37. Nihil potest tantum cum tristitia, quantum cum laetitia. Ad quod sequitur, quod fides est uera, cum ponat plus de 1145 laetitia, quam alia fides. 38. Potestas primitiua, uera et necessaria impediri non potest. Ad quod sequitur, quod fides est uera, cum ponat trinitatem, creationem, incarnationem etc.

39. Nullum intelligere est sine posse. Ergo fides est uera, 115o quae hoc ponit. 40. Nulla summa maioritas habet causam. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae hoc ponit. 41. Posse infinitum et impossibile infinitum idem sunt. Quare fides est uera, quae hoc ponit, ut patet in diuinis. 1155 42. Nihil est in potentia in potestate, quae cónuertitur cum aeternitate. Ergo fides est uera, quae hoc ponit. 43. Posse, quod aeternare est, purus actus est. Fides, quae hoc credit, uera est, cum hoc teneat.

45. Ens, quod non habet posse, propter se non est. Ad quod 1160 sequitur, quod fides est uera, cum hoc tenet.

46. Vbi potestas non est, nihil est. Ergo fides | est uera, R ;1vb quae hoc credit. 47. Nulla potestas potest sine posse. Et quia fides tenet hoc, ergo uera est. 1165 — 48. Quod plus ualet, plus potest. Est ergo fides uera, quia hoc credit. 49. Non posse non impedit posse. Ergo fides uera est, quia hoc tenet. 50. Posse, quod non est finis, non potest esse Deus. Ergo 117o fides uera est, quia tenet hoc. 51. Potestas, quae non est ueritas, non potest esse Deus. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit, quod in Deo potestas et uirtus conuertuntur.

1149 fides] oz. R 1156 aeternitate] aeternare R 1157 est?] aZ4. hoc R 1157/1158 quae — teneat] Cum extus iterationez inconcinnam contineat el numerus 44

desi!, R. a fine propositionis 43 ad finem propositionis 44 saltasse uidetur 1167 Ergo] quia R R ; forsan legendum : teneat

1160 tenet]

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

357

52. Quidquid non potest contra infinitum, est finitum. Ergo 1175 fides est uera, quae hoc ponit. 53. Qui impedit potestatem, impedit et posse. Patet igitur, quod fides est uera, quae ponit posse in diuinis. 54. Nullum ens potest se ipsum producere. Quare patet, quod fides est uera, quae ponit in diuinis agens distinctum ab 1180 agibile. : 55. Nulla relatio infinita potest impediri. Quare patet, quod fides est uera, quae hoc ponit. 56. Qui plus potest, plus est. Ergo fides est uera, quae ponit, quod esse diuinum est sublimissimum, cum ponat Deum 118; esse de Deo. 57. Nulla potestas infinita est successiua. Ostenditur ergo, quod fides est | uera, cum ponat productionem in diuinis

sine successione. 58. Nullum posse in contingentia est laudabile. Ad quod 1190 patens est fidem esse ueram, quia ponit omnia esse creata propter Christum. 59. Extra potestatem diuinam non est posse. Ad quod sequi-

R 52ta

tur, fidem esse ueram, quia ponit posse diuinum esse infinitum. 60. Diuina potestas tantum est intelligibilis, quantum est 1195 amabilis. Ex quo sequitur, quod fides est uera, quia ponit, quod diuinus intellectus et uoluntas sunt unum et idem, cum sint una potestas. 61. In diuina natura nihil est innaturale. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit, quod diuinae rationes sint una 1200 natura.

62. Natura diuina extra aliam naturam omnia potest. Ergo fides est uera, quia ponit, quod extra naturam Deus agat miraculose. 63. Deum in se ipso nihil potest impedire. Ad quod patet, 1205 quod fides est uera, cum ponat, quod omnes rationes diuinae habeant actus puros. 64. In uoluntate Dei nulla potestas potest esse otiosa. Ergo patet fidem esse ueram, cum ponat in productione diuina infinire et aeternare. 1210.65. In essentia Dei non est potestas accidentalis. Quare patet, quod fides est uera, quia ponit, quod in aeternare diuina potestas est actus.

66. Nulla potestas infinita est | effectus. Ex quo patet, quod fides est uera, quia negat mundum esse aeternum. 121; 67. Posse, quod est summa causa, habet summum effectum. Ad quod sequitur, quod fides est uera, cum ponit incarnationem. 68. Summum posse requirit summum signum. Ex quo 1180 agibile] R

1204 Deum] Deus R

R 52tb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA sequitur, quod fides est uera, eo quia ponit Filium Dei esse 1220 incarnatum. 69. In diuina natura nulla uilitas esse potest. Ergo fides est uera, cum ponat infinitum posse diuinum. ) 70. Nullum inferius potest deturpare, quod est superius. 358

Ergo fides, quia hoc tenet, est uera.

122;

ul

71. In Dei substantia non potest cadere additio neque diminutio. Ex quo sequitur, quod fides est uera, cum ponat, quod quaelibet diuina ratio habeat suum actum purum. 72. Tantum, quantum Deus per se est, tantum agere potest. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit productio-

123o nem in diuinis.-

73. Deus contra suum finem non potest agere. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit, quod ipse est propter suum maiorem finem. 74. Vbi Deus non potest, nihil attingit aliud. Ergo fides 123; est uera, quae ponit potestatem Dei esse infinitam. 75. Quod auferret posse infinitum, auferret et potestatem. Ex quo sequitur, quod fides est | uera, quae ponit, quod posse idem est cum potestate in Deo. 76. Posse, quod est nolle, non est Deus. Quare patet, quod 1240 fides est uera, quia ponit, quod posse et uelle in Deo sunt idem. 77. Quia Deus est finis omnium, potest omnia. Ad quod

R 52va

sequitur, quod fides est uera, eo quia tenet, quod Deus creauit

omnia propter se. 78. Potestas nullam causam habens omnipotens est. Ad 124; quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod Deus omnia potest. 79. Potestas sine suis correlatiuis non potest. Quare patet, quod fides est uera, quia ponit trinitatem. 80. Posse infinitum non habet resistentiam. Ex quo sequitur, 125o quod fides est uera, quia ponit operationem in creatis supra naturam.

81. Qui potest de infinito, omnia potest. Idcirco fides est uera, quae ponit, quod Deus potest immediate omnia. 82. Non est posse super infinitum. Ad quod sequitur, quod 1255 fides est uera, quae ponit, quod plus potest Deus agere, quam quodcumque creatum pati possit actu, ut puta per miraculum. 83. Nulla potestas finita ordinat infinitam. Ex quo sequitur, quod fides est uera, quia ponit ordinem super sensibilia et imaginabilia. 1260 | 84. Nulla potestas est infinita sine actu infinito. Patet igitur fidem esse ueram, quae ponit posse, scilicet infinire et aeternare, esse idem.

85. Nulla materia potest pati purum actum infinitum. Ex 1223 70.] add. nulla R. cofi.; ponit R

1235 est] oy. R— 1242 quod?] quia R— 1232 potest!]

R s2vb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA . 359 quo patet, quod fides est uera, quia ponit Deum agere super 1265 materiam immediate. 86. In«nullo posse infinito accidens esse potest. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia ponit Deum posse sine aliquo accidente. 87. Nullum posse infinitum est informe. Ergo fides est uera, 1270 quae ponit Deum ab omni materia et accidente denudatum. 88. Nulla potestas contra finem bonitatis est bona. Et idcirco fides uera est, quae tenet hoc idem. 89. Sicut aeternare praecedit, sic potestatis purus actus praecedit entia omnia, quae sunt in potentia, et etiam quae 1275; fuerunt. Ad quod sequitur fidem esse ueram, quae ponit mundum esse nouum. 90. Sicut praecedit diuina potestas potestates maiores, sic et minores. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit, quod diuina potestas praecedit generationem et corruptionem 1280 et motum earum. 91. Inter potestatem infinitam et bonitatem infinitam non

1285

1290

1295

1300

1305

est contrarietas. Ergo fides est uera, | quae ponit contrarietatem omnem esse finitam. 92. Inter esse et non esse non est posse. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae ponit Deum esse remotum a contradictione et peccato. 93. Actus purus non est inter maius et minus. Ergo fides est uera, quae ponit, quod solus Deus est actus purus. 94. Nulla potestas infinita indiget finita. Ex quo sequitur, quod fides est uera, quia ponit, quod Deus non indiget operatione extrinseca, ut patet in diuinis. 95. Extra potestatem aeternitatis Deus non habet actum. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia hoc ponit. 96. Posse infinitum non est ad malum. Ergo fides est uera, quae ponit, quod mundus non est aeternus. 97. Plus cognoscit Deus in potestate sua, quam uniuersi lingua enarrare possit. Vnde sequitur, quod fides est uera, eo quia hoc credit. 98. Qui contra infinitam potestatem peccat, afflictionem infinitam expectat. Ergo fides est uera, quae hoc credit. 99. Vbicumque est infinire, est posse. Ex quo sequitur, quod fides est uera, quia credit trinitatem. 100. Nulla potestas infinita errat in iudicio. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quia cre|dit iudicium generale post resurrectionem hominum fieri sine omni imperfectione. Probauimus fidem sanctam catholicam cum centum problematibus. Ex quibus nihil firmum neque uerum sequitur, posita fidei falsitate.

1287 est] oz. R.

1288 est!] oz. R

R 53ra

R 531b

360

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA IV

1310

De quarta distinctione

[De syllogismis]

Distinctio ista est de syllogismis contractisad fidem sanctam catholicam tamquam ad effectum, ut cum ipsis probetur eius ueritas, et eius oppositi falsitas omnibus patefiat. Et primo 1315 dicemus de syllogismis, cum quibus probatur diuina trinitas. (I. DE DIVINA TRINITATE)

I. Omne ens unissimum agit unissime propter maiorem finem suae unitatis. Sed Deus est ens unissimum; ergo agit unissime propter maiorem finem suae unitatis. Ad quod sequi1320 tur, quod fides est uera, quae hoc tenet, uidelicet quod in diuina unitate sint sua tria correlatiua, ut puta unissimans,

de se ipso toto producit unissimatum,

1525;

1330

1335

1340

134;

qui

et ab utroque unissi-

mare procedens per unissimam relationem distinctam, ipsis existentibus una unitate indiuisa. Aliter Deus non esset ens unissime unissimans. | 2. Nullum ens est operalissimum, nisi producat de se operalissimatum. Operatio est operalissimare ab utroque procedens. Sed Deus est ens operalissimum ; ergo producit de se operalissimatum, ab utroque procedente operalissimare. Et quia fides hoc tenet, ergo est uera. Operatio est operalissima, quia operalissimans in superlatiuo gradu est agens, de sua essentia producendo operalissimatum, operalissimare existente puro actu, et ipsis tribus remanentibus quolibet in suo numero proprio, ipsis tribus remanentibus, essentia indiuisa. Alio modo Operatio operalissima esse non posset. 3. Omne ens optimum agit optime propter maiorem finem suae optimitatis. Idcirco fides est uera. Maior finis autem optimitatis esse non potest, nisi quod optimans de se ipso producat optimatum, ab utroque optimare procedente, istis tribus idem per essentiam distinctis in personis, ab omni confusione denudatis. 4. Nullum ens maximum agit maxime propter maiorem finem suae maximitatis, nisi producat de se maximatum intrinsecum, ab utroque | procedente maximare. Sed Deus est ens maximum ; ergo agit maxime propter maiorem finem suae unitatis. Ex quo patet fidem esse ueram. Maior finis autem maximitatis esse non potest, nisi maximans producat de se ipso maximatum, ab utroque maximare procedente, qualibet 1312 contractis] contrarietates R 1314 primo] post R sed add. in marg. R.; forsan legendum : operatione quae 1333 esse] oz. R addendum : autem

1327 Operatio] oz. 1330 Operatio] forsan

R 53va

R 53vb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA 36r persona in suo proprio numero remanente, ut relatio eorum 13550 Sit maxima, ab omni mutatione remota.

2355

5. Omne ens aeternalissimum agit aeternalissime propter maiorem finem suae aeternitatis. Sed Deus est ens aeternalissimum ; ergo agit aeternalissime propter maiorem finem suae aeternitatis. Ostenditur ergo, quod fides est uera, quae hoc tenet. Maior autem finis aeternitatis esse non potest, nisi aeternans, qui est tota aeternitas, de toto seipso producat aeternatum, aeternare procedente ab utroque, existente puro actu,

1360

1365

1370

quolibet supposito remanente in ... est elongata. 6. Nullum ens est potentissimum, nisi agat potentissime propter maiorem finem suae potestatis. Patet ergo, quod fides est uera, quae hoc tenet. Maior autem finis potestatis esse non potest, nisi ipsa potestas sit |una essentia indiuisa, habens in se sua correlatiua, cum quibus est idem, ita quod potentissimans sit distinctus, et sic de potentissimato et potentissimare, ut distinctio per relationem sit potentissima. 7. Omne ens intellectissimum agit intellectissime propter maiorem finem sui ipsius. Sed Deus est ens intellectissimum ; ergo agit intellectissime propter maiorem finem sui ipsius. Ergo fides est uera, quae tenet idem. Maior autem finis intellectus est, quod agat tantum propter se ipsum quantum ipse est, ut puta, quod intelligens, existens idem, producat de se ipso ipsum intellectuatum, coniunctum per intelligere ab utroque ipso intellectu processum. Non quod intelligens reflectat

R 54ra

se supra se, ut sit intellectus et intelligens ; immo manet in

suo numero distinctus, actiuans, quoniam nullum ens agit se ipsum ; et sic de producto, quoniam nullum productum producit se ipsum. Et hoc sic esse oportet, ut relatio et distinctio sint in superlatiuo gradu, et ista tria correlatiua sint idem per essentiam. 1380 8. Nullum ens uolissimum agit uolissime propter maiorem finem sui ipsius, nisi | de se ipso toto producat uolissimatum et uolissimare, procedens ab utroque. Sed Deus est ens uolissimum ; ergo agit uolissime propter maiorem finem sui ipsius. Ergo fides est uera quae hoc tenet. Maior autem finis uolun1385 tatis est, quod agat tantum propter se, quantum ipsa est, ut puta, quod uolens existens idem cum ipso uolito per essentiam producat de se ipso ipsum uolitum, coniunctum per uelle ab utroque procedens. Non quod uolens reflectat se supra se, ut sit uolitus; immo permaneat in suo numero distinctus et 1390 actiuans, quoniam nullum ens agit se ipsum ; et sic de producto, quoniam nullum productum producit se ipsum. Et hoc esse 1375

in...] Quae bic desiderantur, sic fortasse restitui possunt : 1358 quolibet] quilibet R 1361 finis] aZZ. autem R suo numeto ; et sic relatio eorum ab omni mutatione 1371 est] oz.R.

R s4tb

362

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

oportet, ut distinctio et relatio sint in superlatiuo gradu, et ista tria correlatiua sunt idem per essentiam. 9. Omne ens uirtuosissimum agit uirtuosissime propter 1395 maiorem finem suae uirtutis. Sed Deus est ens uirtuosissimum

1400

;

ergo agit uirtuosissime propter maiorem finem suae uirtutis. Ergo fides est uera, quae ponit hoc idem. Maior finis autem uirtutis esse non potest, nisi ipsa haberet in se ipsa tantam agentiam propter se, quanta | ipsa uirtus est. Ex quo patet, quod in ipsa est agens uirtuosissimans, de se producens uirtuo-

sissimatum,

ab utroque

procedens

uirtuosissimare,

R 54va

quolibet

distincto ab alio, ut relatio sit realis, ab omni uitio disparata. Et ista tria sunt. unum in essentia. 10. Nullum ens uerissimum agit uerissime, nisi agat propter 1405

I41O

maiorem finem suae ueritatis. Sed Deus est ens uerissimum ;

ergo non agit uerissime, nisi agat propter maiorem finem suae ueritatis. Propter maiorem autem finem suae ueritatis agere non potest, nisi unissimans de se ipso toto producat unissimatum, et unissimare coniungens ab utroque procedat, istis tribus idem per essentiam, et distinctis per suppositum et per personas reales, ut relatio sit suprema et denudata ab omni falsitate.

1415

Ergo, cum

hoc uerum

sit per summam

ueritatem,

fides erit uerissima, quae hoc ponit. 1r. Omne ens gloriosissimum agit gloriosissime propter maiorem finem suae gloriae. Sed Deus est ens gloriosissimum ; ergo agit glorio|sissime propter maiorem finem suae gloriae. Sed Deus est ens gloriosissimum ; ergo agit gloriosissime et propter

R s4vb

maiorem finem gloriae. Ad quod sequitur, quod fides uera sit, 1420

quae hoc tenet. Maior autem finis gloriae non potest esse, nisi per totam essentiam ipsius gloriae sint idem agentia et finis, ut agens sit ipsa agentia et ipse finis ; et sic de agibili et agere; remanente per distinctionem relatione agentiae inconfusa. I2. Ens nullum est infinitum, nisi agat infinitissime propter

1425 maiorem

finem suae infinitatis. Sed Deus est ens infinitum ;

ergo agit infinitissime propter maiorem finem suae infinitatis ; ergo fides, quae hoc tenet, uera est. Maior autem

1430

I455

finis infini-

tatis non est sine infinire absoluto, et per consequens infiniente et infinito, ut infiniens de toto se ipso sit sufficiens, ut producat infinitatum, et ista insimul infinire tamquam actum purum, quolibet remanente in suo actu puro, ut relatio sit infinita. I3. Omne ens simplicissimum agit simplicissime propter maiorem finem suae simplicitatis. Sed Deus | est ens simplicissimum ; ergo agit simplicissime propter maiorem finem 1410 idem] forsan addendum : remanentibus infiniens] finiens R

— suppositum] supposito R — 1429

R 55ra

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

5363

suae simplicitatis. Ad quod sequitur, quod fides est uera, quae hoc credit. Maior autem finis simplicitatis esse non potest, nisi habeat in se ea, quae sibi competunt, scilicet quod sit conuersus ille finis cum simplificante, simplificato et simplificare, ut 1440 in puro actu sit permanens ; et sic de suis correlatiuis.

1445

145o

145;

1460

1465

I4. Nullum ens est singularissimum, nisi agat singularissime propter maiorem finem suae singularitatis. Sed Deus est ens singularissimum ; ergo agit singularissime propter maiorem finem suae singularitatis. Ergo fides est uera, quae hoc credit. Maior finis autem singularitatis esse non potest, nisi habeat in se ipsa ea, quae sibi competunt, scilicet quod ille finis sit conuersus cum singularificante et singularificato, et singularificare in puro actu sit permanens ; et sic de suis correlatiuis. I5. Omne ens necessarissimum agit necessarissime propter maiorem finem suae necessitatis. Sed Deus est ens necessarium ; ergo agit necessarissime propter maiorem | finem suae necessitatis. Ergo fides est uera, quae ponit idem. Maior autem finis necessitatis esse non potest, nisi necessitans producat de se ipso necessitatum, necessitare ab utroque processo, quolibet in suo proprio numero permanente, ab omni contingentia separato, ut relatio eorum sit realis et necessaria, et per consequens distinctio. 16. Nullum ens perfectissimum agit perfectissime propter maiorem finem suae perfectionis, nisi producat propter se et in se et de se et per se perfectissimatum, perfectissimare ab utroque processo. Sed Deus est perfectissimus ; ergo non agit perfectissime, nisi producat propter se, in se, de se et per se perfectissimatum ; ergo fides est uera, quae hoc tenet. Maior finis perfectionis esse non potest, nisi quodlibet relatum sit in suo numero permanens et ab alio distinctum, et quod talis finis nullo extrinseco indigeat. 17. Omne ens naturalisimum agit naturalissime propter maiorem

finem suae

naturae.

Sed Deus

R 55rb

est naturalissimus;

ergo agit naturalissime propter maiorem finem suae naturae. 147o Idcirco fides est uera, quae hoc tenet. Maior uero finis naturae

non potest esse, nisi naturalissimans sit | permanens in suo proprio numero ; et sic de naturalissimato et naturalissimare,

quolibet a nomine sine numerali disparato, ut natura relationis non sit deformata. I8. Nullum ens principialissimum agit principialissime, nisi 1475; producat de se, in se, propter se et per se principialissimatum. Sed Deus est principialissimus ; ergo non agit principialissime, nisi producat de se, in se, propter se et per se principialissi-

1439 simplificante — simplificare] simplicitante simplificato et simplificatore R 1473 a — numerali] a noie sine (uel. siue) nu'ali R ; /ocus 1456 eorum] earum R obscurus , forsan legendum : a nomine sine numero

R 55va

364 1480

1485

1490

1495

1500

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

matum. Ergo fides est uera quae hoc tenet. Maior autem finis principii esse non potest sine primitiua, uera et necessaria relatione, ob omni materia et accidente separata. I9. Omne ens ordinalissimum agit ordinalissime propter finem maiorem sui ordinis. Sed Deus est ordinalissimus ; ergo agit ordinalissime propter maiorem finem sui ordinis. Ad quod sequitur, quod fides sit uera, quae hoc credit. Maior autem finis ordinis esse non potest, nisi ordinalissimans per suum proprium numerum sit actiuans siue generans, et ordinalissimatus per suum proprium numerum sit genitus ; et sic | de ordinalissimare, per suum numerum inspiratus. Aliter destrueretur ordo relationis, priuata distinctione. 20. Nullum ens concordalissimum agit concordalissime, nisi agat propter maiorem finem suae concordantiae. Sed Deus est concordalissimus ; ergo agit propter maiorem finem suae concordantiae. Ergo fides uera est, quae hoc tenet. Maior finis

R 55vb

concordantiae esse non potest, nisi concordalissimans, concordalissimatum et concordalissimare concordent essentialiter,

quolibet tamen ab alio distincto per relationem supremam. Probauimus per syllogismos primitiuos, ueros et necessarios fidem sanctam catholicam esse ueram. Et si oppositum fidei poneretur in uero, nullus istorum syllogismorum esset primitiuus, uerus, necessarius.

(II. DE DIVINA INCARNATIONE)

1505

I. Omne ens unissimum est causa unissima. Deus autem est ens unissimum ; ergo est causa unissima. Idcirco fides sancta catholica est uera, quae hoc tenet. Talis uero causa non potest esse unissima sine effectu unissimo, cum relatiua | se habeant. R 56ra

1510

D5/15

1520

Iste autem effectus est humanitas Christi, per quam est factus homo, unissimatus, proportionatus suae causae. 2. Nullum ens est operalissimum sine effectu operalissimato. Sed Deus est ens operalissimum ; ergo oportet, quod habeat effectum operalissimatum. Et talis effectus est humanitas Christi, quae cum Filio Dei est coniuncta, tali materia sic coniuncta existente centro et fine totius creaturae ; ad quod sequitur, quod fides est uera. 3. Omne ens optimum est causa optima. Sed Deus est ens optimum ; ergo est causa optima. Ex quo sequitur effectus optimatus, ut puta humanitas Christi in optimitate Filii Dei coniuncta. Ergo fides est uera, quae ponit effectum illum esse talem. 4. Nullum ens maximum est causa maxima sine effectu maximato.

Sed Deus est ens maximum ; ergo non est causa

1503 ens] oz. R

1507 quam] quod R

I65. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA 365 maxima sine effectu maximato. Talis autem effectus est humanitas Christi, cum natura diuina coniuncta ; quod est effectus

maximus ; et quod Deus sit factus homo ; et quod in facie eius 1525 beati cognoscunt omnia sensibilia et imaginabilia ; et | quod natus sit de Virgine matre, scilicet de Maria. Ergo fides est uera, quae omnia ista credit. 5. Omne

ens aeternalissimum

R 56tb

est causa durabilissima. Sed

Deus est ens aeternalissimum ; ergo est causa durabilissima. 1550 Et quia causa non est sine effectu, oportet, quod habeat effectum durabilissimum. Talis autem effectus est Christi humanitas, sustentata et durata in diuina deitate, et sic de dura-

tione uirginitatis beatae Mariae post partum et ante partum. Ergo fides est uera, quae firmiter tenet ista. 1555. 6. Nullum ens potentissimum est causa potentissima sine effectu potentissimato. Sed Deus est ens potentissimum ; ergo non est causa potentissima sine effectu potentissimato. Oportet igitur, cum Deus sit causa potentissima, quod sit aliquis effectus potentissimatus. Et talis est humanitas Christi. Ergo 154o patet fidem esse ueram, quae tenet istud idem. 7. Omne ens intellectissimum est causa intellectissima. Sed Deus est ens in|tellectissimum ; ergo est causa intellectissima. Et Christus est eius effectus intellectissimatus,

R 56va

ratione cuius

intelligit omnia entia creata. Apparet igitur, quod fides est 1545 uera, quae ponit hoc idem. 8. Nullum ens uolissimum est causa uolissima... Oportet igitur ipsum habere effectum uolissimatum, scilicet Christum,

Deum hominem, super omnes creaturas amatum. Est igitur fides uera, quae iubet hoc credere. 1559. 9. Omne ens uirtuosissimum est causa uirtualissima. Sed Deus est causa uirtualissima ; ergo habet effectum uirtualissimatum. Talis autem est Christus, super omnes uirtutes exaltatus. Ergo fides est uera, quae ponit hoc idem. IO. Nullum ens uerissimum est causa uerissima sine effectu 1555 uerissimato. Sed Deus est ens uerissimum et causa uerissima. Necesse est igitur, quod habeat effectum uerissimatum. Et talis est humanitas Christi, uerissimi Dei et uerissimi hominis.

II. Omne ens gloriosissimum est causa gloriosissima. Sed Deus est ens gloriosissimum ; ergo est causa gloriosissima. 1560 Habet igitur effectum gloriosissimatum, cum | causa non sit sine causato. Talis autem effectus est Christus, gloriosissimus Deus et gloriosissimus homo. Et quia fides omnia ista tenet, ergo est uera.

I2. Nullum

ens sanctissimum

est causa sanctissima sine

1523 effectus] oz. R 1528 durabilissima] diuinabilissima R 1546 uolissima...] Quae hic desunt, ita fere restituenda uidentur : sine effectu uolissimato. Sed Deus est ens uolissimum et causa uolissima 1550 uirtualissima] R 1557 est] om. R uerissimi] uerissimus R

R 56vb

366

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

1565 effectu sanctissimato.

Sed Deus est ens sanctissimum

et est

causa sanctissima ; ergo habet effectum sanctissimatum. Et talis effectus est Christus, sanctus sanctorum. Et quia fides tenet hoc, idcirco est uera.

I3. Omne ens summum est causa summa. Sed Deus est ens 1570 summum et causa summa ; ergo habet effectum summum. Et talis effectus est Christus, in summo

ente sustentatus homo.

Ergo fides est uera, quae id tenet. 14. Nullum ens perfectissimum est causa perfectissima sine effectu perfectissimato. Sed Deus est ens perfectissimum ; 157; ergo est causa perfectissima ; ergo habet effectum perfectissimatum. Et talis effectus est Christus perfectissimus, mundus ab omni peccato et per consequens ab omni imperfectione. Ergo fides est uera, quia hoc credit. IS. Omne ens concordalissimum est causa concordalissima. 1580 Sed Deus est ens concordalissimum ; ergo est causa concorda|lissima ; oportet ergo, quod habeat effectum concordalis-

15385

R 57ra

simatum. Et talis effectus est Christus, homo in summa concordia cum Deo, unicus in supposito. Et quia fides credit hoc, ergo est uera.

I6. Nullum Sed Deus est simum. Talis sima deitate,

ens est causa dignissima sine effectu dignissimo. causa dignissima ; ergo habet effectum dignisautem est Christus, homo sustentatus in dignispropter quod est dignissimus effectus. Et quia

fides credit hoc, ergo est uera.

1590

I7. Omne ens singularissimum est causa singularissima. Sed Deus est ens singularissimum ; ergo est causa singularissima. Ergo oportet aliquem effectum esse singularissimum. Et talis est Christus, singularis creatura diuinitati coniuncta singularissima coniunctione. Et quia fides hoc credit, ergo est uera. 1595. I8. Nullum ens principialissimum est causa principialissima sine effectu principialissimato. Sed Deus est causa principialissima ; ergo habet effectum principialissimatum. Et talis est Christus, in summo principio sustentatus. Et quia fides hoc ponit, ergo uera est. 1600 I9. Omne ens ordinatissimum est causa ordinatissima. Sed Deus | est ens ordinatissimum ; ergo est causa ordinatissima ; R 57t:b

et si sic, ergo habet effectum ordinatissimatum. Christus

dominus,

assumptus

ad

deitatem.

Et

Et talis est quia

fides

ponit istud, ergo uera est. 1605

20. Nullum ens finalissimum est causa finalissima sine effectu

finalissimato. Sed Deus est ens finalissimum ; ergo est causa finalissima ; ergo habet effectum finalissimatum. Et talis est

1563 sanctissimum] add. ergo R 1368 est] o». R 1874 effectu perfectissimato] effectum perfectissimatum R . 1578 est] oz. R 1583 cum] cori., om. R 1583 effectu dignissimo] effectum dignissimum R 1604 est] oz. R

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA Christus

homo,

in summo

fine et summo

ente

. 367

finalissimo

sustentatus. Ergo fides est uera, quae ponit idem. 16:10

Probauimus

fidem

sanctam

catholicam

esse ueram,

cum

ponat causam in superlatiuo gradu et effectum proportionatum ei in genere effectus. Et etiam potest probari idem quantum ad creationem, glorificationem et resurrectionem ; et sic

de aliis articulis, inaestimabiliter nobilibus et super sensum 1615 et imaginationem uerissimis per summam ueritatem. V De quinta distinctione

[De centum quaestionibus] Distinctio ista est de centum quaestionibus solubilibus, 1620 posita fidel ueritate inconcussa. Quae non possent solui, si quis fidem falsificaret. Et ideo intendimus probare fidem in soluendo quaestiones. Et primo | de prima. I. Vtrum Deus sit ? Dicitur, quod sic, posito quod fides sit uera,

cum

attribuat

Deo

conditiones,

R 57va

sine quibus esse non

1625 potest. Et si suum oppositum est uerum Deus non est, cum non habeat conditiones, quas oportet ipsum habere, quoniam non est dare Deum diminutum uel imperfectum. 2. Vtrum Deum esse sit demonstrabile ? Respondendum, quod sic, posito quod fides sit uera ; quod patet per secundam 165o distinctionem. 3. Vtrum sit impossibile Deum non esse ? Dico quod sic, posito quod fides sit uera ; ut patet per primam distinctionem et secundam. 4. Vtrum finitum possit infinitum ? Dicendum quod non, po1655 sito quod fides sit uera, cum ponat Deum esse infinitum, exi-

stendo et agendo. 5. Vtrum Deus et sua bonitas uniformiter habeant actum, ut puta bonificare ? Respondendum quod sic, posito quod fides sit uera ; quoniam fides ponit, quod bonitas Patris habet 164o actum in producendo Filium bonum. 6. Quaeritur : Quid est diuina infinitas ? Respondendum per fidem, quod est ratio, cui proprie competit infinire. 7. Quaeritur : Quid est actus purus in magnitudine Dei ? Respondendum secundum fidem, quod est immensare, ut pa1645 tet in diuinis. | 8. Vtrum mundus sit aeternus ? Respondendum, quod non, R 57vb

posito quod fides sit uera, quia aeternitati diuinae derogaretur ; ut probatum est. 9. Vtrum aeternitas habeat actum purum ? Respondendum 165o est per fidem, quod sic, quoniam ponit aeternare intrinsecum. 1609 est] o». R

1642 cui] cum

R

1651 Dico] do ; forsan legendum : Deo

368

1655

166o

1665

1670

1675

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

IO. Vtrum posse diuinum sit coaequatum ? Dico per fidem, quod sic, cum ponat correlatiua infinita in diuina potestate. II. Vtrum potestas et posse Dei sint idem ? Dico per fidem, quod sic ; ut supra probatum est. I2. Vtrum diuina potestas tantum possit, quantum diuinus intellectus potest intelligere ? Dico, quod sic, per fidem, cum ponat conuersionem diuinarum rationum. I3. Vtrum in essentia Dei intelligere et posse sint unus actus purus ? Respondendum per fidem, quod sic, propter conuersionem ipsorum actuum diuinorum. I4. Vtrum intellectus diuinus cognoscat, quod sua correlatiua sint distincta ? Et respondendum est per fidem, quod sic ; ut patet in quarta distinctione. I5. Vtrum diuinus intellectus intelligat omnia ? Respondendum per fidem, quod sic, cum ponat ipsum esse infinitum. 16. Vtrum diuina uoluntas tantum diligat quantum Deus ? Et respondendum per fidem, quod sic, cum | ponat conuer- R 58ra sionem eorum. 17. Vtrum diuina uirtus sit immensa ? Dico per fidem, quod sic ; ut patet in syllogismis. 18. Vtrum diuina uirtus ab aeterno sit actiua ? Dicendum per fidem, quod sic ; ut patet in diuinis. IQ. Vtrum in ueritate Dei sit purum uerificare ? Dicendum, quod sic, secundum fidem ; ut patet in supra dictis . 20. Vtrum intellectus diuinus cognoscat se infinitum ? Respondendum est per fidem, quod sic, quia ponit, quod Deus sit

ens magis agens. 21. Vtrum diuina uoluntas perfecte diligat suam gloriam.

Respondendum est per fidem, quod sic, eo quia diligit sua 168o correlatiua. 22. Vtrum diuina uoluntas et sua gloria habeant actus aequales ? Dicendum per fidem, quod sic, quia ponit conuersionem eorum, ut patet in prima distinctione. 23. Vtrum in essentia Dei gloria et gloriosus sint unum 168; ens magis agens ? Dicendum est secundum fidem, quod sic, cum ponat productionem in diuinis. 24. Vtrum ens magis distinguens sit magis concordans ? Et respondendum est quoad fidem, quod sic ; ut patet in syllogismis. 1690 25. Vtrum in essentia Dei sit concordantia infinita ? Dicendum, quod sic, per fidem, quae ponit, quod unum praedicatur de alio in diuinis. 26. Vtrum diuinae | rationes habeant actus proprios ? Et R 58rb respondendum est quoad fidem, quod sic ; ut patet in syllo1695 gismis. 1653 Vtrum] ponit R 1669 Vtrum] oz. R J Respondendum est] oz. R

1672 diuinis] dinis R

1679

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

369

27. Vtrum diuina bonitas et aeternitas habeant idem posse ? Dicendum per fidem, quod sic, quia ponit, quod una de alia praedicatur ; ut patet in prima distinctione. 28. Vtrum diuina potestas habeat correlatiua intrinseca ab 17oo omni contrarietate remota ? Dicendum,

quod sic, per fidem,

quia ponit, quod diuina potestas est infinita. 29. Vtrum sit principium actu infinitum ? Dicendum per fidem, quod sic, quia ponit trinitatem in diuinis. 30. Quaeritur : Quid sit principium actu infinitum ? Dicen175; dum per fidem, quod illud principium est Pater infinitus principians Filium, et ista simul Spiritum sanctum. 31. Quaeritur : Quid est aeternare coaequatum ? Et respondendum per fidem, quod est actus purus in aeternitate coaequatus.

17310

32. Quaeritur : Quomodo diuina bonitas et uoluntas habent diuinos actus coaequatos ? Dicendum per fidem, quod per modum conuersionis. 33. Vtrum in essentia Dei sit suppositum necessitatum ? Dicendum est per fidem, quod sic, cum ponat generationem et 1715 inspirationem in diuinis. | 34. Vtrum diuinae rationes habeant actus proprios propter maiorem finem ? Dicendum est per fidem, quod sic ; ut patet in quarta distinctione. 35. Vtrum diuinae rationes sint causae maiores ? Respon1720 dendum est quoad fidem, quod sic, ut patet per incarnationem,

R 58va

creationem, et sic de aliis articulis.

36. Quaeritur, quare diuinae rationes sunt causae maiores ? Dicendum per fidem, quod hoc est, quia operatur super sensum et imaginationem, ut patet per incarnationem et creatio172; nem

etc.

37. Vtrum Deus et sua bonitas sint formaliter causae ? Et respondendum quoad fidem, quod sic, quia ponit, quod Deus et sua bonitas agunt immediate in inferioribus sine materia. 38. Vtrum diuinum intelligere et diuinum posse sint causae 173o uniformiter ? Dico, quod sic, per fidem, quae ponit, quod una de alia praedicatur. 39. Vtrum diuina essentia sit infinite bona sine correlatiuis suae bonitatis ? Dicendum, quod non ; quia careret natura, et implicaret uacuitatem et otiositatem. 17535

40. Vtrum

bonitas in essentia Dei habeat correlatiua sibi

coaequata ? Et respondendum secundum fidem, | quod sic; R quae ponit diuinas personas aequales in bonitate conuersa cum essentia Dei. 41. Vtrum in unitate Dei sit actus purus, scilicet unire ?

1723 operatur] R ; forsan legendum : operantur quae] forsan legendum : quia

— 1727 quod!] quia R

1737

58vb

370

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

174o Et respondendum est per fidem, quod sic ; ut patet in secunda f et quarta distinctione. 42. Vtrum unitas Dei habeat unire sibi coaequatum ? Dicendum est, quod sic, per fidem ; ut probatum est supra. 43. Vtrum Deus sit ens necessarium ? Dicendum, quod sic,

174; secundum fidem ; ut patet in syllogismis. 44. Quaeritur : Quid est ens necessarium ? Et respondendum secundum fidem, quod est conuersio diuinarum rationum. 45. Vtrum Deus sit ens infinitum ? Dicendum quod sic, secundum fidem ; ut patet in conuersione diuinarum rationum, 175o prima distinctione. 46. Vtrum infinitas possit esse sine puro infinire ? Dicendum quod non, secundum fidem, quae ponit infinita correlatiua in ipsa infinitate. 47. Vtrum sine simplificare puro sit simplex ? Dicendum, 1755 quod non, secundum fidem, cum ponat conuersionem eorum.

48. Vtrum Deus habeat, cum quo distet a compositione ? Dicendum per fidem, quod sic, cum ponat simplificare infinitum. | 49. Vtrum in essentia Dei sit perficere ? Et respondendum 176o est per fidem, quod sic ; ut patet in syllogismis. 50. Vtrum diuinae rationes sint perfectae ? Respondendum est, quod sic ; ut patet in secunda et quarta distinctione. 51.

Vtrum

diuinae

rationes

habeant

unam

R 59ra

communem

essentiam ? Dicendum, quod sic, per fidem, quae ponit unum 176; Deum esse tantum. 52. Vtrum diuinae rationes habeant actus naturales ? Et dicendum est, quod sic, per fidem, quae ponit, quod habeant actus naturales intrinsece ratione finis, non autem extrinsece,

cum Deus sit efficiens. 53. Vtrum ordinatio diuina sit causa causalissima ? Dicendum, quod sic, per fidem, quae ponit incarnationem. 54. Vtrum in essentia Dei sit ordo naturae ? Dicendum, quod sic, per fidem, quae ponit trinitatem in diuinis. 55. Vtrum Deus in sua natura sit magis agens ? Dicendum 1775 per fidem, quod sic ; quae ponit trinitatem et incarnationem. 56. Vtrum omnis diuina ratio sit ens magis agens in se ipsa ? Dicendum secundum fidem, quod sic ; ut patet in syllogismis. 57. Vtrum Deus cum suis rationibus sit uniformiter causa uniuersi ? Dicendum, quod sic, per fidem, quae ponit, quod in 178o agendo non indigent materia. | 58. Vtrum Deus per semet sit forma simplex ? Dicendum, "es sic, secundum fidem, quae ponit, quod in diuinis Deus est e Deo. 177?

1754 sine] ad. sine R 1761/1762 Respondendum est] o». R 1?72 Dicendum] dicendo R 1734 agens] agit R 17:9 quae] R 1*?11 quod] quae R

R 5orb

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA

371i 59. Vtrum diuinae rationes simpliciter sint idem ? Dicen178; dum per fidem, quod sic simpliciter ;ut patet per primam distinctionem. , 60. Vtrum diuinae rationes habeant actus simpliciter primitiuos ? Dicendum, quod sic, quoad fidem, quae ponit quartam distinctionem esse ueram. 179 6r. Vtrum Deus aliquo modo sit impeditus ? Dicendum per fidem, quod non ; quae ponit, quod diuinae rationes conuertuntur.

62. Vtrum una diuina ratio possit impedire aliam in actu suo ? Dicendum, quod non, per fidem, cum una sit praedica1795 bilis de alia et e conuerso.

63. Vtrum diuinae rationes sint in superlatiuo gradu existendo et agendo ? Et dicendum per fidem, quod sic, quia ponit quartam distinctionem esse ueram. 64. Vtrum diuinae rationes habeant actus inseparabiles ? Et 18oo respondendum est, quod sic, per fidem ; ut patet in quarta distinctione. 65. Vtrum Deus existendo et agendo sit actus purus ? Dicendum secundum fidem, quod sic; ut patet in distinctione praelibata. 180; 66. Vtrum diuina bonitas et intellectus sint participantes in uno actu puro ? | Dicendum est per fidem, quod sic ; aliter R 59va non conuerterentur

in eodem numero.

67. Vtrum diuina bonitas, magnitudo in agendo sicut Deus ? Respondendum 1810 sic ; quae ponit, quod conuertuntur cum 68. Vtrum intrinseca operatio Dei sit

etc., sint primitiua quoad fidem, quod Deo. summa ? Dicendum

secundum fidem, quod sic ; quae ponit trinitatem.

.

69. Vtrum de qualibet ratione diuina suus actus secundarius praedicari possit ? Dicendum, quod sic secundum fidem, quae 1815 ponit primam, secundam et alias distinctiones esse ueras. 70. Vtrum quilibet actus diuinarum rationum sit tota diuina essentia ? Dicendum secundum fidem, quod sic, quia ponit Deum perfectum existendo et agendo. 71. Vtrum in essentia Dei sit communis actus et proprius ? 1820 Dicendum, quod sic, secundum fidem, quia ponit, quod bonificare est actus, per quod aliae rationes sunt bonae, et ipsum est actus proprius bonitatis ; et sic de aliis. 72. Vtrum quaelibet ratio Dei sit substantia ? Dicendum, quod sic, per fidem, quia ponit, quod quidquid est in Deo, est 1825 per se existens.

73. Vtrum quodlibet correlatiuum substantiae Dei sit substantia ? Dicendum, quod sic, per fidem, quae ponit, quod substantia Dei est denudata ab omni | materia et accidente. R 59vb 1790 aliquo] alio R 1791 quae] R 1808 bonitas] 242. scilicet R quae] R 1812 quae] R 1817 quod] a4Z. secundum R

1810

165. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA 74. Vtrum intellectus Dei per se cognoscat obiectum ? Di183o cendum est per fidem, quod sic, quia ponit, quod ipse intellectus est infinitus. 75. Vtrum diuina potestas sit successiua ? Et responden372

dum

est secundum

fidem, quod non

intrinsece,

ut patet in

diuinis, neque extrinsece quoad se, sed per recipiens motum. 183; 76. Vtrum diuina potestas quiescat in suo fine ? Dicendum, quod sic, per fidem ; ut patet in syllogismis. 77. Vtrum sit unus effectus unissimus ? Dicendum, quod sic, per fidem, quia ponit causam unissimam. 78. Vtrum totum uniuersum sit creatum de nihilo ? Dicen184o dum secundum fidem, quod sic, quia ponit, quod diuina potes-

tas est perfectissima causa. 79. Vtrum Deus agat extra se propter se ? Respondendum per fidem, quod sic, quia ponit Filium Dei incarnatum. 8o. Vtrum Deus sit cum rationibus suis definibilis ? Dicen184; dum est, quod sic, secundum fidem, quia omnes eius rationes

de ipso tantum praedicantur. 81. Vtrum Deus sit prius suis rationibus ? Respondendum per fidem, quod non, quia Deus conuertitur cum eis ad inuicem. 18:0. 82. Vtrum Deus sit simpliciter infinitus ? Dicendum | secundum fidem, quod sic, quia ponit de Deo praedicari suas rationes. 83. Vtrum Deus sit immutabilis ? Dicendum quod sic, secundum fidem, quia ponit, quod sua aeternitas cum aliis 1855 rationibus conuertatur. 84. Vtrum annihilatio uniuersi sit impossibilis ? Dicendum, quod non, secundum fidem, quia creatum est de nihilo secun-

dum uoluntatem diuinam. Si uult eum gubernare in aeternum, est impossibilis, cum ipsa sit aeternitas et potestas. 1860 85. Vtrum diuinae rationes sint causae causalissimae ? Dicendum, quod sic, secundum fidem, quia ponit, quod Deus,

qui est bonitas, magnitudo et aeternitas, est factus homo. 86. Vtrum possint esse duo effectus unissimi ? Dicendum est secundum fidem, quod non, quia unus impediret alium. 1865 — 87. Vtrum Deus possit aliquid de nihilo absolute ? Dicendum secundum

fidem, quod sic, cum habeat actionem infini-

tam...

89. Vtrum Deus agat in inferioribus immediate ? Dicendum per fidem, quod sic, quia habet actionem infinitam ; ratione 187o cuius non indiget instrumento.

1855 conuertatur] conuertantur R

1863 unissimi] unissimus R

1857 creatum] creatus R 1839 ipsa] R 1866/1867 infinitam ...] Quaestionem 88 oz. R

R 6ora

187;

1889

1885

189o

I65. LIBER DE FIDE SANCTA CATHOLICA 373 90. Vtrum Deus possit omnia ? Respondendum per fidem, quod sic, quia ... cum Deo ipso conuertitur. 93. Vtrum possumus magis | cognoscere Deum per ipsummet, quam per nos ? Dicendum per fidem, quod sic, quia magis est obiectabilis, quam intellectus noster intelligere possit. 94. Vtrum magis possumus intelligere Deum propter se, quam propter nos ? Dicendum per fidem, quod sic, quia creauit nos principaliter propter se. — 95. Vtrum Deus intelligat inferiora propter superiora ? Dicendum secundum fidem, quod sic, quia ordo superior causa est inferioris ordinis. 96. Vtrum ideae Dei sunt perfectae ? Dicendum per fidem, quod sic, cum ponat, quod ipsae conuertantur cum actione infinita intellectus. 97. Vtrum in uia possimus acquirere meritum ? Dicendum, quod sic, per fidem, quia ponit, quod iustitia Dei est perfecta. 98. Vtrum Deus tantum intelligat nos, quantum sumus et possumus ? Dicendum per fidem, quod sic, quia ponit, quod Deus est causa et nos sumus effectus. 99. Vtrum diuina sapientia et misericordia aequaliter agant in nobis ? Dicendum per fidem, quod sic, quia conuertuntur. 100. Vtrum sit generalis resurrectio hominum ? Dicendum per fidem, quod sic, quia ponit de iustitia diuina praedicari

1895; posse bonitatem

summam,

magni|tudinem

etc.

Diximus de centum quaestionibus ; per quas probauimus sanctam fidem catholicam esse ueram. Et finitus est liber, qui potest ars proprie nuncupari, cum artificialiter Deum inuestiget et quae alia hic traduntur. Et hic data est doctrina, per

1900 quem modum solui possunt obiectiones, quas contra fidem sanctam catholicam possent adducere cauillantes. Si in aliquo in hoc libro errarem, uel loquendo improprie uel alio quoquo modo, ignoranter confiteor me errasse, semper supponendo hunc librum et alios correctioni fidei christianae. 1905 Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus istum librum Parisius anno 1310, mense Augusti, incarnationis Domini nostri Iesu Christi, in cuius custodia ipsum recommendando ponit, et etiam beatae Virginis matris eius Mariae. 1872 quia...] Jacuna, quam ex defectu numerorum 91 et 92. inferimus, bic incipere uidetur, cum responsio quaestioni non cobaereat 1875 est] et R cipialiter R 1898 potest] ponit R

1879 principaliter] prin-

R 6orb

R 6ova

ubirsbnóetoa p* Mmneunos

«algo ie;isulet"whoronaoo | digeritgc

200].

T

"Bip Cia. rec rtbasei d

:

doc pile

se vttmetielin cs ibd d "iup J Art

diffi

estu

Y

w^

edperite veinsCt e tipi Dr E

Yu

à

E E

[sup

Ive

es?Jes Tu -

tu

Jak

gem

asp

a

d

"m

:

a ie TRAC

t5

ener

mui uv

?p

be uuciberss

d

$2

Vrh i

"-

quien

am ?

I" 4

TTNVEST

4

HR

n n: du "wt

--

Ji

Ni

fo

Yir ji

"E

^ai Thi init vast diy c

]

á

ih

i»

(ftt

legiti

suy qecimet ^i

; ewm

£15! LE.

irupre

óp

habe

Tuer up

|

igiatni dit. velit

gitesACE enum

!

r E * atinbé vti P. intr st fes

boshilatsp Bi Hirn. IL

ES AfWo ^

B,

[

:

quTImonT

hir

n[ bilp T.

Mn dd Tos vH

| e

Jn J

A

mersu

ad dwiomempe

etatis

mof

MEI

utr reti

ABA

E

2265 inexdeiitges I nnn anam

setti mim tff ralqisme s 13

Into Sip" "IB

mp

S

Tihoitian

noob tis stalim »

MSST

b ren h 7tyxi xa IS u:u$s Wraimn" Ww$f4 "*, ud

dien B

$2

35

We füoNevr Am

sidu

UECIE Sun

me» 58

ia

Sed

LB

e Loss.

nine frt imb

TÉÉ.T

m

"d i362

enti.

motori

|

sni qai Win: m 5 "eur motae du AMT i OHBtA RITE * kh iones MURS siot Br EUER Nt tlp Gip'ete "Bir zd

LI

"uio: TU

d 945eut^

Velai miesdit^ jn

—

p. LNiioymet. anbvaeiete viae

"2 Tu

wel

refcrt

ied 30A

Suns

ofa nu

ns

]

V45'gsbiritt Um PREert

info

y TI Ye Tdi

»

bh istuc, mrniar diia zirtus ni 4MPA"ui TE TM" z

, dis

LN

^«inaN

"—

LL

Técs EPEÉIHug

x amt

i

cwivg quit NT

e» TE

f^ medq

-

, rmedtiada voter ele

iun Sut

3

Mes A

ser

$6

'

Wee tow va TRECEGaps

E

inque?

AMT

3

ee eu Msn,

ATA ed

Dun teil dump "eue

sa |i Mates

ramen]

sme umet —

"AZotedaum

ecco

"v

FARM Q

S

h

—

——

166

LIBER

DE

POSSIBILI

ET IMPOSSIBILI

Parisiis, 1310 X

-— peri

|. AN D

TFC

e

eT.

E

c»

|

"T o

id

PL

v. Arif

Mp tw

H

. LHGI22OnMd Ta Lua8I2208 8Q AARLL B4

e

—

DILA

,

-

!

A iE na

AD LIBRVM DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI PROLEGOMENA Libro praecedenti confecto, quo se theologorum audaciter immiscuerat,

Raimundus

negotiis

in solitudine nemoris de

Vicenes (Vincennes) perdifficilem quaestionem mouere coepit, qua ratione Deus ad naturam se habeat. Tunc temporis enim sequaces Aristotelis et Auerrois, naturae sublimitatem summopere extollentes, iam non intellexerunt, quomodo Dei potentia naturae limites transcendere possit. Vt autem eiusmodi ineptias ''false philosophantium et theologizantium"' publice refutaret, Librum de possibili et impossibili ad honorem ipsius regis Philippi conscripsit, supplicans, ut rex illum Parisiis multoties transscribi iuberet. Sic seriem illorum librorum inchoauit, qui a mense Octobris 1310 ad mensem Aprilis r3ir uel regi nominatim dedicati uel elogiis regi honorificis ornati sunt. ( Rex autem Philippus, quamquam Raimundum circa initium mensis Augusti beneuolenter receperat, de transscriptione Libr? de possibili et ympossibili uix curasse uidetur. I. DE LIBRI INTENTIONE

Auctor primo generatim inuestigare intendit, qua ratione aliquid possibile uel impossibile dicamus qualique necessitate eiusmodi possibilitas uel impossibilitas fundetur. Id autem eo consilio facit, ut omnibus probetur Dei potentiam incomparabiliter potentiam superare naturae, quae omnis a Deo facta est. Neque philosophica tantum, sed etiam theologica argumenta adhibere intendit, ut et philosophorum et theologorum Parisiensium errores pateant eorumque rationes a fidelibus solui possint. 2. DE

VIA

AC

RATIONE

LIBRI

Quattuor distinctionibus auctor propositum suum assequitur.

In prima distinctione tres species possibilitatis et impossibilitatis delineat. Quarum nulla in Deum ingredi potest, cum Deus sic possibile et impossibile causet, ut nihil non possit nisi hoc, qued ipse impossibile esse uelit. In secunda distinctione uiginti principiorum serie utitur, proposito libri aptissime accommodata, scilicet unitate, operatione, bonitate, intellectu, uoluntate,

magnitudine, aeternitate, potestate, uirtute, ueritate, gloria, actualitate,

(1) Cf. Introductio generalis : ROL V (1967) 132-134.

378

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

perfectione,

distinctione,

concordantia,

principio,

natura,

singularitate, altitudine, quiete. Ope istorum principiorum Deum esse et esse trinum et incarnatum uicies probat. Deinde conuersionem diuinarum rationum, trinitatem infinitatemque diuinam ulterius explicat. Tertia distinctione primo totius uniuersi ordinationem describit. Secundo octo partes principales uniuersi, scilicet angelum, caelum, hominem, imaginatiuam, sensitiuam, uegetatiuam, elementatiuam, instrumentatiuam, secundum decem

praedicamenta percurrit. Distinctio quarta in parte prima centum propositiones maximas enumerat, ex principiis secundae distinctionis deductas. Pars secunda quartae distinctionis initio iterum duas partes promittit, quarum prima quaestiones de Deo et de octo partibus uniuersi, secunda quaestiones ad placitum contineat. Prima autem parte quaestionum ordinatim absoluta, auctor ex improuiso intentionem librum ''quoad essentialia huius libri" finiendi aperit solitaque clausula finali opus concludit. In uno codice R pagina sequenti secunda pars secundae partis principalis quartae distinctionis incipit, quae quaestiones

III

- 304 continet,

''sicut occurrerint

diuina

influentia

producente". Ipsum Raimundum partem hanc, antea iam promissam, in postscripto quodam addidisse, postquam librum "quoad essentialia" finiuerit, ex eo concludendum putamus, quod quaestiones in codice R continentur, quem magister ipse collegio Sorbonae commisit, et quod numeratione quaestionum, allegatione priorum distinctionum omnique ratione quaerendi et respondendi in reliquas partes libri, absque dubio authenticas, perfectissime quadrant. 9 DE AVCTORITATE

LIBRI ET COMPOSITIONIS TEMPORE

Auctor ipse in fine primae partis secundae partis principalis quartae distinctionis se librum in nemore de Vicenes (Vincennes) incepisse et mense Octobris anni 1310 ibidem finiuisse testatur. Non est, cur de sinceritate huius testimonii dubitemus. Constat ergo librum usque ad finem primae partis secundae partis principalis quartae distinctionis ab ipso Raimundo loco et tempore indicato esse confectum. .Aliquanto autem post, ut in paragrapho praecedenti diximus, partem quaestionum, quae deerat, ipse Parisiis adiunxisse uidetur. Nec prorsus insolitum erat Raimundo quaestiones quasdam libro annectere clausula finali iam concluso, ut in Libro de Deo et de mundo, mense

anni 1315 composito, patet (op. 278) (2).

(2) Liber de Deo et de mundo (op. 278) : ROL II (1960) 341-377.

Decembris

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 4. DE MEMORIA

379

LIBRI

Liber ab ipso auctore in prologo Libri contradictionis, mense Februarii anni 1311 compositi, allegatur (3). Omnes quoque catalogi alicuius momenti, quos nouimus, librum memorant, scilicet catalogus Elector?i (nr. 108); BoviLLvus (p. 38) ; ArPHONSUS DE PnRoAza ; DiMAS DE MQiGUEL (p. 65) ; ARIAS DE Lovora (p. 42) ; WADDiNG (p. 298) ; ANTONIO (nr. 99) ; CUSTURER (nr. 99) ; SOLLIER (nr. 99) ; SALZINGER (nr. 159) ; IOHANNES A S. ANTONIO (p. 39) ; PAsQUar (Vind. I, p. 282 et 378) ; HLF 157 ; KEICHER 56-57 ; Lo 7.5 ; PEERS 345 ; Ot 141 ; Gl ez ; Av 154 ; Sb 83 ; CA 185 ; Díaz 1871; Pla 185 ; HILLGARTH

I14 et saepius.

5. DE TEXTV

TRADITO

Vnus codex R (XIV in.) integrum textum et postscriptum praebet. Codices M (XIV/XV) et S, (XVII/XVIII) librum usque ad clausulam finalem continent. In fragmento codicis G solummodo uiginti propositiones maximae primae partis distinctionis quartae leguntur. Stemma codicum sic delineandum est :

XIV

aei diqutm * 1

XV

G

XVI

XVII

X,

S

(3) Liber contradictionis (op. 171) : CCCM XXXII, 139.

380

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

Quod his rationibus satis patet : Menda codicis R ceteros textus non ab ipso pendere ostendunt : 6, 66, 69, 75, 76, 78, 91/92, 96, 99. Ex mendis communibus intelligitur textum recentiorem S, a textu M esse deriuandum : r, 16/17, 30/31, 55, 134, 163, IQI, 254/255. Sed notum est librarium S, tomum quintum manuscripti Salzingeriani exscripsisse (4. Quem textum hodie deperditum littera x, signamus. Cum autem codex M, ut ex notis 1849, 1850/1851 colligitur, aliud exemplar quam librarius R transscripsisse uideatur inter codicem R. et archetypum codicem ignotum x, interponendum putamus. Fragmentum G ad eundem codicem x, pertinere menda communia M et G prodere uidentur : 1796, 1807/1808, 1837,

1902, 1973/1974. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Archetypum, ut patet, comparandis traditionibus R et x, restituimus, quibus dissentientibus lectiones stilo Raimundi propiores praeferre conamur. Quandoque etiam lectiones in utraque traditione corruptas coniectura maxime obuia corrigimus, ut in notis indicatur. Postscriptum, in uno codice R satis neglegenter transmissum, emendamus, quantum fieri potest. Tamen corruptelae quaedam insanabiles remanent.

