Opera, Pars I Opera exegetica, 6: Commentarii in prophetas minores

Citation preview

SERIES LATHsTA

TVRNHOLTI

TRENT UNIVERSITY

LIBRARY OF RELIGION

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0076unse

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXVI

LXXVI

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

LXXVI

S. HIERONYMI PRESBYTERI OPERA PARS 1, 6

TVRNHOLTI TYPOGRAPH1 BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXIX

S. HIERONYMI PRESBYTERI OPERA

PARS I

OPERA EXEGETICA

6

COMMENT ARII IN PROPHETAS MINORES

TVRNHOLTI TYPOGRAPHY BREPOLS ED1TORES PONTIFICII MCMLXIX

f

V.

0

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

1Co

PRAEFATIO Ipse Hieronymus “de uiris illustribus” scribens, his uerbis exposuit laborem suum super “prophetas minores”, ut aiunt : “Hieronymus, natus patre Eusebio, oppido Stridonis (...) usque in praesentem annum, id est Theodosii principis quartum decimum, haec scripsi (...). Scripsi praeterea in Michaeam explanationum libros duos, in Naum librum unum, in Abacuc libros duos, in Sophoniam librum unum, in Aggaeum librum unum, multaque alia de opere prophetali, quae nunc habeo in manibus et necdum expleta sunt’’ (x). Illos ergo commenta¬ ries scripsit postquam ex Vrbe, anno 385, profectus erat, et antequam, anno 392 uel probabilius anno 393 ineunte (2), edidit librum de uiris illustribus. Cum explanationes in pro¬ phetas minores ultimo loco in hoc capitulo enumerantur, Hieronymum eos etiam post cetera opera ibi memorata scripsisse ponendum est. Ordinem chronologicum, quo explana¬ tiones editae sunt, in prologo libri tertii commentariorum in Amos prophetam in dicat : “Non enim a primo usque ad nouissimum, iuxta ordinem quo leguntur, sed ut potuimus, et ut rogati sumus, ita eos disseruimus. Naum, Michaeam, Sophoniam et Aggaeum, primo piXoTTovoTarcus Paulae eiusque filiae Eustochio npoSepobv-rjcra ; secundo in Abacuc duos libros Chromatio Aquileiensi episcopo delegaui” (3). Post triennium, anno scilicet 396, aggressus est explana¬ tiones in Ionam prophetam, quas eidem Chromatio dedicauit(4). Eodem annoalterum in Abdiam prophetam commentarium euulgauit (5). Pammachio instante, anno 404 Eustochio promittit se mox complere commentarios in reliquos prophetas. Attamen non ante autumnum anni 406 explanationes in Zachariam, in Malachiam, in Osee, in Ioelem et in Amos prophetas edidit. * *

*

Veteres qui commentarios in prophetas minores scripserunt interdum in prologis suarum explanationum Hieronymus enu-

(1) Hieronymus, De uiris illustribus, c. CXXXV — ed. E. Richardson, in Texte und Untersuchungen, XIV, i, Leipzig, 1896, p. 55-56. Plura et locupletiora ad chronologiam operum Hieronymi spectantia inueniuntur in F. Cavallera, Saint Jerome. Sa vie et son auvre, Premiere partie, I-II, Louvain-Paris, 1922, praesertim in Regestis Hieronymianis (t. II, p. 151-165); uide etiam A. Penna, S. Gerolamo, Torino, 1949, p. 435-44°(2) Cfr F. Cavallera, op. cit., t. II, p. 31. (3) Hieronymus, in Amos, III, Prol., 1. 36/42, p. 300. (4) Hieronymus, in lonam, Prol., 1. 1/4, p. 377. (5) De primo in Abdiam prophetam commentario, scripto anno 375, uide F. Cavallera, op. cit., t. II, p. 17-18.

145629

VI

PRAEFATIO

merat (6). Doluit tamen, ut ipse fassus est, opera Apollinaris Laodicenii, Perierii Alexandrini, Eusebii Caesariensis, Origenis Adamantii et Didymi Alexandrini “aut nimia breuitate, uel prolixitate, ad perfectam intellegentiam lectorem ducere non poterant” (7). Ceterum quia “eorum (sc. Origenis et Didymi) egrjyrjcris allegorica fuit et historiae uix pauca tetigerunt, necesse fuit historias ludaeorum et tropologiam nostrorum miscere” (8). Praeter auctores laudatos saepe “aliorum”, “cuiusdam commentarii”, “cuiusdam controuersiae’’ uel “Hebraei qui eum in scripturis erudiuit” opiniones, saepius uero praesumptiones adnotauit. Fontibus uero magna ex parte deperditis, nobis omnino difficile est arctius delimitare quibus auctoribus usus est et definire quo modo quaque mensura fontes exscripsit uel in latinum transtulit. Reuera, plures iam ante annos Gustauus Bardy monstrauit multisque exemplis illustrauit beneuolum etiam lectorem non semper in uerba Hieronymi debere iurare. Praesertim ubi Hieronymus loquitur de “traditionibus Hebraeorum’’, saepius opiniones haud dissimiles in graecis commentariis Eusebii Caesariensis uel Origenis leguntur (9). Didymi in Zachariam commentariorum editio princeps quam Ludouicus Doutreleau nuper euulgauit, uerba Hieronymi ad litteram sequi proprioque in sensu interpretari hinc iam prohibet. In prolegomenis et in adnotationibus suis ita lucide eleganterque ostendit Doutreleau Hieronymum multa deprompsere ex opere eius praecursoris, non tantum ad sensum quod attinet,sed etiam modum expositionisac elocutionis,

(6) Hie tantum pauca de fontibus “ecclesiasticis” dicenda censemus. Quod pertinet ad fontes “paganos” ab Hieronymo allatos, uide opera A. Lubeck, Hieronymus quos nouerit scriptores et ex quibus hauserit, Leipzig, 1872 ; P. Courcelle, Les lettres grecques en Occident, Paris, 19482, p. 37-115 ; et praesertim H. Hagendahl, Latin Lathers and the Classics, Goteborg, 1958 (Studia Graeca et Latina Gothoburgensia, VI); uide etiam Bibliographiam selectam in capite tomi LXXII huius collectionis, p. xx sqq., n. 197-234. Infra in apparatu fontium nonnulla loca parallela cum commen¬ tariis Cyrilli Alexandrini et Iuliani Aeclanensis notauimus (uide F.M. Abel, Parallelisme exegetique entre S. Jerome et S. Cyrille d’Alexandria, in Vivre et Penser, 1re serie, Paris, 1941, p. 94-119; 212-230; G. Bouwman, Des Julian von Aeclanum Kommentar %u den Propheten Osee, Joel tend Amos, Roma, 1958). (7) Cfr Hieronymus, in Osee, Prol., 1. 115, p. 4 ; ibid., 1. 125/126, p. 4-5. (8) Cfr Hieronymus, in Zachariam, Prol.,1. 33/4, p. 748 ; uel in Osee, Prol., 1. 143/ 146, p. 5 : “iudex potius operis eorum quam interpres existerem diceremque quid mihi uidetur in singulis, et quid ab Hebraeorum magistris uix uno et altero acceperim”. (9) G. Bardy, Saint Je'rome et ses maitres hebreux, in Revue be'nedictine, XLVI,

1934, P- 145-164-

PRAEFATIO

VII

ita ut Hieronymi commentarium “fidelissimum exemplar” Didymi operis paene appellare possumus (10). Nonne quaerendum cum Eligio Dekkers annon prudentius sit conicere ceteras explanationes super prophetas minores magna ex parte etiam e quibusdam fontibus graecis hodie deperditis fluxisse (u) ? Non temere ergo cum ipso Hieronymo dicamus : “sine nominum dignitate, sola iudicantur ingenia, nec consideremus cuius sed quale sit. Siue ille episcopus, siue sit laicus (...) non honorum diuersitate, sed operum merito iudicemur (12)”. Cum tantos ac praeclaros praecursores qui omnibus placuissent prudentibus, imitatus sit necnon et eorum opera diligenter exscripserit, Stridonensis ipse nobis non displicebit. * *

*

Quaedam etiam de ratione huius editionis dicenda sunt. Non aliter quam editio “post Dominicum Vallarsi confecta” uocetur, ne uiam discretionis ac modestiae derelinqueremus. Cum in Bibliotheca Hieronymiana Manuscri-pta (13) plus quam ducenti ac triginta codices enumerantur tarn prolixarum explanationum, cui sperare licet in uita sua nouam et uere criticam editionem et aggredi et ad finem perducere ? Hie non inutile uerba uiri inter Hieronymizantes nostrorum dierum notissimi referre libet : “Mieux vaut sans doute offrir au lecteur un travail incomplet mais d'une certaine utilite que d’entamer des recherches infinies suspendues par la mort” (14). Quae cum ita sint, tantum alteram Vallarsi editionem cum paucis antiquioribuscodicibus,quibus praedecessores nostri usi non sunt, contulimus. Hoc non sufficere ad textum Hieronymianum plane constituendum nobis non fugit. Alia uero ex parte lectiones uariantes quas inter editionem Vallarsi et nostram notauimus, tarn minimi momenti sunt, ut de lectione sequenda uix dubitemus. Eadem conclusio eluxit e collatione numerosiorum codicum a iam laudato domino Paulo Antin peracta in nonnullis locis commentarii in Ionam. Quam fidelissime tradere uidentur textum archetypi Hieronymi. (10) Didyme I’Aveugle, Sur Zacharie. Texte inedit d’apres un papyrus de Toura. Introduction, texte critique, traduction et notes de L. Doutreleau, I-III, Paris, 1962 (Sources Chretiennes, 83-85) ; uide praesertim /La copie conforme de Jerome, t. I, p. 129-137. (11) Cfr E. Dekkers, Hieronymus tegenover %ijn lexers, in Handel ingen van bet XXVIe Vlaamse Filologencongres, Gent, 1967, p. 125-135. (12) Cfr Hieronymus, in Osee, II, Pro/., 1. 200/205, p. 56 ; in Michaeam, II, Pro/., 1. 226/230, p. 473. (13) B. Lambert, Bibliotheca Hieronymiana Manuscripta, t. II, Steenbrugge — ’s Gravenhage, 1969, p. 153-189 (Instrumenta Patristica, IV, 2). (14) Saint Jetome, Sur Jonas. Introduction, texte latin, traduction et notes de P. Antin, Paris, 1956, p. 34 (Sources Chretiennes, 43).

VIII

PKAEFATIO

Documenta quae contulimus sunt haec : N

Codex Namurcensis, Musee archeologique, Fonds de la Vide, 16, saec. IX, e monasterio sancti Huberti in Ardennis, continens explanationes in Osee, in Amos, in Ionam, in Abdiam, in Michaeam, in Sophoniam, in Aggaeum, in Zachariam et in Malachiam prophetas. Codicem ipsum inspeximus. cfr P. Faider, Catalogue des Manuscrits conserves a Namur, Gembloux, 1934, p. 71-73.

P

Codex Parisinus, Bibliotheque Nationale, Lat. 1836, saec. IX, olim Colbertinus 1055 et Regius 37562, continens commentarios in Ioelem, in Abacuc, in Ionam, in Zachariam, in Michaeam et in Malachiam. Plagulis lumine depictis explana¬ tiones in Ioelem et in Abacuc contulimus. cfr Ph. Lauer, Catalogue general des Manuscrits latins, tome III, Paris, 1940, p. 192.

K

Codex Coloniensis, Dombibliothek, 54 (Darmst. 2049), saec. VIII“-/IXto-, in monasterio sancti Petri “sub pio patre Hildebaldo archiepiscopo scriptus”. Continet commentaries in Ab¬ diam, in Ionam et in Naum, quos plagulis lumine depictis legimus. cfr Ph. Jaffe et G. Wattenbach, Ecclesiae metropolitanae Coloniensis codices manuscripti, Berlin, 1874, p. 17 ; B. Bischoff, Panorama der Handschriftenuberlieferung aus der Zeit Karls des Grossen, in Karl der Grosse. Lebenswerk und Nachleben, Band IT, Das geistige Leben, Diisseldorf, 1965, P- 235-

C

Codex Cassellanus, Landesbibliothek, Theol. Fol. 22, hibernicis minusculis, saeculo VIII in Fuldensi regione exaratus, in quo commentaries in Osee, in Amos, in Michaeam, in Ionam, in Naum, in Sophoniam, in Aggaeum et in Malachiam leguntur. Explanationes multum decurtatas in Osee, in Amos et in Michaeam contulimus. cfr E.A. Lowe, Codices Latini Antiquiores, t. VIII, n. 1135.

0

Codex Aurelianensis, Bibliotheque municipale, 192, fol. 28, et Codex Parisinus, Bibliotheque Nationale, Lat. 8305, fol. 1-2, saec. VII/VIII, continens tria fragmenta in Zachariam (I, i, 1/3 ; I, iv, 8/12 ; III, xiv, 20/21). Fragmentum Aurelianense plagulis lumine depictis legimus, et fragmentum Parisinum contulimus iuxta editionem : J.M. Burnam, in Melanges Emile Chatelain, Paris, 1910, p. 135-140 ; cfr D. De Bruyne, in Revue benedictine, XLIII, 1931, p. 6-7 ; E.A. Lowe, Codices Latini Antiquiores, t. VI, n. 812.

A

Codex Coloniensis, Dombibliothek, 53 (Darmst. 2048), saec. X, duodecim commentaries continens ; “liber est sancti Petri,

PRAEFATIO

IX

scriptus sub tempore Domni Euergeri archiepiscopi.” Contulimus explanationes in Ioelem prophetam (ab initio usque ad cap. ii, 14/15, 1. 260), capitulum I commentariorum in Amos et explanationum in Michaeam librum I, iv, 1/7, 1. 1 usque ad ffnem capituli. cfr Ph. Jaffe et G. Wattenbacii, Ecclesiae metropolitanae Coloniensis codices manuscripts, Berlin. 1874, p. 16. * *

*

Insuper lectiones uariantes deprompsimus ex editione commentariorum in Ionam prophetam quam curauit, translatione gallica multisque eruditis adnotationibus instructis u. cl. Paulus Antin. Sequentes codices nonnullis in locis adhibuit : Andeg.

.Angers, Bibl. mun., 151, fob I72v-i84, saec. XII (Saint-Aubin)

A

Dijon, Bibl. mun., 132, fob 74-81, saec. XII

r

Lyon, Bibb mun., 600, fob 6v-io, saec. VII/VIII (excerpta)

G

Paris, Bibb Nat., Lat. 1831, saec. XIII, fob 103-113

F

ibid., Lat. 1832, fob H4v-i27v, saec. XII

D

ibid., Lat. 1835, fob 3iv-36v, saec. XI/XII

E

ibid., Lat. 1835 A, fob I32-I45v, saec. XII

B

ibid., Lat. 1838, fob 1-13, saec. IX

Par.

ibid., Lat. 1839, fob 1-24'’, saec. XIII

H

ibid., Lat. 1840, fob 129^142, saec. XIII

8

ibid., Lat. 10600, fob 4iv-53, saec. VIII (Echternach)

Prat.

ibid., Lat. 11630, fob i66-i76v, saec. XII (Saint-Germain-des-Pres)

Germ.

ibid., Lat. 12157, fob 1-20, saec. IX (Saint-Germain-des-Pres)

£

ibid., Lat. 14086, (excerpta)

S

ibid., Lat. 14287, fob 132-148, saec. XIII

Sorb.

ibid., Lat. 15285, fob I04-ii5v, saec. XII (Sorbonne)

Mart.

ibid., Lat. 17374, fob 127^140, saec. XII (Saint-Martin-des-Champs)

p

Rouen, Bibb mun., 446, fob (Jumieges)

saec.

VII/VIII,

97v-io8,

fob

I9iv-i94

saec. XII

X

PRAEFATTO

Haecsuntnouadocumentaquibus usi sumus ad praesentem editionem emendandam. Fideliter etiam adnotationes anti¬ quorum editorum (sc. Desiderii Erasmi, Mariani Victorii et Iohannis Martianay) prout in editione Dominici Vallarsi leguntur, in nostro apparatu retulimus. Elenchus et sigla codicum quibus illi editores usi sunt simul cum conspectu codicum ab ipso Dominico Vallarsi adhibitorum, infra in nostro con¬ spectu reperies (15).

(15) Quid de ueteribus editionibus, curis Mariani Victorii, Iohannis Martianay et Dominici Vallarsi confectis, sentiendum sit, disce a L. Doutreleau, in Recberches de science religieuse, LI, 1963, p. 383-406 ; de prima et altera editione Dominici Val¬ larsi, uide G. Leiblinger, in Mitteil. dts Osterreichischen Vereins f Bibliothekwesen, XI, 1907, p. I45-M9 ! XII, 1908, p. 38-46 ; 167-171 ; 247-257.

S. HIERONYMI PRESBYTERI

COMMENT ARII IN PROPHETAS OSEE IOELEM AMOS ABDIAM IONAM MICHAEAM

POST DOMINICVM VALLARSI TEXTVM EDENDVM CVRAVIT

M. ADRIAEN

CONSPECTVS SIGLORVM * N

Namur, Musee archeologique, Fonds de la Ville 16, saec. IX (Saint Hubert).

P

Paris, Bibliotheque Nationale, Lat. 1836, saec. IX.

K

Koln, Dombibliothek 54 (Damist. 2049), saec. VIIIv craT(xiarwv N, et s. 1. : acephalo de tattecheston

PL 819

XXII

IN OSEE, PROLOGVS - LIB. I, i, i

130

135

140

145

150

5

mum, quern in exordio huius prophetae die uigiliarum dominicae passionis extemporali et diserto sermone profudit. Et Eusebius Caesariensis in octauo decimo libro EiiayyeXiKrjs dvoSeitjeois, quaedam de Osee propheta disputat. Vnde ante annos circiter uiginti duos, cum rogatu sanctae et uenerabilis/u 1237/8 socrus, immo matris tuae Paulae (illud enim nomen carnis, PL hoc spiritus est, quae monasteriorum et scripturarum semper 820 amore flagrauit) essem Alexandriae, uidi Didymum et eum frequenter audiui, uirum sui temporis eruditissimum ; rogauique, ut quod Origenes non fecerat, ipse compleret, et scriberet in Osee commentarios ; qui tres libros ad me, me petente, dictauit, quinque quoque alios in Zachariam. Nam et in ipsum duo tantum Origenes scripsit uolumina, uix tertiam partem a principio libri usque ad uisionem quadrigarum edisserens. Haec dico, ut noueris quos in prophetae huius campo habuerim praecursores ; quos tamen ut simpliciter et non superbe — sicut quidam meorum amicorum semper insibilat — tuae prudentiae fatear, non in omnibus sum secutus ; ut iudex potius operis eorum quam interpres exsisterem diceremque quid mihi uideretur in singulis, et quid ab Hebraeorum magistris uix uno et altero acceperim. Quorum et apud ipsos iam rara auis est, dum omnes deliciis student et pecuniis, et magis uentris quam pectoris curam gerunt ; et in hoc se doctos arbitrantur, si in tabernis medicorum de cunctorum operibus detrahant. Sed iam tempus est ut prophetae uerba ponentes, ea quae scripta sunt, disseramus. LIBER I

I. 1. Verbum Domini quod /actum est ad Osee filium Beeri. LXX similiter. Verbum Domini (quod in principio erat apud Deum Patrem, et Deus erat Verbum) factum est ad Osee blium Beeri, ut prophetam quoque deum 5 faceret, Saluatore dicente : Si illos dixit deos, ad quos sermo Dei factus est, et non potest solid scriptura, quern Pater sanctificauit et misit in mundum, uos dicitis : blasphemas ; quia dixi,

128/129 Euseb., Demonstr. euang. lib. XVIII deperditus. 133/136 Didymi in Osee, libri III deperditi, cfr Hier., de uiris illustr., 109. 137 Didymi in Zachariam libri V, nuper reperti. 138 Origenis in Zachariam commentarius deperditus, cfr Hier., epist. 33, 4. Ub. I, i, 2/3 cfr Ioh. 1, 1.

5/8 Ioh. 10, 35.36.

133 flagrauit N (1 et r in ras.) essem] cum praem. et expunxit N 134/135 rogauique] N, eum add. fj. v 136 ad me] N (cfr Hier. de uiris illustr., 109), om. yu. v potente PL 137 alius N, corr. 142 insibilat] N, insibilet /u. v 145 ac N, corr. Lib. I, i, 5 de eos C 2

7 blasfemat C LXXVI

vi

6

IN OSEE I, i, i

filius Dei sum. Vt quomodo Deus deos facit, et stat in synagoga deorum, in medio autem deos diiudicat ; et cum ipse io sit uerum lumen, quod illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum, ad apostolos loquitur : Vos estis lux mundi, sic et ipse Saluator prophetam suum faciat saluatorem. Osee enim, in lingua nostra, saluatorem sonat, quod nomen habuit etiam Iosue filius Nun, antequam ei a Deo uocabulum muta15 retur. Non enim — ut male in Graecis codicibus legitur et latinis — Ause dictus est, quod nihil omnino intellegitur ; sed Osee, id est saluator ; et additum est eius nomini Dominus, ut saluator Domini diceretur. Iste ergo saluator filius est Beeri, id est putei mei, quos puteos fodit Abraham, Isaac et 20 Iacob, et allophyli eos semper obruere conabantur. Inter puteum et lacum, id est cisternam, hoc interest, quod puteus perpetuas aquas habet, et de uiuo fonte manantes. Cisterna quae refrigerat, aquas suas externas et aduentitias possidet. Vnde per Hieremiam prophetam loquitur Deus : Me dereli25 querunt fontem aquae uiuae, et foderunt sibi cisternas, quae aquas non ualent continere. De hoc fonte ad Deum psalmista proclamat : Aftud te est fons %iitae, in lumine tuo uidebimus lumen. Vnde quidam putant Beeri interpretari lumen meum ; sed superior uera translatio est. 30 In diebus Oziae, Ioathan, Achaz, Ezechiae regum Iuda ; et in diebus Ieroboam filii Ioas regis Israel. LXX similiter. Azarias, qui uocatur et Ozias, de stirpe Dauid regnauit in Hierusalem super duas tribus, quae appellabantur Iuda, annis quinquaginta duobus ; cui successit in regnum 35 filius eius Ioatham, qui et ipse regnauit annis sedecim ; post quern filius eius Achaz regnauit annis similiter sedecim. Post Achaz regnauit filius eius Ezechias annis uiginti nouem, cuius anno sexto decern tribus, quae appellabantur Israel,

8/9 Ps. 81, 1. 19/11 Ioh. 1, 9. 11 Matth. 5,14. 12/13 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 19, 27 ; 51, 15. 14 cfr Num. 14, 6. 19 cfr Hier., o.c., p. 3, 21/22. 19/20 cfr Gen. 16, 14 ; 21, 19 ; 24, 62 ; 26, 15.18.19.21.22.32. 24/29 Ier. 2, 13. 27/28 Ps. 35, 10. 28 quidam] cfr Hier., o.c., p. 51, 6.

8 sediat C (ai stat add. s. /.) 9 cum] quomodo C 10 sit] om. C 10/11 uenientem in h. mundum] et cetera C 12 et] om. C suum] om. C facit N 14 ei a] addendo ua C 18 alt. saluator] C s. 1. 20 semper] C in mg. obruere conabantur] N C, ~ p v 21 id] C (s. hoc) 22 cisterna] uero est add. C 24 per hieremiam] om. C 24/23 dereliquerunt] filii isrl add. C 25 cisternas sibi ~ C 27 est] om. N 27 uitae] N, et add. p v 27/28 uitae usque lumen] et cetera C 31 in] N C, om. p v ioas] iohaz add. N 32 et] om. C 33 in i. regnauit ~ C 33/34 super usque iuda] om. C 35 qui et i. regnauit] om. C 35 sedecim] C A.ndeg. Viet, fi v, xv N Pal.1'* 30 similiter] om. C sedecim] Andeg. Viet. fx. v, xv N Pal.1'2, xn C 37 post usque nouem] Andeg. Viet. prob. fx v, post collocatae (/. 40) pon. N C Pal.1'2 et scr. xxvm 38 sexto] Andeg. Viet, prob. p v, undecimo N C Pal.1'2

v2

PL

821

IN OSEE I, i, 1-2

7

captae sunt a Salmanasar rege Chaldaeorum, et in Medorum 40 montibus collocatae. Ex quo perspicuum est, prophetante Osee, Esaia et Ioel, et Amos et Abdia, et Iona et Michaea, qui avyXpovoL eius fuerunt, regnum decern tribuum esse finitum, quod a primo rege Ieroboam usque ad ultimum Osee, permansit annis ducentis quinquaginta. Eo autem tempore, quo 45 Ozias regnare coepit super Iudam, super Israel regnabat Iero¬ boam pronepos Iehu, cui Dominus repromiserat usque ad quartam generationem sobolem illius regnaturam, eo quod percussisset duos reges impios Iuda et Israel. Hoc dicimus ut tibi breuiter ostendamus, Osee prophetam et ante captiuita50 tern Israel et post captiuitatem eius uaticinatum, et tarn uicinam quam praesentem et praeteritam, et denuntiasse uenturam, et luxisse ingruentem, et in emendationem Iudae retexuisse praeteritam ; quod in ipso propheta iuxta historiam conabimur approbare. Ozias interpretatur fortitudo Domini; 55 Ioatham Domini consummatio atque perfectio; Achaz uirtus ; Ezechias imperium Domini. Hi regnabant in populo Iuda, cuius nomen confessio est. Porro in Israel qui sibi idola fecerat, et a Dei populo fuerat separatus, regnabat Ieroboam •(filius Ioas), qui interpretatur id est temporali60 tas, siue mora ; quod mundum amauerit, et in ipso morari diu, uitam putauerit sempiternam, nequaquam futuris, sed praesentibus delectatus. 2. Principium loquendi Dominum in Osee. LXX : Principium uerbi Domini ad Osee. Quia, ut supra diximus, et 65 aliis prophetis praeferuntur in titulo, Ozias, Ioatham, Achaz et Ezechias, quibus regnantibus prophetauerunt, idcirco nunc dicit quod inter omnes hos primum in Osee Dominus sit locutus, et postea ad ceteros. Aliud est autem loqui Dominum in Osee, aliud ad Osee. In Osee, non ipsi loquitur Osee, sed per

54 cfr Hier., o.c. p. 50, 21. 55 ibid., 46, 5/6. 55/56 ibid., 51,30 ( ?). 56ibid., 46, 6/7 ( ?) 57 ibid., 7, 19. 59 Ieroboam qui interpretatur xpoviopoz, quod legitur in codd. et edd., non concordat cum Hier., o.c., p. 42, 13 nec cum aliis onomasticis, sed Ioas sic interpretatur,ditOnom. Cwj-//«.,ed.Lagarde,p. 170,98 ; Onom. Vaticana, p. 193, 18 ; cfr Hier., o.c., p. 32, 27, et infra, in Amos, I, 1, 66/69.

41 alt. et usque ult. et] om. C micha C 42 ovvxpovoi N (syncronoy [alt. y in i corr.\ s. /.), gyhxponi C 45 alt. super] Clun. Viet. prob. p v, duodecimum annum praem. N (in -mo -no mut. a. ml) cum cett. codd., xn anno C 49 tibi] pammachi add. C in mg. 51 praeteritam] N C Pal.1'2 Viet., uidisse add. Er. p v alt. et] N eras. 52 uenturam] et praem. N s. 1. 53 praeteritam] N C, praeterita p v 56 uirtus] ueritas C hii regnant C 57 in] om. G 58 regnat C 59 filius Ioas] suppl. Drusius, om. codd. edd. omnes (cfr l. 31) 60/61 diu morari ~ C 61 diu] om. N 63 dominum] N C, v in marg., domini p v (cfr l. 73) 64 ad] om. C 66 et] om. C 67 in osee] C s. 1.

v 3

PL 822

8

IN OSEE I, i, 2

70 Osee ad alios ; ad Osee uero loquens, ad ipsum significatur conferre sermonem. Alii autem non primum omnium prophetarum uolunt fuisse Osee, ex eo quod dicitur : Principium loquendi Dominum in Osee ; sed ostendi quod haec quae sequuntur, primum ad Osee Dominus sit locutus. 75 Et dixit Dominus ad Osee : Vade, sume tibi uxo¬ rem fornicationum ac filios fornicationum quia fornicans fornicabitur terra a domino. LXX : Et dixit Dominus ad Osee : Vade, tolle tibi uxorem fornicationis et filios fornicationis quia fornicans fornicabitur terra post dominum 80 Verbum Hebraicum zanunim, non fornicariam et fornicationem, ut plerique aestimant, sed multas fornicationes sonat. 1239 Ex quo ostenditur mulier ista, quam propheta sumit in coniugem, non semel sed frequentius fornicata, ut quanto ilia sordidior est, tanto sit propheta patientior, qui talem uxorem v 4 85 duxerit. Quodque additur : Sume tibi et filios fornica¬ tionum ; and kolvov enim subauditur : Sume tibi uxorem fornicationum, et sume tibi filios fornicationum. Vtrumque potest intellegi, quod et fornicariae priores de fornicatione susceptos recipiat filios, et ipse ex meretrice generet liberos, 90 qui idcirco fornicationis appellandi sunt filii, quod sint de PL meretrice generati. Nec culpandus propheta, interim ut 823 sequamur historiam, si meretricem conuerterit ad pudicitiam, sed potius laudandus quod ex mala bonam fecerit. Non enim qui bonus permanet, ipse polluitur, si societur 95 malo ; sed qui malus est, in bonum uertitur, si boni exempla sectetur. Ex quo intellegimus non prophetam perdidisse pudicitiam fornicariae copulatum ; sed fornicariam adsumpsisse pudicitiam quam antea non habebat ; praesertim cum beatus Osee, non ob causam luxuriae, non libidinis, non 100 propria fecerit uoluntate, sed Dei paruerit imperio, ut quod in isto carnaliter legimus, in Deo factum spiritaliter probaremus, qui suscepit Synagogam, hoc est populum Iudaeorum fornicationi et libidini seruientem. Ad quam Dominus loqui71 alii] cfr Iulianus Aeclan., in Oseam I, 1/2 (PL 21, 963 B)

81 plerique] ?

71non]Cj'./. 71/72 uolunt prophetarum ~C 73 dominum] N C, domini fx v (cfr l. 63) ostendi] om. C haec] C s. 1. 74 primus C 75 sume] et praern. C 76/77 ac usque domino] N (et fac pro ac) C, post additur (/. 84) ponunt /x t> 77/79 lxx usque fornicationis] om. C 79 et filios usque dominum] N, post domino (cfr 76/77) ponunt fxv 80 zannin N Pal}, zaiinlm C 82/83 coniugum C 83 fornicata] N C, fomicatam /x v 84 propheta sit ~ C 85 quod autem C 85/86 sume usque fornicationum] N, C (om. tibi),om. fxv 86 anokovov N, hoc C enim] N C, om. /x v 87 fornicationum] om. C 87 fornicationum] om. C 88 priori C, prioris v in rnarg. 89 accipiat C liberos] C, libros N, filios /l v 90 sint N (corr.) C interim propheta ~ C 92 historiam] conuertit N 94 non] C (s. qui) ipse] et praern. C 100 uoluntate fecerit ~ C (corr. sign. •/■/) hoc] id C 103/112 ad usque operibus] om. C

C 91 nec culpandus] om. non erat arguendus add. C C 98 ante C 99 causa 101 isto] osse add. C 102

IN OSEE I, i, 2

9

tur per Hiezechielem : Et tu meretrix, audi uerbum Domini. 105 Fractae enim sunt in A egyfito mammae eius, et uolutabatur in sanguine, et fuerat polluta usque ad uerticem, ut nulla pars corporis atque membrorum eius esset, quae turpitudinis maculam non haberet. Operuit talem Dominus pallio, et suis iunxit amplexibus, dedit ei mel et oleum et similam mandu110 care, et induit earn uestibus pretiosissimis ; posuit in collo ornamenta gemmarum ; aures ornauit auro et lapide pretiosissimo, armilas quoque brachiis praebuit ut bonis operibus uteretur. Et nihilominus haec contempta largitate et bonitate uiri, prioris immemor turpitudinis amatores Chaldaeos et v 5 115 Assyrios et Aegyptios, qui magnarum sunt carnium, secuta est. De Saluatoris et Ecclesiae typo in praefatiuncula diximus, quod sumpserit sibi uxorem fornicariam, quae prius idolis seruiebat. Si quis autem contentiosus, et maxime gentilium, noluerit figuraliter dictum recipere, et irriserit prophetam forni120 cariae copulatum, opponamus ei illud, quod solet laudare Graecia, et philosophorum scholae concinunt. Qua ratione praedicent uirum eruditissiimum Xenocratem, qui Polemonem luxuriosissimum iuuenem inter psaltrias atque tibicines et impudicas mulieres ebrium et hedera coronatum fecit oboedire 125 sapientiae, et adolescentem turpissimum mutauit in sapientissimum philosophorum. Cur Socratem ad caelum leuent, qui Phaedonem, ex cuius nomine Platonis liber est, de lupanari, ob crudelitatem et auaritiam domini, multorum libidini seruientem, in Academiam transtulerit ? Et quicquid illi iam de philo130 sophiae magistris responderint, nos ad prophetae defensionem referimus. Haec aduersum ethnicos et eos qui ethnicorum sunt similes, dixerimus. Ceterum nostris, qui tamen uolunt suscipere ueritatem, illud breuiter ostendamus, ex eo quod dicitur : Quia fornicans, fornicabitur terra a Domi135 no, non tarn prophetam iunctum esse meretrici, quam omne hominum genus a societate Domini recessisse. Potest quoque ^ 1240 ex eo quod non est additum ‘omnis terra’, nunc Iudaea accipi, PL uel proprie Samaria et Israel, id est decern tribus, quae eo 824 tempore quo haec dicebantur, a Domino recesserant.

104/105 Ez. 23, 3. 127 Plato, Phaedon.

122/120 cfr Diogenes Laert., Bloc xal yvcofiai, IV, 3, 16.

104 hiezechiel N 107 esset quae] om. N 112/113 operibus uteretur] N, uteretur operibus ~ /a v 113 nihil omninus C largitate] iuxta ezechiel add. C in mg. 114 prioris i. turpitudinis] om. C 116/113 de usque ostendamus] om. C 122 xenocraten N 124 hedera] om. N Pal. 1,2 126 socraten N 129 iam] N, om. /li v 131 hereticos N 132 sunt] om. N 133 ex] apparet autem praem. C 134 sequitur C 139 recesserunt C (iesrahel add. in mg.)

IN OSEE I, i, 3-4

10

3.4. Et abiit et accepit Gower filiam Debelaim ; et concepit et peperit ei filium.Et dixit Donunus ad eum : Voca nomen eius lezrael, quoniam adhuc mo¬ dicum et uisitabo sanguinem lezrael supra domum Iehu ; et quiescere faciam regnum domus Israel. 145 LXX: Et abiit, et accepit Gomer filiam Debelaim ; et concepit et peperit filium. Et dixit Dominus ad eum : Voca nomen eius lezrael, quia adhuc modicum et ulciscar sanguinem lezrael sitper domum Inda ; et quiescere faciam regnum domus Israel. Prophetae sic multa post saecula de aduentu Christi et uocatione 150 gentium pollicentur, ut praesens tempus non neglegant, ne v concionem ob aliud conuocatam non docere de his quae stant sed de incertis ac futuris ludere uideantur. Itaque et haec Gomer filia Debelaim, quae ab Osee uxor accipitur, et concipit ex eo, et parit ei filium nomine lezrael, qui mterpretatur semen 155 Dei, in cuius sanguinis ultionem regnum subuertit Iehu (siue, ut male error obtinuit, Iuda) sic ad uocationem referenda est nationum, ut illi tempori congruat, sub quo filium generasse memoratur. Et ne longo tractatu lectoris auiditatem difteram, duae istae mulieres quarum una uocatur Gomer, et est mere160 trix ; paritque tres liberos, primum lezrael, secundum puellam, quae uocatur : Absque misericordia, et tertium masculum qui et ipse appellatur : Non populus meus , et altera mulier quae conducitur argenteis quindecim, et coro, et dimicLio coro hordei, et uocatur adultera, referuntur ad Israel et ad Iudam, 165 id est ad decern tribus quae erant in Samaria sub rege Ieroboam, qui fuit de Ephraim, et ad Iudam, qui regnabat m bberusalem de stirpe Dauid. Hae sunt duae mulieres, quae m Zacharia upupae, siue milui, siue herodii pennas habere dicuntur, et ire in terram Sennaar, ubi Babylon condita est. Has mu170 lieres sub nomine duarum sororum Oola significat et Ooliba ; hae in duabus uirgis quas Hiezechiel in unam uirgam sociat, demonstrantur. Et quia commentarios, non lata uolumma

i4o

134/155 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 28, 11.

IOT/16N cfr Zach. 5, 9.

171 cfr Ez. 23.

140 habiit N accipit C 140/143 filiam usque modicum] usque C 141 N Vulo. (cfr l. 154), om. cett. v 143 supra] N, super fx u 146 dicit 1 L. 148 iudam N 150 neglegent N 151 concionem ob a. conuocatam] om.C 152 docere] tam praem. C qui C stant] N cum aliquot codd., adstant , instant /x v 153 debelain N et] q; C concepit N (corr. a m.) 1»4 ex eo] om. C pariet N, corr. 155 sanguinem C subuertit] achab praem. C 156 obtenuit N (corr. a. m.) reuocationem C 157 nationum] om. C temporis N, corr. 159 quarum u. uocatur] om. C gomer] uidelicet add. C 162 ultra N, corr. om.C

mulier] om. C

169 in terram] om. N

163 coro coordei (c eras.) N 170 oil?a N

170 ooliba! N

alt. ad]

IN OSEE I, i, 3.4

II

scribimus, singulis capitulis explanationes proprias in suis locis reseruantes, nunc tantum de praesenti capitulo dispute175 mus. Gomer interpretatur TereAeape-^v, id est consummata atque perfecta ; alii ddjpaKas, id est loricas, significari putant. Sunt qui mensuram, siue amaritudinem suspicentur, quod recte dicerent, si gimel litteram non haberet. Debelaim vraAdra? sonat, quarum in Palaestina permagna copia est, et quas 180 Esaias propheta ulceri Ezechiae regis iubetur apponere. Est autem massa pinguium caricarum, quas in morem laterum fi¬ gurantes, ut diu illaesae permaneant, calcant atque compingunt. Igitur et Israel consummata in fornicatione atque per¬ fecta filia uoluptatis, quae fruentibus suauis uidetur et dulcis, PL 82 185 in typo Domini Saluatoris ab Osee uxor accipitur ; et primus v 7 ex ea Dei filius generatur, id est Iezrael; est autem ciuitas me¬ tropolis decern tribuum, in qua interfectus est Naboth, ob cuius sanguinem suscitatur Iehu, qui deleuit domum Achab et Tezabel. Verum quia et ipse Iehu, ultor sanguinis iusti, in190 gressus est per uias Ieroboam filii Nabath, qui fornicari fecit Israel, et constituit uitulos aureos in Dan et Bethel, regnum quoque eius dicitur subuertendum ; sub cuius pronepote Iero¬ boam prophetare coepit Osee ; quo mortuo, filius eius Zacha-^ 1241 rias successit in regnum ; quern sexto rnense imperii sui occidit 195 Sellum de alia stirpe generatus. Quam ob causam nunc dici¬ tur : Adhuc modicum et uisitabo sanguinem Iezrael, id est occisionem populi mei, super domum Iehru regiam, quae eo tempore praeerat Israel. Nec mirum si clomus subuertatur Iehu, cum etiam regnum domus Israel, hoc est decern 200 tribuum, post non multos annos omnino delendum sit. A Zacharia enim filio Ieroboam, cuius atauus fuit Iehu, usque ad nonum annum Osee, sub quo decern tribus ductae sunt in captiuitatem, supputantur anni quadraginta et nouem. Occisoque Zacharia, qui fuit ultimus de stirpe Iehu, statim

175/176 cfr Hier., o.c., p. 51, 10. 176/177 quis ? 178/179 cfr Hier., o.c., p. 51,9. 180 cfr IV Reg. 20, 7 ; Is. 38, 5.9. 189 cfr IV Reg. 9, 33. 189/191 cfr ill Reg. 12, 2. 28.29. 193/194 cfr IV Reg. 15, 8.

175 TCTexuDverjV N (tetechioeneen [tert. e eras.} s. /.) 176 oajpaKa.cn N (oora casi s. 1.) 177 quod] N, v in marg., qui p v (deest C) 178/179 rragnoas N (pacaoas r. /.) 179 quam N 180 iubetur ad ponere N (a Deo scil.), iubet apponi /i v (deest C) 181 more N 182 inlese N 183 adque N, corr. 185 prius N 187 tribuum] quae uocabatur iezrahel add. C nabutha N, v in marg. 189/190 egressus C 190 uiam N, corr. fili N (corr. a. m.) bethel] N, in praem. p. v 192 dicetur N (corr. a. m.) 193 enis] om. C 193/194 ozarias C 198 israheli N domum C, corr. 198/199 subuertatur iehu] N C, iehu subuertatur ~fi» 199 israel domus ~ C, corr. 200 delendum sit] C, d. esset N, sit delendum ~ p v 201 atauus] atuus N (attauus add. in mg.), tritauus add. C in mg. iehu fuit ~ C

IN OSEE I, i, 34-5

12

£05 reges Assyrii ceperunt Ruben et Gad et dimidiam tribum Manasse, quae erant trans Iordanem ; et deinde multas Samariae ciuitates, et deinde totam Nephtalim, ad extremum omnes reliquas tribus. Pro Iehu in editione uulgata legitur Iuda ; sed hoc nnhi uidetur non uitio septuaginta interpretum, sed 210 scriptorum inoleuisse imperitia, qui ignorantes Iehu, quod magis tritum erat, scripserunt Iuda. Typus autem seminis Dei, et uitio sanguinis eius refertur ad Domini passionem, propterquam et domus Iuda et regnum uniuersi Israel dicitur subuertendum. 215 5, Et in ilia die conteram arcum Israel in ualle lezrael. LXX similiter. Quando ultus fuero sanguinem Iezrael super domum Iehu, et regnum Israel, Assyrio uincente, deleuero, tunc ilia die et in illo tempore conteram omne robur exercitus Israel in ualle Iezrael. Supra diximus Iezraelem, quae 220 nunc iuxta Maximianopolim est, fuisse metropolim regni Sa- v 8 mariae prope quarn sunt campi latissimi, et uallis nimiae uastitatis, quae plus quarn decern milium tenditur passibus. In hue commisso certamine, ab Assyriis caesus est Israel, id est decern tribus, quae ob Ieroboam de tribu Ephraim, qui pri225 mus schisma fecit in populo, appellatae sunt Ephraim. Interdum propter Ioseph, qui fuit pater Ephraim, uocatur Ioseph ; nonnumquam Samaria, quae et ipsa altera urbs fuit metropolis decern tribuum, quae postea ab Augusto Caesare appellata est Augusta, id est Zegaorr] ; in qua ossa loannis 230 Baptistae condita sunt. Post diuisionem ergo duarum et decern tribuum, ob maximam partem multitudinis quae Ieroboam secuta est, nomen pristinum Israel remansit in decern tribu- pl bus. Et propter tribum Iuda quae regnauit in Hierusalem.aliae 826 quae tribus appellatae sunt Iudas; simulque et typi ueritas ex235 plicatur. Ouomodo enim propter sanguinem Naboth, qui effusus est in Iezrael, deleta est domus Achab, ut Eliae uaticinium compleretur ; sic propter sanguinem ueri Iezrael, hoc est se¬ minis Dei, iegnum destructum est Iudaeorum. In omnibus quidem prophetis, sed praecipue in Osee, decern tribus refe240 runtur ad haereticos, quorum maxima multitudo est ; duae autem tribus quae appellantur Iuda, Ecclesiae personam possident, quae sub Dauid stirpe regnant. Arcus igitur 219/222 supra 1.

186/187;

efr Beda, Nomina locorum, sub uerbo Iezrahel

227/

230 efr Beda, Nomina locorum, sub uerbo Samaria. 205 coeperunt N C demedium C tribum] om. C 200 erat N iordanen N 207 samariae ciuitates] N C, ciuitates samariae ~ y v 207 deinde] om. C to turn N C nepthalim N, neptalim C, nephtali y v 217 iehu] iuda N Pal. 1,2 (dust C) 218 in die ilia et in tempore illo C 219 supra] et praem.C iezrahel C 220 regni] om. C 221 propter N C Pa/.1-2 221 campi] tarn praem. N ualles N 222 uastitates N corr. 223 hac] N y. hoc v 229 sebaste N C 234 et] N, om. y v (dees/ C) 240 maxima multi¬ tudo] N C, multitudo maxima ~ y. v 242 dauid stirpe] N, stirpe dauid ~ u- ' regnant] N, v in marg., regnabant y u (deest C)

IN OSEE I, i, 5-6.7

13

haereticorum, de quibus scriptum, est : Filii Ephraim intendentes et mittentes arcam, conuersi sunt in die belli, confringetur 245 in ualle seminis Dei, de quo humilia et terrena senserunt. 6.7. Et concepit adhuc et peperit filiam ; et dixit ei : Voca nomen eius : Absque misericordia ; quia non ad dam ultra miser eri domui Israel, sed obliuione obliuiscar eorum. Et domui luda miser ebor ; 250 et saluabo eos in Domino Deo suo ; et non saluabo eos in arcu et gladio, et in bello, et in equis, et in equitibus. LXX : Et concepit adhuc et peperit filiam, et ^ 1242 dixit ei : Voca nomen eius : Absque misericordia ; quia nequaqnam addam ultra misereri domui Israel, sed aduersans aduer255 sabor eis ; filiorum autem luda miser ebor et saluabo eos in Do¬ mino Deo suo ; et non saluabo eos in arcu, neque in gladio, neque in bello, neque in equis, neque in equitibus. Postquam contritus v 9 est atque contractus arcus Israel in ualle Iezrael, et regnum decern tribuum deslitutum, ita ut ducerentur in captiuitatem, 260 nequaquam iam Iezrael, id est semen Dei, nec masculani sexus filius nascitur ; sed filia, id est femina fragilis sexus, et quae uictorum pateat contumeliae, et uocatur : Absque mi¬ sericordia. Idcirco enim ducta captiua est, quia misericordiam Dei non habuit. Et consideranda Domini indignatio. 265 Quod nequaquam domui Israel se dicat ultra misereri, sed eos de memoria sua aeierna obliuione delere ; quia usque hodie Persarum regibus seruiunt, et numquam est eorum soluta captiuitas. Domui autem luda misericordiam pollicetur, et dicit quod eos saluet in Domino Deo suo, uel in seipso qui 270 loquitur ; uel Pater saluet in Filio, iuxta illud quod scriptum est: Pluit Dominus a Domino. Saluauit enim eos quando Israel Assyriis traditus est, de manu Sennacherib, non in arcu et gladio et bello et in equitum multitudine, sed in suo robore, quando misit angelum et percussit de exercitu Sennacherib 275 regis Assyriorum una nocte centum octoginta quinque milia. Iuxta typum dicimus, eos qui propter sanguinem seminis Dei uocantur : Absque misericordia, et dicere ausi sunt : San-

243/244 Ps. 77, 9. (PL 21, 969 A).

271 Gen. 19, 24. 271/275 cfr Iulianus Aeclan., o.c., I, 6 274/275 cfr IV Reg. 19, 35. 277/278 Matth. 27, 25.

246 filium N, corr. 248 miseri N, corr. 251 arcu et gladio] N (iam coni. Viet.), gladio et in arcu /a v 252 concoepit N 258 est] otn. N 259 destitutum] est add. N in c. ducerentur ~ C 260 iam] om. C 261 nascitur filius ~ C filia] om. C femina id est ~ C 263 ducta captiua] N C, captiua ducta ~ /u. u 263/264 dei misericordiam ~ C 264 considerandum N, corr. indignatio] est add. N 265 quia C ultra misereri] N C, misereri ultra ~ /a v 267 regionibus C est] om. C soluta eorum ~ C 269 dicet N (corr. a. m.) quod] N C, quia /a v soluet C 270 soluet C 271 soluit C enim eos] N C, v in marg., eos etiam [x. v 275 regis assyriorum] om. C 276dicemus N (corr. a. m.)

277 uocatur N, corr.

14

280

285

290

295

300

305

310

315

IN OSEE I, i, 67-8.9

guis eius super nos, et super filios nostros, hucusque seruire Ro- PL manis. Domum autem Iuda, eos uidelicet ex Iudaeis, qui 827 Dominum sunt confessi, non in exercitus fortitudine, sed in euangelica praedicatione saluatos. Quod in Israel et Iuda tam iuxta historiam, quarn iuxta typunr, interpretati sumus, referamus ad liaereticorum conciliabula ; et ad Ecclesiam Do¬ mini Saluatoris, quod illis absque misericordia derelictis, regnumque perdentibus, Ecclesia Dei sui uirtute superarit. 8.1b Et ablactauit earn quae erat absque 'miseri¬ cordia ; et concepit et peperit filium ; et dixit : Voca nomen eius : Non populus mens, quia uos non populus meus et ego non ego uester. LXX similiter. Qui uocabatur semen Dei uersus in femininam et propter imbecilitatem uirium offensamque Dei, ductus in captiuitatem, quia Domini misericordiam non habebat, nequaquam ablactatus dicitur sed ablactata; uir enim iam robur amiserat. Oui v 10 ablactatur, recedit a matre, parentis lacte non uescitur, alimentis sustentatur externis. Ita et Israel proiectus a Domino, et captiuitatis circumdatus angustiis, atque in Babylone cibis sustentatus immundis, uocatur non populus Dei, et aeterna gentis alienae feritur sententia, ut dicatur non populus meus, et abdicetur in perpetuum. Quod recte intellegere possumus, et in omni populo Iudaeorum, qui propter offensam seminis Dei captiuitati traditus, regnum perdidit et prouinciam, appellaturque non populus Dei, et in persona haereticorum. Si quis autem contentiosus interpres noluerit recipere ista, quae diximus, sed meretricem nomine Corner filiam Debelaim, primum et tertium masculos, secundam, quae media est, feminam intellexerit procreasse.hoc uolens scripturam sonare quod legitur, respondeat quomodo in Hiezechiel illud exponat, ubi iubetur a Domino portare iniquitates domus Israel, id est decern tribuum, et trecentis nonaginta diebus in uno latere sinistro ^1243 dormire perpetuo, licet in LXX centum et nonaginta scripti sint, et dormire ita ut numquam euigilet, nec mutet latus, nisi forte sopore satiatus paululum aperuerit oculos ad sumendum sordidissimum cibum subcinericii panis, qui de frumento et hordeo, et faba et lente et milio coctus sit in humano stercore. Hoc enim rerum natura non patitur, ut quisquam hominum per trecentos nonaginta dies in uno semper latere dormiat. Et

279 uidam N 281 euangelica] N, euangelii p. v (deest C) 285 sui] N (in sua mu/.) 290 femininam] v in marg., femininum N, feminam fs v 291 uirum N (corr. a. m.) 293 uiri N iam] om. N 296 atque] quando C 299 abdicetur N, v in marg., abiciatur ^ v (cfr tamen l. 338) 301 traditur N per¬ didit] N (pr. di eras.) 303 ista] ea C 304 nomine g. f. debelaim] istam C 305 masculum C 306 procreate C, corr. scripturam] N C fi, scriptura v 307 hiezechihele N 310 centum] om. N 311 sint] N, sunt C (i » ita dormire ~ C motat C 312 paululum] om. C appareat C 313 sordissimum C

IN OSEE I, i, 8.9-10.11

15

rursum, inquit : Suscipies iniquitates domus Iuda, et diebus quadraginta dormies in latere dextro. Hi autem dies pro annis supputabuntur, quibus Israel et Iuda obsidione et captiuitate 320 longissima deprimentur, ita ut uicti et immobiles, de altero in alterum latus se uersare non possint. Si ilia et cetera his similia, quae in scripturis sanctis legimus, facta non potuerit approbare, sed aliud quid significare contenderit; ergo et meretrix ista mulier, et alia adultera mulier, quae aut prophetae 325 iungebantur, aut seruabantur a propheta, non turpem stupri coniunctionem, sed sacramenta indicant futurorunr. 10.11. Et erit numerus filiorum Israel quasi arena maris, quae sine mensura est, et non numerabitur. Et erit in loco ubi dicetur eis : Non populus mens 330 uos, dicetur eis : Filii Dei uiuentis. Et congregabuntur filii Iuda, et filii Israel pariter ; et ponent sibimet caput unum et ascendent de terra, quia ma~ gnus est dies Iezrael. LXX : Et erit numerus filiorum Israel sicut arena maris quae non mensurabitur, nec numerari potest. 335 Et erit in loco ubi dictum est eis : Non populus mens uos, uocabuntur filii Dei uiuentis. Et congregabuntur filii Iuda et filii Israel simul; et ponent sibi principatum unum,et ascendent de terra quoniam magnus est dies Iezrael. Legimus abiectionem decern tribuum, et non mensurabilem Israel nec ultra popu340 lum Dei, indignatione perpetua condemnatum. Nunc discimus quomodo filii Iuda et filii Israel pariter congregentur, et ponant sibi caput unum siue principatum ; et ascendant de terra, et in loco ubi prius dicebatur : Non populus meus, appellentur filii Dei uiuentis ; et hoc fieri, quia magnus sit dies Iezrael. 345 Ambigenti et in uarias sententias fluctuanti illud occurrit Pauli apostoli ad Romanos scribentis : Quod si uolens Deus ostendere iram, et notam facere potentiam suam, sustinuit in multa patientia uasa irae apta in interitum ; ut ostenderet diuitias gloriae suae in uasa misericordiae quae praeparauit in gloriam ; quos

317/318 Ez. 4, 6.

346/362 Rom. 9, 22-31.

317 rursum] N C, rursus y. v

317/318 dies inquit C (suscipies usque autem o?n.)

319 supputabuntur N (sub-), supput C, supputabantur v in marg., supputantur /a v iudas N 320 deprimentur] N Pal.1-2, diprementur C, detinentur y v immobiles] inbeciles C de altero] om. C 321 reseruare N, corr. possint] quod add. C hiis C 322 quae] om. C 323 quod JV, corr. 324 ilia N 325 iungitur C seruatur C stupri] om. N 329 dicetur] N (ce in ras.) 330 dicetis N, corr. 333 est] om. C (cfr l. 344) erit] N (mut. in erat a. m.) 338 israel N legimus] supra praem. C abiectionem] om. C 339 mensurabilem] N Pal.1-2 v, miserabilem y. (deest C) 340 condem¬ natum] N (-turn in ras.) discimus] dms C 341 israel et f. iuda ~ C con¬ gregentur pariter ~ C ut C 342 principium N (corr.), v in marg. 344 sit] om. C (cfr l. 333) 345 illud] ojn. N pauli] epla praem. N in marg. 348 aptata N

PL 828

v 11

16 350

355

360

365

370

375

380

385

IN OSEE I, i, io.ii

et uocauit nos non solum ex Iudaeis, sed etiam ex gentibus, sicut in Osee dicit: Vocaui non plebem meam, plebem meam, et: Non misericordiam consecuta, misericordiam consecutam. Et erit in loco ubi dictum est eis : Non plebs mea, uos ibi uocabuntur filii Dei uiui. Esaias autem clamat pro Israel: Si fuerit numerus filiorum Israel tamquam arena maris, reliquiae saluae pent. Verbum enim consummans et breuians in aequitate, quia uerbum breuiatum faciet Dominus super terram. Et sicut praedixit Esaias : Nisi Dominus sabaoth reliquisset nobis semen, sicut Sodoma facti essemus, et sicut Gomorra similes fuissemus. Quid ergo dicemus : Quod gentes quae non sectabantur iustitiam, apprehenderunt iustitiam ? Iustitiam autem quae ex fide est: Israel uero sedans legem iustitiae, in legem iustitiae non peruenit. Igitur beatus apostolus Osee prophetae assumens testimo¬ nium, et exponens illud super uocatione gentium et eorum fide qui ex Iudaeis credere uoluerunt, omnem nobis difficultatem interpretationis abscidit, asserens C-hristi temporibus esse completum ; ut scilicet in Israel eligantur duodecim tribus, hoc est omnis populus Iudaeorum, et in Iuda hi qui ex genti¬ bus imperium Domini confitentur. Si quis autem alienus a fide Christi, et non recipiens auctoritatem noui testamenti, sed de numero circumcisionis, respondent filios Iuda et filios Israel duas tribus sonare et decern, de quibus crebro diximus, et in hoc dantes manus, nihil fidei nostrae nocere monstrabimus. Sed postquam fuerit numerus filiorum Israel quasi arena maris in toto orbe dispersus, et omnem supputationem uicerit populi multitudo, tunc habebit licentiam Israel, qui hodie quoque captiuus est; et qui prius dicebatur absque misericordia et non populus meus, cum duabus tribubus, id est Iuda et Benia¬ min, quarum magna pars in Christum credidit, inire concordiam, ut corporibus separatos iungat tides, et unum sibi caput ponant et principem ; de quo scripsit Hiezechiel: Et princeps unus in medio eorum, Dauid seruus meus, et resuscitabuntur quasi ab inferis mortui, Iuda scilicet et Israel qui in infidelitate mortui erant. Et haec omnia fient, quia magnus est dies seminis Dei,qui interpretatur Christus.Ex quoperspicuum est,ideo in typo Naboth Iezraelitis sanguinem praecessisse, ut ueritas

351/352 Os. 2, 25 ; 2, 1. 381/383 Ez. 34, 24.

351 uocaui] N (in -bo mu/.)

354/357 Is. 10, 22.23 i TI> 5-

352 consequutam (pr. loc.) N

358/35!) Is. 1, 9.

353 locum N

355 fiant N 360 dicemus N 363 beatus igitur ~ C apostolus] hoc add. C assumens osee N (prophetae om.) assumens] C s. 1. 364 pr. et] om. N C exponet C 366/367 completum esse ~ C 368 et] om. N hii C 369 imperium domini] N Pal.1'2, dominum C, iesum dominum g. v 372 duabus N 376 quoque] que N (eras.) 383 iudas N 384 est] om. C

V 12

• 1244

PL 829

IN OSEE I, i, io.n-ii, i

jy

compleretur in Christo. In hoc enim et non in illo magnus est dies Iezrael, de quo dicitur : Haec est dies quam fecit Dominus : exsultemus et laetemur in ea. Interpretation^ tertiae quam 39° suscepimus, Israel in haereticis, Iuda in Ecclesiae hominibus exponendis, hie sensus est : Vt postquam Dominus in claritate sua uene it regnaturus, hi qui ante uocabantur non populus eius uocentur filii Dei uiuentis; cum Iudae, id est Ecclesiae Dei, fuerint copulati, et unum caput Christum habuerint.et 395 ascenderint de terra, id est de terrenis sensibus et humilitate litterae, et susceperint magnum diem seminis Dei. Pro ovk rjXerjiievrj, id est absque misericordia, in quibusdam fertur exemplaribus ovk rjyaTnqp.ei'r], id est non dilecta. Sed v 13 ueriora sunt exemplaria, quae habent absque misericor400 diam / maxime quia ad distinctionem Israelis, cui non miseretur infert Deus : Domui autem Iuda miserebor. II. 1. Dicite fratribus uestris : populus mens, et sorori uestrae: misericor diam consecuta. LXX : Dicite fratri uestro : populus meus, et sorori uestrae : misericordiam consecuta. Quia magnus est dies Iezrael, in quo Iudas et Israel 5 unum habebant principem, et nequaquam dicetur Israeli : non populus meus ; sed econtrario uocabuntur filii Dei uiuen¬ tis. Idcirco, o homines tribus Iuda, nolite desperare decern tribuum salutem, sed eas cotidie et sermone et uoto et litteris ad paenitentiam prouocate, quia frater uester appellatur et 10 soror ; frater ex eo quod dicitur: populus meus ; soror ex eo quod appellatur : misericordiam consecuta. Aliter : Qui in Christum creditis, et estis tarn ex Iudaeis quam ex gentibus, dicite fractis ramis, et priori populo, qui proiectus est : populus meus quia frater tuus est ; et misericordiam con- PL 15 secuta quia soror tua est. Cum enim intrauerit plenitudo 830 gentium, tunc omnis Israel saluus fiet. Hoc idem nobis praecipitur, ne haereticos penitus desperemus, sed prouocemus ad paenitentiam ; et illorum salutem germanitatis optemus affectu.

388/389 Ps. 117, 24. //, 15/16 efr Rom. n, 25.26.

387/388 dies est ~ JV 388/389 dicitur usque et] om. N 389 eo N (sed efr CC '8, p. 544, 14) 390 iuda] et praem. N 393 dei] om. N (dees/ C) 394 Christum] om. N 396/397 N (diceletmene s. /.) 398 ovk rjoa.Tivfj.evTi N (oite satinmene .r. /.) ii, 2 consecutae v in marg. 3 nostrae N, corr. 4 dies est dies (eras.) N ft habent N principem] capud et praem. C, fort, recte israhel N 6 fili C 7 o] om. C 8 cotidie eos C (et om.) earn N sermonem N, corr. et uoto] om. C 9 appellatur] N, appellabitur C, appellantur (efr l. 11) /x v 11 appellatur] N, appellantur fi v (efr l. 9) (deest C) 12 christo credidistis C 1ft intrat C 18 salute N probemus N

l8

IN OSEE I, n, 2.3

2*3. Indicate matrem uestram, indicate, quoniam ifisa non uxor mea et ego non uir eius ; auferat fornicationes suas a facie sua, et adultema sua de medio uberum suorum, ne forte exspoliem earn nu dam et statuam earn secundum diem natiuitatis ^ 1245 25 suae. LXX : Iudicamini cum matre uestra, iudicammi, quia haec non uxor mea et ego non uir eius ; et auferam fornicationem eius a facie mea, et adulteria eius de medio uberum ilhus ut exspoliem earn nudam, et restituam earn mxta diem natiuitatis suae. Hucusque ad Israel populum, hoc est decern tribus, ,0 sermo directus est. Nunc alterum caput mcipit, et praecipitur filiis, id est populo, ut ineant iudicium aduersum matrem suam, quae eos genuit, quae de meretnce uxor effecta mores pristinos non reliquit, et rursum fornicata est cum amatoribus suis. Et uide clementiam uiri. Iam repudiata est, 1am abiecta, ,5 iam ei locutus est : Haec non uxor mea et ego non v 14 uir eius ; tamen praecipit filiis, ut nequaquam ad uxorem patris quam file dimisit, sed ad matrem suam loquantur quae eos genuit. Loquantur autem ad paenitentiam prouocantes, ut auferat fornicationes a facie sua, et adulteria sua de medio 40 uberum suorum. Fornicaria est, quae cum pluribus copuiatur. Adultera, quae unum uirum deserens, alten mngitur. Quorum utrumque est Synagoga, quae si permansent m formcatione et adulterio, auferet ab ea Deus uestes et ornamenta quae dederat. De quibus scribit Hiezechiel : In die quando nata es, 45 non ligauerunt mamillas tuas, et sale non es salita : et transiui her te et inueni te nudam, et deturjiatam, et confersam m san¬ guine Et post paululum : Indui te byssmo et subtilibus, et orna¬ menta circumposui tibi, et dedi armiUas circa manus tuas, monile circa collum tuum. Haec tunc ei dedit mantus Ltrgissi50 mus, quando inuenit illam in Aegypto idololatnae libidine constupratam et diuaricantem omnibus pedes suos. Et nunc comminatur, si ad uirum suum noluerit reuerti, ita earn tuturam absque Deo et uiro, sicut prius m Aegypto fuerat. Ne semper triplici explanatione tendamus uolumma, hoc raro

20

44/47 Ez. 16, 4.6.

47/45) Ez. 16, 10.11.

31 cfr Ez. 16, 25.

21 non ipsa ~ C 28 dies N 29 usque hue ~ C 30 inane] non am) 34 pr. est] om. N C 35 ei] om. C 36 ut] am. C 37 quam] N Pal. !•* U> quam C p illae N {corr.), iUa C 38 loquantur autem] om. C 39 a facie sua] om. C 40 cum] om. C 43 aufferat C ab ea] autem C uestes] N, om. C, uestem fi v alt. et] om. C 44 scnpsit C hieze chiell in praem. N, fort, rede 46 et deturpatam] om. C consparsam i\ 46/47 sanguine (in om.) conspersam C 49 monile] N (u s. o a. m.), et proem pv tunc] om. N 51 et usque suos] om. C 52 suum] om. C. .i3etui ] uero et aetemo aliquot codd. in a. prius ~ C 54 semper] C s. I.

IN OSEE I, ii, 2.3-4.5

19

admonuisse sufficiat, quae dicta sunt conuenire et Iudaeis negantibus Christum, et haereticis fidem Domini relinquentibus, quorum fornicatio proprie inter ubera est ; et in artificio idolorum et uariorum dogmatum corde uersatur, qui reuertentur ad diem natiuitatis suae, ut si non egerint paenitentiam, 60 ethnicis comparentur. Et ponam earn quasi solitudinem, et statuam earn uelut terrain inuiam, et interficiam earn siti. LXX : PL Et ponam earn ut desertum, et statuam earn sicut terram sine 831 aqua, et occidam illam in siti. Si noluerit ad meliora conuerti, 65 faciam illi quod feci in solitudine, ut ducti in captiuitatem cadant in terra aliena, patientes sitim bonorum omnium, et ad patriam suam redire non ualeant. Vel certe audiant’ in euangelio : Relinquetur nobis dornus uestra deserta. Et mittet eis Dominus non famem panis, nec sitim aquae / sed famem au70 diendi uerbum Domini. De quo et Esaias loquitur : Erunt v 15 sicut paradisus aquam non habens. Haeretici qui abiecti sunt a Domino, si non redierint ad pristinam domum, sic omnium rerum patientur penuriam, ut etiam quod falsum habere uidentur, redigatur ad nihilum. 75 4.5. Et filiorum illius non miserebor, quoniam filii fornicationum sunt, quia fornicata est mater eorum. Confusa est quae concepit eos, quia dixit : Vadam post amatores meos, qui dant panes mihi et aquas meas, lanam meam et linum meum, oleum 80 meum et potum meum. LXX : Et filiorum eius non miserebor, quoniam filii fornicationis sunt, quia fornicata est ma¬ ter eorum. Confusa est quae peperit eos ; dixit enim : Vadam n 1246 post amatores meos, qui dant mihi panes meos et aquam meam, et uestimenta mea et linteamina mea, et oleum meum et omnia 85 quae mihi necessaria sunt. Hoc plus faciam ei cui dixi: non uxor mea, et ego non uir tuus, et ponam earn quasi solitudinem, et faciam earn uelut terram inuiam. Quando enim de Aegypto eduxi earn, interfectis parentibus, filii eorum terram repromissionis ingressi sunt. Nunc autem fornicariae matris liberi 90 peribunt cum matre meretrice, quoniam filii fornicationis sunt, et mali ex malis geniti. Ouibus in euangelio dicitur : Generatio uiperarum, quae in tantam uenit impudentiam, ut audiret per 55

08 Matth. 23, 38. Luc. 3, 7.

09/70 Am. 8, 11

70/71 Is. 1, 30.

91/92 Matth. 3, 7 ;

50 christum] o??2. C 02/04 lxx usque siti] om. C 00 cadent C bonorum omnium] N C, omnium bonorum ~ /x v 07 suam] C s. 1. 08 mittat N eis] N, ei fi v (deest C) 70 uerbi N 77 eos] N s. 1. 79 oleum] N, et praem. fj. v (deest C) 85 faciem N, corr. 87 faciem N, corr. earn] om. N 88 interfecti s C filii] tamen add. C

20

IN OSEE I, ii, 4.5-6.7

Hieremiam : Facies meretricis facta est tibi ; impudorata es tu. An non est hoc durae frontis et meretriciae impudentiae, 95 ut in suo scelere glorietur, et dicat : Sequar amatores me os ; uadam ad idola quae milii et ad uictum et ad uestimentum necessaria praebuerunt. Omnia quae propheticus sermo describit, spiritaliter a Domino accepere Iudaei. Et quia Dei filium negauerunt, eligentes sibi Barabbam latrocinii et 100 seditionis auctorem, et crucifigentes Filium Dei, propterea usque hodie sequuntur daemones, et Dei beneficia ad lllos referunt, qui cultorum suorum animas perdiderunt. Panes et aquas habent haeretici, quorum panis luctus est, et aquae eorum caenosae, quae suffocant et interficiunt baptizatos. 105 Habent et lanam de scabidis ouibus, et linum in nigredme perseuerans, oleumque, de quo propheta dicit : Oleum peccatoris non impinguet caput meuni, et potum aquarum Aegypti de quibus clamat Hieremia : Quid tibi et uiae Aegypti, ut bibas v 16 aquam Geon ? Et : Quid tibi et uiae Assyriorum ut bibas aquas no flluminum? Breuiter cuncta percurrimus, ut ad reliqua transeamus. (».7. Propter hoc ecce ego sepiam uiam tuam spi- PL nis, et sepiam earn maceria, et semitas suas non in- 832 ueniet, et sequetur amatores suos, et non apprehen115 det eos, et quaeret eos et non inueniet, et dicet . Vadam et reuertar ad uirum meuni priorem, quia bene mi hi erat tunc, magis quam nunc. LXX . Pro¬ pterea ecce ego sepiam uiam eius in sudibus, et obstruam uias illius ; et semitam suam non inueniet. Et per sequetur amatores 120 suos, et non apprehendet illos ; et quaeret eos et non inueniet ; et dicet : Vadam et reuertar ad uirum meum priorem, quia me¬ lius mihi erat tunc, quam nunc est. Dixerat meretrix : Vadam post amatores meos, qui omnium rerum mihi abundantiam praebuerunt. Respondit Dominus : Ego sepiam uiam tuam 125 spinis, siue sudibus, ne possis ire quo desideras, et interpunam maceriam, siue rnurum et semitas tuas quas crebro triueras pede, non inuenies, ne apprehendas eos quos tanto studio sequebaris, et rerum necessitate compulsa reuertaris ad uirum tuum ; et dicas illud de euangelio : Quanti mercennarii in

5*3/94 Ier. 3, 3. Ioh. 18, 40. '

99/100 cfr Matth. 27, 15-22 ; Marc. 15, 6-13 ; Luc. 23, 17/18 ; 106/107 Ps. 140, 5. 108/109 Ier. 2, 18. 109/110 Ier. 2, 18.

90/97 uestimentum] N, uestitum g u (dees/ C) 97 tribuerunt N (sect cfrl. 124) 98 accipere N, corr. 101 daemonas N, corr. 103 haeretici] etpraem. N panis] bis in N 107 non] N l. 108 de usque aegypti] om. N per bomoiotel. 109 geon] N (e in i mut. a. m.) 114 sequitur N, corr. 118 ego] om. N 119 persequatur N 122 meretrix] magis praem. C 123 rerum omnium ~ C 128 et] N C, ut g li reuerteris C 129/130 in domo] om. N

IN OSEE I, ii, 6.7-8

21

domo patris mei abundant panibus, ego autem hie fame pereo. Surgam et ibo ad patrem meum et dicam illi : Pater, peccaui in caelum et coram te, iam non sum dignus uocari filius tuus, fac me sicut unum de mercennariis tuis. Ex quo intellegimus quod prouidentia Dei saepe nobis accidant mala, ne habeamus ea 135 quae cupimus, et uariis oppressi calamitatibus huius saeculi ac miseriis, ad Dei seruitutem redire cogamur. Amatores autem Hierusalem et gentis Iudaeae, secundum historiam illius temporis, Assyrios atque Chaldaeos et Aegyptios nationesque ceteras intellegamus, cum quorum idolis fornicata est, a qui140 bus bellorum tempore, et prementibus malis frustra sperauit auxilium. Hos amatores iuxta intellegentiam spiritalem se-MI247 quuntur haeretici, a quibus saepe deserti, malorum pondere ad sinum matris Ecclesiae reuertuntur. Per omnia enim flagella atque tormenta eruditur Israel. 145 8. Et haec nesciuit, quia ego dedi ei frumentum et uinum et oleum, et argentum multiplicaui ei et aurum, quae fecerunt Baal. LXX : Et ipsa nesciuit quia u 17 ego dedi ei frumentum et uinum et oleum, et argentum multi¬ plicaui ei ; haec autem argentea et aurea fecit ipsi Baal. Ad 150 superiora respondit, dixerat enim : Vadam post amatores meos, qui dant panes mihi, et aquas meas, lanam et linum, et oleum et potum meum, quae uniuersa susceperat, ut in Dei cultum uerteret. Ilia uero panem et uinum, qui confirmat, et quod laetificat cor hominis, et oleum quod illuminat omnem 155 hominem uenientem in hunc mundum, et argentum de quo saepe diximus : Eloquia Domini, eloquia casta, argentum igne examinatum, probatum terrae, purgatum septuplum. Et aurum de quo legimus : Si dormiatis inter medios cleros, pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi eius in uirore auri, 160 uertit in idola, et fecit Baal, quod interpretatur superior et deuoratio, dum aut maiora se putat habere dogmata quam Ecclesiae, aut in ipsa falsae opinionis scientia deuoratur. Quod autem iuxta litteram, auro et argento et cunctis opibus abun- pl dauerit Hierusalem, et fecerit idola Baal daemoni Sidoniorum, 833 150

153/154 efr Ps. 103, 15. Ps. 67, 14.

154/155 Ioh. i, 9.

15(5/157 Ps. 11, 7.

158/159

132 caelo N iam] N, et /a v (deest C) 135 oppressi] om. N 137 iudae N (corr. a. mt) 138 atque] om. C et] om. C 139 a] et praem. C 140 et] om. C frementibus C, corr. 141 iuxta] om. N intellegentiam] N (in -a mutt) spiritale N (e in i mutt) 14(5 et multiplicaui ei ~ N 147 bahal N, babachel C 147/149 lxx usque baal] om. C 147 ipsa] haec N 149 ipsi] om. N 150 uadam] bis in C 151 meos] om. C 155 hunc] om. N 162 ecclesia N false opinationis N 163 auro et argento] om. C 163/164 abundaberit C 3

LXX VI

22

IN OSEE I, ii, 8-10/12

siue, ut quidam rectius arbitrantur, Babylonio, ex quo et Bel dicitur, Hiezechiel plenius in suo ponit uolumine, et omnis prophetarum narrat chorus. 9. Idcirco reuertar et sumam jrumentum meum «« tempore suo, et uinum meum in tempore suo, et 170 liberabo l an am meam et linum meum, quae operiebant ignominiam eius. LXX : Propterea reuertar et tollam triticum meum in tempore suo, et uinum meum in tem¬ pore suo, et auferam uestimenta mea et linteamina mea, ne operiant ignominiam eius. Grauior poena est, quando in tem175 pore inessis et uindemiae speratae fruges auferuntur et uinum, et quodammodo tentae tolluntur e manibus. Sin auteni in tempore areae et torcularis et preli, quando sterilitatem praeteritam nouis frugibus terra fecundat omnium rerum penuria est, quid de reliquo anni tempore, quando et uetera conseruan180 tur, aestimare debemus ? Liberatur autem lana et linum, siue uestes et linteamina, ne ultra ignominiam operiant meretricis ; ut scilicet Dei nudetur auxilio ; et omnium ab eo angelorum tutela discedat. Vnde et apostolus liberari dicit creaturam a seruitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum Dei. 185 Multi accepere aurum et argentum sapientiae et eloquentiae, de quibus facerent candelabrum septem lucernarum ex auro purissimo, et mensam propositionis auream, et propitiatorium et cherubim auri splendore radiantia, et bases columnarum argenteas, et triticum sermonis Dei, et uinum gaudium Spiritus 190 sancti ; uestimenta quoque et linteamina quibus credentes uestirentur in Christo ; quae uniuersa uerterunt in idololatriae cultum, uaria errorum dogmata componentes, et decepti alios deceperunt. Quae omnia aufert Deus, ut qui ex copia datorem non senserunt, sentiant ex penuria. 195 10/12. Et nunc reuelabo stultitiam eius in oculis am at 0 rum eius ; et null us er uet earn d e m anu mea it cess are faciam omne gaudium illius sollemnit a tern eius, neomeni am eius, sabbatum eius, et omnia Jest a tempora eius ; et corrumpam uineam eius et ficum 200 eius de quibus dixit : M er cedes hae meae sunt, quas dederunt mi hi am at or es mei ; et ponam earn in sal-

165

1(5(5 cfr Ez., ubi

I si Rom. 8, 21.

1(55 babyloniae N 1(5(5 ezechias C in s. p. uolumine] scribit C 1(5(5/1(57 prophetarum] om. N 1(58 conuertar N cum Vulg. 173 et linteamina mea] om. N 175 auferentur C 17(5 tentae] om. C manibus] om. N 17(5 sin] N (n eras.) autem] N (enim s. /.) et torcularis et preli] N, et p. et t ~ fj. v 179 et] N, om. p v uestis N operiant ignominiam ~ C 181/182 meretrices N (corr. a. m.) 182 ab omnium ~ C eo] om. C 183 liberatam Er. ju, liberandam coni. Viet. dicet N (corr. a. m.) 185 accipere N corr. 193 aufert] N, auferet /j. v 194 senserant N 195 tunc C 19(5 nullus] N, v in marg. (cfr /. 229, 238), uir non /u. v (deest C) 197 illius] N, eius p v 201/202 saltu N

v 18

1248

IN OSEE I, ii, 10/12

23

tuin et comedet earn bestia agri. LXX ; Kt nunc reuelabo immunditiam eius in conspectu amatorum illius ; ei nullus cruet earn de manu mea ; et auertam omnes laetitias eius, sol205 lemnitates illius et neomenias eius, et sabbata, et cunctas festiuitates illius ; et disperdam uineam eius, et ficus illius quae dixit : Mercedes meae istae sunt quas dederunt mihi amatores mei ; et ponam earn in testimonium et comedent earn bestiae agri. Quod sequitur : Volatilia caeli et reptilia terrae, obelo praenotandum 210 est. Pro saltu quoque, quod Hebraice dicitur iar, unde et Cariath PL Iarim interpretatur uilla siluarum, LXX transtulerunt testi- 834 monium, res et daleth litterarum falsi similitudine. Si enim pro res daleth legatur, testimonium dicitur, ita dumtaxat, ut iod littera non praecedat. Liberatis ergo ueste et linteamine, 215 ne operirent ultra ignominiam fornicariae, omnis turpitudo Hierusalem, siue stultitia, per quam operata est turpitudinem, reuelabitur in conspectu amatorum eius, ut quam uelatam desiderabant, apertam contemnant. Cumque tradita fuerit amatoribus suis Assyriis, siue daemonibus, quibus et ipsa et v 19 220 Assyrii seruiunt, nullus, inquit, earn de manu mea poterit eripere, probata imbecillitate daemoniaca, quod quos rebus omnibus abundantes receperant, oppressos malis liberare non possunt. Tradita autem Babyloniae seruituti, nequaquam tres sollemnitates Paschae et Pentecostes et Tabernaculorum 225 celebrare poterit. Non neomeniae, id est kalendarum, non sabbati exercere laetitiam, nec omnes festiuitates quas uno nomine comprehendit. Vinea quoque et ficus et rerum omnium abundantia corrumpetur ; in uinea laetitiam, in ficu suauitatem et dulcedinem intellege, quae auferuntur grauissimae ser230 uitutis malis; et auferuntur idcirco, quia non a Deo sibi donata quasi coniugi; sed ab amatoribus suis quasi meretrici pro libidinis mercedibus arbitrata est. Tunc nequaquam habebit arbores pomiferas, sed omnia uertentur in saltum. Et quia semel metaphoram a siluis ceperat, finit in reliquo, ut hostes 235 a quibus deuoranda sunt omnia, bestias nuncupet. Haec et iuxta historiam et iuxta tropologiam infelix Iudaea perpessa est, cuius omnis turpitudo in oculis gentium reuelata est, et

211

cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 26, 3.

202 comedet] dum praem. C bestiam C, corr. 202/208 lxx usque agri] om. C 205 eius] N cum LXX, om. \± v 208 agri] -f- uolatilia caeli et reptilia terrae add. p, del. v cum N Pal.1-2 (deest C) quod] autem add. C 209 -7- obelo v 210 iair N Pal.1-2 et] N, om. fx v 210/211 cariathi arim N 215 operiant C 217 quq N, q ; C uelata N, om. C 218 aperta N -que] om. C 220 potest C 221 eruere C probat C demonum C 221 quot N 223 possint N 224 pr. et] om. C 227 alt. et] om. N 228 corrumpitur C fico C 230 auferuntur] N, auferentur /x v 233 pomi C uertuntur N 234 coeperat N 235 a] om. C

24

IN OSEE I, ii, 10/12-13

nullus earn eruere potuit de manibus Dei. Cessauerunt uniuersae caeremoniae, in luctum est uersa festiuitas ; omnia quae 240 sibi putabat dari a daemonibus, nunc ob offensam Dei ablata cognoscit. Deuorauerant earn primum Assyrii atque Chaldaei, Medi et Persae atque Macedones, ad extremum saeuissima lacerauit bestia, imperium Romanorum, cuius in Daniele nomen tacetur, ut maior formido his qui deuorandi sunt, 245 augeatur. Quae de Iudaea diximus, refer ad haereticos, qui prima fronte doctrinam et scientiam promittentes, egressi de Ecclesia deseruntur a Deo ; et omnis eorum ignominia in conspectu amatorum ponitur, quos prius deceperant, et traditi bestiis quas propheta declinat, dicens : Ne tradas bestiis ani250 mam confitentem tibi, earum morsibus derelinquentur. 13. Et uisitabo super earn dies Baalim, quibus accendebat incensum, et ornabatur inaure sua, et monili suo ; et ibat pos amatores suos ; et mei obliuiscebatur, dicit Dominus. LXX : Et ulciscar super v 20 255 earn dies Baalim, in quibus immolabat eis ; et circumdabat sibi inaures suas et monilia ; et ibat post amatores suos ; mei autem y 1249 oblita est, dicit Dominus. Seruat personam ineretricis, quae auro PL ornatur et gemmis, ut placeat amatoribus suis, et quicquid pul- 835 chritudinis non habet per naturam, arte conquirit. Has in260 aures, quibus aures eius doctrina Dei fuerant adornatae, et has margaritas quae ex collo pretiosae pendebant, ita ut sponsus ad earn diceret et maritus : Collum tuum sicut monilia, misit ante porcorum pedes, et dedit sanctum canibus. Et impletum est quod in Prouerbiis legimus : Sicut inauris aurea 265 in naribus suis, ita mulieri pessimae pulchritudo. Haec autem uniuersa faciebat, ut sequeretur amatores, et relinqueret uirum. Tantumque fuit desiderium uoluptatis ac libidinis, ut omnem memoriam amiserit maritalem, et oblita sit fuisse se coniugem. Quamobrem in ipsis sollemnitatibus quibus incende270 bat thura daemonibus, uisitabitur in plagis, et corripietur in poenis. Baal, numero singulari, Baalim pluraliter, eadem idola nominantur genere masculino. Vbicumque enim in fine Hebraici sermonis im syllabam legimus, numero plurah est, genere masculino ; ubi autem oth, numero plurah, genere 275 feminino. Ergo seraphim et cherubim plurali intellegimus 243 cfr Dan. 10.

249/250 Ps. 73, 19.

262 Cant. 1, 9.

263 cfr Matth. 7, 6.

264/265 Prou. II, 12.

241 cognoscet N

242 atque] et N

243 imperium romanorum] N, romano¬

rum imperium ^ y v 245 refert iV 248/250 amatorum usque animam] otn. JSI 250 relinquetur N 256 meos N, corr. 259 per artem C conquirat N (ex -ret) C (ex -rit) illas PL 260 quibus] habebat praem. C aures eius] om. C adornata C 261 hae. margaritae N tores] N, suos add. y v (deest C) 270 uisitatur C gamus C

praeciosa N corripitur C

266 ama¬ 275 intelle-

IN OSEE I, ii, 13-14.15

280

285

290

295

300

305

310

25

numero, genere masculino. Sabaoth autem quod interpretatur militiarum, uel exercituum, siue uirtutum numero plurali, genere feminino. Itaque et Baalim masculino genere, numero sunt plurali, licet quidam male rfj BaaX et rals BaaXelp. legant genere feminino. Quomodo autem decipiant haeretici amatores suos, et componantur eloquii uenustate, structuraque uerborum, ut mendacio simulent ueritatem, et coniugalem pudicitiam derebnquant, et incendant Baalim, id est idolis, quae de suo corde fmxerunt, cotidie cemimus. Non enim habent curam simplicis rusticitatis quae meretricia ornament anon quaerit; sed artificis elegantisque mendacii, ut amatoribus suis diabolis et daemoniis placeant. 14.15. P ropter hoc ecce ego lactabo earn ; et ducam earn in solitudinem, et loquar ad cor eius. Et dabo ei uinitores eius, ex eodem loco, et uallem Achor ad aperiendam spem. LXX : Ideo ecce ego seducam earn et ponam Mam quasi desertum ; et loquar ad cor eius et dabo ei possessiones suas inde, et uallem Achor ad aperiendam intellegentiam eius. Pro eo quod nos diximus ad aperiendam spem, et LXX uerterunt ad aperiendam intellegentiam eius, interpretatus est Symmachus els dvpav iAnlSos, id est in ostium spei, Theodotio Stavot^at rr'jv VTrojjLOvr)v avrrjs, id est aperire patientiam, uel exspectationem eius. Postquam reuelata fuerit ignominia Hierusalem, siue Iudaeae meretricis, in oculis amatorum eius, et cessauerit uniuersa sollemnitas, uineam et ficum uel siccitas uel gran do corruperit, et redacta in siluas atque infructuosas arbores, a bestiis fuerit deuorata et reddiderit ei Dominus cruciatus atque tormenta ; quia daemonibus Baalim thura succenderat, et nequaquam se ultra de cineribus ac fauillis putauerit posse consurgere, tunc, hoc est in aduentu Christi Fillii sui, aperiet spem salutis, et dabit locum paenitentiae, et blandietur ei; hoc enim significat, lactabo earn ; ut post poenarum magnitudinem dolores pristinos repromissione mitiget prosperorum. Et ducam earn, inquit, in solitudinem, id est educam ex malis, 276/277 cfr Hier., o.c., p. 50, 25/26. 276 genere masculino] om. C 276/277 quod interpretatur] hoc est C 277 militarium PL. aut (pr. /.) C siue] N, uel fx v (deest C) 279 t?J] om. edd. gaax N rats] ais N, om. edd. fia-aifi N, )3aAtju. v in marg. 282 men¬ dacio] Pal.1’2, prob. v, mendacium N, mendacia fj. v ueritate N 285 simplicis rusticitatis] N Pa/.1-2, rusticae simplicitatis fx v 286 ut ante artificis elegantisque mendacii ponit N et mut. in artificibus elegantibusque mendaciis 289/291 alt. et usque spem et 292/294 alt. et usque eius] N Pal1-2 v (deest C), om. edd. p, et ponunt infra, l. 317 292 earn N 296 eidovpave c^maoy N 297 Siavofai] N Pal1-2 cum LXX, aveip^aadcu. fx v, fort, recte njv] om. N wo/ioN avttjs N 299 meretrices N (corr. a. m.) 300 cesserit N, corr. in cessarit 301 ficus N corripuerit C 304 babilon C aegypto N (in -ti mut. a. m.), aegyptia C, aegyptiaca /u. v

v 21

PL 836

26

315

320

325

330

335

340

IN OSEE I, ii, 14.15

sicut et prius de Aegyptiaca eduxeram seruitute ; et loquar ad cor eins uerba mollia, uerba consolatoria, \it tristitiam gaudio temperem, iuxta idioma scripturarum, quibus uerbis et Sichem locutus est ad cor Dinae, et Ioseph in Aegypto fratribus suis tristibus atque metuentibus, ut maeror gaudio mutaretur. Ouodque sequitur : Et dabo ei uinitores eius, ex eodem loco. Qui blanditias et solitudinem in praeteritae historiae exeuntium de Aegypto similitudine praemiserat, in qua Moyses et Aaron de eadern gente Iudaeorum principes exstiterunt, etiam nunc pollicetur, quod uinitores eius de eodem loco daturus sit. Vineam intellegi Israel, omnis et ueteris instrumenti et noui scriptura testatur : Vinea Domini Sabaoth, domus Israel est. Et : Vineam de Aegypto transtulisti. Et in euangelio : Paterfamilias locauit uineam suam, fructusque non recepit. Et interfecto filio suo, nouissime locauit earn aliis uinitoribus. Hoc igitur prophetalis sermo promittit, quod principes huius uineae exeuntes de gentibus et de captiuitate hostium, siue uitiorum, de ipso sint genere Iudeorum, id est apostoli ; et locus tumultus uallisque turbarum — hoc enim interpretatur Achor — mutetur in ostium spei, siue ad aperiendam spem atque patientiam, quod idcirco supplicia et tormenta perpessa sit, ut per haec ad prospera perueniret. Quod autem uallis Achor, in qua interfectus est Achan, ob furtum eorum, quae Deo fuerant consecrata, conturbatio et tumultus interpretatur ; non ut quidam putant Staarpopr], id est peruersitas, ipse Iesus interpretatur loquens ad Achan : Quia turbasti nos, conturbet te Dominus in die hac. Vnde appellatus est locus ille Emec Achor, id est uallis conturbationis. Simulque et hoc intellegimus, quod in principio terrae sanctae, iuxta Hiericho, quando de solitudine egressus est populus, propter fluenta Iordanis, in prima Israelis uictoria, maeror in gaudium commutatus sit. Ibique aperta spes, ubi fuerat disperatio. Vt, punitis his qui peccauere in Christo, et commi-

314 cfr Gen.34, 2. 314/316 cfr Gen. 45, 3.4. 322/323 Is. 5, 7. 323 Ps. 79, 9. 324/326 cfr Matth. 21, 33-41. 329/336 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., р. 24, 5/6; Onomast. Vatic., p. 186, 4. 336/337 Ios. 7, 25. 338 cfr Hier., 0. с. , p. 27, 9.

312 eius cor ~ C mollia] amabilia C 316 -que] N C, om. p v 317 loco] cfr l. 289/291 317 quia C 317/318 praeterita. historia ... similitudinem N 320/321 de eodem loco daturus sit] det N, sint de eodem loco C 323 est israel ~ N ut C de] IV C, ex /a v 324/323 locat... recipit ... locat N 331 quo 335 interpretetur N inarpofri N (liatrofe add. s. /.) 336 achan] N mut. in achar 338 anec N Pa/.1'2 (sed cfr Hier., loc. cit.) 339 hoc] N C, in praem. p. v quod] N C, quae p v 340 prope Pal. 1-2. 341/342 gaudio (in om.) C 342 spes] N C, est praem. codd. edd. p v fuerat] C s. 1. 343 pec¬ cauere] et add. N s. 1. christum N

1250

v 22

PL

837

IN OSEE I, ii, 14.15 345

350

355

360

365

370

373

380

27

sere sacrilegium, saluentur ex eis qui biasphemantes Iudaeos fuerint detestati, et quantum in se est interfecerint. Haec circumcisio et nostri Iudaizantes ad mille annorum regnum referunt, quae in principio per apostolos uinitores et credentium multa milia ex Israel uidemus esse completa, et compleri cotidie in his qui credere uoluerint. Quodque nos diximus : Lactabo earn, et LXX interpretati sunt : Seducam earn, ad antichristi tempus referunt, ut qui Christi non receperint ueritatem, illius recipiant mendacium, et postea, Christo adueniente, saluentur. Et canet ibi iuxta dies iuuentutis sitae, et iuxta v 23 dies ascensionis suae de terra Aegypti. LX.X : Et hurniliabitur iuxta dies infantiae suae et iuxta dies ascensionis de terra Aegypti. In eo loco ubi nos posuimus canet, et LXX transtulerunt humiliabitur, in Hebraico scriptum est anatha, quod Symmachus interpretatus est affligetur, Theodotio respondebit, Aquila obodiet, id est vnaKovaec; nos ab Hebraeo Kara Xegiv magis accipimus, id est : praecinet; ut, quia semel iactationem et eductionem in solitudinem, et uinitores ex eodem loco, et uallem Achor, posuerat, et totam historiam exeuntium de Aegypto et pergentium ad terram sanctam breui sermone perstringens, etiam nunc historiae similitudinem conseruaret. Vt quomodo eo in tempore, quando egredie-m 1251 bantur de terra Aegypti, submerso Pharaone in mari Rubro, arripuit Maria tympanum, et praecinens ceteris, exsultauit et dixit : Cantemus Domino, gloriose enim magnificatus est; equtim et ascensorem deiecit in mare. Sic nunc quoque secun¬ dum dies iuuentutis suae, siue adolescentiae suae, quando egressa est de terra Aegypti, canat atque laetetur, et regnum Christi ac suam salutem inter Ecclesiae choros concinat. Et animaduerte quod quando eximus de Aegypto, et ad meliora transimus, dicamur ascendere, quia Hierusalem in montibus sita est, de qua qui in Hiericho descendere uoluerat, uulneratus est. Ad eos autem qui Aegypti, id est saeculi huius, quaerunt auxilia, dicitur : Vae qui descendant in Aegyptum propter auxilium. Interpretatio Aquilae et Theodotionis, e quibus alter vnaKovoei posuit, id est audiet, alter d-n-oVpt^o-eTcu, id est respondebit, nobiscum facit, quod praecinentibus aliis, PL 838

369/370 Ex. 15, 1.

345 om. 300 304 309

375/377 cfr Luc. 10, 30.

378/379 Is. 31, 1.

interfecerit N, corr. 340 circumcisio] N (ir ex on), concisio Viet. regnum] N 347 in] N, et praem. p. v 354 suae] om. C 309 affligitur N, corr. VTTKovceL (ypkousei r. /.) N 301 Aefa N 303 posuerunt N, corr. et pergentium] om.C 305 breuiter perstrinxerat C 306 in] om.N (deestC) dixit] ibi add.C 371 diem N 374 quod] N, quia p v 370 in] om.N ierichum N, corr. uoluerit N (er eras.) 377 quia N, corr. 380 alter avoKpr)rr)ceTm i. e. audiet {alt. id est om.) N 381 qui edd. p

28

IN OSEE I, ii, 14.15-16.17

alii respondeant concinentes. Humiliabitur autem et affhgetur, quod LXX et Symmachus transtulerunt,non couuenit tempori laetitiae, nisi forte imitabitur Paulum, qui postquam uocatus 385 est apostolus, plangit antiqua peccata, et se dicit indignum uocatione apostoli, quia persecutus sit Ecclesiam Dei; ut humiliatio et afflictio in conscientia praeteriti uulneris, non in dolore malorum praesentium accipiatur. I(bl7. Et erit in die ilia, ait Dominus, uocabit 390 me uir metis et non uocabit me ultra Baalim ; et auferam noniina Baalim de ore eius et non recordabitur ultra nominis eorum. LXX similiter. Primurn omni Asiae regnasse Ninum, Beli filium, omnes et Graecae et Barbarae narrant historiae ; qui apud Assyrios Ninum sui 395 nominis condidit ciuitatem, quam Hebraei uocant Niniuen. Huius uxor Semiramis, de qua multa et miranda referuntur, rnuros Babylonis exstruxit. De qua insignis poeta testatur dicens : 4°°

Quam dicitur olim Coctilibus maris cinxisse Semiramis urbem.

Hie aduersus Zoroastrem magnum, regem Bactrianorum, forti certamine dimicauit ; et in tantam peruenit glonam, ut patrem suum Belum referret in Deum, qui Hebraice dicitur Bel et in rnultis prophetis, maximeque in Daniele iuxta Theodo405 tionem, sub idolo Babylonis, hoc appellatur nomine. Hunc Sidonii et Phoenices appellant Baal; eadeni enim inter beth et lamed litteras consonantes, ain uocahs littera ponitur, quae iuxta hnguae illius proprietatem nunc Beel, nunc Baal legitur. Vnde et Dido Sidonia regii generis, cum Aenearn suscepisset 410 hospitio, hac patera Ioui uina delibat, qua Belus et omnes a Belo soliti. Didicimus exordium daemonis, immo hominis in daemonem consecrati; omnia enim idola ex mortuorum errore creuerunt. Audiamus cetera : lingua Hebraea et Syra Baal interpretatur epv, id est habens. Si uoluerimus dicere : habens 415 me, dicamus Baali; et apud utramque gentem uxores uiros suos uocant Baali, id est uir meus, quod intellegitur: habens

385/380 efr I Cor. 15, 9. Aen. I, 729/730.

390/400 Ouid., Metam. 4, 57.58.

410/411 Verg.,

385 apostolos N (corr. a. m.) planget N (corr. a. m.) 302 minus qui primus C 393 omnis N, corr. regnauit C 307 instruxit N 400 muris N 401 haec N (corr. a. ml) forte N (corr. a. ml) 403 bel dicitur ~ C 404 iuxta] et praem. N 406 sidoni C autem C 408/413 legitur usque baal] om. C per homoiotel. 413 gyra N (in graeca mut.) 414 ocpN C 414 habes A: 415 dicimus C 415/416 et usque baali] om. C per homoiotel.

u 24

IN OSEE I, ii, 16.17-18

29

me ; et est sensus : qui me habet in coniugio. Eadem Hebraeorum bngua uocatur uir is, unde et uxor quae de uiro sumpta est, in Genesi appellatur Issa, quasi a uiro : uirago. 420 Quod ergo dicit Deus, hoc est: cum utroque sermone,hoc est Issi et Baali appellatur uir meus, siue maritus meus, tantum odi idolorum nomina, ut etiam quod bene dici potest, propter ambiguitatem et uerbi similitudinem, nequaquam uehm dici, PL 859 sed appellari me Issi, magis quam Baali, ne dum aliud loquitur, v 25 425 alterius recordetur, et uirum nominans, idolum cogitet. Igno-^ 1252 see obscuritati quae tribus nascitur modis : aut rerum difficultate, aut magistri imperitia, aut discentis nimia tarditate. Neque enim Hebraeum prophetam edisserens, oratoriis debeo declamatiunculis ludere, et in narrationibus atque epilogis 430 Asiatico more cantare, sed auxilio orationum tuarum, et incredibih discendi studio, aperire quae clausa sunt. Denique Aquila diligens et curiosus interpres : Vocabit, inquit, me uir meus, et non uocabit me ultra habens me, id est Baal. 435 18. Et percutiam eis foedus in die ilia cum bestia agri, et cum uolucre caeli, et cum reptili terrae ; et arctim, et gladium, et helium conteram de terra ; et dormire eos faciam fiducialiter. LXX : Et disponam eis testamentum in die ilia cum besiiis agri, et cum uolatilibus 440 caeli, et cum reptilibus terrae ; et arcum, et gladium, et helium conteram de terra ; et habitare eos faciam in spe. Quando omnia rehgionis aduersae uocabula fuerint ablata de populo Dominum confitente, et uocauerit me, inquit, uir meus, et nequa¬ quam Baali, id est idolum meum, tunc percutiam eis foedus 445 atque concordiam cum bestiis agri, et uolucribus caeli, et reptilibus terrae. De hoc tempore et Esaias loquitur : Habitabit lupus cum agno ; et pardus cum haedo accubabit. Vitulus, et leo, et ouis simul morabuntur, et puer paruulus minabit eos. Vitulus et ursus pascentur, et simul requiescent catuli eorum ; 450 et leo quasi bos comedet paleas, nequaquam carnem sanguinemque desiderans, sed mundis ac simplicibus uescens cibis. Quando Petro, ut Cornelium susciperet ex nationibus,

418/419 efr Gen. 2, 23.

446/450 Is. xi, 6.7.

452/455 efr Act. 1.0, 11-15.

