Opera latina 8: 178-189 Parisiis anno 1311 composita

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM CONTINVATIO

MEDIAEVALDUIS

XXXIV

26

«Sy.

Ea l

j|

"YXPOGRAPHT BREPOLS PUER I

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL

AT COLLEGE AVENUE CALIFORNIA

CLAREMONT,

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XXXIV

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

XXXIV

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA TOMV'S VIII

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXX

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA

14

CA

v.34178 - 189

PARISIIS

ANNO

MCCCXI COMPOSITA EDIDIT

HERMOGENES

HARADA

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES PONTIFICII

MCMLXXX

Theol ogu | ibrany

SCHOOL OF THEOLOG^ AT CLAREMONT Ounisens

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE INSTITVTIONI ATOVE OPrTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO

EDITVM

(O Brepols 198o No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

REVERENDO PATRI MICHAELI BATLLORI MVNNÉ S.I. INDEFESSO HEREDITATIS HISPANICAE LITTERARIAE PERVESTIGATORI VITAE OPERVM DOCTRINAE BEATI RAIMVNDI EIVSQVE DISCIPVLORVM INSIGNISSIMO ILLVSTRATORI CVM ANNVM EXPLET SEPTVAGESIMVM HOC VOLVMEN ^ DEDICETVR

PRAEFATIO

Hoc uolumine, lector beneuole, opus, uoluminibus tribus ante-

cedentibus inchoatum, habes absolutum. In his enim uoluminibus

editionis nostrae Operum Latinorum beati Raimundi Lulli copiosissima ultimae ipsius magistri commorationis Parisiensis (1309I311I) hereditas litteraria recondita est. In uolumine totius editionis quinto Helmut Riedlinger publicauit libros 154-155 anno 1309 compositos et in uolumine sexto libros 156-167 anno 1310 conscriptos. In uolumine septimo Hermogenes Harada edidit libros 168-177 a mense Octobris 1310 usque ad mensem Iunii 1311 compositos. In hoc tandem uolumine octauo Harada libros 178I81, 188-189, quos Raimundus anno 1311 a mense [unii ad mensem Septembris Parisiis composuit, edendos curauit, memorans quoque libros 182-187 deperditos, quos auctorincerto tempore ante mensem Septembris 1311 exarauit. Inter septem opuscula in hoc uolumine collecta tria (op. 178, 180, 181) hucusque inedita sunt. Ex duobus opusculis (op. 179, 188) excerpta tantum prelo subiecta sunt. Illa tantummodo coaeua uitae Raimundi narratio (op. 189) recenter sat critice edita est. Omnibus fautoribus adiutoribusque gratias agere quam maximas, pergratum nobis est officium. Hermannus Weidemann prolegomenis Latine reddendis operam dedit. Monica Leboucher et Gerlinda Danzeisen exemplar descripserunt. Ferdinandus Domínguez indices confecit plagulasque correxit.

Friburgi Brisigauorum, die 27 Decembris 1979. Helmut Riedlinger Aloisius Madre Carolus Lohr

Institutum Raimundi Lulli Vniuersitatis Friburgensis

ho mx

pe

Atina sees oni Das ogbeó rnc ador. dg e dii gbiipH cdivo remit n eod hs met Senor " S, caiauis norBe iagins et:

|

Ta. iusnont

om on. disigre sobran ,

fpe aeris Yoonócaurpy,

P

e

2

—iled SY

ob

stude: xr qd educ.

:

cii qo) dijo ARAS Ed iue utibsqi- slipeud: GOES T EM

E Weide f: oxi

fiiio tp guion

nod ite e yao

fpüD

1

ng 'ngg

kids

ovv mipiaeiahquexx

qu, nutetin (Brus ania

Tini

«h*odetbg agditofuni 28 ü»mO

YUysut eulidta

—

"aequ be y —— ' miim deo. adon nrirtátéteg enar I íMiads uukrolE :dbab ugeqo aibireblsst Adfa.d instan — rubro hr Pra Vdooa. 4EMG ^ ^ répoxdetd &heibro | 2j -

JO 2100

4

Quox

abd

slq tintas 29fbodi wespnimpQ |E A ant - *j

i^

di:EUICTirme

dyuiderT P

E

TITVLI OPERVM, AD QVAE SAEPIVS REMITTITVR ALOS, Los Catálogos — p'Arós-MowERm, Ramón, Los Catálogos Lulianos, Barcelona 1918. ANTONIO

— ANTONIO, Nicolaus, Bibliotheca Hispana Vetus 1I,

Madrid 1788, pg. 126-140. ARIAS DE LovoLA — ARnIAS DE Lovora, Catalogus operum beati Raimundi Lulli (anno 1594) ; ed. : BLANcO Soro, P., in : Estudtos de

bibliografía luliana, Madrid 1916, pg. 38-59. AV — AvVINYÓ, Joan, Les obres auténtiques del beat Ramon Llull,

Barcelona 1935 (allegantur numeri). Biblioteca Cisneros — Ms. Vat. Ottob. lat. 704 (XVI), f. 1127aII3Vb: Index librorum illuminati doctoris Raimundi Lulli, qui sunt apud Reuerendissimum dominum Hispaniae Cardinalem (Ximénez de Cisneros), anno Domini 1515, mense Junii ;ed. Arós, in: Los

Catálogos, pg. 55-67. Biblioteca de Poblet — Ms. Vat., Vat. lat. 6197 (XVI), f. 236: Index librorum Ramundi Lulli ex bibliotheca Cisterciensium apud Poblet ;ed. ALOs, in: Los Catálogos, pg. 83-89. Biblioteca Vileta — Ms. Vat., Vat. lat. 6197 (XVI), f. 2337-235Y:

Index librorum Raimundi Lulli ex bibliotheca canomici J. L. Vileta. BoraARULL — BOFARULL Y SANS, Francisco de: Inventario de la

Escuela Luliana de Barcelona 1466: Inventario nüm. r, Documento nüm. 4, Inventari de les scoles del Reverent mestre Ramon Lull, qui son devant lo Carme, pg. 29-36; Inventario nüm. 2, Documento nüm. 5 (Toma de posesión de la Escuela luliana por el Rdo. Mossen Comte à 22 de junto de 14658), pg. 37-42 ; Documento nüm. 6, Memorials dels llàbres de Ramon Lull composts en llatí (nota.

delsiglo XVII), pg. 43-44 ; ed. BoFARULL v SANS, Francisco de, in : El Testamento de Ramón Lull y la Escuela Luliana en Barcelona, Barcelona 1896. BÓvER - J. M. Bóvzn y R. MEDEL, Catálogo de las obras del bto. Raymundo Lull, sacado de la biblioteca vetus de D. Nicolas Antonio ; in: Varones ilustres de Mallorca, Palma 1847, pg. 5836r1. Bovit.LUs — Catalogus Operum Raimundi Lulli, in: Caroli BoviLLt, Epistola in vitam Raimundi Lulli ; ed. SOLLIER, lohannes

Baptista, in : Acta beati Raimundi Lulli, Antuerpiae 1708, pg. 37P385; J. M. Vicron, Charles de Bovelles and Nicholas de Pax : Two Sixteenth-Century. Biographies of Ramon Lull, in: Traditio 32

(1976) 313-345, spec. 324s.

^aa

CA -— CARRERAS y ARTAU, Tomás y Joaquín, Historia de la filosofía espafiola. Filosofía cristiana de los siglos XIII al XV, Tom. I, Madrid 1939, pg. 285-334 (allegantur numeri). Catalogus codicis Ambrosiani — Ms. R. 106 Sup. (XVI), f. 3787385r: Index omnium librorum Raymundi Lulli maioricani philosophi illuminati cum suis principiis ; cf. ALOs, in: Los Catálogos, pg. 20-21.

X

OPERA QVAE CITANTVR

Catalogus Electorii (4- Supplementum) — Ms. Paris, nat. lat. 15450 (XIV), f. 88v-9or ; cf. ALOS, in : Los Catálogos, pg. 14-16; ed. HLF, pg. 72-74; ed. PLA 115-118; HILLGARTH 335-347 (allegantur numeri, quos Pla et Hillgarth proponunt). Catalogus operum Cusanus — Bernkastel-Kues, St. NikolausHospital, ms. 85 (XV), f. 48v: Catalogus operum Raimundi Lulli, a cardinale Nicolao Cusano, ut videtur, exaratus ;ed. HONECKER,

pg. 279-281 (allegantur numeri). CCCM - Conrvs CHRISTIANORVM. Continuatio mediaeualas. Chartularium

—

Chartularium.

Vniuersitatis Parisiensis, I-II,

ed. H. DENIFLE et Ae. CHATELAIN, Paris 1889-189r. COLOMER

—

CoLroMER,

Eusebio,

Nikolaus

von

Kwes

und

Raimund. Llull, aus Handschriften der Kueser Bibliothek, Berlin I96r. CUSTURER — CUSTURER, Jaime, Disertaciones históricas del culto inmemorial del B. Raymundo Lulio, Palma de Mallorca 1700, pg. 598-638 (allegantur numeri). DíAz v Díaz — Díaz v Díaz, M. C., Index scriptorum latinorum medi aevi hisbanorum, Madrid 1959, pg. 348-384 (allegantur numeri). DriMas DE MiGUEL — DiMAS DE MiGUEL, Catalogus operum beati Raimundi Lulli ; ed. BLANcO Soro, P., in: Estudios de bibliografía luliana, Madrid 1916, pg. 60-68. EL .Estudios Lulianos. Revista cuatrimestral de Investigación Luliana y Medievalística publicada por la Maioricensis Schola Lullística, Palma de Mallorca 1957 ss. Gr — GLoRIEUX, Palémon, Répertoire des maítres en théologie de

Paris au XIII? siecle, I-II, Paris 1933 (de Raimundi operibus : nr. 335 in vol. II, pg. 146-19r1 ; allegantur sigla alphabetica). GOLUBOVICH — GorusBovicH, Girolamo, JB4blioteca |B1oBibliografica della Terra Santa e dell' Oriente Francescano, Tomo I,

Quaracchi 1906. GOTTRON — GoOTTRON, Adam, El catáleg de la Biblioteca luliana del comvent dels Framciscans de Mallorca; in: Bulletí de la

Biblioteca de Catalunya 6 (Barcelona 1924) 146-224. HiLLGARTH

— HILLGARTH, J. N., Ramon Lull and Lullism in

Fourteenth-Century France, Oxford 1971. HLF

- Histoire Littéraire de la France, Paris; de Raimundo

agitur: M.P.E. LrrrRÉ - B. HaunÉAav, Raimond Lulle, vol. 29 (1885) 1-386. HOoNECKER — HONECKER, Martin, Luwllus-Handschriften. aus dem Besiiz des Kardinals Nikolaus vom Cues: Spanische Forschungen der Górresgesellschaft, I. Reihe, 6 (1897) 252-309. IOHANNES A S. ANTONIO — IOHANNES A S. ANTONIO, Bibliotheca

Universa Franciscana (BUF) III, Madrid 1733, pg. 353-52^. KEICHER — KEICHER, Otto, Raymundus Lullus und seine Stellung zur arabischen Philosophie, in: Beitráge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters; tom. VII, Heft 4-5, Munster 1909.

OPERA OVAE CITANTVR

XI

LriNARES — LrINARÉS, Armand, Raymond Lulle, Philosophe de

l'action, Grenoble 1963 (allegantur numeri).

Lo — LoNcPRÉ, Ephrem, Lwlle, Raymond ; in: Dictionnaire de

SA ri).

Catholique IX (1926), col. 1090-1110 (allegantur nume-

MOG

— RAYMUNDUS

LULLUS, Ofera I-VI, IX-X, Moguntiae

1721-1742 ;reimpr. Frankfurt 1965.

MÜLLER — MürrreR, Ewald, Das Konzil von Vienne IjII-Ij3I2.

Seine Quellen und seine Geschichte, Münster 1934. OE — Ramon Llull, Obres essenciales I-II, Barcelona 1957. OL - Obras literarias de Ramón Llull, ed. M. BATLLORI et M.

CALDENTEY, Biblioteca de Autores Cristianos 31; Madrid 1948. ORL - Obres de Ramon Llull, Palma de Mallorca, I (1905) XXI (1950). Or — OrraviaNo, Carmelo, L'Ars compendiosa de Ramon Lulle

avec une étude sur la bibliographie et le fond Ambrosien de Lulle, Paris 1930, 31-103 (allegantur numeri). PaAsqQUAL PasQUAL, Antonius Lullianae 1-IV, Avignon 1778.

Raimundus,

PEERS — PEzns, E. Allison, Ramon Lull.

1929. PL

-

Vindiciae

A Biography, London

Patrologiae cursus completus. Series Latina, ed. J.P.

MIGNE, Paris. PLA — PLATZECK, Erhard-Wolfram, Raimund Lwull. Sein Leben,

seine Werke.

Die Grundlagen seines Denkens

(Prinzipienlehre),

tom. I, Düsseldorf 1962 ; tom. II, Düsseldorf 1964 (si de Raimundi

operibus agitur, allegantur numeri in catalogo positi, 3-84). PLA-Das Leben — PLATZECK, Erhard-Wolfram, Das Leben des

seligen Raimund Lull, Düsseldorf 1964. PROAZA — PmRoAZzA, Alphonsus de, Index librorum Raimundi Lulli, 1515; in: Ars inuentiua ueritatis (RD 53), Valencia 1515. RD -— RoczNT, Elíes et DURÁN, Estanislau, Bzbliografía de les

impressions lul-lanes, Barcelona 1927 (allegantur numeri). RENAN — RENAN, Ernest, Averroés et l'averroisme, Paris 1862. ROL -2 RaiwuND: Luri: Obpfera Lata, I-V, Palmae

Maioricarum 1959-1967 ;VII- Turnholti 1975ss. SALZINGER — SALZINGER, Ivo, Catalogus librorum magni operis Lulliani ;in: RAYMUNDI LULLI OPERUM tomus I, Moguntiae 1721

(MOG L 47-73).

Sb — SBARALEA, Iohannes Hyacinthus, Supplementum et castigatio ad scriptores trium. Ordinum sancti Francisci a Waddingo aliisue descriptos, Pars III (Litt. R-Z), ed. A. CurAPPINI, Romae

1936, 4-41.

SOLLIER — SorLLIER, Iohannes Baptista, Catalogus operum a B. Raymundo Lullo scriptorum; in: Acta beati Raymundi Lulli, Antuerpiae 1708, pg. 653-77*; idem opus inuenies in: Acía Sanctorum Iunii, tom. V, Antuerpiae 1709, pg. 633-736. Soro — BraNwco Soro, P., Catálogo de varios libros de la Escuela

XI

OPERA QVAE CITANTVR

Luliana de Barcelona, fundada por Dofia [uana Margarita, pg. 6872 ; Inventario de los libros de la Escuela Luliana, al tomar posesión Mossen Comte (22 de Junio de 1488), pg. 72-76; Memorials dels llübres de Ramon Lull, composts en llatí (nota del siglo XVII), pg. 76-77 ;ed. BLANco Soro, P. in: Estudios de bibliografía luliana, Madrid 1916. . TARRÉ — TannÉ, José, Los cód?ces luliamos de la Dabltoteca Nacional de París ;in: Analecta Sacra Tarraconensia, 14 (1941) 155-182. WaADpnpING-Scriptores — WaApDING, Lucas, Scriptores Ordinis Minorum, Romae 1650, pg. 295 (in libro false numeratur: 290) -

304. WannDING-Aanales

tomus V (1276-1300) Florentiam 1931.

—

WanpnpiING,

Lucas,

A«nales

Ad

Aquas

(Quaracchi)

Claras

Minorum,

prope

178

LIBER. DE.DEG,.IGNOTIO ET DE MVNDO IGNOTO Pgrisiis, 1311 VI

idsorreicónódSET cam

TN A

Eh

ees.

|

X au m, Pigdtra wine E

Vise, i pum

AD LIBRVM DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO PROLEGOMENA

IGNOTO

Librum de Deo-ignoto et de mundo ignoto Raimundus composuit in ciuitate Parisiensi mense Iunio anni 131r.

Quod confirmatur in septem manuscriptorum clausula finali, excepto codice K, qui huius libri paruum excerptum tantummodo tradit. Cum autem Raimundus mense Iunio duos alios insuper libros scripserit, scilicet Librwm facilis scientiae (op. 176) et Quaestiones factas supra Librum facilis scientiae (op. 177), quaerendum est, utrum ZL:ber de Deo 1gnoto et de mundo ignoto compositus sit illis opusculis nondum an iam finitis (!. Dicendum est, quod manuscripta Librum de Deo ignoto et de mundo ignoto tradentia diuersos ordines chronologicos exhibent : In codicibus NM,,, qui stemmatis nostri unum quendam constituunt ramum, hoc opusculum ante Librum facilis scientiae (op. 176) finitum esse affirmatur (2); in codicibus LL. uero, qui ad aliam quandam manuscriptorum familiam pertinent, hunc librum post Quaestiones factas supra Librum facilis scientiae (op. 177) compositum esse dicitur (3). Etiamsi nulla ratione sufficiente adducamur,

tamen

codicum

LL. ordinem chronologicum praeferendum esse censemus, quippe qui exhibeatur a catalogo Electorii (1311), ab OrTAVIANO, GLOoRIEUX, AVINYÓ et Díaz v Díaz (4). Parisiis compositum esse Librum de Deo ignoto et de mundo ignoto unanimi confirmatur traditionis bibliographicae testimonio (5). Quoad compositionis uero tempus, scilicet mensem Iunium anni I311, WADDINGUS quidem aliquantulum ab aliis differt (, hunc librum mense Martio anni 1310 (respectiue anni 1311 secundum (1) Op. 176 et op. 177 inter se coniuncta sunt: Cf. op. 177: Ad Quaestiones factas supra. Librum facilis scientiae Prolegomena. (ROL VII, pg. 321). (2) N — Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo Vittorio Emanuele 244 (saec. XIV), f. 27ta-33vb: Lzber de Deo ignoto et de mundo ignoto (op. 178); f. 33vb-s8ta: Laber facilis scientiae (op. 176). Codex Mj, immediate originem ducit a codice N : Cf. op. 178 : "Ad Librum de Deo ignoto et de

mundo ignoto Prolegomena, cf. stemma codicum eiusque explanationem, pg. 5 infra. Cf. Pla (nr. 195 et 196), qui ordinem a codice IN redactum suscepit. (3)L - Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, cod. 1040 (saec. XV ineuntis), f. 53vb-58va : Quaestiones factae supra Lábrum facilis scientiae (op. 177) ; f. 58va-70vb : Liber de Deo ignoto et de mundo ignoto (op. 178). Codex L. immediate exsctiptus est e codice L. Cf. codicem R, — Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondi minori 1832 (XVI), f. 254r-264t: Quaestiones factae supra Librum facilis scientiae ;£. 3051-330v : Liber de Deo ignoto et de mundo ignoto. (4) Catalogus Electorii 120 (119); Ot 152; Gl fl; DíAz v DíAz 1885. (5) Op. 178: Ad Lzbrum de Deo ignoto et de mundo ignoto Prolegomena, Catalogi et auctores, qui Libri mentionem faciunt, pg. 6. (6) WApDiNG-Serzptores, pg. 501a.

4

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

Calendarii stilum Florentinum) finitum esse existimans (*). Quae WADDINGI sententia suscepta est directa uel indirecta uia a NICOLAO ANTONIO, CUSTURER, SOLLIER, IOHANNES A S. ANTONIO

8

ines uero ex manuscriptorum et multorum bibliographorum testimonio manifesto appareat Librum de Deo ignoto et de mundo ignoto finitum esse mense Iunio anni 1311 (?)), WADDINGI opinio nullatenus uera censenda est. Operis authentia numquam in dubium uocata est, quia omnes codices hucusque noti Raimundum eius auctorem esse confirmant, excepto, ut dictum est, codice K ; quae authentia etiam confirmatur bibliographorum testimonio (19), necnon Raimundi methodo, terminologia, doctrina, argumentandi ratione et stilo. Liber de Deo ignoto et de mundo ignoto tractatus est tam philosophicus quam theologicus, disserens de cognitione Dei et mundi, Raimundus licet non expresse commemoret in hoc libro Auerroistarum nomen, errores eorum funditus impugnare intendit. Finis ergo operis apologeticus est, stilus uero sobrius et 'scientifice', id est rationaliter procedens. Auerroistarum errores, praesertim ea quae de duplici ueritate docent separantes philosophiam a uera theologia originem ducunt a defectu deuotionis, quae habitus est amoris erga Deum et mundum. Cuius defectus fons et origo posita est in falsa Dei et mundi

cognitione,

qua

confusus

et tenebrosus

est intellectus

humanus, ita ut multas faciat conclusiones falsas. Quae mala ut radicitus euellat Raimundus demonstrare intendit in duobus libri sul capitulis, quomodo Deus et mundus siue cognoscantur siue ignorentur. In prima ergo distinctione Raimundus tractat de ignorantia et cognitione Dei, in secunda uero de ignorantia et notitia mundi. Raimundus semper se referre conatur ad intellectum humanum totum et concretum, qui nisi fide adiuuatur se ipsum transgredi nequit. Diuersa ergo affert suppositiones, cum quibus Auerroistarum principia confert. Quam comparationem faciens Raimundus monstrare intendit Auerroistarum positiones et conclusiones oppositas esse uerae intelligentiae, cum non conueniant intellectui humano eiusque principiis. (7) C£. op. 168: Ad Disputationem Raimundi et Auerroistae Prolegomena, not. DT(ROD.pe5) (8) AwrONIO, pg. 133: Nr. 13o: CCXIV ; CusrURER, pg. 616: CCIV ; SOLLIER, pg. 71a: CCXIV ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 42b: Nr. 5303 (BUE); Cf. ALOs, Los Catálogos, pg. 28-32 ;pg. 41-42. (9) Op. 178 : Cf. Explicit. Cf. Biblioteca Vileta, f. 2551: Nr. 78; MOG I, pg. 57: Nr. 74; PAsQUAL I, Cap. XXVI: Pg. 290; Cap. XXXII: Pg. 375; Lo, col. 1107, VII : 15; Ot 152; Gl fl; Av 164; CA 192; Pla 195. (10) Op. 178: Explicit. Cf. op. 178: Ad Librum de Deo ignoto et de mundo ignoto Prolegomena, Catalogi et auctores, qui Libri mentionem faciunt, pg. 6.

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

5

Liber de Deo ignoto et de mundo ignoto lingua latina compositus integer ad nos peruenit. Traditus est octo manuscriptis, quorum septem textum offerunt integrum, unum uero, scilicet codex K, libri ualde paruum dumtaxat tradit excerptum. Codicum duo sunt saeculi XIV, tres saeculi XV, singuli saeculi XVI et XVII et unus, nouissimus quidem, saeculi XVIII. Tractatus hucusque integer editus non est. Excerpti uero in codice K traditi editionem parauit EUSEBIO COLOMER,

in:

Nzkolaus

von

Kwuwes

und

Raimund

Llull,

aus

Handschriften der Kueser Bibliothek, ex serie: Quellen und Studien zur Geschichte der Philosophie, ed. PAUL.

Wir PERT, Berolini 1961,

P8. 145. Ad codices adhuc

nobis notos accedunt

nonnulli, ut uidetur

perditi, quorum mentionem faciunt quidam bibliographi: In Inuentario 'de la Escuela Luliana' de Barcelona (composito 22. Iunio 1488) commemoratur L2ber de Deo agnoto et de mundo agnoto, quem nostrum librum esse certe constat (!!). Agunt de eodem tractatu et ARIAS DE LovoLA, mentionem faciens cuiusdam libri, qui intitulatur: De Deo zgnoto, et mundo ignoto Barcinone (12), et IOHANNES A S. ANTONIO, librum allegans, cui idem est titulus, scilicet De Deo ignoto et de mundo ignoto "Barcinone in Schola' (33). In Inuentario J.L. VILETAE canonici (saec. XVI) liber quidam reperitur : De Deo ignoto et mundo ignoto, finitus Parisiis anno I31I, mense Iunii (14). Ad nostram editionem parandam omnes codices hucusque notos adhibuimus. Quorum genealogia uidetur esse haec :

XIV

"— 2

Dido XV

!

| K

U Ww

XVI

XVI (11) (12) (13) (14)

1s

R,

My

BoFARULL, pg. 39; Soro, An1as pÉ Lovora, Soro, IoHANNES A S. AwrONIO, Biblioteca Vileta, f. 255r:

pg. 75; Cf. Av 164. pg. 47. pg. 42b: 505 (BUF). Nr. 78.

Le

6

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

Quod stemma sequentibus argumentis explicatur: Propriis lectionibus uariis, omissionibus codicum N M 1 contra

UVR,LL, et communibus mutationibus et omissionibus codicum UVR,LL. contra NM,, fulti duas familias codicum distinguimus, nempe: Familiam a (NM,, [K]) et familiam p. (U VR,LL: 23 subiecto, 41/42, 89 parua, 117, 352 magis, 439, 455 1n, 579. Codex M ,, immediatam originem a codice N ducit: 41/42, 89 parua, 191 sit (!), 325 effectus, 439. Familia codicum f diuiditur in duos ramos, quo alter codicibus UVR, et alter codicibus LL, constituitur : 15 sic-suas, 17 libro, 44, 48, 119/121, 596 sit. A codice U separantur codices VR, communibus lectionibus uariis et omissionibus : 2/3, 22, 48, 68/69, 226 diuinae, 231, 570; codex R, uero non oritur a codice V : 8, 19 sim, 112, 122/130, 704,

223. Codex L. immediate exscriptus est e codice L: 19 librum, 28, II9/I2I, 200, 596 sit. Codex K excerptum tantummodo libri continens, cognationem quandam cum codicibus NM,, insinuare uidetur: 12 consequentiis, 41/42, 53 consequentiis. Ex hoc stemmate genealogico nostra norma recensionis sequitur:

Lectio archetypi ea censenda est, quae a codice N uel codicibus familiae a et saltem ab uno codice antiquiore familiae p traditur : Ergoa codicibus NM ,,UVR, contra LL. :28, 44; NM LL, contra VRALL.: 92; NUVR, contra MLL.: 15.516; JVJA contsa contra ULL.: 2X NM. E, contra UR LL: 66; NM ,U contra VR,LL.: 92; NUVR, contra M jSLL,: IS Sic; NY contra

MjgUR,LL,:

211 numeraliter;

NLV

contra

M ,UR,L,:

491

numerorum ;NLL, contra UVR,M,,: 68. Ubi lectio codicum familiae a a lectione familiae codicum f differt, textum eius familiae recipimus, quae meliorem textum

praesentat : 23 subiecto, 89 parua, 352. Ubi traditio textus manifeste

mendosam

lectionem

exhibet,

lectionem eius codicis uel eorum codicum recipimus, qui textum coniecturis correxerunt : II3, I2I, 309, 313, 447, 572. Ubi autem omnes codices mendosam lectionem praesentant, propriis coniecturis textum restituimus: 175 falsa, 203, 351/352. Liber de Deo ignoto et de mundo ignoto apud sequentes catalogos et auctores allegatur, quorum nomina in ordine chronologico enumeramus: Catalogus Electorii 120 (119) ; BOFARULL, pg. 39; SoTo, pg. 73; PRoAza, f. 221rb; Catalogus operum Cusanus 48; DiMAS DE MIGUEL, pg. 65; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380v :Nr. 117;

Biblioteca Vileta, f. 235r: Nr. 78; ARIAS DE LOYOLA, pg. 47; WADDING-Scriptores, pg. 301a; ANTONIO, pg. I33, nr. I30: CCXIV ; CUSTURER, pg. 616: CCXIV ; MOG I, pg. 57: Nr. 74;

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

7;

SOLLIER, pg. 71a: CCXIV ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 42b: Nr. 303 (BUF); PAsQuaL I, Cap. XXVI: Pg. 290; Cap. XXXII: Pg. 373; BOVER, pg. 596: Nr. 214; HLF, pg. 315, nr. CLXXXIV ; KEICHER, pg. 56; GoTTRON, pg. 201; Lo col. r107, VII: 13; PEERS, pg. 345; pg. 437; Ot 152; Gl fl; Av 164; CA 192; Díaz v DíAz 1885; Pla 195.

M. tecdbdi sire M » — y rad M" dh. uc

EM. — -

—

E

A ve

Ka E

^

4 —— Dur

Sabeés BA copies

pM

vade

"E

E » "?

Me

C

-—

"n

bs

»!

mi

-

aem S ud

ae

"

XL. M

E

x

Xa

ài

Jove "I 3 à

n

A

,

-

á

TEM

,

1m

vi

»

Na. "

|

nut,

;

ul

"

E.

'

i

i"

ji. " qula Tdi

EO st

As i d

UB

y

ES

yc

ee UB

LEE

à

VC

M . AdAu

"dil

ET

» ai

^ un

METYID

euh

2M

jw

5

1m

un

RN

rayos LP

*

Bp m h

ue uL

Dueduyem

S TE

5Qu3T.

I

pics

:

oeiera

MA.j L*x

"Ludi

X

e.

M

"-.

1:

Mtv

2e

WES sontes

5r. A.

|"

18;

bris

4

'

Lsairfy, 5. i£sug frt

LA,

git

4 sew

f

be

est ipv

OOV E

| Jj

d

wo

M

E )

M

60639 pre| fissi.ureque

neas

anh

"tet 3j 1 gre

»

y

m"

mdutog

aet

E ?

i

»

rom

y

CELINE

LT DE

PES p

*- "E

moet

&aluiar,

4

TURSToM 1

m

Tun

ES B

c

p

"

mpwendiss

XEM

gs

:

"hy :

Y

v 9,

usen

fna

PADS

"NIA»

»

T

X

1

^

WE

"

"^r

m.

7

tia

kh "

»

»

NT

3

ns ,

ME »

A

INST

FRONS

diim

NER ;

he.

bafsct

HTO,

xM

ROTREA fée

uid

LR mM £-.

b"

cg iem

H

1.9T

Ok

47 t

T »us *

;

(3

LIBER DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO IGNOTO

CODICES

—

dar— n5

zE — D c»

L/ -

Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 85 (XV), f. 96r: Excerptum ex Libro de Deo ignoto et mundo ignoto. Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1040 (XV in.), f. 58va-7ovb. Palma de Mallorca, Archivo de la Curia, Causa Pía luliana 11 (antea 12) (XVIIL, f. 2111-225t. München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (XVIL), f. 321-48v. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 27ta-33vb. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondi minori 1832 (XVI), f. 305t-330v. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 839 (XIV), f. 38t-55r. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 409 (XV), f. 94v-107t.

LIBER DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTOs

Dk DEo ET VNIVERSO IGNOTOP DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO IGNOTO? DE DEO IGNOTO ET MVNDO IGNOTOÓ LIBER DE DEO AGNOTO ET MVNDO AGNOTO? LIBER DE DEO ET VNIVERSO IGNOTOf LIBER DE DEO IGNOTO ET^DE MVNDO IGNOTO LIBER DE DEO IGNOTO ET MVNDO IGNOTO2

m

ll CA. 192 ;GOTTRON, pg. 201; L: f. 58va; LfoaixitsMjUÉ 320; NE, 27ta; PEERS, pg. 345; pg. 437; V : f. 94v.

b — Catalogus Electotii 120 (119). €

— ANTONIO, pg. 133, nt. 130: CCXIV ; BovER, pg. 596: Nr. 214 ; CUSTURER,

pg. 616: CCXIV ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 42b: Nt. 3o3 (BUF) KzrcHER, pg. 56; Pla 195; SorrrER, pg. 71a: CCXIV ; WanpprNGSeriptores, pg. 301a. d — Anrss pE LovoLa, Sefo, pg. 47; Biblioteca Vileta, f. 235r: Nr. 78 Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380v : Nr. 117; DrMAs DE MIGUEL, 0/6,

e f g

pg. 65 ; PAsqUALI, Cap. XX XII : Pg. 575; Cap. XXVI: Pg. 290; PROAZA, f. 221t£b. — BOoFARULL, pg. 39; Jo/o, pg. 73. - Catalogus operum Cusanus 48. — Av 164; Díaz Y DíAz 1885; GI 8; HLF, pg. 315: Nr. CLXXXIV ; K : f. 96r ; Lo col. 1107, VII: 13;Ot 152; R,:f. 30515; MOG I, pg. 57: Nr. 74;

| p

ONCEA

I2 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

Deus, cum tua altissima sapientia et potestate,

Incipit Liber de Deo ignoto et de mundo ignoto. IuciPIT

^

PROLOGVS

HVIVS

LIBRI

Ad ostendendum, per quem modum Deus est ignotus et notus, et sic de mundo, facimus istum librum, quia intellectus ignorans Deum

et mundum

est confusus

et tenebrosus,

et facit falsas

conclusiones, ex quibus multa mala sequuntur, et deuotio amittitur, et contrarietas inter ueram theologiam et philosophiam oritur. Ad inuestigandum altissimum obiectum uerum, intelligibile IO facimus nouum modum, compendiosum et artificialem. Ex suppositionibus oppositis et ex consequentiis earum intellectus facit scientiam et uerum iudicium, cum illae suppositiones aliquo modo sint de genere fidei, quae est habitus intellectus, cum quo suppoIj nendo transcendit super uires suas sic uoluntas super suas, quando est sub habitu caritatis. Si forte in libro isto ponuntur aliqui errores siue impropriae locutiones contra sanctam fidem catholicam, submitto istum librum correctioni sanctae ecclesiae Romanae, cum sim uerus N 271b 2 o catholicus. Quoniam subiectum et obiectum sunt principia siue media operationis, intendimus cum ipsis inuestigare notitiam Dei et mundi, quia cum subiecto cognoscit intellectus subsistentiam, et | cum obiecto agentiam et simul essentiam et esse entium et U 58v 2

—

naturam, et operationem intrinsecam et extrinsecam, et huiusmodi. DE

DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Diuiditur iste liber in duas distinctiones. In prima tractabimus de ignorantia et cognitione Dei; et in secunda de ignorantia et notitia mundi, faciendo suppositiones oppositas, et concludendo consequentias secundum

modum

intelligendi, et ita scientifice,

quod oppositum non est intelligibile neque credibile. 2 de?]| oz. UR, 2/3 Incipit — libri] U; oz. NMj4VR,LL,; 8 philosophiam]fisicham l/ — 12consequentiis] contrariis M; K ^ intellectus facit] facit intellectus U. 13 scientiam et] oz. K iudicium] zc amnectitur immediate textus notae 21|26 K — 15sic]sicut Mj, LL; — sic- suas] oz. UV R, 16 caritatis] ad7. et M; 17libroisto]istolibro UR, — siue] seu Mj; 19 librum] et alios LL; sim] 477. suus R4 21/26 Quoniam — huiusmodi] de Deo et mundo. Et procedit per principia K ; e£ zzz;zediate sequitur fexíus notae 36|gr 22 operationis] ideo U 25 subiecto] ipso .N Ms cognoscit] cognoscat M;, . 24simul]|similiter M, ^28 Diuiditur] zZ4. autem LL, ^ 31consequentias] contrarias Mj; — 32 quod oppositum] quod omnino R,; quando obiectum M;,

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

r3

I De prima distinctione

[De ignorantia et cognitione Dei]

Prima distinctio in uiginti partes est diuisa, quae sunt haec : (1) Essentia, (2) substantia, (3) infinitas, (4) unitas, (5) bonitas, (6) magnitudo, (7) aeternitas, (8) potestas, (9) intellectus, (10) uoluntas, (11) uirtus, (12) ueritas, (13) gloria, (14) perfectio, (15) simplicitas, (16) conuersio diuinarum rationum, (17) natura, (18) multiplicatio, (19) necessitas et (20) aequalitas. Et primo de prima. I. DE ESSENTIA

Suppono, quod sit bonum, uerum, quod essentia Dei sit subiec4 ^ tiua et obiectiua ab intra, ut habeat naturam existendi et agendi,

contrahendo ad esse personale. Et si suppositio mala et falsa est, necessarie sequitur, quod sua contrapositio sit bona et uera ; quod falsum est, eo quia importat, quod in essentia Dei non sit |operatio N 27và intrinseca, neque sit contracta ad esse, in quo sit sustentata, | et

quod sit extra naturam posita ;quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod essentia Dei est ignota in quantum praedictae suppositiones sunt ignotae, et est nota, cognitis suppositionibus et consequentiis earum. Et iste modus notificandi est ualde compediosus et uerus. 55

2. DE SVBSTANTIA

Suppono, quod sit bonum et uerum, quod substantia Dei habeat naturam subsistendi, et hoc subiectiue et obiectiue. Et si supposi36/41 Prima distinctio — aequalitas] scilicet, substantiam, infinitatem, unitatem, bonitatem, magnitudinem, aeternitatem, potestatem, intellectum, uoluntatem, uirtutem, ueritatem, gloriam, simplicitatem, naturam, conuetsio-

nem diuinarum rationum, multiplicationem, necessitatem et aequalitatem K 36haec|sequentes M;, ^ 40conuersio]confusio M,4 ^ natura] oz. Mig; conuetsio — natutra| natura, conuetsio diuinarum rationum, codd. oznes ;sed in

expositione ibsa ordo commutatur 41/42 Et primo de prima] oz. N Mj4K 41/43 Et primo — essentia] oz. K — 44 essentia] substantia LL; — 44/45 sit subiectiua et] et L; sit L; 45 ab intra] obiectiua U existendi] subsistendi Mj; 46 mala— est] est falsa M5; si— est] positio est mala et falsa K 47 necessarie] necessario LL; contrapositio] contraria positio Mis 47/48 necessarie — Dei] contrapositio autem uera et bona, scilicet quod in DeoK 48in]oz. V R4;oz. sed add. supra lis. U — 52et| add. quod U — 53 consequentiis] contrariis Mj4.K notificandi] notificandus IL 54 uerus] add. Sic procedit in aliis omnibus. Et iste modus potest teneri supponendo omnes uetitates in quacumque materia etc. K ; ez Zzmediate sequitur excerptum lextus baragraphi 12. (De ueritate) primae distinctionis 56 et] oz. L Lg

U 59r

I4 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

tio est mala et falsa, sua contrapositio est bona et uera, et est

bonum, quod non habeat naturam subsistendi neque proprium 6o obiectum. Et sic sequitur, quod est substantia et non substantia ;

quod est contradictio, quae stare non potest. Ostenditur ergo, per quem modum substantia Dei potest esse ignota et nota. 3. DE INFINITATE

Suppono,

quod sit bonum

et uerum,

Deum

esse infinitum

6 ^ omnibus modis, subiectiue et obiectiue. Subiectiue, ut habeat, in quo sit infinitum sustentatum, actuatum. Obiective, ut infinitum

7o

sit obiectatum. Aliter infinitas non posset habere omnibus modis suum esse absolutum. Si suppositio sit mala et falsa, necessarie sequitur, quod sua contrapositio sit bona et uera, et quod infinitas Dei non habeat esse simpliciter ;quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum diuina infinitas, quae apud intellectum erat ignota, cum suppositionibus oppositis est ei nota. | 4. DE VNITATE

U 39v

Suppono, quod sit bonum, magnum, uerum et |aeternum, quod 7 ^

8o

diuina

unitas habeat

naturam

subiectiuam

et obiectiuam,

ut

unum suppositum sit de alio. Et si suppositio sit mala, falsa etc., sua contrapositio est bona, vera etc. ; et sequitur, quod unitas non habeat naturam intrinsecam existendi et agendi neque obiectum proprium neque subiectum ; quod est falsum et impossibile. Cognoscitur ergo diuina unitas cum suppositionibus supradictis, sine quibus non est cognoscibilis ; neque per consequens cognoscitur sine ipsis, quod Deus sit unus. 5. DE BONITATE

Suppono,

quod sit magnum

et uerum,

quod diuina bonitas

8 j habeat in se naturam subiectiuam et obiectiuam.

Subiectiuam, ut

de ipsa producatur bona, magna et uera persona. Obiectiue, ut bonificatum sit proprium obiectum ; et sic de bonificare ; et quod omnia tria correlatiua distincta sint una bonitas indiuisa. Et si 58 contrapositio] contra suppositio I7; contraria positio M,4 ^ 60 est] sit ; et add. supra lin. alias: est (?) L5 sit L; 65 Subiectiue] oz. Mj,U 66 infinitum!] infinite UR; infinite LLLs 68 absolutum] a22. et Mj,UV/ R, 68/69 necessarie — quod] etc. U — 69 contrapositio] contraria positio Mj 70 esse] essentiam Mig simpliciter] suum R, 72 suppositionibus] suppositis N — 74 uerum] unum M;g 76 sit?] oz. sed add. supra lin. est U etci]Fet. I^ T1 et|: ex quo 1; 78 obiectum] bonum LL; 79 subiectum] commune LL; 81 per] 2427. accidens LLL; 82 unus] 42. Sequitur U — 84 sit] 244. bonum LL — 86 bona, magna] magna bona N ; magna bonitas M;, 88 sint] sit UIZR,

N

27vb

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO 9o

IGNOTO

I5

suppositio est parua et falsa, contraria suppositio est magna, uera et bona. Quod est falsum et impossibile, quoniam diuina bonitas

non esset fecunda omnibus dignitatibus, nec esset, per quod haberet bonam naturam existendo et agendo, et esset uacua et otiosa ; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, per quem

modum diuina bonitas per primam suppositionem est cognosci9 ^ bilis; et si contraria suppositio esset uera, diuina bonitas esset incognoscibilis. | 6. DE MAGNITVDINE

| Suppono, quod sit bonum, uerum et aeternum, diuinam magnitudinem esse maximam, et quod habeat naturam subiectiue IOO

et obiectiue maximandi, ut sit immensa omnibus modis ab omni

termino, quantitate et aliis accidentibus disparata. Et si supposi-

tio est mala et falsa, sua contraria suppositio est bona et uera. Ex

IO

IIO

^

quo sequitur necessarie, quod sit bonum et uerum, ipsam magnitudinem non habere naturam ; et sequitur, quod non possit sufficere diuinae bonitati, aeternitate etc., quod sint magnae rationes ; quod est falsum et impossibile. 7. DE AETERNITATE

U 4or

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, diuinam aeternitatem habere naturam subiectiuam et obiectiuam, ut per naturam subiectiuam aeternus producat de se ipso aeternum, sibi proprium

N 2878

obiectum;

et sic de aeternare;

et quod

omnia

ista tria sint

distincta supposita, ut quodlibet habeat suum proprium numerum siue nomen inconfusum. Et si suppositio est mala, parua et falsa, sua contraria suppositio est magna, bona et uera, et est II$ bonum, magnum et uerum, quod ipsa aeternitas sit otiosa et a fine et natura priuata, et quod aliae rationes et dignitates non habeant naturam

I20

aeternam neque actus intrinsecos, aeternos;

quod est

falsum et impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum diuina aeternitas est nota, posito quod prima suppositio sit uera, et est ignota, posito quod sua contraria suppositio sit uera.

89 est] sit R, LLL. —— parua] INMjs5; mala U; magna l/ R,; magna mala LL, ?92haberet] haberent V/R, LLL; X 94est| sit U — 103 necessarie] N Mjg; necessario L,; oz. UV R, 112 proprium numerum] proprium terminum Mj;g; propriam rationem R, 113 parua] U; magna NMgVR,LL, 117intrinsecos] extrinseco N M,, — 119/121 Ostenditur — uera] oz. LL.Lg 121 contraria suppositio] U R, ; contrasuppositio T7; contraria positio N Mis; oz. LL;

16 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

8. DE POTESTATE | Suppono,

quod

sit bonum,

magnum,

| uerum

et aeternum,

U 4oY N 281b

diuinam potestatem habere naturam subiectiuam et obiectiuam, ut possit esse per se, propter se et in se, et de se ipsa et cum se ipsa ; sine istis autem non posset esse denudata ab impotentia neque a privatione finis, neque posset esse absoluta neque ordinata ad alias rationes Dei. Et si positio est mala, parua et falsa, sua contraria suppositio est bona, magna et uera ab aeterno in aeternum ; quod 130 est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum diuina potestas est nota, posito quod prima suppositio sit uera, et est ignota, posito quod sua contraria suppositio sit uera. 125

9. DE INTELLECTV Suppono, quod sit bonum, magnum et aeternum, quod intellectus diuinus intelligat in sua essentia et natura intelligere purum

15

infinitum

et aeternum,

subiectiue

et obiectiue.

Subiectiue,

ut

intelligens de se ipso producat intellectum. Obiective, ut ipsum obiectum sit aeternum et infinitum. Et si suppositio est mala, parua et falsa, sua contrapositio est bona, magna et uera, et est 140 bonum,

quod intellectus habeat ignorantiam, otiositatem, et de

habitu priuatiuo sit habituatus, in tanto quod non cognoscat infinita obiectabilia idealiter existentia actu, neque intelligat intra intelligibilia subiectiue neque obiectiue ; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum diuinus intellectus est 145 cognitus per primam suppositionem, posito quod sit uera ; et est ignotus, posito quod secunda suppositio sit uera. | ro. DE VOLVNTATE

U 41r

Suppono, quod sit bonum, uerum et amabile, diuinam uoluntatem habere naturam subiectiuam et obiectiuam, ut possit de se 150 uelle

^

| amatum subiectiue et obiectiue et amare ab utroque processum, ut tota ipsa uoluntas sit inclusa in sua essentia, quoad esse per se, propter se, in se ipsa, de se ipsa, et cum se ipsa, ut per talem perseitatem possit sufficere omnibus aliis rationibus. Et cum tali perseitate sunt amabiles. Et si suppositio est mala, falsa et odibilis, sua contraria suppositio est bona, amabilis et uera, et diuina uoluntas est inferius et pessima et non Deus, cum Deus sit superius ens perfectum ; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum diuina uoluntas est cognoscibilis quoad primam suppositionem; et est ignota quoad secundam. 122/130 De potestate. Suppono — impossibile] oz. LL 5; 128 mala, parua] U; magna, mala R,; mala magna N Mj5 V ; oz. LL 129/130 ab aeterno — impossibile] oz. R, 138/139 mala, parua] U; magna mala R,; mala magna N Mj V LL;

NN 28và

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO 160

IGNOTO

i7

II. DE VIRTVTE

Suppono, quod sit bonum et uerum, quod diuina uirtus habeat

naturam distributiuam subiectiue et obiectiue, ut sit subiectum,

in quo aliae rationes sint uirtuosae subiectiue, et quod possint habere obiectum intrinsecum uirtuosum, naturaliter. Et si positio 16 ^ sit mala et falsa, sua contraria positio est bona et uera. Ex quo sequitur, quod sit bonum'et uerum, quod illud, quod est uitiosum, sit uirtuosum, et quod est bonum sit malum, et quod est uerum sit falsum ;quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod si prima |suppositio sit uera, diuina uirtus est cognoscibilis quoad se 170 et quoad alias rationes ;et si secunda suppositio sit uera, non.

U 41*

I2. DE VERITATE

Suppono, quod sit bonum

et magnum,

quod diuina ueritas

habeat naturam subiectiuam et obiectiuam, ut uerum sit de uero,

et habeat

obiectum

uerum

et proprium,

quod sit de natura

17 ueritatis. Et | si suppositio sit mala et falsa, sua contrapositio est ^

18o

N 28vb

bona, magna et uera. Ex quo sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod uerus non sit de uero, neque magnus de magno, sed malus de malo et paruus de paruo; quod est falsum et impossibile. | Des. Demonstratum est ergo, per quem modum cum suppositione prima, posito quod sit uera, diuina ueritas est cognoscibilis ; et si sua contrapositio est uera, non. I3. DE GLORIA

18

A

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina gloria habeat naturam subiectiuam et obiectiuam, ut gloriosus sit de gloria, de qua producat gloriosum obiectatum gloriose, et sic de gloriari ab utroque processo, ut per talem subsistentiam et obiectum et actum secundarium omnes diuinae rationes possint esse gloriosae natüraliter existendo et agendo. Et si suppositio sit mala et falsa et impossibilis, sua contraria suppositio est possibilis,

190 et est bona et uera. Et est bonum, magnum et uerum, quod diuina

gloria non | sit gloriosa, et quod sit extra naturam, et quod aliae 164 positio] suppositio U — 165 contraria positio] U ; contrasuppositio IN ; contraria suppositio Mj, V/ R,; contrapositio LL. IL; ^ 175 falsa] coszeci ; magna NMgVR4LL;g;etfalsa]etc. U — contrapositio] IL I; ;contraria suppositio UV R4; contrasuppositio; corr. ex. contrapositio IN; contraria positio Mj 175/176 Etsi—sit]sinon,stet oppositum ;tuncerit K — 177/178 uerus non — impossibile] uerum non sit de uero, nec magnum de magno; quod est impossibile. Quareetc. K — 181 contrapositio] contraria positio Mj5 ; contraria suppositio U l/ R, 187 secundarium] secundarie ILI; 189 contraria suppositio] contraria positio R,; contrapositio LL T.; —— 191 sit!] Z7. gloria IN ; add. del. glotia Ms

U 427

K

18 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO rationes non habeant gloriam naturalem,

IGNOTO

existendo et agendo;

quod est falsum et impossibile. Concluditur ergo necessarie, quod diuina gloria est cognoscibilis, posito quod prima suppositio sit 19 j uera; et si sit falsa, non.

I4. DE PERFECTIONE

200

20 ^

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina perfectio habeat naturam subiectiuam et obiectiuam, ut perfectus sit de perfecto | et perficere ab utroque processum, et hoc cum naturali relatione et distinctione personarum, et quod naturaliter sint una essentia perfectionis indiuisa, ut perfectio sit plena per communitatem essentiae et per proprietates personarum. Et si positio sit mala, parua et falsa, bonum, magnum et uerum est oppositum primae suppositionis et consequentiae eius ; quod est falsum et impossibile.

N 297

I5. DE SIMPLICITATE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina simplicitas sit simplicissima. Quae simplicissima esse non potest, nisi habeat naturam 210

subiectiuam et obiectiuam, ut naturaliter

simplicissimus producat simplicissimum de se ipso, obiectatum simpliciter, numeraliter, relatiue et distincte ; simplicissimare ab

utroque processo et obiectato simpliciter. Et si suppositio sit mala, parua et falsa, sua contraria suppositio est bona, magna et uera ; et diuina bonitas, magnitudo et aliae rationes diuinae non habent 2I

j

naturam simplicissimam, existendo et agendo ; quod est falsum et | impossibile. Concluditur ergo, per quem modum diuina simplicitas est cognoscibilis, et per quem non. I6. DE CONVERSIONE

DIVINARVM

Suppono, quod sit bonum, magnum 220

rationes,

ut puta diuina bonitas,

U 42V

RATIONVM

et uerum, quod diuinae

magnitudo,

aeternitas

etc.,

habeant naturam conuersiuam subiectiue et obiectiue, qualibet remanente in suo proprio numero, ut subiectiue una sit actio bonitatis, magnitudinis |etc. in subiecto, de quo producatur unum N 29rb bonificatum, magnificatum, aeternatum etc., obiectatum ; et ab 22 ^

utroque

sit processum unum, bonum, magnum, aeternum etc. bonificare, magnificare etc., ut omnes diuinae rationes de se

200 naturali] a44. inclinatione LL; 203 parua] comi; magna NM,gVR,LL;;ow.U 211simpliciter] aZ. et U — numeraliter] naturaliter MG, UR,L L, distincte] adZ. etsic de M; — 213 parua] recte coniecit U ; magna NM V R,LL; 214 et] add. nec N ML 218 rationum] dignitatum UL L, ^ 226diuinae] oy. N M,,V R,ILL, — rationes] dignitates U

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

IQ

inuicem conuertibiliter praedicari possint. Et quaelibet dignitas

habeat suum proprium actum, subiectum, et obiectum, ut suum proprium nomen habere possit, in tanto quod omnes rationes 230

simul sint idem numero per essentiam, et quod sint plures quoad proprios actus. Et si suppositio sit mala, parua et falsa, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuinae rationes non habeant naturam conuersiuam, ita quod una non sit alia ; quod est falsum et irhpossibile. Demonstratum est ergo, per quem modum conuersio diuinarum rationum et numerorum earum est cognoscibilis, et per quem modum non. | 17. DE NATVRA

240

U 45r

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina natura habeat subiectiue et obiectiue naturalem actionem et passionem. Subiectiue, ut naturaliter naturans producat naturatum, actionatum et passionatum ; et quod ab utroque procedat passionatum, connexatum, naturatum, ut tota natura sit in tanto

distributiua diuinae bonitatis, magnitudinis etc., quantum ipsa natura est subiectiue et obiectiue. Et si suppositio est mala, parua 245 et falsa, necessarie sequitur, quod sit bona, magna et uera sua contraria suppositio ; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum diuina natura est cognoscibilis, et per quem non. I8. DE

250

MVLTIPLICATIONE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod omnes rationes diuinae simul habeant naturam subiectiuam et obiectiuam, ut simul habeant |multiplicationem infinitam et aeternam,

N

29V9

existendo et agendo. Existendo, ut sint una essentia, bona, magna

260

etc., agendo, ut subiectiue et obiectiue sit una productio infinita et aeterna, bona, magna etc. Et si suppositio sit mala, parua et falsa, sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuinae rationes non sint idem, et quod una sit separata ab alia, et quod essentia diuina sit diuisa et finita ; quod est falsum et impossibile. Concluditur ergo, per quem modum multiplicatio diuinarum rationum, ut ita loquar, est cognoscibilis, et per quem modum non. | 19. DE NECESSITATE

U 45

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina natura necessarie sit subiectiua et obiectiua, ut suppositum necessarium sit naturaliter de supposito necessario obiectatum

234 parua NMgVR,LL,;

magna NMgVR,LL,; 244 255parua] magna N Mj VR, LL;

parua]

magna

20 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO 26

^

IGNOTO

naturaliter et necessarie ; et sic de necessario naturare ab utroque processo. Et si suppositio est mala, parua et falsa, sua contraria suppositio est bona, magna et uera; et est bonum, magnum

et

uerum, quod diuina natura non habeat, cum quo sit necessaria, nec cum quo distet infinite a contingentia ; et est bonum, magnum 270 et uerum, quod diuinae rationes naturaliter non distent a contingentia ; quod est falsum et impossibile. Concluditur ergo necessarie, per quem modum diuina necessitas est cognoscibilis, et per quem modum non. 20. DE AEQVALITATE

27 ^

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod in diuina natura sit aequalitas existentiae et agentiae subiectiue et obiectiue, ut | puta quod diuina bonitas, et sic de aliis, sit in tanto productiua naturaliter, sicut est sua essentia, ut in ipsa non sit otiositas, neque magis neque minus; quia si sic, perderetur optimitas, infinitas, perfectio et huiusmodi. Et si suppositio sit mala, parua et falsa, necessarie sequitur, quod sua contrapositio

N

29vb

sit bona, magna et uera, et quod rationes non habeant naturam,

28

^

290

per quam sint aequales existendo et agendo ; quod est falsum et impossibile. Ostensum est ergo, per quem modum diuina aequalitas est | cognoscibilis, et per quem non. U 447 Dictum est de prima distinctione. Et ostensum est per uiginti media supra dicta, per quem modum Deus est cognoscibilis. Intellectus autem de tali habitu cognitionis est habituatus et ualde in notitia Dei quietatus ; et per consequens dici potest de humana uoluntate et memoria ad consequentiam intellectus. II De secunda distinctione

[De iénorantia et notitia mundi] Distinctio ista in quadraginta partes est diuisa, quae sunt partes mundi. Ipsis autem ignotis, mundus magis est ignotus quam notus, et e conuerso. Partes autem sunt hae: (1) Creatio, (2) causa finalis, (3) causa efficiens, (4) exaltatio mundi, (5) ordinatio mundi, (6) genus, species, indiuiduum, (7) substantia praedicamentalis, (8) accidens, (9) natura, (10) principia innata,

295 maximae

265 necessario] a4. obiectare [LL — 266 parua] magna N M V R,L L; 269 et] etiam NL L; 275 in] oz. UL L; 2776 existentiae] essentiae JbJb 281 parua] magna N Mj V R,LL,; contrapositio] contraria positio U; contraria suppositio M; — 290 ad consequentiam intellectus] sicut de intellectu U

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO 21

300 (11) correlatiua innata, (12) forma, (13) materia prima, (14) prima

compositio, (15) secunda compositio, (16) tertia compositio, (17) generatio, (18) corruptio, (19) priuatio, (20) motus, (21) angelus, (22) locutio angelorum, (23) homo, (24) intellectus | agens et possibilis, (25) sensus agens et possibilis, (26) brutum, (27) uegeta395 tum, (28) elementatum, (29) mixtio elementorum, (32) potentia, obiectum et actus, (30) ensexistens in potentia, (31) ens existens in actu, (33) ens simpliciter, (34) possibile et impossibile, (35) miraculum, (36) lex, (37) uirtus, (38) uitium, (39) necessitas, contingentia, (40) infernus et paradisus. Et primo de prima.

N 30r

I. DE CREATIONE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod mundus sit

creatus et nouus. | Et si positio sit mala, parua et falsa, sua U 44v contraria suppositio est bona, magna et uera. Et est bonum, EO magnum et uerum hoc, per quod diuinae rationes sunt minus participantes cum mundo ; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod mundus est creatus et nouus ; et per consequens, creatio est cognita. 2. DE CAVSA FINALI

Suppono, quod sit bonum, magnum, et uerum, quod Deus sit causa finalis in altiori gradu, qui possit esse quoad finem et quoad effectum. Et si positio est mala, parua et falsa, sua contrapositio est bona, magna et uera, et necessarie sequitur, quod hoc sit bonum, magnum et uerum, per quod Deus est minus causa finalis, 325 et hoc, per quod mundus sit minus effectus et inquietatus ; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo hoc, per quod Deus est magis causa finalis, et hoc, per quod mundus est magis effectus.

320

3. DE CAVSA EFFICIENTE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod Deus sit causa efficiens, et mundus sit factus. Et si suppositio est mala, 259 parua et falsa, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum omne illud, per quod mundus est minus | subiectum et obiectum Deo et suis rationibus ; quod est falsum et impossibile. Demonstratum est ergo, per quem modum Deus est causa efficiens 555 et mundus est effectus. 300innata]ignota N Mj, prima] oz. N Mj; V R, LL; ;oz. sed add. in marg.U | 306in?]oz. N MjjR, . 309et]om. N Mj;U — 3135parua] magna NM,gVR,LL,; 322contrapositio] N L L;; contraria positio Mj; ; contrariasuppositio U L/R, 325 effectus] efficiens N M,4 ^ inquietatus] minus quietatus LI ^ 330 factus] effectus M;,U

N 3orb

22 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

| 4. DE EXALTATIONE MVNDI

U 457

Suppono, quod hoc sit bonum, magnum et uerum, per quod mundus est magis exaltatus quoad finem, quare est. Et si suppositio sit mala, parua et falsa, necessarie sequitur, quod contraria 340 suppositio sit bona, magna et uera. Ex quo sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod mundus est minus exaltatus quoad finem, quare est ; quod est falsum et impossibile. Ostensum est ergo, per quem modum mundus est magis exaltatus ;

et per consequens diuina incarnatio ostensa est, sine qua mundus 545 non posset esse in altiori gradu exaltationis. 5x; DE ORDINATIONE

359

Suppono, quod hoc sit bonum, magnum et uerum, per quod Deus magis ordinat mundum ad hoc, quod possit esse magis cognitus, dilectus et recolitus quoad suam bonitatem, magnitudinem etc. Et si suppositio sit mala, parua et falsa, sua contraria suppositio est bona, magna et uera. Et sequitur, quod sit bonum magnum et uerum hoc, per quod mundus est magis inordinatus ad cognoscendum, recolendum et diligendum Deum ; quod est falsum et impossibile. Ostensa est ergo ordinatio mundi et gradus, in quo est ; et quod intellectus humanus magis debet stare quoad ordinationem superiorem diuinarum rationum, quam quoad ordinationem inferiorem per sensum et imaginationem. 6. DE

36 ^

MVNDI

GENERE,

SPECIE

ET INDIVIDVO

| Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod U 4$Y genus et species habeant naturam ueram et realem in indiuiduis, in quibus habent sustentationem. Et si suppositio sit mala, |parua et N 30và falsa, necessarie sequitur, quod sua contraria suppositio sit bona, magna et uera ; et quod sit bonum, magnum et uerum, quod genus et species non sint entia realia, neque indiuidua sint a principiis superioribus constituta ; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod genus et species sunt entia realia. p DE

SVBSTANTIA

PRAEDICAMENTALI

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod substantia praedicamentalis sit subsistens sub principiis innatis, ex quibus sit oe

constituta, et habeat naturam, ut puta sub bonitate, magnitudine,

duratione etc. Et si suppositio sit mala, parua et falsa, necessarie

350 contraria] contra LL, 351/352 quod -— uerum] comiei; om. INSMas ULVER I Io. 352 magis] oz. N Mig 362 contraria suppositio] conttasuppositio I.

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO sequitur, quod sit bonum,

p

^

magnum

et uerum

IGNOTO 23

hoc, per quod

substantia est minus bona magna etc. ; quod est falsum et impossibile. Ostensum est ergo hoc, quod est substantia, et ea, ex quibus est et habet naturam subsistendi. 8. DE ACCIDENTE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod accidentia praedicamentalia oriuntur a substantia, hoc est quod

bonitas

quantitatis

oriatur

a bonitate

substantiae,

et bonitas

380 qualitatis praedicamentalis oriatur a bonitate substantiae ; et sic

de aliis; ita quod una bonitas accidentalis substantiae sit communis omnibus bonitatibus | accidentium, et una qualitas etc., omnibus qualitatibus. Et si suppositio est mala, parua et falsa,

U 46r

necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per 38 ^

quod substantia et accidentia minus participant in natura ; quod est falsum et impossibile. Ostensum est ergo, per quem modum accidens praedicamentale est notum, et per quem modum potest esse ignotum. 9. DE NATVRA

399

| Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum hoc, per quod natura mundi sit magis subdita naturae diuinae, et bonitas naturae mundi bonitati Dei etc. Et si suppositio sit mala, parua et falsa, necessarie sequitur, quod contraria suppositio sit bona, magna et uera, et quod hoc sit bonum, magnum

395

N

3ovb

et uerum, per

quod natura diuina et natura mundi habent minorem conuenientiam et participationem; et sic de bonitate naturae diuinae et bonitate naturae mundi etc.; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo hoc, per quod natura mundi est simpliciter subdita naturae Dei.

IO. DE PRINCIPIIS INNATIS Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod principia innata mundi sint communis bonitas, magnitudo, duratio, potestas, instinctus, appetitus, uirtus, ueritas, delectatio, perfectio et 40

^

huiusmodi, ex quibus substantia mundi est constituta. Et si suppositio sit mala, parua | et falsa, sua contraria suppositio est U 46v bona, magna et uera. Et est bonum, magnum et uerum hoc, per quod diuinae rationes et bonitas, magnitudo etc. substantiae mundi habent minorem participationem et concordantiam ; quod

378 0triuntur]oriantur L/ — 379 oriatur] oritur U —— 380 oriatur] oritur U 381 accidentalis] actualis Mj; 392 parua] magna N Mj, V/ LLL; mala parua] magna mala R, 405 contraria suppositio] contrasuppositio LL.

24 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO 410

IGNOTO

est falsum et impossibile. Ostensum est ergo, quae sunt principia innata mundi. II. DE

CORRELATIVIS

INNATIS

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod principia innata habeant correlatiua innata, ut puta bonitas bonificatiuum, bonificabile et bonificare; magnitudo magnificatiuum, mag-

415 nificabile et | magnificare; et sic de alüs. Et si opposita suppositio sit bona, magna et uera, bonum magnum et uerum est,

420

N 3178

quod principia innata non habeant intraneam naturam neque operationem ; et quod hoc sit bonum, magnum et uerum, per quod minorem habent participationem ad inuicem; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum correlatiua innata sunt nota. I2. DE PRIMA FORMA

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum unam primam formam

esse consubstantialem

cum

substantia

mundi,

et hoc

425 subiectiue et obiectiue. Subiectiue, ut ab ipsa sint omnes formae

particulares. Obiectiue, ut ipsa forma prima appetat ipsas particulares. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum, et uerum, quod una forma non sit de alia, | et quod substantia mundi sit discontinuata et DAD 430 diuisa ; quod est falsum et impossibile. Demonstratum est ergo, quod est una forma prima uniuersalis. I3. DE PRIMA MATERIA

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, materiam primam esse ens in actu, et in ipsa sint in potentia omnes materiae 435 particulares euenientes, ipsis motis a formis particularibus, cum quibus sunt coniunctae, et ipsis formis particularibus motis a prima forma. Et si sua contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod hoc sit bonum, magnum et uerum, per quod prima materia sit magis circa non | esse, et quod nulla 440 materia particularis habeat subiectum, in quo sit in potentia, quia ens in potentia non potest esse, nisi in subiecto existente actu. Et quia contraria suppositio est impossibilis, demonstratum est ergo, quod prima materia existit actu. UAE DE

445

PRIMA

COMPOSITIONE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, primam composi439 circa] essentia

N Mj,

— 442 contraria suppositio] contrasuppositio IN

N

311b

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO 253

tionem esse, hoc est quod principia innata sunt composita, ut simul componant unum chaos siue unum hyle, quod compositum sit ex prima forma et ex prima materia ;et ipsa prima forma est composita ex -tiuis, ut puta ex bonificatiuo, magnificatiuo,

450 durificatiuo etc.; et prima materia ex bonificabili, magnificabili, durificabili etc.; et quod ab utraque procedat generalis connexio

formae et materiae, ut puta bonificare, magnificare, durificare etc.

Et si contraria suppositio sit bona, magna

et uera, bonum,

magnum et uerum est, |quod substantia mundi non sit continua,

et quod secunda compositio non consistat in ipsa in potentia ; quod est falsum et impossibile. Ostensa est ergo prima compositio.

455

I5. DE

SECVNDA

Dopo

COMPOSITIONE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, secundam compositionem esse; ipsa educta a prima per genera et species, 460 contrahendo quod est omnino uniuersale, ad hoc, quod non est omnino uniuersale nec omnino particulare. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod

genera et species non sint entia realia ; et sic de elementis simplicibus; et sic de sphaeris caeli; et quod sit uacuum inter prijmam 46 ^ compositionem et tertiam ; quod est falsum et impossibile. Concluditur ergo secundam compositionem esse ; et datus est modus, per quem inquiritur et cognoscitur.

N

opa

I6. DE TERTIA COMPOSITIONE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod particularia sint composita ex principiis innatis, ut habeant naturam primae et secundae compositionis. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod non habeant naturam

47

^

primae et secundae compositionis, et quod non fuissent antea in potentia, et quod non habeant, ex quo sint. Et quia hoc est falsum et impossibile, osténsum est ergo, quod prima suppositio est bona, magna et uera. Cum qua ostenditur et cognoscitur tertia compositio. I7. DE GENERATIONE

480

|Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod generatio fiat de principiis innatis, deductis a prima compositione ad secundam, et de secunda ad tertiam ; in qua tertia, indiuiduum

tale sit genitum, ut puta, talis rosa, talis equus et huiusmodi. Et si

447 hyle] L;; yle NUV R,L; uniuersale Mis 455 non consistat] consistat U I/ R, ; uera existat consistat [,; uera existat et consistat Lj — in?] om. NMg — 459et] oy. NM VR, LL;

U 48r

26 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod ista rosa, iste equus etc. 485 non sint existentes sub una bonitate communi, magnitudine etc. ; et est bonum, magnum 'etc., quod non habeant connaturalem bonitatem, magnitudinem etc. Et quia hoc est falsum et impossibile, ergo data est notitia de generatione et de his, ex quibus est. 18. DE

490

CORRVPTIONE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod corruptio sit tantummodo numerorum entium particularium, generabilium.

Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod corrupto Sorte corrumpatur tota |sua essentia; et sic de aliis particularibus; et quod tota substantia 495 mundi successiue amittat suam essentiam et eueniat in nihilo;

N

31vb

quod est falsum et impossibile. Cognoscitur ergo corruptio, et notus est modus, per quem ipsa cognoscitur. I9. DE PRIVATIONE

$00

395

Suppono, quod sit bonum magnum et uerum hoc, per quod priuatio sit ens reale, tamen per accidens. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod ea, quae fuerunt | et non sunt, non fuerint, et quod caecitas, U 48v surditas etc., non sint habitus priuatiui, et etiam quod inter generationem et corruptionem priuatio non sit habitus neque medium ; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quod priuatio aliquo modo est ens reale, non autem per se, sed per accidens. 20. DE MOTV

$10

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod motus primitiuus sit inceptus in prima compositione, et sit deductus successiue in secundam compositionem, et sit determinatus in tertia. Et corrupto Sorte, et sic de aliis particularibus, motus sit

51)

sustentatus in materia, quae fuit Sortis, ipsa reducta ad secundam compositionem et de secunda ad primam, ut motus uniuersalis sit successiuus et circularis. Et si contraria suppositio sit bona, magna

et uera, necessarie sequitur, quod motus uniuersalis sit disconti-

nuatus et diuisus, et quod uacuitas in naturalibus sit ens reale;

491 numerorum] nouorum Mis; Sortis et U; oz. R,; minorum TE generabilium] et non generalium U ——— 503 surditas] surdeitas IN Ms; siue deitas L/; siue mors U; oz. R, —— 511 determinatus] a4. seu deriuatus Iu.

516 sit] 4d. difformatus U

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO IGNOTO 27 quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo notitia motus uniuersalis, et per consequens sua essentia. 21. DE ANGELO

525

550

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod angelus sit compositus ex suis principiis in[natis mediantibus correlatiuis eorum, et quod ex— tiuis $ua forma sit composita, et ex — bilibus N 3274 spiritualibus sit sua materia composita, et ex —aribus sua forma et sua materia sint connexae, et quod ex omnibus istis sit sua substantia una specifica, ut quilibet | angelus sit suamet species. U 49Y Et si contraria suppositio sit uera, quod dictum est de angelo est malum, paruum et falsum, et est bonum, magnum et uerum, quod angelus non habeat bonam, magnam etc., naturam ad bonificandum et magnificandum suum amare, intelligere et recordare Deum, et quod non sit bonum etc. Deum esse finem eius neque causam. Et quia hoc est falsum et impossibile, necessarie sequitur, quod prima suppositio sit bona, magna et uera, cum qua est data notitia de angelo. 22. DE

555

LOCVTIONE

ANGELORVM

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod locutio angelorum sit ex similitudinibus principiorum innatorum, medientibus correlatiuis eorum, quia Michael cum sua bonitate significat Gabrieli suum bonum intentum et conceptum obiecta$40 tum, et Gabriel recipit ipsum in suo bono irtelligibili, et e conuerso. Et sicat dicitur de bonitate, ita de magnitudine etc. dici potest. Si uero contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod angeli non habeant locutionem nisi mediante sensu et imaginatione; quod est falsum et 545 impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum locutio | angelo-

N

321b

rum est nota.

23. DE HOMINE

55e

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod homo sit compositus de anima et corpore, | et quod anima sit composita, sicut dictum est de angelo, et corpus hominis sit compositum ex quattuor potentiis, ut puta ex elementatiua, uegetatiua, sensitiua et imaginatiua. Et si suppositio sit mala, parua et falsa, sua

550 Dist. II, cap. 21

552 parua] conieci; magna

INMj; V R,L Ls; om. U

U 49r

28 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO

IGNOTO

contraria suppositio est bona, magna et uera. Et sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod homo non sit efficiens obiecto-

rum particularium ;quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum homo est notus quoad suam essentiam et suum esse. 24. DE

$6o

AGENTE

ET POSSIBILI

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod intellectus agens sit intelligens intelligendo obiectum, et quod intellectus possibilis recipiat species obiecti ; in quo intellectu possibili intellectus agens facit ipsas intelligibiles. Et si contraria suppositio sit bona,

$6 ^

INTELLECTV

magna

et uera,

bonum,

magnum

et uerum

est, quod

intellectus non habeat correlatiua innata, et quod intellectus agens, in quantum agens, non habeat naturam actiuam neque proprium obiectum; et quod intellectus possibilis, qui est de genere passionis, habeat naturam per accidens actiuam in intelli gendo obiectum intellectum. Et quia hoc est falsum et impossibile,

data est ergo notitia de intellectu agente et de intellectu possibili. DO

575

$80

25. DE

SENSV

AGENTE

ET POSSIBILI

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod sensus sit compositus ex principiis in|natis mediantibus correlatiuis innatis, U 5or ut sentiens cum sensu agente attingat obiectum, et sensus possibilis sit propria passio sensus, | in quo sensus agens deducat N 32v8 similitudines obiecti, quas facit intelligibiles mediante sentire. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod sensus non sentiat in sua propria passione, et quod attingat obiectum extra suam essentiam, transmittendo suam actionem, et quod obiectum eueniat cum sua propria passione, ut moueat actiue potentiam sensitiuam. Et quia hoc est falsum et impossibile, data est ergo notitia de sensu agente et possibili. 26. DE BRVTO

$8 ^

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod brutum sit compositum ex suis principiis innatis atque correlatiuis, ut sua specifica bonitas ponat ipsum esse bonum naturaliter, et sua magnitudo ipsum esse magnum naturaliter ; et sic de aliis. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et

564 habeat] a4Z.coessentialia U — innata]om. U —— 567in]oz. UV R4L.4 570 possibili] agibili N Mj, VR, LL; 572 innatis] U L;; innotis L ; ignotis N Mis 7; ignatis R, 579 proptia] oz. UV R,LLg

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO 3:99)

IGNOTO 29

uerum est, quod ipsum brutum non habeat bonam magnam etc. naturam existendi, neque habeat appetitum bonum, magnum etc., neque industriam uiuendi. Et quia hoc est falsum et impossi-

bile, data est ergo notitia de bruto, de sua essentia et esse, et etiam

de sua operatione.

27. DE VEGETATIVA LÀ

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod uegetatiua 595 sit constituta de suis principiis innatis atque correlatiuis, ut uegetatum habeat appetitum bonum siue instinctum etc., | et U 5ov quod habeat potesta|tem transmutandi elementatum in uegetato. N 32vb Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie 6oo sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod uegetatiua non sit habitus uegetatorum, sub quo habeant appetitum. Et quia hoc est falsum et impossibile, data est doctrina, per quem modum potest haberi scientia de uegetatiua siue de uegetato. 28. DE ELEMENTATIVA 605

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod sint quattuor elementa sub potentia elementatiua subsistentia ad elementandum elementata ex essentia elementorum constituta. Et hoc,

quia bonum, magnum et uerum est. Et si contraria suppositio sit bona,

magna

et uera,

bonum,

magnum

et uerum

est, quod

elementa non habeant communem habitum, sub quo possint elementare elementata, et quod elementa non sint de essentia elementorum. Et quia hoc est falsum et impossibile, data est ergo notitia de potentia elementatiua. 29. DE

MIXTIONE

ELEMENTORVM

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod elementa sint ex principiis innatis, quolibet principio habente sua correlatiua, ut quodlibet elementum participet cum alio elemento in genere, ut puta ignis, aer etc., sub bonitate, sub qua sint bona, sub 620

magnitudine, sub qua sint magna etc. ; et quod quodlibet elementum sit in alio causa mixtionis siue compositionis, et hoc actiuando et passiuando, ut sint remissa et disposita ad generandum elementatum. Et si contraria suppositio || sit bona, magna et uera, U 51r impossibile est, quod elementata sint de essentia elementorum N 557 formaliter et materialiter ;quod est falsum et impossibile.

589 brutum] bonum U 596 sit] 244. posita et LL LL, ; 442. potentia U V R, constituta] composita U — 610 communem] commune suppositum et U 617 elementum] elementatum IN lV/ — elemento] elementato IN Mj;

30 178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO 30. DE

ENTE

EXISTENTE

IGNOTO

IN POTENTIA

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod ens, exis-

tens in potentia, existat cum omnibus suis partibus in potentia, ut puta cum decem praedicamentis, specifice contractis in subiecto, in quo illud ens existit in potentia. Et sicut dico de decem 630 praedicamentis, ita dico de principiis innatis et correlatiuis innatis. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum,

65 ^

magnum et uerum est, quod nullum ens existat in potentia, eo quia non habet, ex quo sit formaliter, materialiter neque accidentaliter. Et quia hoc est falsum et impossibile, data est ergo notitia de ente, in potentia existente. ST. DE

ENTE

EXISTENTE

Suppono, quod sit bonum, magnum

640

645

IN ACTV

et uerum, quod ens, exis-

tens in actu, existat radicaliter cum omnibus partibus suis, quas habebat naturaliter, dum existebat in potentia. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod ens existens in actu non sit illud ens, quod erat in potentia, sed aliud, quod nunquam fuit in potentia. Et quia hoc est falsum et impossibile, ostenditur ergo, quid est ens existens in actu, et quae sunt radices eius. 32. DE

POTENTIA,

OBIECTO

ET ACTV

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod potentia cum suo actu mouejJat se ad obiectum, actiuando, cum obiectum

recipiat passionem per accidens in sua propria passione, attrahendo ad se species obiecti. Et si contraria suppositio sit bona, magna 650 et uera, necessarie sequitur, quod ac|tus secundarius sit effectus obiecti, ipso obiecto agente propter finem ; et quod potentia non habeat proprium actum, neque obiectum, neque actionem, sed simpliciter passionem ; quod est falsum et impossibile. Declaratum est ergo, quid est potentia, obiectum et actus. 655

33. DE ENTE SIMPLICI

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod principia innata et correlatiua eorum sint entia simplicia, cum sint causae superiores. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod sint composita ; et sic esset

628 contractis] contentis Mj, LL; 644 quid] quod I/ R,L ; quale Mj, 647 actu] obiecto L.;; 247. omnino M,4 ^ 654 quid] quod L ; qualis Mj 659 esset] essent. U I7

U 51v

N

531b

178. LIB. DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO IGNOTO 31 660

processus in infinitum. Et quia hoc est impossibile, ostensum est ergo, quae sunt entia simplicia. 34. DE

66

^

POSSIBILI

ET IMPOSSIBILI

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod possibile et impossibile sint accidentia et causae, cum quibus Deus causat entia possibilia et impossibilia ad placitum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum

et uerum, quod sint causae substantiales, cau-

sando in Deo contingentias per possibile, et necessitates per impossibile ; quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quid 670 est possibile et impossibile. | 35. DE MIRACVLO

U 52r

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod Deus possit facere miraculum, ut cognoscantur et diligantur actus altissimi suarum rationum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et 675 uera, necessarie sequitur, quod sit bonum, magnum et uerum, quod ipsi actus diuinarum rationum non cognoscantur neque

diligantur, ipsis existentibus in superlatiuo gradu; quod est falsum et impossibile. Ostensum est ergo, quae sunt causae miraculi. 680

36. DE LEGE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod illa lex, per quam Deus potest magis | cognosci et diligi, et sic de suis rationibus, sit bona, magna et uera. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, raagnum et uerum est omne illud, 68

^

per quod Deus minus cognoscatur et diligatur ; quod est falsum et impossibile. Data est ergo notitia de lege christianorum; et ostensum est, quod est bona, magna et uera, ut per se patet.

37. DE VIRTVTIBVS

690

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod illae uirtutes sint bonae, magnae et uerae, quae significant diuinam uirtutem esse bonam, magnam et ueram. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod ignorantia diuinae uirtutis sit bona, magna et uera; quod est falsum et impossibile. Ostensum est ergo, | quae sunt uirtutes morales.

669 ergo] add. per praedicta U

N

33Và

32 178. LIB. DE DEO 695

IGNOTO

ET DE MVNDO

IGNOTO

38. DE virIIS

U 52v

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod omne illud sit uitium et peccatum, quod est contra bonitatem, magnitudinem, ueritatem etc. diuinae uirtutis. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessarie sequitur, quod quidquid est uirtus 7oo Sit uitium, et e conuerso. Quod est falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quae sunt uitia et peccata. 39. DE

79

^

ENTE

NECESSARIO

ET CONTINGENTE

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod ens necessarium sit causatum a possibili et impossibili. A possibili, quia supponit ipsum esse. Ab impossibili, quia cogit ipsum non esse, postquam est. De ente uero, quod est a contingentia, non est sic,

quia possibile supponit ipsum esse possibile ; impossibile autem non necessitat ens, quod est a contingentia. Si uero contraria suppositio sit bona, magna et uera, sequitur oppositum, uidelicet 710 quod ens necessarium sit a contingentia, et e conuerso; |quod est N 55v^

falsum et impossibile. Ostenditur ergo, quid est ens necessarium, et quid est ens, quod est a contingentia. 40. DE

71

^

PARADISO

ET INFERNO

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, esse paradisum aeuiternum, ut Deus sit ens agens extrinsece propter maiorem finem ; et suppono, quod sit infernus aeuiternus, in quo iustitia Dei habeat actum suum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod Deus non agat propter

maiorem finem, sed propter minorem, ut non | sit causa finalis U 557 720 superius, sed inferius ; et quod iustitiae Dei deficiat subiectum, in

72

^

quo iuste agere possit. 5t quia hoc est falsum et impossibile, ostensum est ergo paradisum et infernum esse. Ad laudem et honorem Dei et suarum diuinarum rationum finiuit Raimundus istum librum Parisius mense Iunii, anno 1311 incarnationis Domini nostri Iesu Christi.

699 uirtus] uirtutis U 704 causatum] remotum V/; oz. R, 708 a contingentia]contingens U — 711quid]quod L;qualeM;, ^ 712quid] quod L;qualeM;g ^ quid est— contingentia] ens contingens U — 714/715 esse — aeuiternum] quod sit paradisus aeternus U 723 diuinarum] oz. V ; add. dignitatum siue U —— 724 Parisius] Parisiis M,, R,; Parisis L.

179

LIBER DE FORMA Parisiis, 1311 VII

DEI

^

oM

"OS

":

£r iNPxUSO

€

iimgandeo. 6t. sueriins, tat piudida!

i5 dicii AP

|

2

&-*

-

FO

n

uu wy co coy NEN

MM

2x0

bb

OI

NS

y

oe

Ee ^N

pe

us

-

E

MM

gronter

seqomeere

bebe PA. quot Deis ten mabpespms S il mande.

oofequnu Aonadis DET:

iut (es

xr.

d iseee nile; $3 st DE

a^ sux

ease

:

rn

Lt

Dog Phe da

la hedera. Mie

E

malen —-

peii sAPaiTermus Mie qoe «t bati, ditenh vt o EE roue rapnogitio

^ad adr ue!

cub

*4

Aa

EU

GEM

*

i?

teecant WM o oam, A,

yd

$5

EIL

Mal

yesim

"ynjgept

LJ

Pera

qux

name

73 diusseroe] ew he 0.

6

D A

Wf s

PU Lvl.

-

AD LIBRVM DE FORMA DET PROLEGOMENA Librum de forma Dei Raimundus composuit Parisiis, mense Iulio anni 1311; quod confirmatur in clausula huius libri finali. Parisiis reuera compositum esse hoc opus mense Iulio anni 1311 sex codicibus affirmatur hucusque notis, excepto codice K, excerptum tantummodo libri tradente (!). Affirmatur etiam catalogis et bibliographis, in quantum compositionis locum et tempus commemorant (?). Raimundum auctorem esse Libri de forma Dei tam septem manuscriptorum hucusque notorum (3) quam ueterum ac modernorum bibliographorum (4) testimonio unanimi confirmatur. Praeterea Raimundus in huius operis distinctione quinta, paragrapho decimo, nr. 98 alium allegat librum a se ipso scriptum, uidelicet Librum de affatu, uel De sexto sensu, compositum Neapoli mense Aprili anni 1294, in quo tractat de sensu affatus (?). In toto porro Libro de forma Dei manifeste apparent uia ac ratio Raimundo propria eiusque tam uerborum usus quam doctrina singularis. Liber de forma Dei tractatus est philosophico-theologicus, in quo disseritur de Deo eiusque attributis essentialibus, atque de eius existendi et agendi tam intrinseca quam extrinseca forma absoluta, primitiua, uera et necessaria.

Duplex est huius operis finis. Primarius, qui est speculatiuus, in eo consistit, ut notitiam habeamus de Deo cognoscentes, 'quomodo Deus agit cum suis dignitatibus formalibus formaliter'; porro (1) Op. 179: Clausula finalis. (2) Biblioteca Vileta, f. 235r: Nr. 79; WapDiNG-Seripfores, pg. 301a; ANTONIO, pg. 153, nt. 131: CCXIX ; CUSTURER, pg. 616: CCXIX ; Cf. pg. 622: CCLXXXV ; SoLLiER, pg. 71a: CCXIX ;MOG I, pg. 6o, nr. 108 ; PAsqUAL I, Cap. XXVI: Pg. 290; Lo, col. 1107, VII: 14; Ot 155; Gl fm ; Av 165 ; CA 195;

Pla 197. Cf. IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 4ob : Nr. 217 (BUF) : Deforza Dei. In ciuitate Messanae mense Martii 1514. Incipit: Quoniam de Diuina memoria (— Liber de memoria Dei ; ROL II, nr. 246) ;cf. IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 432:

Nr. 309 (BUF) : Liber de forma Dei ... scriptus mense Iulii 1312 ... ex WADDINGO. IOHANNES A S. ANTONIO erronee scripsit 1312, cum WADDINGUS aperte traderet (1311. (3) Op. nr. 179: Clausula finalis. (4) Op. nr. 179: Ad Librum de forma Dei Prolegomena, Catalogi et auctores, qui Libri mentionem faciunt, infra p. 38 s. (5) Bt in isto passu apparet necessario, quod affatus est sensus. Qui sensus apud antiquos fuit ignotus. Nos autem de ipso unum librum fecimus, in quo probauimus ipsum esse sensum formantem sonum in uoce, dantem auditui, qui est sensus recipiens ipsam uocem formatam in aere per affatum ;quam uocem nullus alius sensus potest generare in aere atque formare de sono nisi ipse affatus ; et de hoc experientiam habemus. Liber de forma Dei, dist. V, paragr. 1o, q. 98 (infra p. 100). Cf. Pla 7o.

36

179. LIBER DE FORMA DEI

ut per talem notitiam generemus scientiam tam de ipso Deo quam de creaturis necnon de causis et effectibus omnium. Secundo Raimundus oppugnare intendit Auerroistarum errores ; qui finis secundarius manifesto apparet libri doctrinam et argumenta atque auctoris argumentandi modum intuenti. Stilus uero non tam apologeticus est quam sobrius et ad rem accomodatus. Raimundus in hoc libro, ut dicitur in operis titulo, formam Dei

inquirere intendit, quo melius cognoscatur essentia Dei et rerum creatarum in existendo et in agendo, intrinsece et extrinsece. Deus quidem est forma absoluta, primitiua, uera et necessaria.

Et hoc dupliciter: I) Forma in se considerata,in quantum Deus est ens diuinum cum suis attributis et dignitatibus essentialibus, quo ad essentiam scilicet et agentiam intrinsecam. 2) Forma respectu rerum creatarum, quarum est exemplar singulare, absolutum, primitiuum, uerum et necessarium. De forma Dei in se considerata Raimundus in distinctione prima, secunda et tertia et in prima parte distinctionis quartae tractat. Et hoc in quattuor gradibus, qui sunt: I) Conuersio Dei cum decem rationibus suis, praedicandis de eo in superlatiuo gradu (dist. I). 2) Formatio decem diuinarum rationum, cum quibus quomodo Deus agat, ostenditur (dist. II). 3) Productio actiua intrinseca decem rationum in diuinis (dist. III). 4.1) Ordinatio Dei intrinseca, id est rationum diuinarum mutua inter se relatio et coniunctio (dist. IV.r). 4.2) Ordinatio Dei extrinseca, in quantum diuinae formae, id est rationes sunt causae formatiuae et ordinatiuae rerum creatarum,

et hoc subiectiue (in sensu effectiuo) et obiectiue (in sensu finali)

(dist. IV.2). 5) Quaecumque in distinctionibus antecedentibus (I-IV) cognita sunt, Raimundus in quinta distinctione ad res uniuersas applicat faciendo centum quaestiones tam de Deo quam de nouem entium principalium gradibus. Liber de forma Dei lingua latina compositus in septem codicibus integer nobis traditus est. Quorum codicum singuli scripti sunt saeculo XIV et saeculo XV, quattuor saeculo XVI et nouissimus

saeculo XVII. Quinque codices libri integrum textum tradunt. codex A textum ualde contractum praebet ; codex K excerptum tantummodo libri continet. Quod codicis K excerptum edítum est ab EUsEBIO COLOMER, in : Nikolaus von. Kues und Raimund. Llull, aus Handschriften der Kwueser Bibliothek, ex serie : Quellen und Studien zur Geschichte des Mittelalters, ed. PAUL WILPERT, Berolini 1961, pg. 145-151. Integer uero Libri de forma Dei textus hic primufh editur. Codicum, ut uidetur, perditorum mentionem faciunt catalogi et

bibliographi sequentes :

179. LIBER DE FORMA DEI

37

Commemoratur Liber de forma Dei in Inuentario librorum de la Escuela luliana' Barcinonensi (composito 22. Iunio 1488) (9). De eodem libro procul dubio ARrAs pE LovoraA loquitur, allegans quendam librum De forma Dei — Barcinonae (^): In Inuentario librorum J.L. VILETAE canonici (saec. XVI) enumeratur quidam Liber de forma Dei (8). SOLLIER testante Liberde forma Dei reperitur in archiuo s. Isidori Hibernorum', id est, olim Romae exstabat (8): Manuscriptorum mutua inter se cognatio uidetur esse haec:

XIV

diae

cs

N

(v)

| Ew

XV

K

Ds

pastpete XVI

R,

A

M

R

XVI M, Cui figurae haec commentaria adiciemus : Varias lectiones et omissiones codicum obseruantes, codices in

duas familias principales disponimus, scilicet in familiam codicum a (NM,,R, [K]) et in familiam codicum B (AM): ro/11, 37 sine, 2771791 3184, 89, r14 limitatum, 236 ipsa, 236 subiectiue, 321, 425, 440, I025, 1042, I216, 1260/12061. Codex Mi, quamquam originem ducit a codice N, tamen proprias lectiones et menda praesentat et in paucis locis textum codicis N coniecturis corrigit, ubi textus ei obscurus apparet : 3, 12 in parte, 12 philosophicus, 49 absoluta, 88 esset, 121, 301, 601, 986,

I045, IÓ5I. Codex R.,, etsi cum codice N unam familiam constituit, tamen ab eo non dependet: 2, 105, 142, 190, 196, 481/482, 60r, 1944. Codex K secundum notam in eius fine positam (1995) a quoddam manuscripto dependet, qui correctiones ab alia manu factas (6) BOFARULL, pg. 39; SoTO, pg. 75; cf. Av 165.

(7) An14s pÉ LovoraA, Soro, pg. 45. (8) Biblioteca Vileta, f. 235t: INt. 79. (9) SorrrER, pg. 74a; cf. CusrURER,

praesertim pg. 622: CCLXXXV,

locis in nota ad lineam... citatis nota marginalis ; cf. etiam D'ALOS, pg. 32.

38

179. LIBER DE FORMA DEI

exhibet. Ouod manuscriptum ad familiam codicum a pertinere (77/78, 83/84 Cum, 89) et alium quoddam manuscriptum comparauisse uidetur, quod a familia codicum f dependet : 74 per hoc, 74/76, 1622. Familia codicum f in duas partes diuiditur, quarum altera a codicibus A M et altera a codice R formatur : 1 altissima, 14 liber,

I5 in, 41 definito, 133 quia, 252, 745, 1549, 1550, 1662 nec, 1951/1952, 1958 nisi ;codex A ueroa codice M non deriuatur : 14 in quinque, 15 formationem, 947 quantum, 1455, 1550, 1688, 1889, I987.

Ex stemmate sequitur nostra formula recensionis : Lectio archetypi ea censenda est, quae ab omnibus codicibus alterius familiae principalis et insimul saltem ab uno codice alterius familiae principalis exhibetur; ergo lectio codicum NMy,R,KR contra AM : 1330; NM,,R,M contra AR : 575, 1369, NM,R,R contra AM : 14 liber, 41 definito, 745, AMRR, contra NM 3^ 924; simili modo, si codices NR, cum saltem uno codice familiae AMR concordant: Ergo NR,R contra M,,AM: 194 eo quod. Ubiautem lectio saltem ab uno codice alterius familiae principalis et insimul saltem ab uno codice alterius familiae principalis traditur, uel ubi lectio alterius familiae principalis a lectione alterius familiae principalis differt, eam lectionem recipimus, quae melius contextui respondet : 10/11, 37 sine, 77/78, 83/84, 105, 113 accipere, 114 limitatum, 194 quae, 204, 360 sublimis, 644 sine, 791, 923. Ubi autem textus mendose traditur, ad coniecturas iam ab uno

uel a pluribus codicibus factas, uel ad proprias coniecturas recurrimus:

I6, 20, 49 absoluta, 257 Agit-in se, 278, 423, 673 factum, 884

ponere. Cum codex A textum libri contractum nobis tradat, lectiones

uarias eius non semper integras in apparatu annotamus. Eas autem lectiones semper in apparatu assignamus, quae ad textus constitutionem et ad stemmatis formationem nobis utiles esse uidentur. Liber de forma Dei allegatur apud catalogos et auctores sequentes, quorum nomina in ordine chronologico enumeramus : Catalogus Electorii 121 (120) ; BOFARULL, pg. 39; SoTO, pg. 73; BoviLLUus, pg. 38b ;PROAZA, f. 221rb ; Catalogus operum Cusanus 49 ; DIiMAS DE MIGUEL, SoTo, pg. 62 ; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380r: Nr. 9o; Biblioteca Vileta, f. 235r: Nr. 79; ARIAS DE LovoLA, SoTo, pg. 45; WADDING-Scr?Ptores, pg. 301a ;pg. 303a ; ANTONIO, pg. 133, nr. I31 ;CCXIX ; CUSTURER, pg. 616: CCXIX ; cf. pg. 622: CCLXX XV ; MOG I, pg. 60: Nr. 108; SOLLIER, pg. 71a: CCXIX ; pg. 73a: CCLXXXV : IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 40b : Nr. 217 (BUF); pg. 43a: Nr. 309; nr. 310 (BUF) ; PAsQuar I, Cap. XXVI, pg. 290; Cap. XXXII : Pg. 373; BOVvER, pg. 596: Nr.

179. LIBER DE FORMA DEI

39

219; pg. 600: Nr. 285; HLF, pg. 315: Nr. CLXXXII ;KEICHER, pg. 65; pg. 75; pg. 78; Lo col. 1107, VII : 14; PEERS, pg. 345; pg. 438 ; Ot 153; Gl fm ; Av 165; CA 193; DíAz v Díaz 1884; Pla 197; LLINARES 177.

Mr, 13 qua. WM r5. 1940.

wich d ná Sims ce e s Mn » Tie sat d. gutem, in cda

!

i

(s

ae i idet ' a cuba

^

ew D

umo

cá

M

£M

se tieni]

AD

9

a

woleim

bed

MELLE eit

Poirrguje. Teccnerot Fut

M

Uu.

(t

definito

Wet

id

fodici: a

uno

|

C

iM

T :

e A

vs

369, .

INR. 4 eoutra

avo sidiee à «65

LIBER DE FORMA

DEHI

CODICES — Milano, Biblioteca Ambrosiana, N 259 Sup. (XVI), f. 821-91v.

^ — Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital 85 (XV), f. 96r-97r: Excerptum ex Libro de forma Dei. — München, Staatsbibliothek, Clm. 10554 (XVI), f. 44t-62r. — München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (XVII), f. 94t2-135va. 3 — Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondo Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 92ra-111tb. "3 Montpellier, Bibliothéque de la Faculté de Médecine, 165 (XVI), f. 228t247V. isl[m Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele II, Fondi minoti 1832 (XVD), f. 369t-452v.

a

LIBER DE FORMA DEI» ARS PARVA PRO COGNOSCENDO DEVMP DE FORMA DEI^ LIBER DE FORMA DEI, QVEM ALIAS VOCAT PARVAM ARTEM PRO COGNOSCENDO DEvM4 LIBER DE FORMA DEI, QVEM ALIAS VOCAT PARVAM ARTEM PRO COGNOSCENDO Drxoe LIBER DE FORMA DEI SEV ARS PARVA PRO COGNOSCENDO DEvMt LIBER, QVI EST DE FORMA DkiI£ PARVA ARS PRO COGNOSCENDO DEvMh PARVA ARS PRO COGNOSCENDO

Do!

A: f. 82r; Biblioteca Vileta, f. 235r: Nr. 79; BOFARULL, pg. 39; CA 195; Catalogus operum Cusanus 49; DíAz v Díaz 1884; Gl fm; K: f. 96r; KxErCHER, pg. 65 ; pg. 75; pg. 78; LriNAREs 177; Lo col. 1107, VII: 14; M:f£. 445; Ma: f. 9414; N : f. 921a; Ot 155 ; PAsqUALI, Cap. XXVI : Pg.

290; R: f. 2281; MOG I, pg. 6o: Nr. 108; Sofo, pg. 75. C£ a£ AR1AS DE LOYOLA, 50/0, pg. 45 ; BOVER, pg. 6oo: Nt. 285 ; BovirLLus, pg. 38b;Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380r: Nr. 9o; Catalogus Electotii 121 (120) ; DrMAs DE MIGUEL, 50/0, pg. 62 ; HLE, pg. 315, nr. CLX XXII; Pasquar I, Cap. XXXII, pg. 5735; PEERS, pg. 345 ; pg. 4358; Pla 197; PROAzA, f. 221£b ;SoLursR, pg. 73a: CCLXXXV ; WapnrNG-Seriptores,

[0]

Ppg-305a. ANTONIO, pg. 133, nt. 131: CCXIX; Bovzn, pg. 596: Nt. 219; CUSTURER, pg. 616: CCXIX ; SorLrsR, pg. 71a: CCXIX. IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 43a: Nr. 3o9 (BUFP) ;WapniNG-Serzptores, pg. 35ora. Av 165.

Rȣ41369: cf. d.

-*B"^

ef. ie:

44

179. LIBER DE FORMA DEI Deus, cum tua altissima uirtute, sapientia et caritate,

Incipit Liber de forma Dei.

Quoniam Deus est ens principium singulare, absolutum, primitiuum, uerum et necessarium, intendimus uenari formam absolu^

tam, primitiuam, ueram et necessariam, quae cum ipso Deo sit conuersa, ut cognoscamus, quo modo Deus agit cum suis dignitatibus formalibus

IO

formaliter;

etiam

ut de essentia

et esse

eius

notitiam habere possimus, quoniam per talem notitiam poterimus generare scientiam de ipso Deo et de uniuerso, quia cognita causa, cognoscitur effectus. Subiectum autem huius libri potest dici, quod est Deus et | intelligibile. Deus, quia liber iste in parte est theologicus; intelligibile, quia in parte est philosophicus.

N

921b

^

DE

I

^

20

DIVISIONE

HVIVS

LIBRI

Diuiditur liber iste in quinque distinctiones: In conuersionem, in formationem, productionem, ordinationem et in quaestiones. In prima tractabimus de conuersione Dei cum suis rationibus. In secunda tractabimus de formatione numerorum suarum rationum. In tertia tractabimus de productione in diuinis. In quarta tractabimus de ordinatione diuinarum rationum siue formarum. In quinta faciemus quaestiones, et eas soluemus. I De prima distinctione

Et primo de conuersione 2^

|Conuersio Dei et suarum dignitatum est praedicari de Deo suas Inc. K 96r rationes, et e conuerso, in superlatiuo gradu. Et hoc sic: Deus est 1tua]oz.N altissiima]oz.R ^ 2ZLiber|agZ.quiest R; 3ens] oz. R, AAMR 5 absolutam — necessariam] ozz. A et] oz. .M Deo] oz. A 7 etiam]et M;s74 ^ ut]ozm.;4 ^ Shaberepossimus]habeamus;4 ^ pertalem notitiam] cum tali notitia Mj; ^ 8/9 quoniam — Deo] oz. /A 9 et de — quia] et sic etiam de uniuerso, nam 4 10 autem] oz. A 10/11 dici, quod est] ese AMR . 11Deus?]omw..A liber iste] iste liber 74 12 intelligibile, quia]et;4 ^ inparte]ipse Mg ^ est]oz.;4 ^ philosophicus] physicus M; 14liber iste] isteliber "4M — in quinque distinctiones] oz. M ; add. scilicet ISqeAR In] oz. A 15 in] oz. AM formationem] oz. M; add. numerorum, 07r./7.fationum R.— etin]oz..4 ^ 16Deicum]et N M4 R,.M 16/20 In prima tractabimus — soluemus] oz. JA 17 numerorum] oz. R, de formatione — rationum] oz. sed add. supra lin. alia manu. de informatione sap... dignitatum R 18 tractabimus] oz. R 19 tractabimus] oz. MR 20eas]ozm. N Mj,R, X 22/23 De prima — primo] o». 4 — 23 primo de] prima R, — 24/32 Conuersio Dei — Deo] Conuersio Dei et suarum dignitatum de nullo nisi de Deo dici potest K — 25/31 Et hoc sic — praedicatum] oz. A

179. LIBER DE FORMA DEI bonitas optima, magnitudo

maxima,

45

aeternitas aeternalissima,

potestas potentissima, intellectus intellectissimus, uoluntas uolissima, uirtus uirtuosissima, ueritas uerissima, gloria gloriosissima, perfectio perfectissima. Bonitas optima est Deus, magnitudo 30 maxima etc.; magnitudo maxima est Deus, bonitas optima etc., mutando subiectum in praedicatum. Talis conuersio siue praedicatio de nullo ente dici potest, nisi solum de Deo. | Et ideo per talem conuersionem potest Deus definiri et etiam suae rationes ; quoniam si quaeratur: quid est Deus, respondeatur secundum 3 ^ quod supra dictum est; etiam si quaeratur: quid est bonitas

Des. K

optima ; et sic de aliis. Istae autem definitiones sunt per se notae, cum sint sine | causa. Et sunt primitiuae, uerae et necessariae, eo N 92V8 quod sunt per conuersionem ; aliae non, quoniam realiter nullum

aliud praedicatum cum suo subiecto conuerti potest simpliciter. Ex quo sequitur, quod de Deo intellectus humanus potest habere ueriorem et altiorem scientiam, quam de aliquo ente definito. Cognito Deo per praedicationem supra dictam, cognoscitur sua essentia et suum esse. Quae essentia est deitas et suum esse est ipse Deus. |Essentia autem et esse in Deo conuertuntur, |cum Deus sit 4 ^ separatus ab omni materia et accidente. In causatis autem non est sic, quia essentia et esse non possunt esse sine compositione 40

formae, materiae et accidentis. Considerato autem tractatu supra dicto cognoscitur, quod Deus

est forma absoluta singularis et absoluta primitiua, uera et necessaria. Quae forma non potest esse laesa per aliquod possibile aut impossibile. Non per malitiam, quia ipse est bonitas ; non per paruitatem, quia ipse est magnitudo ; non per nouitatem atque per mutationem, quia ipse est aeternitas ; non per defectum potestatis, quia ipse est potestas; non per ignorantiam, quia ipse est intellectus ;non per odium, quia ipse est amor ; non per uitium,

30 magnitudo maxima etc.] oz. R bonitas optima] oz. R.— 31inJet R Talis] add. uero M ^ 31/32 Talis - Deo] quod in alio ente fieri non potest extra Deo.4; |34respondeatur] respondetur R — 34/36 quoniam si — aliis] o». 4 36 aliis] 447. dicendum est MR Istae autem] quae 74 37 sine] oz. -AMR causa] causae A ; add. etsine effectu R, — Et sunt] os. /A ; sunt] sint MR 40/41 intellectus — scientiam] altiorem scientiam cum ueritate potest habere intellectus humanus 4 41 ueriorem] ueritatem MR — aliquo] aZ. alio R definito] finito 4M 42/44 Cognito — Deo conuertuntur] Et cognitis supradictis, cognoscitur essentia et esse Dei, quae in eo conuertuntur 4 44 Essentia autem — conuertuntur] Deus enim est forma singularis et absoluta, in quo esse et essentia conuertuntur K — 44/46 cum Deus — esse] non autem in aliis, quae 74 45 causatis] creatis M,4 MR 48 Considerato — supfa dicto] Item 4 49 absoluta] oz. R,-A4MR et] om. Mjg AR primitiua] oz. 74 51/61 non per paruitatem — etc.] etsic dealiis 4 — 51 ipse] ipsa M; oz. 4 52ipse]ipsa M per?] ow. MR 53 ipse] ipsa M 54 ipse!] ipsa M

Inc., Des. K

46

179. LIBER DE FORMA DEI

quia ipse est uirtus ; non per falsitatem, quia ipse est ueritas ; non

6o

per poenam, quia ipse est gloria; non per imperfectionem, quia ipse est perfectio. Omnia ista defendunt et impediunt, quod nullus aliquo modo potest laedere atque impedire ipsam formam altissimam et profundam ; et hoc, quia est bonum, magnum, aeternum etc. Si autem esset laesa et impedita, esset difformata per aliquod inferius non bonum,

paruum,

nouum

etc.; quod est falsum et

impossibile. II De secunda distinctione

65

[De formatione diuinarum rationum] | Distinctio

ista est de formatione.

Et dicitur, quod est de

N

92vb

formatione, per hoc quod intendimus ostendere modum, per quem diuina bonitas, magnitudo et aeternitas sunt formae, cum quibus 7o Deus agit siue producit formaliter. I. DE

DIVINA

BONITATE

| Diuina bonitas est forma, cum qua Deus formaliter agit seu producit bonum, et cum qua causat omnes alias bonitates. Est forma absoluta, per hoc quia simpliciter est per se et propter se. In 75 quantum est per se, est formaliter ; in quantum est propter se, est finaliter. Et quia "per se" et "propter se" conuertuntur, Deus agit cum eiusdem forma bene formaliter et finaliter. Et hoc nulla alia bonitas impedire potest, cum nulla alia bonitas sit simpliciter per se et propter se. Ostenditur ergo, quod diuina bonitas est forma 8o absoluta, habens actionem absolutam. Ipsa forma autem est ab omni materia et accidente denudata, cum nulla materia neque accidens possent esse per se atque propter se. 56/58 ueritas; non—est]oz.R ^ 60hoc]adZ.ideo R — 61Siautem] Aliter sizv4d . 62nonbonum- et] malum, paruum etc., quod est 4 67 Distinctio ista est] Dicitur ;4 67/68 Et dicitur — hoc] haec distinctio 74 68 quod] quia Mj,4 69 et] oz. -AMR 70 formaliter] 247. Et primo de diuina bonitate R;, MR 72formaliteragit]agitformaliter K ^ seu]siue N R,; siue cum qua K — 73et]etiam N R,;etetiam K — bonitates] adZ. et K.A 74 absoluta] z47. in quantum est M ^ perhoc]om. KA pet hoc quia] in hoc quodR . 74/761n quantum — finaliter] per se formaliter et propter se finaliter KA 76[TIagit—forma] cum eadem agit forma R,;forma]formae M ^X Bt quia — finaliter] oz. Mis 77 eiusdem] eadem R, KA 7T7[78 nulla alia bonitas] nullam aliam bonitatem N M,, R,K X 79 Ostenditur — est] est igitur 44 . 80formaautem] autem forma MR ;Ipsaautem forma]et K ^ Ipsa- est] om. A . 81/82 nulla — accidens] nullum accidens et nulla materia K ; neque accidens]autaccidens 4 — 82 possent] posset KM; possit Mj474 ^ atque]et KAM ; nec R; aut Mj,

Inc. K

179. LIBER DE FORMA DEI 8^

47

Cum igitur diuina bonitas sit forma absoluta, necessario sequitur, quod habeat correlatiua intranea distincta et absoluta. Absoluta autem dico quoad personam numeratam distinctam ab alia, sicut absoluta paternitas etc., ut puta bonificatiuum,

95

IO

^

bonificabile siue bonificatum et bonificare. Quia si non, esset difformata et non optima, quoniam si bonificabile esset extrinsecum, et non intrinsecum, ipsum bonificatiuum non haberet actum formalem sibi coaequatum /proportionatum, ut puta bonificare, et esset impedita et extra quietem, et ad obiectum proprium deducta, quod est impossibile. Ostensus est ergo modus, per quem diuina bonitas est forma, cum qua Deus agit ad placitum formaliter et finaliter in creatis. |

Des. K

| 2. DE DIVINA MAGNITVDINE

N 9575

Diuina magnitudo est simpliciter per se et propter se. Et quia est per se, est formalis ; et quia propter se, est finalis. Ex quo sequitur, quod est forma absoluta. Absoluta autem esse non potest sine correlatiuis absolutis, cum quibus sit conuersa, ut puta, magnificans, magnificabile siue magnificatum et magnificare, quia carente uno istorum esset difformata et extra proprium obiectum, et non esset finalis propter se ; quod est impossibile. Concluditur, quod ipsa magnitudo est forma finalis, cum qua Deus agit formaliter, propter finem, mediante proprio obiecto. Ex quo sequitur, quod est forma immensa. Et hoc magnum est, quia ipse est magnitudo ; et bonum est, quia ipse est bonitas etc. Ipsum autem magnum per aliud magnum impediri non potest, quia non est; 83 igitur] ergo M, R, K Cum — necessario] et sic nec 74; necessario] necessarie M ^ 83/84 Cum igitur — absoluta] oz. sed add. post. paternitas etc. MR ; om. sed add. post. paternitas etc. Et sic nec sequitur, quod habeat correlatiua intranea distincta 74 sequitur, quod habeat] habet K 84 intranea] intrinseca M; K — 85 personam numeratam] primam N M, — 86/88 ut puta —-quoniam]oz.K 87siue]nec Mj, MR — 88si]o. sed add. in marg. IN ; om. M;g;sienim K esset] add. del. intrinsecum et non IN ; add. de/. intrinsece notum Mis 89 et non intrinsecum] oz. /AMR 90 coaequatum] a4. et KAMR ut puta, bonificare] om. K 91 ad] extra 74; et ad] oz. K quietem — proprium] proprium obiectum [adZ. supra /i. et ad] quietem R,; obiectum proprium] improprium obiectum R ; proprium obiectum 74 esset impedita — deducta] esset impeditum et extra quietem deductum K — 92/94 Ostensus — cteatis] Quare etc. Et sic procedit in aliis formis, scilicet magnitudine, potestate etc. E/ ipmediate annectit primum paragrapbum tertiae distinctionis (ef. 93 ad placitum formaliter] formaliter ad plurimum R, infra lin. 210) K 96/102 Diuina magnitudo — impossibile] eadem dic de magnitudine suo quia] oz. sed add. in marg. IN ; om. 97 formalis] formaliter Mj; modo 4 102/110 101 esset] esse IN finalis] finaliter Mis Mis; add. est MR Concluditur — bonum] et conclude esse formam finalem, cum qua Deus agit formaliter propter finem mediante proprio obiecto 4 — 102 Concluditur] zz. 106 ipse] ipsa R, MR 105 ipse] ipsa R, MR ergo Mj, MR

48

179. LIBER DE FORMA DEI

neque ipsum bonum per aliud implicaretur contradictio; neque non sit ullum malum ita magnum, ergo, quod diuina magnitudo est formaliter intra se immensiue.

bonum impediri potest, quia etiam per ullum malum, cum sicut ipsum bonum. Ostenditur forma immensa, cum qua agit

Et agere immensiue

extra se, si

subiectum extrinsecum esset aptum natum accipere infinitatem immensam ; sed non potest, quia est limitatum seu terminatum. IIj

B5 DE

DIVINA

AETERNITATE

Diuina aeternitas est per se et propter se simpliciter. Ex quo sequitur necessario, quod sit forma absoluta. In quantum per se, est forma formalis; in quantum propter se, finalis. Quia est formalis per se, est subiectiua, et quia est finalis est obiectiua,

inhaerendo se ad obiectum aeternatum, in quo est quietata. Cum tali uero forma Deus agit formaliter, ab aeterno in aeternum de se substantialiter obiec|tando obiectum finale. Hoc autem nouitas, tempus et mutatio impedire non possunt, quia formae inferiores superiores impedire non possunt. Si autem aeternitas non esset 125 talis forma, qualis est, ut dictum est, non esset simpliciter per se; neque propter se, sed propter uniuersum, ut ipsum uniuersum esset aeternatum ; et esset Deus difformatus ex suo fine et ex suo

existere, carens proprio obiecto et natura ;quod est impossibile. Ostensum est ergo, per quem modum aeternitas est forma absolu130 ta, habens in se correlatiua aeterna absolute. zs DE

155

DIVINA

POTESTATE

Diuina potestas est simpliciter per se et propter se. Et ideo est communis quoad existere, quia communiter per se est existens. Et est proprietas propter agere obiectiue. Ex quo sequitur, quod Deus agit formaliter subiectiue, id est de se producit intrinsece et

109 neque] N; nec Mj, MR;ergo neque R, — 110 non sit ullum malum] nullum sit malum M ; nullum malum magnariumsit R — 110/111 Ostenditur — immensa] et eam immensam J4 111qua]a44.Deus R, . 113extrinsecum] om. /AAMR accipere] recipere -4MR 114 immensam] 442. quia est IN limitatum seu terminatum] limitatus seu terminatus N M,,R, X 116/119 Diuina aeternitas — finalis est] Dic eadem, quod sit absolute etc., et in quantum est formalis per se est subiectiua et inquantum finalis obiectiua 74 121 uero forma Deus agit] forma autem agit N Mj; forma autem agit Deus R,; forma Deus agit /4 122/130 Hoc autem nouitas — absolute] etc. 74 123 tempus] temporis M;, ^ possunt]posset Mj, 123/124 quia formae — possunt] oz. R4 125/126 talis forma — neque] oz. R 127 et!] oz. R et?] etiam R, 130 absolute] absoluta M . 133 quia] quae NR,L4M — per se est] est propter se /AMR 134/136 Ex quo - obiectiue] oz. Mj 135 id est — intrinsece] ozz. IN

N

951b

179. LIBER DE FORMA DEI

49

obiectiue ad placitum, et hoc nullum impossibile impedire potest atque possibile. s DE

DIVINO

INTELLECTV

Diuinus intellectus est per se et propter se simpliciter. Ex quo sequitur, quod sit absolutus existendo et agendo. Per talem intellectum agit Deus formaliter, intelligendo distinctionem inter intelligentem, intelligibilem et intelligere, existens relatio uera et necessaria propter formam finalem, et sunt idem in essentia propter formam formalem. Aliter, sine distinctione reali et relata, 145 ipse intellectus esset difformatus, et per consequens ipsa correlatiua et Deus non intelligeretur cum intellectu formaliter sed oblique et confuse ;quod est impossibile.