(4) Ct. A. GorrRow, L'Edició Maguntina de Ramon Lull, Barcelona. 1915, 83-84 ;

Introductio generalis : ROL V (1967) 180.

LIBER DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

CODICES G

— Góttingen, Universitátsbibliothek, (fragmentum).

Luneb.

33 (XV) f. 81va-82va

— München, Staatsbibliothek, Clm. 10497 (XIV/XV) f. 105va-119va. — Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16111 (XIV in.) f. 66va-1o4tb ;

107vb-108vb.

—|

Mainz, Priesterseminar, 220.c (XVIIX/VIII) Int. I p. 1-123.

LIBER DÉ POSSIBILI ET IMPOSSIBILI LIBER DE

DE

POSSIBILE

POSSIBILI

ET

IMPOSSIBILE?

ET IMPOSSIBILIP

a — ARIAS DE LovoLA

b — Catalogus Elecforii ; PASQUAL

384 Deus,

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI cum

tua

benedictione,

sanctitate

et

perfectione,

Incipit Liber de possibili et impossibili. Quoniam philosophantes moderni Deum asserunt super operationem naturae non posse, etiam, ut ex sensibilium imagina; biliumque uia aiunt, se comprehendere posse nihil possibile esse sublimius quam ex nexu fa|bricationis naturae, idcirco componimus istum librum. In quo probare intendimus ex possibilis impossibilisque natura, Deum posse incomparabiliter nobilius quid, quam possit natura, producere, quae Dei effectus 10 conceditur apud omnes. Subiectum

huius libri est necessitas, cum

R 66vb

sit genus possi-

bilitatis et impossibilitatis, quoniam quod est possibile, necessarie est possibile ; et sic de impossibili ; aliter implicaretur contradictio. 1; Posito, quod philosophia et theologia, ex quibus hic liber siue ars componetur, habeant ueritatem, poterunt errores fal-

se philosophantium et theologizantium reprobari, et eorum rationes poterunt a fidelibus solui ; ut inferius erit patens. DE DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

20

Diuiditur iste liber in quattuor distinctiones. In prima intendimus determinare de possibili et impossibili, in quantum sunt principia uniuersalia, sub quibus omnia particularia possibilia et impossibilia continentur. In secunda determinabimus de primo ente, quod est Deus, 2; quem inquirimus. In tertia

determinabimus

de

secundo

ente,

scilicet

de

uniuerso. In quarta faciemus quaestiones, et ipsas soluemus. Et singulas libri particulas initendimus secundum modum intelli3» gendi tractare, ponendo possibilia et impossibilia intelligibilia. Et primo de prima distinctione.

3 Cf. IoHANNES DE laNDvwo, In De caelo I qu. 34, Venetiis 1561, f. 221b; qu. 35, f. 22v (ROL V, 58).

1 sanctitate] o». M$, 3 philosophantes moderni] moderni philosophantes 5, 3/4 Deum - posse] dicunt, quod Deus non possit supra operationem naturae M 4 sensibilium] a4Z. et M$$, 5 uia] quia M, 6 sublimius] sublimus R quam] quod R idcirco] ideo .$, 8 Deum posse] quod Deus possit 5, 9 quid - producere] quam quid natura possit producere 5, 12 quoniam] nam $31 13 necessarie] necessario .$, 16/1? false] oz. M$, 18 erit patens] patebit 5, 22 omnia] omnibus R 29 libri particulas] partes libri 5, 29/ 30 secundum - tractare] tractare secundum modum intelligendi .$1 30/31 intelligibilia] ozz. M.$,

R 67ra

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 1

385

I

De prima distinctione [De possibili et impossibili, in quantum sunt principia

35

uniuersalia]

Distinctio ista in tres partes diuiditur, quae sunt tres species possibilis et impossibilis. Prima species est, quae non est de essentia rei neque pars eius, sed sunt effectus, cum quibus causa agit ad placitum. 4o Secunda species est, quando possibile et impossibile sunt partes subiecti, in quo sunt, sub quibus potest agere, pati et existere.

Tertia species est, quando possibile existit in subiecto, et impossibile extra subiectum, uel e conuerso. Nulla species 45 alia possibilis uel impossibilis esse potest. Et primo de prima. I. DE

PRIMA

SPECIE

POSSIBILITATIS

| Deus est ens necessarium,

ET

IMPOSSIBILITATIS

per se existens simpliciter etM rosvb

infinite ; ex quo necessarie sequitur, quod sit actus purus. In tali ente possibile et impossibile intrare non possunt ; aliter 5» implicaretur contradictio ; quoniam possibile ponit, quod illud, quod est in potentia, possit reduci ad actum, ratione cuius possibile dicitur habitus positiuus. Impossibile uero, quod est habitus priuatiuus, ponit, quod possibile non possit esse ; propter quod est habitus priuatiuus. | Deus autem non potest R 67rb ;5 poni pati sub istis duobus habitibus, cum ipse sit superius tamquam causa et ens necessarium. Sed causat possibile et impossibile, ut cum ipsis agat extrinsece. Et ideo quando dicitur : Deus non potest hoc, quidquid sit, intelligitur Deum non posse hoc, quia ipse uult hoc esse impossibile. Et quando 6o dicitur : Deus potest hoc, sed non uult, intelligitur, quod Deus potest absolute, et uult hoc non esse ordinate. Aliter sua uoluntas et aliae rationes paterentur sub possibili et impossibili; quod non potest esse. Vnde cum ita sit, patet Deum esse denu-

datum ab actione et passione possibilis et impossibilis tam65 quam causa a suo effectu. Et ideo male dicunt illi, qui aiunt 63 Cf. IoHANNES DE lANpvNo, In De caelo I qu. 16, Venetiis 1561, f. 12r ; qu. 24, f.

16v-17r ; In Metaphysicam 1I qu. 4, Venetiis 1554, f. 26rb (ROL V, 57). 36 Distinctio — diuiditur] Ista distinctio diuiditur in tres partes .5, 38 neque] nec M, 44/43 species alia] alia species .5, 48 sit] est M 48/49 In — possunt] et tale ens non possunt intrare possibile et impossibile 5, 82 habitus] $,; actus RM 55 poni] om. MS, 88 potest] ponit R 58/309 Deum —-

posse] quod Deus non possit .5; 59 quia] quod M$, 60 potest] possit 5, 61 uult — esse] uelit, quod hoc non sit .$, 62 impossibili] non possibili M.$ 63 cum] a4. hoc .$, 63/64 Deum - denudatum] quod Deus sit denudatus 5,

386

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

Deum non posse aliquid, posito quod sit secundum Deum ordinatum et ad eius notitiam et.seruitium. Nam ad talem positionem sequitur, quod ens propter aliud resistere possit enti propter se et primae causae ; quod est impossibile. 7o 2.

DE

SECVNDA

SPECIE

POSSIBILITATIS

ET

IMPOSSIBILITATIS

Secunda species possibilis et impossibilis est, quando ista sunt partes subiecti, in quo sunt, siue substantiales siue accidentales ; ut puta | rosa, quae est possibilis in rosario per uiam R 67va generationis. Quae etiam rosa, si corrumpatur rosarium, non 7i IA

potest reduci ad.actum, immo est impossibilis in substantia et etiam accidentia in potentia, quae partes, corrumpuntur. In quibus partibus erat coessentialis, contracta ad ipsas partes. Et hoc

eo, quia sua erant suae possibilitas idem est in

animalibus suo modo ; sicut enim uisus possibilitatem habet, 8o ut uideat, cum non uidet, et impossibile, quod non uideat,

dum uidet. Sine qua impossibilitate esset ei possibile non uidere ; et sic non esset suum uidere necessarium, in permanentia existens ; et impossibile est ipsum audire. Et sic in moralibus. Impossibile enim est, ut Petrus sit iniustus, dum

est iustus.

8; Attamen possibile est, ipsum esse iniustum in alio nunc. Et sic de ceteris suo modo. 3

| DE

TERTIA

SPECIE

POSSIBILITATIS

ET

IMPOSSIBILITATIS

M ro6ra

Possibile est Deo, ut ens, quod non est, producat in esse,

cum possibile sit effectus diuinae potestatis. Sed enti, go quando non est, non est ei possibile per se esse, sed impossibile. Et quando est deductum de non esse in esse, est ei possibile non esse per se. Pos|sibile enim est igni per se calefacere, R 67vb in quantum caliditas est sua qualitas propria ; sed est ei impossibile sine sole. Ipsa autem impossibilitas non est de essenD ^ tia ipsius ignis, sed accidens eius ; quia si sic, sequeretur contradictio, eo quia posset per caliditatem calefacere et non calefacere. Dictum est de prima distinctione. Et ostensum est, per quem modum de possibili et impossibili scientia generatur; 1oo quae est ualde utilis uolentibus intellectum in altitudine erudiri. : 66 posito] positiuo R 69 primae causae] primo capitulo R 15 impossibilis] possibilis R ?6 accidentia] actiuam R *3 partes] add. et R possibilitas] coni. ; potentialitas R ; potestas MS, *8 coessentialis] coessentialitas R 79 enim] est R possibilitatem] M.$; ; potentialitatem R 80 impossibile] a4. est $5, 81 impossibilitate] impotentialitate R 82 necessarium] necessitatum R 86 de] in R 88 non] add. ens R 90 ei possibile] possibile ei M ; possibile .$, 91/92 sed impossibile] oz. R 96 posset] possum R 99 generatur] generat R 100/101 uolentibus — erudiri] qui uolunt intellectum : eleuare in altum .$,

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

387

II De secunda distinctione Quae est de primo ente

105

(I. DE EXISTENTIA DEI, TRINITATE ET INCARNATIONE)

Distinctio ista est diuisa in uiginti partes. Quae sunt liae : (r) Vnitas unissima, (2) operatio operalissima, (3) bonitas optima, (4) magnitudo maxima, (5) aeternitas aeternalissima, 110 (6) potestas potentissima, (7) intellectus intellectissimus, (8) uoluntas uolissima, (9) uirtus uirtuosissima, (ro) ueritas uerissima, (11) gloria gloriosissima, (12) actualitas actualissima, (13) perfectio perfectissima, (14) distinctio distinctionalissima, (15) concordantia concordalissima, (16) principium principia115 lissimum, (17) natura naturalissima, (18) singularitas singuR 68ra larissima, (19) altitudo altissima, (20) quies | quietissima. Cum quolibet istorum intendimus probare primum ens tribus modis, ut puta ipsum esse, ipsum esse trinum, et ipsum esse incarnatum. Ratio, quare ista accepimus in superlatiuo :20 gradu, est, ut intellectus altiori modo, quo poterit, Deum inuestiget quantum ad illa tria praedicta. I. DE VNITATE VNISSIMA

I. Ens unissimum est ; quod per se simpliciter et infinite est necessarium, a prima specie possibilitatis et impossibilita125 tis remotum. Et si tale ens non est, necessarie sequitur, quod quidquid est unum, sit a contingentia, et non habens causam primam unam, per se simpliciter existentem infinitam et necessariam. Ad quod sequitur, quod impossibile impedit ens necessarium non esse, et possibile ponit ipsum esse possibile. 130 Ex quo sequitur contradictio manifesta; quae stare non potest. Concluditur ergo, quod primum ens et unissimum est. 2. Est ens unissimum, ut ostensum est. Ad quod sequitur necessarie, quod in sua essentia unissima sunt tria correlatiua,

distincta et idem in essentia, ut puta unissimans, unissima135 tum, | unissimare ; sine quibus ens unissimum non esset opera- M ro6rb lissimum ; quod est fal|sum, ut supra patet. Ista uero tria R 68rb

correlatiua diuinas personas uocamus. Ipsum uero unissimans de se ipso producit unissimatum, et ab utroque unissimare procedit. Possibile uero et impossibile impedire non possunt, 104 Quae - ente] oz;. R. 114 concordalissima] concordantialissima M.$, 118 ipsum esse] oz. M ; ipsum esse, ipsum esse] quod ipsum sit et sit .9, 120 ut] om. M 121 inuestiget] inuestigare M 126/127 causam primam] primam causam M, 132 Est] et est M ; et sit 5, 134 in essentia] esse M.$, 136 uero tria] tria uero R 139 procedit] procedat R

388

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

14o cum in tali ente non intrent, ut probatum est. Ergo diuina trinitas probata est, et ita uero modo, quod intellectus humanus ipsam negare cum ratione non potest.

Syllogizando uero probo sic : Omne ens unissimum est unissimans, cum sit operalissimans. Sed Deus est ens unissimum ;

145 ergo Deus est unissimans. Impossibile autem ponit, quod non est unissimans, nisi producat unissimatum de se ipso, ab utroque unissimare processum. Possibile autem nihil nouat neque addit neque diminuit, quia non intrat. Est ergo diuina trinitas, quam inquirimus. 159. 3. Dignum et iustum est, quod ens unissimum sit causa unissima. Impossibile autem ponit, quod non sit causa unissima, nisi causet effectum unissimatum. Possibile autem ponit, quod dignum et iustum est, quod sit effectus unissimatus, in ipsa sustentatus et cum ipsa coniunctus, ut in ipsa remanente 155 | causa sit effectus factus, ut puta Deus homo ; qui homo est R 68va

in unitate unissima unissimatus. Per quem hominem totum uniuersum est exaltatum, cum ipse sit pars eius. Omne ens unissimum est causa unissima. Sed Deus est ens unissimum ; ergo est causa unissima. Causa unissima esse non 160 potest, nisi sit causatum

unissimatum; ergo etc.

2. DE OPERATIONE

OPERALISSIMA

I. Est ens operalissimum ; quod per se simpliciter et infinite est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis denudatum. Et si tale ens non est, nulla operatio est per se, neque 165 simpliciter est necessaria, et omnes

sunt a contingentia.

Per

quod possibile ponit, quod possint non esse, et impossibile non impedit ; quod est impossibile. Probatum est ergo ens operalissimum esse. 2. Ens operalissimum est, ut patet supra. Ad quod sequitur

17o necessarie,

quod

in sua

essentia

includat

tria correlatiua,

distincta in suppositis et eadem in essentia, ut puta operalissimans, operalissimatum et operalissimare ; sine quibus ens

operalissimum non esset optimum ; quod falsum est. Ista tria

correlatiua diuinas personas uocamus. Ipsum uero operalissi17; mans de se ipso producit operalissimatum ; || et ab utroque ope- R 68vb ralissimare procedit. Possibile uero et impossibile non impe- M ro6vadiunt, cum in tali ente intrare non possint. Ergo diuina trinitas probata est. Ex quo syllogistice arguo sic : Omne ens operalissimum est 18o operalissimans, aliter non esset optimans. Sed Deus est ens 145 est] add. ens M$, 14? neque] nec M5, 148 neque] nec M3, ; e sic passim 151 causa] add. tam M 133 unissimatus] add. et M, 154 ut] et M$, 161 operatione operalissima] opere operalissimo M5, 163 necessarium] oz. MS, 164 est per se] per se est M5, 167 est ergo] ergo est R

176 procedit] procedat M — 177 possint] possunt M

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 389 operalissimum ; ergo est operalissimans. Impossibile autem ponit, quod non sit operalissimans, nisi producat operalissimatum, de se ipso distinctum, ab utroque operalissimare processo. Possibile autem nihil impedit, cum non intret. Ergo diuina 18 I1 trinitas est, quam inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens operalissimum sit causa operalissima. Impossibile autem ponit, quod non possit esse causa operalissima, nisi causet effectum operalissimatum. Possibile autem ponit, quod dignum et iustum est, quod talis 19o effectus sit cum sua causa coniunctus et in ipsa sustentatus, ut in ipsa sit factus effectus, ipsa remanente causa causalissima. Et talem effectum uocamus Christum Deum

hominem,

summa operatione operalissimatum. Omne ens operalissimum est causa operalissima. Sed Deus 195 est ens operalissimum ; ergo est causa operalissima. Causa operalissima esse non potest, nisi sit |effectus operalissimatus ; R 69ra ergo etc.

3. DE BONITATE OPTIMA

I. Est ens optimum ; quod per se simpliciter et infinite est 200 necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis denudatum. Et si tale ens non est, nullum ens est in superlatiuo gradu bonitatis atque simplicitatis et infinitatis positum, neque per se existit, neque est ens necessarium. Ad quod sequitur, quod malum est, quia omnia sunt a contingentia et per nihilum 20; terminata. Ad quod sequitur, quod possibile et impossibile sunt principia prima, uera et necessaria, accidentalia, extra substantiam

sustentata.

Quod

est impossibile,

quoniam

im-

possibile ponit, quod tale ens per se existens optimum etc. sit impossibile esse, et possibile optat ipsum esse ; ad quod sequi2X o

tur contradictio ; quae

stare

non

potest.

Concluditur

ergo,

quod est ens optimum per se existens etc., quod uocamus primum ens. | 2. Ens optimum est, ut supra patet. Ad quod sequitur necessarie, quod in sua essentia sint tria correlatiua, distincta et 215 eadem in essentia, ut puta optimans, optimatum et optimare, sine quibus ens optimum non esset maximum ; quod est falsum. Et ista tria correlatiua diuinas personas uocamus. Et opitimans uero producit optimatum, et optimare ab utroque R 6grb procedit. Possibile uero et impossibile non impediunt, cum in 22 o tali ente non intrent. Ergo diuina trinitas est probata. Ex quo syllogistice arguo sic : Omne ens optimum | est M ro6vb optimans, aliter non esset maximans. Sed Deus est ens optimum ; ergo est optimans. Impossibile autem ponit, quod non 189 est] sit R 191 ut] oz. R 218 uero] RM ; oz. 5,

effectus, ipsa] effectus MS,

— 209 esse!] oz. R

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI possit esse optimans, nisi producat optimatum, distinctum de 225 se ipso, ab utroque optimare processo. Possibile uero non 1mpedit hoc, quia non intrat in tali essentia. Ergo diuina trini390

tas est, quam inquirimus.

,

3. Dignum et iustum est, quod ens optimum sit causa optima. Impossibile autem ponit, quod non possit esse causa opti23o ma, nisi causet effectum optimatum. Possibile quidem ponit, quod dignum et iustum sit, quod talis effectus sit in causa optima optimatus, cum ipsa coniunctus et in ipsa sustentatus. Et talem effectum uocamus

Iesum Christum, Filium Dei.

Omne ens optimum est causa optima. Sed Deus est ens 23; optimum ; ergo est causa optima. Talis autem causa esse non potest, nisi sit effectus optimatus ; ergo etc.

4. | DE MAGNITVDINE MAXIMA

R 69 va

I. Est ens maximum ; quod per se existit simpliciter et infinite ac necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis 24o remotum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarium. Ad quod sequitur, quod impossibile, quod est ens accidentale, in nulla substantia maxima sustentatum, impediat ipsum ens maximum esse, et possibile optat ipsum esse per se aeternalissimum simpliciter et infinite et necessarium. Et quia 245 talis contradictio esse non potest, necessarie sequitur, quod sit

ens maximum per se existens etc. 2. Probatum est, quod ens maximum est et per se existens etc. Ad quod sequitur, quod habeat in se tria correlatiua, distincta in se et eadem per essentiam. Aliter non esset simpliciter 2,0 maximum, infinitum et necessarium, quia impossibile priuaret ista, quoniam in essentia maximitatis plus est existere et agere, quam existere sine agere. Et possibile non contradicit huic, immo si agere non esset ibi, possibile optaret ipsum, ut in ipsa essentia esset agere maximare, purus actus infinitus. 255 Concluditur ergo, quod diuina trinitas est, quam inquirimus. Ex hoc syllo|gistice arguo sic : Omne ens maximum est maximans ; aliter non esset aeternalissimans. Sed Deus est ens ma-

ximum ; ergo est maximans. Impossibile autem ponit, quod non sit maximans, nisi de se producat maximatum, et ista duo 26o producant maximare. Possibile autem nihil impedit, quia non intrat in tali ente. Ergo diuina trinitas est, quam inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens maximum sit causa maxima. Sed impossibile ponit, quod non possit esse hoc, nisi causet effectum maximum. Possibile uero ponit, quod dignum

228/229 optima] add. sed R 235 autem] oz. R — 238/239 infinite] infinitum R 244 et?] etiam R. 245/246 sit ens] ens sit M — 230 quia] quod M$, — 254/255 purus - inquirimus] oz. M5, 260 quia] quod R 264 causet] causat R

R 69vb

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 391 265 et iustum est, quod talis effectus sit in causa maxima maximatus, cum ipsa coniunctus et in ipsa sustentatus. | Et talem M rojra effectum uocamus

Christum, Dei Filium.

Omne ens maximum est causa maxima. Sed Deus est ens maximum ; ergo est causa maxima. Talis causa esse non potest, 270 nisi sit effectus maximatus ; ergo etc. D DE

AETERNITATE

AETERNALISSIMA

I. Est ens aeternalissimum ; quod per se existit simpliciter et infinite et necessarium, a prima specie possibilitatis et impossibilitatis denudatum. Et si tale ens non est, suum oppo27 I situm est necessarium. Ad quod sequitur, quod omne ens est nouum et a contin|gentia, et quod principia primitiua, ut puta R 7ora abstracta, a se ipsa inceperunt. Impossibile autem hoc non consentit ; quia fuissent, antequam fuissent. Possibile autem cum impossibili in hoc conuenit. Patet ergo, quod est ens 28o aeternalissimum, quod inquirimus. 2. Probatum est, quod est ens aeternalissimum. Ad quod sequitur, quod habeat in se sua correlatiua, ut puta aeternans, aeternatum et aeternare, distincta personaliter ad inuicem et eadem per essentiam, ut relatio eorum sit aeterna perma28; nens, ab omni confusione denudata. Aliter impossibilitas priuaret, quod aeternitas non esset in superlatiuo gradu, cum possibilitas poneret in ea otiositatem et uacuitatem esse; quod est impossibile. Ergo est trinitas. Propter hoc arguo sic : Omne ens aeternalissimum est aeter29o nalissimans ; aliter non esset potentissimans. Sed Deus est ens aeternalissimum ; ergo est aeternalissimans. Impossibile autem ponit, quod non sit aeternalissimans, nisi producat aeternalissimatum, et ambo simul aeternalissimare. Possibile autem non

impedit hoc, quia non intrat in tali ente. Ergo est diuina trini295 tas, quam inquirimus. 3. Dignum

et iustum

est, quod

ens

aeterna|lissimum

sit R 7orb

causa aeternalissima. Sed impossibile ponit, quod non sit talis causa,

nisi causet

effectum

durabilissimatum.

Possibile

au-

tem ponit, quod dignum et iustum sit, quod talis effectus sit 3o0o cum sua causa coniunctus et in ipsa sustentatus. Et talem effectum uocamus

Christum,

Deum

hominem.

Omne ens aeternalissimum est causa Deus est huiusmodi ; ergo etc.

durabilissima.

Sed

265 est] sit R— 270 sit] esset M5, 273 et?] ozz. M5, 273/244 et impossibilitatis] o». M; possibilitatis et impossibilitatis] possibilis et impossibilis 5, 276 ut puta] puta M ; scilicet .$, 211 a] om. MS, 282 ut puta] ut M; scilicet $, — 287 esse] naturae M5, 288 Ergo — trinitas] 5, ; ergo est aeternitas R ; est ergo trinitas M 290 ens] oz. R 294/295 trinitas] entitas R 298 durabilissimatum] duralissimatum R 302 durabilissima] duralissima R

392

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 6. DE POTESTATE POTENTISSIMA

35;

I. Est ens potentissimum ; quod per se simpliciter et infinite existendo est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis separatum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarie. Ad quod sequitur, quod nullum ens est per se potens neque per aliud, quia non est. Et ideo possibile ponit, 310 quod possibilitas absoluta sit a contingentia non habens causam, neque ipsa sibi potest esse causa. Impossibile autem hoc consentire non potest, et quia intellectus humanus omnia ista negat rationabiliter, sequitur necessarie, quod est ens per se 315.

M ro7rb

potens | etc., quod inquirimus.

2. Probatum est, quod ens potentissimum est. Ad quod sequitur, quod habeat in se tria correlatiua, sibi substantialia et inter se coaequata, ut puta possificans, possificatum | et R 7ova possificare, distincta personaliter et eadem in essentia absolute. Aliter impossibile impediret, quod non esset ens poten320 tissimum, quia careret natura operationis intrinsecae simplicis et infinitae. Et possibile poneret, quod tale ens posset habere talem naturam ratione suaeexistentiae simplicis et infinitae ac necessariae. Ad quod sequitur, quod diuina trinitas est necessarie. 35 Ideo arguo sic : Omne ens potentissimum est potentissimans ; aliter non

esset intellectissimans.

Sed Deus

est ens

potentissimum ; ergo est potentissimans. Impossibile autem ponit, quod non sit potentissimans, nisi producat de se potentissimatum, et ab utroque procedat potentissimare. Possibile 33o uero non impedit, quia non intrat in isto ente. Ergo est diuina trinitas, quam inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens potentissimum sit causa potentissima. Impossibile quidem ponit, quod non sit talis causa, nisi causet effectum potentissimatum. Et possibile po355 nit, quod dignum et iustum sit, quod talis effectus sit coniunctus cum sua causa et in ipsa sustentatus. Et talem effectum uocamus Iesum Christum. Omne ens potentis|simum est causa potentissima. Sed Deus R 7ovb est huiusmodi ; ergo etc. | 340

7/E DE INTELLECTV

INTELLECTISSIMO

I. Est ens intellectissimum ; quod per se simpliciter et infinite existens, est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis separatum. Et si tale ens non est, suum oppositum 312 consentire] sentire quata] coaetata R simplicis existentiae M Hr" es 326 ens] o».

a]a

M 316 substantialia] consubstantialia S, 317 coae320 intrinsecae] intran R 322 existentiae simplicis] ; simplicis .5, 323/324 necessarie] necesse M ; necessaR 330 quia].quod R 333 quidem] oz. M5, 342

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 34

I

est necessarie. Ad per se existens, et sibi pertinens. Et erit, neque aliquid Impossibile autem

393

quod sequitur, quod nullus intellectus sit tempus fuit, quod non erat, neque aliquid si ita est, possibile ponit, quod adhuc non sibi pertinens, cum ista sint a contingentia. non consentit, quia ponit, quod impossibile

sit, quod ea, quae magis conueniunt eum esse, non sint, et ea,

35o quae minus, absolute sint. Sequitur ergo necessarie, quod est intellectus intellectissimus, quem inquirimus. 2. Probatum est, quod est intellectus intellectissimus per se existens etc. Ad quod sequitur necessarie, quod habeat tria correlatiua primitiua, uera et necessaria, distincta in personis

355 et eadem in essentia. Aliter impossibile impediret, quod non esset ens intellectissimum, quia in superlatiuo gradu intellectus plus est eminens correlatiuis positiuis quam priuatiuis; et possibile poneret, quod priuatis ipsis | intellectus esset ua-M ro7va cuus et extra naturam. Et quia ista sunt impossibilia, patet, 36 o quod est diuina trinitas, quam inquirimus. Ex hoc arguo sic : Omne ens intellectissimum | est intellec- R 711a tissimans ; aliter non esset uolissimans. Sed Deus est ens intel-

36 ^

EA o

lectissimum ; ergo est intellectissimans. Impossibile autem ponit, quod non sit intellectissimans, nisi producat de se intellectissimatum, et ista duo simul producunt intellectissimare. Possibile uero non impedit, cum non intret in tali ente. Ergo est diuina trinitas, quam inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens intellectissimum sit causa intellectissima. Impossibile autem ponit, quod non possit esse talis causa, nisi causet effectum intellectissimatum. Et possibile ponit, quod dignum et iustum sit, quod talis effectus sit cum sua causa coniunctus et in ipsa sustentatus. Et talem effectum uocamus

Christum,

Dominum

nostrum.

Omne ens intellectissimum est causa intellectissima. 57; Deus est huiusmodi ; ergo etc. 8. DE VOLVNTATE

38 o

Sed

VOLISSIMA

I. Est ens uolissimum ; quod per se simpliciter est existens et infinite necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis denudatum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarium. Ad quod sequitur, quod omne uolens fuit nouum, et sic de obiecto et uelle suo, sine quibus uoluntas per se non haberet existentiam. Impossibile autem contradicit, quod | talis uoluntas absoluta esse non potest neque per se neque R 71:b per aliud. Neque possibile potest ponere ipsam esse possibi341 ista] ita M 346 pertinens] pertinet R. 344 necessarie] necessarium M, 364 nisi] non sint] sit corr. ex sint M — 356/358 intellectus — ipsis] oz. R 381 obiecto] oppo366 intret] intrat .M 365 producunt] oz. R R 383/384 neque per se — aliud] nec per 383 absoluta] absolutas R sito M.S,

aliud nec per se M.$,

394

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

38; lem. Et quia per experientiam habemus, quod uoluntas aliqua est, ideo primam esse est necessarium. 2. Probatum est, quod est uoluntas uolissima. Ad quod sequitur, quod habeat sua correlatiua innata infinita, et distincta personaliter et eadem per essentiam. Aliter impossibile non 39o consentiret, quod esset in superlatiuo gradu permanens, quia esset uacua et extra naturam mendicans obiectum extraneum. Et possibile ad hoc consentiret, quod est impossibile. Concluditur ergo, quod est trinitas, quam inquirimus. js Ex quo arguo sic : Omne ens uolissimum est, uolissimans ; 395 aliter non esset uirtuosissimans. Sed Deus est ens uolissimum ;

ergo est uolissimans. Impossibile autem ponit, quod non sit uolissimans,

nisi producat

de se uolissimatum,

et ista duo

simul producunt uolissimare. Possibile uero non impedit, cum non intret in tali ente. Ergo diuina trinitas est, quam inquiri40o mus. 3. | Dignum et iustum est, quod ens uolissimum sit causa M ro7vb uolissima. Impossibile autem ponit, quod non sit talis causa,

| nisi causet effectum uolissimatum. Et possibile ponit, quod R 71va dignum et iustum est, quod talis effectus sit cum sua causa 495 coniunctus et in ipsa sustentatus. Et talem effectum uocamus Christum Deum et hominem. Omne ens uolisimum est causa uolissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. 9. DE VIRTVTE

VIRTVOSISSIMA

410

I. Est ens uirtuosissimum ; quod per se simpliciter et infinite existit necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis denudatum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarium, uidelicet ens uitiosissimum per se existens simpliciter et infinite necessarium. Possibile autem hoc uitiose 415 ponit, et impossibile uitiose impedit primum ens esse, scilicet Deum, et quod uirtutes sint nouae et uitia antiqua, cum uirtutes conueniant cum esse et uitia cum non esse. Et quia omnia ista sunt impossibilia, necessarie sequitur primum ens esse, quod inquirimus, cuius possibile et impossibile sunt uir420 tuose instrumenta. 2. Probatum est, quod est ens uirtuosissimum. Ad quod sequitur, quod sit producens in se ipso, de se ipso et propter se ipsum uirtuosissimatum, ab utroque uirtuosissimare proce-

dente, distinguen|do uirtuosissime, ut relatio sit uirtuosissima PR nzwb

425 et ista tria sint idem per essentiam, ut ipsa essentia distet

386 primam] primum M$, — est?] os. M5, necessarium] add. et R 390 consentiret] consentire R 395 uirtuosissimans] uolissimans R 398 producunt] oz. R. 104 est] sit R. sua causa] causa sua M 109 uirtuosissima] uirtuissima M — 416 sint] sunt M — 422 propter] per M$, 425 ipsa] ista M$,

166.

LIB:

DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

395

uirtuosissime a diuisione. Praedicta autem correlatiua sunt diuina supposita, quae inquirimus. Ex hoc arguo sic :Omne ens uirtuosissimum est uirtuosissimans ; aliter non esset uerissimans. Sed Deus est ens uirtuosis-

430 simum ; ergo est uirtuosissimans.

Impossibile autem

ponit,

quod non sit uirtuosissimans, nisi producat uirtuosissimatum,

ab utroque uirtuosissimare processo. Possibile autem non impedit, cum in tali ente non

intret. Ergo est diuina trinitas,

quam inquirimus. 4355 3. Dignum et iustum est, quod ens uirtuosissimum sit causa uirtuosissima. Impossibile autem hoc non permittit, nisi causet effectum uirtuosissimatum. Possibile autem ponit, dignum et iustum sit, quod talis effectus sit coniunctus sua causa et in ipsa sustentatus. Ipsum quoque effectum 44o mus Christum Deum uerum et hominem. Omne ens uirtuosissimum est causa uirtuosissima. Sed est huiusmodi ; ergo etc. IO. DE

VERITATE

quod cum uoca-

Deus

VERISSIMA

I. | Est ens uerissimum ; quod per se simpliciter et infiniteM ro8ra 44; exi|stit necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis R 72ra remotum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarium, scilicet ens falsissimum esse simpliciter et infinite et per se necessarium. Possibile autem ponit hoc false, et impossibile falso modo impedit primum ens esse, scilicet Deum, et 45o quod ueritates sint nouae et falsitates antiquae, cum ueritas conueniat cum esse, et falsitas cum non esse. Et ista omnia sunt impossibilia. Sequitur necessarie esse primum ens, quod inquirimus ; et possibile et impossibile eius sunt instrumenta

45

uerissime. 2. Probatum est, quod ens uerissimum est. Ad quod sequitur, quod sit producens in se, de se et propter se ipsum uerissimatum, ab utroque uerissimare processo, distinguendo uerissime, ut relatio sit in superlatiuo gradu ueritatis, et ista tria idem

sint per essentiam, ut essentia diuina uerissime distet a diui460 sione. Haec autem tria correlatiua sunt diuina supposita a nobis inquisita. Habito isto arguo sic : Omne ens uerissimum est uerissimans ; aliter non esset gloriosissimans. Sed Deus est ens uerissimum ; ergo est uerissimans. Impossibile autem ponit, quod 465 non sit talis, nisi de se producat uerissimatum ab utroque uerissimare processo. Possibile autem | non impedit, quia non R 72tb

intrat in tali ente. Ergo est diuina trinitas, quam inquirimus. 429 ens] ozz. R. 441 Sed] oz. R 444 simpliciter et infinite] infinite simpliciter R 447et!]om. R. — 436se!]add.et R.— 462 Habito isto] habito illo M ; ex hoc

5

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 3. Dignum et iustum est, quod ens uerissimum sit causa uerissima. Impossibile autem ponit, quod non sit talis causa, 47o nisi causet effectum uerissimum, Possibile autem ponit, quod dignum et iustum est, quod talis effectus sit cum sua causa coniunctus et in ipsa sustentatus uerissime. Et talem effectum 396

uocamus

Omne

Christum,

Deum

uerum.

ens uerissimum est causa uerissima. Sed Deus est

47; huiusmodi ; ergo etc. II. DE GLORIA GLORIOSISSIMA

I. Est ens gloriosissimum ; quod per se simpliciter et infinite est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis remotum. Et si tale ens non est, suum oppositum est neces480 sarie, scilicet ens poenalissimum, quod per se simpliciter et infinite existit necessarium. Possibile autem ponit hoc esse poenalissime, et impossibile poenalissime impedit, primum ens esse, scilicet Deum,

et quod gloria et delectatio sit noua, et

poena et priuatio sit antiqua, cum gloria cum esse conueniat 485 et poena cum | non esse. Et quia ista sunt omnia impossibilia, M ro8rb

sequitur necessarie primum ens esse, quod inquirimus ; et possibile et impossibile sunt eius instrumenta gloriosissima. 2. Probatum est, | ens gloriosissimum esse. Ad quod sequi- R 72va tur, quod sit producens in se ipso, de se et propter se ipsum 49o glorificatum, ab utroque gloriosissimare processo, distinguendo gloriosissime, ut relatio sit gloriosissima, et ista tria sint

idem in essentia, ut ipsa essentia sit gloriose a diuisione remota. Haec autem tria correlatiua diuinas personas uocamus. Propter quod arguo sic : Omne ens gloriosissimum est glorio495 sissimans ; aliter non esset actualissimans. Sed Deus est huius-

modi ; ergo est gloriosissimans. Impossibile autem ponit, quod quod non sit talis, nisi producat de se ipso gloriosissimatum, ab utroque processo gloriosissimare. Possibile autem non impedit, quia non intrat in isto ente. Ergo est diuina trinitas, quam 5oo inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens gloriosissimum sit causa gloriosissima. Sed impossibile ponit, quod hoc non sit, nisi causet effectum gloriosissimatum. Possibile autem ponit, quod dignum et iustum sit, quod talis effectus sit cum sua cau5o; sa coniunctus et in ipsa sustentatus gloriosissime. Et talem

471 est] oz. R 472 ipsa] ea M, 479/480 necessarie] necessarium M.$, 482 et] o». M 483 sit noua] sint nouae M, 484 sit antiqua] sint antiquae M$, 485 ista — omnia] sunt omnia M ; omnia ista sunt 5, 490 cloriosissimate] glorificare M 491/492 sint idem] idem sint R 495 actualissimans] om. R 198 processo gloriosissimare] gloriosissimare producto M ; producto gloriosissimare 5, 502 Sed impossibile] impossibile autem M ; et impossibile

$, . 502/503 quod - ponit] oz. M$,

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

397

effectum dicimus Christum Dominum nostrum, gloriosissimum Deum et hominem. Omne ens gloriosissimum est causa glorio|sissima. Sed Deus R 7zvb est huiusmodi ; ergo etc. $10

I2. DE ACTV ACTVALISSIMO

I. Actus actualissimus est ; qui per se simpliciter et infinite est necessarius, a prima specie possibilis et impossibilis remotus. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarium, quod est ens potentialissimum, ab omni actualitate remotum. 51; Et tale ens est contra primum ens, quod inquirimus. Ad quod sequitur, quod omnia entia primitiua fuerunt prius in potentia et se ipsa simpliciter deduxerunt ad actum. Impossibile autem hoc non potest consentire neque per consequens possibile. Concluditur ergo, quod est primum ens, quod inquirimus, 520 Scilicet actus purus. 2. Probatum est actum actualissimum esse. Ad quod sequitur necessarie,

quod sit actuans

actualissime

in se et de se,

propter se simpliciter et infinite producens actuatum intrinsecum

sibi coequatum,

ab utroque

actualissimare

processo,

ipsis relatis ad inuicem et distinctis eisdem per essentiam actualissimam. Aliter possibile causaret actualissimatum esse in potentia, et impossibile impediret , ne ueniret ad actum, et talia correlatiua essent figmenta, et | intellectus humanusM ro8va considerare posset maiorem actualitatem | in primo ente quam R 73ra 53o esse posset ; quod est impossibile. Probatum est ergo, quod diuina trinitas est, ipsa ente actu puro. 52 v^

Ideo arguo sic : Omne ens actualissimum est actualissimans ;

aliter non esset perfectissimans. Sed Deus est huiusmodi ; ergo est actualissimans. Impossibile autem ponit, quod non 535 possit esse talis, nisi producat de se actualissimatum ab utroque actualissimare processo. Possibile autem non impedit, quia non intrat in tali ente. Ergo est diuina trinitas, quam inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens actualissimum sit causa 54o actualissima. Impossibile autem ponit, quod non possit esse, nisi causet effectum actualissimatum. Et possibile ponit, quod dignum et iustum est, quod talis effectus sit in sua causa sustentatus et cum ipsa coniunctus. Et talem effectum uoca-

34;

mus Christum Dominum nostrum. Omne ens actualissimum est causa actualissima. Deus autem est huiusmodi ; ergo etc. 511 Actus —- est] est actus actualissimus M qui] quod R 514 potentialissimum] potentissimum MS, 516/517 in potentia] impossibilia M.$, 522 actuans actualissime] actus actualis siue M ; actus actualis 5$, et] oz. R 528 relatis ad inuicem] ad inuicem relatis M.S, 530 Probatum - ergo] ergo probatum est M ; ergo est probatum .$, 531 ipsa] ipso MS,

398

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 193 DE

PERFECTIONE

PERFECTISSIMA

I. Est ens perfectissimum ; quod per se simpliciter et infinite est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis Do o remotum.

Et si tale ens non est, suum

oppositum est neces-

sarium, scilicet ens imperfectissimum, quod per se simpliciter et infinite est necessarium. Ad | quod sequitur, quod prima R 73tb entia fuerunt prima imperfectissima, et numquam fuit, qui deduxerit ipsa in perfectionem. Impossibile autem ponit hoc 555 esse simpliciter impossibile; et possibile non potest ponere hoc esse possibile. Concluditur ergo, quod est ens perfectissimum, quod inquirimus. 2. Probatum est ens perfectissimum esse. Perfectissimum esse non potest sine perfectissimo perficere. Se ipsum non potest naturaliter perficere, quoniam nullum ens naturaliter perficit se ipsum. Ergo perficit aliud a se distinctum, de se ipso productum perfectissimatum, perfectissimare ab utroque processo, existente distincta et perfecta relatione quoad personas, Ó]psis existentibus unam perfectionem per essentiam 56 ^ simpliciter et infinite. Aliter intrarent in ipsa essentia possibile et impossibile, quoniam possibile optaret perficere et perfectum, et impossibile omnia impediret. Et quia hoc est impossibile, ergo probatum est diuinam trinitatem esse. Propter quod arguo sic : Omne ens perfectissimum est per27 o fectissimans

; aliter non esset distinctionalissimans. Sed Deus

est ens perfectissimum ; ergo est perfectissimans. Impossibile autem ponit, quod hoc non possit esse, nisi producat | de se perfectissimatum, et ab utroque procedat perfectissimare. Possibile autem

non

impedit, quia non

intrat in | tali ente. M 1o8vb

Ergo diuina trinitas est, quam inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens perfectissimum est causa perfectissima. Impossibile autem ponit, quod non potest fieri, nisi perfectissimatum effectum habeat. Et possibile ponit, quod dignum et iustum est, quod talis effectus sit perfectis580

simatus, in sua causa sustentatus et cum ipsa causa coniunc-

tus. Et talem effectum dicimus esse Christum, hominem perfectissimum et Deum uerum. Omne ens perfectissimum est causa perfectissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. 585

I4. DE

DISTINCTIONE

R 73va

DISTINCTIONALISSIMA

I. Est ens distinctionalissimum ; quod per se simpliciter 953 prima] primo M.$, 9054 deduxerit] deduxerunt M 562 perfectissimare] perfectionalissimare R 563 et perfecta] oz. R 564 existentibus] entibus R 568 ergo] om. M$, 569 quod] quia R 5*1 ens] oz. R 515 diuina — est] est diuina trinitas MS, 9*8 perfectissimatum] perfectissimum M, 519/ 880 perfectissimatus] ag. et M.$, 981 esse] oz. M$,

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

399

et infinite est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis remotum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarium, scilicet ens confusissimum, quod per se simplici59o ter et infinite est necessarium. Ad quod sequitur, quod omnia entia prima, uera et necessaria fuerunt confusa et ab omni distinctione remota. Et impossibile ponit hoc esse et ponit non esse. Ad quod sequitur, quod contradictio implicatur per impossibile.

| Possibile autem non potest consentire hoc esse. R 73vb

595 Concluditur ergo, quod primum ens, quod inquirimus, distinctionalissimum est. 2. Probatum est, quod ens distinctionalissimum est. Tale autem esse non potest, nisi distinguat a se distinctionalissimatum sibi intrinsece coaequatum, ab utroque distinctionalissi6oo mare

processo,

ipsis existentibus

unam

essentiam

ab omni

confusione remotam. Aliter possibile poneret, quod distinctionalissimans indigeret distinctionalissimato extrinseco ; et impossibile poneret, quod talis relatio esset impossibilis, manens in superlatiuo gradu. Ostensum est ergo diuinam 6os trinitatem esse. Ideo arguitur sic : Omne ens distinctionalissimum est distinctionalissimans ; aliter non

esset

concordalissimans.

Sed

Deus est huiusmodi ; ergo est distinctionalissimans. Impossibile autem ponit, quod non possit hoc fieri, nisi producat de 610 se distinctionalissimatum, ab utroque processo distinctionalissimare. Possibile autem non impedit, quia non intrat in isto ente. Ergo est diuina trinitas, quam inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens distinctiona|lissimum R74ra sit causa distinctionalissima. Impossibile autem ponit, quod 615 hoc non possit fieri, nisi causet effectum distinctionalissimatum. Et possibile ponit, quod dignum et iustum sit, quod talis effectus sit in sua causa sustentatus et cum ipsa coniunctus.

Et

talem

effectum

dicimus

esse

Christum,

Deum

altissimum. 620 Omne ens distinctionalissimum est causa distinctionalissima. Deus est huiusmodi ; ergo etc. 05 DE CONCORDANTIA

CONCORDALISSIMA

I. | Est ens concordalissimum ; quod per se simpliciter et M rogra

infinite est necessarium, a prima specie possibilis et impos-

593 quod? - implicatur] quod contra589 confusisimum] confusum Mj, 398/399 distinctionalissimatum sibi] distinctionalissidictio M ; contradictio 5, 601 600 existentibus] entibus R mum AM; distinctionalissimatum .$, 602 in601/602 distinctionalissimans] distinctionans R poneret] oz. R distinctionalissimato] distinctionato RM , 606 digeret] oz. M ; poneret .5, 610/611 ab — distinctionalissimare] Ideo arguitur] arguo M ; ex quo arguo 5; ab utroque distinctionalissimare processo M ; et ab utroque procedat distinctio618 esse] oz. effectum] oz. M$, 615 possit] potest M nalissimare .$,

MS,

400 625

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

sibilis remotum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarium, scilicet discordantissimum, quod per se simpliciter etc. est necessarium. Ad quod sequitur, quod omnia entia prima, uera et necessaria haberent esse per discordantiam. Et possibile ponit, quod ens, quod conuenit cum esse, conueniat

630

cum non esse et e conuerso. Hoc autem impossibile consentire non potest, immo simpliciter negat. Concluditur ergo necessarie, quod est primum ens, quod inquirimus, scilicet ens concordalissimum. 2. Probatum est, quod ens concordalissimum est. Ad quod

65 I sequitur necessarie, quod habeat in se correlatiua concordalissima distinctionalissima, ut puta concordalissimans, concordalissimatum, concordalissima re. Sine autem tali distinctione R 74t:b

non possent esse, una essentia concordalissima et in ipsis correlatiuis permanente. Concluditur ergo, quod diuina trini640 tas est, quam

inquirimus.

Propter quod arguo sic : Omne ens concordalissimum est concordalissimans ; aliter non esset principialissimans. Sed Deus est huiusmodi ; ergo est concordalissimans. Impossibile autem ponit, quod non possit hoc fieri, nisi producat de se con64 ^ cordalissimatum distinctum, et ab utroque procedat concordalissimare. Possibile autem non impedit, quia non intrat in tali ente. Ergo est diuina trinitas, quam inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens concordalissimum sit causa concordalissima. Impossibile autem ponit, quod non 650 possit hoc fieri, nisi causet effectum concordalissimatum. Et possibile ponit, quod dignum et iustum est, quod talis effectus sit cum sua causa coniunctus et in ipsa sustentatus. Et talem effectum dicimus Christum ex natura diuina et humana concordalissimatum. Omne ens concordalissimum est causa concordalissima. Sed 655 Deus est huiusmodi ; ergo etc. I6. DE PRINCIPIO PRINCIPIALISSIMO

660

I. Est ens principialissimum ; | quod per se simpliciter et infinite est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis remotum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarium, scilicet ens inprincipialissimum, quod est contra omnia principia, quod per se simpliciter etc. est necessarium. Ad quod sequitur, quod in principio non sit forma neque efficiens neque finis, sed sola materia denudata ab omni actione 626 discordantissimum] discordialissimum M.$, 627 quod?] 5$,; om. RM 628 haberent] habent M ; habeant .$, 636 distinctionalissima] distinctissima M$, 637 Sine - tali] RM ; et sine tali 5, 638 una — concordalissima] unam essentiam concordalissimam R ; add. et .M et] om. R 638/639 in — permanente] permanere in ipsis correlatiuis .$, 645 concordalissimatum] concordalissimum |. M, 661 inprincipialissimum] principialissimum M; non principialissimum .$,

R 74va

166.

LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

40I

665; et passione. Tale autem principium possibile neque impossibile affirmare possunt. Est ergo ens principialissimum, quod inquirimus, ab omni materia remotum, quia non esset simplex sed compositum cum | forma, ipso existente suam formam et M rogrb finem, efficientem omnia factibilia, et hoc propter se sim670 pliciter.

:

2. Probatum est ens principialissimum esse. Ad quod sequitur, quod habeat in se sua correlatiua principialissima, scilicet principialissimans, qui a se, per se et propter se principiat principialissimatum, ab utroque principialissimare processo, 675 per relationem distinctissimam principialissimam. Aliter possibile et impossibile non sustinerent, quod esset principium principialissimum idem in essentia indiuisa. Talia correlatiua autem uocamus diuinam trinitatem, quam inquirimus. Propter quod arguo sic : Omne ens principialissimum est 68o principialissimans ; aliter non esset naturalissi|mans. Sed Deus R 74vb

est huiusmodi ; ergo est principialissimans. Impossibile ponit, quod non sit tale ens, nisi producat de se principialissimatum distinctum, ab utroque processo principialissimare. Possibile autem non impedit, quia non intrat in tali ente. Ergo est 685 diuina trinitas, quam inquirimus.

3. Dignum et iustum est, quod ens principialissimum sit causa principialissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo est causa principialissima. Impossibile autem ponit, quod non possit fieri, nisi causet effectum principialissimatum. Possibile autem 69o ponit, quod dignum et iustum est, quod talis effectus sit cum

sua causa coniunctus et in ipsa sustentatus. Et talem effectum uocamus Christum ex natura diuina et humana principialissimatum.

Omne ens principialissimum est causa principialissima. Sed 695 Deus est huiusmodi ; ergo etc. 17. DE

NATVRA

NATVRALISSIMA

I. Est ens naturalissimum ; quod per se simpliciter et infinite est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis remotum. Et si tale ens non est, suum oppositum est neces7oo sarium, scilicet ens innaturalissimum, quod per se simpliciter etc. est necessarium. Ad quod sequitur, quod ipsum transmutet omnia naturalia in in|naturalia, in quibus innaturalibus R 75ra

finis et quies consistit. Possibile autem ponit naturam esse 667 quia] quod M$, 668 compositum] oppositum R ipso existente] coz. ; ipso ente R ; om. sed lacuna aliquid deesse ostendunt MS, 668/669 suam — finem] RMM$, ; fortasse legendum sua forma et fine 669 cfficientem] efficiente M5, 675/67 prina se] se M ; om. 5, 673 qui] quod M.$, 671 esse] oz. R cipialissimam — essentia] principali et R. 678 autem uocamus] inuocamus M ; uocamus j, 683 processo principialissimare] principialissimare processo M 692/693 principialissimatum] principalissimatum R — 902 in!] 684 est] oz. R

et M$,

703 consistit] existit M ; est 5,

402 vi ^

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

in potentia, quia conuenit cum esse. Impossibile autem suam actualitatem impedit. Et quia omnia ista sunt impossibilia, necessarie sequitur ens naturalissimum esse, habens naturam naturalissimam actu. 2. Probatum est, quod est ens naturalissimum. Ad quod sequitur, quod habeat in se correlatiua naturalissima, ut puta

7510 naturalissimans, naturalissimatum, naturalissimare, naturaliter distincta, ut relatio sit naturalis, ab omni figmento remo-

ta ; et ista tria supposita remaneant unam naturam, communem omnibus eis. Talia autem supposita diuinam trinitatem uocamus. : 25 Ex hoc arguo sic : Omne ens naturalissimum est naturalissimans ; aliter non esset singula|rissimans. Sed Deus est huius- M rogva

modi; ergo est naturalissimans. Impossibile autem ponit, quod non sit naturalissimans, nisi producat de se naturalissimatum, ab utroque processo naturalissimare. Possibile autem

72o non impedit, quia non intrat in illo ente. Ergo est diuina trinitas, quam

inquirimus.

3. Dignum et iustum est, quod ens naturalissimum sit causa naturalissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo est causa naturalissima. Impossibile autem ponit, quod. non possit fieri, nisi 72; causet

effectum

naturalissimatum.

Possibile

| autem

ponit, R 75:b

quod dignum et iustum est, quod talis effectus sit in sua causa sustentatus et cum ipsa coniunctus. Et talem effectum uocamus Christum ex natura diuina et humana naturalissimatum. Omne ens naturalissimum est causa naturalissima. Sed Deus 73o est huiusmodi ; ergo etc. I8. DE SINGVLARITATE

SINGVLARISSIMA

I. Est ens singularissimum ; quod per se simpliciter et infinite est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis remotum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessa755 rium etc. Ad quod sequitur, quod sit aliquod ens, quod ponat impossibile ipsum esse, et quod sit aliud ens, quod ponat possibile ipsum esse, cum tale ens conueniat cum esse et eius oppositum cum non esse.Et sic sequitur contradictio, scilicet quod sit possibile ipsum esse et impossibile ipsum esse. Et 74o quia ipsa contradictio esse non potest, necessarie sequitur, quod sit primum ens, quod inquirimus. 2. Probatum est, quod ens singularissimum est. Impossibile *03 ista] oz. M$, *08 est — naturalissimum] ens naturalissimum M ; ens naturalissimum sit 5, 312/713 unam — communem] una natura communis M$, 713 Talia autem] talia M ; et talia .5, 134/135 necessarium] add. et quod sit

aliud ens, quod ponat possibile ipsum esse M ; add. et quod sit aliud ens, quod ponat possibile, quod ipsum sit .$, 735 aliquod] aliud R ponat] ponit R 936/43* et quod —- esse] oz. M5, 132/138 et — esse] oz. M, $42 ens - est] est ens singularissimum M ; sit ens singularissimum axi

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

745

75»

755

76o

autem ponit ipsum non esse, nisi habeat tria correlatiua, ut puta singularissimans, singularissimatum, singularissimare, singularissime distincta, ut relatio earum sit singularissima, singularissime unam essentiam existentibus ipsis. | Quae tria R 75va correlatiua sunt diuinae personae, quas inquirimus. Propter quod arguo sic : Omne ens singularissimum est singularissimans ; aliter non esset altissimans. Sed Deus est huiusmodi. Ergo est singularissimans. Possibile autem ponit, quod non sit huiusmodi, nisi producat de se singularissimatum et ab utroque procedat singularissimare. Impossibile autem non impedit, cum non intret in tali ente. Ergo est diuina trinitas, quam inquirimus. 3.Dignum et iustum est, quod ens singularissimum sit causa singularissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo est causa singularissima. Impossibile autem ponit, quod non sit talis causa, nisi causet effectum singularissimatum. Possibile autem ponit, quod dignum et iustum est, quod talis effectus sit in sua causa sustentatus et cum ipsa | coniunctus. Et talem effectum uocaM roovb mus Christum ex natura diuina et humana singularissimatum. Omne ens singularissimum est causa singularissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. IQ. DE ALTITVDINE

765

403

ALTISSIMA

I. Est ens altissimum ; quod per se simpliciter et infinite

est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis remotum. Et si tale ens non est, | suum oppositum est necessarium R 75vb

etc. Ad quod sequitur, quod sit aliquod ens, quod ponit impossibile ipsum esse et quod sit aliud ens, quod ponat possibile 77o ipsum esse, cum tale ens conueniat cum esse. Ad quod sequitur, quod sit unum ens supremum et aliud infimum implicantia contradictionem. Quae contradictio est impossibilis. Patet ergo, quod est primum ens, quod inquirimus. 2. Probatum est, quod est ens altissimum. Impossibile ponit, 775 quod non sit altissimum,

nisi habeat altissimam

naturam

et

correlatiua altissime distincta ;quia aliter possibile poneret ipsum magis altum. Et illa correlatiua sunt altissimans, altissimatum et altissimare. Et ista sunt diuina trinitas, quam inquirimus. 780 Propter quod arguo sic : Omne ens altissimum est altissimans ; aliter non esset ens quietissimans. Sed Deus est huiusmodi; ergo est altissimans. Impossibile autem ponit, quod 7350 Possibile] impossibile MS, singularissima]

268 etc.] 768/769 primum M$, ens] oz.

ozz. M.$,

353 Ergo est] est ergo .M

351/158

quod - ponit] oz.

R

796/184 Sed 759 est] sit R

sit — quod] comi. ex analogia cum parte praecedenti ; om. RMS, oz. MS, 769 ipsum esse] ipsum ponit impossibile] impossibile ponit MS; *31 supremum] summum esse M ; quod ipsum non sit primum $1 «80 1735 altissimam] «47. causam .M.S; infimum] infinitum M 781 quietissimans] altissimans R M

.

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI non sit tale ens, nisi producat de se altissimatum, et ab utroque procedat altissimare. Possibile autem non impedit, quia in 785 tali ente non intrat. Ergo est diuina trinitas, quam inquirimus. 3. Dignum et iustum est, quod ens altissimum sit causa altissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. Impossibile autem 404

ponit, quod non sit causa altissima, nisi causet effectum altis-

simatum. Possibile autem ponit dignum et iustum esse talem 79o effectum

in sua causa sustentari et | cum

ipsa coniungi.

Et R 76ra

talem effectum uocamus Christum ex natura diuina et humana altissimatum. Omne ens altissimum est causa altissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc.

