Opera latina 12: 123-127 Barcinone, in Monte Pessulano, Pisis annis 1305-1308 composita

Citation preview

THOMASJ BATA LIBRARY TRENT UN1VERSITY

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0038unse_z4r5

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

XXXVIII

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

XXXVIII

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA TOMVS XII

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXIV

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA

123 -127

BARCINONE, IN MONTE PESSVLANO, PISIS ANNIS MCCCV-MCCCVIII COMPOSITA

EDIDIT

ALOISIVS MADRE

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXIV

LR

.ew

^38

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI Atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

© Brepols 1984 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

Eberhardo-Wolframo Platzeck

De

REBVS HISPANICIS

INSIGNITE VERSATO HOC VOLVMEN DEDICAT EDITOR

VORWORT Band XII der Edition von Raimundi Opera Latina (ROL) kniipft an ROL IX (op. 120-122) an, in dem Lulls literarische Ernte der Zeit von Januar bis April 1305 enthalten ist, mit dem Liber de ascensu et descensu intellectus (op. 120), mit De demon¬ stratione per aequiparantiam (op. 121) und mit De fine (op. 122). In Band XII erfolgt nun die Edition der daran anschliessenden Werke, deren Entstehungszeit zwischen August 1305 und Januar 1308 licgt. Unter ihnen kommt, was Inhalt und Verbreitung anlangt, herausragende Bedeutung zu der Ars brevis, von Lull im Januar 1308 in Pisa geschrieben. Zentrale Themen der hier edierten Werke sind wie so oft “Beweis” der Trinitat und Inkarnation, ferner die Ars, generell, aber auch in ihrer speziellen Ausformung ais Ars iuris. Ausser op. 124 sind die hier edierten Werke bereits friiher im Druck erschienen. Der Edition voraus geht eine Allgemeine Einfiihrung, die eine Aufzahlung und Beschreibung der Handschriften bringt. Dank fur vielfache Hilfe bei der Erstellung der Manuskripte schulde ich Frau Monique Leboucher und Frau Gerlinde Danzeisen. Markus Henkes und besonders Fernando Dominguez haben bei der Korrektur der Druckbogen mitgeholfen, letzterer auch bei der Erarbeitung der Indices. Allen sei herzlich gedankt. Ebenso Charles Lohr, der mit bewundernswerter Akribie die teilweise schwierigen Stemmata druckreif geschrieben hat. Alois Madre Raimundus-Lullus-Institut der Universitat Freiburg i. Br.

ALLGEMEINE EINLEITUNG ROL XII enthalt fiinf Werke (op. 123-127), die Raimundus Luilus an verschiedenen Orten (Barcelona, Montpellier, Pisa) von August 1305 bis Januar 1308 verfasst hat. Sie sind ausnahmslos in lateinischer Sprache geschrieben und iiberliefert. Die hier edierten Verbffentlichungen zahlen auBer der Ars breuis nicht zu den Hauptwerken Lulls. Sie wollen die Grundgedanken lullscher Theologie, die “Begriindung” von Trinitat und Inkarnation (op. 123 und 124) wie auch seines ganzen Denk- und Lehrsystems (op. 125, 126) vertiefen und anwenden (op. 127).

I. Lulls Leben und Schriften von 8. 1305 - 1. 1308 Lulls Leben ist in dieser Epoche gekennzeichnet von einer ungewohnlichen Aktivitat und Mobilitat, deren Triebkrafte - wie konnte es bei ihm anders sein - ihre Motivierung finden in seinem Missionsprogramm, das er gerade erst, im April 1305, mit dem Liber de fine vorgelegt hatte. (') Von Montpellier aus, wo er sich von Februar 1304 bis ins Friihjahr 1305 aufgehalten hatte, wo er zehn zum Teii sehr bedeutende Werke veroffentlichte, bricht Raimundus am 17. Juni 1305 nach Barcelona auf. Er bleibt dort bis Anfang Oktober. (1 2) Von kirchenpolitischen, missionspolitischen und literarischen Aktivitaten ist diese Zeit gekennzeichnet. Hier interessiert vor allem seine schriftstellerische Tatigkeit. Im August 1305 veroffentlicht Ramon Lull in Barcelona De praedicatione contra Iudaeos et Saracenos (Liber de trinitate et incarnatione), 51 Sermones, die sich um den lullschen Beweis der Trinitat und Inkarnation bemtihen. (3)

(1) Zum Ganzen dieser Epoche vgl. Peers, (315-) 320-335; Pla, Das Leben, c. 35-41 (S. 52-56); Ders., Raimund Lull, Bd. I, Dusseldorf 1962, 31-33; Vita

coaetanae, in: ROL VIII, op. 189. (2) Seit Alfonso de Proazas Index librorum Raymundi Lulli (Valencia 1515), dem ersten in Spanien gedruckten Lull-ICatalog, wird unter den Werken unseres Autors eine kleine Schrift erwahnt: Dominus quae pars (Pla 135), angebhche Niederschrift einer angeblichen Begegnung Lulls mit Dvns Scotvs in Paris (etwa Mitte April bis Mitte Juni 1305. Vgl. Peers 323 ; Pla I, 31; Pla, Das Leben 172, Anm. 104-105). - Wir halten die Begegnung Lulls mit Dvns Scotvs fur moglich, eine erst iiber 20oJahre spater zum ersten Male erwahnte, handschriftlich nicht uberlieferte Niederschrift daruber (Dominus quae pars) fur sehr unwahrscheinlich. - Wenn Platzeck (I, 31) die Reise Lulls von Montpellier nach Paris vermutet, so lasst vor allem die spate Bezeugung von Dominus quae pars e inen darauf giiindenden Pariser Aufenthalt (Mitte April bis Anfang Juni 1305) sehr zweifelhaft erscheinen. (3) G1 ih; Av 113; CA 102; Pla 136; op. 123.

VIII

ALLGEMEINE EINLEITUNG

Im September des gleichen Jahres 1305 beendet er, ebenfalls in Barcelona, den Liber de trinitate et incarnatione, in dem er in zweimal zwanzig Rationes die gleiche Thematik behandelt wie in der vorausgehenden Predigtreihe. (4) Anfang Oktober finden wir ihn in Montpellier beim Treffen (711. Oktober) zwischen dem neugewahlten Papst (Klemens V.) und den Konigen Jakob II. von Mallorca sowie Jakob II. von Aragon.(5) Von Montpellier geht Lull mit “seinem” Konig (Jakob II. von Aragon) nach Barcelona zuriick, wo die Vorbereitungen fur den Papst-Kronungszug nach Lyon getroffen werden. Hier findet am 14. November 1305 die feierliche Kronung Klemens V. statt. Im Umfeld dieser Papstkronung, eher daran anschlieBend ais ihr vorausgehend tiberreicht Lull dem Papst wohl seine handschriftlich nicht erhaltene Petitio Raimundi ad Clementem V papam, deren genauer Inhalt zwar nicht bekannt ist, aber mit groBter Wahrscheinlichkeit vermutet werden kann (Errichtung von Sprachenklostern, Vereinigung der Ritterorden, neuer Kreuzzug). Es sind die Anliegen des Liber de fine. (6) Geraume Zeit bleibt Lull in Lyon. Hier beginnt er im November 1305 die Ars generalis ultima, sein letztes groBes programmatisches Werk, das er erst beinahe zweieinhalb Jahre spater, Ende Marz 1308, in Pisa vollendet. (7) Wenn Salzingers Angabe (Werkekatalog in MOG1,14) zutrifft, derzufolge der Liber de uniuersalibus [Introductorium magnae Artis generalis) am 8. Marz 1306 in Montpellier fertiggestellt wurde (8), befindet sich Lull im AnschluB an seinen Lyoner Aufenthalt eine Zeitlang in Montpellier. Wie lange dies dauerte, ist ungewiB, ebenso wie ein Pariser Aufenthalt vor oder nach Lyon. (9) Ziemlich sicher ist jedoch die Tatsache, nicht aber der Zeitpunkt von Lulls Reise nach Mallorca im Herbst 1306. (10 11) Platzeck glaubt annehmen zu sollen, daB des Mallorkiners Haupttatigkeit von Sommer 1306 bis zum Fruhjahr 1307 in Lehrgesprachen mit in Mallorca beheimateten Sarazenen bestand. (”)

(4) G1 do/i; Pia 137; op. 124. Vgl. J. StChr, in: EL i (1957) 54-55. (5) Dies berichtet Lull selbst am Ende der Disputatio Raimundi et Hamari Saraceni; vgl. MOG IV, 47. (6) ROL IX, op. 122. Die Petitio wird gefordert von der Vita coaetanea, nr. 35; Pia I, 32, Anm. 229-230. (7) G1 dp; Av 120; CA 54; Pia 146. (8) G1 eb; Av 115; CA 49; Pia 139; op. 125. Uber den Inhalt dieses Introductorium gibt der Titel Auskunft. - Marz 1305 ist der Monat Marz 1306 unserer Zeitrechnung. Vgl. ROL I, 22; Pia I, 5-6. (9) Vgl. auch H. Riedlinger, in: ROL V, 120-121. (10) Vgl. Vita coaetanea, c. 36. (11) Pia I, 32.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

ix

Dann aber segelt Raimund Lull, ungebrochenem missionarischem Impetus folgend, nach Bugia, dem heutigen Bougie an der nordafrikanischen Mittelmeerkiiste hiniiber, bereit, unter Einsatz von Freiheit und Leben die Bekehrung der Sarazenen vorwarts zu bringen. (12) Das Unternehmen scheitert; die Monate von Mai bis November 1307 verbringt Lull im Gefangnis der genannten Stadt. (13) Ende des Jahres 1307 wird er ausgewiesen. (14) Das Schiff, das zunachst Genua ansteuert, wird vor Pisa Opfer eines schweren Seesturmes; mit knapper Not entgeht Lull, das nackte Leben rettend, der Katastrophe. (15) Ungebrochen ist seine Schaffenskraft, mit unglaublicher Dynamik beginnt der inzwischen 76jahrige von neuem. Im Januar 1308 entsteht in Pisa eines seiner am meisten verbreiteten Werke, die Ars breuis (l6), Resiimee der wenige Monate spater, im Marz, fertiggestellten Ars generalis ultima. (17) Ein kurzer Abstecher fiihrt Ramon Lull, den unsteten Wanderer auf missionarischen Wegen, noch im Januar 1308 nach Montpellier. Auch in dieser ihm vertrauten Stadt arbeitet er auBerst intensiv und eff ektiv: Er vollendet die Ars breuis, quae est de inuentione iuris (18), eine Anwendung der Prinzipien seiner Ars auf die Losung der Probleme der Jurisprudenz. Damit klingt die hier zu besprechende Epoche im Leben und die zu edierende im Schrifttum des Raimundus Lullus aus. Sie wird ihre imponierende Fortsetzung finden in der Vollendung, in der Edition der gewaltigen Ars generalis ultima (19) und anderer bedeutsamer Werke. So ergibt sich folgende Aufzahlung der von Lull von August 1305 bis Januar 1308 veroffentlichten Traktate: 1. August 1305 in Barcelona: De praedicatione contra Iudaeos et Saracenos ; 2. September 1305 in Barcelona: Liber de trinitate et incarna¬ tione ; 3. 8. Marz 1306 in Montpellier: Liber de uniuersalibus ; 4. Januar 1308 in Pisa: Ars breuis, quae est imago Artis generalis; 5. Januar 1308 in Montpellier: Ars breuis, quae est de inuen¬ tione iuris.

(12) Pia I, 32; VC, c. 36. (13) Vita coaetanea, c. 36-40; Peers 329; Pia I, 32. (14) Pla, Das Leben, S. 56. (15) Vita coaetanea, c. 41; Pla I, 32. (16) G1 dq ; Av 121; CA 53 ; Pla 142; op. 126. - Ausser der Ars brevis schrieb Lull im Januar 1308 in Pisa noch den Liber ad memoriam confirmandam (G1 dr; Av 122; CA 52; Pla 143). (17) G1 dp; Av 120; CA 54; Pla 146; op. 128. (18) G1 dv; Av 101; CA 50; Pla 144; op. 127. (19) Die Arbeit an diesem grossen Werk hatte Lull seit November 1305 beschaftigt. Vgl. Anm. 7 und 17.

x

ALLGEMEINE EINLEITUNG II. Die handschriftliche Oberlieferung

Bergamo, Biblioteca Civica, Angelo Mai, A.4.27 (1497: f. 192V; 1498: f. i44ra). B Bg

Codicem descripsit A. Madre: ROL IX (1981), pg. VIll-IX. f. ira-6va: Introductorium magnae Artis generalis (G1 eb; Av 115 ; CA 49; Pia 139). f. 229ra-239vb: Introductorium omnium scientiarum artificiale, diuinitus datum intellectui humano (= Ars breuis, quae est imago Artis generalis) (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). Bern,

Burgerbibliothek, 762 (XIV/XV).

91 folia; una columna; 40 lineae; una manus. f. y-i$r et f. 9ir-v: Anon., Disputatio inter Latinum et Graecum. Inc.: Haec disputatio quattuor habet partes. Quarum prima est de processione Spiritus; secunda de opinione Nestorianorum; tertia de opinione Iacobinorum; quarta et ultima erit de disputatione cuiusdam Saraceni. Expl.: nihil in Deo reale ponentes, intrinsece uero substantiales aeter¬ naliter personas distinctas perfectissime statuentes. f. I5v-i7r: Vacant. f. i7v-2or: Figurae, tabulae, termini. f. 20v: Vac. Be f. 2ir-32v: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 33r-44v: Quaestiones, definitiones, subiecta. Inc.: Vtrum in subiecto creato sit aliqua bonitas substantialis? Et dicimus, quod sic. Quoniam si non esset bonitas. - [De natura] Natura est de se ipsa, eo quod est principium primitiuum, ut entia naturalia. Expl.: et habet in se bonitatem naturalem; et sic de singulis principiis suo modo. f. 45r~49v: Anon., Alphabetum trinitatis uirtutum Dei et animae, etc., licet principaliter intituletur praesens Alphabetum. - Probatio fidei triplici trinitate, scilicet Dei, animae et uirtutum. Expl.: inter se communibus... id, ut supra dictum est. f. 5or-5iv: Vac. f. 52r-59r: Oratio communis ad Deum et ad omnes sanctos. - Alphabetum trinitatis Dei (Termini, definitiones). f. 59V-63V: Vac. f. 64r-65v: Diuersa alphabeta, lingua, u. gr. graeca, iudaica, latina scripta. f. 66r-67v: Vac. f. 68r-86v: Tabula generalis (incompleta) (G1 bc; Av 31; CA 29; Pia 67; MOG V, 221-300). Inc.: Ratio, quare tabula ista. Des. [Sequitur practica regularum]: Quaestio: De quo est liberum arbitrium ? Solutio: ... ad utendum libere obiectis, quae recipiunt uel dimittunt.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XI

f. 87r-v: Vac. f. 88r-90v et f. 921--931:: Iacobvs de Ravenna, Tractatus de memoria

artificiali. Inc.: Ars ista memoratiua principaliter in duobus consistit in locis, uidelicet in imaginibus. Expl.: intelligamus argumenta nobis facta. Bernkastel-Kues, St. Nikolaus-Hospital, 81 (XV). Codicem descripsit Martin Honecker, Lullus-Handschnften aus dem Besitz des Kardinals Nikolaus von Cues: Spanische Forschungen der Gorresgesellschaft, I. Reihe, 6 (i8gy) 258. Cu f. ir-nr: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. I2r-ii3v: Ars generalis ultima (G1 dq; Av 120; CA 54; Pia 146).

Bo

Bologna, Biblioteca Universitaria, 926 (522) (XIV). Codicem descripsit H. Riedlinger: ROL V, 165. f. 83ra~97va: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). Bourges, Bibliotheque de la Ville, 298 (XIV).

147 folia; una columna; 40 lineae ; una manus. Bu

f. I24r-i42r: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. I42v-i43r: De diuina trinitate (De uenatione trinitatis per substantiam et accidens) (G1 gl; Av 200; CA 143; Pia 235; ROL, op. 216). f. I44r-(i47r): Ciceronis synonima (Alphabetum). Inc.: Cicero Lucio Vetuuio suo salutem collegi Expl.: opacitas concreuit congelauit. Bruxelles, Bibliotheque Royale, ms. 1188 (1878-88) (XIV).

Ex monasterio de Korssendonck. Cf. Van den Gheyn, Catalogue des Manuscrits dela Bibliotheque Royale de Belgique, tom. II (igo2) 200-201. f. ir: Quae in codice continentur. f. 2r-85v: Liber florum... de laudibus Beatae Maria Virginis. f. 86r-97v: Liber abbatis Ysaac de Styna, quo modo anima possit quiescere. f. 97v-ioir: Reuelatio Beatae Virginis (PL 159, 271). f. ioir-ioiv: Speculum monachorum (PL 184, 1175-1178). f. ioiv: S. Gregorivs, De nuper conuersis. f. io2r-nov: Liber fr. Thomae de Aquino De rege et regno. f. mr-i56r: Lectiones sanctorum. f. i6ov-i62v: Sermo. Br f. i63r-i68v: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (Gl dq ; Av 121; CA 53; Pia 142). f. i69ra-2i2v: Bartholomaevs Brixiensis, De casibus iuris. Inc.: Ad honorem omnipotentis Dei et ecclesiae Romanae, cui praesidet

XII

ALLGEMEINE EINLEITUNG

Gregorius IX, etiam ad utilitatem Bononiensis et alibi studentium. - Quidam habens uxorem condemnatus est. f. 2i3r-2i7r: Excerpta ex Euangelio s. Iohannis. f. 217V-220V: Legenda de s. Alexio (BHL nr. 286). f. 220v: Epistola Anselmi Landunensis ad H. abbatem s. Laurentii. Cambridge, Trinity College, ms. 1211 (antea o. 3. 39). 80 fol.; una coi. ; 42 lin.; una manus. Codicem descripsit M.R. James, The Western manuscripts of the library of Trinity College, Cambridge, III (1902) 221. f. iv: Ordo tractatuum Raimundi (1-11). f. ir-4v: Variae notae, doctrinam Raimundi concernentes (Termini, definitiones). f. 5r: Liber de substantia et accidente per modum nouum (G1 gl; Av 200; CA 143; Pia 235; incompletus; ROL, op. 216). f. 5V-33V: Contemplatio Raimundi (De decem modis contemplandi) (Gl bp; Av 64; CA 205; Pia 82). f. 33V-34V: De raptu (Quo modo contemplatio transeat in raptum (Gl bq; Av [64]; CA 206; Pia 83). f. 34v-35r: De declaratione conscientiae (Gl br; Av 75; CA 88; Pia 84). C f. 35V: Ars breuis (excerptum) (Gl dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 36r-8ov: Variae excerpta et notulae, doctrinam lullianam concernentia (De triangulo caelestino, De creatura; De diuims nominibus; dignitates; Ars lulliana). Cremona, Biblioteca Governativa, 64 (XVI). Liber fuit Philippi Caselli (f. ir). 203 x 140 mm; 56 fol.; una coi. ; 20 lin. ; una manus. f. ir: Ars breuis illuminatissimi doctoris magistri Raymundi Lulli. Praefatio, f. iv: Vac. f. 2r-3v: Hoc est translatum, fideliter sumptum a quibusdam litteris, sigillo caereo dependenti. - Vniuersis, praesentes litteras inspecturis. Cr f. 4r-56v: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (Gl dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 5V, 6v, 8v, nv, i2v, 2iv: Vacant. f. 57r: Iordanvs Brvnvs, De lampade combinatoria lulliana, Argento¬ rati 1608. Danzig, Stadtbibliothek (hodie: W GdAnsku, Bibliotheca Polskiej Nauk), ms. 2224 (XV). ig6 fol.; binae coi. (f. ij6-iq6 : una coi.) ; 35-56 lin.; una manus. f. ira-69vb: Hugo de Folieto, De bestiis (PL 177, 13-164). Inc.: Desiderii tui, carissime, petitionibus satis. Expl.: radicibus saepe ipsa demergit, etc. f. 70ra-i09ra: Liber Zachalis in solutione somniorum. Inc.: Primum capitulum de triplici somnio. De somnio, qui super.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

xm

Expl.: cum uideret sic dum calamum cassabitur, cum propter iniqua sua, etc. Lapidarius. Inc.: Appellatus est magnes ab inuentore inuidia repertus. Expl.: siue propositiones excerptae de libro deuenerunt, etc. f. i27r: Vac. f. I09ra-i26vb: Anon.,

Notae quaedam, respicientes ad ea, qua in codice continentur. f. I28ra-i35vb: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. I36ra-i40ra: Albertvs Magnvs, Tractatus de scientiis licitis et illicitis. Inc.: Occasione quorundam librorum, apud quos non est radix. Expl.: ab eodem causata, f. iqorb: Vac. f. iqira-isorb: Ars compendiosa (Compendium Artis generalis seu Practica breuis super Tabulam generalem (G1 bt; Av 70; CA 34; Pia 92). f. I50rb-i66va: Lectura Artis, quae intitulatur Breuis practica Tabulae generalis (G1 cb [= cd]; Av 95; CA 43; Pia 123). f. i66vb: Vac. f. i67ra-i72vb: Ars compendiosa medicinae (G1 al; Av 29; CA 5; Pia 29). f. I73ra-i75va: Anon, De donis Spiritus sancti (De septem fundamentis). Inc.: Hoc opus diuiditur in septem fundamenta. Primum est de fundamento ualde uirtuoso. Expl.: propter publicam utilitatem. De donis Spiritus sancti, f. i75vb: Vac. f. I76r-i77v: Sigismundus, Dei gratia Romanorum rex semper augustus, Vngariae, Bohemiae etc. rex. Inc.: Venerabiles dilecti nostri. Tenuit hactenus indubitanter mea fiducia, quod in omnibus erga uos et imperium sacrum. [f. 176V] Venerabilibus prioribus artium uexillifero (?) iustitiae populo et communitati Florentiae, dilectis nostris. Inc.: Serenissime princeps ac gloriosissime princeps, pater ac domine noster singularissime. Quamquam in litteris uestrae maiestatis nonnulla f. 127V:

D

existunt. Expl.: sed in humilitate obsequendi uestro imperiali... affectamus. Datum Florentiae, die 22. Iulii. - Sanctissimo ac gloriosissimo principi ac clementissimo domino Sigismundo, Dei gratia regi Romanorum semper augusto, Vngariae, Bohemiae etc. regi, patri ac domino nostro singularis¬ simo. f. I78r-i96v: Gvarinvs Veronensis, 54 epistolae latinae. In margine superiori additum est: Vide opera de temporibus mundi, pag. 246. - In textu f. 195V: Nr. 55: Bertholdvs Meghen. El Escorial,

Biblioteca Real,

f.

IV.

12

(XIV).

33 fol.; una coi.; 23 lin. ; una manus, iyy x 127 mm. Cf. G. Antolin, Catalogo de los codices latinos de la Real Biblioteca dei Escorial, II (1911) 209-210. f. 33V: Este libro es dei doctor frey

Alonso de San Cibrian y Alonso.

XIV

E

ALLGEMEINE EINLEITUNG

f. ir-v: Diuersae notae; dignitates, Alphabetum. f. 2r-33v: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142).

Firenze, Biblioteca Riccardiana, ms. Riccard. 1001 (a. 1417). 361 fol.; una coi.; 50 lin.; una manus. f. I4r-32r: Logica discipuli magistri Raimundi Lulli. Inc.: Quoniam secundum philosophum 1 Elenchorum (f. 24V: Demon¬ stratio per aequi par antiam). f. 32v-33r: Figurae Artis. F f. 34r-43r: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 43v-45r: Notae, dignitates lullianas concernentes. f. 45V: Figura. f. 46r-94r: Tabula generalis (G1 bc; Av 51; CA 29; Pia 67). f. 94r-v: Rubrica de differentia, concordantia, contrarietate. f. 95r-ii9r: Ars compendiosa inueniendi ueritatem (Ars maior) (G1 a; Av 1; CA 13; Pia 3; MOG I, 433-473)f. Ii9r-i2ir: De regulis Artis compendiosae inueniendi ueritatem (Gla/i; cf. Pia 3). Inc.: Sciendum est, quod per S intelligitur anima rationalis. Expl.: Sicut beatissima crux, f. I2iv-I22v: Vac. f. I23r-i66v: Lectura superfiguras Artis demonstratiuae (G1 x; Av 21; CA 20; Pia 30). f. i67r-24or: Introductorium magnae Artis generalis (G1 eb; Av 115; CA 49; Pia 139). f. 24or-24iv: De regulis principiorum philosophiae. Et primo de A. Inc.: In principiis istis A et B sunt. f. 242r-258r: Apostrophe (Liber de articulis fidei catholicae) (G1 bo; Av 61; CA 87; Pia 78). f. 258V: Vac. f. 259r-295r: Declaratio Raimundi, per modum dialogi edita contra aliquorum philosophorum et eorum sequacium erroneas opiniones ab episcopo Parisiensi (Liber de articulis Parisiis damnatis) (G1 bu; Av 67; CA 180; Pia 86). f. 295V: Vac. f. 296r-297ra: Tabula prouerbiorum. f. 297r-354r: Liber prouerbiorum (G1 ce; Av 63; CA 212; Pia 81). f- 354v~359v: Fiber de confessione (G1 ns; HLF 244; CA XII, 42; RD108). Inc.: Multi homines sunt, qui desiderant scire, quid est confessio, f. 359v-36ir: De confessione. Inc.: De sacramento poenitentiae, f. 361V: Diuersae notae.

Genova, Biblioteca Berio, ms. III/1/31 (XVII). 168 fol.; una columna; 30 lin.; una manus.

ALLGEMEINE EINLEITUNG G

xv

f- Ir_35r; Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 35V: Vac. f. 36r-v: Index rerum. f. 37r-v: Vac. f. 39r-i5ir: Victorinvs a Panormio (?), OMCap, Declaratio in Artem breuem Raimundi Lulli. Inc.: Antequam ad huius diuinae Artis. Expl.: omnibusque sanctis. Amen. f. 151V-152V: Vac. f. f. f. f. f.

I53r_154v: Tabula partium principalium et quaestionum. I55r-i58v: Excerpta theologica (italice). I59r-i64r: Variae notae et tabulae, ad astronomiam spectantes. 164V-165V: Vac. i66r-i68v: Genealogia Dauid.

Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, ms. St. Peter perg. 92

(XIII/XIV). 44 fol.; una coi.: f. 13V-28V ; f. jor-j2v ; binae coi.: f. 2gra-2gvb; f. 33ra34rb; f. 36va-44; uarians numerus linearum (33-80) ; una manus. Cf. E. J. Beer, Initial und Miniatur. Buchmalerei aus g Jahrhunderten aus Handschriften der Badischen Landesbibliothek, 2ig63, 47-48. HillGARTH 446-467. f. (i3v)-27r: Varia Lulliana (dignitates, Alphabetum). f. 27V: Figurae. K f. 28ra-39v: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 4ora-44ra: Lulliana (Ars, figurae). Koebenhavn, Kongelige Bibliothek, Ny Kgl. Samling 638,8° (a. 1427). Codex chartaceus / 14 x 11 cm; 201 fol.; una coi.; 23 lin. ; una manus. Prouenit e Hispania. Cf. E. Joergensen, Catalogus cod lat. bibliothecae Hafniensis, Hafniae 1926, 73; eadem, Eis Manuscnpts Lui.lians de les Bibliotheques Nordiques: Mediterraneum 1, Palmae Maioricarum 1950, 107. f. ir-v: Tres orationes piae et deuotae. Inc. [Primam uirtutem esse puto coercere linguam]: Domine Iesu Christe, Verbum Patris, fili Virginis, salus mundi, hostia sancta. Expl.: latronem crucifixum, tibi confitentem, qui cum Patre, etc. f. 2r-8v: Grammatica intricata, multo abbreuiata. Inc.: Partes orationis quod sunt quattuor, quae sunt: Littera, sillaba, dictio et constructio. Expl.: et tunsum uel tossum. - Nota: Proxima de grammatica inuenies in fine istius libri. f. gr-96v: [Psevdo-Lvllvs] De decem praeceptis, quattuordecim articulis fidei catholicae cum septem sacramentis (G1 iw; opus dubium).

XVI

ALLGEMEINE EINLEITUNG

Inc.: Omnipotens Deus, benedictum sit esse tamque singulare in bonitate, magnitudine, potestate. Expl.: tibi, Domine Deus, ego seruus tuus et filius ancillae tuae. Expleto libro isto, subueniente gratia tua... ac mirabilis incarnationis tuae filii Dei incarnati in urbe Valentina, anno ab incarnatione Dei 1327, in mense Aprilis, qui fuit inchoatus in mense Martii... benedicendum et tibi per infinita saeculorum saecula seruiendum. Arnen, f. 97r-ii2v: Dignitates, definitiones, regulae. f. Ii3r-n6r: Deus, qui es summa sapientia et ueritas infinita, ad te cognoscendum et amandum incipit Ars generalis. Inc.: Alphabetum Artis generalis, figura, tabulae, f. Ii6v-i29r: Anon., Tractatus theologicus. Inc.: Vnde quia in Deo sunt multa nomina, per quae eum nos oportet cognoscere. Expl.: sci. potestas Patri, sapientia Filio et amor Spiritui sancto. Deo gratias. Amen. f. 123V-129V: Vacant. f. I30r-i48v: Anon., De quaestionibus alterius uitae. Inc/. Ad euidentiam alterius uitae decem quaestiones proponimus in praesenti opere declarare. - Differentia est inter corpus et animam. Expl.: Et sic finitur ista quaestio cum aliis quaestionibus ante dictis... Et sic finitis quaestionibus benedicatur Christus. Qui me hoc opus praecepit scribere, ipse me euellat ab isto carcere - diuino iuuamine. f. I49r-v: Articuli fidei catholicae. Inc.\ Ierem. secundo capitulo (?): Patrem reuocabitis, qui terram ascendit et condidit caelos. Expl.: et apostolicas supra modatas. f. i5or-v: [Esta he a doutrina que disso frey Ioha. de Tode, que o horne deve fazer pra ser virtuosso primeyramente]. Inc.: Alegrate e torna grande prazer em nas infirmidades e penas... Expl.: se son graves e alegram 0 spiritu. Deo gratias. Amen. f. I5ir-i85v: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 185V-195V: Liber de natura (G1 cq; Av 89; CA 8; Pia 109). f. I96r-20ir: Grammaticalia (continuatio foliorum 2r-8v). Inc.: Do si sum, ut claudo concludo, etc. Expl.: acus pecus auis flumentum faba mellones. f. 2oiv-2o6r: Vacant.

Koebenhavn,

Kongelige Bibliothek, Ny Kgl. Samling 640, 8°

(XV). Cod. chartaceus, e Hispania proueniens, emptus Lipsiae ig2i. iqy fol. ; una coi.; una manus; 18-22 lineae. Codicem descripsit J. Stohr: ROL I, 33; cf. E. JSrgensen, Catalogus codicum latinorum Medii aeui Bibliothecae Regiae Hafniensis, Hafniae I92^. 73-74■ eadem: Mediterraneum 1 (ig$o), 108-iog.

ALLGEMEINE EINLEITUNG K2

XVII

f. ic>7r-i43r: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). London, British Museum, Sloane, ms. 2416 (a. 1446).

131 fol.; binae coi.; 30 lin.; una manus. f. ira-i23rb: Ars generalis ultima (G1 dp; Av 120; CA 54; Pia 146). f. 123V. Vac. L f. I24ra-i30va: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. I30va-i3ivb: Alphabetum lullianum, principia, accidentalia, condi¬ ciones. Lyon, Bibliotheque de la Ville, Fonds general 258 (XIV/XV). Codicem descripsit H. Riedlinger: ROL V, 173-174; cf. Hillgarth,

pg. 476S. B

M,

f. H3v-i33r: Liber de trinitate et incarnatione (cf. J. Stohr : EL 1 [1937] 55-56; Pia 137). MOnchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 4381 (a. 1497: f. 34r). Prouenit e monasterio Sancti Vdalrici Augustae Vindelicorum. 137 folia; una coi.; 25 lineae; una manus. f. ir-34r: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121 ;Ca53;

Pia 142). f. 34V-45V. Logica breuis noua (G1 cv; Av

94;

Ca

46;

Pia

114).

f. 461: Vac. f. 47V-137V: Sequuntur diuersa opuscula, s. Benedictum et s. Udalricum tractantia. MOnchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10506 (XIV). Vetus signatura 0 139; prouenit ex bibliotheca Palatina (Pal. 306). Codex membranaceus; 40 ; 182 folia; una columna; 38 lineae; una manus. f. ixv-3xr: Anon., Tractatus paruus de Deo (G1 it; f. 3*r in margine inf.. Opus supra non est magistri Raimundi). f. 4xv-5xv: Figurae Artis (breuis) et Tabula. M2 f- ir-i2v: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. I3r: Vac. f. 13V-177T: Ars generalis ultima (G1 dp; Av 120; CA 54> Pla I46)f. 26: Vac. f. I77v-i82r: Liber de natura (G1 cq; Av 89; CA 8, Pia 109). MtlNCHEN, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10512 (XIV/XV).

M\

Vetus signatura 0 173; 146 folia. Codicem descripsit H. Riedlinger: ROL V, 182-183. f. 3ra-6va: Introductorium magnae Artis generalis ad omnes scientias (G1 eb; Av 115; CA 49; Pia 139). MOnchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10531 (XV).

Perarnau, I, pg. 125-127.

XVIII

ALLGEMEINE EINLEITUNG

Vetus signatura o ny; 40; ex bibliotheca Palatina Mannheimensi (Pal. 531). Codex chartaceus; 131 folia; una columna; 23 lineae; una manus. f. iv-2r: Figurae Artis (I-IV). f. 2v: Vac. f. 3r-4v: Anon., De definitionibus uirtutum cardinalium et uitiorum (Fragmentum [?] libri De uirtutibus et peccatis [G1 gd1; Av 180; CA 130; Pia 225]). Inc.: Instrumentum est potentia, cum qua moralis agit moraliter. Expl.: a quibus particularia descendunt, f. 5 (bis): Vacat. f. 5r-8v: Expositio aliquorum uocabulorum Tabulae generalis et aliquo¬ rum librorum Raimundi Lulli (catalaunice) (= Taula d’esta Art [amativa] ; G1 ax; Av 40; CA 201; Pia 58a). Inc.: Aquesta taula es de les paraules. - Amativa se din de amar. Expl.: altres coses semblants a aquestes. Deo gratias. Sequitur unum folium, non numeratum (cf. f. 5). f. gr: Alphabetum. f- 9V~39V: 4rs breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 17V: Vac. f. 39V (bis): Vac. f. 4or-i3iv: Tabula generalis (G1 bc; Av 51; CA 29; Pia 67). MUnchen, Bayehsche Staatsbibliothek, Clm. 10535 (XV). Vetus signatura o 134; 40; ex bibliotheca Palatina Mannheimensi (Pal. 535) ■ Codex chartaceus; 90 folia ; una columna; 26 lineae; una manus. f. ir-90v: Ars breuis, quae est de inuentione iuris ciuilis (G1 dv; Av 101; CA 50; Pia 144). f. 91: Vacat. MOnchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10536 (XV). Vetus signatura o 133; 40; prouenit e Hispania (?), certe ex bibliotheca Palatina Mannheimensi (Pal. 336). Codex chartaceus, ex parte mutilus; ioj folia; una columna; 27-30 lineae; una manus. f. ir-8or: Ars breuis, quae est de inuentione iuris ciuilis (G1 dv; Av 101; CA 50; Pia 144). f. 8ov: Vac. f. 8ir-i07v: Ars de iure (Ars iuris naturalis) (G1 da; Av 100; Ca 39; Pia 121). MOnchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10552 (XV). Vetus signatura 0 136; 123 folia. Codicem descripsit H. Riedlinger: ROL V, 183-183. 1- 3Ir-5IV: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq ; Av 121; CA 53; Pia 142).

MUnchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10568 (XVII).

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XIX

Vetus signatura o 194; 236 folia. Codicem descripsit H. Riedlinger: ROL V, 188-189 / cf- ROL X, pg. XV-XVI. M3 Int. I f. 2r-52v: Ars breuis, quae est de inuentione luris G1 dv; Av 101; CA 50; Pia 144). Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10576 (XVII). Vetus signatura 0 133; 149 folia. Codicem descripsit H. Riedlinger: ROL V, 189-190; cf. Hillgarth,

MUnchen,

M4

Pg- 470. f. 2ir-4ir: Ars breuis, quae est de inuentione iuris, ab initio ad dist. VI (G1 dv; Av 101; CA 50; Pia 144); e codice Paris, Nat. lat. 14713f. y2rb-8ivb).

Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10583 (XVII). Vetus signatura o 131; ex bibliotheca Mannheimensi (Pal. 383). Codex chartaceus; 65 folia; una columna; 32 lineae; una manus. f. Iv-IIr: Index distinctionum. f. IIv: Vacat. M5 f. ir-65r: Ars breuis, quae est de inuentione iuris (G1 dv; Av 101; CA 50; Pia 144). MCnchen,

Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10587 (XVII). Vetus signatura o 113; ex bibliotheca Palatina Mannheimensi (Pal. 387). Codex chartaceus; 4°; 406 folia; columnae: una f. 1-39, 149-406; binae f. 40-148; 24-29 lineae; una manus. f. ir-24r: Compendium (Tractatus compendiosus) de articulis fidei catholicae (G1 cf; Av 78; CA 239; Pia 102). f. 24V: Vacat. M5 f. 25r-39v: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 39x: Vacat. f. 4ora-i48vb: Liber principiorum philosophiae (Gli; Av 7 ;CA 15; Pia 9; MOnchen,

MOG I, 667-732). Sequntur duo folia, non numerata. f. I49r-405v: Liber de uirtutibus et peccatis (Ars maior praedicationis) (G1 gd1; Av 180; CA 130; Pia 225). f. 4o6r-v: Fragmentum (attinens ad opus praecedens). Inc.: Quamuis omne peccatum sit contra Deum et unum a proprietate, tamen dicitur. - Peccatum in Spiritum sanctum dicitur irremissibile. - Sex sunt species peccati in Spiritum sanctum. Expl.: est impugnatio ueritatis contra secundum inuidentia gratiae supernae. MUnchen,

Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10589 (XVII).

Vetus signatura o 119. 302 folia. Codicem descripsit H. Riedlinger: ROL, 193-196; Perarnau, I, pg. M2

148-159. f. 26gr-277r: Liber de uniuersalibus (G1 eb; Av 115; Ca 49; Pia 139).

XX

ALLGEMEINE EINLEITUNG

Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 10654 (XVII). Vetus signatura 0. IJ2; ex bibliotheca Palatina Mannheimensi (Pal. 654). Codex chartaceus; 8° ; 24 j folia; una coi. /25 lin. ; una manus. f. ir-v: Vacat, f. 2r: Tituli. f. 2V-3V: Epistola dedicatoria ad Iohannem Baptistam Branconium Aquitano. f. 4r-54v: Ars iuris (G1 du; Av 28; CA 25; Pia 28). f. 55r-v: Vacat. f. 56r-i82r: Ars iuris ciuilis, quae est de inuentione iuris (G1 dv; Av 101; CA 50; Pia 144). f. i82v: Vacat. f. i83r-225r: Anon., Commentarius in Artem iuris doctoris Raimundi Lulli. Cap. I: De consideratione canonistarum iuristarumque seu de utroque iure, canonico uidelicet et ciuili. Inc.: Cum iuris scientia in multis uoluminibus prolixe et confuse admodum sit edita et infinita sint accidentia, f. 225V: Vacat. f. 226r-v: Index commentarii iurisprudentiae. Unum folium, non numeratum. f. 227r-239v: Appendix omnium titulorum institutionum ciuilium impe¬ ratoris Iustiniani. f. 240r-243v: Vacant. MOnchen,

Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 14524 (XV). Veius signatura Em. F. 27; 40 ; 202 folia; una columna; 18 lineae; duae manus: una: f. ir-i68r,f. i8ir-202v ; altera: f. i68v-iy8v. f. ir: Termini. Inc. \ Causa, controuersia, negotium, quaestio. Expl.: quantitas, numerositas, f. iv: Vacat. f.ir-i2v: Alphabetum lullianum, definitiones. f. 13: Vacat. MUnchen,

f. I4r-45r: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq ; Av 53; Pia 142). f. 45V-49V: Vacat, f. 5or-78v: De arte praedicandi.

121;

CA

Inc. \ Expeditis praedictis, quae praedicatori necessaria sunt conside¬ randa, tandem ad artificium. - [De inuentione praedicationis] Post haec dicendum, qualiter sit inueniendum in qualibet parte. Des. (?) (f. 6ov): potest esse sinagaga (!) diaboli, f. 6ir-63v: Vacat. Expl.: et nos in conclusione praesens opusculum concludamus, f. 8or: Vacat. f. 8ov-i26r: Tabula generalis (G1 bc; Av 51; CA 29; Pia 67; MOG V, 221300).

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XXI

f. 126V-131V: Vacat. f. I32r-i35r: Definitiones, Alphabetum, Figurae. f- I35v'I38r (et f. I32r): Libre de definicions (G1 m; Av -; CA 76; Pia 34). f. 138V-1511-: Varia excerpta lulliana. Inc.: Ars est collectio multorum praeceptorum in unum finem. Expl.: tanta apparet in gloria rerum differentia, sicut in natura substantia, f. 151V-152V: Vacat. f. I53r-i6ir: Frater Bernhardvs, OMin. (f. i6ir). Excerpta ex Arte praedicandi. Inc. : Si uis sermonem exacte conficere respectiue thema secundum congruentiam temporis et loci. Expl. : relinquunt eos rudibus mei similibus, f. i6iv-i63r: Definitiones. Inc. : Superbia est singularis excellentia super alios. Expl.: nunc ad fructum meliorem procedamus, f. 163V: Vacat. f. i64r-i78v: Sermo; uaria excerpta; a f. I76r Confessio. Inc.: Venite, benedicti Patris mei... mundi. Matth. 25. - Praesul dignis¬ sime et in Christo Pater reuerende reuerendique patres et domini praelati. - Pro inductione huius thematis occurrit auctoritas beati Augustini. Expl.: und send mir laid von ganczem meinem herczen. Etc. f. i79r-i8ov: Vacat. f. i8ir-202v: Continuatio Artis rhetoricae. Inc. : Ad omnem iudicialem causam quemadmodum conueniet inuentionem. Expl.: collocantur. Et sic est finis, etc. MOnchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 18445 (XV). Vetus signatura Teg. 445; 2°; 253 fol.; una coi.: f. 244^2 tfr; binae coi.:/. 2ra-243r; 40 lineae; una manus. f. ir: Index eorum, quae in hoc uolumine continentur. f. iv: Vacat. f. 2ra-3iv: Breuis practica Tabulae generalis (Ars compendiosa) (G1 bt; Av 70; CA 34; Pia 92); cf. f. 57ra-64ra. Expl.: Explicit tabula 84 columnarum, f. 32r et 34V: Vacant, f. 32v-33r: Figura I-IV. f. 35ra-38rb: Alphabetum, definitiones. M8 f. 38rb-46rb: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 46V: Vacat. f. 47ra-54vb: Liber ad probandum aliquos articulos fidei catholicae per syllogisticas rationes (G1 df; Av 96; CA 96; Pia 124). f. 55r-56v: Vacat. f. 57ra-64ra: Breuis practica Tabulae generalis. Pars V, cf. f. 2ra-3iv. Inc. (De practica): Ista pars in duas partes diuiditur. Prima pars est de V quaestionibus. Qui soluuntur.