140

6. DE DIVINA VOLVNTATE

150

Diuina uoluntas est forma pro tanto absoluta, quia est simpliciter per se et propter se. Et ideo Deus agit cum ipsa formaliter, uolendo, quod est uolibile, uolitum, existens per se et propter se, ut sit proportionatum uolenti, existenti per se et propter se ; et sic |de N 95v* uelle. Sine autem tali proportione siue coaequatione diuina uolun-

tas non posset esse forma absoluta, neque Deus agere posset cum ipsa formaliter et absolute ;quod est impossibile. 7. DE DIVINA VIRTVTE

160

Diuina uirtus est forma absoluta, pro tanto quia est simpliciter per se et propter se, ab omni materia et accidente denudata, cum nulla materia neque accidens possit esse simpliciter per se et propter se. Vnde cum hoc ita sit, forma diuina est numeralis et substantialis per se et propter se, eo quia habet numeralia correlatiua,

ut

puta

uirtuosificans,

sificare. Cum ipsa autem

uirtuosificabile

et uirtuo-

forma agit Deus uirtualiter et for-

136 impossibile] 447. neque possibile MR 136/137 impossibile — possibile] possibile aut impossibile impedire potest 74 137 atque possibile] om. MR 139/140 Diuinus intellectus — agendo] ut supra 74 140/141 Per talem intellectum] Cum talez intellectus N R,; Cum tali intellectu M;, 142 relatio uera] uera relatio N M,4 146 intelligeretur] intelligeret 4 147 et] 07. N Mg 148/166 De diuina uoluntate — uirtute] et sic de uoluntate suo modo et etiam de uirtute, addendo, quod forma diuina est numeralis et substantialis per se et propter se, eo quia sit substantialia correlatiua 4 152 uolenti] uoluntati M 159 neque] vcozieci; atque IN R,; aut Mj; nec MR possit] possunt IN ; possint R, 160 numeralis et] immaterialis et R ; et [24d. e£ del. materialis] M45; oz. R, ^ 160/161 Vnde cum — propter se] oz. R, 161 numeralia] immaterialia R.; naturalia R, 162/163 uirtuosificans — uirtuosificare] uirtuificans, uirtuificabile et uirtuificare R, R 163 Cum ipsa autem forma] Cum ipsaz; autem formaz IN ; Per ipsam autem formam R1

50 165

179. LIBER DE FORMA DEI

maliter ea, quae sunt uirtuificabilia. Et hoc nullum possibile neque impossibile impedire potest, cum ipsa forma sit absoluta in uirtute. 8. DE

DIVINA

VERITATE

Omnis ueritas, quae est per se et propter se simpliciter, est forma absoluta, non impedibilis. Sed diuina ueritas est huiusmodi ; ergo 170 diuina ueritas est forma absoluta, non impedibilis. Ex consequentia autem huius syllogismi sequitur, quod Deus agit cum sua ueritate formaliter per se et propter se simpliciter. Et hoc est uerum,

bonum,

magnum,

aeternum

etc. Quod uerum

nullum

falsum, malum, paruum, nouum etc. impedire potest. 9. DE DIVINA GLORIA

18o

Omnis gloria, quae est per se et propter se, est forma absoluta. Sed Deus est gloria, quae est per se et propter se; ergo Deus est gloria absoluta. Ex consequentia istius syllogismi sequitur, quod Deus agit gloriose formaliter cum ipsa | gloria absolute. Ipsum autem agere est gloriari formare, quia in eo gloria et forma eaedem sunt. Et hoc uerum, bonum, magnum,

aeternum etc. est. Ipsum

autem gloriari formare est numerale quoad personas, ut gloria sit forma numeralis. Contra tale gloriari formare, poenare, difformare, impedire non possunt. 185

IO. DE

DIVINA

PERFECTIONE

Omnis perfectio, quae est per se et propter se simpliciter, est forma absoluta. Deus est huiusmodi ; ergo Deus est perfectio, quae est forma absoluta. Cum ipsa autem perfecta forma absoluta agit

164 uirtuificabilia] uirtuosificabilia Mj; — 165neque] atque N R, ; aut Mj5; necM . 166 uirtute] uirtutes M 169/192 ergo diuina ueritas — etc.] etc. Et sic de aliis usque ad perfectionem, quae est post gloriam /4 — 169 absoluta, non impedibilis] R, [non, se de/. absoluta, non impedibilis] ; absoluta impedibilis N Ms; impedibilis absoluta M ; non impedibilis absoluta AR huiusmodi] forma simpliciter per se et propter se R; om. R, ^ diuina ueritas — ergo] oz. MR, 169/170 Sed diuina ueritas — impedibilis] oz. R;, 170 absoluta, non impedibilis| nonimpedibilisabsoluta R — 176se?]a4Z.simpliciter R — 177 se?] add.simpliciter R — 178gloria]forma R, MR 180gloriari]gloriare R, MR 182gloriari]gloriare R, MR — 183gloriari] gloriare R, MR — 188ipsa— absoluta] ipsam autem perfectam formam absolutam N ; ipsam autem formam perfectam absolutam R,

N

95v

179. LIBER DE FORMA DEI

51

Deus formaliter, perficiendo perfectum de perfecto perficiendo in 190 se ipso. Et hoc nulla forma imperfecta impedire potest, quia forma perfecta, absoluta, impedibilis non est. Et hoc est bonum, magnum,

aeternum etc.

Diximus de praedictis formis absolutis, cum quibus Deus agit

formaliter absolute, quae formae sunt numerales, eo quod habent Et propter hoc potest dici, quod sunt 195 proprios actus secundarios.

proprietates formales, singulares. Verumtamen quoad essentiam una diuina essentia et forma sunt. Ratio huius est, quia conuertuntur simul, ut in prima distinctione dictum est.

III De tertia distinctione

200

[De productione in diuinis]

205

Distinctio ista est diuisa in tot partes, in quot est diuisa secunda distinctio. Et est extractabilis quoad productionem in diuinis. Quam productionem intendimus probare per formas praedictas, et hoc secundum modum intelligendi formaliter, in tantum quod oppositum |non potest intelligi formaliter quoad rationem bonitatis, magnitudinis,

N 9478

aeternitatis etc.; et sequeretur contradictio ;

quae contradictio est impossibilis. I. DE 210

DIVINA

BONITATE

PRODVCTIVA

| Omnis bonitas est forma diffusiua subiectiua et obiectiua. Ex quo sequitur, quod habeat naturam productiuam. In quantum autem est diffusiua, est actiua ; et in quantum est subiectiua, est

passiua, producendo personam. Et ex istis duabus sequitur, quod est obiectiua. Et ideo sequitur productio formalis, existens Deus

189in]de MR 190imperfecta]oz. N M4 — 191est?] perfectum R ; oz. M 194quaj] quod NM — eo quod] eo quia Mj5 M; quia 74 195 dici] om.NNMjg 196singulares] oz. IN Mj 197 conuertuntur] conuertitur M 198ut—est] om. 4 ^ 202/204 Distinctio — probare] Per formas praedictas intendimus probare productionem 4 204 Quam] quoniam AN Mj 204/205 formas — secundum] oz. 4 — 205/206 in tantum — formaliter] per quem non potest intelligi oppositum 74 206 intelligi] intelligere N Mj, R, 207 contradictio] o». N 207/208 magnitudinis — impossibilis] etc. /4 ; etc. et — impossibilis] o;s. R — 208 quae — impossibilis] quod est impossibile M;s; impossibilis] impossibile M 210/211 Ex quo — habeat] Ideo habet K 212 autem] oz. K.A 214 existens Deus] existente Deo -4MR 214/220 Et ideo sequitur — impossibile] Ideo sequitur productio formalis et ceteris K ; e/ immediate annectit primum paragraphum secundae partis quartae distinctionis (cf. infra lin. 424)

Inc. K

52 2E

5

179. LIBER DE FORMA DEI

forma bona, cum qua agit bene formaliter in producendo bonum de bonitate, diffundendo se ipsum in bonum obiectatum. Aliter ipsa bonitas non haberet naturam productiuam, diffusiuam,

220

subiectiuam et obiectiuam ; et esset forma difformata, cum qua Deus difformando ageret malum difformatum contra bonum formatum, optimatum ; quod est falsum et impossibile. | 2. DE

DIVINA

MAGNITVDINE

Des. K

PRODVCTIVA

Omnis magnitudo maxima est forma immensiua subiectiua et obiectiua. Ex quo sequitur, quod habeat naturam productiuam. Et ideo, cum Deus sit forma maxima, agit maxime formaliter, in

tantum quod ex sua magnitudine maxima est productiuus, actiuando, subiectando, se passionando, in quantum de se producit obiectum immensatum, et hoc formaliter et maxime. Ostensum

230

est ergo, per quem modum Deus agit immensiue formaliter. Et hoc bonum est, etiam aeternum et huiusmodi. Ratione |cuius immensare non est impedibile et est immateriabile, eo quia ipsa productio est infinita et aeterna. 3. DE AETERNITATE

DEI PRODVCTIVA

Omnis aeternitas est forma permanens actiuando, subiectando ^

et obiectando. Ex quo sequitur necessarie, quod habeat naturam productiuam. Quam naturam habet permanentem, producens aeternum de se ipsa subiectiue, et per consequens propter se obiectiue. Ostenditur ergo, per quem modum diuina aeternitas est forma, cum qua Deus agit ab aeterno in aeternum formaliter. Et hoc aeternum est, quia Deus est aeternitas; et bonum est, quia

240 Deus est bonitas ; et sic de aliis. 4. DE

24 ^

DIVINA

POTESTATE

PRODVCTIVA

Diuina potestas est forma principiatiua subiectiua et obiectiua. Et per consequens habet naturam productiuam, quia principians principiat de se ipso principiatum subiectiue, ut habeat obiectum principiatum, formatum. Et ideo ostensum est, per quem modum diuina potestas est forma potestatiua, cum qua Deus agit formali-

226se!]seu.4R passionando]passiuando -4MR — 227/229 Ostensum — cuius] et J4 230 non] oz. N M4 R, impedibile et est] impedibilis IN Mg; inimpedibilis R, immateriabile] immateriale 74; immateriabilis NMjgR, . 232/233 De aeternitate — aeternitas] Et sic de aeternitate, quae 74 233/235 actiuando — permanentem] oz. 4 236 ipsa] ipso N Mj R, subiectiue] o». /AMR. 237/240 Ostenditur —aliis] etc. -.4. — 241/242 De diuina — potestas] Et sic de potestate, quae 4 — 243/252 Et intellectus] et sic de uero intellectu, qui 4

N

941b

179. LIBER DE FORMA DEI

53

ter et naturaliter in se ipso et de se ipso. Et hoc agere esse potest, cum Deus sit potestas ; et bonum agere est, cum Deus sit bonitas etc. ; etiam principium est, cum Deus sit principium. Tale autem 250 principium nullus impedire potest. 5: DE

DIVINO

INTELLECTV

PRODVCTIVO

Diuinus intellectus esc forma discretiua siue ratiocinatiua subiectiua et obiectiua. Ex quo sequitur, quod sit forma productiua naturaliter, quia in quantum est discretiuus, |cognoscit, quod competit ei obiectum proportionatum ex ipso productum et formatum, et quod sine tali agere ipse intellectus, qui est Deus, non possit esse. Agit ergo intellectus diuinus formaliter in se discretiue, subiectiue et obiectiue. Et tale agere non est impedibile, 260

eo quia intellectus est ipsum intelligere seu agere, et est bonitas, magnitudo etc. 6. DE DIVINA VOLVNTATE

PRODVCTIVA

Diuina uoluntas est forma connexiua subiectiua et obiectiua, et

26

^

per consequens productiua ; et hoc naturaliter. Aliter Deus non ageret formaliter cum sua uoluntate ; quod est impossibile. Diuina uoluntas autem diligit se esse actiuam, ut habeat obiectum uolitum,

formatum,

de se ipsa productum

et naturatum,

cum

uolens et uolitum sint connexa per amare in eadem essentia et natura. Tale amare autem amor est ; et quia est bonum, bonitas

est ;et quia est magnum, magnitudo est ; et sic de aliis. Ex quo 270 sequitur, quod nullum ens ipsum amare impedire potest. ZR DE

275

DIVINA

VIRTVTE

PRODVCTIVA

Diuina uirtus est forma completiua subiectiua et obiectiua, et per consequens productiua ; et hoc naturaliter. Cum qua Deus agit formaliter, quia completiuus productiuus implet de completo completum subiectiue, ut habeat obiectum completum, formatum. Ipsum autem obiectum completum et formatum est uirtus ;

252 discretiua] distinctiua 44M ; discursiua R, 253/262 subiectiua et obiectiua — uoluntas] et sic de uoluntate, quae 7A ; e£ s/zzi/i z7odo procedit codex 7A in multis sequentibus locis —— 254 discretiuus] distinctiuus M;discursiuus R, 255 competit] appetit R, —— 255/256 productum et formatum] comieci ;producto et formato N Mj,R, MR 257 esse] agete N Mj R, Agit — in se] conzeci ; formaliter in se agit ergo intellectus diuinus R ; formaliter in se agit ergo intellectus R,.M; formaliter inse N.M;4 ^ 258non]ow.N M,,R, X impedibile] inimpedibile R, 259 intelligere seu] oz. IN M44 R, 267 amare] amorem MR

N

94Yà

54

179. LIBER DE FORMA DEI

et ipsa uirtus est bonitas, magnitudo etc. Ex quo sequitur, quod non est impedibilis, et est ab omni uitio prolongata. 8. DE DIVINA VERITATE 280

Diuina ueritas est forma sim|plicissima et hoc subiectiue et obiectiue, et per consequens productiue naturaliter, quia simplificans uerificans de sua simplicitate et ueritate producit simplificatum, uerificatum,

285

PRODVCTIVA

formatum,

naturatum.

N 94v

Aliter Deus

non posset agere cum sua forma in se naturaliter et formaliter. Tale autem agere impediri non potest ; et hoc, quia est ueritas, bonitas, magnitudo etc. 9. DE

290

DIVINA

GLORIA

PRODVCTIVA

Diuina gloria est forma quietatiua subiectiua et obiectiua, et per consequens productiua ; et hoc naturaliter. Quietatiua, quia producens gloriosus de ipsa producit formaliter gloriatum, formatum,

obiectatum,

quietatum,

intrinsecatum.

Aliter Deus

non

posset agere formaliter, naturaliter intra se cum sua gloria. Ipsum autem quietatum, obiectatum, formatum et naturatum gloria est ; 29

^

et forma est bonitas, magnitudo et aeternitas etc. Tale autem gloriari siue formare, etiam quietare, nullus est qui impedire potest, cum sit tale, quale dictum est. IO. DE

300

DIVINA

PERFECTIONE

PRODVCTIVA

Diuina perfectio est forma necessario actiua subiectiua et obiectiua, et per consequens productiua. Quia Deus est perfectus, ideo producit de sua perfectione obiectum perfectum, de perfectione naturatum, necessitatum, formatum. Aliter Deus non necessa-

rio ageret formaliter cum sua perfectione, sed in contrarium ; quod est impossibile. Et quod hoc sit impossibile, patet, quia perfectio est. Quae perfectio est bonitas, magnitudo, aeternitas etc. 395

Per ea, quae

dicta sunt,

ostenditur,

per quem

modum

est

productio in diuinis formaliter et naturaliter. Et hoc |intellectus N 957à formaliter et rationabiliter negare non potest.

278 prolongata] M; prolongatus NR,R ; oz. Mig 282. simplificans] NR,M;simplicitas R;simplificans M; — 283simplificatum] simplicificatum M;g — 285 impediri] impedire N Mj 291 obiectatum] subiectatum M R 294est]et MR — 295gloriari] gloriare R,MR ^ nmnullus— qui] nullum ens MR X 300ideoproducit] producit M;producens N M,,R, — 301 Deus] oz. NMg 303 quia] oz. N Mj;

179. LIBER DE FORMA DEI

55

IV De quarta distinctione 31IO

3I

^

1. [De ordinatione Dei intrinseca] Distinctio ista in duas partes est diuisa. Prima pars est de ordinatione Dei intrinseca. Secunda est de ordinatione uniuersi. Et quaelibet pars est subdiuisa in decem partes siue formas, quae sunt principia huius Artis, uidelicet bonitas, magnitudo etc. Et primo de prima parte. I. DE

BONITATE

ORDINATIVA

INTRINSECA

Diuina bonitas est ordinatiua formaliter et finaliter. Formaliter, quia est una forma ordinata ad sua correlatiua intrinseca, quae sunt bonificatiuum,

bonificabile,

et bonificare.

Ex istis tribus

320 relatiuis ipsa existit ordinata ; et est hoc, quod est, formaliter et

naturaliter. Finaliter autem ipsa est forma dirigens ordinatim omnes formas ad suum proprium obiectum, quod est bonificabile

siue bonificatum, ut sit magnum, aeternum etc. Cum tali ordinatione bonitatis tota essentia Dei est bene ordinata; et non est 32

^

aliquis, qui posset impedire ipsam ordinationem, eo quia bona, magna, aeterna est ; et hoc in tanto, quod ipsa est optima. 2. DE

MAGNITVDINE

ORDINATIVA

INTRINSECA

Diuina magnitudo est ordinatiua formaliter et finaliter ;et hoc sic quoad suum numerum, sicut bonitas quoad suum numerum. Et 350 quia sunt idem per essentiam, sequitur multiplicatio ordinationis, ut ita loquar, quoad ordinationem suppositalem ; et hoc pro tanto, quia magnitudo est immensiue ordinata quoad se | et quoad N 957b bonitatem. Talem autem ordinationem nulla forma non optima neque maxima difformare potest neque inordinare. 355

ay DE

AETERNITATE

ORDINATIVA

INTRINSECA

Diuina aeternitas est ordinatiua formaliter et finaliter; et hoc

sic quoad suum numerum, sicut dictum est de bonitate et magni-

315 parte] z4Z. et de bonitate N M;,R, X 320et— est] et hoc, quia est M5; et quod est, hoc est M; et quia est hoc est R ; os. 4 32dordinatim] ordinate .AMR . 324/325 non est — ordinationem] in tali est quod ipsam ordinationem possit impedire M; nihil est, quod ipsam ordinationem possit impedire 4 R 326 ipsa] oy. NM,,R,M . 3280t:dinatiua] ordinata N M,,R,M X 332 quia] quod N R, 334 neque?] atque N R,; aut Mj

56

179. LIBER DE FORMA DEI

tudine. Et ideo multiplicatur ordo, ut ita loquar, in tantum quod

nullum ens intrinsecum neque extrinsecum impedire potest. Et

340

hoc, quia forma bene infinita et aeterna necessario est tali modo,

quia aliter esse non potest. Vnde sequitur, quod ipsa forma sic ordinata, ut dictum est, sit ab omni malitia, paruitate et nouitate,

motu et huiusmodi disparata. 4. DE

345

550

POTESTATE

INTRINSECA

Diuina potestas est forma ordinatiua formaliter et finaliter, sicut dictum est de praedictis. Et per ipsam sequitur, quod bonitas, magnitudo, aeternitas possunt habere ordinem simul possificando ; sicut bonitas, quae ponit, quod per ipsam possunt habere ordinem magnitudo, aeternitas et bonitas, possificando. Et sic potest dici de magnitudine et aeternitate. Talis autem ordo esse non potest, nisi de bonitate possit producere bonum, et de magnitudine magnum, et de aeternitate aeternum, et de potestate possificatum. 5. DE INTELLECTV

355

ORDINATIVA

ORDINATIVO

INTRINSECO

|Diuinus intellectus est forma ordinatiua formaliter et finaliter et ordinaliter, sicut dictum est de supra dictis. Et ideo multiplicatur ordo formaliter, ut ita loquar. Ex quo sequitur, quod intellectus est ordinatus tantum bene, magne etc., actiuando subiectiue et

obiectiue, quod nullus malus intellectus impedire potest. Verum360 tamen ratione sublimis ordinationis et illuminationis de ipsa et per ipsam ordinationem potest esse comprehensiuus, in tanto quod intellectus ipsam ordinationem rationabiliter negare non potest. 6. DE

VOLVNTATE

ORDINATIVA

INTRINSECA

Diuina uoluntas est forma ordinatiua formaliter et finaliter ; et 36 ^

hoc secundum suum modum, sicut dictum est de praedictis. Ipsa autem uoluntas ponit, quod ordo sit amabilis ; sicut intellectus,

279

qui ponit, quod sit intelligibilis ; et sicut bonitas, quae ponit, quod sit bonus; et sic de aliis. Ergo, quis est ille, qui possit impedire atque difformare ordinem praedictum? Manifestum est, quod nullus.

340 bene] bona Mj, aeterna] zdd. infinita N R, 345 ordinatiua] ordinata N Mj, MR . 347 simul]similiter M,4 355 ordinatiua] ordinata NM,gMR )358tantum] ita MR 360 sublimis] sublimi Mj5; sublimae NM Jilluminationis] zz. et NM, — 361 comprehensiuus] comprehensus MigsM;apprehensiuus R, R.— 365 de] ex NMyR,

N

95 va

179. LIBER DE FORMA DEI fic DE VIRTVTE

gl

^

ORDINATIVA

57

INTRINSECA

Diuina uirtus est forma ordinatiua formaliter et finaliter ; et hoc quoad suam rationem, sicut patet ex praedictis. Ipsa autem uirtus ponit, quod tota ipsa ordinatio sit uirtuosa ; et hoc in tanto, quod nullum uitium aliquo modo ipsam ordinationem impedire potest, quia si sic, deficeret ordo quoad diuinam bonitatem, magnitudi-

nem, aeter|nitatem etc; qüod est impossibile. 8. DE VERITATE

ORDINATIVA

N 95vb

INTRINSECA

Diuina ueritas est forma ordinatiua formaliter et finaliter ; et 380

38 ^

hoc quoad suum modum siue numerum, sicut de praedictis dictum est. Et ideo ipsa ueritas ponit, quod diuina bonitas uere sit ordinata, et diuina magnitudo uere sit ordinata, et sic de aliis. Et in communi, quod sint una forma siue una essentia ordinata. Talem autem ordinationem falsitas difformare non potest, cum ueritas ipsius ordinationis dicat plus quoad se et quoad diuinam bonitatem, magnitudinem, quam ipsa falsitas. 9. DE

GLORIA

ORDINATIVA

INTRINSECA

Diuina gloria est forma ordinatiua formaliter et finaliter ; et hoc

in tanta delectatione quoad se ipsam et quoad diuinam bonitatem, magnitudinem etc., et hoc aequaliter simul, quod cogitare, scribere et narrare nullus potest. Et ideo possibile atque impossibile intrare in ipsam gloriam, impediendo aut mutando non possunt ; quia si sic, essent in altiori gradu potestatis, quam ipsa gloria, quae est potestas ; et essent maiores in malitia, quam ipsa gloria, quae 595 est bonitas optima et immensa magnitudo ; et in nouitate, quam ipsa gloria, quae est aeternitas; et sic de aliis. IO. DE

PERFECTIONE

ORDINATIVA

INTRINSECA

Diuina perfectio est forma ordinatiua formaliter et finaliter ; et hoc sic quoad se ipsam, sicut et aliae sunt quoad se ipsas. Ipsa 400 autem potuit, quod ipsae praedictae, quaelibet per se | et simul, N 967a sint perfecte ordinatae. Et bonitas ponit, quod ipsa habeat bonam ordinationem, et magnitudo magnam, et aeternitas aeternam ; et sic de aliis. Vnde cum hoc ita sit, quis est ille, qui posset impedire

373 quoad — praedictis] quoad suum modum seu numerum, sicut de praedictis dictum est quoad suam rationem R ; praedictis] dictis R, 382 ordinata] ordinatiua R, et diuina magnitudo — ordinata] oz. R.; ordinata] ordinatiua R, 382/383 et sic — ordinata] o;. M — 391 atque] neque MR 393/394 quae est — gloria] o». MR 398 ordinatiua] ordinata N M,4.M

58

179. LIBER DE FORMA DEI

atque mutare ipsam ordinationem, cum ipsa sit talis, qualis est,

405 sicut dictum est ? Nullus ; quia si sic, posset ponere altiores causas

siue formas, quam sint bonitas, magnitudo aeternitas etc. ; quod est impossibile. Dictum est de ordinatione suprema et profunda, quae est causa omnium formarum atque ordinationum, per quam et propter quam Deus formaliter consistit ordinatus, et hoc quoad suum intrinsecum existere et agere. Et per hoc, quod dictum est de ordinatione formarum, potest humanus intellectus ordinatus, de

41

^

ipsa ordinatione illuminatus, uenari et attingere beatissimam diuinam trinitatem ; non autem dico comprehendendo, sed apprehendendo. 2. De secunda parte quartae distinctionis

[De ordinatione uniuersi] Distinctio ista in decem partes est diuisa, sicut est prima pars huius distinctionis. In ista autem parte intendimus ostendere 420

modum,

per quem

diuinae

formae

sunt

causae

formatiuae

et

ordinatiuae, subiectiue et obiectiue. Et primo de bonitate ordinatiua extrinseca dicemus. I. DE BONITATE

42

^

ORDINATIVA

EXTRINSECE

| Diuina bonitas est forma ordinatiua, quae format et ordinat subiectiue et obiectiue omnes bonitates uniuersas, quaecumque sint, ut puta bonitates angelorum, caelorum etc. Et hoc necessa-

Inc. K 96v

rium est, quia bonum, magnum etc. Subiectiue autem, |effectiue ;

N

obiectiue autem, ut ipsa bonitas sit finis omnium aliarum bonitatum,

et hoc simpliciter;

quia si non,

ipsae bonitates

essent

430 difformatae aliquo modo et inordinatae, in quantum non essent

simpliciter comprehensae a bonitate suprema, ordinatiue et formatiue. Item probo per istum syllogismum : Nulla impossibilitas impedire potest maiorem possibilitatem bonitatis. Sed maior possibili-

435

tas bonitatis est, quod diuina bonitas sit efficiens et finis; ergo

nulla impossibilitas impedire potest, quod diuina bonitas non sit causa efficiens et finis.

412 ordinatus] oz. MR 413 ordinatione illuminatus] illuminatione otdinatus R, 423 extrinsece] comieci; extrinseca N Mj;R,7AMR 425 uniuetsas] oz. /A4 M R ; et obiectiue omnes bonitates uniuersas] omnes bonitates uniuersas K .— 426/429 Et hoc — simpliciter] oz. K 428 obiectiue, autem] om. AMR 429 quia] et K — 430 difformatae — et] oz. K 433 Item — syllogismum] Et probatur sic syllogistice K ^ 436/437 quod —- finis] hoc etc. K

96rb

179. LIBER DE FORMA DEI

59

Adhuc intendo probare per contrarias suppositiones. Suppono,

440

quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina bonitas sit causa formatiua, ordinatiua, effectiue et obiectiue omnium aliarum

bonitatum. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, necessario sequitur, quod diuina bonitas non sit causa aliarum bonitatum in superlatiuo gradu existentium. Quod est impossibile, quia diuina magnitudo, aeternitas, potestas et aliae rationes 445 hoc sustinere non possunt. | Probatum est ergo tribus modis, quod diuina bonitas est causa ordinatiua et formatiua subiectiue et obiectiue omnium aliarum bonitatum. Subiectiue autem importat creationem, hoc est facere aliquid de nihilo, quod non erat, neque in potentia, neque in actu ; 450 aut facere aliquid, quod est in potentia uel in actu. Et obiectiue importat, quod omnes bonitates sunt | ordinatae et inhaerentes diuinae bonitati. Istos tres modos probandi intendimus tenere in aliis sequentibus. 2. DE

MAGNITVDINE

ORDINATIVA

EXTRINSECE

Diuina magnitudo est forma absoluta, ut supra dictum est in secunda quaestione paragrapho magnitudinis. Et ideo requirit, quod sit forma absoluta, ordinatiua omnium aliarum magnitudinum uniuersi. Et ad hoc declarandum pono istud exemplum: Ponatur gutta mellis in mari. Dulcedo mellis non potest resistere 460 totius maris amaritudini, quin ipsum mare non sit amarum continue. Multo minus autem magnitudo angelorum, siue caelo455

rum,

siue hominum

et huiusmodi,

non

potest

resistere,

quod

diuina magnitudo non sit causa omnium aliarum magnitudinum effectiue et finaliter. Et hoc bonum, magnum etc. est. Impossibile est, quod aliqua magnitudo conueniat magis cum 465 impossibili, quam cum possibili. Forma diuina est magnitudo ; ergo impossibile est, quod forma diuina conueniat magis cum impossibili, quam cum possibili. Ad consequentiam autem istius syllogismi ostenditur, quod magnitudo angelorum, caelorum etc., 470 non possunt ponere impossibile, quin forma diuina non sit factiua, quietatiua, ordinatiua et formatiua omnium aliarum magnitudinum.

438/445 Adhuc — possunt] Alias enim diuina bonitas non esset causa aliarum bonitatum in superlatiuo gradu, quod est impossibile, quoniam hoc aliae dignitates diuinae, scilicet potestas, causa etc. sustinere non possent etc. K ; e immediate annectit textum excerptum de Quaestionibus angelorum (cf. infra lin. 496) 440 obiectiue] subiectiue-4 MR .— 448hoc]addg.autem 4 MR 450aut —actu]og;.,.A MR . 454extrinsece] extrinseca M R ; ordinatiua extrinsece] o. /A 455/456 ut supra — magnitudinis] o». /4 — 456 quaestione] distinctione R 460quin]quando R, /non]ew..A4MR 470quin| quod N My, R, non] oz. M

Des. K

N

96va

60

179. LIBER DE FORMA DEI

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina magnitudo sit creatiua, subiectiue et obiectiue omnium aliarum 475 magnitudinum. Et si contraria su|ppositio sit bona, magna et uera, bonum magnum et uerum est, quod diuina magnitudo non sit formaliter et ordinaliter actiua super omnes alias magnitudines; quod est falsum et impossibile, quoniam diuina bonitas, aeternitas etc. hoc sustinere non possunt. 5 DE AETERNITATE

ORDINATIVA

N

96vb

EXTRINSECE

Diuina aeternitas est forma absoluta subiectiue et obiectiue, ut

supra dictum est. Et ideo requirit, quod ad se ipsam et quod ad suam requisitionem inhaereant diuina bonitas, magnitudo etc., 48

I

490

quod ordinet et formet omnes durationes uniuersi subiectiue et obiectiue. Subiectiue, quod facit siue creat ipsas ;obiectiue, quod facit eas propter se ipsam ;quoniam omne ens magis agens agit propter maiorem finem. Et ideo, cum hoc ita sit, ostenditur, quod omnes durationes sunt effectus diuinae aeternitatis, ut agat cum ipsis formaliter. Impossibile est, quod aeternitas absoluta sit infinita sine correlatiuis infinitis. Diuina aeternitas est absoluta ; ergo habet correlatiua infinita. Ad consequentiam autem istius syllogismi sequitur, quod diuina aeternitas sit effectiua siue creatiua. Aliter, si duratio angelorum et caelorum et eorum motus essent aeterna, diuina

aeternitas non simpliciter esset forma ordinatiua, sed secundum quid, eo quia esset impedita et terminata, et in ipso effectu difformata. Atque sua bonitas, magnitudo etc., essent impeditae, eo quia non possent habere comprehensiuum agere in inferioribus ; quod est impossibile. $00 Suppo|no, quod sit bonum, magnum et uerum, quod aeternitas N 977? diuina sit forma ordinatiua, cum qua Deus ordinatim ordinet

495

omnes

durationes

uniuersi;

et hoc effectiue

siue creatiue,

et

propter beatitudinem beatorum aeuiternam. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum 505

et uerum est,

quod Deus non agat cum sua aeternitate formaliter et ordinate cum suo effectu. Quod est falsum et impossibile et contra inhaerentiam, quam habent diuina bonitas, magnitudo etc., ad diuinam aeternitatem, ut sit causa ordinatiua, formatiua absoluta. 4. DE

$10

POTESTATE

ORDINATIVA

EXTRINSECE

Diuina potestas est forma absoluta, ut in secunda distinctione

480 extrinsece] extrinseca R — 481/482ut — est] o». N M4 482et] oz. NR,MR 483 inhaereant] inhaerent IN R,; habeant R etc.] ad7. et AMR 485 facit] faciat N R, 486 facit] faciet IN; faciat R, 498 possent] possunt INMj, R,

179. LIBER DE FORMA DEI

61

paragrapho potestatis dictum est. Ex quo sequitur, quod sit potestatiua absolute super omnes potestates angelorum, caelorum et huiusmodi. Et hoc subiectiue et obiectiue, ut forma subiectiua

et obiectiua potestatis intrinsece habeat ordinatam proportionem 215 subiectiue et obiectiue extrinsece. Nullum impossibile potest impedire illud, quod est magis possibile per potestatem absolutam. Diuina potestas est absoluta ; ergo nullum impossibile potest impedire illud, quod est magis possibile per diuinam potestatem. Et quia magis possibile est, $20 quod diuina potestas absoluta sit factiua, et omnes potestates angelorum sint factibiles, ergo necessario sequitur, quod diuina potestas sit efficiens, et omnes aliae potestates sint factae siue creatae. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, omne illud, per DAD quod diuina potestas est |magis potestatiua, formatiua et ordina- IN Tgpeb tiua. Et si contraria suppositio est bona, magna *et uera, ergo bonum, magnum et uerum est hoc, per quod est minus potestatiua ;quod est falsum et impossibile. Ratio huius est, quia diuina bonitas, magnitudo et aliae rationes non possunt sustinere. Ostensum est ergo, quod mundus est creatus, postquam sua potestas est

creata, quoniam sine potestate esse non potest. 5. DE

INTELLECTV

ORDINATIVO

EXTRINSECE

Diuinus intellectus est forma absoluta, ut supra tactum est. Ex quo sequitur, quod sit forma ordinatiua extrinsece, sub qua omnis 535 intellectus angelorum et hominum habeat ordinationem ad intelligendum obiectum uerum. Hoc autem esse non potest, nisi sit forma in effectu suo subiectiue et obiectiue. Quoniam si intellectus angelorum est aeternus, habet naturam aeternam, per se ordinatam ad intelligendum obiectum uerum ; quae natura est inordina-

540 bilis, informabilis simpliciter a diuino intellectu. Et diuinus

545

intellectus esset impeditus, quia non esset comprehendens, sed apprehendens formatiue et ordinatiue. Quod est impossibile, quoniam diuina bonitas, uoluntas etc. hoc sustinere non possunt. Ergo etc. Nullus intellectus est absoluta, nisi intelligat subiectiue et obiectiue omnia intelligibilia. Diuinus intellectus est absolutus, ut supra dictum est; ergo intelligit omne intelligibile subiectiue et obiectiue. Ex quo sequitur, quod intelligat subiectiue et obiectiue extrinsece, postquam intelligit subiectiue et obiectiue intrinsece.

512 potestatiua] causatiua NN ;creatiua M;4 ^ absolute|]absoluta R, ^ 521 530 postquam] 525 formatiua] perfectiua Mig factibiles] scibiles R, 549 postquam] potius quam M; priusquam N Ms priusquam N M,4,M

62

179. LIBER DE FORMA DEI

;;o Aliter suum intelligere esset dif|formatum et terminatum ;quod N 97"?

55

^

est impossibile. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod intellectus diuinus intelligat se esse efficientem. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod non intelligat se esse efficientem. Hoc autem diuina uoluntas, magnitudo, bonitas etc. sustinere non possunt. Ergo probatum est, quod diuinus intellectus est causa formatiua, ordinatiua. 6. DE

$60

VOLVNTATE

ORDINATIVA

EXTRINSECE

Diuina uoluntas est forma absoluta, ut supra dictum est in secunda distinctione, capitulo de uoluntate. Ipsa autem est ordinatrix formaliter omnium aliarum uoluntatum ; et hoc bene,

$6 ^

magne etc. Et ex hoc sequitur, quod ratione suae maximae amatiuitatis, cum qua in sua maxima amabilitate omnia, quae diligit, ea amabilia facit. Comprehendit autem, quidquid est amabile substantialiter et accidentaliter, ut puta totam essentiam angeli siue caeli siue hominis ; et hoc, ut ipsa sit magis amatrix, et obiecta sint magis amata. Ad declarandum hoc pono istud exemplum: Domificator diligit facere domum propter habitare. Et si faceret ligna, lapides et omnia, quae competunt

DEI

xt j

58 ^

domui, magis

diligeret facere domum propter finem, quam si faceret domum et non faceret lapides et omnia alia, quae competunt domui; et domus esset minus amabilis. Illa uoluntas, quae est potestas bona, potest | uelle tantum de N 97*P bono, quantum potestas potest facere. Diuina uoluntas est potestas bona; ergo potest uelle tantum bonum, quantum potestas potest facere bonum. Ex consequentia autem istius syllogismi sequitur, quod diuina uoluntas facit omnes uoluntates bonas, et omnes operationes earum bonas, et etiam omnia bona obiecta. Aliter non esset forma ordina|ta in subiecto extrinseco, eo quia de sua bona potestate esset otiosa; quod est impossibile et contra amabilitatem diuinae bonitatis, magnitudinis etc. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina uoluntas sit causa efficiens formatiue et ordinatiue omnium uoluntatum angelorum et hominum, et propter maiorem finem. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, diuina uoluntas formatiue et ordinatiue non se habet ad diligendum suum effectum maxime, sed minime ; quod est impossibile et contra magnitudinem suae bonitatis, aeternitatis etc.

553 efficientem] efficiens NM,,R, 555 efficientem] efficiens N M, R, 559/560 ut supra — est] oz. A 560 autem] oz. NM;,R,M . 574/576 Diuina uoluntas — bonum] oz. A 575 bonum] de bono A R

179. LIBER DE FORMA DEI 9. DE

590

VIRTVTE

ORDINATIVA

63

EXTRINSECE

Diuina uirtus est forma absoluta, ut supra dictum est. Et est ordinatiua siue ordinatrix omnium uirtutum angelorum, caelorum, hominum, animalium et plantarum, et omnium elementorum et elementatorum ; et hoc est bonum, magnum etc. Ex quo sequitur, quod sicut causat uirtutes, causat subiecta uirtutum. Et

595

hoc simpliciter, quia uirtus naturalis si subiecto angeli aut caeli etc. non esset facta ab ipsa uirtute suprema, neque per consequens formata neque ordinata; et pateretur uirtus absoluta, et per consequens suus ordo ; quod est impossibile. Et ad hoc declarandum adduco istud | exemplum: Virtus solis effective causat N 9872

600

uirtutem rosarii, et uirtus rosarii uirtutem rosae, et rosa uirtutem,

quam habet in subiecto medicinaliter, sicut per electuarium rosaceum aut per aquam rosaceam. Et ideo quia talis uirtus est factiua successiue, multo magis uirtus diuina, cum sit superior et causa simpliciter absoluta. 605 Nulla uirtus maior est maior per impossibile, quam per possibile. Diuina uirtus est maior ; ergo diuina uirtus non est maior per impossibile, quam per possibile. Et ideo, si uirtus diuina non esset factiua, formatiua et ordinatiua omnium aliarum uirtutum, per tale impossibile esset maior, quam per possibile ; quod est falsum 610 et impossibile. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina uirtus sit causa maxima formaliter et ordinaliter. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessario sequitur uitium bonum, magnum et uerum in diuina uirtute sustentatum ;quod 615 est falsum et impossibile. 8. DE

620

VERITATE

ORDINATIVA

EXTRINSECE

Diuina ueritas est forma absoluta, üt probatum est, et per consequens absolutus ordo. Ex quo sequitur, quod quidquid est uerum in angelis et in caelo etc., sit simpliciter causatum, formatum, ordinatum ab ipsa ueritate absoluta. Aliter non esset causa absoluta; quod est impossibile et contra magnitudinem suae bonitatis, aeternitatis etc.

Impossibile est, quod aliquod ens uerum sit uerum sine actu ueritatis.

Deus est ens uerum ; ergo non

potest esse sine actu

595 naturalis si] in M5; uirtus naturalissi]siuirtus naturalis R, — subiecto] subiecta R ; substantiae R, 599 adduco] deduco N Mj, R, 601 electuarium] lectuarium M; letonarium R,; lymphum Mis; oz. sed babet lacunam IN 602 rosaceum] toseum R rosaceam] roseam R 617/622 Diuina 620 ueritate] uirtute uetitas est — etc.] Vt supra et argumentum sic confice 74 N Mg absoluta] absolutum IN Mj,4.M

64

179. LIBER DE FORMA DEI

ueritatis. Hoc autem dico intrinsece. Ad quod sequitur formaliter et ordinate, quod ens ex|trinsecum sit totum comprehensum substantialiter et accidentaliter per actum diuinae ueritatis. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina ueritas formaliter et ordinaliter subiectiue et obiectiue compre650 hendat omnes alias ueritates et omnia subiecta omnium ueritatum. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, necessario 62

^

N 98rb

sequitur, quod diuina ueritas non est forma ordinatiua in hoc

mundo cum magnitudine suae bonitatis, aeternitatis etc.; quod est falsum et impossibile. 655

9. DE

GLORIA

ORDINATIVA

EXTRINSECE

Diuina gloria est forma absoluta, ut probatum est; et per consequens suus ordo est absolutus in omnibus causatis gloriatis siue quietatis. Ergo est effectiua ;quia si non, esset sicut prima materia, quae est potentia ad omnes formas aduenientes, et 640 numquam est in quiete. Quod autem forma diuina absoluta sit potentia ad omnes glorias aduenientes, impossibile est, cum sit

actus purus. Ex quo sequitur, quod sit efficiens necessario per se et propter se, non sicut prima materia, quia non posset habere suum esse actu sine forma existente actu. Nulla gloria est forma sine gloriare. Deus est gloria ; ergo non est 64 ^ forma sine gloriare. Ex quo sequitur, quod ipsa forma gloriat omnia gloriabilia formaliter et ordinaliter, et per consequens effectiue et finaliter. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina 650 gloria sit causa efficiens, ut gloria angelorum et hominum sit magis exaltata et in ultimo fine causata. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, tota gloria angelorum et hominum est difformata et peruersa ; | quod est falsum et impossibile. IO. DE

655

PERFECTIONE

ORDINATIVA

EXTRINSECE

Diuina perfectio est forma absoluta, ut supra in secunda distinctione capitulo perfectionis probatum est ; et per consequens ordinatio absoluta. Formatio autem et ordinatio absoluta habent tantam magnificentiam perfectionis, quod comprehendunt omnes alias perfectiones, in tanto quod quidquid est in mundo perfectum,

625 Ad quod] 4 quo N Mj R, 629 ordinaliter] ordinabiliter R 636/638 est forma — non] etc.; et est effectiua. Aliter enim 74 637 causatis] oz. N M4, — 640autem]oz. N Mj,R,M . 640/642 Quod - purus] Quod est impossibile in forma diuina absoluta ;4 643 quia] quae Mj,4 R, 644 esse actu] esse actum N R,; actum A sine] siue NR; seu Mj4M existente] existens M;4 645 gloriare] gloriari Mj,M R X 646 gloriare] gloriari M, MR gloriat] gloriet M; sine gloriari; corr. i2 sine gloriatur R

N

98và

179. LIBER DE FORMA DEI 660

665

670

65

est factum perfectum, ut sit subiectum, in quo perfectio diuina agat ordinate formaliter. Hoc autem non esset, si angelus et caelum essent perfecti naturaliter et aeternaliter, ab omni factione denudati. Et quia perfectio Dei non potest carere subiecto, impossibile est, quod perfectiones angeli, caeli et huiusmodi non sint factae. Omne ens dependens a possibili et impossibili est imperfectum. Angeli, caelum et huiusmodi dependent a possibili et impossibili ; ergo sunt imperfecti. Minorem sic probo: Quoniam nullum ens dependens sub forma absoluta potest esse per se perfectum ; quia si sic, iam esset alia forma absoluta perfecta praeter formam Dei, et esset perfectio genus, et ipsae formae essent species; quod est impossibile. Patet ergo, quod quidquid est in angelis, caelis et huiusmodi est factum perfectum. Dico autem factum, quia est, et

675

non erat in potentia neque in actu. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod quidquid est perfectum in mundo, sit factum perfectum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, magnum malum est, quod diuina perfectio sit forma absoluta in causando et ordinando omnes perfectiones immediate ; quod.est falsum et impossibile, et

680 contra diuinam

68

^

bonitatem,

| magnitudinem, aeternitatem etc.

Dictum est de secunda parte quartae distinctionis. Et per ea, quae dicta sunt, potest humanus intellectus congnoscere, quod Deus est generalis creator, causator et ordinator. Talis autem cognitio est ualde utilis humano intellectui, quando de ipsa fortiter est habituatus.

V De quinta distinctione

[De quaestionibus] Distinctio

ista: est de quaestionibus

factis sub forma

Dei,

690 cognita per ea, quae dicta sunt. Et ipsa cognita, cognoscuntur

quaestiones et solutiones. Haec est doctrina siue Ars alta et profunda, affirmando autem aut negando tali modo, quod non laedantur ea, quae sunt cognita per formam Dei. Distinctio in decem partes est diuisa ; et quaelibet pars subdiuide 695 ditur in decem quaestiones. Prima pars huius distinctionis est quaestionibus Dei. Secunda est de quaestionibus angelorum. Tertia est de quaestionibus caeli. Quarta est de quaestionibus hominis. Quinta de quaestionibus imaginationis. Sexta de quaes673 factum perfectum] «onec ; 661 ordinate] ordinatum .N Mj, R, quia] quod M, — 685 causator] oz. factum R,4 MR ; perfectum N M, 692 autem] oz. -AMR AMR

N

98vb

66

179. LIBER DE FORMA DEI

tionibus sensus. Septima de quaestionibus uegetatiuae. Octaua de 799 quaestionibus elementatorum. Nona de quaestionibus uirtutum.

Decima de quaestionibus uitiorum. In istis autem praedictis est, quidquid est, implicatum. Ad soluendum autem quaestiones, intendimus tenere modum, quem tenuimus in quarta distinctione, eo quia est modus perfectus ad soluendum quaestiones. 795

715

720

739

735

r. Dr QvaEsrIONIBVS Dkt

I. Vtrum sit Deus? Et respondendum est, quod sic. Quia aeternitas est forma singularis absoluta, de qua sunt praedicabilia absoluta bonitas, magnitu|do etc., sine quibus non posset esse N 99 forma absoluta ; de qua praedicatione dictum est in prima distinctione. Talem aeternitatem uocamus Deum esse. Omne ens, in quo conuertuntur bonitas, magnitudo et aeternitas etc., est necessario primitiuum, uerum et necessarium. Sed in forma singulari absoluta conuertuntur bonitas, magnitudo, aeternitas etc; ergo in forma singulari est ens necessario primitiuum, uerum et necessarium. Tale ens autem uocamus Deum. Maior per se patet. Minor autem sic probabilis est, quoniam nisi esset forma talis, qualis dictum est in prima distinctione, esset possibile, quod esset impedita per alias causas superiores aut inferiores. Per superiores non potest, quia aeternitas conuersa cum bonitate, magnitudine etc., non potest habere causas, cum sit simpliciter per se et propter se. Per causas inferiores autem impedita esse non potest, cum nulla substantia praedicamentalis possit impedire substantiam remotam a materia et accidente. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, Deum esse. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, quod conuenit magis cum esse, conuenit magis cum non esse; quod est contradictio manifesta. 2. Vtrum sit possibile Deum esse sine bonitate optima, magnitudine maxima etc.? Respondendum est, quod non; quia si sic, impossibilis esset praedicatio praedicta in prima distinctione, et per consequens Deus. Item arguo sic: Nullum impossibile posset impedire conuersionem diuinae aeternitatis, bonitatis, magnitudinis etc. Accidens est impossibile; ergo accidens non potest impedire conuersionem diuinae aeternitatis, bonitatis, magnitudinis etc. ; neque per consequens | Deum esse sine bonitate, magnitudine etc. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, Deum impossibile esse sine bonitate, magnitudine, aeternitate etc. Et si contraria

716 Minor-est] Minoremsicprobo magnitudinis] ow. N Mj, R, M

MR — 730esset]est

N M,R,

— 735

179. LIBER DE FORMA DEI

67

suppositio est bona, magna et uera, bonum etc. est Deum non esse ;

749 quod est falsum et impossibile. 3. Vtrum diuina bonitas, magnitudo etc. possint esse sine actibus propriis, scilicet bonitas sine bonificare, magnitudo sine magnificare etc ? Respondendum est, quod non ; quia si sic, forma singularis absoluta, de qua dictum est in prima distinctione, esse 74$

non posset, cum esset carens intrinsece actione. Nulla bonitas est perfecte magna, sine perfecto bonificare. Diuina bonitas est perfecte magna ; ergo non est sine perfecto bonificare. Et sicut diximus de bonitate, ita de aliis dici potest.

7$o

755

Suppono, quod sit bonum, magnum, et uerum, esse impossibile diuinam bonitatem esse sine bonificare, et diuinam magnitudinem sine magnificare etc. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est illud, per quod diuina bonitas non sit per se atque propter se actiua, et quod non habeat naturam conuersiuam, participatiuam, cum diuina bonitate, aeternitate etc. ; quod est falsum et impossibile. 4. Vtrum diuina bonitas, magnitudo, aeternitas, quaelibet sit

forma, ab omni materia et accidente denudata ? Respondendum est, quod sic ; quoniam quidquid est |in essentia, in qua conuertun- N 99"* tur bonitas, magnitudo, aeternitas etc., necessarium est, quod sit 760 ens formale per se et propter se, sine materia et accidente ; quia in nulla essentia, in qua intrant materia et accidens, non potest esse

ens formale per se et propter se, cum materia et accidens non possint esse per se atque propter se. Impossibile est, quod aliquod ens, quod sit per se et propter se 765 simpliciter, sit praeter formam ab omni materia et accidente denudatam. Sed diuina bonitas, magnitudo etc., sunt ens, quod est per se et propter se simpliciter ; ergo impossibile est, quod diuina bonitas, magnitudo, aeternitas quaelibet non sit forma, ab omni

770

materia et accidente denudata. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina bonitas, magnitudo et aeternitas sint quaelibet per se forma, ab omni materia et accidente denudata. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod Deus non sit forma bona per se, magna, aeterna, sed per aliud ; et quod

775

sit compositus cum impossibile.

forma aut materia;

quod est falsum et

5. Posito, quod mundus sit nouus, quaeritur: Vtrum Deus sit

immutabilis?

Et respondendum est, quod sic, quoniam forma

singularis absoluta, conuersa cum bonitate, magnitudine, aeterni78o tate etc., non potest mutari per nouitatem, non conuersam cum absoluta bonitate, magnitudine, aeternitate etc. 745 intrínsece]intrinseca .4 M ^ 748 dici potest] oy. N M,,R, — 752est] 763 possint] possunt N Mj5 R, om. N; magnum et uerum est] etc. M aeternitate] zz. M;etR;aut Mj, — 781absoluta]os. MR atque] nec absolutis M R

68

179. LIBER DE FORMA DEI In nulla

essentia,

in qua

est conuersio

absoluta

bonitatis,

magnitudinis, aeternita|tis etc., est mutatio possibilis. Sed in essentia Dei est conuersio absoluta bonitatis, magnitudinis, aeternitatis etc; ergo in essentia Dei mutatio est impossibilis. 785 Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod ens simpliciter nouum mutare non possit ens simpliciter aeternum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod ens nouum sit magis potens, quam ens aeternum ; 99 quod est falsum et impossibile. 6. Posito,

79

^

quod non

esset diuina trinitas, quaeritur:

N

99*b

Vtrum

Deus esset hoc, quod est ?Et respondendum est, quod non ; quia sine productione in diuinis diuina bonitas, magnitudo etc. non essent formae conuersiuae neque participatiuae, et perderetur forma singularis absoluta ; et hoc patet per primam, secundam et tertiam distinctionem ; quae perditio est impossibilis. Omnis forma singularis absoluta est euacuata a sua natura sine absoluto

bonificare,

magnificare,

aeternare

etc.

Sed

Deus

est

forma singularis absoluta ;ergo est forma euacuata a sua natura 8oo

8o

^

sine absoluto

bonificare,

magnificare

etc.; quod est falsum

et

impossibile. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod Deus esse non posset hoc, quod est, sine eis, quae attribuimus diuinae trinitati. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod ea, quae dicta sunt in tertia distinctione, sint falsa et impossibilia ; quod est falsum et impossibile. Concluditur ergo, quod Deus non potest esse nisi sit trinus. 7. Vtrum |in essentia Dei diuina bonitas, magnitudo, aeternitas etc.sint aequaliter existendo et agendo ? Respondendum est, quod sic. Quia si non, perderetur praedicatio primae distinctionis, et perderetur secunda et tertia distinctio, et per consequens Deus;

81

^

quod est falsum et impossibile. Omne illud, per quod Deus distat magis a maioritate et minoritate relatiue, est necessarium. Sed hoc est per aequalitatem diuinae bonitatis, magnitudinis etc; ergo aequalitas diuinae bonitatis, magnitudinis, aeternitatis etc., est necessaria.

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuina bonitas, magnitudo, aeternitas etc. in essentia Dei sint aequaliter existendo et agendo. Et si contraria suppositio sit bona, magna et 820

uera,

bonum,

magnum

et uerum

est, quod in Deo

bonitas,

magnitudo, aeternitas etc. conuerti non possunt, quia quod est inferius cum hoc, quod est superius, conuerti non potest ; et quia

791 esset] sit N Mj,R, praedicatio] probatio Mj,

794 neque] atque N MjR,; 821 possunt] a4. et N Mig

et 4

810

N 1oorà

179. LIBER DE FORMA DEI 82

69

est necessaria conuersio bonitatis, magnitudinis, aeternitatis etc. ; ergo etc. 8. Cum diuinus intellectus et diuina uoluntas sint idem, j

85 o

85 j

quaeritur: Quae est ratio, quod diuinus intellectus intelligat bonum et malum, et diuina uoluntas non diligat malum ? Respondendum est, quod ordo, qui est inferius, est diuersus ab ordine ideali, qui est superius; quia per ordinem, qui est superius, quidquid diuinus intellectus intelligit, diuina uoluntas diligit, sed quoad superius, ut habeant actus |aequales. Verumtamen quoad inferius non ; et hoc est per accidens, quia malum culpae non est diligibile. Quod non est creabile, non est in inferioribus diligibile. Peccatum non est creabile; ergo non est diligibile. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod peccatum non sit diligibile, sed intelligibile, ut sit punibile. Et si contraria

iN roorb

suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, 840

84 ^

quod peccatum sit amabile et non intelligibile ; quod est falsum et impossibile. 9. Vtrum Deus sit creator siue factor? Et dico, quod sic, ut in quarta distinctione significatum est. Omne ens, ab alio simpliciter dependens, est factibile. Mundus est huiusmodi; ergo est factibilis. Minorem sic probo. Quia si mundus non esset factibilis a Deo subiectiue, postquam est simpliciter dependens ab ipso ratione finis obiectiue, diuina potestas non esset forma simpliciter actiua in subiecto ; et sic de diuina bonitate, magnitudine etc. Quod est falsum et impossibile,

quoniam quod est inferius non potest impedire neque terminare, 85 o quod est superius. Maior autem per se patet.

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum mundum esse creatum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, ergo bonum, magnum et uerum est illud, per quod mundus est minus subditus, et Deus minus causa eius ; quod est falsum et impossibi85 5 let

86 o

IO. Vtrum Deus potuit incarnari? Et respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia impossibile est impedire, quod diuina bonitas, magnitudo, aeternitas etc., non | sint causae, in superlatiuo gradu existentes et causantes effectum singularem in superlatiuo gradu sublimatum. Omne illud, per quod diuina bonitas, magnitudo, aeternitas

etc., possunt esse altiores causae et habere altiorem effectum, est

825est]|add.est IN ^ 829ideali] o». R— 830/831 sed quoad superius] sed quoad inferius N Mj,MR 831 ut habeant] non habent R—— quoad] quod est AMR 834 in inferioribus] o». AAMR 844 Minorem] Maiorem NMjgR,R 849 neque] nec Mj; atque NR, 850 Maior] Minor N Mjg R, 859 singularem] singulare IN Mj, R, M 860 sublimatum] sublimato IN Mj5 R,

NN r1ooVà

70

179. LIBER DE FORMA DEI

possibile. Sed hoc est per diuinam incarnationem ; ergo diuina incarnatio, per quam diuina bonitas, magnitudo, aeternitas etc. 86

^

possunt esse altiores causae et habere altiorem effectum, est possibilis. Maior per se patet. Minorem sic probo. Quia coniungere naturam humanam cum natura diuina in uno supposito, existens Deus homo,

est altior effectus,

qui est possibilis esse, habens

altiores causas, quae possint esse atque debeant esse. 870 Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum diuinam incarnationem esse. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum; magnum et uerum est hoc, per quod mundus sit minus exaltatus et in suo fine minus quietatus, ordinatus, et a diuina

bonitate, magnitudine etc., prolongatus; quod est falsum et 87 ^ impossibile. Diximus de quaestionibus Dei. Et soluimus ipsas per causas

superiores tali modo, quod intellectus humanus non potest intelligere rationabiliter oppositum esse ; quia si sic, posset intelligere, quod diuinae rationes et diuinae formae possunt laedi rationabili880

ter et non laedi ; quod est contradictio manifesta. Et hoc declaro

per istud exemplum : Ponatur, quod catholicus posset rationabiliter et uero modo soluere omnes obiectiones, quae possent fieri contra fidem sanctam catholicam, et quod infideles |uero modo et N roovb

rationabiliter possent ponere ipsas. Necessario sequeretur contra88

^

890

dictio, uidelicet, quod fides catholica esset uera et non uera ; quod

est impossibile. Ex consequentia autem istius impossibilitatis sequitur, quod catholicus potest soluere omnes obiectiones, quae fieri possent contra fidem catholicam et facere positiones contra infidelem, quas infidelis soluere non possit. Aliter subiectum intellectus, ut puta

intelligibilitas,

esset

difformatum

et

a

diuinis

formis

priuatum: quod est impossibile. 2. DE

II. Vtrum

OVAESTIONIBVS

sint angeli?

ANGELORVM

Respondendum

est, quod sic. Quia

89 ^ formae diuinae requirunt subiecta eis magis similia quoad simili-

tudinem bonitatis, magnitudinis etc. ; quoniam |quanto magis est similitudo inter similans et similatum, tanto magis similatus est

867/868 existens Deus homo] quod suppositum est Deus et homo MR 869 possint] possent N M;,R,; possunt M X debeant] debent N Mj, R, 873 minus] oz. N M,, R,.M — 878posset] possent M,4; possint N 879 possunt] possent Ms; possint IN R,; diuinae rationes — possunt] diuinas rationes et formas posse ;4 884 possent] possint R ; posset 7/4; possunt IN Myj.M ponere] cozieci; opponere R; soluere N M4 RL 4M 889 positiones] propositiones Mj;5; quaestiones R — 893angelorum] angeli N Mj, 897 est] add. et M R ; add. ei A; similatus est] oz. K

Inc. K

179. LIBER DE FORMA DEI 9oo

71

proportionatus, ut sit subiectiue et obiectiue passus similantis. | Omnis similator quanto magis est bonus, magnus etc., tanto requirit maiorem similatum, bonum, magnum etc. Sed Deus est maior similator; ergo requirit maiorem similatum. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, angelos esse. Et si

Des. K

contraria suppositio est bona, magna et uera, necessario sequitur,

quod hoc, quod est minus simile Deo quoad bonitatem, magnitudi9o ^

nem

etc., sit magis

a üoluntate

Dei amatum,

et a bonitate,

magnitudine etc. Dei formatum, quod est falsum et impossibile. | Probatum est ergo tribus modis angelos esse. N 1o1i7à 12. Quaeritur: Quid est angelus? | Respondendum est, quod luc. K angelus est subiectum, quod potest magis recipere passiones a formis diuinis subiectiue et obiectiue, quam aliquod aliud subiectum. |

Des. K

Omnis spiritus creatus non coniunctus est effectus supremus. Angelus est spiritus creatus non coniunctus; ergo est effectus supremus. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod angelus sit 915 effectus supremus, ut habeat causam supremam. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, necessario sequitur, quod sit bonum,

magnum

et uerum,

quod angelus sit effectus infimus;

quod est falsum et impossibile. Probatum est ergo tribus modis, quid est angelus. I3. Vtrum tota essentia angeli sit passa subiectiue et obiectiue sub formis diuinis? Respondendum est, quod sic, ut formae diuinae habere possint subiectum magis passum, in quo magis possent habere actiones formales. Illa essentia, quae est magis amata a uoluntate diuina, est tota ZEE, passa sub formis diuinis. Sed essentia angeli est magis amata a uoluntate diuina ; ergo est tota passa sub formis diuinis. |Suppono, quod tota essentia angeli sit passa sub formis diuinis subiectiue et obiectiue. |Et si contraria suppositio sit bona, magna Dao et uera,

bonum,

magnum

et uerum

Inc. K

Des. K

est hoc, per quod formae

diuinae minus participent et agant in angelis ; quod est falsum et impossibile. | r4. Vtrum angelus habeat materiam? Respondendum est, quod sic, scilicet spiritualem. Ratio huius est, ut formae diuinae

898 similantis] similatus R ; similatis R, 899 tanto] 447. magis Mijg 906 formatum] difformatum IN Mj;4 R,; magis difformatum R 908/911 Quaeritur. Quid est angelus ? Respondendum est — subiectum] Et sic angeli sunt magis similes formae diuinae, quia magis potest recipere similitudines Dei K 923habere]haberi N M ^ 924habere]haberi N M,4, — 928/929 Suppono, quod — obiectiue] Et sic tota essentia angeli est passa subiectiue et obiectiue sub formis diuinis K 933/936 Vtrum — angeli] Et ut formae diuinae moueant formam angeli, ut sit motiua, requiritur, quod angelus habeat materiam spiritualem, in qua forma sua sit motiua, passo primo sub forma diuina et secundario sub forma angeli K

Inc. K

72

179. LIBER DE FORMA DEI

moueant formam angeli, ut sit motiua in sua propria materia, sub forma diuina primo passa, et secundario sub forma angeli. | Omne illud, per quod formae diuinae immediate et mediate a|gunt in materiam, habet materiam. Sed angelus est illud, per quod formae diuinae mediate et immediate agunt in materiam ; 940 ergo habet materiam. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod angelus habeat materiam. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, ergo bonum, magnum et uerum est illud, per quod angelus potest esse minus passus sub formis diuinis; quod est falsum et 945 impossibile. I5. Vtrum sit possibile angelum non esse ? Respondendum est, quod sic, in quantum est factibilis ; quia quod non est per se atque propter se simpliciter, non habet per se atque propter se, per quod sit perpetuabile atque principiabile. Omne ens, non per se atque propter se simpliciter existens, 959 potest quoad se non esse. Angelus est huiusmodi; ergo potest quoad se non esse. Maior per se patet. Minorem sic probo. Quia quod dependet ab aliquo ratione finis, non est per se atque propter se. Aliter cogeret suam causam, ut esset perpetuabile ; quod est 955 impossibile. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod ens, quod non est per se et propter se, posset quoad se non esse. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod angelus, qui non est simpliciter per se atque propter se, cogat necessario formas diuinas, ut ipsum in aeternum gubernent. Quod est falsum et impossibile, quoniam effectus suam

Des. K

N 1017b

causam cogere non potest.

16. Vtrum angelus sit aeternus ? Respondendum est, quod non. Ratio huius est, quia factibilis est. Factibilis autem ab aeterno esse 965 non posset; quia si sic, implicaretur contradictio,

99e

quod esset

factibilis et non factibilis. In aeternum autem esse potest, quia sicut potest esse factus per | suam causam, ita posset esse gubernatus in perpetuum per suam causam. Nullum factibile est aeternum. Angelus est factibilis; ergo angelus non est aeternus. Maior per se patet. Minorem sic probo. Quia superius in pluribus locis probatum est, quod formae diuinae sunt efficientes, ut sint formantes.

Suppono, quod non sit bonum, magnum et uerum, quod angelus

939 agunt] agit IN Mj4M 947 quantum] aZ. non M factibilis] factible N Mis; scibile R, 954 perpetuabile] perpetuabilis IN M44 R, M 960/961 ut — gubernent] ut ipsum in aeternum gubernet M ; quod gubernant ipsum in aeternum IN ; quod gubernant ipsum (metnum: sed exzrapungitur) R,; quae gubernant ipsum internum Mis 965 contradictio] 244. uidelicet M 966 aeternum] aeterno IN M4 R, esse] conieci ; add. non N Mj, R, MR 968 in perpetuum] oz. INMj,R,'M — 971 locis] oz. N Mj4 R,

IN ro1V?

179. LIBER DE FORMA DEI

73

sit aeternus. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod formae diuinae non habeant

975

subiectum simpliciter subiectatum et passum ; quod est falsum et impossibile. | 17. Vtrum angelus sit in tempore? Respondendum est, quod sic, uidelicet in suo nunc, quod est ei accidens inseparabile, in quo 980 fuit inceptus. Et est per accidens in tempore obiectando et agendo

Inc. K

successiue. : Omne ens inceptum est in tempore. Sed angelus est inceptus, ut supra probatum est; ergo est in tempore. | 98

^

Des. K

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum angelum esse in tempore. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum

et uerum est, quod Deus coactus sit causa ab

aeterno a suo effectu. Quod est falsum et impossibile, quia formae diuinae libere agunt in subiecto, et subiectum coactum patitur. | 18. Vtrum angelus sit in loco? Respondendum est, quod sic, 999 uidelicet in suo loco, qui est ei accidens inseparabile ; cum angelus sit substantia praedicamentalis, existens sub accidentibus praedicamentalibus, sine quibus esse non potest. Et est in loco, sed |per accidens, uidelicet quia quandoque est in una ciuitate, quandoque in alia. Omnis substantia limitata et terminata est in loco. Angelus est 995 substantia limitata et terminata ; ergo angelus est in loco. Maior per se patet. Minorem sic probo : Quia quod est factibile, necessarium est, quod sit quantificabile. | Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod angelus sit in loco. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, IOOO magnum et uerum est, quod non sit inceptus in suomet loco, et quod non sit in mundo, cuius est pars praedicamentalis ; quod est falsum et impossibile. | r9. Vtrum angelus habeat maius posse in spiritualibus, quam 1005 sol in elementatis. Respondendum est, quod sic, tamen per accidens, cum sit magis mobilis siue receptibilis a formis diuinis,

975 habeant] habent N R, 978/983 Vtrum angelus — tempore] Et est angelus in tempore in suo nunc, quod est ei accidens inseparabilie, in quo fuit inceptus. Etiam est per accidens in tempore obiectando et agendo successiue, quia principium habet etc. K ——980 Et] Etiam N R, K — 986 causa] 4e. Mj; 988libere]libero N ;oz. M;4 R subiecto]a4Z.libere R coactum] zzz. coacte R 989/998 Vtrum — quantificabile] Sic est in loco suo, quod est ei accidens inseparabile, cum angelus sit substantia praedicamentalis existens sub accidentiis praedicamentalibus, sine quibus esse non potest. Et sic quia est substantia limitata et terminata, ergo in loco K 990 qui] quae R ; quod NM,R,K 992Et]Etiam NR, — 1004/1008 Vtrum angelus - sol] Vtrum angelus habeat magis posse in spiritibus quam sol in elementalibus ? Dicendum, quod sic, quia magis bonus, magnus etc. ; et magis est mobilis siue receptibilis a formis diuinis quam sol K — 1005 elementatis] elementatibus N Mj3; elementalibus R, K

Inc. K

N 1orvb

Des. K

Inc. K

74

IOIO

179. LIBER DE FORMA DEI

quam sol. Ratio huius est, quia est magis bonus, magnus etc., quam sit sol. | Omne illud, quod est magis simile Deo, est magis potens, quam sit illud, quod minus. Sed angelus est magis similis Deo ; ergo angelus est magis potens, quam sit sol.

Des. K

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod omne illud,

IOIj

IO20O

quod est magis simile Deo, sit magis potens. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod ens magis simile Deo est minus potens ; quod est falsum et impossibile. | 20. Quaeritur: Quo modo angeli loquuntur ad inuicem? Respondendum est, quod per modum, quem habent cum suis principiis innatis, motis a formis diuinis. Quae principia sunt

Inc. K

bonitas, magnitudo, duratio etc. ; quoniam sicut homo unus est locutus cum | alio, inhaerentes ad ipsam locutionem mediante N ro2rà uisu, auditu etc., etiam imaginatione, generando uocem de sono

per affatum cum lingua et ore, sic et multo melius unus angelus est locutus cum alio per intellectum, memoriam et uoluntatem, quae 1025 uirtutes sunt motae a formis diuinis, inhaerentibus ad ipsam locutionem. | Omnis locutio habet modum formalem loquendi subiectiue et obiectiue. Sed angeli habent locutionem ; ergo eorum locutio habet modum formalem loquendi subiectiue et obiectiue. Minorem sic 1030 declaro: Quoniam formae diuinae agunt in formas angelorum ; quae sunt principia innata, ut unus angelus cum alio habeat idem obiectum, mediante quo sunt locuti; et hoc bene, magne etc. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod modus, quem habent angeli in loquendo, sit constitutus ex principiis 1055 innatis, ut puta quoad bonitatem, ut sit bonus ; et quoad magnitudinem etc., ut sit magnus, existentibus autem angelis de principiis innatis quoad materiam, et actionibus diuinarum formarum quoad formam. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, necessario sequitur, quod ipsa locutio sit difformata subiectiue et 1040 obiectiue ;quod est falsum et impossibile.

1008sitsol|]solsit R, ^ 1010similis Deo] Deosimilis, quamsol R — 1014 est] oz. IN 1017/1026 Quaeritur: Quomodo - locutionem] Et loquuntur angeli ad inuicem cum suis principiis innatis, scilicet per intellectum, memoriam et uoluntatem, quae sunt motae a formis diuinis inhaerentibus ad ipsam locutionem, multo melius quam homo per linguam conuersatur etc. K; immediate. sequitur. textus excerptus: De questionibus caeli (cf. infra lin. rog) 1020/1021 est locutus] loquitur 4 MR 1021 inhaerentes] et inhaeret AA M; ut inhaeret R ad ipsam locutionem] ipsi locutioni 4 M R 1022 etiam]et Mj;74 M;utR — 1023affatum] effectum N M,,R, — 1023/1024 est locutus] loquitur -4 MR 1025 uirtutes] oz. N M, R,K 1025/1026 ad ipsam locutionem] ipsi locutioni 4d MR 1030 formas] formis IN Mj4 R, 1031 sunt] 242. eorum R 1032 sunt locuti] possunt loqui R 1037 formarum] rationum M R

Des. K

179. LIBER DE FORMA DEI

75

Diximus ergo de quaestionibus et de solutionibus earum ipsorum angelorum. Et per ea, quae dicta sunt, potest homo esse habituatus de ista Arte et bene cognoscere essentias angelorum et operationes, quas habent ; et per quem modum sunt subditi formis 1045 siue proprietatibus diuinis, et respondere ad | alias quaestiones, quae de ipsis hic possent fieri bono modo. 36 DE *OVAESTIONIBVS

21. Vtrum

caelum sit aeternum?

N roz2rb

CAELI

Respondendum

est, quod

non ; quia si sic, diuina aeternitas produceret suum effectum in 1050 infinita duratione, et diuina bonitas non in infinita bonificatione,

IO55

nec et diuina magnitudo in infinita magnificatione, neque diuina potestas in infinita possificatione ; et sic de aliis. Et destrueretur ordo superior et per consequens inferior ;quod est impossibile. Impossibile est esse illud, per quod diuinae formae essent difformatae in causando subiectum. Sed si diuina aeternitas causaret effectum infinitum in duratione, et diuina bonitas etc., non in bonificatione etc., diuinae formae essent difformatae ; ergo

impossibile est, quod diuina aeternitas causet effectum, puta 1060

caelum, infinitum in duratione; et per consequens caelum esset aeternum.

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum caelum esse inceptum et nouum. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, ergo bonum, magnum et uerum est, quod diuinae rationes non habeant potestatem effectiuam, gubernatiuam, neque pos1065 sint aliquid agere sine caelo, nec posset esse alia uita, nisi ista mundana, quae est magis mala quam bona, minus magna quam magna etc.; et destrueretur ordo superior, et per consequens inferior. |22. Vtrum caelum moueat se ipsum ? Respondendum est, quod

Inc. K

1070 sic ; uerumtamen motum a Deo, ut formae diuinae sint efficientes

motum, sicut facijunt subiectum motus. Omne illud, per quod caelum habet mouendum

NN 1ro2Và

maiorem

naturam

ad

inferiora effectiue, est a diuina uoluntate amatum, a

diuina bonitate bonificatum etc. Sed hoc est, per quod ipsum 1075 caelum mouet se ipsum ; ergo ipsum caelum, quod habet maiorem

1045 siue 1043 et!] oz. NMy4R,R 1042 esse] om. N Myjs R, si] oz. M proprietatibus] oz. N M;4 — 1055 subiectum] Z4. et effectum R 1058/1059 1057in]add.infinita R — etc.—difformatae]oz. N M, R,M quod — duratione] esse illud, per quod diuinae formae essent difformatae in causando [creando M5] subiectum N M;5R, M ^ 1066 minus magna] magis 1069/1077 Vtrum caelum — etc.] Caelum motum a Deo, ut formae paruaMR diuinae sunt efficientes motum, et subiectum moueatur per se ad hoc, quod

1070 motum] motu habeat maiorem naturam ad mouendum inferiora K R caelum ipsum quod per id, est quod] 1075 N Mjg R4

76

179. LIBER DE FORMA DEI

naturam ad mouendum inferiora effectiue, est a diuina uoluntate

1080

amatum, et a diuina bonitate bonificatum etc. | Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod caelum moueat se ipsum. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, ergo bonum, magnum et uerum est hoc, per quod caelum minus est efficiens naturaliter in elementatis, quia quod est

Des. K

motum per aliud, non habet tantam uirtutem in mouendo aliquid

1085

naturaliter, sicut haberet in mouendo seipsum. | 23. Quaeritur: Quae sunt causae motus caeli naturaliter? Et respondendum est, quod sua principia innata, ex quibus est constitutus, habens quodlibet principium sua correlatiua innata,

Inc. K

ut puta bonitas bonificatiuum, bonificabile, bonificare, magnitudo

1O09O

1095

IIOO

IIO;

IIIO

magnificatiuum, magnificabile et magnificare ; et sic de aliis. Ista autem coniuncta in substantia caeli generant motum caeli, et per consequens motum, quem habet caelum in elementatis. Illa sunt causae motus caeli, ex quibus est constitutus. Sed motus caeli est constitutus ex principiis innatis; ergo principia innata sunt causae motus caeli. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod principia innata caeli sunt causae motus eius. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, |nagnum et uerum est hoc, per quod caelum sit minus principium ad causandum elementata ; quod est falsum et impossibile. 24. Vtrum Deus posset remouere motum a caelo ? Respondendum est, quod sic ; quia cessante prima forma cessat secunda, et

mouente prima forma mouetur secunda. | Omnis causa prima per se potest agere ad placitum in secunda causa. Sed Deus est causa prima ; ergo potest agere ad placitum in secunda. Ex consequentia istius syllogismi sequitur, quod Deus potest remouere motum a caelo. Aliter effectus posset difformare et cogere suam causam ; quod est falsum et impossibile. Suppono, quod sit bonum magnum et uerum, quod Deus possit remouere motum a caelo. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod diuina potestas non sit forma absoluta, neque conuersa cum absoluta bonitate, magnitudine etc. ; quod est falsum et impossibile. | 25. Vtrum caelum habeat materiam? Respondendum est,

1080 caelum] oz. N Mj, RL,:M 1081 est] adZ. est R naturaliter] naturalis M; oz. N Myj4 R, elementatis] elementatibus IN ; elementaribus Mjg . 1084/1098 Quaeritur : Quae sunt — impossibile] et hunc motum causant cum suis correlatiuis principiainnata; K ^ 1086 habens - principium] quolibet principio habente 4M R 1089 caeli] caelorum 74; elementorum MR 1099/1101 Vtrum Deus — secunda] et Deus remouere potest hunc motum a caelo, quia cessante prima forma, cessat motus etc. K — 1100 forma] causa R 1112/1119 Vtrum — materiam] Et habet suam materiam caelum propter principiorum innatorum correlatiua K

N 10o2vb

Des. K

Inc. K

179. LIBER DE FORMA DEI

77

quod sic. Ratio huius est, quia est ex principiis innatis, habente quolibet principio sua correlatiua innata; quia sicut bonifiIIIj

catiuum,

magnificatiuum

etc.,

constituunt

formam

caeli,

sic

bonificabile, magnificabile etc., constituunt materiam caeli. Et ex hoc sequitur, quod caelum est substantia, composita ex forma et materia, habens autem actiones per formam et passiones per materiam. | II2O Omnis substantia mobilis habet materiam. Caelum est substantia mobilis ;ergo caelum habet materiam. Suppono, quod sit bonum magnum et uerum, quod caelum habeat materiam. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum magnum et uerum | est, quod caelum et elementa et 1125 elementata non participant naturaliter in prima materia, nec forma caeli habeat in potentia generare formas particulares in elementatis, et quod destrueretur ordo naturae ; quod est falsum et impossibile. | 26. Vtrum caelum habeat unam bonitatem aut plures, unam II30 magnitudinem aut plures etc? Respondendum est, quod habet unam bonitatem etc., et non plures ; quia diuina bonitas requirit, quod sit causa unius bonitatis communis caeli etc., ut bonitas caeli sit communis omnibus speciebus indiuiduis, participantibus in genere bonitatis, ut motus bonitatis sit extensus per omnes partes II55 caeli et effectiue per omnia elementa et elementata. | Omne illud, per quod caelum habet maiorem bonitatem, magnitudinem etc., est ab ipso appetibile. Sed hoc est, quod non habeat, nisi unam

bonitatem

absolutam,

magnitudinem

1118 autem actiones] actiones autem IN ; actiones Mj&R, et] oz. IN Mjs R4 passiones] a4. autem .N Mj, R, 1124 et?] oz. M 1126 generare] generales R 1129/1135 Vtrum — elementata] Et habet unam bonitatem caelum, ut sit communis omnibus speciebus indiuiduis participantibus in genere bonitatis, ut motus bonitatis sit extensus per omnes partes caeli et effectiue per omnia elementa et elementata K —— 1133 speciebus] aZ. et M; R, 1135 et?] oz. N Mg 1138 absolutam] oz. M R 1145/1152 Vtrum — tosae] Deus sine caelo agere potest, quia forma diuina habet actiones inimpedibonitatem caeli ad causandam

rosae, tamen primitiue sine caelo rosam bonificare potest K

N 10372

Inc. K

Des. K

etc; ergo non

habet nisi unam bonitatem, magnitudinem etc. II40 Suppono, quod sit bonum magnum et uerum, quod caelum non habeat nisi unam bonitatem, magnitudinem etc. absolutam. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod non habeat formas generales atque species, et per consequens indiuidua ; quod est falsum et impossibile. | 27. Vtrum Deus posset agere sine caelo? Respondendum est, 114j quod sic. Ratio huius est, quia formae diuinae habent actiones impedibiles atque causatiuas ; sicut diuina bonitas immediate agit

biles; diuina enim bonitas mouet

Des. K

bonitatem

Inc. K

78

I150

179. LIBER DE FORMA DEI

rosam in ro|sario sine caelo, ut rosa primitiuae naturae sit incepta N ro5rb et facta bona simpliciter per bonitatem diuinam. Verumtamen diuina bonitas ratione naturae cum bonitate caeli causat bonitatem rosae, ut moueat bonitatem caeli ad causandum rosae. |

II55

1160

1165

bonitatem

Omne illud, per quod Deus habeat maiorem potestatem, est necessarium. Sed agere rosam sine caelo est maior potestas ; ergo Deum posse agere sine caelo est necessarium. Suppono, quod sit bonum magnum et uerum, quod Deus posset agere sine caelo. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum magnum et uerum est, quod formae diuinae sint impeditae et non sint absolutae, et quod ipsum impedimentum sit a diuina uoluntate amabile et a diuina bonitate bonificabile etc. ; quod est falsum et impossibile. | 28. Vtrum caelum sit in tempore? Respondendum est, quod sic. Est autem in suo nunc, in quo est inceptum. Quod nunc est ei accidens inseparabile ; sicut albedo, quae est accidens inseparabile in albo, |dum est in ipso contracta et permanens. Etiam caelum est in tempore, sed per accidens, ut puta successiue ; et hoc est ratione

Des. K

Inc. K

Des. K

motus ; sicut sol, qui causat dies successiue.

Omne ens est in tempore, in quo est inceptum siue in quo est motum. Caelum est ens ; ergo est in tempore, in quo est inceptum 1170 siue in quo est motum. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod caelum sit in tempore. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod sit aeternum. Quod est falsum et impossibile, cum superius probatum sit, quod impossibi117j le est ipsum esse aeternum. | 29. Quaeritur: Cum quo caelum est effi|ciens in elementatis ? Respondendum est, quod cum principiis innatis, motis a formis diuinis. Cum quibus principiis innatis participant in genere principia innata elementatorum, ut puta bonitas rosae, equi etc. cum 1180 bonitate octaua in sphaera Saturni etc. | Omne ens, quod est efficiens in elementatis, est efficiens cum principiis innatis. Sed caelum est ens efficiens in elementatis ; ergo est efficiens cum principiis innatis. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod caelum sit

1148 rosario] rosasatio IN; rosacerio R, primitiuae naturae] primitiuae R4; primitiua 4 R; primitiue MK . 1153 habeat] habet M, R,R 1155 Deum] oz. IN Mjg 1162/1165 Vtrum — albo] Et caelum est in suo nunc temporis inseparabiliter, in quo est inceptum, sicut albedo, quae est accidens inseparabilis in albo K — 1165 Etiam] Et Mj474 MR 1176/1180 Quaeritur — etc.] Et in elementis caelum est efficiens cum suis principiis innatis motis a diuinis formis, cum quibus principiis innatis participant in genere principia innata elementorum, puta bonitas ignis, rosae, equietc. K — 1181 est!] 244. ens R

Inc. K N 105V8

Des. K

179. LIBER DE FORMA DEI II85

79

efficiens in elementatis cum principiis innatis, ut puta cum sua bonitate in bonitate rosae, et sic de aliis. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod agat

bonitatem rosae cum sua malitia, et magnitudinem rosae cum sua paruitate ;quod est falsum et impossibile. II9O

| 30. Vtrum'caelum sit in loco? Respondendum est, quod sic, Inc. K

sicut substantia in accidente inseparabili ; sicut substantia in sua quantitate, sine qua non potest esse quanta. |Est autem caelum in suo proprio loco, in quo est creatum, collocatum, intrinsecatum

Des. K

ipso suo loco creato, sicut est in suo tempore.

1195

Omne ens, inceptum cum loco et in loco, est in loco. Caelum est huiusmodi, cum sit probatum, quod est creatum ; ergo caelum est

in loco. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod caelum sit in loco. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, I200

1205

magnum et uerum est, quod caelum sit corpus extensum extra locum ; quod est falsum et impossibile. Probatum est ergo, quod caelum est in loco. Essentia autem loci est in caelo, sed per accidens, sicut pars in suo toto. Diximus autem de quaestionibus | caeli. Et per ea, quae dicta sunt, potest homo habere doctrinam ad cognoscendum caelum et suam essentiam et sua principia atque suas operationes. Istis autem percognitis, potest quilibet soluere quaestiones, quae de ipso fierent, bono modo. 4. DE

OVAESTIONIBVS

N 105vb

HOMINIS

| 31. Vtrum essentia hominis, et quidquid habet naturaliter, sit simpliciter passa sub formis diuinis ? Respondendum est, quod sic. Quia diuina bonitas magnitudo etc. habent quaelibet infinitam actionem, cum quibus essentia hominis est simpliciter passa. Aliter essentia impediret et terminaret in se ipsa actiones diuinas. I21j Ipsa autem essentia non potest esse infinita, quia non est capax infinitatis. | Omne illud, per quod essentia hominis est magis subdita I210

rationibus Dei, est necessarium. Sed hoc est illud, per quod illa est

1188 bonitatem] bonitate R ; in bonitatem N Mj, R, magnitudinem] magnitudine M,,7M 1190/1192 Vtrum — quanta] Caelum est in loco, sicut substantia in accidente inseparabili, puta in sua quantitate, sine qua non potest esse quanta K — 1194 ipso suo loco creato] ipso loco creato M; ipsum locum creatum IN Mj R, 1202 loco] zdZ. Et INMj; R,.M autem] oz. Mis 1207 percognitis] praecognitis ; corr. 77 cognitis IN; praecognitis M;4 R, R 1210/1216 Vtrum — infinitatis] Essentia hominis et quidquid habet naturaliter, simpliciter est passa sub formis diuinis, quia infinitam actionem earumden formarum K . 1214 ipsa]ipsas R — 1216 infinitatis] oz. N M,,R, — 1218 illud] oz. N Mj4R

Inc. K

Des. K

80 1220

1225

179. LIBER DE FORMA DEI

passa simpliciter sub formis diuinis ;ergo illud, per quod ipsa est passa simpliciter sub formis diuinis est necessarium. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod essentia hominis, et quidquid habet naturaliter, sit tota passa sub formis diuinis. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est hoc, per quod essentia hominis, et quidquid habet, naturaliter

sit a diuina uoluntate

minus

amabilis,

et a

diuina magnitudine minus magnificabilis, et a diuina potestate minus possificabilis et a diuino intellectu minus intelligibilis ;quod est falsum et impossibile. 32. Quaeritur : Quid est homo ? Respondendum est, quod homo 1230 est maior pars mundi. Ratio huius est, quia maiores partes mundi constituunt hominem,

Inc. K

scilicet animal rationale, et potentia ele-

mentatiua, uegetatiua, sensitiua et imaginatiua. |Tales potentiae Des. K N ro4rà non fiunt in aliquo | composito, nisi in homine. Omne ens, habens maiores partes mundi, est maior pars mundi. 1255

Sed homo est ens, habens maiores partes mundi ; ergo homo est maior pars mundi. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod homo sit maior pars mundi. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod illa substantia, quae est

1240

magis praedicamentalis in hoc mundo naturaliter, sit minor pars mundi ; quod est contradictio. | 33. Vtrum anima hominis sit extensa per se simpliciter, aut per

accidens in corpore. Respondendum est, quod est extensa simpliciter per se. Ratio huius est, quia est composita ex principiis innatis, 124j ex quibus sequitur multiplicatio et per consequens extensio. Dico autem extensionem spiritualem, non materialem. Sed per accidens est extensa in corpore, cum sit per totum corpus forma, dans esse corpori. | Omne ens compositum ex pluribus partibus finitis est exten1250 sum. Anima est ens compositum ex pluribus partibus finitis, ut puta bonitate, magnitudine etc; ergo anima est extensa. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod anima sit 1220 passa simpliciter sub formis] cose; magis subdita rationibus NM,gR,MR diuinis] Dei NM,,R,M . 1225et]oz. NM,,R,R — a?] om. NMgR,M . 1226aJom. N M,g,R,M . 1227 possificabilis] possibilis NM;R,;possible M — a]oz.N M,4R, — 1229/1232 Quaeritur — imaginatiua] Et est maior pars mundi, quia maiores partes mundi eum constituunt, scilicet animal rationale, uegetatiua, sensitiua, imaginatiua et elementatiua K

1242/1248 Vtrum — corpori] Et hominis anima est extensi per se simpliciter, quia est composita ex principiis innatis, ex quibus sequitur multiplicatio et per consequens extensio spiritualis ; sed per accidens est extensa in corpore, cum sit per totum corpus forma dans esse corpori K — 1243 corpore] ad. hominis. Et R 1244 ex] add. suis Mig 1245/1246 Dico — materialem] Extensio inquantum spiritualis, non molis 74

del. R,; molis N /4; molies corpori] ei esse 74

1246 materialem] molem M ; molem ; se

R — 1247 esse] essentiam M,,

1247/1248 esse

Inc. K

Des. K

179. LIBER DE FORMA DEI extensa.

81

Et si contraria suppositio sit bona, magna

et uera,

bonum, magnum et uerum est, quod anima non sit coniuncta cum 1255

corpore, et quod non sit alia uita, et quod homo, quando moritur, amittat quidquid habet. Quod est falsum et impossibile, quia

bonitas, magnitudo et ueritas Dei hoc sustinere non possunt.

1260

| 34. Quaeritur: Quo modo anima et corpus constituunt homi- Inc. K nem ? Respondendum est : Per |hoc, quia bonitas animae compo- NN ro41rb nitur cum bonitate corpofis, et magnitudo animae cum magnitudine corporis, et sic de aliis. | Et quia bonificatiuum bonitatis Des. K animae et bonificatiuum bonitatis corporis, et sic de aliis, consti-

tuunt formam hominis, et quia bonificabile bonitatis animae et bonificabile bonitatis corporis, et sic de aliis, constituunt mate1265 riam hominis, ipsa forma et materia componunt

substantiam, et

per consequens hominem ; qui est substantia talis, qualis est. Omne ens habens modum compositionis sub specie humana componitur per compositionem animae et corporis. Sed homo est ens habens modum compositionis sub specie humana ;ergo homo 1270 componitur

ex anima et corpore.

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod Deus habeat modum componendi hominem ex anima et corpore. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod Deus non habeat modum componendi hominem 1275 ex anima et corpore. Quod est falsum et impossibile, quia diuina bonitas, magnitudo etc., hanc difformationem pati non possunt. | 35. Quaeritur: Quo modo anima est forma corporis? Respon-

Inc. K

dendum est : Per hoc, quia bonitas animae, coniuncta cum bonita1280

1285

te corporis, format et dat esse speciei humanae ; et sic de aliis. Ratio huius est, quia bonitas animae est magis circa diuinam bonitatem, quam bonitas corporis, cum sit spiritualis. | Omnis forma superior informat formam inferiorem, cum qua est coniuncta, et per consequens materiam inferiorem. Sed bonitas animae est forma superior ad formam corporis; ergo bonitas animae informat formam corporis. Et sicut dicitur de bonitate, ita de aliis. ; Suppono, quod sit | bonum, magnum et uerum, quod diuina bonitas habeat modum formandi bonitatem animae, ut ipsa anima formata sit formans bonitatem corporis. Et si contraria suppositio

1255alia] om. N M4 1258/1261 Quaeritur — aliis] Et anima et corpus ita constituunt hominem, quia bonitas animae componitur cum bonitate corporis et ceteris K 1260/1261 et magnitudo — corporis] o». -AMR 1265 componunt] constituunt R, R 1272 anima] adZ. rationali M 1277/1281 Quaeritur — spiritualis] Et bonitas animae est magis circa diuinam bonitatem, cum sit spiritualis, quam bonitas corporis. Ideo tunc bonitas animae coniuncta cum bonitate corporis bonitatem corporis informat et dat ei esse humanum etc. K 1279 format] add. supra lin. bonitatem corporis J4 humanae] a44. bonitatem corporis IN R, M; add. bonitati corporis R

Des. K

N 104Và

82 1290

179. LIBER DE FORMA DEI

sit bona, magna et uera, bonum magnum et uerum est, quod diuina bonitas non sit forma causatiua, primitiua et necessaria. Quod est falsum et impossibile, quia ipsa hoc pati non potest, neque diuina magnitudo ; et sic de aliis.

36. Quaeritur: Quomodo intellectus facit scientiam ? Respon-

129j dendum est, quod facit scientiam per modum, quem habet intel-

lectus agens, intelligens in sua propria passione, quae est intelligibilitas ; in qua facit species, quas acquirit intelligibiles. Iste modus autem est secundarius, causatus a primo, qui est diuinus intellectus, cum sit forma prima.

1300

Omne ens scientificum facit scientiam. Intellectus est ens scientificum ; ergo facit scientiam. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod intellectus agens in intelligendo faciat scientiam. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod

D595 intellectus existens de genere

actionis non faciat scientiam, sed

intellectus non agens, existens de genere passionis. Quod est falsum et impossibile, quia intellectus diuinus, qui est agens, est

intelligens ; et diuina bonitas, magnitudo et ueritas sustinere non possunt talem inconuenientiam et difformationem. | 37. Vtrum intellectus humanus possit facere ueriorem et Inc. K 1310 altiorem scientiam per causas superiores, quam inferiores ? Respondendum est, quod sic, cum sit de genere spirituali, non de genere corporali ; et maxime, quia participat magis cum intellectu diuino in recipiendo obiecta spiritualia, quam cum sensu et Des. K I$15 imaginatione recipiendo species ab ipsis. | Omne

| ens agens est magis agens propter causas superiores,

quam propter inferiores. Intellectus est ens agens ; ergo est magis agens propter causas superiores, quam inferiores. Ex consequentia autem istius syllogismi sequitur necessario, quod intellectus agens 1320 facit ueriorem scientiam propter formas diuinas, quam propter sensum et imaginationem. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod intellectus facit ueriorem et altiorem scientiam mediantibus formis diuinis, quam mediante sensu et imaginatione. Et si contraria suppositio 152 sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod ipse sit magis agens et patiens per ea, quae sunt inferiora, quam per ea, quae sunt superiora ;quod est falsum et impossibile.

1292 ipsa] ad. bonitas Mj 1300/1301 ens scientificum] scientificus MjgMR 1303in]oz.R . 1306nonagens]oz. MR . 1310/1315 Vtrum — ipsis] Intellectus humanus potest facere ueriorem et altiorem scientiam per causas superiores quam inferiores, cum sit de genere spirituali, non de corporali, et maxime quia participat magis cum intellectu diuino recipiendo obiecta spiritualia quam cum sensu et imaginatione species ab ipsis K — 1312/1313 de genere] oz. AMR 1324 mediante] mediantibus N R,

N ro4vb

179. LIBER DE FORMA DEI

' 83

| 38. Vtrum intellectus particularis potest intelligere uniuersalia? Respondendum est, quod sic ; per hoc quia habet correlatiua 1330 uniuersalia, uidelicet intellectum agentem, intelligentem et possibilem in recipiendo species ; et ex ipsis facit scientiam, ascendendo a pluribus particularibus ad species, et de speciebus ad genera. | Omnis potentia particularis constituta ex correlatiuis uniuersalibus potest obiectare uniuersalia. Intellectus humanus est huius1555 modi; ergo potest intelligere uniuersalia. Maior per se patet. Minorem sic probo: Quia intellectus Sortis est particularis ;sua correlatiua autem sunt intellectiuum, intelligibile, intelligere. Et dicuntur, quod sunt uniuersalia, per hoc quia per idem intellectiuum potest intelligere plura intelligibilia, differentia in specie, et 1340 per idem intelligere; et hoc in eadem intelligibilitate, | quae est generalis passio. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod intellectus particularis possit intelligere uniuersalia. Et si contraria supposi-

Inc. K

Des. K

N 10578

tio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod

1345 non habeat correlatiua uniuersalia. Quod est malum contra bonum, paruum contra magnum, falsum contra uerum, quia mutando obiecta diuersa mutarentur correlatiua et generarentur alia ;et ex eius consequentia mutaretur essentia intellectus. 39. Vtrum sit resurrectio hominum ? Respondendum est, quod 1350 sic. Ratio huius est, quia formae diuinae sunt agentes in subiecto ;

quod quidem subiectum est homo ; et hoc propter maiorem finem. Aliter essent agentes in subiecto propter minorem finem; et sequeretur, quod actus earum esset difformatus in suo subiecto, generando malum contra bonum, paruum contra magnum, falsum 1555 contra uerum ; quod est falsum et impossibile. Omneillud, per quod diuinae rationes habent actus difformatos, est impossibile. Sed priuare resurrectionem hominum est illud, per quod diuinae rationes haberent actus difformatos; ergo priuare resurrectionem hominum est impossibile. Maior per se patet. 1360 Minorem sic probo. Quia priuata resurrectione hominum iustitia Dei iudicaret animam in alia uita propter ea, quae facit homo in hac uita cum ipsa; et sic iustitia iudicaret partem et non totum, scilicet hominem, qui agit cum partibus suis bene aut male. Tale autem iudicium esset difformatum ; ergo etc. Suppono, quod sit bonum, | magnum et uerum, quod sit N 1057b 1365 generalis resurrectio hominum. Et si contraria suppositio est bona,

1328/1332 Vtrum — genera] Intellectus particularis ascendit partibus ad species et genera, intelligendo uniuersalia, quia habet uniuersalia, scilicet intellectum agentem intelligentem et possibilem 1337 intellectiuum] intellectum M intelligentem] oz. 4M idem] eundem R dicuntur] dicitur R ; demonstratum Mj 1351 1339 potest] possint R intellectiuum] intellectum M R 1364 autem] oz. N Mj, NMjgR,M . 1361 facit] fecit R, R

a pluribus correlatiua K — 1530 1338 R 1338/1339 et hoc] oz. R,.M

84

179. LIBER DE FORMA DEI

magna et uera, bonum, magnum

et uerum est, quod est malum,

paruum et falsum ; quod est contradictio. | 40. Vtrum in patria beati habeant aequalem gloriam per 1370 intelligere

et amare?

Respondendum

est, quod

Inc.

K

sic, quoniam

diuinae formae sunt aequales ad causandum beatitudinem, et aequaliter sunt a beatis intelligibiles et amabiles. Aliter beatitudo esset difformata ; quod est impossibile. Omne illud, per quod diuinus intellectus et diuina uoluntas sunt 25715

1380

magis obiectabiles, est a diuina bonitate bonificabile, et a diuina

magnitudine magnificabile, et a diuina ueritate uerificabile. Sed hoc est per hoc, quod beati in patria habeant aequalem gloriam per intelligere et amare ; ergo illud est a diuina bonitate bonificabile, et a diuina magnitudine magnificabile, et a diuina ueritate uerificabile, quod beati in patria habeant aequalem gloriam per intelligere et amare. |Maior per se patet. Minorem sic probo. Quia

Des. K

si non, diuinus intellectus esset magis intelligibilis quam amabilis,

et uoluntas Dei magis amabilis quam intelligibilis. Hoc autem diuina bonitas, magnitudo, ueritas, quae cum diuino intellectu et 1385 uoluntate conuertuntur, pati non possunt.

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod diuinus intellectus et diuina uoluntas sint aequaliter obiectabiles a beatis. Et si contraria

suppositio

sit bona,

magna

et uera,

bonum,

magnum et uerum est, quod diuinus intellectus sit magis causa 1390 formatiua quam diuina uoluntas, et e conuerso. Quod est falsum et impossibile |cum sit bonum, magnum et uerum ipsos esse aequali- N 105V8 ter causas.

Diximus de quaestionibus hominis et de solutionibus earum. Et per ea, quae dicta sunt posset aliquis habere notitiam de homine et 1595 de essentia eius, et cognoscere per quem modum homo est effectus Dei. 5x DE OVAESTIONIBVS

IMAGINATIVAE

41. Vtrum imaginatiua sit extensa potentia? Respondendum est, quod sic; quia est constituta et multiplicata ex suis correla1400 tiuis innatis, quoniam coniuncta bonitate cum magnitudine etc., necessario sequitur multiplicatio extensa per bonitatem, magnitudinem etc. Ex qua oritur extensitas praedicamentalis, puta quantitas, cum qua est quanta, sicut per qualitatem est qualis etc. Omnis potentia, constituta ex pluribus entibus coniunctis, est

1369 gloriam] beatitudinem 24 R 1369/1381 Vtrum in patria — amare] Quia diuinae dignitates sunt aequales, aequaliter causant gloriam. Ergo beati habent aequalem gloriam per intelligere et amare K ; e£ zzzmediate sequitur textus excerptus De quaestionibus imaginatiuae (cf. infra lin. 1447) ^ 1378/1381 ergo illud amate] oz. R ; 1391 ipsos] ipsas M4 R,R 1393 earum] eius N Mj, R, 1395 cognoscere] oz. N Mj R, 1402 extensitas] extensio 4 MR

179. LIBER DE FORMA DEI 1405

extensa potentia. Imaginatiua est huiusmodi;

85 ergo est extensa

potentia. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod imaginatiua sit extensa. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod imaginatiua non potest

I410 extendere

num,

neque restringere actus suos, ut puta imaginare graet imaginare montem, et huiusmodi. Quod est falsum et

impossibile, cum de hoc habeamus experientiam. 42. Quaeritur : Quid est imaginatiua ? Respondendum est, quod est potentia, quae causat fantasias abstractas a sensu, ut obiecI415

1420

1425

1430

1455

tum sensibile sit imaginatum in absentia sensus. Quidquid abstrahit species a sensu sine intellectu, est potentia, quae causat fantasias abstractas a sensu. Imaginatiua est huius-modi; ergo imaginatiua est potentia; quae quidem potentia causat fantasias abstrac|tas a sensu. N 105vb Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod imaginatiua sit potentia, quae causat species abstractas a sensu, et eas imaginabiles facit. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod imaginatiua non abstrahat species a sensu, nec eas faciat imaginabiles. Quod est falsum et impossibile, cum sint plura obiecta imaginata in absentia sensus. 43. Vtrum imaginatiua habeat materiam ? Respondendum est, quod sic, quia per materiam habet potentiam ad imaginandum plura obiecta, euenientia de potentia ad actum. Omne illud, quod est in potentia ad imaginandum plura obiecta, habet materiam. Imaginatiua est huiusmodi ; ergo imaginatiua habet materiam. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod imaginatiua habeat materiam. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod forma imaginationis non habeat subiectum, in quo possit deducere imaginabilia de potentia ad actum ; quod est falsum et impossibile. 44. Vtrum Deus sit obiectum imaginationis? Respondendum est, quod sic in uoce; non autem in re, cum

Deus sit spiritus,

1440 denudatus a figura, colore, uoce et huiusmodi.

Nulla substantia spiritualis est obiectum imaginationis. Deus est substantia spiritualis ;ergo non est obiectum imaginationis. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod Deus non sit | obiectum imaginationis. Et si contraria suppositio sit bona,

1410 imaginare] imaginari MR 1411 imaginare] imaginari MR 1416/1426 Quidquid abstrahit — sensus] etc. 4 1418 quidem potentia] om. Mg MR . 1424faciat] facit N M,, R, R.— 1425/1426 absentia] absensu IN Mj4.M 1428 potentiam] in potentia N Mj, R, 1429 euenientia] et uenientia IN Mj; R, 1429/1430 euenientia — obiecta] oz. R 1439 uoce] forma R

NN ro6ra

86

179. LIBER DE FORMA DEI

1445 magna et uera, necessario sequitur, quod Deus sit corpus, aut quod imaginatio sit de genere spiritus ; quod est falsum et impossibile. | 45. Vtrum beati in patria habeant imaginationem ? Respon-

Inc. K

dendum est, quod non subiectiue, sed obiectiue. Quia si haberent subiectiue, imaginatio, quae est coniuncta corpori, non esset 1450

I455

mortua, et corpus hominis esset mortuum secundum quid, et non simpliciter ; quod est falsum et impossibile. Obiectiue autem dico, quod habent habitum imaginationis acquisitum, cum quo imaginati fuerint imaginabilia, dum erant in hoc mundo. Illa, quae habent habitum imaginationis acquisitum, habent imaginationem obiectiue. Sed beati in patria habent habitum imaginationis acquisitum ; ergo beati in patria habent imaginatio'nem obiectiue.

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod beati in patria sub habitu imaginationis acquisito habent imaginationem 1460 obiectiue. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod habent ignorantiam de eis, quae imaginauerunt in hoc mundo. Quod est malum contra bonum, paruum contra magnum, falsum contra uerum, impossibile contra possibile. Talem autem difformationem diuinae formae 1465 sustinere non possunt. 46. Vtrum imaginatiua potentia sit radicata in potentia sensitiua ? Respondendum est, quod |sic ; quia si non, imaginatiua non posset extrahere species a sensitiua, neque ipsas posset facere imaginabiles. Quod est falsum et impossibile, quia de hoc experien1470 tiam habemus. Omnis potentia, quae naturaliter abstrahit species a subiecto, est radicata in ipso subiecto. Sed imaginatiua est huiusmodi ; ergo potentia imaginatiua est radicata in potentia sensitiua. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod potentia 1475 imaginatiua sit radicata in potentia sensitiua. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est,

1480

quod imaginatiua non sit forma sensitiuae; quod est falsum et impossibile. 47. Vtrum imaginatiua moueat sensitiuam aut e conuerso? Respondendum est, quod potentia imaginatiua est superior, et

1445 uera] add. bonum etc. M — 1447/1465 Vtrum beati — possunt] Et quia imaginatio coniuncta est corpori, beati in patria non habent subiectiue imaginationem, sed bene obiectiue, quia habent habitum imaginationis adquisitum. K 1455 imaginationem] imaginari 44 R 1462 imaginauerunt] imaginarunt M;5;imaginata sunt M;imaginatifuerant R — 1466/1494 Vtrum imaginatiua potentia — impossibile] Quod est superius mouet naturaliter id, quod est inferius, propter maiorem potentiam. Et hinc imaginatiua, quae est inserta in sensitiua, mouet sensitiuam et non e conuerso. Et est una imaginatiua in genere, ut sit diuisa per plures species et indiuidua. K

NN ro6rb

179. LIBER DE FORMA DEI

1485

87

potentia sensitiua inferior; quod autem est inferius, non mouet naturaliter quod est superius, sed e conuerso. Omnis potentia, quae est magis potens, mouet potentiam, quae est minus potens; et e conuerso. Sed potentia imaginatiua est magis potens, quam potentia sensitiua ; ergo potentia imaginatiua mouet potentiam sensitiuam, et non e conuerso. Maior per se patet.

Minorem

sic probo, quia potestas imaginationis

potest

facere cum speciebus sen$itiuis chimaeram, et sensus cum speciebus imaginationis non. 1490 Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod imaginatiua moueat

sensitiuam,

et non

e conuerso.

Et si contraria

suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod obiectum imaginabile sit restauratum in obiecto sensibili; quod est falsum et impossibile. | 48. Vtrum imaginatiua sit una in genere aut plures? Respon- NN 106v8 I495 dendum est, quod una, ut sit diffusa per plures species et per plura indiuidua, et quod una imaginatiua generet aliam. | Des. K Omne illud, per quod diuinae formae sunt factiuae, est bonum, magnum 1500

et uerum.