417 eodem C 418 is] et praem. C unde] om. C de] C s. 1. 420 deus] N C, dominus /x v 421 hoc est] N C Pal.1'2, om. /n u is C Pa/.1'2 (sedefr l. 424) siue] et C tantum] in praem. C 422 modo N, odio C 423 dici] bahali add. C 424 appellabit C isi C ne] et N 428 oratoris A 432 interpretes PL 433 pr. me] om. N 434 bahali. N 436 reptile N le

442 regionis (s eras.) aduersa C 442/443 deum C 443 inquit me ~ N 445 atque concordiam] om. C agri] om. C 451 ac] N C, atque /x v

30

IN OSEE I, ii, 18-19.20

reuelatum iussumque est ut comederet omnes bestias, et nihil immundum esse cognosceret, quod cum gratiarum actione 455 perciperetur, super quibus audit postea : Quod Deus nmndauit, tu commune ne dixeris. Ergo in aduentu Domini Saluatoris, post resurrectionis eius triumphos, et ascensum ad Patrern, duo parietes angulari lapide copulati sunt ab eo, qui fecit utrumque unum. Et uocauit earn quae dicebatur absque 460 misericordia, misericordiam consecutam ; et eum qui diceba¬ tur non populus meus, populum suum ; pacatisque omnibus, arcus et gladius conteretur et bellum. Non enirn erunt neces- v 26 saria instrumenta pugnantium, cum qui pugnent, defuerint. Iungetur Israel gentibus, et implebitur illud Deuteronomii : 465 Laetamini gentes cum populo eius. Notus enim in Iudaea Deus, in Israel magnum nomen eius. Et : ¥ actus est in pace locus eius et habitatio eius in Sion, hoc est, in Ecclesia, in qua confregit potentias arcum, scutum, gladium et bellum, quibus fractis atque contritis, dormient credentes hducialiter, et sub uno 470 pastore requiescent. Siue sperabunt, in his quae oculus non PL uiclit, et auris non audiuit, et in cor hominis non ascenderunt, 840 quae praeparauit Deus diligentibus se. 19.20. Et sponsabo te mihi in sempiternum ; et sponsabo te mihi in iustitia et iudicio, et in miseri475 cordia et in miserationibus ; et sponsabo te mihi in fide, et scies quia ego Dominus. LXX similiter. O quanta dementia Dei ! meretrix quae cum multis amatoribus fornicata est, et ob crimen bestiis tradita, postquam reuertitur ad uirum, nequaquam reconciliari ei dicitur, sed despondi. 480 Et uide quid sit inter Dei coniunctionem et hominum : homo cum uxorem acceperit, de uirgine mulierem facit, id est : non uirginem ; Deus etiam meretricibus copulatus, eas mutat in uirgines, iuxta illud quod adulterae dicitur per Hieremiam : n 125 Non ut dominum me inuocasti, aid patrem, aut principem 485 uirginitatis tuae. Vnde et apostolus post fornicationem et idolorum cultum credentibus Corinthiis loquitur : Despondi enim uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo. Quaerimus cur tertio desponsionis nomen repetierit. Primo enim ait :

455/450 Eph. 2, 1. 400/407 Ps. 75, 3. II Cor. 11, 2.

405 Deut. 32, 43 (sec. LXX) 405/400 Ps. 75, 2. 470/472 cfr I Cor. 2, 9. 484/485 Ier. 3, 4. 480/487

455 percipitur N 450 commune ne] IV, ne commune ~ fx u 45!) utraque v in marg. 402 alt. et] N C, ac fj. v 404 iungitur N, corr. 408 arcuum N gladium] et praem. N 474 aures N (corr. a. ml) 475 pr. in] om. N cum Vulg. (deest C), cfr l. 491 475/470 o quanta] magna C dei] est C 479 ei dicitur] meretrix C dispondi N, disponsam dicitur C 480 et hominis coniunctionem C 481 uxorem] om. C acciperit N (corr.) C (uirginem add.) 488 primum N (corr.) C

IN OSEE I, ii, 19.20-21/24

31

Sponsabo te mihi in sempiternum. Secundo : Sponsabo te mihi in iustitia et iudicio, et in misericordia et in miserationibus. Nec hoc fine contentus iungit et tertium : Sponsabo te mihi in fide, et scies quia ego Dominus. Primo despondit earn in Abraham, siue in Aegypto, ut uxorem habeat sempiternam. Secundo in monte Sinai 495 dans ei in sponsalibus legis iustitiam atque iudicium, et iunctam legi misericordiam, ut quando peccauerit, tradatur captiuitati ; cum egerit paenitentiam, reuocetur in patriam, et misericordiam consequatur. De his sponsalibus in diuersis locis psalmista decantat : Misericordiam et iudicium cantabo 500 tibi, Domine. Et : Misericordia et ueritas obuiauerunt sibi, et v 27 iustitia et pax deosculatae stmt se. Quos duos calices in septuagesirno quarto psalmo legimus : Calix in manu Domini uini meri plenus mixto, et inclinauit ex hoc in ilium ; de iustitiae cahce in calicem misericordiae, et rursum de calice misericor505 diae in calicem iustitiae. Si iniquitates, inquit, obseruaueris, Domine, Domine, quis sustinebit ? Quia apud te propitiatio est. Ista igitur meretrix quae primum uoto sponsi in aeternos fuerat iuncta complexus, ut numquam a uinculo recederet maritali, quia recessit et in Aegypto fomicata est, rursum per legi510 tima assumitur ; quam quia praeteriit, prophetis quasi spon¬ si sodalibus, qui ad se missi fuerant, interfectis,nouissime uenit Dei Filius, Dominus Iesus ; quo crucifixo, et a mortuis resurgente, desponsatur nequaquam in legis iustitia, sed in fide et gratia euangelii, ut cum cognouerit Vnigenitum, cognoscat et 515 Patrem. Dicit enim ipse ad Philippum : Tanto tempore uobiscum sum et non cognouistis me ? Philippe, qui uidit me, uidit PL et Patrem meum; quomodo tu dicis : Ostende nobis Patrem ? 841 non credis quia ego in Patre, et Pater in me est? Qui in fide fuerit desponsatus et crediderit euangelio, statim sciet, quia ipse sit 520 Deus, credens in eum quern prius negauerat. 21/24. Et erit in ilia die : Exaudiam, dicit Domi¬ nus, exaudiam c a el os, et illi exaudient ter ram, et terra exaudiet triticum et uinum et oleum, et haec exaudient lezrael, et seminabo earn mihi in terra, 525 et miserebor eius quae fuit absque misericordia ; 490

499/500 Ps. Ioh.

14,

102, 11.

500/501 Ps.

84, 11.

505/506 Ps.

129, 3.4.

515/518

10.11.

490 et in misericordia] om. C 491 in] N C, om. /a v (cfr l. 475) 491/492 tertium : sponsabo] ter dum de sponte N (mut. in tertium dicitur : desponsabor), tertium : et sponsabo C 492 ego] C s. 1. 494 sempiternam] in praem. C 495 in] N C, pro p, v atque] et C 496 traditur C, corr. 499 et iudicium] om. C 503 plenus] est add. C illud C 505 obseruabis N 507 exteros N Pal,1,2 509/510 legitima] N Pal.1-2, legem /id (deest C) 513 desponsatur] tertio uero praem. C iustitiam N 516 uidit (utroque /.)] N, uidet /a v (deest C) 517 meum] om. N 518 qui ^Igo N 519 sit] ait N 521 ilia die ~ N

IN OSEE I, ii, 21/24-iii, 1

32

530

535

540

545

550

555

et dicam non poptilo meo : Popalus meus tu ; el ipse dicet : Deus mens tu. LXX : Et erit in die ilia, dicit Dominus : Exaudiam caelum, et caelum exaudiet terrain, et terra exaudiet frumentum, uinum, et oleum, et haec exaudient Iezrael, et seminabo earn mihi super terram, et diligam non dilectam ; et dicam non populo meo : Populus mens es tu ; et ipse dicet : Dominus Deus mens es tu. In die ilia et in illo tempore, quando te mihi in fide despondero, et cognoueris quod ego sim Dominus, exaudiam caelos, qui enarrant gloriam Dei, et caeli exaudient terram, ut earn caelesti pluuia irrigent, et terra, de qua orta est ueritas, et in cuius agrum v 28 paterfamilias egreditur, ut seminet semen suum, exaudiet triticum et uinum et oleum, de quibus supra diximus, et haec omnia exaudient Iezrael, id est semen Dei, ut intellegatur omnium rerum abundantia atque fertilitas ob Dei semen, qui Christus est, condonari, quod Dei semen seminatur in terra, ut multiplices fructus afferat, centenarium, sexagenarium, et tricenarium. Et ilia meretrix quae Deo fuerat ^ 1254 copulata, et tres ediderat liberos, duos masculos, et unam feminam ; primum Iezrael, secundam, absque misericordia ; tertium, non populus meus, uideat propter semen Dei mutata esse rerum uocabula, et in Christi fide consecutam misericordiam, quae absque misericordia erat, et uocatum populum Dei, qui prius non populus uocabatur. Ex quo prospicimus posse uniuersa quae dicta sunt referri et ad decern tribus, quae Israel uocantur, et sub nomine meretricis tres liberos ediderunt, et ad omnem gentem Iudaici nominis. De exauditione caeli et terrae, et frumenti, uini et olei, et Iezrael, hoc quidarn sentiunt, quod postquam Christus aduenerit, omnia suo currant ordine, et utilitati hominum cuncta deseruiat creatura, ut ab initio condita est. Quae omnia Iudaei et nostri iudaizantes post antichristum in fine rnundi corporaliter praestolantur. III. 1. Et dixit Dominus ad me : Adhuc uade, dilige mulierem dilectam amico et adulter am, sicut diligit Dominus filios Israel ; et ipsi respectant ad deos alienos, et diligunt uinacia uuarum. LXX : Et PL 842

534/535 Ps. 18, 2. Matth. 13, 8.

530 cfr Ps. 84,12.

537/538 cfr Matth. 13, 3-8.

541/543 cfr

520 et 527 tu] N, es praem. /x v (deest C) 530/531 diligam non dilectam] N Pa/.1-2 cum LXX (B V), miserebor eius quae fuit absque misericordia ix v cum Hebraeo (/. 525) et aliis codd. LXX 532 es] cm. N 534 enarrant] N (in -ent mut.) 530 exaudiet] et praem. N sed eras. 541 qui] quod v in marg. 543 sexagenaum N (alt. a in i mut.) 551 sub] om. C 553 tert. et] N, om. cett. codd. edd. fx v 554 quod] N C, quia /a v 555 currant suo ~ C Hi, 1 uade] et add. C

3 respiciunt N, sed cfr 1. 21

IN OSEE I, iii, 1-2.3

33

5 dixit Dominus ad me : Adhuc uade et dilige mulierem diligen-

10

15

20

25

30

35

4°

tem mala et adulteram, sicut diligit Dominus filios Israel ; et ipsi respiciunt ad deos alienos, et amant coctiones cum uinaciis. Priori mulieri in typurn decern tribuum, nel totius Iudaici populi fornicantis, propheta coniungitur, et abiectos filios atque cruciatos tandem recepit in salutem ; hie iubetur nt adhuc diligat adulteram mulierem. Quando dicitur : adhuc, ostendit quod prius amauerit fornicariam, quae adultera, uel diligat ilia mala, uel diligatur ab amico et proximo ? Re enim uerbum Hebraicum, uel malum legitur, uel amicus. Et ne putemus dilectionem prophetae in adulteram, aliud quid significare quam Dei dilectionem in filios Israel, intulit : sicut diligit Dominus filios Israel. Ergo quod propheta di¬ ligit adulteram, et tamen non ei matrimonio copulatur, nec fornicatione coniungitur, sed tantum diligit delinquentem, typus Dei est, qui filios Israel pessimos diligit, qui cum diligantur a Domino, ad deos alienos idolaque respiciunt, et diligunt uina ciauuarum, quae uinum non habent; et pristinam gratiam perdiderunt, sicut daemones qui lapsi de propria dignitate, et nihil antiquae gratiae possidentes, aridi sunt, et ueteri siccitate marcentes. Vnde pro uinaciis, quod Hebraice dicitur : asise, Aquila interpretatus est -naXcna, id est uetera. Symmachus aKapTTovs, id est steriles ; et non solum uinacia sunt, sed et uetera uinacia, ut antiqua delicta testentur. Et notandum quia haec adultera praesens tempus significet Iudaeorum, qui absque Deo et notitia scripturarum et gratia Spiritus sancti diligantur a Domino, qui omnium expectat salutem et aperit ianuam paenitentibus, nihilominus illi res inutiles ament, traditiones hominum et Sevrepanrewp somnia diligentes, et nequaquam uuas habeant et uinum et plena musto torcularia, sed uetera uinacia quae proiecta sunt. Pro pemmatibus, quae LXX transtulerunt, et comeduntur cum uuis passis, siue uinaciis, placentas latine possumus dicere, uel crustula, quae idolis offeruntur, et Graece appellantur -novava. Filii autem Israel in praesenti loco duodecim uocantur tribus ; supra uero decern quae erant in Samaria, et possidebant metropolim, Iezrael. 2.3. Et fodi earn mihi quindecim argenteis, et coro

8 priori] quidem add. C 8 typo C iudaci C 9/10 abiectus filius a. cruciatus N 10 recipit C 12 ostende N, corr. quod] N C, quia p v 13 ipsa C rein C 10/17 intulit usque israel] om. N per homoiotel. 10 intulit] idcirco additur C 17 deus C quod] N C, quia /x v 18 ei non ~ C in matrimonium C 22 uinum] N C, uina fx v pristinam (et om.)] quippe add. N s. 1. 23 lapsi] om. C 20 n-aAcud] ylalia add. N s. 1. 27 aKapnovs] acarpyoys (pr. y eras.) add. N s. 1. 31 spectat N 32 et] om. N ament] N, amant p. v 33 Sevrepcooewv] deuteroseon add. N s. 1. 37 crustula] N, add. s s.l. 38 7Topova N 39 tribus uocantur ~ C uero] om. C

v 29

34

IN OSEE I, iii, 2.3

hordei, et dimidio coro hordei, et dixi ad earn. Dies multos exspectabis me : non fornicaberis, et non eris 45 uiro ; sed et ego exspectabo te. LXX : Et conduxi earn mihi quindecim argenteis, et gomor hordei, et nebel uini, et dixi ^ 125 ad earn. Dies multos sedebis mihi : et non fornicabe¬ ris, nec eris alteri uiro, et ego tibi. Pro gomor in Hebraeo scriptum est omer quod omnes interpretes, absque LXX, 50 corum interpretati sunt, sermone Graeco et maxime Palaestino, qui habet triginta modios. Et pro nebel uini, in Hebraico legitur lethech seorim, quod ceteri interpretes rjiiUopov hordei v 30 transtulerunt, id est : mediam partem cori, quae facit quin- PL decim modios. Quodque iungitur in editione uulgata : Neque 843 5 5 eris alteri uiro ; alteri in Hebraico non habetur, sed simpliciter non eris uiro. Si enim ponatur alteri, subauditur quod a suo habeatur uiro. Ouando autem absolute dicitur non eris uiro, intellegimus quod nulli iungatur omnino, et absque coitu maritali sit. Mensuram autem cori in Hiezechiel legimus, 60 et in euangelio. Fodit itaque earn sibi, id est adulteram, siue conduxit quindecim argenteis. Quando dicit : fodi, ostendit uineam, quae a Domino plantata est, et in multis locis ponitur scripturarum, significans populum Iudaeorum. Sin autem legerimus : conduxi, adulterae pretium est, non ut cum propheta 65 dormiat, sed ut contenta mercede sua, adulterare desistat, nec passim ceteris copuletur. Foditur etiarn, siue conducitur coro hordei, et dimidio coro hordei, id est quadraginta et quinque modiis, et hac mercede suscepta, audiuit a Domino : Dies multos exspectabis me siue sedebis mihi ; non fornica70 beris nec eris uiro. Hoc est, nec aliis amatoribus turpiter te prostitues, nec mihi, uiro a quo conducta es, legitime coniungeris. Ac ne putes factam tibi iniuriam, quia dixi : exspectabis me, par pari referam : et ego exspectabo te. Quinta decima die illucescente mensis Nisan percussa sunt Aegyptiorum pri75 mogenita, et Israelis de Aegypto eductus est populus, ac in seruitutem Dei mercede conductus. Denique pro primogenitis Israel quae plagam non sensere communem, quinos argenti accipe siclos, qui in templi donaria conferuntur. Plerique noiii, 60 eft Ez. 45, 11 ; Luc. i6, 7.

73/76 efr Ex. 12, 2-51.

76/7S eft Num.

, -

3 47

43/48 dies usque te et dies usque tibi] N, exspectabo te C, om. ^ v etponunt l. 70, post domino 44 eris] N eras, et adherebis t. 1. 48/49 hebraeo] N C, hebraico p. u 50 quorum N,corr.in chorum 50/51 palaestino] latino C 51 uini] quod penitus in ebreo non habetur add. C in mg. in] om. C hebreice C 52 nm/copon N 53 fecit N, corr. 55 alteri] om. C 55/56 sed usque uiro] om. C 62 in] et praem. C 62/63 et usque scripturarum] om. C 68 audit C 68/70 dies us¬ que uiro] N, dies usque mihi C (cet. om.), om. /r v sed hie ponunt l. 43/49 dies usque te et LXX : dies usque tibi 70 nec] non add. N et eras. aliter N 70/71 tur¬ piter te prostitues] om. C 71 uiro] om. C es] om. N 71/72 legitime coniungeris ~ C 73 referam] N (re s.l.) 74 mense N 75/76 seruitute N 76 mercede] plenaria praem. C 78 accipit C

IN OSEE I, iii, 2.3-4.$

35

strorum quindecim, ad hebdomadam legis, et ogdoadem referunt euangelii, id est sabbatum et diem resurrectionis, quo exercetur circumcisio spiritalis. Sed quomodo adultera mulier quae hordeo pascitur, et a uiro aliena est, utrumque in mercedem accipiat testamentum, explanare non possunt. Quadragesimo quinto die ad montem Sina peruenit populus, statimque 85 altero praecipitur die ut sanctificentur a coitu feminarum v 31 per triduum, et se praeparent ad accipiendam legem Dei. Transactis tribus diebus, quinquagesimo die Moyses ascendit in montem, et decalogum suscepit. Sedit itaque populus Iudaeorum, qui quondam quindecim argenteis, et quadraginta 90 quinque hordei rnodiis est conductus, post aduentum Domini Saluatoris, et uiri sui exspectat aduentum. Quodque dicit : Non fornicaberis, et non eris uiro, hoc ostendit quod interim modo idolis non seruiat, nec tamen habeat Deum, sed et amatoribus et uiro spoliata sit. Et quia uirum non ha95 bet, non uescitur cibo hominum, frumento et legumine, sed hordeo irrationabilium iumentorum, ruminans uilitatem litterae quae interhcit, et non habens spiritum uiuihcantem. Vnde Pi¬ et in lege mulier, quae a marito accusatur adulterii, in potione 844 iXey^ov, id est conuictionis, quando arguitur in peccato, 100 farinam accipit hordei, quae enim imitata est equos et mulos, quibus non est intellegentia, equorum et mulorum sustentatur alimentis. Pro dimidio coro hordei, nebel uini Septua- n 1256 ginta transtulerunt, quod penitus in Hebraico non habetur. Et possumus dicere : in nebel uini, hoc est mensura plena 105 atque profecta, inebriatam adulteram, et plenis afflictam esse suppliciis. Vnde et Hieremias calicem meri propinat gentibus et Hierusalem. Vir quoque sedet, immo exspectat adulterae paenitentiam, ut postquam plenitudo gentium subintrauerit et nouissimus crediderit Israel, ita ut qui fuerat caput, uerta110 tur in caudam, et cauda uertatur in caput, tunc fiat unus grex et unus pastor. 4 5 Quia dies multos sedebunt filii Israel sine rege, et sine principe et sine sacrificio, et sine al¬ tar i, et sine ephod, et sine teraphim. Et post haec 80

..

82 cfr Ex. 19, 1-20, 1. 105/108 cfr Ier. 25, 15-18. 28, 13.44.

97/99 cfr Num. 5, 14.15. 99/100 cfr Ps. 31, 9. 107/108 cfr Rom. 11, 25.26. 108/110 cfr Deut.

110/111 cfr loh. 11, 16.

-

cipit

79 ab N, corr. hebdomadem N 85 praecipitur] coni, puenit N, pcitur C, om. fx. v (sed post dei l. 88 edicitur pon.) 87 transduetis C 88 suscipit C sedit] N, sic C, sedet ft u 90 modios N, corr., modis C. post] et praem. C 92 et] C s. 1. hominum] non est add. C legumine] non uescens add. C 98 ordeum C 98/97 litterae utilitatem C 97 interficiet N 98 potatione N 99 eAe/c/tou N (elecmou s. /.) 100 accepit N (corr. a. m.) 101 et] A , atque /a v (deest C) 108 poenitus JV 107 sedet immo] om. C 108 et N, corr. postquam] cum C intrauerit p. gentium C subintraret N (e in i corr. a. m.) 109/110 et usque pastor] credat C 109 crediderit] JV (in crederet mut. sed corr.)

36

IN OSEE I, iii, 4.5

115 reuertentur filii Israel et quaerent Dominum Deum suum et Danid regem suum ; et pauebunt ad Dominum et ad bonum eius in nouissimo dierum. LXX : Quia diebus multis sedebunt filii Israel sine rege, sine principe, sine sacrificio, sine altari, sine sacerdotio, sine manifestationibus, 120 — quae Graece dicuntur S^Aot —. Et post haec reuertentur filii Israel, et quaerent Dominum Deum suum, et Dauid regem suum; et stupebunt ad Dominum, et super bonis eius in nouis¬ simo die. Pro ephod et theraphim Septuaginta Uparelav, v 32 id est sacerdotium, et Sr/Xov?, id est, manifestationes inter125 pretati sunt. Sciendum autem, ut crebro diximus, ephod significare indumentum sacerdotale, quod in Exodo et Leuitico a LXX eVto/xt? dicitur, id est superhumerale, ab Aquila eVe'vSu/xa, id est superindumentum. Theraphim autem proprie appellatur /xoppuj/xara, id est figurae et simulacra, quae nos 130 possumus in praesenti dumtaxat loco cherubim et seraphim siue alia quae in templi ornamenta fieri iussa sunt, dicere. Verum quia Septuaginta Sr/Xov? interpretati sunt, pro quibus Aquila pcnTLOfiovs transtulit et haec ipsa sunt in Xoyeltp, id est in rationali, hoc intellegimus, quia in pectore et corde pontificis 135 a\r)deia et patnopiol, id est ueritas debeat esse atque doctrina, ut non solum sciat rectam fidem, sed quod nouerit, possit ore proferre. Quod et apostolus Paulus scribit ad Titum, docens qualis episcopus ordinandus sit : Oportet enim episcopum sine crimine esse tamquam Dei dispensatorem ; non superbum, 140 non iracundum, non uinolentum, non percussorem et non turpis lucri cupidum ; sed hospitalem, benignum, sobrium, iustum, sanctum, continentem, amplectentem eum qui secundum doctrinam est, pdelem sermonem, ut potens sit et exhortari in doctrina sana, et eos qui contradicunt arguere. Ephod ac thera145 phim et in Iudicum libro legimus, quae sibi fecerat Leuites, qui Pi. postea cum sexcentis de tribu Dan armatis profectus est. 845 Post passionem Domini Saluatoris usque in praesentem diem, paulominus quadringentesimus annus expletur, et quantum temporis resideat usque ad diem iudicii, nec angeli nouerunt, 15° nec Filius. Qui ideo ignorare se dicit, quia nobis non expedit 126/127 cfr Ex. 25, 7 etc. ; Leu. 8, 7. 17, 5 ; 18, 11.

128/144 Tit. 1, 7-9.

144/146 cfr Iud.

117 bonum] suis bonis C 123/124 Uparelav id est] om. N 124 ScAois N (delois s. /.) manifestationis N 127 £7rcovpis JV(eponmis s. /.) ab] om. N 128 proprie] om. N 129 appellatur] N, appellantur C, appellant /x u fxopaifj.vara N (morfomnata s. /.) 131 omamento N, corr. 132 SijAovs] onaious add. N s. 1. 133 sunt] sign. ■/. add. N ho*** N 133 intellegimus] sign. •/. add. N 135 aX-rjoia N (sign* praem. ; alnoia add. s. 1.) ueritas] sign* praem. N debeat esse] N, ~ p. v 136 ut] et PL sed] N, et add. p. v 137/138 dicens N, corr. 140 et] N, om. p u 142/143 doctrinam] N Pal.1-2, sanam add. p. v 143 et] N, om. p v

IN OSEE I, iii, 4.5-iv, 1.2

37

discere. Hi sunt ergo multi dies, quibus infelix synagoga et mulier adultera hordeo pascitur, et sedit contracta, quia cum Christo stare non potest. Sine rege de quo locutus est Pater : Suscitaui regem cum iustitia. Et ipse dicit in psalmo : Ego autem 55 constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius. Sine, principe uel ipso Domino Saluatore, uel certe pontifice, de quo scriptum est : Principi populi tui non maledices. Et u 33 sine sacrificio, et sine altari. Subuerso enim templo, et incensa Hierusalem, nec sacrilicium, nec sacerdotium Iudaica gens 60 exercere potest. Et sine ephod et sine teraphim, id est instru- n 1257 mentis sacerdotalis habitus. De hoc rege et Iacob in benedictione Iudae patriarchae loquitur : Non deficiet princeps ex Iuda, neque dux de femoribus eius, donee ueniat cui repositum est ; et ipse erit exspectatio gentium. Ergo postquam defecit 65 princeps ex Iuda, et dux de femoribus eius, et Herodes alienigena et proselytus suscepit imperium, intellegimus uenisse cui regnum repositum est, et ipse erit exspectatio gentium. Haec est caecitas quae ex parte accidit Israeli, ut subintraret plenitudo gentium, et tunc omnis Israel saluus fieret ; et multo 70 post tempore reuertentur, et quaerent Dominum Deum suum, et Dauid regem suum, qui de Dauid stirpe generatus est, et interpretatur fortis manu. Ipse enim soluit captiuitatem populi sui, et dedit uinctis remissionem. Cumque eum uiderint hlii Israel, qui a suis fratribus denegatus est, in Patris et in 75 sua maiestate regnantem, pauebunt et stupebunt ad Dominum et ad bonum eius. Qui bonus films, de bono natus est patre, siue ad bona Domini, de quibus sanctus loquitur : Credo uidere bona Domini in terra uiuentium ; haec enim quam incolimus peccatores, terra est mortuorum. Praesens capitulum, alii Iudaeo80 rum super Babylonicia captiuitate interpretantur, quando septuaginta annis desolatum est templum, et altare et uictimae ac sacerdotium non fuerunt, et postea sub Zorobabel in sedes prist in as sunt reuersi. Alii, ut nos, in futurum ternpus differunt, et quae sit causa tarn grandis offensae, ut tanto tempore 85 relicti sint, maxime cum idola non colant, praeter interfectionem Saluatoris, aham non ualent inuenire. IV. L2, Audite uerbum Domini, filii Israel, quia indicium Domino cum habitatoribus terrae. Non est PL 846

154 Is. 45, 13. 154/155 Ps. 2, 6. 157 Ex. 22, 28. 102/164 Gen. 49, 10. 169 Rom. 11, 26. 171/172 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 35, 11. 177/178 Ps. 26, 13.

151 scire v in marg. 152 sedit] JV, sedet 71 v 154 in] om. PL 157 maledicis N, corr. 160 id est] om. N 167 erit] N, erat 71 v 168 israel N 172 soluet N 174 alt. in] N, om. 71 v 180 babyloniae N, babylonia C quando] longe praem. N 183/184 deferunt C, v in marg. 184 ut] et C 185 sunt C A

186 alia C LXXVI

38

5

10

15

20

25

30

35

IN OSEE I, iv, 1.2

enim ueritas, et non est misericordia, et non est scien¬ tia Dei in terra; maledictum, et mendacium, et homicidium, et fur turn, et adulterium inundauerunt ; et sanguis sanguinem tetigit. LXX : A udite uer bum Domini, v 34 filii Israel, quia indicium Domino ad habitatores terrae ; quia non est ueritas, neque misericordia, neque scientia Dei super terram. Maledictio, et mendacium, et homicidium, et furtum, et adulterium effusum est super terram, et sanguinem sanguini miscuerunt. A principio prophetae usque ad hunc locum sub meretricis descriptione et adulterae, quarum post grauissimas poenas et relictionem longissimam, postea fit in pristinum, uel in meliorem statum restitutio, decern tribuum, uel duarum, et in commune omnium peccata numerantur. Nunc rursum ad Israel, id est decern tribus, sermo conuertitur, exponens non frustra iratum Deum tarn grauia comminari et inferre supplicia ; ne forsitan non ex iudicii ueritate, sed ex potentia Dei iniuste uideatur in eos qui non peccauerunt, lata sententia. Audite, inquit propheta, uerbum Domini, o filii Israel; quia uult Dominus cum suo populo iudicari et exponere causas indignationis suae. Non est ueritas, et non est misericordia, et non est scientia Dei in terra. Nec ueritas enim absque misericordia sustineri potest, et misericordia absque ueritate elficit neglegentes ; unde alterum miscetur alteri, quae qui non habuerit, consequenter et Dei notitiam non habebit. Sed e contrario pro ueritate mendacium, et pro misericordia maledictio, homici¬ dium, furtum, adulterium. Non dixit, est, sed ut delictorum abundantiam demonstraret, intulit : redundauerunt ; et pro scientia Dei quae non est in terra, sanguis sanguinem teti¬ git, siue sanguinem sanguini miscuerunt, ut augerent peccata p. 1258 peccatis, et nouis uetera cumularent. Recte autem qui habita¬ tores sunt terrae et non incolae, ad iudicium prouocantur, quia a facie aquilonis exardescunt mala super habitatores terrae. Et in Apocalypsi Ioannis uae, uae, uae dicitur super habitatores terrae. Qui autem potest cum propheta dicere : Aduena sum apud te, et peregrinus, sicut omnes patres mei ; et pertransit mundum istum quasi incola et peregrinus, ueritatem

in, 34/35 cfr Ier. i,

14.

35/30 cfr Apoc.

8, 13.

37 Ps.

38, 1.

iv, i4 restitutio] om. C uel d. tribuum ~ C et] om. C 15 ad israel] bis in C 10 decern] ad praem. C s. 1. 17 tam] terrae C non C 18 non] om. C iniuste] om. C 19 eis N sententia] prophetiae add. Er. fx, om. codd. Viet, v 20 o f. israel] om. N 21 iudicare C et] om. C 22 pr. et] om. C 23 enim ueritas ~ C 25 altero N C 27 et] om. C male¬ dictio] N C, maledictum /u v(fort. recte, cfr l. 49) 29 demonstret N redun¬ dauerunt] N C, v in marg., inundauerunt /a v(fort. recte, cfr l. 5 et 50) 31 san¬ guini] om. C miscent N (e in ras.) ageant iV 32 cumularent uetera ~ C 33 sunt terrae] N, terrae sunt ~ /x v (deest C)

IN OSEE I, iv, i.2-4.5

40

45

50

55

60

65

70

75

80

39

sequitur et misericordiam, et scientiam Dei, ne inundatione ^35 maledicti atque mendacii, homicidii et furti, et adulterii et sanguinis opprimatur. 3. Propter hoc lugebit terra et infirmabitur omnis qui habitat in ea ; in bestia agri et in uolucre caeli, sed et pisces maris congr egabuntur. LXX : Ideo lugebit terra et minuetur cum omnibus qui inhabitant earn : cum bestiis agri, cum serpentibus terrae, et cum uolatilibus caeli, et pisces maris deficient. Quia non est ueritas, et non est misericordia, PL et non est scientia Dei super terram ; sed e regione male- 847 dictum et mendacium, et homicidium et furtum et adulterium inundauerunt, et sanguis sanguinem tetigit. Idcirco lugebit terra cum habitatoribus suis, et infirmabitur, ut non habeat bestias agri, et uolucres caeli, et pisces maris deficient. Cum enim captiuitas decern tribuum uenerit, habitatore sublato, bestiae quoque et uolucres caeli et pisces maris deficient, iramque Domini etiam rnuta elementa sentient. Hoc qui non credit accidisse populo Israel, cernat Illyricum, cernat Thracias, Macedoniam atque Pannonias, omnemque terram, quae a Propontide et Bosphoro usque ad Alpes Iulias tenditur, et probabit cum hominibus et animantia cuncta deficere, quae in usus hominum a Creatore prius alebantur. Sin autem uoluerimus, ut quidam putant, feros homines bestias interpretari, et uolucres caeli eos, qui eleuantur in superbiam, et omnia humana contemnunt, et pisces, qui irrationabiles sunt, et ita bruti, ut nihil omnino sapiant, et aerem liberum caelumque non uideant ; hoc non tarn irati quam dementis est Domini, ut quae mala sunt, auferantur de terra. 4,5. V er unit amen unusquisque non iudicet et non arguatur uir ; populus enim tuus sicut hi qui contradicunt sacerdoti ; et corrues hodie et corruet etiam propheta tecum. LXX : Vt nullus neque iudicetur, neque arguatur quisquam ; populus autem meus quasi sacerdos, cui contradicetur, et infirmabitur per diem, et infirmabitur etiam propheta tecum. Secundum septuaginta interpretes, hoc quod posuimus, ut nullus neque iudicetur, neque arguatur quisquam, superiori capitulo coaptandum est. Sed nos Hebraeos sequamur. Prouocati ad iudicium Dei, filii Israel qui habitabant v 36 in terra ut causas Dominicae indignationis audirent, et praeterita peccata cognoscerent, propter quae hostibus traderentur, nunc quia in sceleribus perseuerant, et impudenti Deum fronte contemnunt, audiunt: Non necesse est ut ueniatis 45 inhabitant] N, habitant 71 v (deest C) 4(5 cum serpentibus terrae] om. N Pa/.2 [deest C sed legitur in LXX 50 sanguinis N, corr. 55 sentiant N, corr. 57 omnem N 02 in superbia eleuenturC 03 contempnantiV [-unt corr.), condempnant C 03 pisces] N C, maris add. fj. v 05 non] om. N quam] tam N 00 a C 75/70 sequamur] N C, sequimur/u.u 70 dei] om. C 77

),

terrain (in om.) C

80 audiunt] audiuit N, et praem. C

non] N s. 1.

4o

IN OSEE I, iv, 4.5-6

ad indicium, ut in uestris flagitiis arguamini; quia tantae estis impudentiae, ut nec conuicti quidem, pudorem habeatis et uerecundiam ; sed contradicatis mihi, quasi si discipulus magistro sacerdoti plebecula contradicat, quae non habet 85 sacerdotii dignitatem. Et quia tales estis, ideo hodie corruitis, id est, ducimini in captiuitatem, et perditis regnum Israel. Quod autem dicit : hodie, aut praesens tempus signilicat, aut non fraude et insidiis, sed clara in captiuitatem luce ducemini, tantaque erit uestri infirmitas, ut etiam prophetae, p. 1259 90 qui nobis solebant prophetare mendacium, uobiscum corruant, et sentiant captiuitatem.Hie prophetas, aut pseudoprophetas debemus accipere, aut certe omnem gratiam prophetalem. Quamdiu enim non sunt captae decern tribus, habuerunt et PL Eham prophetam et Elisaeum, et ceteros filios prophetarum, 848 95 qui prophetauerunt in Samaria. Vnde et Amos propheta qui de tribu Iuda erat, et de uiculo Thecue, cogitur redire ad patriarn suam, ne in alieno regno et Samaria prophetaret. Node tacere feci matrem tuam. (i. Conticuit populus meus, eo qiiod non habuerit 100 scientiam ; quia tu scientiam reppulisti, repellam te et ego, ne sacerdotio fungaris mihi ; et oblita es legis Dei tui, obliuiscar filiorum tuorum et ego. LXX : Nocti assimilaui matrem tuam, et assimilatus est po¬ pulus meus quasi non habens scientiam ; quia tu scientiam 105 reppulisti, et ego repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi ; oblita es legis Dei tui, et ego obliuiscar filiorum tuorum. Non quod alia mater sit, et alii filii, matrem uocat et filios ; sed quomodo Dominus loquens ad populum Iudaeorum dicebat : Hierusalem, Hierusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi no sunt, quotiens uolui congregare filios tuos, sicut gallina congregabat pullos suos sub alas suas, et noluisti ? Non quod alia esset Hierusalem, et alius populus eius ; neque enim absque populo v 37 ad caementa urbis et ligna et lapides loquebatur. Sic mater uocatur populi frequentia et omnis turba nationis Hebraeae ad 115 quam loquitur ; filii autem, uel singuli ex populo, uel per oppida uillasque dispersi. In nocte ergo ac tenebris captiuitatis et maeroris et prementis angustiae traditur Israel, et populus

108/111 Matth. 23, 37.

82 ne C 83 contradicitis N si] om. N 84/85 corruitis ... ducimini ... perditis] N C, v in marg., corruetis ... ducemini... perdetis \iv 87 autem] N C, om. fj. v 88 sed] aut C captiuitate N 91 aut] N (s. aliud) sedoprophetas C 93 et] om. C 94 prophetam] om. C 105 repelisti N 105/ 100 et usque ego] om. N per homoiot. 100 quo N C 111 quo N (deest C) esset] N, om. n v 115 ex] N (s. et), e C 116 dispersi] C in mg. ergo] om. C 117 praementes N (-tis corr.) traditur] om. C

IN OSEE I, iv, 6-7/9

41

eius aeterno silentio conticescit ; quia non habuit legis scientiam, nec Dei praecepta seruauit, recepitque quod fecerat. 120 Ipsa enim Dei reppulit legem, et ideo sacerdotium perdidit in aeternum, colens uitulos aureos in Dan et Bethel; et quia oblita est legis Dei et penitus Aegyptiis se idolis mancipauit, idcirco et Dominus obliuiscetur filiorum eius, tradens eos aeternae captiuitati : Qui enim ignorat ignorabitur; et in 125 psalmis legimus : Nescierunt neque intellexerunt, in tenebris ambulant. Omnia quae dicuntur ad decern tribus, referre possumus ad haereticos, qui reliquerunt regnum Dauid et Hierusalem, id est Christum et Ecclesiam ; et ideo aeterna nocte cooperti sunt, nec habent scientiam Dei, et repelluntur 130 a Domino ne sacerdotio fungantur ei, et filiorum quos genuerint, numquam meminit, quia filii aheni facti sunt ei. 7 9 Secundum multitudinem eorum, sic peccauerunt milii ; gloriam eorum in ignominiam commutabo, et peccata populi mei comedent et ad iniquitates 135 eorum subleuabunt animas eorum ; et erit sicut populus, sic sacerdos ; et uisitabo super eum uias eius et cogitationes illius reddam ei. LXX : Secundum multitudinem eorum, sic peccauerunt mihi ; gloriam eorum in ignominiam poneam, peccata populi mei comedent et in iniquita140 tibus eorum accipient animas eomm, et erit sicut populus, sic et sacerdos ; et ulciscar super eum uias eius et cogitationes PL illius reddam ei. Quot homines habuit Israel, tot aras exstruxit 849 daemonibus, in quorum uictimis peccauit mihi. Propterea gloriam eorum, in qua gloriabantur sibi, et Deo idola praefere145 bant, in ignominiam commutabo, ut et sacerdotes capiantur et populi. Siquidem sacerdotes peccata populi mei comedunt, v 38 de quibus scriptum est : Qui deuorant plebem meam, sicut escam panis. Et idcirco peccata populi mei comedunt, consen- p 1260 tientes sceleribus delinquentium ; quia cum eos peccare per150 spexerint, non solum non arguunt, sed laudant atque sustollunt, et beatos praedicant. De quibus et Esaias loquitur : Po¬ pulus meus qui beatos uos dicunt, seducunt uos, et semitas pedum uestrorum supplantant. De his et psalmista conclamat :

/.

124 I Cor. 14, 38.

125/126 Ps. 81, 5.

147/148 Ps. 13, 8.

151/152 Is.

3, 12.

118 eius] C s. 1. 119 recipitque C fecit C, corr. 120 sacerdotio N, corr. 122 se i. aegyptiis ~ C nuncupauit C 123 obliuiscitur C 127 et] N s. ras. 129 reppelluntur N 131 ei] om. N 134 pr. et] N, om. p v (deest C) iniquitates] N, iniquitatem p. v (deest C) 137 eius C 139 ponam] p v cum LXX, pandam N (deest C), v in marg. 140 accipient] JV Pal.1'- cum LXX, alii add. p v deest C 141 pr. et] p v cum LXX, om. N (deest C) 144 gloriantur N (corr.) C 145 et] om. N 147 deuouerant C 148 comedunt] deuorant A 149 delinquentum N 153 psalmista conclamat] N, per psalmistam clamat p v

(

(deest C)

)

42

IN OSEE I, iv, 7/9-10/12

Quoniam laudatur peccator in desideriis animae suae, et iniquus 155 benedicitur. Vnde aequaliter et populus et sacerdos mdignantis Dei sententiam sustinebunt ; quia non solum opera eorum uisitabit, quae appellantur uiae, in quibus ingrediuntur; sed et cogitationes, quibus ut talia facerent, tractauerunt. Non solum enim opus, sed et cogitatio mali operis poenas luet. 160 De haereticis facilis intellegentia est, quod quanto plures fuerint, tanto magis delinquunt Deo, et glorientur in populis ; et idcirco decipiant infelices, ut peccata populi comedant, et per dulces sermones deuorent domus uiduarum. Cum enim uiderint aliquos delinquentes aiunt : Nihil aliud quaerit 165 Deus nisi lidei ueritatem, quam si custodieritis, non curat quid agatis. Haec enim dicentes, in iniquitatibus eorum subleuant animas eorum, ut non solum non agant paenitentiam, nec humilientur, sed gaudeant in sceleribus suis, et erecta ceruice gradiantur. Vnde et populus et sacerdos, et hi qui docti sunt, 170 et hi qui docuerunt, pari iudicio constringentur. 10 12 Et comedent et non saturabuntur ; fornicati sunt et non cessauerunt, quoniam Dominum reli querunt in non custodiendo ; fornicatio et uinum et ebrietas aufert cor. Populus mens in ligno 175 suo interrogauit et baculus eius annuntiauit ei. Spiritus enim fornicationum decipit eos et fornicati sunt a Deo suo. LXX : Et comedent et non implebuntur ; fornicati sunt et non dirigentur, quia Dominum r eli querunt, ut non custodirent ; fornicationem et uinum et ebrietatem suscepit 180 cor populi mei ; in augur Us inter rogabant et in uirgis suis annuntiabant ei ; quoniam spiritu fornicationis seducti sunt et PL 850 fornicati sunt a Deo suo. Voluptas insatiabilis est et quanto u 39 magis capitur, tanto plus utentibus se famem creat. Econtrario beati esurientes et sitientes iustitiam, quoniam ipsi saturabun185 tur. Sicut iustitia saturat, sic iniquitas substantiam non habens uana comedentes fraude deludit, et uteros deuorantium uacuos derelinquit. Fornicati sunt et non cessauerunt. Vires in fornicatione deficiunt et fornicandi desiderium non quiescit. Fornicatae sunt et decern tribus cum idolis 190 Ieroboam filii Nabaoth ; et reliquerunt Deum suum, non

/ .

154/155 Ps. 9, 24.

165 cfr Luc. 20, 47.

184/185 cfr Matth. 5, 6.

154 iniquis N, corr. 155 pr. et] N, om. /x v (deest C) 156 quia] quorum C (eorum om.) 157 uisitabit] om. C 160 quod] N (in quot mut.) 161 delinquant N gloriantur N 162 decipiunt N 163 deuorant N 166 enim] om. N 167 nec] sed praem. N 168/169 sed usque gradiantur] ovi. N 169 hii N 171 satiabuntur N 171/172 fornicati] N C, et praem. /a v 176 decoepit N 177 domino C 181/182 et fornicati sunt] om. ix (per homoiotel. ?) 182 uoluntas C 186 uana] bona N Pal}, sana C (cfr l. 186 uacuos) 187 derelinquet N sunt] inquit add. C 189 et] om. C 190 fili C nabad N, nabath C deum] N C, dominum praem. fx v

IN OSEE I, iv, 10/12-13

43

custodiendo quae iusserat, dicens : Dominus Deum tuum adorabis et ipsi soli seruies, i/xpariKajs autem legendum : Fornicatio et uinum et ebrietas aufert cor. Sicut enim uinum et ebrietas eum qui biberit, mentis suae impotem facit; ita 195 fornicatio ac uoluptas peruertit sensum, animumque debilitat ; et de rationali homine brutum efficit animal, ut ganeas et lupanaria et libidinum lustra sectetur. Cumque ita cor loco suo motum fuerit, ligna et lapides deos putat et adorat opera manuum suarum. Vnde et propheta quasi stupens et 200 mirabundus eloquitur : Populus rneus qui quondam meo uocabatur nomine, lignum interrogauit et uirgas ; quod genus diuinationis Graeci pa^So/xavrelav uocant. Vnde et in Hiezechiellegimus, quod uirgas suas miscuerit Nabuchodonosor con¬ tra Ammon et Hierusalem, et exierit uirga contra Hierusalem ; 205 causaque huius amentiae fornicationis est spiritus, qui decepit eos, ut fornicarentur a Deo suo. Fornicatio autem idolo- p 1261 latriam sonat, iuxta illud quod in Hieremia legimus : Et moechabantur in ligno et lapide et dixi :Postquam- fornicati sunt cum his omnibus, reuertere ad me, et non est reuersa in toto corde 210 sed in mendacio. Et rursum : Me dereliquisti et dixisti : Vadam super omnem collem excelsum, et diffundar in fornicatione mea subter omne lignum frondosum. Et in psalmo dicitur : Perdidisti v 40 omnes qui fornicantur abs te. Principium enim fornicationis, idolorum inuentio. Numquam haeretici suo errore satiantur, 215 nec cessant a fornicationis turpitudine, et cotidie non custo¬ diendo legem et scripturas sanctas, Dominum derelinquunt, insaniunt et inebriantur ; et perdito mentis iudicio, adorant idola quae de suo corde finxerunt, fornicationisque spiritu possidentur. 220 Vi, Super capita montium sacrificabant et super colies accendebant thymiama ; subtus quercum et populum et terebinthum, quia bona erat umbra eius. LXX : Super uerticem montium sacrificabant et sufer colies immolabant ; subter quercum et populum et nemorosas ar- PL 225 bores, quia bonum erat umbraculum. In lege praeceptum est 851 ut non sacrificetur Domino, nisi in loco quern elegerit Dominus

191/192 Deut. 6, 13. 202/204 cfr Ez. ? 3, 6. 212/213 Ps. 72, 27.

207/210Ier. 3, 9.10.

210/212 Ier.

195 fornicatio] JV C, et praem. p v uoluntas C 190 de] s. 1. C rationabili JV (corr.) C 196/197 uaganeas C 198/199 opera m. s. adorat ~ C 199 pr. et] om. C quasi stupens propheta ~ C (sign, transpos. corr.) 200 mirandus C 200/201 uocabatur meo ~C 201 uocabantur C et u. interrogauit ~ C 202 pafiao pavrav C et] N C, om. ft v 203 legimus] om. C 205 decoepit JV, decipit C 206/207 fornicatio ... sonat] N C Pal.1'2, fornicationem ... nominat p. v 212 omne lignum frondosum] JV, omni ligno frondoso p. v (deest C) 213 principio C 214 inuentio idolorum ~ C 220 supra JV

IN OSEE I, iv, 13-14

44

Deus ; et iuxta altare lucus et arbores non plantentur, ne scilicet passiua et uoluptuosa religio austeritatem unius et uerae religionis euertat. Econtrario Israel sacrificabat in 230 montibus, et in collibus adolebat incensum, excelsa terrae diligens loco, quia excelsum reliquerat Deum, et umbram quaerens perdiderat ueritatem. Hoc est quod legimus de singulis regibus : Verumtamen excelsa non abstulit ; adhuc populus immolabat et sacrificabat in excelsis, quod Hebraice 235 appellatur bama. Haeretici sublimitatem sibi dogmatum repromittunt, et sacrificant subter quercum et populum et terebinthum, infructuosas arbores, ficum et uineam non habentes, sub quibus sanctus requiescere dicitur. Assumunt autem sibi interdum terebinthum, quae iuxta Esaiam folia non habet.ut 240 Abrahae imitari uideantur exemplum. Ideo fornicabuntur filiae uestrae, et sponsae uestrae adulterae erunt. 14 N on uisitabo super filias uestras, cum fuerint fornicatae, et super sponsas uestras cum adultera245 uerint ; quoniam ipsi cum meretricibus uersabantur et cum effeminatis sacrificabant ; et popu¬ lus non intellegens uapulabit. LXX : Propterea fornica¬ buntur filiae uestrae et sponsae uestrae moechabuntur, et non uisitabo super filias uestras cum fuerint fornicatae et super 1/41 250 sponsas uestras cum adulterauerint ; quia et ipsi cum meretrici¬ bus miscebantur et cum initiatis immolabant ; et populus in¬ tellegens adhaerebat meretrici. Verbum cadesoth, quod Aquila iv-qXX ayfievoov, Symmachus eTcuplSaiv, Septuaginta rereAeafxevaiv, Theodotio Ke^copiapievaiv interpretati sunt, nos 255 effeminatos uertimus, ut sensum uerbi nostrorum auribus panderemus. Hi sunt quos hodie Romae, matri, non deorum, sed daemoniorum seruientes, Gallos uocant, eo quod de hac gente Romani truncatos libidine, in honorem Atys, -— quern eunuchum dea meretrix fecerat —, sacerdotes illius mancipa260 rint. Propterea autem Gallorum gentis homines effeminantur, ut qui urbem Romanam ceperant, hac feriantur ignominia.

.

233/234 III Reg. 22, 44.

233 cfr Is. 6, 13.

240 cfr Gen. 18, 4 (sec. LXX).

227 lucos N (legendum luci add. s. 1. a. ml) 228 passila N (legendum passiua add. s. 1. a. ml) caritatem C adolebant N 231 qui C reliquit C (legendum perdiderat add. s. 1.) 239 babent IV, corr. 240 abraham A’ 245/246 uersabantur] N, conseruabantur /a v (deest C) 250 quia et] IV, quoniam fx v (deest C) 251/252 intellegens] IV Pal.1'2 cum LXX, nonpraejn. fi v cum Hebraeo et LXX (Vv morabuntur qui habitant in Samaria, quia luxit populus eius super eum. Et sicut irritauerunt ilium, gaudebunt super gloria eius, quia translata est ab eo ; et ipsum in Assyrios ligantes, tulerunt munera regi Iarib in domo. Ephraim suscipiet confusionem, confundetur Israel in consilio suo. Quae sit Bet¬ hauen, pro qua LXX transtulerunt do mum Hv, et qui sit rex v nc Iarib, qui interpretatur ultor, supra plenius disputauimus. In Bethauen igitur, id est Bethel, uaccas aureas coluerunt habi¬ tatores Samariae, quas cum irrisione non uitulos sexus masculini, sed uaccas, id est feminas, appellauit, ut uidehcet Israel non solum deos uitulos, sed deas uaccas coleret. Et ut osten142/144 Theophrastus, ntpi i.\taz ? cfr Plato, Leges V, 4. 144/145 Cicero, De amicitia, 85. Vide P. Courcelle, Les lettresgrecques eti Occident, 19482, p. 60, adn. 4 ; H. Hagendahl, Latin Fathers and the Classics, 1958, p. 218 sq. 149 Ez. 37, 9. 165 cfr IV, 15, 1. 341 sqq. 139 iudicis N, corr. 149 quod N (in quia mutl), v in tnarg. 141 personarum] IV (in -nae mutl) 142 0eopaoTiovJ N (pr. o om.) Pal.1'2, 8eopdorov p v 144 i\aovpevov N (s.l. add. transscr. : tyfa on to fiaoin neri to fimoimenon) 145 peccato] N Brix., prob. Viet, et v, peto p v 148 nobisque] nouisque N (in nouumque uel noueque mutl) 148/149 illud propheticum] N, ~ p v 150 auaros] Pal.1'2,prob. v, auar!°s N, uarios p v 153 bethauen] depraem. C 155 gloriam C 158 confunditur N (cfr l. 185/186) in] a p 160 sicut i. i. et ~ N 162 legantes N 163 confusionem] om. N 165 arib C qui] om. C 165/166 supra usque bethel] om. C 166 uaccas] igitur add. C co¬ luerunt aureas ~ C 166/167 habitatores samariae] om. C 169/170 ostenderent N, corr.

169 uaccas eas C

no

IN OSEE III, x, 5.6

deret uaccas Bethauen, unum in Bethel uitulum sentiendum, non intulit, luxit super eis populus, sed super eo, id est uitulo aureo. Si autem luxit populus, quare aeditui eius super eum exsultauerunt ? Tradunt Hebraei uitulos aureos a sacerdotibus furto esse sublatos, et pro his aeneos et deauratos repositos. 175 Cum igitur lugeret populus tempore necessitatis et angustiae, etiam uitulos aureos inter munera caetera Assyriis regibus et maxime regi Sennacherib ab Israel rege esse directos, exsultabant aeditui, quod fraus eorum nequaquam possit argui uel deprehendi. Et hoc est quod ait ! aeditui eius, id est uituli, su180 per eum exsultauerunt in gloria populi, hoc est in uitulo, quern habebant pro gloria ; quia migrasset ab eo, id est a populo, et translatus esset ad Assyrios. Et ut sciamus, inquiunt, hoc esse quod dicitur, perspicue sequens uersus ostendit : Si qnidem ipse in Assur delatus est, munus regi ulton. Statim185 que sequitur : Confusio Ephraim capiet, et confunde-t tur Israel in uoluntate sua, siue in consilio suo. Deprehensa enim fraus deauratorum uitulorum regi Israel litteris indicatur, et unde se placere aestimauerant, inde uel maxime confunduntur, et offendunt eos quibus munera miserant, 190 aestimantes non furto sacerdotum, sed fraude regum at que consilio hoc esse perfectum. Legimus in Regum uolumme, re¬ gem Israel Manahen regi Assyriorurn Phul mille argenti talenta misisse, ut esset manus eius cum eo, id est: ut ei praeberet auxilium, inter quae nonnulli arbitrantur etiam uitulos 195 aureos esse delatos. Pro Iarib in praesenti loco Symmachus interpretatus est ji-n-eppayT/TT], id est praesuli et defensori. Iuxta spiritalem intellegentiam laborandum est, quomodo omnia haereticis coaptemus. Vaccas Bethauen, siue domus u>v, quod interpretatur labor, coluerunt haeretici, qui se in custodia 200 mandatorum Dei, hoc est Samaria, habitare iactabant, dieque iudicii quando germinabit quasi amaritudo iudicium super sulcos agri, lugebit populus super eum, hoc est super uitulum, et super dogma peruersum quod putabat Deum. Sed et aedi¬ tui, non dixit: exsultabunt, sed : exsultauerunt, ad praeteritum 205 tempus referens super gloria sua, qua quondam gloriosa conhxerant, eo quod migrasset populus a Deo, siue quod ipsa

170

173/17SS cfr Iulianus Aeclan., o.c.. Ill, 15, 19.

5/6

(PL

21, 1011

198/199 cfr Hier., lnterpr. Hebr. nom., p.

C)

ISM '193 cfr IV Reg.

14, 19.

172 euml N C, eo u v (cfr 1.180) 17(5 uitulis N, corr. aureas N,eorr. 178 possit] N C, potest ,2 v 180 eum] C, eo N p. v (cfr l. 172) 182 hoc] lta ita add. C 184 ulteri C 186 siue in c. suo] om. C 188 et] om. A 189 confundantur C miserunt C 190 aestimantium] N, v in marg., aestimantibus C, aestimantes /x v 192 mille] m N (eras.) 193 eius] N ex eo 193 delatos] aliquot codd., de.tftos N, directus C, derelictos alii codd., “rectos ^ v simmua C 195/196 interp C (est om.) 196 iynepn.aXr)Trj] Pal. -2, prob. v, -txaxprt N, -p.aXcovTL C tauerunt N (ex r. 1. a. m.)

196 et] om. N 205 qua N

203 alt. et] om. N 205/206 confinxerunt N

204 exul-

111

PL 906 1304

IN OSEE III, x, 5.6-7.8

210

215

220

225

230

235

240

Ill

gloria Dei migrasset a populo, a quo fuerat derelicta. Quicquid autem loquuntur haeretici, et pulchro sermone componunt, v 112 mittunt munera regi suo diabolo, ad ilium cuncta referentes, unde confusio eos capiet in aeternum et confundentur in uoluntatibus suis. Quidam et supra et in praesenti loco in commentariis suis scriptum reliquit, regem Iarib, id est ultorem, Christum intellegendum. Quod nobis omnino displicet. Impium enim est quod iuxta historiam intellegetur de rege Assyrio, iuxta tropologiam ad Christum referri. 7.8. Transire fecit Samaria regem suum quasi spumam super faciem aquae, et disper dentur excelsa 1305 idoli, peccatum Israel. Lappa et tribulus ascendet super aras eorum ; et dicent montibus : operite nos ; et collibus : cadite super nos. LXX : Proiecit Samaria regem suum sicut cremium super faciem aquae, et auferentur arae d>v, peccata Israel. Spinae et tribuli ascendent super altaria eorum ; et dicent montibus : operite nos ; et collibus : cadite super nos. Pro spuma, quam LXX et Theodotion ppvyavov, id est cremium, transtulerunt aridas herbas siccaque uirgulta, quae camino et incendio praeparantur, Symmachus posuit eVt£e/xa, uolens ostendere feruentis ollae superiores aquas, et in spumam bullasque assurgentes, quas Graeci TToppoXvyas uocant. Sicut igitur spuma, quae super aquam est, cito dis- PL soluitur, sic regnum decern tribuum uelociter finietur ; et 9°7 peribunt excelsa, id est bamoth, de quibus scriptum est : V erumtamen adhuc populus immolabat et adolebat in excelsis. Ipsa autem excelsa d>v sunt, siue auen, id est idoli, quod interpretatur inutile, quod idolum et inutile peccatum est Israel. Dissipato autem idolo et excelsis eius. Lappa et tribulus ascen¬ det super aras eorum. Signum ultimae solitudinis, ut ne parietes quidem et extrema aedificiorum uestigiarelinquantur. Eo tempore dicent montibus : operite nos ; et colli¬ bus : cadite super nos. Quod Dominus in ultimo tempore captiuitatis Iudaicae dicit esse complendum. Quicquid ergo nunc contra decern tribus, siue contra omnem dicitur Israel, sciamus tvttlkous etiam ad totum populum posse transferri, ut

231/232 III Reg.

22, 44.

208 componunt] et add. N et exp. 218/220 lappa usque nos et 222/223 spinae usque nos] N C(partim),post eius (/. 235)ponunt fj. v (cfr l. 235/236) 220 cadete N 221 gremium N terrae N 222 arae uiv] areon N 225 herbas] N Er. /x, scilicet praem. Pal.1-2 Viet, v 226 praeparentur N, corr. 228 in] om. N surgentes N 228 vo^6\vaa N 229 super] om. C 232 populus] om. N 233/234 quod i. inutile] om. C 234 et inutile] om. C israel est ~ C 235 et e. eius] om. C 235/236 lappa usque eorum] N C, hie pon. fj. v quae supra om. (cfr l. 218/219 et 222/223) ascendit N C (cfr l. 218) 239 dominus] om. C 241 tribubus N 242 rvmfaos N

IN OSEE III, x, 7.8-9.10

112

245

250

255

260

265

270

275

280

quando Romani ceperint Hierusalem, et subuerterint templum siue cum iudicii dies uenerit, ut alii suspicantur, dicant magno v 113 horrore metuentes, montibus : operite nos; et collibus : c a elite super nos, mori magis optantes quam cernere quae afferunt mortem. Sed et spiritalis nequitiae Samaria, quae se a populo Dei diuiserat, fecit regem suum transire uelociter, sermonem uidelicet haereticorum, atque doctrinam quasi spumam, siue cremium super faciem aquae, quorum aliud dum uidetur, repente dissoluitur, aliud facile est tollere de aquarum summitatibus, et in ignem mittere. Tales sunt haeretici spumantibus uerbis tumentes, et arsura praecepta Christi baptismati ac sermonibus illius commiscentes. Quae omnia pertransibunt et uerba magnifica in quibus laborauerunt, quod interpretatur cov, illico dispergentur, in quibus peccauit Israel; tantaque erit solitudo doctrinae pessimae, ut spinae et tribuli ascen¬ dant super aras eorum. Spinas et tribulos ibi nasi, ubi agrorum nulla cultura est, omnibus patet. Istae spinae sunt quae suffocant sementem, et crescere non sinunt quae nascuntur in manu temulenti, quas pro uua fecit Israel. Dominus enim exspectauit ut faceret uuas et fecit spinas, siue labruscam habentem uuae similitudinem, et amaro gustu uescentium ora torquentem. Ideo cum iudicii tempus aduenerit, et fuerint cuncta subuersa, dicent montibus, quos prius excelsos putabant, et magistris quondam suis : operite nos ; collibusque : cadite super nos. Sed quia in montibus posuit : operite ; et in collibus : cadite, sacratius aliquid explanandum est. Montibus, id est: sanctis qui ueram habent et non fictam altitudinem, dicent : operite nos. Beati enim quorum oportae sunt iniquitates. Et collibus qui non habent altitudinem naturalem, quos dudum putabant aliquid habere summitatis, loquentur : cadite super nos ; montes enim operient, et PL 908 colies cadent ; haec autem fient prae pauore et incredibili for- y 1306 midine, per quam et montes et colles humiliabuntur. 9 10 E x diebus Gabaa peccauit Israel ; ibi steterunt. Non comprehendet eos in Gabaa proelium su¬ per jilios ini quitatis. Iuxta desiderium meum corripiam eos ; congregabuntur super eos populi cum corripientur super duas iniquitates suas. LXX : Ex quo colles sunt, peccauit Israel ; ibi steterunt. Non comprehendit v 114

. .

270/271. Ps.

31, 7.

243 hierusolymam N

245 operite n. montibus ~ N

247 et] om. N

255

uerbi N 262 uuas N (a in i mut) 266 quandam N et (s. /.) collibus N 267 operite] N, nos add. y. v 270 operti N 272 aliquid habere] N, ~ y v 274 fiant N 277 conpraehendit N (sed -det /. 311) 278 filiis N 270 congr C 280 cor C propter Viet.

IN OSEE III, x, 9.10

285

290

295

300

305

310

313

113

eos in colie helium super filios iniquitatis ; uenit ut cor riper et eos et congregabuntur super illos populi, quando correpti fuerint in duabus iniquitatibus suis. Ex eo die quo uxorem Leuitae turpiter atque crudeliter interfecit Beniamin in urbe Gabaa, peccauit mihi omnis Israel; non quia ultus est iniuriam et scelus sanguine uindicauit, sed quia dolore maritali prosiliuit ad pugnam et sacrilegium in Deum suum noluit uindicare ; eo quod in domo Michae ephod et theraphim quae pro idolis adorabantur, neglexerit. Hie igitur stetit Israel; ibi suum repressit gradum, ne ultra ambularet in uiis Domini. Idcirco non eos comprehendet propter Gabaa proeiium, siue captiuitas, sicut ipsi putant ; ibi enim bene fecerunt ut persequerentur filios iniquitatis ; sed corripiam, inquit, eos atque erudiam tota mei animi uoluntate, et congregabo aduersus illos populorum multitudinem, quia duas fecerunt iniquitates, uin dican do hominem, et Dei sui iniuriam neglegendo. Siue duas iniquitates, quia primum peccauerunt in idolis Michae, secundo in uitulis Ieroboam. Vel certe duos uitulos Samariae in Dan et Bethel, possumus duas iniquitates appellare, de quibus et Hieremias loquitur : Duo pessima fecit populus mens ; dereliquerunt fontem aquae uiuae, et foderunt sibi lacus contritos, qui non possunt aquas continere. Hae duae iniquitates contra duo Decalogi erupere praecepta, in quibus dicitur : Ego Dominus Deus tuus / non erunt tibi dii alii absque me. Septuaginta Gabaa colles interpretati sunt. A diebus ergo collium peccauit Israel, quando montes Ecclesiae dereliquit, et ad colies, siue cliuos descendit haereticos ; doctiorem se putans quam Ecclesia est, et sublimius aliquid repperisse : ibi steterunt, hoc est: in erroreperseuerauerunt. Quodque sequitur : Non comprehendet eos in colie proeiium, quidam sic interpretati sunt : quia genuerunt filios iniquitatis, et de Ecclesia recedentes, coeperunt esse in collibus, cum persecutio aduenerit, non eos comprehen¬ det proeiium, diaboli suos impugnare nolente. Alii ita: Quo- v niam ex diebus collium peccauit Israel, et ibi stetit et ultra ambulare non potuit, nonne oportet eum in collibus a proelio comprehendi ? Nonne debent pugnare aduersus eum uiri eccle-

284/286 efr Iud.

19,

22-30.

301/303 Ier.

2,

13.

304/305 Ex.

20,

2.3.

282 corri.. peret N, corrumperet v in marg. 286 infecit N, interficit C 286 ultus est] stult..ltl8.. N 288 sanguinem N, corr. 289 quo N michae] midiae N(pr. i in e mut. ; e eras. ; mich§ in mg. a. m.) 290 neglexerit] N C Brix. Viet., neglexerint Er. p. v 292 comprehendit C 295 mei animi] N C, animi mei ~ /a v aduersos N {corr.), aduersum C 299 duos] duas iniquitates praem. N {uel duas certe iniq. ~), C Pald 300 possimus C appellare iniquita¬ tes ~ C et] C s. 1. 301 duo] et add. N dereliquerunt] me praem. C 303 decalogiae C 304 erumpere C 305 non usque me] non habebis deos alienos C

308 diuos N

313 uenerit N

114

IN OSEE III, x, 9.10-11

siastici, ut illos destruant super filios iniquitatis ? Qui si fuerint comprehensi et superati, ultra generare non poterunt. Simul320 que Dominus pollicetur, quod corripiat eos atque erudiat, PL ut cum superati fuerint magistri, congregentur aduersus eos 909 discipuli sui, quos ante deceperant et uideant correptionem propter duas iniquitates ; quia et Ecclesiam fontem Domini reliquerunt et foderunt sibi lacus contritos, speluncas scilicet 325 haereticorum, qui non possunt aquas, id est doctrinam Saluatoris et sacramentum baptismi continere. 11. Ephraim uitula docta diligere trituram et ego transiui super pulchritudinem colli eius ; et ascendam super Ephraim ; arabit Iudas, confringed sibi 330 sulcos Iacob. LXX : Ephraim uitula, — siue uacca ; etenim quod Hebraice dicitur egla, id est poo-yo? et ha^aXis, utrumque 1307 significat — j Ephraim ergo uitula edocta diligere contentionem , ego autem ueniam super pulchritudiuem colli eius , superponam Ephraim et reticebo Iudam ; roborabitur sibi Iacob. Locus iste, 335 immo omnia quae hoc capitulum sequuntur, magnis obscuritatibus inuoluta sunt. Vnde et nos qui explanare conamur, et prudens simul lector attendat, ut si non ueritatem, quod difficillimum est, saltim suspicionem uerisimilium inuestigare ualeamus. Hanc habet consuetudinem sermo diuinus, ut per 340 tropologiam et metaphoram historiae exprimat ueritatem. Igitur Ephraim simihs est uaccae uel uitulae, quae a iuuentute sua didicit aream terere, et ferreos orbes super aceruos segetum trahere, ut paleae a tritico separentur ; et non solum didicit, uerum nimia consuetudine coepit amare, quod docta est. Et 343 ego, inquit, transiui super pulchritudinem colli eius. Verbum Hebraicum abarthi, id est transiui, maxime quando a Deo dicitur, semper plagas et aduersa significat. Denique et ex¬ terminator in Aegypto transisse memoratur. Quia ergo Ephraim uacca uel uitula diligit aream terere, ego, inquit, »n6 350 transiui super pulchritudinem colli eius, et tumentes ceruicum toros iugo imposito edomui. Quid memorem legis iugum ? ipse ascendi super earn et me ita laborante, Iudas, hoc est duae tribus coeperunt arua scindere uomere, et in sulcos terram rechnare. Portante autem iugum Ephraim et 355 arante Iuda, confregit sibi sulcos Iacob. Hie Iacob ad distinctionem Israel et Iudae, duodecim tribus intellegamus, quod coeperint rastris glebas frangere, terramque comminuere ; ut 318 filiis N 319 poterint N, corr. 322 discipuli] did (ipsi s. 1. a. m.) populi N 323 deum N 328 et] om. C 331 ixoXas N 333 supponam edd. ^ 335 capitula C, corr. 336 et n. q. e. conamur] bis in N, corr. 337 ueritate N 341 uaccae uel] om. C 344 ducta A 346 habarthi Pal.' ~ 349 uacca uel] om. C 350 super p. c. eius] om. C 352 ascendit N 353 aruum C 354 declinare N post ante N, corr. 355 arente C sibi] om. C ad] N(d s. 1. a. m.) 356 israhelis C 357 coeperunt N rastris] N C, ix v in marg., aratris p v

et c. terram C

IN OSEE III, x, n

360

365

370

375

380

385

390

395

115

emollita recipiat sementem et fecunda post modicum seges pullulet. Pro tritura uel area, contentionem Septuaginta transtulerunt, et est sensus : Quia Ephraim non uult legis iugum recipere, ego transibo et ascendam super pulchritudinem colli eius, ut discat contentiosa uacca atque lasciuiens laborare, quod non uult. Iudas autern arabit sponte sua, quia habet ternplum ; et moratur in lege, ut tota certatim duodecim tribus arua praeparent ad serendum. Quodque sequitur iuxta eosdem Septuaginta : Superponam Ephraim et reticebo Iudam; roborabitur sibi Iacob ; hie esse sensus potest : Ephraim qui PL contentiosus est et non uult legis onera portare, imponam 910 captiuitatem. Iudam autem parumper relinquam, et nihil loquar de eo, quicumque autem tarn de Ephraim, quam de Iuda mea praecepta seruauerit, roborabitur sibi et uocabitur Iacob. Secundum avaycoypv hoc did potest, quod Ephraim qui eruditus fuit in lege Dei, ut tereret aream scripturarum, et meditaretur in ea die ac nocte, coepit diligere contentionem et iugum legis abicere, et contendere contra ecclesiasticos in subtiersionem audientium. Vnde Dominus eleuatam ceruicem et sibi sublimia promittentem, uel iugo premet, uel ipse transiens calcabit pedibus suis, et ascendet super eum, ut sciat se habere Dominum. Iudas autem, hoc est ecclesiasticus, arabit, in coepto opere perseuerans. Siue : Reticebo, inquit, Iudam. Non enim sani indigent medico, sed qui male habent. Iacob uero qui interpretatur supplantator, et cotidie supplantat uitia atque peccata, et accipit primitiua fratris sui, et haeres paternae possessionis est, et dormit in Bethel, quod interpretatur domus v 117 Dei, sulcos glebasque confringet, ut molli sinu iactatam se¬ mentem terra suscipiat ; et faciat centum modios hordei, siue, ut habetur in Hebraeo, centuplum. Neque enim credendum est ^ 1308 quod patriarcha Isaac hordeo studuerit et non frumento. Vsque hodie uir ecclesiasticus Iacob glebas historiae et litterae duritiam confringit in partes, et spiritaliter diuidit ut possint fruges reddere spiritales. Quod quidem et Dominum fecisse legimus, ut quinque legis panes, quos integros populus comedere non poterat, in frustra concerperet; ut per apostolorum manus uescendos credentibus daret. Quod autem dicit iuxta Septuaginta : roborabitur sibi Iacob, ostendit sibi omnem laborantem laborare, ut fructus capiat sempiternos. 380/381 Luc. 5, 31. Hebr. nomp. 3, 18.

382/383 efr Gen. 27, 36. 391/394 efr Luc. 9, 13-17.

384/385 efr Hier., Interpr.

359 uel area] om. C 360/361 iugum recipere] N C, ~ /x v 361 transibo et] om. C 363 arauit N 364 totae C 366 ephraim] israel C 368 honere C 370 de eo] adeo N 370/371 iudam ea N 373 in] om. N 376 eleuatum N 377 praemit N 378 calcauit N ascendit N habere se ~ N 380 reticebo] N, retinebo fj. v (efr l. 334) 381 qui] hii praem. N 385 mollis in^uia tacta N

393 concerperet N

et N

n6

IN OSEE III, x, 12

12. Seminate uobis in iustitia et metite in ore misericordiae. Innouate uobis nouale, tempus autem requirendi Dominum, cum uenerit qui docebit uos 400 iustitiam. LXX : Seminate uobis in iustitia, uindemiate uobis fructum uitae ; illuminate uobis lumen scientiae, quoniam est tempus ; quaerite Dominum, donee ueniant fruges iustitiae uobis. Seruat ab agricolis semel coeptam translationem. Dixerat Ephraim uitulam edoctam trituram areae amare ac diligere, et 405 se ascendisse super collum eius, et arasse Iudam, et confregisse sulcos siue glebas Iacob. Nunc praecipit ut seminent sibi per paenitentiam, et seminent in iustitia, id est in lege, metantque in misericordia, id est in gratia euangelii, ibi enim : Oculum pro oculo, dentem pro dente ; hie legimus ; Qui te percusserit in dex410 teram maxillam, praebe ei et alteram. Cumque seminaueritis in iustitia, et messueritis in misericordia, innouate uobis laeta noualia. Redditque causas cur seminent, cur metant, cur innouent laeta noualia. Tempus, inquit, requirendi Domi¬ PL num est, cum uenerit, Christus atque saluator, qui doce- 911 415 bit uos iustitiam ; quam nunc speratis in lege : Finis enim legis Chrishis est ad iustitiam omni operanti bonum. Pro eo quod nos diximus : metite in ore misericordiae, Septuaginta transtulerunt: uindemiate uobis fructum uitae ; magisque semini conuenit messio, quam uindemia ; fructus autem uitae ipse est, 420 qui et lignum uitae. Et pro eo quod nos posuimus : innouate v 118 uobis nouale, illi uerterunt: illuminate uobis lumen scientiae, ut ex operibus atque mandatis legis notitiam habere mereamur, iuxta illud quod in quodam libro legimus : Desiderasti sapientiam ; sent a mandata et Dominus dabit earn tibi. Qui enim 425 mandata in opera uerterit, seminat in iustitia et metet ex ea fructus uitae. Vnde et alibi legimus : Mandatum Domini lucidum illuminans oculos. Et Esaias ad Dominum dicit : Lux praecepta tua super terram. Et in alio loco : A mandatis tuis intellexi. His quoque, qui ab Ecclesia separati sunt, et falsurn 430 sibi Christianorum nomen assumunt, praecipitur ut agant pae¬ nitentiam, et utrumque recipiant testamentum ; in ueteri iustitiam seminent, in nouo metant misericordiam; et illurninent sibi lumen scientiae, siue innouent sibi noualia, et requi408/409 Ex. 21, 24. 409/410 Matth. 5, 39. 415/416 Rom. 10, 4. Eccli. i, 33. 426/427 Ps. 18, 9. 427/428 Is. 26, 9 (sec. LXX).

423/424 428/429

Ps. 118, 104.

397 et] N C cum lul., om. n v 398 innocente PL 400 alt. uobis] N Pa/.1-2, om. /x v (efr l. 418) 401/402 quoniam e. tempus] om. N 403 dixerit N, corr. 404 areae] om. N C amare ac] om. C 406 praecepit N, corr. 406/407 ubi usque seminent] om. C per homoiotel. 407 alt. in] om. N 408 misericor¬ diam N

409 dentem pro dente] et cet C

411 iustitia et m. inj om. C per

homoiotel. 412 causam N 413 inquit] autem N 416 est ad] et N 418 uobis] N Pal.1-2, om. fi v (deest C) (efr l. 400) 425 opere N iustitiam N, corr. ex ea] om. N

IN OSEE III, x, 12-13

117

rant Dominum, qui docere eos potest ueram iustitiam, falsos435 que magistros destruant, a quibus non discunt iustitiam, sed

440

445

450

455

460

465

470

iniquitatem. 13. Arastis impietatem, iniquitatem messuistis ; comedistis frugem mendacii. LXX : Quid reticetis impietates, et iniquitates eius uindemiastis ; comedistis fructum mendacem. Cogor contra uoluntatem meam saepius de Hebraeae linguae proprietatibus disputare ; neque enim rhetorum more sententias repetimus, uerba construimus, et audientes uel legentes in laudes nostras declamationibus suscitamus. Sed quae obscura sunt, maxime alienae linguae hominibus explanare nitimur. Supra ubi nos interpretati sumus : ara- ^ 1309 bit Iudas, in Hebraico legitur ieros, per iod primam litteram, quam Septuaginta uau putantes, interpretati sunt: et tacebo ? Nunc quoque in Hebraico scriptum est arasthem, quod uertimus arastis, pro quo Septuaginta transtulerunt : quid reticetis ; simili errore quo supra, silentium pro aratione interpretantes. Est autem sensus iste dictorum : Super collum uitulae Ephraim contentiosae amantisque trituram ego transiui; et ego ascendi, ut arante Iuda, et confringente sulcos, Iacob tereret aream, et solis ferret calorem. Monuique eos ut seminarent in iustitia, et meterent in misericordia, et facerent sibi noualia ; tempusque requirendi Dominum illud esse cognosce- v 119 rent, quo uenturus est qui docebit nos iustitiam. Me haec iubente et uolente de laetis noualibus fructus iustitiae ac misericordiae accipere, arauerunt impietatem, quia egerunt impie contra Dominum, relinquentes Creatorem, et colentes idola ; PL et messuerunt iniquitatem, de malo semine rnalas fruges reci- 912 pientes, de quibus fecerunt non solum panem subcinericium, sed fraudulentum atque mendacem, qui uana spe deciperet comedentem. Istiusmodi sunt haeretici, qui arant sermone composito et protegunt uel tacent impietatem, ne impietas esse uideatur, sed credatur pietas. Vnde quia dixerunt in corde suo : Non est Deus, corrupti sunt et abominabiles facti sunt, et messuerunt, siue uindemiauerunt iniquitates. Quomodo enim radix omnium malorum est auaritia, sic peccatorum scelerumque cunctorum radix est impietas, quam qui arauerit, siue seminauerit, metet iniquitates. Qui igitur arauerunt impietatem, et messuerunt iniquitates, comederunt fructum mendacii, 466/467 Ps. 13, 1.

469/470 cfr I Tim. 6, io.

437 messuestis N, corr. 442 repetemus N(corr.), reperimus C 443 in] om. N 444 maxim? 444/445 explanare hominibus ~ C 445 nos i. sumus] possinmus sic C 446 hieroi C 448 hebraico] N C, hebraeo /x v quos N, corr. 449 uertimus] N C, nospraem. fx v 453 iudam N, corr. iacob] iste C 454 solis] terrae add. N 455 misericordiam N 458 et uolente] om. N 458/ 459 ac misericordiae] om. C 459 quia] N C, qua fx v 460 deum C 461 malos N 466 impi?tas N 9

LXXVI

n8

IN OSEE III, x, 13-14.15

omnia quae falsa sunt deceptis populis praedicantes, ut non quaerant panem uerum, qui de caelo descendit ; sed panem 475 mendacii, qui suffocat et interficit deuorantes. Quia confisus es in uiis tuis, in multitudine jor-

tium tuoYum,

. ,

14 15 consurget tumultus in populo tuo et omnes muniti on e s tu a e uastabuntuY si cut uastatus est 480 Salmana a domo eius, qui iudicauit Baal in die py0elU, YnatYe supeY filios aliisa, sic fecit uobis Bethel a facie malitiae nequitiavum uestYaYiim. LXX : Quia spevasti in cuYYibus tuis, in multitudine foYtitudinis tuae, consuYget peYditio in populo tuo et omnia muYata tua abi485 bunt ; sicut pvincipes Salmana de domo IeYobaal in diebus belli

matvem supeY filios alliseYunt, sic faciam uobis, domus Isvael, a facie malitiaYum uestYavum. Ideo comedistis frugem mendacii v 120

490

495

500

505

et in cunctis quae proposuistis, spes uos uana decepit ; quia confisus es, o Ephraim, in uiis idololatriae tuae ; hae sunt enim uiae tuae et in multitudine fortium tuorum, non in Deo habens spem, sed in exercitus robore. Itaque consurget tumultus in populo tuo, quod Hebraice dicitur Saon, id est sonitus et fre¬ mitus ululantis exercitus, quibus clamantibus, omnes munitiones tuae uastabuntur ; et ea quae munita arbitrabaris et tuta, patebunt hostibus et sic uastabuntur, quomodo uasta¬ tus est atque contritus Salmana princeps Madianitarum, qui interfectus est a domo Ierobaal. Haud dubium quin Gedeonem significet qui ex eo quod destruxit fanum Baal, lucumque succidit, et file se uindicare non potuit, cognomentum Ierobaal sortitus est, id est : ulciscatur se Baal; ut quomodo Salma¬ na interfecit filios coram matribus, ipsis quoque matribus deinceps interfectis. Sic et filii tui, o Ephraim, te praesente interficiantur, qui et ipse trucidandus es. Quaerimus, ubi/xi310 scriptum sit, quod Salmana matrem super filiis occiderit ; legimus in Iudicum libro loquente Gedeone ad principem Madian : Quomodo absque libevis fecit gladhis tuus multas matYes, sic sine filiis evit intev mulieves mateY tua. Sicut igitur uastatus PL est Salmana ab Ierobaal, quern male quidam arbitrantur Ie- 9J3 474 cfr Ioh. 6, 31-52.

490/497 cfr Iud. 8, 21.

506/507 I Reg. 15, 33 ; cfr

Iud. 8. 473 q ; N (ue s. ;)

474 quaerant] N (pr. a eras.) 476 est N, corr. 478 consurgit N (cfr l. 521/522) 478/482 et usque malitiae] usque C 480 a] om. N uindicauit] f*. v, iudicauit N, sed cfr l. 499 (deest C) 481 filiis N 484 consurgit N 485 princeps N 486 filiis N 487 comedetis edd. /x 488 propossuitis C uobis N decipit C 489 o] om. N tuae] om. C 490 uitae C et] om. C 492 gaon C 494 munita tu C 495 patebant C, corr. uastaberis IV 497 gedeon IV 500/501 salmana] om. C 501 matri¬ bus] N C, suis add. y. v 502 o] om. N 503 interficiantur] N p v, -ficiuntur C, -ficientur /a 504 occiderit] om. C 505 iedeon N, gedeon C 506 quoniam N mulieres C 507 sic] N C, ita n v 508 quidem N

IN OSEE III, x, 14.15-xi, 1.2

119

roboam filium Nabath, qui decern tribubus praefuit, et uastatus est, ut in Hebraeo continetur, ab Arbel id ipsum significante, quod et Ierobaal, sed breuiori disertiorique sermone; sic fecit uobis, o Israel, a facie malitiarum uestrarum Bethel, in qua uitulum aureum posuistis, et estis uenerati Aegyptios deos. Pro Bethel, quod interpretatur domus Dei, LXX transtule515 runt domus Israel, quod in Hebraeo penitus non habetur. Eua- v 121 simus utcumque de confragosis locis ; nunc in altum uela tendentes, allegoriae pelagus transeamus. Quia confisus es, o Ephraim, in uiis, siue in curribus tuis, de quibus scriptum est : Hi in curribus et hi in equis ; nos autem in nomine Domini 520 Dei nostri magnificabimur ; et confisus es in multitudine fortium tuorum, quos tibi falsa scientia roborasti; ideo consurget tumultus et sonitus in populo tuo. Quicquid enim loquuntur haeretici, non habent uocem sententias explicantem, sed tumultum clamoremque et sonitum. Et omnes munitiones 525 tuae, siue quae murata sunt, uastabuntur —, non enim testimoniis scripturarum, sed arte dialectica, et argumentis philosophorum munita sunt atque constructa —; si cut uastatus est quondam Salmana a Gedeone, matre super filiis interfecta. Cuius historiae et octogesimus secundus psal530 mus meminit, ubi inter ceteros duces Madian etiam Salmana fuisse commemorat, dicens : Fac eis, Domine, — haud dubium quin eos significet qui contra Deum inierunt pactum siue testamentum —, sicut Madian et Sisarae. Et post reliqua : Pone, inquit, principes eorum sicut Oreb et Zeb, et Sebee et Sal555 mana, omnes principes eorum qui dixerunt : Hereditate possideamus sanctuarium Dei. Et in hoc enim psalmo duces haeretic describuntur qui altare Dei sibi uindicare conati sunt. Quodque sequitur : Sic fecit uobis, Bethel, a facie malitiae nequitiarum uestrarum, proprie haereticorum prin540 cipibus coaptatur, quod eis fecerit Bethel quam ipsi uocant Bethel, hoc est domum Dei, et falsam Ecclesiam ; ut sit sensus : Sic uobis faciet Ecclesia uestra quam uocatis domum Dei; ceterum ex quo a uobis tenetur, appellanda est Bethauen, id est domus idoli, propter multitudinem malitiarum 545 uestrarum. XI. 1.2, Sicut mane transit, pertransiit rex Israel, PL914 510

519/520 Ps. 19, 8.

531/533 Ps. 82, 10.

534/536 Ps. 82, 12-13.

510 significantem N 511 breuiore desertiore- C 512 bethel C s. 1. 517 pelagos N confusus N 519 hii (utroque 1) N 520/521 fortium] tuum add. sed eras. N 521 quae PL 523 haeretici] om. N 525 uastabantur N, corr. 528 ideone (a om.) N 532 deum] N, dominum ft v 535 dixerunt] N, dixerant ft v (deest C) 536 enim] N, eodem ft v (deest C) haeretici] N, haereticorum v {deest C) 538 sicut PL 540 quid N, corr. xi, 1 transit] N C Pal.1-2 Viet., transiit Er. ft v, efr 1.14 Viet., pertransit ft v

pertransiit] N C Pal.1-2

120

IN OSEE III, xi, 1.2

quia puer Israel et dilexi eum, et ex Aegypto uocaui filium meum ; uocauerunt eos, sic abierunt a facie eorum. Baalim immolabant et simulacris sacrifica5 bant. LXX : Mane proiecti sunt, proiectus est rex Israel, quia paruulus Israel, et ego dilexi eum, et ex Aegypto uocaui filios suos. Sicut uocaui eos, ita abierunt a facie mea ipsi. Baalim im- v 122 molabant et sculptilibus adolebant incensum. Diuersis figuris eumdem explicat sensum. Qui supra dixerat: Transire fecit Sa10 maria regem suum quasi spumam super faciem aquae ; eo quod spuma et bullae in aquarum summitatibus natantes celeriter dissoluantur, nunc eamdem rem sub alia ponit similitudine. Sicut enim ortus aurorae et diluculum et principium diei, quod appellatur mane, inter noctis solisque uiciniam transit celeri15 ter, ita ut finiatur nox et clarescat dies, sic rex Israel, id est decern tribuum uelociter transiet. Exponitque beneficia quae ^1311 in ipsum contulerit Deus. Dum, inquit, esset puer et paruulus et captus in Aegypto teneretur, intantum eum dilexi, ut mitterem seruum meum Moysen ; et ex Aegypto uocarem filium 20 meum, de quo dixi in alio loco : Filius primogenitus mens Israel. Et quia Israel singulariter quidem clicitur, sed pluraliter intellegitur, quomodo et populus et Ephraim et Iudas ; siquidem in numero singulari multus est numerus, qui hoc numero continetur, ueteris recordatur historiae, quod uoca25 uerit quidem eos per Moysen et Aaron, qui uocauerunt eos, ut egrederentur de Aegypto ; ipsi uero uocati ab eis recesserunt a facie eorum, uertentes ei terga et mentis duritiam gestu corpo¬ ris indicantes. Nec eis suffecit uocantes contemnere, nisi immolarent Baal et sculptilibus, siue simulacris adolerent in30 censum. Adorasse eos Baal primum sub Achab rege Israel legimus, qui Sidonii regis filiam Iezabel duxit uxorem et BabyIonium ac Phoenicis idolum transtulit in Samariam. Ergo distantia peccata temporibus, uno sermone coniungit, quomodo primum uocati sint de Aegypto et appellati filii, deinde in so35 litudine recesserint a Deo, Beelphegor magis colentes, quam Deum ; et postea in terra sancta Baalim et Astaroth et ceteris idolis seruierint. Et transire haereticos instar diluculi et regem xi, 20/21 Ex. 4, 22.

2 uocaui] in lxx ex aegypto uocaui filios eius add. C in mg. 5 proiecti sunt] om. N 8 adolebant incensum] N Pal,1-2, adolebant /x. v (edvpicov LXX), fort, recte, sed cfr l. 29/30 8/9 diuersis usque sensum] om. N per homoiotel. 9 quo C 10 super f. aquae] om. C 11 spume N bulla N 14 uicinia ittransit N 15 israel id est] om. C 17 esset inquit ~ C 18 captiuus C dilexi eum ~

C 19 moysen meum C 20 dixi] et add. C meus] om. C 24 nomine C 27 ei] om. C 28 sufficit N (corr.), subficit C 29 sculptilibus] N C, suis add. fi v (cfr l. 8) siue simulacris] om. C 34 sunt N C dein C 36 bahal C 37 seruierint] hie desunt aliqua et forte membrana una deciderat de aliquo exemplario add. C m. 1 37/266 pr. et usque adama] deest. in C

IN OSEE III, xi, 1.2

121

eorum diabolum, uel haeresiarcham intellegimus, quos in infantia, — quando crediderunt in Ecclesia, et erant paruuli, et PL 40 Christi nomine censebantur —, dilexit eos Deus ; et uocauit 915 illos de tribulatione et tenebris Aegypti. Vocauit autem per v 123 apostolos et doctores Ecclesiae. Cumque a meis, inquit, ducibus sint uocati, recesserant a facie eorum, et adorauerunt Beelphegor, hoc est: suis uitiis et libidini seruierunt, et postea 45 immolabant Baalim et simulacris, quae sibi confinxerant. Singuli enim haereticorum habent deos suos, et quodcumque simulauerint, quasi sculptile ponunt atque conflatile. Pro eo quod nos diximus : Ex Aegypto uocaui filium meum, Septuaginta transtulerunt: Ex A egypto uocaui filios eius, quod 50 in Hebraico non habetur; nidlique dubium est, Matthaeum de hoc loco sumpsisse testimonium iuxta Hebraicam ueritatem. Ergo qui detrahunt nostrae interpretation!, dent scripturam, de qua euangelista hoc testimonium sumpserit et interpretatus sit in Domino Saluatore, quando de Aegypto reductus est in 55 terram Israel. Et cum inuenire non quiuerint, desinant rugare frontem, adducere supercilium, crispare nares, digitis concrepare. Hunc locum in septimo uolumine Iulianus Augustus quod aduersum nos, id est Christianos, euomuit, calumniatur, et dicit quod de Israel scriptum est, Matthaeus euangelista ad 60 Christum transtulit, ut simplicitati eorum, qui de gentibus crediderant, illuderet. Cui nos breuiter respondebimus : Primum Matthaeum euangelium Hebraeis litteris edidisse, quod non poterant legere nisi hi qui ex Hebraeis erant. Ergo non propterea fecit, ut illuderet ethnicis. Sin autem Hebraeis illu65 dere uoluit, aut stultus, aut imperitus fuit; stultus, si apertum finxit mendacium ; imperitus, si non intellexit de quo haec dicerentur. Stultitiam ipsum uolumen excusat, quod prudenter ordinatimque compositum est ; imperitum non possumus dicere, quern ex aliis testimoniis scripturarum scien70 tiam legis habuisse cognoscimus. Superest ut illud dicamus quod ea quae tvttikojs praecedunt in aliis, iuxta ueritatem et adimpletionem referantur ad Christum ; quod apostolum in duobus montibus Sina et Sion, et in Sara et Agar fecisse cogno- /x 1312 uimus. Neque enim non est Sina mons et non est Sion ; non v 124 75 fuit Sara et non fuit Agar ; quia haec apostolus Paulus ad duo

50/51 cfr Matth. 2, 15. 72/73 cfr Gal. 4, 22-26.

57/61 cfr Iulianus Apostata, Contra Galilaeos, VII ( ?).

38 heresiarchem N 40 eos] om. N 47 ponunt] IV, v in marg., colunt \x v 52 interpraetationi] N, translation! /x v dent] N Pal.1-2 v, uideant edd. /x 53 de qua] dentque unde Pa/.2 54 sit] N Pal1-2 v, est edd. /x 61 responde¬ bimus N 71

TVTTLKOS

62 hebra*cis N N

63 hii N

68 ordinatim-] N, ordinate- /x v

IN OSEE III, xi, 1.2-34

122

rettulit testamenta. Sic igitur hoc quod scriptum est: Paruulus Israel et dilexi eum, et ex Aegypto uocaui filium meum ; dicitur quidem de populo Israel, qui uocatur ex Aegypto, qui diligitur, qui eo tempore post errorem idololatriae 80 quasi infans et paruulus est uocatus ; sed perfecte refertur ad Christum. Nam et Isaac in typo Christi fuit quod futurae mortis ligna sibi ipse portauerit; et Iacob quia Liam dolentem oculos, et Rachel pulchram habuerit uxorem. In Lia quae maior erat, caecitatem intellegimus Synagogae, in Rachel pul85 chritudinem Ecclesiae ; et tamen qui ex parte typi fuerunt Domini Saluatoris, non omnia quae fecisse narrantur, in typo eius fecisse credendi sunt. Typus enim partem indicat, quod si totum praecedat in typo, iam non est typus, sed historiae ueritas appellanda est. Haec breuiter ut in commentariis dixi90 mus ; nunc ad reliqua recurramus. 3 4 Et ego quasi nutritius Ephraim, portaham eos in brachiis meis, et nescierunt quod curarem eos. In funiculis Adam traham eos, in uinculis caritatis. Et ero eis quasi exaltans iugum super maxillas eorum 95 et declinaui ad eum ut uesceretiir. LXX : Et ego colligaui Ephraim, suscepi eum super brachium meum ; et non cognouerunt ut sanarem illos in corruptione hominum ; extendi eos in uinculis caritatis meae. Et ero illis, quasi dans alapas ho¬ mo super maxillas eius ; et respiciam ad eum praeualens ei. 100 Multum inter se Hebraicum et septuaginta interpretum editio dissonant. Temptemus igitur iuxta Hebraeos historiam, iuxta LXX avaycoyrjv texere. Qui supra dixerat : puer Israel et dilexi eum, et ex Aegypto uocaui filium meum ; et postea intulit quod perpetrauerit nefas : Baalim immola105 bant et simulacris sacrificabant, nunc narrat quo Israel amore dilexerit, secundum illud quod in Deuteronomio legimus: Portauit te Dominus Deus tuus, ut solet homo gestare paruulum filium suum, in omni tiia, per quam ambulasti, donee uenires ad locum istum. Et in alio loco : Expandit alas suas et no assumpsit eum, atque portauit in humeris suis. Ego, inquit, qui pater eram, nutritius factus sum, et paruulum meum in ulnis meis ipse portabam, ne laederetur in solitudine, et ne uel aestu uel tenebris terreretur, in die nubes eram in nocte ignis columna ; ut quos protexeram, meo illustrarem et sanarem 115 lumine, cumque peccassent et fecissent sibi uituli caput,

PL 916

..

81/82 efr Gen. 22, 6. 109/110 Deut. 32, 11.

82/83 efr Gen. 29, 17.23-28. 113/111 efr Ex. 13, 21.

107/109 Deut. 1, 31.

87 iudicat N 95/90 collocaui] N, v in marg. (avveiroSiira LXX, efr l. 147/148) 97 correptione N (eV Sia0opq. LXX) 101 dissonat N 107 legimus] N, legitur /i v

113 tereretur N

nubis N, corr.

114 insanarem N

v 125

IN OSEE III, xi, 3.4

123

dedi locum paenitentiae, et ignorauerunt quod curarem eos, et uulnus idololatriae quadraginta annorum spatio obducerem, et pristinae redderem sanitati. Curaui autem eos propter funiculos et uincula caritatis, quibus mihi Abraham, Isaac et Iacob 120 astrinxeram. Pro Adam enim Aquila et Symmachus et Septuaginta et Theodotio uniuersi homines transtulerunt ; ut dicerent : in funiculis hominum traham eos, in uinculis caritatis. Quodque sequitur : Ero eis quasi exaltans iugum, pro quo interpretatus est Symmachus : et putauerunt 125 quod imponerem iugum super maxillam eorum, duphciter accipitur ; aut abstuli iugum ab eis cunctarum per circuitum nationum, aut legem meam quasi grauissimum iugi pondus arbi- PL trati sunt. Et dedi ei escam manna in deserto, quo uescere- 917 tur, hoc est enim quod ait : et declinaui ad eum, ut ue130 seeretur ; pro quo interpretatus est Symmachus : et declinaui ad eum cibos. Non quod Deus ad eum declinauerit, sed quod cibum mannae ad eum fecerit declinare. Aliter : Intantum dilexi m 1313 eos, et tam clemens pastor fui, ut morbidam ouem humeris meis ipse portarem ; ipse uero ignorauerunt quod mea illos 135 passione curarem ; et qui amator sum omnium hominum, traherem eos ad credendum in uinculis caritatis, iuxta illud quod in euangelio scriptum est : Nemo uenit ad me, nisi Pater qui misit me traxerit eum. Et arbitrati sunt iugum meum leue esse grauisimum ; et declinaui ad eos deserens regna caelorum, 140 ut cum eis uescerer, assumpta forma hominis, siue dedi eis esum corporis mei, ipse et cibus et conuiua. Transeamus ad intellegentiam spiritalem, iuxta septuaginta dumtaxat interpretes ; ne si utrumque et secundum historiam, et secundum v 126 avayajypv uoluerimus exponere, tendamus libri magnitudi145 nem. Illis immolantibus Baalim quae de suo corde finxerunt, et me uocante, fugientibus a facie mea, — ita enim in Septua¬ ginta continetur —, ego clementissimus Dominus ligabam pe¬ des Ephraim, ne a me longius fugerent ; hoc enim significat GwerroSioa. Ligabam autem testimoniis scripturarum, et 150 disputatione magistrorum Ecclesiae, ut ligatos per patientiam suis brachiis contineret, non intellegentes quod patientia Dei salutis eorum esset occasio. Vnde in corruptione hominum uidelicet magistrorum, qui eos deceperant con-

128/129 efr Ex. 16, 15.

133/134 efr Luc. 13, 4.3.

137/138 Ioh. 6, 44.

121 uniuersi] N PalA2, om. jx v 126 iugum ab eis] N, ~ fx v circuitu N 128 ei] N (ex eis), eis /1 v quos N (s in d mut.) 128/129 uesceretur] N, uescerentur fx v 131 quo (pr. /.) N 134 quod] cum N 140 uersarer N Pal.1.2 141 esum] ob(p)time sensum N Pal.1-2 146 in] N s. 1. a. m. 149 errrjvavaa-rjs N (esenspales s.l.) 149 ligarem N, ligabat Flor. Viet. 150 ligatus N 150/151 potentiam N Flor. 152 correptione N (e -rup-) 153/154 contractus N

124

IN OSEE III, xi, 34-5/7

tractos perfidiae frigore, extendi calorem fidei, et quasi re155 pugnantes uinculis meae dilectionis astrinxi. Et quia non sua sponte currebant, sed uincti funibus trahebantur, paululum maxillas eorum alapis uerberaui, non puniens, sed corrigens et emendans. Iudex lacerat carnes, torquet funiculis, flagellis atque ignibus cruciat. Qui autem pater est, lasciuien160 tem filium palma percutit manus. Et pulchre non dixit: ero eos alapis uerberans, sed quasi homo maxillas manu percutiens. Percutit autem Deus filios aberrantes comminatione poenarum, euangelica lectione et testimoniis prophetarum. Cumque sic percusserit in maxilla, ut haereticorum panem atque doctri165 nam excutiat de ore polluto ; tunc respicit ad eum,dicente sibi filio uerberato : Respice in me et miserere mei. Et iterum : Respice et exuudi me, Domine Deus mens. Cumque eo respexeiit, praeualebit, siue proderit eis, id est superabit aduersarios, et de fugitiuis seruos faciet. Siue dabit eis uerum et dulcem ci170 bum, qui prius haereticorum mendacia et cibos amarissimos deuorabant. 5/7. Non reuertetur in terram Aegypti et Assur PL ipse rex eius, quoniam noluerunt conuerti. Coepit 918 gladius in ciuitatibus eius et consumet electos eius ; 175 et comedet capita eorum et populus meus pendebit ad reditum meum. Iugum autem imponetur eis simul, quod non auferetur. LXX : Habitabit Ephraim in Aegypto, et Assur ipse rex eius, quia noluit conuerti. Et infirmatus est gladius in ciuitatibus eius, et requieuit in manibus illius, 180 et comedent de cogitationibus suis ; et populus eius suspensus v 127 est ex incolatu suo, et Deus super pretiosa eius irascetur, et non exaltabit eum. Quando dicit : non reuertetur in terram Aegypti, ostendit quod reuerti cupiat, sed ire non possit. Reuerti autem cupiebat Israel ab Aegyptiis auxilium efflagi185 tans ; sed possessus est ab Assyrio, qui cepit eum et dominatus est illius iure uictoris, et hoc passus est, quoniam conuerti no¬ luit, nec agere paenitentiam. Vel certe dicamus, quod reuersus sit in terram Aegypti, quando Aegyptios in terra sancta adorauit deos, uel illo sensu accipiendum, quo supra dictum est : 190 Aegyptum inuocabant, ad Assyrios abierunt. Coepit itaque gla- p 1314 dius in ciuitatibus eius, siue irruet, ut interpretatus est Aquila, aut uulnerabit, ut Symmachus transtulit. Et uide quantum pondus sit miseriarum, ut non agri uel possessiones ac rura 166 Ps. 85, 16.