795

20. DE QVIETE QVIETISSIMA

I. Est ens quietissimum ; quod per se simpliciter et infinite est necessarium, a prima specie possibilis et impossibilis remotum. Et si tale ens non est, suum oppositum est necessarium etc., quod est inquietissimum, causans omnia entia in labore,

8oo et ponit, quod sit impossibile esse primum ens. Est autem aliud ens, quod ponit possibile ipsum esse, cum conueniat cum esse et quiete infinita. Sequitur ergo, quod sit primum ens, quod inquirimus. Aliter sequeretur con|tradictio, scilicet quod M r1ora esset, non esset ; quae contradictio est impossibilis.

80;

2. Probatum est, quod est ens quietissimum. Impossibile autem ponit, quod non sit quietissimum, nisi habeat in se correlatiua, cum quibus sit quietatum, in tantum quod nihil indigeat extra. Ipsa autem correlatiua sunt quietans, quietatum et quietare, quae quietissime sunt distincta et eadem per

810 essentiam ; et Ista uocamus diuinam trinitatem.

Omne ens quietissimum est quietissimans ; aliter non esset unissimans. Sed Deus est huiusmodi ; ergo est quietissimans. Impossibile autem ponit, quod | non sit huiusmodi, nisi produ- R 76rb cat quietissimatum, et ab utroque procedat quietissimare. 815 Possibile autem non impedit, quia non intrat in tali ente. Ergo est diuina trinitas, quam inquirimus. à 3. Dignum et iustum est, quod ens quietissimum sit causa quietissima. Sed Deus est huiusmodi. Ergo etc. Impossibile autem ponit, quod non sit talis causa, nisi causet effectum 820 quietissimatum. Possibile autem ponit, quod dignum et iustum sit, quod talis effectus sit cum sua causa coniunctus et in ipsa sustentatus. Et talem effectum uocamus Christum ex natura diuina et humana quietissimatum, per quod totum uniuersum est exaltatum. *84 procedat altissimare] altissimare processo M — quia] quod R 800 esse 804 contradictio]

primum ens] primum ens esse M ; quod primum ens sit 5, om. R 809 et!] oz. R

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 405 32; Omne ens quietissimum est causa quietissima. Sed Deus est huiusmodi ; ergo etc. , Diximus de primo ente. Et probatum est, quod est necessarie et trinus et incarnatus. Adhuc intendimus dicere, quod suae rationes recipiunt prae85o dicationem mutuam ; et quod diuinae personae sunt tres, neque plures neque pauciores ; et quod diuinae personae realiter sunt numerales; et quod diuina essentia est immensa et infinita. Et primo de prima. 835

(II. DE RATIONIBVS, PERSONIS ET INFINITATE ESSENTIAE DEI) I. DE

CONVERSIONE

DIVINARVM

RATIONVM

SIVE

DIGNITATVM

Probatum est, quod Deus est ens unissimum, operalissimum

84o

84

^

85o

855;

etc. Ad quod sequitur, quod diuina unitas, | operatio intrin- R 76va seca, bonitas etc. sint idem. Quia si non, possibilitas poneret, quod in ipsis generaretur accidens, quia unitas non esset per se operatiua, neque operatio per se una, neque bonitas per se magna, sed per magnitudinem, neque magnitudo per se bona, sed per bonitatem ; et sic de aliis. Impossibile autem hoc sustinere non potest. Possibile autem poneret, quod Deus non esset per se existens necessarie simpliciter et infinite, et humanus intellectus posset considerare in altiori gradu Deum ipsum, quam esset in re. Ad quod sequeretur, quod tale ens esset indigne et iniuste ens primum. Et quia omnia ista sunt impossibilia, necessarie sequitur, quod diuinae rationes una de | alia praedicari possit et conuertibiliter ad inuicem ; et itaM rrorb est de Deo concedendum. Dum sic humanus intellectus considerat Deum perfectum et suas dignitates, considerat, quod dignum et iustum est, quod Deus possit omnia extrinsece, ut possit esse ens magis agens et propter maiorem finem sui ipsius et totius uniuersi. Et impossibile hoc impedire non potest, cum quidquid sit extra, sit effectus eius. Neque primum ens hoc impedire potest, quia esset iniustus contra se ipsum et suas dignita|tes. R 76vb 2. DE

860

NVMERO

TERNARIO

DIVINARVM

PERSONARVM

Probatum est, quod in diuina unitate sunt tria correlatiua ; et sic de diuina operatione etc. Et quia sunt idem, ut proba821/828 est necessarie] necessarie est M 830 praedicationem] probationem M$, personae] rationes M.$, 832 numerales] RM ; nominabiles 5, 836 siue] seu M ; uel .$, 838 sequitur, quod] oz. R 841 operatiua] add. sed M 843/844 hoc sustinere] sustinere hoc M 844 autem] aZZ. non R 848 omnia ista] ista omnia R 859 De - personarum] Quod diuinae personae sunt tres nec

plures nec pauciores M.$,

861 Et] om. M

406

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

tum est, necessarium est, quod omnia -tiua conuertantur,

ut

puta unificatiuum, operatiuum, optimatiuum etc. Et sic de -bilibus, unificabile, operabile, bonificabile etc. Et sic de con-

865 uersione ipsorum -are, ut unire, operari et bonificare. Aliter impossibile poneret, quod dignitates non possent conuerti ad inuicem,

et quaelibet

esset essentia distincta ab alia ; quod

est impossibile. Et quia praedicta conuersio est, necessarium est, quod sint tres personae, neque plures neque pauciores. 87o Non autem pauciores, quia essent correlatiua diminuta ; plures uero non, quia quarta persona esset superflua ; quod diuina natura sustinere non posset ; et sic de aliis dignitatibus. Sunt ergo necessarie tres personae in diuinis, quas inquirimus, et non plures neque pauciores. 875

Ss DE NVMERATIONE

DIVINARVM

DIGNITATVM

Probatum est, quod est unitas unissima et operatio operalissima etc. Et quia quaelibet istarum dignitatum est ens per se existens simpliciter et infinite necessarium, sequitur necessarie, | quod quaelibet sit per se nominabilis. Aliter possibile R 77ra 88o poneret, quod non esset per se cognoscibilis ; quod est impossibile. Neque impossibile potest impedire, cum ipsae dignitates sint idem numero per essentiam, quia distinctio personarum conseruat quamlibet in numero suo sic realiter, sicut quaelibet persona ab alia realiter est distincta. Ad quod sequitur, quod 88; Deus Pater producendo Filium producat ipsum uniendo, operando etc., et simul Spiritum sanctum spirando. Hoc autem esset impossibile, nisi unitas haberet actum proprium, scilicet unire, et operatio operari etc. Et ideo cum quaelibet ratio habeat in productione suum actum proprium, sequitur necessa39o rie, quod quaelibet habeat suum | nomen proprium. M r10va 4. DE INFINITATE ESSENTIAE DEI

Probata est productio in diuinis. Ad quod sequitur necessarie, quod ratione productionis ipsa essentia sit infinita per se simpliciter et necessarie, quoniam si in essentia Dei est pro895 ducens, qui uniformiter producit quoad omnes actus suarum dignitatum, sequitur necessarie, quod ipsa essentia sit simpliciter et absolute infinita, ab omni limitatione remota. Aliter

impossibile impediret praedictam productionem diuinarum personarum et omnes actus dignitatum. | Et possibile poneret, R 77rb 864 — bilibus] a4. scilicet .$, 86? quaelibet] quilibet R 873 necessarie — personae] tres personae necessariae M.$, 815 De - dignitatum] Quod diuinae rationis realiter sunt numerabiles M 878/879 necessarie] necessarium .M 879 quaelibet] quilibet R 884 ab — realiter] realiter ab altera M 888 ratio] om. MS, 891 De - Dei] Quod diuinae essentia est immensa et infinita M

166. LIB.'DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

407 9o» quod humanus intellectus considerare posset sublimiorem essentiam, quam sit Deus ; quod est impossibile. Probatum est ergo, quod diuina essentia est infinita, et per consequens quidquid ipsa est. Diximus de primo ente. Et per ea, quae dicta sunt, data est 9o5 doctrina ad cognoscendum ipsum et ad soluendum omnes obiectiones, quae fieri possunt de ipso, cum solutio sit in praedictis implicite habita. III De tertia distinctione Quae est de secundo ente, quod uocamus totum uniuersum

910

Distinctio ista in duas partes est diuisa. Prima pars est de ordinatione,

secunda

de diuisione.

Prima

pars est subdiuisa

in quattuor partes. In prima determinabimus de principiis 915 primis, ueris et necessariis uniuersi. In secunda determinabimus de compositione eius. In tertia de conditionibus pertinentibus. In quarta de extensione siue multiplicatione suae essentiae. Et primo de prima :

(I. DE ORDINATIONE 920

VNIVERSI)

I. DE PRIMIS PRINCIPIIS VERIS ET NECESSARIIS VNIVERSI Deus existens ens per se simpliciter et infinite necessarium, ut probatum est, cognoscit, quod dignum et iustum est, quod ab extra sit cognitus, dilectus, et recolitus, laudatus et benedictus. Et quia hoc bonum, magnum et durabile etc. est, R 77va

92; et nullum inconueniens sequitur, cognoscit, quod hoc possibile est, et quod nullum impossibile potest hoc impedire. Et ideo sicut cognoscit, sic diligit, cum in eo suus intellectus et

sua uoluntas sint idem. Et sic de sua potestate, quae potest, cum sit cum ipsis conuersa et etiam infinita, ut probatum est. 930 Ad quod sequitur, quod diuina uoluntas, de qua supra dictum est, quae est una dignitas eius, ponit principia primitiua uniuersi, quae non erant, esse in actu. Ante quae principia nullum ens erat in potentia ; quia si sic, iam esset illa potentia in tempore, et non tempus, quod est accidens, in aliqua 935 substantia sustentatum. Hoc autem possibile et impossibile sustinere non possunt. Sunt ergo principia uniuersi actu, et 901 sit] haberet M5, 902 quod] oz. M . 915 primis ueris] ueris primis M 916/917 pertinentibus] aZ. ei M ; add. ad ipsam 5$, ^ 920 primis — necessariis] principiis innatis R 924 magnum -— est] est magnum durabile etc. M 928 potest] possit R 929 et etiam] etc. M 930 uoluntas] actualitas M 932 Ante quae] aut'quae R ; ante quam .M 936 sustinete — possunt] non possunt sustinere M

408

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

per consequens creata et noua. Principia primitiua uniuersi M rrovb sunt similitudines diuinarum dignitatum. | Et dicuntur primitiua, quia inter primum similatum et primam similationem 94o non est dare medium. Sicut unitas generalis uniuersi, quae est similitudo unitatis Dei ; operatio generalis uniuersi, quae est similitudo

operationis

intrinsecae

Dei;

et sic de bonitate, R 77vb

magnitudine, duratione, potestate, instinctu, appetitu, uirtute etc. uniuersi. Omnia ista sunt principia generalia, habentia 945 sub se particularia, ut unitas plures unitates, et operatio plures operationes particulares ; et sic de aliis. Sunt alia principia prima uniuersi ; sed non sunt generalia, cum quodlibet sit sua species, ut puta angeli ; et sunt plures, quia unus angelus non sufficeret ad obiectandum primum sub950 iectum ; quod dignum et iustum est. Et dicuntur primitiua, quia creata sunt, quia Deus est intelligibilis, recolibilis et amabilis. Sunt etiam alia principia, scilicet animae rationales hominum, quaelibet habens in se suum proprium intellectum, suam 95; propriam uoluntatem et memoriam. Et dicuntur primitiua entia, quia creatae sunt, ut Deum intelligant et recolant et dili-

gant. Angeli uero et ipsae animae sunt similitudines Dei. Deus est unus ; et quilibet angelus est unus. Deus est operatiuus ; et quilibet angelus est operatiuus intelligendo, amando et reco96o lendo. Hoc idem dici potest de animabus hominum. Omnes similitudines Dei, ex quibus uniuersum est constitutum, consistunt sub una generali possibilitate et una impossibilitate, sub quibus consistunt omnes possibilitates et impossibilitates

| particulares

uniformiter

ordinati;

extra

quam R ;78ra

965 possibilitatem et impossibilitatem generalem nihil hic inferius potest esse, sicut effectus non potest esse sine sua causa. 2. DE COMPOSITIONE

VNIVERSI

Compositionem uniuersi intendimus quoad corporalia. Est una unitas generalis uniuersi, per quam ipsum est unum ; et 97o una operatio generalis, per quam ipsum est operatiuum ; et sic de aliis, ut dictum est. Vnitas dicit essentiam, et est sustentata in suo concreto, scilicet in suo uno ; et sic de operatione

etc. Ex omnibus -tiuis componitur una forma uniuersi generalis ; et de -bilibus una materia generalis ; et de ipsis -are una 97; substantia uniuersi. Sub illa forma generali stant formae particulares inferius, et sic de materiis particularibus sub una materia generali ; et sic de connexionibus particularibus sub una generali. Ad quod sequitur una substantia uniuersi composita.

940 quae] qui R 951 et] o». M 959 est] , ; om. RM — et] om. M 961/ 963 est — omnes] oz. R 964 ordinati] ordinatum M$, quam ] oz. M$, 970 ipsum] oz. M$, 971 essentiam] substantiam M5,

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

409

980

Sedad ipsam compositionem necessaria sunt accidentia, sine quibus impossibile esset ipsum | esse corpus, ut puta quanti- M 1:1ra tas, qualitas et cetera praedicamenta ; quoniam plura non possunt componere unum, nisi oriatur quantitas, qualitas, actio, passio etc. Ostensum est, per quem modum uniuersum 98; est compositum et ex partibus sis. Et sicut ipsum est compositum de partibus maioribus, sic ista in|feriora sunt composita de minoribus suo modo. R 78tb Ex qua compositione generatur motus, sine quo non possent componi. Et talis motus oritur ab actionibus et passionibus, 99o cum quibus corpus est mobile et omnes partes eius. 3k DE

CONDITIONE

VNIVERSI

Quoniam uniuersum dependet a primo ente tamquam a sua causa, ideo est conditionatum per ipsum Primum, cum omnis causa conditionet effectum. Conditiones uniuersi plures sunt 99 ^ et inuariabiles. Quae omnes continentur sub duabus conditionibus generalibus, scilicet sub possibilitate generali et impossibilitate generali, quae sunt causatae a dignitatibus Dei, in tantum quod nulla particularis possibilitas uel impossibilitas potest resistere suis generalibus ; quia si sic, effectus esset 1000 rebellis suae causae; quod est impossibile ; ut puta, quod Deus non posset causare rosam sine rosario et motu caeli. Talis impossibilitas esset particularis et contra generalem possibilitatem et impossibilitatem, quae sunt causae eius; et contra conuersionem diuinae potestatis, intellectus et uo1005 luntatis, quae est causa generalis possibilitatis et impossibilitatis, in tanto quod si diuina uoluntas uellet generare rosam sine rosario et motu | caeli, non posset. Ad quod sequeretur, R 78va quod diuina uoluntas, quae est infinita, esset deficiens. Intel-

lectus autem Dei, qui est infinitus, hoc non potest intelligere, 1010 quia intelligeret, quod particulare impediret uniuersale, et effectus suam causam ; quod est impossibile et contra conditiones, cum quibus uniuersum est conditionatum. Potest ergo Deus producere rosam sine rosario et motu caeli, tamen super naturam inferiorem et super sensum et imaginationem, sicut ro15 potuit producere totum uniuersum in esse, quod non erat ; ut supra probatum est. 4. DE

EXTENSIONE

SIVE AVGMENTATIONE

VNIVERSI

Probatum est, quod uniuersum, in quantum corpus, est con989 Et] oz. M 985 et] RM ; om. 5$, 981/982 impossibile — plura] oz. R 991 conditione uniuersi] conditionibus pertinentibus uni990 quibus] quo R 996 generali] generaliter R 995 inuariabiles] innarrabiles R uerso .M 1013 tamen] 1011 effectus] effectum R 1003 et impossibilitatem] ozz. R 1017 augmentatione] multiplicatione essentiae M.$, tam R

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI stitutum ex suis principiis innatis. Et quodlibet principium est

410

1020 id, quod est distinctum ab alio, quia si non, non essent simili-

tudines dignitatum Dei, quia propter conuersionem essent nimis similes ei ; quod est contra conditiones uniuersi.Et ideo, quia quodlibet principium est coniunctum cum alio, necessarie sequitur extensitas et magnitudo corporalis ;et quanta sunt

102; principia, tanta est corporeitas et magnitudo | uniuersi. | Sen- R 78vb

sus autem et imaginatio obiectare non possunt ipsam exten-

M rri1r£b

sionem, cum sint sic obiecta eis remota, sicut sonus a uisu et

color ab auditu. Sed intellectus humanus obiectat per ea, quae dicta sunt, cum:sit altior potentia in obiectando, quam illae 103o duae potentiae. Dictum

est breuiter

de ordine

uniuersi.

Et per ea, quae

dicta sunt, potest homo respondere ad obiecta, quae fieri possent de ordine uniuersi.

II. DE DIVISIONE VNIVERSI 1055

Diuiditur uniuersum in octo partes principales, scilicet in angelum, caelum, hominem, imaginatiuam, sensitiuam, uegetatiuam, elementatiuam et instrumentatiuam. De istis iam

tractauimus in Arte generali et in Arfe mystica, deducendo per decem generales quaestiones. Sed hic intendimus tractare 1040 secundum praedicamenta, quae sunt partes generales uniuersi, quaerendo per possibile et impossibile, quomodo sunt indiuiduata sub principiis primis uniuersi ; quae sunt unitas, operatio, bonitas etc. Et primo de angelo : I. DE INDIVIDVATIONE

104;

ANGELI

I. Angelus est spiritus non coniunctus, dependens a primo ente, compositus de similitudinibus Dei, quae sunt principia primitiua, uera et necessaria realia angeli ; ut | puta unitas, R 79ra

per quam est unus ; operatio, per quam est operatiuus ; bonitas, per quam est bonus naturaliter, etc. Et quia ista principia 105o sunt similitudines dignitatum Dei, possibile ponit, quod quodlibet principium sit relatum, habens in se sua correlatiua substantialia ;ut puta per unitatem unitiuum, unibile et unire, per operationem operatiuum, operabile et operari ; per bonitatem bonificatiuum, bonificabile, bonificare ; et sic de aliis.

1055 Ad quod sequitur, quod -tiuum cum -tiuo componat unam 1038 74r: »rystica theologiae et philosophiae (op. 154), dist. IV (ROL V, 385-466).

1020 id] illud .M non] oz. M$, 1021 quia] oz. RM ditiones] contradictiones R 1029 in obiectando] habitando 1037 et] oz. .M 1038 deducendo] reducendo M 1044 De rubrica R 1048 dependens] deprehendens R 1047 et 1051 sua] oz. R 1032 et unire] ozz. R 1033 et operari]

1022 contra conM ; habituando .$, —- angeli] De angelo necessaria] oz. R operant R

166. LIB.'DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI formam, et -bile cum -bile unam

unam connexionem,

4II

materiam, et -are cum -are

ut quilibet angelus remaneat

una pars

uniuersi, ut supra dictum est, et pars substantialis uniuersi,

1060

constituta ex substantialibus principiis. 2. Et erit suamet species, eo quia non est decisa ab alio sibi praeiacente, sed simpliciter éreata et simpliciter indiuiduata, ut magis sit similis suo Primo, quod est unum

indiui-

duum simpliciter. Et quilibet distinctus est ab alio per essentiam, et non participant in aliquo communi, nisi quod quilibet 1065 est. de principiis, quae sunt similitudines dignitatum Dei. Aliter impossibile poneret, quod nullus angelus posset esse sua species. Est | ergo angelus substantia indiuiduata ;ut supra R 7orb probatum est. 3. Omnia principia angeli sunt diuersa ab inuicem. | Et Mirrva 1070 quia omnia componunt substantiam angeli, impossibile ponit, quod non possint multiplicare substantiam angeli sine quantitate, quia possibile non posset ponere hoc, cum ponat in multiplicatione necessarie quantitatem et per consequens extensionem, non autem dico extensionem molis neque quantitatem,

1075 Sed spiritualem, ita remotam obiectiue a sensu et imaginatione, sicut substantia angeli et principia sua. 4. In angelo sua bonitas non est magnitudo. Et ideo quia bonitas est magna per magnitudinem, et magnitudo bona per bonitatem, et principia componuntur, oritur qualitas ex tali 108o compositione. Talis qualitas autem est intranea ; sed ab ipsa oritur qualitas moralis, per quam dicitur : Talis angelus est bonus, talis est malus etc.

5. Quoniam quodlibet principium angeli habet in se relationes, et principium cum principio indiuiduat substantiam, 1085; oritur generalis relatio praedicamentalis ; aliter impossibile impediret indiuiduationem substantiae, neque possibile ipsam ponere posset indiuiduationem. Et per talem | relationem in- R 79va diuiduantem angelos mutuo fiunt locutiones, conceptiones et participationes, quoniam possibile ponit, quod Raphael possit 1090 exprimere conceptus suos Michaeli, et e conuerso, quoniam operatiuum, bonum, magnum etc. est. Impossibile autem ponit, quod talis indiuiduatio non sit obiectum sensus neque imaginationis,

sed est obiectum

solius intellectus, qui trans-

cendit ad obiectandum eam extra suum sensum et imagina1095 tionem. 6. Angelus est ex principiis innatis; ut supra dictum est. 1063 distinctus est] est distinctus M 1069 ab] ad. M 1070/1071 impossibile — angeli] ozz. M.$, 1073/1074 extensionem] confessionem R 1076 principia

sua] sua principia M 1082 etc.] om. M 1083 habet] haberet M 1084 indiuiduat] indiuiduant R 1087 talem] oz. R 1087/1088 indiuiduantem] coni. ; inradiantem RM ; irradiantem 5, ; cf. notam ad lineam 1092

Michael R suum] oz. R

1092

indiuiduatio]

M;

inr'diatio

R

non]

1090 Michaeli]

om.

M

1094

412

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

Possibile autem ponit, quod unum principium patiatur sub alio, ut possit fieri compositio ; ut bonitas patitur sub magnitudine, quia per ipsam est magna, et magnitudo habet actio1100 nem, in quantum dat ei suam similitudinem ; et sic de actione

formae in materia, quae patitur sub ipsa forma. Ex tali actione intrinseca oritur actio extrinseca, per quam agit extra ; et hoc bonum, magnum etc. est. et sic 7. Angelus habet scientiam, quae est suus habitus, 1105 de caritate ; et hoc moraliter ; qui habitus oriuntur ab intrinsecis habitibus. Et hoc possibile ponit, cum bonitas sit habituata de magni|tudine et e conuerso, et sic de aliis ; quod qui- R 79vb

dem possibile ponit, quia bonum, magnum etc. est. 8. Principia innata angeli componuntur et unum cum alio 1110 implicant situm, sine quo impossibilis esset ipsa compositio ; quoniam nisi bonitas esset assituata in magnitudine, non posset esse per ipsam magna ; neque magnitudo, nisi situata in bonitate, posset esse bona. Talis situs est angelicus, et non obiectum sensus neque imaginationis, quia non est lineatus M r11vb 1115 | neque angulatus. 9. Quoniam angelus est magis similis Deo quam aliquod indiuiduum aliud, est magis remotus a tempore quam aliud indiuiduum ; et hoc in tanto, quod in tempore, in quo ipse est,

non est motus. Et hoc ponit possibile propter magnam con1120 uenientiam cum Deo. Impossibile autem ponit, quod angelus non potest esse, nisi sit in tempore, cum sit nouus et creatus, quoniam quod est et non erat, necessario est in tempore et extra aeternitatem nouum. Possibile autem ponit, quod angelus sit in successione per accidens, existens uno tempore in uno 1125 loco et alio tempore in alio loco ; et sic de operatione, quam habet, quoniam in uno loco agit aliquid et in alio aliud. Talis successio autem intensa est et angelica et remota a sensu et imaginatione ; | et hoc bonum, magnum

etc. possibile est.

R 80ra

IO. Angelus est spiritus non coniunctus, non lineatus neque 115 angulatus neque circulatus. Ad quod sequitur, quod impossibile ponit ipsum non posse contineri in loco ; possibile autem ponit, quod sit in loco suo modo. Modus uero est remotus a sensu et imaginatione. Impossibile autem ponit, quod angelus non possit esse in uno loco, et non sit in alio loco, nisi sit in 1155 illo loco, in quc est ; et hoc possibile bonum, magnum etc. est.

Dictum est de angelo. Et ostensum est, per quem modum est indiuiduatus substantialiter et accidentaliter. Sed quidquid de ipso dictum est, sic est remotum a sensu et imaginatione, sicut sunt artes liberales et mechanicae a sensu et imagi1099 quia] et M 1100 suam similitudinem] similitudinem suamM 1102 agit] agunt R 1106 cum] quod M 1108 bonum] ag. et R 1110 impossibilis] impossibile R 1112 esse — magna] per ipsam esse magnam M 1121 sit] oz. M 1124 existens] oz;. R 1127 successio autem] autem successio M 1132 uero] autem M 1135 est?] o. M

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

413

114o natione animalis bruti. Ex quo patet, quod multa sunt extra sensum et imaginationem entia realia et uera. 2. DE

1145

115o

1155

1160

INDIVIDVATIONE

CAELI

I. Caelum est una pars uniuersi et corpus magis magnum. Impossibile autem ponit, quod non sit magis magnum, nisi sua principia sint magis magna ad ipsum contracta, quam in aliqua parte uniuersi. Ad quod sequitur, quod sua substantia sit magis magna ; et sic de suis accidentibus. Ergo est caelum indiuiduatum cum maioribus partibus uniuersi in ipso contractis et constitutis. | Modus, per quem est de primis principiis R 8orb innatis compositum et conditionatum, in prima parte tertiae distinctionis significatum est. Quoniam principia caeli innata sunt maiora, ut puta maior unitas, operatio, bonitas etc., ponit possibile, quod sint altiores similitudines corporales diuinarum rationum. Ex quo sequitur, quod bonitas caeli et sua possibilitas sint causae | omnium bonitatum particularium elementatorum ; et sic de M rizra magnitudinibus et aliis. Ad quod sequitur, quod principia caeli sint causae influentes et agentes in istis inferioribus; et non e conuerso, quia impossibilitas hoc sustinere non potest, cum causa sub suo effectu nullam passionem pati possit. Patet ergo, per quem modum substantia caeli est indiuiduata cum suis principiis causatiuis. Item : Cum principia caeli sint maiora, altiora et causatiua respectu inferiorum, possibile ponit, quod suus motus sit

116s causa omnium motuum naturalium inferiorum, cum sit motus

magis magnus quantitatiue, qualitatiue etc. Cum quo motu caelum habet maiorem naturam se ipsum mouendo ; et propter motum maiorem, quem habet per se ipsum, habet maiorem naturam, ad mouendum inferiora | naturaliter. Aliter impossibi- R 8ova 1170 le poneret, quod si moueretur ab alio, ut puta ab angelo, quod suus motus non sit ita magnus, neque tantum influat in inferioribus, quantum faceret, si moueret se ipsum ; quia si moueret ab alio, suus motus esset uiolentus, neque sua principia innata essent ita alta in essendo similitudines dignitatum 1175 Dei, sicut sunt, quia a se ipso mouetur naturaliter. 2. Quoniam principia caeli sunt priora aliis corporalibus, primitiue recipiunt influentiam a principiis primi entis. Ad quod sequitur, quod possibile ponat, quod principia innata eiusmodi sint incorruptibilia et ab omnibus principiis contrariis

1180 disparata ; ut puta a caliditate, frigiditate, humiditate, siccitate etc. Verumtamen dicitur, quod sol est calidus et siccus, 1141 et — uera] oz. R

1146 sit] est .M

1149 constitutis] con R

tertiae] oz. R 1133 ponit possibile] possibile ponit M rum] elementorum .M 1177 influentiam] influentia .M modi] eius M

1150

1156 elementato1178/1179 eius-

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI et luna frigida et humida. Sed hoc est per accidens et effectiue,

414

quia causant qualitates et motus eorum.

ant

.

3. Principia innata caeli sunt plura, et distincta ab inuicem, 118; et in simul componunt totam substantiam caeli. Ideo necessario sequitur quantitas, orta ab ipsis. Aliter impossibile esset extensitas et multi|plicatio substantiae caeli ex ipsis. Pos- R 8ovb sibile autem ponit, quod quantitas caeli sit causa quantitatum 1:190

elementatorum, actiuando et ordinando. 4. Quodlibet principiorum caeli est in alio, et omnia in toto,

ut puta in substantia caeli. Ad quod sequitur necessarie qualitas, orta ab ipsa mixtione, ut puta qualis bonitas, qualis magnitudo etc., qualis planeta, qualis stella. Quaelibet tamen stella est sua species. 1195 5. Quodlibet principium caeli est constitutum ex suis correlatiuis. Et existendo principium in principio oritur communis relatio, quae causat relationes inferiores ; et talis possi-

bilitas bona, magna etc. est. 6. Quodlibet principium caeli intrat in aliud. Ad quod se1200 quitur actio et passio intrinseca, et per consequens | actio M rzzrb formae, materia passiua sub forma. Ipsae autem actiones et passiones mouent actiones et passiones inferiores ; actiones formaliter, quoad formam, et passiones materialiter, quoad materiam. Hoc quia forma caeli in agendo in sua propria ma1205 teria disponit cum passionibus ipsius materiae passiones inferiores, ipsa materia remota ab omni actione. Aliter impossibile poneret confusionem in relationibus principiorum ; quod est impossibile. 7. Eo quia caelum est constitutum | ex suis principiis, oritur R 81ra 1210 habitus unus, operatiuus, bonus etc.; quoniam possibilitas ponit, quod bonitas magna per magnitudinem sit habituata de magnitudine, et magnitudo existens bona sub bonitate. Caelum autem tamquam agens sub tali habitu causat habitus inferiorum, ut puta cum bonitate sua bonitatem inferiorem, et 121; cum magnitudine sua magnitudinem inferiorem etc., et sic de

aliis. 8. Caelum est situatum per suum situm proprium et innatum, causatum ab ipsis principiis. Aliter unum principium non esset situatum cum alio, et non esset etiam coniunctum. Suus 1220 autem situs est circularis, ratione motus et mixtionis circularis. Cum suo uero situ causat situs in inferioribus ; et talis pos-

sibilitas bona, magna etc. est. 9. Caelum est compositum ex suis principiis innatis substantialibus et accidentalibus, in tantum quod est substantia 1225 corporalis. Et si deficeret una pars eius coessentialis, ut puta QI

T

$

1183 causant] conueniunt .M 1185/1186 necessario] necessarie

oritur] edd. et M om. R

eorum] 5,; earum RM 1184 ab] ad M M — .1190 principiorum] principium M 1196

^ 1198 bona] add. et .M

1221 in] oz. R

1201 autem] oz. M

1215 etc.]

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

415

quantitas, qualitas aut tempus, non posset esse totum. Ad quod sequitur, quod tempus sit una pars eius. Cum qua parte suae partes aliae sunt in tempore, sicut cum quantitate in quantitate sua. Est ergo caelum in tempore. Et quia totum 1230 caelum est in motu cum ipso tempore est successiuum | et cau-

sat dies, horas et momenta etc. in'inferioribus. Et hoc impossibilitas caeli repugnare non potest, cum sit pars totius uniuersalitatis uniuersi. IO. In caelo unum principium innatum est in alio, ut puta 1235 bonitas in magnitudinie, et e conuerso. Et ideo possibile ponit, quod oriatur locus communis per accidens, quod sit una pars eius ; sine qua parte unum principium non posset esse in alio neque caelum esset situatum continuatum ; quod est impossibile. Est ergo caelum in suo loco, sicut totum in parte sua. 1240 Cum quo loco causat loca inferiora. Possibilitas autem talis est bona, magna etc. Dictum est de caelo. Et ostensum est, per quem modum indiuiduatum est substantialiter et accidentaliter. Intellectus autem cum sensu et imaginatione ipsam indiuiduationem 1245 intelligere potest, cum caelum sit substantia corporea. Sy DE

INDIVIDVATIONE

HOMINIS

I. | Homo est substantia, composita ex principiis spiritualibus et corporalibus, cum quibus est indiuiduata, ut quilibet homo sit unum

indiuiduum,

R 8rbr

M r12va

ut similitudines Dei habeant ra-

1250 dios, cum quibus indiuiduent ipsum, sicut ipsae omnes sunt unum indiuiduum, quod est Deus. Et hoc ponit maior possibilitas, quae esse potest inter similantem

et similatum,

| cum

homo sit maior pars uniuersi, eo quia ex pluribus partibus compositus exstat, quoniam in ipso clauduntur omnes naturae 1255 uniuersi, ut puta natura spiritualis quoad animam, et natura corporalis quoad elementatiuam, uegetatiuam, sensitiuam et imaginatiuam, ex quibus corpus hominis est constitutum. Et etiam participat cum caelo quoad naturam corporis, quia caelum et corpus hominis sunt ex prima materia et prima for1260 ma. Hoc autem maior impossibilitas impedire non potest, quia impediret maiorem possibilitatem, quae possit esse inter majiorem similitudinem et maiorem similatum, cum maior possibilitas et maior impossibilitas sint aequaliter instrumenta Dei, cum quibus Deus causat minores possibilitates et 1265 impossibilitates uniuersi. Anima hominis est creata, sicut dictum est de angelo ; et per consequens sic composita et indiuiduata. Sed differentia 1230/1231 causat] causet R 1231 et] oz. .M 1232/1233 uniuersalitatis] R ; fortasse legendum impossibilitatis 1237 esse] om. R 1245 substantia] o». R 1261 1283 pars] oz. R 1249 unum indiuiduum] indiuiduum unum R possibilitatem] impossibilitatem R 1264 minores] maiores M,

R 81va

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI est in hoc, quia quaelibet non facit suam speciem, cum quaelibet sit coniuncta cum suo corpore, cum quo multiplicat spe1270 ciem hominis, cum corpus hominis stet sub pluribus communi416

tatibus,

ut puta sub elementatiua,

uegetatiua,

sensitiua

et

imaginatiua. Aliter nisi anima esset coniuncta cum corpore, non mul|tiplicaret speciem hominis, quia impossibile impedi- R 81vb ret, quod plures homines essent sub una specie. Quia quodlibet principium innatum animae et etiam cor:25, poris habet sua correlatiua, componitur -tiuum cum -tiuo, -bile cum -bili et -are cum -are, ut fiat indiuiduatio hominis

in homine. Et hoc impossibile non potest impedire, cum possibilitas ponat maiorem indiuiduationem, quae possit esse in 128o aliqua parte uniuersi, cum sit ex compositione principiorum corporalium et spiritualium. Quia anima est coniuncta cum corpore hominis, et omnia creauit Deus propter se, ut effectus esset creatus in altiori gradu finis, et nullum corpus possit obiectare Deum, cum Deus 1285 non sit obiectabilis, nisi tripliciter, ut puta intelligendo, amando et recolendo, possibile ponit, quod omnia corporalia, quae seruiunt homini, seruiant ipsi Deo, posito quod homo sit iustus et in gratia Dei. Hoc autem seruitium impossibile impediret, nisi anima esset coniuncta cum corpore ; et possibile poneret, 1290 quod non | omnia essent creata propter Deum ; quod est im-M rizvb possibile. 2. Corpus hominis est mortale, quia est ex contrariis compositum. Anima uero non. Ratio huius est, quia corpus | est geni- R 82ra tum, et indiuiduatum. Et quodlibet principium innatum cor-

1295 poris est corruptibile in suo numero, ut puta in Socrate et

Platone ; non tamen corrumpuntur principia corporis communia. Et ideo possibile ponit, quod quodlibet principium cuiuslibet corporis corrupti remaneat in principiis communibus in potentia. Ad quod sequitur, quod Deus possit quemlibet homi13oo nem resurgere et indiuiduare, sicut prius. Et hoc impossibilitas impedire non potest, cum possibilitas dicat maiorem operationem, quae possit esse inter causam agentem et effectum recipientem. Et hoc patet per incarnationem supra dictam. Quies increata est una dignitas Dei, ut dictum est in secunda 13605 distinctione. Et illa quies requirit, quod suus effectus habeat quietem sempiternam. Et sua impossibilitas, quae est ei instrumentum, hoc impedire non potest, quia impediret possibilitatem, quae est etiam instrumentum illius quietis. Ad quod sequitur, quod anima rationalis sit coniuncta cum corpore ho1310 minis, et quod sit generalis resurrectio et alia uita. Et ad hoc concurrunt omnes dignitates Dei, cum possibilitas et impos1269 suo] oz. R 1233 multiplicaret] multiplicarent R 1274 sub] oz. R 1274 et] om. R 1278 in homine] ox. M$, 1278/1219 possibilitas] impossibilitas R 1284 cum] et M 1285 intelligendo] agg. et M 1293/1294 geni-

tum - indiuiduatum] genitur et indiuiduatur R

1294 quodlibet] quod M

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 417 sibilitas sint uniformiter | instrumenta ipsarum dignitatum. R 82rb Aliter diuina quietatio non posset habere similatum perfectum ; quod est impossibile. 1315 — 3. Homo est quantus dupliciter, spiritualiter et corporaliter. Ex quibus quantitatibus resultat una quantitas composita. Cum qua per accidens tota anima est extensa in corpore, ut ipsa anima possit esse coniuncta cum corpore. Extensitatem

uero

corporis intellectus apprehendit cum sensibile et imaginabile ; 1320 et extensitatem animae apprehendit super sensibile et imaginabile. Et ideo male dicunt illi, qui asserunt, quod anima non est extensa in corpore ; quia aliter non esset coniuncta cum corpore, et possibile non posset ponere, quod homo esset continue indiuiduatus ; et frustra essent, quae dicta sunt de ho132; mine ; quod est impossibile.

4. Quoniam homo est compositus ex anima et corpore, et anima habet suas qualitates et corpus suas, sequitur ex ipsis quaedam communis qualitas, | qualitatibus animae superius actiuando, et qualitatibus corporis inferius passionando. Et de

R 82va

133o hoc habemus experientiam, quia anima tristis desiccat ossa ; et

etiam quia homo dicitur qualis bonus, qualis malus propter uitia et uirtutes, ratione animae.

5. Principia innata animae habent correlatiua, et sic de principiis corporis. Et quia anima est coniuncta, sequitur com133; munis relatio ; ut patet, quando | homo est sitiens, referturM ri3ra anima ad appetitum suum, ut appetat aquam ; et si corpus est

infirmum, refertur ad animam, quae appetit, quod ipsum sit sanum ; et sic de aliis. Talis relatio ponitur per possibilitatem, si anima est coniuncta. Et si non, impossibile ponit oppositum ; 1340 quia esset discontinuata indiuiduatio hominis, et inter animam et corpus esset dare uacuum ; quod est impossibile. 6. Ad compositionem hominis uenit anima cum suis actionibus, et corpus cum suis, et sic de passionibus ; et componitur

actio cum actione et passio cum passione, posito quod anima 1345 Sit coniuncta. Aliter non, quia indiuiduatio esset fracta, et inter extrema actionum et passionum esset dare uacuum, et intellectus non coniunctus | non posset abstrahere species a sensibilibus, et per consequens non posset generare scientiam. 7. In compositione animae et corporis oritur habitus com155o munis, compositus de spiritualibus et corporalibus habitibus quoniam principia spiritualia faciunt habitum spiritualem ; et sic de principiis corporalibus. Ad quod sequitur, quod possi1321 Cf. THOMAS DE AQviINO, Sura contra Gentiles, 11, 56, 71, 72 ; Summa tbeologiae, I qu. 75 a. 1 ad 3.

1323 quod] quia M 1322 quia] quod R 1335 sitiens] aZZ. relatur et R ossa] oz. M 1343 passionibus ; et] passionibus M nem R

1330 1327 suas?] suum R 1342 compositionem] positio1344 passione] passionibus R

R 82vb

418

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

bile ponat, quod habitus spiritualis sit superius actiuando, et corporalis passionando inferius. Aliter, nisi esset unus habitus 155; impossibile

esset,

quod

intellectus

posset

se

habituare

de

habitibus sensibilibus et imaginabilibus. 8. Quoniam principiorum primitiuorum animae unum est assituatum in alio, inter omnia componunt unum situm spiritualem, et sic de principiis corporis ; ut puta elementatiua, 1360 uegetatiua, sensitiua et imaginatiua componunt unum situm. Composita anima cum corpore, oritur unus situs communis quoad corpus angulatum, circulatum etc., sed quoad animam nequaquam. Cum tali communitate autem anima assituat obiectiue in se situationem corporis, intelligendo, uolendo et 1565 recolendo,

faciendo

scientiam.

Possibile

autem,

posito quod

anima non esset coniuncta cum corpore, | hoc ponere non pos- R 85ra set, sed oppositum, priuata coniunctione et participatione animae et corporis. 9. Quia anima est spiritus, ideo est sic in tempore, sicut 1370 de angelo dictum est. Sed quia est coniuncta cum corpore, sequitur, quod est in tempore per accidens, eo quia est continua per totam extensitatem corporis, quae est in motu ; et sic de qualitate et aliis accidentibus corporis. Aliter impossibilitas impediret, quod anima non posset obiectare sensibilia 137; et imaginabilia corporalia in uno instanti et post successiue;

quod esset malum contra bonum, et imperfectio contra per-

fectionem, et sic de aliis ; quod est impossibile.

IO. Dictum est de angelo, quomodo est in loco ; et ita potest dici de anima, cum ambo sint spiritus. Et dictum est de caelo,

1380 quomodo

est in loco, et sic dici potest de corpore hominis ;

sed alio modo, cum ipsum sit compositum ex quattuor poten-

tiis | inferioribus, ut puta ex elementatiua, uegetatiua, sensi- M rrarb

tiua et imaginatiua, una existente in alia ratione compositionis. Et ideo anima coniuncta cum corpore est ipsa in loco per 1385 accidens, sicut ipsae potentiae sunt in loco per se. Sed sensus et imaginatio hoc obiectare non possunt, sed solus intellectus.

| Et omnia ista sunt, si anima est coniuncta ; et non, si non R 83rb est coniuncta ; et perditur continua indiuiduatio hominis;

139».

quod est impossibile. Dictum est de indiuiduatione hominis, incepta a principiis primitiuis et quietata in inferioribus continue. 4. DE

INDIVIDVATIONE

IMAGINATIONIS

I. Imaginatio est substantia ; et est una pars uniuersi. Cum 1384 Aliter] alicui R 1361 situs] o». R 1364 situationem] situationes R 1368 animae et corporis] corporis et animae M 1341 eo] oz. R 1373 qualitate] qualitatibus .M 13473 successiue] successionem .M 1378/1380 et ita — loco] o». M$, 1382 uegetatiua] add. et R, 1384 anima coniuncta] coniuncta anima R est] om. R 1386 possunt] potest R

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

419

qua et in qua intellectus abstrahit similitudines sensibilium et 1595 imaginabilium, ut puta phantasias in absentia sensus, ut de sensibilibus possit facere scientiam. Possibile autem hoc ponere non posset, nisi imaginatiua sit substantia, habens principia

primitiua, ut puta substantialis unitas, operatio, bonitas etc., super quae irradiant dignitates Dei causando similitudinem 1400 suam. Accidens autem non posset hoc pati, cum habeat diminutam essentiam non per se sustentatam. Imaginatiua est pars communis et est indiuiduata usque ad

indiuiduum particulare, ut puta hoc animal, et est indiuiduata successiue cum

aliis potentiis, cum

quibus est coniuncta, scili-

1405 cet cum sensitiua, uegetatiua et elementatiua. Aliter compositum non posset extrahere phantasias sensibilium, quoniam possibile non posset ponere hoc, ratione separationis imagina|tiuae a potentiis inferioribus.

R 83 va

2. Potentia imaginatiua siue substantia non posset partici1410 pare cum principiis primitiuis superioribus et inferioribus continue particularis, nisi forma esset genita de forma, et materia

de materia, usque ad primam formam et materiam ; quia perderentur successio et continuatio motus et huiusmodi. 3. Quoniam principia primitiua constituunt quantitatem 141; ratione mixtionis et compositionis, oritur quantitas in ipsa imaginatiua. Cum qua quantitate imaginatur obiectum, quantum phantasiae est. Non essent sine quantitate tales, quales sunt, cum imaginatio extra quantitatem longitudinis, latitudinis et coloris et huiusmodi non potest attingere obiectum. 14270. 4. Imaginatiua est qualis, quia est bona, magna etc. ; et sua qualitas est composita cum qualitatibus potentiarum inferiorum. Aliter impossibile esset, quod imaginans posset mouere se ipsum | ad calefaciendum se cum imaginatione siue cum M r15va appetitu coitus, neque auicula ad imaginandum nidum, et sic,

1425 et de aliis industriis ad uidendum et | fugiendum mala. R 85vb 5. Quoniam in imaginatione quodlibet principium innatum est compositum cum alio, componuntur relationes, ut -tiuum cum -tiuo, et -bile cum -bili, et -are cum -are. Ad -tiuum sequi-

tur imaginatiuum, et ad -bile sequitur imaginabile, et ad -are 143o imaginare. Aliter possibile non posset ponere, quod imaginatio haberet operationem intrinsecam naturalem ; neque esset irradiatio ad relata peregrina, ut puta capra lupum, qui est sibi relatus tamquam inimicus, et ceruus fontem, sibi relatum ex-

1445

trinsecatum desideratum. 6. Imaginatiua habet magnas actiones et passiones, ut com1395 absentia] absentiam R 1396 sensibilibus] corr. in sensibus M 1399 Dei] 227. per R 1402/1103 usque —- indiuiduata] oz. R 1410 cum] et .M 1412/1413 perderentur] perderetur R 1417 est] R ; nisi M ; nisi quod 5, 1418 cum] oz. M 1425 aliis] ozz. R uidendum] uiuendum R 1429 sequitur] oz. .M 1430 imaginare] imaginari M 1431/1432 irradiatio] 5,; inradiatio RM 1432 ad] et M

420

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

positum possit habere magnas actiones et passiones. Magnitudo autem orta est a primis principiis primitiuis, usque ad inferiora successiue indiuiduando. Aliter impossibile impediret, quod non posset habere magnas actiones et passiones, 1440 ratione diuisionis continuationis. 7. Quoniam in homine intellectus est coniunctus cum imaginatione, cum imaginatione habituat imaginabilia. In brutis uero non est sic, quia imaginatio | est suprema potentia, qua R 84ra brutus causat industriam ad eligendum et fugiendum et multiplicandum suam speciem. Aliter non diligeret plus animalia, quae sunt suae speciei, quam quae non sunt. 8. Imaginatio habet suum situm sibi coessentialem cum quodlibet suorum principiorum sit situatum in alio. Et quia est coniuncta cum sensitiua, uegetatiua et elementatiua, situs 1450 eius componitur cum situ eorum. Aliter non posset imaginari

5

situm longum, latum, angulatum, coloratum etc.

9. Imaginatiua est in tempore, quia corpus uniuersi, cuius ipsa est pars, est in tempore, et recipit motum in subiecto, in quo est. Et ideo ratione temporis quandoque imaginatur 1455 unum, quandoque aliud. IO. Imaginatiua est in loco, cum sit pars corporis uniuersi, quod est in loco. Et est ita in suo loco particulari, sicut totum corpus uniuersi in suo loco uniuersali uniuersaliter. Et quia est coniuncta cum suo loco tamquam substantia cum suo acci146o dente, et coniungitur cum sensitiua, uegetatiua et elementatiua, et cum suis correlatiuis intraneis causat correlatiua extrinseca peregrina, retinet similitudines locorum, in quibus fuit,

cum quibus participauit per sensum ; quia | sine praedicta R 84rb coniunctione |non posset habere actus extrinsecos. M 115vb 1465 Dictum est de indiuiduatione imaginationis. Et data est doctrina, per quam intellectus potest habere notitiam de ipsa et de sua indiuiduatione, deducta per decem praedicamenta. D DE

INDIVIDVATIONE

POTENTIAE

SENSITIVAE

I. Sensitiua est substantia generalis ad omnia sensibilia. Et 1470 est una pars uniuersi, composita ex principiis innatis, ad ipsam contractis et appropriatis, sine qua uniuersum esset uacuum. Quoniam quodlibet principium est cum suis correlatiuis, componitur -tiuum cum -tiuo, ut puta unitiuum, operatiuum, bonificatiuum etc. ; et -bile cum -bili, ut unibile, operabile, 1475 bonificabile etc. ; et sic de -are cum -are, ut unire, operari, bo-

nificare. Ad quod sequitur propter -tiua una forma generalis, et propter -bilia una materia generalis, et propter plura are

1436 et passiones] oz;. R 1439 posset] possit M om. MS, 1445 animalia] 5 ; animal' R ; animal M R 1462 peregrina] add. et M 1463 de] oz. R

plura] o». M

1442 cum imaginatione] 1458 uniuersali] zgZ. et 1475 de] oz. R. 1477

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 421 una connexio generalis. Cum qua connectuntur forma illa et materia, et faciunt unam substantiam generalem. De qua de148o scendunt plures substantiae particulares, per quas animalia indiuiduata sunt sensata. Et ideo possibilitas ponit per talem modum suam indiuiduationem generalem, et ponit plures indiuiduationes | particulares ab ipsa tamquam riuuli ab una R 84va fonte. 148; — 2. Sensitiua autem sic indiuiduata, ab ipsa descendunt sex fontes, per quos principia sensitiuae transeunt ad causandum sensibilitates peregrinas, ut puta potentia uisiua, auditiua, gustatiua,

olfactiua,

tactiua et affatiua.

Et ideo omnia

ista

ponit possibile. Impossibile autem non impedit, quia cum pos1499 sibile conuenit in seruiendo primo principio. 3. Quia principia constituunt ipsam sensitiuam, et quodlibet principium est in ipsa singularitatum, in quantum oritur in ipsa quantitas generalis ad plures quantitates sensatorum ; sine qua particulares quantitates non essent possibiles neque 1495 haberent uirtutem ad quantificandum peregrina. Ipsa autem quantitas est continua a superioribus usque ad inferiores quantitates. Aliter esset uacuum in natura ; possibile autem hoc non posset sustinere. 4. Quodlibet principium sensitiuae habet suam propriam 15oo qualitatem, ex qua oritur una generalis qualitas. Ipsa autem sensitiua mixta et composita cum uegetatiua et elementatiua attingit qualitates elementatiuae ; ut patet per gustum, gustando dulce et amarum, | quae sunt qualitates uegetatiuae, et R 84vb transit | ad qualitates elementatiuae,

1505 frigiditatem.

Et omnia

ut puta caliditatem et M rrz4ra

ista sensibilia facit in subiecto, in

quo est.

5. Quia quodlibet principium est cum correlatiuis ad constituendum sensitiuam, oritur generalis relatio ; cum quibus oriuntur relationes particulares. Et possibilitas ponit, quod 1510 sensus particulares irradiant extra per accidens sensibilitates peregrinas ; sicut lapis, qui per se non est uisibilis, sed per accidens. Quam uisibilitatem peregrinam causat sensus agens in sua propria potentia, ubi characterizat ipsam ; nisi autem sensus esset agens, impossibile poneret, quod lapis non esset 1515 uisibilis, quia esset perdita actio agentis. 6. Potentia sensitiua, composita ex suis principiis innatis, quae habent sua correlatiua, recipit actiones et passiones, quae oriuntur ab ipsis principiis. Per actiones sequitur sensus agens ; 1479/1480 descendunt] aZZ4. ut R 1488 omnia ista] illa .M 1489 quia] quoniam M 1489/1490 possibile] RM ; possibili .5, 1492 singularitatum] singulariter M in?] et R. 1493 quantitates] quantas R 1495 haberent] habent R 1496 inferiores] posteriores R 1498 hoc — posset] non posset hoc M sustinere] substituere R 1499 sensitiuae] sensitiuum .M 1505 ista] illa R 1506 est] oz. .M 1507 cum] oz». R — 1507/1508 constituendum]

constituendam M . 1513 nisi autem] nam R quae!] qui R 1518 actiones] 5, ; actionem R.M

1614 esset?] est M

1517

422

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

per passiones autem sensus possibilis. At uero sensus agens, 1520 hauriendo similitudines sensibilium peregrinorum, reponendo ipsas in suo sensu possibili, causat sensibilitates extrinsecas. Aliter possibilitas non posset facere, quod lapis, rosa et huiusmodi essent sensibilia; quoniam interiora et exteriora non habe|rent aliquod commune, in quo participarent. R 85ra 1532; 7. Quia in sensitiua quodlibet principium habituat aliud de se ipso, oritur generalis habitus, in pluribus habitibus diffusus ; ut puta potentia uisiua, quae sub uno habitu causat diuersas uisibilitates in numero ; et sic de auditiua etc. Possibile autem

hoc ponit, quia bonum, magnum etc. est. 15330. 8. Vnus est situs generalis corporeus, ex quo est ortus situs sensatus et particulatus, generalis ad omnia particularia sensata quolibet ipsorum habente suum situm particulatum in suo proprio organo ; quoniam aliter situs est in oculo quoad uisitiuum, uisibile et uidere ; et alius in aure quoad auditiuum, au-

1535 dibile et audire. Aliter non esset infinita distantia inter objiectum uisus et auditus. 9. Potentia sensitiua consistit in tempore, eo quia sua principia sunt noua. Ad quod sequitur tempus commune ; quod est pars sensitiuae, sicut quantitas est sua pars cum tempore. Sen1540 Sitiua est in motu

successiue, sicut cum

quantitate quantifi-

cando. Et hoc ponit possibile, quia una operatio bona, magna etekest.

IO. Sensitiua existente in suis principiis innatis et istorum etiam ente uno in alio, oritur locus, qui est pars sibi coessen154; tialis. Et quia ipsa est collocata cum elementatiua et uegetatiua, ratione | extensitatis communis ipsorum locorum, transit R 85rb ad | similitudines extrinsecas obiectorum, ut puta rosae, lapi- M t14rb

dis. Quas similitudines reponit in suo loco intrinseco, ubi facit ipsas sensibiles. Sine autem tali extensitate communi locorum 155o impossibile impediret sensibilitates peregrinas ; et motus communis sensitiuae non haberet meatus, per quos transiret ad extra causandum sensibilitates. Dictum est de indiuiduatione sensitiuae. Et data est doctrina de sua essentia et operationibus intrinsecis et extrinsecis, 1555 deducendo ipsam per decem praedicamenta. 6. DE

INDIVIDVATIONE

VEGETATIVAE

POTENTIAE

. I. Vegetatiua est una pars generalis uniuersi. Et est substantia, quia ex substantialibus principiis composita est ; aliter 1519 possibilis] passibilisM At] agit MS, 1521 possibili] possibilitatis M causat] om. MS, 1324 aliquod] aliud R — 1523 aliud] alium R — 1527

uno] oz. .M 13533 aliter] alter R 1535 et]ozm. R sunt sua principiaM 13544 etiam ente] existente M

1552 causandum] causatum om. M 1358 est] oz. .M

1337/1538 sua — sunt] pars sibi] sibi pars R R — 1554 et extrinsecis] oz. M ^ 1536 potentiae]

166. LIB.'DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

423

non posset causare uegetabilia inferiora. In ipsa unum princi156 prum componitur cum alio. Ad quod sequitur compositio formae et materiae, sicut in capitulo sensitiuae dictum est. 2. Vegetatiua est coniuncta cum elementatiua, ut sua principia substantialia et accidentalia componant elementatum uegetatum, in qua uegetatiua nütriatur et radicetur, sicut 1565 flamma in oleo lampadis, transmutando ipsam elementatiuam in suam speciem. Aliter possibilitas non posset ponere, quod uegetatiua augmentaret, nutriret etc., quia non haberet ex quo. 3. | Quia elementatiua habet principia innata, et quodlibet R 85va 157e sub una quantitate terminatum, et unum principium est compositum cum alio, oritur generalis quantitas, cum qua est quanta, et habet quanta uegetabilia particulata. Et sicut sua substantia recipit augmentationem ex elementatis, sic sua quantitas ex quantitate elementatiuae. Aliter impossibile im1575 pediret suam quantitatem esse augmentabilem. 4. Vegetatiua habet qualitatem, ortam a qualitate suorum principiorum innatorum. ÁÀ qua qualitate deriuantur plures qualitates particulares, cum quibus qualificat qualitates elementatiuae ; sicut dulcedo, sub qua sunt qualitates aeris, ut 1580 puta calidum et humidum, et sub amaritudine siccum et frigidum. Et hoc ponit possibile, quia bonum, magnum etc. est. 5. Quia quodlibet principium uegetatiuae est cum suis correlatiuis, ipsis compositis in subiecto, in quo est, oritur relatio communis, ex uegetatiuo, uegetabili et uegetare constituta. A 1585 qua oriuntur inferiores relationes minutae quolibet indiuiduo habente sua correlatiua intranea, cum quibus transit extra ad uegetandum peregrina ; ut puta uegetans agens, qui in suo uegetabili possibili |characterizat uegetabilia peregrina. Et hoc M 114va ponit pos|sibile, quia opus unum, bonum, magnum etc. est. — R 85vb 159» 6. Quoniam principia uegetatiuae sunt agentia et patientia ratione correlatiuorum, oriuntur actiones et passiones intrinsecae. Cum quibus ponit passiones extrinsecas scilicet in elementatiua, quae patitur sub ipsa tamquam effectus sub sua causa. Et hoc testatur tactus, qui attingit calidum et frigidum 1595 in elementatis ; et sic de potentia gustatiua. Et hoc impossibile impedire non potest, quia impediret

suum

socium, possibile,

qui ponit, quod tale opus sit unum, bonum, magnum etc. 7. Vegetatiua est habituata ex habitu communi, orto ex habitu suorum principiorum innatorum. Cum quo habituat 16oo uegetabilia, ut puta rosam, lilium etc. In quibus attrahit elementatiuae qualitates, ut sint habituatae sub sua actione, ut 18650

transmutando]

transmittendo

M

1570

una]

sua

R

1532

quanta]

1515 augmenparticulata] particularia M quanta] causata M causata .M tabilem] augmentalem R 1580/1581 siccum et frigidum] frigidum et siccum M 1588 pos1584 et] oz. R. 1583 oritur] oz. .M 1381 ponit] ponitur R 1592 scilicet] oz. R sibili] possibile RM

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI puta rubedo in rosa. Sub qua rubedine sunt habituatae siccitas et frigiditas rosae, et sub albedine lilii frigiditas et humiditas eius. 8. In uegetatiua sunt sua principia situata. Ex quo oritur 1605 424

situs communis extensus, lineatus, angulatus et figuratus. Et

de hoc experientiam habemus in uegetabilibus, et quia tales situs sunt possibiles. ux 9. Vegetatiua consistit in tempore,

sibi contracto

et indi-

1610 ui|duato, cum sit una pars eius. Cum quo tempore consistit 1n R 86ra motu, successiue generando, corrumpendo etc. Possibile hoc ponit, quia bonum naturale est. IO. Vegetatiua consistit in loco, sibi dato et appropriato. Cum quo possit collocare possibilitas unum principium in alio 1615 et omnia in uno, ut puta in rosa, in lilio et in talibus.