XXII

ALLGEMEINE EINLEITUNG

f. 64V: Vacat. f. 65ra-g3va: Lectura Artis, quae intitulatur Breuis practica (G1 cb [ = de]; Av 95; CA 43; Pia 123. MOG V, 301-343). f. 94r: Vacat. f. 94va-i35ra: Logica noua (G1 ct; Av 92; CA 45; Pia 112). f. I35ra-i39va: Practica prima tam in abstracto quam in concreto. Inc.: Bonitas proprie immediate est bona de se met ipsa absque aliqua materia. - (f. I35va) Ars est collectio multorum praeceptorum, in unum finem tendentium. - (f. I38va) In hac prima figura A est Deus gloriosus. - (f. I39rb) In hac figura T, quae uocatur creatura. Expl.: in quolibet principio figurae et promixtum. f. I39va-i43ra: Henricvs de Montnach, Tractatus. Inc.: Plura huius Artis subiecta sunt, quoniam nouem materialia, unicum tamen est formale. - Quaestioni quaerenti: De quo est res ? - respondemus primo. Expl.: Intelligentiae cuiusmodi et grandissimae claritatis, etc. f. I43rb-i55rb: Iohannes Bvlons, Lectura super artificium Artis generalis (HLF 133; G1 in; Sb 352) Inc.: Incipit Ars generalis cum glossa eiusdem. - Hic titulus est huius operis. Et diuiditur in tres partes secundum tres distinctiones. - (f. I52rb) Actio est principium, ratione cuius agens agit. f- I55va-i84va: Tabula generalis (G1 bc; Av 51; CA 29; Pia 67), dist. V (MOG V, 221-300). Inc.: Diximus de scientiarum discursu, in tabula existentium. - (f I55vb: De I parte) Vtrum bonitas, magnitudo, etc. in rebus creatis. - (f. i8ova: De quaestionibus Tabulae) Vtrum Deus possit peccatum facere. - (f. i83vb: Sequitur Tabula huius Artis) Vtrum bonitas, magnitudo, etc. in rebus creatis conuertantur. Expl.: quo modo durare possunt in aeterno igne, f. i84vb-2o8va: Liber prouerbiorum (G1 ce; Av 63; CA 212; Pia 81), pars II (De ente). MOG VI, 283-413. f. 2o8vb unum folium, non numeratum '. Vacat. f. 209ra-23ora: Disputatio V sapientium de fide Christianorum (f. 230ra: a. 1294) (G1 bi; Av 55; CA 86; Pia 72. MOG II, 125-174). Inc.: Quattuor sapientes sub arbore sedentes fuerunt Latinus, Graecus, Nestorinus, Iacobinus. - Haec disputatio habet quattuor partes. Quarum prima est de processione Spiritus sancti. - (f. 227va: De obiectionum solutionibus) Ad illud, quod obicitur contra potestatem, quod sunt coacte ad possificandum. Expl.: secundum eundem modum, per quem soluimus supra dictas, f. 230V: Figura. f. 23ira-243ra: Ars turis (G1 du; Av 28; CA 25; Pia 28). f. 243rb-243r (!): Vacat. f. 244r-247v: Alphabetum uirtutum et uitiorum.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XXIII

f. 247v-253r: Alphabetum, trinitatis. lnc.: Cantus alphabeti psalmi laude cantici canticorum officii secundum tres ordines intellige sic: Huius cantici. Expl.: aquam leuitate, aerem claritate, ignem caliditate, etc. MCnchen, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 19857

(a.

1460-

1484). Vetus signatura Teg. 1857 (S. Quirini). Codex membranaceus et chartaceus; 8°; 386 folia ; 21-35 lineae ; una columna; duae manus : prima f. 1-25V, f. 3yr~93r; secunda f. 94r-io8v. Descriptio usque ad fol. io8v. f. Iv: Iste libellus attinet uenerabili coenobio sancti Quirini in Tegernsee. Contenta quaere in secundo folio sequenti, f. ir-v: Quae continentur in hoc libello. f. 2r-25v: Diuersae collationes. f. 2r-6v: Collatio in Vigilia Paschae (a. 1460). Inc. \ Pax uobis... (Luc. 24, 36; Ioh. 20, 21). - Verba domini Saluatoris nostri Christi sunt... illa ad discipulos die crastino consolatorie prolata. Expl.: praelibandum ac tandem in beatitudinis gloria aeternaliter perfruendum. Quod nobis propitius concedat ipse, qui est pax summa et uera, Deus superbenedictus per saecula infinita. Amen. f. 7r: Vacat. f. 7v: Excerptum de humilitate (attinet ad f. 8r; cf. f. 7v-i9r: Sermo de passione Domini). f. 19V: Vacat. f. 2or-25v: Collatio de passione Dominica. Inc.: Tristis est anima mea usque ad mortem. Scribitur originaliter Matth. 26 (38). - Reuerendi patres et fratres, in Domino Iesu sinceriter praedilecti. Quia licet. Expl.: praestante unigenito Dei Filio, pro nobis sceleratis hodie cru¬ cifixus, cum Patre, etc. f. 26r-36r: Reuelatio beatissimae Virginis Mariae ad eius petitionem de passione Domini. Inc.: Sanctus Anselmus longo tempore cum lacrimis. Expl.: qui eam uiderunt, toto corde compatietantur, sic et nos faciamus, f. 36V: Vacat. f. 37r-40v: In die Coenae sermo. Inc.: Mandatum nouum dedi uobis... Ioh. 13, 34. - O homo, ecce tuae formae sine disciplinae regula, f. 4or: Vacat, f. 40V: Breue excerptum. f. 4ir-46r: Collatio in Coena Domini. f. 46V: Vacat. f 47r.gov: Sermo in honorem beatissimae Virginis Mariae. Inc.\ Sancta et immaculata uirgo uirginum Maria, gloriosa mundi domina, angelorum regina. — f. 4gr: Gloriosa domina, sancta Maria, mater Dei, nobilissima sponsa Christi.

XXIV

ALLGEMEINE EINLEITUNG

- Obsecro te, piissima Maria. Expl.: fac, ut animae donetur et in paradisi gloria. Arnen, f. 51: Vacat. f. 52r: Initium Alphabeti lulliani; incompletum. f. 52V: Vacat. M9

f. 53r'^4v: Alphabetum lullianum; Definitiones. f. 65r~93r: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 93v: Vacat. f. 94r-98v: Carmen quoddam. Inc.: Morales artus gemitus christiani (?) artus fraus Herodis opus. Expl.: lucidus ordo - Ordinis et uirtus erit et uerus. f. 99r-i04r: Honorius, De deo et eius excellentia. Inc. : Sciendum ergo Deum nullis uerbis proprie. Expl.: adiuuante et subsequente gratia Dei. f. I04r-i05r: De decem duitatibus. Inc. : Sicut populo Dei exilium erit in babylonica. Expl.: scilicet historico, allegorico, tropologico, anagogico, f. i05r-io8v: Duodecim quaestiones cum solutionibus. Quaestio: An Petrus maior sit Michaele in regno caelorum. In hac angelica quaestione. Expl. [duodecimae quaestionis solutio]: a quibus aliquando subito euacuat. Haec de spiritibus sufficiant, f. io8v: Diuersa excerpta. f. iogr sqq.: Sermones, preces, hymni; De uitus; De decem praeceptis ; Benedicti Bulla, etc. MOnchen, Universitatsbibliothek, 8° Cod. ms. 296 (a. 1449). Olim: OM Landshut. Codex chartaceus; /5 x 10,5 cm ; jjo Jol.; 25 lin.; una columna; una manus. f. i-ii3r: Libri Rhetoricorum IV. f. Ii3v-i22r: Quaestiones. f. i22v: Vacat.

Mu

f. I23r-i53r: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). ^ i53v_i69v: (Raimvndvs Lvllvs), De condicionibus principiorum huius Artis (Excerpta). Inc.: Nunc dicendum est, quod principia huius Artis generalis, ut supra dictum est, sunt octodecim. Quae sunt nouem, scilicet de prima figura, scilicet Bonitas. - Bonitas est ens, ratione cuius bonum agit bonum. Et sic bonum est. — Circa quaestiones seu regulas Quid, De quo, Quare, etc. Quaestiones siue regulae. Expl.: per quod etiam sunt collatae, etc. Explicit. f. I70r-205r: Arbor philosophiae desideratae (G1 ay; Av 44; CA 202 • Pia 59)Inc.. Sub umbra cuiusdam pulcherrimae arboris solus in quodam uiridario eram. f. 205r-2iir: Excerpta, definitiones.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

xxv

Inc.: Duodecim sunt cellae secundum magistrum. - Litterae sunt nouem. f. 2iiv-2i4r: Tabulae; diuersae annotationes. f. 214V: Vacat. f. 2i5r-23or: Tractatulus theologicus. Inc.: Memoria foecunda Deus Pater aeternus generatiua intellectualis Filii Verbi sapientia. - Sapientium tradit auctoritas et ad experiendum nos cotidiana. f. 230V: V ariae annotationes; in fine: Iste libellus habet duodecim codices de Arte Raimundi Lulli. Napoli, Biblioteca Nazionale, ms. VIII. F. 21 (XV). Codex membranaceus; 165 x 130 mm; 30folia; una columna: f. 2r-2rjr; binae columnae: f. iv et 2jv; 17/30 lineae; plures manus. Prouenit e monasterio S. Giovanni a Carbonara (Napoli). Cf. Cesare Cenci, Manoscritti francescani della Biblioteca Nazionale di Napoli, II (Spicilegium Bonauenturianum), Grottaferrata 1971, 833. f. ir-5v: Dignitates, Alphabetum, Figurae, Regulae, Quaestiones. Nx f. 6r-23r: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 23v-26r: Definitiones (ex Arte sumptae). (Vid. infra Vat. lat. 3069). Inc.: Sensuale est illud ens, quod sensibus percipit id, quod percipi potest, scilicet audiendo, uidendo, etc., sicut sunt caelum, corpora anima¬ lia, plantae, lapides, metalla. Expl. [Des.?\. ueritatis affirmationis et negationis, f. 26V-27V: Raymvndvs (?), De uigilia et de somno. Inc. : Vigilia est secundus discursus et dormitio est eius quies. Elementatiua in corpore non cessat elementare. Expl.: et secundum se est indiuisibile. Sed secundum bonitatem diuisibile est. f. 28r: Variae annotationes et excerpta, doctrinam lullianam concernen¬ tia. f. 28v: Vacat. Napoli, Biblioteca Nazionale, ms. VIII. F. 38 (a. 1447). Codex chartaceus, scriptus a Garbrando lacobi Spierich de Scyedam; 217 x /45 mm; 240 folia; una columna; 27/38 lineae; una manus. Prouenit de S. Francesco di Capistrano vel S. Maria di Teramo. N2

Cf. Cenci, Manoscritti, pg. 837. f- ir-igv: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 20r-232v (f. 37v-39r vacant): Ars generalis ultima (G1 dp; Av 120; CA 54; Pia 146). f. 233r-238r: Liber de natura (G1 cq; Av 89; CA 8; Pia 109)f. 238r: Finiuit Garbrandus lacobi Spierich de Scyedam in castello Archydossi, mense Decembris, anno incarnationis Domini nostri Iesu 1447, cuius nomen sit benedictum in saecula. Arnen. Deo gratias. New York, Columbia University, Plimpton Collection, ms. 187 (XV).

XXVI

ALLGEMEINE EINLEITUNG

262 folia; 28

lineae ; una columna; duae manus : I: f. ir-iov; II: f. nrProuenit ex Italia. Cf. de Ricci II, 1787. f. ir-23v: Petri Pauli Verzerii de Vstinopoli ad Vbertinum Carariensem De ingenuis moribus et liberalibus studiis adolescentiae liber. IncFranciscus senior, auus tuus, cuius ut extant plurimae res magnifice gestae, ita et multa passim ab eo sapienter dicta memoran¬ tur. Expl.: te ipsum uideri fuisse, f. 24r: Vacat. f. 24V: Pars insignis generis cuiusdam. f. 25r: Raimvndi Lvlli Sensuale, et Ars breuis, quam finiuit in monasterio s. Dominici, anno 1305. - Fratris Iohannis Ros de Valentia Artificium Artis arismethicae, anno 1450. f. 25V: Vacat. f. 26 r (Int. II f. ir)-29v (4V): Variae definitiones. Inc. : Sensuale est illud ens, quod sensibus percipit uel percipi potest, scilicet audiendo, uidendo, etc., sicut sunt caelum, corpus hominis, ani¬ malia, plantae, lapides et metalla. - Causa est principium primitiuum, quoniam ante causam nullum ens existere potest. 262V.

Expl.: Instrumentalitas est id, cum quo efficiens operatur. Explicit sensuale. f- 30r (5r)-48r (23r): Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142); anno ab incarnatione 1307. f. 48V (23v)-49r (24G: Numeri, Termini (B - K). f. 50-86: Iohannes Ros, Artificium Artis arithmeticae. f. 87-101: Almanach, italice. f. 102-134: Moralium dogma philosophorum. f- I35_I54: Albertvs de Saxonia, Tractatus proportionum. f- 155-176: Regole per far orologi da sole. f. 177-222: Dialogus. f. 223-262: Poggins, De nobilitate.

New York, The Franciscan Institute Library, St. Bonaventure University, St. Bonaventure P. 0. ms. 3 (XV). Antea nr. ig. 63 folia; una columna; 30 lineae ; una manus. Cf. Census, Suppi. (ig62), pg. 410. f. 2r-2iv: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142); Liber primus, f. 2iv-28r: Ars breuis (Liber secundus). Inc.: Finito libro primo incipit secundus. De prima regula, quae est de possibilitate. Quae est de B. Regula est ista de possibilitate. Quam tribus modis cognoscimus, scilicet secundum affirmationem, dubitationem et negationem. - [De decima regula instrumentalitatis, quae est per K significata] Decima regula ostendit instrumenta, quae in entibus naturalibus et artificialibus existunt. Expl.: ut substantia habeat magis nobilia et maiora aedificia. Teios

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XXVII

(,graece). Raimundus finiuit hunc librum Pisis, in conuentu s. Dominici, mense Ianuarii 1306. f. 28v: Figura. f. 291-631: Arbor philosophiae desideratae (G1 ay; Av 44; CA 202; Pia 59). Inc.: Fili, debes habituare in summo comprehendere processum huius arboris, si ab ipsa uis utilitatem habere. - Solus erram in quodam uiridario sub umbra cuiusdam pulchrae arboris. Expl.'. Quaeritur: Cum quo intellectus multiplicat amare? Solutio: KvfL. Teios {graece).

Oxford, Corpus Christi College, ms. 247 (XV). 117 folia ; una columna; 34 lineae ; una manus. f. Iv: Figura T. f. Ilr: Index. f. IIv: Alphabetum. X f. ir-i6r: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. i6r-2or: Ars generalis (Ars infusa) (G1 ii; Av 192; Pia 224). Inc.: In nomine sanctae et indiuiduae trinitatis ac eius diuinarum dignitatum incipit Ars generalis ad habendum certam cognitionem Dei et rerum omnium creatarum. Expl.: quae dimittimus artificio artistarum. f. 20V-51V: Intro ductor ium siue canones Artis generalis Raimundi Lulli. Inc. \ Quoniam scire est causas rei cognoscere, alias ad habendam aliqualem notitiam Artis generalis, restat uidere causam ipsius. - Consequenter sequitur: Quid est subiectum huius Artis? Des. [Per primam speciem secundae regulae K dico]: Per primam distinctionem dico, quod locus praedictus primitiue est de Deo, qui est rex gloriae... Per secundam distinctionem ipse est de bonis actibus moralibus frequenter, f. 52r-54r: Vacant, f. 54V: Arbor entium. f. 55r-58r: Vacant. f. 58V: Arbor principiorum et graduum medicinae (G11; Av 9; CA 4; Pia 11). Expl. '. uirginum primo frugentes dant medicinas. Explicit. f. 95V-112V: Liber de regionibus sanitatis et infirmitatis (G1 cz; Av 99; CA 11; Pia 119). f. H3r-v: Figurae. f. 1141: Vacat. f. H4v-ii7r: Liber Chaos (G1 s; Av 13; CA 18; Pia 2ia); excerptum. Inc. : Elementalis enim figura quattuor in partes seiungitur. Prima de igne. Des.: et in eadem figurae elementalis operatione, f. 117V: Vacat.

Palma de Mallorca, Biblioteca Publica, m (a. 1642-1644). Codex chartaceus. 206 x 155 mm , 85 + 96 folia; una columna; 30 lineae; una manus.

XXVIII

ALLGEMEINE EINLEITUNG

Cf. Garcia-Hillgarth-Perez, pg. gi. f. Ir: Titulus: Ars breuis. f. Iv: Vacat. (P\) Int. I f. ir-73r: Ars breuis (Gl dq; Av 121; CA 53; Pia 142). Compendium et isagoge Artis magnae, mendis castigata, capitibus diuisa, scholiis ornata ... per P. Franciscum Marqal. Inc.: Ad auditores prooemium Artis breuis. Magnum. f. 73V: Vacat. f. 74r-85r: Noua et connaturalis discurrendi methodus ex principiis lullianae Artis, Logica iure appellata. Inc.: Quoniam ex regulis syllogizandi. Expl.: ad Dei gloriam dirige. Amen. f. 85V-86V: Vacant. Int. II f. ir-q6v (= f. 87r-i8iv): Lectura super Artem generalem ultimam ... per R.P.P. Franciscum Margal ...ex uariis Artistis ... textibus elaborata (cf. Gl dp; Av 121; CA 53; Pia 142). Inc.: Artem breuem egregii martyris ... Raimundi Lulli compendium et isagoge Artis magnae. f. 92V: Vacat, f. i22r et f. i24r: Vacant; f. 140V: Vacat.

Palma de Mallorca,

Biblioteca Publica,

Olim L. 148. Codex chartaceus. 140 x 105 mm ; cc. 18 lineae; una manus.

993 (a. 1432). 222 folia;

una columna;

Cf. Garcia-Hillgarth-Perez, pg. 16. f. Iv: Figura A. P2

f- 2r-46r: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (Gl dq ; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 46V: Arbor. f. 47r-205v: Logica noua (Gl ct; Av 92; CA 45; Pia 112). f. 2o6r-207v: Vtrum ueritates fidei catholicae sint per uiam rationis inquirendae. Et uidetur, quod non. Des.: Augustinus ibidem. Nulla, f. 2o8r: Vacat. f. 2o8v: Scriptum est sphaera in domino. f. 209r-2iir: De dicciombus, positis materialiter uel significatiue. Inc.: Circa istud prouerbium, scilicet ... Est generis masculini. Expl.: ut opere compleantur, f. 2iiv-2i2r: Varia excerpta. f. 2i2v: Annotatio, uix legibilis. f. 2i3r-220r: Vacant, f. 220V-222V: Diuersa excerpta. f. 223r: Vacat. Palma, Biblioteca Publica, 994 (XV). Olim L. i4g. Codex chartaceus; 138 x /05 mm; 206 folia; una columna ; una manus. Cf. GarcIa-Hillgarth-PLrez, pg. 17.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

xxix

f. ir: Es de el P. Maestro Pasqual Cisterciense. Sirva para la libreria de el B. Raymundo Lull de el Convento de S. Francisco de Asis de Mallorca. i. Ir-Iv: Dignitates. f. ir-31:: Definitiones principiorum; Regulae. f. 3v: Vacat. f. 4r: Arbor entium. Pi f. 6V-48V: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 49r*57r: Anon., Expositio Artis generalis. Inc.: Ars generalis diuiditur in duas partes, scilicet in theoricam et practicam. Theorica est cognitio, quae habetur de definitionibus. Expl.: Et per decimani quintam, quae est quanta, de cum qua est in bono subiecto; cum qua subiectum bonum bonificat, etc. Deo gratias, f. 59r-98r: Ars iuris (G1 du; Av 28; CA 25; Pia 28). f. 85V: Vacat. f. 99r-i2or: Ars breuis, quae est de praedicatione (G1 gf; Av 181; CA 131; Pia 226). f. i20v: Vacat. f. I2ir-i88r: Arbor philosophiae desideratae (G1 ay; Av 44; CA 202; Pia 59); fragmentum. f. i88v (i89r)-2o6r: Principia Artis inuentiuae (Cf. G1 as; Av 38; CA 26; Pia 55)Inc.: Instrumentatiua est forma, cum qua factor agit aliquod opus. - (i89r) Bonitas est ens, ratione cuius bonum agit bonum. Expl. (Minoritas): per cetera principia deducendum est, et e conuerso. Palma de Mallorca, Biblioteca Publica,

998 (XVIII).

Olim ly. Codex chartaceus; 150 x 103 mm; 88 folia. Cf. Garcia-Hillgarth-Perez, pg. 104. f. 1-38V: Ars breuis (Copia editionis Barcelona 1565. Cf. RD 102). f. 39-88: Notae de theologia et philosophia lulliana. Palma de Mallorca, Biblioteca Publica,

1045 (XVIII).

Olim y2. Codex chartaceus; 210 x 130 mm; m folia; una columna; 22 lineae; una manus. Cf. Garcia-Hillgarth-PErez, pg. 113. P, f. ir-75r: Liber de trinitate et incarnatione (Liber de praedicatione) (G1 ih; Av 189; CA 126; Pia 136). f. 75V-79V: Vacant. f. 8or-mv: Liber ad conumcendum infideles (Liber ad probandum aliquos articulos fidei catholicae per syllogisticas rationes) (G1 df; Av 96, CA 96; Pia 124).

Palma de Mallorca, Biblioteca Publica, 1061

Olim 223 et L. 95. Codicem descripsit A.

in: ROL IX, pg. XXII-XXIII. Cf. pg. 65.

Madre,

Garcia-Hillgarth-Perez,

(XV/XVI).

XXX

ALLGEMEINE EINLEITUNG

Int. I f. I04r: Liber de erroribus Iudaeorum (G1 ih; Av 113; CA 102; Pia 136); incompletus. Des.: et Iudaei extant ad decem. P2 Int. II f. ira-iyva: Liber ad probandum, qualiter Iudaei sunt in errore (G1 ih; Av 113; CA 102; Pia 136; ed. J.M. Millas Vallicrosa, EI “Liber contra Iudaeos”, Madrid-Barcelona 1957); incompletus. Des. (Sermo 19): dicendo, quod non est bonus.

Palma de Mallorca, Convento de los Franciscanos, 17 (XV). Antea III. 9. Codex chartaceus ; 206 x 106 mm ; 436 folia ; una columna ; 25 lineae; una manus. Est Antonii Raymundi Pasqual, monachi Cisterciensis. In usum doctoris Michaelis Auli. Cf. Perez, Mallorca, in: EL 4 (ig6o) 210-212; 32g-3jo. P1 f. 215V-237V: Ars breuis, quae imago intitulatur (G1 dq; Av 121; CA 53 ; Pia 142).

Palma de Mallorca, Biblioteca Municipal, 371 Lull (XVIII). Sine numeratione. 79 folia; una columna: f. 3iv-6gvb; yor-yy; binae coi.: f. ir~3ir ; /. 6qra-6gv ; 25 lineae; una manus. Cf. Perez, Mallorca, in: EL 4 (ig6o) gg. f. ir-3ir: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142).

f- 3IV-32r: Benedictio rosarii seu coronae beatae Mariae Virginis. f. 32V: Vacat. f- 33r_42r: Anon. (I. Salzinger ?), Liber regum et principum (MOG 1,1224). Inc.: Sub quodam arbore ueris discipulis Raimundi nota. Expl.: quod uerba illius uera essent et fidelissima, f. 42v: Vacat. 43r~45v •' Excerptum e Libro contemplationum (G1 d; Av 3; CA 1; Pia 2). Inc.. Deo uni in essentia et trino in personis... Deus, magne super omnem magnitudinem. Expl.: de te, qui es noster gloriosus Deus ... qui es noster honoratus Dominus Deus Iesus Christus. Arnen. Doctor illuminatus libro quinto Contemplationum, cap. 366 p. 4 (MOG X, 597-600). f. 47r-47v: Vacat. f. 48r-62v: Anon., Commentarius in Artem. Cap. I: De proprietatibus et dignitatibus Artis ac scientiae in genere.

Inc.: Magister: Multae sunt proprietates et dignitates meae Artis, f. 63r-63v: Vacat. f. 64ra-69vb: Catalogus librorum magni operis lulliani (cf. MOG 1,47-74). 70r"75r: Liber contemplationis beati Raimundi Lulli (G1 d; Av 3; CA 1 ■ Pia 2); cap. 314 (MOG X, 333-337). Inc.: Extractum e Libro contemplationum beati Raimundi Lulli. Quo modo amor sit terminatus ... et tempus in amore. Expl.: quae distinctio sit ad tuam gloriam, qui es noster Dominus Deus. Arnen.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XXXI

Palma de Mallorca, Colegio de la Sapienda, Leg. 6 (XVII). Cf. Perez, Mallorca, in: EL 5 (ig6i) 346. 24 fol.; una columna ; 33 lineae; una manus. 51 Int. 33 pg. 1-22: Liber de trinitate et incarnatione; sermo 1-23 (G1 ih; Av 113; CA 102; Pia 136); ed. Jose M. MillAs Vallicrosa, EI "Liber praedicationis contra Iudaeos" de Ramon Lull, Madrid 1957; Cf. EL 2

52

(1958) 335Int. 34 pg. 1-15 (23-38): Liber de trinitate et incarnatione; sermo 20-52. Cf. Int. 33. Inc. (Sermo 20): Ego, qui generationem cunctis tribuo. Expl.: et sic de Libro trinitatis et incarnationis, etc. Deo gratias. Amen.

Palma de Mallorca, Archivo de la Curia, Causa Pia Lulliana, ms. 11 (antea 12) (XVIII). Codicem descripserunt J. Stohr, in ROL I, 48-4(4; H. Riedlinger, in: ROL V, ig8; cf. Perez, Mallorca, in: EL 2 (ig$8) 222-224. C\ f. 234r-276v: De trinitate et incarnatione (Liber praedicationis contra Iudaeos) (G1 ih; Av 113; CA 102; Pia 136). C2 f- 29H-312V: Liber ad probandum, qualiter Iudaei sunt in errore (idem ac f. 2341-2761) (G1 ih; Av 113; CA 102; Pia 136); fragmentum. Paris, Bibliotheque Nationale, lat. 14713 (XIV). Codicem descripserunt TarrL, pg. iji-ij2 ; H. Riedlinger, in: ROL V, 212; cf. ROL VI, saepius. Rx f. 72rb*95va: Ars breuis, quae est de inuentione iuris (G1 dv; Av 101; CA 50; Pia 144).

R2

Paris, Bibliotheque Nationale, lat. 17826 (XVII). Cf. Hillgarth, pg. 2g8. 232 pag. ; una columna ; 3j lineae ; una manus. pg. 1-256: Breuis Ars, quae est de inuentione iuris (G1 dv; Av 101; CA 50; Pia 144). pg. 257-261: Indiculus Artis iuris. pg. 262: Vacat. Paris, Bibliotheque Nationale, Nouv. acqu., 1505 (a. 1473).

130 fol. ; binae columnae; 60 lin.; una manus. f. ira-3rb: Liber, qui est de principiis Artis. Pars I-V (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). Sequitur f. 3va-5vb: Alphabetum Artis generalis (— Ars breuis); De figuris; ulterius: R f. 5vb-i6vb: Textus Artis breuis. Inc.: Incipit Ars generalis ... Alphabetum, definitiones. f. ijr-iyv: Vacat. f. 17V-19V et f. 20V-24V: Definitiones, Figurae. f. 25r-25v: Vacat. f. 26ra-n8ra: Johannes Canonicus, Liber Physicorum; incompletus.

XXXII

ALLGEMEINE EINLEITUNG

Inc.: Venite ad me omnes, qui laboratis ... adimplemini (Matth. ii. 28). Quia quot et quantus fructus. - Quaeritur: Vtrum anima infinita in suo conceptu communi. Des.: et dicere ... idem si aliud propositum. f. ii8v: Vacat. f. iiqr-i26r: Tabula quaestionum super octo libros Physicorum. Expl.: Explicit tabula perfectissima super omnes quaestiones canonici super totum librum Physicorum, scripta per me, fratrem Michaelem Varenberch in conuentu Amonensi cum magno labore et magna miseria a. D. 1473 in uigilia conuersionis s. Pauli apostoli, hora fere decima de nocte, in cuius rei testimonium signum meum manuale ("Mvarenberch”) appo¬ sui. f. I27rb-i29rb: Anon.

Parma, Biblioteca Palatina, Palatino 309 (XVI). Codex membranaceus. 779 folia; una columna; 28 lineae; una manus. f. Vir: Ars breuis generalis ultima. Tractatus distinctus (Pars I-XIII Artis breuis, Titulus, typis impressus). Pa f. ir-24v: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f- 25r-36r: Tabula cycli solaris prima; cycli lunaris. Calendarium astrologicum.

f- 37r~4^r • Algorismus practicae Arithmeticae. f. 47r-96v: Tractatus geometro-astrologicus cum figuris et tabulis (pars I-IV). f. 97r-i26r: Practica de motibus planetarum in rotis (magistri Iohannis de Sacrobvsco). f. 126V-154V: Tractatus Astrolabii Messehalam. Tractatus de compositione Astrolabii magistri Iohannis Kuengsberg (cum numeris et tabulis). Inc.: Describe tres circulos, Capricornii scilicet et Cancri. f. i67r: Tabula declinationis uerificatae secundum Almeonem. f. 167V: T abula umbrae ad quamlibet solis altitudinem. f. I79r: Agnoscitur, quod quae quantis, quae in puteo est. Vacant: f. 36V; 46v; 92V-93V; I55r; 158V; i64r-i64v; I58r-i78v; f. i8ori8ov. i- i55v'i66v:

Bibliotheque de la Ville, ms. 881 (XV). Ohm 218, postea 881. 181 folia; duae columnae; 33 lineae; una manus. Reims,

Q

f. ira-i5ra: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq • Av 121 • CA 53; Pia 142). f. I5rb: Breue excerptum ex opere quodam Raimundi. Inc.: Haec pars diuiditur in duodecim partes seu loca dispositiua et propositiones ad quaestiones. Des.: et formae. Et primo de prima parte siue loco dicemus, f. 15V: Vacat. f. i6ra-i75vb: Ars generalis ultima (G1 dq; Av 120; CA 54; Pia 146). f. I76ra-i8ira: Liber de natura (G1 cq; Av 89; CA 8; Pia 109).

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XXXIII

Roma, Biblioteca Casanatense, 3567 (XV/XVI). Codex chartaceus. Vna manus. Multae notae marginales. Propter multos codicis defectus ad faciendum stemma non ualet. Cf. Jos£ Perarnau Espelt, in: Anthologica Annua 21 (1974) [183242] 222-22y. f. 3r/ir-228r: Diuersa opera, Christobalo Parisiensi attributa. f. 227r/229r-368r/363r: Varia opera, Raimvndo lvllo attributa. f. 232r/229r-273v/270v: Testamentum ultimum (opus pseudo-lullianum). f. 278r/27ir-28or/274v: Anon., In liquorem. Sequuntur tria opuscula ps.lulliana. f. 321^4141-3521/3451: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). Sequitur: f. 352v/345v-368r/363r: Quaestionarium (opusculum pseudo-lullianum). f. 368v/363v-38or/374r: Diuersa opuscula (I-IV) ignoti auctoris (De septem acetis, Definitiones, etc.). Roma, Collegio di SanVIsidoro, I/no (XV/XVI). Codicem descripserunt Perez, Roma (1961) 107-108; A. Madre, in: ROL IX, pg. XXVII-XXVIII. I f. ir-i6v: Liber de uniuersalibus (G1 eb; Av 115; CA 49; Pia 139) / = Intro ductor ium magnae Artis generalis). Salamanca, Biblioteca de la Uniuersidad, 1875 (XV). Olim : Colegio de San Bartolome VII-C-3, 2-G-3, 789. Codex chartaceus ; 220 x 140 mm, 104 folia; una columna ; cc. 34 lineae; una manus. Cf. Florencio Marcos Rodriguez, Los manuscritos pretridentinos hispanos de ciendas sagradas en la Biblioteca Universitaria de Salamanca, in: Repertorio de Historia de las Ciendas Eclesiasticas en Espaha, vol. II. Salamanca 1971, pg. 385. f. ir-87r: Liber de gentili et tribus sapientibus (G1 q; Av 4; CA 71; Pia 6). f. 87v: Vacat. Sa f. 88r-i04v (f. 92r: Vacat): Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). San Candido (Innichen), Stiftsbibliothek, VIII.C.n (XV). Codicem descripserunt J. StOhr, in: ROL 1, 56; L. Sala-Molins, in: ROL X, pg. XX. Cf. J. Rubio, Los codices lulianos de la bibliotheca de Innichen. Revista de Filologia espahola 4 (1917) 333~334Sc f. Ii2r-i22r: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). Sevilla, Biblioteca Colombma, cod. 5-6-35 (XIV). Vetus signatura: Y tab. 127 N° 31/243. 212 folia. Duae columnae; 30 lineae; una manus (usque ad f. 96). Cf. Friedrich StegmUller, Raimundiana Hispalensia, in: Spanische

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XXXIV

Forschungen der Gorresgesellschaft. Gesammelte Aufsatze zur Kulturgeschichte Spaniens, ed. Iohannes Vincke. T. 19 (1962) iji-186 (pg. ijj). f. ir: Figura T. f. iva-23vb: Ars iuris (G1 du; Av 28; CA 25; Pia 28). S f. 24ra-96vb: Ars breuis, quae est de inuentione iuris (G1 dv; Av 101; CA 50; Pia 144); incompleta. Des. (in: De quaestionibus iuris per regulas): Quidam iudex consilium petiuit ... ut per eorum ordinationem habeat modum. Ed. E. Wohlhaupter, in: Estudis Franciscans 47 (1935) 163-230 (textus Clm. 10568).

f. 97ra-203r: Anon., Flores sanctorum. Inc.: Purpureas sanctorum coronas post inclitam eorum magister fidei constantia. Cf. Oxford, Bodl. Library, Can. Misc. 150: Narrationes de uitis sancto¬ rum. f. 2o6r-2i2v: Anon., Proprietates dictionum, per alphabetum A-X ordinatae.

Inc.: Angelus purus est in natura. Reconciliator fidelis in custodiendo. Expl.: Moyses in monte, mansiones in deserto, lignum palmae in deserto. Expliciunt proprietates dictionum per alphabetum. Stuttgart, Wurttembergische Landesbibliothek, Cod. theol. et phil- Q 31 (f- Iv: a. 1472). 247 folia; una columna ; 30 lineae; una manus. f. ir-3or: Alphabetum trinitatis. Inc.: In nomine Domini et sanctae indiuiduae trinitatis et ad laudem beatae Virginis Mariae incipit Alphabetum trinitatis, etc., habens duo¬ decim utilitates ... Alphabetum trinitatis, uirtutum Dei et animae, etc. licet principaliter intituletur praesens meditatio. Expl.: infra scripta, sicut patet intuenti. f. 30v-32r: Tabulae uirtutum. f. 32v"35v: Metra ... capitulorum librorum bibliae. f. 36r-36v: Vacat. f. 37r: Ars memoratiua QSRL (titulus), f. 37V: Vacat. f- 38r-56r (f. 5ir: Vacat): Alphabetum, Tabulae, Figurae. Inc.: Oratio communis ad Deum et omnes sanctos pro te solo et pro omnibus est praesens Alphabetum, f. 56V-58V: Vacat. f- 59r'I37v: Tabula generalis (G1 bc; Av 51; CA 29; Pia 67). f. I38r-i82r: Ars compendiosa mueniendi ueritatem (Ars compendiosa Tabulae generalis) (G1 a; Av 1; CA 13; Pia 3). f. i82r-i87v: Lectura compendiosa super Artem inueniendi ueritatem (G1 bd; Av 52; CA 30; Pia 68). St

f. i88r-205r: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. f.

205V-247V: 248:

Vacat.

Logica noua (G1 ct; Av

92;

CA

45;

Pia 112).

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XXXV

Torino, Biblioteca Nazionale Universitaria, cod. G VI 27 (XV). Olim 1134. 220 x I4° ™; I32 folia; una columna; 42 lineae; una manus. f. ir-2ir: Apostrophe (Liber de articulis fidei) (G1 bo; Av 61; CA 87; Pia 78). f. 2iv: Vacat. f. 22r-22v: Circulus solaris. Inc.: Nota quod per istum circulum possunt sciri duodecim, scilicet circulus solaris, numerus aureus. f- 23r-3ir: Liber de modo naturali intelligendi (G1 ex; Av 150; CA 183; Pia 250)Expl.: Explicit Liber de ascensu et descensu et huiusmodi. Explicit liber magistri Raimundi Lulli De ascensu et descensu, scriptus per fratrem Guilelmum ... f. 31V: Vacat. f. 32r-33r: Definitiones (Potentia, obiectum, memoria, etc.). 0 f. 34r-48v: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 49r: Vacat. f. 49V-50V: Definitiones dignitatum (Bonitas, Magnitudo), etc. f. 5ir-59v: Figurae, ad Artem breuem pertinentes (A, T, etc.), Tabulae. f. 6or-i32v: Didacvs Alfonsi, Introductorium. Trier, Stadtbibliothek, cod. Trev. 1925/1482 (XV). Cod. chartaceus. 208 x 146 mm; 448 folia; una columna; 39 lineae. Prouenit e monasterio s. Albani Treu. Cf. Beschreibendes Verzeichnis der Handschriften der Stadtbibliothek zu Trier. Begriindet von Dr. Max Keuffer. 6. Heft, 2. Abteilung: Nachtrage: Bearbeitet von Dr. G. Kentenich, Trier 19x0, S. 146-148. f. Ir: Index eorum, quae in codice continentur. f. ir-4v: Henricus de Hassia : Quod monachus siue religiosus non possit habere proprium (De monachis proprietariis). Inc.; In nomine Domini. Arnen. Pro salute eorum, qui uitia fugere cupiunt, cum ad uiam ueritatis. Expl.: ex his, quae habuit, tribuat, quantum ei aptum est in Christo Iesu Domino nostro. Amen. f. 5r-gv: Vacant, f. ior: Notulae, annotationes. f. iov-nr: Prooemium ad Artem. Inc.: Principia huius Artis ad quaerendum uniuersale, in quo particu¬ lare artificialiter reperitur. Deus, in tua bonitate, magnitudine et potestate incipit Ars sancta ad tuae fidei defensionem ... Causa intentionis Artis est, ut Deus a suo populo. Alphabetum. Expl.: ad quae nobis propter haec Dei essentialia nos erigat per Iesum... et perfectos. Amen. T f. nv-39r: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 39V: Breuis nota: De fructibus eucharistiae. f. 4or-4iv: Vacat.

XXXVI

ALLGEMEINE EINLEITUNG

f. 42r: Tabula abbreuiationum. f. 42V: Iste liber est domus s. Albani (OCarth). 1471. Sermones hiermales super euangelia Dominicalia. f. 43r-i6ov: Iacobvs de Voragine, Sermones hiemales super euangelia Dominicalia. f. i6ir-i6iv: Vacat. f. i62r-i70v: Anon., Sermo de ss. eucharistia (incompletus). Inc.: Probet autem se ipsum homo, et sic de pane illo edat (I Cor. 11.28). - Beatus Bernhardus in homilia de coena Dominica. Des.: non sic est seruus maior domino. f. iyir-iyiv: Vacat. f. I72r: Enumeratio sanctorum. f. I72v-i94r (f. i89r: Vacat): Glossa ad textum: Cognitio ueritatis - De pausis temporum. Inc.: Hic autem persequitur intentum, in quo promittit ponere unum tractatum, f. 194V-196V: Vacat, f. 1970-217^ Computus. f. 217V: Excerpta; germanice. f. 2i8r-22iv: Anon., Sermones. Inc.: Exulta satis, filia Sion (Zach. 9.9). f. 222V-225V: Vacat. f. 226r-257r: Anon., Sermones (de beata Mana Virgine, de s. Albano, Visitatio beatae Mariae Virginis, in Dedicatione ecclesiae, etc.). f. 257v-258r: Vacat. f. 258V: Index eorum^ quae ulterius m codice continentur. f- 259r~294v: Henricus de Hassia, Contra maculatores b. Bernardi. f- 295r_334v: Anon., Super casibus dubiis de usura et auaritia \ incom¬ pletum. Des.: et non parcas ei et non concu. f. 303V: Vacat. f. 321V: Vacat. fff. f.

335r'335v: 336r-339v: 34or-34iv: 342r-342v:

Vacat. Anon., De contractibus. Vacant. Notae, uersus.

f- 343r'400r: Tractatus contra Wiclefi errores (ed. Constantiae 1415). Inc.: Estote sine offensione ecclesiae Dei (I Cor. 10.32). - Anno natiuitatis Domini 1415 ... in Praga. Expl.: uinum biberunt Christi omnes. Et sic est finis, f. 40or-4iiv: Fr. Reinherus OP, De haereticis. Inc.: Postquam quia antichristus uenit. Nunc autem multi antichristi facti sunt. I Ioh. 2.18, ubi glossa. Antichristus omnis. Expl.: cum poscenti reddere rationem fidei. Arnen, f. 4iiv-4i2r: Sententiae. f. 412V-413V: Numerus titulorum decretalium secundum ordinem ipso¬ rum. f. 4i4r-4i4v; Vacat.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XXXVII

f- 4I5r*420r: Anon., Sermo de purificatione beatae Mariae Virginis.

Inc.: Tulerunt eum in Ierusalem. Luc. 2 [22], et in euangelio hodiernae festiuitatis. Dilectissimi patres. Expl.: te quoque intercedente participes nos faciat gloriae et beatitudinis suae Iesus Christus filius tuus Dominus noster, qui est super omnia benedictus. Amen. f. 42or-420v: Formulae liturgicae. f. 42ir-42iv: Vacat. f. 422r~42gr: Iohannes de Lutrea, Collatio, facta ad clerum in Synodo Moguntina (a. 1471). Inc.: Cum uenerit Paraclitus. Ioh. 15, [26]. - Iuxta sanctiones, canones et patrum instituta. Expl.: Qui est uia, ueritas et uita; ueniente ipso duce, qui uiuit, etc. f. 429V-430V: Responsio dominorum uenerabilium ...facultatis Theolo¬ giae studii Erfordensis super scriptis in praedicta collatione. Inc.: Bonorum laborum gloriosum fructum percipere. Expl.: et a tanto malo liberentur in bonum animae suae et totius ecclesiae Dei. Amen. Valete. f. 43ir-432v: Vacant. f. 433r-448v: Anon., Septistellium meditationis. Inc.: Cum numerus septenarius admodum grauidus censeatur myste¬ riis. - Quoniam igitur finis est primum in intentione. Expl.: ad aeternam illam ... fruitionem. Quod nobis concedat, etc.

U

Uppsala, ZJniversitetsbiblioteket, C 51 (a. 1400). Codicem descripsit A. Madre, in: ROL IX, pg. XXX-XXXI. f. I27r-i42v: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142).

Utrecht, Bibliotheek der Universiteit,

cod. 691 (Eccl. 41; antea

2969) (XV). Cod. chartaceus; 94 folia; una columna; 40 lineae; una manus. Prouenit ex monasterio Nouae legis Sancti Saluatoris OCarth. prope Traiectum inferius. Bibliothecae dono dedit Eu. Pollio. f. ir-88r: Marcilius de S. Sophia, Recepta super primo fen quarti canonis Auicennae. Inc.: Supra capitulum Febricitaneum (?)... in generali inuenit Auicenna leuem solutionem. Expl.: et sic dictis impono. Et illi sit laus et gloria, a quo principium pendet et finis. Cui sit, etc. f. 88V-89V: Index, registrum. Ut f. 90r-92r: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142); cap. I-III. f. 92v-93r: Vacat. f. 93V-94V: Iohannes Haselman de Stendal, Tractatus memoriae. Inc.: Nota tribus modis sumptis, aptis ad memorandum. Expl.: modo posito demum debet fieri conclusio.

xxxviii

ALLGEMEINE EINLEITUNG

Citta DEL Vaticano,

Biblioteca Apostolica Vaticana,

Palat, lat.