166/167 Ps. 12, 4.

160 Os. 7, u.

154 ut N, corr. 155 adstraxi N (-strinxi corr. a. m.), attraxi Pal.1,2 160 manum N (xillam s, um a. m.), manu v in marg. eis N 172 terra N (sed cfr l. 182) 176 inponitur N eis] om. N 184/185 flagitans N 185 coepit N 186 quoniam] N, quia p v 188 terra (pr. /,) N 189 quod N 192 uulnerabitur N

IN OSEE III, xi, 5/7-8.9

125

uastentur ; sed medias ciuitates hostis introeat, et consumat 195 electos eius siue brachia illius, ut interpretatus est Symmachus, quod Hebraice dicitur baddau. Cumque consumpserit gladius electos et principes, siue robur exercitus, et deuorauerit uel capita uel consilia eorum, ut non possint aliquod inuenire praesidium, tunc plebs miserabilis quae ad me reuerti noluit, 200 meum ad se reditum praestolabitur. Et sero aget paenitentiam, hostibus cuncta uastantibus. Itaque quia peccata grandia grandibus sunt punienda suppliers, imponet eis qui derelicti fuerint de populo, — rege eorum ac principibus Assyrio mucrone truncatis, — iugum grauissimum seruitutis, et impo205 net pariter quod non auteretur iuxta litteram, nisi spiritaliter tollatur in Christo. Iuxta Septuaginta habitauit Ephraim in Aegypto, terram sanctam habere se dicens, et Ecclesiam Do¬ mini Saluatoris ; sed uitiis atque peccatis et peruersitate fidei semper in Aegypto commoratus est. Quia igitur habitauit in 210 Aegypto, sensus magnus Assyrius erit rex eius ; noluit enim reuerti ad Ecclesiam, et uirtute perdita, id est Christo, qui est Dei uirtus et Dei sapientia, semper in languore uersatus est ; et infirmus fuit, cunctis daemonibus ac perturbationibus subiacens; idcirco gladius, hoc est scientia spiritalis uel v 128 215 serrno ecclesiastici uiri, uastans atque debellans semper uersabitur in urbibus eius, quas impie exstruxit contra Deum, PL et ipse gladius requiescet in manibus eius, ut occisus ab alio, 919 alium non possit occidere, nec contra aduersarium leuare manum. Denique recipient et uorabunt secundum consilia sua. 220 Infelix autem populus et uulgus indoctum suspirabit antiquam patriam, et captum se esse sentiet. siue pendebit in incolatu suo, nesciens quid agat, et quo uertatur ignorans. Deus uero super pretiosa eorum, aururn uidelicet et argentum quae acceperant ab eo, de quibus saepe diximus, irascitur, et nequa225 quam liberabit eum qui suo uitio corruit. Hoc iuxta LXX ; eumdem autem sensum et Hebraico coaptabimus. 8.9. Quomodo dabo te, Ephraim, protegam te, Israel ? Quomodo dabo te sicut Adama, ponam te ut Seboim ? Conuersum est in me cor meum, pariter 230 conturbata est paenitudo mea. Non faciam furorem irae meae, non conuertar, ut disperdam Ephraim quoniam Deus ego sum et non homo ; in medio tui san211/212

efr I Cor. 1, 24.

200 agit N

202 imponet] N, imponent )x v (efr l. 204/205) 202/203 relicti N 204/205 imponet] N, imponent fx v (efr l. 202) 206 habitauit] N Flor. Viet., habitabit Er. fx v 207 habere se] N Flor. Viet., ~ Er. /x v et] N [x v, om. Flor. Viet. 216 deum] N, dominum fx v 217 requiescit N 220 inductum N 224 irascitur] iV, irascetur p. v 225 liberauit N 226 coaptauimus N 228 adamae N 230 faciem N, corr. 231 conuertam N

126

235

240

245

230

255

260

265

270

IN OSEE III, xi, 8.9

ctus et non ingrediar ciuitatem. LXX : Quid tibi faciam, Ephraim, protegam te, Israel ? Quid faciam tibi ? Sicut Adama ponam te et sicut Seboim ; conuersum est cor meum in ipso ; simul conturbata est paenitudo mea. Non faciam iuxta iram fur oris mei. Non derelinquam ut deleatur Ephraim quia Deus ego sum, et non homo ; in te sanctus et non ingrediar ciuitatem. In eo loco ubi nos et LXX interpretati sumus : protegam te, Israel ? in Hebraico scriptumest amaggenach quod Aquila transtulit ottXco kvkXcIgoj ae, id est: scuto circumdabo te. Quod cum in bonam partem putaremus intellegi, et significare protectionem, ex editione Symmachi contrarius nobis sensus subicitur, dicentis eVScoato ae, id est: tradam te. Ex translatione quoque Theodotionis non prospera, sed aduersa demonstrantur : dponXloto ae quod significat: nudabo te, et auferam a te onXov, hoc est scutum quo te ante protexe-M 1315 ram ; et hie sensus magis conuenit Domino comminanti. Quod igitur dicit hoc est : quoniam noluerunt conuerti et Assur factus est rex eorunqdeuorabitque gladius et urbes et principes et v 129 populum ; et imponetur eis iugum, quod non auferetur ab eis et quia uidebatur dura sententia, nequaquam eis locum paenitentiae derelinquens, nunc Deus parentis ad Israel loqui¬ tur affectu : Quid tibi faciam, Ephraim ? quomodo te meo auxilio denudabo ? Quid tibi faciam ? Qua te arte corripiam ? Quo potero sanare medicamine ? Sicut Adama et Seboim po¬ nam te, quae duae sunt quinque urbium, sicut in Genesi legimus : Sodoma et Gomorrha, Adama et Seboim et Bale quae est Segor, et Syro sermone Zoara dicitur. Ponam itaque et uertarn te in solitudinem, et delebo usque ad cineres ac fauillas, sicut deleui Adama et Seboim. Cumque duram, immo crudelem sententiam protulisset, rursum parentis affectu misericordia uincitur, et austeritatem iudicii pietate mitigat patris. Dicit enim : Conuersum est in me cor meum ; pariter conturbata est paenitudo mea. Statim ut locutus sum, me Ephraim et Israel sicut Adama Seboimque positurum, mea PL commota sunt uiscera. Paenituit me meum quondam populum 920 delere in perpetuum ; idcirco non faciam secundum furorem iracundiae meae, nec de mea dementia commutabor, ut disperdam Ephraim. Non enim percutio ut perdam in perpetuum,

258/259 Gen. io, 19 ; efr 14, 8.

233/234 tibi faciam] N, ~ /a v (efr l. 254 et 283) 235/236 in ipso] /a v cum LXX, om. N Pa/.1-2 236 est] om. N 237 quia] N, quoniam p. v 238 in te] p. v cum LXX, om. N Pal.1-2 239 quo N nos] et praem. N 240 amaggeneth N 241 ovp€K ae N 242 te] om. N 244 ekAoroNAa ae N 246 avorrXioj \ 249 dicitur N 250 -que] N, om. p. v 252 quia] om. N 256 adamae N 259/260 te itaque et uertam ~ N 260 solitudine N 268 perpetuo C (in om.) 270 disperdam N

IN OSEE III, xi, 8.9

275

280

285

290

295

300

305

127

sed ut emendem. Crudelitas mea paenitentiae et pietatis occasio est. Deus enim ego sum et non homo. Homo ad hoc punit ut perdat, Deus ad hoc corripit ut emendet. In medio tui sanctus et non ingrediar ciuitatem, hoc est : non sum unus de his, qui in urbibus habitant, qui humanis legibus uiuunt, qui crudelitatem arbitrantur iustitiam, quibus ius summum summa malitia est; mea autem lex meaque iustitia est saluare correctos. Possumus et aliter dicere : quia primus Cain paricida exstruxit ciuitatem in nomine fihi sui Enoch, in huiuscemodi urbem Dominus non ingreditur, quae scelere et sanguine ac parricidio fabricata est. Sin autem uoluerimus legere : quomodo dabo te Ephraim, protegam te, Is¬ rael ? sic intellegendum est : Quid tibi faciam ? Num pro¬ tection dignus es qui tanta fecisti ? Notandum quoque quod ubi contra Iudam dicitur, id est populum Dei, non Adama ponitur et Seboim, sed Sodoma et Gomorrha. Legimus enim in Esaia : Audite legem Dei, principes Sodomorum ; et: attendite v 130 uerbum Domini, populus Gomorrhae. In euangelio quoque ciuitas, quae apostolos non receperit, excutientibus eis puluerem pedum suorum, dicittir de ea, quod in die iudicii tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorrhae, quam ciuitati illi. Et ad Hierusalem prophetalis sermo dirigitur: Iustificata est So¬ doma ex te. Datur ergo nobis suspicio, quod Sodoma et Go¬ morrha principes fuerint in peccato, et Adama et Seboim earum exempla sectatae sint, quod potentes potenter tormenta patiantur ; et seruus qui scit uoluntatem domini sui, et non tacit earn, uapulet multis. Vnde et ecclesiastici uiri, si iisdem quibus haeretici sceleribus continentur, nequaquam Adamae et Seboim, quae inferiores sunt, sed Sodomae et Gomorrhae, quae maiorum criminum esse dicuntur cruciatibus subiacebunt. Ad haereticos quoque deceptumque ab eis populum loquitur Dominus, quod nisi egerint paenitentiam, ponantur sicut Adama et Seboim, ut nullam spem habeant salutis. p. 1316 Rursum ut clementissimus pater dicit se suam mutare sententiam, et paenitere quod talia sit locutus, ut illos quoque ad 287/288 Is. 1, 10. 293 Ez. 16, 52.

288/291 eft Matth. io, 14.15 ; Marc. 6, 11 ; Luc. 9, 5. 295/296 Sap. 6, 7. 296/297 efr Luc. 12, 47.

292/

271 credulitas PL 272 homo] hoc C 276 uiuent C, corr. credulitatem PL quibus] N s. /., quorum C 277 me N, corr. 278 correptos C possimus C 280 scelere] N C, ex praem. p. v 281 ac] N C, et /x v nunc N, num quid C 285 id e. p. dei] ad conparationem C 285/298 adama usque nequaquam] om. C per homoiotel. 287 et] N, ont. /x v 289 quae] et add. PL 290 erit] e sit N ciuitate N, corr. 295 sectate factae sint et N 297 uapulabitur N multas N, corr. hisdem N (h eras.) 298 haereticis N 299 sodoma ponitur et gomorra C 300 quae] hoc est illae praem. C 300/323 maiorum usque meum] in peccato principes exsteterant et quarum exempla laetere sectae sunt ciuites C (?) 300/301 subiacebant N, corr. 304 ut] -que N 305 paeniteri N

128

310

315

320

325

330

335

340

IN OSEE III, xi, 8.9-10.11

conuersionem et ad paenitentiam prouocet. Non faciam, inquit, in furore meo, non disperdam Ephraim. Quantum, in¬ quit, in me est, quantum ego cupio, si errorem ueritate correxerit, si me magis amauerit quam principes haereseos ; Deus enim ego sum et non homo, lapsis manum porrigam, errantes ad salutem uocabo. Et quia sanctus sum, propterea non ingrediar ciuitatem, id est conciliabula et urbes haereticorum. Foras exeuntes de urbibus suis, libenter recipio, in ciuitates eorum non ingrediar. Hoc quod dixit: non ingrediar ciuitatem, et iuxta LXX sequitur : post Dominum ambulabo, quidam sic interpretati sunt, ut dicerent Domino populum respondisse, et esse sensum : Quia conuersum est in te cor tuum, et non secundum peccata nostra fecisti nobis, sed imitaris clementiam tuam, et nostra delicta non punis, et polliceris te sanctum et clementem in nostri medio uersaturum, idcirco et ego malorum hominum non ingrediar ciuitatem, nec ero de numero peccatorum ; sed ambulabo post Dominum Deum nostrum. Hebraei autem ex persona Dei ita edisserunt: Non te derelinquam, non ibo ad aliam gentem ; nec ingrediar alteram ciuitatem. 10.11* Post Dominum ambulabunt, quasi leo rugiet, quia ipse rugiet; et f ormidabunt filii maris et uolabunt quasi aues ex Aegypto, et quasi columba de terra Assyriorum ; et collocabo eos in domibus suis, dicit Dominus. LXX : Post Dominum ambulabo, sicut leo rugiet, quia ipse rugiet; et formidabunt filii aquarum et uolabunt quasi auis ex Aegypto, et quasi columba de terra Assyriorum ; et collocabo eos in domibus suis, dicit Dominus. Domino prospera pollicente, populus conuertetur ad eum; et ambulabit post Dominum quia Dominus rugiet quasi leo. De quo et Amos propheta commemorat : Dominus de Sion rugiet et de Hierusalem dabit uocem suam. Rugit autem quando dicit : sicut Adama, ponam te ut Seboim. Cumque ille rugierit, tunc formidabunt filii maris, siue aquarum, ut LXX transtulerunt. Etenim uerbum maim, quod per tres litteras scribitur mem, iod, mem, si legatur maim, aquas significat ; si meiam, de rnari intellegitur. Haec Hebraei ad aduentum Christi referunt, quern sperant esse uenturum. Nos iam transacta conuin-

336/337 Am. 1, 2.

317/318 in te cor tuum] N, ~ /a v 323 nostrum] N C, meum fj, v autem] om. C ita] C in marg. 324 relinquam C nec] non C 327 quia ipse rugiet] om. C 328 aues] N C,v in marg., auis /n v 331/333 quia {alt. et Pal,1-2) usque dominus] cetera similiter N Pal.1-2, fort, recte {deest C) 337 rugit] N C Flor. Viet., rugiet Hr. /x v 338 te] et add. Flor. Viet. 339/340 ut lxx transtulerunt] om. C 342 mare N, corr. 343 quam N, corr. sperantes N, corr. uenturum esse ~ C

PL 921

V

131

IN OSEE III, xi, 10.11-12

345

35°

355

360

363

370

375

380

129

cimus, quia et de Aegypto, et de Assyriis, hoc est: ab oriente et occidente, et ab aquilone et meridie uenerunt, et cotidie ueniunt qui discumbant cum Abraham, Isaac et Iacob. Filios autem maris, siue aquarum, eos possumus appellare, qui sagena Domini comprehensi sunt, et abstracti de mari huius saeculi. Cumque capti fuerint de morte in uitam, collocabuntur in domibus suis, quae horrea uocat euangelium, in quibus electa et a paleis separata frumenta conduntur. Natura leonum esse dicitur ; ut cum infremuerint et rugierint, omnia animantia contremiscant, et fixo gradu se mouere non possint : tantus pauor est, tanta formido. Itaque et Dominus cum instar leonis rugierit et intonuerit, ac dederit uocem suam, cunctae aues et uniuersa uolatila perhorrescent ; et ibunt ad nidos, id est, ad domos suas in quibus Dominus habitabit cum eis. Dicamus et aliter : Cum uerus leo infremuerit, falsus leo qui est v 132 iuxta apostolum Petrum, aduersarius noster, illico conticescet, PL 922 et omne dogma peruersum os suum aperire non poterit; qui- /x 1317 que ante ab eo capti fuerant, rugitu leonis soluti et comminatione terribili, sequentur Dominum Deum suum. Tunc timebunt hlii maris, siue aquarum, qui in amaritudine et salsis haereticorum aquis fuerant procreati; et assumptis pennis, uolabunt quasi aues ex Aegypto, et quasi columba de terra Assyriorum, et dicent : Quis dabit mihi pennas sicut columbae, et uolabo et requiescam ? Vt qui apud haereticos laborauerant, requiescant in Ecclesia, et habitent in domibus suis, de quibus fuerant errore seducti. Aegyptum, id est Mesraim, tribulationem interpretari et angustiam nouimus ; Assyrios quoque dirigentes siue, ut melius arbitramus, arguentes. Ab his ergo liberabuntur haeretici, cum habitare coeperint in domibus suis, et malis parentibus dixerint : Relinquetur uobis domus uestra deserta. 12 C ircumdedit me in negatione sua Ephraim et in dolo domus Israel ; Iudas autem testis descendit cum Deo et cum sanctis fidelis. LXX : Circumdedit me in mendacio Ephraim et in impietate domus Israel et luda ; nunc cognouit eos Deus et populus sanctus uocabitur Dei. Tradunt Hebraei huiuscemodi fabulam : In exitu Israelis ex Ae-

,

344/346 cfr Matth. 8, n. 347/348 cfr Matth. 13, 47. 350 cfr Matth. 13, 30. 358/359 cfr I Petr. 5, 8. 366/367 Ps. 54, 7. 369/370 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 8, 15 ; 2, 29. 370/371 cfr ibid., p. 2, 16.20/21. 373/374 Matth. 23, 38.

344 pr. et] om. N ab] et praem. N 345 occidente] ab praem. C meridie] N C, a praem. t± v 346 isaac] et praem. C 347 siue aquarum] om. C possimus C 348 mare N 349 in] N C, ad fx v 351 electa et] om. C 353 contremescent N (u s. ult. e a. m.) possit N (corr. a. ml) 354 tanta] N C, et praem. /x v fortitudo N 354 et] om. N 363 falsis ;x 368 habitant N, corr. 376 autem] C s. 1. 380 isra(h)elis] N C, israel /a v

IN OSEE III, xi, 12

130

gypto, quando ex alia parte mons, ex alia Rubrum mare, et ex alia Pharaonis cingebat exercitus, et inclusus populus tenebatur, ceteris tribubus desperantibus salutem, et aut reuerti in Aegyptum, aut bellare cupientibus, solus Iuda fideliter 385 ingressus est mare, unde et regnum meruit accipere. Et hoc esse quod nunc dicatur : Iudas testis sermonum Dei, et astipulator ac uindex descendit cum Deo in mare, et inter sanctos fuit fidelissimus, ut uerbis iubentis crederet Dei. Hoc illi dicunt. Nos coeptae explanationis sequamur ordinem, quod 390 circumdederit Ephraim regia tribus et domus Israel, populus qui tribui regiae seruiebat, et circumdederit eum in negatione siue mendacio, dum Dominum negant et idola confitentur. Iudas autem, hoc est duae tribus, quae habebant templum, legem, prophetas, et seruabant praecepta legalia, erant testes, v 133 395 gradientesque cum Deo et cum sanctis fideles. Sanctos possumus dicere uel angelos, uel patriarchas ac prophetas et ceteros qui Dei imperio seruiebant. Ad comparationem enim illius temporis quo haec dicebantur, aberrante penitus Ephraim, et decepto in idolorum cultu Israel, solus Iuda remanserat, qui 400 in Dei cultu et testimoniis uersaretur, et possit descendere cum eo, siue fortis esse cum forte. Rad enim et descensionem et fortitudinem significat; pro quo Aquila transtulit iirLKpaTa-av. Iuxta avayojyrjv circumdant haeretici Deum in mendacio, immo in negatione. Quicquid enim loquuntur, negatio, immo PL 405 mendacium est ; et circumdant eum in dolo, siue in impietate 923 domus Israel; dum uniuersa quae simulant, artifici sermone componunt et impietatem loquuntur contra Deum. Iudas autem, hoc est uir ecclesiasticus, non superbit, non inflatur tumore haeretico, sed humiliatur cum Deo et cum sanctorum 410 choro fidelis est et robustus, dum aedificat domum suam supra petram, quae nulla tempestate quatiatur. LXX multo aliter transtulerunt; quod et Ephraim et domus Israel et Iudas circumdederint Deum in mendacio et in impietate, et tantae clementiae sit Deus ut non eis abscindat spem salutis ; sed 415 cognoscat illos et paratus sit uocare populum sanctum et populum Dei, qui nunc impietate peruersus est. Iuxta tropologiam p 1318

410/411 cfr Matth. 7, 24.25.

382 cingebatur N

exercitus] N (s eras.)

383 disparantibus C

387 deo]

C s. 1. 388 crederit N 390 regia t. ephraim C 391 negotiatione C 392 siue mendacio] om. C deum C idulum C 395/396 possimus C 400 cultu et] om. N C, recte ? possit] N C, posset p v 402 ernKpareiav] Pa/.1-2 Viet, v, €7TVGpaTiaOV N, eviKparetaov aliquot codd., enu( par ojv p 403 avayay-qv N 403 deum] N, dominum p. v 404 negociatione N, corr. negatio] negant N 405 circumdat N 407 impietate N deum] N, dominum p v 410 supra] N, super p v 414 eis] N, ab praem. p v (deest C) abscidat N sed] n add. N s. 1.

IN OSEE III, xi, 12-xii, i

420

5

10

15

20

25

30

131

quoque, uelle Dominum et haereticos saluari, et ecclesiasticos peccatores, et omnes suo uocabulo nuncupari. Qui autem uere sanctus est, non circumdat Deum in mendacio, sed in ueritate, psalmista dicente : Potens es, Domine, et ueritas tua in circuitu tuo. XII. 1. Ephraim pascit uentum, et sequitur aestum; tota die mendacium et uastitatem multiplicat, et foedus cum Assyriis iniuit; et oleum in Aegyptum ferebat. LXX : Ephraim autem pessimus spiritus, persecutus est aestum ; tota die uana et inania multiplicauit et testamentum cum Assyriis pepigit ; et oleum in Aegypto mercabatur. Sacra narrat historia, Manahen regem Israel, pace facta cum Assur, ab Aegyptiis auxilium postulasse; et hoc est quod nunc dicitur : Ephraim pascere uentos, id est: spe uana se decipere, v 134 sequique Kavoajva, hoc est aestum, et ire ad meridiem, nihilque aliud agere tota die nisi sibi illudere. Et dum hue illucque discurrat, uastitatem et euersionem suis urbibus praeparare. Annon est uastitas atque mendacium, pepigisse foedus cum Assyriis, et oleum tulisse in Aegyptum ? EweKSoxt-xcbs a parte totum, quod uidelicet munera Aegyptiis miserit. Licet quidam arbitrentur quod nequaquam in Aegypto oleum gignitur, et pretiosissimum missum esse ab Ephraim, cuius terra Samaria olei fertilissima est. Porro secundum tropologiam omnes haeretici pessimo daemonum spiritu continentur, de quo et in apostolo scriptum est : Aduersus spiritalia nequitiae in caelestibus. Et immundus spiritus cum exierit ab homine, et requiem non inuenerit, septem alios spiritus nequiores se sibi copulat, et ad pristinam reuertitur domum. Spiritu igitur pessimo sequuntur Kavaajva, id est ariditatem, siue uentum urentem, qui contrarius floribus est et germinantia cuncta disperdit, tota die inania uacuaque sectatur, nec proprio errore contentus est, sed multos discipulos, immo comites suae uanitatis errorisque multiplicat. Foedus quoque facit cum Assyriis quorum princeps est sensus magnus, ut quaecumque fmxerit, sapienter simulasse uideatur, ea sapientia quae destruitur a PL 924

421/422 Ps. 88, 9. xii, 7/8 efr IV Reg. 15, 19.

20/21 Eph. 6, 12.

21/23 efr Matth. 12, 43-45.

418 dominum] N, deum ju. v xii, 1 pascet N 3 iniuit] N C, iniit /j, v 4 persecutus] N, prosecutus /Li v 5 uana et inania] N, ~ fj. v 8 postulasset N 8/9 hoc usque ephraim] om. N C 9 parceret N 10 Kavfia Pald 12 praepare C 13 at non N Pa/.1, aut non Pal.2 14 o-iveorSo^ucas' N 16 arbitrantur C oleum] om. N C et] N C, sed /j. v 17 missum] estpraem. C 21 exiuerit N 23 reuertetur N (corr. a. ml) 24 Kairrcova N 26 sectantur N

132

35

40

45

50

55

60

65

IN OSEE III, xii, 1-2/6

Deo, quam et apostolus praecipit declinandam, dicens : Videte, ne quis uos deftrehendat per philosophiam et inanem seductionem, secundum traditionem hominum, secundum elementa mundi. Sed et oleum fert in Aegyptum, siue mercatur Aegypti sapientiam, ecclesiasticis cupiens miscere dogmatibus oleum unctionis quo ungebantur prophetae ac sacerdotes, quo ungebantur et reges. Hoc oleum habent et sancti, de quibus dicitur : Filii tui sicut nouellae oliuarum in circuitu mensae tuae. Et bona oliua in qua oleaster noster insertus est. Quamuis autem conentur haeretici ueritati miscere mendacium, oleum aquis et ceteris humentibus ac liquentibus rebus non po¬ test copulari. Semper ueritas supra est, deorsumque menda¬ cium. Omnes aliae species, id est haereses, quae non habent, ut v 135 diximus, oleum ueritatis, possunt sibi misceri, et de pluribus unum effici corpus. Sed harum oleum quod defertur in Aegy¬ ptum, et de terra sancta ad pharaonis regna descendit, detestatur propheta, dicens : Oleum peccatoris non impinguet caput meum. 2/6. Iudicium ergo Dei cum Iuda et uisitatio su~ per Iacob ; iuxta uias eius et iuxta adinuentiones eius reddet ei. In utero supplantauit fratrem suum et in fortitudine sua directus est cum angelo ; et inualuit ad angelum et confortatus est ; fleuit et ro-p 1319 gauit eum ; in Bethel inuenit eum et ibi locutus est nobiscum et Dominus Deus exercituum. Dominus memoriale eius et tu ad Deum tuum conuerteris ; misericordiam et iudicium custodi, et spera in Deum tuum semper. LXX : Et iudicium Domino cum Iuda, ut ulciscatur Iacob, iuxta uias eius, et iuxta adinuentiones eius reddet ei. In utero supplantauit fratrem suum et in labore suo praeualuit Deo, et confortatus est cum angelo, et potuit ; fleuerunt et deprecati sunt me ; in domo cop inuenerunt me et ibi dictum est ad eos. Dominus autem Deus omnipotens erit memoriale eius, et tu in Deo tuo conuerteris, misericordiam et iudicium custodi ; et appropinqua Deo tuo semper. Ephraim semel pascente uentos, et sequente mendacium, qui in tantam uenit amentiam, ut inter duas gentes aduersarias dubius fluctuaret, faciens pacem cum Assyriis et oleum portans in Aegyptum ; nunc mihi omne

31/34 Col. 2, 8.

31 praecepit N

38 Ps. 127, 4.

47/48 Ps. 140, 5.

32 depraehendat N {alt. a s. e), depraedetur p v {deest C)

38

nouella N 40 misceri N 41 ac] N, atque p v 45 efficit N quo N, corr. 49 dei] N, v in marg., domini C p v 51 reddere v in marg. 57/58 deum tuum] N C, deo tuo p v cum lul. 58 domino] p u cum 1JXX, domini N, v in marg. p v 59 illius {alt. I.) N 65 pascet C 66 et s. mendacium] om. C

IN OSEE III, xii, 2/6

133

iudicium est cum Iuda et uisitatio super Iacob. Visitationem 70 autem uocat flagella atque supplicia, ut qui Ephraim reddidit, quod merebatur, Iudae quoque, qui de Iacob ortus est semine, reddat iuxta uias et iuxta adinuentiones suas, qui non tantum fortuito errore deceptus est et humana concidit fragilitate ; sed inquisiuit et adinuenit in quibus peccaret et rueret. Expo75 nit autem quanta bona Iudas, hoc est Iacob, acceperit, et in patre filius nominatur, ueterisque recordatur historiae, ut et Dei misericordia erga Iacob, et illius contra Deum duritia cognoscatur. Dum adhuc esset in utero Rebeccae, supplantauit fratrem suum Esau, non utique fortitudine propria, qui 80 sentire non poterat ; sed misericordia Dei, qui cognoscit et diligit eos, quos praedestinauit. Et non solum in utero supplantauit fratrem suum ; sed in fortitudine quoque directus est cum angelo, quando ad torrentem Iacob aduersum angelum tota nocte pugnauit. Et quia directus est cum angelo, propte85 rea evOvrarov, quod Hebraice dicitur isar, hoc est dirigentis, siue directi, nomen accepit. Et inualuit, inquit, aduersum angelum / et eius benedictione quern uicerat, confortatus est. Fleuit quoque, et rogauit eum, id est angelum, dicens : Non te dimittam, nisi mihi benedixeris. Cumque patris matrisque con90 silio Mesopotamiam fugeret, inuenit eumdem angelum in Bethel, qui locutus est ad eum, locutus est nobiscum, id est in patre, locutus et filiis est, et in Iacob dilexit et Iudam ; ex quo tempore usque ad praesens, nominis eius quod illi ab angelo et a Deo impositum est, memoria perseuerat. Cum haec ita se 95 habeant, et tu, o Iuda, imitare parentem tuum, plora et roga Dominum exercituum, et ad eum conuertere. Custodi misericordiam et iudicium, et cum utrumque feceris, spera in Deo tuo semper, bonis operibus ad maiora proficiens. Pro eo quod in Hebraico habet: fleuit et rogauit eum; in Bethel 100 imienit eum et ibi locutus est nobiscum, legimus in editione uulgata : fleuerunt et rogauerunt me, in domo a>v inuenerunt me, et ibi dictum est ad eos ; d>v interpretatur dolor. Si

78/79 Gen. 25, 25.

83/86 cfr Gen. 32, 24-28.

88/89 Gen. 32, 26.

72 et i. adinuentiones] om. C 73 fortuitu JV est et] de JV 74 inuenit C 75 autem] quod add. JV s. 1. acciperit C et] JV (u s. e a. m.) 76 nomina¬ tur] JV (a in e mut.) recordantur JV, corr. 77 deum] JV C, dominum /x v 81 solum in utero] om. C 81/82 fratrem supplantauit ~ C 82 suum] om. C 84 purgauit JV, corr. ut JV 85 evevaarov N, evOvrarov v in marg. isau JV, isaar C dirigentis] JV (ti eras.) 86 directio JV accipit C aduersus JV 87 benedictione JV 90 pr. in] om. JV C inuenit] et praem. JV 91 est] om. C nobiscum] cum om. JV C, sed cfr 1. 55, 100, 119 92 est] om. C 94 a] om. C impositum] JV (um eras.) 94/95 ita se habeant] JV C, ~ fj. v 95 patrem C 95/96 plora usque exercituum] om. C 96 et] om. N 97 misericordiam] et praem. PL 98 domino C 10

LXXVI

PL 925

v 136

134

105

no

115

120

125

130

135

140

IN OSEE III, xii, 2/6-7.8

quis igitur flet, et agit paenitentiam et Dominum deprecatur, inueniet eum in dolore cordis sui et cum eum inuocauerit, sibi audiet respondentem. Possumus Iudam ecclesiasticum uirum intellegere, qui a Domino corripitur, quod non sit pristinorum in se beneficiorum eius memor, sed cotidie peccatis peccata consociet, et exponit quae sint ipsa beneficia. Cum te, inquit, nascentem in fide Ecclesia parturiret, supplantasti Iudaeum/x 1320 siue gentilem fratrem tuum, et eius accepisti primogenita ; et in fortitudine tua directus es cum angelo, uel uincens aduersarias fortitudines, uel roboratus benedictionibus angeli, qui ipse est Deus, et inualuisti per figuram contra angelum, ut inualesceres contra homines, et confortatus es. Cumque esses uictoriam consecutus, fleuisti et rogasti angelum Domi¬ ni, et peccatorum ueterum recordatus, inuenisti eum in Bethel, hoc est in domo Dei, quae est Ecclesia, siue in domo 8u>x>iv -N (eras.), /rairvoSo^ov edd. 74 locustae C isdem N C litteris scribitur ~ C 75 aleph r. b. he] N eras.

IN OSEE III, xiii, 3-4

80

85

90

95

100

105

143

orobba, fumarium ; pro quo Aquila /carapd/cr^v, Symmachus foramen interpretati sunt. Cataracta autem proprie uocatur foramen in pariete fabricatum, per quod fumus egreditur. Si v 146 quis autem contentiosus et nolens recipere Hebraicam ueritatern, locustae sensum quaesierit, audiat Ephraim dr/xa), id est uapori siue aurae et spiritui comparari; qui ita tenuis de ore lo¬ custae egreditur, ut non sentiatur; quod si econtrario obiecerit, quare non aliis, quae minora sunt, periturum Ephraim assimilauerit; uerbi gratia pulici, qui omnia membra habet, caput, oculos, pedes, uentrem et cetera ; quae licet oculis non uideamus, tamen sensu intellegimus ; intantum ut os pulicis ac den¬ tes non uidentes oculis, morsibus sentiamus. Respondendum PL est ei, quod ideo uapori locustae, siue aurae tenuissimae, peri- 933 turorum gloriam compararet, quia locusta noxia est, et sic inimica mortalibus, ut famem faciat, et segetum culta populetur ; intantum ut arbores quoque uineasque decorticet quod plenius in Ioel propheta legimus. Et huic locustae et nubi matutinae et rori et pulueri haeretici comparantur, de quibus et in epistola catholica dicitur : Hi sunt nubes sine aquis. Habent enim speciem prophetarum, et nubium apostolicarum, ad quas Dei ueritas peruenit ; sed non habent aquas, id est gratiam Spiritus sancti, dicente Domino in euangelio : Qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Hoc autem, inquit, dixit de spiritu quern accepturi p 1326 erant credentes in eum. De lacrimis autem, quae sermone Graeco habent aliquam similitudinem locustarum, Sa/cptW koL a/ 158 lerunt, qui dicitur pheri, falsi sermonis similitudine. Vituli autem labiorum, laudes in Deo sunt et gratiarum actio : Sacrifi75 cium enim Deo spiritus contribulatus. Igitur illos iam tempore carnalibus uictimis reprobatis, placabilis Deo hostia est pura confessio. Qui reddituros se esse dicunt labiorum uitulos, et Dei laudes perpeti uoce canituros, etiam aliud repromittunt quod nequaquam in Assyriis spem habeant, nec super equos Bo Aegyptios, quia jallax equus ad salutem, et ultra non adorent opera manuum suarum, uitulos aureos, quos in Dan Bethelque conflauerunt; et idcirco inquiunt: Nequaquam operi manuum nostrarum dicemus : dii nostri, quia tu eius qui in te est pupilli misereberis ; hoc est populi Israel, de quo dixeras : Filius 85 primogenitus meus Israel. Et : Filios genui et exaltaui, ipsi autem me spreuerunt. Et in alio loco : Filii alieni mentiti sunt /a 1333 mihi. Pupillus autem uocatur, quia Deum perdidit patrem. Quidam pupillum exposuit eum qui a malo patre recesserit diabolo, et idcirco Dei misericordia subleuetur. Ad omne quoque 90 dogma peruersum cotidie propheta loquitur, et sectatores eius ad paenitentiam prouocat dicens : Conuertimini ad Dominum Deum uestrum qui corruistis, siue elanguistis, Domini perdita sanitate ; tollite uobiscum uerba, ueram fidei confessionem, et dicite : Aufer iniquitatem quae in nostro corde uer95 satur, et accipe bonum fidei. Quia corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Vituli et uictimae, siue fructus labiorum sunt in Patrem et Filium et Spiritum san¬ ctum et in passionem ac resurrectionem Domini credere; quam qui obtulerit ei, nequaquam sperabit in rege Assyrio, de quo 100 crebro diximus. Nec ascendet super equum quern praecipit 70/71 Ps. 36, 27. 74/75 Ps. 50, 19. 80 Ps. 32, 17. 85/86 Is. i, 2. 86/87 Ps. 17, 46. 95/96 Rom. 10, 10. 17, 16.

84/85 Ex. 4, 22. 100/101 cfr Deut.

67 semini C pollulent N 68 accipite N, corr. recede C 71 et] om. C labiorum nostrorum] om. C 73 quod C 74 dm C 75 illis N 77 redditurus C esse se ~ N dicunt esse ~ C 78 uoci N, corr. caniturus N (corr.) C aliud] N C, illud /a v 79 aequos N 80 aegyptios] ascendunt add. C (u in a mut. ut uidet.) adorant N 81 manum C 82 conflauerant N 82/83 dicemus o. m. nostrarum ~ C 82 opera N 83/84 pupillus C 84 populi N dixerat N 88 pupillum] N C, autem praem. /a v 90 peccatores N 92 nostrum N 95 qua fx. 98 ac] N, et /a v (decs/ C) 99 sperauit N

IN OSEE III, xiv, 2/4-5/g

105

IIO

ns

120

125

130

135

155

Dominus nequaquam multiplicandum, quem habens pharao cum suo est demersus equitatu. Omnis enim haereticus ascendit equos per superbiam, quos in errore suo ipse generauit. Et nequaquam ultra dicent operibus manuum suarum, quae ipsi artifici eloquio confmxerunt, dii nostri. Gulosi uenter deus est, PL auarus colit mammona, haereticus dogma quod finxit qui 943 uniuersa haec deseruerit, id est Assur et equum et opera ma¬ nuum suarum, reuertetur ad Dominum, et placabit patrem v 159 suum a quo fuerat abiectus. 5/9. Sanabo contritiones eorum, diligam eos spontanee, quia auersus est furor mens ab eo ; ero quasi ros. Israel germinabit quasi lilium et erumpet radix eius ut Libani ; ibunt rami eius, et erit quasi oliua gloria eius, et odor eius ut Libani. Conuertentur se¬ dentes in umbra eius, uiuent tritico et germinabunt quasi uinea. Memoriale eius sicut uinum Libani Ephraim quid mihi ultra idola? Ego exaudiam et dirigam eum ; ego ut abietem uirentem, ex me fructus tuus inuentus est. LXX: Sanabo habitatores eorum; diligam eos manifeste, quia auersa est irameaabeis; ero quasi ros. Israel florebit ut lilium et mittet radices suas quasi Libanus ; ibunt rami eius, et erit quasi oliua fructifera, et odor illius quasi Libani, conuertentur et sedebunt sub umbra eius ; bibent et inebriabuntur frumento, et efflorebit sicut uinea memoriale eius, sicut uinum Libani Ephraim. Quid ei ultra et idolis ? Ego humiliaui eum et ego confortabo ilium, ego sicut iuniperus condensa ; ex me fructus tuus inuentus est. Conuersis ad paenitentiam et instar pupilli patrem quem reliquerant cognoscentibus, re¬ sponds Deus : Sanabo contritiones, uel habitacula eorum in quibus fuerant uulnerati, siue confracti, uel in quibus male habitauerant : diligam eos spontanee ; quod LXX transtulerunt 6yLo\6ya>s, perspicue atque aperte uel absque ulla dubitatione. Diligit autem Dominus diligentes se, de quibus et in alio loco ait : Ego diligentes me diligo. Qui enim prius irascebar eis propter peccata quae fecerant, nunc miserebor propter clementiam meam. Et ero eis quasi ros ; ut fornacem Babylonicam et caminum aestuantis incendii meo

101/102

cfr Ex. 14, 28.

134 Prou. 8, 17.

102/103 ascendet N, corr. 103 quos N 105 gulosis N {alt. s s. ras.) est u. deus ~ N 106 colet N mamonam N {ult. m eras.) 108 reuertetur] et praem. PL reuertitur N 110/111 spontaneae C 118/119 fructuus C 121 isrli N 124 inebriantur ft sicut] N, ut ft v 125 sicut] N, quasi ft v 128 et] ad C 129 uel h. eorum] om. C 130 fuerunt C uulnerati sine] om. C uel] habitacula add. C quibus] N C, tarn add. ft v 131 habitauerant C 132 oftoAoyojy] N C Pal.1'2 cum LXX, dftoAoyouftevtoj ft v 133 dubitatione] explicit liber in Oseam in C 137 babilloniae N

156

140

145

150

155

160

165

170

175

IN OSEE III, xiv, 5/9

rore restinguam, qui et per Isaac patriarcham ad Iacob seruum meum locutus sum : De rore caeli erit habitaculum tuum. Quomodo enim Dominus fit credentibus lumen, uia, ueritas, panis, uinea, ignis, pastor, agnus, ianua, uermis, et cetera ; sic qui indigemus illius misericordia, et peccatorum febribus aestuamus, in rorem nobis uertitur, ad quern dicit Esaias : /x x 334 Ros enim qui a te est, sanitas eorum est. Et in Deuteronomii v 160 cantico Moyses loquitur : Descendant sicut ros uerba mea. Cum autem nos Dominus suo rore resperserit, et siccitatem pectoris nostri suis pluuiis irrigauerit, germinabimus, immo florebimus ut lilium, imitantes Dominum Saluatorem, qui dicit in Cantico PL canticorum : Ego flos campi el lilium conuallium ; et loquitur 944 ad sponsam suam, quae non habet rugam neque maculam : Sicut lilium in medio spinarum sic proxima mea in medio piliar um. Cumque creuerimus in Domino, mittemus radices nostras sicut arbores Libani, quae quantum in auras consurgunt uertice, tantum radicem in ima demergunt, ut nulla tempestate quatiantur, sed stabili mole consistant. Harum arborum rami hue illucque tenduntur, ut ueniant uolatilia caeli et habitent in eis. Et ne forsitan putaremus, quia dixerat: erumpet radix eius, siue emittet radices suas quasi Libanus, de cedris eum loqui et infructuosis arboribus, sanctum uirum et conuersum ad Dominum oliuae frugiferae comparat, qui dicit in alio loco : Ego autem sicut oliua jructifera in domo Dei. Cuius fructum quinque sibi sapientes uirgines parauerunt, ex quo uulnerum mitigatur tumor, languentium membra requiescunt, in tenebris lumen accenditur, unguntur in agone certantes. Haec oliua habebit odorem quasi Libani, uel thuris, quod genus est thymiamatis : oijlojvvijlujs apud Graecos et Hebraeos et mons appellatur et thus, uel certe montis Libani qui fertilissimus et uirens, densissimis arborum comis protegitur, ita ut possit oliua dicere : Christi bonus odor sumus. Qui autem conuersi fuerint ad Dominum, accipient conuersionis suae praemium, ut sedeant in umbra eius et dicant : Sub um¬ bra eius requieui et sedi, et fructus eius dulcis est in ore meo. Cumque sederint in umbra illius, uiuent qui prius mortui fuerant, siue iuxta Septuaginta bibent et inebriabuntur tritico, hoc est rerum omnium abundantia. Quod autem hie ebrietas 139 Gen. 27, 28 ? 144 Is. 26, 29 (iuxta LXX). Cant. 2, 1. 151/152 Cant. 2, 2. 101 Ps. 51, 10. II Cor. 2, 16. 171/172 Cant. 2, 3.

145 Deut. 32, 2. 149 162 efr Matth. 25, 4. 169

138 ad] et N 145 canticum N 147 inrigauerit N, irrigarit p v 148 saluatorem] N (rem s. ras.) 156 hu.c N 160 fructifere N quae N 161 ducit N, corr. 162 sibi] om. N 163 languentium] N, languentis /x v qaa 166 thimtatis N o/xovvu/u.cos N (eras. ; omonimos s. /.) 167 montes N (in mons mu/.) 168 densissimus N, corr. 170 conuersationis N

IN OSEE III, xiv, 5/9-10

157

non euersionem mentis, sed copiam rerum omnium signified, v 161 uersiculus file declarat dicens : Visitasti terram et inebriasti earn. Et Ioseph conuiuium, in quo inebriasse dicitur fratres suos. Et Dominus loquens ad apostolos : Comedite, amici, 180 et bibite, et inebriamini, fratres. Siue quia Dominus ipse est frumentum et uinea, quicumque crediderit in eo, inebriari dicitur. Denique sequitur : Et fiorebit quasi uinea, memoriale eius sicut uinum Libani. Vinum autem Libani possumus appellare mixtum et conditum thymiamate, ut odorem suauissi185 mum habeat, uel uinum Libani quod Domino libatur in templo, de quo in Zacharia sub Libani uocabulo legimus : Aperi Libane, portas tuas. Cum ergo tanta rerum abundantia sit PL futura, o Ephraim, omnis qui agis paenitentiam, et qui meus 945 esse coepisti, dimitte idola, simulacra contemne ; ego enim 190 sum qui humiliaui te, et ego exaltabo te, siue ego exaudiam et dirigam, et faciam eum quasi abietem uirentem ; ut de illo iuxta Hebraeos dicatur in psalmo : A bies domus eius. Aut certe ego ero quasi iuniperus condensa, ut sub mea umbra requiescat. De apKevdois, id est iuniperis, iuxta septuaginta inter195 pretes, Salomon ianuas templi fecisse memoratur, quia Christus, per quern ad Patrem accedimus, hanc habet naturam, ut semper floreat, semper nouos afferat fructus, et numquam deponat uirorem suum. Haec iuniperus sub umbra sua quiescentibus, ne mundi huius ardore feriantur, et percutiat aestus ^ 1335 200 caput eorum, sicut quondam percussit et Ionae ; dat fruges, et non solum dormientibus requiem et sedentibus, sed et saturitatem uescentibus praebet. Quicquid secundum dvayajypv interpretati surnus, in aduentu Domini Saluatoris, et in conuersione ueri Israel, hoc tarn ad haereticos et Iudaeos quam 205 ad gentes et ad omne dogma peruersum referri potest, ut cum egerint paenitentiam, ueniam consequantur. Si ergo plenitudo v 162 repromissionis adimpleta est in aduentu Saluatoris, et cotidie impletur in Ecclesia, credendum est ut plenius impleatur, quando perfectione ueniente, quod nunc ex parte est, destrue210 tur. Notandum quod saepe diximus, salutem Israelis et reuersionis ad Deum, et de captiuitate redemptionem, non carnaliter accipere, ut Iudaei putant, sed spiritaliter, ut uerissime comprobatur. 10, Quis sapiens et intelleget ista ? Intellegens et 177/178 Ps. 64, 10. 178/179 efr Gen. 43, 34. 179/180 Cant. 5, 1. Zach. 11, 1. 192 Ps. 103, 18. 199/200 efr Ion. 4, 8.

186/187

179 amici] N cum Vulg., mei add. fx v 180 dominus] N, noster add. fx v 184 mixtum] N (s. maximum) 194 arceuthis N 200 et] N eras. 203 aduentum N, corr. 204 hoc] e add. N s. 1 207 et impleta N 208 ut] N, quod fx v 210 diximus] N, iam praem. /x v 211 deum] N, dominum fx v 212

.

accipire N (re eras.) mut. a. m.)

ut] N s.l.

214 qui’ N

intellegit N {alt. e in i

158

IN OSEE III, xiv, io

215 sciet haec ? Quia rectae uiae Domini et iusti ambulabunt in eis, praeuaricatores uero corruent in eis. LXX : Quis sapiens et intelleget haec, aut intellegens et cognoscet ea ? Quia rectae uiae Domini et iusti ambulabunt in eis ; qui autem impii sunt, infrmabuntur in illis. Quando dicit : Quis 220 sapiens et intelleget haec ? intellegens et cognoscet ea ? obscuri- PL tatem uoluminis et difficultatem explanationis ostendit. Si 946 autem ipse qui scripsit, uel difficile, uel impossible confitetur ; quid nos facere possumus, qui lippientibus oculis et peccatorum sordibus obscuratis, clarissimum iubar solis non possu225 mus intueri, nisi dicere illud quod scriptum est : 0 profundum diuitiarum sapientiae et scientiae Dei! Quam inscrutabilia m 1336 sunt indicia eius et inuestigabiles uiae eius! Quis enim potest absque Christo docente cognoscere quid significet Iezrael, quid soror eius Non misericordiam consecuta ; quid tertius 230 frater Non populus meus ; quae sit adultera, quae sine lege Dei multo sessura sit tempore ; quod sit pactum cum bestiis terrae, et cum uolatilibus caeli; qui sit Dauid ad quern populus reuersurus sit, cuius sit die tertia resurrectio et egressus eius diluculo comparetur ; quae sit pluuia prima et nouissima ; qui 235 sit quern propheta dicit esse uenturum, qui nobis monstret iustitiam, aut in cuius typo educatur Israel ex Aegypto, et portetur in brachiis, et ducatur in funiculis caritatis ; qui sit qui interliciat mortem, et siccet uenas eius et fontes arefaciat, v 163 et diripiat uasa quae in thesauro condita tenebantur, et cetera 240 quae longum est retexere ? Vnde quicumque sanctus et iustus est, rectas uias Domini esse cognoscet. Vias autem Domini esse cognoscimus lectionem ueteris et noui testamenti, sanctarum intellegentiam scripturarum. In his uiis qui ambulat, nisi conuertatur ad Dominum et ablatum ab eo fuerit uelamen, 245 quod erat ante oculos Moysi, rectum iter inuenire non poterit. v 164 Sin autem dixerit cum Dauid : Reuela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua, ambulabit in eis, et Christum inueniet ; et Iudaeos atque haereticos, quos uel praeuaricatores uel impios scriptura nunc nominat, offendere in eis, et infirma250 ri atque corruere sentiet ; iuxta illud quod scriptum est : Ecce iste positus est in ruinam et in resurrectionem multorum in Israel. 225/227 Rom. n, 33.

246/247 Ps. 118, 18.

250/252 Luc. 2, 34.

215/216 ambulabant N

217 cognoscit N 21S ambulabunt] /x v rum LXX, ambulant N, v in marg. 220 intellegit N cognoscit N 227 sunt] om. N et] N cum Vulg., om. fj, v 228 dicente N, corr. 220 misericordia N 231 multa N

233 die] de N, corr.

234 qui” N

236 educatur Israel] N, ~

240 texere N 242 et sanctarum N 243 scripturarum] om. N 245 quod] .. (in ?) praem. N 249 scripturarum N 251 alt. in] om. N

fi v

FINIT EXPLANATIONVM IN OSEE LIBER TERTIVS N.

COMMENTARIORVM

IN IOELEM PROPHETAM AD PAMMACHIVM LIBER VNVS

PROLOGVS

5

10

15

20

Non idem ordo est duodecim prophetarum apudSeptuaginta p.1335/6 interpretes, qui in Hebraica ueritate retinetur. Illi enim secun- v 165/6 dum ponunt Amos, tertium Michaeam, quartum Ioel, quintum PL Abdiam, sextum Ionam, septimum Naum, octauum Abacuc, 947 nonum Sophoniam, decimum Aggaeum, undecimum Zachariam, duodecimum Malachiam ; Hebraei autem post Osee, qui apud utrosque primus est, secundum legunt Ioel, tertium Amos, quartum Abdiam, quintum Ionam, sextum Michaeam, septimum Naum, octauum Abacuc, nonum Sophoniam, decimum Aggaeum, undecimum Zachariam, duodecimum, qui /n337/8 et ultimus est, Malachiam. Et quia semel omnes unius uolurninis prohetas enumerauimus, utile nobis uidetur eVupoAoyias singulorum et Graece et Latine breuiter annotare. Osee interpretatur cra>££cov), saluatorem p v (cfr Hier., loc. cit.: ‘saluator uel saluans’]) 17 miha P, et c s.l. add. (cfr l. 8) ns toy] PA fj, v, ooloovv edd. Viet. 19 rrapaieXavols P, corr. 20 amplexans] Viet, p, et v in marg., amplexus P A p. v (cfr Hier., loc cit. ‘‘amplexans’)

i6o

IN IOELEM, PROLOGVS-i, i

possumus dicere. Zacharias [ipppp KvpLov, id est memoria Domini. Malachias ayyeAo? pov, id est nuntius meus. Quae 25 omnia quo sensu accipienda sint, in suis uoluminibus disseretur. Quattuorautemreliquiprophetae,utsedecimcompleamus, v Esaias, Hiezechiel, Hieremias, Daniel, hanc habent intellegentiam : Isaias oooTppia Kvpiov dicitur, id est salus Domini; Hiezechiel Kparos Kvpiov, quod nos robur uel imperium Domi30 ni possumus appellare; Hieremias vprjXos Kvpiov, id est excelsus Domini; Daniel eVpo'e pe Kvpios, id est iudicauit me Dominus. Quae cum ita se habeant, obsecro, mi Pammachi, qui omni arte pugnandi aduersum diabolum dimicas, ut nobis con¬ tra Amalec pugnantibus leues cum Moyse ad Dominum ma35 nus, et aduersarios Israel orationibus superes. Nuper de Aegypto egressi sumus, et in Osee Pharaone submerso, Rubrum transiuimus mare ; nunc post latam eremi uastitatem, multo nobis labore sudandum est, ut ad septuaginta palmas et fontes apostolicos peruenire ualeamus. Insurgat licet scorpio, et 40 arcuato uulnere ferire conetur ; tu comes itineris et excantator uenenatorum morsuum, spiritalem nobis ipvXXea exhibe ; quodque sanctae ac uenerabili Paulae parenti tuae polliciti su¬ mus, pius haeres suscipe ; et quicquid uel ingenio uel doctrina minus tua exspectatione possumus, amici fauore sustenta, nee 45 in nobis uires consideres, sed uoluntatem.

167/8

LIBER I. 1. Verbum Domini quod factum est ad Ioel fili- v 167 um Phatuel. Septuaginta interpretes pro Phatuel uerterunt PL Bathuel, quod apud Hebraeos omnino nil resonat. Phatuel 949 autem in linguam nostram uertitur latitudo Dei, uel aperiens ^ 1337 5 Deus, ut in Marco legimus Saluatorem ad surdum mutumque dicentem : Ephpheta, quod est adaperire. Quia enim cum apostolo dicere poterat : Os nostrum patet ad uos, 0 Corinthii,

23/24 ibid., p. 51, 4. 24 ibid., p. 53, 3. 28 ibid., p. 62, 7. 29/30 ibid., p. 38, 3 ; cfr Onomastica Vaticana, p. 173, 70. 30/31 cfr Hier., o.c., p. 54, 18. 31/32 ibid., p. 61, 10/11. 34/35 cfr Exod. 17, n. 38 cfr Exod. 15, 27. 41 cfr Lucanus, Pharsalia 9, 930-937 ; Plutarchus, Cato minor 56 ; cfr H. Treidler, apud Pauly-Wissowa, RE, xlvi, 1959, p. 1464-1476. i, 4/5 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 52, 4. 4 sqq. cfr Iulian. Aeclan., o.c. I, 1 (PL 21, 1035 B). 6 Marc. 7, 34. 7/8 II Cor. 6, n.

23 mnnain P, et h s.l. add. 24 malachi P 27 isaia hiezechihel hieremia P 33 pugnandi] om. duo codd. Vallarsii (cfr In Amos I, i, l. 84/85) 39 scorpios P, et u s. o add. 41 ipvXXea\ P /x v, tpcXX-rja A, iprjyioTTjv Er. Viet. Eib., Tit. om.P A i, 2 patuel codd. Vallarsii (sic semper) alt. phatuel] pethouel Viet, in marg. 3 batuel codd. Vallarsii 0 hippathehh edd., hippatheah Viet, in marg.

IN IOELEM i, 1-2.3

161

cor nostrum dilatatum est, et audiebat a Domino : Dilata os tuum, et implebo illud ; ipsa quoque oris adapertio, non in ho10 minis, sed in Dei potestate est, Paulo dicente : Ostium mihi apertum est magnum et euidens ; sed aduersarii multi ; idcirco aperiens dicitur Deus. Cumque sanctus semper proficiat, ex parte cognoscens et ex parte prophetans, donee ueniat quod perfectum est, de latitudine et adapertione generatus appel15 latur Ioel, quod apud nos sonat incipiens uel est Deus, dicente apostolo : Fratres, ego me non arbitror comprehendisse ; qua v 168 humilitate succrescens cum Moyse meretur audire : Qui est, misit me. Ad distinctionem enim eorum qui non sunt, de quibus et in Esther legimus : Ne tradas sceptrum tuum his, qui non 20 sunt, Deus et sancti eius esse memorantur. Haec de nomine ^1338 Ioel et patris eius perstricta sint breuiter, ut recte uerbum Dei quod erat in principio apud Deum, factum esse narretur, Baptista Ioanne referente : Qui post me uenturus est, ante me factus est, quia prior me erat. Porro factum esse sermonem ad 25 meritum eius refertur, cui fit, non ad conditionem illius qui fieri dicitur, ut alibi legimus : Dominus mihi factus est in salutem. Quomodo autem in Osee propheta, quern in principio duodecim prophetarum ante hunc librum explanauimus, ubi sub nomine Ephraim ad decern tribus confertur uaticinium, quae v 169 30 uel Samaria, uel Israel saepe memorantur, sic in Ioel, qui PL iuxta Hebraeos secundus est, omne quod dicitur ad tribum 950 Iuda, et ad Hierusalem pertinere credendum est, et nullam omnino Israelis, id est decern tribuum, in hoc fieri mentionem. Tempora quoque, in quibus prophetauit, eadem debemus acci35 pere, quae et in Osee legimus : In diebus Oziae, loathan et Achaz et Ezechiae, regum Iuda, et in diebus Ieroboam, filii Ioas, regis Israel. 2.3. Audite hoc, senes, et auribus percipite, omnes habitatores terrae, si factum est istud in diebus 40 uestris, aut in diebus patrum uestrorum ; super hoc filiis uestris narrate, et filii uestri filiis suis, et fi¬ lii eorum generationi alterae. LXX : Audite haec, senes, ^ 1339 et auribus percipite, omnes habitatores terrae, si facta sunt talia in diebus uestris, aut in diebus patrum uestrorum ; pro his, filiis

8/9 Ps. 80,11. 10/111 Cor. 16, 9. 13/14 efr I Cor. 13, 9/10. 14 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 52, 4. 15 ibid., p. 52, 5. 16 Phil. 3, 13. 17/18 Exod. 3, 14. 19/20 Esth. 14, 11. 21/22 efr Ioh. 1, 2. 23/24 Ioh. 1, 15 ; efr Ioh. 1, 27.30. 26/27 Ps. 117, 21. 35/37 Os. 1, 1 ; efr Is. 1, 1 ; Am. 1, 1 ; Mich. 1, 1.

12 sanctis P 14 apertione P 19 et] om. PA 20 memorantur] P A Flor. Viet., monstrantur fi v 28 ubi] P, om. A Viet, fx v 32 ad] om. P 34 in] om. PA 39 istud] P A Viet, cum Vulg. et Iul., illud fx v (efr l. 72) 42 alterae] P A Viet, ix v cum Vulg., alteri PL

162

IN IOELEM i, 2.3

45 uestris narrate, et filii uestri filiis suis, et filii eorum in generationem alteram. Senes iubentur audire, habitatores terrae auribus percipere. Senibus non dicitur : Audite omnes ; habitatoribus terrae additur : Auribus percipite, omnes. Auditus autem in scripturis sanctis non est iste qui in aure resonat, 50 sed qui corde percipitur, iuxta illud quod Dominus loquitur in euangelio : Qui habet atires audiendi, audiat. Quod autem nos interpretati sumus : Auribus percipite, et apud Graecos et apud Hebraeos unum uerbum est: apud Graecos IvcorLaaade ; apud Hebraeos eezinu, quod proprie non corde, sed 55 aure percipitur. Et ut sciamus sacratiorem esse auditum, quam id quod in auribus resonat, Esaia loquente discamus : Audi, caelum, et auribus percipe, terra. Qui senes sunt et caelestes, audiunt spiritaliter ; qui habitant in terra, appellanturque terreni, auribus percipiunt. Et hoc in omnibus scripturis 60 notandum, ubi haec duo uerba iuncta ponuntur. Quod in Lamech quoque legimus peccatore, qui locutus est ad uxores suas Ada et Sella : Audite uerba mea, uxores Lamech, auribus percipite uerba mea, quia uirum occidi in uulnus meum, et iuuenem in liuorem meum ; sciebat obscura esse quae loquebatur, 65 et idcirco uxores suas non ad simplicem tantum uerborum sonum, sed ad reconditam quoque dictorum intellegentiam prouocabat. Si quis igitur senex est, et maturae aetatis in Domino electus senex, ut in consequentibus iuxta Septuaginta interpretes legimus, ac paruulorum reliquit infantiam, audiat 70 quae dicuntur. Qui autem adhuc habitat in terra, et non potest dicere : Aduena sum et peregrinus sicut omnes patres mei, auri¬ bus percipiat. Si factum est, inquit, istud in diebus uestris, aut in diebus patrum uestrorum. Arte rhetorica ex rerum magnitudine attentum auditorem facit. Nulla 75 haec, inquit, aetas meminit, quae dicturus sum, nec uestro, nec patrum uestrorum atque maiorum facta sunt tempore. Patres autem auos atauosque cognosce et filios filiorum, omnem deinceps sobolem, iuxta illud Vergilianum : Et nati natorum, et qui nascentur ab illis.

80

Et senes ergo et habitatores terrae, filiis uestris posterisque

46/60 cfr Iulian. Aeclan., o.c., I, 2 (PL 21, 1036 B). 51 Matth. 13, 9. 57 Is. 1, 2. 62/64 Gen. 4, 23. 71 Ps. 38, 13. 79 Vergilius, Aeneis III, 98.

49 autem] P A, enim Viet, /a v sonat P 53/54 unum usque hebraeos] om. P per homoiotel., a.m. in marg. add. 54 eNeznsru P, et y s.l. add., hiezinu Pal.1, haazinu Viet. 54/55 quod corde proprie non aure Pal.1 55 secretiorem P, a s.pr. e a.m. add. 56 resonet P, corr. 60 ponantur PA 68 electus] et laetus est P 72 istud] om. A P (a.m. in marg. add.) 74 auditorem] lectorem P 78 uergilianum] P (e mui. in i), uirgilianum A Viet, /a v

PL 95i

v 170

IN IOELEM i, 2.3-4

163

narrate ; qui senex est, liberos suos doceat sacramenta ; qui habitator est terrae, simplicem narret historiam. Vnde usque hodie nos qui in Christo credimus, quorum cum Moyse ablatum est uelamen ab oculis, et de quibus dicitur : Cani hominis sa85 pientia eius, filiis nostris secreta et mira narramus. Iudaei autem qui habitant in terra, loquuntur terrena, et humi cohaerentia, de quibus scriptum est : Qui de terra est, de terra loquitur ; qui de caelo uenit, super omnes est. 4. Residuum erucae comedit locusta, et residuum yolocustae comedit bruchus, et residuum bruchi comedit rubigo. LXX similiter. Exordium sequitur narratio : Ibi ut attentum faceret auditorem, magna et incredibilia se dicturum esse promisit, quae nec uetus sciret historia, nec praesens aetas facta cognosceret. Hie erucam, et locustam, et bruchum, 95 et rubiginem posuit, ut quae singula raro eueniunt, omnia simul facta memorentur, et ideo mirabilia sint. Erucam quae Hebraice gezem, Graece dicitur Kdfnrrj, Hebraei Assyrios interpretantur, Babylonios atque Chaldaeos, qui de uno orbis cli¬ mate procedentes, tarn decern tribuum quam duarum, hoc est 100 Israelitici populi cuncta uastarunt. Locustam autem, Medos/*i34o interpretantur et Persas, qui subuerso imperio Chaldaeorum, Iudaeos habuere captiuos. Bruchum, Macedonas et omnes Alexandri successores, maximeque regem Antiochum cogno- v 171 mento Epiphanem, qui instar bruchi sedit in Iudaea, et omnes 105 priorum regum reliquias deuorauit, sub quo Machabaeorum bella narrantur. Rubiginem referunt ad imperium Romanorum, qui quarti et ultimi intantum oppressere Iudaeos, ut de suis finibus eos pellerent. Scribit plenius Iosephus septem uo- PL luminibus, Vespasiani et Titi narrans triumphos. Aelii quoque 952 no Hadriani contra Iudaeos expeditionem legimus, qui ita Hierusalem murosque subuertit, ut de urbis reliquiis ac fauillis, sui nominis Aeliam conderet ciuitatem. Haec quattuor regna quae subuertere Iudaeam, in quattuor cornibus Zacharias uidisse se scribit, dicente ad eum angelo : Haec sunt cornua quae uenti-

83/84 efr Exod. 34, 33/34. 84/85 Sap. 4, 8. 87/88 Ioh. 3, 31. 96/112 Hebraei] efr Cyrillus Alexandr., in loelem 1, 4 (PG71, 333 B-C) ; uide F.-M. Abel, Parallelisme exegetique entre S. Jerome et S. Cyrille d’Alexandrie, in Vivre et Penser, I, 1941, p. no ; efr Iulian. Aeclan., o.c., I, 4 (PL 21, 1036 B/1037 A) ; uide G.Bouwman, Des Julian von Aeclanum Eommentar %u den Propheten Osee, Joel und A?nos. Ein Beitrag %ur Geschichte der Exegese, Roma, 1958 (Dissertatio), p. 112. 108/112 efr Iosephus, de bello ludaico VI, 428 ; efr Eusebius-Hier., Chronicon, p. 187, 1/3 ; 201, 18/19. 114/115 Zach. x, 19.

83 moysi P A (e del.) 91 LXX] in praem. A 94 alt. et] om. PA 111 urbibus P, corr.

84 dicetur P ut uidet. 89/91 comedet (tr. loc.) P, corr. exordium] h rei add. P a.m. in marg. ubi A PE 97 gazam Viet, in marg. 104 emjavrjv P, rjmtfiavev A

164

IN IOELEM i, 4

115 lauerunt Iudam et Israel et Hierusalem. Et rursum : Leuaui, in¬ quit, oculos meos et uidi ; et ecce quattuor quadrigae egredientes de medio duorum montium, et monies, montes aenei ; in quadriga prima, equi rufi ; et in quadriga secunda, equi nigri ; et in quadriga tertia, equi albi ; et in quadriga quarta, equi uarii for120 tes. Cumque propheta dixisset ad angelum qui loquebatur in eo : Quid sunt haec, Domine mi ? Respondit angelus : Isti sunt quattuor uenti caeli, qui egrediuntur ut stent coram dominatore omnis terrae ; et est sensus : Isti sunt qui egrediuntur a facie Domini, ut eius impleant uoluntatem. Cum habitatoribus ter125 rae percipimus auribus quid eruca, locusta, bruchus, rubigo significent, nunc cum senibus quod dictum est audiamus. Quattuor esse perturbationes, quibus animarum sanitas subuertatur, omnes philosophorum scholae conclamant. Duae praesentes sibique contrariae, duae futurae mutuo dissidentes. 130 Praesentes, aegritudo et gaudium. Aegritudinem animi dicimus, alioquin corporis non aegritudo, sed aegrotatio nominatur. Aut igitur tristes sumus, et maerore conficimur, statusque nostrae mentis euertitur ; unde et apostolus monet, ne abundantiori tristitia absorbeatur frater. Aut econtrario gaude135 mus, gestimusque laetitia, et bona nostra moderanter ferre non possumus ; iustique et fortis uiri est, nec aduersis frangi, nec prosperis subleuari, sed in utroque esse moderatum. Diximus de perturbatione praesentium ; dicamus et de futurorum, in quibus metus aut spes est. Aduersa timemus, prospera 140 praestolamur ; et quod aegritudo et gaudium operantur in praesenti, metus et spes faciunt de futuro, dum aut aduersa plus quam decet timemus esse uentura, aut prospera quae speramus intantum nos faciunt exsultare, ut non teneamus modum, maxime in his quae incerta sunt, quia futura spe145 rantur potius quam tenentur. Has perturbationes uno et nec pleno uersiculo illustris poeta comprehendit : Hi metuunt cupiuntque — hoc de futuro —, dolent gaudentque — hoc de praesenti -—, neque auras, inquit, respiciunt, clausi tenebris et careere caeco.

115/120 Zach. 6, 1-3. 121 Zach. 6, 4. 121/123 Zach. 6, 5. 127/145 efr Cicero, Tusculanae Disputationes IV, 11 ; uide H. Hagenidaiil, o.c., p. 331-346 ; efr Iulianus Aeclan., o.c., II, 4-11 (PL 21, 1044 B/C) ; uide G. Bouwman, o.c., p. 112. 130/132 efr Cicero, Tusculanae Disputationes III, 7.13.23 ; Lactantius, Diu. instit. VI, 14, 7 ; Hier., in Hie^ech. I, i, 7 ; in Amos I, i, 3 sqq. ; in Naum ii, 1-2 ; in Zach. I, i, 18-19 ; Tipist. 121, 8, 15 ; 133, 1, 2 sqq. ; adu. Pelag., Praef. 1 ; 2, 6. 133/134 efr II Cor. 2, 7. 130/137 “prouerbium Stoicum” ; efr Seneca, Dial. XII, 5, 1 ; uide H. Hagendahl, o.c., p. 332, n. 3. 147/149 Vergilius, Aeneis VI, 733-734-

126 significet PA cum] P s.l. 133 et] om. P corr. 134 frater om. P 135 nostra P in marg. 146 hii P

133/134 abundantiore P, 144 certa Pal.1, dub. v

172

IN IOELEM i, 4.5

165

150

Qui enim perturbationum tenebris obuoluuntur, clarum sapientiae lumen non ualent intueri. Cauendum est igitur ne aegritudo, quasi eruca, nos comedat; ne locusta uastet in gaudio, hue illucque uolitans, et gestiente laetitia, per diuersa se iactans; ne bruchus, id est pauor et futurorum metus, ra155 dices sapientiae deuoret, ne rubigo et desiderium futurorum PL res inutiles concupiscat, et nos perferat ad ruinam ; sed ut in 953 omnibus, quattuor quadrigas et quattuor cornua, et quattuor equos rufos, et uarios, et albos, et nigros, id est uel aduersa, m 1341 uel prospera, uel ex utroque sociata, frenis sapientiae guber160 nemus. Ego reor erucam esse incipientem in animo passionem quae tarda est, et discurrere non potest, et mora ipsa ac pertinacia ebibit et exsugit omnem uirorem ; quam si non occiderimus, in nobis crescit et auolat, et nunc deuorat quicquid attigerit ; nunc semesa dimittens, pergit ad alia, reuertensque ad 163 pristinam sedem bruchus efficitur, ut non solum frages et folia et cortices, sed et ipsam medullam deuoret tarditate. Sin autem euenerit, quod tamen rarum est, ut etiam post bruchum uitalis quippiam in nobis spiritus resideat, cuncta rubigo populatur, ita ut stipulam et uile fenum uertat in nigredinem, 170 ut non solum esui, sed et fimo inutilia sint. De his quattuor perturbationibus, in principio quoque Amos, si uita comes fuerit, disseremus, ubi scriptum est : Super tribus sceleribus, v 173 et super quattuor Damasci, Gazae, Tyri, Idumaeae, filiorum Ammon, et Moab, et Iuda, et Israel, non conuertam eos, dicit 175 Dominus. Quas nos perturbationes interpretati sumus, Graeci 7rddrj appellant, quae si KaKo^r/Xcus in passiones uertamus, uerbum magis quam sensum uerbi expresserimus. 5. Expergiscimini, ebrii ; et flete et ululate, omnes qui bibitis uinum in dulcedine, quoniam periit 180 ab ore uestro. LXX : Euigilate, qui ebrii estis in uino uestro ; et plorate et plangite, omnes qui bibitis uinum in ebrietate, quo¬ niam ablatum est de ore uestro. Quasi senes atque presbyteri audire debemus : nulla res ita inebriat ut animi perturbatio. Est tristitia quae ducit ad mortem, haec abominanda ebrietas. 183 Est ira quae iustitiam Dei non operatur, et furori proxima, mentis suae impotem facit, intantum, ut labia tremant, dentes concrepent, uultus pallore mutetur. Recteque illud laudatur Archytae Tarentini, qui cum uillico suo esset iratus : lam te

172/175 efr Amos i, 3-2, 6. 175/177 efr Cicero, Tusculanae Disputaiiones III, 7 ; III, 13 ; IY, 10 (uerba Zenonis). 184 efr Eccli. 37, 1 ; 38, 19; II Cor. 7, 10. 185 efr lac. 1, 20. 188/189 efr Cicero, De Republica I, 59.

152 in] om. P A hebrei A, corr. 12

168 quispiam Viet. 180 ab] in uestro uino ~ A 181 ebrietatem

P (sed ab s.l. add.), om. A P LXX VI

i66

190

195

200

205

210

215

220

225

IN IOELEM i, 5-6.7

inquit, occiderem, nisi iratus essem. Quid referam de gaudio et uoluptate, et maxime amore, qui excaecat cordis oculos, et nihil aliud amantem, nisi id quod amat, cogitare permittit ? Annon est dicenda ebrietas, cum propter uile scortum, et ignominiosam corporis partem, animae libertas in seruiles blanditias inclinatur ? Cum laborem suum alterius facit esse delicias ? Cum furto, scelere atque periuriis, opes futurae praeparat uoluptati ? Et cum uideatur ab omnibus, se existimat non uideri, dummodo potiatur eo quod desiderat. Sed et auaritia excaecat animum eius, cui nihil satis est; et muliebris timor et dulcium cupido uitiorum. Vnde dicitur ad eos : Euigilate et expergiscimini, qui ebrii estis, nequaquam uino, ut in solis PL LXX continetur, sed omni perturbatione uitiorum. Flete et 954 plangite, et agite paenitentiam et assumite tristitiam quae ducit ad uitam, et ululate, omnes qui bibitis uinum in dulcedine, siue in ebrietate. Dulcia enim sunt uitia, quia mel distillat de labiis mulieris meretricis ; et idcirco in Dei sacrificia non offertur, quoniam periit, siue ablatum est ab ore v 174 uestro uinum, ebrietas atque dulcedo quae uos deceperat. Saepe quippe Dei fit prouidentia, ut qui non cognouerunt eum in prosperis, cognoscant in aduersis ; et qui diuitiis male abusi sunt, ad uirtutes penuria corrigantur. Iuxta hunc sensum audiant senes, habitatores autem terrae percipiant auribus, de illo uino nunc praecipi, in quo est luxuria, et quo qui inebriati fuerint, regnum Dei possidere non possunt. Qui uini ebrietate sopitus est, euigilet et ploret ebrium se fuisse, et ululet, ut postea ululatus eius et fletus uertatur in risum, et gaudeat n 1342 se ebrietatis materiam non habere, quae eum per abundantiam ebrium fecerat et uesanum. 6.7. Gens enim ascendit super terram meam fortis et innumerabilis ; dentes eius ut dentes leonis, et molares eius, ut catuli leonis. Posuit uineam meam in desertum, et ficum meam decorticauit ; nudans spoliauit earn, et proiecit ; albi facti sunt rami eius. LXX : Quia gens ascendit super terram fortis et innumera¬ bilis ; dentes eius dentes leonis, et molares eius ut catuli leonis. Posuit uineam meam in dissipationem, et ficos meas in confractionem ; scrutans scrutatus est earn, et proiecit ; dealbauit ra-

205 cfr Prou. 5, 3 ; 7, 5.

212/213 cfr Eph. 5, 18.

191 cogitare] et cogitat uidere Pal.1'2 194/195 delicias] diuitias P (sed delicias in marg. a.m.') 195/196 praeparat] P A, praeparet Viet, fs v 196 omnibus] hominibus P aestimat P A 200 uino] a praem. P, praem. A sed exp. 206 ab] P A, de Viet, fi v 208 eum] P A, deum Viet. /j. v 212 et] ex P 218 ascendit] P A Viet, cum Iul. et Vulg., ascendet fj. v (cfr l. 264) 224 alt. dentes] P A cum LXX, om. Viet. p. v 225 meam] P A cum LXX, om. Viet, fx

IN IOELEM i, 6.7

167

mos eius. Iudaei putant in diebus Ioel tam innumerabilem locustarum super Iudaeam uenisse multitudinem, ut cuncta complerent ; et non dicam fruges, sed ne uinearum quidem et 230 arborum cortices ramosque dimitterent, it ut, omni uirore consumpto, albentes arborum rami, et sicca uinearum flagella remanerent. Hoc utrum factum nec ne sit, liquido affirmare non possumus; neque enim Regum et Paralipomenon narrat historia. Quod utique si fuisset, quomodo famem sub Helia trium 235 annorum et sex mensium legimus, numquam scriptura tacuisset. Tantum dicimus, quod sub metaphora locustarum, hostium describatur aduentus, siue Assyriorum et Babyloniorum, qui tunc imminebant ; siue Medorum atque Persarum, qui post futuri erant ; siue Macedonum, quos multo post tem240 pore fuisse cognouimus ; siue ultimo Romanorum, de quibus supra diximus. Licet nunc nobis magis de Babylonis dici uideatur atque Chaldaeis, quorum crudelitas in populum Dei feritasque describitur ; et, ni fallor, uideor mihi in hoc propheta aliquid repperisse. Narratur impietas hostium sub figura locu245 starum et rursum sic de ipsis locustis dicitur, quasi hostibus comparentur, ut cum locustas legeris, hostes cogites, cum hostes cogitaueris, redeas ad locustas. Ascendit ergo gens locustarum de solitudine, siue exercitus Chaldaeorum super ter¬ rain Dei, fortis et innumerabilis. Quid enim locustis innu250 merabilius et fortius, quibus humana industria resistere non potest ? Dentes eius, gentis uidelicet locustarum — omnia autem rpomKcos intellege —, quasi dentes leonis, et molares illius ut catuli leonis, ut qui in fortitudine et multitudine locustis coaequantur, in ferocitate et crudelitate leonibus compa255 rentur. Haec, inquit, gens posuit uineam meam in desertum, quam de Aegypto transtuli et plantaui, et ficum meam decorticauit, populum Iudaeorum, ad quern uenit Saluator, ut comederet fructus, et non inuenit, maledixitque ei et aruit in aeternum. Omnia autem sub metaphora locustarum dicta no260 scamus, quae intantum cuncta populantur, ut derodant arbo¬ rum cortices, exutasque proiciant, et omni uirore consumpto,

227 Iudaei] cfr Deut. 28, 38 ? Cfr Iulian. Aeclan., o.c., I, 4 (PL 21, 1037 A) ; II, 4/11 (PL 21, 1043 A/B) ; II, 19/20 (PL 21, 1046 C). 234/236 cfr III Reg. 17, 1. 236/241 cfr supra 1. 97/112. 256 cfr Ps. 79, 9. 257/259 cfr Matth. 21, 19 ; Luc. 13, 6/9.

229 dicas frugem P ne om. PL alt. et] om. PL 231 albentes] P A Pal.1, arentes Viet, /a v (cfr l. 262; 286) 233 possum P A 235 mensuum P, corr. 239/240 post tempore] P A, ~ Viet, /a v 240 ultimos P, ultim A, et os s.l. add. 249 fortis] et praem. PL 250 humana] eis add. P (sed del.) 251 eius] A s. enim scripsit gentis] gentes P, dentes Pal1 252 TpomKws] P sed del. et dpoTUKos A, praem.. Pal. l*®, dub. v, tropicos A, twikcus Viet, /a v 253 multitudine] in praem. P 257 iudaeorum] meum iudaicum v in marg. 258 inueniet P, corr. 261 exsuctasque P uiro re consumpto P

v 175

PL 955

-[68

IN IOELEM i, 6.7-8

albos ramos et aridos derelinquant. Diximus iuxta historiam ; transeamus ad intellegentiam spiritalem, ut cum senibus audire possimus : A scendit gens super ter ram Dei, ani265 mam uidelicet humanam. Omnes enim animae Dei sunt ; sicut anima patris, sic et anima filii. Et ascendit gens principum mundi istius, et tenebrarum, et spiritalia nequitiae in caelestibus, aduersum quos nobis est lucta atque certamen, de quibus dicitur : Si spiritus potestatem habentis ascendent super te, locum 270 tuum ne dimiseris, cuius gentis dentes sunt sicut dentes leonis, de quo Petrus apostolus loquitur : A duersarins noster diabolus, quasi leo rugiens circuit quaerens quem deuoret. Et molares illius quasi catuli leonis. Catulum leonis, uel eum intellege, qui ** 1343 eleuatur contra omne quod dicitur Deus et religio, uel certe 275 omne dogma peruersum. De cuius contritis molaribus, qui intrinsecus latent et non uidentur, ne facile uitentur, etiam v 176 psalmista laetatur dicens : Molas leonum conjringet Dominus. Si ergo dederimus locum huic genti, ut ascendat in nos, statim ponet uineam nostram in desertum, de qua uinum facere 280 solebamus, quod laetificat cor hominis ; et ficus nostras decorticat, siue confringit, ne habeamus in nobis Spiritus sancti dona dulcissima, ne sub nostra uinea et ficu uir sanctus requiescat, sub quibus cum fuerit, aduersariorum impetum non timebit. Nec sufficit huic genti uineam disperdere, ficumque 285 confringere, nisi scrutans scrutetur eas, et quicquid in illis uitale fuerit, interficiat ut omni uirore comsumpto, albi atque emortui ramusculi remaneant, et compleatur in nobis : Si in uiridi ligno haec faciunt, in sicco quid facient ? 8. Plange quasi uirgo accincta sacco, super uirum 290 pubertatis tuae. LXX : Plange ad me super sponsam accinctam cilicio, super uirum suum uirgineum. Vir pubertatis, Pi. siue, ut Septuaginta transtulerunt, -napdeviKo?, quem uulgo 956 uirgineum uocant, eo quod primus fiorem uirginitatis abstulerit, non alius intellegitur nisi Deus, qui in Abraham, Isaac et 295 Iacob despondit sibi uirginem sponsam nulla idololatriae

264/272 cfr Origenes,fragm. in Ioelem, Oxyrhynchos-Papyrus 1601, ed. R. Reitzenstein, in Zeitschriftfur die neutestamentliche Wissenschaft, 20, 1921, p. 91. 265/266 cfr Ez. 18, 4. 267/268 cfr Eph. 6, 12. 269/270 Eccl. io, 4. 271/272 I Petri 5,8. 277 Ps. 57, 7. 278/288 cfr Origenes, fragm. in Ioelem, Oxyrhynchus-Papyrus 1601, ed. R. Reitzenstein, a.c., p. 91. 279/280 cfr Ps. 103, 15. 287/288 Luc. 23, 31. 291/314 cfr Origenes, fragm. in Ioelem, OxyrhynchosPapyrus i6ox, ed. R. Reitzenstein, a.c., p. 92.

266 alt. anima] animi P sed a s.l. add. 272 et quaerens circuit P A 277 confregit P yt 278 nos] P, nobis A Viet, /n v 279 ponit P, corr., ponat A, corr. 283 impetum] P A, impetus Viet, p v 290 tuae] suae lul. cum Vulg. 292 e M TTGLp&cvcKos] p*****os 7tap#eNiKOC P, et lie et K del.

add., uirginium A

uocent PL

293 uirginum P et i s.l. a.m.

295 idolatriae P A

IN IOELEM i, 8-9/12

169

sorde maculatam. Ad quam et per Hieremiam loquitur : Non ut dominum me uocasti, et patrem, et principem uirginitatis tuae. Vnde et apostolus ad credentes loquitur : Despondi uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo. Quamdiu cum hac 300 sponsa sponsus fuerit, non potes ieiunare, nec plangere, nec absentis sponsi desiderium lacrimis indicare. Cum autem ablatus fuerit sponsus ab ea, plangit et plorat, et accingit se sacco et cilicio, et pro zona reste circumdatur. InteUeximus qui sponsus sit uirginalis ; uerum quia iste sponsus, siue ma305 ritus, non solum uirginem accepit sponsam, sed et meretricem in Osee duxit uxorem, propterea scriptum est in Deuteronomio : Si egressus fueris contra inimicos tuos et tradiderit eos Dominus Deus in manu tua, captiuosque duxeris, et uideris in numero captiuorum mulierem pulchram, et adamaueris earn, uo310 luerisque habere uxorem ; introduces in domum tuam, quae radet caesariem, et circumcidet ungues suos, et deponet uestem in qua capta est, sedensque in domo tua, flebit patrem et matrem v 177 suam uno mense,et postea intrabis ad earn, dormiesque cum ilia, et erit uxor tua. Huiuscemodi mulieris non est maritus, id est 315 dominus uirginalis, sed meretricem de gentium sordibus ducit uxorem. Quod et de omni anima credentium possumus dicere. Si a parua aetate credidit Domino, habet sponsum Dominum uirginalem. Sin autem ex Iudaeis, siue gentilibus, et haereticorum spurcissimis faecibus, ad fidei uenerit ueritatem, et de 320 tenebris ad lucem transient, habebit quidem sponsum, sed non uirgineum ; et de huiuscemodi hominibus dicitur : In Aegypto fractae sunt mammae tuae, et ibi deuirginata es. 9/12. Periit sacrificium et libatio de domo Domini et luxerunt sacerdotes ministri Domini ; depopulata 325 est regio, luxit humus, quoniam deuastatum est triticum. Confusum est uinum, elanguit oleum, confusi sunt agricolae. Vlulauerunt uinitores super frumento et hordeo, quia periit messis agri ; uinea confusa est et ficus elanguit ; malogranatum et palma et ma330 lum, et omnia ligna agri aruerunt, quia confusum est gaudium a filiis hominum. LXX : Ablatum est sa¬ crificium et libatio de domo Domini ; lugete, sacerdotes ministri 1344 Domini, quoniam desolati sunt campi ; lugeat terra, quoniam afflictum est triticum, aruit uinum, imminutum est oleum, 296/297 Ier. 3, 4. 298/299 II Cor. 11, 2. cfr Os. 4, 14. 307/314 Deut. 21, 10/13.

299/301 cfr Matth. 9, 15. 321/322 Ez. 23, 3.

306

304 qui] P A, quis Viet, fi v iste P s.l. 305 accipit P A 306 duxit] P Viet., ducit A fxv 307 tradiderat P, corr. s.l. 314 huiusmodi PL. mulieri Flor. Viet. (iuxta Vallarsium) id est] om. Flor. Viet. (iuxta Vallarsium) 315 duxit PL. 318 si P, n add. s.l. a.m. 319 de P s.l. a.m. 321 uirginiura P A 334 afflictum est] P a.m. supra ras., conflictum v in marg. immutatum A, {a.m. s.l. imminutum), v in marg.

zyo

IN IOELEM i, 9/12

335 aruerunt agricolae ; lugete, possessions, pro frumento et hordeo, quia periit uindemia de agro, uinea aruit, et. ficus imminutae sunt / nialogranatum et palrna et malum et omnia ligna agri arefacta sunt, quoniam confuderunt gaudium filii hominum. Quan- PL turn ad historiam pertinet, ob locustanim, siue hostium mul- 957 340 titudinem, qui sub earum specie describuntur, uastatis omni¬ bus atque consumptis, periit sacrificium et libatio de domo Domini, quorum alterum de simila, alterum de uino offerre soliti erant. Idcirco luxerunt sacerdotes, qui sunt ministri Do¬ mini, nec sacrificiis, nec libamentis rite celebratis maxime quia 345 et decimae, quas accipere consueuerant, nequaquam oblatae sunt. Regio enim uniuersa populata est. Luxit humus, p.eTa>vviukojs pro eo quod est: hi qui uersabantur in humo ; tnticum, « 178 uinum oleumque elanguit, ipsi quoque agricolae et uinitores confusi sunt et ululauerunt, quia non solum frumentum, sed 350 hordeum quoque, quod uilius fertiliusque est, aruit. Et legumina quae ego puto significari in eo quod ait : Periit messis agri, id est cuncta quae solet humus gignere. Quid loquar de frumento, uino oleoque et hordeo, cum etiam arborum poma siccata sint, ficus elanguerit, et malogranatum, et palrna, 355 et malum, et omnia ligna, uel infructuosa uel fructifera, locusta uastante consumpta sint ? Quae facta sunt omnia, ut auferretur, siue confunderetur gaudium a filiis hominum. Possumus haec eadem et post aduentum dicere Saluatoris accidisse populo Iudaeorum, quando pari furore clamantes dixerunt . 360 Crucifige, crucifige talem, non habemus regem nisi Caesarem , quando circumdata est Hierusalem ab exercitu, et in tantam necessitatem uenerunt farnis ac pestilentiae, ut filiorum necdum maturis corporibus uescerentur ; et sacrificia uniuersa sublata sunt, et confusum est gaudium a filiis hominum, quia 365 gaudium recipere noluerunt, de quo angelus loquitur ad pastores : Annuntio uobis gaudium magnum. Iuxta dvaytoyqv iste nobis sensus uidetur : Postquam sponsa quae receperat doctrinam Dei, per peccata a sponso fuerit separata, et pro byssinis lineisque uestibus, cilicio circumdata, id est habitum

360 Ioh. 19, 15.

366 Luc. 2, 10.

335 agricolae] ligna v in marg.

368/370 cfr Gen. 37, 34.

336/337 ficus aruit et uineae immutatae sunt Pal.™ 338/339 quantum] quoniam praem. P 345 consueuerat 1 , corr. 347 hii P uersabantur] P A., Flor. Viet, {iuxta Vallarsium), uersantur Er. Viet, n v 355 fructifera] P, frugifera ^4 Viet, /x v 361 excitu P, corr.s.l. 362 ac] atque P 363 et in sacrificia inuersa Pal.1 364 conf ******** P (usion est eras, ut uidet.) 368 a sponso fuerat per peccata ~ P 369 circumdata] et (s.l.) pro castitate scelerum induitus ciliciis. tunc peribit sacrificium laudis diuinae de domo dei et libatio uini, id est fidei uel sapientiae oblatio add. P 337 palmae P

IN IOELEM i, 9/12-13.14

171

lugentis assumpserit, tunc peribit sacrificium, de quo scriptum est : Sacrificium Deo spiritus contribulatus, et uini libatio, quod laetificat cor hominis, de domo Dei quae est Ecclesia, dicente apostolo ad Timotheum : Vt scias quomodo in domo Dei conuerseris, quae est Ecclesia Dei uiuentis. Auferetur autem 375 sacrificium et libatio de domo Domini, quando multiplicata iniquitate, refrixerit caritas multorum ; et principes populi ac ministri altaris uiderint campos et plana credentium fructus non afferre uirtutum, sed omnia uitiis inhorrescere, quando frumentum et hordeum, uineasque et oleum, eruca, locusta, 380 bruchus, rubigo consumpserint, et nequaquam habuerimus PL 958 calicem, de quo scriptum est : Calix tuus inebrians quam prae- v 179 clarus est. Et perierit oleum, de quo in Ecclesiaste legimus : Omni tempore sint Candida uestimenta tua, et oleum de capite tuo non deficiat, quo exhilaratur facies et caput ieiunantis 385 ungitur. Tunc confundentur agricolae, cum uiderint in possessionibus suis non nasci triticum, quo aluntur homines, et hordeum quo iumenta irrationabilia sustentantur, et confusam esse uineam, de qua scriptum est : Vinea frondosa Israel, fructus abundans in ea ; exspectante Domino, ut faceret uuas, ^ 1343 39° et fecit spinas. Ficus quoque elanguit sub qua fuit, antequam crederet, Nathanael, et malogranatum, cuius cortici genae sponsae in Cantico comparantur ; et palma quae perdito uirore, siccata est, de qua olim dicebatur : lustus autem ut palma florebit ; et malum de quo in eodem Cantico legimus : Sicut ma395 lum in medio lignorum. ita fratruelis meus in medio ftliorum. Quid necesse est omnes arbores percurrere, cum uniuersa aruerint, et pro gaudio atque laetitia, filios hominum maeror oppresserit et confusio ? 13.14. Accingite uos et plangite, sacerdotes ; -ulu400 late, ministri altaris ; ingredimini, cubate in sacco, ministri Dei mei, quoniam interiit de domo Dei uestri sacrificium et libatio ; sanctificate ieiunium, uocate coetum, congregate senes, omnes habitatores 37°

371 Ps. 50, 19. 371/372 efr Ps. 103, 15. 373/374 I Tim. 3, 15. 375/376 efr Matth. 24, 12. 381/382 Ps. 22, 3. 383/384 Eccl. 9, 8. 384/385 efr Matth. 6, 17. 388/389 Os. 10, 1. 389/390 efr Is. 5, 2. 390/391 efr Ioh. 1, 48. 391/392 efr Cant. 6, 6. 393/394 Ps. 91, 13. 394/395 Cant. 2, 3.

370/371 de quo usque sacrificium] A in marg. 374 uiuentis] et in campis ecclesiae per (in pro mut a.m.) uirtutem (in uirtutibus mut. a.m.) uitia oriuntur quando frumentum fidei et hordeum simplicitatis et uinum sapientiae et oleum misericordiae eruca lucusta bruchus (h eras.) rubigo perturbationum praedictarum con¬ sumpserint (p s.l.) add. P 382 periit P, corr. 385 unguetur P (e in i corr. a.m.), ungetur A uiderunt P, corr. et add. : uirtutum fructum et fructifera bonarum disciplinarum arborum genera perire in agro cordis sui 394 cantico] om. P, a.m. in marg. 396 uniuersae P A

I72

IN IOELEM i, 13.14

terrae in domum Dei uestri, et clamate ad Dominum. LXX : Accingite uos et plangite, sacerdotes ; lamentamim qui ministratis altari ; ingredimini, dormite in saccis, ministri Dei, quoniam defecit de domo Dei uestri sacrificium et hbatio ; sanctificate ieiunimn, praedicate curationem ; congregate senes omnes habitatores terrae in domum Dei uestri, et clamate ad 410 Dominum uehementer. Qui sanctus sacerdos est, et comedit pascha Domini, accingatur balteo castitatis, et audiat cum apostolis : Sint lumbi uestri accincti, et lucernae ardentes in manibus uestris. Qui autem peccator est, et quern remordet propria conscientia, cilicio accingatur et plangat, uel propria 415 delicta, uel populi, et ingrediatur Ecclesiam, de qua propter peccata fuerat egressus, et cubet, uel dormiat m sacco, ut praeteritas delicias, per quas offenderat Deum, uitae austentate compenset. Qui enim mollibus uestiuntur, in domibus regum sunt. Accingantur autem sacerdotes et plangant et ulu420 lent, et dormiant in sacco, propheta eos ad paenitentiam co¬ hort ante, qui dicit : Ministri Dei .mei, quoniam mternt de domo Dei uestri sacrificium et libatio, de quibus supra dictum est. Nec sufficit Here, uel plangere et habitum lugentis assumere, nisi sanctificent ieiunium, et uocent coetum. Si omne le425 iunium placeret Deo, numquam diceret: Sanctificate leiunium, et : Non tale ieiunium elegi, dicit Dommus. Et in euangelio condemnantur qui exterminant facies suas, ut uideantur hominibus ieiunare ; et in diebus, inquit, ieiuniorum uestrorum percutitis pugnis, et opprimitis pauperem. Idcirco 430 nunc dicit : Sanctificate ieiunium. Ieiunat Mamchaeus et multi haeretici, maximeque Encratitae, quorum prmceps Tatianus est, sed hoc ieiunium saturitate et ebrietate detenus est. Et uocate coetum, siue curationem, ut per paemtentiam nostra peccata curemus. Pro coetu in Hebraico legitur 435 arasa, quod Symmachus synodum, Aquila diem collectae mterpretatus est. Congregate senes, quorum aetas uicina morti, maturaeque sententiae, magis timorem et culturn suscipit Dei. Omnes quoque habitatores terrae, de quibus supra dixerat : Audite hoc, senes, et auribus percipite, om440 nes habitatores terrae, ut et senes et habitatores terrae m 405

412/4i:{ Luc. 12, 35. Matth. 6, 16.

418/419 Matth. n, 8.

420 Is. 38, 5.

420/428 cfr

439/440 Ioel 1, 2.

404 deil domini praem. Viet. 408 praedicationem curate v in marg 409 dei] domini praem. P A cum LXX (A S 0 C) uestri] Pal A-v cumLXX, nostn P Viet, a 412 accincti] P, praecincti ^4 Viet, /x v ardentes] om. 1 * dicit] cubate in sacco add. Pal} mei om. Pal.1 quoniam] P A, quomodo lAct. u. v (cfr. 1. 401. 407) 421/422 de domo dei uestri om. Pal.1 _ 425 numquid ^ 432/433 sed hoc usque deterius est] om. P per bomoiotel., add. in marg a.m. 435

asara P

v 180

PL 959

IN IOELEM i, 13.14-16

173

domum Dei, quae est Ecclesia, congregentur. Cumque fuerint in Ecclesia et de dispari grege sacerdotum et populi, senum et habitatorum terrae, unus grex fuerit effectus, clamate, inquit, ad Dominurn in cordibus uestris et dicite : 445 15. Ah, ah, ah diei, quia prope est dies Domini, et quasi uastitas a potente ueniet. LXX : Heu mihi, heu mihi, heu mihi in die, quoniam iuxta est dies Domini, et quasi miseria de miseria ueniet. Pro eo quod nos transtulimus, a po¬ tente, et Hebraice dicitur saddai, quod unum esse de decern ^1346 45° Dei nominibus, aliquotiens diximus, LXX interpretati sunt v 181 miseriam, sud pro saddai legentes. Vox igitur sacerdotum et populi ad Dominurn clamantis inducitur, ut tertio dicant : Heu mihi. Credo, quia propter peccata quae fecerunt, sanctam offenderant Trinitatem. Dies autem retributionis omnium 455 delictorum ilia est, de qua uniuersi scribunt prophetae, et maxime Esaias clamitat : Ecce dies Domini insanabilis uenit, furoris et irae, ut ponat uniuersum orbem desertum, et peccatores perdat ex eo. Hie dies recte appellatur insanabilis, quia cum dies iudicii uenerit, non erit locus paenitentiae, qui aeternitati 460 comparatus, prope est, et non longe. Quodque sequitur : Et quasi miseria de miseria ueniet, siue, uastitas a potente ueniet, hie sensus est, quod mala succedant malis, et omnis afflictio Deo iudice dispensetur, qui potest corpus et animam perdere in gehennam. Quod generaliter de die iudicii 465 diximus, specialiter referamus ad tempus Iudaicae captiuitatis, quando Hierusalem capta, templumque destructum est ; non multo enim post tempore uenit et decern et duarum tribuum ab Assyriis Chaldaeisque captiuitas, praediciturque uentura, PL ut cum uenerit, non casu accidisse uideatur, aut hostium 960 470 fortitudine sed ira et comminatione Dei, uel certe, agente populo paenitentiam, non ueniat quae uentura est, si permanserit in delictis. 16. Numquid non coram oculis nostris alimenta perierunt, de domo Dei nostri, laetitia et exsulta475 tio ? LXX : Ante oculos uestros alimenta perierunt, de domo Dei nostri laetitia et gaudium. Ante oculos pereunt alimenta peccantium, quando iam speratae fruges e manibus auferuntur, et praeuenit locusta messorem, ut quod spe in horreis conditum est, bruchus et rubigo consumant. His quoque qui in

456/458 Is. 13, 9.

463/464 Matth. io, 28.

445 ha ha ha P, corr. et] P s.l. a.m. 446 uastitas] P A Viet. fj. v, tempestas uastitatis PL uenit P, in A legere non ualeo 451 sod pro soddai A 452 dominurn] deum P 453 quia] quod P fecerant P A 456 uenit] ueniet v in marg. 459 qui] quia P, corr. 460 quodque] quia v in marg. 463 potest] P A, potens est et Viet, v 471/472 permanserit] non praem. P 478 spei P, saepe v in marg. in] P s.l. a.m. 479 consumat A P {corr.)

v in marg.,

174

IN IOELEM i, 16-17.18

480 Ecclesia commorantur, pro qualitate meritorum, frumentum spiritus, et hordeum litterae si peccauerint tollitur, ut patiantur famem sermonis Dei. Cumque fuerint alimenta sublata, consequenter gaudium et laetitia tollitur de domo Dei, ut qui audiebant ante apostolum dicentem : Gaudete in Domino sem485 per, iterum dico gaudete, postea Dominum audiant ad paenitentiam prouocantem : Beati qui lugent, quoniam ipsi consola- v 182 buntur. 17.18. C omputruerunt iumenta in stercore suo ; demolita sunt horrea, dissipatae sunt apothecae, quo490 niam confusum est triticum ; quid ingemuit animal, mugierunt greges armenti ? Quia non est pascua eis, sed et greges pecorum disperierunt. LXX : Subsaltauerunt uituli in praesepibus suis ; dissipati sunt thesauri, suffossa sunt torcularia, quia arefactum est triticum ; quid reponemus 495 nobis ? Fleuerunt armenta bourn, quia non erant pascua eis, et greges ouium disperierunt. Postquam alimenta perierunt, et de domo Dei gaudium laetitiaque sublata sunt, iumenta quoque computruerunt in stercore suo, siue, iuxta intellegentiam spiritalem, lasciuierunt in praesepibus suis, et calcitrauerunt con500 tra creatorem suum, ut impleretur quod scriptum est : Si sa~ turati non fuerint, murmurabunt. Computrescit in stercore suo cuius Deus uenter est, et qui dicit : Manducemus et bibamus, eras enim moriemur ; huic demolita sunt horrea futurae felicitatis, et apothecae aeternae abundantiae dissipatae sunt, 505 uel subuersa sunt torcularia, quia si frumenta et uina non fuerint, frustra horrea et torcularia praeparantur. Cumque omnia aruerint, tunc uoce flebili querentur et dicent : Quid reponemus nobis? Quodque sequitur iuxta LXX : Fleuerunt n 1347 armenta bourn, quoniam non sunt eis pascua, compellit nos non 510 de bobus et armentis accipere quae dicta sunt, sed de his, qui propter simplicitatem boues uocantur et oues. De quorum pascuis Saluator loquitur : Ingredietur et egredietur, et pascua inueniet. Haec autem omnia intellege sub metaphora erucae, locustae, bruchi et rubiginis, quod sublatis frugibus atque 515 uastatis, fames et pestilentia cuncta possederint.