Dictum est de uegetatiua. Et ostensum est, per quem modum est indiuiduata, deducendo per decem praedicamenta. Z5 DE INDIVIDVATIONE

POTENTIAE

ELEMENTATIVAE

I. Quattuor sunt substantiae, ut puta quattuor elementa,

1620 quaelibet habens in se sua principia innata, a principiis generalibus causata, sub generali differentia et sub generali concordantia in aliquibus concordantia et huiusmodi. Et ut ad elementalia uenire possint, intrant in compositionem. A qua orta est generalis elementatiua, sub qua agunt ad inuicem et in ele162; mentatis. Et ex -tiuo cum -tiuo componitur forma elementatiuae, et ex -bilibus materia, et ex ipsis -are connexio eorum. Per

formam autem est actiua, per materiam passiua, et per connexionem connexiua ipsa potentia elementatiua. 2. Ab ista autem forma descendunt plures formae particula163o lares, ut puta forma rosae, equi et huiusmodi, et sic de materiis et connexi|onibus particularibus, forma existente de forma, et R 86rb materia de | materia, et connexio de connexione. Aliter possi-M ri4vb

bile non posset ponere, quod rosa, equus et huiusmodi, composita ex forma et materia et connexione, essent substantia. 1655 Quoniam si materia particularis non esset de alia materia particulari, et sic successiue usque ad materiam

uniuersalem, et

sic forma particularis de forma particulari successiue usque ad formam uniuersalem, destrueretur successio et motus naturae;

et impossibile poneret uacuum et otium in natura ; quod est 164o impossibile. Erit igitur forma de forma et materia de materia, et sic de connexione, sicut dictum est. 1605 sua principia] principia sua R 1607 de] ex R 1608 sunt possibiles] sunt, sunt possibiles 35 fortasse bic aliquid deest, sed emendatio librarii $, non uidetur congruens 1612 quia] quod M 1615 in lilio — in] et lilia et R 1618 potentiae] om. M , 1620 in se] me R 1621 causata] tanta R 1622 concordantia] cordantia R Et] add. ibi M 1622/1623 elementalia] RM ; forzasse legendum elementata 1632 de materia] oz. R 1633 posset ponere] posse R 1640 de materia] oz. R

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

164;

165o

1655;

166o

1665

167o

425

3. Quia elementa intrant in compositionem miscendo, oritur generalis quantitas, quae est continua in omni, eo quod est sub orbe lunae. Ad quod sequitur plenum et extensitas generalis ; sub qua quantitate generali oritur quantitas particularis, ut puta quantitas lapidis, rosae, equi et huiusmodi. 4. Quia elementa sunt composita, et quodlibet habet suam propriam qualitatem, oritur generalis qualitas. Sub qua sunt plures qualitates in elementatis, ut puta rosa sicca et frigida, et uiola frigida et humida et huiusmodi. Rosa est sicca per terram, frigida per aquam ; uiola frigida per aquam, et humida per aerem ; et sic de aliis. 5. | Cum principia elementorum innata habeant correlatiua R 86va innata, ipsis compositis ad inuicem, oritur relatio generalis. A qua deriuantur plures particulares relationes, ut puta in rosa, in qua est elementum agens elementans, et elementum possibile patiens generabile, et sic de elementare ab utroque processo. Ista tria correlatiua distincta sunt in rosa una elementatiua, particulata et indiuiduata. Et possibile ponit, quod ista elementatiua sit in terminis exterioribus, quia species rosae differt a specie ignis, cum sit particulata et indiuiduata. Aliter impossibile impediret, quod principia superiora non possent causare inferiora. 6. Quia principia elementorum sunt mixta, et quodlibet principium habet suam actionem et passionem specificam, oriuntur actiones et passiones compositae ; quoniam ignis cum sua propria qualitate agit in aere, infundendo in ipsum suam propriam caliditatem ; et patitur aer ; et sic de aere, qui infundit suam humiditatem in aquam ; et aqua suam frigidatem in terram ; et terra suam siccitatem in ignem. Et sic oritur circulatio et mixtio, in tantum, quod quodlibet elementum est in alio, actiuando et passionando. | Et sic terminantur | et remit- R 86vb

tuntur elementa, ratione motus actionis et passionis ; et mate- M r15ra ria est disposita ad generandum metalla, uegetabilia et ani167; malia. Nisi autem essent remissa et fracta, impossibile impediret meatus motus generationis et corruptionis. 7. Quia ignis est calidus per se, et aer humidus per se, et aqua frigida per se, et terra sicca per se, et elementa sunt mixta, oritur habitus communis. Sub quo habitu elementatiua 1680 habituat elementata particularia. Et ex habitibus interioribus oriuntur

habitus

extrinseci,

ut puta habitus

lapidis, rosae,

equi et huiusmodi. Et omnia ista sunt possibilia per generalem instinctum et appetitum generalis naturae ; et hoc quia unum opus bonum, magnum etc. est. 1688 —8. Quia quodlibet elementum est corpus, habens suas dimen1649 sicca et frigida] frigida et sicca M 1656 qua] aZ. aqua M 1656/1657 possibile] particulare M 1670 terram] terra R 1671 in tantum] oz. M 1675 Nisi] non R essent] oz. M

426

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

siones, ut puta longum, latum et profundum,

et omnia sunt

mixta, oritur generalis situs, per lineam longus, per angulum curuus et per circulum rotundus. In quo sunt lineae diametrales costales et huiusmodi, tantum quod per situm corpus est 1690 totum plenum. Et ex talibus intrinsecis sitibus oriuntur exteriores in elementatis. Et ex illis magis exteriores in mechanicis, ut puta situs | arcae aut ciuitatis. Et omnia talia sunt possibi- R 87ra

lia, quia utilitatem ponunt. 9. Quodlibet principium elementorum

est in tempore.

Et

1695 quia sunt mixta, sequitur unum tempus commune, in quo sunt

incepta. Et est pars eorum, sicut quantitas, quae est pars corporis. Et quia in illo tempore omnia sunt nouata, sunt in successione, actiuando et passionando, generando et corrumpendo elementabilia. Et quia possibile hoc ponit bene, magne etc., 17oo impossibile impedire non potest. IO. Quidquid est sub orbe lunae corporeum, est elementatum. Ad quod sequitur unus locus communis, ex quo oriuntur plura loca indiuiduata et particulata, ut quodlibet elementum sit collocans et collocatum ratione generalis mixtionis, ut 17o5 motus sit successiuus ascendendo et descendendo in omnibus modis, ut quodlibet elementum sit particulatum in quolibet particulato ; ut puta in rosa. In qua sunt elementa actualiter per essentiam, uirtualiter per uirtutem, formaliter per formam, materialiter per materiam. Aliter impossibile impediret, quod 1710 rosa non esset corpus plenum, quia non haberet ex quo. Et sicut dictum est de rosa, sic potest dici de lapide et huiusmodi. Dictum est | de elementatiua. Et data est doctrina, quomo- R 87rb

do ipsa est indiuiduata et generalis ad plura particularia elementata, quae oriuntur ab ipsa, deducendo per decem prae1715 dicamenta. 8.

DE

INDIVIDVATIONE

ARTIFICIATORVM

I. | Camera siue arca et huiusmodi sunt substantiae. EtM i:5rb quodlibet ipsorum est indiuiduum per accidens, non per se, cum sit artificiatum ; et sic ex similitudinibus substantiarum

1720 naturalium ; quoniam figura camerae est deducta de forma substantiali, in qua erat in potentia, et hoc per accidens. Et sic de materia camerae, quae erat in potentia in naturali materia per artificem. Aliter possibile non posset ponere, quod forma artificialis esset in potentia in forma naturali, et sic de materia 172; artificiali in naturali, quoniam priuato artifice priuaretur potentia. 1688 et] o». M 1689 corpus est] est corpus M 1690 totum] tàà M; suum .$, 1691 illis] ilio M 1692 talia] ista M 1697 nouata] add. et R 1703 quodlibet] quoddam R 1705 in] et .M 1710 rosa — esset] non esset rosa M . 1711 sic] ita M 1713 ipsa est] est ipsa M 1713/1714 elementata] elementa M

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 427 . 2. Excludo tamen primum agentem, qui miraculose potest ipsum deducere ad actum, quoniam nullum impossibile potest resistere possibili diuino; et hoc quia unum opus bonum, mag-

1730 num etc. est. 3. Camera,

et sic de aliis artificiatis, habet

quantitatem.

Quae est similitudo extrinseca quantitatis naturalis intrinsecae ; quae quantitas camerae est deducta de potentia in actum |per artificium. Hoc idem potest dici de geometrico in geome- R 87va 1735 tria, et de arithmetico in arithmetica.

4. In qualitatibus naturalibus consistunt in potentia qualitates artificiales ; ut puta albedo camerae in albedine naturali, et sic de nigredine etc., et bonitas artificialis hominis in bonitate naturali ; et sic de aliis.

1749

5. In qualibet substantia sunt correlatiua connaturalia, ut supra dictum est. Et quia in camera sunt principia, in quibus sunt correlatiua, ideo illa correlatiua irradiant super correlatiua camerae. Ad quod sequitur artificialiter camerans, cameratum, camerare per accidens ; et sic de dominio et seruitute.

174; Et

sic potest

considerari

in artibus

liberalibus,

ut

docens, docibile et docere. Et hoc opus bonum, magnum est.

puta etc.

6. In exterioribus est actio et passio, ut puta aedificatio camerae. In qua artifex habet actionem agendo, et camera 175o passionem patiendo; et sic de principe in ciuitate, et huiusmodi. Et omnia ista sunt possibilia. 7. Camera est habituata per habitum artificiatum, et sic de cappa, quae est habitus cappati. Et dicitur habitus, quia inferius de hoc, quod est superius, est habi|tuatum. Et dicitur R 87vb 1755; aliter habitus in moralibus ; sicut iustitia, quae est habitus

iusti, sub quo agit iuste. Et sic in artibus liberalibus ; ut logica est habitus, sub quo logicus docet logicam ; et sic de aliis. Omnia ista dicuntur habitus, quia anima deducit ipsa de potentia ad actum. Et sunt possibilia, quia anima facit, quod 1760 jsta sint similitudines habituum intrinsecorum, ut puta bonitas magna, quae est habituata de magnitudine ; et sic de aliis. 8. Camera est assituata, et sic de ciuitate, et huiusmodi. Et

tales situs sunt possibiles, quia anima extrahit de potentia ad actum ex sitibus interioribus principiorum innatorum situa1765 torum | unius in alio, et e conuerso. Ad quod sequitur longum, M i15va

latum etc. 9. Camera est in tempore. Et est in illo nunc, in quo est incepta. Aliter non esset successiue antiquata, quia deficiente prima parte deficit postrema. Et ille motus, per quem est ex1728 ipsum] oz. M 1333 quae] 5,; add. est RM 1940 sunt] oy. R. 1*41 dictum est] oz. R 1746 docibile] docibilis R — bonum] «47. et M — 1955 sicut] si R 1738 ista] illa R deducit] decuit M 1763 extrahit] aZ. ipsos .$,

428

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

177o trinsecus aedificata, est similitudo ipsius nunc intrinseci, insensibilis, sed tantum imaginabilis et intelligibilis. Quod nunc est in successione motus intra, sine qua extrinseca successio

non esset possibilis. IO. Camera est in loco. Ipse locus extrinsecus est | per acci- R 88ra

177; dens, quia artificialiter est deductus de potentia ad actum. Et est similitudo locorum intrinsecorum principiorum innatorum, unius in alio collocatorum, ut supra dictum est. Et talis locus artificialis est collocatus in arte per accidens, quia artifex facit cameram. Aliter impossibile esset, quod camera esset col1780 locata in partibus suis. Diximus de ente artificiato. Et ostensum est, per quem modum deductum est de potentia in actum ; et quomodo est similitudo entium interiorum, deducendo ipsum per praedicamenta. 1785

IV

De quarta distinctione

Distinctio ista in duas partes est diuisa. In prima parte determinabimus de centum maximis, abstractis a uiginti principiis, positis in secunda distinctione, uniformiter per possibile 179o et impossibile ordinatis. In secunda determinabimus de quaestionibus, artificialiter factis per istam artem ; quas artificialiter soluemus. Et primo de prima dicendum est.

[I. DE PRIMA PARTE QVARTAE DISTINCTIONIS] [DE MAXIMIS] 1795

I. DE

MAXIMIS

VNITATIS

I. | Quod est possibile per unum, est possibile per aliud Inc.G unum. 2. Omne ens magis unum ponit maiorem possibilitatem,

1800.

quam ens | minus unum.

3. Quod ponit possibile magis unum, non potest impedire impossibile magis unum, quia non est. 4. Possibile et impossibile, contrariando super unum, implicant contradictionem. 5. Nullum ens unum ponit possibile et impossibile contra

180; suam

unitatem.

1775 deductus] eductus R 1776 intrinsecorum] interiorum R 17*8 arte] coni. ; aere RM$S, 1739 facit] fecit R 178? ista] illa R 1788 a] oz. M 1789 in] oz. R 1791 istam] primam R 1796 Quod] Hzc incipit G notando in marg. Distinctionis quartae libri de possibili et impossibili maximae. Prima est de bipes possibile] impossibile M.$,G 1800 ponit possibile] possibile ponit

R 88rb

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

429

2. DE MAXIMIS OPERATIONIS 6. Omnis operatio aut est possibilis aut impossibilis aut necessaria. 7. Nulla impossibilitas est de genere operationis. 1810 8. Nulla operatio sine distinctione est possibilis. 9. Omnis operatio necessario requirit operans, operatum et operari distincta ab inuicem. IO. In nulla operatione plus potest maior impossibilitas, quam maior possibilitas.

1815

3 DE

MAXIMIS

BONITATIS

II. Nulla impossibilitas impedire potest maiorem possibpilitatem | bonitatis.

M 115vb

I2. Bonitas et malitia opponuntur per possibile et impossibile. 1870 I3. Plus potest possibile per bonitatem, quam malitia per impossibilitatem. I4. Nullum bonum habet appetitum, quod in sua bonitate bonificare sit impossibile. I5. Impossibile est, quod in bonitate non sit boni|ficare in R 88va

1825 potentia aut in actu.

4. DE

MAXIMIS

MAGNITVDINIS

16. Dignum et iustum est, quod possibile conueniat magis cum magnitudine, quam impossibile. I7. Quia possibile est de genere magnitudinis, impossibile 183o non est de genere eius. I8. Impossibile est, quod magnitudo sit maxima sine maximare. : I9. Impossibile est, quod magnitudo, conuersa cum bonitate et aeternitate, sit limitata.

18335

20. Nulla magnitudo est magna sine magnis correlatiuis. Sc DE

21. Impossibile

MAXIMIS

AETERNITATIS

est, quod aeternitas absolute sit infinita

| sine correlatiuis.

22. Impossibile est, quod in aeternitate sit aliqua nouitas. 1800 23. Impossibile est, quod nouitas habeat naturam sine aeternare. 24. Quidquid est possibile per aeternitatem, est possibile per nouitatem. 1807/1808 aut necessaria] oz. MG 1809 de] o». G 1812 ab] ad MG 1814 possibilitas] impossibilitas R ; corr. ex impossibilitas G 1827 conueniat magis] magis conueniat G 1828 impossibile] in potentia R 1837 infinita] infinitas MG 1842 per] oz. R

G 81vb

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 25. Quia bonitas et aeternitas sunt idem, impossibile est, 1845 quod aeternitas sit causa malitiae. 430

6. DE MAXIMIS POTESTATIS

26. Nullum possibile et impossibile sine posse esse potest. 27. Quia possibile dicit esse, et impossibile non esse, plus potest potestas cum possibili, quam | cum impossibili. 28. Quod potestas non potest cum possibili, non potest cum 18:0. impossibili. 29. Nullum impossibile est de genere potestatis. 30. Impossibile est, quod sit aliquod agere sine posse.

R 88vb

7. DE MAXIMIS INTELLECTVS

1855.

31. Impossibile est, quod in intellectu sit intelligere sine distinguere. 32. Impossibile est, quod intellectus sit agens, nisi habeat proprium obiectum. 33. Impossibile est, quod intellectus possibilis sit de genere 1860 actionis. 34. Impossibile est, quod intellectus appetat magis credere, quam intelligere. 35. Non est possibile, quod intellectus intelligat extra suam propriam passionem. 1865

8. DE MAXIMIS VOLVNTATIS

36. In actu uoluntatis magis est possibilis uelle, quam non uelle. 37. Voluntas cum uelle ponit possibile et cum nolle impossibile. 1870 38. Impossibile est, quod uoluntas sit magis bona cum nolle, quam cum uelle. 39. Quia uoluntas est libera, absolute abhorret impossibile. 40. Impossibile est, quod in uoluntate uolens non sit agens, et uolibile patiens. 1875

9. DE MAXIMIS VIRTVTIS

4I. 42. bile. 43. 188o bene

| Nulla uirtus sine obiecto proprio est possibilis. Nulla uirtus est maior per | impossibile, quam per possi-

Impossibile est, quod aliquis habitus sit uirtuosus sine agere.

1849 possibili — impossibili] possibile quam cum impossibile R 1850/1851 possibili — impossibili] possibile cum impossibile R 18855 in] oz. R 1858 proprium obiectum] obiectum proprium M 1861 appetat magis] magis appetat G 1866 possibilis] RMG ; possibile 5, 1866/1867 non uelle] nolle MG 1870 uoluntas] bonitas R

M 116ra

R 89ra

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

431

44. Impossibile est, quod uirtus inferior sit rebellis uirtuti superiori. 45. Impossibile est, quod uirtus passiua sit actiua. IO. | DE MAXIMIS VERITATIS

G 82ta

188; — 46. Impossibile est, quod aliquod ens sit uerum sine actu ueritatis. 47. Impossibile est, quod ueritas sit infinita sine infinito uerificare. 48. Nullum ens per impossibile potest auferre actum uerita1890 tis. 49. Nulla ueritas sub impossibili ponit passionem. 50. Veritas, quae ponit impossibile, ponit ipsum, ut possit ponere possibile. II. DE MAXIMIS GLORIAE

1895;

5r. Nulla gloria est possibilis sine gloriari. 52. Nulla gloria est possibilis extra suum finem. 53. Extra ueritatem nulla gloria est possibilis. 54. Gloriari in essentia aeternitatis non est impossibile. 55. Impossibilitas non habet subiectum, in quo possit im1900 pedire gloriari infinitum. I2. DE

MAXIMIS

ACTVALITATIS

56. Ens actu per possibile et impossibile non est per se necessarium. 57. Impossibile est, quod in actualitate actualissima sit 1905 ante.

58. Nulla actualitas per se necessaria est possibilis. | 59. Possibile magis est circa ens in potentia, quam circa ens in actu. 60. In ente, quod est purus actus, non intrant possibile nec

1910 impossibile. I3: DE

61. Omne impossibili.

MAXIMIS

PERFECTIONIS

ens per se perfectum est remotum a possibili et

1881 Impossibile] possibile R 1882 superiori] superiosis R 1887 infinita] infinitas R 1891 impossibili — passionem] impossibile, habet passiuam R 1902 actu] oz. M ; actuale G 1898 impossibile] impossibilis R ; possibile G non] oz. MG 1908 ante] MG ; aut R ; add. super lineam prius 5, 1909/ 1914 a possibili] 1910 intrant — impossibile] est impossibile neque possibile R om. G

R 89rb

432 1915

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

62. Omnis perfectio dependens a possibili est. imperfecta. 63. Impossibile est, quod perfectio in potentia reducatur ad actum sine perficere. 64. Impossibile est, quod perfectio sit extra naturam.

65. Impossibile est, quod ens imperfectum inficiat ens perfectum. 1920

I4. DE

MAXIMIS

DIFFERENTIAE

66. Sine pluribus nulla differentia est possibilis. 67. Impossibile est, quod differentia, quae consistit inter causam et causatum, sit extra possibile et impossibile necessi192;

1930

tata.

.68. Omnis differentia est magis possibilis per concordantiam quam per contrarietatem. 69. Impossibile est principium esse sine differentia. 70. Impossibile est, quod aliqua differentia sit extra concordantiam aut extra contrarietatem. 3

DE

MAXIMIS

CONCORDANTIAE

71. | Nullum impossibile est de genere concordantiae. 72. Omnis concordantia per se ponit possibile. 73. Impossibile est, quod concordantia et contrarietas se | habeant circa idem aequaliter. 1935

G 82tb

R 89va

74. Concordantia ponit possibile et contrarietas impossibile.

75. Impossibile est, quod in ente, in quo est concordantia infinita, sit contrarietas.

I6. | DE MAXIMIS PRINCIPII

76. Impossibile est, quod principium fprincipialissimum 1940 sit impedibile. 77. Nullum principium, quod in suo fine quiescit simpliciter, est impedibile. 78. Nullum principium sine principiare est possibile. 79. Impossibile est, quod principium principialissimum 1945 principiet effectum suum, nisi sit efficiens eius.

80. Impossibile est, quod principium agens sit agibile. I7. DE MAXIMIS

NATVRAE

81. Impossibile est, quod natura, quae est per se necessaria, sit per possibile et impossibile. 1918 Impossibile est] est impossibile R — 1922 consistit] existit G — 1935 Concordantia] concordantiam R 1939 est] oz. R 1911/1942 simpliciter,

est] est simpliciter G

M r116rb

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 433 195». 82. Impossibile est, quod natura, quae dependet ab alio, sit necessaria. 83. Possibile ponit, quod inter naturam supremam et infimam, quae distant infinite, sit actus supernaturalis. 84. Nulla natura, quae est magis prompta per possibile 1955 quam per impossibile, est per se permanens. : 85. Impossibile est naturam esse sine correlatiuis naturalius. I8. DE MAXIMIS

SINGVLARITATIS

86. | Extra singularitatem impossibile est inuenire unitatem

R 89vb

196o infinitam.

87. Impossibile est inuenire ens singulare sine propria proprietate. 88. Impossibile est, quod aliquod ens impediat singularitatem aeternitatis. 1965 — 89. Impossibile est, quod ens singulare non sit unum. 90. Impossibile est, quod plures essentiae infinitae sint singulares. IQ. DE

MAXIMIS

ALTITVDINIS

9r. Impossibile est, quod aliqua causa sit causalissima, 1970 nisi sit creans et efficiens effectum suum. 92. Impossibile est, quod altitudo absoluta sit effectus. 93. In altitudine altissima non est impossibile altificare. 94. Impossibile est, quod appetitus altus appetat esse infimus. 1975 95. Plus potest altitudo per possibile, quam per impossibile. 20. DE OVIETE

QVIETISSIMA

96. In ente, in quo possibile et impossibile conuerterentur, | numquam

esset quies.

97. Ens per se in quiete existens non indiget possibili neque 1980 impossibili. 98. Omne possibile appetit quietem. 99. Impossibile non permittit esse ens in quiete, in quo est. IOO. Possibile | et impossibile per contrarietatem quietare non possunt. 1938; Diximus de centum maximis possibilitatis et impossibilitatis. Et quia quidquid est effectum, est necessitatum per pos1950/1951 dependet — necessaria] est per se necessaria R 1958 permanens] manens R 1961 Impossibile est] oz. R 1966 sint] sunt R 1969 aliqua] alia R 1973 appetat] appetit R 1973/1974 infimus] infinitus MG 1983 per] propter G 1986 effectum] oz. .M

G 82va

R 9ora

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI sibile et impossibile, et de ipsis potest reddi ratio per maximas Des. G supra dictas. | 434

II. DE SECVNDA PARTE PRINCIPALI OVARTAE DISTINCTIONIS [DE OVAESTIONIBVSJ

1990

Pars ista est subdiuisa in duas partes. In prima parte faciemus quaestiones de Deo et de octo partibus uniuersi ordinatim. In secunda faciemus quaestiones ad placitum, secundum 1995 quod euenient. Et soluemus quaestiones aliquando remittenM r:6va do ad textum, | ubi solutio est implicata ; aliquando uero explicabimus solutionem per possibile et impossibile, reducendo

ad necessitatem,

quantum

poterimus,

cum

necessitas

sit subiectum huius libri. 2000

[II;-r..DE ,PRIMA:. PARIETE SECVNDAE PARTIS PRINCIPALIS] [DE QVAESTIONIBVS ORDINATIS DE DEO ET DE OCTO PARTIBVS VNIVERSI)J I. DE QVAESTIONIBVS DEI

200;

I. Probatum est Deum esse. Modo quaero : Vtrum sit possibile ipsum non esse ? Solutio : Dico, quod non. Ratio huius est, quia suum esse per possibile et impossibile non est, immo ab ipsis est remotissimum, ut supra probatum est. 2. Cum Spiritus sanctus non producat personam, quaero : 2010 Vtrum sit unissimum, operalissimum, optimum ens etc. ? Solutio : Dico, quod propter hoc, quod non producit personam, non est possibile ipsum diminui in | unitate, operalissimitate, R 9orb optimitate etc., cum sit idem Deus cum Patreet Filio. Qui Deus est unissimus, operalissimus etc. Quia si sic, possibile poneret, 201; quod quarta persona produceret aliam, et sic in infinitum. Et hoc idem potest dici de Filio. Quod est impossibile, et contra ea, quae dicta sunt de trinitate per totam secundam distinctionem. 3. Probatum est, quod Deus est incarnatus. Propter quod

2020 quaero : Vtrum sit possibile ipsum deincarnari siue dimittere

carnem humanam ? Solutio : Dico, quod sic, quoad potestatem absolutam, cum impossibile non liget suam causam, quae est Deus. Sed quoad dignum et iustum posse non ; quia si sic, pos198? 1994 est] 2017

impossibile] aZZ. et R 1989 principali] ozz. M 1992est]ozm. R — 1993/ de Deo - quaestiones] ox. M$, 1995 euenient] eueniet M 2008 ut — om. R 2010 unissimum operalissimum] operalissimum unissimum M ea] eam R

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

435

sibile fuisset, quod indigne et iniuste assumpsisset carnem;

202; quod est impossibile.

4. Vtrum fuerit possibile, Deum

assumpsisse carnem, ante-

quam assumpserit ? Solutio : Dico, quod sic, quoniam cum possibili assumpsit carnem, non autem necessarie, cum possibile et impossibile non ligent suam causam. 20590 5. Quaero : Quare Deus non assumpserit carnem ab aeterno ? Solutio : Dico, quod hoc est, quia impossibile impedit, quod non fuerit femina ab aeterno. 6. Vtrum Deus sit incarnatus aut incarnandus ? | Solutio : R gova

Respondeo : Si non est incarnatus, possibile ponit, quod non 205; habeat populum, quia christiani non crederent, neque Iudaei, neque Saraceni ; quod est contra bonam, magnam etc. operationem, scilicet non habere populum. 7. Vtrum Deus posset delere totum uniuersum ? Respondeo et dico sic, quoniam quod non est necessitatum per se, sed con2040 ditionatum per possibile et impossibile, dependens est a suo Primo,

cui impossibilitas,

quae

est eius instrumentum,

non

potest resistere. : 8. Vtrum Deus posset conseruare in aeternum ens nouum ? Solutio : Dico, | quod sic. Aliter possibile poneret, quod id, M :16vb 2045 quod non est per se, posset resistere suae causae.

9. Vtrum Deus intelligat infinita extra se ? Solutio : Dico, quod sic, quoad ipsum, cum suus actus sit infinitus ; non au-

tem quoad exteriora, quia impossibile impedit ipsa esse infinita. 2000 IO. Vtrum Deus agat per totum uniuersum immediate ? Solutio : Dico, quod sic; quia si non, possibile poneret, quod dignum et iustum esset, ipsum agere immediate ratione magnitudinis operationis suae, et impossibile impediret ; quod est impossibile. 2055

II. Vtrum

Deus

intelligat omnia

par|ticularia ? Solutio

:

Dico, quod sic ; quia si non, possibile poneret, quod suus intellectus posset esse magis magnus per intelligere ; quod est impossibile. I2. Vtrum sit uilitas Deo intelligere particularia ? Solutio : R 9govb 2060 Dico, quod non, cum sua bonitas sit optima, aeterna et infinita; et suus

intellectus

requirat

intelligere

omnia,

cum

sit

dignum et iustum et causa omnium extrinsecorum. I3. Vtrum Deus possit facere miracula ? Solutio : Dico, quod sic. Aliter possibile poneret, quod sua operatio esse posset 2065 magis magna, et suus effectus haberet impossibile proprium, 2024 iniuste] iuste R 2029 suam causam] assumpsit R 2037 habere] haberet R Primo] principio M 2043 in aeternum] sic] oz. M.$, 2032 esset] est M 2059 esse posset] esset M 2063 impossibile]

causam suam R 2030 assumpserit] 2038 Respondeo] oz. R 3041 incarnatum R 2044/2047 Aliter — uilitas] unitas M ; bonitas 5, 2064 in potentia M

h

436

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

quod impediret commune impossibile, quod est instrumentum Dei ; quod est impossibile. ! I4. Vtrum sit possibile, quod sancta fides catholica sit magis improbabilis, quam probabilis ? Solutio : Respondeo 207 distinguendo, quia quoad sensum et imaginationem magis est improbabilis, quoniam intellectus cum ipsis non potest intelligere mundum creatum esse, neque Deum trinum et incarnatum, et huiusmodi.

Sed quantum

ad ea, quae dicta sunt in

secunda distinctione et in centum maximis, est probabilis et 207; non aliquo modo improbabilis. I5. Vtrum illi, qui dicunt, quod fides non est intelligibilis, sed eius oppositum, implicent | contradictionem ? Solutio : R 9ira Dico, quod possibile ponit, quod sic, aut quod non, diuersimode ; quoniam quoad sensum et imaginationem uerum di208o cunt, sed quoad intelligibile super sensum et imaginationem dicunt falsum. Aliter quod est possibile, esset impossibile, et

e conuerso.

I6. Vtrum lex christianorum sit altior, quam aliqua alia ?

Solutio : Dico, quod sic. Aliter|possibile poneret, quod quid- M ::7ra 2085 quid est dictum de fide in secunda distinctione, esset falsum et impossibile ; et altitudo legis esset in potentia ; et impossibile impediret, ne reduceretur ad actum. 17. Vtrum sit possibile, quod Deus sit essentialiter ubique, cum sua essentia non sit extensa ? Solutio : Vade ad quartam 2090 partem tertiae distinctionis, ubi est solutio.

I8. Vtrum sit possibile in uoluntate Dei esse nolle ? Solutio : Dico, quod non. Aliter possibile poneret, quod id, quod est nolle, conuerteretur cum uelle ; quod est impossibile. I9. Vtrum Deus sit aequaliter intelligibilis et amabilis? 2095 Solutio : Dico, quod sic. Aliter | possibile poneret oppositum quoad magis et minus ; quod est impossibile. 20. Vtrum

Deus distet ab omni nouitate ? Solutio : Dico,

quod sic. Aliter possibile poneret, quod non conuerteretur cum aeternitate ; quod est impossibile. 2100

2. DE QOVAESTIONIBVS

ANGELORVM

21. Quaeritur : Per quem modum est possibile | cognoscere R o:rb angelos ? Respondendum est, quod per illum modum, qui datus est in tertia distinctione, deducendo ipsum per decem praedicamenta. 219; 22. Vtrum sit possibile, quod angelus annihiletur ? Respondendum est, quod sic ; quia cum suo possibili particulari, quod non erat, fuit creatus, et cum possibili uniuersali Dei, quod potest ipsum reducere ad non esse. Aliter impossibile particu2070 magis] oz. M 2073 aliquo] alio R 2081 dicunt] dictum .M om. M 2093 cum] in R 2097 Solutio] oz. R 2102 quod] oz. M Dei] dicit R 2108 reducere] deducere .M

est] 2107

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

437

lare posset impedire possibile uniuersale ; quod est impossibile. 23. Vtrum angelum cognosci a nobis per sensum et imaginationem sit possibile ? Solutio : Dico, quod non, quia non est obiectum eorum. Aliter quod est possibile, esset impossibile ; quod est falsum. 24. Vtrum sit possibile angelum, esse ab aeterno ? Solutio : 2115 Dico, quod non ; quia quod est cum possibili, non potest recipere naturam aeternitatis, cum omne possibile sit extra naturam aeternitatis. 25. Vtrum sit possibile, quod essentia angeli sit extensa ?

21310.

Solutio : Dico, quod sic ; aliter tamen, quam extensio substan-

2120 tiae corporalis. Aliter impossibile impediret, quod non reciperet augmentum ex compositione principiorum innatorum ad inuicem ; quod est impossibile. 26. Vtrum sit possibile, angelum cognoscere per inferiora ante quam per superiora ? Solutio : Dico, quod non ; cum suum 2125 possibile sit simpliciter | spirituale. Aliter cum suo impossibili R 91va spirituali impediret suum possibile ; quod est impossibile. 27. Vtrum sit possibile, quod angelus cognoscat ante cum Deo, quam cum se ipso ? Solutio : Dico, quod sic, quia cognitio magis consistit per maiorem possibilitatem, quam per mino2130 rem.

28. Vtrum sit possibile, quod unus angelus sit in altiori gradu naturaliter, quam alius ? Solutio : Dico, quod sic ; quia possibilitas superius potest componere unum angelum de majioribus principiis, quam alium. Aliter possibilitas superior per 2135 inferiorem esset ligata ; quod est impossibile. 29. Vtrum sit possibile, quod angelus bonus superior possit cogere inferiorem bonum ? Solutio: Dico, quod non ; quia non participant in aliqua natura communi. 30. Vtrum sit possibile, quod angelus credat aut opinetur ? 2140 Solutio : Dico, quod sic. Aliter impossibile esset ipsum esse temptatiuum et optatiuum et huiusmodi. 3. DE QVAESTIONIBVS CAELI

31. Vtrum caelum sit aeternum ? Solutio : Posito, quod sit aeternum, suum possibile ponit, quod sit aeternum, et suum 214; impossibile ponit, quod sit impossibile ipsum non esse aeternum, dum est aeternum. Et istae duae causae, quae necessitarent ipsum esse aeternum, | dum est aeternum, sunt causaeM r117tb

particulares | dependentes a superioribus causis, scilicet pos- R orvb sibili et impossibili uniuersalibus. Aeternitas autem, quae est 2111 2110 cognosci - nobis] cognoscere a nobis M ; a nobis cognoscere R 2134 per] 2128 sic] oz. R 2115 possibili] possibile R quia non] oz. R 2140/2141 esse temptatiuum] temptatiuum esse M — optatiuum] opquam R tatum M

2146 istae] illae R

possibili] possibile R

2147 dum - aeternum] ozz. R

2148/2149

*

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 2150 essentia infinita in duratione, non potest pati causas. Aliter esset implicare contradictionem, scilicet quod esset infinita et 438

finita ; quod est impossibile. Probatum est ergo, quod caelum

non est aeternum.

32. Probatum est, quod caelum non est aeternum. Modo 215; quaero : Vtrum sit possibile ipsum esse aeternum ? Solutio : Dico ; quod non, quia si sic, possibile poneret, quod id, quod

probatum est, esset falsum ; quod est impossibile, quia impli; caret contradictionem. 33. Vtrum sit possibile, quod caelum moueat se ipsum ? 2160 Solutio : Dico, quod sic ; quia possibile uniuersale causat motum particularem, sicut et caelum ; quia si non, impossibile particulare impediret, quod possibile uniuersale non posset causare motum naturalem ; quod est impossibile. 34. Vtrum extensitas caeli posset multiplicari ? Et dico, 2165 quod sic ; quia possibile uniuersale sic posset ipsum extendere, sicut ponit, quod ista corpora inferiora, ut puta ferrum, corium et aurum et huiusmodi possunt extendi.

2170

217;

2180

2185

35. Vtrum sit possibile, quod caelum extenderetur in infinitum? Solutio : Dico, quod non ; quia sua particularis possibilitas et impossibilitas non possent hoc pati, quia extensio non est de genere infinitatis. | 36. Quaeritur : Vtrum Deus posset annihilare totam sphae- R ozra ram Saturni, ita quod inter octauam sphaeram et sphaeram Iouis nihil esset, nisi uacuum tantum ? Solutio : Respondendum, quod sic ; quia sphaera Saturni causata est cum possibili particulari, quod non potest resistere possibili uniuersali, Dei instrumento, sicut effectus non potest resistere suae causae ; et sic de impossibili Saturni respectu impossibilis Dei. 37. Vtrum Deus posset priuare solem luce sua ? Solutio : Dico, quod formaliter sic ; quia quidquid est in sole, est particulare possibile et impossibile eius, quae non possent resistere suis uniuersalibus possibili et impossibili, quae sunt causae particularium et sunt instrumenta diuina. Attamen finaliter dico, quod non posset, quia possibile et impossibile uniuersalia et instrumenta Dei causauerunt solem et lumen eius propter finem bonum, magnum etc. Et ideo, si destrueret, faceret contra suam bonam, magnam etc. ordinationem ; quod est

impossibile. 38. Vtrum posset addi aliquid ipsi caelo, quidquid fuerit, 2190 aut stella aut orbis aut aliquid tale ? Solutio : Dico, quod sic ; formaliter, sed non finaliter ; sicut dictum est de lumine solis.

39. Vtrum sit possibile, quod mutentur conditiones caeli, ut puta quod sol esset causa frigiditatis et humiditatis, | et luna M r:7va 2151 scilicet] oz;. R 2174/21?5 Respondendum] respondeo M 2175 causata] tanta R 2177/2138 Dei — impossibili] ozz. R 2181 possent] possint R 2183 Attamen] om. M

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 439 caliditatis et siccitatis ? Solutio : Dico, quod sic, ut significa2195 tum est trigesimo septimo | paragrapho. 40. Vtrum sit possibile, quod sol conditionet se ipsum cum suo possibili et impossibili ? Solutio : Dico, quod non, quia nullum ens particulare potest conditionari, nisi cum uniuersalibus principiis. Aliter quodlibet principium particulare ne2200 Cessitaret se ipsum ; quod est impossibile. ai DE

.2205

2219

221;

2220

QOVAESTIONIBVS

HOMINIS

41. Vtrum sit possibile, quod sit unus intellectus in omnibus hominibus ? Solutio : Dico, quod non ; quia repugnaret formaliter uniuersalibus instrumentis, scilicet possibili et impossibili formando uniuersum ; etiam finaliter repugnat eis, immo est impossibile, quia destrueretur finis hominis causatus cum bonitate, magnitudine etc. Et per consequens destrueretur alia uita et cetera, quae probata sunt superius ; quod est impossibile. 42. Vtrum sit possibile, quod intellectus hominis sit coniunctus cum corpore ? Solutio : Dico, quod sic, immo impossibile est, quod non. Aliter possibile et impossibile uniuersalia ponerent bruta et animalia animata inferius in altiori gradu compositionis, mixtionis etc. principiorum innatorum, quam homines, qui naturaliter sunt superius; et sic destrueretur ordo uniuersi ; quod est impossibile. 43. Vtrum sit possibile, quod intellectus humanus intelligat | uniuersalia ? Solutio : Dico, quod sic. Et hoc patet per sua correlatiua, de quibus locuti sumus in capitulo indiuiduationis ejus. 44. Vtrum intellectus agens et possibilis sint diuersae essentiae ? Et respondendum

R 9ztb

est, quod non. Aliter esset possibile,

quod essentia, in qua sunt correlatiua sua, esset diuisa ; quod est impossibile. 222; 45. Vtrum sit possibile, quod intellectus imperet uoluntati, sicut uoluntas intellectui ? Soluo et dico, quod sic ; quia intellectus cum habitu sapientiae sic est super uoluntatem, sicut uoluntas cum habitu caritatis super intellectum ; et similiter in uitiosis. Aliter impossibile esset, quod intellectus reciperet 2230 aequale iudicium cum uoluntate. 46. Vtrum sit possibile, quod homo in causando uirtutes theologicas moueat se ipsum simpliciter ? Solutio : Dico, quod non ; quia si sic, suum possibile et impossibile particularia non participarent cum superioribus ; quod est contra ipsa uniuer2255 salia, et esset uitium in superioribus. 2196 conditionet] conditionetur M 2198 ens] corpus M nisi] ozz. R — 2205 etiam] oz. R. 2206 causatus] tantus R 2211/2212 impossibile] possibile M 2221 possibilis] passibilis M 2223 quod!] quia R 2232 moueat] induat R 2235 et] ozz. R

R 92va

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 47. Vtrum sit possibile, quod homo in causando uitia moueat simpliciter se ipsum ? Solutio : Dico, quod sic ; quoniam cum suo possibili et impossibili particulari tendit ad non esse, 440

de quo sunt, resistentibus suis uniuersalibus, cum quibus 1usti-

/ i 2240 tia requirit uindictam. 48. Vtrum homo in cursu moueat se ipsum? Solutio : Dico, quod sic ; quia suum possibile et | impossibile inferiora reci- R o2vb ) punt influentiam a superioribus. M r:7vb 49. | Vtrum sit possibile, quod intellectus humanus magis 2245 uere intelligat cum se et cum dignatibus Dei, quam cum se et sensu et imaginatione ? Solutio : Dico, quod sic ; quia suum

possibile et impossibile magis participant cum suis uniuersalibus per dignitates Dei, cum sint pure spirituales, quam cum sensu et imaginatione, quae sunt de genere corporalium

2250 potentiarum.

50. Vtrum sit possibile, quod praescientia Dei cogat praescitum ad damnationem, et praedestinatio praedestinatum ad saluationem ? Solutio : Dico, quod non; quia possibile et impossibile, quae sunt inferius, disponunt hominem ad agen225; dum, ut meritum acquirere possit. Aliter iustitia Dei non habe-

ret subiectum, in quo haberet actum suum ; quod est contra possibile et impossibile uniuersalia, quae omnia bona possunt. Sr DE

OVAESTIONIBVS

IMAGINATIONIS

51. Vtrum sit possibile, quod humanus intellectus intelligat 2260 diuinam unitatem cum imaginatione ? Solutio : Respondendum est, quod non, cum non sit obiectum imaginationis. Verumtamen cum unitatibus inferioribus se disponit ad intelligendum Primum ipsum, et hoc facit possibile superius ; aliter possibile inferius non esset ad hoc sufficiens. 2265 52. Vtrum | sit possibile, quod memoria humana possit me- R 9sra morari operationem diuinam intrinsecam cum imaginatione ? Solutio : Dico, quod non. Tamen disponit se cum operationibus inferioribus ad obiectandum eam ; et hoc ponit possibile superius, nam possibile inferius non esset ad hoc sufficiens. 2270 53. Vtrum sit possibile, quod humana uoluntas cum imaginatione possit obiectare diuinam bonitatem ? Solutio : Dico, quod non. Tamen disponit se cum particularibus bonitatibus ad obiectandum eam. Possibile autem superius hoc ponit, quia possibile particulare non esset per se sufficiens. 227; — 54. Vtrum sit possibile, quod intellectus humanus intelligat magnitudinem Dei immensam sine dispositione imaginationis ? Solutio : Dico, quod sic, cum possibili superius, causato a 2236/223* moueat] inducat M 2242quia]quod R. 2245 cum?] oz. R om. M 3251 cogat] cognoscat M 2255 possit] possibilis M 223* sunt] sunt M . 2263 ipsum] cori. ; ipsam RM 2265 quod] cum M ad] ab R 2269 nam] usque R 2271 possibili] 5, ; possibile RM sato] tanto R

Dei] pos2268 cau-

166.

LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

441

conuersione diuinae potestatis intellectus et uoluntatis, cui conuersioni nullum impossibile inferius potest resistere. 2280 55. Vtrum intellectus possit intelligere essentiam iustitiae sine imaginatione ? Respondendum est, quod sic, cum iustitia non sit obiectum imaginationis. Verumtamen possibile ponit, quod intelligat essentiam iustitiae legalis, imaginando latronem suspensum. 228; 56. Vtrum intellectus noster possit intelligere essentiam iustitiae legalis sine dispositione i[maginationis ? Dicendum R9srb est, quod sic ; quia possibilitas superior ponit, quod cum iustitia Dei possit intelligere essentiam

iustitiae legalis, cum

sit

magis potens in causando pojssibilitates inferiores cum iustitia M r18ra 2290 Dei, quam cum dispositione imaginationis. 57. Vtrum sit possibile, quod uoluntas humana possit diligere caritatem sine imaginatione ? Dico, quod sic ; cum possibile generale causet plus assensum uoluntatis cum uoluntate Dei, quam cum imaginatione. 229 — 58. Vtrum sit possibile, quod imaginatio moueat appetitum sensitiuae potentiae ? Respondendum est, quod sic, cum possibili appetitus sensitiuae. 59. Vtrum sit possibile, quod imaginatiua sit altior potentia quam sensitiua ? Respondendum est distinguendo ; quoniam 23oo imaginatiua est altior potentia formaliter, sed sensitiua finaliter. Et hoc est per possibilitatem superius, quae ponit, quod sensitiua sit maioris communitatis quam imaginatiua. 60. Vtrum sit possibile, quod ceruus non sitiens possit ima-

ginari fontem sine sensitiua ? Solutio : Dico, quod sic; quo230; niam possibile superius ratione suae magnae influentiae supplet hoc. 6. DE

6r. Vtrum

OVAESTIONIBVS

POTENTIAE

SENSITIVAE

sit possibile, quod. potentia uisiua audiat so-

num ? Solutio : Dico, quod sic. Et hoc ponit possibile | uniuer- R 9sva 2310 sale, constitutum a conuersione diuinae potestatis, intellectus

et uoluntatis. Et hoc bonum, dignum et iustum est. 62. Posito quod potentia uisiua audiat sonum, quaeritur : Vtrum sit possibile, quod auditiua impediat uisiuam, audientem sonum et possidentem obiectum auditiuae potentiae? 231; Respondendum est, quod non ; quia impossibile particulare non potest impedire uniuersale. i 63. Vtrum sit possibile, quod sensus infectus inficiat possibile imaginationis ? Et respondendum est, quod sic ; sed per 2279 nullum - resistere] oz. R 2291 superior] oz. .M om. R est] a2d. quod R 2300 potentia] R ; non sciens M 2308 uisiua] om. R 2318 est] om. R

2285 intelligere] adZ. extra .M 2287 est] 2296 est] oz. R. —2299 possit] posset M ozz. R 2303 non sitiens] 5, ; non sciciens oz. M 2313 quod] oz. R 2315 est]

442

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

accidens, ut puta quando gustans mel gustu infecto imaginatur 2320 ipsum amarum.

:

64. Vtrum sit possibile, quod aliquis sensus particularis sit magis extensus, quam alter sensus particularis ? Solutio : Dico, quod sic ; tamen per accidens, scilicet per organum, ut puta in toto corpore tactus, et in oculo tantum ipsa uisiua.

232;

65. Vtrum sit possibile, quod sentiens sentiat extra essentiam sensitiuae ? Respondendum est, quod non ; quia possibile superius et.inferius hoc ponunt tamquam causa et effectus conuenientes. 66. Quaeritur : Quod possibile ponit, quod potentia tactiua 2330 Sit magis communis quam potentia auditiua ? Dicendum est, quod possibile superius, quod ponit | plus de similitudinibus R 95vb Dei in potentia tactiua, quam

in auditiua.

67. Quaeritur : Quid ponit esse possibile, quod potentia affatiua sit sensus ? Solutio : Dico, quod possibile superius, 233; quod ponit, quod ipsa magis significat similitudines dignitatum Dei affando, quam potentia uisiua uidendo ; et sic de aliis. 68. Vtrum sit | possibile, quod lapis disponat se cum suo M r:8rb possibili, ut sit uisibilis ? Respondendum est, quod non; cum sua principia innata hoc non appetant, cum uisibilitas 2340 nOn sit suum obiectum ; sed possibilitas superior disponit possibilitatem inferius, per quam lapis est uisibilis. 69. Vtrum surditas causet se esse possibilem ? Dico, quod non; sed possibilitas superius causat ipsam, ut sit habitus priuatiuus. 234; 70. Vtrum sit possibile, quod in homineinfirmosua principia innata appetant suam infirmitatem ? Dico, quod sic; quia appetunt esse in alio subiecto, in quo non sunt actu, ut possibile superius causet successionem generationis et corruptionis. 2350

yir Dk QVAESTIONIBVS

POTENTIAE

VEGETATIVAE

71. Vtrum omnes possibilitates particulares sint sub una possibilitate | generali eis ? Solutio : Dico, quod sic. Aliter R o4ra possibilitas generalissima non haberet plures possibilitates subalternas ; quod est impossibile. Et sic est de impossibilita2355 tibus particularibus respectu generalis. 72. Vtrum in generali possibilitate uegetatiuae reluceant omnes possibilitates generalissimae possibilitatis ? Dico, quod non. Aliter ipsa possibilitas uegetatiuae non est contracta et subalternata. 2326 est] om. R 2327 ponunt] possunt M 2329 Quod] quid M 2330 est] om. R 2331 quod?] quia R 2332 in?] om. R. 2338 est] oz. R.— 2339 cum!] quod R appetant] 5; ; appetit R ; appetunt M 2344 priuatiuus] priuatus R 2345 in] o». M 2347 subiecto] o». M 2353 possibilitas] potestas R haberet] habeat R 2355 particularibus] particularium M 2351 possibilitatis] potestatis R

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

443

73. Quaeritur : Per quid possibilitas rosae differt a possibilitate uiolae ? Dico, quod per differentiam et singularitatem superiores, quae sunt principia generalia. . 74. Vtrum rosarium, quando generat plures rosas, generet 1psas cum sua possibilitate tantum ? Dico, quod non ; quia ad 2365 talem generationem iuuant possibilitates caeli et elementorum, quae sunt possibilitates superiores. 75. Vtrum sit possibile, quod uegetatiua in animalibus sit magis coniuncta cum sensitiua, quam cum elementatiua ? Solu-

2360

tio : Dico, quod sic, formaliter ; non autem materialiter, cum 2370

ab ipsa suscipiat nutrimentum. 76. Vtrum sit possibile, quod uegetatiua sit magis bona in hominibus,

2315

quam

in brutis ? Solutio : Dico, quod sic, tamen

per accidens, scilicet propter coniunctionem animae rationalis cum corpore ; aliter non. 77. Vtrum sit possibile, | quod uegetatiua sit magis potens

R 94tb

in brutis, quam in plantis ? Solutio : Dico, quod sic, passiue,

2380

2385

scilicet recipiendo influentiam a sensitiua, non autem actiue. 78. Quaeritur : Quae est causa, quod natura in uegetatis est magis potens per unam plantam, quam per aliam ? Solutio : Dico, quod hoc est, quia generalis possibilitas magis se contrahit ad unam plantam, quam ad aliam. | 79. Vtrum in corruptione rosae corrumpatur sua possibili- M tas ? Respondendum est, quod sic ; quia est indiuiduum genitum, totum deductum de potentia ad actum. 80. Vtrum rosarium in generando rosam corrumpat suam possibilitatem ? Solutio : Dico, quod sic, in parte ; quia successiue antiquatur et debilitatur ; aliter esset permanens. 8. DE QVAESTIONIBVS

rr18va

ELEMENTATIVAE

81. Vtrum sit possibile, quod ex uno elemento fiat aliud elementum ? Solutio : Dico, quod non ; quoniam impossibile uniuersale non permittit, cum quodlibet elementum sit unum indiuiduum per se. 82. Vtrum sit possibile, quod extensio elementatiuae sit extra essentiam elementorum ? Solutio : Dico, quod non ; quia 2395 si sic, possibile esset, quod esset per se, et non ex ipsis ; quod est impossibile. 83. Vtrum sit possibile, quod potentia elementatiua sit otiosa ? Solutio : Dico, quod non ; quia est ex suis | principiis innatis, quibus oritur motus successiue. 2400 84. Vtrum sit possibile, quod elementatiua sit corruptibilis ? Solutio : Dico, quod non, quoad sua principia innata, ex 2390

2361 quod] oz. M 2363 possibilitates] com. ; possibilitas R.M 23313 propter coniunctionem] per coniunctio R 2374 aliter non] oz. R 239? autem] tamen M 2380 est] oz. .M 2383 est!] om. R 2386 quia] oz..M 2390 elementum] oz. .M 2395 ex] esse R 2397 sit possibile] possibile sit R 2397/2400 potentia — quod] o». M.$,

R 94va

b

444

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

quibus est. Verumtamen est corruptibilis per accidens in suis particularibus. 85. Quaeritur : Quid ponit esse possibile, quod elementa2405 tiua sit magis intensa per ignem, quam per aerem ? Solutio : Dico, quod hoc est, quia sphaera ignis est magis circa motum caeli, quam sphaera aeris. 86. Quaeritur : Quid ponit esse possibile, quod caliditas et frigiditas sint magis sensibiles, quam humiditas et siccitas ? 2410 Solutio : Dico, quod hoc est per hoc, quia ignis est magis contrarius aquae et e conuerso, quam aer terrae et e conuerso. 87. Cum quodlibet elementum sit corpus, quaeritur : Quid ponit esse possibile, quod unum elementum possit esse in alio ? Solutio : Dico, quod possibile superius, quod causat composi2415 tionem et mixtionem eorum, ut elementatiua et elementata ex

ipsis sint possibilia. 88. Ouaeritur : Quid ponit esse impossibile, quod ignis non possit calefacere aquam sine adiuuamento terrae et aeris ? Solutio : Dico, quod impossibilitas superius, quae ponit, quod 2420 nullum elementum agat in aliud, nisi simul omnia sint mixta. 89. | Cum terra conueniat cum aqua, quia ab ipsa recipit fri- R 94vb

giditatem, quaeritur : Quid ponit esse possibile, quod aqua desiccetur a terra ? Solutio : Respondendum est, quod conuenientia, quam habet terra cum igne in dando ei siccitatem, 2425 et contrarietas, quam habet ignis contra aquam, sunt causa. 90. Vtrum in elementando sit possibile, quod elementum sit efficiens se ipsum elementantem in elementando ipsum elementatum ? Solutio : Dico, quod sic, quia potentia elementatiua, sub qua elementa elementant elementata, est causa 2430 huiusmodi. 9. DE

QVAESTIONIBVS

INSTRVMENTATIVAE

| Quaestiones istae erunt de habitibus extrinsecis, cum qui-M i118vb bus homo agit ad placitum extra naturam, ut puta de artibus liberalibus et mechanicis, et uirtutibus et uitiis. Habitus ex-

2435 trinseci descendunt ab habitibus naturalibus et intrinsecis, exeuntes per quinque portas, quae sunt : Sensibile, imagina-

bile, intelligibile, amabile et recolibile. Ex istis autem possibi-

libus constituitur una possibilitas superius subalterna, sub qua descendunt particulares possibilitates. 240 Ipsa autem in duas partes est diuisa. Vna pars est bona,

2403 particularibus] partibus M$, ; M, »aiore parte qu.83 et initio qu.84 omissis, se adhuc in qu.83 wersari opinans, bic spatium, ut. sibi uidetur, pro qu.84 relinquit, quam in suo exemplari non inuenit 2404 esse possibile] possibile esse M ^ quod] quia R 2406 est magis] magis est M 2417? impossibile] possibile M — 2419 quae] quod R 2423 est] oz. R 2426 in elementando] oz. M 2432 ha2435 et] om. R bitibus] humanis R

166. uera,

LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

perfecta

et recta,

diffusa ab uniuersali

445

possibilitate

superius, causata a dignitatibus Dei, tactis in secunda distinc-

tione. Secunda

| pars est mala, falsa, imperfecta et obliqua; R 9sra

et est causata a contingentia et a nihilo. Quia homo est de 2445 nihilo deductus, homo cum ista parte causat habitus priuatiuos malos contra habitus positiuos bonos, cum quibus deuiat se a fine, propter quem creatus est. Primo autem de quaestionibus primae partis dicemus, et cum ipsis declarabimus possibile subalternum. 2450

Ode

DE

QVAESTIONIBVS

HABITVVM

BONORVM

91. Quaeritur : Quid ponit esse possibile, quod litterae significant ueritatem, contentam in dictione, composita ex litteris consonantibus et uocalibus ? Solutio : Dicendum est, quod pos-

sibilitas communis, quae ponit, quod homo figuret litteras, 2455 et imponat eis nomen ad placitum secundum sensum, imaginationem,

intellectum,

memoriam

et uoluntatem,

ut cum

illis

litteris constituat dictiones, et cum dictionibus propositiones, et cum propositionibus scientias. 92. Quaeritur : Quid ponit possibile esse, quod in syllogismo 2460 minor propositio oriatur a maiori, et ab utrisque conclusio ? Solutio : Dico, quod possibilitas subalterna, constituta a possibilitate superiori, quae recipit influentiam a natura naturalissima. Quae ponit, quod antecedens praecedat consequens ratione primitiuitatis, et quod ab utroque sequatur conclusio, 2465 ut puta actus constitutus ab actualitate actualissima. Et | hoc R osrb

significatur per correlatiua. 93. Quaeritur : Quid ponit esse possibile, quod artificiata sint pulchra, ut puta pulchram clamidem, pulchram rhetoricam ? Solutio : Dico, quod possibilitas subalterna, recipiens 2470 influentiam a generalissima possibilitate, quae recipit influentiam a dignitatibus Dei, quae sunt pulchrae quoad se ipsas et causant pulchritudinem in principiis innatis, ex quibus homo est constitutus. Ex quibus existunt pulchritudines extrinsece sensibiles et imaginabiles, ut homo | possit cognoscere et amare M r1:9ra 247; et recolere pulchritudines superiores, et de istis inferioribus bene agere. 94. Quaeritur : Quid ponit possibile esse sacramentum altaris ? Respondendum est, quod subalterna possibilitas, recipiens influentiam a generaliori. Quae recipit influentiam a 248o dignitatibus Dei, quoniam diuina potestas requirit, quod sua 2441 uera] uel M uniuersali] uniuersalitate R 2443 obliqua] oblita R 2448 autem] o». M 24382 ueritatem contentam] contentam uetitatem M 2453 est] om. R 24355 sensum] add. et .M 2456 intellectum] a4Z. et R illis] ozz. R— 2464 quod] quia R 2466 significatur] signatur R 2468/ 2469 rhetoricam] rectoricam R — 2471 et] ox. R 2472 in] a M 2474 et!] om. M 2478 est] oz. R

t

446

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

magnitudo cognoscatur ; et bonitas Dei, quod sua bonificatio cognoscatur; et diuina uoluntas, quod sua caritas cognoscatur, et sic de diuina uirtute etc. ; quoniam

omnia ista requirunt

bonam et magnam participationem cum hominibus, tamquam 2485 causa cum effectu suo. 95. Quaeritur : Quid ponit esse possibile, quod sit iustitia legalis ? Solutio : Dico, quod dignitates | Dei per possibile R 95va commune

et subalternum, quoniam iustitia Dei requirit suam

similitudinem bonam, magnam etc., ut inter homines sit quies, 2490 in tantum quod quilibet habeat, quod suum est. 96. Quaeritur : Quid ponit, quod medicina sit possibilis ? Respondendum ést, quod diuina uirtus, influendo super possibilitatem generalissimam, et haec super subalternam, mediante uirtute herbarum, sensu et imaginatione et anima ; cum qui-

2495 bus homo constituit medicinam, ut sanitatem habeat. 97. Quaeritur : Quid ponit esse possibile uirtutes theologales, ut puta fides, spes, et caritas ? Dico, quod dignitates superiores, influentes per generalissimam et subalternam possibilitatem usque ad particularia ; ut uerum, quod intellectus 25oo non poterit intelligere, credat ; et ut homo

speret a Domino,

quod a se habere non potest, ut Deo seruiat ; et quod uoluntas sit habituata de caritate, ut sub tali habitu acquirat meritum. 98. Quaeritur : Quid ponit possibile, quod intellectus sit de sapientia habituatus, per quam agat sapienter ? Dico, quod 2505 intellectus diuinus, influendo suas similitudines per possibile generalissimum et subalternum usque ad particularia ; cum quibus homo habet experientiam per sensum, imaginationem et animam. 99. Quaeritur : Quid ponit | possibile, quod homo sit audax, R 95vb

2510 timidus, humilis, patiens et huiusmodi ? Dico, quod dominium superius ponit ipsum esse timidum, et caritas, et huiusmodi. Et etiam caritas ponit, quod sit audax ; et iustitia ponit, quod sit humilis ; et prudentia, quod sit patiens et huiusmodi. 100. Quaeritur : Quid ponit possibile, quod homo agat libere 251; de supra dictis ? Dico, quod dignitates Dei, quae requirunt, quod libere seruiatur eis, ut homo habeat meritum, et iustitia

diuina in ipso homine actum suum. 9.2 DE OVAESTIONIBVS

HABITVVM

MALORVM

Isti habitus sunt mali et peruersi, quia sunt contra habitus 2520 supra dictos. | Et sunt sub habitu subalterno, causato a con- M irgrb tingentia, quoniam ad placitum hominis. De istis dabimus 2482 et — cognoscatur] oz. M$, 2488 requirit] recipit M 2492 est] oz. R 2496 Quaeritur] o». M esse] oz. R 2493 et] oz. R 2498 peneralissimam] generalitatem M 2300 et] oz. R 2502 acquirat] acquirit R 2506 generalissimum] generabilium R 250* habet] habeat R 2509 audax] a4. et R 2512 et — ponit] iustitia M

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 447 cognitionem per uitia, quae sunt peccata mortalia, causata per sensum et imaginationem et animam. IOI. Quaeritur : Quid ponit possibile, quod sit auaritia ? 252; Dico, quod habitus subalternus malus, cum quo homo agit iniuste per sensum, imaginationem et animam contra habitum ; largitatis. 102. Quaeritur : Quid ponit possibile, quod sit gula ? Dico, quod homo, qui sub habitu subalterno et malo requirit delecta2550 tionem in comedendo et bibendo contra habitum temperantiae. 103. Quaeritur : Quid ponit esse possibile, quod sit luxuria ? Dico, quod homo, qui habituat se de ipsa sub habitu subalterno malo contra castitatem per sensum, | imaginationem 255; et animam. I04. Quaeritur : Quid ponit esse possibile superbiam ? Dico,

R 96ra

quod homo cum habitu subalterno malo, utendo contra humi-

litatem per sensum, imaginationem et animam. I05. Ouaeritur : Quid ponit accidiam esse possibilem ? Dico, 2540 quod habitus subalternus malus, cum quo homo per sensum,

imaginationem et animam se prolongat ab habitu caritatis, prudentiae et huiusmodi. I06. Quaeritur : Quid ponit inuidiam esse possibilem ? Dico, quod cupiditas, ex qua homo se habituat contra legalita2545 tem, caritatem, iustitiam.