Sed hoc est per hoc, quod non sit, nisi una

imaginatiua in genere ; ergo bonum, magnum et uerum est, quod non sit, nisi una imaginatiua in genere. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod non sit nisi una imaginatiua tantum in genere. Et si contraria suppositio sit

bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod plures TQ

homines non sint idem in specie ; et sic de aliis animalibus ; quod

est falsum et impossibile. | 49. Vtrum potentia imaginatiua sit altior in homine, quam in brutis? Respondendum est, quod sic; tamen per accidens, quia bonitas imaginationis est magis extensa in homine, quam in 1510 brutis ;et sic de aliis suis principiis innatis. Et de hoc habemus experientiam, quia humanus intellectus in absentia sensus facit chimaeram, et non e conuerso. Illa potentia, quae est extensa in intellectu et in sensu, est altior illa, quae est extensa in sensu tantum. Sed potentia imaginatiua, 1515

quae est in homine, est extensa in intellectu et in sensu;

ergo

potentia imaginatiua est altior in homine, quam in brutis. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod potentia imaginatiua sit altior in homine, quam in brutis. Et si contraria

1481 quod autem est inferius] Quod est inferius autem N Mj34 R, ;Quod enim est inferius R ; Quod est inferius 74 1493 obiecto sensibili] obiectum sensibile N ; obiectum sensibilem R, ^ 1499 per hoc] hoc per M;oz. N Ms R, 1507/1521 Vtrum potentia — impossibile] Et bonitas imaginationis est magis extensa in homine quam in brutis. Ideo imaginatiua est altior, et hoc patet in experientia imaginationis chimaerae, quae numquam fuit in sensu. K; e immediate sequitur. textus excerbtus de Quaestionibus sensitiuae (cf. infra lin. 1617). 1511 absentia] absensu M

Inc. K

88 1520

1525

179. LIBER DE FORMA DEI

suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod imaginatiua non possit imaginare chimaeram, neque ea, quae sunt ex contingentibus ; quod | est falsum et impossibile. 50. Vtrum imaginatiua habeat potentiorem uirtutem in una potentia animae, quam in alia? Respondendum est, quod non naturaliter, sed per accidens ; quia intellectus est primitiuus ad causandum species acquisitas per sensum et imaginationem ; ut patet in mechanicis, quia primo facit eas intelligibiles; et postea

N 1o6vb Des. K

uoluntas facit eas amabiles siue odibiles ;postea memoria reddit

ilas, quas gubernat, ipsi intellectui, et postea uoluntati per intellectum. Illa potentia, quae est primitiua ad causandum species imaginaI550 biles, est magis causatiua. Sed intellectus est potentia primitiua ad causandum species imaginabiles; ergo intellectus est potentia magis causatiua. Ex consequentia istius syllogismi sequitur, quod imaginatiua 1.3) habet potentiorem uirtutem in una potentia animae, quam in alia. Maior per se patet. Minorem sic probo, quia potentia intellectiua simpliciter est inuentiua ; aliae potentiae uero sunt consecutiuae. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod imaginatiua habeat potentiorem uirtutem animae per intellectum, quam 1540 per alias potentias. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod intellectus non sit initium artium liberalium et mechanicarum ; quod est falsum et

impossibile. Diximus de quaestionibus imaginationis. Et per ea, quae dicta 1545

sunt, potest homo, | habituatus in ista scientia, cognoscere suam essentiam et suas operationes, et ea, de quibus est constitutus.

6. DE QVAESTIONIBVS SENSITIVAE

51. Vtrum sensus sentire possit sine actione diuina? Respondendum est, quod non. Ratio huius est, quia actio diuina est 1550

E595

infinita ;et si sensus sentiret sine actione diuina, limitaret ipsam actionem diuinam ; quod est falsum et impossibile.

Nulla potentia finita potest limitare infinitam. Potentia sensitiua est finita ;ergo non potest limitare infinitam. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod sensus non possit sentire sine actione diuina. Et si contraria suppositio est

1520 imaginare] imaginari M R — 1521 ex contingentibus] a contingentia MR .1528ilas| ipsas NMy,4R, — ipsi] o». N MygR, 1544 Diximus] add. enim N M;s; dd. nunc R, ^ 1549actio] ratio N M,,R,.4M — 15505si sensus] substantias, alias sensus R ; si substantias M ; si substantia ;4

1551

actionem diuinam] rationem diuinam IN M, ; diuinam actionem R ; diuinam M 1553 limitare] adZ. actionem N Ms; add. potentiam ; sed corr. supra lin. in actionem R,

N 10778

179. LIBER DE FORMA DEI bona, magna et uera, bonum, magnum

1560

89

et uerum est, quod actio

sensus sit forma, per sensum et propter sensum difformata, quia formata esse non potest extra actionem diuinam ; quod est falsum et impossibile. 52. Quaeritur : Quid est potentia sensitiua ? Respondendum est, quod potentia sensitiua est ens, cum quo ens diuinum causat omnia sensibilia. Ratio huius est, quia ens diuinum est formaliter primitiuum, causatiuum' et ens sensitiuum est consecutiuum.

Omnis

potentia, quae immediate

sub forma diuina format

1565 sentire, est illa potentia, cui proprie competit sentire. Sed potentia

sensitiua est illa, quae immediate sub forma diuina format sentire ; ergo potentia sensitiua est illa, cui proprie competit sentire. sSuppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod | potentia N 10715 sensitiua sit ens formans sentire sub forma diuina. Et si contraria 1570 suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod potentia sensitiua sit ens difformatum, et per consequens sentire ;quod est falsum et impossibile.

DU

53. Vtrum sentiens, sensibile et sentire possint esse extra essentiam sensus? Et respondendum est, quod non. Quia si sic, ipse sensus esset difformatus et a forma diuina disparatus ; quod est falsum et impossibile. Nulla potentia naturaliter extra suam essentiam agere potest. Potentia sensitiua est potentia. Ergo potentia sensitiua naturaliter extra suam essentiam agere non potest.

1580

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod sentiens, sensibile et sentire extra essentiam sensus esse non possint. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod potentia sensitiua sit difformata et uacua, et a

1585

natura sentiendi prolongata ; quod est falsum et impossibile. 54. Vtrum sit sensus agens ? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia puta sentiens, formaliter ex magnificatiuo

1590

sensus est constitutus ex suis correlatiuis innatis, ut sensibile et sentire; et sentiens est constitutum suis correlatiuis innatis, scilicet ex bonificatiuo, ete., ut sit forma actiua, bona, magna etc.; et

sensibile est materia siue propria passio sentientis, constituta ex suis correlatiuis innatis, scilicet bonificabili, magnificabili etc., ex

quibus est ; et sentire est ex bonificare, magnificare etc. Si autem non esset sensus agens, neque per consequens materia patiens ; et

sic de actu secundario, scilicet sentire; et potentia sensitiua est N 107Và difformata et ua|cua ab omni natura. 1595

1565 competit] conuenit N Mj4 R, 1567 competit] conuenit N Mj; R, 1581 possint] possunt N Mj; R, M 1587 ut puta] quae sunt 4 MR constitutum] constitutus IN Mjs R, 1588 formaliter] oz. MR 1591 correlatiuis] oz. NR,MR 1595 difformata et uacua] comi; uacua et difformata N Mj,R, MR natura] materia R,; a. difformata IN R,

9o

1600

179. LIBER DE FORMA DEI

Nulla potentia est sine sua actione. Sensus est potentia ; ergo sensus non est sine sua actione. Ex consequentia istius syllogismi sequitur, quod sensus sit agens. Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod sensus sit agens. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod sensus non sit forma ; quod est falsum et impossibile. 55. Quaeritur: Vbi sensus est sentiens? Respondendum est, quod sensus agens in sua propria passione est sentiens ; et hoc est in

1605 sua sensibilitate, cum

1610

qua est coniunctus, tanquam forma cum

materia. In qua sensus agens causat sensibilitates peregrinas, cum quibus sentit per accidens, causando sentire peregrinum in sentire innato intrinsecato ; in quo sentire peregrino est catherisatum et formatum. Omnis potentia sensitiua sentit in se ipsa. Sensus est iP dp sensitiua ; ergo sentit in se Ipso.

Suppono, quod sit bonum, magnum

et uerum, quod sensus

sentiat in se ipso. Et si contraria suppositio sit bona, magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod sensus non sentiat in se,

sed extra se; et quod sentire sit difformatum, et per consequens ipse sensus ;quod est falsum et impossibile. | 56. Cum lapis non sit sensatus, quaeritur: Quo modo sensus Inc.K facit lapidem uisibilem ? Respondendum est, quod sensus est coniunctus cum potentia elementatiua, ex qua lapis est composi1620 tus. Sensus autem est ex suis correlatiuis innatis. Ipse sensus et lapis subsistunt sub una bonitate, magnitudine etc. Et ideo compositum mouet potentiam | suam uisiuam uisitiuam, tam- N 107Yb quam sensus agens, qui extrahit similitudines lapidis seu species, et ponit ipsas in suo uisibili propinquo ; et faciendo ipsas uisibiles, 1625 lapis est uisibilis per accidens. | Des. K Omne corpus figuratum, coloratum est obiectum potentiae uisiuae. Lapis est corpus coloratum, figuratum ; ergo lapis est obiectum potentiae uisiuae. Ex consequentia istius syllogismi sequitur, quod bonitas, magnitudo et alia principia innata causant 1630 et formant modum, per quem sensus uidet lapidem ; et hoc, quia 1615

bonum, magnum

etc., est.

Suppono, quod sit bonum, magnum et uerum, quod sensus facit lapidem uisibilem. Et si contraria suppositio est bona, magna et uera, bonum, magnum 1635

et uerum

est, quod sensus et lapis non

habeant conuenientiam atque participationem quoad genus boni-

1601 sensus]sensitiua M ^ 1604 in!|cum M;ex R 1605 in] cum R ; et AM 1606 cum] sub - AMR 1608 catherisatum] caractiratum IN ; charatherizatum Mj4; actuatum R,; caractetizatum 4 1618 uisibilem] sensibilem R; sensibilem corr. 7s uisibilem R, 1622 uisiuam uisitiuam] uisitiuam R ; uisiuam 74; suam uisiuam uisitiuam] uisiuam K — 1624 et?] oz. K 1630 modum] medium R quem] quod R

179. LIBER DE FORMA DEI

91

tatis, magnitudinis etc. Et sic sequitur contradictio ; quae contradictio stare non potest. . 57. Vtrum sensus causet saporem in pomo ? Respondendum est, sicut dictum est de potentia uisiua et de lapide. Quia sicut color et 1640 figura sunt qualitates contractae in lapide, sic dulcedo, quae est in pomo, est qualitas contracta naturaliter. Non autem per se est sapidum, sed per accidens, hoc est per potentiam gustatiuam. Et ideo gratia exempli et breuitatis non ponimus in isto syllogismum et suppositionem. 58. Quaeritur: Quo modo | potentia uisiua et gustatiua diffe1645 runt in specie? Respondendum est, quod per modum, quem habent quoad sua correlatiua innata ;quia potentia uisiua est ex uisiuo, uisibili et uidere, et gustatiua ex gustatiuo, gustabili et gustare ; et pomum per colorem et figuram est obiectum uisus, et 1650 per dulcedinem est obiectum gustus. Ex quo sequitur differentia specifica inter saporare et uidere, et per consequens inter uidens et gustans, et uisibile et gustabile. Et quia exempla sunt per se manifesta, causa breuitatis dimittimus syllogismum et suppositio-

N 108ra

nem. | 59. Vtrum obiectum moueat sensum, ut puta lapis potentiam uisiuam, et pomum potentiam gustatiuam ? Respondendum est, quod non. Ratio huius est, quia lapis est ex suis principiis innatis, differentibus in specie a potentia uisiua; et sic de pomo et de potentia gustatiua. Et ideo, si potentia uisiua et gustatiua habeant 1660 infinitam distantiam, ita quod una potentia non moueat aliam, licet conueniant in genere, puta in sensu communi, multo minus lapis obiectiue potest mouere potentiam uisiuam, nec dulcedo potentiam gustatiuam. Verumtamen potentiae mouent se cum obiectis existentibus materiis siue subiectis, et potentiis existenti1665 bus formis, ut puta potentia uisiua acquirit uidere, et potentia gustatiua sapere siue gustare. | Syllogismum autem neque suppositionem non ponimus, quia solutio quaestionis de se manifesta est. 60. Quaeritur: Quo modo potentia uisiua est indiuiduata in 1655

1640 lapide] lapidem IN 1643 isto] 227. neque R 1644 et] nec M; neque R 1648 uisiuo] uisitiuo M 1651 saporare] saporem M ; sapere N Mygs; add. siue odorare IN ; «dd. seu odorare M,, — 1652 exempla] ex supra dictis M,4 1655/1666 Vtrum — gustare] Et tamen lapis non mouet potentiam uisiuam, sicut nec aliud obiectum potentiam, quia lapis ex suis principiis differt specie a potentia uisiua; sed potentiae mouent se cum obiectis, obiectis existentibus materiis siue subiectis et potentiis existentibus formis, ut potentia uisiua adquirat uidere et gustatiua gustare. K ; /zediate sequitur textus excerptus ex Quaestionibus uegetatiuae (cf. infralin. 1747). — 1658in]om..AR M — 1660ita] et NMygR, 1662 lapis] oy. AMR nec] neque N R,; color, neque R 1664 materiis siue subiectis] subiectis Mj5; materia seu subiectum /4 MR et]in R potentiis] potentia 74 1665 formis] cum formis Mj; forma AMR acquirit] acquirat N R, ;adquirat K

Inc. K

Des. K

92

179. LIBER DE FORMA DEI

1670 subiecto. Respondendum est : Quia sua correlatiua inna|ta sunt in N ro8rb ipsa proprie contracta, quoniam sensus communis est constitutus ex suis principiis innatis, et quodlibet principium commune est diffusum

per differentias

contractas

ad sensus particulares, ut

sint potentiae differentes ; sicut bonitas, quae est in sensu commu-

1675 ni, est communis, et in potentia uisiua particularis, et in potentia gustatiua est particularis ; et sic de aliis potentiis particularibus et de principiis innatis. Et hoc per bonitatem bonum est, et per magnitudinem magnum est etc., cum partes uniuersi hoc requirant obiectiue, ut sint entia uisibilia, gustabilia etc. 1680

Syllogismum autem et suppositionem dimittimus causa breuitatis. Et sic proponimus in aliis quaestionibus sequentibus, dimittendo causa breuitatis syllogismos et suppositiones, procedere. Diximus de quaestionibus sensitiuae. Et per ea, quae dicta sunt, potest homo habere scientiam de sua essentia et de sua operatione.

1685

f DE QVAESTIONIBVS

VEGETATIVAE

6r. Vtrum uegetatiua in uegetato sit ante mota a Deo, quam a caelo? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia primitiua forma uera et necessaria primitiue mouet formam in formando. Secunda forma, ut puta forma caeli, non primitiue mouet, sed

secundarie, quia est de genere motus secundarii. Aliter motus uegetatiuae esset difformatus a prima forma et a secundaria ; quod est falsum et impossibile. 62. Quaeritur: Quid est uegetatiua ?Respondendum est, quod est forma naturalis, cui proprie competit uegetare, quae proprie 1695 transmutat formam et materiam antiquam in formam et materiam nouam, causa generationis et corruptionis, ut puta formam et materiam panis | in formam et materiam carnis.

1690

63. Vtrum uegetatiua in subiecto, in quo est, moueat ante se 1700

ipsam, quam ipsa sit mota a caelo ? Respondendum est distinguendo, quia per hoc, quod est ante motus uegetatiuae per Deum, quam per caelum, mouet ante rosarium, et sic de aliis, ad generan-

dum rosam, quam caelum moueat rosarium. Sed quia motus est successiuus

naturaliter,

et Deus

moueat

caelum,

caelum

ante

1670sua]om..N | 1672commune]ow. R 1673 ad sensus particulares] sensibus particularibus .N Mj, R, 1678 uniuersi] uniuersae N Mj R, 1686 ante] prius .4MR 1688 in formando] in formando ipsam R,; informandum ipsam 44 R ; ad informandum ipsam M . 1689 Secunda forma] Secundam formam M R 1693 quod] add. forma, quae N Mj, R, 1698 ante] antea M;,; prius 4 MR X 1700ante]prius-d MR . 1702/1707 quam caelum — uoluntarius] et hic motus est supra naturam, quia est uoluntarius. Sed quatenus motus est successiuus naturaliter, et Deus mouet caelum, caelum mouet prius rosarium ad generandam rosam, quam rosarium coniunctum. Et talis motus est naturalis etc. .4 1703 et] ut R 1703/1704 ante mouet] mouet prius MR ; mouet ante R,

N 108Và

179. LIBER DE FORMA DEI 1705

93

mouet rosarium ad generandum rosam, quam rosarium coniunctum. Talis motus autem est naturaliter, quia habet ordinem naturalem succesive. Primus motus autem non, sed supra naturam, quia est uoluntarius.

604. Quaeritur: Quid fuit ante in uegetatiua, aut granum aut spica ? Respondendum est, quod granum est existens actu, et spica 1710 in potentia ;aliter motus uegetatiuae esset difformatus. 65. Quaeritur: Quae est causa, quare uegetatiua crescit et decrescit in subiecto, in quo est ? Respondendum est, quod formae et materiae particulares, existentes in potentia et uenientes in actum in subiecto, existente actu per antiquam formam et mate1715 riam. Istae autem formae sunt causae augmentationis, et per suum oppositum uegetatiua est diminuta. 66. Quaeritur: Quo modo uegetatiua uiuit et moritur in subiecto, in quo est? Respondendum est, quod uiuit per transmutationem, quam facit de potentia elementatiua in sua principia innata ; 1720 sicut in lampade flamma transmutat oleum in suam speciem. Moritur autem uegetatiua in subiecto, quando priuatur motus ab ipsa ; sicut in lampade, quando deficit oleum, deficit flamma uel

ignis. 67. Cum uegetatiua uiuat cum aere, cum aqua et cum terra, 1725 quaeritur: Vtrum uiuat cum aere et cum igne? Respondendum est, quod sic. |Ratio huius est, quia córrelatiua, ex quibus est, sunt

connexa et continua cum correlatiuis, in quibus sunt quattuor elementa. Aliter non esset motus circularis in generatione neque in transmutatione, et esset difformatus et impeditus. 1730 68. Vtrum uegetatiua in uegetatiuo sit forma elementatiuae? Respondendum est, quod sic, ut puta quia quattuor causae naturales stant pro ipsa quoad superius, et stant quoad elementatiua inferius. Et hoc declaro sic: Vegetans generans est efficiens mouens uegetatiuam, quae est sua forma in ipsa contracta. Quae 1:2

1740

forma mouet formam, elementatiuam attrahendo ad se, cum qua forma mouet materiam, elementatiuam attrahendo ad suam

materiam. Et ideo dat eis esse in sua specie propter finem, ut puta uegetatum, mouente uegetatiua in subiecto, in quo est, transmutando materiam elementatiuam in suam speciem. 69. Quaeritur : Vtrum elementatiua moueat uegetatiuam ? Respondendum est, quod non generando, quoniam formae inferiores

1705 naturaliter] naturalis R44 M R. 1706supra]per R — 1718 transmutationem] transmutationem «corr. ex uegetationem R4; mutationem JAMR 1726 correlatiua] correlatiuae IN Mis R4 1727 connexa] connexiuae N Mjgs R4 continua] continuae IN Mjs R,; continuata 74 R 1730 uegetatiuoJuegetato 4 — 1732quoad]ad N M;5R, — elementatiua] elementatiuam R,NM;g 1732/1733 etstant— inferius] os. /4 MR 1734 ipsa] ipso N R,; potentia Mis

N 108vb

94

179. LIBER DE FORMA DEI

non mouent superiores. Verumtamen propter corruptionem siue priuationem uegetatiua mota est, cum sit de genere antiquitatis. Aliter perderetur motus generationis et corruptionis mortua 1745 uegetatiua in subiecto, in quo est, ut puta in animali aut in planta, quando moriuntur. |70. Quaeritur: Vtrum illa uegetatiua simpliciter corrumpatur et annihiletur. Respondendum

ipsum indiuiduum esset immortale. 1750 sua essentia;

Inc. K

est, quod sic materialiter, aliter

|Verumtamen non moritur N 1097

quae essentia est reducibilis ad suum

uniuersale,

sicut pars ad suum totum. In quo toto existit in potentia, ut eueniat in alio indiuiduo uegetato, tamen secundum magis aut minus. | Diximus de quaestionibus uegetatiuae. Et per ea, quae de ipsa L5) diximus potest homo habere notitiam de sua essentia, ac etiam de sua operatione.

Des; K

8. DE QVAESTIONIBVS ELEMENTORVM | 71. Cum elementa sint sub communibus principiis, quaeritur: Quae est causa differentiae, concordantiae et contrarietatis eo1760 rum ? Respondendum est, quod differentia, concordantia et contrarietas sunt principia generalia contracta in elementis. Differentia autem ponit, quod bonitas ignis non sit bonitas aeris, aquae, terrae, et e conuerso. Concordantia ponit, quod concordent se inuicem, sicut bonitas ignis et aeris concordant ad inuicem per 1765 calidum et humidum. Contrarietas autem ponit, quod bonitas ignis et bonitas aquae sint contrariae per calidum et frigidum ; et sic de aliis principiis. Sine differentia autem omnes essent idem. Sine concordantia non esset compositio neque generatio; sine contrarietate autem non esset corruptio neque priuatio; et sic 1770 perderetur motus naturae. | 72. Quaeritur: Quid est elementum ? Respondendum est, quod elementum est substantia, cui proprie competit elementare in elementis quoad suum genus ; licet caelum sit elementans ; sed hoc

1775

est per accidens. 73. Quaeritur: Quo modo sol mouet ignem? Respondendum

1747/1753 Quaeritur — minus] Licet, mortua uegetatiua in animali, ipsa uegetatiua simpliciter corrumpatur et annihiletur numeraliter; tamen sua essentia non moritur, quae est reductibilis ad suum uniuersale, sicut pats ad suum totum, in quo toto existit in potentia, ut eueniat in alio indiuiduo uegetato, tamen secundum magis et minus. K — 1754 ipsa] ea N R,;illa Mj, — 1755ac etiam] etiam aut IN; etiam Mjs; et etiam R,; aut etiam M — 1758/1760 Cum elementa — quod] Causae differentiae, concordantiae et contrarietatis elementorumuenitexhoc,quia K — 1763concordent]concordant N Mj, R, K — 1766 contratiae] contraria N M;, R, K . 1767 idem] add. seu omnia elementa cum idem R; omnes essent idem] omnia essent idem K 1773 elementis] elementatis R, 4 R

Inc. K

Des. K

179. LIBER DE FORMA DEI

95

est, quod per modum, quem habet quoad sua principia innata. Quae sunt formae superiores, quae conueniunt cum formis ignis inferioribus in genere luciditatis et leuitatis ; |et hoc quia bonum, NN 1ogrb magnum et uerum est. 1780

| 74. Quaeritur: Quo modo ignis illuminat aerem ?Respondendum est, quod cum lumine solis in die artificiali et cum sua luce, ita quod duae luciditates conueniunt in subiecto appetendo lucefactum, ita quod multiplicatur luciditas, et per consequens caliditas. Sed in nocte illuminat aerem alio modo sine sole. Quia ignis est per

1785

se lucidus et calidus, et quia infundit suam caliditatem in aere,

cum sua luciditate illuminat aerem. 75. Quaeritur: Quo modo crescit scintilla incensa in esca, et ex quo est suum augmentum ? Respondendum est: Per hoc, quia scintilla est exiens de corpore elementato, ut puta de lapide; et 1790 ipsa scintilla est corpus elementatum, et in esca est flamma in potentia, et illam flammam scintilla deducit in actum. Augmentum autem eius est, quia scintilla cum scintilla composita causat augmentationem. 76. Quaeritur : Quae est causa, quare flamma candelae habet in 1795 potentia ad comburendum lignum infinitum, posito quod esset? Respondendum est, quod lignum est compositum ex quattuor elementis, et elementa sunt composita ex principiis innatis ; et ideo magnitudo ponit combustionem continuam in potentia, et potestas ponit ipsam possibilem ; et sic de aliis principiis, quolibet suo 1800 modo, deducente flamma candelae flammam, quae est in ligno in potentia successiue in actum. | 77. Quaeritur : Quo modo ignis calefacit aquam in olla, et aqua carnes? Respondendum est, quod flamma, quae percutit ollam,

Inc. K

Des. K

deducit in actu calorem, qui est in olla in potentia ; et olla calorem, 1805

1810

qui est in aqua ; et aqua calorem, qui est in carnibus. Et hoc autem est, quia flamma, olla, |aqua, carnes participant in genere, ut puta in principiis innatis, et in prima forma et materia; ex qua participatione oritur motus continuus. 78. Quaeritur : Quo modo est motus in elementis siue in elementatis? Et respondendum est, quod per modum, quem habent

1780/1786 Quaeritur — aerem] In die, mediante luce solis, ignis aerem tamquam subiectum aperiens lucefactum illuminat et per consequens calefacit. K . 1784 nocte] add. non N M,5; add. uero R,MR . 1794/1801 Quaeritur: Quomodo - actum] Scintilla exiens de lapide elementata flammam in potentia in esca deducit ad actum et augmentatur per additionem scintillae et scintillae. Et ille ignis flammam in potentia in lignis successiue potest deducere in actum propter concordantiam ligni cum flammam, quoniam ambo clementata et eorum ex principiis communibus. Ideo magnitudo ponit continuam combustionem in potentia et potentia ponit ipsam passibilem etc. K — 1801 in actum] oz. N Mg R,LAM 1804 actu] actum R,.AR 1805 Et] oz. .AR 1806 aqua] add. in potentia M ; add. et .4 genere] igne R

N 109Và

96

1815

1820

1825

1830

179. LIBER DE FORMA DEI

principia innata in componendo corpora elementata ; et hoc per lineam circularem, rectam et obliquam. Circularem, quia unum principium est coniunctum cum alio, et quia elementa intrant in mixtionem circulariter, ut puta ignis in aerem, calefaciendo aerem, aer in aquam, aqua in terram, et e conuerso. Rectam, quia recte ignis calefacit aerem, et aer humefacit aquam, et aqua frigefacit terram, et terra desiccat ignem ; obliquam autem, quia ignis in calefaciendo aerem calefacit aquam ; ex quo sequitur motus obliquus. 79. Quaeritur: Quae sunt causae uenti? Respondendum est, quod uentus est aer motus ; et suae causae sunt grauitas et leuitas. Grauitas, quia materia grossa, quae est superius, ut puta nubes et huiusmodi, constitutae de uaporibus grossis, causa grauitatis descendit ; et aer qui stat in medio, cum sit leuis tendit ad alias partes, in quibus non sunt grossae materiae, ex hoc quia leuis est, et quia aer petit esse extensus et non constrictus.

| 80. Vtrum decem praedicamenta sint communia ad elementa Inc. K 97r et elementata ? Respondendum est, quod sic, sicut sunt principia innata ; quoniam principia innata constituunt substantiam communem, ut supra dictum est, a qua exeunt per accidens communis quantitas, qualitas etc. Ipsa autem substantia est contracta in caelo primo, secundario in elementis, tertio uero in elementatis. Et

sicut substantia est contracta tripliciter, sic similiter praedicamenta accidentium sunt contracta tripliciter. Aliter non esset ordo N ro9vb 1835

formatus neque | motus.

|

Des. K

Diximus de quaestionibus elementorum. Et per ea, quae dicta sunt, potest homo habere notitiam eorum et etiam notitiam operationum eorum. 9. DE

OVAESTIONIBVS

VIRTVTVM

MORALIVM

|81. Vtrum uirtus sit forma communis intellectui et uoluntati ? Respondendum est, quod sic. Quia est similitudo uirtutis substantialis, quae forma est indiuisibilis et communis similitudinibus intellectus et uoluntatis. Et hoc sic esse oportet, ut sit similitudo uirtutis diuinae, quae est absoluta et communis forma intellectui 1845 et uoluntati. 1840

1813cum]ex N Mj,R, 1813/1814 in mixtionem] in mixtione N Mj, R, ; mixtionem JA K . 1824 qui] quod NR leuis] leue IN — 1825 leuis] leue NR, 1826 extensus et non constrictus] extensum et non constrictum NM,gR, 1827/1829 Vtrum — innata] Decem praedicamenta sunt communia ad elementa et ad elementata. K — 1837 etiam notitiam] etiam R ; oz N Mj, R, 1840/1849 Vtrum uirtus — uirtutes] Virtus moralis est similitudo uirtutis substantialis, sicut bonitas moralis est similitudo bonitatis substantialis; et

uirtus moralis est habitus, sub quo anima perficit actus suos in intelligendo, amando et recolendo Deum et formas diuinas et etiam uirtutes morales. K

Inc. K

179. LIBER DE FORMA DEI

97

82. Quaeritur: Quid est uirtus moralis? Respondendum est, quod est habitus, sub quo anima perficit actus suos in intelligendo,

amando et recolendo Deum et formas diuinas, et etiam morales uirtutes. | 1850

1855

186o

83. Cum uirtus sit genus, quaeritur : Quid est causa differentiarum uirtutum, ut puta differentiarum, quae sunt inter iustitiam et prudentiam etc. Respondendum est, quod actus potentiarum hominum propter maiore$ fines; quoniam ordo requirit habere plura obiecta diuersa, ut per multos modos diuersos acquirat meritum, causando species de diuersis obiectis particulatis. Ratio huius est, quia uirtutes sunt similitudines secundariae abstractae a iiis sicut sunt genera, species et indiuidua habentia substantialia. |84. Vtrum sapientia intelligere ualeat caritatem ? Respondendum est, quod sic, quoad genus infusionis ; quoniam sicut uoluntas, habituata de caritate, diligit Deum et proximum super uires

Des. K

Inc. K

suas, sic intellectus, |habituatus de sapientia, a Deo data, intelligit NN rirorà

Deum et operationes eius intrinsecas et extrinsecas. Ratio huius est, quia sicut diuinus intellectus communicat suas similitudines 1865 humano

intellectui bonificando, uoluntas uoluntati hominis. |

magnificando

etc., sic diuina Des. K

85. Vtrum uirtus sit habitus extensus? Respondendum est, quod sic, spiritualiter; et hoc, quia est forma multiplicata de pluribus similitudinibus, ut puta de iustitia, prudentia etc. Ipsa 1870 autem

est habitus extensus per totam animam, ut intellectiuus,

uoluntas et memoria simul obiectent, simile obiectum intelligendo, amando et recolendo ipsum. Hoc autem esset impossibile, nisi

uirtus esset habitus extensus. | 86. Vtrum uirtus sit simpliciter incepta siue facta a uirtute 1875 diuina? Respondendum est, quod sic; quia uirtus diuina est primitiua forma, quae generat secundam uirtutem. Sic et multo magis prima unitas in numero generat secundam. Aliter uirtus esset difformata, si primo et principaliter non esset formata a uirtute diuina et propter ipsam. | 188o 87. Quaeritur :Quo modo uirtus auget et diminuit actus suos? Respondendum est, quod auget ipsos frequenter, quando homo frequenter intelligit diligere Deum et formas diuinas. Et diminuit actus suos, quando raro obiectat Deum et formas eius.

1859 intelligere] cosiei; om. N Mj4R,4AMR 1859/1866 Vtrum — hominis] Diuinus intellectus infundit communicando suas similitudines humano intellectui; sic diuina uoluntas uoluntati hominis, ut Deum super omnia

diligat et intelligat eius operationes intrinsecas et extrinsecas. K 1863 et!] etiam IN 1874/1879 Vtrum — ipsam] Sicut prima unitas in numero generat secundam, sic uirtus diuina, forma primitiua, facit secundam etc., quae est in

creaturis, ut sit ordinata ad primam. K — 1877unitas]uirtus Mj, modo] Quando R 1882 diligere] diligit M

— 1880 Quo

Inc. K

Des. K

98 1885

179. LIBER DE FORMA DEI

|88. Quaeritur: Quae est causa, quod una uirtus sit maior alia ? Respondendum est, quod similitudines et dis|similitudines ;quo-

Inc. K N r1orb

niam sapientia, caritas et iustitia sunt maiores uirtutes, quam

1890

1895

1900

fides, spes et temperantia, quia sapientia caritas et iustitia sunt in Deo, non autem fides, spes et temperantia. 89. Quaeritur: Virtus ex quo est ? Respondendum est, quod est ex similitudinibus bonitatis, magnitudinis et aliorum principiorum innatorum, ex quibus anima hominis est constituta. Ipsae autem similitudines sunt species siue fantasias per animam, intelligendo, amando et recolendo iustitiam prudentiam etc. 90. Quaeritur: Virtutes quo modo reseruantur? Respondendum est, quod seruatur una uirtus cum alia, ut puta iustitia cum

prudentia et e conuerso ; et sic de aliis uirtutibus. |Quia si iustitia patitur sub iniuria, aut prudentia sub imprudentia, in illa passione obiectetur una uirtus post aliam, intelligendo, diligendo et recolendo, quia plus potest homo agere cum pluribus uirtutibus contra unum uitium, quam cum una tantum. Diximus de quaestionibus uirtutum. Et per ea, quae dicta sunt, potest homo habere notitiam earum et operationum ipsarum. IO. DE OVAESTIONIBVS

Des. K

VITIORVM

91. Vtrum peccatum sit ens? Respondendum est, quod sic; tamen per accidens, quia homo est de nihilo, et ratione nihili tendit ad nihil, ex quo est, quando inclinat se ad peccatum. Quod peccatum non conuenit cum esse, sed cum non esse. | 92. Quaeritur :Quid est peccatum ? Respondendum est, quod est habitus, sub quo homo tendit ad deuiationem finis, quare est. 1910 Et tendit ad poenas perpetuas infernales. Ratio huius est, quia

1905

difformat |formas contra finem, quare est, et annihilat et corrum-

pit morales uirtutes. 1884/1888 Quaeritur — temperantia] Virtus una est maior alia, quia maiorem habet similitudinem cum Deo. Sic sapientia, caritas et iustitia, quia inueniuntur in Deo, sunt maiores fide, spe et temperantia, quia tales in Deo non sunt. K 1888 temperantia] temperatio IN; temporatio R,; et temperantia] neque intemperantia R — 1889 Virtus ex quo est] Quomodo est uirtus M ; De quo est uirtus AR 1889/1896 Quaeritur: Virtus — uirtutibus] Virtus est ex similitudinibus bonitatis, magnitudinis etc., ex quibus anima est constituta. Ipsae autem similitudines sunt species siue phantasiae per animam diligendo, amando, recolendo iustitiam, prudentiam etc. Et una uirtus seruatut cum alia,

scilicet iustitia cum prudentia etc. K 1892/1893 intelligendo, amando] diligendo, amando K; Diligendo, intelligendo 4 M R 1894 reseruantur] seruantur M 1895 seruatur] reseruaztur R — 1898 intelligendo, diligendo] diligendo, amando IN M;, R,; intelligendo, amando M . 1908/1926 Quaeritur: Quid — peccatum] Peccatum est habitus, quo homo tendit ad deuiationem finis. Quare est et tendit ad poenas perpetuas, quia difformat formas contra finem et annihilat et corrumpit morales uirtutes. Et est similitudo ad nihil et non est creatura. K

Inc. K

N rr1oV2

179. LIBER DE FORMA DEI

99

93. Quaeritur :Peccatum cuius est similitudo? Respondendum est, quod nihili. Ratio huius est, quia peccatum est habitus P915 difformatus, sub quo homo facit ea, quae non sunt licita neque debita, contra ea, quae sunt licita et debita. Etiam est similitudo

poenarum inferni, cum sit uia earum. Quae poenae conueniunt in aeternum contra esse, et hoc quia peccata, quae sunt contra esse,

1920

sunt causa earum. 94. Vtrum peccatum sit creatura? Respondendum est, quod non, cum sit malum, et Deus sit optime bonus, ab omni malo disparatus. Etiam quia peccatum est a contingentia, per hoc quia

homo est de nihilo, ratione cuius est ei possibile peccare. Et si peccat, facit se peccatorem, per hoc quia habituat se de peccato nom uenienti simpliciter per ipsum hominem, qui libere se inclinat ad peccatum.

|

Des. K

95. Quaeritur: Quo modo peccatum oritur, et est eueniens de non esse? Respondendum est, quod per modum difformatum, quem habet homo in male utendo cum suis potentiis inferioribus et 1930 superioribus, contra finem, quare ipsae potentiae sunt et obiecta earum. 96. Quaeritur: Quo modo ex uno peccato oritur aliud peccatum ? Respondendum est, quod per modum connexiuum difformatum, quem habent potentiae superiores et inferiores, ut puta 1955 potentia uisiua, quae causat delectationem in uidendo pulchrum obiectum, et anima concupiscendo ipsum propter delectationem corporis et non propter uirtutes, ut puta propter luxuriam. Et tunc ex illo oritur aliud peccatum per iniuriam, cum luxuriare non sit licitum; et sic de aliis. 1940

97. Vtrum cum eodem actu homo peccet, peccando per plures species | peccati? Respondendum est, quod sic, quoad animam, non autem quoad corpus ; quoniam per idem intelligere, uelle et recordare peccat anima auaritiando, luxuriando etc. Sed homo,

quando facit luxuriam, per unum

modum

est in motu

quoad

1945 luxuriam et per alium quoad auaritiam.

1950

98. Quaeritur : Cum quo sensu homo magis peccet ? Respondendum est, quod cum affatu. Ratio huius est, quia est magis intensus et extensus, cum ipse incipiat in mente et perficiatur in ore. Et plus est malum dicere contra Deum et contra ueritatem, quam peccare per uisum et per auditum etc. Et ideo, sicut homo magis potest acquirere peccatum per affatum, quam per alium sensum, plus potest acquirere de bono per affatum, quam per alium sensum. Et

1915/1916 neque debita] nec debita 4 R ; oy. N Mj;,R, — 1916 Etiam] Et Mag 4AMR 1922 Etiam] Et Mj4.4MR 1925 uenienti] ueniente Mj; 4 1927 est] add. etiam -AMR 1938 luxuriare] luxuriari M 1943 recordare] recordari R, 4 M R 1944 luxutiam] corpus R,LA4MR ; oz. IN 1948 in mente] animae mente ,4; immediate N M 1951/1952 plus — sensum] oz. /A M; ita acquirere mediatum R

N r1ovb

100

179. LIBER DE FORMA DEI

in isto passu apparet necessario, quod affatus est sensus. Qui sensus apud antiquos fuit ignotus. Nos autem deipso unum librum LP] fecimus, in quo probauimus ipsum esse sensum formantem sonum in uoce dantem auditui, qui est sensus recipiens ipsam uocem formatam in aere per affatum ;quam uocem nullus alius sensus potest generare in aere atque formare de sono nisi ipse affatus ; et de hoc experientiam habemus. 1960 | 99. Vtrum obiectum moueat potentiam ad peccandum ? Respondendum est, quod non. Quia si sic, potentia non haberet culpam in peccando, sed obiectum, ut puta femina pulchra casta, uisa per potentiam uisiuam. Dico tamen, quod potentia mouet se

Inc. K

cum obiecto ad peccandum ; et hoc libere ; ut puta potentia uisiua, 1965 mota |per hominem in appetendo pulchram mulierem et luxurian- N r1i7à Des. K do, aut pulchrum castrum auaritiando, et sic de aliis. | IOO. Vtrum intellectus libere peccet per se, aut per libertatem

uoluntatis? Respondendum est, quod liberum arbitrium est genus, habens duas species. Per unam conuenit cum esse, et per 1970 aliam cum non esse. Cum illa, cum qua conuenit cum esse, homo causat uirtutes, quae conueniunt cum esse. Et talis species est creatura ; et est data homini, ut utatur ipsa bene, magne etc., ad

acquirendum bonum, 1975

magnum

etc. meritum.

Secunda species

autem non est creatura ; sed est adueniens de non esse, ut supra

tactum est. Quae quidem species est constituta per hominem, qui de ipsa se habituat per accidens, ut libere habeat inclinationem ad peccatum.

Omnibus istis consideratis, respondeo ad quaestionem sic: Quod intellectus et uoluntas, etiam memoria, sub secunda specie 1980 libertatis peccant ad inuicem, quia illa species est indiuisa, et ipsae tres potentiae una anima sunt, et simul eandem uirtutem uel uitium acquirunt, et una potentia sine alia nihil agere potest, neque una aliam cogere potest ; quia si sic, meritum esset diuisum, et per consequens liberum arbitrium bonum aut malum ; quod est 1985 falsum et impossibile. Diximus de formis diuinis. Et datus est modus, per quem possunt

1954 Liber de affatu (De sexto sensu) : compositus Neapoli, mense Aprilis 1294 (Gl b£ssAvssas C ATST S Platzo):

1958 potest] o». IN M;, nisi ipse] praeter N R,; potest M5; nisi 4 M 1960/1961 Vtrum — non] Scias, quod obiectum non mouet potentiam ad peccatum K 1966 auaritiando] auarizando INR, M4 K; auariziando M; auarcando R 1969/1970 per aliam — homo] cum ea causat uirtutes 74 1970Cum]oz.MR | cumqua]quaeR . cumesse]in esse, est per quam R 1972 data] datum NM,R,.AR 1979 et] om. Mj R,AMR etiam] et Mj,R,LAMR 1984 aut] autem N MR ; autem esse Mj

179. LIBER DE FORMA DEI

IOI

cognosci et quaestiones, factae de ipsis in hoc libro, solui possunt. Si autem errauimus in aliquo in hoc libro contra sanctam fidem catholicam, hoc ignoranter fecimus. Et ipsum librum siue Artem 199o submittimus ad correctionem sanctae ecclesiae Romanae, cum simus uerus christianus et | catholicus. N rrib Ad laudem et honorem Dei et beatae Mariae Virginis, cui sit recommendatus liber iste, finiuit Raimundus istam Artem Parisius mense Iulii, anno f3ir incarnationis Domini nostri Iesu

1995 Christi. Amen.

1987 in hoc — possunt] soluere N Mj, R,; in hoc libro (a4Z. e£ de/. contra sanctam fidem catholicam) M 1988 Si autem] In quo R errauimus] errauerimus R. in hoc libro] oz. R 1988/1990 Si autem — submittimus] Quas ego scriptor summatim collegi ex libro, ubi erant explicatae. Et omnia submitto 74 1990 ad correctionem] correctionem M; correctioni AR sanctae] «44. matris R 1991 simus] sumus NR,; sim Mj4M 1993/1994 Parisius] Parisiis Mijs.4 1994 anno] «474. Domini M 1994/1995 incarnationis — Amen] ozz. 74; zzzzediate post textum lin. 1966 sequitur : Nota bene, quod ego haec ex libro, quem Raymundus propria manu scripsit, collegi. Et inueni per unum alium ualentem pluries sua scripta uitiosa in grammatica reformata in alia littera et etiam saepe in margine dubia posuisse, et postea, ut uidebatur, Raymundus correxit aliqua iuxta motiua eiusdem scribentis et sic ego apprehendi cum consilio aliquorum eum scripsisse, qui sibi assistebant etc., licet ipse fuerit, qui fecit omnia. K — 1995 Amen] ad4. etc. R

mo. eiecit Tipi! T

cde» fg QUEE

HOrt

Vaba-

si 91

dun. 1

nima

Debut

ges £a 31r peczhnda, eed obsertoi, wi pita Poma us palet "—: jnnd potenibt troia Leon Lange | pi moe: naut, usse ? peocaovd acp E.-

1

ego

ij lx ni pu

aoa

cut Troc

Bore

petere

wt

05s

detunia dipina;

oes

Tie

zaror fu -- Uu

ux

]

L

-

à dee KT E

& mme

TAE.

"COvod Igissdlectusg?

"ow

Berta pe

dies

TMMEDESK

uel

1Óu

LET

vaya

M uM,

me

n

í

B

Iu

VA

w

est

IMEEM

mss

uero

BontoR

[msacxtseroo

[Jaume

px

]

LONE TAM

i

z

M'

í

T x5

Y*

5

"

^ L:

"

ET

Sud

CuSTTL

NES,

Ed

S

Hanse

stedtrtgio" gibienrus í

ib r

]

s

site EL Pp wu

Auri

,

[asy

1

T

TEES i

n

a

:

:

bh orunmibsi

Mee.

[esten

- drvabige

3

Torfttinsar

GUN

phe

ke

2

.

í

Peer

b

-

"yd

rmm ut?

n esa

^d

IPIE

vateamexus

X

à

»

)

180

LIBER DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENTIA Parisiis, 1311, VIII

m* dud |

AD LIBRVM DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENTIA PROLEGOMENA Librum de diuina existentia et agentia Raimundus finiuit Parisiis, mense Augusto anni 1311. Quod confirmatur a quattuor manuscriptis nobis notis, necnon a catalogis et bibliographis siue antiquis siue recentioribus (!). Accedit, ut operis stilus, usus

uerborum, structura et doctrina Raimundum eius auctorem esse

indicent. 1 Liber de diwina existentia et agentia tractatus est disserens de philosophia et de theologia, qui Artis lullianae modo compositus lectores docere intendit uiam ac rationem necnon regulas generales et infallibiles, quibus Deum cognoscere possint quo ad existentiam et agentiam. Raimundus hunc librum composuit tam fidelitate quam cognitionis Dei acquirendae utilitate commotus: Fidelitate scilicet, quia cognoscere Deum in existendo et agendo fidelitatis est et amoris. Utilitate, quia haec Ars intellectum humanum a cognitione essentiae et agentiae Dei ad cognitionem essentiae et agentiae uniuersi creati perducere potest ;sicut nautae in alto maris septentrionis signo diriguntur (?). Finis ergo huius operis est, ut inueniatur uia ac ratio, qua usus intellectus humanus faciliter, artificiose et infallibiliter ad scien-

tiam essentiae atque agentiae tam Dei quam omnium entium creatorum peruenire possit. Libri stilus systematicus est, rationabili modo procedens, argumenta artificiose exponens ;quae uero continentur in hoc libro,

oppugnare intendunt Auerroistarum errores. In initio operis Raimundus declarat se in hoc libro nouum modum ad syllogizandum demonstratiue expositurum esse pollicetur; secundum antiquum enim modum ualde difficile esse syllogismum inuenire demonstratiuum, cum syllogizandi modus dialecticus, non demonstratiuus, opinionem tantummodo importet, qua minime quietetur intellectus humanus. Nouum ergo syllogizandi modum Raimundus proponere uult, non ita difficilem ac demonstratiuum quidem, nihilominus uero utilem ad acquirendam scientiam ueram, intelligibilem et necessariam. Tali ergo demonstrandi modo Raimundus in sua Arte utitur, quae posita est in principiis absolutis, generalibus et essentialibus diuinorum attributorum et in mutua connexione uel conuersione eorum. Quae principia sunt haec: (ri) Bonitas, (2) Magnitudo, (3)

(1) Op. nr. 180, Ad Libruz de diuina existentia et agentia Prolegomena, Catalogi et auctores, qui Libri mentionem faciunt, p. 108 infra.

(2) Op. nr. 18o: Dist. IV pats II cap. 10: De quaestionibus uitiorum siue peccatorum, nr. 110: Finis. (Vid. infra p. 157).

106

i180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

Aeternitas, (4) Potestas, (5) Intellectus, (6) Voluntas, (7) Virtus, (8) Veritas, (9) Gloria et (1o) Perfectio. Tribus modis considerari possunt dicta principia: I)In positiuo gradu, in quantum participantur ab entibus causabilibus, exempli gratia a lapidibus uel brutis. 2) In comparatiuo gradu, in quantum a singulis entibus creatis, exempli gratia ab angelis, plus minusue participantur, id est secundum diuersos gradus participationis. 3) In superlatiuo gradu, in quo eadem sunt ac ipse Deus et inter se conuerti possunt uera conuersione in Deo tantummodo possibili. Tam Dei proprietates sunt uel attributa, in superlatiuo gradu exstantes, quam forma, mensura et causa omnium entium creato-

rum, in quantum scilicet causant extrinsecas realitates. Quibus in gradibus entium huius Artis lex principalis fundatur, quae est: Quandocumque in cognitione mundi aliquod dubium oritur, recurrendum est ad diuina attributa, id est ad originem omnium entium creatorum. In quo fundamento tamquam in demonstrationis lege primaria tota huius libri doctrina posita est. Quam doctrinam Raimundus in secunda et tertia distinctione explicat, ostendens syllogismis ac suppositionibus contradictoriis, quae de Dei essentia et agentia dicenda sunt et quae neganda. In quarta distinctione Raimundus scientiam in praecedentibus distinctionibus acquisitam ad res uniuersas applicat, soluendo quaestiones quae ad Deum pertinent et mundum. Lingua latina compositus textus Libr? de diuina existentia et agentia integer ad nos peruenit in quattuor codicibus; quorum unus saeculi XIV et tres saeculi XV sunt. Quaedam in prioribus catalogis relata sunt ad nonnullos codices, ut uidetur,

amissos

spectantia.

Commemoratur

enim

hoc

opus, 'De existentia et. agentia Dei' appellatum, in inuentario operum Raimundi, olim apud Cistercienses Populeti asseruatorum (saec. XVI) (3). Eodem titulo usus ARIAS DE LovoLa (a. 1594) mentionem facit huius

libri, exstantis,

ut dicit,

'Barcinonae,

Populeti,

Majo-

ricae' (4). Etiam 'Memorials dels llibres de Ramon

Llull, composts en

llatí', id est copia notae

XVII,

cuiusdam

saeculi

mentionem

faciunt Libri de diwima existentia et agentia (5). Qui liber idem esse uidetur ac supra ab ARIA bE LovorA commemoratus, etsi hic titulum habet: Liber de diuina existentia et agentia. IOHANNES A S. ANTONIO mentionem facit tam codicis supra dicti Populeti quam codicum ab ARIA DE LovyoLA commemoratorum, scilicet codicis Barcinonensis et Maioricensis, quibus tamen

(3) Biblioteca de Poblet, f. 236r: Nr. 5o. (4) An14s pÉ Lovora, Soro, pg. 45. (5) BoFARULL, pg. 44; Soro, pg. 77.

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

I07

hunc titulum adscribit: Liber de existentia et agentia Dei contra Auerroem (8). Cognatio manuscriptorum, quorum sigla infra explicantur, sequenti stemmate figuretur.

XIV

"x

Xx

N

P4. B

i

L G

12

Quae cognatio codicum sequentibus annotationibus illustretur : . Codex N proprias omissiones et uarias lectiones contra communes lectiones familiae codicum Q8 (LGF) exhibet: r5 iste, 51 permanentibus, 58, 161, 234, 429 facimus, 429 quaestiones, 514, 538, 676 solui. Codices uero familiae 8 omissionem notae (lin. 36/37) contra codicem N praesentant. Ex quo sequitur, quod codex N et codices LGF duas familias diuersas constituunt. Codices GF discedunt a codice L, quia communes omissiones et mutationes ostendunt, quas codices NL non habent : 46, 76 Deus,

I22, I25, 204 suum, 595, 934 ad. non ducit: rr, 80/81, 193, 216, Ex stemmate sic comprobato nis: Lectio archetypi ea censenda GF : 27, 49, 54, 145 oritur, 658;

A codice G uero codex F originem 675 Fecimus, 908. sequitur nostra formula recensio-

est, quae a codicibus NL contra et a codicibus familiae 8 contra L

exhibetur: 50, 105, 268 verum.

Vbi textus codicis N a textu familiae codicum f differt, uel ubi codex N siue cum codice F contra codices LG (604), siue cum codice G contra codices LF (775) concordat, eam lectionem recipimus, quae melius contextui respondet : 15 iste, 123, 179, 184 ; 232, 234, 429 facimus. Eum uero textum, quem ab uno codice uel duobus codicibus coniecturis correctum inuenimus, recipimus, recensionis regulam negligentes: 3, 13, 38 autem, 5r intrinsecis, 268, 897, 900, 922.

Vno loco tantum propriam coniecturam facientes textum mendosum corrigimus : 262/263. Codex F saepissime textum mutilum praesentat. Vbi in apparatu critico codicis F mentionem non facimus, eius textum mutilum esse supponatur.

(6) IOHANNES A S. AwroNiO, pg. 43b: Nr. 35o (BUF).

108

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

Sequentes catalogi et auctores, quos in ordine chronologico enumeramus, Libr) de diwina existentia et agentia mentionem faciunt : Catalogus Electorii 122 (121) ; BOFARULL, pg. 44 ;SOTO, pg. 77; PROoAZA, f. 221rb; Catalogus operum Cusanus 50; DiMAS DE MiGUEL, Soro, pg. 62 ; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380r :Nr. 93 ; Biblioteca de Poblet, f. 236r : Nr. 30; ARIAS DE LovoLA, Soro,

pg. 45; WApDiNG-Scriptores, pg. 301b; ANTONIO, pg. 134: Nr. 136; CUSTURER, pg. 618: CCXXX ; MOG I, pg. 59: Nr. 97; SOLLIER, pg. 71b: CCXXX ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 43b: Nr. 330 (BUF) ; PAsQuar I, Cap. XXVI: Pg. 290; Cap. XXXII: Pg. 373; BOVER, pg. 597: Nr. 230; RENAN, pg. 258; HLF, pg. 316 : Nr.

CLXXXV ; KEICHER, pg. 56; pg. 74; pg. 75: Pg. 79; pg. 8o; GOTTRON, pg. 171 ; Locol. 1107, VII : 15; PEERS, pg. 345; pg. 438; Ot 154; Gl fn; Av 166; CA 194; DíAz v Díaz 1885; Pla 198; LLINARES 179

LIBER DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENTIA

CODICES Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica 1008 (XV ex.), f. 116va-12orb. München, Staatsbibliothek, Clm. 105357 (XV), f. 111-22v. Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica 104o (XV in.), f. 108v-121v.

zt"Roma,

Biblioteca Nazionale

Centrale Vittorio

Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 111rb-119rb.

Emanuele

II, Fondo

LIBER DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENTIA* ARS DE EXISTENTIA ET AGENTIA Dr1^ DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENTIAC DE EXISTENTIA ET AGENTIA CONTRA ÁVERROIM4 DE EXISTENTIA ET AGENTIA Dkie DE EXISTENTIA ET AGENTIA DEI CONTRA AVERROIMÍ LIBER DE EXISTENTIA ET AGENTIA DEI£ LIBER DE EXISTENTIA ET AGENTIA DEI CONTRA AVERROEMh LIBER SIVE ARS, QVAE EST DE EXISTENTIA ET AGENTIA Dk1!

a

F:f. 116va; G:f£. 111; Soro, BOVER, pg. 597: Nr. 2530; pg. 44;LL, -— BOFARU

P£ 77-

— cf. not. 4. : — GorTRON, pg. 171; KEICHER, pg. 56; pg. 74; P£- 755 P£- 795 pg. $o.

— DriMAs D£ MIGUEL, $5fo, pg. 62.

"tnnc — ARIAS DE LOYOLA, 52/6, pg. 45; Biblioteca de Poblet, f. 256r: Nr. 3o;

Catalogus Electoríi 122 (121) ;PASQUAL I, Cap. X XXII :Pg. 575 ; PEExs,

P£- 345 5; P£- 438.

x: codicis Ambrosíani, £. 380r: Nr. 95; PROAZA, f. 221tb. a: v DíAz 1885 ; Gl g — Av 166; CA 194; Catalogus operum Cusanus 5o; Díaz fn; HLF, pg. 316: Nr. CLXXXV ;L: £. 108v, cf. i; LLINARES, 179 ;Lo , XXVI: Pg. Cap. cf.í; Ot 154; PASQUALL col. 1107, VII : 15 ; N : £. 1111b; 290; Pla 198; ROL L, pg. 59: Nr. 97.

h -— ÁAxTONIO, pg. 134, nt. 136: CCXXX ; CUSTURER, pg. 618: CCXXX;

IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 43b: Nr. 33o (BUF); RENAN, pg. 258;

SorLrE, pg. 71b: CCXXX ;WappiNG-Seripteres, pg. 3o1b.

i

—L:f.

108v; N: 1111b

II2

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

Deus, cum tua sapientia, uirtute et caritate

Incipit Liber de diuina existentia et agentia.

^

IO

Quoniam cognoscere et amare existentiam et agentiam Dei est magna fidelitas et utilitas, idcirco facimus istum librum ad cognoscendum diuinam existentiam et agentiam. Quia secundum modum antiquum inuenire syllogismum demonstratiuum est difficile, et quia syllogismus dialecticus importat opinionem, in qua opinione intellectus humanus non est quietatus, ideo facimus nouum modum | facilem ad syllogizandum demonstratiue, separatum ab opinione, ut intellectus faciat scientiam, in qua sit quietatus. Subiectum

L 109r

huius Artis est connexio

bonitatis, magnitudinis et ueritatis ; in qua connexione intellectus est habituatus, et a dubio separatus. DE DIVISIONE HVIVS LIBRI I

^

Diuiditur iste liber in quattuor distinctiones. In prima distinctione determinabimus de principiis ueris et necessariis. In secunda de syllogismis oppositis. In tertia de suppositionibus contradictoriis. In quarta de quaestionibus. Et primo de prima dicemus.

I 20

De prima distinctione

[De principiis ueris et necessariis]

2

^

Prima distinctio est de decem principiis generalissimis, sub quibus cadit quidquid est. Quae principia sunt haec: (1) Bonitas, (2) magnitudo, (3) aeternitas, (4) potestas, (5) intellectus, (6) uoluntas, (7) uirtus, (8) ueritas, (9) gloria et (1o) perfectio. Ista principia autem tribus mo|dis possunt considerari, secundum quod sunt tres gradus comparationis. Bonitas autem contracta ad Deum est optima, et magnitudo maxima, aeternitas aeterna-

1/2 sapientia — Liber] uirtute et benedictione facimus istum librum siue Artem, quae est IN ; uirtute et benedictione facimus istum siue Artem, quae est LL 1sapientia] agZ.et F' — etcaritate] oz. F — Zdiuina— agentia] existentia et agentia Dei NL 3'est] sit NL 8 opinione] oz. F humanus] oz. F 9 facilem] oz. F 10 demonstratiue] demonstratiuum G 11 huius] istius F — 13separatus] disparatus N LL 14De-libri] diuisiolibri F ^ 15 isteliber]liberiste N — In]oz.F ^ 18Etptrimo-dicemus]oz.F | 20Dedistinctione] prima distinctio F 24 aeternitas] duratio F potestas] 224. aeternitas G —— intellectus] sapientia F — 26 principia autem] principia uero G;ueroprincipia F — 27sunttres]tressunt GF 27/28contracta ad Deum] ad Deum contracta F — 28et| oz. F maxima] add. et NL

N riiV8

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

1:3 lissima, potestas potentissima, intellectus intellectissimus, uoluntas uolissima, uirtus uirtuosissima, ueritas uerissima, gloria gloriosissima et perfectio perfectissima. Ista autem principia sunt Deo proprietates. Et dicuntur proprietates, quia sunt in superlatiuo gradu existentes. Et una de alia praedicari potest, et sic de Deo: Et hoc sic: Bonitas optima est magnitudo maxima, aeternitas aeter-

35 nalissima,

et sic de aliis, et e conuerso, mutando

subiectum in

praedicatum. Deus est etiam bonitas optima, magnitudo maxima

etc.; et e conuerso,

mutando

subiectum

in praedicatum.

Talis

autem conuersio atque praedicatio in nullo alio ente nisi in solo Deo inueniri potest. Et ideo per talem praedicationem potest Deus

40 definiri et cognosci, eodem modo et omnes eius rationes; et de existentia et agentia Dei intellectus potest facere scientiam, et

uoluntas amationem. Principia |praedicta sunt causatiua ; sicut diuina bonitas, quae L 109v causat extrinsecas bonitates, magnitudo extrinsecas magnitudi45 nes, aeternitas extrinsecas durationes ; et sic de aliis.

Causabilium autem aliqua sunt causata in gradu positiuo, sicut bonitas lapidis ;aliqua sunt causata in gradu comparatiuo, sicut bonitas angeli ; et sic de aliis, secundum quod partes uniuersi sunt gradatae secundum suas species. Bonitates, magnitudines extrinsecae etc. dependent a causis intrinsecis in superlatiuo gradu permanentibus, quoniam inter causas supremas et infimas non est inuenire medium absolutum,

sub quo dependeant causae supremae ; quia si sic, esset implicare contradictionem, et ire usque ad infinitum ; quod est falsum et | j ^ impossibile. Vnde cum hoc ita sit, principia extrinseca recipiunt actiones et passiones ordinatas naturaliter a principiis supremis. Et ideo, quando oritur dubium de infimis, recurrendum est ad suprema, et cum ipsis dirigere intellectum ad soluendum illa dubia, tenendo 6o affirmatiue siue negatiue in conclusione. Et ista est regula generalis et infallibilis in hac Arte.

29/35 intellectus intellectissimus —aeternalissima] oz. F ^ 33potest] oz. N 34 maxima]add.et N L.— 36/37 Deus est - praedicatum] os. LL GF 38 autem] oz.NNIL atque]seu G;siue F — 43diuina]om.F ^ 45extrinsecas] om.F 463liqua] quaedam GF 47aliqua]alia F ^ sunt causata] os. F gradu] o». GF 49 gradatae] gradatim G F 50 Bonitates] 227. et F etc.] oz. F dependent] dependunt IL 51 intrinsecis] recze coniecit F'; om. NLG permanentibus] permanentes N ^ 53 implicare] implicaret F 54ire usque ad] esset processus in GF 56 Vnde] ow. GF recipiunt] accipiunt F — 58est]om.N — 59soluendum]recolendum F ^ 60Et]om.F

N r11vb

II4

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT. II De secunda distinctione

[De syllogismis oppositis]

Distinctio ista in decem partes est diuisa. Prima pars est de 6 ^ syllogismis oppositis bonitatis, secunda est de syllogismis opposi-

tis magnitudinis ; et sic de aliis. Syllogismi autem in duas partes sunt diuisi, uidelicet in syllogismos priores et syllogismos posteriores. Priores sunt primitiui, ueri et necessarii, et per consequens demonstratiui ; posteriores autem 7o sunt falsi et erronei et a contingentia, quia nullam necessitatem positiuam important, sed priuatiuam. I. DE SYLLOGISMIS

75)

8o

BONITATIS

Omne ens optimum existit et agit optime. Deus est ens optimum ; ergo existit et agit optime. Nullum ens optimum existit et agit optime. Deus est ens optimum ; ergo Deus non existit neque agit optime. Isti duo |syllogismi sunt oppositi et implicant contradictionem ; quoniam, si primus est uerus, necessario sequitur, quod secundus sit falsus, et e conuerso. Et ideo, si dubium oritur de bonitate Dei aut de bonitate extrinseca, recurrendum est ad istos duos

syllogismos ;et quod teneantur | ea, quae conueniunt cum primo syllogismo, et quod negentur ea, quae conueniunt cum secundo ; et ista regula est generalis et infallibilis. 85

9o

L 110r

2. DE SYLLOGISMIS

MAGNITVDINIS

Omne ens maximum existit et agit maxime. Deus est ens maximum ; ergo existit et agit maxime. Nullum ens maximum existit et agit maxime. Deus est ens maximum ; ergo Deus non existit neque agit maxime. Isti duo syllogismi sunt oppositi et implicant contradictionem. Et ideo, si oritur dubium

de magnitudine, recurrendum

est ad

praedictos syllogismos ; et uideatur, quis eorum sequitur ueritatem. Et si dubium fuerit de duabus magnitudinibus diuersis siue contrariis, recurrendum est ad syllogismos bonitatis, et uideatur 9 ^ in conclusione, quae magnitudo conuenit magis cum bonitate ; et 76 Deus?] o». GF neque] nec LG 79 est] sit GF 80/81 Dei — bonitate] ozz. G 81 extrinseca] 244. scilicet creata F 82 quod] oz. GF 83quod]oz.G F negentur]negantur N ^ secundo] Z4. syllogismos F 84regulaest]est regula LL GF 86/87 ens maximum] huiusmodi F — 87 ergo]add.Deus G— 88existit - maxime]etc. F ^ Deus]oz. G — 91otritur] oriatur GF

N rr278

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

115

illa, quae est magis circa bonitatem, teneatur, et alia dimittatur ;

et ista regula est generalis et infallibilis. 3. DE SYLLOGISMIS AETERNITATIS

IOO

IO

j Etideo,si oriatur dubium de aeternitate aut nouitate aut mutatio-

IIO

IIj

I20

P

Omne ens aeternalissimum existit et agit aeternalissime. Deus est ens aeternalissimum ; ergo existit et agit aeternalissime. Nullum ens aeternalissimüm existit et agit aeternalissime. Deus est ens aeternalissimum ; ergo non existit neque agit aeternalissime. Isti duo syllogismi sunt oppositi et implicant contradictionem.

^

ne et huiusmodi, recurrendum est ad istos duos syllogismos et secundum ipsos facere iudicium. Et si ipsum | dubium est discursum per gradus comparationis, uideatur, per quem gradum est discursum, siue per positiuum, siue per comparatiuum, siue per superlatiuum, quoad genus bonitatis, magnitudinis siue durationis. Et teneatur in conclusione hoc, quod est |superius, contra hoc, quod est inferius. Ratio huius est, quia syllogismi priores non patiuntur sub posterioribus ; et ista est regula generalis et infallibilis. 4. DE SYLLOGISMIS POTESTATIS

Omne ens potentissimum existit et agit potentissime. Deus est ens potentissimum ; ergo Deus existit et agit potentissime. Nullum ens potentissimum existit et agit potentissime. Deus est ens potentissimum ; ergo non existit neque agit potentissime. Isti duo syllogismi sunt oppositi; et si oriatur dubium inter potestatem et potestatem, aut inter possibile et impossibile, recurratur ad istos syllogismos ; et teneantur ea, quae conueniunt cum syllogismo priore, et non ea, quae conueniunt cum syllogismo posteriore ;et sic quoad syllogismos supra dictos, uidelicet quod potestas sit magis bona, magna etc. Et ista regula est generalis et infallibilis. S6 DE

SYLLOGISMIS

INTELLECTVS

Omne ens intellectissimum existit et agit intellectissime. Deus est ens intellectissimum ; ergo existit et agit intellectissime.

107 96 circa bonitatem] certa bonitate F — 105aut!]et L; 247. de GF 117 Deus] oz. G inferius] add. est F 112est] om. GF est] sit GF 125 GF 121 et?] add. possibile N —— 122 recurratur] recurrendum est 125 magis] oz. G F priore] priori LG F — 124posteriore]posteriori LL. GF 127 De - intellectus] De sapientia F

N rr2rb

IIOV

II6

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

Nullum ens intellectissimum existit et agit intellectissime. Deus est ens intellectissimum ; ergo Deus non existit neque agit intellectissime. Isti duo syllogismi sunt oppositi ;et ideo, si dubium fuerit de aliquo intelligibili, recurratur ad istos duos syllogismos ; et tenea155 tur illud, quod est magis intelligibile quoad naturam intellectus et quoad naturam bonitatis, magnitudinis etc. Et ista regula | est

130

infallibilis et necessaria ; et hoc, quia nullam instantiam habet, ut

patet per syllogismos priores et posteriores. 6. DE SYLLOGISMIS VOLVNTATIS 140

Omne ens uolissimum existit et agit uolissime. Deus est ens uolissimum;

ergo

Deus

existit

et agit uolissime.

Nullum

ens

uolissimum existit et agit uolissime. Deus est ens uolissimum ; ergo Deus non existit neque agit uolissime. Syllogismi isti sunt oppositi et implicant contradictionem. Et

145 ideo, si oritur dubium | ex aliquo uolibili, recurratur ad istos duos

syllogismos ; et teneantur illa, quae conueniunt cum syllogismo priori, et non ea, quae conueniunt cum syllogismo posteriori. Et si in dubio participat aliquid, quod sit de genere bonitatis, magnitudinis etc., recurratur ad syllogismum bonitatis aut magnitudinis 150 etc.; et existat magis conclusio per hoc, quod est magis amabile, bonificabile etc. Ista uero regula est generalis et nullam instantiam habet ; quoniam, si instantiam haberet, syllogismus prior pateretur sub posteriori, quod est impossibile. b DE

155

160

SYLLOGISMIS

VIRTVTIS

Omne ens uirtuosissimum existit et agit uirtuosissime. Deus est ens uirtuosissimum ; ergo Deus existit et agit uirtuosissime. Nullum ens uirtuosissimum existit et agit uirtuosissime. Deus est ens uirtuosissimum; ergo Deus non existit neque agit uirtuosissime. Isti autem syllogismi implicant contradictionem. Et ideo, si dubium oriatur super uirtutem aliquam, recurrendum est ad istos duos syllogismos ; et teneantur ea, quae conueniunt cum primo syllogismo contra secundum syllogismum et contra uitia, quae

131 Deus] oz. G 144 Syllogismi isti] Isti syllogismi G; Isti duo syllogismi F ^ 145 0ritur] oriatur GF ^ uolibili| uolubili G — recurratur] recurretur N — 146/147 quae — priori] cum syllogismo priori quae conueniunt L 4148in]cum GF participat] appareat F — 153 posteriori] posteriore N $55uirtuosissimum] uirtuosum G 156 uirtuosissimum] uirtuosum G 160 implicant contradictionem] sunt oppositi F ^ 161 uirtutem aliquam] aliquam uirtutem LL G F

N riri2V8

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT. 16 ^

117

cum ipso syllogismo concordant. Et ista regula est infallibilis et necessaria. 8. DE SYLLOGISMIS VERITATIS

| Omne ens uerissimum existit et agit uerissime. Deus est ens

N 1r:2vb

uerissimum ; ergo existit et agit uerissime. Nullum ens uerissimum 170

an

^

existit et agit uerissime. Deus est ens uerissimum ; ergo Deus non existit neque agit uerissime. Syllogismi autem isti opponuntur. Et ideo, si dubium fuerit supra aliquo uero aut falso, recurratur ad istos syllogismos ; et quod concordat cum syllogismo priori, eligatur esse uerum, et quod concordat cum secundo, esse falsum. Et ista regula est uera et necessaria et infallibilis. 9. DE SYLLOGISMIS GLORIAE

18o

185

Omne ens gloriosissimum existit et agit gloriosissime. Deus est ens gloriosissimum ; ergo Deus existit et agit gloriosissime. Nullum ens gloriosissimum existit et agit gloriosissime. Deus est ens gloriosissimum ; ergo Deus non existit neque agit gloriosissime. Syllogismi isti opponuntur inuicem et implicant contradictionem. Et ideo, si opponens contra respondentem disputauerit | de gloria aut de poena, recurrant inuicem ad istos syllogismos ; et teneant ea, quae conueniunt cum primo syllogismo contra secundum, quoniam in primo manifestatur ueritas, et in secundo falsitas. Et ista est regula generalis nullam instantiam patiens. IO. DE

SYLLOGISMIS

TUEEIIY

PERFECTIONIS

Omne ens perfectissimum existit et agit perfectissime. Deus est ens perfectissimum; ergo Deus existit et agit perfectissime. Nul190 lum ens perfectissimum existit neque agit perfectissime. |Deus est N 11578 ens perfectissimunir; ergo Deus non existit neque agit perfectissime. Isti duo syllogismi sunt contradictorii; quoniam, si unus est uerus, alius necessario est falsus. Et quia secundus necessario est 195

falsus, sequitur, quod primus necessario sit uerus, et e conuerso. Et

ideo, si opponentes dubitauerint de aliquo, quod sit de genere

164 syllogismo] posteriori F ^ 168 etagit] oz;. N —— 169 Deus?] oz. GF 171 autem] uero G 172 supra] oz. G 179 glotiosissimum] oz. IN 181 Syllogismi isti] Isti syllogismi GF — 183 recurrant — istos] recurratur ad praedictos G 184 teneant] teneantur LG F 190 neque] et LGF 193 duo] o». G 194 alius necessario] necessario alius GF 196 opponentes dubitauerint] opponens dubitauerit LL G F

I18

200

205

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA

perfectionis, recurrantur ad istos duos syllogismos, in quibus perfectio manifestatur, et per consequens imperfectio. Et ideo talis manifestatio est regula generalis et infallibilis. Dictum est de syllogismis prioribus et posterioribus. Per syllogismos priores ostenditur existentia et agentia Dei, et hoc intrinsece, etiam existentia et agentia, extrinsece a primo dependentes. Et per syllogismos posteriores etiam, quoniam oppositum cognoscitur per suum oppositum. Ista doctrina autem est breuis, facilis, ualde profunda et utilis. Syllogismi autem priores unus cum alio connexitur;

210

ET AGENT.

et qui contra

unum

opponit,

contra

omnes

alios

opponit. Ex quo sequitur, quod nulla impossibilitas sustentata in syllogismis posterioribus laedere possit possibilitatem sustentatam in syllogismis prioribus. Et ideo data est doctrina, per quem modum possunt fieri syllogismi primitiui, ueri et necessarii per nouum modum demonstrationis. II De tertia distinctione

[De suppositionibus contradictoriis

220

225

Tertia distinctio est de suppositionibus contradictoriis, uidelicet de bonitate et malitia, de magnitudine et paruitate ; et sic de aliis. Dicitur, quod bonitas est diffusiua sui ipsius. Et quia diuina bonitas est eadem cum diuina magnitudine, aeternitate etc., sic diuina | magnitudo est diffu|siua sui ipsius ; et sic de aliis. Vnde L 1r2r sequitur, quod diuina bonitas etc. sint per se diffusiuae et propter N 113rb se et in se ipsis et cum se ipsis et de se ipsis. Bonitates autem, et sic de magnitudinibus extrinsecis, habent dare ordinem, sed subalternate. Ratio huius est, quia diuina bonitas, diuina magnitudo etc. sunt causae finales; et extrinsecae bonitates etc. dependent ab ipsis. Et ideo comparatiue bonitates inferiores non sunt propter se ipsas, sed propter diuinam bonitatem; sicut effectus, qui est propter suam causam ; et sic de aliis potest dici. Et hoc est ordo in

197 recurrantur] recurrat L; recurratur GF 198 ideo] e». GF 201 Dei]ow. N intrinsece] add. et LG F 202 existentia et agentia] ow. G F Et] add. etiam hoc patet GF 203 etiam] ow. GF oppositum] unum oppositorum GF 204suum oppositum] reliquum GF doctrina autem] autem doctrina GF 205 autem] uero GF 205/206 unus — connexitur] connectuntur inuicem G ; connectuntur ad inuicem F 206 alios] o». GF 216 paruitate] add. duratione et priuatione F — 218 Dicitur] adZ. primo F 222 cum se ipsis et] o». LL 222/223 et sic — extrinsecis] magnitudines, durationes et sic dealiis extrinsece F — 226 se] ow. GF 228 hoc] iste GF ordo] add. essentialis F

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

rr19

hac scientia generalis et infallibilis. Vnde cum hoc ita sit, sub tali ordine sic conditionato intendimus procedere in hac Arte, utendo de suppositionibus contradictoriis. Quoniam prolixitatem dimittimus, et eligimus tria principia, cum quibus faciemus contradictiones. Quae sunt : Bonitas, magnitudo et ueritas. Et sicut de istis dicemus, ita de aliis dici potest. 255 Ipsa autem tria principia sunt connexiua in simul, eo quia in essentia Dei idem sunt. Et ab illo ordine superiori oritur ordo inferior, secundum quod specierum una est superior, et alia inferior gradatim. Distinctio ista in decem partes est diuisa. Quae sunt: Bonitas, 240 magnitudo, aeternitas etc. Et primo de bonitate dicemus. 230

I. DE

SVPPOSITIONIBVS

CONTRADICTORIIS

BONITATIS

Suppono, quod sit bonum magnum et uerum hoc, per quod diuina bonitas est ratio Deo bono, quod producat bonum magnum et uerum. Et si contra|ria suppositio sit bona magna et uera, N i15V2 245 bonum magnum et uerum est, quod diuina bonitas non sit ratio Deo, quod producat bonum magnum et uerum, et quod primus syllogismus bonitatis patiatur sub secundo. Quod est falsum et impossibile. Vnde cum hoc ita sit, ista regula est generalis et infallibilis, cum qua homo potest sustinere ea, quae de diuina 250 bonitate

dicuntur,

ipsam fieri tes ab ista generalem ipsas cum earum. 2. DE

260

et soluere

omnes

obiectiones,

quae

contra

possunt. Et quia omnes regulae particulares dependenexistentes, de genere bonitatis sunt propter regulam supra dictam, potest | artista huius Artis fortificare prima, et soluere omnes obiectiones siue instantias

SVPPOSITIONIBVS

CONTRADICTORIIS

MAGNITVDINIS

Suppono, quod sit bonum magnum et uerum, quod diuina magnitudo sit ratio Deo magno, quod producat magnum bonum et uerum. Et si contraria suppositio sit bona magna et uera, bonum, magnum et uerum est, quod non sit ratio Deo, quod producat magnum, bonum et uerum ; et quod primus syllogismus capitulo magnitudinis

sit paruus, malus et falsus, et secundus

magnus,

bonus et uerus. Quod est falsum et impossibile. Ad consequentiam

229scientia] zdd. et F 230 conditionato] conditionatum N IL — 231 de] om.GF 232eligimus]elegimus N 233 Quae] aZ. principia GF 234 dici] dicere N — 235 connexiua] connexa GF 237 specierum una est] una specierum G F et] oz. GF 242 quod] a47. hoc F hoc] oz. GF 245/246 quod diuina — magnum et] os. F —— 252 propter] per F — 260 quod!] add. diuina magnitudo F 261 syllogismus] adg. de GF 262/265 magnus, bonus] cogieci; magnus N L G; bonus, magnus F

lsr1zY*

120 265

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

istius impossibilitatis sequitur, quod artista potest soluere et probare ea, quae de diuina magnitudine dici possunt ; et sic de aliis magnitudinibus, a diuina magnitudine dependentibus. 1 DE SVPPOSITIONIBVS

CONTRADICTORIIS

Suppono, quod sit bonum, magnum

AETERNITATIS

et uerum,

quod diuina

aeternitas sit ratio Deo aeterno, quod producat aeternum bonum, | N r15vb 270

magnum et uerum. Et si contraria suppositio sit aeterna, bona, magna et uera, aeternum

27 ^

ZH DE

280

28

^

bonum, magnum

et uerum

est, quod

diuina aeternitas non sit ratio Deo, quod producat aeternum bonum, magnum et uerum ; et quod primus syllogismus capitulo aeternitatis patiatur sub secundo. Quod est falsum et impossibile. Ad consequentiam autem istius impossibilitatis sequitur, sicut dictum est de praedictis. SVPPOSITIONIBVS

CONTRADICTORIIS

POTESTATIS

Suppono, quod diuina potestas sit ratio Deo potenti, quod producat potens bonum, magnum et uerum. Et si contraria suppositio sit potens bona, magna et uera, potens bonum, magnum et uerum est, quod diuina potestas non sit ratio Deo potenti, quod producat potens bonum, magnum et uerum ; et quod primus syllogismus capitulo potestatis patiatur sub secundo. Quod est falsum et impossibile. Ad consequentiam autem istius impossibilitatis sequitur, sicut dictum est de aliis. 55 DE

SVPPOSITIONIBVS

CONTRADICTORIIS

INTELLECTVS

Suppono, quod sit intelligibile bonum, magnum et uerum, quod diuinus intellectus sit ratio Deo intelligenti, quod producat intellectum bonum, magnum et uerum. Et si contraria suppositio sit 290

intelligibilis bona, magna et uera, intelligibile bonum, magnum et uerum est, |quod diuinus intellectus non sit ratio Deo intelligenti, L 1x;T

264 impossibilitatis] impossibilitatis ;corr. ex possibilitatis L ; possibilitatis NG 264/265potest soluere et probare] potest probare soluere et L ; probare potest et soluere GF 268 sit] add. aeternabile N L uerum] a4. et LL 270 aeterna] oz. GF 271 est] oz. IN 275 Ad — istius] De cuius concordantia F — 276 de praedictis] inaliis F ——277/339 De suppositionibus contradictoriis potestatis — generalibus] Sicut dictum est de istis tribus principiis, scilicet bonitate, magnitudine et duratione, ita pariformiter possunt suppositiones similes formari de aliis principiis, scilicet potestate, sapientia, uoluntate, uirtute, ueritate, gloria et perfectione. Notandum est ergo, quod istae

regulaesuntinfallibiles et generales F —— 280 bona]os.N ^ 284autem]om.G 285 de] in LG 286 contradictoriis intellectus] contrariis sapientiae IL

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

121

quod producat intellectum bonum, magnum et uerum ; et quod primus syllogismus capitulo intellectus patiatur sub secundo. Quod est falsum et impossibile. Ergo etc. 295

6. DE

SVPPOSITIONIBVS

CONTRADICTORIIS

VOLVNTATIS

Suppono, quod sit uolibile bonum, magnum et uerum, quod diuina uoluntas sit ratio^Deo uolenti, quod producat uo|libile N 1:47 bonum, magnum et uerum. Et si contraria suppositio sit uolibilis bona, magna et uera, uolibile bonum, magnum et uerum est, quod 3oo diuina uoluntas non sit ratio Deo uolenti, quod producat uolibile bonum, magnum et uerum ; et quod primus syllogismus capitulo uoluntatis patiatur sub secundo. Quod est falsum et impossibile. Ergo etc. 7^ DE SVPPOSITIONIBVS

3o;

CONTRADICTORIIS

VIRTVTIS

Suppono, quod sit uirtuosum bonum, magnum et uerum, quod diuina uirtus sit ratio Deo uirtuoso, quod producat uirtuosum bonum, magnum et uerum. Et si contraria suppositio sit uirtuosa bona, magna et uera, uirtuosum bonum, magnum et uerum est,

quod diuina uirtus non sit ratio Deo uirtuoso, quod producat 310 uirtuosum bonum, magnum et uerum ; et quod syllogismus primus

capitulo uirtutis patiatur sub secundo. Quod est falsum et impossibile. Ergo etc. 8. DE

3I

^

SVPPOSITIONIBVS

CONTRADICTORIIS

VERITATIS

Suppono, quod sit uerum bonum et magnum, quod diuina ueritas sit ratio Deo uero, quod producat uerum bonum et magnum. Et si contraria suppositio sit uera bona et magna, uerum bonum et magnum est, quod diuina ueritas non sit ratio Deo uero,

32 o

quod producat uerum bonum et magnum ; et quod primus syllogismus capitulo ueritatis patiatur sub secundo. Quod est falsum et impossibile. Ergo etc. 9. DE

SVPPOSITIONIBVS

CONTRADICTORIIS

GLORIAE

Suppono, quod sit gloriosum bonum, magnum et uerum, quod diuina gloria sit ratio Deo glorioso, quod producat gloriosum bonum, magnum | et uerum. Et si contraria suppositio sit gloriosa L r:5v 32; bona, magna et uera, gloriosum bonum, magnum

et uerum est,

quod diuina gloria non sit ratio Deo glorioso, quod producat | gloriosum bonum, magnum et uerum ; et quod primus syllogismus N r147b

310 syllogismus primus] primus syllogismus LG

122

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

capitulo gloriae patiatur sub secundo. Quod est falsum et impossibile. Ergo etc. Bao

IO. DE

SVPPOSITIONIBVS

CONTRADICTORIIS

PERFECTIONIS

Suppono, quod sit perfectum bonum, magnum et uerum, quod diuina perfectio sit ratio Deo perfecto, quod producat perfectum bonum, magnum et uerum. Et si contraria suppositio sit perfecta bona, magna et uera, perfectum bonum, magnum et uerum est, quod diuina perfectio non sit ratio Deo perfecto, quod producat perfectum bonum, magnum et uerum ; et quod primus syllogismus capitulo perfectionis patiatur sub secundo. Quod est falsum et impossibile. Ergo etc. Diximus de decem regulis generalibus. Generaliores autem sunt 340 quoad Deum, et minus generales quoad creaturas ; et per consequens sunt magis necessariae quoad Deum, quam quoad creaturas. Per tales autem regulas potest intellectus bene fundatus et de uirtutibus habituatus in breui tempore determinare de ueritatibus et falsitatibus ;et hoc bene, magne et uere.

IV

345

De quarta distinctione

[De quaestionibus]

Distinctio ista est de quaestionibus. Et est diuisa in duas partes. [De prima parte quartae distinctionis] 350

In prima parte faciemus decem quaestiones; et solutiones earum mittemus ad secundam et tertiam distinctionem, in quibus earum

solutiones

sunt

implicatae.

Ratio,

quare

facimus

tales

quaestiones, est, ut exemplum pateat, quod si aliquod dubium fuerit de diuina bonitate, et si fiet quaestio, soluatur cum secunda 35 ^ et tertia distinctione, secundum illud exemplum, quod hic dabimus. I. Vtrum sit malitia |siue alia bonitas praeter diuinam bonita- N r14Và tem, quae possit resistere diuinae bonitati atque ipsam limitare? Respondendum est, quod non ; et hoc patet per capitulum bonita360 tis secundae et tertiae | distinctionis. Ad consequentiam istius L 1147

336/337 et quod — secundo] oz. G 343 determinare] aZ. et G Distinctio ista] Istadistinctio F — 350solutiones] prosolutionibus GF earum] oz. GF 354 fiet] fat GF 355 illud] o». GF

348 352

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

36 ^

solutionis ostenditur, quod nulla impossibilitas potest contra possibilitatem diuinae bonitatis. .2. Vtrum sit aliqua paruitas siue magnitudo, quae possit impedire siue quantificare diuinam magnitudinem? Respondendum est, quod non ; et hoc patet per capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. Ad consequentiam istius solutionis ostenditur, quod nulla impossibilitas potest contra possibilitatem diuinae magnitudinis. 3. Vtrum sit aliqua nouitas siue duratio, quae possit impedire

37e siue

380

mouere

diuinam

^

aeternitatem? Respondendum

est, quod

non; et hoc patet per capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. Ex consequentia istius solutionis ostenditur, quod nulla impossibilitas potest impedire possibilitatem diuinae aeternitatis. 4. Vtrum sit aliquod ens impotens siue aliqua potestas, quod possit cogere diuinam potestatem ? Respondendum est, quod non ; et hoc patet per capitulum potestatis secundae et tertiae distinctionis. Ex consequentia autem istius solutionis ostenditur, quod nulla impossibilitas possit cogere possibilitatem diuinae potestatis. 5. Vtrum ignorantia siue alius intellectus possit addere aut diminuere diuinum intellectum siue intelligere? Respondendum

est, quod non; 38

123

quia capitulum

intellectus

secundae

et tertiae

distinctionis hoc sustinere non potest. Ex consequentia autem istius solutionis ostenditur, quod nullum impossibile pos|sit impe- N 114vb dire possibile diuini intellectus. 6. Vtrum sit aliquod nolle siue aliqua uoluntas, quod possit mutare uelle diuinae uoluntatis? Respondendum est, quod non ; quia capitulum uoluntatis secundae et tertiae distinctionis hoc sustinere non potest. Ex consequentia autem istius solutionis ostenditur, quod nullum impossibile possit mutare possibile diuinae uoluntatis. 7. Vtrum sit aliquod uitium siue aliqua uirtus, quod possit maculare diuinam uirtutem ? Respondendum est, quod non. | L 114V Ratio huius est, quia capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis hoc sustinere non potest. Ex consequentia autem huius solutionis ostenditur, quod nullum impossibile possit maculare possibile diuinae uirtutis.

361 ostenditur] sequitur GF 364siuequantificare] uellimitare F — 366 Ad — solutionis] Ad cuius quaestionis solutionem F 366/367 ostenditur] sequitur GF 372 consequentia — ostenditur] cuius quaestionis solutione sequitut F 373/374 potest — aeternitatis] utin praecedentibus F —— 375 ens] esse quod|quae LGF — 376cogere]| limitare F —— 376/417 quod non — perfectionis] ut supra. Et sic consequenter potest fieri de omnibus principiis decem F . 378 0stenditur] sequitur G— 387 quod] quae G. 388 mutare] impedire G 393 quod] quae G

I24

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

8. Vtrum sit aliqua falsitas siue aliqua ueritas, quae possit falsificare siue impedire diuinam ueritatem. Respondendum est, quod non. Ratio huius est, quia capitulum ueritatis secundae et tertiae distinctionis hoc sustinere non potest. Ex consequentia autem istius solutionis ostenditur, quod nulla impossibilitas possit impedire siue falsificare possibilitatem siue necessitatem diuinae 40 ^ ueritatis. 9. Vtrum sit aliqua poena siue aliqua gloria, quae possit dare poenam Deo? Respondendum est, quod non; quia sua gloria sustinere non potest, ut patet in capitulo gloriae secundae et tertiae distinctionis. Ex consequentia autem istius solutionis ostenditur, quod nullum impossibile possit impedire possibile diuinae gloriae. IO. Vtrum aliqua imperfectio siue aliqua perfectio possit imperficere Deum et suam perfectionem impedire ? Respondendum est, quod non ; quia capitulum perfectionis secundae et tertiae distinc415 tionis hoc sustinere non potest. Ex consequentia autem istius solutionis ostenditur, quod nulla impossibilitas possit impedi|re possibilitatem diuinae perfectionis. Diximus de decem quaestionibus et de solutionibus earum. Et data est doctrina, quod si aliquis dixerit, quod impossibile est

400

N i157

Deum esse trinum, incarnatum, creatorem et huiusmodi, respon-

deatur ad ipsum impossibile cum possibile supra allegato. Et ista est regula ualde alta, breuis et utilis. [De secunda parte quartae distinctionis

Pars ista in decem partes est diuisa. In prima parte faciemus

425 decem quaestiones de Deo. In secunda de angelis. In tertia de

caelo. In quarta de homine. In quinta de imaginatiua. In sexta de sensitiua. In septima de uegetatiua. In octaua de elementatiua. In nona de uirtutibus moralibus. In decima de uitiis siue peccatis. Ratio, quare facimus quaestiones sic deductas, generaliter est, ut 430 demus exemplum, per quem modum possunt solui quaestiones peregrinae, et quod appareat uniuersalitas huius Artis. I. DE QVAESTIONIBVS Dkr

II. Posito, quod diuina bonitas non habeat agentiam intrinsecam : Vtrum sua existentia esset optima? Respondetur, quod non ; quia ipsa agentia esset in potentia. Quam potentiam

401 Ratio huiusest] oz. G— 409autem] oz. N — 414quia] quoniam LG 423 De — distinctionis] De quaestionibus Dei F 428 decima] a4. et ultima G — 429facimus]fecimus N — quaestiones] oz. N — 431uniuersalitas] utilitas F 432 De — Dei] Quaestio prima F 434 intrinsecam] extrinsecam F

TURESE

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

440

445

450

45

^

460

46 A

470

125

non potest sustinere capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis, neque principia primae distinctionis. 12. Vtrum magnitudo Dei sit immensa ? Respondetur, quod sic, et hoc per conuersionem primae distinctionis et per capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. I3. Posito, quod essent plures aeternitates: Vtrum diuina aeter|nitas sit derogata ?Respondetur, quod sic ;quoniam, sicut N r15r1b non possunt esse duae essentiae infinitae in bonitate, magnitudine etc., neque in aeternitate. Et uade ad capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. I4. Vtrum diuina potestas sit simpliciter infinita ?Respondendum est, quod sic. Et uade ad primam distinctionem et ad capitulum potestatis secundae et tertiae distinctionis. IS. Vtrum diuinus intellectus possit intelligere sine correlatiuis realiter distinctis? Respondendum est, quod non; quia relatio intelligentis, intelligibilis et intelligere non esset in superlatiuo gradu existens. Et uade ad capitulum intellectus secundae et tertiae distinctionis. Si autem aliquis dixerit, quod ipsa distinctio est impossibilis, respondeatur per capitula supra allegata, etiam per possibilitatem capituli intellectus primae partis quartae distinctionis. 16. Vtrum in uoluntate diuina amans, amabile et | amare sint Iris aequalia ? Respondetur, quod sic ; ut patet in capitulo uoluntatis secundae et tertiae distinctionis. Et si diceretur, quod illa aequalitas implicaret contradictionem, respondeatur, quod non ; ut patet in prima distinctione aut in capitulis allegatis, et in quaestione uoluntatis primae partis quartae distinctionis. 17. Vtrum uirtus Dei sine obiecto proprio sit ab omni uitio disparata? Respondendum est, quod non. Ratio huius est, quia haberet obiectum per accidens. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. 18. Vtrum ueritas Dei sine intrinseco uerificare possit uerificare extrinsece ?Respondendum est, quod non. Ratio huius est, quia ex indigentia non.oritur fecunditas. | Et uade ad capitulum N 115Và ueritatis secundae et tertiae distinctionis. I9. Vtrum gloria Dei sine natura possit esse in quiete ? Respondetur, quod non. Et si diceretur, quod impossibile est, quod habeat

475

naturam, respondeatur cum possibilitate quaestionis gloriae primae partis quartae distinctionis. Et uade ad capitulum gloriae secundae et tertiae distinctionis. 20. Vtrum Deus possit perficere se ipsum ? Respondendum est,

453/456 Si autem — GF 443 infinitae] oy. 439 hoc] add. patet L GF 458/459 ut patet — distinctionis] et uade ad capitulum distinctionis] o. F' secundae et tertiae distinctionis uoluntatis F —— 473/474 quaestionis — distinctionis] gloriae distinctionis secundae partis opponente F

126

480

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

quod non quoad existentiam, sed quoad agentiam; ut patet capitulo perfectionis secundae et tertiae distinctionis. Diximus de decem quaestionibus Dei. Et data est doctrina, quod si fient quaestiones de Deo, quod soluantur reducendo ad capitula praedictarum distinctionum. 2. DE

48

^

490

QVAESTIONIBVS

ANGELORVM

21. Vtrum hoc, per quod bonitas naturalis angeli dependet magis a bonitate Dei, sit necessarium ? Respondendum est, quod sic. Et uade ad capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis. 22. Vtrum magnitudo naturalis angeli sit principium innatum eius? Respondendum est, quod sic. Et uade ad capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. 23. Vtrum angelus sit aeternus ? Respondendum est, quod non ;

quia sicut diuina bonitas, magnitudo et potestas non possunt aequiparare bonitatem, magnitudinem et potestatem angeli sibi ipsis, neque per consequens aeternitas durationem eius ad se ipsam. Aliter essent inaequales causae ; quod esset impossibile. |Et L 116r 49 ^ uade ad capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. 24. Vtrum potestas angeli possit impedire siue limitare potestatem diuinam? Respondendum est, quod sic, posito, quod esset aeterna ; et hoc, quia non esset factibilis. Et uade | ad capitulum N 115vb potestatis secundae et tertiae distinctionis. $00 25. Vtrum intellectus angeli sit discursiuus? Respondendum est, quod non, in quantum obiectat Deum et se ipsum ; sed sic, in

$50 —

$10

quantum obiectat alia a Deo et a se ipso. Et uade ad capitulum intellectus secundae et tertiae distinctionis. 26. Vtrum in angelo sua uoluntas sit ita perfecta, sicut suus intellectus ?Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia diuina uoluntas tantum est obiectabilis, quantum diuinus intellectus. Et uade ad capitulum uoluntatis secundae et tertiae distinctionis. 27. Vtrum uirtus angeli sit factibilis a uirtute Dei? Respondendum est, quod sic; ut uirtus diuina sit magis obiectabilis per ipsam. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. 28. Vtrum angelus possit cognoscere ueritates, quae sunt extra Deum, tantum quam diuinam ueritatem? Respondendum est,

480fient]fiant GF soluantur reducendo] reducantur GF 493 neque] necslz Grsic E consequens] adZ. neque F 494 inaequales] aequales F esset]est G— causae - impossibile] ozz. F — 497diuinam]Dei GF 498 et hoc, quia] sed hoc F 504 in angelo sua uoluntas] uoluntas angeli G F 514 tantum quam] antequam IL G F

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT. 515

$20

3:25

127

quod non. Et uade ad capitulum ueritatis secundae et tertiae distinctionis. 29. Vtrum angelus habeat maiorem gloriam intelligendo Deum, quam in gloriando et intelligendo semet ipsum et alia a se? Respondendum est, quod sic. Et uade ad capitulum gloriae secundae et tertiae distinctionis. 30. Vtrum Deus extra suam agentiam possit perpetuare angelum atque gubernare ?Respondendum est, quod non. Aliter esset dare aliquod commune supra Deum et angelum, quod est impossibile. Et uade ad capitulum perfectionis secundae et tertiae distinctionis. Diximus de quaestionibus angeli. Et sicut soluimus eas, sic possunt solui aliae quaestiones peregrinae, reducendo ad praedicta capitula.

[3. DE QVAESTIONIBVS CAELI

NN 116rà

31. Vtrum a bonitate angeli oriatur primus motus caeli? Respondendum est, quod non; sed a bonitate Dei, quae causat effectiue prioritatem motus bonitatis caeli. Et uade ad capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis. 32. Vtrum magnitudo caeli possit recipere |augmentum ? Res555 pondendum est, quod sic ; a parte diuinae magnitudinis, quae est eadem cum diuina potestate, intellectu et uoluntate. Et uade ad capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. 33. Vtrum duratio caeli sit corruptibilis? Respondendum est, quod non, in quantum est a Deo factibilis et gubernabilis ; sed est j40 corruptibilis per hoc, quia est ex nihilo. Et uade ad capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. 34. Vtrum potestas caeli potest esse sine potestate Dei? Respondendum est, quod sic, posito quod sit aeterna; quoniam aeternitas non habet causam. Et uade ad capitulum potestatis 545 secundae et tertiae distinctionis. 35. Vtrum caelum habeat intellectum ? Respondendum est, quod non; quia si sic, careret intellectus homini ratione suae magnae generalitatis, et sic etiam haberet uoluntatem, et amitte559

retur liberum arbitrium, et per consequens meritum, et iustitia 319),

555

Dei iudicium ; quod est falsum et impossibile. Et uade ad capituIum intellectus secundae et tertiae distinctionis. 36. Vtrum caelum habeat appetitum? Respondendum est, quod sic; eo quia habet principia innata, cum quibus appetit motum et agere in inferiora, quorum est causa. Et uade ad capitulum uoluntatis secundae et tertiae distinctionis.

518in]oz;.G F gloriandoet]ozm.F 530angeli]oz.N;caeliL, priotitatem] posteritatem F 538 corruptibilis] incorruptibilis IN potest] possit GF — 547 homini] hominis F

^ 532 542

L r16v

128

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

37. Vtrum uirtus | caeli sit principium innatum eius? Respondendum

$60

NN 1161b

est, quod sic; aliter non causaret uirtutes inferiores in

mouendo atque gubernando. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. 38. Vtrum caelum uere sit sub decem praedicamentis ? Respondendum est, quod sic ; aliter non causaret ueritates inferiores prae-

dicamentorum. Et uade ad capitulum ueritatis secundae et tertiae distinctionis. 39. Vtrum motus generalis sit anima caeli, siue potentia eius? Respondendum est, quod sic ; aliter non haberet delectationem in 565 mouendo se ipsum et inferiora. Et uade ad capitulum gloriae secundae et tertiae distinctionis. 40. Vtrum motus caeli sit perfectus? Respondendum est, quod ye

sic ; aliter non sufficeret ad perficiendum plures motus inferiores. Et uade ad capitulum perfectionis secundae et tertiae distinctionis. Dictum est de caelo. Et sicut |soluimus praedictas quaestiones, L 1175* sic possunt solui artificialiter aliae quaestiones peregrinae, factae de caelo.

575 4. DE

OVAESTIONIBVS

HOMINIS

41. Vtrum homo agat magis bene cum intellectu, quam intellectus cum homine ? Respondendum est, quod sic ; quoniam intellec-

tus et bonitas sunt partes hominis, bonitas autem non est pars intellectus. Et uade ad capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis. 42. Vtrum magnitudo hominis sit magis magna propter Deum, quam propter se ipsam ? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia est facta cum magnitudine Dei et propter magnitudinem 585 Dei. Et uade ad capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. 43. Vtrum species hominis sit aeterna? Respondendum est, quod non ; quia si sic, |nunquam fuisset primus homo neque esset ultimus neque medium extremitatum, et esset numerus hominum 29e multiplicabilis sic ab aeterno sicut in aeterno ; quod est falsum et impossibile. Et uade ad capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. 44. Vtrum intellectus hominis habeat altiorem potestatem in faciendo figmentum, quam in faciendo obiectum uerum ? Respondendum est, quod non. Ratio huius est quia intellectus diuinus est causa eius cum diuina potestate et ueritate. Et uade ad capitulum potestatis secundae et tertiae distinctionis. $80

557 sic] add. quia F 572/573 praedictas — sic] istas cum syllogismo F 588 esset] o5. N IL. — 589 hominum] homini G— 590 aeterno?] aeternum Tg 595 Ratio huius est] oz. GF

N 116v8

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

129

45. Mortuo Sorte quaeritur : Vtrum intellectus eius remaneat in eodem numero, in quo erat ? Respondendum est, quod sic. Et uade 600 ad capitulum intellectus secundae et tertiae distinctionis. 46. Quaeritur : Quis potest magis uelle aut nolle, aut homo, aut sua uoluntas? Respondendum est, quod homo. Ratio huius est, quia homo est imperans, et uoluntas eius consecutoria tamquam pars oboediens suo toti. Et uade ad capitulum uoluntatis secundae 6o ^ et tertiae distinctionis. 47. Vtrum homo iustus sit magis uirtuosus, quam sua uirtus? Respondendum est, quo sic. Ratio huius est, quia uirtus est instrumentum eius in acquirendo uirtutes. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. 48. Vtrum homo sit magis uerus in intelligendo Deum et angelum, quam in intelligendo sensibile et imaginabile. Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia principaliter est creatus propter diuinam ueritatem obiectiue, et est magis | circa ueritatem, quanto altiorem ueritatem obiectat. Et uade ad capitu61 ^ lum ueritatis secundae et tertiae distinctionis. 49. Vtrum homo habeat maiorem delectationem sub habitu

[y EI,

uirtutum, quam sub habitu uitiorum ? Respondendum est, quod |

sic. Ratio huius est, quia cum uirtutibus participat cum Deo, qui est gloria suprema, cum uitiis nequaquam. Et uade ad capitulum gloriae secundae et tertiae distinctionis. 50. Vtrum homo sit magis perfectus in intelligendo Deum, quam in credendo Deum? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia principaliter est creatus propter intelligere, non autem propter credere. Et uade ad capitulum perfectionis secun62 5 dae et tertiae distinctionis. Diximus de quaestionibus hominis. Et per ea, quae dicta sunt, possunt solui aliae quaestiones peregrinae, tenendo modum, quem tenuimus in quaestionibus supra dictis. 5. DE

OVAESTIONIBVS

IMAGINATIONIS

51. Vtrum bonitas sit principium innatum imaginationis. Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia ipsa imaginatio naturaliter est bona existendo et agendo. Et uade ad capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis. 52. Vtrum imaginatio sit genus ? Respondendum est, quod sic ; 65 ^ aliter non haberet magnitudinem, cum qua esset sufficiens speciebus et indiuiduis earum. Et uade ad capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis.

630

601 Quis] Qui N

— 604toti] toto

NF

614 quanto — obiectat] oz. F ;

ueritatem obiectat] L ; obiectat ueritatem G ; ueritatem IN

619 uitiis] add. uero G suprema] et F tenendo — dictis] hominis F

618/619 qui est —

627 quem] sicut IL

627/628

N 116vb

I30

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

53. Vtrum imaginatio sit corruptibilis? Respondendum est, quod non, in quantum est genus existens una pars uniuersi, etiam 640 in quantum est contracta a speciebus animalium ; uerumtamen est corruptibilis in numeris indiuiduorum, quando corrumpuntur. Et uade ad capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. 54. Vtrum imaginatio possit peccare ? Respondendum est, quod sic; sed per accidens, cum sit potentia hominis, cum qua homo 64 ^ potest agere bene uel male. Et uade ad capitulum potestatis N 11772 secundae | et tertiae distinctionis.

55. Vtrum intellectus possit magis intelligere cum imaginatione, quam cum sensu? Respondendum est, quod sic, quoad scientiam ; non quoad experientiam. | Et uade ad capitulum 650 intellectus secundae et tertiae distinctionis. 56. Vtrum imaginatio habeat naturam appetitiuam ? Respondendum

est, quod sic. Ratio

huius

est, quia habet

L 118r

obiectum

proprium, ut puta imaginatum. Et uade ad capitulum uoluntatis secundae et tertiae distinctionis. 57. Quaeritur: Quomodo imaginatiua est uirtuosa? Respon655 dendum est, quod ipsa est uirtuosa cum sua uirtute, quae est ei principium innatum; et hoc naturaliter. Moraliter est uirtuosa cum homine, quando agit cum ipsa uirtuose. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. 66o 58. Vtrum homo attingat ita uere obiectum cum imaginatiua, sicut cum sensu ? Respondendum est, quod non. Ratio huius est,

quia ueritas intellectus est altius principium innatum, quam sit ueritas imaginationis. Et uade ad capitulum ueritatis secundae et tertiae distinctionis. 59. Vtrum imaginatiua sit magis mota ad delectationem cum 665 sensitiua, quam cum intellectu? Respondendum est, quod sic, quoad delectationem corporalem, non autem quoad scientiam; cum motus intellectus sit superius et motus sensitiuae sit inferius. Et uade ad capitulum gloriae secundae et tertiae distinctionis. 60. Vtrum imaginatio sit aequale medium inter intellectum et 670 uoluntatem

hominis?

Respondendum

est, quod sic; aliter non

esset perfectum medium. Et uade ad capitulum perfectionis et ad capitulum intellectus et uoluntatis secundae et tertiae distinctionis. Fecimus quaestiones de imaginatiua, et etiam solutiones. Et per 675 eundem modum possunt | fieri et solui aliae quaestiones, factae de N 11715 Ipsa.

639etiam|et GF 640aspeciebus] ad species F — 649 non] sed non L;; non autem G F 653 imaginatum] imaginatiuum G 658 quando] a4. homo GF 661sicut]adZ.cumsensitiuauel F ^ sensu]intellectu L^ non] sic F — 672ad-et]ow. G 675solutiones] a4. earum G Fecimus — Et] om.F 676solu]om.N factae]peregrinae F 677 ipsa] imaginatiua F'; add. etc. L

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA

ET AGENT.

131

6. DE QVAESTIONIBVS SENSITIVAE 6r. Vtrum sit bonum, quod affatus sit sensus? Respondendum 680

685

690

69 ^

790

70

715

^

est, quod sic; quia multo magis significat Deum et diuinas rationes, quam alius sensus. Et uade ad capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis. 62. Vtrum sensus sit magis magnus, posito quod sit agens, quam cum non sit agens ? Resporfdendum est, quod sic. Ratio huius est, quia habet rationem innatam constitutam ex actionibus suorum | principiorum innatorum. Et uade ad capitulum magnitudinis L 118V secundae et tertiae distinctionis. 63. Posito, quod homo non agat cum sensitiua in sentiendo quandoque: Vtrum sensitiua sit permanens in ipso homine? Respondendum est, quod sic ;quia duratio est principium innatum potentiae sensitiuae, ratione cuius sensitiua habet in potentia sentire, dum non sentit. Et uade ad capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. 64. Vtrum potestas sensitiuae sit magis passa sub potestate diuina, quam sub potestate caeli? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia potestas Dei est altior, quam potestas caeli, cum sit causa eius. Et uade ad capitulum potestatis secundae et tertiae distinctionis. 65. Vtrum sensus habeat instinctum ad sentiendum, aut sensatus? Respondendum est, quod uterque; sensatus autem extensiue, sensus intensiue. Et uade ad capitulum intellectus secundae et tertiae distinctionis. 66. Vtrum sensus moueat semet ipsum cum suo appetitu, aut cum obiecto ? Respondendum est, quod cum utroque ; sed maxime cum suo appetitu, cum obiectum, in quantum est passum, non habeat appetitum, sed passionem. Et uade ad capitulum uoluntaN 117Và tis secundae et tertiae distinc|tionis. 67. Vtrum uirtus contracta in absentia sensus moueat sensum particularem ad obiecta extrinseca ? Respondendüm est, quod sic ; aliter sensus non haberet, cum quo causaret uirtutes in sensibilibus per accidens. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. 68. Quaeritur: Cum quo sensus causat uerum sentire ? Respondendum est, quod cum ueritate, quae est eius principium innatum. Et uade ad capitulum ueritatis secundae et tertiae distinctionis. 69. Quaeritur :Quare sensus habet delectationem in sentiendo delectabilia, et poenam in sentiendo nocibilia ? Respondendum est

684cum]si G; quod F — Ratio huius 683 magis magnus] maior GF cumsensitiua] om. F — 699 habeat] habet 688non]ow.G NF est] oy. 699/700 aut sensatus] aliquod sensatum F instinctum] extinctum N N LGF est] aZ. quod nociua GF nocibilia] 717 GF o». 709 quod]

I32

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

sic, per hoc quia delectatio est eius principium innatum concordando, et poena per accidens contrariando. Et uade ad capitulum 72 gloriae secundae et tertiae distinctionis. 70. Quaeritur: Quare sensus est magis perfectus in homine, quam in bruto ? Respondendum est : Per hoc, quia perfectio altius principium innatum est in homine, quam in bruto. Et uade ad capitulum perfectionis secundae et tertiae distinctionis. Diximus | de quaestionibus sensus. Et datus est modus, per 72 ^ quem artificialiter possit homo soluere quaestiones factas de sensu. p DE

OVAESTIONIBVS

L 119r

VEGETATIVAE

71. Vtrum sit bonum, quod intellectus faciat scientiam de uegetabilibus cum sensu in absentia imaginationis, et e conuerso ; et quod faciat scientiam de Deo et de separatis in absentia sensus et imaginationis? Respondendum est, quod sic. Et uade ad capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis. 72. Quaeritur: Cum quo uegetatum est magnatum? Respon755 dendum est, quod cum magnitudine, quae est suum principium innatum. Et uade ad capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. 73. Quaeritur: Ex quo uegetatum durat? Respondendum est, quod cum |duratione, quae est suum principium innatum. Et uade N 117vb 740 ad capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. 74. Quaeritur : Cum quo uegetatiua est potens ? Respondendum est, quod cum sua potestate, quae est suum principium innatum. Et uade ad capitulum potestatis secundae et tertiae distinctionis. 75. Vtrum Deus intelligat, quod ea, quae sunt quoad uegeta74 ^ tiuam possibilia aut impossibilia, sint quoad se ipsum possibilia ? Respondendum est, quod sic ; quia omne possibile et impossibile dependent ab intellectu et potestate Dei. Et uade ad capitula potestatis et intellectus secundae et tertiae distinctionis. 76. Quaeritur: Cum quo uegetatiua appetit crescere ?Respon59 dendum est, quod cum suo appetitu et magnitudine, quae sunt principia innata eius. Et uade ad capitula uoluntatis et magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. 77. Vtrum uegetatiua sine uirtute sit mobilis? Respondendum 729

718 pet hoc quia] os. F — 719 poena] poenzz IN — 721 Quaeritur] oz. ZDVOIESES est magis] magis est G 725 Diximus — sensus] oz. F ; sensus] sensitiuae G 725/726 Et datus — soluere] Eodem modo possunt solui F 726 possit] potest G 726/727 factas de sensu] peregrinae F 731 scientiam] ozz. G — separatis] z47. substantiis F —— 734 uegetatum] uegetatiua GF Quaeritur — magnatum] Vtrum uegetatiua est magnificata F ; magnatum] N L;; magna G ; magnificata F —— 736 innatum] 42. Respondetur, quod sic F 738 Ex] Cum F 750. sunt] 447. sua G

18e. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

133

est, quod non; aliter sua uirtus, quae est suum principium innatum, esset otiosa et extra naturam deducta, quod est impossibile. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. 78. Vtrum ueritas uegetatiuae sit actiua? Respondendum est, quod sic; aliter uegetare non esset de genere ueritatis, quod est 76o

impossibile. Et uade ad capitulum ueritatis secundae et tertiae

distinctionis.