984 (XV). V1

Codicem descripsit Perez, Roma, pg. 80-81. f. 95r-i07r: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). CittA del Vaticano,

Biblioteca Apostolica Vaticana, Regin. lat.

1289 (XV/XVI). V2

C/. Perez, Roma, pg. 88; H. Riedlinger, in: ROL V, 256. f. I37r-i49r: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142); incompleta. CittA del Vaticano,

Biblioteca Apostolica Vaticana, Vrbin.

lat.

1442 (XV). P3

C/. Perez, Roma, pg. g2. f. I02r-i2ir: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq ; Av 121; CA 53; Pia 142). CittA del Vaticano,

Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat.

3069 (XV). 37 folia; una columna; cc. 28 lineae; una manus. Cf. PErez, Roma, pg. 24-25. f. ir~4v: Anon., Liber de sensuale et intellectuale. (Vid. supra Napoli BN VIII.F.21). Inc.: Sensuale est illud ens, quod sensibus percipitur, scilicet uidendo, audiendo, etc. Intellectuale est illud ens, quod est solum perceptibile per intellectum, uoluntatem uel memoriam. Expl. [De potentia]: Potentia est illa forma, quae se habet ad obiectum constantia, subtilitas, animositas. Laudetur Dominus noster ... Arnen. f. 4v-i2r: De logica (G1 cv; Av 94; CA 46; Pia 114). Inc.: Logica est Ars, cum qua uerum et falsum rationando cognoscuntur et argumentatiue discernuntur. - Propositio est oratio, constituta ex terminis. V4 f. I3r-36v: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 16V-17V: Dignitates ; definitiones. f. i8r: Notae. CittA del Vaticano,

Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat lat

9332 (XV/XVI). Antea 93. Codex chartaceus. 227 x 155 mm; 326 folia; una columna: f. 1-16, f. 25-110, 265-326; binae columnae: f. 17-21, f. 111-256; plures copistae: 1: f. 1-16; II: f. 17-110; III: /. 111-256; IV: f. 265-326. Cf. PErez, Roma, pg. 38-40. f. iar-iov-nv: Ars notaiona (G1 kh; Pia 4). f. nr-i2v: Ars electionis (G1 jg; Pia 93; ed. M. Honecker, Spanische Forschungen 6 [1937] 308-309). Inc.: Haec est figura, ex XVI litteris constans, ac cameris centum et XX composita. Expl.: sicut ordinamus per dictum. Finis artificii electionis personarum.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

xxxix

f- I3r'I5v: Liber de substantia et accidente (G1 gl; Av 200; CA 143; Pia 235)-

f. i6r: Vacat. f. i6v: Diuersae notae. f. I7ra-2irb: Anon., Tractatus philosophicus de nominibus (Definitiones dignitatum ). Inc.: Haec signata considerantur bipharie, absolute uidelicet et secun¬ dum se. Des.: pro aliquali introductione dicta sufficiant. Nunc autem de secunda parte principali, id est de quaestionibus et regulis dicendum est. f. 21V-24V: Vacat. f. 25r-40v: Anon., De contextura entis. Inc.: De contextura entis. Et primo in tertia nota... Deus est entium et primum ens, qui simpliciter. Expl.: nobis conceditur ipse, qui summe est recolibilis, intelligibilis et amabilis. f. 4ira-i75va: De contextura (continuatio?). Inc.: Post textum contexturae, quae de uoce, in qua habetur. Des.: quinta enim erit de restrictione, sexta de appellatione, septima de distributione, f. i75vb-i8ov: Vacat, f. i8ira-256rb: Anon., De nominibus. Inc.: Nouissime autem explicitur prima c ... Tractatus sequens est de nominibus secundarum intentionum. - Postquam expediti sumus. Expl.: Incipit quarta c et ultima unitas de probabilitate (f. 242V: Vac.). f. 242a ra: Sequitur de condicione. Des.: incipit quarta c et ultima unitas de probabilitate (!). f. 256V-264V: Vacant. V5 f. 265r-265v: Ars breuis (Gl dq; Av 121; CA 53; Pia 142); excerptum. Inc.: conquiescit. Maioritas est imago. - (De quinta parte. Quae est de regulis) Regulae istius Artis sunt decem quaestiones generales. Des. (Octaua regula) : neque superficiem. K continet duas, f. 266r-266v: Vacat. f. 267r-326v: Anon., Liber de antichristo; apocryph. Inc.: Admirata est uniuersa terra post bestiam Apoc., octauo cap. [recto: 13.3). - Haec bestia antichristus ad modum bestiae. - Prima quaestio: Quid est antichristus? - Secunda quaestio: Unde dicatur antichristus. Des.: affligit animam in sustinendo alias afflictiones, f. 327r: Vacat. CittA del Vaticano,

Biblioteca Apostolica Vaticana,

Vat. lat.

12806 (XVII). Ex bibliotheca Congregationis s. Officii. Possedit Velasco, natural de Cuenca. 89 folia; una columna; 32 lineae; una manus. Cf. Perez, Roma, pg. 49.

xl V

ALLGEMEINE EINLEITUNG

f. ir-8gr: Ars luris, quae est de inuentione iuris (G1 dv; Av ioi ; CA 50; Pia 144). Venezia,

Biblioteca Nazionale Marciana, Z. Lat. 143 (1720) (a. 1462).

Codex membranaceus-chartaceus. 294 folia; duae columnae; lineae cc. 60; una manus. Codicem scripsit Bernardinvs Aqvilanvs de Fossa. C/. Bibliotheca manuscripta ad S. Marci Venetiarum. ed. I. Valentinelli, tom. I, Venetiis 1868, pg. 156-157. f. 1-216: Bernardinvs Aqvilanvs de Fossa, Quodlibet scholasticum,

scilicet Sermonum libri tres. f. 1-103: Sermones (1-52) de tempore; f. 104-126: Sermones de sanctis; f. 128-216: Sermones (1-53) de festis. f. 218-223: Tractatus praedicabilis, mtitulatus De floribus (Serm. 3). f. 229-233: Quaestiones uariae ac epistolae monachorum a. 1486-1487. f- 233-236: Historia coenobii s. Angeli de Ocra \ italice. f. 236-242: Vita b. Philippi de Aquila; italice (cf. Wadding, Annales Min. VI; Acta Sanctorum a Bolland., 1. Maii, pg. 549-5^1. Ve f. 243ra-25orb: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 250: In loco s. Petri prope Ripam, 1460, die 14. Maii. f. 252-279: Tabula generalis ad omnes scientias (G1 bc; AV51; CA 29; Pia 67; ed. MOG V, 221-300). f. 280-286: Liber de lumine (G1 cy; Av 98; CA 10; Pia 118; ed. Palmis M aioricarum 1752). f. 287r-294r: Johannes Bulons, Lectura super Artificium Artis gene¬ ralis (HLF 133; G1 in; Sb 352). Inc.: Iste est titulus huius operis. Et diuiditur in tres partes, scilicet tres distinctiones, quas continet in se. Expl.: in aliis principiis, sicut dictum est de bonitate.

Wien, Nationalbibliothek, 2529 (XV). Olim: 664. 16°; 109 folia; una columna; 20 lineae; una manus. Cf. Tabulae codicum manuscriptorum ... in Bibliotheca Palatina Vindobonensi asseruatorum. Vol. II, Vindobonae 1868, pg. 93. f. Iv. Libellus hic de Logica Arabis Algazelis, quem historici mendose in lullianis indicibus dixere — Grozell, Moguntiae a deputatis serenissimae Aulae Elector alis Palatinae desideratur. Ad quos mtenm quaedam desuper monita misit Barcinone Rem. Humid. (XVIII). f. ir-3iv: Chazzali, Logica (G1 e [lat.]; Pia 33). Wj f. 32r-74r: Ars breuis (G1 dq ; Av 121; CA 53 ; Pia 142). f. 74v-89r: Liber de natura (G1 cq; Av 89; CA 8; Pia 109). f. Sgv-iogr. Excerpta tractatus philosophici (Lectura compendiosa Tabulae generalis [?]; G1 bd; Av 51; CA 30; Pia 68). Inc.: Hae regulae sunt abstractae a lectura tertiae figurae Tabulae generalis. - Prima regula, quae est de Vtrum. Et habet tres species. Quae sunt dubitatio, affirmatio et negatio. - [f. 90V] De secunda regula, quae est de definitione seu quidditate rerum. - Secunda regula, quae est de quidditate, sex habet species. Prima est de definitionibus.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

xli

- [f. io8r] De decima regula. Regula ista quattuor habet species. Prima est de parte simplici. - Dictum est de regulis, quae inuicem omnes misceri debent. Expl.: Istae regulae sunt una particula primae partis lecturae super tertiam figuram Tabulae generalis ... in lectura Artis inuentiuae dist. secunda. [Sequitur]: Incipiunt centum formae cum suis quaestionibus secundum processum Arboris scientiae. Et primo de entitate et de esse. Tractatus ipse deest. f. 109V: Definitio experientiae realitatis. Definitio est signum definitum, cum quo intellectus intelligit definitum. Wien, Nationalbibliothek,

5169 (XV).

Olim 6og. Codex chartaceus. 40; 34 folia; una columna ; 28 lineae; una manus. cf. Tabulae, Vol. IV, Vindob. i8jo, pg. 48. f. Ix .Ecce testes uictoriae, obtentae in Epiphania prop. SVD. Sebastiano de Castillo ... 1510.

Inc.: Sic legitur in Marmore Bugiensi ictibus Ferdinandeo. Expl.: B. Raimundus poenitentiam gloriosam sacro martyrio coronauit, anno salutis 1315, prout alibi. Remvndvs Nvmidianvs. f. Iv: Vacat. W2 f. ir-22v (33V): Ars generalis breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142); in fine mutila. Expl.: conscientia, subtilitas et animositas. f. 23r: Excerptum (Haec Iosephus). f. 23V: Vacat. f. 24r-34v: Definitiones dignitatum, Alphabetum, Figurae (I-IV), Tabu¬ lae, Principia. f. 26v, 34r-34v: Vacant. Wien, N ationalbibliothek, 11379 (Rec. 624) (XVII/XVIII). Olim 624. Codex chartaceus. 40; 133 pag.; una columna; 24 lineae; una

Wi

manus. pg. 1-152: Ars breuis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142); textus non ad uerbum redditus. Cf. Tabulae, Vol. VI, Vindob. 1873, pg. 313. pg. 1: Kabbala Raimvndi Lvlli. Inc.: Scientia Kabbalistica ad omnes scientias acquirendas utilis, admirabilis et necessaria, quoniam pridem omnibus hominibus naturalis est scire. - [pg. 2] Diuiditur haec kabbalistica scientia in tredecim partes. Expl.: scolares de praedictis. pg. 153: Tabula ad Kabbalam ... pertinens. WolfenbUttel,

Herzog-August-Bibliothek,

4180 (96. Weissenb.)

(XV) Codex chartaceus. 20. 3*14™; 298 folia; una coi. :f. j2r-88v, 890-1230;

XLII

ALLGEMEINE EINLEITUNG

binae coi.: f. I2$v, I2jv-i28r; 32/41 lineae; diuersae manus. - Possedit Antonio de Mercatello.

Cf. Die Kataloge der Herzoglichen August-Wilhelm-Bibliothek Wolfenbiittel. Tom. X: Die Weissenburger Handschriften, ed. Hans Butzmann, Frankfurt/M. 1964, S. 2y4-2j8. f. ir-59v: Auctoritates philosophorum (Aristoteles, etc.). Inc.: Cum omnem nostrum appetitum mouere delectabilem. Expl.: De obmissis peto ueniam, de inuentis et bene dictis grates Deo multas (f. 59r). - Expliciunt auctoritates librorum philosophiae, feria secunda post assumptionem b. Virginis Mariae a. D. 1445. - [Sequitur] (f. 59r-59v): Recapitulatio librorum philosophiae et eorum, quorum auctori¬ tates in hoc continentur libro. f. 60: Vacat. f. 6ir-66v: Clausulae seu prouerbia rhetoricalia secundum ordinem alphabeti. Inc. : Argumentum uerae dilectionis praetenditur. Expl.: nec proximo primo compatiatur. f. 67r-i29r: Antonius de Mercatello, Commentum seu quaedam breuis expositio super libro De memoria (G1 dd; Av 105; CA 42 ; Pia 125), quem composuit M. Anthonius de Mercatello, egregius medicinae doctor. Inc.: Quia nemo solus honorem ... Circa tria uersatur huius libri compilatio. Expl.: Scriptum per me, Iohannem Bintriem. Finitum est hoc opus a.... 1446, 19. die Februarii, quae fuit dies Saturni, praecise ante coenam. f. 129V: Viginti quattuor uersus, reperti in quodam libello, continente practicam particularem Artis memoratiuae. Inc.: Asperges - Agnus - Anulus - Alembicus - Arcus. f. 130 v: Vacat. f. I3ir: Sententiae in locum. Inc.: Initium sapientiae timor Domini (Eccl. 1.16). - Timor filialis est, cum quis peccatum obmittit; sequitur: - [f. 131V] Ars generalis est habitus uniuersalis, ceteris scientiiis applicabilis; - [f. 131V] Meum est in taberna mori (Carmina potatoria). f. I32r: Sententiae ad Artem uniuersalem spectantia. Inc.: Bonitas est ens, ratione cuius bonum agit bonum per bonitatem. Expl.: sapientia gustare facit; sequitur: Alphabetum graecum ; termini latini et graeci. f. 132V-137V: Practica dictandi. Inc.: Incipit practica siue uersus dictaminum magistri Aquileis, Parisius ad utilitatem rudium compilata.

Laurentii de

Sanctissimo beatissimo clementissimo in Christo Patri... domino Bonifatio. Expl.: quia damnum huic societur. Et sic est finis. f. I3^r-i56r. Figurae (A, T, etc.); Iabulae, ad Artem uniuersalem spectantes. f. 156V: Vacat. f- I57r'I57v: Ars generalis ultima (G1 dp; Av 120; CA 54; Pia 146); fragmentum.

ALLGEMEINE EINLEITUNG

XLIII

Des.: Deus est solus. Bonus est Deus. Et sic de aliis suo modo. Quaere supra, in primo sexterno: Deus, cum tua. f. i58r-2iov: Tabula generalis ad omnes scientias (G1 bc; Av 51; CA 29; Pia 67). Inc.: Ratio quare ista tabula ponitur. - [f. I79r] Diximus de litterarum discursu in tabula. f. I76r-i78v: Vacant. Expl.: et earum solutiones apparent in cameris. De fine huius Artis. Finita est haec Ars magistri Raymundi Ars generalis, incepta in mari in portu Tunicii (!), in medio (!) Septembris, anno incarnationis 1293. Et fuit finita in eodem anno praedicto in Octobri Epiphaniae in ciuitate Neapoli... Scriptum est hoc opus per me Iohannem a. D. 1445 incompleto, in meridie diei s. Poli(carpi ?). Sequuntur diuersae notulae. f. 2iir-223r: Ars generalis iuris (G1 du; Av 28; CA 25; Pia 28). f. 223v-236r: De Arte medicinae (G1 al; Av 29; CA 5; Pia 29). f. 237V-238V: Vacant. Z f. 23gr-25ov: Ars breuis, quae est imago Artis generalis (G1 dq; Av 121; CA 53; Pia 142). f. 25ir-283r: Disputatio quinque hominum sapientium (G1 bi; Av 55; CA 86; Pia 72); scriptum a. D. 1442 in sabbato, scilicet in die Michaelis archangeli. f. 283v-298r: Artificium utile de Arte generali (Mayer 144; HLF 136; Lo XII, 7; G1 im ;Sb 353), inceptum in portu Anucii (!), in medio Septembris a. D. M° 200 42 (!), finitum Neapolim (!) in octaua Epiphaniae. Inc.: Diuiditur praesens Artificium in tres partes principales, in quas similiter Ars generalis diuisa est. Quarum prima est de terminis, secunda de mixtione, tertia de applicatione. Termini autem Artis generalis sunt 18. - [f. 284Q Sequitur de regulis Artis generalis. Quot sunt regulae siue quaestiones Artis generalis? Decem. Quae sunt: Vtrum, Quid, De quo, Quare. - [f. 285Q De mixtione. Quae est secunda pars. Mixtio in hac Arte est quaedam combinatio principiorum tantum, regularum tantum, principio¬ rum et regularum simul. - [f. 287Q De secunda specie mixtionis. Secunda species est regularum tantum, uidelicet quando una. - [f. 288v] De tertia parte Artis generalis. Nota, ut dictum est superius, quod tertia pars generalis est de applicatione. In qua considerantur nouem subiecta alia et entia intelliguntur. - [f. 294V] Sequuntur quaestiones siue regulae. - [f. 297V] De tribus fundamentis particularium scientiarum. Nona pars et ultima. Circa hanc partem nonam et ultimam faciemus tria. - [f. 298V] De temperantia. Quaeritur: Vtrum sit magis causa tempe¬ rantiae. Expl.: et est una mensura in tanto, quantum ipsa est et ipsa habet qualitates discretas. Deo gratia. Finis est uere. - Sequuntur diuersae notae, Alphabetum hebraicum. f. 2g8v-299r: Vacat.

ABKORZUNGSVERZEICHNIS Alos, Los Catalogos = d’Alos-Moner, Ramon, Los Catalogos Lulianos, Barcelona 1918. Antonio = Antonivs, Nicolaus, Bibliotheca Hispana Vetus II, Madrid 1788, pg. 126-140 (allegantur numeri). Arias de Loyola = Arias de Loyola, Catalogus operum beati Raimundi Lulli (anno 1594) i ed. P. Blanco Soto, in: Estudios de bibliografia luliana, Madrid 1916, pg. 38-59. Av = Aviny6, Joan, Los obres autentiques dei beat Ramon Llull, Barcelona 1935 (allegantur numeri). Biblioteca Cisneros = Ms. Vat. Ottob. lat. 704 (XVI), f. ii2raH3vb: Index librorum illuminati doctoris Raimundi Lulli, qui sunt

apud Reuerendissimum dominum Hispaniae Cardinalem (Ximenez de Cisneros), anno Domini 1515, mense Junii; ed. Alos, Los Catalogos, pg. 55-67. Biblioteca de Poblet = Ms. Vat., Vat. lat. 6197 (XVI), f. 236:

Index librorum Raimundi Lulli ex bibliotheca Cisterciensium apud Poblet; ed. Alos, Los Catalogos, pg. 83-89. Biblioteca Vileta = Ms. Vat., Vat. lat. 6197 (XVI), f. 233r-235v:

Index librorum Raimundi Lulli ex bibliotheca canonici J L. Vileta. Bofarull = Bofarull y Sans, Francisco de: Inventario de la Escuela Luliana de Barcelona 1466: Inventario num. 1, Docu¬ mento num. 4, Inventan de les scoles dei Reverent mestre Ramon Lull, qui son devant lo Carme, pg. 29-36; Inventario num. 2, Documento num. 5 [Torna de posesion de la Escuela luliana por el Rdo. Mossen Comte a 22 de j unio de 1488), pg. 37-42; Documento num. 6, Memorials deis llibres de Ramon Lull composts en llati (nota dei siglo XVII), pg. 43-44; ed. Francisco de Bofarull y Sans, in: El Testamento de Ramon Lull y la Escuela Luliana en Barcelona, Barcelona 1896. Bover = J. M. Bover y R. Medel, Catalogo de las obras dei Bto. Raymundo Lull, sacado de la biblioteca vetus de D. Nicolas Antonio; in: Varones ilustres de Mallorca, Palma 1847, Pg- 583-611. Bovillus = Catalogus Operum Raimundi Lulli, in: Caroli Bovilli, Epistola in vitam Raimundi Lulli; ed. I. B. Sollier, in: Acta beati Raimundi Lulli, Antuerpiae 1708, pg. 37b-38b; J. M. Victor, Charles de Bovelles and Nicholas de Pax: Two SixteenthCentury Biographies of Ramon Lull, in: Traditio 32 (1976) 313345.

spec. 324S.

CA = Carreras y Artau, Tornas y Joaqum, Historia de la filosofia espahola. Filosofia cristiana de los siglos XIII al XV, Tom. I, Madrid 1939, pg. 285-334 (allegantur numeri). Catalogus codicis Ambrosiani = Ms. R. 106 Sup. (XVI), f. 378^ 385r: Index omnium librorum Raymundi Lulli maioricani philo¬ sophi illuminati cum suis principiis , ci. Al6s, Los Catalogos pg 20-21. Catalogus Electorii (4- Supplementum) = Ms. Paris, nat. lat.

ABKURZUNGSVERZEICHNIS

XLV

I545° (XIV), f. 88v-9or; cf. Alos, Los Catalogos, pg. 14-16; ed. HLF, Pg- 72-74; e non potest habere dispositionem atque proportionem, neque subtilitatem intellectus ad cognoscendum iura. Et non tantum 10 haec ordinatio est utilis iuristis, nec non et theologicis, philosophantibus et medicis, et omnibus cuiuscumque facultatis sint. Ratio huius est, quia generalis ordinatio est. Et primo de intellectu dicemus.

distinctione] add. quae est de ordinatione potentiarum hominis M2 5/6 discurrendo] discurrere 5A1, 10 theologicis] theologis M2; add. logicis S 2

S

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS i. i. De I5

20

25

30

35

40

45

50

301

ordinatione intellectvs per principia

Quando intellectus habituatus est de bonitate, ipsa bonitas est lumen eius, ut intelligat bonum. Vnde sequitur, quod intellectus, participans cum bonitate est ordinatus. Intellectus, participans cum magnitudine est magnificatus, eo quia magnitudo magnificat subiectum, in quo est; sicut caliditas, | quae calefacit subiectum, in quo est. Idcirco intellectus magnifica¬ M, 23r tus est magnus uenator intelligendi alta et subtilia. I Intellectus, habituatus perseuerantia siue constantia nutrit S 43rb species, quas inuenit intelligendo, ut sint durabiles; cum quibus facit scientiam durare. Intellectus cum potestate possificat se; sicut mercator, qui cum lucro ditat se. Et ideo intellectus quanto I magis uenatur plura, M2 19' (!) tanto magis possificat se ad intelligendum plura. Intellectus, participans cum uoluntate ordinat se ad intelligen¬ dum multa amabilia et intelligibilia. Nam intellectus appetit intelligere suum obiectum, quod est intellectum; et uoluntas appetit suum obiectum, quod est amatum. Et sic adiuuant se inuicem ad causandum scientiam et amantiam; et uoluntas diligit amantiam et scientiam. Intellectus, de uirtute habituatus, cum ipsa quidem est ordinatus ad intelligendum uirtuose. | Et ideo sicut auis ascendit alis in S 43« aerem apud caelum, sic intellectus cum uirtute ascendit in uirtutem apud intelligibile Intellectus cum ueritate est uerus; sicut rosa est colorata cum rubedine. Et ideo intellectus, quanto magis participat cum ueritate, tanto magis se disponit ad multa et uera obiecta. Intellectus, gloria habituatus siue delectatione, faciliter ascen¬ dit ad obiectum intellectum; sicut homo, currens cum delectatio¬ ne, magis currit, quam cum tristitia. Intellectus, ex differentia habituatus est ordinatus ad distinguendum unum et aliud; cum qua differentia per multas uias est uiator et inuentor multorum intelligibilium, | multiplicando scien¬ M, 23V tiam. Intellectus, participans cum concordantia subtiliat se ad con¬ cordandum unum intelligibile cum alio, applicando multa intelligibilia ad unam scientiam, ex qua colligit | multas necessarias S43vb conclusiones. Intellectus, participans cum contrarietate est piger | et infusca- R, 78rb

14 per principia] M2, om. SAP /?, 19 magnitudo] magis AI, ; magnum M2 20/21 magnificatus] magnificus SAI, 32/33 et uoluntas - scientiam] 1?,; quia intellectus intelligit scientiam et amantiam SAI, 34 ipsa] ipso AI, ; ipse Al2 35 ascendit] add. cum 5AI, M2 36/37 in uirtutem - intelligi¬ bile] apud intelligibilem M2 37 intelligibile] AI,; intelligibilem SM2RX 45 unum] lumen R,

302

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

tus et infirmus; et maleuolentia est sua uicina, cum qua est iratus ; sicut per malum uicinum omnes alii uicini perturbantur. 55 Intellectus in quantum est principium, | habet naturam princi¬ M2 i9v piandi species ab ipso intellectas, ex quibus facit scientiam. Et ideo intellectus cum sua natura ordinat se ad intelligendum alia secreta intelligibilia. Intellectus naturaliter consistit in medio uoluntatis et memo6o riae; et hoc naturaliter. Sed ipse est primitiuus ad inuestigandum species, quas in sua essentia intelligibiles facit; sicut ignis, qui in sua essentia calefacit calefactibilia. Et ideo quando ipse sequitur suam naturam mediocrem, generat scientiam intellectam, dilec¬ tam et recolitam. Sed quando magis est collateralis in una parte, 65 quam in alia, tunc infirmatur et infuscatur, et generat opiniones, | credulitates, quibus ponitur in periculo et fortuna, quia subditus S44" est uoluntati atque memoriae, et extra suam libertatem deductus. Intellectus quando se dirigit ad suum obiectum, quod est intelligibile, primo se dirigit ad obiectum credibile, supponendo 70 utramque partem esse possibilem. Et sic est uenatiuus et ascensiuus, | et non quiescit, usquequo peruenerit ad suum obiectum M, 24r intellectum. Sed quando intendit quiescere in credere, tunc ligat se et separat se a uenatione sua. Intellectus quando ascendit ad obiectandum maiora et altiora 75 obiecta, maiorificat se. Sed quando se assuescit ad intelligendum obiecta inferiora, minorificat se, et hebetem se reddit. Intellectus quando considerat entia aequalia, coaequat suam actionem et suam passionem et suum actum; et sic ordinat se cum aequalitate ad ascendendum ad mstiltiam, et de ipsa facit scien- S44rb 80 tiam. Intellectus euitans minora obiecta, sicut capram, bouem, etc., ascendit ad maiora obiecta, uidelicet ad Deum, angelum, et huiusmodi. Sed quando agit per oppositum, | minorificat se et rudem se M2 des. i facit. inc. f. 21' 85 Deduximus intellectum per principia, et dedimus doctrinam, per quam iurista sciat ordinare suum intellectum ad intelligen¬ dum leges et canones et multa alia intelligibilia. 1. 2.

90

De

ordinatione intellectvs per regvlas

Quaeritur per primam regulam: Vtrum intellectus habeat in se sua correlatiua essentialia? Et respondendum est, quod sic. Alias quidem non haberet, ex quo esset, neque posset se ordinare per sua correlatiua intima, sed per illa, quae sunt extra suam essentiam; quod est impossibile. Et hoc probat prima regula secundum suam condicionem.

64/65 in una - in] quam /VI, 77 coaequat] uocat S - condicionem] per suam adiectionem M2

93/94 secundum

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS 95

100

105

no

115

120

125

130

135

303

Per primam speciem secundae regulae quaeritur: Quid est intellectus ? Cui dicendum est, quod ipse | est potentia, I cui proprie M, 24v competit intelligere. Et hoc per primam regulam affirmabile est. Per secundam speciem secundae regulae quaeritur: Quid habet intellectus sibi coessentialiter ? Et respondendum est, quod ipse habet in se suum intellectiuum, intelligibile et intelligere, cum I quibus causat intelligibilitates, quae non sunt de sua essentia. R, 78™ Per tertiam speciem eiusdem regulae quaeritur: Intellectus quid est in alio ? Et respondendum est, quod ipse est in uoluntate, illuminans amabilitates intellectas, et in memoria, tradens ei illas ad conseruandum. Per quartam speciem eiusdem regulae quaeritur: Quid habet intellectus in alio ? Et respondendum est, quod habet in uoluntate intellectum amatum, et in memoria conseruatum. Per primam speciem tertiae regulae quaeritur: Intellectus de quo est ? Ad quod respondendum est, quod est de se ipso, in quantum est creatura. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Intellectus I de quo est ? Ad quod respondendum est, quod est ex sua propria S44vb forma et materia; quae sunt entia spiritualia, cum quibus agit per suam speciem, quando uenatur species, et ipsas intelligibiles facit. Per tertiam speciem huius regulae | quaeritur: Intellectus cuius M2 2Iv est ? Et respondendum est, quod est hominis, cuius est pars, qui cum ipso agit credendo aut intelligendo. Per primam speciem quartae regulae quaeritur: Intellectus quare est ? Cui dicendum est, quod ex sua forma et materia specificis -'onstitutus est. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Intellectus quare est ? Et respondendum est, quod ipse est, ut intelligat Deum bonum, magnum, etc.; et ut intelligat creaturas, ex quibus possit facere scientias. Per primam speciem quintae regulae quaeritur: Intellectus quantus est ? Et respondenldum est, quod ipse est tantus, quantus M, 25' est in quolibet homine specialiter, eo quia indiuisibilis est. Per secundam speciem eiusdem regulae I quaeritur: Intellectus S 45” quantus est? Ad quod dicendum est, quod ipse est tantus, quantum sunt actus sui diuersi, qui sunt credere et intelligere. Per primam speciem sextae regulae quaeritur: Intellectus qualis est ? Et est dicendum, quod ipse est talis, qualia sunt sua correlatiua intima, scilicet sua propria actio et passio et actus. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Intellectus qualis est? Et est dicendum, quod ipse est talis, qualis est in scientiis, inuentis ab ipsomet. Per primam speciem septimae regulae quaeritur: Intellectus

131 quantum] SR\; quanti Af,; quantus M2

s 44va

140

145

150

155

160

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

quando est ? Et respondendum est, quod ipse est tunc, quando creatus est. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Intellectus quando est ? Et respondendum est, quod ipse est in successione dierum sine motu et successione sui esse; sicut agens, qui est in suo effectu, non agens se ipsum. Per primam speciem octauae regulae quaeritur: Intellectus ubi est ? Et respondendum est, quod ipse est in anima eoque est pars eius. Per secundam speciem I eiusdem regulae quaeritur item: Intellectus ubi est ? Et respondendum est, quod est in suo habitu, ubi successiue agit scientiam. Per nonam regulam quaeritur: Intellectus quo modo est? Et respondendum est, quod ipse est per modum creationis; et est per formam suam et materiam specificas, habentes modum consti¬ tuendi et componendi eum. Per decimam regulam quaeritur: Intellectus cum quo est et cum quo facit species ? Et respondendum est, quod ipse est cum sua causa, ipsum creante et gubernante. Species quidem causat cum sensu et imaginatione, et cum suis correlatiuis, in quibus ipsas intelligibiles facit. Deduximus intellectum per regulas, et I dedimus doctrinam, per quam iurista siue I quicumque alius bene intuens sciet ordinare suum intellectum, et I applicare ad propositum.

S

2 2 »

3°4

2. 1. De ordinatione volvntatis per principia

Voluntas habituata de bonitate, sicut crystallus, I positus supra 165 colorem, colorat se de colore subiecti; sic quando se habituat de bonitate, colorat et ordinat se ad diligendum bonum. Voluntas quando habituat se de magnitudine, magnitudo mag¬ nificat ipsam; cum qua magnificatione ipsa uoluntas appetit magnalia, et reddit hominem magnanimum. 170 Voluntas perseuerans in obiecto amato aedificat se esse con¬ stantem, et generat fortitudinem cordis et audaciam. Voluntas quando frequenter obiectat amatum potentem cum amati potestate, possificat suum posse ad amandum fortiter amatum, et ad odiendum eius inimicum. 175 Quando intellectus intelligit obiectum amatum, uoluntas qui¬ dem cum intellectione ab ipsa amata ascendit ad suum amatum intellectum. Sed quando non potest ascendere per intelligere, sed per credere, non tantum est propinqua | suo obiecto, quantum

145 primam - regulae] 5; octauae regulae R,; nonam regulam M, {in marg. : Hic deficit unum De ubi) 148/151 Intellectus - quaeritur] S; om. M1M2R1 165 habituat] add. uoluntas S 176 ascendit] add. amare Afi R,

S

S

127-

180

185

190

195

200

205

210

215

220

ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

305

esset, si intelligeretur amatus. Ratio huius est, quia intellectus non participat tantum cum uoluntate per credere, quantum per intelligere. Voluntas quando diligit uirtutes, sic leuiter ascendit ad suum amatum amando, sicut intellectus, quando intelligit uirtutes, ascendit ad intellectum intelligendo; supposito tamen, quod uoluntas I et intellectus sint socii et uicini in illo ascensu. Voluntas quando diligit ueritatem, ueritas uerificat eam ad diligendum obiectum uerum; sed quando diligit falsitatem, ipsa f alsitas impedit ipsam in tanto, quod non potest diligere obiectum uerum. Voluntas cum gloria obiectat obiectum amatum; et tunc est sana et leuis, et quiescit tantum in amato cum audacia, quod non timet inimicum. Sed quando obiectat obiectum poenosum, tunc est grauis et tristis, et leuiter est timorosa. Voluntas per differentiam habet duos actus differentes, | uidelicet amare et odire; | et quando est ordinata cum amare, diligit amatum, et cum odire odit amati inimicum. Voluntas cum concordantia concordat amicum et amatum in amore; et in illa concordantia consistit ordinata et quietata. Voluntas de contrarietate habituata laborat in odire, in quo est tantum inordinata et afflixa, quod poenose diligit odibilia, et odit diligibilia. Voluntas cum bono principio et magno, etc. incipit bonum et magnum, etc. amare, cum quo uenatur bonum et magnum, etc. amatum, ut in ipso quiescere possit. Amare °st medium uoluntatis, cum quo uenatur amatum. Et odire est medium uoluntatis, cum quo uenatur inimicum. Et quando inuenit amicum, quiescit I in ipso cum amare; sed quando inuenit inimicum, laborat in ipso cum odire. Voluntas I cum fine quiescit, supposito, I quod inquirat suum amatum, aut mueniat ipsum cum amare. Sed quando finis absen¬ tat se ab ipsa, inuenit se in odire et non inuenit obiectum, in quo quiescere possit. Voluntas cum maioritate, obiectans maiora obiecta maiorificat suum amorem. Voluntas cum aequalitate amici et amati quiescit aequaliter in amare amati et in amare amici, et ultra talem aequalitatem amoris non inuenit quietem. Voluntas cum minoritate minorificat suum amare et cum minori amare minorificat suum amorem. Idcirco successiue corrumpit suum amare et amorem, et inuenit se in odire et in ira, in quibus patitur poenam et dolorem.

188 falsitas] ueritas SMi 193 timorosa] M2; amorosa Mx 198 amore] amare M2 200 afflixa] afflicta SM, 211 odire] oboedire M2 215/216 amati - amare2] 5; om. M,M2R,

M,

26'

S 46ra M2

22v

R,

79“

Mj 26v S 46rb

306

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

Deduximus uoluntatem per principia. Per quam deductionem potest artista huius Artis cognoscere ordinationem, essentiam et operationem uoluntatis. 225

2. 2. De ordinatione I volvntatis per regvlas

Per primam regulam quaeritur: Vtrum in iudicio bono, uero et uirtuoso uoluntas sit tantum habituata de iustitia sicut intellec¬ tus ? Et respondendum est, quod sic, eo quia bonitas, uirtus et ueritas sunt indiuisibiles, aequaliter communicabiles potentiis 230 animae, ex eo quia I ipsae sunt principia generalissima. Et quod haec responsio sit uera, ipsamet regula secundum I suas condiciones approbat hoc et affirmat. Et hoc idem manifestatur per istud exemplum, uidelicet: Sicut puer non potest esse filius, nisi aequaliter sit filius uiri et mulieris, sic iudicium siue phantasma 235 quodcumque non potest esse sine aequali actu intellectus et uoluntatis in instanti aut in successione. Per primam speciem secundae regulae quaeritur: Quid est uoluntas? Et respondendum est, quod ipse est potentia, cui proprie competit uelle. 240 Per secundam speciem eiusdem regulae | quaeritur: Quid habet uoluntas sibi coessentiale ? Et respondendum est, quod habet sua correlatiua, uidelicet uolitiuum, uolibile et uelle, sine quibus esset uacua et impotens et otiosa, et a suo fine separata, et ab habitu libertatis denudata. 245 Per tertiam speciem eiusdem regulae quaeritur: Quid est uoluntas in alio ? Et respondendum est, quod ipsa est intellectui imperatrix, ut det ei obiectum intelligendo, sicut intellectus imperat ipsi uoluntati, ut ei det obiectum amabile amando. Per quartam speciem eiusdem regulae quaeritur: Quid habet 250 uoluntas in alio ? Et respondendum est, quod habet imperium in memoria, ut recolat amatum; et habet habitum bonum in bonita¬ te, magnum in magnitudine, etc. Per primam speciem tertiae regulae quaeritur: Voluntas de quo est ? Et respondendum est, quod est de se ipsa; nam creatura est. 255 Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Voluntas de| quo est ? Ad quod dicendum est, quod est ex suis propriis correlatiuis specificis, per quae est specifica potentia, agens specifice | per suam speciem, uolendo aut | odiendo. Per tertiam speciem eiusdem regulae quaeritur: Voluntas cuius 260 est ? Et respondendum est, quod ipsa est hominis, m quo est coniunctiue, eo quia cum ipsa agit ad placitum, libere uolendo aut odiendo. 223 essentiam] essentialem At, 229 indiuisibiles] indiuisibiliter 5; add. et M, 233/234 nisi - filius] SM,; om. R, 247/248 intelligendo obiectum] om. M, 253/254 Per - est4] om. Mx 257 quae] quos 5AI, M2 258 specifice] add. et Rx

s

A A

S

S M

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

265

270

275

280

285

290

295

300

305

307

Per primam speciem quartae regulae quaeritur: Voluntas quare est ? Et respondendum est, quod ipsa est, ex eo quia I ex forma et M2 23* materia specificis constituta est. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Voluntas quare est ? Et respondendum est, quod est, ut diligat Deum; et ut sit causa amabilium. Per primam speciem quintae regulae quaeritur: Voluntas quanta est ? Et respondendum est, quod est tanta, quanta est sua specifica forma, et sua specifica materia, materia tamen et forma animae existentibus indiuisibiliter; sicut materia prima, quae est essentia indiuisa, in qua I quodlibet elementum habet suam S 47rb specificam formam et specificam materiam, materia prima existente coniuncta cum sua forma prima, a qua descendunt omnes formae particulares corporales; sicut a sua materia descendunt omnes materiae particulares corporales. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Voluntas quanta est ? Cui dicendum est, quod ipsa est tanta, quanta sunt sua correlatiua; et etiam quantum se potest diffundere ad diligendum aut odiendum. Per primam speciem sextae regulae quaeritur: Voluntas I qualis M, 28r est ? Et respondendum est, quod ipsa est talis, qualia sunt sua propria correlatiua. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Voluntas qualis est. Cui respondendum est, quod ipsa est talis, qualis est per suos habitus, uidelicet per bonitatem, magnitudinem, etc. Per primam speciem septimae regulae quaeritur: Voluntas quando est ? Et respondendum est, quod ipsa est in suo nunc immutabile, m quo creata I fuit. s 47va Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Voluntas quando est ? Et respondendum est, quod ipsa est tunc, quando est in successione, assumendo multa obiecta, uolendo aut odiendo. Per primam speciem octauae regulae quaeritur: Voluntas ubi est ? Et respondendum est, quod ipsa est in anima, sicut pars in toto. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Voluntas ubi est ? Ad quod dicendum est, quod ipsa est in successione, assumens obiecta, uolendo siue odiendo. Per nonam regulam quaeritur: Voluntas quo modo est? Cui dicendum est, quod ipsa est per illum modum, quem habet cum intellectu et memoria, una potentia in alia existente, ex quibus est essentia siue anima. Per decimam regulam quaeritur: Voluntas cum quo est? Et respondendum est, quod ipsa est cum suis correlatiuis, sine quibus esse non potest. Et est cum I intellectu et memoria in essentia, in M2 24' qua est. Et est cum bonitate bona, et cum magnitudine magna. Diximus de deductione uoluntatis I per regulas. Quae quidem S 47vb 308/311 Diximus - ordinanda] om. M2

308

310

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

deductio est subiectum et doctrina iudicis, | ut sciat cognoscere, per quem modum iura sunt diligibilia et | constituenda et ordinanda. 3.1.

M,

28v

R, 79va

De ordinatione memoriae per principia

Ordinationem memoriae duobus modis intendimus indagare, uidelicet per principia et regulas. Et primo per principia. 315 Memoria, participans cum bonitate est de bonitate habituata; et ipsa est lumen ei bonarum specierum, quas memoria recolibiles facit. Et sic memoria per bonitatem est bona quo ad habitum, et etiam quo ad actum agendi. Memoria, participans cum magnitudine est magna, et magnitu320 do est ei causa magnorum recolibilium, uidelicet Dei, angelorum et uirtutum, etc. Duratio, participans cum memoria est ei causa recolibilitatum durabilium, ratione cuius durant scientia et amantia. Potestas, existens habitus I memoriae est ei ratio, ut sit potens ad S 48ra 325 recolendum et gubernandum species, quas intellectus tradit ei, intelligendo aut credendo, et uoluntas amando aut odiendo. Intellectus, coniunctus cum memoria causat, quod memoria habeat species intellectas uel creditas, recolendo uel gubernando. Et quando habet ipsas intelligendo, est m practica; et quando 330 gubernat eas, est in theorica. Voluntas, mncta cum memoria est causa ei, ut ipsa memoria habeat species dilectas et recolitas aut oditas. Virtus, participans | cum memoria facit, quod ipsa memoria M! 29' habeat species siue phantasmata uirtuosas obiectiue, uidelicet 335 iustitiam, prudentiam, etc. Veritas, participans cum memoria est ei causa, ut ipsa habeat phantasmata uera obiectiue. Gloria, participans cum memoria est ei causa, qua ipsa memoria se delectat in recolendo. 340 Differentia, participans cum memoria est ei causa, qua habet duos actus differentes ipsa memoria, scilicet recolere et conserlua- S 48rb re; per recolere generat species, et per conseruare conseruat antiquas species. Concordantia causat memoriae multas species, concordatas ad 345 unum obiectum. Contrarietas, participans cum | memoria impedit ei recolibilia M2 24v obiecta; et etiam impedit intellectui et uoluntati memoriam, ut ipsa non reddat eis species, quas ei tradiderunt. Et haec omnia facit contrarietas, ut ipsa memoria habitu obliuionis habituetur;

316 ei] add. supra lin. et causa At, 338/339 Gloria - recolendo] om. S 340 qua] add. ipsa memoria S 343 species] add. Gloria ... recolendo Scf vsbi9

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

309

350 quae quidem est habitus priuatiuus, in quo pereunt recolibilitates. Memoria est principium, quo homo recolit recolibilitates. Memoria consistit in medio intellectus et uoluntatis, ut aequali¬ ter reddat eis species, antiquitus conseruatas. Memoria quiescit in gubernando species, ei commendatas; sed 355 maxime quiescit in recipiendo eas uel reddendo. I Memoria est maior, quando obiectat maiora obiecta non quo ad suam essentiam, sed quo ad suum actum, quia indiuisibilis est. I Memoria est aequalis intellectui | et uoluntati. Ratio huius est: Deus namque aequaliter est intelligibilis et recolibilis et amabilis. 360 Memoria cum habitibus priuatiuis est minor, sicut cum habiti¬ bus positiuis est maior; et hoc obiectiue. Dicimus de memoriae deductione. Quae quidem est subiectum iuristae, ut sciat applicare iura ad ipsam deductionem successiue ab uno principio in aliud principium, et memoriam ad hoc 365 ordinare.