107. Quaeritur : Quid habitus subalternus, ex a patientia, humilitate, 108. Quaeritur : Quid

ponit esse possibile iram ? Dico, quod quo homo habituat se, prolongando se et prudentia et huiusmodi. ponit esse possibile mendacium ? Dico,

255o quod habitus malus subalternus, ex quo homo habituat se per animam, ut ea, quae sunt uera, appareant falsa per sensum et

imaginationem ratione alicuius utilitatis per se deformatae. I09. Quaeritur : Quid ponit possibile hypocrisiam esse ? Dico, quod habitus malus subalternus, ex quo homo habituat 2555 se per sensum, imaginationem communem

et animam, agendo

uanagloriose propter humilitatem deformatam. IIO. Quaeritur : Quid ponit possibile, quod homo libere agat uitiose per sensum, imaginationem et animam ? Dicendum, quod habitus malus | subalternus, constitutus ex dependentia, R 96rb 2560 quam habet homo per se ad non esse, quoniam ex nihilo deduc-

tus est. Et habitus subalternus malus distat a subalterno bono infinite, quia in nullo reali participant. 2323 et!] oz. R

lectionem possibile] Quaeritur] appareant om. R 25860 pert

25826 imaginationem] oz. M

2529/2530 delectationem] di-

R 2530/23831 habitum temperantiae] temperantiam R 2532 esse possibile esse .M 2536 esse possibile] possibile esse .M 2539 ozz. .M 2546 esse possibile] M ; possibile esse M 2551/2553 — ponit] apparere R 2553 hypocrisiam] RM 2538 communem] 2556 uanagloriose] uanigloriose R humilitatem] hutilitatem R se] om. M 2562 infinite] infinito R

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI Diximus de prima parte quartae distinctionis. Et in parte ista intendimus finire istum librum quoad essentialia huius

448

2565 libri. Qui inceptus est et finitus in nemore

| de Vicenes iuxta M r:9va

Parisius, ad honorem illustrissimi principis ac Francorum regis serenissimi, domini Philippi, culmine laudum dignissimi. Cui cum omni reuerentia et honore eius subditus magister Raimundus Lulli supplicat attentius quanto potest, quatenus 257» dignetur eius reuerenda maiestas facere hunc librum multiplicari Parisius, cum ex ipso discerni possent errores contra sanctam fidem catholicam, cumque orthodoxae fidei dictus supra decorque regum pugil sit strenuus inexpugnabilisque defensor.

25335

Ad laudem et honorem Dei et beatae Mariae Virginis, matris eius, finiuit Raimundus istum librum anno 1310 mense Octobris incarnationis Domini nostri Iesu Christi.

(POSTSCRIPTVM|] |DE SECVNDA PARTE QVARTAE DISTINCTIONIS 2580

OVAE

EST

DE

QVAESTIONIBVS,

RERINT

DIVINA

QVAS

INFLVENTIA

FACIEMVS,

SICVT

R 96va OCVR-

PRODVCENTE

III. Vtrum sit possibile, quod theologia sit scientia ? Solutio : Dico, quod sic ; aliter esset impossibile, quidquid dictum est in secunda distinctione ; quod est impossibile. 258; II2. Vtrum sit possibile, quod philosophia existens contra theologiam sit scientia aut figmentum ? Solutio : Dico, quod est figmentum ; aliter intellectus causaret ipsam per se, non recipiendo influentiam a possibilitate generali constituta a dignitatibus Dei ; quod est impossibile. 259990 II3. Cum Deus sciuerit, quod Adam peccaret, cum praecepit ei non comedere pomum, quaeritur : Vtrum sit possibile, quod Deus peccauerit ? Respondendum, quod non, quia suae dignitates non supportant hoc, cum sint in superlatiuo gradu existentes, ut patet in secunda

distinctione.

Possibilitas autem,

2595; qua Adam peccauerit, est ex habitu subalterno malo causato ex dependentia ad nihilum. II4. Vtrum sit possibile, quod possibile et impossibile sint principia generalia ? Solutio : Dico, quod sic ; aliter quodlibet ens indiuiduatum causaret suum possibile et | impossibile, a R 96vb

2600 quibus dependet ; quod est impossibile. 2564 istum] o». M huius] huiusmodi R 2565 Vicenes] Vicens M 2569 Lulli] oz. R attentius quanto] attentus quantum R potest] agg. quam R 2571 discerni] destrui M 2515 laudem et] oz. R 2582 r11.] oz. R. 2583 112.] 111. R ; quaestiones numeramus continuando. directo seriem primae partis, quam-

quam librarius R. in toto postscripto numerum uno minorem adbibeat portant] comi. ; portant R

23893 non sup-

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

449

II5. Vtrum sit possibile, quod possibile et impossibile sint coessentialia

Dei ? Solutio : Vade ad primam

in qua inuenies. II6. Vtrum sit possibile, quod totum non 2605 magis totum quam habens partes ? Solutio quoniam totum non habens partes non est quo, et habens partes est dependens. 117. Vtrum bonitas absoluta sit possibilis quod non, quia non habet dependentiam ab

distinctionem,

habens partes sit : Dico, quod sic ; dependens ab ali-

? Respondendum, alio. 26:10 — IIB. Vtrum sit possibile, quod intra ista tria principia possibilitas, impossibilitas et necessitas claudantur omnia entia ? Solutio : Dico, quod sic ; aliter implicaretur contradictio.

IIQ. Vtrum sit possibile, quod intellectus humanus dirigatur ad inueniendum ueritatem in inferioribus possibilitatibus et 2615 necessitatibus cum superioribus et uniuersalibus eorum

2620

2625

263o

2655.

264o

? So-

lutio : Dico, quod sic; aliter non esset participatio inter ueritatem uniuersalem et particularem, quae est eius effectus ; quod est impossibile. 120. Vtrum sit possibile, quod possibilitas tota posset impediri per non totam possibilitatem ? Solutio : Dico, quod non ; aliter quod est inferius, impediret quod est superius ; quod est impossibile. | Ir2I. Vtrum libertas arbitrii aequaliter consistat sub bona possibilitate et mala possibilitate subalternis ? Solutio : Dico, quod sic; aliter possibilitates et impossibilitates contrariae destruerent liberum arbitrium ; quod est impossibile. 122. Vtrum sit possibile Deum esse ? Solutio : Vade ad primam speciem possibilitatis et impossibilitatis. 123. Vtrum sit possibile Deum esse malum ? Solutio : Cum Deus sit bonitas, impossibile est ipsum esse malum. I24. Vtrum sit possibile, quod Deus sit nouus ? Solutio : Dico, quod non, cum ipse sit aeternitas. 125. Vtrum sit possibile, quod Deus uellet esse lapis ? Solutio : Vade ad rubricam supra allegatam. I26. Vtrum impotentia, quam habet ignis, ut non calefaciat sine sole, sit sua propria passio ? Respondendum est, quod non, quia sua impossibilitas... . sub impossibilitate generali et possibilitate caeli ? Solutio : Vade ad primum capitulum secundae distinctionis, cum unitas maioris conueniat magis cum esse quam cum non esse. 128. Posito, quod in essentia operalissimitatis non esset pro2620 2619 possibilitas] potas R ; for/asse legendum potestas 2604 sit?] sed R 2633 2630 est] oz. R. possibilitatem] pótate R ; fortasse /egendum potestatem 2631 impossibilitas...] Finem buius quaestionis et initium sequentis uellet] nollet R

deesse patet, elsi in. R. nulla lacuna apparet. Nam solutiones praebentur. Suspicandum est. librarium R. 126 ad idem uerbum in quaestione 127 saltasse 137 ponitur 128,cum in R. ex solito idem fiat numero

omisso uno numero quaestionum duae a uerbo impossibilitas i5 quaestione 2641 128.] 127 R ; omisso numero uno minore , cf. notam ad lineam 2585

R 97ra

b

450

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

ductio : Vtrum possibile sit, quod oporteat ipsam esse ? Soluo et dico, quod sic; cum

esset

in altiori gradu existendo

et

R 97tb agendo, quam existendo | tantum. 1 129. Posito, quod in Deo non sit operatio intrinseca : Vtrum 2645 sit possibile, quod omnia, quae sunt et quae erunt, eueniant in non esse ? Solutio : Vade ad secundum capitulum secundae distinctionis. 130. Vtrum in essentia Dei impossibile possit impedire ope2650 rationem operalissimam ? Respondendum est, quod non ; quia

si sic, iam

2655

2660

2665

esset

accidens

in subiecto

infinito,

distincto

ab

essentia Dei ; quod est impossibile. I31. Posito, quod Deus non sit causa operalissima : Vtrum possibile sit, quod oporteret ipsam esse ? Respondendum est, quod sic, ut per ipsam possibilitatem esset cognita. I32. Vtrum possibilitas et impossibilitas intrent in essentiam Dei, posito, quod in sua optimitate non esset productio ? Respondendum est, quod sic, quia possibile optaret ipsam et impossibile impediret ipsam. Et uade ad tertium capitulum secundae distinctionis. I33. Vtrum sit possibile, quod Deus sit ens immensum ? Et respondendum est, quod non, cum ipse sit immensitas. 134. Posito, quod mundus sit nouus : Vtrum possibile sit in Deo esse nouitatem ? Et respondendum est, quod non, cum ipse sit aeternitas. Et uade ad quintum capitulum aeternitatis. 135. Vtrum sit possibile, quod Deus habeat potestatem finitam ? Solutio : Et respondendum | est, quod non, cum ipse sit R 97va

potestas conuersa cum diuina unitate, operatione etc. Ad quod sequitur, quod necessarie ipsa potestas est infinita. Et uade 2670 ad sextum capitulum secundae distinctionis. 136. Vtrum sit possibile, quod Deus intelligat omnia ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, impossibilitas intraret in suam essentiam, quae est purus actus. Et uade ad sextum capitulum secundae distinctionis. 137. Vtrum sit impossibile, quod Deus diligat omnia bona ? 2675 Et respondendum est, quod non, cum ipse sit uoluntas infinita. Et uade ad octauum capitulum secundae distinctionis. 138. Vtrum sit possibile, quod in uirtute Dei sit otiositas ? Et respondendum est, quod non, cum ipse sit operatio aeterna. 2680 Et uade ad nonum capitulum secundae distinctionis. 139. Vtrum sit impossibile in diuina ueritate non esse actum aeternum ? Soluo et dico, quod non, cum ipsa ueritas sit uoluntas aeterna. Et uade ad decimum capitulum secundae distinctionis. 2685 I40. Vtrum poena poenatissima sit aeterna ? Solutio : Vade ad capitulum undecimum secundae distinctionis. I4I. Vtrum principium existens in potentia sit aeternum ? 2612/2613 intraret] intrare R

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

451

Vade ad secundam distinctionem, capitulo duodecimo. I42. Vtrum ens imperfectissimum sit necessa|rium ? Solu-

2690 tio : Vade ad capitulum tertium decimum secundae distinctio-

R 97vb

nis. 143. Vtrum sit possibile, quod sit ens confusissimum necessarium ? Vade ad capitulum quartum decimum secundae distinctionis. j| 2695 I44. Vtrum ens disconcordalissimum sit necessarium ? Solutio : Vade ad quintum decimum capitulum secundae distinctionis. 145. Vtrum sola materia sit principium principialissimum ? Solutio : Vade ad sextum decimum capitulum secundae dis2700 tinctionis.... 147. Vtrum sit ens singularissimum ? Solutio : Vade ad duodeuicesimum capitulum secundae distinctionis. I48. Vtrum sit aliquod principium infimum ? Solutio Vade ad undeuicesimum capitulum secundae distinctionis. 2755

I49. Vtrum ens inquietissimum sit necessarium ? Solutio : Vade ad uicesimum capitulum secundae distinctionis. I50. Vtrum in Deo suae rationes de se ipsis possint praedicari ita, quod una de alia praedicetur ? Solutio : Vade ad uicesimum primum capitulum secundae distinctionis. 27210 I5I. Vtrum contradictio sit impossibilis sine possibili et impossibili simul ? Solutio : Non, quia possibile et impossibile se habent circa idem contrariando. 152. Posito, quod sit unus intellectus in omnibus hominibus : Vtrum possibile et impossibile sint ipsius causae ? Soluo et

2715 dico,

quod

sic;

aliter

ipse causaret

semetipsum,

quod

est

impossibile. Ipsum possibile et impossibile | non possunt esse causae ipsius contra meliorem ordinationem totius uniuersi, cum sint partes eius. 153. Vtrum sit possibile totum uniuersum siue aliquam eius 2720 partem

resistere

suae

causae

? Et respondendum

est, quod

non ; quia si sic, decem praedicamenta attingerent suam causam ; quod est impossibile. I54. Vtrum sit possibile, quod maioritas motus et huiusmodi possint resistere primae causae ? Et respondendum est, 272; quod non; quia si sic, talis potestas esset habitus primae causae ; quod est impossibile. I55. Vtrum absolute possibilitas sit altior habitus quam impossibilitas

? Et respondendum est, quod non ; quia si sic,

ipsa possibilitas esset habitus primae causae ; quod est im2730 possibile. 2692 possibile] dele R confusissimum] con fusum R 2699/2700 distinctionis...] Aic quaestio congruens capitulo septimo decimo secundae distinctionis, de natura naturalissima, deest, ut etiam ex saltu numerorum colligitur 2711 Non] R ; for/asse legendum Dico, quod non 2729 possibilitas] potestas R

R 98ra

LI

452

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

156. Vtrum sit possibile, quod caelum sit immateriale ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, non esset ex suis principiis innatis ; quod est impossibile. 157. Vtrum sit possibile, quod Deus sit mendax ? Et respon2755

dendum

est, quod non ; quia si sic, ueritas sua non esset in

superlatiuo gradu permanens ; quod est impossibile. 158. Vtrum sit possibile, quod in Deo aliqua suarum rationum sit in altiori gradu quam alia ? Et respondendum est, quod non, cum in superlatiuo gradu non sit dare superius 2740 neque inferius. | 159. Cum Deus non posset facere formicam infinitam : Vtrum impossibilitas attingat suam potestatem ? Et respondendum, quod non ; quia si sic, ipsa impossibilitas esset habitus eius ; quod est impossibile. 160. Cum sit impossibile, quod Deus non posset facere de 2745 uirtute uitium ; Vtrum talis impossibilitas sit ens reale extra animam

2750

2755

2760

2765

? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, esset

causata et subalterna ab impossibilitate generalissima ; quod est impossibile. 161. Quando substantia et quantitas se habent ad componendum unum : Vtrum sit sic necessarie possibile ligans substantiationis sicut extensionis ? Respondendum est, quod sic ; aliter in ipsa multiplicatione non esset actus substantiae, sed solum actus quantitatis ;quod est impossibile. 162. Quando sic est, quod in multiplicatione formae et quantitatis sit sic necessarium actus formae et actus quantitatis : Vtrum sit necessarie passio materiae ? Et respondendum est, quod sic ; aliter impossibilis esset multiplicatio compositi. 163. Vtrum in multiplicatione compositi sit ita necessaria impossibilitas, quod tempus non sit in successione motus, sicut quantitas in extensione substantiae ? Et respondendum | est quod sic ; aliter possibilitas non posset esse in ipsa multiplicatione ; quod est impossibile. 164. Vtrum sit impossibile, quod ignis per sphaeram suam intensiue et extensiue agat calefaciendo extra essentiam aliorum elementorum ? Et respondendum est, quod sic; aliter

ipsa actio esset sine multiplicatione motus extensionis et suc2710

R 98tb

cessionis et mutationis ; quod est impossibile. 165. Vtrum in flamma candelae sit calefacere impossibile sine actu ignis ? 166. Vtrum sit impossibile, quod per hominem sit principaliter intelligere, ipso non imperante suo intellectui ad intelligendum ? Et respondendum est, quod sic; aliter homo non esset sic imperans suo intellectui ad intelligendum, sicut impe-

2743 si sic] sic sit R 2744 eius] add. est R 2751 ligans] ligas R 2132 substantiationis] sbàconis R 2110 ignis] Hic solutio deest

2151/

R 98va

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

453

277] rat suae uoluntati ad uolendum, suae memoriae ad recolen-

dum, suae imaginationi ad imaginandum, suae linguae ad fandum, suis manibus ad agendum, suis pedibus ad ambulandum

2780

2785

2790

aeterne, ab omni accidente et materia remotum 2795

2800

;

quod est impossibile. 167. Vtrum sit impossibile ; quod bona forma, existens actu ab omni materia et accidente remota, sit infinita ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, ipsa impossibilitas existens in substantia susten|tata esset infinita, et per consequens ipsa substantia de malitia habituata ; quod est impossibile. 168. Vtrum sit impossibile, quod formae per se simpliciter existenti actu competat ei magis agere siue actuare propter se quam propter aliud ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, nulla forma magis simpliciter unissima ageret magis propter se quam propter compositum ; quod est impossibile. 169. Vtrum sit impossibile, quod intellectus humanus sit magis profundus in intelligendo Deum cum ipso Deo existente otioso in suis dignitatibus intrinsece et intense, quam intelligendo ipsum existentem agentem intrinsece infinite et

R 98vb

? Et respon-

dendum est, quod sic. Et uade ad secundam distinctionem. 170. Vtrum sit possibile, quod bonum sit diuinam potestatem non esse infinitam ? Et respondendum est, quod non; quia si sic, plus posset malitia absoluta quam bonitas ; quod est impossibile. 171. Vtrum sit possibile esse bonum diuinam essentiam esse infinitam in duratione et non in bonificatione ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, diuina bonitas esset contra se

2805

2810

ipsam, et aeternitas esset sua causa ; | quod est impossibile. R 172. Vtrum sit possibile, quod uerum sit diuinam potestatem non esse infinitam ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, plus posset possibile per falsitatem quam per ueritatem ; quod est impossibile. 173. Vtrum sit possibile, quod bonitas et magnitudo sint proprie proprietates Dei ? Et respondendum est, quod sic, in superlatiuo gradu existentes, quia extra superlatiuum gradum essent communes

rationes.

174. Vtrum sit possibile, quod aliquis homo, qui negat in Deo aliquam debitam perfectionem, credat in Deum

2815

uerum

?

Et dico, quod non ; eo quia impossibile hoc impedit. 175. Vtrum sit possibile, quod diuina aeternitas possit causare sine aeternare extrinsecum durare ? Et respondendum est, quod

non ; sicut non

potest causare

extrinsecum

finire

sine intrinseco finire. 176. Vtrum sit possibile, quod Deus possit agere sine actione infinita ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic ; pos2817 intrinseco] intrinsecum R

99ra

h

454 2820

2825

2830

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

sibile causaret otiositatem infinitam esse possibilem ; quod ) est impossibile. 177. Vtrum sit impossibile, quod Deus agat cum actione infinita in subiecto passo finito ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, impossibile poneret, quod Deus non posset magis agere in ipsum passum, quam ipsum passum posset recipere ; quod est impossibile, cum inter | infinitum et finitum nulla sit proportio. 178. Quaeritur : Quid ponit possibile, quod intellectus humanus potest plus cum intelligere quam cum credere ? Et respondendum

est, quod sua natura, et cum

R 99tb

intelligere sit suus

actus naturalis; credere autem non nisi per accidens. 179. Vtrum sit possibile, quod actus diuinae aeternitatis sit magis intelligibilis, quam actus diuinae uoluntatis ? Et respondendum est, quod non ; quia sic intellectus esset magis 2835

circa obiectum durationis, quam circa obiectum amationis, et

2840

hoc naturaliter ; quod est impossibile. 180. Vtrum sit possibile, quod corpus sphaericum tangens lineam rectam in figura plana attingat unum punctum aut plura ? Et respondendum, quod plura, cum figura circularis sit magis communis quam recta. ri81. Vtrum in figura plana angulus acutus in linea recta attingat unum punctum aut plura ? Et respondendum est, quod plura, cum extremitas ipsius anguli sit composita. 182. Vtrum sit impossibile, quod diuina potestas non possit

2845 tantum

2850

magnificatum possificatum, quantum potest aeterna-

tum possificatum ? Soluo et dico, quod sic ; quia possibile poneret, quod ipsa potestas posset plus |cum aeternitate quam cum sua magnitudine ; quod est impossibile. 183. Vtrum sit possibile, quod angelus habeat species conconcreatas, cum quibus intelligat sine organo ? Et dico, quod sic, finita.

2855

2860

184. Vtrum sit possibile, quod uellet esse infinita ? Soluo et dico, quod sic, posito, quod causet sibi bonum et non malum, magnum et non paruum, aeternum et non nouum etc., et quod non esset contra aliquid existens supra ipsum, quod esset eius causa ; de inferioribus aliquid non est uis, quia quod est inferius non impedit bonum, magnum etc., quod est superius. 185. Posito quod diuina uoluntas non habeat posse infinitum : Vtrum sit impossibile ipsam uelle habere potestatem infinitam, ut posset producere bonum, magnum infinitum etc. ? Soluo, sicut supra solutum est. 2837 sphaericum] espericum R 2891 finita] R ; fortasse bic aliquid deest ; cf. nolam proximam 2892 184.] om. R.; suspicandum est librarium R. finem quaestionis 183 et initium quaestionis 184 omisisse. Fortasse quaestio 184 simili modo ac quaestio sequens incepit : Posito, quod diuina.essentia non esset infinita 2856 causa] causam R aliquid] R ; for£asse legendum autem

R 99va

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

4s

186. Vtrumsit impossibile, quod diuina uoluntas uellet, quod esset infinita in duratione, et quod nollet esse infinita in

amatione ? Et respondendum est, quod sic ; quia si non, magis

uellet esse propter durare quam propter amare; quod est impossibile. 187. Vtrum sit impossibile, quod diuina uoluntas non sit uolissima ? Et respondendum est, quod sic ; cum sit potestas, nec non sit potens per accidens. 2870 188. Vtrum sit im|possibile, quod uoluntas uolissima non sit infinita ? Et respondendum est, quod sic ; quia si non, possibile poneret super uoluntatem uolissimam superlatiuum gradum ; quod est impossibile, cum esset processus in infinitum. 189. Posito, quod sit bonitas optima : Vtrum sit impossibile 2875 ipsam non esse infinitam ? Et respondendum est, sicut supra de uoluntate dictum est. I9O. Posito, quod Deus sit infinitus in duratione et finitus in magnificatione : Vtrum sit possibile ipsi esse compositum ex infinitate et finitate ? Et respondendum est, quod sic; 2880 quia est impossibile, quod Deus sit compositus. Necessarie sequitur, quod sicut Deus est infinitus in duratione, ita sit infinitus in magnificatione. IQI. Posito, quod Deus sit infiniti uigoris : Vtrum sit impossibile, quod non moueat omnia in instanti ? Et respondendum 2885 est distinguendo. Quoniam possibile est, quod moueat omnia in instanti, et hoc quia agit cum actione infinita. Sed a parte recipientis, ut puta passi, in quo agit, mouet ipsum successiue, cum sit impossibile, quod ipsum passum quoad se ipsum 2865

R 99vb

sit motum in instanti, quoniam sicut est finitus, sic suus motus 2890

2895

est successiuus. I92. Cum diuina potestas | et diuina aeternitas sint idem simpliciter : Vtrum sit impossibile, quod quidquid habet aeternitas, non habeat potestas ? Et dico quod sic ; aliter possibile esset, quod non essent simpliciter idem, et sic implicaretur contradictio. Quae contradictio est impossibilis. 193. Cum Deus plus posset propter se, quam propter aliud, et ipse sit simpliciter aeternitas et potestas: Vtrum sit impossibile, quod plus possit propter aeternitatem quam propter potestatem ? Et dico, quod sic ; quia si non, possibile esset,

2900

2905

quod plus posset propter se, quam non posset propter se ; quod est contradictio. Quae contradictio stare non potest. Ad quod sequitur, quod si potest esse propter se infinitus in duratione, potest propter se esse infinitus in possificatione. — 194. Cum Deus plus potest in se ipso quam in alio, et ipse sit aeternitas et potestas : Vtrum sit impossibile, quod posset esse infinitus in duratione et non in possificatione ? Et respon2869 nec] R ; fortasse legendum et 2904 alio] alia R

2879 sic] add. et R

2884 moueat] maneat R :

R roora

456

2910

2915

2920

2925

2930

2955

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

dendum est, quod sic ; quia si non, sequeretur, quod plus posset in se ipso, quam in alio ; quod est contradictio. Quae contradictio esse non potest. : ; I95. Posito, quod Deus non sit infinitus in possificatione, sed in duratione : Vtrum sit impossibile, quod in ipso sua aeternitas et potestas sint idem simpliciter ? Et dico, quod sic; aliter possibile poneret, quod possent | esse idem et non idem ; R roorb quod est impossibile. 196. Cum Deus posset plus per suam bonitatem, quam per aliam, et in ipso sua bonitas et aeternitas sint idem simpliciter : Vtrum sit possibile, quod plus posset per infinitam durationem, quam per infinitam bonificationem ? Et dico, quod non ; quia si sic, plus posset per suam bonitatem, quam non posset per suam bonitatem ; quod est contradictio, quae necessario est impossibilis. I97. Cum Deus plus posset per suam aeternitatem, quam per tempus, eo quia in aeternitate suum posse est intrinsecum et in tempore extrinsecum : Vtrum sit possibile, quod Deus posset per aeternitatem praecedere tempus ? Et dico, quod sic ; quia si non, impossibile esset, quod Deus posset plus intra se, quam extra se ; quod est impossibile. 198. Vtrum sit possibile, quod posse, quod est propter infinitam durationem, sit propter infinitam possificationem ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod ipsum posse sit simpliciter aeternitas et potestas. 199. Cum non sit posse super infinitum : Vtrum sit possibile, quod infinita aeternitas sit super posse infinitum ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, infinita aeterni|tas posset R 10ova esse cum posse infinito, ipso posse existente per se finito; quod est impossibile. 200.

Cum

nulla potestas

finita ordinet

infinitam,

posito,

quod diuina potestas sit finita in possificatione : Vtrum sit possibile, 2940

201.

2945

2950

quod sic ordinet

infinitam

durationem ? Et dico,

quod non ; quia si sic, quod est superius reciperet ordinationem ab hoc, quod est inferius ; quod est impossibile. Cum

nulla potestas sit infinita sine actu

infinito, ut

puta posse : Vtrum sit possibile, quod posse sit infinitum in duratione et non in possificatione ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, posse esset proprius actus aeternitatis et non potestatis ; quod est impossibile. 202. Cum in nullo posse infinito accidens esse possit : Vtrum sit impossibile, quod in posse infinito in duratione non sit accidens, posito, quod esse sit finitum in possificatione ? Et respondendum est, quod non ; quia possibile ponit, quod potestas sit infinita in duratione et finita in possificatione. 2932 possibile] impossibile R

2935 posse] add. se R

166.

LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

457

203. Vtrum sit impossibile, quod diuina potestas non sit potens infinite per omnes dictas rationes ? | Et respondendum est, quod sic ; quia si non, esset possibile, quod ipsa esset habi2955

R 1roovb

tus priuatiuus infinitus, existens causa, quod in diuina bonitate esset malum, et in diuina magnitudine paruum, et in diuina

aeternitate nouum, et sic de aliis ; quod est impossibile. 204. Vtrum sit impossibile, quod diuina aeternitas esset aeternalissima sine aeternabilitate ? Et respondendum est, 2960 quod sic; quia si non, possibile poneret, quod posset esse magis aeternalissima ; quod est impossibile. 205. Vtrum sit impossibile, quod potestas Dei sit potentior in contrahendo, quam absolute in se ipsa existendo ? Et respondendum est, quod non, posito, quod ipsa potestas sit infini2965 ta in duratione et non in possificatione. 206. Vtrum sit possibile, quod posse infinitum sit deformatum ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod sit infinitum in duratione et non in possificatione. 207. Vtrum sit possibile, quod in potestate, quae conuer2970 titur cum aeternitate, sit aliquid in potentia ? Et respondendum est, quod sic, uidelicet possificatio infinita ei debita per naturam, posito, quod Deus non sit infiniti uigoris.

2975

208. Vtrum sit impossibile, quod sit proprium diuinae | aeternitati habere posse infinitum in duratione ? Et respondendum est, quod non, posito, quod diuinae potestati non sit proprium posse infinitum in possificatione. 209. Vtrum sit impossibile, quod ex nihilo fiat aliquid ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod in diuina essentia

R rorra

sua potestas, intellectus et uoluntas conuerti non possint. 2980

210. Vtrum sit possibile, quod Deus sit ex habitu priuationis habituatus, sub quo sit impotens ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod non sit infiniti uigoris per suam bonitatem, magnitudinem etc., quia sub tali habitu esset malus, paruus eto.

2985

211. Vtrum sit possibile, quod Deus sit magis intelligibilis, recolibilis et amabilis cum minori gratia et merito, quam cum maiori ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod sit unus intellectus, una uoluntas, una memoria in omnibus hominibus.

212. Vtrum sit possibile, quod diuina potestas magis bene, 2990 magne,

durabiliter

etc. sit laudabilis

? Respondendum

est,

quod sic, posito, quod in quolibet homine sit unus intellectus, una uoluntas et una memoria. 213. Vtrum sit impossibile, quod sit uerum hoc, per quod Deus est minus iustus timibilis ? Et respondendum est, quod 2995 sic, | posito,

quod sit alia uita.

Ms

214. Vtrum sit impossibile, quod diuina aeternitas sit 1n-

2994 timibilis] R

R 1ortb

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI finitas infinitissima ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod diuina potestas non habeat per se infinitam possificationem. : 215. Vtrum sit bene et magne impossibile, quod mundus sit 458

3000

aeternus ? Et respondendum

50095

est, quod sic, posito, quod sit

creatus propter maiorem finem bonitatis et magnitudinis. 216. Vtrum sit maxime et uirtuose possibile, quod mundus sit aeternus ? Et respondendum est, quod non, posito, quod sit creatus propter maiorem finem magnitudinis et uirtutis. 217. Vtrum potenter, intelligibiliter et amabiliter sit possibile, quod mundus sit aeternus ? Et respondendum

3010

3015

2020

5025

223. $959

3955

3040

est, quod

non, posito, quod sit creatus propter maiorem finem potestatis, intellectus et uoluntatis. 218. Vtrum bene et magne sit possibile, quod non sit alia uita ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod Deus non sit ens magis agens propter maiorem finem bonitatis, magnitudinis etc. 219. Vtrum sit magne et uirtuose possibile, quod non sit alia uita ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod Deus non sit ens magis agens propter | maiorem finem magnitudinis et uirtutis. 220. Vtrum sit possibile ueraciter et gloriose, quod non sit alia uita ? Respondendum est, quod sic, posito, quod non sit ens agens propter maiorem finem ueritatis et gloriae. 221. Vtrum sit possibile, quod potestas infinita in duratione praecedat omnes potestates finitas in possificatione ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod diuina aeternitas sit causa potestatis absolutae deformata. 222. Vtrum sit possibile, quod potestas infinita in duratione et potestas finita in possificatione componant unam potestatem communem superiorem ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod sint differentes per essentiam. Vtrum

sit possibile,

quod

inter diem

et noctem

sit

medium reale ? Et respondendum est, quod sic, quoad possibile et impossibile inferiora et non superiora. 224. Vtrum sit possibile, quod motus sit successiuus in eo, in quo est, sine differentia inter instans et instans ? Et respondendum est, quod sic, ex parte recipientis, non autem ex parte motus, cum sit una essentia per se indiuisibilis. 225. Vtrum sit possibile, quod Deus non sit ens uolissimum ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod non sit ens | infinitum in possificatione, sine qua non posset esse infinitus in amatione. 226. Vtrum sit possibile, quod Deus non sit ens intellectis-

2997 posito] oz. R 3006 amabiliter] amabile R. 3010 non] oz. R praecedat] praecedit R 3032 eo] d'o R 3040 sit?] senset R

R 101va

3022

R 1rorvb

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

459

simum ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod non sit ens infinitum in possificatione, sine qua non posset esse infinitus in intellectuatione. 227. Vtrum sit possibile, quod Deus non sit ens aeternalis504; simum ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod non sit ens infinitum in possificatione, sine qua non posset esse infinitus in duratione. 228. Vtrum sit possibile, quod Deus non sit infinitus in possificatione ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod non 3050 sit infinitus in amatione, intellectione, duratione, et sic de aliis.

Ratio huius est, quia non esset conuersio in suis rationibus ; quod est impossibile. 229. Vtrum sit impossibile, quod Deus comprehendat bene, magne, aeterne finem temporis ? Et respondendum est, quod 3055 Sic, posito, quod tempus non sit causatum et nouum. 230. Vtrum sit impossibile, quod Deus non comprehendat bene, magne et aeterne finem motus ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod motus sit ab aeterno in aeternum. 231. Vtrum sit impossibile, quod Deus comprehendat bene,

/

3060 magne,

R ro2ra

aeterne, et sic de aliis, majorem

finem uniuersi ? Et

respondendum est, quod sic, posito, quod Deus non agat immediate neque intelligat particularia, et quod sit unus intellectus in omnibus hominibus, et quod non sit alia uita aeuiterna, et quod totus ordo uniuersi sit deformatus. 3065

232.

Vtrum

sit possibile,

quod

Socrates,

Plato,

et sic de

alis, sentientes et imaginantes singularia, intelligant uniuersalia ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod quilibet habeat suum singularem intellectum, quolibet intellectu habente sua correlatiua generalia ad intelligendum omnia. 3070 233. Vtrum sit possibile, quod Deus intelligat extra se entia infinita ? Et respondendum est, quod sic, eo quia suum intelligere est infinitum intra et extra. Sed quia est impossibile, quod entia infinita sint extra, intelligit, quod ipsa non possunt sic esse per se in numero infinito, sicut intelligit, 307; quod quantitas non potest per se esse in subiecto infinito. 234. Vtrum sit possibile, quod in diuina essentia sint correlatiua realia sine differentia ? Et respondendum est, quod sic, cum essentia sit indiuisa et quodlibet relatum sit ipsa

essentia, non autem quoad contractas personas siue proprie308o tates, quia si sic, quaelibet persona ageret se ipsam ; quod est impossibile. 235. Vtrum sit possibile, quod humanus intellectus posset Deum intelligere magis bonum, |nagnum, aeternum, potentem etc., quam

Deus esset realiter bonus, magnus,

398; Et respondendum

est, quod non, cum

3063 omnibus hominibus] hominibus omnibus R quaelibet] quilibet R

aeternus etc. ?

sit impossibile, quod 3075 quod] ez. R

3080

R 1o2rb

460

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

figmentum bonitatis, magnitudinis, aeternitatis etc. sit in al-

tiori gradu ueritatis quam realitas diuinae bonitatis, magnitudinis, aeternitatis etc. 2990

5995

236. Vtrum sit impossibile, quod Deus Pater non generet Filium aequaliter intelligendo et uolendo ? Et respondendum est, quod sic ; aliter in Deo intelligere et uelle essent plures essentiae diuersae ; quod est impossibile. 237. Vtrum sit impossibile Deum esse efficientem ? Et respondendum est, quod sic, posito quod sit impotens, aut quod nollet esse magis bene, magne agens propter finem. 238. Vtrum sit possibile, quod bonitas optima, magnitudo maxima, aeternitas aeternalissima, potestas potentissima etc. conuertantur,

3100

posito,

quod

optimare,

maximare,

aeternare,

potentissimare etc. non conuertantur ? Et respondendum est, quod non, quia indiuiduum siue subiectum, in quo sunt, esset diuisum ; quod est impossibile. 239. Vtrum sit possibile, quod iste syllogismus non sit primitiuus,

uerus

et necessarius

: Omnis

bonitas

optima

| est

R 102va

potestas potentissima. Deus est bonitas optima ; ergo Deus est 3105 potestas potentissima ? Respondendum est, quod sic ; aliter impossibile impediret, quod diuina bonitas, potestas et Deus non essent idem in superlatiuo gradu existentes. 240. Vtrum sit possibile, quod essentia Dei, quae est deitas, habeat 3110

naturam

? Et respondendum

est, quod non,

posito,

quod non habeat connaturalia correlatiua, ut puta deitans, deitatum, deitare.

5115

3120

$125

$530

241. Vtrum sit possibile, quod duo loca sint in eodem subiecto in eodem instanti ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod unus locus sit pars subiecti, et in alio loco subiectum sit collocatum. 242. Vtrum sit impossibile, quod indiuiduum indiuiduetur, posito, quod decem praedicamenta non sint de sua essentia siue partes eius ? Et respondendum est, quod sic ; quia si non, ipsum indiuiduum esset diuisum et non continuum ; quod est impossibile. 243. Vtrum sit impossibile, quod accidentia oriantur a substantia, posito, quod non constituant cum ipsa corpus coniunctiue ? Et respondendum est, quod sic; aliter possibile poneret, quod ipsa accidentia existentia in potentia non reducerentur ad actum, ipsa substantia deducta de potentia in actum ; quod est impossibile. 244. | Vtrum sit possibile, quod in creatis abstractum et concretum conuertantur ? Et respondendum est, quod non ; quia SI SIC, 1n. uniuerso non esset successio neque motus, contrahendo uniuersalia ad particularia. 3095 bene] bone R 3097 potestas] potens R 3105 potestas] potens R R

3104 potestas] potes et potens

R 102vb

166.

5155

LIB, DE POSSIBILI

ET IMPOSSIBILI

461

245. Vtrum sit possibile, quod in naturalibus differentia absoluta sit principium primitiuum sicut materia prima ? Et respondendum est, quod sic; aliter materia prima et forma prima non possent esse distinctae. 246. Vtrum sit possibile, quod potestas primitiua, uera et necessaria sit finita ? Et respondendum est, quod non ; quia implicaretur, quod alia potestas primitiua esset supra primitiuam et sic in infinitum ; quod est impossibile. 247. Vtrum sit possibile, quod posse simpliciter infinitum

2140

habeat extremitates ? Et respondendum

est, quod non ; quia

si sic, implicaretur contradictio. 248. Vtrum sit possibile, quod Deus non sit infinitas infinitissima ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, aeternitas esset a sua essentia remota. 3145

249. Vtrum in essentia caeli sit possibile, quod aeternitas et potestas sint idem ? Et respondendum est, quod non, posito,

3159

quod aeternitas habeat potestatem infinitam in duratione, et potestas non in possificatione. 250. Vtrum motus sit possibilis in essentia caeli, posito, quod inter bonitatem et bonum, magnitudinem et magnum non sit differentia ? Et respondendum est, quod non ; quia destrueretur con|tractio et per consequens successio et appetitus natu- R rosra

313

3160

ralis in elementatis et in naturalibus. 251. Vtrum sit possibile, quod Deus cadat de superius ad inferius ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod ageret ad extra contra suas dignitates, existentes causas deformatas. 252. Vtrum sit possibile, quod Deus non intelligat se esse lapidem, asinum etc. ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod non intelligat particularia. 253. Vtrum

Deus posset se intelligere non esse finem om-

nium ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod non intelligat particularia. 254. Vtrum sit possibile, quod Deus intelligat se indignum et iniustum et dignum et iustum ? Et respondendum est, quod 3165 sic, posito, quod intelligat et non intelligat particularia. 255. Vtrum sit magis impossibile, quod Deus non sit iustus et gratiosus, quam triangulus non habeat tres angulos ? Et respondendum est, quod sic; quoniam magis est impossibile, quod rationes Dei in suis effectibus sint deformatae, 3170 quam triangulus in natura corporea. 256. Vtrum sit magis impossibile, quod humanus intellectus non faciat scientiam cum eis, quae competunt Deo et suis rationibus, quam cum eis, quae competunt sensui et imaginationi ? Et respondendum est, quod sic ; aliter obiectum spiri5175 tuale non esset magis proportionatum intellectui quam corporale ; quod est impossibile. 3152 contractio] contractio R

3136 ad] ut R

3167 angulos] oz. R

462

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

257. Vtrum sit possibile, | quod diuina uoluntas non uellet R rosrb

esse infinita simpliciter ? Et respondendum est, quod sic, posito, quod uellet habere potestatem finitam simpliciter. 3180

3185

5/1900

258. Posito, quod humanus intellectus non habeat in se cor-

relatiua distincta : Vtrum sit possibile, quod sit multiplicatio essentiae eius ? Et respondendum est, quod non ; quia possibile poneret, quod ipsa correlatiua essent in potentia, cum hoc esset bonum, magnum etc. 259. Posito, quod in diuino intellectu non essent correlatiua distincta : Vtrum sit impossibile, quod sit multiplicatio essentiae eius ? Et respondendum est sicut prius. 260. Posito, duod diuina potestas habeat correlatiua distincta actu : Vtrum sit impossibile, quod sit multiplicatio essentiae eius ? Et respondendum est, quod sic, eo quia ipsa multiplicatio non esset bona, magna,

3195

3200

5205

3210

5215

3220

aeterna etc., sed super-

flua et deformata. 261. Vtrum sapientia citius inueniatur cum possibili quam cum impossibili ? Et respondendum est, quod citius cum possibili, quia impossibile est remotum a contingentia; possibile

uero non. 262. Vtrum sit possibile, quod uniuersum sit simul principium contractum a Deo, posito, quod Deus non agat immediate neque intelligat particularia ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, impossibile esset, quod Deus esset ei principium absolutum ; quod est impossibile. 263. Vtrum possibile et impossibile prae|cedant necessarium ? Et respondendum est, quod sic, extra essentiam diuinam, ut patet in prima distinctione secundae speciei, non autem necessitatem absolutam, ut puta essentiam Dei, quia non intrant, ut in prima distinctione probatum est. 264. Cum persona Filii Dei non producat filium : Vtrum sit possibile ipsam esse impotentem ? Et respondendum est, quod non, quia impossibile ponit, quod Filius derogaret Patrem habere potestatem in producendo alium filium, quia esset Pater et Filius. Etiam derogaret se ipsum, eo quia diuideret filiationis proprietatem absolutam ; quod est impossibile. 265. Cum Deus sit ens per se : Vtrum sua potestas sit absoluta ? Et respondendum est, quod sic ; aliter possibilis esset in Deo additio bonitatis, magnitudinis etc. ; quod est impossibile. 266. Vtrum Deus absolute sit propter se ? Et respondendum est, quod sic ; aliter esset possibile, quod esset dependens ab alio ; quod est impossibile. 267. Vtrum Deus absolute sit in se ipso ? Et respondendum est, quod sic ; aliter possibile poneret, quod posset esse diuisibilis ; quod est impossibile. 3210 quia] quod R

3212 proprietatem] proprietate R

R 103va

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

463

268. Vtrum Deus cum se ipso sit absolute ? Et respondendum est, quod sic ; quia si non, possibilitas poneret, quod esset 3225

extra se indigens et mendicans ; quod est impossibile. 269. Vtrum Deus absolute |sit de se ipso ? Et respondendum

R 103vb

est, quod sic ; aliter impossibile esset, quod Deus Pater de se

$230

3255

ipso posset producere Filium absolute ; quod est impossibile. 270. Vtrum Deus cum sua actione absolute intrinseca posset esse cum absoluta ... extrinseca ? Et respondendum est, quod sic ; quia si non, quod est absolutum, posset impedire, quod est absolutum ; quod est impossibile. 271. Vtrum sit possibile, quod in essentia absoluta sit dare quoddam sibi coessentiale ? Et respondendum est, quod non ; quia impossibile poneret, quod ipsa non esset absoluta ; quod est impossibile. 272. Vtrum sit possibile, quod intellectus in uia sit ligatus ad intelligendum in separatis differentias, concordantias, bonitates, magnitudines etc. per illum modum, per quem intelligit in rebus corporalibus ? Et respondendum est, quod non ;

3240 quia si sic, non

esset maior distantia inter entia spiritualia et corporalia, quam inter lapidem et asinum, et inter uisum et

3245

3250

3255

auditum et huiusmodi ; quod est impossibile. 273. Vtrum sit possibile, quod inter angelum et angelum sit maior distantia, quam inter angelum et corpus ? Et respondendum est, quod sic ; aliter impossibile esset maior concordantia inter angelum et angelum, quam inter angelum et corpus, cum concordantia non posset esse sine differentia. 274. | Vtrum sit possibile, quod principia innata ipsius angeli magis differant quam principia innata ipsius corporis ? Et respondendum est, quod sic; aliter impossibile esset, quod essent in maiori concordantia. 275. Vtrum sit possibile, quod relatio realis sit sine differentia ? Et respondendum est, quod non ; aliter impossibilis esset concordantia realis in relatis. 276. Vtrum sit possibile, quod Deus non intelligat subiectiue istum asinum, istum hominem, et sic de aliis particularibus ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, impossibile esset,

quod ipse non intelligeret ea, per quae magis distat a corruptione ; quod est impossibile. 277. Vtrum Deus posset resistere contra illud, per quod sua 3260 bonitas est magis intelligibilis, recolibilis et amabilis ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, possibile esset, quod ipse odiret suam bonitatem ; quod est impossibile. 278. Posito, quod mundus ueniret in non esse : Vtrum esset possibile Deum non esse ? Et respondendum est, quod non ; 3265 3229 absoluta ...] bic aliquid deesse patet. ; fortasse supplendum est actione subiectiue] sbc'e R

3255

R 104ra

LI

4064

3270

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

quia si sic, diuina aeternitas non haberet per se proprie et simpliciter esse ; quod est impossibile. 279. Posito, quod motus uniuersi eueniret in non esse : Vtrum sit possibile, quod agentia Dei remanerent in esse ? Et respondendum est, quod sic, intrinsece, quia se ipsum posset intelligere et amare, et quod aliquid, quod non esset, posset obiectare intelligendo | in reducendo ipsum, uolendo, quod

R 104rb

haberet esse ; aliter in Deo suus intellectus, uoluntas, potestas,

bonitas etc. non possent conuerti in idem. Et uade ad secundam distinctionem. 280. Vtrum sit impossibile Deum esse sine eo, quod requirat naturaliter habére suum esse ? Et respondendum est, quod sic ; aliter implicaretur contradictio ; quae est impossibilis. 281. Vtrum sit impossibile in Deo perfectum posse esse sine 3280 illo fine, qui competit ei esse ? Et respondendum est, quod sic ; aliter ipsum posse non haberet purum esse. 282. Vtrum sit possibile hoc, per quod diuina potestas habeat minus de essentia ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, esset possibile hoc, per quod diuina aeternitas 3285 haberet minus de esse ; quod est impossibile. 283. Vtrum ascensus intellectus sit possibilis, dum est obiectiue inferius per sensum et imaginationem ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, possibilis esset suus ascensus et descensus in eodem instanti ; quod est impossibile. 3290 284. Vtrum sit possibile, quod Deus sit unum indiuiduum absolutum, posito, quod non esset indiuiduatus ex dignitatibus absolutis ? Et respondendum est, quod non ; quia una non esset praedicabilis de alia. | 285. Vtrum sit impossibile bonitatem absolutam realem 3295 esse ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, esset possibile, quod impossibilitas esset in subiecto reali absolutissimo et infinito, de malitia pessima habituato, quod poneret Deum bonum esse impossibilem ; quae positio est impossibilis. 286. Vtrum sit impossibile magnitudinem maximam absolu3300 tam realem esse ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, esset possibile, quod impossibilitas absoluta esset in subiecto reali absolutissimo et infinito, de magnitudine maxima habituato, causante Deum esse minimum ; quod est impossibile. 287. Vtrum sit impossibile | aeternitatem realem absolutam 5305 esse ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, possibile poneret, quod impossibilitas absoluta esset in subiecto reali 5275

absolutissimo

et infinito,

de nouitate

nouissima

habituato,

priuante Deum realem et aeternum ; quod est impossibile. 288. Vtrum sit impossibile potestatem potentissimam abso3269 remanerent] R ; for/asse legendum remaneret 3286 ascensus] assensus R ; cf. notam proximam 3288/3289 ascensus] adsensus R 3292 quia — non] om. R 3302/3303 habituato] habituate R

R 107vb

R 108ra

3310

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI 465 lutam realem esse ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic,

3315

esset

tissima

3320

possibile,

quod

impossibilitas

absoluta

esset

in

subiecto reali absolutissimo et infinito, de potestate impotentissima habituato, causante Deum impotentem. 289. Vtrum sit impossibile intellectum intellectissimum absolutum realem esse ? Et respondendum est, quod non ; quia Si sic, possibile esset, quod impossibilitas absoluta esset in subiecto absolutissimo reali et infinito, de ignorantia ignoranhabituato,

causante

Deum

ignorantem ; quod

est

impossibile. 290. Vtrum sit impossibile uoluntatem uolissimam realem

absolutam esse ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic,

possibile esset, quod impossibilitas absoluta esset in subiecto

reali absoluto et infinito, de nolle nolissimo habituato, causan3225

te Deum nolissimum ; quod est impossibile. 291. Vtrum sit impossibile uirtutem uirtuosissimam absolutam realem esse ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic,

3539

impossibilitas absoluta esset in subiecto tali absoluto et infinito, de uitio pessimo habituato, causante Deum uitiosum ; quod est impossibile. 292. Vtrum sit impossibile | ueritatem uerissimam realem absolutam esse ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, impossibilitas absoluta esset in subiecto reali absolutissimo et infinito, de falsitate falsissima habituato, causante Deum fal-

3335

sissimum ; quod est impossibile. 293. Vtrum sit impossibile gloriam gloriosissimam absolutam realem esse ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic,

3540

possibile esset, quod impossibilitas absoluta esset in subiecto reali absolutissimo et infinito, de poena poenantissima habituato, causante Deum poenalissimum ; quod est impossibile. 294. Vtrum sit impossibile perfectionem perfectissimam absolutam realem esse ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, possibile esset, quod impossibilitas absoluta esset in subiecto reali absolutissimo et infinito, de imperfectione imperfectissima habituato, causante Deum imperfectissimum ; quod

3345

3550

est impossibile. 295. Vtrum sit possibile essentiam Dei non esse sine aliqua essentia ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, esset impossibilitas absoluta in subiecto absoluto sustentata, quod impediret cum ipsa impossibilitate ipsam essentiam non esse per suam simplicissimam praesentialitatem ; quod est impossibile. 296. Vtrum sit impossibile, quod in essentia Dei sint correlatiua distincta realia ? Et respondendum est, quod non ; quia Si sic, esset impossibilitas absoluta in subiecto absoluto susten3310 est] esse R

3328 habituato] ozz. R

3350 praesentialitatem] p'sentate R

R 108tb

466 5355

166. LIB. DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI

tata, quod cum ipsa impossibilitate impediret in essentia Dei concordantiam esse ; quod est impossibile. x. 297. | Vtrum sit possibile, quod in essentia Dei sit natura ? Et respondendum est, quod non ; quia si sic, esset impossibi-

R 108va

litas absoluta in subiecto absoluto sustentata, quod subiectum

impediret cum sua innaturalitate, quod in essentia Dei non esset natura ; quod est impossibile. 7t 298. Vtrum sit possibile, quod Deus existens simpliciter agens in producendo effectum sit mutabilis, ipso effectu existente simpliciter passo ? Et respondendum est, quod non ; 3365 quia si sic, possibilis esset contradictio ; quod est impossibile. 299. Deus est bonus et est aeternus ; ergo est bonus ab ae3360

terno in aeternum. Deus est malus, ut ita loquar, et est aeternus ; ergo est malus ab aeterno in aeternum. Et ideo quaero ; 3579

Vtrum sit possibile, quod sit aequaliter causa prima bonitatis et malitiae ? Et respondendum est, quod non, cum ipse sit bonitas aeterna, et non malitia aeterna neque noua. Et ideo patet, quod impossibile est ipsum esse causam malitiae aeternae. Ad quod sequitur, quod impossibile est, quod mundus sit aeternus, quia si sic, malitia esset aeterna.