484/485 Phil. 4, 4. 486/487 Matth. 5, 5. 500/501 Ps. 58, 16. Phil. 3, 19. 502/503 Is. 22, 13. 512/513 Ioh. 10, 9.

502 efr

484/485 semper om. P 486 qui lugent] lugentes P A {rede ?) 492/493 sussultauerunt A P {alt. s in b corr.) 494 reponimus P 501 computrescit] P (trescit s. ras. a.m.) 503 moriamur P, corr. s.l. 503/504 futurae felicitatis et aeternae abundantiae] om. A Pal.1,2 Viet. 507 flebili uoce ~ P et add. : ingemescunt {alt. e in i mut.) egestatem (g r. i) bonorum et erunt animalia bruta non imago dei uiuentis et ideo pascua uitae aeternae inuenient uoce (e s. i a.m.) flebili quere**ntur P (ba in ras.), querebuntur A (bu exp.) 510 bubus P A

IN IOELEM i, 19.20

175

19.20, Ad te, Domine, clamabo, quia ignis comedit PL speciosa deserti, et flamma succendit omnia ligna 961 regionis ; sed et bestiae agri, quasi area sitiens imbrem, suspexerunt ad te, quoniam exsiccati sunt 520 fontes aquarum ; et ignis deuorauit speciosa deser¬ ti. LXX : Ad te, Domine, clamabo, quoniam ignis consumpsit speciosa deserti, et flamma succendit omnia ligna agri, et iumenta campi suspexerunt ad te, quoniam arefectae sunt emissiones aquarum ; et ignis deuorauit speciosa deserti. Propheta 525 clamante ad Dominum, uel populo per prophetam, quia ignis v 183 comederit speciosa deserti et flamma succenderit omnia ligna regionis, bestiae et iumenta agri, siue campi, suspexerunt ad Dominum, quasi areola sitiens imbrem. Hoc enim uno uerbo significat Aquila dicens iTrpaoLcb&r] ; et suspexerunt ad eum, 530 quoniam aruerunt fontes, uel emissiones aquarum, et ignis deuorauit speciosa deserti, quod scilicet hoc eruca et locusta et bruchus fecerint et rubigo, quod ignis in stipula, flamma in uepribus. Speciosa autem deserti, quae Hebraice dicuntur naoth, intellegamus aut plana camporum, aut pratorum flo535 rentia, aut uirentia herbis loca, quae pascua praebuere iumentis. Clamare autem ad Dominum per prophetam, et iumenta ad eum suspicere fecit ignis, qui deuorauit speciosa deserti, et flamma quae succendit omnia ligna regionis, ut fruges et poma pariter interirent, et quia siccati sunt fontes aquarum ; et quic540 quid in deserto poterat inueniri, uorax flamma consumpsit. Simulque consideremus, quod nisi propter angustiam, et ablationem deliciarum, nec propheta, nec bestiae clamassent ad Dominum, aut ad Dominum suspexissent, quod quidem et ad iustum quondam uirum referri potest ; qui cum declinauerit et 545 fecerit malum, nequaquam ei uirtutes pristinae proderunt ; sed iudicabit eum Dominus in quibus inuenerit. Speciosa de¬ serti appellare possumus, de quibus scriptum est : Plures filii desertae magis quam eius quae habet uirum. Flamma autem quae succendit omnia ligna regionis, ilia esse credenda est, 550 quae immittitur ardentibus diaboli sagittis, ut nihil in nobis bonarum frugum remaneat; sed cuncta incendio consuman547/548 Is. 54, 1.

526 omne P, corr. s.l. a.m. 529 ivpaoiwlh)] om. A, enpacrwalh] Pa/.1 533 dicitur P, cor. s.l. a.m. 534 nauoth P A 535 pascuas P praebere P, et u s.l. a.m., praebuerunt A 536 et] P A, om. Viet. p v 536/537 ad eum] deum P 538 fruges] greges PL, pr. et] P A, om. Viet, p v 539 alt. et] P A Flor. Viet, p v, om. Er 540 poterant inuenire p 541/542 oblationem P 542 prophetae P ad] om. P, in marg. a.m. 543 pr. dominum] deum P A 546 speciosa] haec gentilitas quondam floribus uirtutum deserta intelligi potest speciosam add. P 551/552 consumantur] sed contra has sagittas prophetae quasi areola sitiens toto corde clamandum est ad dominum quatenus (e in i mut.) eas rore suae misericordiae extinguat add. P

176

IN IOELEM i, 19.20-ii, 1/11

tur. Omnes enim adulterantes, quasi clibanus corda eorum ; et non solum propheta, uel populus per prophetam, qui ratio¬ nale animal est, sed iumenta quoque, de quibus dictum est : 555 Homines et iumenta saluos facies, Domine. Et alibi : Quasi iumentum factus sum apud te. Et iterum : Seminabo eos semine hominum et iumentorum suspexerunt ad Dominum, et rorem v 184 illius misericordiae flagitarunt, quia exsiccati sunt fontes aquarum, quos ceruus desiderat. Et de quibus Dominus loqui- PL 560 tur per Hieremiam : Me dereliquerunt fontem aquae uiuae. 962 Siccatis autem fontibus aquarum, qui arentia quaeque irrigant atque refrigerant, consequenter quicquid in nobis pulchrum fuit, ignis ardore consumptum est, de quo Dominus loquitur in euangelio : Videbam satanam quasi fulgur cadentem 565 de caelo. II. 1/11. Canite tuba in Sion; ululate in monte^i^ sancto meo. Conturbentur omnes habitatores terrae, quia uenit dies Domini, quia prope est dies tenebr arum et caliginis, dies nubis et turbinis ; quasi ma5 ne expansum super montes, populus multus ac fortis, si mills ei non fuit a principlo, et post eum non erit usque in annos generationis et generationis. Ante faciem eius ignis uorans et post eum exurens flamma ; quasi hortus uoluptatis terr a cor am eo, et 10 post eum solitudo deserti, neque est qui effugiat eum ; quasi aspectus equorum, aspectus eorum, et quasi equites sic current, sicut sonitus quadrigarum super capita montium exsilient ; sicut sonitus flammae ignis deuorantis stipulam, uelut populus 15 fortis praeparatus ad praelium, a facie eius cruciabuntur populi ; omnes uultus redigentur in ollam, sicut fortes current, quasi uiri bellatores ascen¬ dent murum ; uiri in uiis suis gradientur, et non declinabunt a semitis suis / unusquisque fratrem 20 suum non coartabit, singuli in calle suo ambulabunt. Sed et per fenestras cadent et non demolientur, urbem ingredientur, in muro current, domos conscendent, per fenestras intrabunt quasi fur ; a facie eius contremuit terra, moti sunt caeli, sol et 25 luna obtenebrati sunt, et stellae retraxerunt splen-

552 cfr Os. 7, 4.

555 Ps. 35, 7.

558/559 eft Ps. 41, 2.

555/556 Ps. 72, 23.

560 Ier. 2, 13.

552 omne semen adulterantis v in marg.

556/557 Ier. 31, 27.

564/565 Luc. 10, 18.

561 aquarum fontibus —PA

atque] et P it, 17/18 ascendent] P Av in marg. Viet, cum Iul. et Vulg., ascenderunt n v quasi] ut P

2.1

IN IOELEM ii, i.ii

177

dorern suum ; et Dominus dedit uocem suam ante faciem exercitus sui, quia multa sunt nimis castra eius, quia fortia et facientia uerbum eius. Magnus enim dies Domini et terribilis ualde, et quis susti30 neb it eum ? LXX : Canite tuba in Sion, praedicate in monte sancto meo ; conturbentur omnes habitatores terrae, quoniam adest dies Domini, quoniam iuxta est dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et pruinae ; sicut mane fundetur super monies populus multus et fortis, similis ei non fuit a principio, et post »185 35 eum non erit usque ad annos generationis generationum. Ante eum consumens ignis, et post eum flamma succensa. Sicut paradisus uoluptatis terra ante faciem eius ; et posteriora illius, sicut campus solitudinis, et qui saluetur non erit ei ; sicut aspectus equorum, aspectus eorum, et sicut equites sic perse40 quentur. Sicut uox quadrigarum super uertices montium exsilient, et sicut uox fiammae ignis deuorantis stipulam ; et sicut populus multus et fortis praeparatus ad praelium, a facie eius conterentur populi, omnis uultus sicut adustio ollae ; sicut pugnatores current, et sicut uiri bellatores ascendent super muros, PL 45 et unusquisque in uia sua ambulabit, et non declinabunt a semitis 963 suis ; singuli a proximo suo non recedent, aggrauati armis sms ibunt, et in iaculis suis cadent, et non consumentur; urbem apprehendent, et super muros discurrent ; super domos ascendent et per fenestras intrabunt sicut fures, a facie eius confundetur 50 terra, et commouebitur caelum, sol et lima contenebrabuntur, et stellae auferent lumen suum ; et Dominus dabit uocem suam a facie fortitudinis suae, quoniam multa sunt nimis castra eius, quoniam fortia opera sermonum illius, quia magna dies Domini, magna et illustris nimis, et quis erit sufpciens ad earn ? Rursum 55 per metaphoram locustarum, describitur impetus Chaldaeorum, et iubetur propheta, immo per prophetam omnibus qui possunt Dei audire sermonem, ut quasi tuba exaltent uocem suam, et in Sion praedicent, et clangant in monte sancto eius, ut ad strepitum clamoris et buccinae omnis Hierusalem populus 60 contremiscat. Cumque, ait, cecineritis, hoc dicite: Nequaquam dies Domini ultra differetur, id est dies ultionis atque uindictae ; adest uicina captiuitas, iam de suo loco Babyloniorum est egressus exercitus, prope est dies tenebrarum, et angustiae, dies caliginis et nubis et turbinis, in qua auferetur lumen omne 65 laetitiae, et cuncta tenebris opprimentur. Sicut, inquit, mane et diluculum subito tenebras fugat, et cunctos montes aurora m 1349

30 eum] om. P, a.m. s.l. add. 31 conturbentur] confundantur Viet. omnes om. P 34 fuit] erit nec praem. Pal.1 40 uertice* P (m in rasl), s. s.l. add. 45 declinabit P, corr. s.l. a.m. a] de P A 48 super domos] in domibus P A cum LXX (em Tats ot/aats [BS+]) 49 per] P s.l. 56 omnibus] omnes P A 58 clangent P et a. s.l. add. 60 contremescat PA 65 laetitiae] iustitiae v in marg. opprimantur P A

178

IN IOELEM ii, i/ii

collustrat : ita Babyloniorum super omnem terram uestram fundetur exercitus. Nec putetis turbam esse inualidam, populus multus et fortis est, cuius similis nec in praeteritum, nec in 70 futurum, ulla gens alia poterit inueniri; quicquid attigerit, quasi v 186 uorax flamma consumet, nihilque post se integrum derelinquet ; quasi hortus et paradisus uoluptatis omnis terra est, quam non tetigerit; quasi solitudo et desertum, quicquid fuerit depraedatus, neque ullus poterit inueniri qui illius effugiat 75 manus. Aspectus eorum quasi ferocium equorum, et quasi equites hue illucque discurrent. Non quo Babylonii equitibus comparentur, sed quo locustae per translationem hostium quasi equites dicantur hue illucque discurrere : Sicut sonitus, inquit, quadrigarum et curruum, sic erit sonitus locustarum. 80 Super capita montium exsilient, ut omnia excelsa conscendant ; et sicut stipulam cito flamma consumit, ita sonitus et terror uocis eorum cuncta populabitur. Quodque infert : Velut populus fortis praeparatus ad praelium, rursum ad locustas refert, ut non quasi de hostibus, sed quasi de 85 locustis referre uideatur ; et tamen dum locustas legimus, Babylonios cogitemus. Tantus terror erit, ut omnes per circuitum nationes, et animo et corpore perhorrescant, immo crucientur; et pauoris magnitudine, uultus omnium in ollae similitudinem conuertantur, quae igne combusta, nigredinem 90 et fuliginem foedi monstret aspectus. Discurrent, inquit, quasi uiri fortes, haud dubium quin locustae : et quasi uiri bellatores ascendent murum, ut murorum sublimitas PL impetum fortium prohibere non ualeat, et nequaquam per 964 portas, sed per muros ingrediantur : Singuli in uiis suis 95 gradientur, et non declinabunt a semitis suis. Hoc nuper in hac prouincia uidimus. Cum enim locustarum agmina uenerint, et aerem qui inter caelum et terram est occuparint, tanto ordine ex dispositione iubentis Dei uolitant, ut instar tesserularum quae in pauimentis artificis figuntur manu, suum 100 locum teneant, et ne puncto quidem, et, ut ita dicam, ungue transuerso declinent al alteram. Et ut apertam faceret metaphoram, et per fenestras, ait, cadent, et non demolientur. Nihil enim locustis inuium est, cum et agros, et sata, et arbores, et urbes, et domos, et cubiculorum secreta pene- v 187 105 trent. Hoc autem de locustis dicitur, ut de hostibus intellegatur. Quodque nos interpretati sumus per fenestras cadent,

69 praeterito fx v 70 futuro /x u 75 equorum ferocium ~ P A alt. quasi] quae si P, corr. 79 quadrigarum] quarum P, et driga s.l. add. 87 pr. et] om. P 90 monstrat P, monstretur A 91 haut P, corr., s.l. a.m. add. : pro non 94 per] P s.l. 95 et] P s.l. 96 uidimus] audiuimus codices Vallarsii 97 uenerint] P A Flor. Viet., uenirent Er jx v occuparint] P A Flor. Viet., occuparent Er jx v 98 ex] et P A 99 quae] quod A 100 alt. et] P eras. unguae P

IN IOELEM ii, i/ii

179

et non demolientur, LXX transtulerunt, aggrauati in armis suis ibunt, et in iaculis suis cadent et non consumentur, quod nequaquam mffii uidetur expositionis ordini conuenire, no sed in eo errorem esse generatum, quiasala uerbum Hebraicum, illi iacula, nos fenestras intelleximus. Seruatque coeptam narrationem, ut eos dicat urbem ingredi, in muris discurrere, domosque conscendere, et per fenestras intrare quasi fures, non quod furum timorem habeant qui uictores sunt, sed ut 115 fures solent ingredi per fenestras, et occulte rapere, sic illi, clausis ianuis, ne ulla sit mora, per fenestras tota irrumpent audacia. A facie istiusmodi locustarum terra contremuit, et caeli moti sunt, quae dicta hyperbolice sentiamus, non quod locustarum aut hostium tanta uis sit, ut possit mouere 120 caelos, et terram concutere, sed quod aduersa patientibus prae terroris magnitudine, et caelum ruere et terra fluctuare uideatur. Denique prae multitudine locustarum obtexentium caelum, sol et luna conuertentur in tenebras, et stellae retra-M 1350 hent splendorem suum, dum lumen in medio nubes posita 125 locustarum, ad terram non sinit peruenire. Dominus quoque dabit uocem suam ante faciem tarn potentis exercitus, quia multa sunt castra eius, et magnitudo uirtutis illius in paruis quoque animantibus demonstratur. Haec autem multa castra, et innumerabilia fortia sunt nimis, et facientia uerbum illius. 130 Quo dicto ostenditur Babylonios Dei uoluntate uenturos, et illius imperio parituros. Magnus est, inquit, dies Domini, quo capienda est Hierusalem, et ualde terribilis ; et nullus eum poterit sustinere, et de necessitate captiuitatis aut mortis euadere. Iunctam et cohaerentem sibi pericopen diuidere no135 lui, ne quod sensu unum erat, diuersis capitulis carperetur. Transeamus ad intellegentiam spiritalem, singula quaeque repetentes. Tubarum buccinarumque clangorem non solum in Leuitico et Numerorum libro legimus, in quibus iubetur, ut duas argenteas tubas faciat Moyses, qitibus et in kalendis, et in 140 septimo mense, prima die mensis, et in iubilaeo, et in ceteris festiuitatibus, et quando ad bella procedunt, canant hi qui huic PL 965 officio mancipati sunt, sed etiam rnuros Iericho ad tubarum v 188 clangorem scriptum est corruisse. Et Dominus angelum missurum se dicit esse cum clangore tubae, et apostolus resurrectio145 nem mortuorum, ad tubae sonitum fieri praedicat. Et in Apo-

ii, 138/139 cfr Leu. 23, 24; 25, 9 ; Num. 10, 2. 142/143 cfr Ios. 6, 20. 143/144 cfr Matth. 24, 27/31. 144/145 cfr I Cor. 15, 32. 145/147 Apoc. 8, 2.

110 quia] quod P A

119 quod] quo P A 124 in medio positum nubes A nubes] nobis P, corr. s.l. a.m. 131 est om. P 133 aut] ac P 134 7T€pLK07T7jv P, om. A 138 numerorum] in praem. P 139 moses P 144 esse se dicit ~ P A

i8o

IN IOELEM ii, i/ii

calypsi quoque Ioannis legimus, septem angelos accepisse tu¬ bas singulas, quibus per ordinem canentibus, facta sunt quae scriptura describit. Praecipitur ergo nunc sacerdotibus etmagistris, ut exaltent quasi tuba uocem suam, et impleant illud 150 quod scriptum est: In montsm excslsum ascends qui euangslizas Sion; exalta uocem tuam qui annuntias Hierusalem, ut canant tuba in Sion, id est in Ecclesia, quae interpretatur specula atque sublimitas. Et in sancto Dei monte qui Christus est, ut conturbentur, siue confundantur ornnes habitatores terrae, et 155 confusio eos pertrahat ad salutem. Diem autem Domini, diem intellege iudicii, siue diem exitus uniuscuiusque de corpore. Quod enim in die iudicii futurum est omnibus, hoc in singulis die mortis impletur. Dies tenebrarum est et angustiae, dies nubis et turbinis ; quia cuncta poenarum plena sunt atque 160 cruciatuum. Veniet angelorum populus multus et fortis, ut reddat unicuique secundum opera sua ; et sicut mane et aurora consurgens primum occupat montes, sic iudicium ab excelsis et potentibus incipiet, ut potentes potenter tormenta patiantur. Similis ei non fuit a principio, et post eum non erit usque 165 ad annos generationis et generationis. Omnia enim mala, quae ueteribus historiis continentur, et aut inundatione maris, aut alluuione fluminum, aut pestilentia, morbis, fame, bestiis, hostium uastitate, hominibus acciderunt ; his suppliciis, quae in die sunt reddenda iudicii, non poterunt comparari. 170 Ante faciem huius populi qui fortis et multus est, erit ignis uorans, siue consumens, ut omne in nobis fenum, ligna, stipulamque consumat. Vnde et de Deo dicitur : Deus ignis con¬ sumens est, et post eum urens flamma ; ut nihil absque suppli¬ ciis derelinquat. Quemcumque hie populus non attigerit nec 175 inuenerit in eo combustionis materiam horto Dei et paradiso assimilabitur uoluptatis, qui Hebraice dicitur Eden. Si quern w 189 autem exusserit, quasi sohtudinem in cinerem rediget ac fauillas, nec est qui furorem eius possit euadere, cuius crudehs aspectus frementium equorum habebit similitudinem ; et sic ^1351 180 discurrent ad cruciandos quos in potestatem acceperint, quasi equites hue illucque uolitantes ; terribilis erit sonitus eorum, quasi quadrigarum per prona currentium ; et super capita

150/151 Is. 40, 9. 152/153 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 39, 25 ; 43, 12 ; 50, 25 ; 75, 2 ; 78, 15 ; 81, 17. 1«1 efr Rom. 2, 6. 163/161 Sap. 6, 7. 172/173 Deut. 4, 24.

176 Hier., o.c., p. 5, 15.

147 quibus] om. P, s.l. a.m. add. 155 confusio] paenitentiae add. P 163 incipiat P, corr. 167 alluuione] P A Viet., illuuione fi v 14

LXX VI

ig8

IN IOELEM ii, 28/32—iii, 1/3

enim LXX interpretati sunt. Locus hie difficillimus est, et 800 multiplicem recipiens explanationeni ? Vt sub tropologia omnia quae dicta sunt, ad ilia tempora referamus, ad quae Petrus et Paulus aspostoli retulerunt, hoc est quando passus est Dominus et resurrexit. Neque enim fieri potest ut superiora in tempore passionis, et quae sequuntur intellegamus in 805 die iudicii, maxime cum sequatur : Quia ecce in diebus illis, et in tempore illo, et iste uersiculus, praecedentibus inferiora conectens, uno dicat cuncta tempore perpetrata. III. 1/3. Quia ecce in diebus illis, et in tempore il¬ lo, cum conuerter0 captiuitatem Iuda et Hierusalem, congregabo omnes gentes, et deducam eas in uallem Iosaphat, et disceptabo cum eis ibi super populo 5 meo, et hereditate mea Israel, quos disperserunt in nationibus ; et terram meam diuiserunt, et super populum meum miserunt sortem ; et posuerunt puerum in prostibulo, et puellam uendiderunt pro uino, ■ ut biberent. LXX : Quia ecce ego in diebus illis, et in tempore ^1362 10 illo quando conuerter0 captiuitatem Iuda et Hierusalem, congre¬ gabo omnes gentes, et deducam eas in uallem Iosaphat, et diceptabo cum eis ibi pro populo meo, et her editate mea Israel, qui dispersi sunt in gentibus ; et terram meam diuiserunt, et super populum meum miserunt sortes ; et posuerunt puerum in prosti15 bulo, et puellas uendebant pro uino, et bibebant. Dicamus ut polliciti sumus, primum iuxta anagogen prioribus posteriora iungentes, eadem si poterimus, ad diem iudicii referre temptabimus. Saluatis credentibus in monte Sion, et Hierusalem, et uocatis residuis de populo Iudaeorum, qui cum apostoliset per 20 apostolos crediderunt, in tempore illo postquam conuerterit Dominus captiuitatem Iuda et Hierusalem, qui uenerat praedicare caecis uisum, et captiuis remissionem, et liberauit eos qui Dominum confitentur, et qui uersantur in Ecclesia, in qua uisio pacis est, congregabit omnes gentes quae credere noluerunt, 25 et deducet eas in uallem Iosaphat, quod significantius, iuxta v 207 Hebraicam ueritatem Graece dicitur Karasev, id est deorsum ducarn, et de sublimibus ad inferiora detraham. Simulque con-

805/800 Ioel 3,

1.

iii, 23/24 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p.

50, 9 ;

62,

5 ; 74, 17/18 ; 75,

800 tropologiam P 802 apostolici P, sed ci exp. petrata] P bis sed alt. del. 800 iste] in praem. P sed del. corr.

23.

805/807 quia usque per¬ 800/807 comedens P,

iii, 3 ut P 0 illis] om. P, s.l. a.m. 11 ualle P 12 ibi pro] om. P, s.l. a.m. 10 anagogen] avaycoyqv P 17 eadem] et praem. P potuerimus P 20 conuertit P 22 captis PL, 24 congregauit P 25 deduxit P

IN IOELEM iii, 1/3

199

sidera, quando incredulos quosque, uel aduersarias potestates Dominus ad iudicium prouocat, et disceptat cum eis pro popu30 lo suo : Deducam, inquit, eas in uallem Iosaphat. Quando autem credentes ad proelium cohortatur dicit : Suscitate robustos ; accedant, ascendant omnes uiri bellatores ; consurgant et ascendant gentes in uallem Iosaphat, non descendere, sed ascendere cohortantur. Omnis enim qui iudicatur propter 35 peccata sua, in ualle positus est, quae appellatur. Iosaphat, id est, Domini iudicium. Qui enim credit in Domino, non iudicabitur. Ibique disputabit cum eis, non potentia maiestatis, pl sed rationis eos ueritate conuincens, qui partiti sunt populum 980 Dei, et hereditatem illius disperserunt in nationibus, ut seruos 40 Dei sibi seruire compellerent ; et terram illius diuiserunt, multis earn inter se erroribus separantes, ut alii colerent Iouem, abi Iunonem, et Mineruam, et febrem, et rubiginem, et Anubim et crocodilum, et ibin, noctuas, accipitres, et ciconias. Sub his nominibus quondam diuisus est populus Dei, quae 45 aduersariae nationes, id est, principes mundi istius et rectores tenebrarum, non solum diuiserunt sibi populum Dei, sed posuerunt pueros in prostibulum, ut uirilem cogerent rnutare naturam, de quibus apostolus loquitur : Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiae ; siquidem feminae eorum immu50 tauenmt naturalem usum, in eum usum qui contra naturam est. Similiter et masculi, relicto naturali usu feminae, accensi sunt in desiderium sui in inuicem ; masculi in masculos turpitudinem operantes, et mercedem quam oportuit err or is sui in semetipsos recipientes. Nec hoc fecisse contenti, uendidenmt puel55 lam pro uino, ut biberent, et libidini praeferrent gulam. Quae uniuersa Iudaei, Vespasiani Titique temporibus, et maxime Hadriani, iuxta litteram impleta esse commemorant. Si autem ad diem iudicii quae scripta sunt, uoluerimus referre, dicimus omnern qui saluatur, saluari in Ecclesia siue in caelesti Hieru60 salem. Et postquam Iudae fuerit et Hierusalem conuersa capti- v 208 uitas, tunc congregandos et deducendos omnes in uallem Iosaphat ; et ibi disceptaturum Dominum cum eis qui suum populum persecuti sunt, et diuiserunt sibi hereditatem Domini et disperserunt eos in nationibus, et super terram illius mise65 runt sortem ; quae non solum super haereticis debemus acci- ^ 1363

31/32 Ioel 3, 9. 32/33 Ioel 28. 36/37 cfr Ioh. 3, 18.

3, 12.

35/36 cfr Hier., o.c., p. 48/54 Rom. 1, 26/27.

39, 6

;

42, 16

;

61,

29 disceptatur P, corr. 34/35 propter peccata sua om. Viet. 36/37 iudicabitur] id est dam*nabitur add. P (p eras.) 42 alii] et P ult. et] om. P 47 prostibulo P (cfr l. 71) 48 apostolus] et praem. P 49/50 immutauerunt] P Viet., mutauerunt fi v 50 naturalem usum] naturam suam v in marg. 58 dicemus P 60 iudae] P et e s.l. add. 61 deducandos P, corr. 63 dei P 64 dispersauerunt PL 65 quae] quod P

IN I0ELEM iii, 1/3-4/6

200

pere, qui sibi Dei populum diuiserunt, et eos faciunt esse gen¬ tiles, sed ad omnem rigidum superbumque doctorem, qui sub nomine doctrinae et sacerdotii dominantur cleris, et opprimunt eos qui subiecti sunt. Cumque fuerint neglegentes, et 70 scandalizauerint unum de minimis, etiam pueros ponunt in prostibulum, siue tradunt meretricibus ; et causa uoluptatis suae : Quorum Dens uenter est, et gloria in confusione eorum ; uendunt puellas, ut bibant uinum. Tradunt autem adolescentes meretricibus, et puellas uendunt luxuriae, qui turpis lucri 75 gratia non corripiunt delinquentes. 4/6. Verum quid uobis et mihi, Tyrus et Sidon, et omnis terminus Palaestinorum ? Numquid ultionem uos reddetis mihi ? Et si ulciscimini uos contra me, cito uelociter reddam uicissitudinem uobis super 80 caput uestrum. Argentum enim meum et aurum meum tulistis et desiderabilia mea, et pulcherrima intulistis in delubra uestra ; et jilios Iuda, et filios Hierusulem uendidistis filiis Graecorum, ut longe faceretis eos de finibus suis. LXX : Quid mihi et uobis, PL 85 Tyrus et Sidon et omnis Galilaea alienigenarum ? Numquid 981 retributionem uos redditis mihi ; aut iram in corde retinetis aduersum me ? — hoc enim Graece significat (ivqaiKaKelTe —. Velociter et cito reddam retributionem uestram in capitibus uestris, pro eo quod argentum meum et aurum meum tulistis ; et 90 electa mea et optima intulistis in templa uestra et filios Iuda, et filios Hierusalem uendidistis filiis Graecorum, ut eiceretis eos de finibus suis. Et haec Iudaei aduersum Tyrum et Sidonem et Palaestinorum terminos, siue Galilaeam alienigenarum dici arbitrantur, quod tempore captiuitatis Iudaicae quando uicti 95 sunt a Romanis, Dei populum persecuti sunt; immo in populo Dei ipsum Deum qui praefuit populo, secundum illud quod scriptum est : Qui uos recipit, me recipit. Ergo econtrario, qui persequitur populum Dei, ipsum Deum persequitur, cuius est populus. Reddam, inquit, uobis quae fecistis populo meo, quia v 209 100 argentum meum et aurum, id est uasa templi, et quicquid in eo pretiosissimum et speciosissimum fuit, candelabrum aureum et mensam propositionis auream, et duos Cherubim aureos, et propitiatorium, et phialas ac thuribula aurea tulistis et consecrastis idolis uestris. Haec autem narrat historia

70 cfr Marc. 9, 41. 25, 10 sqq. ; Hebr. Ier. 27, 19/22.

9,

71 prostibulo P (cfr l. uendit P (corr.) Viet, om. P (cfr Iul., ad loc. alt. uos] s. me P

72 Phil. sqq.

1

3, 19.

07 Matth. 10, 40. 102/104 cfr Exod. 104/100 cfr IV Reg. 25, 14/16 ; II Par. 36, 18 ;

47) 73 tradunt] tradit P (corr.) Viet, /x v 74 uendunt] /x v 75 corripiunt] P, corripit Viet, /x v 78 pr. uos] cit.) redditis v in marg. ulciscemini P corr., v in marg. 86 reddetis P 87 vnhcikakettai P

IN I0ELEM iii, 4/6

201

105 Chaldaeos magis fecisse qui uasa templi Domini posuerunt in templo Bel, unde postea Balthasar potat in phialis, et statim regnum eius in Medos et Persas transfertur. Sed quia post diem Domini magnum et horribilem, haec futura dicuntur, quae apostoli in resurretione Domini interpretantur, et He110 braei in futurum iudicii tempus differunt, magis de Romanis est intellegendum; quod Vespasianus et Titus, Romae templo Pacis aedificato, uasa templi et uniuersa donaria in delubro illius consecrarunt, quae Graeca et Romana narrat historia. Eo tempore filii Iuda et Hierusalem — nequaquam Israel, et 115 decern tribuum, quae usque hodie in Medorum urbibus et montibus habitant —, uenditi sunt filiis Graeco rum, ut exterminarentur de finibus suis, et omnis orbis Iudaica captiuitate completus est. Hoc illi referunt ut ultionem sanguinis Christi et subuersionem Hierusalem, quae Dei iudicio accidit, contra 120 Tyrum et Sidonem per se accidisse confirment. Nos autem iuxta coeptam tropologiam, Tyrum et Sidonem et Palaestinos m 1364 eos interpretemur, qui Dei populum coangustant et tribulant et persequuntur — hoc enim Tyrus in lingua nostra resonat —, et eum uenantur in mortem, quod nomen Sidonis indi125 cat, et bibentes sanguinem corruunt, siue uolutantur in caeno, quod Philistiin Galilaeaque significat. Velociter et cito restituet eis Dominus quod merentur, quia persecuti sunt eum. Et argentum illius et aurum, eloquia uidelicet scripturarum, et vorjfxaTa, id est, sententias, et omne quod pulchrum in Ec- PL 130 clesia fuit, suis erroribus manciparunt. Haereticus quoscumque 982 deceperit, et sua fecerit adorare simulacra, filios Iuda et fihos Hierusalem uendit Graecis, siue gentilibus, et eos de Christianis ethnicos facit, ut exterminet de finibus suis, in quibus in v 210 Christo fuerant procreati, et nequaquam in Iudaea, et ueritatis 135 confessione, sed in gentium errore uersentur. Quae omnia et ad diem iudicii referre possumus non discrepante uindicta, licet in tempore a superioribus discrepare uideantur. Pro Galilaea in Hebraeo scriptum est, Galiloth, quod Aquila Qlvas, Symmachus terminos transtulit; ©Ivas autem, id est tumulos 140 arenarum, releramus ad litora Palaestinae, non ad Galilaeam Philistiim, quae omnino nulla est.

106/107 cfr Dan. 5, 1/31. 123 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 30, 20/22 ; 14; 63, 27. 124 cfr Hier., o.c., p. 23, 9. 125/126 cfr Hier., o.c., p. 58, 64, 25.

53, 2

;

106 bel] om. P 107 et persas] persasquae P, alt. a del. 113 consecrarint P 117 orbis] P (u r o add.), urbis a.m. in marg. 117/118 completus] P, a.m. us exp. et a s.l. add. 120 per se] om. P Viet. 124 et eum] ut v in marg. nomen] om. P sidonii P 124/125 indicant P 126 significant P 120 non coaraP, a.m. in marg. : nouata 133 ethnicos] P in textu, gentiles in marg. 134 ueritatis] in praem. P 138/139 &eivas P fi

202

IN I0ELEM iii, 7.8

7.8. Ecce ego suscitabo eos de loco in quo uendidistis eos, et conuertam retributionem uestram in ca¬ put uestrum, et uendam filios uestros, et filias ue145 stras in manibus filiorum Iuda; et uenundabunt eos Sabaeis, genti longin quae, quia Dominus locutus est. LXX: Ecce ego suscitabo eos de loco in quo uendidistis eos, et reddam retributionem uestram in capita uestra, et uendam filios uestros et filias uestras in manibus filiorum Iuda ; et uenunda150 bunt eos in captiuitatem genti, quae procul abest quoniam Domi¬ nus locutus est. Verbum Hebraicum Sabaim, quod Aquila et Symmachus ita ut scriptum est transtulerunt, LXX captiui¬ tatem interpretati sunt, quod melius captiuos significat. Sa¬ baim autem gens trans Indiam dicitur, de qua fuit et regina 155 Saba, quae uenit sapientiam audire Salomonis, de quibus et Esaias loquitur : Et Sabaim uiri excelsi ad te transibunt. Vnde et thus uenire perhibetur, dicente Vergilio : ..., Centumque Sabaeo Thure calent arae.

licet quidam Sabaeos, Arabes suspicentur. Promittunt ergo sibi Iudaei, immo somniant, quod in ultimo tempore congregentur a Domino, et reducantur in Hierusalem. Nec hac felici¬ tate contenti, ipsum Deum suis manibus Romanorum filios et filias asserunt traditurum ut uendant eos Iudaei, non Persis 165 et Aethiopibus et ceteris nationibus quae uicinae sunt, sed Sabaeis, genti longissimae, quia Dominus locutus sit, et populi sui ulciscatur iniuriam. Haec illi et nostri Iudaizantes, qui mille annorum regnum in Iudaeae sibi finibus pollicentur, et auream Hierusalem, et uictimarum sanguinem, et filios ac ne170 potes et delicias incredibiles, et portas gemmarum uarietate distinctas. Nos autem dicamus, quod et suscitauit Dominus v 2.11 post aduentum suum, et cotidie suscitat, et suscitaturus est eos, quos uarius error eduxerat de finibus suis. Pulchreque suscitabo, ait, quasi iacentes et corruentes, ut qui iacebant in PL 175 haeresi, stent in Ecclesia, reddens haereticis quod fecerant. 983 Vt filios eorum et filias, quos et in mysticis et in carnalibus erudierant, tradat in manibus filiorum Iuda, in manibus eorum, p 1365 qui Ecclesiarum principes exstiterunt, et instructi sunt armatura apostoli, et habent scutum et lanceam ueteris et noui 160

151/153 cfr Hier., o.c., p. 51, 2. 154/155 cfr III Reg. 158/159 Vergilius, Aeneis I, 416/417. 160 quidam] Iudaizantes] ?

10, 1.

?

156 Is. 45, 14. 167 illi et nostri

142 de] in P 147 ego] ecce PL, 149/150 uenabunt PL 150 quoniam] e quam P 156 et] s.l. P 160 arabas P 160/161 sibi ergo ~ P 162 hac] om. P 174 quasi] quia suscitabit praeni. Pal} 175 haeresim P

IN IOELEM iii, 7.8-9/11

203

180 instrumenti. Vt cum ceperint, filios eorum et filias uendant Sabaeis, et faciant esse captiuos, ut procul sint a finibus suis ; et ad meliora conuersi, ecclesiasticis dogmatibus incipiant esse subiecti. 9/11. Clamate hoc in gentibus, sanctificate beliZsluni, suscitate robustos. Accedant, ascendant omnes uiri bellatores. Concidite aratra uestra in gladios, et ligones uestros in lanceas. Infirmus dicat, quia fortis ego sum. Erumpite et uenite, omnes gentes de circuital, et congregamini, ibi occumbere faciet Do190 minus robustos tuos. LXX : Praedicate haec in gentibus, sanctificate bellum, suscitate pugnator es, adducite et ascendite omnes uiri bellatores. Concidite aratra uestra in gladios, et falces uestras in lanceas. Fortis dicat, quia praeualeo ego. Congrega¬ mini et introite, omnes gentes per circuitum ; et congregamini 195 illuc, mansuetus sit pugnator. Locus iste dupliciter intellegitur. Quidam enim arbitrantur haec sanctis gentibus praedicari, ut praeparentur ad bellum, et pro populo Dei dimicent, ut omnia instrumenta agriculturae in gladios lanceasque conuertant, ut infirmus dicat se esse robustum, et ueniant omnes de cir200 cuitu, et in certamen Domini congregentur ; maxime quia iuxta LXX sequitur : Mansuetus et rnitis sit pugnator, iuxta illud quod in Paralipomenis scriptum est. Et trans Iordanem de Ruben et Gad et dimidia tribu Manasse, in omnibus uasis bellicis centum uiginti milia ; omnes isti uiri bellatores parati 205 ad pugnam mente pacifica ; hos esse uolunt imitatores ueri Dauid, de quo legimus : Memento, Domine, Dauid, et omnis mansuetudinis eius. Et ipse loquitur in euangelio : Discite a me, v 212 quia humilis sum, et mitis, siue mansuetus. Viros quoque eos intellegi uolunt, qui destruentes initia paruulorum, ad per210 fectae aetatis robur accesserint, et omne studium quo prius animarum suarum exercebant agros, ad necessitatem proelii contulerint. Nobis autem Hebraeorum opinionem sequentibus uidetur esse contrarium. Ideo enim gentes aduersariae Israeli parantur ad pugnam, et aratra sua ligonesque, uel falces in 215 gladios lanceasque commutant, et infirmus robustum se esse dicit, erumpuntque et ueniunt de circuitu, et contra Domini

196 quidam\ ? Matth. 11, 29.

202/205 I Par. 12, 37/38. Hebraeorum opinionem\ ?

212

206/207 Ps. 131, 213/215 cfr Is.

1.

207/208

2, 4.

180 ceperint] P et o s.l. add. 184 hoc] P v in marg., cu?n Vulg. et lul., haec Viet. H v 190 tuos] suos v in marg. hoc v in marg. 195 multipliciter P (cfr l. 233/234) 200 in] ad P 202 paralipomenis] libro add. P s.l. 204 uiri isti ~ P 205 hos] Viet, fi, nos P Pal.1, hoc v ueri] om. Pa!.1 212 contulerunt P 213 israel P 215 commutent P, corr. s.l.

204

IN I0ELEM iii, 9/11-12.13

exercitum congregantur, ut occumbere Dominus faciat robustos earum et intellegant, se Deo aduersante, superatos. Haec iuxta litteram sibi Israel miserabilis repromittit. Nos iuxta 220 coeptam tropologiam, et gentes daemonum, et eos qui cotidie pl contra ecclesiam dimicant, et in ultimo qui sub Antichristo 984 aduersum sanctos Domini pugnaturi sunt accipere possumus, qui idcirco congregantur, ut pereant. 12.13. C onsurgant, et ascendant in uallem Io225 saphat, quia ibi sedebo ut iudicem omnes gentes in circuitu ; mittite falces, quoniam maturauit messis. Venite et descendite, quia plenum est torcular ; exuberant torcularia quia multiplicata est malitia eorum. LXX : Consurgant et ascendant omnes gentes in 230 uallem Iosaphat, quia ibi sedebo ut iudicem omnes gentes in circuitu ; emittite falces, quoniam adest uindemia. Introite et calcate, quia plenum est torcular et redundant torcularia, quia repleta sunt mala eorum. Et haec iuxta superiorem sensum interpretantur bifariam. Alii enim gentes ascendere in uallem 235 Iosaphat, quae interpretatur Domini iudicium, et sedere ibi Deum, ut diiudicet omnes gentes, quae de circuitu ueniunt, in bonam partem intellegunt ; quo scilicet et sancti contra Dei ^ 1366 aduersarios congregentur, et mittant falces suas, ut maturam hostium messem demetant, et ueniant atque descendant, 240 calcentque torcularia, quia adsit uindemia, et intantum musta exuberent, ut torcularia capere non possint. Et ut sciremus quae sit uindemia plenumque torcular, intulit : Multiplicata v 213 est malitia eorum, haud dubium quin eos significet, qui contra Dominum congregati sunt. Alii autem consurgere 245 gentes, et conuenire in uallem Iosaphat, et sedere Dominum, ut ommes iudicet nationes, ideo asserunt, ut parent se et assumant uniuersa arma pugnantium, et in ualle Iosaphat Domini falcibus demetantur. Venisse enim contra eos tempus iudicii, et intantum eorum creuisse mala, ut Dei uincerent patientiam. 250 Nam et Amorrhaei tunc expulsi sunt, quando expleta sunt peccata eorum. Iudaei istum locum ad Gog et Magog gentes saeuissimas referunt, de quibus supra diximus, arbitrantes ultimo tempore quando Hierusalem fuerit instaurata, sub mille annorum imperio contra Dei populum esse uenturas, et in ualle 255 Iosaphat quae ad orientalem partem templi sita est, esse

234 alii] ? 235 cfr. Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 42, 16. 244 alii] ? 251/252 Iudaei\ cfr ii, 15/17, 1. 355/361; cfr Ezech. 38, 2; cfr Hier., in Hie^ecb. xi, 38,1 sqq.

217 ut] et Viet, v in marg. 218 et] ut Viet, v in marg. superatos] P, superatas Viet. fj. v 224 ascendant] gentes add. Viet, fi v cum Vulg., om. P cum lul. 22(! de P, sed exp. et a.m. in s.l. add. 231 emittite] P (pr. e eras.) 237 et] om. P 242 intulisse P v in marg.

IN IOELEM iii, 12.13-16.17

205

ruituras ; aduenisse enim tempus occisionis earum, effundendi sanguinis instare uindemiam. 14.15. Pop uli, populi in u all e concisionis, quia iuxta est dies Domini in ualle concisionis. Sol et lu260 na obtenebrati sunt, et stellae retraxerunt splendorem suum. LXX : Sonitus exauditi sunt in ualle iudicii, quia iuxta est dies Domini in ualle iudicii. Sol et luna obtenebrabuntur et stellae occidere facient splendorem suum. In eo loco ubi nosposuimus: populi, populi et Septuaginta transtulerunt, 265 sonitus exauditi sunt, in Hebraico scriptum est, amonim, amonim, quod utique multitudinem, et turbas eorum qui iudicandi sunt, non strepitum sonitumque significat. Rursum ubi nos diximus: in ualle concisionis, sequentes translationem Aqui- PL lae et Symmachi et Quintae editionis, Septuaginta et Theodotio 985 270 tt)s SUrjs Kai rfjs Kploecus, id est, causae et iudicii transtulerunt, pro quo in Hebraico scriptum est harus, quod Hebraei non solum concisionem, sed et aurum interpretari putant, quo scilicet in ualle iudicii, quam suspicantur gehennam, excoctis sordibus peccatorum, purum aurum remaneat. Idcirco 275 autem gentium, de quibus supra diximus in ualle iudicii, siue concisionis, populi congregantur, ut interficiantur et corruant, et a Domino iudicentur. Cuius maerorem diei et tormenta pereuntium, ne sol quidem et luna astraque cetera poterunt intueri, sed retrahent fulgorem suum, et seueritatem iudi280 cantis reddentisque uniuscuiusque opus in caput suum, aspi- v 214 cere non audebunt. Non quod clementiora sint quam Dei iudicia, sed quod omnis creatura in tormentis aliorum de suo iudicio pertimescat. 10.17. Et D ominus de Sion rugiet, et de Hierusalem 285 dabit uocem suatn, et mouebuntur caeli et terra, et D ominus spes populi sui, et fortitudo filiorum Israel, et scietis quia ego Dominus Deus uester, habitans in Sion monte sancto meo, et erit Hierusalem sand a, et alieni non tr ansibunt per earn amplius. 290 LXX : Dominus autem de Sion clamabit, et de Hierusalem dabit uocem suam, et mouebitur coelum et terra, et Dominus parcel populo suo, et confortabit filios Israel, et scietis quia ego Domi¬ nus Deus uester habitans in Sion monte sancto meo, et erit Hieru-

209/270 in LXX solum rrjs Slieqs.

280 cfr Rom.

2, 6.

256 ruituras] saeuituras Viet, v in marg. 200 obtenebricati P retraxerant P 261 auditi P 264 alt. populi] om. P 265 scribitur P 265/266 alt. amonim] om. P 267 non] et PL. 270 /cal'] et P 277 indicentur P, corr. 279 seueritatem] se praem. P sed del. 281 quod] quo P quam om. P 282 quod] que P et o s. e add. 285 mouebitur P, corr. caelum P 286 spes populi sui] P s.l. 288 monte] in praem. P 293 monte] in praem. P

206

IN IOELEM iii, 16.17-18

salem sancta, et alienigena non transibit per earn amplius. Cum solis et lunae cunctarumque stellarum splendor tenebris fuerit n 1367 commutatus, Dominus de Sion instar leonis rugiet, siue clamabit; et tam excelsa uox eius erit atque terribilis, ut caelorum cardines et terrarum fundamenta quatiantur. Cumque tam seuerus in eos fuerit qui puniendi sunt, erit clemens erga po300 pulum suum, et dabit eis fortitudinem qui appellantur filii Israel, mens scilicet cernens Deum ; uel evOvraros @eov, quern nos rectissimum Dei dicere possumus ; qui non ambulauerunt per prauas semitas, sed gradientes in uia Christi, omnia recta fecerunt. Tunc scient et hi qui punientur, et illi qui assumen305 tur in gloriam, quod Dominus habitet in specula sua Sion ; et in Christo monte sancto suo, siue in eo qui se dignum Dei habitaculo praeparauit. Tunc erit sancta Hierusalem uisio pacis, a qua et Salomon nomen accepit, et alieni non pertransibunt per earn amplius. Alienos uel daemones intellege, qui externi 310 a Deo sunt, uel omnes pessimas cogitationes atque peccata, de quibus propheta loquitur : Ab alienis parce seruo tuo, quae nequaquam ultra in nobis uiam reperirent, si habuerimus Dei pacem, et cor nostrum aduersariis non patuerit. Haec Iudaei PL et nostri, ut diximus, Iudaizantes, ad mille annorum fabulam 986 313 referunt, quando putant Christum habitaturum in Sion, et in Hierusalem aurea atque gemmata sanctorum populos congregandos, ut qui in isto saeculo oppressi sunt ab uniuersis gentibus, in hoc eodem cunctis imperent nationibus. U215 18. Et erit in die ilia, stillabunt montes dulcedi320 nem, et colles fluent lacte, et per omnes riuos Iudae ibunt aquae. LXX : Et erit in die ilia, stillabunt montes dulcedinem, et colles fluent lade, et omnes emissiones Iudae fluent aquis. Habitante Domino in Sion et in monte sancto suo, quan¬ do nullus per Hierusalem sanctam pertransire temptauerit, 325 quicumque in ea mons fuerit, et ad uirtutum excelsa peruenerit, dulcedine et melle sudabit; et stillabunt ex eo gratiae spiritales, de quibus propheta loquitur : Quam dulcia gutturi meo eloquia tua, super mel ori meo. Qui autem inferior montibus est, et necdurn ad perfectionis culmen ascenderit, uocabitur 33° collis, et fluent de eo riui lactis, quibus rudis in Christo nutritur infantia, et aquarum flumina quae de uentre suo Dominus 295

300/301 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 13, 21 ; 63, 22 ; 74, 15/16 ; 76, 20. 305 cfr Hier., o.c., p. 39, 25 ; 43, 12 ; 50, 25 ; 75, 2 ; 78, 15 ; 81, 17. 307 cfr Hier., o.c., p. 50, 9/10 ; 62, 5 ; 74, 17/18 ; 75, 23. 308 cfr Hier., o.c., p. 63, 5/6 ; 71, 5. 311 Ps. 18, 14. 313 Iudaei et Iudaizantes] ? 327/328 Ps. 118, 103. 331/332 cfr Ioh. 7, 38.

290 de] s. in P 301 eueiiTaros ov P et & et &a et s' s.l. 303 christo P in nobis ultra ~ P reperient P 310 auream ... gemmatam P pluent P 321 illo P 324 transire P

312 320

IN IOELEM iii, 18

335

34°

345

350

355

360

363

370

207

manare testatus est. Omnes enim riui, sine emissiones Iuda, implebuntur aquis, et nihil in eis siccum erit, redundantibus cunctis gratia spiritali. Et jo ns de do mo Domini egredietur et irrigabit torrentem spinarum. Pro torrente spinarum, Septuaginta transtulerunt, torrentem funiculorum, id est oxoLvcdv, quod aut funiculos significat, aut inxta Aegyptios mensuram certi itineris, psalmista dicente : Semitam meam et funiculum meum tu inuestigasti. In Nilo enim flumine, siue in riuis eius, solent naues funibus trahere, certa habentes spatia, quae appellant funiculos, ut labori defessorum, recentia trahentium colla succedant. Nec mirum si unaquaeque gens certa uiarum spatia suis appellet nominibus, cum et Latini mille passus uocent, et Galli leucas, et Persae parasangas, et rastas uniuersa Germania, atque in singulis nominibus diuersa mensura sit. Haec propterea, quia uerbum Hebraicum settim Septuaginta funiculos transtulerunt. Ceterum nulli dubium est, omnia quae in tabernaculo Dei legimus, de lignis settim fuisse perfecta, quae LXX interpretati sunt ligna imputribilia. Est autem j v 216 genus arboris in eremo, spinae albae simile, colore et foliis, non ( fJ. 1368 magnitudine. Alioquin tarn grandes arbores sunt, ut latissima ex illis tabulata caedantur, lignumque fortissimum est, et incredibilis leuitatis ac pulchritudinis, ita ut ex his etiam uasa torcularium, quae apaevas et drjXva? uocant, ditissimi quique et studiosissimi faciant, quae ligna in locis cultis, et in Romano solo, absque Arabiae solitudine non inueniuntur. Pro torrente PL funiculorum, siue spinarum, Symmachus interpretatus est, 987 uallem spinarum. Est autem locus iuxta Liuiadem trans mare mortmain, sexto ab ea distans miliario, ubi quondam cum Madianitis fornicatus est Israel. Huius loci ex persona Dei Michaeas propheta meminit, dicens : Populus metis, memento, quaeso, quid cogitauerit Balach, rex Moab ; et quid respondent Balaam filius Beor de Settim usque ad Galgalam. Pro quo et ibi Septuaginta transtulerunt, avd rdiv oxolvcov, hoc est a funiculis usque ad Galgalam. Ergo egredietur fons de domo Domini, quae interpretatur Ecclesia. De quo et Hiezechiel et Zacharias ponunt in fine uoluminum suorum, ut spinas nostras et uitia atque peccata, quae nullam frugem habuere iustitiae, commutent in Domini noualia, et ariditatem nostram rigent aquis

339/340 Ps. 138, 3. 349 cfr Exod. 25, 10 sqq. 330/352 cfr Beda, De Taber¬ naculo II, 690 sqq. 360/361 cfr Num. 25, 1. 362/364 Mich. 6, 5. 365/368 cfr Ez. 47, 8/9 ; Zach. 13, 1.

336 torrentem] fontem v in marg. 337 egouiwv P, goiuicov codices Vallarsii, geifiappovv tcuv goivcov Viet., xoivcov pi 340 nilo] illo P, corr. in marg. 354 ac] hac P, corr. 355 {fa]aaas P 359 liuiade P 365 ngoiviojv P, goivcov pi 370 rigeant P, sed ir s.l. add. et a exp.

208

IN IOELEM iii, 18-19

largissimis, et pro spinis ac uepribus, flores uirtutum multiplices germinemus. Et in eo loco, ubi quondam fornicatus est Israel, et initiatus est Beelphegor, lilia castitatis et rosae pudoris ac uirginitatis exuberent. 375 19. Aegyptus in desolatione erit, et Idumaea in desertum perditionis, pro eo quod inique egerint in filios Iuda ; et ej fuderint sanguinem innocentem in terra sua. LXX : Aegyptus in perditione erit, et Idumaea in campum desolationis, propter iniquitates filiorum Iuda, pro 380 eo quod effuderunt sanguinem iustum in terra sua. Et in hoc loco Iudaei grauissimo somno dormiunt, in ultimo tempore, quando non Christum, sed Antichristum suscepturi sunt, uindictam sui, in Aegyptios qui uicini sunt, et in Romanos quos interpretantur Idumaeos, spe uanissima confingentes. Vt 385 scilicet quomodo Pharao et omnis eius exercitus, qui per quadringentos et triginta annos populum Deicaptiuum tenuit, in mari Rubro submersus est, sic etiam Romani qui eodem an- v 21 norum spatio Iudaeos possessuri sunt, ultione Domini deleantur. Hoc illi spe sibi cassa promittant. Neque enim possunt ex390 ponere quare cum in orbe tantae sint nationes, duae solum gentes, Aegyptiorum et Idumaeorum expetantur ad poenam ; aut cur pro Idumaeis intellegantur Romani, cum eadem licentia mentiendi e diuerso possimus asserere, sub Idumaeorum uocabulo uel Persas, uel Elamitas, uel Francos, Alemannos, PL 395 gentesque alias significant. Nos autem dicamus tempore do- 988 minicae resurrectionis, uel die iudicii — utrumque enim recipimus —, et Aegyptum et Idumaeam, in eo quod Aegyptus et Idumaea sunt, destruendas. Aegyptus dicitur mesraim, quod interpretatur eKdXigovoa, id est sanctos Dei persequens 400 et tribulans, Idumaea, terrena, uel cruenta. Quicumque igitur Dei populum persecutus est, et terrenis uacauerit operibus, ac multitudine delictorum cotidie fuderit sanguinem innocen¬ tem, eorum scilicet, quos decipit, erit in perditionem, ut animas quoque martyrum sub altari clamare cognouimus. Vsque-

372/374 cfr Num. 25, 1/3.

381 Iudaei]

?

398/400 cfr Hier., Interpr. Hebr.

nom., p. 8, 14/15 ; 14, 1 ; 2, 29 ; 66, 28/29 > 73> l4 > 77> 25p. 63, 22. 404/400 Apoc. 6, 10.

■I**** cfr Hier., o.c.,

373 est] om. P 374 ac] hac P, corr. 375 desolatione] P /x u cum lul., desoiationem Viet, cum Vulg. 370 egerint] P Viet, cum Vulg. et lul., egerunt /x v 377 effuderint] P Viet, cum Vulg. et lul., effuderunt /i v 379 iniquitatem P 380 effuderint P 390 quare] om. P, s.l. a.m. add. duae] quomodo praem. P 391 poena P 393 et diuerso P et e s.l. add. 394 aelamitas P halamannosque P {alt. e s.l. a.m.) 395 et gentes P 397 aegyptii P 398 idumei P destruendos P 399 acoXifloLcia. P, euXLgovcra Viet. 400 uel] et P 401 uacauit P ac] hac P, corr. 403 deceperit Viet, v in marg.

IN IOELEM iii, 19-20.21

209

405 quo, Domine sanctus et uerus, non iudicas et uindicas sanguinem

nostrum de his qui habitant in terra ? 20.21 .Et I udaea in aeternum habitabitur, et Hierusalem in generationem et generationem ; et mundabo sanguinem eorum, quern non mundaueram ; et Do-n 1369 410 minus commorabitur in Sion. LXX : Iudaea autem in 1*218 aeternum habitabitur, et Hierusalem in generationes generationuni ; et requiram sanguinem eorum, inultumque esse non patiar. Et Dominus habitabit in Sion. Non utique haec Iudaea in aeternum habitabitur, quam uidemus esse desertam, non ista 415 Hierusalem, cuius ruinas cernimus, sed ilia Iudaea, cuius filiae exsultauerunt et laetatae sunt in omnibus iudiciis Domini. Et de qua in fine quinquagesimi psalmi legimus : Benigne fac, Do¬

mine, in bona uoluntate tua Sion, ut aedificentur muri Jerusa¬ lem. In hac prouincia confessionis et gloriae, et in hac urbe in 420 qua pax Domini cernitur, erit aeterna habitatio, non in unam, uel in tres aut plures generationes, sed in generationem et gene- n rationem, hoc est in duabus generationibus eorum, qui de Iudaeis et de gentibus crediderunt. Et mundabit Dominus san¬ guinem omnium peccatorum, quern prius non mundauerat, ut 425 mundet in euangelio, quos in lege peccantes immundos rehquerat. Ideo enim conclusit omnia sub peccato, ut omnibus misereatur, siue ulciscetur seruorum suorum sanguinem, quern in martyrio pro nominis eius confessione fuderunt. Et Dominus commorabitur in Sion, de qua scriptum est : Funda430 menta eius in montibus sanctis ; diligit Dominus portas Sion,

super omnia tabernacula Iacob. 417/419 Ps. 30, 20. 419 cfr Hier., o.c., p. 7, 19 ; 74, 15 ; 78, 4. 419/420 cfr Hier., o.c., p. 30, 9 ; 62, 5 ; 74, 17/18 ; 75, 23. 429/431 Ps. 86, 1/2.

408 pr. generationem] P Viet, cum Vulg., generatione fx v cum Iul. 409 quem] P Viet, cum Vulg. et Iul., quos Er fx v 411 habitur P 411/412 generationes generationum[ P Viet, cum LXX, generatione et generationem fx u 417 benigne] bene P (i.e. benefac) cum Ps. iuxta Hebraeos (fortasse recte) 419 alt. et] om. P 420 quam P, corr. unum P, corr. 421 generationem] scripsi cum Viet, et Hier. supra l. 408 (P Viet. Vulg. et Iul.), generatione P Viet, fx v 421/422 generatione P EXPLIC IN IOHEL PROPHETAM EXPLAN AD PAMACHEV

P

1370

COMMENTARIORVM

IN AMOS PROPHETAM LIBRI III PROLOGVS Amos propheta, qui sequitur Ioelem, et est tertius duodecim v 219/20 prophetarum, non est ipse, quem patrem Esaiae prophetae PL 989 legimus. Ille enim scribitur per primam et ultimam nominis/ui369/70 sui litteram aleph et sade, et interpretatur fortis, atque robu5 stus, hie nero per ain et samech, et interpretatur populus auulsus; mediae litterae mem et uau utrique communes sunt. Apud nos autem qui tantam uocalium litterarum, et s litterae, quae apud Hebraeos triplex est, differentiam non habemus, et haec et alia nomina uidentur esse communia, quae apud He10 braeos elementorum diuersitate, et suis proprietatibus distinguuntur. Hie igitur propheta quem nunc habemus in manibus, fuit de oppido Thecue, quod sex millibus ad meridianam pla- PL gam abest a sancta Bethleem, quae mundi genuit Saluatorem, 990 et ultra nullus est uiculus, ne agrestes quidem casae et furno15 rum similes, quas Afri appellant mapalia. Tanta est eremi uastitas, quae usque ad mare Rubrum, Persarumque et Aethiopum atque Indorum terminos dilatatur. Et quia humi arido atque arenoso nihil omnino frugum gignitur, cuncta sunt plena pastoribus, ut sterilitatem terrae compensent peco20 rum multitidune. Ex hoc numero pastorum et Amos propheta fuit, imperitus sermone, sed non scientia. Idem enim, qui per omnes prophetas, in eo Spiritus sanctus loquebatur. Vnde nos ex Hebraeo uertimus. Pro/., 2/3 efr IV Reg. 19, 2 ; II Par. 26, 22 ; Is. 1, 1 ; 2, 1 ; 13, 1 ; 20, 2 ; 37, 2 ; 37, 21. 2/6 efr Hier., in Esaiam I, i, x ; in Esaia parunla adbreuiatio 1, 1 4/5 Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 44, 22 ; 51, 20 ; 66, 31/67, 3. 5/6 Hier., o.c., p. 51, 20; 66, 31/67, 3. 12/17 efr Beda, Nomina locorum 495/500. 14/15 efr Sallustius, Helium lugurthinum 18, 8. 17/18 efr Sallustius, o.c., 48, 3.

incipit in amos liber

I N, incipit liber primus in Amos C, A

explanationvm

IN AMOS LIBER PRIMVS INCIPIT

Prol., 2 prophetae] om. C 3/4 nominis usque atque] N in marg. 4 alt. et] s.l. N 6 communis A 7 tantam] tantum v in marg., ex tantum corr. C et] om. N s] si v in marg., sunt A 8 quae] qui C deferantiam C 9 pr. et] C A N (eras.), om. Viet, p v et alia] talia N uidentur] fere 8 litt. praem. N et eras. 10/11 distinguntur C 11 ergo N nunc] om. C 13 ad (d eras.) sanctam (m eras.) N 14 nisi agrestes quaedam coni, v, nisi agrestes quidem Beda (ad. loc.) agrestis N, corr. 15 africani N, ni s.l., affri C 16 et] om. A 17 humi N (sed o s. i add.) 18 arida C arenosa C gignitur frugum ~ A 20 et] N C A Viet., om. /j. v 22 sanctus spiritus ~ N

LIBER I I. 1. Verba Amos, qui fuit in pastoralibus de The- v 221 cue, quae uidit super Israel. Septuaginta autem, nescio p 1369 quid uolentes, interpretati sunt : Sermones Amos, qui facti sunt in Accarim de Thecue, quos uidit pro Hierusalem. Sciendumque 5 hunc prophetam, non pro Hierusalem, quod in Hebraeo penitus non habetur, sed super Israel, id est decern tribus, quae appel- pl lantur Israel et erant in Samaria, prophetasse. Quod quidem 991 et Aquila et Symmachus et Theodotio similiter transtulerunt. Primus ergo Osee propheta ad decern tribus quae appellantur 10 Ephraim, Samaria, domus Ioseph et Israel, loquitur. Secundus Ioel, ad Hierusalem et duas tribus quae uocantur luda et Hie¬ rusalem et Tacob, profert uaticinium, nullam omnino Israelis faciens mentionem. Tertius Amos, nequaquam ad Hierusalem quae regnabatur a tribu luda, sed ad Israel in Samaria prae15 dicat. Quod de toto uolumine eius probari potest, et maxime n 137° ex eo quod scriptum est : Misit Amasias sacerdos Bethel ad

Ieroboam regem Israel dicens : Rebellauit contra te Amos in me¬ dio domus Israel. Et post paululum dixit Amasias ad Amos : Qui uides, gradere, fuge in terram luda, et comede ibi panem ; 20 et ibi prophetabis, et in Bethel non adicies ultra ut prophetes, quia sanctificatio regis et domus regni est. Cui respondit Amos : Non eram propheta, nec prophetae films, sed opilio ruborum mora distringens, tulitque me Dominus cum sequerer gregem ; et dixit ad me : Vade, propheta ad populum meum Israel ; v 222 25 non utique ad Iudam et Hierusalem, ut male apud Graecos et Latinos habetur, sed ad Israel, id est decern tribus, quae ob populi multitudinem, pristinum nomen obtinuerant. In eo autem loco ubi Septuaginta transtulerunt, in Accarim, Theo¬ dotio ipsum uerbum Hebraicum posuit : in nocedim, quod ^ 1371 30 Aquila uertit iv TroLp-vLOTpopois id est in pastoralibus, Sym¬ machus et Quinta editio iv rot? Twip-iaiv, id est in pastoribus. Liber I, i, 10/18 Amos 7, 10.

19/21 Amos 7, 12/13.

22/24 Amos 7,

I4/I5-

Lib. I, i, 1 pastoribus Viet, cum Vulg. 4 pro] super C, tmep LXX 0 habetur] inuenitur C tribubus N 0/7 appellabantur A 7 propheta**e A 8 pr. et] exp. A alt. et] ac N tert. et] ac A 9 primum C tri¬ bus N et bu s.l. add. 10 domus] et praem. C israel] ad praem. C 11 uocatur N 12/13 nullam usque mentionem] om. Lai,1,2 J'wr. (efr Hier., In loelem i, l. 32/33) 12/13 faciens israhelis ~ A 13 ad] om. C 14 reg¬ nabatur a tribu] C A N(post corr.), regebatur a tribu N (ante corr.) Viet. p. v, regna¬ batur tribui (a om.) duo codd. Vallarsii in] et praem. A 15 quod] et add. A Viet. /j. v 15/10 et usque est] ut ibi inter caetera legitur C 10/23 misit usque distringens] om. C 10 amessias N, corr. 20 ultra ut prophetes] om. N 23 tulitque] tulit autem C 25 ad] om. C 25/27 et hierusalem usque obtinuerant] om. C 20 habet N A 29 ebreicum C 30 Iv usque est] om. N C 31 fv usque id est] om. C pastoralibus A (efr l. 1)

IN AMOS I, i, i

213

Et puto propter daleth et res litterarum similitudinem hie quoque deceptos, pro nocedim, quasi nocerim et exinde Accarim posuisse sermonem, quamquam in principio nominis nun 35 littera nullam excusationem relinquat erroris. Accarim autem usque in praesentiarum Hebraeum esse non legi.Et qui sterilitatem, id est oTelpcooiv interpretatur, magis Accaron urbem Philistiim, quam Accarim exprimunt, quae omnino non legitur. Sermones itaque Amos, qui fuit de oppido Thecue ex nu40 mero pastorum, quia pastoralis et ipsa est regio, hoc uolumine continentur, quos uidit super Israel, non carnis oculis, sed mentis intuitu ; quia prophetae uocabantur uidentes, alioquin secundum litteram sermones non uidentur, sed audiuntur. Vnde et populus uidebat uocem Dei, et Moyses tacens loqueba45 tur ad Dominum, quando dicebat ei : Quid clamas ad me ? In v 223 nouo quoque legimus testamento : Quod uidimus, et audiuimus, uidimus oculis nostris, et manus nostrae palpauerunt de Verbo uitae. Verbum enim Dei quod per se inuisibile est, uident apostoli, et tractant manibus suis. Quod Verbum caro factum 50 est, et habitauit in nobis. Vidit autem hos sermones : In diebus Oziae regis Iuda, et in diebus Iero- PL boam filii Ioas regis Israel, ante duos annos terrae 992 motus. Quando apud Assyrios urbesque Ciliciae regnabat Sardanapalus, de quo insignis orator : Turpior, inquit uitiis, quam 53 nomine, et apud Latinos Procas Siluius, cui Amulius, expulso Numitore germano, successit in regnum, quo interfecto, congregata pastorum et latronum manu, Romulus sui nominis condidit ciuitatem. Hie est autem Ozias rex Iuda, cognomento Azarias, qui indebitum sibi sacerdotium uindicare conatus, 60 lepra percussus in fronte est, quando iram Domini non solum poena eius, qui sacrilegus fuit, sed et terrae motus ostendit, quern Hebraei tunc accidisse commemorant. Ieroboam uero non est filius Nabath, qui peccare fecit Israel, sed filius Ioas

45 Exod. 14, 15. 46/48 I Ioh. i, i. 49/50 Ioh. i, 14. 54/55 Cicero, De Republica III, frg. 4. 55/56 efr Eusebius-Hier., Chronicon, p. 84 a, 22/26. 56/57 efr Eusebius-Hier., o.c., p. 85 a, 15/19 ; 88 a, 5/6 ; 88 b, 5/6. 58/60 efr II Par. 26, 16/23. 62/63 efr III Reg. 12, 2.

32/35 et puto usque erroris] om. N 32 deleth C 33 deceptus C 34 nomi¬ nis] sermonis C 37 id est orelpajoiv] om. N id est] om. A magis] tantum C 39/41 sermones usque continentur] om. C 39 thecuae N (a eras.) 41 continetur N quos usque Israel] quae inquit uidit C 43 audientur N, a.m. corr. 44 uidebat N sed uid exp. et s.l. audi (audiebat) 46 uidimus] oculis nostris add. C audimus A N (corr.) 47 uidimus] N A ires codd. Vallarsii, om. Viet, pv uidimus oculis nostris] om. C 47/48 de uerbo uitae] om. N 48 dei] uitae C uident] et praem. N 50 autem] om. C 53/58 quando usque ciui¬ tatem] om. N C 53 regnabant A, corr. 58 autem] om. C 59 conatus uin¬ dicare ~ C 60 domini iram ~ C 61 poena eius] om. C eius qui] ei quia N 62 hebraei] ovs. C accessisse N 62/63 non uero ~ C M

lxxv:

214

IN AMOS I, i, 1-2

filii Ioathan, filii Iehu pronepos eiusdem Iehu, sub quo prophetauerunt Osee et Ioel et Amos. Igitur Ozias interpretatur Kparos KvpLov, id est imperium, uel fortitudo Domini. Ieroboam ScKaapios Aaov, id est iudicatio, uel causa populi, licet quidam per chi Graecam litteram legentes, diuisionem popub, suspicentur. Ioas Kvpiov xpoviap-a, id est Domini mora, siue 70 temporalitas. Verba itaque Amos, quo tempore populus Israel auulsus erat a Domino, et aureis uitulis seruiebat, siue auulsus a regno stirpis Dauid, clara uoce cecinerunt instar clangentis tubae, quae interpretatur Thecue. Et cecinerunt super Israelem, qui quondam erat rectissimus Dei, id est, evdvraros &eov. 75 In diebus Oziae regis Iuda in quo propter templum et sancta sanctorum fortitudo Domini permanebat, suoque regebat imperio populum confitentem. Nomen autem Ieroboam qui diuisionis populi causa exstiterat, significat Israelem longo tem¬ pore in idololatriae errore mansisse, priusqitam captiuitas 80 uniuersa concuteret, quae in duobus annis duplicem ostendit angustiam decern tribuum, ac duarum ; ut agentes, si uellent, paenitentiam, motum terrae de cetero non sentirent. Haec, Pammachi animo meo carissime, qui ex interpretatione nominis tui, quodam uaticinio futurorum omni arte 85 pugnandi aduersum diabolum et contrarias potestates debellare demonstras, quasi argumentum et vrrodeaa’ Amos prophetae longo sermone complexus sum. Illud breuiter admonens, explanationem et huius et Osee et Zachariae prophetarum, me et aliis quidem sanctis uiris, sed praecipue sanctae et 90 uenerabilis memoriae parenti tuae Pardae, dum uiueret, promisisse. Nec multum errare in sponsionis fide, si quod matri pollicitus sum, reddam filio. Verum iam tempus est ut, ipsius prophetae uerba proponens, quid mihi uidentur, in singulis edisseram. 95 2. Et dixit : Dominus de Sion rugiet, et de Hierusalem dabit uocem suam. Et luxerunt speciosa pasto65

65/66 Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 50, 21. 66/67 cfr Hier., o.c., p. 42, 13 ; Onomasticum coislinianum, p. 169, 64/65 ; Onomastica Vaticana, p. 193, 99/100. 69 cfr Hier., o.c., p. 32, 27. 72/73 cfr Hier., o.c., p. 40, 9/10 ; 51, 27.

64 pr. filii] filio N ioathan] achab C, ioacham A v in marg., ioachaz v in marg. 65 ozias interpretatur] N C A, interpr. oz. ~ Viet. y. v 66 k par os usque est] om. N C Kpa&os lavi A (?) 67 8iKa.ap.6s usque est] om. N C 68 per usque legentes] om. N litteram graecam ~ C legentes] dirigentes C 69 suspicantur C Kvpiov usque est] om. N Kvpiov] taut A (?) 70 israel] domini C 71 a domino auulsus est C 74 id usque #eou] om. N 78 hierusalem A 79 idulatriae C 80 conuerteret A 83/94 haec usque edisseram] om. C 85/86 debellare] N Pa/.1'2, te bellare A Viet, pv 86 et vTTobeai.v\ras. in N amos] in praem. N 89 me] N, eras. 91 erasse N 94 disseram A

v 224

1J72

IN AMOS I, i, 2

215

rum, et exsiccatus est uertex Carmeli. LXX : Et ait : Dominus de Sion effatus est, et de Hierusalem dedit uocem suam ; et luxerunt pascua pastorum, et arefactus est uertex Carmeli. 100 Naturale est, ut omnes artifices suae artis loquantur exemplis, et unusquisque in quo studio triuit aetatem, illius similitudinem proferat : uerbi gratia, qui nauta est et gubernator, tristitiam suam comparat tempestati, damnum, naufragium uocat ; inimicos suos, uentos appellat contrarios ; rursum prospe105 ritatem et laetitiam, auram placidissimam et secundos nominat uentos, tranquiUa maria et aequora, campis similia. E regione miles quicquid dixerit, scutum, gladium, loricam, galeam, lanceam, arcum et sagittas, mortem uulnus et uictoriam sonat. In ore philosophorum semper Socrates et Plato, Xeno110 phon et Theophrastus, Zeno et Aristoteles, Stoici uersantur et Peripatetici. Oratores Lysiam et Hyperidem, Periclem et Demosthenem, Gracchos, Catones, Tullios, et Hortensios in cae¬ lum laudibus ferunt. Poetae, si epici sunt, Homerum atque Vergilium ; si lyrici, Pindarum et Flaccum crebro sermone 115 concelebrant. Cur haec dicta sunt ? Vt scilicet ostendamus etiam Amos prophetam, qui pastor de pastoribus fuit, et pastor non in locis cultis et arboribus ac uineis consitis, aut certe inter siluas et prata uirentia, sed in lata eremi uastitate, in qua uersatur leonum feritas et interfectio pecorum, artis suae 120 usum esse sermonibus, ut uocem Domini terribilem atque metuendam, rugitum leonum et fremitum nominaret. Euersionem Israeliticarum urbium, pastorum solitudini et ariditati montium comparans : Dominus, inquit, de Sion rugiet, et de Hierusalem dabit uocem suam. Rugiet Hebraice 125 dicitur iesag. Pulchreque de Sion rugiet, et de Hierusalem dabit uocem suam, ubi erat templum et Dei religio, ut doceret, Deum non in Israel urbibus, id est in Bethel et in Dan, ubi erant aurei uituli, nec in metropoli Samaria et Iezrael, sed in uera religione uersari, quae illo tempore colebatur in Sion et Hierusalem. Quo

109/110 cfr Quintilianus, Inst, oratorio X,

1

; cfr H.

Hagendahl,

. .,

o c

p.

222-223.

97 est] om. C 97/99 LXX usque carmeli] o>n. N C 98 effatus] A (e exp. et c s. a add.) suam] om. A 101/102 similitudinem] similitudinis N C (m exp. et s. s.I.) 102 est] om. C 104 appellat contrarios] N C A, contrarios appellat ~ Viet. jj. v 106/115 tranquilla usque concelebrant] om. C 100 campis] A N (et i exp. et o s.I. add.), Viet., campi fj. v 108 et sagittas] N A, sagittam (et om.) Viet, ft v 109/115 in usque concelebrant] om. N 112 epici] herdici A sunt] om. A 117 ac] om. C 122 israhelitarum C sollicitudini N (corr.) v in marg. ariditate N, corr. 123 de syon inquid ~ A 124/125 et usque iesag] om. N 124 rugiet] rugitus C A Sess. 125 isac C 120 tem¬ plum] et praem. C diceret C PL 127 pr. in] N s.I. urbibus] dare add. C tert. in] N C A, om. Viet. fj. v erant om. C 127/128 uituli aurei ~ A 128 samariae C 129/130 quo usque hierusalem] om. N per homoiotel.

PL

99*

v

225

2l6

IN AMOS I, i, 2-3

130 rugiente de Sion, et dante uocem suam de Hierusalem — de Sion enim egredietur lex, et uerbum Domini de Hierusalem •— omnia pastorum et regum Israel speciosa luxerunt, et exsiccatus est uertex Carmeli, qui quondam laetis pascuis abundabat. Carmelus Graece dicitur et Latine, Hebraice autem appellatur 135 Chermel; et sunt duo montes, qui hoc uocantur nomine. Alter in quo fuit Nabal Carmelus, maritus Abigail ad australem plagam. Alter iuxta Ptolemaidem, quae prius uocabatur Acho, mari imminens, in quo Helias propheta flexis genibus pluuias impetrauit. Si ergo de Chermel dicit, in quo habitauit 140 Nabal, magis pastorum gregibus conuenit, quia est iuxta solitudinem. Sin autem de illo, qui uicinus est litori, ad reges et ad n 1373 superbiam pertinet regum Israel, quos imminente captiuitate, pl instar montium desertorum dicit esse uastandos. Aliter : Cum 994 Dominus de Sion et Hierusalem, de specula Ecclesiae, quae 145 supra montem sita latere non potest, et in qua uisio pacis est, dederit per uetus et nouum instrumentum, et per doctores ecclesiasticos uocem suam, et quasi clara buccina insonuerit, tunc omnia speciosa pastorum, id est doctrina haereticorum, v 226 quae pulchro uidebatur sermone composita, et cognitio cir150 cumcisionis -— hoc enim interpretatur Chermel —, per quam sibi uerae circumcisionis scientiam pollicentur, lugebit atque siccabitur, et populorum millia, quae propter simplicitatem uocantur greges, subita ariditate marcescent. 3. Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus 155 Damasci, et super quattuor non conuertam eum, eo quod triturauerint in plaustris ferreis Galaad. LXX: Et dixit Dominus : Super tribus impietatibus Damasci et super quattuor non auersabor eos, pro eo quod secuerunt serris ferreis praegnantes in Galaad. Pro tribulis, quae Hebraice appellantur 160 arsoth, et a Theodotione translatae sunt rotae ferreae, quae

130/131 cfr Is. 2, 3. 130 cfr I Reg. 25, 2/3. 138/139 cfr III Reg. 18, 42/45. 144/145 Sion ... specula Ecclesiae] cfr Hier., o.c., p. 39, 25 ; 43, 12 ; 50, 25 ; 75, 2 ; 78, 15 ; 81, 17. Hierusalem ... uisio pacis] cfr Hier., o.c., p. 50, 9 ; 62, 5 ; 74, 17/18 ; 75, 23. 145 cfr Matth. 5, 14. 149/150 cfr Hier., o.c., p. 26, 19/20.

130 de sion] om. C 131 enim] om. A. 132 regum] regnum C N (in regni mut.) 135 chermel] ras. in N, cermel C hoc uocantur (uocentur C)] N C A, uocantur hoc ~ Viet, /x v 136 carmellius C, carmelius A 138 acho] ras. in N, acco C inmenens C 139 pluuiam N ergo] haec A dicit om. C habitabat A 141 si autem C ad] N C A Viet., om. fj. v 143/153 aliter usque marcescent] om. C 145 supra] N, super A Viet, /x v 149/150 circumcisionis] que add. N s.l. 150/151 hoc enim usque circumcisionis] om. N per homoiotel. 154 sqq. in A post Amos 1 3 in eodem lemmate add. Amos 1 4/5 ; qui textus S. Scripturae repetuntur suis locis 156 triuit C galaad] usque et cyrinen dicit dominus add. C 156/159 LXX usque galaad] om. N 158 eos] eum A v in ?narg. cum LXX(fortasse rede) 159/160 quae usque et] om. N 160 theoditione C translata N (a exp. et e s.l.)

,

,

IN AMOS I, i, 3-4.5

217

nos plaustra ferrea interpretati sumus, Septuaginta transtulerunt, serras ferreas.Est autem genus plaustri.quod rotis subter ferreis atque dentatis uoluitur, ut, excussis frumentis, stipulam in areis conterat, et in cibos iumentorum propter feni sterili165 tatem paleas comminuat. Rursum ubi in Hebraico habetur Benadad, et unum nomen est, Septuaginta interpretati sunt, filii Ader, res et daleth elementorum falsi similitudine. In eo quoque loco ubi nos diximus, de domo uoluptatis, quod Hebraice dicitur mebbeth eden, et omnes similiter transtulerunt 170 Septuaginta interpretati sunt, ex uiris Charran, daleth mediam nominis litteram res arbitrantes, et iuxta consuetudinem, suam ain primae Hebraicae litterae chi Graecum praeponentes. Cyrenem etiam quae Hebraice dicitur cira, eV^/cA-^rov, id est uocatum, uel nominatum transtulerunt, propter uerbi similitudi175 nem, quia carae, uocatio dici potest, et nomen proprium, appellatiuum intellexerunt. De causis diuersae translationis breuiter diximus ; nunc ad sensum eorum quae dicta sunt transeamus. Primum aduersum Damascum, in quaregnabat Azael, Dei sermo dirigitur, qui eo tempore quo Amos prophetabat, 180 grauiter urgebat Israel, id est decern tribus, intantum ut, superato Achab rege Israel in Ramoth Galaad, omnem regionem quae appellabatur Galaad, et in hereditatem cesserat dimidiae tribui Manasse, instar tribularum frumentum in areis triturantium iugularet atque contereret. Quod plenius Elisaeus 185 propheta in Regum uolumine loquitur, ubi scriptum legimus : Stetitque cum eo, et conturbatus est usque ad suffusionem uultus ; fleuitque uir Dei. Cui Azael ait : Quare dominus mens flet ? At ille respondit : Quia scio quae facturus sis filiis Israel mala : Ciuitates eorum munitas igne succendes, et iuuenes eorum inter190 ficies gladio, et paruulos elides, et praegnantes diuides. Dixitque Azael : Quid enim sum seruus tuus canis, ut faciam rem istam magnam ? Et ait Elisaeus : Ostendit mihi Dominus te regem Syriae fore. Quod autem sequitur in propheta: 4.5. Et mittam ignem in domum Azael et deuora195 bit domos B enadad. Et confer am uectem Damasci et

186/193 IV Reg.

8,

11/13.

162 serras ferreas] N C A, serris ferreis Viet, /a u 165/178 rursum usque transeamus] om. N C 166 benedad A 171 litteram nominis ~ A 175 carae] care et ciru etiam Sess., care et cire etiam A 178 aduersus C azachel C 179 dei sermo] N CA, sermo dei ~ Viet. ju. v prophetabat] om. C 181 regem N 182 appellatur C 183 tribus C 184/193 quod usque fore] om. C 186 et] om. N effusionem A 187 at] N A Viet, v in marg. cum Vulg., et ft v 189 ciuitates] et ciuitatibus N 189/193 munitas usque fore] om. N 189 igni A 191 enim sum] A cum Vulg., sum enim ~ Viet. fj. v 193 in propheta] om. C 194 et] om. A 195 domum N A, domus C benedab C N (a s. alt. e add.), benedad A 195/199 pr. et usque uiv] om. C N A {pas. fere 6 litt.) 195 conteram] conuertam A

v

227

PL

995

2lS

IN AMOS I, i, 4.5

disperdam habitatorem de campo idoli. LXX : Et emittam ignem in domum Azael et deuorabit fundamenta filii p Ader. Et conteram uectes Damasci et disperdam habitatores de campo d)v. Dat intellegentiam, quod Azael, regnantibus Ozia et 200 Ieroboam, iam in Syria mortuus erat, et ei in regnum successerat filius suus Benadad, a quo postea omnes reges Aram, id est Syriae et Damasci, Benadad uocabulum possederunt. Vnde pulchre non dixit : Mittam ignem in Azael, sed in domum Azael, id est, in domum eius regiam, cui Benadad filius eo 205 tempore praeerat. Et conteram, inquit, uectes Damasci, et disperdam habitatorem de campo idoli. Omnem uidelicet Syrorum fortitudinem, quae ueluti quodam plaustro et uectibus aduersariorum impetus submouebant. Campum autem idoli quod Hebraice dicitur auen, et Septuaginta et Theo210 dotio interpretati sunt wv, Symmachus et Quinta editio transtulerunt, iniquitatem ; Aquila avcupeXovs, id est inutilem, ut ostenderet uana idolorum auxilia, cum populus Damasci, Assyrio ueniente, capiatur. Legimus enim quod Theglatphalasar rex Assyrius, interfecto Rasin rege Damasci, de quo et Esaias 215 loquitur, omnem Syriae populum, qui appellabatur Aram, in Cyrenem transtulerit, et ob hanc causam esse nunc dictum: Et tenentem sceptrum de domo uoluptatis atque v luxuriae, et transferetur populus Syriae Cyrenen, dicit Dominus. LXX : Et concidam tribum ex uiris Charran, 220 et captiuus ducetur populus Syriae nominatus, dicit Dominus. Vt subaudiatur : Conteram atque disperdam; et populus Sy¬ riae in fines Aegypti ultimus transferetur. Quodque in principio dicitur : Super tribus sceleribus Damasci et super

213/210 cfr IV Reg. 16, 7/9 ; Is. 8, 4.

223/224 Amos x, 3.

197 mittam A 199 dat] om. N intellegentiam] N (dum s. tiam add.) regnante C {sed e exp. et ib ; s.l. add.) 200 Syria] samaria C 200/201 succerat C 201 postea omnes] N C A, omnes postea ~ Viet, /x v 206 habitatorem] C A Viet, cum Vulg., habitatores N /x v 207 fortitudinem] multitudinem v in marg. qua N ueluti] A {exp. et ultimo s.l. add.) quondam A, corr. claustro N C A 208 submouebant] N C A Viet, /z, submouebat v 208/ 213 campum usque capiatur] om. C 210 d>v>] om. N 211 iniquitatem] ctSuctas id est praem. Viet. ava>e\ovs id est] om. N 212 uana] quod praem. N s.l. populus] N {alt. us in i mut.) 213 capiatur] A N (u s. alt. a) Viet. p. v in marg., capietur v theglath phalangasar A 215 aram] N, eras. 216 ob] om. C nunc dictum esse ~ C 217 et] A {post l. 154) Viet, cum Vulg. et lul., om. N C A p. v domu C uolun C 217/218 atque luxuriae] N C A tres codd. Vallarsii cum Vulg. et lul., om. A {post l. 154) Viet. p. v 218/220 et usque dominus] om. N C 221 subaudiatur] N (sub s.l.), subauditur C atque] N C A, et Viet. p. v populos A 222 finis N, corr. ultimus] N C Viet. p. v, ultimos A tres codd. Vallarsii {fort, recte) transferetur] N {sed alt. e exp. et a s.l.) quodque] quidem N

1374

228

IN AMOS I, i, 4.5

219

quattuor, non conuertam eum,et secundum Septuaginta: Nonne auersabor eum, id est Damasci populum, siue Aram, id est Syrum, hunc sensum iuxta historiam habere potest : Si semel esset meum populum persecutus, aut secundo, darem ueniam ; nunc uero cum tertio et quarto crudelis extiterit, ut captiuam multitudinem plaustris ferreis tereret, nonne eum debeo 230 plagis corripere ? Nonne uultum clementiae meae auersare ab pl eo ? Iuxta tropologiam uero hoc possumus dicere: Primum pec- 996 catum est, cogitasse quae mala sunt; secundum, cogitationibus acquieuisse peruersis ; tertium, quod mente decreueris opere complesse ; quartum, post peccatum non agere paenitentiam, 235 et in suo sibi complacere delicto. Hoc omnes faciunt haeretici, qui non solum cogitant, et faciunt mala, sed doctrina sua simplices quosque decipiunt, et in morem Damascenorum, qui interpretantur sanguinem bibentes, eorurn quos deceperint, sanguinem bibunt. Super huiuscemodi, inquit, peccatis Do240 minus, nonne dignum est, ut eos plagis corripiam, et auertam ab eis faciem meam ? Vt qui ueritatem dogmatum meorum non uident, auersione uultus mei tenebris obruantur. Contriuerunt enim, siue dissecuerunt in plaustris ferreis praegnantes Galaad. Istae sunt praegnantes, de quibus Dominus in euan245 gelio loquitur : Vae praegnantibus, et nutrientibus in illis diebus. Praegnantes sunt animae credentium, quae in principio hdei possunt dicere : A timore tuo, Domine, concepimus et parturiuimus ; et si non fuerint plaustris ac rotis ferreis atque dentatis, de quibus psalmista dicit : Filii hominum dentes eorurn arma et 250 sagittae, concisae atque ferratae, possunt etiam ea dicere quae sequuntur : Et peperimus, spiritum salutis tuae fecimus super terram. Simulque considera quod perfectae aetatis uiros v 229 secare non possint, sed eos qui adhuc in utero sunt, uel qui solidum cibum capere nequeunt, et adhuc lacte nutriuntur p. 1375 225

237/239 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 5, 6 ; 41, 19/20 ; 68, 13/14; 75, 18 ; 76, 245 Luc. 21, 23. 247/248 Is. 26, 17/18. 249/250 Ps. 56, 5. 251/ 252 Is. 26, 18 (iuxta LXX). 253/255 cfr Hebr. 5, 12 ; I Cor. 3, 2 ; I Petri 2, 2. 6.17.

224 non] nonne A v in marg. non conuertam eum] om. N et secundum septuaginta] LXX C 225 nonne N C A v in marg., non Viet, p v eum om. C aram] N, eras. 227 esset meum] N C, meum esset ~ Viet. ju. v, esset (meum post populum /. 227) A 228 extiterit] existeret N, corr., exsisterit C ut] et C 228/229 ut usque tereret] om. N 229 pteret C 229 eum debeo] N C A, debeo eum ~ Viet. p. v 230 uultum clementiae meae] N C A, clementiae meae uultum ~ Viet, p v uersare N 230/231 ab eo] habeo A 231/285 iuxta usque transferatur] om. C 231 hoc] om. N 237 simplices quosque] N A, quosque simplices ~ Viet. p. v 239 bibant N, corr. 240 dignus N, corr. 241 meorum dogmatum ~ N 243 pregnates A 244 itae N pregnates A, corr. 245 et usque diebus] om. N 248 sic N, corr. atque] N A, ac Viet, fc v 249 fili N 251 fecimus] N (et parturiuimus add.), Viet, (quern praem.), faciemus A fi v 253 qui] adhuc add. A

220

IN AMOS I, i, 4-5-6/S

255 infantiae. Istae autem praegnantes de Galaad sunt, quod interpretatur translatio, siue transmigratio testimonii. Migrauerunt enim de Ecclesia in haeresim, et testimonia Dei quae prius acceperant, ad alienos terminos transtulerunt. Sed mittetDominus ignem in domum Azael, quam ipsi uocant Azael, 260 id est uisionem Dei ; ignem qui ligna in eis stipulamque consumat, et deuoret fundamenta filii Ader. Debemus enim et iuxta Septuaginta dicere, ne eos frustra proposuisse uideamur : Ader interpretatur ev-npe-rTeia, quern nos decorem possumus dicere, eo quod omnis sermo haereticorum concinnus 265 atque compositus, et habens pulchritudinem eloquentiae saecularis, facilius decipiat audientes. Vectes autem Damasci, quasi serae robustissimae atque firmissimae, hi intellegantur, qui instructi sunt arte dialectica, et argumentis philosophorum. Verbi gratia : Ostium uocatur, qui falsum dogma concepit 270 et peperit, ut Arius in Alexandria ; uectes eius et firmissimae serae eius, Euticius et Eunomius, qui syllogismis et enthymematibus, immo sophismatibus et pseudomenis atque soritis, quae male ab aliis inuenta sunt, roborare conantur. Cumque PL contriti fuerint atque confracti uectes Damasci, disperdet 997 275 etiam habitatores de campo u>v, quod interpretatur labor, siue dolor. Omnes enim haeretici labore nimio ac dolore quaerendi ordinem aliquem, et consequentiam haereseos suae reperire conati sunt. Et concidam tribum ex uiris Charran, quod lingua nostra in foramina uertitur. Non enim habent fenestras, per 280 quas ad eos ueritatis lumen introeat, sed foramina quaedam et occultos meatus, per quos noxia et immunda ingrediuntur animantia. Et captiuus ducetur Aram, populus excelsus atque sublimis, qui erectus est in superbiam, et sibi caelestia repromittit, ut capiatur in salutem suam, et iuxta Hebraicum in v 230 285 Cyrenen, ubi uocatio Dei est, transferatur. 6/8. Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus Gazae, et super quattuor non conuertam eum, eo quod

255/256 cfr Hier., o.c., p. 7, 4 ; 13, 17. 259/260 cfr Hier., o.c., p. 44, 264 cfr Onomastica Vaticana, p. 186, 10. 278/279 cfr Hier., o.c., p. 12/13. 282/283 cfr Hier., o.c., p. 2, 26 ; 71, 17/18.

9. 4, 21

263/ ; 45,

256 siue] suae N, corr. 261 eder A et alias benedab add. alt. et] on/. A 263 eimpeTreia] om. N 266 audientes] uel innocentes add. A in marg. 267 firmissimae] fortissimae Viet, v in marg. hii intelleguntur N 269 concoepit N (in -cipit mut.) 271 eius] om. N A euticius] arrius N, aetius coni, n, eutychius Viet. 272 immo sophismatibus] om. N et ipev^opievais atque aojpeiTais Viet. 273 male ab aliis] N A, ab aliis male ~ Viet, pi v 278 lingua] in praem. N 280 ueritatis lumen] N A, lumen ueritatis ~ Viet. fj. v 281 pr. et] om. A ingrediuntur] N, ingrediantur A Viet, /x v 281/282 animantia ingrediantur ~ A 282 ducitur N 283/284 repromittet N, corr. 287 eum] eos v in marg. 287/292 eo quod usque accaron] om. C

IN AMOS I, i, 6/8

221

transtulerit captiuitatem perfectam, ut concluderet earn in Idumaea. Et mittam ignem in murum Gazae, 290 et deuorabit aedes eius ; et disperdam habitatorem de Azoto, et tenentem sceptrum de A scalone, et conuertam manum meam super Accaron, et peribunt reliqui Philistinorum, dicit Dominus. LXX : Haec dicit Dominus : Super tribus impietatibus Gazae, et super quat295 tuor non auersabor eos, eo quod captiuam duxerunt captiuitatem Salomonis, ut concluderent earn in Idumaeam ; et emittam ignem super muros Gazae, et deuorabit fundamenta eius, et disperdam habitatores Azoti, et auferetur tribus de Ascalone, et inferam manum meam in Accaronem, et peribunt reliqui alienigenarum, 300 dicit Dominus. In tertia et quarta generatione peccata patrum se Dominus comminatur in lege filiis redditurum ; non in aequalitate iudicii, ut alii peccent, et alii puniantur, sed magnitudine clementiae, dum semper exspectat paenitentiam ; et quod in prima generatione delinquitur, non prius corripit et 305 emendat, nisi tertia et quarta generatio uenerit. Tale quid et Paulus apostolus loquitur ad Romanos : An diuitias bonitatis eius et sustentationis et patientiae contemnis ; ignorans quoniam benignitas Dei ad paenitentiam te adducit. Secundum duritiam autem tuam et cor impaenitens thesaurizas tibi iram in die irae, 310 et reuelationis iusti iudicii Dei, qui reddet unicuique secundum e-1376 opera sua. Quod ergo dicit, hoc est : Exspectaui multo tempore ut agerent paenitentiam, et ideo nolui punire peccantes, ut aliquando conuersi reciperent sanitatem. Verum quia tertio et quarto eadem faciunt, cogor mutare sententiam, et plagis 315 corrigere delinquentes. Videamus autem quid Philistiim, et urbes eius peccauerint, quos Septuaginta semper alienigenas transtulerunt ; ubicumque enim in ueteri testamento dAAo- 1-231 pvXovs, id est alienigenas legerimus, non commune nomen om- PL nium externarum gentium, sed proprie Philistiim, qui nunc 99s 320 Palaestini uocantur, accipiendi sunt. Quid fecit. Gaza ut ad

306/311 Rom.

2, 4/6.

288 transtulerit ... concluderet] N Viet, /j. v cum Iul., transtulerint ... concluderent Vulg. 288/300 ut concluderet usque dominus] om. N 293 reliqui] reliquiae Viet, cum Iul (u.l. apud Iul. : reliqui) dominus] deus add. Brix. Viet, cum Vulg. 293/300 LXX usque dominus] om. C 295 duxerint v in marg. 299 in accaro¬ nem] post accaron A v in marg. (LXX : em) 300 in tertiam et quartam generationem N 300 peccata] C Viet, fi v, peccatum N 301 comminatur dominus ~ N 303 et] an N (sed exp.) 304 non] nam N 305 et quarta] om. C generatio N (et ne s.l. add.) 305/311 tale quid usque opera sua] om. C 307 contemni**s N 308/311 secundum usque sua] om. N 309 in diem A 311 eius A v in marg. cum Vulg., sua Viet, fx v exspectat C 312 nolui C v in marg. 313 receperint N, corr. tertio] et praem. C 315 corripere C quid] q, C 310 peccarunt C alienas N, corr. 317/318 allophilos N C A (lo s.l.) 320 quid] ergo add. N s.l. fecer** N, corr.

222

IN AMOS I, i, 6/8

iracundiam atque uindictam Dominum prouocaret ? Transtulit captiuitatem perfectam populi Iudaeorum, et conclusit earn in Idumaea, ut Idumaeis uenderet, quos ceperat ex Iudaeis. Pro captiuitate perfecta, Septuaginta captiuitatem Sa325 lomonis interpretati sunt, uerbum Hebraicum salma, quod significat perfectam atque completam, nomen Salomonis aestimantes. Denique Aquila aTr^pTicrpeVTyv transtulit, et avavetrXrjpto/xevrjv. Symmachus et Theodotio, reXelap, quod non Salomonem, sed perfectam significat atque completam, ut nullus 330 remanserit captiuorum, qui non sit traditus Idumaeis. Vnde ignem se in Gazae muros et aedes, siue fundamenta dicit esse missurum, qui uniuersa deuoret et absorbeat. Et quia quinque Palaestinorum legimus ciuitates, quae propter arcae iniuriam percussae sunt plagis, post Gazam transit ad Azotum, 335 quae appellatur Esdod, et rursum ad Ascolonem, et uoce terribili comminatur habitatores se Azoti perditurum ; et tenentem sceptrum de Ascalone, regiam uidelicet potestatem, siue tribum Ascalonis, ut nullus ibi remaneat, ne ultimae quidem aetatis homines, qui trementes artus baculo regente susten34° tent. Rursumque transfert manum suam, ut percutiat Accaron. Et quattuor enumeratis urbibus, reliquas Philistiim ciui¬ tates uno sermone comprehendit. Et fteribunt reliqui Philistiim, quos aut Geth ciuitatem, aut omnes uicos qui supradictis urbibus subiacent, debemus accipere. Secundum 345 tropologiam sic nobis exponendam uidetur : Gaza quae Hebraice dicitur Aza, sonat fortitudinem uel imperium, Salomon, pacificum ; Idumaeus, sanguinarium, atque terrenum, Azotus, id est Esdod, ignem uberis, siue patrui, licet quidam dor, pro

332/344 cfr I Reg. 6, 17/18. 332 sqq. cfr Iulian. Aeclan., in Amos I, 6/8 (PL 21, 1061 C). 345/346 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 6, 27 ; 22, 18/20 ; 27, 24/25 ; 32, 23 ; 51, 24; 69, 13/14346/347 ibid., p. 63, 5 ; 71, 5. 347 ibid., p. 63, 22. 347/348 ibid., p. 67, 3/5 ; 27, 1/2. 348/349 quidam\ ?

322 populi] N {in populum mut. et scilicet add. s.l.) 323 idumaeis] idomei N (o in u corr.) uenderent N ceperant N 324/329 pro usque completam] om. C 325 salamon N {alt. a eras.), salama et salome v in marg., salaman A 326/327 aestimantes] alii praem. N s.l. sed eras. 327/328 denique usque TeAeiav] om. H 327/328 avairqTrXqpuiarfv A 328 PrjXiav A 329 sed] N {eras, et s.l. add. : sed salmon id est) 329/330 ut nullus remanserit] et nullus remaneret C 330/341 unde usque accaron] om. C 331 muros et aedes] muro sedis N dicet N, corr. 332/333 quinque palaestinorum] N A, palaestinorum quinque ~ Viet. p. v 333 quae] qui N 333/334 iniuria N 334 percussa N et e s.l. add. 335 asdod] N Viet, cum Hier., De situ et nom. Hebr. loc.,p. 91, 14, esdod p v rursum] N A, rursus Viet, p v alt. et om. N 336 habitatores se] habitatorem esse N azoti se ~ A 338 tribuum N, sed alt. u exp. 339 hominis N, corr. qui] per A 340 transferat N, corr. percutiet N, corr. 344/383 secundum usque uolutabuntur] om. C 347 idumea N azoto] N, um s. alt. o add. 348 asdod Viet, {cfr l. 335) patrui] paruis N

IN AMOS I, i, 6/8 350

355

360

365

370

375

223

dod male legentes, ignem generationis putent ; Ascalon interpretatur ignis homicida, siue appensa et ponderata ; Accaron, (jTeLpaxn?, id est sterilitas, et e/cpi^tocn.?, quod interpretatur eradicatio. Igitur Gaza quae sibi fortitudinem scientiae suae v 232 et imperium repromittit, accusatur in eo quod captiuos de familia Salomonis concluserit in Idumaea. Hos ego arbitror Iudaeorum magistros, et omnes qui occidentem sequuntur litteram, noluntque recipere spiritum uiuificantem, sed quaecumque interpretantur et sapiunt, uolunt esse terrena, nec audiunt cum discipulis parabolas Dominum disserentem, et dicentem eis : Qui habent aures audiendi, audiant, praesertim cum apostolus manifestam historiam in duobus intellegat testamentis : Vno super montem Sina, quae est Agar, et seruit cum filiis suis, altero super Hierusalem libera, quae est mater nostra. Ignem igitur se in muros Gazae, et omnia eius dicit argumenta pl missurum, quibus sua mendacia circumdare nititur et tueri. 999 Cumque ignem in muros miserit, deuorabuntur aedes, siue p 1377 fundamenta illius, quicquid firmum habere potuerit, et dialectica arte constructum. De Azoto quoque, quae et ipsa alienigenarum est, auferet habitatorem, cuius, quia litteram sequitur, ubera non lacte, sed igne sunt plena, et quae mentitur ignem habere se patrui, uel cuius uniuersa generatio ignibus deputanda est. Et toilet sceptrum, siue tribum de Ascalone, ubi ignis homicida est. Sicut enim ignis Domini saluos faciet eos quorum corda penetrarit, sic ignis iste qui de caelo cecidit, quasi fulgur, qui succendit diaboli sagittas, quoscumque afflauerit, interficiet. Transferet quoque manum suam super Accaron, ubi sterilitas et eradicatio est. Quicumque enim spiritalem non receperit intellegentiam, audiet per Osee : Da eis, Domine. Quid dabis eis ? Da eis uuluam sterilem, et ubera arentia. Et ut omnia semel in uno sermone comprehenderet,

349/350 ibid., p. 24, 3 ; 67, 5. 350/351 ibid., p. 24, 1 ; Onomastica Vaticana, p. 187, 26, 352/353 cfr Hier, Interpr. Hebr. nom., p. 6, 27; 22, 18/20; 27, 24/25 ; 32, 23 ; 51, 24; 69, 13/14. 355/356 cfr II Cor. 3, 6 ; Rom. 7, 6. 359 Matth. 11, 15. 361/362 cfr Gal. 4, 24/26. 367/371 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 67, 3/5 ; 27, 1/2. 371/372 ibid., p. 24, 3 ; 67, 5. 376 ibid., p. 24, 1 ; Onomastica Vaticana, p. 187, 26. 377/379 Os. 9, 14.

351

crretpcooLs id est et et e'/cptgcucrtj quod interpretatur] sterilitas siue N eicpiocupis v in marg. 352 scientiae suae] siue scientiae N, suae scientiae ~ A. 353 quod] N s.l. 354 in] N s.l. idumeam N 359 habet ... audiat p v 361/362 uno ... altero] N A Pal.1'2 Sess., unum ... alterum Viet, p v 361 serui Pal.1'2 Sess. 363 eius] ei N 365 muro N 366 potuerit N v in marg., poterit Viet, pv 367 quae] om. N A 368 cuius] eius N quia] qui N 369 lac** N 370 se] om. N uel cuius] N A Pal.1'2 Sess., eius Viet, p v 371 tollit A tribuum N 372 facit N 373 penetrarit] N, penetrauerit A Viet, p v, penetrauit PL, 374 cecidit] A, caecidit N, decidit Viet, p v 376 est et eradicatio ~ A 377 audiet] A Viet, p v, audiat N 378 dabit PL 379 in] N, om. A Viet, p v

224

IN AMOS I, i, 6/8-9.10

380 perditurum se esse dicit omnes reliquias Philistiim, uel Geth ciuitatem, in qua torcular diaboli est, uel omnes reliquos Phi¬ listiim, qui appellantur cadentes poculo. Cum enim inebriati fuerint, corruent, et in suo uomitu uolutabuntur. 9.10. Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus 385 Tyri, et super quattuor non conuertam eum, eo quod concluserint captiuitatem perfectam in Idumaea ; et non sint recordati foederis fratrum, et immittam ignem in murum Tyri, et deuorabit aedes eius. LXX: Haec dicit Dominus : Super tribus impietatibus Tyri et super 390 quattuor non auersabor earn., pro eo quod concluserunt captiuita¬ tem Salomonis in Idumaea, et non sunt recordati testamenti fratrum. Et emittam ignem super muros Tyri, et deuorabit fundamenta eius. Easdem tres et quattuor impietates siue scelera quae imputauerat Damasco, Gazae, et Azoto, et Ascaloni, et 395 Accaroni, et reliquis urbibus Philistiim, etiam Tyro ingerit, et exprobrat quare concluserit captiuitatem consummatam atque perfectam in Idumaea, de quibus supra diximus : Et non sint recordati foederis fratrum suorum. Quaerimus quomodo Tyrii fratres sint Iudaeorum ? Fratres hie amicos 400 uocat et necessitudine copulatos, eo quod Hiram princeps Tyri cum Dauid et Salomone habuerit amicitias, intantum ut et ille in aedificationem templi atque palatii, ligna cedrina ratibus Ioppen usque perduceret; et hi frumentum et oleum Tyriis largirentur, et uiginti urbes in Basan eis dono darent; 405 quas ille quia graminis plenae erant, suscipere noluit. Ignem igitur in muros eius missurum esse se dicit, et deuoraturum aedes uel fundamenta illius, quod Hiezeehiel propheta in uisione Tyri, Nabuchodonosor regem Chaldaeorum fecisse commemorat, ubi ait : Circumdabit te munitionibus, et comportabit agge410 rem in gyro. Et rursum : Nabuchodonosor rex Babylonis seruire

400/405 efr III Reg. 5, Ez. 29, 18.

1

sqq. ; II Par.

2, 3

sqq.

400/410 Ez.

26, 8.

410/414

382 appellantur] N A, interpretantur Viet, y v populo A, corr. 385/393 eo quod usque eius] om. N 385/388 eo quod usque et deuorabit aedes eius] sic C et textum LXX om. 386 cluserint A 387 immittam] mittam Vulg. (fortasse recte efr l. 423) 390 earn pro] A PalA2 Sess. v, eos Viet, y 393 easdem usque scelera] eamdem tria et quattuor scelera C tres om. y 394/395 gazae usque reliquis] om. C 395 urbs N (corr. in urbis) 396/397 quare usque dixi¬ mus] om. C 398 sint] N C A Viet, v in marg., sunt y v (efr l. 387) suorum om. C 399 sint] sunt C alt. fratres] om. C 400 chiram C, tyram A, corr. s.l. 401 pr. et] atque C A salomone] sala C et s eras. 401/405 intantum usque suscipere noluit] om. C 403 ioppen usque] iupperis quae N hi om. N 404 eis] N A Viet, v in marg., ei y v donarent N, dona darent A 405 gramine N 406 missurum esse se] N A, missurum se esse ~ C, se missu¬ rum esse ~ Viet, y v 406/407 et deuoratum usque illius] om. C 407 illius] N A, eius Viet, y v 408 chaldaeorum] om. C 409/414 ubi ait usque capiendam] om. C

v

233

PL 1000

IN AMOS I, i, 9.10-11.12

225

jecit exercitum swum seruituie magna aduersus Tyrum. Omne caput decaluatum, et omnis humerus depilatus, et merces non est reddita ei, neque exercitui eius super Tyrum pro seruitute, qua seruiuit mihi aduersum earn, eo quod aggerem ad capiendam 415 Tyrum, quae prius fuit insula, illius comportarit exercitus. Quod et Alexandrum Macedonem fecisse narrat historia, ut ex insula peninsulam faceret, quam Graeci xePP°vr!aov u0_ cant. Tyrus interpretatur tribulatio, siue coangustans; omnisque doctrina peruersa capere nititur ueritatem, et concludere 420 earn in terrenis sensibus, et non recordabatur foederis fratrum suorum, quod de littera debeamus ascendere ad spiritum, de v 234 terrenis ad caelestia ; praeceptumque nobis sit describere sa-^ 1378 cram scripturam in corde nostro tripliciter. Mittet autem Deus ignem in omnes munitiones Tyri, qui non solum muros, sed et 425 fundamenta illius deuorabit. De captiuitate Salomonis, pro quo in Hebraeo habetur, consummata atque perfecta, supra diximus. 11.12. H aec dicit Dominus : Super tribus sceleribus Edom et super quattuor non conuertam eum ; eo 430 quod persecutus sit in gladio fratrem suum, et uiolauerit misericordiam eius, et tenuerit ultra furor em suum, et indignationem suam seruauerit usque in finem ; mittam ignem in Theman, et deuorabit aedes Bosrae. LXX : Haec dicit Dominus : Super tribus im435 pietatibus Idumaeae et super quattuor non auersabor eos, eo quod persecutus sit in gladio fratrem suum, et uiolauerit uuluam super terram, et rapuit in testimonium horrorem suum, et impetum suum custodiuit in aeternum ; et emittam ignem in Theman, et deuorabit fundamenta murorum eius. Edom ipse est qui et 44° Esau, ob coctionem rufae lentis ita appellatus, cuius edulio primogenita perdidit. Hie alio nomine appellatur Seir, pilosus et hispidus. Vnde montes Idumaeorum uocantur montes Seir,

418 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 30/34. 441/442 efr Hier., o.c., p.

30, 20/22 10,

;

27/28

63, 27.

;

20,

439/441 efr Gen.

25,

17/18.

411 aduersus] N, aduersum Viet, p v 412 omnes N, corr. 414 seruit A, corr. 415 tyrum quae] tyrus C prius fuit] N A, fuit prius ~ Viet, p v illis A, corr. s.l. illius comportarit exercitus] om. C 417 ex] om. C insula] N {sed exp. et oppido s.l.) paena insulam N 417/418 quam usque xeppovrjcrov] om. N 417/418 xePP°v7]aov uocant] C, uocant xeppovrjcrov (xepaovqaov Viet, v in marg.) ~ Viet. p. v 418/427 tyrus usque diximus] om. C 420 recordabatur N, corr., recordatur A 421 ascendere debeamus ~ A 422 nobis sit] N A, sit nobis ~ Viet, p v 423 mittit A dominus N 420 hebraeo] N A, hebraico Viet, p v 429/434 eo usque bosrae] usque aedes bosrae C {textum LXX, l. 434/439, om.) 430/439 et usque eius] om. N 431 suam A (et eius s.l.) ultra] A cum Vulg. et lul., om. Viet, p v 434 bosra A 439/440 edom usque ut] om. C 437 horrorem] errorem A 440 appellatur A 441 seir] id est add. A

226

IN AMOS I, i,

II.12

et ab Edom Graeco sermone Idumaea dicitur. Iste persecutus est in gladio fratrem suum, filios uidelicet Iacob, de quibus in 445 benedictionibus Isaac, quibus benedicit primum Iacob, et postea Esau, plenius scriptum est ; ut odium fratrum seruaretur in posteris, et gens Idumaea intantum persequeretur fratres suos, ut egredientibus de Aegypto ne transitum quidem in terram sanctam concederet; et non solum persecutus est 45° in gladio fratrem suum, sed uiolauit misericordiam, siue uuluam eius, uel ut apertius interpretatus est Symmachus, uiscera propria; ut obliuisceretur germanitatis, et obduraret uiscera misericordiae, fratremque se esse nesciret, et contemneret uuluam Rebeccae, quae uno partu geminos edidisset infantes. 455 Quodque sequitur : Et tenuit ultra furorem suum, et indignationem suam seruauit usque in finem, odium monstrat antiquum, quod numquam sibi pace coniuncti sint. PLiooi Vnde poenam pro sceleribus comminatur, et dicit : Mittam v 235 ignem in Theman, quae Idumaeorum regio est, et uergit 460 ad australem partem, quod interpretatur Theman, quae prouincia non solum Theman, sed et Daron et Nageb dicitur, eo quod Eurum et Austrum Africumque respiciat. Quodque dicit : Deuorabit aedes Bosrae, non ut quidam putant, alteram ciuitatem, sed Idumaeam, et munitam signifi465 cat, iuxta illud quod in Esaia legimus : Quis est iste, qui uenit de Edom, tinctis uestibus de Bosra ; iste formosus in stola sua, gradiens in multitudine fortitudinis suae P Quicquid de Esau et Iacob diximus, referamus ad Iudaeos et populum Christianum. Illi enim terreni et sanguinarii persecuti sunt fratrem suum 47° Iacob, qui eos supplantauit, et abstulit primogenita eorum, et persecuti sunt in gladio, ita ut substantias possessionesque credentium publicarent, quod in apostolorum Actibus legi-

443/446 cfr Gen. 15, 3 ; 51, 27. 471/473 cfr Act.

27, 1

sqq. 459/400 cfr Hier., lnterpr. Hebr. nom., p. 11, 463 quidam] ? 463/467 Is. 63, 1. 470 cfr Gen. 2, 45.

22/23 7 27,

36.

446/447 seruaretur] seruatum est C 448 egredientibus] agredientibus C, egrediendi N, egredienti 71 449 concederent N, concaederet C 449/450 persecutus est in gladio] A N Viet., in gladio persecutus est ~ p v, persecutus est C (in gladio om.) 450 fratrem suum] om. C 450/451 uuluam] uotum C 451 uel] om. N p uelut A est] om. C 452 propria usque uiscera] in marg. A 454 raebece C aedidisset C 455 quod C 455/456 alt. et usque finem] om. C 456 seruabit A in] ad N, sed corr. 457 coniuncti sint] A v in marg., coniuncti sunt C N (sunt in sint corr.), iuncti sunt Viet. 71 tr 458 dixit PL 461 theman] in praem. sed exp. N daron] darom C A, darum N et i s.l. add. 462 respicit C 463 dicit] ait C 464/465 oxvpiopemjv usque significat] om. N 464 axvptopevr] C et] id est v 466 de bosra] et cetera praem. C bosra] bosor N iste] sic A 466/467 iste usque suae] om. N 466 iste] sic v in marg. 469 suum] N A Pal.1'2 Viet., om. Sess. p v 470 iacob] N Sess. Viet, p v, om. Pa/.1'2 472 apostolorum actibus] N A, actibus apostolo¬ rum ~ Viet, p v

IN AMOS I, i, 11.12-13/15

227

mus ; et uiolauerunt misericordiam ac iura naturae, oblitique sunt matris suae Rebeccae, quae interpretatur patientia, et 475 simul eos generauit in Christo, antiquumque furorem et iracundiam tenentes, usque hodie in synagogis suis sub nomine Nazarenorum blasphemant populum christianum, et dummodo nos interficiant, uolunt igne comburi. Sed Dominus mittet ignem in Theman, in deserta siccaque Iudaeae — quae 480 nequaquam irrigantur imbribus prophetarum —, et deuorabit omnes munitiones eorum, siue fundamenta murorum eius, ut m 1379 omni sensu litterae concidente, superaedificetur Ecclesia Christi Domini fundamentis. Pro misericordia Septuaginta uuluam transtulerunt, et pro furore horrorem et pro in485 dignatione, impetum, ducti ambiguitate uerborum, quia re¬ hem, et uuluam et misericordiam, aphpho, et furorem eius, et horrorem suum significat; ebrath uero et indignatio et impetus dicitur. Porro armanoth, quas nos aedes interpretati sumus, Aquila et Symmachus jSdpet?, id est domos, Theodotio, habi490 tatores transtulit; soli Septuaginta et hie et supra, fundamenta dixerunt. 13/15* Haec elicit Dominus : Super tribus sceleribus filiorum Ammon et s%iper quattuor non conuer- v 236 tarn eum, eo quod dissecuerit praegnantes Galaad, 495 ad dilatandum terminum suum ; et succendam ignem in muro Rabba, et deuorabit aedes eius in ululatu in die belli, et in turbine in die commotionis ; et ibit Melchom in captiuitatem, ipse et principes eius simul, dicit Dominus. LXX : Haec dicit Dominus : 500 Super tribus impietatibus filiorum Ammon et super quattuor non auersabor eos, eo quod desecuerit praegnantes Galaaditarum, ut dilataret terminos suos ; et succendam ignem super muros Rabba, pl et deuorabit fundamenta cum clamore in die belli, et commouebi- 1002 tur in die consummations suae ; et ibunt reges in captiuitatem, 505 sacerdotes eorum et principes eorum simul, dicit Dominus. Filios Ammon qui de Lot stirpe generati sunt, et habitant in Arabia, ubi nunc est Philadelphia, corripit sermo diuinus ; quare sub

474 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 38. 507/509 efr I Reg. 11, 1.

9, 23/24

;

74, 29

;

81, 16.

500 efr Gen.

19,

473 ac] et N 479 iudaea N 483 christi] in praem. A 484 horrorem] et rare N sed exp. et o /. a add., honorem A 485/491 ducti usque dixerunt] om. N 486 aphpho] om. A 487 suum] om. A 489/490 habitationes A 490 alt. et] om. A 494/498 eo quod usque ipse] usque C 494 dissecuerit] scrips! cum Vulg. et Iul., dissecauerit N, desecuerit Viet, n v (efr l. 509 ; 523) 495/505 et usque dominus] om. N 496 rabba] scripsi cum Viet. Vulg. et Iul., rabbae /Ip 499/505 LXX : haec usque dominus] om. C 501 eum A cum LXX (sed avrovs A L) 503 fundamenta] eius add. A cum LXX 504 reges] eius add. A cum LXX 506 stirpe] ad praem. N sed exp. 507 est] om. C

228

IN AMOS I, i, 13/15

Saul rege Iudaeae Naas Ammonites, princeps eorum, uastauerit Iabes Galaad, et dissecuerit praegnantes eius, ut dilataret 5ioterminos suos, et omnem Galaaditin suo imperio subiugaret. Vnde comminatur succensurum se ignem in muros Rabba, quae fuit metropolis Ammonitarum, ut deuorentur aedes illius in clamore et in ululatu uincentis exercitus ; in die commotionis et turbinis, quando captiui eius Nabuchodonosor uincente, 515 ducentur et idolum Ammonitarum, quod uocatur Melchom, id est rex eorum, feretur in Assyrios ; et principes eius, id est sacerdotes eius pariter abducentur. Sacerdotes in Hebraeo non habetur, sed principes. Addiderunt itaque Septuaginta sacerdotes, ut si uelis scire qui sint isti principes, audias sa520 cerdotes. Inter crudelitatem autem Damasci et filiorum Am¬ mon hoc interest, quod illi contriuerunt in plaustris ferreis Galaad, siue in serris ferreis praegnantes Galaad ; isti autem dissecuerunt praegnantes Galaad, ad dilatandum terminum suum. In Damascenis, qui bibunt sanguinem, accipiuntur 525 haeretici, qui non solum populum Dei ab Ecclesia diruperunt, sed et contriuerunt eum, et commolierunt ferreis dentibus, de quibus scriptum est : Qui deuorant plebem meant, sicut escam pants ? In filiis Ammon, qui interpretatur populus maeroris, uel populus meus, schismaticos accipimus, qui separant qui530 dem deceptam multitudinem ab Ecclesia Dei, et rudes animas, quae nuper Christi concepere sermonem, abrumpunt et diuidunt ; tamen hoc non faciunt crudehtate, qua haeretici deceptos quosque trucidant, sed in eadem regula fidei permanentes, 515/517 cfr Ier. 49, ; 75, 18 ; 76, 4; 15, 27 ; 24, 23. 68, 13

3. 6

;

524 cfr Hier., Interpr. Hebr. notn., p. 5, 6/7 ; 41, 19/20 ; 527/528 Ps. 52, 5. 528/529 cfr Hier., o.c., p. 3,

76, 17.

508 saul] N C A, saule Viet. /u. v iudae C amanites C A 509 iuabes C (sed u exp.) dissecuerit] N A (ex de- corr.), dcsecuerit C Viet, /a v (cfr l. 494 ; 523) eius] ei N 510 et usque subiugaret] om. C galaaditin] A N (ult. a eras, et n in de mut. a.m.) subiugarit A 511 maros N (corr. a.m.), muro C anabae C 512 ammanitarum C A ut usque illius] om. C deuorarentur N, corr. 513 et in ululatu] om. C alt. in] om. N uincentes N, corr. exercitus] C in marg. 513/514 in die usque eius] om. C 514 turbidinis IV 514/515 uincente ducentur] om. C 515 ammanitarum C A quod uocatur] om. C 510 fertur C eius] eorum C (fortasse recte ; cfr l. 505) 517 eius] om. C A 517/520 sacerdotes usque sacerdotes] om. C 518 habet N sed] et add. N s.l. itaque] iuxta N 519 qui] quid N, 06 lepcit, aindiv, id est add. Viet. isti] N A (s.l.), illi Viet, /i u principes] eius add. N 520 autem] om. C 522 galaad pregnantes ~ A 522/523 isti usque Galaad] om. p. per bomoiotel. 522/523 iste autem desecuerit C (cfr l. 494 ; 509) 523 dissecauerunt A 523/524 terminos suos C (fortasse recte ; cfr l. 510) 524/538 in damascenis usque submittere] om. C 525 diruperunt] A N (s s. pr. r), Brix., prob. Viet, iuxta v, deripuerunt Viet. fj. v 526 commoluerunt A 527 sicut escam] ut cibum panis A cum Vulg. (fort, recte) 529 schismaticis N, corr. possimus (s.l.) accipere N 530 decoeptam N 532 tamen hoc] non tamen N crudelitatem quam N haeretici] qui add. N s.l. 532/533 deceptosque A (et quos s.l. add.)

v

237

IN AMOS I, i, 13/15 - ii, 13

229

dilatare cupiunt terminos suos, et nomen gloriae in posteros mittere. Itaque Dominus comminatur se muros Rabbae, id est multitudinis, in die ululatus et belli, commotionis et turbinis incensurum, et regem eorum, auctorem schismatis ire captiuum, et principes Ecclesiae iugo colla submittere. II. 1/3. Haec dicit Dominus : Super tribus sceleri- n 1380 bus Moab et super quattuor non conuertam eum, eo quod incenderit ossa regis Idumaeae usque ad cinerem. Et mittam ignem in Moab, et deuorabit aedes iCarioth, et morietur in sonitu Moab in clangore tubae, et disperdam iudicem in medio eius, et omnes principes eius interficiam cum eo, dicit Dominus. LXX : Haec dicit Dominus : Super tribus impietatibus Moab et super quattuor non auersabor eos, pro eo quod incenderit ossa PL 10 regis I dumaeae in cinerem ; et emittam ignem in Moab, et deuora1003 bit fundamenta ciuitatum eius, et morietur in infirmitate Moab cum clamore, et cum uoce tubae ; et disperdam iudicem ex ea, et omnes principes eius interfciam, dicit Dominus. Non solum filii Ammon, sed et Moab de Lot semine procreatus est, qui 13 fratris Abraham filius fuit. Et ut ostendat se Deus omnium Dominum, et cunctas animas ad suum, qui earum conditor est, imperium pertinere, regis quoque Idumaeorum iniuriam uindicat, immo scelus quod in eum a Moabitis perpetratum est, ut ossa eius usque ad cinerem concremarent, et saeuitiam 20 suam ac rabiem nec in morte finirent. Tradunt Hebraei, ossa, regis Idumaeae iam sepulti, qui cum Ioram rege Israel et Iosaphat rege Iuda ascenderat aduersum Moab, in ultionem doloris a Moabitis postea conuulsa atque succensa. Ob hanc ergo, inquiunt, causam Deus missurum se esse dicit ignem in Moab, uel 25 metropolim Moabitarum, a qua tota est appellata prouincia, uel uniuersam prouinciam, ut deuoraret aedes Carioth, quod v 238 nomen est ciuitatis ; licet Septuaginta urbium eius interpretati

535

535/530 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. ii, 13/14 cfr Gen.

19, 38.

50, 22/23.

14 cfr Gen.

530/537 turbidinis N (cfr l. 514)

19,

37.

21/22

cfr IV Reg.

3, 1.7.

537 irae N

ii, 3 eodome C ad] in v in marg. (cfr l. 19) 3/7 usque usque dominus] usque interficiam cum eo dicit dominus C 4/13 pr. et usque dominus] om. N 0 in] de Vulg. cum lul. (fortasse rede) 8/15 LXX usque et] om. C 9 eos] eum v in marg. cum LXX(fortasse rede) 13 interficiam] cum eo add. Sess. cum LXX (fortasse rede) 10 est conditor ~ C 17 pertenere C reges N, corr. idumeae et obtinuit add. N 20 ac] N C, et Viet, fa v in mortem C finiret C hebraei] om. C 21/22 iosapath C 23 ob] ab C 24 se esse] N, esse se ~ Viet, fi v, esse (se om.) C 25 quo C 26 deuoraret] N Viet, v in marg., deuoret C fx v carith C 27 septuaginta] tu>v noXccov avrfjs, id est add. Viet. 27/28 licet usque moab] om. C l6

LXX VI

230

30

35

40

45

50

55

60

IN AMOS I, ii, 1/3

sint, id est Moab ; periturumque in sonitu et in ululatu uincentis exercitus, quorum Hebraice alteram dicitur saon, alterum therua; et in clangore tubae siue buccinae, hoc enim sophar significat. Cumque perierit Moab, uanum erit principum iudicumque consilium, urbibus pariter ducibusque subuersis. Quomodo autem non oportet transferre captiuitatem perfectam, siue Salomonis, et concludere earn in Idumaea, ut de excelsis atque caelestibus humiles faciat atque terrenos, quod Gaza et Tyrus fecisse memoratur, sic ossa regis Idumaeae comburere non debemus, et in cinerem fauillamque dissoluere. Iudaei transferant intellegentiam spiritalem in cames Idumaeas, sensumque regium, qui uersatur in littera, et est solidissimus atque firmissimus, genealogiis quibusdam et traditionibus superfluis eneruant atque comminuunt, et in puluerem redigunt ; et non solum illi hoc faciunt, sed omnes haeretici, qui uolunt in modum humanae similitudinis sedere Deum in solio excelso et eleuato, et pedes ponere super terram, ne scilicet pendeant ; habere nasum, quo odoretur odorem bonae fragrantiae, oculos, quibus uideat, manus, per quas operetur, pedes, per quos ambulet, aures quibus audiat, os, quo loquatur, dentes, quibus cibos conterat. Qui legit introiisse ludam ad Thamar meretricem et ex ea duos hlios procreasse, si turpitudinem sequatur litterae, et non ascendat ad decorem intellegentiae spiritalis, comburit ossa regis Idumaeae. Qui putat Osee accepisse uxorem fornicariam, et nihil plus sentit in dicto, quam uerbis simplicibus continetur, ossa comburit PL regis Idumaeae. Et idcirco mittit Dominus ignem in Moab, 1004 qui interpretatur ex patre, eo quod natus quidem sit ex Deo, sed eum reliquerit. Et deuorabit ciuitates, siue oppida eius, quod interpretatur Carioth. Vnde et Cariathiarim in linguam nostram uertitur, uilla siluarum. Et non ahter morietur Moab, ^ 1381 nisi in clamore, et sonitu, et ululatu, et clangore buccinae, ut excelsis sensibus opprimantur, qui in sanctis libris clangoribus v 239 buccinae comparantur. Tunc et indices et principes, et om-

43/44 cfr Is. 6, 1. 4(5/48 cfr Ps. 113, 5/7. 48/49 cfr Gen. cfr Os. 1, 2. 54/55 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 8, 17 ; Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 26, 3 ; 35, 4; 53, 22.

38, 6

sqq.

14, 6.

51/52 57/58 cfr

28 pr. in] quae pratm. N sed eras. alt. in] om. C 28/29 exercitus uincentis C cum signis transp. s.l. 29/31 quorum usque significat] om. C 29'30 quorum usque therua] om. N 30 thruah duo codd. Vallarsii 31 sophar] om. N, suphar duo codd. Vallarsii 32 ducibusque] iudicibusque C 33/(54 quomodo usque hierusalem] om. C 3(5 memoratur] N, memorantur Viet. /i» 37 in] om. N 41 enarrant N 42 omnes] et praem. N s.l. 49 ex] N s.l. 50 ascendit N 51 comburit] N v in marg., comburet Viet. 71 v 53 comburit] N, comburet Viet, 71 v 54 mittit] N (com praem. sed del.), mittet Viet. 71 v 5(5 ciuitatem N oppida] N (a s. ras.) eius] om. N 57/58 in lingua nostra N 60 opprimatur N quae PL

IN AMOS I, ii, 1/3-40

231

nes qui praesunt terrenis operibus, destruit sermo diuinus, et praecipit Ecclesiae doctoribus : In montem excelsum ascende qui euangelizas Sion, exalta uocem tuam qui praedicas Hierusalem. 65 4.5. Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus luda, et super quattuor non conuertam eum, eo quod abiecerit legem Domini, et mandata eius non custodierit ; deceperunt enim eos idola sua post quae abierant patres eorum, et mittam ignem in luda et 70 deuorabit aedes Hierusalem. LXX : Haec dicit Dominus ; Super tribus impietatibus filiorum luda, et super quattuor non auersabor eos, quia repulerunt legem Domini, et praecepta illius non custodierunt ; et decepti sunt in uanitatibus suis, quas secuti sunt patres eorum, et emittam ignem in luda, et deuorabit funda75 menta Hierusalem. Ceteris supradictis urbibus, gentibusque Damasco, Gazae et Azoto et Ascaloni et Accaron, et reliquis oppidis Palaestinorum, Tyro quoque et Idumaeae, et filiis Am¬ mon et Moab non exprobrat quod legem Dei abiecerint, et illius mandata contempserint ; non enim habuerunt scriptam legem, 80 sed naturalem. Vnde dicit eos uiolasse uiscera propria et uiscera misericordiae, et contriuisse in plaustris ferreis praegnantes Galaad, et transtulisse captiuitatem Salomonis, siue perfectam, et conclusisse in Idumaea, nec esse recordatos foederis patrum suorum, et persecutes esse in gladio fratrem suum ; 85 et in tantam non dico crudelitatem, sed rabiem prorupisse, ut incenderent ossa regis Idumaeae, et non paterentur mortem extremum esse malorum omnium. Iudas autem, in quo illo tempore, quo haec dicebantur, erat Dei religio et templum et caeremoniae, qui acceperat legem, et praecepta, et iudicia, et 90 testimonia, atque mandata — super quorum differentia in decimo octauo psalmo, et in centesimo decimo octauo plenius disputatur —, increpatur a Domino atque conuincitur ; et digna supplicia recepturus est, quare abiecerit legem eius, et mandata illius non custodierit. Quae quia abiecit atque con-

63/64 Is.

40, 9.

63 praecepit N, corr. 66 iuda] N (et e s.l. add.) 66/70 eo quod usque hierusa¬ lem] usque edes hierusalem C (textum LXX om.) 67/75 non usque hierusalem] om. N 73 suis] quas fecerunt et add. Sess. cum LXX(fortasse recte) 75 supra¬ dictis] om. C gentibus et urbibus C 76/78 damasco usque moab] om. C 76 gazae (gaza N) et azoto et ascaloni] N, et azoto ascaloni gazae ~ Viet. p. v 78/79 alt. et usque comtempserint] et cetera C 81/85 et usque prorupisse] et cetera C 83 idumeam C 85 tantum C 85/86 ut incenderent] et incendere C 86 regis idumaeae] om. C et] ut C morte C 87 extremum esse malorum omnium] N C, esse omnium extremum malorum ~ Viet. /j. u 87/89 in quo usque caeremoniae] om. C 89 acceperit C 91 octauo decimo ~ C, XCIII N centesimo octauo decimo ~ C, XCII N 92/93 atque usque est] om. C 93 legem abiecerit ~ C 93/94 eius usque custodierit] om. C 94 quae quia] quam g, C

v

240

232

IN AMOS I, ii, 4A-6/8

tempsit, ordine et uia deceperunt eum idola sua. Non enim poterat ante ab idolis decipi, nisi legem Domini reppulisset, et mandata illius non fecisset. Haec sunt idola post quae abierunt patres eorum in Aegypto, Aegyptii bouis simulacra fingentes, et adorantes Beelphegor, et colentes Astaroth et Baa100 lim. Vnde Dominus comminatur etiam in Iudam se ignem esse missurum, qui deuoret aedes, et fundamenta Hierusalem, non PL illius in qua pacis uisio commoratur, sed earum, quae sub no- 1005 mine Hierusalem in diuersis urbibus surrexerunt. Quicquid de Iuda diximus, refertur ad Ecclesiam, in qua est uera confessio, 105 et pax Domini, et uisio ueritatis. Et in eo arguitur, quod legem Dei contempserit, et eius mandata non fecerit et unusquisque adorans uitia sua atque peccata, Deum coeperit habere a quo uictus est, dicente Petro apostolo : A qua enim quis superatur, huius et seruus est. Auarus aurum, gulosus uentrem, libidino110 sus penem et Beelphegor colit, lasciua mulier, quae cum sit in deliciis uiuens, mortua est, adorat uenerias uoluptates. Vnde mittet Dominus ignem in Iuda, et deuorabit aedes pessimas, et fundamenta uitiosa, quae Hierusalem gloriam perdiderunt ; simulque discimus Creatorem omnium, non solum Iudae et 115 Israel, sed uniuersarum gentium habere curam ; et iuxta apo- /x 138 stolum, eos qui sine lege peccauerunt, perire sine lege, et qui in lege commisere delicta, lege Domini iudicari. 6/8. Haec dicit Dominus : Super tribus sceleribus Israel, et super quattuor non conuertam eum, pro eo 120 quod uendiderit argento iustum et pauperem pro calciamentis, qui conterunt super puluerem terrae capita pauperum et uiam humilium declinant ; et filius et pater eius introierunt ad puellam, ut polluerent nomen sanctum meum ; et super uestimentis 125 pigneratis accubuerunt iuxta omne altare, et uinum damnatorum bibebant in domo Dei sui. LXX : Haec dicit Dominus : Super tribus impietatibus Israel, et super quat95

09 cfr Num. 25, p. 50, 9; 62, 5 ; Rom. 2, 12.

3

; Iud. 2, 11 sqq. ; 17/18; 75, 23.

74,

3, 7.

102 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., 108/109 II Petri 2, 19. 115/117 cfr

95 uiam N deciperunt C 96 legem] dilegem C (sed di exp.) 96/97 et usque fecisset] om. C 98 bouis] uobis N, boues C (corr. in marg.) 101 et fundamenta] om. C 103/117 quicquid usque iudicari] om. C 105 in eo] N v in marg., Viet. /j. v 107 adorat N peccata] N (in -um mut.) a] N s.l. qui N, corr. 110 penem] panem N (em exp.) Ill uoluptatis N 112 pessimos N 113 gloria N 120 argento] pro praem. Vulg. 120/125 et pauperem usque altare] usque C 120/134 et usque sui] om. N 122 declinant] Pal.1-2 Sess. Viet, v cum Vulg. et lul., declinabant \x 123 introierunt] ierunt Vulg. (cfr l. 205) 123/124 uiolarent Sess. cum Vulg. et lul. (cfr l. 205/206) 125 accubuerunt] Vulg. cum lul., accubuere Viet, /a v (cfr l. 163)

IN AMOS I, ii, 6/8

233

tuor non auersabor eos, pro eo quod uendiderit argento iustum, et pauperem propter calciamenta, quae calcant super puluerem 130 terrae ; et pugno percutiebant capita pauperum, et uiarn humi- v 241 Hum declinabant, et filius et pater eius ingrediebantur ad eamdem puellam, ut contaminarent nomen Dei sui ; et uestimenta sua alligantes funibus, faciebant umbracula iuxta altare, et uinum de calumniis bibebant in domo Dei sui. Idcirco ponit 135 nouissimum Israel, id est decern tribus, quoniam prope omnia quae sequuntur, ad ipsum scripta praediximus, ut sub uno textu sermo propheticus libri ordinem contineret. Primum ergo eorum scelus est, siue impietas, in tribus criminibus enumerata,uel quattuor, quod propter pecuniam hominem uendiderint, 140 et hominem iustum, qui in eo admirabilior est, quod nec paupertate superatus est, ut iniquum aliquid faceret ; et si quidem pauperem iustum famis necessitate compulsi pretio uendidissent, esset aliqua sceleris excusatio ; nunc autem pro rebus ui- PL lissimis, calciamentis, quibus puluerem calcant et fimum, pre- 1006 145 tiosam hominis animam uendiderunt. Isti, iuxta Septuaginta, percutiunt in capite pauperem, secundum Hebraicum, capita pauperum conterunt super puluerem terrae, et in tantam eleuantur superbiam, ut nolint cum humilibus ambulare. Et ne paruum putaretur hoc facinus, filius et pater ad unam in150 gressi sunt puellam, ut nomen Dei sanctum uiolarent. Quicquid ergo fit turpiter, ad Dei refertur iniuriam qui dicit : Per uos nomen meum blasphematur in gentibus. Hoc est quod et apo¬ stolus scribit ad Corinthios : Omnino auditur in uobis forniccitio, et talis fornicatio, qualis nec inter gentesj quidem, ita ut uxorem 155 patris habeat aliquis. Et uos inflati estis, et non potius luxistis, ut tolleretur de medio uestrum qui hoc opus fecit. Crebro euenit, ut pater filii sui uxorem, id est socer polluat nurum, quorum in

151/152 II Petri

2, 2.

153/156 I Cor.

5,

1/2.

128 eos] eum v in marg. 130 pugno] om. Sess. 135 nouissimus N quo¬ niam] quo C 137 texus C liberi C 138 siue impietas] om. C 138/139 enumerat* N (et is s. ras.), enumeratum C 141 iniqum C aliquod C 142 famis] panis C(fortasse recte) 143/144 rebus uilissimis] N, re uilissima C Viet. /x v 144 calciamentis] id est proem. N s.l. 145 hominis animam] N, animam hominis ~ C Viet, /x v septuaginta] e/cov8uAx£ov els K«f>aAaj TTTuigdiv id est pugno add. Viet. 146 percutiant N, corr. 146/147 secundum usque terrae] stricta manu percutientes capud eius secundum ebreicum capita pauperum conte¬ runt et in puluere C 146/147 capita pauperum] hie N C, post terrae Viet, /x v 147 in puluere N terrae] om. N C tante N (e in a corr.) 148 leuantur superbia N humilibus] N, hominibus C Viet. jj. v 149 parum N putare¬ tur] N C, uideretur Viet, /x v 150 ut usque uiolarent] om. C 151/152 per uos] om. C 152 et] om. C 153 omnino] om. C 153/155 auditur inter uos et cetera C 154/156 et usque fecit] om. N 155/156 alt. et usque fecit] om. C 156/162 crebro usque procedit] om. C 157 filius patris Viet. id est] N nonnulli codd. Vallarsii, om. Viet, /x u quorum] N nonnulli codd. Vallarsii, om. Viet. (I v

234

IN AMOS I, ii, 6/8

lege utrumque prohibetur : Turpitudinem patris tui non reuelabis, et turpitudinem nurus tuae non discooperies. Habet itaque 160 et littera utilitatem maximam si seruetur. Et quia omne flagitium, si terminum pudoris excesserit, crimina auget criminibus, et semper ad deteriora procedit, etiam super uestimentis oppigneratis accubuerunt decern tribus iuxta omne altare, quod ita v 242 interpretantur Hebraei: Super uestimentis eorum, qui ad idola 165 ire nolebant, et quae ui extorserant epulantes in idolio, accubabant. Secundum Septuaginta autern tantus erat contemptus in Deum, ut uestimenta sua in quibus dormiunt, uel in quibus fornicantur, iuxta altare funibus extenderent, et facerent TTapaTTeTa.op.aTa, id est uelamina, quo fornicantes in templo 170 nullus possit aspicere; ac ebrietati et libidini seruientes etiam ipsum uinum quod bibebant, non de proprio labore, sed de calumniis emerent ; et hoc faciebant in fano dei sui, ut quos putabant deos, turpitudine ac stupris polluerent. Haec loquuntur, et sic edisserunt, qui simplicem sequuntur historiam. /x 1383 175 Nos autem, qui in Osee docuimus, sub nomine Israelis, et Samariae, et Ephraim, et filiorum Ioseph — de qua tribu fuit Ieroboam, qui a regno Dauid et Hierusalem, et templo Dei populum separauit —haereticos significant, etiam nunc post Tudam et Hierusalem, quae interpretatur Ecclesia, intellegamus 180 ad haereticos sermon em propheticum dirigi, qui uendunt uirum sanctum iustumque, sed et pauperem, pro pecunia. Vir pauper et iustus, die est ecclesiasticus, qui non habet scientiam scripturarum, sed simplicitate contentus, facit mandata, quae iussa sunt, de quo scriptum est : Pauper non sustinet pl 185 comminationen. Et ad Galatas : Tantum ut pauperum memores 1007 essemus. Haec omnia haeretici pro diuitiis faciunt, et pro calciamentis, quibus calcant puluerem terrae, quia enim non possunt nudis pedibus stare super terram sanctam — in qua stetit Moyses, et Iesus filius Naue ; unde et apostoli nudis pedi-

158/159 Leu. 18, 7. 177/178 cfr III Reg. 12, 25/33. 185/186 Gal. 2, 10. 187/189 cfr Exod. 3, 5 ; Ios 5, 16. 10, 10 ; Marc. 6, 8/9 ; Luc. 10, 4.

184/185 Prou. 13, 8. 189/190 cfr Matth.

161 termines N 162 etiam] et C super] om. N 162/163 oppigneratis] C Viet, v in marg., oppignoratis N, pigneratis /x v 163 accubuerunt] N C, accubuere Viet. fji. v (cfr l. 125) decern tribus post altare C 165 extorserunt C epu¬ lantes] polluentes C idulo C 165/166 acubebant C 168 tenderent N C 169 77aparrerdafiaTa id est] om. N templo] illos add. N 170 nemo N s.l. a.m. possit aspicere] N C, aspicere posset ~ Viet, /x v ac] N C, et Viet. /x v 171 all. de] om. PL 173 pulluerint C post polluerint] in C : hie magna pars in exemplaribus deest et usque Hi, l. 312 ; requiescentes om. 175 in] et praem. N 175/176 samaria N 177 templum N 178 separauit] N, segregauit Viet, g v 180 propheticum dirigi] N, dirigi propheticum ~ Viet. /x i> 181 et] N, om. Viet, /t v 186 omnia] N Viet., omnes /x v 189 alt. et] N, om. Viet, /x v

IN AMOS I, ii, 6/8

235

bus iubentur incedere, ne quid mortis habeant et pellium, quae referuntur ad carnes — ; ideo percutiunt in capite pauperes. Et Saluator discipulis praecepit, ut si forte, quoniam adhuc uersabantur in terra, mortale quid in eorum operibus adhaesisset, excuterent puluerem de pedibus suis. Percutiunt autern haere195 tici capita pauperum, quamquam hoc in Hebraico non legatur, quia uiam humilium declinauerunt. Via humilium ilia est, quae dicit : Ego sum uia, et uita et ueritas, quae nos prouocat, ut ambulemus per earn, et dicit : Venite ad me, omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam nos. Omnes autem haereticorum 200 principes intumescunt superbia, de quibus et apostolus loqui¬ tur : Ne inflatus incidat in indicium diaboli ; qui dicit : In caelum ascendam, super sidera caeli ponam nidum meum, ero similis Altissimo. Vnde superbis haereticis resistit Deus, humilibus autem ecclesiasticis dat gratiam. Filius quoque et 205 pater introierunt ad unam puellam ut uiolarent atque polluerent nomen sanctum Dei. Patrem nostrum esse populum Iudaeorum, saepe legimus, dicente Paulo: Nolo enim uos ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes per mare transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt in nube et in 210 mari. Et in alio loco : Interroga patres tuos, et annuntiabunt tibi seniores tuos, et dicent tibi. Et rursum : Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. Vnde et in ecclesia gentium loquitur : Filii matris meae pugnauerunt contra me. Nos ergo filii sumus et pater populus Iudaeorum. Peccamus et scelus committimus, quando 215 ad obseruationem sabbati, circumcisionis iniuriam, caeremonias legis abolitae cum parente nostro ingredimur ; quibus dicit apostolus : Ecce ego Paulus dico uobis, quia si circumcidamini, Christus uobis nihil prodest. Et iterum : Qui in lege iustificantur, a gratia exciderunt. Qui ita ingreditur Ecclesiam, 220 ut legem seruet in euangelio, iste cum patre ingreditur ad puellam, et committit stuprum, et uiolat nomen Dei. Vnde qui dicunt non nocere Iudaeis post aduentum Christi, si ita credant in Deum, ut legis quoque praecepta custodiant, 190

193/194 cfr Matth. io, 14; Marc. 6, 11 ; Luc. 9, 5. 197 Ioh. 14, 6. 198/199 Matth. 11, 28. 2011 Tim. 3, 6. 201/203 Is. 14, 13/14. 203/204 lac. 4, 6. 207/210 I Cor. io, 1/2. 210/211 Deut. 32, 7. 211/212 Ps. 44, 17. 212/213 Cant. 1, 3. 217/218 Gal. 3, 2. 218/219 Gal. 5, 4.

192 praecipit N 193 adhesissent N 195 legatur] N v in marg., legitur Viet, fj. v 190 quia] qui PL 197 pr. et] om. Viet, ft v 198 omnis N 199 et ego reficiam uos] om. N 203 superbis] et praem. Viet, ft v resistit deus] N, deus resistit ~ Viet, ft v 204 ecclesiastis N, corr. 207 enim] N cum Vulg., om. Viet, ft v 208 quia] N, quod Viet, ft v, quoniam Vulg. 208/210 et usque mari] om. N 210 annuntiabant PL 212 in] N, om. Viet, ft v 213 ergo] om. N 218 christus usque prodest] om. N 219 iustificentur N, corr. 221 dei] N, domini Viet, /i v 223 deum] N, dominum Viet, ft v

243

236

IN AMOS I, ii, 6/8-9/11

patrem et filium in una fornicatione contaminant. Sed et uestimenta sua ligantes funibus, uelamina faciunt iuxta altare, praetendentes fidem Christi. Quotquot enim in Christo baptizati sunt, Christum induerunt, et uestimenta sua, quae peccatorum funibus ligauerunt opponunt oculis uidentium, ne eorum cernantur flagitia, ut qui altare respicit, stuprum non 230 suspicetur. Hoc faciunt omnes haeretici sub christiano nomine jI°°' fornicantes, et erroribus suis atque mendaciis obtendentes M 15 4 testimonia scripturarum. Vnde et apostoh uestimentis suis v 244 strauerunt pullum asinae, ut mollius sederet Dominus, et ex lege ac prophetis stratum scanderet uiam. Econtrario haeretici 235 non substernunt uestigiis Saluatoris uestimenta sua ; sed ligant ea iuxta altare, et praetendunt peccatis suis, ut bibant uinum de calumnia, siue damnatorum, qui ex eo quod egressi sint de Ecclesia, damnati sunt. Hoc uinum est Sodomorum furoris draconum et aspidum, quod qui biberit, sanari non poterit. 240 Bibunt autem uinum non in domo Dei, ubi templum est et Hierusalem, sed in domo dei sui, quern sibi artifici sermone finxerunt. 9/11. Ego autem exterminaui Amorrhaeum a facie eoriim, cuius altitudo cedrorum altitudo eius, et for245 tis ipse quasi quercus ; et contriui fructum eius desttper, et radices eius subter. Ego sum qui ascendere uos feci de terra Aegypti, et eduxi uos in deserto quadr aginta annis, ut possideretis terram Amorrhaei ; et suscitaui de filiis uestris in prophe250 tas et de iuuenibus uestris Nazaraeos. LXX : Ego autem abstuli Amorrhaeum a facie eorum, cuius erat sicut alti¬ tudo cedri sublimitas eius, et fortis quasi quercus ; et arefeci fructum eius desuper, et radices eius deorsum. Ego eduxi uos de terra Aegypti, et circumduxi uos in deserto quadraginta annis, ut 235 possideretis terram Amorrhaeorum ; et assumpsi de filiis uestris in prophetas, et de iuuenibus uestris in sanctificationem. Vos quidem uendidistis argento iustum et pauperem pro calciamentis, percutientes eius caput, siue conterentes in puluere capita pauperum, et uiam humilium declinastis intantum ut 260 pater et filius ad unam introirent puellam, et uiolarent siue polluerent nomen sanctum meum, et uestimenta uestra lupa225

226/227 cfr Gal. Luc. 19, 35.

3, 27

; Rom.

13, 14.

222/233 cfr Matth.

21, 7

; Marc.

11, 7

;

224 patrum N, corr. in] N, om. Viet. /j. v 226 stupro N, corr. suscipiet N (sed cipiet exp. et piciat s.l. add.) 234 scanderet] N, calcaret Viet. p. v 237 sunt N 239 potest N 241 artifici N (et oso s.l. add.) 242 finxerint N, corr. 245/256 et usque sanctificationem] om. N 247 duxi Vulg. (cfr I. 270) 257 argentum JV 258 puluerem N 259 declinantes v i/7 marg. 260 introierunt N, corr.

IN AMOS I, ii, 9/11

237

naribus et fornicatione polluta, peccatorum uinculis nexuistis ; ita ut in loco sancto committeretis adulterium, et ebrietati iniustitiam copulantes, uinum biberetis alienum, et hoc facere265 tis in domo Dei uestri. Ego autem econtrario pro malis uestris, quae mihi reddidistis, uobis tribui bona, ut exterminarem egredientibus uobis de Aegypto, ante faciem uestram, Seon regem Amorrhaeorum, qui tarn excelsus erat et fortis quasi cedrus et quercus ; et contriui fructum eius desuper, et radices 270 deorsum. Ego uos eduxi de Aegypto, et per quadraginta annos v 245 longo ad terram sanctam feci peruenire circuitu, ut possideretis terram Amorrhaei, de qua supra diximus ; quam diuisit Moyses filiis Ruben et Gad, et dimidiae tribui Manasse et post tanta beneficia etiam hoc addidi, ut de filiis uestris assumerem 275 mihi prophetas ; et de iuuenibus uestris, siue electis, facerem Nazaraeos, quos Septuaginta interpretati sunt sanctificatos. Neque uero ubi de laudibus dicitur Dei, historiae ordo seruandus est, sed frequenter euenit ut quae prima facta sunt, ex¬ trema dicantur, et quae nouissima, referantur ad prima. Quod 280 septuagesimus septimus psalmus, et centesimus quartus, ubi pl signorum potentia, non ordo describitur, docere nos pote- 1009 runt, et tituli psalmorum, de quibus duo tantum ponamus exempla, tertii psalmi, et quinquagesimi primi, ubi quae prius facta sunt, narrantur extrema, et quae extrema legimus, re285 feruntur in principio. Ante enim de Doec Idumaeo scriptum legimus in Regum uolumine, qui titulus est quinquagesimi primi psalmi, quam Absalon contra patrem surgeret, quod in tertii psalmi titulo praenotatur. Itaque et Amorrhaeus nouissi- m 1385 mus exterminatus est, siue deletus, quod nunc primum refer290 tur, et quod ascendere eos fecit de Aegypto, postea et eduxit in eremum per quadraginta annos, in principio factum legimus, quae hie ultima dicuntur ordine commutato. Prius ergo quam educeret nos Deus de terra Aegypti, de fornace ferrea, exterminauit ante faciem nostram Amorrhaeum, qui dicitur ama295 rus, siue AaA^rd?, id est loquens, siue famosus, et frequenti sermone celebratus. Hie autem Amorrhaeus et rex Amorrhaeo-

270/271 efr Deut. 29, 5. 272/273 efr Num. 32, 33. 285/286 efr I Reg. 22, 9.18.22. 287 efr II Reg. 15, 1/12. 289/299 efr Num. 21, 21/26. 296 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 2, 22/23.

21, 7

; 294/

264 hoc] N s.l. 269 fructum eius] N, eius fructum ~ Viet. fj. v 270 et] N s.l. 274 addidit N, corr. 276 quod N sunt] to us r/yiaafievous id est add. Viet. (L.XX, loc. cit. : els ayias^ov) 279 dicantur] N bis sed corr. et] N s.l. primam N, corr. 281 portenta N nos] non N, corr. 281/282 poterit N 290 aegypto] N, terra aegypti Viet. /j. v postea] N, om. Viet, fj. v eduxit] N, reduxit Viet, n v 292 ultima] om. N commutatio N (ne r. alt. o a.m. add.) primus N (s in m mut.) 293 nos] om. N 295 XaX-qros id est] om. N 296 celebratur N

23S

IN AMOS I, ii, 9/11

rum appellatur Seon, arbor infructuosa et sterilis, non quo fructus non faciat, sed malos afferat fructus, de quibus dicitur : Omnis arbor quae non facit fructus bonos, excidetur et in 300 ignem mittetur. Et de pseudoprophetis legimus : Qui ueniunt in uestimentis ouium, et intus sunt lupi rapaces, ex frudibus eorum cognoscetis eos, ex malis uidelicet fructibus. Siue igitur fructum non faciat, siue faciat, sed non bonum, infructuosa arbor appellatur. Iste Seon, de quo scriptum est : lam securis v 246 305 ad radices arborum posita est, quia infructuosa arbor fuit, Do¬ mino percutiente, succisus est, cuius altitudo cedrorum altitudini comparatur, de quibus legimus : Vidi impium superexaltatum et eleuatum sicut cedros Libani; et transiui et ecce non erat; et quaesiui eum et non est inuentus loms eius. Et pulchre transisse 310 se dicit, quia ei qui transit de saeculo, et dicere potest : Transiens uidebo uisionem hanc magnam, aufertur cedrus, et locus superbiae non poterit inueniri. Fortitudo quoque eius, quasi quercus arboris durissimae atque fortissimae. Ex cuius uocabulo Philo, uir disertissimus Hebraeorum, Esau appellatum 315 putat Spvcvov, id est quercinum et roboreum, licet et Esau possit TTolrpjia, id est factura intellegi, ut ad mala opera referatur. De hoc forti atque robusto loquitur in euangelio : Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt ea quae possidet ; si autem fortior illo superueniens uicerit 320 eum, uniuersa arma eius auferet, in quibus confidebat, et spolia eius distribuet. Nobisque praestitit Dominus, ut fructus huius Amorrhaei Seon, quern interpretari infructuosam arborem diximus, quia mali erant, contereret desuper, et auferret, ne PL quis bonos aestimans, comederet et periret. Radices quoque 1010 325 illius succidit atque comminuit, ut nihil postea malae arboris pullularet et ipse Dominus fecit nos exire de saeculo, et per

297 cfr Hier., lnterpr. Hebr. nom., p. 20, 14/15. 299/300 Matth. 3, 10 ; 7, 19. 300/302 Matth. 7, 15/16. 304/305 Luc. 3, 9. 307/309 Ps. 36, 35/36. 310/ 311 Exod. 3, 3. 313/315 cfr Philo ? cfr Onomastica Vaticana, p. 177, 77/78. 315/310 cfr Hier., lnterpr. Hebr. nom., p. 6, 3 ; 22, 12. 318/321 Luc. 11, 21/22. 322/323 cfr Hier., lnterpr. Hebr. nom., p. 20, 14/15.

297 seon] id est add. N s.l. quo] N Viet., quod /a v 298 facit** N (a s. i add.) 301 uestitis N, corr., uestitu v in marg. 302 eorum cognoscetis eos] N s.l. ex] om. N 303 bonum] in praem. N 304 arbor] om. N 300 succisa N 307 legimus] om. p superexaltatum] N cum Vulg., exaltatum Viet. 71 v 308 et eleuatum] om. N sicut] super N 308/309 secundus et usque eius] om. N 310 se] om. N 315 Spinvov id est] om. N alt. et] om. N 310 77-017;pi id est] om. N facturam N (sed acturam exp. et ortem s.l. add.) 310/317 refactus N, corr. 317 loquitur] dominus praem. Viet, v 318 custodiat N, corr. 319 ea] N v in marg. cum Vulg., omnia Viet, /x v 319/321 si usque distribuet] om. N 320 aufert Viet, v in marg. 321 distribuit v in marg. 322 quae N, corr. 323 contereret] dominus add. N s.l. 325 succidat N, corr. comminuat N, corr. 320 pr. et] N, om. Viet. fj. v

IN AMOS I, ii, 9/11-12

330

335

340

345

330

355

360

239

annos quadraginta, qui numerus semper afflictionis et ieiunii luctus est et doloris, per tribulationes et angustias peruenire ad terram sanctam, ut possideremus primum terram Amorrhaei, et illius quondam regio fieret nostra possessio ; et postea suscitaret de filiis nostri prophetas, omnes sanctos uiros, qui acceperunt spiritum prophetalem, de quibus in prima epistola ad Corinthios plenius legimus. Et de iuuenibus nostris, uel electis, assumeret Nazaraeos et sanctificatos, qui Deo suas animas immolantes, uinum quod inebriare potest, et statum men¬ tis euertere, non attingunt, ut habeant comam Samson, in cuius capite, quia caput uiri Christus est, fortitudo et uictoria consistebat. Numquid non ita est, jilii Israel, dicit Dominus. v 247 12. Et pr opinabitis Nazaraeis uinum et prophetis mandabatis, dicentes : Ne prophetetis. LXX similiter. Me uobis tanta praestante beneficia, ut aduersarios uestros interficerem, et terram eorum uobis traderem, et de filiis uestris ac iuuenibus prophetas eligerem et Nazaraeos, meoque cultui consecrarem. Numquid potestis dicere quod ista non fecerim, et meam erga uos clementiam per quam uiuitis, dene- fx 1386 gare ? Qui in tantam rabiem prorupistis, ut inebriaretis Na¬ zaraeos meos uino, quibus lege praeceptum est, ut omne quod inebriare potest, non bibant, et prophetis mandaretis, ne in meo nomine prophetarent. Quod et Amos prophetae, quern nunc habemus in manibus, praecepit Amasias sacerdos Bethel; et Hieremiae a rege mandatum est, ne uerbisDomini loqueretur ad populum, intantum ut etiam sermones eius ignibus concremaret. De hoc loco haeresim suam Tatianus, Encratitarum princeps, struere nititur, uinum asserens non bibendum, cum et in lege praeceptum sit, ne Nazaraei bibant uinum, et nunc accusentur a propheta, qui propinent Nazaraeis uinum. Qui si litteram sequuntur in omnibus, et Iudaicas fabulas ecclesiis ingerunt Christi, ergo et comam nutrire debent, et uuam passam ac uiridem non comedere, et super patre et matre mortuis non ingredi; et si forte haec fecerint et fuerint huma-

331/333 efr I Cor. 14, 1/5. 334/330 efr Num. 6, 3. 337 efr I Cor. 11, 3. 344/345 efr Num. 6, 1 sqq. 350/351 efr Amos 7, 10. 352/354 efr Ier. 38, 1 sqq.

336/338 efr Iud. 16, 17. 347/349 efr Num. 6, 3.

329 ad] N, in Viet, [x v 332 epistola] om. N 333 et] om. N nostris] om. quidam codd. Vallarsii, uestris fx 334 nazarenos N 334/335 suas animas] N, animas suas ~ Viet, ix v 330 abtingunt N (u in a mut.) 339 ita est] N cum Vulg., est ita (ista PL) ~ Viet, fx v 340 nazarenis N uino N (corr. a.m.) 341 LXX similiter] om. N /x 343 interfecerim N 344 nazarenos N 346/ 347 denegare] N, denegarem Viet., denegarim /n v 347/348 nazarenos N 350 prophetae N (ult. e eras.) 352 uerbum N(fortasse recte) 355 instruere N 350 in] N, om. Viet, fx v 357 propinant N 358 ecclesiis] in praem. N 360 matre et patre ~ Viet, fx v

240

IN AMOS I, ii, 12-13/16

na uel fragilitate, uel necessitate superati, radant capita, et irriti sint omnes dies consecrationis et laboris eorum. Quod si haec non faciunt, neque possunt more Iudaicorum cauponum 365 miscere aquam uino, umbras ueritati, euangelii gratiae legis necessitatem, ebrietatem illam inteUegant, qua curis saecularibus inebriatur et obruitur animae uigor, et illos prophetis mandare, dicentes : Ne prophetetis, qui, liuore superati, prohibent eruditos uiros doctrinae proferre sermonem. Et pl 370 dicente Domino : Vade et die populo huic, illi econtrario iubent, ion ne loquaris in nomine Domini, maxime si ille qui doceat, non turpi lucro et gloriae atque iactantiae, sed utilitati legentium audientiumque prouideat. 13/16. E cce ego stridebo subter uos, sicut stridet 11248 375 plaustrum onustum feno, et peribit fuga a neloce, et fortis non obtinebit uirtntem suam, et robustus non saluabit animam suam, et tenens arcum non stab it, et uelox pe dibus suis non saluabitur, et as censor equi non saluabit animam suam, et robu380 stus corde inter fortes, nudus fugiet in die ilia, dicit Do minus. LXX : Quapropter ecce ego uoluam subter uos sicut uoluitur plaustrum plenum stipula, et peribit fuga a cursore, et fortis non obtinebit fortitudinem suam, et pugnator non saluabit animam suam, et Sagittarius non sustinebit, et uelox pedibus 383 saluari non poterit, et eques non saluabit animam suam, et inuentum cor eius inter potentes, et nudus fugiet in die ilia, dicit Dominus. Me uobis praestante beneficia, et educente uos de terra Aegypti, et interficiente ante faciem uestram Amorrhaeum, ut possideretis terram eius, et suscitante de filiis 390 uestris prophetas, et de iuuenibus uestris Nazaraeos, uos inebriabatis Nazaraeos meos uino, et prophetis dicebatis : Ne prophetetis. Idcirco sicut plaustrum stipulae uel feni onere praegrauatum, stridore et sonitu longe exululat; sic ego uestra peccata ultra non sustinens, et quasi stipulam tradens incendio, 395 clamabo et dicam: Peribit fuga a ueloce, quemHebraei Ieroboam filium Nabath intellegunt, qui prius in Aegyptum fugerat. Hie autem non ipsos principes, sed domos eorum, et sobolem accipiamus. Et fortis non obtinebit uirtutem suam —- fortem Basan interpretantur, qui fuit ab bella prom400 ptissimus—, et robustus non saluabit animam suam — 370 Is. 6, efr Deut.

9. 3, 1

301/392 Amos 2, 12. 305/307 efr III Reg. ii, sqq. 400/401 efr III Reg. 16, 15 sqq.

40.

300/400

302 pr. uel] om. N 303 sunt N 300/307 saeculi N 307 inaebriabuntur N prophetas N 372 et] om. N utilitate N, corr. 374 super N 377/387 et usque dominus] om. N 380 ilia die ~ Vulg. 300 nazarenos N 391 nazaraeos] om. N meos] N (sed m eras.) 393/304 peccata uestra ~ Viet, /x v 307 domus IV

IN AMOS I, ii, 13/16

241

hunc hie Amri sentiunt —, et tenens arcum, non stabit, siue sustinebit, de Iehu filio Namsi, qui Ioram regem Israel sagitta percussit, dictum putant. Et uelox pedibus suis non sahiabitur, Manahem intellegunt, qui frustra festi405 nans regi Assyriorum dona direxit. Et ascensor equi non n 1387 saluabit animam suam, hunc Phacee, filium Romeliae, interpretantur, qui iuncto Aram, id est Syro, sub rege Achaz Iudaeae multa uastauit. Et robustus cor do, inter fortes, nudus fugiet in ilia die, dicit Dominus. Solus Osee 410 qui ultimus rex decern tribuum fuit, et errantem populum ad Dei cultum reuocare conatus est, quasi nudus egredietur de incendio. Nudum autem uocat, quia sub ipso decern tribus v 249 captae sunt. Hoc Hebraei autumant, et sicut nobis ab ipsis traditum est, nostris fideliter exposuimus. Nunc autem ad PL 415 nostra redeamus. Voluere se subter eos plaustrum comminatur 1012 Deus, feno uel stipula praegrauatum, ut quia frumentum non habent quod in horrea recondatur, fenum eorum et stipula in¬ cendio concremetur. Hoc est fenum de quo propheta dicit : Fiant sicut fenum aedifLciorum, quod priusquam euellatur, exa420 ruit. Et : Omnis caro fenum. Stipula autem ilia est, super cuius incendio flebiliter propheta complorat, dicens : Heu mihi. Quia factus sum sicut qui colligit stipulam in messe, et sicut racemos in uindemia, cum non sit botrus ad manducandum primitiua. Heu mihi. Anima, quia periit reuerens de terra, 425 et qui rectum faciat, in hominibus non est : omnes in sanguine iudicantur, et reliqua. Hoc est fenum et stipula, de qua et apostolus loquitur : Ligna, fenum, stipula uniuscuiusque opus manifestum fiet, quoniam in die Domini in igne reuelabitur. Plaustrumque quod uoluitur, illud est, de quo in Esaia legi430 mus : Conculcabitur Moabitis, sicut conculcatur area in plau~ stris. Et in alio loco : Ponam, inquit, te sicut rotas plaustri nouas cum serrarum dentibus, et conteres montes, et comminues colies, ut postquam montes collesque contriueris, pereat fuga

402/403 efr TV Reg. 9, 2.14.24. 404/405 efr IV Reg. 15, efr IV Reg. 15, 25. 409/412 efr IV Reg. 17, 1 ; 18, 9/13. 419/420 Ps. 128, 6. 420 Is. 40, 6. 421/426 Mich. 7, 1/2. 3, 12/13. 430/431 Is. 25, 10. 431/433 Is. 41, 15.

19/20.

406/408 413 Hebraei] ? 427/428 I Cor.

401 hunc hie] et hunc N ambri N stabit] saluabit N 402 siue sustinebit] om. N nemsi N, corr., v in marg. 405 direxerit N 409 ilia die] 1ST cum Vulg., die ilia ~ Viet, /x u (fortasse recle ; efr l. 380 et lul., ad loc. cit.) 411 est] quia in hoc non perseuerauerit add. fi egreditur Viet, v in marg. 413 eis N 414 autem] om. N 415 nostram N subter eos] sicut v in marg. 416 deus] om. N feno] aeno N 417 recondatur] N, condatur Viet, /x v 419/420 arescit N 423 racemus N 423/426 cum usque reliqua] om. N 424 anima] mea add. v in marg. 428 in die] dies (in om.) N 430 moabitis] moab sub eo Viet. fj. in area in /x 433 colies] ualles N ut ... pereat] N Pal}'2 Sess., et ... periet (pereat Viet.) Viet. fx. v

242 435

440

445

450

455

460

465

IN AMOS I, ii, 13/16

a ueloce, dicente Paulo : Nescitis quia hi, qui in stadio currunt, omnes quidem currunt, unus autem accipit brauium. Et in alio loco : Currebatis bene, quis uos impediuit non acquiescere ueritati ? Vnde et de se timens ait : Non quia iam accepi, aut perfectus sim ; curro autem si apprehendam, in quo et apprehensus sum a Christo. Haec uniuersa faciebat, ne periret fuga a ueloce ; quamobrem cum iam peruenisset ad calcem, et accepisset brauium uictoriae, securus aiebat : Certamen bonum certaui, cursum consummaui, fidem seruaui, de cetero reposita est mihi iustitiae corona, quam reddet mihi Dominus in die ilia iustus index ; non solum autem mihi, sed et omnibus qui dilegunt aduentum eius. Si gradu concito fugerimus, peccatum nos apprehendere non ualebit ; sin autem ligauerit malitia pedes nostros, loquemur cum propheta ad Deum : Quo ibo a spiritu v 250 tuo, et quo a facie tua fugiam ? De malis cursoribus apostolus loquitur : Non uolentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. Sequitur : Et fortis non obtinebit uirtutem suam ; non quo fortis sit, sed quo fortem esse se iactitet. Siue qui confidit in fortitudine sua, et non in Dei misericordia, iuxta iilud quod scriptum est : Perdam sapientiam sapientium, et intellectum, prudentium reprobabo ; non quo perire possit uera sapientia, et ueritatis intellegentia reprobari, sed quo PL eorum pereat sapientia, qui apud se uidentur esse sapientes et 1013 in sua eruditione confidunt. Robustus quoque, siue pugnator, qui non saluabit animam suam, ille est qui nequaquam apostoli possidet armaturam, habens scutum, sed non fidei; accinctus lumbos, sed non in ueritate ; indutus lorica, sed non iusti¬ tiae ; portans gladium, sed non salutis. Huiuscemodi pugnator non sanctificat praelium, nec Domini potest bella bellare, n 1388 contra ueritatem dimicans pro mendacio. Tabs pugnator non potest dicere : Benedictus Dominus Deus mens, qui docet manus meas ad proelium, et digitos meos ad bellum. Misericordia mea et refugium meum. Habent et sagittarios haeretici qui frustra tendentes arcum, sagittam Domini sustinere non poterunt, qui

434/435 I Cor. 9, 24. 436/437 Gal. 5, 7. 437/43!) Phil. 3, 12. 441/445 II Tim. 4, 7/8. 447/448 Ps. 138, 7. 449 Rom. 9, 16. 453/454 I Cor. 1, 19; cfr Is. 29, 14. 458/461 cfr Eph. 6, 11.13/14.16/17. 464/466 Ps. 143, 1/2.

434 hi] om. N qui] N s.l. 435 omnes usque brauium] om. N 436/437 non acquiescere ueritati] om. N 438/439 si usque christo] om. N 439 fuga] ne periret add. N sed eras. 442/445 de usque eius] om. N 445 concitu N 447 loquimur N 448 a facie tua quo ~ N 449 uolentes ... currentes N (a.m. corr.) 451 se esse ~ ^ v iactet N 452 confident N (et u s. e add.) 454 intellectum] N, intellegentiam Viet. /a. u 455 quod N 457 sua] N (a s. ras. fere 5 lift.) erudicione] N (eru et ne s.l.) siue pugnator robustus quo¬ que ~ N 461 huiuscemodi] N Viet., huiusmodi /j. v 466 refugium meum] cetera N alt. et] om. N 467 quae N, corr.

IN AMOS I, ii, 13/16 - iii, 1.2

243

loquitur per Esaiam : Ego autem sicut sagitta electa in pharetra Domini. Isti sunt sagittarii, de quibus et Dauid canit : Ecce 470 peccatores intenderunt arcum, parauerunt sagittas suas in pha¬ retra, ut sagittent in obscnro rectos corde. Et uelox, inquit, pedibus suis non saluabitur, qui propter acumen ingenii discurrit per testimonia scripturarum, et oratorum eloquentia, uel sophismatibus dialecticorum opprimere nititur ueritatem ; et 475 in eo praepeditur et corruit, quia non in Domino, sed in suis conlidit pedibus. Ascensor quoque equi non saluabit animam suam, qui ignorat dictum per prophetam : Fallax equus ad salutem. Et nescit scriptum esse : Dormitauerunt omnes qui ascenderunt equos. Hie non saluabit animam suam, sed pe480 riens audiet : Hi in curribus, et hi in equis, nos autem in nomine Domini Dei nostri inuocabimus. Isti impediti sunt, et ceciderunt, nos autem surreximus et erecti sumus. Et robustus etiam v 251 corde inter fortes, nudus fugiet. Qui locus dupliciter exponi potest : Vt aut ideo possit euadere, quia exspoliauit se 485 ueterem hominem, et pelliceas tunicas peccatorum, et nulla fuit sarcina praegrauatus, aut econtrario, quia nudus est et Christi perdidit uestimentum ; de quo et in apostolo dicitur : Induite uos Christum lesum. Et in alio loco : Siquidem induti non nudi inueniamur, nihil ei proderit fortitudo sua, sed in 490 die proelii atque certaminis fugiet persequentes, et absque armatura apostoli resistere non ualens, hostibus terga praebebit. III. 1.2. Audite uerbum, quod locutus est Dominus super uos, filii Israel ; super omni cognatione, quam eduxi de terra Aegypti dicens : Tantummodo uos cognoui ex omnibus cognationibus terrae, idcir5 co uisitabo super uos omnes iniquitates uestras. LXX : Audite, tier bum hoc quod locutus est Dominus super uos, domus Israel, et contra omnem tribum quam eduxi de terra Ae¬ gypti dicens. Verumtamen uos cognoui de uniuersis tribubus terrae, idcirco ulciscar super uos omnes malitias uestras. Ad 10 filios Israel prophetalis sermo dirigitur, et qui sint isti filii PL Israel sequens uersus ostendit : Super omni, inquit, cogna- 1014.

468/409 Is. 49, 2. 469/471 Ps. 75, 7. 480/482 Ps. 19, 8/9.

10,

3. 477/478 Ps . 32, 17. 478/479 Ps. 488 Rom. 13, 14. 488/489 II Cor. 5, 3.

469 canet N, a.m. corr. 470 suas] om. N 471 ut usque corde] om. N 474 dialecticorum] N (in dialecticis eorum mut.) 475 praepedietur Viet, v in marg. corruit] N, corruet Viet. fj. v domino] N, deo Viet, n v 476 confidit pedibus] N, pedibus confidit ~ Viet. p. v 477 ad] in N 479 equos] super praem. N saluabitur N, corr. 480 hii (utroque /.) N 481/482 isti usque sumus] om. N 482 alt. et] N, om. Viet. fj. u 487 et] N, om. Viet, fj. v iii,

2

omnem cogitationem Vulg.

3/9 tantummodo usque uestras] om. N

244

IN AMOS I, iii, i.2-3/8

tione, qnam eduxi de terra Aegypti, quod non solum in decern tribubus, sed in omnibus duodecim, addentes Iudam et Beniamin, debemus accipere. Omnes enim de terra Aegypti 15 eduxit, et ait : Tantummodo — siue, ut Symmachus interpretatus est : Solos —, uos cognoui ex omnibus cognationibus terrae. Et quia solos uos cognoui, qui Creator sum omnium, et uos habui peculiarem populum meum, idcirco super solos uos omnia uestra peccata restituam : Potentes enim 20 potenter tormenta patientur ; qui autem minimus est, dignus est misericordia. Et in Hiezechiele legimus : A sanctis meis incipite. Et iudicium Dei de domo eius dicitur habere principium. Hoc interim iuxta historiam dictum sit. Ceterum quia auditus in scripturis sanctis, non solum iste accipitur quern auribus 25 carnis excipimus, sed etiam ille, de quo Dominus ait : Qui habet aures audiendi audiat. Vnde et omnis populus uidebat uocem Dei, proprie ad eos sermo fit Domini, qui sensu uident v 252 Dominum, quos eduxit de terra Aegypti ; et de potestate Pharaonis — ut nequaquam luto et paleis deseruirent exstruentes m 1389 30 Aegyptias ciuitates — ; et quos ex omnibus tribubus terrae cognouit, dicente apostolo : Nunc autem cognoscentes Deum, magis autem cogniti ab eo. Et in alio loco : Qui ignorat, ignorabitur. Non ergo omnes cognoscit Dominus, sed eos, qui eius cognitione sunt digni, loquens in euangelio : Recedite a me, operarii 35 iniquitatis, nescio uos. In eo enim quod operarii iniquitatis sunt, ignorantur a Domino. Idcirco inquit quia solos uos cognoui, et meos habui, uisitabo super uos omnes iniquitates uestras. Quern diligit Dominus, corripit, et castigat omnem filium quern recipit. Et pulchre dixit : Visitabo, et non percutiam, quia 40 plaga Dei uisitatio est, atque curatio. Et omnes, inquit, iniqui¬ tates siue peccata uestra uisitabo, ne quid impercussum remaneat, ne quid non recipiat sanitatem. 3/8, Numquid ambulabunt duo pariter, nisi conuenerit eis ? Numquid rugiet leo in saltu, nisi ha45 buerit praedam ? Numquid dabit catulus leonis uocem de cubili suo, nisi aliquid apprehenderit ?

Hi, 19/20 Sap. 6, 7. 21/22 Ez. 8. 20/27 cfr Exod. 20, 18. 34/35 Luc. 13, 27. 38/39 Hebr. 8,

9, 6.

22 cfr I Petri 4,17. 25/20 Luc. 31/32 Gal. 4, 9. 32/33 I Cor. 14, 38. 12, 6.

15 tanto N, corr. 10/17 ex usque qui] om. N 17 creator] et praem. N (t s. ras.) 19 uestra peccata] N, peccata uestra ~ Viet. jx v 20 patiuntur N 21 ezechiel N 20 uidebat N (ui exp. et au et s.l. add. et i s. e) 28 dominum] N, deum Viet, fiv 32 ab eo] N v in marg., a deo Viet, jx v 33 dominus] N, deus Viet, fx v 34 euangelium N 35 qui N, corr. 30 domino] N, deo Viet, /x v solos] N (u s. alt. o, sed eras.) uos] om. N 37 omnes] et praem. N sed exp. 39 recepit N, corr. 43 ambulabant PL 45/04 numquid usque prophetabit] om. N 40 apprehendit PL

IN AMOS I, iii, 3/8

245

Numquid cadet auis in laqueum terrae, absque au¬ cupe ? Numquid auferetur laqueus de terra, antequam quid ceperit ? Si clanget tuba in ciuitate, et 50 populus non expauescet ? Si erit malum in ciuitate, quod Dominus non fecit, quia non faciet Dominus Deus uerbum, nisi reuelauerit secretum suum ad seruos suos prophetas. Leo rugiet, quis non timebit ? Dominus Deus locutus est quis non prophe55 tab it ? LXX : Si ambulabunt duo simul omnino, nisi cognouerint se ? Si ructabit leo de saltu suo, praedam non habens ? Si dabit catulus leonis uocem suam de cubili suo omnino, nisi aliquid rapuerit ? Si cadet auis super terram sine aucupe ? Si deponatur laqueus super terram, nisi aliquid apprehenderit ? Si 60 clanget tuba in ciuitate, et populus non timebit ? Si erit malitia in urbe quam Dominus non fecit, quia non faciet Dominus Deus aliquid, nisi reuelauerit eruditionem suam ad seruos suos pro¬ phetas. Leo ructabit et quis non timebit ? Dominus Deus locutus est et quis non prophetabit ? Legi in cuiusdam commentariis, 65 rem difficilem persuadere cupientis, octo sceleribus siue impietatibus atque peccatis : primum Damasci, secundo Gazae et ceteris urbibus Palestinae, tertio Tyri, quarto Idumaeae, id est Edom, quinto filiorum Ammon, sexto Moab, septimo Iudae, hoc est duabus tribubus, octauo, quod extremum est, 70 Israeli, id est, decern tribubus, totidem comminationes nunc redditas, et primam primae, id est Damasci, secundam secundae id est Gazae, et reliquas reliquis respondere. Quod utrum uerum sit, nouerit ipse qui scripsit. Alius autem putat sex exempla proposita, duorum pariter in uia ambulantium, et 75 leonis rugientis in saltu, et catuli leonis dantis uocem suam, cum aliquid apprehenderit, et auis captae ab aucupe, et laquei qui in terra defigitur ad capiendam praedam, et tubae in ciui¬ tate clangentis, hisque exemplis redditam similitudinem, ut quomodo superiora causam habent, et non hunt nisi ilia prae80 cesserint, sic nullum in ciuitate accidere malum, quod Domino praecipiente non factum sit. Sunt qui primum exemplum aestimant continere doctrinam, quo non possint duo pariter ambulare, nisi sibi ante consenserint in eum qui fecit utrumque

64/73 in cuiusdam commentariis] Eph. 2, 14.

?

73/81 alius}

?

81 sunt qui] ?

83/84

51 fecerit Vulg. qui PL, facit Vulg. (cfr l. 154) 52 suum] om. /a 54 quis] Viet. Vulg. cum Iul., et praem. fj. v (cfr l. 176) 61 fecerit v in marg. 65 cupientes N, corr. 69 hoc usque tribubus] om. N extremum] N, ultimum Viet, /x v 73 sex] se ju, sed PL 76 pr. et] aut N aues N, corr. 77/78 ciuitatem N 78 clangentes N, corr. 79/80 praecesserit N 80 ciuitatem N 81 primum exemplum] N (in prima exempla mut.) 82 quo] N, quia Viet. fj. v 83 utrumque] N v in marg., utraque Viet, /x v 17

LXX VI

PL 1015

v

253

246

IN AMOS I, iii, 3/8

unum, et medium parietem maceriae destruxit, et duos condidit in unum nouum hominem ; fecitque inter eos pacem, et copulauit uinculo caritatis ut cum fuerint simul duo, postulent a patre, et impetrent quicquid rogauerint. Hae sunt duae uirgae quae sibi in Hiezechiele copulantur, et duo populi cir- n 1390 cumcisionis et gentium, de quibus ad Heliam loquitur Domi90 nus : Reliqui mi hi septem milia uirorum, qui non curuauerunt genu ante Baal. Et in alio loco Deus : Inuentus sum, ait, his qui me non quaerehant ; apparui eis qui me non interrogabant. Cum autem duo fuerint redacti in unum, adhaerebunt Domino, et fiet unus spiritus : Qui enim adhaeret Domino, unus est spiritus. 95 Isti ergo duo qui sibi consentiunt, et in uia Christi pariter am¬ bulant, nullius aduersariorum possunt impetum pertimescere. Quod si discordia separentur, statim eos leo rugiens inuadet, de quo et Petrus apostolus ait : Aduersarius uester diabolus v 254 tamquam leo rugiens circuit quaerens quern deuoret. Qui leo 100 rugiens, non uersatur in agris consitis, non in uineis, non in oliuetis, nec inter ligna pomifera, quae laudant Deum, sed ubi siluae sunt et inculta humus et bestiae commorantur. Et non solum leonis patebunt morsibus, sed apprehendet eos catulus leonis, et ducet ad cubile suum, fugiens lucem et pergens 105 ad tenebras. Omnis enim qui peccat, amat tenebras et odit luPL cem, de quibus et in psalmo legimus : Posuisti tenebras, et facta 1016 est nox, in ipsa pertransibunt omnes bestiae siluarum. Catuli leonum rugientes, ut rapiant, et quaerant a Deo escam sibi. Quaerit enim catulus leonis non earn praedam, quam possidet, no quae suae est potestatis, sed ut de Ecclesia Christi rapiat, de quo in Abacuc scribitur : Escae eius electae. Tertia poena est eorum quos discordia separauit, ut perdant alas, quibus prius sublimiter ferebantur, et de caelis in terram corruant, et teneantur ab aucupe, qui melius dicitur tgevrrjseo quod haerente 115 uisco, aues liberas capiat, quae propria uoluntate ad terrena descendunt. De quibus in Prouerbiis scriptum est : Non iniuste tenduntur retia auibus. Iusta enim ruina est peccatorum, qui cum habuerint alas columbae, et per aerem uolitare debuerint, pondere peccatorum ad terrena depressi sunt, et ui120 tio suo adhaeserunt uisco. De quo in apostolo legimus : Qui 85

87/88 cfr Ez. 7, 10/11. 90/91 III Reg. 91 I Cor. 6, 17. 98/99 I Petri 5, 8. 1, 16. 116/117 Prou. 1, 17; 29, 5.

19,18.

91/92 Is. 65,1 ; Rom.10,20. 106/108 Ps. 103, 20/21. Ill Hab. 120/121 I Cor. 6, 16.

87 haec N 88 iezechiel N 90/91 qui usque baal] om. N 91 ait] ab N 93 fuerint redacti] N, redacti fuerint ~ Viet, /a v 95 qui* N 95/96 ambulabunt N 97 inuadit N 99 quaerens quem deuoret] om. N 104 ducit N 106 pr. et] N Viet., om. ^ v posuit v in marg. 107 omnes] om. N ferae Viet, v in ?narg. 108 leonis v in marg. rugientes usque sibi] om. N 113 terra N 114 qui melius dicitur t’^eur^s] om. N 117 tendantur N

IN AMOS I, iii, 3/8

247

adhaeret meretrici unum cum ea corpus efficitur. Quarta poena discordantium est, ut capiantur laqueo, qui non in caelo sed in terra, positus est ; de quo quod euaserit, sanctus gloriatur, et dicit : Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo 125 uenantium ; laqueus contritus est et nos liberati sumus. Iste est contritus laqueus, de quo apostolus loquitur ad credentes : Deus conteret satanam sub pedibus uestris uelociter. Rursumque in Dauid legimus : luxta semitam scandalum posuerunt mihi. Non enim possunt decipere simplices quosque credentium, 130 nisi nomen Christi proposuerint, ut dum putamus inuenire nos Christum, pergamus ad antichristum. Quinta poena est eorum qui reliquere pacem, quae exsuperat omnem sensum et quam Dominus pergens ad Patrem apostolis dereliquit dicens : Pa¬ cem meam do uobis, pacem meam relinquo uobis, ut in ciuitate v 255 135 Domini constituti, tubae sonitu terreantur. Quicquid enim in scripturis sanctis dicitur, tuba comminans est, et grandi uoce aures credentium penetrans. Si iusti sumus, per tubam Christi ad beatitudinem prouocamur ; si peccatores, audimus quaesimus tormenta passuri; malum autem quod Dominus tacit 140 in ciuitate, non contrarium est uirtuti, sed afflictio et cruciatus, de quo legimus : Sufficit diet malitia sua, id est tribulatio et angustia. Et in propheta legimus : Ego Deus qui feci lucem et tenebras, qui facio pacem et condo mala. Sicut enim tenebrae contrariae sunt luci et diei, sic et paci bellum contrarium est, ^ 1391 145 quod non per se malum est, sed malum uidetur his esse qui sustinent. Et ut sciamus in scripturis sanctis mabtiam interdum non contrariam uirtuti accipi, sed afflictionem poenasque et angustiam, unum adhuc de Iona sumamus exemplum : Et uidit Deus opera eorum, quia conuersi essent a uiis suis pessi- PL 150 mis, et paenituit eum super malitia, quam locutus est ut faceret 1017 eis. Malitia utique ibi subuersio Niniuitarum est, quam per prophetam Deus fuerat comminatus, et non uirtuti contraria, quae ad peccatum pertinet, pro quo comminabatur tormenta peccantibus. Sequitur : Non faciet Dominus Deus uer155 bum nisi reuelauerit secretum suum, siue correptionem suam seruis suis prophetis ; non quo omnia Deus

124/125 Ps. 123, 133/134 Ioh. 14, Ion.

7. 27.

127 Rom. 16, 20. 141 Matth. 6, 34.

128 Ps. 139, 6. 142/143 Is. 45,

132 Phil. 4, 7. 148/151

6/7.

3, 10.

discordantium est] N, est discordantium ~ Viet, fi v 123 sed in terra positus est] N, positus est sed in terra ~ Viet. 11 v 125 uenantium usque sumus] om. N 127 uelociter] om. N 130/131 inuenire nos christum] N, nos christum inuenire ~ Viet. fj. v 134 pacem usque uobis] om. N 140 non] om. PL 141 suffici t N 147 contrariam N (u s. alt. a add.) ueritati N 149 dominus N qui PL a uiis] auiis N 151 eis] om. N 153 comminabuntur N (bu eras.) 156 dominus N 122

248

IN AMOS I, iii, 3/8-9.10

reuelet prophetis, quae in caelo faciat, uel ante iam fecerit, sed quae facturus in terris sit. Reuelauit Noe seruo suo quod esset inducturus diliuuium. Reuelauit Abraham et Lot serais 160 suis quod arsurae essent Sodoma et Gomorrha, Adama et Seboim. Reuelauit Ioseph interpretationem somnii septem annoram famis in Aegypto, et Ionae prophetae subuersionem Niniuae, ut qui audirent uentura supplicia, aut agerent paenitentiam, et tormenta uitarent, aut contemnentes iustius puni165 rentur. Ita et nunc Dominus reuelat per Amos seruum suum ac prophetam, quid facturus sit decern tribubus, ut si fuerint ad meliora conuersae, et idola deseraerint, de imminenti periculo liberentur. Et nota quod clemens et benignus Deus semper futura praenuntiat, ne cogatur inferre supplicia. Et 170 quod haeretici calumniantur in Creatore, quasi seuero ac traculento, cradeli, et tantum iudice, eo quod nullum sit ma¬ lum in ciuitate, quod ille non faciat; hoc nos referimus ad magnitudinem misericordiae, quod non inferat poenas, nisi ante praedixerit. Qui autem praedicit, non uult punire peccan175 tes. Leo, inquit, rugiet, et quis non timebit ? Domi¬ nus Deus locutus est, quis non prophetabit ? Quis in hoc loco non pro impossibili, sed pro raro accipitur. Ille enim non timebit, et ille non prophetabit, qui propter duritiam suam Dominum audire contempserit. Et est sensus iuxta histo180 riam : Si ad leonis uocem omnia contremiscunt, et cuncta animantium natura terretur, nos iubente Deo, ut loquamur et annuntiemus populo uentura supplicia, non prophetabimus ? Non loquemur ? Scio quemdam in suis scriptum commentariis reliquisse leonem rugientem diabolum intellegendum, et ru185 gientem his qui perituri sunt. Deum autem, qui loquatur per prophetas, referendum esse ad Dominum Saluatorem, ut quomodo illi in malam partem audiunt leonis rugitum, et capiuntur in mortem, sic sancti in bonam partem Dominum praecipientem audiant, et saluentur. 190 9.10. Auditum facite in aedibus Azoti, et in aedibus terrae Aegypti ; et dicite : Congregamini super montes Samariae, et uidete insanias multas in me¬ dio eius, calumnias patientes in penetralibus eius, et nescierunt facere rectum, dicit Dominus, thesau195 rizantes iniquitatem et rapinas, in aedibus suis.

158/159 cfr Gen. 6, 13. 25/27. 162/163 cfr Ion.

159/161 cfr Gen. 18, 17. 2/4. 183 quemdam] ?

161/162 cfr Gen.

41,

3,

157 facit N 160 arsurae essent sodoma et gomorrha adama] N, arsurus esset sodomam et gomorrham adamam Viet, /a u 166 ac] N, et Viet, /x v quod N, corr. 168 alt. et] om. N 170 ac] N, et Viet, /x v 171 tanto N 176 prophetabitur N 192/200 et usque eorum] om. N 193 calumniam Vulg. cum Iul.

v

256

PL 1018

IN AMOS I, iii, 9/10

249

LXX : Annuntiate regionibus in Assyriis, et in regionibus terrae Aegypti ; et dicite : Congregamini super montem Samariae, et uidete mirabilia multa in medio eius, et oppressionem in ea, et ignorauit quae futura sint coram ea, dicit Dominus, qui thesau200 rizant iniquitatem et miseriam in regionibus eorum. Supra diximus Amos prophetam specialiter, immo magnam uoluminis partem ad decern tribus, quae appellantur Israel et Ephraim, 1392 et Samaria, prophetare. Itaque etiam nunc iubetur ut annuntiet Azoto et terrae Aegypti quae sequuntur. Pro Azoto nescio 205 quid uolentes Septuaginta Assyrios posuerunt, cum Azotus lingua Hebraeorum appelletur Esdod, et Assyrii, Assur. Pro aedibus quoque quae dicuntur armanoth, uerterunt regiones, quae uocantur sadoth, et nihil in uerbo similitudinis habent. v 257 Dicite, inquit, ut congregentur omnes gentes quae in uicino 210 sunt, et uideant scelera Israel, ne iniquum putent Dei esse iudicium. Quomodo si diceret: Prius uidete quae faciant, et tunc meam sententiam comprobate. Pulchreque intulit : Super montes Samariae, uel ciuitatis, quae nunc Sebaste,tunc Samaria uocabatur, uel uniuersae prouinciae, quae in montuo215 sis sita est: Et uidete insanias multas in medio eius, ut pro Deo adorent uitulos, et immolent filios suos, nec hoc scelere contenti, calumnientur pauperes in penetralibus suis, et omnino rectum facere nesciant, thesaurizantes sibi non aurum et pecunias, quae interdum labore quaeruntur, sed ini220 quitates et rapinas in aedibus suis ; ut quia deserto cultu Dei, adorauerunt idola, tradat eos Deus in reprobum sensum, ut faciant quae non oportet. Et quia semel iuxta leges tropologiae, Samaria refertur ad haereticos, qui custodes mandatorum Dei esse se mentiuntur, praecipit sermo diuinus, ut in gentibus 225 praedicent, quae non habent notitiam Dei, in quarum doctrina ignis exurens est, et tribulatio et angustia, ut considerent falsam Samariam, et ascendant ad montes superbiae eius, et uideant multas insanias in medio ciuitatis, dum unusquisque fingit quod uoluerit, et adorat figmentum suum ; ut Marcion 230 bonum Deum et otiosum, ut Valentinus ala>vas triginta et extremum Christum, quern appellat, eKrpcbfxa, id est aborti-

221/222

Rom.

1, 28.

199 coram] in v in marg. 201 prophetae N specialiter] speculati N (et onem s.l. add.) 203 et samaria] om. N 205/208 cum usque habent] om. N 213 ciuitates N sabaste N 214 samariae uocabantur N (n s.l.) 214/215 montibus N 215 et] om. N 216 immolant N 217 calumnientur N (e exp. et a s.l. add.) 218 nesciant N (a exp. et u s.l. add.) 220 cultu dei] N, dei cultu ~ Viet, /x v 221 idola tradat eos] idolatria dat eis N sensum N s.l. 222 legis N (in legem corr.) 224 praecepit N, corr. 225 quorum N 229 finget N, corr. uoluerint] N (n exp.) adorent N (n exp.) 230 aeonas N alt. et] om. N

250

235

240

245

250

255

260

IN AMOS I, iii, 9.10-11

uum, ut Basilides, qui omnipotentem Deum portentoso no¬ mine appellat afipa^as, et eundem secundum Graecas litteras, et annui cursus numerum dicit in solis circulo contineri, quern ethnici sub eodem numero aliarum litterarum uocant Meidpav. Et Iberae ineptiae in Balsamo Barbeloque mirantur. Nonne hae insaniae sunt, et multae insaniae, unoquoque fingente quod in animum eius incident ? Calumniam quoque patiuntur PL in penetralibus eius, siue opprimuntur simplices quique ere- 1019 dentium, dum sub nomine ueritatis colunt mendacium, et U258 omnino rectum facere nesciunt, quia perdiderunt tramitem ue¬ ritatis, nec credunt in eo qui dicit: Ego sum ueritas ; et thesaurizant sibi dogmata iniquitatis, et rapiunt atque concludunt in aedibus suis, quos potuerint falso errore decipere. Sin autem placuerit ut legamus Assyrios — quod tamen in Hebraico non habetur -—, dicamus hos esse de quibus scriptum est: Inducam super sensum magnum principem Assyriorum, qui dixit: Fortitudine mea faciam, et cetera, ut capiantur haeretici ab Assyrio et teneantur in terra Aegypti, de qua iam uenientes ad Ecclesiam liberati sunt. 11. Propterea haec dicit Dominus Deus : Tribulabitur et circumietur terra, et detrahetur ex te fortitudo tua, et diripientur aedes tuae. LXX : Propterea haec dicit Dominus Deus : Tyrus et in circuitu terra tua deserta erit, et detrahet de te fortitudinem tuam, et diripientur regiones tuae. Pro Tyro, quae in Hebraeo duabus litteris scripta est, sade et res, et appellatur Sor, quod et Aquila et Septuaginta similiter transtulerunt. Hebraeus qui me in scripturis sanctis erudiuit, tribulationem interpretatus est, nec renuimus eius ^1393 sententiam, quia et Symmachus, qui non solet uerborum kclKo^Xiav, sed intellegentiae ordinem sequi, ait obsidio et circumdatio terrae. Pro obsidione, quae ab eo dicitur voXiopKia, fortitudo a Theodotione posita est qui putauit non Sar et Sor, quod tribulatio, uel Tyrus dicitur, sed sur legendum, quod

242 Ioh. 14, 6. 20/22; 55, 13/14;

246/248 69, 27/28.

?

256/259 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 258 Hebraeus] ?

30,

232 basilidis N 233 a braaas N, abraxas /x 234 anni N 235 mitran N, mythram p. 236 iuere iV barbeloque] barbaeloque N (et r r. alt. a et le post que s.l. add.) 238 incideret N, corr. 241 perdiderunt] N, perdidere Viet. fj. v 247/248 fortitudinem N 248 mea faciam et cetera] om. N capt* ntur N (et e r. ras. add.) 249 teneatur N iam] quondam N 252 et circumietur terra] circuitus terrae N circuietur Vulg. detrabitur N, corr. 253/256 et usque tuae] om. N 256 hebraeo] N, hebraico Viet, p v 256/257 duabus usque sec. et] om. N 257/258 quod usque transtulerunt] om. N 258 scripturis sanctis] N Viet., sanctis scripturis ~ p v 260/261 KaKo^Xtav] om. N 261 ait] quia praem. N sed exp. 262 obsidione] terrae add. /a quae usque TToXiopKLa] om. N 263/266 qui usque possumus] om. N

IN AMOS I, iii, 11-12 265

270

275

280

285

290

295

300

251

proprie refertur ad petram durissimam, quae Graece appellatur aKpoTonos, et quam nos Latine silicem dicere possumus. Loquamur ergo de singulis. LXX dixerunt: Tyrus et per circuitum terra tua. Videbaturque pendere sententia : Addiderunt ergo de suo : Deserta erit; nec error interpretum est, ubi propter uerbi ambiguitatem, et tribulatio et Tyrus dici potest. Et est sensus: Super montes Samariae mult as populus meus insanias perpetrauit, calumniam faciens, et rectum penitus ignorans, et thesaurizans sibi iniquitatem ac rapinas ; ideo tribulabitur, siue conteretur, et Assyrio exercitu terra circumdabitur eorum, et detrahetur, ait, ex te, o Samaria, o decern tribus, o quondam populus meus, fortitudo tua ; et diripientur in aedibus tuis, quae per calumniam ex miserorum lacrimis congregasti. Haeretici quoque aut tribulabuntur in die iudicii, et omnis eorum fortitudo attenuabitur, et diripientur quae habuerant de rapinis, ut liberentur populi quos deceperant, aut certe cotidie per uiros ecclesiasticos tribulabuntur, et circumdabuntur testimoniis scripturarum, et detrahetur ex eis fortitudo syllogismorum, et uerborum argutiae quibus suum dogma firmauerant. Et aedes eorum diripientur, ut qui rapti fuerant de Ecclesia, ad Ecclesiam reuertantur. 12. Haec dicit Dominus : Quomodo si eruat pastor de ore leonis duo crura, aut extremum auriculae, sic eruentur filii Israel qui habitant in Samaria in plaga lectuli et in Damasci grabato. LXX : Haec dicit Dominus : Quomodo si auellat pastor de ore leonis duo crura, aut extremum auriculae, sic auellentur filii Israel qui habitant in Samaria contra tribum et in Damasco. In principio Amos, ubi uersiculos illos disseruimus : Dominus de Sion rugiet, et de Hierusalem dabit uocem suam ; et luxerunt speciosa pastorum, et exsiccatus est uertex Carmeli, diximus ilium artis suae usum esse sermonibus, ut quia pastor gregum nihil terribilius leone cognouerat, iram Domini leonibus compararet. Iuxta hunc ergo sensum etiam nunc de eo quod saepe uiderat sumit exemplum, et sic decern tribuum paruas reliquias de Assyriorum narrat manibus eruendas ; quomodo si pastor, deuoratis omni-

293/295 Amos i,

2.

267 dixerunt] rvpos kcu KvieXotlev -q yfj crov id est add. Viet. circuitu N 268 uidebatur (a exp. et i s.l. add.) qui perdidere sententiam N addiderunt] N, addidere Viet. 71 v 269 suo] epcpcoPijoerai id est add. Viet. interpraetatum N 273 ac] N, et Viet. p v 273/274 siue usque exercitu] om. N 274 circumdabi¬ tur] om. N alt. et] om. N 275 undecim N (o om.) 276 aedibus] diebus N 277 qui N, corr. 278 tribulantur N 279 tenuabitur N 282 detrahitur N his N 283 firmauerunt N 287 curra N, corr. 288/292 sic usque damasco] om. N 294/295 alt. et usque carmeli] om. N 297 comparet N 297/298 ergo hunc ~ N

v

259

PL 1020

252

305

310

315

320

325

330

IN AMOS I, iii, 12

bus membris, duo crura aut extremum auriculae de leonis faucibus rapiat, positoque comparationis exemplo, ita, inquit, eruentur filii Israel, decern uidelicet tribus quae habitant in Samaria, in plaga lectuli et in Damasci grabato. Quod mihi sic explanandum uidetur : Legimus in Esaia Rasin regem Aram, id est Syrorum, qui regnabat in Damasco, et Phacee filium Romeliae regem Israel, inito foedere, contra Iudam uenisse pugn antes ; de quibus Dominus praecipit Achaz regi Iudae et Hierusalem ne timeat duos semiiustos torres, quando in signum plenae libertatis, uirginis ei et conceptus et partus ostenditur. Filii ergo Samariae habitant in regione et plaga lectuli, requiescentes in Syrorum auxilio, et in Damasci gra¬ bato sibi uictoriam pollicentes, ut quomodo qui fessus est, refocillatur in lectulo ; sic illi fractas uires uicinae gentis auxilio roborarent. Vnde et in eodem Esaia per typum dicitur futurorum, quod nasciturus sit puer, qui priusquam sciat uocare patrem et matrem, accipiat spolia Samariae et uirtutem Damasci, quae scilicet contra Hierusalem, iunctis uiribus, dimicabant. Pro plaga lectuli et Damasci grabato, Septuaginta transtulerunt: Contra tribum et in Damasco, ut iuxta tropologiam tribum referamus ad Iudam, et Damascum ad uocationem gentium, de quibus unus grex factus est Domini, cuius saepe oues leonum feritas laniat, de quorum faucibus uix duo crura aut extremum aufertur auriculae. In crure uia ostenditur doctrinarum in aure sacramenta dictorum. Vnde et apostoli absque calciamentis et ulla mortui animalis pellicula nudis pedibus iubentur incedere. Et ad credentes dicitur : Qui habet aures audiendi audiat. In Apocalypsi quoque Ioannis legimus : Qui habet aures audiat, quid spiritus dicat ecclesiis. Et manifestius per prophetam : Ponite inquit, sermones uestros in auribus cordis uestri. Hoc iter tarn haeretici quam magistri eorum daemones impedire festinant, et intexere retibus, ut in uia quae Christus est, corruamus. Sed si uenerit uir ecclesiasticus et homo Dei, et Samson, qui interpertatur sol, leonern inter-

305/308 cfr Is. 7, 4/6. 308/311 cfr Is. 7, 325/327 cfr Matth. 10, 10. 327/328 Luc. 8, 8. 334 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 33, 23/24;

11/14.

315/319 cfr Is. 7, 16. 329 Apoc. 2, 7. 330/331 ? 78, 14/15.

302 rapiat] eruat N {fortasse rede) 305 legamus N, corr. 307 initio IV, corr. iuda N 312 requiescentes] hie demo incipit C et super praem. 312/313 grauato C 313 sibi uictoriam sibi C ut] et C 315 eodem] om. C 310/ 317 uocare patrem et matrem] N C, patrem et matrem uocare ~ Viet, fi v 317 accipiet C 318 iunctis uiribus] in cunctis uirtutibus C 319/338 pro usque ualeamus] om. C 320 transtulerunt] KarevavncfivXrjs Kal ev Sa/j-acrKco id est add. Viet. damascum N (in om.) 321 referamus tribum ~ Viet. p. v 324 crura] crure N 325 aure* N 327 iubebantur Viet, v in marg. 329 aurem N cum Vulg. 333 qui N

v 260

T394

PL 1021

IN AMOS I, iii, 12-13/15

253

licit, descendensque in inferni lacum, qui 'aquas refrigerat, tempore niuis, tempestatis, et hiemis, suffocat leonem, ut securo pede et tutis auribus Dominum sequi et uerba eius audire ualeamus. 13/15* Audite et contestamini in domo Iacob, dicit 340 Dominus Deus exercituum, quia in die cum uisitare coepero praeuaricationes Israel eum super, uisitabo et super altaria Bethel ; et amputabuntur cornua altaris et cadent in terram ; et percutiam domum hiemalem cum domo aestiua ; et peribunt domus 345 eburneae : et dissipabuntur aedes multae, dicit Dominus. LXX : Sacerdotes, audite : contestamini domum Iacob, dicit Dominus Deus omnipotens, quia in die qua ulciscar iniquitates Israel super eum, ulciscar et stiper altaria Bethel ; et sufjodientur cornua altaris et cadent super terram. Conjundam et 350 percutiam domum pinnatam super domum aestiuam, et peribunt domus eburneae ; et adicientur domus aliae multae, dicit Domi¬ nus. Quod in principio capituli iuxta Septuaginta positum est, sacerdotes, in Hebraico non habetur, sed pro hoc uerbo legitur ares, quod Aquila interpretatus est grabatum; et puto Septua355 ginta ipsum uerbum posuisse Hebraicum,quod quidam non intellegentes pro ares legerunt lepels, id est, sacerdotes. Praecipit autem sermo propheticus ut primum audiant, deinde contestentur in domo Iacob, id est in decern tribubus quae Dominus dixerit. Cum coepero, inquit, uisitare praeuaricatio360 nes, uel impietates domus Israel, et eis reddere quae merentur, et captiuitatis tempus aduenerit, tunc destruentur altaria Bethel, ubi erant aurei uituli, et amputabuntur cornua altaris, quod, Ieroboam quoque manum extendente, diruptum est et ruent in terram, Assyrio uastante, confracta. Et percu365 tiam, inquit, domum hiemalem cum domo aestiua, quod simpliciter iuxta litteram accipere possumus : tantarum eos fuisse opum, ut duplices haberent domus, hiemales et aestiuas, quarum aliae uersae essent ad aquilonem, aliae ad austrum, ut pro uarietate temporum, frigoris et caloris caelique 370 temperiem, prouiderent. Possumus domum hiemalem appel-

335

361/364 cfr Iulianus Aeclan., o.c., Ill, 13.

13/14

(PL

21, 1070

A).

363 cfr III Reg.

4-

335 in] N s.l. lacu N 336 suffocauit N 337 totis N 339 domui C 340 deus om. C exercitum C 341/345 praeuaricationes usque dissipabuntur] usque C 341/356 super usque sacerdotes] om. N 346/356 LXX usque sacerdotes] om. C 358 tribus N 359 cum coepero inquit] cum inquit capit C 359/361 praeuaricationes usque captiuitatis] om. C 360 eis ... merentur] N, ei ... meretur Viet, p v 363 manum quoque ~ C 364 terra N 365 himalem C domu C 367 habere C himales C 369 rigoris N caelique] N (sed que eras.) 370 prouiderunt PL, himalem C

v

261

PL 1022

254

IN AMOS I, iii, 13-15

lare regnum Israel, in qua frigus erat religionis et cultus Dei, uariique uentorum turbines, et saeua tempestas ; et domum aestiuam, Iudam et Hierusalem, in qua erat templum, et offerebantur holocausta mane et uesperi, et uigebat calor religionis. v 262 375 Et peribunt, ait, domus eburneae, quod et iuxta histo-^1395 riam stare potest. Legimus enim Achab regem Israel tantis fluxisse deliciis, ut domum sibi eburneam fecerit. Pro eburneis, domos dentis, id est elephantinas in Hebraeo inuenimus. De quibus et in quadragesimo quarto psalmo scriptum est : A do380 mibus eburneis, ex quibus delectauerunt te filiae regum in honore tuo. Quando uisitare coeperit Dominus praeuaricationes Israel, qui prius Deum mente cernebat, uisitabit et super altaria Bethel, non unum altare, quod habet Ecclesia, sed altaria haereticorum plurima. Tot enim habent altaria, quot schismata. 385 Amputabit et cornua altaris, quod per superbiam unum ha¬ bere se iactant. Cadentque eorum cornua, id est arrogantia, in terram, et percutiet domum hiemalem eos haereticos qui la- n 1396 borant continentia et ieiuniis, xerophagiis et chameuniis, e qui¬ bus Tatianus est et Manichaeus. Et domum aestiuam, ut Nico39° laitas et Eunomianos, et ueteris haereseos nouos sectatores, qui propter uentris ingluuiem, omnem recipiunt uoluptatem. Et peribunt domus eburneae, quae artifici dente et rhetorici nitoris splendore compositae sunt. Et dissipabuntur aedes multae, quae in toto orbe dispersae sunt. Vna enim ueritate surgente, 395 multa mendacia destruentur. Pro domo hiemali, oZkov rov 7TepL7TTepov, Septuaginta transtulerunt, quod nos interpretati sumus, pinnatam, eo quod ostiola habeat per fenestras, et quasi pinnas ad magnitudinem frigoris repellendam.

370/377 cfr III Reg.

22, 39.

379/381 Ps.

44, 9/10.

371 israel] om. C 372 uariique usque tempestas] om. C 373/371 aestiuam usque offerebantur] om. N 373/374 offerebantur usque alt. et] om.C 374 holo¬ causta] N {alt. a in i mutl) mane] et praem. N uespere N 375 eburnae C 375/376 quod usque potest] om. C 375 alt. et] om. N 377 diuitiis C 378 domus dentes N, domus dentis C 379 XLIII C 380 post te] etc add. C et reliqua usque l. 398 ; repellendam om. laetificauerunt N 380/381 in honore tuo] om. N 382 qui prius] N exp. et add. s.l. : destruentur non unum deum] N {in dominum mutl) 382/383 mente usque unum] om. N 385 amputabit] puta*t N {et u t. ras. add.) 385/386 se habere ~ Viet, /a v 387 terra N 388 alt. et] om. Viet. [j. v 389 est] om. N ut] ras. in N 390 eunomitas N ueteres N 391 ingluui*t N {et em s. ras.) 392 dente om. N explicit explana in amos liber I incipit liber II N, Unit primus incipit II in amos C {post l. 380 : te et cetera).

LIBER II Legi in quadam controuersia : Imbecillitas corporis animi v 263/4 quoque uires secum trahit. Econtrario Paulus apostolus : Quando infirmor, inquit, tunc fortis sum, et : Virtus in in fir-n 1395/6 mitate perficitur. Spiritus enim contra carnem, et caro contra 5 spiritum ; haec inuicem sibi aduersantur, ne quae uolumus, ilia faciamus. Vnde et in euangelio dicitur : Spiritus promptus est, caro autem infirma. Senectus multa secum et bona affert et mala. Bona, quia nos ab impudentissimis liberat dominis uoluptatibus, gulae imponit modum, libidinis frangit impetus, 10 auget sapientiam, dat maturiora consilia ; et frigescente corpore, dormit cum perpetua uirgine Sunamite, luxuriamque contemnens cum Berzellai, delegat earn adolescenti filio Chamaam, et non uult transire Iordanem, atque in alienos lines de suis exire regionibus. Quae autem putantur se15 nectutis mala, ista sunt : crebrae infirmitates, pituita molestissima, quam Graecorum alii Kopv'fav, alii phey/xa nuncupant, caligantes oculi, acescentes cibi, tremens interdum ma- PL mis, nudi gingiuis dentes, et inter cibos cadentes. Ad haec 1023 torminibus et aculeis stomachi, podagraeque et chiragrae 20 doloribus saepe torquetur, it a ut ne stilum quidem aut calamum tenere queat, ut suis pedibus non possit incedere magnaque parte uitae uideatur esse truncata, et multis membris praemortua. Cum haec ita se habeant, in malorum comparatione tolerabilius sustinebo morbos, dummodo una et grauis25 sima domina libidine caream. Patitur quidem et senectus nonnumquam incentiua uitiorum, nullusque iuxta sanctum martyrem Cyprianum, diu tutus est periculo proximus. Sed aliud est titillari, aliud obrui uoluptatibus. Ibi cum apostolo adolescentia loquitur, quae nouit uirentis corporis necessitates : 30 Non enim quod uolo bonum hoc ago, sed quod nolo malum illud facio et : Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? Hie autem raro inter emortuos cineres scintilla sublucens reuiuiscere nititur, et tamen incendia non potest susciLiber II, Prol., 1/2 legi in quadam controuersia\ ? 3 II Cor. 12, 10. 3/4 II Cor. 12, 9. 4/5 Gal. 5, 17. 6/7 Matth. 26, 41. 10/11 efr III Reg. 1, 1/4. 11/14 efr II Reg. 19, 32/40. 30/31 Rom. 7, 15. 31/32 Rom. 7>

2 4-

Lib. II, Pro/., om. C 1 animae N 2 paulus] om. duo codd. Vallarsii 3 for¬ tis] N duo codd. Vallarsii, fortior Viet, /an 6 est] om. N 8 dominis liberat ~ Viet, ix v 11 sumanite N, corr. 12 filio adolescenti ~ Viet, fx v 13 maacha N v in marg. 14 exire regionibus] N Pa/.1'2 Sess., finibus id est regioni¬ bus exire Viet, /x u 14/23 quae usque praemortua] om. N 21 ut] et v in marg. 23 habeant] ut add. N (sed exp.), utile mihi add. Pal.1 24 tollerabilium N, corr. sustinere N (et est praem. s.l.) Pal1 27 totus N, corr. 28 aliud] aut N, corr. ubi N 30/31 malum illud facio] om. N 31/32 de corpore mortis huius] om. N 33 incendia] in praem. N sed exp.

256

IN AMOS II, PROLOGVS - iv, 1/3

tare. Quam ob rem, Pammachi, cano iam mecum capite, impetra mihi a Domino ut comitem mihi merear habere sapientiam, de qua scriptum est : Ama illam, et seruabit te ; honor a Mam et amplexabitur te, ut ipsa adiuuante et socia, coeptum in Amos opus expleam, secundusque liber principium sumat a uaccis Basan, ut qui in Osee propheta de uaccis siue uitulis Bethauen 40 pleno sermone tractaui, nunc quoque de uaccis pinguissimis possim disserere. IV. 1/3. A udite uerbum hoc, uaccae pingues, quae y 1395 estis in monte Samariae ; quae calumniam facitis egenis, et confringitis pauperes, quae dicitis dominis uestris : Afferte et bibemus. Iurauit Dominus v 265 5 Deus in sancto suo, quia ecce dies uenient super y 1396 uos, et leuabunt uos in contis, et reliquias uestras in ollis feruentibus ; et per aperturas exibitis altera contra alteram, et proiciemini in Armon, dicit Do¬ minus. LXX : Audite uerbum istud, uaccae Basanitidis, quae y 1397 10 estis in monte Samariae, quae opprimitis pauperes, et conoulcatis egenos, quae dicitis dominis uestris : Date nobis ut bibamus. lurat Dominus per sanctos suos, quoniam ecce dies uenient super uos, et tollent uos in armis ; et eos qui uobiscum sunt in ollis negotiatores pestilentes, et eiciemini nudae contra inuicem, et proi15 ciemini super montem Remmam, dicit Dominus. Pro uaccis pinguibus, Septuaginta posuerunt Basanitidis. Aquila et Theodotio ipsum uerbum Hebraicum Basan ; nos Symmachi interpretationem secuti, qui ait, at Boss evrpopoi, id est boues saginatae, uaccas pingues interpretati sumus. Loquitur autem ad 20 principes Israel et optimates quosque decern tribuum, qui PL deliciis ac rapinis uacabant, ut audiant sermonem Dei, et non 1024 aratores boues, sed uaccas pingues de armento se esse nouerint, siue quae nutriantur in pascuis Basan, quae sunt loca herbarum fertilissima ; ac per hoc significat eos, non agricultu25 rae, sed immolationi et esui praeparatos. Vos uaccae pingues estis in monte Samariae, et humiles quosque confringitis, et dicitis dominis uestris, id est pastoribus, per quos reges intel35

36/37 Prou.

4, 8.

35 alt. mihi] om. N 38 secundusque] N (que eras.) 40/41 pinguissimis possim disserere] siue uitulis bethaben N (u r. alt. b add.), basan tractem Pal.1'2 iv, 2/15 quae usque dominus] om. N 2 facistis C 3/8 egenis usque alteram] usque C 8 proieciemini C haermon C 0/15 LXX usque dominus] om. C 9 basanitides (hie et infra) Viet, y 15 dominus] deus add. Sess. 16 basanitidis] SaydXeis rrjs gaoa.viTi.8os Viet. 17 hebreicum C bassan C (hie et infra) 17/18 symmachum secuti C (interpretationem om.) 18/19 qui usque saginatae] om. C 22 esse se ~ C 22/23 nouerunt N, corr. 24 aebreorum N 24/25 agricultores C (a.m. u et ae s.l. add.) 25 et esui] sui N, et essui C pin¬ gues] om. C

in amos

rr,

iv, 1/3

257

legimus : Date nobis et bibemus, id est, iubete tantum et nos cuncta uastabimus. Ex eo autem quod posuit : Date nobis et 30 bibemus, et non dixit : Date et comedemus, ebrietatem eorum significat in uino atque luxuria, quae statum mentis euertunt. Iurauit itaque Dominus in sancto suo, uel in semetipso, uel in Filio, uel in templo, uel in omni qui sanctus est et appellatur templum Dei, quod aduentura sit dies non longe et 35 post multa saecula, sed iam imminens : dies captiuitatis et angustiae, in quo uaccae leuentur in contis, et reliquiae earum in ollis feruentibus, pro quo et in Hebraico et apud Aquilam scriptum est in lebetibus pisciculorum. Pro contis quoque qui v Hebraice dicuntur sannoth, Aquila interpretatus est clipeos, 40 Symmachus et LXX, arma, solus Theodotio Sopara, quem nos secuti, contos uel hastas interpretati sumus. Hoc autem significat, quod capiantur in proelio, et portentur atque auferantur iure uictoriae, seruans tamen coeptam uaccarum metaphoram, ut, quas esse pingues dixerat uaccas, earum carnes 45 narret in contis uel scutis esse portandas. Et sicut lebes feruentissimus minutos pisces pariter inuoluit, ita et uaccas Basan absque ullo ordine captiuitatis miseriis opprimendas. Quodque sequitur : Et per aperturas exibitis altera contra alte¬ ram, sic explanari potest : Aperta uobis est captiuitatis uia, 50 et cum lebetes uestri fuerint exusti, exibitis altera contra alte¬ ram ; secundum Hebraeorum idioma, qui pro eo quod nos dicimus mutuo uel uicissim, mulierem et mulierem, hoc est alteram contra alteram uocant. Et proiciemini, inquit, inlocis Armeniae, quae uocantur Armona. Denique Symmachus inter55 pretatus est : Et proiciemini in Armenia, pro quibus Septuaginta, montem Remmam, Aquila montem Armona, Theo¬ dotio montem Mona, Quinta editio, montem excelsum, transtulerunt. Verbum autem Domini quod uaccae Basan iubentur audire, secundum coeptam tropologiam, haereticis 60 praecipit, qui uentri et gulae seruientes, recte appellantur

iv, 51/53 cfr Iulianus Aeclan., o.c., IV,

1-3

(PL

21, 1071

B).

28 iube C 29 uastabimus] om. C 30 eorum] N C, earum Viet, ft v 32 deus] om. N C (cfr l. 4/5) 34 aduentus C et] N, eras. 37 pr. et] C s.l., om. N 38 est] om. N leuitibus pisculorum C (ci s.l. add.) 38/39 qui usque sannoth] om. N 38 qui] quod C 39 sannath C interpretatur C (est om.) clepeus C 40 ama N So'paTa] om. N quem] quod C 42 significat] om. C 42/43 auferentur C 43/44 ftera^copav C 44 dixerat esse pingues ~ C 45 scutis] in praem. C portendas C lebes] liber C 46 inuoluit] quoque noluit N {exp. et quando uoluit s.l.) 47 miseris C 50 liuites C altera contra] om. N 51 tSioma C 51/52 dicimus] N C Flor. Viet., om. ft v 52 altera C 54 uocatur C symmachus] ita add. Viet, ft v 55 armonenias 56 armona] om. C 57 quinta] N C, autem add. Viet, ft v excelsum montem ~ Viet, ft v 58/120 uerbum usque captiuitatis] om. C

258

IN AMOS II, iv, 1/3

uaccae pinguissimae, siue uaccae ignominiosae ; hoc enim interpretatur Basan, id est aloxvvr), quam si confusionem dicere uoluerimus, Babylonem magis quam Basan interpretabimur. PL Hae uaccae pingues, siue ignominiosae et aridae, nam Basan 1025 65 et hoc intellegitur, in monte Samariae sunt, cui et in Osee dicitur : Aufer uitulum tuum, Samaria. Et rursum in eodem : fi 1398 Quia seducens erat uitulus tuus, Samaria ; et ideo in monte Samariae, quia semper eriguntur in superbiam, et sibi sublimia repromittunt. Samaria quoque custodia dicitur, non quo custo70 diant sermones Domini, sed quia custodes praeceptorum eius esse se iactent. Quae calumniam faciunt egenis, et confringunt pauperes. Egenum et pauperem inteUege ecclesiasticum ui- v 267 rum, qui ueritatis simplicitate contentus, haereticorum supellectilem, et eloquentiae fulgorem, argumentorumque 75 diuitias non requirit. Hae uaccae dicunt dominis suis : A fferte et bib emus. Dominos earum uel principes peruersorum dogmatum possumus appellare ut Valentinum, et Marcionem, et Arium, et Eunomium, aut eos qui per multiplices libros ab aliis male inuenta corroborant. Istis dicunt uaccae Basaniti80 dis : Afferte nobis et bibemus. Nisi enim illi dederint, isti quod deuorent non habent, immo quod bibant ut inebrientur. Vt autem sciamus aquas et pocula significare doctrinam, Dominus loquitur ad Samaritanam : Omnis qui bibit ex aqua hac, sitiet iterum ; qui autem biberit ex aqua quam ego dabo ei, 85 non sitiet in aeternum. Ergo qui de Samaritanae, id est haere¬ ticorum aquis biberit, semper sitiet et ardorem siccarum faucium refrigerare non poterit, Esaia de hoc eodem conclamante : Sicut somniat qui sitit quasi bibat, et cum surrexerit, adhuc sitit, anima autem eius frustra sperauit ; sic erunt omnes 90 gentes quae pugnant contra Hierusalem. Vere enim qui de haere¬ ticorum aquis biberit, et pugnauerit contra Hierusalem Eeclesiam Dei, in somnis bibit, et anima eius uanis imaginibus illuditur. Cumque se aestimauerit satiatum, tunc sitiendi habebit principium. Vnde et ad ecclesiasticum uirum dicitur : Bibe 95 aquas de uasis tuis, et de puteorum fontibus aquas tuas, et sint 62 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 16, 18 ; 45, 3 ; Onomastica Vaticana, p. 174, 92 ; 188, 66. 66 Os. 8, 5. 67 Os. 8, 6. 69 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 71, 4. 83/85 Ioh. 4, 13. 88/90 Is. 29, 8. 94/96 Prou. 5, 15.17.

62/65 id usque intellegitur] om. N 65 in] qui praem. N s.l. 70 quo N 75 requiret N, corr. 76 et] om. N 77 ut] om. 79/80 basanitides N 81 habebunt N quod bibant immo ~ N bibant] non habebunt add. N s.l. 83 bibit] N v in marg. cum Vulg., biberit Viet. g. v 83/84 hac aqua ~ N 84 dabo ei] dedero N 85 samaritanae] N (in samaritanis mut.) 86/87 biberit ... sitiet ... poterit] N, biberint ... sitient ... poterunt Viet, n v 86/87 faucium siccarum ~ Viet, fi v 87 hac eadem Viet, v in marg. 89 ei* N 93 aesti¬ mauerit se ~ Viet, fi v 94 uirum ecclesiasticum ~ Viet, g v 95 tuas] diuide add. N (for/asse recte : diuide legitur in Vulg. ad Prou. 5, 16 ; reuera hie non iuxta Vulg. citat) alt. et] N s.l.

IN AMOS ir, iv, 1/3

259

tibi soli. Et inrat Dominus Deus tuus in sancto suo contra uaccas saginae et dapibus seruientes, siue iurat in sanctis suis, quod uenient dies super eas, dies iudicii atque poenarum ; ut portantes eas in armis suis, et eos qui cum illis sunt, mittant in 100 lebetes, siue portent ; et uel ipsae uaccae sint negotiatores pestilentes, uel illi qui ueniunt ut portent eas, et eiciantur nudae inuicem se uidentes, proicianturque super montem Remmam, dicit Dominus Deus. Debemus enim et iuxta LXX dicere, ne frustra eos proposuisse uideamur. Quando uenerit 105 contra haereticos dies iudicii atque uindictae, tunc auferentur in armis, hoc est cum armis suis, quibus aduersus Ecclesiam v 268 dimicauerant, uel uicti armatura Dei, et ab illius pugnatoribus superati, mittentur in lebetes, ut exurantur et excoquantur qui fuerunt prius negotiatores pestilentes, ad hoc enim PL no negotiabantur, ut morti traderent quos deceperant. Isti sunt 1026 de quibus dicitur : Filii Heli, filii pestilentiae, qui in cathedra pestilentium sederunt. Cumque excocti fuerint et exusti, egredientur nudi, nihil eorum habentes, quae sibi antea praesumebant. Et uidebunt ignominiam suam, et proicientur super X15 montem Remmam, qui interpretatur sublimitas, ut in sua superbia conterantur. Quidam Remmam, uisionem alicuius, id est opaoiv tlvos, interpretantur. Non enim omnia uidere poterant, sed sibi partis alicuius scientiam promittebant, ut proiciantur, in eo quod se scire credebant. Possumus iuxta litteram, 120 quando uenerint dies captiuitatis super uaccas Samariae, intellegere quod superent eas in praelio, et opprimant armis suis, et in congressione superatas compellant ad urbes munitas, quae m 1399 comparentur ollis feruentibus, ut quomodo Hierusalem habens clausos populos et obsessos, assimilatur ollae feruenti et plenae 125 carnium, sic et urbes Samariae ollis feruentibus comparentur, quae fame et pestilentia clausos populos exire compellant, et ire in captiuitatem mutuo se uidentes, et transferri in Arrnon monies Armeniae, qui Medis Persisque confines sunt.

Ill I Reg. 2, 12. 111/112 cfr Ps. i, i. 115 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 9, 24/25. 116 quidam] sed etiam Hier., o.c., l.c. : “Remma uel Ruma uidens aliquid uel excelsa”.

96 iurauit N tuus om. N 98 ueniant N atque] et N 99 portantes] N, portentes Viet., portent \i. v ipsis Viet. fj. v 100 lebetis N 101 ipsi Viet. fj. v 103 semmam N 107/108 et usque superati] om. N 110 negotiabuntur v in marg. decoeperant N 112 pestilentium] N v in marg., pestilentiae Viet, n v 112/113 egrediuntur N 111 proiciuntur N 115/116 superbia sua ~ Viet, fj, v 116/117 id usque nvos] om. N 119 in] N v in marg., om. Viet. 1u v 121 eos C 122 in] om. PL qui N 123 comparantur C 124 adsimulatur C plena N 126 pestilentiae N compellebant C 127 et] om. C ermon C 127/128 montes armon ~ N 128 armeniae] uel praem. N et persis C

IN AMOS II, iv, 4/6

26o

4/6. Venite ad Bethel, et impie agite, ad Galgalam, et multiplicate praeuaricationem ; et afferte mane uictimas uestras, tribus diebus decimas uestras. Et sacrijicate de fermentato laudem, et uocate uoluntarias oblationes, et annuntiate. Sic enim uoluistis, filii Israel, dicit Dominus Deus. Vnde et 135 ego dedi uobis stuporem dentium in cunctis urbibus uestris, et indigentiam panum in omnibus locis uestris; et non estis reuersi ad me, dicit Dominus. LXX : Introistis in Bethel, et inique egistis ; in Galgala multipiicastis impie agere, et intulistis mane hostias uestras, in die 140 tertio decimas uestras. Et legerunt foris legem et inuocareuunt confessiones. Annuntiate quia haec dilexerunt filii Israel, dicit Dominus Deus. Et ego dabo uobis stuporem dentium in cunctis v 269 urbibus uestris, et indigentiam panum in omnibus locis uestris ; et non estis reuersi ad me dicit Dominus. Primum historiae fun145 damenta iaciamus : O Israel miserabilis iam tibi uicina captiuitas, iam Assyrius instat exercitus ; fac quod libet, age im¬ pie ; cum idolis libere fornicare, ut quanto tu fueris impudentior, tanto mea super tormentis tuis iustior uideatur sententia. Venite, inquit, in Bethel, in qua aureum posuistis 150 uitulum, et impie agite in Deum. Venite ad Galgalam locum idololatriae, de qua per Osee locutus sum : Omnis malitia eorum in Galgalis. Et rursum in eodem : Frustra erant in Galgala bobus immolantes. Cumque ueneritis ad Galgalam : Multipli¬ cate praeuaricationem. Quicquid enim ibi egeritis, prae- PL 155 uaricatio contra Deum est, cui idola praetulistis. Et afferte 1027 mane uictimas uestras, ne in scelere sit ulla dilatio. Tribus die¬ bus decimas uestras, siue, ut interpretatur Symmachus, tertia die decimas uestras. Cuius loci haec nobis uidetur explanatio : In Leuitico lege praeceptum est, ne quaedam hostiae 160 in diem alterum reseruentur, et ne aliae in diem tertium remaneant, quod si remanserint, immundae sint. Est igitur sensus : Immundas cotidie uictimas caedite, et contaminata offerte sacrificia, et sacrijicate de fermentato laudem, 130

151/152 Os.

9, 15.

152/153 Os.

12,

n.

159/161 cfr Leu.

7, 16/17.

130/144 alt. et usque dominus] om. N 130/137 alt. et usque uestris] usque C 132 fermentato] scripsi cum Vulg. et lul., fermento Viet, fx v (cfr l. 163 ; 207) 138/144 LXX usque dominus] om. C 145 iaceamus N, corr. 146 assyrius] tibi praem. N 147 fornicari N 148 iustio N 150 ad] in C 151 idulatriae C 151/152 omnis usque rursum] om. N 152/153 et usque immo¬ lantes] om. C 152 erant] ierant N (i s.l.) 153 ad] in C 154 quid C 156 uictimas uestras] om. C 157 ut] N s.l., om. C interpretatur] N C, interpretatus est Viet, fx v 159 lege ... est] legimus ... esse N quaedam] quando N 160 diem alterum (alteram C)] N C, alterum diem ~ Viet, fx v reseruantur PL ne] om. N tertiam C 163 fermentato] N cum Vulg. et lul., formento C, fermento Viet, jx u (cfr l. 132 ; 207)

IN AMOS II, iv, 4/6

26l

quod iuxta praecepta Moysi Deo penitus non offertur. Pro laude eixapt'Crrlav, id est, gratiarum actionem interpretatus est Aquila, quae Hebraice dicitur thoda. Et uocate, inquit, uoluntarias oblationes, quas Hebraei appellant nadaboth, id est spontaneas. Vltroneum autem sacrificium ad laetitiam pertinet, quod Latine epulum possumus appellare. Cumque 170 hoc feceritis, impietatem uestram omnibus nuntiate, ut non solum fecisse, sed et alios docuisse uideamini. Haec autem praecipio, et imperatiuo modo loquor, ut uestrae satisfaciam uoluntati, quia sic egistis et sic uoluistis, filii Israel, dicit Dominus Deus. Quapropter et ego dedi uobis stuporem dentium, 175 ut LXX transtulerunt, quos in hoc loco propter simplicitatem uerbi secuti sumus, siue munditiam dentium, ut interpretati sunt Aquila et Symmachus, ut per mundos dentes, famis v 270 magnitudinem demonstrarent. Et feci indigentiam panum, non in una urbe, sed in cunctis urbibus uestris, nec in uno 180 loco, sed in omnibus locis uestris. Cumque hoc fecerim, non puniens, sed occasionem tribuens paenitentiae, nec sic quidem fj. 1400 reuersi estis ad me, dicit Dominus. Haec iuxta Hebraicum diximus, transeamus ad LXX interpretes, et quid nobis iuxta anagogen uideatur in singulis, breuiter disseramus; 185 neque enim si in utraque editione utrumque dicere uoluerimus, librorum patitur magnitudo. Ingressi estis in Bethel, id est, in domum Dei, quod sentitur Ecclesia, et impie egistis in Dorninum, illius praecepta calcantes. In Galgala autem, quod interpretatur reuelatio, siue uolutabrum, impietates multiplicastis, 190 sanctarum uobis scripturarum scientiam uindicantes, et dum erigimini in superbiam, estis in ceni ultima deuoluti. Intulistis quoque mane hostias uestras, die tertia decimas uestras transfigurati in angelum lucis, et triplicem intellegentiam scripturarum, — de qua nobis praeceptum est, ut describamus 195 earn tripliciter in cordibus nostris — in unius diei sententiam coarctantes. Debemus enim scripturam sanctam, primum se¬ cundum litteram intellegere, facientes in ethica quaecumque 165

188/189 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 35, 24.

194/195 cfr Prou. 22, 20.

165 lauda C eucharistian C, eucharistiam N 166 quae usque thoda] om. N et uocate inquit] om. C 167 uoluntotias C quas usque nadaboth] om. N quas] om. C nathaboth C 168 ultraneum C v in marg. 169 possu¬ mus appellare bulam C (epulam om.) 170 feceretis C 171 et] om. N 172 et] ut N 173 sicut ... sicut N 173/174 filii usque deus] om. C 175 sim¬ plicitatem] uim C 176/177 interpretati sunt] om. C 177 per] propter C 178 feci] fecit N, om. C 179 unam urbem N cunctis] N C, omnibus Viet, fj. v {cfr l. 218/219) uestris] om. C 180 uestris] suis C hoc] haec C 181 punians C paenitentes N, penit C quidem] om. C 182 estis reuersi ~ N estis ad me reuersi ~ C 182/225 haec usque recepistis] om. C 183 quicquid N 184 deseramus N 186 librorum patitur] libri repetitur N 189 impietatis multiplicantes N 191 in caeni ultima estis ~ N 197 intellege N, corr. in ethica] ras. in N 18

LXX VI

262

IN AMOS II, iv, 4/6-7/8

praecepta sunt. Secundo iuxta allegoriam, id est, intellegentiam spiritalem. Tertio secundum futurorum beatitudinem. 200 Vos autem primam, inquit, et secundam contemnentes diem, spiritalia uobis quaedam figmenta componitis sine fundamento, parietibus tectum desuper imponentes. Nec hoc sunt haeretici, de quibus et ad quos dicitur, impietatis fine con¬ tend, sed legerunt foris legem Dei de Ecclesia recedentes, et 205 singulis dogmatibus suis, quae peruerso corde simulauerunt, confessiones et testimonia sociare conati sunt ; siue sacrificauerunt de fermentato, super quo in euangelio dicitur : Cauete uobis a fermento, id est doctrina pharisaeorum. Et haec fecerunt non errore, sed studio ; non fortuita uoluntate, sed maiorum 210 caritate plenissima. Vnde ultionem super his Dominus comminatur : Dabo, inquiens, uobis stupor em dentium qui Graece yo/n/uacrpd? dicitur. Si quis enim secundum Hiezechiel, uuam acerbam comederit, stupebunt dentes eius, ut non bene scripturarum sanctarum testimoniis abutentes, come215 dentesque ea immatura et absque sua dulcedine, perdant robur dentium, ne possint dura commolere et in aluum toto corpori profutura transmittere. Hunc stuporem dentium ciborumque penuriam dabo et in cunctis urbibus, atque in omni¬ bus locis uestris ut patiamini famem sermonis Dei, et eius 220 panis qui de caelo descendit, et de quo in psalmis scribitur : Panem angelorum manducauit homo. Quae uniuersa feci, non ob crudelitatem et saeuitiam, ut haeretici calumniantur, truculentiam tristis iudicis, sed ut conuerteremini ad me, iuxta illud quod scriptum est : Frustra percussi filios uestros, 225 disciplinam non recepistis. 7,8. Ego quoque prohibui a uobis imbrem, cum adhuc tres menses superessent usque ad messem. Et plui sriper ciuitatem unam et super ciuitatem alte¬ ram non plui. Pars una compluta est et pars una, 230 super quam non plui, aruit. Et uenerunt duae et

207/208 Matth. 16, 6. 212/213 cfr Ier. 31,29; Ez. 18, 2. 224/225 Ier. 2, 30.

220 cfr Ioh.6, 33.

221 Ps. 77, 25.

198 praecepta] in ea praem. N s.l. 202 parietibus] et praem. Viet, fi v ponentes N 203 et ad eos N, exp. 205 simularunt Viet, /a v 207 fermen¬ tato] N, fermento Viet. fj. v (cfr l. 132 ; 163) 209 maiorum N 210 super his] superbus N 210/211 comminatur dominus ~ Viet, /a v 211/212 qui usque dicitur] om. N 213 ut] et N 216 commolere] commolare Viet., comedere N aluum] N (pr. u in ras.) totum] N (et u r. o add.) 219 paciemini N, corr. 220 scriptum est Viet, /a v 223 truculentiam] N, truculenti Viet, /a v iudicis] N Pal.1'2 Sess., iudicii Viet, /a v conuerteremini] conuerterem uos Pal.1'2 Sess. 226 prohibui quoque ~ N 227/238 et usque dominus] om. N 228 unam ciuitatem ~ Vulg. 228/232 et usque satiatae] usque C 228/229 alteram ciuitatem ~ Vulg. 229 alt. una] om. Vulg. Iul.

PL 1028

v 271

IN AMOS II, iv, 7.8

263

tres ciuitates ad ciuitatem unam, ut biberent aquam et non sunt satiatae ; et non redistis ad me, dicit D0minus. LXX : Et ego repressi a uobis pluuiam ante tres menses uindemiae ; et pluam super ciuitatem unam et super 235 ciuitatem unam non pluam. Pars una irrigabitur et pars super quam non pluero, arefiet. Et congregabuntur duae et tres ciuitates in ciuitatem unam, ut bibant aquam, et non satiabuntur ; et non estis reuersi ad me, dicit Dominus. Non solum stuporem dedi dentium in cunctis urbibus uestris, et indigentiam panum 240 in omnibus locis uestris, sed prohibui a uobis imbrem, cum ju. 1401 adhuc superessent tres menses usque ad messem, quae appellatur pluuia serotina, et agris Palaestinae aruisque sitientibus uel maxime necessaria est ut quando herba turgeret in messem et triticum parturiret, nimia siccitate marcesceret. Significat 245 autem uernum tempus extremi mensis Aprilis, a quo usque PL ad messem frumenti, tres menses supersunt : Maius, Iunius, 1029 Iulius. Pro messe, suo more LXX uindemiam transtulerunt, quod si recipimus, omnino iuxta omnes orientis regiones et in- v 272 solitum et impossibile est. Numquam enim in fine mensis 250 Iunii, siue in mense Iulio, in his prouinciis, maximeque in Iudaea, pluuias uidimus. Denique in Regum libris pro signo magno atque portento diebus aestatis et messis, orante Samuele, pluuiae concitatae sunt. Et superfluum erat nunc comminari mensis Iulii siccitatem, in quo numquam pluuias de255 derat. Prohibuit autem imbrem, ut non solum indigentiam panum, sed et sitis ardorem et bibendi penuriam sustinerent. In his enim locis in quibus nunc degimus, praeter paruos fontes, omnes cisternarum aquae sunt, et si imbrem diuina ira suspenderit, maius sitis quam famis periculum est, quod et 260 in diebus Heliae prophetae tribus annis et sexmensibus factum scriptura commemorat. Et ne forsitan putarent hoc lege na¬ turae, et astrorum cursu, ac uarietate temporum urbibus et populis accidisse, super unam urbem et agros eius pluere se dicit, et ab altera imbrem suspendere, ut duae et tres ciuitates 265 pergant ad aliam ciuitatem, et tamen non satientur aquarum 251/253 cfr I Reg. 12, 17/18.

259/261 cfr III Reg. 17, 1 ; 18, 1.

231 unam ciuitatem ~ Vulg. 239/240 in usque uestris] et cetera C 242 et] om. N 244 nimia] et praem. N sed exp. marcesceret] N Pal.1'2 Sess., aresceret Viet, /r v, maresceret C 245 aprelis C 246 ad] am. C messem] mensem C 247 messe] mense C N, corr. suo more LXX] N C, LXX suo more n v, LXX suo more rpoy^ros id est Viet. uindemia N, uendemiam C 248 omnes {ex omnis N) orientis] N C, orientis omnes ~ Viet, p. v et] om. PL 249 et] om. C 250 hiis C 251 pluuia est uidemus N 252 die C aestiuis N 252/253 samuhel N 256 sustenent C 257 degemus N 258 chisternarum C imbrem] N C, imbres Viet. p. v 259 maius] magis C sitis] his add. N 259/261 quod usque commemorat] om. C 262 ac] om. C 264 pr. et] N (s. haec) suspenderet N, corr. ut] et N, corr.

264

270

275

280

285

290

293

300

IN AMOS IT, iv, 7.8-9

potibus. Cumque haec fecerit, non in poenam, sed in medicinam, increpat in scelere permanentes, et nec sic quidem ad me redistis, dicit Dominus. Prohibet quoque siue reprimit Dominus ab haereticis pluuias spiritales, et omnem rorem diuinae sapientiae, et mandat nubibus suis, ne pluant. super eos imbrem ante tres menses messis, siue uindemiae, ut ad fructum mysterii Trinitatis peruenire non possint. Et quomodo sol iste, quern cemimus, annuum cursum suum, donee ad pristinam metam redeat, duodecim explet mensibus, qui singuli tricenis uoluuntur diebus; et luna quae Hebraice iare, Graece pLrjvr) dicitur, iuxta utramque linguam ex suo nomine mensibus nomen dedit, et solis illustratur radiis ab ea parte qua ei uicina est, uel plus minus pro uarietate temporum lumen accipiens, sic et Ecclesia, ueri solis splendore decorata, duodecim implet apostolorum numerum. Vnde et duodecim in Israel appellantur tribus, et in testimonium aeternae memoriae, de Iordanis alueo v 273 duodecim lapides auferuntur, ut ponantur in loco secundae circumcisionis. Pluit autem Dominus super unam ciuitatem uerae confessionis Ecclesiam, et super alteram non pluit, quae in haereticorum conciliabulis est. Cumque ilia imbrem recipiat sempiternum, ista iugi ariditate siccatur, ut qui sitiunt, pl coacti penuria, ueniant ad Domini ciuitatem, de qua egreditur 1030 tons largissimus, qui irrigat torrentem spinarum. Iste est autem tons qui dicit per Hieremiam : Me dereliquerunt fontem aquae uiuae, et foderunt sibi lacus contritos, qui aquas continere non possunt. Hie tons de uno fonte procedens, triplici unione decurrit, quos fontes Patris et Filii et Spiritus sancti in cerui sitientis modum psalmista suspirat, dicens : Sicut ceruus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te, Deus. Cumque duae et tres ciuitates ad unam perrexerint ciuitatem, in qua aquae sunt abundantes, spei, fidei et caritatis, non satia- /* 1402 buntur, quia ad diuinam gratiam requirendam, non uoluntate, sed necessitate uenerunt. 9. Percussi uos in uento urente, et in aurugine. Multitudinem hortorum uestrorum, et uinearum uestrarum, oliueta uestra ei ficeta uestra comedit eru-

280/283 efr Ios. 4, 1/25.

289/201 Ier. 2, 13.

293/294 Ps. 41, 2.

post 268 redistis] et cetera add. C et dicit usque 298 uenerunt om. 268/269 ab haereticis dominus ~ Viet. /j. v 271 messis] om. N fructum] N, fructus Viet. fj. v 273 annuum] in praem. N suum] om. Viet, fs v 275 hebraice iare] om. N mene N 276 iuxta utramque linguam] om. N ex] et N 277 quae N 279 uiri N 281 aeternum N, corr. 288 autem est ~ Viet, fi v 290/291 et usque possunt] om. N 294 ita usque deus] om. N 296 et] N, om. Viet, n v 298 uenerant N 299 in] om. C 300/302 multitu¬ dinem usque eruca] usque C

IN AMOS II, iv, 9

265

ca, et non redistis ad me, dicit Dominus. LXX: Percussi uos in ardore et in aurugine. Multiplicastis hortos uestros uineas uestras, et ficus uestras, et oliueta uestra comedit eruca, 305 et ne sic quidem conuersi estis ad me, dicit Dominus. Non solum priora feci, ut uos corrigerem, sed quicquid superfuit siccitati, uento urente percussi et aurugine. Pro uento urente, dvegcopdopLav Aquila et Symmachus et Theodotio interpretati sunt. Septuaginta nypcoaLv, quam nos combustionem possumus jiodicere. Auruginem autem omnes i'/crepov similiter transtulerunt, absque Theodotione, qui solus vr)pba avrov, iuxta Theodotionem, tov Aoyov avrov, iuxta Quintam editionem rrjv aSoXea^lav avrov, quae omnia interpretantur ; quod sit eloquium eius, his litteris scribetur, mem, he, quod dicitur ma, hoc est quod, uel quid. PL Deinde sin, iod, heth, quod legimus sia, id est eloquium. O 1034 autem quod scribitur per solam litteram uau, avrov, id est ^ 1405 eius, significat, simulque commixtum legitur masio, a superiori uerbo he secundam litteram plus habens. De uarietate interpretationis diximus, quae molesta erit neglegentibus, studiosis grata, nunc ad sensum eorum quae scripta sunt, transeamus. Dedi stuporem dentibus uestris, et non redistis

460/461 cfr Hier., lnterpr. Hebr. nom., p. 66, 17.

436/444 LXX usque potest] om. C 446 rursum] N C, rursus Viet, fi v 447 praeparate N, praepara te C 448/474 rursumque usque transeamus] om. N C 463 rty ouiXtas avrov (uel iavrov) Sess., Tty 77 OfnALa avrov (uel eavrov) coni, v in app. 474 dedi] inquit add. C uestris] et cetera add. C

270

IN AMOS II, iv, 12.13

ad me, dicit Dominus. Prohibui a uobis imbrem, et plui super ciuitatem unam, et super alteram non plui, et uenerunt duae et tres ciuitates ad unam ut biberent aquam, et non sunt satiatae, et nec sic redistis ad me, dicit Dominus. Percussi uos in uento urente, et in aurugine hortos uestros et uineas et oliueta 480 atque ficeta, et non redistis ad me, dicit Dominus. Misi in uos mortem in uia Aegypti, et percussi in gladio iuuenes uestros, et ascendere feci putredinem castrorum uestrorum in nares uestras, et non redistis ad me, dicit Dominus. Subuerti uos si cut subuertit Dominus Sodomam et Gomorrham, 485 et facti estis quasi torris raptus de incendio, et non redistis ad me, dicit Dominus. Idcirco haec faciam tibi, o Israel, ut qui praeterita contempsisti, saltim ad ea quae illaturus sum, corrigaris. Cumque dixerit, haec faciam tibi, quid facturus sit tacet, ut dum ad singula poenarum genera Israel 490 pendet incertus — quae ideo terribiliora sunt, quia omnia suspicantur —, agat paenitentiam, ne Deus inferat quae minatur. Postquam autem fecero tibi quae me facturum esse contestor, praeparare ad inuocandum Dominum Deum tuum. Omnis enim qui inuocauerit nomen Domini, saluus erit. Siue 495 praeparare in occursum Dei tui, ut uenientem ad te Domi¬ num, tota auiditate suscipias. Iste est qui firmat tonitruum, siue montes confirmat, ad cuius uocem caelorum cardines et terrae fundamenta quatiuntur. Iste qui creat spiritum, quern in hoc loco non Spiritum sanctum, ut haeretici suspicantur, 500 sed uentum intellegimus, siue spiritum hominis, quia nemo scit quae sunt in homine, nisi spiritus qui est in eo ; et ipse spiritus interpellat pro nobis gemitibus ineffabilibus. Vel certe spiritum, animam debemus accipere, secundum illud quod scriptum est : Auferes spiritum eorum, et deficient, et in pulue505 rem suum reuertentur. Et : Pater, in manus tuas commendo spiritum meum, et hoc dicens exspirauit. Cumque creauerit spiritum, annuntiat hominibus eloquium suum, siue annuntiat homini eloquium eius, qui cogitationum secreta cognoscit; 475

483/486 Amos 4, 11. 494 Ioel 2, 32. 497/498 cfr Eccli. 16, 18/19. 501 cfr Rom. 8, 9. 501/502 cfr Rom. 8, 26. 504/505 Ps. 103, 29. 505/506 Luc. 23, 46.

475/486 prohibui usque dominus] om. C 477 aquam] N, aquas Viet, /x v 478 ne N (cfr l. 366) 479 in] N, om. Viet, /x v 482 uestrorum] om. N 483/ 486 subuerti usque dominus] om. N 486 idcirco] ideo C haec] C Viet, fi v, hoc N 487 contempsistis C 490 pendit N quia] ut praem. C 491 suspicatur C inferat deus ~ C 492 autem] ait C 495 praeparate N C dei] domini praem. C 497 montes] argue add. N duo codd. Vallarsii con¬ firmat] om. C 498/506 iste usque exspirauit] iste qui creat spiritum uel uentum uel animam hominis — rucha enim hebraice et spiritum et uentum sonat C 501 sunt] sit N 507 spiritus N 507/508 suum usque homini] siue iuxta hebraicum uentum C

279

IN AMOS II, iv, 12.13

271

et quid latens animus tacito sensu tractet, intellegit, iuxta illud 510 quod in Hieremia secundum Hebraicum legimus : Prauum PL est cor omnium et inscrutabile, quis cognosGet illud ? Ego Domi- 1035 mis scrutans cor, et probans renes. Quod et in centesimo tricesimo octauo psalmo scriptura testatur : Imperfectum meum uiderunt oculi tui. Et est sensus : Antequam conderer, prius515 quam deformarer in membra, dum adhuc in semine continerer, uiderunt me oculi tui. Et Hieremias audit a Domino . Priusquam te formarem in utero, noui te / et antequam exires de uulua, sandifiuaui te, et prophetam in gentibus posui te. Et euangelista : Videns autem Iesus cogitationes eorum. Sin autem lege520 rimus : Annuntians homini eloquium suum, iuxta superius dictum accipiendum, in quo ait : Non faciet Dominus Deus uerbum, nisi reuelauerit secretum suum semis suis prophetis. Qui autem annuntiat cogitationes hominis, et eloquium eius, siue suum, ipse est qui tacit auroram et diluculum, et v 280 325 complet nubibus omnia, et graditur super excelsa terrarum, cuius nomen est Dominus Deus omnipotens. Pro quo in Septuaginta legitur : Et annuntians in homines Christum suum, sub qua ^ i4°6 occasione haeretici, Spiritum sanctum creatum uolunt ordine sequente ; Creans spiritum, et annuntians in homines Christum 530 suum, ut ille creatus sit, hie annuntietur in populis. Quibus respondebimus iuxta sensum eorum, et uulgatam editionem : Qui creator est omnium, et hrmat tonitruum, siue fingit montes, consequenter educit uentos de thesauris suis,. et quasi uniuersitatis conditor, Filium suum Christum homimbus re533 promittit. Post quam autem Christus fuerit nuntiatus, tunc nobis ueritatis lumen aperitur, non ad perfectum, quia nunc ex parte uidemus, et ex parte cognoscimus, et per speculum et imaginem ea quae uentura sunt, contemplamur. Vnde sequitur : Faciens mane et nebulam, et ascendens super excelsa 540 terra*. Excelsus enim in excelsis est Dominus, et non habitat in humilibus, qui excelsus est, sed creator montium ascendit

510/512 Ier. 17, 9/10. 513/514 Ps. 138, 16. 516/518 Ier. i, 5. xi, 17. 521/523 Amos 3, 7. 536/538 efr I Cor. 13, 9.12.

519 Luc.

509 sensu] N C, sermone ja t, iuxta] secundum C 510 secundum hebraicum legimus] om. C 511 omnium] N v in marg. cum Vulg., hominum v in marg., hominis Viet, n v 512/513 CXXXVII N, om. C 513 scriptura testatur] legitur C 514 mei N, corr. condirer C 514/516 et usque tui] om. Is 516/518 et usque alt. te] om. C 517/518 et usque alt. te] om. N 518/519 et euangelista] et in euangelio ait C 519 autem iesus] N, iesus C, ait dominus Viet pi v 520 annuntians] et proem. C 522 deus] om. C nisi] ne C 523/524 et usque suum] et cetera C 524/557 alt. et usque est] om. C 52 . dominus om. N 526/527 septuaginta] Viet, p v, ecclesia N codd. Vallarsu 527 et] N, om. Viet, /x v homine N 530 populos N 535 tunc] non In 536 non] ’n, exp. 538 et imaginem] iam in imagine N 539 alt. et] om. N 541 ascendisti N

272

IN AMOS II, iv, 12. - v, 1.2

in montes, in his qui municipatum habent in caelestibus, et in carne ambulantes non uiuunt secundum carnem, sed secun¬ dum spiritum. Quod si iuxta Symmachum et Aquilam legeri545 mus : Haec faciam tibi, Israel, postea, et cum haec fecero tibi praeparare aduersanti Deo tuo Israel, sic intellegendum est: Feci ut te corrigerem, quae praeteritus sermo describit, et quia noluisti reuerti ad me, faciam tibi, quae meo continentur arcano. Occidisti seruos, quos ad te miseram ; mittam nouissime Fi550 Hum meum, tu autem iuxta consuetudinem tuam, qua semper uoluntati Dei restitisti, praepara te ut contradicas et aduerseris Deo tuo. Iuxta illud quod scriptum est : Ecce hie positus est in ruinam, et in resurrectionem multorum, et in signum cui contradicetur. Et hoc dicit, non quo praecipiat quid facere 555 debeat, sed ante praedicit quid sponte facturus sit, quasi increpans et arguens, ut saltim correptus non faciat quod praedictum est. V. 1.2, Audite uerbum istud, quod ego leuo superb uos planctum. Domus Israel cecidit non adiciet ut v resurgat. Virgo Israel proiecta est in terram suam, non est qui suscitet earn. LXX : Audite uerbum istud, 5 quod ego assumam super uos planctum. Domus Israel cecidit, non adiciet amplius ut resurgat. Virgo Israel proiecta est super terram suam, non est qui suscitet earn. Quantum ad ordinem litterae pertinet et coeptam historiae ueritatem, decern tribus, quae appellantur Israel, ductae in captiuitatem, nequaquam 10 in terram suam postea sunt reuersae. Virgo autem appellatur populus Israel, non quia in uirginitatis permanserit puritate, sed quia quondam instar uirginis sit Domino copulatus. Vnde et planctum super eum propheta iubetur assumere, quod nequaquam in antiquum restituatur gradum. Quantum uero 15 ad intellegentiam spiritalem, planctum super omnem Israel, qui Deum mente cernebat, et postea ei seruire desiuit, assumit propheta, secundum illud quod Hiezechieli praecipitur, ut deuoret librum, in quo et intus et foris scriptum erat lamen-

552/554 Luc. 2, 34. v, 16 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 13, 21 ; 63, 22 ; 74, 15 ; 76, 20. efr Ez. 2, 9.

17/19

546 praeparare] N Sess., praepara te Viet, /x v israel] N, om. Viet. fx. v 547 describit] N, descripsit Viet. /x v 550 qua] quam N 551 dei] N, domini Viet, /x v 553 et usque multorum] om. N 554 et hoc] om. N v, 1 quod] N Viet, /z u cum Vulg. et Iul., quo C v in marg. 2/3 domus usque suam] usque C 2/7 cecidit usque earn] om. N 2 cecidit] et add. Vulg. cum Iul. 4/8 LXX usque ueritatem] om. C 8 coeptae N 9 appellatur N 10 in] ad C 11 permanserit] om. C 12 uirginis] uir praem. N domino sit ~ C 13 super eum] om. C 14/57 quantum usque aequabuntur] om. C 17 in hiezechiel N

IN AMOS II, v, 1.2

273

tatio, et carmen, et uae. Intus intellege Salomonis canticum sequens, qui ait: Introduxit me rex in cubiculum suum. Et quadragesimum quartum psalmum, in quo scriptum est : Omnis gloria eius filiae regis intrinsecus. Foris autem est quicquid in littera legitur, et uidetur in cortice, et in medulla spiritus non tenetur. Itaque et iuxta litteram et iuxta tropologiam, in 25 omnibus prophetarum libris scriptus est planctus super eos qui post peccata agunt paenitentiam. Carmen super illos qui nulla peccatorum sorde maculati, cantico et laude sunt digni : Vae super eos qui non agunt paenitentiam, sed iuxta duritiam cordis sui thesaurizant sibi iram in die irae. Si autem, ut dixi30 mus, planctus est super eos, qui agunt paenitentiam, et paenitentia reddit uulneris sanitatem, quomodo iuxta Septuaginta dicitur : Domus Israel cecidit, amplius non resurget. Virgo Israel errauit in terra sua, non est qui suscitet earn ? Quod sic solui potest : Postquam domus Israel sua uoluntate corruerit, ne35 quaquam pristinam recipiet dignitatem postquam uirgo Israel errauerit in terra sua, ultra inuenire non poterit suscitantem. Et considera uerborum proprietates. Qui domus est, et numeratur in turba, cadere dicitur. Qui autem de numero uirginum, si errauerit, ob leue quoque peccatum non poterit suscitari, 40 non quo non suscitetur, sed nequaquam suscitetur uirgo Israel, et nequaquam resurget Dominus Israel. Non est enim eadem gloria eius qui semper secutus est Dominum, et eius qui aberrauerit a grege, et postea boni pastoris humeris reportatus est. Vnde et per alium prophetam Dominus ait : Malo paenitentiam 45 peccatoris, quam mortem. Paenitentia non sanctitati purissimae et Ecclesiae Christi, -— quae non habet rugam neque maculam —, sed morti et inferis comparata fit melior. Haec dicimus, non quo iuxta Nouatum tollamus spem paenitentiae, sed quo timidiores faciamus eos, et idcirco sollicitos, qui 50 aperta ianua paenitentiae, dum sperant futura, perdunt praesentia, et qui absque uulnere poterant permanere, incauti uulnus accipiunt, ut postea dolore crucientur. Multae mansiones sunt apud Patrem meum, et stella a stella differt in claritate, ita et resurrectio mortuorum, sanctis splendentibus 20

20 Cant.

1, 3. 21/22 cfr Ps. 44, 14. 29 cfr Rom. z, 5. 42/43 Luc. 15, 44/45 Ez. 18, 32. 40/47 cfr Eph. 5, 27. 52/53 cfr Ioh. 14, 2. 53/ 54 I Cor. 15, 41.

4/5.

20/21 in quadragesimo quarto psalmo N

21 in quo N, exp. 22 eius] N cum Vulg., om. Viet. fj. v 29 sin N 30 agant N, corr. 31 reddit] reddi N (et unt s. i add.) uulnera N (a in i mut.) 33 errauit] om. N 39 quodque v in marg. 40 alt. non] N s.l. 41 et usque israel] om. N 42 gloriam N, corr. 43 boni] a praem. N reportatus est humeris ~ Viet, /i v 45 paenitentiam N, corr. 46 et] om. N 47/48 diximus N, corr. 48 quod N, corr. 49 quod N 50 futurae N, corr. 52 accipiat N, corr. 53 meum] om. N 54 et resurrectio mortuorum] om. N

fi 1407

v 282

PL 1037

274

IN AMOS II, v, 1.2-3

55 sicut sol et luna, uesper et lucifer. Qui autem post peccatum egerint paenitentiam, pro diuersitate meritorum stellis aliis aequabuntur. 3. Quia haec dicit Dominus Deus : Vrbs de qua egrediebantur mi lie, relin quentur in ea centum, et Go de qua egrediebantur centum, relinquentur in ea decern in domo Israel. LXX similiter. Causas quibus domus Israel corruens non resurgat, et uirgo Israel errans, uel proiecta in terrarn, non habeat suscitantem, reddit sermo diuinus. Vrbs, inquiens, de qua egrediebantur mille, 65 relinquentur in ea centum, et de qua egrediebantur centum, relinquentur in ea decern in domo Israel ; ut ubi quondam fuerat multitudo, propter nimiam uastitatem, uix decima pars remaneat. Et ne omnino haerentes litterae, sacramenta numerorum relinquamus intacta, septenarium 70 numerum esse sanctum, etiam sabbatum probat, in quo requieuit Deus ab omnibus operibus suis. Et iubet ne quid in eo operis seruilis fiat, nisi ea tantum quae ad animam pertinent, et ne in eo onera portemus. Vnde et in solitudine qui die sabbati ligna collegerat, quae arsura sunt, sententia Domini v 283 75 condemnatur. Et septem hebdomades complent numerum sanctae Pentecostes, et iubilaeus annus remissionis tubarumque clangentium hoc numero texitur. In septimo quoque mense figuntur tabernacula, et Hebraeus, cum sex annis seruierit, anno septimo liberatur. Nouit et hoc saecularis phi80 losophia, et medicorum libri, quorum Galenus disertissimus atque doctissimus scripsit ternos libros, Kplaeiov Kal to.>v KpLTLKcbv r]p,€pu>v, in quibus septenarii numeri ostendens potentiam, ardentissimas febres septimo dicit solui die ; aut si tanta humoris noxii et pituitae fuerit magnitudo, ut primae p 1408 85 hebdomadis nequaquam feruore consumpta sit, secundae hebdomadis ultimus exspectatur dies, id est quartus decimus. Quod si hunc, ut iuxta Elippocratem loquar, vocro? uicerit, 70/71 cfr Gen. 2, 2/3 ; Exod. 20, 11. 73/75 cfr Num. 15, 32/36. 76/77 cfr Leu. 25, 8 sqq. 79/86 cfr Galenus, Ilepi Kpialpcov r/pepcbv I, 4. 87 iuxta Hippocraten] cfr P. Courcelle, Les lettres grecques en Occident, de Macrobe d Cassiodore, Paris, 19482, p. 74, n. 4.

56 egerit N meritorum] N Viet. p v, haereticorum Pal.1'2 et codex S. Martini a campis 59 relinquentur in ea] N s.l. 59/60 centum usque ea] om. N 61 decern in domo israel] N s.l. LXX similiter] om. N Viet, p 62 surgat C errans uel] om. C 63 terra N in terrarn proiecta ~ C 65/66 relin¬ quentur usque centum] om. N 65/66 in ea usque israel] et cetera C 66 ea] eadem N 67 ubi] om. C 68 remaneat pars ~ Viet, p v 68/121 et ne usque tropologiam] om. C 69 sacramenta N (in sacramentum mut.) relinquentes incerta N (in incertum mut.') 71 suis] om. N 74 collexerat N 75 hebdo¬ mades N (s eras.) complet N 79 liberatur] N F/or. Viet., liberabitur Viet, p v 79/89 nouit usque hebdomadis] om. N 81 Kploewv] irepi praem. Viet., dub. v 82 Kpialputv v in marg.

IN AMOS II, v, 3-4.5

275

transeunt ad uicesimam primam diem, hoc est ad finem tertiae hebdomadis, ita ab initio mundi diebus conditis, ut 90 omnes labores et molestiae septimo numero conquiescant. Denique et captiuitas populi Israel templique subuersio, septuagesimo anno desolationis impleta est, et septem astra iuxta numerum dierum dicuntur errantia. De cuius numeri sacramentis in Scipionis somnio plenius narrat Tullius ; et 95 obscurrissimus Platonis Timaeus liber est, qui ne Ciceronis quidem aureo ore tit planior. Sicut igitur septenarius numerus habet sacramentum suum, sic sanctificatus atque perfectus, et ut ita dicam, uerus est numerus, qui unione retinetur, et unius Dei maiestate concluditur. Vnde dicit Filius : Ego in 100 Patre, et Pater in me, uolensque omnes unum esse cum Patre, loquitur ad eum : Pater, da, ut sicut ego et tu unum sumus, sic et isti in nobis unum sint. Prima ergo beatitudo est esse in primo numero, qui unus et uerus est, secunda in secundo, id est in decade, tertia in tertio, id est in hecatontade. Sicut enim decas 105 decima unione completur, sic hecatontas ex decern decadibus struitur. Quartus numerus, qui millenario continetur, de decem constat hecatontadibus. Cum igitur quis egerit paenitentiam, de millenario et quarto numero uix reuertitur ad centenarium et tertium numerum. Rursum qui in centenario est, no uix redit ad secundum primae decadis numerum, atque ita fit ut domus Israel quae corruerat, non possit resurgere, et uirgo Israel quae errauerat, in terra non habeat suscitantem, quia qui semel ab unione discesserit, et illam purissimae uirginitatis perdiderit gloriam — de qua apostolus dicit : Zelo 115 enim uos zelo Dei, et statui uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo, in qua non est macula neque ruga -—-, pristinum statum et unionis beatitudinem recipere non ualebit, et uix ei concedetur, ut de mille reuertatur ad centum, et de centum ad decern redeat. Haec breuiter sum locutus, ne omnino in hoc 120 capitulo propter numero rum difficultatem fugisse uiderer tropologiam. 4.5* Quia haec dicit Dominus domui Israel : quae-

93/94 cfr Cicero, De Republica VI; uide H. Hagendahl, o.c., p. 221. 94/95 cfr Plato, Timaeus ; Cicero, De finibus II, 15 ; uide H. Hagendahl, o.c., p. 232 sq. 99/100 Ioh. 14, 11. 101/102 Ioh. 17, 21. 114/110 II Cor. 11, 2. 110 cfr Eph. 5, 27.

90 molestias N 92/90 et usque planior] om. N 96 sicut] sic N 98 uni onere tenetur N 99 recluditur v in marg. 103 id est] N s.l. 104 tertia] N s.l. ecantontade N (pr. n eras.) 105 cantontas N ex] sex N (s eras.) 100 quid (d eras.) est (eras.) N millenario] Viet, jz v, milliario numero N 108 millenario] Viet, jj, v, milliario N 112 habebat N, corr. 113 qui N s.l. 114 zelor N 115/116 uirginem usque christo] om. N 118 conceditur N de centum] om. N 122 dominus] deus add. C

PL 1038

v 284

276

125

130

135

140

145

150

IN AMOS II, v, 4.5

rite me, et uiuetis, et nolite quaerere Bethel, et in Galgala nolite intrare, et in Bersabee ne transieritis ; quoniam Galgala captiua ducetur, et Bethel erit inntilis. LXX : Quia haec dicit Dominus ad domum Israel : quaerite me, et uiuetis, et nolite quaerere Bethel, et in Galgala ne ingrediamini, et super puteum iuramenti non transeatis ; quia Galgala captiua ducetur, et Bethel erit quasi non sit. Moris est scripturarum semper aduersis laeta subiungere, et postquam tristia Deus fuerit comminatus, ad paenitentiam PL eos quos terruit, prouocat, iuxta illud quod in Esaia legimus : 1039 Vae, gens peccatrix, populus plenus delictis, semen pessimum, fillii iniqui. Cumque dixisset : Terra uestra deserta, ciuitates uestrae igne consumptae, regiones uestras coram uobis alieni comedent, loquitur ad eos meliora promittens : Lauamini, mundi estote : auferte malitias uestras ab animis uestris, discite benefacere, quaerite indicium, indicate pupillo, iustificate uiduam ; et uenite, disputemus, dicit Dominus. Quomodo ergo in Esaia, quos seuera uoce terruerat, blanda oratione sustentat, ita et in hoc propheta, quibus dixerat : Domus Israel ceci-\v 5 dit, non adiciet ut resurgat ; uirgo Israel errauit in- 1409 terra, non est qui suscitet earn. Nunc loquitur ad eos, et dicit: Domui Israel, id est decern tribubus, quaerite me et uiuetis, quoniam in eo quod me non quaeritis, estis mortui. Cumque quaesieritis, inuenietis, et cum inueneritis, uiuetis. Et nolite quaerere Bethel, in qua erat uitulus aureus, et Galgalam locum idololatriae, de qua et supra dixi : Omnis malitia eorum in Galgalis. Et in Bersabee non transibitis. Pulchre in Bersabee, inquit, hoc est ad puteum iuramenti, non transibitis, ubi si quando errabat tribus Iuda, idola adorare consueuerat. Intantum autem simulacrorum cultu furebat Israel, ut nequaquam contentus idolis suis, ad aliena transiret. Denique Gal-

133/134 Is. 1, 4. 134/136 Is. 1, 7. 136/139 Is. 1, 16/18. 141/143 Amos 5, 1/2. 147/150 cfr Iulian. Aeclan., o.c., V, 4-6 (PL 21, 1076 A). 148/149 Os. 9, 13.

123 bethel] in praem. C 123/125 et in usque ducetur] usque C 124/130 et usque sit] om. N 124/125 non transibitis quia Vulg. cum Iul. 126/130 LXX usque sit] om. C 130 mos Viet, v in marg. 132/144 iuxta usque dicit] om. C 133 uaegens N (a eras.) 133/134 plenus usque iniqui] dura ceruice N 134/130 ciuitates usque comedent] om. N 135 in conspectu uestro v in marg. 137/139 auferte usque dominus] om. N 138 bonum facere v in marg. 139 in] N s.l. 141 ut N, corr. qui N 142 adicietur (ut om.) N 142/143 uirgo usque earn] om. N 144 domui ... tribubus] N ires codd. Vallarsii, domus ... tribus C Viet, n v 145 estis] om. C 146 cum q; (in que corr.) sieritis N, cum quissiueritis C 147/148 in galgala (locum om.) N 147/148 galgala C N 148 idulatriae C qua] N C, quo Viet. /j. v 149/150 pulchre usque transibitis] om. C 151 consuerat N C

IN AMOS II, v, 4.5

277

gala, inquit, captiua ducetur, et Bethel erit inutilis, 155 siue penitus non subsistens, cum idola in ea subuersa fuerint. De Bersabee autem omnino tacuit, quia uictis decern tribubus, urbs nomine Bersabee, quae erat in tribu Iuda illo tempore, nec capta est nec destructa. Simulque animaduertendum, quod septuaginta interpretes in praesenti loco nomen Bersabee 160 interpretati sint, dicentes: Puteum iuramenti, et in posterioribus ipsum nomen posuerunt : Viuit Deus tuus Dan, et uiuit uia Bersabee. Viam autem Bersabee posuere, quod de Israel longo itinere pergebant ad ultimos terminos Iudae, qui erant in Geraris, et Aegyptiae solitudini iungebantur, ut idola cole165 rent. Est autem locus in quo habitauit Abraham ; et ex eo quod cum Abimelech, datis septem ouibus, in foedus mutuum iurauerunt, appellatus est puteus iuramenti, siue puteus septimi, propter numerum septem ouium. Sabe enim utrumque significat. Praecipit autem secundum leges allegoriae 170 domui Israel, id est his qui sibi Dei notitiam pollicentur, ut non quaerant Bethel, et non introeant in Galgalam, et non transeant, uel ascendant ad puteum iuramenti, sed magis quaerant Deum, et uiuant in eo. Quaerunt autem Bethel, quod interpretatur domus Dei, qui dicunt : Templum Domini, tem175 plum Domini ; et confidunt in aedificiis, de quibus Dominus ad discipulos loquebatur : Venient dies, in quibus non relinque- v 286 tur la-pis super lapidem qui non destruatur. Et ingrediuntur in Galgalis, qui post aduentum Christi rursum cupiunt circum- PL cidi. In Galgalis enim secundo populus circumcisus est. Vnde 1040 180 et ipse locus nomen accepit, eo quod abstulerit Dominus ab eis opprobrium Aegypti. Et in Bersabee, inquit, siue ad pu¬ teum iuramenti non transibitis, ne illos putetis terminos Iudaeae, quos olim secundum litteram scriptura promiserat a Dan usque Bersabee. Nec dicatis ultra cum propheta : Notus 185 in Iudaea Deus, in Israel magnum nomen eius, sed audiatis cum apostolis : In omnem terrain exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum, quia et Galgala, id est carnis circum-

161/162 Am. 8, 14. 162/168 cfr Gen. 26, 23/33. 167/168 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 3, 20 ; 35, 3. 173/174 cfr Hier., o.c., p. 3, 18. 176/177 Luc. 21, 6. 179/181 cfr Ios. 5, 2.9. 184/185 Ps. 75, 2. 186/187 Ps. 18, 5.

154 ducitur N, corr. 156 autem] N C, om. Viet, /x v uicus N 157 iuda] et interpretatur puteus iuramenti add. C (cfr l. 167) 158 nec destructa est ~ Viet, /a, v 158/198 simulque usque aeternam] om. C 162 posuerunt Viet, /x v de] ei N 163 pergebat N 166 quod] N (d eras.) mutuo N 168 septimus N septem] om. N 169 praecipitur N legis N 170 notitiam dei ~ Viet, p 171 galgala {in om.)N 174/175 alt. templum domini] om. N 178 capiunt N, corr. 180/181 opprobrium aegypti ab eis ~ Viet, /x v 185 magnum nomen eius] om. N audiatis] N, audite Viet. ^ v 186/187 et usque eorum] om. N 187 et] N, om. Viet, /x v 19

LXXVI

278

IN AMOS II, v, 4.5-6

cisio, captiua ducetur a uera circumcisione cordis. Et Bethel, quam putatis domum Dei, non subsistet, siue, ut melius 190 arbitror, redit inutilis, id est auen, ut nequaquam appelletur domus Dei, sed uocetur domus inutilis, siue idoli. Aliter : Quaerit Bethel, qui tantum litteram sequitur occidentem, nec sensum, qui Deus est, quaerit in uerbis, et intrat in Galgala, qui ad maiores enititur reuelationes, supernorum sibi scientiam repro195 mittens, transitque, siue ascendit ad puteum, de quo Samaritana haurire cupiens aquas, quae sitim satiare non possent, ignorabat eum, de cuius uentre procedunt flumina salientis aequae in uitam aeternam. 6. Quaerite Dominum et uiuite, ne forte c 0 mb ur a - ^ 1410 zoo tur ut ignis domus Ioseph; et deuorabit et non erit qui exstinguat Bethel. LXX : Quaerite Dominum et uiuite, ne forte succendatur ut ignis domus Ioseph ; et deuoret earn et non sit qui extinguat domum Israel. Quomodo ex persona Dei dicitur : Quaerite me, et uiuetis, ita propheta de Domino 205 loquitur, ut quaerant eum et uiuant. In eo enirn quod quaerunt Dominum, uiuere incipiunt, sin autem non quaesierint eum, et idcirco non uixerint, statim succendetur ut ignis do¬ mus Ioseph, quam propter Ieroboam, qui de tribu Ephraim et de domo Ioseph fuit, decern tribus sentire debemus, quae 210 appellantur Israel, et ex maiore populi parte nomen pristinum possidebant. Duae autem tribus quae regebantur a stirpe Dauid, qui de tribu Iuda fuit, uocatae sunt Iudas, et posside- v 287 bant Hierusalem, in qua erat templum Dei. Cumque succensa fuerit domus Ioseph, deuorabit atque consumet Bethel, de qua 215 supra dixi : Nolite quaerere Bethel, et non erit qui ex¬ stinguat, cum a regibus suis fuerit incensa. Pro Bethel in EXX legitur domus Israel, sensum magis quam (uerbum interpretantibus, ut succedente rege Ieroboam, et cunctis deinceps regibus qui ei imperio successerunt, ardeant decern tribus, 220 quae appellantur Israel. Iste est ignis qui succenditur, siue resplendet et inflammat domum Ioseph, ut consumatur Bethel, de quo alibi dicitur : Ambulate in lumine ignis uestri, et in

188/189 cfr Hier., o.c., p. 3, 18. 195/197 cfr Ioh. 4, 7/14. 197/198 cfr Ioh. 7, 38. 204 Amos 5, 4. 215 Amos 5, 5. 222/223 Is. 50, 11.

190 redit] N, erit Viet, /j, v 190/191 id usque inutilis] om. N 193 in uerbis] om. N 194 maiora sentitur N 194 sibi et super.-norum scientiam N 190 possint N 200 erit] C cum Vulg. et IuL, erat N, sit Viet, fs v 201 exstingat C 201/203 LXX usque israel] om. N 205 ut] om. N 200 dominum usque quaesierint] om. C 207 succendentur N, succenditur C 209 de] om. C 209/213 quae usque dei] om. C 210 appellantur] N, appellabantur Viet, /a u et] om. N 211 regnabant N ab N 215 supra] N C, superius Viet. Iu. v erat N (corr. a.m.) 216 pro] om. N 219 imperium N 220 appella¬ bantur N 221 ut] cum N

IN AMOS II, v, 6-7/9

279

flamma quam succendistis. Et quia crebro domum Ioseph — propter Ieroboam, qui a stirpe Dauid Dei populum separauit, 225 et uaccas fecit aureas in Dan et in Bethel, et dixit : Non est nobis pars in Dauid, neque hereditas in filio Iesse —, ad perso¬ nam haereticorum retulimus, qui sermone composito, decora atque formosa, et ut ita dicam, aurea simulacra finxerunt et adorant opera manuum suarum, et agriculturae sub uaccarum 230 specie sibi imaginem repromittunt, dicitur ad eos : Quaerite Dominum, et uiuite, eum qui dicit : Ego sum uia, et ueritas et uita, ut postquam ambulauerint in eo et inuenerint ueritatem, tunc incipiant uiuere qui prius mortui erant. Et nisi hoc fecerint, diaboli comburentur ardoribus nullusque poterit 235 inueniri de principibus eorum qui et ipsi haeretico igni succensi sunt, qui possit uorantem cuncta flammam restinguere, et praecipue Bethel, quae falsum sibi domus Dei nomen assumit. 7/9. Qui conuertitis in absinthium indicium et iu~ stitiam in terra relinquitis ; facientem Ardurum et 240 Orionem, et conuertentem in mane tenebras, et diem node mutantem. Qui uocat aquas maris, et effundit eas super faciem terrae : Dominus nomen eius. Qui subridet uastitatem super robustum, et depopulationem super potentem ajfert. LXX : Qui facit in excelso 245 indicium et iustitiam in terra posuit ; qui facit omnia, et trans¬ format et conuertit in mane umbram mortis, et diem node contenebrat. Qui uocat aquam maris, et effundit earn super faciem terrae : Dominus Deus omnipotens nomen eius. Qui diuidit contritionem super fortitudinem, et miseriam super munitionem 250 adducit. Multum in hoc loco ab Hebraica ueritate editio uulgata discordat, sicut absque commonitione nostra ex his quae proposuimus, prudens statim lector intellegit. Itaque exponamus primum iuxta Hebraeos, et postea quid nobis uideatur in translatione LXX, Christo si meruimus pandente, dicamus. 255 Domus Ioseph, id est domus Ephraim, ac per hoc regia, et Bethel, siue ut LXX transtulerunt, domus Israel, id est et reges et populi, et cultores et idola pariter subuertentur, qui 225/226 II Reg. 20, 1 ; III Reg. 12, 16. o.c., p. 3, 18.

231/232 Ioh. 14, 6.

237 cfr Hier.,

223 flammam N 224 ab N (b eras.) populum dei ~ Viet. [j. v 226 pars nobis ~ Viet, fui in filio iesse] om.N 228 pr. et] om. N 229 agriculturam N 230 speciem N, corr. 231 dicit N alt. et] N cum Vulg., om. Viet. fj. v 232 ambulauerunt N, corr. 235 igni] N (in igne mut.) 238 conuertistis C 239 facientem] et praem. C 239/250 facientem usque adducit] om. N 240/244 orionem usque depopulationem] usque C 241 in noctem Vulg. cum Iul. 242 nomen] est add. Vulg. 244/254 LXX usque dicamus] om. C 246/247 contenebrans v in marg. 248 dominus omnipotens] om. Sess. 249 super fortitu¬ dinem] Sess. v, om. Viet, /a 252 intelleges N (alt. e in i corr. a.m.) 254 transla¬ tion N 256 ut] N C, sicut Viet. y. v

PL 1041

v 288

1411

28o

IN AMOS II, v, 7/9

iniquo iudicio Deum ad iracundiam prouocauerunt. Et conuerterunt dulcedinem iudicii in absinthii amaritudinem, quod 260 genus herbae est amarissimae, assumentes iniquitatem, et iustitiam rebnquentes. Quae sit autem ista iustitia, sequens uersus ostendit : Facientem Ardurum et Orionem, et Con¬ ner tem in mane tenebras, et diem node mutantem. De quo supra dixerat : Formans montes, et creans uen265 turn, et annuntians homini eloquium suum, faciens matutinam nebulam, et gradiens super excelsa terrae : Dominus Dens exercituum nomen eius, ipse est PL Creator Arcturi qui Hebraice Chima dicitur,et aSymmacho et 1042 Theodotione, et? -nXecdha uertitur, quem uulgo Bootem uocant. 270 Quodque sequitur, Oriona, qui Hebraice dicitur Chasil, Symmachus absolute stellas, Theodotio interpretatus est uesperum. Hebraeus autem, qui nos in scripturis sanctis erudiuit, Chasil interpretari putat splendorem, et significare generaliter astra fulgentia. Quando autem audimus Arcturum et Oriona, 275 non debemus sequi fabulas poetarum, et ridicula ac portentosa mendacia, quibus etiam caelum infamare conantur, et mercedem stupri inter sidera collocare, dicentes : Arcturum, pluuiasque Hyadas, geminosque Triones Armatumque auro circum picit Oriona, 280 sed scire Hebraea nomina, quae apud eos aliter appellantur, uocabulis fabularum gentilium in linguam nostram esse trans- v 289 lata, qui non possumus intellegere quod dicitur, nisi per ea uocabula quae usu didicimus et errore combibimus. Vnde et in Regum uolumine Raphaim Hebraeum, Graeci titanas transtu285 lerunt, quae apud ethnicos celeberrima fabula est, ex qua in laudes deorum scribunt ytyarTo/rayta? ; et Tela Typhoea, et impositum Encelado Aetnam montem, de cuius motu Trina-

264/267 Amos 4, 13. 268/274 cfr Iulianus Aeclan., o.c., V, 7/8 (PL 21, 1076 C). 278/27!) Vergilius, Aen. Ill, 516/517 ; cfr H. Hagendahl, o.c., p. 220/221 ; p. 383. 285/288 cfr Vergilius, Aen. VIII, 298/299 ; III, 578/579 ; cfr H. Hagendahl, o.c., p. 220 et n. 4.

258 prouocarunt N 260 est herbae ~ Viet. g. v 261 autem] om. C iusti¬ tia] om. C 262 facientes N 262/263 et usque mutantem] et cetera C 265/ 266 et usque excelsa] usque C 265 in hominibus N 265/267 eloquium usque eius om. N 267 dominus usque eius] om. C 268/269 qui usque uertitur] om. N 268 dicitur chima ~ C a] om. C alt. et] a add. C 269 in 7rAeiaSa C botrum C uocat C 270 qui usque chasil] om. N 273 chasil] om. N putant N, corr. 274 fulgentia] splendentia C 274/280 quando usque nomina] om. C 276 menditia N 276/288 quibus usque contremiscat] om. N 280 scire] Brix. Viet, v, om. /a haec autem quae apud ebreos aliter appellantur C 281 gentium C {et li s.l. add.) 281/283 in usque uocabula] om. C 283/288 et usque contremiscat] in nostra lingua nuncupamus C 287 ad cuius motum Viet, v in marg.

IN AMOS II, v, 7/9

28i

cria contremiscat. Iste autem Deus creator omnium, qui facit Arcturum et Orionem, noctem diem et die nocte com290 mutat, et aquas maris amarissimas aethereo calore suspensas excolat, et eliquat in dulcem pluuiarum saporem, instar medicinalis cucurbitae, quae calore superioris gyri, humorem et sanguinem sursum trahit, ex quo discimus unde sint pluuiae. Quodque sequitur : Qui subridet uastitatem super ro295 bustum, ad praesens tempus reuertitur. Et est ordo : Qui Creator est omnium, comminatur etiam captiuitatem super Samariam, et depopulationem super potentem adfert, quoniam conuertit in absinthium iudicium, et iustitiam relinquit in terra. Vbi nos diximus, qui subridet, Aquila interpretatus 300 est, o p.ei.Sidjv. Proprie autem peiStap-a dicitur, quod nos subrisionem possumus appellare, quando quis irascitur, et apertis paululum labiis subridere se simulat, ut irae ostendat magnitudinem. Dicamus et iuxta LXX : Deus in excelso facit iudicium, quando iudicat ueritatem, et reddit unicuique secundum opus 305 suum ; et omnis qui imitator est Dei, et filius eius esse desiderat, et esse perfectus, sicut Pater eius perfectus est, qui moratur in caelo, facit in excelso iudicium, et non imitatur eum iudicem, qui Deum non timebat, et hominem non reuerebatur, et PL peruersitate iudicii, sententiam suam non eleuabat in caelum, 1043 310 sed ad ima detrahebat. Quodque sequitur : Et iustitiam in terra posuit, iuxta illud debemus accipere, quod dederit nobis Christum iustitiam suam, et non proiecerit earn, sed depo- m 1412 suerit in terram, ut omni iniquitate superata, nos de terrenis caelestes faceret. Ego puto ex hoc loco etiam gentilem poetam 315 furatum fuisse, qui de rusticorum simplicitate et beatitudine v 290 edisserens, intulit : Extrema per illos Iustitia, excedens terris, uestigia fecit. Quod autem dicunt : Faciens omnia atque transformans uno 320 uerbo Arcturum et Oriona comprehendunt, neglegentes pro-

304/305 cfr Rom. 2, 6. 300/307 cfr Matth. 5, 45. 308 Luc. 18, 2. 317/318 cfr Ouidius, Metamorphoses I, 149 sq. ; Fast. I, 250. cfr H. Hagendahl, o.c., p. 221 et n. 1.

288 fecit C 289 die] N C, in diem Viet, /x v nocte] N C, in noctem Viet. /x v (cfr l. 241) 291 excolitur et reliquit (n s. q) N, excocat et elicat C 292 cocuruite C umurem C 294/295 robustos N 298/300 in usque nos] om. C 300 6 usque nos] nm. N 300/301 possimus autem subrisionem appel¬ lare C 301 possumus appellare] om. N et] N, exp. 303/375 dicamus usque huius] om. C 305 imitatur N, corr. est dei] N, om. Viet, /x v 308 homines N reuerebatur] N cum Vulg., uerebatur Viet. /j. v 309 eleuabat in] N, leuabat ad Viet, /x v 310 ima] N, humilia Viet. /a. v 312 suam] om. N 313 terra N 314/318 ego usque fecit] om. N 319 uni N, corr. 320 orionam N neglegentes] et praem. N

282

IN AMOS II, v, 7/9

prietatem nominum in Graecum transferre sermonem. Trans¬ format autem Deus omnia, quando de terrenis facit caelestia, et homines angelorum donat similitudine; quando luna solis fulgore rutilabit, et sol habebit lumen septuplum, quando 325 animalis, et infirmus et corruptibilis homo transformatur in spiritalem et robustum et in incorruptum mutans gloriam, non naturam ; quando intellegentes fulgebunt sicut splendor firmamenti, et implebitur quod scriptum est : Alia gloria solis, alia gloria lunae alia gloria stellarum. Stella enim a stella divert 330 in claritate, sic et resurrectio mortuorum. Quando omnis creatura liberabitur de seruitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum Dei. Iste Deus qui cuncta transformat, etiam umbram mortis mutat in lucem, quando hi qui sedebant in tenebris et umbra mortis, uiderunt lucem magnam, et qui erant 335 filii noctis et tenebrarum, facti sunt filii lucis, et filii diei. Iste est Deus qui etiam diem uertit in tenebras, eorum diem qui dixerunt : Crucifige, crucifige eum, aufer de terra talem, quan¬ do ab hora sexta in typum Iudaicae caecitatis dies uersus est in noctem. Et non solum secundum litteram, sed etiam iuxta 34° altiorem intellegentiam, lux quae eis oriebatur in lege et prophetis, uersa est in tenebras, ignorantibus, quid legant, quid audiant, ut impleatur de illis quod scriptum est : Obscurentur oculi eorum ne uideant, et dorsum eorum semper incurua. Iste Deus uocat ad se aquam maris, et effundit earn super fa345 ciem terrae, de peccatoribus iustos faciens. Ad quod exponendum, unum tantum studio breuitatis ponamus exemplum. Paulus apostolus quasi turbo uiolentus et saeua tempestas, et tumentis maris gurges persequebatur, et opprimere nitebatur Ecclesiam Dei. Qui uocatus a Deo, effusus est super 350 faciem uniuersae terrae, ut praedicaret euangelium de Ierosolymis usque ad Illyricum, et aefidicaret non super alterius fundamentum, ubi iam fuerat praedicatum, sed usque ad Hispanias tenderet et a mari Rubro, immo ab oceano usque ad oceanum curreret, imitans Dominum suum et solem iusti355 tiae, de quo legimus : A summo caelo egressio eius, et occursus eius usque ad summum eius, ut ante eum terra deficeret, quam

328/330 I Cor. 15, 41/42. 333/335 cfr Luc. 1, 79 ; Is. 9, 2 ; Matth. 4, 16. 337 Ioh. 19, 6. 342/343 Ps. 68, 24. 350/351 cfr Rom. 15, 19. 355/356 Ps. 18, 7.

322 facit de terrenis ~ Viet, /a v 323 hominibus N similitudinem N 325 animal N 326 in] om. N 329/330 alt. alia usque mortuorum] om. N 331/332 libertatem gloriae filiorum dei] lucem N 335 diei] dei N 338/339 in noctem uersus est ~ Viet. fj, v 339 iuxta] N, secundum Viet, /a v 343 et usque incurua] om. N 344 effundet N 348 tumenti N, corr., tumentes v in marg. gurgites N persequatur N, corr. 349 deo] N, domino Viet, /x v 351 ad] om. N aedificare N, corr. 356 eum] N (in ei mut.)

v 291

PL 1044

IN AMOS II, v, 7/9-10

360

365

370

375

380

385

390

283

studium praedicandi. Iste Deus et contritionem diuid.it super fortitudinem, ut eos qui male fortes sunt, imbecilles faciat, et imitari possint apostolum dicentem : Quando infirmus sum, tunc fortior sum. Nam et filii huius saeculi prudentiores sunt filiis lucis in generations sua. Fortitudo corporis, imbecillitas animae est, et rursum animae fortitudo, imbecillitas corporis est. Igitur Dominus qui omnia ratione dispensat, et uero facit cuncta iudicio, diuidit contritionem super robustum inimicum, ut inducat miseriam super munitionem, quae erigit se contra scientiam Dei. De qua et in Prouerbiis legimus : Ciuitates robustas ingressus est sapiens et destruxit munitionem, in qua confidebant impii. Hoc et ad omnem quidem fortitudinem n 1413 saecularem, sed proprie contra haereticos facit, qui argumentis et sophismatibus, et arte dialectica, dogmatum falsitatem roborare conantur. Sed destruit earn uir sapiens, et Dei adiutus auxilio omnem munitionem ostendit esse uanissimam, ut in¬ ducat super earn miseriam, et inclinata superbia, possit cum apostolo dicere : Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? 10. Odio hab uerunt in porta corripientem, et loquentem perfecte abominati sunt. LXX : Odio habuerunt in portis arguentem, et uerbum sanctum abominati sunt. Hi super quos Deus subridet uastitatem et affert in eos populationem, qui in malo robusti sunt et ad opprimendum potentes, odio habuerunt in porta, id est in iudicio corripientem ; uel me, uel alios prophetas, qui ad eos missi sunt, et loquentem perfecte, siue uerbum immaculatum, ut interpretatus est Symmachus, aut sermonem sanctum ut Theodotio et LXX transtulerunt. v 292 In porta autem, iuxta ueterem Iudaici morem, populi fuisse iudicia, et saepe legimus, et crebro interpretati sumus, ut nec agricola ad causam ueniens, frequentia ciuitatis et nouo terreretur, aspectu ; nec urbis habitator longe ab urbe properaret, et subuectionem quaereret iumentorum. Hoc iuxta litteram dixerimus. Ceterum grande peccatum est odisse corripientem, maxime si te non odio, sed amore corripiat, si solus ad solum, si assumpto fratre altero, si postea praesente Ecclesia, ut non 359/360 II Cor. 12, 10. 360/361 Luc. 16, 8. 366/368 Prou. 21, 22. 375 Rom. 7, 24. 391/392 cfr Matth. 18, 15/17.

374/

359 imitare N, corr. 360 fortis N saeculi huius ~ N 361 ista N 365 se erigit ~ Viet, /x v 370 dogmatum] N (in dogmata mut.) falsitatum N 371 sapiens uir ~ Viet, /x v 373 ea N domini N 374 homo] om. N liberauit N 376 corripientem in porta ~ Vulg. 377/378 abominati usque sunt] om.C 377/378 LXX usque sunt] om. N 378 hii N C 379 subridet] N (sub s.l.) 379/380 et usque potentes] om. C 380 praemendum N 383/384 siue usque transtulerunt] om. C 385 iudaici ueterem morem ~ C 386 fuimus N 388 aspectui N (i exp.) 390/428 ceterum usque dei] om. C 392 ecclesiam N, corr.

284

IN AMOS II, v, io

studio detrahendi, sed emendationis tuae uideatur crimen ingerere. Duplices portas, mortis et uitae, uitiorum atque 395 uirtutum, saepe in scripturis legimus, ut illud in psalmis : Qui exaltas me de portis mortis, ut annuntiem omnes laudationes tuas in portis filiae Sion. Haud dubium quin Ecclesiam significet excelsum montem Sion, et ciuitatem Dei uiuentis, Hierusalem caelestem, et multitudinem angelorum, et Ecclesiam primiti¬ ve uorum, qui scripti sunt in caelis. Qui in portis Sion fuerit exaltatus, portas mortis timere non poterit, de quibus Petro Dominus loquebatur : Super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praeualebunt aduersus earn. Portas uirtutis manifeste in alio psalmo discimus : Aperite mihi portas 405 iustitiae, ingressus in eas confitebor Domino. Haec porta Do¬ mini, iusti intrabunt in earn. Denique et Sapientia in portis ciuitatis confidens dixit : Quanto tempore innocentes obtinuerint iustitiam, non confundentur. Ergo portas ciuitatis, hoc est animae credentis in Christum, puto esse uirtutes per quas ad 410 credentes Christus ingreditur. Et quia non est scriptum in quibus portis oderint corripientem, utrum in malis an in bo¬ nis, nos ad utrumque referamus. In uitiorum portis stantes peccatores arguit propheta, et idcirco detestationi habetur ab eis. Aut certe ipse propheta stat in portis initiisque uirtutum, 415 et odio habetur ab his, quos corripit nec sufficit peccatoribus odisse in portis arguentem, siue corripientem, nisi uerbum sanctum abominentur quod de eius ore profertur. Qui enim non recipit prophetam, non recipit eum qui misit ilium. Sin autem uerbum sanctum, uel qui perfecte loquebatur, abomi420 nati sunt — porro uerbum sanctum Dominus est Iesus, de quo dicitur : Non dabis sanctum tuum uidere corruptionem — ; omnes Iudaei dicentes anathema Iesu, uerbum Dei abominantur, quod et perfectum et sanctum et immaculatum est. Abominatio enim peccatori est pietas. Quicquid autem de Iudaeis 425 diximus, tarn ad ethnicos quam ad haereticos referri potest, quorum alii omnes scripturas sanctas abominantur, in quibus uerbum Dei est ; alii dum peruerse intellegunt quod legunt, abominationem ponunt in domo Dei.

395/397 Ps. 9, 15. 408 Sap. 6, 11.

402/403 Matth. 16, 18. 404/400 Ps. 117, 19/20. 417/418 efr Matth. 10, 40/41. 421 Ps. 15, 10.

407/

395 uirtutem N illud] est praam. N 396 exaltat N 398 excelsum mon¬ tem] N codices Vallarsii ft, excelsus mons Brix. Viet, v 399/400 ecclesiam primitiuorum] ecclesiarum prophetarumque N 403 et usque earn] om. N in¬ feri] mortis Sess. 405 ingressus usque domino] om. N 406 pr. in] per N 407 considens ft dicit N 408 ergo] N Viet., ego ft v 409 credentes N 411 corrigentem N 412 nos] non N, corr. 414 prophetae N 417 ore] onere N, corr. 424 peccatoris N 425 dicitur N tamen N, corr. ad] N s. ras. fere 4 litt.

PL 1045

V 293

ft 1414

IN AMOS II, v, 11/13

285

11/13. Idcirco pro eo quod diripiebatis pauperein, et praedam electam tollebatis ab eo, domos quadro lapide aedificabitis et non habitabitis in eis, uineas amantissimas plantabitis et non bibetis uinum earum. Quia cognoui mult a sc el era uestra, et fortia peccata uestra, hostes iusti, accipientes munus, et 435 pauperes in porta deprimentes; ideo prudens in tem¬ pore illo tacebit, quia tempus malum est. LXX : Propterea quia pugno percutiebatis pauperes, et munera electa accipiebatis ab eis, domos dolatis lapidibus aedificastis, et non habitabitis in eis, uineas desiderabiles plantastis et non bibetis 440 uinum earum, quia ego cognoui multas impietates uestras, et for¬ tia peccata uestra / conculcantes iustum, accipientes commuta¬ tions, et pauperes in portis declinantes ; ideo qui intellegit, in tempore illo silebit, quia tempus malum est. Ne forsitan putaret Israel quod propter solam idololatriam hostibus traderetur ad 445 poenam, iungit et cetera quae, amissa ueritatis religione, commiserit. Diripiebatis, inquit, pauperem ut ab eo tolleretis, qui uictui necessaria uix habebat, et quicquid pretiosum uidebatis et pulchrum, uestris usibus tradebatis. Vnde et ex pretio eorum, quae rapiebatis et tollebatis a paupere, domos quadro lapide 450 aedificastis, ut spoliantes homines, parietes marmoribus uestiretis, quas quia aedificastis de rapinis, et non solum mansioni et tecto, quod exigit humana fragilitas, sed pulchritudini et debciis praeparastis, repentina captiuitate, uel morte subtracti, non habitabitis in eis. Vineas quoque amantissimas 455 futuris potibus prouidentes plantastis, et non bibetis ex eis uinum, quia ego uniuersa scelera uestra et peccata cognoui, et peccata fortia, quae meam iracundiam prouocarunt. Qui estis hostes iustitiae, siue omnis iusti, et accipitis munera, et pauperes in iudicio deprimitis. Ideo qui pauper et prudens est, 460 cum redemptum iudicem uiderit, tacebit in tempore illo, quia tempus malum est. Vel certe ita intellegendum : Quid prodest nunc uicina captiuitate uestra enumerare peccata cum iam nullum remedium sit et muros urbium uestrarum hostilis cingat exercitus ? Possumus hoc ipsum et de haereticis dicere, 465 qui diripiunt pauperem, siue stricta manu percutiunt caput

430

430/436 domos usque tacebit] usque C 430 domus N 431/443 uineas usque est] domus quadrigarum N 432 plantabitis amantissimas ~ Vulg. 434 munus] Viet, cum Vulg. et Iul., munera /x v (cfr l. 493) 435 deprimentes in porta ~ Vulg. 436/443 LXX usque est] om. C 437 pugno] om. Sess. 443 putareris N 445 et] om. N 446 ut] et C qui] qua v in marg., quae C Viet. 447 uidebatur C 448 alt. et] om. C 449 domus N C 452 sed] om. C 454/457 uineas usque prouocarunt] om. C 456 uestra uniuersa scelera ~ N 457 prouocarent N 458 estis] om. C si omnes N 459 depraemitis C 460 redemptum] N C Flor. Pal.1'2 Sess. Viet, v, furentem p. uiderit] om. C 461 quod C 462 numerare N 463 murus N 464/513 possumus usque pertranseam] om. C 464 et] om. N

PL 1046

v 294

286

470

475

480

485

490

495

500

IN AMOS II, v, 11/13

eius : hoc enim Graece significat KareKovSvX^ov iuxta illud quod supra legimus percutientes in capite pauperem. Non enim percutiunt haeretici nisi pauperem, qui sustinere non potest comminationem, nec in aliis membris, sed in principali cordis et in fidei ueritate. Pauperes reor qui simplici contenti fide, haereticorum malitiae non ualent respondere. Sed et quicquid boni operis in Dei munera praepararunt, nisi aduersariis restiterint, perdent tempore pugnae atque certaminis, qui aduersarii compositione structuraque uerborum aedificant sibi dornos, ut tuti maneant et securi. Sed non habitabunt in eis, cum ab ecclesiasticis uiris destructae fuerint atque subuersae. Et non solum domos aedificant, uerum etiam amantissimas quoque et desiderabiles plantant uineas, ut Christi mysteria mentiantur, sed non bibent ex eis uinum nisi quod est furor draconum insanabilis. Exspectauit enim Dominus, ut istae ■ix 1415 uineae afferrent fructus, et non attulerunt uuam sed spinas PL uel labruscam, nec iudicium sed clamorem, quo contra Deum 1047 suum insano ore blasphemant. Ideo autem non habitabunt in domibus suis, et non bibent uinum earurn quas plantauerant , v 295 uinearum, quia cognouit Dominus multas impietates eorum. Hie cognitio, non iuxta illud intellegenda est quod alibi legi¬ mus : Cognouit Dominus eos qui eius sunt, sed quod nihil Deum lateat, et omnia peccantium secreta cognoscat. Cognoui, inquit, multas impietates, quae non solum multae, sed et fortes sunt, et opprimentes, siue conculcantes ipsam iustitiam, uel eum qui iustus est. Et accipitis, inquit, commutationem, pro qua omnes similiter e^t'Aaapa, id est propitiationem transtulerunt, nos munus diximus ; dAAay/za autem iuxta idioma scripturarum pretium dicitur, quod in euangelio quoque legimus : Aut quam dabit homo commutationem pro anima sua ? Pauperes quoque in portis deebnauerunt, siue ut Symmachus interpretatus est, oppresserunt, ut contra iudicii ueritatem pretio sententiam uenderent incurrentes in illud quod scriptum est: Munera excaecant oculos etiam sapientium. Quae accipiunt haeretici, ut austeritatem scripturarum, quae peccatoribus tormenta denuntiant, uertant in beatitudinem, et cum diuitibus prospera quaeque promittant, tantum apud pauperes truculenti sunt et seueri. Quando ergo uir ecclesiasticus et

487 II Tim. 2, 19.

495 Matth. 16, 26.

499 Deut. 16, 19.

466 hoc usque xaTeKovSvAi^ov] om. N 470 reor] *eos N 473 perderent v in marg. 479 nisi quod] qui N 481 spinis N 484 plantauerant] N (in plantauerunt mu/.) 490 conculcantes] iustum uel add. N /res codd. Vallarsii 491 accepistis N 491/492 pro qua commutatione omnes similiter aXAay/xara id est Vic/. 492 similiter usque est] om. N 493 aXXayfxa autem] om. N, quod Paid1 498 incorrupentes N (corrupentes exp. ei cidentes s.l. add.) 501 beatitudine N 503 igitur Vic/, /t v

IN AMOS II, v, 11/13-14.15

287

prudens atque intellegens multas impietates in ea quae uocatur domus Dei, esse cognouerit, et non solum multas, sed et fortes, et quae opprimere possint iustitiam et intantum doctorum rabiem processisse, ut accipiant pretium in iudieio, et omnia pro muneribus faciant, pauperes quoque deuitent in portis, et audire contemnant, taceat in illo tempore, ne det 510 sanctum canibus, et mittat margaritas ante porcos, qui conuersi conculcent eas, et imitetur Hieremiam dicentem : Solus sedebam, quia amaritudine repletus sum. Et illud in psalmis : Singulariter sum ego donee pertranseam. 14.15. Quaerite bonum et non malum, ut uiuatis,PLio48 515 18

19/21 Ps.

•

7C 6.17.

9, 15.

23/24 I Cor.

883/884 imitatur christum ~ Viet, /a v 880 emigrate N 887 ut] et add. N

1, 27.

885 a deo acceperunt 888 per] am. N 891

prouocentur] N, prouocemur Viet. g v vi, 2/3 optimates usque pompatice] usque C 2/5 optimates usque sibi] om. N 3/5 LXX usque sibi] om. C 5 sibi] domus israel add. Sess. cum LXX 0 alt. ad] ut N 8 et] N C Viet., om. /x u 9 pr. et] om. C /x principes om. C uacabant Viet, /x 10/15 in usque alt. et] om. (2 12 non dignaretur] X, idignaretur Viet, g v 16 ingrediuntur] isti praem. C 17 ostendant N, corr. uideantur C (n exp.) 18 tropologiae] N (in tropologiam corr.) 19 exaltat PL

20 alt. portis] porta PL

21 mons] N (corr. ex mox)

IN AMOS II, vi, i 25

30

299

et inteUegentiam prudentium reprobet. Isti uindemiauerunt primitias gentium, ut sub nomine Christiano introducerent n 1423 eos in torcularia sua, ubi non calcatur uua, sed perditur ; ubi non mustum exprimitur, sed uenenum. Et ingressi sunt sibi. Pulchre dixit, sibi; non enim ingressi sunt in Domino, sed sibi ingressi sunt. Alioquin Deo magis egressi sunt, dum recedunt ^ 1424 de Ecclesia. Quodque sequitur, domus Israel, iuxta Septuaginta, in principio capituli sequentis legendum est ; iuxta Hebraeos, in fine huius, quod exposuimus.

27 uua] uia N, corr.

29 in domino] N, deo Viet, /i v

EXPLICIT EXPLANVM IN AM LIBER II INCPIT LIBER TERTIVS N, TERCIVS LIBER INCIPIT C

LIBER III 35

Praepostero ordine atque confuso duodecim prophetarum v 309 opus et coepimus, et Christo adiuuante, complemus. Non^ 1423/4 enim a primo usque ad nouissimum, iuxta ordinem quo leguntur, sed ut potuimus, et ut rogati sumus, ita eos disseruimus Naum, Michaeam, Sophoniam, et Aggaeum, primo cfnAo40 rrovordrais Paulae eiusque filiae Eustochio npoae^vrjaa; secundo in Abacuc duos libros Chromatio Aquileiensi episcopo delegaui; tertio post longi temporis silentium, Abdiam et Ionam tibi imperanti edisserui ; praesenti anno qui sexti consulatus Arcadii Augusti, et Anitii Probi fastis nomen imposuit, 45 Exsuperio Tolosanae Ecclesiae pontifici Zachanam, et eiusdem urbis Minueruio et Alexandro monachis Malachiam prophetam interpretatus sum. Statimque recurrens ad principium uoluminis, Osee et Ioel, et Amos, tibi negare non potui. Et post grauissimam corporis aegrotationem, dictandi celeritate osten50 di temeritatem meam, ut quod alii stilum saepe uertendo non audent scribere, ego committerem casui, qui semper dictantes sequitur et de ingenio atque doctrina, audaciae penculum facit ; quoniam, ut saepe testatus sum, laborem propria scribendi manu ferre non ualeo et in explanatione sanctai urn scri55 pturarum, non uerba composita, et oratoriis floribus adornata, sed eruditio et simplicitas quaeritur ueritatis. . 2/6. Transite in Chalane, et uidete, et inde ite 774/21423 Emath magnam, et descendite in Geth Palaestinorum, et ad optima quaeque regna horum, si latior Go terminus eorum termino uestro est. Qui separati estis in diem malum, et appropinquatis solio ini quitatis, qui dormitis in lectis eburneis, et lasciuitis in stra¬ ti s uestris, qui comeditis agnum de grege, et uitulos de medio armenti, qui canitis ad uocem psalter 11 : G^Sicut Dauid putauerunt se habere uasa cantici, 01bentes in phialis uinum, et optimo unguento delibuti sunt, et nihil patiebantur super contmtione Ioseph. LXX : Domus Israel, transite omnes, et uidete in Chalanem, et pertransite inde in Emath Rabba, et descendite in Geth v 310 Lib. Ill, 50 cfr Horatius, Sat. I, io,

72/73.

Lib III 35/56 praepostero usque ueritatis] om. C 35 praeposito N, corr. 36 complemus] N v in marg., complebimus Viet. y. v 39/40 primo ^XonovoraTats] om. N 40 TrpoaecjxSvrjoa] om. N 43 disserui N 44 archadu N anitii] anici N 45 pontifice N et] om. N 51 ego] eo N (o i»i mut. et eius ego s.l. add.) semper dictantes] perdictam (c eras.) semitam (r./.) nraedictam Pa/.1-2 53 facerem N 54 et] om. PL 57 et uidete] om. C ite inde] N C cum Vulg. et lul., inde ite ~ Viet, py 58/67 et usque sunt] usque C 59/78 et usque ioseph] om. N 59 et] scripsi cum Vulg. «/ lul., om. Vulg. 67 sunt] om. Vulg. et lul. Viet, p v (cfr !. 93) 66 uinum in phialis 68/78 LXX usque ioseph] om. C {cfr l. 227/228) 67 contritionem C s.l. 68/69 in chalanem] om. Sess. cum LXX

IN AMOS III, vi, 2/6

3oi

alienigenarum optimas ex omnibus regnis his, si ampliores sunt PL termini eorum terminis uestris, qui uenitis in diem malum, 1059 qui appropinquatis et tangitis sabbata mendacia, qui dormitis in lectis eburneis, et affluitis deliciis in stratis uestris, et comeditis haedos de gregibus, et lactentes uitulos de medio armento75 rum, qui concrepatis ad uocem organorum, quasi stantia putauerunt, et non quasi fugientia ; qui bibitis uinum defaecatum, et primis unguentis ungimini, et nihil patiebamini super contritione Ioseph. Transite omnes in Chalane, quae nunc appellatur Ctesiphon, et transite omnes. Qui sunt isti omnes ? 80 Vtique illi de quibus supra dixerat : Optimates, capita populorum, et qui opulenti estis in Sion, et conjidi- 1-311 tis in monte Samariae. Vos igitur transite in Persidis ciuitatem, et diligenter attendite, et inde pergite in Emath magnam, quae nunc Antiochia nominatur. Magnam autem uocat, p. 1424 85 ad distinctionem minoris Emath, quae appellatur Epiphania. Vnde usque hodie pergentibus Mesopotamiam prima mansio uocatur Emmas, corrupto quidem uocabulo, sed pristini nomi¬ nis uestigia retinens, cuius regio appellatur Reblatha, in qua praesente Nabuchodonosor, regis Iudaeae Sedechiae interfecti 90 sunt filii, et oculi illius excaecati. Et descendite, inquit, in Geth Palaestinorum. Vos qui habitatis in monte Sion, et in monte Samariae, descendite ad Palaestinos, qui morantur in campestribus, et ad optima quaeque regna horum, quae diuersis ciuitatibus subiacent, Gazae et Ascaloni, Azoto, Ac95 caron, et Geth, et uidete si latior terminus eorum termino uestro sit, utrum uos, an illi, maiores obtineatis prouincias ; uos inquam, uos de populo Israel, qui separati estis in diem malum, in diem uidelicet captiuitatis, et appropinquatis solio iniquitatis, ad iniquum iudicem pergentes regem Babylonium. 100 Qui cum haec passuri sitis, nunc dormitis in lectis eburneis, et lasciuitis in stratis mollibus, ut somno libidinem copuletis. Qui comeditis non ad repellendam famem, et ad sustentan70

80/82 Amos 6, i. 83/85 cfr Hier., De situ et nom. Hebr. loc., p. cfr Beda, Nomina locorum 215/216. 88/90 cfr IV Reg. 25, 6/7.

120, 28/32

;

72 pr. qui] om. Viet, fx 78 transite] LXX praem. N 79 ctisiphon N, chesiphon C omnes C s.l. omnes isti ~ C 80 utique] C Viet, fx, utrique Nv 81/82 pr. et usque samariae] et cetera C 82/83 alt. in usque diligenter] om. N 83 et inde pergite] om.N 86 usque] om. C 87 aemat N 88 retenens C 89 regis] filii praem. C iudaeae] iuda C, iudae 1- in marg. 90 filii om. C excaecati] sunt add. C inquit] om. C 91 palaestinorum] om. C 92 et usque descendite] et cetera C 93 harum N, corr. 94 aschalonis azoti N 94/95 ascolani azoti et ascolon et geth (accaron om.) C 96 ille C obteneatis C 97 alt. uos] om. C 98 die C 99 pergentes] C Viet. fj. v, pergitis N babilonum C 100 sitis] estis C 101 stratis] lectis N 102 repellen¬ dam] praebendam N

302

IN AMOS III, vi, 2/6

dum corpus humanum, sed ad delicias atque luxuriam, ut quicquid in gregibus et in armentis tenerum atque pingue est, 105 uestrae gulae paretis, quibus non sufficit libido penis, et gutturis, et aestuans cibis aqualiculus, nisi tibiarum et psalterii et lyrae canticis aures uestras mulceatis, ut quod Dauid fecit in cultum Dei, Leuitarum ordines, et organorum reperiens/x 1425 uarietates, uos ad uoluptatem et luxuriam conferatis. Et bibi110 tis in phialis uinum, non ad satiendam sitim, sed ad opprimendum animum. Et ungimini, non ad labores corporis mitigandos oleo purissimo, sed unguentis pretiosissimis. CumquePLio6o his deliciis affluatis, si quos uideritis perire de populo, nulla mi- v 312 sericordia super eorum interfectione flectimini, sed contemnitis 115 quasi bruta animalia, et in suo bestias cruore pereuntes. Hunc eumdem sensum etiam Eliezechiel propheta sub pastorum ponit exemplo : Qui comedunt lac de ouibus, et uestiuntur lanis, et quicquid primum est deuorant, et uulnerata non sanant, confracta non solidant, pereuntia non requirunt. Cuncta quae iuxta i2ohistoriae diximus ueritatem, secundum Septuaginta interpretes, ad allegoriae nubilum transferamus. Domus Israel, quae a me recessisti, quae confidis in monte Samariae, quae uindemiasti primitias nationum, transi et uide, et perge ad muros plurimos, hoc enim interpretatur Emath Rabba ; atque inde 123 clementer descende in torcular eorum, qui cadunt bibentes : Geth enim et Philistiim hoc resonant. Et omnia contemplare, praecipueque optima regna, uel optimas ciuitates de omnibus regnis ; et considera si plures sint termini eorum quam uestri. Si enim uoluerimus mente tract are, et uniuersarum gentium 130 discutere philosophiam, Aegyptiorum, Indorum atque Persarum, reperiemus angustiores earum terminos sanctarum terminis scripturarum:/« omnem enim terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrae uerba eorum. Isti quibus supra dixerat : Domus Israel, transite omnes, et uidete, a qualibus uitiis ad 135 meliora transire iubeantur, sequens sermo describit : Qui ueniunt in diem malum, parantes sibi uitio suo diem malum ; non quo dies ullus sit malus, sed quo unusquisque paret sibi

108 cfr I Par. 23. 108/109 cfr I Par. cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 27, 25.

26.

117/119 E2. 34, 132/133 Ps. 18, 3.

3/4.

125/126

104 atque] et N C pinguae N 105 poenis N C 106 aestuans cibis (u s. alt. i N) aqualiculus] N C tres codd. Vallarsii, aestuantis cibis aqualiculi Viet, ft v 106 nisi] et add. Viet, ft v 107 facit C 108 ordine C 109 uoluntatem N C 111 animum] animarum C unguimini N, ungemini C labores] liuores N 111/112 mitigando N 113 deliciis] om. PL. 114 interfectione eorum ~ Viet, fi v flectemini C 115 sua N 116 etiam] et in C 117/203 et usque mutarent] et cetera C 122 montem N 125 horum N cadent N (sed d exp. et n s.l. add.) 127 optima] omnia Viet, v in marg. 128 sunt N 133 et usque eorum] om. N terrae] terrarum v in marg. 137 alt. quo] quod N

IN AMOS III, vi, 2/6

303

malum, iuxta illud quod in Ecclesiaste legimus : Ne dixeris, dies priores meliores erant mihi quam isti, quoniam non in sa140 pientia interrogas super hoc ; stultum est enim referre ad tempora, cum in nostra sit potestate, uel bonum diem nobis facere, uel malum. Isti appropinquant atque contingunt sabbata mendacia. Quomodo enim circumcisio carnis, et cir- u 313 cumcisio cordis appellatur, et sunt in manifesto Iudaei, et in 145 occulto, quorum alterum abicitur, et alterum comprobatur, ita sunt sabbata Domini sancta, et ueritate subnixa, et alia non sancta atque mendacia, quae occidentis litterae sequuntur otium. Quodque sequitur : Qui dormitis super lectos eburneos, sic interpretari possumus :Qui athleta est Domini, 150 et exercetur ad luctam, et praeparat se contra aduersarias potestates, dormit in nuda humo imitans Iacob ; et ponit sibi PL lapidem ad caput, quem reprobauerunt aedificantes, et factus 1061 est in caput anguli. Qui uero deliciis uacant atque luxuriae, et omnia uentris causa faciunt, dormiunt in lectis eburneis mor155 tui animalis, et immundis haerent ossibus, et quia pulchra uidentur uitia, et praesenti nitore delectant, requiescunt in eorum lectulis, et sopore grauissimo deprimuntur. Isti non comedunt solidum cibum et athleticum, de quo roborantur uires luctantium, sed mollem, et tenerum et sinistrarum par160 tium, quales sunt haedi de gregibus et uituli saginati, et tenelli, immo adhuc lacte nutriti, hoc enim significat p,oaydpia yaXad7]va. Concrepant quoque manibus ad uocem organorum et sonitum, ut omnia opera eorum exspectent uoluptatem, nihilque faciunt nisi quod uentri procurant et libidini. Nec ft 1426 165 statim nobis illud prudens lector opponat, et quomodo scriptum est : Flumina concrepent manibus, et : Omnes gentes, plaudite manibus, et : Iubilate Deo adiutori nostro. Ibi enim non ad organorum dicuntur sonitum concrepare, sed in laude Dei unum habere consensum. Post organorum uocem intulit : 170 Quasi stantia putauerunt, et non quasi fugientia. Res enim saeculi, et omnia corpora, secundum Epicurum, per momenta

138/140 Eccl. 7, 11. 151 cfr Gen. 28, 11. ; Luc. 20, 17 ; I Petri 2, 7. 166 Ps. 97, 8. 2. 171 secundum Epicurum] ?

42

152/153 Ps. 166/167 Ps.

117, 22 46, 2.

; Matth. 167 Ps.

21, 80,

142 isti] N codices Vallarsii, sunt qui add. Viet, ft v 143 sabbata] facere add. codd. Vallarsii concisio carnis codd. Vallarsii 145 abicitur] in N ras. fere 6 lift, et s.l. non accipitur et] ras. fere 4 litt. N 147 occidentis] N (in occidentem mut.) litterem N (alt. e exp. et a s.l. add.) 148/149 in lectis eburneis Vulg. (cfr l. 62) 152 factum N 154 causa uentris ~ Viet, ft v 158 roborentur N 160/161 teneri N 161 /too^a/La (moscabil s.l.) yaavva (gaanna s.l.) N 163 spectent N 164 faciant N procuret N 167 plaudete N, corr. et] om. N 168 sonitum dicuntur ~ Viet, ft v laudes N 169 habere unum ~ Viet, ft v

304

IN AMOS III, vi, 2/6-7/11

fhiunt et abeunt, et nihil in suo consistit statu, sed uel crescunt omnia, uel decrescunt, et aquarum more torrentium labuntur in praeceps. Vnde et in saeculari litteratura legimus : 175

Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus. Et in alio loco : Eheu fugaces, Posthume, Posthume, Labuntur anni.

Nihil enim fugacius saeculo rebusque saeculi. Quas dum tene180 mus amittimus, et per infantiam, pueritiam, iuuentutem ac v 314 uirilem et ingrauescentem ac maturam aetatem, annosque ultimos senectutis, in quae septem spatia Philo uitam describit humanam, mutamur, et currimus, et nescientes ad mortis terminos peruenimus. Quodque sequitur : Qui bibunt defaeca185 turn uinum, proprie referri ad haereticos potest, qui quasdam scripturas probant, quasdam reprobant, defaecata cupientes uina potare, cum in sanctis scripturis nihil turbidum sit atque caenosum, sed totum de superiori unda purissimum. Isti primis unguntur unguentis, qui non habentes artem unguen190 tariam, absque ulla scientia scripturarum, et traditionibus ac doctrina apostolorum, uindicant sibi sacerdotii dignita¬ tem, et unctos Domini dicunt se esse, oleumque purissimum sensus sui faece contaminant. Cumque haec faciant in interfectionem eorum quos deceperunt, nullo dolore cruciantur, 195 sed gaudent in alienis mortibus, et miserorum sanguine delectantur. Sensus iste pulcherrimus in quo dicitur : Quasi stantia putauerunt, et non quasi fugientia, in Hebraico non habetur, sed pro eo scriptum est : Sicut Dauid putauertmt se PL habere uasa cantici. Vnde uidetur mihi ab interpretibus 1062 200 additum, qui in descriptione luxuriae, contra uitia et uoluptates huiusmodi sententiam protulerunt, ut non uerterent quod scriptum erat, sed de suo, quod sibi uideretur, adderent, immo mutarent. 7/11. Q uapropter nunc migrabunt in capite trans205 migrantium, et auferetur factio lasciuientium. Iurauit D 0minus Deus in anima sua; dicit Do minus Deus exercituiim : Detestor ego superbiam Iacob, et domos eius odi, et tradam ciuitatem cum habitatori-

175 Vergilius, Georg. Ill, Philo, De mundi opificio

284.

177/178 Horatius, Carmina II,

14, 1

sq.

182

36.

172/178 pr. et usque anni] om. N 179 quam PL 180 ac] om. N 187/188 atque caenosum sit ~ Viet, g v 191 ac] N, atque Viet. q. v 192 esse dicunt N (se om.) 193/194 interfectionem] N (m eras.) 200 additus N 202 uiderentur N 204 migrabo N 204/205 transmigrantium] trans s.l. C 205/213 et usque alt. est] usque C 205/223 iurauit usque domini] om. N

IN AMOS III, vi, 7/11 210

215

220

225

230

235

240

305

bus suis. Quod si reliqui fuerint decern uiri in domo una, et ipsi morientur; et toilet eum propinquus suus, et comburet eum, ut efferat ossa de domo, et dicet ei qui in penetralibus domus est : Numquid adhuc apud te est ? Et respondebit : Finis est ; et dicet ei : Tace, et non recorderis nominis Domini. LXX : Propterea nunc captiui erunt ab initio fortium, et auferetur hinnitus equorum ex Ephraim / quia iurauit Dominus per semetipsum, dicit Dominus Deus uirtutum : Quia ego abominabor omnem contumeliam Iacob, et regiones eius odi, et auferam ciuitatem cum omnibus habitatoribus suis. Et erit, si remanserint v 315 decern uiri in domo una, et mortui fuerint ; et tollent domestici eius, et conabuntur ut auferant ossa eorum de domo ; et dicent his qui praesunt domui : Si adhuc est apud te ? Et dicet : Nequaquam ; et dicet : Tace, nec nomines nomen Domini. Propter superiores causas quas propheticus sermo describit — eorum qui dormiunt in lectis eburneis, et lasciuiunt in stratis, et co- ^ 1427 medunt agnos de grege, et uitulos de medio armenti, et canunt ad uocem psalterii et bibunt in phialis, et optimo unguento delibuti sunt, et insuper nihil patiuntur super contritione populi eius, qui de Ioseph stirpe generatus est —, nunc Dominus comminatur, et dicit : Quia ista et ista fecerunt, nunc migrabunt in capite transmigrantium. Et est sensus : Nequaquam in futurum poena differtur, nec de longis post saeculis prophetatur ; quod nunc ingruit, nunc uenturum est, meus sermo praedicit, ituros eos esse in principio transmigrantium, principes uidelicet et potentes, quibus supra dixerat : Audite uerbum hoc uaccae pingues, quae estis in monte Samariae. Et rursum : Vae qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte Samariae ; optimates, capita populorum, ingredientes pompatice domum Israel. Vos qui primi estis diuitiis, primi captiuitatis sustinebitis iugum, secundum illud quod in Hiezechiele scriptum est : A sanctuario meo incipite. Non a sanctis, ut plerique aestimant, sed a subuersione templi, quod sanctum fuit. Potentes enim potenter tormenta patientur, et cui plus creditur, plus exigetur ab eo. Et aufere-

235/236 Amos 4, x. 244 cfr Luc. 12, 48.

237/239 Amos

6, 1.

241 Ez.

9, 6.

243/244 Sap.

6, 7.

213 apud te est] est penes te Vulg. 214 recordaris C 215/223 LXX usque domini] om. C 224 descripsit C Viet. (fortasse recte) 225 in stratis lasciuiunt ~ C 225/229 pr. et usque est] et cetera C 230 nunc] om. N 232 futuro C 234 praedicit] describit C ituros eos] N C, eos ituros ~ Viet, p, u 235 quibus] de praem. C 236 pinguae C (a exp.) 237/239 et usque israel] et cetera C 238 montem N 238/239 ingredientes usque israel] om. N 239 primi] primates N 240/244 secundum usque eo] om. C 241 ezechiel N 244 exigitur N

3o6

IN AMOS III, vi, 7/11

tur, inquit, jactio lasciuientium, qui in capiendis uoluptatibus unum habuere consensum, et comessationes exercuere ac symbola ; hi pariter auferentur, ut quorum una fuit luxuria, una sit poena. Pro quo LXX interpretati sunt, auferetur hinnitus equi de Ephraim, quod in Hebraico non habetur, PL 250 et ex superfluo disseretur a nobis, cum tropologiam texere 1063 coeperimus. Iurauit Dominus in semetipso, siue ut in Hebraeo legimus, in anima sua, iuxta illud quod in Esaia scriptum est : Neomenias et sabbata uestra, et dies festos odit anima mea, non quod Deus animam habeat, sed quod humanis 255 loquatur affectibus. Nec mirum si animam habere dicatur, v 3x6 cum etiam membra cetera, quae uiliora sunt anima, pedes et manus ac uentrem, et artus ceteros se habere testetur. Quod si opposuerint nobis hi, qui Christum negant humanam habuisse animam, sed in humano corpore Deum fuisse 260 pro anima, audiant in Christo substantiam animae demonstrari, quomodo et membra corporis eius habuere substan¬ tiam. In Deo autem Patre ut cetera, quae dicuntur, non sunt membra, sed per eorum uocabula efficientiarum diuersitas indicatur, sic et animam non esse substantialem, sed af265 fectum mentis internae, et cogitationum locum, per quern Deus suam indicet uoluntatem. Iurauit ergo Dominus, Deus exercituum, id est Sabaoth — pro quo uirtutum Septuaginta transtulerunt —, se detestari superbiam Iacob et domos eius odisse. Hie Iacob secundum superius capitu270 lum, ubi scriptum est : Et nihil patiebantur super contritione Ioseph, aut decern tribus accipe, aut certe uniuersam domum duodecim tribuum. Et traditurum ciuitatem cum habitatoribus suis, uel Samariam, uel certe Hierusalem, uel in communi utramque. Quod ad tempus Domini Saluatoris referre possu275 mus, post cuius aduentum et passionem detestatus est Deus omnem superbiam, uel iniuriam Iacob, qua ilium fabri filium et Samaritanum, et habentem daemonium conclamabant. Id245

253/254 Is. 1, 13. 267 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 36, 20 ; 50, 25/26 ; 72, 17 ; 75, 1. 270/271 Amos 6, 6. 270/277 efr Matth. 13, 55 ; Marc. 6, 3 ; Luc. 6, 22 ; Ioh. 6, 42 ; 7, 20 ; 8, 48.

245 inquit] om. C 247 hii C 248/251 pro usque coeperimus] om. C 24!) equorum Viet, cum LXX{fortasse recte ; efr l. 216) 250 disseretur] N {alt. e in i rnut. a.m.) exere M (qui r. xe add.) 251/252 in usque legimus] om. C 252/ 254 iuxta usque mea] om. C 254 quod ... quod] N, quo ... quo C Viet, fi v habet C 255/262 nec usque substantiam] om. C 257 et] N, om. Viet, /a v ac] N, et Viet. fj. v artos N, corr. testatur N, corr. 261 et] om. N 262 ut] N C S’ess., prob. v, caput et pedes et Viet, ft v 264 inducitur N esse] est N {exp. et habet s.l. add.) 265 cogitationem N (it s. n et em in is mut.) 267/ 268 id usque transtulerunt] om. C 268 se] sed C 260 domus N C 271 tribubus N 273/274 commune utrumque N C 276 qua] quia C {dub.) Viet, v in marg. 277 conclamabant] contempnabant C

IN AMOS III, vi, 7/11

307

circo Hierusalem tradita est cum habitatoribus suis Romanis exercitibus. Et intantum Dei contra eos ira desaeuit, ut etiam280 si remanserint decern uiri in domo una, ipsi quoque moriantur, et propinquus, siue uicinus comburat cadauera mortuorum, ut efferat ossa de domo sua, quia prae morientium turbis, integra corpora efferri non ualeant. Cumque iam qui lassus fuerit /x 1428 asportando, interroget eum qui in penetralibus domus est, 285 utrum supersint quos sibi tradere debeat, et ille respondeat : Finis est, iam non habeo quern tibi tradam ad sepeliendum ; et antequam non habere se iuret, ille qui interrogauerat, et foris erat, et non esse cognouerat, imperat ei, et dicit : Tace, et non recorderis nominis Domini. Hoc autem idcirco w 317 290 commemorat, ut ostendat, ne malorum quidem pondere et necessitate compulsos uelle nomen Domini confiteri, et in tantam apud Israel obliuionem, Dei uenisse uocabulum, ut ne in simplici quidem iuramento nomen eius dignetur audire. Tenues historiae lineas duximus, nunc allegoriae imprimamus 295 manum. Principes haereticorum, qui propter delicias suas meum populum deuorabant, et nihil patiebantur super contritione Ioseph, primi ducentur ad poenas, et auferetur hin- PL nitus equi ex Ephraim, qui in scripturis sanctis dupliciter ac- 1064 cipitur, aut in superbiam potentiamque eorum, qui hinniunt, 300 aut in libidinis magnitudinem. In superbiam malorumque consensum, ut ibi: Hi in curribus, et hi in equis, et : Fallax equus ad salutem. Et regibus Israel praecipitur, ne sibi multiplicent equos. Et in libro lob, uox equi clangori tubae comparatur. In Zacharia quoque legimus, quod euangelii testimonio compro305 batur, et refertur ad praesentiam Saluatoris : Gaude nimis, filia Sion, praedica, filia Hierusalem. Ecce rex tuus uenit tibi iustus et Saluator, ipse mansuetus, et ascendens super asinam et pullum asinae ; et disperdet quadrigas ex Ephraim, et equos de Hierusa¬ lem. In libidinis uero magnitudinem, et effrenatum coitus desi310 derium, ut in Hieremia, qui luxuriosos adulterosque describens, intulit: Vnusquisque super uxorem proximi sui hinniebat. Tales

801 Ps. 39, 24.

19, 8.

301/302 Ps. 305/30!) Zach. 9,

32, 17. 9/10.

302/303 cfr Deut. 311 Ier. 5, 8.

17, 16.

303 cfr lob

278 idcirco] et praem. C 279 dei contra eos] N C, contra eos dei ~ Viet, /r v 280 una] sua N ipsi] an praem. N sed exp. 280 moriantur] N (a in e mut.) 282 sua] om. N C 283 ualeant] N (n eras.) cum C qui] N, om. C Viet, ft v 284 penetrabilibus N C est domus ~ C 287 se] C s.l. interrogat N 288 cognouerat N (a exp. et i s.l. add.) dicet C 290 ne] N C, nec Viet, /a v 291 compulsas N C uelle N (et t s.l. add.) 293 quidem] om. C dignetur] N (et ar s.l. add.) 294/332 tenues usque iudicamur] om. C 300 magnitudinem] N (alt. m exp.) 300/301 consensum] N (m exp.) 303 clangore N 305 gaude] laude N (e exp. et a s.l. add.) 306/307 tibi usque mansuetus] om. N 307/308 et pullum asinae] om. N 308 ex ephraim] om. N 309 magnitudinem] N (alt. m exp.) et] ras. in N 310 ieremias N (in om.)

308

IN AMOS III, vi, 7/11-12/15

equos, Christi aduentus, et Dei ira subneruat. Et iurat Dominus per semetipsum, quia maiorem per quem iuret non habet, se detestari omnes haereticorum contumelias, et uniuersas re315 giones eorum odisse. Quicquid enim loquuntur iniuria est, et dignum odio Dei. Et ablaturum ciuitatem et conciliabula eo¬ rum cum his qui habitant, et populum uidehcet, et magistros, etiamsi rehqui fuerint decern uiri — qui si fuissent in Sodomis et Gomorrhis, nequaquam super eas descendisset incendium —, 320 omnes esse morituros ea morte, quae ducit ad tartarum, de qua Hiezechiel scribit : Anima quae peccauerit, ipsa morietur. Istorum ossa sepeliunt propinqui et domestici eorum, de quibus dicitur : Sine mortui sepeliant mortuos suos. Et ille qui foris v 318 est, et domum non ingreditur mortuorum, sed magis mortuos 325 foras eicit, imperat ei qui comburit mortuos, et dissoluit in cineres, et eorum ossa comminuit, ut taceat, et purissimum Dei nomen mortuo ore non maculet. Peccatori enim dicit Deus : Quare tu enarras iustitias meas, et assumis testamentum meum per os tuum ? Vnde et nos prouidere debemus, ne mortui 330 sepeliamus mortuos, sed ut magis uiuentes, eos qui sunt mor¬ tui, producamus ad uitam. Quod si non fecerimus, imperatur nobis et dicitur, tace, quia indigni Dei nomine iudicamur. 12/15. Q uia ecce Do minus mandabit, et percutiet domum maiorem minis, et domum minorem scissio335 nibus. Numquid currere queunt in petris equi, aut arari potest in bubalis, quoniam conuertistis in amaritudinem indicium, et fructum iustitiae in ab¬ sinthium ? Qui laetamini in nihili, qui dicitis : Numquid non in jortitudine nostra assumpsimus 340 nobis cornua ? Ecce enim suscitabo super uos, do-n 1429 mus Israel, dicit Dominus Deus exercituum, gentem ; et conterent uos ab introitu Emath, usque ad torrentem deserti. LXX : Propterea ecce Dominus man¬ dabit, et percutiet domum magnam minis, et domum paruam PL 345 scissionibus. Si persequentur in petris equi, si reticebunt ad je1065 minas ? Quoniam conuertistis in furorem indicium, et fructum iustitiae amaritudinem. Qui laetamini super nullo uerbo bono, qui dicit : Nonne in fortitudine nostra habuimus cornua ? Quia ecce ego suscitabo super uos, domus Israel, ait Dominus Deus

312/313 cfr Hebr. 6, 13. 318/319 cfr Gen. Luc. 9, 60. 328/329 Ps. 49, 16.

19, 1/29.

321 Ez.

18, 4.

323

316 odio dei] N, dei odio ~ Viet, fx v 318 etiamsi] et praem. N 319 eos N 323 sine] ras. fere S litt. praem. N 327 autem dixit N 331 perducamus Viet. 333 mandauit C 335/342 numquid usque emath] usque C 335/351 num¬ quid usque occidentis] om. N 338 nihilo Vulg. et Iul. (cfr l. 380) 342 conteret Vulg. 343/351 LXX usque occidentis] om. C 347 bono] om. Sess. cum LXX 349/350 ait usque uirtutum] om. LXX [excepto O ; B V+ tantum 6eos om.]

IN AMOS III, vi, 12/15

309

uirtutum, gentem ; et conterent uos, non ut introeatis in Emath, et usque- ad torrentem occidentis. Quia in tantam rabiem prosilistis, ut etiam mortis tempore, et imminentibus malis, nolueritis nomen Domini nominare, ideo mandabit Dominus, et percutiet domum maiorem ruinis, et domum minorem scis355 sionibus. Si mandat, quomodo percutit ? Si percutit, quomodo mandat ? Sed in eo quod mandat et iubet ministris, uidetur ipse percutere. Quomodo in iubente Patre et faciente Filio, tacit ipse qui iussit, impleto illo uersiculo : Ipse dixit, et facta sunt ; ipse mandauit et creata sunt. Omnia enim per ipsum facta 360 sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est. Et in Aegypto primogenita quae ab exterminatore caesa referuntur, se Dominus interfecisse testatur. Sic et in praesenti loco mandat Dominus, et ipse percutit per ministros domum ma¬ iorem ruinis, id est decern tribus, quae appellabantur Israel, et 365 domum minorem scissionibus, duas tribus quae regebantur a stirpe domus Dauid. Et nota singulorum proprietates. Israel, quia maiora peccauerat, feritur ruinis, et in aeternam traditur captiuitatem. Domus autem Iuda, in qua erat templum, et quae ex parte peccauerat, LXX annorum captiuitate retine370 tur, et non percutitur ruinis, sed scissionibus. Scissa enim do¬ mus sarciri potest, ruinae non tarn instaurationem, quam aedificationem desiderant. Cuius utriusque domus ruinas et scissiones, equis et bubalis comparat, quorum priores in petris currere nequeunt, posteriores tarn indomiti sunt, ut iugum 375 ceruicibus non recipiant, et cum siluestres boues sint, propter feritatem nolint terram uomere scindere. Vos autem cum equi et bubali naturam suam mutare non possint, mutastis naturam Dei, ut dulcem amarum faceretis, et fructum iustitiae eius in absinthium uerteretis, quae est herba amarissima. Qui laeta380 mini in nihili, uel idolis uitulisque aureis, qui nihil sunt dicente Esther ad Dominum : Ne tradas sceptrum tuum his, qui non sunt, uel in nihili atque mendacio. Qui propria fortitudine 350

358/359 Ps. 148, 5. Esth. 14, 11.

359/360 Ioh. 1, 3.

360/362 cfr Exod. 12, 12.

381/382

350 uirtutum] Sess. v cum LXX [O B V+], exercituum Viet, /x cum LXX [LC] ut non ~ Viet. 352 inminentis C 353 nominari C mandauit N C 354/355 alt. et usque scissionibus] et cetera C 355 pr. si] et PL 357/360 quomodo usque alt. est] om. C 358 fecit N 360 quod factum est] om. N alt.et] utC 360/361 aegypto] N C Pal}'1 Sess., ubi add. Viet, n v 362 testatur] om. N 362/366 sic usque dauid] domum inquit maiorem id est x tribus et domum minorem duas tribus quae regnabantur a stirpe dauid C 365 ab N 367 quia] qui C feritur] C (e s. i add.), N s.l. (s. fere tale quod exp.) 370 ruinis] nimis N sed] om. C 372 et] N C, om. Viet, /j. v 372/373 scissionibus N 375 sunt C 376 nollunt N (pr. 1 eras.) uomere] uouere C 377 mutari N C 378 dulce N 380 uel idolis] uel in idulo C, uel in nihilo N (cfr l. 338) 380/382 qui usque sunt] om. C 21

LXXVT

v 319

3io

IN AMOS HI, vi, 12/15

putatis assumpsisse uos cornua et reges et potentiam, quibus uentilaretis inimicos. Quia igitur ista fecistis, ecce ego susci385 tabo super uos, o domus magna, et domus minor, quae ferien- PL dae estis ruinis et scissionibus ; id est 0 domus Israel et omnes 1066 duodecim tribus, gentem saeuissimam Assyriorum et Chaldaeorum, quae uos conterat atque subuertat a principio usque ad finem, a capite usque ad caudam ; a terminis terrae uestrae, 390 qui solem respiciunt, usque ad torrentem deserti, siue Occidentis, ut LXX transtulerunt, id est ab Emath, usque ad Rhinocoruram, inter quam et Pelusium riuus Nili, siue torrens de eremo u 320 ueniens, mare ingreditur. Emath supra Epiphaniam diximus, quae ab Antiocho cui cognomentum ’ETnpav-rjs fuit, nomen 395 sortita est. Qui autem putant quod hie domus Israel decern tribus significet, explanare non poterunt quomodo in comminatione dicatur aduersus decern tribus, quod conterendae sint p 1410 ab Epiphania usque ad terminos Aegypti, quibus terminis, non utique decern tribus, sed omnes duodecim concluduntur, in 4°o quibus fuit etiam Iudas et Beniamin. Quidam iuxta anagogen, domum magnam et domum minorem, Iudaicum populum signiheari putant, et de gentibus Ecclesiam congregatam. Illi enim magni propter patres uocantur, et legem, et prophetas ; nos minores, quia absque testamento fuimus et mandatis Dei, 405 de quibus et in Cantico legimus : Soror mea paruula est, et ubera non habet. Quae domus magna et parua, in unam Dei familiam congregata, si non habuerit disciplinam, et Dei mandata non fecerit, percutietur ruinis et scissionibus. Quotienscumque ergo uel in persecutionibus, uel in haeresibus et schismatibus do410 mus Dei, quae est Ecclesia, corruit atque laceratur, Dei percutientis ostendit manum, quam si uolumus effugere, comparationis audiamus et faciamus exemplum. In petris equi persequi non ualent. Petra Christus est, qui donauit apostolis suis, ut ipsi quoque uocentur petrae : Tu es Petrus, et super hanc 415 petram aedificabo Ecclesiam meam. Qui in istis petris fuerit, aduersariae potestates, quae appellantur equi, de quibus su¬ pra diximus, persequi eum non poterunt, cursibus praepeditis,

390/393 efr Beda, Nomina locornm 503/504. 393/395 efr supra vi, 1. 83/85. 490 quidam\ ? 405/409 Cant. 8, 8. 413 efr I Cor. 10, 4. 414/415 Matth. 16, 18.

383 et reges] regis C quibus bis in C 384 uentilaueretis C ecce N s.l. 385/386 quae usque omnes] id est C 386 o] N eras. 388 quae] coopitte add. N et exp. conterat uos ~ C 391/392 rinicorurum N, inocururam C 392 herimo C 394 epipanes N 395/489 qui usque eos] om. C 395 hie] his N (h eras.) 398 terminis] terris N 404 quia] qui N 405 canticorum cantico N 407 congregatam N 410 corruet N, corr. 411/412 comparationes N, corr. 412 facimus N, corr. 414 petrae uocentur ~ Viet, /x v 417 curribus N

IN AMOS III, vi, 12/15

311

et per singulas petras corruentibus. Veniamus et ad aliam similitudinem, iuxta consuetudinem nostram, editionem LXX 420 interpretum disserentes, ne si omnino haereamus Hebraico, illusisse lectoris diligentiae, et tacendo de editione Vulgata, frustra earn proposuisse uideamur. Aut reticebunt, inquit, in feminis, haud dubium quin equos significet, de quibus supra dixerat : Si persequentur in petris equi. Isti equi, id est contra425 riae fortitudines, qui insaniunt ad feminas, quando uirilem ui-PL 1067 derint animum, et Dei fortitudine roboratum, non audent v 321 accedere. Quando uero effeminatam mentem, et unguentis ac deliciis eneruatam, et in muliebrem uersam mollitiem, statim insaniunt, et se tenere non possunt, et gestiunt ad libidinem. 43° Sequitur : Quia conueriistis in furore indicium. Conuertit in furorem iudicium, qui iratus iudicat, et dicente Domino : Non accipies personam in iudicio, et in alio loco : Non misereberis pauperis in iudicio, et: Quia Dei iudicium est; ille irata ad iudicandum mente descendit, immo cum causam nesciat, nec iu435 dicii nouerit ueritatem, ante praeiudicat qualem debeat ferre sententiam ; fructum quoque iustitiae, qui dulcissimus est, uertit in amaritudinem. Quod de una uirtute diximus, intellegamus et de reliquis, prudentia, fortitudine, temperantia, quarum qui iratus fuerit, fructus capere non poterit, et cum 440 ceperit, amari erunt. Vnde dicitur in Esaia : Vae qui dicunt dulce amarum, et amarum dulce. Hoc autem illi dicunt, qui non causas in iudicando, sed personas considerant, et fructum Christi iustitiae, qui est dulcissimus, uertunt in amaritudinem. Quicumque igitur aut consanguinitate, aut amicitia, et econ445 trario, uel hostili odio, uel inimicitiis in iudicando ducitur, peruertit iudicium Christi, qui est iustitia, et fructum illius uertit in amaritudinem. Qui hoc faciunt, laetantur in nullo uerbo bono, siue frustra, ut Symmachus transtulit, id est dAoyoi?, et erecti in superbiam dicunt : Nonne in fortitudine nostra 450 habuimus cornua ? Cum e regione iustus in Domino glorietur, et dicat : In te inimicos nostros uentilabimus cornu. Et in eodem loco : Non enim in arcu meo sperabo, et gladius mens non salua- ^ 1431 bit me. Vnde et in Exodo iuxta Hebraicum, et Aquilae editio-

431/432 Deut. 16, 19. 432/433 Exod. 23, 3. Is. 5, 20. 451 Ps. 43, 6. 452/453 Ps. 43, 7.

433 Deut. 1, 17.

440/441

418 alt. et] om. N 420 ui N, corr. haereamus omnino ~ Viet. p. v he¬ braico] in praem. N 424 persequuntur N 420 fortitudinem N 427 unguentos N, corr. ac] et Viet. p. v 428 erenuatam N {exp. et serenatam s.l. add.) muliebrem] N {in muliebri mat.) mollitiem] N {alt. m eras.) 431 furore N et] N, eras. 432 iudicia N, corr. alt. in] om. N 433 et] N, om. Viet, fi v 434 nec] om. N 435 nouerit] n praem. N s.l. 448/449 id est aAoycos] om. N 451 eodem] scripsi cam Viet, et v in marg., alio N fj. v

312

IN AMOS III, vi, 12/15

nem, legimus : Et Moyses nesciebat, quia cornuta erat species uultus eius, qui uere dicere poterat: In te inimicos meos cornu uentilo. Legimus et in alio loco : Et exaltabit cornu populi sui, et : Exaltauit cornu Christi sui, et cornu altaris, et munda animalia atque cornuta, quae sola offeruntur Deo, quorum interpretatio non huius est temporis. Ob haec tanta pec460 cata et extremam superbiam, quae iniquitatem loquitur contra Deum, et ponit in excelso os suum, gentem saeuissimam Dominus Deus omnipotens se suscitaturum esse dicit, quae conterat et contribulet eos, immo prohibeat ingredi in Emath, et usque ad torrentem occidentis. Emath interpretatur murus, 465 aut murata. Vetabantur itaque ab hac gente saeuissima, cui supplicia delegata sunt, confugere ad ciuitatem munitam, quae est caelestis Hierusalem, ne introeant et saluentur ; in modum illius capituli quod in Genesi legimus, ubi posuit Deus Cherubim et flammeam rompheam, quae uertitur ad custo470 diendam uiam ligni uitae, ut qui eiectus fuerat de paradiso, nequaquam illuc ingrederetur indignus. Quodque sequitur : Vsque ad torrentem occidentis, de sexagesimo septimo psalmo interpretabimur, in quo scriptum est : Cantate Domino, psalmum dicite nomini eius ; iter facite ei qui ascendit super occa475 sum. Dominus nomen illi. Nisi enim mala opera in nobis occiderint, Christus non ascendet super nos. Cumque ilia occiderint, et Christum habuerimus aurigam, tunc nobis proficientibus et ad meliora pergentibus in eodem psalmo imperabitur : Cantate Deo, psallite Domino qui ascendit super caelum caeli ad 480 orientem. Vnde et in mysteriis, primum renuntiamus ei qui in occidente est, nobisque moritur cum peccatis, et sic uersi ad orientem, pactum inimus cum sole iustitiae, et ei seruituros nos esse promittimus. Pro torrente occidentis, Symmachus interpretatus est uallem campestrem, Theodotio torrentem Arabiae, 485 Aquila torrentem qui est in planitie. Quibus uerbis ostenditur nequaquam in eis a murata ciuitate exclusis, muniri posse contra peccata, nec peruenire illos ad torrentem campestrem et planum siue deserti, qui torrens dicitur uoluptatis, iuxta illud quod legimus : De torrente uoluptatis tuae potabis eos.

455

454/455 Exod. 34, 29. 455/450 Ps. 43, 6. 456/457 Ps. 148, 14. 457 I Reg. 2, 10. 464/465 hanc interpretationem non inueni in Onomasticis. 468/ 476 cfr Gen. 3, 24. 473/475 Ps. 67, 5. 479/480 Ps. 67, 33/34. 480/483 cfr Formula abrenuntiationis baptismalis. 489 Ps. 35, 9.

454 species] facies v in marg. cum Vulg. 456 uertimus N pr. et] am. N ex¬ altauit] N V^ulg., exaltabit Viet. /x v 462 suscitaturum esse se ~ N dixit N 463 tribulet Viet, /x v 466 confugere] cum fugeret N, corr. 473 interpretabitur N scribitur N 475 dominus nomen illi] om. N 475/476 occiderit N 476 ascendit N 476/477 occiderit N 484 theodotion N 486 muniri] N PaP'2 Er. Viet., mori /a v 487 contra] Er. Viet., om. N p, v 488 deserds N

v

322

PL 1068

IN AMOS III, vii, 1/3

313

VII. 1/3. Haec ostendit mihi Dominus Deus : et ecce fictor locustae in principio germinantium sero- 0323 tini imbris, et ecce serotinus post tonsor regis. Et factum est cum consummasset comedere herbam ter5 rae, et dixi : Domine Deus, propitius esto, obsecro, quis suscitabit Iacob, quia paruulus est ? Misertus est Dominus super hoc, non erit, dixit Dominus. LXX : Sic ostendit mihi Dominus : Et ecce fetus locustarum ueniebat matutinus ; et ecce bruchus unus Gog rex. Et erit si 10 compleuerit, ut deuoret fenum terrae, et dixi : Domine Deus, pro¬ pitius esto ; quis suscitabit Iacob, quoniam modicus est? Paeniteat te, Domine, super hoc ; et hoc non erit, dicit Dominus. Non solum ea quae multa post saecula futura sunt proheticus sermo praedicit, sed et uicina, et quae statim uaticinium consequan15 tur. Solemus enim homines multo plus de nobis, quam de posteris cogitare, dicente Ezechia : Fiat pax in diebus meis. Vt qui uiderint rebus expleta quae ante nuntiata sunt,conuertan- PL tur ad cultum Dei, in cuius prophetis diuinationis est ueritas. 1069 Ostendit igitur Dominus Sennacherib regem Assyriorum cum 20 infmita exercitus multitudine, instar locustae uniuersa ton- ^ 1432 denti, esse uenturum in principio imbris serotini, quando ex¬ trema Dei omnipotentis misericordia indigebat Israel, huius autem locustae fictor et creator est Dominus. Quae locusta uenit in principio imbris serotini, quando cuncta uirent et 25 parturit omnis ager, et diuersarum arborum flores in sui ge¬ neris poma rumpuntur. Et ut uno sermone indicem quod uolo, cunctarum abunduntiam rerum, flores arborum atque herbae segetum pollicentur. Has autem locustas, quae primo uere uolitabant, bruchus innumerabilis sequebatur, qui ueniebat 30 post imbrem serotinum, et appellabatur tonsor uel tonsura regis, eo quod uniuersa uastauerit, et nihil penitus reliquerit herbae uirentis in terra. Hunc tonsorem, siue tonsuram, Esaias acutam nouaculam uocat, quae pilos omnes et capillos Israeli-

vii, 16 IV Reg. 20, 19.

32/34 cfr Is. 7, 20.

vii, 2 uictor fx 3/12 pr. et usque dominus] om. N 3 serotinus post] C Sess. cum Vulg. et Iul., post serotinum Viet, /x v tonsor] Viet, fx v, tonsorem siue tonsuram C Sess. (fortasse recte ; cfr l. 30/32 ; 35), tonsorem Iul., tonsionem Vulg. 3/7 alt. et usque hoc] usque C 5 et] om. Vulg. et Iul. 8/12 LXX usque domi¬ nus] om. C 9 unus] in Sess. cum LXX (tls rcoy) 13 ea] om. N saecula post ~ C saecula] om. N 14 uaticinium] om. C 16 ut] et praem. C 17 uiderent C ante] ea add. C adnuntiata N 17/18 conuertentur C 18 cultum] luctum C 19 sinnacharib C 20/21 tondentes N (in tondentis mut. ; xx s. o add.), tondentis C (i exp.) 21/22 postrema C 24/25 uirent et parturit] uenerint astarit C( ?) 24 et] om. N 26 rumpantur C (a exp. et u s.l. add.) ut om. C 27/28 herbae segetum] herba et semi tern C 28 autem] om. C 29 innumerus C sequitur C 30 appellatur C

3i4

in amos

rrr,

vii, 1/3

tici corporis raserit. Cumque, ait, dubitarem, quae esset ista nouacula, statim intulit, regem Assyriorum. Nouacula igitur et tonsor regis, exercitus Chaldaeorum est, qui in modum bruchi uniuersa populatus est, et non solum fruges sed ligna, fenum stipulamque consumpsit. Factum est autem cum consummasset bruchus qui uenerat post locustam comedere her40 bam terrae, et propheta intellegeret quod uidebat, ad preces uertitur, et ait: Domine Deus, propritius esto, obsecro. Nolo in subuersione populi mei mea uerba compleri ; nolo me ad hoc electum de pastorum numero, ut ruinam decern tribuum nuntiem. Quis enim suscitare poterit Iacob, nisi tu 45 solus ? Quo allidente, nullus est qui suscitet. Paruulus est Iacob, et crebra hostium incursione deletus. Cumque ille precaretur, et interioris hominis lacrimas funderet, misertus est Dominus super hoc, et respondit : Non perdam omne genus Israel, reliquiae saluae erunt. Aut certe sic accipiendum, duo 50 pariter futura conspexit. Primum locustam, deinde bruchum. Pro utroque Dominum deprecatus est, et in uno tantum exauditur, ut bruchus usque ad internecionem cuncta non uastet. Locusta autem uolitans quaedam deuorat, quaedam integra derelinquat. Videntur mihi LXX interpretes, uerbum Hebrai55 cum gozi quod interpretatur tonsor, siue tonsura, intellexisse, Gog, zai litteram uau arbitrantes, et bruchi innumerabilem multitudinem Gog genti saeuissimae comparasse, quae terrain Iudaeam uastatura describitur. Quid autem uoluerit Aquila dicere : Ecce serotinus post Gazae regem, cum Gaza uerbo He60 braico Aza appelletur, non satis intellego, nisi forte ipsum sermonem gozi posuit, et paulatim in Gazam errore corruptus est. Dicamus et spiritaliter : Qui post opera iustitiae — de quibus in propheta dicitur : Seminate uobis in iustitia, et innouate uobis noualia : et ne seminetis super spinas —-, grauia peccata com65 miserint, inducitur super eos fetus, uel generatio locustarum ueniens matutina, quando transeuntibus noctis tenebris incipiunt sua peccata cognoscere, et quia non egerunt paenitentiam adducitur bruchus, qui appellatur Gog, rex ; Gog autem in linguam nostram uertitur tectum, superba quaedam et ar35

63/64 Ier. 4, 3 ; Os. 10, 12.

68/69 Hier., lnterpr. Hebr. now., p. 51, 24; 57, 30 ;

8o, 19.

35 nacula C

36 qui] et praem. C 38 esset N 40 terram C propheta] postea C 42 subuersionem C complere C 44 poterit suscitare ~ Viet. p 46 crebra] om. C 47 et] oret add. C 48 omne genus] omnes gentes C 51 tantum] om. C 52 uastent N, corr. 53 deuoret Viet, fx v 54 derelinquid N, relinquerat C 54/96 uidentur usque commutabitur] om. C 55 in¬ tellexisse] n praem. IV s.l. 56 gog] om. IV 57 gentis IV 58 uastaturam IV 60 appellatur N 69 uertitur] Sco/xa id est add. duo codd. Vallarsii Viet.

v 324

PL 1070

v 325

IN AMOS III, vii, 1/3-4/6

315

70 rogans fortitudo. Cumque terrae nostrae fenum stipulamque consumpserit, quicumque sancti in populo fuerint, ueniam praecabuntur, et dicent : Domine Deus, propitius esto. Quis enim alius suscitare poterit Iacob ? Quis medicorum sanare alpeoppovoav, nisi tu solus, ad cuius tactum fimbriae, p 14?? 75 statim sanitas redit ? Paruulus est enim Iacob, siue modici numeri, quia nulla in eis uel pauca uirtutum remansere uestigia. Paeniteat te, Domine, super hoc, quod te facturum tuo populo comminatus es. Paenitentiam autem Dei in scripturis sic debemus accipere, quomodo somnum et iram ; non quo 80 Deum paeniteat, aut mutet sententiam, qui loquitur per prophetam : Ego Deus, et non mutor, et cui nos dicimus : Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient, sed quo, nobis ad meliora conuersis, et ipsum paeniteat sententiae suae, ut nec iusto reddat praemia quae promisit, si declinauerit ad iniqui85 tatem, nec peccatori poenas, quas comminatus est, si conuersus fuerit ad salutem. Dicitur ad eum qui acturus est paeni¬ tentiam : Ne dederis somnum oculis tuis, neque dormitationem palpebris tuis, ut libereris quasi damula de cassibus, et sicut auis ex laqueis. Qui si Domini primum mandata contempserit, et 90 postea in angustiis constitutus euigilare coeperit, suscitat Dominum dormientem sibi, et dicit : Exsurge, quare obdormis, Domine ? Econtrario, qui thesaurizauerint sibi iram in die irae, Deum iratum sentient. Quod si elegerint paenitentiam, ira uertetur in misericordiam, et cum perturbationibus nostris 95 atque uirtutibus in utramque partem poenarum atque clementiae Dominus commutabitur. 4 6 Haec ostendit, mihi Dominus Deus, et ecce uocabat iudicium ad ignem Dominus Deus ; et deuorauit abyssum multam et comedit simul partem. Et 100 dixi : Domine Deus, quiesce, obsecro ; quis suscitabit Iacob, quia paruulus est? Misertus est Domi¬ nus super hoc ; sed et istud non erit, dixit Dominus D eus. LXX : Sic ostendit mihi Dominus Deus, et ecce uocauit iudicium in igne Dominus Deus, et deuorauit abyssum midtam, v 326 105 et comedit partem ; et dixi : Domine Deus, desine, quis suscita- PL 1071

/.

74/75 efr Luc. 8, 44. 81 Mai. 3, 6. 81/82 Ps. 101, 28. 4/5. 91/92 Ps. 43, 23. 92/93 efr Rom. 2, 5.

87/89 Prou. 6,

74 emor*usam N (u s. ras. ; u in o mut.) 76 in] N s.l. 79 somnium N quo] N, quod Viet, p v 80 aut] et N 82 quo] N, quod Viet, p 88 cassibus] de laqueo add. N s.l. 91 deum N dixit PL 92 thesauti2auerit Viet. p v diem N 93 sentiet Viet, p v elegerint] N, egerit Viet, /x v 94 uertitur N 96 commutabitur] N (bi eras.) 98 uocabat] C cum Vulg. et lul., uocabit Viet, fs, uocauit N Pa/.1'2 Sess. v 98/99 deuorabit C 99/107 pr. et usque deus] om. N 99 comedit] C Sess. cum Vulg., comedet Viet, p v cum lul. 100/102 quis usque erit] usque C

316

110

115

120

125

130

133

140

IN AMOS III, vii, 4/6

bit Iacob, quoniam paruulus est ? Paeniteat te, Domine, super hoc ; et hoc non fiet, dicit Dominus Deus. Primum Dominus ostend.it prophetae fictorem locustarum in principio germinantium serotini imbris, et post imbrem serotinum, tonsorem regem, siue regis, et ut uerbum exprimamus e uerbo, tonsuram regis Sennacherib, qua cuncta decern tribuum totonderit atque uastauerit. Nunc idem Dominus ostendit Nabuchodonosor, immo uocat et uenire praecipit contra Iudam et Hierusalem. Vocat autem, ut templum et Hierusalem igne succendat, et faciat in igne iudicium, de eo qui quondam fuit populus suus. Cumque uenisset ignis ad iudicium, ut impleret Domini iussionem, deuorauit abyssum multam, et comedit simul partem, cunctas urbes Iudae, et partem Domini quae uocabatur tem¬ plum eius. Cumque hoc propheta uidisset, dixit ad Dominum, non ut supra : Propitius esto, obsecro, sed : Quiesce, uel desine, ut quern coepisse iam uiderat, cessare precibus impetraret, praesertim cum nullus sit alius qui iacentem et paruulum et humiliatum Iacob ualeat suscitare, nisi Dominus qui potest captos in Chaldaeamque translatos reducere in terram Iudam. Quia uero semel iuxta Osee prophetam et psalmistam dicentem : Filii Ephraim, intendentes et mittentes arcum, conuersi sunt in die belli, decern tribus ad haereticorum personam retulimus, quae appellabantur Israel, et duas, quibus Iudas praeerat, ad Ecclesiam et Ecclesiae peccatores, qui ^ 1434 conhtentur quidem rectam fidem, sed propter uitiorum sordes purgantibus se indigent flammis ; idcirco nunc Dominus ad ignem iudicium uocare se monstrat, ut uniuscuiusque opus quale sit ignis probet, et impleatur illud quod scriptum est : Ambulate in lumine ignis uestri, et in flamma quam succendistis. Vnde et ad Babylonem dicitur : Habes carbones ignis, sedebis super eos, hi erunt tibi in adiutorium. Et in psalmo, lingua dolosa et plena mendaciis, igne carbonum dicitur esse purganda : Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi ad linguam do- v 327 losam ? Sagittae potentis acutae, cum carbonibus desolatoriis. De his altaris carbonibus desolator carbo duorum testamento120

Amos 7, 2. 120/127 Ps. 77, 9. 131/132 cfr I Cor. 3, 15. 135/136 Is. 47, 14 (iuxta LXX). 138/139 Ps. 119, 3/4. cfr Is. 6, 6/7. 50, 11.

134 Is. 140/142

108 lucustae C 111 qua] quae N qua cuncta] in C legere non ualeo toton¬ derit] N (in totonderet mat.), capita add. C 112 uastaueret N nunc] tunc C 113 praecipit uenire ~ C praecoepit N, corr. 110 ut] et N 118 iudae] N C, iudaeae Viet, /a v 119 hoc] et add. C 122 sit] om. C 123 ualebat N, corr. 124 translatus N, corr. 125 iuda N C 125/161 quia usque se] om. C 125 uero] om. N 120 psalmiste N, corr. 127 conuersi usque belli] om. N tribum N, corr. 131 flammam N 133 quales N (e in i mut.) 130 cos usque adiutorium] om. N 138 aut] et N 138/139 tibi usque desolatoriis] om. N 140 desolatoriis N

IN AMOS III, vii,

4/6-7/g

317

rum forcipe prenditur, et Esaiae labia purgat immunda, ut possit uerbum Domini prophetare. Vocatus autem ignis ad iudicium, deuorat primum abyssum, id est omnia genera peccatorum, ligna, fenum, stipulam, et postea comedit simul par145 tern, hoc est ad sanctos illius peruenit, qui in peculium Domini et in eius parte reputantur ; tempus enim est ut incipiat iudi¬ cium a domo Domini. Et in Hiezechiele praecipitur his qui poenas illaturi sunt : A sanctis meis incipite. Et in apostolo legi- PL mus : Si cuius opus arserit, detrimentum patietur, ipse autem 1072 150 saluus erit, sic tamen quasi per ignem. Cumque omnes fuerimus in peccato, et iacuerimus ad sententiae ueritatem, miserebitur Dominus nostri, et quia paruuli sumus, resurrectionis nos tempore suscitabit, siue suscitabit per uirtutes qui in uitiis iacebamus ; hoc Domino promittente, atque dicente : Sed 155 et istud non erit. Pulchre autem dixit : Sed et istud,quia supra iam dixerat : Hoc non erit. Non enim in finem irascetur, neque in aeternum comminabitur. Non secundum peccata nostra fecit nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuit nobis. Quantum distat ortus ab occidente, longe fecit a nobis 160 iniquitates nostras. Quomodo miseretur pater filiorum, misertus est Dominus timentibus se. 7/9. Haec ostendit mihi Dominus: Et ecce Dominus stans super murum litum, et in manu eius trulla caementarii. Et dixit Dominus ad me : Quid tu ui165 des, Amos ? Et dixi : Trullam caementarii. Et dixit Dominus : Ecce ego ponam trullam in medio populi mei Israel. Non adiciam ultra superinducere eum, et demolientur ex cels a idoli, et sanctificationes Israel desolabuntur ; et consurgam super domum 170 Hieroboam in gladio. LXX : Sic ostendit mihi Dominus . Et ecce uir stabat super murum adamantinum, et in manu eius adamas. Et dixit Dominus ad me : Quid tu uides, Amos ? Et dixi : Adamantem. Et dixit Dominus ad me : Ecce ego iniciam v 328 adamantem in medio populi mei Israel. Neqtiaquam ultra ad175 dam ut pertranseam eum, et dissipabuntur arae risus, et sacrificia

148 Ez. 9, 6.

149/150 I Cor. 3, 15.

150/161 Ps. 102, 9/10.12/13.

142 posset N, corr. 144/145 comedit usque peruenit] om. N 146 reputantur] N (n eras.) 147 hiezechiel N 147/148 poenas] pugnas N 148 apostolum N, corr. 150 saluus erit] saluatur N sic usque ignem] om. N 152 domi¬ nus nostri — Viet, ft v 155 alt. istud] IV, om. Viet, ft v 156 iam supra ~ Viet, /x v 156/157 irasciturN 157 comminatur N 158/159 neque usque nobis] om. N 159 quantum] sed praem. N occidente] occasu N 160 miseratus N, corr. 161 dominus timentibus se] nostri N 162 pr. dominus] N C cum Vulg. et Iul., om. Viet, ft v 163 stans] N cum Vulg. et IuJ., stabat C Viet, ft i» manibus C 164/169 et usque desolabuntur] usque C 164/177 et usque gladio] om. N

170/186 LXX usque dominus] om. C

318

IN AMOS III, vii, 7/9

Israel desolabuntur, et consurgam super domum Ieroboam in gladio. Priusquam de adamante disseramus, quern Symmachus et LXX, pro eo quod in Hebraico enach scriptum est, transtulerunt, dicendum est breuiter, quod hoc uerbum Aquila 180 ydvoDcnv, Theodotio r^Kopevov interpretati sunt, quorum alterum stannaturam, alterum tabescentem significat, ut ilia sartago, quam legimus in Hiezechiele, in qua populi obsidione uallati, frixura significatur, etiam in decern tribubus, et in regno Ieroboam -—- qui nepos erat Iehu, sub quo prophetia 185 haec cernitur'—, per stannaturae uocabulum demonstretur. ^ 1455 Dominus itaque cernitur stans super murum stannatum siue litum, et in manu eius stannatio siue trulla caementarii, qua solent superinduci parietes, et non solum pulchritudinem accipere, sed et fortitudinem contra iniuriam imbrium et creber190 rimas tempestates. Legimus in Hiezechiele Dominum comminantem, quod tempestate et grandine consurgente, nequaquam linat nec uestiat parietem Israel, sed dimittat earn pluuiis dissipari. Vnde et nunc dicit ille, de quo scribitur : PL Structor maceriae uocabitur, ipse angularis lapis et aedificator 1075 195 domus, quod deponat trullam in medio populi sui Israel, et cessare faciat atque torpere, ut nequaquam ultra superin¬ ducat eum, et suo uestiat ac tueatur auxilio. Cumque Domi¬ nus protectionem suam, et, ut ita dicam, parietis uestimentum trulla cessante subtraxerit, tunc demolientur excelsa ido200 lorum, quae Hebraice appellantur bamoth, et sanctificationes decern tribuum desolabuntur, ut destruatur Dan et Bethel, in quibus adorabantur uituli aurei. Diximus ut potuimus quid ab Hebraeis nobis iuxta historiae sit traditum ueritatem ; transeamus ad anagogen de Xenocrate, qui scripsit super 205 lapidum gemmarumque naturis pauca uerba ponentes : ‘Ada-

182/183 cfr Ez. 4, 3. 190/193 cfr Ez. 13, 10. 204/224 Xenocrathes ; cfr H. Hagendahl, o.c., p. 222/223 I P- Courcelle, o.c., p. 77, n. 2.

177 adam ante N 178 pro usque est] in hoc N 179 dicendum usque uerbum] om. N 180 yavcoaiv] om. N, aXeufxoaiv Viet. theodotio] et praem. N 180/ 181 TTjKo/xevov usque pr. alterum] om. N 181 stagnaturam N alt. alterum] et N significat] om. N illam N 182 sastaginem N (alt. s in r corr.) quam] om. N hiezechiel N 183 uallanti N signetur v in marg. 185 demonstretur] demonstraret dominus N 186 super] N C, supra Viet. /j. u stagnatum C 187 stagnatio C siue] om. C 189 fortitudine N 190 hiezechiel N, ezechiel C 190/191 comminentem C 191 grandini N 192 liniat N eum N C 193 disipariae C scribitur] N, scriptum est Viet, ii v, scriptum C (est om.) 194 maciriae C et] N, om. C Viet, n v 195 in] de N 196 torpere] torpore C, torpeat Viet. 197 et] ut N tuetur C 200 bamoo C 201 ut destruatur] N Viet, ii v, ut destruantur PL, uel destruentur C(fortasse recte) 202/205 diximus usque ponentes] haec iuxta ebreos ; LXX et simmachus transtulerunt murum et amantinum quod ebreice dicitur enac C (cfr l. 77/78) 204 xenocratis N, corr. scripsit] N, scribit Viet, n v

IN AMOS III, vii, 7/9

319

mas sui nominis lapis est, quern Latine indomitum possumus u 329 appellare, eo quod nulli cedat materiae, nec ferro quidem. Nam si ponatur super incudem, et graui ictu feriatur mallei, antea incus et malleus uulnus accipiunt, quam adamas conte210 ratur. Cumque ignis omnia domet, et uniuersa metalla consumat, reddit adamantem duriorem, ut ne paruulum quidem in eo angulum uis nimii ardoris obtundat. Vidi et in auro adamantem magnitudine millii, cumque uicinum consummatur aurum longo usu ac nimia uetustate, solus adamas non 215 atteritur, et nulla lima imminui potest, sed econtrario limam terit, et quicquid attigerit, lineis sidcat. Hie lapis durissimus et indomabilis solo hircorum cruore dissoluitur, et missus in calidum sanguinem, perdit fortitudinem suam. Est autem paruus et indecorus, ferrugineum habens colorem, et splendo220 rem crystalli. Quattuorque adamantis genera describuntur. Primus est Indicus, secundus Arabicus, tertius Macedonicus, quartus Cyprius, pro qualitate regionum uel plus uel minus duritiam possidentes. Dicitur quoque in electri similitudinem uenena deprehendere, et maleficis resistere artibus’. Talis est 225 Dominus atque Saluator, qui cum in forma Dei esset, nonrapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinaniuit for mam serui accipiens in similitudinem hominum factus, et habitu inuentus ut homo ; humilians semetipsum, factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis. De quo Esaias 230 scribit : Non est species illi, neque decor ; uidimus eum et non erat pulchritudo, despectum et nouissimum hominum, uirum dolorum, et scientem ferre infirmitatem. Hie stat super murum adamantinum, id est super sanctos et apostolos suos, quibus donauit, ut et ipsi adamantes uocarentur, et a nullo superati 235 dicerent ; Quis nos separabit a caritate Christi ? Tribulatio, an angustia an persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius ? Et iterum : Certus sum, quia neque mors neque uita, PL 1074

221/223 efr Blummer, in Pauly-Wissowa, RE, 9, 322-324. 225/220 Phil. 2, 6/8. 230/232 Is. 53, 23. 235/237 Rom. 8, 35. 237/241 Rom. 8, 38/39.

207 caedit N (i in a corr.) 207/210 nec usque sulcat] om. C 208 si] et praem. N 209 antea incus] ante incudo N 211 furiorem N paruulus N 213/214 consummantur PL 214 longo] aut praem. N 216 adtingerint N (n eras.) 217/218 calidum in ~ N 220 et mi C 222 Cyprus N pr. uel] N C, om. Viet, /x v 225 atque] N C, et Viet, fi v 226 est] om. N 226/229 sed usque crucis] om. N 226 exinanauit C 227/229 in usque crucis] om. C 230 species illi] Viet, /x v, species eius N (us eras.), ei species C, species illius v in marg. ; fortasse scribendum cum Vulg.et N corr. : species ei 230/321 et usque pulchritudo] om. C 231/232 uirum usque infirmitatem] et reliqua C 232 super] N C, supra Viet, fx v 234 ut] N s.l. adamantens C (n exp.) 235/ 242 tribulatio usque eum] om. C 235/237 an usque gladius] om. N

320

IN AMOS III, vii, 7/9-10/13

neque angeli, neque principatus, neque instantia, neque futura, neque fortitudo, neque aUitudo, neque profundum, neque creatura 240 alia potent nos separare a cavitate Dei, quae est in Christo Iesu Domino nostro. Petrus quoque qui erat fortissimus adamas, ^ 1436 portae inferorum non praeualuerunt aduersus eum. Hie uir et v 330 Dominus, qui stat super murum adamantinum, habet in manu sua adamantem, qui nisi Dei teneatur manu, et illius ualletur 245 auxilio, omnem perdit fortitudinem, dicente Domino in euangelio : Nemo potest rapere de manu Patris mei. Et intantum robustus est, ut dicatur ad eum : Si transieris per ignem, flamma non comburet te; quantoque magis tentationibus caeditur, tanto fortior fit, et pro nomine Saluatoris inter flagella laeta250 tur. Cumque a nullo superari queat, solo mortiferae libidinis calore dissoluitur. Haec enim sanguinis hircorum et ipsius hirci dicitur esse natura, ut sit ad libidinem calidissimus, et quod ignis edomare nequeat, solus illius dissoluat cruor. Ponit ergo Dominus huiuscemodi adamantem in medio populi sui 255 Israel, et ultra non transit eum, nec dimittit ut dissipentur arae, quae risu et subsannatione sunt dignae, et omnia haereticorum mysteria domumque Ieroboam, qui primus Dei populum separauit, percutiat gladio, atque subuertat. 10/13. Et misit Amasias sacerdos Bethel ad IerozGoboam regem Israel, dicens : Rebellauit contra te Amos in medio domus Israel. Non poterit terra sustinere uniuersos sermones eius. Haec enim dicit Amos : In gladio morietur I erobo am et Israel captiuus migrabit de terra sua. Et dixit Amasias 265 ad Amos : Qui uides, gradere, fuge in terram Iuda, et comede ibi panem, et ibi prophetabis, et in Bethel non adicies ultra tit prophetes, quia sanctificatio regis est et domus regni est. LXX : Et misit Amasias sacerdotes Bethel ad Ieroboam regem Israel, dicens : Congregationes 270 facit contra te Amos in medio domus Israel ; non poterit terra sustinere omnes sermones eius. Haec enim dicit Amos : In gla¬ dio morietur Ieroboam. Israel autem captiuus ducetur de terra

241/242 efr Matth. 16, 18.

246 Ioh. io, 29.

247/248 Is. 43, 2.

238/241 pr. neque usque nostro] et cetera N 241 adamans N 245/246 dicente usque mei] om. C 246 manu] domo N 248 caeditur] aditur C 249 for¬ tior] plus proem. N C fit] est C 249/250 et usque laetatur] om. C 251 haec] est add. C sanguis C 252 esse] om. C ut sit] bis in C 253 non queat N ponet N 259/260 ad ieroboam] bis in N, corr. 260/268 dicens usque pr. est] usque C 261/276 non usque regni] om. N 263 et] Vulg. et Iul., om. Viet. fj. v (efr l. 310) israel] autem add. Viet, /x v (efr l. 311) 265 gradere] egredere Viet, v in marg. 266 prophetabis ibi ~ Vulg. 268 pr. est] Vulg. et Iul., om. Viet, /x v 268/289 LXX usque possit] om. C

IN AMOS III, vii, 10/13

275

280

285

290

295

300

305

321

sua. Et dixit Amasias ad Amos : Qui uides, egredere, recede in terram Iuda, et ibi uiue, et ibi prophetabis ; in Bethel autem non adicies ultra prophetare, quia sanctificatio regis est, et domus regni. Salomonis prouerbium est, immo mandatum : Noli arguere malos, ne oderint te. Et econtrario de bonis praecepit : Argue sapientem, et diliget te. In alio quoque loco : Qui arguit, inquit, hominis uias, gratiam habebit magis quam is qui loquitur quae delectent. Itaque et Amos emendationis affectu loque-PLio75 batur ad populum et ex sermonibus Dei terribilia minabatur, v 331 ut agentes paenitentiam, reuerterentur ad Deum et idola desererent. Tunc sacerdos Bethel, in qua erat uitulus aureus, quern constituerat Ieroboam filius Nabath et alii qui illi in imperio successerant, mittit ad Ieroboam nepotem Iehu, qui ei nuntiet, dicens : Rebellauit contra te Amos, siue congregationes facit atque conuentus in medio regni tui, Israel; et tanta loquitur, ut terra regni tui uerba eius sustinere non possit. Audet autem mittere ad regem Israel quasi pontifex, metuens ne si populus conuertatur ad cultum Dei, ille sacerdotii perdat gloriam. Cumque duo audierit, demolientur excelsa idolis, siue arae risus, et sanctificationes, uel caeremoniae Israel desolabuntur, et consurgam super domum Iero¬ boam in gladio, eo quod idola penitus destruantur, quibus praeerat Amasias sacerdos, et contra Ieroboam Deus consurgat in gladio nisi egerit paenitentiam ; ille de sua non mandat iniuria, ut de regis tantum contumelia dolere uideatur. Haec enim, inquit, dicit Amos. Erras, calumniator. In omnibus enim sermonibus suis non quasi ex se propheta loquitur, sed ^ 1437 semper praeponit in titulo : Haec dicit Dominus. Igitur quae locutus est Dominus Amos prophetam dixisse commemorat, ut magis regem prouocet ad uindictam. Quae sunt quae dicit Amos ? In gladio morietur Ieroboam. Et in hoc mentiris : non enim dixit: Morietur ; si enim hoc dixisset, uidebatur non suscipere paenitentiam, sed consurget Dominus super domum Ieroboam in gladio, comminans poenam, non inferens. Nec dicit : In gladio morietur I eroboam, 276/278 Prou.

9, 8.

278/280 Prou.

28, 23.

283 cfr III Reg.

12, 28/33.

273 egredere] gradere v in marg. 278 diligit N, corr. 279 his N 282 dominum N 286 nuntient dicentes N 287 in] om. N 288/289 sustineri N, corr. 289 possit] N (n s. i add. sed eras.) 290 ne si] nisi N, corr. 291 perdet N 291/296 cumque usque paenitentiam] om. C 292 idolis] N (s eras.) sanctificationis N, corr. 294 distruantur N (in destruentur mu/.) 295 praeerat] praestat N 296/297 ille usque uideatur] et quasi de sua (de sua s.l.) neglegeret iniuria de regis tantum contumilia dolore uidetur C 297 iniuriam N, corr. 298 amos] in gladio morietur hirubuam add. C 299 enim] om. C ex se] hae a (sd.) se N 300 dicit PL 301 propheta C 304 hoc] om. C 306 super usque gladio] et cetera C 307 imperans N 307/ 308 nec usque gladio] om. C

322

in amos

rrr,

vii, 10/13

sed : Consurgam super domum Ieroboam in gladio. Ieroboam quippe gladio non est mortuus, sed domus eius, id 310 est filius Zacharias, Deo percutiente, deletus est. Et Israel, inquit, captiuus migrabit de terra sua ; adde et cetera, si non egerit paenitentiam. Porro Ieroboam uanissima Amasiae mandata contemnens, nihil ad ea quae ille mandauerat uoluit respondere, unde ipse sibi assumit auctoritatem sacer3x5 dotalis fastigii ; et loquitur ad Amos : Qui uides, grad ere, fuge in terram Iuda. Prophetae, ut crebro diximus, prius appellabantur uidentes, quia quae uentura dicebant, cordis oculis intuebantur. Quaerat prudens lector, quare uidentem uocet et nomine prophetali, quern de terra Israel exire com320 pellit ? Cui respondendum est, aut cum irrisione eum dicere Kara avrlppacnv, quod omnia mentiatur, aut quia uidebat multos esse in populo, qui eum libenter audirent ; propter quod et regi retulit: Congregationes facit contra te Amos ; aperte iniuriam non audet facere, ne audientes laedere uideatur. Va325 de, inquit, in terram Iuda, in qua natus es, ubi libenter audiuntur insani, et comede ibi panem tuum, uel ibi uiue, aut certe exerce artem tuam per quam tibi reperias cibos, et ibi uaticinare, quia habes multos quos consueuisti seducere ; in Bethel autem, in qua ego sum sacerdos, ultra non adicies pro33° phetare, quia sanctificatio regis est et domus regni. Et hoc quasi falsus sacerdos loquitur adulans regali fastigio, ut non dicat : Sanctificatio Dei nostri est, et domus idoli, sed sancti¬ ficatio regis et domus regni ; hanc habentibus cunctis qui falsos deos colunt consuetudinem, ut superbiam suam regibus 335 imputent, et quod ipsi faciunt, rex fecisse uideatur. Omnia quae de Amasia, et Ieroboam, et Israel, et Amos interpretati sumus, TpoTTo\oyu 74>

;

76, 20

;

78, 5.

415 pr. est] habet N 410 domum] dm add. N 417 interpraetatur N (est om.) 418 possimus C 419 autem] om. C eSowpa C 420 inferat N iram dei inferant simul ~ C 420/421 paruus N, corr. 422/423 quod usque TTOpvevfrrjiyeTcu] om. C 423 interpretatur N (est om.) ■nopvevd'yjaer ai \ om. N 423/424 quo ... quoN 425 autem] om. N 426 medio C 427/428 inquit quoque ~ C 428 in gladio] C, gladio N, tuae gladio Viet. p v 420 constuprata] con s.l. C 430 occisa uxore ~ C 431 habet] C Pa/.1'2 S'ess., audit N Viet. p. v 432 et] om. C funiculusq ; C 434 et 430 moriatur] N (pr. corr. in morietur) C {alt. om.) Pal. 1-2 Sess., morietur Viet, p v 435 sua usque terra] om. C 437 seruientem uideat] seruientem idolis uideatur Pal.1 437/449 secundum usque submittat] om. C 438/439 et rigidus] om. Viet. 438/439 frigidus N (corr.) v in marg. 440 uerba] om. Pal.1'2 pr. et] om. N Pal.1'2 441 prohibeat] om. N 442 fornicationi omnium] omnibus N 22

LXXVI

PL 1078

u

->

33

326

IN AMOS in, vii, 14/17 - viii, 1/3

illius et uniuersa possessio erit pars daemonum, et ipse morietur in terra polluta, quae non habeat habitatorem Deum, sed multis prauae religionis contaminetur erroribus, et ornnis populus qui falsum sibi nomen assumit Israel, captiuus migrabit de terra sua, ut non seruiat Deo, sed haereticoram ac daemonum iugo colla submittat. VIII. 1/3. Haec ostendit mihi Dominus Deus : Et ecce uncinus pomorum, et dixit : Quid tu uides, Amos ? Et dixi : Vncinum pomorum. Et dixit Do¬ minus ad me : Venit finis super populum meum Israel; non adiciam ultra ut pertranseam eum, et 5 stridebunt cardines templi in die ilia, dicit Domi¬ nus Deus ; multi morientur, in omni loco proicietur silentium. LXX : Sic ostendit mihi Dominus Deus : Et ecce uas aucupis. Et dixit: Quid tu uides, Amos? Et dixi : Vas aucupis. Et dixit Dominus ad me : Venit finis super populum meum 10 Israel ; non addam ultra ut pertranseum eum ; et ululabunt v 336 laquearia templi in die ilia, dicit Dominus Deus. Multi cadentes erunt; in omni loco iniiciam silentium. Qoud Hieremias sub uirga cernit uigiliarum, siue nucis eo quod uigilauerit super peccata populi sui, ne quasi clausis ei conniuentibus oculis 15 eorum delicta non uiderit ; hoc nunc Amos aduersus Iudam PL et Israel pariter intuetur sub specie uncini, qui Hebraice ap- 1079 pellatur chelub et a LXX in uas aucupis uertitur ; cum auceps proprie rnoces nuncupetur, sicut supra in hoc eodem propheta ^ 1440 legimus : Si cadet auis super terram sine aucupe. Et est sensus : 20 Sicut uncino rami arborum detrahuntur ad poma carpenda, ita ego proximum captiuitatis tempus attraxi. Et ut sciamus hoc esse quod dicimus, ipse interpretatur Deus, quid significet uisio, quam prophetae ostenderat. Venit finis super po¬ pulum meum Israel. Quodque sequitur : Non adiciam 25 ultra ut pertranseam eum, hoc significat, quod iniquitates populi sui ultra non transeat, nec neglegat, neque impunita scelera transire permittat. Et ne solum de decern tribubus dicere uideretur, intulit : Stridebunt cardines tem-

445

viii, 12/13 cfr Ier.

445 habent PL nium N, corr.

1,

11.

19 Amos

3,

5.

447/448 migrauit N, corr.

448 domino N

449 daemo-

viii, 2/12 et usque silentium] om. N 2/0 et usque morientur] om. C 0 proiecetur C 7/19 LXX usque aucupe] om. C 9 ueniet Viet, v in marg. 13 uigilatum PL 14 cohibentibus N 16/17 qui usque chelub] om. N 17 uasa N 17/18 cum usque nuncupetur] om. C 19 si cadet auis] sic habitabis N 20 uncinus ramos arborum detrachit C 21 tempus captiuitatis ~ C 21/23 et usque ostenderat] ut sequitur C 24 quodque sequitur] om. C adieciam C 26 et negleget C 27 permittit] C, corr. s.l. et] ut s./. add. C ne] non N C 28 uideatur C 28/29 templi] om. C

IN AMOS

in,

viii, 1/3

327

pli, siue laquearia in die ilia, dicit D ominus. Hoc au30 tem imep/3o\t,Ka>s accipiendum, quod tam graue malorum pondus incumbat, ut ipsi quoque portarum cardines et excelsa laquearia ululent, et incredibilem sentiant uastitatem ; quando multi morientur et captis habitatoribus uel occisis, in omni loco proiciatur silentium. Sin autem uoluerimus legere 35 pro uncino pomorum uas aucupis, hoc dicendum est, quod quomodo auceps uisco uel retibus aues uolantes per aerem, et sublimius discurrentes ad terram detrahit, sic Dominus per Sennacherib siue Nabuchodonosor, quos nunc aucupes intellegimus, populum suum prius hberum, et legis obseruatione su40 blimem comprehenderit, uinxerit, transtulerit, enecarit. Non enim iniuste tenduntur retia auibus. Et hoc non solum ad Babyloniae captiuitatis tempus referendum est, sed et in aduentum Domini Saluatoris, quando dixerunt : Aufer de terra talem ; crucifige eum, criicijige eum ; et perdiderunt alas co45 lumbae. Et uenit finis super eos, et extrema captiuitas, ultra- v 337 que non pepercit eis Deus. Et ululauerunt cardines templi, uel laquearia templi, super occisum populum corruentia. Et in omni loco proiectum est silentium, habentibus Iudaeis Moysen et prophetas, sed non habentibus Verbum Dei; le50 gentibus litteram, et perdentibus spiritum, quando facta est mensa eorum in laqueum, et in retributionem, et in ruinam ; et excaecati sunt ocuh eorum, ut non uiderent ; et obturatae sunt aures eorum, ut non audirent ; et incuruatum est dorsum eorum ne caelum suspicerent, sed cum euangelica ilia mu55 here, quae habebat spiritum inhrmitatis, semper terrae incumberent. Et effusa est super eos ira Dei, et furor irae eius comprehendit eos, ita ut fieret habitatio eorum deserta, et in tabernacuhs eorum non esset habitator ; quando completum est : Ecce dies ueniunt, dicit Dominus, et mittam jamem super 60 terram ; non jamem panis, neque sitim aquae, sed audien- PL di uerbum Domini ; de quo in posterioribus, si perueneri- 1080 mus ad calcem, plenius disserendum est. Nos ergo cernentes,

43/44 Ioh. 19, 15. 50/34 cfr Ps. 68, 23/24. 58 cfr Ps. 68, 25/26. 59/60 Amos 8, 11.

54/55 cfr Marc. 7, 25/30.

56/

29 ilia die ~ N 30 yperbolice N accipiendum] N C, est add. Viet. v 32 sentient C 33 moriuntur C et] ut N, in C 34 proieciatur C si¬ lentium] haec de uindicta crucis possunt intellegi C 34/71 sin usque audiendum] om. C 36 aucupes PL 37 dominus] N, deus Viet, 39 prius] om. N obseruationem N 40 enecauerit N 41 iuste N 44 eum (utroq. /.)] om. N 46 deus] N, dominus Viet, (in 47 corruenti N 48 silentium] N (in silentia mut. sed corr.) 49 sed] N, et Viet. fj.v 51 ult. in] N, om. Viet. fj. v 52 caecati N 55 semper terrae] super terrae N (terrae in terram corr.) 55/56 incumberet N, corr. 57 eos] N, illos Viet, n v 59 mittam] N Vulg., emittam Viet, n v (cfr. 1. 212) 60 sitim] famen N (cfr /. 213) 60/61 audiendi] N Vulg., famem praem. Viet. fj. v (cfr l. 214)

328

IN AMOS III, viii, 1/3-4/6

quia Deus naturalibus ramis non pepercit, timeamus eadem perpeti, et aucupis laqueos declinemus, dicamusque ad Do65 minum : Ne taceas, neque compescaris, Deus, et ne sileas a me, et assimilabor descendentibus in lacum. In toto orbe terrarum proiectum est silentium Iudaeorum, ubicumque fuerint, mussitant potius quam loquantur, et cum blasphemia eorum con¬ tra Dominum Saluatorem ad caelum usque perueniat, omnis 70 interpretatio scripturarum muta est et silens, et aures non ponit ad audiendum. 4/6. A udite hoc qui conteritis pauperem et deficere facitis egenos terrae, dicentes : Quando transibit mensis, et uenumdabimus merces, et sabbatum, et 75 aperiemris fr amentum, at imminuamus mensur am, et augeamus siclum ; et supponamus stateras dolosas, at possideamus in argento egenos, et pauperes pro calceamentis, et quisquilias frumenti uenda-q 1441 mas. LXX : Audite haec qui conteritis mane patiperem, et op80 primitis egenos de terra, qui dicitis : Quando pertransibit men¬ sis, et negotiabimur ; et sabbata, et aperiemus horreum, ut facia- v 338 mus minorem mensuram et maius pondus ; et faciamus stateram ini quam, ut possideamus in pecunia pauper es, et egenum pro calceamentis, et de omni uenditione negotiemur. Ne frustra ui85 deatur uncinus pomorum, et uas aucupis esse monstratum, et per haec uicina imminere captiuitas, causae offensae Dei breuiter describuntur. O tu, Iuda, o tu, Israel, audite quae scelera feceritis, de nocte surgentes, pro oratione et hymnis in Deum ; studium habetis opprimendi, siue conterendi paupe90 res, ut fame et egestate confecti auferantur de terra. Qui exspectatis kalendas, ut negotiemini, et usuras augeatis de usuris, et sabbata, ut aperiatis horrea, detisque frumenta amplius recepturi, et Dei sollemnitates turpis lucri gratia in uestra compendia uertitis ; qui minorem in uendendis merci95 bus mensuram facitis, et maiora pondera in accipiendis, stateramque iniquam, ut possideatis pecuniam pauperis, et tarn uiles habeatis homines, ut impleatis illud, quod supra de uobis 63 cfr Rom. 11, 21.

65/66 Ps. 27, 1.

68 loquantur] N, loquuntur Viet, q v 71 ponit ad audiendum] N, penetrat audientium Viet, /an 72 contempnitis C 73 facietis C egenos] C Viet. Vulg. et lul., egenum N ^ v 73/78 dicentes usque calceamentis] usque C 73/84 dicentes usque negotiemur] om. N 79/84 LXX usque negotiemur] om. C 84 ncc C 85/86 et uas usque captiuitas] et cetera C 86 uncina N, corr. offensac] et praem. N s.l. 87 iuda] et add. C 89 habentes C (fort, recte) 90 confecti] confestim N auferuntur N, corr. de] e C 91 et] ut C de] om. N C 90/91 usuris] om. C 92 detisque] decus que C (et ad s. que add.) 95 faciatis C 96/97 ut usque homines] om. q. 96 pecuniam pauperis] N C, pecu¬ nia pauperes Viet, v 97 habeatis] N (alt. a eras.) 97/99 impleatis usque ut] om. C

IN AMOS III, viii, 4/6-7.8

329

dixeram : Pro eo quod uendidistis argento iustum, et pauperem pro calceamentis ; in tantam lucri rabiem prosilistis, ut non 100 frumenta, quorum esu hominum corpora sustentantur, sed quisquilias et purgamenta frumenti uendatis pauperibus, puluerem et paleas tritico commiscentes. Quod quidem et peruersos doctores ac principes, qui absque timore Dei dominantur cleris, de quibus Hieremias loquitur : Cleri eorum non 105 proderunt eis, nonnumquam facere cernimus, qui putant quaestum esse pietatem, et sedentes in templo nummularii proponunt columbas, non in caueis, sed in cathedris quasi magistri, Spiritus sancti dona uendentes ; qui faciunt mensuram minorem atque maiorem, ut pauperibus, uel parum, uel nihil ; no diuitibus autem et his, de quibus sectantur lucra, in modum concionatorum loquantur sermone longissimo. Et propter pecuniam conterant capita pauperum atque conculcent, et non frumentum Domini, quod confirmat cor hominis, sed quisquilias et uilissimum puluerem auidis faucibus ingerant ; 115 etiam haec qui nullius sunt pretii uenditantes, cum Dominus apostolis praeceperit : Gratis accepistis, gratis date. 7 8 Iurauit Dominus in superbiam Jacob : Si oblitus fuero usque ad finem omnia opera eorrim. Numquid super isto non commouebitur terra, et lugebit izoomnis habitator eius et ascendet quasi fluuius uniuersus, et eicietur, et defiuet quasi riuus Aegypti. LXX : Iurauit Dominus contra superbiam Jacob: Si obliuiscetur in finem omnia opera uestra. Et super his non contiirbabitur ter¬ ra, et lugebit omnis habitator eius et ascendet q%iasi flumen con125 summatio ipsius, et descendet quasi fluuius Aegypti. Iurantem Dominum saepius scriptura commemorat. Primum in Genesi, uocauit angelus Domini Abraham secundo de caelo, dicens : Per memetipsum iuraui, dicit Dominus, quia fecisti uerbum hoc, et non pepercisti filio tuo carissimo, benedicens benedicam 130 tibi, et multiplicans multiplicabo te quasi stellas caeli, et sicut arenam quae est in litore maris. Et in centesimo nono psalmo : Iurauit Dominus, et non paenitebit eum ; tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. Quod, quicumque est ille qui ad Hebraeos scripsit epistolam, disserens ait : Quoniam

. .

98/91) Amos 2, 6. 104/105 Ier. 12, 13. 100/108 cfr Matth. 21, 12/14; Marc. 11, 15/16 ; Luc. 19, 45/46 ; Ioh. 2, 13/17. 110 Matth. 10, 8. 128/131 Gen. 22, 16/17. 132/133 Ps. 109, 4. 134/130 Hebr. 6, 13.

102/110 quod usque date] otn. C 103 timore dei] N, dei timore ~ Viet, /x v 118 ad] N Vulg. et Iul., in C Viet., om. /x v 118/125 numquid usque aegypti] om. N 118/121 numquid usque defiuet] usque C 122/140 LXX usque iurauerat] om. C 120 dominum] N, deum Viet, /x v commemorat] N, describit Viet, fi v 128/131 quia usque maris] om. N 132/133 tu usque melchisedech] om. IV

PL 1081

t, 339.

330

IN AMOS III, viii, 7.8-9.10

155 neminem habuit per quem iuraret maiorem,iurauit per semetipsum. Et in hoc eodem propheta supra legimus : Iurauit n 1442 Dominus in sancto suo, siuc per sanctos suos, quia ecce dies uenient super uos, et tollcnt uos in armis, sine in contis, et reliqua. Qui ergo prius in sancto suo, siue per sanctos suos iura140 uerat, nunc iurat contra superbiam Iacob, ut si non credunt comminanti, credant iuranti in humanam similitudinem, qui iuramentum tunc assumunt quando simplicibus eorum uerbis non creditur. Nec mirum est si Deus iurare dicatur, cum dormientibus dormiat, et uigilantibus uigilet, hisque qui sibi the145 saurizauerunt iram in die irae, dicatur irasci. Iurat autem, quod non obliuiscatur usque ad finem operum eorum ; superbis enim Deus resistit, humilibus autem dat gratiam ; sed omnia memoriter teneat quaecumque peccauerint, et usque ad finem et iudicii tempus adducat. Vnde paenitentes rogant : 150 Ne memineris iniquitatum nostrarum anti quar urn ; praesertim cum aduersus superbos ipsa terra moueatur, siue turbetur et lugeat, non colonus et aduena, sed habitator eius ; et ascendat sicut fluuius consummatio, et descendat sicut flumen Aegypti, ut qui egerit paenitentiam, ascendat cum fluuio v 340 155 scandente ; qui autem perseuerauerit in delictis, descendat sicut fluuius Aegypti, et ingressus mare absorbeatur. Ac per PL hoc ostendit superbiam Iacob, contra quam iurat Dominus, 1082 aeternis suppliciis deuorandam. 9 10 Et erit in die ilia, dicit Dominus : Occidet 160 sol in meridie, et tenebrescere jaciam terram in die luminis ; et conuertam festiuitates uestras in luctum et omnia cantica uestra in planctum ; et inducam super omne dorsum uestrum saccuni et super omne caput caluitium ; et ponam earn quasi luctum 165 unigeniti et nouissima eius quasi diem amarum. LXX : Et erit in die ilia, dicit Dominus Deus : Occidet sol meridie et contenebrescet super terram in die lux ; et conuer¬ tam sollemnitates uestras in luctum et omnia cantica uestra in planctum ; et inducam super omnem lumbum saccum et 170 super omne caput caluitium ; et ponam earn quasi luctum

. .

136/139 Amos 4, 2.

146/147 lac. 4, 6.

150 Ps. 78, 8.

135/136 per semetipsum iurauit ~ N 137 per] super N 138 ueniunt N 138/139 super usque reliqua] om. N 140 credant C 142 uerbis eorum ~ N 143/145 nec usque irasci] om. C 146 ad] N, in C Viet, /u v opera iV 147 autem] om. N 148 peccauerunt N C 149 et] om. C 151 aduersum C turbabitur C 153 flumina N C 155 scandente] ascendente N C (corr. in marg.) 156 obsorbeatur C 157 deus N 159 illo die N dominus] deus add. Vulg. 160 sol meridiae C 161/165 et usque unigeniti] usque C 161/171 et usque doloris] om. N 166/171 LXX usque doloris] o??i. C

IN AMOS III, viii, 9.10

33i

dilecti et qui cum eo sunt, quasi diem dolor is. Diem illam, diem captiuitatis significat, quando uterque populus ducetur in Assyrios atque Chaldaeos, quibus prae tristitiae magnitudine occidet sol meridie ; et clara omnibus luce, tenebrae 175 cuncta complebunt, quando festiuitates eorum et omnia cantica in luctum planctumque conuersa sunt et super omne dor¬ sum siue lumbos, accincti sunt cilicio, et iuxta consuetudinem ueterum lugentium, super capita habuere caluitium, quod et lob in mortibus liberorum fecisse legimus. Et tanta erit 180 magnitudo luctus atque tristitiae, ut unici filii morientis matrique carissimi uincat dolorem et omnia planctu et amaritudine compleantur. Possumus hunc locum et in Domini intellegere passione, quando sol hora sexta retraxit radios suos, et pendentem in cruce Dominum suum spectare ausus non est, 185 quando tenebris cuncta complentibus, festiuitates eorum et cantica, Vespasiano Titoque superantibus, in luctum plan¬ ctumque mutata sunt ; quando lacrimarum et paenitudinis et ciliciorum repleta sunt omnia, et capita habuere caluitium, quae prius Nazaraeorum decorata caesarie, comam Domino 190 nutriebant. Tunc primogenitus filius Dei, populus Israel, qui in Vnigenitum et uere Filium Dei miserat manum, aeterno luctui traditus est; et nouissima eius, siue qui cum eo erant, amaritudine sunt repleta. Nunc igitur illis habentibus tenebras, 7L 17/18 ; 76, 22. 4, 8. 279/280 Rom. 6, 12.