S

48va

R,

79vb

3.2. De ordinatione memoriae per regvlas

370

375

380

385

390

395

Per primam regulam quaeritur: Vtrum memoria sit ita perfecta potentia in anima, sicut intellectus et uoluntas ? Ad quod dicen¬ dum est, quod sic. Ratio huius est, quia aliter Deus iniuriaret in nobis suam recolibilitatem, quae est ita perfecta in nobis, sicut sua intelligibilitas et amabilitas. Amplius: Nisi esset I ita perfecta, sua quidem imperfectio causaret imperfectionem in intellectu et uoluntate, eo quia non possent communicare tot species in actu, quot habent in potentia. Per primam speciem secundae regulae quaeritur: Quid est memoria? Et respondendum est, quod ipsa est potentia, cui proprie competit recolere species et gubernare. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Memoria quid habet in se sibi I coessentialiter ? Ad quod dicendum est, quod ipsa habet sua correlatiua, cum quibus recipit, gubernat et reddit species, sibi traditas. Per tertiam speciem eiusdem regulae quaeritur: Memoria quid est in alio ? Cui dicendum est, quod ipsa est agens in reddendo species et gubernando; et habet passionem in recipiendo eas. Per quartam speciem eiusdem regulae quaeritur: I Memoria quid habet in alio? Ad quod dicendum est, quod ipsa habet passionem in intellectu et uoluntate, quando recipit ab eis species; et habet actionem in subiecto, I in quo gubernat species; et etiam in reddendo species intellectui et uoluntati. Per primam speciem tertiae regulae quaeritur: Memoria de quo est? Et respondendum est, quod de se ipsa. Nam creatura est. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Memoria de quo est ? Et respondendum est, quod ipsa est de suis specificis correlatiuis, cum quibus est potentia specifica, et agens in obiectis per suam speciem.

S

48vb

M2

25r

M,

30'

S

49ra

M,

29v

310

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

Per tertiam speciem eiusdem regulae quaeritur: Memoria cuius est ? Et respondendum est, quod est hominis, in quo est; nam cum ipsa causat recolibilitates. Per primam speciem quartae regulae quaeritur: Memoria quare 400 est ? Et respondendum est, quod ipsa est, quia constituta est per sua propria et specifica principia, uidelicet per recolitiuum, recolibile et recolere. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Memoria quare est ? Cui dicendum est, ex eo quia sua causa prima, | scilicet S 49rb 405 Deus, est recobbilis. Etiam est, ut creaturae sint recolibiles per ipsam. Per primam speciem quintae regulae quaeritur: Memoria quan¬ ta est ? Cui dicendum est, quod ipsa est tanta, quanta est sua essentia per existere. 410 Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Memoria quanta est? Ad quod respondendum est, quod ipsa est tanta, quanti sunt sui duo actus, scilicet recolere | et gubernare. R, 8ori Per primam speciem | sextae regulae quaeritur: Memoria qualis M2 25* est ? Et respondendum | est, quod ipsa est talis, qualia sunt sua 3ov 4J5 propria correlatiua. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Memoria qualis est? Et est dicendum, quod talis est, quales sunt sui habitus, scilicet sua bonitas, magnitudo, etc., siue sua iustitia, prudentia, etc. Per primam speciem septimae regulae quaeritur: Memoria 420 quando est ? Et respondendum est, quod ipsa est tunc, quando suum nunc est; quod est ei inseparabile, | eo quia ipsa memoria est S 49™ incorruptibilis. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Memoria quando est ? Et respondendum est, quod est tunc, quando est in 425 suis obiectis successiue. Per primam speciem octauae regulae quaeritur: Memoria ubi est ? Et respondendum est, quod est in anima, sicut pars in suo toto. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Memoria ubi 430 est? Et respondendum est, quod est in sua successione, quando species facit recolibiles; sicut agens, qui est in agibili et agere. Per nonam regulam quaeritur: Memoria quo modo est? Et respondendum est, quod est per modum, quem habent sua correlatiua, uno correlatiuo existente in alio, constituendo ipsam, 435 et etiam per modalitatem bonam ipsius bonitatis et magnam ipsius magnitudinis, etc. Per decimam regulam quaeritur: Memoria cum quo est? Et dicendum est, quod ipsa est cum suis correlatiuis; et est cum intellectu et uoluntate, | sine quibus non potest esse in anima. Et S 49vb 44° est cum bonitate bona, et cum magnitudine magna, etc. 404 est I add. quod est S\ add. quod quia] add. est S altero M1 M2 438 quod ipsa est] 5/M, Af2; om. Rl

434 alio]

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

311

Diximus de ordinatione memoriae per regulas. Cum qua et per quam I iurista poterit quidem ordinare suam memoriam ad uenandum et inueniendum iura per regulas. 4.1. De 445

450

455

460

465

470

475

480

M,

311

M2

26'

ordinatione imaginationis per principia

Quoniam imaginatio hominis est medium siue subiectum, in quo et cum quo intellectus causat scientiam, et uoluntas amantiam, et memoria recolentiam rerum I sensibilium, idcirco uolumus dedu¬ cere imaginationem per principia et regulas. Et primo per princi¬ pia, ut appareat ordo, quem causant potentiae superiores inferioribus, ut iurista cognoscat ordinatim iura, et ipsa sciat tractare in iudiciis ordinatim. Et primo dicendum est sic: Illa imaginatio est bona, quae ordinatur cum bonitate intellec¬ tus, uoluntatis et memoriae. Illa imaginatio est magna, quae ordinatur cum magnitudine intellectus, I uoluntatis et memoriae. Illa imaginatio est durabiles et infallibilis, quae ordinata est per durationem intellectus, uoluntatis et memoriae. Illa imaginatio est potens, quae a potestate intellectus, uolunta¬ tis et memoriae ordinatur. Illa imaginatio est intelligibilis, quae cum ordinatione intellec¬ tus, uoluntatis et memoriae ordinatur. Illa imaginatio est amabilis, quae per ordinationem intellectus, uoluntatis et memoriae ordinatur. Illa imaginatio est uirtuosa, quae a uirtute intellectus, uoluntatis et memoriae ordinatur. I Illa imaginatio est uera, quae ordinatur cum ueritate intellec¬ tus, uoluntatis et memoriae. I Illa imaginatio est de I lectabilis, quae ordinatur cum delecta¬ tione intellectus, uoluntatis et memoriae. Illa imaginatio est differentiabilis, quae ordinatur per differen¬ tiam intellectus, uoluntatis et memoriae. Illa imaginatio est causa concordantiae, quae ordinatur cum concordantia intellectus, uoluntatis et memoriae. Illa imaginatio est causa uitiorum, quae contradicit ordinationi intellectus, uoluntatis et memoriae. Illa imaginatio est principium ordinatum, quae ordinatur cum ordinatione intellectus, uoluntatis et memoriae. Imaginatio, quae est ordinata cum ordinatione intellectus, uoluntatis et memoriae, est medium inter ordinationes spirituales et sensuales.

447 rerum sensibilium] uerisibilium M2 449 superiores] add. in M, 454/455 Illa - memoriae] om. M2 455 et memoriae] om. Rx 460/461 Illa - ordinatur] om. Ap

S

5ora

R,

8orb

M! 3iv S 5orb

312

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

In imaginatione ordinata habent requiem I potentiae superiores, M2 26v quando causant species sensibiles. Imaginatio est maior, quando | ordinatur cum maioritate S 50” potentiarum superiorum et inferiorum. 485 Imaginatio ordinata aequaliter, aequaliter existit inter ordina¬ tiones superiores et inferiores. Imaginatio cum minori ordinatione intellectus, uoluntatis et memoriae periclitatur, ratione cuius causat contingentias. Diximus de decem et octo cameris siue maximis. Quae sunt loca. 490 in quibus iurista potest ordinare suam ordinationem ad placitum, applicando ad praedicta loca leges et canones, et inuemre medium syllogizandi, existens inter subiectum et praedicatum, | dicendo M, 32' sic: Ista lex est magis ordinata ad propositum, quam illa, per ordinationem bonitatis, magnitudinis, etc., ut patet in camera 495 bonitatis, imaginationis, et in camera magnitudinis, imaginatio¬ nis, etc. Et haec doctrina est infallibilis et ualde utilis in omnibus facultatibus. 4.2.

De ordinatione imaginationis per regvlas

I Per primam regulam quaeritur: Vtrum imaginationis ordinatio S 5ovb 500 causetur aequaliter a potentiis superioribus ? Et respondendum est, quod sic naturaliter. Sed per accidens plerumque contingit, quod una potentia est magis causa quam alia secundum quod organum corporis est magis dispositum, uidelicet cor aut cere¬ brum a parte ante aut a parte post; et de complexione sanguinis 505 sic potest dici aut de cholera aut de melancholia. Per primam speciem secundae regulae quaeritur: Imaginatio quid est ? Et respondendum est, quod imaginatio est medium, existens inter potentias superiores et inferiores, uidelicet sex sensus et intellectum, uoluntatem et memoriam; in quo medio 510 superiores potentiae colligunt phantasmata siue species inferio¬ res. Adhuc imaginatio est illa potentia, cui proprie competit imaginari. Per secundam speciem secundae regulae I quaeritur: Imaginatio S 5ira quid habet sibi | coessentiale ? Cui dicendum est, quod ipsa habet M211' 515 imaginatiuum, imaginabile et imaginari, | in quibus causantur R, 80va species. Per tertiam speciem eiusdem regulae quaeritur: Quid est imaginatio in alio ? Ad quod dicendum est, quod ipsa est una passiua potentia per auditum, et alia per uisum, etc.; et sic de 520 potentiis superioribus. Per quartam speciem eiusdem regulae quaeritur: Quid habet imaginatio in alio? Ad quod dicendum est, quod ipsa habet

485 aequaliter2] R,; om. SM, M2 om. S

495/496 et in camera - imaginationis]

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

525

530

535

540

545

550

555

560

565

313

ordinationes in principiis, ut supra dictum est, et etiam I in M, ^ sensibilibus. Per primam speciem tertiae regulae quaeritur: Imaginatio de quo est ? Et respondendum est, quod ipsa est de suis primis parentibus, eo quia de genere corporis est. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Imaginatio de quo est ? Ad quod dicendum est, quod ipsa est de sua materia et forma specificis; nam per suam speciem agit | specifice. S 5irb Per tertiam speciem eiusdem regulae quaeritur: Imaginatio cuius est ? Et respondendum est, quod ipsa est subiecti, in quo est; sicut potentia uisiua, quae est hominis, in quo est. Per primam speciem quartae regulae quaeritur: Imaginatio quare est ? Cui dicendum est, quod ipsa est, quia de suis correlatiuis constituta est. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Imaginatio quare est ? Et respondendum est, quod ipsa est, ut per ipsam potentiae superiores et inferiores participare possint. Per primam speciem quintae regulae quaeritur: Imaginatio quanta est ? Cui dicendum est, quod ipsa est tanta, quantum per eam potentiae superiores et inferiores participare possunt. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Imaginatio quanta est ? Cui dicendum est, quod ipsa est tanta, quantum ipsa est diffusa diuersimode per potentias superiores et inferiores. Per I primam speciem sextae regulae quaeritur: Imaginatio S 51™ qualis est ? Cui dicendum est, quod est talis, qualis est per suam propriam passionem, | scilicet imaginabilitatem. M2 27v Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Imaginatio qualis est ? Et dicendum est, quod est talis, qualis est per suam bonitatem, I magnitudinem, etc., aut per suas species acquisitas. Mi 33' Per primam speciem septimae regulae quaeritur: Imaginatio quando est ? Et est dicendum, quod tunc, quando est in suo nunc, in quo genita est. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Imaginatio quando est? Cui dicendum est, quod est tunc, quando est successiua, generando species. Per primam speciem octauae regulae quaeritur: Imaginatio ubi est ? Et respondendum est, quod ipsa est in homine, sicut pars in suo toto. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur iterum: Imaginatio ubi est ? Et respondendum est, quod ipsa est in sua successione, sicut moluens in suo motu. S 5ivb Per nonam regulam quaeritur: Imaginatio quo modo est ? Et respondendum est, quod ipsa est per modum, quem habent partes, una existente in altera; sicut elementatiua, uegetatiua, sensitiua,

538 quod ipsa est] otn. Mx

553 tunc] add. est

561/563 Per secundam - motu] 5; om. MXM2RX

; est tunc M2

314

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

imaginatiua et rationatiua in homine. Et habet modum signandi se ipsam in generando suas similitudines, scilicet species imaginatas. Per decimam regulam quaeritur: Imaginatio cum quo est? Et 570 respondendum est, quod ipsa est cum suis correlatiuis, sine quibus nequaquam esse potest; et est cum subiecto, in quo est; et est cum bonitate bona et cum magnitudine magna, etc. 5. De ordinatione sensvs

Sensus communis continet in se sex potentias particulares, sibi 575 coessentiales, substantialiter ipso existente indiuiso. Et potentiis differentibus per organa, obiecta et figuras, potentiae quidem | sunt hae, uidelicet tactiua, gustaltiua, odoratiua, uisiua, auditiua et affatiua. Quarum primae tres potentiae sunt necessariae I quo ad esse, ut corpus cum eis uiuat. De istis tribus non intendo tractare 580 in hac Arte, quia satis large tractaui in Libro de ascensu et descensu intellectus. Aliae uero tres sunt quo ad bene esse; et de ipsis intendo tractare in ista Arte, ut iurista cognoscat suas ordi¬ nationes cum ordinatione imaginationis et potentiarum superio¬ rum, ut supra dictum est. Et primo de prima dicendum est.

Rj

8ovb

M,

33*

5.1. De ordinatione potentiae uisiuae

585

I Ordo potentiae uisiuae consistit per suum obiectum et figuram. m2 281 Quae sunt color et figura linealis et triangularis et circularis, cum quibus imaginatio imaginatur entia uisibilia, uidere praelatos, principes, iudices, aduocatos, armaturas, furlcas, sagiones, et S 52rb 590 huiusmodi sunt figurae et signa mstitiae, et etiam motus et actus membrorum, scilicet capitis, manuum et pedum; et sic de aliis similibus istis, quae percipiuntur ab imaginatione ordinata, cum qua potentiae superiores attingunt inferiores. Et ideo Ars ista uult, quod iurista discurrat obiecta et figuras potentiae uisiuae per 595 principia et regulas ordinatim, ut de gestibus praesentatis poten¬ tiae uisiuae notitiam habere possit. Ratio, quare potentiam uisiuam non discurrimus per principia et regulas, secundum quod discurrimus imaginationem et potentias superiores, est quia prolixitatem euitamus; et quia per ea, | quae dicta sunt de ipsis, M! 34' 600 potest iurista discurrere ipsam potentiam uisiuam per principia et regulas.

580/581 Liber de ascensu et descensu intellectus (In Monte Pessulano, Martio ROL IX, op. 120).

1305;

574 communis] SM^M2; continuus R] principia et regulas, sed quod discursimus R\

598 discurrimus] add. per

S

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

315

5.2. De ordinatione potentiae auditiuae Obiectum potentiae auditiuae et figurae in scientia iuris I sunt sonus, leges et decretales, qui sonant siue significant iura, quando 605 leguntur aut allegantur. Et ideo quando iurista cum ordinata imaginatione per potentias superiores imaginatur sonus legum et decretalium, cognoscit iura; nam signatum per suum signum cognoscitur. Et ideo sicut una campana sonat plus quam alia, sic una lex siue decretalis plus sonat quam alia in ordinatione 610 imaginationis et potentiarum superiorum. Et illud ius, quod magis sonat, est eligendum; et ista regula est infallibilis.

s 52va

5.3. De ordinatione potentiae affatiuae

615

620

625

630

Obiecta potentiae affatiuae sunt uox et figurae uocum. Ipsa quidem uox dicitur esse obiectum potentiae affatiuae, quia conceptus mentis extrahit a sono materialiter ipsam uocem. Et affatus dat sibi formam | specificam uocis, ut conceptum mentis M2 28v per uocem imaginatio imalginetur, et ipse ab imaginatione attin- S 52vb gatur ordinatum. Figurae uocis sunt quandoque uero modo, quandoque ficto modo. Vero modo sunt, quando loquens est audacter sub signo bonitatis, magnitudinis, etc.; ficto autem modo | sunt, quando IV 8ira loquens est cum formidine et extra signum bonitatis, magnitudi¬ nis, etc. Per primum modum est uirtus uerborum, sicut uirtus herbarum et lapidum, quae causatur a principiis superioribus, uidelicet a uirtutibus astrorum et elementorum. I De affatus ordinatione sufficiat id, quod de ipsa diximus; et M, 34" maxime, quia in Libro sexti sensus satis large locuti sumus. Diximus de ordinatione quinque potentiarum hominis. Et per hoc, quod de ipsis diximus, explicite potest iurista inuenire iura, in ipsa ordinatione explicita, tenendo illum modum, quem tenuimus, discurrendo per principia I et regulas. Et ista ordinatio est ualde S 53ra utilis in scientia iuris.

VI De sexta distinctione [Quae est de explanatione]

5

Distinctio ista est de explanatione. Et diuiditur in tres partes. Quarum prima pars est de modo tractandi iura; secunda est de

628 Liber sexti sensus ( = De sexto sensu; De affatu) (Neapoli, Aprili bf; Av

54;

CA

31;

Pia

70).

606 sonus] R1; sonum SMxM2

620 audacter] audax

1294;

G1

316

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

modo dandi exemplum iurium ciuilium per modum huius Artis; tertia est de modo dandi exemplum rnris canonum. In prima parte ponemus quinque terminos, per quos poterimus cognoscere, quo modo iura sunt intelligenda et docenda, et in 10 causis utenda. Et hoc artificialiter et subtiliter, ut reddatur iuri hoc. quod suum est. Ratio est, quia materia est subtilis, difficilis et prolixa; et quia intellectus non potest esse subtilis, nisi per habitum artificiatum; et sine tali intellectu ius iniuriatum est. In secunda parte accipiemus aliquas leges, et definitionem et regu15 lam iuris; et | secundum quod de illis dabimus exemplum, iurista S 53rb poterit tractare alias leges. In tertia parte accipiemus aliquos canones et definitiones et regulam eorum. I Et secundum quod de M, 29' ipsis exemplificabimus, poterit iurista tractare alios | canones. Et M! 35' primo de prima sic dicemus.

20

1. De prima parte [De modo tractandi iura] Pars ista in quinque partes est diuisa, uidelicet in expositionem, temptationem, comparationem, antecedens et consequens, et defensionem. Et primo de prima parte.

25

1.1. De expositione

Prima est de expositione litterae siue textus; hoc est dictum, quod intelligatur, quid dicitur per nomen. Nam quando intellectus non cognoscit, quid dicitur per nomen, non habet subiectum, in quo possit aedificare scientiam. Sed cum intellectus cognoscit textum 30 explanatum, quod ipsum consideret secundum explanationem regularum et principiorum huius Artis. Nullus enim textus uere potest explanari contra bonitaltem magnitudinis, etc.; neque etiam contra explanationes regularum generalium aliqua regula particularis potest explanari.

35

1.2.

S 53va

De temptatione

Lex scripta siue decretalis licet sit concedenda, eo quia maiores constituerunt ipsam legem aut canonem, iurista quidem tentare debet, utrum sit uera aut falsa. Et si inuenit eam ueram, debet per ipsam facere de ipsa ueras conclusiones. Si autem inuenit eam 40 falsam, non debet uti ipsa; neque | debet ipsam diffamare, sed tacere, ut non faciat dedecus superioribus. Modus autem, per quem potest cognoscere legem ueram aut falsam, est iste: Primo

10 subtiliter] substantialiter Ap 20 De - parte] De expositione siue explanatione M2 31 regularum et principiorum] om. S 37 ipsam] illam 5; eam ; primam M2

R, 8Tb

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

45

50

55

debet iurista diuidere legem siue canonem secundum paragraphum I differentiae, in prima distinctione et in secunda positum. Post diuisionem debet iurista concordare partes unam cum alia, secundum paragraphum concordantiae primae distinctionis et secundae. Et si partes I possunt concordari in constituendo totam legem siue canonem secundum nonam regulam, sequitur, quod ipsa lex aut canon est modalis; et per consequens, quod sit uera; posito tamen, quod suae partes possint esse substantia, de quibus possint praedicari principia huius Artis secundum modum | praedicationis, declaratum in secunda distinctione. Et si haec omnia lex aut canon non potest pati, falsa est et erronea. Et de ipsa non est curandum in legendo neque in allegando; nam alias iuri quidem facta est iniuria. 1.3. De

60

65

70

317

S 53vb

M2

29V

S

54™

M,

36'

antecedente et conseqvente

Antecedens et consequens uenabimur, uidelicet per prius et per posterius et per aequale. Et primo per prius et posterius; et hoc sic: Si creatura est, Deus I est; et non conuertuntur, eo quia Deus 43/44 D. I c. 1; D. 2 c. I. 46/47 D. 1 c. 1; D. 2 c. 1. 51/52 D. 63/64 D. 1 c. 1; D. 2 c. 1; D. 3. 65 D. i c. i; D. 2 c. 1; D. 3.

2

c.x.

54 curandum] tractandum Afi 65/66 quae est in prima contrarietatis] om. M2 72 inaequalia] Afi; inaequales R\ 78/80 eo quia Deus conuertuntur] om. M2

35*

comparatione

Comparatio tribus modis fit, ut dicitur, uidelicet per tres gradus, scilicet per positiuum, comparatiuum et superlatiuum. Et ideo quando iurista comparat unum ius alteri iuri aut dat exemplum, dicendo uerbi gratia, tunc debet uideri illa comparatio a iurista, in quo gradu est, uidelicet utrum sit in positiuo gradu aut comparatiuo aut superlatiuo. Et si est in aliquo istorum, bona est, | eo quia est de genere aequalitatis primae distinctionis, secundae et tertiae; nam aliter falsa est et erronea, eo quia est de genere contrarietatis, quae est in prima distinctione, secunda et tertia. Et dico ipsam esse de genere contrarietatis, I quia inaequalis est; quod apparet sic: Si iurista deducit aliquam legem contra aliam in causis, et quod una sit per prius, alia uero per posterius; et quod una sit de iure positiuo, alia autem de iure naturali; et quod iura non intrent aequalitatem iuris gentium, et bonitates et magnitudines, etc., principia sunt inaequalia, et contra regulas generales. Et tales comparationes falsae quidem et erroneae sunt; et de ipsis non est curandum. 1.4. De

M,

S 54rb

318

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

est per prius, creatura autem per posterius. Et similiter hic: Si 80 homo est, animal est; et tamen non conuertuntur; nam animal est per prius, homo uero per posterius. Amplius: Si infinita passio est, infinita quidem actio est; nam aliter inter infinitum et finitum non daretur prius et posterius. Et sic finitum esset causa sui ipsius; quod est impossibile. Et ideo 85 iurista in causis debet inquirere antecedens et consequens, quo mo¬ do se habent per prius et posterius, deducendo | unum ius ad aliud; et caueat sibi, quod antecedens, existens per prius non deducat ad posterius, neque e conuerso; | nam alias ius iniuriatur. Item antecedens et consequens, quae fiunt per aequalitatem, ostendo 90 sic: Nam si Pater est, et Filius est, et e conuerso; et si forma est in creaturis, I et materia est, et e conuerso; et si iustitia est, bonitas est, et e conuerso; et si actio est, passio est, et e conuerso; I et si agere est, agens et agibile sunt, et e conuerso; et si differentia est, pluralitas est, et e conuerso; et si concordantia est, pluralitas est. 95 Sed ista non conuertuntur, eo quia aliqua pluralitas est de genere contrarietatis; sicut ignis et aqua, qui sunt plures, et non conueniunt; et sic de aliis. Et ideo iurista, quando facit consequentias, debet respicere, si sint de genere aequalitatis; et si ipsa aequalitas est necessaria in causis, debet ipsa uti; alias quidem iniuriosus est. 100

1.5. De

R, 8iva M2 30'

M, 36v S 54va

defensione

Quando iurista est in causis et procedit, allegando unam legem aut plures, et alter iurista contradicit ei cum aliis legibus, debet defendere suam legem aut leges per hoc, quod dictum est superius in capitulo temptationis, comparationis, et antecedentis et conse105 quentis. Et si per supra dicta defendere non potest legem siue leges, debet ipsas dimittere, et alias accipere, usquequo deueniat ad ius diuinum | et naturale. Et si tunc non potest se defendere, S 54vb cum istis potest cognoscere, quod suum ius est positiuum, quod non potest resistere iuri diuino et naturali, neque etiam contra no aequalitatem iuris gentium. Et tunc iurista in causis non debet amplius procedere. 2. De secunda parte

De iure ciuili 115

Pars ista in tres partes diuiditur: Prima pars est de regula iuris; secunda de definitionibus; tertia est de aliquibus legibus.

88 ius] iuri M2; om. M2 98 sint] sunt 5M, M2 100 defensione] add. iuris M2 106 deueniat] ueniat SM,M2 112/113 De - ciuili] De secunda parte huius distinctionis: De exemplo iurium ciuilium M2 115 secunda de definitionibus] om. R, definitionibus] definitione iuris SM^M2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

319

In prima parte dabimus doctrinam I ad cognoscendum regulam iuris, quoniam ignorata regula generali ignorantur regulae parti¬ culares; et ignoratis regulis particularibus iurista quidem non 120 habet, cum quo possit regulare leges, neque ipsas ordinare ad regulatum iudicium. In tertia parte dabimus doctrinam, per quam iurista sciat tractare leges, uidelicet per illum modum, per quem nos tractabi¬ mus in Arte ista I aliquas leges; I et primo de prima: 125

130

135

140

145

150

155

m,

37'

M2

3ov s 55'1

2.1. De regyla

Regula est concordantia compendiosa multorum principiorum generalium concordantium ad unum finem. Regula ista orta est de definitione concordantiae, existentis definitae in prima distinctio¬ ne. Et ipsa concordantia est deducta per secundam et tertiam distinctionem. Et talem definitionem prima regula approbat cum omnibus principiis huius Artis et cum definitionibus eorum. Praedictam regulam, existentem generalem omnibus facultatibus contraximus ad scientiam iuris, et hoc quadrupliciter, secundum quod ius est diuisum in quarta distinctione. Quoniam una regula quo ad ius diuinum competit, cum qua iuristaIsciat regulare leges, R! 8ivb existentes pro iure diuino; alia est per prius et posterius; alia iuri gentium competit, cum qua iurista sciat regulare leges, existentes pro ipso quo ad aequalitatem; alia autem regula est quo ad ius naturale, cum qua I iurista sciat regulare leges, existentes pro iure S 55rb naturali per medium naturale, existens inter subiectum et praedi¬ catum ; I alia regula competit iuri positiuo, cum qua iurista sciat Mi 37v regulare leges, competentes iuri positiuo; et hoc per congruitatem. Istae quattuor regulae oriuntur a quarta distinctione, et ipsas uolumus ostendere et definire sic. Et primo de prima dicendum est. Regula iuris diuini est concordantia, constituta compendiose ex pluribus principiis et legibus, ad unum finem tendentibus per prius et per posterius. Regula iuris gentium est concordantia, constituta compendiose ex pluribus principiis et legibus, ad unum finem tendentibus per aequalitatem. Regula iuris naturalis est concordantia, constituta compendiose ex pluribus principiis et legibus, ad unum finem tendentibus peri medium, naturaliter existens inter subiectum et praedicatum. M2 31' Regula iuris positiui est concordantia, constituta compendiose

128/129 D.

1

c. 1.

129/130 D.

125 regula] add. iuris M2 ad - pro] om.

2

c. 1; D.

3.

134 diuisum] diuinum S

138/139 ipso quo

320

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

ex pluribus I principiis et legibus, ad unum finem tendentibus per S 55va congruitatem. Scire definitiones istarum regularum est ualde utile in scientia iuris; nam ipsis ignoratis causantur prolixitates in causis, et 160 hebetatur intellectus. 2.2. De

definitione

Definitionem triplici modo consideramus, secundum quod dici¬ tur in capitulo comparationis. Prima est superlatiui gradus, secunda est comparatiui gradus, tertia autem est positiui gradus. 165 Definitio superlatiui gradus est | optima, quia ab omni periculo M) 38' et instantia est denudata et separata. Definitio uero comparatiui gradus non est ita optima, sicut definitio superlatiui; sed tamen necessaria est, sed non tantum, sicut definitio superlatiui. 170 Definitio autem gradus positiui bona est; uerumtamen non est necessaria, nam positiua est. Istos tres gradus definitionum declarabimus; et primo primum. 2.2.1. De definitione superlatiui gradus Deus est infinitus, Deus est actio infinita, Deus est aeternitas, | 175 Deus est creator, Deus est saluator. Istae definitiones sunt in S 55vb superlatiuo gradu, eo quia conuertuntur subiectum et praedica¬ tum per essentiam. Et quia non fiunt per prius neque per posterius, nam supra Deum et aeternitatem non est dandum prius; nam Deus et aeternitas sunt idem; et sic de aliis. Et tales 180 definitiones sunt in superlatiuo gradu; nam soli Deo competunt, et nulla instantia siue calumnia in ipsis inueniri potest. 2.2.2. De definitione comparatiui gradus Homo est animal rationale mortale. Ista defilnitio non potest M2 3iv esse in superlatiuo gradu, eo quia I fit per prius et posterius, ut patet R, 82" 185 in capitulo antecedentis et consequentis; quia non sequitur, quod si animal est, quod sit homo; quamuis sequatur, quod si homo est, quod animal est. Et sic de ista definitione: Homo est risibilis, risibile est homo. Istae definitiones non sunt potissimae, eo quia risibilitas et humanitas differunt, sicut substantia et accidens. Ista 190 definitio est magis potens, dicendo I sic: Homo est esse humanita- M! 38" tis, I quam ista: Homo est animal rationale; et quam ista: Homo est S 56ra

163 Prima] SAh; Et prima M2 171 Istos] Et istos M2; Istos autem M, 173 De definitione - gradus] De Dei actione infinita, quae est in superlatiuo gradu M2 174 infinitus] infinitas RXM2 176 conuertuntur] conuertunt M2 179 prius] SM{M2 \ plus R{

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

321

animal risibile. Ratio huius est, quia nullum ens participat cum humanitate, nisi homo; sed multa entia participant in risibilitate et animalitate; sicut homo et leo; risibilitas est accidens; sed 195 homo est substantia, et etiam humanitas. 2.2.3. De definitione iuris positiui Ius est esse iustitiae. Ista definitio non est ita potens, sicut definitiones superiores; ius enim et iustitia sunt accidentia; substantia quidem et accidens differunt per prius et posterius. Et 200 hoc idem potest dici de bono: Bonum est esse bonitatis, in quantum bonum est accidens, deriuatum a bonitate accidentali, non autem a substantiali bonitate. Et hoc idem est de iure, deriuato a iustitia accidentali, non autem a substantiali; et sic de aliis suo modo. 205 Per ea, quae dicta sunt definitionibus quo ad tres gradus comparationis, potest iurista cognoscere definitiones, competen¬ tes I iuribus. Nam definitiones, existentes per superlatiuum stant pro iure diuino, et definitiones comparatiui I gradus stant pro iure naturali et pro iure gentium, sed maxime pro iure naturali, quod 210 est superius. Definitiones positiui gradus stant pro iure positiuo, in quo definitiones periclitantur, eo quia sunt de genere conltingentiae. Per talem doctrinam quo ad comparationem graduum definitio¬ num potest habere unus iurista magnum auantagium supra alium, 215 ignorantem istam Artem, quo ad intelligendum et legendum, et in causis, quo ad disputandum. 2.3. De

202.

223/224 D.

3

c.

3.

224/225 D.

2.

193 risibilitate] rationabilitate M2 199 differunt] SAfiAh; definitur R, 203 accidentali] substantiali substantiali] iustitia accidentali Afi 209 sed maxime - naturali] SAfi M2; et pro iure naturali R, quod] quia SMlM2 214 magnum auantagium] magnam praerogatiuam M2 217 legibus] SM\M2', iuribus R\

S

32'

56rb

M,

39'

aliqvibvs legibvs

i. Omnis definitio in iure ciuili est periculosa. Lex ista seu glossa, quo ad litteram satis est manifesta, ut patet 220 in capitulo expositionis, contento in ista sexta distinctione. Quando dicitur, quod omnis definitio in iure ciuili est periculosa, intelligendum est de definitione iuris positiui, quod est de genere contingentiae et instantiae; de qua contingentia sumus locuti in capitulo necessarii et contingentis tertiae distinctionis, et de 225 instantia, exisltente in secunda distinctione. Verumtamen in iure diuino et naturali et in iure gentium

218 Reg. J in Dig.

M2

222 quod] quae S

S

56va

322

230

235

240

245

250

255

260

265

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

definitio non est periculosa; nam ipsa necessaria sunt; sicut ista definitio, quae non est periculosa, eo quia est necessaria, uidelicet: Iustitia est ens, cui proprie competit iudicare; sicut: Voluntas est ens, cui proprie competit uelle. Item definitio in iure ciuili absolute est periculosa quo ad aliud, sed non quo ad se. Et hoc figuratum est in secunda | et in tertia et R, 82rb quarta I specie secundae regulae; nam per modum secundae M2 32v speciei firma est, eo quia est ex suis correlatiuis, uidelicet ex definitiuo, definibili et definire; sicut amor, qui non est periculosus quo ad suum I amatiuum, amabile et amare. Sed ipsa definitio iuris M, 39* est periculosa quo ad subiectum, in quo est, subiecto habente intellectum inordinatum, et ab ordinatione quintae distinctionis prolongatum. 2. Ius est ars boni et aequi, cuius merito quis nos sacerdotes appellat. Littera haec satis I est plana, sed subtiliter explananda est, S 56vb tenendo modum capituli expositionis; sed definitio est periculosa tribus modis. Primus modus est ratione debilitatis. Secundus modus est ratione contrarietatis quintae distinctionis. Tertius modus est ratione defectus praedicationis. Et primo de primo dicendum est. Definitio quidem periculosa est ratione debilitatis; nam inde¬ terminate accipit bonitatem et aequalitatem, quae sunt principia generalissima, quando non sunt contracta, ut patet in tertia distinctione per uniuersale et particulare, et abstractum et concretum; quia ius, quod est ens contractum, non potest esse bonum et aequum; quae sunt absoluta, sicut bonitas iustitiae, quae non potest esse omnes bonitates. Amplius: Secundo modo definitio est periculosa ratione contra¬ rietatis quintae distinctionis, eo quia contradicit ordinationi quintae distinctionis, ex eo quia faciens definitionem in iure non docet I modum, per quem ius est ars boni et aequi. Nam potentiae S 57ra animae non percipiunt illum, per quem ius sit | ars; neque M2 33' imaginatio potest imaginari, | quod ius sit ars. Sed solus affatus Mi 4or denuntiat et manifestat ipsum uocaliter, et auditus audit sonum, uisus autem non attingit ipsum; et sic ista definitio, data a tali homine inscienti praedicta periclitatur extra ordinationem poten¬ tiarum animae et imaginationis. Si autem faciens definitionem uteretur praedicta ordinatione potentiarum animae et imagina¬ tionis et sensus, iam ipsa non periclitaretur, et intellectus genera¬ ret scientiam, et imaginatio imaginaretur artem iuris, et affatus 240/241 Dig.

i.i.i.i.

227 necessaria sunt) est necessaria S 239 prolongatum] add. De alia lege M2 244 debilitatis] add. nam indeterminate M. 249 accioitl 5At! At2 ; om. R,

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

270

275

280

285

290

295

300

305

323

nominaret definitionem bonitatis et praedicationem principiorum secundae distinctionis, et auditus perciperet uoces. Item: Tertio modo definitio est periculosa ratione defectus praedicationis. Non enim sola bonitas et aequalitas sufficiunt iuri, ut I ipsum sit ars, quia adhuc indiget magnitudine, duratione, potestate, etc., sine quibus non potest esse ars. Et ideo definitio est periculosa, eo quia non habet ea, quae ei sunt necessaria. Verumtamen ipsa definitio uera est secundum quid, non autem simpliciter. Doctrina, quam dedimus de definitione, est exemplum seu signum aut regula, per quam potest iurista inuenire definitiones I periculosas, tenendo modum uenandi et inueniendi, quem tenuimus. 3. luris praecepta sunt haec: Honeste uiuere, alterum non laedere, tus suum unicuique tribuere. Littera I haec satis est plana. Praecepta ante | dicta sunt necessaria, eo quia sunt de genere iuris naturalis; cuius ratio est, quia inter subiectum et praedicatum consistit medium naturale; sicut quando dicitur: Honeste uiuere, cuius medium est concor¬ dantia cum sua definitione, ipsa existente ab omni instantia et contrarietate I segregata, quia aliquis homo est subiectum, et honeste uiuere est praedicatum; inter quae concordantia cum sua definitione est medium naturale, quod significatur in capitulo iuris naturalis quartae distinctionis. Littera proposita in praeceptis iuris non sufficit Arti iuris; affatus namque non profert definitionem honeste uiuere; et sic de aliis praeceptis. Sed qui dat perfectionem litterae, definit supra dicta praecepta, et praedicantur de ipsis omnia principia, sicut dictum est in secunda distinctione de iustitia, uenando ipsa praecepta per regulas, et deducit ipsa ad quintam distinctionem, quae est de ordinatione. Per doctrinam supra dictam potest iurista cognoscere, per quem modum praedicta praecepta possunt reduci ad Artem et ad modum syllogizandi, dicendo sic: Omnia entia bona et magna, etc. sunt eligenda. Sed omnia praecepta iuris sunt entia bona et magna etc.; ergo omnia praeceplta iuris sunt eligenda. 4. | Lex est sanctio sancta, mbens honesta, prohibens contraria. Legis uirtus haec est: Imperare, uetare, permittere, punire. Littera plana est, sed aliquantulum est exponenda. Quando dicitur: Lex est sanctio sancta, si de sanctione fit subiectum, omnia quoque principia I de ipsa possunt praedicari; sicut de iustitia praedicantur in secunda distinctione; nam per talem praedicationem constituitur sanctitas iuris. 280/281 Inst. 2.1.3 uel Dig. 1.1.10.

M,

303/304 Dig. 1.3.7.

278/279 tenuimus] add. De alia lege M2 302 eligenda] add. De alia lege M2

295 uenando] i?,; et uenando 306 si] scilicet R]

S 57rb

R, 82™

M,

40“ m2 33*

S 57va

s 57vb M, 4ir

M2

34r

324 310

315

320

325

330

335

34o

345

350

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

Quando dicitur: Iubens honesta, uidelicet quod de honestis possint praedicari principia, dicendo sic: Istud honestum est bonum, istud honestum est magnum, etc. Et hoc idem potest dici, quando dicitur: Prohibens contraria, uidelicet, hoc contrarium non est bonum, hoc contrarium est magnum contra bonum, etc. Quando dicitur: Legis uirtus haec est: Imperare; sed imperare dupliciter intelligi potest, uidelicet imperare bonum aut imperare malum. Imperare quidem bonum cognoscitur, quando de eo principia possunt praedicari; | sicut dicendo: Istud imperare est S 58" bonum, et istud imperare est magnum, etc. Et hoc idem sequitur, quando dicitur: Permittere, punire; quod dupliciter intelligi potest per contingentiam. Iudex namque quandoque permittit punire iuste, quandoque uero iniuste. Et illud punire iustum reduci potest I ad modum secundae distinctionis; sicut quando R, 82vb dicitur: Hoc punire iustum est bonum; hoc punire iustum est magnum, etc.; sed quando punire non | potest reduci ad ante M, 4iv dictum modum, tunc illud punire est malum. Per doctrinam supra dictam potest cognoscere iurista expositio¬ nem textus et legem sanctam et suam uirtutem. 5. Iurisprudentia est diuinarum rerum atque humanarum notitia, iusti atque iniusti scientia. Iste textus exponendus est, tenendo modum huius Artis. Et hoc sic: Quattuor | sunt uirtutes cardinales. Quarum una est prudentia, M2 34v distincta ratione definitionis | differentiae; et habet tres species; S 5srb uidelicet eligere bonum et euitare malum, et eligere citius maius bonum, quam minus bonum; et eligere citius minus malum, quam maius malum. Istae tres species cognoscuntur, quando de pruden¬ tia fit sublectum, praedicando de ipsa principia, sicut fit subiectum de iustitia in secunda distinctione. Et similiter tres praedictae species cognoscuntur, quando prudentia reducitur ad quintam distinctionem, dando ei habitum ordinatum. Et hoc idem sequitur, quando ipsa reducitur ad quartam distinctionem secundum capitulum comparationis; et etiam secundum capitulum antece¬ dentis et consequentis. Et tunc cognoscitur, quid est iustum aut iniustum, et per consequens cognoscitur, quae sunt iura diuina et iura gentium. Per ante dicta potest iurista cognoscere, quae sunt leges maximae, existentes per prudentiam, et quo modo generatur scientia. 6.1 Bona fides non patitur, \ ut bis idem exigatur. m, 42r S > 350 Reg. J in Dig.

57.

313 contrarium] add. non M2 uirtutem] add. De alia lege M2 349 scientia] add. De alia lege

324 bonum - est] 5 Ah ; om. R, 328 338 ipsa principia] ipsis principiis M2

M2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

355

360

365

370

375

380

385

390

325

Haec littera exponenda est, eo quia oportet distinguere secun¬ dum definitionem differentiae; et etiam secundum tertiam spe¬ ciem tertiae regulae, ponendo fidem pro subiecto, et quod de ea praedicentur principia. Bona fides non patitur quo ad suam essentiam, eo quia bonitas secundum suam definitionem est suus habitus; sed accidentaliter patitur ab alio dupliciter, uidelicet ab agente imprudente, qui soluit debitum sine instrumento et testimoniis; et ideo homo imprudens est occasio, qua I bona fides aliquando patitur. Sed ius est causa, qua ipsa fides patitur; et hoc figuratur in capitulo causae et occasionis tertiae distinctionis. Secunda ratio est, ut ius habeat nutrimentum et sustentatio¬ nem, et faciat uindictam; quia si bona fides non pateretur, quilibet quoque reus posset dicere: Iam solui tibi. Et sic ius esset iniuriatum et in periculo positum, et de contingentia habituatum, et non haberet amicos. Per ea, quae I dicta sunt, potest iurista cognoscere artificialiter modum, per quem ius generatur, nutritur et gubernatur. 7. In omnibus quidem, et maxime in iure, aequitas exspectanda est. Haec littera exponenda est, eo quia deducta est per comparatio¬ nem ; et etiam quia haec littera non docet, quid sit aequitas; neque docet, I quid sit exspectatio; de quibus locuti sumus in prima, secunda et tertia distinctione; | neque docet, quid sit aequalitas per prius et per posterius. Et ideo littera de se non est sufficiens. Quare indiget adiuuamento, uidelicet quod artista cognoscat, quid est aequalitas, et quid est exspectatio, praedicando de ipsis principia, et eas deducendo per regulas. Et quod iurista recurrat ad tertiam distinctionem, et etiam ad capitulum comparationis. Per ante dicta potest artista cognoscere ea, quae sunt exspec¬ tanda, et per quam aequalitatem sunt exspectanda. 8.1 Omnia, quae iure contrahuntur, contrario iure pereunt. Haec littera est confusa et infuscata; dupliciter enim potest intelligi. Et ideo iurista indiget scire, | quid est contrarietas, deducendo ipsam per omnia principia et regulas secundum suam definitionem, praedicando de contrarietate principia, secundum quod de ea praedicari possunt. Et tunc potest cognoscere ipse, quod littera habet duplicem sensum; et prius de primo sensu dicendum est. Petrus et Guilelmus contrahunt se seu conueniunt se in uenditione, Petro emente domos a Guilelmo, soluendo ei centum. Et

369/370 Reg.