300. Vtrum sit possibile, quod intelligatur Deum esse uiuum sine sensu et imaginatione ? Et respondendum est, quod sic ; quia impossibile est, quod Deus sit obiectum sensus et imaginationis. 301. Posito quod unus intellectus sit in omnibus hominibus : 3580 Vtrum sit possibile, quod omnia entia corporalia per hominem seruiant | Deo ? Et respondendum est, quod non, cum intelli- R 3575

gere, recolere et amare non sint de essentia hominis, et intelli-

gere sit proprius actus intellectus. 302. Posito, quod angeli sint aeterni : Vtrum sit possibile, 3385 quod sint in facto esse ? Et respondendum est, quod sic ; quoniam operatio diuina ita attingit ipsos in facto esse faciendo, sicut aeternitas attingit ipsos in aeternato esse aeternando. Aliter impossibile esset, quod dependerent aequaliter ab actione diuina infinita et aeterna. 303. Posito quod angeli essent in facto et aeterno esse : 5390 Vtrum aequaliter dependerent a Deo in fieri et facto esse ? Et respondendum est, quod sic; aliter impossibile esset, quod essent passi existendo et patiendo sub diuina actione a successione separata. 304. Vtrum competat diuinae potestati, quod nihil sit sibi 5395 subiectum absolutum ? Et respondendum est, quod sic ; aliter impossibile esset, quod diuinus intellectus obiectaret ea, quae non sunt et quae numquam erunt neque fuerunt ; quod est impossibile. Aliter esset terminatus per ea, quae sunt ; quod est 3400 impossibile. 3384 Posito] o». R

aeterni] et R

339* diuinus] unus R

108vb

167

DE FALLACIIS, QVAS NON CREDVNT FACERE ALIQVI, QVI CREDVNT ESSE PHILOSOPHANTES, CONTRA PVRISSIMVM ACTVM DEI VERISSIMVM ET PERFECTISSIMVM Parisiis, post 1310 IX

EU

-

ML

im:

e

tal

rud H7

ACH cE

4"O5

casicgas D

esiti, quist

^

DIXR 24-24 E] vr

LOM

QS

ü

EET

ie tr peddiut nri

Es23 PAGE

e

WU

TODA

Geld

q9er Wen » grt IPELA n

Add

:EOCC oA DESE E Ta Fn.

i»

to

eere,

Zagtes o GM

ah

rss

Viren quss eis, E

GE. Ad ucatics

zc

en

dE

NU

aw

"2

2 —gemdess

dn peso

.015477

arternuts.

Is

sten qty

cu, quinos,

3

z

c

vum Fre ;

OUN,

E

:ajitiue tente

qd, intem d won, am ai mendusr aid: — -

ART

ucl ike; equas ini rts taz 1esen estas aluetin :Kar

cs. send Lutz wit

deeem qapos E

Deed

d

ccc FARM e

[Dvesg-q»9*o920u€ intellectus 38 (9 opibusho

Sem trav! cinta ett corpesalià ger iban

idee Er desisouletoin est;

qued nim, cami

MAN muesdive az uolast von stat de exti ^ Vor qpuut prspess ^ius Mieofleepur

-USo-ee

s

pe

de)

&-

gate Witte P

)

ah

epayrqualtor euida- priae becusuR

ades stage eee 5E Ds poudamitgmeest, qum dii

nuts.

TOC Me. 6--

"

tesfüie- sb ai»

"- ; ex

wddms: de pm SP RA edd taba

era risesdda

3:5

ecieTuw

V

iat- FR b wpisar. 4^ wl acigpe

heu: ft24 etes $5 m — ixTóf"á Aer fefe umpinow itu st quot — games 2

E

quer

seynatdesdiim

posent eS: Uwe ^c95 h

1

Lets ei ato

MOS

Seine

Led -

quá noné

E.

zd etia-— athinisa Ae ed età iripesalbile.—

xi) igdim-ab- Si. iet |

|

pestsugitésc fiam.

,U

apicis

p^ te

E

s aids i» nim

d

Pede. oed anon sint euÁETD: mue:

scd «nt deifácic ce 9 KEvreeendirvuludd vst.

De

ur

we

mato pebtco dua 1e ates ipea Fa octo eue it sstemiras ariingit Ipsos in. "phinie vits gue

Allee Srsmsihie: escét;. quod ——

E: wt ; prime I — — eM je» TeeMe qe. iieri » EM.d.

Vr NEAL

er dependeresnt a Ded fert et Yaccwt. quód 3e; allie epist Amie,

Tee cati m ruines |

fA

oe

B» :

aee.

ap

& Snpote-

To

j

iin

mds

pHMUS — TS

-

av pvp x

!

]

-

AD LIBRVM DE FALLACIIS PROLEGOMENA Magister Raimundus, postquam in Libro de fossibili et vmpossibili refutare conatus est philosophos et theologos Parisienses, qui Dei potentiam intra naturae limites coartarent, excusationes illorum, maximeque philosophorum, iterum explodere uoluit opusculo De fallaciis, quas non credunt facere aliqui, qui credunt esse philosophantes, contra burissimum actum Dei uerissimum et perfectissimum. Iam duobus annis ante in Monte Pessulano mense Octobris anni 1308 L?brwm de fallaciis nouis ad omnes fallacias ad unam uniuersalem fallaciam reducendam conscripserat (!). Nunc autem non de doctrina fallaciarum logica arte magis euoluenda cogitauit, sed fallaciis, quas omnes ex Aristotele et Petro Hispano nouerant (?), una cum fallacia a se ipso constructa usus est, ut philosophorum falsidicentiam apertius manifestaret. I. DE LIBRI INTENTIONE

Intentionem ab ipso auctore uix apertam sic adumbrandam censemus : Raimundus diuersas fallaciarum species lectoribus inprimisque artistis, quos sub finem expresse nominat, prae oculis ponens, monstrare intendit, quantopere defensores sententiarum fidei doctrinae oppositarum in pericula argumentationis fallacis sese committant. Quo clarius ergo fallaciarum pericula perspiciantur, eo maiore spe confidendum putat theologos catholicos cum philosophis iterum esse conuenturos. 2. DE VIA AC RATIONE LIBRI

Opusculum una tantum propositione introductoria et quindecim constat capitulis admodum concisis, in quibus primo de notis fallaciis in dictione, deinde de fallaciis extra dictionem

et postremo de fallacia Raimundi, in Libro de fallaciis nouis jam proposita, agitur. Sed enumeratio consueta tredecim fallaciarum eo infringitur, quod fallacia accidentis, quae secundum Aristotelem primum locum inter fallacias extra dictionem obtinet, apud Raimundum bis, scilicet etiam ante fallacias in dictione apparet. Itaque post fallaciam accidentis sex fallaciae in dictione, id est fallacia aequiuocationis, amphiboliae, compositionis, diuisionis,

accentus,

figurae

dictionis,

et

septem

fallaciae

(1) Liber de fallaciis nouis (Gl ec ; CA 56 ; Pla 152). (2) AnrsrorELES, De sopbisticis Elencbis, 4-6, 165b-169a ; PETRvs HiSPANVS, Tractatus (Summulae logicales), VII, ed. L.M. Dr Rrjk, Assen 1972, 89-184;

SicERvs pE ConrRACO, Fallaciae, ed. G. WALLERAND, Louvain 1915, 77-99.

h

470

167. LIBER DE FALLACIIS

extra dictionem, id est fallacia accidentis (secundo), secundum quid et simpliciter, ignorantiae elenchi, petitionis principii, consequentis, secundum non causam ut causam, secundum plures interrogationes, proponuntur. | Istis fallaciis, artistis sui temporis pernotis, quae uerum esse significent, quod sit falsum, Raimundus fallaciam uniuersalem a se ipso inuentam adiungit, qua falsum esse, quod sit uerum, significetur. Simili omnino ratione fallaciae cuiuslibet causas per possibile et impossibile explicat. Deinde breuissime excusationes eorum explodit, qui, ut fallacias euitent, more philosophorum contendunt Déum nec esse.infiniti uigoris, nec cognoscere infinita nec

particularia,

nec creauisse

mundum,

nec

agere

immediate in istis inferioribus, nec multiplicare intellectum humanum, nec entibus creatis uitam largiri aeternam. Patet haec omnia apprime contra Auerroistas esse dicta, quamquam denominatio Auerroistarum hic nondum legitur. Sed in Disputatione Raimundi et Auerroistae (?) apparet, quam paulo post opusculum De fallaciis compositam esse ueri simillimum uidetur. s

DE

AVCTORITATE

LIBRI

ET

COMPOSITIONIS

TEMPORE

Librum esse authenticum et stilo plane lulliano probatur et eo, quod in quaestione secunda Disputationis Raimundi et Auerrotstae(^) et in prologo Sermonum contra errores Auerrois (5) citatus et in codice R. receptus est, quem Raimundus ipse collegio Sorbonae dedicauit. Tempus autem compositionis, cum ad calcem libri non notetur, ex indiciis determinandum est. Constat certe librum ante

mensem Maii anni I131I esse confectum, quia Sermones contra errores Auerrois mense Aprilis eiusdem anni finiti sunt. Sed proximior ''terminus ante quem" admittendus uidetur, cum ueri simillimum sit Disputationem Raimundi et Auerroistae, in qua libellus De fallaciis citatur, ultimis mensibus anni 1310 inceptam esse. Ex eo autem, quod lector in capitulis 2 et I3 ad primam et secundam distinctionem libri cuiusdam innominati remittitur (5), quae nullibi aptius inueniri uidentur quam in Libro de possibili et impossibili, et quod in omnibus capitulis de possibili et impossibili sermo fit, concludimus opusculum De fallaciis post librum praecedentem compositum esse, idque potius mense Octobris uel Nouembris, antequam (3) Disputatio Raimundi et Auerroistae (op. 168), ROL VII, CCCM XXXII (1975) II-IT. (4) CCCM XXXII, 12. (5) Sermones contra errores ,Auerrois (op. 174), ROL VII, CCCM

(6) Cf. infra lineas 28 et 219.

à

XXXII, 247.

167. LIBER DE FALLACIIS

471

Disputatio Raimundi et Auerroistae inciperetur. Ex quo etiam satis patet opusculum conscriptum esse in Parisiorum ciuitate uel in quodam locorum ambientium, ubi Raimundus illis mensibus uersabatur. Quidquid autem quidam bibliographi recentiores de priore tempore compositionis suspicentur (?), fundamento solido carere uidetur. 4. DE MEMORIA

LIBRI

Praeter ipsum Raimundum, ut capitulo praecedenti diximus, opusculum memorant catalogus Electorii (nr. 110) ; BoviLLvs (p. 38) ; ALPHONSUS DE PRoaza ; DiMAS DE MtGUEL (p. 66) ; ARIAs DE LovoLa (p. 58) ; WADDiNG (p. 298) ; AuTONIO (nr. 71) ; CUSTURER (nr. 71) ; SOLLIER (nr. 71) ;SALZINGER (nr. 100) ; IOHANNES A S. ANTONIO (p. 38) ; PAsQuar (Vind. I, p. 283 et 377) ; HLF 150; KEICHER 59-60 ; Lo 7.6 ; PEERS 34585 Ot 122; Gl ee ;LAv/489* Sb*57^vOA» 18: ; Díaz 1851; Pla 176 ; HILLGARTH I57, 342. 5. DE TEXTV TRADITO

Ex saeculo XIV codices R N Z et ex saeculo XV codices G L textum integrum tradunt. Codices saeculi XVII M, M, MUP.-P. et codices saeculi XVIII S; L, L, textum ex

prioribus codicibus iam notum iterum exhibent. Codicum stemma in pagina sequenti figuratur. Figura his rationibus fundata est : Codex R quandoque falsando uel omittendo peccat : r I06, 131, 149, 160, 168, 170, 255, 284/285, 299/301.

»

Codices N P,4 M4 S, saepius a reliquis codicibus communiter dicen Pp ET iri; LOT, 1603, 201, 202, 240, 251, 262, 265, 272, 275/276. In textibus recentioribus P,5 M4, S, insuper plura menda propria inueniuntur : ia C depU Mg Co Pals P2 e Te M

My; : 6/7, 34, 37, 38, 43. 45 ; SO ROMTI F2 HON SO

S, quandoque contra N P,; M; lectionem reliquorum codicum retinet : 2, 3, 26, 36, 47, 61, 105, 320, 322, 325. Alia autem ex parte artissime cum M;; cohaeret, ut menda communia ostendunt : 38, 41, 94, 95, 127, 134, 177, 189, 204, 207, 215, 216 251, 270, 318, 324. Codices

P,, M,, 5, nonnumquam

etiam

communiter deficere uidentur : 57, 209, 256, 318. (7) Ot 122 et Gl ee Librum de fallaciis post Octobrem 1308, CA 181 Octobri 1308, Pla 176 anno 1309 uel 1310 compositum uolunt.

472

167. LIBER DE FALLACIIS

XIV

XV

XVI

XVII

N

P.

72

&N

M, M, P,

Ss

L,

L,

Quae omnia meliore quo possumus modo sic explicamus, ut textus S, et M,,, artissime cohaerentes,

ex codice deperdito

xs deriuemus, qui ille idem fuisse uideatur, quem Iuo Salzinger pro exemplari ad tomum XIII Moguntiae edendum adhibere uoluerit (5). Illud uero exemplar Salzingerianum, postquam a librario M,; exscriptum sit, ope cuiusdam codicis ignoti sic correctum esse suspicamur, ut librarius S, plura menda codicibus N P,, Mj, communia euitare potuerit. Ex defectibus autem communibus P,4 Mj, S, fontem communem x, inferi-

mus, quem a codice N dependere lectiones mendosae codicum N P,, M, S, indicare uidentur.

Duo menda communia codicum R et N fontem intermedium x, postulant : 106, 249. In codice G pauca menda propria notantur : 1, 18, 51, 73, 114, 198/199, 318. Codex Z quaedam errata continet, quae omnia a codicibus M, M,, P, iterantur : 14, 50, 62, 76/77, 106, 111. Ex quo codices M, M,, P, a codice Z dependere intelliguntur. In codice M, declaratur textum e codice Santi Victoris descriptum esse. Cum initio textus M,, similiter annotetur

"ex minori manuscripto Sancti Victoris", codicem

Maazari-

(8) Cf. A. GorrgoN, L'Edició Maguttina de Ramon Lull, Barcelona 1915, 84-87 ; ROL I(1959) 34-35 ; ROL V (1967) 180.

167. LIBER DE FALLACIIS

473

naeum Z antea ad bibliothecam Sancti Victoris pertinuisse putamus, quamuis hodie nullam notam illius originis contineat.

Codex L aliquando deficit : 9, 50, 59/60, 105, 121, 134, I35, 137, IOI, 174. Cum ibidem codices L4 et L, codici L consentiant, ab eo dependentes intelliguntur. Codex L,,

scriptus a celeberrimo

Raimundi

defensore A. R. Pasqual,

quaedam caute emendare uidetur : 1, 30/31, 49, 62, 65, 126,

271, 284. Codices G et Z peccatis communibus

ita conectuntur, ut

fons communis deperditus x, admittendus uideatur : 54, 111,

173/174, 197, 215, 218/219, 242, 256. Codices G Z L titulum authenticum

omnesque

rubricas

omittunt et alia menda communia exhibent : I, 4, 20, 40, 44,

53, 67, 80, 95, 222, 306, 309. Quod codice intermedio x, explicandum uidetur. 6. DE TEXTV RESTITVENDO

Patet archetypum ex lectionibus x, et x, restituendum esse, quas comparandis codicibus R N et G Z L redintegramus. Textus

seriam

dubitationem

non

afferre

uidetur,

lectione

quadam duriore excepta, quam retinendam (54), et exigua lacuna, quam cum librariis recentioribus explendam (74) putamus.

*

"wo i

D

E

-

-

&8BDÀAIEAYMENSELROME

seriunineq aokai! jieoaP mácsdiotdid. b& isiohS i

'.

diro nario «in. meto axdilpar sibod. aiu OE

;

grt.

A iba

;

d pl

"IM

KXsbes

a

fogsb cbnín

fe V4 LEp

Law panel

A eowamd

uH

d

sp

ibnumi

d: vtehiyf saabh

P*.

&

t;

eiie:

DIRIR E] 5t sudinimaeo

Ju E

WE ae;

:

dg

os

wutomb

canimus

JT 0,20

ores ax

TOcbis uimbpniba «c atii ES

Wigk tht ott)

-«

-aibvderi oepesnmo: punitosdtus culi Án Jj VOR e UE rdiet elim db Ms

M" atibevmbsd ii

i

xf oro

pri) ge

T

vanfretimiityt sch z ME

mer) PritgindiboltoM, iMt

— 4

Ya. Lee) aebersoirm e neshyslenes ausi aatia *

nl iiber (| S Ss W 9h amdioiboon sibi ita euobtysl cunsbào v:malla I(w4* 3nenpi*athiub cruise ei

,-

M39

|

lebpbu

3, et M.

Aa fit leoni

jon eumisah

á

An

mme

vid 4 bé

s

ulrgie

P»

n

e

ira

sH nce

éohegrnrmntvs, lut

LEN ean

sa. CUR

uideat (Uem

E

a0?

xXfil M,/Sun

rh

;

widmet ^ Mas! uti runmnplar sé tian edet dé edhjtere ringrrmnuz D ap al o on

mi

n

vR/cat

Must M, bwtafpram e apr zalusdaam codicis quat enPrectat $si$ quinimur, wi iwar ius uti. cr dim ama.

NP,

Ma n wma

mu

be.

Ex

ise moms Tape P. Ma 8, ! ofrece comstqnem

*9u5. v

EP, Viti tmetrila coevesimia ccalaier 5 st N fonte

poteet

.

im Miis, /

Ks.

E * caelut N dcoondert Tocticóit ^£ Thegicheqe gc TA 24 inieste uldentur

*o^. $496.

er tnb joi lie e P

zs )7^

pe

«21434 Met

lafe 2)

al

DE FALLACIIS, QVAS NON CREDVNT PACBBETIIOVICTOVPCRBDVNT ESSE PHILOSOPHANTES, CONTRA PVRISSIMVM ACTVM DEI VERISSIMVM ET PERFECTISSIMVM

CODICES Goóttingen, Universitátsbibliothek, Luneb. 33 (XV) f. 79ra-81rb. Palma de Mallorca, Biblioteca Páblica, 1040 (XV in.) f. 731-78r.

Palma de Mallorca, Biblioteca del Marqués de Vivot, L. 2 (XVIII) f. 266r-273v. Palma

de Mallorca,

Archivo

de la Curia, Causa

Pía Luliana, 11

(antea 12) (XVIII) f. 226r-230v. M,

München, Staatsbibliothek, Clm. 10568 (XVII) Int. VII f. 1r-5r.

Mi

München, Staatsbibliothek, Clm. 10576 (XVII) f. 7or-73r.

Mis

München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (XVII) f. 172ra-178ra. Roma, Biblioteca Nazionale, Fondo Vittorio Emanuele 244 (XIV) f. 52vb-56ra.

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (XVII) f. 538r-542r.

Pis

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17829 (XVI/XVII) f. 426r-434v. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16111 (XIV in.) f. r04rb-107vb.

3;

Mainz, Priesterseminar, 220 b (XVII/XVIII) Paris, Bibliothéque

Int. XI p. 1-14.

Mazarine, 3500 (XIV) f. 142r-147r.

DE FALLACIIS, OVAS NON CREDVNT FACERE ALIOVI, OVI CREDVNT ESSE PHILOSOPHANTES, CONTRA PVRISSIMVM ACTVM DEI VERISSIMVM ET PERFECTISSIMVM DE FALLACIIS, QVAS NON DEBENT FACERE ALIQVI, QVI DEBENT ESSE PHILOSOPHANTES, CONTRA PVRISSIMVM ACTVM VERISSIMVM ET PERFECTISSIMVM?

DE FALLACIIS, QVAS NON CREDVNT FACERE ALIQVI PHILOSOPHANTESP

DE FALLACIIS ANTIQVISC DE FALLACIISd LIBER DE FALLACIIS, QVAS NON CREDVNT FACERE ALIQVI, OVI CREDVNT ESSE PHILOSOPHANTES, CONTRA PVRISSIMVM ACTVM DEI VERISSIMVM ET PERFECTISSIMVM*

LIBER DE FALLACIIS, QVAS NON CREDVNT FACERE ALIQVI, QVI CREDVNT ESSE PHILOSOPHANTES, CONTRA PVRISSIMVM ACTVM Dri LIBER QVI

DE

CREDVNT

FALLACIIS, ESSE

QVAS

NON

CREDVNT

FACERE

PHILOSOPHANTES8&

LIBER DE FALLACIIsh FALLACIAE IPSIVS MAGISTRI RAIMVNDI:! FALLACIAE MAGISTRI RA1MVNDI LvrLIIE FALLACIAE RaiMVNDI LVLLII MAGISTRI! FArLACIAE

RArMvNDI

Lvrrm

FALLACIAE RAIMVNDI" FALLACIAE?

— Codex R PasQquAL, Vindiciae I, p. 372 — AnRnIAs DE LovoLaA ; loHANNES A S. ANTONIO

— Catalogus E/ectorii — SALZINGER; Av ; Sb ; Pla — Lo;Ot;Gl;CA SENHIEE — DrMAS DE MiQGUEL ; WADDING ; ANTONIO ; CUSTURER ; SOLLIER zxCodexiD; - Codex Z WU "Uu cncoxoO Wee g'tw— Codex

M, I Codex G RN L 2) ge i Codices Codex G ^- —

ALIQVI,

v

478

167. LIBER DE FALLACIIS

Per istas fallacias possunt conuenire theologi catholici R ro4va cum philosophis, ut patebit in processu ; quae conueni|entia N 535ra esset ualde utilis. I.

$5

FALLACIA. ACCIDENTIS

Socrates est bonus, et est rex ; ergo est bonus rex.

Quaero : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile, quoniam possibile ponit, quod sit malus rex moraliter ; impossibile uero ponit, quod impossibile sit, quod sit malus naturaliter, in quantum 10 homo. I Per istam autem fallaciam credunt euadere illi, qui dicunt, quod Deus non est infiniti uigoris ; et hoc sic : Deus est potens, et est infinitus ; ergo est infinite potens ; quia dicunt, quod est

infinite potens in duratione, non autem in possificatione, quo1; niam impossibile ponit, quod non sit infinitus in duratione, et possibile ponit, quod non sit infinitus in possificatione, eo quia non potest extendere caelum infinite. Et ideo reprehendendi sunt

quoad

intra

naturaliter,

quoad

extra

autem

non,

per

accidens, quia caelum non est capax, quod sit infinitum. 20

2. FALLACIA AEQVIVOCATIONIS

Omne aeternum est infinitum. Deus est aeternus ; ergo Deus est infinitus. Modo quaero : Quae sunt causae, quare iste syllogismus est primitiuus, 2 ^

uerus

et ne|cessarius

? Et

respondendum

est, R 1o04vb

quod possibile et impossibile priuatiue sunt causae ; quoniam possibile non ponit, quod aeternum sit infinitum, cum ipsum 11 ANTONIVS DE PARMA, Quaestio disputata : V'trum primum principium siue Deus ipse sit potentiae infinitae, Cod. Vat. lat. 2172 f. 55rb-57rb (cf. ROL V, 42) ; BARTHOLOMAEVS DE Bnvais, Quaestiones super Physicam, lib. 1, Cod. Vat. lat. 84$ f. 49rb (ROL V, 46) ; loHANNES DE lIaNDvNo, In Metaphysicam, lib. XIl, qu. 15, Nenetiis 1554, f. 136v (ROL V, 57). De diuersis sententiis Auerrois cf. ROL V, 25: .

1 theologi] a47. et GZM,M,P4,LL; catholici] catholicis R ; cathilici G 2 cum philosophis] contra philosophos P, quae] ad. quidem NP, ;quandoquidem Mj, 3 esset — utilis] magnam utilitatem importaret NP,4M;, i Fallacia] Fallacias INP;; ; corr. ex Fallacias Mj, ; De fallacia R Fallacia accidentis] o». GZM,MyaPSLL3L; 6/? respondendum - et] respondetur est quid possibile Mj, * quoniam] quia Pj, 8 sit] est R ; potest esse INP,,Mj, 9 impossibile sit] sit impossibile 5; quod sit] oz. LLL; 11 autem] oz. .$, 12est]sit.5, — 13est!]oz.M;, —quodest]quodsit 5, — 14 in?] ozz. ZM,MgD,4 14/16 quoniam — possificatione] oz. INP,,M;,$,ZM,M,,P, 16 eo] oz. 5$, quia] quod GM;, 18 sunt] oz. G ; add. illi P, intra] intrinseca P, extra] extrinseca Dj, 20 Fallacia] De fallacia R Fallacia aequiuocationis] oz. GZM,MyP4LLjL; 21 aeternum —- infinitum] infinitum est aeternum. Sed TNI SMS S aeternus] infinitus INP,,M, 45, Deus] oz. NP,,M,4$, 22 infinitus] aeternus INP,4M,,$, 23 Modo] primo P, 25 priuatiue — causae] sunt causae primitiuae NM; ; sint causae primitiuae Js quoniam] quia P,, 26 aeternum] add. non NP,,M,,

167.LIBER DE EABLACIIS

479

aeternum infinitum sit purus actus ; impossibile autem non intrat, cum non sit causa eius, ut dictum est in prima distinctione.

3»

Istum autem syllogismum intendunt peruertere in paralogismum illi, qui dicunt, quod Deus non est infiniti uigoris; et hoc sic : Omnis

| canis est latrabilis. Caeleste

| sidus est N 53trb

canis ; ergo caeleste | sidus | est latrabile ; dicentes, quod Deus Z est infinite potens in aeternificatione, non autem in possifica- L 3; tione, et hoc ab extra, per accidens, quia non sunt entia G capacia extra, ut sint infinita. Et ideo reprehendendi sunt quoad intra, cum in Deo aeternitas et potestas sint idem; quoniam quaecumque uni et eidem in numero sunt eadem, inter se sunt eadem. 40

i FALLACIA

142v 73v 79tb

AMPHIBOLIAE

Quidquid est Aristotelis, possidetur ab Aristotele. Sed iste liber est Aristotelis ; ergo possidetur ab Aristotele. Quaero : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile ; quia possibile ponit, 4; quod liber, quem fecit Aristoteles, tunc fuit possessus ab ipso, sed liber, qui nunc est factus , non.

Per istam fallaciam credunt euadere illi, qui dicunt, quod Deus non agat immediate ; quoniam impossibile ponit, quod | Deus non agat cum actione infinita et aeterna quo a se ipso ;o sine successione ; possibile autem ponit, quod agat mediate, effectiue

et successiue

extrinsece,

sicut

caelum,

quod

agit

effectiue rosam mediante rosario. 4. FALLACIA

Quodcumque

COMPOSITIONIS

est possibile esse album, possibile est, quod

28 Locus indicatus nullibi melius inueniri uidetur nisi in praecedenti Lbro de possibili et impossibili (op. 166), dist. I, pars 1 ; lin. 46-96. 31 Cf. notam ad lin. r1. 47 loHANNES DE laANpvNoO, In De caelo I, qu. 1, Venetiis 1552, f. 2 (cf. ROL V, 57).

27 autem] oz. P

30 autem syllogismum] syllogismum autem ZP;

30/31

35 34 aeternificatione] duratione Mj; paralogismum] paralogismis LL; 34 in Deo] ideo 36 extra] oz. NP,4,M;s sunt] zZZ. aliqua. INP,4Mj35; 38 quaecumque] quod conuenit Mj;; a4d. consint] oz. Mis PisMis sunt uni - eidem] una et eadem ZM,M,,P, ; unum et idem P, ueniunt 5, Fallacia amphiboliae] oz. GZM, 40 Fallacia] De fallacia R eadem] oz. 5$, MyLL3lL; ; om. sed add. in marg. Fallacia amphibologiae P; ; Fallacia amphibolo43 Quaero : Quae] quaecumque Mis dui 41 Sed] oz. M35, giae 5, quia possibile] quia impossibile GZM,M,P3LL; ; corr. ex quia impossibile L; 4L; ; Aristotele ipso NP; ; Aristotele ZM,MyP, — 4* 45 ipso] RM,,$,GLL 49 quo] id est 4L; 48 agat] agit INP;4Mj;3IL istam] add. autem INP,3M; 50 mediate] mediante quo - ipso] RNGZL ; quoad se ipsum P4L; My, 53 Fallacia compositionis] 51 agit] agat G ZM,M,P, ; immediate LLL; 3L; ; oz. sed add. in marg. P4 De fallacia compositionis R ; oz. GZM,MyLL

est possibile] possibile est GZM4,M;,P;

54

R 105ta

480

167. LIBER DE FALLACIIS

;; ipsum sit album. Sed nigrum possibile est esse album ; ergo possibile est, quod nigrum sit album. Quaero : Quae sunt principia huius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile ; | quia possibile ponit, N 55va quod album, quod non est nigrum per se, potest esse nigrum 6o per accidens ; impossibile autem ponit, quod album, quod est per se album, non sit per se nigrum. Per istam autem fallaciam credunt | euadere illi, qui negant Z 143r incarnationem

Filii Dei, dicentes

: Quod

est infinitum,

non

potest esse finitum. Et uerum dicunt simpliciter, non autem 65 per accidens ; quia Deus potest se facere hominem finitum, ipso remanente infinito, | cum sit aeternus et immutabilis. L 74t 5 FALLACIA

DIVISIONIS

Omne animal est rationale aut irrationale ;sed non omne animal est rationale ; ergo omne animal est irrationale.

7»

Quaero : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile ; quoniam possibile ponit, quod unum

animal | sit rationale, et aliud irrationale ; G 79va

et impossibile ponit, quod | rationale et irrationale sint idem R rosrb in specie. 7; Per istam autem fallaciam credunt euadere illi, qui dicunt, quod Deus non est trinus, dicentes, quod Deus aut unus, aut

est trinus .Ad quod dicendum est, quod Deus est unus quoad essentiam, et quod est trinus quoad plures personas distinctas realiter relatiue. 8o

6. FALLACIA ACCENTVS

Omnis populus est arbor. Sed aliqua gens est populus ; ergo aliqua gens est arbor. Quaero : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile ; quoniam possibile 8; ponit, quod prima syllaba huius dictionis '*populus"' sit longa et duae sequentes breues ; et impossibile impedit, quod non sint idem in specie. Per istam autem fallaciam possunt reprehendi illi, qui 35 ipsum] o». NP,,Mj,,$, nigrum] magnum Mj, 5* sunt] sint P,,M;,,$, principia huius] causae istius INP,,M, 45, 59/60 quod non - album] oz. LLLI; 61 non] oz. NP,,M;, 62 autem] ox. ZM,M,DP, fallaciam] oz. LL, 64 non autem] oz. R 65 se facere] facere se LL; 6* Fallacia] De fallacia R Fallacia diuisionis] o. GZM4M,LLgL, ; om. sed add. in marg. P4 71 quoniam] quia NP,,M;,$, 33 et impossibile] impossibile uero NP,4M;j,$, sint] sunt G *6 aut!] Mis$, ; om. RNP,4,GLL4L; 1*6/?€* dicentes — trinus] oz. ZM4,M,D, 38 quod] oz. INP,,M,4$,G *9 realiter relatiue] relatiue realiter inter se .$, 80 Fallacia accentus] oz. GZM,M,LLL, ; oz. sed add. in marg. P, 88 autem] oz. INP,39,ZM,M;,P,

167. LIBER DE FALLACIIS

481

dicunt, quod Deus non est infiniti uigor[is ;quia si non, in 9o

N 53vb

essentia Dei sola aeternitas habet potestatem infinitam per se,

aliae uero non, sed per accidens ; quod est impossibile, quoniam sola potestas esset in aeternitate longa, ut ita loquar, et in aliis breuis, et impossibile |impediret, quod non essent idem per essentiam, naturam et huiusmodi ; quod est impossibile. 95

ga FALLACIA

FIGVRAE

Z 143v

DISTINCTIONIS

Quidquid heri uidisti, hodie uides. Album heri uidisti ; ergo

IOO

| album hodie uides.

R 105va

Quaeritur : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile ; quia possibile ponit, quod si heri uidisti album, hodie potes uidere album ; impossibile autem ponit, quod si hodie uides nigrum, non uides in eodem | nunc album, quod heri uidisti.

L 74v

Per istam autem fallaciam credunt euadere illi, qui dicunt,

quod in intellectu diuino non sunt correlatiua distincta, et 105 sic

de aliis rationibus

Dei, quia intelligens,

intellectum

et

intelligere in Deo non sunt correlatiua distincta quoad essentiam ; et hoc intelligis in isto nunc, in quo intelligis. Sed in alio nunc potes intelligere, quod non sint idem relatiue ; quia si sic, possibile poneret, quod quodlibet ageret se ipsum acti|uanIIO

do et passiuando,

G 79vb

et quodlibet aliud ; impossibile autem hoc

pati non potest, eo quia implicaret contradictionem. 8. DE FALLACIIS EXTRA DICTIONEM ET PRIMO DE FALLACIA ACCIDENTIS

Cognosco Coriscum. Sed Coriscus est ueniens ; ergo cognosco Il1$

| uenientem.

N 54ra

Quaero : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile ; quia possibile ponit, quod potes cognoscere Coriscum uenientem ; impossibile autem ponit quod non potes cognoscere omnem ue|nientem. Per istam autem fallaciam credunt euadere illi, qui dicunt, 89 Cf. notam ad lin. 11. 120 IoHANNES qu. 21, Venetiis 1554, f. 142t-143ft.

DE lANpvNo, In Metaphysicam. XII,

92 et] oz. GLL3L; 94 essentiam] add. et M;,5, — 95 Fallacia -dictionis] o. GZM,MgaLLgL,; ; om. sed. add. in marg. P3; dictionis] o». M;5$, 98 Quaeritur] Quaere P44M, 49, L.4L; 105 Dei] oz. NP,,M;; intellectum] intelligiin Deo] ideo R ; 106 intelligere] intelligibile RINP,3M;j; bile, LL4L; om. ZM4,MygP,; 110 passiuando] passionando LLL; 111 eo] oz. GZM, MPs implicaret] multiplicat ZM4M;,P; 112/113 De fallaciis — accidentis] 114 Coriscum] Corriscum om. GZM,MyaLL3IL; ; om. sed add. in marg. P Coriscus] ZM,M,L ; Corristum L,; Brunonem G ; e/ sic in foto paragrapho 119 Corriscus ZM,M,,L ; Corristus L,; Bruno G ; e/ sic in toto paragrapho omnem] hominem PL; ; Coriscum 5,

R 105vb

482

167. LIBER DE FALLACIIS

quod Deus non cognoscat infinita in numero, eo quia non sunt. Sed propter hoc non euadunt, quia Deus cognoscit, quod infinita, quae non sunt, sunt ei possibilia, sed non possunt esse

infinita actu in semetipsis, quia infinitas non est | capax per 125 inferius, sed per superius ; sicut formica, quae non potest esse infinita quoad se ipsam ; quia possibile non ponit infinitam passionem subiectiue, sed ponit, quod Deus posset cognoscere

Z 144t

infinita obiectiue ; aliter nouitas nouaret et immutaret aeter-

nitatem ; quod est impossibile. 130

9. FALLACIA

SECVNDVM

QVID

ET SIMPLICITER

Socrates est albus secundum dentes ; ergo est albus. Quaero : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile ; quoniam possibile ponit, quod Socrates potest esse niger secundum corpus; et 13; impossibile | ponit, quod sit niger secundum dentes. Secundum autem istam fallaciam credunt euadere infideles arguentes contra diuinam trinitatem dicentes, quod si Pater est Deus et Filius est Deus, quod Pater est Filius ; quoniam possibile ponit, quod Pater sit Filius per essentiam, ut essen-

L 75t

140 tia sit una et indiui|sa producens Filium Deum ; et impossibile N 54tb

ponit, quod producens sit productus, et quod essentia diuina sit diuisa. IO. FALLACIA

SECVNDVM

IGNORANTIAM

ELENCHI

| Omne compositum ex contrariis est corruptibile. Omne R 14; animal est huiusmodi ; ergo omne animal est corruptibile. Nullum beatum est corruptibile. Aliquod animal est beatum ; ergo aliquod animal non est corruptibile. Quaero : Quae sunt principia istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile; quia possibile 15o ponit, quod in alia uita | homo beatus non sit corruptibilis; G et impossibile ponit, quod in ista uita aliquod animal sit perpetuum.

t

Per istam autem fallaciam credunt euadere infideles, qui arguunt contra diuinam trinitatem dicentes, quod omnis sub121 cognoscat] cognoscit LLL; 122 quod] oz. LLL; 123 sunt?] oz. TETESHOT 126 quoad - ipsam] M;55,P,L, ; quo a se ipsa RNP,,GZM,MyjLL; 125 posset] possit M,45,G 130 Fallacia] De fallacia R Fallacia — simpliciter] ort. GZM,MyauLL3L,; ; om. sed add. in marg. D, 131 albus] album R 133 quoniam] quia NP,,M;45,P,; quod ZM,M,, 134 potest] possit Mj,5, niger] magis LLL, 135 niger] magis LLL; 137 si] sicut LLjL, 141 diuina] oz. ZM,M,P, 143 Fallacia - elenchi] oz». GZM4,MjgLLL, ; om. sed add in marg D, 148 principia] causae NP,4M,,5, 149 quia possibile] om. R 130 corruptibilis] corruptibile ZM4,M,, 153 credunt euadere] oz.

ZM,M,gP;

1r06ra

8ora

167. LIBER DE FALLACIIS 155

160

483:

stantia, in qua sunt plura, est composita, et quod in substantia simplici | impossibile est, quod sint plura diuersa. Sed ad hoc respondendum est, quod substantia Dei non est ex contrariis, cum sit simplicissima, cum sint in ipsa plura distincta: simplicissima ; quoniam Deus Pater, qui est ipsa tota sub-

Z144v...

stantia, de toto se ipso producit Filium, et Pater et Filius ex

totis se ipsis inspirant Spiritum sanctum, permanentes distinctae personae relatiue, realiter et simpliciter permanentes eadem substantia, ab omni compositione et diuisione remota;

et hoc aeterne et infinite. 165

II.:FALLACIA PETITIONIS PRINCIPII | Animal rationale currit ; ergo homo currit. -

Quaero : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile; quoniam possibile ponit, quod aliquod animal | rationale, quod currit, sit homo ; 170

175

N 54v2 R ro6rb .

et impossibile ponit, quod homo et animal quoad subiectum et praedicatum conuertantur, cum animal sit superius | et homo L 75v. inferius. Per istam autem fallaciam credunt euadere infideles contra diuinam trinitatem dicentes, quod si Filius Dei est genitus, cum sit Deus, necessarie sequitur, quod Deus sit genitus. Ad quod respondendum est, quod Deus in communi dicit unum singulare ingenitum ; Filius autem Dei in quantum est contractus ad propriam personam, solummodo est genitus. I2. FALLACIA CONSEQVENTIS

180

185

Asinus est animal. Tu es animal ;ergo tu es asinus. Quaero : Quae sunt principia istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile ; quia possibile ponit, quod animal sit genus, et asinus et homo sint differentes in specie. Per istam autem fallaciam credunt euadere infideles contra diuinam incarnationem dicentes, quoniam si Pater est Deus et Deus est || homo, sequitur, quod Pater sit homo. Ad quod respondendum est, quod non sequitur, cum Pater sit una persona, et Filius alia persona, et homo et Filius eadem persona. plura diuersa] diuersa alias plura L ; diuersa uel 156 sint plura] plura sint R 160 se] oz. R 139 ipsa tota] tota ipsa Mj;s$,;LL4Lg plura L;; plura L; 163 Fallacia — principii] oz». GZM4MgLL3L;; 161 inspirant] spirant LL3I.; 171 168 possibile?] ozz. R — 170 impossibile] im R o7z. sed add. in marg. Pa 173/174 contra — trinitatem] oz. GZM, conuertantur] conuertuntur RLL; 179 Fallacia consequentis] 173 est] o». M35; 174 si] o». LL 3L MgP5 181 principia] causae NP; om. GZM4,MyLL3L; ; om. sed add. in marg. Ps 183 asinus — homo] homo et asinus INP,4Mj5; 182 est] oz. R Mis$5 189 Filius!] a4Z. sit Mj35;. in] oz. LL3L;

Z 145t G 8orb

484

I3. FALLACIA SECVNDVM NON CAVSAM VT CAVSAM

190

195

167. LIBER DE FALLACIIS

Anima et uita sunt idem. Mors et uita sunt contraria ;generatio et corruptio sunt contraria. Sed mors est | corruptio; N ergo uita est generatio, et uiuere est generari. Quaeritur : Quae sunt principia istius | fallaciae ? Et res- R pondendum est, quod possibile et impossibile, quia possibile ponit, quod anima et uita sint distincta diuersimode,

54vb 1o6va

anima

existente se ipsa, ipsa existente uita corporis, cum quo est coniuncta ; et impossibile ponit, quod mors et uita non sint contraria, et possibile ponit, quod mors et corruptio sunt 200 diuersa, cum corruptio sit superius et mors inferius, ut puta lapis qui corrumpitur et non moritur. Et sic dicendum est de uita et generatione, ut puta anima, quae uiuificat corpus, sed non generat ipsum ; et sic potest dici de uiuere et generari ; L etiam | de impossibili suo modo. 205. Per istam autem fallaciam credunt euadere aliqui philosophantes dicentes, quod Deus non intelligit particularia ; quia

76r

Si sic, esset ei uilitas siue dedecus ; etiam dicunt, quod non

210

intelligit particularia, per hoc quia suus intellectus est immaterialis, cum intellectus sine materia non posset intelligere particularia. Sed ad hoc respondendum est, quod impossibile ponit, quod Deus non sit prima causa simpliciter totius uniuersi ; et possibile ponit, quod omne ens magis bene, magne, etc. agens agat propter se ipsum, ut agat propter maiorem finem, ut per suam agentiam sit cogni|tus, laudatus et dilectus, N 55ra

2I

-

cog|noscendo omnia non indigens extra instrumento nec aliquo R 106vb extra se ; quia si sic, suus intellectus non esset in superlatiuo gradu permanens | neque conuersus cum diuina | optimitate, Z 145X. maximitate, aeternitate etc. in superlatiuo gradu permanen- G 8ova tibus, ut in secunda distinctione dictum est.

I4. FALLACIA SECVNDVM PLVRES INTERROGATIONES

220

Putasne,

ut homo

et asinus sint animal rationale ? Et si

205 AnrsrorELEs, Metaphysica, lib. XII c. 9, 1074b 15 - 1075a 10 ;IOHANNES DE IaupvNo, In Metapbysicam XII, qu. 21, Venetiis 1554, f. 1421-143r.

219 Locus

indicatus nullibi melius inueniri uidetur nisi in distinctione secunda praecedentis Libri de possibili et impossibili (op. 166), lin. 102-833. 190 Fallacia - causam] o». epZPs

MP; sint — 202 quae] Mis$5

GZM,My LLL;

; om. sed add. in marg. P4.—

194 Quaeritur] Quaero M,459,M,,DP,

193 est!]

197 se — existente] oz. GZM,

199 et] etiam R ; add. etiam IN 198/199 et uita — mors] oz. P, sunt] sunt ZM,, ; sint P,; sunt] sint G 201 qui] oz. INP,,Mj,$$, oz. INP1,M, 4$, 203 generari] generare LIL4L; 204 etiam] et 207 uilitas] utilitas ZM,,M;s ; corr. ex utilitas IND, etiam] et

Miss 209 GZM,M,D;

posset] possit RP,4M;45, 215 cognoscendo] cognoscens extra] externo M;,5, ; extrinseco P, 216 extra se] extra IN ;

extraneo Mj,55,; extrinseco D, 21? neque] nec GZM,MjP4,LL4L 218/ 219 permanentibus] permanens GZM,M,P, 220 Fallacia — interrogationes] om. GZM4MyauLL3gL; ; om. sed add. in marg. P, 221 ut] quod .$,

167. LIBER DE FALLACIIS

485

dicatur sic, procedatur sic : Homo et asinus non sunt animal rationale ; ergo homo non est animal rationale. Quaero : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et responden22 v^ dum est, quod possibile et impossibile ; quia possibile ponit, quod homo et asinus sint animal ut genus; et impossibile ponit, quod sint idem in specie etc. Per istam autem fallaciam credunt euadere infideles contra diuinam incarnationem dicentes, quod si natura diuina et 230 humana sunt coniunctae, coniunctum est compositum et superius tamquam totum habens partes. Ad quod respondendum est, quod consequentia | est falsa, cum persona diuina sit infinitissima, simplicissima et aeterna, quoniam impossibile ponit, quod compositio non est nisi ex pluribus essentiis finitis et 22 5

L 76v

nouis. I5. FALLACIA- RAIMVNDI Fallacia Raimundi est ista, quae est de contradictione ; quae quidem fallacia est separata a modo aliarum fallaciarum, quia me|dium

240

intrat conclusionem ; et aliae fallaciae signi|ficant, R 107ra

quod hoc, quod est falsum, sit uerum, et ista fallacia signi- N 55tb ficat, quod hoc, quod est uerum, sit falsum ; et maior propositio istius fallaciae semper est duplex, causans disiunctionem,

et hoc sic :

(i) Nullus lapis est uisibilis ; quidam lapis est uisibilis; 24 I] ergo quidam lapis est uisibilis et non uisibilis. Quaero : Quae sunt causae istius fallaciae ? Et respondendum est, quod possibile et impossibile; quoniam possibile ponit, quod lapis sit uisibilis per accidens ; impossibile uero ponit, quod non sit uisibilis per se, cum non sit substantia 250

sensata.

Per istam autem fallaciam credunt | aliqui artistae euadere,

Z 146t

quod Deus non sit infiniti | uigoris, dicentes, quod sola aeter- G 8ovb nitas habet infinitam possificationem in duratione, potestas 25

I

autem diuina per accidens, et non per se. Ad quod respondendum est, quod impossibile ponit, quod aeternitas habeat aliquid, quod non habeat potestas, et e conuerso, cum sint idem 231 Cf. notam ad lin. rr.

P4L LL; procedatur] procedam GZM,M,, 222 dicatur] aZ. quod ZM,M,, P$, 236 Fallacia] De 230 sunt] sint INZM,M,D, 227 etc.] oz. ZM4M,P; Fallacia Raimundi] Fallacia contradictionis R ; o». LIL4I; fallacia ZM4M,P; 24 242 duplex] oz. GZM4,Mj;P, ; de LLL; 240 fallacia] oz. INP,43M;j55; 249 non!] om. RNDP;5 248 uero] oz. ZM,MyP; quoniam] quia GLL;L; credunt] oz. ZM,M,P,; intendunt 251 autem] oz. ZM,MyP;, Mis$5 artistae] add. im marg. (ut uidetur, a. seriptore codicis L3, A.R. PASQUAL) 139. aliqui — euadere] euadere aliqui artistae Auerroistae L,; Auerroistae LL; sint] sit 256 habeat] habet P,,M;,49,G 255 ponit] oz. R JNIDTSMSS GZM,M,P; !

486

167. LIBER DE FALLACIIS

ens in communi, singulare absolutum, infinitum et aeternum,

260

26

A

ab omni quantitate et materia remotum. Ista autem fallacia applicabilis est ad omnia, ut patet in libro, quem fecit Raimundus de fallaciis nouis. .(2) Viterius : Nullum ens agit aliquid de nihilo. Quoddam ens agit aliquid de nihilo ; ergo aliquod ens agit et non agit aliquid de nihilo. Maior | est duplex, quoniam ponendo secundum sensum maioris priuat primum.

I77t

Per | istam autem fallaciam credunt euadere illi, qui negant R 107tb creationem mundi, dicentes, quod de | nihilo nihil fit ; et uerum N 55va

2270

dicunt materialiter, quia iam nihil esset aliquid ; quod est impossibile. Verumtamen possibile est, quod Deus, qui habet potestatem infinitam, posset producere in esse aliquid, quod non erat, cum hoc posset bene et magne uelle et intelligere. (3) Nullum agens agit extra naturam ; quoddam agens agit extra naturam ; ergo quoddam agens agit et non agit extra naturam.

- 275

28 o

285

Maior est duplex, quoniam ponendo secundum sensum maioris priuat primum. Per istam autem fallaciam credunt euadere illi, qui negant resurrectionem et aliam uitam ; quoniam Deus potest reducere in esse, quod non est, sed fuit, cum habeat infinitam potestatem, intellectum, uoluntatem

sed

290

et bonitatem, quae ad inuicem

conuertuntur ; contra quam conuersionem nullum ens finitum potest resistere, neque nihil. (4) | Nullum ens nouum est perpetuabile ;quoddam ens Z nouum est perpetuabile ; ergo quoddam ens nouum est perpetuabile et non perpetuabile. Per istam autem fallaciam | credunt euadere illi, qui negant G uitam aeternam ; sed non euadunt, quia maior est duplex; quoniam impossibile est, quod ens nouum sit per se perpetuum, per

diuinam

potestatem,

uoluntatem,

aeternitatem

146v

81ra

et

bonitatem est possibile. (5) Nullus intellectus est ex|tensus in corpore; quidam intellectus est extensus in corpore ; ergo qui|dam intellectus est extensus | et non extensus in corpore.

260 Liber de fallaciis nouis, Octobri 1308 in Monte Pessulano compositus ; Gl ec ; CA 56 ; Pla 162. 262 aliquod] quoddam NP,,M,,$, — 264/265 ponendo - primum] posito secundo sensu maioris priuatur primus INDP,4M,s$, 210 posset] possit Mj4$, 271 posset] possit Mj45,1., 212 agens!] ens NP,4M,5,5, ; ef sic in toto paragrapho 275/216 ponendo — primum] posito secundo sensu maioris priuatur primus INP,4Mj4$, 281 finitum]. infinitum. NP,4M;, 284 quoddam - nouum] om. NPj4MjSLILg 284/285 ergo — perpetuabile] oz. R 285 et — perpetuabile] o». ZP,; perpetuabile — perpetuabile] et non est perpetuabile Mi, 289 potestatem] add. et ZM,M, P4LL4L; 289/290 aeternitatem et bonitatem] bonitatem et aeternitatem G 292 in corpore] oz. RGZM,M,P,

R 107va N 55vb L 77v

167. LIBER DE FALLACIIS

487

Per istam fallaciam credunt euadere illi, qui ponunt unita295 tem intellectus in omnibus

extensus, cum

300

hominibus, dicentes, quod non est sit immaterialis ; sed non euadunt, quia intel-

lectus Socratis potest esse extensus et coniunctus cum corpore, habens materiam spiritualem. (6) Nullus intellectus intelligit uniuersalia ; quidam intellectus intelligit uniuersalia ; ergo quidam intellectus intelligit et non intelligit uniuersalia. Per istam fallaciam credunt euadere illi, qui dicunt, quod intellectus particularis non intelligit uniuersalia, cum sit immaterialis ; sed non euadunt, quoniam possibile ponit, quod

30 ^

310

3I ^

potest habere materiam spiritualem uniuersalem ad plura intelligibilia et formam uniuersalem ad intelligendum plura, ut puta intelligens existens actiuum uniuersaliter ad plura obiecta in sua propria passione, ut puta in generali intelligibilitate intrinseca, | mediante intelligere generali intrinseco. (7) Nullum ens est principians sine motu et mutatione; quoddam ens est principians sine motu et mutatione ; ergo quoddam ens est principians et non principians sine motu et mutatione. Per istam fallaciam credunt euadere illi, qui dicunt, quod mundus non est inceptus, ut Deus non sit mutatus, nec in eo sit motus ; sed non euadunt, | cum maior sit duplex, quoniam

Z 147

G 81rb

ponendo secundum | sensum maioris priuat primum, cum sitN 56ra possibile

| apud Deum,

quod motus, mutatio et principium

extrinsecum sint per ipsum simpliciter creata. 320

Diximus de fallaciis Raimundi, cum quibus catholici et artistae possunt conuenire, distinguendo maiorem propositionem, priuando secundum sensum et ponendo primum ; et 294 AvERROES, In De anima, lib: I1 c. 4, Cambridge (Mass.) 1953, 385-386 (ROL V, 27); lonaNNEs pÉ IaupvNo, In De anima III qu. 5, Venetiis 1561, col. 245-258 (ROL V, 58) ; louHANNES DE GorriINGA, Sophiszma, Cod. Brugge 510, f. 222 (ROL V, $4) ;MansiLivs DE Papva, In Metapbysicam, lib. II qu. 2, Cod. Firenze, Laurenziana, Fesul. 161 f. 13: (ROL V, 65). 302 Cf. notam ad lin. 294. 314 AnrsTOTELES, Physica, lib. VIII c. 1-2, 250b-253b ; AvERROES, In Physicam, lib. VIII, c. 3, Venetiis 1562, f. 341 ; BARTHOLOMAEVS DE.BnvaiS, Quaestiones super Dbysicam, lib. VIII, cod. Vat. lat. 845 f. 149v-151v (ROL V, 47). loHANNES DE lANDVNO, In De caelo I qu. 29, Venetiis 1552, f. 19 (ROL V, 58).

294 istam] add. super lineam autem JN ; add. autem Mi, 296 quia] quod R 298 habens] intellectus autem habens IND, 4M; ; intellectu habente .$; 299/301 n intellectus intelligit uniuersalia — uniuersalia] oz. R 302 istam] illam R ; add. autem INDP,,M;; 306 plura] uniuersalia GZM,M;,P4L LS Ls, 309 generali] oz. R ; Rome GZM,MgP34L intrinseco] oz. GZM. MP 35gb 314 istam] add. autem INP,4M;; 317 secundum] aZ. secundum RZ; corr. ex secundum secundum IN priuat primum] priuatur primus IND, 4$, ;priuationis Mis 318 possibile] impossibile Mj$, Deum] ox. G motus] add. et prSMS 320 quibus] oz. INP44M;; 321 artistae] add. in marg. (ut. uidetur, 322 possunt] edd. contra cum Pj; a scriptore codicis I, A.R. PASQUAL) priuando — sensum] secundum sensum priuando R secundum - primum] primum sensum et ponendo secundum INP,,M,;

R ro7vb

488

167. LIBER DE FALLACIIS

quod sint uere fallaciae, patet | in hoc, quia sophista requirit L 78r habere species supra dictas oppositas, ut puta quod hoc, 32; quod est uerum,

uideatur

esse falsum,

et quod est falsum,

uideatur esse uerum. Conuenientia

autem

supra dicta

erit

ualde

utilis,

quia

logici uenientes ad naturalia non erunt dispositi ad habituandum se de erroribus philosophorum contra sanctam fidem 33o catholicam. 323 quia] quod RP,,LL34L, ::324 habere] oz. M49, .:324/328 hoc, quod] oz. IND4,M;; :: 325 esse falsum]falsum esse G et] agg. hoc R. .:329 de] oz. LL4L.; 329/330 fidem catholicam] catholicam fidem .$,; a47. Expliciunt fallaciae Raimundi RN ; add. Expliciunt fallaciae magistri Raimundi Lulii. Deo gratias ZM;, ; add. Explicit fallaciae Raimundi. Deo gratias P,; add. Expliciunt fallaciae Raimundi. Deo gratias LL31,, ; add. etc. Amen. Expliciunt fallaciae Raimundi Lull. Deo gratias etc. G

INDICES INDEX LocoRvM INDEX NoMiNVM INDEX VERBORVM

S. ScRIPTVRAE

LocoRvM

ET PERSONARVM

ET LocvTIONVM

INDEX TiTVLORVM

NOTABILIVM

OPERVM

INDEX LOCORVM Deuteronomium :

6, 5

165, 597

Sapientia: I5, j 165, 56o

S. SCRIPTVRAE (1!) Lucas: 24, 42

165, 596

, lohannes:

20, 27

20, 29

165, 591

165, 594

Isaias:

66, 9

165, 326

Matthaeus : r2 165, 599

Ad Romanos: I, 18 1x21

165, 55o 165, 556

I Petri: Marcus :

I2, 30

165, 597

53 1$

165, 4oo

(r) Numerus primus crassior numerum operis, numerus secundus lineam designat.