/

79. Quaeritur: Quare uegetatiua habet delectationem ? Respondendum est, quod per hoc, quia delectatio est suum | princi- I. Xxov pium innatum. Et uade ad capitulum gloriae secundae et tertiae 76 ^ distinctionis. 80. Vtrum uegetatiua perficiat elementatiuam ? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia dirigit ipsam ad finem, quare est, cum sit altior potentia quam elementatiua. Et uade ad capitulum perfectionis | secundae et tertiae distinctionis. N 11878 Diximus de quaestionibus uegetatiuae. Et per ea, quae de ea 770 dicta sunt, data est doctrina ad soluendum quaestiones, quae de ea fieri possunt, tenendo modum artificialem, quem tenuimus. 8. DE QVAESTIONIBVS ELEMENTATIVAE

81. Vtrum sit bonum, quod elementa essentialiter sint in mixto elementato? Respondendum est, quod sic; aliter in elementatis non possunt esse essentialiter principia innata elementorum. Et uade ad capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis. 82. Quaeritur : Cum quo elementatiua est extensa ? Respondendum est, quod cum mixtione principiorum elementorum innato780 rum, et maxime cum magnitudine. Et uade ad capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. 83. Quaeritur : Quare ignis simplex est incorruptibilis ? Respondendum est: Per hoc, quia est ex principiis innatis, quae sunt incorruptibilia. Et uade ad capitulum aeternitatis secundae et 78 ^ tertiae distinctionis. 84. Quaeritur: Quare in elementatis unum elementum habet potestatem supra aliud? Respondendum est: Per hoc, quia principia innata quandoque contrahunt se magis ad unum elementum, quam ad aliud. Et uade ad capitulum potestatis secundae et 99 tertiae distinctionis. 85. Vtrum in mixto instinctus elementorum sit compositus? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia est progressus A

I

755 est] add. falsum et G 755/156 quod — impossibile] oz. F 767 dirigit] ducit G 770/772 Diximus — tenuimus] o». F —— 772 possunt] possint N attificialem] attificialiter N —— 775 elementato] oz;. IL F 776 esse] oz. N Et]ow.N 784incorruptibilia] in corruptibilibus F —— 791 in mixto] immixtio G instinctus] extinctus JN

I34

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

ad mixtionem principiorum innatorum. Et uade ad capitulum intellectus secundae et tertiae distinctionis. 86. Quaeritur: Quare ignis appetit corrumpere aquam? Res795 pondendum est: Quia contrarietas est principium commune innatum eorum per accidens. Et uade ad capitulum uoluntatis secundae et tertiae distinctionis. 87. Quaeritur: Quare ignis est magis uirtuosus quam alia Respondendum est: Per hoc, quia principia innata 8oo elementa? magis se contrahunt ad ||ignem formaliter et minus materialiter, quam ad alia elementa. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. ; 88. Vtrum omnia elementa sunt sub una ueritate generali? 805 Respondendum est, quod sic ; quia aliter non possent uere existere et agere. Et uade ad capitulum ueritatis secundae et tertiae distinctionis. 89. Quaeritur: Quare homo habet maiorem delectationem in bibendo aquam frigidam, quam calidam ? Respondendum est : Per hoc, quia aqua est frigida per se et calida per accidens. Et uade ad capitulum gloriae secundae et tertiae distinctionis. 90. Quaeritur: Quare actio ignis est magis perfecta in calefaciendo quam in desiccando ? Respondendum est : Per hoc, quia in calefaciendo agit cum propria actione, in desiccando autem cum 81 I appropriata. Et uade ad capitulum perfectionis secundae et tertiae distinctionis. Diximus de quaestionibus elementatiuae. Et data est doctrina, per quem modum posset homo soluere alias quaestiones factas de ipsa. 820

825

9. DE

OVAESTIONIBVS

MORALIVM

L 1i20f N r18rb

VIRTVTVM

9r. Quaeritur: Quare. iustitia est magis bona, quam temperantia ? Respondendum est : Per hoc, quia bonitas iustitiae est magis similis bonitati Dei, quam temperantia, cum in Deo sit iustitia, et non temperantia. Et uade ad capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis. 92. Quaeritur: Quare prudentia est magis magna quam castitas? Respondendum est: Per hoc, quia magnitudo prudentiae est similis magnitudini Dei, et non castitas, cum in Deo non sit

830

castitas. Et uade ad capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. | 93. Quaeritur: Quare fortitudo est magis durabilis propter uelle, quam propter nolle? Respondendum est: Per hoc, quia in

796 Quia] quod G. 804 sunt] sint LLGF —— 805 quod sic] per hoc NL 817/819 Et data — ipsa] Et sic soluuntur quaestiones peregrinae F 818 homo] 22. habere seu LL 820 moralium uirtutum] uirtutum moralium G

N r18Và

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA

ET AGENT.

135

fortitudine Dei est uelle, et non nolle. Et uade ad capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. 94. Quaeritur: Quae habet maiorem potestatem, aut fortitudo 835 aut temperantia ? Respondendum est, quod fortitudo. Ratio huius est, quia fortitudo est magis circa animam, quam temperantia. Et uade ad capitulum potestatis secundae et tertiae distinctionis. 95. Quaeritur: Quare fides | competit magis intellectui, quam 840 uoluntati ? Respondendum est : Per hoc, quia intellectus cum fide credit, et uoluntas cum caritate diligit. Et uade ad capitulum intellectus secundae et tertiae distinctionis. 96. Vtrum uoluntas per se caritatem habere possit? Respon-

L 1i2oV

dendum est, quod non. Ratio huius est, quia uoluntas cum caritate 84 ^ diligit supra uires suas. Et uade ad capitulum uoluntatis secundae

850

855

et tertiae distinctionis. 97. Vtrum uirtus sit communis omnibus uirtutibus? Respondendum est, quod sic quoad genus, non quoad species, ut supra significatum est. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. 98. Vtrum una uirtus sit magis uera, quam alia? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia ueritas magis contrahitur uirtuti theologicae, quam cardinali. Et uade ad capitulum ueritatis secundae et tertiae distinctionis. 99. Quaeritur: Quare homo habet maiorem uirtutem in agendo

cum una uirtute, quam cum alia? Respondendum est: Per hoc,

860

86

^

quia homo se magis contrahit ad diligendum unam uirtutem, quam aliam. Et uade ad capitulum gloriae secundae et tertiae distinctionis. 100. Quaeritur: Quare uirtus potest magis perfi|ci per Deum, quam per hominem? Respondendum est: Quia per Deum est factibiis et per hominem disponibilis. Et uade ad capitulum perfectionis secundae et tertiae distinctionis. Diximus de quaestionibus uirtutum moralium. Et per ea, quae diximus, posset homo soluere alias quaestiones uirtutum. IO. DE

870

OVAESTIONIBVS

VITIORVM

SIVE

PECCATORVM

IOI. Vtrum iniuria sit contra bonitatem iustitiae ? Respondendum est, quod sic ; quia iustitia est habitus progressus a bonitate naturali tanquam similitudo ad simile, quae est principium innatum hominis agendo moraliter cum sua bonitate naturali, et

833Dei]oz.N . non]eow.G 841diligit] adZ. supra uiressuas F — 851 uirtus] ueritas F ^ magisuera] maior F ^ 853uirtuti — cardinali] ad uirtutem theologicam quam ad cardinalem G; ad uirtutem theologicalem quam ad cardinalem F 855 uirtutem in agendo] delectationem F 857 uirtutem] om.N 862/865 Etuade— uirtutum] oz. F — 865 posset] possit N ; potest G uirtutum] o5. G — 866 De — peccatorum] oz. F ; siue peccatorum] oz. G

N 118vb

136

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

iniuria est per oppositum. Et uade ad capitulum bonitatis secundae et tertiae distinctionis. 102. Cum auaritia sit magnum peccatum, quaeritur : Vtrum sua magnitudo sit ens reale? Respondendum | est, quod non ; quia si

Tomo mt

87 ^ sic, esset similitudo diuinae magnitudinis et effectus eius, quod est

impossibile. Et uade ad capitulum magnitudinis secundae et tertiae distinctionis. I03. Cum peccatum sit ens nouum et finitum, quaeritur : Quare ponit poenam aeuiternam ? Respondendum est: Quia post mor88o tem hominis non est subiectum, in quo homo faceret poenitentiam de commissis, et etiam, quia homo peccat contra infinitum et aeternum. Et uade ad capitulum aeternitatis secundae et tertiae distinctionis. I04. Vtrum peccatum habeat potestatem ? Respondendum est, 885 quod non ; sed homo habet sic potestatem cum peccato in peccando, sicut et multo magis habet potestatem in induendo se cum cappa, cum qua est habituatus; licet cappa per | se nullam potestatem habeat induentis, sed mediante habituato. Et uade ad capitulum potestatis secundae et tertiae distinctionis. I05. Cum aliquis peccator infidelis habeat bonam intentionem 890 credendi, quod in Deo non est hoc, quod in ipso est, et non credit hoc, quod in ipso est, quaeritur: Vtrum ipse peccet ? Respondendum est, quod sic. Ratio huius est, quia suum credere est actus difformatus. Et uade ad capitulum intellectus secundae et tertiae 89 ^ distinctionis. I06. Cum peccatum non sit impetratum usquequod per uoluntatem non sit concessum, quaeritur: Vtrum uoluntas sit magis causa peccati, quam intellectus, qui est primitiuus in disponendo peccatum ? Respondendum est, quod non. Ratio huius est, quia 900 sub uno libero arbitrio indiuiso peccant, etiam sub una potestate et malitia etc. Et uade ad capitulum uoluntatis secundae et tertiae distinctionis. 107. Cum uirtus et peccatum sint opposita, quaeritur: Vtrum aequaliter sint opposita? Respondendum est, quod non. Ratio 9o ^ huius est, quia uirtutes ponunt actus positiuos, et peccata priuatiuos. Et uade ad capitulum uirtutis secundae et tertiae distinctionis. I08. Vtrum ueritas sit principium, cum quo homo uere peccet ? Respondendum est distinguendo ; quia | cum ueritate peccatum 910 est uerum

difformatum, et uirtus est uera formata. Et uade ad

capitulum ueritatis secundae et tertiae distinctionis. 109. Cum peccatum sit causa poenae, quaeritur: Quare causat

887 licet] haec NLG 888 induentis] induendi F 896 peccatum] peccator F ^ impetratum] in peccato F — usquequod] usquoque L; quousqueGF | 897non]oz. NL G 900etiamJet NGF . 904 sint] sunt IN 908 homo] oz. G

N ir9rà

] Ease

180. LIB. DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENT.

137

delectationem? Respondendum est, quia anima siue homo se delectat in peccando contra finem, quare est. Et uade ad capitu91; lum gloriae secundae et tertiae distinctionis. IIO. Vtrum peccatum habeat | aliquam participationem cum perfectione? Respondendum est, quod non; quia si sic, esset participata cum perfectione Dei, quae causat omnes perfectiones ; quod est impossibile. Et uade ad capitulum perfectionis secundae 920 et tertiae distinctionis.

^"

Diximus de quaestionibus uitiorum. Et data est doctrina, per

quam homo posset soluere omnes quaestiones, quae de uitiis siue peccatis fieri possunt, et hoc artificialiter, ut patet in praedictis. [FiNIS]

92;

Liber de existentia et agentia Dei est completus. Et est regulatus cum regulis generalibus et infallibilibus ad cognoscendum existentiam et agentiam diuinam. Etiam sicut nautae dirigunt se in profundo maris secundum signum septentrionis, sic intellectus habituatus de ista Arte se potest dirigere cum existentia et agentia 93o Dei ad existentias et agentias extrinsecas, ut supra significatum est. Liber autem iste paruus est in quantitate, sed magnus in uirtute. Si tamen nos in aliquo in hac Arte errauimus contra sanctam fidem catholicam, ignoranter fecimus ; et ideo submitti-

mus ipsum ad correctionem sanctae Ecclesiae Romanae. 935; Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus istam Artem Parisius mense Augusti anno 131I incarnationis Domini nostri Iesu Christi. Amen.

922soluere]ad.ad N L| — 923possunt]possintN ^ 927 diuinam] Dei F 931 autem iste] iste autem N 928 septentrionis] septentrionale G F 932 in hac Atte errauimus] errauimus in hac Arte N — 934 ipsum] eum L; ipsum librum GF ad correctionem] correctioni G F

NN 119rb

T

y

ECCE

1

iri psg

"

3

Eee D

es »

E

SAIDEIUI

| utt i dois : * FOE! xt:

Eu

I8I

LIBER DE QVAESTIONE VALDE ALTA ET PROFVNDA Parisiis, 1311 VIII

,

:

MC

1G. "- E

[4 ^

L

LR

EN

D

: !N

r

AG Ludi

o

E

ie

Z

wt

Ld

71085 T2.

b.

i

ach

E p ti mte -

ATA Pu

ó

u

ümn : T LL]

L4

N

^

-

»

"

(M

:

AD LIBRVM DE QVAESTIONE VALDE ALTA ET PROFVNDA PROLEGOMENA Librum de quaestione ualde alta et brofunda Raimundus finiuit Parisiis, mense Augusto anni 1311. Parisiis compositum esse hoc opus mense Augusto 1311 sine ullo dubio constat. Quod confirmatur undecim manuscriptorum librum tradentium testimonio exceptis codicibus E et M,, libri clausulam finalem omittentibus (*) necnon a catalogis et bibliographis, in quantum compositionis locum et tempus commemorant (2). Duo quidem opera composuit Raimundus mense Augusto ; quae sunt Liber de diwina existentia et agentia (ROL op. 180), et hic liber, scilicet Liber de quaestione ualde alta et profunda, quorum uter scriptus sit prior, quaerendum est. Ipso Libro de quaestione ualde alta et profunda de hac quaestione nihil dicente ad codices ueteres N (Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio Emanuele

II,

Fondo Vittorio Emanuele 244 ;saec. XIV) et G (München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10537 ; saec. XV) (3) recurrimus, in quibus alter tractatus alterum immediate antecedit, ut opinari nobis liceat Librum de quaestione valde alta et profunda scriptum esse Libro de diuina existentia et agentia Yam finito, praesertim cum tam catalogus Electorii quam ceteri catalogi moderni eundem sequantur ordinem (^). Raimundum huius operis auctorem esse numquam in dubium uocatum est. Confirmatur potius tam undecim manuscriptis supra dictis ac bibliographis ueteribus et modernis (5) quam ipsius operis stilo atque doctrina.

(1) Op. nr. 181 : Explicit ;codex M, immediate a codice E originem ducit ; cf. nt. 181: Ad Librum de quaestione ualde alta et profunda Prolegomena, stemma codicum eiusque explanationem, p. 144 infra. (2) Biblioteca Vileta, f. 2351; WADDING-Serzpfores, pg. 501a; ANTONIO, pg. 135, Df. 132: CCXX ; CUSTURER, pg. 616: CCXX ; MOG I, pg. 64: Nr. 174; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 45: Nt. 311 (BUF) ;PAsQUAL I, Cap. XXVI: Pg. 290 ;Cap. XXXII, pg. 375 ; Lo col. 1107, VII: 16; Ot 155; Gl fo; CA 195 ; Pla

199. ^) N, f. 111:b-119rb : Liber de diuina existentia et agentia (op. 180) ;£. 1191b128ra: Liber de quaestione ualde alta et profunda (op. 181) ; G, f. y11-22v : Laber de

diuina existentia et agentia (op. 180); f. 231-35 v : Liber de quaestione ualde alta et

profunda (op. 181) ; cod. F alio modo tractatus disposuit :f. 111vb-116va: Liber de quaestione ualde alta et profunda; f. v16va-zorb: Liber de diuina existentia et agentia. Glfo; Av 167; CA 195; (4) Catalogus Electorii 123 (122) ; cf. etiam : Ot 155 ; Pla 199. () 6E op. nr. 181: Ad Librum de quaestione ualde alta et profunda Prolegomena,

Catalogi et auctores, qui Libri mentionem faciunt, infra p. 145.

142 181. LIB. DE QVAEST. VALDE ALTA ET PROFVNDA Liber de quaestione ualde alta et brofunda modo dialogi inter duos uiros facti uehementer errores Auerroistarum oppugnat. Circa Parisios forte obuiauerunt se ad inuicem duo uiri, quorum alter, fidelis christianus, Parisiis profectus est terram Saraceno-

rum petens, ut omnes obiectiones a philosophis infidelibus contra fidem catholicam allatas disputando destruat, alter uero, Sarace-

nus scilicet, Parisios properat, ut argumenta ab hominibus sapientibus pro fide christiana adducta demonstratiue reiciat. Sequitur ex eorum propositionibus contradictoriis, quod alterius tantummodo causa iusta et uera esse potest. Valent enim aut argumenta pro ueritate fidel catholicae adducta, ita ut Saracenus ea destruere non possit, aut obiectiones a Saraceno contra fidem catholicam allatae, ita ut christianus eas refellere nequeat. Qua

quidem contradictione exstante tertium non datur neque duplex ueritas esse potest. Quibus cognitis conueniunt, ut disputent super praedictam quaestionem, quo melius cognoscant, utrius doctrina uera sit. Antequam uero disputationis initium faciunt, fidelis christianus quaedam praemittit: Cum quaestio ualde alta sit et profunda, etiam alta et profunda esse debere principia argumentandi. Christianus ergo disputare intendit cum principiis diuinorum attributorum sublimibus et essentialibus, quibus utens ostendat plenitudinem, quae est 'esse', et uacuitatem, quae est 'non esse' ita ut appareat in Deo omnem plenitudinem habitare ; in qua essentiae diuinae plenitudine posita sunt argumenta pro ueritate fidei catholicae afferenda. Cum autem ualde extensa sit fidei catholicae doctrina, christianus suadet, ut duos tantum disserant fidei articulos, scilicet

trinitatem et incarnationem, qui exempla sint ceterorum christianae fidei articulorum. In disputationis ergo distinctione prima tractatur de trinitate, in secunda uero de incarnatione. Exposito utriusque distinctionis proposito fidelis christianus sua affert argumenta,

quae in diuinis attributis fundantur.

Ad

quae Saracenus respondet suas ipsius obiectiones adducens, plerumque ex argumentis philosophiae tantummodo naturalis sumptas. Deinde fidelis respondendo uituperat terminorum et argumentorum a Saraceno adductorum angustias et aequiuocationem. Soluit etiam obiectiones a Saraceno propositas, et finaliter confirmat suam ipsius doctrinam. Postremo christianus dicit ad cognoscendam et probandam trinitatem et incarnationem necessarium esse intellectum altissimum diuinorum mysteriorum capacem, utentem non solum philosophia, sed etiam theologia, adiutum imprimis gratia Spiritus sancti. Fidelis quia non solum argumenta attulit fidem suam probantia, sed etiam Saraceni obiectiones refellit, suas ipsius fidei probationes ueras esse declarat, Saraceni uero falsas.

181. LIB. DE QVAEST. VALDE ALTA ET PROFVNDA 143 Huius disputationis *fidelis' ipse est Raimundus, in hoc opere errores oppugnans Auerroistarum, quorum argumenta eadem sunt ac obiectiones 'infidelis', cum Raimundo fideli disputantis. Quae disputatio est Ars, qua usus fidelis christianus defendere potest ueritatem fidei catholicae contra obiectiones Auerroistarum. Lingua latina compositus Lber de quaestione ualde alta et frofunda in tredecim mantscriptis latinis integer nobis traditus est. Quorum codicum terni ad saeculum XIV et XV, singuli ad saeculum XV/XVI, ad saeculum XVI et ad saeculum XVII/ XVIII, bini ad saeculum XVII et ad saeculum XVIII pertinent. Quaedam sunt relata de nonnullis manuscriptis, non eisdem, ut uidetur, ac in nostro indice enumeratis :

Inuentarium librorum 'de la Escuela Luliana' Barcinonensi (compositum 22. Iunio 1488) huius operis mentionem facit, dicens: Liber de quaestione ualde alta et profunda($). ARIAS DE LovoLa aliud quoddam huius libri manuscriptum Maioricense (7) commemorat, quod idem esse uidetur ac codex F nostrae editionis (Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, cod. 1008; saec. XV

exeuntis). Quorum codicum modo dictorum, scilicet Barcinonensis et Maioricensis mentionem facit etiam IOHANNES A S. ANTONIO, titulos eis attribuens : De quaestione quadam ualde alta et profunda, et: De quaestione ualde alta et profunda super utroque (scilicet de Deo et Iesu Christo) ($8). In Inuentario Bibliothecae J.L. ViLETAE canonici (saec. XVI) quoddam commemoratur manuscriptum ignoti cuiusdam auctoris: De quaestione ualde (om. alta) et profunda (9). Liber de quaestione ualde alta et profunda hic primum editur. Quomodo codices inter se dependeant, sequenti stemmate figuretur:

(6) BOFARULL, pg. 39; Soro, pg. 75; cf. Av 167. (7) AR1as nE LovoLAa, Soro, pg. 48: De quaestione ualde alta et. profunda, Barcinonae, Majoricis. (8) IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 44a: Nr. 34s (BUF): De quaestione quadam ualde alta et profunda. Ync: Accidit quod circa Parisios. Exstat ibidem (sc. Maioticis et Barcinone in Schola) ; pg. 45a: Nr. 377 (BUF): De quaestione ualde alía et profunda super utroque, Maioricis et Barcinone in Schola. (9) Biblioteca Vileta, f. 235t.

144 181. LIB. DE QVAEST. VALDE ALTA ET PROFVNDA ^h

XIV

oC

[Yos B

Hvea | p Xs E

XV

XVI

ó

V

"e

p vci

R

Quod stemma in duas principales familias diuiditur, quarum ad alteram (— a) codices NM,,P,, ad alteram(— f) codices PEMjVR,GIFL, pertinent :75170, 78, 92/93 ; 93, 102 implicaretur, 303 quia, 314 uolens, 574 est, 757 homo. A codice N codex M,, immediate originem ducit :47 concludetur, 2I3, 251, 293, 508. Codex Pp etsi cum codicibus NM; unam

familiam constituit, ab eis tamen non procedit : 35/36, 57, 92/93, 93, 149 bonitas, 154/155, 213, 251, 413, 685. Familia codicum f duas sub-familias exhibet, familiam scilicet

codicum PEM,VR, (—y) et familiam codicum GIFL, (—9): 14 soluere, 42, 64, 88 est, 94, 169/170, 238 oppositam, 318, 743. Familia codicum y subdiuiditur in ramum codicum PEM, et ramum codicum VR,: 137, 157/158, 489 et, 674/676. Codex E autem a codice P non procedit : 7, 204, 245, 261, 298/299, 410 uero, 410 sint, 680, 838/840. Codex M , codicem E exscripsit : 7, 68 correlatiuis, 170 unitato, 245, 838/840. A Codice V codex R , non deriuatur, cum V omissiones et mutationes exhibeat, quas R, non habet : 23/24, 27, 107, 169, 616. Familia codicum 6 subdiuiditur in duas partes, quarum altera codicibus GI, altera codicibus FL. constituitur: 4, 19, 27, 57/58, 380 istis; 230/231 ab aeterno-intelligere, 230/231 in aeternumhaberet, 335. Codicum G7 uero alter ab altero non procedit : 1, 7, I4 omnes, 20/22, 648/649 ; codex L, immediate a codice F oritur, etsi coniecturis eius textum corrigit, ubi sensus obscurus apparet : IO, 20, 33/34, 50/51, 57/58 ;72, 74 sic, 74 unitas, 146, 253/256 sed a parte-possibile, 441, 808, 830. Codex S, quamquam proprias mutationes praesentat, tamen a

181. LIB. DE QVAEST. VALDE ALTA ET PROFVNDA 145 codicibus M,, et G dependet : 1, 2, 4 petiit, 4 ibat, 9 quod, 27, 31 sibi, 42, 46 istos terminos, 159 amatissimus, 181, 318, 320, 495, 574 potentissimum, 574 Talis causa, 685, 710, 834 sit-sanctus. Formula ergo recensionis est haec: Ubi familia codicum a lectionem communem cum una subfamilia codicum f exhibet, ea archetypi lectio censenda est, exempli gratia, si codices N M,, P,, PEM,VR, contra GIFL,; concordant : 4 petiit, 14 soluere, 22, 50/51, 64, 169/170, 406, 732, 737 ; similiter, si codices N Mj, P,,GIFL, contra PEM,VR, concordant : 108, 238 oppositam, 30r, 772. Ubi familia codicum a cum familia codicum f non conuenit, eius

familiae lectionem recipimus, quae meliorem textum tradere nobis uidetur. Lectionem uariam uero in apparatu annotamus : 9 intendo, 33 soluere, 314 uolens, 447, 574 est, 757 homo. Ubi codex N uel codex P,, communem lectionem cum saltem uno codice antiquiore familiae B habet, eam eligimus, si textum meliorem nobis offert: 91, 204, 401, 410 sed, 580. Ubi autem unus uel plures codices, etsi recentiores, manifeste

mendosam lectionem archetypi coniecturis correxerunt, lectionem correctam recipimus, lectiones uarias in apparatu annotantes :143, 226, 256, 341, 703, 763. Uno loco tantum propria coniectura textum corrigimus, codicum lectionibus uariis fulti: 470. Sequentes catalogi et auctores, quos in ordine chronologico enumeramus, Libri de quaestione ualde alta et brofunda mentionem faciunt: Catalogus Electorii 123 (122) ; BOFARULL, pg. 39; SOTO, pg. 73; BovILLUs, pg. 38b ; PROAZA, f. 221rb ; Catalogus operum Cusanus 51; DIMAS DE MIGUEL, SoTo, pg. 63 ; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380v: Nr. 127; Biblioteca Vileta, f. 235r: Nr. 76; ARIAS DE

LovoLa, Soro, pg. 48; WApDiNG-Scriftores, pg. 301a; pg. 302a ; ANTONIO, pg. I33, nr. I32: CCXX ; pg. 134, nr. 138: CCXLIII ; CUSTURER, pg. 616: CCXX ; pg. 619: CCXLIII ;MOG I, pg. 64: Nr. 174; SOLLIER, pg. 71a: CCXX ; pg. 72a: CCXLIII ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 43a :Nr. 311 (BUF); pg. 44a: Nr. 343 (BUF); pg. 45a: Nr. 377 (BUF); PasQuar I, Cap. XXVI: Pg. 290; Cap. XXXII: Pg. 373; BovER, pg. 596: Nr. 220; pg. 598: Nr. 243; RENAN, pg. 258; HLF, pg. 325: Nr. CCXVII ; KEICHER, pg. 37;

pg. 54; pg. 65; pg. 69; pg. 83; GorTRoN, pg. 171; Lo col. rroy, VII : 16; PEERS, pg. 348 ; pg. 440; Ot 155; Gl fo; Av 167; CA 195; TARRÉ, pg. 164; Díaz v DíAz 1886; Pla 199; LLINAREs 180.

— yv

ek

mue viam Hot

"n iae Ab

cA

OCtePsD mno MET I.

Aen PU XH eni Brno gice FE .

aeciinit LY abe» fem V. xsbea id mb, ded ili astiinat "iolupiiae. 5ibes ohü

paesei0 ho n

somos

n"

fis av

ef

sido dim iw

5S3 » ésRETbans - "nqm yug ad

kh

"

D

LIBER DE QVAESTIONE VALDE ALTA ET PROFVNDA

CODICES Patris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV), f. 448va-45 1vb. Palma de Mallorca, Biblioteca Páblica, 1008 (XV ex.), f. 111vb-116va. München, Staatsbibliothek, Clm. 10557 (XV), f. 231-35v. San Candido (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII. B. 15 (XV/XVI), f. 43t-

47V. Palma de Mallorca, Archivo de la curia, Causa Pía luliana 11 (antea 12) (XVIIL, f. 119t-139f. München, Staatsbibliothek, Clm. 10564 (XVIIL), Int. I: f. 4r-12t. München, Staatsbibliothek, Clm. 10588 (XVII), f. 14t-51r. Roma,

Biblioteca Nazionale

Centrale

Vittorio

Emanuele

II, Fondo

Vittorio Emanuele 244 (XIV), f. 119tb-128ta. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16116 (XIV in.), f. 79t-85v. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17829 (XVILD, f. 242t-267v. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale minori 1832 (XVI), f. 275t-304v.

Vittorio

Emanuele

II, Fondi

Mainz, Priesterseminar, 220b (XVII/XVIIDL), Int. XV : pg. 1-39. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 409 (XV),

f. 81t-94t.

LIBER,

QVI

EST

DE

QVAESTIONE PROFVNDA2

VALDE

ALTA

ET

DE QVAESTIONE ALTA ET PROFVNDAbD DE QVAESTIONE QVADAM VALDE ALTA ET PROFVNDA^ DE QVAESTIONE VALDE ALTA ET PROFVNDAd DE QVAESTIONE VALDE ALTA ET PROFVNDA SVPER VTROQUE? LIBER DE QVAESTIONE ALTA ET PROFVNDA DEIf LIBER DE QVAESTIONE VALDE ALTA ET PROFVNDA£ LIBER VTRVM FIDELIS POSSIT SOLVERE ET DESTRVERE OMNES OBIECTIONES

QVAS INFIDELES

POSSVNT

FIDEM CATHOLICAMh QVAESTIO VALDE ALTA ET PROFVNDA

FACERE

CONTRA

AD PROBATIONEM

SANCTAM DIVINAE

TRINITATIS ET [ÍNCARNATIONIS!

E:f.448va3;

R, f£ 2 to VI f. ;P: f.79r; N^ f 119rb Mi : 4t; Mau:f. I4t;

81t.

BovILLUS, pg. 38b; Catalogus Electorii 125 (122). BovER, pg. 598: Nt. 245 ; CUSTURER, pg. 619: CCXLIII ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 44a: Nt. 343 (BUF); KEICHER, pg. 357; SOLLIER, pg. 722:

CCXLIII ;WaApDiNG-Seriptores, pg. 302a. Anis DE LoYoLa, .$o/o, pg. 48; Biblioteca Vileta, f. 255r: Nr. 76; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380v: Nr. 127; GorrRON, Pg. 171; PasQUAL I, Cap. XXXII: Pg. 575; PEERS, pg. 348; pg. 440; PROAZA, f.

221tb; TARRÉ, pg. 164. (scilicet: Trinitate et Incarnatione) ;IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 45a: Nt. 577 (BUF).

Catalogus operum Cusanus 51. v DíAz 1886; E Av 167 ; BOFARULL, pg. 39; CA 195 ; DíAz

fnrrebiG:

; Glfo; HLF, pg. 325 : Nr. CCXVII ; I: f. 451; KEICHER, pg. 54; pg. £.23t

65; pg. 69; pg. 85 DLE 119t ;LLINARES 180; Locol. 1107, VII: 16; M: £rsOXtis y Pis. 24215 PasquaLI, Cap. XXVI: Pg. 29o; Pla 199; S: Pg. 1; MOG I, pg. 64: Nr. 174; Soro, pg. 75.

— ANTONIO, pg. 153, hr. 132: CCXX ; Bovrn, pg. 598 ; Nr. 258; CUSTURER,

pg. 616: CCXX ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 43a: Nr. 311 (BUF); KxEICHER, pg. 37 ; RENAN, pg. 258 ; SOLLIER, pg. 71a: CCXX ; WADDING-

Scriptores, pg. 301a. i

Mfr;

fiat.

I0

-r8r. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

Deus, cum tua sapientia altissima et profunda, Incipit iste Liber, qui est de quaestione ualde alta et profunda.

^

Accidit, quod circa Parisius obuiauerunt se ad inuicem fidelis |et infidelis. Salue dicto ad inuicem, fidelis petiit infidelem, quo ibat. Respondit infidelis : Vado Parisius, ubi sunt homines ualde sapientes, secundum quod intellexi in terra mea, ut soluam et destruam demonstratiue omnes rationes, quas ipsi possent adducere pro fide catholica. Infidelis etiam petiit fidelem, quo ibat. Fidelis autem dixit, quod intendo ire ad terram Saracenorum.

IO

I^

20

2^

N 119V8

Quia intellexi,

quod ibi sunt Saraceni magni philosophi, ut soluam ac destruam demonstratiue omnes obiectiones, quas ipsi possent adducere contra sanctam fidem catholicam. Talibus autem praefatis oritur talis quaestio: Vtrum fidelis possit soluere et destruere demonstratiue omnes obiectiones, quas infidelis possit facere contra sanctam fidem catholicam, et quod infidelis possit soluere ac destruere demonstratiue illas solutiones. Ait fidelis: Ista quaestio implicat contradictionem, ut per se patet. Quae contradictio stare non potest, addita tamen probatione, quod fides catholica sit uera. Quoniam, si probatio est necessaria, impossibile est, quod tu uere ad ipsam possis soluere; et e

conuerso, si probatio tua sit necessaria, impossibile est, quod ego uere ad ipsam possim soluere. Hoc autem dico pro illis, qui dicunt, quod secundum modum siue naturam intelligendi impossibile est, quod fides catholica sit uera; sed secundum modum credendi credunt ipsam esse ueram, cum dicant se esse christianos | et N 119vb fideles. || Ex dictis istis unus respexit alium, et dixerunt, quid esset super hoc faciendum. Et simul conuenerunt, quod disputarent P y9Y super praedictam quaestionem, ut uideatur, quid tenebitur de ipsa

1 altissima et profunda] illuminosa et cum tua catitate gloriosa FL, Deus — profunda] oz. I sapientia — profunda] altissima et profunda sapientia. ^ 2iste— est] Liber Pj, GIF L;;isteLiber $, ^ 3/4obuiauerunt — infidelis] fidelis et infidelis obuiauerunt GI FL, ^ 4petiit infidelem] petiuit ab infideli F L;; ; petiuit ab infidele G1; quaesiuitab infideli. $, ^ ibat]uelletire S 7 ipsi] oz;. E.M, ; mihi G 8 petiit fidelem] petiuit a fidele G ; petiuit a fideli I F L;; quaesiuitafideli. $, ^ 9 quod]om. M;45, ^ intendo] intendebat Pug My VR nerd olarse ire] oz. R4I intellexi] intellexit R, IF L.; ad4. dixit ipse G 14 soluete et] ozz. GIFL.; ^ omnes]adZ.rationes et 1 15 quod] utrum Mis 5, ; add. supra lin. atrum P455; om. I — 171Ista]Dicta M,, — 19 est] sit GI; measit FL; ^. 20 uere — soluere] uere ipsam possis soluere R, 5,; uere possis ipsam soluere G ; uere eam posses soluere I ; possis eam soluere uere FL, 20/22eteconuerso —soluere] oz. 1 ^ 22ad] 4e. P4; om. GIF L5, 23/24 siue naturam — modum] oz. V/ — 27 Ex dictis istis] Ex dictis istius P V; Et dictis istis Mj, 55; His dictis uero G ; His dictis I; His uero dictis F L,

29 super] supra

PEM, V

R,GI

tenebitur] tenendum sit Pj,

i81. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

sri

secundum modum intelligendi ;quia, si una pars sit uera, oportet quod alia pars sibi opposita sit falsa, et e conuerso. Simul conuenerunt in hoc ; et dixerunt : Quia quaestio est ualde alta et profunda, oportet soluere ipsam cum principiis altis et profundis. Quae sunt haec: (1) Diuina unitas, (2) operatio, (3) 3 ^ bonitas, (4) magnitudo, (5) aeternitas, (6) potestas, (7) intellectus, (8) uoluntas, (9) uirtus, (ro) ueritas, (1r) gloria et (12) perfectio. Cum istis autem duodecim principiis siue rationibus potest solui demonstratiue ipsa quaestio, tenendo modum Artis generalis, praedicando unum principium de alio, et etiam praedicando ipsa

30

40 de Deo, et e conuerso ; euitando laesionem eorum affirmando aut

negando in conclusione. Et ista est regula generalis in ista Arte. Subiectum huius Artis sunt plenitudo et uacuitas, uenando istas in principiis cum correlatiuis innatis, ut inferius apparebit in processu. 45

$0

Ait fidelis : In fide catholica dicitur, quod Deus est unus, trinus,

incarnatus etc. Et ideo super istos terminos intendo disputare tecum ; quia secundum quod concludetur de istis, possit concludi de aliis. Et hoc dico, ut euitemus prolixitatem disputationis. Ait infidelis: Mihi placet. Ait fidelis: Propono primo procedere et probare fidem. Et post ipsam improba |bis, si poteris. Et ego ad improbationem soluam, si possum. DE DIVISIONE LIBRI

Diuiditur Liber iste in duas distinctiones. In prima determinabi55 mus de diuina trinitate, in secunda de diuina incarnatione. Et quaelibet distinctio in duodecim partes est diuisa, uidelicet in

duodecim principia supra tacta. Et primo de prima distinctione dicemus.

31 sibi] scilicet Mj.5, opposita] oppositum M;s5., ^ 32 Quia] quod quando P, 33 soluere ipsam] ipsam soluere P E M, V R,GI$, altis] add.ualde VR, ^ 33/34soluere — profundis] ipsam altis et profundis principiis et rationibus inuestigare et demonstrare FL, ^ 35 intellectus] sapientia FL; 35/36 potestas — uirtus] o. P4 — 41ista]hac N M;4P,4G 5, — 42 Artis GIF L,$, ^ 43apparebit] patebit P4 FL; — 45est] sit P445, sunt] Libriest istos 46 super] secundum Ms; semper corr. in marg. im supet Ps terminos] istis terminis GIF L;5,;istostres V/ — 47 concludetur] concludaGIL, ^ 50/51 Et post ipsam improbabis] Et tur N M,, — possit] potest ipsam post improbabis G F ; Et ipsam postea improbabis I; Et (add. supra Jin. tu) poteris (corr. in postea) improbari (vorr. in improbabis) Lj; — 51 poteris] possis 52 possum] possim GT ad] oz. GIF L5.5,; ab Mis GF L;; posset I 54 Diuiditur Liber iste] Iste Liber GF L; 53 diuisione] a4. huius diuiditur $, ^ 57 tacta] tractata P4,; dicta M;,R, G5, ^ 57/58 Et primo — dicemus] oz. FL;

NN 120rà

152

r8i. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA I De prima distinctione

6o

[De diuina trinitate] Distinctio ista est de diuina trinitate. In ipsa autem intendimus probare tres personas diuinas, Patrem et Filium et Spiritum sanctum ; qui sunt unus Deus, una substantia, una essentia et 6 A natura. Ipsas autem intendimus inuestigare cum correlatiuis

principiorum.

Subiectum huius libri est plenitudo et uacuitas, tenendo, quod

quodlibet principium est plenum ex suis correlatiuis, et denudatum ab omni uacuitate, cum plenitudo dicat esse, et uacuitas non

esse. I. DE DIVINA VNITATE

Ait fidelis: Deus est unus, et est sua unitas. Quae unitas est sic plena ex suis tribus connaturalibus correlatiuis sicut diuinus intellectus ex suis. Quoniam sic esset diuina unitas uacua sine 7 I9

8o

uniente, unibile et unire, sicut diuinus intellectus sine intelligente,

intelligibili et intelligere. Ratio huius est, quia ipsa unitas et intellectus sunt idem per essentiam et naturam. Et quia in unitate Dei est uacuitas impossibilis, necessario sequitur, quod ipsa unitas sit plena ex suis correlatiuis. Quae correlatiua uocamus diuinam trini|tatem, quia uniens, qui est tota ipsa unitas, de toto se ipso producit unitatem, ab utroque unire processum. Ipsa autem correlatiua sunt distincta personaliter, ut plenitudo et relatio sint illaesae ; et sunt eaedem

85

9o

quoad unam essentiam, substantiam et naturam indiuisam. Ait infidelis: Oportet considerare esse unum omne illud, per quod diuina unitas sit magis una simplex, ab omni compositione et diuisione denudata. Ex quo sequitur, quod ipsa correlatiua esse impossibilia in diuina unitate est impossibile, ut non sequatur in ipsa compositio atque diuisio essentiae, substantiae et naturae. Ait fidelis: Concedo primam tuam propositionem, non autem secundam; quia compositio et diuisio non sequuntur nisi ex 64qui|quae personae GIF L;5$, | 68ex]de$, ^ correlatiuis] ozz. E M, et] et est G F ; et (corr. ex est) est L;;utest] 72 Ait fidelis] L; oz. ceteri omnes. 73 connaturalibus . correlatiuis] ^ connaturalibus ^ relatiuis N Myj4P,, PEM, V ; naturalibus correlatiuis FL; 74 sic] si sic, non LL;; sicut P,, ^ unitas] a44. esset L5 — 75sicut| P,4 — 75/76 sicut — intelligere] om.PEM,VR,GIFL; 78Dei|rei E;ozm. N MjP,4 — 87sequitur] add. quod NPI/G esse] essent R,; sint 5$, 88 impossibilia] oz. GIF L; est impossibile] oz. N Mj P,P EM, V R4, 89 atque] neque GE Eroeneciós 91 sequuntur] sequitur Mj4 P4, V. R, IF L,

N ri2orb

181. LIB. DE OVAEST. ALTA ET PROFVNDA

1:53

pluribus diuersis essentiis in numero. Vnitas autem Dei simplex est immensa, infinita et aeterna. Et licet Pater producat Filium, et 95

IOO

ab utroque procedat Spiritus sanctus, non propter hoc di[|uiditur E 449^ neque componitur ipsa unitas; quoniam simplex productus de simplicitate non causat compositionem ; neque unus productus de unitate infinita et immensa non causat, quod ipsa unitas sit diuisa. Et sic ratio tua non procedit. Praeterea: Sine ipsis eorrelatiuis diuina unitas non haberet naturam uniendi ; et si careret tali natura, non posset ipsa unitas esse una cum aliis principiis, neque unum principium esset unum cum alio. Et sic implicaretur diuisio et compositio ipsius unitatis ; quod est impossibile. 2. DE

DIVINA

OPERATIONE

Ait fidelis : Diuina operatio intrinseca sine correlatiuis distinctis intrinsecis esse | non potest, uidelicet sine operante, operato et operari. Aliter operans esset operatus, et e converso; et sic de operari. Talis operatio Dei esset difformata et extra naturam ; et per consequens esset uacua et non plena ; quod est | impossibile. IIO Est ergo diuina operatio plena ex suis correlatiuis ;et per consequens trinitas. Ait infidelis: In omni operatione oportet esse materiam et quantitatem. Si autem in essentia Dei operans de se ipso producit operatum, necessario sequitur, quod operatus in ipsa materia in II$ potentia successive et quantitatiue sit deductus in actu, generando motum, nouitatem et huiusmodi. Et quia omnia ista sunt impossibilia in essentia diuina, ergo impossibilia sunt praedicta correlatiua, quae tu dicis; et per consequens operatio. Ait fidelis infideli: Tu non distinguis inter operationem et operationem. Est enim una operatio, quae est in gradu positiuo ; ut I20 puta operari domum ex pluribus essentiis. Est alia operatio superius, quae est in comparatiuo gradu ; sicut substantia homi105

91/93 nisi — immensa] oz. Mis 92/93 diuersis — immensa] oz. N Pj, 93 infinita et aeterna] ozz. Mj3; finita et aeterna IN ; finita et aeterna ; corr. 77 quae finita sunt et non aeterna P,4 — 94 propter hoc] GIF L;.$,; om. ceteri omes. 99 Praeterea] Probatur Mj 15,; Proba V/; Quia R,; Patet quod P4, 102 Et] a27. si PW R4,GI.$; implicaretur] multiplicaretur N Mis P, 103 quod est] et sic daretur Mj impossibile] 247. ergo Pj, 104 operatione] add. primae distinctionis FIL; ^ 107 operari] operare PE M, V'; operato R, ^ 108operari] operare P EM, VR, — 112et]om. P5; om. sed add. subra lin. IN ; materiam et] materiae M, — 114in?]et FL; — 115actu] actum PgFL,., 116 motum] add. et N My4 P, P $, 117 diuina] Dei PEM,VR, 118 et per — operatio] GIF L;.$,; om. ceteri omnes. 120 enim] GI F L;.$,; om. sed add. supra lin. P5; om. ceteri. 121 operari] operare PEM,VR;; operatio GIFL;$, domum] domus GIFL,;.$, 122 superius] superior Mis M, IF L; 5

NN 120Và

P 8or

I54

18r. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

nis, operata ex anima et corpore ; et sic de angelo, qui est operatus ex suis principiis innatis, ex quibus est compositus. Est alia 125 operatio suprema, in superlatiuo gradu existens; sicut essentia Dei, quae est tantum bona, magna, aeterna, etc., ut puta diuina

agentia, sicut est diuina essentia per existentiam. Et talis operatio non portat successionem, materiam, quantitatem, motum, noui130

^

tatem, neque compositionem. Ratio huius est, quia infinita et aeterna est, et operans, opera|tum et operari non differunt quoad essentiam, sed tantummodo quoad relationem primitiuam, ueram et necessariam. Et ideo ratio tua non concludit. Praeterea: Posito, quod in essentia Dei non sit naturalis operatio, neque realis distinctio inter operantem, operatum et

N 120Yb

operari, aliae rationes diuinae non haberent naturam operandi intrinsece, et essent mendicantes operationibus extrinsecis, ut non essent otiosae ; quod est impossibile. 9: DE

DIVINA

BONITATE

Ait fidelis: Diuina bonitas est plena ex suis correlatiuis, ut puta 140 bonificante, bonificato et bonificare, sicut diuina uoluntas ex suis,

uidelicet ex uolente, uolito et uelle. Et sicut ipsa uoluntas esset uacua et sine natura sine suis correlatiuis distinctis, sic diuina bonitas sine suis, cum diuina bonitas et diuina uoluntas sint idem

in essentia et natura. Demonstratum est ergo per diuinam uolun145 tatem, quod diuina bonitas est plena ex bonificante, bonificato et bonificare. Cum ipsis autem correlatiuis bonitas est diffusiua sui ipsius, quia bonificans Pater est tota ipsa bonitas ; qui de toto se ipso generat bonum Filum; et ab utroque procedit Spiritus sanctus. Et ideo numeraliter sunt tria supposita, bonitas tamen 150 una indiuisa. Ait infidelis : Fidelis, tu ponis tria correlatiua in diuina bonitate,

25

^

ex quibus est plena. Magis autem | esset plena, si in ipsa essent quattuor supposita; et magis, si quinque; et sic usque ad infinitum ; quod est impossibile. Patet ergo, quod ratio tua non procedit. 129 neque] nec M,R,G $,; oz. NMg4P,,E 130 operari] operare PEM,VR, 133 Praeterea] Proba /; Prima R,; Porro P,,; Proinde Mj, 135 operari] operare P EM, V R,G 136 mendicantes] indigentes l/; 4dd.ab $9 ^ operationibus extrinsecis] operationes extrinsecas I F L; ;exttrinsecas G.—. 137 quod — impossibile] oz. V/ Ry, 139ex]ow. GIFL, X 143 idem] eaedem NM;,P,,PEM,R,; eadem V 144 in] numero FL; natura] numero Mis 144/145 per — uoluntatem] oz. M;4.5, — 145 est plena ex] os. F;estplena G;estex] bonificato] bonificabili F — 145/146 quod diuina bonitas — bonificare] de diuina bonitate bonificans bonificabile et bonificare Lj, 149 sanctus] oz. N M,,R,1 bonitas tamen] tamen bonitas N M;g;tamenbonitasest$, ^ 153usquead]in GIF L,.5, ^ 154/155 Patet— procedit] oz. Ps

N 12178

181. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

160

165

155

Ait fidelis: In diuina bonitate tria correlatiua ponunt sic plenitudinem, sicut in diuina uoluntate tria correlatiua ponunt plenitudinem, quia sufficit in ipsa uoluntate unus uolens singularis amatissimus, et unus singularis amatissimatus, et unum singulare amatissimare. Quartum autem esset superfluum, et derogaret et limitaret praedicta ; |et sic de quinto etc., et generaretur vacuitas. A simili modo dici potest de diuina bonitate; quia si essent quattuor supposita, esse£ quartum superfluum, et sic de quinto etc., et generaretur vacuitas et limitatio et privatio optimitatis ; et tota natura bonitatis esset difformata ;quod est impossibile. Praeterea : Posito, quod in diuina bonitate non essent praedicta correlatiua, ipsa bonitas non haberet, ex quo haberet naturam bonam ; et deficiente tali natura alia principia non essent bona

E 449rb

naturaliter, sed per accidens, et mendicarent extrinsecis bonitati170

bus acquisitis ; ut puta diuina unitas bono unitato creato, et diuina operatio bono operato creato; et sic de aliis. Et sic bonitas non esset per se diffusiua, sed per accidens, neque per se in quiete, sed per accidens, quod est falsum et impossibile. 4. |DE DIVINA MAGNITVDINE

E75

180

Dixit fidelis: Diuina magnitudo est plena ex suis correlatiuis propriis et necessariis, ut puta magnificante, magnificato et magnificare. Et sine istis esset uacua et sine natura; quod est falsum et impossibile. Concluditur ergo diuina trinitas. Ait infidelis: Fidelis, ex tuis dictis duco te ad magnum inconueniens ; quia si in ipsa magnitudine sunt tria correlatiua, sicut dicis, et sic de tribus correlatiuis unitatis etc., necessario

sequitur, quod in essentia Dei sint duodecim personae, in unitate Dei tres, et in operatione Dei aliae tres, et sic de bonitate et 185

magnitudine. Vnde cum hoc ita sit, quare ponis tres personas diuinas solummodo, et non plures? Ait fidelis: Dictum est in prologo, quod unum principium siue

157/158 tria — uoluntate] o». PE M, 159 amatissimus] amantissimus Mj V R,IF; amantissimus corr. iy amatissimus P4; amantissimans L; unus] zdZ. uolitus FL; amatissimatus] amantissimatus V/R, F L;; 160 amatissimare] amantissimare amantissimatus corr. /" amatissimatus Ps 162 A] oz. WR,FLg; amatisimum etc. Mj;s; amatissimare etc. 5, 166 Praeterea] Proinde M;4.5,; Porro P454; Proba /; Prima M;ggGIFLj$, (PB) R, — 169 mendicarent] indigerent l/ — 169/170 extrinsecis bonitatibus 170 unitato] z4Z. et acquisitis] extrinsecas bonitates acquisitas GIF L5; bono unitato creato] bono unitato et creato E M, ; bonum unitum EM, 171 bono operato creato] creatum GI F L,; bonum unitatum creatum .$, GIF L;5, — 175ex]om.GIF L;5, ^ 178diuina] bonumoperatum creatum duco te EM, V R, — 179dictis] datis N Mj P4,P EM,G om.N M,gP,4P 182 181 sicut] a4. tu G $, ad| deduco N M,P,,P EM, V R45, personae] add. quia F L;; partes R,

N 12117b

I560

18r. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

una ratio de alia potest praedicari ; et Deus etiam potest praedicari de ipsis, et e conuerso. Et ideo uniens operans bonificans magnificanssunt una persona, ut puta persona Patris ; et unitatusoperatus 190 bonificatus magnificatus sunt alia persona, uidelicet persona Filii ; et unire operari bonificare | magnificare sunt alia persona. Et sic de aliis rationibus potest dici. Et omnia ista sunt necessaria ;quia

P 8ov

rationes istae sunt eaedem essentia et natura ; et ideo ratio tua non concludit, sed mea. 195

200

Praeterea : Si magnitudo Dei non esset ex suis correlatiuis plena, maximitas esset in ipsa in potentia et nunquam esset in actu, cum plus dicant magnitudo et magnificare, quam magnitudo sine magnificare. | Talis autem potentia esset ei uacuitas et paruitas ; quod est impossibile. 5. DE

DIVINA

N r21V2

AETERNITATE

Fidelis ait : Diuina aeternitas est plena de aeternante, aeternato

20 ^

et aeternare. Sine istis esset uacua a natura distinctiua concordatiua coaequatiua impletiua primitiua connexiua simplificatiua actiua proprietiua conseruatiua et huiusmodi. Et sicut ipsa esset disparata ab ipsis sine suis correlatiuis praedictis, sic etiam essent de diuina unitate, operatione, bonitate, magnitudine, potestate etc. disparata, cum sint in Deo idem cum diuina aeternitate. Et quia est impossibilis talis vacuitas, demonstratum est ergo per ipsam impossibilitatem, quod in diuina aeternitate est trinitas;

210

uidelicet aeternans ut Pater, aeternatum ut Filius et aeternare ut

2I ^

Spiritus sanctus. Ait infidelis: Si in aeternitate essent illa correlatiua, quae tu dicis, et per consequens natura distinctiua, necessario sequerentur in ipsa aeternitate supposita infinita in numero, et infinita diuisio essentiae ipsius aeternitatis et naturae, sicut sequerentur infiniti dies siue reuolutiones, si mundus esset aeternus. Et quia hoc est impossibile, ergo demonstratum est per talem impossibilitatem, quod correlatiua, quae tu dicis, non sunt in diuina aeternitate. Ait fidelis: De ratione diuinae aeternitatis est | conseruare numeros suppositorum, ut conseruetur relatio inter aeternantem,

191 operari] operare P EM, V^ persona] add. uidelicet Spiritus sancti Euliz 193 eaedem] eadem Mj, V/GIL;,5$,; add. in PEM,V R, 195 Praeterea] Proinde Mj5; Porro P,,; Proba /; Prima (P8) R,;Contra M, X 197 dicant — magnificare] dicat cum magnificare FL, 201 Fidelis ait] Dixit fidelis, quod F L;; Fidelis dixit GI; Ait fidelis R,.$, 204 proptietiua] proprietatiua P4, E M, F L,; principiatiua Mj5.5,; G(?) 205 essent] esset EM,VR,GI$,;om. FL, . 207 etc.] et etiam M,; om. 1; add. esse F ; add. esset... 212 in] 47. diuina FL, 213 sequerentur] sequeretur PSQPEM,VR,GIFL; 2414aeternitate] 247. esse FL, —— 215 sequerentur] sequeretur G ; sequitur I

N 121vb

181. LIB. DE OVAEST. ALTA ET PROFVNDA

r57

aeternatum et aeternare, sicut dictum est capitulo bonitatis ;et

225

ideo solutio tuae rationis in praedicto capitulo est implicata. Negare autem, quod in ipsa aeternitate non sint praedicta correlatiua, est negare praedictam naturam et distinctionem correlatiuorum ; et sic de natura | concordatiua coaequatiua etc; et est affirmare uacuitatem et priuationem eorum ; et ideo obiectio tua non procedit.

E 449V?

Praeterea :Si aeternitasesset uacua in natura unitatis, opera-

tionis, bonitatis etc., sequeretur, quod in intellectu diuino non 230 esset intelligens, conseruatum in suo numero ab aeterno in aeternum et sic de intelligibili et intelligere, quia aeternitas non haberet cum quo conseruaret ipsos numeros, deficiente ei natura conseruatiua numeratiua. Et sic sequeretur uacuitas, otiositas, confusio et huiusmodi in omnibus principiis ;quod est falsum et impossibile. 6. DE DIVINA POTESTATE

Dixit

fidelis:

In

diuina

potestate

est

plenitudo

suorum

correlatiuorum ; aliter non haberet naturam potestatiuam, actiuam, impletiuam et huiusmodi, sed naturam oppositam istarum, uidelicet uacuatiuam, otiositiuam, impotestatiuam et huiusmodi. 240

24 ^

Et quia hoc est impossibile, ostensum est ergo, quod in diuina potestate sunt tria correlatiua ; et per consequens diuina trinitas. Ait infidelis: Si in diuina potestate essent illa |tria correlatiua, quae tu dicis, et per consequens natura completiua, necessario sequeretur, quod haberet naturam infinitiuam extensiuam, cum qua posset extendere caelum in infinitam extensionem, et motum caeli in infinitam motionem, quod est impossibile. Patet ergo per talem impossibilitatem, quod in diuina potestate non sunt illa tria correlatiua, quae tu dicis.

250

Ait fidelis: Infidelis, tu arguis sophistice ex hoc, quia tu uarias medium ; quia non dico, quod extrinsece diuina potestas possit extendere caelum in infinitum, cum caelum sit finitum quoad se, 221 Dist. I, cap. 5 225 concordatiua coaequatiua] coaequatiua concordatiua N M;,P,, X 226 eorum] earum N MP, PEM,V R,$, 228 Praeterea] Proinde Mj; Potro P,,; Proba V/; Prima (P9) R, 230 intelligens] intellectiuum 17; intellectum R, —— 230/231 ab aeterno — intelligere] o». F Lj; — inaeternum — haberet] os. GI ^ 231/233 quia aeternitas — numeratiua] nam deficiente natura conseruatiua numeratiua non esset, cum quo conseruaret ipsos numeros F L; 238 impletiuam] impletatiuam P4,P EM, VR, oppositam] oppositiuam P EM,V/R, oppositam istarum] istis oppositam G I F L;; oppositam istis 9, 239 uidelicet] scilicet /; 247. naturam FL; 242 tria] oz. GIFL,; 244 infinitiuam] infinitam IN Mj;s P,,; infinite F; infinitate Lj 245 extensionem] extensitatem E M, —— 249 Infidelis] Infideli P4, V R, ; oz. I 251in]oz. N Mjs

N ri278

I58

255

18r. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

habens materiam et quantitatem et motum limitatum. Et tale non posse non est ex parte diuinae potestatis, sed a parte caeli, quia non est capax habendi extensam infinitatem. Sed si ipsum esset capax ad recipiendum immensam infinitatem, a parte diuinae potestatis esset possibile, cum ipsa sit infinita actio et possificatio. Et ideo ratio tua non concludit. Praeterea : Si diuina potestas esset sine correlatiuis primitiuis, ueris et necessariis, nulla diuina ratio supra dicta posset habere correlatiua intranea ; et hoc, quia deficeret natura correlatiuorum

potestatis, uidelicet natura possificantis, possificabilis et possificare. Quod est falsum et impossibile et contra aequalitatem diuinae existentiae et agentiae intrinsecae. "b DE

DIVINO

INTELLECTV

Ait fidelis : Intellectus diuinus est plenus ; sua plenitudo autem est ex suis correlatiuis propriis et naturalibus ; sine quibus esset ua|cuus, et nullam naturam per se habere posset. Ipse intellectus est suus intelligens, intelligibile et intelligere. Ista tria correlatiua distincta sunt beatissima trinitas; et sunt idem per essentiam et 270 naturam. Et quia est impossibile, quod ipse intellectus sit uacuus et sine natura, intelligens, intelligendo se personaliter, producit de se ipso intellectum personatum ; et ab utroque procedit intelligere 265

N 12215

personatum.

Ait infidelis: Per te habeo, quod intellectus intelligendo se

27 ^ producit intellectum personatum, et ex hoc sequitur necessario,

quod productus intelligendo se producit intellectum personatum ;

aliter Filius, in essentia intellectus, et sic de Spiritu sancto, non

280

285

esset tantum plenus sicut Pater. Et ideo implicas, quod in essentia intellectus una persona sit magis plena, quam alia persona, per intelligere ;quod est falsum et impossibile. Ait fidelis : Pater, intelligendo se esse intelligentem personaliter, intelligit se esse Patrem ; et Filius, intelligendo se personaliter esse intellectum, intelligit se Filium. Aliter relatio, ex qua intellectus |est plenus, esset nulla, et esset P 81r genita vacuitas et difformatio naturae intellectus ; quod est falsum et impossibile.

253/256 sed a parte — potestatis] oz. F sed a parte — possibile] oz. L; — 254 ipsum] ipse NM;4 P,4, PEM,; ipsa I; oz. FL, 256 possibile] possibilis NMgs4 PEM, GIF5, 258 Praeterea] Proinde M;4; Porro P4; Proba V; Prima (P?) R, 261 possificabilis et possificare] ozz. E M, 262/263 et contta - intrinsecae] oz. I 263 intrinsecae] extrinsecae T7 265 sua plenitudo autem] sua autem plenitudo GF L, ^ 271 intelligens] intelligens et F; intelligentis et I; 274 intellectus] intelligens FL; 274[|276 Ait infidelis - personatum] oz. I 275/276 et ex hoc - personatum] o». GF L; 281 intelligentem] intelliggens N Mj,P4,PEM, VR, — 283seJ esee FL,

181. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

1:59

Praeterea : Si natura intellectus esset sine correlatiuis distinctis, ipsa natura, quae est idem cum ipso intellectu, esset uacua ex naturante, naturato et naturare.

Et sic natura esset sine actione

290 naturali et sine proprio obiecto, et omnes aliae rationes carerent

natura intelligendi, et sic de Deo ; quod est falsum et impossibile.

8. DE DIVINA VOLVNTATE Dixit fidelis : Diuina uoluntas est plena ex suo proprio uolente, | uolibili et velle. Et sine istis esset uacua, otiosa et extra naturam ; E 449Y*

quod est impossibile. Cum qua impossibilitate necessario | fit demonstratio, quod in diuina uoluntate sint uolens, uolitum et uelle, et distincto modo, ut uolens quoad suum numerum proprium sit in superlatiuo gradu, et sic de uolito et uelle, quolibet suo

N 122Y2

modo ; et simul sunt eadem uoluntas, essentia et natura.

Dixit infidelis : Per te habeo, quod uelle est actus compositus ex actione et passione. Ex actione, quia Pater actiuando generat Filium ; et Filius est genitus passionando quoad se ipsum; et ab utroque Spiritus sanctus, qui est uelle siue amare. Et quia est impossibile, quod in diuina uoluntate sit compositio, cum tali 30 ^ impossibilitate fit demonstratio, quod in illa uoluntate non sint illa correlatiua, quae tu dicis. Dixit fidelis: Pater in generando Filium sic simplificat ipsum quoad simplicitatem, sicut uolificat ipsum quoad uoluntatem. Ratio huius est, quia Pater est simplicitas et uoluntas. Et sic non 310 posset oriri compositio ex actione Patris et passione Filii, et sic per consequens de Filio et de Spiritu sancto, cum simplicitas et compositio sint opposita. Vnde cum hoc ita sit, patet ergo, quod ratio tua non concludit.

300

Praeterea: Si in diuina uoluntate uolens, uolitum et uelle non 3I

^

essent distincta personaliter, neque in diuina unitate, operatione etc. uniens, operans etc., non essent uolens personaliter, neque unitum et operatum, neque unire et operare, et sic de aliis ; et esset tota plenitudo difformata, quod est falsum et impossibile.

| 9. DE DIVINA VIRTVTE 320

Ait fidelis: Diuina uirtus est plena, existente plena natura ex

287 Praeterea] Proinde Mj;5; Porro P4; Proba V/; Prima (P2) R, 288 natura] uero PE M, V ; bonitas R, 293 proprio] adZ. obiecto IN Mis 5; 296 sint] sit GIF L; 298/299 quolibet suo modo] o». E M, 301 quia] 303 utroque] a7. est FL; actiuando] actionando PEM, VR, $, om.NM,gP,4 — 314 Praeterea] Proinde Mj;; Porro P5; Proba / ; Prima (P?) uolens]ad4.et NM;54P,, — 3170perare] operati GIFL4$, — 318tota R, plenitudo difformata] tota difformata plenitudo NM;3 P5; difformata tota 320 natura] naturaliter G5; oz. FL; plenitudo PEM, VR,

N 122vb

160

i81. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

suis correlatiuis. Sine quibus esset uacua, otiosa et extra naturam, deficiente ei actione uirtuosa et naturali et huiusmodi, in tanto

32 ^

go)

quod esset uitiosa et difformata ; quod est impossibile. Ait infidelis: Pater per te est uirtuosus actiuando Filium, ut Filius actiuando producat Spiritum sanctum ; et Spiritus sanctus est productus in uirtutem passiuam ex uirtute actiua. Virtus autem actiua et passiua differunt essentialiter. Ex quo sequitur, quod componunt Spiritum sanctum neutraliter. Et quia talis compositio neutraliter est impossibilis, ratio tua non concludit. Ait fidelis : Virtus diuina est essentia, a masculinitate, feminini-

tate et neutralitate disparata. Ratio huius est, quia ipsa non est substantia praedicamentalis, sed ab omni materia et quantitate disparata. Ipsa autem uirtus est tota actiua in Patre. Et quia Filius est genitus, in quantum genitus, est passiuus; et sic de Spiritu sancto, qui est passus suo modo ; non quod actio sit una essentia, et passio alia essentia, cum Filius sit genitus de tota actione Patris, et Spiritus sanctus de tota actione Patris et Filii spiratus. Et ideo sicut passio, quam habet Filius in quantum genitus, nihil aliud est, nisi ipsa persona filialis, sic passio, quam 340 habet Spiritus sanctus, nihil aliud est nisi persona progressa spirabiliter. Patet ergo, quod ratio tua non concludit. Praeterea : Si diuina uirtus |esset sine suis correlatiuis uacua ex N 12578 natura, impossibile esset, quod esset diffusiua per omnia alia principia ; et quodlibet principium careret esse uirtuoso existendo 545 et agendo, quod est impossibile. IO. DE DIVINA VERITATE

ODDO

Dixit fidelis : Diuina ueritas est plena ex suis correlatiuis, ut sua natura habeat, ex quibus sit plena ; cum sit impossibile ipsam esse uacuam et sine natura. Et ideo Deus Pater qui est ipsa ueritas, uerificat se ipsum esse uerificantem ; et in uerificando suam actionem in Filium uerificat Filium, uera a se distinctum personaliter. Et quia ueritas, quae est Filius, est de ueritate, quae est Pater, ueritas ut essentia alio modo est Pater, alio modo est Filius ;

355

et sic de Spiritu sancto suo modo ; ipsa ueritate remanente una essentia absoluta in suo numero absoluto. Et sic sequitur plenitudo ipsius ueritatis ex suis correlatiuis. | Dixit infidelis: Per te habeo, quod ueritas Dei est extensa in E 4507à personis. Extensitas autem in ipsa ueritate est impossibilis ; aliter

329 neutraliter] neutralis /— 330 femininitate] femineitate V/ R, ; femenitate G; feminitate N M; M,I ^ 335 passus] passiuus M,,E MIL; $, — 338 spiratus] F L5; ozz. ceteri omnes Filius] oz. N Mjg P; 340 nisi] quam (IUE TESORO AVE. 341 spirabiliter] 1,; spiribiliter F; spiritualiter NMgP,4,PEM,VR,GI$, | 342ex] etsine NM;4P,4 — 349 Pater] oz. NUMAE 350 uerificantem] uerificans N Mj,P,,PEM,V R,

181. LIB. DE OVAEST. ALTA ET PROFVNDA 360

36 ^

9 fe;

róri

ipsa ueritas esset de genere corporeitatis; quod est impossibile. Patet ergo, quod probatio tua sit nulla. Dixit fidelis: Intensum et extensum differunt. Extensitas autem corporalis diuisibilis est et composita ;et hoc, quia est linealis et materialis, superficialis et huiusmodi. Veritas autem Dei intensa est, et est spiritualis ;et sic de diuina unitate, operatione etc; et simul sunt una intensitas infinita et aeterna, ab omni quantitate et mensura disparata. Et ideo dico, quod ipsa ueritas | est una N 1251b essentia intensa in Patre, Filio et Spiritu sancto; non quod sit extensa in ipsis, quia personae sunt distinctae. Et hoc patet per istud exemplum: Voluntas humana est una potentia intensa, habens in se sua correlatiua intensa, ut puta uolens, uolitum et uelle. Et quia simul sunt una uoluntas, ipsa uoluntas non est in ipsis extensa, sed intensa. A simili, et multo magis, de diuina

ueritate dici potest. Praeterea : Si diuina ueritas non esset plena ex suis correlatiuis, 275

non haberet naturaliter distare a falsitate, otiositate, uacuitate, et

huiusmodi ; neque alia principia diuina haberent, cum quo essent uere plena, neque habentia ueram naturam ; quod est impossibile.

II. |DE DIVINA GLORIA 380

38 ^

P 81V

Ait fidelis: Diuina gloria est plena ex gloriante, gloriabili et gloriare, quae cum ipsa gloria conuertuntur. Sine istis esset uacua, otiosa et sine natura; quod est impossibile. Per talem autem impossibilitatem demonstratum est, quod in ipsa gloria sint tria correlatiua, et per consequens diuina trinitas. Ait infidelis : Non oportet, quod diuina gloria sit plena ; sufficit ei esse hoc, quod est, cum sit perfecta, ab omni indigentia separata. Vnde cum hoc ita sit, ratio tua non procedit.

Ait fidelis: Sicut non sufficit suum existere diuino. intellectui sine intelligente, intelligibili et intelligere, neque diuinae uoluntati sine uolente, uolibili et uelle, sic diuinae gloriae non sufficeret 299 suum existere sirie gloriante, gloriabili et gloriare. Ratio huius est,

quia existere et agere dicunt plus, quam existere tantum. Et ideo

patet, quod obiectio est nulla.

Praeterea : Si in diuina gloria non essent correlatiua, ipsa esset distincta per essentiam ab aliis principiis, in quibus sunt 595 correlatiua ;quae principia non essent per se gloriosa, sed | per N 125V2 accidens. Et quia talis distinctio est impossibilis, necessario

360 tua] oz. N MjgP,,5; probatio tua] solutio tua M, 363/364 et huiusmodi — spiritualis] oz. F L4; Li sofat in margine uidetur aliquid deficere. 370 uolitum] uolibile FL; ^ 379 gloriante] suis gloriante R,; gloriatiuo F;glorificatiuo L; ^ gloriabili] glorificabili L5; — 380 gloriare] gloriari F L; istis] zdZ. quidem F L, ^ 390/391 sine gloriante — existere!] oy. G. — 392 est] tua est V/; sit 55; oy.

N Ma, PA,PEM,R,G

162

181. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

sequitur, quod in ipsa gloria sint praedicta correlatiua ; et per consequens trinitas. I2. DE DIVINA PERFECTIONE

Dixit fidelis: Diuina perfectio est plena ex suis correlatiuis inseparabilibus. Aliter sine ipsis esset uacua et sine natura, et per consequens imperfecta et otiosa. Quod est falsum et impossibile, cum ipsa perfectio sit in superlatiuo gradu permanens et conuersa cum diuina unitate, operatione etc., in superlatiuo gradu perma495 nentibus. Dixit infidelis :Vbicumque sit perfectio, est perficiens et perficere in fieri, et non in facto esse. Si tu dicis, quod Pater sit perficiens Filium, et ab utroque sit Spiritus sanctus perfectibilis, ab aeterno in aeternum sunt imperfecti, et nunquam attingunt perfectionem in perfecto esse. Sed si uero dicis, quod sint in perfecto esse, ergo non sunt in fieri, sed in successione. Eligas quamcumque rationum istarum tu uis, manifeste uides quod ratio tua non procedit.

400

Ait fidelis: Ratio mea stat, sed non tua. Ratio huius est, quia

Deus est perfectus ab aeterno in aeternum ; et ideo in sua perfectio415 ne non cadit tempus, neque in suo perficere, neque in suo perfecto: Et hoc patet per istud exemplum: In diuino intellectu sunt intelligens, intelligibile et intelligere. Ipse intellectus est idem cum diuina aeternitate et perfectione ; et ideo, sicut intelligere non est in fieri, sed in facto esse, sic perficere et etiam aeternare. Patet 420

ergo, quod nihil dicis ;et hoc, quia facis falsam comparationem. Praeterea : Si in diuina perfectione non essent correlatiua, neque per consequens natura, impossibile esset, quod aliae diuinae rationes essent perfectae, atque habentes correlatiua naturalia perfecta ;quod est falsum et impossibile.

401 inseparabilibus] inseparabilis Mj, P4, P E VR, 403 permanens] posita FL, . 406si]est GIF L,5, — 407sit] est PEM,VR,FL, 409 attingunt] atiingent GIF L3, — 410Sed]ow. M4, PEM,V R,$, ^ uero] uere E ; oz. P ; si uero] uero corr. a/ia zanu in si ueto M,; non G —— sint] sunt MygP,aEM,VR, Sedsi-esse]ow. FL;I — 411rationum] rationum corr. ex rationem P,,; rationem N M,,P EM, V ;ratione R, — 411/412 Eligas — uis] cozzec; ;Quamcumque istarum rationum tu elegeris F IL. ;Eligas quemcumque istarum rationum tu uis /; Eligis quamcumque istarum rationum tu uis G ; Eligas quaecumque rationum (rorr. ex rationem) istarum quae uis P5; eligas quamcumque istarum rationum $5; Eligas quamcumque rationem istarum quam uis N Mj, P E M, V/; Eligas quantumcumque ratione istarum quantum uis R, — 412 manifeste uides] F L;,;oz. ceteri oznes — quod] FL, ;quia ceterz omnes — A13Ratio mea est] Deus est perfectus ; et haec est ratio mea, quae stat. Nam Pi, 416 Et] Vt NMgP,,PEM,VR, 419 et etiam] et MjgP,gPEM,VR,;$,;etiam N — 421 Praeterea] Proinde Mj,; Patet P,,; Proba l/;Prima(P8)R, ^ 423atque]nec G;nequeIF L;;et$, ^ habentes— naturalia] haberent naturalia correlatiua F IL;

181. LIB. DE OVAEST. ALTA ET PROFVNDA 42;

163

. Probauimus diuinam trinitatem | tali modo, quod intellectus

N r25vb

humanus non potest rationabiliter | intelligere oppositum esse E 4;or^ uerum. Et hoc patet unicuique intellectui bene intuenti. II De secunda distinctione

430

[De diuina incarnatione]

Distinctio ista in duodecim partes est diuisa, sicut prima, ut supra dictum est. In ipsa autem uenabimus diuinam incarnationem cum diuinis principiis supra tactis, ipsis principiis existentibus causis et incarnatione effectu ; et hoc cum propositionibus per 455 Se notis, ut appareat, per quem modum ipsa principia sint plenae causae extrinsecae, et effectus plenus sit causatus. Et primo de diuina unitate dicemus. I. DE

DIVINA

VNITATE

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

Ait fidelis : Diuina unitas, quae intrinsece est unissima plenissi44o ma, ut probatum est, requirit, quod extrinsece sit causa causalissima unissima et plenissima ; et hoc, quia operalissimum est. Talis causa esse non potest sine effectu unissimato et plenissimato, cum causa et effectus relatiue se habeant. Talis effectus est Christus,

quia in natura humana et ex ipsa Filius Dei, qui est unus, est factus 44; unus homo, unissimatus et plenissimatus, in supposito diuino sustentatus et sublimatus. Per quem hominem tota unitas uniuersi est exaltata ; et hoc, quia natura diuina in ipsa humanitate cum

tota unitate uniuersi naturaliter est participata. Ait infidelis : Quod est simpliciter impossibile, |suum oppositum N :247? 45o est simpliciter impossibile. Sed Deum uniri cum supposito finito est impossibile, eo quia Deus est infinitus ; ergo incarnatio Dei est impossibilis. Ait fidelis: Vnitas Dei est infinita, et unitas hominis finita. Et

quia sunt plures essentiae diuersae, non est impossibile, quod 455 simul sint unum suppositum, scilicet Christus, qualibet unitate in

sua essentia permanente. Et de hoc exemplum habemus, quia

434 propositionibus] suppositionibus GIF L;.$, 437 diuina] prima MTSID SO OT PEDE 441 et hoc — est] oz. F Lg; operalissimum est] operalissimaest R, ^ 444ipsa]adZ.est FL; ^ Filius —factus] diuina, quae est Filius Dei, est unus ;qui Filius (?) factus est I est factus] effectus F I; 447 humanitate] 247. tota unitas N Mj4 P445; — 449suum]secundum M, ; eius GT; in eius FL;;ilius.$, ^ oppositum] suppositum F L,5,; operatio I 450 uniti] 2 F L,; unite N M;,P,,P EM, VR,G;seunire.$, — 455/456 in sua — permanente] remanente in sua essentia FL;

I04

460

46 ^

18r. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

anima rationalis et corpus humanum sunt plures essentiae, et simul constituunt unum hominem. Qui homo ex ipsis est compositus, et est superius tanquam totum, quod est maius, quam suae partes, quae sunt finitae. Sed in Christo non est sic, quia essentia Dei est infinita, et essentia humana finita ; et ideo non componunt ipsum suppositum, scilicet Christum, qui non est sublimatus supra essentiam diuinam, quoniam infinitas non potest habere super se sublimatum neque intrare compositionem. Et ideo ratio tua non concludit. Praeterea : Si Deus non esset incarnatus, unitas Dei haberet in

potentia exaltare unitatem uniuersi, et nunquam eueniret illa exaltatio in actu. Ex quo sequeretur, quod causa unissima esset in potentia, et etiam effectus unissimatus, et generaretur uacuitas,

otiositas et huiusmodi; et plenitudo esset apta nata esse inter causam et effectum, et hoc unissime et plenissime, et nunquam N 1241b eueniret in actu ;quod est falsum et im|possibile. 2. DE

475

480

DIVINA

OPERATIONE

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

| Dixit fidelis: Operatio diuina, quae intrinsece est plenissima, requirit, quod extrinsece sit causa operalissima et plenissima ; et hoc optimum est. Talis causa esse non potest sine effectu operalissimato et plenissimato, cum causa et effectus relatiue se habeant. Est ergo ipse effectus humanitas Christi ;in qua et ex qua Filius Dei est factus homo operalissimatus et plenissimatus, et tota operatio uniuersi naturaliter exaltata. Dixit infidelis : Operatio intrinseca diuina et operatio extrinseca differunt tanquam causa et effectus. Et ideo causa non potest se operare effectum ; quia si sic, posset evacuare suam plenitudinem et optimitatem. Et de hoc exemplum habemus, quia nulla causa

485 agit effectum contra suam plenitudinem. Vnde cum hoc ita sit,

demonstratum est ergo, quod incarnatio est impossibilis. Dixit fidelis: Operatio intrinseca plenissima potest implere operationem extrinsecam, cum sit possibile ipsam operationem apparere plenissimam causam. Et si non potest implere, et possibi490 le ponit, quod possit apparere causam operalissimam esse, aliquod

458 homo ex ipsis] F L;; o». N Mj, P4,P EM, V R,5,; ex ipsis] o». GI 459 est!] FL; om. ceteri ommes quod est] Fl; om. ceferi omnes 459/460 quam suae partes] suis partibus G I F L.; add. eadem manu in marg. inferiores M, ^ 468 actu] actum P,,IF L,.5, ^ 470 nata esse] conieci ; nata NP,4PEM,VR,GIS$,; natura Mj; esse FL, 472 actu] actum Tor Doug 480 uniuersi] zd7. est FL; 482 potest] IF L;; posset NM,gP,a4PEVR,GJ$,,esentM, . seJom.F Lg, ^ 486ergo] om. FL; 5, quod - impossibilis] G F L; ;quod incarnatio sit impossibilis I 5; incarnationem esse impossibilem N M;,4P,,P EM, V/R, — 489 potest] posset F L;;; possit GIS, et possibile] impossibile I/ R, 490 esse] add. et VR,

P 82r

181. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

165

ens | inferius non plenum impedit, quod non sit causa superior E 450và plena. Quod est impossibile, cum ens inferius simpliciter impedire non potest ens, quod est superius simpliciter. Et quando dicis, quod causa non potest se operare effectum simpliciter, uerum 495 dicis, quia aliter sequeretur | contradictio, uidelicet, quod esset N 124Và causa

et non

causa.

Verumtamen

non

est inconueniens,

quod

Filius Dei faciat se hominem, existentem effectum in quantum est homo, non autem in quantum est Deus. Praeterea: Si Filius Dei non fecisset se hominem, operationes $00 uniuersi non essent proportionatae neque ordinatae ad unam operationem operalissimatam extrinsecatam. Et sic generaretur uacuitas inter causam finalem et ea, quae se habent ad finem, et pateretur plenitudo inter causam operalissimam et effectum operalissimatum ; quod est impossibile et contra diuinam optimi$95

tatem. 95 DE

DIVINA

BONITATE

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

Ait fidelis: Diuina bonitas, quae intrinsece est optime plenissima, requirit, quod extrinsece sit causa causalissima optima et plenissima; et hoc maximum est. Ex quo sequitur, quod sit $10 extrinsece effectus causalissimatus optimatus, cum causa et effectus relatiue se habeant. Hoc autem esse non potest, nisi natura

diuina sit coniuncta cum natura humana ; quae natura humana sit optimata et plenissimata, et in natura diuina radicata. Probatum est ergo diuinam incarnationem esse. Ait infidelis : Posito, quod sit optimum Filium Dei esse incarna515 tum, magis esset optimum, si ipse assumpsisset naturam angelicam et naturam plurium hominum; quia quanto magis esset natura diuina coniuncta cum pluribus, tanto magis impleret et optimaret suam |operationem extrinsecam. Et quia hoc non fecit, N 124vb $20 ut per te habeo, ergo optimitas et plenitudo sunt extrinsece in potentia et nunquam eueniunt in actum ; ex quo sequitur, quod diuina bonitas est otiosa. Ait fidelis: Si Deus assumpsisset naturam angelicam et non humanam, natura diuina non participasset naturaliter cum omni325

bus bonitatibus uniuersi, cum quibus participat per naturam humanam, quam assumpsit. Et quando dicis, quod quanto magis esset natura diuina coniuncta cum pluribus, tanto magis impleret

491 superior] superius NP,,PEM,VR,GI 493 potest] possit GIFL;$, 495 aliter] GIF L;.$,; oz. ceteri omnes — 500 essent] fuissent FU 501 operalissimatam] operalissimam M,IFL; extrinsecatam] exttinsecam R, F 504/505 optimitatem] opportunitatem. Ex quibus colligere potest, quomodo ratio tua subsistat et quomodo sit fundata P,, — 508 quod] add. intrinsece sed del. alia manu IN ; add. intrinsece et Mig

intrinsece IL,

— 521 eueniunt] euenient FL;

520 extrinsece]

I66

— 18r. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

et optimaret suam operationem extrinsecam, dico, quod non est uerum, quia derogaret unitatem, operationem et optimitatem 0199 unius diuinae personae, et unitatem, operationem et optimitatem unius humanitatis singularis, eo quia non sufficeret una incarnatio, sed plures ; et ideo, deficiente causa unissima, operalissima et optima, deficeret effectus unissimatus, operalissimatus et optima-

tus, et quia omnia ista essent uacuitates causae et effectus, 555 obiectio tua non procedit. Praeterea: Si Filius Dei non fuisset incarnatus, nulla pars uniuersi esset optimata, eo quia non haberet subiectum, in quo esset unissimata et operalissimata. Et sequeretur, quod diuina optimitas non esset quietata extrinsece, si careret effectu optima540 to, diuina bonitate non existente causa optima ; et deficiente tali causa, deficerent omnes bonitates uniuersi. Et quia hoc est impossibile, patet ergo, quod | meae rationes stant, et non tuae. N 1252 Zu DE

54

^

DIVINA

MAGNITVDINE

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

Dixit fidelis: Diuina magnitudo, quae intrinsece est maxime plena, requirit, quod extrinsece sit causa causalissima maxima et plenissima ; et hoc durabilissimum est. Talis autem causa esse non potest sine effectu maximato et plenissimato. Ratio huius est, quia causa

non

potest esse sine effectu, nec e conuerso.

| Est ergo

incarnatio, in qua natura humana est maximata et plenissimata, existens signum maximitatis et plenissimitatis naturae diuinae. Dixit infidelis: Magnitudo Dei est infinita, et natura humana Christi est finita. Ex quo sequitur impossibile, quod tota natura finita sit extensa per totam naturam infinitam. Quia si sic, implicaretur contradictio, scilicet quod esset finita et non finita. 555 Quae contradictio stare non potest, neque per consequens incarnatio. Dixit fidelis: Concedo tibi, quod natura diuina est infinita, et quod natura humana Christi sit finita. Incarnatio autem non fit tali modo, quod natura finita sit per totam naturam infinitam $6o extensiue ; quia si sic, homo ille esset infinitus ; quod est impossibile, cum omnis homo sit finitus et quantus. Verumtamen fit tali modo, quod Filius Dei uult esse finitus in quantum homo, non in quantum ipsemet, cum necessario sit infinitus.

534/535 et quia — procedit] oz. GIF L;; add. sed cadit et est nulla P, 539 careret effectu] carent effectu 1; careret effectum T/ ;causaret effectum

Pi, — 546durabilissimum est] durabilissime Lj — 547 et plenissimato] FL; ; operalissimato N M;,PEV R,GIS,; operatissimato M,; oz. Pj, 549 plenissimata] operalissimata GI ^ 554scilicet] G F L.; ; oz. ceferz ozmes — 557 fidelis] add. in marg. V erum dicis, si natura diuina non esset incarnata per modum unionis ; et quod Filius Dei uult esse finitus ut homo l/ 560/561 quod est — finitus] zz. FL, ^ 562 uult] potest Lj

E 450ovb

I81. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

167

Praeterea : Si Deus non esset incarnatus, Deus non esset finis $65 maximatus neque efficiens maximatus; neque per consequens

causa maxima neque plenissima ; quoniam extrinsece | carente

efficiente instrumento maximato, careret esse causa maximata ; et

57e

P 82vV

generaretur uacuitas maximata, et |omnes magnitudines uniuersi N 1251b iiis difformatae et extra finem in quietate ; quod est impossibie L4

55 DE

DIVINA

AETERNITATE

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

Ait fidelis : Diuina aeternitas, quae intrinsece est aeternalissime plena, requirit, quod extrinsece sit causa causalissima duralissima 5775

58o

et plenissima ;et hoc potentissimum est. Talis causa autem esse non potest sine effectu causalissimato, duralissimato et plenissimato, ipso effectu in supposito aeterno constituto, ut sit signum plenissimum plenissimati.et aeternalissimati, quia sine signo signatum non esset cognitum. Vnde cum hoc ita sit, ergo incarnatio. Ait infidelis: Fidelis, secundum

hoc, quod dicis, sequeretur,

quod Deus ab aeterno sit incarnatus, ut sit ab aeterno causa causalissima et plenissima. Et quia hoc non tenes, ergo tibimet contradicis. Ait fidelis: Infidelis, posito, quod mundus esset aeternus, 585 nunquam esset primus homo neque ultimus. Incarnatio autem

fieri non potuit, nisi praecedente femina, ex qua Filius Dei assumpsisset carnem, ut esset idem in specie cum aliis hominibus. Et ideo fuit incarnatio in tempore deputato, proportionato et possibili.

299

Praeterea: Si non fuisset Deus incarnatus, non fuisset finis aeuiternatus creatus. Ratio huius est, quia inter Deum et uniuer-

sum est infinita distantia ; sed ratione incarnationis ipsum Verbum incarnatum est medium, eo quia est Deus et homo, ut sit ui|ta N 125V8

beata aeuiterna.

564 esset!] F L..; est ceteri omnes esset?] FL;; est cezeri opznes finis] factus IL, 565 maximatus!] maximitatis Pj, maximatus?] maximatum FLg 567careret esse] non esset FL; —— 569 in quietate] inquetatae M, R, 572 aeternalissime] ad7. causa IF L; 573 duralissima] durabilissima GIL. 574 potentissimum] potentissima V/R,; potenzeztissimum I; potentisime M;,5, ^ est]om. N Ms P445, ^ Taliscausaautem] Talis autem causa Mjs 5, ; Causa autem talis GI; Cum autem tale FL; ^ 577plenissimati et aeternalissimati] plenissimate et aeternalissimate F L.; ;plenissimati et plenissimatuml 580Fidelis] NPE G;om.M,4 V R,IFLg,;fideli Pj.M, — 582 tibimet] 247. ipsi P,5.9, 584 Infidelis] N EG; oz. Mj4s4IF L5 .$5; infideli P,aPVR4M, 590 Praeterea] Proinde Mj,; Porro P,,; Prima (P9) R, 591 aeuiternatus] NN Mj;4 P ; aeuiternus GI F L; 55; aeternatus V/ R, ; aeternitatis P4; os. E.M,

168 595

181. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA 6. DE

DIVINA

POTESTATE

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

Dixit fidelis: Diuina potestas, quae intrinsece est potentissima et plenissima, requirit, quod sit causa causalissima, potentissima et plenissima ; et hoc intelligibile est. Talis causa autem esse non

potest sine effectu potentissimato et plenissimato cum posito effectu necessarium sit causam dare, et e conuerso. Est ergo incarnatio, uidelicet homo factus in supposito diuino, et suppositum diuinum factum homo, assumendo naturam humanam.

Et

hoc nullum ens inferius impedire potest, eo quia diuina potestas est potentissime plena. Dixit infidelis: Multae sunt impossibilitates, quas Deus non 605 posset ponere esse possibiles, quoniam Deus non potest causare alium Deum, neque contradictionem, neque etiam extendere caelum in infinitum, et huiusmodi. Inter quas impossibilitates est, quod Deus non posset se facere hominem, quia semet ipsum nouaret, mutaret et derogaret, cum homo sit naturaliter corruptibilis et huiusmodi. Vnde cum hoc ita sit, ostensum est, quod diuina

incarnatio est impossibilis. Dixit fidelis : Si Deus non fuisset incarnatus, non fuisset signata | possibilitas, quam habuit Deus in assumendo carnem sine aliqua E 45172 61

^

sua mutatione, nouatione et derogatione. Abscondere autem talem

possibilitatem malum esset, quia periret signum potentissimatum, cum quo potestas potentissimata et plenissimata sit signata, ut per signum sit cogni| ta et amata, laudata et benedicta. Vnde cum N 125vb hoc ita sit, ratio tua non concludit.

Praeterea: Priuare incarnationem esset priuare extrinsecam potestatem plenam et sublimatam. Et ipsa priuata, potestates uniuersi non essent regulatae, neque ordinatae ad unam potestatem supremam et plenam, mediocriter existentem inter potestatem diuinam et potestates uniuersi, ipsis potestatibus existentibus 625 cum ipsa in eodem genere potestatis. Et sic essent difformatae et irregulatae. Quae difformatio et irregulatio essent signum infectum contra diuinam potestatem et suam plenitudinem ; quod est impossibile. Als DE

630

DIVINO

INTELLECTV

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

Ait fidelis: Diuinus intellectus, qui intrinsece est intellectissimus et plenissimus, requirit, quod extrinsece sit causa causalissima, intellectissima et plenissima ; et hoc est intelligibile et amabile

609 semet] se IN Mjs P3, 5, 616 periret] pariter L,;; peruertetur TV; periretur IN P E; praeiret a4. 1 zzarg. u. m. (uidetur mihi) periret M, 617 signata] significata E M, FL, ^ 623 mediocriter] medio inter L,; mediam 1; mediocritatem P,,; in media .$, 625 potestatis] oz. IN Mj, Pi, 626 infectum] effectum I/ R,; perfectum .$,

181. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

169

quoad Deum et quoad nos. Talis autem causa esse non potest sine effectu intellectissimato plenissimato, cum causa et effectus rela655 tiue se habeant. Effectus autem est humanitas Christi, in qua et ex qua Deus factus est homo. Ait infidelis: Non est intelligibile, quod puella sine uiro possit parere. Et si potest parere, quod est impossibile, intelligeretur esse possibile ;quod est contradictio. Et quia talis contradictio stare 640

64 ^

non potest, ergo incarnatio est impossibilis. Ait fidelis: Tu arguis secundum quaestionem supra tactam in prologo primo, super qua quaestione iste liber est inceptus. Et quoad inferiora uerum dicis, non autem quoad superiora ; quoniam naturaliter puella non potest parere |sine uiro ; sed Deus, qui est superius, miraculose hoc potest facere. Et hoc intelligibile est, ut patet per istud exemplum: In Deo unitas, operatio, bonitas

NN 12678

etc., conuertuntur. Ex quo sequitur, quod, si bonum est puellam

sine uiro parere, diuina bonitas ipsum actum causare potest, et si magnum est, diuina magnitudo ipsum actum magnum causare 650 potest, et sic de aliis; et nullum principium inferius hoc impedire potest. Et talem litem habet Raimundus contra Auerroistas, et e conuerso ; et hoc, quia ipsi stant ad sensum et imaginationem, et Raimundus ad intellectum cum diuinis rationibus. Praeterea: Quando Deus creauit mundum, intellexit altiorem 655 finem, quare uoluit creare mundum. Qui finis est Deus homo, quoniam altiorem finem diuinus intellectus intelligere non potuit. Et sicut intellectus intellexit altiorem finem per incarnationem, sic diuina uoluntas uoluit ipsum finem; et sic de diuina unitate,

operatione et qualibet ratione suo modo. Contra talem finem 660 essent

omnes

| rationes

Dei, sine incarnatione,

etiam

contra

P 85r

exaltationem totius uniuersi, qui per incarnationem exaltatus est. 8. DE DIVINA VOLVNTATE

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

Dixit fidelis: Diuina uoluntas, quae intrinsece est uolissima et plenissima, requirit, quod extrinsece sit causa causalissima uolissi665 ma et plenissima ; et hoc uolibile et intelligibile est quoad Deum et quoad nos. Et quia ista propositio per se nota est, per ipsam demonstratum | est, quod Deus fecit se hominem. Qui homo est effectus uolissimatus et plenissimatus et relatus ad causam uolissimam et plenissimam. Dixit infidelis: Fidelis, tu implicas in Deo uacuitatem suae 670 uoluntatis ; quoniam ipse non requirit extrinsece aliquid, cum sua

648/649 causare — actum] o. G — 651 Raimundus] Raimundista I — Ft talem — Auerroistas] oz. Pj; 654 Praeterea] Proinde Mj; Porro P5; Primum(Pm)R, ^ 655creare] oz. N Mag P,4 — 659et] oz. N M, P,,PEM, 665 áolibile] uoluntibile F ; nobile IN Pas 668/669 uolissimam] nobilissimam FL, 670 Fidelis] fideli Pg V R4; om. MgIFL;$,

N 1267b ,

170

I8r. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

uoluntas sit in se plenissima et perfectissima ; aliter haberet indigentiam ab extra ;quod est impossibile. Dixit fidelis: Diuina uoluntas non requirit extrinsece aliquid 67 ^ ratione | indigentiae, cum sit intrinsece plenissima et perfectissima. Verumtamen requirit signum uolissimatum et plenissimatum, cum quo sit signata, cognita et dilecta, et cum quo sit causa uolissima et plenissima, et diligere humanitatem Christi in superlatiuo gradu dilectionis, per quam totus mundus esset exaltatus ad 680 altiorem dilectionem. Praeterea : Diuina uoluntas uoluit et etiam uult, quod Filius Dei sit incarnatus, ut ipsa cum uoluntate hominis sit participata in uno supposito, scilicet in Christo, et quod mediante illa uoluntate posset magis diligere totum uniuersum. Talem dilectionem sic 685 sublimem diuina uoluntas non potuisset habere sine incarnatione, quia deficeret sibi diligibile sibi proportionatum. 9. DE

DIVINA

VIRTVTE

SECVNDAE

E

45 1rb

DISTINCTIONIS

Ait fidelis: Diuina uirtus, quae intrinsece est uirtuosissima et 690

plenissima, requirit, quod extrinsece | sit causa causalissima, uirtuosissima et plenissima ; et hoc quoad Deum et quoad nos est intelligibile et amabile. Et quia ista propositio per se nota est, demonstratum est ergo, quod est effectus uirtuosissimus et plenissimus. Qui effectus referatur ad causam causalissimam, uirtuosis-

69 ^

simam et plenissimam ; ergo incarnatio est possibilis. Ait infidelis: Fidelis, tu ponis incarnationem esse in Filio Dei possibilem. Si ipse est incarnatus, aut est totus incarnatus, aut non. Totus incarnatus esse non potest, quia sua uirtus infinita est ;

700

tota uirtus autem infinita non potest esse recepta in uirtute finita. Ergo probatum est, quod Deus non sit totus incarnatus. Neque etiam secundum partem, quia uirtus diuina indiuisibilis est ; aliter

674/676 Dixit fidelis - Verumtamen] Ait fidelis : Verum dicit (dicit] dicis R,) infidelis secundum requisitionem indigentiae (727. et R,) necessitatis Dei, non autem (non autem] sed R4) secundum ordinationem complacentiae uoluntatis. Verumtamen I/ R,; add. secundum otdinationem complacentiae uoluntatis I 680 altiorem dilectionem] altiorem finem et dilectionem E M,; 244. secundum ordinationem complacentiae uoluntatis R, 685 sublimem] IFL;; sublimzm N P,,P EM, V R,G; om. Mj4 5, .— 689/690 requirit — plenissima] 077. Mis; plenissima] causalissima R, |. 692 demonstratum] demonstratus I est?] GL; sit 55; oz. N Mjs P, P EM, quod est os. V R,I — 692/693 plenissimus] a4. est PEM,V 695 Fidelis] NPEM;G; om. Mr plebeios scetdelm A RO esse — Dei] in Filio Dei esse N Mjs P, $, 696 Si] add. ergo FL; ^ autest]estaut FL, — 697 non] aZ. totus FL; Totus] 277. autem F L, ^ infinita est] est infinita I F L., 55; add. et M45 5, est] oz. R4 698 tota uirtus autem] P E M, V^; uirtus autem 1I; tota autem uirtus G F L,; tota uirtus

lis I

N Mjs P4555; om. R

700 indiuisibilis] indeclinabi-

N 126va

181. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

i7i

esset uitiosa ; quod est impossibile. Vnde cum hoc ita sit, omnibus modis probatum est, quod incarnatio Dei non sit. Ait fidelis: Talis obiectio, quam facis, supra tacta est capitulo magnitudinis secundae distinctionis, et etiam eius solutio in 7o ^ eodem capitulo est implicata. Praeterea: Posita incarnatione, omnes homines essent magis dispositi esse uirtuosi, quam sine incarnatione. Ratio huius est, quia magis possunt cognoscere et intelligere Deum et suas rationes per incarnationem, quam sine incarnatione, cum ipsa incarnatio 710 sit altius obiectum et sublimius, quod Deus possit intelligere et amare extrinsece, et sic de hominibus ;quoniam altius obiectum est causa bene, magne, etc. | agendi. IO. DE

71

^

DIVINA

VERITATE

SECVNDAE

N 126vb

DISTINCTIONIS

Dixit fidelis: Diuina ueritas, quae intrinsece est uerissima et plenissima, requirit, quod extrinsece sit causa causalissima et plenissima; et hoc quoad Deum et quoad nos intelligibile et amabile est. Ex quo sequitur, quod diuina incarnatio est. Sine qua Deus non esset causa causalissima uerissima, neque plenissima,

quoniam deficiente effectu causalissimato uerissimato et plenissi720 mato, deficeret causa causalissima uerissima et plenissima, cum

causa et effectus relatiue se habeant. Dixit infidelis :Impossibile est, quod ista praedicatio sit uera: Deus est homo, homo

est Deus; sicut ista: Homo

est animal,

animal est homo; quoniam animal est superius, et homo est 72 ^ inferius. A simili natura diuina est superius, et natura humana est inferius. Et quia in ipsa incarnatione subiectum et praedicatum conuerti non possunt, ergo diuina incarnatio esse non potest. Dixit fidelis: Infidelis, nullam comparationem facis, quia animal est genus, et homo est species ; Deus autem non est genus. Et JI) ideo in ipsa incarnatione subiectum et praedicatum conuerti possunt isto modo. Quoniam sicut diuina unitas, quae causalissima et plenissima est, ratione suae causalissimitatis |et plenissimi-

705 Dist. II, cap. 4

703 Talis obiectio R,GF-L,;$,; Obiectio I; Talem obiectionem NM,gP,PEM,V "707ess]utsint GIF $,;etsint L;;et M,;,R, — 708 intelligere] amare FL; 710 sublimius] M, R, F L;; sublimissimum Mi; 5;; sublimsym NP,,P EV GI X 711 altius] alterius corr. 7n zarg. in altius M, ; oz. NM,gP, 7i2agendi]a4Z.aliius N M;,P,, — 722 praedicatio] propositio Mj$4:M, F L5 $5 725 A simili — superius] o. Pj, 728 Infidelis] NPEM,GF;infideli Pj V R,;om. MI L5.95, ^ comparationem] compositionem P,, — 732 causalissimitatis] causalitatis GIF L5.5;

E

45 IV?

172

48i: LIB. DE'QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

tatis ponit, quod unus Filius Dei sit unus homo, et magnitudo Dei

ponit, quod sit magnus homo, et sic de aliis, ita a simili diuina ueritas ratione suae causalissimitatis et plenissimitatis ponit, quod Filius Dei sit uerus homo, et e conuerso. Aliter ea, quae sunt in superlatiuo gradu, impedirentur, quod non possent agere | ad N 12778 placitum in gradibus inferioribus ;quod est impossibile. Et ideo ratio tua non concludit. Praeterea :Si Deus non esset incarnatus, eo quia incarnari non 740 potest, diuina ueritas esset impedita, eo quia non posset esse causa causalissima neque plenissima, et hoc per aliam ueritatem superiorem ad ipsam, quod est impossibile et contra diuinam unitatem, operationem, bonitatem etc., quae cum ipso conuertuntur. 745

U5.9

II. DE

DIVINA

GLORIA

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

Ait fidelis: Diuina gloria, quae intrinsece est gloriosissima et plenissima, requirit, quod extrinsece sit causa causalissima gloriosissima et plenissima ; et hoc quoad Deum et quoad nos intelligibile et amabile est. Et quia talis propositio est per se nota intellectui bene intuenti, ergo per ipsam demonstratum est |incarnationem Di83V esse ; hoc est, quia Filius Dei, qui gloriosissimus et plenissimus est, facit se causam causalissimam gloriosissimam et plenissimam in faciendo se hominem gloriosissimatum et plenissimatum, cum ei

competat talis causa; et ea, quae ei competunt, nullum ens impedire potest. Ait infidelis: Gloria et poena sunt opposita. Et ideo Deus, qui gloriosissimus est, non potest esse homo, qui est subiectum poenae. Christus homo pauper fuit, poenam habuit in sitiendo, in flagellando atque in moriendo, in tali homine, si Deus fuisset 76o factus homo,

poenam habuisset, et ipse homo, si fuisset factus Deus, nullam poenam habuisset. Vnde cum hoc ita sit, patet ergo,

quod impossibile est incarnationem esse. Ait fidelis: Deus exaltauit illum hominem, quem tanto, quod ipsum magis exaltare non potuit. Ex 765 quod ipse homo pateretur poenam | magnam ad Filium Dei et ad exaltandum amore ipsius humanum

uoluit esse in quo sequitur, honorandum N 1271b genus ; et hoc

dignum et iustum fuit. Si tamen ipse homo fuisset rex in uita ista,

et abundauisset in prosperitatibus et honoribus, quid ipse pro Deo fecisset, qui tantum pro ipso fecit? Nihil ; ergo etc. Deus uero in

735 causalissimitatis] causalitatis FL 737 impedirentur] a44. ita GIFL;$, 743adipsam]omw. N M,j,P,, GIFL ,5, | 744 quae — conuertuntur] oz. Mig 757 homo] hominem AN Mj; P414 qui] quin G $,; quoniam P,, ^ est?]sit.$, ^ subiectum]subiectus $, ^ 758/759 in flagellando atque in] flagella patiendo F L,;flagella patiendo et G1; in patiendo flagella etin.$, . 760/761 factus homo — nullam] o». I et ipse homo — habuisset] 07. 5, . 763 quem] IF L;; qui ceteri omnes — 765 ipse] oz. GIF L;

181. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

r73

770 quantum homo poenam sustinuit ;et homo ille in Deo poenam

TT

^

sustinere non potuit, cum Deus sit gloria infinita et aeterna. Praeterea: Quia Deus fecit se hominem, exaltauit gloriam sanctorum, qui ipsum uident hominem. In qua humanitate habent gloriam intelligendo, amando et recolendo ipsum esse Deum ; et post diem iudicii habebunt in ipso gloriam sentiendo in aeternum. Talem gloriam, quis est qui narrare possit? Nullus. 12. DE

DIVINA

PERFECTIONE

SECVNDAE

DISTINCTIONIS

Dixit fidelis: Diuina perfectio, quae intrinsece est perfectissima et plenissima, requirit, quod extrinsece sit causa causalissima 78o perfectissima et plenissima ;et hoc quoad Deum et quoad nos intelligibile et amabile est. Et quia talis propositio est per se nota ; ergo Deus incarnatus est. Ratione cuius incarnationis, quod simpliciter erat imperfectum, fuit factum simpliciter perfectum. Dico imperfectum, quia totum uniuersum est imperfectum, in 78; quantum est de nihilo deductum ; et dico perfectum, per accidens,

quia maior pars uniuersi, ut puta homo Christus, est cum Filio Dei unum suppositum perfectum.

Dixit infidelis :Philosophi, qui sunt homines | magis intelligentes, asserunt, quod mundus est aeternus, eo quia de nihilo nihil fit. 79o Posito tamen, quod mundus sit nouus et de nihilo factus, tantam

.N :27*à

distantiam habet a perfectione, quod mundus, neque aliqua pars eius, nullam perfectionem |habere possunt. Cum ente autem, quod per se et simpliciter est imperfectum, ens, quod per se et simpliciter est perfectum, non potest coniungi. Et si sic, magnum inconue- E 4515 795 niens sequeretur, uidelicet quod perfectum et imperfectum multiplicarent et componerent unum suppositum perfectum et imperfectum ; in quo supposito ens perfectum esset ens imperfectum, et e conuerso. Quod est impossibile; et per consequens incarnatio est impossibilis. $00 A Dixit fidelis: Philosophus non theologus tantum intelligere non potest, sicut theólogus existens philosophus. Et ideo, quia tu theologus non es, quid mirum, si altissimas perfectiones Dei intelligere non potes? Et quando tu dicis, quod de nihilo nihil fit, uerum dicis materialiter, quia iam nihil esset aliquid. Sed Deus, 8o ^ qui requirit esse causa perfectissima et plenissima, potest, quod illud, quod non erat in potentia neque in actu, habeat esse, ut puta 770in Deo] ut Deus] 772 Quia] Quod P,; S; PEM, VR, TT75 iudicii — ipso] magnum et aeternum habebunt P, — 780 nos] a2. est F L5, 781 est!] om. N P4; — 788 magis intelligentes] magnae intelligentiae F L.; 792 nullam] ullam Mjg.$, 794/795 multiplicarent] implicarent E M, 801 theologus — philosophus] philosophus existens theologus P3 803 potes] M;4 R, $5; potest FL;; possis P441; posses NPEM,VG 804 materialiter] naturaliter R, I; in naturalibus Mj; in naturalibus aZ. swpra Jn. materialiter 5,

174

815

18r. LIB. DE QVAEST. ALTA ET PROFVNDA

mundus, cum suam causalissimitatem et plenissimitatem nullum ens impedire possit. Concedo autem, quod mundus dependet ab imperfectione quoad se ipsum, etiam homo Christus quoad se ipsum, cum sit una pars mundi. Sed non est inconueniens, quod ipse homo in natura diuina quoad ipsam naturam sit homo perfectus; ut Filus Dei in se ipso sit homo perfectus; etiam mundus per accidens sit perfectus, |qui per suam partem perfectis- N 127^ simam est perfectus. Et tu, qui fingis te esse philosophum, iam uides, quod magnes, qui est immobilis, attrahit ad se ferrum et facit ipsum mobile, quod ferrum est per se immobile; et uides, quod aquam, quae est per se frigida, ignis in se ipso facit ipsam calidam, et dat ei potestatem calefaciendi. Vnde cum hoc ita sit,

820

quid mirum, si Filius Dei, qui est perfectissimus, facit in se ipso hominem perfectissimum, et quod per ipsum hominem mundus naturaliter sit perfectus? Praeterea : S1 Filius Dei non fuisset homo factus, diuina unitas

825

830

non haberet actum suum uniendi extrinsece. Et deficiente ipso unire, diuina operatio non haberet actum uniendi inter Deum et hominem ; neque per consequens bonitas, magnitudo etc. Ex quo sequeretur, quod Deus ut causa et mundus ut effectus in aliquo subiecto perfecto participare non possunt. Et sicut dico de unire, sic potest dici de operare, bonificare etc. suo modo. Hoc autem est absurdum dicere, quod causa et effectus nullo modo participare possint. Ait fidelis: Probare diuinam trinitatem et incarnationem nullus potest homini, habenti intellectum infimum, sed oportet, quod

habeat intellectum altissimum, et philosophice et theologice, et quod ad hoc Deus sit manus tenens siue Spiritus sanctus. Quaestio 835 autem praedicta in prologo per me soluta est. Et hoc, quia probaui trinitatem et incarnationem ; et tuas improbationes improbaui ; et tu non meas probationes. Ad laudem et ho|norem Dei finiuit Raimundus istum librum Parisius mense Augusti anno 131r incarnationis Domini nostri 840 Iesu Christi.

808 mundus] homo L,; homo corr. ex mundus F 812 etiam] et Mss Pig M4 GT E T. s 817 aquam] N MgGIFLg;$,; aqua IS D'ETAROTUM, 820 hominem!] homine IN 827 possunt] NP,,G; possent Mj IF L5 .$,; possint P EM, V ; possit R, 828 operare] operari MijgR,GIL;$, | suo modo] F L,; oz. ceteri omues — 830 possint] possent FL;;PossuntP,,] ^ 834sit—siue] teneat manum siue I F L, ;teneat manum suum G — sit— sanctus] seu Spiritus sanctus sit manus tenens Mj, ; seu sanctus Spiritus sit manu tenens .$, ^ 838/840 Ad laudem — Christi] oy. EM, — 839. Parisius] Parisiis M44 P44 R, LS, 840 Christi] 247. Deo gratias V; add. Amen Mis ES,

NN 12878

182-187 "Opuscula deperdita sex:

LIBER DE BEATITVDINE DE ARTICVLIS RATIONVM

DIVINARVM

DE MAIESTATE DIVINA ET INDIVIDVA DE PROPRIETATIBVS

DEI

LIBER INTELLECTVS ARS NAVIGANDI ante 1311 VIII

ides.ytquod Conr nagors ""usb. Eg |

Gu -:

to ds bills ferra "d n sons T xtirabi were, AORT, Mebras: wt uide Al

quart pee giepessLe

ru

j

qe

did, ed ndd a égitate ui TAE ees ni 934. [ue Báwéro i hy IG ADEL MÁ gibts. !iacu apo c » ir neni wrbor1 Vete e ce qnte fwwm homm amhdee —

buc

"HY dier 9fan

bu

^N

H y nda "ids ^s» Hu ni

i

nm

r Dxume [^m

"nt

i. 0S

N

i

cd -:

Lo

Wee Lu

Cerat

n. EET "AN

"| DIM

3

A i 20 0

" does |

H

HM 7-22 x:

18

AD OPVSCVLA DEPERDITA

SEX

ADMONITIO Inter operum titulos, in catalogo Electorii (!) enumeratos, quidam ad nullum opus aliunde cognitum referendi uidentur, scilicet Laber intellectus (no. 33), Ars nawigandi (no. 52), De proprietatibus Dei (no. 62), Liber de beatitudine (no. 70), De articulis rationum diwinarum (no.85); De maiestate diwima et ándiuidua (no. 90) (2). Constat tamen libros sic titulatos mense Augusti I311, cum catalogus componebatur, pro authenticis habitos esse. Quam ob rem post opera, Augusto I311 composita, eos saltem commemorandos censemus, cum de tempore eorum compositionis id unum constet, quod post mensem Augusti I311 protrahi nequeat. Ad quod autem tempus anterius illi libri pertineant, hactenus ignoramus ; nisi forte quosdam uel omnes cum aliis libris, similiter intitulatis, coaequandos putemus.

(1) Vide infra op. 189. Cf. Pla II, 115*-118*, HrLLGARTH, Appendix II,p. 335-343-

(2) Pla 200-206. Liber de philosophia (Pla 201) hic non adducitur, quia cum Sbnr. 77 p. 18 illum potius ArPori philosophiae desideratae (Glav; Av 44; SA 202; Pla 59) associandum uel forte coaequandum putamus. Cf. HILLGARTH 5538.

-

zà E

À

tera

Tetidigsamgs cms iie ie e siti — vstiliavie ,atidil aliis ESI ee. RINISTUNQ

» EE

3edp- tg 138

I EbasqA wrasornct neu "p Anucixo

be

ao

81:

—

M

Pn

—

Hm

tccL al 3D;ott AosntelsbiV Gu)

aid tos aNDMEHAREVAGA

dez. exis «8 (8)

(gt 5 ones Fe so rA] vg FO) reteiien volat vn, varo ecl Brzdvv sel bu inobisoosek i MYSAO11] 0) acero auibnatoseoo

188

LIBER DE ENTE QVOD SIMPLICITER EST PER SE ET PROPTER SE EXISTENS ET AGENS Párisiis, 1311 IX

pem

E

"

Pf. dea | JY

4 Di ES ae

» ——

AD LIBRVM DE ENTE, QVOD SIMPLICITER EST PER SE ET PROPTER SE EXISTENS ET AGENS PROLEGOMENA Librum de ente, quod simpliciter est ber se et propter se existens et agens Raimundus finiuit Parisiis, mense Septembri anni 1311. Quod etsi confirmatur in quattuor tantummodo manuscriptorum hucusque notorum Clausula finali, tamen de compositionis loco et tempore non est dubitandum. Deest ceterorum sex manuscriptorum clausula finalis, codicis E uidelicet, qui saepe clausulam omittit finalem (!) et codicum M,M,, et P,, qui codicem E immediate sequuntur ; codex K, cum operis tantummodo excerptum

contineat,

et ipse omittit

clausulam

finalem ; codicis

V

perdita est clausula finalis, deficientibus ultimis foliis. Maximi uidetur esse momenti, quod codices, in quibus clausula finalis continetur, saeculi sunt XV (GHL) et XVI (Rj). Compositum esse hoc opus a Raimundo loco et tempore supra dicto unanimi fere bibliographorum tam ueterum quam modernorum testimonio(?) confirmatur, dicentium, excepto quidem CUSTURER, qui hunc tractatum ad Librum de ente simpliciter absoluto (finito mense Martio 1313; ROL I, op. 217) refert et opus nostrum bis scriptum esse opinatur (3). Quoad compositionis tempus uero (mense Septembri 1311) quaedam oritur difficultas, cum index Electorii finem capiat hoc opus enumerans : "Liber de perseitate et finalitate". Qui uero Electorii index (E — Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 f. 89v) in fine hanc addit annotationem: Isti libri fuerunt numerati in fine augusti anno MCCCXI?. Qua Electorii annotatione adducti opinamur Raimundum iam mense Augusto initium fecisse hunc librum scribendi maioremque libri partem, fortasse distinctiones I-V iam finitas esse uersus finem mensis Augusti, ita quod addi potuit hoc opus indici operum Raimundi, quamquam libri distinctio sexta, scilicet ultima (De ordinationibus in concilio generali praesentatis) non est finita ante mensem Septembrem ineuntem. Raimundum auctorem esse Libri de ente, quod simpliciter est per se el propter se existens et agens tam quattuor manuscriptorum supra dictorum testimonio quam auctoritate catalogi Electorii et ceterorum bibliographorum ueterum ac modernorum comprobatur (5). Confirmatur praeterea operis authentia ipso auctore, qui in (D)4C

f. Op.inf. 176 ;Dt. 1:77 ;teensqo

(2) MOG I, pg. 58: Nr. 91; PAsquaL I, Cap. XXVII : Pg. 295; Cap. XXXII: Pg. 575; Lo, col. 1107, VII: 18; Ot 157; Gl fq; CA 197; Pla 207; 207a. (3) C£. CusrURER, pg. 618: CCXXXVIII ; pg. 550, not. 32; pg. 535, not. 47. (4) C£. op. nr. 188: Ad Librum de ente, quod simpliciter est per se et propter se existens et agens Prolegomena, Catalogi et auctores, qui Libri mentionem faciunt, pg. 186 infra.

182

188. LIBER DE ENTE

sextae distinctionis nona ordinatione Artem quandam iuris allegat. Quae Ars ?uris eadem esse uidetur ac Raimundi Ars zuris naturalis (5). Accedit, ut in sextae distinctionis ordinatione decima libri nostri Raimundus Artis medicinae mentionem faciat, quae Raimundi Liber de regionibus samitatis et infirmitatis esse uidetur (8); Viterius hic liber commemoratur in genuino Raimundi opere recentiore, scilicet in Lzbro de ente reali et rationali (Pla 211) (?). Operis authentia etiam eius stilum et doctrinam, fundatam in principiis essentialibus diuinorum attributorum Raimundo propriis, in quaestionibus, suppositionibus et definitionibus, necnon genus libri antiauerroisticum consideranti manifestatur. Accedunt ordinationes ad reformandam ecclesiam et ad acquirendam Terram sanctam Concilio generali Viennensi propositae, in quibus Raimundus eisdem uerbis ac terminis utitur ac in prioribus huiusmodi ordinationibus (8). Certissime ergo constat Raimundum auctorem esse Libri de ente, quod. simpliciter est ber se et propter se existens et agens. Quem librum, tractatum quidem theologicum, oppugnantem Auerroistarum

errores, Raimundus

patribus Concilii Viennensis

inscripsit, quibus persuaderet ecclesiam reformandam esse et Terram sanctam argumentis et ordinationibus acquirendam. In libri initio Raimundus eius finem et argumentum indicat : Inquirere enim intendit diuinam perseitatem et finalitatem, ut intelligat essentiam et agentiam Dei. Est enim perseitas diuini 'Per-se-esse', finalitas uero diuini 'Propter-se-esse' forma primitiua, qua Deus tam intrinsece quam extrinsece agit. Cum enim omnia entia creata per ista principia existant, in quantum scilicet omnium entium principia sunt primitiua, uera et necessaria, cognita diuina perseitate et finalitate etiam diuinum existere et agere, necnon entia inferiora, quae sunt affectus eius, cognoscuntur.

(5) PLATZECK (cf. nt. 207) tecte opinante hic liber potius zArs zwris na£uralis esse uidetur, composita in Monte Pessulano, mense Ianuario anni 1304 (Pla 121) quam Zárs zuris, composita in Monte Pessulano annis 1275-1281 (Pla 28). Cf. etiam Pla 144. (6) Quem tractatum Librum esse de regionibus sanitatis et infirmitatis (compositum in Monte Pessulano, mense Decembti

1305; Pla 119), non ueto Librum

principiorum medicinae (compositum Palmae Maioricarum, 1273-1275 ; Pla 11), neque etiam Z4rZezs compendiosa; medicinae (compositam in Monte Pessulano, 1275-1281; Pla 29), PLATZECK recte opinatur. (7) Liber de ente reali et rationis, in: BEA TIRAyMUNDI LULLI Ofera parua (RD 332), Palma de Mallorca 1745, Tomus IV : V Distinctio, De Artificio uirtuoso deducto per tertiam distinctionem, pg. 105. (8) C£. exempli gratia: LzPer de fine, Aptil 1305, Montpellier: Pla 134, Gl do ; Cf. op. nr. 169: Liber natalis pueri baruuli Christi Iesu, IV, 1: De precibus sex dominatum.

188. LIBER DE ENTE

183

Homines nisi dicta principia primitiua cognoscunt, ad ueram mundi eiusque finis cognitionem peruenire non possunt. Qua cognitione carentes Iudaei, Saraceni, pagani, schismatici, praesertim autem philosophi christiani falsi, id est Auerroistae christiani in errores incidunt. Concilio generali Viennensi a domino papa Clemente V conuocato Raimundus id sibi agendum esse putabat, ut concilium fieret, 'per Deum et propter Deum', id est ad promouendam fidei catholicae exaltationem et etiam ad assequendam errorum omnium exstirpationem. Quae nisi fierent, 'Concilium esset in derisione et extra finem deductum', ita ut magnum damnum oriretur ecclesiae. In animo ergo Raimundus habet hoc opus praesentare Concilio generali, ut auxilium ei ferat. Quod ut assequatur, Raimundus ad omnium rerum principia recurrit, ostendens errorum causas fidei

catholicae oppositorum, eos oppugnans, conuertens patrum Concilii animos in pericula ex his erroribus profluentia, praebens remedia ad eorum exstirpationem idonea, ac diuersas proponens ordinationes (1-10), quae ecclesiae reformandae sint usui.

Quem fidem ut assequeretur, Raimundus hunc librum composuit. In prima, secunda et tertia distinctione Raimundus fundamenta quasi ponit speculatiua, quibus innixus in quarta distinctione Auerroistarum errores argumentando oppugnat. Quae quidem in prima, secunda et tertia distinctione cognita sunt, Raimundus in quinta distinctione disserit respondens ad decem quaestiones, quae ad fidei catholicae principia spectant. Cuius fidei conseruandae et propagandae maxima sollicitudine curaque affectus Raimundus in sexta distinctione concilii patribus decem ordinationes proponit tam ad Terram sanctam expugnandam et fidem catholicam propagandam ac defendendam pertinentes quam imprimis ad ecclesiam reformandam. Quae ordinationes ut benigne recipiantur, domino Papae, patribus concilii aliisque uiris egregiis in fine

huius libri supplicat. Cuius libri distinctionem sextam ediderunt EPHREM LONGPRÉ,

in: La France Franciscaine 18 (1935) 145-154, et HÉLENE WIERUSZOWSKI, in : Estudis Franciscans 47 (1935) 103-109 ; et in: Miscel-lànea Lul-liana, Barcelona 1935, 419-423. Editio a LoNGPRÉ facta exscripsit codicem E (Electorium). WIERUSZOWSKI uero pro basi usus est codice E et contulit codicem P,. Excerptum uero

codicis K EusEBIO COLOMER edidit, in: Nzkolaus uon Kues und Raimund Lull, aus Handschriften der Kueser Bibliothek ; in serie: Quellen und Studien zur Geschichte der Philosophie, ed. PAUL WirPERT, tom. II, Berolini 1961, pg. 151-154. Distinctio sexta, scilicet ultima huius libri, separatim enumera-

tur a diuersis bibliographis,

qui ei hunc titulum

attribuunt:

184

188. LIBER DE ENTE

Petitio (Raàmundi) in concilio generali (9). Non est dubium, quin dicta Pet?tio pars sit Libri de ente, quod simpliciter est er se et $ropter se existens et agens (19). Hoc tomo prima huius libri editio fit integra. De codicibus hucusque, ut uidetur, perditis quaedam sunt dicenda: In Inuentario librorum 'de la Escuela Luliana' Barcinone exstantium (22. Iunio 1488) huius libri mentio fit, et hoc sic : Lzber de ente, quod simpliciter per se et propter se est existens et agens (M). Eundem commemorare uidetur librum ARIAS DE LovoLa allegans tractatum quendam Barcinone asseruatum, scilicet : De fer se, et propter se, ente existente et agente. Ipso ARIA attestante aliud huius operis manuscriptum parem praebens titulum Maioricis inuenitur (12). V]terius CUSTURER huius libri allegat manuscriptum, in 'Bibliotheca Coenobii s. Francisci Maioricensis' asseruatum (13). Codex Maioricensis tam ab ARIA quam a CUSTURER allegatiis fortasse est nostrae editionis codex L (Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, cod. 1040, saeculi XV ineuntis). Huius libri mentionem facit etiam IOHANNES A S. ANTONIO, et

hoc sic : ' De fer se et propter se ente existente et agente. Maioricis et Barcinonae in schola' ; secutus esse uidetur Iohannes ARIAM DE

Lovora (14). Enumeratur hic liber etiam in Inuentario J.L. Viletae canonici (saec. XVI) (15). Codicum cognatio sequenti illustretur stemmate:

(9) Cf. op. nr. 188 : Lzber de ente, quod sizpliciter est per se et propter se existens et agens, Tituli Libri, notae: p, q, t, s, t, u ; infra pg. 190.

(10) C£. op. nr. 188: De diuisione huius Libri, pg. 191, lin. 37; cf. SróHR, JoHANNES : Liferarkritisches xur Überlieferung der lateinischen Werke Ramon Llulls, in : Estudios lulianos, 1 (1957) 49-50. (11) BoFARULL, pg. 39; Soro, pg. 73; Cf. Av 167. (12) An1as DE Lovora, Soro, pg. 45 : De per se et propter se ente existente et agente: Barcinonae, Maioticae. —. (13) CUSTURER, pg. 550, not. 32. (14) IOHANNES A S. ANTONIO; pg. 41b: Nt. 254 (BUF). Cf. not. 12. (15) Biblioteca Vileta, f. 235r: Nt. 75.

188. LIBER DE ENTE

XIV

n

o

185

»

E

» ».

ida

"4 r4

XiVenme

H

XVI

K

É

R,

XVII

P

Quod stemma his argumentis confirmatur: E communibus omissionibus et uariis lectionibus codicum GH contra codices LV R, (-- E M4,M ,,P, in VI distinctione) et e communibus lectionibus propriis codicum £L VR,( (4-

EM,M A

PEin

VI distinctione) contra codices GH apparet Codices GH unam propriam familiam a contra familiam codicum 8 (LVR, [ 4 EM,M P, in VI distinctione]) constituere: 8, 10, 47, 1 39, 251, 286, "287, 1792, 1815, 1816, 1841 habeant et, 1850 sicut, 1879, 1896 impraegnat. Codices familiae a a communi fonte deriuantur: 8, 25, 47, 139,

422, 1155, II95 naturam, I3I5 et intellectus. Quorum alter ab altero non procedit :208, 388/389, 399, 481, 598 permanente. Codices LV R, cüm familia codicum a contra codices E MM ,.P, concordant (1764, 1767, 1796, 1831 unam, 1836, 1838) et communes lectiones uarias contra E M; M, P. ostendunt : 1778 Deo, 1781; codices LVR, ergo unum ramum proprium contra ramum codicum E M, My, P, constituunt. Codices V R, propriis lectionibus communibus et omissionibus a codice L differunt : 23, 27, 178, 514, 577 ei!, 598 cum ipsa, 784, 785. Codex R, uero a codice V non deriuatur : 122, 519 VIII, 575; 1130, I415. Codices M, et P, codicem E exscripserunt : 1764, 1795, 1807 quia, 1831 cum praelatis, 1836, 1837, 1936 in libro. Quorum uero alter ab altero non dependet : 1769 aliud, 1776 mittetur, 1780 reuerteretur ;1807 nihilo, 1839, 1860, 1861, 1873, 1914. Codex M,, a codice

M, originem ducit: 1793, 1807 nihilo, 1839, 1860, 1873, 1887, I9I4, 1924/1925.

186

188. LIBER DE ENTE

Codex K, qui excerptum

tantum

libri continet, ad familiam

codicum f pertinere uidetur: 144, 829, 837. Editiones vw et f a codice E deriuari permultis exemplis manifesto apparet.

Ex hoc stemmate genealogico haec regula recensionis eruitur: Vbi aliqua lectio familiae codicum a a lectione familiae codicum B differt, ea lectio eligitur, quae libri contextui et sensui uel Raimundi scribendi modo melius respondet : 8, 10, 25, 144, 184,

255, 490, 1777 homines, 1777 conuerterent, 1816, 1893, 1896 impraegnat.

Vbi aliqua lectio familiae codicum a in distinctione VI cum uno ramo familiae codicum p, scilicet aut cum LVR, aut cum

E M, My, P, concordat, eam archetypi lectionem esse censemus: Lectionem ergo codicum G H L V R, contra EM, M4 P,: 1796, 1799 propter, 1807 quia, 1836/1837 et GH EM,M;j4,P contra LV R, (1778 hoc) eligimus.

In distinctionibus I-V, in quibus codices E M, M, P, desiderantur, ea archetypi lectio censenda est, quae ab omnibus codicibus unius familiae et saltem ab uno codice alterius familiae traditur :

Lectio ergo codicum GHL contra VR,:612,613; GHLR,contra V 361, 1621; GHLV contra R,:6; GHVR,contraL :26,357 ; GLVR, contra H : 247, 372; HLVR, contra G: 195, 344.

Nonnullos locos inuenimus, in quibus iam archetypus lectionem mendosam exhibuisse uidetur. Hic propriis coniecturis textum emendauimus. Vbi autem unus uel plures codices coniecturis textum iam correxerunt, eum textum recepimus, a nostra recen-

sionis regula discedentes :246, 368, 389, 399/401, 1014, 1885 qui, I914, 1936 sed. Sequentes catalogi et auctores, quos in ordine chronologico enumeramus, Libri de ente, quod simpliciter est ber se et propter se existens el agens mentionem faciunt : Catalogus Electorii 124 (123); Catalogus ElectoriiSupplementum 142 (18) ;BOFARULL, pg. 39; Soro, pg. 73; PROAZA, f. 221rb; Catalogus operum Cusanus 52; D1MAS DE MIGUEL, pg. 63; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380r: Nr. rrr; Biblioteca Vileta, f. 235r: Nr. 75; AR1AS DE Lovora, pg. 59; WADDING-

Scriptores, pg. 302a; ANTONIO, pg. 134; nr. 138: CCXXXVIII ; CUSTURER,

pg. 618:

CCXXXVIII ; MOG

I, pg. 58: Nr.

9r;

SOLLIER, pg. 71b: CCXXXVIII ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 41b: Nr. 254 (BUF); pg. 44a: Nr. 338 (BUF); PasQuar I, Cap. XXVII: Pg. 293; Cap. XXXII: pg. 373; BovER, pg. 598; Nr. 238 ; RENAN, pg. 258; HLF, pg. 320: Nr. CC ; pg. 340: Nr. CCLII ; GOLUBOVICH, pg. 388; KEICHER, pg. 32; pg. 55; pg. 605; pg. 75; GOTTRON, pg. 200; Lo col. 1107, VII :18; col. 1109,X :8; PEERS,

PE 345: PE 350; pg. 356; Ot 157 ;Gl fq ;ft; Av 169; 171; CA 197;

224; TARRÉ, pg. 167; DíAz v Díaz 1888 ; 1890; Pla 207; 207a; LLINARES 184.

LIBER DE ENTE QVOD SIMPLICITER EST PER SE ET PROPTER SE EXISTENS ET AGENS

CODICES ET EDITIONES Paris, Bibliothéque

Nationale,

lat. 15450

(XIV),

Distinctio VI Libri sub titulo: PezZo Raymundi acquirendam Terram sanctam. München, Staatsbibliothek, Clm. 10537 (XV), f. Kobenhavn, Kongelige Bibliotek, Thott 105, 49 Ado Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 83 (XV), labro de ente, quod simpliciter est per se et propter se.

f. 543vb-544vb:

im concilio generali ad . 36r-62r. (XV), f. 1t-34t. f. 97r: Excerptum ex

Palma de Mallorca, Biblioteca Püblica, 1040 (XV in.), f. 18tb-46vb.

München, Staatsbibliothek, Clm. 10580 (XVITD), f. 76r-78v : Distinctio VI Libri sub titulo: Peziio Raymundi im concilio generali ad acquirendam Terram sanctam. München, Staatsbibliothek, Clm. 10565 (XVIID, Int. VII: f. 21-3v: Distinctio VI Libri sub titulo: PeZie Raymundi im concilio generali ad acquirendam lerram sanctam et mori pro fide Christi. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (X VIL), f. 5541-35 7t: Distinctio VI Libri sub titulo: Pezitio Raymundi in concilio generali ad acquirendam Terram Sanctam. Roma, Biblioteca Nazionale Centrale Vittorio minoti 1832 (XVI), f. 444t-518t.

Emanuele

II, Fondi

Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 409 (XV), f. 15v-42v. LoNcPRÉ, EPHREM OFM, Pezitio Raigeundi in concilio generali ad acquirendam

Terram sanctam (Distinctio VI Libri), in: La France Franciscaine 18

(1935) 145-154. WIERUSZOWSK1, HÉLENE, Pezitio Raimundi in concilio generali ad adquirendam Terram sanctam (Distinctio VI Libri), in: Estudis Franciscans 47 (1955) 103-109 ;Miscellània Lulliana 1935, 419-425.

LIBER DE ENTE, QVOD SIMPLICITER EST PER SE ET PROPTER SE EXISTENS ET AGENS? DE ENTE, QVOD SIMPLICITER EST PER SE ET PROPTER SE EXISTENS ET AGENSP DE ENTE, QVOD SIMPLICITER PER SE ET PROPTER SE EST EXISTENS ET AGENSC DE ENTE SIMPLICITER PER SE CONTRA ERRORES AVERROISÓ DE PER SE ET PROPTER, SE ENTE EXISTENTE ET AGENTE? DE PERSEITATE ET FINALITATE Dki1f LIBER DE ENTE, QVOD SIMPLICITER EST PER SE ET PROPTER SE£ LIBER DE ENTE, QVOD SIMPLICITER EST PER SE ET PROPTER SE EXISTENSh LIBER DE ENTE, QVOD SIMPLICITER PER SE EST EXISTENS ET AGENS! LIBER DE ENTE, QVOD SIMPLICITER PER SE ET PROPTER SE EST EXISTENS ET AGENSI LIBER DE ENTE SIMPLICITER PER SE ET PROPTER SE EXISTENTE ET AGENTEE LIBER DE ENTE SIMPLICITER PER SE ET PROPTER SE EXISTENTE ET AGENTE SEV DE PERSEITATE ET FINALITATE Dki! LIBER DE PERSEITATE ET FINALITATEm LIBER, QVI EST DE ENTE, QVOD SIMPLICITER EST PER SE ET PROPTER SE EXISTENS ET AGENSh

Il KEICHER, pg. 55; pg. 655; pg. 75KEICHER, pg. 32. cg" m» c — PasquaLI, Cap. XXVII: Pg. 293; Cap. XXXII : Pg. 575; PEERS, pg. 345 ; d

pg. 350; pg. 556; pg. 458.

— ANTONIO, pg. 134, nt. 138: CCXXXVIII; BovzeR, pg. 598: Nr. 258; Catalogus codicis Ambrosiani, f. 380r: Nr. 111; CUSTURER, pg. 618: CCX XXVIII ; DrMAs DE MIGUEL, 0/0, pg. 63 ; IOHANNES A S. ANTONIO,

pg. 44a: Nr. 538 (BUF) ; PROAZA, f. 2211b ; RENAN, pg. 258 ; SOLLIER, pg. 71b: CCXXXVIII ;WAppiNG-Serzptores, pg. 302a. I ARIAS DE LOYOLA, 50/0, pg. 45 ; IOHANNES A S. ANTONIO, pg. 41b : Nr. 254 (BUE). f — Av 169, cf. 1; PAsQUALI, Cap. XXVII: Pg. 295 ; PEERS, pg. 345 ; Pla 207. DELCINCAMI IO. h - Biblioteca VILETA, f. 235r: Nt. 75. o

i

— CA 197; Díaz v Díaz 1888; Gl fq; HLF, pg. 320: Nr. CC; LLINARES 1845 fto!colt r107; VII? 185 Ot 757:

j - BOorARULL, pg. 39; Soro, pg. 73. k

-— Av 169, cf.

1; MOG

I, pg. 58: Nt. 9r.

1 UA E69: m — Catalogus Electorii 124 (123) ; Catalogus operum Cusanus 52 ; Liberdeente reali et rationis ; in: BEATI RAyMUNDI LULLI Ofera parua (RD 552), Palma de Mallorca

1745, Tomus

IV: V Distinctio, De Artificio uirtuoso,

deducto per tertiam distinctionem, pg. 105. n

S GIE366

PH: Er

RITE 44:5; V: [X ISV.

190

188. LIBER DE ENTE

LIBER, QVI EST DE ENTE, QVOD SIMPLICITER PER SE ET PROPTER SE EST EXISTENS ET AGENS? LIBER DE EPISTOLA IN CONCILIO PRO ORDINATIONE MVLTORVM (DisriNcTIO VI LiBRI)P PETITIO IN CONCILIO GENERALI (DisriNcTIO VI LiBRI)a PETITIO

IN CONCILIO

GENERALI

AD

ACQVIRENDAM

TERRAM

SANCTAM ET MORI PRO FIDE CHRISTI (DisriNCTIO VI LIBRI) PETITIO

RAIMVNDI

IN CONCILIO

GENERALI

AD ACQVIRENDAM

TERRAM SANCTAM (DisriNcTIO VI LIBRI) PETITIO RAIMVNDI IN CONCILIO GENERALI AD ACQVIRENDAM TERRAM SANCTAM ET MORI PRO FIDE CHRISTI (DisriNcTIO VI LIBRI): SVPPLICATIO RAIMVNDI AD PAPAM ET CONCILIVM GENERALE VIENNENSE (DisriNCTIO VI LiBRI)v Deus, cum

tua altissima et profunda perseitate et finalitate,

Incipit liber, qui est de ente, quod simpliciter est per se et propter se existens et agens.

IO

I5

Quoniam Deus est simpliciter per se et propter se existens et agens, facimus istum librum, qui est De perseitate et finalitate. Per perseitatem autem intelligimus formam, quae per se est existens ; per finalitatem autem intelligimus formam, quae propter se est agens. Per ista autem duo principia omnia existunt, cum sint primitiua, uera et necessaria principia, sub quibus sunt omnia alia principia omnium entium tanquam subalternata aut particulata. Ideo cognita diuina perseitate et finalitate potest cognosci diuinum existere et agere ; et ipsis cognitis |possunt cognosciinferiora, L :8va quae sunt effectus eius, cum per causam cognoscatur effectus. Multa enim mala principia sunt orta contra sanctam fidem catholicam, quae impediunt, quod ipsa non sit bene cognita neque dilecta ; ratione cuius sequitur magnum damnum et deuiatio finis,

— — Il — n,0'g Oo —

GorrRoN, pg. 200; L: f. 18tb. Catalogus Electorii (Supplementum) 142 (18). HLF, pg. 34o: Nr. CCLII. TARRÉ, pg. 167.

t

Av 171; CA 224; LLINARES 184; Lo (Estudis): Pg. 105 — GoLusovicH, Pg.

Díaz v Díaz 189o; E: f. 543vb; f: Pg. 145; Gl ft; col. 1109, X:8; M3: f. 761; May: f. 2t; P4: f. 354r; w ; (Miscellània): Pg. 419. 588; M,,: Int. VII, f. 1r; f. 2r.

u

— AnRniAs DE LovoLa, 5o/o, pg. 59.

6 per se est] est per se R, subalterna G H

8 autem] o». GH

10 subalternata]

188. LIBER DE ENTE

IQI

quare mundus sit creatus. Quae mala principia sunt infidelitates Iudaeorum, Saracenorum, paganorum et errores falsorum philosophorum, et etiam schismaticorum, falsorum christianorum. 20

Et quia Concilium generale est mandatum apud Viennensem ciuitatem per dominum papam Clementem quintum et per reuerendos cardinales. Et spero, quod ipsum Concilium |sit factum per

PED

Deum et propter Deum, ut sancta fides catholica sit exaltata, et errores, qui sunt contra ipsam, sint destructi; aliter Concilium z

^

esset in derisione et extra finem deductum; magnum

30

damnum

poenas infernales expectarent ; quod absit. Vnde propter hoc in|tendimus praesentare istum librum illis Concilium generale facientibus, ut simus excusati in die iudicii per ipsum librum praesentatum, in quo multa bona sunt ordinanda et facienda. DE

55

quod esset ualde

et a Deo ingratum; et illi, qui hoc facerent,

DIVISIONE

HVIVS

L 1i8vb

LIBRI

Diuiditur iste liber in sex distinctiones. In prima dicemus de definitionibus Dei. In secunda de | regulis siue maximis per se notis. In tertia tractabimus de syllogismis ueris et necessariis. In quarta reprobabimus aliquos errores Auerrois. In quinta faciemus quaestiones. In sexta determinabimus de aliquibus ordinationibus. Et primo de prima dicemus. I

40

De prima distinctione

[De definitionibus Dei]

45

Distinctio ista in decem partes est diuisa, scilicet in decem proprias rationes siue dignitates Dei, quae sunt causae primae, uidelicet in diuinam (1) bonitatem, (2) magnitudinem, (3) aeternitatem, (4) potestatem, (5) intellectum, (6) uoluntatem, (7) uirtutem, (8) ueritatem, (9) gloriam et (10) perfectionem. Cum istis autem intendimus definire Deum. Ipsae autem existentes in superlatiuo | gradu sunt Deo propriae proprietates, cum nulla bonitas, magnitudo etc. existant | in superlatiuo gradu praeter diuinam bonitatem, magnitudinem etc. Et primo de prima definitione.

23 et propter Deum] oz. L 20 Viennensem] Viniensem G H 26 magnum] a4. malum atque L derisione] decisione L VR, expectarent] expectant G HL. — 47 existentes] oz. GH

25 27

L 1974

H zr

192

188. LIBER DE ENTE I. DE DIVINA BONITATE

95)

|Deus est bonitas optima, et est ens optimum, et sua bonitas est Inc. K 97r causa omnium bonitatum. Peristam autem definitionem potest homo concludere affirmando uel negando. Affirmando autem ea, quae dicuntur pro diuina bonitate ; et negando ea, quae contra eam dicuntur. Et hoc uere et Des. K necessarie, cum ipsa definitio sit uera et necessaria. | 2. DE DIVINA MAGNITVDINE

6o

Deus

est magnitudo

maxima,

et est ens maximum,

et sua

magnitudo est causa omnium aliarum magnitudinum. Per istam autem definitionem potest homo concludere affirmando uel negando. Affirmando autem ea, quae dicuntur pro diuina magnitudine ; et negando ea, quae contra eam dicuntur. Et hoc uere et necessa65 rie, cum ipsa definitio sit uera et necessaria.

3. | DE DIVINA AETERNITATE

L 19rb

Deus est aeternitas aeternalissima, et est ens aeternalissimum,

et sua aeternitas est causa omnium aliarum durationum. Per istam autem definitionem potest homo concludere affirmando uel negan7o do. Affirmando autem ea, quae dicuntur pro diuina aeternitate ; et

negando ea, quae contra eam dicuntur. Et hoc uere et necessarie, cum ipsa definitio sit uera et necessaria. 4. DE DIVINA POTESTATE

75

8o

| Deus est potestas potentissima, et est ens potentissimum, et sua potestas est causa omnium aliarum potestatum. Per istam autem definitionem potest homo concludere affirmando uel negando. Affirmando ea, quae pro diuina potestate dicuntur ; et negando ea, quae contra eam dicuntur. Et hoc uere et necessarie, cum ipsa definitio sit uera et necessaria.

H 2v

5. DE DIVINO INTELLECTV

Deus est intelligentia intellectissima, et est intellectus intellectissimus, | et suus intellectus est causa omnium aliorum intellec- TE 19V tuum. Per | istam autem definitionem potest homo concludere G 57r

55/58 Per istam — necessaria] Et quia haec definitio est uera et necessaria, quidquid pro diuina bonitate dicitur affirmando, et quidquid contra negando, potest quis respondere. Ita procedit per omnia principia K — 67 aeternalissimum] aeternum G H V R,

188. LIBER DE ENTE

I93

affirmando uel negando. Affirmando ea, quae pro diuino intellectu 85 dicuntur ; et negando ea, quae contra eum dicuntur. Et hoc uere et necessarie, cum ipsa definitio sit uera et necessaria. 6. DE DIVINA VOLVNTATE Deus est uoluntas uolissima, et est ens uolissimum, et sua uoluntas est causa omniuná aliarum uoluntatum. Per istam autem 9o

definitionem potest homo concludere affirmando uel negando. Affirmando ea, quae pro diuina uoluntate dicuntur; et negando ea, quae contra eam dicuntur. Et hoc uere et necessarie, cum ipsa definitio sit uera et necessaria.

7. DE DIVINA VIRTVTE 95

IOO

Deus est uirtus uirtuosissima, et est ens uirtuosissimum, et sua

uirtus est causa omnium aliarum uirtutum. Per istam autem definitionem potest homo concludere affirmando uel negando. | 1 19vb Affirmando |ea, quae pro diuina uirtute dicuntur ; et negando ea, H 5r quae contra eam dicuntur. Et hoc uere et necessarie, cum ipsa definitio sit uera et necessaria. 8. DE DIVINA VERITATE

Deus est ueritas uerissima, et est ens uerissimum, et sua ueritas

est causa omnium aliarum ueritatum. Per istam autem definitionem potest homo concludere affirmando uel negando. Affirmando 105 ea, quae pro diuina ueritate dicuntur ; et negando ea, quae contra eam dicuntur. Et hoc uere et necessarie, cum ipsa definitio sit uera et necessaria. 9. DE DIVINA GLORIA

IIO

Deus est gloria gloriosissima, et est ens gloriosissimum, et sua gloria est causa omnium aliarum gloriarum. Per istam autem definitionem potest homo concludere affirmando uel negando. Affirmando ea, quae pro diuina gloria dicuntur; et negando ea, quae contra eam dicuntur. Et hoc uere et necessarie, cum ipsa definitio sit uera et necessaria. IO. DE DIVINA PERFECTIONE

IIj

|Deus est perfectio perfectissima, et est ens perfectissimum, et sua perfectio est causa omnium aliarum perfectionum. Per istam

85 eum] eam GH

L 2orà

194

188. LIBER DE ENTE

autem definitionem potest homo concludere affirmando uel negando. Affirmando ea, quae pro diuina perfectione dicuntur; et I20

negando ea, quae contra eam dicuntur. Et hoc uere et necessarie,

cum ipsa definitio sit uerá et necessaria. Diximus de definitionibus Dei. Cum quibus uere et | realiter

G 37"

potest Deus definiri. Sic Deus est causa finalis et efficiens ; aliter 12j

praedictae definitiones essent laesae, quia diuinae proprietates non essent simpliciter causae primae, nec per consequens Deus ; | quod est impossibile, et hoc est absurdum dicere. Definitiones autem, quas dedimus de Deo, ueriores, altiores et clariores sunt,

EHr3v

quam aliae definitiones, quae de alio ente fieri possunt. Ratio huius est, quia in ipsis subiectum et praedicatum conuertuntur realiter 130 siue simpliciter, in aliis autem non ; sicut homo et animal, qui non

conuertuntur, neque homo | et risibile. Vnde cum hoc ita sit, nullum ens est tantum intelligibile, quantum Deus ; et hoc apparet intellectui bene intuenti.

L 2orb

II 525

De secunda distinctione

[De decem regulis]

140

Distinctio ista est de regulis siue de maximis per se notis. Et diuiditur in decem partes, ut apparebit, et sunt causae primae aliarum regularum atque maximarum inferiorum. Ratio huius est, quia Deo attribuuntur. Et primo de prima dicemus. | r. DE PRIMA REGVLA

Optimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et quod suum oppositum sit impossibile. Ex quo sequitur, quod omne bonificabile est a Deo possibile. Regula 145 autem ista est generalis ad omnia bonificabilia ; et nullam instantiam habere potest, quia bonitas, quae est in superlatiuo gradu, est causa aliarum bonitatum, quae sunt in positiuo et in comparatiuo gradu. | E

122 realiter] necessarie l/ — 125 simpliciter causae] summe R, 126 et hocest|quodest R,;et H V/ — 130qui] quae HL. 139 regularum atque] oz. GH . 141Deprima regula] Regula prima K — 143/144 Ex - quod] Ergo K 144est]sit GH 144/145 Regula—-est] Haecregula K et]o;.K — 147 aliarum] omnium K 147/148 quae — gradu] in positiuo et comparatiuo gradu. Et sic procedit per alia principia in faciendo regulas K

Inc. K

Des. K

188. LIBER DE ENTE

I95

2. DE SECVNDA REGVLA 150

Maximum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et quod suum oppositum | sit impossibile. Ex quo sequitur, quod omne magnificabile sit a Deo possibile. Regula autem

2515)

ista est generalis

ad omnia

magnificabilia;

L 20V&

et nullam

instantiam habere potest, quia magnitudo, quae est | in superla- H 4r tiuo gradu, est causa aliarum magnitudinum, quae sunt in positiuo et in comparatiuo gradu. 3. DE TERTIA REGVLA

160

165

Aeternalissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et quod suum oppositum sit impossibile. Ex quo sequitur, quod omne durabile sit a Deo possibile. Regula autem ista est generalis ad |omnia durabilia ; et nullam instantiam G 358r habere potest, quia aeternitas, quae est in superlatiuo gradu, est causa omnium durabilium, quae sunt in positiuo et in comparatiuo gradu. 4. DE QVARTA REGVLA

Potentissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et quod suum oppositum sit impossibile. Ex quo sequitur, quod omne potentificabile sit a Deo possibile. Regula autem ista est generalis | ad omnia possibilia; et nullam instan170 tiam habere potest, quia potestas, quae est in superlatiuo gradu est causa omnium possibilium, quae sunt in positiuo et in comparatiuo gradu. 5. DE QVINTA REGVLA

L7

180

Intellectissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et suum oppositum est impossibile. Ex quo sequitur, quod omne intelligibile sit a Deo possibile. Regula autem ista est generalis ad omnia intelligibilia; et nullam instantiam habere potest, quia intellectus, qui est in superlatiuo gradu, est causa omnium intelligibilium, quae sunt in posituo et in comparatiuo gradu. ! 6. DE SEXTA REGVLA

Volissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et suum oppositum est impossibile. Ex quo 168 potentificabile] potentissimum LL; possibile / R, 169 possibilia] 4dd.a Deo L 170quaeest] oz». GL V R, 178 qui est] oz. V R4, 183 et?] add. quod G

L 2ovb

196 18 j

188. LIBER DE ENTE

sequitur, quod omne uolibile est a ista est generalis ad omnia uolibilia potest, quia uoluntas, quae est in omnium uolibilium in positiuo | et nentium.

Deo possibile. Regula autem ; et nullam instantiam habere superlatiuo gradu, est causa in comparatiuo gradu perma- L 21:7?

7. DE SEPTIMA REGVLA 190

L9 ^

Virtuosissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et suum oppositum est impossibile. Ex quo sequitur, quod omne uirtuificabile est a Deo possibile. Regula autem ista est generalis ad omnia uirtuificabilia; et nullam instantiam habere potest, quia uirtus, quae est in superlatiuo gradu, est causa omnium uirtuificabilium in positiuo et in comparatiuo gradu permanentium. 8. DE OCTAVA REGVLA

200

205

210

Verissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et suum oppositum est impossibile. Ex quo sequitur, quod omne uerificabile sit a Deo possibile. Regula autem ista est generalis ad omnia uerifi|cabilia; et nullam instantiam G 38v habere potest, quia ueritas, quae est in superlatiuo gradu, est causa omnium uerificabilium in positiuo et in comparatiuo gradu permanentium. I9. DE NONA REGVLA

Gloriosissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et suum oppositum est impossibile. Ex quo sequitur, quod omne glorificabile sit a Deo possibile. Regula autem ista est generalis | ad omnia glorificabilia ;et nullam instantiam habere potest, quia gloria, quae est in superlatiuo gradu, est causa omnium glorificabilium in positiuo et in comparatiuo gradu permanentium. IO. DE DECIMA REGVLA

2T ^

Perfectissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et suum oppositum est impossibile. Ex quo sequitur, quod omne perfectibile sit a Deo possibile. Regula autem ista est generalis ad omnia perfectibilia; et nullam instantiam habere potest, quia perfectio, quae est in superlatiuo gradu, est

184 uolibile] recolibile GH — 195 uirtuificabilium] uirtuosificabilium G 207/208 Ex quo — possibile] oz. H

L 217b

H sr

188. LIBER DE ENTE

197

causa omnium perfectibilium in positiuo et in comparatiuo gradu permanentium. Diximus de decem regulis |praedictis siue maximis. Et per ea, L z:v& quae de ipsis et in ipsis diximus, posset homo soluere omnes

220

obiectiones, quae possent fieri contra sanctam fidem catholicam, 22

^

et facere pro ipsa positiones insolubiles. Etiam per ipsas maximas potest homo inuenire maiores et minores et media in syllogizando. III De tertia distinctione

[De decem syllogismis] 250

Distinctio ista est de decem syllogismis per se notis. Qui sunt causae syllogismorum inferiorum, cum sint ex principiis primitiuis, ueris et necessariis. Ex quo sequitur, quod per ipsos fides sancta catholica est probabilis, et omnes obiectiones, quae contra

ipsam fieri possunt, improbabiles. Et primo de primo syllogismo dicemus. I. DE PRIMO SYLLOGISMO

|Omne ens, in quo simpliciter 'per se' et 'propter se' conuertuntur, est per se et propter se |existens. Sed in Deo 'perse' et propter se' conuertuntur ; ergo Deus est per se et propter se existens. Per istum syllogismum ostenditur, |quod in Deo perseitas et finalitas 240 conuertuntur per essentiam, substantiam et naturam. | 2. DE SECVNDO

24 ^

Inc. K H ;v

L z2:vb Des. K

SYLLOGISMO

Omne ens, in quo simpliciter 'per se' et *propter se' conuertuntur, est per se et propter se agens. Sed in Deo 'per se' et 'propter se conuertuntur ; ergo Deus est simpliciter per se et propter se agens. | Per istos duos syllogismos cognoscitur, quod in Deo existere et G 59r agere conuertuntur, et quod unus syllogismus de alio probari potest.

3. DE TERTIO SYLLOGISMO

| Omne ens, quod per se et propter se non est existens, est Inc. K 222 deipsiset]om. G HV R, — 240naturam] a7. Sequitur aliud H ; «22. Et eodem modo arguitur, quod sit per se et propter se agens K — 246 probari] praedicari GH V/ R, —— 247 potest] adZ. sequitur H —— 249 quod — existens) G H ; quod non est pet se neque propter se existens L:; quod per se neque propter se est existens [/; non existens per se et propter se K; quod non per se neque propter se est existens R,

198 250

188. LIBER DE ENTE

simpliciter a Deo dependens. Sed mundus non est per se neque propter se simpliciter existens ; ergo mundus est simpliciter a Deo dependens. Per istum autem syllogismum ostensum est, quod mundus est factus et Deus est efficiens. |

Des. K

4. DE QVARTO SYLLOGISMO 25 5

Nullum ens, quod simpliciter per se nec propter se non est agens, aliquo modo Deum impedire potest. Sed mundus non est simpliciter per se nec propter se agens ; ergo mundus |aliquo modo Deum impedire non potest. Per istum autem syllogismum patet, quod Deus potest agere de mundo et in mundum ad placitum. s DE QVINTO

265

L 22r&

SYLLOGISMO

| Nullum ens, quod simpliciter per se et propter se est finitum, ponit contra Deum aliquod impossibile. Sed mundus est simpliciter per se et propter se finitus; ergo mundus non ponit aliquod impossibile contra Deum. Per istum | syllogismum ostenditur, quod Deus est causa omnium possibilium et impossibilium. |

Inc. K

H 6r Des. K

6. DE SEXTO SYLLOGISMO

270

Omne ens, in quo simpliciter 'per se' et 'propter se' conuertuntur, est prius. Sed in Deo 'per se' et 'propter se' simpliciter conuertuntur ; ergo Deus est prius. Per istum syllogismum ostenditur, quod mundus simpliciter est posterius.

7. DE SEPTIMO SYLLOGISMO

27 I

Omne ens, in quo simpliciter 'per se' et propter se' conuertuntur, est ultimus finis. Sed in Deo 'per se' et 'propter se' simpliciter conuertuntur ; ergo Deus est ultimus finis. Per |istum syllogismum ostenditur, quod omne illud, quod est, simpliciter est propter Deum.

250 simpliciter] oz. K — se] 247. simpliciter LL / R, 250/252 non est quod] est huiusmodi, quia etc;ergo K —— 251simpliciter!] oz. LL.V/ R, — 252 Peristum autem] Etperistum R, ^ autem]oz.L V ^ 253est?]ow.K ^ 255 non]ez.L V R, . 262aliquodJaliquid GH 263/264 mundus - Deum] etc. K 265 impossibilium] zg7. Sicut Deus obiectat extra se plura obiecta sine mutatione sua, cum

sit infinitus et aeternus, sic subiectiue potuit se facere

hominem cum ipsa et de ipsa humanitate, permanente actu puro sine nouitate et terminatione et hoc non est impossibile, quod sit optimum maximum etc., quia Deus est infinitus. In eo non est maius et minus. Ergo summa aequalitas. Ergo omnia attributa sunt aequalia in Deo K ; e£ izediate sequitur textus notae lin. 473

L 22rb

188. LIBER DE ENTE 8. DE OCTAVO

199

SYLLOGISMO

Nullum ens, in quo substantia et accidens componuntur, existit per se neque propter se simpliciter. Sed mundus est ens, in quo 28o substantia et accidens componuntur ; ergo mundus non existit per se neque propter se |simpliciter. Per istum syllogismum cognosci- G 39v tur, quod mundus simpliciter per se et propter se est a Deo

dependens.

:

9. DE NONO SYLLOGISMO

28;

Omne ens, quod simpliciter per se et propter se est existens et agens, est magis cognoscibile, quam ens, quod per se neque propter se simpliciter non est existens neque agens. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus est magis cognoscibilis, quam aliquod aliud ens. Per istum syllogismum ostenditur, quod notificatio magis 290 COnSistit per ea, quae sunt substantialia, quam per ea, quae sunt accidentialia. IO. DE

DECIMO

SYLLOGISMO

Omne ens, quod simpliciter per se et propter se est |existens et H 6v agens, est |magis amabile, quam ens, quod per se neque propter se L 22và 2) ^ simpliciter non est existens neque agens. Sed Deus est huiusmodi ; ergo Deus est magis amabilis, quam aliquod aliud ens. Per istum syllogismum notum est, quod amatio magis consistit quoad substantiam, quam quoad accidens. Dictum est de decem syllogismis. Cum quibus est data doctrina, 3oo per quam possunt reprehendi ueraciter illi, qui dicunt, quod secundum modum intelligendi fides catholica sit impossibilis. IV De quarta distinctione

[De decem erroribus Auerrois] Distinctio ista est de aliquibus erroribus Auerrois, quos dicit contra sanctam fidem catholicam. Quos errores intendimus reprobare per primam, secundam et tertiam distinctionem. Et hoc tribus modis. Primo deducemus probationes de fide. Secundo recitabimus errores. Tertio soluemus ipsos errores. Et sicut solue5310 mus aliquos errores, ita solui | possunt alii errores artificialiter, L 22v^ quicumque sint. 30

^

286 quod] adZ. non

LV R, — 287 non] oy.

LV R,

297 est] op. G

200

I88. LIBER

DE ENTE

I]. DE PRIMO ERRORE

(DE TRINITATE] 31;

Deus non est trinus. Auerroes XII Metaphysicae. í Ad probandum diuinam trinitatem sic procedemus. Et primo per definitiones, factas de Deo.

[1. De probatione trinitatis per definitiones] I. Omne illud, per quod Deus potest magis definiri per suam bonitatem, est necessarium. Sed hoc est per trinitatem ; ergo Deus

320 est trinus. Maior per se est euidens. Minorem sic probo : Quia si in diuina bonitate sint bonificans, bonificabile et bonificare |distinc- G 4or to modo quoad supposita, et idem per essentiam, substantiam et naturam, ipsa bonitas magis est obiectabilis diuino intellectui intelligendo et diuinae uoluntati diligendo, quam si boni|tas esset H 77 32; nuda ab ipsis correlatiuis ; sine quibus intellectus et uoluntas non possent simul intrinsece obiectare in ipsa naturam diffusiuam, habentem

perseitatem,

fina|litatem,

existentiam

et agentiam;

L 2;*

quod est impossibile. Ipsa tria correlatiua diuinam trinitatem uocamus, uidelicet bonificans ut Pater, qui de se producit bonifica-

33o tum, scilicet Filium, et ab utroque Spiritus sanctus est processus, existens bonificare. 2-3. Omne illud, per quod diuina magnitudo et aeternitas habent maiorem conuenientiam, est necessarium. Sed hoc est per diuinam trinitatem ; ergo diuina trinitas est necessaria. Maior per 335 se patet. Minorem sic probo: Quia sicut aeternitas est infinita in duratione, sic magnitudo in immensitate. In immensitate autem infinita esse non potest sine immensare, sicut aeternitas sine aeternare ; et ideo, ubicumque sit immensare, oportet, quod sit immensans et immensatum ; et ista tria diuinas personas uocamus. 340. 4-6. Omne illud, per quod diuina potestas, intellectus et uoluntas sunt magis eadem unitas, essentia et natura, est necessarium. Sed hoc est per diuinam | trinitatem ; ergo diuina trinitas est L 2,79 necessaria. Maior per se est nota. Minorem sic probo : Quia si est trinitas, possificans, intelligens et uolens sunt una persona; et 34 —- possificabile, intelligibile et uolibile alia persona ; et possificare, intelligere et amare alia persona; et simul sunt una essentia, substantia et natura.

314 Cf. AvERROoEs XII Mer., com. 39 (^ 7, 1072b 16-30)

314 Metaphysicae] Metaphysices L^ 325 non] et sed del. L producit] add. supra lin. alia manu bonificabllem L.— 343notajuera GH trinitas] aeternitas G

329 344

188. LIBER DE ENTE

201

7-8. Omne illud, per quod díuina uirtus et ueritas distant magis & contrarietate, est necessarium. Sed hoc est per diuinam

550 concordantíam; ergo | in Deo díuina concordantia est necessaria.

H 7*

Concordantía autem in Deo esse non potest sine differentia ;et hoc, quía dicít plura. Ipsa autem plura diuinas personas uocamus. 9-10. Omne illud, per quod diuina gloria est magis perfecta, et per quod diuina perfectio est magis gloriosa, |est necessarium. Sed G 4o* 555 hoc est per díuínam trinitatem ; ergo diuina trinitas est necessaria. Maior per se est euidens. Minorem sic probo : Quía per trinitatem gloríans et perficiens producunt | gloríatum et perficiatum ; et L 23v* gloriare et perficere sunt Spiritus sanctus, procedens ab utroque. Hoc autem síne diuina trinitate esse non potest. 360

Probauimus syllogizando diuinam trinitatem per definitiones, quae de Deo fieri non possunt sine trinitate. 2. De probatione trinitatis per regulas

I. Si optimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, necessarium est, quod in essentia sua sit 365 producere optimum, et per consequens producens optimum et productum optimum, cum relatíue se habeant. Ex hoc autem sequitur necessario diuina trinitas. Aliter esset dare optimum,

impediens ipsum producere in superlatiuo gradu existens; quod est impossibile. 2. Simaximum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se 57e existens et agens, necessario sequitur, quod sit trinitas. Aliter per se' nec 'propter se' non possent esse ín superlatiuo gradu maximitatis, quia 'per se non posset multiplicare se propter se, neque "propter se' esset finis ultimatus; et hoc, quia es|set privatus a 575 perseitate; quod est impossibile. Ostenditur ergo, quod in ipso existere et agere sunt maximans, maximatum et maximare, et per

i$ 254vb

consequens trinitas.

3. Si aeternalissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens | et agens, necessario sequitur, quod in ipsa H 8r 280 aeternitate

sint aeternans,

aeternatum

et aeternare

distincto

modo. Aliter perseitas et finalitas in superlatiuo gradu aeternitatis existere non possent. Ergo diuina trinitas. 4. Si potentissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, necessario sequitur realis relatio inter 385 potentem, possitum et posse. Sine quibus 'propter se' esset nullus, et per consequens 'per se', cum unus sine alio esse non potest in superlatiuo gradu permanens. 357 producunt] producat LL. 361 possunt] possint V/ — 367 optimum] oppositum L V R,' — 368exístens] resistens GH V R, — 372 possent] posset H

202

188. LIBER DE ENTE

5. Si intellectissimum est, | quod Deus sit simpliciter per se et G 41r propter se existens et agens, necessario sequitur in intellectu 299 diuino realis relatio atque distinctio inter intelligentem, intelligibilem et intelligere. Aliter agere | esset confusum, et per conse- L 247à quens 'per se' et 'propter se' ; quod est impossibile. Ergo trinitas. 6. Si volissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, necessario sequitur, quod in ipsa uoluntate sit 395 uolens, uolitum et uelle realiter distincte. Aliter priuaretur 'propter se' priuato agere intrinseco ; quod agere sine agente et agibili esse non potest, cum relatiue se habeant. 7. Si uirtuosissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, necessario sequitur, quod in ipsa uirtute sit uirtuificans, uirtuificatum et uirtuificare realiter dis-

tincte. Aliter non esset trinitas ; priuata autem trinitate ipsa uirtus esset uitium. Quod est impossibile, quia priuaretur 'propter se' et per consequens 'per se' ; ergo trinitas. 8. Si uerissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter 40 5 se existens et agens, verissimum

est, quod in diuina ueritate sint uerissimans, uerissimatum et uerissimare, et hoc in superlatiuo

4I

^

gradu ueritatis. Verissi| mans autem producit de se et in se et cum H 8r se ipso et per se ipsum uerissimatum, et ab utroque est |uerissima- 1 241b re processum. Ergo trinitas. 9. Si gloriosissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, necessario sequitur, quod sit per se et propter se simpliciter glorians, gloriatum et gloriare, et hoc nullum oppositum impedire potest. Ergo trinitas. IO. Si perfectissimum est, quod Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, necessario sequitur, quod in essentia perfectionis sint perficiens, perfectum et perficere perfecte distincte, et perfecte idem per essentiam, substantiam et naturam. Ergo trinitas. Probauimus trinitatem per regulas praedictas. Sine qua trinitate regulae essent laesae, et plures instantias habere possent ; quod est impossibile. 3. De probatione diuinae trinitatis per syllogismos siue per tertiam distinctionem

I. Per primum syllogismum ostenditur, quod ens, quod simpli42

^

citer est per se et propter se, est per se et propter se agens. Ex quo

388/389 et propter se] o». GL V R, 390 intelligibilem] intelligibile GLVR, 394sit|sint LV R, 398 uirtuosissimum] uirtuosum G I/ R, 399 necessario sequitur] os. GL V/ R, — 399/401 quod in ipsa — trinitas] conieci ; cf. argumentum 6. Si uolissimum est e/c.; oz. GHL VR, 401 ipsa] propria G 419 Probauimus] a7. autem GH —— 422 diuinae] oz. L V R, 422/423 siue — distinctionem] tertiae distinctionis IL 425 est!] oz. GH

188. LIBER DE ENTE

430

455

440

44

^

450

45

^

460

465

203

sequitur, quod sit producens, | qui producat per se et propter se productum, et quod | ab utroque sit producere processum ; ergo diuina trinitas. 2. Persecundum syllogismum intelligendum est, quod omne ens per se et propter se agens, et hoc simpliciter, est per se simpliciter existens ; ergo trinitas est necessitata per simplicissimum agere, conuersum cum simplicissimo existere. 3. Per tertium syllogísmum dicendum est, quod si mundus est existens et agens, licet sit | a Deo dependens, multo magis Deus est per se et propter se existens et agens, cum a nullo sit dependens. Agens autem tale requirit proportionatum agibile et simul agere ; ergo trinitas. 4. Per quartum syllogismum dicendum est, quod nullum ens est impediens, quod Deus non sit per se simpliciter existens nec agens. Et quia est per se simpliciter agens, ergo proportionatum est ei agibile, quod non est impedibile ;et sic de agere ; ergo trinitas. 5. Per quintum syllogismum dicendum est, quod Deus est simpliciter per se et propter se existens et agens ; et quia est agens, necessario sequitur agibile et agere, et hoc nullum | ens finitum impedire potest ; ergo trinitas. 6. Per sextum syllogismum dicendum est, quod Deus est primum producens et primum fproductibile, et sic de primo producere ; et hoc sine aliquo secundario a primo disparato ; ergo trinitas. 7. Per septimum syllogismum dicendum est, quod Deus est ultimus finis; et hoc est, quia est trinus. Sine qua trinitate non esset ultimus finis simpliciter, sed per accidens. Est ergo trinitas, eo quia est producens propter se et propter productum et propter producere, et e couerso. Ergo trinitas est. Quae trinitas est ab omni compositione et accidente disparata. 8. Per octauum syllogismum ostenditur diuina trinitas; quoniam, si nullum ens est per se et propter se simpliciter existens et agens, et est compositum per substantiam et accidens existens et agens, multo magis Deus, qui est ens per se simpliciter, et |propter se est ens existens et agens ; ergo trinitas. 9. Per nonum syllogismum est notum, quod Deus est magis cognoscibilis, |quam |aliquod aliud ens. Magis autem cognoscibilis esse non potest, nisi sit simpliciter per se existens et agens, cum alia entia sunt cognita per existere et agere ; ergo diuina trinitas. IO. Per decimum syllogismum diuinam trinitatem esse est probabile, quoniam magis amabile esse non potest sine magis

457 nullum] unum R, 458 compositum] composite L L/R,; oz. H 458/460 et est — agens] os. H 464 sunt] sint H 465 diuinam trinitatem] diuina trinitas LL V/ R,

G 41V i; 24Và

H 9r

L 24vb*

G 427

H 9v L 2578

204

188. LIBER DE ENTE

amante et amare, relatiue distincta quoad agere et idem per essentiam, substantiam et naturam.

Probauimus

diuinam

trinitatem per syllogismos praedictos.

470 Modo intendimus soluere errores, quos dixit Auerroes contra diuinam trinitatem. 4. | De solutionibus errorum Auerrois contra diuinam trinitatem

475

Inc. K

Ait Auerroes contra sanctam diuinam trinitatem. I. Omnis substantia magis una est sine pluribus diuersis. Substantia Dei est magis una ; ergo substantia Dei est sine pluribus diuersis. Maior et minor per se patent. Ex quo sequitur, quod diuina trinitas est impossibilis, cum ipsa esset ex pluribus suppositis diuersis, minus una. 2. Vlterius: Omnis substantia, habens | in se plura diuersa, est

composita. Sed, si trinitas est, substantia Dei habet in se plura diuersa; ergo est composita. Maior et minor per se patent. Composita autem esse non potest, cum sit simplicissima ; ergo trinitas est impossibilis. 3. Iterum : Omnis substantia, ex qua aliquid est productum, est 48 ^ materiata. Sed si diuina trinitas est, ex ipsa substantia Deus Pater producit Deum Filium ; ergo substantia Dei est materiata. Materiata autem esse non potest, quia esset quanta et limitata. Ex quo sequitur, quod diuina trinitas est impossibilis. Multas alias rationes ducit Auerroes contra sanctam fidem 490 catholicam ; sed istae sufficiant quoad praesens. Etiam si isti | syllogismi, qui uidentur esse maiores, possunt solui, bene sequitur, quod alii solui possunt. Ad r1. Ad primum sic respondemus: Si diuina supposita essent diuersa per essentiam, substantiam et naturam, bene sequeretur.

ilz 25Tb

480

467 distincta] distinctis GH V R, — 469Probauimus]Probamus H 472 De solutionibus — trinitatem] oz. GH V R, — 472/478 De solutionibus — una] Argumenta Auerroys contra fidei articulos soluta per Raymundum in libro praetacto. Dicit XII. Metaphysicae Auerroys : Deus non est trinus, quia omnis substantia huiusmodi est sine pluribus diuersis etc.; e/ zmediafe annectit resbonsionem notae lin. 493|yoo K 473 sanctam] G H; oz. V R, Jets trinitatem] oz. L 479 Vlterius] Secundo arguit K . 480 trinitas est] est trinitas K ^ substantia Dei] oz. K 481 diuersa] oz». GL V R,K . 482 potest] posset G — 81/483 ergo est — impossibilis] igitur etc. K ; e£ zzzzzediafe subnectit resbonsionem notae lin. yor|yoá — 483 trinitas] add. esse LLVW R, —— 484 Iterum] Item H; Tertio arguit K — 485 diuina] oz. K — exipsa substantia] et K 486ergo- est] etiam erit diuina substantia K ; e£ zzedíate addit responsionem notae lin. yoz [1j 489/492 Multas — possunt] os. K — 490 Etiam] Ec GH 491 possunt] possent L I/ R, bene] etiam L; inde R, ^ 493/500 Ad primum — impossibile] Verum esset, si diuersae substantiae, essentiae et naturae essent Pater, Filius et Spiritus sanctus, sed quia sunt eiusdem naturae, igitur nihil

concludit K

H ror

188. LIBER DE ENTE

205

495 Sed non sunt, quia Pater de tota sua unitate, essentia, substantia L 25"?

et natura | producit | Filium, simul remanentibus una essentia, G 42v»

substantia et natura. Et sic non deterioratur unitas, immo est in

altiori gradu cum ratione productionis ; et hoc quia habet actum uniendi et per consequens naturam ; sine quibus, scilicet actu et

;oo Datura, esset otiosa et uacua ;quod est impossibile. Ad 2. Ad secundum: Compositio in substantia esse non potest,

posito quod substantia Sit infinita et aeterna, etiam quod sit optima, potentissima etc., et maxime, cum personae non sint diversae quoad essentiam, substantiam et naturam, sed tantum-

$0 ^

modo quoad relationem. In aliis substantiis autem bene sequeretur, cum sint finitae et novae.

Ad 3. Ad tertium : In substantia, in qua est compositio formae et materiae et accidentium, ex quibus componitur corpus, bene sequeretur ;ut puta ex uno animali generatur aliud animal, et ex ;1o una planta generatur alia. Sed de substantia Dei non est sic, quia ipsa non est composita ex forma et materia neque ex accidentibus. Deus autem Pater, qui est substantia sim|plex, seu forma, quae L 25v» simpliciter per se et propter se existit et agit, non est inconveniens, si de se ipso producat Filium, ab omni materia et accidente ;15 denudatum.

II. DE SECVNDO ERRORE [DE INCARNATIONE] Deus non potuit incarnari. Potest capi ab Aristotele et Averroe VIII Physicorum et XII

519 C£. AvERROozs VIII PAys., com. 86 (O 10, 267b 17-26) 499 uniendi| uiuendi HL 501/506 Ad secundum — nouae] Solutio: compositio in substantia infinita esse non potest et personae non sunt diuersae quoad naturam et essentiam, sed tantummodo quoad relationem. In finitis autem nouis substantiis argumentum procedit. K — 502etiam]et GH — 505 sequeretur] sequerentur G ; sequitur I. 507/515 Ad tertium — denudatum] Solutio: argumentum procedit in substantiis compositis ex materia et forma et accidentibus, sicut cum unum animal generat aliud. Sed in substantia diuina, quae est forma simplex, existens et agens per se et propter se, ibi argumentum non potest procedere. K — 514seipso]seipsal ipsa V/R, ^ 518/521 Deus non — modo] Dicit VIII Physicorum et XII Metaphysicorum: Deus est actus purus et nulli materiae coniunctus ullo modo. Ergo non potest incarnari; e/ immediate subiungit responsionem notae lin. y92|609 K 519 Aristotele] Aristotelis GHL Auettoe] comieci; Auerroys GH LL V ;Auerroi R, VIII] oz. V.

206

188. LIBER DE ENTE

Metaphysicorum. Quia Deus est actus | purus, et nulli materiae coniunctus ullo modo. Quod Deus possit incarnari, potest probari per primam, secundam et tertiam distinctionem. Et primo per primam.

525

H rov

[1. De probatione incarnationis per primam distinctionem siue per definitiones]

In prima definitione dicitur, quod Deus est bonitas optima, et est optimus, et quod sua bonitas est causa omnium aliarum bonitatum. Ex quo sequitur, quod sit causa optima, et quod faciat se effectum optimum, ut puta homo Christus ; quia sine effectu 239 optimo non posset esse causa optima. Et quia diuinus intellectus intelligit, quod competit Deo esse causae optimae, uoluntas uult, quod sit causa optima ; et diuina potestas ponit, quod sit possibile, quod sit causa | optima. Ergo incarnatio. L 267a 2. Diuina magnitudo est maxima ; ratione cuius maximitatis maxima. Quae causa esse non potest sine G 45r ^ ^ re|quirit, quod sit causa effectu maximato, ut puta homo Deus. Ergo incarnatio. 3. Diuina aeternitas est aeternalissima ; et ideo requirit, quod sit causa aeternalissima. Et hoc, quod ipsa requirit, est a diuino MS

intellectu intellectum, et per diuinam uoluntatem dilectum ; et sic

540 de aliis. Ergo incarnatio, cum

qua diuina aeternitas causat aeuiternum tempus. 4-IO. Diuina potestas est potentissima ; et ideo requirit esse causa potentissima, et etiam habere effectum potentissimum. Et hoc ab intellectu est intellectum, ut sit causa intellectissima. Et

545

diuina uoluntas hoc diligit, ut sit causa uolissima. Et diuina uirtus hoc uirtuificat, ut sit causa uirtuosissima. Et diuina ueritas hoc

uerificat, ut sit causa uerissima. Et diuina gloria hoc |glorificat, ut sit causa gloriosissima. Et diuina perfectio hoc perficit, ut sit causa perfectissima. | Ergo probatum est, quod est incarnatio, ex qua sequitur effectus potentissimus, intellectissimus etc. 2. De probatione incarnationis cum secunda distinctione [per regulas]

2005

I. Quia optimum est, quod Deus sit simpliciter per se existens et agens intrinsece, sequitur, quod sit optimum ipsum Deum existere et agere per se extrinsece, hoc est in natura humana, cum qua facit

520 Cf. AvERROES XII Mez., com. 55 (^ 7, 1072a 23-25)

520 Metaphysicorum] K ; Metaphysicae et] oz. GHL 547 ut?] quod GL V

GH L R,; Metaphysices V/ — 532 554 existere] add. per se LV R,

L 26rb First

188. LIBER DE ENTE

$6o

207

se hominem optimum, Et contra hoc nullum oppositum est possibile, cum ipse effectus sit bonificabilis. . 2. In secunda regula dicitur, quod maximum est, quod Deus sit simpliciter per se existens et agens. Et ideo proportionatum est, quod extra se maxime sit existens et agens. Hoc autem esse non potest sine incarnatione ; et ideo probatum est diuinam incarnationem esse. 3-10. Et sicut probatum est per praedictas regulas, ita potest

probari per alias regulas, sequentes | in secunda distinctione. Et L 26v8 565 ideo nulla impossibilitas potest impedire possibilitatem diuinae

incarnationis.

3. De probatione diuinae incarnationis per tertiam distinctionem [per syllogismos] I. In primo syllogismo dicitur, quod 'per se' et 'propter se'

j7o conuertuntur. Et ideo ratione ipsius conuersionis, quae intrinseca

est, bene sequitur, quod extrinsece ipsa conuersio sit possibilis, | uidelicet quod Deus sit homo, et homo sit Deus ; hoc autem dico G 45 personaliter, non autem naturaliter. Ergo incarnatio est possibilis. 2. Insecundo syllogismo dicitur, quod Deus est per se et propter 575 se agens. Ex quo sequitur, quod proportionatum est, quod extra se per se et propter se sit agens, hoc est Deus existens homo. Ergo incarnatio est ei possibilis, et nullum oppositum ei est possibile. 3. Intertio syllogismo dicitur, |quod ens quod per se nec propter Ern se non est existens, est a Deo dependens. Ex quo sequitur $80

incarnatio ; cum qua mundus est a Deo magis dependens, quia hoc,

per quod mun|dus sit a Deo magis dependens, est necessarium. 4. In quarto syllogismo dicitur, quod Deus potest agere in mundum et de mundo ad placitum. Et quia per incarnationem Deus potest de mundo et in mundum agere ad placitum, ergo 585 incarnatio est. Et hoc nullum impossibile impedire posset, quia suum magis agere impediri non potest, cum sit optimum, maximum, etc. Probata est ergo diuina incarnatio. 5-10. Et sicut probauimus ipsam cum praedictis syllogismis, ita potest probari cum aliis. [4. De solutione rationum Auerrois]

299

Ait Auerroes contra diuinam incarnationem:

560se]add.et ei?] oz. GHL

Quia Deus non

GHV' R, GH —— 575extrase]extrinsece V/ — 577 ei!] og. 585 posset] potest H — 591 contra] 47. sanctam G H

L 26vb

208

188. LIBER DE ENTE

potest coniungi cum materia, cum sit actus purus. Et ideo sic respondemus ad hoc, dicendo, quod uerum est, quod Deus compo-

sitiue non potest coniungi cum materia. Quia si sic, cum se ipso et 595 cum materia multiplicaret compositum tertium ; quod tertium esset totum et ipse esset pars; quod est impossibile, cum sit infinitus. Verumtamen alio modo coniungit se cum natura humana, faciendo se hominem | cum ipsa et de ipsa, ipso permanente

L 2774

actu puro. 600 Quia sicut obiectat extra se plura obiecta sine mutatione sua,

cum sit infinitus et aeternus, sic subiective potuit se facere hominem sine novitate et terminatione. Et hoc non est impossibile, posito quod sit optimum, maximum etc., ut supra dictum est, ut sit causa optima, maxima etc., et ut extra se posset existere et 605

agere per hominem existentem hominem ; et hoc cantat secunda distinctio ; et sic de tertia ; in tanto quod intellectus bene fundatus

non potest intelligere aliquid, quod posset ipsam in|carnationem G 447 impedire. Ratio huius est, |quia illuminatus est a prima, secunda H r2rT et tertia distinctione. 610

III. DE TERTIO ERRORE AVERROIS

[DE CREATIONE] Deus non fecit mundum de nouo, Aristoteles I Cael? et munda et

VIII Physicorum, quia est aeternus. Et Auerroes, commentator Aristotelis, ponit, quod mundus est aeternus ; et suam positionem 615 facit quoad sensum et imaginationem. Nos destruimus |ipsam per L. 271b intellectum. Et primo per primam distinctionem, probando mundum esse nouum.

612 Cf. AvERRoEs I Cae/i, com. 100 (A 9, 279a 16-279b 3) AvERROES VIII P4ys., com. 53 (O 6, 260a 1-19)

613 Cf.

592/609 Et ideo sic — distinctione] Solutio: Verum est compositiue non potest coniungi cum materia, quia alias cum se ipso et materia multiplicaret compositum tertium ; quod tertium esset totum et ipsa pars; quod est impossibile, cum sit infinitus. Sed Deus coniungit se cum

natura humana,

faciendo se hominem, eo remanente actu puro cum potentia infinita propter optimum, maximum etc. K — 598 cum ipsa et de ipsa] cum ipsa de ipsa G H ; cumipsoetdel, ^ permanente]remanente HK — 604etc.]oz. GH 605 cantat] causat L|. 612 Aristoteles] a2. dicit V/R,; Aristotelis LL 612/617 Deus non fecit - nouum] Dicit Deus non fecit mundum de nouo, Aristoteles, I

Caeli et VIII Physicorum ; et Auerroys cum Aristotele solum cum sensitiua et imaginatiua hoc dicunt non probando ; sed cum intellectiua potentia concluditur contra eos, ut ex multis locis manifestum est e£ Zzzzediate sequitur responsio notae lin. 719|72; K — 613quia] quod VR, 615 destruimus] destruamus IL

188. LIBER DE ENTE

209

[r. De probatione, quod mundus est novus, per primam distinctionem siue per definitiones] 620

62

^

I. Per primam definitionem habemus, quod Deus est bonitas optima, et est optimus, et quod sua bonitas est causa omnium aliarum bonitatum. Ex quo sequitur, quod sit causa optima. Causa optima esse non posset, posito quod mundus esset aeternus, quia haberet suam bonitafem per se et propter se aeternum, et hoc naturaliter ; et diuina bonitas esset impedita, quod non posset esse simpliciter causa optima ; quod est impossibile. 2. Per definitionem secundam habemus, quod Deus est magnitudo maxima, et est maximus, et quod sua magnitudo est causa

omnium aliarum magnitudinum. Hoc autem esse non posset, si 650 magnitudo mundi esset per se aeterna. Oportet ergo, quod mundus sit nouus, ut magnitudo Dei sit causa maxima.

65 ^

3. Per tertiam definitionem habemus, quod Deus est aeternitas aéternalissima, et quod Deus est aeternalissimus, et quod sua aeternitas sit causa omnium aliarum durationum. Hoc autem non esset, si mundus esset aeternus, quia sua aeternitas esset impediens, quod |diuina aeternitas non sit aeternalissima, quia haberet L 27va aequalitatem in infinita duratione; et sic de omnibus speciebus mundi, et de sua materia, motu et huiusmodi ; quod est impossibi-

le. Ex quo sequitur, quod mundus sit nouus. 640 4. Per quartam definitionem habemus, quod Deus est |potestas H 12v potentissima, et est potentissimus, et quod sua potestas est causa omnium aliarum potestatum. Hoc autem esse non posset, si potestas mundi esset aeterna. Est ergo facta de nouo, ut diuina potestas sit efficiens et causa potentissima, et quod potestas 64 A mundi sit effectus. 5. Per quintam definitionem habemus, quod intellectus diuinus est causa

omnium

aliorum

intellectuum.

Et si mundus

est

| G 44V

aeternus, intelligit se non existentem causam simpliciter, sed secundum quid; et tale intelligere non est optimum neque | L z7Y^ 650 maximum, etc. Quod est impossibile. Ergo etc. 6. Per sextam definitionem habemus, quod diuina uoluntas est causa omnium aliarum uoluntatum; et hoc optime diligit et maxime etc., cum sit causa optima maxima etc. Sed si uoluntas mundi est aeterna, sequitur oppositum. Quod oppositum est 65 ^ impossibile. Ergo etc. 7-10. Sicut probauimus per definitiones praedictas, quod mundus sit nouus, ita potest probari per alias; sed hoc non facimus, quia prolixitatem euitamus. 633/635 et quod — 634 autem] oy. GL V R, GL V. 631 Dei] oz. 636 aeternalissima] 242. nec sit causa quia]et IL. — 635 esset?] est GV R,

omnium durationum. Hoc non esset, si mundus non esset aeternus, quia sua

aeternitas esset impediens, quod diuina aeternitas non sit aeternalissima LL posset] potest GL VR, GL V R, 642 aliarum] oz.

210 660

188. LIBER DE ENTE

2. De probatione, quod mundus est nouus per secundam distinctionem [per regulas] I. Per primam regulam ostenditur, quod diuina bonitas est causa efficiens et finalis bonitatis mundi, ut sit causa optima; et

66

^

hoc optimum est. Hoc autem esse non potest, nisi tota bonitas mundi sit deducta et creata de non esse in esse. Et hoc nullum oppositum impedire potest, ut existere et agere intrinsecum habeat signum optimum extrinsecum, cum quo sit cognitum optime et dilectum. Et ideo, si tota bonitas mundi sit facta, | necessarium est, quod mundus sit factus, cum sine sua bonitate esse non potest.

L 28rà

2. Per secundam regulam necessarium est, quod diuinus intellectus intelligat et quod diuina uoluntas diligat illud, per | quod H 13r diuina magnitudo est magis causa magnitudinis mundi. Sed hoc est per creationem. Ergo etc. 3. Per tertiam regulam ostenditur, quod impossibile est, quod 67 ^ effectus sit coaequatus causae aliquo modo; et hoc per diuinum intellectum intelligibile est et per diuinam uoluntatem amabile. Ergo duratio mundi de nouo est causata. 4. Per quartam regulam ostenditur, quod omne illud, per quod diuina potestas est magis potens extrinsece, est necessarium ; et 680 hoc potentissimum est. 5. Per quintam regulam cognoscibile est, quod omne illud, per quod diuinus intellectus cognoscit se esse magis causam intellectus 670

mundi, est necessarium. Ergo intellectus mundi nouus est ; et hoc 685

maxime intelligibile est. 6. Per sextam regulam cognoscibile est, quod omne illud, per quod | diuina uoluntas uult se esse magis causam uoluntatis

L 28rb

mundi, est necessarium. Ergo uoluntas | mundi noua est ; et hoc G 45r

maxime uolibile est. 7-10. Sicut probauimus per praedictas regulas, quod mundus 690 nouus est, sic potest probari per alias regulas.

3. De probatione nouitatis mundi per tertiam distinctionem [per syllogismos]

I. Per primum syllogismum ostenditur, quod mundus nouus est. Quoniam, sicut Deus per se et propter se est agens intrinsece, 695 sic per se et propter se est agens extrinsece. Hoc autem esse non potest, si mundus est aeternus, quia Deus non posset per se neque propter se ipsum agere. Est ergo mundus nouus. 2. Persecundum syllogismum ostenditur, quod mundus creatus est ; quia, sicut "per se' et 'propter se' in Deo intrinsece conuertun700 tur, sic etiam extrinsece conuertuntur. Sed si mundus est aeternus

700 Sed] o». GL VR,

188. LIBER DE ENTE

2T

non, quia |non esset proportionatum, quod Deus per se et propter H 15v se ipsum agere possit, quoniam aeternum per se non est factibile. Ergo etc. . 3. Per tertium syllogismum ostensum est, quod Deus est effi795 ciens, cum mundus | simpliciter sit a Deo dependens ; ergo etc. L 28và 4. Per quartum syllogismum ostensum est, quod nullum ens, quod per se neque propter se non existit, Deum impedire potest. Quod impedimentum esset, si mundus esset aeternus. Ergo etc. 5. Per quintum syllogismum ostensum est, quod mundus nouus 710

71$

est, quia finitus et quantus est. 6. Per sextum syllogismum ostensum est, quod mundus simpliciter est posterius. Ex quo sequitur, quod sit nouus. 7-10. Sicut est probatum per praedictos syllogismos, quod mundus nouus est, sic potest probari per alios consequentes. 4. De solutione rationum Auerrois

Ad 1. Ad rationem, quam dicit Auerroes, quod mundus non est nouus, quia est aeternus, respondendum est, quod ipse petit, eo quia non probat, quod mundus sit aeternus. Ad 2. Ad aliam: Quod non est corruptibile, non est factibile, 720 respondemus, quod ipse etiam petit, quia non probat ;quoniam per sensum et imaginationem non attingitur, quod caelum et species mundi cor|rumpantur ; quae corruptio est possibilis, posito L 28vb quod mundus sit nouus. Ad 3. Ad tertiam : Quod de nihilo nihil fit, respondendum est: 2 ^ Materialiter, | quia iam nihil esset aliquid. Sed catholicus dicit, G 45Y quod fit, quod non erat in potentia nec in actu ; et illud facere fit,

quia est optimum, maximum, durabilissimum, potentissimum etc. ; contra quod facere nullum oppositum potest agere. Ad 4. Ad quartam, quando dicitur, quod Deus esset mutatus, si TAS, mundus esset nouus, respondendum est, quod mutatio non potest fieri, nisi per motum et per tempus, qui non sunt de genere optimitatis, maximitatis, aeternitatis etc.

Multas alias rationes duxerunt falsi philosophi ad probandum, quod mundus sit aeternus. Et sicut praedictas rationes, quae sunt 707 non]om. H 719/723 Ad aliam :Quod — nouus] Cum autem dicunt: Quod non est corruptibile non est factibile, etc., petunt, quia incorruptibilitatem non demonstrant. K —— 720 quod ipse etiam] etiam, quod ipse G ; esset, quod ipse H — 724/728 Ad tertiam — agere] Item: Cum dicunt: De nihilo nihil fit, uerum est materialiter, quia alias nihil esset aliquid. Sed Deus potest creare id, quod non est in potentia nec in actu. Et illud facere fit, quia est optimum maximum etc.; contra quod facere nullum oppositum potest agere. K 729/732 Ad quartam — aeternitatis etc.] Item: Cum arguunt: Deus esset mutatus, si mundus esset nouus. Solutio: Mutatio non fit nisi per motum et tempus, quae non sunt de genere aeternitatis ; e/ pediate sequitur textus notae lin. $o6[drz K

2T72

188. LIBER DE ENTE

75; maioris virtutis, soluimus, |multo magis alias, quae sunt minoris uirtutis. IV. DE QVARTO ERRORE AVERROIS

[DE oMNIPOTENTIA Dkr] 740

Deus non est infiniti uigoris. Auerroes in II Caeli et mundi. Quod Deus | sit infiniti uigoris, potest probari per primam, secundam et tertiam distinctionem. Et primo per primam. . [n

De

probatione

I. Per primam

per primam definitiones]

definitionem,

distinctionem

quintam

et sextam

siue

T5298

per

ostenditur,

74; quod Deus est infiniti uigoris; quoniam illud, per quod diuina potestas est magis optima, est a diuino intellectu intelligibile, et a diuina uoluntate uolibile; quod intelligibile et uolibile optima sunt. Hoc autem non est, si Deus non est infiniti uigoris, immo est

oppositum. 7;0 2. Per secundam, quintam et sextam definitionem ostenditur, quod Deus est infiniti vigoris; quia omne illud, per quod diuina potestas est maxima simpliciter, est a diuino intellectu intelligibile, et a diuina uoluntate amabile. Et quia intelligibile et amabile maxima sunt, ergo Deus necessario est infiniti uigoris. 755

S3. Per tertiam,

quintam

et sextam

definitionem

ostenditur,

quod Deus est infiniti uigoris ;quia omne illud, per quod diuina potestas est tantum potens quoad optimitatem et maximitatem, quantum ad di|uinam aeternitatem, est a diuino intellectu intelligibile, et a diuina uoluntate amabile. Quae, scilicet intelligibile et 76o amabile, optima, maxima et aeterna sunt. Ergo etc. 4. Per quartam,

76 ^

quintam et sextam

185 297b

definitionem ostenditur,

quod Deus est infiniti uigoris ;quia omne illud, per quod diuina potestas est magis longe a diuisione essentialiter substantialiter et naturaliter, est a diuino intellectu intelligibile et a diuina uoluntate amabile; et | suum oppositum est impossibile. Quia si non, G 46r potestas Dei esset infinita in duratione, et finita in bonificatione,

magnificatione etc., et sic esset diuisa ; quod est falsum et impossibile. Ergo etc. 7-10. Sicut probauimus per praedictas definitiones, |quod Deus H 14V 77o Sit infiniti uigoris, sic per alias probari potest.

739 Cf. Avennozs II CaeZ, com. 39 et 4o (B 6, 288b 3o - 289a 10)

750 definitionem] cozieci ;definitiones

V/ R, ; distinctionem GH L

188. LIBER DE ENTE

213

2. De probatione per secundam distinctionem [per regulas] I-IO. In prima regula, secunda et tertia, et sic de aliis, probatum

7TT$

78o

est, quod Deus est simpliciter per se et propter se existens et agens, et quod |est optimum, maximum etc., et quod nullum oppositum hoc impedire potest. Ex quo sequitur necessario, quod Deus sit infiniti uigoris, cum praedictae regulae sint primitiuae, uerae et necessariae. V]terius: In praedictis regulis dictum est, quod diuina bonitas est causa omnium bonitatum, et diuina magnitudo est causa omnium magnitudinum, etc. Ex quo sequitur necessario, quod Deus sit infiniti uigoris extrinsece existendo et agendo ; et quia hoc optimum, maximum etc. est, nullum oppositum hoc impedire potest. Non autem dico, quod Deus posset aliquid extrinsece

1m 20V

infinire, ut puta caelum extendere in infinitum, et sic de musca ; et 785 hoc est ex parte materiae. Verumtamen hoc potest quoad se

ipsum, cum Deus sit forma infinita. Sicut probatum est per praedictas regulas, quod Deus sit infiniti uigoris, sic per alias probari potest. [3.

De

probatione

799

per tertiam syllogismos]

distinctionem

siue

per

Quod Deus sit infiniti uigoris, sic per tertiam distinctionem probari potest. I. Et primo per primum syllogismum. |Quia, cum in Deo 'per se' et 'propter se' simpliciter conuertun-

I

29vb

795 tur, ipsa conuersio habet infinitum ambitum, extra quem nullum

impossibile neque possibile possent dare oppositum, scilicet quod Deus non sit infiniti uigoris. 2. Per secundum syllogismum ostenditur, quod Deus est infiniti uigoris ; quia ens, quod simpliciter per se et propter se est existens

800

805

et agens, et hoc intrinsece et extrinsece, a nullo alio ente non est

dependens ; ergo etc. 3. Per tertium syllogismum ostenditur, quod Deus est infiniti uigoris extrinsece, cum omnia sint ab ipso dependentia, quae per se neque propter se non habent | existentiam neque agentiam. 4-IO. Sicut probauimus per praedictos syllogismos, quod Deus sit infiniti uigoris, sic per alios consequentes probari potest.

784 infinire] infinite

G H ; intrinsece LL

785 potest] add. dici V' R4,

H 15r

214

188. LIBER DE ENTE | 4. De solutione rationum Auerrois

810

G 46v

Auerroes considerare potuit, quod Deus non sit infiniti uigoris, eo quia non potest facere alium Deum infinitum, nec potest extendere caelum in infinitum, neque ipsum creare. Etiam considerare po|tuit, quod si Deus esset infiniti uigoris, ageret in instanti, L 3ora et motus naturalis successiuus esset impossibilis in naturalibus ; et

sic de aliis. Et primo ad primam sic dicemus: Ad r. Ratio, quare Deus non posset producere alium Deum 815 infinitum, est, quia sequeretur contradictio, uidelicet, quod quili-

bet Deus esset finitus et non finitus, limitante uno alium ; quae

contradictio esset impossibilis. Ad 2. Ad secundum: Quando dicitur, quod Deus non potest extendere caelum in infinitum, uerum est quoad materiam, cum 820

825

caelum sit corpus. Et hoc non est finitas potentiae Dei ; quoniam sicut nouitas non potest conuerti cum aeternitate, neque finitas cum infinitate. Ad 3. Ad tertium: Quando dicitur, quod Deus non est infiniti uigoris, eo quia non potest caelum creare, ad hoc respondendum est, quia iam probatum est, quod mundus est creatus. Ad 4. Ad quartum :Quando dicitur, quod, si Deus esset infiniti uigoris, ageret in instanti, respondendum est, quod agit in instanti, eo quia per se et propter se simpliciter est extrinsece agens. Nec | pro tanto sequeretur, quod ipse non ageret successiue in rebus L 3orb

830 mobilibus,

mediantibus

entibus

mobilibus.

Et talis motus

est

secundarius et naturalis quoad substantiam extrinsecam. | Et ideo, sicut soluimus praedictas rationes, sic possunt solui EDS xsv aliae rationes artificialiter et rationabiliter.

808/817 Auerroes considerare — impossibilis] Dicit II Caeli Auerroys : Deus non est infiniti uigoris, quia non potest facere alium Deum infinitum neque potest extendere caelum in infinitum. Solutio: Deus, licet sit infiniti uigoris,

alium Deum extra se producere et creare non potest, quia sequeretur contradictio, cum quilibet Deus esset finitus respectu alterius. K 818/822 Ad secundum — infinitate] Et quod caelum non possit extendi in infinitum ; hoc est ratione materiae, cum caelum sit corpus ; et non est ex eo, quod Deus sit finitus,

quoniam sicut nouitas non potest conuerti cum aeternitate, neque finitas cum infinitate. K — 825 quia] quod H— 826/830 Ad quartum — mobilibus] Item : Cum arguit :Si Deus esset infiniti uigoris, ageret in instanti, et motus naturalis successiuus esset impossibilis. Solutio. Deus agit in instanti, quia pet se et propter se simpliciter est extrinsece agens. Neque ex hoc sequitur, quod ipse in rebus mobilibus mediantibus entibus mobilibus non agat successiue. K — 829 ageret] agat V/R,K

188. LIBER DE ENTE

215

V. DE QVINTO ERRORE ÁVERROIS [DE SACRAMENTO ALTARIS]

835

Impossibile est accidens esse sine subiecto. Illud potest haberi in Praedicamentis et I Posteriorum et I Physicorum et VII Metaphysicorum. Auerroes considerare potuit, quod accidens non potest esse sine 840

subiecto, quia, sicut omne accidens oritur a substantia, sic susten-

tatur a substantia. Vlterius: Substantia esse non potest sine accidente. Et ut substantia sit, sequitur, quod sit accidens per accidens in substantia sustentatum. 845

Vlterius: Si accidens posset esse sine substantia, destrueretur ordo naturalis inter substantiam et accidens ; et talem destructio-

nem

Deus, qui est causa finalis ipsius ordinis, consentire non

potest. Errores, quos dicit Auerroes 850

| contra fidem, uidelicet contra

I. [De probatione, quod accidens potest esse sine subiecto per primam distinctionem siue per definitiones] I. Per primam

definitionem

intelligendum est, quod diuina

855 bonitas est optima, et Deus est optimus. Addita quarta definitione

860

L 30Và

sacramentum altaris, destrui | possunt. Et hoc sic; et primo per G 47* primam distinctionem.

intelligendum est, quod diuina potestas est potentissima, et Deus est potentissimus. Ex quo sequitur, quod diuina potestas, cum sit optima, potest causare accidens sine subiecto ; et hoc, quia talis actus optimus et potentissimus est. Et si accidens sine subiecto esse non potest, ipse actus est impeditus, per hoc quod est inferius ;

837 Cf. Distinctio IV, error III AvEnnors (De creatione). Praedic., com. tract. I caput 2 : Vol. I Part. I, pg. 24 (2, 1a z4f.).

Posteriorum, com. 33-34 (A 4, 73b 5-12). 27-32);ibidem, com. 39 (^ 4, 188a 5-13). 1, 1028a 20 - 1028b 2).

ANERROES AVERROES

AvERROES I PJys., com. 14 (A 2, 185a ^ AvEnRoks VII Me7., com. 5 et 4(Z

836/848 Impossibile est — potest] Item ex I Posteriorum et I Physicorum et VII Metaphysicorum trahitur, quod accidens non potest esse sine substantia, quia sicut oritur a substantia, sic sustentatur. Et substantia sine accidente esse non potest. Ideo posito quod sit substantia, erit accidens, per accidens in substantia sustentatum. Alias destrueretur ordo naturalis inter substantiam et accidens; et Deus hanc destructionem sustinere non potest. K 837/8358 Metaphysicorum] R, K; Metaphysicae GH L ; Metaphysices 7 849/851 Errores, quos — distinctionem] Et illesunt errores contra sacramentum altaris ; e/ immediate sequitur textus notae lin. 9y1|962 K

216

188. LIBER DE ENTE

quod est impossibile. Potest ergo accidens esse sine subiecto. 2. Per secundam definitionem intelligendum est, quod diuina magnitudo est maxima, et Deus est maximus. Addita quarta definitione intelligendum est, quod diuina potestas est potentissi865 ma, | et Deus est potentissimus. Ex quo sequitur, quod diuina

H 16r

potestas, cum sit maxima, potest causare accidens sine subiecto ;

870

et hoc, accidens per hoc accidens

quia talis actus maximus et potentissimus est. Et si sine | subiecto esse non potest, ipse actus est impeditus, quod est inferius; quod est impossibile. Potest ergo esse sine subiecto.

IB 3o0Vb

3. Per tertiam definitionem, addita quarta definitione, diuina

potestas potest accidens sustentare sine subiecto; et hoc, quia aeternitas causat accidens, sicut causat substantiam;

et sic de

potestate. Et ideo intelligendum est, quod sicut accidens potest 875 esse cum

potest

subiecto naturaliter,

esse

cum

potestate

sic, et multo magis, miraculose

potentissima

et cum

aeternitate

aeternalissima ; et hoc aeternalissimum et potentissimum est.

88o

885

4-6. Per quartam, quintam et sextam definitionem intelligendum est, quod accidens potest esse sine subiecto ; quia per hoc, quod in Deo sua potestas, intellectus et uoluntas conuertuntur, diuinus intellectus intelligere potest, quod quidquid diuina uoluntas uelle potest, diuina potestas perficere potest. Sed diuina uoluntas potest uelle, quod accidens sit sine subiecto ; ergo diuina potestas potest perficere accidens sine subiecto. 7-10. Sicut proba|uimus, quod accidens potest esse sine subiecto L 31rà per praedictas definitiones | sic probari potest per alias. G 47* 2. De probatione, quod accidens potest esse sine subiecto per secundam distinctionem [per regulas]

I. Per primam regulam intelligendum est, quod accidens potest esse sine subiecto. Et hoc sic : Optimum est, quod sicut Deus per se et propter se potest existere et agere intrinsece, sic possit per se et propter se existere et agere extrinsece. | Potest ergo agere et sustentare accidens sine subiecto. Et nullum oppositum hoc impedire potest, cum tale agere sit optimum et signum, quod 895 diuina substantia possit esse sine accidente. 2. Persecundam regulam probo. Et hoc sic: Maximum est, quod Deus possit existere et agere per se et propter se; et nullum oppositum ipsum agere impedire potest. Et hoc maximum est, ut maximitas substantiae diuinae cognoscatur, ipsa existente sine 900 accidente. Ergo etc. 3. Per tertiam et quartam regulam sic probo : Diuina aeternitas et diuina potestas conuertuntur. Et quia Deus potest intrinsece per se et propter se existere et agere in aeternitate, potest existere | et agere extrinsece in aeternitate per se et propter se sine accidente L 31rb 995 quoad se ipsum, ut puta sine nouitate, motu et mutatione, et huiusmodi. Et ideo ex tali influentia actionis Deus potest causare 890

188. LIBER DE ENTE

207

finaliter et efficaciter accidens extra subiectum sustentatum, ut cognoscatur, quod licet Deus faciat, quod non faciebat, sua

aeternitas et sua potestas conseruant suum actum purum, ab omni nouitate et mutatione remotum.

9I

^

920

4-5. Per quartam et quintam regulam sic probo : Diuina potestas est potentissima, et Deus est potentissimus existendo et agendo intrinsece et extrinsece. Et ideo diuina potestas potest agere accidens sine subiecto et ipsum sustentare; et diuinus intellectus ponit hoc esse intelligibile, ut cognoscatur altissimum posse. Quod posse non est intelligibile, si diuina potestas non potest causare | nec gubernare accidens sine subiecto. Ergo etc. 6-10. Sicut probauimus per praedictas regulas, quod accidens potest esse | sine subiecto, sic potest probari | per alias.

G 48r Fi x7r L 31va

3. De probatione, quod accidens potest esse sine subiecto per tertiam distinctionem [per syllogismos] I. Per primum syllogismum sic probo: Cum in Deo per se et propter se conuertantur, Deus potest cum tali conuersione susten-

92

^

tare accidens sine subiecto, quia hoc potest per se et propter se. Quod posse est effectus diuinae perseitatis et finalitatis in subiecto, in quo est, ut puta ipsum accidens existens sine subiecto. Ergo etc

2. Per secundum syllogismum sic probo : Cum Deus sit per se et propter se agens, et hoc simpliciter, accidens existens sine subiecto 95 est lumen et obiectum intellectui nostro, quod omnia possibilia et impossibilia inuicem conuenientia potest Deus causare per se et propter se. Ergo etc. 3. Per tertium syllogismum etiam probo: Quia per hoc, quod mundus, qui non est per se neque propter se, est dependens a Deo, 225 potest Deus sustentare accidens, quod est pars mundi, sine subiecto, ut posset causare sacramentum altaris. Quod sacramentum non posset causare, nisi accidens staret sine subiecto ; et sic sequeretur, quod' Deus non posset causare in | subiecto, quod est sibi simpliciter dependens, sacramentum altaris. Quod sacramen-

940

tum est bonum,

magnum,

etc., cum

per ipsum Deus nobiscum

participet maxime, bene etc. 4. Per quartum etiam probo: Quia nullum ens, quod per se neque propter se existere potest, non possit Deum impedire, sequitur, quod Deus, qui per se et propter se existere potest, potest 945 impedire cursum naturae mundi ; et hoc miraculose. Aliter sequeretur contradictio, quod Deus possit impediri et non impediri ; quod est impossibile. Ergo etc.

908 quod licet Deus faciat] quod licet Deum facere V/ R, ; quodlibet Deum facere G ; quodlibet (quod liter ?) Deum facere non potest L.— 926 ipsum] oz. GH . 940 nobiscum] nobis GIL VR,

T^ 31Vb

218

188. LIBER DE ENTE

| 5-10. Sicut probauimus per praedictos syllogismos, quod Hi accidens potest esse sine subiecto, sic per alios probari potest. 950

4. De solutione rationum Auerrois Ad r. Ad primum: Quando dicitur, quod accidens non potest esse sine subiecto etc., respondeo, quod uerum est naturaliter. Sed

potest esse supranaturaliter, cum posse diuinum | sit causa G 48v potestatis naturae ; et hoc simpliciter per se et propter se, ut supra 955 dictum est. Ad 2. Ad secundum : Quando dicitur, quod sicut omne accidens oritur a substantia, sic sus|tentetur a substantia, concedo, natura-

L 327a

liter. Sed alio modo accidens sustentatur per substantiam diuinam non compositam, quae causat cum sua bonitate, magnitudine etc. accidens de non esse in esse. Et hoc substantia composita impedire non potest, cum Deus sit causa efficiens et finalis ipsius substantiae compositae, ut probatum est capitulo creationis. Ad 3. Ad tertium: Quando dicitur, quod destrueretur ordo naturalis etc., respondeo et dico, quod destructio non est uniuersa965 lis, cum in omnibus substantiis non sit accidens sine subiecto ; et si

97e

est in aliqua substantia sine subiecto, propter hoc non destruitur ordo uniuersalis, immo elucescit, cum oppositum cognoscatur per suum oppositum. Et ideo, sicut soluimus praedictas rationes, sic possunt solui aliae rationes, quaecumque sint. VI. DE SEXTO ERRORE AÁVERROIS

[DE RESVRRECTIONE] Deus non posset facere resurrectionem, Aristoteles in libro De

generatione ; quia quorum substantia deperit, impossibile est eos in 95 numero redire ; quae identitas requiritur ad resur|rectionem. Auerroes considerauit uel considerare potuit resurrectionem 974 C£. Dist. IV, error III AvEnRors (De creatione).

AvERROES II De

generatione e£ corruptione, com. 7o (B 11, 338b 5-19).

951/962 Ad primum — creationis] Sed ad argumenta uno uerbo dicitur: Posse naturae est creatum a potestate diuina. Ideo si potestate naturae accidens sine substantia esse non possit, potest tamen potestate diuina K 953 supranaturaliter]| supra naturam LL, V/ R, — 957a?]in H — 963/970 Ad tertium —sint] Nec uniuersalis ordo per hoc destruitur, cum non in omnibus substantiis sit accidens sine subiecto. K — 973/975 Deus non — resurrectionem] Item: Ex Libro de generatione, Deus non posset facere resurrectionem, quia impossibile est ea in numero redire, quorum substantia depetit ;e£ 7zzediate subiungit textus notae lin. 106 [1072 K

L 321b

188. LIBER DE ENTE

219

esse impossibilem. Et hoc affirmauit quoad sensum et imaginationem ; | ex qua resurrectione cum ipsis non habuit experientiam. 980 Vlterius : Considerare potuit, quod mortuo Sorte suus numerus

H 18r

est simpliciter annihilatus, ab omni potentia et actu denudatus ; et

ideo, quod est nihil in aliquo numero, qui prius erat, reduci non potest; et sic de pluribus aliis, quae secundum cursum naturae 985

considerare potuit. , Ipsos autem errores intendimus destruere probando resurrectionem. Et primo per primam distinctionem. [1. De probatione resurrectionis per primam distinctionem siue per definitiones] I. Per primam definitionem sic. Cum diuina bonitas sit optima

999 et Deus sit optimus, optimum est, quod Deus posset resurrectio-

nem facere ; et hoc, quia per resurrectionem potest uita aeterna beatorum consequi. 2. Per secundam definitionem sic: Actus ma|ximitatis requirit G 49r magnum ambitum, ut sequatur maximare maximatum. Et ut ille 995 actus sequi possit, Deus, qui est potentissimus, resurrectionem L 22N9 fa|cere potest ;ergo etc. 3. Per tertiam definitionem sic: Actus aeternitatis requirit actum aeternalissimum in subiecto nouo, ut ipsum subiectum sit aeuiternatum ; et quia ipsa aeternitas est eadem cum diuina IOOO potestate, Deus, qui potentissimus est, potest ipsum actum perficere in duratione; et sic de aliis. Si autem oppositum est possibile, minores actus inferiores impediunt maiores actus superiores; quod est impossibile, cum maiores sint causae et inferiores effectus. 4-10. Et sicut probauimus cum praedictis definitionibus resur1005 rectionem, sic potest probari cum aliis.

2. De probatione resurrectionis per secundam distinctionem [per regulas] | r. Per primam regulam intelligendum est, quod, sicut est optimum, quod Deus per se et propter se simpliciter sit existens et agens intrinsece et extrinsece, sic est optimum, quod Deus possit resurrectionem facere propter se, ut cognoscatur, quod sicut deduxit numerum, quicumque sit, qui non erat, in actu causa creationis, potest ipsum reducere ad actum causa resurrectionis. IOIj Aliter suum oppositum, quod non | est de genere optimitatis, esset

H 18V

IOIO

990 posset]possit H 994 maximare]add.et LL V/ R, 995 possit] potest GLVR, 1013 causa] o». GH 1014 actum causa] comze;; causam GHLVR,

T4 32vb

220

188. LIBER DE ENTE

impediens, quod est impossibile. Ostenditur ergo, quod Deus potest resurrectionem facere. 2. Per secundam regulam sic probo: Sicut est maximus actus maximitatis Dei creare numerum IO20

1025

Sortis, sic est maximus actus

ipsius maximitatis resuscitare ipsum idem numero. Aliter oppositum haberet altiorem actum, quod est impossibile. 3. Per tertiam regulam sic probo: Aeternalissimum est, quod Deus possit extra se existere et agere sine aliquo impedimento; ergo resurrectio a Deo est possibilis, ut resuscitatum sit aeuiternatum.

4. Per quartam regulam sic probo : Quia Deus potest existere et agere intrinsece et extrinsece per se et propter se, ipsa potestas est tantum absoluta a parte post, quantum a parte ante in subiecto | intrinsecato. Ex quo sequitur, quod sicut potuit reducere nume- G 49V IO30 rum Sortis in actum generando, sic potest reducere numerum Sortis corruptum de potentia in actum. 5. Per quintam regulam | sic probo: Quia diuinus intellectus L 3378 potest existere et agere intrinsece et extrinsece per se et propter se, potest sic obiectare numerum Sortis corruptum et suam mate1055

1040

riam,

sicut obiectauit

a parte ante,

quando

non

erat nec

in

potentia nec in actu. Et hoc nullum oppositum eius | impedire H 19r posset, cum ipse intellectus, qui est idem cum potestate, potest eundem Sortem corruptum resuscitare ; et hoc potentissimum et intellectissimum est. 6-10. Sicut probauimus resurrectionem per praedictas regulas, sic per alias probari potest. 3. De probatione resurrectionis per tertiam distinctionem [per syllogismos]

I. Per primum syllogismum probari potest, quod Deus potest facere resurrectionem, et hoc sic: In Deo 'per se' et 'propter se' 1045 conuertuntur ; et ideo cum resurrectio sit, ut Deus cognoscatur et diligatur bene, magne etc. ; ergo Deus potest resurrectionem facere per se et propter se, cum in Deo 'per se' et 'propter se' conuertantur. 1050

1055

2. Per secundum syllogismum | resurrectio probabilis est sic: L 557b Quia sicut Deus per se et propter se est agens, nullum ens praeter ipsum potest impedire resurrectionem. Quia si sic, aliquod ens, quod per se nec propter se simpliciter non est agens, possit ipsum impedire, qui per se et propter se simpliciter est agens ; quod est impossibile ; ergo etc.

1017 facere] reducere GH V/R, .— 1019 creare] creaturae L.; causate GH 1030 actum] comii; actu GHLVR, 1031 actum] «conie; actu GHLVR, 1038 eundem] idem GL V/R,

188. LIBER DE ENTE

1060

221

3. Per tertium syllogismum sic probo: Quia mundus, et quidquid est de suo genere existendo et agendo, est a Deo dependens, et hoc simpliciter, ut ipsa dependentia sit magna quoad Deum et quoad mundum, existente Deo magna causa et mundus magnus effectus. Ex quo sequitur resurrectio, quae resurrectio est magnus effectus. 4-IO. Sicut probauimus per praedictos syllogismos, sic probari potest per alios. ó 4. De solutione rationum Auerrois

1065

Ad 1. Ad primam : Quando dicitur : Quorum substantia deperit, impossibile est eos in numero redire etc., respondeo et dico, quod uerum

est secundum

cursum

naturae, ut patet per sensum

et

imaginationem. |Et ideo, quia Aristoteles fuit sensibilis et imagi- Je 25Yv9 nabilis, Auerroes commentator |eius negauit resurrectionem, quae G 5or 1070 non

est obiectum | sensus nec imaginationis, sed tantum H 19v intellectus ; et hoc cum illis, quae dicta sunt in prima, secunda et

tertia distinctione. Ad 2. Ad secundam :Quando dicitur, quod mortuo Sorte suus numerus est simpliciter annihilatus, respondendum est, quod 1075 uerum est naturaliter ; sed non est annihilatus quoad actum supra naturam existentem. Et hoc non est inconueniens, quia sicut miraculose fuit deductus in esse per creationem, sic miraculose potest reduci ad esse per resurrectionem. Aliter Deus esset magis potens a parte ante, quam a parte post ; quod est impossibile. Et sicut soluimus praedictas rationes, sic possunt solui aliae 1080 rationes artificialiter. VII. DE SEPTIMO ERRORE AVERROIS [DE AETERNITATE MUNDIJ

1085

Deus non posset esse sine angelis haec sunt aeterna, quae non possunt destrueretur ordo uniuersi, et per ordine consistit bonum uniuersi, ut

nec sine | caelo. Primo, quia non esse. Secundo, quia tunc consequens bonum; quia in patet XII Metaphysicae.

1087 C£. AvERnnozs XII Me/apb., com. 29 et 3o (^ 6, 1071b 3-57); ibidem, com. 52 (^ 10, 10754 11-23).

1065/1072 Ad primam — distinctione] Solutio : Verum per imaginationem et sensationem secundum cursum naturae ; secus autem per intellectionem secundum potentiam Dei. K — 1073/1079 Ad secundam - impossibile] Item: Cum dicitur mortuo Sorte suus numerus est simpliciter annullatus. Solutio. Hoc uerum naturaliter, sed non quoad actum supernaturalem. Qui eum de nihilo creauit, potest in eodem numero eum recreare, ne sit Deus maioris potentiae a parte ante, quam a parte post ;e£ izzediate sequitur textus notae lin. 1180[11á4 K

T! 35Vb

222

188. LIBER DE ENTE

Ipsos autem errores intendimus destruere per primam, secundam et tertiam distinctionem. Et primo per primam. Et hoc sic:

IO90

[n

De

probatione

per primam definitiones]

distinctionem

siue

per

I. Posito, quod Deus non posset esse sine angelis nec sine caelo, nec per consequens agere sine ipsis, sequeretur, quod diuina bonitas non esset optima, neque Deus optimus ; et sic perderetur sua definitio quoad bonitatem, quod esset malum contra bonum. 1095 Et cum sit bonum cognoscere Deum per suam bonitatem, et quia talis perditio est impossibilis, potest Deus per se existere et agere simpliciter. 2. Diuina |magnitudo est maxima, et Deus est maximus. Quod IIOO est falsum et impossibile, si Deus non potest esse nec agere sine angelis nec sine caelo. Et quia hoc est falsum et impossibile, probatum est ergo Deum existere et agere | per se sine angelis et sine caelo. 3. Diuina aeternitas non esset aeternalissima, neque Deus 1105 aeternalissimus, si Deus non posset esse sine angelis neque sine caelo.

Ratio

huius

est, quia suus

actus

non

esset purus,

H 2or

|t 347?

sed

compositus ex perfectione et imperfectione, cum angeli et caeli sint imperfecti et Deus sit perfectus. Et quia talis compositio est | G 5oV impossibilis, ergo etc. 4. Deus est potestas potentissima, et est potentissimus. Quod IIIO est falsum et impossibile, si Deus non potest esse neque agere sine angelis nec sine caelo. Ratio huius est, quia esset in gradu comparatiuo et non in gradu superlatiuo, et sic esset Deus imperfectus ; quod est falsum et impossibile. Ergo etc. 5. Posito, quod Deus non potest esse per se neque agere sine IIIj angelis neque sine caelo, ipsum non posse esset a diuino intellectu intelligibile, et a diuina uoluntate uolibile, et a diuina uirtute

uirtuificabile, et a diuina ueritate uerificabile, et a diuina gloria glorificabile, et a diuina | perfectione perfectibile, et a diuina II2O

L 341b

bonitate bonificabile ; et sic circulariter de aliis, cum sint idem. Et

quia hoc est falsum et impossibile, probatum est ergo, quod Deus potest esse et agere sine angelis et sine caelo.

2. De probatione per secundam distinctionem [per regulas] 1125

Quod Deus potest agere et esse sine angelis et sine caelo, sic probo per primam regulam: I. Optimum est, quod Deus |possit simpliciter existere et agere per se et propter se. Et si non, suum oppositum est optimum. Ex quo sequitur, quod sit optima perditio diuinae simplicitatis, et

H 20v

188. LIBER DE ENTE

223

1130 quod esset bona diuina compositio, quod est falsum et impossibile.

Ex quo sequitur, quod Deus potest per se simpliciter existere et agere sine angelis et sine caelo. 2. Maximum est, quod Deus possit simpliciter per se et propter se existere et agere intrinsece et extrinsece. Si autem hoc esset impossibile, oppositum diuinae maximitatis esset superius et II35 etiam altius, quam superlatiuus gradus; et sic in | infinitum successiue ; quod est impossibile. Ergo etc. 3. Aeternalissimum est, quod Deus possit simpliciter per se et propter se existere et agere intrinsece et extrinsece. Et si suum I140 oppositum est possibile, oppositum ipsius oppositi est possibile. Ex quo sequitur contradictio, scilicet quod sit possibile et impossibile ;quae contradictio esse non potest. Ergo etc. 4-10. Sicut per praedictas regulas probatum est, quod Deus potest esse et agere sine angelis et sine caelo, sic potest probari per 1145 alias artificialiter.

T* 348

3. De probatione per tertiam distinctionem [per syllogismos] |r. Concluditur per primum syllogismum, quod in Deo perseitas G 51r et finalitas conuertuntur essentialiter, substantialiter et naturaliI150 ter. Ex quo sequitur necessario, quod Deus possit per se existere et

agere sine angelis et sine caelo. 2. Per secundum syllogismum ostenditur, quod ens, quod per se potest existere, potest per se agere, et e conuerso. Ergo etc. [SESS

1ir16o

3. Per tertium syllogismum ostenditur, quod mundus est factus et Deus est efficiens. Hoc autem esse non | potest, si Deus sine angelis et sine caelo existere et agere per se non posset. | 4. Per quartum syllogismum ostenditur, quod Deus potest agere in mundum et de mundo ad placitum. Quod esset falsum et impossibile, si Deus per se neque propter se non posset existere et agere. 5. Per quintum syllogismum ostenditur, quod Deus est causa omnium possibilium et impossibilium. Ex quo sequitur, quod nullum possibile nec impossibile Deum impedire possunt. Ergo etc.

6. Per sextum syllogismum ostenditur, quod mundus simpliciter sit posterius. Ex quo sequitur, si Deus non posset esse neque agere sine angelis nec sine caelo, quod prius non est simpliciter prius, nec posterius posterius, sed per accidens. Et ex hoc sequeretur, quod Deus per accidens esset per se et propter se existens et 1170 agens ; quod est impossibile. 1165

1130 quod esset — compositio] per consequens diuinae compositionis L R, ; per consequens diuinae optimitatis [^ 1144 esse] existere H 1155 esse non potest] non esset LL / R, 1156 angelis et sine caelo] angelo et sine caelo L; angelo GH

T 34vb

H 21r

224

188. LIBER DE ENTE

7-10. Et sicut probauimus per praedictos syllogismos, quod Deus potest esse et agere sine angelis et sine caelo, sic per alios probari potest. 4. De solutione rationum Auerrois

1175

118o

Ad 1. Ad primam. Quando dicitur, quod haec | sunt aeterna, L 35 quae non possunt non esse: Concedo, posito quod sint aeterna. Ipse autem petit, et non probat ; et sic ponit Deum imperfectum. In quo Deo non credimus ; nec ipse Auerroes credit in inferno cum suis sequacibus. Nos autem probauimus, quod mundus est nouus. Ad 2. Ad secundam. Quando dicitur, quod tunc destrueretur ordo uniuersi etc., respondendum est, quod consequentia est falsa. Et hoc, quia Deus est causa efficiens et finalis ipsius ordinis ; multo

magis, |si potest simpliciter per se et propter se existere et agere, G 51V quam si non. |Et hoc patet rationabiliter, cum ratio sit subiectum Des. K 1185

huius libri; et etiam patet per ea, quae dicta sunt in prima,

secunda et tertia distinctione. Et sicut soluimus errores, ita possunt solui aliae |rationes, quas ipse fecit uel facere potuit ; ergo etc.

H 21V

VIII. DE ocTAVO ERRORE AVERROIS II9O

[DE INTELLECTV FORMA CORPORIS]

Intellectus non est forma, dans esse corpori. Auerroes III De anima. Auerroes |autem considerare potuit, quod intellectus non est forma corporis, per hoc quia esset particulatus per materiam, et non posset intelligere uniuersalia. Vlterius: Potuit considerare, quia intellectus non habet natu1195 ram extensiuam, ratione cuius non posset esse coniunctus cum corpore, habente naturam extensiuam. Quod intellectus sit forma corporis, probo per primam, secundam et tertiam distinctionem. Et primo per primam.

1192 Cf. Distinctio IV, error IIT AvERRors (Decreatione).

— AvzRnossIII

De aniza, com. 2-4 (I 4, 429a 13-21) ; ibidem, com. 6 (I 4, 429a 24-29) ;ibidem, com. 12 (l 4, 429b 22-26) ;ibidem, com. 14 (I 4, 429b 29 - 430a 2).

1179 sequacibus] sequentibus G; consequentibus LL / R, — 1180/1184 Ad secundam — si non] Nota bene : Quando philosophi arguunt aliquam impossibilitatem oriri, quam trahunt ad destructionem uniuersi ; sciere debes, quod, quia

Deus agit per se et propter se et est principium et finis ordinis, per suas operationes infinitas qualescumque ad eundem finem, scilicet se ipsum, operatur; igitur non destruitur ordo uniuersi per operationes supernaturales. K 1195 quia] quod L WR, naturam] materiam G H 1197 naturam] materiam G H

TS 351b

188. LIBER DE ENTE 1200

225

[1. De probatione per primam distinctionem siue per definitiones]

I. Per primam definitionem habemus, quod diuina bonitas est causa omnium bonitatum mundi. Ex quo sequitur, quod illud, per quod est magis causa, est necessarium ; est ergo intellectus, dans 1205 esse formae corporis. Et hoc bonum est, ut homo sit dispositus ad habendum beatitudinem aeternam. 2. Per secundam definitionem habemus, quod magnitudo Dei est causa omnium magnitudinum. Et quia decens est, quod sit causa magis magna quam parua, ostensum est ergo, quod intellecI210 tus est forma, dans esse corpori, |ut homo sit magnus in aeternum. LEE I 3. Per tertiam definitionem habemus, quod aeternitas Dei est causa omnium durationum. Ex quo sequitur, quod intellectus sit forma, dans esse corpori, ut homo in aeternum intelligat suam causam. I21j 4. Per quartam definitonem dicendum est, quod per hoc quod potestas Dei est causa omnium potestatum, intellectus est forma,

I220

dans esse corpori, ut potestas Dei sit potentissima causa, et quod intellectus hominis in alia uita possit in perpetuum | cognoscere suam causam. 5. Per quintam definitionem intelligendum est, quod intellectus est forma, dans esse corpori, ut sit maxime

H 22r

intellectus diuinus

causa hominis. 6. Per sextam definitionem amabile est, quod |diuina uoluntas G 527 sit causa uolissima, ut homo sit effectus uolissimus. 1225

7-10. Sicut per praedictas definitiones probauimus, quod humanus intellectus est forma corporis, sic per alias probari potest. | 2. De probatione per secundam distinctionem [per regulas]

I220

iE. 35 vb

I. Per primam regulam intelligendum est, quod intellectus est forma, dans esse corpori, eo quia Deus optime per se existit et agit extra se ; aliter non.

2. Persecundam regulam intelligendum est, quod intellectus est forma, dans esse corpori, ut maxime Deus per se et propter se existat et agat extra se ; aliter non. 3. Per tertiam regulam intelligendum est, quod intellectus est 1255 forma, dans esse corpori, ut aeternalissime Deus per se et propter se existat et agat extra se; et hoc nullum oppositum impedire potest. 4. Per quartam regulam intelligendum est, quod intellectus est 1240 forma, dans esse corpori, ut potentissime Deus per se et propter se existat et agat extra se; et hoc nullum oppositum impedire potest. 5. Per quintam regulam intelligendum est, quod intellectus est forma, dans esse corpori, ut intellectissime Deus |per se et propter L 34679 se existat et agat extra se ; et suum oppositum intelligibile non est.

226

1245

1250

1255

1260

188. LIBER DE ENTE

6. Per sextam regulam intelligendum est, quod intellectus est forma corporis, ut uolissime Deus per se et propter se existat et agat extra se; et suum oppositum | amabile non est. 7-10. Sicut probauimus per praedictas regulas, quod intellectus est forma corporis, sic per alias probari potest.

Tio22y

3. De probatione per tertiam distinctionem [per syllogismos] I. Per primum syllogismum patet, quod intellectus humanus est forma, dans esse corpori, ut homo per se et propter se diligat Deum, ut meritum acquirere possit. 2. Per secundum syllogismum patet, quod intellectus est forma, dans esse corpori, ut homo sit magis effectus Dei, uidelicet quod per se existat et agat intelligendo, uolendo et recolendo. 3. Per tertium syllogismum intelligitur, quod intellectus est forma, dans esse corpori, |ut homo magis sit a Deo dependens, et L 36rb Deus sit eius causa. 4. Per quartum | syllogismum patet, quod intellectus est forma, G 52V dans esse corpori, ut Deus magis agere possit ad placitum in homine, dando ei beatitudinem contrarium, si malus est.

aeternam,

si bonus

est; et in

1265

5. Per quintum syllogismum patet, quod intellectus est forma, dans esse corpori, ut Deus sit magis causa omnis possibilitatis et impossibilitatis hominis. 6. Persextum syllogismum manifestum est, quod intellectus est

1270

suus intellectus, sit posterius. 7-10. Sicut probauimus per praedictos syllogismos, quod intellectus est forma dans esse corpori, sic per alios probari potest.

forma, dans esse corpori, ut homo sit prius, et sua pars, scilicet

4. De solutione rationum Auerrois

Ad 1. Ad primam: Quando dicitur, quod intellectus non est

127j forma corporis per hoc, quia esset particulatus per materiam etc :

1280

Respondendum est, quod consequentia non est uera, eo quia intellectus est sic particulatus per materiam || spiritualem, per L 36v quam est coniunctus cum materia corporali, sicut forma spiritualis H 23r est coniuncta cum forma corporali. Ad 2. Ad secundam. Quando dicitur, quia intellectus non habet naturam extensiuam etc: Respondendum est, quod habet naturam extensiuam per hoc, quia est substantia, composita ex forma et materia spirituali. Ex quo sequitur spiritualis extensio siue

1246 corporis] dans esse corpori L R,; dans corpotis corr. i? corporis 17 1275 esset] est GH V^ 1281 naturam] materiam G H 1281/1282 naturam] materiam G H

188. LIBER DE ENTE

227

multiplicatio, sicut in corpore corporalis extensio per formam et

1285 materiam. Ipsae autem duae extensiones coniunguntur, ut homo

sit compositus ex anima et corpore. IX. DE NONO ERRORE ÁVERROIS

[DE scrENTIA DE: cIRCA PARTICVLARIA] 4

1290

Deus non intelligit particularia. Auerroes XII Metaphysicae. Auerroes considerauit, quod Deus non intelligit particularia, per hoc quia tunc oporteret, quod suus intellectus esset materiatus, et esset ei dedecus ; et etiam intelligeret in instanti et successiue, cum

1295

particularia |sint generabilia et corruptibilia, et huiusmodi. Et sic L 36vb implicaretur contradictio ;quod est impossibile. Quod Deus intelligat particularia, per primam, secundam et tertiam distinctionem intendimus probare; et primo per primam.

[1. De probatione per primam distinctionem siue per definitiones] 1300

|i. Cum diuina bonitas sit causa omnium bonitatum, et diuinus 3 intellectus sit idem cum diuina bonitate, necessarium est, quod

diuinus intellectus intelligat omnes bonitates mundi tanquam uniuersales et singulares. Aliter intellectus ignoraret effectus ipsius bonitatis et sui ipsius; quod est impossibile. Ex quo D59 sequitur, quod diuinus intellectus intelligit omnia singularia, quae sine bonitate singulari esse non possunt. 2. Per secundam definitionem dicendum est, cum diuina magnitudo sit causa omnium magnitudinum, et diuinus intellectus sit idem |cum diuina magnitudine, necessarium est, quod intellectus | H 23v I510 diuinus intelligat omnes magnitudines mundi tanquam uniuersa- Lr les et singulares. Aliter intellectus ignoraret effectus ipsius magnitudinis et sui ipsius; quod est impossibile. 3. Per tertiam definitionem intelligendum est, quod diuinus intellectus intelligit omnia singularia, ut intelligat, quod aeterniL515 tas aeternalissime et potestas potentissime et intellectus intellectissime et uoluntas uolissime, uirtus uirtuosissime, ueritas uerissi-

me, gloria gloriosissime et perfectio perfectissime sint causa finalis

1289 Cf. AvERROES XII Me/ap., com. 51 (^ 9, 1074b 15 - 1075a 10).

1295 particularia] singularia LV R, — 1310 omnes magnitudines] omnem magnitudinem

H; omnes

bonitates

GIL;

omnes

magnitudines l/ 1315 et?] adZ. efficiens V R, intellectissime] oz. GH

bonitates;

corr. ;? omnes

1315/1316 et intellectus

228

188. LIBER DE ENTE

et efficiens omnium entium singularium. Quod est impossibile, si Deus non intelligat omnia singularia.

2. De probatione per secundam distinctionem [per regulas]

1320

I. Per primam regulam intelligendum est, quod Deus intelligit particularia, cum sit optimum ipsum existere et agere per se et propter se. Propter se autem non causaret singularia, | si ipsa L 57? 1325 ignoraret, quia causaret extra finem ; et esset agens et non esset agens propter finem ;quod est impossibile. 2. Per secundam regulam sic probo: Si Deus intelligit singularia, maxime per se et propter se existit et agit extra se. Et si non, minime ; quod est impossibile. 3. Per tertiam regulam monstratum est, quod Deus intelligit 1330 singularia. Si Deus intelligit singularia, aeternitas et ipse intellectus

153)

| habent

maiorem

conuenientiam

obiectiue.

Et

si non,

minorem ; quod est impossibile. Deus intelligit ergo singularia. 4. Per quartam regulam sic probo: Si Deus intelligit singularia, suus intellectus et sua potestas habent maiorem conuenientiam | obiectiue extrinsece. Et si non, minorem ; quod est impossibile. H 5. Per quintam regulam intelligendum est, quod Deus intelligit

24*

particularia, ut suus intellectus et uoluntas habeant maiorem conuenientiam obiectiue extrinsece et intelligendo et diligendo, 1340

conuenientia | existente inter uniuersalia et particularia. L 37** 6-10. Et sicut probauimus per praedictas regulas, sic per alias probari potest, quod Deus intelligit particularia.

3. De. probatione per tertiam distinctionem [per syllogismos] 1545

I. Per primum syllogismum sic probabile est, quod Deus intelligit singularia: Quia, sicut in essentia sua 'per se' et 'propter se' conuertuntur,

sic in sua essentia suus intellectus, sua bonitas,

magnitudo etc. conuertuntur. Ex quo sequitur necessario, quod diuinus intellectus intelligat singularia; et hoc, quia bonum, 1350 magnum

1555

et uerum est.

2. Per secundum syllogismum intelligendum est, quod Deus intelligit singularia, cum in ipso existere et agere conuertantur. Quia si non, suum existere esset magis causa, quam suum agere ; quod est impossibile. 3. Per tertium syllogismum ostenditur, quod Deus intelligit particularia; quia si non, mundus esset magis dependens ab

1339et!]add.in LR, — 1352conuertantur] conuertuntur particularia] omnia singularia L V/ R,

HI, R, — 1356

188. LIBER DE ENTE

229

optimitate, maximitate Dei etc., quam ab agentia Dei ; quod est impossibile. 1360

|4. Per quartum syllogismum, et sic de aliis, quolibet suo modo, L 57v» ostenditur, quod Deus intelligit singularia, ut ad placitum posset agere in mundum et de mundo ; aliter non ; quod est impossibile. 4. De solutione rationum Auerrois 4

Ad r. Ad primam. Quando dicitur, quod Deus non intelligit particularia, eo quia tunc oporteret, quod suus | intellectus esset H 24v

1565 materiatus etc: Ad hoc respondendum est per capitulum, in quo probata est diuina trinitas esse, quoniam optimitas, maximitas

G ;4r

etc. sunt extensitas |infinita, ut ita loquar, a materia et accidente denudata ; ratione cuius intellectus diuinus ambit et comprehendit omnia. Et hoc optimum, maximum etc. est; et nullum ei

oppositum hoc impedire potest. Neque dedecus neque uilitas sic intrare possunt optimitatem, maximitatem diuinam etc., sicut nec nouitas mundi intrare potest aeternitatem diuinam. Ad 2. Ad secundam. Quando dicitur, quod intelligeret in instanti |etc: Respondendum est, quod Deus intelligit in instanti L 587 1575 quoad se ipsum simpliciter ;et hoc quia optimum, maximum etc. 1370

est. Et intelligit successiue,

subiectiue

et obiectiue,

causando

ipsam successionem, cum sit causa efficiens, ut supra in pluribus locis probatum est. X. DE DECIMO ERRORE AVERROIS 1380

[DE PARTV VIRGINIS]

Impossibile est uirginem parere. Hoc potest haberi per magnam partem philosophiae, quia philosophi considerare potuerunt quoad sensum et imaginationem, quod uirginem parere est impossibile ; et hoc secundum cursum naturae. Et hoc bonum est, 15385

quia Deus est causa ipsius naturae. Quod uirginem parere sit possibile, probamus per primam, secundam et tertiam distinctionem ;et primo per primam.

1366 Dist. IV, error I AvERRors (De trinitate), vide supra pg. 200. — 1377 Cf. Dist. IV, error III AvEnnors (De creatione), cap. 1, paragr. 5, p. 209; dist. IV, error IX Avznnors (De scientia Dei circa particularia) p. 227.

1359 quolibet] quilibet G L V R, LR,

1376 subiectiue] o». GH — et] ox.

230

188. LIBER DE ENTE [1. De probatione per primam distinctionem siue per definitiones]

I. In prima definitione dictum est, quod bonitas diuina est causa omnium bonitatum mundi. Et quia optimum est, quod puella possit parere Deum hominem, diuina po|testas potest supra L 381b potestatem puellae, quae est inferius, ut bonitas totius uniuersi habeat exaltationem per participationem diuinae bonitatis et 1295 bonitatis |humanae in una persona, ut puta Christus Deus homo. H 25st 2. Per secundam definitionem sic probo: Magnitudo Dei, quae est maxima, potest plus, quam magnitudo puellae, quae non est maxima. Et ut hoc appareret intellectui hominum, diuina potestas ponit, quod sit possibile puellam parere; et potestas naturae 1400 puellae non potest ponere impossibile; quia si sic, definitio Dei esset laesa ;quod est | impossibile. G 34v 3. Per tertiam definitionem intelligendum est, quod aeternitas 1390

Dei est causa nouitatis. Puella autem est noua, quia creata est, ut

est implicatum capitulo creationis. Et ideo potestas aeternitatis 1405 ponit possibile puellam parere; et potestas puellae et caeli non possent ponere | impossibile. 4. Per quartam definitionem ostensum est, quod puella potest parere ; et hoc, quia omne illud, per quod potest parere, est effectus diuinae potestatis, quae est potentissima. Ergo etc. 5. Per quintam definitionem intelligendum est, quod uirgo I410 potest parere, posito quod pareat Deum hominem. Et hoc intelligibile est in capitulo incarnationis. 6. Per sextam definitionem patet, quod uirgo potest parere Deum hominem, posito quod Deus uellet esse homo, cum in Deo IAIj potestas et uoluntas sint eaedem. 7-10. Sicut probauimus per praedictas definitiones, quod possibile est uirginem parere, ita per alias probari potest.

L 58va

2. De probatione per secundam distinctionem [per regulas] I. Per primam regulam sic probo: Si optimum est, quod Deus existat et agat simpliciter per se et propter se extrinsece, ipsum optimum nullum oppositum habere potest; quod oppositum L 38vb haberet, si uirgo non posset | parere Deum hominem. 2. Per secundam regulam sic probo: Si maximum | est, quod Hi 25v 1425 Deus existat et agat simpliciter per se et propter se extrinsece,

1420

1404 Dist. IV, error III AvERRors (Decreatione) pg. 208. error II AvEnRnors (De incarnatione) pg. 205. 1406 possent] possunt V/ — 1415 eaedem] idem I7

— 1412 Dist. IV,

188. LIBER DE ENTE

231

ipsum maximum nullum oppositum habere potest ; quod oppositum haberet, si uirgo non posset parere Deum hominem. 3-10. Sicut probauimus per praedictas regulas, quod uirgo potest parere, sic per alias probari potest. 1430

3. De probatione per tertiam distinctionem [per syllogismos]

I. Per primum syllogismum manifestum est, quod uirgo potest parere; quoniam nulli enti, in quo 'per se' et *propter se' conuertuntur simpliciter, aliquid potest resistere. Si Deus autem 1455 propter se uult se facere |hominem, existentibus in homine decem Gr g5t praedicamentis, ut participet magis cum suo effectu subiectiue et obiectiue, quid est illud, quod posset ipsum impedire? Nullus. 2. Per secundum syllogismum notum est, quod uirgo potest parere ; non per se neque propter se, quia non est per se neque 1440 propter se, sed per Deum, qui est per se et propter se. 3. Per |tertium syllogismum patet, quod mundus sit simpliciter L 597^ a Deo dependens. Ratione cuius dependentiae potest Deus facere, quod uirgo possit parere ; sine quo posse mundus simpliciter non esset a Deo dependens ; et hoc, quia posset Deo resistere ; quod est 1445 impossibile. 4-10. Sicut probauimus per praedictos syllogismos, quod uirgo potest parere, sic per alios probari potest. 4. De solutione rationum Auerrois Ad 1. Ad primam. Quando dicitur, quod uirgo non potest parere secundum cursum naturae: Respondendum est, quod philosophia est nomen aequiuocum, eo quia tres species sub se habere potest. Videlicet philosophia, quae est naturalis, quoad entia corporalia ; ista philosophia est in gradu positiuo. Et est alia philosophia, quae est de entibus spiritualibus, ut puta de anima 1455 rationali et de angelo ; |et talis philosophia est in gradu comparatiuo. Alia philosophia est suprema in superlatiuo gradu existens ; et talis philosophia est diuina ;quae est causa | aliarum philosophiarum. Et ideo quoad philosophiam, quae consistit in positiuo gradu, concedo, quod uirgo non potest parere. Sed Deus, qui est in 1460 superlatiuo gradu, potest causare, quod uirgo possit parere ; et 1450 philosophice

maxime, cum sit causa optima, maxima etc.

Ad 2. Ad secundam. Quando dicitur: et hoc bonum est, quia Deus est causa ipsius naturae : Concedo simpliciter ; aliter destrueretur natura humana. Sed secundum quid dico, quod optimum est, 1465 quod uirgo possit parere Deum hominem, ut appareant diuina optimitas, maximitas etc. 1453 entia] add. naturalia

G H

H 26r 1

39rb

232

188. LIBER DE ENTE

Diximus de quarta distinctione. In qua reprobauimus aliquos errores Auerrois ; et ita efficaciter, quod intellectus rationabiliter

non posset intelligere oppositum. V 1470

| De quinta distinctione

G5

[De decem quaestionibus] Distinctio ista est de decem quaestionibus. Quas facimus ad dandum doctrinam, quomodo aliae quaestiones possunt solui per 1475 primam, secundam et tertiam | distinctionem, ut uideatur, quod L 59v** praedictae distinctiones sunt regulae generales ad soluendum de Deo rationabiliter, quidquid dici potest. Et primo de prima quaestione. I. DE

1480

PRIMA

OVAESTIONE

Vtrum Deus sit? Respondendum est, quod sic. I. Et hoc notum est per primam distinctionem. Quia si Deus non est, ipsa distinctio nulla est realiter, sed tantummodo figmentum

per animam. Et sic perderentur definitiones altiores, quae fieri possent in superlatiuo gradu, et etiam ultimus finis ; quae perditio esset magis priuatio, quam positio. Quod est falsum et impossibile, cum priuatio conueniat cum non esse et positio cum esse. 2. Quod Deus sit, per secundam distinctionem sic probo : Quia si Deus | non est, nullum ens simpliciter per se neque propter se 1490 existere et agere potest intrinsece nec extrinsece, et quod omnia entia sunt composita et a contingentia, eo quia, si unum ens est, cum | alio est, et e conuerso. Ex quo sequitur, quod quodlibet ens habet dependentiam a non esse, et etiam ad esse per accidens. Ex quo sequitur, quod accidens sit superius analogice et substantia 1495 inferius ;quod est impossibile. Probatum est ergo Deum esse. 3. Per tertiam distinctionem Deum esse sic probo: Si Deus non est, tertia distinctio figmentum est ; et humanus intellectus plus potest considerare phantastice extra realitatem, quam intra, et 1485

hoc per se, extra aliquem finem ultimatum, cum non sit per se, sed 1500

propter se; ut sit falsus et phantasticus, obiectando obiectum falsum in superlatiuo gradu per accidens. Et quia omnia ista sunt impossibilia, probatum est ergo Deum esse.

1477/1478 Et ultimatam G

quaestione] oy.

GH

1491si|sicut LL; 1499 ultimatum]

H 26v

T

39vb

188. LIBER DE ENTE 2. DE

1505

1520

1525

1530

1910»

OVAESTIONE

Quaeritur: Quare sunt tres personae diuinae, neque plures neque pauciores ? Respondendum est per primam, secundam et tertiam distinctionem. I. Et primo per primam. Diuina bonitas est optima cum tribus correlatiuis tantummodo; neque cum pluribus neque cum paucio-

1510 ribus, uidelicet optimum

1jT5

SECVNDA

233

|bonificatiuum, bonificabile et bonifica-

una, ergo etc. S DE

1540

L4ora

re. Nullum istorum autem esset optimum, si essent quattuor personae, atque si essent minus quam tres ; quia quarta esset superflua, et duae sine tertia essent imperfectae. Et sic perderetur optimitas ; |quod est impossibile. Et sicut dedimus exemplum de optimitate, G 56r ita potest dari de maximitate etc. 2. Per secundam distinctionem sic probo : Si sunt tres personae et non plures neque pauciores, Pater est per se una singularis proprie proprietas paternalitatis, et etiam propter se ; et Filius est per se una singularis | proprie proprietas filiationis, et etiam H 27r propter se ; et sic de Spiritu sancto suo modo, scilicet una singularis proprie proprietas spirationis. Si autem Pater generaret duos filios, perderetur singularis proprie proprietas Filii. Aut si Filius generaret filium, perderetur singularis proprie proprietas paternitatis, quia esset secundus pater. Et si Spiritus sanctus produceret personam, perderetur singularis proprietas, quam habent Pater et Filius in spirando | Spiritum sanctum. Et quia omnia ista sunt impossibilia, proba- Dp 4orb tum est ergo tres personas esse in diuinis, neque plures neque pauciores. 3. Per tertiam distinctionem sic probo: Primus et secundus syllogismus conuertuntur tanquam subiectum et praedicatum. Si essent autem plures aut pauciores personae, quam tres, ipsa conuersio esset impossibilis; quia unus Pater non esset per se neque propter se simpliciter Pater, eo quia esset propter alium patrem. Et sic de Filio, si esset alius filius. Et hoc idem de Spiritu sancto dici potest. Et quia conuersio est necessaria, ut essentia sit

TERTIA

QVAESTIONE

Quaeritur: Quare diuina aeternitas est denominata quoad Patrem et Filium et Spiritum sanctum? s ont Respondendum est per primam, secundam et tertiam distinctionem. I. Et primo per primam. Cum diuina optimitate optimans de se ipso producit optimatum, sibi coaequatum in optimitate. De alia | 1534 propter?] per LL

234 1545

E350

188. LIBER DE ENTE

essentia esse non potest, quia non est alia essentia optima. Et sic L 4ova competit, quod producens sit Pater, quia de se ipso producit ; et competit, quod productus sit Filius, cum relatiue se habeant. Et hoc uidemus in animalibus et uegetabilibus per uiam generationis ; quia ille homo, qui de se |ipso producit filium, pater uocatur ;etsic H 27v de planta, quae de se ipsa producit aliam plantam. Hoc autem non est in arte fabrili, quia faber non est pater claui, | cum de se ipso G ;6v non producat ipsum, sed est efficiens. Et Spiritus sanctus autem est connexio Patris et Filii, ut sit una essentia indiuisa ; et sic

competit ei tale nomen, scilicet :Spiritus. 2. Per secundam distinctionem sic probo : Quoniam Pater per se 1555 simpliciter est Pater ; et Filius per se simpliciter est Filius ; et sic de Spiritu sancto. Est autem aequalis propinquitas inter Patrem et Filium et Spiritum sanctum. Si autem essent plures personae, quam tres, aequalis propinquitas | esset nulla, eo quia quarta L 4ov^ 1560 persona magis distaret a prima, quam a secunda et tertia, quae aequaliter consistunt, per hoc quia secunda procedit a prima, et tertia ab utraque procedit. 3. Per tertiam distinctionem sic probo : Quia conuersio est apta nata in tribus correlatiuis, et non in pluribus neque in paucioribus. 1565 Vt patet in essentia intellectus per intelligentem, intelligibile et intelligere, quae differunt relatiue, et conuertuntur per essentiam ; et hoc, quia intelligens producit intelligibile de se ipso, et intelligere de utroque est processus. Ex quibus sequuntur nomina, scilicet Pater, Filius et Spiritus sanctus, ut supra dictum est. 1570

4. DE QVARTA QVAESTIONE Cum correlatiua diuina sint idem per essentiam, quaeritur : Per

1575

1580

quem modum possunt esse distincta? Respondendum est, quod exemplum datum est in capitulo trinitatis. Sed ratione gratiae intendimus dare exemplum per priimam, secundam et tertiam distinctionem. L 4172 I. Et primo per primam. Diuina bonitas est optima. Optima esse non posset sine optimante, optimato et optimare, |concordan- H 28r tibus simul per essentiam, substantiam et naturam. Quae concordantia perderetur sine pluribus distinctis, quia ipsa sine pluribus esse non potest. Si autem optimans non est distinctum ab optimato, et sic de optimare, optimans optimat se ipsum, et optimatum optimat optimantem ; et sic sequitur confusio et contrarietas et

1574 Dist. IV, error I AvEnnors (De trinitate) pg. 200. 1551 claui] clauis GL VR, 1552 ipsum] ipsam I/ R, Bt] om. V. 1554 scilicet Spiritus] Spiritus sanctus V/R, —— 1565 intelligibile] intelligibilem H 1568 deJabLVR,

188. LIBER DE ENTE

1585

235

annihilatio relationis et concordantiae; quod est impossibile. Ostenditur ergo, per quem modum sequitur distinctio personarum. 2. Per secundam distinctionem : Si optimum est, quod Deus sit

per se existens et agens, optimum est, quod optimans sit per se et

propter se existens et agens. Et hoc requirit paragraphus aeterni-

tatis, |ut conseruet ei nomen proprium, ut puta paternitas ; et sic

1590

de |Filio et Spiritu sancto ergo distinctio personarum. Aliter non esset relatio nominum,

G 7 d 41Tb

et esset destructio relationis ; quod est

impossibile. 3. Per tertiam distinctionem sic probo: Primus syllogismus et secundus 1595

conuertuntur.

Conuersio

autem

esse non

potest sine

distinctione ;quoniam si optimans, optimatum et optimare non essent personae distinctae, priuaretur conuersio earum per essentiam,

substantiam

et naturam;

quae

essentia,

substantia

et

natura essent distinctae et diuersae; quod est impossibile. 5. DE QVINTA QVAESTIONE 1600

Cum diuina bonitas, magnitudo et aliae rationes sint idem per essentiam, substantiam et naturam, quaeritur: Per quem modum

1605

possunt esse plures rationes. Respondendum est per primam, secundam et tertiam distinctionem. I. Et primo per primam. Diuina bonitas dicitur optima, eo quia habet optima correlatiua. Et sic de magnitudine; quae dicitur maxima, eo quia habet maxima correlatiua ; et sic de aliis. |Et ideo

1610

per talem modum istae realiter |extra animam. sunt una persona, et bonificare, magnificare essentia, substantia potest.

rationes nominari possunt plures ; et hoc Et quia bonificatiuus, magnificatiuus etc. bonificabile, magnificabile etc. alia, et etc. alia, sequitur, quod simul sunt una

et natura,

et quod una

T 41Và

H 28v

de alia praedicari

2. Per secundam distinctionem sic probo: Optimum est, quod 1615 Deus sit optimus ; et maximum est, quod Deus sit maximus ; et sic

1620

de alis; et hoc nullum oppositum impedire potest. Ex quo sequitur necessario, quod Deus sit optimus per optimitatem, maximus per maximitatem, et sic de aliis. Hoc autem esse non potest, si diuina bonitas non sit per se | et propter se optima, et diuina magnitudo per se et propter se maxima ; et sic de aliis. Sunt ergo plures rationes necessariae, et sunt idem, ut supra probatum est.

3. Per tertiam distinctionem etiam sic probo: Impossibile est

1619 propter se] propter H; proprie LLVR, —— 1620 diuina] oy. GH LR, et propter se] et propter se et proprie G ; et proprie L ; proprie 7 ; et propter corr. in et proprie R, 1621 necessatiae] necessario L I/ R,

13 41vb

236 1625

188. LIBER DE ENTE

esse conuersio perfecta sine perfecto subiecto et praedicato. In Deo Deus Pater est subiectum, qui de | se ipso producit Filium. Et G $7 Pater et Filius sunt unum subiectum seu unum principium, qui de se ipsis producunt Spiritum sanctum. Et quia distinctio consistit in personis, rationes Dei sunt plures. Et quia personae conuertuntur per essentiam, substantiam et naturam, rationes etiam conuer-

1630

tuntur. Ex quo sequitur ista praedicatio esse uera, scilicet : Diuina bonitas est magnitudo, et e conuerso ; et sic de aliis, conuertendo

subiectum in praedicatum.

6. DE SEXTA QVAESTIONE Vtrum diuinae personae sint aequales? Respondendum est, quod sic, per primam, secundam et tertiam distinctionem. I. Et primo per primam. In diuina optimitate op|timans est tota L427a ipsa optimitas, et de toto se ipso producit optimatum. Ex quo sequitur, quod optimatum est tota ipsa optimitas. Et quia ex tota 1640 essentia eorum producitur optimare, ipsum optimare est | tota H 29r ipsa optimitas; et ideo, necessario sequitur aequalitas personarum. Et sicut dedimus per eptigdetem exemplum, ita potest dari de maximitate etc. 2. Per secundam distinctionem sic probo: Optimum est, quod 1645 Pater sit per se et propter se simpliciter existens et agens. Filius autem optimum est, quod sit Filius productibilis, Patri coaequatus in producendo Spiritum sanctum. Et optimum est, quod Spiritus sanctus sit coaequatus Patri et Filio ; uidelicet quod sicut Pater habet duas actiones in producendo, et Filius unam in 1650 producendo et habet unam passionem, quae est producta, sic Spiritus sanctus habet duas passiones. Aliter, si Spiritus sanctus esset producens personam, non esset Patri et Filio aequalis, et T5 421b destrueretur aequalitas relationis ; | quod est impossibile. 3. Per tertiam distinctionem sic probo: Si personae non essent 1655 aequales, impossibilis esset conuersio; quoniam ubicumque sit magis et minus, nulla conuersio simpliciter esse potest. Duo autem syllogismi primi conuertuntur; ergo est conuersio personarum diuinarum, ipsis personis simpliciter existentibus. 1635

7. DE SEPTIMA QVAESTIONE 1660

Vtrum Deus possit esse, posito quod non sit trinus ? Respondendum est; quod non. Et hoc per primam, secundam et tertiam distinctionem sic probo:

1641 ideo] e conuerso GH 1646 productibilis] productus 1652 personam] oz. GH 1662 sic probo] oz. GH

L V/ R,

188. LIBER DE ENTE

1665

any

I. Et primo per primam. Diuina bonitas est optima. | Optima G 58r esse non potest sine optimante, optimato et optimare. Et ideo priuatis istis, priuaretur diuina optimitas; et per consequens Deus, qui non posset esse, nisi esset optimus. Et sicut diximus de optimitate, ita potest dici de maximitate etc. 2. Per secundam distinctionem sic probo: Si optimum est, quod

Deus sit simpliciter per se et |propter se existens et agens, et quod ilis 42VY9 1670 nullum oppositum hoc ifnpedire possit; impeditis autem tribus personis diuinis in ipsa optimitate esset ipsa |optimitas impedita ; H 29v ratione cuius impedimenti haberet priuationem ; et per consequens Deus et suum oppositum haberet esse ; quod est impossibile. Ostensum est ergo, quod Deus non possit esse, nisi sit trinus. 3. Per tertiam distinctionem ostensum est, quod Deus sine 1675 trinitate non posset esse ; quia sine conuersione diuinarum personarum quoad essentiam, substantiam et naturam in Deo conuersio existendi et agendi esse non potest. Et hoc patet per conuersionem primi et secundi syllogismi. 1680

8. DE OCTAVA QVAESTIONE

1685

Vtrum diuina substantia simpliciter et omnimode sit remota ab accidente ? Respondendum est, quod sic. Et hoc per primam, secundam et tertiam distinctionem. I. Et primo per primam. Nullum optimum indiget non optimo. Nullum maximum, et sic de aliis, indiget non maximo. Substantia Dei est | ens optimum, maximum etc. ; ergo substantia Dei non

d 42vb

indiget non optimo; et per consequens accidente, quod non est optimum, maximum etc. Ex quo sequitur, quod substantia diuina 1690 non indiget accidente, simpliciter et omnimode distat ab ipso. 2. Per secundam distinctionem sic probo: Si optimum est, quod Deus simpliciter per se et propter se sit existens et agens, non optimum est, quod in ipso sit accidens. Et si in ipso est accidens, optimum est, quod per se et propter se simpliciter non sit existens 1695 neque agens, et quod suum oppositum sit in ipso Deo existens;

1700

quod est falsum et impossibile. 3. Per tertiam distinctionem sic probo: Si in substantia Dei est accidens, accidens est sua propria passio, sicut risibilitas hominis ; et |potest fieri conuersio. Talis conuersio autem non potest esse in substantia diuina; et hoc patet per primum et secundum syllogismum ; ergo etc. Ex quo sequitur, quod substantia Dei est | simpliciter et omnimode remota ab accidente.

1671 ipsa?] illa H; nostra G

1702 omnimode] omnino

GH

G 58v

H 3or

238

188. LIBER DE ENTE 9. DE NONA QVAESTIONE

|Vtrum Deus sit causa efficiens et finalis omnium possibilium et L 457» 1705

impossibilium, bonorum, magnorum

1710

Respondendum est, quod sic. Et hoc patet per primam, secundam et tertiam distinctionem. I. Et primo per primam. Per primam definitionem notum est, quod Deus est causa omnium bonitatum. Et in secunda definitione dictum est, quod Deus est causa omnium magnitudinum, et sic de

etc. ?

aliis; et hoc necessarium est, ut Deus sit causa optima, maxima

etc. Est ergo Deus causa efficiens et finalis omnium possibilium et impossibilium bonorum, magnorum etc. 2. Per secundam distinctionem sic probo: Si optimum est, quod 1715 Deus sit simpliciter per se et propter se existens et agens, et quod nullum oppositum hoc impedire possit, necessario sequitur, quod Deus sit causa efficiens et finalis omnium possibilium et impossibilium. Aliter accidentia possibilia et impossibilia, bona, magna etc. ipsum impedire possent, et |ei opposita essent ; quod est falsum et 1720 impossibile. 3. Per tertiam distinctionem etiam probo: Primus syllogismus et secundus conuertuntur. Quae conuersio est impossibilis, si aliquod impossibile bonum, magnum etc. est per se, cuius Deus non sit causa efficiens atque finalis ; quod est impossibile. Proba1725 tum est ergo, quod Deus est causa efficiens et finalis omnium bonorum, magnorum etc. possibilium et impossibilium, cum quibus Deus agit ad placitum, cum sit primus. Et hoc cantant tertius et quartus syllogismus. 10. DE DECIMA QVAESTIONE 1730

LOTES

1740

Cum Deus sit simpliciter unus: Vtrum ipse causet unum angelum et non plures, unum caelum et non plures, unam speciem et non plures, unum motum et non plures ; | et sic de aliis? H 3ov Respondendum est, quod Deus causat unum et plures simul. Et hoc per primam, secundam et tertiam distinctionem sic probo. I. Et primo per | primam. Diuina bonitas est causa omnium G 59r bonitatum. Ipsa autem est una ; et in ipsa sunt plura uidelicet sua correlatiua, et quodlibet est per se unum; et simul sunt una bonitas. Et sic | sequitur, quod causant unum et plura simul et II! 23V semel, et per consequens Deus. 2. Per secundam distinctionem sic probo : Si optimum est, quod Deus per se et propter se existat et agat simpliciter, ipse Deus tantum esset potens in nouitate mundi, quantum in unitate mundi. Ex quo sequitur, quod in quolibet nunc potest causare

1713 impossibilium] 244. existentium L V/ R, finalis] oz. GH

1724/1725 quod est —

188. LIBER DE ENTE

239

unum et plura ; et hoc nullum impossibile impedire potest, cum

1745 omne bonum, magnum etc. impossibile sit effectus eius. Ergo etc.

3. Per tertiam distinctionem sic probo: Per tertium syllogismum intelligendum est, quod mundus est a Deo dependens simpliciter. Et etiam per quartum syllogismum, quod Deus potest agere in mundum et de mundo ad placitum. Et etiam per quintum 1750 syllogismum, quod Deus est prius et mundus posterius ;et sic de aliis. Ex quo sequitur, quod sic diuina trinitas possit in instanti causare plura, sicut diuina unitas unum. Finitae sunt decem quaestiones. Et data est doc|trina, per quem modum prima, secunda et tertia distinctio sunt generales ad 1755 soluendum plures quaestiones de diuersis materiis. Et in isto passu potest cognoscere intellectus, quod iste liber potest dici Ars, eo quià artificialiter procedit.

j5 43v

VI 1760

| De sexta et ultima distinctione

[Ordinationes decem quas Raimundus intendit praesentare in Concilio $enerali]

Inc. E, Mj

Ms, P5

Distinctio ista in decem partes est diuisa. Quae sunt de aliquibus generalibus ordinationibus, quas Raimundus proponit praesentare in Concilio generali, eo quia in ipsis ordinationibus implicatur 1765 generalis exaltatio sanctae fidei catholicae et bonus status totius uniuersi. I. DE PRIMA ORDINATIONE

Prima ordinatio est, quod dominus papa et reuerendi domini cardinales faciant tria loca, unum Romae, aliud Parisius | et H 51r 1770 tertium in Tholeta ciuitate, in quibus addiscant sapientes, bene scientes |philosophiam et theologiam, linguas infidelium. Et quod G 59Y sint deuoti, ut moriantur | propter Christum per exaltationem L 447

fidei. Et quod uadant praedicare euangelia per uniuersum mundum, ut in euangelio praeceptum est (cf. Marc. 16, 15; Matth. 28, 1775 18-20). Et in illis locis sint tales homines in perpetuum addiscentes, quia quando unus bene fundatus mittetur ad praedicandum,

1753/1757 Finitae sunt — procedit] sequitur H —— 1759 De — distinctione] Haec (Hae M;4P, sunt ordinationes, quas Remundus (Raymundus M; M; P5f) intendit praesentare in concilio generali EM3 M, P4»f X 1764 ordinationibus] o». E Ms Mys Pa f 1767 De ptima ordinatione] o. EMgj4MygP,v 1769aliud]alium G H Ef ;alterum P4 — Parisius] Parisiis Mg,M;ggP4,R, . 1770 Tholeta] Toleta R, E M; M;sv f; Tholetana L ; Toletana P, 1776 quia] quod L; o». GH — mittetur] mitteretur P3»

240

188. LIBER DE ENTE

ponatur alius. Tales homines autem conuerterent totum mundum, et hoc Deo adiuuante, et hoc etiam, quia ipsi facerent hoc, quod eis 1780

1785

competeret, et ueram scientiam seminarent, bonum exemplum darent, et modus apostolorum et martyrum reuerteretur; et credo, quod pro ipsis Deus magna miracula ostenderet. Talis autem ordinatio tam bona, tam magna etc. ad primam, secundam et tertiam distinctionem applicatur. Et qui | ipsam ordinationem E 5447* facere potest, et non facit sed impedit, credo, quod poenae infernales ipsum exspectant. 2. DE

SECVNDA

ORDINATIONE

Decens est, quod dominus papa et reuerendi domini cardinales ordinent, quod omnes mi|lites religiosi uniantur in uno ordine. Et 1790

1795

1800

P 4410

quod una pars eat ad acquirendum Constanti|nopolim, quia per Des. V hoc posset successiue acquiri Turquia et dare passagium per terram ad Terram sanctam. Et alia pars eat ad Hispaniam ad acquirendum quandam ciuitatem, quae uocatur Septa, quae est in Barbaria ; ipsa acquisita posset acquiri regnum Marochi et etiam tota Barbaria. Et quod utraque pars militum teneat totum mare cum galeis contra Saracenos; et hoc in perpetuum, usque quo Saraceni omnino essent acquisiti. Ad talem ordinationem tam bonam, tam magnam etc. | multi milites saeculares et etiam pedites uenirent cum expensis suis et instarent; et hoc quia H. sv desiderarent mori propter Christum. Contra talem ordinationem tam bonam, tam magnam,

tam durabilem, quis esset Saracenus,

qui durare posset? Certe nullus. Qui | habet | aures audiat (cf. G 6or Marc. 4, 9). Et qui talem ordinationem impedit, in consilio diaboli L 44và consistit. Quod autem illud, quod ego dico, sit possibile, per primam, secundam et tertiam distinctionem manifestum est. 1805

3 DE TERTIA

ORDINATIONE

Dicitur, quod omne agens agit propter finem. Deus est agens; ergo agit propter finem. Hoc pro tanto dico, quia Deus pro nihilo

1777 homines autem] autem homines G H conuerterent] conuertent G H 1778 Deo adiuuante] Deo iuuante G H ; Domino adiuuante E M, Mj, P,» f hoc] oz. LL V R, 1780 modus] modum G H; modo P, — reuerteretur] reuertentur G H ; uitam pro Deo impenderent P, — 1781 ostenderet] perpetraret L.; perpatraret L/; prepararet R, — 1792 quae uocatur Septa] quae uocatur Seta R,; om.

GH

1793 Marochi] Marrochi E P,: f; Marochiae H

1795

usque quo] usque quod E M, Mj, P4»f; quousque G; quos usque H 1796 ordinationem] ad. autem E M4 M,4 Pf 1799 propter Christum] pro Christo EM, M,5P4:f — Contra] add. autem E M, My, Pywf —— 1801 aures] add. audiendi GH 1802 consilio] concilio f 1807 quia] quod EM&jMgPg,»f nihilo] nobis M; Mj,

188. LIBER DE ENTE

241

non fecit beatum Petrum uicarium nec dedit imperium Romanum ecclesiae, nec multiplicauit tot clericos atque diuitias eorum ; 1810

immo fecit ad suum honorem ; ut patet in secunda distinctione, per

hoc quia Deus agit per se et propter se extrinsece, et hoc quia bonum, magnum etc. est. Hoc pro tanto dico, quod detur decima ecclesiae 1815

1820

1825

omnino

ad acquirendum

Terram

sanctam,

et etiam

totam terram, quam tenent Saraceni; quia Saraceni impediunt maxime, quod non sit chriStianitas per totum mundum. Si autem dicatur, quod decima ecclesiae | dari non potest, quia principes 15 44vb christianorum hoc impedirent, ad hoc posset esse remedium, quia si principes hoc facerent, excommunicentur in Curia et etiam tota terra eorum ; et sic excommunicatione durante populi sustinere non possent, neque per consequens principes. Faciat autem ecclesia hoc, quod sibi competit, | quia Deus semper agit propter H 32r finem. Ex quo sequitur, quod clerici non sint arietes neque principes leones. Qui habet awres, audiat (cf. Marc. 4, 9), quia maximum negotium cum maximo timore et auaritia impetrari non potest, immo cum magna audacia et largitate. 4. DE QVARTA ORDINATIONE

1830

Per primam, secundam et tertiam distinctionem patet, quod deuiatio finis et otiositas sunt timendae. Hoc pro tanto dico, quod multi clerici habent plures praebendas. Et ideo bonum, magnum et uerum esset, quod dominus papa et reuerendi domini cardinales ordinarent cum praelatis, quod nullus clericus habeat |nisi unam Lb qm praebendam ; et praebendae, quas haberet praeter unam | daren- G 6ov tur ad passagium, dum uiueret ; et etiam quod praelatus habeat

certos scutiferos et equitaturas, et hoc temperate ad euitandum 1855 uanam gloriam et etiam malum exemplum, | et quod praelato E 544vb mortuo uasa argentea et etiam omnia iocalia, uestes et alia sua dentur ad passagium. Et si ordo Templariorum destrueretur, quod bona illius ordinis dentur ordini militum religiosorum praedictorum, ut habeant máiorem potestatem contra Saracenos ; non quod

4

1811 quia!] quod EM,M;4P,»f X 1815 sit christianitas] sint christiani GH 1816 dicatur] dicitur LLR, E M4 Mis Pav f 1824 timore] terrore EMg3Mygg Pg f 1828 quod] quia L R, E M4 Mj Ps» f 1829 plures] multas E Ms Mjs Ps f 1830 esset] est GH 1831 cum praelatis] oz. EMgMg;gPsvf habeat] haberet R, E M4 Mj4 P3; traheret » unam] unicam EM, M;sP,»f 1833 uiueret] uiuerent G H; uiuant L R, 1836 uasa] add. eius EMgMjgPsywf 1836/1837 sua dentur] darentur EMj,M;gP,wf 1837 Et] Etiam L R,; et etiam EM,M,,P,wf . 1838 illius ordinis dentur] eorum darentur E M3 M; P,vf X 1839 ut habeant — Saracenos] ut haberet maiorem potestatem contra Saracenos E; ut haberet maiorem partem contra Saracenos M, Mj, /; ut hanc maiorem partem contra Saracenos collocarent P4»

242 1840

188. LIBER DE ENTE

bona Templariorum dentur principibus, nec clericis, cum satis habeant et sint diuites ; etiam quod est de eleemosyna multiplicatum, ad seruitium Terrae sanctae debet dari. Et qui contra hoc est, in morte iram Dei et maledictionem expectat. 5. DE QVINTA ORDINATIONE

1845

Per primam, secundam

et tertiam distinctionem patet, quod

bonum, magnum etc. est, quod differentia existat inter habitum clericalem et saecularem ; et hoc simpliciter, non mixtim. Hoc pro

1850

tanto dico, quod clericus nullo modo in|duat pannum rubeum 1he 451b neque uiridem ; et quod tonsura sit a parte ante et a parte post rotunda sicut est superius | rotunda ; et quod nullus laicus portet H 32V tonsuram. Et dico, quod bonum, magnum etc. esset, quod cappa clericorum sit proportionata quoad longitudinem, et etiam capucium, ut non sit perditio pannorum et uana gloria et in aliquibus hypocrisia. Et qui contra hoc est, ordinatus non est. 6. DE SEXTA ORDINATIONE

1855

Ordinatum

est, quod intellectus faciat scientiam, primo cum

sensu et imaginatione, et hoc de rebus corporalibus et imaginabilibus; post ascendit ad obiecta spiritualia, sicut ad Deum, 1860

1865

1870

ad angelos,

ad animas

rationales

obiectiue;

et faciat

scientiam cum ipsis et de ipsis, quae imaginabiles neque sensibiles non sunt. Et ideo aliqui philosophi credunt philosophice improbare sanctam fidem catholicam, quae sensibilis et imaginabilis non est; et ideo || patitur fides. Et passio multiplicatur, quia multi G 61r christiani dubitant ipsam esse ueram, eo quia antiqui philosophi L 45"à dixerunt multa contra fidem. Hoc pro tanto dico, quia bonum esset, quod dominus papa et reuerendi domini cardinales et praelati ordinarent, quod nulla philosophia legeretur contra theologiam, sed legeretur philosophia naturalis, quae concordaretur cum theologia. Quae philosophia esset uera et necessaria, ipsa existente ordinata et constituta ex principiis primitiuis, ueris et necessariis, in prima, secunda et tertia distinctione significatis ; et

1841 habeant et] o». LR,EMgMjggPsvf etiam] et GH 1849 tonsura]azd4.eius EM, M,4P,»f ^ 1850sicut—- rotunda] o». GH — et] ad. etiam EM4Mj4 P,:»f — 1853sit] a4. magna LR, EM, M,4P,wf X 1859et] et corr. alia manu in at L 1860 neque] neque corr. a/ia manu in et L.; nec Ms Mis; nec add. super /in. non sunt P4; non sunt nec». — 1861 non sunt] oz. Paw 1864 eo quia] ideo quia H; per hoc quia L; per hoc quod R,EM;MjPs,»f 1865qui]quod EM, M;,P,»f X 1866/1867 et praelati ordinarent] ordinarent cum praelatis EM3 Mj;4 P,»»f | 1868 concordaretur] concordaret R, E M, Mis P4» f

188. LIBER DE ENTE

243

cum tali uero philosophia omnes falsae philosophiae destrui possunt. Qui autem talem ordinationem facere potest, et ipsam impedit, ipse est contra finem, ratione cuius Deus agit. Et talis

1875 autem non potest Deum decipere neque cogere, neque a suis manibus euadere in die iudicii. Qu? habet |aures, audiat (cf. Marc. 4, 9) ; et qui non habet, conscientiam habeat.

n

45vb

7. DE SEPTIMA ORDINATIONE | Vsura mala est, et maxime 1880

1885

in christianis. Ex quo sequitur,

quod bonum esset, quod dominus papa et reuerendi domini cardinales et etiam praelati ordinarent, quod christianus usurarius non posset facere testamentum, neque sacramento eius crederetur, et quod sit omnino excommunicatus. Per talem ordinationem plures animae uenirent ad paradisum, quae uadunt ad infernum ; et multi, qui sunt usurarii, essent ueri mercatores, et non falsi. Qui

H 537

contra istam ordinationem instaret, sub diuina bonitate, magnitu-

dine etc. moraliter non esset crea|tus.

E 544v*

8. DE OCTAVA ORDINATIONE Multi 1890

1895

Iudaei

et etiam

Saraceni

sunt

subditi

christianis,

et

maxime in Hispania. Et ideo bonum, magnum et uerum est, quod Iudaeis praedicetur in die sabbati, et Saracenis in die ueneris, quia in illis diebus est festum eorum ; |et quod sermones reducantur ad L 46và syllogismum et ad intelligibile, secundum quod patet in prima, secunda | et tertia distinctione. Et si talis praedicatio sit perpetua, G 61V necessario sequeretur quod tales Iudaei et Saraceni uenirent ad uiam ueritatis, quia intellectus magis se delectat et se impraegnat per intelligere, quam per credere. Ad talem praedicationem autem

1873 et] add. non facit uel E P3 v f ; non facit ullus Mj; ; non facit ullus (ullus ; corr. in uel) Ma 1874 Et] ow. PgjR, 1879 christianis] christiano LR,EMj4M;P,wf 1883 excommunicatus] excogitatus Ps; add. in curia 1884plures animae] oz. L ; plures homines E Mj Mjg P3» f EMjM;gPgwf quae] qui EM,M;4,P,»f 1885 qui sunt usurarii] sunt usurarii G; sunt usuratii, qui LL R,; sunt usurarii mali, qui EM3M;4P4»f — non] numquam 1887 moraliter 1885/1887 Qui — creatus] Quoniam P; EMj4M;Pg,wf non esset creatus] moraliter non esset causatus L ; moraliter non esset cautus R, ; non esset causatus moraliter E; non esset tantus moraliter My Mj,»f; ^ 1890 syllogismum] — syllogismos 1893 EMg4 My Pav f esset est] 1896 delectat] 1895 tales] o». E Mg Mjg Py f LR,EMj,M;gPsvf dilatat I impraegnat] impinguat L R, E M4 Mis Ps» f

244

188. LIBER DE ENTE

unum librum feci ;et etiam in pluribus, quos feci, est implicata. Qui autem contra talem ordinationem est, habeat aures et audiat 1900 uerbum Dei, dicentis (Matth. 12, 30) : Qui non est mecum, contra me est.

9. DE NONA ORDINATIONE

Bonum, magnum etc. est, quod scientia iuris reducatur ad syllogismos, quia confusa est et prolixa. Et hoc fieri potest per 1905

illum modum, quem fecimus in uno libro, qui uocatur Ars ?wris,

reducendo ipsam ad principia innata primitiua, uera | et necessa- H 55v ria, | ut in prima, secunda et tertia distinctione significatum est. [5 46v8 Quia nullum ius uere est ius, nisi uere et simpliciter sit bonum, magnum et durabile etc. Facta autem tali ordinatione seu scientia, I9IO addiscatur per aliquos iuristas. Et quod sint iudices generales in ciuitatibus in certo numero, secundum quod ciuitas est ; et quod sint conducti a principibus et a praelatis, ut non accipiant salarium, ut euitetur magnus labor eorum, qui litigant in scientia iuris, et etiam perditio temporis, pecuniae, et huiusmodi. Qui I9Ij

contra talem ordinationem est, uere iustus non est. IO. DE

DECIMA

ET VLTIMA

ORDINATIONE

Scientia medicinae ualde est absconsa. Ex quo sequitur, quod medici citius falluntur in suis experimentis, quam non. Ratio huius est, quia maxime stant ad auctoritates medicorum | anti1920

quorum, dominus fieret una feci unam

et non ad intelligibile. Et ideo bonum esset, quod papa et reuerendi domini cardinales ordinarent, quod ars medicinae, constituta ex principiis innatis, sicut ego ; quoniam principia innata constituunt caelum, elemen-

1898 ILzber de erroribus Indaeorum (liber de trinitate et incarnatione), compositus Barcinone, mense Augusto anni 1305. Cf. Pla 136. Exempli gratia: Lzber de fie, quem composuit Raimundus in Monte Pessulano mense Aprili anni 1305 (Li 242, Lo X, 4; col.

1109; Ot 108; Gl do; Av 112; CA 220; Pla 134) ; Liberde

acquisitione Terrae sanctae, quem finiuit Raimundus mense Martio anni 1509 (Li 254; Lo 5; col. 1109; Ot 123; Gleh; Av 141; CA 221; Pla 165). 1905 Cf. 42 Librum de ente, quod simpliciter est per se et propter se existens et agens Prolegomena ; not. 5, pg. 182. 1922/1923 Cf. /Ad Lzbrurm de ente, quod simpliciter est per se et propter se existens et agens Prolegomena ; not. 6, pg. 182.

1905 uno] quodam EM, M;sP,»f ^X 1914 pecuniae] pecunia GH Li»; pecunia (?) E ; p'tina ; Z2 zarg. add. poena et corr. in petratiua Mj; ;poetia corr. in "arg. in petratiua Ms; pecuniarum P, 1923/1924 elementa] elementa elementata IL R,; elementata E M, Myf

Ju 46rb

188. LIBER DE ENTE

245

ta, motum | et omnia illa, quibus medicus indiget ad curandum

G 62r

1925 infirmum et ad cognoscendum suam infirmitatem. Per hoc autem

bonum, magnum etc. sequi posset, ut patet in prima, secunda et tertia distinctione. Qui autem contra talem ordinationem esset, contra suam sanitatem esset ; et possibile est, quod Deus dicat ei in die iudicii (Matth. 25, 12) : Nesc?o uos, ut in euangelio exemplifica1930 tum est.

Multa autem alia bona in concilio generali ordinari possunt. Et si fiant, bonum

est; et si praedicta,

quae diximus,

non fiant,

ma|ximum malum est. Concilium autem | in dimittendo magna ilz 46vb bona, et in faciendo parua, deridetur et negligetur ;quod magnum H 347 1025 malum exemplum erit ; et melius esset, quod concilium non fuisset. Sed ea, quae dicta sunt in libro quoad ordinationem concilii,

sunt bona et facienda, et etiam possibilia, quod per primam, secundam et tertiam distinctionem significatum est. Et ideo supplico quantum possum, quod dominus papa, reuerendi domini 1940 cardinales, praelati, principes et |barones et communitates ciuita- E 544Yb tum recipiant ipsum humiliter et benigne, quia de bona intentione factus est ; et quod sit iudicatus et tractatus talis, qualis ipse est. Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus Parisius istum librum mense Septembris anno 1311 incarnationis Domini nostri 1945 Iesu Christi. Amen.

1924/1925 curandum infirmum] curationem infirmi L R, E P3» f; curationeminfitnorum M, M,, — 1932fiant?|fiunt EM, M;,wf —— 1936 Sed] conieci ; inlibro] o». E Ms My5 P3 f; in hoc libro R, SiGHLR,EMg,M;gPsvf 1940 1937 sunt] sint EM, M;s P4wf —— quod] conieci ; om. omnes codd. communitates] comitates G H — 1941 ipsum humiliter et] ipsum comuniter, 1942 humiliter et L; ipsa, quae diximus E M3 Mj3 P3; ipsa quae dixit » factus est — est] facta sunt, et quod sint iudicata et tractata talia, qualia ipsa sunt E M3 Mg; facta sunt, quod sint indicata et tractata talia, qualia sunt P, f ; facta

sint, quae sint iudicata et tractata talia, qualia ipsa sunt v laudem — Amen] oz. E My Ma Py f

1943/1945 Ad

viccwnié cvsde ie,iflitnd to: Hom rati

stoa oijoutiud)piieve iierm

E MMC Scoti ditio £iaod ibisRUNE I a: Tentjenceniecaa re je! Jos frdnufiowtededa hn eprtettüimiy di HLDUL

Motta

itor!) oh etta. siste Wer

o dob Corps hsipoo o ind sU itaroDnbi kt his raidta

Hi Dici "Ot L9A fi t? 1e

Shifsasccitféiciors antiver v posu

Scope n 16: fPie ero Taiere aehn

au qi ve nih wap

ee beB

xem B^ dep bii aatiditedéqt chai 9 di Ebobyobc pnbd noo Lr (s te)

fntitéhümile modici pt ibi bo held

jArcas

An

Hips faPhrRcrtenon

oor S tramo oe

atytsharp Anmelsoo vor? : dufqqos

JO aerea!

1 Yasntoktrn

Lo loesr eutamib3ko «ug,

tali civ edéaefudi tiopSitogrumd 3« vatasersd rites: uai

dian

9n. oii ex au ci er mi uidirte goeptusibur 15s boup Sw149 ed 356] «CUT voti ann bitteimc Mule 190 meionor] 5» ruohbrsl bA

MON

MERX3 sic rot emani I1[5 (Pob:

:

A

a

]

INA

Y

3

E

»

Wf l

NS

o o«

29

) P

WE ; J

dbmínariqoe onem modit JUGnA

* 265

ceo KO

we

€

1

€ 45550

PC m émoibt Tap dre aTqui

cip

Badio

OBOKt* E

ke

2t

etOR A

eo

(ol

745 c t5 uia

portata

To

vss

V FS MR

SP Ime

] EL -

1s

ir sOD x

1

1".

188a

DE ERRORIBVS AVERROIS ET ARISTOTELIS

DM ne m^ IO

gos

d

Fe & ap a AER n

4 s Vi D

bw

S 2»

AD CATALOGVM ERRORVM AVERROIS ET ARISTOTELIS PROLEGOMENA Continentur in hoc anonymi auctoris catalogo quadraginta duo Auerrois et Aristotelis errores, qui in formam breuem redacti et per numerorum ordinem dispositi sunt. Sequuntur uero singulos errores loci, in quibus inueniuntur propositiones erroneae, sicut in distinctione quarta de decém erroribus Auerrois operis antecedentis. Locis omissis, sed ordine seruato, congruunt quadraginta duo errores in dicto indice enumerati cum quadraginta quinque erroribus Auerroistarum, citatis in initio Lzbri de syllogismis contradicto-

Ys (ROL, op. 172). Duodecima autem et tertia decima Lzbri de Syllogismis contradicloris propositio in nostro indice in unum contractae sunt errorem, scilicet duodecimum. Omittuntur porro

errores 44 et 45 (44a) Libri de syllogismis contradictoriis eiusque error quadragesimus in nostro indice (nr. 39) in aliam formam redactus est. Quis uero catalogi auctor fuerit et ubi quandoque compositus sit nescimus nullo manuscripto neque etiam nullo operum Raimundi catalogo uetere certiores facti (!). Inuenitur uero in indicibus operum Raimundi, editis a GLORIEUX (fh), OrrAVviANO (nr. 148), DíAz v Díaz (nr. 1879) et PLATZECK (189a), qui hunc indicem schedam esse arbitratur disputantibus usui, minime autem opusculum separatum (?). Catalogi titulus in codice A allegatus, scilicet 'Improbationes errorum Auerrois in libro praecedenti implicatae' (f. 8ov) in errorem inducit, quia sub libro praecedenti in ordine codicis A Liber de diuina unitate et pluralitate (f. 75r-8or; ROL, op. 173) intelligitur, codice A non continente Lzbrwm de syllogismas contradictoriis, in quo enumerantur 45 errores supra dicti. Qua codicis A annotatione falsa adductus C. OrTAVvi1ANoO (3) opinatur errorum catalogum Raimundi separatum esse opusculum, seiunctum a libro praecedente, scilicet a Lzbro de diwina

unitate et bluralitate, cum quo relationem non habet. Compositum esse indicem Parisiis mense Februario anni I31I PLATZECK arbitratur (.); GLoRIEUX uero Parisiis mense Martio 1311 (?) (5, DíAz v Díaz denique anno 131r (9). Duo dumtaxat exstant manuscripta hunc errorum catalogum tradentia, A scilicet et Y, quae immediate ab inuicem non (1) Cf. H. RrEDLINGER, Iufroductio generalis: De operibus perperam huic commotationi Parisiensi ascriptis (ROL V, pg. 159). (2) Pla II pg. 62*, nota nr. 174. (3) CARMELO, OrrAVIANO, Offo opere sconosciute di Raimondo Lullo, in : Rivista di Cultura 16 (1929) 215 (respectiue pg. 3). (4) Pla 189a. (5) Gl fh. (6) DíAz v DíAz 1879.

250

188a. DE ERRORIBVS

AVER. ET ARISTOT.

' dependent. Catalogum lingua latina edidit CARMELO OTTAVIANO, codicem A transcribens. Mutua relatio codicum sequenti ergo stemmate figuretur : XIV

pa

xs XV

XVI

A

us Ot

Quoad hunc catalogum inueniri non potest cognatio euidens inter codices A Y et manuscripta Librum de syllogismazs contradictoriis tradentia. De fontibus errorum ab anonymo auctore enumeratorum confer Librum de ente quod simpliciter est per se et propter se existens et agens, dist. IV (supra pg. 200-229) et H. RIEDLINGER, Zntroductio generalis: De operibus perperam huic commoratione Parisiensi ascriptis (ROL V, pg. 159).

DE ERRORIBVS AVERROIS ET ARISTOTELIS

CODICES Milano, Biblioteca Ambrosiana, N 259 Sup. (XVI), f. 8ov-81r. A Mt — Lyon, Bibliothéque de la Ville, Fonds général 258 (XIV /XV), f. 156r156v. OTTAVIANO, CARMELO

edidit hoc opusculum,

in: O//o opere sconosciute di

Raimundo Lulle, in: Rivista di Cultura 16 (1929) 214-224, transcribens codicem A.

294-296,

DE ERRORIBVS AVERROIS ET ARISTOTELIS2 IMPROBATIONES ERRORVM AVERROISP IMPROBATIONES ERRORVM AÁVERROIS IMPLICATAEC IMPROBATIONES

ERRORVM

IN LIBRO

,

YS£- m5 6t. Pla 189a. A f. 8ov ;Gl fh ; Ot cf. 148. wo M. C. Díaz v Díaz 1879. yon C.o0c»

IN LIBRO

PRAECEDENTI

PRAECEDENTI IMPLICATAEO

254

^

188a. DE ERRORIBVS AVER. ET ARISTOT.

I. Deus non est infiniti uigoris. Auerroes, in II Caeli e£ Mundi. 2. Deus non est trinus. Auerroes, XII Metaphysicae. 3. Deus non possit incarnari. Potest capi ab Aristotele et Auerroe, VIII PAysicorum, et XII Metaphysicae, quia Deus est actus purus et nulli materiae coniunctus ullo modo. 4. Deus non potest, quod non est in actu nec in potentia. Quia quod fit, potest fieri, ut patet IX Metaphysicae et II Peri Hermeneias. Si ergo non esset in potentia, fieret impossibile. 5. Deus non potest agere immediate in ista inferiora. Aristoteles, !*Metaphysicae, et Auerroes, IX et XII Metaphysicae.

I ^

6. Deus non est causa efficiens angeli. Auerroes, IV Caeli et Mundi, et XII Metaphysicae ; et ab Aristotele idem potest haberi. 7. Deus non posset angelum de nouo facere. Potest capi ab Aristotele, I Caeli et Mundi. Quia, cum angelus sit perpetuus aperte, prius non erit, nouus aperte autem. Et quia aeternum non est factibile ac minus substantia, et angelus est aeternus. 8. Deus non fecit mundum de nouo. Aristoteles, I Cael et VIII

20

Physicorum. Quia est aeternus. 9. Deus non posset de nouo ponere unam stellam in caelo. Auerroes, II Caeli et Mundi. Quia tunc moueret cum fatigatione et poena, et motus esset corruptibilis. Et caelum est perfectum, ut patet I Caeli. Hoc autem non esset, si ei deficeret una stella. IO. Deus non posset facere unam speciem de nouo. Aristoteles, I Caeli. Quia species sunt aeternae, et tunc mundus esset imperfec-

25 tus.

30

1r. Deus non posset facere resurrectionem. Aristoteles, in libro De generatione. Quia quorum substantia deperit, impossibile est eos in numero reduci, quae identitas requiritur ad resurrectionem. 12. Deus non posset esse sine angelis nec sine caelo. Primo, quia haec sunt aeterna, quae non possunt non esse ; secundo, quia tunc destrueretur ordo uniuersi et per consequens bonum, quia in ordine consistit bonum uniuersi, ut patet XII Metaphysicae.

1 Auerroes, in] oz. A

2 trinus, Auerroes] conieci ; trinus 74; aeternus,

Auerroys Y | 3Jpossit] potuit 4 Potestcapi|om.;4 ^ 3/|4ab-— Auerroe] ab Aristotele et Auerroys Y ; Aristoteles et Auerroes 4d. — 4Deus]ow..4 6 nec] neque 4 6/7 Quia — patet] oz. J4 8 Si ergo — impossibile] oz. .4 10 Auerroes] Auerroys 2A ez sc zn sequentibus — Metaphysicae] oz. .4 11 Auerroes] oz. JA 12 et ab — haberi] oz. 4 13/14 Potest — Aristotele] Aristoteles 74 14/16 Quia cum — aeternus] oz. 4 18 Quia est aeternus] 07m..4 . 20 Auerroes - Mundi|lII Caeli 4 cumfatigationeet|in .d — 21 motusesset]esset motus "d. est]nonesset zd — 21/22ut patet — esset] oz. .4 24/25 species sunt — imperfectus] sunt aeternae 74 26 in libro] o». .4 27 numero reduci] numerum redire "4 28 quae — resurrectionem] oz. .4 29/30 Primo, quia haec] tunc quiaea 44 30 secundo, quia tunc] tunc quia A 31/32 et per consequens — patet] oz. :4

188a. DE ERRORIBVS AVER. ET ARISTOT.

55

255

13. Deus non intelligit particularia. Auerroes, XII |Metaphysicae. 14. Deus nihil intelligit extra se. Aristoteles, XII Metaphysicae, et Auerroes ibidem.

Y 156v

I5. Mundus est aeternus. Aristoteles et Auerroes, I Caeli et VIII Physicorum. I6. Motus est aeternus. Aristoteles et Auerroes, VIII Physico40

45

rum. É 17. Ex nihilo nihil fit. Aristoteles, I PAysicorum et I De generatione, et Auerroes ibidem et VIII Physicorum. 18. Materia est aeterna. Aristoteles, I Physicorum et I De generatione, et Auerroes ibidem. IQ. Generatio est aeterna. Aristoteles, I De generatione et Auerroes. 20. Omnes species sunt aeternae. Aristoteles, I Caeli.

21. Intellectus non est forma dans esse corpori. Auerroes, III De amma. jo

22. Intellectus est unus in numero.

Auerroes, III De anima.

23. Intellectus agens est substantia et non potentia. Auerroes, III De anima. 24. Impossibile est hominem habere felicitatem angeli nec similem, nisi breui tempore. Auerroes, III De an?ma ; quia non intelligimus separata

6o

nisi in fine uitae; et ab Aristotele,

XII

Metaphysicae in illa parte, deducto autem. 25. Impossibile est Deum cum homine facere unum in esse. Potest haberi ex VIII Metaphysicae ; quia ex duobus actu non fit unum per se. Homo autem et Deus sunt duo actu. | 26. Impossibile est esse iudicium. Potest haberi ex libro De generatione ;quia idem in numero non potest regenerari. 27. Impossibile est esse daemones. Potest haberi in IX Metaphysicae; quia in separatis et aeternis non est peccatum nec malum, quae sunt in daemonibus.

65

28. Infernus nihil est. Et istud sequitur ex duobus immediate praecedentibus.

35/36 Aristoteles — ibidem] XII Metaphysicae 4 37 Aristoteles et Auerroes] oz. J4 39/40 Aristoteles — Physicorum] Ibidem ;4 41/42 Aristoteles — Physicorum] Ibidem et IDe generatione 4 — 43/44 Aristoteles — Auertroes] om. 4 ^ 45/46 Aristoteles — Auerroes] I De generatione 4 47 Aristoteles] oz. 74 50 Intellectus — anima] oz. ;4 51/52 Intellectus — anima] oz. /Á 53 Impossibile est hominem] Homo non potest 74 53/54 nec similem] aut similitudinem J4 54/56 Auerroes — autem] Ibidem 4 57/58 in esse — Metaphysicae] om. 4 59 Homo autem — actu] VIII Metaphysicae 4 60/61 Impossibile — regenerari] oz. 74 62/64 Potest haberi — daemonibus] quia in aeternis non est peccatum. IX Metaphysicae. Et per consequens 74 65/66 Et istud — praecedentibus] nec 4

A 817

256

188a. DE ERRORIBVS AVER. ET ARISTOT.

29. Paradisus nihil est. Istud sequitur ex immediate praecedentibus. 30. Impossibile est hominem habere uitam aeternam. Potest 79 haberi a I Caeli, quia substantia corruptibilis perpetuari non potest.

1 ^

8o

31. gnam 32. Istud

Impossibile est uirginem parere. Et potest haberi per mapartem philosophiae. Impossibile est hominem non generatum ab homine esse. patet ex praecedenti.

33. Impossibile est eundem, si sit, esse eiusdem speciei cum aliis.

Potest haberi ab Auerroe in VIII PAys?corum, ubi probat, quod una species in animatis perfectis non potest habere duos modos generationis distinctos in specie. 34. Impossibile est accidens esse sine subiecto. Illud potest haberi in Praedicamentis et I Physicorum et VII Metaphysicae. 35. Impossibile est contraria sub esse perfecto esse in eodem. Potest haberi ex libro De generatione. 36. Impossibile est actiuum approximatum passiuo, ut talia

85 sunt, quin sit actio. Aristoteles, I De generatione.

95

37. Impossibile est idem in numero resurgere. Aristoteles, in libro De generatione. 38. Impossibile est corpus transire per corpus, si non cedat, sine foramine. IV Physicorum. 39. Impossibile est corpora esse in uno loco proprio. IV PAys?corum. 40. Impossibile est idem corpus numero essentialiter non habere easdem operationes in specie, quia operatio attingit formam, et transmutatio materiam. Commentator, I Physicorum. 41. Impossibile est idem corpus in numero esse sine eisdem dispositionibus necessariis. Istud sequitur ex praecedentibus. 42. Impossibile est esse caelum empyreum et cristallinum.

67 nihil — praecedentibus] quia non est resurrectio nec daemones 4 69/70 Potest — Caeli] oz. JA 71 potest] ad. I Caeli JA 72 Et potest haberi] oz. JA 74 Impossibile est] Et per consequens ;4 75 Istud — praecedenti] o5. 4 — 76/78 Impossibile — animatis] aut si sit, non erit eiusdem speciei; quia una species in animalibus /4 79 distinctos in specie] Auerroes VIII Physicorum. 74 80/81 Illud potest — Metaphysicae] I Poster., I Physicorum. 4 ^ 83 Potest — libro] oz. 4 84/85 Impossibile — generatione] codex 7A ordinem inuertit : loco nr. 36, 37 babet nr. 37, 36. 85 sit] sint sic Y Aristoteles — generatione] Ibidem. /4 —— 86in!]oz.;.4 ^ 86/87 Aristoteles — Generatione] Ibidem. 74 ; Impossibile — Generatione] codex 74 znaertit ordinem 88/89 sine foramine] siue perforetur /4d 90/91 IV Physicorum] Ibidem. 4A — 93attingit] arguitz4 — 95 Impossibile - numero] Et per consequens non A 96 Istud — praecedentibus] oz. 4

188a. DE ERRORIBVS AVER. ET ARISTOT.

257

Potest primo haberi ex VI Physicorum, quod omne corpus est mobile et tales caeli non sunt mobiles ; secundo ex tota astrologia, 100 quae non ponit nisi nouem sphaeras; et Aristoteles II Cael et Mundi non uidetur ponere nisi octo.

98 Potest - quod] VI Physicorum, quia "4 — 99tales — ex] id immobile. Bt 100quae- nisi] ponit 4 — 100/101 II Caeli — octo] nonnisi octo. tamen;4 II Caeli et Mundi 4

peti 2nteen I -

dei it.

]

"na

nponibis aet Fus"ulpa son penecatufit els chetus SkBid gu c cs lU

d E

eM 5 ial dia fegr. x sit esa e funedkem spece icrem à! js : coe fc V414 FAyticowos, abe probat, cse

s pekest Natere oos mos

potest Ij

resinumu

4.

yen.

L^ 65e

í Bu

E Mie

DURS

ibd q 6x

Uo rg;és ".

189

VITA COAETANEA Parisiis, 1311 VIII-IX

T S Vs T" AE ASA

ur.

us ]

AD VITAM COAETANEAM PROLEGOMENA Vt ipsum titulum necnon libri initium intuenti apparet, Vita coaetanea Raimundi Lulli curriculum uitae exponere intendit. Quam uitam quo modo degerit Raimundus ipse quibusdam amicis religiosis narrauit et litteris mandari permisit, idque uersus finem mensis Augusti anni I311; antequam Viennam profectus est, ut concilio eo conuocando interesset. Quae a Raimundo relata sunt, amicus lingua latina litteris tradidit (1). I. DE LIBRI AVCTORITATE

Vitae coaetaneae auctoritas his temporibus a nullo in dubium uocatur. Quamquam — ut omnes norunt — non ab ipso Raimundo, sed eo narrante, a quodam scriba anonymo exarata sit, tam

authentice Raimundum exprimere uidetur, ut operibus authenticis non immerito associari possit. Scriba ipse dicit, in hoc libro litteris mandata esse ea, quae Raimundus narrauerit (cap. r). Praeterea eas historias, quae de Raimundi conuersione eiusque discrimine religioso enarrantur (cap. 2-9, 20-25), ex ipsius Raimundi expositionibus profluisse manifestum est. Historia quoque originis Artis generalis, cum tanquam caelitus reuelata extollatur et defendatur (cap. 14-15, 24), ipsius Raimundi ingenium indicat. Hoc demum libro Raimundus se suaque tria proposita pro concilio generali (cap. 44) dominis et sociis concilii commendare uoluit. Ea quidem mente Petitzonem (n concilio generali ad acquirendam terram sanctam (?) et Disputationem Petri clerici cum Raimundo bhantastico (3) patribus concilii et carmen

(1) Translatio huius libri catalaunica asseruatur Londinii, British Library, Additional 16432 (saec. XV), f. 24V-31*. Quam translationem in lucem protulerunt : SazvvApon Bov£, titulum adhibens : La va coefánia segons lo gs. del Museu Británicb, Boletín de la Real Academia de Buenas Letras (1915), pg. 89-101, et: Bolletí de la Societat Arqueologica luliana, 15 (1915), pg. 349-357; JOAN AviNYÓ, Historia del Lulisme, Barcelona 1925, pg. 3-30; FRANCEsC DE BoRJA

MoOLL., titulo utens : l/ida coetània del Rev. Mestre Ramon Lull segons el ms. 16452 del

British Museurz, Palma de Mallorca 1955 ; MiGuEL BArLLonRI editionem a Moll paratam reimprimendam curauit, in : Razón Líull, Obras Literarias, Madrid 1948, Dg 47-77 ; porto editionem neo-catalaunicam, cui titulum dedit : Vida coetánia de R. Llull, in: OE I, pg. 34-54, additis notis criticis. De prioritate uersionis latinae cf. M. BArtLonr, Via Beati Raymundi Lulli, in: Ramén Llull, Obras Literarias, Madrid 1948, pg. 45 ; id., Vida coetania. Introducció icomrmentaris,in : OE

L, 31-33; PLA - Das Leben, pg. 24. — S. GARCÍAS PArou, Fr. Bartolomé Catany y la traducción mallorquina de la ' Vita beati Raymundi Lulli, EL 18 (1974) 103-108. (2) Petitio in concilio generali ad acquirendam terram santtam (op. 188 dist. VI). (3) Disputatio Petri clerici cum Raimundo phantastico (Gl fr; CA 223 ; Pla 210).

262

189. VITA COAETANEA

ilud catalaunicum Del concili(5) principibus saecularibus conscripsit. Hac etiam narratione uitae suae Raimundus his praesertim sua pro reparatione fidei orthodoxae gesta manifestare intendit (5). 2. DE

COMPOSITIONIS

TEMPORE

Vita coaetanea circa finem ultimae Raimundi commorationis Parisiensis composita est. In fine V?tae mentio fit et concilii generalis Viennensis (131r.X.16 - r312.v.6) et intentionis Raimundi, ut dicto concilio intersit (cap. 44). Quae ergo in Vía coaetanea narrantur, res a Raimundo usque ad mensem Septembris anni 1311 gestas comprehendunt. Praeterea in Vitae coaetaneae penultimo capitulo centum viginti et tres commemorantur libri a Raimundo ante Vitae compositionem iam finiti (cap. 44). Qui libri in catalogo enumerantur V'tae coaetaneae addito. In fine dicti catalogi expresse annotatur : ''Isti libri fuerunt numerati in fine augusti anno Domini MCCCXT''. Vltimus uero liber in dicto catalogo nominatus est Liber de perseitate et finalitate (), quem nouissimum Raimundus finiuit Parisiis mense Septembris anni I31I. Concludere ergo nobis licet scriptam esse V?tam coaetaneam uersus finem mensis Augusti uel initium mensis Septembris anni I3II. 3. DE MEMORIA LIBRI

Vitae coaetaneae mentionem faciunt Inuentarium Scholae lullianae Barcinonensis a. 1466 (BOFARULL, p. 35; SOTO, p. 71, nr. 157), alius catalogus eiusdem scholae a. 1488 (BOFARULL, p. 41s. ; SoTO, P. 755.), inuentarium librorum lullianorum in bibliotheca cardinalis Cisneros asseruatorum, mense Iunio a. 1515 confectum (f. 11375, nr. 63), catalogus codicis Ambrosiani (f. 3857, nr. 317), ARIAS DE LovoLa (p. 52: De vita et conuersione et actis Raimundi Lulli, impressus Barcinonae, Maioricae [—? BoviLLvs, Epistola in uitam Raimundi Lulli (*)]) ; PLA 208.

(4) Del concili (Gl fs; CA 245; Pla 209). (5) Cf. HILLGARTH, pg. 126s. (6) Liber de ente, quod simpliciter est per se et propter se existens et agens (op. 188) ; cf. lin. 874/875.

(7) CaRoLus BoviLLus, auctor Epizstolae in uitam Remundi Lullii, impressae Parisiis mense Decembris anni 15 11 (RD 45) et mense Septembris anni 15 14 (RD

51). Cf. Arós, Los Catálogos, pg. 17-18; J.M. Vicrom, Charles de Bovelles and INicbolas de Pax : Two Sixteenth-Century Biographies of Ramon Lull, in : Traditio 32

(1976) 513-345.

189. VITA COAETANEA

263

4. DE TEXTV TRADITO

Textum integrum tradunt codex E (saec. XIV) et apographa MM; (XVII-XVIII). Textum sine elencho librorum Raimundi praebent codices A V Y (saec. XV) et 7, (XVI) cum editionibus saeculi XVIII (5 b; c m) et clarissimi DE GAIFFIER (e gb gp). Codex P, (XV) in fine libri et codex 7, (XVI/XVII) in initio libri textum mutilum praebent. In K (XIV) extracta tantum et in P (XV) fragmentum conseruantur.

Praeter codices in hac editione adhibitos alios quondam exstitisse refertur, scilicet : codicem I.IV.25 [Pasini lat. 1065] bibliothecae regiae Taurinensis (qui saeculo XIV exaratus continebat, I. PasiNo testante (9), in fol. 339-350 Raimundi Lulli uitam et de eius conuersione ad poenitentiam, quae dicitur edita ipsius Raimundi consensu ad instantiam amicorum. /5c.: Raimundus senescalus regis maioricarum dum iuuenis adhuc... Exfl.: [c. 45] ciuitatis maioricarum. Libros quos ipse fecit sunt hi, qui in hac pagina, ut sequitur, continentur. — Cetera folia uacua. Codex, qui Valentia prouenit, anno 1904 incendio absumptus est), codicem Barcinonensem (quo SALZINGER anno 1721 usus est), et codicem Collegii Sapientiae Maioricensis (quem CUSTURER anno 1700 in sua editione adhibuit). Codices et editiones quomodo inter se cohaereant, hoc stemmate figuretur:

(8) I. PAsiNUs, Codices manuscripti Bibliothecae Regii Taurinensis /Atbenaei, VI (Torino 1749), pg. 359. Cf. Cafalogus codicum Hagiograpbicorum Latinorum Bibliothecae Nationalis Taurinensis, in : Analecta Bollandiana 28 (1909) pg. 451 ; B. DE GaArFFIER, Via beati Raimundi Lulli, in : Analecta Bollandiana 48 (1950) 1350175 spec. pg. 1345. ; M. BArrLonr, E/ Lalísmo en Italia, in : Revista de Filosofía 2 (1943) 253-313, 479-537 55 (1944) 146, spec. 2, pg. 5310s. ;HILLGARTH, pg. 277$.,

478.

264

189. VITA COAETANEA

XIV

XV

XVI

XVII

XVIII

XIX

E

-— E

(P,M,

M;

V

mh)

Quod stemma sequentibus annotationibus explicatur: Codices diuiduntur in duas familias principales, quarum altera a codice P, et altera a codicibus E (M, M;) V I; Y I, A (7 familia D) constituitur. Codex P, non raro lectiones nobis offert sensui et contextui melius respondentes, quas codices familiae B communiter mendosas praebent

(200 repperit,

214 de, 223 ibidem,

226 ibidem,

220/[230 fecit et legit, 230 ipsum, 238 scilicet, 243 regressus, 277/278 tantum-ipse, 280/281, 304 ei, 327 etiam, 328/329 eidem stans, 330 suam faciem, 339 aduersam, 341, 361 non, 364 sibi, 380 se, 390, 398 dignitates,

uirum) ; innumera 21 eic.) Codices autem E M;M;, propris discedunt (9, 35,

506 Cassanus,

597 et, 617 ipsum esse

tamen menda propria exhibet (9, 12, 15, I9, 20, familiae Dp inter se differunt. Codices enim mendis communibus a codicibus V I, Y I,A 92, 99, 114, 20r, 203, 298/299, 563, 599/600).

189. VITA COAETANEA

265

Codices M ; M; a codice E dependent. Sed codices M. » M ;immediatas transcriptiones codicis E esse non censemus, cum M,M, communes omissiones et menda ostendant (33, 39, 93, 104, 236).

Alter ab altero autem non dependet (M;: 122, 141, 752, 754; M;: 761, 763/4). Interponimus ergo inter codicem E et codices M, M, codicum quendam, ex quo M; M; oriuntur. Notandum est etiam editionem m codices M ; M ; adhibuisse (39, 138, 323, 360, 408, 405, 615). Praeterea codex M, onnullas correctiones exhibet, a posteriori manu factas, quae ab editione 5,-5, dependent (234, 246, 257, 262/3, 273). In codicibus V I, Y J, 4 menda communia notantur (35 bis, 435, 559, 570, 575, 610, 637). Haec familia autem in duas partes diuiditur, nempe in sub-familiam codicum VI, (715.8083; XOI,

II5) et sub-familiam codicum Y7, A (46, 54, 59, 66, 138, 175). Codices V et I, singillatim propria menda exhibent (V : 4,6, 7, 149, I5I; 454: 85, 127, 130, 140, 149; 175). Codex

Y propria errata

praebet (23, 67, 102, 137, 141, 234). Codices 7, et 4 communem fontem habent (6, 30, 39, 56, 66, 89, 96), sed mendis cuique propriis differunt (/,: 5, 9, 16, 37,62,66/67 ; A : 2,6, 7,8, 27). Fragmentum

P cum familia codicum V I; Y I, A concordat (559, 563, 575, 599/600). Vlterius cum ramulo codicum Y 7, A contra V I, quodammodo connexum esse uidetur (554, 555, 558, 570, 600). Verumtamen codex P plures lectiones proprias atque omissiones

exhibet (547, 548, 550, 553/4, 565, 569, 573, 577, 578, 595).

Editio c (A.D. 1700), ipso editore CUSTURER attestante, a quodam codice antiquissimo collegii Sapientiae Maioricensis dependet, cuius specimen tantummodo hodie superest, quod CusTvRER ad SOLLIER, editorem editionis 5,-5,, misit. Editio c communi-

bus mendis et omissionibus cum codice 7, concordat (5, 6, 16, 30, 37, 46 etc.). Codex autem ille exemplar collegii Sapientiae Maioricensis esse non potest, cum codex 7, textum, in quo tentatio Raimundi, qua Genuae affectus est, refertur (cap. 21-24), claris et distinctis litteris scriptum praesentet. Quam historiam omittit CUSTURER, asserensse eum textum in suo exemplari ita corruptum inuenisse, ut omnino legere non posset. Ex quibus dictis concludimus, uel quod codex 7, et codex collegii Sapientiae Maioricensis communem fontem habent, uel fortasse quod codex 7, a codice Maioricensi immediate procedit, cum textum nondum corruptum

prae se habeat. Editio 5,-55 (A.D. 1708/09), a SOLLIER facta, textum editionis c reddidit, etsi exiguis mutationibus nonnumquam ab editione illa recedit (37, 39, 163). Quae mutationes uero tamquam coniecturae, correctiones uel menda typographica explicari possunt. ; Editio » (A.D. 1721), ab IVONE SALZINGER facta, in tomo primo editionis Moguntinae includitur. Editor ipse attestat se "quinque diuersa transumpta omnia antiquissima" adhibuisse, nempe: "unum impressum, quod habetur in Actis Beati a R. P. SoLLERIO S.I. Antuerpiae typis datum anno 1708" (2 54) ; aliud Barcinone,

266

189. VITA COAETANEA

aliud Roma ex Bibliotheca Diui Isidori ; alia duo Parisiis, scilicet

ex Bibliotheca PP. Doctrinae Christianae et Bibliothecae D. de Montarsis". Quorum manuscriptorum duobus Parisiensibus codices M; et M; nostrae editionis respondent ; Romano, in Bibliothecae Diui Isidori exstanti, codex 7, respondere potest. Probabilius autem SALZINGER alium codicem adhibuit, a quo codex 7, dependet. Ille codex enim copiosas correctiones a manu posteriore factas exhibet (5, 6, 31, 35, 37 etc.), quae licet saepissime uariis lectioni-

bus editionis 9 respondeant (59, 61, 62, 63, 76, 77, 97, 727), tamen a manu editoris » non procedunt, quippe quarum nonnullae proprias lectiones exhibeant (3r, 59, 71, 83/84, 86, 121, 155, 262, 330, 423, 637). Accedit, ut in nota 727, ubi lectio tradita a ceteris codicibus (scilicet "centum et uiginti et tres libros, et plures") a codice 7, corrigitur (scilicet in "libros quam plurimos"), editio textum traditum ostendat et insimul inter uncos annotet : ''In alio exemplari legitur : libros quam plurimos". Codex tandem Barcinonensis a SALZINGER adhibitus nobis adhuc incognitus est. Editionem huius libri criticam g fecit B. DE GAIFFIER anno 1930, innixus imprimis codice E, sed etiam codices P, M$,M;V et editiones 5, et » comparans. Variantes lectiones codicum M; M; uero in apparatum non recepit. Quem textum nullo modo mutatum anno 1948 M. BATLLORI (gb) et anno 1964 E.-W. PLATZECK (gp) reddiderunt, apparatum criticum tamen praetermittentes (9). 5. DE TEXTV RESTITVENDO

Archetypum ex lectionibus P, et D restituendum esse patet. Eam lectionem recipimus, quae contextui et sensui melius respondet. Vbi autem trium ramorum principalium P, cum £ (M; M.) lectionem communem contra VI,YI,A exhibet uel P, cum VI,YI,A contra E(M;M;), illa lectio communis archetypi censenda est. Paucis in locis, in quibus iam archetypus lectionem mendosam exhibuisse uidetur, ad emendationem uel propriam uel editoris recurrimus (452, 563). De textu nostro sic restituto duo notanda sunt. Primo, diuisio

textus a DE GAIFFIER proposita (et a nobis arabicis numeris tradita) fundamento traditionis manuscriptae caret et nobis interdum arbitraria esse uidetur. Codices enim omnes uitam (9) Textum editionis latinae a DE GAIFFIER paratae transtulerunt in linguam gallicam M. BEAUFRETON, ZAufobiographie, in : /An£bologie franciscaine du moyen áge, Paris 1921, pg. 228-254; R. SucRANYzs px FnaNcH, V7e de Raymond Lulle, in:

Raymond Lulle docteur des missions, Schóneck-Beckenried/Schw. 1954, pg. 25-49; L. SaAraA-Morrws, in: La//e, Paris 1967, pg. 18-44; in linguam anglicam E.A. Przns, in : 4 Lzfeof Ramón Lull, London, 1927 ; in linguam hispanicam, A.M. pE SAAVEDRA, in: zAnfología de Ramón LLiull, Madrid 1961, I, 51-84; in linguam germanicam E.-W. PrATZECK, in : Das Leben des seligen Raimund Lal, Düsseldorf

1964, pg. 33-59.

189. VITA COAETANEA

267

initialibus maioribus in undecim capitula (a nobis romanis numeris indicata) diuidunt. Codices insuper antiquiores (P,EV Y) alteram internam textus in paragraphos diuisionem, capitalibus minoribus traditam (et a nobis capitalibus paruis indicatam) paene unanimiter attestant (19). Secundo, catalogus 124 librorum Raimundi usque ad mensem

Septembris 1311 conscriptorum ad textum ab auctore intentum pertinere uidetur (!!). Traditio manuscripta ostendit catalogum illum in ipso archetypo existentem. Codicem P, catalogum librorum Raimundi continuisse ex tabula tractatuum in codice contentorum (f. 1) patet: f. 250-255 Vita Raimundi Lullii; f. 256-257 Annotatio quorundam librorum eiusdem Raimundi. Sed folia 256257 huius codicis finem uitae continentia, iam saeculo XVI ablata erant, quia in margine a manu saeculi XVI notatur: Furata. Elenchus librorum in CanoLi BoviLL1 Eistola in uitam Raimundi contentus probabiliter — sic coniecit TARRÉ (12) — a codice P, deriuatus est (quare nos in apparatu critico lectiones uariantes ex illo catalogo adiecimus). Elenchus librorum BoviLLt etsi catalogo librorum in codice E enumeratorum respondit, tamen supplementum librorum usque ad annum 1314 compositorum non continebat. Constat etiam catalogum 124 librorum in familia codicum f extitisse, cum in codice E et apographis M, M; immediate sequatur cap. 45, in quo de libris Raimundi agitur. Codex Taurinensis deperditus, qui Valentia prouenit (cf. supra $ 4), desinit ex abrupto post titulum catalogi: Libros quos ipse fecit, sunt hi, qui in hac pagina, ut sequitur,

continentur;

hic esset insertus

catalogus

librorum Raimundi eodem loco, quo est in E, sed nihil de his inueniebatur in codice et cetera folia uacua sunt relicta. In codice V folium 37 post finem uitae uacuum est relictum. SALZINGER, qui codicibus M; M; usus est, proprium elenchum librorum composuit (13).

(10) Hic initialium manifestus concursus in codicibus apparens minime est casu eueniens. Quod historia traditionis operum literarium medii aeui monstratur. Cf. F. ScuNErDER, ed., Danis /Alagherii Monarchiae liber et. Epistolae, Rom 1930, pg. 20; M.S. Barrs, Poeric Form and Medieval German Seribal

Practice, in: Journal of English and German Philology 62 (1965) 697-702. (11) Catalogum e codice E ediderunt : HLF, pg. 72-75 ; ALOs, Los Catálogos,

pg. 14-16 ;Pra, TI, 115*-118* ;HILLGARTH, pg. 335-345-

(12) TARRÉ, pg. 175.

(13) MOG, I, 47-74.

doy retra

; NP)

ir

ar:

pieno vat pone VWAIRIAM aM pos2h CC 2.tetunissl utbaurin Np ma TAnai-Ai iitind

"UTder

iji anc eade oton

TRI iid pires erngweg t4Ewts riseunterul ik"—

rU -— VitaiuA L- 9E

do

ien 8)xx

p aet Mise dor Yn quas UM TUETIIC n 3AErde: io Hue stop "i

1lidedenguitighineo E Sun qai

à au] T

tasiigorsih oxielleoni à valeo mi awcrendit ase(ve

30 16 icy gni,

A4 p

T5igeo

A , 3otad

diti 83473 pacitidia RUE

|

AE

:

t

Mudo to6prie

ei dp pwHET L

k

A EPIS

f pou

1 gatti IM

"nt yi

Jn erasa. [ODE Al. at

rci eoe dr oT slug attfibasqub aree n ^ «

iaosieo nmurdusiy Jeoq Jüafiupsa 10 ute ri:tburmmieiEdeeadi

i oadtedeleouani

eir e Iroc

"aed

ty obrui ies

famen

^ bog.

ias Esau.

ENTUM

oso

n

MA

h

ke

obs APP "Wido

iud (o EE

L'actu

1351

—

i TE ipid m. j

ye eiim el

co.

(O0.

f 2

xarmmtiot/

7: og

IB gs

om weis

y nro Oli hun

M

aun

AV A

Im "

cai ea.

OGOM

G0

-

VITA COAETANEA

CODICES ET EDITIONES Madrid, Biblioteca Uniuersitaria, 106 (XV), f. 1477-153. Paris, Bibliothéque Nationale, lat.

15450 (XIV), £f. 85ra-89va.

Roma, Collegio di Sant'Isidoro, I.109 (XVI), f. 181-3ov. Roma, Collegio di Sant'Isidoro, II. 104 (XVI/XVID), f. 17-12V: initio mutilus. Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, ms. St. Peter, perg. 92 (XIV), f.

1ITà-17b; figura 9 et 10; fragmentum.

Ms M;

München, Staatsbibliothek, Clm. 10573 (XVII), f. 17-15v. München, Staatsbibliothek, Clm. 10561 (XVIII), Int. I: f. 27-12V. Palma, Biblioteca Püblica, 1042 (XV), f. 647-64Y: fragm. cc. 55-38.

P,

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 14586 (XV), f. 250V-255Y :ad finem mutilus.

Lyon, Bibliothéque de la ville, Fonds général 258 (XIV /XV), f. 307-39r. Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, lat. 10275 (XV), f. 271-36v.

5 Z

Vita ab anonymo coaevo scripta ibso Beato adbuc superstite; ed. SOLLIER, IoHANNES BAPTISTA, in : Z4cza beati Raymundi ulli, Antuerpiae 1708, pg. 298-568, Vita ab anonymo coaevo scribta ipso Beato adhuc superstite; ed. SOLL1ER, Ionawwzs BaPrisrA, in: z4cza Sanctoruz, Iunii, tom. V, Antuerpiae

1709, pg. 6618-6682, ed. CUSTURER, JAIME, in : Dzsserfaciones bistéricas del culto inmemorial del B.

Raymundo Lalio, Palma de Mallorca 1700, pg. 485-534. Vita beati Raymundi Lulli, ed. pg GArFFIER, BAupourw, in: zAzalecta Bollandiata 48 (1930), 146-175. g

Vita beati Raymundi Lulli, ed. BArtrLoRr, Micurr, in: Ramón Liull, Obras Literarias, Biblioteca de autores cristianos 31, Madrid 1948, pg.

46-77 (— 9) Vita beati Raymundi Lulli, ed. PLATzECK, ERHARD-WOLFRAM, in :Das

leben des seligen Raimund Lull, Düsseldorf 1964, pg. 145-179 (— g). Vita beati Raymundi Lulli, doctoris illuminati et martyris, ed. SALziNGER, Ivo, in: MOG

I, 35-46.

VITA COAETANEA? D& BEATO RAYMvNDpo Lvrrb DE CONVERSIONE RAYMVNDI LvrLIIC EPrITOME VITAE RAYMVNDI LvrLId VITA AB ANONYMO COAEVO SCRIPTA IPSO SVPERSTITE? ViTA BEATI RAYMVNDI /LvrLIf ViTA BEATI RAYMVNDI LVLLI, DOCTORIS MARTYRIS8 VITA MAGISTRI RAYMVNDI Lvrirh

BEATO

ADHVC

ILLVMINATI

ET

— Qui titulus plurimis bibliographis notus est; cf. exempli gratia Pla 208 eufoit cM ET

zs f. 147*

— by: pg. 661 — g: pg. 146; 49: pg. 46; gp: pg. 145 Il m:pg.: Y sf. nob mopnocgs» mos

VITA BEATI RAIMVNDI I. AD HONOREM,

laudem et amorem

LVLLI solius Domini Dei nostri

Iesu Christi Raimundus, quorundam suorum amicorum religiosorum deuic; tus instantia,

narrauit scribique permisit ista, quae sequuntur hic, de conuersione sua ad poenitentiam, et de aliquibus gestis eius. I 2. RAIMVNDVS senescallus mensae regis Maioricarum, dum iuuenis adhuc in uanis cantilenis seu carminibus componendis et 1o aliis lasciuiis saeculi deditus esset nimis, sedebat nocte quadam iuxta lectum suum, paratus ad dictandum et scribendum in suo uulgari unam cantilenam de quadam domina, quam tunc amore fatuo diligebat.

8 regis Maioricarum] Iacobus II (1243-1311), filius Iacobi I regis Aragonum (1208 ; 1213-1276), ab a. Maioricarum.

1256 princeps heres regni Maioricarum et ab a. 1276 rex

1 Vita — Lulli] oz. P,EKV Ijc; Epitome Vitae Raymundi Lulli (zzazz posteriori) A ; Vita beati Raymundi Lulli g g^ gp ; Sequitur Vita magistri Raymundi lulii

Y ; Vita beati Raymundi Lulli, doctoris illuminati et martyris 77; Vita ab

anonymo coaevo scripta ipso Beato adhuc supetstite ex ueteri ms. maioricensi. Praefatiuncula 7;

;; De B. Raymundo Lull 7; Titulus Electorii M5; Titulus Electorii siue De conuersione Raymundi Lullii M; 2 Ad] Iesus. Ad ci b; Dei] oz. 4 4 Raimundus] raymundus (eZiaz im sequentibus) PLE; Raymundus (eam im sequentibus) |MaMsggbgbloYebybom; interdum: Raymundus, iz£erdum :taymundus V ; interdum :Raymundus, iz£erdum :R^ JA; interdum : Raymundus, zzferduz: Remundus]; ^ suorumamicorum] amicorum suorum l7 . deuictus] adZ. adnotando. (intellige precibus, aut aliquid simile) c ; 4dd.precibus ^75; ^ 5 instantia] in Francia c7; 54; in Francia ;eorr. n zarg. in instantia], ^ 6narrauit]narrat l/;narrauerit 4 —— scribique]sibique(— sque) A ; sibique cerr. supra lin. in scribique I, ; sibique add. adotando. (uidetur legendum sctibique) e permisit] promisit L/7, 74 ^ ista]illa V/ — hic] hoc az. supra Jin.estV I;;hoc.4 ^ 7conuersionesua|suaconuersionezz ^ et]oz.;4 de] om. sed add. supralin. V. — aliquibus] oz. V — eius] oz. A4; Ad honorem — eius] om.P,KY Ssenescallus] senescalus zd — dum]om..4 ^ 9iuuenis] inuenit Pi in] 4e. 1; oz. m cantilenis] cantillenis E M» M; g gb gp ;cantelinis 74 10 deditus esset nimis] nimisessetdeditusz ^ noctequadam] nocte quedam L;quadamnoctez ^ 11lectum suum] suumlectum z —— 12uulgari] uolgati V quam]a4Z.ipseP, ^ 8/13 Raimundus senescallus — diligebat] Quia dum Remondus esset circa aetatem consistentiae, et adhuc totus in sua uana lasciuia et

gloria, et esset boni ingenii et subtilis intellectu, accidit una die, quod ante lectum eius incoepit scribere quandam cantilenam, quam nouam faciebat amore cuiusdam dominae, quam amote fatuo diligebat K

189. VITA COAETANEA 15

cruce. Quo uiso timuit; et relictis, quae habebat lectum suum, ut dormiret, intrauit.

20

2

30

273

Dv igitur cantilenam praedictam inciperet scribere, respiciens a dextris uidit Dominum Iesum Christum tanquam pendentem in in manibus,

3. IN CRASTINO uero surgens, et ad uanitates solitas rediens, nihil de uisione illa curabat ; immo cito quasi per octo dies postea, in loco quo prius, et quasi hora eadem, iterum se aptauit ad scribendum et perficiendum cantilenam suam praedictam. Cui Dominus iterum in cruce apparuit, sicut ante. Ipse uero, tunc territus plus quam primo, lectum suum intrans, ut alias, obdormiuit. SED adhuc in crastino, apparitionem negligens sibi factam, suam lasciuiam non dimisit ;immo post paululum suam cantilenam nitebatur perficere incohatam, donec sibi tertio et quarto successiue, diebus interpositis aliquibus, | Saluator in forma Y sov semper, qua primitus, appareret. 4. IN QVARTA ergo uel etiam quinta uice, sicut plus creditur, eadem apparitione sibi facta territus nimium, lectum suum in-

20 cf. lin. 11

215

14 igitur] ergo c4, 2s cantilenam praedictam] praedictam cantilenam ;z 15 Christum] oz. P, 14/16 Dum igitur — cruce] Et cum uellet scribere, apparuita dextris et ante faciem eius figura etsimilitudo crucifixi K — 16 relictis] relicte I, ; relicto c 51 bs quae] quod e à; 7s 17 lectum suum] suum lectum zz 19 nihil] nil 4 ; non c2, 7s immo] (in 42. sup. //z.) contrario (— 9) JA cito] 24. oblitusestzz ^ guasi]oz.P,;quamce/,bg ^ pert]postz 20et quasi]et qua P,;atquec/,79 ^ 16/21 Quo uiso — praedictam] Qui Remondus coepit intra se cogitare, quid posset esse. Et hanc cogitationem leuiter transiens, iterum uoluit praedictam scriberecantilenam K — 21etperficiendum] oz. P, ; et perficiendam 4 s 22 ante] antea 23 territus plus] plus territus zz suum]oz.Y;add.iterumc 379 ^ ut]etP, ^ 25in]oz.gp apparitionem negligens] negligens apparitionem zz 26 lasciuiam] laciuiam Y A ; lastiuiam V paululum]|]pauculumZ,;29 cantilenam]cantilonam], ^ 27incohatam] inchoatam P4, M; V I4cb4 5577; incoatam E ggh gp; nitebatur perficere incohatam] inchoatam nitebatur perficere zz — donec] ad. tamen 74 — sibi] oz. P1 28 Saluator] 247. eidem P, Saluator in| Saluatoris 4 28/29 in forma semper] semper in forma zz 22/29 Cui Dominus — appareret] Et statim apparuit crucifixus maior quam ante, et magis sanguinolentus, atque magis uulneratus. Et tunc coepit Remondus cogitare, quod hoc esse non poterat sine causa. Sed causam pertransiens leuiter cantilenam scribere incipiens apparuit iterum crucifixus, maior quam ante et magis terribilis K 29 qua] quam MaM;.ÀA appatetet] appararet l/; apparet ^47, —— 30 ergo] corr. ex ego P; 072. Cb bo etiam] ozz. I4cb4 0374 ; add. in uice] nocte P, 31 facta territus nimium] facta nimium territus 7; erasi! ef add. supra lim. territus I, lectum suum intrauit] intrauit suum lectum zz

274

189. VITA COAETANEA

trauit, secum tota illa nocte cogitando tractans, quidnam uisiones

istae totiens iteratae significare deberent. HiNc sibi quandoque dictabat conscientia, quod apparitiones 5 ^ illae nihil aliud praetendebant, nisi quod ipse mox relicto mundo Domino Iesu Christo ex tunc integre deseruiret. IrLINC uero sua |conscientia ream se prius et indignam Christi seruitio acclamabat. SICQVE super his nunc secum disputans, nunc 40

V 27v

attentius Deum orans, laboriosam noctem illam duxit insomnem. DENIQVE, dante Patre luminum (Iac. 1, 17), considerauit Christi

mansuetudinem, patientiam ac misericordiam, quam habuit et habet circa quoslibet peccatores. Et sic intellexit tandem certissime Deum uelle, quod Raimundus mundum relinqueret Christoque corde ex tunc integre deseruiret. 45

5. COEPIT ergo intra se | cogitando tractare, quod esset serui- A 147* tium maxime Deo placens. Et uisum est, quod melius siue maius seruitium Christo facere nemo posset, quam pro amore et honore suo ui|itam et animam suam dare (cf. Joh. 10, 11 ; Joh. 15, 13; 1 IoR. E 85rb 3, 16); et hoc in conuertendo ad ipsius cultum et seruitium 32 illa nocte] nocte illa P, tractans] tranctans E 30/33 In quarta — deberent] Et perterritus Remondus post apparitionem quintam lectum suum intrauit et per totam noctem intra se cogitando quid uisiones totiens iteratae significare debent K — 33totiens] toties 51 P377; oz. M3 M, X iteratae] sterate P,;iteracte-d — 34quandoque]quodquec/,757 dictabat| a47. mens atque K 34[35appatitiones illae — ipse] oz. K — 35 illae] istae V Y hebbsz A; apparitionesillae]istaeapparitiones zz ^ nihil] nil P,;nonc/,P5 nihilaliud] nota ad corr. super lim. in nil aliud I, praetendebant] portendebant P,; intendebant V/ Y I4 c£, P$ 4;intenderent z; ^ nisi] nota corr. super /in. in. nisi I quod|utz 36deseruiret] deseruiat 4 ; Domino — deseruiret] deseruiret Domino Iesu Christo ex tunc integre 37 Illinc] Illuc 2/425 sua conscientia]

corr.

ex suam

contientiam

1],; suam

conscientiam

c/,55;

sua

consiencia l/ ^ ream] reum ; add. super /in. reum Ms — prius] prorsus P4; sepius corr. ex septis I,; saepius c/i bo indignam] indignum 7 38 acclamabat] adclamabat uel accusabat K;ac clamabat l/; acclamatgp his]iis Ms;bjbg X 39laboriosam]laboriosissimam e;labotiossimam 5,79 ^ illam] oz. K; add. totam P,; noctem illam] illam noctem M; M; insomnem]

insompnem P, E Kggbgp Y; in insopnem 1/7; insopnem 1,44; in somnem c 40 Patre luminum] pre lumine I7; Patre luminis K — 41 mansuetudinem] add. et Pi ac] et Ma M;chib37; atque K— quam] oz. A habuit] ad2. lesuscb1b4

— 41/42et habet] oz. cb455.

— 42 quoslibet] oz. P4

Bt] oz. A;

TuncK . tandem]om. 4 intellexit tandem certissime] tandem certissime intellexitz — 43 Raimundus] Remundus I, ; Remondus (e/ e£iaz in sequentibus) K mundum]oz.Il, ^ mundum relinqueret] relinqueret mundum s» — 44 corde]zzze;4 ^ integre]integro P, ^ deseruiret| seruiret K —— 46 uisum est] uisum estei P ; sibiuisum est Y 4c 54 P5 77;uisumsibiest;4

^^ maius]iustius P,

46/47 melius — posset] nemo posset facere Christo melius siue maius setuitium zz; — 47 facere nemo posset] necessario, alias: nemo (— neo al neho), facere posset 74 ; nemo facere posset c /; b» ; posset] corr. ex. potest P, 48suo] ilius zz ^ animam] artem ;4 suam] ozz. P4 49 in conuertendo] ad conuertendum I7

189. VITA COAETANEA

5o

275 Saracenos, qui sua multitudine christianos undique circumcin-

gunt.

SED inter haec ad se reuersus intellexit, ad tantum negotium nullam se habere scientiam, utpote qui nec etiam de grammatica aliquid, nisi forte minimum, didicisset. Vnde mente consternatus multum coepit dolere. 6. VERVM dum ipse ménte lugubri hoc deuolueret, ecce — nesciebat ipse quomodo, sed scit Deus, — intrauit cor eius uehemens ac implens quoddam dictamen mentis, quod ipse facturus esset postea unum

6o

librum, meliorem de mundo, contra errores

infidelium. VERVMTAMEN cum ipse super tali libro faciendo nec formam

uideret

adhuc

aliquam,

neque

modum,

nimium

mirabatur.

Quanto tamen ipse super hoc plus et saepius est miratus, tanto fortius instinctus ille seu dictamen faciendi librum praedictum 6 ^ intra | se crescebat. Inc. I; 1t 7. SED rursus considerans, quod licet Dominus Deus sibi processu temporis faciendi praedictum | librum gratiam largiretur, P4 2517 parum tamen uel nihil ipse solus facere posset, inde praesertim, cum ipse linguam arabicam, quae Saracenorum est propria, 70 penitus ignoraret.

57, cb. TI Cot: 923 2-3

67 56-65

50 circumcingunt] circumtingunt l7; circumagunt 1I,; circumginguntut 74 52/53 ad tantum — scientiam] se,habere nullam scientiam ad tantum negotium zz —— 53/54de grammatica aliquid] grammaticam P, ^ —54nisiforte] nisi foret L7; forte nisi Y 1,; forte nec c/47574 ^ minimum] exiliter P, didicisset] didiscet P, ; didiscisset V/ /4; didissiset Y ; didicisse

K ^ conster-

natus| contractus K ^ 55dolere] dolore P, 56 Verum] Vnde 1474 . hoc] haec P4 Ich bam deuolueret] reuolueret P, 57 quomodo] quod c7 7; sed] scilicet eZ 25; set I^ scit] sic 4 sed scit Deus] studens K intrauit] subintrauit P, ;instituite/; 7 ^ 58implens]impellensP, ^ 58/59 facturus esset postea] eorr. supra lin. infacerettunc I, — 59 meliorem de mundo] meliorem demum Y c/4 P» A ; meliorem demum eorr. supra lin. in prestantem I, ;

praestantem et meliorem de mundo ;z — errores]uxoresveorr.;merrores P, 61 faciendo] eorr. 1 conficiendo 7, ; 447. nec materiam z;— nec] nisi P4; ma corr. in materiamnecl; ^ 62adhuc|adhoc4e.l, ^ aliquam]aliquem P, ^ nimium] corr.inrnaxime [,; maxime z mirabatur]tristabaturc/,75 ^ 63ipse]oz. P, est miratus] corr. zt mirabatur ];; mirabatur 7; est tristatus. c P, s 64 librum praedictum] praedictum librum z —— 65intrase]om..4 ^ 66Sed]ad. solus intra se 74 rursus] rursum Y I4 c£, b A quod licet] licet Y 74; si I cb, 05 Dominus] oz. c^, Ps sibi] oz. Ich b3 A 66/67 processu tempotis] corr. zz aliquando J, 67 faciendi] ad faciendum IJ, praedictum] primodictum Y — largiretur]lagireturz4d ^ 68parum]paruum P ; 27. de/. uel nil;4 nihil] notacorr.;znil]l, ^ solus]ez.;4 ^ faceteposset] posset facere "n 69 cum ipse] et K — linguam] lingam P, Egghgp V .A

276

? ^

8o

189. VITA COAETANEA

Sed ad haec sibi uenit in mentem, quod iret ad papam, ad reges etiam et principes christianos, ad excitandum eos, ac impetrandum apud ipsos, quod constituerentur in | diuersis regnis seu Y sit prouinciis ad hoc aptis monas|teria, in quibus electae personae V 28r religiosae et aliae ad hoc idoneae ponerentur ad addiscendum praedictorum Saracenorum et aliorum infidelium linguagia, ut ex eisdem personis, ibidem conuenienter instructis, in promptu semper, assumi possent et mitti personae idoneae ad praedicandum et manifestandum praedictis Saracenis et aliis infidelibus piam, quae est in Christo, fidei catholicae ueritatem.

8. His igitur tribus articulis supra dictis in animo suo firmiter iam conceptis, uidelicet de morte toleranda pro Christo, conuertendo ad eius seruitium infideles, de libro supra dicto, si daret Deus, etiam faciendo, necnon de monasteriis impetrandis pro 8 ^ diuersis linguagiis addiscendis, ut superius est praetactum, in crastino mox ascendit ad ecclesiam, quae non longe ab ibidem distabat, Dominum Iesum Christum deuote flens, largiter exorauit, quatenus haec praedicta tria, quae ipse misericorditer inspirauerat cordi suo, ad effectum sibi beneplacitum perducere dignaretur. 9. PosT haec ad sua reuersus, cum nimis esset adhuc imbutus

II

7650,69 . 7950,69, 76 88 81-8;

81 45-80

83 56-65

8571-80

. 86cf.lin.

71 ad haec] ad hoc M5 M; K Y chi bs A; adhuc V/ I5;amplius z ; Sed ad haec] corr. in Iterum (?) I4 sibiuenit] uenitsibi K —.mentem] mente K | quod] add. ipse K papam] propriam Pj; agg. et K 72 ac| ad K 73 constituerentur]

€b4 b m

construerentur P,K.4; in] et P4 75 ad?] et ad P,

constitueretur

I5; constituerent addiscendum] adiscendum P, K ;

discendume/,7, ^ 76linguagia]lingagia E g gh gp V' Y A ; linagia P, ; idiomata m;torr.inidiomatal, ^ 77eisdem]eisIj;eisde;z ^ petsonis]uiris 7; prs eorr. znuiris 5;posteP153 — 77[78in promptu semper, assumi] super deffectum 74 78 semper] saepe c/i2» assumi possent] possent assumi 7z 79 manifestandum] magnifestandum 4 80 piam] primam 1/15; ipsam 1I,7; uiam Ms

in Christo, fidei] in christiana fide 7; fidei] ozz. P4; corr. in fide 1, catholicae]catholicam J,z7 ^ 81igitur]ergo J5 — tribus]om.K ^ articulis supfta dictis] supra dictis articulis zz 81/82 firmiter iam] iam firmiter P, K 82Christo]zdZ.in P, ^ 83eius]eiusdem P, infideles] 244. iz arg. ac V'; add.acl, ^ 83/84si daret Deus, etiam] 4e/. V I4; etiam] ; I5 — 84 Deus] add. gratiam K — 85linguagiis] lingagiis l/ Y 4; lignagiis (7) P; ^ addiscendis] addicendis [5; adiscendis K ^ superius] supra [5 praetactum] pertactum c 86abibidem]eorr.;zillincI, ^ 86/87ab ibidem distabat] distabat, et ibidem P,;abeodistabatzz;add.etb, 5, ^ 88haec|om.K tria]om..A ^ ipse]om..4 89 inspirauerat] inspirauit K ^ cordisuo]suo cordi; beneplacitum] placitum I4c54 09 z A perducere] producere P,.4 89/90 perducere dignaretur] dignaretur perducere z 91 sua] suum e /aeuna A

189. VITA COAETANEA

277

uita et lasciuia saeculari, in praedictis tribus conceptis negotiis | A. 1487 persequendis per tres subsequentes menses, scilicet usque ad sequens festum sancti Francisci, satis fuit tepidus et remissus. SED in eodem festo, praedicante quodam episcopo apud fratres 95 Minores, ipso Raimundo praesente, quomodo scilicet praedictus sanctus Franciscus relictis et | reiectis omnibus, ut soli Christo E 85va firmius inhaereret etc., et ipse Raimundus, tunc sancti Francisci prouocatus exemplo, uenditis mox possessionibus suis, reseruatis tamen inde paucis ad sustentationem suae coniugis ac liberorum suorum,

committens

se totum

Christo,

abiit, cum

intentione

numquam reuertendi ad propria, et ad sanctam Mariam de Ruppis

Amatore,

ad sanctum

Iacobum,

et ad diuersa alia loca sancta,

causa Dominum exorandi et sanctos suos pro directione sua in illis

92 81-85 94 festum sancti Francisci] quarto Octobris 100 suae coniugis] Blanca Picany ^ liberorum suorum] Dominicus et Magdalena ^ 102 sanctam Mariam de Ruppis Amatote] capella sanctae Mariae de Rochamador, cadurcensis ecclesiae —— 103 Sanctum Iacobum] ecclesia sancti Iacobi apostoli apud Compostellam 92 lasciuia] laxiuia E Ma Mz ggbgp ^ conceptis] o». /379 — 93 persequendis] exequendis P,; prosequendis M5 M; V I; .4; prosequendi I; 95 praedicante] praedicando 7p 96 Minores] adZ. ciuitatis Maioricarum £by bomLÀ ; add. in marg. ciuitatis Maioricarum I, quomodo] quod c7; 7s scilicet] id est 4 ; uidelicet z 97 relictis et reiectis omnibus] relictis et deiectis omnibus P; corr. i» reliquit et reiecit operibus (?; corr. i" opera?) 14; reliquerit et reiecerit omnia 77 98 firmius] firmus P, T7 I; inhaereret] meteret c/,55; inseruiret zz etc.] esse c; esse (conjunctus) 4, 5s 99 teseruatis] reseruans EM; M; ^ — 101committens] omittens P, —— abiit] abit V Ip 102 reuertendi] redeundi 4 et] oz. PiggbgpchiP5; sed yuit .4 102/103 Ruppis Amatote] Rupis Amatore P,c/,75; ruptis Amatore T; Ruppe Amatotris Y; Rupiis Amatore 7:4; Rupe maiori K; Rocatallada ca/z/. 103 Amatotre] add. super lim. et V^; add. et K I5; add. adnotando (scilicet ad templum

B. Mariae

de Monte

Serrato

in Catalonia)

ve;

Iacobum]

ad.

adnotando (Compostellanum scilicet) v; add. adwotaudo (Compostellanum) b1 b» diuersa alia loca] diuersa loca alia P,; diuersa loca gp; alia diuersa loca JA 104 sanctos suos] suos sanctos zz directione] dilectione M3 M; directione sua] sua directione illis] aliis 44

278

189. VITA COAETANEA

105 tribus, quae Dominus,

ut supra dicitur, immiserat cordi suo.

II

IIO

IO. COMPLETA ergo peregrinatione sua praedicta, parauit iter arripere Parisius, causa discendi ibi grammaticam et aliquam aliam scientiam, suo proposito congruam. Sed ab hoc | itinere parentes et amici sui, et maxime frater Raimundus de ordine Praedicatorum, qui quondam domini Gregorii noni compilauerat Decretales, suis persuasionibus et consilüs diuerterunt, et eum ad ciuitatem suam, Maioricarum scilicet, redire fecerunt. II. CVMQVE | uenisset illuc, relictis uestibus sollemnioribus,

IIj

quibus usque tunc usus erat, assumpsit sibi uilem habitum de panno, quem ipse inuenire poterat, grossiore. Et sic in eadem ciuitate didicit parum de grammatica. EMPTOQVE sibi ibidem quodam Saraceno, linguam arabicam dicicit ab eodem.

105 81-8; 106 101-105 107 cf. lin. 53 109/110 frater Raimundus] Raimundus de Pennaforti(1175/80-1275 ;1222ingr. O.P.) ^ 111GregoriusIX papa (1227-1241) 117 cf. lin. 53, 107 118 cf. lin. 742/743

91/105 Post haec — cordi suo] Post hoc festinanter confessus et contrictus penitensque, ut quod proposuerat auxilium ex sancta Maria Matre Domini Iesu Christi et aliorum sanctorum impetraret peregrinus ad sanctam Mariam de rupe maiori et ad sanctum Iacobum in Compostella et ad quamplures alios, causa exorandi Dominum pro ipso. Reuersus itaque in die sancti Francisci Maioricas praedicante episcopo audiens, quomodo beatus Franciscum sua omnia dimisit pro Christo Domino nostro, prouocatus exemplo, suis possessionibus derelictis inde parum pto se et uita sustinenda retinens, suam laxiuiam et pannos expolians, induens se de uiliori panno, quod inuenire potuit, causa nunquam reuertendi, se induit. Sed audiui dici, quod per manum episcopi fuit factum in illa praedicatione, praesente existente domina, pro qua cantilenam facere uolebat K 105 Dominus] Deus c/i 5» dicitur] dictum zz immiserat] inspirauerat zz; inmiserat [9 Y ]J, 4 ;immisserate ^ cordi suo] corr. £7 cordi eius I, ; suo cordi zz 106 peregrinatione sua praedicta| praedicta peregrinatione 7 ^ patauit] putauit c4 bs 107 Parisius] parasius Y; Parisios cb P5 discendi] addiscendi 1, cj b5 z ; adipiscendi corr. ;7 adiscendi /4 discendi ibi] ibidem discendi P, et] oz. 7A ;om. sed add. super lin. 1, 109 et?] oz. PA Tc bi bs 110 Raimundus] prior 74 quondam] a44. i2 zarg. fuit in anno 1221 I, 112 diuerterunt] aZ. ;& zarg. iturum A et] oz. A Maioticarum] Maioricari P,; Maioricis I, 114 uenisset] yturum sed 4 illuc] hic Y uestibus] ritibus E M» M; g gb gp Y ; retibus (cf. Matth. 4, 20) corr. in uestibus V. 115usus]rursus P; oz. Y |^ erat] fuerat /A uilem] oz. V I; — 116 quem] quod E M; M;ggbgpV'I;Y ^ inuenire poterat] oz. /4 ; inuenire potuit K grossiore] grossiorem P, Y ; de panno — grossiore] de grossiore panno, quem ipse poteratinuenire zz ^ Etsic]Post.4 ^ 117 parum]partem c5 b» z Emptoque] Reperto quoque 4 ibidem] oz. P4 118 linguam] lingam PV 4A didicit] didiscit 5; addidiscit 74 ;addidicit c, £s

V 28V

Yon

189. VITA COAETANEA DEINDE I20

post

annos

nouem

contigit,

279

quod

Saracenus

ille,

Raimundo quadam die absente, nomen Christi blasphemaret. Quod cum reuersus cognouit. Raimundus ab his, qui blasphemiam audiuerant, nimio fidei zelo motus percussit illum Saracenum in ore, fronte ac facie.

125

SARACENVS uero, rancore nimio inde concepto, ex tunc coepit mente tractare, quomodo dominum suum posset occidere. 12. Cumque ipse, clam" procurato sibi gladio, quadam die uideret sedentem dominum

suum solum, irruit in eum | subito,

D4:251v

simul ipsum praedicto gladio percutiens, et cum rugitu terribili acclamans : "Tu mortuus es". 130 SED Raimundus, licet tunc ferientis brachium, quo tunc gladius tenebatur, ut Deo placuit, aliqualiter repulisset, uulnus tamen graue, licet non letale, super stomachum ex ferientis ictu recepit. PRAEVALENS tamen ipse uiribus, illum Saracenum sibi substrauit, gladiumque uiolenter abstulit ab eodem. 155

Deinde accurrente familia, prohibuit Raimundus,

ne Sarace-

num interficerent. Permisit tamen, quod ligatum ponerent in carcere, donec ipse deliberasset apud se, quid de illo foret potissime faciendum. SEVERVM namque uisum sibi fuit illum perimere, quo docente

sibi linguam multum

optatam,

scilicet arabicam,

iam

140 sciebat. Dimittere uero illum uel tenere diutius metuebat, sciens,

quod ipse | non cessaret ex tunc in mortem ipsius machinari.

135 cf. lin. 100, 109 119 Deinde] Demum .4 contigit] contingit P, L/ Y 120 quadam] quodam l5c/, 53 A quadam die absente] corr. zz absente quadam die I, nomen Christi] Dominum Christum 74 121 cognouit] cognouisset zz 122nimio]Ilmmo M; fidei]oz.P;, ^ motus]a4Z.pedesuo P, illum] add. Agatenum uel 74 122/123 in ore] in giro (?) 4 124 rancore] rumore Ed 126 ipse, clam] o. c^, 5s procurato] parato 74; praeparato c//» quadam] quodam 157 127 uideret] uidit I, sedentem dominum suum] dominum suum sedentem 74 ; sedentem suum dominum solum] ante 4e/ autem (a4? a4?) /A — eum] add. uel 4; om. P, . 128 simul] in 4 129 acclamans] corr. ex clamans 74;clamabat c /, bs

mortuus] moriturus

m

es]est V ; corr. ex est 4; acclamans — es] Tu mortuus es, acclamans P, 130tunc]oz. P, gladius] gradius Jj — 132 stomachum] stomorum 1;; extomachum c/, 0s 133 ipse] add. in marg. Raymundus V; add. Raymundus I» uiribus] oz. 74 sibi] 44d. substraxit, alias 74 133/134 substrauit|] substituit /51,654 bs

135 Deinde] Denique P,

accuttente] occurrente

Ich, bg; occurente 4 136 quod] a4. ipsum P, ligatum ponerent] ligatus poneretur ;z — 137ipse]ow.P,; illoipso Y ^ 138uisum sibi fuit] sibi uisum fuit Y I4 c£, 73; sibi uisum uisum fuit 74 ;sibi fuit uisum Ms M;

139 linguam] lingam P, Egghgp V .4; sibi linguam] lingam sibi P, optatam] aptatam P,; obtatam L/I, ^ 140 Dimittere] Emittere 5, — 141 mortem ipsius] ipsius mortem Y ; mortem istius Ms machinari] machinare V I

E 85vb

280 I3. PERPLEXVS dam, quae prope instantissime per 14 IR adhuc in corde suo

189. VITA COAETANEA igitur circa istud, ascendit ad abbatiam quanerat, orans ibidem Dominum super hac re tres dies. Quibus | completis, admirans, quod praetacta perplexitate remanente, Dominus, ut

V 29r

sibi uidebatur, ipsius orationem nullatenus exaudisset, maestus ad

domum suam rediit. 150

CvMQVE illuc ueniens se diuertisset ad carcerem, ut suum captiuum inuiseret, inuenit, quod ipse fune, quo | ligatus fuit, A 148v iugulauerat semet ipsum. Reddidit ergo Raimundus gratias Deo laetus, qui et a nece praedicti Saraceni seruauerat manus eius innoxias, et eum a perplexitate illa graui, pro qua paulo ante ipsum anxius exorauerat, liberauerat.

III 4:55

I4. Posr haec Raimundus ascendit in montem quendam, qui non longe distabat a domo sua, causa Deum | ibidem tranquillius Y s2t contemplandi. In quo, cum iam stetisset non plene per octo dies, accidit quadam die, dum ipse staret ibi caelos attente respiciens, quod subito Dominus illustrauit mentem suam, dans eidem formam et modum faciendi librum, de quo supra dicitur, contra

errores infidelium. De quo Raimundus immensas gratias reddens Altissimo, descendit de monte illo. Reuersusque mox ad abbatiam supra dictam, coepit ibidem ordinare et facere librum illum, uocans ipsum 165 primo : Artem matorem, sed postea : Artem generalem. Sub qua Arte postea plures, ut infra sequitur, fecit libros, in eisdem multum

142abbatiam] monasterium sanctae Matiae de Regali ordinis Cisterciensium 155 montem] mons Randa prope Lluchmayor, secundum traditionem communem 160 56-6; 163142 . 165 Artem maiorem] ZÁArs cozzpendiosa inueniendi ueritateg (Pla. 3) 166 passim, spec. lin. 749-874

142 Perplexus] Prolixius 74; Proplexis M; 142/143 quandam] oz. — d44tresdies] unam diem P, — 146 maestus] rursus 4. 148 diuertisset] ozz. I5 — 149 inuiseret] inuenisset (7) l/; immisceret [9 — inuenit] ozz. V^ ipse] 242. iam P, ligatus] 2422. est uel 4A 151 Reddidit] Rediit I7; Reddiit sed corr. ia Reddidit]; ^ quiet] qui P,; quod cum I5; qui cum 1, ; quod etiam c4 P5; quod et 7; quod rete ;4 a nece] ante V/ ; a necce 4 153 exofauerat] orauetat V/ I5; oz. Pi 155 quendam] a47. Randa .4 ; add. de Randa c/i £3; add. super /in. Randinum 1, 156 tranquillius] transquillius P,E;tranquillus l/I5; transquilius Y ;tranquilius 4 158 ipse staret ibi] ibi staret ibi Y ; ibistaret ]j7/; 2574 ^ 160faciendi]sciendi.4 ^ 162gratias] «44. agenset Y —— 163illo] quo 74; isto /; 75; zdd. et P, abbatiam] add. super £n. Regalem 1, ; a2. de la Regali c ^ 7» ;44d. Regalem zz; add. de Regali 4 ^ 166 multum] multa V Ij VIjcbjby

189. VITA COAETANEA

281

generalia principia ad magis specifica, secundum capacitatem simplicium, prout experientia eum iam docuerat, explicando. PosrQvAM igitur Raimundus, in praedicta stans abbatia, com170 posuerat librum suum, ascendit iterum in montem praedictum. Et

in eodem loco, in quo steterant pedes eius, dum sibi in illo monte Dominus

ostenderat modum

Artis, eremitorium fieri sibi fecit,

habitans in eodem iugiter per quattuor menses et amplius, die noctuque Deum deprecan$, quod ipsum et Artem, quam sibi

17

^

dederat,

ad honorem

suum

et ecclesiae

suae

profectum,

per

misericordiam suam dirigeret prospere. I5. Dv igitur ipse staret sic in eremitorio memorato, uenit ad eum quidam pastor ouium, adolescens, hilaris facie et uenusta, dicens sibi sub una hora tot et tanta bona de Deo et de caelestibus,

de angelis scilicet et de aliis, quot et quanta, ut sibi uidebatur, unus quicumque alius homo uix per duos | dies integros fuisset V 29V locutus. VIDENSQVE pastor ille libros Raimundi, deosculatus est eos flexis genibus, lacrimis suis rigans eosdem. Dixitque Raimundo, 18 IS quod per illos libros multa bona Christi ecclesiae prouenirent. BENEDIXIT etiam pastor ille Raimundo multis benedictionibus, tamquam | propheticis, signans caput et totum corpus eius Di$o52t signaculis sanctae crucis, et recessit.

18o

RAIMVNDVS 190

| uero, considerans haec omnia, mirabatur; nam

pastorem illum numquam ipse uiderat alias, nec de ipso audiuerat quidquam loqui. I6. PosT haec rex Maioricarum, audito quod Raimundus iam fecisset quosdam libros bonos, mandauit pro ipso, quod ueniret ad Montem

Pessulanum, ubi rex ipse tunc erat.

168 cf. lin. 234 169 142 rex Maioricarum] cf. lin. 8 167 ad] ac V I5 I4 c bib 74 ; et

170 15;

171 159

GEXPS PRU

192

specifica] specialia zz 168 iam] oz. P, 172 eremitorium] heremitorium P, E Ms M;gghgp; hermitorum V/1I5; heremitagium Y ; hemitorum corr. super lin. in heremitorium I,;haeremitorium 174 Artem] add. 173 fieri sibi] sibi fieri 74 ; sibi 74 7; t ; hermitorium 74 ecclesiae 175 et] in I5; add. ad Y Tchibo m A sibi] ipse P4 suam z4 suae profectum] ecclesiae profectum suae P; ecclesiae suae praefectum Ij; 175/176 per misericordiam suam] pro ecclesiae suae prophetum .4 177 igitur ipse] ipse 176 prospere] prosperare 4 misericordia sua c/, 0, hermitorio V Iy44; ; E P, hemitorio eremitorio] ^ I; ipseergo I5; /Y igitur 178 memorato] in eo orando c/4/s heremitorio Ms Mzggbgp Y lic de?] ow. P,EMsMsggbgp hilaris] hilari P,z; hylari Y — 180 de!| ow. .4 quot] quod 17 aliis] P, I5; add. scilicet E M; Megghgp V Y Ic by by m A 184 Raimundo] Raymundum 183 pastor ille] oz. P, ut] oz. ls et] at P4; ac 188 signaculis] signaculo Y I4 c5 0s z A P.YDRheb4 po 194 ipse] illo 74 193 ad] add. eum in P, E g gb gp

E 86rà

282 CvMQVE

200

189. VITA COAETANEA uenisset

Raimundus

illuc, fecit rex examinari

per

quendam fratrem de ordine Minorum libros ipsius; specialiter autem meditationes quasdam, quas ipse fecerat in | deuotione Y a2v super omnes dies anni, triginta paragraphos speciales diebus singulis assignando. Quas meditationes, prophetia et deuotione catholica plenas, non sine admiratione repperit frater ille. FEciT igitur Raimundus supra dicta Arte, sibi data in monte, in ciuitate illa librum unum, uocans eundem Artem demonstratiuam.

20 ^

^

Quam et legit ibidem publice. Fecitque super eundem Lecturam suam, in qua declarat, quomodo prima forma et prima materia constituunt chaos elementale, et quomodo ipsa quinque uniuersalia, decem quoque praedicamenta, ab ipso chaos descendunt, et continentur in eodem secundum catholicam et theologicam ueritatem. 17. SvBeodem tempore impetrauit etiam Raimundus a praedicto rege Maioricarum unum monasterium construi in regno suo, et possessionibus dotari sufficientibus, ac |in eodem tredecim fratres A. 149F Minores institui, qui linguam ibidem discerent arabicam pro conuertendis infidelibus, ut superius est expressum. Quibus, necnon et aliis, succedentibus aliis in eodem monasterio, perpetuo de praedictis possessionibus ad eorum necessaria ministrarentur singulis annis quingenti floreni.

197 meditationes] Lzber contemplationis (Pla 2) 201 16; 202 cf. lin. 194 ZArs demonstratiua (Pla 21) 203 194 204 Lectura super figuras Artis demonstratiuae (Pla 30) — 205 chaos] Lzber chaos (Pla 212) pars est LLeczurae supra dictae 210 rege] cf. lin. 8, 192 monasterium] Iohannes XXI papa (1276-1277) confirmauit erectionem collegii in insula Maioricensi in loco, qui dicitur Daya (Miramar), 1276.XI.16 213 71-8o 195 illuc] illum 1I,c/4 £s fecit rex examinari] examinari fecit rex DP, 196 Minorum] add. adnotando (forte hic addenda particula et) c; 244. (et) 74 bs 197 in]ex P1; oz. Y ^ 199 prophetia] philosophia I, c7 55 zz4A; phia sed del. et corr. sup. lia (alia manu) in prophetia e£ adnotatur in marg. (alia manu) -philosophia M; ^ 200repperit] P,;reperit& — 201 supra dicta] sub praedicta E Ms Msg gb gb Y 147 /A; supet praedicta c7 2s 201/202 supra — unum] in eadem ciuitate supra dicta Arte, sibi data in monte, unum librum P,

203 Quam] Quem P, Y; Quoniam E; Quam corr. ex Quoniam M; et] etiam lhncbb9z.4 — 204eundem]eandem ]J; — 206 quomodo] quod; — decem quoque] et decem quoque P, ; decemque 1577425; et decem zz — 205/207 chaos — ipso] oz. .A 209 etiam] et P, 214/215 aliis — possessionibus] oz. 74 215de]P,;om.B ^ eorum]om.gp ministrarentur] administrarentur Y ; ministrarent 74 216 singulis — floreni] ozz. P4

189. VITA COAETANEA

283

IV 18. Posr haec iuit Raimundus ad curiam Romanam, causa impetrandi, si posset, a domino papa et cardinalibus, |huiusmodi V aor 220

monasteria pro diuersis linguis discendis per mundum institui. SED cum ipse ad curiam peruenisset, inuenit papam tunc recenter mortuum, dominum scilicet Honorium papam. Propter quod derelicta turia, direxit uersus Parisius gressus suos ad communicandum ibidem mundo, quam sibi dederat Deus,

225

Artem. I9. VENIENS ergo Raimundus Parisius tempore cancellarii Bertoldi, legit ibidem in aula sua commentum A7tis generalis de speciali praecepto praedicti cancellarii. Perlectoque Parisius illo commento, ac ibidem uiso modo scho-

larium, ad Montem rediit Pessulanum. Vbi de nouo fecit et legit 230 etiam librum ipsum uocans eundem Artem ueritatis inuentiuam ; ponendo in ipso libro, nec non et in omnibus aliis libris, quos ex tunc fecit, quattuor tantum figuras, resecatis seu potius dissimulatis propter fragilitatem humani intellectus, quam fuerat expertus Parisius, duodecim figuris ex sexdecim, quae prius |erant in Arte E 86rb sua. OQvrIBVS omnibus in Monte Pessulano rite expletis, iter arripiens

221 Honorius IV papa (1285-1287;sedisuac. 1287.1V.3-1288.].15)

226

Bertoldus de sancto Dionysio, 1288-1295 cancellarius uniuersitatis Parisiensis 230 Ars ueritatis inuentina (Pla. 55)

217 haec] hoc E Mr; g gb gp curiam] ecclesiam L/I; ^ 219 pro diuersis linguis discendis] P,29^gp; discendis E M;; discendis corr. super Jm. in pro addiscendis linguagiis M; discendis corr. super Jin. zn pro linguis discendis T7; pro linguis discendis /5; pro addiscendis Y ; pro adiscendis linguagiis 7; ;pro addiscendis linguagiis c 74 73 7; pro adiscendis linguis uariis 44 — per mundum institui] corr. i? ad mundum instituendum 1, 220 ad] om. gp 221 dominum]oz.cP;b;74 ^ 222Propter]om.P, ^ quod]add.de re ficta, alias /4 derelicta] relicta Pj Parisius] parasius Y ; Parisios Ijcbib57 gressus|egressus 4 ^ 223ibidem] P,;ibig ^ quam]quod.4 sibi]ei I5

226 Bertoldi] Bertaldi P, ;Bertholdi 1; c7; 63 ;Bartoldi 74 ibidem] commentum] comentum l/1I,; commentum corr. super lin. in Pi; om. p 227 praecepto] mandato V I; commentarium M; ;commentarium c4 bs zz 228 commento] comento V/I5; commento corr. super /in. in commentario 229 Vbi de nouo] oz. A ; modo] numero z Ms; commentatio c£ P» zz nouo] add. publice Artem zz — fecit et legit] P,; legit et fecit B.— 230 etiam] om. V Ij. ipsum] Pj; unum E Ma M;ggbgp Y 1472.4; illum V Io; om. cbybo 232/233 dissimulatis| disimilatas V; 2531 et] etiam AT; om. Pil, dissimilans [ ^ 233 humani]humanam P, V/ ^ 234 figuris] figuras 4 ; figurarum Y ^ quae prius erant] quae primo erant Y ; quas posuerat c/; 5» ;quae 236 expletis] add. in marg. publice prius erant corr. zz quas posuerat Ms Artem legit M3 M;

284

189. VITA COAETANEA

uenit ad Ianuam. Vbi moram

faciens non multam praedictum

librum, scilicet Artis ?nuentiuae, transtulit in arabicum. 240

Qvo facto direxit ad Romanam curiam gressus suos, cupiens ibidem, ut alias, impetrare, monasteria fieri per |mundum pro Y 325 diuersis linguis, ut supra dicitur, addiscendis.

Sed ibi tunc propter impedimenta curiae parum circa suum intentum proficiens, deliberato consilio regressus uenit ad Ianuam, ut inde transfretaret in terram Saracenorum, | ad expe-

P4. 252X

245 riendum, utrum ipse saltem solus in aliquo posset proficere apud ipsos, conferendo cum sapientibus eorum, ac manifestando eisdem secundum Artem, sibi datam a Deo, Filii Dei incarnationem, nec

250

non et diuinarum personarum in summa unitate essentiae beatissimam trinitatem ; quam ipsi Saraceni non credunt ; immo caeci nos christianos tres Deos asserunt colere. 20. CVMQVE apud lanuenses cito diuulgatum esset, quod Raimundus iam uenerat ad transfretandum in terram Saracenorum causa conuertendi eos ad fidem Christi, si posset, multum aedifica-

tus est inde populus, sperantes, quod Deus per ipsum aliquod bonum notabile faceret apud ipsos supra Saracenos. Audiuerant enim Ianuenses, ipsum Raimundum post conuersionem ipsius ad poenitentiam recepisse in quodam monte diuinitus sci|entiam V. 30V quandam sanctam pro conuersione infidelium. SED cum Dominus sic Raimundum tanto gaudio populi, quasi quodam dz/uculo, wisitasseí, eundem tentatione grauissima subito coepit $robare (Iob 7, 18). Nam cum ad transfretandum, sicut

239 ad Romanam curiam] Nicolaus IV papa (1288-1292 ; sedis uac. 1292.IV.4 256/257cf.lin.; ^ 257cf.lin.

-1294.VIL;) | 24171-80,209-213,217-219 155-161 261/262 252

237 multam] multum Y I;

238 scilicet] P4; super

E M; ggbgp V I; Y ; 240 alias] corr.exaliaP, ^ 242tunc]oz.P, cutiae]temporum 4 parum]paruum Pi 243 regressus] P,; progressus f ad] oz. P4 245 saltem] saltim 0f. I cby by 7m 4A ; super sed del. Ms; adnotatur in marg. sic se ms M;

VW Y

Ac;soltim I4

246 ac] sic V I5 Y

Tc 54 P3; et Mz m ; sicut JA ; et corr. super

JHin.insicMs ^ 250christianos]crestianos l/ —— 251esset]fuisset P, 252in terram] oz. Y 254 populus] 244. et gauisus P,; propter I; sperantes] sperantesque 74 ],7; sperauitque zz — 255 notabile faceret] nollet facere c P, bs supra] supra e£ add. in zzarg. dictos V/ ;supra dictos 74 ; super supra dictos I5; scilicet P, g gb gp 256 Ianuenses, ipsum] ozz. P, 257 recepisse] accepisse € b bg 7 ; recepisse corr. i1 accepisse Ms 258 sanctam] sacram c 5s 259 sic] oz. P1; si I5 quasi] que I; 260 quodam] quidam E M; gg^gp V; quadam c tentatione] et truncatione 74

189. VITA COAETANEA

285

praetangitur, nauigium et alia parata fuissent omnia, librique sui in nauim cum necessariis aliis introducti, uenit ex quibusdam occasionibus sibi tanquam fixum quid in mente, scilicet quod si ipse transiret ad Saracenos, illi mox eum in aduentu suo trucidarent, uel ad minus carceri perpetuo manciparent. QvARE Raimundus, timens pelli suae, sicut in passione quondam Domini sanctus Petrus apostolus (cf. Matth. 26, 70-75 ; Luc. 22, 56-02 ; Ioh. 18, 17; 25; $6; 27 ; Marc. 14, 66-72), oblitusque sui 270 propositi | supra dicti, quo scilicet mori pro Christo statuerat in conuertendo ad cultum eius infideles, Ianuae, quodam detentus inerti timore,

275

remansit;

sibi ipsi, forsitan

ne inaniter

de se

praesumeret, permittente uel dispensante Domino, interim derelictus. VERVM recedente iam de Ianua praedicto nauigio, Raimundus mox super hoc, quod ipse sic enormiter remanendo dedisset populo scandalum contra fidem, tantum remorsum passus est conscientiae, quod ipse in desperationem penitus incidit, aestimando certissime se propter hoc a Deo fore damnandum. PROPTER quod tactus est tanto dolore cordis intrinsecus, quod ipse extrinsecus, id est in corpore febricitan|do grauissime aegrotauit. Sicque apud Ianuam languens diutius, nec alicui causam sui doloris aperiens, fere ad vihilum redactus est.

270 45-51

275 262

A 149Y

283 cf. Ps. 72, 22

262 sicut praetangitur] corr. zz receptui cesinisset I; fuissent] oz. P 262/263 omnia — necessariis] omnia, in nauim librique sui cum necessariis Pi; corr. ex omnia (se omnes) librique sui in nauim cum necessariis, 77 omnesque libri in nauim cum cunctis M5; omniaque libri sui in nauim cum necessariis l/ ; omnia et libri sui in nauim cum necessariis J;; omnesque libri sui

in nauim (corr. zz naui], cum necessatiis Y I, ; omnesque libri sui in nauim necessariis 4 ; omnesque libri in naui cum cunctis c7; f; omnia, omnesque libri sui in naui cum necessariis 77 263 aliis] oz. I, introducti] introducerit P, ;

introducta Y 265 eum] oz. Y 4; cum I, in| ez. Pi 267/268 quondam] oz. ;4; Christi ]jzz 270 quo] ez. Y; quod ;? P, . 271 eius] ipsius P, ^ detentus]deterritus 4 272 sibi ipsi] corr. super Jin. in sicque M»; sicque I4c41 0977.4; sibique l/I5; si que Y 273 interim] iterum P,Y derelictus] add. est Y 54 Pa 7 ; add. super lin. est M; — 275 Raimundus] uidens "n 276 super hoc, quod] eerr. super Lm. im quia 1, ipse] oz. Pi enormiter] eneruiter P, 277 contra] circa P, fidem] finem Msz 277/278 tantum — ipse] P4; om. p 277/279 contra fidem — damnandum] oz. c bi P» 279 fore damnandum] condepnandum 4 280/281 inttinsecus, quod ipse extrinsecus] P4; oz. B 281 id est in] P; scilicet in E Ms Msg gb gp V I; Y; scilicet (add. super £n. ut) in I,;ut in 7; sui in c; sui ut b,b$;quodin.4 febricitando] febritando l/7; ^ 281/282 aegrotauit] vorr. in aegrotauerit /,; aegrotauerit 77 282 apud Ianuam] corr. ;» Genuae 1; Genuae z 282/283 causam sui doloris] sui doloris causam P

E 86va

286

189. VITA COAETANEA V

28

^

21. | DENIQVE, adueniente die sancta festi Pentecostes, fecit se Y 33* portari seu duci ad fratrum Praedicatorum ecclesiam. Dumque fratres audiret, hymnum ''Veni Creator'' cantantes, ingemiscens

ait intra se: "Ha! Numquid non Spiritus iste sanctus me posset saluare?'" Sicque debilis ductus seu portatus in dormitorium fratrum super quendam lectum ibidem se proiecit. DvMQVE sic ibi iacens sursum respiceret, uidit in ipsius domus 290 cacumine lucem quandam paruulam, quasi stellam pallidam, audiuitque de loco stellae uocem, quae sibi talia uerba dixit : ''In ordine isto posses saluari'. SicovE Raimundus, mittens pro fratribus illius domus, eorum habitu mox indui petiit. Sed fratres propter prioris absentiam hoc 29 ^ Mau facere distu|lerunt. 22. REVERSVS igitur Raimundus in hospitium suum, reduxit ad memoriam, quod fratres Minores Artem, quam sibi Dominus dederat in monte, plus peracceptando dilexerant, quam Praedica300 tores praefati. Quamobrem sperans, quod ipsi | fratres Minores P, 2557 efficacius Artem praedictam ad honorem Domini Iesu Christi, et utilitatem suae ecclesiae promouerent, cogitauit, quod ipse, dimissis Praedicatoribus, intraret ordinem fratrum Minorum. 30 ^

DvMQvE hoc ipse mente tractaret, apparuit ei iuxta ipsum, quasi pendens in pariete, cingulum siue corda una, quali se cingunt ipsi Minores. DvMQVE super hac uisione uix esset ad horulam consolatus, respiciens a longe, supra se uidit lucem illam, siue stellam —pallidam, quam ipse, sicut praedicitur, apud

299 cf. lin. 166-161

308 290-293

284sancta|oz. I, festi]om. P, fecit] om. P, ^ 286audiret] audirent P144 287 Numquid] Numquam 4 non] ez. AAT, Spiritus iste sanctus] Spiritus iste P4; iste Spiritus sanctus Y J,74 — 288 ductus] deductus Yh.4 dormitorium]dormitorio ]; 4 ^ 290uidit|uiditque 4 ^ 292sibi] 07m. V I; dixit dicit P, 293 posses] posset E Ms M;ggbgp; potes Y I4; potest 44 294 illius domus] domus illius P, 295 habitu] habitum P I; 297 hospitium suum] suum hospitium P, 298 fratres Minores] oz. P, Artem] add. seu scientiam P, 298/299 Dominus dederat in monte] dederat Dominus P, ;Dominus in monte tradiderat V/ I5; Dominus in monte prius dederat

Y ; Dominus in. montem prius dederat 74 7; ; Dominus prius dederat in

monte zz . 299 peracceptando] acceptando P,; pro acceptando V/ I; Y ; pro exeptando 74; per acceptando 7, dilexerant] dilexerunt fratres Minores P, 300ipsi]isti M;z7 — 301 Domini] 227. nostri V/I51, zz 4 —— Christi] ozz. P, 303 Praedicatoribus] praedicationibus I; 304 ipse] 47. in P ei] Pi;om.B ^ 305secingunt|cinguntse L/Y I, 4; singuntse [9 ^ 306 super] sub I7 I, hotulam] orulam 4 307 se] om. .A uidit] ozz. Pj

189. VITA COAETANEA

287

Praedicatores, iacens in lectulo, prius uiderat. AvDIVITQVE illam

stellam ueluti comminando dicentem sic ei: "Numquid non dixi tibi, quod tu in ordine solummodo Praedicatorum fratrum posses saluari? Vide ergo, quid feceris".

310

23. RAIMVNDVS igitur, considerans hinc sui damnationem, nisi 3I

^

ipse cum Praedicatoribus, hinc Artis et librorum, quos fecerat, perditionem, nisi ipse cunf fratribus Minoribus moreretur, elegit, quod erat supermirabile, damnationem sui ipsius aeternam potius, quam quod Ars praedicta, quam nouerat se recepisse a Deo ad multorum saluationem et Dei honorem praecipue, perderetur. ET sic, non obstante reclamatione stellae praedictae, misit pro

320

32

^

gardiano fratrum Minorum, a quo petiit eorum habitum sibi dari. Quem sibi gardianus daturum se concessit, quando ipse propinquior foret morti. 24. RAIMVNDUS ergo, |licet desperans, quod Deus ipsum saluare Y 547 | uellet, uoluit tamen, ne uel a fratribus aut a populo haereticus À 150F crederetur, confiteri superficialiter testamentumque condere. Quod et fecit. CvMQVE etiam corpus Christi | sacerdos ad suam praesentiam E 86vb attulisset, ac illud eidem offerret, ante faciem

Raimundi

recte

stans, sensit ipse Raimundus, quasi per impulsus manus cuiusdem 350 hominis, suam

faciem, quam tunc rectam tenuerat, ad dextrum

suum humerum retorqueri. VIDEBATVRQVE sibi, quod simul et

eadem hora corpus Christi, sibi tunc a sacerdote oblatum, transmi-

grando in oppositum, scilicet ad humerum suum sinistrum, talia 317 298-299

319 290-293, 306-312

309 Audiuitque] audiuit P, ^ 310non]a4.alias P, ^ 511 Praedicatorum fratrum] fratrum Praedicatorum corr. ex fratrum Minorum P; ^ 313 nisi] ubi E M; M; Y ; ubi corr. 1 si I4 ; ut A

314 Praedicatoribus] Praedicatoribus corr. 314 hinc] huius

ex Praedicationibus I/ ; add. maneret I5; «dd. moraretur /A

moteretur] moueretur 315 ipse] oz. P4 add. super lin. hinc V; huius JA 316 elegit] elegitque Y I4 74; elusit 1^ LI; moraretur 7Aggbgp 317 potius] oz. Pi supermirabile] suspicabile V/ ; supermirabiliter 74 319 recepisse] accepisse quod] ut z; om. E Ms Moggbgp V Y I; .A 321 lj], guardiano gardiano] 320 P declamatione reclamatione] daturum se] dare P, ; acturum se I, ; daturus se 4 gardianus]guardianus[,z desperans] 323 ergo, licet] licet ergo Maz concessit] promisit zz 325 superficialiter] 323/324 saluare uellet] saluaret P, tentatus [/ I; 328ilud]illuc / — 328/329 sacramentaliter L/I; — 327etiam] P,;om.B 329 eidem — stans] P, ;ante faciem Raimundi recte stans eidem conferret B 330 suam faciem] P4; faciem suam f sensit] oz. P, ^ impulsus] pulsus 4 rectam tenuerat] uersam tenebat 74 ; rectam Y ;rectam add. in zarg. habebat

simul et] simul V/ ; similiter I; 331 retorqueri] add. ad rectum .4 sinistrum] 333scilicet] oz. P, — suum] oz. I,gp 332tunc] nunc P, om. V. Ih

288 53

^

189. VITA COAETANEA

sibi diceret: "Poenam condignam paj|tieris, si tu me sic nunc susceperis''. SED Raimundus, firmus in his, quae apud se supra decreuerat, uidelicet se potius aeternaliter uelle damnari, quam per malam famam sui periret Ars, ad honorem Dei et saluationem multorum

V 31V

reuelata, sensit iterum uelut manum hominis suam adhuc aduer-

340 sam faciem retorquere ad rectum. In qua etiam rectitudine uidens tunc corpus Christi in manibus sacerdotis, mox in terram de suo lectulo corruit, osculatusque est pedem ipsius sacerdotis. Sicque tunc corpus Christi suscepit, ad hoc quod ipse saltem sub tali deuotione ficta saluaret Artem praedictam. 34

^

ob)

^

O MIRABILIS tentatio, seu potius, ut uidetur, diuinae probationis

dispensatio! Abraham patriarcha contra spem olim in spem credidit (Rom. 4, 18) ;iste uero Artem seu doctrinam, per quam multi conuerterentur ad intelligendum et amandum ac colendum Deum, propriae saluationi constanter praeferens, uelut sol nube tectus, dum nihilominus ardens in se, sub quadam suae mentis obumbratione de Deo modo mirabili desperando, Deum et proximum propter Deum infinities plus, quam se ipsum, diligere probatus est ; ut euidenter colligitur ex praedictis. | 25. Dv igitur adhuc Raimundus sic corporis et animae graui P1252 languore detineretur, peruenit ad eum rumor, quod galea quaedam, stans in portu, se parauerat ad transeundum in Tunicium.

Quo audito ipse, quasi graui somno euigilans, se mox in eandem nauim cum libris suis fecit portari. SED amici sui uidentes eum in

336 515-518

334 me sic nunc] me scis P, ; me nunc sic V/ I; Y I; ; nunc me sic 4 336 supra] superius 74; ozz. P3 Y ^ decreuerat] decetnerat P,; determinauerat 74 337 uidelicet] uidet P,; uidens I; uelle] oz. Pi quam] 442. ut z 337/338 malam famam sui] inoboedientiam suam V/I; — 338famam] oz. P4 339 uelut] uel dum P,; uelut per 7, z; ut ut I;

uersam B

339/340 aduersam] P;

340 retorquere] retorqueri ]5477 74 ^ 341 Christi] P4; Domini B

342 osculatusque est] osculatus estque P,

343tunc]oz.P,V

IY | 344

ficta] facta l/1,;sicca 4d — 348et] P; Mos; ac EMsggbgp V I5YIj24 ^ ac] P,Ms;; et EMsggbgpV'IY T,m7A — 349 praeferens] proferens Pj; prefferret /A4 350dum]indeP; ^ nihilominus]lucidusz4 ^ suae]sui Y 74 ; corr. ex sui (?) lh 351 mirabili] tentabili L^ 352 infinities] infinitus P,; infinitum T7 I; 282/353 Sicque apud Ianuam — praedictis] ozz. c b bs 353 colligitur] recolligitur P, 354 adhuc] E M, M;ggbgp Y m; om. P,V Ig lhebiba.A 355 languore] langore E M; Mag gb gp V I» Y I4.A rumof] timor P, galea] galera I; 356 se parauerat] parauerat se P; separauerat I; Ms in?] ad Il4c/37s

A; om. Y 357 quasi] cum de P4; ad4. sup. Jin. a V^ graui somno] gauisus 74 euigilans] peruigilans 74

189. VITA COAETANEA

289

mortis ianuis existentem, sibi compatientes, ipsum etiam inuitum 360 de naui, quo multum

doluit, extraxerunt.

VI VERVMTAMEN

Raimundus,

non longe post iterum intellecto,

quod quaedam nauis alia, quam Ianuenses | uulgariter barcam 0547 36 ^

uocant, ad praedictam ciuftatem seu regnum Saracenorum, scilicet Tunicium, se parasset ituram, fecit se cum | libris et aliis sibi A 150V necessariis, contra amicorum suorum uoluntates et consilia, in

illam barcam deferri. MoxQvE cum nautae, de portu exeuntes, inciperent nauigare, Raimundus spem conscientiae, quam sub obnubilatione supra dicta se cre|diderat

amisisse,

subito laetus in Domino,

sancti V a2T

He Spiritus illustratione misericordi recuperauit, una cum sui corporis languidi sospitate; in tantum, quod ipse infra dies paucissimos,

mirantibus cunctis, qui secum uenerant, et etiam semet ipso, sensit

se in adeo bono statu mentis et corporis, sicut antea fuerat in tota praeterita uita sua. 26. REDDITIS igitur inde Deo gratiis debitis, cito postea subintrauerunt portum Tunicii; ascenden|tesque in terram in- E 87r trauerunt ciuitatem. RAIMVNDVSergo, conuocatis paulatim de diein diem peritioribus in lege Machometi, inter alia dixit eis, se bene scire rationes legis 380 christianorum in omnibus suis articulis ; et ad hoc se uenisse, quod

ipse, auditis rationibus legis eorum, scilicet Machometi, si inueniret illas, habita inter ipsos super his collatione, ualidiores, quam rationes christianorum, conuerteretur ad sectam eorum. 363 356, cf. lin. 251-252

368/369 550-351

359 ianuis] ianua corr. ex ianui I; ; ianua sec ; ianua 7 fy 7; ianuam 4 sibi] 360 quo] oz. P1; quod M;cb1Pbsz —— 361non] Ps; om. si Y ; del. 1, ; illi zz iterum intellecto] intellecto iterum 1,; E Ms Ms ggbgp V I5 Y lqcby bg A

364 Tunicium] Tunicum P; 362 Ianuenses] oz. Pi intellecto c7, 7; Tuniciam M3 M; Y ^ ituram] iterum corr. iz iturum P; ; iterum 74; itura cJ bs sibi] P,; suis E M; Mz ggbgp V Y Ia cbibg m AA; om. I5 aliis] 242. igitur P, 368 spem| corr. in marg. in sospitatem 17; sospitatem I5, 5s; sereniobnubilatione] nubilatione conscientiae] conscientiam 4 tatem 7 369/370 sancti — 369 dicta] praedicta E Ms M; VI,YHhchb b3.A misericordi]oz. P, ^ 370recuperauit] recuperat gp — 371languidi] languida bono statu] honestam P, 373 in adeo] adeo in V/ I; Y ; in eodem 4 Pi 375 Deo] praeterita] oz. P,; praedicta I; antea] ante P,TI/I; Y 379 Machometi] Macometi E Ms M;gghgb; Mahometi Ij Domino Pj alia]talia P; ^ benescire] habere Y ;scire bene ^4; benescite P, — 380 se] 381 Machometi] Macometi P, E Ms M; ggbgp ; Mahometi I5; Pi; om. p 382 habita] habitas corr. ex habita P, ^ collatione] collaciones P; Ma JA 383 sectam eorum] secreta 74

290 38 ^

189. VITA COAETANEA

CVMQVE sic de die in diem plures ac peritiores in lege Machometi ad eum confluerent, ostendentes eidem rationes legis suae, ut sic eum ad sectam eorum conuerterent, ipse rationibus eorum leuiter satisfaciens, ita dixit :

| "IrLAM fidem tenere decet quemlibet sapientem, quae Deo K cf. fig. 9 aeterno, quem cuncti credunt mundi sapientes, attribuit maiorem 999

bonitatem, sapientiam, uirtutem, ueritatem, gloriam et perfectio-

99 5

concordantia. ILLA etiam fides de Deo laudabilior est, quae inter Deum, qui est summa et prima causa, et inter eius effectum maiorem ponit concordantiam seu conuenientiam. Sed ego per ea, quae mihi proposita sunt a uobis, aduerto iam, quod uos omnes Saraceni, qui estis sub lege Machometi, non intelligitis, in praedictis et aliis huiusmodi diuinis dignitatibus actus proprios esse intrinsecos et aeternos, sine quibus dignitates ipsae fuissent otiosae, etiam ab aeterno. AcTvs uero bonitatis dico

nem et cetera huiusmodi ;et haec omnia in maiori aequalitate et

400 bonificatiuum, bonificabile, bonificare ; actus etiam magnitudinis

sunt magnificatiuum,

magnificabile, magnificare; et sic de aliis

omnibus diuinis dignitatibus supra dictis et consimilibus. Sed |quia uos istos actus praedictos duabus solummodo diuinis Ya35t dignitatibus seu rationibus attribuitis, ut iam uideo, sapientiae 40

I

uidelicet et uoluntati, manifestum est ex hoc, quod uos in aliis omnibus supra dictis diuinis rationibus, bonitate scilicet, magnitu-

389cf.ICor.1,27

| 397589-392

. 402589-392,397

| 4033599

. 406

389-392, 39, 402 384 Machometi]

Macometi

eidem] ei 7 I5; ridet 74

P, Egghbgp;

Mahometi

Ms M; I;

386 sectam] legem P;; secreta 74

385

eorum] oz. P

leuiter] breuiter Y ; 242. adnotando (id est facili negotio) c; a4Z. (facile) 7j 7s 389 mundi] oz. P, attribuit] attribuunt P, 390 bonitatem] ad4. potestatem B — sapientiam, uirtutem, ueritatem] P, oz. B 391 cetera] etiam € b bo et haec] tribuit c£, 5s 391/392 et cetera — concordantia] in concordantia aequalitatis maioris K — 395ea]om. Y Ijcb40974 —— 395/396 mihi

—omnes] sunt propria a nobis mihiaduertoiamqueuos P, ^ ego- Saraceni] ex uobisauertoiam,quoduosomnes

K — 396 Machometi] Mahometi Ms M; I; z ;

Macometi Eggbgp K ^ 398dignitates] P,;om.B 397/399et aliis huiusmodi — bonitatis] diuinis dignitatibus actus proprios esse substantiales intrinsecos et aeternos, sine quibus ipsae diuinae dignitates omnes fuissent otiosae, etiam ab aeterno, quod non decet. Actus uero earum K 401 et sic de aliis] sociis 74 400/402 actus etiam — consimilibus] et sic de aliis omnibus suo modo K 404 iam uideo] iam in Deo P,;in Deo 4 sapientiae] o». P, 401/408 aliis omnibus — licet] omnibus aliis dignitatibus diuinis otiositatem relinquitis, scilicet in bonitate, magnitudine, aeternitate, potestate, gloria, ueritate, uirtute et

perfectione et in ceteris omnibus. Et per consequens in eis inaequalitatem, dissimilitudinem et discordiam ponitis ; quod in ente in se perfectissimo non licet

K

189. VITA COAETANEA

291

dine etc. otiositatem relinquitis ; ac per consequens inaequalitatem | etiam ac discordiam inter easdem ponitis ;quod non licet. V 32v PER praedictarum enim dignitatum, rationum seu attributorum

substantiales actus intrinsecos et aeternos, aequaliter et concor-

410

danter acceptos, ut decet, probant euidenter christiani, in una

simplicissima diuina essentia et natura esse trinitatem personarum, scilicet Patris et Filii et Spiritus sancti. | Des. K fig. 9 27. QvoD et ego per Artem | quandam, cuidam eremitae Pj 254* 41 j christiano nuper diuinitus, ut creditur, reuelatam, uobis demon-

420

42

^

strare potero claris rationibus, Domino largiente, si uos mecum super his uolueritis paucis diebus animo tranquillo conferre. APPAREBIT etiam uobis, si placet, rationabilissime per eandem Artem, quomodo in Filii Dei incarnatione, per participationem scilicet unionis creatoris et creaturae in una persona Christi, prima et summa causa cum suo effectu rationabilissime conuenit et concordat ;et quomodo etiam maxime et nobilissime hoc apparet in eiusdem Filii Dei Christi passione, quam ipse a parte humanitatis assumptae sustinuit, sua uoluntaria et misericordissima dignatione, pro nobis peccatoribus redimendis | a peccato et corruptione AU TS primi parentis, ac reducendis ad statum gloriae et fruitionis diuinae propter quem et ad quem statum finaliter nos |homines fecit Deus .E 87rb benedictus".

VI 28. CvM igitur super talibus iam illustrare uideretur Raimundus

409 406

414/415 cf. lin. 155-191

408 etiam] oz. Ms M;

discordiam] corr. zz discordantiam P,

409

praedictarum] praedictorum E V/ I; Y I, ; Per praedictarum] praedictorum M; 410 substantiales] stabiles c^; 73. — 411 euidenter] enim P; ; a2. (moraliter) Cbi ba; 07.

ls

412 diuina]

oz.

c/ibg

409/413

Per praedictarum

—

personarum] Sed si uelletis audire pacifice per praedictas diuinas dignitates et actus earum uobis manifeste ostendam diuinam trinitatem personarum in una simplicissima essentia et natura K — 416 Domino largiente] oz. Ylhnehbybg.A 417 tranquillo] transquillo P, E M; Y; transquillo corr. zz tranquillo I; 418 etiam] et ];;enim 7,7; ^ 419quomodo] quode/,7, ^ incarnatione] unionis] unionem zz 420 scilicet] oz. I51, c5 03.4 incarnationem P4 74 423 etiam] et P4; etc. 4 422 quomodo] quod 15/4 7s; quando 4

a parte] apte P cb 03; aperte di 25 quam] quod 1»;corr. super lin. in quod I, 424 assumptae sustinuit] aperte Y ; aperte corr. super In. ina parte I, ; ex parte s — 425/426 a peccato — P, uoluntate in .ex woluntaria]corr A om.P,;add.et. ac]etP,V ; parentis]om.P, ^ 426parentis] et parentis I; ; oz. EM;,M,VY 427/428 finaliter — benedictus] nos hogloriae et] gloriosae z 0. lo 429 Cum] Dum Pj mines finaliter facti sumus P,

292

189. VITA COAETANEA

430 infidelium mentes, contigit, ut quidam inter Saracenos non parum

455

famosus, qui et uerba et intentionem Raimundi perceperat, cum hortamine supplicaret regi, quatenus hunc hominem, qui gentem Saracenorum nitebatur subuertere, nec non ausu temerario legem Machometi perimere, capite iuberet truncari. Superquo dum foret celebratum consilium, praefato uiro famoso plurimisque aliis instigantibus, iam inclinabatur regis uoluntas in necem Raimundi. QvoD uidens quidam eorum, prudens atque scientificus, conatus

est tantosceleri |obuiare, suadendo regi, non foresibi honorabile, ut Y 259

440 talem uirum interficeret, qui quamuis legem suam christianam

studeret diffundere, tamen copiosa maturitate bonitatis et prudentiae uidebatur pollere ; addens, quod etiam bonus reputaretur Saracenus, qui ad christianos auderet ingredi, causa imprimendi Saracenorum legem cordibus aliorum. REX autem huiuscemodi sermonibus et consimilibus ac|quies- V aar 445 cens desistit

a morte Raimundi ; uerumtamen iussit continuo, ut

expelleretur a regno Tunicii. CvM igitur extraheretur de carcere, passus est a multis multa opprobria, uerbera et aerumnas. 29. DENIQVE tamen deductus est ad quandam nauim Ianuen450 sium proxime recessuram. Et dum processisset, edictum est a rege, ut penitus lapidaretur, si quo modo amplius reperiretur in patria.

432 regi] Abu EHafs €Umar I, sultan hafsidatum (1284-1295)

430 contigit] contingit P, T1/I,Y quidam inter Saracenos] quidem Saracenus Y ; quidam Saracenus I,c/, 75; quamdiu Saracenos 74 parum] paucis (?) P3. 431 Raimundi petceperat] Raimundus ceperat P,;perceperat] perciperat / —— 43Z2quatenus]quantocitiusc/; 7; ^ 4332usu]ausit P, — 434 Machometi] Macometi Eg g^ gp; Mahometi M» M; I5 zz iuberet] iuberi P, 435 super quo] Supra quo I7 Y ; super quo vorr. i» supra quo M»; supra quam corr.insupraquod,;superquarec/,79774 ^ praefato] probato V/ I5 I4 c/j25; praelibato Y 44 437 necem] nece P, 438 quidam eorum] quidem eorum P,Y;

quidem 4 441 diffundere] deffendere Y'; defendere .4 445 huiuscemodi] huiusmodi P, Vcb,b557; huiusmodis I, consimilibus] conciliis I» ; corr. 7 consilibus M»; corr. i1 zzarg. in consilibus M; ^ 446 desistit] destitit PI, ^ continuo]om.P, 447 Tunicii] Tunici V/ I5c 5, 23 /A ; Tuneti

I

448 extraheretur] exereretur c5, 5,

449 opprobria] add. et ggbgp

uerbera] uulnera I; ; uetba Y ; ad. alias uerba 74

450 deductus] ductus P,

451 edictum] editum P,; adiectum ^4 — est] os. P, | 452si quo modo] cofiteci ;à quo modo P,; si quomodo E Ms M; g gb gp I e b b» zz 4A ; si quod I5; si quando L7; si quoiusmodo Y patria] propria c2»; add. adnmotando (hic uidentur deficere uerba: Quapropter Raymundus, aut alia similia) v; add. Tunicensium. Quapropter Raimundus

189. VITA COAETANEA 455

460

293

In immensum dolebat ; disposuerat enim uiros famosae reputationis et alios quam plurimos ad baptismum, quos ante sui recessum toto animo affectabat deducere ad completum lumen fidei orthodoxae. CvM autem huiuscemodi perplexitatis aculeo uir Dei teneretur afflictus, factum est, ut nauis illa, supra quam deductus fuerat, proficisceretur ad propria. Qvop uidens Raimundus, imminere sibi tribulationes undique sentiebat. Nam si recederet; uidebat animas, quas iam disposuerat cultui christiano, in laqueum relabi damnationis aeternae ; si uero

remanere praesumeret, iam Saracenorum in eius mortem insaniam cognoscebat. ARDENS quippe totus Dei amore, non timebat mortis 465 subintrare, si tamen ex hoc posset consequi animabus aliqualem salutis. Et relicta naui recedente, quandam

paratam

pericula effectum aliam in eodem portu latenter intrauit. Sperabat enim, si aliquo modo posset uenire ad terram absque impedimento impetus bestialis eorum, ut in supra dictis opus bonum, quod inceperat, consumma-

470 tet

30. Hisigitursicse habentibus, accidit quendam christianum, in gestu et habitu similem Raimundo, transire per ciuitatem. Quem suspicati Saraceni | fore Raimundum apprehenderunt. Qui dum P4 254Y uellent eum lapidare, clamabat homo ille, dicens: Non sum ego

475

480

Raimundus". Et inuestigan|tes sciuerunt Raimundum fore in E 87v naui; euasitque ille de manibus eorum. REMaNsiT itaque Raimundus ibidem tribus septimanis. Qui uidens se nihil posse ibi pro Christi seruitio adimplere, peruenit Neapolim, ibique, legens Artem suam, | moratus est Y 36r usque ad electionem domini papae Caelestini quinti.

VIII || 31. Posr haeciuit Raimundus ad curiam romanam, ut aliquid

469 455-456

480 Caelestinus V papa (1294.VIIL. 5 - XII.15)

453 In immensum]

in inmensum

corr. n in mensum

l/; in mensem

Y;

inmensum I; ; Immensum c 7; 5; ;Raimundus autem de suo recessu et in mensum

454 quam] oz. P, dolebat] ad4. i» marg. scilicet Raimundus V^ 455 completum] perfectum «5/475; baptismum] uiam Domini .4 456 perplexitatis] proplexitatis P? E V/; perplexitate c^, 7»; perffectum 4 464 totus] 459 sibi] o». P, deductus] ductus P, 458 /4 prolixitatis A

totius P,

469 ut] oz. P4 E Ma M; Y ; om. sed add. in marg. V^; quod 1; ch b» z

dictis] dictum Y —— opus] apparet 74; operibus J; transire] ozz. P; transsire E

Raimundus

ibidem]

Quem] Quam P,

Raimundusque

Raimundus ibidem Y I; c / 5» A

remansit

478 ibi] in P,

ibidem

472 gestu] gesta P,

477 Remansit itaque

1/15; Remansitque

Christi] add. nomine et 4

479/480 peruenit — quinti] oz. 4; suam — quinti] illegibile V

Nutso

MN gav

294

189. VITA COAETANEA

impetraret sibi diu affectatum, sicut superius est expressum, pro

Christi fide a domino papa ; ibique libros composuit. AriQvo uero tempore retroacto, domino Caelestino papae quinto 485 successit dominus Bonifatius papa octauus. Cui etiam totis uiribus conatus est supplicare Raimundus pro aliquibus utilitatibus fidei christianae. ET QvAMVIS multas angustias, frequenter sequendo summum pontificem, pateretur, ab intento siquidem nullatenus desinebat, sperans, ut indubitanter

490 ipsum exaudire dignaretur, qui non pro bono proprio uel praebenda, sed incessanter pro bono catholicae fidei supplicabat publico.

32. DENIQVE tamen uidens Raimundus, se a summo pontifice aliquid obtinere non posse, profectus est ad ciuitatem Ianuae, ubi libros aliquos compilauit. DEINDE aduenit ad regem Maioricarum. 495 Et habito inuicem colloquio arripuit iter Parisius, ibique, Artem suam publice legens, libros quam plurimos compilauit. PosTEA regem allocutus est, supplicans ei super quibusdam perutilibus ecclesiae sanctae Dei. $00 Sed uidens se parum uel nihil super talibus obtinere, regressus est Maioricas. Vbi trahens moram, conatus est tam disputationibus quam etiam praedicationibus trahere Saracenos innumeros ibi morantes in uiam salutis. Fecit etiam ibidem libros nonnullos. 33. FACTVM est igitur, dum Raimundus talibus insudaret ut noua discurrerent, uidelicet quod imperator 093 laboribus, Tartarorum Cassanus regnum Syriae fuisset aggressus, illudque totum suo dominio ambiebat. Quod cum audisset etiam Raimundus, inuenta naui parata

48271-80,209-213,217-219,239-241 4 485Bonifatius VIII papa (1294-1303 ; Benedictus XI 1305-1304) 495 cf. lin. 8, 192-194, 209-216 498 regem] Philippus IV rex Franciae (1268; 1285-1314) | 506 Cassanus] Mahmud Ghazan, Il Khan (1271; 1294-1304)

487aliquibus]quibus P;corr.ex quibus E ^ utilitatibus]utilibus P, ^ 489 intento] intentione c7; 5377 /4 — desinebat] desinabat Egbgp 490 dignaretur| dignatur gp qui] quae c/1 25; quia 491 catholicae] catholico E Ms Ms gb gb Y cb bo 493 Ianuae] oz. Pi 495 Deinde] Denique V IY chi b374; Demum M$M;z aduenit] prouenit P,; uenit 4 496 habito] inito c5, 498 est] et V; om. I9Y hcb1b4 A perutilibus]

preutilibus corr. ex priutilibus P, ; praeutilibus E Ms V Y ; praeutilibus corr. super /in. ex proutilibus M;; pro utilibus 75; utilibus 74 500 parum] paruum P, 502 innumeros] et numeros P, E; et menor M»; et menor add. super Jin. innumeros M; 503 etiam] et P1 Ms M; zz ; add. in marg. (alia manu) etiam M;

504/505 insudaret laboribus] laboribus insudaret P ; insuaderet laboribus Y 506 Cassanus] Cassianus E M M;ggbgb V I;Y 4 ^ 507ambiebat]ambiret "n 508 audisset etiam] audiuisset P,

189. VITA COAETANEA

295 beca usque Cyprum. Ibique reperit noua illa penitus fore 510 alsa. VIDENS igitur Raimundus se frustratum esse ab intentione, qua uenerat, coepit uiam aliam percunctari, qua posset tempus, a Deo sibi praestitum,

$1

j

520

non in otio, sed magis in opere, Deo accepto

proximoque proficuo, consumere. Condiderat enim sibi, corde peruigili, consilium illud Apostoli, dicentis : (Gal. 6, 9) Bonum autem facientes non deficiamus, tempore

enim suo metemus non deficientes ; et prophetae, |dicentis (Ps: 125, V 34r 6): Euntes ibant et flebant, mittentes semina sua ; uenientes autem uenient cum. exultatione, portantes manipulos suos. 34. AccEssiIT itaque Raimundus ad regem Cypri, affectu multo | NY supplicans ei, quatenus quosdam infideles atque schismaticos,

uidelicet Iacobinos, Nosculinos, Momminos, cohortaret ad suam

)2 ^

praedicationem nec non disputationem uenire. Cum hoc etiam supplicauit, quod facto eo, quod ibi posset ad aedificationem praedictorum, rex Cypri uellet eum mittere ad Soldanum, qui Saracenus est atque ad regem Aegypti et Syriae, ut eossancta fide catholica informaret. Rex autem de his omnibus non curauit. Tvwc Raimundus, confidens in illo, qui werbuwm euange-

520 regem Cypri] Henricus II de Lusignan (1285-1324) ^ 522 Iacobinos] lacobitae Nosculinos| Nestoriani (?) Momminos] Musulmanes (almu'minin — fideles) 525 521-522 526 Soldanum] al-Malik al-Nasir (1285 ; 1293-1294 principatus primus ; 1299-1309 secundus ; 1310-1341 tertius) regem Aegypti et Syriae] forsan Salar et Baybars, locum Soldani tenentes 1299-1309. 509 Cyprum] Ciprum P; V/I; 1, ;Cipum 4 512 percunctari] perscrutari €bybyz7 513 praestitum] praestatum T/; praestitutum /4 514 proficuo] profiguo l/ I; corr. in perutili ]4;o7.gpb ^ consumere]consummate P, ^ 515 enim sibi, corde] enim corde sibi V/ I5 Y 14 / A; enim cordi sibi 7, c; sibi enim

cordi z — illud] oz. P4 516 deficiamus] desistamus 74 517 metemus] intendimus 4 519 manipulos] magnipulos P; ^ suos]om. E Ms; oz. sed add. super lin. M;

520 Cypri] Cipri P, Mo lacobinos] Iacopinos E M; M;ggbgpl,Y Nestorinos I51,c5, 0977; Nasterinos 74 Moniminos Y 4; Momminas c/,P577; Monothelitas) c cohortaret| coortaret 523 nec non

disputationem]

V/I5; Y

4; Cippri EggPb gp 522 Nosculinos| Nasculinos |; Momminos]| Momininos P, I7 I5; add. admotando (uidetur legendum ];; coatctaret z7; oz. Y l4cb ba A

a44. cohortaret

Y ; add. coattaret l,; add.

coatctatet c P4 b»;coarceret 7A 524 ad] facere /4 525 praedictorum, rex] praedictarum rerum V/ ; praedictarum rerum rex I5 ; praedictorum rex (rex] vorr. ex tey) lj . Cypri] Cipri P3 MS V I5A4 1; ;Cyppri Eggbgp 526 Soldanum] Solidanum P, ^ 527sancta — informaret] informaret in sancta fide catholica 74 his omnibus] omnibus his I/ I5 Y I4c 54 ba 74; iis omnibus M3 Mz z 529 qui]a4Z. dat » 529/530 euangelizat] euangelizantibus P,z

296

189. VITA COAETANEA

lizat in wirtute mulia (Ps. 67, 12), praedicationibus et dis|putationibus apud illos coepit cum solo Dei auxilio uiriliter E 87vb operari. Sed tandem, praedicationibus et | doctrinis insistens, corporali Py 2551 infirmitate non modica grauatus est. Dvo AVTEM sibi seruiebant, clericus scilicet et famulus. Qui non ponentes Dewm ante conspectum suum (Ps. 53, 5), suae salutis immemores, cogitarunt uiri Dei bona scelerosis manibus extorquere. Et dum se cognosceret per illos toxicatum, Raimundus eos a suo seruitio mansueto corde fugauit. 35. PERVENIENS in Famagostam, receptus est hilariter per j40 magistrum Templi, qui erat in ciuitate de Limisson, stans in domo eius, | quousque recuperasset pristinam sanitatem. A 1527 Post haec autem Raimundus, transfretans Ianuam, quamplures edidit ibi libros. Deinde profectus Parisius, et Artem suam efficaciter ibi legit, et 545 libros plurimos compilauit. 259

IX

550

| TEMPORE igitur domini Clementis papae quinti, a ciuitate Parisiensi recedens, peruenit Lugdunum. Ibique residens, summo pontifici supplicabat de re pro fide uberrimae bonitatis, uidelicet ut ipse dominus papa ediceret monasteria fieri; in quibus uiri constituerentur deuoti et apti ; qui, diuersarum gentium idiomata addiscentes, possent uniuersis infidelibus praedicare euangelia iuxta Domini mandatum, dicentis (Marc. 16, 15) : Ite in mundum uniuersum braedicare euangelium omni creaturae. Quae quidem

541 magistrum Templi] Iacobus de Molay, magnus magister militiae Templi (1295-1314)

547 Clemens V papa (1305-1314)

548/554 cf. lin. 71-80, 209-

213, 217-219, 239-241, 481-483

530in]oz.; Vulg.

^ 535scilicetet] idest P,

536suum]omz.P,

537

cogitarunt] cogitauerunt P, Mo M; V I5 Y cb bs m scelerosis] sceleribus P, 538 toxicatum] tosicatum P, suo] sui Ilcb4 097A 539 mansueto| mansuetos P; ^ 540Famagostam] Famagoscam E M; M; ; Famogustam V I; ;

Famogostam Y; Famagustam 77; ciutat de Famagosta ca/a/. 541 de Limisson] dilimisson 1/; Dilunisson I5; limisson Y ; de Limisso I4 c5, 25; de Limoson J4 544 ibi] oz. P,I, Y 547 a] oz. P 548 Parisiensi] 244. Raymundus P Lugdunum] Ludunum P; Eggbgp; Lucdunum V; Lugdugnum P 549 uberrimae] uberioris Y 550 ediceret] iuberet P 552 praedicare euangelia] euangelia praedicare P, ; euangelia] euangelium 553Ite]euntes l/z]g. — 553/554 mundum uniuersum] uniuersum mundum ip 554 praedicare] praedicate V' IgcP4 b» 7 4A; praedicare corr. super Jin. in praedicate M5 M;

Inc. P 64r

189. VITA COAETANEA

297

555 supplicatio tam domino papae quam et cardinalibus modicum fuit curae. 36. HiNc Raimundus regressus Maioricas, transfretauit ad quandam terram Saracenorum, quae uocatur | Bugia. V 34v In cuius ciuitatis sollemni platea stans Raimundus, clamabat 56o alta uoce, prorumpens in haec uerba: | "Lex christianorum est K cf. fig. 1o uera, sancta et Deo accepta; lex autem Saracenorum falsa et erronea. Et hoc sum paratus probare". DvM uero, haec talia dicens, ad fidem Christi paganorum iam assistentem | multitudinem lingua Saracenica hortaretur, irrue- Y s7r

runt multi nefandis manibus super eum, uolentes ipsum penitus lapidare. QVIBVS sic saeuientibus contra eum, antistes uel episcopus ciuitatis nuntios mittens iubet sibi hominem hunc duci. Cuius conspectui Raimundo praesentato, ait episcopus: "Cur ;7o tanta fuisti fatuitate detentus, ut legem ueram Machometi praesumpseris impugnare ? Nescis, sic quemlibet hoc praesumentem subiacere sententiae capitali ?'' RrEsPoNpnriT Raimundus: "Verus Christi seruus, expertus fidei catholicae ueritatem, mortis corporalis pericula timere non debet, 77 ^ ubi uitae spiritualis gratiam potest animabus infidelium adipisci". 37. Cvr1episcopus dixit : "Siergo credis legem Christi esse ueram,

$6 ^

legem uero Machometi falsam consideras, rationem necessariam, hoc probantem, adducas'"'. Erat enim episcopus ille famosus | in P 64v

philosophia. 555 et] etiam I4 c0, ba 4A ; om. Y m; add. etiam P 557 Hinc] Tunc P4; oz. A 558 Bugia] Bogia L/I,; Burgia .4 559 clamabat] clamauit V I; Y PI4cb4 P5; clamauit, dicens 74 560 uoce] uerba 74 christianorum] add. siue fides K —— 561 Deo] adZ. placens et 74 562 probare] 24d. coram quibuscumque K 563 talia dicens] dicens talia E M» M; gp ad] oz. P,EM,M;VI,YP1,;

multitudinem]

admota? (adde particulam

assistente multitudine

P

ad) c

564 assistentem

564 lingua Saracenica] lingam

saracenicam P,; idiomate saracenico I,;7; lingua Saracenorum c/ 55; linga

ipsum] eum P 565 multi] multis E Mo M;ggbgp V P Y A satacenica 74 563/569 47; seu cb by — 568 nuntios] noncios E ghgp 567 uel| siue Dum uero, haec— episcopus] o». K ——569 conspectui] respectui P — Raimunepiscopus] ad ipsum 74;oz. I» do praesentato] praesentato Raimundo P, 570 detentus] deceptus c/;7 — legem ueram Machometi] Cur] Cui P4 legem ueram Mahometi M; M; z ; lege christiana Machometi l7; lege christiana Mahometi legem 1,; legem christiani Machometi Y; legem christianam Machometi P I, ; lege christiana Machometi (dde :legem) v; pro lege christiana 571/572 571 sic] oz. P,K.A Machometi 5,25; legem Machometi ;4 quemlibet hoc — subiacere] quilibet homo praesumentem subiacere V ; quemlibet (quem i7 ras.) hoc praesumentem I, ; quem licet homo praesumentum subiacere P; quemlibet hominem praesumentem talia subici 74 ; quemlibet hominem praesumentem subiacere c/,75; hoc quemlibet praesumentem 572 capitali] «d. aut ipsum per medium trucidati K ^ 573 subiacere K 575 infidelium] seruus]famulus P ^ 573/574 Respondit — ueritatem] oz. K consideras] considerans P 577 ueto] oz. P fidelium I I; Y P Ich, bo A 578 probantem] probante P — famosus] o7. P

298

189. VITA COAETANEA

RArMVNDVS autem respondit: ''Conueniamus ambo in aliquo communi ; deinde rationem necessariam tibi dabo". Qvopn cum placuisset episcopo, interrogauit eum Raimundus, dicens : "Estne Deus perfecte bonus ?'"' Respondit episcopus, quod sic. Tunc Raimundus, uolens probare trinitatem, sic coepit arguere : 585 "OMNEens perfecte bonum est inseita perfectum, quod non indiget facere bonum extra se atque mendicare. Tu dicis, quod Deus est perfecte bonus ab aeterno et in aeternum; ergo non indiget

$80

mendicare et facere | bonum extra se ;quia si sic, tunc non esset E 881a 599

perfecte bonus simpliciter. Et quia tu negas beatissimam trinitatem : Posito, |quod nonsit, Deus non fuit perfecte bonus abaeterno,

"Os

usque quod produxit bonum mundi in tempore. Tu autem credis creationem mundi. Et ideo Deus fuit magis perfectus in bonitate, quando creauit mundum in tempore, quam ante ; cum bonitas sit 595 magis bona diffundendo se, quam existendo otiosa. Hoc autem habeo per te. Per me uero habeo, quod bonitas ab aeterno et in aeternum est

diffusiua. Et hoc est de ratione boni, quod sui ipsius | sit diffusiuum ; quoniam Deus Pater bonus | de sua bonitate Filium 6oo bonum generat ; et ab utroque Spiritus bonus sanctus est inspirafusis 38. IGITVR, episcopus ratione huius stupefactus, neque | unam instantiam 6o

^

replicauit; sed eum

iussit statim carceri mancipari.

MvLTITVDO autem Saracenorum foris stabat, expectans eum occidere. Verumtamen exiit edictum ab episcopo, ut in mortem huius uiri nullatenus conspirarent ; intendebat enim ipse dictum uirum exponere morti condignae. RAIMVNDVS igitur exiens domum episcopi eundo ad carcerem, | hinc quidem concussus ictibus baculorum, hinc manuum, inde uero Y $78 per barbam, quae sibi prolixa fuerat, acriter tractus, reclusus est

583 Deus] ad. ab aeterno et in aeternum K 586 quod] o». gp — 587 bonum] 42. ab aeterno et in aeternum K —— 590/591 trinitatem] 244. quae est Deioperatio intrinseca K — 591 sit] sic c aeterno] aZ. quia otiosus fuit K 592 quod] quo le/i Ps; om. .A bonum mundi] bonum mundum IjP Ic54 55; mundum bonum 4A

593 creationem] creatorem c7, 7s

Et

ideo — perfectus] cum sis Saracenus et credis Deum fuisse magis perfectum K 595 diffundenao]difiniendo P — 596 per] pto c/1 Ps m; pet corr. super lin. in pro Mo 597 Per] Pro c^, bs z; Per corr. super lin. in pro Mg; uero habeo] habeoueroP, et|P,;om.B ^ 599/600 quoniam Deus — inspiratus] et nullus hocnegat K — Filium bonum generat] bonum Filium generat P, ; Filium suum generat V/I; Y PIlocb4 55 74;generatbonumFiliumzz —— 600Spiritus bonus sanctus] Spiritus sanctus bonus P, Y ; Spiritus sanctus I/ I; bonus sanctus Spiritus m inspiratus] spiratus zz 602 huius] huiusmodi E g gb gp I5 I1 c b4 bo zz 7A unam] ullam P, 605 edictum] editum PI; 606 conspirarent] conspicarent P, E Ms;conspicacent M; ^ 610sibi] oz. VI; Y lcb45574 | ptolixa] proliza P4 fuerat] fuit (?) P4

189. VITA COAETANEA

61

^

299

apud latrinam carceris latronum. Vbi per aliquod tempus poenabilem uitam duxit. PosTEA uero positus est in quandam domiculam eiusdem carceris. 39. Die autem crastina congregati sunt clerici legis coram episcopo, petentes ipsum interficere. Inito uero consilio, qualiter eum perderent, determinabatur per maiorem partem, ut adduceretur Raimundus. Et si percipere possent, ipsum esse uirum scientificum, penitus interficeretur ; si uero foret homo insipiens et

stultus, dimitterent eum tanquam stultum. Ovop audiens quidam eorum, qui transfretauerat Ianua Tunicium cum Raimundo, quique audiuerat sermones atque rationes suas frequenter, ait ad eos : " Videte, ne huc in praetorium praesentetur; tales siquidem contra legem nostram rationes mouebit, quas difficile uel impossibile erit nobis soluere". 625

TvNc uero concordantes, quod non adduceretur, pauco tempore

retroacto ipsum mutauerunt in carcerem leniorem. DziNDk congregati Ianuenses et Catalani, inibi existentes, impe-

trauerunt, ut in locum decentiorem poneretur. Quod et factum est.

X 630

40. SrETIT ergo Raimundus per dimidium anni carceratus ibidem. Ad quem uenientes clerici uel nuntii episcopi frequenter, ut eum

620 cf.lin. 561-366

627 cf.lin. $58 — 629/630 cf. lin. 558

612/613 quandam domiculam] quandam domusculam 1/7; quandam domunculam Y; quadam domuncula 74; quadam domuscula ];; quandam domunculam corr. / quadam domucula I; ; quadam domuncula c /; /; ;quadam domicula z ; quandam domiculam corr. i? quadam domuncula M; — 614 Die] autem add. in marg. uezo P4; add. uero E Ma Mo ggbgp V I Y Ipcby bom A crastinam — l7; crastina ante antecrastina —E Ms M;ggbgp; crastina] 615 Inito uero] Finito uero I/ I5; Inhito uero Y ; Intento 4 Il cbqbamA ^ qualiter] oz. Ms M; — 617 ipsum esse consilio] add. generali Ms M; uirum] P, ; esse eum uirum E M; M; g gb gp; eum esse uirum I/Ij; Y lebybozm; 620 Ianua] Iam P,; de Ianua Y Il,7540574; Genua z eum esse uerum ZA I;Y . huc] 622 ne] me P,EV 621/622 quique — frequenter] oz. gp 623 praesentetur] praesentetis c /; P; in] oz. A hunc V 4j b»; hic AA 623/624 nostram rationes mouebit] nostram mouebit rationes € bi bo; 626 retroacto] 624 nobis] uobis c^, 7; uestram mouebit rationes 74 leniorem] leuiorem M3 .M; V I5; saeuiorem retracto I/ Icbi 93; om. A P,MjM;Az Demum 627 Deinde] saeueriorem — 7 IcbQbg74; Catalani] cautellam Ianuenses]lanuenises P,; genuenses ; —— et]in P, inibi] in ibi P,; Catelani E Ma M;ggb A; Cathalani V/ Y I, e; Cathalami I 628 ut in locum] oz. 74; add. eum V' — et] om. M; M; Y; ibi P1cb4 53.4 £by bg A 631 nuntii] noncii E g gh g^

300

65 I

640

189. VITA COAETANEA

ad legem Machometi conuerterent, promittebant ei uxores, honores, domum et pecuniam copiosam. Fundatus autem supra firmam petram (cf. Matth. 7, 25; Luc. 6, 48), uir Dei Raimundus aiebat: "Eco, si credere uolueritis in Dominum Iesum Christum, istamque legem erroneam curabitis postergare, diuitias summas uobis offero et uitam aeternam promitto." Dum uero talibus frequenter insisterent, concor|dauerunt facere bo quilibet unum librum, ubi utraque pars suam legem, quibus posset, rationibus efficacioribus confirmaret; | insuper qui rationibus A 1537 firmioribus uteretur, lex eius uerlor crederetur.

ET cvM Raimundus iam suo libro daret efficacem operam, factum est, ut ex parte regis Bugiae mitteretur, qui in ciuitate 645 Contextinae tunc temporis residebat, quatenus Raimundus de Bugia uisis litteris pelleretur. 4I. ASCENDENS ergo nauim quandam in portu illo, praeceptum est domino dictae nauis, ut in terram illam non sineret hunc uirum

amplius remeare. Dum igitur nauis illa Ianuam transfretaret, accidit, ut supra portum Pisanorum ualida tempestas |maris insurgeret ; erant enim Y 38r decem miliaribus remoti a portu praefato. ET CVM nauis undique pateretur grauissimos |procellarum impulsus, denique naufragium E 88rb patientes, aliqui namque mortui et submersi sunt, alii uero auxilio 655 Dei praeuio euaserunt. Inter quos Raimundus et socius eius, 650

640 librum] Dzsputatio Ramundi christiani et Hamar saraceni, qui liber periit in naufragio (lin. 654) et a Raimundo denuo compositus fuit Pisae a. 15308 (Pla 147) 644 regis Bugiae] Abu l'Baqa' Halid I (13501-1311: regens in Bugia, 1309-1311 sultan hafsidarum in Tunisia) 645 Contextinae] Constantina, class. Cirta in Numidia

632/633 uxores, honores] uxorem honorem P, 637 postergare] conieci ; prostergare P4 E Mo M;ggbhgp Y ; prosternere V/I5; prostergare corr. im prosternere ], ;profugare 74 ; profligare c7; 79 7; renunciar czZz/. diuitias] diuinas Pi offero] oz. V IY Ihcebybym.A 639 insisterent] insisteret € b1 bs concotdauerunt] concordarunt P,; concordauit c7, 640 quilibet] quemlibet c4, £5 ubi] ibique Y I4c54 54 4 641 efficacioribus]

efficacibus

cJ, bs

643 efficacem

operam]

operam

efficacem P, 645 646 uisis] uisi g gp 648 terram illam] terra illa zz — hunc uirum amplius] amplius hunc uirum Pi 649 remeare] remanere |V Igcbi 09 A 650 Ianuam] iam Ms M5, V IgI cb bom 652 praefato] Pisano c7, £754; Prissano 1, 654 aliqui namque] quo quidam 24. ;forsan conzciendum : alii quidem ze/ aliqui nempe ? 654/656 sunt — omnibus] oz. I, Contextine] Contestinae M» M, I, I; c zz ; Contextinae 7, b;

189. VITA COAETANEA

660

665

301

omnibus libris et rauba deperditis, quasi nudus super barcam ad maris litora peruenerunt. Et perueniens in ciuitatem Pisanam, quidam ex ciuibus ipsum Des. P4 honorifice susce|perunt. Vbi uir Dei, licet iam foret antiquus et debilis, semper tamen labori pro Christo insistens, Aríem suam generalem ultimatam perfecit. Cuius quidem A7£&is necnon aliorum librorum suorum immensa efficacia et cognitione sapida et perfecta dignus est, qui non huius mundi gloriam uel uanam philosophiam, sed Dei firmam dilectionem et sapientiam tanquam finem ultimum et summum bonum intendit. 42. COMPLETA igitur A7fe praedicta multisque ibidem libris aliis consummatis,

communitatem

ciuitatis Pisanae uolens etiam ad

670 Christiseruitium incitare, proposuit eorum consilio, bonum fore, ut

in eodem constituerentur ordine religiosi milites christiani, ad hoc scilicet ordinati, ut propter recuperandam Terram sanctam continuum praelium exhiberent perfidis Saracenis. Cuius grato eloquio gratoque monito condescendentes, litteras summo pontifici et cardinalibus super huiuscemodi salutari negotio 675 conscripserunt. His uero litteris impetratis in ciuitate Pisana, Ianuam iter arripuit, et consimiles litteras impetrauit. | Vbi ad eum deuotae Not matronae atque uiduae plurimae concurrentes, ciuitatis eiusdem ei uiginti quinque milia florenorum in 680 nobiles promiserunt auxilium Terrae sanctae.

661 JArs generalis ultima (Pla 146)

668 661

656 rauba] aupa P4; raupa V' I5cb, f;

675 pontifici] cf. lin. 547

raupa corr. ex rauba I,; raupis 74

deperditis] corr. ex deperditus P,; depertis E; depertis corr. super Jin. in 657 matis] 244. super barcam] barcham P, E g gh gp Y I, deperditis M; peruenerunt] supremi add. Mz; Ms supra add. bo; cb, Ia Y I V gp E ggb 659 658 perueniens] peruenientes c5 25; om. 4 peruenerat Ma M; 664 et 661 ultimatam] ultimam 74 honorifice] honorabiliter I, c 5; £3 74 cognitione] recogitatione c/, 5; recognitione z — 667 intendit] intenderit I; 669 consummatis] consummans E Ms —— 670 incitare] inuitare I; ; mutare I» 671 constituerentur ordine] ordine 670/671 ut in] in E Ma M;; uti 4 673continuum] add. bellumseu 4 ^ 674condescendenconstituerenturz

675 E Ms M; 1,; conscendentes I/; concedentes I; Y 74 summo pontifici] à summo pontifici E; a summo pontifice My M; V I5 Y 678 et] comiecit 2A ; om. huiuscemodi] huiusmodi «4/7 gp cum similes M; M;; consimiles] lpebybom Y gb gp V I3 E Ms Msg 679 plurimae] pluries .4 deuotae] oz. p consimilesque l;; 680 uiginti concurrentes] add. super lim. aliüque M»; add. aliique 7 e gp;XXV E V; XXX Y Ich) bo; triginta 74 ; triginta zz^ quinque] XX quinqu milia] oz. A ; oz. sed add. super lin. 1, quinque 77

tes] conscendentes

302

189. VITA COAETANEA

SEPARATVS itaque de Ianua peruenit ad papam, Auinione tunc temporis residentem. Videns autem se de proposito suo ibidem aliquid obtinere non 685 posse, Parisius iter arripuit. Vbi et Artem suam publice legit, et alios libros quam plurimos, quos fecerat temporibus retroactis. ADFVIT autem lecturae suae tam magistrorum quam etiam scholarium multitudo. Quibus non solum philosophicis rationibus exhibebat roboratam 690 doctrinam, uerum etiam altis principiis fidei christianae mirum in modum confirmatam sapientiam proferebat. 43. SED quia propter dicta Commentatoris Aristotelis, scilicet Auerrois, uidebat quam plurimos a ueritatis rectitudine praecipue fidei catholicae non nullatenus deuiare, dicentes fidem christia-

695 nam quantum ad modum intelligendi fore impossibilem, sed opinentur | eam ueram esse quantum ad modum credendi, cum Y 58v sint christianorum collegio complantati, ideo Raimundus uia demonstratiua et scientifica habitus huiusmodi conceptum eorum nitens improbare, eos ad redargutionem multipliciter reducebat. 790 Quoniam si fides catholica secundum modum intelligendi est improbabilis, impossibile est, quod sit uera. Super quo siquidem libros effecit.

XI | 44. Posr haec autem sciens Raimundus, fore a sanctissimo patre, domino Clemente papa quinto, generale concilium celebran1o»

dum apud ciuitatem Viennensem, anno Domini 1311 in Kalendis

682 papam] cf. lin. 547

685 Parisius] Parisios [57747377 ^ 686 temporibus retroactis] temporibus retroactus [,; retroactis temporibus 7/4 , 687 Adfuit] Interfuit I4 cb, bm A tam]om.lj;cbjbg ^ quam]atquec/;P, ^ etiam]om. I; oz. sed add. in marg. A . 689 philosophicis] phisicis V/I; Y I, ; physicis c7, /5;simplicis 4 690 uerum]rerum ls altis]aliisaliter 5;aliisc/,; P5 ^ principiis] principis V/ I5; add. et doctrinis z; — 691 confirmatam] o». I — confirmatam — proferebat] om. JÀ 692 quia] oz. I4 c5 2s 693 uidebat] uiderat (uidet ze/ uidelicet ?) L/Ij,; uidelicet Y 692/695 Sed quia — modum] oz. A 695 fore] corr. in esse ];;essez ^ 696 opinentur] opinantur M; M;; opinionem I5; opinabantur 7; opinanter 74 credendi] credenti ]J, — 697 complantati] applicati c / bs; copulati 74 698 et] oz. cb scientifica] scientifici E M» M; g gb gp Y habitus] oz. V Ig Y lheb, ba m A huiusmodi] huius V7 Y ; oz. 699 ad redargutionem] redarguens c, bs 700 Quoniam] Quia cis secundum modum] oz. cb,b9 X701 improbabilis] impossibilis c2, 5s impossibile] impossibilia c, 5s 702 effecit] fecit l/ IoIycbi bom A 705 in] oz. in Kalendis] in brilis (?) corr. z» Kalendis I,

À 155v

189. VITA COAETANEA Octobris,

proposuit

ire ad dictum

concilium,

303 ut tria ibidem

impetraret ad reparationem fidei orthodoxae. PRIMVM quidem, ut locus constitueretur sufficiens, in quo uiri deuoti et intellectu uigentes ponerentur, studentes in diuersis linguarum generibus, quod omni creaturae scirent doctrinam euangelicam praedicare (cf. Marc. 16, 15). SECVNDVM uero, ut de cunctis religiosis militibus christianis fieret unus ordo; qui ultra mare contra Saracenos usque ad recuperationem Terrae sanctae bella continua, retinerent. TERTIVM autem, ut contra opiniones Auerrois, qui in mul|tis V 36v T5859 peruersor extitit ueritatis, dominus papa celeriter ordinaret remedium, quod per uiros intelligentes catholicos, non intendentes ad sui gloriam, sed Christi honorem, obiceretur praedictis opinionibus et eas tenentibus, quae obuiare uidentur ueritati | et BISSYA 720 sapientiae increatae, Filio Dei Patris. Et de his compilauit Raimundus quendam libellum, qui intitulatur Leber Natalis, promittens insuper habere rationes cogentes, tam philosophicas quam theologicas, contra eos. Quas quidem clarissime pertractauit in aliquibus librorum suorum. FEciT enim iste famulus Dei, summae ueritatis et profundissi725 mae trinitatis uerus expressor, inter cotidianos laboressuos centum et uiginti et tres libros, et plures. 45. Namiamelapsierant anni quadraginta, postquam totum cor suum et totam animam suam omnes et totas uires suas et totam I5 mentem suam in Deum direxerat (cf. Matth. 22, 37 ; Marc. 12, 30).

706 cf. lin. 81-8; 708/711 cf. lin. 71-80, 209-213, 217-219, 239-241, 481483,548-554 712/714c£. lin. 670-675 715/720 cf. lin. 692-702 722 Liber

de natali pueri lesu Christi (Pla 1387; ROL VII, 19-75:0p. 169) — 726/727 centum et uiginti et tres] In catalogo enumerantur tamen 124 libri; nr. 100 Liber de eruersione entis remouenda et nt. o1 Metaphysica noua numerantur ab auctore sub uno numero.

706 Octobris] Aprilis

4 — 708 quidem, ut] quod unus 7I;

omni creaturae] qui omni caritate c, 7s

— 710 quod

712 christianis] ozz. V I»

713

716 peruersor] peruersos [,; peruersus 74 ^— ueritatis] unus otdo] oz. 74 celeriter] sceleriter Y —— 717 remedium] ne papa] oz. 4 0n. Ia 6 b4 ba

719 quae] eorr. 718 obiceretur] obiicerent I, ; obiiceret c£, 5; medium ;4 libellum] librum 74 721 his] hoc V I;YIcbybg.A in qui lj; qui z

722 Natalis] Naturalis 4 — promittens] permittentes I5 ; praemittens c; 2 725 theologicas] theologas Y 723 philosophicas] physicas c4, 7$ 726 unitatis : comiciendum forsam I5; trinitatis ueritatis] 4 etiam enim] suos] add. in zarg. mille V^ labotes] libros Y 74 trinitatis] caritatis I» 726/727 centum et uiginti et tres] centum uiginti et tres Y c; 125 Ms M;m; centum uegintiettres 4 — 727 et plures] oz. V I5; centum — plures] vorr. super lineam in libros quam plurimos 1,;ad4. (in alio exemplari legitur: libros quam plurimos) » — 728 Nam — quadraginta] oz. V I5; del. sed add. super lin. 4o 1,

304

189. VITA COAETANEA

In cuius temporis interuallo libros fecit continue, cum uacare poterat, diligenter. Qui uerbum prophetae Dauid merito potuit pronuntiare, dicentis (Ps. 44, 2): ERVCTAVIT cor meum uerbum bonwm, dico ego 753 opera mea. Regi. Lingua mea calamus scribae, uelociter scribentis. PnorzcrTo lingua sua calamus fuit illius scribae increati, uidelicet Spiritus sancti, qui dat Verbwm euangelizantibus in uirtute multa (Ps.67, 12). Dequosiquidem loquens Saluator apostolis ait (M azth. 6,20) : NON |emim uos estis, qui loquimami, sed Spiritus Patris uestri, Y 39r 740 qui loquitur in uobis. LiBRORVM autem suorum utilitatem uolens omnibus esse communem,

745

759

-^^

multos in lingua edidit arabica, cum

idioma illud

nouisset. DrivvrcarI quidem sunt libri sui per uniuersum ; sed in tribus locis fecit eos praecipue congregari; uidelicet in monasterio Cartusiensium Parisius, et apud quendam nobilem ciuitatis Ianuae, et apud quendam nobilem ciuitatis Maioricarum. |[46.] Libri quos ipse fecit, sunt hi, qui in hac pagina continentur. M; 14Y . Liber gentilis M. 127 . Alter liber gentilis . Liber contemplationis . Alius liber contemplationss . Ars compendiosa . Alia ars compendiosa . Ars magna . Ars inuentiua . Ars demonstratiua H . Ars propositionum H d» Oo-1 Co Qn OO MH H . Tabula generalis

731fecit]fecerat.4 ^ continue]continuo [5;continuus Y ^ 732 poterat] potuit E Ms Msggbhgp;potuitetzz 733Qui] Quo V I5; Quatez » Dauid] dedit M; ; dedit eorr. super Jin. in Dauid M;; Deo in A 734 bonum] oz. gp 736 Profecto] Perffectio 4 calamusfuit]fuitcalamus Y ^ 737in]om.

738siquidem] quidem z — apostolis ait] ait apostolis Y I4c54 5574 — 739 Spiritus] 247. sanctus I; 742 edidit] oz. sed add. in marg. V; edidi I5; oz. Ms 744 quidem sunt] sunt quidem Y ^ suiper]superl, sed]scilicet c 94 7; 745 monasterio] monesterio |^ 746 Cartusiensium] Carturiensium E Ms; corr. ex. Cartutiensium

M5; Canturiensium

;4

Parisius] Parisiis

Iycb4 bo m quendam] quandam Egg^ 747 et] add. etiam cb quendam] quandam E g^ ciuitatis] ciuitate corr. i7 in ciuitate L^ Maioricarum] Moioricarum 74; 242. Deo gratias. Finis I, 748 Libri — continentur] Libri quos Raimundus fecit M; ^ 750 Alter] alius Bo(— Bouillus, Epistola) ^ 752 Alius — contemplationis] Liber contemplationis secundus M; 754 compendiosa] 442. Ars diuina, Ars praedicandi M; 758 Ars] add. decem Bo M;

189. VITA COAETANEA 760

305

I2. Ars generalis ultima I3. Ars breuis I4. Liber doctrinae puerilis I5. Liber Bvachernae

I6. 765 17. 18. IQ. 20. 2I. 770 22. 23. 24. 25. 26. T5 27. 28. 29. 30.

31. 32. 33. 34. 35. 36. 785 37. 78o

38.

39. 40. 4I. 99 42. 43. 44. 45. 46. 795 47.

Liber de mirabilibus Liber beatae Mariae Liber angelorum Leber Antichristi — Liber amici et amati Árs amatiua Philosophia amoris Liber de tertia figura Liber principiorum | Liber primae et secundae intentionis Logica breuis Logica noua Liber hominis Liber de medicina beccati Liber Tartari Liber disputationis fidei et intellectus Liber intellectus Altus liber intellectus Liber liberae uoluntatis Liber memoriae Liber animae Liber de refugio intellectus Liber de ascensu et descensu intellectus Liber de principiis theologiae Liber de principiis philosophiae Arbor philosophiae Liber de philosophia Liber prouerbiorum Altus liber brouerbiorum Ars medicinae Alia ars medicinae Árs turis

760 Ars generalis ultima] ozz. Bo; add. Ars philosophiae M; ^ 761 breuis] add. ultima M» 763/764 Liber Brachernae — mirabilibus] ozz. Ms 763 Brachernae] Blaquernae Bo 764 Liber] oz. Bo 766 angelorum] 44. Astrologia gratiae M; ^ 769 Ars amatiua] Ars amatoria Bo; Ars amatiua siue amatoria M; T7À de tertia figura] tertiae figurae Bo; tertia] tua M; 773 Liber — intentionis] De prima et secunda intentione Bo 7T Liber] ozz. Bo 779 Liber — intellectus] Disputatio fidei et intellectus Bo 782 Liber — uoluntatis] De libera uoluntate Bo 785 Liber — intellectus] De refrigerio intellectus Bo — 786 Liber] oz. Bo 787 Liber] oz. Bo 788 Libet] oz. Bo 789 Arbor] Ars Bo 792, Alius liber prouerbiorum] oz. Bo

M; 12V

306 48. 49. 50. 51. 8oo 52. 53. 54. 55. 56. 8o; 57. 58. 59. 60. 61. 810 62. 63. 64. 65. 66.

189. VITA COAETANEA Alta ars uris Liber significationum Liber luminis | Avs consilii Ars nawigandi Ars astronomiae Liber contra errores Boethii et Sigerii Ars praedicandi Liber de militia De quaestionibus sententiarum Liber de praedestinatione De disputatione Raamundi et Homeri Saraceni Liber eorum quae debent cred? de Deo Liber de Trinitate et Incarnatione Liber de proprietatibus Dei Liber de centum signis Liber de matori agentia Dei Liber clericorum Liber praedicationis contra Iudaeos

E 88vb

815 67. Ars Dei

68. 69. 70. 71. 820 72. 73. 74. 75. 76. 825 77. 78. 79.

| Liber de potentia et obiecto et actu Liber de demonstratione ber aequiparantiam Liber de beatitudine Liber chaos Liber quaestionum Liber de sexto sensu Liber naturae Liber de substantia et accidente Liber excusationis Raimundi Liber de fine Liber de acquisitione Terrae Sanctae Liber de articulis fidei

797 Liber significationum] Liber significationis Bo; Liber significationum siue significationis M; ^ 802 Liber — Sigerii] De erroribus Boethii et Fulgerii Bo; Liber contra errores Boethii et Sigetii corr. i zarg. in Sibgerii Mz; corr. in Libri de erroribus Boethii et Fulgerii M; 804 Liber] oz. Bo 805 De quaestionibus sententiarum] Quaestiones Sententiarum Bo; sententiarum] animarum M, . S806Liber]oz.Bo ^ 807 De-Saraceni] Disputatio Raimundi ethominis Sarraceni Bo — 808 Liber — Deo] De his quae de Deo sunt credenda Bo ; add. in marg. : siue Liber de his quae de Deo sunt credenda M; — 809 Liber] oz.Bo 810Liber]oz.Bo ^ 811 Liber de centum signis] oz. Bo ; signis] 244. DeiM; . 812Liberde maiori agentia Dei] oz. Bo — 814 Liber praedicationis] Praedicatio Bo 815 Dei] diuina Bo 816 Liber] oz. Bo et!] oz. Bo 817 Liber — aequiparantiam] De duratione Bo 818 Liber] oz. Bo 821 Liber] ozz. Bo 823 Liber] ozz. Bo; Liber — accidente] oz. Ms 824 Liber excusationis] Excusatio Bo 825 Liber] oz. Bo 826 Liber — sanctae] De terra sancta Bo; oz. Ms

827 Liber] oz. Bo

Mg 157

189. VITA COAETANEA

830

855

840

845

307

80. Liber septem sacramentorum 81. Liber rhetoricae nouae 82. Alius liber articulorum Liber notitiae Dei Liber de quinque sapientibus Liber de articulis diuinarum rationum Ars notandi / Ars electionis Alia ars electionis Liber Dei Liber de diwina et indiuidua maiestate Liber de experientia realitatis artis generalis in obiecto De conuenientia quam habent fides et intellectus De probatione quod actus potentiarum animae sint aequales in beatitudine 94. Liber de propriis et communibus actibus diuinarum rationum 95. Liber de inuestigatione uestigiorum broductionis diuinarum 83. 84. 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. 93.

96. 97. 98. 99. 850 100. IOI. I02. I03. I04. 855 IO5. I06. I07. 108. IOQ9.

personarum Liber de potestate diuinarum rationum Liber de nominibus diuinarum personarum Liber de sufficientia trium personarum Ars mistica Liber de peruersione entis remouenda Metaphysica noua Liber physicorum Liber de correlatiuis innatis De modo naturali intelligendi Supplicatio Raimundi De conuersione subiecti, braedicati et medii De ente infinito De possibili et impossibili Contra errores Auerrois

828 Liber — sacramentorum] De septem sacramentis Bo; add. Alius liber articulorum M; —— 829 Liber—nouae] Rhetoricanoua Bo — 830 Alius] oz. Bo; Liber rhetoricae — articulorum] Alius liber articulorum, liber rhetoricae nouae M; 8S31Libernotitiae] Deintellectu Bo — 832Liber] oz. Bo — 833Liber— rationum] De Deo Bo 834 notandi] notanda Boe; natandi e/ adg. Liber notanda M; X 836 Aliaarselectionis] oz;. Bo 837 Liber Dei] oz. Bo 838 Liber] oz. Bo 839 Liber — obiecto] De experientia realitatis e7 442. Liber phantastici Bo 840 De — intellectus] De concordia fidei et intellectus Bo 841 De] Liber de M; 841/842 De — beatitudine] De aequalitate actuum animae in beatitudine Bo 843 Liber] oz. Bo diuinarum rationum] oz. e£ add. De perseitate Bo — 844/845 Liber — personarum] De diuinis personis Bo 846 Liber] oz. Bo 847 Liber] oz. Bo diuinarum] differentiarum Bo 848 Liber]oz. Bo . 850 Liber]oz. Be ^ remouenda]tollenda Be — 853 Liber — innatis] De ignotis correlariis Bo — 854 modo naturali] naturali modo Bo 859 errores Auerrois] Auerrhoym Bo

308 860 IIO

ILI. E23 II3. DIA. 865 IIS. IIÓ. I2. IIS. IIQ. 870 I20. E21 122;

189. VITA COAETANEA . De fallacüis De centum syllogismis De syllogismis contradictorüis De natali De lamentatione De diuina unitate et pluralitate Sermones contra errores Auerrois De efficiente et effectu De facili scientia De quaestionibus facilis scientiae | De Deo et uniuerso ignoto De forma Dei De existentia et agentia Dei

865 et pluralitate] oz. Bo — 866 errores Auerrois] Auerrhoym Bo 869 facilis scientiae] sapientiae Bo 870 ignoto] oz. Bo 872 existentia et agentia] substantia et actione Bo

Mg 15Y

189. VITA COAETANEA

309

123. De quaestione alta et brofunda 124. Liber de perseitate et finalitate 875

Isti libri fuerunt numerati in fine augusti anno Domini 1311.

874 Liber — finalitate] o. Bo finalitate] 247. Liber alkimiae Bo 748/875 Libri — anno Domini 1511] EM$M; (post. tabulam tractatuum contentorum in E») , om. g gh gb V I Y lebq bo m A 875 anno Domini 1511] zz. (1) liber de horis sanctae Mariae. (2) liber de nouo modo demonstrandi. (3) liber de fine et maiotitate. (4) liber de accidente et substantia per nouum modum. (5) liber de quinque praedicabilibus et decem praedicamentis. (6) liber de minori loco ad maiorem. (7) liber de actu maiori. (8) liber de concordantia et contfafietate. (9) liber de uoluntate infinita et ordinata. (10) liber de centum nominibus Dei. (11) liber de mixtione principiorum et regularum. (12) liber de leuitate et ponderositate elementorum. (15) liber de disputatione fidelis et infidelis. (14) liber de conuersione syllogismi (conclusione simili M3) opinatiui in demonstrat[iuJum. (15) liber de epistola ad magistros in theologia. (16) liber de quadratura circuli (liber — circuli] oz. M5). (17) liber de geometria noua. (18) liber de epistola in concilio (47. generali M3) pro ordinatione multorum. (19) liber de epistola Summo Pontifici pro recuperatione Terrae Sanctae. (20) liber de paruis regulis artis demonstratiuae. (21) liber de arbore scientiae et est magnus. (22) liber de tabula generali abbreuiata. (23) liber de lectura (natura Ms) super tabulam generalem (generalem] ozz. M5) abbreuiatam. (24) lib. de parua (principiis M5) arte demonstratiua, quae est una pagina magna. (25) liber de *Est Dei' et non dici esse dua. (26) liber de quaestionibus, quas quaesiuit quidam Frater Minor. (27) liber de quaestionibus, quas quaesiuit magister Thomas Li Miesiers de Attrebatho. (28) liber de quaestione Raimundi, quam proponit probare cotam omnibus. (29) liber de praedestinatione et praescientia, ubi ostendi[tur] tres ideas esse. (3o) compendiosus tractatus Raimundi de articulis fidei catholicae translatus de uulgati in latinum. (31) Ars breuissima in pagina una. (32) Commentum supra inuentiuam et supra tabulam generalem, quem non habeo, sed de isto facit (quem — facit] cuius M;) mentionem libro ; Hominum sapientum, 98 c. 4 ad /// paruum post (98 — post] oz. Ms). (33) librum de conscientia E (ag//a zanu et ab no. 31 tertia manu) M» M; (deinde :Hic explicit MS e add. : (1) Liber de Deo [— no. 89 supra], (2) Liber de Iesu Christo, (3) Liber de Deo et uniuerso [120], (4) Liber de substantia et esse Dei, (5) De proprietatibus Dei [62], (6) De intellectu [cf. 32], (7) De diuinis personis, (8) De potestate diuinarum personarum [96], (9) De nominibus differentiarum personarum [97], (10) De sufficientia trium personarum [98], (11) De uoluntate [cf. 54], (12) De ascensu et descensu intellectus [58], (13) De refrigerio intellectus [57], (14) De concordantia fidei et intellectus [92], (15) De mirabilibus [16], (16) De quaestione alta et profunda [123], (17) De septem sacramentis [80], (18) Praedicatio contra Iudaeos [66], (19) De quaestionibus sapientiae [cf. 57], (20) De quinque sapientibus [84], (21) De prima et secunda intentione [25], (22) De potentia, obiecto et actu [68], (23) De propriis et communibus actibus diuinarum personarum [94], (24) De possibilitate (?), (25) De ignotis correlariis siue correlatiuis [cf. 103], (26) De centum syllogismiis [111]).

re 7ieri vR ws IswrilesB -- Tult pee TGMCA peretoaabuo onm end PORURES DE ips ets T€

Or: hc,

agde.

asiveh oni h *vori ab dsdil (0 ( »

| f» adoshexes 3k meteo sb ys dit (vi ab sdii ![12). enin

Om baba ii irony

:

nt ' pekrsdui

cuins

i

sioicsgdsb

DOW

sh

Bs

i

bk

frat Da atiis

a5

B [ro

"táqab

ACT Sly vod up

j.L écencd ym TA *

b

x3

wdi

d1:$ nos

12)

Am

Trot

viqwm nin ibi

Xe

atudyspy

q9m

dii

aot

:

owe

nat:

,

ord

tit)

ihe)

[g9..

0p009

EemaicrSmem,

eda 1253255 «b

' atdinotrenenp OiinosnpD 3b qm [

c1

21 eddie meon

:

15

uli Gr)

uim

nio

dtishrimi

radi

sktriinsob sail

we

ipa:

nunsg

dude xb vsdii ( mslansme

noigsd)

3

yita

siictoniv)

i»l

Pe33 vam

-

3b

AUI SEO!

msludg

sus M

5-225

xs sli ael

:

morb. ni *05 5l

caus

:

terurs

amirreibeup 5b

city

ipHecenonrsh me

|

126m

fibusskr — 15] D

ilbasoss

Pitiolit5suo

t

di

sibowbnog ne

:5 32d8

esürsordela deas |&

ence

401 P.

gc

gedotiqe

ma GU

— dil (os jmarit 3xwsT " GN €iuMin)

20600113

DisWtonist

viriedi2oo02!

ign ixacmesit nodsi

-

Ute

v» 5

Dg

1?»gpüiup sb dei

mtf

Xxibsgficsarti

. eb

y) Stefan Bol ph 1

wong siu ah v9€dH (e) smmoum bs Gy Y $rofioi srpscudeus tfr vedi! (o! asetalumieon

(ult iuis

MN

3:

piq:o

nm'

»ti

0]

M. 29851 h rus n wrehosd uidbtaoso

r 15b 20 7.01

vlsd

D

INDICES INDEX LoconvM

INbEX NouiNVM INDEX VERBORVM

S. SCRIPTVRAE

LoconvM

ET PERSONARVM

ET LOCVTIONVM

NOTABILIVM

INDEX TirrTVLORVM OPERVM

2HOIdWE-*

LL

Aur TMISOE Pout30204 x1avI

MVSLAMOPRSTTEx3 wra000.] MvsM OVE taut NYLÜAATOM MVMoITYOO] T3 MvHORRAV xul. wyyrsqaO- wveaarerrtT xaaul E

INDEX LOCORVM Iob:

jou Psalmi:

44,2 55. 5

72:922. 67: 12 125, 6

189, 260

Lucas: 6, 48 22, 56-62

189, 189, 189, 189 189,

Iohannes: IO, II I5, 13 I9. 171.29

9

754

536 285

4

529, 757 517

26.27

25512

26, 70-75 28, 18-20

189, 654 189, 268

189, 48 189, 48

189, 269

Ad Romanos : 4, 18 189, 546

Matthaeus : 6, 20 189, 758 189, 634 7. 25 188, 1900 E2420

22, 57

S. SCRIPTVRAE (!)

Ad Corinthios II :

189, 730 188, 1929 189, 268 188, 1774

r201215

189, 57

Ad Galatas : 6, 9 189, 516

Marcus :

4,9

12:520 14, 66-72 LOIS

1802, 1876

730

Iacobi: DNI

189, 4o

269

1774;

189, 555,

Iohannis I: 3m 189, 48

(1) Numerus primus numerum operis, numerus secundus lineam designat.

INDEX NOMINVM

LOCORVM

abbatia (Sanctae Mariae Regalis) 189,

142, 165, 169, 177

ET PERSONARVM

Bonifatius VIII. papa 189, 48; Bugia 189, 558, 646 ; antistes uel episcopus Bugiae 189, 567; Bugiae rex

Aegypti et Syriae rex 189, 526

189, 644

Aristoteles 188, 519, 612, 614, 973, 1068 ; 188a, 5, 9, 12, 14, 17, 25, 26,

Caelestinus V. papa 189, 480, 484

imperatof

35, 37. 59, 41, 45, 45, 47, 55, 85, 86,

Cassianus,

100; De caelo I. 188, 612 ; 188a, 14, 17, 22, 24, 47, 70; II. 188a, 20, 100; IV. 188a, 11; De generatione 188, 974 ; 1882, 27, 60, 85; 1. 188a, 41, 45, 47; De Praedicamentis 188a, 81;

Catalani 189, 627

Metaphysica 1882, 4, 12, 188a, 1882,

I. 188a,

1:0;

VIII.

58; 1X. 188a, 7,62 ; XII. 188a, 32, 35, 54; Peri Herzeneias 1I. 7 ; P/ysica I. 188a, 41, 43; IV. 89s. ; l/1. 1882, 98 ; VIII. 188,

519, 615; 1882, 4, 18, 57, 59

' Tartarorum

189, 5o;

Clemens V. papa 188, 2:1; 189, 547,

704 Constantinopolis 188, 1789 Contextina (Constantina) 189, 64; Cyprum 189, 509; Cypti rex 189, 520,

Averroes 188, 56, 305, 470, 4725., 489,

525, 527

519, 592, 610, 7158., 737, 739, 8075., 834, 859, 849, 950, 971, 976, 1064, 1068,

1082,

1174,

1178,

Famagosta 189, 540

1189,

111935.5 111272, 512975129895: 1362. 1379, 1448, 1468 ; 188a, 1, 2, 4, 1o,

Franciae rex 189, 498

11, 20, 55, 36, 57, 59, 42, 44, 46, 48,

Franciscus, sanctus 189, 94, 97, 98

$1, 54, 77; 189, 715 ; Commentator Aristotelis 188, 615 ; 188a, 94; 189, 692 ; De /Aniza III. 188, 1191; 1882, $0, 52, 54 ;De Caelo I. 188a, 57, 70; II. 188, 739; 1882, 1; IV/. 1882, 11; De generatione 188a, 60, 85; I. 1882, 428., 45 ; De praedicamentis 188, 857 ; 188a, 81 ; Metaphysica V/II. 188, 857; 188a, 81; IX. 1883, 7, 10, 62; XII. 188, 514, 5 19, 1087, 1089 ; 188a, 2, 4, IO, I2, 33, 55; Peri Herzeneias II. 188a, 7; Posteriora l. 188, 857; Physica I. 188, 857; 188a, 425., 81, 94; IV.. 188a, 89s.; V/I. 188a, 98; VIII. 188, 519; 1882, 4, 37, 39, 42,

Gregorius IX. papa 189, 110 Hispania 188, 1791

Honorius papa 189, 221 Iacobus, sanctus 189, 105 Ianua 189, 2357, 243, 271, 275, 282,

495, 545, 620, 650, 677, 682, 746 Limisson 189, 541:

Lugdunum 189, 548

Jg

Auinion (Auenio) 189, 682 Barbaria 188, 1795s. Bertoldus,

cancellarius

parisiensis 189, 22;

uniuersitatis

Maioricae 189, 5;5o:, 557; Maioricarum ciuitas 189, 112, 117, 747; rex Maioricarum 189, 1o, 192, 210, 495

Maria de Ruppis Amatore, (Rocamadour) 189, 102

sancta

INDEX NOMINVM

LOCORVM

ET PERSONARVM

3r5

Marochii regnum 188, 1795

Raimundus a Penyafort 189, 110

Mons Pessulanus 189, 194, 229, 256

Roma 188, 1769 ;Romana curia 189, 2101708202082

0388T

Neapolis 189, 479 Septa (ciuitas in Barbaria) 188, 1792 Parisius

178, 724;

179, 1995;

180,

936; 181, 5, 5,839; 188, 1769, 1945;

189, 107, 222, 225, 228, 234, 496, 545, 548, 685, 746 ; uniuersitas 189, 225, 687; cartusiense monasterium

189, 745

Soldanus 189, 526

Syriae regnum 189, 506; Aegypti et Syriae rex 189, 526 Tartarorum imperator 189, 5o;

Petrus apostolus 189, 268 Templi magister 189, 540 Pisae,

ciuitas

189,

658,

669,

677;

Pisanorum portus 189, 651

Terra sancta 188, 1791, 1815, 1842; 189, 672, 681, 714

Raimundus 178, 724 ;179, 1995; 180, 955 ; 181, 651, 655, 858; 188, 1760,

'Tholetum 188, 1770

1765, 1945 ; 189, 1, 2, 4, 8, 45, 96, 98, 1195012190130,

13/55 /090118 295

186,

Tunicium 189, 556, 564, 576, 447,

189, 192, 195, 201, 209, 217, 225,

620; rex Tunicii 189, 432, 436, 439,

251,

445

256, 259,

275,

294, 297,

515,

323, 328S., 336, 561, 568, 578, 429,

431, 446, 459, 4728s., 481, 486, 492, $04, 508, 520, 529, 543, 557 559,

Turcia 188, 1790

608, 617, 621, 629, 635, 645, 645,

655, 705, 721

Vienna 188, 20; 189, 70;

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

abstrahere naturaliter species a subiecto 179, 1471; abstrahere species a

sensu 179, 1416, 1424 accidens 178, 576 ;188a, 8o; accidens praedicamentale 178, 587; accidens est superius analogice et substantia inferius 188, 1494; accidens potest esse miraculose cum potestate potentissima 188, 874 ; accidens potest

esse sine subiecto 188, 856ss. ; diuina potestas potest causare accidens sine subiecto 188, 857; disparata accidentibus 178, 101 actio 178, 222 ; 1882, 85 ; actio absoluta 179, 8o; actio diuina 179, 1548; actio ignis 180, 812; actio infinita 179, 1212 ; 181, 256; actio naturalis

181, 289, 322; actio propria et appropriata 180, 814 ; carens intrinsece actione 179, 745 ; existens de genere actionis 179, 1505 ; nulla potentia est sine sua actione 179, 1596; actio — passio 178, 652 ; 180, 56; 181, 555;

actio et passio naturalis 178, 239; actiones principiorum innatorum 180, 685 actionatus

178, 241;

actionatum

et

passionatum 178, 241 actiua 179, 755; actiua formaliter et otdinaliter 179, 477 actiuate 178, 647; 179, 225, 235; 181, 324; actiuare et passiuare 178, 620; actiuando subiectiue et obiectiue 179, 558

actiuum — passiuum 1882, 84 actuatus 178, 66

actus aequales 179, 851 ; actus aeternalissimus 188, 998; actus altissimi rationum diuinarum 178, 675.; actus

difformatus 180, 895; actus positiuus actus 188a, actus

— actus ptiuatiuus 180, purus 179, 642 ; 188, 520, 5 ; actus proprius 179, secundarius 179, 195;

uirtutis augere et diminuere 1880; in actum

9o; ; 592; 742; actus

179,

euenire 181, 521;

NOTABILIVM

tiae intrinsecae 181, 262 ; aequalitas personarum 188, 1645s. ; aequalitas

et concotrdantia 189, 592 aequaliter et concordanter 189, 410 aequiparare 180, 492 aer 178, 618; 179, 1724, 1762, 1815; aer petit esse extensus et non constrictus 179, 1826 aeternitas 180, 98, 267 ; aeternitas aeternalissima 179, 26 ; 180, 28; 188,

67, 537, 632, 1104; aeternitas Dei productiua 179, 252 ; diuina aeternitas 179, 115; 181, 200, 571 ; aeternitas Dei est causa nouitatis 188, 1402 ; aeternitas generationis 188a, 45 ; aeternitas materiae 188a, 45 ; aeternitas motus 1882, 59; aeternitas mun-

di 188a, 57; aeternitas ordinatiua extrinsece 179, 480; aeternitas ordinatiua intrinseca 179, 55; affatus 179, 1023, 1947; 180, 679; affatus est magis intensus et extensus cum ipse incipiat in mente et perficiatur in ore 179, 1947 ; affatus est sensus apud antiquos ignotus 179, 1954; sicut homo magis potest acquirere peccatum per affatum quam per alium sensum, plus potest acquirere de bono per affatum, quam pet alium sensum 179, 1950

agens et patiens 179, 1326; omne agens agit propter finem 188, 1806;

Deus est agens extrinsece propter maiorem finem 178, 71; agentia Dei 180, 521 ; agentia intrinseca 180, 435; agentiam cognoscere 178, 24; uide existentia agere confusum 188, 591; agere formaliter 179, 102, 121, passzz ;agere formaliter absolute 179, 195 ; agere formaliter intra se immensiue 179, 112; agere in inferiora 180, 554; agere in instanti 188, 811, 827 ; agere natutaliter 179, 1677; agere obiectiue 179, 134; agere optimum 188, 894; agete ordinate formaliter 179,

uide potentia aequalitas 180, 459; aequalitas Dei

661 ; agere successiue 179, 980; age-

178, 274 ; aequalitas diuinae bonitatis, magnitudinis etc. 179, 815 ; ae-

188, 829; agere uirtualiter et forma-

qualitas diuinae existentiae et agen-

re successiue

in rebus mobilibus

liter 179, 165 ; agere siue producere formaliter 179, 7o; bonum agere

INDEX VERBORVM 179, 248; ipsum agere est gloriari

formare 179, 180; libere agere 179, 988 ; simplicissimum agere intrinsecum 188, 451 ; zide existere

albedo, quae est accidens inseparabile in albo 179, 1164

alta et profunda principia 181, 5 ; alta et profunda quaestio 181, 2

amabilitas 179, 565 amatio 180, 42 ; amatio magis consistit

quoad substantiam, quam quoad accidens 188, 298 amatissimus, amatissimatus, amatissi-

mare 181, 159 amatiuitas 179, 565 amatrix 179, 566 angelus 178, 520; 179, 667; 180, 4825s. ; 188a, 15s. ; angelus est illud,

per quod formae diuinae mediate et immediate agunt in materiam 179, 958 ; angelus est spiritus creatus non coniunctus ; ergo est effectus supremus 179, 915; utrum sint angeli? 179, 894 ; causa efficiens angeli 188a, 11; locutio angelorum 178, 556;

179, 1017

ET LOCVTIONVM

317

235, 301, 314, 344, 419, 479, 665,

668 ; Ars alta et profunda 179, 690;

Ars, ad honorem Dei et saluationem multorum reuelata 189, 517, 558; Ars, quam (Raimundo) dederat Deus 189, 224 ; Ars quaedam, cuidam ere-

mitae christiano nuper diuinitus, ut creditur, reuelata 189, 414 ; Ars, sibi data a Deo 189, 247 ; Ars seu doctri-

na, per quam multi conuerterentur ad intelligendum et amandum et colendum Deum 189, 546 ; Ars, sibi

data in monte 189, 201, 298 ; Ars sua publice legit Raimundus 189, 229, 479, 496,

545, 685; commentum

Artis generalis legit Raimundus in aula uniuersitatis parisiensis 189, 226; modus Artis generalis 181, 58 ;

regula generalis Artis 181, 41; sublectum Artis sunt plenitudo et uacuitas 181, 42, 67; iste liber potest

dici Ars, eo quia artificialiter procedit 188, 1756 ; sicut nautae dirigunt

se in profundo maris secundum signum septentrionis, sic intellectus habituatus de. ista Arte se potest

anima caeli 180, 564; anima, forma

dirigere ... 180, 927 ; una ars medici-

corporis 179, 1277; anima hominis

nae, constituta ex principiis innatis, sicut ego feci unam 188, 1922 artes liberales et mechanicae 179, 1542

179, 1242 ; anima hominis est com-

posita 178, 549; anima est per accidens extensa in corpore, cum sit per totum corpus forma 179, 1244 ;ani-

ma — corpus 181, 457; compositio animae et corporis 179, 1267 annihilatio relationis et concordantiae 188, 1585

appetibile 179, 1157 appetitus 178, 597; 180, 705 ; appeti-

tus caeli 180, 552 apprehendere 179, 414

artificialis 178, 11; modus artificialis

ad soluendum quaestiones 180, 771 artificialiter 188, 510, 1080, 1145 ; attificialiter procedere 188, 1757 ; artificialiter soluere quaestiones 180, $73; attificialiter et rationabiliter soluere rationes 188, 852 artista huius Artis 180, 255, 264 ascendere 179, 1531, 1858

astrologia 188a, 99

aqua 179, 1724, 1762, 1766, 1815 ; 181, 817; aqua rosacea 179, 602 ; quare

attrahere 179, 1755

homo habet maiorem delectationem in bibendo aquam frigidam, quam calidam ? 180, 808 ;zie ignis arabica lingua 189, 118, 139, 212, 742 ; lingua arabica, quae Saracenorum

augmentatio 179, 171; auaritia 179, 1966; 180, 875; 188,

est propria 189, 69; translatio Artis

inuentiua in arabicum 189, 258

Aristoteles fuit sensibilis et imaginabilis 188, 1068 Ars 179, 514, 1995 ;180, 11, 61, 250,

929, 932, 955; 189, 165, 172, 174,

audacia et largitas 188, 182;

1824

auatitiare 179, 1945 Auertois, decem errores 188, 304

Auerroistae 181, 65:; 189, 725; Auettoistae stant ad sensum et imaginationem 18, 652 barones 188, 1940 beati in patria 179, 1447; utrum

in

INDEX VERBORVM

318

patria beati habeant aequalem gloriam pet intelligere et amare? 179, 1369 beatitudo 179, 1572 ; op. 182; beatitudo aeterna 188, 1206 ; beatitudo bea-

torum 179, 5o5 ; Deus magis agere possit ad placitum in homine, dando ei beatitudinem aeternam, si bonus est 188, 1262 ; uita beata aeuiterna

181, 595

bonitas 180, 75, 241 ; bonitas contracta ad Deum est optima 180, 27;

bonitas Dei 178, 85 ; bonitas diuina 179, 715; 181, 158, 506 ; diuina boni-

ET LOCVTIONVM caro 179, 1697; carnem assumere sine aliqua sua mutatione, nouatione et derogatione 181, 614 castitas 180, 827 catherisatum 179, 1608 catholicus 179, 881, 888; catholicus dicit 188, 725 ; uerus catholicus 178, 19 ; catholicus potest soluere omnes obiectiones, quae fieri possent con-

tra fidem catholicam et facere positiones contra infidelem, quas infidelis soluere non possit 179, 888 causa causalissima duralissima et ple-

nitas dicitur optima, eo quia habet optima correlatiua 188, 1605 ; bonitas equi 179, 1179 ; bonitas octaua in sphaera Saturni 179, 1180; bonitas

nissima 181, 575; causa causalissima glotiosissima et plenissima 181, 747; causa causalissima intellectissima et plenissima 181, 631; causa causalissima maxima et plenissima 181, 545 ; causa causalissima optima 181, 508 ; causa causalissima perfectissima et plenissima 181, 779 ;causa causalis-

optima 179, 26; 188, 55, 526, 620,

sima potentissima et plenissima 181,

tas productiua 179, 209; diuina bonitas immediate agit rosam in rosario sine caelo 179, 1147; diuina bo-

1094 ;bonitas ordinatiua extrinsece

$97; causa causalissima unissima et

179, 425; bonitas ordinatiua intrinseca 179, 316; bonitas rosae 179,

plenissima 181, 440 ;causa causalis-

1179 ; bonitas est diffusiua sui ipsius 180, 218; 181, 146 bonum est diffusiuum sui 189, 598;

bonum unitatum creatum — bonum operatum creatum 181, 170 brutus 178, 585 caecitas 178, 502 caelum 179, 667; 180, 529ss.; 181,

sima uetissima et plenissima 181, 718 ; causa causalissima uirtuosissima et plenissima 181, 689; causa causalissima uolissima et plenissima 181, 664; causa operalissima 181, 475, 503; causa optima 188, 622; causa ordinatiua et formatiua subjectiue et obiectiue 179, 446, 503, 508, 557; causa plena 181, 455; causa potentissima 188, 644 ; causa

251, 188a, 19; primum caelum 179,

superior 179, 876; causa superior

1832 ; caelum empyreum et cristallinum 188a, 97; caelum est in suo

plena 181, 491;

proprio loco, in quo est creatum, collocatum, intrinsecatum ipso suo loco mouet

creato

179,

rosarium

caelum

1192;

caelum

179, 1702; utrum

sit aeternum?

179, 1048;

utrum caelum sit in tempore? 179, 1162 caliditas 179, 1785 carcer 189, 448, 603, 608, 626 Cardinales 188, 1769, 1787, 1850, 1866, 1881, 1921, 1940; 189, 218,

555. 675 caritas 179, 1859; 1886; 180, 841, 843; caritatis habitus 178, 16; uo-

luntas cum caritate diligit supra uires suas 180, 844

altior causa

179,

862; causae intrinsecae in supetlatiuo gradu 180, 51; causae superiores 178, 657; causae supremae et infimae 180, 52 ; magis causa forma-

tiua 179, 1589 causalissimitas 181, 732, 735, 807 chaos elementale 189, 205, 207 ; unum chaos siue unum hyle 178, 447 chimaera 179, 1488; humanus intellectus in absentia sensus facit chimaeram 179, 1511 christianitas 188, 181; christianus uerus et catholicus 179, 1991; falsi christiani 188, 19; lex christiana 189, 440; lex chtistianorum 178, 68o; 189, 56o circulariter 179, 1814

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

3109

ciuitatum communitates 188, 1940

lectus est habituatus,

clerici satis habent et sunt diuites 188,

separatus 180, 11; connexio formae

1840; multi clerici habent plures ptaebendas 188, 1829; quod clerici non sint arietes neque principes leones 188, 1822 ; nullus clericus habeat nisi unam praebendam 188, 1851;

diuitiae clericorum 188, 1809; tonsura clericorum 188, 1849 ;"Et dico,

quod bonum, magnum, etc. esset, quod cappa clericorum sit proportionata quoad longitudinem, et etiam capucium, ut non sit perditio pannorum et uana gloria 188, 1851 coaequatum 179, 9o; 188, 1544 color 179, 1440, 1639, 1649

combustio 179, 1798 communitas essentiae 178, 202

completiuus productiuus implet de completo completum subiectiue 179, 274 comparatio: tres gradus 180, 27, 46ss., 108 compositio pria 178, 444; secunda

compositio 178, 457 ; tertia compositio. 178, 468

compositum tertium multiplicare 188, 595 comprehendere

179, 4:4,

541, 626,

et a dubio

et materiae 178, 451 connexatum 178, 242

connexum 179, 1727 consecutiua 179, 1537, 1563 Constantinopolim — acquirere

188,

1789 constrictus 179, 1826

continuum 179, 1727 contrahere 178, 460; 180, 852, 857; contrahere ad esse personale 178, 46; contrahere se formaliter 180, 801; contrahere se magis ad unum elementum 180, 788 ; contracta 179, 1165 ; proptie contracta 179, 1671; contracta ad Deum 180, 27; contracta ad esse 178, 49 contradictio 180, 54, 78, 9o, 104, 144, 160, 181, 193, 235, 460; 181, 17, 495,

554

contrarietas 179, 1765 ; uide differentia conuenire magis cum esse 179, 725; minor conuenientia 178, 59; conuetsio 179, 732, 825; 180, 58, 439; 188, 1536, 1594; conuersio absoluta 179, 784 ; conuersio siue praedicatio in Deo 179, 31; conuetsio Dei et suarum dignitatum 179, 25ss.; con-

629, 658 ; simpliciter comprehensae

uetrsio

179, 451

1677 ; conuetsio intrinseca 188, 5 7o; conuersio numerorum diuinarum rationum 178, 255; conuetrsio perfecta 188, 1624; conuersio persona-

comprehensiuus 179, 561; comprehensiuum agere in inferioribus 179,

498

conceptum obiectatum 178, 559 concilium

188,

rum diuinarum 188, 1655; conuersio primi et secundi syllogismi 188,

1:761,

generale

Vien-

1678, 1721; conuetsio est apta nata

nense 188, 20; 189, 705; concilium in dimittendo magna bona, et in faciendo parua, deridetur et negligetur; quod magnum malum exemplum erit; et melius esset, quod concilium non fuisset 188, 10555 concordantia 179, 1765; 189, 394; concordantia in Deo esse non potest sine differentia 188, 550 ;zide differentia concordare — contrariare 180, 718

in ttibus correlatiuis, et non in pluribus neque paucioribus 188, 1565; conuetsio habet infinitum ambitum

Concilium

188,

et agendi

20,

1764;

generale

existendi

concupiscere 179, 1956 coniungere 179, 1400

connexio bonitatis, magnitudinis et ueritatis; in qua connexione intel-

188, 795 ; conuetsio in Deo 188, 880,

923;

conuersio

ludaeorum

et

Saracenorum ad uiam ueritatis 188, 1895 ; conuersio Raimundi 189, 7ss. conuertere 179, 59, 197, 711, 758, 779, 821,1385;181, 731, 744 ; conuertere intrinsece et extrinsece 188, 699;

conuetsa 179, 6, 99 ;conuertere totum mundum. ad fidem catholicam 188, 1777

conuertibiliter praedicare 178, 227 corpus 1882, 88, 90, 92, 95, 98 ; corpus extensum 179, 1200; corpus homi-

320

INDEX VERBORVM

nis est compositum ex quattuor potentiis 178, 550; corpus figuratum coloratum 179, 1626; corpora elementata 179, 1811 ; de genere corporeitatis 181, 559 ;z;de anima correlatiua 178, 88, 522, 585, 596, 616, 657; 179, 145 ; 181, 68, 87, 99, 110, 118, 146, 151, 156, 166, 180, 205, 2/1251223,12:427 82218 32 60903150 882/955 4215; 188, 525, 1757; ttia correlatiua 188, 328, 1509, 1564; cortelatiua

ET LOCVTIONVM creatio 178, 511 ; creatio de nihilo 179, 448 ; cteatio mundi 189, 595 ; creatio

mundi probatur contra Aristotelem et Auerroem 188, 610 creator 180, 420 ; utrum Deus sit creatot siue factor? 179, 841 creatiua subiectiue et obiectiue 179,

474

credere 180, 895 ; intellectus cum fide credit 180, 840 ; zi4e intelligere

absoluta 179, 99 ; correlatiua aeterna

daemones 188a, 62

179, 130; cotrelatiua

Decretales Gregorii IX. 189, 111

connaturalia

181, 75 ; correlatiua connexa et continua 179, 1726 ; correlatiua distincta 181, 142, 287; cottelatiua distincta intrinseca 181, 105 ; correlatiua

dedecus 188, 1292 definitiones Dei 188, 41ss. ; definitio-

nes altiores in superlatiuo gradu 188, 1484; uere et realiter potest

sunt distincta personaliter 181, 82 ; cum correlatiua diuina sint idem per essentiam, quaeritur: per quem modum possunt esse distincta? 188,

Deus definiri 188, 122 ; in definitio-

1571; cotrelatiua infinita 179, 491 ; correlatiua innata 178, 411, 564, $72; 179, 1114, 1586, 1647, 1670; 181, 45 ; correlatiua innata coniunc-

nem

ta in substantia caeli generant motum caeli 179, 1086ss. ; constituta et

multiplicata ex suis correlatiuis innatis 179, 1399 ; correlatiua intensa

nibus Dei subiectum et praedicatum conuertuntur realiter siue simpliciter 188, 129 ; perdere suam definitio188, 1094;

istae definitiones

sunt pet se notae cum sint sine causa 179, 56 deitas 179, 45 Deus incarnatus 180, 420; 181, 46; Deus trinus 180, 420; 181, 4; ; Deus unus 181, 45 ; Deus agit cum suis

dignitatibus formalibus formaliter

181, 570; correlatiua intranea 181, 260; cortelatiua intranea distincta et absoluta 179, 84; correlatiua intrin-

179, 6 ; Deus, causa finalis in altiori gradu, qui possit esse 178, 321; Deus est amor 179, 55 ; Deus est ens

seca 179, 5318; correlatiua naturalia 181, 425; optima, maxima correla-

principium singulare, absolutum, primitiuum, uerum et necessarium

tiua 188, 1606s. ;correlatiua primi-

179, 5; Deus

tiua, uera et necessaria

181, 258;

singularis et absoluta primitiua, uera

correlatiua principiorum 181, 65; correlatiua principiorum innatorum 178, 557; correlatiua propria et na-

et necessaria 179, 49 ; Deus est generalis creator, causator et ordinator

turalia 181, 265 ; correlatiua realiter distincta 180, 449; correlatiua uniuersalia 179, 1329, 1335, 1345; correlatiua uocamus diuinam trinitatem 181, 80; ista tria correlatiua distincta sunt beatissima trinitas 181, 268 ; sunt tria correlatiua et per consequens diuina trinitas 181, 241,

383, 397; est diuina operatio plena ex suis correlatiuis ;et per consequens trinitas 181, 11o corruptio 178, 489; 179, 1742; 188, 722 create numerum 188, 1019

est forma

absoluta

179, 685; Deus est in supetlatiuo gradu 188, 1460; Deus est maior similator 179, 9oo ; Deus est simpli-

citer per se et propter se existens et agens 188, 445; Deus est spiritus denudatus a figura, colore, uoce et

huiusmodi 179, 1459 ; Deus existere et agere potest sine angelis et sine caelo 188, 1084ss. ; Deum definire et cognoscere 180, 4o; Deus formaliter consistit ordinatus 179, 41:0;

Deus intelligit particularia 188, 1287ss. ; Deus potest esse sine angelis et sine caelo 188a, 29; de Deo intellectus humanus potest habere

INDEX VERBORVM ueriorem et altiorem scientiam 179, 40; essentia Dei 178, 45 ; essentia et esse in Deo conuertuntur 179, 44 ; in

Deo *'per se" et "propter se" conuertuntur 188, 1045,

subiectum

1346; minus et obiectum Deo esse

178,

omne

332;

illud, quod

est,

simpliciter est propter Deum 188, 275 ;uttum Deus sit? 179, 706 ;188, 1480; utrum Deus sit obiectum

imaginationis ? 179, 1458 delectatio in mouendo se ipsum et inferiora 180, 565 ; delectatio in sen-

tiendo 180, 716 demonstrationis

nouus modus 211 demonstratiue soluere 181, 57 derogatio 181, 615 diaboli consilium 188, 1802

180,

179, 1990; 180, 934 ;Deus pro nihilo non fecit Petrum uicarium nec dedit imperium Romanum ecclesiae 188, 1808 effectus coaequatus causae 188, 675 ; effectus infimus 179, 918 ; effectus plenus 181, 455 ; effectus supremus 179, 912; altior effectus 179, 862 effectiua siue creatiua 179, 495

effectiue siue creatiue 179, 502 ; effec-

tas sunt principia generalia contracta in elementis 179, 1759; diffusum

per differentias contractas 179, 1675 difformare 179, 334, 584

dignitates diuinae 189, 597 dilectio altior 181, 68o discordia 189, 408

discretiue 179, 258 disctetiuus 179, 254 disponibilis 180, 862 disputatio 189, 525; disputationes 189, 5o1, 5531 distantia infinita 181, 592 distinctio realis et relata 179, 144; prima, secunda et tertia distinctio 188, 507; tertia distinctio 188, 422 doctrina ista est breuis, facilis, ualde profunda et utilis 180, 204 dubium 180, 15, 58, 8o, 91, 105, 107, 145, 161, 171, 196, 353; dubium inter potestatem et potestatem 180, 120 dulcedo 179, 1640, 1650 duratio angelorum et caelorum 179, 495; duratio mundi de nouo est causata 188, 677

ecclesiae Christi per libros Raimundi multa bona prouenient 189, 185; 178,

efficiens naturaliter in elementatis 179, 1681 electuarium rosaceum 179, 601 eleemosyna 188, 1841 elementa 179, 1757; quattuor elementa 178, 605 ; 179, 1727 ; mixtio elementorum 178, 614 ;mixtio citculatis elementorum 179, 1814

dies infiniti 181, 216 differentia, concordantia et contrarie-

ecclesia Romana

321

tiue et finaliter 179, 648

delectatio 179, 589; 180, 762, 808, 915 ; delectatio corporalis 180, 667;

sancta

ET LOCVTIONVM

19;

elementare elementata 178, 60; elementatiua potentia 178, 604 ; 179, 1231, 1719 ; 180, 775ss. elementatum 179, 1005 ; mixtum elementatum 180, 774; transmutare elementatum in uegetato 178, 598 ens aeternalissimum 180, 99 ; 188, 67, 158, 578 ; ens coniunctus 179, 1404 ; ens existens in actu 178, 656; ens existens in potentia 178, 625; ens formale 179, 762; ens gloriosissimum 180, 177; 188, 109, 206, 410;

ens impotens 180, 575 ; ens intellectissimum 180, 128; ens intellectus intellectissimus 188, 81, 174, 588; ens intrinsecum et extrinsecum 179, 339; ens maximum 180, 86 ; 188, 6o,

150, 370 ; ens necessarium et contingens 178, 702; ens optimum 180, 745 188, 55, 142, 365 ; ens perfectissimum 180, 188 ; 188, 116, 214, 414, $26; ens potentissimum 180, 116; 188, 74, 166, 585; ens scientificum 179, 1300; ens sensitiuum est conse-

cutiuum 179, 1565 ; ens simplex 178, 655; ens uetrissimum 180, 167; ens uetissimum 188, 102, 198, 404; ens uirtuosissimum

180, 155 ; 188, 95, 190, 398; ens uolissimum 180, 140; 188, 88, 182, 395 ; Deus superius ens

perfectum 178, 157 equitatura 188, 1854 equus 178, 482 eremita christianus 189, 414

322

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

eremitorium 189, 172, 177 esse per se, propter se et in se, et de se ipsa et cum se ipsa 178, 125 ; in fieri,

faber non est pater claui, cum de se ipso non producat ipsum, sed est efficiens 188, 1551

et non in facto esse 181, 407, 419

factibilis 179, 521 factiuus 179, 520, 608, 1498 ; factiua forma 179, 470; factiua successiue

euacuare plenitudinem et optimitatem 181, 485

exaltatio uniuersi per incarnationem 181, 661

179, 605 falsitas 179, 56; 180, 599

excommunicatio in Curia 188, 1818

fantasia abstracta a sensu 179, 1414, 1417; species siue fantasiae 179, 1892

excommunicatus 188, 1885 existentia et agentia 178, 276; 180, 288$., 477; 188, 327, 804; optima existentia 180, 434 existere et agere 178, 255, 285; 179, 140; 180, 6352, 805; 188, 12, 431, 781 ; aequaliter existere et agere 179,

809; existere et agere conuertuntur in Deo 188, 1352; existere et agere

dicunt plus, quam existere tantum 181, 392 ; existere et agere extra se 188, 1230, 1244; existere et agere intrinsecum 179, 411 ; 188, 665 ; na-

turaliter existere et agere 178, 189; existere et agere optime, maxime, aeternalissime

... 180, 74, 86, 99

passim; existere et agere per se et propter se 188, 1325 ; in Deo existere et agere conuertuntur 188, 245,

1352 experientia 179, 1515, 1959; expetientiam habere 179, 1412 ; uide scientia extendere caelum in infinitum 188, 819; extendere — restringere actus suos 179, 1410 extensio 179, 1245 extensio infinita 181, 245; extensio spiritualis 179, 1246; spiritualis ex-

tensio siue multiplicatio 188, 1285 extensitas 181, 561 ; extensitas infinita

188, 1567; linealis extensitas 181, 362; extensitas praedicamentalis 179, 1402; supefficialis extensitas 181, 565 extensiue 181, 560; extensiue — intensiue 180, 701 extensus 179, 1134, 1509, 1514, 1826, 1948; 180, 778; 181, 555; extensa simpliciter per se 179, 1245 ; potentia extensa 179, 1398 ; intensum et extensum 181, 56: extrinsece, extrinsecus z/de intrinsece, intrinsecus

fecunda omnibus dignitatibus 178, 91 felicitas hominis 188a, 5; femina pulchra casta uisa per potentiam uisiuam 179, 1962 femininitas 18, 550 fidelis et infidelis 181, 5 ; utrum fidelis possit soluere et destruere demonstratiue omnes obiectiones, quas infidelis possit facere contra sanctam fidem catholicam ? 181, 15 fidelitas 180, 4 fides 179, 1887; fides catholica 178, 18; 179, 885, 1988; 180, 955; 181, 8, 12, 15, 45; 188, 14, 501; 189, 527,

$73 ; fides sancta catholica est probabilis 188, 251 ; fides catholica secun-

dum modum intelligendi est probabilis 189, 700 ;fides competit magis intellectui,

quam

uoluntati

180,

859; exaltatio fidei catholicae per Concilium generalem 188, 25 ; fidei

catholicae exaltatio 188, 1765, 1772 ; fidei catholicae ueritas 189, 8o; fidem probare 181, 5o; fidem catholicam probare 188, 1861; probatio, quod fides catholica sit uera 181, 19 ; homo potest soluere omnes obiectiones quae possent fieti contra sanctam fidem catholicam 188, 225; pro bono fidei catholicae incessanter laborat Raimundus

189, 491; con-

uettere totum mundum ad fidem catholicam 188, 1777 figmentum 188, 1497; figmentum facere 180, 594; figmentum per animam 188, 1485 figura 179, 1640, 1649; figurae Artis Raimundi 189, 252 ;a figura denudatus 179, 1440 finalitas 188, 1, 7, 239, 327, 581 finis deuiatio et otiositas sunt timendae 188, 1828 ; altior finis 181, 654,

INDEX VERBORVM 657; maior finis 179, 1855; finis ultimatus 188, 574 flamma 179, 1790, 1794; in lampade flamma transmutat oleum in suam speciem 179, 1720 forma absoluta 179, 74, 98, 117, 129, 149, 157, 168, 170, 176, 187; forma altissima et profunda 179, 59; forma causatiua, primitiua et necessatia 179, 1291; forma completiua 179, 272; forma connexiua 179, 262; forma conuetsiua 179, 794; forma Dei op. 179; forma diffusiua est actiua 179, 212; forma diffusiua sublectiua et obiectiua 179, 210; forma discretiua siue rationatiua 179, 252 ; formae diuinae 179, i211, 1550,

ET LOCVTIONVM

323

spiritualis 188, 1278, 1282 ; formae

1371, 1498, 1986 ;forma diuina otdinatiua et formatiua 179, 471 ; fotma diuina est numetalis et substan-

superiores 179, 1777 ; formam infor179, 1285 ; forma et materia antiqua 179, 1695, 1714; operatio attingit formam et transmutatio materiam 188a, 95; prima forma et prima materia constituunt chaos elementale 189, 20; formaliter et ordinaliter 179, 612; formaliter et ordinate 179, 625, 629 formatio 179, 657; formatio diuinarum fationum 179, 66ss. formatiue 179, 542 ; formatiue et ordinatiue 179, 585, 586; apprehendere formatiue et ordinatiue 179, 542 formatiua 179, 525, 608 formatus 179, 285, 290, 293, 301 fortitudo 180, 851, 85; Francisci, sancti, exemplum 189, 98

tialis per se et propter se, eo quia habet numeralia correlatiua 179,

fratres minores s. Francisci 189, 95, 196, 211, 298, 300, 303, 306, 315,

160 ; formae diuinae sunt efficientes, ut sint formantes 179, 971 ; diuinae formae sunt causae formatiuae et ordinatiuae 179, 420; fotmae diui-

nae habent actiones impedibiles atque causatiuas

179,

1146;

forma

mare

320; fratres ordinis Praedicatorum 189, 112, 285,299, 303, 308, 311, 515

fruitio 189, 426

Gabriel 178, 559 galeae 188, 179; generalior — minus generalis 180, 559 generatio 178, 478 ; aeternitas generationis 1882, 45 ; generatio et corruptio 179, 1696 genus 179, 1532; 180, 654; genus —

euacuata 179, 797; forma formalis 179, 118, 144 ; forma immensa 179, 105, 111; forma immensiua 179, 222; formae inferiores — superiores 179, 1741; formae inferiores superiores impedire non possunt 179, 124; forma laesa per possibile aut impossibile 179, 5o ; forma multipli-

species 179, 671; genus, species, indiuiduum 179, 1857; 180, 659ss. gloria 180, 176, 521; gloria Dei 178,

cata de pluris similitudinibus 179, 1869; forma necessario actiua 179,

182; diuina gloria 179, 175 ; 181, 578, 745 ; diuina gloria productiua

298 ;forma numetalis 179, 185, 194; forma ordinata 179, 341 ; forma ordinata ad sua cotrelatiua intrinseca 179, 518 ; forma ordinata in subiecto extrinseco 179, 579; forma ordinatiua 179, 495 ; forma ordinatiua formalitert et finaliter et ordinaliter 179, 355 ; forma ordinatiua formaliter et finaliter 179, 517, 328, 336, 345, 364, 372, 588, 598; forma participatiua 179, 794; forma potestatiua 179, 246 ;forma principiatiua 179, 242; forma productiua naturaliter 179, 253; forma quietatiua 179, 288 ; for-

179, 287; gloria gloriosissima 179, 28; 180, 5o; 188, 109, 548; gloria

ma simplicissima 179, 280; forma

otdinatiua extrinsece 179, 655 ; gloria ordinatiua intrinseca 179, 587;

nulla gloria est forma sine gloriare 179, 645

gloriari formare est numerale quoad personas 179, 182 gloriatus

188, 557; quietatus 179, 657

gloriatus

siue

gloriosus est de gloria 178, 185 gradus altior 178, 521; 188, 498; in comparatiuo gradu 188, 147, 157, 165, 171, passim, 1112; in positiuo gradu 188, 147, 156, 165, 171, fas-

324

INDEX VERBORVM

sim ;uide operatio, superlatiuus gradus grammatica 189, 55, 107, 117

granum 179, 1410 grauitas 179, 18215. gubernatus in perpetuum 179, 968 gustatiua potentia 179, 1642, 1645, 1655, 1676 habituatus 179, 685, 1861s.; 180, 15, 887, 929; habituatus de habitu priuatiuo 178, 141; habituatus de ista Arte 179, 1045 habitus 179, 1847, 19o9; 180, 616; habitus communis 178, 610 ; habitus

extensus 179, 1867; habitus imaginationis 179, 1452 ; habitus priuatiuus 178, 505 ; habitus uegetatorum 178, 601; differentia inter habitum clericalem et saecularem 188, 1846 homo 178, 547; 179, 1209; 180, 5755s. ; primus homo 180, 588 ;homo est de nihilo, et ratione nihili tendit ad nihil, ex quo est, quando

ET LOCVTIONVM matus et plenissimatus 181, 547; effectus operalissimatus 181, 476,

503, 533; homo operalissimatus et plenissimatus 181, 479; effectus optimatus 181, 535, 539; effectus opti-

mus 188, 529; effectus potentissimatus et plenissimatus 181, 599; effectus potentissimus 188, 545, $50; effectus unissimatus 181, 442, 535 ; effectus uirtuosissimus et ple-

nissimus 181, 692; effectus uolissimatus

et plenissimatus

181, 668;

mori propter Christum 188, 1799; propter Christum mori per exaltationem fidei 188, 1772 ; amor solius Domini Dei nostri Iesu Christi 189,

2;

unum

suppositum,

scilicet

Christus 181, 455 ; Saluator 189, 28 ;

lesus Christus tanquam pendens in cruce apparuit Raimundo 189, 15, 22, 530 ignis 178, 618 ;179, 1725, 1725, 1762, 1766, 1814 ;181, 817; ignis simplex 180, 782 ;actio ignis 180, 812 ; ignis

inclinat se ad peccatum 179, 1905 ;

appetit

homo est effectus Dei 179, 1395;

795 ; ignis est magis uirtuosus quam

homo est magis a Deo dependens 188, 1259 ;homo est magis effectus Dei 188, 1256 ; homo est maior pars

alia elementa 180, 799; quo modo ignis calefacit aquam in olla, et aqua carnes ?179, 1802 ;quo modo ignis illuminat aerem? 179, 1780

mundi 179, 1229; homo est prius, et sua pars, scilicet suus intellectus, est

posterius 188, 1269 humanitas Christi 181, 478 hyle 178, 447 hypoctrisia 188, 1854

corrumpere

aquam

180,

ignorantia: 180, 581 illuminatio 179, 56o

imaginatio 180, 629ss. imaginatiua 179, 1232, 1397 imaginatum in absentia sensus 179, 1415

Iacobini 189, 522 lanuenses 189, 251, 256, 627; nauis Ianuensium 189, 450

identitas requiritur ad resurrectionem 188a, 28 Iesus Christus 189, 56, 87, 97, 101; effectus est Christus 181, 445 ; effectus causalissimatus, duralissimatus

et plenissimatus 181, 575; effectus causalissimatus optimatus 181, 5 10; effectus causalissimatus uerissimatus et plenissimatus 181, 719; homo

gloriosissimatus

et

plenissimatus

181, 755; effectus intellectissimatus plenissimatus 181, 654; effectus intellectissimus 188, 550; effectus maximatus 188, 556 ; effectus maxi-

,immensare 179, 229 immensiue ordinata 179, 552 impedimentum esset, si mundus esset aeternus 188, 708 impeditum et extra quietem esse 179, 91 imperfectio 180, 412 impotestatiua 181, 239 inaequalitas 189, 407 incarnatio

188, 517; 188a, 5; 189, 247; incarnatio diuina 181, 450ss.;

incarnatio Filii Dei 189, 419 ; utrum Deus

potuit incarnati?

179, 856;

incarnatio, cum qua diuina aeternitas causat aeuiternum tempus 188, $40; incarnatio, in qua natura hu-

mana est maximata et plenissimata,

INDEX VERBORVM existens signum maximitatis et plenissimitatis naturae diuinae 181, $49; per incarnationem diuinam

mundus est magis exaltatus quoad finem 178, 544 ; altior finis creationis

mundi per incarnationem 181, 6545s. ; homines magis possunt cognoscere et intelligere Deumet suas rationes per incarnationem, quam sine incarnatione 181, 708 infernus 1882, 65 ; infernus aeuiternus

178, 715 ; nec ipse Auetroes credit in inferno cum suis sequacibus 188, 1178 infideles 179, 885 ; 189, 521 ; infideles conuertere 189, 215, 271; pro infidelium conuetsione 189, 258 ;animae infidelium 189, 575; linguas infidelium addiscere 188, 1770; 189, 209, 214, 219, 240, 550; ide fidelis,

Saraceni infinitas Dei 178, 65 ; infinitas extensa 181, 254 ;capax infinitatis 179, 121; infinitum sustentatum actuatum 178,

67

infusionis genus 179, 1860 inhaerentia 179, 506

inhaerere se ad obiectum aeternatum 179, 120 inordinare 179, 534 inquietatus 178, 32; instinctus 178, 597 ; instinctus compo-

situs 180, 791 intellectiua potentia simpliciter est inuentiua ; aliae potentiae uero sunt consecutiuae 179, 15356 intelligentia

intellectissima

188, 8r,

544

intelligere extra se 188a, 55 ; formali-

ter intelligere 179, 205 ; intelligere in instanti et successive 188, 1292; intelliigere intra 178, 142; intelligere

purum 178, 135 ; secundum modum siue naturam

intelligendi 181, 25,

ET LOCVTIONVM

325

intelligibilitas 179, 1296, 1540 intellectus 180, 127, 286 ; intellectus agens 179, 1295 ; 188a, 51 ; intellec-

tus agens facit ueriorem scientiam propter formas diuinas, quam propter sensum et imaginationem 179, 1519 ; intellectus agens et possibilis 178, 558 ; intellectus agens, intelli-

gens et possibilis 179, 1550 ; intellectus bene fundatus et de uirtutibus habituatus 180, 542 ; intellectus caeli 180, 546 ; intellectus cum fide credit 180, 840 ; intellectus discur-

siuus 180, 5oo ; diuinus intellectus 178, 155 ; 179, 158 ; 181, 264, 629 ; intellectus diuinus, causa omnium aliorum |intellectuum 188, 647 ; diuinus intellectus productiuus 179, 251 ; intellectus humanus est forma corporis 188, r1:89ss. ; 188a, 48 ; humanus intellectus plus potest considerare phantastice extra realitatem, quam intra 188, 1497 ; intellec-

tus ignorans Deum et mundum est confusus et tenebrosus 178, 5 ; intellectus infimus — intellectus altissimus 181, 8325. ; intellectus intellectissimus 179, 27 ; 180, 29 ; intellectus materiatus 188, 1291, 1564 ; intellectus ordinatiuus extrinsece 179, $532 ; intellectus ordinatiuus intrinsecus 179, 554 ; intellectum personatum 181, 272, 275s. ; intellectus est initium artium liberalium et mechanicarum 179, 1542 ; intellectus facit scientiam 188, 1856 ; quo modo intellectus facit scientiam ? 179,

1294 intensitas 181, 56; intensus 179, 1947 ; uide extensus intrinsece — extrinsece 179, 625s.; agens intrinsece et extrinsece 188, 694; intrinsece et extrinsece conuettere 188, 699; existens et agens

30; nouus modus intelligendi com-

intrinsece et extrinsece 188, 1orr1 ;

pendiosus et artificialis 178, 11 ; in-

existere et agere intrinsece et extrin-

telligere — credere 180, 621; homo est creatus propter intelligere, non autem propter credere 180, 625; intellectus magis se delectat et se impraegnat per intelligere, quam per credere 188, 1896 intelligibile 179, 11

sece 188, 554, 891, 902, 912, 1027, 10338., II39; Obiectare intrinsece 188, 326; producere intrinsece 179, 155

intrinsecus — extrinsecus 179, 88 ; 180, 5o ; 188, 665s., 699, 891, 902, 9I3,

IOII, 1027, D455/;z ; intrinsecum et

INDEX VERBORVM

326

extrinsecum secum

ens 179, 559; inttin-

existere et agere 179, 411;

existere et agere intrinsecum habet signum optimum extrinsecum 188, 665 ; aeternitas intrinseca 179, 555 ; agentia intrinseca 180, 455 ; bonitas intrinseca 179, 516 ; conuetsio in-

trinseca 188, 57o ; intellectus intrinsecus 179, 554 ; magnitudo intrinseca 179, 527 ; natura intrinseca existendi et agendi 178, 45, 78 ; obiectum intrinsecum 178, 164 ; operatio intrinseca 178, 49 ; 181, 105 ; operatio intrinseca et extrinseca 178, 25 ; 181, 481 ; operationes Dei intrinsecae et extrinsecae 179, 1865 ; ordinatio Dei intrinseca 179, 510 ; intrinse-

ET LOCVTIONVM libertas 179, 1969 limitatum seu terminatum 179, 114 linea circularis, recta et obliqua 179, 1812

linguas

infidelium —addiscere

1770 ; 189,

209,

214,

219,

188, 240,

550

locus : omne ens, inceptum cum loco et in loco, est in loco 179, 1195 ;

omnis substantia limitata et termina-

ta est in loco 179, 995 ; loca sancta 189, 105 lucefactum 179, 1782 luciditas 179, 1778, 1785 luxuria 179, 1937, 1945 luxuriare 179, 1945, 1965

ca perfectio 179, 597 ; potestas intrinseca 179, 5344 ; principia plena

Machometi

causae intrinsecae 181, 455 ; intrinsecum et extrinsecum uerificare 180,

magis conclusio 180, 150 ; secundum magis aut minus 179, 1752 magistri et scholarii uniuersitatis Parisiensis 189, 687 magnes, qui est immobilis attrahit ad se ferrum et facit ipsum mobile 181,

lex 189, 579, 3581, 385,

396, 434, 437, 570. 577, 632

467 ; intrinseca ueritas 179, 578 ; uirtus intrinseca 179, 571 ; uoluntas intrinseca 179, 565 intrinsecatum 179, 1195, 1608 inuentiua 179, 1537 ita Dei et maledictio 188, 1845

magnitudo 180, 85, 256 ; diuina mag-

Iudaei 188, 18, 1889, 1891, 1895; in-

nitudo 178, 97 ; 179, 95 ; 181, 174,

815

Sarace-

545 ; diuina magnitudo productiua

norum 188, 1:7; ludaeis predicetur in die sabbati, et Saracenis in die ueneris 188, 1891 ; multi Iudaei

179, 221 ; magnitudo maxima 179, 26 ; 180, 28 ; 188, 6o, 554, 628,

et Saraceni sunt subditi christianis et

sece 179, 454 ; magnitudo ordina-

maxime in Hispania 188, 1889 iudices generales in ciuitatibus 188,

tiua intrinseca 179, 527 maioritas — minoritas : distare magis a maioritate et minoritate 179, 815 malitia 179, 51 ; 180, 557 Maria uirgo 179, 1992 ;Maria uirgo, femina ex qua Filius Dei assumpsit carnem 181, 586; uirginis partus

fidelitates

Iudaeorum

et

I9IO

iudicium 188a, 6o iuristae 188, 1910 ius 188, 1908 ; scientia iuris 188, 1905 iustitia 179, 1851, 1869, 1886, 1895, 1895 ; 180, 821, 867; iustitia Dei

178, 716 lapis 179, 1617, 1639, 1655 leuitas 179, 1778, 1821 liberum arbitrium 180, 549, 9oo liber (libri) Raimundi 189, 59, 61, 64, 67, 83, 160, 164, 166, 185, 186, 193, 1065920251230312313 2385/1262) 554;

483, 494, 497, 503, 546, 640, 668, 687, 701, 726 ; unum librum facete,

meliorem de mundo, contra errores infidelium 189, 59, 85, 160, 164, 170

1099 ; magnitudo ordinatiua extrin-

188, 1580ss. ; 188a, 72 ; optimum

est, quod puella possit parere Deum hominem 188, 1591: martyrium 188, 1780 ; mortem tolera-

re pro Christo 189, 82 masculinitas 181, 530 materia grossa 179, 1822 ; matetia patiens 179, 1595 ; materia prima 178, 432 ; 179, 658, 645 ; materia spiritualis 179, 934; 188, 1277, 1285 ; aeternitas materiae 188a, 45 ; omnis substantia mobilis habet materiam 179, 1120 ; transmutare ma-

INDEX VERBORVM teriam elementatiuam in suam speciem 179, 1758 ; uide forma maximandi natura 178, 100

maximitas 181, 196, 550 ; 188, 757 ; actus maximitatis requirit magnum ambitum, ut sequatur maximare maximatum 188, 995 ; neque dedecus neque uilitas sic intrare possunt optimitatem, maximitatem diuinam etc. 188, 1570 mechanica 179, 1526 medici citius falluntur in suis experimentis, quam non. Ratio huius est,

quia maxime stant ad auctoritates medicorum antiquorum, et non ad intelligibile 188, 1918 medicinae scientia 188, 1916, 1922 medium absolutum 180, 52 ; aequale medium 180, 670 ; medium uariare

in argumentatione 181, 249 mellis dulcedo non potest resistere totius maris amatitudini 179, 459 mercatores ueti et falsi 188, 188; meritus 179, 1985 ; 180, 549 ; meritum acquirere 179, 1854 Michael 178, 558 milites religiosi 188, 1788, 1858 ; milites religiosi christiani 189, 671, 712 ; milites saeculares 188, 1797 miraculose 188, 874, 945, 1077 ; mitaculose facere 181, 645 miraculum 178, 671 ; 188, 1781 mixtum 180, 791 modus connexiuus 179, 1935 ; modus notificandi 178, 55 Mommini 189, 522

monastetium (Miramar) 189, 209ss. ; monasteria ad addiscendum linguas infidelium 189, 74, 84, 214, 219, 240 ; monasteria ad idiomata diuer-

sarum gentium addiscentes 189, 550 mons 179, 1411 ; mons (Randa) 189,

155, 163, 170, 257, 299

motio infinita 181, 246 motus 178, 508 ; 181, 116, 128 ; aeter-

nitas motus 188a, 39 ; motum appetere 180, 555 ; motus angelorum et caelorum 179, 494 ; motus caeli 179, 1069 ; 180, 530 ; motus circularis 179, 1728 ; motus continuus 179, 1808 ; motus deductus successiue 178, 510 ; motus discontinuatus et diuisus 178, 516 ; motus in elemen-

ET LOCVTIONVM tis siue in elementatis

utrum

motus

327 179, 1809 ;

generalis sit anima

caeli ? 180, 564 ; motus generationis et corruptionis 179, 1744 ; motus intellectus 180, 668 ; motus naturalis successiuus 188, 812 ; motus

obliquus 179, 1819 ; motus primitiuus 178, 5o9 ; motus primus 179, 1706 ; motus secundarius et naturalis 188, 850 ; motus sensitiuae 180, 668 ; motus successiuus 179, 1702 ; motus uniuetsalis successiuus et cit-

cularis 178, 51; mouete ad obiecta

extrinseca

180,

708 ; mouere primitiue formam in formando 179, 1688 multiplicatio 179, 1245 ; multiplicatio extensa 179, 1401 ; multiplicatio ordinationis 179, 530 ; multiplicatio diuinarum rationum 178, 249

multiplicare se propter se 188, 575 multiplicatum 179, 1599

mundus est a Deo magis dependens 188, 580 ; mundus est creatus 188, 17; mundus est cteatus et nouus 178, 317 ; mundus est nouus, ut

magnitudo Dei sit causa maxima 188, 6531 ; mundus nouus est, quia finitus et quantus est 188, 709;

mundus est simpliciter a Deo dependens 188, 251 ; mundus simpliciter

pet se et propter se est a Deo dependens 188, 282 ; mundus simpliciter est posterius 188, 270, 711 ; mundus, magis effectus 178, 327 ; facere

mundum de nouo 188a, 17 ; causa efficiens mundi 178, 328 ; aeternitas mundi 188a, 57 ; exaltatio mundi 178, 556 ; natura mundi 178, 589 ; natura mundi est simpliciter subdita naturae Dei 178, 398 ; nouitas mundi 188, 1742 ; prima forma mundi

178, 425 ; quadraginta partes mundi 178, 295 ; Deus potest agere de mundo et in mundo ad placitum 188, 259 ; Deus potest agere in mundum et de mundo ad placitum per incarnationem 188, 582 ; Deus potest impedire cursum naturae mundi ; et hoc miraculose 188, 945 ; si mundus esset aeternus sequerentur infiniti dies siue reuolutiones 216

181,

328

INDEX VERBORVM

musca 188, 784 mutare 179, 1547 ; mutate subiectum in praedicatum 180, 5; mutatio 179, 55 ; 181, 615 ; mutatio

non potest fieri, nisi per motum et per tempus 188, 75o natuta 181, 422 ; natura actiua 178, 565 ; natura appetitiua 180, 651; natura completiua 181, 245 ; natura

conseruatiua numeratiua 181, 232 ; natura conuersiua 178, 221, 235 ; natura conuersiua, participatiua 179, 755; natura cortelatiuorum

potestatis 181, 260 ; natura diffusiua 188, 326 ; natura distinctiua concotdatiua coaequatiua impletiua primi-

tiua connexiua simplificatiua actiua proprietiua conseruatiua 181, 202 ; natuta distributiua 178, 245 ; natura

diuina 178, 257 ; natura existendi et agendi 178, 45 ; natura extensiua 188, 1195 ; 188, 1281 ; natura infinitiua extensiua 181, 244 ; intranea natura 178, 417 ; natura intrinseca

existendi et agendi 178, 45, 78; natura plena 181, 348 ; natura potestatiua, impletiua 181, 257 ; natura productiua 179, 211, 217, 223, 234 ;

natura productiua, diffusiua subiectiua et obiectiua 179, 217 ; natura subiectiua et obiectiua 178, 75, 85, IO9, 124, 185, 198, 209, 251, 263 ; natufa uniendi 181, 100 ; extra natu-

ram deducta 180, 755 ; difformatio naturae 181, 28; naturaliter 179, 321, 1524 ; 188, 575 ; natufaliter contracta 179, 1641 ; naturaliter distare a falsitate, otiositate,

ET LOCVTIONVM secundum 180, 927 necessitas Dei cessitas 180, — necessitas

signum

septentrionis

178, 261 ; positiua ne72 ; necessitas positiua priuatiua 180, 71

necessitatus 179, 5o1 ; 188, 451

negotium maximum cum maximo timote et auaritia impetrari non potest, immo cum magna audacia et largitate 188, 1824 neutralitas 181, 551 nihil 179, 1914 ; ex nihilo nihil fit 181, 789, 805 ; 188, 724 ; 188a, 41 nolle 180, 587, 832 nomen inconfusum 178, 112 ; nomen

proprium 188, 1589 ; nomen proprium habere 178, 219 ; nominum relatio 188, 1591 Nosculini 189, 522

notificatio magis consistit per ea, quae sunt substantialia, quam per ea, quae sunt accidentalia 188, 290 nouatio 181, 61; nouitas 179, 52 ; 180, 569 ; 181, 116, 128; nouitas mundi 188, 1:742; nouitas, tempus et mutatio 179, 122 nouitas et terminatio 188, 602 ; aeternitas Dei est causa nouitatis 188,

1402 nubes 179, 1822 numetalia correlatiua 179, 161 numeraliter 178, 211 ; 181, 149 numerus absolutus 181, 555 ; numerus annihilatus 188, 1074 ; numerus hominum 180, 589 ; numerus pro-

prius 181, 297 ; proprius numerus siue nomen inconfusum 178, 112 ; in suo numero conseruatum 181,

178, 240 ; 179, 266, 285,

230; numerum deducere 188, IOI3 ; Obiectare numerum 188, 1034 ; feducere numerum 188, 1030 ; in numero reducere 188a, 28 ;in suo proprio numero remanere 178, 222 ; quoad suum numerum 179, 329, 336 ; quoad suum modum siue numerum 179, 580 ; conseruare numeros suppositorum ut conseruetur relatio 181, 219; mortuo Sorte suus numerus est simpliciter annihilatus 188, 980 ; natura conseruatiua numeratiua 181, 252

nautae dirigunt se in profundo maris

obiectabilis 180, 507, 510 ; aequaliter

uacuitate et huiusmodi 181, 57; ; naturaliter habere 179, 1210 ; natu-

raliter naturans producit naturatum actionatum et passionatum 178, 240 ; naturaliter ordinatae 180, 57 ; naturaliter participare 181, 524 ; naturaliter perfectum 179, 662 ; magis

praedicamentalis 1240 ; producere

naturaliter naturaliter

179, 178,

210; naturaliter — supranaturaliter 188, 952 naturatum

291, 301

INDEX VERBORVM obiectabilis 179, 1587 ; magis obiectabilis 179, 1575 ; obiectabilia infinita 178, 142

obiectare 179, 254, 980, 1534, 1871, 1898 ; 180, 502 ; obiectare altiorem ueritatem |180, 6:14; obiectare Deum et formas eius 179, 1885 ;

obiectare extra se obiecta 188, 6oo ;

obiectare intrinsece 188, 526;obiectate numerum 188, 1054 ; obiectare obiectum 179, 122 ; obiectare obiec-

tum falsum in superlatiuo gradu 188, 1500 obiectatus 178, 67, 186, 210, 224 ; 179,

ET LOCVTIONVM

329

positum 180, 20; optimare 181, 519, 528 optimitas 178, 280 ; 181, 484, 520, 530 ; 188, 757, 1015 ; optimitas diuina 181, 504, 558 otdinaliter 179, 556 ; Deus ordinat otdinatim omnes durationes uniuersi 179, 5o1 otdinatio absoluta 179, 657 ; ordina-

tio Dei intrinseca 179, 510 ; ordinatio mundi 178, 546 ; sublimis ordinatio 179, 560 ; ordinatio suppositalis 179, 551 ; ordinatio suprema et

291 ; diffundere se ipsum in bonum

profunda 179, 408; otdinatio uniuersi 179, 417 ; ordinationes,

obiectatum 179, 216 obiectiones soluere et destruere de-

quas Raimundus proponit praesentare in Concilio generali 188, 1760ss.

monstratiue 181, 14 obiectiue 180, 615 obiectum completum et formatum 179, 275 ; obiectum immensatum 179, 227; obiectum intrinsecum uirtuosum naturaliter 178, 164; obiectum principiatum formatum 179, 244 ; obiectum uolitum formatum productum et naturatum 179, 265 ; altius obiectum 181, 711 ; attingere obiectum 178, 575 ; obiecta

ordinatiua 179, 525 ; uide forma ordinatiua

spiritualia 179, 1514 ; 188, 1858 ;

uide potentia e? subiectum : oblique et confuse 179, 145

odium 179, 55 omnipotentiam Dei probatur contra Auertoem 188, 757 operalissimum 181, 441 operare intrinsece 181, 15; operatio diuina 181, 104, 475 ; operatio in gradu positiuo — operatio in comparatiuo gradu — operatio suprema in superlatiuo gradu 181, 1208s. ; operatio intrinseca 178, 49 ; 181, 105 ; operatio intrinseca et extrinseca 178, 25 ; 181, 481 ; operatio intrinseca plenissima potest implere operationem extrinsecam 181, 487 ; operatio operalissimata extrinsecata 181, 501; opetatio Christum naturaliter

uniuersi per exaltata 181,

480 ; operationes Dei intrinsecae et extrinsecae 179, 1865 opinio : in opinione intellectus humanus non est quietatus 180, 8 oppositum cognoscitur per suum op-

ordinatrix 179, 591 ; ordinatrix formaliter 179, 561 ordo 179, 1855 ; ordo absolutus 179,

618 ; ordo amabilis 179, 566 ; ordo naturalis 179, 1705 ; otdo superior et inferior 179, 1055 ; 180, 256; otdo, qui est inferius est diuersus ab ordine ideali, qui est superius 179, 828 ; multiplicatur ordo 179, 558, 357; in ordine consistit bonum uniuetsi 188a, 52 otiosa 179, 58o ; 180, 755 ; 181, 294, 321, 381, 402, 522 ; 188, 5oo ; 189, 595

otiositas 178, 140, 279 ; 181, 253, 375, 470 ; 189, 407 ; deuiatio finis et otiositas sunt timendae 188, 1828

otiositiua 181, 259

pagani 188, 1:8 panis 179, 1697 papa 188, 1768, 1787, 18530, 1866, 1880, 1921, 1939 ; 189, 71, 218, 220, 483, 550, 555, 682 ; summus pontifex 189, 488, 492, 675

patadisus 188a, 67 ; paradisus acuiternus 178, 713 Parisius, ubi sunt homines ualde sa-

pientes 181, ; particularia intelligere 188a, 55 particulatus 188, 1o ; particulatus per materiam spiritualem 188, 1277 paruitas 179, 52 ; 180, 565 passagium 188, 1855, 1857

339

INDEX VERBORVM

passio generalis 179, 1341 ; ptoptia

passio 188, 1698 ; zide actio passionare 179, 226 passionatus 178, 241 passiuare 178, 620 passus subiectiue et obiectiue 179, 898, 921, 928 ; passa simpliciter sub peccator infidelis cum bona intentione credendi 180, 89o 179,

Petrus, sanctus 188, 1808 ; 189, 268 phantastice 188, 1498

phantasticus 188, 1500 philosophia diuina, quae est causa aliarum philosophiarum 188, 1458 ; philosophia est nomen aequiuocum 188,

1451;

concordat

formis diuinis 179, 1211, 12195ss.

peccatum

ET LOCVTIONVM

1904 ; 180, 866ss. ;

philosophia

cum

naturalis

theologia

188,

1868 ; uana philosophia 189, 665 ;

philosophia uera et necessaria 188, 1869 ; philosophiam et theologiam

peccatum est habitus difformatus

addiscere 188, 1771 ; origo contra-

179, 1914 ; peccatum non est creabi-

rietatis inter ueram theologiam et philosophiam 178, 8 ; tres species philosophiae : philosophia in gradu comparatiuo, philosophia in gradu positiuo, philosophia suprema in superlatiuo gradu 188, 145 15s. ; philosophiae magna pars 188, 13582; falsae philosophiae 188, 1:872 ; in

le ; ergo non est diligibile 179, 855 ; peccatum et cotruptio primi parentis 189, 425 perditio est magis priuatio, quam positio 188, 1485 ; optima perditio 188, 1129 peregrinae quaestiones 180, 527, 575, 627 ; sensibilitates peregrinae 179, 1606 ; sentire peregrinum 179, 1607 peregrinationes Raimundi 189, 101 perfectio 180, 187, 530 ; perfectio Dei 178, 197 ; diuina perfectio 179, 185 ;

181, 399, 777 ; diuina perfectio productiua 179, 297 ; perfectio ordinatiua extrinsece 179, 654 ; perfectio

otdinatiua intrinseca 179, 597 ; perfectio perfectissima

179, 29 ; 180,

31; 188, 116, 549; ubicumque

sit

perfectio, est perficiens et perficere in fieri, et non in facto esse 181, 406

perfectum naturaliter et aeternaliter

philosophia famosus 189, 578 philosophice 181, 855 ; philosophice secundum cursum naturae 188, 1450

philosophicus 179, 12 ; rationes philosophicae et theologicae contra Auerroistas 189, 722 philosophus non theologus tantum intelligere non potest, sicut theologus existens philosophus 181, 8oo ; philosophi considerant quoad sensum et imaginationem

188, 1582 ;

philosophi sunt homines magis intelligentes 181, 788 ; aliqui philosophi credunt philosophice impro-

179, 662 petficiatum 188, 557

bare sanctam fidem catholicam 188,

perpetuabilis 179, 949

multa contra fidem 188, 1864 ; falsi philosophi 188, 18, 755

1861 ; antiqui philosophi dixerunt

perseitas 178, 155 ; 188, 1,6, 239, 327,

381 ; petseitas et finalitas 188, 1148 ;

plena ex correlatiuis 181, 75, 79, 110,

in Deo perseitas et finalitas conuertuntur 188, 239; "per se" et "propter se" conuertuntur 179, 76

139, 175, 195, 295, 320, 347, 374.

persona filialis 181, 339 ; persona numetata

distincta

ab alia 179,

85;

persona progressa spirabiliter 181, 340 ; ttes personae diuinae, neque plures neque pauciores 188, 1504 personaliter 188, 575 ; personaliter distincta 181, 515 ; intelligendo se personaliter, producit de se ipso intellectum personatum ; et ab utroque procedit intelligere personatum 181, 271:

379, 400 ; causa plena — effectus

plenus 181, 455 ; maxime plena 181,

544 ; principia plena causae intrinsicae 181, 455 plenissima 181, 439, 441, 474, passim ;

plenissima intrinsece et optime 181,

307 plenissimitas 181, 550, 732, 807 plenissimatus 181, 445, 469, 477 plenitudo 181, 85, 157, 318, 485, 505,

520 ; plenitudo suorum correlatiuorum 181, 2356, 265, 556 ; plenitudo et uacuitas 181, 42, 67

INDEX VERBORVM poena

179, 57 ; 180, 406 ; poenae

perpetuae infernales 179, 1910 pomum 179, 1638, 1649, 1656 positio 178, 5153, 322 ; 188, 1486 ; positiones facere 179, 889 posse, maius 179, 1004 possibile et impossibile 178, 662, 704 ;

180, 121, 421 ;a possibili et impossibili dependere 179, 667 ; onfínia possibilia et impossibilia potest Deus causare 188, 9530 possibilitas diuinae bonitatis, magnitudinis ... 180, 562, 367, passim possificatio 181, 256 possificatus 179, 554

possitus 188, 58; potentia intensa 181, 569; potentia, obiectum et actus 178, 645 ; potentiae inferiores et superiores 179, 1929511254 potestas 180, 115, 277; potestas Dei

ET LOCVTIONVM

331

praelatus 188, 1851, 1867, 1881, 1912, 1940 ; temperantia praelati 188, 1855 primitiuus 179, 1524; in forma singu-

lari est ens necessario primitiuum 179, 715 ; primitiuus, uerus et necessarius 179, 57, 712

principia causatiua 180, 45 ; principia connexiua 180, 255 ; principia innata

178, 569, 572, 585, 596, 616, 656; 179, 1115, 1244, 1510, 1811, 1828, 1876; principia innata caeli 180,

$53; principia innata elementatorum 179, 1179; principia innata elementorum 180, 776 ; principia innata mundi 178, 400; principia innata sunt causae motus caeli 179, 1092 ;

ductiua 179, 241 ; diuina potestas est

compositum ex principiis innatis atque correlatiuis 178, 585 ; principia plena causae intrinsecae 181, 455; principia uera et necessaria 180, 21 ; decem ptincipia generalissima 180, 22; duodecim principia siue rationes 181, 57 ; alta principia fidei christianae 189, 69o; quodlibet princi-

magis longe a diuisione essentialiter,

pium est plenum ex suis correlatiuis,

substantialiter

et denudatum

178, 122 ; diuina potestas 179, 151;

181, 255, 595 ; diuina potestas proet naturaliter

188,

765; diuina potestas est magis potestatiua,

formatiua

et ofdinatiua

179, 525; potestas gubernatiua 179, 1064 ; potestas ordinatiua extrinsece 179, 509 ; potestas ordinatiua intrinseca 179, 544 ; potestas potentissima 179, 27; 180, 29; 188, 74, 542, 640, 864, 876, 1110; sublimata potestas

181, 621; in altiori gradu potestatis 179, 595 ; defectus potestatis 179, 5 ; potestatiua 179, 512, 525, 527 praebenda 189, 490; praebendae clericorum 188, 1829 praedicamenta, decem 180, 560; 189,

206.; decem praedicamenta, specifice contractis in subiecto 178, 628 ptaedicamentabilis pars 179, 1002;

magis praedicamentalis naturaliter 179, 1240

praedicati de Deo suas rationes in supetlatiuo gradu 179, 24 praedicatio 179, 750; 189, 525 ; praedicatio in Deo 180, 58 ; 181, 186ss. ;

praedicationes 189, 550, 535; praedicatio ad Saracenos 189, 79, 502;

ab omni

uacuitate

181, 68; mixtio principiorum

ele-

mentorum innatorum 180, 779; progressus ad mixtionem principiorum innatorum 180, 795 principiabilis 179, 949 principians principiat de se ipso principiatum subiectiue 179, 245 principes 188, 1912, 1940; christianorum principes 188, 1816, 1840; 189, 72

prius non est simpliciter prius nec posterius posterius 188, 1167 priuatio 178, 498 ; priuatio aliquo modo est ens reale 178, 506 probatio necessaria 181, 19, 21 producere 178, 86, 110, 157; 180, 245, 258, 269, passim; 188, 426, 814; producere formaliter 179, 290 ; producere intrinsece et obiectiue 179, 155 ; producere naturaliter 178, 2 10 ;

producere personam 179, 215 productio formalis 179, 214 ;productio in diuinis 179, 200ss., 795 ; 188,

1546ss. ; productio infinita et aeterna, bona, magna etc. 178, 254

propinquitas aequalis inter Patrem et

praedicatio euangelii per uniuersum

Filium

mundum 188, 1773

1557

et Spiritum sanctum

188,

332

INDEX VERBORVM

ET LOCVTIONVM

proportio

ordinata

135, 655; op. 183; rationes necessarationes philosophicae 189, 689; conuersio diuinarum rationum 178, 218; soluere et destruere demonstratiue rationes 181, 6 reducere ad actum 188, 1014 regula generalis — regulae particulares Artis 180, 251;181, 41 ; regula generalis et infallibilis 180, 6o, 84, 97, II4, 125; fegula generalis nullam instantiam patiens 180, 186; regula est generalis et nullam instantiam habet 180, 151; regula infallibilis et necessaria 180, 156, 164 ; regula uera et necessaria et infallibis 180, 174; regulae siue maximae per se notae 188, 157 ; decem regulae generales

subiectiue

et

riae 188, 1621;

Obiectiue extrinsece 179, 514

ptoptietates in superlatiuo gradu 180, 32, singularis proprie proprietas 188, 1516ss.

prudentia

179,

1852,

1869,

1895,

1896; 180, 826

quaestio ualde alta et profunda 181; quaestiones peregrinae 180, 527,

573, 627

qualitas 179, 1851 ; qualitas contracta naturaliter 179, 1641 quantificabilis 179, 998 quantificare 180, 564 quantitas 179, 1851; 181, 115, 128

quantitatiue 181, 11; quies 179, 640; 180, 471; in quietate 181, 569

quietare 179, 295 quietatiua forma 179, 471 quietatus 179, 120, 291, 873; 180, 9;

quietatus in notitia Dei 178, 289; quietata extrinsece 181, 559 radicaliter existere 178, 638

Raimundus per dimidium anni carceratus 189, 629; famulus Dei, sum-

mae unitatis et profundissimae trinitatis uerus exptessor 189, 725 ; uerus Chtisti expertus 189, 575; uir Dei Raimundus 189, 655, 660 ; aegrotatio Raimundi 189, 28oss., 534; bart-

ba Raimundi, quae sibi prolixa fuerat 189, 610; conuersio Raimundi 189, 7ss.; naufragium Raimundi 189, 654; religiosi amici Raimundi 189, 4; senescallus mensae regis Maiofticarum 189, 8; testamentum Raimundi 189, 525 ; uxor et liberii Raimundi 189, 100; et talem litem habet Raimundus contra Auetroistas et e conuetso; et hoc, quia

ipsi stant ad sensum

et imagina-

tionem, et Raimundus

ad intellectum cum diuinis rationibus 181, 65 1 rationabiliter intelligere 179, 878 ratio innata 180, 685 ; ratio necessaria 189, 577, 581; ratio est subiectum huius libri 188, 1184; rationes Dei 179, 1218; rationes siue dignitates Dei 188, 45; rationes diuinae 178,

315, 725; 179, 529, 879, 1356; 181,

180, 559; regulae generales ad soluendum de Deo rationabiliter 188,

1476; regulae primitiuae uerae et necessariae 188, 776 relatio primitiua uera et necessaria 181, 15:1; relatio realis 188, 390; relatio uera et necessaria 179, 142 relatiua 179, 520 requisitio 179, 485 resistere diuinae bonitati 180, 558 resurrectio probatur contra Auetroem 188, 971:ss.; resurrectio hominis 179, 1349; 188a, 26; resur-

rectio est probabilis 188, 1050 reges christiani 189, 71 risibilitas hominis 188, 1698 Romana ecclesia 179, 1990 ;180, 954 ; imperium Romanum 188, 1808 rosa 178, 482 ; 179, 6oo, 1148, 1702 rosarium 179, 6oo, 1148, 1701

sacramentum altaris 188, 854 sapere siue gustare 179, 1666 sapientia 179, 1859, 1886 sapor 179, 1658 sapotare 179, 1651 Saraceni 181, 9s.; 188, 18, 1795s., 1814, 1859, 1889, 1891, 1895; 189,

50, 69, 76, 79, 249, 255, 265, 396, 430, 433, 4438., 462, 475, 604 ; perfidi Saraceni 189, 675 ; magni philo-

sophi

Saraceni

181,

10;

lex

Saracenorum |189, 561; lingua Saracenica 189, 564; Saracenorum

regnum cenorum

189, 565; terra Sara181, 9; 189, 244, 252,

INDEX VERBORVM $58; Saraceni impediunt maxime,

quod non sit christianitas per totum mundum

188, 1814; Saraceni, qui

sua multitudine christianos undique circumcingunt

non mam;

189,

credunt immo

5o;

Saraceni

trinitatem

beatissi-

caeci nos christianos

tres Deos asserunt colere 189, 250; Saracenos conuertere 189, 49, 85, 252; Saracenus 188, 1800; 189,

526; Saracenus quidam, magister Raimundi in lingua arabica 189, 118ss. ; zide Iudaei schismatici 188, 19, 521 scientia 178, 15; 179, 1294 ; 180, 1o,

667 ; 189, 55; scientia generalis et infallibilis 180, 229 ; uerior et altior scientia 179, 41; ueriot et altior Scientia per causas superiotes 179, 1310;

scientiam facere 180, 41 ; 188,

1859; omne ens scientificum facit scientiam 179, 1500; scientiam ge-

nerare 179, 9; scientiam quandam sanctam pfo conuetsione infidelium Raimundus in quodam monte diuinitus recepit 189, 257 ; ueram scientiam seminare 188, 1779; scientia iuris 188, 1915; bonum, magnum etc. est quod scientia iuris reducatur ad syllogismos, quia confusa est et prolixa 188, 1905 ; scientia medicinae ualde est absconsa 188, 1916; scientia — experientia 180, 649 scintillae augmentum 179, 1787 scutiferi 188, 1834 senescallus mensae 189, 8

sensibilitas 179, 1605; sensibilitates peregrinae 179, 1606 sensitiua 179, 1232,

1547 ; 180, 6785s. ;

quid est potentia sensitiua? 179, 1560 sensus agens 179, 1585; 180, 685; sensus agens et possibilis 178, 570; sensus communis 179, 1671, 1674; sensus particularis 180, 708 ; sensus

ET LOCVTIONVM

333

signum infectum 181, 626; signum plenissimum plenissimati et aeternalissimati 181, 576 ; signum potentissimatum 181, 616; signum uolissi-

matum et plenissimatum 181, 676 ; sine signo signato non esset cognitum 181, 578 similitudo 179, 897, 1890, 1913 similator 179, 899 simplicissimare 178, 211 simplicitas diuina 178, 206 ;simplicitas et compositio sunt opposita 181, 311 ; Pater in generando Filium sim-

plificat ipsum quoad simplicitatem 181, 507 simplex productus de simplicitate non causat compositionem 181, 95 ; magis una simplex 181, 86

simplificatum uerificatum formatum naturatum 179, 285 sol 179, 1005; uirtus solis effectiue causat uirtutem fosaftii, et uirtus tosarii uittutem rosae, et rosa uirtu-

tem, quam habet in subiecto medicinaliter, sicut per electuarium rosaceum aut per aquam rosaceam 179, $99; sol causat dies successiue 179, 1167 ;quo modo sol mouet ignem? 179, 1875 sophistice arguere 181, 249 species 179, 1532 ; 188a, 25, 47; species abstractae a sensu 179, 1417,

1421 ; species acquisitae per sensum et imaginationem 179, 1525 ; species libertatis 179, 1969 ; species extrahere 179, 1468 ; attrahere ad se species obiecti 178, 648

spes 179, 1887 sphaerae caeli 178, 464; sphaera Saturni 179, 1180 ;nouem sphaerae 188a, 100

spica 179, 1709 Spiritus sanctus 189, 207; de genere spiritus 179, 1446 stella 188a, 19, 22

est magis perfectus in homine quam in bruto 180, 721; propria passio

subalternata 188, 10

sensus 178, 574

subiectiua et obiectiua ab intra 178, 45; subiectiua — obiectiua 179,

sentire peregrinum in sentite innato intrinsecato causare 179, 1607 septentrionis signum 180, 928 signata, cognita et dilecta 181, 677;

signata possibilitas 181, 615, 617

subiectare 179, 226, 255

212$$.; quia est formalis per se est subiectiua, et quia est finalis est obiectiua 179, 119 subiectiue et obiectiue 178, 57, 65, 86,

334

INDEX VERBORVM

99, 136, 150, 162, 221, 239, 244, 254,

276, 425; 179, 557, 54585., 1448 subiectum intrinsecatum 188, 1028; subiectum — obiectum 178, 59, 78;

intellectus cognoscit cum subiecto subsistentiam et cum obiecto agentiam 178, 25 ; mutare subiectum in

praedicatum 179, 51 subsistentia et obiectum

178, 187;

subsistentiam cognoscere 178, 25 substantia

continua

178, 454;

sub-

stantia contracta in caelo primo 179, 1832 ; substantia tripliciter contracta 179, 1855; substantia Dei 178, 55; materiata substantia 188, 4855s. ; substantia praedicamentalis 178, 568; substantia spiritualis 179, 1441 successio 181, 128; 188, 1577; non sunt in fieri, sed in successione 181, 411

successiue 179, 1166; 181, 115 superius — inferius 178, 156, 720; 179, 822, 849, 1732 ; 180, 111, 668; 181,

492 ; 188, 1494 ; inferiora — superiora 181, 645; causae superiores — causae inferiores 179, 1511, 1316; ordo superior et inferior 179, 828,

1055; 180, 236 ; superior ordinatio — inferior ordinatio 178, 555ss. ; quod est inferius non mouet naturaliter

quod es superius, sed e conuetrso 179, 1481 superlatiuus gradus 188, 1136; in superlatiuo gradu 179, 858 ; 180, 451; 181, 298, 757 ;188, 47, 146, 154, 162,

170, DAssi/, 368, 372, 382, 3587, 406,

1113; in superlatiuo gradu existere 178, 677; in superlatiuo gradu petmanens 181, 405; in superlatiuo gradu praedicari 179, 25 ; in superlatiuo gradu sublimatum

179, 859;

operatio suprema in superlatiuo gradu 181, :20ss.; proprietates in superlatiuo gradu 180, 52 ; obiectare obiectum falsum in superlatiuo gradu 188, 1500 suppositalis 179, 551 suppositio 179, 1644, 1653; prima suppositio 178, 131, 145, 159, 169,

179, 195, 204 ;suppositio — conttapositio (contraria positio) 178, 46,

ET LOCVTIONVM tionibus contradictoriis 180, 2145s.

suppositum diuinum 181, 601r; suppositum necessarium est naturaliter de supposito necessario obiectatum naturaliter et necessarie 178, 265;

tria supposita 181, 149; si essent quattuor supposita esset quartum superfluum 181, 162 supranaturaliter zie naturaliter surditas 178, 503 syllogismus 179, 435, 469, 576, 1104, 1534, 1644, 1653; syllogismus demonstratiuus 180, 6, 7o; syllogismus dialecticus 180, 7; syllogismi primitiuij ueri et necessarii per nouum modum demonstrationis 180, 216; syllogismi priores — syllogismi posteriores 180, 69, 115, 158, 200; de syllogismis oppositis 180, 645s. ; decem syllogismi per se notis 188, 227 ; reducere scientiam iuris ad syllogismos 188, 1905 ; reducere sermones ad syllogismum et ad intelligibile 188, 1892 syllogizare demonstratiue 180, 9 ; secundum modum antiquum inuenire syllogismum |demonstratiuum est dificile ... ideo facimus nouum modum facilem syllogizandum demonstratiue 180, 6Óss.; inuenire maiores et minores et media in syllogizando 188, 22; Tartari 189, 50; temperantia 179, 1887; 180, 822, 856 'Templariorum ordo 188, 1857; 189,

540

tempus deputatus, proportionatus et possibilis 181, 588 ; aeuiternum tempus 188, 540 terra 179, 1724, 1765, 1815 Terram sanctam acquirere 188, 1791 ; Terrae sanctae recuperatio 189, 672,

714; quod est de eleemosyna multiplicatum, ad seruitium Terrae sanctae debet dari 188, 1841; decima

ecclesiae detur omnino ad acquirendum Terram sanctam 188, 1815 theologia, z/7e philosophia theologice 181, 855

57, 68, 76, 175, 280; suppositiones

theologicus 179, 12; rationes philosophicae et theologicae contra

de genere fidei 178, 15 ; de supposi-

Auetroistas 189, 722 ; ueritas catho-

INDEX VERBORVM lica et theologica 189, 208 ; z;de philosophicus theologus, zide philosophus transcendere supponendo 178, 14s. trinitas diuina 179, 414; 179, 791; 181, 61ss.; 188, 1624ss.; 188a, 2; 189, 249, 412 ; trinitas est necessitata

per simplicimum agere conuersum cum simplicissimum existere 188, 451; trinitatem probare 189, 58;;

probauimus diuinam trinitatem 181, 425 ; ptobatio diuinae trinitatis contra Auerroem 188, 515 ; probauimus

syllogizando diuinam trinitatem 188, 560; probare diuinam ttinitatem et incarnationem nullus potest homini,

habenti

intellectum |infi-

mum 181, 851 ; Deus non potest esse nisi sit trinus 179, 807 ;utrum Deus possit esse, posito quod non sit trinus ? 188, 1660; z;de cotrelatiua

ET LOCVTIONVM

335

181, 549 ueritas 180, 166, 515; actiua uetitas 180, 758 ; ueritas catholica et theologica 189, 208 ; ueritas Dei 178, 171; ueritas Dei extensa in personis 181, 357; diuina ueritas 179, 167; 181, 346, 713 ; diuina ueritas productiua 179, 279; uetitas generalis 180, 804; uetitas ordinatiua extrinsece 179, 616; ueritas ordinatiua intrinseca 179, 578; ueritas superioris 181, 742 ;ueritas uerissima 179, 28 ; 180, 30; 188, 102, 547

uirtuosus 180, 799 uirtus 180, 154, 504 ;uirtus tota actiua

181, 555; uirtus actiua et passiua 181, 526; uirtus caeli 180, 556; uirtus Dei 178, 160; diuina uirtus 179, 156; 181, 519, 687; diuina uirtus productiua 179, 271; uirtus diuina est essentia, a masculinitate, femini-

nitate et neutralitate disparata 181, uacuatiua 181, 259

330; uirtus diuina est primitiua for-

uacuitas 181, 69, 78, 208, 233, 285, 375, 469, 502, 670; uacuitas maximata 181, 568 ; uacuitatis causae et effectus 181, 554; z;de plenitudo uacuus 178, 464 ; uacuus et sine natura 181, 270, 580, 401 ; uacua 179, 1585, 1595 ; 181, 74, 110, 202, 294, 321; 188, 500; uacua ex natura 181, 542 ; uacua et otiosa 178, 95

ma, quae generat secundam uirtu-

uana gloria 188, 1855 ; uanam gloriam et malum exemplum euitare 188,

1855

uapotes grossi 179, 1825 uegetatiua 178, 594; uegetatiua 179, 1252, 1685 ; uegetatiua 180, 7285s. ;

quid fuit ante in uegetatiua, aut granum aut spica? 179, 1708 ; uegetans generans est efficiens mouens uegetatiuam, quae est sua forma in ipsa contracta 179, 1755 ; scientia de uegetabilibus 180, 729

tem 179, 1876; uirtus ordinatiua extrinsece 179, 589; uirtus ordina-

tiua intrinseca 179, 571 ; uirtus uirtuosissima 179, 28 ; 180, 50; 188, 95, 546 ; obiectum completum et formatum est uirtus 179, 276 ; nulla uirtus maior est maior per impossibile, quam per possibile 179, 605 ; uirtutes morales 178, 688; 179, 1839; 180, 820ss. ; uirtutes sunt similitudi-

nes secundariae abstractae a primis 179, 1856 ; differentia uirtutum 179, 1850

uisiones Raimundi 189, 14, 22, 158, IT], 504, 527 uisiua potentia 179, 1645, 1655, 1676;

quo modo potentia uisiua est indiuiduata in subiecto 179, 1669; poten-

uegetatum magnatum 180, 754

tia uisiua uisitiua 179, 1622 uita aeterna 188a, 69; uita aeterna beatorum 188, 991 ; 4;/de beatitudo

uelle 180, 852 ; uelle est actus compositus ex actione et passione 181, 5oo

uitium 179, 55, 375; 180, 595, 866ss. ; uitia 179, 1905 ; uitia et peccata 178,

uenati 179, 4, 415 ; 181, 42 uentus est aer motus 179, 1821 ; uenti causae 179, 1820 uetificare intrinsecum et extrinsecum

180, 467 ; Pater qui est ipsa ueritas uetificat se ipsum esse uerificantem

695

uiuendi industria 178, 59: unissima 181, 439, 441 unissimatus 181, 445, 469 ; unissimata et operalissimata 181, 558 unitas Dei 178, 75 ; diuina unitas 181,

336

INDEX VERBORVM

71, 438 uniuersalia, quinque 189, 206 ; reducibilis ad suum uniuersale, sicut pars ad suum totum 179, 1750; omnis

potentia particularis constituta ex correlatiuis uniuersalibus potest obiectare uniuersalia 179, 1555 ; intellectus particularis potest intelligere uniuersalia 179, 1528

ET LOCVTIONVM uoluntas 180, 159, 295 ; uoluntas cum catitate diligit supra uires suas 180, 844; uoluntas consecutoria 180. 605 ; uoluntas Dei 178, 147 ; diuina uoluntas 179, 148; 181, 292, 662; diuina uoluntas, causa omnium alio-

rum uoluntatum 188, 651; diuina uoluntas productiua 179, 261; uoluntas humana est una potentia in-

uniuersum aeternatum 179, 126; bonus status totius uniuersi 188, 1765 ;

tensa 181, 369; uoluntas ordinatiua extrinsece 179, 558; uoluntas otdi-

partes uniuersi sunt gradatae secun-

natiua intrinseca 179, 565 ; uoluntas uolissima 179, 27; 180, 29; 188, 88,

dum

suas species 180, 48; totum

uniuersum est imperfectum, in quantum est de nihilo deductum 181, 784; unitas uniuersi in Christo exaltata 181, 446, 467 unum et plures 188, 1730

uolificare 181, 308

545

uox 179, 1440, 1956 usuta mala est, et maxime in chtristia-

nis 188, 1879 usurarius 188, 1885 ; christianus usuratius 188, 1881

INDEX TITVLORVM OPERVM Arbor philosophiae 189, 789 Ars amatiua 189, 769 Arts astronomiae 189, 801

Ars breuis 189, 761

Ars breuissima in pagina una 189, 875 not. (31) Ars compendiosa 189, 755s* Ars consilii 189, 799 Ars de existentia et agentia Dei 180, not. b Ars Dei 189, 815

Ars demonstratiua 189, 202, 757 Ars electionis 189, 8555. Ars generalis 189, 58, 165, 226

Ars generalis ultima 189, 661, 760 Ars inuentiua 189, 756 ; Ars inuentiua

ueritatis 189, 250, 2358 Ars iuris 188, 1905 ; 189, 7955. Ars magna 189, 75;

Ars medicinae 188, 1916; 189, 7955. Ars mistica 189, 849 Ars nauigandi op. 187 ;189, 8oo Arts notandi 189, 854 Ars patua pto cognoscendo Deum 179, not. b Ars praedicandi 189, 805 Ars propositionum 189, 758

Commentum supra inuentiuam et supra tabulam genralem 189, 875 not.

(32)

Compendiosus tractatus Raimundi de articulis fidei catholicae translatus de uulgati in latinum 189, 875 not.

(30)

Contra errores Auerrois 189, 859 De centum syllogismis 189, 861 De conuenientia quam habent fides et intellectus 189, 840

De conuersione subiecti, praedicati et medii 189, 856 De Deo et uniuerso ignoto 178 not. b ;

De diuina unitate et pluralitate 189, 865 De efficiente et effectu 189, 867 De ente infinito 189, 857 De ente quod simpliciter est per se et propter se existens et agens 188, not.

De ente simpliciter per se contra errores Auerrois 188, not. d De erroribus Auerrois et Aristotelis op. 188a De existentia et agentia contfta Auerroim 180 not. d De existentia et agentia Dei 189, 872 De facili scientia 189, 868 De fallaciis 189, 860 De forma Dei 189, 871: De lamentatione 189, 864 De modo naturali intelligendi 189,

854 De natali 189, 865 De petseitate et finalitate Dei 188, not. De possibili et impossibili 189, 858 De possibilitate 189, 875 not. (24) De probatione quod actus potentiarum animae sint aequales in beatitudine 189, 841 De proprietatibus Dei 189, 875 not.

(5)

De quaestione alta et profunda 181, not. b; 189, 875

De quaestionibus facilis scientiae 189, 869 De quaestionibus sententiarum 189, 805

De syllogismis contradictoriis 862 Improbationes

189,

«errorum ^ Auerrois

1882, not. b

Improbationes errorum Auerrois in libro praecedenti implicatae 188a, not. c

189, 870

De Deo ignoto et de mundo ignoto 178, not. c

De disputatione Raimundi et Homeri Saraceni 189, 807 De diuina existentia et agentia 180, not. c

Lectura supra Artem demonstratiuam 189, Liber Liber Liber Liber

104 amici et amati 189, 768 angelorum 189, 766 animae 189, 784 Antichristi 189, 767

INDEX TITVLORVM

338 Liber Liber Liber Liber Liber

beatae Mariae 189, 76; Brachernae 189, 765 chaos 189, 819 clericorum 189, 815 contemplationis 189, 75 15.

Liber contra errores Boethii et Sigerii 189, 8o2

Liber de accidente et substantia per nouum modum 189, 875 not. (4) Liber de acquisitione Terrae Sanctae 189, 826 Liber de actu maiori 189, 875 not. (7) Liber de affatu (De sexto sensu) 179,

OPERVM

recuperatione Terrae Sanctae 189, 875 not. (19) Liber de *Est Dei" et non dici esse dua 189, 875 not. (25) Liber de experientia realitatis artis generalis in obiecto 189, 859 Liber de fine 189, 82; Liber de fine et maioritate 189, 87; not. (3) Liber de forma Dei op. 179 Liber de forma Dei seu Ats patua pto cognoscendo Deum 179, not. f Liber de geometria noua 189, 875 not.

(17)

I954. Liber de atbore scientiae et est magnus 189, 875 not. (21) Liber de articulis diuinarum rationum op. 183; 189, 85; Liber de articulis fidei 189, 827, 850 Liber de ascensu et descensu intellectus 189, 786

Liber de horis sanctae Mariae 189, 87; not. (1) Liber Dei 189, 857 Liber de Iesu Christo 189, 875 not. (2) Liber de inuestigatione uestigiorum productionis diuinarum persona-

Liber de beatitudine op. 182; 189, 818

Liber de lectura super tabulam gene-

Liber de centum nominibus Dei 189, 875 not. (10) Liber de centum signis 189, 811 Liber de concordantia et contrarietate 189, 875 not. (8) Liber de conscientia 189, 875 not. (33) Liber de conuersione syllogismi opinatiui in demonstrat[iu]um 189, 87; not. (14) Liber de correlatiuis innatis 189, 855 Liber de demonstratione per aequiparantiam 189, 817 Liber de Deo agnoto et mundo agnoto 178, not. e

Liber de Deo ignoto et de mundo ignoto op. 178 Liber de disputatione fidelis et infidelis 189, 875 not. (13) Liber de diuina et indiuidua maiestate op. 184; 189, 858

Liber de diuina existentia et agentia op. 180 Liber de ente, quod simpliciter est per se et propter se existens et agens of. 188 Liber de epistola ad magistros in theologia 189, 875 not. (15) Liber de epistola in Concilio pro ordinatione multorum 188 not. p; 189,

875 not. (18)

Liber de epistola Summo Pontifici pro

rum 189, 844

ralem abbreuiatam

189, 875 not.

(23)

Liber de leuitate et ponderositate elementorum 189, 875 not. (12) Liber de maiori agentia Dei 189, 812 Liber de medicina peccati 189, 777 Liber Liber 875 Liber

de militia 189, 804 de minori loco ad maiorem 189,

not. (6) de mirabilibus 189, 764 Liber de mixtione principiorum regularum 189, 875 not. (11)

et

Liber de nominibus diuinarum personarum 189, 847 Liber de nouo modo demonstrandi 189, 875 not. (2) Liber de parua arte demonstratiua, quae est una pagina magna 189, 875 not. (24) Liber de paruis regulis artis demonstratiuae 189, 875 not. (20) Liber de perseitate et finalitz:e 188, not. m; 189, 874

Liber de peruersione entis temouenda 189, 85o Liber de philosophia 189, 79o Liber de potentia et obiecto et actu 189, 816 Liber de potestate diuinarum rationum 189, 846

Liber de praedestinatione 189, 806

INDEX TITVLORVM OPERVM Liber de praedestinatione et praescientia ubi ostendi[tur] tres ideas esse 189, 875 not. (29) Liber de principiis philosophiae 189, 788

Liber de principiis theologiae 189, 787 Liber de proprietatibus Dei op. 185; 189, 810

»

Liber de propriis et communibus actibus diuinarum rationum 189, 845 Liber de quadratura circuli 189, 87; not. (16) Liber de quaestione Raimundi, quam proponit probare coram omnibus 189, 875 not. (28) Liber de quaestione ualde alta et profunda 181 not. g

Liber de quaestionibus, siuit magister Thomas de Attrebatho 189, 875 Liber de quaestionibus,

quas quaeLi Miesiets not. (27) quas quaesiuit quidam Frater Minor 189, 87; not. (26) Liber de quinque praedicabilibus et decem praedicamentis 189, 875 not.

5)

Liber de quinque sapientibus 189, 852 Liber de refugio intellectus 189, 78; Liber de sexto sensu 189, 821

Liber Liber Liber Liber Liber Liber 189, Liber

339

memoriae 189, 785 natalis 189, 722 naturae 189, 822 notitiae Dei 189, 85: physicorum 189, 852 praedicationis contra Iudaeos 814 primae et secundae intentionis

189, 775

Liber principiorum 189, 772 Liber prouerbiorum 189, 791s. Liber quaestionum 189, 820 Liber, qui est de ente, quod simpliciter est per se et propter se existens et agens op. 188 Liber, qui est de quaestione ualde alta et profunda op. 181 Liber rhetoricae nouae 189, 829 Liber septem sacramentorum 189, 828 Liber significationum 189, 797 Liber Tartari 189, 778

Liber utrum fidelis possit soluere et destruere omnes obiectiones quas infideles possunt facere contra sanctam fidem catholicam 181, not. h. Logica breuis 189, 774 Logica noua 189, 77;

Metaphysica noua 189, 851

Liber de substantia et accidente 189, 823

Liber de sufficientia trium personarum 189, 848

Liber de tabula generali abbreuiata 189, 875 not. (22) Liber de tertia figura 189, 771 Liber de Trinitate et Incarnatione 189,

Petitio in Concilio generali ad acquirendam Terram sanctam et mori pro fide Christi 188, not. t

Petitio Raimundi in Concilio generali ad acquirendam "lerram sanctam 188, not. t

Philosophia amoris 189, 770

80

Libe: de uoluntate infinita et ordinata 189, 875 not. (9) Liber disputationis fidei et intellectus

Quaestio ualde alta et profunda ad probationem diuinae Trinitatis et

Liber doctrinae puerilis 189, 762 Libeseorum quae debent credi de Deo

Sermones

189, 779

189, 808 Liber excusationis Raimundi 189, 824 Liber gentilis 189, 749s.

Liber Liber Liber Liber

hominis 189, 776 intellectus op. 186 ;189, 78os. liberae uoluntatis 189, 782 luminis 189, 798

Incarnationis 181, not. i contra errores Auerrois 189, 866 Supplicatio Raimundi 189, 85; Supplicatio Raimundi ad papam et

Concilium generale Viennense 188, not. u

Tabula generalis 189, 759

INDEX GENERALIS

PRAEFATIO

VII

TiTVLI OPERVM, AD QVAE SAEPIVS REMITTITVR

OPvs 178: LIBER DE DEO IGNOTO ET DE MVNDO IGNOTO Prolegomena Codices Textus libri I. Deprima distinctione :: De ignorantia et cognitione Dei 11. De secunda distinctione : De ignorantia et notitia

1-32 3T IO II-32 I3-20 20-32

mundi

OPVS 179: LIBER DE FORMA DEI Prolegomena Codices Textus libri : I. De prima distinctione : De conuersione : 11. De secunda distinctione: De formatione diuinarum rationum

IX-XII

.

rri. De tertia distinctione: : De productione iin | diuinis IV. De quarta distinctione: I. De ordinatione Dei intrinseca 2. De ordinatione uniuersi v.De quinta distinctione: De quaestionibus.

OPvs 180: LIBER DE DIVINA EXISTENTIA ET AGENTIA Prolegomena Codices Textus libri I. De prima distinctione: De- principiis ueris i et necessariis 1r. De secunda distinctione: De syllogismis oppositis

rir. De tertia distinctione: De. suppositionibus c contradictoriis IV. De quarta distinctione: De quaestionibus. OPvs 181: LIBER DE QVAESTIONE VALDE ALTA ET PROFVNDA

Prolegomena Codices Textus libri

I. De prima distinctione: De diuina trinitate II. De secunda distinctione :De diuina incarnatione

33-10I

35-39

42 43-IOI

44-46 46-51

31-54 55-58 58-65 65-101 103-137 105-108 IIO III-I37

II2-II4 II4-II8 II8-122 122-137

139-174 I41-I45 148 149-174 152-163

163-174

INDEX GENERALIS

341

OPERA 182-187: Ofuscula deperdita sex : LIBER DE BEATITVDINE, DE ARTICVLIS RATIONVM DIVINARVM, DE MAIESTATE DIVINA ET INDIVIDVA, DE PROPRIETATIBVS DEI, LIBER INTELLECTVS, ARS NAVIGANDI Admonitio

175-177 177

OPvs 188: LIBER DE ENTE QVOD SIMPLICITER EST PER SE ET

PROPTER SE EXISTENS ET AGENS Prolegomena : Codices et editiones Textus libri , : I. De prima distinctione: De definitionibus Dei . II. De secunda distinctione: De decem regulis . r1. De tertia distinctione: De decem syllogismis IV. De quarta distinctione: De decem errores Auerrois I. De trinitate . De incarnatione . De creatione . De omnipotentia Dei . De sacramento altaris . . De resurrectione . De aeternitate mundi dC OW OoNN . De intellectu forma corporis . o . De scientia Dei circa particularia IO. De partu uirginis v. De quinta distinctione: De decem quaestionibus vt. Desexta distinctione :Ordinationes decem, quas Raimundus intendit praesentare in Concilio generali j OPvs 188a: DE ERRORIBVS AVERROIS ET ARISTOTELIS

Prolegomena Codices Textus libri

179-245 I81-186 188

189-245 I9I-I904 194-197 197-199 199-232 200-205 205-208 208-212 212-214 215-218 218-221 221-224 224-227 227-229 229-232 232-239

239-245 247-257 249-250 252 253-257

OPvs 189: VITA COAETANEA Prolegomena Codices et editiones Textus libri

259-309 261-267 270 271-309

INDicES Index Index Index Index

313 314-315 316-336 337-339

locorum S. Scripturae ; nominum locorum et personarum : uerborum et locutionum notabilium titulorum operum

A25s46 fHEOLOGY LIBRAS" CAELI CLAREMONT,

Imprimé par les Usines Brepols S.A. — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium D/1980/0095[6

n ix *E

d"

a

urTi ipe

ILI

Wegeor 9s

s

eret

qi mn 77

Dm Poi n

à

ptt vm

att 74ei

"

RET dir y [bes , -AU11, Ramon,

d. 1315. (- Maimundi Lulli pera latin a, 178-189 : »

| BR l

"74

Cua L 34

THEOLOGY LIBRARY SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT CLAREMONT, CALIFORNIA

Á 35546

23-262-002