J

in Dig. 90.

382 Reg. J in Dig. ioo.

357 imprudente] et prudente Afi ; imprudenter De alia lege

M2

381 exspectanda]

add.

M2

De alia lege

368 gubernatur]

M2

add.

M2 35'

S 58vb

Ri 83'* Rfi 42*

S 59™ M2 35v

326

395

400

405

410

415

420

425

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

ideo possunt se conuenire in uenditione, sic quod ipsa uenditio non ualeat secundum conditionem primae speciei septimae regulae, eo quia in illa uenditione non est successio, per quam possit haberi usus fructuum, ut per secundam speciem septimae regulae patet; et sic ius existit aequaliter pro quolibet. Sed si praedicta uenditio transit ad successionem, per quam I possit haberi usus fructuum, | M, 43' ut patet per secundam speciem septimae regulae, quia dato, quod s 59rb Petrus soluat centum solum, non possideat domos, et e conuerso non; Propter hoc sequitur, quod ius existat aequaliter in secunda specie, quod quidem stabat aequaliter in prima pro utroque; et ideo patet, per quem modum haec littera declaratur, quae quidem ante erat confusa et infuscata. Amplius: Proposita littera confusa uidetur esse in hoc, quod dicitur: Omnia, eo quia habet instantiam; quia si Petrus contrahit Bernardam pro uxore in prima specie septimae regulae, character quidem matrimonii non potest corrumpi simpliciter, utroque dicente alteri: Nolo te pro marito aut uxore. Verumtamen qui¬ libet potest eligere ordinem, sed matrimonium stat secundum quid ratione definitionis, durationis et minoritatis; ratione cuius Petrus non potest accipere alteram uxorem, neque Bernarda alium maritum. Selcundus modus declaratus est per hoc, quia ius | diuinum M2 36' prohibet concubinam haberi; sed ius positiuum permittit eam haberi; et sic multa iura sunt contraria quo ad uocem, sed non quo ad rem. Et hoc patet per istam praedicationem: Nullum ius, existens contra ius diuinum est ius. Sed ius positiuum est huiusmodi; ergo ius positiuum non est ius. Verumtamen habet similitudinem iuris in uoce, sed non m re; sicut homo | uerus et Mi 43' homo pictus, qui sunt similes in uoce, non autem in re. Et | sic R, 83rb ostenditur manifeste, quid est infuscatio et declaratio litterae per supra dicta. Per ante dicta potest iurista euitare aequiuocationem et etiam fallaciam secundum quid et simpliciter. Diximus de legibus. Et quia prolixitatem euitamus, et cum ea, quae praediximus de legibus, sufficiant quantum ad exemplum et etiam quo ad practicam, ideo amplius non tractamus.

397 transit] non sit M, 398 quia] quaeritur M, 399 solum] R,; add. tamen S M j 400 non] SR,; om. AI, M2 Propter hoc] S\ add. tamen Ml; Ideo hic M2; aptus hoc Rt 405/406 contrahit Bernardam] S; contrahit cum Bernarda Afi; contrahit] om. Rl 406 character] Afi; characta (!) M2R\', contractus S 414 concubinam] add. non Af,M2 414/415 sed ius haberi] om. M2

S

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

327

3. De tertia parte, quae est de canonibus Partem istam sic intendimus tractare artificialiter, sicut secun430 dam I tractauimus. Et quia intendo declarare decretalem de S 59vb summa trinitate, ideo rogo Deum, quatenus ipse sit mihi adiutor et illuminator, quia sine ipsius gratia nihil facere possum, cum ipsa decretalis sit per prius, ego autem per posterius. Et si erro, in locutione, non autem in intentione; quia uerus catholicus sum, 435 quidquid dicam, correctioni sanctae ecclesiae fidei catholicae praesubmitto. Quoniam decretalis beatissimae trinitatis est altissima, prolixa et ualde | difficilis ad declarandum, idcirco pono in ipsa paragra- M2 36v phos numeratos, ut per decretalis declarationem quandoque 440 possim ipsos paragraphos allegare. Decretalis quidem haec est: [3.1. De decretali beatissimae trinitatis] i. Firmiter credimus et simpliciter confitemur. Ait Isaias: Nisi credideritis, non intelligetis (Is 7,9). Et sic firmiter uolo credere in diuinam trinitatem, ut ipsam possim 445 intelligere, cum credere sit antecedens, sed intelligere consequens, ut apparet I per ipsummet Isaiam prophetam. Et etiam hoc idem s 6o'J figuratur in capitulo sextae distinctionis de antecedente et conse¬ quente. Et ideo sicut naturaliter cum aere illuminato de luce uideo, sic per fidei lumen, a Deo datum credo I intelligere; quia sicut M, 44' 450 absque aere illuminato nihil possum uidere, sic quidem absque fidei lumine nihil possum intelligere. Verumtamen non dico me esse intelligentem ut comprehensorem, sed tamquam apprehensorem. Infinitum namque nequaquam comprehendi potest a finito, sed potius e conuerso. Amplius confiteor diuinam trinitatem esse 455 simpliciter, ut est in mente mea, et non secundum quid diligam ipsam esse, ipsa mente existente ordinata secundum ordinatio¬ nem quintae distinctionis, prolongando tamen mentem meam a sensu et imaginatione. Diuina enim trinitas non est sensibilis neque imaginabilis, cum simpliciter sit spiritualis. 460 2. Quod unus est solus uerus I Deus, patet per definitiones S 6orb principiorum; et hoc sic: Bonitas est ens, ratione cuius bonus agit bonum; Deus quidem est bonus, et I sua bonitas est ei ratio, quod producat bonum. M2 37' Magnitudo est ens, ratione cuius bonitas, aeternitas, etc. sunt

442

X.i.i.i. (et passim: 460, 482, 503/504, 534, 559, 582, 598, 6x3/617,

622/623, 634, 636/637, 646, 655/657, 685/689, 691/699, 702, 707/715. 721/729-

428

De tertia - canonibus] De tertia parte huius distinctionis, quae est de

exemplo iurium canonum siue decretalium At2 tota

Af2

455

est in] cum SAii, cum

328

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

465 magnae, exceptis tamen contrarietate et maioritate et minoritate ; quae non competunt isti materiae. Et ideo diuina bonitas et magnitudo, existentes idem sunt ratio Deo, ut ipse producat bonum magnum. I Aeternitas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo, etc. 470 durant; et sic ratione naturae consequentiae, significatae in capitulo antecedentis et consequentis, sequitur, quod bonitas sit ratio Deo, quod ipse producat bonum magnum et aeternum. Et ideo probatus est: Vnus solus Deus uerus esse. Item probo sic: In omni essentia, in qua est unus procedere bonus, I magnus et 475 aeternus, oportet dare in ipsa unum ens bonum, infinitum | et aeternum. Sed in essentia Dei est unus bonus magnus et aeternus producere; ergo oportet dare in ipsa unum ens bonum, infinitum et aeternum. Et tale unum ens bonum, infinitum et aeternum dico ipsum esse Deum uerum. Maiorem autem et minorem non intendo 480 declarare per se, namque sunt manifeste; et hoc sic facio, quia prolixitatem euitare uolo. 3. Aeternitas est. Quia si non est, id, quod non erat, principiauisset se ipsum; et sic fuisset, antequam fuisset; quod est contra¬ dictio. Ratione cuius sequitur, quod nullum ens se ipsum princi485 piare potest. Est ergo aeternitas; et ipsam dico esse Deum aeternum. Quod sit immensus, patet per hoc, quod dictum est in secundo paragrapho; quia in omni essentia, in qua est I actus bonus, infinitus et aeternus, oportet dare ei immensitatem, sine qua infinire quidem, qui est actus, non posset esse in ipsa essentia. 490 Quod sit incommutabilis, sic I ostendo: In omni essentia, in qua sunt infinire et aeternare, oportet dare ei incommutabilitatem. Sed in essentia Dei sunt infinire et aeternare, ut in secundo paragrapho patet; ergo, etc. Item quod sit omnipotens, patet manifeste per definitionem potestatis et bonitatis, magnitudinis 495 et aeternitatis, ex eo quia in Deo idem sunt. Ratione cuius sequitur, quod est omnipotens. Et hoc idem manifestum est in secundo paragrapho. Quod autem sit incomprehensibilis, in para¬ grapho secundo patet; nullum enim ens, habens infinire | et aeternare potest esse comprehensibile. Quod sit ineffabilis, mani500 festum est, quia omnis affatus creatus est finitus, et potest dici ineffabilis, cum Deus sit infinitus, ut in paragrapho secundo dictum est. 4. Pater et Filius et Spiritus sanctus : Tres quidem personae, sed una essentia, substantia seu natura simplex. - Primo probo 505 Patrem et Filium et Spiritum sanctum esse unam triniltatem, tenendo modum secundae distinctionis; et arguo sic: Omnis bonitas magis bona, magis magna et magis durabilis, etc. est ratio bono, quod ipse producat magis bonum, magis magnum et magis aeternum, etc. Sed Deus est bonitas magis bona, magis

466 diuina] 5AI) M2; om. R,

474 procedere] producere Mx

R, 83va

M, 44v S 6ova

M2 37v

S 6ovb

M, 45'

S 61ra

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

329

510 magna, etc.; ergo Deus est ratio bono, quod producat magis bonum, magis magnum et magis aeternum, etc. Et ideo Deus est ratio sibi I ipsi, quod producat magis bonum, magis magnum et R, 83vb magis aeternum, etc. Et cum ipse non possit producere magis bonum, magnum | et aeternum, etc. de aliquo alio, ideo producit M2 38' 515 ipsum magis bonum, etc. de se ipso, ut non sit otiosus, neque suae rationes sint otiosae; neque ipse sit rebellis suis rationibus, existentibus idem cum ipso, et qualibet ratione, existente idem cum altera. Et quia producit de se ipso talem productum, sequitur necessario et naturaliter, quod sit Pater, et quod productus sit | 520 Filius, cum relatiue se habeant secundum secundam speciem S 6irb secundae regulae. Spiritum autem sanctum sic inquiro et inuenio: Pater diligit Filium, et diligit ipsum cum actione I infinita quo ad M, 45v bonitatem, magnitudinem etc.; et Filius simili modo diligit Patrem. Et sic Spiritus sanctus procedit ab utroque de amore per 525 amorem. Et sic inuenti sunt Pater, Filius et Spiritus sanctus, existentes una trinitas. Quos autem sint tres personae, et non plures neque pauciores, hoc ostendo per secundam speciem secundae regulae: In Deo sufficiunt tria correlatiua, sicut in intellectu intelligens, intelligibile et intelligere; et in uoluntate 530 uolitiuum, uolibile et uelle; et in aeternitate aeternans, aeterna¬ bile et aeternare; et sic de aliis. Et quia plus et minus sunt uitia sufficientiae, ideo non sunt plures personae, neque pauciores; et hoc probat prima regula. 5. Sed est una essentia, \ substantia seu natura simplex. - Quod S 6iva 535 sint una essentia, ostendo sic: Probatum est in secundo paragrapho, quod in essentia Dei est unus actus bonus, infinitus et aeternus; qui quidem non posset I esse unus, nisi ipse haberet unam M2 38v essentiam indiuisam, sine qua non esset unus bonificare, infinire et aeternare. Declaratum est ergo, quod diuinae personae sunt una 540 essentia indiuisa, Patre generante de tota sua essentia, quae est bona, infinita et aeterna, Filium bonum, infinitum et aeternum. Et ab utroque Spiritu sancto procedente bene, infinite et aeterne. Deus est substantia per se, namque existit. Verumtamen non dico ipsum esse substantiam, prout est unum I de decem praedicamen- M! 46' 545 tis, quae cum suis accidentibus constituit tertium; sicut corpus, quod est compositum ex substantia, quantitate, qualitate, etc.; sed substantia Dei ab omni accidente est denudata; quia in substantia, in qua sunt bonificare, infinire et aeternare, nullum accidens esse potest. Omne quidem accidens I oportet esse finitum, S 6ivb 550 ipso habente subiectum finitum. Quod sit natura simplex, manifestum est ex eo, quia substantia Dei est infinita et aeterna, habens in se bonum, infinitum et aeternum actum. Vnde sequitur, quod Pater generat Filium naturaliter et non per accidens. Et non componitur cum eo; nam

528 Deo] qua 5AfiM2

532 sufficientiae] et superflua M2

330

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

555 compositio iit, nisi in subiecto finito, de multis essentiis constituto. Et si Pater et Filius non sunt compositi, neque etiam per consequens Spiritus sanctus, quia de tota eorum essentia procedit bene, infinite et aeterne. 6. Pater a nullo est. - Quod autem Pater a nullo sit, probatur | sic: 560 Essentiae uni infinitae et aeternae, in qua est bonificare, infinire et aeternare, non competunt plures aeternitates; nam alias quaeli¬ bet aeternitas terminaretur ab alia; I et per consequens earum actus. Et quaelibet haberet filium finitum et in tempore positum; quod esset malum contra bonificare infinitum et aeternum. Quod 565 Filius sit a solo Patre, manifeste I patet per ante dicta, eo quia Pater non potest generare Filium bonum, infinitum et aeternum, nisi de se ipso, cum non sit alia essentia I infinita et aeterna, nisi sua. Item: Spiritus sanctus pariter est procedens ab utroque. Et hoc planum est per correlatiua secundae speciei secundae regulae; 570 sicut amare, qui pariter ab amante et amato procedit. Et talis processio et aequalitas significantur per definitionem aequalitatis primae distinctionis. Quod absque initio sit productio, sic declaro: Generatio et spiratio, quae sunt per bonificare, infinire et aeternare, non 575 possunt incipere in tempore. Et est sine fine, quia ille actus non potest impediri per finitum. Et finitum quidem nihil potest supra infinitum, neque etiam per infinitum; nullum enim infinitum impedit aliud infinitum, cum impossibilia sint dari entia infinita, differentia per essentiam; nam alias implicaretur contradictio 580 circa quamlibet I essentiam, uidelicet quod esset infinita et non infinita. 7. Pater est generans. - Si enim non esset generans, non posset esse Pater, ut significatum est in secunda specie tertiae regulae, et etiam in prima specie quartae regulae. Filius est nascens; quod 585 apparet, quia Pater est generans. Verumtamen non dico ipsum nascentem in tempore et loco, sed in infinitate et aeternitate, ut in illa natione possint | esse infinire atque aeternare. Quod sint coessentiales et aequales, probatur per hoc: Aliter namque bonificare, infinire et aeternare non haberent aliquid, I ex quo 590 essent; neque definitio aequalitatis in eis haberet locum ; quod est impossibile. Omnipotentes quidem et coaeterni sunt, ut patet per definitionem potestatis et aeternitatis; quia postquam potestas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo, etc. possunt existere et agere; adhuc et si aeternitas est ens, ratione cuius bonitas, 595 magnitudo et potestas possunt dulrare ab aeterno et in aeternum, ergo sequitur ratione naturae consequentiae, quod diuinae perso¬ nae sint omnipotentes et coaeternae. 8. Quod sit unum uniuersorum principium, creator omnium,

569 correlatiua] quidem regula R, 571 significantur] procedit seu 576/578 quidem - infinitum] SAI,; om. M2R\

significatur AI,

Ri 84™

M2

39"

S 62™ M,

46v

S 62rb

M2

39v

M,

47'

S 62va

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

331

probo sic: Deus est principium unum, habens actionem infinitam, 600 sine qua non possunt esse bonificare, infinire et aeternare; qui sunt in essentia Dei, ut in secundo paragrapho significatum est. Quae quidem actio in creaturis requirit maiorem passionem, quae potest esse in ipsis, ut ipsa actio possit habere maiorem actum et subiectum in creando, cum creatio passiua sit maius subiectum, 605 quod esse possit. Quod apparet sic: Omne ens, quod non erat ens, est ens magis passiuum sub sua causa, quando est, quam ens deductum ab aliquo ex aliquo, quod iam erat. Sed subiectum creatum est huiusmodi; | ergo subiectum creatum est ens magis IV 84rb passiuum sub sua causa, quando est, quam ens, deductum ab 610 aliquo, quod iam erat. Vnde sequitur, quod Deus est I creator; et S 62vb per consequens, quod mundus est creatus et nouus, cum relatiue se I habeant. m, 47v ! Quod sit creator omnium uisibilium et inuisibilium, spiritua- M2 40' lium et corporalium, qui sua omnipotente uirtute simul ab initio 615 temporis utramque de nihilo condidit creaturam, spiritualem et corporalem, angelicam uidelicet et mundanam, ac deinde huma¬ nam, quasi communem, ex spiritu et corpore constitutam patet per hoc, quod diuina bonitas, magnitudo, aeternitas, potestas, etc., habentes actionem infinitam in creatione, non permitterent, quod 620 aliud ens esset manutenens in ipsa creatione; nam aliter ipsa infinita actio pateretur calumniam. 9. Diabolus enim et alii daemones a Deo quidem natura creati sunt boni, sed ipsi per se facti sunt mali. - Probatum est, quod Deus est creator omnium. Et quod daemones a Deo natura creati sunt boni, 625 probo sic; Diuina bonitas magnaI et uirtuosa est ratio Deo, ut creet S 63™ bene, magne et uirtuose; et quod sua actio in creatione sit infinita. Quare patet, quod Deus creauit angelos bonos natura et non malos. Aliter Deus esset rebellis suis rationibus, quae sunt idem cum ipso; quod est impossibile. Sed moraliter ipsi diaboli facti 630 fuerunt mali; et hoc per accidens, uidelicet quia inclinauerunt se ad nihilum, de quo fuerunt tunc, quando uoluerunt se aequiparare Deo; sicut seruus, qui peccat, quando uult esse aequalis suo domino per dominationem. 10. Homo uero diaboli suggestione | peccauit. — Hoc credo M, 48' 635 firmiter, quia probari non potest. Nam instantia inueniri potest, ex eo quia angelus non habuit suggestionem, quando peccauit. 11. Haec sancta trinitas est indiuidua secundum | communem M2 40" essentiam. - Et hoc patet per ante dicta in secundo et tertio paragrapho; quia si secundum essentiam non esset indiuidua, I iam S 63rb 640 ipsa essentia esset diuisa, et cessarent actus infiniti, deficiente essentia indiuidua; et Pater non posset producere Filium bonum, infinitum et aeternum; neque Spiritus sanctus esset ab utroque procedens perfecte; et sic pateretur potestas diuina, quae est

609/610

ab aliquo]

add.

de aliquo

5;

ex aliquo Afi

332

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

infinita, in quantum non posset habere actum bonum, infinitum 645 et aeternum; quod est impossibile. 12. Et secundum, personales proprietates discreta est. — Et hoc manifestum est per hoc, quod dicitur in secundo et tertio paragrapho; nam si non esset discreta, ipsa essentia secundum personales proprietates, iam in personis ut personis non posset 650 dari alienitas, neque distinctio neque relatio; et sic Pater ut Pater esset Filius, et e conuerso; et sic de Spiritu sancto | posset dici suo Rj 84va modo. Et sic in ipsa essentia non posset esse generare neque spirare neque bonificare, infinire et aeternare. Et etiam in ipsa essentia frustra esset infinita potestas; quod est impossibile. 655 13. Per Molysem et sanctos prophetas aliosque famulos suos iuxta S 63™ ordinatissimam dispositionem temporum doctnnam\humano gene- tofi 48v ri tribuit salutem. - Et hoc credo firmiter et simpliciter confiteor, eo quia congruum est. Et tandem unigenitus Dei Filius Iesus Christus a tota trinitate communiter incarnatus. Quod Deus sit 660 incarnatus, hoc intendo uenari secundum modum praedicationis secundae distinctionis; et arguo sic: Omne ens magis bonum est ratio bono, quod agat magis bonum effectum. Diuina bonitas est ens magis bonum; ergo diuina bonitas est ratio Deo, quod agat magis bonum effectum. Omne, quod est coniunctum cum Deo, est 665 magis bonus effectus creatus. Sed incarnatio est huiusmodi; | ergo M2 41' incarnatio est magis bonis effectus creatus. Amplius: Omne ens, habens maiorem magnitudinem est incarnatum. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus est incarnatus. Omne, per quod | Deus S potest magis intelligere et amare exaltationem uniuersi creati, est 670 magis intelligibile et amabile. Sed incarnatio est huiusmodi; ergo incarnatio est ens magis intelligibile et amabile. Vnde sequitur, quod Deus est incarnatus secundum modum antecedentis et consequentis huius distinctionis. Omne ens magis uirtuosum deducit effectum magis uirtuosum. Sed Deus est huiusmodi; ergo 675 Deus deducit effectum magis uirtuosum. Et quia effectus magis uirtuosus est incarnatio, ideo inde sequitur, quod Deus est incarnatus secundum | modum capituli antecedentis et consequen- M, 49' tis. Probauimus incarnationem quattuor mediis; et sic posset 680 probari per totam lineam praedicationis secundum modum ante¬ cedentis et consequentis. Dei Filius a Patre est missus et per Spiritum sanctum conceptus. Et ipse Filius est incarnatus ex Maria semper uirgine, ut caro sine corruptione sumatur a Filio, genito a Patre absque corrupltione. S 64'“ 685 14. Verus homo factus, ex anima rationali et humana carne compositus est una in duabus naturis persona, uiam uitae mani¬ festius demonstrauit. Qui cum secundum diuinitatem sit immorta-

662/664 Diuina - effectum] SM,; om. R,M2 SM\M2', om. R| 673/678 huius distinctionis -

665/666

Sed - creatus]

consequentis]

om. M2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

690

695

700

705

710

715

720

725

333

lis et impassibilis, idem ipse secundum humanitatem factus est passibilis et mortalis. — Omnia quidem ista sunt concedenda ratione antecedentis, scilicet incarnationis. 15. Qui etiam pro salute humani generis in ligno crucis passus et mortuus, descendit ad inferos et resurrexit a mortuis et ascendit in caelum: sed descendit in anima, et resurrexit in carne, ascenditque pariter in utroque. Veniturus in fine saeculi, iudicaturus muos et mortuos, et redditurus singulis secundum opera sua, tam improbis quam electis, qui omnes cum suis propriis resurgent corporibus, quae nunc gestant, \ ut recipiant secundum operalsua siue bona siue mala, illi cum diabolo poenam perpetuam, et isti cum Christo gloriam sempiternam. - Omnia ista sunt concedenda ratione antecedentis, scilicet incarnationis. Et etiam hoc firmiter credo et simpliciter confiteor, eo quia sunt congrua. 16. Illi cum diabolo poenam perpetuam habebunt. - Et probatur sic: I Omnis maior iustitia et magis durabilis dat iudicium magis magnum et magis durabile. Sed iustitia Dei est maior et magis durabilis; ergo iustitia Dei dat iudicium magis magnum et magis durabile. 17. Vna est uniuersalis ecclesia, extra quam nullus omnino saluatur, in qua idem ipse sacerdos est sacrificium Iesus Christus, cuius corfius et sanguis in sacramento altaris sub speciebus panis et uini ueraciter continentur, transsubstantiatis pane in corpus, et uino in sanguinem potestate diuina, ut ad perficiendum mysterium \ unitatis accipiamus ipsi de suo, quod accepit ipse de nostro. Et hoc utique sacramentum nemo potest facere, nisi sacerdos, qui rite fuerit ordinatus secundum claues ecclesiae, quas ipse concessit apostolis eorumque successoribus Iesus Christus. - Quod haec omnia supra dicta sint possibilia apud Deum, probatur; et arguo sic: Omnis potestas infinita habet actum infinitum. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus habet actum infinitum. Item: Quod | haec omnia sunt congrua, firmiter credo et simpliciter confiteor, postquam a diuina potestate sunt possificabilia et a diuina bonitate bonificabilia. 18. Sacramentum uero baptismi, quod ad Dei inuocationem et indiuiduae trinitatis, uidelicet Patris et Filii et Spiritus sancti consecratur in aqua, tam paruulis quam adultis in forma ecclesiae a quocumque rite collatum proficit ad salutem. Et post susceptionem baptismi quisquam II prolapsus fuerit in peccatum, per ueram potest semper poenitentiam reparari. Non solum autem uirgines et continentes, uerum etiam coniugati, per rectam fidem et operatio¬ nem bonam placentes Deo, ad aeternam merentur beatitudinem peruenire. - Dico, quod omnia ista congrua sunt, et a Deo

690 antecedentis] add. et consequentis S 695 improbis] reprobis S; M2 704/706 Sed - durabile] om. M2 maior - durabile] SAfi; huiusmodi; ergo etc. R, 716 probatur sic] arguo sic et probo ; arguo sic Afi 719 firmiter] add. in ea SMXM.2 724 susceptionem] successionem Rx probis

M2 4iv

R, 84vb S 64rb

M, 49v

S 64va

M2 42r

S 64vb M, 50'

334

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

730

possibilia fieri, et a sapientia diuina ordinari et amari a uoluntate diuina. Et hoc quidem figuratur in quinta distinctione. Et idcirco firmiter credimus et simpliciter confitemur. Adhuc dico, quod supra dicta sunt de genere consequentiae congruae, postquam incarnatio est antecedens.

735

[3.2. De decretalibvs particvlaribvs]

740

745

750

755

760

765

Ius canonicum est illud, per quod anima habet multa iura propter se, ut ipsa possit uenire ad beatitudinem, ad quam creata est. Quae quidem iura sunt decretales particulares, ab una uniuersali descendentes; I quae sic definitur: R, 85™ Decretalis est generalis constiltutio, a domino Papa et Cardi- S 65'* nalibus facta. Sex decretales uolumus eligere, a quibus oriuntur quaestiones; quas uolumus soluere per hanc Artem, ut iurista sciat | soluere M, 42v quaestiones aliarum decretalium suo modo, sicut ipsas nos soluemus hic. Et primo de prima, quae est de consuetudine. 1. Cum tanto sint grauiora peccata, quanto diutius infelicem animam detinent alligatam, nemo sanae mentis intelligit naturali iuri, cuius transgressio periculum salutis inducit, quacumque consuetudine, quae dicenda est in hac parte uerius corruptela, posse aliquatenus derogari. Licet etiam longaeuae consuetudinis non sit uilis auctoritas, non tamen est usque adeo ualitura, ut uel iuri positiuo debeat I praeiudicium generare, nisi fuerit rationabilis et M, 50* legitime sit praescripta. Haec quaestio implicatur in ista decretali: I Petrus interfecit S 65rb Iohannem, iudex uult facere mdicium de Petro; sed Petrus excusat se per consuetudinem, quia Iohannes interfecit fratrem Petri. Modo quaeritur: Vtrum talis consuetudo Petrum defendere possit ? Ad quod respondendum est, quod non. Et hoc probo sic: In prima parte huius distinctionis, in capitulo temptationis, signa¬ tum est, quod ius Petri non ualet, eo quia est congruum et positiuum contra ius diuinum et ius gentium et naturale. Et ideo per secundam praedicationem secundae distinctionis arguendum est contra Petrum, sic dicendo: Omne ius magis bonum et magis magnum, etc. est eligendum. Sed ius contra Petrum est magis bonum et magis magnum, etc., eo quia est per prius; ergo ius contra Petrum est eligendum. Et hoc idem patet per capitulum 747/753

X.1.4.11.

734 antecedens] add. Definitio iuris canonici M2 746 consuetudine] add. De consuetudine M2 749 cuius] citius SAP 751 longaeuae] At,; legitimae S 761 congruum] incongruum 5At2 765/767 Sed - eligen¬ dum] 5AI,; om. i?.

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

770

775

780

785

790

795

800

805

335

comparationis, quia gradus superlatiui et comparatiui sunt contra Petrum, et similiter capitulum antecedentis et consequentis, et etiam tertia, quarta et quinta | distinctiones sunt contra Petrum. S 65™ Ideo in praedictis capitulis potest I argui, sicut hic arguimus. Sed m2 43' quia prolixitatem euitamus, idcirco per praedicta capitula non arguimus hic. 2. Non debet quis in criminibus, nisi forsitan in exceptis ad testificandum admitti, pendente accusatione de crimine, cum etiam accusati, nisi prius se probauerint innocentes, ab accusatione et susceptione ordinum repellantur. Quidam clericus I est simoniacus aut concubinus aut huiusmodi, M, 5ir ratione cuius non potest facere testimonium. Accidit, quod Petrus interfecit regem, aut est haereticus. Modo quaeritur: Vtrum Guilelmus clericus potest facere testimonium contra Petrum ? Et haec quaestio implicata est in hac praesenti decretali. Ad quod respondendum est, quod sic, ut patet per quartam distinctionem. Ius namque positiuum pro Petro et gradus positiui. Sed contra Petrum sunt ius diuinum et naturale, I et etiam ius gentium; quae S 65vb quidem existunt superius ratione superlatiui gradus et compara¬ tiui; et similiter secunda praedicatio secundae distinctionis, I et R, 85rb etiam tertia distinctio et quinta. Sed ostendere modum esset prolixum, sed tamen ualde facilis est scienti istam Artem. 3. Mandato procuratoris post litem contestatam a domino reuocato, si hoc ignorante iudice uel aduersario factum fuerit, iudicium, quod idem quasi procurator postmodum est expertus, ratum esse debebit. Petrus posuit Guilelmum pro procuratore in aliqua ciuitate, et ipse Petrus ab illa recessit; sed Guilelmus ratione I Petri in causis M2 43v se posuit. Petrus autem eicit Guilelmum a procuratione sua cum instrumento, nescientibus iudice et aduersario et Guilelmo. Sen¬ tentia uero data fuit contra Petrum. Modo quaeritur: Vtrum illa sententia ualeat ? Et respondeo per capitulum tentationis et secundae distinctionis, dicendo sic: Ius Petri est I bonum; ius Petri S 66ra non est bonum; ius Petri bonum fuit in illo tempore, quando fuit I instrumentum contra Guilelmum, sed non fuit bonum secundum M! 5iv locum, in quo sententia data fuit. Et hoc patet per quintam distinctionem; et sic recurrendum est ad secundam praedicationem secundae distinctionis, dicendo sic: Omne ius magis bonum et magis magnum, etc. est eligendum. Sed ius aduersarii est magis bonum et magis magnum, etc., eo quia est per quintam distinctio¬ nem ; ergo, etc. 4. Mulieri, quae in iure praestito asseruit uirum talem in ipsam 773

add. De testibus M2 777 susceptione] suspectione Mi/?!; M2 778 concubinus] Mx; concubinarius S 784 gradus positiui] add. sunt SAP; in gradu positiuo est M2 789 Artem] add. De procuratoribus M2 808 etc.] add. De iure iurando Af2 809 praestito] pestito Ri; praescito Ah; praestato M2 hic]

suspensione

336 810

815

820

825

830

835

840

845

850

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

per uerba de praesenti naturaliter concessisse, probationes alias non habenti, ab eius impetitione per sententiam absoluto non debet licentiam dare cum alia matrimonium contrahendi, ne actor periurii uideatur ; nec hoc ei dicimus prohibendum, ne forte, si falsum iurauit, matrimonium contingat legitime impediri, | sed suae conscientiae est potius relinquendus. Guilelma petiuit Petrum pro marito a iudice, et iurauit coram eo, quod erat suus maritus absque aliquibus testibus. Petrus uero negauit, quod non erat suus maritus; sed iudex uidens mulierem, non habentem alia testimonia | dixit Petro, quod recederet. Sed mulier adhuc quaerit licentiam a iudice accipiendi alium uirum. Modo quaeritur: Vtrum iudex debeat dare licentiam accipiendi alium uirum, aut non, ipsi mulieri, aut dimittere in sua conscien¬ tia ? Ista quaestio est applicabilis capitulo manifesti et secreti, quod est in tertia distinctione. Et etiam capitulo signi et signati. Ratio I huius est: Sacramentum namque potest esse uerum aut falsum. Iterum est applicabilis quintae distinctioni, eo quia iudex non potest percipere mentem mulieris per potentias superiores neque inferiores. Vnde manifestum est, quod iudex debet | dimittere conscientiae mulieris, scientis suam mentem. 5. Quoniam omne, quod non est ex fide, peccatum est, synodali iudicio definimus, ut nulla ualeat absque bona fide praescriptio tam canonica, quam ciuilis, cum generali sit omni constitutioni atque consuetudini derogandum, quae absque mortali peccato non poterit obseruari. Vnde oportet, qui praescribit, quod nulla temporis parte rei habeat aliene conscientiam. Petrus possessit domos triginta annis in pace, sed Guilelmus petiuit ipsas et probauit, quod erant suae per suos antecessores. Sed Petrus dixit, quod possesserat eas iure scripto imperatoris; unde non tenebatur reddere illas. Modo quaeritur: Quis istorum allegat altius ius ? Cui dicendum est, quod Guilelmus; nam pro illo stat ius necessarium, sed pro Petro contingens, ut patet in capitulo necessarii et contingentis; et etiam in capitulo antecedentis I et consequentis. Guilelmus quidem habet altiora antecedentia, et per consequens | consequentia. Et similiter in capitulo comparationis gradus superlatiui et comparatiui stant pro Guilelmo. Et hoc idem potest dici de quarta distinctione, in qua ius diuinum et naturale, et etiam ius gentium stant pro Guilelmo. Et haec omnia quidem reducenda sunt ad secundam lineam secundae distinctio¬ nis, arguendo sic: Omne ius magis bonum est eligendum, etc.; et ideo propositiones maxime stant pro Guilelmo, non autem pro Petro.

810 concessisse] concensisse S 811 debet]/?!; debes 5 Af, M2 812 alia] alio 5AI, 815 relinquendus] R,; relinquenda SAI] M2 829 mentem] add. De praescriptionibus M2 836 possessit] possedit SM, 846/847 potest dici - Et] om. Ap 851 Petro] add. De praebendis et dignitatibus Al2

S 66rb

M2 44'

M, 52'

R, 85™

S

66vb

M2 44v

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

855

860

865

870

875

337

6.1 Quia in tantum quorundam processit ambitio, ut non duas uel M, 52* tres, sed piures ecclesias perhiberentur habere, cum nec duabus possint debitam prouisionem impendere per fratres et coepiscopos, nostros hoc emendari praecipimus, et de multitudine canonibus inimica, quae dissolutionis materiam et euacuationis inducit cuius¬ cumque continet periculum animarum, qui ecclesiis deseruire ualeant indigentiam | subleuari. S 67™ In hac decretali implicata est haec quaestio, uidelicet: Vtrum uni et eidem clerico dari debeantur multae ecclesiae ? Ad quod respondendum est, quod non; nam omnia principia et regulae huius Artis contrariae sunt illi, excepta tamen contrarietate. Praedicatio quidem principiorum est contra clericum, et etiam contra praedicationem primam secundae distinctionis, dicendo sic: Iniuria est mala, iniuria est magna, iniuria est durabilis, etc. Et sic allegorice loquendo iustitia quoque plangit et plorat, et omnia principia cum ipsa, et tota quarta et quinta distinctiones clamant ad ius diuinum, quod | quidem eis respondit: Ius diuinum prae M2 45' omnibus exspectandum est, Dei iudicium utique cogi non potest neque decipi. Diximus de sexta distinctione. In qua datur practica huius Artis. Quae quidem practica est signum magnae utilitatis in scientia iuris; nam sicut applicauimus I aliquas leges seu canones S 67rb principiis huius Artis, extirpando dubia, sic quoque potest iurista applicare eisdem omnia pertinentia iuri.

VII I De septima distinctione [Quae est de mixtione principiorum et regularum]

M! 53'

I Distinctio ista est de mixtione principiorum et regularum. Et R, 85vb 5 habet quattuor partes, de quibus partim exemplificabimus, ex eo quia prolixitatem euitamus. Quae quidem distinctio habet plus, quam mille quattuor centum cameras siue loca implicite. Vnde sciendum est, quod cameram appellamus quemlibet textum cuiuslibet paragraphi, quae est locus seu maxima applicationis 10 omnis iuris, in qua et per quam iurista poterit cognoscere ius, quod petit, conseruando unicuique principio suam definitionem, et unicuique regulae suas species. Et haec quidem mixtio principio¬ rum atque regularum est abyssus, in quo intellectus per se potest inuenire iura innumerabilia. I Et primo de prima, quae est de gradu S 67™ 15 positiuo.

853 perhiberentur] 5M,M2 2 distinctione]

perhibeantur SAfi Al2

add.

856

euacuationis] euagationis

quae est de mixtione principiorum et regularum

M2

338

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS [i. De prima parte] De gradv positivo

20

Haec pars dicitur de gradu positiuo, eo quia praedicatur unum positiuum de alio; sicut quando dicitur: Bonitas est magna, bonitas est durabilis, et sic per rectam lineam, usquequo peruenit usque ad minoritatem. Et post huius regulae discursum iurista I discurrat bonitatem per omnes regulas et earum species ad M2 45v placitum, uenando ius, sicut discurrimus iustitiam in prima distinctione. Postmodum fiat de magnitudine subiectum, dicendo sic: Magni¬ tudo est bona, magnitudo est durabilis; et deinceps usque ad minoritatem; et deinde deducatur magnitudo per regulas. Duratio est bona, duratio est magna, etc. Potestas est bona, potestas est magna, etc. Et sic de omnibus aliis potest dici, dicendo sic: Minoritas est bona, minoritas est magna, etc. I Iste quoque discursus fieri potest cuilibet unitati M, 53v decem | et octo uicium, et decem per septem uicibus; et quodlibet S 67vb principium potest discurri per uiginti species regularum; sicut a nobis discurruntur intellectus, uoluntas et memoria in quinta distinctione.

25

30

35

2. De secvnda parte, qvae est de gradv comparativo

Pars ista uocatur de comparatiuo gradu, ex eo quia in qualibet camera erunt tria principia, dicendo sic: Bonitas est magna et durabilis, bonitas est magna et potens; et sic deinceps usque ad 40 minoritatem suo modo. Magnitudo est bona et durabilis, magnitudo est bona et potens, etc. In ista quidem secunda parte iura sunt altiora, quam in prima. Et sic competit ei gradus comparatiuus, primum autem positiuus. Et idcirco omnia iura, existentia de suo genere sunt magis eligenda 45 quam illa, quae sunt de genere gradus positiui. 3. De tertia parte, qvae est de gradv svperlativo

Pars ista dicitur I de superlatiuo gradu; quattuor | namque S 68ra m2 principia aut omnia principia huius Artis possunt esse in qualibet camera. Vt cum dicitur: Bonitas est magna et durabilis et potens; 50 uel aliter: Bonitas est magna, durabilis, potens intelligibilis et amabilis, etc.; magnitudo est bona, durabilis et potens; uel aliter: Magnitudo est bona, durabilis, potens, intelligibilis, amabilis, etc. I Omnia iura, quae sunt superlatiui gradus, sunt eligenda. | R, 86ra Contra talia quidem iura nullum aliud ius est ausum apparere, ex Mi 54' 55 eo quia sunt de genere iuris diuini.

19 positiuum] principium 57W, 21 regulae] /?,; lineae SM^M2 ex eo quia sunt] contra istud ; nam M2

54/55

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS 4. De qvarta parte, qvae est de argvmentatione

60

65

70

75

80

85

Per istam partem iurista poterit cognoscere, quae iura in causis sunt magis eligenda; nam si duo iura in causis opponuntur, unum quidem per duo principia tantum, reliquum autem per tria. Illud quoque ius, quod per tria principia alteri opponitur, eligendum est; uirtutem enim maiorem habet. I Et hoc idem dici potest de S 68rb superlatiuo gradu; nam supra ipsum non potest dari maior uirtus. Per istam partem potest iurista syllogizare et probare maiorem propositionem et minorem, et inuenire medium. Et hoc sic: Omne ius compositum ex pluribus principiis est magis eligendum. Haec de se est manifesta. Sed ius Martini est ex pluribus principiis, quam ius Petri, ut probabo; ergo ius Martini est magis eligendum. Probatio quidem consistit in uenando principia; quia nullum ius, existens contrarium alteri potest esse ei aequale, immo per aequalia principia oportet unum illorum esse maius alio; nam aliter eorum lis in causis non esset de genere contrarietatis, sed potius concordantiae; | quod est impossibile; ergo, etc. M2 46* Amplius per regulas arguitur sic: Omne ius magis dispositum et proportionatum regulis et earum speciebus est eligendum. Haec propositio de se manifesta est. Sed ius I Martini est I magis S 68va M, dispositum et proportionatum regulis et earum speciebus quam ius Petri, ut probabo; ergo ius Martini est magis eligendum. Minor probatur ratione uenationis iurium per regulas. Nam iura contra¬ ria in causis non possunt proportionari aequaliter per regulas, sed alterum positum est in maioritate aut in minoritate; alias namque essent de genere concordantiae et non contrarietatis; quod est impossibile. Dictum est de septima distinctione. Ipsa quidem est sicut mare; nam sicut a mari omnia flumina exeunt et ad ipsum reuertuntur, sic quoque ab ista septima distinctione omnia iura exeunt et ad ipsam reuertuntur. Et ista etiam distinctio non patitur instantiam nec calumniam; ipsa enim est regula generalissima.

VIII De octaua distinctione [Quae est de applicatione]

5

Distinctio ista est de applicatione. Per istam namque datur doctrina applicandi illud, de quo quaeritur | in iure. Et ipsa diuiditur in septem partes. Prima pars est de applicatione principii explicati ad explica¬ tum.

tum

56 5

argumentatione]

add.

iuris per syllogismum Af2

80

alterum] al¬

S 68vb

54*

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

34°

io

15

Secunda est de applicatione principii implicati ad explicatum, Tertia est de applicatione principii ad regulas. Quarta est de applicatione regulae ad regulam. Quinta est de applicatione cuiuscumque, de quo quaeritur, ad textum distinctionum. I Sexta est de applicatione unius iuris ad aliud ius. R, 86rb Septima est de applicatione solutionis quaestionum | ad textum Ab 55' huius Artis. Et primo de prima dicendum I est. M2 471

1. De

20

25

30

35

De parte ista iam sumus locuti in quinta distinctione, quae est de ordinatione. Quod apparet; intellectus enim discursus est per omnia principia. Et hoc idem ostenditur in septima distinctione, quae est de mixtione. Ideo iurista, quando applicabit in iudicio unum principium explicatum ad aliud explicatum, custodiat eorum definitiones taliter, quod una definitio I non sit contra aliam; et tunc ius ei manifestabitur. Amplius: Iurista uenetur medium, existens inter subiectum et praedicatum; sicut quando dicitur: Intellectus est bonus; et cum intellectus est illa potentia, cui proprie competit intelligere, et bonitas est ens, ratione cuius bonus agit bonum, idcirco ipse mueniet intelligere et bonificare, qui sunt media in ipsa praedica¬ tione; et componat intelligere et bonificare secundum capitulum simplicitatis et compositionis, quod est in tertia distinctione. Et similiter potest facere de intelligere et magnificare, etc. Et illa media applicet ad iudicium, tali autem modo, quod cum ipsis fiat iudicium. Et sic iudicium erit uerum et naturaliter necessitatum. Et sicut dedimus exemplum de praedictis, a simili in aliis dari potest; et sic de implicato et explicato potest dici. 2.

40

45

applicatione principii explicati ad explicatvm

De

S

69™

applicatione principii implicati ad explicatvm

I De parte ista iam datum | est exemplum in secunda distine- M, 55v S tione et quarta et quinta; quia iustitiam, quae est principium implicatum, applicauimus principiis explicatis, deducendo eam per omnia principia. Et similiter applicauimus naturam principiis explicatis, quae est principium, implicatum in quarta distinc¬ tione; et sic de memoria I in quinta distinctione. Et idcirco iurista M2 47v per doctrinas ante datas potest applicare principium implicatum ad explicatum, de quacumque materia sit, uenando et inueniendo iura, et conseruando definitiones principiorum explicatorum.

40 iustitiam] tur Af2

conieci\ iustitia omnes codd.

44 de memoria] monstra-

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

34i

3. De applicatione principii ad regvlas

De parte ista iam data est doctrina in secunda distinctione, et in 50 quarta et in quinta, discurrendo iustitiam, naturam et congruitatem, intellectum, uoluntatem et memoriam per regulas. Et hoc idem potest facere iurista de omnibus principiis tam explicatis, quam implicatis, conseruando tamen definitiones I principiorum S 69va explicatorum, et species regularum ad uenandumet inueniendum 55 iura. 4. De applicatione regvlae ad regvlam

60

Per hanc partem potest iurista inuestigare et inuenire iura, concordando unam regulam cum alia regula, et unam speciem cum alia; sicut secunda regula cum omnibus suis quattuor speciebus, et tertia regula cum suis; et sic de aliis se conueniant, et se distent I ab omni contrarietate. M, 56r 5. De

applicatione cvivscvmqve, de qvo qvaeritvr, AD TEXTVM QVAESTIONVM

65

I De ista parte iam data est doctrina in sexta distinctione, in qua locuti sumus de legibus et canonibus, textum allegando. Vnde simili modo potest facere iurista de omni, eo quod sit de genere luris, tenendo modum, quem nos tenuimus in praedicta distinctio¬ ne.

R, 86va

6. De applicatione vnivs ivris ad alivd ivs 70

75

In parte ista potest iurista applicare unum ius ad aliud ius per concordantiaml et suam definitionem, discurrendo ipsam concor- S 69vb dantiam per omnia principia et regulas, concordantia ab omni contrarietate segregata; et hoc per prius aut per posterius, seu per | iurium aequalitatem. Verumtamen si non poterit inuenire concor- M2 48' dantiam inter unum ius et aliud, scire tunc iurista debet, quod unum ius illorum est reale et uerum, reliquum autem fictum et pictum a uoce. Sicut homo, pictus in pariete ab homine uero; et tale ius non est allegandum. 7. De applicatione solvtionis QVAESTIONVM ad TEXTVM

80

85

HVIVS ARTIS

Pars ista est condicionata, conseruando et concordando unam distinctionem cum alia. Et hoc integraliter et partialiter, ita quod una distinctio conueniat tota integra cum alia distinctione tota integra. Et quod omnes partes unius distinctionis se conueniant cum omnibus aliis partibus alterius distinctionis, ut distinctiones ad inuicem sint I concatenatae, | se inuicem adiuuantibus, et a fal- M, 56v S 7ora

342

127 ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

lacia secundum quid et simpliciter separentur, taliter quod in Arte ista iustitia quidem et iniuria nullam participationem habere pos¬ sint. Practica huius distinctionis apparebit in decima distinctione. 90 Diximus de ista distinctione, quam iurista habeat bene in habitu ad inuestigandum et inueniendum iura, applicando dubia huic Arti secundum septem modos praelibatos.

IX De nona distinctione consilii Consilium est dubitabilis propositio ex parte quaerentis ipsum. Idcirco, cum iuristae teneantur dare consilium, uolumus uenari et 5 inuenire ipsum et cognoscere suam essentiam, et dare doctrinam, per quem modum consultor dare sciat consilium. Et istam inuestigationem intendimus facere tribus modis. Primus modus erit de consilio, I deducto per principia. Secundus de consilio, deducto per regulas. 10 Tertius de consilio, deducto per distinctiones huius Artis. Et prius de primo sic dicemus:

S 7orb

1. De consilio, dedvcto per principia

15

20

25

30

I Consilium per bonitatem reddit hominem bonum et ex morali M, 48 bonitate habituatum; quae quidem bonitas est ei ratio, quod det consilium bonum. Consilium per magnitudinem reddit hominem magnanimum, considerando magnalia. Consilium per durationem reddit hominem constantem et perseuerantem. Consilium I per potestatem reddit hominem potentem. M! 57 Consilium per intellectum I reddit hominem scientificum. Rj 86v Consilium per amorem reddit hominem amorosum siue caritatiuum. Consilium per uirtutem reddit hominem uirtuosum. Consilium per ueritatem reddit hominem uerum. Consilium per gloriam reddit hominem delectabilem. I Consilium per differentiam ponit hominem distinguentem inter S 7ova unum et aliud. Consilium per concordiam ponit hominem concordantem inter plura et unum. Consilium per contrarietatem ponit hominem falsum atque auarum.

2 De nona - consilii] De distinctione consilii R{ consilii] add. quae est de consilio S M2 8 deducto per principia] per principia huius Artis deducto S 29 concordiam] concordantiam SM{M2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

343

Consilium per principium reddit hominem, uenantem principia causalia et accidentalia. 35 Consilium per medium reddit hominem mediatorem, existentem inter principium et finem. Consilium per finem reddit hominem, uenantem ultimum finem. Consilium per maioritatem reddit hominem, dantem maius consilium. 40 Consilium per aequalitatem reddit hominem, dantem consilium per aequalia. Consilium per minoritatem reddit hominem, pigrum et ignoran¬ tem et a caritatis habitu segregatum. Consultor, discurrens consilium per principia ante dicta cum 45 eorum definitionibus inuenit consilium artificiatum et infallibile, et de | generali notitia habituatum. S 7ovb 2.1 De consilio, per regvlas dedvcto

50

55

60

65

70

m2 49'

Per primam regulam quaeritur: Vtrum consilium sit magis attribuendum intellectui quamIaliis potentiis ? Et respondendum Mi 57v est per quintam distinctionem, considerando ordinem potentia¬ rum animae. Per primam speciem secundae regulae quaeritur: Quid est consilium ? Cui respondendum est, quod consilium est habitus, cum quo consultor dat consilium. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Quid habet consilium sibi coessentialiter ? Ad quod respondendum est, quod habet sua correlatiua, sine quibus non potest esse. Per tertiam speciem eiusdem regulae quaeritur: Consilium quid est in alio ? Ad quod dicendum est, quod ipsum est in bonitate bonum et in magnitudine magnum, etc. Per quartam speciem eiusdem regulae quaeritur: Quid habet consilium in alio ? Cui dicendum est, quod habet actionem in agente, passionem autem in patiente. Per primam speciem tertiae regulae quaeritur: Consilium de quo est ? Et respondendum est, quod est de suis | primitiuis S 7ira principiis, ut superius significatum est. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Consilium de quo est ? Cui respondendum est, quod est de suis specificis materia et forma, uidelicet de ista lege aut de isto matrimonio, et huiusmodi. Per tertiam speciem eiusdem regulae quaeritur: Consilium cuius est ? Et respondendum est, quod est hominis, tam dantis quam recipientis ipsum. Per primam speciem quartae regulae quaeritur: Consilium

46 generali notitia] generali ; generali regula M2; regula generali Mx 65/68 primitiuis - specificis] om. M,

344

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

75 quare est ? Cui respondendum est, quid ipsum est de sua specifica materia et forma, cum quibus consultor agit specifice. I Per secundam speciem | eiusdem regulae quaeritur: Consilium I*! 87™ M' quare est ? Cui dicendum est, quod ipsum est, ut ignorantes certifiant, ex eo, de quo dubitant. 80 Per primam | speciem quintae regulae quaeritur: Consilium M, 58" quantum est ? Ad quod dicendum est, quod ipsum est tantum, quantum a suis principiis primitiuis supra dictis est compositum. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Consilium quantum est ? Cui responldendum est, quod ipsum est tantum, S 7irb 85 quantum est successiuum ab una specie in aliam. Per primam speciem sextae regulae quaeritur: Consilium quale est ? Et respondendum est, quod ipsum est tale, qualia sunt iura diuina et naturalia; quae quidem sunt iura necessaria. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Consilium 90 quale est ? Ad quod dicendum est, quod ipsum est tale, qualia sunt iura contingentia seu mutabilia. Per primam speciem septimae regulae quaeritur: Consilium quando est ? Et respondendum est, quod est tunc, quando illud inuentum est. 95 Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Consilium quando est ? Et respondendum est, quod est tunc, quando illud in successione positum est. Per primam speciem octauae regulae quaeritur: Consilium ubi est? Et respondendum est, quod est in mente hominis, dantis 100 ipsum. Per secundam speciem eiusdem regulae quaeritur: Consilium ubi est ? Ad quod dicendum est, quod ipsum est in mente hominis, recipientis illud; illi enim collatum est. Per nonam regulam quaeritur: | Consilium quo modo est ? Cui S 7iva 105 dicendum est: Per illum modum, quem habet consultor in colligendo id ex prinlcipiis et regularum speciebus. m2 5or Per decimam regulam quaeritur: Consilium cum quo est ? Et est dicendum, quod est cum primis principiis et regularum speciebus. 3. De consilio, dedvcto per distinctiones hvivs Artis

iio

Consilium artificiatum requirit, quod sit deductum | per secundam distinctionem ; sicut iustitia deducitur per ipsam, praedican¬ do de eo omnia principia. Consilium requirit, quod sit deductum per tertiam distinctio¬ nem, ut consultor in dando consilium cognoscat, quo modo se 115 respiciunt substantia et accidens, simplex et compositum, etc.; et secundum illum conspectum ipse det consilium. Per quartam distinctionem potest cognoscere iurista, quo modo

105 est] add. quod ipsum est 5 AI, Al2

M,

58v

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

345

debet tractare consilium quo ad ius diuinum et quo ad ius ciuile et quo ad ius naturale, et quo ad ius congruum siue positiuum. 120 Per quintam distinctionem potest iurista colgnoscere, per quem modum se debet ordinare ad dandum consilium cum ordinatione potentiarum animae, imaginationis et sensualitatis. Per sextam distinctionem potest iurista cognoscere, quo modo dabit consilium quo ad leges et canones, qui tractantur cum 125 principiis et regulis huius Artis. Per septimam distinctionem potest iurista cognoscere, per quem modum consilium est inuestigabile I per mixtionem principi¬ orum et regularum. Per octauam distinctionem potest iurista cognoscere, quo modo 130 sunt applicabilia huic Arti illa, de quibus quaeritur in consilio. Per nonam distinctionem potest iurista cognoscere exemplariter, quo modo sciat soluere dubia in dando consilium.

S

7ivb

R, 87rb

X

I De decima et ultima distinctione [Quae est de quaestionibus] Distinctio ista est de quaestionibus, et eam in tres partes 5 diuidimus. Quarum prima est de aliquibus quaestionibus, a I iure ciuili abstractis. Secunda erit de aliquibus quaestionibus, a iure canonico ab¬ stractis.

118 quo ad ius diuinum et]

om. S

et] om.

2 distinctione] add. huius Artis, quae est de quaestionibus M2 15 dicendum est] add. Quidam homo habebat unum pomum auri et non habebat plus. Et ipse habebat uxorem impraegnatam ; et fecit suum testamentum sic : Si uxor habet filium, quod pomum diuidatur in tres partes aequales, et filius habeat duas, uxor autem unam. Et si uxor pariet filiam, uxor habeat duas, filia autem unam. Sed mulier habuit filium et filiam. Modo quaeritur: In quot partes pomum auri debet diuidi et quot partes quilibet debet habere ? Petrus dicit, quod pomum debet diuidi in septem partes et quod puer debet habere quattuor et uxor duas, eo quia uidetur, quod testator plus dilexit in duplo filium quam uxorem. Item et quod uxor habeat duas partes, sed filia unam, eo quia uidetur, quod testator dilexit plus in duplo uxorem quam filiam. Raimundus autem aliter diuidit praedictum pomum; nam de ipso facit sex partes aequales. Et quia testator dilexit plus filium quam uxorem in duplo, quod filius habeat duas partes, uxor uero unam. Item quia uidetur, quod testator plus dilexit uxorem in duplo quam filiam, quod uxor habeat duas partes, filia uero unam. Auditis praedictis diuisionibus ideo ipsas istam et uidere, cui Ars consentit, aut 59V) sua principia, regulas et distinctiones. Et hoc per quam iurista in causis sciat uenari et propositionem. Et hoc sic :

uolumus discurrere per Artem Petro aut Raimundo secundum facimus, ut demus praecticam, inuenire iura et applicare ad

M2

S

5ov

72ra

346

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

Ait Petrus : Secundum quintam distinctionem per affatum et auditum et secundum tertiam distinctionem per signum et signatum testator per affatum declarauit, quod puer habeat duas partes, mulier uero unam. Et sic significatum fuit, quod mens testatoris uoluit, quod puer haberet in duplo. Et ideo id, quod fuit duplum, multiplicatum fuit in quadruplum; nam aliter uxor habuisset tres partes et filius duas; quod esset contra mentem testatoris. Et sic mulier debet habere duas et filia unam et filius quattuor. Dixit Raimundus Petro : Per ante dictos terminos, per quos allegasti contra me, per eosdem allegabo contra te. Et hoc sic: Testator per affatum non nominauit quattuor partes nisi duas et unam ; et sic per uocem fuit uerus ternarius, et auditus istum numerum percipit; et hoc fuit signum, quod testator non in consideratione sua, quod mulier haberet filium et filiam, sed filium tantum aut filiam. Et de tali signo intellectus facit scientiam et uoluntas amantiam et memoria recolentiam, mediante imaginatione. Item ratione capituli antecedentis et consequentis, posito quod esset, sicut tu, Petre, dicis, iustitia et iniuria essent in eodem iudicio participantes, quia uxor iuste et relatiue habet duas partes, filia (M\ 6or) uero unam, filia esset in praedicto iudicio, quia uxor non haberet unam partem relatiue a parte filii, ipso filio habente de septem partibus quattuor partes. Et quia in eodem iudicio iustitia et iniuria participare non possunt, ex eo quia sunt contrariae, patet ergo, quod sententia tua nulla est, sed mea uera est. Dixit Petrus : Secundum capitulum comparationis septimae distinctionis et secundum ius naturale quartae distinctionis patet, quod pomum debet diuidi in septem partes, ut iam diximus; et quod filius debet habere quattuor partes. Ratio huius est, quia pater debet diligere naturaliter filium, mulierem moraliter. Et quia natura est per prius, moralitas uero per posterius secundum mentem testatoris, secundum gradum positiuum filia debet habere unam partem, sed mulier duas secundum gradum comparationis, et filius quattuor secundum gradum superlatiuum. Dixit Raimundus: In quarta distinctione dictum est, quod ius diuinum est per prius, alia uero iura per posterius. Et quia ius per uirtutes dependet a iure diuino, uidelicet per prudentiam, iustitiam, etc., et per elementum tendit ad naturam, ideo uxor debet esse in superlatiuo gradu in diuisione pomi et filius in comparatiuo et filia in positiuo, quia testator dedit unam partem uxori a parte filii, eo quia ipsa uirtuosa erat, ut signatum est per mentem testatoris. Sed filius et filia non erant uirtuosi moraliter, quia adhuc non habe (AT 6ov)bant statum habendi uirtutes morales. Ait Petrus: In secunda specie secundae regulae relatio magis consistit bona et magna, etc. per patrem et filium quam per maritum et uxorem; quare patet, quod filius debet habere plus in diuisione pomi quam uxor. Dixit Raimundus : Concedo tibi, si uxor non habuisset, nisi filium. Sed quia habuit filium et filiam, relatio consistit magis bona et magis magna inter uirtutem et uirtutem, eo quia sunt uiae paradisi quam inter patrem et filium, eo quia relatio, existens inter patrem et filium est uia huius mundi. Dicitur, quod quidam homo habebat seruum christianum, qui accusatus fuit de magno crimine. Seruus dixit domino suo: Defendas me, quia ego defendere me non possum, eo quia meum posse est usus fructus, qui est tuus. Dixit dominus: Nolo te defendere. Modo quaeritur: Vtrum seruus, si poterit per se defendere, sit liber ? Ad istam quaestionem primo respondemus per primam distinctionem, allegando pro seruo contra dominum; et hoc sic: Omne ius bonum est eligendum. Omne ius magnum est eligendum. Omne ius durabile est eligendum, etc. Et ideo ista sunt antecedentia, sed consequentia consistit in hoc: Si omne ius bonum est eligendum, ergo omne ius bonum

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

347

Tertia est de quaestionibus textus huius Artis, quas ab illo 10 extrahemus, et illas ad eum remittimus. Quoniam ista distinctio est practica huius Artis, ideo per doctrinam, quam dabimus | in praedictis quaestionibus, poterit iurista habere scientiam ad soluendum alias quaestiones iuris, quaecumque sint, eo quia haec Ars generalis est ad omnia iura. 15 Et prius de prima parte dicendum est.

1.1 De quaestionibus iuris ciuilis

20

25

30

35

M,

59'

M, 6ir

1. Dicitur, quod quidam sagittarius uulnerauit in nemore capreolum, qui fugiuit tantum, quod sagittarius minime potuit ipsum inuemre. Sed quidam pastor ipsum inuenit mortuum, et deportauit eum ad ciuitatem, et dicebat se esse interfectorem capreoli. Et dum pastor uendebat capreolum, sagittarius uenit, et dixit, quod capreolus erat suus; nam I ipse interfecerat illum. Sed ambo uenerunt ante iudicem, petentem ab illis, si habebant testes; at illi dixerunt, quod non. Posito, | quod iudex sciuisset istam Artem, sic inuenit ueritatem, uenando eam per nonam distinctio¬ nem, et per antecedens et consequens, et per septimam regulam, iudice dicente cuilibet, quo modo interfecit capreolum. Et cum audiuisset I rationes utriusque, fecit uendi capreolum; et dixit eis, quod in capite octo dierum reuenirent ad eum. Et fecit scribi uerba, quae unusquisque dixit; et in capite praedictorum octo dierum fecit narrare ab eisdem eadem uerba, quae praedixerant coram eo. Sed pastor defecit in secunda specie septimae regulae; non enim sic narrauit uerba successiue coram iudice, quae iam praedixerat coram ipso. Sagittarius uero non errauit in narrando uerba, eo quia fortior fuit quam pastor per quintam distinctionem

S 72rb

6iv

M2

51'

et per calpitulum antecedentis et consequentis; et tunc ortum fuit S 72va signum signati, quod sagittarius interfecit capreolum.

Vlterius: Iudex per quintam distinctionem et cum decima regula quaesiuit a sagittario, cum qua figura et qualitate erat magnum est eligendum; et sic de aliis. Vlterius: Si omne ius magis bonum est eligendum,

(M\

6ir) ergo ius existens in superlatiuo gradu est eligendum.

Vnde sequitur, quod dominus tenetur iuuare seruum, eo quia seruus secundum aliquem gradum non potest se iuuare, quia totus est in seruitute et quia dominus facit contra ius debitum et contra capitulum defensionis et domina¬ tionis et comparationis etc. et contra generationem et corruptionem iuris ; ideo ius diuinum stat pro seruo, ut iuris gratia ipse sit liber. Et cum in Deo speret et cum iustitia et prudentia contra aduersarium se possit iuuare. Alioquin, posito quod seruus non habeat culpam, Deus, iustitia et gratia essent sibi inimici; quod est impossibile. Per istam solutionem ostenditur modus, per quem iurista sciat miscere et componere iura et partes huius Artis et applicare ad propositum, sicut nos fecimus bonitatem, magnitudinem etc. et capitulum antecedentis et conse¬ quentis et capitulum generationis et corruptionis et defensionis Afi ciuilis] a iure ciuili abstractis

M2

16

iuris

348

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

sagitta. Sagittarius quidem leuiter narrauit ei eius figuram et qualitatem. Sed quando quaesiuit a pastore, totus timorosus respondit ei, et facies eius discolora facta est. Cuius oculi respexe¬ runt uersus terram; et suus affatus fuit prolongatus a uocabulorum dispositione, proportione et ordinatione. Et tunc ortum fuit 45 signum per sensum et imaginationem, quod sagittarius fuit uerax, pastor uero mendax. Et ut iurista posset | reperire experientiam, R, 87va inuenit sagittam talem, qualem sibi praedixerat sagittarius. I Et M, 62' sic tradidit denarios sagittario. Sed pastor rogauit iudicem, | quod s 72vb daret sibi aliquam partem denariorum, eo quia nisi ipse fuisset, 50 sagittarius non habuisset | denarios de praeda; et quia laborauit ad M2 5iv deportandum ipsum per asperas et longas uias. Et tunc iudex per capitulum causae et occasionis tertiae distinctionis iudicauit, quod sagittarius haberet maiorem partem tamquam causa, sed pastor minorem tamquam occasio, eo quia causa consistit per 55 prius, occasio autem per posterius. Et inde oritur haec quaestio: In quot partes denarii debent diuidi, et quot partes debet habere sagittarius, et quot pastor ? Et tunc iudex recurrit ad capitulum simplicitatis et compositionis tertiae distinctionis, et causae et occasionis eiusdem distinctionis, et signi et signati. Et tunc ortum 60 fuit signum, quod denarii diuiderentur in quinque partes aequa¬ les; et quod sagittarius haberet quattuor, | eo quia quattuor sunt S 73™ causae generaliter, scilicet efficiens, materia, forma et finis; sed occasio una est, eo quia de genere contingentiae est. Et sic assignauit unam partem pastori quo ad contingentiam. Sed 65 antequam tradidisset ei nummos, recordatus est ius diuinum, quod requirit uindictam in subiecto, in quo est culpa; et uult punire pastorem, quia eum inuenit mendacem. Et tunc ab eo petiuit, quantum distabat ille locus a ciuitate, in quam deportauit capreolum. Sed pastor dixit, quod per unam dietam et dimidiam 70 ad hoc, ut daret ei magnam partem denariorum ratione magni laboris. Et postmodum fecit illam | eandem quaestionem sagitta- M, 62* rio ; at ille ei dixit, quod per mediam dietam distabat ille locus a ciuitate. Et tunc ortum est signum secundum quintam distinctio¬ nem et capitulum temptationis, et antecedentis et consequentis, I 75 quod | pastor fuit mendax; quia non est possibile, quod capreolus M, 52' S se distaret a ciuitate per unam dietam et dimidiam, ex quo ita uulneratus erat; et etiam quia nullus eum sequebatur. Et quia pastor bis fuisset mendax, ideo inde quaeritur: Iudex quantum debet ipsum punire ? Et tunc iudex secundum capitulum compa80 rationis et aequalitatis iuris gentium quartae distinctionis diuisit quintam partem denariorum in tres partes, et abstulit a pastore duas, quia bis mendax fuit; et dedit ei unam. Sed hic quaeritur: Cui debet dare illas duas partes, quas a pastore abstulit ? Et tunc secundum capitulum debitum et gratiosum, et ius diuinum, et 40

50 praeda] capreolo SAb 83 debet] debeat Rj

79/84 comparationis - capitulum] om. M-,

j

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

349

85 definitionem aequalitatis primae distinctionis et ordinem quintae distinctionis dedit ipsas duas partes sagittario, eo quia bis uerax fuit. Per ante dicta datur doctrina, I per quem modum iurista debet uenari ius quo ad causas et occasiones, | et soluere quaestiones, 90 quando una quaestio oritur ab alia. Et talis doctrina et Ars sunt ualde necessariae in scientia iuris, cui contingentia est ualde uicina. 2. Dicitur, quod quidam homo misit suum asinum in pratum suum iuxta Rodanum. Alter homo habebat barcam et ligauit eam 95 cum uite de mre in ripa praedicti prati; et quilibet homo fecit bona fide. | Sed asinus, absente domino intrauit praedictam barcam ligatam ripae praedicti prati, ut biberet. Et dum bibebat, barca prolongauit se a ripa; et asmus non potuit exire, et esuriuit, et comedit uitem, cum qua barca praedicta erat ligata. Vnde barca et 100 asinus simul distauerunt se multum longe a praedicto prato, ita quod elapsi fuerunt decem dies, antequam dominus barcae et dominus alsini haberent certitudinem de ipsis; et postmodum quilibet conquestus | est coram iudice de altero. Modo quaeritur: Quis illorum dominorum debet magis puniri? Et tunc iurista 105 recurrit ad quintam distinctionem, et ad capitulum causae et occasionis, antecedentis et consequentis, simplicitatis et composi¬ tionis ; et inuenit, quod domini erant aequales per bonam fidem respectu cuiusque distinctionis. Sed asinus et barca non, quia asinus dedit damnum domino barcae per quattuor causas, uideli110 cet per elementatiuam, uegetatiuam, sensitiuam et imaginatiuam, ex quibus est compositus. Barca autem non dedit damnum domino, nisi per elementatiuam, ex qua ipsa est. Vnde sequitur ratione capitulorum allegatorum, quod dominus asini debet plus satisfacere domino barcae, quam e conuerso. Sed hic oritur alia 115 quaestio: Quantum plus ? Tunc iudex quidem recurrit ad capitu¬ lum causae et occasionis, et ad | alia capitula praeallegata, et uenatus est totum damnum, et congregauit totum, et composuit ipsum ex quattuor causis et una causa occasionali. Et sic diuisit damnum in quinque partes aequales; et sic puniuit quo ad 120 quattuor partes dominum asini, sed dominum barcae quo ad unam. I Per ante dicta datur doctrina, per quem modum iurista debet uenari iura quo ad bonam fidem, et quo ad contingentiam et occasionem. 125 3. Quaeritur: Vtrum exceptio sit de regula? Haec quaestio est fundata supra tertiam regulam; et ideo per primam speciem

92 uicina] add. De secunda quaestione a iure ciuili abstracta M2 95 homo] add. hoc SAP 108 distinctionis] 5; definitionis M,M2Rt 109/110 uidelicet] SM,; et etiam R{ 124 occasionem] add. De tertia quaestione a iure ciuili abstracta M2

s 73va R, s7vb

Mi 63r

s 73vb M2 52"

S 74ra

Mt 63v

350

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

tertiae regulae respondendum est, quod exceptio non est de regula. Nam alias esset de genere regulae, et esset eiecta ab essentia regulae; et I sic implicaretur contradictio; quod est 130 impossibile. I Per secundam speciem eiusdem regulae respondendum est huic quaestioni. Et hoc sic: Si exceptio esset de relgula, sicut iurista agit cum forma et materia specificis ipsius regulae, sic ageret, regu¬ lando cum specificis materia et forma ipsius exceptionis, et sic 135 exceptio esset et non esset, quod est contradictio. Per tertiam speciem eiusdem regulae dicendum est, quod exceptio est subdita regulae; quia sicut in tertia distinctione se conspiciunt substantia et accidens, dominus et seruus per prius et per posterius, et per differentias, sic quidem se conspiciunt 140 exceptio et regula. Et hoc significatum est, quia regula consistit per necessitatem, sed exceptio per contingentiam. 4. Dicitur, quod quidam homo quadam nocte uenit ad prostibu¬ lum, et credebat habere rem cum aliqua meretrice. Sed habuit rem cum sua uxore, et ipsam impraegnauit. Modo quaeritur: Vtrum 145 filius sit legitimus. Secundum capitulum antecedentis et consequentis, et capitu¬ lum implicati et explicati in prima distinctione matrilmonium I est antecedens, et legitimus filius est consequens. Et ideo durante matrimonio sequitur, quod filius sit legitimus. Alioquin definitio 150 durationis esset falsa; quod est impossibile. Vlterius: Per quintam distinctionem significatum est, quod filius est legitimus, quia intellectus facit scientiam et uoluntas uolentiam cum imaginatione et cum sensu, quod matrimonium est I necessitatum. Et non per luxuriam uiri corrumpitur, quia affatus 155 non fatur, neque auditus audit, neque imaginatio imaginatur, neque mens uiri, neque uxoris percepit matrimonium esse corrup¬ tum. Sed intellectus intelligit et uoluntas diligit et memoria recolit matrimonium esse genitum et a iure diuino gubernatum; et hoc per capitulum generationis et corruptionis significatur. 160 5. Dicitur, quod quidam miles equitabat supra suum mulum totus solus, | et dum transibat per quoddam pratum, in quo erant multa iumenta et unus emissarius magnus; mulus quidem hin¬ niens fuit prope iumenta, et confestim emissarius uenit contra equitem et mulum. Miles quoque timorem habuit et descendit a 165 mulo et remouit ab eo frenum, ut defenderet se ab emissario. Et ipse sellam muli destruxit, et cum illo magnum bellum fecit; sed finaliter mulus interfecit emissarium. Postmodum dominus emis-

135 quod - contradictio/ 5AIj Al2; om. Rl 141 contingentiam] add. De quarta quaestione a iure ciuili abstracta M2 159 significatur] add. De quinta quaestione a iure ciuili abstracta M2 162/163 hinniens] R,; anhelans 5; enelans Afi; rugiens M2 164 equitem] militem SM, M2 165 ab eo] SM, sibi R,

M2 53' R, 88ra S 74rb

S

74va

M2 53v

S 74vb

Mj

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

35i

sarii et dominus muli fuerunt coram iudice, conquerentes unus ratione destructionis sellae, et alter ratione mortis emissarii. Vnde 170 quaeritur: Iudex quid debet agere super hoc ? Iudex recordatus est capitulum | signi et signati, antecedentis et consequentis, causae et occasionis, et huiusmodi, et dixit, quod necessarium est se defendere contingenter a uolente interficere; et ad | hoc ius naturale consentit. Et tunc | ortum fuit signum, quod 175 mulus se debuit delfendere; et sic signauit, quod dominus muli non tenetur emendare praedictum emissarium; neque dominus emis¬ sarii debuit ei emendare sellam, eo quia contingenter fracta fuit. Per ante dicta significatum est, quod iurista per signum notum potest uenari et inuenire signum ignotum in dando iudicium. 180 6. Dicitur, quod Petrus habebat uineam, quam dimisit suo seruo, ut ipse custodiret eam. Martinus quidem habebat porcos, et tradidit illos suo seruo, ut ab ipso custodirentur. Ambo serui fuerunt in solario et uerbis; porci quidem intrauerunt uineam et dederunt magnum damnum in comedendo racemos. Et serui hoc 185 uiderunt et de nihilo curauerunt. Petrus uero et Martinus fuerunt coram I iudice. Petrus dicebat, quod porci Martini dederunt ei damnum quindecim florenorum; sed Martinus dicebat, quod nullum inde damnum habuisset, si seruus Petri uineam suam bene custodiuisset. Vnde quaeritur: Quid iuris debet esse per iudicem ? 190 Recordatus est iudex capitulum comparationis, et octauam distinctionem applicationis, et capitulum implicati et explicati. Et sic inde oritur signum termini mobilis et termini immobilis. Vinea erat terminus immobilis; et sic ipsa non fuit occasio neque causa suimet damni. Sed praedicti serui et porci fuelrunt termini 195 mobiles ad dandum damnum. Idcirco iudex comparauit porcos ad I gradum positiuum ratione irrationabilitatis, et comparauit custo¬ dem uineae ad gradum comparatiuum et comparauit custodem porcorum ad graldum superlatiuum, qui cum porcis concordan¬ dam habebat, et cum illis sub eodem domino morabatur. Et ideo 200 iudex diuisit quindecim florenos in tres partes aequales. De duabus partibus condemnauit Martinum, ut ipse solueret Petro decem florenos. Et condemnauit Petrum de quinque florenis ratione culpae serui sui. Et fecit dari quinque flagella seruo Petri, et seruo Martini decem. 205 Diximus de quaestionibus iuris ciuilis. Et per ea, quae diximus, potest iurista soluere omnes alias quaestiones, tenendo modum praelibatum.

184 dederunt] fecerunt S 189 custodiuisset] custodire uoluisset SAfl M2 196/197 et comparauit - comparatiuum] SM1M2 \ om. R,

M, 64v

S 75ra R, 88rb M2 54'

S 75rb

M, 65' M2 54* S ?5va

352

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS 2.

De quaestionibus iuris canonici

i. Quaeritur: Vtrum ante carnis copulam uir sine uxoris 210 uoluntate possit intrare religionem, et e conuerso ? Ratione responsionis huius quaestionis recurrimus ad octauam distinctio¬ nem, quae est de applicatione, dicendo sic: In secunda distinctione I dicitur: Iustitia est bona, iustitia est magna, etc. Adhuc dicitur: Omne ius magis bonum est eligendum, omne ius magis magnum 215 est eligendum, etc. Et ideo secundum capitulum comparationis, quod est in sexta distinctione, concedendum est, quod uir potest intrare religionem, et e conuerso, eo quia ius diuinum | est per prius, alia autem iura per posterius. | Et uir tendit ad ius diuinum in tanto, quod ius naturale non habet ibi locum, ut patet per istud 220 exemplum: Contra ius naturale est interficere filium; sed si filius blasphemat Deum, et non uult recipere correcltionem a patre, de iure quidem diuino est interficere talem filium. Alioquin ius naturale esset in superlatiuo gradu, sed ius diuinum in comparatiuo gradu; quod est impossibile. 225 Item secundum capitulum iuris debiti et gratiosi, quod est in tertia distinctione, de quaestione affirmatio tenenda est. Ratio huius, quia de iure debito | uir non potest intrare religionem; nam ius gentium stat pro ipso. Ius autem gratiosum est supra debitum, eo quia de gratia Dei est habituatum, in quantum magis est circa 230 ius diuinum, quam sit ius debitum. In quarta distinctione significatum est, quod ius diuinum est superius, eo quia ipsum est per prius; et in capitulo substantiae et accidentis tertiae distinctionis significatum est, quod substantia est per prius, accidens uero per posterius. Et ideo secundum 235 gradum comparationis ius uiri, uolentis intrare religionem est superius, quantum ad animam; sed ius mulieris, resistentis ei est inferius, quantum ad corpus. Et secundum quod dictum est in secunda distinctione, omne ius magis bonum, etc. est eligendum. Ex praelibatis ergo manifestatur, quod de quaestione affirmatio 240 est tenenda. Secundum quintam distinctionem ius mulieris resistit uiro per sensum et | imaginationem, ius autem uiri deuincit ipsum per potentias superiores. Et idcirco secundum capitulum comparatio¬ nis de quaestione affirmatio est tenenda. 245 Secundum sextam | distinctionem data est practica de legibus et canonibus; et in capitulo antecedentis et consequentis contento¬ rum in eadem distinctione, et etiam in capitulo defensionis significatum est, quod de | quaestione affirmatio est tenenda. Ratio huius est: Religio namque habet altiorem antecedentiam, quam 250 matrimonium, et per consequens altiorem consequentiam. Distinctio, quae est de mixtione, stat pro uiro, uolente religio¬ nem intrare. Et hoc non oportet declarare; nam per se patet. Soluimus propositam quaestionem per distinctionem applica¬ tionis. Et dedimus doctrinam, per quam iurista sciat uti ipsa.

S 75vb

M, 65V 88va

R,

M2 55'

S 76™

S 76rb

M, 66'

M2 55v

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS 255

260

265

270

275

280

285

290

295

353

Modo intendimus soluere eandem quaestionem per primam di¬ stinctionem. I Et hoc sic: In prima quidem distinctione bonitas sic S 76™ definitur: Bonitas est ens, ratione cuius bonus agit bonum; et magnitudo est ens, ratione cuius bonitas, etc. est magna. Et ideo in religione bonitas est maior ratio agendi bonum, quam in matrimonio. Et in secunda distinctione dicitur, quod melius ius est eligendum; ergo, etc. Et sicut de bonitate et magnitudine datur exemplum, ita dari potest in aliis principiis; et ideo de aliis dimittimus; prolixitatem namque euitamus. Adhuc probamus per primam regulam, quod de ante dicta quaestione affirmatio est tenenda; quoniam Deus magis intense est mtelligibilis, amabilis et recolibilis in religione, quam in matrimonio; | ergo, etc. R, 88vb Secundum primam speciem secundae regulae religio et matri¬ monium sunt definiendae; et cum definitae fuerunt, discurruntur per principia, | praedicando de eis principia, sicut fecimus in S 76vb secunda distinctione. Religio est habitus, cum quo I homini competit proprie contemp- M, 66v lari; sed matrimonium est habitus, cum quo homini | competit M2 56' habere proprie uitam actiuam. Et quia per uitam contemplatiuam principia quidem sunt magis praedicabilia quam per uitam actiuam, concluditur ergo, quod de praelibata quaestione affirma¬ tio est tenenda. Et sicut exemplificauimus per primam regulam, et etiam secundum primam speciem secundae regulae, sic potest exemplificari per omnes species regularum. Sed hoc dimittimus, prolixitatem quoque euitamus. Soluta est quaestio. Et data est doctrina, per quam iurista sciat applicare totam hanc Artem uni et eidem quaestioni; alias quaestiones breuiori modo tractabimus ratione prolixitatis. 2. Quaeritur: Vtrum uxor Petri intrantis relligionem possit S 77™ statim contrahere cum Guilelmo ? Per primam regulam intelligendum est, quod separatio Petri et uxoris suae est magis diuisa, facta professione, quam non facta. Et hoc approbat definitio medii, quando dicitur: Medium est subiectum, in quo finis influit principio et principium refluit fini. Et similiter definitio finis ad hoc idem consentit, in quantum dicitur: Finis est illud, in quo principium quiescit. Finis quidem religionis non quiescit in Petro, usquequo ipse sit professus; et sic de aliis principiis et regulis. Et quia in maiori diuisione consistit maius ius religionis, et quia maius ius magis bonum et magis magnum, etc. est eligendum, ut patet per secundam distinctionem, concluditur ergo, quod de quaestione negatio est tenenda.

263 prolixitatem namque] quia prolixitatem S 282 prolixitatis] add. De secunda quaestione a iure canonico abstracta M2 284 contrahere] contrahi SM\M2 286 professione] processione SAb 290 illud] S-Afi ; idem R\; id M2 295 tenenda] add. De tertia quaestione a iure canonico abstracta M2

354

300

305

310

315

320

325

330

335

i27. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

3. | Quaeritur: Vtrum uxor possit inuito uiro I uotum transmari¬ num emittere ? In capitulo generationis et corruptionis, quod est in sexta distinctione, significatum est, quod de quaestione negatio est tenenda, quia ius magis est corruptibile circa mulierem quam circa uirum, sicut magis est generabile circa uirum, quam circa mulierem. Vlterius secundum ius necessarium et contingens bonitas mora¬ lis mulieris magis est circa bonitatem uiri in loco, in quo est uir, quam alibi, et magis distat a contingentia. Tamen distinguendum est secundum capitulum comparationis, posito quod deuotio mulieris sit in superlatiuo gradu, deuotio autem uiri in positiuo gradu. Amplius: Quo ad ius gentium: Sicut uir absque mulieris licentia potest facere peregrinagium, sic et mulier; sed quo ad ius naturale nequaquam, quia natura in altiori gradu est in uiro ratione comparationis, quam in muliere. | Ratione | cuius uir est magis dispositus et proportionatus quo ad quintam distinctionem quam mulier. Et hoc probat definitio maioritatis et minoritatis, et etiam prima regula. 4. Quaeritur: Vtrum Petrus debeat excommunicari, quia ipse percussit Guilelmum, credendo ipsum esse clericum per signum falsum, sed rei ueritate ipse non erat clericus ? Per capitulum signi et signati, quod est in tertia distinctione, est pro Petro in primo gradu comparationis per signum fictum. | Et quia secundum ius diuinum maxime clericus | est defendendus, et quia Petrus habuit iniquam mentem contra uerum clericum, peccauit per signum fictum contra inordinatam imaginationem et sensum, et contra ordinationem potentiarum animae quintae distinctionis. Quorum ratione excommunicandus est; alioquin ius diuinum non esset in superlatiuo gradu comparationis; quod est impossibile. 5.1 Quaeritur: Vtrum homo possit baptizari a diabolo ? Ad quod respondendum est, quod non. Et arguo sic: Nullum ens malum, existens malum potest baptizare. Ratio huius est, quia sicut ab igne non generatur frigiditas, sic quidem a nullo ente malo potest egredi baptizare, cum baptizare sit bonum. Alias quidem potentia non ageret proprie per suam naturam, sed quaelibet potentia ageret magis proprie per naturam alienam, quam per suam propriam; quod est impossibile. Sed diabolus est ens malum; ergo diabolus non potest baptizare. Secundum capitulum antecedentis et consequentis et primam

301 circa] add. maritum siue Mi 315 regula] add. De quarta quaestione a iure canonico abstracta M2 323 inordinatam] ordinatam 5M, 327 impossibile] add. De quinta quaestione a iure canonico abstracta M2 333 per] R|; secundum SAI, M2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

340

345

350

355

360

365

370

355

speciem tertiae regulae fortificatur syllogismus supra dictus, eo quia baptismus est creatura bona. Et sic sequitur, quod sua consequentia sit bona, eo quia sua antecedentia est bona. Diabolus quidem cum sit malus, cum bona antecedentia neque bona consequentia agere potest. De | angelo autem bono contrarium potest dici, eo quia semper agit cum bona antecedentia et I bona consequentia, eo quia bonitas, quae est suus habitus, est ei ratio, quod agat bonum. 6.1 Quaeritur: Vtrum scholares possint repetere magistrum aut monasterium, ut eis ad interesse teneatur, qui per totum annum eis iurauit se esse lecturum, et ipse percepto salario intrauit ordinem ? Per hoc, quod dicitur in quarta parte septimae distinctionis, item et per hoc, quod dicitur in capitulo simplicitatis et composi¬ tionis tertiae distinctionis et antecedentis et consequentis sextae distinctionis et generationis et corruptionis eiusdem distinctionis ortum est signum signati; et patet in tertia distinctione, quod praedicti scholares possunt repetere magistrum aut monaste¬ rium, ut eis ad interesse teneatur. Quod signum signati sic declaro: In septima distinctione | dicitur, quod illud ius I est magis eligendum, in quo sunt plura principia, quam illud, in quo sunt pauciora. Et haec de se est manifesta. Sed scholarium ius est cum pluribus principiis, quam ius magistri; ergo ipsum possunt ipsi repetere, aut monasterium ad interesse tenetur eis. Probatio minoris: Quia quo ad magistrum est una bonitas, sed quo ad scholares sunt plures bonitates; et sic de aliis principiis potest dici. Amplius: Ius scholarium componitur ex pluribus principiis et sacramento, facto a magistro; sed magistri ius nequaquam. Item: Quo ad antecedens et consequens ius scholarium habet plura antecedentia et consequentia, I sed ius magistri non. Vlterius: Ius scholarium generat multas scientias, sed ius magistri ipsas corrumpit. Concluditur ergo, quod de quaestione affirmatio est tenenda. Diximus de sex quaestionibus decretalium. I Et per hoc, quod de ipsis diximus, potest canonista I applicare omnes solutiones decretalium ad hanc Artem. 3.