*

INDEX NOMINVM

LOCORVM

Auerroes 164, 2, 24, 39, 1244, 1251, 1259; Commentator 164, 207, 770 Boethius 165, 411

Clemens V, papa 164, 1267 Iudaei 166, 25; Philippus, rex Franciae 166, 2567

164, 1268;

ET PERSONARVM

162, 4; Cartusiense 161, 1385

monasterium

Raimundus 156, 1524; 157, 745; 158, 879; 159, 811; 160, 509; 161, 1585; 162, 2, 11, 558; 163, 509; 164, 1268; 165, 1905 ; 166, 2576 ;167, 256, 260, 320

Raimundus Lulli 166, 2569 Richardus a Sancto Victore 165, 401

Parisiorum ciuitas 156, 1526; 157, 746 ;158, 879; 159, 811; 161, 1585;

Saracenus 164, 1255 ; 166, 2056

162, 559; 163, 5 10; 164, 1269; 165, 1906 ; 166, 2566, 2571; uniuersitas

Vicenes iuxta Parisius 166, 256;

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

absinthium 156, 1217 absolute — ordinate 166, 61 absolutus — terminatus 161, 1006 abstractum 156, 44, 716; 158, 374; abstractum — concretum 166, 5127; abstractum dicit essentiam et concretum esse 158, 155; albedo in ab-

stracto neque est sensibilis neque imaginabilis, nisi in concreto 159, 332 ; conuersio abstracti et concreti 158, 27; nullum abstractum sine concreto esse potest 158, 62, 101 abstrahere 156, 854, 969; 157, 56, $66 ; 159, 696; 161, 176, 512, 474,

504; 166, 1547, 1594, 1788

NOTABILIVM

actio, passio et coniunctio 156, 476 ; 157, 55; actio, passio et connexio 158, 5322; 159, i42, 194, 265ss., , 460ss. ; actionata et passionata 163, 342; actiones et passiones 157, 86;

actiones et passiones extrahere 165, 451; proprias actiones et passiones 159, 567 actiuare 156, 708 ; 166, 1189; actiuando et passionando 166, 1529, 1555,

1672, 1698 actiua intrinsece 165, 705, 708; per

unum uero correlatiuorum est actiuus, per alterum passiuus, et per alterum coniunctiuus 156, 476

accentus fallacia 167, 8o accidens copulatiuum 163, 54; acci-

actualitas actualissima 166, 1904, 2465

dens habet diminutam essentiam 166, 1400; accidentia praedicamentalia 156, 1177; accidentia propria 156, 1301; accidentia radicalia 164, 1143, 1149 ; accidentia specifica 156, 1219, 1353 ; praedicamenta accidentium 156, 598 accidia 166, 2559 actio 156, 1428; 158, 555, 741; 166, 2818 ; actio absolute intrinseca 166, 3228 ; actio agentis 166, 1515 ; actio Dei uerissima, nobilissima, actualissima et perfectissima 165, 159; actio

actus 156, 208; in aeternare diuina potestas est actus 165, 1211; in actu quiescere 157, 62 ; actus actualissi-

formae, materia passiua sub forma

actuatus 164, 9oo

mus

166,

510ss.;

actus

coaequati

161, 1289; 165, 1711 ; actus communes 160, 511; actus communis et proprius 161, 1542 ; 165, 1819 ; actus extrinsecus 156, 541, 1425; actus intrinsecus 156, 3547, 1425; 159, 602; actus naturales 165, 1766 ; actus proportionatus 159, 605 ; actus

proprius 156, 299 ;actus purus 160, 45 ; 161, 817, 821, 828, 947, 10025s., I055, 1168, 1213, 1217, 1259, 1264,

166, 1200; actio infinita tantum est

1302,

actiua in quantificando formicam,

163, 1o, 105; 164, 531,91,95,97, 99,

quantum in quantificando octauam sphaeram 158, 651 ; actio intrinseca — actio extrinseca 166, 1:102; actio maior 156, 1456s.; actio praedica-

252, 305, 363, 426, 481, 500S., 541,

mentalis 157, 321 ; 161, 294 ; propria actio 156, 1301; nulla actio potest

esse sine potentia, obiecto et actu 165, 165; reducere actionem 156, 820; actio — passio 156, 712, 1125; 158, 516; 159, 596, 716; 163, 528,

332, 345 ; 164, 5545s. ; 166, 664, 984,

1332;

1334;

162, 184, 207;

581, 604s., 1072; 165, 131, 155, 515,

$00, 560, 636, 638, 647, 651, 657,

659, 661, 886, 895, 899, 979, 1034, 12272512652 12:755 11287; 13:329. 13:3:

1430, 1440, 1649, 1659, 1708, 1739, 1802 ;166, 48, 254, 520, 1909 ; actus

purus non est inter magis et minus 161, 1225 ; diuinus actus purus est absolutus 165, 904 ; quaelibet diuina persona est actus purus 165, 811;

989, 1200, 1344; 1455, 1591, 1665,

actus secundarius 161, 1011, 1538;

1748; actio est nobilior passione

165, 1815; actus simpliciter primitiui 165, 1787 ;actus supremus 158, 230; Aide reducere ad actum adcertitiuus 163, 67 aequalissimare 164, 6o1 aer 156, 1559, 1583ss.; 157, 448,

165, 80; propria actio — propria

passio 165, 78ss.; actio et passio sentiendi 156, 1022 ;motus actionis et passionis 166, 1675 ;ubicumque

est actio ibi est passio 164, 558;

&

INDEX VERBORVM

494

667ss., 692 ; 159, 781; 164, 966 ; 166, 1666ss., 2410, 2416; sphaera aeris 166, 2407 aestimatiua 156, 886 ;aestimatiua siue

perceptiua 156, 850 aeternalissimum ens 162, 126, 3576; 164, 541; 165, 1551, 1528; 166,

27288., 3044 aeternare coaequatum 161, 1287 ; 165,

1707; aeternare intrinsecum 165, 1650 aeternitas aeternalissima 166, 271 ; aeternitas creantissima 161, 1559; sin-

gularitas aeternitatis Dei 161, 82; affare 166, 2556 affatus 156, 1058, 1068, 1507; potentia affatiua 156, 1055, 1060, 1066, 1076s. ; 157, 461; 159, 715; 161, 4o;

166, 1488, 23335; affatus contrahit sonum ad uocem 156, 1056; affatus

est principalius instrumentum

ad

ET LOCVTIONVM 147; agere propter maiorem finem bonitatis, ^magnitudinis... 164, 823ss.; agere uirtuose actionando, patiendo et coniungendo

157, 55;

impossibile est, quod sit aliquod agere sine posse 166, 1855; libere agere 166, 2514, 2557 ;magis agere 156, 1459 ; uitiosum agere 162, 178 ;

agendo et patiendo 164, 799; wide esse, existere agricola 156, 1501: albedo in abstracto 159, 332 ; albedo lilii 166, 1605 alta in essendo 166, 1174

alteratio propter motus et tempus 164, 1151; motus alterationis 159, 3oo alteratiua potentia 157, 625 altitudo altissima 166, 764, 1972 altissimum ens 166, 7655s. amantissimum ens 162, 160, 408

tes mechanicas 156, 1061 ; potentiae

amare corruptum 159, 195 ; amare proprium est de toto amare communi 158, 658

affatiuae instrumentum 157, 461

amatio

causandum scientias liberales et ar-

agens in superlatiuo gradu 165, 1551; agens naturale 156, 1402; purus agens 164, 781; formaliter agens et materialiter patiens 161, 418; in

diuinis agens est distinctum ab agibile 165, 1179 agentia 156, 1006; 165, 1399, 1420; agentia Dei 158, 568, 446 ; 164, 464 ; agentia Dei intrinseca 161, 952 ; 165,

804 ;agentia infinita in diuinis 165, 807; agentia intensa et extensa 156, 36 ; intrinseca agentia 156, 554 ; 159,

569 ; maior agentia 165, 775 ; agentia propter maiorem finem 164, 1022;

agentia et patientia 166, 1590 agere ad placitum 161, 151; agere de medio intentionale 163, 478 ; agere immediate 167, 48 ; agere immediate extrinsece 165, 266; agere immedia-

te inferius 165, 1001; agere immediate in inferioribus 165, 505, 1868 ;

agere immediate per totum uniuersum

166,

2050;

agere

immediate

super materiam 165, 1264 ;agere in diuinis 165, 266 ;agere inferius 161, 1066, 1561; agere infinitissime 165, 1424; agere intrinsecum 164, 472; agere miraculose 165, ro04, 1202;

agere propter maiorem finem 164,

166, 2864, 3050; amationis 166, 285;

obiectum

amor unissimus 164, 5,88; Spiritus sanctus, summus amor 165, 226; in

supremo gradu amoris 165, 211 angelicatus 162, 551 angelus 156, 5795s. ;159, 515ss. ; 163, 150ss.; 166, 1044ss.; angelus est

continuus, quia ex principiis continue est constitutus

indiuisus

156,

499 ; angelus est spiritus non coniunctus 156, 402, 451, 475; 162, 352; 163, 151; 166, 1045 ; angelus

est spiritus non coniunctus, non lineatus neque angulatus neque circulatus 166, 1129; angelus habet materiam spiritualem ex principiis innatis

-bilibus

constitutam

156,

456; angelus in sua compositione substantiam includet et accidens 156, 399; angelus intelligit sine organo 166, 2850; angelus non potest esse, nisi sit in tempore 166, 1120; aeternitas angeli 166, 2114; locutiones spirituales angelorum 156, 451 ;

principia

innata

angelorum

156,

434 ;Deus creauit maxime angelum ad se obiectandum 159, 556

angulariter 156, 1156 angulatus 166, 1115, 1130

INDEX VERBORVM anima motiua 156, 599; anima motiua circulariter

caelestiatiua

156, 614;

anima plantae 156, 205 ; motus animae est liber 157, 719; anima assituat obiectiue in se situationem corporis 166, 1565 ; anima est continua per totam extensitatem corporis 166, 1571; anima extrahit de poten-

tia ad actum ex sitibus interioribus principiorum innatorum situatorum unius in alio, et e conuerso 166, 1765 ; anima tristis desiccat ossa 166, 1330; tota anima est extensa in corpore 166, 1317 animal est efficiens, agens cum imaginatiua 159, 684 ; animal per imaginationem excitatur ad coitum atque calefacit se totum 156, 846 annihilare 163, 567 annihilatio uniuersi 161, 1556; 165, 1856 antiquari successiue 166, 1768, 2587

appetitus 157, 157ss., 525; potentia appetitiua 156, 1157; 157, 625; 159, 758; appetitus concupiscibilis et electiuus 156, 85 1 ; appetitus specificus 156, 1532; motus appetitiuus 157, 608, 653

applicatio 161, 519, 551 apprehensio 158, 12ss. appropriatum 165, 216; approptiatum accidentale 159, 15; aqua 156, 1369, 13583ss.; 157, 448, 667ss., 692 ; 159, 781; 164, 966 ; 166, 1666ss., 2410, 2416; figura aquae

159, 594; portiones terrae et aquae 157, 490

arabicam

linguam

scit Raimundus

ET LOCVTIONVM

495

1139, 2433; artes mechanicae

156, 1065 ; artium liberalium et mechanicarum acquisitio 156, 886 artifex 156, 1505 ; 160, 567 artificialiter 165, 1898 artificiatum 166, 2467; ens artificiatum 166, 1716ss. ; medium artificiatum siue factum 163, 472; artificia-

tum simplex 156, 1500; subiectum artificiatum 163, 470ss. artificium 163, 471 artista 163, 477 ; artistae 167, 25 1, 321 ascendere 156, 1589; 161, 204, 208, 446, 517, 519, 576, 587, 657 ;ascendere ad caelos 165, 301; ascendere de sensato ad imaginatum 165, 472 ;

ascendere et descendere 166, 1705,

2599, 2889, 5052

ascensus intellectus 166, 3286 ; ascensus et descensus 156, 1449; 161, 182 ; 166, 5288 ; ascensus et descensus intellectus 165, 448ss. assertiue 161, 554 assertiuus 161, 546 assituare 159, 27o assituatio 156, 584 assituatum 166, 1558, 1762 assumptus 162, 414, 440, 470 astrologi 156, 628 astronomia 161, 528ss. astronomus 161, 529 attrahere 156, 1155, 1152 attingere 160, 77, 95, 104 ;ide obiectum attingere audibilitates 156, 1088 auditus 156, 1059, 1087; 166, 5242; potentia auditiua 156, 1056; 159,

712 ;161, 59, 495. ;166, 1487, 2315, 2330

162, 21 argumenta necessaria 165, 409 Aries 156, 621, 625

augmentatiua potentia 157, 625 ; 163,

arithmetica 161, 515ss.; 166, 175;

Auerrois 164, 2, 24, 39, 1244, 1251,

arithmeticus

1259 auicula, quae artificialiter facit nidum, ut faciat filios 156, 1508

161,

514;

arithmeticus

causat motum in numerando 156, 1513 Ars 156, 1524, 159, 5; 165, 1898; 166, 16; Ars generalis 156, 14, 20, 57; 161, 425 ; 166, 1058 ; Artis generalis

principia et regula 156, 572; 157, 75S. artes liberales 166, 1745, 1756; scientiae liberales 156, 1062 ; artes liberales et mechanicae 165, 476, 486 ; 166,

384

beatitudo angeli 156, 422 ;beatitudo beatorum 161, 1047; 165, 966 bonitas contracta 163, 178; bonitas

optima 166, 198 ; bonitas est assituata (situata) in magnitudine 157, 550; 166, 1111; bonitas est habituata de

magnitudine

et e conuerso

166,

INDEX VERBORVM

496 1107, 1211; commune

bonitas est principium omnibus

elementis

156,

1309 bonum naturaliter et moraliter 158,

69; bonum et esse conueniunt 165, 95; summum bonum et summum esse 165, 98ss. ; nullum ens est naturaliter bonum sine correlatiuis naturaliter bonis 157, 102 caelum 156, 5545s. ; 166, 11455s. ; caelum, pars totius uniuersalitatis uni-

uersi 166, 1232; caelum agit effectiue rosam

mediante

$1;caelum est tiua 156, 598, matum anima 157, 450; est

rosario

167,

animatum anima mo614; caelum est animotiua caclestiatiua caelum in suo loco,

ET LOCVTIONVM 166, 1188; caeli quies non es per diametrum, sed per circulum 159, 613; signa caeli 159, 288; octo sphaerae caeli 159, 287; substantia caeli 166, 1185, 1191; in substantia

caeli sint octo organa, ut puta octo sphaerae

157, 457;

sicut in sensu

communi est diuersus motus respectu organorum, sic in caelo respectu sphaerarum 157, 462 ; corpus caeleste habet octo partes 159, 576 caliditas 157, 75 ; caliditas et siccitas plus possunt agere, quam humiditas resistere 164, 1060 calor 156 , 992, 1148, 1172 caritas est habitus uoluntatis ad dili-

sicut totum in parte sua 166, 1259; caelum est maius corpus 163, 217; caelum est primum mouens corporeum, quod mouet omnia ele-

gendum supra se 165, 416 carpentator 156, 1512 catholicus 164, 65, 78, 88, 98, 111, 122, 130; catholici 167, 320; catholici theologi 167, 1; secundum me catholicum 164, 771

menta et elementata 156, 618 ; caelum est una pars uniuersi 159, 572;

cauillantes 165, 1901 causa agens et effectus recipiens 166,

caelum non est aeternum neque esse

1302; causa causalissima 161, 1056, 1067, 1316, 1357; causa maiofissima

potest 157, 476; caelum non est graue neque leue 159, 611 ; aeternitas caeli 156, 569; 166, 2145 ; anima

caeli 159, 607 ; bonitas caeli et sua

— causa minorissima 164, 692 ; causa

uniformiter 161, 977, 1296; causa unissima 161, 1059; formaliter cau-

possibilitas sunt causae omnium bonitatum particularium elementa-

sa 161, 1295 ; prima causa causans

torum 166, 1155 ; circulationes caeli

earum

157, 471; extensitas caeli 166, 2164; influentiae caeli in inferioribus 161, 535; motus caeli 156, 1182; 157, 436ss. ;161, 550ss. ;166, 2159; motus caeli est circularis 159, 295; motus caeli est circularis et naturalis 159, 597 ; motus caeli, cum sit superius, est causa motuum inferiorum, ut puta motus recti et obliqui, et

motus augmenti et alterationis 157, 481 ; nouitas caeli 156, 576; princi-

pia caeli 156, 540ss. ; principia caeli inuicem componunt tertium, scilicet caelum 156, 545 ; principia caeli sunt altiores similitudines |corporales diuinarum

rationum

166,

1:155;

principia caeli sunt causae qualitatum elementorum per motum 156, 558; principia caeli sunt maiora, altiora et causatiua respectu infetiorum

166, 1165; quantitas caeli

omnia mobilia cum suis rationes et actibus

156,

349;

causae

maiores 161, 1295s. cellula 157, 511 centrum 159, 591 chaos corporale 159, 229 characterizare

159,

1:55,

687;

166,

1513, 1588

chimaera 161, 226; chimaera et mons

aureus 161, 9; circulariter 156, 614 circulum 161, 452ss. ; motus circularis

157, 691; 159, 612; 161, 55; coaequare 161, 1142, 1260; 162, 180;

163, 132, 159, 226, 235, 345, 388, 485, 489, 495, 502 ; coaequare effectum 165, 1110 coaequatum 162, 89, 99, 119, 287;

164, 546; 165, 1651, 1742; 166, 524; extremis coaequatum 163, 241 cogitatio est inferius respectu intellectionis 156, 719 cogitatiua 156, 885

INDEX VERBORVM coitus 156, 846; 157, 525; appetitus coitus 166, 1424 collocatus 156, 528, 518; 161, 52; color 156, 995, 1148, 1174, 1265; 161, 179; 166, 1028 Commentator 164, 207, 770 comparatiuus gradus 158, 67, 75 ; 161, 350Ss.

compendiose 156, 12 complexio 156, 1029, 1285, 1365 ; 157, 485, 616; complexio contraria 156,

1013; complexio siue figura 156, 1155; complexio terrae 156, 625 complexionare 156, 1156 ; 157, 681 componere unum tertium 156, 549

compositio 156, 688 ; compositio prima 157, 282, 558 , compositio secun-

da 157, 362; compositio secunda et generalis 157, 288 ;compositio uniuersi 166, 967 compositiua elementatorum

et acci-

dentium eorum 163, 541 ; compositiua elementorum

163, 421s.;

me-

dium compositiuum 163, 272 conceptio 165, 229ss.; conceptio nobilissima et supernaturalis 165, 257 concordantia 161, concordalissima concordalissimum 576; 165, 1491,

196 ;concordantia 166, 622 ens 162, 481 ; 164, 1579; 166, 625ss.

concretum 158, 127, 156, 145, 318; concretum, scilicet uniuersum 159, 242 ; uide abstractum

conditionatus et quietatus 162, 109 .confusio 165, 1340

confusissimum ens 166, 589 congruitas siue concordantia 160, 571 coniunctio 156, 695, 1187, 1196, 1200; 157, 579; 161, 45, 49, 51, 61; 162, 510; 165, 1594; 166, 1464; subiectum coniunctionis 163, 405; actio, passio et coniunctio 156, 476 ; 157, 55 coniunctiuum 156, 1058; 164, 749: uide medium coniunctiuum coniunctum 165, 1572, 1588 coniungens 165, 1409 coniungere 163, 205, 292, 315, 334,

353, 368, 589, 398, 415, 434, 496 connexio 161, 690; uide actio, forma consilium 160, 458ss.

constellatio 156, 560 constellatum 156, 625

ET LOCVTIONVM

497

constitutus ex principiis innatis 156,

494

contiguum sphaericum 156, 595 continuatio 163, 246, 281, 5355 ; 165, 187; 166, 1415; medium continua-

tiuum 163, 275; subiectum conti'nuationis 163, 404

continuare 163, 295, 515, 355, 361,

369, 379, 391, 410, 414, 425, 435,

444; 467, 485, 490, 496, 505 ; motus

continuatus 157, 614 ; situatum continuatum 166, 1258 ; subiectum continuatum 157, 240

continue 166, 1591 continuus 156, 499, 792; 163, 548; 166, 1571, 1588, 1642 ;motus continuus 156, 585, 590, 1421; 157, 427,

586; 161, 555 contradictio est subiectum huius libri 165, 425 contrahere 156, 1056 ; 163, 29, 32, 215,

226, 269; 166, 2965, 5130 contractio 163, 155, 288; 166, 5152

170, 236, 276,

contractus 159, 232, 235; 166, 78, 1471, 1609; contracta et subalternata 166, 2558 ; ens contractus ad octo subiecta praedeterminata 156, 1492 ; termini contracti 163, 240 conuersio 156, 1151; 158, 65, 88, 98, IO3, II4, I20$8., I4OSS., 292, 304, 316, 512, 801, 812; 159, 458; 160,

74, 92, 99; 161, 545, 985, 1158, 1167; 163, 2, 16, 17, 41, 55, 98, 124,

140, 171, 209, 231, 246, 270, 291, 304, 314, 321, 366, 405, 425; 164, 226; 165, 561, 1021, 1104, 1458, 1447, 1667, 1685, 1712, 1791, 1807, 1810, 1855, 1892 ; 166, 1004, 1021,

25310, 3051, 3098 ; 167, 281 ; conuersio abstracti et concreti 128, 27; conuersio actuum diuinorum 165, 1660; conuersio diuinarum rationum 165, 1657, 1747, 1749; 166, 856ss.; conuetsio infidelium 165,

419; 4ide medium conuersiuum conuersiua potentia 157, 621 ; praedicatio conuersiua 163, 27; conuertere essentialiter 158, 451

copulare 163, 578, 490

copulatio 163, 281; accidens copulatiuum 163, 54; motus copulatiuus

157, 508, 555, 658

LI

498

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

coquus, qui disponit cibum ut natura

inconuenientia

sumentis facilius nutriatur 156, 1505 corpus'angulatum, circulatum... 166,

159, 808 ; correlatiua innata infinita,

posuerunt

antiqui

1362 ; corpus caeleste 159, 576; cor-

et distincta personaliter et eadem per essentiam 166, 588 ;correlatiua

pus hominis stet sub pluribus comunitatibus 166, 1270; corpus humanum acquirit meritum 156, 741;

innata naturalia 161, 116; correlatiua intranea 166, 1586; correlatiua intranea et innata 161, 1285 ; corre-

corpus naturatus 157, 645 ; corpus

latiua intrinseca 165, 1699; correla-

plenum 166, 1710; corpus sphaericum 156, 591; 166, 2857; motus

tiua intrinseca et peregrina 159, 764 ; correlatiua primitiua uera et neces-

corporis est seruilis 157, 720; cor-

saria, distincta in personis et eadem

pus est mouens efficiens ad naturan-

in essentia 166, 554 ;correlatiua realia sine differentia 166, 3076 ;correlatiua substantialia 166, 1051 ; correlatiua summa 165, 712; correlatiua

dum

naturabilia

157,

592;

omne

corpus est substantia quanta, qualis 156, 245 correlatiua 156, 682, 1085, 1455 ; 157,

32, 9ISS., 259, 27685., 514, 358, 437, 506, 597 ;158, 30, 266ss., 576, 5795., 602, 608, 614, 616, 618, 649, 690, 7585159, 274; 161, 845, 1025, 1298;

siue supposita 156, 214 ;connaturalia correlatiua 161, 79; 166, 5110; correlatiua, sibi substantialia et inter

se coaequata, distincta personaliter

1276, 13353, 1472, 1517, 1582, 1591,

et eadem in essentia absolute 166, 316; tria correlatiua constituunt infinitam relationem indiuisam 158, 286; tria correlatiua diuinas personas uocamus 166, 174, 217, 426, 460, 493, 677, 746 ; per unum uero corre-

1742, 1835, 1956, 2219, 2223, 2466, 3185 ; correlatiua aequalia 161, 922 ;

latiuorum est actiuus, per alterum passiuus, et per alterum coniunc-

164, 770; 165, 554, 679, 699, 930, 933, 946, 1247, 1321, 1363, 1378, 1393, 1440, 1448, 1680, 1732, 1826; 166, 155, 528, 672, 806, 860, 1195,

165, 795; correlatiua animae sunt spiritualia, et illa corporis sunt corporalia 159, 621 ; correlatiua circulariter ordinata 159, 596; correlatiua

sibi coaequata 161, 1500; 165, 1755 ; correlatiua coessentialia singularia 158, 566; correlatiua concordalissima distinctionalissima 166, 655; correlatiua distincta 156, 1005 ; 161, 1266; 165, 1662; 166, 709, 7435, 1658, 3181, 3188, 3352; 167, 104; correlatiua distincta in se et eadem in essentia 166, 248 ; correlatiua distincta in suppositis et eadem in essentia 166, 170; correlatiua distincta et eadem in essentia 166, 214 ; correlatiua distincta personaliter ad inuicem et eadem per essentiam 166, 282 ;correlatiua extrinseca peregrina 166, 1461; correlatiua infinita 158, 485, 515, 551, 815; 160, 102, 110; 164, 298 ; 165, 689; correlatiua generalia 164, 74; ; 166, 3069; correlatiua innata 156, 476, 609; 157, 656; op. 159; 166, 1655 ; correlatiua

innata, ex quorum ignorantia multa

tiuum 156, 476 ; ex ipsis correlatiuis habet ortum motus ipse 159, 275; uox et numerum correlatiuorum 159, 568 correlatiuatus 158, 772, 792 corruptio 156, 584, 1185, 1236, 1240, 15306, 13195. ; 157, 74, 221, 684, 159, 321; 164, 1065; 166, 2582; 167, 191Ss. ;uide generatio creare non coaequat creantem et creatum 163, 152; Deus creauit totum uniuersum de nihilo 161, :io6o, 1117; 165, 992, 1064 creatio 164, 45, 612ss. ; 165, 780, 784, 1148, 1615, 1721, 1724

culpa originata 165, 19; cura fit per contrarium 163, 5oo curuus per angulum 166, 1687 deducere

ad actum

164, 624;

166,

1728 ;deducere peregrina 159, 756, 752; deducere per quaestiones 166, 1038

deducibilis per regulas 157, 551 deductio per regulas 157, 2015s. ; 158,

44755.

INDEX VERBORVM deductum extra relationem 162, 179 definibilitas Dei 165, 1844 definitiones sunt signa signatorum 159, 15 definire definitum 161, 107 deincarnari siue dimittere carnem humanam 166, 2020 deitas 166, 5108 demonstratio 163, 17, 6o; 165, 49; demonstratio mathematica 165, 5o; demonstratio necessaria 165, 49; propositio necessaria, ex qua oritur demonstratio 164, 144 ; contra illos, qui tantum arctant et male uocabulum demonstrationis 165, 84 dependere 156, 290, 562

descendere 156, 578; 157, 510, 332; 159, 711, 760; 161, 6o; 166, 1629, 2435 ; descendere ad incarnationem 162, 478 ; descendere ad inferos 165,

300; praesentia animae Christi apud inferos: satisfactionis, reparationis et liberationis manifestatio 165, 265 descensus 4ide ascensus desperatio 161, 66; Deus agit immediate in inferioribus 164, 49, 928ss.,

1134;

Deus

agit

immediate sine accidente 165, 929; Deus agit immediate sine caelo in rosario, ut producat rosam 164,

962 ;Deus cognoscit infinita in numero 167, 121; Deus cognoscit singularia 164, 515ss.; Deus creator 163, 127 ; Deus creauit omnia prop-

ter se 165, 1242 ; Deus est definibilis propter se 165, 960; Deus est ens perfectissimum 164, 56ss. ; Deus est infiniti uigoris 161, 6; 166, 2885; 167, 12, 31, 252 ; Deus est resuscitator et gloriae dator 165, 190; Deus

habet infinitum intelligere 164, 258 ;

Deus intelligit particularia 167, 206 ; Deus potest producere rosam sine

ET LOCVTIONVM

499

qualis in articulis fidei describitur,

nihil in mundo neque extra mundum uere intelligitur neque est 165, 345; talem autem Deum dicemus non esse Deum, nisi forte mathematicum; et in talem non credimus 165, 55; deuiatio 161, 71; diabolus 163, 196 dictio 166, 2452 diffusus 156, 1550, 1540 digestiua potentia 156, 1:57; 157, 626; 159, 759; 163, 595 dignitates Dei 166, 2248 disconcordalissimum ens 166, 269; discordantissimum ens 166, 626

discontinuata siue diuisa 158, 610; discontinuatae 157, 206 ;motus discontinuatus 157, 208

discretiue 156, 642, 791, 1105, 1473

disputatio 'ad nomen' 161, 25o distinctio 165, 1457, 1490; distinctio

per relationem est potentissima 165, 1365 ; distinctio distinctionalissima 166, 585 ; confusa distinctio est operatio confusa et natura annihilata 159, 691 distinctionalissimans 166, 570 distinctionalissimum ens 166, 586 distinctissimum ens 164, 572 diurnitates 156, 565; 157, 472, 484 diuisum et non continuum 166, 5119 dogmatizantes 165, 17, 87, 339, 359 dominium 156, 27; dubitatio 160, 462 durabilissimum ens 162, 576

effectus proportionatus 165, 1508ss., 1611 elementa habent delectationem |in agendo 156, 1547; elementa mixta 166, 1678, 1696, 2420; elementa transmutare 156, 1255, 1297; cele-

rosario 166, 1015; Deum esse est demonstrabile 165, 1628 ; in diuinis

mentum agens elementans, et elementum possibile patiens generabile

Deus est de Deo 165, 1782 ; oportet, quod Deus agat summe bene summum bonum, infinitum et aeternum

166, 1656; circulatio et mixtio elementorum 166, 1670 ;compositio et mixtio elementorum 166, 2414 ; mo-

165,

tus

156;

nullum

corpus

potest

elementorum

est

rectus

295; motus

obiectabilis, nisi tripliciter, ut puta

tium in mixto 157, 447; motus in

intelligendo, amando et recolendo

elementando 156, 1526 ; natura elementorum ponit, quod ipsa sint mo-

166, 1284; si Deus non intelligatur,

elementorum

159,

obiectare Deum, cum Deus non sit

existen-

LI

500

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

bilia 156, 1590; sphaerae elemento-

sum deducendo de non esse in esse,

rum 156, 1582 ; omnia elementa subsistunt sub una uirtute communi

causans, gubernans, imperans, do-

ipsa diffusa et diuersimode in quolibet sustentata

156,

libet elementum

1:539;

quod-

est corpus

166,

1685

primum ens inquisitum Deum benedictum uocamus

elementatiua est potentia, cum qua elementa elementant —elementata 156, 1451; elementatiua dependet a primo corpore naturato, quia est ramus eius 157, 644 ; ex uegetatiua et elementatiua oritur motus naturalis compositus 156, 1147 elementatus antiquus 156, 1549; elementatus uegetatus 166, 1565; elementatum est plenum 163, 456, 458, 461; motus elementatorum 159,

296; quantitates elementatorum 166, 1188; quidquid est sub orbe lunae corporeum, est elementatum 166, 1701; mobilia elementata 156,

1343

embryo 156, 706 ens confusissimum necessarium 166,

2692; ens magis agens 158, 492; 161, 972, 1277, 13185. ; 162, 54; 164, 146, 355, 1192 ; 165, 851, 855, 1677,

1685, 1776; 166, 854, 3012, 3016, 3020; omne ens magis agens agit distinguendo inter agentem et agibile 161, 877; 165, 726; omne

ens

magis agens agit propter maiorem finem 164, 295, 1180; 165, 422 ;ens

magis bonum magnum... 164, 825ss.; ens magis distinguens 161, 1279; ens magis gratiosum agit ma-

gis gratiose 164, 1195 ; ens magis reale — ens magis intentionale 164, 516; ens nouum perpetuare 164, so, 10395. ; inclinatio, quam habet ens nouum ad non esse 164, 1072 ; ens optimatum maximum 156, 67; ens poenose 156, 1:22; ens politicum 156, 771; primum ens 156, 45, 170, 184, 199ss.; primum ens quod est Deus

minans, beatificans, condemnans et huiusmodi 156, 267; primum ens non potest pati materiam 156, 285;

166, 24; primum ens, cuius

possibile et impossibile sunt uirtuose instrumenta

166, 419; primum

ens est ens, in quo suae rationes de se ipsis inuicem et de se ipso conuertibiliter praedicantur 156, 249; primum ens est in uniuerso agens, ip-

156, 558; proba-

tum est, quod primum ens est necessarie et trinus et incarnatus 166, 827 ; rationes primi entis sunt aequales essendo et agendo 156, 17; ; secundum ens 156, 560ss. ; 166, 26, 910; octo partes ipsius 156, 568; secun-

dum ens dicimus totum uniuersum creatum 156, 271, 3615166, 26,910;

nullum ens agit se ipsum 165, 1390 entitas primitiua 156, 254

esse et agere 162, 207; esse et agere intensum 156, 55 ; inter esse et non esse non est posse 165, 1284 ; factum

et aeternum esse 166, 5590 exemplificare 161, 446; 163, 94 existentia intensa et extensa 156, 56

existere et agere 156, 558; 158, 765; 159, 5oo; 160, 45, 59, 300; 166, 2645; in essentia maximitatis plus est existere et agere, quam existere sine agere 166, 251 ; plus sit existere et agere quam alterum tantum 164, 462 ;quidquid est, est existendo et agendo 156, 576 ; substantia est magis summa existendo et agendo simul quam existendo tantum 164, 459; totum

suum

intensum

agere

procedit a toto suo existere 158, 764 expulsiua potentia 156, ::57; 157, 626 ;159, 759; 163, 40; extensio 156, 1154; 166, 2119, 2752, 2761; extensio elementatiuae 166, 2595 extensitas 156, 404, 905; 158, 5;o:; 166, 1024, 1546, 1549; extensitas corporis et animae 166, 1518; extensitas generalis 166, 1644; extensi-

tas et multiplicatio substantiae caeli 166, 1187 extensiue 156, 1157 extensus 156, 460; 157, 341, 567; 166, 2089, 2118, 2322; extensus in cor-

pore 167, 291 extremitates 166, 5140; zide medium extremitatum

INDEX

VERBORVM

fallacia 161, 576ss. ;op. 167; amphiboliae fallacia 167, 4o; Raimundi fallacia 167, 256 falsissimum ens 166, 447 falsitas falsissima 166, 5555 feminitas 157, 484; feminitates 156,

565 fides asserit ueritatem, cum asserit incarnationem 165, 586; fides est causa causalissima 165, 985 ; fides est

necessaria et intelligibilissima 165,

ET LOCVTIONVM

50I

finis siue quies siue obiectum est unum principium innatum uegetatiuae 156, 1198 ; maioritas finis 165, 1125 forma bona 166, 2779 ; forma communis 164, 1141; forma denudata ab omni materia et accidente 158, 86,

9o ; forma syllogistica 163, 255 ; prima forma generalis 159, 327; prima forma est communis, quae supra est tacta. Secunda est particularis 159, 663; actio formae in materia 166,

371; fides est probabilis 162, 6ss.; op. 165; fides est uera secundum modum intelligendi 165, 1o ; probare fidem 165, 427, 451, 455, 608, 1052, 1060, 1306, 1498, 1610, 1621, 1896 ; bonum est probare fidem 165, 16; falsificare fidem 165, 1621; fidem attingere 164, 1251; responde-

706ss., 7218$., 74588., 77585., 7845s., 802ss.; 166, 974ss., 1055, 1476, 1625, 1634 fortuna 156, 625

re (dicere)

fracta et remissa

secundum

fidem

165,

1641ss. ; decem opiniones Auerrois, quae sunt contra fidem 164, 24 ; fides catholica 165, 59; fides catholica est probabilis 161, 14 ;166, 2068 ; sanc-

ta fides catholica potest probari rationabiliter et naturaliter 164, 1245 ;

philosophorum errores contra sanctam fidem catholicam 167, 529; rationes, quae magis uidebuntur fidem christianorum catholicam confirmare 162, 14 ; fides christiana fulcita est ueris rationibus 164, 1261; articuli fidei 165, 145, 457; sequitur articuli

fidei christianae non solum sunt plus probabiles quam improbabiles ;im-

1101; multiplicatio formae 166, 2755; forma, materia et connexio 157, 2845s., 370ss., 580ss., 408 ; 159, 248ss., 583, 625ss., 651ss., 678ss.,

et temperata

156,

1401 frigiditas 156, 992, 1148; 157, 75 frustrari 164, 932ss. ;165, 199 fulgur 156, 557 fundamenta friuola, sophistica ac phantastica 164, 1265

generatio actiua et passiua 165, 230; potentiae generationis 157, 6215s.; generatio et corruptio 156, 1306, I319s., 1460, 1477; 157, 74; 164, 468 ; 165, 1279; per suum numerum

generans, genitus et inspiratus 165, 1487

10 €os esse ueros et necessarios 165,

genus generalissimum 161, 219; genus et species 157, 6;

90; nullus articulus fidei est obiectum sensus et imaginationis 165, 465 ; habitus fidei remanebit integer et illaesus, qui datus est a primo

geometra 161, 474, 480; geometra quadrat circulum 161, 448 geometria 161, 447; 166, 1734 geometricus 156, 1514

creante 162, 55

gloria gloriosissima 166, 476 ; gloria gloriosissima absoluta realis 166,

fideles christiani 164, ; figmentum 161, 256, 548; 164, 788; 166, 711, 2586, 3086 ;figmentum in anima 161, 228

figura 161, 495, 497; 163, 446, 450;

figura distinctionis 167, 95 ; figura

facta ad modum testudinis uel limanchae 159, 591 ; figura plana 166, 2858, 2841 ; secunda figura 161, 561 figuraliter 156, 1156 finalissimum ens 162, 285, 557; 165," 1605

5355

gloriosissimum ens 162, 195, 441; 164, 567; 165, 1414, 1558; 166,

47755.

grandines 156, 556 gubernare 164, 1066, 1097

gubernatio 165, 1008 gula 166, 2528 gustus 156, 1:188; 157, 570; 166, 1502 ; potentia gustatiua 156, 1065 ; 159, 715 ; 161, 40; 166, 1488, 159;

h

INDEX VERBORVM

502

habituare 166, 1442, 1525; 167, 528 habituatus 156, 9 ; 161, 677, 679, 740,

755, 771; 165, 944; 166, 2502; de

contingentia habituatus 163, 64;habituatae sub sua actione 166, 1601;

habitus habituatus 160, 275 habitudo temporis ad rem nouam 157,

334

habitus 157, 327; 161, 601, 622, 632, 638, 6445s., 651, 656, 659s., 667ss.,

704, 716, 719, 726, 729, 74358., 749, 751, 757, 766, 772, 7745.; habitus cappati 166, 1753; habitus communis 166, 1349, 1598, 1679; habitus

discursiuus

quoad

iustitiam

161,

738; habitus generalis 166, 1526;

habitus habituatus 160, 275 ; habitus mixtus 165, 496 ; habitus positiuus — habitus priuatiuus 166, 52; habitus praedicamentalis 159, 270; habitus

primitiuus; a quo oriuntur habitus praedicamentales 157, 329; habitus priuatiuus 161, 711, 762; habitus

ET LOCVTIONVM ta in diuina deitate 165, 1551: humiditas 156, 1175; 157, 75

humidum nutrimentale 156, 694 hypocrisia 166, 2555 hypothesis 161, 127, 180, 258, 451,

649 idea perfectissima 165, 1051 ; idea prima, secunda et tertia 160, 69, 156, 403, 440 ; idea prima 160, 72ss., 165,

321, 397, 400 ; idea prima disparata est ab omni impedimento motu et successione 160, 141 ; prima idea est

infinita et nullo termino terminata 160, 265; obiectum primae ideae 160, 247 ; idea secunda 160, 1475s., 4357; idea tertia 160, 221ss., 322,

333; tertia idea est moralis habitus,

sub quo homo potest bene agere uel male 160, 245 ; ideae Dei 165, 1885; ideae intrinsicae 160, 104 ; nulla idea ideat nos 161, 1089; totus non ideat

nos 161, 1091

quietatiuus, consolatorius, impetratiuus amicitiae, fugatiuus tristitiae et

ideans, ideatum, ideare, primitiua, ue-

paupertatis mentis 161, 662 ; habitus

ideat ideatum pictum in pariete ad

spiritualis 166, 1555 ; habitus subalternus malus 166, 2525ss.; habitus

placitum et libere 160, 450; ideatus

superior 165, 499; habitus unus,

identice 158, 425, 4352 identitas 158, 397, 412, 436, 442 Iesus Christus, causatus nobilissimatus 162, 527 ; causatus operalissimatus 162, 346; 165, 1511; causatus unissimatus 162, 335; 165, 1508; causatus siue effectus uerissimatus 162, 434; 165, 1556; effectus actualissimatus 166, 541 ; effectus altissi-

operatiuus, bonus, etc. 166, 1210; discernere inter habitum et habitum 161, 147 hominificare 156, 768

homo cappatus 161, 505 ; homo fundatus 161, 125; ; homo moralis 161, $65, 585, 607, 627; corpus hominis

stet sub pluribus communitatibus 166,

1:270;

species

hominis

166,

1268 ; homo est maior pars uniuersi 166, 1255; homo est quantus dupliciter, spiritualiter et corporaliter 166, 1315 ; homo intelligit mouendo suum intellectum ad agendum 156, 812; homo sentit cum sensitiua sen-

tiente siue agente 156, 710; in homine clauduntur omnes naturae uniuersi 166, 1254; in homine sunt

principia innata duplicia 156, 674; quilibet homo est ideatus remanente libero arbitrio 165, 1045; quilibet

homo est ideatus secundum operationem eius 165, 1058 humanitas Christi, sustentata et dura-

ra et necessaria

160,

i11;

ideans

160, 95, 271, 445

matus 166, 788 ; effectus amantissimatus 162, 415 ; effectus causalissi-

matus 165, 986; effectus concordalissimatus 162, 485 ; 165, 1581; 166,

650;

effectus

dignissimus —165,

1586; effectus distinctionalissimatus 166, 615 ; effectus durabilissimatus 162, 579; 166, 298; effectus durabilissimus 165, 1551; effectus

finalissimatus 162, 559; 165, 1607; effectus gloriosissimatus 162, 445; 165, 1560; 166, 505 ; effectus intellectualissimatus 162, 40o:; 165, 1542 ; 166, 370; effectus maximatus 165, 1522; 166, 270; effectus maximus 162, 570; 163, 158; 166, 264;

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

503

effectus naturalissimatus 166, 725;

imaginare peregrinum in imaginabili

effectus operalissimatus 166, 188; effectus optimatus 162, 559; 165,

intrinseco 159, 688 imaginatio actiua et passiua 156, 871,

1516; 166, 250; effectus ordinatissi-

912; imaginatio, cum sit propinquior intellectui, altior est potentia 156, 724 ;imaginatio deseruit nobis ad iudicandum de sensibilibus in eorum absentia 156, 855 ; imaginatio febricitantis iudicat dulcia esse

matus 162, 516; 165, 1602; effectus quietissimatus 166, 819; effectus perfectissimatus 162, 476; 165, 1575; 166, 578; effectus potentissimatus 162, 391:; 165, 1:556; 166,

principialissimatus

amara, ut mel uel zucara 156, 858;

162, 505; 165, 1597; 166, 689 ; effectus sanctissimatus 162, 454; 165,

334;

effectus

imaginatio habet concordantiam, per quam plura in una obiectatione

1566;

connectit

effectus

singularissimatus

162, 494 ; 166, 758 ; effectus singularissimus 165, 1592 ; effectus uerissimus 166, 470; effectus uirtualissimatus 165, 1551 ; effectus uirtuosissimatus 162, 424; 166, 457; effectus unissimatus 166, 155 ; effectus unissimus 161, 1058, 13358; 165, 991, 1506;

effectus

uolissimatus

165,

1546; 166, 403 ; sanctus sancto rum 165, 1567; summus effectus 162, 466 ; 165, 1570 ; Christus, centrum et finis totius creaturae 165, 1515; Christus fuit factus summa creatura,

quia assumptus ad intrinsecam summitatem;

cuius fuit summum

sig-

num, ut summo significato denotaretur 162, 469; creatura per Dominum lesum ad finem debitum est reparata 165, 275; in Iesu Christo

anima et corpus fuerunt singularissimatae, et per consequens tota natura creata 162, 499 ;iudex Dominus Iesus Christus 165, 289; omnia sunt

creata propter Christum 165, 1190 ignificabilitas 156, 1426 ignis 156, 1552, 1558ss., 15855$., 1417, 1447; 157, 448, 667ss., 692; 159, 781; 164, 956; 166, 92, 16665ss., 2410, 2416, 2655 ; ignis simplex 156, 1444; ignis, cum calefacit aquam,

habet actum proportionatum ad calefaciendum carnes in olla 159, 605 ; Vtrum ignis habeat maiorem actionem in pipere, quam in comburendo stuppas? 156, 1455; complexio ignis 156, 621; sphaera ignis 156, 1448 ; 166, 2406, 2764 ignorantia ignorantissima 166, 5517 imaginabilitates peregrinae 156, 955, DS

156, 865; imaginatio in

brutis est suprema potentia, qua brutus causat industriam ad eligendum et fugiendum et multiplicandum suam speciem 166, 1441 ; ima-

ginatio in brutis habet industriam, per quam sciunt caute uiuere 156, 937; imaginatio suum imaginari constituit in sua propria passione 161, 88; intellectus

et imaginatio

sunt agentes, constituentes intelligere et imaginari 161, 87; obiectum imaginationis 156, 405, 408

imaginatiua calefacit carnes et mouet ad coitum, et appetitum ad cibum, et auicula ad imaginandum nidum 157,

522 ; imaginatiua extra similitudines

sensus non potest imaginari obiectum 161, 98 ; imaginatiua habet proprium organum, scilicet quandam cellulam inter craneum anterioris partis capitis et posterioris existens, in qua habet species in potentia 157, $510 immensitas 156, 65 ; 166, 2662

impedire in suo actu 161, 992 ; impedire se 161, 989, 994 imperfectio imperfectissima 166, 5545 impossibilitas generalissima 166, 2748 incarnatio 162, 59, 302ss., 551; 165, 193ss., 780, 784, 894, 959, 11351,

1148, 1216, 1720, 1724, 1771 ; 167, 65, 186, 229 incarnatum ens 166, 119, 2018

indiuiduatio 166, 10445ss. ;indiuiduatio continua hominis 166, 1588; indiuiduatio —discontinuata — 166, 1340 ; indiuiduatio hominis, incepta

a principiis primitiuis et quietata in inferioribus continue 166, 1590 indiuiduata 166, 1042

*

504

INDEX VERBORVM

indiuiduum 156, 680 ; 157, 245 ; 159, 802 ; 166, 1249 ; indiuiduum absolu-

tum 166, 3290; indiuiduum hominis 156, 671 inferius wide superius;

id, quod est

ET LOCVTIONVM 1347 ;intellectus obfuscatus 163, 5 ; intellectus obstinatus 161, 654 ; intel-

lectus particularis intelligit uniuersalia 167, 505 ; intellectus particulatus 164, 761, 771, 805, 825 ; intellectus

inferius et passum est finitum 159,

particulatus ad particulationem ma-

362 infernus 158, 755 infideles 162, 6, 17, 45 ; 165, 7; 167, 136, 175, 185, 228 infinire absolutum 165, 1428; purum

teriae 164, 754 ;intellectus sic factus philosophus 165, 587; intellectus

infinire 165, 1751 infinitum ens 162, 208; 165, 1424; infinitus in uigore 164, 39, 165ss.;

purum infinitum absolutum 164, 279 informitas 160, 5o ingenerabile 156, 1568 innaturalissimum ens 166, 7oo innaturalitas 166, 53560

inprincipialissimum ens 166, 661 inquietissimum ens 166, 270; instans 161, 126, 128s., 650, 798 ; 166, 3033; in instanti datus 157, 410; essentia temporis est instantanea 158, 687 instinctionare 157, 172 instinctus 156, 991; 157, 48, i350, 657s.; 163, 447, 450; instinctus

uniuersalium habituatus faciliter ad particularia condescendit 156, 9; intellectus unum non 164, 898; materia intellectus 164, 560 ; pluralitas intellectuum 164, 46, 729ss., 880, 925; 166, 2202, 2715, 5062; 167,

294; intellectus attingit hominem cappatum per sensum et imaginationem 161, 505; intellectus attingit obiectum sonatum, obiectatum per intellectum et auditum 161, 55; intellectus est habituatus de duobus habitibus

idealis

165, 494; intellectus est 160, 77; intellectus habet

materiam et intelligit singulare 164, 344 ;intellectus habet materiam spiritualem 164, 745 ; intellectus noster

duos

habet

actus:

intelligere

et

credere 164, 1o ; intellectus transcen-

dit ad quiescendum

superius

in

promptus 156, 849 ; instinctus speci-

totaliter separatis 156, 880; intellec-

ficus 156, 1328 ; nullum ens naturaliter habet instinctum sine correlatiuis instinctis ei naturalibus 157, 150; motus instinctiuus 157, 605, 652 intellectio 156, 716; intellectio sensualis 156, 725 intellectissimum ens 162, 146, 397; 164, 549; 165, 1566, 1541; 166,

tus uenando et determinando cognoscit 161, 451 ; intellectus et imaginatio sunt agentes, constituentes

3418S., 3040 intellectuatio 166, 3045, 3050 intellectus agens 164, 772, 779, 784, 90o ; intellectus agens abstrahit species ab obiectis exterioribus et reponit in sua propria passione 161, 121 ;

intelligere

et imaginari

161,

87;

quilibet intellectus intelligit in sua propria passione 164, 897; intellectum producere 156, 97 intelligere infinitum connexiuum,

ut

tota essentia intellectus sit integrata et in operatione permanens 158, 329; intelligere in superlatiuo gradu 161, 566; intelligere successiue 161,

nus acquirit species peregrinas a

1030 ; 165, 940; intelligere particularia 166, 20595s., 3062 ; intelligere: uniuersalia 166, 5066; intelligere uere et alte 164, 1249 ; modus intelligendi creditiuus siue opinatiuus 163, 60; modus intelligendi mathematice 161, 445 ; modus intelligendi

potentia inferiori 156, 425 ; intellec-

philosophice

tus intellectissimus 166, 5340, 5514; intellectus logicus 163, 69; intellectus non coniunctus non potest ab-

7825s., 1581 ; modus logicus intelligendi 161, :55ss.; Deus intelligit inferiora propter superiora 161, 1082, 1569; homo intelligit mouen-

intellectus discursiuus 163, :5 ; intellectus eleuatus 159, 455; 161, 212; intellectus habituatus de sapientia 166, 2505 ; intellectus huma-

strahere species a sensibilibus 166,

et

theologice

161,

INDEX VERBORVM do suum intellectum ad agendum, scilicet ad intelligendum intelligibile peregrinum, reponendo ipsum in suo intrinseco intelligibili 156, 812 ; magis autem intelligitur per plures intellectus, quam per unum solum 164, 895, 918, 922 ; purus intelligens 164, 786 intelligibile intrinsecum 156, 814 ;intelligibile rationabile philosophicum 161, 19; intelligibile et intelli-

gere peregrina 161, 125 ; intelligibilia superiora 165, 526 intentio 164, 597 ; intentiones colligere 161, 177; primae et secundariae intentiones 161, 217 intentionale 163, 506 ;medium inten-

tionale 163, 476, 504 inuidia 166, 2545

Iudaei 166, 25; iudicium generale 165, 1504 iustitia legalis 166, 2283ss., 2486 ; ius-

titia et proportio 156, 1399 lapis quia grauis est, appetit esse deorsum 164, 1050 leuitas 157, 75 lex christianorum est altior quam aliqua alia 166, 2085 libertas arbitrii 166, 2625 arbitrium

160, 227,

luna est frigida et

166,

irradiare 166, 1399, 1510, 1742

liberum

166, 2195;

humida 166, 1182 ; orbis lunae 166, 1644, 1701 luxuria 166, 2552

Iouis sphaera 166, 2175 ad relata peregrina

505

cus nobilissimus 165, 272, 277; res locata 157, 539; in loco est locatum 158, 755 ; motus localis 159, 501 logica 161, 29, 229, 255; logica est habitus, sub quo logicus docet logicam 166, 1756 logicus 161, 186, 195, 232; 163, 480; 166, 1757; logici 167, 328; logicus intelligit obiectum sensibile, ascendit ad imaginationem, et in absentia horum obiectorum imaginatur ea 161, 174; intellectus logicus 163, 69 ;modus logicus intelligendi 161, 1555s. longus per lineam, curuus per angulum et per circulum rotundus 166, 1687 luna

ira 166, 2546

irradiatio 1431

ET LOCVTIONVM

236s.,

240 ; 165, 585 licentiatus 156, 485

ligatus in obiecto 165, 592 limancha 159, 592 linea 163, 45, 446, 450; 166, 1687; linea recta 161, 465ss.; 166, 2841; lineae diametrales costales 166, 1688 linealiter 156, 1136 lineatus 156, 410, 900; 166, 1114

lingua est instrumentum potentiae affatiuae 157, 461 ; lingua, quae artifi-

cialiter disponit sonum, ut affatus causet uocem naturaliter 156, 1506 ;

lingua uniuersi 161, 1229 ;165, 1296 litterae 166, 2451 localiter 157, 576 locus communis 166, 1256, 1702 ; lo-

magnificatiuus infinitus productiuus magnificatum immensatum magnificatum, magnificare immensare ab utroque procedens 158, 296 magnitudo maxima 166, 257 maiorificare 164, 596 maioritas 165, 1151; maioritas finis 165, 1125; nihil est maius extra se

quam in se 162, 216 malitia aeterna 166, 5571 Maria uirgo 161, 1582; 165, 1526, 1908 ; 166, 2575 ; uirginitas beatae

Mariae 165, 1555; puritas matris in supremo gradu respondet puritati et nobilitate nascentis Filii 165, 240 Mars 156, 622 masculinitas 157, 484 ; masculinitates 156, 562 masculinus 156, 622 massa 164, 11359, 1142, 1146; massa

generalis 159, 796ss. ; quattuor massae 156, 1542, 1402, 1445 ; 157, 66; materia communis 164, 1140 ;materia

prima 156, 747; prima materia, prima forma et prima connexio 157, 284ss.; materia corporalis et spiritualis 164, 324; materia spiritualis 156, 456 ; uide forma

mathematica 161, 5o ; philosophia mathematica 161, 9 mathematicus 161, 444

LI

506

INDEX VERBORVM

metiti et demeriti est a libero arbi-

mathematice intelligere 161, 445

matrimonium 161, 728 maximitas 164, 65 maximum ens 162, 118, 365; 164, 538; 165, 1542, 1520; 166, 258ss. meatus 166, 1551, 1676 mechanicae artes, side artes

mediare 157, 188 medicina 166, 2491, 2495 medium 157, 78; 163, 51, 1530, 165, 167, 194; 166, 940; medium artificiatum siue factum 163, 472 ; medium compositiuum 163, 272 ;medium coniunctionis 163, 42, 1433 1612912729 2023121239259;

ET LOCVTIONVM

104, 271;

279, 292, 306, 314, 325, 346, 3535,

360, 367, 378, 389, 398, 409, 424,

434, 442, 455, 465, 484, 490, 495, $02; medium continuatiuum 163, 275; medium conuersiuum seu me-

trio, cui non derogat meriti certitudo 165, 585 metaphysicus 156, 554; metaphysicus modus 156, 502s., 337, 548 ; metaphysicus — naturalis 156, 550, 667;

metaphysicus considerat ens, in quantum ens ; et naturalis considerat mobilia, quae ab ipso ente in agendo et mouendo sequuntur 156, 573

miraculose 164, 1015 ; 165, 1004, 1202 miraculum 156, 1515 ; 162, 430; 164, 105 ; 165, 505, 1256; 166, 2065

miscere, componere et generare 156, 1488 ;motus in miscendo 156, 1326 mixtio 156, 1355, 1361s., 1370, 1400, 1420, 1427 ; 159, 588 ; 161, 415; 163, 419; 166, 1192, 1415, 1670, 2414; mixtio circularis 166, 1220; mixtio

dium conuersionis 163, 99, 139, 211,

philosophiae

238, 249, 279, 282, 284, 290, 412,

1054

423, 441, 464; medium extremitatum 163, 44, 108, 134, 141, 162, 174,

moralis 163, 492 mors 167, 191ss.