273/274 cfr Hier., 277/278 cfr Matth.

262 decotauit N, corr. otiaque N, corr. 266 consequential N, corr. 267 lunam N, corr. aethiopes] et praem. N ego N, corr. uertantur N (a exp. et e s.l. add.) 270 cappadoces N, corr. 274 cyrino N, corr. 275 uicinas N, corr. 279 peccatum] bis in N, corr. 279/280 uestro mortali] N Vulg., mortali uestro ~ Viet, ft v 280 ad usque eius] neque oboediatis ei N 284 plantum N 286 mandabo ego ~ Vulg. 287 sicut] N (ut s.l.) con¬ cutitur] triticum add. Vulg. 288 cadit N 288/295 in usque mala] om. N

PL 1092

n 145°

v 353

344

IN AMOS III, ix, 9.10

tores populi mei, qui dicunt : Non appropinquabit, neque nenient super nos mala. Deus qui mensus est aquas manu, et caelum palmo, et omnem terram concludit pugillo, ipse pro magnitudine sua, utraque manu tenens margines terrae, quasi cribrum hue illucque concutiet ; ut paleis ac sordibus peccatorum in terram cadentibus, purum frumentum remaneat, quod 300 condatur in horrea ; siue ut LXX transtulerunt, uentilabrum tenebit in manu, et purgabit aream suam, et triticum condet in horreis, paleas autem cumburet igni inexstinguibili, de quibus loquitur per Hieremiam : Quid paleis ad frumentum, dicit PL Dominus ? De hoc eodem sub figura alterius parabolae, sagena 1093 305 ilia demonstrat, quae mittitur in mare huius saeculi, et ex¬ trahit pisces omnium generum, proiectisque malis piscibus, boni tantummodo reseruantur. Ita et Dominus miserabilem domum Israel toto orbe dispersit, et concussit in cribro et uentilauit pala, lapillisque et calculis super terram non ca310 dentibus, morientur in gladio, qui propter sordes et puluerem peccatores populi nominantur. Et hoc patientur quia non credunt uaticinia prophetarum, nec putant esse uentura quae v 354 per eos Dominus comminatur. Cumque sibi prospera repromittant, mala postea sustinebunt, e regione sanctis timenti315 bus et non peccantibus, et idcirco nequaquam morientibus gladio, quia dixerunt : Appropinquabunt nobis mala, et uenient super nos supplicia, quae nostra peccata meruerunt ; de quo plenius in Hieremia loquitur Deus : Assumam, et loquar super gentem et regnum, ut auferam earn et disperdam ; si con320 uersa flier it gens ilia a malis suis, et ego agam paenitentiam de his quae cogitaueram facere ei. Non ergo Deus mutatur, qui semper est immutabilis ; sed nos eum nostra conuersione mutamus. Saeuit, irascitur, comminatur, et dicit se illaturum esse supplicia : Si agamus paenitentiam, ipsum quoque suae paeni325 tebit sententiae. Rursum iuxta eumdem Hieremiam promittit prospera : Si neglegentia dissoluamur, et ilium paenitebit sponsionis suae, promissaque mutabit. Cuius rei exemplum Niniuitas et Hierusalem habere possumus, quorum alii de imminentibus suppliciis liberati sunt, alii quae patribus promissa ^ 1451 330 fuerant, perdiderunt. 295

295/296 cfr Is. 40, 12. 318/321 Ier. 18, 7/8.

303/304 Ier. 23, 28. 304/307 cfr Matth. 13, 47/48. 325/326 cfr Ier. 17, 7/8.

295 et] om. N 296 cludit N (el a s. u add.) 298 illudque N, corr. 300 fundatur N 302 comburet igni inexstinguibili] om. N 305/306 extrahet N, corr. 307 et] om. N mirabilem N 309 palaeus N 310 moriuntur N puluerem] N (erem exp. et e s.l. add.) 312 uaticinio N 316 nobis] N (in nos mut.) 317 nostra peccata] N, peccata nostra Viet, n v 318 assumam] et praem.N 322 conuersatione N 325/326 promittit prospera] om. N, prospera si agamus paenitentiam quod Pal.2 Sess. 326 si usque paeni¬ tebit] om. N

IN AMOS III, ix, ii.12

345

. .

11 12 I n die ilia suscitabo labernaculum Dauid quod cecidit, et reaedi ficabo aperturas murorum eius, et ea quae cornier ant instaur abo, et reaedificabo illud sicut in diebus antiquis, ut possideant 335 reliquias Idumaeae, et omnes nationes, eo quod inuocatum sit nomen meum super eos, dicit Dominus faciens haec. LXX : In die ilia suscitabo tabernaculum Da¬ uid quod ceciderat, et reaedificabo ea quae corruerant, et quae suffossa sunt suscitabo, et instaur abo ea sicut dies antiquos, 340 ut quaerant me reliqui hominum, et omnes gentes super quas inuocatum est nomen meum, dicit Dominus faciens haec omnia. Vbi apostolorum praecedit auctoritas, maxime Petri et Iacobi, quos columnas Ecclesiae uas electionis uocat, ibi omnis uariae explanationis tollenda suspicio est, et quod a tantis uiris ex345 ponitur, hoc sequendum. In Actibus apostolorum quaestione inter apostolos suscitata, cur homines ex gentibus, Paulus etPLio94 Barnabas absque circumcisione et obseruatione sabbati susce- v 355 pissent, Petrus respondit, ut debuit ; cuius sententiam pro¬ bans Iacobus, haec locutus est : Viri fratres, audite me : Simon 350 enarrauit, quemadmodum primum Deus uisitauit sumere ex gentibus populum, nomini suo et huic concordant uerba prophetarum ; sicut scriptum est : Post haec reuertar, et aedificabo tabernaculum Dauid quod cecidit, et diruta eius reaedificabo, et erigam illud ; ut requirant ceteri hominum Dominum, et omnes 355 gentes super quas inuocatum est nomen meum, dicit Dominus faciens haec ; notum a saeculo est Domino opus suum. Hoc igitur tabernaculum Dauid quod ceciderat, — ceciderat autem in his qui dicunt : Non appropinquabit, et non ueniet super nos malum, quos Dominus cribro suo concus360 serat et probauerat, et quorum aream maiestatis suae purgauerat uentilabro, et quicumque peccatores fuerant interfecit ■ gladio —, nunc iuxta consuetudinem scripturarum, post tormenta, post poenas, prospera et laeta promittens, suscitaturum esse se dicit, et in resurrectione Domini omnia restitutu365 rum, ut quod in synagogis ceciderat, surgat in ecclesiis, et possideant credentes reliquias I dumaeae, et omnes nationes ; ut quicquid reliquum fuerit de regno sanguinario atque terreno, in caelestia regna mutetur, et omnes gentes quae obli342/343 cfr Gal. 2, 9. Amos 9, 10.

343 cfr Act. 9, 15.

349/356 Act. 15, 13/18.

358/359

331 illo N 332/341 et usque omnia] orn. N 338 aedificabo ft 339 suffusa ft antiqui Sess. (cfr LXX: tov alwvos) 341 omnia] om. Sess. cum LXX 342 praecedat N, corr. maxima fi 343 uanae N 345 in] N, exp. 347 obseruatione] N, obseruantia Viet, ft v 349 sym*on N 350 enarrauit] N (e eras.), narrauit Vulg. 353 caeciderat N, decidit Vulg. 353/356 pr. et usque suum] om. N 364 se] om. N 367 ligno N

346

IN AMOS III, ix, 11.12-13/15

tae sunt Dominum, conuertantur et reuertantur ad eum. Sin autem iuxta LXX legere uoluerimus : Vt quaerant me reliqui hominum, et omnes gentes super quas inuocatum est nomen menm ; reliquos hominum eos debemus accipere, qui de Iudaico populo crediderunt, et quasi lapilli non ceciderunt de cribro, nec cum puluere paleisque et sordibus sunt proiecti. 375 Reliquiae enim in principio fidei saluae fient, et in fine mundi, ut cum subintrauerit plenitudo gentium, tunc omnis Israel saluus fiat. Nomen autem Domini quod inuocatur super reli¬ quos et super omnes gentes, illud est de quo Saluator dicit : Pater, reuelaui nomen tuum hominibus. Et ne longo sermone 380 regulam differam sponsionum, et in hoc propheta, et in ceteris quaecumque de aedificatione Hierusalem et templi, et rerum omnium beatitudine praedicantur, Iudaei in ultimo tempore v 356 uana sibi exspectatione promittunt, et carnaliter implenda commemorant. Nos autem qui non occidentem litteram, sed 385 spiritum sequimur uiuificantem, iam in Ecclesia expleta conuincimus, et cotidie impleri in singulis, qui ruentes per peccatum, reaedificantur per paenitentiam. U 1452 13/15. Ecce dies ueniunt, dicit D ominus, et com-l PL prehendet arator messorem, et calcator uuae mitten-[ 1095 390 tern semen. Et stillabunt monies dulcedinem et om¬ nes colies culti erunt. Et conuertam captiuitatem populi mei Israel, et aedificabunt ciuitates desertas, et habitabunt, et plantabunt nine as, et bibent uinum earum, et facient hortos, et comedent fructus 395 eorum. Et plantabo eos super humum suam, et non euellam eos ultra de terra sua quam dedi eis, dicit Dominus Deus tuus. LXX : Ecce dies ueniunt, dicit Dominus, et apprehendet tritura uindemiam, et uariabitur uua in semente. Et stillabunt montes dulcedinem, et omnes colles con400 siti erunt. Et conuertam captiuitatem populi mei Israel, et aedi¬ ficabunt ciuitates dissipatas, et habitabunt, et plantabunt uineas, et bibent uinum earum, et facient hortos, et comedent fructum eorum. Et plantabuntur super terram suam, et non auellentur amplius de terra sua quam dedi eis, dicit Dominus Deus omni405 potens. Suscitabo tabernaculo Dauid quod ceciderat, et reaedificatis his quae fuerant lapsa atque subuersa ; describitur re370

376/377 cfr Rom. n,

25/26.

379 Ioh.

17, 6.

384/385 cfr II Cor.

3, 6.

370/371 quaerant ... hominum] Viet, ft v cunt LXX, requirant ... israel N Pa/.1-2 Sets. 373 lapilli] N (corr. ex lapillos), lapillus Viet, ft v 377 fiet v in marg. 379 meum N, corr. 381 hierusalem] muri praem. v in marg. 385/386 expleta conuincimus] N, conuincimus expleta ~ Viet, ft v 386/387 per peccatum] om. N 387 reaedificantes N, corr. 388/389 comprehendit N {corr.) /x 390/405 pr. et usque omnipotens] om. N 393 inhabitabunt Vulg. {cfr l. 432; 446) 405 tabernaculum N {e -lo ; cfr l. 331)

IN AMOS III, ix, 13/15

410

415

420

425

43°

433

44°

347

rum omnium abundantia, quomodo hi qui prius euntes, ibant et flebant, portantes semina sua, uenientes uenient cum exsultatione, portantes manipulos suos, ut consequatur manipulorum tntura uindemiam, siue arator messorem et uua uarietur, ac ducat colorem in tempore seminis. Siue, ut uerius est, calcator uuae comprehendat sementem, et sic sibi inuicem cuncta succedant, ut nulla dies sit absque frumento, uino et gaudio. In illo tempore, plenis torcularibus uua calcabitur, et de Christi ac martyrum sanguine rubentia musta fundentur, et huiuscemodi calcator uuae erit seminarium sermonis Dei, ut sanguis eorum magis clamet in mundo, quam clamauit san¬ guis Abel iusti. Quicumque autem merito uirtutum suarum ad montana conscenderit, melle sudabit, immo stillabit dulcedinem sermonis Dei, de quo scriptum est : Gustate et uidete quam suauis est Dominus, et : Quam dulcia eloquia tua gutturi meo, super mel et fauum ori meo. Et qui infra montes, immo secundi a montibus fuerint, quos sponsus transilit in Cantico canticorum, et appellat colles, consiti erunt et imitabuntur paradisum Dei, ut omnia in illis poma pendeant doctrinarum. Tunc si quis infidelitate captiuus est, et necdum credidit in nomine Domini, et est de reliquiis populi quondam eius Israel, reuertetur ad fidem Christi, ut quae in prophetis audierat, in euangelio teneat. Hi autem montes qui stillabunt dulcedinem, et colles qui consiti fuerint, postquam conuerterit Dominus captiuitatem populi sui Israel, aedificabunt ciuitates antea desertas, et habitabunt in eis, ut unaquaeque exstructa ciuitas dicat : Ego ciuitas firma, ciuitas quae opp-ugnatur, et de qua Dominus in euangedo loquitur : Non potest ciuitas abscondi super montem posita. Et in psalmis dicitur : Fluminis impetus laetificat ciuitatem Dei. Plantabunt quoque uineas cum Noe, et bibent uinum earum, et inebriabuntur, et audient a Domino Saluatore : Bibite amici mei, et inebriamini. Bibent autem uinum, quod se in regno Patris cum apostolis suis nouum bibiturum esse pollicitus est. Haec est uinea Sorec, cuius uinum cotidie in mysteriis bibimus : Nec harum rerum felicitate contenti, propter delicias facient hortos, et

407/409 Ps. 125, 6. 417/418 cfr Gen. 4, 10. 420/421 Ps. 33, 9. Ps. 118, 103. 423/424 cfr Cant. 2, 8. 433 Is. 27, 3 (iuxta LXX). Matth. 5, 14. 435/436 Ps. 43, 3. 436/437 cfr Gen. 9, 20/21. 5, 1. 439/440 cfr Marc. 14, 25.

421/422 434/435 438 Cant.

408/409 portantes usque exsultatione om. N 409 consequatur N, corr. 410 at N 412 est] N s.l. 419/420 dulcidine N (pr. i in e corr.) 422 ori meo] om. N 424 immitabuntur N (im eras.) 428 quae] N, quem Viet. fj. v 429 hii N 431 ante N 432/433 exstructa ciuitas] N, ciuitas exstructa ~ Viet, jx v 435 super] in N 436 laetificant Viet, iuxta v 437 alt. et] om. N 438 mei N s.l. 441 harum] hac N 442 faciunt N

v

357

PL 1096

v

358

348

445

450

455

IN AMOS III, ix, 13/15

irrigabunt eos, ut nulla desint in eis genera uirtutum, comedent fructus eorum ; qui enim plantauerit et rigauerit, ipse et comedet. Cumque haec omnia montes et colies fecerint, stillantes dulcedinem, et aedificantes ciuitates, et habitantes ^ in eis, plantantes uineas, et bibentes uinum earum, facientes hortos, et comedentes fructus eorum, tunc ipsos plantatores plantabit Dominus super terram suam, de qua dicitur : Credo uidere bona Domini in terra uiuentium, et in euangelio : Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Postquam autem plan¬ tauerit eos, et firma in altum radice solidarit, non euellet ul¬ tra de terra, quam dederat eis. Ex quo intellegimus Ecclesiam /a usque ad finem mundi, concuti quidem persecutionibus, sed nequaquam posse subuerti ; tentari, non superari. Et hoc fiet, quia Dominus Deus omnipotens, siue Dominus Deus eius, id est Ecclesiae, se facturum esse pollicitus est, cuius promissio, lex naturae est.

449/450 Ps. 26, 13.

450/451 Matth. 5, 4.

443 rigabunt N 445 pr. et] om. N cum N 448 ortus N 450 uidere] bis in N 452 firma] Viet, /a v, firmam N, firmas v in marg. radice] Viet, /a v, radicem N, radices v in marg. 453 dederit v in marg. 456 alt. deus] N s.l. 458 natura N FINIT IN AMOS EXPLANATIONS LIBER TERTIVS

N

1453

1454

COMMENTARIORVM

IN ABDIAM PROPHETAM PROLOGVS Dum essem paruulus, ut paruulus loquebar, ut paruulusv359/60 sapiebam, ut paruulus cogitabam ; postquam factus sum uir,n 1453/4 quae paruuli erant, deposui. Si apostolus proficit et cotidiePLio97 praeteritorum obliuiscens, in priora se extend.it, ac secundum 5 praeceptum Domini Saluatoris, stiuam tenens, post tergum non respicit, quanto magis ego, qui necdum ad aetatem perfecti uiri, et in mensuram Christi ueni, mereri debeo ueniam, quod in adolescentia mea prouocatus ardore et studio scripturarum, allego rice interpretatus sum Abdiam prophetam, cuius 10 historiam nesciebam. Ardebat animus cognitione mystica, et quia legeram omnia possibilia credentibus, ignorabam diuersa esse charismata ; litteras saeculi noueram, et ob id putabam me librum legere posse signatum. Stultus ego, uiginti quattuor seniores habentes in manibus phialas et citharas, et quattuor 15 animalia plena oculis consurgunt de throno suo imperitiam confitentur, gloriam Agno canunt ; et uirgae de radice Iesse, et putabam posse me, quod credebam, cuius in manu non fiebat sermo Dei, nec dicere poteram : A mandatis tuis intellexi, neque illius de euangelio beatitudinis recordabar : 20 Beati mundo corde, quia ipsi Deum uidebunt. Necdum de altari carbo sublatus, labia mea purgauerat. Necdum error ueteris ignorantiae igne Spiritus sancti fuerat circumcisus, et audacter loquebar ad Dominum : Ecce ego, mitte me. Sperabam in scriniolis latere quod scripseram, et ingenioli mei 25 primam temeritatem ignibus uoueram, cum subito de Italia affertur exemplar a quodam iuuene tot annis, quot et ego

Prol., 1/3 I Cor. 13, n. 4 cfr Phil. 3, 13. 3/0 cfr Luc. 9,62. 0/7 cfr Eph. 4, 13. 11/12 cfr Matth. 17, 19; 21, 21; Marc. 11, 23 ; Luc. 17, 6. 13/10 cfr Apoc. 4, 4/11. 16 cfr Is. 11, 1. 18/19 Ps. 118, 104. 20 Matth. 5, 8. 21 cfr Is. 6, 6/7. 23 Is. 6, 8.

INCIPIT PROLOGVS IN ABDIAM PROPHETAM PROPHETAM

N,

INCIPIT EXPLANATIO IN ABDIAM

K

Pro/., 1 dum] N K, cum Viet, p 3 profecit N (corr.) u in marg. 5 stibam N {corr.) K pos K 8 prouocatis K 9 sim Viet, v in marg. 11 legerem N, corr. 12 karismata K litteru(-o-)las K Pal.1-2, prob. v 15 imperitiam] et praem. N s.l. 16 gloria magno K canent K, corr. 17 quod] intellegere proem. N s.l. 20 quia] N K, quoniam Viet. ^ v Vulg. 21 altare K 22 spiritus] et praem. K 24 latere] iacere u in marg. mei] om. N 25 de] die K 26 quod K

350

IN ABDIAM, PR0L0GVS

quondam scripseram, laudante opusculum meum. Fateor miratus sum, quod quantumuis aliquis male scripserit, inuenit lectorem similem sui. Ille praedicabat, et ego erubescebam, ille 30 quasi mysticos intellectus ferebat ad caelum, ego demisso PL capite confiteri meum pudorem prohibebar. Quid igitur ? Con- 1098 demnamus in quibus pueri lusimus ? Minime. Scimus enim in tabernaculum Dei, et aurum, et pilos caprarum similiter oblatos. Legimus in euangelio, uiduae pauperis duo minuta, magis 35 quam diuitum substantias approbatas. Et tunc dedimus quod habuimus, et nunc, si tamen aliquid profecimus, Domino suum reddimus. Gratia enim eius sum quod sum. Nec diffiteor per hosce triginta annos in eius opere me ac labore sudasse. Cle¬ mens est pater ; cito reuertentem filium suscipit, nec exspectat 40 donee quis aperiat ostium, ipse egreditur obuiam, annulum et stolam parat, licet germanus inuideat, et scortatorem ac nepotem uocet, de salute illius symphonia angelicae laetitiae cunctarumque uirtutum in caelestibus personat. Hoc est/x 1455/ illud tempus, mi Pammachi, hac luce dulcior, quo egressi 1456 45 scholam rhetorum, diuerso studio ferebamur, quando ego et Heliodorus carissimus pariter habitare solitudinem Syriae Chalcidis uolebamus ; quod putabam latere, uulgatum est. Per uetera uestigia rursum ingrediar, emendans, si fieri potest, curuos apices litterarum. Infans eram, necdum scribere noue50 ram, titubabat manus, tremebant articuli. Nunc, ut nihil aliud profecerim, saltern Socraticum illud habeo : Scio, quod nesciam. Dicit et Tullius tuus, adolescentulo sibi incohata quaedam et rudia excidisse. Si hoc ille tarn de libris ad Herennium, quam de Rhetoricis, quos ego uel perfectissimos puto, 53 ad comparationem senilis peritiae dicere potuit, quanto magis ego libere profitebor, et illud fuisse puerilis ingenii, et hoc maturae senectutis. In libris quoque contra Marcionem

27/29 efr Hier., in Esaiam XII, prol., 1. 1/2. 32/34 eft Exod. 25, 3/4. 34/35 efr Marc. 12, 42/44. 37 I Cor. 15, 10. 38/41 efr Luc 15, 20 sqq. 51 efr Cicero, Acad, prior. II, 74. 52/53 efr Cicero, De oral. I, i, 5. 57/58 efr Tertullianus, Contra Marcionem I, i, 1.

28 quamuis K 29 lectorem similem] N K, similem lectorem ~ Viet. p. v et] N K, om. Viet, /x v 30 mysticus K ego] et praem. PL 31 pudore K 32 pueri lusimus K (in pueruli simus mut.) 34 euangelium K 35 approba¬ tas] N K v in marg., approbata Viet, /x v 36 proficimus K suum] sum K (et o r. m add.) 37 graciam K quod] id praem. K diffideor K per] super N 38 hosce] N (in ignosci mut.), nusce K in eius] om. Pal.1'2 ac] et K 40 hostium K 43 personat K (et n x. t add.) 44 dulcius v 46 syrae N K 47 uolebamus] N Kv in marg., nitebamur Viet, fx v 48 rursus K 51 proficerim N quid N 52 nesciam] N K, nescio Viet, /x v adolescentulus N (o ex a), adulescentulos K sibi] ibi N K 53 tarn] quam add. N (sed exp.)

IN ABDIAM, PROLOGVS

351

Septimius Tertullianus hoc idem passus est, et Origenes in Cantico canticorum, et Quintillianus in duodecim libris Insti60 tutionis oratoriae. Ex quibus perspicue ostenditur unamquamque aetatem in suo esse perfectam, et ex annorum debere numero iudicari. Sed iam tempus est proponere exordium Abdiae, et orationum tuarum auxilio, cui uolumen hoc scribitur, confragosum mare, et saeculi recuruos gurgites trans65 fretare.

58/59 cfr Origenes, in Cant. Cant., opus deperditum praeter fragmenta quae in catenis seruantur. 59/60 cfr Quintillianus, De inst. orat. I, prooem. 7.

58 Septimus N (i in e mat.) fassus v in marg. origenis N, corr. 64 re¬ curuos] recursus K 64/65 post transfretare K add. : ex cedra sibelante luxoriantes ardana pallodum altera aethiopicus fluctus bibit, alter madescit ungentis amen. ripaN aTe loCKmpa. eBHIN/JoMeiME letsigi xtctrN^t tHarare tobb* ton rrl'oy NrN IN

KpeiCrvl ihu. AMEN.

INCIPIT LIBER

v

361

P 145 5

1. Visio Abdiae. Hunc aiunt esse Hebraei, qui sub rege

pl Samariae Achab, et impiissima Iezabel pauit centum prophe- 1099 tas in specubus, qui non curuauerunt genu Baal, et de septem v 361 millibus erant, quos Helias arguitur ignorasse, sepulcrumque 5 eius usque hodie cum mausoleo Helisaei prophetae et Baptistae Ioannis in Sebaste uenerationi habetur, quae olim Samaria dicebatur. Hanc Herodes rex Iudaeae Antipatri filius, in honorem Augusti Caesaris Graeco sermone uocauit Augustam. Igitur, quia centum prophetas aluerat, accepit gratiam 10 prophetalem, et de duce exercitus, fit dux Ecclesiae. Tunc in Samaria paruum gregem pauerat, nunc in toto orbe Christi pascit Ecclesiam, et sicut in Actis Apostolorum Stephanus martyrio coronatus, ita et hie seruus appellatus est Domini. Porro quod contra Idumaeam cernens, non onus, 15 id est Xrjfj-fjia, et pondus Idumaeae uidet secundum regulam et distinctionem, quam in Nahum scripsimus, lllud in causa est, quod uel Edom, id est Esau, non de extraneis gentibus computatur, filius Isaac et frater Iacob ; unde et terra illius non datur in possessionem Israel, nec dimittitur bellare contra 20 eum, et aduersum fratrem arma prohibentur ; uel certe uisio est, non Idumaeae, quod poterat, si ita scriptum esset, facere quaestionem, sed Abdiae, id est semi Domini, quam uidet gentibus, ad quas legatum misit Dominus. Et quibus dicitur : Surgite, et consurgamus aduersum earn in proelium. 25 Destructio enim Idumaeae, uisio Nahum est. Sin autem quaeritur quare ponatur in titulo : Visio Abdiae, et nihil postea quod uisurn est demonstretur, secundum illud Esaiae : Vidi Dominum sabaoth sedentem super thronum excelsum et eleua-

2/3 efr III Reg. 18, 4. 3/4 efr III Reg. 19, 15/18 ; Rom. 4, 11. 5/7 efr Hier., De situ et nom. Hebr. loc., p. 150, 29/30; 154, 19/20; Itinerarium Egeriae, Append. V, 6. 7/8 efr Eusebius-Hier., Cbronicon, p. 147, 1/4 ; 166, 4/7. 12/13 efr Act. 7, 56/59. 13/14 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 52, 7. 18/20 efr Deut. 2, 5.9.19. 22 efr Hier., o.c., p. 52, 7. 26/27 efr Hier., in Esaiam. I, i, 1, lin. 31/33. 27/29 Is. 6, 1.

Eib., tit. om. N K 1 uisio abdiae] om. K hunc] K (n .r. ras.) esse aiunt ~ K rege] K (ge s.l. a.m.) 2 achab et] hachabet K zezabel K pauit] om. K, a.m. s.l. add. centum] cum K 2/3 prophetis K 5/6 ioannis baptistae ~ K 7 herodis N, corr. antipatris K 9 igitur] hie praem. Viet, pv 10 duce] ducem K 11 pauit N 12 ecclesiam] N K (in ecclesias mut.), ecclesias Viet, p v eNyoeponoaeMe K (et om.) actis] N (in actibus mut.), actus K 13 et] om. K 15 aHAaMu K, alimina N 16 naum K 20 eum] N K Paly1, earn Viet. p v aduersum] N K, aduersus Paid'"1 Viet, p v arma prohibentur] N K Paly, armari prohibetur Viet, p v 21 esset] est N 25 nahum] a.m. in Pald s.l., v, nationum N K Paid'2 Viet, p ; locum corruptum emendare non ualeo

IN ABDIAM, i

353

turn. Et Hiezechiel : Aperti sunt caeli, et uidi uisiones Dei, sta30 timque subiungitur : Et uidi, et ecce spiritus auferens ueniebat ab aquilone, et nubes magna, et splendor in circuitu eius. Sed post uisionem Abdiae protinus inferatur : Haec dicit Dominus ad Edom. Et iterum : Ecce paruulum te dedi in PL gentibus ; de Deiiteronomio sumemus exemplum, in quo noo 35 non res, sed uerba cernuntur : Attende, inquit, tibi, et conserua animam tuam uehementer, ne forte obliuiscaris sermonum, quos uiderunt oculi tui. Et Ioannes in epistola : Quod uidimus, inquit, oculis nostris, quod perspeximus, et manus nostrae palpauerunt v 364 de Verbo uitae. Et Moyses uocem Domini, quae ad eum lo40 quebatur, uidisse se dicit. Si ergo post uisionem inferuntur quae dicta sunt, et uidentur mentis oculis quae auribus percipi n 1456 solent, recte uidens, quia prophetae antea uocabantur uidentes, titulo praenotat uisionem. Haec dicit Dominus Deus ad Edom : Paruus pro45 pheta, uersuum supputatione, non sensuum. Alioquin ut in tribus uoluminibus Salomonis, Canticum canticorum quanto breuius est, tanto difficilius. Et epistola ad Philemonem quern sensum haberet, expressimus. Euangelicus quoque sermo breuiatus, laciniosis legis operibus angustior est. Ita hie quo50 que propheta quasi seruus Domini iuxta Abraham, Isaac, et Iacob, et Moysen famulum Dei, et apostolum senium Christi, ea uidet, ea audit, quae prophetali digna sunt seruitute. Multi putant iuxta interpretationem nominis, quod semus iste sit Domini, cui dicitur in Esaia : Magnum tibi est uocari te puerum 55 meum, qui se exinaniuit formam serui accipiens. Sed si hoc ita intellexerimus, alius nobis quaerendus erit legatus, qui est missus ad gentes. Et dum tropologiam sequimur, perdimus manifestissimam prophetiam. Quaerimus ergo quis sit iste Edom, uel Idumaea, ad quam nunc per Abdiam Dominus

29 Ez. 1, 1. 30/31 Ez. i, 4. 33/34 Abd. 1, 2. 35/37 Deut. 4, 9. 37/39 I Ioh. 1, 1. 39/40 efr Exod. 20, 22. 42/43 efr 1 Reg. 9, 9 ; Is. 30, 10 ; 32, 3 ; 33, 7 et passim; Hier., in Esaiam I, i, j,l. 38/39 ; in Amos III, vn, 10/13, t 315/ 316. 50 efr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 52, 7. 50/51 efr Exod. 32, 13. 51 efr Ios. 1, 13.15 ; 8, 31.32 ; 11, 12 ; 12, 6 ; 13, 8 ; 14, 7 ; 18, 7 ; 22, 2.4.5 5 II Par. 1, 3 ; II Esdr. 1, 7. 51 efr Rom. 1, 1. 52/53 multi putant\ ? 54/55 Is. 49, 6. 55 Phil. 2, 7.

30 auferens] N K v in marg cum LXX, turbinis Viet. /j. v cum Vulg. 31 nubis N, corr. 32 abdiae] om. N 33 te dedi] N K, dedi te ~ Viet. 71 v cum Vulg. {efr 1.152) 34 sumemus N (e exp. et a s.l. add.) quod N 35 set K cernentur K, corr. s.l. 30 tuam] om. K 37 ioannis N, corr. 39 de] dei K perepi** K (et i s. c add.) 44 deus] K s.l. 45 supputationem K 49 legibus K 50 isaac] et praem. K 51 apostolorum K seruum] N K Viet., sermo jj. v 52 digne N, corr. seruitutes N (in seruituti corr.) 54 dominus N esaiam K te] om. K 55 ita] om. K 57 prodemus K 58 qui K

354

IN ABDIAM, i

loquitur. In libro Geneseos Esau filium Isaac appellatum fuisse Edom, quia propter rufum lenticulae cibum primogenita uendiderit, manifestissime legimus. Edom enim interpretatur irvppos, id est rufus. In eodem uolumine scribitur hunc eumdem uocatum esse Seir, id est pilosum, quia hispidus erat, et 65 non habebat lenitatem Iacob. Vnus ergo atque idem tribus nominibus appellatur, Esau, Edom, Seir ; posseditque earn regionem, quae nunc Gebalena dicitur, et in finibus est e\evdepoTToXecos, ubi ante habitauerant Horraei, qui interpretantur liberi, unde et ipsa urbs postea sortita uocabulum est. Quod 70 ergo Hebraice Edom, et Graece dicitur ISovpuala, nunc uiculus Palestinae est ; a conditore sic imposito nomine, cuius Latina quoque et Graeca meminit historia. Iste est cui dicitur per Amos : Super tribus sceleribus Edom, et super quattuor non conuertam eum eo quod persecutus sit gladio fratrem suum, et uio75 lauerit misericordiam eius, et tenuerit ultra furorem suum, et indignationem suam seruauerit usque in finem. In Esaia quoque iuxta Hebraicum legimus: Onus Duma ad me clamat ex Seir : Custos quid de node, custos quid de node ? Et Hieremias in eamdem prophetiam pari uoce consentit, dicens : Numquid non est 80 ultra sapientia in Themam ? Et reliqua usque ad finem eiusdem prophetiae, ubi dicitur : Et erit cor fortium Idumaeae in die ilia, quasi cor mulieris parturientis. Exceptoque ordine commutato, et aliis quae uidentur discrepare, magna pars Abdiae in Hieremiae uolumine continetur. Isti sunt montes Seir aduersum quos 85 Hiezechielis facies roboratur, et dicitur : Dabo montem Seir desolatum, et desertum. Et post paululum : Dissipatus eris, mons Seir, et Idumaea omnis. Longum est si uoluero cunctas scripturas euentilare, et proferre in medium super montes Seir, maximeque Malachiae, ubi statim in principio scriptum est : Nonne 90 frater erat Esau Iacob, dicit Dominus, et dilexi Iacob, Esau autem odio habui ? Et posui montes eius in solitudinem, et hereditatem eius in dracones deserti. Quod si dixerit Idumaea : De60

60/02 cfr Gen. 25, 30/33. 62/63 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 5, 24 ; 12, 29. 63/65 cfr Gen. 25, 25 ; 27, n ; 32, 3 ; Hier., o.c., p. 10, 27/28 ; 20, 17. 66/68 cfr Hier., De situ et nom. Hebr. loc., p. 149, 10/14. 68 cfr Gen. 14, 6; Deut. 2, 12.22. 68/69 Horraei qui interpretantur liberi] ? 73/76 Amos 1, 11. 77/78 Is. 2i, xx. 79/82 Ier. 49, 7/22. 85/86 Ez. 35, 7. 86/87 Ez. 35, 15. 89/96 Mai. 1, 2/4.

68 habitabant N chorr(a)ei N K 69 et] N K Viet., om. fx v urbe N, corr. 70 idumea N K 76 esaiam K 78 alt. custos quid de nocte] om. K hieremias] in praem. K (eras.) 80 ad] in K eiusdem] N K Viet., eius /a v 81 prophetiam N, corr. dicitur] agitur K 86 alt. et] om. N 87/88 scripturas] om. K, a.m. in marg. add. 88 monte N 88/89 maxime N 89 ubi] qui PL 91/92 hereditatem] N Kv in marg. cum Vulg., hereditates Viet. fx v

PL 1101

v

365

1457

IN ABDIAM, i

355

structi sumus, sed reuertentes aedificabimus quae deserta sunt, Haec dicit Dominus exercituum : Isti aedificabunt, et ego de95 struam, et uocabuntur termini impietatis, et populus cui iratus est Dominus usque in aeternum. Quia ergo didicimus terram Idumaeorum aduersariam esse terrae repromissionis, et Esau inimicum legimus Iacob, et populum esse cui iratus est Domi¬ nus in sempiternum, nosse debemus secundum leges tropoloioo giae, aut contra Iudaeos factum esse sermonem — qui sunt aemuli Christianis, et persequuntur fratrem suum Iacob, populum supplantatorem, qui illis primogenita praeripuit -—, aut certe aduersus omnes haereses et contraria dogmata ueritati, quae uidentur quidem nobis esse uicina, sed magis ad105 uersaria sunt, et de paterna hereditate simplicem, et habitatorem domus Iacob nituntur expellere. Porro quia Idumaea et terrena interpretatur, et propter colorem rubrum cruenta quoque intellegi potest, idcirco Saluator reportans ad Patrem v 366 de mundo uictoriam, quando angeli conclamabant : Aperite no portas principes uestras, et introibit rex gloriae. Et in Esaia stupentes interrogabant : Quis est iste qui ascendit de Edom, fuluida ueste de Bosor, sic formosus in stola Candida ? Et ad pl ipsum comminus loquebatur : Quare rubrum est indumentum 1102 tuum ; et uestimenta tua sicut calcantium in torculari ? Ipse 115 loquitur in triumpho, exponens palmas crucis suae : Torcular calcaui solus, et de gentibus uir non est mecum. Sunt qui Idumaeam ad carnem referant, et aduersum illius pugnam animam aestiment prouocari, ut mortificantes membra nostra super terram, fornicationem, immunditiam, passionem, ae120 ternam in Christo uictoriam consequamur. Iudaei frustra somniant contra urbem Romam, regnumque Romanum hanc fieri prophetiam ; et illud quod in Esaia scriptum est : Onus Duma, paululum litterae apice commutato pro deleth legi posse res, et sonare Romam, uau quippe littera et pro u, et pro 125 o, in eorum lingua accipitur.

102 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 7, 19 ; 61, 27 ; 78, 5. 106/107 cfr Hier., o.c., p. 63, 22. 109/110 Ps. 23, 7. 111/112 Is. 63, 1. 113/114 Is. 63, 2. 115/116 Is. 63, 3. 118/119 cfr Col. 3, 5. 120/125 cfr Hier., in Esaiam V, xxi, 11/12 ; Iudaei = Rabbi Meir; cfr L. Ginzberg, Die Haggada bei den Kirchenvatern. VI. Der Kommentar des Hieronymus %ti Jesaja, in Jewish Studies in Memory of George A. Kohut, New York, 1935, p. 299. 122/123 Is. 21, 11.

93 quae] queque K 97 et esau] bis in N,corr. 99/100 legis tropologiam K 101 persequentur K 103 aduersum K eresis K 103/104 ueritati] om. N 106 quia] quod N 112 ueste] om. N 113 loquebatur] N K, loquebantur Viet. fj. v 116 solos K, corr. uir non est] N K, non est uir ~ Viet, /x v cum Vulg. 117 aduersum] N K, aduersus Viet. /x v 118 (a)estiment] N K, aestimant Viet, fx v 121 somniant] estimant N 122 onus] K (ex omnis) 123 commutata N daleth N 124 pr. et] ei K 125 in] N K, om. Viet, fx v

356

30

35

40

45

50

55

IN ABDIAM, 1-2/4

Auditum audiuimus a Domino, et legatum ad gentes mis.it : Surgite et consurgamus aduersum eum in proelium. LXX : Auditum audiui a Domino, et mtmitionem in gentibus misit : Surgite et consurgamus aduersum eum in proelium. Iam et supra diximus, eumdem esse Edom quam et Idumaeam, quia in Hebraico ipse qui condidit, in Graeco urbs quae sit ab eo condita nominatur. Audiuit ergo uel Abdias, uel omnes prophetae pariter audierunt, — omnes enim scribunt contra Edom —, quod ad gentes legatus missus sit, mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, de quo et Pater loqui¬ tur per Aggaeum : Mouebo omnes gentes, et ueniet desideratus cunctis gentibus. Iste in Esaia, magni consilii angelus, et Pater futuri saeculi scribitur. Quod autem pro legato, id est sir, p 1458 Septuaginta Trepioxpv, id est munitionem interpretati sunt, possumus dicere quod ipse legatus noster sit, et ipse munitio, dicens ea quae prophetalis sermo contexuit : Surgite et con¬ surgamus aduersum eum, uel earn in proelium. Lega¬ tus qui ad gentes est missus, haec loquitur : Surge qui dormis, et eleuare a mortuis, et illuminabit te Christus. Ac ne forsitan grauis uobis, et insolita pugna uideatur, me, inquit, habetis v 367 primum in acie. Ego ero apxfyTpaTpyos proeliorum, qui et Iesu filio Naue gladium tenens apparui, et Amalec in crucis meae uexillo, Moyse pugnante, superaui. Hieremias in uisione contra Idumaeam non multum ab his discrepat : Auditum, inquit, audiui a Domino, et legatus ad gentes missus est ; congregamini, et uenite contra earn, et consurgamus in proelium. 2/4. Sequitur in Abdia propbeta : Ecce paruulum te dedi in gentibus ; contemptibilis tu es ualde. Superbia cordis tui extulit te habitantem in scissuris petrae, exaltantem solium tuum, qui dicis in corde tuo : Quis detrahet me in terram ? Si exaltatus fueris ut

134/135 I Tim. 2, 5. 136/137 Agg. 2, 8. 137/138 cfr Is. 9, 6. 143/144 Eph. 5, 14. 146/147 cfr Ios. 5, 13/14. 147/148 cfr Exod. 17, 9/13. 149/ 151 Ier. 49, 14.

127 aduersum] N K, aduersus Viet, p v cum Vulg. (cfr l. 129 ; 142) 129 aduer¬ sum] N K, aduersus Viet, p v (cfr l. 127 ; 142) earn K{fort. recte ; cfr l. 142) 130 pr. et] N K, ut Viet, p v eumdem] N (u in a mut.) alt. et] om. N 132 quaesit N 138 seir N, sieir K {pr. i eras.) 139 npLoyriv N (priochen add. s./.), -nepiax^v K punicionem K (p exp. et m s.l.) 142 aduersum] N K, aduersus Viet, /z v cum Vulg. {cfr l. 127 ; 129) earn uel eum ~ K {cfr l. 129) 143 missus est ~ N 144 mortis K, corr. inluminat K 145 uobis] K v in marg., dub. N, nobis Viet, /x v habitis K (be s. bi add.) 146 apxLOTpaipyos N (archistrangos add. s.l.) 147 iesu] in praem. K et eras. 148 meae] N K Pal.1'2 Viet, v, om. p. 149 auditum] K Viet, cum Vulg. {cfr l. 126), auditu N p v 150 sum*/x 152 in abdia propheta] N K, om. Viet, p v te dedi] N K, dedi te ~ Viet, /x v {cfr l. 33) 153 contemptibiles K, corr. 154 petrarum Vulg. 156 distrahet K

IN ABDIAM, 2/4

357

aquila, et si inter sidera posueris nidum tuum, inde te detraham, dicit IJ 0 minus. LXX : Ecce minimum dedite PL in gentibus ; inhonoratus es tu ualde. Superbia cordis tui eleuauit 1103 160 te habitantem in foraminibus petrarum, exaltantem habitaculum tuum atque dicentem in corde tuo : Quis me deducet in terram ? Si exaltatus fueris ut aquila, et si inter media sidera ponas nidum tuum ; inde te detraham, dicit Dominus. Hieremias, cuius supra fecimus mentionem, prope in eadem uerba consentit, dicens : 165 Ecce paruulum te dedi in gentibus : contemptibilem inter homi¬ nes ; arrogantia tua decepit te, et superbia cordis tui, qui habitas in cauernis petrae, et apprehendere niteris altitudinem collis ; cum exaltaueris quasi aquila nidum tuum, inde te detraham, dicit Dominus. In interpretatione prophetica debemus morem 170 nostrum sequi, ut primum historiae fundamenta iaciamus, deinde si possumus, excelsas turres et tectorem culmina subrigamus. O, inquit, Edom, qui cum minimus sis, inter omnes in circuitu nationes, et ad comparationem gentium ceterarum paruus in numero, ultra uires erigeris superbia. Cumque ha175 bites in speluncis, immo in cauernis petrarum, humilis atque pauperculus, et excelsa aedificiorum tecta non possidens, quasi aquila in sublime sustolleris, et tantum cogitatione intumescis, ut inter sidera habitare te credas ; etiam si ultra naturam posses caeli alta penetrare, inde te detraherem, et 180 ad terram deducerem, dicit Dominus Deus. Illud autem quod v 368 in Hieremia additum est : Et apprehendere niteris altitudinem collis, aperuit aenigma, collem significans montem Sion ; ac per hoc uel ipsam urbem Hierusalem, uel templum quod in ea conditum est, uult intellegi. Aquilam autem cunctis auibus 185 altius uolitare, etiam hi qui de natura auium disputant, me¬ moriae prodiderunt, tantique contuitus esse dicitur, ut cum super maria immobili penna feratur, nec humanis pateat obtutibus, de tanta sublimitate pisciculos natare uideat, et cum iuxta litus fuerint, tormenti instar descendere raptamque 190 praedam pennis ad litus pertrahere. Si didicimus historiam, sequamur intellegentiam spiritalem. Licet tibi, o haeretice, magnus esse uidearis, et contemnas Ecclesiae paucitatem,

165/109 Ier. 49, 15/16. disputant] ?

181/182 Ief. 49, 16.

184/196 hi qui de natura auium

158 detraham te ~ Vulg. 158/160 eleuabit te et N, eleuauite K,corr.s.l. 161 ducet K, corr. s.l. 165 te dedi] K (cfr l. 33 ; 152), dedi te ~ Viet. [s. v cu?n Vulg., dedi N (te om.) 166 tua] om. N 169 in] om. N interpretationem K (m exp.) 170 iaceamus N, corr. 171 deinde] et inde K 176 excelse N 177 extolleris N 179 possis K 184 aquila N 185 hii N K 186 prodi**rnt K (et de s. ras. add.) 187 pinna K N (corr.) 188 pisciculus K (in piscicolos mut.) 189 tormenti] ad praem. K 190 pinnis K dicimus K, corr. 192 esse K (se s.l.) contemnes N, corr. 24

LXX VI

358

IN ABDIAM, 2/4

tamen paruus in gentibus es, et contemptibilis, et non solum contemptibilis, sed cum Imraaei ualde contemptibilis. 195 Superbia cordis tui extulit te. Quis enim haereticorum non in superbiam extollitur, Ecclesiae simplicitatem parai-gi459 pendens, et fidem imperitiam reputans ? Habitantem in scissuris petrae, exaltantem solium suum. Petra quamquam frequenter uel in persona Domini, uel in solidi200 tate ponatur, unde et propheta dicit : Statuit super petram pedes meos ; et ad Petrum dicitur : Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Tamen et in contrariam partem frequenter accipitur : Aujeram, inquit, cor lapideum, et dabo uobis cor carneum. Et : Potens est Deus de lapidibus 205 istis suscitare filios Abrahae, maximeque hie, ubi non dixit, habitantem super petram, in qua prudens aedificator do mum PL suam exstruit, sed in scissuris petrae, ut haereseon a petra no4 Christi et ab Ecclesia significet scissiones. Porro quod sequitur : Exaltantem solium tuum. Et : Qui dicit in 210 corde suo : Quis detrahet me in terram ? tumorem haereticae mentis ostendit, confidentium sibi in mysteriis et in secretis suis, et quantum in ipsis est, hyperbolice autem hoc accipere debemus, repromittentium sibi regna caelorum. Vnde ad huiuscemodi homines apostolus scribit : lam sine u 369 215 nobis regnatis, atque utinam regnaretis, ut et nos uobiscum regnaremus. Tale quid et Dauid loquitur : Posuerunt in caelum os suum, et lingua eorum transmit in terram. Si exaltati ergo fuerint, ut aquila — nam et ipsi aquilarum sibi similitudinem pollicentur, quae solent ad cadauer dominicum congregari 220 — et si inter media sidera posuerint nidum suum, inde detraham eos, dicit Dominus. Sicut enim dormiente patrefamilias, inter bonam sementem inimicus homo zizania superseminat, ita solet aquila ilia grandis, magnarum alarum, longo mem-

200/201 Ps. 39, 3. 19.

222

201/202 Matth. 16, 18. 203/204 Ez. 36, 26 ; efr Ez. 11, 204/205 Matth. 3, 9. 214/216 I Cor. 4, 8. 216/217 Ps. 72, 9. 221/ efr Matth. 13, 25. 223/224 Ez. 17, 3.

193 in gentibus es] N K, es in gentibus ~ Viet, /a v 194 contemptibilis] om. N sed] N K, et add. Viet, /x v eriTvaei K 198 exaltantem] N K, et praem. Viet, fx v (efr l. 155) 199 quam K 199/200 solitatem IV 200 dicit] et praem. N sed eras. super] N K cum Vulg., supra Viet, ft v 203 lapideum] de came uestra add. Pat.1-2 cum Vulg. 204 uobis] eis K dominus N 208 christi] N v in marg., christo K Viet, /x v ecclesiam K 213 debemus] pa¬ renthesis add. K 214 apostolus scribit] N K, scribit apostolus ~ Viet, g v 215 regnatis] regnastis K(fortasse recte ; efr Hier., in Hierem., ed. Reiter, p. 366, 23) regnaretis] regnetis K cum Vulg. 216 posuerint v in marg. caelo N K (ex caelum) 217 in] super K terra N 219 dominicum] N (cum eras.) 220 si] om. N po(s)suerunt N K (corr.) 221 dormientem patremfamilias K 222 bona semente (ult. e in a mut.) IV 223 ilia] om. N

IN ABDIAM, 2/4-S.6

359

brorum ductu, plena, plumis et uarietate quae habet ductum 225 intrandi in Libanum ; et tollit de cacumine cedri, et plantat super aquas multas, ut in uineam plantaria pullulent, inter sidera Ecclesiae de quibus et in alio loco dicitur : Iusti autem sicut stellae fulgebunt, ponere nidum suum. Dixi supra, hoc ipsum et aduersum carnem posse intellegi quod immunitae 230 sint uires eius in aduentu Christi, et contemptibilis sit, animaeque subiecta imperio, et frustra erigatur, cum habitet in cauernis petrae, uel sensibus, uel cogitationibus ; et uelit dominari animae, exaltans solium suum, nec opera sua credens posse superari. Cui dicitur, quod quamuis se erigat, et aquilae 235 imitetur excelsa, multosque sanctorum deceperit, tamen a Domino superata sit atque deiecta. Quod in haereticis et carne intelleximus, contra Iudaeos quoque intellegi potest. 5.6. Si fures introissent ad te, si lalrones per noctem, quomodo conticuisses ? Nonne furati essent 240 sufficientia sibi ? Si uindemiatores introissent ad te, numquid non saltirn racemum reliquissent tibi ? Quomodo scrutati sunt Esau, inuestigauerunt abscondita eius ? LXX : Si fures introissent ad te, aut latrones per noctem, ubi proiectus esses ? Nonne furati essent sufficientia 245 sibi ? Et si uindemiatores introissent ad te, nonne reliquissent racemum ? Quomodo perscrutatus est Esau, et deprehensa sunt abscondita eius ? Hieremias similiter, licet ordine commutato : Si uindemiatores uenissent super te, nonne reliquissent race¬ mum ? Si fures in node, rapuissent utique quod sufficeret sibi. 250 Ego uero discooperui Esau, reuelaui abscondita eius, et celare non poterit. Quod dicit, hoc est : Si fures et latrones qui v 370 nocte domos suffodere consueuerunt, et rapere quae in domibus sunt, introissent ad te, et absconditi tenebris, circuis- PL sent domus tuae angulos, utique hoc tulissent quod sibi pu- 1105 255 tabant posse sufficere,et aliquid in aedibus tuis, uel per satieta- /x 1460 tern, uel per ignorantiam reliquissent. Si uindemiatores in¬ troissent uineam tuam, et earn uel hostiliter uastare, uel a te conducti demetere cuperent, quamuis diligens eorum fuisset uindemia, tamen racemos uitibus soliisque celatos, inter

227/228 Matth. 13, 43.

248/251 Ier. 49, 9/10.

228 super K, corr. 233/234 posse credens ~ N 236 adque K 237 car¬ ne] in praem. Viet, /x v 241 non] om. Vulg. saltern Vulg. 243 aut] N K, uel Viet, fi v 244 essis K sufficientiam v in marg. 245 ad te] om. N 246 est perscrutatus ~ N 247 ordinem N, corr. 248 super] ad K nonne] N K v in marg., non Viet, /x v cum Vulg. 250 reuellaui K clere N (corr.), celari Viet, v in marg. cum Vulg. 251 poterit] N K (post corr.) codd. cum Vulg., poterint K (ante corr. ; n exp.), possunt Viet, /tx v 252 nocte] N K (in marg.), de praem. Viet, fi v domus K, corr. quod K, corr. 253/254 circumissent K 258 cupirent N (corr.), canperent K (corr.)

360

IN ABDIAM, 5.6-7

palmites reliquissent. Sed omnia hostes, qui ad te, Domino iubente, uenerunt — significat autem Babylonios, et exercitum Nabuchodonosor -—, inuestigauerunt omnia secreta tua, et cauernas, ac foramina speluncarum, in quibus habitas, lustrauerunt. Et reuera, ut dicamus aliquid et de natura loci, 265 omnis australis regio Idumaeorum de Eleutheropoli usque Petram, et Ailam, haec est enim possessio Esau, in specubus habitatiunculas habet. Et propter nimios calores solis, quia meridiana prouincia est, subterraneis tuguriis utitur. Discooperui, inquit, Esau, id est quod terra premebatur in medium 270 protuli, et aperta sunt omnia quae claudebas substantiamque tuam me pariter cum hostibus perquirente, nulla potuerunt secreta celare. Aliter, fures et latrones, qui egrediuntur nocte, quia filii sunt noctis et tenebrarum, haereticos puto, contraria ueritati dogmata praedicantes, qui furantur sufficientia 275 sibi, et cotidie de Ecclesiae gregibus rapere festinant. Isti ingredientes uineam Domini nostri, quam de Aegypto huius saeculi transtulit, et de cuius genimine uinum se esse bibiturum in regno Patris pollicetur, ita cupiunt uniuersa populari, ut uix racemum relinquant in ea. Sed econtrario Dominus 280 agit ; omnia enim secreta eorum, et occulta mysteria, et patriarcharum Esau — hos quippe intellego qui primi haereses adinuenerunt —, per sanctos suos et ecclesiasticos uiros atque doctores profert in medium, et prima illius uictoria est, patere quae tegebantur occulta. Vnde et cum admiratione dicitur : 285 Quomodo perscrutatus est Esau, deprehensa sunt occulta eius ? Vide Marcionem et Valentinum, et omnes haereticos, quo¬ modo in doctrinis daemoniorum, cauteriatam habentes conscientiam, applaudant sibi, et simplices animas quasi quibusdam diuinis mysteriis initiantes, composite sermone deci290 piant. Sed cum triginta aeonas, et quadrigas, et octoadas et duodecadas, et duplicem deum, et portentosum Abraxas in medium sermo protulerit, tunc prudentia Esau stultitia demonstrabitur et inuestigabuntur secreta eius. 7. Vsque ad terminos emiserunt te, omnes uiri 295 foederis tui, illuserunt tibi, inualuerunt aduersum 260

268/209 Ier. 49, 10. 288 cfr I Tim. 4, 2.

276/277 cfr Ps.

79, 9.

277/278 cfr Matth.

26, 29.

287/

261 uenerunt] raperent add. N s.l. 262 omnia] et praem. N, uniuersa K 263 foraminas K 265 australes K 266 achilam K 279 rachemum N 281 hoc N qui] N (ui exp. et o s.l. ?) primi] N (alt. i in e mut.) haeresis N (corr.), haeres sis K 282 aduenerunt N K (corr.) 283 patere] patefacere K 284 dicetur K 290 eonas N, aeonas K quadrigas] N K v in marg., quadragenas aliquot codd., quadradas ju. v, quadragas Viet. 291 dodecadas N, dodicadas K 292 medio /a 293 et usque eius] ut textum prophetiae prae usque (/. 294) scripsit N 294 et miserunt N

v

IN ABDTAM, 7

300

305

310

315

320

325

330

361

te uiri pads tuae, qui comedunt tecum ; portent insidias subter te ; non est prudentia in eo. LXX : Vsque ad terminos dimiserunt te, omnes uiri testamenti tui restiterunt tibi, praeualuerunt aduersum te uiri pacifici tui ; po- PL suerunt insidias subter te ; non est sapientia in eo. Quidam id 1x06 quod supra exposuimus : Quomodo perscrutatus est Esau, et comprehensa sunt abscondita eius, ad terminos usque distinguunt, ut sit sensus, abscondita tua atque secreta usque ad terminos reuelata sunt. Nobis autem melius uidetur, ut cum posterioribus copuletur. Veniente ergo Nabuchodonosor, de quo in Hieremia contra Idumaeam dicitur : Ecce quasi leo ascendet de superbia lordanis ad pulchritudinem robustam, quia subito currere eum jaciam ad illam. Ac deinde : Ecce quasi aquila ascendet et uolabit, et expanded alas suas super Bosram, et erit cor fortium Idumaeae in die ilia, quasi cor mulieris parturientis ; omnes qui ante erant foederati Edom, et in praesidio urbis superbissimae fuerant, reliquerunt eum ; et iuncti hostibus contra eum insidias tetenderunt, praeualueruntque n 1461 aduersus eum, et tunc indicatum est, quia nulla in Edom esset sapientia, dum sperat in his qui aduersarii demonstrati sunt. Aliter : Cum abscondita Esau, et quasi sacramenta magnifica, quibus prius populi fuerant irretiti, prolata fuerint in me¬ dium, ita ut uir ecclesiasticus possit dicere : Non enim ignora¬ mus eius astutias, derelinquent terminos Edom, et dimittent eum, et usque ad terminos Ecclesiae transmigrantes, proferent doctrinas pessimas. Tunc illudent et resistent quondam ma- v 372 gistro suo dicentes falsa esse quae didicerant ; praeualebunt contra eum,et eruditi Ecclesiae fide,falsum dogma conuincent. Illi qui quondam comedebant apud haereticos, non panem Eucharistiae, sed panem luctus et panem subcinericium qui non reuersatur, proponent quaestiones de scripturis, tendent insidias Idumaeo atque terreno, et in omnibus carneo praeceptori — haereses enim ad Galatas inter camis opera numeratas legimus —, et tunc ostendetur non esse prudentia in Edom. 300/304 quidam] ? 301/302 Abd. 6. 306/308 Ier. 318/319 Eccli. i, 6. 325/326 cfr Os. 7, 8. Hebr. nom., p. 63, 22. 328/329 eft Gal. 5, 19/21. 49, 22.

49, 19.

308/311 Ier. 327 cfr Hier., Interpr.

296 ponunt N, ponant K, corr. 297 super K 302/303 distingunt N K 303 adque K 307 ascendit K fx 309 alt. et] om. N expandit N 312 urbs N, corr. eum] N (u in a mut.) 313 eum] om. N K 314 eum] N (u in a mut.) 316 magnificat N, corr. 318 enim] om. N 318/319 ignorauimus K 320 ptoferant N, corr. 321/322 magistri N, corr. 322 docentes N (corr.) Viet. (iuxta Vallarsi) didicerant] dedicerunt N (in didicerunt corr.), dicerent K (corr.), et add. Viet. 323 ecclesiae fide] N K, fide ecclesiae ~ Viet. p. v conuincent] N K Viet, ft, conuincet v PL 326 tendent] et praem. N, sed eras. 327 adque K 328 haeresis N (corr.) K cameos K (o eras.) operas N, corr.

362

IN ABDIAM, 8.9-10.11

8.9. Numquid non in die ilia, dicit Dominus, perdam sapientes ex Idumaea, et prudentiam de monte Esau ? Et timebunt fortes tui a Meridie, ut intereat uir de monte Esau. LXX : In die ilia, dicit Do335 minus, per dam sapientes ex Idumaea, et intellegentiam de monte Esau. Et pauebunt pugnatores tui de Theman, ut auferatur homo de monte Esau. Cum hostis fines tuos possederit, et omnes uiri foederis tui illuserint tibi et praeualuerint contra te, tunc peribit sapientia de Idumaea et calliditas eius stultitia de340 monstrabitur. Prudentiam quoque ipse Dominus auferet de monte Esau, id est de montibus Seir, uel quia urbs Idumaea in monte sita est, uel quia omnis ilia regio quae ad austrum uergens confinis est eremo, praeruptis montibus edita sit. Vnde et dicitur : Pauebunt pugnatores tui de Theman, quod nos 345 interpretati sumus, meridiem. Quomodo autem supra dixeram, Esau tribus nominibus appellatum, ita et plaga regni eius, quae ad austrum uergit, tribus uocabulis appellatur : Darom, Themam, Nageb, quae omnia iuxta Hiezechiel, austrum, africum meridiemque significant. Postquam uero timuerint fortes 350 regni eius, qui habitabant in meridie, tunc interibit uir de monte Esau, qui et pugnare pro ciuitate, et prudenter dare consilium solitus erat. Aliter : Postquam hi qui prius decepti erant, conuersi fuerint ad Ecclesiam, tunc ipso Domino dimicante, peribunt sapientes Idumaeae, qui camalia et terrena 355 sapiebant, et auferetur prudentia de monte Esau, quae eleuabatur contra scientiam Dei. Et qui prius pro Esau, et Idu¬ maea dialectica arte pugnabant, et erant in praesidiis The¬ man, quod interpretatur consummatio, desinent pugnare pro magistris prioribus. Siue qui ante lumen sibi scientiae pro360 mittebant, et putabant se esse in meridie, timebunt et formidabunt, ecclesiastico uiro obtinente sophismata eorum, intantum ut nullus resideat qui possit, uel regis consilio, uel pugnatoris uiribus, pro haereticorum superbia et falso dogmate dimicare. ?65 10.11. Propter interfectionem et iniquitatem in fra-

344/345 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. n, 22 ; 15, 3 ; 51, 27. 348 cfr Ez. 20, 46 (iuxta LXX) ; cfr Hier., in Hie^ech. VII, xx, 43/49. 354 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 63, 22. 355/356 cfr II Cor. 10, 5. 357/358 Theman, quod interpretatur consummatio] in Onomasticis non inueni; cfr Hier., in Amos I, i, 12 : ad australem partem, quod interpretatur Themam.

332 ex] de Vulg. 336 pugnatoris N, corr. thaman K 338 inluxerunt N, inluserunt K 340 aufert K 343 montibus] N K Viet., in praem. p. v 347 ad] om. K tribus] et praem. N 350 habitabant] K n v, habitant N Viet, u in marg. 363 pugnatoris uiribus (urbibus N)] N K Brix. Flor. Viet., pugnatoribus uiris codd. p, u 365 iniquitatem] propter praem. Vulg.

PL 1107

V

373

IN ABDIAM, io.11

363

trem tuum Iacob, operiet te confusio, et peribis in aeternum. In die cum stares aduersus eum, qaando capiebant alieni exercitum eius, et extranei ingrediebantur portas eius, et super Hierusalem mitteiiobant sortem, tu quoque eras quasi unus ex eis. LXX: Propter interfectionem et impietatem aduersum fratrem tuum Iacob, operiet te confusio, et aufereris in aeternum. Ex die qua restitisti contra, in die cum caperent alienigenae fortitudinem eius, /x 1462 et alieni ingressi sunt portas eius, et super Hierusalem miserunt 375 sortem, et uos eratis quasi unus ex eis. Idcirco interibit uir de monte Esau, et peribit sapientia de Idumaea, et prudentia de monte Esau, quia interfecisti germanum, et inique egisti contra fratrem tuum Iacob, quando Chaldaeis, Babyloniisque uastantibus Hierusalem, et obsidentibus ciuitatem, et ingredien380 tibus portas eius, mittentibusque sortem, in diuisione praedarum, tu eorum socius eras, et in hostium numero uersabaris. Aliter : Cuncta quae supra scripta sunt patieris, o Edom cruente, terrene, crudelis, quia falsa mortiferaque doctrina, et aduersum Deum impietatem loquente, occidisti fratrem 385 tuum Iacob. Legimus in Salomone : Sunt qui loquuntur et interficiunt gladio. Et in alio loco : Venenum aspidum sub labiis eorum, et : Lingua eorum gladius acutus. Operiet ergo te confusio, et dices : Confusio uultus mei operuit me, ac peribis, non ad breue tern pus, sed in aeternum. Aetemo enim quantum 390 in te fuit fratrem uulnere percussisti. Sed et haec erit causa cruciatus : nam quando alieni deuastabant exercitum Iacob PL 1108 et ingrediebantur per portas eius in pacificam quondam Hie- v 374 rusalem, mittebantque sortes, ut eius sibi spolra diuiderent, tu unus eras ex hostibus. Legimus, uidimus, cotidie com395 probamus, quando persecutio contra Ecclesiam oritur, multo peiores persecutores ludaeos et haereticos in Christianos fieri, quam ethnicos. Possumus extraneos ingredientes portas Hie¬ rusalem Xo-yio/iovs, id est cogitationes pessimas dicere, portasque Hierusalem, id est animae quiescentis et uidentis Deum, 400 quinque sensus interpretari, per quos introeant hostes, et spolia diuidant Hierusalem. Si uiderimus mulierem ad concupiscendum, mors ingressa est per fenestras nostras. Si susce-

382/383 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 63, 22. 387 Ps. 139, 4. 387 Ps. 56, 5. 388 Ps. 68, 402 cfr Ier. 9, 21.

8.

385/386 Prou. 25, 18. 401/402 cfr Matth.

386/ 5, 28.

367 eum] om. K 368 exercitus N 369/370 miserunt K 373 cum] N K codd., ut Viet, p. v 382 cunctaque K (supra om.) 384 deum] N K, dominum Viet, ix v impietate N 385 solomonem K 394 cotidie] N K, cotidieque Viet, fx v 398 Xocnoixovs N (losismous add. s.l.), Xotlo/xous K 399 quae scientis N (in q ; mut.), quiescentes K uidentes K 401/402 concupiscendam earn v in marg. 402 nostras] om. N

364

IN ABDIAM, 10.11-12.13

perimus per aures mendacium ac iudicium sanguinis, per aliam portam hostis ingressus est. Odoratus quoque, gustus 405 et tactus, si uel uariis odoribus, uel dulcibus cibis, uel amplexibus delicatis captus fuerit, per alias portas ingressi sunt aduersarii, et spolia diuidunt miserae Hierusalem. Eo igitur tempore quo persecutionis impetu, et mortiferis uoluptatibus de Ecclesia quispiam corruerit, uideamus exsultare haereticos, 410 gaudere Iudaeum, et unum esse de persecutoribus, et in ethnicorum eos numero computari. 12.13. Et non despicies in die fratris tui, in die peregrinationis eius. Et non laetaberis super filios Iuda in die perditionis eorum, et non magnificabis 415 os tuurn in die angustiae, neque ingredieris portam populi mei in die ruinae eorum. LXX : Et non despicies diem fratris tui in die alienorum. Et non laetaberis super filios Iuda in die perditionis eorum ; et non magna loqueris in die angustiae, neque ingredieris portas populorum in die labo420 rum eorum. Idem sensus qui supra : Cum interierit uir de monte Esau, propter interfectionem et impietatem in fratrem eius Iacob, et operuerit eum aeterna confusio, nequaquam faciet quae fecit ante contra germanum ; non enim despiciet et paruipendet, uidens fratrem suum ire captiuum ; nec lae425 tabitur super filios Iuda. Duae enim tribus excepta Leuitica, quae regnabant in Hierusalem, et appellabantur Iuda, a Chaldaeis captae sunt. Et nequaquam magna loqueris, et quasi unum de uictoribus esse te credens, in fratris ridebis angustia. Neque in die uastitatis et ruinae populi mei, tu per portam 430 Hierusalem gloriabundus incedes. Et ideo ista non facies, quia et tu similia patieris. Aliter quando captiuum uideris diuersis persecutionibus fratrem tuum, et abduci uinctum de Ecclesiae fide, nec ciuitatem suam, sed peregrina quaeque sectari, ne¬ quaquam laetaberis, quia et tu similia patieris. Laetabaris 435 enim quando capiebatur Iacob, et super filios Iuda, quos discipulos Christi intellegimus, exsultabas in die perditionis eorum. Significatur autem quod anima in meditullio uitiorum atque uirtutum posita sit, et possit in utramque partem per horarum momenta conuerti. Nequaquam, inquit, magni440 ficabis os tuum in die angustiae. Quod secundum du-

437/438 cfr Hier., in epist. ad Gal.

3, 5, 9.

405 si uel] siue K 409 ecclesias N, corr. uideamus] N, uideas K Viet, v in marg.t uidemus /x v exaltari K 412 despicias /x 415 porte K 421 in fratrem] Viet, n v, fratris N K Pal.1-2 edd. (cfr l. 305/306) 422 confusione N 424 425 laetaberis v in marg. 427 alt. et] om. N 429 ruina K per] om. N 430 incaedis N ( -des corr.), incedens K (n exp.) 432 fratrum N, corr. aduci K 433 suum N, corr. 434 laetaberis] laetabaris N, corr.

v

375

/x 1463

pl 1109

IN ABDIAM, 12.13-14

365

plicem sensum accipere debemus : corporalis, in persecutionibus et in peccatis ; spiritalis angustiae, cum anima hostibus uitiisque capta, ducta fuerit in Babylonem. Neque ingredieris portam populi mei in die ruinae eorum ; 445 quando enim aut negatio nos oppresserit, aut uoluptas, et rigorem pristinum infelix conscientia non seruauerit, tunc facile ad contraria dogmata labimur blandientia errori nostro, et non curantia uulnus, sed palpantia. Solatium miseriae est, quamuis perditum, habere quod speret. 450 Neque despicies et tu in malis eius in die uastitatis illius, et non emitteris aduersum exercitum eius in die uastitatis illius. 14. Ne que stabis in exitibus ut interficias eos qui fugerint ; et non concludes reliquos eius in die tri455 bulationis. LXX : Et non despicies etiam tu congregationem eorum in die perditionis eorum, neque apponeris fortitudini eorum in die perditionis eorum, neque stabis in egressibus eo¬ rum, ut inter ficias eos qui salui juerint ; neque concludes fugitiuos eorum in die tribulationis. Cum ipse captus fueris et 460 Babylonio uastante deletus, inter cetera quae fecisti, ne haec facias quae sequuntur. Non despicies, neque contemnes fratrem tuum Iacob in die uastitatis illius, neque apponeris ad exercitum Babylonium, siue non emitteris aduersum exerci¬ tum Iuda, quando superatus ab aduersariis terga uerterit. 465 Cumque coeperint fugere per notas sibi uias, et diuerticula, et calles ad solitudinem perferentes, non stabis in biuio nec uenientes exspectabis in compitis, ut interficias eos qui fuerint liberati, aliosque comprehensos recludas, et uel ipse capias, uel captiuitati hostium serues. Haec iuxta historiam dixi47° mus : debemus enim breuiter manifestiora carpentes, ad ea quae obscura sunt pergere. Quis haereticorum non despicit ecclesiasticos ? Quis non exsultat in malis eorum, si quando propter peccata populi persecutioni traditi fuerint, et multi uel infirma fide, uel supra petrosa seminati, in negationem 475 corruerint, uideas illos exsultare, gaudere, nostram ruinam, suam putare uictoriam, intantum, ut iungantur gentibus, et

474 cfr Matth.

13,

5.20

; Marc.

4, 5.16.

441 debemus] nos praem. K 443 capta fuerit et ducitur Er. p babylone N K 444 eorum] dom praem. K, eras. 451 aduersus Vulg. 453 eis N, corr. 456 pr. eorum] eius N K Pal,1-2 456/457 neque usque alt. eorum] om. N 456 adponeris K 457 alt. eorum] eius K Pal.1'2 457/458 eius N K Pal.1'2 458 fuerint] N K Pal1'2, ex eis add. codd. edd. p v cum LXX 459 tribulationis] eius add. Pal.1'2 460 nec N 461 facies N (e ex a), K adque K 463 babylo¬ nium] N K, babyloniorum Viet, /a v 464 uerterint N, uerteris K 465 fugire N, corr. 466 conuiuio N 467 competis K 468 ipsea K (e eras.) 471 dispiciat N 474 super K negatione N K

366

480

485

490

495

500

505

510

IN ABDIAM, 14-15.16

persecutio saeuior, uel ex Iudaeis, uel ex his fiat, qui fratres nostros esse se simulant, et eodem censentur nomine. Cumque aliquis, uel fuga uel paenitentia elapsus fuerit, stant in diuerticulis, et proponunt sophismata, et testimonia, quasi de scripturis proferunt, ut lassis atque confectis consuta offerant ceruicalia, et ponant ea sub omni cubito manus. Atque ita fit, ut qui forsitan persecutionem, aut uirtute superarint aut ti- PL more effugerint, decepti prauis dogmatibus, rursum in carcere mo teneantur errorum, et rnulto fiat peior ista tribulatio, quam fuit ex gentibus ; facilius enim ab ethnicis captunr liberes, quam haereticorum praestigiis irretitum. 15.16. Q uoniam iuxta est dies Domini super omnes gentes ; sicut fecisti, fet tibi. Retributionem tuam^ 1464 conuertet in caput tuum. Quomodo enim bibisti su¬ per montem sanctum meum, bibent omnes gentes iugiter ; et bibent et absorbebunt, et erunt quasi non sint. LXX : Quia iuxta est dies Domini super omnes gentes ; sicut fecisti, fecerit tibi : retributio tua reddetur in caput tuum. Quia quomodo bibisti super montem sanctum meum, bi¬ bent omnes gentes uinum ; bibent et absorbebunt, et erunt quasi non sint. Haec autem, o Idumaea, ideo facere cessabis, quia ueniet super te ultio Domini. Si enim iuxta Hieremiam quibus v 377 non erat iudicium ut biberent calicem bibentes biberunt ; tu quasi innocens relinqueris, non eris innocens, sed quasi bibens bibes. Porro quod ait : Iuxta est dies Domini super om¬ nes gentes, legamus eundem Hieremiam uidebimus calicem Domini cunctis gentibus propinatum. Vnde dicitur in eodem : Calix aureus Babylon in manu Domini inebrians omnes gentes. Vniuersas quippe nationes usque ad Propontidem, Scythicumque mare, et Ionium uel Aegaeum, Assyrii Babyloniique tenuerunt. Legamus Herodotum et Graecas barbarasque historias, et uidebimus quomodo sub Babyloniis et Assyriis impletum sit hoc quod dicitur : Iuxta est dies Domini super omnes gentes. Quod autem sequitur : Sicut fecisti, fiet tibi. Retributionem tuam conuertet in caput tuum,

498/499 cfr Ier.

25, 15/16.

*594 Ier.

51,

7.

478 se esse ~ K 479 pr. uel usque paenitentia] in marg. K paenitentiae lapsus NK 482 ponat N cubitu N 483 uirtutem N superarent N (corr.) K 483/484 timorem N 484 efugirent K deceptis K 485 peior ista] peioris N (is eras.) 486 ab ethnicis] habet inimicus K 490 bibistis Vulg. 494 fecerit] N v in marg., sic erit K, fiet codd. edd. Viet. fj. v 498 uenit et N 499 non] nunc N 500 reliqueris PL quasi] N Pa/.1-2, om. K codd. Viet. edd. fi v 501/503 iuxta usque domini] om. N 502 eundem] iuxta v in marg. hiere¬ miam] et add. K 503 propinatum] N (m in ra mat.) 506 uel aegaeum] uaelaegeum N 508 uidemus PL

IN ABDIAM, 15.16

367

hie sensus est, quem in psalmo legimus : Memento, Domine filiorum Edom in die Hierusalem dicentium : exinanite, exinanite usque ad fundamentum in ea. Vnde et contra Babylonem im515 precatur propheta : Filia Babylonis miser a, beatus qui retribuet tibi retributionem tuam, quam retribuisti nobis. Beatus qui tenebit et allidet paruulos tuos ad petram. Sicut enim super montem sanctum meum, Sion, bibisti cum Babyloniis, atque laetatus es, sic omnes gentes quas tecum habebat Babylo520 nius rex, conuersae contra te bibent et laetabuntur. Et non solum bibent, sed ita te absorbebunt, ut sint Idumaei quasi non sint; uel certe ipsae gentes, cum te absorbuerint, absorbebuntur a Medis, et hoc circulo uindicta procedet, ut tu Israelem, te Babylonius Babylonium Medus, ac Persa consumat. 525 Sequamur interpretationis ordinem. Iuxta est, o haeretice, dies Domini super omnes gentes ; prope est tempus iudicii in quo omnes iudicandae sunt nationes. Sicut fecisti contra PL ecclesiasticos, conuertetur in caput tuum dolor tuus, et in mi uerticem tuum iniquitas tua descendet. Quomodo enim in 530 nece eorum laetatus es, conuiuiumque celebrasti, et in monte sancto meo, hoc est Ecclesia, bibisti non meum calicem, sed diaboli, de quo et in Abacuc dicitur : Vae qui pot at proximum suum subuersione turbida, ita uniuersae gentes, uel fortitudines contrariae suppliciis delegatae, uel aduersariae quaeque v 378 335 uirtutes, bibent et absorbebunt sanguinem tuum, et ad extre¬ mum in cunctos ueniente cruciatu, ipsae quoque erunt quasi non sint. Qui enim perit ei qui est, et qui dicit ad Moysen : Qui est misit me ad uos, secundum regulam scripturarum, non esse dicitur. Vnde et in Esther legimus : Ne tradas, Domine, 540 regnum tuum his qui non sunt. Possumus hunc locum et aliter interpretari : Quia laetati estis in ruina seruorum meorum, eadem persecutio contra uos quoque ueniet et patiemini quaecumque fecistis. Et sicut laetati estis aduersum populum meum cum gentibus reliquis, ita omnes gentes laetabuntur 545 contra uos, et deuorabunt et bibent, et persecutione simili conterent.

512/514 Ps. Hab. 2, 15.

612 516 520 521 K

136, 7.

515/517 Ps. 538 Exod. 3, 14.

136, 8/9.

528/52!) efr Ps. 539/540 Esther 14, 11.

7, 17.

532/533

sensus est] N K, est sensus ~ Viet, fx v in] et praem. K 515 babylon K tuam] om. K Pal.1'2 517 paruulus tuus K 518 sion] si non N, om. Pal.1''1 rex] N Pa/.1'2, in praesidio K codd. edd. Viet, /x v uerse K pr. et] om. PL idumeae N quam si K 523 mediis K procedit N 524 persam K consumet N, consumas K 525 iusta K 527 iudicandi K 530 necem 536 ipse K N 537 ei] et K 546 conterentur N

368

IN ABDIAM, 17.18

17.18. I n monte autem Sion erit saluatio, et erit sanctus et possidebit domus Iacob eos, qui se possederant. Et erit domus Iacob ignis, et domus Ioseph ^ \\opov, hoc est qui gestare possit igniculum, a Septuaginta translatum putent. Acquiescentes igitur diuersis interpretationibus, dicemus iuxta tropologiam, non solum frumenta¬ rium cessaturum apud haereticos, sed et eum qui lucem Christi habere se simulet. Et enim ipse satanas tranfiguratur in ange625 lum lucis. 19. Et hereditabunt hi qui ad Austrum sunt, montem Esau ; et qui in campestribus, Philisthiim ; et possidebunt regionem Ephraim, et regionem Samariae ; et Beniamin possidebit Galaad. LXX. : Et possi630 debunt qui in Nageb, montem Esau; et qui in Sephela, alienigenas, et possidebunt montem Ephraim, et campum Samariae, et Beniamin, et Galaad. Reuerso in regnum suum Iuda, qui habitauit in meridie, et possedit cunctam regionem, iuxta diuisionem Iesu filii Naue, quae uergit ad scorpion, id est 635 omnem Acrabitthenam, hi qui prius terminis arctabantur angustis, possidebunt montem Esau, id est montes Seir, et montana quae Edom ante possederat. Qui autem habitabant in Sephela, id est in campestribus, Liddam et Emmaus, Diospolim scihcet, Nicopolimque significans, possidebunt Palae640 stinos, quinque urbes Palaestinorum, Gazam, Ascalonem, Azotum, Accaron, Geth, uel omnem illam plagam quae iuxta Actus Apostolorum Saronas appellatur. Allii uero putant earn Sephelam, id est campestrem regionem quae circa Eleutheropolim est, repromitti; quod ad Rhinocoruram, et ad mare us645 que tendenda sit, id est de tribu Iuda non solum Eleutheropolim teneant, sed usque ad maritima perueniant; et Philisthiim suo imperio subiugent, quos prius non habuerant subiugatos. Dilatabitur quoque terminus filiorum Iuda usque ad Ephraim, ubi nunc Neapolis est, et usque ad regionem Samariae, ubi

617/61S cfr Ioh. 12, 24. 019/621 sunt qui] ? 024/625 cfr II Cor. u, 14. 033/634 cfr Ios. 15, x sqq. 638 cfr Hier., Interpr. Hebr. nom., p. 55, 16/17. 642 alii] ? 643 cfr Hier., o.c., p. 55, 16/17.

619/620 id usque Trvpcjsopov] K in marg. inf. 620 wvpov avrrjs, id est intra portas eius, Theodo¬ tio, in portis eorum, Quinta Editio, iv vapa^lpeatv clvtn hucusque stetit, sed in omnibus, inquit, temptationibvs meis. Euenit 215 quippe interdum, ut qui nobiscum perseuerauit in una tempta¬ tione, aliis uictus recedat. Secundo praecipitur : Neque speretis in ducibus : Maledictvs enim est homo qui spem habet in homine. In homine spes uana, et uera in Deo est. Vnde et Paulus loouitur : Et ex uobis ipsis consvrgent uiri loquentes 220 perversa. Et ipse Dominus per prophetam : Duces populi mei me nescierunt, filii stulti sunt, et non intellegentes ; sapientes sunt, ut jaciant mala, bene autem facere nescierunt. Duces quidem, ait, mei uocabantur, et duces populi mei, sed quia nescierunt me, et opere uocabulum destruxerunt, propterea 225 filii stulti sunt et non intellegentes ; prudentiam ob hoc tantum habent, ut subiciant sibi simplicem gregem, et proterant pedibus suis ; bene autem facere et regere populum nescierunt. Nolite credere in ducibus, non in episcopo, non in presbytero, non in diacono, non in qualibet hominum dignitate. Nec hoc 230 dico, quod istiusmodi gradibus in Ecclesia non debeatis esse

198/201 cfr H. Hagendahl, o.c., p.136. 201/202 Horatius, Carmina I, 3, 8. 204/205 cfr Exod. 33,11. 206/208 Ioh. 15,15 ; Luc. 22, 28. 211/212 Ioh. 15, 15. 213/214 Luc. 22, 28. 217/218 Ier. 17, 5. 219/220 Act. 20, 30. 220/222 Ier. 4, 22.

198 pares usque facit] pares facit aut accipit A 199 alt. alterius] et praem. A ubi A, corr. 200 legitur A 201 lyricus] id est oratius add. A in tnarg. 202 ergo] om. A in amicos A 203 id est] in A amicis A 204 qui] et A 206 saluator] ait add. A 207 faciat A cum Vulg., uelit /x v eius] A cum Vulg., suus jx v 208 meis temptationibus ~ A 209 felicitatem A 210 uidetur A, corr. 213 nunc A 217 est] omnis A spem] suam add. A 218 in homine spes uana] spes una A (cfr l. 237) 219 et] om. A ipsis] A /x cum Vulg., ipsi v 222 male faciant A 223 uocabuntur A 225 stulti sunt filii A 226 proterant] propere eterant A (?) 228 iudicibus v in tnarg. episcopis A

1549

v 518

PL 1220

IN MIC-HAEAM II, vii, 5/7

235

240

245

250

511

subiecti : Quicumque enim maledixerit patri, aut matri, morte morietur ; et Apostolus docet praepositis in Ecclesia oboediendum, sed quod aliud sit honorare duces, aliud spem habere in ducibus. Honoremus episcopum, presbytero deferamus, assurgamus diacono, et tamen non speremus in eis, quia hominis uana, et certa spes est in Domino. Tertium mandatum : Ab ea quae tecum cubat, custodi te, ne credas ei. Vnde et apostolus mulieres uas infirmum uocat, et eis a maritis suis exhiberi honorem iubet. Non enim creatus est uir propter mulierem, sed mulier propter uirum, et : Vxor, inquit, ut timeat uirum. Vxoris timere est, et cum timore uirum diligere. Viri tantum diligere, quia dilectio perfectorum est : Viri, ait, dil'gite uxores uestras et nolite amari esse ad eas, licet illae ad iracundiam prouocent, et talia faciant per quae mereantur amaritudinem sustinere. Hoc enim significat napaTnKpalveadai,; tamen uos nolite eis in amaritudine uicem reddere. Sed et Salomon in Ecclesiaste : Et hominem, inquit, unum de mille inueni, et mulierem in his omnibus non inueni ; forsitan suo doctus exemplo, mulieribus non credendum, per quas offenderat Deum. Sed et poeta sublimis — non Homerus alter, ut Lucillus de Ennio suspicatur, sed primus Homerus apud Latinos — :

v

519

Varium et mutabile semper Femina. 255

260

Plenae sunt historiae Graecae et Latinae, quanti uiri ab uxoribus suis decepti sint eorumque uita sit prodita. De scripturis autem et Dalilae, cuius supra fecimus mentionem, et alterius ante Dalilam testantur exempla, quae arcanum ^ 1550 Samson septem dierum expressit lacrimis, et amore simulato, quod latebat, inuenit. Vnde Samson postea loquitur : Nisi domuissetis uitulam meam, non inuenissetis propositionem meam. Hactenus praecipitur, ne amicis, ne ducibus, ne uxori¬ bus facile credamus. Causaque redditur non satis respondens PL ad propositionem ; ait enim : Quia filius inhonor at pa- 1221

231/232 Leu. 20, 9. 232/233 cfr I Petri 2, 13. 238 cfr I Thess. 4, 3. 239/ 240 I Cor. 11, 9. 240/241 Eph. 5, 33. 242/243 Eph. 5, 25 ; Col. 3, 19. 247/248 Eccl. 7, 29. 250/251 Lucillus] re uera Horatius, Epistula II, 1, 50. 253/254 Vergilius, Aeneis IV, 569/570. 200/262 Iud. 14, 18.

235/236 et usque domino] A in marg. 236 hominis uana] una A Pal.1'2 {cfr l. 218) 239 est] A s.l. 241 uxorum A 242 uiris {alt. /.) A 243 uestras] sicut et christus ecclesiam add. Pal.1'2 {cum Eph. 5, 25) 244 facient A per A s.l. 247 salemon A 250 aliter A 251 Lucilius v in marg. 253 uarium] inquit add. A mutabile] animal add. A 256 sunt A 257 dalilae] scilicet uxoris samsonis add. A in marg. mentionem] memoriam A 260 unde] et add. A

512 265

270

275

IN MICHAEAM II, vii, 5/7

trem, filia surgit aduersus matrem, nurus contra socrum suam, et inimici hominis domestici eius. Nam quid pertinet ad amicum, ad ducem, ad uxorem, si filius et filia et nurus, contra patrem ac matrem socrumque consurgant ? Videtur ergo mihi sic cum superioribus posse coniungi. Nolite credere amicis, et ducibus, et uxoribus, quae mutari possunt, et esse pro tempore, cum filius quoque et filia obliti educationis et infantiae, aduersum auctores uitae suae corporumque consurgant, et illis faciunt contumeliam, quos uultu quoque laedere scelus est. Sed haec expositio nequaquam conuenit nurui aduersus socrum consurgenti et homini, cui inimici domestici eius. Terentius in Hecyra : Quid est hoc ? Omnes socrus oderunt nurus ;

280

285

290

295

300

quod quamquam ambiguum sit, tamen propemodum naturale est, ut nurus socrum, et socrus oderit nurum. Haec de consummatione et fine mundi, qualis aduentum Antichristi generatio praecessura sit, propheticus sermo descripserit. Nunc disputandum secundum superiorem interpretationem, in qua de haereticis diximus : Audi, tribus et quis ornauit ciuitatem ? Numquid ignis et domus impii ? Et rursum, de Ecclesia : Vae mihi, quia factus sum sicut qui collegit stipulam in messe. Et iterum : Vae mihi, anima, periit reuerens a terra, et qui corrigat, inter homines non est. Et deinceps : Princeps postulat, et iudex uerba pacifica locutus est, desiderio animae suae. Vnde duplex maledictio sequitur : Vae, uae, v ultiones tuae uenerunt ; nunc erunt ploratus earum, et dicamus scriptum de haereticis : Nolite credere in amicis, o populi simplices, et in ducibus prauis qui se amicos et principes haereseon esse promittunt; non enim uestram salutem, sed sua quaerunt lucra, et deceptum gregem pedibus suis conterunt; et ei quae tecum dormit, caue ne quicquam credideris, quam non possum aliam intellegere nisi carnem, ut non facile credamus carnis blanditiis ne animi duritia uirilisque constantia illius edomita mollescat illecebris. Filius enim qui natus a Deo est, neglecto Creatore suo, blasphemat eum a quo conditus, dicente scriptura : Nonne Deus unus creauit uos ? Nonne pater unus om-

277 Terentius, Hecyra 201.

300/301 Mai. 2, 10.

207 pertineat A, corr. aut ducem A 208 pr. et] aut A 208/209 consurgunt A 272 et] A s.l. 273 faciant A 275 socrum] suam add. A 275/ 270 et usque eius] et inimicorum hominis domesticos eius A 270 hechira A 277 hoc] inquit add. A 279 ut] et add. A 283 dixeramus A 280 periet A reuertens v in marg. 287 corrigat A et in marg. : uel qui corregat 288/ 289 desiderium A 290 eorum A et in marg. „• siue earum 294 et usque conte¬ runt] et deceptem pedibus conterunt A in marg. quae] qui A 295 possumus A 297 edomita] et omnia A

IN MICHAEAM II, vii, 5/7

513

nium uestrum ? Et anima caelestem despicit Hierusalem, matremque contemnit Ecclesiam, quam qui contempserit, morte morietur. Et nurus consurgit aduersus socrum suam, quod iuxta tropologiam intellectu uidetur difficile, sed qui legerit 305 Canticum canticorum, et sponsum animae, Dei sermonem intellexerit, credideritque euangelio, quod secundum Hebraeos editum nuper transtulimus, in quo ex persona Saluatoris dicitur : Mo do tulit me mater mea, sanctus Spiritus in uno capillorum meorum, non dubitabit dicere, sermonem Dei ortum 310 esse de spiritu et animam, quae sponsa sermonis est, habere socrum sanctum Spiritum, qui apud Hebraeos genere dicitur feminino rua. Haeretici ergo cum ante crediderint in scripturis, quae a Spiritu sancto conscriptae sunt et editae, transferunt se ad nouas doctrinas, et fermentum pharisaeorum, et 315 mandata hominum, dumque sermonem Dei contemnunt, socrui suae faciunt iniuriam. Et ne forte dubites, Verbum et Filium Dei nasci de Spiritu sancto, Gabrielis ad Mariam uerba considera : Spiritus sanctus, ait, superueniet in te, et uirtus Altissimi obumbrabit tibi ; propterea quod nascetur ex te sanchim, 320 uocabitur Filius Dei. Post haec sequitur : Inimici hominis, uiri domestici eius. Quod sic nobis iuxta tropologiam exponendum uidetur : Omnis uiri caput, Christus est ; et Christus, caput Ecclesiae, huius saepe inimici sunt, qui putantur in domo eius esse, id est in Ecclesia, et a capite quidem 323 non recedunt, sed contra suum sentiunt caput, qui absque magistro et gratia Domini, scientiam scripturarum suo iudicio promittentes, inflati sunt et nihil sciunt; et languent circa questiones, et contentiones pugnasque uerborum, qui uere consistentes in domo, inimici sunt ueritatis. Scire autem de330 bemus, quod in euangelio prope eadem uerba sint, quae nunc legimus in propheta, et iuxta contextum illius loci alterum habere sensum, quae utrum assumpta sunt de propheta, an propria auctorite praecepta, nosse Domini est, qui et in prophetis et in euangeliis locutus est. Ait autem illic Dominus: 335 Veni diuidere uirum aduersus patrem suum, et filiom contra matrem suam, et nurum aduersus socrum suam, et inimici ho¬ minis domestici eius. His itaque edissertis, si tamen potuimus sensum attingere scripturarum, sanctus refrigeratam intelle-

308/309 ex Euangelio secundum Hebraeos. 318/320 Luc. i, 35. 323 cfr Eph. 5, 23. 335/337 Matth. 10, 35/36.

322 I Cor. 11, 3.

300 quod] om. A. 307 editum] quod praem. A 312 ergo] autem A 313 scriptae A 314 ad] A in marg. 315 contemnunt dei ~ A 318 ait] om. A superueniet in te] A cum Vulg., ueniet super te v 319 in te A, corr. san¬ ctum] om. A 321 uiri] om. A 324 id est in] om. A 329 autem] enim A 331/333 et usque praecepta] om. A 333/334 et in euangeliis et in prophetis A 335 et] uel A 336 aduersum A 337 disertis A possumus A

PL 1222

i55i

v 321

514

IN MICHAEAM II, vii, 5/7-8/13

gens caritatem, et homines in consummatione mundi non esse amatores Dei, sed amatores sui, aliis credentibus amicis et ducibus et uxoribus ; filioque et filia et nuru aduersus patrem et matrem et socrum consurgentibus, et inimicis hominis domesticis eius, ipse credit in Domino, et omnis contemplatio eius est in Deo suo, et quamquam tribulationibus et pressuris 345 mundi prematur ; tamen praeter eum qui dicit : Nolite timere, ego uici mundum, in nullo fiduciam habens, exspectat Deum Saluatorem suum, et credens in eo, oculosque suos ad eum semper dirigens, sperat se exaudiendum, quoties eum inuocauerit. 350 8/13. Ne laeteris, inimica mea, super me, quia cecidi, consurgam; cum sedero in tenebris : Dominus lux mea est. Irani Domini portabo, quoniam peccaui ei, donee causam meam iudicet et faciat indi¬ cium meum / educet me in lucem, et uidebo iusti355 tiam eius, et aspiciet inimica mea, et operietur confusione, quae dicit ad me : Vbi est Dominus Deus tuus? Oculi mei uidebunt in earn; nunc erit in conculcatione, ut lutum platearum, dies ut aedificentur maceriae tuae. In die ilia longe fiet lex, in die ilia 360 et usque ad te ueniet de Assur, et usque ad ciuitates munitas, et a ciuitatibus munitis, usque ad flumen, et ad mare de mari, et ad montem de monte. Et erit terra in desolationem propter habitatores suos, et v 522 propter fructum cogitationum eorum. LXX : Ne in365 suites mihi, inimica mea, quia cecidi, et resurgam ; quia si ambulauero in tenebris, Dominus illuminabit me. Iram Domini sustinebo, quia peccaui ei, donee iustificet causam meam, et faciat indicium meum, et educat me in lucem, et uidebo iustitiam eius, et uidebit me inimica mea et operiet earn confusio, 370 quae dicit ad me : Vbi est Dominus Deus tuus ? Oculi mei uide¬ bunt earn, nunc erit in conculcationem, sicut lutum in uiis, dies liturae lateris deletio tua, et repellet legitima tua dies ilia, et urbes tuae uenient in conclusionem et in diuisionem Assyriorum, et ciuitates tuae munitae in diuisionem a Tyro usque ad, flumen, 373 et a mari usque ad mare, et de monte usque ad montem ; et erit PL terra in dissipationem cum habitatoribus suis propter fructus 1223 340

345/346 Ioh. 16, 33.

341 aduersum A 342 inimici A 342/343 domestici A 344 est] om. A 346 in nullo fiduciam habens] om. A 347 credens] residens A 348 sperans A 351 cum] quia A 353 donee uindicet causam meam A 354 educet] et praem. fj, v 355/356 confusionem A, corr. 357 in earn] A cum Vulg., earn fi v 360 pr. et] A cum Vulg., om. fi v 362 amare A, corr. 368 faciet A alt. et] om. A 371 uiis] eius add. Pal.1"'2, 372 de letio] dilectio A alt. tua] om. A 376 suis] A in marg.

IN MICHAEAM II, vii, 8/13

515

adinuentionum eorum. Videtur mihi iuxta litteram, Hierusalem /x 1552 contra Babylonicam et ceteras gentes loqui, quae sibi insultauerant : Ne laetemini in ruina mea, quia Domino miserante, 380 consurgam ; postquam sedero in captiuitate educet me ille de tenebris, et erit lux mea. Iram Domini sustinebo, quia me scio meruisse quod passa sum, donee ulciscar de gentibus, et fiat iudicium meum. Noui quippe quod me sit educturus in lucem et uidebo iustitiam eius, et aspiciet inimica mea Babylon, 385 et ceterae gentes in circuitu, et operietur confusione, quae nunc dicit insultans : Vbi est Dominus Deus tuus ? Oculi mei uidebunt earn, et non longo post tempore, sed nunc et in praesentiarum conculcatam, quasi lutum platearum. Hactenus Hierusalem, siue propheta ex persona populi sit locutus ; 390 nunc Deus ad Hierusalem respondens inducitur : O Hierusalem, uenerunt dies, ut aedificentur maceriae tuae, quae erant a Babylonio uastante destructae. In die ilia longe fiet lex, siue praeceptum et iussio, ut Symmachus et Theodotio interpretati sunt, dicentes imrayrjv Kal irpoorayfia ; et est sensus : 395 Nequaquam Babyloniorum imperio subiacebis, in die ilia qua aedificabuntur maceriae tuae, uenient ad te de Assur, et de ciuitatibus munitis ; a ciuitatibus, inquam, munitis usque ad Iordanem, per quern et ante transmit populus, et a mari Rubro ; et cunctis gentibus usque ad mare Mortuum, im23 400 quod uicinum est terrae tuae, et ad montem Sion, de montibus Persarum atque Medorum, in quos translati prius fuerant ; et erit terra reliquia Chaldaeorum, et eorum qui te uastauerant in desolationem, propter habitatores suos, et propter mala opera eorum. Hoc sibi Iudaei usque hodie pollicentur, et in 405 eo loco, in quo nos exposuimus : In die ilia longe fiet lex, sicut nobis uisum est, et sicut prudentiores eorum disserunt, aliqui friuole mentiuntur, et aiunt: In die ilia, qua a Christo aedificatae fuerint maceriae Hierusalem, scripturas sanctas legis et prophetarum, quae nunc tenentur a nobis, PL 410 tolli de manibus nostris, et tradi populo Iudaeorum. Nam 1224 quod dicitur iuxta Septuaginta, Dies liturae lateris, deletio tua, non ad Hierusalem, ut iuxta Hebraicum exposuimus, sed adhuc ad Babylonem dici intellegamus, quod et ipsa delenda sit, et in morem lateris conculcanda. Et repellet legitima dies ilia,

407 aliqui friuole mentiuntur]

?

378 babilonem A 380/381 et tenebris ille me reducet ~ A 385 ceteras A confusione] in praem. A 387 post] A s.l. sed] om. A 301 a] om. A 391/302 erant babylonica uastitate destructae Viet. 392 babylonia A uastante] uetustate^d, uastatae et edd. 393 pr. et] A s.l. 396 de] A s.l. 398 ad] om. A 401 fuerant prius ~ A 407/408 aedificatae fuerint a christo ~ A 411 delectio A (in dilectio mut.) 414 more A

516

IN MICHAEAM II, vii, 8/13

non legitima Dei sed ea legitima quae aduersum legem Dei, o Babylon, iusseras obseruari. Et ciuitates tuae uenient in conclusionem, siue in diuisionem, Assyriis te impugnantibus — siquidem Babylon Chaldaeorum fuit ciuitas, non Assyriorum —. Et urbes tuae munitae erunt in diuisionem hostilis 420 exercitus, a Tyro usque ad flumen Tigrim, quo circuiris, et a mari Magno usque ad mare Rubrum, quod ex latere pergentibus Indiam, tangit regiones tuas. Et de monte usque ad montem ; de montibus scilicet Iudaeae usque ad montes Mediae atque Persarum, tota Mesopotamia et uniuersa regio, quae 425 nunc a te tenetur in medio, aduersariorum imperio subiugabitur. Et erit terra in desolationem propter pessimos fructus studiorum uestrorum. Ybi Septuaginta interpretati sunt, de Tyro, sciamus, in Hebraico scriptum esse, masor, quod uerbum, si in praepositionem Ma, et nomen Sor, diuidatur, de 430 Tyro intellegitur ; sin autem unus sermo sit, munitionem SOnat. Denique omnes TrepioyrjV, kcu Trepi 3611 Deut. 32, 7. 3, 14.

604/005 Ps. 67, 628/629 Matth.

23. 13,

15

606/607 ; cfr Is.

594 errorum] A in marg. 596 glorificabuntur A 604 de profundis] A, profundo p. v 605 cum quesierimus A, corr. 610 moyses] et praem. A 617 uidebunt] A in marg. 618 quia] qua A 624 accipiendum A 627 surdescere A 630/631 ut usque ueritatis] om. A 632 lingant A

522

IN MICHAEAM II, vii, 14/17-18/20

lantes in uentre suo, et comedentes terram omnibus diebus uitae suae. Et carnis, id est terrena opera facientes, et tra635 hentes, securn usque ad diem ultionis, et uisitationis Domini, non puluerem non terrae parua uestigia, sed totam humum. Quod cum fecerint, et ad iudicium Dei uenerint, et conclusi fuerint atque turbati, tamdiu turbabuntur, et conclusi erunt, quamdiu terra quam traxerant quasi serpentes, permanserit 640 in eis. Cum autem ilia defecerit, obstupescent, et admirabun- PL tur, non in Domino Deo suo — necdum enim merebuntur, ut 1229 dicatur Dominus Deus eorum -—, sed in Domino Deo nostro. Et subito fit dnoarpo