De tertia parte quaestionum

Pars ista in duas partes subdiuiditur; quarum prima est de quaestionibus, abstractis a textu huius Artis; quas soluemus. 345 bonum] add. De sexta quaestione a iure canonico abstracta M2 354 et] ut SMXM2 356 teneatur] S; teneantur Mx - tenetur M2R1 360/361 ipsum - repetere] ipsi possunt repetere ipsum SMXM2

1

quaestionum] huius distinctionis, quae est de quaestionibus abstractis a

textu huius Artis M2

S 78™ M, 68'

M2 57v

R, 89rb S 78rb

M, 68v

M2 58' S 78va

356 5

io

15

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

Secunda est de quaestionibus, abstractis a textu; et eas non soluemus, sed ad ipsum textum remittemus, eo quia solutiones earum in contextu huius Artis implicantur. Et etiam quia iurista poterit soluere eas per textum; sicut nos soluemus primas in prima parte. De qualibet distinctione huius Artis abstrahemus quaestiones, excepta decima distinctione. De primis quoque tribus distinctio¬ nibus abstrahemus quaestiones et eas soluemus. Et de aliis sex distinctionibus abstrahemus quaestiones, quas non soluemus, ratione prolixitatis. Et quia iurista per hanc Artem poterit soluere ipsas. Et primo de quaestionibus primae distinctiolnis dicemus.

S 78vb

[1]

3.1 De quaestionibus primae distinctionis Quaeritur: Vtrum bonitas absque iustitia possit esse ratio bono, quod agat bonum ? Et respondendum est, quod non. Ratio huius 5 est: Iustitia namque est de genere aequalitatis, et bonitas non potest esse ratio bono, quod agat bonum sine aequalitate bonificatiui, bonificabilis et bonificare. Vtrum I magnitudo absque iustitia possit esse ratio bonitati, M, 69' durationi, etc., quod ipsae sint magnae ? Cui dicendum est, quod 10 non; iustitia namque ponit ipsam, quod aequaliter sit communicabilis bonitati, durationi et ceteris principiis, contrarietate tamen et I minoritate exceptis, eo quia ipsae causant habitus priuatiuos, M2 58v qui sunt de genere iniuriae. Sicut exemplificauimus de bonitate et magnitudine, ita dici potest de aliis principiis. 15

3.1.1.

De

qvaestionibvs explicati et implicati

Dicitur, quod bonitas est ens, ratione cuius bonus I agit bonum. S 79™ Modo quaeritur: Vtrum in ista definitione sit iustitia implicata? Et respondendum est, quod sic, eo quia bonitas sine iustitia non posset esse ratio bono, quod agat bonum, ut supra dictum est. 20 Quaeritur: Quid est iustitia explicata et iustitia implicata? Et respondendum est, I quod iustitia explicata est habitus, per R, 89va affatum nominatus, et iustitia implicata est habitus, non nomina¬ tus, ipso in potentia existente. Quaeritur: Iustitia implicata et explicata de quo sunt? Et 25 respondendum est, quod iustitia explicata est de habitibus iustis, ex quibus principia sunt habituata in practica seu in theorica; sed

11/12 excepta - quaestiones] SAf, ; om. M2R{

2 distinctis] quae sunt de principiis et regulis M2 22 nominatus] nominata S 23 ipso] ipsa SAfi 26 theorica] rhetorica M2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

30

35

40

45

50

55

357

iustitia implicata est de habitibus primitiuis creatis et innatis per primam speciem tertiae regulae signatis. Quaeritur: Quare est iustitia explicata et implicata ? Et respondendum est, quod est explicata, quia nominata est et intellecta. Implicata quidem est, ut possit | reduci de potentia in actum. s 79rb I Quaeritur de quantitate iustitiae explicatae et implicatae. Et M, 69* respondendum est, quod est tanta, quanta est nominata et intellecta et in iudicium deducta; et est tantum implicata, quantum de potentia in actum reduci potest. Quaeritur: Iustitia explicata et implicata I quales sunt? Et m2 59' respondendum est, quod sunt tales, quales sunt per sextam regulam. Quaeritur: Iustitia explicata et implicata quando sunt? Et respondendum est, quod iustitia explicata est tunc, quando in successione deducta et implicata est; tunc, quando in prima specie septimae regulae creata est. Quaeritur: Iustitia explicata et implicata ubi sunt ? Cui dicen¬ dum est, quod ipsae sunt in subiecto, in quo sunt. Quaeritur: Iustitia explicata et implicata quo modo sunt ? Et respondendum est, quod iustitia est per modum principiorum, habituatorum de ipsa, et per ipsam sunt in iudicio. Et est implicata I per modum, quem habet iudex, reducens illam de S 79va potentia in actum. Quaeritur: Iustitia explicata et implicata cum quo sunt? Et respondendum est, quod explicata est cum iurista, deducente ipsam per sensum et imaginationem et potentias animae; iustitia uero implicata est cum proportione et dispositione habituum principiorum. Per ea, quae dicta sunt in prima distinctione, potest iurista facere quaestiones et soluere, et de iustitia explicata et implicata | notitiam habere, et ad propositum ipsas reducere. M, 70 '

[11] 3.2 De quaestionibus secundae distinctionis Dicitur, quod iustitia est bona. Modo quaeritur: Vtrum iustitia sit bona? Et respondendum est, quod sic; nam bonum est 5 iustitiae, quod bonitas sit ratio bono, quod ipse agat bene et iuste. Dicitur, quod iustitia est magna. Modo quaeritur: Quid est I magnitudo iustitiae ? Et respondendum est, quod magnitudo est magnus habitus, I ex quo iustitia habituatur. Dicitur, quod iustitia est durabilis. Modo quaeritur: Duratio 10 iustitiae de quo est ? Et respondendum est, quod est de duratione

36/37 Et respondendum - sunt* 2] SMXM2 \ om. R\ 2 distinctionis] add. quae sunt de iustitia deducta per regulas M2

M_,

59*

S 79vb

358

15

20

25

30

35

40

45

50

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

bonitatis, magnitudinis, etc., ex quibus iustitia est habituata. Dicitur, quod iustitia est potens. Modo quaeritur: Quare iustitia est potens ? Et est dicendum, quod ipsa est potens, ut iudex cum ea possit esse potens in iudicio. Dicitur, quod iustitia est intelligibilis. Modo quaero: Quanta est sua intelligibilitas ? Et respondendum est, quod est tanta, quan¬ tum intellectus I potest ipsam intelligere per se, et per sensum et imaginationem. Dicitur, quod iustitia est amabilis. Modo quaeritur: Qualis iustitia est amabilis ? Et est respondendum, quod illa, quae est significata per sextam regulam. Dicitur, quod iustitia est uirtuosa. Modo quaeritur: Iustitia uirtuosa quando est ? Et respondendum est, quod est tunc, quando in iudicium uirtuosum deducta est. Dicitur, quod iustitia est uera. Modo quaeritur: Iustitia uera ubi est ? I Et respondendum est, quod est in iudicio uero. Dicitur, quod iustitia est delectabilis. Modo quaeritur: Iustitia quo modo est delectabilis ? Et respondendum est, quod ipsa est delectabilis I per modum dandi unicuique, quod suum est. Dicitur, quod iustitia est differens. Modo quaeritur: Vtrum essentia iustitiae sit diuisibilis ? Et respondendum est, quod non, eo quia est habitus continuus, ab omni I longitudine et latitudine et profunditate separatus quo ad essentiam. Dicitur, quod iustitia est concordans. Modo quaeritur: Quid est concordantia iustitiae ? Et respondendum est, quod est habitus, cum quo principia, ex quibus iustitia est habituata, concordant in iudicio. Dicitur, quod iustitia est contrarians. Modo quaeritur: Cum quo iustitia est contrarians ? Et respondendum est, quod cum habitibus positiuis, cum quibus contradicit habitibus priuatiuis, existentibus de genere contrarietatis I et iniuriae. Dicitur, quod iustitia est principium. Modo quaeritur: Quare est principium? Et respondendum est, quod est principium, quia iudicare est suus proprius actus. Dicitur, quod iustitia est medium. Modo quaeritur: Iustitia quanta est ? Et respondendum est, quod est tanta, quantus est habitus subiecti, in quo est. Iustitia est finis. Vnde quaeritur: Finis iustitiae qualis est ? Et respondendum est, quod est talis, qualis in sexta regula significatur. Dicitur, quod iustitia est maior. Vnde quaeritur: Iustitia quan¬ do est maior ? Et respondendum est, quod tunc, quando suus actus maior est. Dicitur, quod iustitia est aequalitas. Modo quaeritur: Vbi

27/28 Iustitia quo modo] SM\M2', Quando Rx om. /?,

32 et latitudine] 5Att;

R, 89vb

S 8ora

M, 7ov

M2 6o'

S 8orb

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS 55

60

iustitia est aequalitas ? Et respondendum est, quod ipsa est aequalitas in iudicio, dato aequaliter inter actorem et reum. Dicitur, quod iustitia est minor. Modo quaeritur: Quo modo est minor, et cum quo est sua minoritas ? Et est dicendum, quod ipsa est minor | per modum, quem habent principia, ex quibus est induta; et est minor cum | minori iudicio. 3.2.1.

65

70

75

80

85

359

De

S 8ova M2 6ov

qvaestionibvs svbstantiae et accidentis IVSTITIAE

Dicitur, quod bonitas est ens, per se existens hoc, quod est. Modo quaeritur: Vtrum aliqua bonitas sit substantialiter habitus iustitiae siue iuris? Et respondendum est, quod sic, per hoc, quia bonitas est per se | existens hoc, quod est; ex qua bonitate iustitia est habituata, sicut capatus de sua capa. Dicitur, quod magnitudo est habitus substantialis iustitiae. Modo quaeritur: Quid est habitus magnus iustitiae ? Et respondendum est, quod magnitudo substantialis; sicut magna capa est R, 9ora habitus I magni capati. Sicut soluimus quaestiones, quaerentes de substantiali iustitia per bonitatem et magnitudinem, sic aliae possunt solui per alia principia. Et sicut fecimus quaestiones ad uenandum substantialem iustitiam, sic possunt fieri | ad uenandum iustitiam accidenta¬ S 8ovb lem. Quoniam sicut iustitia substantialis est per se existens hoc, quod est ratione existentiae substantialis bonitatis, magnitudinis, etc., sic iustitia est accidens, quia per se non est bona et magna, etc.; et hoc significatum est in sexta regula.

M, 7I'

3-2.2. De

qvaestionibvs electionis

Dicitur, quod ius magis bonum est eligendum citius quam minus bonum. Vnde quaeritur: Quare hoc est ? Et respondendum est: Per hoc, quia in sententia maiori est bonitas maior ratio, quod agat bonum, quam in sententia minus bona. Dicitur, quod omne ius magis magnum est citius eligendum quam minus. Modo I quaeritur: Quare hoc est ? Et respondendum est, quod est per hoc, quia iustitia cum maiori magnitudine habet maius iudicare, quam cum milnori.

61/62 De - iustitiae] om. Mx substantiae - iustitiae] iustitiae substantia¬ lis et iuris substantialis M2 69 Quid] SM2\ Quibus Rj 80 electionis] add. iuris substantialis M2 87 quod est per hoc] om. M2 quod est] om. S

M2 6T S 8ira

360

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS [III]

3.3. De quaestionibus tertiae distinctionis 3.3.1. Et primo de venatione ivstitiae Quaeritur: Vtrum iustitia moralis sit effectus iustitiae natura5 lis? Et respondendum est, quod sic. Quod apparet; iustitia namque moralis consistit potentialiter in iustitia naturali, ante¬ quam reducatur in actum; sine qua non haberet subiectum, in quo esset sustentata. Quaeritur: Quare iustitia diuersimode definiri potest? Et 10 respondendum I est, quia ex pluribus principiis habituatur. M, 7iv Vtrum iustitia possit esse absque suis correlatiuis ? Et respon¬ dendum est, quod non; nam absque suis correlatiuis non potest esse habituata de sua potestate. Quaeritur: Quare iustitia est habitus? Et respondendum est, 15 quod ex eo quia iudex, nisi iustitia esset habitus, non posset habere actum in iudicio. Quid habet iustitia in bonitate | et magnitudine, etc. ? Et S 8irb respondendum est, quod habet in bonitate bonum iudicare et in magnitudine magnum, etc. 20 Quare iustitia est de se ipsa ? Et respondendum est, ex eo quia creatura est. Quaeritur: Vtrum iustitia agat per suam formam specificam ? Et respondendum est, quod sic, eo quia forma uniuersalis est ad plura particularia, sicut albedo ad multas albedines. 25 Vtrum iustitia sit instrumentum ? Et respondendum est, quod sic; alioquin iudex non haberet, I cum quo ageret in iudicio. M2 6iv Vtrum iudicium possit esse extra essentiam iustitiae? Et respondendum est, quod non, eo quia iustificabilitas est propria passio iustitiae. 30 Vtrum deficiente iustitia possit habere quis hoc, quod suum est ? Et respondendum est, quod non; alioquin iustitia non esset per potestatem potens. Vtrum iustitia sit lineata et I angulata ? Et respondendum est, I S 8iva quod non; nam alias esset sensibilis, quod est impossibile. R, 9orb 35 Cum iustitia non sit corporalis, quaeritur: Per quem modum intrat in successionem ? Et respondendum est, quod intrat in successionem per potentias animae, quae sine lineatione et angu¬ latione obiectant obiecta iusta, quandoque per unum nunc et quandoque per aliud. 40 Vtrum iustitia sit ita qualis per bonitatem, sicut bonitas I per M, 72r

30 possit] i?!; posset SAh 5

36/37 Et respondendum - successionem] om.

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

361

iustitiam ? Et respondendum est, quod sic, eo quia quaelibet de alia praedicari potest. Quaeritur: Quo modo iustitia est per accidens? Ad quod dicendum est, quod per bonitatem bona est, et non per se. 45 Quaeritur: Vtrum iustitia sit ante in mente, quam in ore? Et respondendum est, quod sic, quia in mente est causaliter, in ore autem occasionaliter. Vtrum iustitia possit esse in subiecto sine materia ? Et respon¬ dendum est, quod non; nam aliter esset in subiecto absque 50 intelligibilitate; quod est impossibile. I Vtrum iustitia sit contenta aut continens? Et respondendum est, quod est continens per hoc, quia est habitus; et est contenta per hoc, quia habituata est de bonitate, magnitudine, etc. Vtrum iustitia sit in motu obiectiue, quando reducitur de 55 potentia in actum, aut quando crescit suus actus, uidelicet iudicare. Vtrum iustitia possit esse absque modo ? Et I respondendum est, quod non. Et hoc significatum est per iniuriam, quae a modo est separata. 60 Quaeritur: Vtrum iustitia possit esse cum iniuria? Et respon¬ dendum est, quod non, ut non sit cum malitia.

S 8ivb

M2

62'

3.3.2. De venatione ivstitiae et ivris accidentalivm. Et de conspectv svbstantiae et accidentis Et prius de primo dicendum est. Quaeritur: Quo modo ius substantiale et accidentale se conspi¬ ciunt ? Ad quod dicendum est, quod ipsa se respiciunt, secundum quod substantia et accidens se respiciunt, uidelicet substantia per prius, accidens per posterius. Et hoc I signatum est per omnia principia; sicut bonitas substantialis, quae est per prius, acciden70 talis autem per posterius. Et ideo, cum ius substantiale sit magis bonum quam ius accidentale, prius debet eligi. Et hoc declaratum est per capitulum electionis et iure substantiali et accidentali. Rursus quoque potest habere notitiam I iurista per ea, quae dicta sunt in ista distinctione. 75 Adhuc iurista potest quaerere: Quid est ius substantiale, et quid ius accidentale ? Et respondendum est, quod est id, quod per se existit et in suo fine quiescit. Sed ius accidentale est id, quod per se non existit, et est in suo fine successiuum, sed in substantiae fine quiescit. 80 Quaeritur: Per quem modum iurista poterit cognoscere, quae leges seu canones stant pro iure substantiali et quae pro iure 65

62/64 De uenatione - est] De quaestionibus tertiae distinctionis. Et primo de quaestionibus conspectus iuris substantialis et accidentalis M2 66/67 secundum - respiciunt] SMiM2\ om. R,

S

82™

M,

72v

362

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

accidentali? Et respondendum est, quod per praedicationem principiorum iustitiae; nam illa lex, I quae plus portat de bonitate, magnitudine, etc., uenit in causas cum iure substantiali. Sed illa, 85 quae cum minori bonitate, magnitudine, etc., uenit in illas cum iure accidentali.

S 82rb

3.3.3. De qvaestionibvs ivris simplicis et compositi

90

95

I Quaeritur: Quid est ius simplex, et quid est ius compositum ? Et respondendum est, quod iurista potest cognoscere, quid est simplex ius aut compositum. Et hoc isto modo dicitur, quod bonitas est ens, I ratione cuius bonus agit bonum; et ista est una simplex ratio et definitio. A simili modo ius simplex est illud, quod simpliciter stat pro bonitate. Aliud ius simplex est illud, quod stat pro magnitudine; et sic de aliis. Et ideo, quando bonitas causat magnitudinem esse bonam et magnitudo causat bonitatem esse magnam, sunt iura composita. Sic a simili, quando aliqua lex siue | decretalis iungitur alteri, componuntur iura. Et hoc significatum est per definitionem concordantiae.

M2

62v

R, 9ova

S 82™

3.3.4. De qvaestionibvs ivris necessarii et contingentis xoo

105

110

| Quaeritur: Quid est ius necessarium et quid contingens? Et respondendum est, quod iurista de istis potest habere notitiam per principia huius Artis; sicut bonitas, quae est per se necessitata quo ad suum numerum et suum genus. Sed bonitas magnitudinis non necessitatur; nam a contingentiae genere est; contingit enim, quod aliqua magnitudo est bona; sed non contingit, quod aliqua bonitas substantialis sit bona ab aliqua causa extra primam. Et idcirco illa lex, quae per se existit absque adiuuamento alterius legis, est necessaria in causis; sed adiuuamentum, quod habet ab aliis, est contingens. Et hoc significatur per capitulum comparationis. Quando enim ius consistit in|gradu comparationis, tunc est | ius necessarium; sed ius, in gradu positiuo existens est contingens; et hoc idem simili modo potest dici de iure positiuo et superlatiuo. 3.3.5. De qvaestionibvs ivris debiti et gratiosi

115

Quaeritur: Quid est ius debitum, et quid gratiosum? Et respondendum est, quod definitiones eorum consistunt in capitulo debiti et gratiosi tertiae distinctionis. Sed ut melius declaretur, exemplificabimus per principia: Bonitas non tenetur magnitudi¬ ni, quod bonificet eam ; et ideo, quando bonitas bonificat magnitu¬ dinem, gratiose illam bonificat. Sed quando magnitudo magnificat

87 iuris - compositi] conspectus iuris simplicis et compositi M2 quaestionibus] add. conspectus M2 106 aliqua] SM2 ; alia R,

99

M, 73'

S 82vb M2

63'

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

363

120 bonitatem, ipsa tenetur, ut bonificet magnitudinem. Vnde mani¬ festatur, quid est ius gratiosum, et quid debitum. 3.3.6.

De qvaestionibvs ivris abstracti et concreti

I Quaeritur: Quid est ius abstractum, et ius concretum? | Et respondendum est, quod iurista potest cognoscere, quid est ius 125 abstractum et concretum per principia, secundum quod de eis tractatum est in tertia distinctione aut in secunda; quoniam ius abstractum constat per essentiam iuris absoluti; sed ius concre¬ tum stat pro reo seu pro actore. Verumtamen abstractum quando¬ que stat magis pro uno concreto, quam pro altero; sicut humilitas 130 magis stat pro anima, quam pro corpore. 3.3.7.

73*

M,

63v

De qvaestionibvs ivris generalis et specialis

Quaeritur: Quid est ius generale, et quid speciale, et quid est ius non omnino generale neque omnino speciale ? Et respondendum est, quod iurista potest habere notitiam de ipsis, secundum quod 135 dictum est in capitulo generalitatis et specialitatis tertiae distinc¬ tionis. Sed ut melius delclaretur, datur istud exemplum: Bonitas in quantum est principium generale, habet ius generaliter super omnia I principia, eo quia omnia principia per ipsam sunt bona; et sic de aliis principiis. | Et tale ius in abstracto consideratum est 140 generalissimum. Sed quando dicitur: Bonitas est magna et magni¬ tudo est bona, tale ius non est omnino generale neque omnino speciale, eo quia inuicem de principiis praedicatur in abstracto. Sed quando dicitur: Iustitia istius actoris aut istius rei est bona et magna, tunc est ius omnino speciale. 145

M,

S

83rb

R, 9ovb

3.3.8. De qvaestionibvs ivris manifesti et secreti

Quaeritur: Quid est ius secretum et manifestum? Ad quod dicendum est, quod datae sunt eorum definitiones in capitulo manifesti iuris et secreti. Sed ad maioremI euidentiam declaramus sic per principia: Bonitas, et sic de magnitudine, etc., plus stat pro 150 anima quam pro corpore; et per consequens magis per conscien¬ tiam quam per sensum. Et sic ius quo ad signum est manilfestum, et quo ad conscientiam secretum. Vnde sequitur, quod ius per sensum est signum siue figura, per conscientiam est signatum siue forma.

127

constat]

i?i;

stat

SM,

generalis et specialis] naturalis R,

129

humanitas

131

138 eo quia - principia]

humilitas]

SM2 \ om. R{

146 secretum - manifestum] manifestum et quid secretum 5

M, 74'

S 83va

S

83™

364

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS 3.3.9. De

qvaestionibvs cavsae et occasionis

Quaeritur: Quid est ius causale et ius occasionale? Cui dicen¬ dum est, quod iurista potest habere notitiam in capitulo causae et occasionis tertiae distinctionis. Sed ad magis declarandum dici¬ mus, quod ius causale consistit per prius, occasionale autem per 160 posterius. Sicut ius substantiale per formam et per materiam, occasionale autem ius per quantitatem, qualitatem, etc. 3.3.10.1

De qvaestionibvs ivris signi et signati

m2 64'

Quaeritur: Quid est iuris signum, et quid est ius signatum? Et respondendum est, quod signum iuris consistit per sensum; sicut 165 per uisum, uidentem hominem suspendere, et per auditum, audien¬ tem testes, sententiam et condemnationem, | et per affatum, S 83vb fantem testimonia et sententiam. Ius quoque signatum consistit per imaginationem, mentem et animae potentias, et per praedica¬ tionem principiorum iustitiae. Et hoc significatum est in secunda 170 distinctione et quinta. 3.3.11.

De qvaestionibvs generationis et corrvptionis

Quaeritur: Quae sunt principia iustitiae et iniuriae? Ad quod respondendum est, quod actus principiorum, qui praedicantur de iustitia, ut patet in secunda distinctione. | Cum quibus actibus ius M] 74v 175 generatur, gubernatur et nutritur, mediante quinta distinctione. Principia uero iniuriae sunt habitus priuatiui principiorum, cum quibus corrumpitur iustitia et generatur iniuria extra ordinem quintae distinctionis. Quaeritur: Per quem modum iurista potest habere cognitionem 180 generationis et corruptionis iuris ? Et respondendum est, quod per deductionem generationis et corruptionis per I principia et regulas, S 84™ sicut nos fecimus in secunda distinctione. 3.3.12.

| De qvaestionibvs dominationis et servitvtis

R, 91"

Quaeritur: Quae est causa, quare unus homo est dominus et 185 alter homo est seruus ? Et respondendum est, quod ius, existens per prius est causa, ut aliquis homo sit dominus. Sed ius, existens per posterius est causa, ut alter homo sit seruus. Et hoc fuit contingenter in principio, quando fuerunt bella inter gentes, in quibus aliquis homo fuit superius per iustitiam | bonam, magnam, M2 64" 190 etc., alter autem inferius per iniuriam malam, magnam, etc. Cum dominus sit superius, seruus uero inferius, quaeritur: Quae est causa, quare iustitia stat ita bene pro seruo, sicut pro domino ? Ad quod dicendum est: Eo quia iustitia est habitus indiuisibilis. Quaeritur: Per quem modum iurista potest habere notitiam 195 essentiae dominationis et seruitutis?! Et respondendum est, quod S 84rb

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

365

per illum modum, per quem habetur notitia essentiae iustitiae in secunda distinctione, deducendo illam per principia et regulas. 3.3.13.1

De qvaestionibvs formae et materiae

m, 75r

Quaeritur: Quid est forma iuris, et quid materia iuris? Et 200 respondendum est, quod forma iuris est actio, cum qua iurista causat habitum, ex quo iudicium est habituatum. Sed materia est passio, cum qua iudicium est passum; sicut in creatione, in qua Deus est actio, sed creatura est passio. Rursus quaeritur: Quare iustitia est forma et etiam materia 205 iuris ? Ad quod dicendum est, quod ipsa est forma, ex eo quia per eam ius est actiuum, per materiam autem passiuum. Ius quidem est concretum iustitiae, et ipsa est essentia iuris. Posito, quod iurista nesciat, quid est forma et materia iuris, quaeritur: Vtrum ipse perfecte sciat agere in iudicio ? Et respon210 dendum est, quod non, eo quia I intellectus cum ignorantia est S 84™ infirmus, sicut cum intelligere est sanus. Amplius quidem, nam ignoratis causis ignorantur earum effectus. Item quaeritur: Per quem modum iurista potest cognoscere formam et materiam iuris ? Et respondendum est, quod per illum 215 modum, per quem iustitia cognoscitur | in secunda distinctione; et M2 65' per quem modum cognoscitur natura in quarta distinctione, et etiam formae superiores et inferiores in quinta distinctione.

[IV] 3.4. De quaestionibus quartae distinctionis Supra diximus, quod non solueremus quaestiones in hac I distinctione, neque in aliis consequentibus, eo quia prolixitatem M, 75’ 5 euitamus; et quia iurista poterit ipsa soluere, tenendo modum huius Artis. Et cum haec distinctio sit diuisa in | quattuor partes, S 84vb scilicet in ius diuinum et ius gentium, ius naturale et ius positiuum, idcirco uolumus facere quaestiones de eis; et unamquamque quaestionem, quam faciemus, ad suam rubricam siue paragra10 phum | specificum quartae distinctionis remittimus; in qua R, 9irb solutiones erunt implicatae, dispositae et proportionatae et signa¬ tae, ut iurista sciens hanc Artem sciat ipsas de potentia in actum reducere, reducendo illas ad textum, sicut ab illo abstrahuntur.

212

ignorantur] ignoratur 5Ah

366

127.

ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS 3.4.1.

De

qvaestionibvs ivris divini

15

Quaeritur: Quid est ius diuinum ? Quare ius diuinum consistit per prius, alia uero iura per posterius respectiue ? Vtrum iustitia Dei sit actio infinita in subiecto nouo et finito? Vtrum iustitia Dei sit aeterna actio in subiecto nouo et 20 gubernato ? Vtrum ab aliquo aliquid emi possit, quod I per se iam suum est ? S 85™ Vtrum ius diuinae iustitiae et ius diuinae misericordiae conuertantur ? Vtrum ius misericordiae Dei ambiat tantum in parcendo, sicut 25 ius iustitiae Dei in iudicando ? Vtrum ius gratiosum | Dei et ius debitum Dei habeant in m2 65* subiecto actionem infinitam ? Quaeritur: Per quem modum iuristae sciunt conseruare in causis ius diuinum, et cognoscere iniuriam, ei factam ? 30 Quaeritur: | Per quem modum ius magis magnum per iustitiam, M, 76' et ius magis magnum per misericordiam sunt eligenda ? Vtrum omne ius magis gratiosum sit magis eligendum? 3.4.2. De qvaestionibvs ivris gentivm

Quaeritur: Quid est ius gentium? Quid est subiectum seu uia aut regula iuris gentium ? Per quem modum ius gentium cognoscitur ? Ius gentium cum quo est I bonum ? S 85rb Ius gentium cum quo est magnum ? Vtrum ius ciuitatis sit magis durabile, quam ius regni? 40 Quare ius ciuium est potentius iure militum ? Quare ius gentium est magis intelligibile in ciuitate quam in castris ? Ius hominum ubi diligitur plus, aut in uineis, aut in pratis ? Vtrum ius hominum sit magis uirtuosum per leges, aut per 45 decretales ? Vtrum ius hominum sit ita uerum per animae potentias, aut per corporis sensus ? Vtrum ius mechanicorum sit ita delectabile, sicut ius artistarum ? 50 Vtrum ius hominum et ius feminarum differant? Vtrum ius hominum habeat maiorem concordantiam in planitiebus quam in montibus ? Vtrum ius alicuius hominis possit esse contra ius alterius hominis ? 35

39 regni] regis 5At,M2 minoribus AI,

46 ita uerum] 57M,; om. Rx

52 montibus] '

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

367

55

Ius hominum ubi incipit prius, aut in animae I potentiis, aut in s 85va corporis potentiis ? Vtrum media, existentia inter principia et fines sint uiae, per quas moueantur iura ? Vtrum ius extra suum finem possit esse in quiete? 60 | Vtrum ius possit esse maius absque maiori bonitate, Imagnitu- M2 66' Afi 76" dine, etc. ? Quaeritur: Ius gentium cum quo distat a non esse? Quae sunt loca, in quibus hominum iura inueniuntur ? Per quem modum ius maius cognoscitur ?

65

3.4.3. I De qvaestionibvs ivris natvralis

r, 9iva

3.4.3.1. Et primo de prima praedicatione Quaeritur: Per quem modum inuenitur ius naturale et necessa¬ rium ? Per quem modum inueniuntur instantiae iurium ? 70 Per quem modum ius positiuum cognoscitur ? Quo modo cognoscitur praedicatio naturalis ? Vtrum ius esset ius, posito quod ipsum non esset intelligibile ? Quare omne ius est amabile ? Vtrum ius possit esse | uirtuosius per unam uirtutem quam per s 85vb 75 aliam ? Vtrum ius, quod est per prius, sit uerius quam ius, quod est per posterius ? Vtrum ius patientis sit gloriosum? Quare aliquod ius est diuersum ab alio ? 80 Cum quo aliquod ius concordat cum alio mre ? Vtrum iniuria per aliquam naturam possit participare cum iustitia ? 3.4.3.2. De quaestionibus secundae praedicationis Quaeritur: Per quem modum cognoscitur medium naturale 85 inter subiectum et praedicatum ? Quaeritur: Vtrum istud uocabulum magis sit medium inter subiectum et praedicatum ? Quaeritur: Magis existens inter subiectum et praedicatum quid est. 90 Quaeritur: Magis existens inter subiectum et praedicatum de quo est ? Quaeritur: Istud uocabulum magis quare est?

83 secundae praedicationis] naturalis medii existentis inter subiectum et praedicatum M2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

368

Quaeritur: Magis existens inter subiectum et praedicatum I quantum est ? Mj 77' 95 Quaeritur: Magis quando est ? Quaeritur: Magis ubi est ? Quaeritur: Magis I quo modo est ? S 86ra Quaeritur: Magis cum quo est ? I Per istam Artem potest iurista cognoscere solutiones praedic- m2 66v 100 tarum quaestionum, quando erunt factae istae praedicationes. Omne ius magis bonum est eligendum. Sed ius diuinum est magis bonum; ergo ius diuinum est eligendum. Omne ius magis magnum est eligendum. Sed ius diuinum est magis magnum; ergo ius diuinum est eligendum. Et sic de aliis. 105

3.4.3.3.

De quaestionibus naturae per regulas

Quaeritur: Vtrum natura sit fons iurium naturalium? Quid est fons iurium naturalium ? Ius naturale quid habet in se ipso naturaliter ? Quid est ius naturale in iudicio ? no Quid habet ius diuinum in iure gentium, etc ? Ius naturale de quo est ? Ius naturale de quibus est ? Ius naturale cuius est ? Quare ius naturale est per prius, ius autem positiuum | per 115 posterius ? Ius naturale per quem modum est mensurabile ? Ius naturale per quem modum habet altiorem qualitatem quam ius positiuum ? Quaeritur: Vtrum ius naturale et ius positiuum in uno et eodem 120 iudicio possint esse in eodem tempore ? Quaeritur: Vtrum ius positiuum consistat in iure naturali, sicut signum in signato ? Quo modo ius naturale oritur a natura ? Ius positiuum cum quo significat ius naturale ? 125

3.4.3.4.

S 86rb

De quaestionibus argumentationis iuris naturalis

I Quare ens magis bonum causat rationem magis bonam ? m, 77v Quare ens magis amabile in uirtute est magis amabile ? Quare ius | naturale est magis intelligibile, quam ius positiuum ? R, 9ivb Quare I ius naturale est magis recolibile, quam ius positiuum ? m2 67' 130 Per quem modum iurista scit reducere leges et canones ad syllogismum ?

107 Quid] Quis SM, sit M2 R\

125 iuris naturalis] M2; per reculas 5

130 sciti

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS 3.4.4.

135

145

150

155

160

165

qvaestionibvs ivris positivi

Quaeritur: Per quem modum ius naturale et positiuum diffe¬ runt ? Quae sunt signa mriurn positiuorum ? Vrum signa iurium positiuorum possint reduci ad ius naturale ? Vtrum intentio, existens in iure positiuo possit reduci ad ius naturale ? 3.4.4.1.

14°

De

369

De quaestionibus congruitatis, per principia deductis

Quae est congruitas iuris positiui ? Cum congruitas sit ius bonum, quare ipsa non est ius naturale ? Vtrum ius positiuum possit necessitari per congruitatem ? Vtrum ius positiuum sit corruptibile? Vtrum ius positiuum sit potens per accidens ? Vtrum ius positiuum sit de genere opinionis? Vtrum congruitas sit de genere fidei? Quaeritur: Per quem modum ius positiuum participat cum iure naturali ? Vtrum ius positiuum sit de genere consuetudinis? Vtrum ius I positiuum sit de genere coniuncturae ? S 86vb Vtrum differentia sit altior habitus in iure naturali quam in positiuo ? Quare ius positiuum concordat cum iure naturali ? Vtrum ius congruum possit inueniri? Congruitas per quem modum est de genere placentiae ? Vtrum congruitas requirat conlgruam conclusionem? 78' In qua conclusione ius positiuum quiescit ? Vtrum ius positiuum sit magis de genere subalternitatis, quam imaginationis ? Vtrum priuilegia sint de genere congruitatis? Quare | ius congruum est magis circa non esse, quam aliud ius ? M2 67v Quaeritur: Per quem modum iurista potest inuenire sophisma¬ ta per ius congruum ? Per quem modum in iure positiuo inueniuntur instantiae ? Per quem modum in iure positiuo per auctoritates consistit deceptio ? 3.44.2.

De quaestionibus congruitatis per regulas

Vtrum in scientia iuris conlgruitas existat inter peccatum S 87ra 170 ueniale et mortale ?

155 congruum] R\; incongruum SAP ; positiuum M2 tis] sensualitatis MXM2

159 subalternita¬

37°

i27. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

Congruitas quid est ? Vtrum congruitas possit esse sine suis correlatiuis ? Vtrum ius congruum sit magis formatum per uoluntatem quam per intellectum ? 175 Vtrum ius congruum agat in iudicio per suam speciem ? Vtrum ius congruum sit iuris naturalis? Quare congruitas est dubitabilis ? Vtrum possit inueniri mensura inter ius naturale et ius con¬ gruum ? 180 Congruum ius cum quali mensura est mensurabile ? Vtrum ius congruum citius cognoscatur per sensum, quam per imaginationem ? Vtrum congruitas est magis in uoluntate, quam in intellectu ? Per quem modum ius congruum | est allegandum ? R, 92ra 185 Vtrum congruitas sit magis cum iustitia, quam cum prudentia ?

[V] 3.5.

De quaestionibus quintae distinctionis 3.5.1. Et primo de intellectv

Vtrum intellectus intelligat I se ordinatum, quando intelligit 5 istam praedicationem, uidelicet: | Iustitia est bona, bonitas est iusta? Vtrum intellectus intelligat se intelligere aut credere per istam praedicationem: Iustitia est magna, magnitudo est iusta ? Per quem modum intellectus facit scientiam durare ? 10 Per quem modum intellectus habituat se de potestate ? Per quem modum intellectus et uoluntas se adiuuant obiectiue ? I Quaeritur: Intellectus quo modo est ascensiuus ad altum obiectum ? Cum quo intellectus se ordinat ad multa obiecta ? 15 Per quem modum intellectus faciliter ascendit ad obiectum ? Per quem modum intellectus habet multas uias ? Intellectus cum quo ordinat se ad multas conclusiones ? Intellectus cum quo est infirmus ? Intellectus cum quo demonstrat secreta ? 20 Cum intellectus naturaliter consistat inter uoluntatem et me¬ moriam, quare est I primitiuus ad uenandum species ? Vtrum intellectus credat, antequam intelligat? Per quem modum intellectus rudem se facit et inordinatum ? Intellectus cum quo facit de iustitia scientiam?

177 dubitabilis] durabilis M2

184 allegandum] intelligendum Ah

3 intellectu] quaestionibus ordinationis intellectus per principia Al2 Per - scientiam] om. S

23/24

S 87rb M, 78v

M2 68r

s 87va

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS 25

371

Per quem modum intellectus ascendit ad maiora obiecta? Per quem modum intellectus scit intelligere cum principiis leges et canones ? 3.5.2. De qvaestionibvs intellectvs per regvlas

30

35

40

45

Vtrum intellectus habeat correlatiua sibi coessentialia ? Vtrum prima intelligibilitas sit propria passio intellectus per intelligere, et utrum secunda intelligibilitas sit per credere ? Cum quibus I intellectus causat rerum intelligibilitates ? Mi 79' Vtrum intellectus moueat uoluntatem ad amandum? Vtrum intellectus agat per suam speciem? Intellectus cui est subditus, aut homini, in quo est, aut eius uoluntati ? Vtrum intellectus sit compositus? Vtrum homo cum uoluntate moueat intellectum ad intelligendum ? Vtrum intellectus sit indiuisibilis ? S 8yvb Vtrum intellectus halbeat potentiam successiuam? Vtrum intellectus per se habeat suam propriam | qualitatem et M2 68v per aliud habeat qualitatem appropriatam ? Vtrum intellectus indigeat temporis successione? Vtrum intelligibilitas possit esse extra essentiam intellectus? Vtrum intellectus in modo creandi sit per actionem infinitam et finitam ? Cum quibus correlatiuis intellectus facit scientiam ? 3.5.3. De qvaestionibvs volvntatis

50

55

60

65

Voluntas per quem modum habituat se de bonitate? Quaeritur: Per quem modum homo est magnanimus ? Per quem modum homo est constans ? Voluntas cum quo possificat suum amare ? Voluntas cum quo uenatur et inuenit suum obiectum? Voluntas a quo impeditur ad uenandum suum obiectum ? I Voluntas cum quo est audax ? Voluntas quo modo est ordinata per prius et posterius ? Voluntas cum quo est quietata? Vtrum uoluntas odiendo possit esse in quiete? Voluntas cum quo est habituata I de magno amore? Cum quo uoluntas uenatur amicum et inimicum ? Vtrum uoluntas absque suo summo amato possit esse in quiete ? Voluntas cum quo I est in maioritate? Vtrum uoluntas quiescat extra aequalitatem amici et amati ? Voluntas cum quibus patitur ?

49 uoluntatis] add. per principia M2

R, 9a'b

S 88ra

M, 79v

372

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

Per quem modum iurista potest cognoscere ordinationem et operationem et essentiam uoluntatis ? 3.5.4.

De

qvaestionibvs volvntatis per regvlas

Vtrum competat uoluntati habere in iudicio ita magnum amare, 70 sicut intellectui competit intelligere ? Vtrum uoluntas sit essentia uoluntuosi, sicut iustitia iuris ? Voluntas ubi facit sua amabilia? Vtrum I uoluntas imperet intellectui? M2 69' Vtrum uoluntas imperet memoriae? 75 Vtrum uoluntas sit de aliquo, sibi praeiacente? Vtrum uoluntas agat per suam specificam formam? Vtrum uolluntas sit intellectus, et e conuerso? s 88rb Vtrum uoluntas sit composita? Vtrum Deus sit primum obiectum uoluntatis, sicut est primum 80 obiectum intellectus ? Vtrum uoluntas una sit communis omnibus hominibus essentia¬ liter ? Vtrum uoluntas augmentans suum actum augmentet suam actionem intrinsecam et suam essentiam ? 85 Vtrum amabilitas sit per prius et per posterius in uoluntate ? Qui sunt habitus uoluntatis ? Quaeritur: Vtrum uoluntas sit in tempore successiuo? Vtrum uoluntas sit extra suum effectum, et e conuerso? Cum uoluntas sit absque linea et angulo, per quem modum 90 potest esse in successione ? Voluntas quo modo participat cum memoria et intellectu? Voluntas cum quo habet bonum et magnum amare, etc. ? Per quem modum iura sunt diligibilia? 3.5.5. De qvaestionibvs memoriae 95

100

105

I Memoria per quem modum est bona ? M, 8or Quae | est causa memoriae, ut ipsa habeat magna recolibilia ? s 88va Memoria per quem modum facit durare suum actum ? Vtrum memoria per se sit potens ad recolendum obiectum aut per aliud ? Vtrum memoria citius recipiat species creditas quam intellec¬ tas ? Quare memoria habet species dilectas aut oditas ? Vtrum memoria de se causet species uirtuosas ? I Vtrum memoria per se habeat recolibilia uera? Cum memoria non sit uoluntas, quare se delectat in| recolendo ?

88 uoluntas] principia M2

bonitas S

94 memoriae] ordinationis memoriae per r

r, y2'Vi

M, 69v

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

373

Memoria qua natura conseruat species ? Memoria cum quo concordat speciem cum specie ad assumen¬ dum obiectum ? Quae est occasio memoriae, ut ipsa obliuiscatur ? no Vtrum principium sit ita ratio primitiua memoriae ad recolen¬ dum sicut intellectui ad intelligendum ? Vtrum memoria citius reddat | species intellectui aut uoluntati ? s Vtrum memoria quiescat magis in recipiendo species, aut illas reddendo ? 115 Memoria cum quo habet maiorem actionem ? Vtrum memoria aequaliter se communicet intellectui et uolun¬ tati, ut ab ipsis aequaliter recipiat species ? Memoria cum quo est minor et corrumpit suum actum ? Cum quibus homo scit agere de memoria ?

120

125

130

135

140

145

3.5.6.

De

88vb

qvaestionibvs memoriae per regvlas

Vtrum Deus sit tantum a memoria recolibilis, sicut ab intellectu intelligibilis ? Per quid definitur melius memoria, aut per recolere species, aut gubernare ipsas ? Memoria ubi causat I recolibilitates ? Mj 8ov Vtrum memoria aliquo modo sit actiua? Per quem modum memoria patitur ab intellectu et uoluntate ? Vtrum memoria sit de alia essentia materialiter et formaliter ? I Vtrum memoria agat per suam specificam formam et mate- S 89'“ riam ? Vtrum homo uel memoria causet primitiue recolibilitates? Vtrum memoria existat per se? Vtrum memoria tantum quiescat in praeteritis, quantum in futuris ? Vtrum memoria per suum actum crescat aut decrescat essentia¬ liter ? Vtrum mediante successione intellectus et uoluntatis memorial sit in successione, aut per se tantum ? M2 70' Vtrum memoria habeat duos actus, uidelicet recolere et gubernare, et quod recolere sit per prius, gubernare uero per posterius ? Vtrum memoria sit in successione absque motu? Vtrum memoria habeat actum suum extra se, quando obiectat obiectum ? Quando species a memoria conseruantur ? Vtrum memoria cum ignorantia sit bona et magna, etc. ? I Quo modo iurista scit recolere iura scripta per memoriam ? S 89rb

123 memoria] SMX ; uoluntas I?!

374

127-

ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

3.5.7.

150

155

160

165

170

175

180

De

qvaestionibvs imaginationis

Vtrum imaginatio sit ordinata in essentia bonitatis cum intelligere, recolere et amare ? Vtrum imaginatio sit magna cum credere, odire et gubernare ? Vtrum imaginatio sit durabilis cum odire, intelligere et memo¬ rari ? Posito, quod intellectus, uoluntas et memoria sint impotentes: Vtrum imaginatio sit potens? Quaeritur: I Quae est causa ignorantiae imaginationis ? M, 8T Vtrum imaginatio sit odibilis per odire et ignorare? Vtrum imaginatio sit magis uirtuosa per unam potentiam, quam per aliam ? Vtrum imaginatio possit imaginari ueritatem absque intelligere ? I Vtrum imaginatio sit in quiete cum odire, credere et guberl- R, 92vb nare ? S 89va Vtrum imaginatio absque differentia potentiarum animae pos¬ sit habere actum suum ? Vtrum imaginatio naturaliter habeat in se concordantiam ? Vtrum imaginatio naturaliter habeat contrarietatem ? Vtrum imaginatio sit principium intellectus, uoluntatis et memoriae ? Vtrum imaginatio sit in medio potentiarum superiorum et inferiorum ? Vtrum imaginatio quiescat magis I per obiectum corporale M2 7ov quam per spirituale ? Imaginatio cum quo est maior ? Cum duae sint species ordinationis, uidelicet per aequalitatem et inaequalitatem, quaeritur: Cum qua istarum imaginatio melius ordinatur ? Quare actus imaginationis est de genere contingentiae ? Quae sunt loca, in quibus iurista sciat ordinare suam imagina¬ tionem ad uenandum iura ? 3-5-S- De qvaestionibvs imaginationis per regvlas

I Vtrum imaginatio sit magis ordinata per unam potentiam s 89vb quam per aliam ? Quaeritur: Vtrum imaginatio sit illa potentia, cui proprie competit imaginari ? 185 Vtrum cum ignorantia imaginatio possit causare imaginabilia ? In qua potentia sensitiua I imaginatio potest habere altiorem M, 8iv actum ?

147 imaginationis] add. per principia M2

154 potens] SMlM2\ om. R,

127-

190

195

200

205

ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

375

Vtrum imaginatio habeat actum incompletum per chimaeram, sicut intellectus per credere ? Vtrum imaginatio sit de natura corporea? Vtrum imaginatio prius agat per se, et deinde per aliud? Vtrum imaginatio sit magis subdita potentiis superioribus quam inferioribus ? Quare imaginatio imaginatur id, quod non est reale, uidelicet chimaeram, aut contradictionem ? Vtrum imaginatio sit ita apta potentia ad memolriam per S 90” praeterita, sicut est ad intellectum per futura? Vtrum imaginationis essentia sit augmentatiua, postquam eius actus est augmentatiuus ? Vtrum prima imaginabilitas sit de essentia imaginationis? Vtrum secunda passio imaginationis sit ei propria qualitas? Vtrum imaginatio sit genita? Cum imaginatio per se non sit corpus, quaeritur: Vtrum de se sit in successione absque motu ? Vtrum imaginabile, existens in potentia | possit esse extra M2 71' essentiam imaginationis ? Vtrum imaginatio sit in uno loco, imaginatum autem alibi? Quae sunt similitudines imaginationis ? Imaginatio cum quo est impotens ?

210

3.5.9. De ordinatione sensvs

Et primo de potentia uisiua. Quae sunt signa potentiae uisiuae, quando iurista cum ipsa uenaturiura ? Quae I sunt obiecta auditus in scientia iuris ? S 9orb 215 I Quid ius est agendum ab imaginatione ? R, 93” Quid est proprium obiectum potentiae affatiuae ? Cum quibus signis mens loquentis I cognoscitur a iurista? M, 82' Quis sensus in uirtute est altior ? Vtrum affatus sit sensus? 220 Quis sensus est magis circa hominis mentem et imaginationem ?

[VI] 3.6.

De quaestionibus sextae distinctionis 3.6.1. Et primo de prima parte

Quaeritur: Per quem modum iurista scit exponere sensum 5 litterae siue textus ?

196 3

apta] absoluta S

prima parte] expositione et deinde temptatione M2

376

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

Per quem modum iurista scit temptare, utrum decretalis aut lex sit uera aut falsa ? Per quem modum iurista scit muenire iura cum gradu compara¬ tionis ? io Per quem modum iurista uenatur iura per prius et per poste¬ rius ? Posito, quod sit infinita actio, quaeritur: Vtrum sit infinita passio ? Per quem I modum iurista debet defendere suam legem aut S 15 decretalem ? 3.6.2. De qvaestionibvs ivris civilis 3.6.2.1.

Et primo de prima parte

Quid est regula in iure ? Regula de quo est ? 20 Vtrum in iure possint dari regulae particulares ? Quae est regula iuris diuini ? Quae est regula iuris gentium ? Quae est regula iuris naturalis ? Quae est regula iuris positiui ? 25 Iurista I per quem modum scit facere definitiones iurium cum capitulo comparationis ? Quid est ius positiuum ? 3.6.2.2.

M

De quaestionibus aliquarum legum

Quare in iure ciuili omnis definitio est periculosa ? Quare in iure positiuo definitio est periculosa ? Quaeritur: Vtrum ista definitio sit periculosa, uidelicet: Iustitia est ens, cui proprie competit | iudicare. M Vtrum definitio sit periculosa quo ad aliud et non I quo ad se ? S Quaeritur: Vtrum ista definitio sit periculosa, dicendo sic: Ius 35 est ars boni et aequi, cuius merito quis nos sacerdotes appellat ? Quae sunt iuris praecepta ? Vtrum iuris praecepta sint de genere iuris naturalis ? Quid est lex ? Quid est legis uirtus ? 40 Quaeritur. Vtrum lex possit habere uirtutem absque principiis et regulis huius Artis ? Quid est: Honeste uiuere ? Quid est: Prohibens contraria ? Quo modo cognoscitur: Imperare bonum? 30

16/17 iuris - parte] secundae partis sextae distinctionis, quae est de exemplo iurium ciuilium. Et primo de quaestionibus regulae iuris M2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

377

Quid est: Bonum punire aut malum punire? Prudentia quot species habet ? Prudentia quo modo cognoscitur ? Quo modo cognoscitur iustum aut iniustum ? Quo modo exponitur ista lex, uidelicet: Bona fides non patitur, 50 ut bis idem exigatur ? Per quem modum quandoque patitur bona fides ? Per quem modum haec lex est exponenda: Quandoque patitur bona fides ? Per quem modum ius generatur, nutritur et gubernatur ? 55 I Per quem modum haec lex est exponenda, uidelicet: In S 91™ omnibus quidem, et maxime in iure, aequalitas exspectanda est ? Quo modo haec lex debet explanari, | uidelicet: Omnia, quae in R, 93rb iure contrahuntur, contrario iure pereunt ? Ius per quem modum transit in successionem ? 45

60

65

70

75

80

3-6-3-1

De qvaestionibvs canonvm

M2 72v

Et primo de summa trinitate. Vtrum in sacra scriptura credere sit antecedens, sed intelligere consequens ? Beatissima trinitas quo modo exponitur ? Vtrum sit possibile probare esse unum Deum ? Quo modo probatur unus Deus esse ? Vtrum Deus sit aeternus? Vtrum Deus sit immensus? Vtrum Deus sit incommutabilis? Vtrum Deus sit I incomprehensibilis ? m, 83' Vtrum in Deo sit trinitas? Vtrum Deus sit una essentia et non plures ? Vtrum Deus sit substantia? Vtrum Deus sit I natura simplex ? S 9irb Vtrum Pater sit a nullo ? Vtrum Filius sit a solo Patre ? Vtrum Spiritus sanctus procedat a Patre et Filio? Vtrum productio in diuinis sit absque initio? Vtrum Pater sit generans? Vtrum Pater et Filius et Spiritus sanctus sint coessentiales et aequales ? Vtrum Deus sit unum principium uniuersorum et creator omnium ? Vtrum homo peccauerit diaboli suggestione?

52/53 Per - fides] om. MXM2 55/56 Per - est] om. Ah 57 debet explanari] exponenda debet explanari S; est explananda Ml 60/61 cano¬ num - trinitate] tertiae partis sextae distinctionis, quae est de exemplo iurium canonum siue decretalium Af2

378

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

85

Vtrum essentia Dei sit discreta secundum personales proprieta¬ tes ? Vtrum Deus sit incarnatus? Quid est ius canonicum ? Quid est decretalis ? 90 Vtrum in causis consuetudo sit alleganda? Vtrum aliquod ius sit supra aliud ius ? Vtrum ignorantia in causis habeat locum? Vtrum aliquod ius sit per conscientiam et aliud per sensum? I Vtrum descriptio in iuris scientia sit a contingentia ? S 9iva 95 Vtrum clericus, habens multas praebendas sit simoniacus?

[VII] 3.7 De quaestionibus septimae distinctionis 3.7.1.

Et primo de prima parte

I Quidam homo furatus est aliquid de nocte, alter de die. Modo m2 72* 5 quaeritur: Quis illorum est magis puniendus secundum definitio¬ nem bonitatis ? Petrus furatus est unum florenum, et Guilelmus abstulit alium florenum per uim. Modo quaeritur secundum definitionem pote¬ statis : Quis eorum est magis puniendus ? 10 Petrus furatus est panem, Guilelmus autem uinum. Vnde quaeritur: Quis istorum est magis puniendus secundum definitio¬ nem intellectus ? Bonitas, metaphorice loquendo fecit clamorem de clerico et laico, quia ipsi ea non utebantur. Vnde quaeritur: Quis est magis 15 puniendus secundum iustitiae definitionem ? Miles fecit fraudem | cum sua militia, et quidam | mercator cum S 9ivb M, sua mercatura similiter fecit fraudem. Modo quaeritur: Quis est magis puniendus secundum definitionem maioritatis ? Filius et mater interfecerunt patrem. Vnde quaeritur: Quis 20 debet magis puniri secundum finis definitionem ? Actor et reus fuerunt coram iudice, actore accusante reum; reus autem | excusauit se. Modo quaeritur: De quo illorum maior R! 93™ suspicio debet haberi secundum principii definitionem ? Quaedam mulier impetrauit cum filia sua, ut ipsa faceret 25 fornicationem cum aliquo homine; et hoc idem impetrauit cum uxore sui filii cum alio. Modo quaeritur: Per quam fornicationem praedicta mulier magis puniri debet secundum magnitudinis definitionem ?

87 sit incarnatus] add. De quaestionibus definitionis iuris canonici et quorundam canonum Al2 3 Et primo - parte] quae sunt in gradu positiuo M2

127-

ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

379

Vir et uxor iniuste in odio se habuerunt, et quilibet se uindicare 30 uoluit de alio. Vnde quaeritur: Quis I debet magis punilri secundum m2 73' s 92™ definitionem uoluntatis ? Quidam homo, existens medium inter emptorem et uenditorem decepit illos. Modo quaeritur secundum definitionem medii: Per quam deceptionem debet magis puniri ? 35 Quidam iudex distinctionem fecit in his, in quibus non erat facienda; alter uero iudex non fecit distinctionem in his, in quibus erat facienda. Modo quaeritur: Quis illorum plus peccauit in dando sententiam secundum differentiae definitionem ? Quidam iudex non concordabat in dando sententiam illa, quae 40 concordari debebant; alter autem iudex non resistebat illis, quae resistenda erant. Modo quaeritur: Quis istorum est in maiori culpa secundum definitionem concordantiae et contrarietatis ? Quidam piscator furatus est leporem uenatoris, et uenator lelporis furatus est pisces piscatoris. Vnde quaeritur: Vtrum M, 84' 45

quilibet I per definitionem aequalitatis aequaliter debeat puniri ? S

92rb

Quidam dominus habuit rem cum uxore sui serui; et ipse seruus similiter habuit rem cum uxore sui domini. Vnde quaeritur: Quis eorum est magis puniendus secundum definitionem minoritatis ? 3.7.2. De qvaestionibvs secvndae partis septimae 50

DISTINCTIONIS

Quidam rex, ut dicitur, erat auarus, gulosus et luxuriosus. Et hoc idem dicebatur de quodam episcopo. Modo quaeritur: Quis istorum est magis miuriosus secundum definitionem bonitatis, magnitudinis et durationis ? 55 Quidam rex erat gulosus, luxuriosus et superbus. Et hoc idem dicebatur de quodam episcopo. Modo quaeritur: Quis istorum est magis iniuriosus secundum definitionem magnitudinis, durationis et potestatis ? Quidam rex erat luxuriosus, superbus et accidiosus. Et hoc idem 60 dicebatur de quodam episcopo. | Vnde quaeritur: Quis erat magis S 92va iniustus secundum definitionem durationis, potestatis I et intellec- M2 73v tus ? Quidam rex erat superbus, accidiosus et inuidiosus. Et hoc idem dicebatur de quodam episcopo. Vnde quaeritur: Quis est magis 65 iniuriosus secundum definitionem potestatis, intellectus et uolun¬ tatis ? Quidam rex erat accidiosus, inuidiosus et irosus. Et hoc idem dicebatur de quodam episcopo. Modo quaeritur: Quis est magis

35/38 Quidam iudex - definitionem] om. M, 42 contrarietatis] add. Quidam - definitionem Afi; cf. 49/50 De - distinctionis] De quaestionibus mixtionis principiorum, quae sunt in gradu comparatiuo Af2

380

127. ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

iniustus I secundum definitionem intellectus, uoluntatis et uirtu- IV 93vb 70 tis? Quidam rex erat inuidus et irosus et inconstans. Et hoc idem dicebatur de quodam episcopo. Modo quaeritur: Quis est magis iniuriosus secundum definitionem uoluntatis, uirtutis et ueritatis ? 75 Quidam rex erat irosus, inconstans et impatiens. Et hoc idem dicebatur de quodam episcopo. Vnde quaeritur: Quis est magis iniustus I secundum definitionem uirtutis, ueritatis et gloriae ? S 92vb 3.7.3. De qvaestionibvs tertiae partis septimae DISTINCTIONIS

80

Narratur, quod quidam uenator uulnerauit aprum, | et secutus M, 84* est illum diu, usquequo eum inuenit quasi mortuum; uenator quidem credebat ipsum esse mortuum, et ipse fecit pretium cum quodam homine ueniente cum suo asino, ut ipse deportaret praedictum aprum ad duitatem. Cui dixit: Iste aper est mortuus ? 85 Et uenator illi dedit responsum: Et nonne uides tu ? Deinde ambo praedictum aprum supra asinum ligauerunt. Sed aper interfecit asinum; | uenator quidem et dominus asim coram iudice fuerunt; M2 74' et dominus asini quaerebat satisfieri a uenatore, quia aper interfecit suum asinum. Sed iudex, antequam iudicium daret, 90 miscuit quodlibet principium cum alio principio et regulis secun¬ dum doctrinam ante datam in secunda distinctione per primam S 93™ praedicationem. Modo quaeritur: Vtrum domino asini debeat satisfieri ? Et si satisfactio est ei facta, quaeritur: Quanta esse debet ? 95

3.7.4. De qvaestionibvs qvartae partis septimae DISTINCTIONIS

Quaeritur: Vtrum ius diuinum habeat per se plures leges et canones, quam aliud ius ? Vtrum ius gentium habeat maxime per se plures leges et 100 canones ratione aequalitatis, quam inaequalitatis ? Vtrum ius naturale habeat maxime per se plures leges et canones ratione subiecti, quam ratione praedicati ? Vtrum ius positiuum habeat maxime per se plures leges et canones quo ad uoluntatem, quam quo ad intellectum, et quo ad 105 memoriam, quam quo ad intellectum, et quo ad sensibilia, quam quo ad imaginabilia ?

78/79 tertiae - distinctionis] mixtionis regularum M2 81 est illum] estillum w 85 nonne] non MiM2 95/96 quartae - distinctionis] quae sunt in superlatiuo gradu M2 97 per] pro S

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

381

Per quem modum iurista scit cognoscere unum ius esse in altiori gradu, quam aliud ? I Per quem modum scit iurista deducere ius positiuum ad ius no necessarium ?

S 93rb

[VIII] 3.8.1

De quaestionibus octauae distinctionis, quae est de applicatione

m, 85'

3.8.1. Et primo de prima parte

5

Quaeritur : Vtrum applicatio principii explicati ad explicatum sit materia intellectus, ut ipse de illa possit facere scientiam ? Quaeritur: Per quam applicationem inuenitur medium inter subiectum et praedicatum ? I Applicata I bonitate, magnitudine, quaeritur: Vtrum bonitas sit M2 74* Rx 94" 10 ratio bono, ut producat magnum bonum ? Vtrum m applicatione bonitatis, magnitudinis, aeternitatis sit explicatus bonus actus infinitus et aeternus. Sicut dedimus exemplum principii explicati ad explicatum, uidelicet per bonitatem, magnitudinem et aeternitatem, sic potest 15 dari per omnia alia principia. 3.8.2. De qvaestionibvs principiorvm explicatorvm ET IMPLICATORVM

I Vtrum per applicationem principii implicati ad explicatum S 93™ faciat intellectus scientiam tamquam de ignoto per notum ? 20 Vtrum in infinita bonitate sit implicatum infinitum bonificare ? Vtrum in infinita magnitudine sit implicatum infinitum mag¬ nificare ? Vtrum in aeternitate sit implicatum aeternare? Vtrum in definitione sit implicatum definitum? 25 Vtrum in principiis huius Artis sint implicati omnes leges et canones ? Vtrum in implicatione huius Artis sint implicata omnia iura? Quaeritur: Vtrum si contrariare implicatur in contrarietate, quod concordare implicetur in concordantia ? 30 Vtrum in fine implicetur quietare ? Vtrum in concordantia implicetur contrarietas ? Et sic de aliis.

2/4 quae est - parte] et primo de quaestionibus principii explicati ad explicatum M2 12 explicatus] Ri M2; applicatus 5; replicatus 16/17 principiorum - implicatorum] applicationis principii implicati ad explicatum M2 27 implicatione] explicatione SAE 29 quod] cum Afi 31 contrarietas] S; et contrarietas M2; communitas Afiiq

382

127-

ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

3.8.3. De qvaestionibvs applicationis principiorvm AD REGVLAS

Quo modo principium applicatur ad regulam ? | Vtrum bonitate! applicata magnitudini et aeternitati in ipsa S 93vb Mi bonitate implicentur bona infinita et aeterna correlatiua ? Vtrum in bonitate sit implicata ista regula: Quare? Vtrum principio, applicato ad regulam ipsum | sit applicatum M2 75' uelut subiectum ad habitum ? 40 Vtrum modus sit implicatus in bonitate? Vtrum in correlatiuis sint implicatae differentia et concordan¬ tia ? Vtrum quantificare sit implicatum in infinire ? Vtrum in infinita bonitate sit implicata infinita actio? 45 Vtrum species regularum sint implicatae in principiis legum et decretalium ? Vtrum ignotum sit implicatum in cognito? Et sic de aliis. 35

3.8.4. De qvaestionibvs applicationis regvlarvm

Quaeritur: Quo modo quaelibet regula est applicabilis alteri 50 regulae? Vtrum omnes regulae sint applicandae ad primam regulam? Vtrum in hac I regula: Quid est ? sit implicata ista regula: Quare S 94" est ? Vtrum in ista regula: Quare est ? implicata sit ista regula: De 55 quo? Vtrum in ista regula: De quo est? sit implicata ista regula: Quare est ? Vtrum in ista: De quo est ? implicetur: Quantum est ? Vtrum in: Quantum est? implicetur: Quale est? 60 Vtrum in: Quale est ? implicetur: Quando est ? Vtrum in: Quando est? implicetur: Vbi est? Vtrum in: Vbi est? implicetur: Quo modo est? Vtrum in: Quo modo est? implicetur: Cum quo est? 3.8.5.1 De qvaestionibvs, applicandis ad textvm 65

hvivs Artis

In prima distinctione dicitur, quod bonitas est ens, ratione cuius bonus agit bonum.

48 regularum] principiorum ad regulas Af,; regulae ad regulam M2 54/55 Vtrum - quo] S; om. MxRr 56/57 Vtrum - est] om. S 62 Vtrum - est] om. M2 64/65 applicandis - Artis] applicationis regularum M,; applicationis cuiuscumque, de quo quaeritur, ad textum distinctionum M2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

383

Item dicitur, quod magnitudo est ens, ratione cuius bonitas, aeternitas sunt magnae. 70 Item dicitur, quod aeternitas est ens, ratione cuius bonitas, I magnitudo durant. Et quod potestas est ens, ratione cuius bonitas, M, 86r magnitudo, aeternitas possunt existere et agere. I Modo quaeritur: s 94rb Vtrum talis bonitas praedicta non possit esse ratio bono, quod non producat bonum infinitum, aeternum et possitum. 75 Dicitur in secunda distinctione, I quod iustitia est bona et M2 75“ magna, etc. Vnde quaeritur: Vtrum per talem iustitiam omnia iura sint cognoscibilia ? Dicitur, quod bonitas est ens, per se existens hoc, quod est. Modo quaeritur, si iustitia per talem bonitatem est essentia iuris 80 substantialis. Item dicitur, quod bonitas est magna, sed non est magna per se. Modo quaeritur, si iustitia bona per talem bonitatem est essentia iuris accidentalis. Amplius dicitur in tertia distinctione, quod substantia et 85 accidens se respiciunt sicut prius et posterius. Modo quaeritur: Vtrum talis conspectus sit causa, qua unus homo est liber, alter autem seruus; et quod unum ius sit superius, aliud uero inferius ? Dicitur, quod simplex est ens, quod simpliciter | existit sub S 94™ simplicitate, quae est sua essentia; compositum autem est ens, de 90 pluribus constitutum per multa media, existentia sub sua essen¬ tia. Vnde quaeritur: Vtrum sit dare ius simplex extra compositio¬ nem ? Et sic de aliis. est de qvaestionibvs, applicandis ad Sed de ista non intendimus facere quae95 stiones, quia satis large de ipsa fecimus in sexta distinctione. 3.8.6.

Sexta

pars

sextam distinctionem.

3.8.7. De qvaestionibvs septimae partis

Quaeritur: Vtrum prima distinctio et secunda possintIcausare ad inuicem iura contraria ? Vtrum tertia distinctio possit stare absque prima distinctione 100 et secunda ? Vtrum omnes distinctiones stent pro quarta? Vtrum in quarta distinctione omnia iura stent pro iure diuino ?

89/91

compositum - essentia] om. S

M,

86v

384

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

[IX] 3.9.

De quaestionibus distinctionis consilii 3.9.1.Et primo de prima parte

I Quidam homo metaphorice loquendo quaesiuit consilium a M2 76r 5 bonitate et a magnitudine, ut ostenderent ei modum, per quem | ipse posset bene et magnaliter agere. Vnde quaeritur: Quae S 94vb illarum citius debet respondere. Quidam homo habebat duos filios, et unum illorum uolebat facere clericum, alterum autem laicum. Metaphorice loquendo 10 quaesiuit consilium a maioritate et minoritate, quem illorum deberet eligere in clericum, aut maiorem aut minorem. Quidam rex habebat duos filios, quorum unus erat altior in moribus, alter uero erat primogenitus. Rex petiuit consilium a iure positiuo et ab illius duratione. Vnde quaeritur: Quale 15 consilium | deberet dare regi ? r, 94™ Quaedam regina habebat filium et filiam; et ipsa quaesiuit consilium a tempore et a magnitudine, quem istorum citius et maxime corrigere debebat. Quidam sapiens ualde et deuotus quaesiuit ab intellectu et 20 uoluntate, utrum tenebatur Deum aequaliter mtelligere et amare illum. ! Quidam eremita quaesiuit a suo confessore, utrum ipse S 95™ tenebatur tantum amare in diuina bonitate bonificare, sicut in diuino intellectu intelligere. 25 Eremita quaesiuit a suo confessore, quando tentaretur | per M, 87" iniuriam, utrum ipse recurreret ad iustitiam et definitionem eius, et ad illum modum, per quem ipsa est discursa in secunda distinctione, ut contra iniuriam bellaret cum iustitia, ut euaderet ab ipsa tentatione. 30 Eremita quaesiuit a suo confessore, quod quando ab impruden¬ tia tentaretur, utrum recurreret ad pruldentiam, et quod ipsam M2 76v tractaret in secunda distinctione, sicut iustitia tractatur. Eremita petiuit a suo confessore, quod quando tentaretur per cordis debilitatem, utrum recurreret ad fortitudinem, et quod 35 uteretur ea, sicut utitur iustitia in secunda distinctione. Eremita petiuit a suo | confessore, ut quando tentaretur per S 95rb intemperantiam, utrum recurreret ad temperantiam, secundum quod tractatur de iustitia in secunda distinctione. Eremita quaesiuit a suo confessore, ut quando tentaretur ab 40 infidelitate contra fidem, utrum fides esset habitus, cum quo

2/3 distinctionis - parte] nonae distinctionis. Et primo de quaestionibus consilii, deducta per principia M2 31 utrum] R,; quod SMlM2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

45

50

55

60

65

70

•75

80

385

intellectus agit supra uires suas; et quod uteretur ea, secundum quod in secunda distinctione iustitia tractatur. Eremita quaesiuit a suo confessore, quod quando tentaretur a contrario spei, utrum ipse recurreret ad spem, et utrum spes sit habitus, cum quo sperat aliquis ab alio, quod de se habere non potest; et ut tractaret sic spem, sicut in secunda distinctione iustitia tractatur. Quaesiuit eremita a suo confessore, ut quando tentaretur a crudelitate contra caritatem, utrum caritas sit habitus, cum quo uoluntas diligit supra suam potestatem; | et ut tractaret eam, s 95™ secundum quod tractatur iustitia in secunda distinctione. Quaesiuit eremita a suo confessore, | quod quando insipiens eum M, 87v tentaret contra sapientiam, datam a Spiritu sancto, utrum ipsa sapientia sit habitus infusus; et quod tractaret illam, secundum quod in secunda distinctione iustitia tractatur. Quaesiuit eremita a suo confessore, ut quando peteret ab eo consilium, utrum ipse faceret de consilio dato habitum | uerum, ut M2 77r possit dare consilium, deductum per secundam distinctionem, sicut in secunda distinctione iustitia est deducta. Quaesiuit eremita a suo confessore, ut quando ab eo consilium peteretur, per quod acquiri possit gloria sempiterna, utrum ipse, antequam det consilium, cognoscat, quid est gloria sempiterna; et utrum in secunda distinctione ab ipso illa deducatur, sicut iustitia in eadem est deducta. Quidam scholaris quaesiuit a magistro I suo, | quando eum S 95vb R, 94vb oportet distinguere in dando consilium, utrum distingueret secun¬ dum tres species differentiae, uidelicet per sensuale et sensuale, et per sensuale et intellectuale, et per intellectuale et intellectuale. Scholaris petiuit a magistro suo, ut quando eum oportet dare consilium per concordantiam, utrum concordaret multa ad unum secundum tres species concordantiae, uidelicet per sensuale et sensuale, et per sensuale et intellectuale, et per intellectuale et intellectuale. Scholaris quaesiuit a suo magistro, ut quando daret consilium per contrarietatem, utrum debeat ipsum dare per praedictas tres species contrariando, sicut ipsum dat differendo et concordando. Scholaris quaesiuit a suo magistro, ut quando dabit consilium per principium, utrum illud ab eo daretur secundum duas species principii, quae sunt causa et occasio; uerumtamen | causae sunt M, 88r quattuor, uidelicet efficiens, materia, forma et finis. Occasio autem est I accidens, sicut sunt quantitas, qualitas, etc. S 96" Scholaris quaesiuit a magistro suo, quod quandoque eum oportebit dare consilium per medium, utrum illud ab ipso daretur secundum tres species medii, uidelicet per medium coniunctionis,

76 dat] dabat SM2

74/76 Scholaris - concordando] om. Mx

386

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

85 mensurationis et I extremitatum. Quaesiuit scholaris a magistro M2 77v suo, posito quod debeat dare consilium per finem, utrum daret illud secundum tres species finis, scilicet per finem perfectionis, terminationis et priuationis. Quaesiuit scholaris a magistro suo, supposito quod eum debeat 90 dare consilium per maioritatem, utrum illud daret secundum tres species maioritatis, scilicet secundum maioritatem, existentem inter substantiam et substantiam, et substantiam et accidens, et accidens et accidens. Quaesiuit scholaris a magistro suo, si ipsum oportet dare 95 consilium per aequalitatem, utrum daret illud per tres species S 96* aequalitatis, in praedicto paragrapho statim I nominatas. Quaesiuit scholaris a magistro suo, quod quandoque dabit consilium per minoritatem, utrum det illud secundum tres species minoritatis, in praedicto paragrapho praelibatas.

3.9.2. De

100

105

no

115

120

125

qvaestionibvs consilii per regvlas

Quidam iudex consilium petiuit a doctoribus, utrum antequam ipse daret sententiam, supponeret utramque partem esse possibi¬ lem, ut ab eo intelligibiliter, affirmatiue aut negatiue sententia possit dari. Iudex a doctoribus consilium petiuit, utrum antequam daret sententiam, I terminos definiret, ut per eorum cognitionem senten¬ M, 88v tiam cognoscere possit. Iudex a doctoribus quaesiuit, utrum cum correlatiuis secundae regulae secundae speciei sententiam debeat donare, ut cum ipsis sciat facere terminorum definitiones, et eorum et sententiae essentias cognoscere. Per tertiam speciem eiusdem I regulae a doctoribus iudex R. 95ra quaesiuit, utrum debeat I esse iustus in iustitia, | et bonus in M2 78' s bonitate, etc., antequam det sententiam. Per quartam speciem eiusdem regulae a doctoribus iudex quaesiuit, utrum antequam daret sententiam debeat illam mtelligere et non credere. Per primam speciem tertiae regulae iudex a doctoribus quaesi¬ uit, quando daret consilium, utrum consideraret principia primitiua, cum quibus daret illud. Per secundam speciem tertiae regulae iudex a doctoribus quaesiuit, quando consilium daret, utrum ipsum daret per for¬ mam et materiam specificas. Per tertiam speciem eiusdem regulae quaesiuit iudex a doctoribus, utrum antequam daret consilium, distingueret inter ea, quae sunt libera, et ea, quae non sunt libera.

M2

89 debeat] K,; oporteat 107 cognoscere] dare S

; oporteret M2

100 regulas] add. deducti

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

387

Per quartam regulam quaesiuit iudex a doctoribus, utrum daret unum consilium quo ad quare formale, et aliud quo ad quare finale. 130 Per quintam regulam a doctoribus I iudex quaesiuit, utrum S 96vb daret aliquod consilium per quantitatem continuam et aliud per quantitatem discretam. Per sextam regulam a doctoribus iudex quaesiuit, utrum daret unum consilium per qualitatem propriam, aliud uero per appro135 priatam. Per septimam regulam quaesiuit iudex a doctoribus, utrum daret unum consilium per tempus immobile, et aliud per tempus mobile; mobile I autem dico quo ad tres species motus, uidelicet Mt 89" quo ad motum localem, augmentatiuum et alteratiuum. 140 Per octauam regulam quaesiuit iudex a doctoribus, utrum daret consilium sub ratione continentis et contenti. I Per nonam regulam iudex quaesiuit a doctoribus, quod M2 78v antequam daret consilium, utrum debeat ordinare suas potentias superiores et inferiores, de quibus dictum est in septima distinc145 tione, ut per earum ordinationem haberet modum I dandi con- des. S silium. Per decimam regulam iudex quaesiuit a doctoribus, utrum antequam det consilium, haberet, cum quo daret illud, uidelicet intelligere, amare et recordari, imaginari atque sentire. 150

3.9.3. De

qvaestionibvs distinctionvm

Iustitia est iurium aggregatio, allegorice loquendo. Et ideo in prima distinctione unum ius allegabat pro bonitate, quae faciebat clamorem de duobus iudicibus, quorum unus faciebat tantum malum, quantum poterat; alter autem non faciebat tantum 155 bonum, quantum poterat; idcirco super id alia iura consilium habuerunt. Vnde quaeritur: Quid est super hoc faciendum? Quoddam ius allegabat pro iustitia, quod quidem per secundam distinctionem faciebat clamorem, uidelicet quod contrarietas et minoritas impediebant, quod de ipsa non praedicarentur bonitas, I 160 magnitudo, etc. Sed alia iura de hoc consilium habuerunt. Vnde quaeritur: Quid est faciendum super hoc? Quoddam ius allegabat per tertiam distinctionem pro iure substantiali et pro iure accidentali; quae quidem clamorem | fecerunt de quodam iudice, dante falsam sententiam, eo quia de 165 ipsis notitiam non habebat. Et de hoc alia iura consilium habue¬ runt. Modo quaeritur: Quid super hoc I est faciendum ? Per quartam distinctionem quoddam ius allegabat pro iure diuino et faciebat clamorem de quodam iudice, errante in senten¬ tia, quia de illa per prius et per posterius notitiam minime

150 distinctionum] consilii deducti per distinctiones huius Artis M2

R, 95rb

M, 89" M2

79r

388

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

170 habebat. Sed alia iura super hoc consilium habuerunt. Modo quaeritur: Quid super hoc est faciendum? Quoddam ius allegabat pro iure gentium, faciendo clamorem de quodam iudice, dante sententiam falsam propter hoc; nam ipse iuris aequalitatem totaliter ignorabat. Et de hoc alia iura consi175 lium habuerunt. Vnde quaeritur: Quid super hoc est faciendum ? Quoddam ius pro naturali allegabat, faciendo clamorem de quodam iudice, errante in sententia contra ius naturale, eo quia cognitionem medii naturalis, existentis inter subiectum et praedi¬ catum indigebat. Vnde super hoc alia iura consilium habuerunt. 180 Modo quaeritur: Quid de hoc est faciendum ? Quoddam ius allegabat pro iure positiuo, faciendo clamorem de quodam iudice, ignorante iuris congruitatem. Iura uero super hoc consilium habuerunt. Modo quaeritur: De hoc quid est facien¬ dum ? 185 Quoddam ius allegabat pro quinta distinctione, conquerendo de nescientibus illa uti. Quibus affatus dicebat se esse accusaturum illos in die iudicii coram Christo, et excusaret se ipsum, | quod multoties dixit eis, quod ordinarent totum mundum seruitio Dei et animarum saluationi. Vnde alia iura de hoc consilium habue190 runt, | ut mitterent memoriam Domino nostro Iesu Christo, ut ipse in die iudicii praedictam excusationem recordaretur. Modo quae¬ ritur: Vtrum iura inter se bonum consilium habuerunt ? Quoddam ius allegabat pro sexta distinctione, faciendo clamo¬ rem de duobus iuristis, deducentibus in causis leges et canones ad 195 controuersiam. Et de hoc alia iura consilium habuerunt. Vnde quaeritur: Quid de hoc est faciendum? Quoddam ius allegabat pro septima distinctione, faciendo clamorem de quodam iudice, ignorante in sententia cognitionem mixtionis principiorum. Sed super hoc alia iura consilium habue200 runt. Vnde quaeritur: Quid de hoc est faciendum? Quoddam ius allegabat pro octaua distinctione, faciendo clamo¬ rem de quodam iudice, qui dedit sententiam falsam, ex eo quia nesciebat principia iudicio applicare. Et ideo super hoc alia iura inter se consilium habuerunt. Modo quaeritur: Quid de hoc est 205 faciendum ?

M,

90'

M2 79'

De modo docendi hanc artem

Ars ista duobus modis I potest tractari. Quorum primus est quo IV 95™ ad capitulum comparationis, secundus est quo ad applicationem octauae distinctionis. Et de primo sic est dicendum: 210 Si intellectus scholaris existit in gradu positiuo, ipse sit bene intendens ad addiscendum Artem istam, et praelegat per se ipsum

176 naturali] add. iure M,; iure naturali M2 tractandi istam Artem AI2; add. iuris Alj

206 docendi - Artem]

389

totum hunc librum. Et in uocabulo, cuius uirtutem ignorabit, faciat signum; et libro praelecto magister exponat et declaret I ei dubia. Delinceps legat ei totum librum uno mense et dimidio in 215 theorica, altero autem mense et dimidio in practica. Si uero intellectus scholaris erit in gradu comparatiuo, ipse faciat supra dicta, magistro soluente ei dubia. Et postmodum legat magister ei libri theoricam uno mense, et altero mense det ei illius practicam. 220 Si intellectus scholaris erit in gradu superlatiuo, ipse faciat ante dicta, illi de dubiis magistro satisfaciente. Et magister teneat ipsum in theorica quindecim diebus, et aliis quindecim in practica. De modo addiscendi

Scholaris, desiderans scire hanc Artem habituet bene distinctio225 nes et earum rubricas, et frequenter faciat quaestiones, et illas soluat. Et quando audiet doctores legentes, leges aut decretales, sciat applicare lectionem huic Arti. Et tunc temporis suus intellectus in scientia multiplicabitur ab utraque parte, cogno¬ scendo particularia iura cum uniuersalibus iuribus. Et iste quidem 230 modus est infallibilis. Vnde propter hoc potest dici, quod haec Ars est thesaurus scholarium, ius addiscentium, tam diuitum quam pauperum. De fine libri

Ad laudem et honorem Domini nostri Iesu Christi et summi 235 pontificis domini Clementis V atque reuerendorum cardinalium dominorum, cui et quibus haec Ars recommendetur, et per ipsos diuulgetur, finiuit Raimundus hanc Artem in Monte Pessulano mense Ianuarii anno millesimo trecentesimo septimo incarnatio¬ nis nostri Domini Iesu Christi.

223 addiscendi] habendi hanc Artem M2

2 2

127- ARS BREVIS DE INVENTIONE IVRIS

'

INDICES Index locorvm S. Scriptvrae Index nominvm locorvm, personarvm et avctoritatvm Index titvlorvm opervm

Enumerationem formarum, concordandam formarum et indicem forma¬ rum a tergo ordinatarum inuenies in fasciculo 22 seriei A Instrumentorum lexicologicorum latinorum.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE (') Genesis:

Psalmi:

i, i

123, II. 684

1, 1

123, II. 72

i, 26

123, I. 544

2, 7

123, I. 480

18, 2-3

123, I. 147

13. 1

123, II. 330

24. i9

123, III. 51

32, 5

123, II. 460

Exodus:

3> 6

123, II. 565

5°. 17

123, III. 470

3, 15-16

123, II. 565

52, 1

123, II. 330

20, 3

123, I. 98

io9> 3

123, I. 21

20, 5

123, I. 700

20, 7

123, I. 413

Isaias:

20, 12

123, II. 41

2. 3

123, III. 51

20, 13

123, II. 159

6, 3

123, II. 202

20, 14

123, II. 416

7. 9

123, III. 447, VI. 443

20, 15

123, II. 284

53. 4

123, III. 193

20, 16

123, I. 903

53. 5

123, III. 326

20, 17

123, II. 525

53. 8

123, I. 301

34. 14

123, I. 242

66, 9

123, I. 813, 946

Leuiticus: u. 3'7. 25

123, II. 644

u, 9-12

123, III. 148

19. 3. 3°

123, I. 770

19, 19

123, III. 424

Deuteronomium:

5. i7

123, II. 59

5, 18

123, II. 416

5, 19

123, II. 284

5. 21

123, II. 525

6, 5

123, I. 648

7. 9

123, I. 700

14, 6-8

123, II. 645, 789

14, 9-10

123, III. 148

22, 10

123, III. 282

(i) Numerus primus numerum operis, numerus secundus uel tertius lineam designat.

INDEX NOMINVM LOCORVM, PERSONARVM ET AVCTORITATVM Barcinona 123, III. 582; 124, II. 924 Cardinales 127, VI. 740 Clemens V, papa 127, X. 3. 9., 235 Corpus luris Canonici 127, II. 218 Corpus luris Ciuilis 127, II. 143 ; VI, 218, 240, 280, 303, 350, 369, 382,442 et passim Domnini, Monasterium sancti (Pisis) 126, XIII. 26 Ianua 127, IV. 415 Iudaei et Saraceni

op.

123,

passim-,

124, Prol. 3, II. 542

Mons Pessulanus 127, X. 3. 9., 237 Papa 127, VI. 740 Pisa 126, XIII. 26; 127, IV. 416 Raimundus 123, III. 581; 124, II. 921; 126, XIII. 25 ; 127, X. 3. 9., 237 Rhodanus 127, X. 94 Saraceni

uid.

Iudaei

INDEX TITVLORVM OPERVM Ars breuis op. 126 Ars breuis ad absoluendam omnium Artium encyclopaediam 126, not. c Ars breuis de inuentione iuris 127, not. h Ars breuis iuris ciuilis 127, not. d Ars breuis, quae est de inuentione iuris op. 127 Ars breuis, quae est de inuentione mediorum iuris ciuilis 127, not. a Ars breuis, quae est imago Artis generalis 126, not. b Ars breuis ultima 126, not. a Ars de inuentione iuris 127, not. g Ars generalis 123, I. 57, 730; 124, Prol. 5; 125, 8, 539, 542, 685, 687, 691; 126, Prol. 2, 4; 127, Prol. 21, I. 146, 157, X. 14 Ars iuris 127, not. c Ars iuris breuis 127, not. e Ars magna 126, Prol. 6, xi, IV. 75, 83, V. n, VII. 30, VIII. 16, IX. 13,222, X. 33, XI.

15.

447

Ars sermonum 124, II. 540 Ars utriusque iuris 127, not. f Art breu 126, not. h Artificium 126, not. f Artificium ad absoluendam omnium Artium encyclopaediam 126, not. d Compendium et Isagoge Artis magnae 126, not. e et g De erroribus Iudaeorum 123, not. c De praedicatione contra Iudaeos et Saracenos 123, not. a Introductorium 125, not. d Introductcrium magnae Artis generalis 125, not. b Introductorium magnae Artis generalis ad omnes scientias 125, not. c Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber Liber

ad probandum qualiter Iudaei sunt in errore 123, not. f contra Iudaeos 123, not. a1 de ascensu et descensu intellectus 127, V. 580 de demonstratione per aequiparantiam 123, III. 579 de disputatione fidei et intellectus 124, I. 34 de erroribus Iudaeorum 123, not. b de iure 127, not. b de sermonibus 124, I. 35 de trinitate 124, II. 821 de trinitate et incarnatione 123, not. i; op. 124 de uniuersalibus op. 125 demonstrationis per aequiparantiam 124, Prol. 5 incarnationis 123, III. 580; 124, not. a iuris 127, not. i praedicationis contra Iudaeos op. 123 principiorum uniuersalium 125, not. a 52 sermonum contra Iudaeos 123, not. d sexti sensus 127, V. 628

Sermones 52 contra incredulos 123, not. e

INDEX GENERALIS

VORWORT .

VI

Allgemeine Einleitung . I. Lulls Leben und Schriften von 8.1305-5.1308 . II. Die handschriftliche Uberlieferung .

VII vii-ix x-xliii

AbkUrzungsverzeichnis . XLIV-XLVII Opvs 123: Liber praedicationis contra iudaeos. Einfiihrung . Text.

1-78 3-9 13-78

Opvs 124: Liber de trinitate et incarnatione . Einfiihrung . Text.

79_I37 81-86 90-137

Opvs 125: Liber de uniuersalibus . Einfiihrung . Text.

139-169 141-145 149-169

Opvs 126: Ars breuis . Einfiihrung . Text.

171-255 173-186 191-255

Opvs 127: Ars breuis, quae est de inuentione iuris Einfiihrung . Text.

257-389 259-263 267-389

Indices

Index locorum S. Scripturae. Index nominum locorum et personarum Index titulorum operum .

Imprime par les Usines Brepols S.A. - Turnhout (Belgique) Printed in Belgium D/1984/0095/12 ISBN 2-503-03381-7 relie ISBN 2-503-03382-9 broche ISBN 2-503-03000-9 serie

DATE DUE

CARR McLEAN, TORONTO FORM #38-297

trent

0

164 0288647

37 uo, Jo