2049821451250,

modus

127270280,

2:925 307,

315, 334. 347. 354, 361, 3569, 578, 391, 399, 409, 414, 425, 435, 443, 455, 466, 484, 490, 496, 503; me-

dium generale, origo omnium mediorum 163, 25; medium innatum 156,

1191;

medium

intentionale

163, 476, 504; medium mensurationis 163, 58, 126, 159, 172, 200, 302,

344, 351, 358, 365, 375, 387, 402,

cum

absolutus

theologia

160,

59;

165,

modus

identitatis 160, 341 ; modus intrinse-

cus 156, 558; modus metaphysicus 156, 502s., 357, 348 ; modus naturalis 156, 305, 306, 340, 349 motus 156, 537; motus accidentales acquisiti 157, 556; motus actiuus,

passiuus et copulatiuus 157, 508, $35, 658; motus appetitiuus 157, 608, 653 ; motus augmenti et altera-

408, 483, 489, 494, 5o1; medium naturale 163, 324, 327, 474, 482; medium naturale demonstratiuum et opinatiuum 163, 259, 264; medium reale naturale 163, 475 ; medium substantiale 163, 58; medium

tionis 159, 300; motus circularis 157, 691; 159, 612; 161, 5535; motus

intrat talem syllogismum secundum

tus desnaturatus ; et per consequens uiolentus 157, 572 ; motus discontinuatus 157, 208 ; motus in miscendo et elementando 156, 1326; motus influxus ab extra 157, 665; motus influxus et refluxus 157, 612, 627; motus instinctiuus 157, 605, 652;

quid 163, 175 ; medium est accidens

copulatiuum, quod impedit, quod subiectum et praedicatum non conuertantur 163, 54 ; subiectum istius

libri est medium 163, 9 mel 156, 859 mendacium 166, 2549 mensuratio Z/de medium tionis

continuus 156, 585, 590, 1421; 157, 427, 586; 161, 555; motus continuus et succesiuus 157, 227 ;motus

continuus, indiuisus 157, 249; mo-

motus intrinsecus 157, 538; motus

mensura-

localis 159, o1; motus maior 166, 1168 ; motus naturae tripliciter con-

meritum acquirere 161, 1088; 165, 1036, 1886; 166, 2502 ; aggregatio

sistit 156, 1408; motus naturalis 157, 26, 75,93, 118, 120, 157, 3955S.,

meritorum 160, 575 ; fontalis origo

493, 527, 593, 636, 678, 700, 704,

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

507

727, 734 ;159, 297 ;motus naturalis

3186, 53189; multiplicatio formae et

compositus 156, 1148; motus naturalis et circularis 157, 422, 426 ; ex

quantitatis 166, 2755 ; multiplicatio numeri non potest esse sine ante et post 161, 542; multiplicatio personarum 162, 94 mundus 158, 855; aetas mundi 162,

uegetatiua et elementatiua oritur motus naturalis compositus ad possificandum saporem, colorem, odo-

rem, calorem, frigiditatem et huiusmodi 156, 1147; motus particularis 157, 161; motus per accidens, non

per se, ut puta localiter 157, 575; motus peregrinus 157, 658, 675;

159, 599; motus peruersus 157, 727; motus primitiuus 156, 564; motus

proprius 157, 232; claudere proprium motum 157, 56; motus quietatus 157, 47; motus regulatus ad terminum 157, 48; motus rectus et obliquus 159, 296, 612 ;motus sub-

stantialis et accidentalis 157, 455, 441SS. ; motus successiuus ascendendo et descendendo 166, 1705, 2599, 2889, 3032; motus terminatus et continuatus

157, 614; motus

toni-

trui et fulgoris et monstruositatis 157, 492; motus uiolentus 156, 1436; 157, 486, 684, 689, 726,757; 159, 297; 166, 1175; tertius motus 157, 716 ; motus animae est liber; et

motus corpotis est seruilis 157, 719; motus est successio temporis 158, 719; motus est compositus ex motiuo, mobili et mouere; et talem motum uocamus animam caeli 159, 605 ; fortificare motus 164, 964 ; finis motus 166, 5057; successio motus

161, 517; 166, 1772, 2760; motus quiescit in mouere 159, 607 ; ex ipsis

correlatiuis habet ortum motus ipse

384; aeternitas

mundi

165,

575,

IIII, 1214, 1295, 1646; 166, 5005, 33735; creatio mundi 167, 267 ;mundus est nouus 161, 4; 165, 1275; mundus ex parte Christi optime est

ordinatus 162, 519; mundum anniest, quod

hilare 164, 670; bonus

mundus sit perpetuatus 164, 1091; aeternitas Dei est causa durationis mundi 164, 668; Deus non creauit

plures mundos 158, 596 mutare acetum in uino 164, 646 ; nullum ens immutabile mutatur a muta-

bili 164, 109; natiuitas 165, 254 ; natiuitas de uirgine 165, 259 natura

actiua,

passiua

et connexiua

159, 139; natura communis 161, 965; natura communis extensa est

seu diffusa in quinque partes sibi connaturales 157, 567 ; natura coniunctiua

156,

690s.,

1049,

1195;

natura connexa 162, 554; natura connexiua 159, 475, 551, 585, 627,

654, 709, 725, 747, 778. 787, 792, 798, 805; natura corporalis 161, 395; 166, 1255; natura grauis et leuis 156, 586; natura intranea 159, 403; natura magis rara 157, 268; natura miscendi 161, 4:1; natura mota ab intra ad extra 156, 1555;

159, 275 ; motuum diuersitas causat contratietates 156, 554; moueri ab obiecto, uel mouere se cum obiecto 156, 760; homo in eundo mouet se cum pedibus ; etiam mouet se cum naue mouente 156, 822 ; primus mo-

natura naturalissima 166, 696 ; natura producendi intranea 165, 805;

tor 164, 965; primus motor et pri-

rae 165, 1772; successio et motus naturae 166, 1658 ; 4de motus naturae, motus naturalis; per generalem instinctum et appetitum generalis naturae 166, 1685; natura est contracta ad aliam essentiam 157, 590; in diuina natura nihil est innaturale 165, 1198 naturalis 156, 555 ; ide metaphysicus

mus

motus

157, 397, 401ss.;

pti-

mum mobile 156, 6oo, 1394 multiplicare 161, 687, 716 ; multiplicare species 159, 754; 161, 179, 197;

multiplicare suam speciem 156, 1154; multiplicare substantiam 166, 1070 multiplicatio

essentiae

166,

51:81,

natura otiosa per defectum motus 156, 1522;

natura

spiritualis 161,

398 ; 166, 1255 ; possibilis impossibilisque natura op. 166; ordo natu-

LT

508

INDEX VERBORVM

naturalissimum ens 162, 252; 1467 ; 166, 6975s. necessarissimum ens 165, 1449 necessissimum ens 162, 254

165,

necessitas

libri

est subiectum

huius

omnia

877 ;Deus non obiectat disiunctiue

160, 46; obiectatio 156, 864 obiectatus 156, 274; 160, 1:60, 185,

166, 1998 ; ad necessitatem reducere 166, 1997; intra ista tria principia possibilitas, impossibilitas et necessitas clauduntur

ET LOCVTIONVM

entia 166,

.

204, 258, 355, 356; 161, 55, 655; 164, 1114; obiectatum

ab aeterno

160, 150 obiectum coloratum 161, 46, 171; obiectum peregrinum 157, 559;

2610 necessitatio 162, 240

obiectum proportionatum 164, 286,

necessitatum 163, 256 neutralitates 156, 565

171;Obiectum sensatum et imagina-

nihil 161, 1116, 1118, 1171; 164, 615,

620; nihil absolutum 164, 629 nobilissimum ens 162, 52; nocturnitas 156, 5635, 627 ; 157, 484

nomen proprium 166, 890 nominabilis 166, 879 nouitas 156, 240; 158, 58; numeratio 166, 87; numerare 161, 497, 516ss., 543

numerus 159, 455 ; numerus infinitus 161, 540; numerus stellarum et in-

diuiduorum specierum infinita sunt quantum ad intellectum humanum, in se autem sunt finita 164, 171; numerus, uox et ratio 159, 160; uox

et numerus 159, 449, 491 ; successio numeti 161, 525; reducere ad suum

numerum 164, 1160; in suo proprio numero permanere 165, 1555, 1549, 1455, 1465, 1472 ; sine numerali disparato 165, 1475 nunc ut tempus ab aeterno non fuit actu 156, 320 nutrimentum et augmentum 156, II4I nutritiua potentia 157, 625 ; 163, 411 obiectabilis 156, 465 ; 165, 1875 ; 166, 1285

obiectare 156, 5, 481, 1446; 157, 755; 158, 70; 159, 557; 160, 74, 795., 125, 156, 140, 158, 161, 189, 197, 208, 215, 2485., 277, 284, 321, 466 ; 161, 106, 516, 508, 567, 570s., 730; 163, 86 ;164, 948s., 995, 1008 ; 165, 475 ; 166, 949, 1026, 1029, 1094, 1284,

1374, 1386, 2268, 2271, 3397 ; obiectare obiectum 161, 65; 164, 815; Obiectare praeterita praesentialiter 160, 158; obiectare superius 156,

291;

obiectum

sonatum

161,

55,

tum collocatum 161, 324; obiectum spirituale 161, 10o ; 165, 479 ; obiectum uolitum memoratum 161, 139;

finis siue quies siue obiectum est unum principium innatum uegetatiuae 156, 1198; obiectum non mouet potentiam, sed potentia mouet se cum obiecto 157, 739; obiectum accipere 164, 758 ; obiectum attingere 156, 875; 157, 505; 161, 46, 52,54; 57, 1001 114,175,

184, 415,

641, 785; 166, 1419;

mouere ad obiectum 157, 7908; moueri ab obiecto, uel mouere se cum obiecto 156, 760; cum obiecto

assumpto ad imaginandum nocibile uel proficuum 157, 50; octonarius 156, 642

oculus est instrumentum

potentiae

uisiuae 157, 460 odor 156, 1148, 11735, 1234, 1284

odoratus 157, 564; potentia odoratiua 156, 1061; 159, 715; 161, 59 olfatiua potentia 166, 1488 operalissimum ens 162, 98, 341 ; 164, 247, 529; 165, 1326, 1509; 166, 162ss. operatio intrinseca 165, 568, i811;

operatio intrinseca naturalis 1431; operatio operalissima

166, 165,

1330, 1355, 166, 161, 2649 operatiuus 166, 959, 970, 1048, 1091,

1210 opinio 161, 54:1 ; 163, 17, 52 ;opinio-

nes philosophorum 163, 62 ; praedicatum opinatiuum 163, 262 ; syllogismus

opinatiuus

163,

52, 61, 75;

modus intelligendi creditiuus siue opinatiuus 163, 60; uera uigebit scientia et opiniones cessabunt 163, 8

INDEX VERBORVM optimitas summa

156, 65: optimum ens 162, 111, 354; 164, 554;

165, 1556, 1515 ; 166, 199ss. ordinalissimum ens 165, 1482 ordinate z;de absolute ordinatio diuina 165, 1770 ;ordinatio intranea 161, 969 ; 165, 847 ; ordinatio uniuersi 166, 919ss., 3064 ordinatissimum ens 162, 275, 512; 165, 1600 otiositas 158, 3oo, 551; 159, 565, 581, 404 ; 162, 105, 108; 163, 102 ; 166, 2678 ; uide uacuitas ; otiositas et ua-

cuitas 166, 287 otiosus 156, 64, 77, 85, 98, 1322; 158,

307, 345, 491; 159, 555, 752; 160, 85 ; 161, 456, 702, 851, 864, 877, 944,

1190 ; 162, 106 ; 165, 687, 724, 1207; 166, 2598, 2790; uide uacuus ; otio-

sus et uacuus 157, 99, 111, 115, 128, 149; Otiosum, uacuum et extra finem deductum 157, 155 otium 164, 489, 605

ET LOCVTIONVM

509

peregrinum imaginare 159, 688 ; intelligibile peregrinum 156, 815 ; motus peregrinus 157, 658, 675 ; 159, 599; obiectum peregrinum 157, 5,59; possificabile peregrinum 159, 162 ; , imaginare peregrinum in imaginabili intrinseco 159, 688 ; uidere extrin-

secum et peregrinum 159, 756; peregrina intranea et extrinseca 159, 642; imaginabilitates peregrinae 156, 955, 970; intelligibile et intelli-

gere peregrina 161, 125 ; magnificabilitates peregrinae 159, 129, 155; sensibilitates peregrinae 156, 1006, 1042, 1046 ; 166, 1487, 1510;

species

peregrinae 156, 425 ; species peregrinae abstractae 159, 686; uegetabilia peregrina 166, 1588 ; uisibilita-

tes peregrinae 159, 728; 166, 1512; peregrina deducere 159, 750, 752; peregrina quantificare 166, 1495 perfectio perfectissima 166, 547; perfectio perfectissima absoluta realis 166, 53340; et in hoc omnes, tam

palmus 161, 449ss.

scientes, quam minus scientes, con-

paradisus 158, 755

ueniunt, quod Deo attribuunt omnem perfectionem in summo gradu

paralogismus 161, 567ss.; 163, 200; 167, 51 partes anteriores et posteriores 156, 409 ; partes intimae 160, 252 participare in obiecto 164, 759 participata aeternitas 158, 406 ; participata sapientia 158, 225 ; participata uoluntas 158, 256; participata et immensa magnitudo 158, 195 participatio 158, 406

participatiua 161, 94 particulare attingere 161, 185; particularia naturata 157, 224 ;particularia naturata 157, 2356; particularia

antiquata

157,

226;

particularia

noua 157, 227 particulatio materiae 164, 754

passi existendo et patiendo sub diuina actione a successione separata 166, 5595 passio praedicamentalis 157, 526 ; 161, 298 ; passio primitiua 157, 525 ; pro-

pria passio 161, 89, 122; 164, 897; propria passio intrinseca 159, 410;

propria passio de proprio subiecto 165, 52, 76 ; uide actio

peccatum est nihil 160, 242

perfectionis 165, 140 perfectissimum ens 162, 244, 165, 1458, 1575; 166, 548

472;

perpetuare mundum 164, 1105 personae diuinae realiter sunt nume-

rales 166, 851; multiplicatio personarum 162, 94 petitio principii 167, 165 phantasia 161, 218; phantasiae 166, 1395, 1406, 1417

phantasticum 161, 548 philosophantes 166, 17; 167, 205;

philosophantes moderni 166, ; philosophia diuina siue theologica 161, 9; philosophia mathematica 161, 9 ; philosophia naturalis 161, 8, 3925ss. ;philosophia triplex est 161, 8; philosophia et theologia 161, 1099; 166, 15; modus intelligendi philosophice et theologice 161, 7825s., 1381 ; praedicare de Deo philosophice et theologice 161, 1099; mixtio philosophiae et theologiae 161, 1099; philosophia conuenit cum theologia 161, 10; philosophia existens contra theologiam non est

M

510

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

philosophia illa, quae contra theolo-

quod non habet posse propter se non est 161, 1170; qui plus potest,

giam est, falsam et erroneam

est;

plus est 161, 1181; 165, 1185; im-

est digna dici error

possibile est, quod sit aliquod agere sine posse 166, 1855 possibile generalissimum et subalter-

scientia sed figmentum

quae

magis

166, 2585;

quam scientia 161, 1107 ; uera philo-

sophia, quae tamquam ancilla theologiae est et debet illi in omnibus esse concors 161, 1110;

intelligibile

rationabile philosophicum 161, 19; credibilia et irrationabilia non sunt de genere philosophiae nec de natura intellectus 161, 22

philosophus 165, 587; philosophi 167, 2; se facere philosophum 165, 477,

526, 587; quidam

christiani,

qui dicunt se esse philosophos et adhaerent — istis — opinionibus Auerrois secundum modum intelligendi ; 164, 1257 ; opiniones et intellectus philosophorum 163, 62; philosophorum errores contra sanctam fidem catholicam 167, 329 physicae res 157, 4 planeta 166, 1195; septem planetae 156, 645 planta 156, :157ss.; anima plantae 156, 20; plantificare 156, 1167 pluralitas in diuinis 164, 446; innata

pluralitas primitiua, uera et necessaria est subiectum huius libri 159, 3

Ete

161, 516

plumbeus 156, 625, 628 poena poenantissima 166, 5558; poe-

na poenatissima 166, 268; poenalissimum ens 166, 480 ponderositas 157, 75 pondus 156, 1598; 157, 86 positio siue situs primitiuus; a quo descendit situs praedicamentalis 1572s» positiuus gradus 158, 64, 67; 161, 34088.; positiuus — priuatiuus 166, 557

posse immediate

165, 1:255; posse

infinitum 165, 1112 ; posse infinitum

in possificatione 166, 2976; posse sine distinctione 165, 1119 ; posse et uelle in Deo sunt idem 165, 1240;

extra finem ultimum non est posse 161, 1154; summum posse requirit summum

signum

161, 1194; ens,

num 166, 2505 ; possibile superius — possibile inferius 166, 2265, 2268,

2273, 2277, 2326, 2354, 23540, 2542 ;

possibile et impossibile inferiora et non superiora 166, 3030; tres species possibilis et impossibilis 166, 3358. possibilitas coessentialis, contracta ad partes 166, 77 ; possibilitas genera-

lissima 166, 2353, 2357, 2470, 2492 ; possibilitas superius subalterna 166,

2438, 2461, 2469; generalissima et subalterna possibilitas 166, 2498;

possibilitates —subalternatae 166, 2353; possibilitas — impossibilitas op. 166 ;intra ista tria principia pos-

sibilitas, impossibilitas et necessitas clauduntur omnia entra 166, 2610 possificare 156, 1147; quietatum possificare 159, 402

possificatio 166, 2903ss. ; possificatio infinita 167, 255 potentia inferior 156, 426

potentialissimum ens 166, 514 potentissimare 164, 94, 548 potentissimum ens 162, 156, 585 ; 164,

545 ; 165, 1559, 1555 ; 166, 505ss.

potestas absoluta et ordinata 158, 717, 810; potestas communis superior 166, 5024; potestas potentissima 166, 304; potestas potentissima absoluta realis 166, 3509 ; potestas primitiua, uera et necessaria 165, 1146 ; potestas successiua 165, 1852 ; diui-

na potestas potest de nihilo absolute 161, 1065 ; ubi potestas non est, nihil

est 165, 1161;

nulla potestas potest

sine posse 161, 1172; 165, 1165 ; qui impedit potestatem, impedit et posse 165, 1176 praecedere 156, 51:5ss., 551, 446s., $64, 570; 165, 1273, 1276; 166, 3202 praedestinare beatos et praescire damnatos 160, 5o: ; si homo bene agit, prima idea praedestinat ipsum ad

bonum; et si male agit praescit ipsum ad malum 160, 284

INDEX VERBORVM praedestinatio 160, 2, 5, 27, 145, 218;

166, 2252; praedestinatio et praescientia op. 160 ; praedestinatio praedestinati non fuit coacta obiectiue

sed ordinata 160, 558 praedestinatus fuit ante obiectatus quam creatus 160, 555 ; actus praedestinati est bonus. Actus uero

praesciti est malus 160, 527 praedicabilia sunt quinque 161, 16; praedicamenta 159, 279; decem praedicamenta 161, 25 :ss. ; decem praedicamenta radicalia 164, 1116

praedicare de Deo philosophice

et

theologice 161, 1106; praedicare in diuinis 165, 1:691; praedicare in maximitate 164, 6; praedicatio 158, 575 ; 163, 16; praedi-

catio conuersiua 163, 275 ; praedicatio discontinuata 156, 232 ; praedicatio in superlatiuo gradu 165, 541; praedicatio maxima 158, 241; prae-

ET LOCVTIONVM

$11

specificum innatum 156, 1515 ; principia Artis generalis 158, 56ss. ; 159, 75 160, 20, 144; principia Artis generalis sunt decem et octo 156, 14;

definitiones

nouem

158,

159,

42ss.;

principiorum 20ss.;

principia

coaequata 163, 225 ; principia innata determinata et specificata 156, 1414; principia innata differentia 156, 387; principia innata connexa in simul 159, 256; principia innata sine correlatiuis non possent constituere

ens angelicum 156, 479; principia mixta 159, 586; principia primitiua 156, 945 ; prima principia primitiua 166, 1457; principia primitiua, uera et necessaria 159, 4, 5 15s. ; principia

quietata 159, 219 ; principia specifica et innata 157, 550; principia superiora descendunt ad particularia suc-

156ss.;

cessiue 159, 765 ; principia seu rationes unitae sunt in identitate essentiae et naturae 158, 441

praedicatio summa 165, 908 ; prima

probare diffuse 165, 172 ; probare syl-

dicatio

principiorum

158,

praedicatio 163, 5o ; secunda praedi-

catio 163, 52

praedicatum

dignum et opinatiuum

163, 262

praeiacens 156, 279 praeparamentum

logistice 162, 599 procedere 158, 611; procedere ab in-

entis naturalis 156,

1499

feriori ad superius 164, 209; procedere per intelligibile non per credibile 161, 2: producere 156, 55, 112, 119, 124, 128, 133, 144; 158, 278ss.; 164, 245,

praescientia — 4/de — praedestinatio; praescientia Dei 166, 2251; praesci-

2478., 52988. ; 165, 671; purum producere 164, 606; uitiose producere

tio uel praescientia 160, 415 praesentialitas —simplicissima

162, 1:80; producere intellectum 156, 97; producere possitum infinitum 156, 84 ;producere sine successione 165, 981 ; producere sine motu et transmutatione 158, 507 ;producere uel agere 159, 106; producere

166,

5550

primitiuitas, ueritas et necessitas 159,

120 primitiuum ens principiat omnia principiabilia 156, 152; primitiuum in motu 156, 584; primitiuum simpliciter 156, 514; primitiua principia 156, 945 ; 159, 4, 5 15s. ; prima princi-

pia primitiua 166, 1457 ; et dicuntur

primitiua, quia creata sunt 166, 950, 955

uolitum infinitum 156, 106; suffi-

.cientia producendi 158, 625 productio 164, 245, 426; 166, 889; productio in diuinis 165, 645, 650, 819, 876, 933, 1129, 1187, 1208, 1229, 1686; 166, 892; productio

infinita et distincta 156, 129

principalissimum ens 162, 266, 501; 164, 584; 165, 1475, 1595 ; 166, 6585ss.

proportio 158, 532, 555, 731; 165, 1132 ; proportio aut pondus 157, 86 proportionare 163, 396, 404; magis

principium contractum principium infimum

proportionatum 165, 522 proportionatio 163, 412

166, 51:97; 166, 2705; principium principialissimum 166, 657, 1939, 1944, 2698; principium

propositio necessaria, ex qua oritur demonstratio 164, 144

L1

512

INDEX VERBORVM

proprie et appropriate 156, 1109 ; 157,

243

proprietas propria 156, 62; 159, 460ss.; 166, 1961; proprietates praedicamentales 156, 50;

ET LOCVTIONVM superius 156, 880 quietare 157, 190; 166, 1985 quietatum 156, 164; 159, 402; 164,

1169; 166, 1591; quietatum possificare 159, 402 ; motus quietatus 157,

puncta 163, 446, 450 quadratum 161, 45o

quaerendi modi 161, 426 quaestiones generales 156, 20, 197; decem sunt modi faciendi quaestiones 161, 421; quaestiones ad probandam fidem 165, 1618ss. ; deduce-

re per quaestiones 166, 1058 qualitas communis animae et corporis

166, 1528; qualitas generalis 166, 1500, 1648; qualitas intranea 166, 1080; qualitas moralis 166, 1081;

qualitas praedicamentalis 160, 125; qualitas prima et generalis 157, 309 ;

: qualitas propria et appropriata 156, 795, 1439, 1477; 159, 258; 166, 9;

bees inimpedibilis et simpliciter infinita 158, 459; diuina quietatio 166, 1515 quietissimare 164, 592 quietissimum ens 166, 796ss. radicatum 163, 572 radii 166, 1249 ratio 159, 435; rationes in superlatiuo gradu 160, 61 ; rationes naturales 161, 6; rationes necessariae 165,

405 ; rationes praedicamentales 158, 648; rationes siue dignitates Dei 164, 65ss.; quaelibet ratio diuina cum alia conuertitur 165, 552 ; quaelibet ratio diuina habet bonum ac-

quando praedicamentale 157, 555; quando non cadit in Deo 160, 5;

tum

quantificare

6352;

tius uniuersi 165, 572 ; diuinae ratio-

quantificare octauam sphaeram 158, 655; quantificare peregrina 166, 1495; actio infinita non habens

nes una de alia praedicari potest et conuertibiliter ad inuicem 166, 849

formicam

158,

quantitatem quantificat extra quantificabile 158, 627 quantitas

continua

156,

1104;

sub-

stantia quanta per quantitatem continuam 156, 641 ; quantitas caeli est

in agendo

165, 858; diuinae

rationes aequaliter sunt causae to-

recreatio 165, 20oss. ;opus recreatio-

nis 165, 254 reducere ad actum 157, 406, 732; 158, 803; 161, 286, 288, 302; 166, 75,

2087, 3124 ;ad necessitatem reducere 166, 1997; reducere ad suum

causa quantitatum elementatorum,

numerum 164, 1160 ; reducere actio-

actiuando et ordinando 166, 1188;

nem, quam habet. in potentia ad

quantitas generalis 166, 1495, 1571,

1642 ; quantitas non extensa sed intensa 156, 460; quantitas particularis 166, 1645; quantitas praedicamentalis 156, 295; multiplicatio

quantitatis 166, 275; quies 156, 166, 1168, 1578, 1581; 157, 82, 728; 159, 220, 450;

165, 525,

actum 156, 820 reducibilia 159, 64

reductus in potentia 164, 1146 reflectare 162, 155, 155; reflectare se supra se 165, 1375, 1588

regio spiritualis 165, 484 regulae 156, 191, 435, 567, 728, 895, 1031, 1213, 1410 ; 157, 261; 158, 51,

530; 166, 1504, 2489; quies quietis-

54; decem regulae Artis generalis

sima 166, 795, 1976 ; finis siue quies

158, 26; 160, 25, 144 relatio generalis 166, 1508, 1654; ge-

siue obiectum est unum principium innatum uegetatiuae 156, 1198 quiescere 156, 876; 158, 55, 509, 361s. ;159, 52, 216, 386, 607, 609; 161, 1057, 1081; 165, 1024, 1855; 166, 1941 ; quiescere in actu 157, 62 ; quiescere cum obiecto 157, 729;

quiescere in fine 165, 279; quiescere

neralis relatio praedicamentalis 166, 1085 ; relatio praedicamentalis 157, 318; 159, 265; 161, 287; relatio

primitiua 157, 511; relatio primitiua, uera et necessaria 165, 1480; relatio realis 165, 1402; 166, 5252; relatio realis et necessaria 165, 1455 ;

INDEX VERBORVM relatio simplex et illaesa 159, 540; relatio superlatiua 162, 157; relatio suprema 165, 1411, 1497 relatum extrinsecatum desideratum 166, 1455; in summo relatum 162, 187; in superlatiuo gradu relatum 162, 147, 161, 173, 199; quodlibet relatum in diuinis est purum 165, 898

reparatio peccati primorum parentum 165, 25; reponere 156, 815 resurrectio

164,

r106ss.;

165, 780,

1615; generalis resurrectio hominum 161, 1096; 165, 1048, 1305; 166, 1310; 167, 278 retentiua

potentia

156,

1158;

157,

626; 159, 758 reuelare 162, 428s. reuolutiones diurnae 161, 5 57 ; quaelibet reuolutio habet suam unitatem

513

iuris 163, 486, 491 ; scientiae libera-

les 156, 1062; magni in scientia nominati 165, 4 ; uera uigebit scientia, et opiniones cessabunt 163, 8

sensibilia peregrina 156, 1042 sensibilitates

peregrinae 156, 1:006, 1046; 166, 1487, 1510 sensitiua est una pars uniuersi 156, IO94, IIO$, IIIj; Sensitiua maior est per formam quam per materiam 156, 1024; sensitiua sentiens siue agens 156, 710 sensus actiuus et passiuus 156, 1075; sensus agens 166, 1512, 1518; sensus agens peruersus cum motu peruerso 157, 570; sensus agens et sensus passiuus 156, 1:047; sensus communis 156, 1010, 10355; 157, 460, 533ss., 586; 159, 709ss.; 164, 760; sensus communis est in motu intrinseco 157, 558 ; sensus commu-

nis, a quo descendunt sensus parti-

161, 559 rhetorica 166, 2468 ros 156, 556 rosa tosat aerem 157, 564; si uideo rosam, et post claudam oculos, in-

telligo rosam imaginatam 161, 77; rubedo in rosa 166, 1602

rotundus per circulum 166, 1687 Sabbatum 156, 624, 628 sacramentum altaris 166, 2477 sanctissimum ens 162, 451; 165, 1566 sanitas et infirmitas 157, 484

sapientia praedicamentalis 158, 115 sapor 156, 1:132, 1148, 1174, 1189, 1234, 1284 ; ucgetatiua in sapore est causa, quare sensitiua percipit ; et sic

de colore et huiusmodi 156, 126; Saracenus 164, 1255; Saraceni 166, 2036 sartor 156, 1512 Saturnus 156, 622,6255;159, 577, 581;

163, 257 ;sphaera Saturni 166, 2172 scientia 156, 92 ; 161, 1107; 166,258; ; scientiam causare 164, 132 ; scientias constituere

ET LOCVTIONVM

166,

2458;

scientiam

disponere 156, 150; ; scientiam facere 156, 550; 159, 142 ; 161, 192, 420; 165, 475; 166, 1565, 1396, 3172 ; arte facere scientiam 161, 124 ; scientiam generare 160, 568; 166, 99, 1548; acquirere scientias 163, 477 ; scientia

culares 161, 60; ab sensu communi

descendunt sensus particulares, qui sunt eius potentiae 159, 711 ; sensus communis habet iudicium de obiectis sensum particularium 157, 515; sicut in sensu communi est diuersus

motus respectu organorum, sic in caelo respectu sphaerarum 157, 462 ; sensus particulares 156, 899; 157, 587; sensus particulares et exteriores 156, 1011, 1017, 1035, 1039; organa sensus 157, 465; potestas

sensus actiua et passiua 156, 988; potestas sensus est, ut sensus cum

ipsa sentiat 156, 987 ;potentiae sensus sunt nuntii sensus communis, ut reportent iudicia 159, 715; secundum sensum — supra sensum 165, 450; sensus habet delectationem in agendo et patiendo 156, 1005 sequestrata ab omnis et imaginationis ambitu 157, 6 seruitium 156, 27; siccitas 157, 75 ; 164, 1060 signum 159, 288; 162, 471; summum signum 161, 1194; 165, 1218; signum magis summum 164, 1208; summum posse requirit summum signum 161, 1194; signa caeli 159, 288; signa signatorum 159, 15 similatum aut in idea aut in ideato 158,

m

514

INDEX VERBORVM

736; similans et similatum |166, 1252; primum similatum et prima similatio 166, 959 similitudo et similatum 166, 1262; similitudines Dei, ex quibus uniuer-

sum est constitutum 166, 961 ; similitudines

Dei habent

radios, cum

ET LOCVTIONVM 754; 161, 179, 197 ;quaelibet stella est sua species 166, 1195 sperma 156, 1254 sphaera elementorum 156, 1582; sphaera

Saturni

166,

2172;

octo

sphaerae caeli 159, 287; octaua sphaera 156, 585, 645 ; 157, 4545s. ;

166,

158, 655, 701, 703; 159, 287, 577,

1249 ; similitudines obiectorum sen-

$81 ; 163, 211, 218, 228 ;166, 2175; actio infinita tantum est actiua in

quibus indiuiduant hominem

suum particularium 156, 899 simplex summe 165, 125 simplificare purum 165, 1754; simplificare — componere 161, 95; simplicissimum

ens

162,

218;

165,

1433

singularissimum ens 162, 227, 491; 165, 1441, 1590; 166, 732ss., 2701

singularitas singularissima 166, 751 situatum 166, 1219; situatum continuatum 166, 12358 situs 157, 3315, 166, 1110; situs angelicus 166, 1115; situs circularis 166, 1220; situs coessentialis 166, 1447; situs communis extensus, lineatus, angulatus et figuratus 166, 1606; situs generalis 166, 1687 ; situs gene-

ralis corporeus, ex quo est ortus situs sensatus et particulatus 166, 1530;

Situs particularis

161, 51:;

situs praedicamentalis 157, 532; 159, 272 ; situs primitiuus 157, 551; situs proprius et innatus 166, 1217; situs spiritualis 166, 13558; positio siue situs primitiuus ; a quo descendit situs praedicamentalis 157, 531 sol 166, 2179, 2196; sol est calidus et siccus 166, 1181; solis eclipsis 157,

747

somnium 157, 54;

sonus 156, 995, 1057; 161, 179; 166, 1027, 2308

sophisma 163, 482 sophista 167, 525

quantificando formicam, quantum in quantificando octauam sphaeram 158, 651 spiritus ingenitus 156, 46; Spiritus sanctus 162, 106, 155, 165, 361, 166, 2009; Spiritus sanctus, summus amor 165, 226 sublimissimum 165, 1184 subiectum absolutum 165, 1066 ;subiectum artificiatum 163, 470ss. ; subiectum coniunctionis 163, 405 ; subjiectum continuationis 163, 404; subiectum extrinsecum 158, 629; subiectum in quiete 157, 65 ; subiectum naturatum, constitutum et

continuatum 157, 2359s. ;subiectum passum finitum 166, 2825 ; subiectum proprium 156, 1418 ; sustentata in subiecto 160, 206

subintrare 156, 1156 substantatio 166, 2752 substantia naturata 157, 25, 264ss., 348ss., 432; substantia primo mota 163, 222; substantia quanta 156, 243, 641 ; substantia sensata est relata 163, 365 ; substantia separata 156, 715; substantia transmutatiua 163, 383, 386, 395; substantia: omne

illud, quod per se stat et substat accidentibus 165, 65; duplex est substantia : finita et terminata et infinita et sine termino 164, 41i:5s.;

substantia Dei est maxime suscep-

sophisticationes 163, 69

tiua praedicationum

species concreata 166, 2849; species

num 164, 506; in substantia Dei siue

humana 156, 745 ; species humana,

essentia, existentia et agentia sunt

asinina etc. 161, 198; species in potentia 157, 512 ; species peregrinae 156, 425; species peregrinae abstractae 159, 686; species uegeta-

aequiualentes 164, 464 successio 156, 522, 511, 922, 960, 1229, 1290, 1485; 157, 209, 248, 411 ; 158, 719; 159, 275; 160, 142,

tiuae 159, 758; species abstrahere 159, 696 ; species assumere 165, 472 ; multiplicare species 156, 1154; 159,

suarum

ratio-

157; 161, 771; 164, 252s.; 165, 1188; 166, 1415, 3150, 3152; 167, 50; successio extrinseca 166, 1772 ;

INDEX, VERBORVM successio intensa et angelica 166, II27; successio motus 161, ;1:7; 166, 2760; successio motus intra 166, 1772 ; producere sine successione 165, 981 successiue 156, 865, 1321; 159, 765 ;

161, 1035; 166, 1404, 1636;

167,

51;

motus

1504, 1611, successiue

166, 23599, 2887 successiuus 156, 651 ; 161, 1182, 1347; 166, 1230; motus successiuus 166, 2889; in motu successiua 156, 1457;

potestas successiua 165, 1832 sufficientia

158,

220s.;

sufficientia

producendi 158, 625 summitas intrinseca 162, 470 summum ens 162, 465 ; 164, 596; 165, 1569

superbia 166, 2556 superfluum 156, 445 superius 159, 209, 564; quiescere su-

perius 156, 880; superius — inferius 158, 104, 121; 159, 285; 160, 505; 161, 1196; 162, 412 ;163, 154, 172, 190, 282, 3048., 332, 415 ; 165, 1225; 166:215281 15533 23233 2213,. 2621, 285755154: 9167, «1255 de genere

superioritatis — de genere inferioritatis 158, 139; possibile superius — possibile inferius 166, 2265ss. ; Deus

intelligit inferiora propter superiora 161, 1082, 1369; procedere ab infe-

riori ad superius 164, 209 superlatiuus gradus 158, 65, 75; 161, 356ss. ;166, 2872 ;superlatiuus gradus potestatis 159, 405 ; superlatiuus gradus, in quo illae rationes existunt naturaliter 162, 264 ;in superlatiuo gradu 156, 49, 56, 92ss., 103, 111, 130, 170, 204, 281; 159, 552; 161, 995, 1529; 162, 51, 150, 276; 165,

40, 541, 545, 887, 1331, 1378, 1392,

1611, 1796 ;166, 202, 286, 556, 590, 2595, 2735, 2739, 2809, 5107; 167,

216; agens in superlatiuo gradu 165, 1331; in superlatiuo gradu intelligere 161, 566; in superlatiuo gradu producens 156, 156; in superlatiuo gradu relatum 162, 147, 161, 173,

199; rationes in superlatiuo gradu

160, 61 ; superlatiua relatio 162, 157

suppositum necessitatum 161, 1290; 165, 1715; in supposito sentiens

ET LOCVTIONVM

515

156, 1115 sustinere motum 156, 1536 syllogismus 161, 554ss.; 162, 59ss.; 163, 129, 164, 170, 175, 219 e£ pasiim; 166, 35102; syllogismus demonstratiuus 163, 51, 71, 95, 125,

187, 214; syllogismus in superlatiuo gradu negatiue et per secundam figuram 161, 560; syllogismus magis necessarius 165, 66; syllogismus opinatiuus 163, 52, 61, 75 ; syllogismus primitiuus, uerus et necessarius 162, 37,167, 25 ; syllogismus secun-

dum quid 163, 17; ; uerus syllogismus 163, 232 ; syllogismus uerus et necessarius 160, 495 ; syllogismi ad probandum fidem esse ueram 165, 443 ; 131085. syllogistica forma 163, 255 syllogistice probare 162, 599 syllogizare 161, 134,

566; 162, 86;

164, 522 ; syllogizare credendo siue supponendo 161, 542 tactus 157, 589; 166, 1594; potentia tactiua 156, 1069, 1075, 1078 ; 159, 713 ; 161, 40; 166, 1488, 2329

tempotificare 158, 7oo tempus

166,

1227,

2925;

tempus

obiectatum ab aeterno 160, 1:50; tempus commune 166, 1695 ; essentia temporis est instantanea 158, 687; finis temporis 166, 5054; tem-

pus ratione correlatiuorum

moto-

rum unius in alterum est in successione 159, 274; motus est successio

temporis 158, 719 terminatus Zde absolutus ; motus terminatus 157, 614 terminus omnino uniuersalis 163, 27 ;

terminum attingere 160, 55; motus regulatus ad terminum 157, 48 ; termini coaequati 163, 285, 505 ; termini contracti 163, 240 ; disponere terminos 163, 455, 442, 464 ; duplex est substantia : finita et terminata et infinita et sine termino 164, 4115s. terra 156, 1560, 1385ss., 1416, 1447; 157, 448, 667ss., 692 ; 159, 781; 164, 966; 166, 1666ss., 2410, 2416; complexio terrae 156, 625; portio-

nes terrae et aquae 157, 490; transmutare terram in speciem plantae

Lj

INDEX VERBORVM

516 157, 622

theologia 161, 32 ;theologia positiua 161, 7855.; theologia positiua probatiua potest esse syllogistica 161, 1100; theologia probatiua 161, 785s.;

theologia

est scientia

166,

2582; theologiam legere et disputare 165, 546 ;uide philosophia theologi catholici 167, : theologizantes 166, 17 totus non ideat nos 161, 1091:

ET LOCVTIONVM

160, 57

uegetans agens, qui in suo uegetabili possibili characterizat uegetabilia peregrina 166, 1587 uegetatiua in bruto et in planta 156, 1225; uegetatiua in brutis 166, 2371ss.; motus uegetatiuae 157, $99s5s.; motus uegetatiuae habet septem organa 157, 612 ; uegetatiua est anima plantae 157, 594; uegeta-

tiua est ramus primi corporis natu-

transmutare 156, 1255, 1297; radices

rati 157, 595 ; uegetatiua causat in

transmutant terram in speciem plantae et in stomacho animalis cibum in carnem 157, 622

zucara dulcedinem et in absinthio amaritudinem 156, 1217 ; uegetatiua est anima plantae, cum qua agit et uiuit 156, 1205; ex uegetatiua et elementatiua oritur motus naturalis compositus 156, 1147

transmutatio

164, 1126; producere sine transmutatione 158, 507 triangulus 161, 449ss. ;165, 68 trinitas 159, 559, 5370, 454, 496, 501ss. ; 162, 58, 58ss., 551; 163, 111; 164,

44, 39388. ;165, 571, 779, 789, 894,

uenari 156, 184; 565,158, 8, 150; 159,

5, 222, 538, 395 ; 161, 427, 457 ;162, 296 ;uenari ideas 160, 27

958, 1130, 1147, 1248, 1302, 1705, 1812 ; 166, 148, 226, 255, 261, 288,

uenatio 159, 456; 163, 142

294, 323, 331, 360, 366, 595, 399, 434; 467, 499, 537. 575, 605, 612, 639, 647, 685, 714, 720, 754, 778,

uerificatiuus 159, 441 uerissimum ens 162, 186, 432 ; 164,

785, 810, 816; 167, 76, 154, 174; diuina trinitas probata est 166, 178,

220; probatum est diuinam trinitatem esse 166, 550, 568; probatur diuina trinitas 165, 1515; uiginti

hypotheses et syllogismi ad probandam trinitatem 164, 452ss.; magis

est unus per trinitatem, quam sine trinitate 164, 456 trinum ens 156, 210; 166, 1:8

uacuitas 158, 3oo, 330, 340; 159, 404; uacuitas et otiositas 163, 4575. ; 165,

1734 ;uacuitas et otiositas extirpare 157, 53 ; wide otiositas uacuum et otium 163, 465 ; remoueri

uacuum et otiositas 163, 461 uacuus 156, 458, 754, 787; 166, 591,

1346, 1471, 1497, 2174; uacuus et otiosus 157, 7o, 100, 155, 145 ; 158, 582, 714; 159, 116; 161, 255, 822; 165, 569, 648

ubi ab aeterno obiectatum 160, 155; ubi commune 161, 526 ; ubi creatum

158, 755 ; ubi intrinsecum et extrinsecum 156, 804 ;ubi praedicamentale 157, 339; ubi non cadit in Deo

uerificare purum 165, 1675

565; 165, 1404, 1554; 166, 4445s. ueritas

uerissima 166, 445; ueritas uerissima realis absoluta 166, 35350; summe sapiens et summa ueritas 165, 12o

uirtuosissimum ens 162, 172, 420; 164, 558; 165, 1294, 1550; 166,

410SS. uirtus communis 156, 15359; uirtus herbarum 166, 2494 ; uirtus plenaria 158, 150; uirtus uirtuosissima 166, 409; uirtus uirtuosissima absoluta realis 166, 3325; diuina uirtus est intranee

actiua

theologales

161, 865; uirtutes

166,

2496;

uirtutes

theologicae 166, 2251 uisibilitas peregrina 166, 1512 ; uisibilitates 156, 1088; uisibilitas causat

uisibilitates peregrinas 159, 728 uisus 156, 1087 ;166, 5241; potentia uisiua 156, 1070 ; 157, 461,159, 712,

7253, 726; 161, 59, 47; 166, 1487, 2308, 2536; potentiae uisiuae instrumentum 157, 460

uita aeterna 167, 287; alia uita 164, 106, 826, 851, r106ss.; 165, 187, 364; 166, 1510, 2208, 3010, 3015, 3019, 53065 ; 167, 278; si non esset

INDEX VERBORVM alia uita, totum uniuersum esset ma-

gis imperfectum quam perfectum 164, 1175 uitiosissimum ens 166, 415 uitius pessimus 166, 5528 uniformiter 165, 1:778; 166, 964, 1312; causa uniformiter 161, 977, 1296;

habere

actum

uniformiter

165, 1657 unire purum non potest esse sine puro uniente et unito 161, 958 unissimum ens 162, 87, 327 ; 164, 524; 165, 1317, 1505; 166, 125ss. ; nullum est ens unissimum et operalissimum, nisi producat unissimatum operalissimatum 164, 247 unitas prima

161, 520,

544; prima

unitas generat secundam; et ista ad inuicem tertiam. Secunda et tertia generant quartam ; et tertia et quarta quintam; et sic de aliis. 161, 520; unitas secunda 161, 520, 545 ; unitas unissima 166, 122

uniuersale attingere 164, 760 uniuersitas 159, 242

uniuersum siue chaos.corporale 159, 229;uniuersum conditionatum 166, 1012; annihilatio uniuersi 161, 1356; 165, 1856; potestas Dei est

causa uniuersi libere et ad placitum 164, 678 ;compositio uniuersi 166, 967 ;corpus uniuersi 157, 287; decem sunt entia constituentia uniuet-

sum neque plura neque pauciora 156, 458; essentia uniuersi est uniuersitas 159, 242; essentia uniuersi, in quo omnia sunt collocata et collocabilia 159, 278; lingua

uniuetsi

161,

1:229;

165,

ET LOCVTIONVM

517

tiae principales uniuersi 157, 204; prima principia uniuersi 166, 9205$. ; decem et octo sunt principia uniuersalia totius uniuersi 161, 401 ;

principia primitiua uniuersi sunt similitudines diuinarum dignitatum 166, 937; unumquodque ptincipium est assituatum in alio, et omnia assituant uniuersum 159, 270; con-

cretum, scilicet uniuersum 159, 242 ; secundum ens, scilicet uniuersum 156, 271, 3561; 166, 26, 910; uniuer-

sum est creatum de nihilo 161, 1550; uniuersum est ens absolutum 164,

376 ;totum uniuersum est unum et

trinum ; et quodlibet particulare est unum et trinum, sicut totum suum, scilicet uniuersum 157, 585ss.;

uniuersum dependet a primo ente tamquam a sua causa 166, 992 ; diuiditur uniuersum in octo partes principales 166, 1055 ; totum uniuersum habet tres partes principales. Vna superius, alia media, alia inferius 159, 285; per Deum hominem totum uniuersum est exaltatum 166, 156, 823 unum Deum esse est necessarium 165, 151; magis unum 166, 17985ss. uolissimum ens 162, 160, 408; 164,

554; 165, 1580, 1546; 166, 577ss., 3036 uoluntas uolissima 166, 576 ; uoluntas uolissima realis absoluta 166, 5520 uox 156, 1057ss. ;uox et numerus 159,

449, 491; uox et numerus correlatiuorum 159, 111, 368; uox et ratio 159, 442 ;uox et ratio propria 159,

1296;

157; uox propria et singularis 159,

maior finis uniuersi 166, 5060; mo-

415; singularis uox, numerus et ra-

tus uniuersi 166, uniuersi 161, 595;

417; uoces synonimae 159, 176, 445

25268; natura ordo uniuersi

tio 159, 455 ; uoces singulares 159,

161, 966 ;ordo uniuersi est a superiori ordine 165, 841:; potentia uniuersi 157, 235 ; quinque poten-

zucata 156, 859, 1217

INDEX TITVLORVM Ars 156, 1524, 159, 5; 165, 1898 ; 166, 16 Ars correlatiuorum 159, not. f Ars generalis 156, 14, 20, 37, 572 ; 157, 75; 158, 26; 161, 425 ; 166, 1038

Ars mystica 166, 1058 Ars mystica theologiae et philosophiae 157, 477 not. Contra Auerroem 164, not. g

De correlatiuis initis 159, not. h De fallaciis antiquis 167, not. c De fallaciis nouis 167, 260

De fallaciis, quas non credunt facere aliqui, qui credunt esse philosophantes, contra purissimum actum Dei uerissimum et perfectissimum op. 167 De ignotis corollariis 159, not. i De modo naturali intelligendi in omni scientia 161, not. b

De praedestinatione et libero arbitrio 160, not. e

Disputatio Eremitae et Raimundi super aliquibus dubiis quaestionibus Sententiarum — Magistri — Petri Lombardi 157, 477 not. Disputatio fidei et intellectus 157, 477 not.

Disputatio fidelis et infidelis 157, 477

Liber de peruersione entis remouenda 157, 477 not. Liber de peruersitate entis remouenda

157, 477 Liber de possibili et impossibili op. 166 Liber de praedestinatione contra Liber de praedestinatione et praescientia op. 160 Liber, in quo declaratur, quod fides : sancta catholica est magis probabilis quam improbabilis op. 165 Liber nouus physicorum et compendiosus op. 157 Liber physicorum 157, not. f Liber reprobationis aliquorum errorum Auerrois, quos contra Christi fidem catholicam aliqui nituntur inducere op. 164 Metaphysica Lulliana 156, not. f Metaphysica noua 157, 477 not.

Metaphysica noua et compendiosa of. 156 Metaphysica noua seu de ente mobili 156, not. b Metaphysica Raimundi 156, not. d Physica 157, not. 1 Physica noua 157, not. h Physica Raimundi 157, not. i Probatio, quod fides catholica est magis probabilis quam improbabilis 165, not. e

Quaestiones per Artem demonstra-

not.

reprobatio

contra

Auer-

roem 164, not. d Fallaciae 167, not. o

Fallaciae magistri Raimundi Lulli 167, not. k Fallaciae nouae 161, 585 Liber correlatiuorum innatorum of. 159 Liber de conuenientia subiecti et praedicati per medium 163, not. f Liber de conuersione subiecti et praedicati per medium 163, not. c Liber de correlatiuis 159, not. e Liber de ente infinito op. 158 Liber de modo naturali intelligendi op. 161

Liber de natura 157, not. m

Iudaeos 160, not. b

Contra errores Auerrois 164, not. f Declaratio Raimundi per modum dialogi edita 157, 477 not. De conuersione subiecti et praedicati et medii op. 163

Errorum

OPERVM

tiuam seu inuentiuam solubiles 157, 477 not.

Supplicatio Raimundi

ad magistros

Parisienses 162, not. h

Supplicatio Raimundi ad professores sacrae theologiae studii Parisiensis, in qua agitur de probatione sanctissimae trinitatis et incarnationis 162,

not. d Supplicatio Raimundi uenerabilibus et sublimis sacratissimae theologiae professoribus ac baccalariis studii parisiensis op. 162

INDEX GENERALIS

VII-X XI-XIII

OPVS 156: METAPHYSICA NOVA ET COMPENDIOSA ......... MECOU U ED e Eetee r e NERTE TET hose eiecti. EE UU oo oom

OPVS 157: LIBER NOVVS PHYSICORVM ET COMPENDIOSVS .. ENGL TONC HW n. UTERE. M Egon Ros PRAGA aMIrdefo LOSS TORT dE eA. aoro esca SER ES dons L1:De6. prana distinctiones. redundet 1r. De secunda distinctione, quae est de substantia COIUI I pcs ior LOREM RE III. Detertia distinctione, quae est de motu naturali

ÜIPVSCISS EIBER DE ENTE INFINITO. 7.50001 uius CHREUVUQUO RU nato ERA ub A PN Roig det IGI UNDO Rx de NT MM LANES EAR E td I. De nouem principiis et de decem regulis ..... rr. De conuersione abstracti et concreti......... II. De praedicatione principiorum de se ipsis ad DICE rota temet nei rises rro; NR p nicrcorpelatiuts ininitis" «cs cov rore v. De deductione entis infiniti per regulas ...... vr. De probatione entis infiniti per suppositiones .

OPVS 159: LIBER CORRELATIVORVM INNATORVM ......... PARIS ETELOSL LUipea tos ae Er CRM a E OUTATERI M vise cua meu e MR Re Me AE I. De principiis primitiuis, ueris et necessariis. . . I. De correlatiuis intraneis primitiuis, ueris et Decessit o MT ERU E RETE at E Ine De'uniuerso'corporali ^.^. OTTOBRE TS eg S UL e m CETT VoDOSHOORR NXZNCTOLAA , E17 01ITMIQRTAN , 3 vr. Dereselo-Eauis. 71208). EBIBAL POM. EQTUSI WI*DoBUnine e, 97: FE ITULIS CIMIBERTASS BHL VDe 82a Ug os ote etutete Copes etatis d eg PD osspertptiie ame UNI rre ade ^" Desueeetatiua. «5:990. CONDITOR BUM. XPPDe-elémentatiua-..75. 090 ONUS BITES,

I-51 3-6

IO-51 II-IQ 20-51

53-83

55-60

64-83 65-71

71-74 74-83 85-115 87-90

94-115 95 95-97 98-100 I00-IO4 I05-II4 II4-II5

II7-I52 II9-I24 128-152 I30-I3I 132-136

136-139 139-144 144-145

I45-146 147-148

148-149 I49-150 I50-I5I I51-I152

INDEX GENERALIS

520 OPvs

160: LIBER

DE

PRAEDESTINATIONE

153-175 I55-158 162-175

ET PRAESCIENTIA

Prolegomena ám 4 55:49 s». £'» $4 «M 6 d a «pp. P (^x d o ir» DO PEN NS OT EELIPNLLC RIEUERENS IT I. De nouem principiis et decem regulis........ II: De ideis DICT TRI: [Je-sensitilia

NA

QINOQFTISTUNCIS CUR NLNTIRE AICATE UR E L3 UNIO

is

CONCI

CES

P QUCS DE.

dept e D ELO UNDIS SE AES

OPVvs I6I: LIBER DE MODO NATVRALI INTELLIGENDI......

Prolegomena

X4

«EXIST REIR

les

we vs.lw"s. X w «P. 4€

E

EAD

mutet

Wo

NE pe

OWN

d o WU

E ETE

ITE

DIESE DC REC ET dup YR n, s A, RELY EP EE E De tap HOTHA tur rstsets rue pir ae PIS EINE De intellectu S. ej NIA Pl M MP€ e e. wie.) 3 9 0 q.d) WI UP QN. LONE De modo logico intelligendi COR JU.2 E UR ACUOR- OR1E. 3 m De naturaieplülosoóphi 7. 1297:542 2.55 Ce 2usa De modo intelligendi mathematice *. sU s 4 f s.» .* De modo intelligendi moralis philosophiae ... De modo intelligendi philosophice et theologice

I. II. DEI. LV. V. MI. VETE VIII.

OPVvS 162: SVPPLICATIO RAIMVNDI Prolegomena V4 e.» e w€ wx» e Jiexti Sd Droe ae

e

Prolegomena LOS

$& —

DE SoPON NOR

&

» s» ev

eoru www

we. ws

sia uw

s NM d.

v

ede

adacdi s

Nu

e

a x

fe GrpON iare Bu cai arTed c: Sof

dar beca aL

Ww x»

UCM

ER. p

EUNT

A wn

E

IV

MN

M JU, €. UE. NON

TINSNICIST

TT

BP oeamescote eos. iznERo ate fas 2 PP

T: II.

9 vw. 07A P Che

2598. 19,78. e Sicede^ WIONE NI ANE e 9: Wigeude JAo ir]

De Dé.

i

TIE

Dértàngelod

IV.

Decáelo

onus dua dii

o8

EE

m LLL MODE

dot EN. IEEE

OU, 121. LANCE DIL e

s. nwewawa AER EE IS MM

V. VI. VII. VIII. IX.

DE IAPIDGLUA. De SCHSITHEL.

everti iius satus

164:

Le

EE E

PONOPelailua colosnus eame mE LEE De elementatiua

ww (9

*

X.

OPvs

SERE

SEIL * ».^

LE IND

S E

WISI VI QUE Ceu T

ULIS NC

ORCI

NS

I DR

V

TOY CCP EO IG

LIBER REPROBATIONIS ALIQVORVM ERRORVM AVERROIS, QVOS CONTRA CHRISTI FIDEM SANCTAM CATHOLICAM ALIQVI NITVNTVR INDVCERE.

Prolegomena Textus libri

we wx

ei». me 0

i.a

$2. e UDNE.

sw

a v9

9. 2 e

s». «e

Ww efle]

$5. s W3, c. 8.3/9, WW

VL

WV e &

«s

$ * « 9

€,

«wie

abaubzid

midivie

9.78: A. edi] RT ROSE TOES e. e e ju le) e lae) Ws] o) RI s. s Td le fele a

BO VIRTUTE) ups

162-164 164-169 170-175 177-223 179-183 188-223 189-190 I90-IQI I9I-I192 192-198 198-199 200-203 203-209 209-223

225-250 227-232 236-250 237-244 244-250

251-275 253-257 262-275 262-264 264-265 266-267 267-268 268-269 269-270 270-271 271-272 272-273 274-275

277-318

. INDEX GENERALIS

521

OPVS 165: LIBER, IN QVO DECLARATVR, QVOD FIDES SANCTA CATHOLICA EST MAGIS PROBABILIS QVAM IMPRO-

cuoc DuC om

RM

A

CLONE

MR

2«»

1310-373

JODI cg emcepHept P TRE Joxl S BOE c. eeseii. RH EE LT ewe UPPER I. De ascensu et descensu intellectus .......... n De ventum positionibus. .......eeecoe en ea rr. De centum problematibus. .........s sess ufo unp werH

321-324 328-373 340-343 344-354 354-359 360-367

v. De centum quaestionibus ..........:.....s.

367-373

OPvs 166: LIBER DE POSSIBILI ET IMPOSSIBILI........... Dou on bp rude SENS d KS IM HUNE Unbe L NT RCt pMEERREPEUE I. De possibili et impossibili in quantum sunt irn paucpm uniuersalia z...s ecce ENT ART CO OTT JENRUTSC IUDICO CNN

375-466 377-380 384-466

385-386 387-407

III. De secundo ente, quod uocamus totum uniuer-

OATDERISTNEEISEE LO TL c hec NO ior cae yy ker Ir Deassrta distnctlóBé..e.. ERES Cao venter cai ou o T DESI UIDI n Dequaesttenibuse. gos ex E xr 1o Postecriptum. 2... Nu hU Ee Cdp wp RT rep UE OPvs

167:

DE

FALLACIIS,

QVAS

NON

CREDVNT

FACERE

407-428 428-448 428-434 434-448 448-466

ALI-

OVI, OVI CREDVNT ESSE, PHILOSOPHANTES CONTRA PVRISSIMVM ACTVM DEI VERISSIMVM ET

BERRECIISSEMVM 6o6 eru eexkea Rt hg xd Np EDITUITMUF Pavese du TUER ET NOU TD Oe ne olo sophie sq e PA ES e DR Toe a INDICES Etex locorum 5. ScHpturae- eer re a Index nominum, locorum et personarum ......... Index uerborum et locutionum notabilium ....... Endectutulorum operam. «cwn e rx» es

Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium D/1978/0095 [13

THEOLOGY LIBRARY CGLAREMONT, CALIF.

467-488 469-473 478-488 491 492 493-517 518

^q

"-

OPUVAODDS AIOROMG

uU

Gov HAPUS iniowi waVp mL I

ME-

Ev

:

157

ep

Subs

sus

L1.

Y

ends

Mu

dp. ic.

eer.

BOWSAT

Bn

s

Ns

age"

une

mmt

"dP

ren

$ 353 fn

ir assi?

refod 4

nh S.eraini n didi

-

udi

NM

MODMMLDEDT

tr

LIT

|

o

]

opa Ver 3 IRA

ba

UT. AE oPéinr 8i

Ds

"

ET eun eee

d

.

ai

Me

ndinotts pde

. dies

:

Bed

t

3

2 3

11,,4,,560 minu uat

REA wi Er

,Ahecbus I

gor

s.

ME

E

i$

pi « d

!

,

s T€— b MiiuL

E

t Nene íi s 2

TE

DL

AME

.

assen

-

oi

Bd dies

, Atllakprt done eph I^ defrreg «f 5-rrS

24M Ld

VUE

H i

(UEM.

LMPOM D ius

d

7

TL

"oéde

txripe

UNE LA 13 ZU 9UN d Plor. Tex AJimM

i

"WR

ul F.—

EN

:

L^

] de

IN

é

dk

NUS

Rf i

|

-?

- onoisoniden aiyaupI. vi

io

-

2s

vorsehóv)s umbram E '

d

Mese

HE RIEN

is | *375344 vost «xv. Aus 1er-aa tee 2:—

In vas

OU EXTHAWROR III 3428 THVaaxo Tig vg" qu uie siti ico vites y MESAT DEEEERNIIET N AT

os

FL.

ue

..

ftot

otros

is

dd

(LL ITOSITE

«d 9"9 m FE

,

L 4v ordinaiioac

jéo 44 "my

lt De iv mo»

annoi,

KM" Dx ors...

indu

dasl

uat :

um E

Hes

(^ Ants

ar

MOLD

«

MEM

» «i

IL908

EPOR

Mw.

vs

Mo

|

;murice V5 enuktocsol. souple

P» Vepsttuiita Ds

; —

débil satira? 2 cursol

MRMM

A

"15

Cua

"T3 ben EFTEUMT

télé

-

M'YTMIRRTEARASNEI-2)A

ymo, - molidatoa iawMioihusol 1» qu Lud rl.

LUN

2539940.

: iesdiaoitesqup SG dpt

E

hes

1

' M

|

T 7 "T" xebme

»

r E

n

P

^ , 4S

u

zs

A

a

AN

SPESE:

Ep

nor "m

1

2d

PES en o

: