Opera latina 11: 135-141 in Monte Pessulano annis 1308-1309 composita

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM CORNTINVATIO MEDIAEVATIS NXXVH

JPOGE ALLEE BAEDIOM S 4

o

E

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL AT COLLEGE AVENUE CLAREMONT, CALIFORNIA

Awa

ay nux AE

-

i

ad wari

9

ws

ae

» id

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

XXXVII

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

XXXVII

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA TOMIZS XI

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

NEG MEX

XOX

tl

PONTIFICII

C44 ! kd

RAIMVNDI LVLLI OPERA LATINA

135 - I41 IN MONTE

PESSVLANO

ANNIS MCCCVIII-MCCCIX COMPOSITA

EDIDIT

CHARLES

LOHR

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES PONTIFICII

MCMLXXXIII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO

EDITVM

Theology Li brary

SCHOOL OF THEOTLOC AT CLAREMON California

(O Brepols 1985 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

TO THE

MEMORY

OF

DAME FRANCES YATES (1899-1981) WHO

FIRST

OPENED

THE

TO THE

TREASURES MODERN

OF LLULL'S

READER

THOUGHT

MELLON ER

|

E

77

Wc

^

SEL

T

AA Lo

Nou re

RN

ADONRONT. laa) H^ i ou

?

LEE

2E

EM

NUT

ons é

PREFACE The twelve months that Ramón Llull spent in Montpellier from May 1308 to April 1309 represent — in spite of several interruptions — one of the most fruitful periods in the history of his literary activity. This volume of the Opera latina Raimundi Lulli is the first of a series of three volumes dedicated to this period. It includes seven works cómposed during the winter 1308/09. Volume XIII of the complete edition, edited by Manuel Bauzá (Mallorca) and now in press, will contain Llull's very extensive Ars Det, which was written in April 1308 and immediately precedes the works edited here; this volume will also contain a general introduction concerning Llull's sojourn in Montpellier and the works written during this period. A subsequent volume, now in preparation by Alois Madre (Freiburg), will include eight treatises and several letters composed during the early part of the year 13090, before Llull departed from Montpellier for his last visit to Paris. All of the works edited in this volume — with the exception of op. 136 and the epistle appended to op. 138 — are printed here for the first time. The works are arranged in chronological order, as in the other volumes of the edition. The publication of this volume would not have been possible without the generous cooperation of the members of the Raimundus-Lullus-Institute. I would like to express my gratitude especially to Gerlinde

Danzeisen,

Walburga

Büchel, and Markus

Henkes for their assistance with the preparation of the typescript, the correction of the proofs, and the compilation of the indexes.

CHARLES LOHR Raimundus-Lullus-Institut der Universitat Freiburg i.Br.

GENERAL INTRODUCTION

This volume of the Opera latina Raimundi Lulli contains seven treatises composed in Montpellier during the winter 1308/09. At this time Llull was over 75 years of age. All of the treatises were written in Latin and are preserved only in that language. The style abounds in Catalan constructions and does not significantly differ from the style of other works written by Llull. Several of the treatises intend to show how the method of the recently completed Ars generalis ultima may be applied to the solution of pressing theological problems (op. 136-138); others reveal an important stage in the development of Llull’s theory of logical demonstration (op. 135, 139-141). Excusatio Raimundi (op. 141) seems to have been composed in preparation for the journey to Paris which Llull undertook in the summer of 1309. The works included in this volume have been arranged as far as possible in chronological order. All of the treatises — excepting the op. 139-141 - conclude with the rubric indicating date and place of composition which Llull was accustomed to add at the end of his works. The treatises De aequalitate actuum potentiarum animae (op. 136), De inuestigatione uestigiorum productionis diuinarum personarum (op. 137), and De experientia realitatis Artis ipsius generalis (op. 138) were all composed in November 1308, but it is impossible to determine whether the op. 136-137 were written before or after op. 138. Possibly op. 138 representsa generalization of the method followed in op. 136-137. The subject of op. 137 was perhaps suggested by the final section of De nous fallaciis (op. 135, dist. V II 4), although it is remarkable that none of the op. 136138 make use of the twentieth fallacy which is dealt with in that work. The treatise De refugio intellectus (op. 139) applies the twentieth fallacy first to the subjects of the 477, then to the liberal arts,

law, medicine, and theology, and finally to various questions proposed by leading theologians in Paris. Because Llull meant the work to be simply an exploration of the possibilities of his new method of proof he supplies the indication of place and date not at the end, but in the preface to the work: December 1308 (lin. 39-41). His treatment of the questions proposed by Thomas Aquinas was completed in December, but it is uncertain how much longer Llull worked on the treatise. The last two works included in this volume, op. 140-141, contain no indication of place and date of composition. But because De conuersione syllogismi opinatim in demonstratiwum (op. 140) is nothing other than a further application of the twentieth fallacy and Excusatio Raimundi (op. 141) includes excerpts from op. 139 (inclusive of the questions of Thomas Aquinas dated December 1308), these two works have been inserted immediately following op. 139. It should be noted that De nowis fallaciis (op. 135) is not be

GENERAL INTRODUCTION

IX

confused with De fallaciis (op. 167; ROL VI, p. 467-488 esp. 471 not. 7) nor De inuestigatione uestigiorum productionis diuinarum personarum (op. 137) with De inuestigatione actuum rationum diuinarum (op. 116; ROL X, p. 237-346 esp. 239f.). The citation of a treatise De trinitate et incarnatione in the explicit of Excusatio Raimundi (op. 141, qq. Aegidii lin. 114f.) is to be understood as referring to De agentia Dei maiore (Gl ei, Pla 163 ; cf. notein cod. W app. crit) The treatise De uenatione medii inter subiectum et praedicatum which is often ascribed to this period (Gl ip, Pla 160) is an excerpt from Llull’s De wenatione substantiae, accidentis et compositi (Gl dw, Pla 145). (!) The works edited in this volume have come down to us in the 32 manuscripts which are listed in the Elenchus codicum below. Most of these manuscripts have been described in the preceding volumes of this edition; for the remainder of the manuscripts a description as complete as possible has been provided. It is significant that the treatises De nouts fallaciis (op. 135), De experientia realitatis Artis together with the appended epistle (op. 138), and De conuersione syllogismi (op. 140) were regarded as of sufficient importance to have been included in the Electorium. In editing these works the critical principles employed in the earlier volumes of the Raimundi Lulli opera latina have been followed. They have been summarized most recently by Alois Madre (ROL X, p. xxxiii-xxxiv).

(x) Cf. J. VENNEBUSCH, Bulletin de philosophie médiévale 14 (1972) 87-89.

ELENCHVS ET DESCRIPTIO CODICVM BARCELONA, Biblioteca Central, 1451 (XIV). Codex membranaceus; 165 x 121 mm.;

15 folia; binae columnae.

f. 1ra-15ra: Excusatio Raimundi (op. 141; Gl ect; Pla 157).

Lyon, Bibliothéque de la ville, Fonds général 258 (XIV/XV). Codicem descripsit H. RrEpLINGER: ROL V (1967) 173; cf. HILLGARTH 476s. f. 58r-98r: Liber de nowis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152).

f. 189r-201v: Excusatio Raimundi (op. 141; Gl ect; Pla 157).

MUNCHEN, Staatsbibliothek, Clm. 10542 (XIV-XV). Codex membranaceus et chartaceus; 217 x 148 mm.; 64 folia; binae columnae et prima manus: f. rr-41v ; una columna et altera manus: f. 42r64r. Ex bibliotheca Palatina Mannheimensi. Cf. C. HALM et G. MEYER, Catalogus codicum latinorum Bibliothecae Regiae Monacensis, II 1, Monachii 1874, p. 146. f. rra-41vb: Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152). f. 42r-64r: Nouae et compendiosae introductiones logicae (Gl cw ; Av 94; CA Apocrifa XII, 37; cf. RD 69, 327). Opusapocryphum, forsan Nicolai de Pax. Inc.: In nomine bonitatis optimae ueritatisque uerissimae incipiunt nouae et compendiosae introductiones logicae. — Logica est ars et scientia, cum qua uerum et falsum, ratiocinando, cognoscuntur, et unum ab altero discernitur, uerum eligendo.

Expl.: et ad quem est tamquam ad suum ultimum finem reducendum.

MUNCHEN, Staatsbibliothek, Clm. 10563 (XVIII). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 187; cf. HILLGARTH

377-85, 469. Codex transscribit Electorii partes III-VI, in codice Paris, Nat. lat. 15450 f. 319ra-447vb contentas. Int. II f. 2r-51v: Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152).

MUNCHEN, Staatsbibliothek, Clm. 10564 (XVIII). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 187; cf. HILLGARTH

385-91, 469s., 473. Codex transscribit Electorii partem VII, in codice Paris, Nat. lat.15450 f. 448ra-517vb contentam.

Int. IV f. 2r-v: Epistola Raimundi ad christianum (op. 138; Gl ed' ;Pla 156).

MUNCHEN, Staatsbibliothek, Clm. 10568 (XVII). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 188-189; cf. Hirr-

GARTH 30IS., 355, 374, 379, 469s. Int. VI f. 2r-22v: Tractatus de experientia realitatis Artis ipsius generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155).

ELENCHVS ET DESCRIPTIO CODICVM

XI

Int. VI f. 23r-23v: Epistola Raimundi ad christianum (op. 138; Gl ed!; Pla 156).

MÜNCHEN, Staatsbibliothek, Clm. 10581 (XVII). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 191-192; cf. Hirr-

GARTH 374, 377, 381, 385, 389, 471.

f. 127r-151v :De experientia realitatis Artis ipsius generalis (op.138;Gl ed; Pla 155). MUNCHEN, Staatsbibliothek, Clm. 10582 (XVII). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 192s.; cf. HirrGARTH, 359, 471. f. 62r-64r: De experientia realitatis Artis (op. 138; Gl ed; Pla 155). Ex cod. Paris, Bibl. Nat. lat. 15450 f. 152v-153r.

MUNCHEN, Staatsbibliothek, Clm. 10595 (XVII). Codex chartaceus; 255 x 185 mm.; 129 folia; duae columnae: f. rr-14v ; deinde una; plures manus. Ex bibliotheca Palatina Mannheimensi. Cf. C. HALM et G. MEYER, Catalogus codicum latinorum Bibliothecae

Regiae Monacensis, II 1, Monachii 1874, p. 153; HILLGARTH 276, 473. f. rr-14v: Liber medicinae de arte compendiosa (Gl al; Av 29; CA 5;

Pla 29). f. 15r-57r: Liber super Psalmum ‘Quicumque’ (Gl am; Av 34; CA 74; Pla 46). f. 57r-61r: De inuestigatione actionis et passionis diuinarum personarum (op. 137; Pla 154). f. 62r-7ov: Anon., [Decem et octo princi pra}. Inc.: Bonitas. Bonitas essentialis infinita sibi et creaturis omnibus sufficiens. Exl.: supersit spes gloriae tuae. f. 7z1r-1o2r: Thomas Le Myesier, Prooemium super librum Gentilis et trium sapientum. Inc.: Datur quidam discretus et sapiens gentilis qui circumspectus. f. 102v: vacat. f. 103r-129v: (Johannes Cabaspre), Liber de superiori et inferiori (Gl ki). Inc.: Quamquam maxima sit uoluminum copia ad laudem et honorem summae trinitatis. Expl.: facit bene. Scriptum est et scripsi.

MUNCHEN, Staatsbibliothek, Clm. 10651 (XVII). Codex chartaceus; 150 x 100 mm.; 159 folia; una columna. Vetus signatura: O 190; ex bibliotheca Palatina Mannheimensi. Cf. C. Harm et G. MEYER, Catalogus codicum latinorum Bibliothecae Regiae Monacensis, II 1, Monachii 1874, p. 154; HILLGARTH 374, 380, 471. f£. rr-81v: De ente reali et rationis (Gl fu; Av 173; CA 61; Pla 211).

f. 82: vacat. f. 83r-84r: Tractatus de reductione syllogismi opinatiwi in demonstratiwum (op. 140; Pla 159).

XII

ELENCHVS ET DESCRIPTIO CODICVM

f. 85r-121v: Liber de experientia realitatis Artis generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155). f. 121v-123v: Epistola Raimundi ad experientiam (op. 138; Gl ed! ;Pla

156). f. 124: vacat. f. 125r-159r: Anon., De froprietatibus subiectorum tractatus. Inc.: De Deo. Deus est ens incessans, habens omnia, quaecumque uult. Expl.:simplicitas elementorum est in priuatione. Explicit tractatus de est seu de rerum proprietatibus.

OXFORD, Bodleian Library, Canon. lat. misc. 365 (XV). Codex chartaceus ;in 4? minori; 165 folia ;una columna; prima manus:

f. rr-105r; altera manus: f. 107r-165r (cum aliquibus notis marginalibus). Secundum tabulam desiderantur aliquae folia, in quibus alia opera logicalia continebantur. Cf. H.O. Coxe, Catalogi codicum manuscriptorum Bibliothecae BodLleianae, III, Oxonii 1854, p. 709s. f. rr: Tabula librorum: Liber de nouis fallaciis f. 2; Lectura super figuras artis demonstrativae f. 43; Lectura super Praedicamenta Aristotelis f. 105; Institutiones logicales f. 165; De consequentiis Ierberii f. 217; Logica magistri Pauli de Venetiis f. 243; Quaestiones logicales f. 346; Arithmeticae tractatus f. 364. f. rr-1v: Rubricae nouarum fallaciarum. f. 2r-4or: Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152). f. 41-42: uacant. f. 43r-105r: Lectura super figuras Artis demonstratiuae (Glx; Av 21; CA 20; Pla 30). . I06: uacat. . Io7r-II9v: Porphyrius, Zsagoge. . I20r-143v: Aristoteles, Praedicamenta. . 144r-155r: Aristoteles, Liber Perihermenaas. . 155r-165r: Ps. Gilbertus Porretanus, Liber VI Principiorum. oÁ— oÁ—M oT mM me

PALMA DE MaALLoRcA, Archivo de la Curia, Causa Pia Luliana 1 (XVIII). Codex chartaceus ; 186 folia; una columna.

Cf. PÉREZ, Mallorca, 2 (1958) 217s. f. Iv: Tabula librorum. Í. 2r-52r: Arbor philosophiae desideratae (Glay ; Av 44; CA 202; Pla 59). f. 53-55: vacant. f. 56r-8gr: Arbor scientiae logicalis (Gl cw; Av 94; CA Apocrifa XII, 37; cf. RD 69, 327). Opus apocryphum, forsan Nicolai de Pax. Inc.: Gratia summi radii fontalis pullulat Arbor scientiae logicalis. — Logica est ars et scientia, in qua uerum et falsum ratiocinando, cognoscuntur, et unum ab altero discernitur, uerum eligendo.

Exfpl.: sed plures cum haec fallacia proueniant secundum multa. Deo gratias. f. 90-94: uacant.

ELENCHVS ET DESCRIPTIO CODICVM

XIII

f. 95r-141r: Lectura Artis seu Breuis practica tabulae generalis (Gl de;

Av 95; CA 43; Pla 123). f. 142-147: uacant. f. 148r-185v :Liber de experientia realitatis Artis generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155).

PALMA DE MALLORcA, Archivo de la

(antea 12) (XVIII.

“

Curia, Causa Pia Luliana 11

Codicem descripserunt J. STOHR: ROL I (1959) 48-49; H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 198; cf. PÉREZ, Mallorca, 2 (1958) 222-224. f. 7or-102v: Liber de experientia realitatis Artis generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155).

PALMA DE MALLorca, Biblioteca Publica, 105 (XVII). Codex chartaceus; 204 x 148 mm. ; folia 173-414. Folia 1-172 desiderantur; opera Raimundi, quae in his foliis continebantur, colligi possunt ex tabula

librorum.

Folia 52r-260r ex codice Palma, Bibl. Publica 1067

descripta sunt. Cf. GARCÍA 88s. f. 173r-184r: Liber de significatione (op. 114; Gl dh; Pla 126) fragm. f. 185v-230r: Liber de experientia realitatis Artis generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155).

f. 230r-231v: Epistola Raimundi (op. 138; Gl ed* ;Pla 156). f. 232r-260r: Liber de centum signis Dei (Gl dz; Av 124; CA 105; Pla

149).

f. 260v-407v : Principia philosophiae complexae (Glci; Av 81; CA 3; Pla 100). f. 408r-413v: Tabula, libros in codice contentos eorumque distinctiones exhibens: Liber de Praedestinatione f. 1r; Liber contradictionis f. 7r; Liber de quaestione ualde alta et profunda f. 28r; Liber intellectus f. 52r; Liber de significatione f. 173r; Liber de experientia f. 185v; Liber de centum signis Dei f. 232r; Liber de principiis philosophiae f. 260v.

PALMA DE MALLORcA, Biblioteca Publica, 1067 (XV). Codex chartaceus; 208 x 147 mm.; 133 folia; columna una ;una manus.

Vetus signatura: L. 119; ex conuentu Fratrum Minorum, in quorum catalogo anni 1715 numero 42 numeratur (cf. Gottron 186-188). Cf. GARCÍA 71-73; L. SarA-MoriNs: ROL X (1982) xvi-xvii. f. Ir: Tabula librorum. f. rr-17v, 26r-31r: Liber intellectus (Gl db; Av 103; CA 40; Pla 120)

incompletus. f. 18r-25v, 31v-33v: uacant. f. 34r-84r: Liber de significatione (op. 114; Gl dh; Pla 126). Int. II f. 1r-31r: Liber de experientia realitatis ipsius Artis generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155).

f. 31r-32r: Epistola Raimundi (op. 138; Gl ed’; Pla 156). f. 32v-48v :Liber de centum signis Dei (Gl dz; Av 124; CA 105; Pla 149) (ordo foliorum 40v-48v, 32v-40v).

XIV

ELENCHVS ET DESCRIPTIO CODICVM

PALMA DE MALLORCA, Societat Arqueológica Luliana, 8 (XVII). Codicem descripserunt J. STOHR: ROL I (1959) 50s.; H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 202s.; cf. PÉREZ, Mallorca, 4 (1960) gos. f. 47v-84r: Liber de experientia realitatis Artis generalis (op.138;Gled; Pla 155).

PALMA DE MALLoRcA, Biblioteca del Marqués de Vivot, L. 2 (n. 7181) (XVIII). Codicem descripserunt J. SróHR: ROL I (1959) 51; H. RIEDLINGER, ROL V (1967) 203. f. 154r-160v : Liber de aequalitate actuum potentiarum animae tn beatitudine (op. 136; Gl dt; Pla 153). f. 161r-167v: Liber de inuestigatione uestigiorum productions diwinarum personarum (op. 137; Pla 154). f. 238r-266r: Excusatio Raimundi (op. 141; Gl ect; Pla 157).

Panis, Bibliothéque Mazarine, 3500 (XIV). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 203; cf. HILLGARTH 103, 197, 339-44. f. 39r-6or: Liber de experientia realitatis Artis tpsius generalis (op.138 ; Gl ed; Pla 155).

f. 6or-61r: Epistola Raimundi ad christianum (op. 138; Gl ed*; Pla 156). f. 62r-119v: Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152).

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15095 (XVII). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 213s.; cf. TARRÉ 20; HILLGARTH 307. f. 31r-53v: Liber de experientia realitatis Artis ipsius generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155).

Paris, Bzbltothéque Nationale, lat. 15096 (XVII). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 214s. ; cf. HILLGARTH 305, 307. f. 193r-238r: Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152).

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV, Electorium). Codicem descripserunt J. SróHR, ROL I (1959) 53s.; H. RIEDLINGER, ROL V (1967) 216-230; HILLGARTH 348-397 et passim. f. 152va-153ra: Extractum ex Libro de experientia realitatis Artis generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155) Dist. I, de prima figura. f. 236va-242va: Extractum ex Libro de experientia realitatis Artis ipsius generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155) Dist. V-VII. f. 325r Glossa marginalis: Efistola Raimundi ad christianum, Libro de

experientia Artis generalis annexa (op. 138; Gl ed?; Pla 156). f. 358ra-376rb: Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152). f. 373v Glossa marginalis: De reductione syllogismi opinatiui in demonstratiuum (op. 140; Pla 159). f. 497rb-va: Epistola Raimundi ad christianum (op. 138; Gl ed!; Pla

156).

ELENCHVS ET DESCRIPTIO CODICVM

XV

Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16116 (XIV in.). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 232s.; cf. TARRE 163s.; HILLGARTH 157, 324s. f. 24r-57v :Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152). f. ro2r-111r: Liber de experientia real (itat)is Artis ipsius generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155).

f. rrr: Epistola Raimundi (op. 138; Gl ed*; Pla 156).

Panis, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (XVII). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 235-236; cf. HirrGARTH 299. f. 304r-338r: Liber de experientia vealitatis Artis ipsius generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155).

f. 338r-330r: Epistola Raimundi ad christianum (op. 138; Gl ed?; Pla

156) f. 476r-5371: Liber de nowis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152).

SAN CANDIDO (INNICHEN), Stiftsbibliothek, VIII. B. 11 (XVI). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 244s.; cf. RUBIO 318-

20. f. 140vb-142va: De aequalitate potentiarum animae in beatitudine (op. 136; Gl dt; Pla 153). f. 142va-144va: De inuestigatione uestigiorum productionum diwinarum personarum (op. 137; Pla 154).

SAN CANDIDO (INNICHEN), Stzfisbibliothek, VIII. C. 3 (XV). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 245-246; cf. RUBIO 329-32.

f. govb-givb: De aequalitate potentiarum animae in beatitudine (op. 136; Gl dt; Pla 153). f. grvb-92vb: De inuestigatione uestigiorum productionum diuinarum personarum (op. 137; Pla 154).

SAN CANDIDO (INNICHEN), Stiftsbibliothek, VIII. C. 8 (XV). Codicem descripsit H. RIEDLINGER: ROLV (1967) 247s. ; cf. RUBIO 332s. f. 60ra-83ra: Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152).

SEVILLA, Biblioteca Colombina, 7 - 6 - 41 (XV). Codicem

descripserunt F. STEGMÜLLER,

Raimundiana

Hispalensia :

Spanische Forschungen der Gérresgesellschaft, Reihe I. Bd. 19 (1962) 17885; H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 248-252. f. 30vb-52vb: Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152). f. 53ra-75va: Liber de refugio intellectus (op. 139; Pla 158).

CITTA DEL VATICANO, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat.

7623 (XIV). 284 x 208 mm.; 180 folia; binae columnae. Cf. PÉREZ, Roma, 38.

XVI

ELENCHVS ET DESCRIPTIO CODICVM

f. rr: Nota possessoris: Iste liber intitulatur Ars magna magistri Raimundi Lulli et est Johannis Gradulini notarii Maioricarum. f. Ira-175vb: Ars generalis ultima (Gl dp; Av 120; CA 54; Pla 146). f. 176ra-178ra: Liber de aequalitate potentiarum animae in beatitudine (op. 136; Gl dt; Pla 153). f. 178ra-180ra: Liber de inuestigatione uestigiorum productions diuinarum personarum (op. 137; Pla 154). CITTÀ DEL VATICANO, Biblioteca Apostolica V aticana, Ottob. lat.

409 (XV).

Codicem descripserunt J. ST6HR: ROL I (1959) 59; H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 254s.; cf. PÉREZ, Roma, 56-9. f. 207r-224r: Extractum ex Libro de refugio intellectus (op. 139; Pla 158). f. 224r-225r: De conuersione syllogismi opinatiui in demonstratiuum cum wicesima fallacia (op. 140; Pla 159). f. 225r-238v : Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152) Dist. II-III fragm. CiTTA DEL VATICANO, Biblioteca Apostolica V aticana, Ottob. lat. 832 (XIV). Codicem descripsit J. STOHR: ROL I (1959) 61s. ; cf. PÉREZ, Roma, 63-65. f. 7ra-36vb: Liber de experientia realitatis Artis ipsius generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155). f. 37ra-107va: Liber de nouis fallaciis (op. 135; Gl ec; Pla 152). f. ro8ra-176ra: Liber de refugio intellectus (op. 139; Pla 158). f. 176ra-177ra: De conuersione syllogismi opinatim in demonstratiuum cum fallacia wtcesima (op. 140; Pla 159).

CiTTA DEL VATICANO, Biblioteca Apostolica Vaticana, Ottob. lat. 1095 (XIV/XV). Codicem descripsit

A.MADRE: ROL IX (1981) xxxi-xxxii; cf. PÉREZ,

Roma, 66-8.

f. IIr: Incipit /;ber magistri Raimundi Lull De inuestigatione uestigiorum productions diuinarum personarum (fragm. ; cf. f. 124r-126r huius codicis). f. rr-6r: Excusatio Raimundi (op. 141; GL ec!; Pla 157). f. 123ra-124rb: Liber de probatione actus potentiarum animae esse aequales in beatitudine per modum Artis generalis (op. 136; Gl dt; Pla 153). f. 124rb-126ra: Liber de inuestigatione productionis diuinarum personarum (op. 137; Pla 154).

CITTÀ DEL VATICANO, Biblioteca Apostolica V aticana, Ottob. lat.

1278 (XV). Codicem descripserunt J. STOHR: ROL I (1959) 63s.; H. RIEDLINGER: ROL V (1967) 255; cf. PÉREZ, Roma 70-72. f. 45rb-46va: De aequalitate actuum potentiarum animae in beatitudine (op. 136; Gl dt; Pla 153).

ELENCHVS ET DESCRIPTIO CODICVM

XVII

f. 46vb-48rb: De inuestigatione uestigiorum productionis diuinarum personarum (op. 137; Pla 154). f. 49ra-61va: Liber de experientia realitatis Artis generalis (op. 138; Gl ed; Pla 155). f. 61vb-68va: Excusatio Raimundi (op. 141; Gl ect; Pla 157).

VENEZIA, Biblioteca Nazionale Marciana, Z. lat. 299 (1906) (XIV).

é

Codex membranaceus; 48 folia; una columna ; una manus. Signaturae:

Cl. III 191; a. 230; 1. 160. Codicem, Parisiis delatum, Venetiasque remeantem, possederat Bartholomaeus de Monte (f. 48r), deinde Recanetus. Cf. J. VALENTINELLI, Bibliotheca M anuscripta ad S. Marci V enetiarum,

IV, Venetiis 1871, p. 141s. f. 1r-26v: Liber qui de nouis fallaciis est inuentus (op. 135; Gl ec; Pla 152). f. 27r-30r: Disputatio (Raimundi per modum dialogi edita contra errores aliquorum philosophorum) (GL bu; Av 67; CA 180; Pla 86) fragmentum. Inc.: Dixit Socrates, quod nos melius intelligimus uel peius, hoc prouenit ex intellectu passiuo. f. 30v-32v: Doctrina, modus et logica noua ad scientiam iuris et medicinae (Gl cu; Av 93; CA 47; Pla 113). f. 33r-48r: Lectura ad declarandum Artem generalem (— Lectura Artis seu breuis practica tabulae generalis) (Gl cb=de; Av 95; CA 43; Pla 123).

LIST OF ABBREVIATIONS ALOs, Los Calálogos = D’ALOS-MONER, Ramón, Los Catálogos

Lulianos, Barcelona 1918.

etus U, ANTONIO = ANTONIVS, Nicolaus, Bibliotheca Hispana V

Madrid 1788, pg. 126-140 (allegantur numeri). ARIAS DE LovoLA = ARIAS DE LOYOLA, Catalogus operum beati Raimundi Lulli (anno 1594); ed. P. BLANco Soro, in: Estudios de bibliografía luliana, Madrid 1916, pg. 38-59. Av = AvINYÓ, Joan, Los obres auténtiques del beat Ramon Llull,

Barcelona 1935 (allegantur numeri). Biblioteca Cisneros = Ms. Vat. Ottob. lat. 704 (XVI), f. 1127?113°”: Index librorum illuminati doctoris Raimundi Lulli, qui sunt apud Reuerendissimum dominum Hispaniae Cardinalem (Ximénez de Cisneros), anno Domini 1515, mense Junii; ed. ALos, Los

Catálogos, pg. 55-67. Biblioteca de Poblet = Ms. Vat., Vat. lat. 6197 (XVI), f. 236: Index librorum Raimundi Lulli ex bibliotheca Cisterciensium apud Poblet ;ed. ALOs, Los Catálogos, pg. 83-89. Biblioteca Vileta = Ms. Vat., Vat. lat. 6197 (XVI), f. 2337-235": Index librorum Raimundi Lulli ex bibliotheca canomici J. L. V aleta. BOFARULL = BOFARULL Y SANS, Francisco de: Inventario de la

Escuela Luliana de Barcelona 1466 : Inventario nim. 1, Documento nim. 4, Inventar: de les scoles del Reverent mestre Ramon Lull, qui son devant lo Carme, pg. 29-36; Inventario num. 2, Documento nüm. 5 (Toma de posesión de la Escuela luliana por el Rdo. Mossen Comte à 22 de junio de 1488), pg. 37-42; Documento nüm. 6, M emorials dels llibres de Ramon Lull composts en llati (nota del siglo XVII), pg. 43-44; ed. Francisco de BOFARULL v SANS, in: E] Testamento de Ramón Lull y la Escuela Luliana en Barcelona, Barcelona 1896. BÓvER = J. M. BóvER y R. MEDEL, Catálogo de las obras del Bto. Raymundo Lull, sacado de la biblioteca vetus de D. Nicolás Antonio; in: Varones ilustres de Mallorca, Palma 1847, pg. 583-611. BoviLLus = Catalogus Operum Raimundi Lulli, in: Caroli BoviLLI, E fistola in vitam Raimundi Lulli ;ed. I. B. SOLLIER, in:

Acta beati Raimundi Lulli, Antuerpiae 1708, pg. 375-385; J. M. VicTOR, Charles de Bovelles and Nicholas de Pax : Two Sixteenth-

Century Biographies of Ramon Lull, in: Traditio 32 (1976) 313345, spec. 324s. CA = CARRERAS y ARTAU, Tomás y Joaquín, Historia de la filosofía espanola. Filosofía cristiana de los siglos XIII al XV, Tom. I, Madrid 1939, pg. 285-334 (allegantur numeri). Catalogus codicis Ambrosiani = Ms. R. 106 Sup. (XVI), f. 378'385': Index omnium librorum Raymundi Lulli maioricani philosophi illuminati cum suis principiis ; cf. ALOS, Los Catálogos, pg. 20-21. Catalogus Electorii (+ Supplementum) = Ms. Paris, nat. lat.

LIST OF ABBREVIATIONS

XIX

15450 (XIV), f. 88"-90' ; cf. ALOs, Los Catálogos, pg.14-16;ed. HLF, pg. 72-74;

ed. PLA, IL, 115-118;

ed. HILLGARTH

335-347;

ed.

Harapa, ROL, VIII, 304-308 (allegantur numeri). Catalogus operum Cusanus — Bernkastel-Kues, St. NikolausHospital, ms. 85 (XV), f. 48": Catalogus operum Raimundi Lulli,a cardinale Nicolao Cusano, ut videtur, exaratus ; ed. HONECKER, pg.

279-281 (allegantur numeri). CCCM = Corpvs CHRISTIANORVM. Continuatio mediaeualis. Chartularium

= Chartularium. Vniuersitatis Parisiensis, I-II,

ed. H. DENIFLE et Ae. CHATELAIN, Paris 1889-1891. COLOMER

= COLOMER, Eusebio, Nikolaus von Kues und Rai-

mund Llull, aus CUSTURER

=

Handschriften der Kueser Bibliothek, Berlin 1961. CUSTURER,

Jaime, Disertaciones

históricas del

culto Ànmemorial del B. Raymundo Lulio, Palma de Mallorca 1700, pg. 598-638 (allegantur numeri). Diaz = Diaz v Diaz, M. C., Index scriptorum latinorum medii aevi hispanorum, Madrid 1959, pg. 348-384 (allegantur numeri). DIMAS DE MIGUEL = DIMAs DE MIGUEL, Catalogus operum beati

Raimundi Lulli ;ed. P.BLanco Soto, in: Estudios de bibliografía luliana, Madrid 1916, pg. 60-68. EL = Estudios Lulianos, Palma de Mallorca 1957 ss. GARCÍA = J. GARCÍA Pastor, J. N. HILLGARTH, L. PEREZ MARTÍNEZ, Manuscritos

lulianos de la Biblioteca Publica de Palma,

Palma de Mallorca 1965. GL = GLORIEUX, Palémon, Répertoire des maitres en théologie de Pans au XIII* siécle, I-II, Paris 1933 (de Raimundi operibus: nr. 335 in vol. II, pg. 146-191; allegantur sigla alphabetica). GOTTRON = GOTTRON, Adam, El catáleg de la Bibliotecaluliana del convent dels

Franciscans de Mallorca ;in: Butlletí de la Biblio-

teca de Catalunya 6 (Barcelona 1924) 146-224. HILLGARTH

=

HiLrGARTH, J. N., Ramon Lull and Lullism in

Fourteenth-Century France, Oxford 1971. HLF

= Histoire Littéraire de la France, Paris; de Raimundo

agitur: M.P.E. LirrRÉ - B. Hauréau, Raimond Lulle, vol. 29 (1885) 1-386. HoNECKER

=

HONECKER,

Martin, Lullus-Handschriften aus

dem Besitz des Kardinals Nikolaus von Cues : Spanische Forschungen der Górresgesellschaft, I. Reihe, 6 (1937) 252-309. IOHANNES A S. ANTONIO = IOHANNES A S. ANTONIO, Bibliotheca Universa Franciscana (BUF) III, Madrid 1733, pg. 358-52b.

LLINARES = Lr1INARES, Armand, Raymond Lulle, Philosophe de l'action, Grenoble 1963 (allegantur numeri). Lo = LowcPnÉ, Ephrem, Lulle, Raymond; in: Dictionnaire de

Théologie Catholique IX (1926), col. 1090-1110 (allegantur numeri). uM

=

RavMUuNDUS

LULLUS, Opera I-VI, IX-X, Moguntiae

1721-1742; reimpr. Frankfurt 1965. OE = Ramon Llull, Obres essencials I-II, Barcelona 1957.

XX

LIST OF ABBREVIATIONS OL = Obras literarias de Ramón Llull, ed. M. BATLLORI et M.

CALDENTEY, Madrid 1948. ORL = Obres de Ramon Liull, Palma de Mallorca, I (1905) -X XI

(1950). Or

=

OTTAVIANO,

Carmelo, L'Ars compendiosa de R. Lulle

avec une étude sur la bibliographie et le fond Ambrosten de Lulle, Paris 1930, 31-103 (allegantur numeri). PASQUAL = PASQUAL, Antonius Raimundus, Vindiciae Lullia-

nae I-IV, Avignon 1778. PEERS = PEERS, E. Allison, Ramon Lull. A Biography, London 1929. PÉREZ, Mallorca = PÉREZ MARTÍNEZ, L., Los fondos manuscritos

lulianos de Mallorca, EL 2 (1958) 209-26, 325-34; 3 (1959) 73-88, 195-214, 297-320; 4 (1960) 83-102, 203-12, 329-46; 5 (1961) 183-97,

325-48; 7 (1963) 89-96, 217-22. PÉREZ,

Roma

=

PÉREZ

MARTÍNEZ,

L., Los fondos lulianos

existentes en las bibliotecas de Roma, Roma 1061. PLA = PLATZECK, Erhard-Wolfram, Raimund Lull. Sein Leben,

seine Werke. Die Grundlagen seines Denkens (Prinzipienlehre), tom. I, Düsseldorf 1962; tom. II, Düsseldorf 1964 (si de Raimundi operibus agitur, allegantur numeri in catalogo positi, 3-84). Pra-Das Leben = PLATZECK, Erhard-Wolfram, Das Leben des

seligen Raimund Lull, Düsseldorf 1964. PROAZA

=

PRO4AZ24, Alphonsus de, Index librorum Raimundi

Lulli, 1515; in: Ars inuentiua ueritatis, Valencia 1515 (RD 53). RD = RoGENT, Elies et DURÁN, Estanislau, Bibliografia de les impressions lullianes, Barcelona 1927 (allegantur numeri). ROL = RarMuNDI LuLLI Opera Latina, I-V, Palmae Maiorica-rum 1959-1967; VIss. Turnholti 1975s. RuBIÓ = RUBIÓ BALAGUER, Jordi, Los códices lulianos de la biblioteca de Innichen, Revista de filología espafiola 4 (1917) 303-

40. SALZINGER = SALZINGER, Ivo, Catalogus librorum magni operis Lulliani ;n: RAYMUNDI LULLI OPERUM tomus I, Moguntiae 1721

(MOG I, 47-73).

Sb = SBARALEA, Iohannes Hyacinthus, Supplementum et castigatto ad scriptores trium Ordinum sancti Francisci a Waddingo aliisue descriptos, Pars III (Litt. R-Z), ed. A. CHIAPPINI, Romae

1936, 4-41.

SOLLIER = SOLLIER, Iohannes Baptista, Catalogus operum a B. Raymundo Lullo scriptorum; in: Acta beati Raymundi Lulli, Antuerpiae 1708, pg. 65?-77?; idem opus inuenies in: Acta Sanctorum Iunii, tom. V, Antuerpiae 1709, pg. 633-736. Soro = BrANco SoTo, P., Catálogo de varios libros de la Escuela Luliana de Barcelona, fundada por Dona Juana Margarita, pg. 6872; Inventario de los libros de la Escuela Luliana, al tomar posesión Mossen Comte (22 de Junio de 1488), pg. 72-76; Memorials dels llibres de Ramon Lull, composts en llati (nota del siglo XVII), pg.

LIST OF ABBREVIATIONS

XXI

76-77; ed. P. BLANCO Soro, in: Estudios de bibliografía luliana, Madrid 1916. pi STOHR = STOHR, Johannes, Literarkritisches zur Uberlieferung der lateinischen Werke Ramon Llulls, EL 1 (1957) 45-61. TARRE

=

TARRE, José, Los códices lulianos de la Biblioteca

Nacional de París; in: Analecta Sacra Tarraconensia, 14 (1941) 155-182. P WADDING-Scriptores = WADDING, Lucas, Scriptores Ordinis Minorum, Romae 1650, pg. 295 (in libro false numeratur: 290) -

304. WADDING-Annales

= WADDING, Lucas, Annales Minorum, to-

mus V (1276-1300), Ad Claras Aquas (Quaracchi) prope Florentiam I93I.

emm. ia ituTM M

4

da LO dk

PX

=~ Peat.

"We

L^

fem

Cop they

wp,f, Deeegedoes TM egehur,«dé "n B rds Siew.

t^t:

E

“ie

: Pius

Maiurevd

db

^n £M c dd

INE M we e reet) spo jullie ELI

di duLon

‘Fue 2 MX

Neu

>

ates Le me tot

s

DY

q

)

rro

v1

14E

]

59

1

;

gaat

S

:

Tola jowl s mdi

eri?erse poma. €

^ py af A, drei

m

=

z

Vs

TES

‘

LI

aei id

alee

AUT

2

ty ig

bats

.

«e ire).

i3» aam siti, Fa)

135

LIBER DESNOVIS;.BALLACIIS In Monte Pessulano, 1308 X

LIBER DE NOVIS FALLACIIS PROLEGOMENA

The Liber de nouis fallaciis is the earliest and most extensive of the works which Llull composed during the fall and winter 1308/1309. The authenticity of the treatise is guaranteed by the concluding formula (V lin. 1684/88), its inclusion in the Electorium, the testimony of the manuscripts, the fact that it is cited in De refugio intellectus (op. 139 lin. 11) and De fallaciis (ROL VI op. 167 lin. 260), and the manner in which distinctions I-II follow the method of the Ars generalis ultima. According to the concluding formula the work, which is known only in Latin, was written at

Montpellier in October 1308. This treatise and three other of the works of this period, De refugio intellectus (op. 139), De conuersione syllogismi opinatiui in demonstratiuwm (op. 140), and Excusatio Raimundi (op. 141), represent an important stage in the development of a new form ef argumentation. Llull had been interested in formal logic form the very beginning of his career. His Compendium logicae Algazelis (Gl e; Pla 33, 43) which was originally composed in Arabic offers in its revised Latin form a summary of the standard tracts of the Aristotelian logic of the Scholastics, with the exception of the socalled parua logicalia. But his early thinking centered on the theory of the predicables and predicaments, which he sought to revise in accordance with his theory of the correlatives of action. This early development came to term with the publication of his Logica noua (Pla 112) in 1303. Llull’s encounter with the position of the theologians of the university of Paris that the articles of faith can not be proved forced him to turn his attention to the theory of scientific demonstration. As he explains in the E pistola appended to the Liber de experientia realitatis Artis (op. 138: VII lin. 94/146), the theologians knew only the Aristotelian demonstrations per quia and propter quid, which can not be applied to God. Therefore they maintained that it was impossible to supply proofs in matters of faith. But since he knew from experience that the infidels could not be persuaded to abandon one belief concerning God for another, he sought new forms of argumentation which would enable him to demonstrate the Christian doctrines. To this end Llull developed two new methods of proof. The first proceeded by way of the equivalence of the active perfections of the divine persons. This method, which he called "demonstratio per aequiparantiam" in contradistinction to the two Aristotelian methods, is described in the Logica noua (dist. V art. 3) and treated ex professo in a treatise of 1305 (ROL IX op. 121). But because he sought a method which might be applied not only in theology, but also in the philosophical sciences, he subsequently developed a

4

135. DE NOVIS FALLACIIS

generalized form of demonstration which could be employed by the universal science of the Avs. He gave this fourth method of proof the name “demonstratio per hypothesim,” because it regards not only religious beliefs, but also opinions, presuppositions, and the like, as hypotheses and attempts to distinguish true hypotheses from false ones by means of a dialectical procedure involving falsification. In accordance with the often cited text of Isaiah (7, 9), “Nisi credideritis, non intelligetis," Llull distinguished two degrees of knowledge: scientia positiua per credere and scientia argumentatiua per intelligere. The demonstratio per hypothesim is a method of advancing from one to the other or (as he describes it himself in the title of op. 140 edited here) of converting a dialectical into a demonstrative syllogism. It attempts to supply a sufficient reason for a belief or an opinion. The question which is implicit in every belief or opinion is first expressed in the form of two contradictory hypotheses. Then in accordance with the principle that a proposition is necessary when its contradictory implies a contradiction, the argument concludes to the truth of one of the hypotheses by drawing out the consequences of the other and showing that they are impossible. For example, Llull argues in the Liber de nouo modo demonstrandi (Dist. I, pars 2) that there is one God and not many, because, if one assumes that the contrary supposition be true, it would follow of necessity that the infinite essence of each would limit the infinite essences of the others, which is impossible (MOG IV 597). This method of demonstration reached its final form some three or four years after the composition of the works edited in this volume, in works such as Liber contradictions, Liber de syllogis-

mis contradictorius, Liber facilis scientiae (ROL VII opp. 171, 172, 176), and Liber de nouo modo demonstrandi (Pla 217). The basic idea of this form of proof is foreshadowed in the Ars inuentiua ueritatis of 1289-1290 (Dist. III, reg. 1) where it is asserted that the first rule at the beginning of any investigation is to suppose that both parts of a contradiction are possibly true or false (MOG V 371.). But a long evolution was necessary before the demonstratio per hypothesim reached the form of the De nouo modo demonstrand. The works edited here, particularly De nowis fallaciis, De refugio intellectus, De conuersione syllogismi opinatiur qn demonstratiwum, and Excusatio Raimundi represent a detour in this evolution by way of the theory of fallacies. In this connection the distinction of two degrees of knowledge is important. It is in the first degree that fallacies arise. The diversity of opinions among philosophers is due to ambiguities about the meaning of the terms in their various hypotheses. In order to avoid such ambiguities Llull developed the “fallacia contradictionis,” a method of argumentation which appears for the first time in the Logica noua (Dist. V, cap. 33) and then again in the Ars

135. DE NOVIS FALLACIIS

5 generalis ultima (Pars VII, cap. 4, art. 14). He thoroughly examined its possibilities for the first time however in the works in this volume. The fallacia contradictionis aimed at eliminating ambiguities in the hypotheses formulated at the outset of an investigation by stating a major premiss in which the supposition is understood in one way and opposing tp it a minor premiss in which that supposition is contradicted, so that two senses of the major must be distinguished. One can imagine two disputants discussing the question whether eternity is good per se. One of the disputants means by eternity "aeternitas incepta" and maintains: "Nulla aeternitas est per se bona". The other understands eternity as "aeternitas principalis" and maintains for his part: "Quaedam aeternitas est per se bona". Since these positions taken as premisses conclude to a contradiction: "Quaedam aeternitas est per se bona et non est per se bona,” the dispute can only be resolved by distinguishing "aeternitas principalis" from "aeternitas incepta" and showing that "Aeternitas principalis est per se bona" by reducing the contradictory of this statement to a contradiction: ^Si aeternitas principalis non esset per se bona, non esset principalis." Llull also called the fallacia contradictionis "apparens contradictio" (op. 135 lin. 12; op. 139 lin. 12), because in the major (Nulla aeternitas est per se bona) the cause of the apparent contradiction in the conclusion is made clear. In the minor (Quaedam aeternitas est per se bona) the cause of the error is made clear. The minor is in real contradiction only with the first meaning of aeternitas (incepta), not with the second (principalis). The fallacy is called "apparens contradictio" because the major is always ambiguous, in one sense true, in the other false; the minor is always true simpliciter. Llull also described the fallacia contradictionis as a hermeneutics or method of interpretation (op. 139 lin 27/32). The fallacy examines the various opinions formulated as hypotheses in order to conclude in such a way that the intellect, properly disposed, can not reasonably assent to the contradictory. Llull also named the fallacia contradictionis "the twentieth fallacy" (op. 139 lin. 12) because he saw it as a method of demonstration which should supplant the nineteen modes of the Aristotelian syllogism. Whereas the syllogism has its ontological basis in the essences of things, Llull's method of argumentation abandons the attempt to penetrate into essences and substances and is satisfied with a negative type of understanding. In the ascent from belief to understanding the intellect experiences itself as the interpretation of truth (cf. op. 138), in that it recognizes the impossibility of the opposite conclusion. In later works Llull gave up the approach to the problem of demonstration through the twentieth fallacy, but he retained the method of indirect argumentation through contradictories. His deliberate abandonment of a theory of truth as the adequation of

6

135. DE NOVIS FALLACIIS

the intellect with things in favor of a theory of truth as the intellect's experience of itself as the place where truth takes place reveals the fundamental orientation of his thought. His final method of proof through contradictory syllogisms finds its counterpart in Plato's dialectical method of accepting a proposition provisionally in order to discover whether or not it implies a contradiction. Anselm's "fides quaerens intellectum" can also be seen behind Llull’s distinction of two degrees of knowledge; his unum argumentum manifests the same structure as the nouus modus demonstrandi. Llull's substitution of an intellectual for a correspondence theory of truth foreshadows the docta ignorantia of Nicholas of Cusa. The Liber de nowis fallaciis is made up of two parts, divided into five distinctions. In the first part Llull shows how the new fallacy is the same in form, though different in matter, according to the questions (Dist. I) and subjects of the Ars (Dist. II). In the second part he deals with the theory of demonstration. This part has two sections. In the first he applies the new fallacy to the Aristotelian theory of proof, reducing all thirteen Aristotelian fallacies to equivocation (Dist. III 1) and destroying the nineteen modes of the Aristotelian syllogism (Dist. III 2). In the second section he shows how his new form of proof may be applied in philosophy (Dist. IV I) and theology (Dist. IV 2). The work concludes with a list of the questions dealt with (Dist. V 1) and adds — seemingly as an afterthought not foreseen in the divisio textus (lin. 52) - questions taken from the Disputatio Raimundi Christiani et Hamar Saraceni (Pla 147), revised in accordance with the twentieth fallacy (Dist. V 2). The Liber de nous fallaciis is preserved in fourteen manuscripts, of which five belong to the fourteenth century (E P V X Z), six to the fifteenth (F H IL NU), two to the seventeenth (P, P,), and one to the eighteenth (M). The text is found complete in all the manuscripts, except E which offers excerpts according to the plan of the Electorium and U which contains Dist. II-III. The relationships of the manuscripts may be seen in the Stemma on the following page. The manuscripts may be divided into two principal families (a, b). To the family a belong the manuscripts V (U )H (16/17, 19, 44, 54; 1 23). But V shows proper errors (34; 1 35, 163; II 427) against the branch UH (II 238, 343, 395, 427), while these two derive independently from the same source (U : II 3, 4, 122; H :15, 32;138, 47, 53).

135. DE NOVIS FALLACIIS XIV

7

Archetypus

\

Dn

eM

XV

P

F

XVI

I

XVII

XVIII

Ma

To the family b belong to the manuscripts

ZP,P,NLXFIPEM,

(2, 8, 47, 52; I 129, 169, 282). This family divides into two branches, CPP INLAL IAT, 15/1636) 22, 4r, 305) and PEM, (10, 16, 25,

49). The first branch is made up of two groups of manuscripts ZPP (7,11; 38; 1 06/67) and NLAXFI (17, 30/31, 35,38). P, (5, 12 I3, 17) and P, (4, 13, 28) are independent copies of Z. Within the second group we may distinguish the sub-groups: NLX (I 78, 144/145, 205; II 311/323) and FI (8, 31, 40/41, 46; 16). NL derive from a common:exemplar (II 226, 300, 411) distinct from X (19, 24, 29, 31); but N (I 130) and L (15, 17, 25, 29/30) are independent of one another. J is a copy of F (2, 4, 10, 23/24; I 10). Within the second branch £ is a copy of P (2,3, 33, 38) and M , is a copy of E (28). The treatise is cited by the Catalogus I Scholae Lullianae Barcinonensis anni 1466 (Soto, pg. 70); PROAZA, f. 222r; DIMAS DE MIGUEL (Soto, pg. 66); ARIAS DE LovoLa (Soto, pg. 58); WADDING, Scriptores, pg. 298; NICOLAVS ANTONIVS, no. 79; SOLLIER, no. 79; SALZINGER, no. 99; IOHANNES A S. ANTONIO (BUF), pg. 38; PasQUAL, I, 270 and 378; HLF 151; Lo 3.39; Ot 120; Glec; Av 127; CA

56; Diaz v Diaz 1846; Pla 152. Although the title does not appear in the Catalogus Electorii, the text of the treatise is included in E as Succursus Artis Magnae ex fallaciis nouis (cf. HILLGARTH, pg.

3791.).

ye " nilli o: ho Bue3 Pog de

We: M

de "ete

inim.

though

pu

difiethilio

Pw

matter Mid

Ml.

thé wes iaBery

act iig to de fis

ni

wo

"Melina: kem T6

ix

,

x.

iue il E: pi AAS

Y

ee deed) MES hee Dao .!

=!) Lu e i

EUR

SRL :

:

Io

eee

TRÀ

WEG

A Ax

o:

FU

MONS

(p>),

, Ael n:ot

Aj

nadrotu

TAM

rae

o SUI fear vati

Ee

ro cio

d

1

:

-

LIBER DE NOVIS FALLACIIS

CODICES Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV) f. 358ra-376rb.

Oxford, Bodleian Library, Canon. lat. misc. 365 (XV) f. 2r-4or. Sevilla, Biblioteca Colombina, 7-6-41 (XV) f. 30vb-52vb. San Candido, Stiftsbibliothek, VIII.C.8 (XV) f. 6ora-83ra. Lyon, Bibliothéque de la ville, Fonds général 258 (XIV /XV) f. 58r-98r. München, Staatsbibliothek, Clm. 10563 (XVIII) Int. II f. 2r-51v.

pe Re ie "y n 9ma CUAU "S

NxM NG

München, Staatsbibliothek, Clm. 10542 (XIV/XV) f. zra-41vb. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16116 (XIV) f. 241-57v. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15096 (XVII) f. 1931-238r. Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (XVII) f. 476r-5371. Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 409 (XV) f. 225v-238v (fragm.). Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 832 (XIV) f. 37ra-107va. Venezia, Biblioteca Nazionale Marciana, Z. lat. 299 (XIV) f. xr-26v. Paris, Bibliothéque Mazarine, 3500 (XIV) f. 62r-x19v.

LIBER DE NOVIS FALLACIIS* DE NOVIS FALLACIIS? LIBER DE FALLACIIS NOVIS^

DE FALLACIIS Novis? LIBER QVI DE NOVIS FALLACIIS EST INVENTVS? LIBER QVI EST DE NOVIS.FALLACIIS!

a

b

=

Codices

EHILM,PP,;P,VZ;

ALPHONSUS

DE

PROAZA;

DIMAS

DE

MIGUEL p. 66; WADDING p. 298; ANTONIO nr. 79; SOLLIER nr. 79; SALZINGER nr. 99; Lo 3.39; Gl ec; Av 127; Diaz 1846. = Catalogus I scholae lullianae Barcinonensis (Blanco Soto p. 70); IOHANNES A S. ANTONIO p. 38; PASQUAL, Vind. I p. 270. = Pla 152. I=

Codex F; Arias DE LOYOLA p. 58; Liber de fallaciis (op. 167) c. 15.

= Codices NX. t. 0o ^

— Codex U.

|

12

135. DE NOVIS FALLACIIS Deus, cum tua sapientia, gratia et caritate,

Incipit liber iste, qui De nouis fallaciis est inuentus.

IO

Quoniam intellectus humanus est ualde grauatus, per hoc quia opiniones philosophantium, et iuristarum, et etiam medicorum in eorum scientiis sunt dispersae; idcirco dictus intellectus potest difficiliter inuenire, etiam per consequens concludere ueritates, cum ad unam rem sequuntur plures uoces, et sub eadem uoce multae res continentur. Qua de causa opiniones inter scientificos oriuntur. Quare intendimus Nouas Fallacias compilare sub una generali fallacia existentes. Quam fallaciam "apparentem contradictionem" appellamus, eo quia uidetur contradicere, et nihil realiter contradicit. Et per hoc ab aliis antiquis fallaciis est diuersa, qua antiquae uerum signifi-

1D) cant, et uerum

20

25

tamen non concludunt. Differt in hoc etiam ab

antiquis, quia generalior est, quam sit per se quaelibet antiquarum. Quapropter antiquae ad istam fallaciam reducuntur, et sic de syllogismis omnibus, ut patebit. Ratio, quare ista fallacia est generalissima, stat in hoc, quia est composita ex uniuersali negatiua et particulari affirmatiua, et ex subiecto et obiecto, et ex syllogismo et paralogismo. Et quia sub eadem forma semper generaliter haec concludit, ut declarabitur in processu, fallaciae antiquae differunt per formam, sed nouae fallaciae sunt per materiam differentes. Et de | hoc exemplum lel ye dabimus in prima distinctione, et etiam in secunda. Quia intellectus habet duos actus, scilicet credere et intelligere,

et in generando scientiam ante credat, quam intelligat, ut sit finaliter successiuus, igitur in primo actu fallaciae habent ortum, et per consequens opiniones. Et sic in maiori propositione ipsius 1 gratia] om. ZP;P,NLXFI X FP;

liber, quil; ista pars quae E M,

2 liber iste qui] iste liber qui ZPjP4NL 3inuentus]inuenta

EM; — Áperhoc]

om. I quia] quod P, 5 etiam] om. P; 7 etiam] et ZPP4L X 8 sequuntur] sequantur ZP;P,NLXFIPEM, et] om. FI 9 continentur] contineantur P,X FI 10 intendimus] add. secundum P E ; add. del. secundum M4 nouas fallacias] nouam fallaciam I una] una corr. ex eadem M4 11 generali fallacia existentes] fallacia generali existentes Z P4; fallacia existentes generali P, — 12 contradictionem] conditionem P; 13 quia] quod P, nihil] non Pj 14 antiquae] antiquum P, 15 uerum tamen] tamen uerum H — differt] differunt L 15/16 etiam ab antiquis] ab antiquis etiam

ZP,P,NLXFI . l6est]add. pars PEM, — 16/17 antiquarum]antiquorum VH 17 Quapropter] oz. P ^ antiquae]antiqui L — reducuntur] reducentur NLXFI 19 ista] prima X — stat]est VH —— 23/24 nouae fallaciae] noui syllogismil etiam in] om. L 24 sunt]om.X ^ 25etiam]om.PE M4 26 actus] add. in marg. alia manu intellectus habet duos actus, quia si non

credideritis, non intelligetis P,; finaliter sit M4

in] de X

P — 27 et] ut N; om. P4 — 27/28 sit finaliter] sit

fallaciae habent ortum] habent ortum fallaciae P,

29

135. DE NOVIS FALLACIIS 20

I3

paralogismi causa apparentiae apparebit ; et causa defectus ipsius apparentiae |in minori, concludendo realiter ueritatem. Ars ista, siue scientia contenta in hoc libro, propter modum altum, quem habet in faciendo fallacias istas nouas, utilis multum

35

erit; eo quia docebit cognoscere syllogismos, distinguendo |inter sophisticum, dialecticum et demonstratiuum; etiam syllogismum et antiquas fallacias, in quo peccant ;et similiter praecauere a punctis uariis et casibus defectiuis in opinionibus et auctoritatibus, glossulis amphorisinis, et deinde in quaestionibus litigiis et libellis. Scientia ista, quantum est de se, est difficilis et prolixa, sed quia per Artem generalem ipsam tractabimus, erit facilis et sub compendio comprehensa. DE DIVISIONE HVIVS LIBRI

45

50

55

Diuiditur iste liber in quinque distinctiones. Prima distinctio erit de fallaciis, deductis per decem quaestiones generales. Secunda erit de fallaciis, deductis per nouem subiecta generalia, in quibus cadit, quidquid est. Tertia erit de apparente destructione paralogismorum et decem et nouem modorum syllogismorum trium figurarum. Quarta distinctio erit de syllogismis ueris, necessariis et demonstratiuis, cum uicesima fallacia temptatis. Quinta erit de quaestionibus, abstractis a locis primae et secundae distinctionis. Quia sub istis distinctionibus, quidquid est, implicatur, et ipsae sunt contentae sub fallacia supradicta, concluditur, quod scientia talis fallaciae est ad omnia generalis, utilis et doctrina.

41 et passim Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146).

29/30

ipsius paralogismi]

paralogismi

ipsius L

30/31 apparentiae

apparebit - realiter] om. L X FI; om. add. in marg. alia manu N ueritate L; uritante X; ad ueritatem FI 32ars] add.autemH

31 ueritatem]a 33 faciendo

fallacias istas] fallacias istas faciendo EM4 —— 3Áerit]est V — 35sophisticum] add.et NLXFI . 38 glossulis] glosis uel glosulis Z P; P4; glosalis NL XFI 38 amphorisinis] afforisinis ZP;P4X; amphorisimis N; amphorimis E M, 40/41 et prolixa - facilis] om. FI 43 De - libri] om. ZP; P41; add. uel partis EM4 44 diuiditur] aZ. autem VH —— 46in]om.FI ^ 4Terit] aZ. est ZP4P4; om. VHPEM, destructione] distinctione ZP,;P,NLFIPE Mg; definitione X 49 trium figurarum] om. P E; om. add. in marg. alia manu M, ueris] add. et VHE M4 52 distinctionis] add. et ZPP4NL XFIPE M,

54 concluditur] add. ergo VH PEM,

ZP4,P,4FI; et doctrina utilis

55 utilis et doctrina] et utilis doctrina

Z, 62"

14

135. DE NOVIS FALLACIIS I

De prima distinctione [De fallaciis, deductis per decem quaestiones generales]

Distinctio ista in decem partes est diuisa, uidelicet per decem quaestiones generales, in quibus cadit, quidquid est, scilicet (1) utrum sit, (2) quid est, (3) de quo est, (4) quare est, (5) quantum est, (6) quale est, (7) quando est, (8) ubi est, (9) quomodo est, (10) cum quo est.

IO

|Quaelibet istarum quaestionum habet suas species, ut patet in Arte generali, et| adhuc patebit in hoc libro, ex eo quia per species istarum quaestionum faciemus speciales fallacias, quas hic intendimus pertractare. Et primo de prima.

Bi24" V 38°

I

DE FALLACIA, QVAE DEDVCITVR PER VTRVM

15

20

Fallacia, quae fit per Vtrum, uersatur circa possibile et impossibile. Et est credere utramque partem contradictionis esse possibilem. Et prouenit, ex eo quia credit, quod quaelibet pars contradictionis sit possibilis, quae possibilitas in altera parte est impossibilis. Fallacia ista habet tres species, uidelicet dubitationem, affirmationem et negationem. Et sub qualibet istarum specierum faciemus unum argumentum, quod uno modo erit paralogismus, et alio modo syllogismus. Et per talem doctrinam quilibet poterit multiplicare ad placitum plura consimilia argumenta.

1. De prima specie [Dubitatio] 25

Nullum dubium est affirmabile. Quoddam dubium est affirmabile; ergo quoddam dubium est affirmabile et non affirmabile. Maior est duplex, eo quia est ex sensibus contrariis, quia uno modo nullum dubium, in quantum dubium, est affirmabile, eo quia

20

dubium non est de genere affirmationis. Alio modo est affirmabile, propter hoc quod dubium est actu, cum quidquid est actu, sit affirmabile. Minor simpliciter est uera, eo quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. Et sic, propter duplicitatem

1 De prima distinctione] om. ZP4I ^ Gquale]qualisFI est”) add. et HX 9per]om. VN — lOspecialesfallacias]syllogismosI ^ 13 quae deducitur] deducta E M, 15 contradictionis] conditionis P4LFI 16 contradictionis] conditionis PL XFI ^ 17/18 quae - impossibilis] om. FI 21/22 alio modo] modo alio ZPP4NL . et-syllogismus]om. FI — 23 placitum] add. multa seu VH — 30 sit] est ZP4 P4 X; est corr. in sit F

2563!

135. DE NOVIS FALLACIIS

15

maioris, argumentum est paralogismus, et per ueritatem minoris est syllogismus. 2. De secunda specie [Affirmatio]

35

Nulla affirmatio est negabilis. Quaedam affirmatio est negabilis; ergo quaedam affirmatio est negabilis et non negabilis. Maior est duplex, eo quia habet duos sensus contrarios, scilicet

quia affirmatio, in quantum affirmatio, non est negabilis, eo quia, 40 in quantum huiusmodi, non est de genere negationis. Sed in quantum affirmat falsum, est negabilis, sicut si dicamus, "Homo est lapis". Minor simpliciter est uera, eo quia ponendo secundum sensum maioris, |priuat primum, sicut per se patet.

V 38"

3. De tertia specie [Negatio] 45

Nulla negatio est affirmabilis. Quaedam negatio est affirmabilis; ergo quaedam negatio est affirmabilis et non affirmabilis. Maior est duplex, eo quia primo modo negatio, in quantum negatio, non est affirmabilis, quia, in quantum huiusmodi, non est

de genere affirmationis. Sed in quantum negat falsum est affirma50

bilis, sicut si dicatur, ^Deus non est finitus". Minor simpliciter est

uera, eo quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2 DE FALLACIA,

55

QVAE

DEDVCITVR

PER QviD

Fallacia, quae fit per Quid, uersatur circa definitionem et definitum. Et est credere signum esse significatum et e conuerso. Et prouenit, ex eo quia credit definitionem, quae est signum, esse definitum, quod est significatum ; et e conuerso, quia sunt conuertibilia. Quod est falsum, quod secunda intentio, importata per definitionem, conuertatur cum re definita, scilicet cum composito, ete conuerso. ~

Fallacia ista habet quattuor species, uidelicet quid est in se, et quid habet in se, quid est in alio, |et quid habet in alio. Et primo.

1. De prima [Quid est in se] Nulla definitio est definitum. Quaedam definitio est definitum ; 65 ergo quaedam definitio est definitum et non definitum.

35 specie] add. iterum V —— 38 duplex] add. propter H — 38/39 scilicet 41 si quia] scilicet quod VH; solum quia X — 39 affirmatio] syllogismus V 49 47 negatio - quantum] om. H dicamus] dicimus ZP;P,NLXFI falsum] uerum sed corr. in marg. in falsum F; uerum VHZP,P.NLXIPEM, 50 finitus]om. VPE M4, — 53De-quid]dequartaspecie H — 62 se] aZ. et

NLFIPEM,

7 63*

16

135. DE NOVIS FALLACIIS Maior est duplex, eo quia primo modo definitio, in quantum

definitio, non est definitum; quoniam, in quantum huiusmodi,

70

signum esset signatum, cum definitio sit signum definiti. Sed in quantum per definitionem et definitum eadem res importatur, unum est reliquum, et e conuerso. Minor simpliciter est uera, quia concedendo |secundum modum maioris, priuat primum.

2. De secunda specie [Quid habet in se]

75

80

Nullum ens habet in se seipsum. Sed quoddam ens habet in se se ipsum; ergo quoddam ens habet inse se ipsum et non habet in sese ipsum. Maior est duplex, quia primo modo intelligitur de creatis, in quibus habitus et habituatus differunt sicut |accidens et subiectum. Sed secundo modo in Deo, in quantum Deus Pater habet in se ipso Deum Filium, habet in se se ipsum, Deum per essentiam ;qui non differunt sicut habitus et habituatus, |sed sicut gignens et genitus, idem per essentiam diuinam existentes. Minor simpliciter est uera, quia concedendo secundum modum maioris, priuat primum. 3. De tertia specie [Quid est in alio]

85

Nullum ens est in alio hoc, quod est in se ipso. Sed quoddam ens est in alio hoc, quod est inseipso; ergo quoddam ens est in alio hoc, quod est in se ipso, et non est in alio hoc, quod est in se ipso. Maior est duplex, quia primo modo intelligitur de creatis, in quibus in se et in alio non sunt idem. Sed secundo modo, in Deo,

go

Deus Pater est in Deo Filio id, quod est per essentiam in seipso per bonitatem, infinitatem, aeternitatem, et huiusmodi. Minor simpliciter est uera, quia, concedendo secundum modum maioris, priuat

primum.

4. De quarta specie [Quid habet in alio] 95

IOO

Nullum ens habet primo et per se in alio hoc, quod habet primo et per se in se ipso. Sed quoddam ens habet primo et per se in alio hoc, quod habet primo et per se in se ipso ; ergo quoddam ens habet primo et per se in alio hoc, quod habet primo et per se in alio hoc, quod habet primo et per se in se ipso, et non habet primo et per se in alio hoc, quod habet primo et per se in se ipso. Maior est duplex, quia primo modo intelligitur de creatis, in quibus essentiae sunt diuersae, et esse diuersa habent, eo quia

66/67 definitio in - definitum] definitum in quantum definitum non est definitio ZP;P, 68 esset] nonest ZP;P,;estI 78 Sed] add. in quantum NLX 82 modum] sensum HZP;P,NLXFI

135. DE NOVIS FALLACIIS

Ly

differunt numero. Sed secundo modo, in Deo, Deus |Pater habet

IOS

primo et per se essentiam et esse in se ipso, et primo et per se in Filio eandem essentiam, idem esse. Minor simpliciter est uera, quia condedendo secundum modum maioris, priuat primum.

Z 64

bj DE FALLACIA/ QVAE DEDVCITVR PER DE Qvo

IIO

Fallacia De quo uersatur circa esse et non-esse. Et est credere, quod esse sit de non-esse, et e conuerso. Et prouenit, ex eo quia credit, quod esse sit materialiter de non-esse, et e conuerso, quia communiter dicitur, quod mundus est de nihilo; quod est falsum

materialiter. Etiam credit, quod peccatum sit de culpa materialiter, quia si sic, peccatum haberet esse positiuum ;quod est etiam IIS impossibile. Fallacia ista habet tres species, uidelicet a quo est, de quo est, et cuius est. Et primo. I. De prima [A quo est] I20

Nullum ens est de nihilo. Quoddam | ens est de nihilo; ergo V 39° quoddam ens est de nihilo et non de nihilo. Maior est duplex, eo quia primo modo, si intelligatur materialiter, est uera, quoniam

non-esse

non

est materia

entis. Sed si

intelligatur creatiue et non materialiter, omne ens est de nihilo. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maio125 ris, priuat primum. 2. De secunda specie [De quo est]

Nullum -bile est de forma. Quoddam -bile est de forma; ergo quoddam -bile est de forma et non de forma. Maior est duplex, quia primo intelligitur in creaturis, in quibus 130 materia et forma sunt diuersae essentiae. Sed secundo modo, si

intelligitur in Deo, Filius est generabilis a forma Patris, ab omni materia denudatus. Minor simpliciter est uera quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

105 essentiam] add. et HZP4P4XFI marg. N 114 si] om. VX ens] om. HZP;P,NLXFI

111 quia] om. L XFI; om. add. in

est etiam] est Z P; P4 X; esset E M4 123 omne 129 creaturis] creatis ZP;P,NLXFIPEM,

130 materia et forma] forma et materia ZP;P,NLXFIPEM, . secundo modo X; secundo si FIPEM, modo si] secundo Z P4 P4; si secundo N; si hoc L; sisecundo

18

135. DE NOVIS FALLACIIS 3. De tertia specie [Cuius est]

Nullus subditus est de suo domino. Quidam subditus est de suo domino; ergo quidam subditus est de suo domino et non est de suo domino. Maior est duplex, uidelicet quoad materiam, et quoad moralitatem, quoniam primo modo seruus non est de essentia domini sui. 140 Sed secundo modo est de domino eius. Minor simpliciter est uera,| P265» quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

135

4 DE FALLACIA,

QVAE DEDVCITVR

PER QVARE

Fallacia, quae fit per Quare, uersatur circa prius et posterius. Et

145 est credere, quod prius sit posterius, et e conuerso. Et prouenit, ex eo quia peruertit ordinem in credendo.

Fallacia ista habet duas species, uidelicet quare formale, et

quare finale. Et primo.

1. De prima [Quare formale] 150

Nullum quare est propter finem. Sed quoddam quare est | Z propter finem; ergo quoddam quare est propter finem et non propter finem.

64

Maior est duplex, quia uno modo, in creaturis, quod est forma, non est terminus ad quem. Sed secundo modo, in Deo non est sic, 155 quia Deus Pater est forma, a qua, et est Pater, ut sit Filius ab eo

genitus. Minor simpliciter est uera, | quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Quare finale]

16o

Nullus finis est propter quare. Sed quidam finis est propter quare; ergo quidam finis est propter quare et non propter quare. Maior est duplex, quia in creatis finis non est de essentia formae. Sed in Deo non est sic, quoniam in ipso finis et forma sunt eadem essentia, ab omni materia disparatae. Minor simpliciter est uera,

quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

144/145 et est - posterius] om. LX; om. add. in marg.

N —— 153 creaturis]

creatis ZNLXFPE 155 eo] ipso ZNLXFPE 160 et - quare] om. H 161 creatis] creaturis H — 163 disparatae] disparata V ; disparati F

V 40!

165

135. DE NOVIS FALLACIIS | 5 DE FALLACIA,

OVAE DEDVCITVR

19

PER QVANTVM

Fallacia, quae fit per Quantum, uersatur circa intensitatem et extensitatem. Et est credere, quod intensitas sit extensitas, et e conuerso. Et prouenit, ex eo quia credit, quod, quod est intensum, 170

non differat ab extenso/ nec e conuerso.

Fallacia ista habet duas species, scilicet quantum continuum, et quantum discretum. Et primo I. De prima (Quantum continuum] r75

180

Nullum quantum continuum est compositum. Sed quoddam quantum continuum est compositum; ergo quoddam quantum continuum est compositum et non compositum. Maior est duplex, quoniam in creatis simplex intensum continuum non habet, ex quo sit compositum. Sed respectu primae causae, ab omni quantitate disparatae, omnia sunt composita. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Quantum discretum]

185

Nulla quantitas discreta est quantificabilis. Sed quaedam quantitas discreta est quantificabilis; ergo quaedam quantitas discreta est quantificabilis et non quantificabilis. Maior est duplex, quia, quod est in facto esse, non est in fieri, in

quantum huiusmodi. Sed potest esse iterum in fieri ratione multiplicationis compositi aut numeri. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

6

190 DE FALLACIA,

195

H 32'

QVAE DEDVCITVR

PER OVALE

Fallacia, quae fit per Quale, uersatur circa actionem|et passionem. Et est credere, quod proprium sit appropriatum, et e conuerso. Et prouenit ex eo, quia credit, quod proprium non differat ab appropriata, nec e conuerso. Fallacia ista habet duas species, |uidelicet, quale proprium, et quale appropriatum. Et primo

169 quod] quia ZNLXFPE

194/195 Et prouenit - conuerso] om. V

V 4o"

165!

20

135. DE NOVIS FALLACIIS 1. De prima [Quale proprium] Nulla propria actio est propria passio. Sed quaedam propria

200

actio est propria passio ; ergo quaedam propria actio est propria passio et non est propria passio.

Maior est duplex, quia in creatis actio et passio essentiae sunt diuersae, ratione diuersitatis formae et materiae. Sed in Deo actio 205

et passio in essentia non diuersificantur, eo quia ab omni materia sunt dispersae, licet sit distinctio personarum, eo quia relatiue se habent. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

2. De secunda specie [Quale appropriatum] 210

Nulla propria qualitas est qualitas appropriata. Sed quaedam propria qualitas est qualitas lappropriata ;ergo quaedam propria

P 26°

qualitas est propria et appropriata.

Maior est duplex, quia proprium non potest esse appropriatum, nec e conuerso, respectu eiusdem, quia si sic, destrueretur nume215

rus ; quod est impossibile. Verumtamen caliditas, quae est propria qualitas ignis, est qualitas appropriata aeris, eo quia non differunt specie atque numero. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

7 DE FALLACIA, 220

QVAE

DEDVCITVR

PER QVANDO

Fallacia, quae fit per Quando, uersatur circa instantaneitatem et successionem. Et est credere, quod instantaneum sit successiuum, et e conuerso. Et prouenit, ex eo quod credit, quod essentia, quae semper est instantanea, possit esse successiua.

225

Fallacia ista habet duas species, uidelicet instans, et successio. Et primo

1. De prima [Successio]

Nulla essentia temporis est successiua. Sed quaedam essentia temporis est successiua;

ergo quaedam

essentia temporis est

successiua et non successiua. 230

Maior est duplex, quoniam non est successiua quoad suum numerum, uidelicet quoad suum esse. Sed est successiua quoad | V subiectum, in quo est. In quo subiecto multiplicantur horae, dies et huiusmodi, causa motus subiecti. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

F

205 dispersae]disparatae NL X aeris] aeri V; aera H

215 qualitas?] caliditas V H P ; qualiditas

4r

135. DE NOVIS FALLACIIS 235

21

2. De secunda specie [Instans]

Nulla successio est instantanea. Sed quaedam successio est instantanea; ergo quaedam successio est instantanea et non instantanea. Maior est duplex, quoniam instantaneitas et successio differunt 240 specie. Sed est instantanea, per hoc quia est in suo numero, siue in sua essentia permaneris. Minor simpliciter est | uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

Z 6s"

8 DE FALLACIA, QVAE DEDVCITVR PER VBI

245

Fallacia, quae fit per Vbi, uersatur circa intra et extra. Et est credere, quod continens sit contentum, et e conuerso. Et prouenit ) ex eo quia credit, quod, quod est intra, sit extra, et e conuerso. Fallacia ista habet duas species, uidelicet permanentiam, et discursum. Et primo

250

1. De prima [Permanentia]

255

Nullus locus est collocatus. Sed quidam locus est collocatus; ergo quidam locus est collocatus et non collocatus. Maior est duplex, quia locus et locatus differunt sicut accidens et substantia, quae est suum subiectum. Sed locus, qui est pars coessentialis corporis, est collocatus in ipso corpore, sicut pars in suo toto. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Discursus]

260

Nullus locus est extra motum. Sed quidam locus est extra motum ; ergo quidam locus est extra motum et non extra motum. Maior est duplex, quia locus ut genus, et motus ut genus sunt partes generales totius uniuersi, quorum una pars est in alia, ut totum chaos sit unum quantum continuum. Verumtamen locus, in quo chaos est collocatus, est extra motum,

265

eo quia chaos non

mouetur per lineas rectas diametrales. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum |sensum maioris, priuat primum.

247 quod quod] quod id quod H; quod quidquid Z; quod N; quod illud quod LX

NETS

22

135. DE NOVIS FALLACIIS 9 DE FALLACIA,

270

QVAE DEDVCITVR

PER QvoMoDo

Fallacia, quae fit per Quomodo, uersatur circa antecedens et consequens. Et est credere, quod antecedens sit consequens, et e conuerso. Et prouenit, ex eo quia credit, quod pars sit partiabilis per se, et non per totum.

Fallacia ista habet quattuor species, scilicet quomodo pars est pars; secunda, quomodo pars est in parte; tertia, quomodo partes 275

sunt in toto, et e conuerso; quarta, quomodo totum transmittit

extra se suam similitudinem. Et primo 1. De prima [Quomodo pars est pars]

Nulla pars est partiabilis. Quaedam pars est partiabilis; ergo quaedam pars est partiabilis et non partiabilis. 280

Maior est duplex, quia pars, postquam est actu, non est in fieri,

cum sit |in facto esse. Verumtamen quando deducitur de potentia ad actum successiue, est partiabilis. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

P 26

2. De secunda specie [Duomodo pars est in parte] Nulla pars est in parte. Sed quaedam pars est in parte; ergo Z 66 quaedam pars est in parte et non in| parte. Maior est duplex, quoniam si pars esset in parte, pars esset totum, uidelicet compositum. Verumtamen est pars in parte, ut compositum sit quantum continuum. Minor simpliciter est uera, 290 quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

285

3. De tertia specie [Quomodo partes sunt in toto]

Nullum totum existit in partibus suis. Quoddam totum existit in partibus suis; ergo quoddam totum existit |in partibus suis et non existit in partibus suis. Maior est duplex, quia, si totum existeret in partibus suis, esset contentum ab ipsis. Verumtamen existit in partibus suis, per hoc quod est compositum ex ipsis. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 4. De quarta specie (Duomodo totum transmittit suam similitudinem]

Nullum totum transmittit extra se suam similitudinem. Sed quod280 postquam est actu] primo quantum est in actu L ; postquam est actu et F 282 ad] in ZNLXFPE

H 32”

135. DE NOVIS FALLACIIS

23

dam totum transmittit extra se suam similitudinem ; ergo|quoddam v 42' totum transmittit extra se suam similitudinem et non transmittit extra se suam similitudinem. 305

Maior est duplex; non transmittit extra se suam similitudinem,

quia si sic, ageret extra se. Verumtamen transmittit extra se suam

similitudinem, sicut homo uerus, qui causat extra se suam simili-

tudinem, uidelicet hominem pictum. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secunduní sensum maioris, priuat primum.

310

IO

DE FALLACIA, QVAE DEDVCITVR PER CVM QVO Fallacia, quae fit per Cum quo, uersatur circa coniunctionem et disiunctionem. Et est credere, quod coniunctum sit disiunctum, et e conuerso. Et prouenit, ex eo quia credit, quod una pars causet 315 alteram ad constitutionem totius. Fallacia ista habet quatuor species, uidelicet cum quo pars est pars; et cum quo pars est in parte; et cum quo partes sunt in toto,

et totum in partibus suis; et cum quo totum transmittit extra se suam similitudinem. Et primo 320

1. De prima [Cum quo pars est pars] Nulla pars est cum parte. Sed quaedam pars est cum parte; ergo quaedam pars est cum parte et non cum parte

Maior est duplex; quod pars non sit cum parte, patet in hoc quod, si sic, simplex causaret simplicem; quod est impossibile. 325 Verumtamen est pars cum parte in componendo compositum, siue totum. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Cum quo pars est in parte] Nulla pars habet, cum quo sit in alia. Sed quaedam pars habet, 330 cum quo sit in alia; ergo quaedam pars habet, cum quo sit in alia,| Z 66 et non habet, cum quo sit in alia. Maior est duplex, quoniam, si pars haberet, cum quo esset in

alia, haberet per se habitum; et essent in subiecto composito tot habitus, quot essent suae partes; quod est impossibile. Verumta335 men pars habet, cum quo sit in parte respectu totius, quod non posset esse totum continuum sine hoc, quod pars non esset |in V 42” parte. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 305 duplex] add.quiaZNLX quod] quia ZNLXFPE

^ suamsimilitudinem]om.ZNLXF

324

24

135. DE NOVIS FALLACIIS 3. De tertia specie [Cum quo partes sunt in toto]

340

Nullae partes habent, cum quo sint totum. Sed quaedam partes habent, cum quo sint totum; ergo quaedam partes habent, cum quo sint totum, et non habent, cum quo sint totum. Maior est duplex, quia si partes haberent, cum quo essent totum,

illud, cum quo haberent, non esset de essentia totius, neque de 345 essentia earum. Verumtamen habent, cum quo sint totum per se

ipsas, sicut forma et materia, quae habent per se ipsas, cum quo componunt substantiam. Minor simpliciter est uera, quia ponendo |secundum sensum maioris, priuat primum.

4. De quarta specie (Cum quo totum transmittit suam similitudinem]

350

Nullum totum habet, cum quo transmittat extra se suam similitudinem. Sed quoddam totum habet, cum quo transmittat extra se suam similitudinem; ergo quoddam totum habet, cum quo transmittat extra se suam similitudinem, et non habet, cum quo 355 transmittat extra se suam similitudinem.

Maior est duplex, quia, quod totum non habeat, cum quo transmittat extra sesuam similitudinem, ostenditur, per hoc quia, si sic, illud, cum quo transmittens existeret continuum intra totum et extra totum,

esset totum

possessum

a toto composito;

quod

360 ipsum haberet ; quod est impossibile. Verumtamen totum habet, cum quo transmittit extra se suam similitudinem, sicut intellectus cum suis coessentialibus correlatiuis, cum quibus facit res intellectas, scilicet lapides, plantas et huiusmodi. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat pri365 mum.

Diximus de decem fallaciis, deductis per decem quaestiones generales. Et per hoc est data doctrina, per quam ad ipsas possunt reduciomnes alii modi fallaciarum, qui sunt contenti implicite sub ipsis decem quaestionibus generalibus.

347 quia] quoniam ZNLFPE 354 transmittat — similitudinem] om. NXFPE = 352/355 Sed -similitudinem]om.L 358 cum quo transmittens existeret] cum quo existens V; cum quo transmitteret esset Z; cum quo omni e£ add. in marg. transmitteret N; cum

361 transmittit] transmittat V X

quo est existens L X; cum existens FPE

135. DE NOVIS FALLACIIS Il

25

De secunda distinctione [De fallaciis, deductis per nouem subiecta generalia]

Io

Distinctio ista in nouem subiecta est diuisa, sub quibus, quidquid est, continetur. Quae nouem subiecta appellamus nouem V 43° potentias, quae sunt |hae, uidelicet (1) potentia diuina, (2) 25.67* angelica, (3) caelestis, (4) ratiocinatiua, (5) imaginatiua, (6) sensitiua, (7) uegetatiua, (8) elementatiua, (9) moralis siue instrumentatiua. Per omnes istas potentias intendimus indagare fallacias, existentes sub fallacia generali, ut demus doctrinam ad inueniendum ipsas, et ad applicandum ipsas ad propositum, uidelicet ad generandum magnam scientiam in logicalibus. Et primo de prima. T DE FALLACIA,

15

QVAE

DEDVCITVR

PER POTENTIAM

DIVINAM

Fallacia, quae fit per potentiam diuinam, uersatur circa productionem in diuinis et circa creationem et coniunctionem. Et est credere, quod in essentia diuina non sit productio, nec in creatione

20

sit potentia aeterna, neque natura diuina coniuncta. Et prouenit, ex eo quia credit, quod Deus non sit trinus, et quod mundus non sit nouus, neque Deus incarnatus, sicut dicunt infideles. Fallacia ista habet tres species, uidelicet negare productionem in diuinis, et negare nouitatem mundi, et negare incarnationem. Et primo I. De prima [Negare productionem in diuinis]

In nulla essentia est ita magna agentia, sicut existentia. Sed in quadam essentia est ita magna agentia, sicut existentia; ergo in quadam essentia est ita magna et non est ita magna agentia, sicut existentia. Maior est duplex, quia primo modo intelligitur in creatis, quia aliter quilibet ageret se ipsum; quod est impossibile. Sed in Deo 20 non est sic, quoniam in essentia diuina Deus Pater, |qui est tota H 33° diuina essentia aeterna et infinita agit de toto seipso Deum Filium aeterne et infinite, qui Filius est tota eadem essentia Patris, et inuicem spirant Deum Spiritum sanctum aeternum et infinitum, qui est tota eadem essentia amborum. Aliter nisi agentia diuina esset ita magna, sicut existentia diuina, ipsa esset per posterius et 35 25

1 distinctione] add. abstracta a Libro qui est de nouis fallaciis magistri RaimundiLulli U ^ 3quibus]om. U — 4nouem?]om. U — 1l Et - prima]om. VUH

26

135. DE NOVIS FALLACIIS

existentia per |prius, et essentia secundum quid esset uacua et V 43" otiosa, et extra naturam deducta ;quod est falsum et impossibile. Minor simpliciter est uera, eo quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Negare nouitatem mundi]

40

45

50

In nulla passione finita potest esse potentia infinita et aeterna. Sed in quadam passione finita potest esse potentia infinita et aeterna; ergo in quadam passione finita potest esse et non potest esse potentia infinita et |aeterna. Maior est duplex, quia subiectum finitum non est sufficiens |ad receptionem actionis infinitae et aeternae naturaliter. Verumtamen extra naturam effectiue ipsa actio infinita et aeterna potest creatiue deducere creaturam, quae non erat in quantitate et nouitate. Aliter non esset actio infinita atque aeterna. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

267" P.25*

3. De tertia specie [Negare incarnationem]

55

6o

Nulla natura finita et noua potest coniungi cum natura infinita et aeterna. Sed quaedam natura finita et noua est coniuncta cum natura infinita et aeterna ;ergo quaedam natura finita et noua est coniuncta et non est coniuncta cum natura infinita et aeterna. Maior est duplex, quia inter infinitum aeternum et nouum finitum, nulla est proportio. Verumtamen omne infinitum et aeternum habet potestatem absolutam, et sic inter infinitum aeternum et finitum nouum est aliqua proportio, ut per summum signum creatum summum increatum sit signatum. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat

primum.

2

65

79

DE FALLACIA, QVAE DEDVCITVR PER POTENTIAM ANGELICAM

Fallacia, quae fit per potentiam angelicam, uersatur circa producere et quiescere. Et est credere quod |in angelo non sit produ- V 44 cere, neque quiescere. Et prouenit, ex eo quia uidet, quod in angelo non est augmentatio, neque diminutio, neque successio, cum non habeat partes anteriores, neque posteriores.

45 duplex] add. eo

NL X

66 potentiam] potestatem

potentiam] potestatem VH — 68 quiescere] quiescibile VPE

VH

67

135. DE NOVIS FALLACIIS

27

Fallacia ista habet duas species, primam quoad producere, secundam quoad quiescere. Et primo

I. De prima [Quoad producere] 12)

80

In nulla potentia angelica est producere. Sed in quadam potentia angelica est producere; ergo in quadam potentia angelica est producere et non est producere. Maior est duplex, quia omnis potentia angelica est limitata, et nihil recipit ab extra. Verumtamen producit, eo quia per suum intellectum producit intelligere, et per suam uoluntatem amare, et per suam memoriam recordari, ut obiectet primum, a quo creatus est. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Quoad quiescere]

85

9o

In nulla potentia angelica est quiescibile. Sed in quadam | Z potentia angelica est quiescibile; ergo in quadam potentia angelica est quiescibile et non est quiescibile. Maior est duplex, quia si in potentia angelica esset quiescibile, esset successio, et sic suus actus non esset in perfecto esse. Verumtamen ut angelus sit magis similis Deo, suum quiescibile conuertitur cum suo perfecto esse, uidelicet suum intellectum cum suo

68

intelligibili, et suum amatum cum suo amabili, etc., quoniam actus

suos secundarios habet extra motum. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

3

95 DE FALLACIA,

QVAE

DEDVCITVR

PER POTENTIAM

CAELESTEM

Fallacia, quae fit per potentiam caelestem, uersatur circa mobile et immobile. Et est credere, quod mobile sit immobile, et e IOO

conuerso. Et prouenit, ex eo quia uidet, quod caelum non mouetur per aliquam speciem motus diametraliter, uidelicet sursum, deorsum etc.

Fallacia ista habet duas species, quarum| prima est per mobile, V 44" secunda per immobile. Et primo 1. De prima [Per mobile] IO5

Nullum caelum est mobile. Quoddam caelum est mobile; ergo quoddam caelum est mobile et non est mobile.

94 quia] quoniam

V UH — 99 uidet] credit Z; uidelicet F

28

135. DE NOVIS FALLACIIS

Maior est duplex, quia nullum caelum est mobile diametraliter. Verumtamen est mobile circulariter. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Per immobile]

IIO

IIS

Nullum caelum |est immobile. Sed quoddam caelum est immobile; ergo quoddam caelum est immobile et est mobile. Maior est duplex, quia nullum caelum est immobile quoad motum circularem. Verumtamen quoad motum diametralem omne caelum est immobile. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

P 28'

4 DE FALLACIA,

120

125

QVAE DEDVCITVR

PER POTENTIAM

RATIOCINATIVAM

Fallacia, quae fit per potentiam ratiocinatiuam, uersatur circa uitam contemplatiuam et actiuam. Et est credere, quod quod est actuale, debeat contemplari, et quod est contemplabile, debeat actuari. Et prouenit, ex eo quia anima naturaliter magis se habet ad se, quam ad aliud. Fallacia ista habet tres species, per tres potentias ipsius animae, scilicet per intellectum, uoluntatem, et memoriam. Et primo I. De prima [Intellectus]

Nullus intellectus est intelligibilis. Sed quidam intellectus est intelligibilis; ergo quidam intellectus est intelligibilis et non est intelligibilis. 130 Maior est |duplex, quia nullum agens in quantum huiusmodi est patiens. Verumtamen est intelligibilis, quia cum speciebus, quas facit, phantasticis se ipsum intelligit. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

Z 68"

2. De secunda specie [Voluntas] 135

140

Nulla uoluntas potest plus diligere alium, quam se ipsam. Sed quaedam uoluntas potest plus diligere alium, quam se ipsam ; ergo quaedam uoluntas potest plus diligere et non diligere alium, quam

se ipsam. Maior est duplex, quia naturaliter loquendo, nulla uoluntas H 33" potest plus diligere aliud, quam se ipsam. Verumtamen moraliter

122 actuari] actiuari U intelligibilis] intelligibile P E

130 duplex] add. eo ZNLXFPE

131

135. DE NOVIS FALLACIIS

29

potest plus diligere Deum, |quam se ipsam, uidelicet sub habitu v 4 caritatis; sicut intellectus, qui potest plus intelligere alium, quam se ipsum, scilicet primum obiectum sub habitu sapientiae, a Spiritu sancto datae. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo

145 secundum sensum maioris, priuat primum.

3. De tertia specie [Memoria]

Nulla memoria potest dare, quod per se non habet. Sed quaedam memoria potest dare, quod per se non habet; ergo quaedam memoria potest dare et non potest dare, quod per se non habet. 150 Maior est duplex, quia nemo proprie potest dare, quod per se non habet ;unde memoria non habet per se species, sed intellectus, qui primo ipsas acquirit. Verumtamen memoria dat species intellectui, id est, reddit. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 155

5 DE FALLACIA,

16 o

QVAE

DEDVCITVR

PER POTENTIAM

IMAGINATIVAM

Fallacia, quae fit per potentiam imaginatiuam, uersatur circa phantasiam et phantasma. Et est credere, quod phantasia sit phantasma, et e conuerso. Et prouenit, ex eo quia quod uenit a contingentia, credit, quod ueniat a necessitate. Fallacia ista habet duas species, uidelicet phantasia et phantasma. Et primo

1. De prima [Phantasia] Nulla imaginatiua causat species imaginabiles necessarie. Sed 165 quaedam imaginatiua causat species imaginabiles necessarie; ergo quaedam imaginatiua causat species imaginabiles necessarie et non necessarie. Maior est duplex, quia nullum ens contingens causat necessarium, cum imaginatiua sit contingens, quia creata. Verumtamen 17 o causat species imaginabiles necessarie, quia a Deo data est sibi Z 69 talis propria proprietas. |Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Phantasma]

Nulla imaginatiua causat per se phantasma. Sed quaedam ima175 ginatiua causat per se phantasma; ergo quaedam imaginatiua causat per se et non per se phantasma. 142 caritatis] amatiuitatis UH creata] causata

V ZF

143 obiectum] om. VHFPE

171 quia] quoniam

VUH

169

30

135. DE NOVIS FALLACIIS

Maior est duplex, |quia per se, hoc est, naturaliter non causat V 45" phantasma, quoniam deputata est ad phantasias. Verumtamen causat phantasma, quando est habituata ab habitu innaturalis 180 potentiae. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

6 DE FALLACIA,

QVAE FIT PER POTENTIAM

SENSITIVAM

Fallacia, quae fit per potentiam sensitiuam, uersatur circa sub185 iectum et obiectum. Et est credere, quod subiectum sit obiectum,

et e conuerso. Et prouenit, ex eo quia credit, quod forma, agat per se, et non per compositum. Fallacia ista habet sex species subalternas secundum sex sensus corporis, quarum quaelibet habet duas. 190

[1. De potentia uisiua]

Et primo de fallacia uisiua potentiae uisiuae, quae habet duas species, penes duo obiecta uisus, uidelicet per colorem, et per figuram. I. Et primo per colorem 195

Nulla potentia uisiua est uidens. Sed quaedam potentiae uisiua est uidens; ergo quaedam potentia uisiua est uidens et non est uidens. Maior est duplex, quoniam forma |non est compositum. Verum- P 28" tamen est uidens, quia compositum de ipsa agit obiectiue. Minor 200 simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Per figuram]

Nulla potentia uisiua uidet figuram. Sed quaedam potentia uisiua uidet figuram ; ergo quaedam potentia uisiua uidet figuram 205 et non uidet figuram. Maior est duplex, quoniam nulla potentia uisiua uidet formam in abstracto. Verumtamen uidet ipsam in concreto figurato, sicut uidet colorem in colorato. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

178 deputata] deprauata V U; damnata H obiectum sit subiectum ZNLFPE

185 subiectum sit obiectum]

I35. DE NOVIS FALLACIIS 210

31

[2. De potentia auditiua]

De duabus speciebus fallaciae potentiae auditiuae, quarum prima est per sonum, alia per uocem. Et primo I. De prima [Per sonum] 215

220

Nulla potentia auditiua audit sonum. Sed quaedam potentia auditiua audit sonum; ergo quaedam potentia auditiua audit sonum et non audit sonum. Maior est duplex, quoniam auditiua non audit sonum, ut genus.| V 46 Verumtamen audit sonum particularem in subiecto soni. Minor simpliciter est uera, | quia ponendo secundum sensum maioris, Z 69" priuat primum. 2. De secunda specie [Per uocem]

Nullus audiens audit uocem in forma. Sed quidam audiens audit uocem in forma; ergo quidam audiens audit uocem in forma et non audit uocem in forma. 225 Maior est duplex, quia non audit uocem in forma, quia si sic, forma esset passibilis. Verumtamen audit uocem in forma, quia in sono, cum sonus sit accidens. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. [3. De potentia olfactiua] 230

De duabus speciebus fallaciae, quae fit per potentiam olfactiuam, quarum prima est per redolere, secunda per olere. Et primo

1. De prima [Per redolere]

Nulla potentia olfactiua generat redolere. Sed quaedam potentia olfactiua generat redolere; ergo quaedam potentia olfactiua 235 generat redolere et non generat redolere. Maior est duplex, eo quia non generat redolere, eo quia non est de sua essentia. Verumtamen generat redolere, quia disponit, quod redolere in potentia reducatur ad actum in ipsa potentia olfactiua, extra quam redolere actu esse non potest. Minor est 240 simpliciter uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

226 passibilis] possibilis NL; possibile F ^ 230 disponit quod] o». VUH 238 reducatur] reducitur UH

32

|.

135. DE NOVIS FALLACIIS 2. De secunda specie [Per olere]

Nulla potentia odoratiua appetit olere. Sed quaedam potentia odoratiua appetit olere; ergo quaedam potentia odoratiua appe245 tit olere et non appetit olere. Maior est duplex, quoniam non appetit olere, cum olere sit de genere corruptionis, sicut redolere de genere generationis. Verumtamen uultur, et lupus, et coruus, et huiusmodi appetunt olere, ut per olere ueniant ad cadauer. Minor simpliciter est uera, quoniam 250 ponendo secundum sensum |maioris, priuat primum. [4. De potentia gustatiua] De duabus speciebus fallaciae potentiae gustatiuae, quarum prima est per dulcedinem, secunda per amaritudinem. Et primo I. De prima [Per dulcedinem] 255

260

Nulla potentia gustatiua abhorret gustare dullcedinem. Quae- V 46* dam potentia gustatiua abhorret gustare dulcedinem ;ergo quaedam potentia gustatiua abhorret et non abhorret gustare dulcedinem. Maior est duplex, quia naturaliter nulla gustatiua abhorret gustare dulcedinem. Verumtamen per accidens, quia, quando H 34° infirmatur, abhorret, |sicut infirmus abhorret gustare mel. Minor

simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Per amaritudinem] Nulla potentia gustatiua abhorret gustare amarum. Sed quaedam potentia gustatiua abhorret gustare amarum; ergo quaedam potentia gustatiua abhorret et non abhorret gustare amarum. Maior est duplex, quia naturaliter gustus sanus abhorret amarum. Verumtamen per accidens non abhorret, sicut femina quae 270 appetit comedere carbones multotiens, dum est pregnans. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

265

[5. De potentia tactiua] De fallacia potentiae tactiuae, quae habet octo species, eo quia

275 est magis, quam aliae, generalis, quae sunt per calidum et frigidum, durum et molle, asperum et lene, ponderosum per se et leue per accidens. Et primo 259 naturaliter nulla gustatiua] nulla gustatiua naturaliter ZNL XFPE 261 infirmatur] infertatur U 268 abhorret] add. gustare amarum ZNLFPE

Z 7o

135. DE NOVIS FALLACIIS

33

I. De prima [Per calidum] 280

285

Nulla potentia tactiua est calefacibilis. Quaedam potentia tactiua est calefacibilis; ergo quaedam potentia tactiua est calefacibilis et non calefacibilis. Maior est duplex, quia si sic, quod est forma, esset materia; cum de ratione formae non sit pati, sed de ratione materiae tantum. Verumtamen respectu stbiecti, in quo est, patitur; quia compositum est id, quod agit et patitur. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum signatum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Per frigidum]

Nulla potentia tactiua tangit frigiditatem. Sed quaedam potentia tactiua tangit frigiditatem; ergo quaedam potentia tactiua 290 tangit et non tangit frigiditatem. Maior est duplex, quia in abstracto non tangit frigiditatem. Verumtamen | tangit frigiditatem in concreto, de frigiditate habi- Nar tuato. Minor simpliciter est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 3. De tertia specie [Per durum] Nulla potentia tactiua est de duritia habituata. Sed quaedam potentia tactiua est de duritia habituata; ergo quaedam potentia tactiua est de duritia habituata et non habituata. Maior est duplex, quia non est habituata, quia abstractum non 300 consistit sub habitu, sed concretum, sicut lana sub cappa. Verumtamen cappatus sub cappa est habituatus. Minor simpliciter est uera; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 4. De quarta specie [Per molle] 305

Nulla mollities est tangibilis. Sed quaedam mollities est |tangibilis; ergo quaedam molities est tangibilis et non tangibilis. Maior est duplex, quia abstractum non est tangibile. Verumtamen mollities in concreto molli est tangibilis. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

279 calefacibilis] calefactibilis ZNL XF 280 calefacibilis] calefactibilis ZNLXF 281 calefacibilis] calefactibilis ZNL XF 282 si sic] om. U 292 uerumtamen - frigiditatem] sed ZN LX;om.F ^ 295 De tertia specie] om. VZNLXFPE 300 consistit] consentit NL 296/302 nulla primum] om. V ; om. sed add. post paragraphum per molle X

Z 70"

34 310

315

135. DE NOVIS FALLACIIS 5. De quinta specie [Per asperum]

Nulla potentia tactiua tangit asperum continue. Sed quaedam potentia tactiua tangit asperum continue; ergo quaedam potentia tactiua tangit asperum continue et non continue. Maior est duplex, quia asperum, ut asperum, non est continuum. Verumtamen superficies asperi, ut superficies, est continua. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 6. De sexta specie [Per lene]

320

Nulla lenitas est tangibilis. Quaedam lenitas est tangibilis ; ergo quaedam lenitas est tangibilis et non tangibilis. Maior est duplex, |quia lenitas non est per se tangibilis. Verumtamen est tangibilis in subiecto. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

P 29"

7. De septima specie [Per ponderosum]

Nulla grauitas est tangibilis in leui. Sed quaedam grauitas est tangibilis in leui; ergo quaedam grauitas est tangibilis in leui et non tangibilis. Maior est duplex, quia non est tangibilis in leui, in quantum est abstractum. Verumtamen est tangibilis in concreto, habituato ex 53° leuitate per ignem, et ex grauitate per terram. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 325

8. De octaua specie [Per leue]

340

Nulla potentia tactiua attingit leue. Sed quaedam potentia tactiua attingit leue; ergo quaedam potentia tactiua attingit et non attingit leue. Maior est duplex, quia non attingit per se. Verumtamen per accidens, hoc est, per priuationem ponderis bene attingit. |Minor MT simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. (6. De potentia affatiua] De fallacia potentiae affatiuae, quae habet duas species, quarum prima est circa significationem simplicem, secunda circa multiplicem. Et primo 319 lenitas] mollities VFP 320 lenitas] mollities VFP — 321 lenitas] mollities VFP 311/323 Nulla potentia tactiua tangit asperum - primum] om. NLX 343 multiplicem] multiplicationem UH

135. DE NOVIS FALLACIIS 345

350

35

I. De prima [Circa significationem simplicem] Nulla potentia affatiua simpliciter est contra mentem. Quaedam potentia affatiua est contra mentem ;ergo quaedam potentia affatiua est contra mentem et non est contra mentem. Maior est duplex, quia nullus effectus simpliciter est contra causam. Verumtamen quandoque agit per accidens contra ipsam; [sicut quando Petrus intelligit Guillelmum bonum, et tamen dicit ipsum malum. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

Digs

2. De secunda specie [Circa significationem multiplicem] 355

Nulla potentia affatiua profert intelligere per credere. Sed quaedam potentia affatiua profert intelligere per credere; ergo quaedam potentia affatiua profert intelligere per credere et non profert intelligere per credere. Maior est duplex, quia actus diuersi sunt. Verumtamen profert intelligere per credere, quia credere disponit intelligere, sicut dixit Isaias propheta (7, 9): Nisi credideritis, non intelligetis. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

7 365

DE FALLACIA,

DEDVCTA

PER POTENTIAM

VEGETATIVAM

Fallacia, quae fit per potentiam uegetatiuam, uersatur circa transmutationem et permanentiam. Et est credere, quod hoc, quod est transmutabile, sit permanens, et e conuerso. Et prouenit, 370

ex eo quia transmutabile non est sine permanentia, nec e conuerso. Fallacia ista habet duas species, quarum una fit per transmutationem, alia per permanentiam. Et primo 1. De prima [Per transmutationem]

275

|Nulla potentia uegetabilis est transmutabilis. Quaedam poten- H 34" tia uegetabilis est transmutabilis; ergo quaedam potentia uegetabilis est transmutabilis et non transmutabilis. Maior est duplex, quia potentia uegetabilis equi non transmutatur in sensitiuam, et sic de aliis. Verumtamen|potentia uegetabilis V 48 plantae transmutatur in uegetabilem equi per gustum. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

351 Guilllmum] € VPE — 357 intelligere per credere]om.VUH quia] recte conzecit ZNLXF; add. per VUHPE

360

36

135. DE NOVIS FALLACIIS 2. De secunda specie [Per permanentiam]

Nulla potentia uegetabilis est permanens. Sed quaedam potentia uegetabilis est permanens; ergo quaedam potentia uegetabilis est permanens et non permanens. 385

Maior est duplex, quia potentia uegetabilis herbae transmutatur in uegetabilem equi. Verumtamen potentia uegetabilis equi est permanens in equo. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

8 399

DE FALLACIA,

DEDVCTA

PER POTENTIAM

ELEMENTATIVAM

Fallacia, quae fit per potentiam elementatiuam, uersatur circa generationem, corruptionem et priuationem. Et est credere, quod generare, corrumpere, et priuari non sunt |in eodem tempore in subiecto. Et prouenit, | ex eo quia sensus non potest attingere 395 eorum simultatem in subiecto, in quo sunt. Fallacia ista habet tres species, unam per generationem, aliam per corruptionem, et aliam per priuationem. Et primo

P30: Lie

I. De prima [Per generationem]

Nulla potentia elementatiua est immediate generatiua. Sed 400 quaedam potentia elementatiua est immediate generatiua ; ergo

quaedam potentia elementatiua est immediate generatiua et non generatiua. Maior est duplex; non est immediate generatiua, quoniam generans est eam mouens. Verumtamen est generatiua immediate 405 quoad suam naturam formalem, sine quae natura generans non posset esse agens. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

2. De secunda specie [Per corruptionem]

Nulla potentia elementatiua est causa corruptionis. Sed quaedam potentia elementatiua est causa corruptionis ;ergo quaedam potentia elementatiua est causa corruptionis et non est causa corruptionis. Maior est duplex; non est causa corruptionis primo et per se, quia intendit ad generationem. Verumtamen secundario et |per 415 accidens corrumpit. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 410

395 simultatem] simplicitates U; simplicitatem H — 411 est^] om. NL

V 48’

135. DE NOVIS FALLACIIS

37

3. De tertia specie [Per priuationem]

Nulla forma priuatiua consistit in medio generationis et corruptionis. Sed quaedam forma priuatiua consistit in medio generatio420 nis et corruptionis; ergo quaedam forma priuatiua consistit et non consistit in medio generationis et corruptionis. Maior est duplex, quia non consistit in medio quoad terminum ad quem. Verumtamerr consistit in medio quoad successionem. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum 425 maioris, priuat primum.

9 DE FALLACIA,

DEDVCTA

PER

MORALIA

SIVE ARTIFICIALIA

Fallacia, quae fit per moralia, seu artificialia, uersatur circa uirtutes et uitia. Et est credere, quod uitium sit uirtus, et e 430 conuerso. Et prouenit, ex eo quia potentiae animae aliquotiens inordinate agunt cum potentiis inferioribus subiectiue et obiectiue. Fallacia ista habet sexdecim species, uidelicet octo per uirtutes,

et octo per uitia. Virtutes autem sunt istae, scilicet iustitia, pru435

dentia, fortitudo, temperantia, fides, spes, caritas, sapientia. Vitia sunt auaritia,|gula, luxuria, superbia, accidia, inuidia, ira, menda-

cium. 1. Fallacia, deducta per iustitiam

Habet duas species, uidelicet unam secundum pondus, et aliam

440 secundum proportionem. Et primo 1. De prima [Secundum pondus] Nulla iustitia iudicat in instanti. Sed quaedam iustitia iudicat in instanti; ergo quaedam iustitia iudicat in instanti et non iudicat in instanti. Maior est duplex ;non iudicat in instanti, quia successiue uena445 tur iudicium inter actorem et reum. Verumtamen iudicat in instanti post inuentionem. Minor simpliciter est | uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

420 moralia dacium] cundum

consistit] add. in medio generationis et corruptionis VUH . 427 seu artificialia] per uirtutes V; per uirtutes et uitia UH;om.Z — 436 menadd. Et primo de uirtutibus dicemus. Per institiam UH 448 sesensum] sensum secundum VUH

Zie72*

38

135. DE NOVIS FALLACIIS 2. De secunda specie [Secundum proportionem]

450

ADD

460

Nulla iustitia habet actum in iudicio sine proportione. Sed quaedam iustitia habet actum in iudicio sine proportione; ergo quaedam iustitia habet actum in iudicia sine proportione et cum proportione. . Maior est duplex; nam uerum iudicium non potest fieri sine proportione potentiarum animae et aliarum potentiarum, uidelicet imaginatiuae, sensitiuae etc. Verumtamen habet actum sine proportione, quia aliquotiens agit in iudicio secundum pondus, ut supra dictum est. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

2. De fallacia, deducta per prudentiam |Quae habet duas species, quarum prima est per eligere bonum, secunda per euitare malum. Et primo

pos oy

1. De prima [Per eligere bonum]

Nulla prudentia eligit bonum. Sed quaedam prudentia eligit 465 bonum; ergo quaedam prudentia eligit bonum et non eligit bo-

num. Maior est duplex; non eligit, quia compositum est eligens, eo quia liberum arbitrium est suus habitus. Verumtamen eligit, quia disponit suum subiectum, cuius est habitus. Minor simpliciter est 470 uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Per euitare malum]

475

Nulla prudentia eicit hominem a peccato. Sed quaedam prudentia eicit hominem a peccato; ergo quaedam prudentia eicit et non eicit hominem a peccato. Maior est duplex; non enim eicit hominem a peccato, sed Deus,

quia peccator sub iustitia Dei incarceratus est. Verumtamen eicit hominem a peccato, quia habitus est disponens hominem ad petendum misericordiae diuinae ueniam, cum quo habitu misericordia diuina ipsum eicit a peccato. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

3.| De fallacia, deducta per fortitudinem

H 35'

Et habet duas species, scilicet audalciam, et timorem. Et primo V 49”

459 primum] add. De potentia UH

— 481 primum] add. De fortitudine UH

135. DE NOVIS FALLACIIS

39

I. De prima [Audacia]

485

Nulla fortitudo incipit cum timore. Sed quaedam fortitudo incipit cum timore; ergo quaedam fortitudo incipit et| non incipit cum timore.

As pi

Maior est duplex, quia non incipit cum timore primitiue, cum audacia sit superior ad timorem. Verumtamen incipit cum timore, 490 in quantum timor est ef seruiens et disponens. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Timor] 495

Nulla fortitudo timet minorem a se ipsa. Sed quaedam fortitudo timet minorem a se ipsa; ergo quaedam fortitudo timet minorem a se ipsa et non timet minorem a se ipsa. Maior est duplex; nam non timet minorem, quoniam maior est

500

superius ad minorem in uigore et uirtute causaliter. Verumtamen timet minorem ratione contingentiae et occasionis. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 4. De fallacia, deducta per temperantiam Quae habet duas species, uidelicet unam quoad appetitum, et aliam quoad conceptum mentis. Et primo

505

510

1. De prima [Quoad appetitum] Nulla temperantia est sine difficultate appetitus. Sed quaedam temperantia est sine difficultate appetitus; ergo quaedam temperantia est sine difficultate appetitus et cum difficultate appetitus. Maior est duplex, quia non est sine difficultate appetitus, eo quia non esset meritoria. Verumtamen est sine difficultate appetitus, in quantum est habitus, permanens in subiecto, actu suo existente in potentia. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Quoad conceptum mentis]

515

Nulla temperantia est sine conceptu mentis. Quaedam temperantia est |sine conceptu mentis; ergo quaedam temperantia est sine conceptu et cum conceptu mentis. Maior est duplex, quoniam non est sine conceptu mentis, eo quia conceptus mentis est sua causa. Verumtamen est sine conceptu

501 primum] add. De temperantia UH — 508 appetitus] om. NLXFPE

V 50°

40 520

135. DE NOVIS FALLACIIS

mentis, quoniam est morosa siue assueta, semper in subiecto permanens. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 5. De fallacia, deducta per fidem

525

Et habet duas species; unam habet per actum intellectus, et aliam habet per actum uoluntatis. Et primo 1. De prima [Per actum intellectus]

539

535

Nulla fides est habitus per credere. Sed quaedam fides est habitus per credere; ergo quaedam fides est habitus per credere| et non per credere. |Maior est duplex; non est habitus per credere, quia credere est inferius, et ipsa fides est per habitum superius, sicut cappa, quae est superius in quantum habitus, et cappatus inferius in quantum subiectum eius. Verumtamen est habitus per credere, eo quia sine subiecto non posset esse habitus. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Per actum uoluntatis]

Nulla fides est per uoluntatem. Sed quaedam fides est per uoluntatem; ergo quaedam fides est per uoluntatem et non est per uoluntatem. Maior est duplex ;non est per uoluntatem, propter hoc quia non 540 est de ratione uoluntatis credere. Verumtamen est per uoluntatem, eo quia uoluntas imperat intellectui, quod ipse credat, ut de fide sit habituatus. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 6. De fallacia, deducta per spem

545

Et habet duas species, unam uidelicet per gratiam, et aliam per meritum. Et primo I. De prima [Per gratiam] 559

Nulla spes est per posterius. Sed quaedam spes est per posterius; ergo quaedam spes est per posterius et non est per posterius. Maior est duplex; non est per posterius, eo quia optat,| quod est superius, et non quod est inferius. Verumtamen est per posterius,

520 assueta] assueta corr. in assituata H ; assituata NL XF

add. De fide UH ZNLXFPE

544 primum] add. De spe UH

522 primum]

552 quod est] om.

V 50”

135. DE NOVIS FALLACIIS 555

4I

eo quia est habitus sui subiecti, quod est ei inferius. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

2. De secunda specie [Per meritum] Nullus homo propter spem erit saluus. Sed quidam homo propter spem erit saluus; ergo quidam homo propter spem erit saluus et non erit saluus. 560 Maior est duplex ; non erit saluus propter spem, eo quia spes non est subiectum sufficiens ad saluationem, quoniam saluatio est in aeterno et actus, et spes desinit in tempore finito. Verumtamen erit propter spem saluus, eo quia sperans se disponit cum spe ad saluationem. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secun565 dum sensum maioris, priuat primum.

7. De fallacia, deducta per caritatem Et habet tres species, unam quoad Deum, aliam quoad proximum, aliam quoad se ipsum. Et primo I. De prima [Quoad Deum] 570

Nulla caritas est propter hominem. Sed quaedam caritas est propter hominem; ergo quaedam caritas est propter hominem et non est propter hominem.

575

Maior est duplex; non est propter hominem, quia suus finis prius est propter Deum. Verumtamen est propter hominem, quia suus finis |posterius est propter ipsum hominem. Minor simpliciter Z 73" est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Duoad proximum]

580

Nulla caritas est extra uires uoluntatis. Sed quaedam caritas est extra uires uoluntatis ; ergo quaedam caritas est extra uires et non extra uires uoluntatis. Maior est duplex, quoniam uoluntas non potest obiectare obiectum extra se ipsam, quia si sic, obiectaret extra suum proprium obiectum.

585

Verumtamen

obiectat extra uires suas, cum

habitu

caritatis, qui eleuat proprium obiectum uoluntatis ad obiectandum suum obiectum appropriatum cum caritate. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 56lin]JabV UH . 562desinit]desinunt HNL XPE De caritate UH — 575 ipsum] om. VUH

565 primum] add.

42

135. DE NOVIS FALLACHS 3. |De tertia specie [Duoad se ipsum]

590

595

Nullus homo diligit se ipsum sine caritate. Sed quidam homo diligit se ipsum sine caritate; ergo quidam homo diligit se ipsum sine caritate et non diligit se ipsum sine caritate. Maior est| duplex ; non diligit seipsum sine caritate quoad finem H 35" ad quem. Verumtamen potest diligere se ipsum naturaliter sine caritate. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 8. De fallacia, deducta per sapientiam, a Spiritu sancto datam

Et habet tres|species, quarum prima est per potentiam, secunda per obiectum, tertia per actum. Et primo 600

605

610

Par

1. De prima [Per potentiam] Nullus intellectus intelligit extra uires suas. Sed quidam intellectus intelligit extra uires suas; ergo quidam intellectus intelligit et non intelligit extra uires suas. Maior est duplex, quoniam non intelligit extra uires suas Deum, qui est intelligibilis extra uires sui ipsius intellectus, cum sit summum obiectum. Verumtamen intelligit extra uires suas summum obiectum, non naturaliter, sed mediante sapientia a Spiritu sancto data, tamquam habitus, cum quo habitu summum obiectum exaltat potentiam intellectus. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Per obiectum]

615

Nullum intelligibile est intelligibile extra uires essentiae ipsius intellectus. Sed quoddam intelligibile est intelligibile extra uires essentiae intellectus; ergo quoddam intelligibile est intelligibile et non est intelligibile extra uires essentiae intellectus. Maior est duplex, quoniam extra essentiam intelligibilitatis nihil est intelligibile. Verumtamen Deus est intelligibilis |extra Z 74

essentiam intellectus creati, sapientia, a Spiritu sancto data, exis620

tente habitu. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

3.| De tertia specie [Per actum] Nullum intelligere, quod est per posterius, est per intelligere,

594/595 naturaliter sine caritate] moraliter sine caritate V H ; sine caritate naturaliter Z P ; sine caritate et hoc naturaliter NLX — 605sui]om.ZNL XFE

606/607 Verumtamen - obiectum] om. ZNLXFPE

135. DE NOVIS FALLACIIS 625

630

43

quod est per prius. Sed quoddam intelligere, quod est per posterius, est per intelligere, quod est per prius; ergo quoddam intelligere, quod est per posterius, est per intelligere, quod est per prius, et non est per intelligere, quod est per prius. Maior est duplex, quoniam non est naturaliter, siue quoad naturam. Verumtamen extra naturam, cum habitu sapientiae, a Spiritu sancto datae, intelligere, quod est per posterius, est per intelligere, quod est per prius. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. DE VITIIS

g. Fallacia, quae fit per avaritiam Habet duas species, quarum prima est uariatio finis, secunda est 635 priuatio spei. Et primo

1. De prima [Variatio finis]

640

645

650

Nullus auarus agit propter finem. Quidam auarus agit propter finem; ergo quidam auarus agit propter finem et non agit propter finem. Maior est duplex, quoniam non agit propter finem ultimatum, eo quia deuiat res a fine, quare creatae sunt. Verumtamen agit propter finem, quia credit in diuitiis inuenire quietem. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Priuatio spei]

Nullus auarus habet in Deo spem. Sed quidam auarus habet in Deo spem; ergo quidam auarus habet et non habet in Deo spem. Maior est duplex; spem autem non habet, quia spes non acquiritur cum habitu auaritiae, eo quia Deus est obiectum spei. Verumtamen habet spem, quia credit, quod uiuat cum diuitiis acquisitis. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 10. De fallacia, deducta per gulam Quae habet duas species, quarum prima est, uidelicet sapor, et

655 secunda intemperantia. Et primo

625 per!] conieci ;add. intelligere VUHZNLFPE conieci ;add. intelligere VUHZNLFPE per?] om. L

per?] om. Z est] prius] posterius E ;

ergo - prius] om. X — 626 et non - prius] conieci; om. codd. omnes agit] o». NL 653 primum] add. De gula UH

—— 640 non

44

135. DE NOVIS FALLACIIS 1. De prima [Sapor]

660

Nullus gulosus in sapore quiescit. Sed quidam gulosus in sapore quiescit ;ergo quidam gulosus |in sapore quiescit et non quiescit. Maior est duplex; nam non quiescit in sapore, eo quia suus maximus appetitus transcendit saporem. Verumtamen quiescit | in sapore, in eo quia credit in sapore inuenire quietem. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Intemperantia]

665

670

Nullus gulosus est temperatus. Quidam gulosus est temperatus; ergo |quidam gulosus est temperatus et non est temperatus. D oy Maior est duplex; non est temperatus, quia cum habitu guloso non acquiritur temperantia, cum sint contraria. Verumtamen est temperatus in aliis expensis, ut habeat, ex quo possit multum comedere et bibere. Minor est simpliciter uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris priuat primum. 11. De fallacia, deducta per luxuriam

Quae habet duas species, scilicet, pulchritudinem, et uariationem finis matrimonii. Et primo 675

I. De prima [Pulchritudo]

680

Nullus luxuriosus agit propter pulchritudinem mulieris. Sed quidam luxuriosus agit propter pulchritudinem mulieris; ergo quidam luxuriosus agit et non agit propter pulchritudinem mulieris. Maior est duplex; non agit propter pulchritudinem principaliter, sed propter coitum de turpitudine et fetore habituatum. Verumtamen agit propter pulchritudinem, eo quia cum pulchritudine disponit se ad luxuriam. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

685

2. De secunda specie [Variatio finis matrimoniae]

690

Nullus luxuriosus agit propter matrimonium. Sed quidam luxuriosus agit propter matrimonium ; ergo quidam luxuriosus agit et non agit propter matrimonium. Maior est duplex, quoniam non agit propter matrimonium, eo quia agit principaliter, ut possit luxuriari. Verumtamen agit prop-

664 De secunda specie] de gula H; om. VZLXFP 671 primum] add. De luxuria UH 680 pulchritudinem] add. mulieris VUH

135. DE NOVIS FALLACIIS

45

ter matrimonium, eo quia facit ipsum propter feminam, quam diligit, sine quo ipsam habere non posset. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 695

12. De fallacia, deducta per superbiam

Et habet duas species,'unam per exaltationem apparentem, et aliam per non apparentem. Et primo I. De prima [Per exaltationem apparentem] 700

Nullus superbus est altus in ualore. Sed quidam superbus est altus in ualore; ergo quidam superbus est altus et non est altus |in V s2* ualore. Maior est duplex, quoniam non est altus in ualore secundum rem, eo quia superbia realiter est habitus |descensus. |Verumta- Z 75 men est altus, id est, credit esse altus. Minor simpliciter est uera,

795

quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Per exaltationem non-apparentem]

710

Nullus superbus est humilis. Quidam superbus est humilis ; ergo quidam superbus est humilis et non est humilis. Maior est duplex, quia non est humilis uero modo, cum superbia recte contrarietur humilitati. Verumtamen est humilis aliquotiens ficto modo, sicut apparet in hypocrita. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. - I3. De fallacia, deducta per accidiam

75

Quae habet duas species, uidelicet impedimentum, et iniquitatem. Et primo

1. De prima [Impedimentum]

720

Nulla accidia impedit diligentiam uirtuosam. Sed quaedam accidia impedit diligentiam uirtuosam; ergo quaedam accidia impedit et non impedit diligentiam uirtuosam. Maior est duplex; nam non impedit diligentiam uirtuosam, dum diligentia est actu, quia si sic, esset dare oppositum in obiecto; quod est impossibile. Verumtamen impedit diligentiam, dum accidiosus ex ipsa accidia est habituatus. Minor simpliciter 693 primum] add. De superbia UH 703 realiter est] realiter N; est naturaliter L; non est VUH descensus] descensiuus NL XF 712 primum] add. De accidia U; add. et primo de prima H

H 36

46 725

135. DE NOVIS FALLACIIS

est uera, quoniam ponendo secundum primum.

sensum

maioris, priuat

2. De secunda specie [Iniquitas]

729

Nulla accidia est iniquitas. Sed quaedam accidia est iniquitas; ergo quaedam accidia est iniquitas et non est iniquitas. Maior est duplex, quia non est iniquitas; nam accidia in sublecto particulari non est iniquitas uniuersalis. Verumtamen est iniquitas particularis in accidioso ex ipsa habituato. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 14. De fallacia, deducta per |inuidiam

735

Et habet duas species, sufficientiam et indigentiam. |Et primo

V 53° pisa"

I. De prima [Sufficientia]

Nullus inuidus habet sufficientiam. Sed quidam inuidus habet sufficientiam ;ergo quidam inuidus habet et non habet sufficientiam. Maior est duplex, quia non habet sufficientiam, eo quia non 740 quiescit. Verumtamen habet sufficientiam quoad materiam, sicut homo diues uel uxoratus. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Indigentia] 745

759

Nullus inuidus habet indigentiam. Quidam inuidus habet indigentiam; ergo quidam inuidus habet et non habet indigentiam. Maior |est duplex ;nam non habet indigentiam inuidiae cum de Z 75" ipsa sit habituatus. Verumtamen habet indigentiam eorum, quae inuidet. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. I5. De fallacia, deducta per iram Quae habet duas species, unam in libertate et aliam in uindicta. Et primo I. De prima [In libertate]

7/25)

Nullus iratus potest discernere per liberum arbitrium. Quidam iratus potest discernere per liberum arbitrium; ergo quidam 734 primum] add. De inuidia UH De ira UH

738Sed]om. NL

750 primum] add.

135. DE NOVIS FALLACIIS

760

47

iratus potest et non potest discernere per liberum arbitrium. . Maior est duplex; nam non potest discernere, cum furiositas irae non appetat discretionem. Verumtamen potest discernere, quia habet potestatem discernendi, quando ira est lenta. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [In uindicta]

Nulla ira coaequat uindictam. Quaedam ira coaequat uindic765 tam; ergo quaedam ira coaequat et non coaequat uindictam.

77°

Maior est duplex; nam non coaequat uindictam, cum iratus appetat magis offendere, quam sit offensus. Verumtamen coaequát ipsam, quando credit se iuste uindicare. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 16. De fallacia, deducta per mendacium

Quae habet duas species, uidelicet, unam per hypocrisim, et aliam per inconstantiam. Et primo 1. De prima [Per hypocrisim] 775

780

Nullus hypocrita est uerax. Quidam hypocrita est uerax; ergo quidam hypocrita est uerax et non est uerax. Maior est duplex, quia non est uerax, cum semper sit fictus. Verumtamen est uerax, quia multa uera uerba dicit. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. De secunda specie [Per inconstantiam]

Nullus mendax est constans. Sed quidam mendax est constans; ergo quidam mendax est constans et non est constans. Maior est duplex; nam non est constans, quia uariat proposi-, 785 tum, cum unum dicat, et contrarium sciat. Verumtamen est con-

uve

stans, id est, perseuerans in constantia sua. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. Diximus de decem et nouem fallaciis generalibus subalternatis uicesimae, uidelicet generalissimae fallaciae contradictionis, in principio |nominatae. Et propter hoc, quia generalissime supponuntur omnes antiquae fallaciae, ad eas reduci possunt cum earum materia, ut apparet sit generalissima in praedictis, uidelicet nouem subiecta et decem regulae generales. 769 primum] add. De mendacio

UH

777 fictus] falsus NL

Z 76

48

135. DE NOVIS FALLACIIS IH De tertia distinctione [De apparente destructione paralogismorum et syllogismorum]

IO

Distinctio ista in duas partes sit diuisa. Prima est de applicatione tredecim fallaciarum ad uicesimam generalissimam fallaciam contradictionis supradictam, ut per ipsam cognoscatur de ipsis, in quo peccant. Secunda erit deapplicatione decem et nouem modorum trium figurarum ad uicesimam fallaciam contradictionis dictam, ut per ipsam cognoscamus | processum earum. Et V 54 primo de prima. I (DE APPARENTE

DESTRVCTIONE

PARALOGISMORVM]

I. De applicatione fallaciae aequiuocationis ad uicesimam 15

Primo intendimus dare exemplum de fallacia aequiuocationis per unum modum, et postea ad uicesimam dictam fallaciam applicare. Et sicut declarabitur primus modus, sic possunt declarari alii modi per ipsam fallaciam generalem. Et talem processum

intendimus tenere in aliis |fallaciis. 20

25

H 36"

Omnis canis est latrabilis. Caeleste sidus est canis ; ergo caeleste P 33° sidus est latrabile. Nullus canis est latrabilis. Sed quidam canis est latrabilis; ergo quidam canis est latrabilis et non latrabilis. Maior antiqua et maior noua sunt contrariae. Et sic conclusio antiqua est simpliciter falsa, quia dicitur de eodem; sed conclusio noua est simpliciter uera, quia dicitur de diuersis. Declaratur ergo per fallaciam nouam de fallacia antiqua, in quo peccat. 2. De applicatione fallacia amphibologiae ad uicesimam Quidquid est Aristotelis, possidetur ab Aristotele. Sed iste liber est Aristotelis; ergo possidetur ab Aristotele.

20

Nihil, quod est Aristotelis, possidetur ab Aristotele. Sed aliquid,

quod est Aristotelis, possidetur et non possidetur ab Aristotele. Maiores contrariantur. Et sic conclusio antiqua est simpliciter falsa, quia dicitur de eodem. Sed conclusio noua est simpliciter uera, quia dicitur de diuersis.

9 earum] eorum Aristotele] om. UH

NXPE

23 maior] minor

VUHZL

30 nihil -

135. DE NOVIS FALLACIIS 35

49

3. De applicatione fallaciae compositionis

Quidquid est possibile esse album, possibile est, ut ipsum sit album. Sed nigrum possibile est, ut ipsum sit album; ergo possibile est, quod nigrum sit album. Nihil, quod est possibile esse album, est possibile, quod ipsum sit 40 album. Sed aliquid, quod est possibile esse album, est possibile | Leo esse album; ergo aliquid, quod est possibile esse album, est possibile|in uni tempore et non est possibile esse album in alio. bc Maiores contrariantur. Et sic conclusio antiqua est simpliciter falsa, quia dicitur de diuersis; sed conclusio noua est simpliciter 45

uera, quia dicitur in diuersis temporibus de eodem. 4. De applicatione fallaciae diuisionis

55

Omne animal est rationale aut irrationale. Sed non omne animal est rationale; ergo omne animal est irrationale. Nullum animal est rationale aut irrationale. Sed quoddam animal est rationale aut irrationale; ergo quoddam animal est rationale aut irrationale et quoddam animal non est rationale aut irrationale. Maior noua est duplex, quoniam idem animal non est rationale aut irrationale coniunctiue. Verumtamen unum animal est rationale, et aliud irrationale disiunctiue. Et sic patet, per quem modum fallacia antiqua est per nouam declarata, et hoc quia maiores sunt contrariae, et sic de minoribus suo modo, et per consequens conclusiones. 5. De applicatione fallaciae accentus

Omnis populus est arbor. Sed aliqua gens est populus; ergo aliqua gens est arbor. Nullus populus est arbor. Sed quidam populus est arbor; ergo quidam populus est arbor et non est arbor. Maiores sunt duplices. Sed minor noua remouet confusionem 65 minoris antiquae, et per consequens duplicitates maiorum, et hoc quia uirtus minoris oritur de uirtute maioris aliquo modo. 60

6. De applicatione fallaciae figurae dictionis

Quidquid heri uidisti, hodie uides. Sed heri uidisti album ; ergo hodie uides album. Nihil, quod heri uidisti, hodie uides. Sed quoddam, quod heri 70 uidisti, hodie uides; ergo quoddam, quod heri uidisti, hodie uides

et non uides. Maiores sunt duplices, quoniam antiqua ponit obiectiue uisum uniuersaliter et particulariter, et noua similiter, |quoniam heri V 5s"

75 uidisti rubeum et album et nigrum, et hodie non uideo nisi album,

50

135. DE NOVIS FALLACIIS

secundum minorem nouam. Patet ergo, per quem modum fallacia noua declarat antiquam. 7. De applicatione fallaciae accidentis Cognosco Coriscum. Sed Coriscus est ueniens; ergo cognosco

Z 77

80 uenientem. Nullus Coriscus est |cognitus. Sed quidam Coriscus est cognitus ; ergo quidam Coriscus est cognitus et non est cognitus. Modo explanabimus nouam, et in explanatione eius cognoscetur explanatio antiqua. Et hoc sic: Quoniam nullus Coriscus, qui non 85 est ueniens, non est cognitus secundum maiorem ; sed secundum

minorem Coriscus, qui est ueniens, est |cognitus.

P 33"

8. De applicatione fallaciae secundum quid et simpliciter Sortes est albus dentem; ergo est albus. Nullus habens album dentem est albus. Sed quidam habens 9o album dentem est albus; ergo quidam habens album dentem est albus et non est albus. Maior est uera, si intelligatur simpliciter, et minor secundum quid; et ideo prima illatio conclusionis est uera secundum quid, et secunda illatio conclusionis est uera simpliciter; et sic per istam 95 nouam apparet, in quo peccat antiqua enthymema.

9. De applicatione fallaciae secundum ignorantiam elenchi Duo sunt duplum ad unum, et non sunt duplum ad tria; ergo duo sunt duplum et non duplum. Nihil, quod est duplum ad unum, est duplum ad tria. Sed roo aliquid, quod est duplum ad unum, est duplum ad tria; ergo aliquid, quod est duplum ad unum, est duplum ad tria et non est duplum ad tria. Distinctio importata per negationem maioris nouae declarat contradictionem fallaciae antiquae. Sed minor noua explanatur 105 sic: Hoc est, quod duae ternaliltates sunt duplum ad unam ternali- v 55» tatem, sicut duae unitates ad unam unitatem.

Io. De applicatione fallaciae petitionis principii Animal rationale currit; ergo homo currit. Nullum animal rationale currit. Sed quoddam animal rationale mo currit; ergo quoddam animal rationale currit et non currit. Maior est duplex, quoniam nihil est affirmabile, usquequo sit

95antiqua]antiquum

PE

100ad unum - tria] ad tria est duplum ad unum

135. DE NOVIS FALLACIIS

II$

51

probatum siue certum. Verumtamen est affirmabile, quando est probatum. Et sic patet, quod, probato quod animal rationale currat, probatum est, quod possibile est, quod quidam homo currat. Et per hoc patet de enthymemate antiquo, in quo peccat. 11. De applicatione fallaciae consequentis

I20

125

|Asinus est animal. Séd tu es animal; ergo tu es asinus. Nullus asinus est animal. Sed quidam asinus est animal; ergo quidam asinus est animal et non est animal. Per declarationem istius fallaciae declaratur fallacia |antiqua. Et hoc sic: Certum est quod, quod est asinus, non est animal, quoniam, quod est inferius, non est quod est superius. Verumtamen quidam asinus est ipsum animal, quod est inferius scilicet, semetipsum. 12. De applicatione fallaciae secundum non causam ut causam

Anima et uita sunt idem. Mors et uita sunt contraria. Generatio et corruptio sunt contraria. Sed mors est corruptio; ergo uita est generatio, et uiuere est generari; quod est impossibile. Anima et uita non sunt idem. Ista non reduitur ad uniuersalem negatiuam 130 nouam, quia fit per hypothesim. Nulla mors et uita sunt contraria ;nulla generatio et corruptio sunt contraria. Sed quaedam mors est contraria uitae; et quaedam generatio est contraria corruptioni. Ergo quaedam mors est contraria uitae et non est contraria uitae; et quaedam generatio 155 est contraria corruptioni et non est contraria corruptioni. Et sic corrumpi est mori et non est mori; et uiuere est generari et non generari. |Declarando istam fallaciam nouam, declarabitur antiqua. Et V 56 hoc sic: Dicimus quod anima et uita non sunt idem, quia eius I40 affirmatiua fit per hypothesim ignorantiae. Sed quando dicimus, quod nulla mors et uita sunt contraria, intelligitur, quod non sunt contraria in prima specie temporis in eodem subiecto, eo quia sunt diuersi habitus, sicut nuditas et indutio, quarum quaelibet per se requirit suum proprium subiectum. Verumtamen sunt contraria 145 in secunda specie temporis successiue. Et sic de generatione et corruptione. Verumtamen quaedam mors est contraria uitae, in quantum in subiecto, in quo est, resistit existentiae uitae, sicut in cadauere. Et sic de generatione et corruptione. Et sic concluditur, quod mors uno modo est contraria uitae, |alio modo non. Et sic de P 34

125 secundum - causam] non causae ut causae V UH — 132 mors] om. NL 141 contraria]om.NL — 143 indutio] nuditio V U; nudatio H; productio L

52 ISO

135. DE NOVIS FALLACIIS

generatione et corruptione similiter. Quare patet de fallacia antiqua, |in quo peccat.

Z 7S

13. De applicatione fallaciae secundum plures interrogationes ut unam

155

160

Homo et asinus non sunt animal rationale; ergo homo non est animal rationale. Nullus homo et asinus sunt animal rationale. Sed quidam homo et asinus sunt animal rationale; ergo quidam homo et asinus sunt animal rationale et non sunt animal rationale. Maior noua est duplex, quoniam homo et asinus coniunctiue non sunt animal rationale. Verumtamen disiunctiue homo est animal rationale, et asinus non. Declarata est, ergo, per fallaciam nouam

165

170

fallaciam antiqua, per quem modum peccat. Dictum est de reductione fallaciarum antiquarum ad fallaciam uicesimam nouam, et loca fallaciarum antiquarum possunt applicari ad loca decem et nouem fallaciarum uicesimae subalternatarum. Verumtamen de speciali applicatione locorum dimittimus, quoniam prolixitatem euitamus. Vnde scientia ista non tantummodo est utilis ad euitandum |deceptiones in logica, sed etiam in aliis scientiis est doctrina, in quibus quandoque fiunt disceptiones. 2 DE SECVNDA PARTE TERTIAE [DE APPARENTE DESTRVCTIONE

DISTINCTIONIS SYLLOGISMORVM]

Pars ista erit de quibusdam syllogismis, deductis per decem et nouem modos syllogismorum trium figurarum, de quibus uidetur, 175

quod sint ueri, et simpliciter non sunt, ut cum uicesima fallacia

apparebit, ad quam applicabimus antedictos. Et primo de primo sic. [Prima figura]

180

I. [Barbara] Omne animal est substantia. Omnis homo est animal; ergo omnis homo est substantia. Nullum animal est substantia. Quoddam animal est substantia ; ergo quoddam animal est substantia et non est substantia. Modo declarando ultimum syllogismum, declarabitur, quod primus est sophisticatus; et istum modum declarationis intendimus in aliis conseruare. Maior est duplex, quoniam quod est inferius, non est, quod est superius, sicut animal, quod est inferius respectu substantiae,

quae est superius; et sic de homine respectu animalis. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, 190 priuat primum; eo quia hoc animal est haec substantia. Patet

V 56"

135. DE NOVIS FALLACIIS

53

ergo, per quem modum cum uicesima fallacia ostenditur, quod primus syllogismus non est simpliciter uerus. 2. [Celarent] Nullum animal est lapis. Omnis homo est animal; ergo nullus homo est lapis. Nullum animal est lapis. Quoddam animal est lapis ; ergo quod195 dam animal est lapis et non est lapis. Maior est duplex, quoniam nullum animal sensatum est lapis. | 2078" Verumtamen quoddam animal fictum est lapis, ut patet in statua lapidis, animal nominata. Minor simpliciter est uera, quoniam 200 ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. Patet ergo, per quem modum syllogismus primus est sophisticatus, et per secundum declaratus. . 3. [Darii] Omne animal est substantia. Quidam homo est animal; ergo quidam homo est substantia. 205 Nullum animal est substantia. Quoddam animal est substantia; ergo quoddam animal est substantia et non est substantia. Maior est duplex, quoniam quod est inferius, non est quod est superius. |Verumtamen hoc animal potest esse haec substantia. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum 210 maioris, priuat primum. 4. [Ferio] Nullum animal est lapis. Quidam homo est animal; ergo quidam homo non est lapis. Nullum animal est lapis. Sed quoddam animal est lapis; ergo quoddam animal est lapis, et non est lapis. Maior est duplex, quoniam nullum animal sensatum est lapis. 215 Verumtamen hoc animal fictum potest esse lapis. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 5. [Baralipton] Omne animal est substantia. Omnis homo est 220 animal; ergo quaedam substantia est homo. Nullum animal est substantia. Sed quoddam animal est substantia; ergo quoddam animal est substantia et non est substantia. Maior est duplex, quoniam nullum inferius est superius. Verum225 tamen hoc animal potest esse haec substantia. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 6. [Celantes] Nullum animal est lapis. Omnis homo est animal; ergo nullus lapis est homo. Nullum animal est lapis. Sed quoddam animal est lapis; ergo 230 quoddam animal est lapis |et non est lapis. Maior est duplex, quoniam nullum animal sensatum est lapis. Verumtamen |hoc animal fictum potest esse lapis. Minor simplici-

205 substantia] add. Sed ZN XPE 220 animal] substantia VUH

211/212 nullum - lapis] oz. VH

54

135. DE NOVIS FALLACIIS

ter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat

primum. 7. [Dabitis] Omne animal est substantia. Quidam homo est animal; ergo quaedam substantia est homo. Nullum animal est substantia. Sed quoddam animal est substantia; ergo quoddam animal est substantia et non est substan240 tia. Maior est duplex, quoniam nullum inferius est superius. Verumtamen hoc animal potest esse haec substantia. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 8. [Fapesmo] | Omne animal est substantia. Nullus lapis est 245 animal; ergo quaedam substantia non est lapis. Nullum animal est substantia. Sed quoddam animal est substantia; ergo quoddam animal est substantia et non substantia. Maior est duplex, quoniam nullum inferius est superius. Verum250 tamen hoc animal potest esse haec substantia. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 9. [Frisesomorum] Quoddam animal est substantia. Nullus lapis est animal; |ergo quaedam substantia non est lapis. Nullum animal est substantia. Sed quoddam animal est sub255 stantia; ergo quoddam animal est substantia et non est substantia. Maior est duplex, quoniam nullum inferius est superius. Verumtamen hoc animal potest esse haec substantia. Minor simpliciter 260 est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

235

[Secunda figura]

265

270

275

IO. [Cesare] Nullus homo est lapis. Omnis maragdus est lapis; ergo nullus maragdus est homo. Nullus homo est lapis. Sed quidam homo est lapis; ergo quidam homo est lapis et non est lapis. Maior est duplex, quoniam nullus homo uiuus est lapis. Verumtamen quidam homo fictus potest esse lapis. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. II. [Camestres] Omne animal est substantia. Nulla albedo est substantia; ergo nulla albedo est animal. Nullum animal est substantia. Sed quoddam animal est substantia; ergo quoddam animal est substantia et non est substantia.

263 maragdus] smaragdus ZXPE

^ 264 maragdus] smaragdus

ZX PE

135. DE NOVIS FALLACIIS

55

Maior est duplex, quoniam nullum inferius est superius. Verumtamen hoc animal potest esse haec substantia. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 280 12. [Festino] Nullum animal est lapis. Quidam maragdus est lapis; ergo quidam maragdus non est animal. Nullum animal est lapis. Sed quoddam animal est lapis; ergo quoddam animal est ldpis et non est lapis. Maior est duplex, quoniam nullum animal sensatum est lapis. 285 Verumtamen hoc animal fictum potest esse lapis. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. I3. [Baroco] Omne animal est substantia. Quaedam albedo non est substantia; ergo quaedam albedo non est animal. 290 Nullum animal est substantia. Sed quoddam animal est substantia; ergo quoddam animal est substantia et non est substantia. Maior est duplex, quoniam nullum inferius est superius. Verumtamen hoc animal potest esse haec substantia. Minor simpliciter | est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

V 58°

(Tertia figura]

I4. [Darapti] Omnis homo est substantia. Omnis homo | est Z 79" animal; ergo quoddam animal est substantia. Nullus homo est substantia. Sed quidam homo est substantia ; ergo quidam homo est substantia et non est substantia. Maior est duplex, quoniam nullum inferius est superius. Verumtamen hic homo potest esse haec substantia. Minor supliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat pri305 mum. I5. [Felapton] Nullus lapis est animal. Omnis lapis est substantia; ergo quaedam substantia non est animal. Nullus lapis est animal. Sed quidam lapis est animal; ergo quidam lapis est animal et non est animal. Maior est duplex, quoniam nullus lapis est animal sensatum. 310 Verumtamen quidam lapis potest esse animal fictum. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 16. [Disamis] Quidam homo est animal. Omnis homo est sub315 stantia; ergo quaedam substantia est animal. Nullus homo est animal. Sed quidam homo est animal; ergo quidam homo est animal et non est animal. 280 maragdus] smaragdus Z XPE 280/281 nullum - animal] oz. L

281 maragdus] smaragdus

ZX PE

56

135. DE NOVIS FALLACIIS

Maior est duplex, quoniam nullum inferius est superius. Verumtamen hic homo potest esse hoc animal. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 17. [Datisi] Omnis homo est substantia. Quidam homo est animal; ergo quoddam animal est substantia. Nullus homo est substantia. Sed quidam homo est substantia ;| P 35' ergo quidam homo est substantia et non est substantia. Maior est duplex, quoniam nullum inferius est superius. Verum325 tamen hic homo potest esse haec substantia. Minor simpliciter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 18. [Bocardo] Quoddam animal non est lapis. Omne animal est substantia; ergo quaedam substantia non est lapis. Nullum animal est lapis. Sed quoddam animal est lapis; ergo quoddam animal est lapis et non est lapis. Maior est duplex, quoniam nullum animal sensatum | est lapis. V 58" Verumtamen hoc animal fictum potest esse lapis. Minor simplici335 ter est uera, quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 1g. [Ferison] Nullum animal est lapis. Quoddam animal est substantia; ergo quaedam substantia non est lapis. Nullum animal est lapis. Quoddam animal est lapis ; ergo quod340 dam animal est lapis et non est lapis. Maior est duplex, quoniam nullum animal sensatum est lapis. Verumtamen hoc animal fictum potest esse lapis. Minor simpliciter est uera, |quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat Z 80! primum. Diximus de syllogismis applicatis uicesimae fallaciae, deductis 345 per decem et nouem modos trium figurarum. Et data est doctrina, per quem modum cognoscitur sophisticatio eorum. Quae doctrina est ualde utilis ad cognoscendum sophisticationes syllogismorum in disputatione, et maxime quoad fallaciam aequiuocationis.

IV De quarta distinctione [De syllogismis ueris, necessariis et demonstratiuis,

cum uicesima fallacia temptatis] Distinctio ista in duas partes est diuisa. Prima pars erit de syllogismis demonstratiuis, ueris et necessariis, philosophice extra fidem siue| credulitatem demonstratis, et cum uicesima fallacia H 38

temptatis. Secunda erit de syllogismis cum hypothesi, facta per fidem siue credulitatem ueram. Et primo de prima.

339 lapis] add. Sed

ZN XPE

135. DE NOVIS FALLACIIS

57

if [DE SYLLOGISMIS, EXTRA FIDEM ET CVM VICESIMA FALLACIA

2)

DEMONSTRATIS, TEMPTATIS]

Pars ista continet in se triginta syllogismos affirmando, et decem negando, cum uicesima fallacia temptatos, cum qua cognoscitur, quod ipsi sunt ueri, necessarii, et demonstratiui, in tanto quod intellectus non potest negare conclusiones secundum suam naturam intelligendi. Et primo de primo. 1. [De triginta syllogismis affirmatiuis]

20

25

I. [Bonitas] Omnis bonitas est ratio bono, quod agat bonum. Sed omne ens est bonum naturaliter per bonitatem; ergo omne ens naturaliter agit bonum. Nulla bonitas est ratio bono, quod agat bonum. Sed quaedam boniltas est ratio bono, quod agat bonum ;ergo quaedam bonitas V 59° est ratio bono, quod agat bonum et non est ratio bono, quod agat bonum. Maior simpliciter est falsa, cuius oppositum dicit maior primi syllogismi; quare primus simpliciter est uerus et necessarius et demonstratiuus. 2. [Magnitudo] Omni magnitudini competit magis actus magnus, quam paruus. Sed omne ens magnum est magnum per magnitudinem; ergo omni enti magno competit magis actus magnus, quam paruus. Nulli magnitudini competit magis actus magnus, quam paruus. Sed cuidam magnitudini competit magis actus magnus, quam paruus; ergo cuidam magnitudini competit et non competit magis

35 actus magnus, quam

paruus.

Maior paralogismi simpliciter est falsa ; et ideo maior syllogismi simpliciter est uera, cum sit ei opposita. 3. [Duratio] | Vbicumque est aeternum intelligere, est dare aeternum intelligentem et aeternum intellectum. Sed in omni ente 40 infinito est aeternum intelligere; ergo in omni ente infinito est dare aeternum intelligentem et aeternum intellectum. Nusquam, ubi est aeternum intelligere, est dare aeternum intelligentem et aeternum intellectum. Sed alicubi, ubi est aeternum intelligere, est dare aeternum intelligentem et aeternum intellec45 tum; ergo alicubi, ubi est aeternum intelligere, est dare et non est

dare aeternum intelligentem et aeternum intellectum. Et quia maior paralogismi est simpliciter falsa; ideo maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita.

36 maior] minor V

39 intelligentem] intelligere V.H

Z 80"

58

135. DE NOVIS FALLACIIS 4. [Potestas] Omnis potestas requirit posse. Sed omnis potens est

potens per potestatem; ergo omnis potens requirit posse.

Nulla potestas requirit posse. Sed quaedam potestas requirit | posse; ergo quaedam potestas requirit posse et non requirit posse. Maior paralogismi est simpliciter falsa; quare maior syllogismi est simpliciter uera, |cum sit recte ei opposita. 5. [Intellectus] Omnis res intellecta est obiectum ipsius intellec55 tus. Sed omne obiectatum per intelligere est res intellecta; ergo omne obiectatum per intelligere est obiectum ipsius intellectus. Nulla res intellecta est obiectum ipsius intellectus. Sed quaedam res intellecta est obiectum ipsius intellectus; ergo quaedam 6o res intellecta est obiectum et non est obiectum ipsius intellectus. Et quia maior paralogismi est simpliciter falsa, sequitur quod maior syllogismi sit simpliciter uera, cum sit ei opposita. 6. [Voluntas] Omnis uoluntas quiescit per amare. Sed omne uolibile est uolibile per uoluntatem ; ergo omne uolibile quiescit 65 per amare. Nulla uoluntas quiescit per amare. Sed quaedam uoluntas quiescit per amare; ergo quaedam uoluntas quiescit et non quiescit per amare. Maior paralogismi simpliciter est falsa; quare maior syllogismi 70 simpliciter est uera, cum sit ei opposita. 7. [Virtus] Omnis uirtus moralis distat a uitio. Sed omnis iustitia moralis est uirtus; ergo omnis iustitia moralis distat a uitio. Nulla uirtus |moralis distat a uitio. Sed quaedam uirtus moralis Z 75 distat a uitio; ergo quaedam uirtus moralis distat et non distat a uitio. Maior paralogismi est simpliciter falsa; quare maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 8. [Veritas] Omnis ueritas proprie requirit uerificare. Sed omnis 80 uerificans est uerificans per ueritatem; ergo omnis uerificans requirit proprie uerificare. Nulla ueritas proprie requirit uerificare. Sed quaedam |ueritas V proprie requirit uerificare; ergo quaedam ueritas requirit et non requirit proprie uerificare. Maior paralogismi simpliciter est falsa; unde maior syllogismi, 85 quia ei opposita, est simpliciter uera. 9. [Gloria] Omnis gloria requirit gloriari. Sed omnis glorians est glorians per gloriam; ergo omnis glorians requirit gloriari. Nulla gloria requirit gloriari. Sed quaedam gloria requirit gloria90 ri; ergo quaedam gloria requirit gloriari et non requirit gloriari. Maior paralogismi est simpliciter falsa ;quare maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 1o. [Differentia] Omnis differentia requirit pluralitatem. Sed 88 per] propter VH

— omnis] om. VH

8r

6o!

135. DE NOVIS FALLACIIS $5.

IOO

IOS

IIO

59

omnis differentians est differentians per differentiam ;ergo omnis differentians requirit pluralitatem. Nulla differentia requirit pluralitatem. Sed quaedam differentia requirit pluralitatem; ergo quaedam differentia requirit et non requirit pluralitatem. Maior paralogismi simpliciter est falsa; cum igitur maior syllogismi sit ei opposita, simpliciter est uera. 11. [Concordantia] Omhis concordantia fit ex pluribus. Sed omnis concordabilitas fit per concordantiam ;ergo omnis concordabilitas fit ex pluribus. Nulla concordantia fit ex pluribus. Sed quaedam concordantia fit ex pluribus; ergo quaedam concordantia fit ex pluribus et non ex pluribus. Maior paralogismi est simpliciter falsa; unde maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 12. [Contrarietas] Omnis contrarietas repugnat fini. Sed omne calidum est contrarium frigido, et e conuerso; ergo omne calidum repugnat fini frigidi, et e conuerso. Nulla contrarietas repugnat fini. Sed quaedam contrarietas repugnat fini; ergo quaedam contrarietas repugnat et non repu-

gnat fini. IIS Maior paralogismi est simpliciter |falsa; quare maior |syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. I3. [Principium] Omne principium est per prius. Sed omnis forma est principium; ergo omnis forma est per prius. Nullum principium est per prius. Sed quoddam principium est I20 per prius; ergo quoddam principium est per prius et non est per prius. Maior paralogismi est simpliciter falsa ;unde maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. I4. [Medium] Omne medium consistit inter extrema. Sed omne 125 agere est medium; ergo omne agere consistit inter extrema. Nullum medium consistit inter extrema. Sed quoddam medium consistit inter extrema ; ergo quoddam medium consistit et non consistit |inter extrema. Maior paralogismi est simpliciter falsa ;quare maior syllogismi 130 est simpliciter uera, cum sit ei opposita. I5. [Finis] Omnis finis dicit perfectionem. Sed omnis quies dicitur esse finis; ergo omnis quies dicit perfectionem. Nullus finis dicit perfectionem. Sed quidam finis dicit perfectionem; ergo quidam finis dicit perfectionem et non dicit perfectio135 nem. Maior paralogismi est simpliciter falsa ; unde maior syllogismi est simpliciter uera, |cum sit ei opposita. 100 est] erit NLXPE 124 omne?] om. NL

109 omne] om. NL

116 est] erit ZNLXPE

V Gov

Z 81"

P 36°

H 38"

60

135. DE NOVIS FALLACIIS 16. [Maioritas] Omnis maioritas supereminet suae minoritati.

Sed omnis maiorificans est maiorificans per maioritatem; ergo

140 omnis maiorificans supereminet suo minoritati. Nulla maioritas supereminet suae minoritati. Sed quaedam maioritas supereminet suae minoritati; ergo quaedam maioritas supereminet et non supereminet suae minoritati. Maior paralogismi est simpliciter falsa ;quare maior syllogismi 145 est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 17. [Aequalitas] Omnis aequalitas est inter pares. Sed omnis iustitia dicitur aequalitas; ergo omnis iustitia est inter pares. Nulla aequalitas fit inter |pares. Sed quaedam aequalitas fit V 6r inter pares; ergo quaedam aequalitas fit et non fit inter pares. 150 A Maior paralogismi est simpliciter falsa ;unde maior syllogismi, cum sit ei opposita, erit simpliciter uera. 18. [Minoritas] Omnis minoritas est subdita. Sed omnis seruitus est minoritas; ergo omnis seruitus est subdita. Nulla minoritas est subdita. Sed quaedam minoritas est sub155 dita; ergo quaedam minoritas est subdita et non est subdita. Maior paralogismi est simpliciter falsa; |unde sequitur, quod Z 8z maior syllogismi sit simpliciter uera, cum sit ei opposita. Diximus de syllogismis, pertinentibus decem et octo principiis Artis generalis, per quos ostensum est, quod principia Avtis gene160 ralis sunt uera et necessaria.

165

ro

15

180

IQ. Omne agens agit propter finem. Sed omne producens est agens; ergo omne producens agit propter finem. Nullum agens agit propter finem. Sed quoddam agens agit propter finem ; ergo quoddam agens agit et non agit propter finem. X Maior paralogismi est simpliciter falsa; quare maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 20. Omnis propria passio subsistit propriae actioni. Sed omnis agibilitas est propria passio; ergo omnis agibilitas subsistit propriae actioni. Nulla propria passio subsistit propriae actioni. Sed quaedam propria passio subsistit propriae actioni; ergo quaedam propria passio subsistit et non subsistit propriae actioni. Maior paralogismi est simpliciter falsa ;quare maior syllogismi, cum sit ei opposita, erit simpliciter uera. 21.Omne possibile est mutabile. Sed omne contingens est possibile; ergo omne contingens est mutabile. Nullum possibile est mutabile. Sed quoddam possibile est mutabile; ergo quoddam possibile est mutabile et non est mutabile. Maior paralogismi est simpliciter falsa; unde |sequitur, quod V 6r maior syllogismi sit simpliciter uera, cum sit ei opposita. 22. Omne agens agit cum forma. Sed omne compositum est agens; ergo omne compositum agit cum forma. 164 agit] add. propter finem NPE

135. DE NOVIS FALLACIIS

61

Nullum agens agit cum forma. Sed quoddam agens agit cum forma; ergo quoddam agens agit cum forma et non agit cum 185 forma. Maior paralogismi est simpliciter falsa ;quare maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 23. Omne uitium causat poenam. Sed omne peccatum est uitium; ergo omne peccatum causat poenam. 190 Nullum uitium causat poenam. Sed quoddam uitium causat poenam; ergo quoddam uitium causat poenam et non causat poenam. Maior paralogismi est simpliciter falsa; et sic sequitur, quod maior syllogismi sit simpliciter |uera, cum sit ei opposita. 24. Omne agibile est obiectum agentis. Sed omne intelligibile est 195 agibile; ergo omne intelligibile est obiectum agentis. Nullum agibile est obiectum agentis. Sed quoddam | agibile est obiectum agentis; ergo quoddam agibile est obiectum et non est obiectum ipsius agentis. 200 Maior paralogismi est simpliciter falsa; quare maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 25. Omnis figura est signum formae. Sed omnis triangulus est figura; ergo omnis triangulus est signum formae. Nulla figura est signum formae. Sed quaedam figura est signum 205 formae; ergo quaedam figura est signum formae et non est signum formae. Maior paralogismi simpliciter est falsa ;unde maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 26. Omnis situs est lineatus. Sed omne corpus est per situm 210 situatum ; ergo omne corpus est lineatum. Nullus situs est lineatus. Sed quidam situs est lineatus; ergo quidam situs est lineatus et non est lineatus. |Maior paralogismi est simpliciter falsa ;et sic maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 215 27. Omne abstractum est principium simplex. Sed omnis bonitas est abstracta; ergo omnis bonitas est principium simplex. Nullum abstractum est principium simplex. Sed quoddam abstractum est principium simplex; ergo quoddam abstractum est principium simplex et non est principium simplex. 220 Maior paralogismi est simpliciter falsa ;unde maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit ei opposita. 28. Omne compositum specifice est ex suis principiis simplicibus. Sed omne corpus est compositum specifice ; ergo omne corpus est ex suis principiis simplicibus. Nullum compositum specifice est ex suis principiis. Sed quod225

195 est'] add. oppositum agentis uel VH — 196 agentis] intelligibile NL 225 principiis] add. simplicibus HNL

L832)

P 36’

V 62°

62

135. DE NOVIS FALLACIIS

dam compositum specifice est ex suis principiis; ergo quoddam compositum specifice est et non est ex suis principiis. Maior paralogismi est simpliciter falsa; et sic maior syllogismi est simpliciter uera, cum sit illi opposita. 230 29. Vbicumque est lichinum ignitum siue carbo ignitus, est ignire. Sed in omni flamma lampadis est lichinum ignitum, |siue in 25 83r omni flamma clibani est carbo ignitus; ergo in omni flamma lampadis, seu in omni flamma clibani est ignire. Nusquam, ubi est lichinum ignitum siue carbo ignitus, est ignire. 295 Sed alicubi, ubi est lichinum ignitum siue carbo ignitus, est ignire; ergo alicubi, ubi est lichinum ignitum siue carbo ignitus, est ignire| H 39' et non est ignire. Maior paralogismi est simpliciter falsa; quare maior syllogismi erit simpliciter uera, cum sit ei opposita. 240 30. Omnis amicus est amabilis. Sed omnis bonum faciens est amicus; ergo omnis bonum faciens est amabilis. Nullus amicus est amabilis. Sed |quidam amicus est amabilis ; V 62" ergo quidam amicus est amabilis et non est amabilis. Maior paralogismi est simpliciter falsa ;unde maior syllogismi 245 est simpliciter uera, cum sit illi opposita. 2. Sequitur de decem syllogismis negatiuis

1. Nulla scientia scitur, cuius principia ignorantur. Sed principia longitudinis huius uitae ignorantur ;ergo eorum scientia nescitur. Nulla scientia scitur, cuius principia ignorantur. Sed aliqua 250 scientia scitur, cuius principia ignorantur; ergo aliqua scientia scitur et non scitur, cuius principia ignorantur. Maiores non discrepant, et sunt uerae. Et quia minor paralogismi contradicit maioribus, ideo est simpliciter falsa; quare minor syllogismi erit simpliciter uera. 2. Nullum ens infinitum per finitum est impeditum. Sed omne 255 ens aeternum est infinitum; ergo nullum ens aeternum per finitum est impeditum. Nullum ens infinitum per finitum est impeditum. Sed quoddam ens infinitum per finitum est impeditum; ergo quoddam ens 260 infinitum per finitum est impeditum et non est impeditum. Maiores simpliciter sunt uerae. Sed, quia minor paralogismi contradicit eis, erit simpliciter falsa; et minor syllogismi | est P 37° 265

simpliciter uera. 3. Nulla potestas absoluta per ordinatam est coacta. Sed omnis| infinita potestas est absoluta; ergo nulla infinita potestas per ordinatam est coacta.

226 principiis] 422. simplicibus HNL HNL

234 lichinum

227 principiis] 222. simplicibus

- ignitus] carbo ignitus seu lichenum

ignitum VH

246 negatiuis] add. et primo de prima H — 266 per ordinatam] om. NL

283)

135. DE NOVIS FALLACIIS

270

280

63 Nulla potestas absoluta per ordinatam est coacta. Sed aliqua potestas absoluta per ordinatam est coacta; ergo aliqua potestas absoluta est coacta et non est coacta per ordinatam. Maiores simpliciter sunt uerae. Sed, quia minor paralogismi contradicit maioribus, idcirco est simpliciter falsa; et sic minor syllogismi erit uera. 4. Nullum impossibile est mutabile. Sed omnis nouitas aeternie est impossibilis ;ergo nulla nouitas aeternitatis est mutabiis. Nullum impossibile est mutabile. Sed aliquod impossibile est ees ergo aliquod impossibile est mutabile et non est mutaile. Maiores | sunt simpliciter uerae. Sed, quia minor paralogismi contradicit maioribus, idcirco est simpliciter falsa; et sic minor syllogismi erit uera.

V 63!

5. Nulla essentia mota potest esse sine mouente, mobili et 285

mouere. Sed omnis humanitas est essentia mota ; ergo nulla humanitas potest esse sine mouente, mobili et mouere. Nulla essentia mota potest esse sine mouente, mobili et mouere. Sed quaedam essentia mota potest esse sine mouente, mobili et mouere; ergo quaedam essentia mota potest esse et non potest esse sine mouente, mobili et mouere.

290

Maiores sunt simpliciter uerae. Sed, quia minor paralogismi contradicit maioribus, erit falsa; et sic minor syllogismi uera. 6. Nulla substantia est uisibilis. Sed omnis lapis est substantia ;

ergo nullus lapis est uisibilis. Nulla substantia est uisibilis. Sed quaedam substantia est uisibilis; ergo quaedam substantia est uisibilis et non uisibilis. Maiores simpliciter sunt uerae, quia nullum abstractum est 295 uisibile. Sed, quia minor paralogismi contradicit maioribus, erit falsa; et sic minor syllogismi erit uera. 7. Nulla nouitas nouare potest aeternitatem. Sed omnis inceptio creata est nouitas; ergo nulla inceptio creata nouare | potest 300 aeternitatem. Nulla nouitas nouare potest aeternitatem. Sed quaedam nouitas nouare potest aeternitatem ;ergo quaedam nouitas nouare potest

305

et non potest aeternitatem. Maiores sunt simpliciter uerae. Sed, quia minor paralogismi contradicit maioribus, erit falsa; et minor syllogismi uera. 8. Nullus intellectus in uia intelligere potest sine habitu. Sed omnis homo in uia habet intellectum; ergo nullus homo in uia intelligere potest sine habitu. Nullus intellectus in uia intelligere potest sine habitu. Sed

298 nouare] innouare NL

299 nouare] innouare NL

Z 84!

64 310

315

135. DE NOVIS FALLACIIS

quidam intellectus in uia intelligere potest sine habitu; ergo quidam intellectus in uia potest intelligere et non potest intelligere sine habitu. Maiores sunt simpliciter uerae. Sed, quia minor paralogismi contradicit maioribus, erit falsa ;|et sic minor syllogismi erit uera. 9..Nullum elementatum est extra elementa. Sed omnis rosa est elementatum; ergo nulla rosa est extra elementa. Nullum elementatum est extra elementa. Sed quoddam elemen-

V 63"

tatum est extra elementa ; ergo quoddam elementatum est extra

elementa et non est extra elementa. 3.20 Maiores sunt simpliciter uerae. Sed, quia minor paralogismi contradicit maioribus, erit falsa; et minor syllogismi uera. 10. Nulla alteratio est infinita. Sed omnis corruptio est alteratio; ergo nulla corruptio est infinita. Nulla alteratio est infinita. Sed quaedam alteratio est infinita ; 325 ergo quaedam alteratio est infinita et non est infinita. Maiores sunt simpliciter uerae. Sed, quia minor paralogismi contradicit maioribus, erit falsa; et minor syllogismi uera. Diximus de quadraginta syllogismis demonstratiuis, ut patet per uicesimam fallaciam, cum qua sunt temptati, et in ueritate 330 necessitatis reperti et demonstrati. Et hoc in tanto, quod intellectus non oportet tantummodo credere siue supponere, |sed ueraciter intelligere, et se ab omni dubio prolongare. Et sicut fecimus istos syllogismos demonstratiuos, sic quilibet, tenendo modum nostrum, posset multiplicare alios ad placitum. Et talis doctrina 335 est ualde utilis ad cognoscendum argumenta sophisticata et argumenta, ab omni sophisticatione denudata.

9 e

2 DE SECVNDA (DE SYLLOGISMO

340

345

PARTE OVARTAE CVM HYPOTHESI,

DISTINCTIONIS FACTA PER FIDEM]

Pars ista est diuisa in duas partes. Prima pars est de syllogismis demonstratiuis cum uera fide secundum hypothesim, factis |per H 39" principia Artis generalis, et per quaedam alia principia similiter. Secunda pars erit sub habitu fidei de syllogismis |demonstratiuis, Z 84" factis per decem quaestiones generales, de quibus in prima distinctione sumus locuti. p [DE SYLLOGISMIS SECVNDVM

HYPOTHESIM, FACTIS PER PRINCIPIA]

Dicimus autem, quod demonstratio haec habet duas species,

310 potest]om. V — 311/312et non - habitu]sine habitu et cum habitu HL 335 sophisticata] sophistica V H 347 haec] huius VH

I35. DE NOVIS FALLACIIS

350

355

65

uidelicet demonstrationem potissimam, et non |potissimam. De- v 64! monstratio potissima fit, quando in syllogismo maior et minor sunt uniuersales. Demonstratio non potissima fit, quando in syllogismo maior propositio est uniuersalis et minor particularis. Et dicitur demonstratio non potissima, per hoc quia intellectus est magis uniuersalis, quando concludit per duas propositiones uniuersales, quam quando concludit per unam uniuersalem et aliam

particularem.

d

Demonstratio tam omnino potissima, quam omnino non potissima requirit, quod sit ex primis ueris et necessariis et notioribus in scientia. Et quando fit per hypothesim siue fidem ueram, ipsa hypothesis siue fides sunt principia uera et necessaria ipsius demonstrationis, ut patebit in processu. Quoniam de Deo in scientia ista intendimus concludere, et ipse est particularis in anima, proponimus concludere per demonstrationem particularem, quoniam de ente particulari non concluditur uniuersaliter. De Deo autem intendimus facere decem suppositiones per hypo365 thesim ueram, quas oportet, quod concedant omnes nationes, asserentes Deum esse entem perfectissimum, causantem et gubernantem omnia, sine quarum realitate impossibile esset Deum esse perfectissimum. Ratio, quare facimus istas decem suppositiones, est, ut declaremus per ipsas, illis concedentibus, quod Christiani sunt tantummodo in ueritate, et omnes alii in errore.

I. Prima uero positio erit ista: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus est ens magis agens per bonitatem, magnitudi375

nem, aeternitatem, potestatem, intellectum, uoluntatem, uirtutem, ueritatem, gloriam, differentiam, concordantiam, principium, medium, finem, maioritatem et aequalitatem. Etiam quia

est ens magis agens per hoc, per quod distat magis a contrarietate et minoritate.|Per ista uero decem et octo principia Artis generalis V 64" intendimus concludere de praedictis. 380 2. Secunda positio est ista: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod omnes rationes Dei quoad subiectum et praedicatum in identitate numeri conuertuntur. 3. Tertia positio est ista: Firmiter credo et ueram fidem habeo, Z 8s! quod omnes |rationes Dei sunt aequiualentes. 4. Quarta est: Quod firmiter credo et ueram fidem habeo, quod 385 omnes rationes Dei sunt per seresreales extra animam existentes. 5. Quinta est: Quod firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus et omnes suae rationes conuertuntur. 999

6. Sexta: Quod firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus est unus, et non plures dii.

357 primis] praemissis HNL; add. scilicet datis et suppositis et concessis secundum hunc auctorem in libro De realitate principiorum iuxta fi. s. dico autem H 367 causantem] creantem V H 376 et] om. ZP E

66

135. DE NOVIS FALLACIIS

7. Septima positio est ista: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod in Deo suum esse et sua essentia conuertuntur. 8. Octaua positio est ista: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod substantia Dei est ab omnibus accidentibus denudata 395 et disparata. 9. Nona est ista: Firmiter |credo et ueram fidem habeo, quod Deus est ens per se magis amabilis et recolibilis et intelligibilis. 10. Decima: Quod firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus est ens magis agens per unitatem, infinitatem, summitatem,

P 38°

400 singularitatem, uitam, simplicitatem, ordinationem, necessitatem, naturam, communitatem, proprietatem, intraneitatem, ex-

traneitatem, intensitatem, extensitatem, ostensionem, relationem, iustitiam, misericordiam, creationem, saluationem et perfec-

tionem. Et hoc sine comparatione, quoniam sicut inter infinitum

405 et finitum non est proportio, neque comparatio.

Omnibus syllogismis praedictarum positionum addemus uicesimam fallaciam generalem, ut per ipsam magis cognoscatur, | V 6s! quomodo sunt ueri, necessarii, et demonstratiui.

410

Per ueritatem istorum syllogismorum erit significata diuina trinitas; et quod Deus est incarnatus ;et quod est creator, glorificator ;et quod erit resurrectio generalis et uita alia sempiterna et poena etiam sempiterna; et per consequens multa alia. Et primo de prima positione, sic dicendo:

1. [De prima positione] I. [Bonitas] Omne ens magis agens per bonitatem agit per totam bonitatem, et de tota essentia bonitatis. Sed Deus est ens magis agens per bonitatem; ergo Deus agit per totam bonitatem, et de tota essentia bonitatis. Nullum ens magis agens per bonitatem agit per totam bonita420 tem et de tota essentia bonitatis. Sed quoddam ens magis agens per bonitatem agit per totam bonitatem et |de tota essentia boni- Z 85" tatis; ergo quoddam ens magis agens per bonitatem agit et non agit per totam bonitatem et de tota essentia bonitatis. Maior paralogismi est simpliciter falsa, eo quia est contraria 425 maioris syllogismi, quae simpliciter est uera per ueram hypothesim siue fidem. Sed minor paralogismi est uera simpliciter, cum sit contradictoria suae maiori. Quare conclusio syllogismi, cum sit ei aequiualens, necessarie erit uera. 2. [Magnitudo] Omne ens magis agens per magnitudinem est 430 tantum magnum agens, quanta est ipsa magnitudo. Sed Deus est ens magis agens per magnitudinem; ergo Deus est tantum magnum agens, quanta est sua magnitudo. Nullum ens magis agens per magnitudinem est tantum ma-

415

407 cognoscatur] cognoscantur ZNLPE

. 408 quomodo] quando HL

135. DE NOVIS FALLACIIS 435

67

gnum agens, quanta est sua magnitudo. Sed quoddam ens magis agens per magnitudinem est tantum magnum agens, quanta est sua magnitudo; ergo quoddam ens magis agens per magnitudinem est tantum magnum agens et non est tantum magnum agens,

quanta est sua magnitudo. |Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maio- V 6s" 440 ris syllogismi, quae est per hypothesim simpliciter uera. Sed minor paralogismi uera, cum sit illi contradictoria. Quare conclusio syllogismi, cum sit sibi aequiualens, necessarie erit uera. 3. [Aeternitas] Omne ens | magis agens per aeternitatem est H 4o' tantum agens, quanta est aeternitas. Sed Deus est ens magis agens 445

per aeternitatem ; ergo Deus est tantum agens, quanta est aeternitas.

Nullum ens magis agens per aeternitatem est tantum agens, quanta est aeternitas. Sed quoddam ens magis agens per aeternitatem est tantum agens, quanta est sua aeternitas; ergo quoddam

450 ens magis agens per aeternitatem est tantum agens et non est tantum agens, quanta est aeternitas.

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per hypothesim manet uera. Sed minor paralogismi est simpliciter uera, quia est suae maiori contradictoria. 455 Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 4. [Potestas] Omne ens magis agens per potestatem est infinite potens. Sed Deus est ens magis agens per potestatem; ergo Deus est infinite potens. 460 Nullum ens magis agens per potestatem est infinite potens. Sed quoddam ens magis agens per potestatem est infinite potens ; ergo quoddam ens magis agens per potestatem | est infinite potens et Z 86 non est |infinite potens. P 38" Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maio465 ris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi est simpliciter uera, quia suae maiori contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 5. [Intellectus ] Omne ens magis intelligens per intellectum est 470 ab aeterno et in aeternum intelligens. Sed Deus est ens magis intelligens per intellectum; ergo Deus est ab aeterno et | in V 66 aeternum intelligens. Nullum ens magis intelligens per intellectum est ab aeterno et in aeternum intelligens. Sed quoddam ens magis intelligens per 475 intellectum est ab aeterno et in aeternum intelligens; ergo quoddam ens magis intelligens per intellectum est ab aeterno et in aeternum et non ab aeterno nec in aeternum intelligens. 440 per - uera] simpliciter uera per hypothesim maiori suae ZNLPE

V H — 466 suae maiori]

68

135. DE NOVIS FALLACIIS

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi simpliciter est uera; nam maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 6. [Voluntas] Omne ens magis uolens per uoluntatem habet summum uelle. Sed Deus est ens magis uolens per uoluntatem; 485 ergo Deus habet summum uelle. Nullum ens magis uolens per uoluntatem habet summum uelle. Sed quoddam ens magis uolens per uoluntatem habet summum uelle; ergo quoddam ens magis uolens per uoluntatem habet et non habet summum uelle. 490 Maior paralogismi simpliciter erit falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. Sed minor paralogismi simpliciter erit uera, cum sit contradictoria suae maioris. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, simpliciter erit uera. 7. [Virtus] Omne ens magis agens per uirtutem distat infinite a 495 uitio. Sed Deus est ens magis agens per uirtutem; ergo Deus distat infinite a uitio. Nullum ens magis agens per uirtutem distat infinite a uitio. Sed quoddam ens magis agens per uirtutem distat infinite a uitio; ergo 500 quoddam ens magis agens per uirtutem distat et non distat infinite a uitio. | Maior paralogismi erit simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi simpliciter erit uera, cum sit contradictoria 505 suae maiori. Quare |conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 8. [Veritas] Omne ens magis agens per ueritatem habet actum magis uerum et purum. Sed Deus est ens magis agens per ueritatem; ergo Deus habet actum magis uerum et purum. 510 Nullum ens magis agens per ueritatem habet actum magis uerum et purum. Sed quoddam ens magis agens per ueritatem habet actum magis uerum et purum; ergo quoddam ens magis agens per ueritatem habet et non habet actum magis uerum et purum. Maior paralogismi simpliciter erit falsa, cum sit contraria maio515 ris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. Sed minor paralogismi simpliciter erit uera, cum maiori suae contradicat. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 520 9. [Gloria] Omne ens magis agens per gloriam est magis gloriosum. Sed Deus est ens magis agens per gloriam; ergo Deus est magis gloriosus. 516 simpliciter erat] erat simpliciter V.H

Z 86*

V 66"

135. DE NOVIS FALLACIIS

69

Nullum ens magis agens per gloriam est magis gloriosum. Sed quoddam ens magis agens per gloriam est magis gloriosum; ergo 525 quoddam ens magis agens per gloriam est magis gloriosum et non est magis gloriosum. Maior paralogismi erit simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. Minor uero paralogismi simpliciter erit uera, cum maiori suae 530 contradicat. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 10. [Differentia] Omne ens| magis agens per differentiam est ens P 39' magis distinguens per essentiam differentiae indiuisibilem. Sed Deus est ens magis agens per differentiam; ergo Deus est ens 535 magis distinguens per indiuisibilem essentiam differentiae. Nullum ens magis agens per differentiam est ens magis|distin- V 67 guens per essentiam indiuisibilem differentiae.| Sed quoddam ens ZUR magis agens per differentiam est ens magis distinguens per indiuisibilem essentiam differentiae; ergo quoddam ens magis agens per 540 differentiam est ens magis distinguens per indiuisibilem essentiam ipsius differentiae et non est ens magis distinguens per indiuisibilem essentiam ipsius differentiae. Maior paralogismi simpliciter erit falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor 545 paralogismi simpliciter erit uera, cum suae maiori contradicat. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequilualens, necessarie erit uera. II. [Concordantia] Omne ens magis agens per concordantiam est ens magis concordans plura. Sed Deus est ens magis agens per Spo concordantiam ; ergo Deus est ens magis concordans plura. Nullum ens magis agens per concordantiam est ens magis concordans plura. Sed quoddam ens magis agens per concordantiam est ens magis concordans plura; ergo quoddam ens magis agens per concordantiam est ens magis concordans plura et non 555 magis concordans plura. Maior paralogismi erit simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. Sed minor paralogismi simpliciter erit uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, 560 necessarie erit uera. 12. [Principium] Omne ens magis agens per principium est ens habens maiora correlatiua primitiua, uera et necessaria. Sed Deus est ens magis agens per principium; ergo Deus est ens, habens maiora correlatiua primitiua, uera et necessaria. Nullum ens magis agens per principium est ens, habens maiora 565 correlatiua primitiua, uera et necessaria. Sed quoddam |ens magis 527 erit] est V HZ —— 540 indiuisibilem essentiam] essentiam indiuisibilem

VH

70

570

517

580

585

135. DE NOVIS FALLACHS

agens per principium est ens, habens maiora correlatiua primitiua, uera et necessaria ;ergo quoddam ens magis agens per principium est ens, habens et non habens maiora correlatiua primitiua, uera et necessaria. Maior paralogismi simpliciter erit falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. Sed minor paralogismi simpliciter erit uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. I3. [Medium] |Omne ens magis agens per intelligere infinitum et aeternum, existens medium inter agentem et agibilem, est actus purus. Sed Deus est ens magis agens per intelligere infinitum et aeternum, existens medium inter agentem et agibilem; ergo Deus

Z 87"

est actus purus.

Nullum ens magis agens per intelligere infinitum et aeternum, existens medium inter agentem et agibilem, est actus purus. Sed quoddam ens magis agens per intelligere infinitum et aeternum, existens medium inter agentem et agibilem, est actus purus; ergo quoddam ens magis agens per intelligere infinitum et aeternum, existens medium inter agentem et agibilem, est actus purus et non est actus purus.

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae simpliciter per ueram hypothesim erat uera. 599 Sed minor paralogismi est simpliciter uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 14. [Finis] Omne ens magis agens propter finem est magis agens propter maiores fines intraneum et extraneum. Sed Deus est ens 595 magis agens propter finem; ergo Deus est magis agens propter malores fines |intraneum et extraneum.

Nullum ens magis agens propter finem est magis agens propter maiores fines intraneum et extraneum. Sed quoddam ens magis agens propter finem |est magis agens propter fines maiores intra600 neum et extraneum; ergo quoddam ens magis agens propter finem est magis agens propter fines intraneum et extraneum et non est magis agens. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit recte contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat 605 uera. Sed minor paralogismi est simpliciter uera, quia suae maiori contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. I5. [Maioritas] Nullum ens potest esse magis agens, nisi agat propter maiorem maioritatem. Sed Deus est ens magis agens ; ergo 610 Deus agit propter maiorem maioritatem.

567 primitiua] om. VH om. H

600/601 magis agens propter finem est] est V;

601 et extraneum] oz. Z ; est magis agens propter finem L

V 68°

135. DE NOVIS FALLACIIS

615

620

625

71

Nullum ens potest esse magis agens, nisi agat propter maiorem| maioritatem. Sed quoddam ens potest esse magis agens, licet non agat propter maiorem maioritatem; ergo quoddam ens potest esse magis agens, licet agat aut non agat propter maiorem maioritatem. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi est simpliciter falsa, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi necessarie erit uera. 16. [Aequalitas] Nullum ens potest esse magis agens, nisi agat per maiorem aequalitatem. Sed Deus est ens magis agens; ergo Deus agit per maiorem aequalitatem. Nullum ens potest esse magis agens, nisi agat per maiorem aequalitatem. Sed quoddam ens potest esse magis agens, licet non agat per maiorem aequalitatem ;ergo quoddam ens potest esse et non potest esse magis agens, licet agat aut non agat per maiorem| aequalitatem.

Z 88'

V 68"

Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi simpliciter erit falsa, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi necessarie erit uera. 630 17. [Contrarietas] Nullum ens potest magis distare a contrarietate, nisi sit ens magis agens per infinitatem et aeternitatem. Sed Deus est ens magis distans a contrarietate; ergo Deus est ens magis agens per infinitatem et aeternitatem. Nullum ens potest magis distare a contrarietate, nisi sit ens 635 magis agens per infinitatem et aeternitatem. Sed quoddam ens potest magis distare a contrarietate, licet non sit ens magis agens per infinitatem et aeternitatem; ergo quoddam ens potest magis distare a contrarietate et non potest magis distarea contrarietate, licet sit ens magis agens per infinitatem et aeternitatem aut non sit 640 magis agens. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi simpliciter erit falsa, cum recte contradicat suae maiori, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. Quare conclusio syllogismi simpliciter erit uera. 18. [Minoritas|] Nullum ens potest magis distare a minoritate, 645 nisi sit ens magis agens per infinitatem et aeternitatem. Sed Deus est ens magis distans a minoritate; ergo Deus est ens magis agens per infinitatem et aeternitatem. Nullum ens potest magis distare a minoritate, nisi sit magis 650 agens per infinitatem et aeternitatem. Sed quoddam ens potest magis distare a minoritate, licet non sit magis agens per infinitatem |et aeternitatem; ergo quoddam ens potest magis distare et Z 88" non potest magis distare a minoritate, licet sit magis agens aut non magis agens per infinitatem et aeternitatem. Maiores sunt similes et sunt uerae.| Sed minor paralogismi est V 69! 655 638 a contrarietate!] om. VHZ

72

135. DE NOVIS FALLACHS

simpliciter falsa, cum recte contradicat suae maiori. Quare conclusio syllogismi erit uera. 2. De secunda positione 660

Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod diuinae rationes in identitate numeri quoad subiectum et praedicatum conuertuntur. Et ideo arguo sic: I. Omne illud, per quod diuinae rationes sibi ad inuicem magis conueniunt, est necessarium. Sed diuinae rationes sibi inuicem

665

670

magis conueniunt per identitatem numeri; ergo identitas numeri in diuinis rationibus est necessaria. Nihil, per quod diuinae rationes sibi inuicem magis|conueniunt, est necessarium. Sed aliquid, per quod diuinae rationes sibi inuicem magis conueniunt, est necessarium; ergo aliquid, per quod diuinae rationes sibi inuicem magis conueniunt, est necessarium et non est necessarium.

P 4o'

Maior paralogismi simpliciter est falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi simpliciter est uera, cum maiori suae contradicat. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit 675 uera. 2. Nullum ens impeditum ita, quod suae rationes non possint conuerti in identitate numeri, potest esse agens in sua essentia sine accidente. Sed Deus est ens nonimpeditum ita, quod suae rationes non possint conuerti in identitate numeri; ergo Deus potest esse 680 agens in sua essentia sine accidente. Nullum ens impeditum ita, quod suae rationes non possint conuerti in identitate numeri, potest esse agens in sua essentia sine accidente. Sed quoddam ens impeditum ita, quod suae rationes non possint conuerti in identitate numeri, potest esse agens in sua 685 essentia sine accidente; ergo quoddam ens impeditum ita, quod suae rationes non possint conuerti in identitate numeri, potest | V 69 esse et non potest esse agens in sua essentia sine accidente. Maiores simpliciter sunt uerae per ueram suppositionem. Sed minor paralogismi simpliciter erit falsa, cum recte contradicat 690 suae maiori Quare conclusio syllogismi, cum sit illi opposita, necessarie erit uera.

3. |De tertia positione Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod omnes rationes Dei sunt aequiualentes. Et ideo arguo sic: I. Omne illud, per quod diuinae rationes sunt magis aequiualen695 tes, magis est necessarium. Sed hoc est per actus earum proprios, 679/682 ergo - numeri] oy.

H — 696 earum] eorum VH

Z 89'

135. DE NOVIS FALLACIIS

700

795

710

715

73 sibi inuicem aequiualentes ;ergo proprii actus earum aequiualentes sunt necessarii. Nihil eorum, per quod diuinae rationes sunt magis aequiualentes, est necessarium. Sed aliquid eorum, per quod diuinae rationes sunt magis aequiualentes, est necessarium ; ergo aliquid eorum, per quod diuinae rationes sunt aequiualentes est necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est'simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi est uera, cum suae maiori contradicat. Quare conclusio syllogismi erit uera. 2. Nullum ens potest esse magis agens per suam essentiam cum suis rationibus, nisi ipsae omnes habeant actus aequiualentes. Sed Deus est ens magis agens per suam essentiam cum suis rationibus ; ergo omnes rationes Dei habent actus aequiualentes. Nullum ens potest esse magis agens per suam essentiam cum suis rationibus, nisi ipsae omnes habeant actus aequiualentes. Sed quoddam ens potest esse magis agens per suam essentiam cum suis rationibus,

licet omnes

suae

rationes

non

habeant

actus

aequiualentes; ergo quoddam ens potest esse magis agens per suam |essentiam cum suis rationibus, licet omnes suae rationes V 30!

720

habeant aut non habeant actus aequiualentes. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi est falsa, cum recte suae maiori contradicat. Quare conclusio syllogismi erit uera. 4. De quarta positione

725

ek

Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod omnes rationes Dei sunt extra animam per se entia realia. Et idcirco arguo sic: I. Omne illud, per quod Deus magis potest agere cum suis rationibus, est necessarium. Sed hoc est per hoc, quia sunt res reales; ergo realitas rationum Dei est necessaria. Nihil eorum, per quod Deus magis potest agere cum suis rationibus, |est necessarium. Sed aliquid eorum, per quod Deus magis Z 89" potest agere cum suis rationibus, est necessarium; ergo aliquid eorum, per quod Deus magis potest agere cum suis rationibus, est necessarium et non est necessarium.

755

|Maior paralogismi simpliciter erit falsa, cum recta contrarietur maiori syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi erit uera, cum recte suae maiori contradicat. Quare conclusio syllogismi erit uera. 2. Nullum ens potest esse magis agens cum suis rationibus, nisi ipsae rationes sint entia realia. Sed Deus est ens magis agens cum suis rationibus; ergo rationes Dei sunt entia realia. 733 erit] est ZNL X

P 4o"

74 740

745

135. DE NOVIS FALLACIIS

Nullum ens potest esse magis agens cum suis rationibus, nisi ipsae rationes sint entia realia. Sed quoddam ens potest esse magis agens cum suis rationibus, licet ipsae rationes non sint entia realia; ergo quoddam ens potest esse magis agens cum suis rationibus, licet ipsae rationes sint entia realia aut non sint entia realia. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi est falsa, cum sit recte contradictoria suae maioris. Quare conclusio syllogismi erit uera. 5. De quinta positione

750

755

Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod rationes conuertuntur. Et ideo arguo sic: I. Omne illud, per quod Deus magis potest necessarium. Sed Deus potest magis agere | in rationibus est conuersus; ergo conuersio sua cum

Deus et suae | Mayo" agere in se, est se, si cum suis suis rationibus

H 41’

est necessaria.

Nihil, per quod Deus magis potest agere in se est necessarium. Sed aliquid, per quod Deus potest magis agere in se, est necessarium; ergo aliquid, per quod Deus potest magis agere in se, est necessarium et non est necessarium.

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi. Sed sua minor est simpliciter uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, erit uera. 2. Nullum ens, quod cum suis rationibus conuerti non potest, 765 potest in se magis agere cum suis rationibus. Sed Deus est ens, quod cum suis rationibus conuerti potest ;ergo Deus potest in se magis agere cum suis rationibus. Nullum ens, quod cum suis rationibus conuerti non potest, potest in se magis agere cum suis rationibus. Sed aliquod ens, quod 760

779

cum |suis rationibus conuerti non potest, potest magis agere in se Z got

cum suis rationibus ;ergo aliquod ens, quod cum suis rationibus conuerti non potest, potest magis et non potest magis agere cum suis rationibus. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi 775 simpliciter erit falsa, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi necessarie erit uera.

6. De sexta positione Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus est unus, et non plures. Et idcirco arguo sic: 780

I. Omne ens, habens actum infinitum et aeternum, est unum, et

768 quod] quiLXPE

. 770 potest!] add. non V

135. DE NOVIS FALLACIIS

75

non plures. Sed Deus est ens, habens actum infinitum et aeternum; ergo Deus est unus Deus, et non plures dei. Nullum ens, habens actum infinitum et aeternum, est unum, et 785

non plura. Sed aliquod ens, habens actum infinitum et aeternum, est unum, et non plura;ergo aliquod ens, habens actum infinitum et aeternum, est unum et non plura et non est unum|et non plura. Von

799

795

Maior paralogismi simpliciter est falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per‘ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi est simpliciter uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 2. Nullum ens potest esse infinitum et aeternum, quod non potest esse una substantia, siue essentia infinita et aeterna. Sed Deus est ens infinitum et aeternum; ergo Deus potest esse una substantia siue essentia infinita et aeterna. Nullum ens potest esse infinitum et aeternum, quod non potest esse una substantia siue essentia infinita et aeterna. Sed aliquod ens potest esse infinitum et aeternum, quod non potest esse una substantia,

800

805

siue essentia infinita et aeterna; ergo aliquod ens

potest esse et non potest esse infinitum et aeternum, quod non potest esse una substantia siue essentia infinita et aeterna. Maiores sunt similes, et per ueram |hypothesim sunt simpliciter past uerae. Sed minor paralogismi | est simpliciter falsa, cum suae Z 9o" maiori contradicat. Quare conclusio syllogismi necessarie erit

uera. 7. De septima positione Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod in Deo sua essentia et suum esse conuertuntur. Et ideo arguo sic: I. Omne

810

ens, in quo sua essentia et suum esse conuertuntur,

potest esse magis agens. Sed Deus est ens, in quo sua essentia et suum esse conuertuntur; ergo Deus potest esse magis agens. Nullum

ens, in quo sua essentia et suum

esse conuertuntur,

potest esse magis agens. Sed aliquod ens, in quo sua essentia et suum esse conuertuntur, potest esse magis agens; ergo aliquod

815

820

ens, in quo sua essentia et suum esse conuertuntur, potest esse magis agens et non magis agens. Maior paralogismi simpliciter erit falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 2. |Nullum ens potest esse magis agens, quod de suo esse non potest per totam suam essentiam agere in suo agibili coessentiali. Sed Deus est ens magis agens; ergo Deus potest de suo esse per totam suam essentiam agere in suo agibili coessentiali. 789 est simpliciter] simpliciter est HZNLXF

V 71”

76 825

830

135. DE NOVIS FALLACIIS

Nullum ens potest esse magis agens, quod de suo esse non potest per totam suam essentiam agere in suo agibili coessentiali. Sed aliquod ens potest esse magis agens, quod de suo esse non potest ‘per totam suam essentiam agere in suo agibili coessentiali; ergo aliquod ens potest esse magis agens, quod de suo esse potest et non potest per totam suam essentiam agere in suo agibili coessentiali. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi simpliciter erit falsa, cum recte contradicat suae maiori, quae per ueram hypothesim erat uera. Quare conclusio syllogismi simpliciter erit uera.

835

8.| De octaua positione

840

Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod substantia Dei est ab omni accidente denudata. Et idcirco arguo sic: I. Omne illud, per quod Deus est magis agens cum suis rationibus per suam substantiam, est necessarium. Sed hoc est per hoc, quod sua substantia sit denudata ab omni accidente; ergo denu-

Z 9r

datio substantiae Dei ab omnibus accidentibus, est necessaria.

Nihil eorum, per quod Deus est magis agens cum suis rationibus per suam substantiam, est necessarium. Sed aliquid eorum, per

quod Deus est magis agens cum suis rationibus per suam substan845 tiam, est necessarium; ergo aliquid eorum, per quod Deus est

magis agens cum suis rationibus per suam substantiam, est neces-

sarium et non est necessarium.

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor 850 paralogismi erit uera, cum recte suae maiori contradicat. Quare conclusio syllogismi erit uera. 2. Nulla substantia potest sufficere infinito et aeterno agenti, quae non potest |esse sine accidentibus. Sed Deus est substantia, quae potest sufficere infinito et aeterno agenti; ergo Deus potest 855 esse sine accidentibus. Nulla substantia potest sufficere infinito et aeterno agenti, quae non potest esse sine accidentibus. Sed aliqua substantia potest sufficere infinito et aeterno agenti, quae non potest esse sine accidentibus ;ergo aliqua substantia potest sufficere et non potest 860 sufficere infinito et aeterno agenti, quae non potest esse sine accidentibus. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi erit falsa, cum recte contradicat suae maiori, quae per ueram hypothesim erat uera. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, 865 erit uera.

835 octaua] septima L

841 omnibus] om. VH

V 72

135. DE NOVIS FALLACIIS

77

9. De nona positione

870

Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus est ens per se magis intelligibile, amabile et recolibile. Et ideo arguo sic: I. Omne ens magis intelligibile, amabile et recolibile est magis agens. Sed Deus est ens magis intelligibile, amabile et recolibile:

ergo Deus est |magis agens.

Dx"

Nullum ens magis intelligibile, amabile, et recolibile est magis agens. Sed aliquod ens |magis intelligibile, amabile et recolibile est Z or magis agens; ergo aliquod ens magis intelligibile, amabile et 875 recolibile est magis agens et non est magis agens. Maior paralogismi simpliciter erit falsa, cumsit contraria maioris syllogismi. Sed minor paralogismi erit uera, quia suae maiori simpliciter contradicit. Ouare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 880

885

890

2. Nullum ens est magis intelligibile, amabile et recolibile, nisi

agat aeterne et infinite. Sed Deus est ens magis intelligibile, amabile et recolibile; ergo Deus agit aeterne et infinite. Nullum ens est magis intelligibile, amabile et recolobile, nisi agat aeterne et infinite. Sed aliquod ens est magis intelligibile, amabile et | recolibile, quod non agit aeterne nec infinite; ergo aliquod ens est magis intelligibile, amabile et recolibile, licet agat aut non agat aeterne et infinite. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed| minor paralogismi erit falsa, quia maiori suae contradicit, quae per ueram hypothesim erat uera. Quare conclusio syllogismi necessarie erit uera. 10. De decima positione

Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus est ens magis agens per unitatem, infinitatem etc. Et idcirco de prima arguo sic: I. [Vnitas] Omne ens est magis unum per unitatem, quod agit 895 magis unum per ipsam unitatem. Sed Deus est ens magis unum per unitatem; ergo Deus agit magis unum per suam unitatem. Nullum ens est magis unum per unitatem, quod agit magis unum per ipsam unitatem. Sed quoddam ens est magis unum per unitatem, quod agit magis unum per ipsam unitatem ;ergo quod900 dam ens est magis unum et non est magis unum per unitatem, quod agit magis unum per ipsam unitatem. Maior paralogismi simpliciter erit falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi erit uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. 905 Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, erit uera. 2. [Infinitas] Omne ens est magis infinitum cum infinire, quam sine infinire. Sed Deus est ens maxime infinitum; ergo Deus est maxime infinitum cum infinire, quam sine infinire. 866 nona] octaua L

891 decima] nona L

V 72*

H 42

78

135. DE NOVIS FALLACIIS

Nullum ens est magis infinitum cum infinire, quam sine infinire.| Z 92 ens est magis infinitum cum infinire, quam sine infinire; ergo quoddam ens est magis infinitum et non est magis infinitum cum infinire, quam sine infinire. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit|contraria maio- V TE ris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. DE» Sed minor paralogismi erit uera, quia suae maiori simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 3. [Summitas] Omne ens magis summum requirit signum magis summum. Sed Deus est ens magis summum; ergo Deus requirit 920 signum magis summum. Nullum ens magis summum requirit signum magis summum. Sed aliquod ens magis summum requirit signum magis summum; 910 Sed quoddam

ergo aliquod ens magis summum requirit et non requirit signum

magis summum. Maior paralogismi est falsa, cum sit contraria maioris syllo925 gismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralo-

950

gismi est uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 4. [Singularitas] Omne ens magis singulare agit magis singulariter. Sed Deus est ens magis singulare; ergo Deus agit magis singulariter. Nullum ens magis singulare agit magis singulariter. Sed quoddam ens magis singulare agit magis singulariter ;ergo quoddam ens magis singulare agit magis singulariter et non agit magis

935

940

945

950

singulariter. Maior paralogismi est falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor |paralo- 19 yer gismi uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, necessarie erit uera. 5. [Vita] Omne ens magis uiuum requirit uiuere. Sed Deus est ens magis uiuum: ergo Deus requirit uiuere. Nullum ens magis uiuum requirit uiuere. Sed quoddam ens magis uiuum requirit uiuere; ergo quoddam ens magis uiuum requirit uiuere et non requirit uiuere. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit recte contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erit uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae contradicit. | Quare Z 92" conclusio syllogismi, cum sit |illi aequiualens, erit uera. METaY 6. [Simplicitas] Omne ens magis simplex agit magis per simplicitatem, quam per compositionem. Sed Deus est ens magis simplex; ergo Deus agit magis per simplicitatem, quam per compositionem.

955

Nullum ens magis simplex agit magis per simplicitatem, quam per compositionem. Sed quoddam ens magis simplex agit magis per simplicitatem, quam per compositionem ; ergo quoddam ens magis simplex agit magis et non agit magis per simplicitatem, quam per compositionem.

135. DE NOVIS FALLACIIS

79

Maior paralogismi est falsa, cum sit recte contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi est uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. 960 Quare conclusio syllogismi necessarie erit uera. 7. [Ordinatio] Omne ens magis ordinatum habet in suo agere rationes magis ordinatas. Sed Deus est ens magis ordinatum ;ergo Deus habet in suo agere rationes magis ordinatas. Nullum ens magis ordinatum habet in suo agere rationes magis 965 ordinatas. Sed quoddam ens magis ordinatum habet in suo agere rationes magis ordinatas; ergo quoddam ens magis ordinatum habet et non habet in suo agere rationes magis ordinatas. Maior paralogismi est falsa, cum sit recte contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. Sed 970 minor paralogismi erit uera, cum recte suae maiori contradicat. Quare conclusio syllogismi necessarie erit uera. 8. [Necessitas] Omne ens magis necessarium agit magis necessarie. Sed Deus est ens magis necessarium; ergo Deus agit magis necessarie. Nullum ens magis necessarium agit magis necessarie. Sed quod975 dam ens magis necessarium agit magis necessarie ;ergo quoddam ens magis necessarium |agit et non agit magis necessarie.

Maior paralogismi erit falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralo980 gismi uera, cum suae maiori simpliciter contradicat. Quare conclusio syllogismi necessarie erit uera. 9. [Natura] Omne | ens magis agens agit magis per naturam infinitam et aeternam. Sed Deus est ens magis agens; ergo Deus est ens magis agens per naturam infinitam et aeternam. Nullum ens magis agens agit magis per naturam infinitam et 985 aeternam. Sed quoddam ens magis agens agit magis per naturam infinitam et aeternam; ergo quoddam ens magis agens agit magis per naturam infinitam et aeternam et non agit magis per naturam infinitam et aeternam. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioDOO ris syllogismi, quae erat uera per uerum hypothesim. Sed minor paralogismi est uera, quia maiori suae contradicit recte. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, erit uera.

H 42"

10. [Communitas] Omne ens magis agens agit magis communi995 ter. Sed Deus est ens magis agens ;ergo Deus agit magis|communifer Nullum ens magis agens agit magis communiter. Sed quoddam ens magis agens agit magis communiter ;ergo quoddam ens magis agens agit et non agit magis communiter. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioIOOO

990 maioris] om. H 993 cum sit] o». agens - uera] om. VZFPE

H

982/993 Omne ens magis

Z 93'

80

135. DE NOVIS FALLACIIS

ris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi erit uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi necessarie erit uera. 11. [Proprietas] Omne ens magis proprium agit magis proprie. 1005 Sed Deus est ens magis proprium; ergo Deus agit magis proprie. Nullum ens magis proprium agit magis proprie. Sed quoddam ens magis proprium agit magis proprie; ergo quoddam ens magis proprium agit ‘magis proprie et non agit magis proprie. IOIO

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte maiori syllogismi sit contraria. Sed minor paralogismi simpliciter erit uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. I2. [Intraneitas] Omne ens magis agens est magis agens intra se,

quam extra se. Sed Deus est ens magis agens ;ergo Deus agit magis IOIS intra se, quam

extra se.

Nullum ens magis agens agit magis intra se, quam extra se. Sed quoddam ens magis agens agit magis intra se, quam extra se; ergo quoddam ens magis agens agit |magis |et non agit magis intra se, N24" quam extra se.

P 42"

Maior paralogismi est falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi necessarie erit uera. 13. [Extraneitas] Omne ens magis agens, sicut est magis agens 1025 intra se, sic est magis agens extra se. Sed Deus est ens magis agens intra se; ergo Deus est ens magis agens extra se. IO20

Nullum ens magis agens, sicut est magis agens intra se, sic est magis agens extra se. Sed quoddam ens magis agens, sicut est 1030

magis agens intra se, sic est magis agens extra se; ergo quoddam ens magis agens, sicut est magis agens intra se, sic est magis agens et |non est magis agens extra se.

1035

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 14. [Intensitas] Omne ens magis agens agit magis intensiue. Sed Deus est ens magis agens; ergo Deus agit magis intensiue.

Nullum ens magis agens agit magis intensiue. Sed quoddam ens magis agens agit magis intensiue; ergo quoddam ens magis agens 1040 agit et non agit magis intensiue. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. I5. [Extensitas] Omne agens, sicut est magis agens intensiue, sic 1045 1003 necessarie] simpliciter V H

1033 erat] est NXFPE

135. DE NOVIS FALLACIIS

&

est magis agens extensiue. Sed Deus est ens magis agens inten-

siue; ergo Deus est ens magis agens extenbiue.

IOSO

Nullum agens, sicut est magis agens intensiue, sic est magis agens extensiue. Sed quoddam ens, sicut est magis agens intensiue, sic est magis agens extensiue; ergo quoddam ens sicut est magis agens intensiue, sic est magis agens et non est magis agens exten-

siue.

I055

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 16. [Ostensio] Omne ens magis agens ostendit magis suam operationem. Sed Deus est ens magis agens; ergo Deus ostendit magis suam operationem.

Nullum ens magis agens ostendit magis suam operationem. Sed quoddam ens magis agens ostendit magis suam operationem; | ergo quoddam ens magis agens ostendit et non ostendit magis suam operationem. Maior paralogismi simpliciter erit falsa, cum sit recte contraria 1065 maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 17. [Relatio] Omne ens magis agens agit magis relatiue. Sed Deus est ens magis agens; ergo Deus agit magis relatiue. 1070 Nullum ens magis agens agit magis relatiue. Sed quoddam ens magis agens agit magis relatiue; ergo quoddam ens magis agens agit et non agit magis relatiue. Praedictum syllogismum oportet exponere. Et hoc sic: scilicet, distinguere inter relationem naturalem et relationem effectiuam. IO75 Naturalis relatio est sicut in homine, qui agit cum suis correlatiuis naturalibus, ut ridens, qui ridet in sua | propria passione. Relatio uero effectiua est sicut in sole, qui est calefaciens cum calefacere, sed non calefacit in sua propria passione, cum non sit calidus. A simili dico, quod Deus agit magis relatiue naturaliter intrinsece; I080 uerumtamen extrinsece magis effectiue. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram |hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 18. [Iustitia] Omne ens magis agens agit magis iuste. Sed Deus 1085 est ens magis agens; ergo Deus est agit magis iuste. Intelligitur autem effectiue, sicut in praecedenti paragrapho relationis. Nullum ens magis agens agit magis iuste. Sed quoddam ens magis agens agit magis iuste; ergo quoddam ens magis agens agit 1090 magis iuste et non agit magis iuste. 1060

1057/1067 omne ens magis agens ostendit — uera] om. E

82

135. DE NOVIS FALLACIIS

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. Sed minor paralogismi simpliciter uera,|quia maiori suae simplici- Z 94° ter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiua1095 lens, necessarie erit uera.

uoo

1105

nro

mr;

i20

I9. [Misericordia] Omne ens magis agens agit magis misericorditer. Sed Deus est ens magis agens; ergo Deus agit magis misericorditer. Verumtamen intelligitur effectiue, sicut in duobus praedictis. Nullum ens magis agens agit magis misericorditer. Sed quoddam ens magis agens agit magis |misericorditer; ergo quoddam V 76 ens magis agens agit et non agit magis misericorditer. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 20. [Creatio] Omne ens maxime agens agit magis creatiue. Sed Deus est ens maxime agens; ergo Deus agit magis creatiue. Et dicitur, quod agit magis creatiue, quia agit cum actione infinita, Sine qua nihil non posset esse ei subiectum, siue obiectum absolutum. Nullum ens maxime agens agit magis creatiue. Sed quoddam ens maxime agens agit magis creatiue; ergo quoddam ens maxime agens agit et non agit magis creatiue. Maior paralogismi est falsa, quia est contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 21. [Saluatio] Omne ens maxime agens agit magis per saluationem. Sed Deus est ens maxime agens; ergo Deus agit magis per saluationem. Et sic sequitur, quod saluatio sit aeuiterna, et ab

omni poena denudata, et quod saluator sit simpliciter causa, et saluatus tantummodo dispositus, et quod sit generalis resurrectio hominum. 12; Nullum ens maxime agens agit magis per saluationem. Sed quoddam ens maxime agens agit magis per saluationem; ergo quoddam ens |maxime agens agit magis per saluationem et non Z 9s' agit magis per saluationem. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria 11330 maioris syllogismi, quae per ueram |hypothesim erat uera. Sed V 76 minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 1108 magis] maxime HZNXF 1109 magis] mnaximneZNLXF 1110 non] om. ZXF 1112 magis] maxime ZNLXF 1113 magis] maxime ZNLXF 1llámagis]maxime HZNXFPE . 1120 magis] add. maxime HNL

135. DE NOVIS FALLACIIS

83

22. [Perfectio] Omne ens magis agens agit magis per perfectio135 nem, et si est maxime agens, agit magis per perfectissimam perfectionem. Sed Deus est ens maxime agens; ergo Deus agit maxime per perfectissimam perfectionem. Nullum ens magis agens agit magis per perfectissimam perfectionem, et licet sit maxime agens, non agit magis per perfectissimam n4o perfectionem. Sed quoddam ens maxime agens agit maxime per perfectissimam perfectionem; ergo quoddam ens maxime agens agit magis et non agit magis per perfectissimam perfectionem. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit recte contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat 1145 uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. Diximus de prima parte quartae distinctionis. Modo intendimus dicere de secunda. 1150

2. DE SECVNDA PARTE SECVNDAE PARTIS OVARTAE DISTINCTIONIS [DE SYLLOGISMIS, FACTIS PER DECEM QVAESTIONES GENERALES]

|Partem istam deducimus per decem quaestiones generales, de P 43° quibus sumus locuti in prima distinctione. Per quas intendimus facere syllogismos, sub habitu fidei contentos, ut eluceat fides 1155 sancta catholica, et errores infidelium confundantur. Et de quali-

bet specie quaestionum facere syllogismum cum tenuimus in prima parte quaestione, quae est de 1160

dictarum generalium intendimus unum suo paralogismo, tenendo modum, quem quartae distinctionis. Et primo de prima Vtrum.

I. De quaestione prima, scilicet de Vtrum Quaestio ista habet tres species, scilicet dubitationem, affirma-

tionem et negationem. Et primo de dubitatione, sic dicendo: V 77 Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus est infinitus et aeternus. Et idcirco arguo sic: 165 I.[Dubitatio]| Omne illud, per quod Deus est magis prolongatus Z 95° a dubitatione, est necessarium. Sed per infinitatem et aeternitatem Deus est magis prolongatus a dubitatione; ergo infinitas et aeternitas in Deo sunt necessariae. Nihil eorum, per quod Deus est magis prolongatus a dubitan7o tione,est necessarium. Sed aliquid eorum, per quod Deus est magis prolongatus a dubitatione, est necessarium; ergo aliquid eorum, per quod Deus est magis prolongatus a dubitatione, est necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maio1137 maxime] oz.

NL XF

84

135. DE NOVIS FALLACIIS

1175 ris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi erit uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 2. [Affirmatio] Omne illud, per quod Deus est magis affirmabilis 1180 quoad suam infinitatem et aeternitatem, est necessarium. Sed hoc est per infinire et aeternare; ergo infinire et aeternare sunt in Deo necessarii. Nihil eorum, per quod Deus est magis affirmabilis| quoad suam H 43” infinitatem et aeternitatem, est necessarium. Sed aliquid eorum,

per quod Deus est magis affirmabilis quoad suam infinitatem et aeternitatem, est necessarium; ergo aliquid eorum, per quod Deus est magis affirmabilis quoad suam infinitatem et aeternitatem, est necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit recta contraria II9O maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 3. [Negatio] Omne illud, per quod est magis negabile, quod Deus 1195 non sit infinitus et aeternus, est necessarium. |Sed hoc est per V7 infinire et aeternare; ergo infinire et aeternare sunt in Deo necessarii. Nihil eorum, per quod est magis negabile, quod Deus non sit infinitus et aeternus, est necessarium. Sed aliquid eorum, per quod 1200 est magis negabile, quod Deus non sit infinitus et aeternus, est necessarium; ergo aliquid eorum, per quod est magis negabile, quod Deus non sit infinitus et aeternus, est necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maio1205 ris syllogismi, quae per ueram hypothesim |erat uera. Sed minor Z 96 paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 1185

2. De secunda quaestione, quae est de Quidditate I2IO

I2IS

Quaestio ista habet quattuor species, ut in prima distinctione dictum est. Et primo de prima. 1.1. [Quid est in se?] Quaeritur: Quid est Deus? Et respondeo sic: quod firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus est aeternitas et aeternus. Idcirco arguo sic: Omne ens, quod est aeternitas et aeternus, est aeterne potens per totam aeternitatem. Sed Deus est aeternitas et aeternus; ergo Deus est aeterne potens per totam aeternitatem. Nullum ens, quod est aeternitas et aeternus, est aeterne potens

1182 necessarii] necessaria Z

135. DE NOVIS FALLACIIS

85

per totam aeternitatem. Sed aliquod ens, quod est aeternitas et aeternus, est aeterne potens per totam aeternitatem ; ergo aliquod 1220

ens, quod est aeternitas et aeternus, est aeterne potens |et non aeterne potens per totam aeternitatem.

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. 1225 Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. I.2. Iterum: Dico, quod Deus est infinitas et infinitus. Et ideo| arguo sic: Omne ens, quod est infinitas et infinitus, est infinite potens per 1230 infinitatem. Sed Deus est ens, quod est infinitas et infinitus; ergo Deus est infinite potens per infinitatem. Nullum ens, quod est infinitas et infinitus, est infinite potens per infinitatem. Sed aliquod ens, quod est infinitas et infinitus, est infinite potens per infinitatem ; ergo aliquod ens, quod est infinitas 1235 et infinitus, est infinite potens et non est infinite potens per infinitatem. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit recte contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi est uera, cum suae maiori simpliciter contradi1240 cat. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 1.3 Iterum: Dico, quod Deus est bonitas et bonus infinite et aeterne. Et idcirco arguo sic: Omne

est maxime agens per bonitatem.

Nullum ens, existens bonitas et bonus infinite et aeterne, est

maxime agens per bonitatem. Sed aliquod ens, existens bonitas et bonus infinite et aeterne, est maxime agens per bonitatem ;ergo

1255

V 78

ens, existens bonitas et bonus infinite et aeterne, est

1245 maxime |agens per bonitatem. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus

1250 aliquod

P 44

ens, existens bonitas et bonus infinite et aeterne, est

maxime agens et non maxime agens per bonitatem. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit recte contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. Definiuimus Deum non propter quid, nec quia, sed per aequiparantiam suarum rationum. De qua aequiparantia fecimus unum

1258 De demonstratione per aequiparantiam (in Monte Pessulano, 1305 ; Gl dl, Pla 133, ROL IX op. rar).

1233 infinitus] infinitum NLXF

1235 infinitus] infinitum

NL XF

Zi 96"

86 1260

135. DE NOVIS FALLACIIS

librum. Et sicut definiuimus ipsum, ut supra tactum est, sic potest per omnes alias suas rationes definiri. Et per tales suas definitiones sua diuina trinitas elucescit. Et sic cognoscitur, quid est Deus. 2. [Quid habet in se?] Quaeritur: Quid habet Deus in se sibi

V 78"

coessentiale? Et dico, quod firmiter credo et ueram fidem habeo, 1265

quod Deus habet in se actum consubstantialem, per quem maxime potest se intelligere et amare, et se ab omni otiositate prolongare. Et ideo arguo sic: Omne ens, habens in se maxime actum consubstantialem, est

maxime agens. Sed Deus est ens, habens in se maxime actum consubstantialem ; ergo Deus est maxime agens. 1270

Nullum ens, habens in se maxime actum consubstantialem, est

maxime agens. Sed aliquod ens, habens in se maxime actum consubstantialem, est maxime agens; ergo quoddam ens, habens in se maxime actum consubstantialem, est maxime agens et non est maxime agens. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria 1275 maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit.

1280

1285

Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 3. (Quid est in alio?] Quaeritur: Quid est Deus in alio? Et respondeo et dico, quod firmiter |credo et ueram fidem habeo, quod Z 97 Deus est in alio a se, sic praecedens per suam aeternitatem alia a se, quod relinquit omne aliud a se nouum, sicut per suam infinitatem est praecedens alia a. se, quod relinquit omne aliud a se quantum. Et idcirco arguo sic: In omni essentia, in qua infinitas et aeternitas sunt aequiualentes, sunt omnes suae rationes, omnia alia a se praecedentes. Sed in

essentia Dei infinitas et aeternitas sunt aequiualentes; ergo in essentia Dei sunt omnes suae rationes, omnia alia a se praeceden1290 tes.

In nulla essentia, in qua infinitas et aeternitas sunt aequiualen- V 79'

tes, sunt omnes |suae rationes, omnia alia a se praecedentes. Sed in P 44°

aliqua essentia, in qua infinitas et aeternitas sunt aequiualentes, sunt omnes suae rationes, omnia alia a se praecedentes; ergo in 1295 aliqua |essentia, in qua infinitas et aeternitas sunt aequiualentes, H 44' sunt et nonsunt omnes suae rationes, omnia alia a se praecedentes. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia recte suae maiori contradi1300 cit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera.

1260/1261 definitiones sua] suas definitiones VH 1294 omnes suae rationes] om. V H

1262 sibi] om. VH

135. DE NOVIS FALLACIIS

1305

87

4. [Quid habet in alio ?] Quaeritur: Quid habet Deus in alio? Et respondeo, quid firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus habet in omnibus creaturis actionem infinitam, cum qua comprehendit et claudit omnes actiones et passiones creaturarum in. tanto, quod remanent finitae. Et ideo arguo sic: Omne

ens, maxime agens in subiecto extraneo, habet in ipso

actionem infinitam, in tanto quod relinquit ipsum finitum. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus habet in tali subiecto actionem 1310 infinitam, in tanto quod relinquit ipsum finitum. Nullum ens, maxime agens in subiecto extraneo, habet in ipso Z9r actionem infinitam, in tanto quod relinquit ipsum finitum. Sed aliquod ens, maxime agens in subiecto extraneo, habet in ipso actionem infinitam, in tanto quod relinquit ipsum finitum; ergo 1315 aliquod ens, maxime agens in subiecto extraneo, habet in ipso actionem infinitam, in tanto quod relinquit ipsum finitum, et non habet in ipso actionem infinitam, in tanto quod relinquit ipsum finitum. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit recte contraria 1320 maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiuallens, necessarie erit V 79" uera. 3. De quaestione tertia, quae est de Materialitate

Quaestio ista habet tres species, ut dictum est in prima distinctione. Et primo de prima. I. [A quo est?] Quaeritur: Mundus, a quo est primitiue? Et respondeo sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod mundus est a nihilo primitiue, et hoc sine aliqua materia praeiacente. 1330 Et ideo arguo sic: Nullum ens potest esse maxime agens, quod de nihilo non potest producere aliquid sine aliqua materia praeiacente. Sed Deus est ens maxime agens ;ergo Deus de nihilo potest producere aliquid sine aliqua materia praeiacente. Nullum ens potest esse maxime agens, quod de nihilo non potest 1335 producere aliquid sine aliqua materia praeiacente. Sed aliquod ens potest esse maxime agens, quod de nihilo non potest producere aliquid sine aliqua materia praeiacente; ergo aliquod ens potest esse maxime agens, quod de nihilo potest et non potest producere 1340 aliquid sine aliqua materia praeiacente. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi est simpliciter falsa, quia maiori suae simpliciter contradicit, quae per ueram hypothesim erat uera. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi opposita, necessarie erit uera. 1325

1309 huiusmodi] ens maxime agens in subiecto extraneo HZNLXF 1329 primitiue — praeiacente] priuatiue V.H

88 1345

1350

135. DE NOVIS FALLACIIS

2. [De quo est?] Quaeritur: Vtrum mundus sit ex forma et materia uniuersalibus sibi specificis? Et respondendum est sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod mundus sit ex his, per Z 98' quae maxime est creatura. Et idcirco |arguo sic: In omni perfectione cuiuslibet substantiae creatae exigitur debita proportio formae ad materiam. Sed mundus consistit ex materia uniuersali; ergo exigitur, quod ad debitam perfectionem sui, quod consistat ex forma uniuersali, quia sine his non esset maxime creatura, cum formae particulares non haberent formam

1555

1360

1365

1370

T9175

1380

uniuersalem, ex qua essent, sicut materiae particulares indigent | V 80° materia uniuersali, ex qua sunt. In nulla perfectione alicuius substantiae creatae exigitur debita proportio formae ad materiam. Sed in aliqua perfectione alicuius substantiae creatae exigitur debita proportio formae ad materiam; ergo | in aliqua perfectione alicuius substantiae creatae res exigitur debita proportio formae ad materiam et non exigitur debita proportio formae ad materiam. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 3. [Cuius est?] Quaeritur: Mundus cuius est? Et respondendum est sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod mundus est creatura Dei. Et idcirco arguo sic: Omne illud, per quod Deus distat magis a subiectione mundi, est necessarium. Sed hoc est per hoc, quod mundus simpliciter sit inceptus ;ergo simplex mundi inceptio est necessaria. Non tamen dico, quod Deus fuerit ad hoc necessitatus, sed quod mundus non est aeternus; nam contradictio sequeretur. Nullum, per quod Deus distat magis a subiectione mundi, est necessarium. Sed aliquid, per quod Deus distat magis a subiectione mundi, est necessarium ; ergo aliquid, per quod Deus distat magis a subiectione mundi est necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. : 4. De quarte quaestione, quae est de Quare

1385

Quaestio ista habet duas species, ut in prima distinctione dictum est. Et primo de prima. I. [Quare formale] Quaeritur: Quare Deus est formaliter? Et 1360 debita - materiam] om. ZNLFPE

135. DE NOVIS FALLACIIS

89

respondeo sic: Firmiter |credo et ueram fidem habeo, quod Deus Z 98° est maxime formaliter per hoc, per quod maxime agere potest in se

1390 ipso. Et |idcirco arguo sic:

V 8o"

Omne illud, per quod Deus maxime potest agere in se ipso, est necessarium. Sed hoc est, ut habeat actum formalem sibi coessen-

tialem; ergo actus formalis Deo coessentialis est in Deo necessarius.

| 1395

1400

1405

1410

1415

Nihil eorum, per quod Deus maxime potest agere in se ipso, est

necessarium. Sed aliquid eorum, per quod Deus maxime potest agere in se ipso, est necessarium; ergo aliquid, per quod Deus | H 44 maxime potest agere in se ipso, est necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, erit uera. 2. [Quare finale] Quaeritur: Finaliter, quare est Deus? Et respondeo sic: quod firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus est maxime pro se. Et idcirco arguo sic: Omne ens per se maxime existens est maxime pro se agens. Sed Deus est ens maxime per se existens; ergo Deus est prose maxime agens. Nullum ens per se maxime existens est pro se maxime agens. Sed quoddam ens per se existens est pro se maxime agens; ergo aliquod ens maxime per se existens est maxime pro se agens et non pro se agens. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 5. De quinta quaestione, quae est de Quantitate

1420

Quaestio ista habet duas species, ut in prima distinctione iam 'est tactum. Et primo de prima sic: I. [Quantum continuum] Quaeritur: Vtrum Deus posset producere quantum extra quantitatem, ex punctis constitutam. Et respondeo et dico sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod V sr 1425 omnes substantiae separatae habent quantitatem extra puncta;

1406 pro] per NLF

— 1407 per] pro

H = pro] per ZNLF

_ 1408 per]

14lOper]proH 1411 per] pro pro] per NLF pro H — pro]per NLF se]add.maxime PE — pro]per NLF — Sed-agens]om.F ^ 1412pro] H 1423 extra quantitatem ex] extra 1413 pro] per ZNLF per ZNLF ex punctis constitutam] puncti quantitatem et H; extra quantitate et N constitutum L 1425 extra puncta] ex punctis N

90

135. DE NOVIS FALLACIIS

aliter omnes substantiae separatae essent infinitae. Et ideo arguo sic: Omne illud, per quod |Deus potest esse magis agens in subiecto Z 99' nouo, est necessarium. Sed hoc est per hoc, quod omnia alia a se

sint quanta; ergo quantitas in aliis entibus a Deo est necessaria. Nihil eorum, per quod Deus potest esse magis agens in subiecto nouo, est necessarium. Sed aliquid eorum, per quod Deus potest esse magis agens in subiecto nouo, est necessarium ;ergo aliquid eorum, per quod Deus| potest esse magis agens in subiecto nouo, P45" 1435 est necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit 1440 uera. 2. [Quantum discretum] Quaeritur: Vtrum Deus posset producere plura sine quantitate discreta? Et respondeo et dico sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus potest producere plura sine quantitate discreta, scilicet punctali. Et ideo arguo sic: Nullum ens posset esse maxime agens, nisi posset producere 1445 plura sine quantitate discreta. Sed Deus est ens maxime agens; ergo Deus potest producere plura sine quantitate discreta. Nullum ens posset esse maxime agens, nisi posset producere plura sine quantitate discreta. Sed aliquod ens posset esse maxime 1450 agens, licet. non posset producere plura sine quantitate discreta ; ergo aliquod ens posset esse maxime agens, licet posset aut non posset producere plura sine quantitate discreta. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi est simpliciter falsa, quia recte maiori suae contradicit, |quae per 1455 ueram hypothesim erat uera. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi opposita, necessarie erit uera. 1430

6. De sexta quaestione, quae est de Qualitate

1460

1465

Quaestio ista habet duas species, ut in prima distinctione iam est dictum. Et primo de prima sic: I. [Quale proprium] Quaeritur: Vtrum Deus agat proprie? Et respondeo et dico sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus agit proprie. Et ideo arguo sic: Omne ens magis agens agit magis proprie, quam appropriate. Sed Deus est ens magis agens; ergo Deus agit magis proprie, quam appropriate. Nullum ens magis agens agit magis proprie, quam appropriate. Z 99" Sed aliquod ens magis agens agit magis proprie, quam appropriate; ergo aliquod ens magis agens agit et non agit magis proprie, quam appropriate. 1468 magis agens] magis VHN; om. LFPE

magis?] om. VH

135. DE NOVIS FALLACIIS

91

Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 2. [Quale appropriatum] Quaeritur: Vtrum Deus posset agerein 1475 communitate essentiae cum qualitate appropriata ? Et respondeo sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus nihil potest in seipso cum aliquo sibi appropriato. Et ideo arguo sic: Omne ens infinite agens agit tantum proprie in sua essentia 1480 infinita, quod nulla proprietas appropriata habet ibi locum. Sed Deus est ens infinite agens; ergo Deus agit tantum proprie in sua essentia infinita, quod nulla proprietas appropriata habet ibi locum. Nullum ens infinite agens agit tantum proprie in sua essentia 1485 infinita, quod nulla proprietas appropriata habet ibi locum. Sed aliquod ens infinite agens agit tantum proprie in sua essentia infinita, quod nulla proprietas appropriata habet ibi locum; ergo aliquod ens infinite agens agit tantum proprie in sua essentia infinita, quod aliqua proprietas appropriata habet ibi locum et 1490 non habet ibi locum. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit 1495 uera. 1470

7. De septima quaestione, quae est de Tempore

1500

1505

1510

Quaestio ista habet duas species, has scilicet unam ab instanti, et aliam in successione. Et primo de prima sic: I. [Instans] Quaeritur: Vtrum Deus possit magis agere in aeternitate, quam in tempore? Et respondeo et dico sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus potest magis agere in aeternitate, quam in tempore. Et idcirco arguo sic: Omne ens magis agens potest magis agere per essentiam maiorem, quam per minorem. Sed Deus est ens magis agens ; ergo| Deus Z 100! potest magis per essentiam maiorem, quam per minorem. Nullum ens magis agens potest magis agere per essentiam maiorem, quam per minorem. Sed aliquod ens magis agens potest magis agere per essentiam maiorem, quam per minorem; ergo aliquod ens magis agens potest magis agere et non potest magis | V 82° , P 46 agere |per essentiam maiorem, quam per minorem. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim simpliciter erat 1475/1495 Quaeritur - uera] om. VH

92

135. DE NOVIS FALLACIIS

uera. Sed |minor paralogismi uera, cum maiori suae simpliciter H 45' contradicat. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, E515 necessarie erit uera. 2. [Successio] Quaeritur: Vtrum Deus quoad se agat in creatis simpliciter in instanti? Et respondeo et dico sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus agit in creatis quoad se simpliciter in instanti. Et idcirco arguo sic: Omne ens, agens infinite in creatis, agit simpliciter in instanti. 1520 Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus agit quoad se in creatis simpliciter in instanti. Nullum ens, agens infinite in creatis, agit quoad se simpliciter in instanti. Sed aliquod ens, agens infinite in creatis, agit quoad se 1525 simpliciter in instanti; ergo aliquod ens, agens infinite in creatis, agit et non agit quoad se simpliciter in instanti. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. 1530 Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 8. De octaua quaestione, quae est de Loco Quaestio ista habet duas species, ut in prima distinctione iam est uisum. Et primo de prima sic: 1. [Permanentia] Quaeritur: Vtrum Deus possit magis agere per 1535 essentiam sine loco, quam cum loco? Respondeo et dico sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus magis potest agere per essentiam sine loco, quam cum loco. Et idcirco arguo sic: Omne ens magis agens potest magis agere per essentiam infini1540 tam, quam per finitam. Sed Deus est huiusmodi ;ergo Deus potest magis agere per essentiam |infinitam, quam per finitam. | Nullum ens magis agens potest magis agere per essentiam infinitam, quam per finitam. Sed aliquod ens magis agens potest magis agere per essentiam infinitam, quam per finitam; ergo 1545 aliquod ens magis agens potest magis agere et non potest magis agere per essentiam infinitam, quam per finitam. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. 1550 Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit uera. 2. [Discursus] Quaeritur: Vtrum ens magis agens agat quoad se in loco successiue? Et respondeo et dico sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod nullum ens magis agens agit in loco 1555 quoad se successiue. Et ideo arguo sic: 1522 simpliciter] «ZZ. et VH om. HZNL

potest - et] om. F

1524 instanti] creatis VH

1545 agere]

V 82" Z 1oo"

135. DE NOVIS FALLACIIS

93

Nullum ens, agens infinite in subiecto, agit quoad se successiue. Sed Deus est ens, agens infinite in subiecto; ergo Deus non agit quoad se successiue. Nullum ens, agens infinite in subiecto, agit quoad se successiue. 1560 Sed aliquod ens, agens infinite in subiecto, agit quoad se successiue; ergo aliquod ens, agens infinite in subiecto, agit et non agit quoad se successiue. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi est simpliciter falsa, quia suae maiori simpliciter contradicit, quae 1565 per ueram hypothesim erat uera. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi opposita, necessarie erit uera. 9. De nona quaestione, quae est de Quomodo

Quaestio ista in se habet quattuor species, ut dictum est in prima distinctione. Sed quia hic de Deo loquimur, sufficiat unum 1570 argumentum, et hoc sic: Quaeritur: Vtrum Deus agat per modalitatem ?Et respondeo et dico sic: Firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus agit per modalitatem infinitum. Et ideo arguo sic: Omne ens maxime agens agit per modalitatem infinitam. Sed 1575 Deus est ens maxime agens; ergo Deus agit per modalitatem infinitam. Nullum ens maxime agens agit per moldalitatem infinitam. Sed aliquod ens maxime agens agit per modalitatem |infinitam; ergo aliquod ens maxime agens agit et non agit per modalitatem 1580 infinitam. Maior paralogismi est simpliciter falsa, cum recte sit contraria maioris syllogismi, quae per ueram hypothesim erat uera. |Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, necessarie erit 1585 uera. ro. De decima quaestione, quae est de Cum quo

Quaestio ista habet quattuor species, ut praedicta, sed ei, sicut illa, unum sufficiat argumentum Et hoc sic: Quaeritur: Vtrum Deus agat in se ipso cum parte? Et respon1590 deo, quod firmiter credo et ueram fidem habeo, quod Deus non agit cum parte in se ipso. Et ideo arguo sic: Nullum ens, agens in se maxime infinite, agit cum parte. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus non agit in se cum parte. Nullum ens, agens in se maxime infinite, agit cum parte. Sed 1595 aliquod ens, agens maxime infinite, agit cum parte; ergo aliquod ens, agens maxime infinite, agit cum parte et non agit cum parte. Maiores sunt similes, et sunt uerae. Sed minor paralogismi est simpliciter falsa, quia maiori suae simpliciter contradicit, quae per ueram hypothesim erat uera. Quare conclusio syllogismi, cum 1600 sit illi opposita, necessarie erit uera.

Z ror

V 83!

P 46"

94

1605

135. DE NOVIS FALLACIIS

Ratio, quare non applicauimus nonam et decimam regulam ad Deum secundum omnes species, quas habent, est quia non sunt ei applicabiles secundum sensum historicum, sed allegoricum. Et sic sufficiat hoc, quod de ipso per ipsas diximus. Deduximus Deum per regulas, et per talem deductionem est data doctrina, per quam homo potest habere notitiam de Deo competenter in uia, sua semper gratia adiuuante.

V De quinta distinctione [De quaestionibus]

Distinctio ista est de quaestionibus, et est diuisa in duas partes. Prima erit de quaestionibus, factis et abstractis a quattuor supra VA

IO

dictis distinctionibus |ordinatim, et solutiones ad eas remittemus.

Et hoc|facimus ut demus doctrinam, quod de quacumque materia sit quaestio, | ad uicesimam fallaciam recurrendum est. Quae fallacia, per quidquid est, est deducta, uidelicet per decem regulas generales, et per nouem subiecta generalia, supra tacta. Secunda pars huius distinctionis est de quaestionibus, ad placitum factis, quandoque per unum subiectum, quandoque per aliud. Et ista pars in duas partes est diuisa, quarum prima erit de argumentatione contra argumentationem ; secunda erit de argumentatione perse

I5

Et primo de prima parte ipsius distinctionis dicemus. I. [DE QVAESTIONIBVS, ABSTRACTIS A SVPRADICTIS DISTINCTIONIBVS] I

De quaestionibus, tactis a prima distinctione 20

25

Quaestiones istas a prima distinctione abstrahemus ordinatim, successiue a paragraphis, et ad ipsos eosdem solutiones remittemus earumdem, eo quia per fallaciam uicesimam erit quaestio declarata et ostensa. Et primo de quaestionibus, quae dicuntur per Vtrum dicemus de prima sic; 1. De quaestionibus, quae fiunt per Vtrum I. Quaeritur: Vtrum aliquod dubium sit affirmabile? Solutio: Vade ad primam speciem fallaciae de Vtrum. Et ibi per uicesimam 25 De - Utrum] om. VZNLXFP

H 45” V 83" Z 1or*

135. DE NOVIS FALLACIIS

95

fallaciam inuenies responsionem declaratam, quoniam ipsa declarat distinguendo aut interimendo. 2. Vtrum affirmatio sit negabilis ?Solutio: Vade ad secundam speciem fallaciae antedictae. 3. Vtrum negatio sit affirmabilis? Solutio: Vade ad tertiam speciem.

2. De quaestionibus, quae fiunt per Quid 35

40

4. Quaeritur: Vtrum definitio sit definitum ? Solutio: Vade ad primam speciem de Quid. 5. Vtrum aliquod ens habeat in se se ipsum? Solutio: Vade ad secundam speciem eiusdem. 6. Vtrum aliquod ens sit in alio hoc, quod est in seipso? Solutio: Vade ad tertiam speciem. 7. Vtrum aliquod ens habeat primo et per se in alio hoc, quod habet primo et per se in se ipso. Solutio: Vade ad quartam speciem. 3. De quaestionibus, quae fiunt per De quo

45

50

8. Quaeritur: Vtrum aliquod ens sit de |nihilo? Solutio: Vade ad primam speciem de Quo. 9. Vtrum aliquod -bile sit de forma? Solutio: Vade ad secundam speciem. Io. Vtrum aliquis subditus sit de suo domino ? Solutio: Vade ad tertiam speciem.

V 84!

4. De quaestionibus, quae fiunt per Quare

55

II. Quaeritur: Vtrum aliquod quare sit propter finem ? Solutio: Vade ad primam speciem de Quare. 12. Vtrum aliquis finis sit propter quare? Solutio: Vade ad secundam specier. 5. De quaestionibus, quae fiunt per Quantum I3. Quaeritur: Vtrum aliquod quantum continuum sit compositum? Solutio: Vade ad primam speciem |de Quantum. P 47" I4. |Vtrum aliqua quantitas discreta sit quantificabilis ?Solu- Z 102! tio: Vade ad secundam speciem.

31 fallaciae] om. ZNL XFP

| 45sit] add. dese primitiueaut NLX

domino] recte coniecit Z; subdito VHNLXFP

49

96

135. DE NOVIS FALLACIIS 6. De quaestionibus, quae fiunt per Quale

I5. Quaeritur: Vtrum aliqua propria actio sit propria passio? Solutio: Vade ad primam speciem de Quale. 16. Vtrum aliqua propria qualitas sit qualitas appropriata? 65 Solutio: Vade ad secundam speciem de Quale. 7. De quaestionibus, quae fiunt per Quando

17. Quaeritur: Vtrum aliqua essentia temporis sit successiua? Solutio: In prima specie de Quando. 18. Vtrum aliqua successio sit instantanea ? Solutio: In secunda 7o specie. 8. De quaestionibus, quae fiunt per Vbi

75

I9. Quaeritur: Vtrum aliquis locus sit collocatus? Solutio: In prima specie de Vbi. 20. Vtrum aliquis locus sit extra motum? Solutio: In secunda specie. 9. De quaestionibus, quae fiunt per Quomodo

80

21. Quaeritur: Vtrum aliqua pars sit partiabilis? Solutio: In prima specie de Quomodo. 22. Vtrum aliqua pars sit in parte? Solutio: In secunda specie. 23. Vtrum aliquod totum existat in partibus suis? Solutio: In tertia specie. 24. Vtrum aliquod totum transmittat extra se suam similitudinem ? Solutio: In quarta specie.

10. De quaestionibus, quae fiunt per Cum quo 85

go

25. Quaeritur: Vtrum aliqua pars sit cum parte? Solutio: In prima specie de Cum quo. 26. Vtrum aliqua pars habeat, cum quo sit in alia parte? Solutio: In secunda specie. 27. Vtrum omnes partes habeant, cum quo sint totum ? Solutio: In tertia specie. 28.| Vtrum aliquod totum habeat, cum quo transmittatextrase V 84’ suam similitudinem ? Solutio: In quarta specie.

83 specie] add. de quomodo ZNL XP ; add. de quando F

135. DE NOVIS FALLACIIS

97

2

De quaestionibus secundae distinctionis 95

Quoniam secunda distinctio est diuisa in nouem subiecta. Idcirco faciemus quaestiones de ipsis, et primam de primo. Quaestiones autem remittemus secundum illum modum, quem tenuimus in quaestionibus primae distinctionis, uidelicet quamlibet quaestionem ad suum proprium paragraphum. In quo solutio quaestionis erit implicata et significata gratia uicesimae fallaciae, quae declarat distinguendo aut interimendo.

I. De quaestionibus primi subiecti

105

29. Quaeritur: Vtrum in aliqua essentia sit ita magna agentia, sicut existentia? Solutio: Vade ad primam speciem fallaciae primi subiecti. 30. Quaeritur: Vtrum in aliqua passione finita posset esse actio infinita? Solutio: Vade ad secundam speciem fallaciae antedictae. 31. Vtrum aliqua naturae finita et noua possit coniungi cum

IIO

natura infinita et aeterna? fallaciae eiusdem.

Solutio: Vade ad tertiam speciem

2. De quaestionibus secundi subiecti, uidelicet angeli

IIS

32. Quaeritur: Vtrum in aliqua potentia angelica sit producere? Solutio: Vade ad primam speciem fallaciae secundi subiecti. 33. Vtrum in aliqua potentia |angelica sit quiescibile ? Solutio: Vade ad secundam speciem.

3. De quaestionibus tertii subiecti, uidelicet de caelo

I20

34. Quaeritur: Vtrum aliquod caelum sit mobile? Solutio: In prima specie fallaciae tertii subiecti. 35. Vtrum aliquod caelum sit immobile? Solutio: In secunda specie fallaciae eiusdem.

4. De quaestionibus quarti subiecti, scilicet ratiocinatiuae

125

36. Quaeritur: Vtrum intellectus sit intelligibilis? Solutio: Vade ad primam speciem fallaciae quarti subiecti. 37. Vtrum aliqua uoluntas possit plus diligere alium, quam se ipsam? Solutio: In secunda specie eiusdem. 38. Vtrum memoria possit dare, quod per se non habet ?Solutio: In tertia specie eiusdem. 96 primam de primo] primo de prima HNL X

Z 102"

98

135. DE NOVIS FALLACIIS 5. De quaestionibus quinti subiecti, uidelicet imaginatiuae

130

39. Quaeritur: Vtrum imalginatiua causet species imaginabiles necessarie? Solutio: Vade ad primam speciem imaginatiuae. 40. Vtrum aliqua imaginatiua causet per se phantasmata? Solutio: Vade ad secundam speciem eiusdem.

V 85!

6. De quaestionibus sexti subiecti, scilicet sensitiuae

41. Quaeritur: Vtrum aliqua potentia uisiua sit uidens ? Solutio: Vade ad primam speciem potentiae uisiuae. 42. Vtrum aliqua potentia uisiua uideat figuram ? Solutio: Vade ad secundam speciem potentiae eiusdem. 43. Quaeritur: Vtrum potentia auditiua audiat sonum ? Solu140 tio: Vade ad primam |speciem potentiae auditiuae. Pay 44. Vtrum aliquis audiens audilat uocem in forma? Solutio: In H 46° secunda specie eiusdem. 45. Vtrum potentia olfactiua generet redolere? Solutio: Vade ad primam speciem potentiae olfactiuae. 46. Vtrum potentiae odoratiua appetat olere? Solutio: In se145 cunda specie olfatiuae. 47. Vtrum potentia gustatiua abhorreat gustare dulcedinem? Solutio: Vade ad primam speciem potentiae gustatiuae. 48. Vtrum potentia gustatiua abhorreat gustare amaritudi150 nem? Solutio: in secunda specie eiusdem. 49. Vtrum potentia tactiua sit calefacibilis? Solutio: Vade ad primam speciem potentiae tactiuae. 50. Vtrum potentia tactiua tangat frigiditatem? Solutio: In secunda specie eiusdem. 51. Vtrum potentia tactiua sit de duritia habituata ? Solutio: In 155 tertia specie. 52. Vtrum potentia tactiua possit attingere molle, nisi attingat mollitiem ? Solutio: In quarta specie. 53. Vtrum potentia tactiua tangat asperum, nisi primo attingat 160 asperitatem ? Solutio: In quinta specie. 54. Vtrum potentia tactiua attingat lene per seaut per asperum. Solutio: In sexta specie. 55. Vtrum grauitas sit tangibilis in leui? Solutio: In septima specie. 165 56. Vtrum aliqua potentia tactiua attingat leue? Solutio: In octaua specie. 57. Vtrum potentia affatiua sit simpliciter contra mentem? Solutio: Vade ad primam speciem potentiae affatiuae. 135

133 eiusdem] imaginatiuae ZNLXFP

149/150 Vtrum - eiusdem] oz.

ZNLXF 153/154 Vtrum -eiusdem]om.VHZNLXF 156 specie] add. Vtrum potentia tactiua tangat frigiditatem ? Solutio : In secunda specie eiusdem VH . 165/166 Vtrum - specie] om. NLXF

. 135. DE NOVIS FALLACIIS 170

99

58. Vtrum aliqua potentia affatiua proferat intelligere per credere? Solutio: In secunda specie eiusdem.

7.| De quaestionibus septimi subiecti,

V 85"

uidelicet potentiae uegetatiuae.

175

59. Quaeritur: Vtrum potentia uegetabilis sit transmutabilis ? Solutio: Vade ad primam speciem septimi subiecti. 60. Vtrum potentia uegetatiua extra suam essentiam sit actiua ? Solutio: In secunda specie eiusdem. 8. De quaestionibus octaui subiecti, uidelicet elementatiuae

180

61. | Quaeritur: Vtrum potentia elementatiua sit immediate generatiua ? Solutio: Vade ad primam speciem octaui subiecti. 62. Vtrum potentia elementatiua habeat propriam passionem ? Solutio: In secunda specie eiusdem. 63. Vtrum forma priuatiua consistat in medio generationis et corruptionis ? Solutio: In tertia specie. 9. De quaestionibus noni subiecti, uidelicet de moralitate

64. Quaeritur de uirtutibus, et primo de iustitia: Vtrum iustitia iudicet in instanti? Solutio: Vade ad primam speciem iustitiae. 65. Vtrum iustitia posset habere actum sine proportione ? Solutio: In secunda specie iustitiae. 66. Vtrum prudentia eligat bonum? Solutio: Vade ad primam 190 specie prudentiae. 67. Vtrum prudentia eiciat hominem a peccato? Solutio: In secunda specie eiusdem. 68. Vtrum fortitudo incipiat cum timore? Solutio: Vade ad primam speciem fortitudinis. 69. Vtrum fortitudo timeat minorem a se ipsa? Solutio: In 195 secunda specie eiusdem. 70. Vtrum temperantia sit extra appetitum? Solutio: Vade ad primam speciem temperantiae. 71. Vtrum temperantia habeat actum extra mentem ? Solutio: 200 In secunda specie eiusdem. 72. Vtrum fides sit habitus credenti? Solutio: Vade ad primam speciem fidei. 73. Vtrum quaedam fides sit per uoluntatem? Solutio: In secunda specie fidei. 205 74. Vtrum spes sit per posterius? Solutio: Vade ad primam speciem spei. 185

192 eiusdem] prudentiae ZNLXFP XFP.

200 eiusdem] temperantiae ZNL

Z 103°

IOO

210

215

220

135. DE NOVIS FALLACIIS

75. Vtrum homo propter spem possit esse saluus? Solutio: In secunda specie spei. 76. Vtrum caritas sit propter hominem? Solutio: Vade ad primam speciem caritatis. 77. Vtrum caritas sit extra uires uoluntatis? Solutio: In secunda specie caritatis. 78. Vtrum |homo posset diligere se ipsum sine caritate ? Solutio: In tertia specie eiusdem. 79. Vtrum intellectus intelligat extra uires suas ? Solutio: Vade ad primam speciem sapientiae a Spiritu sancto datae. 80. Vtrum intelligibile dicat extra intellectum dispositionem, et intra essentiam ipsius intellectus dicat causam. Solutio: In secunda specie eiusdem. 81. Vtrum sit dare intelligere, quod sit per prius, et intelligere, quod sit per posterius ? Solutio: In tertia specie eiusdem.

V 86"

De quaestionibus uitiorum

225

230

235

240

245

82. Quaeritur primo de auaritia: Vtrum auarus agat propter 12 AG finem ? Solutio: Vade ad |primam speciem auaritiae. 83. Vtrum auarus habeat spem? Solutio: In secunda specie eiusdem. 84. Vtrum gulosus quiescat in sapore? Solutio: Vade ad primam speciem gulae. 85. Vtrum gulosus sit temperatus ? Solutio: In secunda specie eiusdem. 86. Vtrum luxuriosus quiescat in pulchritudine mulieris ? Solutio: Vade ad primam speciem luxuriae. 87. |Vtrum luxuriosus agat propter matrimonium ? Solutio: In Z 103" secunda specie eiusdem. 88. Vtrum superbus sit altus in ualore? Solutio: Vade ad primam speciem superbiae. 89. Vtrum superbus sit humilis? Solutio: In secunda specie eiusdem. go. Vtrum accidia impediat diligentiam uirtuosam? Solutio: Vade ad primam speciem accidiae. 9r. Vtrum accidia sit iniquitas? Solutio: In secunda specie accidiae. 92. Vtrum inuidus habeat sufficientiam? Solutio: Vade ad primam speciem inuidiae. 93. Vtrum inuidus habeat indigentiam ? Solutio: Vade ad secundam speciem inuidiae. 94. Vtrum homo iratus habeat liberum arbitrium ad agendum bonum aut malum ? Solutio: Vade ad primam speciem irae.

245/246 Vtrum - inuidiae] om. V H

135. DE NOVIS FALLACIIS

IOI

95. Vtrum homo iratus coaequet uindictam? Solutio: In se250 cunda specie.

255

g6. Vtrum aliquis hypocrita sit uerax? Solutio: Vade ad primam speciem mendacii. 97. Vtrum homo mendax sit constans? Solutio: In secunda specie eiusdem. Diximus de quaestionibus nouem subiectorum. Et in ipsis data est doctrina, |per quem modum homo potest multiplicare quaestiones ad placitum, eo quia in ipsis cadit, quidquid est.

V 86"

2 De quaestionibus tertiae distinctionis 260

De quaestionibus in parte ista tractabimus duobus modis. Primo, de quaestionibus ad tredecim antiquas fallacias applicatis; secundo, de quaestionibus decem et nouem modorum trium

figurarum. 1. [De quaestionibus primae partis tertiae distinctionis] 265

270

Per istas quaestiones autem dabitur doctrina ad faciendum quaestiones super logicalibus, et ad soluendum ipsas, remittendo ad loca certa, in quibus solutiones erunt implicatae. Nos autem paucas quaestiones faciemus, eo quia prolixitatem euitamus. Sed per illas, quas faciemus, dabitur doctrina ad faciendum quaestiones | ad placitum, et ad soluendum

eas secundum modum, per H 46"

quem nos soluemus nostras. Et talis doctrina est ualde utilis in logicalibus. Et primo de prima.

1. De quaestionibus fallaciae aequiuocationis 275

98. Quaeritur: Vtrum omnis canis sit latrabilis ?Solutio: Vade ad primam speciem fallaciae aequiuocationis. 99. Postea quaeritur: Vtrum fallacia aequiuocationis per fallaciam nouam | sit declarata? Solutio: Paragrapho, siue modo in Z 104' eodem. 2. De quaestionibus fallaciae amphibologiae

280

100. Quaeritur: Vtrum aliquid sit Aristotelis, quod non possideatur ab Aristotele? Solutio: Vade ad applicationem fallaciae amphibologiae. 101. Quaeritur: Vtrum fallaciae amphibologiae et fallacia noua 250 specie] add. Vtrum inuidus habeat indigentiam ? Solutio: Vade ad secundam speciem inuidiae H

102 285

135. DE NOVIS FALLACHS

sint contraria in distinguendo aut interimendo, aut in utroque ? Solutio: Vade ad rubricam eandem. 3. De quaestionibus fallaciae compositionis

102. bum? 103. 290 bum ?

Quaeritur: Vtrum quod est album, sit possibile esse alSolutio: Vade ad applicationem fallaciae compositionis. Vtrum hoc, quod est album, sit impossibile non esse alSolutio: Vade ad rubricam eandem. 4. De quaestionibus fallaciae diuisionis

I04. |Quaeritur: Quare ad non esse rationale non sequitur omne irrationale? Solutio: Vade ad applicationem fallacia diuisionis. 105. Vtrum diuisio incipiat a medio, uel ab extremis ? Solutio: Rubrica in eadem. 5. De quaestionibus fallaciae accentus 106. Quaeritur: Vtrum idem populus sit arbor et non arbor? Solutio: Vade ad applicationem fallaciae accentus. 107. Vtrum essentia accentus per se sit diuisa ? Solutio: Rubrica in eadem. 6. De quaestionibus fallaciae figuras dictionis

305

108. Quaeritur: Vtrum potentia uisiua in se sit successiua? Solutio: Vade ad applicationem fallaciae figurae dictionis. 10g. Vtrum essentia potentiae uisiuae sit in instanti siue in perfecto esse? Solutio: Rubrica in eadem. 7. De quaestionibus accidentis

IIO. Quaeritur: Vtrum accidentia sint per se cognoscibilia, aut per ea, quae ab ipsis sequuntur? Solutio: Vade|ad applicationem fallaciae accidentis. 310 III. Vtrum subiectum accidentium sit per se cognoscibile aut per accidentia, quae in ipso sunt? Solutio: Rubrica in eadem. 8. De quaestionibus fallaciae secundum quid et simpliciter

3:5

II2. Quaeritur: Vtrum ens sit ante simpliciter aut secundum quid ? Solutio: Vade ad applicationem fallaciae secundum quid et simpliciter.

298 accentus] add. Vtrum diuisio incipiat a medio uel ab extremis ? Solutio: Rubrica in eadem V

P 48"

135. DE NOVIS FALLACIIS

103

, 113. Vtrum intellectus per quid sit apprehensiuus, et per simpliciter comprehensiuus ? Solutio: Rubrica in eadem. 9. De quaestionibus fallaciae ignorantiae elenchi 320

I14. Quaeritur: Vtrum ea, quae se habent ad unum, se habeant ad plura? Solutio: Vade ad applicationem fallaciae ignorantiae elenchi. II5. Quare contradictio non potest esse extra animam ? Solutio: Rubrica in eadem. 10. De quaestionibus fallaciae petitionis principii

325

359

II6. Quaeritur: Vtrum fallacia petitionis principii proueniat per hoc, quia intellectus habet instinctum naturaliter, ut attingat] res naturaliter per ea, quae sunt ? Solutio: Vade ad applicationem

|fallaciae petitionis principii. 117. Cum intellectus humanus naturaliter sit dispositus ad cognoscendum res per se, quare requirit aliud ab ipsis ad cognitionem rerum? Solutio: Rubrica in eadem. 11. De quaestionibus fallaciae consequentis 118. Quaeritur: Vtrum idem antecedens requirit plura consequentia, et e conuerso? Solutio: Vade ad applicationem fallaciae consequentis. 119. Vtrum fallacia consequentis incipiat quoad materiam naturalem aut quoad materiam contingentem et remotam ? Solutio: Rubrica in eadem.

12. De quaestionibus fallaciae non causae ut causa

340

345

120. Quaeritur: Vtrum fallacia secundum non causam ut causam eueniat per hoc, quia intellectus credit, quod hoc, quod est occasio siue dispositio, sit causa ? Solutio: Vade ad applicationem fallaciae non causae ut causa. 121. Vtrum materia sit magis passa afficiente, quam a forma? Solutio: Rubrica in eadem. I3. De quaestionibus fallaciae interrogationum plurium ut una

350

122. Quaeritur: Vtrum fallacia secundum plures interrogationes ut una proueniat ex hoc, quia intellectus credit, quod per unum cognoscat plura ? Solutio: Vade ad applicationem fallaciae secundum plures interrogationes ut una. 339 causa] causae

V H; non - causa] secundum non causam ut causam X

V 87"

Z 104"

104

135. DE NOVIS FALLACIIS

123. Vtrum fallacia dicta maxime peccet quoad materiam contingentem uel ad remotam ? Solutio: Rubrica in eadem. Diximus de quaestionibus, abstractis a fallaciis antiquis, per uicesimam fallaciam nouam declaratis. 355

2. De quaestionibus secundae partis tertiae distinctionis Quaestiones istas deducemus per decem et nouem modos trium figurarum in logicalibus, et ab eis ipsas abstrahamus, et solutiones earum ad eos reducemus. Quae solutiones per ipsam uicesimam fallaciam |sunt in eodem loco implicatae. Et primo de primo modo dicemus sic: 124. Quaeritur: Vtrum animal sit substantia, et sic de homine, utrum sit animal? Solutio: Vade ad primum paragraphum modo-

V 88'

rum. 125. Vtrum aliquod animal sit lapis? Solutio: Vade ad secun365 dum paragraphum, rubrica in eadem. 126. Quaeritur: Vtrum sit dare animal, quod non sit substantia? Solutio: Vade ad tertium paragraphum. 127. Vtrum quoddam animal sit lapis, et non lapis? Solutio: Vade ad quartum. 128. Vtrum quoddam animal sit substantia, et non substantia? 370 Solutio: In quinto. 129. Quaeritur: Quare quoddam animal est lapis, et non est lapis? Solutio: In sexto. 130. Vtrum sit eadem substantia in animali, et in bruto? Solu375 tio: Vade ad septimum. 131. Vtrum substantia sensata|sit de quidditate substantiae non sensatae? Solutio: Vade ad octauum. I32. Vtrum animal et substantia differant a contingentia? Solutio: Vade ad nonum. 380 133. Quaeritur: Quare aliquis lapis est homo, et non maragdus ? Solutio: Vade ad decimum. 134. Vtrum color colorati sit color? Solutio: Vade ad undecimum. 135. Vtrum istud animal, quod est lapis, sit lapis ? Solutio: Vade 385 ad duodecimum. 136. Quaeritur: Cum quoddam animal sit substantia, quare quidam color non est substantia? Solutio: Vade ad tertium decimum. 137. Cum quondam animal sit substantia, quare quidam homo 390 non est homo? Solutio: Vade ad quartum decimum paragraphum. 138. Cum quidam lapis sit animal, quare ipsum animal non est lapis? Solutio: Vade ad quintum decimum. 380 maragdus] smaragdus ZXP — 384 animal] om. V H

Z 105!

135. DE NOVIS FALLACIIS

105

139.| Cum quidam homo sit animal, quare ipsum animal non est homo? Solutio: In sexto decimo. 140. Cum quoddam animal sit substantia, quare substantia non est animal ? Solutio: Vade ad septimum decimum. 141. Cum quoddam |substantia non sit lapis, quare quidam lapis est substantia ? Solutio: Vade ad octauum decimum. 400 142. Cum|quoddam animal nonsit lapis, quare quoddam animal non est substantia ? Solutio: Vade ad nonum decimum paragraphum, ubi inuenies solutionem figuratam. Diximus de quaestionibus decem et nouem modorum trium figurarum. Et data est doctrina, per quam declarantur modi per 40 MA fallaciam uicesimam, et per consequens per fallacias, quae sunt species eius. Et talis doctrina est ualde utilis in logicalibus, et

395

V 88"

naturalibus, et in omnibus aliis.

4 I. De quaestionibus primae partis quartae distinctionis 410

Pars ista est in duas partes diuisa. Prima pars erit de quaestionibus, factis philosophice, ad sua loca propria reductis. Secunda est de quaestionibus, theologice per hypothesim solutis. Et primo de prima parte, circa primum paragraphum sic dicemus. 1.1. De quaestionibus syllogismorum affirmatiuorum

415

I43. Quaeritur: Cum omnis bonitas sit ratio bono, quod agat bonum, quare omnis bonus non agit bonum? Solutio: Vade ad paragraphum bonitatis, rubrica primae partis quartae distinctio-

nis. I44. Cum cuidam magnitudini competat magis actus magnus, quam paruus, quare agit agibile paruum? Solutio: Paragrapho magnitudini, rubrica in eadem. 145. Vtrum in'essentia aeternitatis sit dare propriam passionem? Solutio: Paragrapho aeternitatis, rubrica in eadem. I46. Vtrum potestas infinita requirat actum infinitum ? Solu425 tio: Paragrapho potestatis, rubrica in eadem. 147. Vtrum intellectus habeat intelligibile propinquum, et intelligibile remotum ? Solutio: Paragrapho ipsius intellectus, rubrica in eadem. 148. Vtrum uolibile quiescat per amare, aut per amantem, aut per se? Solutio: Paragrapho uoluntatis, rubrica in eadem. 430 I49. Vtrum uirtus moralis distet a uitio per se aut per aliud? Solutio: Paragrapho uirtutis, rubrica |in eadem. 150. |Vtrum ueritas sine uerificare hàberet naturam ? Solutio: Paragrapho ueritatis, rubrica in eadem. ISI. Vtrum gloria sine correlatiuis esset uacua ? Solutio: Para435 grapho gloriae, rubrica in eadem. 420

V 89! Z 105"

106

440

445

450

455

460

465

470

135. DE NOVIS FALLACIIS

152. Vtrum differentia sine pluribus esset nulla ?Solutio: Paragrapho differentiae, rubrica in eadem. 153. Vtrum concordantia sine differentia esset nulla? Solutio: Paragrapho concordantiae, rubrica in eadem. 154. Vtrum quaedam contrarietas se habeat ad finem ? Solutio: Paragrapho contrarietatis, rubrica in eadem. 155. Quare materia est principium per posterius? Solutio: Paragrapho principii, rubricae allegatae. 156. Vtrum sit dare aliquod medium conuersum modo aliquo cum extremis ? Solutio: Paragrapho medii, rubrica in eadem. 157. Vtrum quidam finis dicat imperfectionem? Solutio: Paragrapho finis, rubrica antedictae. 158. Vtrum sit dare aliquam maioritatem sine minoritate? Solutio: Paragrapho maioritatis, rubrica in eadem. 159. Vtrum iustitia posset esse extra pares? Solutio: Paragrapho aequalitatis, rubricae nominatae. 160. Vtrum sit dare aliquam minoritatem non subditam ? Solutio: In paragrapho minoritatis, rubrica in eadem. I61. Quaeritur: Vtrum aliquis agens non agat propter finem? Solutio: In decimo nono paragrapho, rubricae allegatae. 162. Vtrum in essentia caeli sit propria passio motus aut remota ? Solutio: Vade ad uicesimum paragraphum, rubricae antedictae. 163. Vtrum contingens sit mutabile? Solutio: Vade ad uicesimum primum paragraphum, rubricae antedictae. 164. Vtrum aliquis agens agat cum forma deformata? Solutio: Vicesimo secundo paragrapho, rubricae allegatae. 165. Vtrum uitium causet poenam ? Solutio: Vicesimo tertio, in eadem. 166. Vtrum omne intelligibile sit agibile? Solutio: Vicesimo quarto, in eadem. 167. | Vtrum figura sit signum formae? Solutio: In uicesimo V 89" quinto, in eadem. 168. Vtrum omne corpus sit assituatum? Solutio: Vicesimo sexto, in eadem.

169. Vtrum omnis bonitas sit principium simplex? Solutio: Vicesimo septimo, in eadem. 170. Vtrum principia primitiua sint in composito essentialiter ? 475

Solutio: Vicesimo octauo, in eadem.

171. Vtrum in lichino ignito sit essentia ignis praesentialiter? Solutio: Vicesimo nono, |in eadem. P 49"

172. Vtrum amicus sit amabilis in essentia uoluntatis? Solutio: Tricesimo pagrapho, rubrica in eadem. 437/438 Vtrum - eadem] recte coniecit P; om. VHZNLXF 440 eadem] add. Vtrum differentia sine pluribus esset nulla ? Solutio: paragrapho differentiae, rubrica in eadem

VHZNLXF

448 rubricae antedictae] rubrica in

eadem antedictae VH — 453 minoritatem] maioritatem

V HZF

135. DE NOVIS FALLACIIS 480

107

1.2. De quaestionibus syllogismorum negatiuorum

173. Quaeritur: Vtrum aliquae scientiae per se sint, quae ab hominibus nesciantur ? Solutio: Paragrapho primo, rubricae syllogismorum negatiuorum. 174. Vtrum actus aeternitatis possit esse impeditus ? Solutio: 485 Paragrapho secundo, rubrica in eadem. 175. Vtrum potestas absoluta per ordinatam sit coacta ? Solutio: Paragrapho tertio, in eadem. 176. Vtrum nouitas aeternitatis sit mutabilis? Solutio: In quarto, rubrica in eadem. 490 n 177. Vtrum humanitas sit immobilis? Solutio: Quinto, in eaem. 178. Vtrum lapis sit uisibilis naturaliter? Solutio: Sexto, in eadem. 179. Vtrum aeternitas sit nouabilis? Solutio: Septimo, in ea495 dem. 180. Vtrum intellectus intelligere possit in |uia sine habitu?

Z 106

Solutio: Octauo, in eadem. I81. Vtrum rosa sit extra elementa ? Solutio: Nono, in eadem.

182. Vtrum corruptio sit infinita ?Solutio: Decimo paragrapho syllogismorum negatiuorum, rubrica in eadem. 2.1 De quaestionibus secundae partis quartae distinctionis

Quaestiones istae fiunt duobus modis, uidelicet quaedam quaestiones, quae fiunt per principia, et aliae, quae fiunt per regulas, ex quibus formantur syllogismi demonstratiui. Et primo de primis. 505

1. [De quaestionibus primae positionis]

183. Quaeritur: Vtrum Deus possit esse ens magis agens in sua bonitate extra naturam bonitatis? Solutio: Vade ad primum syllogismum, rubricae secundae partis quartae distinctionis. 184. Vtrum |Deus possit esse magis agens per suam magnitudi- V 9o' 510 nem, posito quod non ageret aliquid ex ipsa tantum quanta ipsa est ? Solutio: Vade ad secundum syllogismum, rubricae allegatae. 185. Vtrum Deus possit esse magis agens per aeternitatem, posito quod nouaret siue causaret aeternitatem ? Solutio: Syllogismo tertio, rubrica in eadem. 186. Vtrum Deus sit magis agens per infinitam potestatem sine 515 posse |intenso infinito? Solutio: Syllogismo quarto, in eadem. H 47" 187. Vtrum in intellectu diuino intelligens sit aeternum et intelligibile aeternum, et intelligere aeternum, quolibet in suo proprio numero existente ? Solutio: Syllogismo quinto, in eadem. 188. Vtrum diuina uoluntas posset habere summum uelle, posito 520 quod nollit, quod quaelibet ratio Dei habeat summum actum? Solutio: Sexto syllogismo, in eadem.

108

525

I35. DE NOVIS FALLACIIS

189. Vtrum Deus habeat uirtutem infinitam intensiue sine infinito actu uirtutis? Solutio: Syllogismo septimo, in eadem. 190. Vtrum Deus posset agere magis per ueritatem, posito quod ueritas non haberet actum intensum, scilicet intraneum ? Solu-

tio: Syllogismo octauo, in eadem. I9I. Vtrum in gloria diuina possit esse ens magis agens sine propria passione gloriae? Solutio: Syllogismo nono, in eadem. 192. Vtrum Deus posset esse magis agens per essentiam differen539 tiae sine intenso actu ipsius differentiae ? Solutio: Decimo syllogismo, in eadem. 193. Vtrum Deus posset esse magis agens per concordantiam extra correlatiua concordantiae ? Solutio: Syllogismo undecimo, 535 in eadem. 194. Vtrum Deus posset esse magis agens per principium sine correlatiuis primitiuis? Solutio: Duodecimo syllogismo, in eadem. 195. Vtrum Deus posset esse magis agens sine medio existente 540 inter agentem et agibilem ? Solutio: Tertio decimo|syllogismo, in Z 1o6* eadem. 196. Vtrum Deus sit magis agens propter |finem intensiue et V 9o" extensiue ? Solutio: Quarto decimo syllogismo, in eadem. 197. Vtrum Deus agat per maiorem maioritatem intensiue et 54 VA extensiue ? Solutio: Quinto decimo syllogismo, in eadem. 198. Vtrum Deus posset esse magis agens, nisi agat per maiorem aequalitatem intensiue? Solutio: Sexto decimo syllogismo, in eadem. I99. Quaeritur: Quae est causa, per quam Deus in suo agere 55 o distet magis a contrarietate? Solutio: Septimo decimo syllogismo, in eadem. 200. Quaeritur: Per quem modum Deus distat magis a minoritate? Solutio: Octauo decimo syllogismo, rubrica in eadem. 2. De quaestionibus secundae positionis 555

56 o

201. Quaeritur: Vtrum in diuinis rationibus quaelibet diuina ratio habeat suum proprium nomen et intensum ? Solutio: Primo syllogismo, rubricae secundae positionis. 202. Posito quod rationes Dei non possent conuerti, utrum sint impeditae | per aliquam potestatem superiorem? Solutio: Secundo syllogismo, rubricae allegatae. 3. De quaestionibus tertiae positionis 203. Quaeritur: Posito quod diuinae rationes habeant actus 539 Deus] add. sit magis agens uel VH

544 maioritatem] minoritatem

P 50°

135. DE NOVIS FALLACIIS

109

aequiualentes, utrum competat ita bene diuina aeternitate aeternare, sicut diuino intellectu intelligere ? Solutio: Vade ad primum 565 paragraphum rubricae tertiae positionis. 204. Vtrum negare in Deo, quod suae rationes non habeant actus aequiualentes intensiue, sit haeresis? Solutio: In secundo syllogismo, rubricae statim dictae. 4. De quaestionibus quartae positionis 579

575

205. Quaeritur: Vtrum Deus posset esse magis agens, posito quod suae rationes non essent extra animam entia realia ?Solutio: Primo paragrapho, rubricae quartae positionis. 206. Posito quod Deus agat tantum cum suis rationibus realibus, utrum ipse agat tantum intensiue, quantum ipse est? Solutio: Secundo paragrapho, rubricae nominatae.

5. De quaestionibus quintae positionis

580

207. Quaeritur: Vtrum in Deo suae rationes cum ipso inuicem conuertantur ? Solutio: Primo paragrapho, rubricae quintae positionis. 208. Posito quod Deus non conuertatur cum sua bonitate, magnitudine etc., utrum |posset in ipsa bonitate tantum, quantum ipse est? Solutio: Secundo paragrapho, rubricae allegatae.

V or

6. De quaestionibus sextae positionis 585

209. Quaeritur: Quare est unus Deus, et non plures dii? Solutio: In primo paragrapho, rubricae sextae positionis. 210. Vtrum Deus sit una substantia, et non plures? Solutio: In secundo paragrapho, rubricae statim dictae. 7. De quaestionibus septimae positionis

590

211. Quaeritur: Vtrum in Deo sua essentia et suum esse conuertantur? Solutio: Primo paragrapho, rubricae septimae positionis. 212. Vtrum Deus posset esse magis agens extra passionem infinitam et aeternam? |Solutio: Secundo paragrapho, rubricae dictae.

595

8. De quaestionibus octauae positionis

600

213. Quaeritur: Quae est ratio, quare substantia Deiest ab omni accidente denudata? Solutio: In primo paragrapho, rubricae octauae positionis. 214. Vtrum Deus posset magis agere cum accidentibus ? Solutio: In secundo paragrapho, rubricae allegatae.

ZL 107E

IIO

135. DE NOVIS FALLACIIS

9. De quaestionibus nonae positionis 215. Quaeritur: Vtrum in Deo sit necessarie hoc, per quod est magis intelligibilis, recolibilis, et amabilis? Solutio: In primo paragrapho, rubricae nonae positionis. 605

216. Vtrum

Deus agat aeterne et infinite intensiue? Solutio:

Secundo paragrapho, rubricae nominatae.

1o. De quaestionibus decimae positionis

6o

615

620

625

630

217. Quaeritur: Vtrum Deus sit magis agens per suam unitatem ? Solutio: Primo paragrapho decimae positionis. — 218. Vtrum Deus posset esse magis agens sine infinire, infiniente et infinibili per totam essentiam infinitatis? Solutio: Secundo paragrapho, rubricae in eadem. V or’ 219. Vtrum Deus posset esse summe cognitum sine summo signo? Solutio: Tertio paragrapho, rubricae allegatae. 220. Vtrum ens magis singulare habeat operationem magis singularem ? Solutio: Quarto paragrapho, rubricae statim dictae. 221. Vtrum ens magis uiuum posset esse magis uiuum sine uiuere? Solutio: Quinto |paragrapho, rubrica in eadem. 222. Vtrum ens simplex posset esse magis simplex sine simplificare? Solutio: Sexto paragrapho, rubrica in eadem. 223. Vtrum rationes Dei sine actibus ordinatis possent esse ordinatae in operatione diuina ? Solutio: In septimo paragrapho, in eadem. 224. Vtrum ens magis agens necessarie posset agere extra passionem magis necessariam? Solutio: Octauo paragrapho, in eadem. 225. Vtrum |ens magis agens agat magis communiter ? Solutio: H 4& Nono paragrapho, in eadem. 226. Vtrum ens magis proprium agat magis proprie? Solutio: Decimo paragrapho, in eadem. 227. Vtrum ens magis agens sit magis agens intensiue, quam extensiue ? Solutio: Vndecimo paragrapho, in eadem. 228. Vtrum omne ens magis agens, sicut est magis agens intra se, sic sit magis agens extra se? Solutio: Duodecimo paragrapho, in

635 eadem.

229. Vtrum Deus sit magis agens per intensam uoluntatem, quam per intensas alias |rationes? Solutio: Tertio decimo para- P 50" grapho, in eadem. 230. Vtrum actio extensiua sit signum actionis intensiuae? 640 Solutio: Quarto decimo paragrapho, in eadem. 231. | Vtrum omne ens magis agens, in quantum magis agit, Z 107’

605 intensiue] men sie F; om. ZNLX

630 paragrapho] om. VH

135. DE NOVIS FALLACIIS

III

ostendat magis suam operationem? Solutio: Quinto decimo, in eadem. 232. Vtrum ens magis agens posset magis agere sine correla645 tiuis ?Solutio: Sexto decimo, in eadem. 233. Vtrum omne ens magis agens agit magis iuste? Solutio: Septimo decimo, in eadem. 234. Vtrum omne ens magis agens agat magis misericorditer? Solutio: Octauo decimo, in eadem. 650 235. Vtrum mundus sit creatus et nouus? Solutio: Nono decimo, in eadem.

236. Vtrum homo iustus agat magis per saluationem? Solutio: Vicesimo, in eadem.

237. Vtrum Deus sine perficere possit magis agere? Solutio: 655 Vicesimo primo, in eadem.

Diximus de quaestionibus syllogismorum per ueram hypothesim siue |per fidem deductorum. Cum quibus fidelis potest destruere errores infidelium, quoniam infideles consentiunt positionibus supra dictis, quia sunt eis maxime generales.

660

2.2 De quaestionibus secundae partis secundarie quartae distinctionis Quaestiones istas extrahemus a syllogismis specierum decem quaestionum siue regularum generalium, sub habitu fidei contentarum. Quae quaestiones per dictos syllogismos secundum catho-

665

670

licum possunt solui, non autem secundum infideles, licet fidelis et

infidelis sibi inuicem conueniant secundum hypothesim, quoniam infidelis non est ausus spectare conclusionem super ipsam. Et ista doctrina est ualde alta et utilis ad probandum fidem sanctam catholicam, et ad errores infidelium destruendum. Et primo de syllogismo, secundum primam speciem primae regulae facto, quaestionem faciemus. 1. [De quaestionibus primae regulae, quae est de Vtrum]

238. Quaeritur: Vtrum illud, per quod Deus est magis prolongatus a dubitatione, sit in eo necessarium? Solutio: Vade ad pri675 mum paragraphum syllogismi primae speciei, in prima regula. 239. Vtrum in Deo sit necessarium hoc, per quod sua infinitas et aeternitas sunt magis affirmabilis? Solutio: In secundo. paragrapho quoad secundam speciem. 240. Vtrum sit necessarium hoc, per quod est magis negabile, 680 quod Deus non sit infinitus et aeternus ? Solutio: In tertia specie. 241. Vtrum Deus sit magis affirmabilis, quam negabilis ?Solu662 syllogismis specierum] syllogismis specialibus Z N; specialibus syllogismis X; speciebus VH — 668 et] add. subtilis uel VH

V 92!

112

135. DE NOVIS FALLACIIS

tio: Vade ad ea, quae sunt supra dicta, et uideas|solutionem cum Z 108" uicesima fallacia. 685

2. De quaestionibus secundae regulae, quae est de Quidditate

242. Quaeritur: Vtrum Deus sit infinitus et aeternus ? Solutio: Vade ad paragraphum syllogismi primae speciei secundae regulae. 243. Vtrum Deus sit infinite potens ? Solutio: In secundo para690 grapho, rubricae allegatae. 244. Vtrum Deus sit ens maxime agens per bonitatem ? Solutio: In tertio paragrapho, rubricae antedictae. 245. Vtrum Deus possit | definiri? Solutio: Vade ad ea, quae V o dicta sunt, rubricae allegatae. 695 246. Vtrum Deus habeat in se actum maximum et coessentialem? Solutio: In quinto paragrapho, rubrica in eadem. 247. Vtrum Deus per aeternitatem ambiat sic omnia alia a se, quod relinquat ipsa noua, sicut per infinitatem ambit omnia, quod relinquit omnia alia a se quanta? Solutio: In sexto paragrapho, yoo rubricae nominatae.

248. Vtrum Deus habeat in omni subiecto nouo actionem infinitam ? Solutio: Septimo, in eadem. 3. De quaestionibus tertiae regulae, quae est de Materialitate

7055

249.Quaeritur: Vtrum mundus sit de nihilo sine aliqua materia praeiacente ? Solutio: In prima specie regulae Materialitatis. 250. Vtrum mundus sit ex hoc, per quod maxime est creatura? Solutio: In secunda specie regulae nominatae. 251. Vtrum mundus sit per hoc, per quod magis est subditus 7:0 Deo? Solutio: In tertia specie regulae antedictae. 4. De quaestionibus quartae regulae, quae est de Quare

252. Quaeritur: Quare Deus habet actum formalem intensum ? Solutio: In prima specie de Quare. 253. Vtrum Deus sit maxime per se agens? Solutio: In secunda 715 specie de Quare. 5. De quaestionibus quintae regulae, quae est de Quantum 254. Quaeritur: Vtrum substantiae separatae habeant quantitatem ? |Solutio: In prima specie quintae regulae. P sr 255. Vtrum aliquod ens posset esse magis agens, posito quod non 720 posset producere plura sine quantitate discreta punctali? Solutio: In secunda specie quintae regulae.

135. DE NOVIS FALLACIIS

113

6. De quaestionibus sextae regulae, quae est de Qualitate

725

256. Quaeritur: Vtrum ens magis agens agat magis proprie, quam appropriate? Solutio: In prima specie sextae regulae. . 257. Vtrum Deus cum aliquo appropriato posset aliquid in se ipso? Solutio: In secunda specie eiusdem regulae. 7. De quaestionibus séptimae regulae, quae est de Tempore

730

258. Quaeritur: Quare Deus potest magis agere per aeternitatem, quam per tempus? Solutio: In prima specie septimae regulae. 259. | Vtrum Deus agat in creatis in instanti? Solutio: In V 93° secunda specie septimae regulae. 8. De quaestionibus octauae regulae, quae est de Loco

260. Quaeritur: Vtrum Deus possit magis agere per essentiam infinitam, quam per finitam? Solutio: In prima specie octauae regulae. 261. Vtrum Deus agat in loco successiue per motum? Solutio: In secunda specie dictae regulae.

9. De quaestionibus nonae |regulae, quae est de Modo

740

H 48"

262. Quaeritur: Vtrum Deus agat per modalitatem infinitam? Solutio: In nona regula, quae est de Modalitate. ro. De quaestionibus decimae regulae, quae est de Cum quo

745

263. | Quaeritur: Vtrum Deus agat in se cum parte, uel cum proprietate sine parte? Solutio: In decima regula, quae est de Cum quo. II. [DE QVAESTIONIBVS, AD PLACITVM FACTIS]

750

755

Diximus de quaestionibus, deductis per quattuor distinctiones, ad quas remisimus solutiones. Modo intendimus facere quaestiones argumentatiue, uidelicet facere unum syllogismum contra alium, fallacia noua uicesima mediante. Et etiam faciemus quaestiones cum fallacia, argumentando cum unico syllogismo. Solutiones autem istarum quaestionum non remittemus ad loca, sed in ipsis declarabimus, et hoc breuiori modo, quo poterimus. Et istud in fine libri facimus, ut demus doctrinam per quam artista huius Artis sciat habere modum utendi uicesima fallacia in omnibus materiis. 734 agere] om. VH

— 754 facimus] faciemus HZNLXF

Z 108"

II4

135. DE NOVIS FALLACIIS I

De quaestionibus, abstractis a disputatione Raimundi Christiani et Hamar Saraceni 760

In libro, qui sic intitulatur, uidelicet “Deus, cum tua gratia et

benedictione, incipit Liber disputationis Raimundi Christiani et Hamar Saraceni", dixit Saracenus contra Christianum, et Christianus contra Saracenum. Et hoc sic:

I. [Necessitas 4- Trinitas] 765

Ait Saracenus: Omne ens infinitum et aeternum est ita necessarium, quod aliter non potest se habere. Sed Deus est ens infinitum et aeternum; ergo Deus est ita necessarius, quod aliter non potest se habere. Sed contra, Christianus dixit: Omne ens infinitum et aeternum | V 93"

est magis necessarium, existendo et agendo, quam existendo tantum. Sed Deus est ens infinitum et aeternum; ergo Deus est magis necessarius, existendo et agendo, quam existendo tantum. Sed quis istorum magis teneat ueritatem, fallacia uicesima superius data hoc demonstrat, sic: Nullum ens infinitum et aeterWis: num est ita necessarium, quod aliter non se possit habere. Sed quoddam ens infinitum et aeternum est ita necessarium, quod aliter non se potest habere; ergo quoddam ens infinitum et aeternum est ita necessarium, quod aliter se potest habere et quod aliter non se potest habere. 780 Maior paralogismi stat pro catholicis, quae recte contrariatur maiori syllogismi infidelium. Et est simpliciter uera, quia si ens infinitum et aeternum esset necessarium per suam existentiam ad non posse aliter se habere per agentiam, iam esset finitum et non aeternum per non posse agere. Sed minor paralogismi stat pro 785 infidelibus. Et est simpliciter falsa, quia recte suae maiori contradicit, quae sicut demonstratum est, necessarie erat uera. Quare conclusio syllogismi infidelium est simpliciter falsa, cum per suam necessitatem imlplicet contradictionem infiniti ad finitum, et Z 109! me

aeternum ad non aeternum. 79°

Manifestatur igitur per paralogismum interpositum, quod cum syllogismus infidelium implicet contradictionem, quod syllogismus fidelium, illi oppositus, sine contradictione|concludat necessarie ueritatem. Et sic sequitur, quod in Deo est necessarie infinita agentia et aeterna ; et sic trinitas. 761/762 Disputatio Raimundi et Hamari Saraceni (Pisis, 1308 ; Gl ds, Pla 147).

758/759 De - Saraceni] om. ZN 782 existentiam] essentiam NL XF 782 ad] et H 783 posse] posset E 793 necessarie] necessaria ZNLXFPE

Pus"

135. DE NOVIS FALLACIIS

I5

2. [Necessitas 4- Incarnatio]

11505

Ait, secundo, Saracenus: Nullum ens necessarium infinite et aeterne potest esse ens non necessarium. Sed si filius Dei est, est ens necessarium infinitum et aeternum ; ergo non potest incarnari. Sed contra, Christianus dixit: Omne 800

805

ens, necessarie habens

potestatem infinitam et aeternam, potest incarnari. Sed filius Dei est huiusmodi; ergo filiás Dei potest incarnari. Modo interlponitur fallacia dicta, ut ueritas in altero istorum relucescat, sic: Nullum ens necessarium infinite et aeterne potest esse ens non necessarium. Sed quoddam ens necessarium infinite et aeterne potest esse ens non necessarium; ergo quoddam ens necessarium infinite et aeterne potest esse et non potest esse ens

810

non necessarium. Maior paralogismi est duplex, quia si intelligatur simpliciter quoad naturam diuinam, filius Dei non potest esse ens non necessarium ; sed si intelligatur quoad potestatem diuinam infinitam et absolutam, potest esse ens non necessarium, quia potest esse homo. Et sic maior syllogismi Saraceni, cum sit illi similis, erit duplex. Minor etiam est duplex: et sic est declaratum, quod non

815

sequitur contradictio. Quare conclusio syllogismi Saraceni est simpliciter falsa, eo quia restringit potestam Dei absolutam, et quia negat summum signum, per quod diuina potestas absoluta est magis signata. 3. [Vnitas + Trinitas]

820

Tertio, dicit Saracenus: Omne ens, existens unum per infinitam et aeternam unitatem, est separatum et denudatum ab omni pluralitate. Sed Deus est ens, existens unum per infinitam et aeternam unitatem; ergo Deus est separatus et denudatus ab omni pluralitate. Sed contra,

Christianus:

Nulla unitas est infinita sine actu

infinito. Sed unitas Dei est infinita; ergo unitas Dei habet actum infinitum. Modo dicit fallacia: Nullum ens, existens unum per infinitam et aeternam unitatem, est separatum et denudatum ab omni pluralitate. Sed quoddam ens, existens unum per infinitam et aeternam 830 unitatem, est separatum et denudatum ab omni pluralitate; ergo quoddam ens, existens unum per infinitam et aeternam unitatem, Z 109" est separatum et denudatum et non est separatum et denudatum| V 94" ab omni pluralitate. Maior paralogismi est duplex, quia si intelligatur ab omni essentiarum, est falsa, eo quia essent plures essentiae pluralitate 835 825

798 infinitum] om. ZNLXFPE

VH

810 et] om. ZNLXFPE

819 dicit] ait

116

840

135. DE NOVIS FALLACIIS

infinitae; quod est impossibile. Sed si intelligatur ab omni pluralitate personarum, est uera; quia sine pluralitate personarum unitas diuina non posset habere unire intensiue infinitum. Quod unire indiget uniente et unibili, intrinsece et intensiue infinitis. Nam etiam sine istis tribus correlatiuis, ipsa unitas diuina non posset esse infinita, quia esset uacua, otiosa et extra naturam. Et

sic maior syllogismi Saraceni, per contrarium facta, est duplex, quia si intelligatur a pluralitate personarum, est falsa; et a pluralitate essentiarum, sicut ostensum est, erit uera. Similiter 845 minor paralogismi est duplex, ut praedictae. Et sic eodem modo conclusio syllogismi Saraceni erit duplex.

4. [Vnitas + Incarnatio] Quarto, sit Saracenus: Nullum|ens, existens unum, infinitum et H 49'

850

aeternum, potest esse coniunctum cum uno homine finito et nouo et composito ex diuersis essentiis. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus non potuit incarnari.

Sed contra, dixit Christianus: Omne ens, existens unum, infinitum et aeternum, potest esse coniunctum per infinitum posse suae infinitatis et suae aeternitatis, cum uno homine finito et nouo et ex 855 diuersis essentiis composito. Sed Deus est huiusmodi; ergo. Deus

potuit incarnari.

Nullum ens, existens unum, infinitum et aeternum, potest esse

coniunctum cum uno homine finito, nouo et composito ex diuersis essentiis. Sed aliquod ens, existens unum, infinitum et aeternum, 860

potest esse coniunctum cum uno homine finito, nouo et composito ex diuersis essentiis ; ergo aliquod ens, existens unum, infinitum et aeternum, potest esse et non potest esse coniunctum cum uno

865

homine finito, nouo |et composito ex diuersis essentiis. eos" Maiores |paralogismi et syllogismi Saraceni sunt duplices, quia P 52° si intelligantur coniunctum (hoc est conuersum, uidelicet quod natura diuina et humana conuertantur in identitate numeri), dicunt uerum; sed si intelligantur coniunctum et non conuersum, sunt fallaciae: | nam propter potestatem diuinam infinite et Z rro! aeterne absolutam potest coniungi, eo quia potestas finita non

870

potest impedire infinitam. Minor paralogismi similiter a sensu contrario erit duplex. Quare conclusio Saraceni, quia praemissarum tenet sensum falsum, simpliciter erit falsa. 5. [Singularitas + Trinitas]

875

Quinto, ait Saracenus: Omnis infinita et aeterna singularitas ponit, quod non sit nisi unum ens singulare, infinitum et aeternum. Sed Deus est huiusmodi; ergo in Deo non est trinitas. 868 fallaciae] falsae

HZ NLXFE

135. DE NOVIS FALLACIIS

880

885

117

Sed contra, dixit Christianus: Omne ens est magis singulare per infinitatem et infinire, quam per infinitatem tantum; quia singularitas maior est in infinitate per existere et agere, quam per existere tantum. Sed Deus est ens magis singulare; ergo in Deo est trinitas. Nulla infinita et aeterna singularitas ponit, quod non sit nisi unum ens singulare, infinitum et aeternum. Sed aliqua infinita et aeterna singularitas ponit, quod non sit nisi unum ens singulare, infinitum et aeternum; ergo aliqua infinita et aeterna singularitas ponit et non ponit, quod non sit nisi unum ens singulare, infinitum et aeternum.

890

Maior paralogismi est duplex, quia si intelligatur, quod nulla ponat unum ens in essentia, falsum dicit ;sed si intelligatur, quod nulla ponat nisi unum ens singulare in personis, uerum dicit, quia in tali ente infinito et aeterno personae sunt plures. Et similiter maior Saraceni a sensu contrario erit duplex, quia si intelligatur unum ens in essentia, uerum dicit;sed si intelligatur, |quod tale V 95°

ens non possit esse plures in personis, falsum dicit. Idem erit

895 iudicium de minori paralogismi. Quare conclusio syllogismi ipsius

Saraceni simpliciter erit falsa, cum teneat partem falsam.

6. [Singularitas + Incarnatio] Sexto, ait Saracenus: Nullum ens singulare infinite et aeterne potest coniungi cum homine, qui non est singularis, neque infini900 tus, neque aeternus. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus non potest incarnari. Sed contra, dixit Christianus: Omne ens singulare infinite et aeterne, habens potestatem absolutam, infinitam | et aeternam,

potest coniungi cum homine, licet non sit singularis infinite et 905 aeterne. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus potuit incarnari. Nullum ens singulare infinite et aeterne potest coniungi cum homine, qui non est singularis infinite et aeterne. Sed aliquod ens singulare infinité et aeterne potest coniungi cum homine, qui non est singularis infinite et aeterne; ergo aliquod ens singulare infi910 nite et aeterne potest coniungi et non potest coniungi cum homine, qui non est singularis infinite et aeterne. Maiores Saraceni et paralogismi sunt simpliciter falsae, quia ligant diuinam potestatem absolutam ad non posse. Sed minor paralogismi, cum sit illis contradictoria, simpliciter erit uera. sim915 Quare conclusio syllogismi Saraceni, cum sit huic opposita, pliciter erit falsa.

879 in] om. VH —— 912 Saraceni et paralogismi] syllogismi et paralogismi Saraceni V H; paralogismi et Saraceni L

Z x10"

118

135. DE NOVIS FALLACIIS 7. [Infinitas + Trinitas]

Septimo, ait Saracenus: Nullum ens infinitum est multa. Sed Deus est ens infinitum ; ergo Deus non est multa. Quare in Deo non 920 est trinitas. Sed contra, dixit Christianus: Omne ens, habens existentiam et agentiam intense infinitam, est ens infinitum absolute, habens in

925

se multa. Sed Deus est huiusmodi ; ergo Deus habet inse multa. Et sic in Deo est trinitas. Nullum ens infinitum est multa. Sed quoddam|ens infinitum est multa; ergo quoddam ens infinitum est multa et non est multa. Maiores Saraceni et paralogismi sunt duplices, quia si intelligantur, quod non sit multa in essentiis, uerum

V 96

dicunt, sed si

intelligantur, quod non est multa, hoc est quod non habeat multas 950 personas, falsum dicunt. Similiter minor paralogismi duplex, quia si intelligatur in personis, est uera; sed multa in essentia ita quod essent multae essentiae, est falsa. Et sic conclusio syllogismi Saraceni, si intelligatur in essentia, est uera ;sed ipse intelligit in personis ; quare dicitur esse falsa.

Paso

8. [Infinitas + Incarnatio] Octauo, ait Saracenus: Nullum ens infinitum et aeternum est

dispositum neque proportionatum, quod uniatur cum ente finito et nouo. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus non potest incarnari. Sed contra, dixit Christianus:

Omne

ens infinitum, quod se

940 habet intelligibiliter et amabiliter ad suum effectum magis sibi similem, quam ad effectum non ita ei similem, est incarnatum. Sed

945

950

Deus est huiusmodi; ergo Deus est incarlnatus. Z xn Nullum ens infinitum et aeternum est dispositum neque proportionatum, quod uniatur cum ente finito et nouo. Sed quoddam ens infinitum et aeternum est dispositum et proportionatum, quod uniatur cum ente finito et nouo; ergo quoddam ens infinitum et aeternum est dispositum et proportionatum et non est dispositum neque proportionatum, quod uniatur cum ente finito et nouo. Maiores Saraceni et paralogismi sunt simpliciter falsae, quia ligarent|potestatem diuinam infinite et aeterne absolutam. Et sic H 49" minor | paralogismi est uera simpliciter, cum illis simpliciter V 96* contradicat. Quare conclusio Saraceni, cum sit illi opposita, simpliciter erit falsa.

9. [Aeternitas 4- Trinitas] 955

Nono, ait Saracenus: In nulla aeternitate, in qua non est generare et spirare, est trinitas. Sed in aeternitate Dei non est generare

921 dixit] dicit VH

952 Saraceni] syllogismi V ; syllogismi Saraceni H

135. DE NOVIS FALLACIIS

IIQ

neque spirare, cum sint de genere temporis et motus; ergo in Deo non est trinitas. Sed contra, dixit Christianus: Omnis aeternitas est cum actu,

quia sine actu esset otiosa. Sed Deus est aeternitas; ergo Deus habet actum, et per consequens agentem et agibilem. Quare in Deo est trinitas. In nulla aeternitate, in qua non est generare et spirare, est trinitas. Sed in aliqua aeternitate, in qua non est generare et 965 spirare, est trinitas; ergo in aliqua aeternitate, in qua non est generare et spirare, est trinitas et non est trinitas. Maiores Saraceni et paralogismi sunt simpliciter uerae. Sed minor paralogismi est simpliciter falsa, cum illis maioribus contradicat. Quare conclusio Saraceni simpliciter erit falsa, cum sua 97° minor, a qua descendit, sit simpliciter falsa; eo quia in Deo ponit otiositatem, cum in Deo neget actus infinitos et aeternos, scilicet

generare et spirare, qui ratione infinitatis non sunt de genere temporis neque motus. IO. [Aeternitas + Incarnatio] 975

980

Decimo, ait Saracenus: Nullum ens aeternum, quod non potest esse id, quod non est, potest incarnari. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus non potest incarnari. Sed contra, dixit Christianus: Omne ens aeternum, quod potest esse id, quod non est, remanente hoc, quod est, potest incarnari. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus potest incarnari. Nullum ens aeternum, quod non potest esse id, quod non est, potest incarnari. Sed quoddam ens aeternum, quod |non potest V 97 esse id, quod non est, potest incarnari; ergo quoddam ens aeter-

num, quod non potest esse id, quod non est, potest incarnari et non 985 potest incarnari.

|Maiores paralogismi et Saraceni sunt uerae, posito quod non posset esse hoc, quod non erat. Quare minor paralogismi, cum sit illis contradictoria, erit falsa. Et sic conclusio Saraceni simpliciter erit falsa, cum Deus per suam potentiam infinite et aeterne 990 absolutam possit esse hoc, quod non erat, uidelicet homo, et hoc remanente hoc, quod erat, scilicet deitate. Nam aliter sua absoluta

potentia esset ligata. II. [Simplicitas 4- Trinitas] Vndecimo, ait Saracenus: Nullum ens simplex infinite et aeterne habet trinitatem. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus non 995 habet trinitatem. 967 Saraceni et paralogismi] syllogismi et paralogismi V H; Saraceni et syllogismi Z i

JL TIIV

120

135. DE NOVIS FALLACIIS

Sed contra, dixit Christianus: Omnis simplicitas infinita distat magis a compositione cum suo actu, uidelicet simplificare infinito, quam sine suo actu. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus habet simplificare infinitum, et per consequens simplificantem et simIOOO plificatum. Quare in Deo est trinitas. Nullum ens simplex infinite et aeterne habet trinitatem. Sed quoddam ens simplex infinite et aeterne habet trinitatem; ergo quoddam ens simplex infinite et aeterne habet trinitatem|et non 1005 habet trinitatem. Maiores paralogismi et Saraceni sunt falsae. Nam ponunt simplicitatem infinitam otiosam, eo quia negant sibi actum, uidelicet simplificare. Quare minor paralogismi, cum sit eis contradictoria, simpliciter erit uera. Et sic conclusio Saraceni, cum sit illi oppo IOIO sita, necessarie erit falsa. 12. [Simplicitas + Incarnatio]

Duodecimo, ait Saracenus: Nullum ens simplex infinite et aeterne potest coniungi cum ente infinito, nouo et composito. Sed

Deus est huiusmodi; ergo Deus non potest incarnari. IOIS

Sed contra, dixit [ Christianus:

Omne

ens infinitum, habens

potestatem simpliciter absolutam, potest incarnari. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus potest incarnari. Nullum ens simplex infinite et aeterne potest coniungi cum ente finito, nouo et composito. Sed quoddam ens simplex infinite et 1020 aeterne potest coniungi cum ente finito, nouo et composito; ergo quoddam ens simplex infinite et aeterne potest coniungi et non potest coniungi cum ente finito, nouo et composito. Maiores Saraceni et paralogismi sunt simpliciter falsae, quia ligant absolutam potestatem infinitam. Quare minor paralogismi 1025 erit simpliciter uera, cum illis simpliciter contradicat. Et sic conclusio Saraceni, cum sit illi opposita, simpliciter |erit falsa. 13. [Vita + Trinitas] Tertio decimo, ait Saracenus: In nulla essentia uiua, in qua non 1030

1035

1040

est uiuere, potest esse trinitas. Sed Deus est essentia uiua, in qua non est uiuere; ergo in Deo non est trinitas. Sed contra, dixit Christianus: Nulla uita est infinita absque uiuere. Sed Deus est uita infinita; ergo in Deo est uiuere, et per consequens uiuificans et uiuificabile. Et sic in Deo est trinitas. In nulla essentia uiua, in qua non est uiuere, potest esse trinitas. Sed in quadam essentia uiua, in qua non est uiuere, potest esse trinitas; ergo in quadam essentia uiua, in qua non est uiuere, potest esse trinitas et non potest esse trinitas. Maiores Saraceni et paralogismi sunt simpliciter uerae, posito quod non sit ibi uiuere. Et sic minor paralogismi erit falsa, cum illis simpliciter contradicat. Quare conclusio Saraceni, cum sit illi aequiualens, simpliciter erit falsa.

META

V TIAE

135. DE NOVIS FALLACIIS

I2I

14. [Vita + Incarnatio] Quarto decimo, ait Saracenus: Nullum ens, habens uitam infinitam et aeternam, potest coniungi cum ente mortali, habente |

V 98°

1045 uitam infinitam et nouam. Sed Deus est ens, habens uitam infini-

tam et aeternam; ergo Deus non potuit incarnari. Sed contra, dixit Christianus: Omne illud, per quod infinitas uitae Dei per intellectum potest magis cognosci, oportet illud idem per diuinam uoluntatem magis amari. Sed hoc est per 1050 incarnationem; ergo Deus est incarnatus. Nullum ens, habens uitam infinitam et aeternam, potest coniungi cum ente mortali, habente uitam finitam et nouam. Sed quoddam ens, habens uitam infinitam et aeternam, potest coniungi cum ente mortali, habente uitam finitam et nouam; ergo

quoddam ens, habens uitam infinitam et aeternam, potest coniungi et non potest coniungi cum ente mortali, habente uitam finitam et nouam. Maiores Saraceni et paralogismi sunt simpliciter falsae, quia ligant uiuam potestatem Dei infinite absolutam. Quare minor paralogismi, cum recte sit illi contradictoria, simpliciter erit uera. Et sic conclusio Saraceni, cum sit huic opposita, simpliciter erit falsa. Per quattuordecim rationes dedimus doctrinam, per quam cum uicesima fallacia diuina trinitas et beatissima Dei incarinatio

H 50°

1065 contra rationes infidelium sunt uerissimae, manifestae et |clarae;

2, TI2"

I055

1060

et per quam obiectiones Saraceni sunt solutae et annulatae. Et talis doctrina est ualde utilis in disputando contra infideles.

2 De opinionibus 1070

Sicut dedimus exemplum per fallaciam uicesimam de contradictione Christiani cum Saraceno, quis ipsorum teneat ueritatem,

sic uolumus dare doctrinam per eandem de quaestionibus opinatiuis, quis teneat ueritatem. Et primo:

1075

I. |Circa istam quaestionem primi subiecti [Deus]

1080

Quia opinio est quorundam, quod in Deo non sunt nisi duos actus, uidelicet intelligere et amare; et aliorum opinio, quod in Deo sunt plures actus, quam intelligere et amare; syllogismi oppositi erunt isti: Nullum ens infinitum et aeternum habet in se necessarie plures 1069 De opinionibus] De oppositionibus LF; om. Z

V 98"

122

1085

135. DE NOVIS FALLACIIS

actus, quam se intelligere et amare. Sed Deus est ens infinitum et aeternum; ergo Deus non habet necessarie in se plures actus, quam se intelligere et amare. Sed contra: Omne illud, per quod diuinae rationes sunt maxime inuicem aequiualentes, est necessarium. Sed hoc est per hoc, quod omnes habeant actus aequiualentes maxime, quam si aliquae haberent et aliae non; ergo plures actus, quam intelligere et amare sunt in Deo necessarii, cum in Deo sunt plures rationes, quam

intellectus et uoluntas. 1090

IO95

IIOO

Modo

uenit fallacia, importans

contradictiones

istorum, di-

cendo sic ueritatem: Nullum ens infinitum et aeternum habet in se necessarie plures actus, quam se intelligere et amare. Sed quoddam ens infinitum et aeternum habet in se necessarie plures actus, quam se intelligere et amare; ergo quoddam ens infinitum et aeternum habet in se necessarie et non habet in se necessarie plures actus, quam se intelligere et amare. Maiores primi syllogismi et paralogismi sunt falsae, eo quia ponunt magis et minus inter diuinas rationes; quod in Deo est impossibile. Ouare minor paralogismi, cum illis contradictoria, simpliciter erit uera. Et sic conclusio primi syllogismi, cum sit huic opposita, necessarie erit falsa. 2. De ista quaestione secundi subiecti, scilicet [Angelus]

Opinio est quorundam, quod angelus, quando mouetur de loco ad locum, transit per medium; et aliorum opinio est, quod non transit per medium. Quorum syllogismi oppositi erunt isti: Nihil potest transire abloriente ad occidentem, nisi per medium. V 99! Sed angelus potest transire ab oriente ad occidentem ; ergo angeIIIO lus transit per medium. Sed contra: Nullum ens, non habens partes anteriores nec posteriores, transit per medium. Sed angelus non habet partes anteriores nec posteriores ;|ergo angelus non transit per medium. Z X3; Nihil potest transire ab oriente ad occidentem, nisi per medium. IIIS Sed aliquid potest transire ab oriente ad occidentem, et non per medium; ergo aliquid potest transire ab oriente ad occidentem per medium et non per medium. Maiores primi syllogismi et paralogismi sunt falsae, eo quia decipiuntur ab imaginatione, quae non potest imaginari motum II20 sine linea, habente medium et extrema. Cuius oppositum uere enucleat intellectus in re, non habente ante neque post. Et sic minor paralogismi, cum sit illis contradictoria, simpliciter erit uera. Quare conclusio primi syllogismi, cum sit illi opposita, necessarie erit falsa.

IIOS

1106 est] o». VNLF

1122 minor] maior VZ

135. DE NOVIS FALLACIIS

123

3. De ista quaestione, quae est de tertio subiecto [Caelum]

1125

|

Nam est opinio aliquorum, quod caelum mouetur ab angelo ;et est opinio aliorum, quod Deus creauit caelum ad per se mouendum. Quorum syllogismi oppositi erunt isti: 1130

II35

II4O

Omne

illud, quod mouetur, maxime

mouetur, si moueatur a

superiori, quam si moueatur ab inferiori. Sed primum mobile maxime mouetur; ergo primum mobile mouetur a superiori. Sed illud superius est angelus, qui est intelligentia, quare primum mobile ab angelo mouetur. Sed contra: Omne mobile est maxime mobile, si moueatur per suum coessentialem mouentem naturaliter, quam si moueatur ab alio per accidens siue effectiue. Sed primum mobile maxime est mobile; ergo primum mobile mouetur per suum coessentialem mouentem naturaliter, et non per accidens siue effectiue. Nihil eorum, quae mouentur, maxime|mouentur, si moueantur

a superiori, quam si moueantur ab inferiori. Sed aliquid eorum, quae mouentur, maxime mouentur, si moueantur a superiori, quam si moueantur ab inferiori; ergo aliquid eorum, quae mouen-

V 99°

tur, maxime mouentur et non maxime mouentur, si moueantur a

1145 superiori, quam ab inferiori.

IISO

Maior paralogismi est duplex; nam si intelligatur effectiue, falsa est ; sed si intelligatur naturaliter, est uera. Et e contrario de maiori primi syllogismi, nam si intelligatur effectiue, est uera ; sed per se naturaliter, est falsa. Similiter, minor paralogismi est effectiue uera, sed naturaliter falsa. Quare conclusio primi syllogismi esset uera effectiue; sed quia plus est mobile per se, quam effectiue maxime, |sequitur, quod sit falsa.

P 54°

4. De quaestione ista, quae est de quarto subiecto [Homo] II55

1160

1165

Nam opinio est quorundam, quod intellectus non habet intensiue atque coessentialiter intelligere neque intelligibile. Et in contrarium est opinio aliorum. Quarum syllogismi oppositi erunt isti: Omne illud, per quod intellectus est agens in causando intelligere et intelligibile peregrinum, est magis necessarium. |Sed hoc est, si causet intelligere et intelligibile per se simpliciter, sine aliquo adiuuante; ergo causare per se simpliciter, sine aliquo adiuuante, intelligere et intelligibile peregrinum est magis necessarium. Sed contra: Omne illud, per quod intellectus intensiue et natu-

1136 moueatur] moueretur

VHNL

Z N P E;mouetur L ; mouentur F

1160 est magis] est V; magis est H

1156 in] om.

7b seeN

124

I35. DE NOVIS FALLACIIS

raliter est causans intelligere et intelligibile peregrinum, est magis necessarium. Sed hoc est per suam propriam passionem, scilicet intelligibilitatem, et per suum intimum intelligere; ergo sua pro-

pria passio et suum intimum intelligere est magis necessarium. Nihil eorum, per quod intellectus est agens in causando intelliI17O gere et intelligibile peregrinum, est magis necessarium. Sed aliquod eorum, per quod intellectus est agens in causando intelligere et |intelligibile peregrinum, est magis necessarium; ergo aliquid eorum, per quod intellectus est agens intelligere et intelligibile 1175 peregrinum, est magis necessarium et non est magis necessarium. Maior paralogismi est uera, quia loquitur effectiue. Et sic maior primi syllogismi, cum sit illi contraria, erit falsa. Sed minor paralogismi est falsa, quia maiori suae conltradicit. Quare conclusio primi syllogismi, cum sit illi aequiualens, simpliciter erit falsa. 1180

V roo!

H 50"

5. De quaestione ista, quae est de quinto subiecto [Imaginatiua]

Nam opinio est quorundam, quod imaginatiua hominis non sit per se naturaliter actiua in imaginando imaginatum. Et aliorum opinio est in contrarium. Quorum syllogismi oppositi erunt isti: 1185 Omne illud, per quod intellectus est magis agens per imaginatiuam, est necessarium. Sed hoc est per hoc, quod imaginatiua sit mota tota simpliciter per intellectum et non per se ad imaginandum imaginatum; ergo quod imaginatiua per intellectum simpliciter et non per se sit mota ad imaginandum imaginatum magis, II90 est necessarium. Sed contra: Omne illud, per quod intellectus mouet causaliter imaginatiuam ad imaginandum naturaliter imaginatum, est necessarium. Sed hoc est per hoc, quod imaginatiua sit naturaliter actiua ad imaginandum imaginatum; ergo actiuitas imaginatioII95 nis est necessaria. Nihil eorum, per quod intellectus est magis agens per imaginatiuam, est necessarium. Sed aliquid eorum, per quod intellectus est magis agens per imaginatiuam, est necessarium ; ergo aliquid eorum, per quod intellectus est magis|agens per imaginatiuam, est Z n4! 1200 necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est falsa. Et sic maior primi syllogismi, cum sit illi contraria, erit uera. Sed minor paralogismi uera. Quare conclusio primi syllogismi erit falsa, quia ponit magis necessa1205

rium, quod non est magis necessarium ;quoniam magis |necessarium obiectiue consistit maxime per duas actiones, quam per unam actionem.

1187 mota tota] tota mota V per intellectum - se] et non per se per intellectum corr. im per se per intellectum et non per se V ;et non per se per intellectum P E

V 100%

135. DE NOVIS FALLACIIS

125

6. De quaestione ista, quae est de sexto subiecto [Sensitiua] I21O

Nam opinio est quorundam, quod sensitiua sit in,homine a creante; et opinio aliorum, quod sit a generante. Quorum syllogismi oppositi erunt isti: Omne illud, per quod anima rationalis et anima sensitiua magis conueniunt adi inuicem, est necessarium. Sed hoc est, quia anima sensitiua est a creante, sicut anima rationalis; ergo animam

I2IS sensitiuam esse a creante, est necessarium.

1220

1225

Sed contra: Omne illud, per quod homo sit magis filius a parentibus suis, et per quod magis participat cum ipsis in natura, et per quod sensitiua est principium generale, est necessarium. Sed hoc est, quia sensitiua est a generante; ergo sensitiuam esse a generante, est necessarium. Nihil eorum, per quae anima rationalis et anima sensitiua magis conueniunt ad inuicem, est necessarium. Sed aliquid eorum, per quae anima rationalis et anima sensitiua magis conueniunt ad inuicem, est necessarium; ergo aliquid eorum, per quae anima rationalis et anima sensitiua magis conueniunt ad inuicem, est necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est falsa. Et sic maior primi syllogismi, cum

1230

sit illi contraria, erit uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae contradicit. Quare conclusio primi syllogismi, erit falsa, cum sua minor, a qua descendit, sit simpliciter falsa. Quia, silesset uera, P 54" asinus participaret magis filiationem a parentibus suis, quam homo

1235

a suis; nam

sensitiua

habet

a generante, et homo

non

haberet. Etiam quia sensitiua est in asino principium generale suae generationis, et. in homine esset specificum solum. Et quia natura corporea esset plus in asino, quam in homine. Et multa alia inconuenientia, quae sunt impossibilia, sequerentur.

7. De quaestione ista, quae est de septimo subiecto (Vegetatiua] Nam

opinio est quorundam, quod uegetatiua est intensa, et

1240 opinio aliorum est, quod uegetatiua |est extensa. Quorum syllo- Vror

T

gismi oppositi erunt isti:

Omne illud, per quod uegetatiua est extensa, est necessarium. Sed hoc est, quia est diuisibilis; |ergo diuisibilitas uegetatiuae est necessaria. Sed contra: Omne illud, per quod uegetatiua est intensa, est 1245 necessarium. Sed hoc est, per hoc quia est indiuisibilis; ergo indiuisibilitas uegetatiuae est necessaria. Nihil eorum, per quod uegetatiua est extensa, est necessarium.

1227 maior] minor VH

Z n4

A

126 1250

135. DE NOVIS FALLACIIS

Sed aliquid eorum, per quod uegetatiua est extensa, est necessarium; ergo aliquid eorum, per quod uegetatiua est extensa, est necessarium et non est necessarium.

1255

Maior paralogismi est duplex, quia si intelligatur per se, non habendo respectum ad subiectum, erit uera; si uero intelligatur respectu subiecti, est falsa. Nam uegetatiuum habere extensitatem, est necessarium. Similiter, maior primi syllogismi e contrario erit duplex; nam

1260

si intelligatur subiectiue, est uera; si uero

intelligatur, non habendo respectum ad subiectum, est falsa. Similiter, minores sunt duplices. Quare conclusiones syllogismorum uno modo erunt uerae et alio modo falsae. Sed quia plus dicit intensitas per se, quam extensitas per accidens, sequitur, quod praeualet conclusio secundi syllogismi. 8. De quaestione ista, quae est de octauo subiecto [Elementatiua]

1265

Nam opinio est quorundam, quod elementa sunt in elementatis in potentia; et opinio aliorum quod sunt in actu. Quorum syllogismi oppositi erunt isti: Nihil eorum, quae sunt in alio sine forma, est actu. Sed elementa

sunt in elementatis sine forma ;ergo elementa non sunt in elementatis actu. 1270 Sed contra: Omne illud, per quod elementatiua est habitus in elementatis, est necessarium.

Sed hoc est, si elementa sunt in

elementatis actu; ergo actualitas elementorum in elementatis est necessaria. Nihil eorum, quae sunt in alio sine forma, est actu. Sed aliquod 1275

1280

eorum, quae sunt in alio sine forma, est actu; ergo aliquid eorum, quae sunt in alio sine forma, |est actu et non est actu. Maiores paralogismi et primi syllogismi sunt uerae, quia forma dicit actualitatem. Sed minores sunt falsae, cum minor paralogismi contradicat suae maiori; et minor primi syllogismi falsa, quia priuat elementata habituatione ipsius elementatiuae.

V xor"

9. De quaestione ista, quae est de nono subiecto [Virtus]

1285

Nam opinio est quorundam, quod uirtus moralis crescit et decrescit ;et in contrarium opinio aliorum. Et illud idem de uitiis dici potest. Ouorum syllogismi oppositi erunt isti: Omne illud, per quod uirtus moralis crescit et decrescit, est | necessarium. Sed hoc est per extensitatem; ergo extensitas in uirtute morali est necessaria.

1255 maior] minor VH

Z 115!

I35. DE NOVIS FALLACIIS 1290

127

Sed contra: Omne illud, per quod uirtus moralis non crescit nec decrescit, est necessarium. Sed hoc est per intensitatem; ergo intensitas in uirtute morali est necessaria. Nihil eorum, per quod uirtus moralis crescit et decrescit, est

necessarium. Sed aliquid eorum, per quod uirtus |moralis crescit et decrescit, est necessarium; ergo aliquid eorum, per quod uirtus 1295

Hj:

moralis crescit et decrescit, est necessarium et non est necessa-

:

rium.

Maior paralogismi est duplex, quia si intelligatur per se, non habendo respectum ad subiectum, est uera, quia uirtus in se non est diuisibilis, cum sit habitus intensus; sed respectu subiecti est 1300 falsa, quia subiectum, agendo de uirtute, potest agere magis et minus. Et sic maior primi syllogismi e contrario erit duplex. Similiter, minor paralogismi duplex. Quare conclusio primi syllogismi, ratione subiecti, esset uera ;sed per se et in sua intensitate est falsa. Et quia plus dicit per se, quam per accidens, idcirco 1305 conclusio syllogismi secundi praeualet conclusione |primi. IY Io. De quaestione ista, quae est de uitiis Circa idem subiectum Nam est opinio quorundam, quod peccatum distat magis |a uirtute per suam intensitatem, eo quia est nihil; et aliorum opinio 1310 est, quod distat magis a uirtute per habitus superiores, qui sunt uirtutes theologicales. Quorum syllogismi oppositi erunt isti: Omne illud, per quod peccatum distat magis a uirtute morali, est necessarium. Sed hoc est per intensitatem sui ipsius; ergo intensitas sui ipsius est necessaria. Sed contra: Omne illud, per quod peccatum distat magis a 1315 uirtute morali, est necessarium. Sed hoc est per habitus superiorum uirtutum, uidelicet theologicarum ; ergo habitus superiorum uirtutum theologicarum, sunt necessarii. Nihil eorum, per quod peccatum distat magis a uirtute morali, 1320 est necessarium. Sed aliquid eorum, per quod peccatum distat magis a uirtute morali, est necessarium ; ergo aliquid eorum, per quod peccatum distat magis a uirtute morali, est necessarium et non est necessarium. Maior paralogismi est simpliciter falsa ;nam aliter peccatum et 1325 uirtus non maxime distarent. Et sic maior primi syllogismi, cum

V 102'

sit huic contraria, erit uera, sed minor paralogismi uera, cum suae

maiori simpliciter contradicat. Quare conclusio primi syllogismi est uera secundum quid ; sed conclusio secundi est uera |simpliciter. Nam plus dicunt habitus positiui uirtutum theologicarum, 1330 quam faciant priuatiui.

1310 est] om.

ZNL XP

1325 maior] minor VH

LIS.

128

1335

135. DE NOVIS FALLACIIS

Diximus de syllogismis ex opposito opinatiuis, per nouem subiecta deductis. Et per ea, quae de ipsis diximus, est data doctrina ad inueniendum ueras et necessarias conclusiones in syllogismis ex opposito opinatiuis cum fallacia uicesima. Et talis doctrina in disputatione est ualde utilis. 3

De uenatione instantiarum per nouem subiecta cum uicesima fallacia Per istam uenationem dabimus doctrinam ad inueniendum rerum, cum omnes instantiae claudantur in nouem subiectis. Inuentio autem instantiarum est ualde utilis, quoniam,

1340 instantias

instantiis ignoratis, claudicant uniuersales maximae syllogismi. Ratione cuius claudicationis, intellectus | est deceptus, et facit falsas conclusiones, ipsas credendo esse ueras. Et primo:

1345

I. Circa primum subiectum sic dicemus [Deus]

Omne agens omnino agens agit per omnes agentias. Sed Deus est ens omnino agens; ergo Deus agit per omnes agentias. Nullum agens omnino agens agit per omnes agentias. Sed ali1350 quod agens omnino agens agit per omnes agentias; ergo aliquod agens omnino agens agit et non agit per omnes agentias. Maior paralogismi est uera propter instantiam, quae potest dari maioris syllogismi. Nam maior syllogismi patitur instantiam in uitiis et uirtutibus acquisitis, in quibus Deus non agit, ut liberum 1355 arbitrium siue dispositio ab homine non auferatur. Sed minor paralogismi erit falsa, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, similiter erit falsa. 2. Circa secundum subiectum 1360

[Angelus]

Omnis angelus est magis agens, quam aliqua creatura. Sed beatus Gabriel est angelus; ergo beatus Gabriel est magis agens, quam aliqua alia creatura. Nullus angelus est magis agens, quam aliqua alia creatura. Sed 1365 aliquis angelus est magis agens, quam aliqua alia creatura; ergo aliquis angelus est magis agens et non est magis agens, quam aliqua alia creatura. Maior paralogismi erit uera, ratione instantiae, quae dari potest de maiore ipsius syllogismi ;nam maior syllogismi patitur instan1370 tiam, ratione generationis, quam angelus non habet et aliae creaturae habent. Sed minor paralogismi erit falsa, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, similiter erit falsa.

WV 102”

135. DE NOVIS FALLACIIS 1375

I29

3. Circa tertium subiectum [Caelum]

Omnis motus est maior |naturaliter, quam effectiue. Sed motus Z n6 caeli est motus; ergo motus caeli est maior naturaliter, quam effectiue. Nullus motus est maior naturaliter, quam effectiue. Sed aliquis 1380 motus est maior naturaliter, |quam effectiue; ergo aliquis motus P 55° est maior et non est maior naturaliter, quam effectiue. Maior paralogismi est uera, ratione instantia maioris syllogismi. |Nam maior syllogismi patitur instantiam eo quia quoad Deum, V 1035 qui potest plus in suo effectu, quam natura. Sic minor paralogismi

1385 erit falsa, cum maiori suae simpliciter contradicat. Quare conclu-

sio syllogismi, cum sit illi aequiualens, similiter erit falsa. 4. Circa quartum subiectum [Homo]

Omnis intellectus creatus facit scientiam cum speciebus, ab 1390 inferioribus acquisitis. Sed intellectus non coniunctus est intellectus creatus; ergo intellectus non coniunctus facit scientiam cum speciebus, ab inferioribus acquisitis. : Nullus intellectus creatus facit scientiam cum speciebus, ab inferioribus acquisitis. Sed quidam intellectus creatus facit scien1395 tiam cum speciebus, ab inferioribus acquisitis; ergo quidam intellectus creatus facit et non facit scientiam cum speciebus, ab inferioribus acquisitis. Maior paralogismi est falsa, quia instantiam habet in intellectu humano. Et maior syllogismi similiter falsa, quia instantiam 1400 habet in angelo. Quare minor paralogismi, cum sit suae maiori contradictoria, necessarie erit uera. Et sic conclusio syllogismi propter instantiam angeli, simpliciter erit falsa. - 5. Circa quintum subiectum [Imaginatiua] 1405

Omnis forma est magis actiua, si agat per se, quam si agat per aliud. Sed imaginatiua in brutis agit per se, quia non habet superius aliud, per quod agat ; et in homine agit per aliud, scilicet per ratiocinatiuam, quae mouet ipsam ad imaginandum; ergo H sr’ imaginatiua est magis actiua in brutis, quam in homine. 1410 Nulla forma est magis actiua, si agat per se, quam si agat per aliud. Sed quaedam forma est magis actiua, si agat per se, quam si agat per aliud; ergo quaedam forma est magis actiua et non est magis actiua, si agat per se, quam si agat per aliud.

1399 similiter falsa] simpliciter falsa HNL; simpliciter falsa similiter X

130

135. DE NOVIS FALLACIIS

Maiores sunt duplices, quia si considerentur per se, sicut sunt 1415 positae, maior syllogismi erit uera, et minor paralogismi falsa. Sed si considerentur, in quantum per aliud recipit maiorem uirtutem,| V 103° sic erit e contrario, quia maior syllogismi erit falsa, et maior paralogismi uera. Similiter, minor paralogismi e contrario erit duplex. Quare conclusio syllogismi erit falsa per instantiam, cum 1420 maiorem |uirtutem recipiat a ratiocinatiua, quam per se possit Z 16" habere, ut apparet. 6. Circa sextum subiectum

[Sensitiua] Omnis potentia est extensa. Sed sensitiua est potentia; ergo 1425 sensitiua est extensa.

Nulla potentia est extensa. Sed quaedam potentia est extensa; ergo quaedam potentia est extensa et non est extensa. Maiores sunt duplices, ex eo quia instantiam habent propter intensitatem, quam per se habent; quia si intelligatur respectu 1430 Subiecti, maior syllogismi erit uera, et paralogismi falsa. Sed si intelligatur per se, non habendo respectum ad subiectum, tunc maior syllogismi est falsa, et maior paralogismi uera. Similiter, minor paralogismi e contrario sensu erit duplex. Quare conclusio erit duplex similiter. Sed quia plus dicit intensitas per se, quam 1435 extensitas per aliud, siue a contingentia, idcirco maxime syllogismi conclusio erit falsa. 7. Circa septimum subiectum [Vegetatiua] Omnis potentia, quae est de ratione uitae, uiuit per se in sub1440 iecto in quo est. Sed uegetatiua est potentia, quae est de ratione uitae; ergo uegetatiua uiuit per se in subiecto, in quo est. Nulla potentia, quae est de ratione uitae, uiuit per se in subiecto, in quo est. Sed quaedam potentia, quae est de ratione uitae, uiuit per se in subiecto, in quo est; ergo quaedam potentia, 1445 quae est deratione uitae, uiuit per se et non uiuit per se in subiecto, in quo est. Maior paralogismi est falsa propter instantiam, quae dari potest de uegetatiua in maiori syllogismi, quae patitur instantiam in sensato, in quo uegetatiua non uiuit per se, sed per sensitiuam 1450 formaliter licet uiuat de elementatiua materialiter. Sed minor

paralogismi in uegetatiua siue sensitiua erit uera. Quare conclusio syllogismi in subiecto sensato erit falsa.

1434 erit] om. VH —— 1452 sensato] om. VH

135. DE NOVIS FALLACIIS

131

8. Circa octauum subiectum

[Elementatiua]

1455

Omnislpotentia est actiua successiue in subiecto, in quoest.Sed V ro4 elementatiua est potentia; ergo |elementatiua est actiua succes- P 56 siue in subiecto, in quo est. Nulla potentia est actipa successiue in subiecto, in quo est. Sed quaedam potentia est actiua successiue in subiecto, in quo est; 1460 ergo quaedam potentia est actiua successiue et non est actiua successiue in subiecto, in quo est. Maiores sunt falsae propter instantiam, quam habent, in quantum potentia intensiue ad actum reducitur in instanti. Sed minor paralogismi est uera extensiue, quia extensitas non fit sine succes1465 sione. Quare conclusio syllogismi propter dictam instantiam erit falsa intensiue. 9. Circa nonum subiectum [Virtus]

Omnis uirtus moralis acquiritur. Sed caritas est uirtus moralis; 1470 ergo caritas acquiritur. Nulla uirtus |moralis acquiritur. Sed quaedam uirtus moralis Z n7 acquiritur; ergo quaedam uirtus moralis acquiritur et non acquiritur. Maiores sunt falsae propter instantiam, quam habent; nam 1475 maior syllogismi patitur instantiam in uirtutibus theologicis, et maior paralogismi in cardinalibus. Sed minores sunt uerae. Quare conclusio syllogismi propter instantiam erit falsa.

IO. Circa idem subiectum De peccato 1480

Omne peccatum est nihil. Sed auaritia est peccatum; ergo auaritia est nihil. Nullum peccatum est nihil. Sed quoddam peccatum est nihil; ergo quoddam peccatum est nihil et non est nihil. Maiores sunt falsae propter instantiam, quam habent; nam 1485 maior syllogismi patitur instantiam extensiue; et maior paralogismi intensiue. Sed minores sunt uerae. Et sic conclusio syllogismi extensiue propter dictam instantiam erit falsa; sicut in auaro, cuius auaritia est aliquid, uidelicet habitus acquisitus.

Diximus de uenatione instanltiarum, in qua uenationesuntaliae V 104° 1490 instantiae implicatae, modum,

quem tenuimus, obseruando. Et

per talem uenationem facit scientiam intellectus, ad euitandum instantias in argumentis, et ad soluendum quaestiones uero modo.

132

135. DE NOVIS FALLACIIS 4

1495

1500

De inuestigatione correlatiuorum per nouem subiecta cum uicesima fallacia Per istam inuestigationem dabimus doctrinam ad inueniendum correlatiua intensa per nouem subiecta. Et talis doctrina est ualde utilis, eo quia intellectus cum intensis correlatiuis attingit essentias subiectorum, ipsis correlatiuis essentialiter existentibus in subiectis, sicut facit scientiam cum extensis relatiuis acquisitis. Et primo:

I. Circa primum subiectum sic dicemus [Deus] Omne ens magis agens per bonitatem agit cum correlatiuis 2505

1510

1515

intensis ipsius bonitatis, uidelicet cum bonificato, bonificabili et

bonificare. Sed Deus est ens magis agens per bonitatem; ergo Deus agit cum correlatiuis intensis ipsius bonitatis. Nullum ens magis agens |per bonitatem agit cum correlatiuis intensis ipsius bonitatis. Sed quoddam ens magis agens per bonitatem agit cum correlatiuis intensis ipsius bonitatis; ergo quoddam ens magis agens per bonitatem agit et non agit cum correlatiuis intensis ipsius bonitatis. Maior paralogismi est simpliciter falsa; nam implicat contradictionem, quia sine ipsis non ageret magis bonum, et sic esset magis agens et non magis agens. Et sic maior |syllogismi, cum sit huic contraria, simpliciter erit uera. Sed minor paralogismi simpliciter erit uera, cum maiori suae simpliciter contradicat. Quare conclusio syllogismi, cum sit isti aequiualens, necessarie erit uera.

H 52°

Z5 1173

2. Circa secundum subiectum

[Angelus]

1520

Omne angelus magis agit in loquendo et | cognoscendo alium angelum cum correlatiuis intensis ipsius magnitudinis, quam sine ipsis. Sed sanctus Michael et sanctus Gabriel sunt angeli; ergo sanctus Michael magis agit in loquendo et cognoscendo sanctum 1525 Gabrielem cum correlatiuis intensis ipsius magnitudinis, quam sine ipsis. Nullus angelus magis agit in loquendo et cognoscendo |alium angelum cum correlatiuis intensis ipsius magnitudinis, quam sine ipsis. Sed quidam angelus magis agit in loquendo et cognoscendo 1530 alium angelum cum correlatiuis intensis ipsius magnitudinis, quam sine ipsis; ergo quidam angelus magis agit et non magis agit

1515 maior] minor VH

V 10s!

P 56"

135. DE NOVIS FALLACIIS

1535

in loquendo et cognoscendo alium angelum cum correlatiuis intensis ipsius magnitudinis, quam sine ipsis. Maior paralogismi est simpliciter falsa; nam implicat contradictionem, quia sine ipsis correlatiuis non magis ageret ; ergo cum ipsis magis ageret. Et sic maior syllogismi, cum sit eius contraria, simpliciter erit uera. Sed minor paralogismi simpliciter erit uera, cum maiori suae simpliciter contradicat. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, simpliciter erit uera. 3. Circa tertium subiectum (Caelum]

1540

1545

133

Omnis motus magis magnus est magis magnus cum suis correlatiuis intensis, quam sine ipsis. Sed motus caeli est magis magnus; ergo motus caeli est magis magnus cum suis correlatiuis intensis, quam sine ipsis. Sed contra: Nullus motus magis magnus est magis magnus cum suis correlatiuis intensis, quam sine ipsis. Sed quidam motus magis magnus est magis magnus cum suis correlatiuis intensis,

quam sine ipsis; ergo quidam motus magis magnus est magis 1550 magnus et non est magis magnus cum suis correlatiuis, quam sine

ipsis. Maior paralogismi est falsa, quia imlplicat contradictionem; | V quia sine ipsis correlatiuis non esset magis magnus, et est magis 1555

magnus, ut supponitur. Et sic maior syllogismi, cum sit huic contraria, simpliciter erit uera. Sed minor paralogismi est uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit huic aequiualens, simpliciter erit uera. !

4. Circa quartum subiectum (Homo] 1560

Omnis potentia est magis agens cum correlatiuis intensis, quam cum extensis. Sed intellectus humanus est potentia ;ergo intellectus humanus est mnes agens cum correlatiuis intensis, quam cum extensis.

Sed contra: Nulla potentia est magis agens cum correlatiuis 1565 intensis, quam cum extensis. Sed quaedam potentia est magis

agens cum correlatiuis intensis, quam cum extensis; ergo quae-

dam potentia est magis agens et non est magis agens cum correlatiuis intensis, quam cum extensis.

Maior paralogismi est falsa, quia intensitas dicit plus, quam 1570 extensitas.

Et sic maior syllogismi, cum sit eius contraria, erit uera. Sed minor paralogismi est uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, erit uera.

1553/1554 et - magnus] et est magnus PE; om. ZNLXF

105” Z n8

134

135. DE NOVIS FALLACIIS 5. Circa quintum subiectum [Imaginatiua]

1575

Omnis potentia inferior requirit habere correlatiua intrinseca et extrinseca ad causandum siue ad attingendum obiectum. Sed imaginatiua est potentia inferior; ergo imaginatiua requirit habere correlatiua intrinseca et extrinseca ad causandum siue attin1580 gendum obiectum. Sed contra: Nulla potentia inferior requirit habere correlatiua intrinseca nec extrinseca ad causandum siue attingendum obiectum. Sed quaedam potentia inferior requirit habere correlatiua intrinseca et extrinseca ad causandum siue attingendum obiec1585 tum; ergo quaedam potentia inferior requirit et non | requirit habere correlatiua intrinseca et extrinseca ad causandum siue attingendum obiectum. Maior paralogismi est simpliciter falsa; nam sine correlatiuis non potest attingere obiectum. Et sic maior syllogismi, cum sit illi 1590 contraria, simpliciter erit uera. Sed minor paralogismi erit uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, erit uera.

V ro6

6. Circa sextum subiectum

[Sensitiua] 1595

Omnis potentia sensitiua habet actionem cum suo primitiuo, uero et necessario posse, et per consequens potente et possito,

quae sunt ei correlatiua |naturaliter intensa. Sed potentia uisiua est sensitiua; ergo potentia uisiua habet actionem cum suo primitiuo, uero et necessario posse, et per consequens potente et possito. 1600

Sed contra: Nulla potentia sensitiua habet actionem cum suo primitiuo, uero et necessario posse, nec per consequens potente et

possito. Sed quaedam potentia sensitiua habet actionem cum suo primitiuo, uero et necessario posse, et per consequens potente et

possito; ergo quaedam potentia sensitiua habet actionem et non 1605 habet

1610

actionem cum

! I6I5

suo primitiuo, | uero et necessario posse,

potente et possito. Maior paralogismi est simpliciter falsa, quia sine ipsis non haberet, cum quo ageret. Et sic maior syllogismi, | cum sit illi contraria, simpliciter erit uera. Sed minor paralogismi est uera, cum maiori suae simpliciter contradicat. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, erit uera. 7. Circa septimum subiectum [Vegetatipa]

Nulla potentia uegetatiua potest habere extra sua coessentialia correlatiua posse. Sed potentia rosae est uegetatiua ; ergo potentia rosae non potest habere extra sua coessentialia correlatiua posse.

Z x18"

135. DE NOVIS FALLACIIS

1620

135

Sed contra: Nulla potentia uegetatiua potest habere extra sua coessentialia correlatiua posse. Sed quaedam |potentia uegetatiua habet extra sua coessentialia correlatiua posse; ergo quaedam potentia uegetatiua habet et non habet extra sua coessentialia correlatiua posse. Maiores sunt uerae. Sed minor paralogismi falsa, cum maiori suae contradicat. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi opposita, necessarie erit uera.

V 106"

8. Circa octauum subiectum

1625

[Elementatiua]

Omnis potentia elementatiua habet posse in elementatis cum suis propriis et intimis correlatiuis. Sed potentia flammae est potentia elementatiua; ergo potentia flammae habet posse in 1630 elementatis cum suis propriis et intimis correlatiuis. Sed contra: Nulla potentia elementatiua habet posse in elementatis cum suis propriis et intimis correlatiuis. Sed quaedam potentia elémentatiua habet posse in elementatis cum suis propriis et intimis correlatiuis; ergo quaedam potentia elementatiua habet 1635 posse et non posse in elementatis cum suis propriis et intimis correlatiuis. Maior paralogismi est simpliciter falsa ; nam aliter esset frustra. Et sic maior syllogismi, cum sit illi contraria, simpliciter erit uera. Sed minor paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contra1640 dicit. |Quare conclusio syllogismi, cum sit illi aequiualens, erit Z 119!

uera. 9. Circa nonum subiectum

[Virtus]

Nullus iudex potest agere in iudicio de iustitia sine correlatiuis 1645 intimis et correlatiuis extensis. Sed officialis episcopi est iudex in iudicio; ergo officialis non potest agere in iudicio de iustitia sine correlatiuis intimis et correlatiuis extensis. Sed contra: Nullus iudex potest agere in iudicio de iustitia sine correlatiuis intimis et correlatiuis extensis. Sed quidam iudex 1650 potest agere in iudicio de iustitia sine correlatiuis intimis et correlatiuis extensis; ergo quidam iudex potest agere et non potest agere in iudicio de iustitia sine correlatiuis intimis et

correlatiuis |extensis. 1655

Maiores sunt uerae. Sed minor paralogismi est falsa, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum sit illi opposita, necessarie erit uera.

1629 potentia] om. VH

V 107!

136

135. DE NOVIS FALLACIIS IO. Circa idem subiectum

[Vitium]

Omnis peccator agit peccatum cum correlatiuis intimis et ex1660 trinsecis. Sed auarus est peccator ; ergo auarus agit peccatum cum correlatiuis intimis et extrinsecis. Sed contra: Nullus peccator agit peccatum cum correlatiuis intimis et extrinsecis. Sed quidam peccator agit peccatum cum correlatiuis intimis et extrinsecis; ergo quidam peccator agit et 1665 non agit peccatum cum correlatiuis intimis et extrinsecis. Maior paralogismi est falsa, quia sine ipsis non potest peccare. Et sic maior syllogismi, cum sit illi contraria, erit uera. Sed minor

paralogismi uera, quia maiori suae simpliciter contradicit. Quare conclusio syllogismi, cum illi aequiualens, erit uera.

1670

Diximus

de correlatiuis, per nouem

subiecta cum

uicesima

fallacia indagatis. Et per ea, quae de ipsis diximus, potest artista huius Artis facere et soluere plures quaestiones, et uere concludere ad placitum; et errores extirpare, qui sequuntur per illos, qui ignorant correlatiua intima, nec cognoscunt, quoniam, ignoratis 1675 principiis |primitiuis, ueris et necessariis, ars sine eorum scientia Pis" ignoratur. Si in isto libro forte posuerim aliquas opiniones nouas naturaliter contra aliquas opiniones naturales antiquas, non facio uim, quoniam in scientia naturali quilibet potest habere suam opinio1680 nem ad placitum.| Verumtamen si aliqua dixerim contra sanctam Z 119" scripturam, confiteor hoc ignoranter me dixisse, et submitto ad correctionem ecclesiae sacrosanctae tamquam fidelis, qui sum Christianus. Ad laudem et honorem domini nostri Iesu Christi et gloriosae 168; Mariae uirginis matris eius finiuit Raimundus librum istum in Monte Pessulano, | mense Octobris 1308 incarnationis domini V 107" nostri Iesu Christi. In cuius custodia commendauit ipsum et omnes alios, quos fecit et dictauit.

1667 maior] minor VH — 1669 aequiualens] contraria ZNLXF 1677 posuerim] posui H; posuerunt ZX; posuerimus F — 1680 sanctam] add. fidem et H; add. idem siue NLF

add. Deo gratias HLF

1684/1688 Ad laudem - dictauit] om. E ; dictauit]

136

LIBER DE AEOVALITATE ACTVVM POTENTIARVM ANIMAE IN BEATITVDINE In Monte Pessulano, 1308 XI

é

Ve. met]

T

WERE

LIBER DE AEQVALITATE ACTVVM POTENTIARVM ANIMAE IN BEATITVDINE PROLEGOMENA

This brief treatise and the treatise immediately following De inuestigatione uestigiorum productionis diuinarum personarum must be regarded as forming a unity. In the concluding formula of the De inuestigatione Llull tells us that he has composed these treatises in honor of the theologians of the University of Parisand that he submits his work to them for their approval (op. 137 lin. 247/251). The treatises are clearly meant to show how the principles and method of his Art may be applied to contemporary theological problems. The first treatise deals with the question of the relative primacy of the intellect and will in man's ultimate beatitude; the second with the question of the traces of the Trinity in creation. The authenticity of the treatise De aequalitate actuum potentiarum animae is guaranteed not only by the concluding formula and the unanimous testimony of the manuscripts, but also by the way the work proceeds in accordance with the method of Llull's Art. The treatise was composed at Montpellier in November 1308 (lin. 255/258). It is known only in Latin. The relationship between the intellect and the will in human freedom was a major topic of debate throughout the thirteenth century. Dominican authors generally linked freedom with the intellect, while Franciscan writers tended to locate it in the will.

Closely related to this problem was the question of the relative primacy of the intellect and will in man's ultimate beatitude. The theologians treated this question in their commentaries on the : Sentences of Peter Lombard (IV dist. 49). Shortly before Llull wrote the present treatise, Duns Scotus had lectured on this subject in Paris. In 1302 the young theologian returned to Paris and for his Parisian doctorate publicly read the Sentences a second time. In the corresponding second redaction of his commentary on the Sentences he maintains against Thomas Aquinas that beatitude consists simpliciter in the act of the will (Reportata Pari. siensia IV dist. 49 q. 3). Llull takes up the discussion at this point and formulates the question as follows: Vtrum beatitudo consistat principaliter in actu intellectus aut uoluntatis? He answers the question with 20 reasons by combining the principles of the Art (bonitas, sapientia, uoluntas ;differentia, medium, finis) in accordance with the nine-

teenth column of the Tabula generalis (MOG V 214). He concludes that the acts of the intellect and will in beatitude are equal and that as a corollary we must postulate a fourth theological virtue, wisdom, which perfects the intellect as charity perfects the will. Llull had maintained the necessary concordance between wis-

140

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

dom and charity as early as his Liber de gentili et tribus saprentibus (MOG II 28, 82) and Ars uniuersalis (MOG I 546f.). He later applied the method of the Art to the relation between them, formulating various questions in the Ars inuentiua (MOG V 195) and drawing out conclusions from combinations of the principles in the Ars amatiua (MOG VI 82-84, 110-112, 130f.) and the Flores amoris (MOG VI 227f., 234). In the present treatise, however, he introduces in connection with the question of the relationship

between these two virtues and man's ultimate beatitude a notion which appears to be new. The equality of the acts of knowledge and love compels us to conceive of wisdom as a fourth theological virtue, transcending faith. Just as the highest possibleloveof God finds its perfection in charity, so also the highest possible knowledge of God is only attained in the wisdom which is the perfection of created knowing. The Liber de aequalitate botentiarum animae in beatitudine is preserved in six manuscripts, of which one belongs to the fourteenth century (A), three to the fifteenth (CTW), one to the sixteenth (S), and one to the eighteenth (Q). The text is found complete in all the manuscripts. The work has also been edited in this century (x). The relationships of the manuscripts may be shown as follows: XIV

Archetypus 7 8 icd

limbs

^

XV

cou lr OL

R

T

c

XVI S

XVII

XVIII

x

W

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

I4I

The manuscripts divide into two families (a, b). To the family a (15, 28, 32, 43, 61) belong the manuscripts R and T, on the latter of which the edition x is dependent. R (179) and T x (7, 9, 19, 54, 55) show proper errors. The edition x follows T, but occasionally makes conjectures (6, 82, 162, 191, 195) or has possibly compared another manuscript (12). To the family 5 (22, 23, 24, 36, 63) belong the manuscripts C S W Q. The manuscripts C S contain frequent errors which set them off from W Q (1/3, 7, 9, 30/31, 37), but since all the errors of C are found as well in S and S shows proper errors (8, 10, 15, 38, 42),

we may conclude that S has been copied from C The manuscripts W Q are dependent on a common exemplar (1, 8, 9, 21/22, 68); both W (6, 11, 23, 54, 96) and Q (1,6, 8, 11, 54) show proper errors. Q has made frequent conjectures (15, 30, 43, 58, 86/87). The treatise is cited by the Catalogus Electorii (no. 93); BoviLLUS (Victor, no. 88); PROAZA, f. 221v ;DIMAS DE MIGUEL (Soto, pg. 64); Catalogus codicis Ambrosiani, f. 382r: no. 175; ARIAS DE LovoraA (Soto, pg. 51, 53); WADDING, Scriptores, pg. 298; NIcoLAUS ANTONIUS, nr. 88; SOLLIER, no. 88; IOHANNES A S. ANTONIO (BUF), pg. 39 and pg. 53 (incorrectly among the doubtfully authentic works under the title: De qualitate actuum animae in beatitudine) ;Paris, nat. lat. 17829, f. 529v ;PASQUAL, I, 271 (noting that the work was found in the Franciscan Library in Majorca, bound together with De inuestigatione uestigiorum productionis diuinarum personarum and Excusatio Raimundi) and I, 378; Lo 4.33; Ot 113; Gl dt; Av 128; CA 107; Diaz v Diaz 1837; LLINARES 140; Pla 153.

ae eae alec nil cigs E A M 99 bsat(ypy aber ENG ida ; eer ae sehen indspen: aber ao 1

m

E m. FRAIS

Etabo AboAaARPS vetge tensors ve tess ve Jui aes — Wut JSUS68M SKCRMIEIGT 7v desit com plar Usedlbi Viesa E vans patie PRBS diadidas ar-dboPergastata ped :

ark re M

oS

erie

Ses AVE

adi. Modus. virevwon) vti ^

sta de E

n ONE) A: Jowndl

Kip Liewinq oinBAe Jr xo Bi ww deere od x su

$2 ot. ben PE: a AUS)

peg slot tdt ure nhu

epos qe t.,AATIOCA {; Veter i”

omisit;

BYE. tel tat ar ET. munit

eon fti Nisi] meseiogar odt ai hot sau tow ber estt -— AAR in anctyirtzsa POMS Rest s. sti 15590! bmmod - G1 Be

E E"

I bn

| aatis

i o6

"S #2 ohge were (n

od SAI v call: cor 42; BSINA; ah

HU sient

rn fOTPER "Tl^ gut sid oy

LIBER DE AEQVALITATE ACTVVM POTENTIARVM ANIMAE IN BEATITVDINE

CODICES = San Candido, Stiftsbibliothek, VIILC.3 (XV) f. govb-9rvb. Palma de Mallorca, Bibl. del Marqués de Vivot L.2 (XVIII) f. x54r-16ov. Biblioteca Vaticana, Vat. lat. 7623 (XIV) f. 176ra-178ra. San Candido, Stiftsbibliothek, VIII.B.zz (XVI) f. r4ovb-142va. = Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 1095 (XV) f. x23ra-1241b. Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 1278 (XV) f. 45rb-46va. MEG MENS SACRED ed. B. M. Xiberta O.Carm., Dos opuscles llatins inédits de Ramon Lull,

Estudis franciscans 46 (1934) 304-325 ad p. 320-325 (7 ML [1935] 16o165) (ex codice T).

LIBER

DE AEQVALITATE POTENTIARVM BEATITVDINE?

DE AEQVALITATE

POTENTIARVM

LIBER DE AEQVALITATE BEATITVDINE*

ANIMAE

ACTVVM

DE AEQVALITATE ACTVVM

POTENTIARVM

ACTVVM

POTENTIARVM

DE AEQVALITATE

ACTVVM

ANIMAE

DE QVALITATE LIBER

ACTVVM

DE ACTIBVS

DE ACTIBVS

ANIMAE

ANIMAE

IN

ANIMAE IN BEATITVDINE? IN ANIMA

IN

IN BEATITVDINE!

IN BEATITVDINES

POTENTIARVM

AEQVALIBVS

IN

IN BEATITVDINEP

POTENTIARVM

DE AEQVALITATE BEATITVDINE?

ANIMAE

ANIMAE

POTENTIARVM

AEQVALIBVSh

ANIMAE)

LIBER DE PROBATIONE ACTVS POTENTIARVM ANIMAE ESSE AEQVALES IN BEATITVDINE PER MODVM ARTIS GENERALIS* DE PROBATIONE AEQVALES QvoD

=

QVOD

ACTVS

POTENTIARVM

ANIMAE

SINT

IN BEATITVDINE!

ACTVS

PRINCIPIORVM

SVNT

AEQVALES

IN BEATITVDINE™

Codex R; Av 128.

Codices CS; Pla 153. Codex Q. Codex W; Pasquat, Vind. I p. 271, 378; Lo 4.33.

Gl dt; DíAZ 1837. BoviLLus (Sollier p. 670). IOHANNES A S. ANTONIO p. 53. UNUM ALPHONSUS 09 cz »HO Do g

DE PROAZA; DIMAS DE MIGUEL p. 64.

ARIAS DE LOYOLA p. 53. —

=

WADDING

p. 298;

ANTONIO

nr.

88;

SOLLIER

nr. 88; JOHANNES

1

S. ANTONIO p. 39. - Catalogus Electorii nr. 93 (cf. prol.).

m

= ARIAS DE LOYOLA p. 51; JOHANNES A S. ANTONIO p. 39.

A

146

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

Deus, cum tua uirtute, intendimus probare

actus potentiarum animae esse aequales in beatitudine per modum Artis generalis.

Quaeritur: Vtrum beatitudo consistat principaliter in actu intellectus aut uoluntatis ? Solutionem huius quaestionis intendimus soluere per uiginti rationes. Et primo sic: 1. BFG: Sciendum est, quod B ante t significat bonitatem, et post t significat differentiam; F ante t significat sapientiam, sed post t medium; G ante t significat uoluntatem, sed post t finem. IO Omne illud, per quod diuinus intellectus et diuina uoluntas possunt magis bene intelligere et amare beatos, est necessarium. . Sed hoc est aequalitas actuum potentiarum animae, ut probabo; ergo beatitudo consistit aequaliter in actibus potentiarum animae. I5 Maior de se est euidens. Minorem autem sic probo: In Deo sua VA

bonitas, intellectus et uoluntas conuertuntur. Et ideo, sicut diuina

bonitas aequaliter se communicat intellectui et uoluntati creatis beatificando, sic eisdem diuinus intellectus et diuina uoluntas 20

2 VA

aequaliter se communicant obiectando. Et sic intellectus diuinus tantum intelligit intellectum creatum, quantum intelligit uoluntatem creatam. Et uoluntas diuina tantum diligit intellectum creatum, quantum diligit uoluntatem creatam, ut ipsi sequantur ordinem et communicationem diuinae bonitatis. Et hoc figuratum est in Genesi per aequalitatem diuinarum personarum, quando dixit (Gen. 1, 26): Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram.

2. BFtB: Omne illud, per quod diuinus intellectus magis intelligit indifferenter diuinam bonitatem esse similem actibus potentiarum animae, est necessarium. Sed hoc est per |aequalitatem 3 Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146).

lcum]inQ tuauirtute]uirtutetuaWQ 2 beatitudine] add. et hoc W 1/3 Deus - generalis] om. CS 6 soluere] dare W; manifestare Q uiginti] XXII x 7 BFG] BG TWQx est] om. CS bonitatem] uoluntatem Tx — 8significat]om. V Q differentiam]diuinamS — sed]et Q 9 uoluntatem] bonitatem Tx — sed]et Y O — c']significat C$ 10 et] est $ — 1lmagis bene] magis CS; bene W; bene magis Q — 12animae] add. del. ut probabo T; add. Maior est euidens dese T — 13/14 ergo - animae] om. sed add. in marg. C — 15deseest]perseest CQ;estperseS ^ autem]om. CS W probo] probabo R Tx 19 et]etiam Tx 21/22 et uoluntas - creatum] om. CS; intellectum creatum] uoluntatem creatam W Q —— intellectum - diligit] om. sed add. in marg. R— 22 uoluntatem creatam] intellectum creatum C $W Q 23 communicationem] communitatem CSWQ bonitatis] add. in marg. Nota De aequalitate potentiarum animae W figuratum] significatum (signatum?) W — 24est]fuit CSWQ —— 26nostram]om. C$ 28 similem] finalem R Tx

C or

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

147

actuum potentiarum animae, ut probabo ; ergo actus potentiarum animae sunt aequales in beatitudine. Maiorem sic probo: Posito, quod in beatitudine una potentia haberet altiorem actum, quam alia, iam esset prolongata per magis et minus a similitudine diuinae bonitatis, in qua non est 35 magis neque minus. Minor uero non indiget probatione; nam in alio argumento probata est. 3. BFtF: Omne illud, per quod diuinus intellectus intelligit | W 45" magis bene intelligere creatum, est necessarium. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae; ergo actus potentia40 rum animae sunt aequales. Maior per se est euidens. Minorem sic ostendo: Diuinus intellectus est aequalis diuino uelle. Et si intellectus creatus est aequalis uelle creato, ideo intelligere creatum est magis simile intelligere diuino; quare relinquitur, quod sint aequales actus potentiarum 45 animae in beatitudine. 4. BFtG: Omne illud, per quod diuinus intellectus potest magis intelligere finem et quietem potentiarum animae in beatitudine, est necessarium. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae, ut probabo; ergo actus potentiarum animae in 50 beatitudine sunt aequales. 30

Maior est manifesta. Sed minorem probo sic: Quia, si actus intellectus beati esset maior, quam actus uoluntatis beati, iam

55

intellectus diuinus daret maiorem gloriam intelligendo, quam diuina uoluntas amando. Et sic ipse intellectus diuinus intelligeret effectum diuinae bonitatis uoluntatis. Et hoc idem posset dici e conuerso de actu uoluntatis beati, si ipse esset maior. Et quia hoc est absurdum dicere; ergo etc. 5. BGtB: Omne illud, per quod diuina bonitas et diuina uoluntas se habent magis indifferenter ad beatificandum actus |potentiarum animae, est necessarium. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae; ergo actus earum in beatitudine sunt aequales. Maiorem sic próbo: Quoniam diuina bonitas et diuina uoluntas conuertuntur, ideo aequaliter causant suos effectus; nam aliter

30 animae] add. in beatitudine Q 30/31 actus potentiarum animae] potentiarum animae actus CS; potentiarum actus Q — 32 probo] probabo R Tx 34 magis] maius VQ 35 magis] maius RQ 36 alio] altero CSWQ 37 per] om. C$. 38creatum] causatum 5. 39actuum]om. CS — actus] sunt CS 42 si] om. 5 43 est] add. aequalis (aequalis] aequale S; aequale est aequale W) uelle creato, ideo intelligere creatum est CSW —— simile] similis RTx 54 uoluntas] add. in W; add. del. creando R ipse] om. Tx intelligeret] add. hunc esse Q 55 effectum] affectum Tx — bonitatis] codd. omnes; sed bic aliqua deficere uidentur; forsan addendum: et uoluntas diuina non aequaliter diligeret effectum diuinae 54/55 et sic - uoluntatis] om. sed add. in marg. T; uoluntatis] om. Q 58 diuina] om. RTQx — 61 actuum] om. RTx . 63 sic probo] coni.; sic probabo RTx; probo CSWQ

R 176*

148

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

65 essent indifferentes per essentiam, differentes autem per operatio-

70

75

80

nem ;quod est inconueniens. Minorem sic ostendo: Si enim aequalitas est in actibus potentiarum in beatitudine, tantum diuina bonitas beatificat intelligere beati, quantum diuina uoluntas beatificat uelle beati, et e conuerso. Et sic separantur a differentiis maioribus et minoribus ; quare etc. 6. BGtF : Omne illud, per quod diuinum bonificare, intelligere et amare possunt magis exaltare suas similitudines in beatitudine, est necessarium. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae et bonificare earum; ergo actus earum sunt aequales in beatitudine. Maiorem sic ostendo: In essentia Dei bonificare, intelligere et amare conuertuntur; ratione cuius se habent aequaliter ad suas similitudines in beatitudine, ut suae similitudines sint eis propinquiores. Minor autem sic est euidens: Nam si aequalitas consistit in actibus potentiarum animae in beatitudine, magis aptae erunt potentiae ad recipiendum gloriam et diuinum bonificare, intelli-

gere et amare

ad dandum

illam, ratione maioris similitudinis,

existentis inter causam et effectum; ergo etc. 7. BGtG: Illi actus sunt aequales in beatitudine, quorum aequa85 litate diuina bonitas et diuina uoluntas se inhaerent magis ad beatificandum ipsos actus. Sed aequalitate actuum potentiarum animae diuina bonitas et diuina uoluntas se inhaerent magis ad beatificandum actus potentiarum animae, ut probabo; ergo actus potentiarum animae sunt aequales in beatitudine. go Maior de se est manifesta. Sed minorem declaro: Quia si intelligere creatum esset maius, quam uelle creatum in beatitudine, iam diuina bonitas et diuina uoluntas se inhaererent magis fini intelligere creati, quam fini uelle creati. Et sic diuina bonitas esset contra effectum suum; et hoc diuina bonitas et diuina uoluntas 95

IOO

pati non possent. |Et sic de bonitate et intellectu creatis e conuerso d r23V potest dici, si uelle creatum esset maius, quam intelligere creatum. Quare patet, quod sunt aequales in beatitudine praedicti actus. 8. BtBF: Illi actus sunt aequales, per quorum aequalitatem diuina bonitas magis differentiat et mediat actus beatorum, ex eo quia per talem aequalitatem illi actus sunt magis similes diuinis 65 indifferentes] coniecit Tx; indifferenter RCSWQ differentes] T'x; differenter RCSWQ 67 est] esset RTx 68 beatificat] bonificat VQ 68/69 beatificat] bonificat Q 72 exaltare] explicare RTx 73 actuum potentiarum] potentiarum actuum Tx; potentiarum CS

beatitudine

Q — 80erunt]essent

RTx

7Á et bonificare] in

— 82addandum]om.R Tx

rationem R T C $; ratione corr. ex rationem x

ratione]

86 beatificandum] beatificandos

Tx aequalitate] cozz.; aequalitas R Tx; ad beatificandum - aequalitate] om. CSW; finiipsorum. Sed peraequalitatem Q — 86/87 actuum - magis]om. CSW 88 actus - probabo] eos, qui est eorum finis Q — 96 potest] posset Q si] siue Tx — maius] magis TOx — siuelle- creatum] oz. W 98 BtBF] BcBG C; BtFG $

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

149

personis, differendo et mediando aequaliter; nam ipsae personae aequaliter sunt bonae et distinctae. Maiorem sic probo: Quoniam si intelligere et amare creata sunt aequalia in beatitudine, aequaliter quidem differunt et aequaliter 105 beatificantur, quia intelligere creatum tantum se habet in obiectando diuinam bonitatem, quantum uoluntas creata in amando ipsam. Ergo patet, quod actus potentiarum sunt aequales in beatitudine. IIO

II VA

:

9. BtBG: Omne illud, per quod diuina bonitas potest magis bene differre et quietare actus potentiarum animae, est necessarium. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae ; jc actus potentiarum animae uidentur esse aequales in beatitu-

ine. Maiorem sic probo: In patria obiectum est intellectuisummum intelligibile, obiectum autem uoluntatis creatae est summum uolibile. Et ideo si intellectus creatus obiectat summum amatum intelligendo et uoluntas summum intellectum amando differen-

ter, bene et aequaliter se adiuuant ad inuicem ad quietandum. Minorem autem sic declaro: In anima intellectus et uoluntas I20 existunt aequaliter, et sic habent aequalem actionem in summo obiecto; alioquin non haberent beatitudinem simpliciter, | sed secundum quid; quod est inconueniens. Quare patet, quod actus potentiarum animae sunt aequales in beatitudine. rio. BtFG: Illi actus sunt aequales in beatitudine, quorum 125 aequalitate diuina bonitas potest magis mediare et quietare actus. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae; ergo actus potentiarum animae sunt aequales in beatitudine. Maiorem sic probo: Quod per aequalitatem actuum diuina bonitas |possit magis mediare et quietare, planum est; eo quia 130 aequalitas accipit maiorem bonitatem medii et finis, quam inaequalitas. Minorem sic probo: Si enim intellectus creatus obiectat immediate summam bonitatem intelligendo, et uoluntas obiectat summam bonitatem amando, et hoc inuicem et aequaliter; et si ipse intellectus est medium ipsi uoluntati, quod ipsa diligat, id, 155 quod intellectus intelligit ;et si uoluntas est medium ipsi intellectui, quod ipse intelligat id, quod uoluntas diligit, et hoc aequaliter, iam diuina bonitas potest se magis in illis diffundere, quam si inaequaliter se haberent ; ergo etc. 11. FGtB: Illi actus sunt aequales, per quorum aequalitatem 140 diuinus intellectus et diuina uoluntas, quae indifferenter sunt

101personae]om.R Tx ^ 102 distinctae] add. inter lin. Sed etc. ; ergo etc. Q 103 Maiorem] Minorem CSW Q creata] recte coniecit Q; creat RTCSWx 104 aequalia] conzecit Q; aequales RTCSWx 109 BtBG] BtGBG R Tx 114 intellectui] intellectum Tx 115 intelligibile] intelligere R Tx; obiectum - intelligibile] summum intelligibile ad obiectum intellectui creato Q 128 quod] quia RTCSx

R 177'

W 46

150

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

idem, sunt aequaliter contemplabiles. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae; ergo actus potentiarum animae sunt aequales. Maiorem sic probo: Quia, si non contemplarentur aequaliter, 145 diuina uoluntas et diuinus intellectus causarent delectationes incongruas contra se ipsos, et etiam contra obiectantes.| Minorem ostendo: Quia quantumcumque intellectus creatus intelligit intellectum increatum, tantum diligit uoluntas creata uoluntatem increatam, ratione cuius uidentur habere aequalitatem ; ergo etc. ISO

155

12. FGtF: Omne illud, per quod diuinus intellectus potest magis causare intelligere creatum et diuina uoluntas amare creatum, est necessarium. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae; ergo actus potentiarum animae sunt aequales in beatitudine. Maiorem sic declaro: Quoniam intellectus diuinus et uoluntas diuina sunt idem: si intellectus diuinus tantum causat intelligere creatum, quantum diuina uoluntas amare creatum, iam aequali-

tas est medium per quod sunt altiores causae et habent altiores effectus. Minorem sic ostendo: Quod actus habeant aequalitatem, 160

patet, quia quantum intelligere creatum existit inter intelligentem creatum et intelligibile creatum, tantum existit amare creatum inter amantem creatum et amabile creatum; quare patet, quod actus sunt aequales.

165

170

175

180

I3. FGtG: Omne illud, per quod diuinus intellectus et diuina uoluntas possunt magis causare finem potentiarum animae, est necessarium. Sed hoc est aequalitas actuum potentiarum animae; ergo actus potentiarum animae sunt aequales. Maior est euidens per se. Sed minorem sic probo: Quia per aequalitatem ipsi actus potentiarum sunt magis dispositi ad recipiendum illum finem ratione aequalis intelligibilitatis et amabilitatis. Si sic, ergo actus potentiarum animae sunt aequales in beatitudine. I4. FtBF: Omne illud, per quod diuinus intellectus potest magis intelligere differentias et coniunctiones actuum potentiarum animae ad inuicem, est necessarium. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae; ergo etc.

Maiorem sic probo: Quia si aliquid potest reperiri, per quod ipse diuinus intellectus potest magis intelligere differentias esse coniunctas simpliciter, oportet ipsum dare; aliter quidem ipse diuinus intellectus intelligeret magis cum incongruo, quam cum congruo. Minorem autem sic declaro: Quia si ipsi actus aequaliter

152 actuum] recte addidit Q; om. RTCSWx 156si]sed TCSx — 157 iam] nam RTx 162 creatum] increatum R T; creatum corr. ex increatum x 174 actuum] recte addidit Q; om. RTCSWx 178 intelligere] om. R Tx 179 quidem ipse] enim quidem R; enim quidam Tx 180 diuinus] con;.; om. RTCSWQx

C or’

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

ISI

differunt et aequaliter coniunguntur ad summum obiectum obiectando, ipse diuinus intellectus magis intelligit | ipsos, quam si coniungerentur cum eo inaequaliter; quare patet, quod actus 185 potentiarum animae sunt aequales. I5. FtBG: Omne illud, per quod diuinus intellectus intelligit magis differentias quietatas, est necessarium, ex eo quia intellectus diuinus semper intelligit cum hoc, quod est magis intelligibile| subiectiue quo ad differentias simpliciter quietatas, quam cum 190 hoc, quod non est tantum intelligibile subiectiue; igitur illud est necessarium. Sed hoc est aequalitas actuum potentiarum animae, cum inaequalitas significet siue dicat defectum in una parte subiecti; aequalitas autem perfectionem in utraque. Quare patet, quod actus potentiarum animae sunt aequales in beatitudine. 16. FtFG: Omne illud est necessarium, per quod diuinus intel195 lectus potest magis intelligere medium quietatum ;nam alias ipse intelligeret magis cum hoc, quod est minus, quam cum hoc, quod est maius; quod est impossibile. Sed hoc est aequalitas actuum potentiarum animae, ex eo quia diuinus intellectus intelligit intel200 ligere creatum et uelle creatum esse aequalia in suo fine: hoc autem non posset esse, nisi aequalitas esset in ipsis actibus; ergo actus potentiarum animae sunt aequales in beatitudine. 17. GtBF: Omne illud est necessarium, per quod diuina uoluntas magis diligit differentias mediatas; et haec est manifesta de se. 205 Sed hoc est aequalitas potentiarum animae, ex eo quia diuina uoluntas diligit aequaliter differentias mediatas ipsius intelligere et amare potentiarum animae; ergo actus potentiarum animae sunt aequales. 18. GtBG: Omne illud, per quod diuina uoluntas se inhaeret 210 magis differentiis quietatis, est necessarium. Ratio huius est, quia sicut artifex se inhaeret magis ad suum effectum per aliquod instrumentum sibi magis aptum, sic quidem est dare aliquod, per quod ipsa diuina uoluntas se inhaereat magis differentiis quietatis. 183 Nouam paginam incipiens, R adhibuit paginam, in qua iam scripta erant sequentia, quae tamen deleuit: cogitare (?) in sermone. Per quem modum praedicator debet habituare aliquotiens ex timore (?) in amore. Per quem

modum intellectus debet esse diffusus (?) per potentias inferiores et superiores in sermone. Vtrum praedicator debeat magis uti medio naturali in ser (?) subiectum et praedicatum, quam medio accidentali. Vtrum media naturalia et accidentalia existentia cum (?) subiectum et praedicatum inueniantur in nouo subiecto. Per quem modum sermo est inutilis. Cum sermones sint multi, miratur intellectus quare gentes non dimittuntur magis peccata. Vnusquisque recoes (?)

actus est ex eo quia sermonis amatores non docent medium naturale existens 189 187 quietatas] quietas RTCSQx inter subiectum et praedicatum. quoad]quod TC$x ^ 190quoad-subiectiueJom. W Q _ igitur]ergo cswo 195 per 191 aequalitas] sic coni. x;om.R T — 194inbeatitudine]om. RTx 199intelligere] intelligibile RTx — 200 quod] coni.x;quodRT;quoCSQ 210 quietatis] quietis Tx RTCSWx aequalia] recte coniecit Q; aequales 213 quietatis] quietis Tx

R*177*

i eroar

152 215

220

225

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

Sed hoc est aequalitas actuum potentiarum animae, quia aequaliter quiescunt in summo fine; alias enim diuina uoluntas se inhaereret magis in differentiis non quietatis, quam quietatis ;quod est impossibile. Sequitur ergo, quod actus potentiarum animae sunt aequales. 19. GtFG: Omne illud, per quod diuina uoluntas magis se habet ad quietandum medium creatum, est necessarium. Cuius ratio haec est, ut diuina | uoluntas magis se habeat ad quietandum summum effectum, cum ei competat maius et non minus. Sed hoc est per aequalitatem actuum potentiarum animae. Ratio est, quia intelligere creatum quiescit aequaliter cum amare creato in

W 46*

summa bonitate; ergo etc.

20. tBFG: Omnis aequalitas, per quam differentia, medium et finis magis disponuntur et proportionantur in beatitudine, est necessarium esse in illis. Sed hoc est aequalitas actuum potentiarum animae; ergo actus potentiarum animae sunt aequales. 230 Probatio maioris: Quia aequalitas est magis superius, quam non est hoc, quod est maius et minus. Probatio minoris: Quia per aequalitatem differentiae medii et finis actuum potentiarum animae humanus intellectus et humana uoluntas quiescunt in beatitudine aequaliter; aliter quidem paterentur defectum.

Probauimus per uiginti rationes supra dictas artificialiter, | R quod actus potentiarum animae in beatitudine sunt aequales. Et istam probationem fecimus, ut inueniamus sapientiam ignotam, quae est causa in uia intelligere creati et beati tantum, quantum caritas est causa in uia amare creati beati. Et uocamus ipsam 240 ignotam, in quantum ipsam antiqui non posuerunt in numero uirtutum theologicarum, qui posuerunt tantum tres, scilicet fidem, spem et caritatem, et debuissent poni quattuor, sicut posuerunt quattuor uirtutes cardinales, cum theologicales sint priores, cardinales uero inferiores et posteriores. Sapientiam, quam superius uenati sumus et inuenimus, est sic 245 habitus infusus a summo intellectu, Sancto Spiritu mediante, ut intellectus creatus lumine diuinae gratiae attingat supra suas uires et naturam in uia aequaliter Deum et suam operationem intrinsecam, sicut uoluntas in uia, quae per habitum caritatis, a 250 summa uoluntate infusum, diligit Deum et suam intrinsecam operationem supra suas uires et naturam. Aliter diuina sapientia 235

non esset tantum causa in uia et in patria, quantum caritas Dei;

215alias]aliter Tx — 219 GtFGJFtFGCS 222summum]suum C$W Q 225 bonitate] uoluntate C$] Q 227 proportionantur] concordantur Q 230 superius] simpliciter Q; sem W 231 non est] om. Q 235 dictas] add. (uel dispositas) x — 238 et]om. WQ 238/239 intelligere - uia] om. CS 239 creati] add. et C$. — 242 poni] posuisse CSWQ 245 sic] sicat R Tx 250 uoluntate] caritate RTx

178

136. DE AEQVALITATE ACTVVM

153

quod est impossibile; et esset contra uiginti conclusiones praelibatas. 255

Ad honorem

diuinae sapientiae et diuinae

caritatis inuenit

Raimundus in Monte Pessulano actus potentiarum animae esse aequales in beatitudine anno 1308 mensis Novembris incarnationis Domini nostri Iesu Christi. 4

255 diuinae sapientiaeet]om. Tx Christi] add. Amen W

| 255/258 Ad honorem - Christi] om. CS;

; com amarepo pred

Rcs

abstr, par qua "eee

' "et p opere CaMeTÉ

Sd buuietse E :

wt ct

«$4 5 pedo i

d M

i

PUR

aie

adis et e

1 hesiiisditus.

gcett sonia irse gar solde Geter meraes aint dcus des AAT

OE

IAS p

RID.

: fads

Op

Peebatio mtjee

rate.

quai

in^ Quia per

1418

"fti

1

bh ok

$

Les

Va

d

137

LIBER DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM PRODVCTIONIS DIVINARVM PERSONARVM In Monte Pessulano, 1308 XI

LIBER DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM PRODVCTIONIS DIVINARVM PERSONARVM PROLEGOMENA

Llull’s various encounters with the theologians of the university of Paris led to an important turning-point in his thought. Whereas his earlier works had sought to demonstrate to the Saracens the truth of the Christian teachings, in many of his later works the emphasis shifts to convincing the Paris theologians of the validity of his own approach. In De aequalitate actuum potentiarum animae in beatitudine (op. 136) he had applied the principles of his Art to the solution of a question which was currently being discussed in Paris. In the present treatise he seems to be thinking of the consequences of the Aristotelian doctrine of the eternity of the world. Both treatises look forward — as do most of the works of this period — to Llull’s final visit to Paris. Although this treatise De inuestigatione uestigiorum productionis diwinarum personarum lacks the usual invocation and in spite of some confusion with De inuestigatione actuum diuinarum rationum (ROL X op. 116) in the standard bibliographies of Llull’s works, the authencity of the treatise can not be doubted. It is explicitly linked with op. 136 in the concluding formula (lin. 250/251) and accompanies that work in all the manuscripts except M. The treatise proceeds in exactly the same way as does op. 136. It was composed at Montpellier in November 1308 (lin. 252/254) and is preserved only in its original Latin form. Taking up the traditional notion of creationasa vestigeor trace of the divine perfection, Llull asks the question: Vtrum passio creationis potuit esse absque infinita actione creationis ? By combining the absolute and relative principles of the Art (magnitudo, aeternitas, potestas; concordantia, contrarietas, principium) in accordance with the 29th column of the Tabula generalis (MOG V 216) heconcludes that creation, regarded as a passion or reception, necessarily presupposes the infinite action of creation. He then proceeds to draw three corollaries from this conclusion. In the essence in which this infinite action takes place, there must also be a corresponding infinite passion and the infinite act which unites them. These correlatives are distinct as infiniens, infinitum, and infinire, but since all three are infinite, the essence in which they

act must also be infinite. The three correlatives are sufficient to account for theinfiniteaction of creation and the names applied to them - Father, Son, and Holy Spirit — are appropriate. The Liber de inuestigatione uestigiorum productionis dimnarum personarum is preserved in seven manuscripts, of which one belongs to the fourteenth century (AR), three to the fifteenth (C T W), one to the sixteenth (S), one to the seventeenth (M,), and one to the eighteenth (Q). The text is found complete in all the manuscripts.

158

137. DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM

The relationships of the manuscripts may be shown as follows: XIV

a

Archetypus

ip oua E "d

b aie A

€

R

VAL

T

G

Ww

XVI $ XVII $*

Ms

XVIII

The manuscripts divide into two families (a, b). To the family a (I, I0, 11, 61, 70) belong the manuscripts R and T, both of which show proper errors (R: 66, 99, 103, 125, 137; T°: 14, 66, 99, 103, 125). To the family 5 (6, 7, 14, 37, 83) belong the manuscripts C S.M W Q. The manuscripts C 5 M, are dependent on a common original (90, 95, 103, 201, 222). The manuscript M, is independent (4, 13, 124) of C S (9, 23/24, 28, 32, 47) and S has been copied from C, since it contains at least one proper error (82). The manuscripts W Q are dependent on a common exemplar (14, 103); both W (4, 28, 45, 53, 95) and Q (3, 10, 17, 45, 125) show proper errors. Q has made editorial clarifications (ro, 17) and conjectures (163). The treatise is cited by the Catalogus Electorii (no. 95); Cod. Cusanus, 85 f. 48v (Honecker, pg. 280 no. 38); PROAZA, f. 221r; DIMAS DE MIGUEL (Soto, pg. 62); ARIAS DE LovoLA (Soto, pg. 47); WADDING, Scriptores, pg. 302; NICOLAVS ANTONIVS, no. 270; SOL-

LIER, no. 270; IOHANNES A S. ANTONIO (BUP), pg. 40; PASQUAL, I, 2711. and 378; STÓHR, pg. 561; Diaz v Diaz 1844; LLINAREs 140; Pla 154. The following bibliographies confuse this work with De inuestigatione actuum diwinarum rationum (op. 116): HLF 206; Lo 4.24; Ot 102; Gl di; Av 129; CA gg.

LIBER DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM PRODVCTIONIS DIVINARVM PERSONARVM

CODICES

mN oe

xdi os

San Candido, Stiftsbibliothek, VIILC.3 (XV) f. 9rvb-92vb. München, Staatsbibliothek, Clm. 10595 (XVII) f. 57r-óxr. Palma de Mallorca, Bibl. del Marqués de Vivot L.2 (XVIII) f. x6zr-167v. Biblioteca Vaticana, Vat. lat. 7623 (XIV) f. 178ra-180ra. San Candido, Stiftsbibliothek, VIIL.B.xx (XVI) f. x42va-144va. Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 1095 (XV) f. r24rb-z26ra. Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 1278 (XV) f. 46vb-48rb.

LIBER DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM PRODVCTIONIS DIVINARVM PERSONARVM* DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM PRODVCTIONIS DIVINARVM PERSONARVMb DE INVESTIGATIONE PERSONARVM*

VESTIGIORVM 7

PRODVCTIONVM

DIVINARVM

LIBER DE INVESTIGATIONE PRODVCTIONIS DIVINARVM PERSONARVM4 DE INVESTIGATIONE ACTIONIS ET PASSIONIS DIVINARVM PERSONARVM*

a

85 = Codices QR; Catalogus Electorii nr. 95; Catalogus codicis Cusani (XV) f. 48v.

b

=

ARIAS DE Codex W; ALPHONSUS DE PROAZA; DIMAS DE MIGUEL p. 62; nr. 270; LOoYvOLA p. 47; WADDING p. 302; ANTONIO nr. 270; SOLLIER

1844. JOHANNES A S. ANTONIO p. 40; PASQUAL, Vind. I p. 271, 378; DÍAZ

=I

Codices CS; Pla 154.

Codex T. a0 = Codex Ms. e

162

137. DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM

Inuestigationem istam uolumus facere per modum Artis, et supponimus, quod C ante t sit magnitudo, sed post t concordantia; et quod | D ante t sit aeternitas, sed post t contrarietas ;item C 92"

IO

quod E antetsit potestas, post uero t sit siue significet principium. Et per significata istarum litterarum intendimus soluere istam quaestionem per uiginti rationes, tenendo laffirmatiuam partem. Vtrum passio creationis sit et potuit esse absque infinita actione creationis ? 1. CDE: Nulla passio, existens in tempore et quae numquam fuit in potentia in tempore, potest esse sine infinita actione creationis. Sed passio creationis numquam fuit in tempore etc.; ergo passio creationis non potest esse sine infinita actione creationis. Maior per se est euidens, quia si passio creationis potuisset esse sine infinita actione creationis, potuit esseactio, antequam fuisset,

15

ut produceret passionem, quae non erat; quod est impossibile. Minorem sic declaro: Quia si ipsa passio fuisset in potentia in tempore, fuisset ante suum

20

25

30

35

subiectum, quam

ipsa; et sic esset

dare aliquid increatum diuersum a creatore ; quod est impossibile. Ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione creationis. 2. CDtC: Omnis magis magna passio, non existens ab aeterno, requirit habere conuenientiam cum actione, existente ab aeterno. Sed passio creationis est magis magna passio, non existens ab aeterno; ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione creationis. Probatio maioris: Quia si maior passio etc. non requireret conuenientiam cum actione existente ab aeterno, esset aequalis ei; et sic actio deduceret se ipsam in passionem de non esse in esse; quod est impossibile. Minorem sic declaro: Quod passio creationis sit maior passio etc., patet, quia tota producta est sine aliquo sibi praeiacente; sicut creatum, quod magis est passum, quam archa deducta de ligno etc. 3. CDtD: Omnis maior passio, existens extra aeternitatem, impedita per contrarietatem, non potest esse sine infinita actione creationis. Sed passio creationis est huiusmodi; ergo etc.

1 Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp; Pla 146).

M,

lfacere]om. RT 3sedjetQ 4uerot]tueroW _ sit siue] seu in fine 6 affirmatiuam partem] partem affirmatiuam CSM,WQ — 7 sit et] om.

CSM,WQ 9CDE]CDEtCS 9/10etquae-tempore]om.RT — 1Oesse] add. in creatura Q 11 tempore] add. ergo RT 13 potuisset] potuit My 14 creationis] om. C$:M9W Q — potuit] potuisset VQ fuisset] fuit T 17 ante - quam] suum subiectum ante quam Q 23/24 est - aeterno] non existens ab aeterno CS (add. in marg. alia manu: est maior passio C) 28 passionem] passione W esse] add. et CS 32 ligno] add. ergo CS

"DoxoaY

137. DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM

163

Probatio maioris: Quia passio nihil potest per se, quia si| posset R 178" per se, iam haberet actionem per se, et sic sua actio esset circa suum esse, | et implicaretur contradictio; quod est impossibile. W 47 Probatio minoris: Quod autem passio creationis sit maior passio

40 etc., satis est manifestum, quia de nihilo deducta est, et quia non

45

50

habet aliquid, cum quo resistat alicui; ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione creationis. 4. CDtE: Omnis maior passio, existens extra aeternitatem, indiget principiari ab actione infinita. Sed passio creationis est maior passio, existens extra aeternitatem; ergo indiget etc. Maiorem sic declaro: Quia actio in natura principiabilitatis est prior, passio autem posterior. Minor sic est euidens: Quia passio creationis ante fuit principiata, quam secundaria in tempore. Si sic, ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione creationis. 5. CEtC:

Omnis

maior passio, existens extra aeternitatem,

requirit existere sub potestate maiori in actione, quam passio. Nam aliter tantum posset passio, quantum actio; quod est impossibile. Sed passio creationis est malor passio, existens extra aeter55 nitatem, ut superius probatum est; ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione creationis. 6. CEtD: Omnis maior passio, non aeterna et non potens resistere aeternitati, non potest esse absque infinita actione creationis. Sed passio creationis est maior passio etc.; igitur passio creationis non potest esse absque infinita actione creationis. Probatio maioris: Quia actio ratione suae naturae resistit ipsi passioni, ut ipsa non existat ita prope aeternitatem, sicut ipsa actio. Probatio minoris: De se est manifesta. Ergo etc. 7. CEtE: Omnis maior passio non aeterna non potest esse in 65 potentia in tempore; quia si sic, iam passio ipsa esset creata de aliquo; quod est impossibile. Sed passio creationis est maior passio non aeterna, eo quia incepta est ante esse, et deducta in esse. Et quia esse et non esse sunt in maiori distantia, quae esse possit, ergo etc. 70

75

;

8. CtCD : Omnis maior passio, nonaeterna et requirens maiorem concordantiam et non maiorem contrarietatem, non potest esse sine infinita actione creationis. Ratio huius est, quia si contrarietas esset ei aequalis, tantum ipsa destrueret, quantum concordantia constitueret. Sed passio creationis est maior passio, requirens etc. Quod apparet, quia concordat magis cum esse, quam cum non esse,

37 circa] contra CSM,WQ 45 passio] in subiecto W — ergo] add. passio creationis Q — 6 principiabilitatis] principalitatis RTM, — 47 autem] uero C$. 53quantum]sicut W — 61naturae] materiae R T — 66aliquo]alio CS sed passio] om. T ;om. sed add. in marg. passioR 67 ante]Ja non CS W; de non Q; om. Mg 70 et]om. RT 75 quam cum] quam Q; quantum RT

164

80

137. DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM

et distat magis a non esse, quam ab esse. Ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione creationis. 9. CtCE: Omnis maior passio, existens principium concordans non aeternum, non potest esse |absque infinita actione creationis. Sed passio creationis est huiusmodi; ergo etc. Maior sic declaratur: Quia si principium passum posset esse sine actione infinita, iam posset esse per principium finitum, habens actionem infinitam, quod crearet ipsam passionem; quod est impossibile. Minor autem per se manifesta est per ea, quae

85 supra

dicta sunt. Ergo passio creationis non potest esse sine infinita actione creationis.

1o. CtDE: Omnis maior passio, existens principium, habens contrarietatem 90

95

IOO

finitam, non potest esse sine actione, existente

principio, carente contrarietate finita et infinita, ex eo quia talis passio in se habet imperfectionem. Qua de causa requirit illam actionem. Sed passio creationis est principium, habens contrarietatem finitam, quia aliter nullum ens esset corruptibile per se naturaliter, neque per accidens; quod est impossibile. Ergo etc. 11. DEtC: Omnis passio, habens concordantiam et potestatem non aeternas, non potest esse sine actione infinita creationis. Sed passio creationis est huiusmodi; ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione creationis. Maiorem sic declaro: Nam alias |actio finita posset se ipsam creare, et similiter passionem finitam ;quod est impossibile. Probatio minoris: Quia si passio creationis haberet concordantiam et potestaltem aeternas, iam talis passio esset aeterna

IOS

IIO

et non

aeterna; quod est contradictio; ergo etc. 12. DEtD: Omne ens, habens potestatem contrariantem non aeternam, non potest esse absque infinita actione creationis. Sed passio creationis est huiusmodi; ergo etc. Probatio maioris: Quia si tale ens posset esse sine praedicta actione, iam per suam potestatem, contrariantem sibi ipsi, posset se ipsam creare; quod est impossibile. Quare etc. Probatio minoris: Quia si passio creationis haberet potestatem contrariantem aeternaliter, iam ab aeterno et in aeternum se ipsam corrumperet; etiam esset aeterna et non aeterna, quia quod principiat et finit, non est aeternum. Ergo passio creationis non potest esse sine

infinita actione creationis.

82 per] om. $5 83 infinitam] finitam CSM,WQ 84 per!] de CSM,WQ 90 imperfectionem] perfectionem C $ Mo 95 aeternas] aeternam W; aeternans CSM, 99 finitam] finitam corr. ex infinitam R; infinitam T 101 aeternas] aeternam W; aeternitatis CS esset] est RT 103 potestatem contrariantem] conz.; posistentem contrariantem R ; potestatem contrarialem T;

contrarietatem contrariantem

producta R T

C$ Mo; contrarietatem WQ 106 praedicta] 110 ipsam] ipsum TW corrumperet] add. et RT

Drs"

137. DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM

165

13. DEtE: Nullum principium passum, habens potestatem non IIS aeternam,

potest esse sine actione infinita; nam

aliter ipsum

principium, habens potestatem non aeternam, posset se ipsum creare et etiam subiectum | ei passibile; quod est impossibile. Passio autem creationis est principium, habens potestatem non aeternam. Quod apparet ;nam plantae et animalia principiant et 120 finiunt in suis actionibus; nam aliter plantae et animalia semper essent in uno et eodem Statu; quod est impossibile. Ergo passio creationis non potest esse sine infinita actione creationis. 14. DtCD: Nulla passio, habens concordantiam et contrarietatem non aeternas, potest esse absque infinita actione creationis, 125 quia si absque infinita actione ipsa passio posset esse, iam sua concordantia

crearet suam

contrarietatem,

et sua contrarietas

suam concordantiam ; quod est impossibile. Ergo etc. Sed passio creationis habet concordantiam et contrarietatem non aeternas,

ut apparet manifeste per generationem et corruptionem in ele130 mentatis, in quibus generatio unius est corruptio alterius. Ergo ee. 15. DtCE: Nulla passio, existens principium habens concordantiam non aeternam, potest esse sine actione infinita, quia aliter

principium, existens in tempore, posset se creare in concordantia, 135 et e conuerso. Sed passio creationis est principium, habens concordantiam non aeternam ; quia si non, praedicta ratio maioris esset destructa. Quod est impossibile, cum minor propositio sit consequentia eius. Ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione. 140 16. DtDE: Nulla passio, existens principium et contrarietas extra aeternitatem, est sine actione infinita, quia si ipsa passio esse posset sine actione infinita, iam contrarietas generaret et crearet se in principio temporis, et sic ipsa non esset de genere corruptionis, sed de genere generationis ;quod est impossibile. Sed passio 145 creationis est principium et contrarietas extra aeternitatem. Quod manifestum est; nam unum indiuiduum est principium alterius, et hoc cum contrarietate et successiue. Quare etc. 17. EtCD: Omnis passio, subsistens potestati, in qua participant concordantia et contrarietas, non potest esse sine infinita Nam si praedicta passio posset esse sine 150 actione. Ratio huius est: actione infinita, iam potestas passionis non posset pati contrarie-

120 aliter] alias CSM, VQ 121et]om. TW 124 aeternas] aeternam CS; aeternans Mo 125 actione] om. sed add. in marg. alia manu R; om. T absque - passio]om. C$ ^ ipsa passio posset esse] posset esse ipsa passio Q 137 propositio] proportio T; probatio corr. ex proportio R — 141/142 esse posset] esse possit W; esset, posset RT 142 iam] coni.; om. CS MgW Q; et iam RT generaret et crearet] crearet et generaret W'; creaturae generaret

RT; forsan archetypus babebat :generaret se, et add. in marg. et crearet unum] om. RT

151 passionis] actionis

RT

146

166

155

160

170

175

137. DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM

tatem concordantiae, et contrarietas per se ipsam. Sed passio creationis est huiusmodi; nam intelligimus unumquodque sustentari concordando et contrariando. Hoc autem non posset esse, nisi in ipsa passione esset potestas cum concordantia et contrarietate. Ergo ostenditur, quod passio creationis non potest esse absque infinita actione. 18. EtCE: Omnis passio, |subsistens potestati, sub qua potes- T 125" tate consistunt principium et concordantia, non potest esse sine actione infinita. Sed passio creationis est passio, subsistens potestati etc.; ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione. Maiorem sic ostendo: Nam alias potestas esset principium, et sic principium non esset hoc, quod est, et hoc concordantia non posset sustinere. Quare etc. Probatio minoris: Quia si passio non esset subsistens potestati, sub qua consistunt principium et concordantia, iam non posset esse incepta, neque cum esse haberet| R 179” concordantiam. Igitur ostensum est, quod passio creationis non potest esse absque infinita actione. 19. EtDE: Omnis passio, subsistens potestati, sub qua consistunt principium et contrarietas, non potest esse sine infinita actione. Sed passio creationis est passio, subsistens potestati etc.; ergo passio creationis non potest esse absque infinita actione. Probatio maioris: Quia si talis passio absque praedicta actione posset esse, iam potestas esset composita per se de contrarietate et principio ; sed hoc ipsa potestas non posset sustinere. Probatio minoris: Quia nisi passio creationis non subsisteret potestati, sub qua consistunt principium et contrarietas, iam nullum agens naturale agere posset in elementatis propter finem; quod est

180

impossibile. Ergo etc. 20. tCDE: Omnis passio, subsistens concordantiae, contrarietati et principio, non potest esse sine infinita actione. Sed passio creationis est passio, subsistens concordantiae, contrarietati et

185

principio; ergo passio creationis actione.

non

potest esse sine infinita

190

Probatio maioris: Quia si praedicta passio esset sine praedicta actione, iam contrarietas esset ita primitiuum principium sicut principium, et esset causa concordantiae, quae est principium per principium. Vnde sequitur, quod contrarietas esset prius, concordantia uero posterius; quod est impossibile, eo quia contrarietas

152 contrarietas] contrarietatis Mo — 159 consistunt] consistant R T Ms; consistit C$ — potest] possunt T 163 alias potestas] aliter potestas R T; potestas alias (aliter?) CS; add. inter lin. non Q — 164 hoc?) heec RT 170 consistunt] consistant T; consistit CS; subsistunt R

172/174 Sed passio -

maioris] cozz.; om. RTCSMgW Q 174 praedicta actione] praedictis actionibus R; praedictis passionibus T — 176 hoc]haec Mo; om. RT — 177 minoris] maioris W 187 primitiuum principium] principium primitiuum T

137. DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM

167

est habitus priuatiuus, concordantia uero positiuus. Probatio minoris: Quia si passio creationis non subsisteret concordantiae,

contrarietati et principio, nullum agens ageret propter finem, sed contingenter; quod est impossibile. Ergo patet manifeste, quod 195 passio creationis non potest esse sine infinita actione.

Venati sumus uestigia beatissimae trinitatis. Et illa inuenimus per uiginti conclusiones ante dictas, quarum contrarium nullus

intellectus rationabiliter intelligere potest uere; et hoc unusquisque bene intuens suo intellectu potest experiri. Et ideo |primo 200

intendimus uenari distinctionem diuinarum personarum.

De distinctione diuinarum personarum

205

Probauimus actionem infinitam. Et ideo arguo sic: In omni essentia, in qua sit actio infinita, oportet dare actum infinitum et passionem infinitam; aliter actio infinita esse non potest, eo quia correlatiue se habent. Sed in essentia Dei est actio infinita; ergo etc.

210

Probatio maioris: Quia aliter ipsa actio non haberet aliquid, in quo esset sustentata. Probatio minoris: Eo quia Deus habet infinitum intelligere et infinitum amare et infinitum posse et huiusmodi, ergo in essentia Dei oportet dare actum infinitum et passionem infinitam. Et quia sunt correlatiua infinita, scilicet infiniens, infinitum et

infinire, sequitur de necessitate distinctio infinita, existens inter infinientiem, infinitum et infinire; sine qua distinctione relatio 215 eorum non posset esse infinita. Probauimus distinctionem in diuinis. Et uocamus infinientem unam personam, infinitum naturatum alteram personam, et infinire per amare uocamus alteram personam. Et quia omnes tres sunt infinitae, necessario sunt in essentia infinita; sine qua essenpersonae non haberent subiectum, in quo possent 220 tia infinita existere infinite.

De inuestigatione ternarii numeri in diuinis

225

Arguo per simile sic: Sicut se habet essentia intellectus per sua correlatiua, sic se uidetur habere essentia Dei per sua correlatiua. Sed sic se habet essentia intellectus per sua correlatiua, quod tria correlatiua sufficiunt ei; ergo sic se habere debet essentia Dei,

quod sufficiunt ei tria correlatiua.

191 positiuus] posterius R T; quod est impossibile - positiuus]om. W 201 De - personarum] om.CSM, — 203/204 et - infinitam]om. RT — 204eo]om. RT . 208 Probatio minoris] o». Q — eo]Jet CSMgQ;estW — 217 alteram] aliam Q 219/220 sine - infinita] aliter RT — 221 infinite] et infinire W; om. RT 222 De - diuinis] om. C $Mo; add. personis Q

W 48

168

137. DE INVESTIGATIONE VESTIGIORVM

Probatum est ergo, quod in essentia Dei sufficiunt tres personae. Quae sufficientia est infinita, per hoc quia quaelibet persona est 230 infinita, et quia sunt idem per essentiam et substantiam; et sic illas tres personas beatissimam trinitatem uocamus. De inuestigatione nominum diuinarum personarum Quoniam in essentia Dei infiniens agens, existens ipsa essentia, generat naturaliter de sua essentia genitum passum infinitum, 255 ideo competit ei istud nomen "Pater". Et hoc nomen significatum est in inferioribus per naturam ;sicut homo dicitur pater, quia de se ipso generat filium; et sicut leo, qui de se ipso generat leonem; et planta plantam. Et hoc idem est de hoc nomine "Filio", eo quia Pater et Filius 240 relatiue se habent. Infinire, moraliter assumptum per amare, non tamen dico infinire accidentaliter sumptum, sed substantialiter] eo quia est infinitus, est Spiritus sanctus, a Patre et Filio procedens, eo quia diligunt se ad inuicem sanctifice; sicut unus homo, et multo magis

245 unus homo sanctus, diligens alium hominem sanctum, et e con-

uerso, qui producunt ad inuicem amare sanctum et spiratum. Si in aliquo errauimus contra sanctam et beatissimam trinitatem in hoc opere, submittimus ipsum correctioni uenerabilium magistrorum et baccalariorum in theologia Parisius, ad quorum 250 honorem fecimus hunc tractatum cum alio tractatu, qui est De aequalitate actuum potentiarum animae. Finiuit Raimundus istum tractatum in Monte Pessulano anno 1308 Domini nostri Iesu Christi in mense Nouembris, cui ipsum

commendamus.

250/251 Liber de aequalitate actuum potentiarum animae in beatitudine (in Monte Pessulano, 1308; Gl dt, Pla 153, ROL XI op. 136).

230 sic] ov. CS. 232 De - personarum] om. CSM) 237 filium] add. hominem C$ 238 planta] add. generat CS 239 Filio] Filius M,WQ 241 moraliter] similiter W —— assumptum] assumpta est C; assumptus est

SMpy; assumpto W

per amare] om. RT; add. moraliter

infinitus] infinitus RT; add. et W homo] coniecit T; om. RC$MgW Q

W

242/243 est

244 sanctifice] sanctificare R T unus magis] melius T 245 unus homo

sanctus] om. T; om. sed add. in marg. unus homo R— 249 in theologia Parisius] om.Ms 252istum]hunc T cumalio-tractatum]om. Ms —— 2531308] add. incarnationis ¥ — in mense Nouembris] om. C$ 253/254 cui- commendamus] oz. Mo; add. Laus Deo. Amen Girardus Hectoris Carmelita T

CS; add. Deo gratias. Amen

W; add.

R 180*

T x26!

138

LIBER DE EXPERIENTIA REALITATIS AK LISAPSIVS GENERALIS In Monte Pessulano, 1308 XI

D once

«riubste: pm

eter. ‘Sapnabs

NS Fas | POTEGLA

254 t— “emasa/ Mad

Domina

Cx

ene

Aes

RASC

méssiva -ifiiRZ*aai "

etti, commas Ty wi dti

Sad otogi dn

d

pa

24) oavocilitest paul ber: P

4

;

NO

LIBER DE EXPERIENTIA REALITATIS ARTIS IPSIVS GENERALIS PROLEGOMENA

In March of the same year that the treatises edited in this volume were written Llull completed at Pisa the final form of his Art, the Ars generalis ultima (Gl dp; Pla 146), and began immediately to plan how his work should be made known to the theologians of the university of Paris. The present work, which was, according to the concluding formula (VII lin. 147-149), composed at Montpellier in November 1308, forms a part of that effort. That the work, which is known only in its original Latin form, is authentic is clear not only from the final clausula, but also from its many citations of recently completed works of Llull (dist. VII), from the fact that it is cited in the Excusatio Raimundi (op. 141 lin. 19/20), and from its close relation to the structure of the Avs generalis ultima. The epistle at the end of the treatise originally formed an integral part of the work, as the concluding formula shows;

it is transmitted

together with the treatise in all the older manuscripts. The epistle reveals the context in which Llull wrote. The Saracens pay no attention to Christian theology because the Christian theologians maintain that the faith is not demonstrable. This is because the theologians only recognize the two Aristotelian forms of demonstration qwia and propter quid and know neither the demonstration per aequiparantiam which Llull had explained ina treatise written in 1305 (ROL IX op. 121; Gl dl, Pla 133) nor the method of demonstration per hypothesim whose foundations he was investigating in the works included in this volume (esp. op. 135, 139-141). The present treatise represents an attempt to propagate the knowledge of his Art, while at the same time providing an example of the way in which the demonstration per hypothesim may be applied in diuinis. The treatise is divided into seven distinctions which match the parts of the Ars generalis ultima. Distinction I deals with the figures of the Art (Pars II of the Ars generalis ultima), distinction II with the definitions of its principles (Pars III), distinction III with the questions or rules (Pars IV), distinction IV with the Tabula (Pars V), distinction V — by far the most extensive part of the treatise — with the nine subjects of the Art (Pars IX), distinction VI shows that the Art is applicable to all sorts of questions (Pars X). Distinction VII appeals to the more than 100 works which Llull has been able to write because of the discovery of the Art and especially to the ten subalternated forms of the Art which he has recently completed. The application of the principles of the Art to all forms of reality is meant to show that the intellect can not rationally deny the proofs Llull supplies. This experience serves to establish the reality of the Art, that is, that its principles

172

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

exist naturally outside the mind. In this way Llull seeks to defend — or, as he says, excuse (VII lin. 143) — himself and justify the use of the Art and its methods of demonstration in the discussion with the Saracens. The Liber de experientia realitatis artis ipsius generalis is preserved in seventeen manuscripts, of which four belong to the fourteenth century (E P V Z),two to the fifteenth (G W ), eight to the seventeenth '(L,L3M; Ma M,M,,P,P,), and three to the eighteenth (L; L& M;). Most of the manuscripts (G M, M,,PP,V W Z) present the text together with the accompanying Epistola, six (L,L;LgLa MgP;) without it. E includes excerpts from the prologue, Dist. I, V-VII, and the E prstola (twice). M ; includes only the Epistola. The Epistola has been edited twice in this century (Av, Bo). The relationship of the manuscripts may be shown as follows:

SEU ue [ex XIV

:

Archetypus

XVI

XVII

XVIII

The manuscripts may be divided into two principal families (a, b). To the family a belong the manuscripts V Z P, P, M,, (II 19; [VZ] V 39, 52/53, 156, 240, 244). But V shows proper errors (I 56; III 15, 48; V 49, 63) against the branch Z P; P, M,, (11, 12, 14; 124, 46, 51). P; P, M,, derive from Z, but P, (17, 46, 74/75) is indepen-

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

173

dent ofP, M,, (7, 16, 18, 19, 21), while these are independent of one another (P, O97 57h) 14725) O5. M. 6/10; I 1r). To me family b belong the manuscripts PEM,M3MWGL,

LoL Lg (14/24, 27, 33/35; 1 37/38; [PEWG] V 421, 435 443, 507).

This family divides into two branches, PEM,M3M,

(V 24, 536)

and WGL,L¢L.Ls (II 10; V 684). E is a copy ot Pandit MM are

copies of É; EM ^ aM, manifest all the errors of P and theirown proper errors (1/2; 2:V 18), while each of the later manuscripts show proper errors (M,: 33; I 70; Ms: V 33/34, 88/89). M, has supplied sections of the work missing in E from Z (11, 12, 14; I 24). The branch c is made up of manuscript W (proper errors: 21,24; I 3/4, 106/107 ;III 41) and the manuscript group GL LL Ls (6,IO, 3s I 31, 104/105 ;V 633, 773). L, is a copy of G(2; 167), Loa copy of L, (9/10), and L;a copy of Le (162). Lgisan independent copy of L,

(27, 32/33).

»

The treatise is cited by the Catalogus Electorii (no. 91); Cod. Cusanus 85, f. 48v (Honecker, pg. 279 no. 17); Catalogus I Scholae Lullianae Barcinonensis anni 1466 (Soto, pg. 70); BoviLLus (Victor, no. 85); Index librorum apud Card. Cisneros (Alos, p. 63); PROAZA, f. 220v; DiMAS DE MIGUEL (Soto, pg. 61); ARIAS DE LovoLA (Soto, pg. 41); WADDING, Scriptores, pg. 297; NICOLAUS ANTONIUS, no. 33; CUSTURER, no. 33; SOLLIER, no. 23; SALZINGER,

no. 98 (cum Epistola); IOHANNES A S. ANTONIO (BUF), pg. 36 and 53; PASQUAL, I, 270 and 375; HLF 135 (cum Ep.); Lo 3.40 (cum Ep.); Ot 121 (cum Ep.); Gl ed, ed! (Ep.); Av 130 (cum Ep.); CA 57

(cum Ep.); Diaz v Diaz 1848; Pla 155, 156 (Ep.).

"MHimds diues tty LH |

s es9$ 00ev4Usg iHd:

i

-

me

resbn: bai ug piis 1)ictor1026, bits (otc Gonship vt ihr traits ew be Sor fase.he Power

iie trots! a 2030le TE adi yd beri vei e»

xi

{tr oneQe ifqumbeaoH; 4/Bp 3 2B einen)

1nV0H (0c ay 01977 0017-3056 zz rotons

aamgilig.t.

1a) seite) find his anri x»bad ; (28 on tot :(x9 Mq eto’) nodi ge rami less Y soci toe. ‘oy. estosioe. ZETA P

Aq Ot). AJOVOR

pense1SMh SMR IZOS =F yond quód yiEE o etat &

bas og «f. (HU

AS

oir (c8 htxWe AWO.

(ilojaiqii mus? oon

br) 05OF 16093E mf] arr DL: ote tiis. Ges Palen dn

Aetio] ort 34 SURG ho es 1) um prae ^

d mu ) Fat 106g

usiBp idu Y SAIL? fag fn) T

,

1

FE

"E

;

i De]

LIBER DE EXPERIENTIA REALITATIS ARTIS IPSIVS GENERALIS

CODICES Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV) f. 152va-153va (ex Dist. I), 236va-242va (ex prol. et dist. V-VII), 325r (marg., Epistola), 497ra-va (Epistola). Palma de Mallorca, Biblioteca Publica, 1067 (XV) Int. II f. zr-32r (cum

ep.).

L4 Ls Lg

Palma de Mallorca, Biblioteca Páblica, 105 (XVII) f. 185v-231v (cum ep.). Palma de Mallorca, Archivo de la Curia, Causa Pía Luliana, x (XVIII)

f. 148r-185v (sine ep.). Palma de Mallorca, Archivo de la Curia, Causa Pia Luliana, xx (XVIII)

f. 7or-1o2v (sine ep.). Palma de Mallorca, Societat Arquelógica Luliana, 8 (XVII) Int. II f. 47vLg 84r (sine ep.). München, Staatsbibliothek, Clm. 10564 (XVIII) Int. IV f. 2r-v (Epistola Ms tantum). München, Staatsbibliothek, Clm. 10568 (XVII) Int. VI f. 2r-23v (cum M; ep.). München, Staatsbibliothek, Clm. 10581 (XVII) f. 127r-151v (sine ep.). Msg München, Staatsbibliothek, Clm 10582 (XVII) f. 62r-Gar. München, Staatsbibliothek, Clm. 10651 (XVII) f. 85r-123v (cum ep.). Mis = Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 16116 (XIV) f. xoar-1xxzr (cum ep.). P; = Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15095 (XVII) f. 31r-53v (sine ep.). Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 17827 (XVII) f. 304r-339r (cum ep.). Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 832 (XIV) f. 7ra-36vb (cum ep.). Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 1278 (XV) f. 49ra-6rva (cum ep.). SI NUSParis, Bibliothéque Mazarine, 3500 (XIV) f. 39r-6rr (cum ep.). Avinyó 130 (p. 221-222) :Idem ac Bo. Bo ed. fragm.: S. Bové, Al margen de un discurso (Seo de Urgel 1912) 26-28 (Epistola in fine operis).

LIBER

DE

EXPERIENTIA REALITATIS GENERALIS?

ARTIS

IPSIVS

DE EXPERIENTIA REALITATIS ARTIS IPSIVS GENERALIS? LIBER DE EXPERIENTIA REALIS ARTIS IPSIVS GENERALIS^ DE EXPERIENTIA REALIS ARTIS IPSIVS GENERALIS LIBER DE EXPERIENTIA REALITATIS IPSIVS ARTIS GENERALIS? LIBER DE EXPERIENTIA REALITATIS ARTIS GENERALISÍ LIBER DE EXPERIENTIA REALITATIS IN OBIECTOÉ TRACTATVS DE EXPERIENTIA REALITATIS ARTIS IPSIVS GENERALIS^ TRACTATVS DE EXPERIENTIA REALITATIS IPSIVS ARTIS GENERALIS! TRACTATVS DE EXPERIENTIA REALITATIS ARTIS GENERALIS* LIBER DE EXPERIENTIA REALITATIS ARTIS! LIBER DE EXPERIENTIA REALITATIS GENERALIS?! LIBER DE EXPERIENTIA REALITATIS IPSIVS" DE EXPERIENTIA REALITATIS? . DE EXPERIENTIAP

a

=

b c d

= Codex Z. = Codex P. = Codices E Mg. = Codex G; Inventarium scholae lullianae Barcinonensis s. XVII (Memorial dels llibres; Blanco Soto p. 77); Av 130; Pla 155.

e

Codices P;P4V.

Lg Lg Mi5 W; PAsQUAL, Vind. I p. 270.

f

= Codices L4L;

g

= Catalogus Electorii nr. 9r.

h

=

i k

1

Codex M;. = SALZINGER nr. 98. = Lo 3.40; Gl ed; DíAz 1848. = Index librorum apud Cardinalem Cisneros anni 1515 (D'Alós p. 63); ALPHONSUS

ANTONIO

DE PROAZA;

DIMAS DE MIGUEL p. 61; WADDING

nr. 33; CUSTURER

nr. 33; SOLLIER

p. 297;

nr. 23; lOHANNES

A

S. ANTONIO p. 36. =

ARIAS DE LOYOLA p. 41.

Catalogus codicis Cusani 85 (XV) f. 48v.

BoviLLUs (Sollier p. 670) ;IOHANNES A S. ANTONIO p. 53. I scholae lullianae Barcinonensis anni 1466 (Blanco Soto Catalogus = "d O5» I

p. 79).

178

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

Deus, cum tua summa sapientia et amore, Incipit Liber de experientia realitatis Avtis ipsius generalis. Quoniam experimentum est fundamentum, supra quod intellectus fundat suum intelligere siue scire, ut per experientiam realitatem scientiae manifestet, idcirco facimus hunc tractatum

ad declarandum, quod As generalis uera est et realis, ad hoc quod E 236" des. audientes ipsam libentius in ea imprimant intellectum. | [DE ALPHABETO]

IO

In principio autem huius libri alphabetum cordetenus scire oportet. Quod alphabetum erit istud: B significat bonitatem, differentiam, Deum, et Vtrum.

C significat magnitudinem, concordantiam, angelum, et Quid est. D significat aeternitatem siue durationem, contrarietatem, cae-

15 lum, et De quo est.

E significat potestatem, principium, hominem, et Quare est. F significat sapientiam siue intellectum siue instinctum, medium, imaginatiuam, et Quantum est. G significat uoluntatem siue appetitum, finem, sensitiuam, et

20

Quale est. H significat uirtutem, maioritatem, uegetatiuam, et Quando est. I significat ueritatem, aequalitatem, elementatiuam, et Vbi est.

K significat gloriam, minoritatem, instrumentatiuam, Quomodo est et Cum quo est.

2 et passim Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146).

2Liber]om.Z;tractatus M;

realitatis]realisP ^ Artis ipsius] ipsius artis

G ; ipsius Artis corr. in Artis L; Artis Lg Ls La Mis

1/2 Deus - generalis] om.

E Mg; om. sed add. in marg. M; — 6 generalis] om. GL4LgLsLg ^ ueraest]est uera M;;;est necessaria P, — ad hoc quod] quatenusid M; — 7 ea] ipsa E Mg in ea imprimant intellectu suo Mj,

intellectum] imprimant in intellectu P4; imprimant in 9 cordetenus] recte conzecit G L4La; om. VZP;P4M;PW;

in principio - cordetenus] initio autem alphabetum sequens Mi; 9/10 cordetenus - alphabetum] Lg Ls lOerit]est GL4LgL5Lg — Quod- istud] om. My 11 Deum] om.ZP,P4M,3M, l2angelum]om.ZP;P4M,4 M; 14 caelum] om. Z P4 Mj5 M; 16 hominem] om. P4 M;; 17 siue] om. Z PAM,3 M7 18 imaginatiuam] om. P,M,;

tem] 222. et W —

19 sensitiuam] om. P4 M,3

uegetatiuam] om. P,M,;

23 gloriam] siue delectationem P4Mj4 GL4L&Ls Lg

om.P,4M,,

2Áest]om. W

— 14/24D

21 maiorita-

— 22 elementatiuam] om. P4M;; instrumentatiuam]

significat — est] om. P5; est] add. sine isto

tali alphabeto homo non potest uti de arte generali

PW G L4 Le Ls Lg

mddopoedrroonnmrrIr

Boddprd

OFHROINE

B dq

DETOR

HD Od

B Eq dp hq XE gnc

“BOdnoTdE4 BRHdIvD

ER

B xd T BE

From Ars inuentiua ueritatis (MS Clm. rosor [XIV] f. 2v)

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS DE DIVISIONE HVIVS LIBRI

25

30

35

40

179

Diuiditur iste liber in septem distinctiones.| Prima est de figuris. Gav Secunda de definitionibus. Tertia de regulis. Quarta de tabula. Quinta de nouem subiectis. Sexta de applicatione. Septima de exemplis. In prima distinctione probabimus, quod principia sunt necessaria, uera et generalissima f et dabimus doctrinam, per quam homo sciat ipsis uti. In secunda definiemus principia; et doctrinam dabimus, quomodo homo ipsis definitionibus sciat uti. In |tertia Wer explanabimus regulas; et doctrinam dabimus, per quam homo sciat ipsis uti. In quarta|dabimus doctrinam, per quam homo sciat P 102" multiplicare rationes ad unam et eandem conclusionem. In quinta tractabimus de nouem subiectis, tangendo de quolibet |aliquantu- Z 39" lum suo modo. In sexta dabimus modum applicandi terminum implicitum ad explicitum, et modum etiam practicandi. In septima dabimus exemplum hominis illiterati, et etiam quaestionum.

I De prima distinctione [De figuris]

Distinctio ista in quattuor figuris est diuisa, ut in prima pagina patet. Et primo de prima figura sic dicemus: I. [DE PRIMA FIGVRA] Prima figura continet in se nouem cameras, siue nouem litteras,

IO

uel nouem principia, ut in ipsa patet, uidelicet B bonitatem, C magnitudinem etc. Ista uero sunt principia primitiua, uera, realia, necessaria et substantialia.

3 cf. figuras inter pg. 178 et 179.

Lg

27 secunda] add. est PWGL,L¢L;Lg ^ definitionibus] significationibus | 32/33 doctrinam dabimus quomodo] dabimus doctrinam per quam Lg

33 homo ipsis definitionibus] ipsis definitionibus homo M; — 30/35 principia — uti] principia propria et docebimus modum utendi definitionibus illis Mi, — 33/35 In tertia - uti] in tertia explanabimus regulas et ostendimus usum illarum M,3; om.

PW GLgLsLg;

om. sed add. in marg. alia manu: in tertia

explanabimus regulas et earum species L, — 36 conclusionem] quaestionum GL4,L;L,;Lg ^ 40 et etiam quaestionum] om. P4 Mj; 1 distinctione] add. quae est de figuris. De prima figura P, — 3/4ut - patet] ut patet in prima pagina W — 7 uidelicet] om. P; ut - uidelicet] om. P;

180

a3

DE EXPERIENTIA REALITATIS

(1) Primitiua, quia nulli istorum in suo genere aliquid est praeiacens. Nam omnia alia entia sunt sub ipsis, quoniam sunt bona per bonitatem, magna per magnitudinem; et sic de quolibet alio “suo modo. 5)

20

25

30

(2) Vera, quia de omnibus aliis entibus uero modo praedicantur; sicut de Deo, qui uere est bonus per suam bonitatem, et angelus uere |bonus per bonitatem; et sic de aliis principiis cum G 2 subiectis. Nam aliter entium ueritas esset ficta. (3) Realia, eo quia eorum entitas extra animam |naturaliter hic W 49° consistit. (4) Sunt etiam necessaria, quia nullum ens potest existere nec agere naturaliter sine istis. (5) Substantialia sunt, per hoc quia per se haec existunt ;sicut diuina bonitas etc., quae per se est existens; etiam angeli bonitas naturalis etc. Nam aliter accidens esset melius ipsa substantia, | VS cum omnis substantia per accidens esset bona. Etiam: Accidens esset maius ipsa substantia, cum omnis substantia per magnitudinem, quae esset accidens, esset magna; et sic de alis dictis principiis potest dici. Et sic omnis appetitus magis appeteret quiescere in ipsis accidentibus, quam in substantia. Quod est falsum, cum impossibile sit, quod accidens sit melius et maius,

quam ipsa substantia. Et sic de aliis supra dictis. Iterum: posito quod principia esset accidentalia et non substantialia, ipsa accidentia non haberent, a quo egrederentur. Sed 25 quia sunt substantialia, bonitas magnitudinis, quae est accidens, oritur a bonitate substantiali, tamquam habitus in subiecto. Et sic magnitudo est bona per accidens et non per se; et sic de bonitate, quae est magna per accidens et non per se; et sic de aliis. Bonitas autem magnitudinis, et sic de alus, est quanta et actiuata per 40 bonitatem substantialem in magnitudine; et sic quantiltas et actio ex bonitate substantiali oriuntur, et in magnitudine oritur passio respectu receptionis, et quantitas. Et sic de qualitate,

Z 40

habitu, relatione, situ et motu. Et omnia ista in subiecto nouo et 45

creato, bono per bonitatem, magno per magnituldinem etc., quanto per quantitatem, quale per qualitatem, et hoc in tempore et in loco, subiecto ipso substantia existente.

llistorum]istarum V E; horum M; 13/l14etsic - modo ]et sic de aliis principiis et subiectis P4 24 etiam] et ZP; P4Mj4 M; 25 naturalis] add. quae Z P; M; etc.]similiter PA — 27 maius] maior G ; maius corr. ex maior L4 substantia?] om. P ; suppl. in marg. E — 31 melius et maius] maius et melius GL4L¢L; Lg 32 quam - dictis] conzeci; et sic de aliis quam ipsa substantia supra dictis VPEW, et sic de aliis supra dictis quam ipsa substantia ZP,;M;GL,LgL;Lg;

et sic de aliis quam

ipsa substantia P,; et sic de aliis

(illeg.) quam ipsa substantia Mi; 37/38 de bonitate - sic] om. PEWG L,LgL;Lg ^ 46subiecto] sub ZP;P4Mij4M; — substantia existente] substantiali existenti P;

G 2

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

181

Ipsa principia substantialia habent intensa correlatiua, sicut bonitas bonificatiuum, bonificabile et bonificare, magnitudo ma50

gnificatiuum, magnificabile et magnificare; et sic de aliis suo modo. Nam aliter non possent habere participationem ad se inuicem; nec possent intrare in composito mixtionem, et esset destructa extensitas et continuatio, natura, motus et |appetitus. Et Vg sic uacuitas et otiositas esset orta; et multa alia inconuenientia,

55

quae sunt impossibilia, sequerentur. Principia autem substantialia sunt in Deo conuertibilia ;sicut diuina bonitas, quae est diuina magnitudo; et sic de aliis. Et

propter hoc diuina potestas est absoluta, et per consequens diuina bonitas, magnitudo etc. Et omnia principia sunt in Deo aequiualentia, et habent actus aequiualentes, et non possunt per aliqua 60 finita principia impediri. Principia, per hoc quia sunt abstracta et generalia, non sunt sensibilia nec imaginabilia, sed intelligibilia, recolibilia, amabilia tantummodo, quoniam potentiae inferiores non possunt obiectari ita alta subiecta, sicut potentiae superiores. Diximus de principiis primae figurae. Et per hoc, quod de ipsis 65 diximus, ostensum est, quod Ars generalis est primitiua, uera, et

necessaria, et realis, eo quia per dicta principia haec consistit. 2. DE SECVNDA FIGVRA

75

G 3° Secunda figura in se continet tres triangulos, |ut apparet. Primus triangulus est de differentia, concordantia et contrarietate. Quae sunt principia generalia ;quoniam quidquid est, aut est per differentiam, aut per concordantiam, aut per contrarietatem. Et quodlibet istorum habet suas species subalternas; sicut differentia inter sensuale et sensuale, inter sensuale et intellectuale, inter intellectuale et intellectuale. Et sic de| concordantia Z 40%

80

necessarium ; et hoc quia per ipsam omnia differunt, et sine ipsa omnia essent idem numero. Et sicut dictum est, quod differentia est principium primitiuum etc., sic de concordantia et contrarie-

7o

et contrarietate. Differentia uero est principium primitiuum, uerum, reale et

69 cf. figuras inter pg. 178 et 179.

53/54 54 quae sunt] et W 51 composito] om. ZP;P,M,4 M; inconuenientia - sequerentur] inconuenientia sequerentur quae sunt impossibi56 et?] add. lia ZP;P4M;; sequerentur inconuenientia impossibilia Mj; 64 superiores] principia sunt in Deo V —— 62 amabilia] imaginabilia L; 67 per dicta principia] praedicta principia L4; in praedictis inferiores P principiis Lg Ls La

haec] om. P4

70 est] om. M;

74/75 inter sensuale et

intellectuale — intellectuale?] om. P5; et intellectuale] om. P — 77/80 uerum -

primitiuum] oz. Z P; P4 Mi; M;

182

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

tate potest dici; quoniam omnia, quae|conueniunt, per concordan- W 5o tiam conueniunt ; et omnia, quae contrariantur, per contrarieta-

tem contrariantur. Et sic patet, quod ipse triangulus est omnino V 9° generalis, ex eo quia est ex principiis generalibus constitutus. 85 Secundus triangulus habet tria principia generalia, scilicet principium, medium et finem, sub quibus cadit quidquid est, et extra ipsa nihil est. Quodlibet istorum principiorum habet sub se species subalternas, sicut principium causale principium quantum et quale, et sicut principium occasionale et proportionale. Medium 9o uero habet tres species, et finis alias tres. Ipsas non declaramus;

nam in Arte generali sunt expressae. Tertius triangulus est de maioritate, aequalitate et minoritate. Omnia ista sunt principia generalia; nam quodlibet istorum habet suas species subalternas, expressas siue declaratas in Arte 9 i general. Probatum est, | quod secunda figura, eo quia habet principia G 3" generalia, est generalis, primitiua, uera, etc. Et sic patet, per quem modum Ars generalis |est uera et realis, eo quia principia generalia P ros secundae figurae sunt sub ipsa. Et ideo per ista principia in A7te ro generali syllogismi demonstratiui, et conclusiones primitiuae, uerae et necessariae concluduntur. 3. DE TERTIA FIGVRA

Tertia figura continet in se triginta sex cameras, ut apparet. Et est composita ex prima figura et secunda, et sic est magis genera105 lis, quam sit prima per se nec secunda. Modum autem, per quem ipsa est argumentabilis et euacuabilis, dimittimus, quia in Arte generali est iam dictum. Et quia ista figura est generalis, et sub Arte generali est contenta, patet, per quem modum Ars generalis est uera et realis.

IIO

4. DE QVARTA FIGVRA

Quarta figura est uolubilis, ut in se patet. Et formantur ibi

91 Ars generalis ultima Pars Il cap. 2 (ed. Palma 1645 pg. 5-8). — 94/95 ibid. 103 cf. figuras inter pg. 178 et 179. 106/107 Ars generalis ultima Pars Il cap. 3 (ed. Palma 1645 pg. 9-10) et Pars VI (ed. cit. pg. 57-83). 111 cf. figuras inter pg. 178 et 179. 81 quae] add. differunt differunt per differentiam et omnia quae P, 87 quodlibet] om. Z P; P4M34M; 88 causale] cásisale Z; cásuale P; cále VW;

casualeG

89 quale] add. etc.

PWGL4L&;L;Lg

^ 104/105 et sic - secunda]

om. GL4LgLsLg 106/107 in - dictum] est iam dictum in Arte generali V 109 uera et realis] per ipsa generalis Z P,P, M; ; ars - realis] ars per ipsam generalis est Mj;

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

183

nouem camerae; uidelicet BCD est una camera, et CDE alia camera; et sic de aliis. Post formando aliam cameram de BCE IIS

aliae nouem camerae generantur, et sic de aliis in uoluendo. |Et istam multiplicationem remittimus ad Artem ipsam generalem, et etiam modum euacuandi cameras, et faciendi et soluendi artificia-

liter placitum quaestiones. Et quia ipsa quarta figura est generalis et est sub Arte generali conltenta, patet, per quem modum Ars generalis est per ipsam generalis.

G 4

II De secunda distinctione

[De definitionibus]

IO

15

Distinctio ista est de definitionibus principiorum. Sicut bonitas, quae sic definitur: Bonitas est ens, ratione cuius bonum agit bonum. Et sic de magnitudine, quae est ens, ratione cuius bonitas, aeternitas, etc., sunt magna. Et sic de aliis, secundum quod in Arte generali continetur. Definitiones principiorum pluribus modis possunt fieri. Sicut | Z bonitas, quae est principium, cui proprie competit bonificare; etiam est ens obiectum, cuius proprium est bonificatum. Et sic de magnitudine, cui proprie competit magnificare; et est ens obiectum, cuius proprium est magnificatum. Et sic de aliis principiis, quolibet suo modo. Definitiones principiorum sunt, propter hoc ut artista agat de principiis cum definitionibus eorum in conclusione, tali modo, quod definitiones remaneant

20

illaesae, affirmando uel negando;

quoniam si definitiones laederentur tenendo affirmatiuam, teneatur negatiua, et e conuerso. Nam definitio est signum definiti, cum quo intellectus intelligit definitum, |de ipso scientiam faciendo. Et ista regula est uniuersalis et infallibilis per totam Artem generalem. Et sic patet, per quem modum A's generalis est uera et realis cum definitionibus suorum principiorum.

115 Ars generalis ultima Pars II cap. 4 (ed. Palma 1645 pg. 11-12) et Pars VII (ed. cit. pg. 84-ror). 6/7 Ars generalis ultima Pars II (ed. Palma 1645 pg. 12-15).

6 sunt] est P bonificatum - est]om. laederetur

10 etiam] add. magnitudo W G L4 Lg Ls La 10/12 PW GL4Lg;L;Lg ^ 17 definitiones laederentur] definitio

P W G L4 Lg L5 Lg

Att

19 definitum] intellectum V Z P; P4Mj4 M;

W 50”

184

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS III De tertia distinctione

[De regulis]

IO

I5

20

|Distinctio ista est de decem regulis generalibus, siue de decem V 10° quaestionibus, quae numeratae sunt in Alphabeto, et declaratae in Arte generali. Quaelibet uero regula habet suas species subalternas, ut patet in Arte generali. Et ideo quando |quaeritur aliquid, debet artista applicare hoc, G 4" de quo quaeritur, ad illam regulam, quae est de genere illius, de quo quaeritur, et ad species eius. I. Sicut si quaeratur: Vtrum Deus sit ?, debet applicare terminos quaestionis ad illam regulam et ad suas species. Et primo ad primam speciem, uidelicet debet supponere, quod possibile est, quod Deus sit, aut quod Deus non sit, ut intellectus sit successiuus, usquequo attingat, intelligendo affirmatiuam aut negatiuam, in qua sit quietatus et de scientia habituatus, et hoc cum definitionibus principiorum. 2.1 Si quaeratur de quidditate, recurrat ad secundam regulam, et ad species eius. Sicut si quaeratur: Quid est Deus?, respondeat artista cum prima specie secundae regulae, adiuuando se cum definitionibus principiorum, sic dicendo: Deus est summa bonitas, Deus est infinitas, Deus est aeternitas, Deus est absoluta potestas; et sic de

25

aliis suo modo. 2.2 Si autem quaeratur: |Deus, quid habet in se ipso ?, recurrat ZI artista ad secundam speciem secundae regulae. Et dicat, quod Deus habet in se ipso sua correlatiua intensa, et sibi connaturalia, cum quibus est ita bonus, magnus, aeternus etc. per suam inten-

30

sam et intraneam agentiam, sicut per suam existentiam. Quae correlatiua habet Deus sic uere et necessarie per suam bonitatem, magnitudinem, aeternitatem etc., sicut per suum intellectum, et

35

per suam uoluntatem. Et ratio huius est, quia in Deo omnes|suae rationes sunt aequiualentes, existendo et agendo. 2.3 Sed si quaeratur: Quid est Deus in alio ?, recurrat artista ad tertiam speciem secundae regulae, adiuuando se cum definitionibus principiorum. Et dicat, quod Deus est sic praecedens ens mundum per nouitatem, ratione antiquitatis suae aeternitatis, sicut est comprehendens ipsum mundum quantum, ratione immensitatis suae infinitatis. Et ratio huius est, quia in ipso sua 5 Ars generalis ultima Pars IV (ed. Palma 1645 pg. 15-27).

12 ilam]

primam

existentiam] essentiam

PWGL4LgLsLs Z P4 M5 M;

15 attingat]

7 ibid.

attingit

V

29

V ro

Gis:

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

185

40 aeternitas et sua immensitas sunt aequiualentes et aequiagentes

Sic extensiue, sicut intensiue; extensiue autem dico in materia

45

remota et a contingentia, uidelicet creata. 2.4 Et si quaeratur per quartam speciem secundae regulae: Deus, quid habet in alio ?, respondeat artista, et dicat, quod Deus habet in creatis actionem infinitam quoad immensam infinitatem. Etiam habet in ipsis sic praeiacentiam antiquam quoad suam aeternitatem aut secundum suam aeternitatem, quod relinquit omnes creaturas, quaecumque sint, nouas, sicut sua infinitas relin-

50

55

6o

quit ipsas quantas. Sicut exemplificauimus de primo subiecto per primam regulam et per secundam, sic potest dici de ipso per alias regulas, adiuuando se artista cum |definitionibus principiorum. Et sicut diximus de primo subiecto per regulas, sic de subiectis aliis potest dici. Verumtamen secundum modum et regulas, per quem quodlibet existit conditionatum, quoniam decem sunt regulae generales, et quaelibet habet species subalternas generales, et ad ipsas possunt applicari omnia nouem subiecta, quae sunt generalia. Secundum quod dedimus exemplum de| primo subiecto, declaratum est, quod Ars generalis est uera |et realis per suas ueras et reales regulas generales.

P 103"

IV ct

W sr

IV

|De quarta distinctione [De tabula] |Distinctio ista est de Tabula. Et habet septem columnas, ut patet. Et in qualibet columna sunt uiginti camerae, cum quibus intellectus discursiue facit uiginti rationes ad concludendum de una quaestione, uel potest multas ad placitum facere quaestiones, et earum solutiones. Et hoc expressum est in Arte generali, in qua sunt octoginta quattuor columnae.

Ista littera t significat, quod litterae, quae sunt in columna ante IO

t, sunt de prima figura, et litterae, quae sunt post t, sunt de

secunda. Sed quia prolixitatem euitamus, quae dicta sunt de Tabula, sufficiant, maxime quia in Arte generali de ipsa locuti sumus satis large. Quoniam Tabula habet columnas generales, et ipsa est sub Arte 8 Ars generalis ultima Pars V (ed. Palma 1645 pg. 27-33).

12 ibid. (pg. 33-

57): 41 40 immensitas] intensa infinitas W'; immensa infinitas P GL,Lg;L,Ig 48 intensiue] add. intensiue autem dico in ratione absoluta et intranea W P? om. generales] Deus est Quid quaeratur si sicut 20/60 — V sint] sicut

VADE

186 wn

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

generali, eo quia est una pars eius, ostenditur, quod Ars generalis est uera et realis. Tabula uero est ista, quae sequitur: BCD GDE:.-— DEF oq) EbBG s EGH::-;GHI HIK BCtB | CDtC |.DEtD .EFtE..EGtF: GHtG HItH BCH mcDIEDsr3DBIUtE ERB: PGtGr(Ghths ARI BétD).. CDtE ^4DEtFE--.EFtG-. BEGtH-^-GHtL «HRK BDtB . CEtC » DFtD | -EGtEFHth -GitG or HKtH BDiC o CED? DPtEoBGtE :5PHtG 7 GHRHS3 HK BDtD'"CEtE.. DPtF EGtG -FHtH .— Gl HKtK BtBC* *Ct6D:-DEDE BEfEF:| ;FIPG. )/GtGH o *HtHI BtBDCtCE.. DtDF EtEG -FtPH. GtGI^HtHK BtCD CtDE .DtEF .EtFG |FtGH |.GtHI - HtIK CDtB DEtC EFtD FGtE GHtF HItG IKtH CDtC“DEtD; EFtE ^EFGtF | GHtG .HItH-— IK GDED (3DEtE-: sEFtF) 3BGtG:-GHEEH HIE IKtK CtBC DtCD EtDE FtEF GtFG HtGH ItHI CtBD* iDIECE fr EtDE |. ESEG: iGtkH | HtGdoc AK GICD c-DIDE BEtEES c:BEREG^* 5GEGH«/BtHIE 5: HK DtBC: ^ cEtCD: -i;FtDE |-GtEFP. - HtbG: GE. KCHI DtBD' -EtCEFtDF GtEG -HIOBHESERGI KtHK DtCD EtDE FtEF GtFG . HtGH ItHI KtIK tBCD' *"-CDE "DEP tERG €PGHO tOHDu tK

V E 236" inc.

|De quinta distinctione

Gry

[De nouem subiectis]

Z 43!

|Distinctio ista est de nouem subiectis in Alphabeto nominatis, VA

o

quae sunt: Deus, angelus etc., in quibus cadit quidquid est, et extra ipsa non est aliquid reperire. De quolibet subiecto dicemus aliquid ad dandum doctrinam, per quam subiectum uenatur et inuenitur per Tabulam, faciendo de ipso quaestiones et soluendo ipsas, miscendo principia cum definitionibus eorum, et cum regulis et definitionibus earum, per columnas et per cameras earum. Et talis doctrina declarat Practicam Artis generalis. Et primo circa primam columnam de primo subiecto sic dicemus:

10 Practica breuis super Tabulam generalem (Ars compendiosa) (Parisiis, 1299; Gl bt, Pla 92, ed. C. Ottaviano, L'ars compendiosa de Raymond Lulle, Paris, 1930, pp.

105-161).

27 DtEF] DtDF P

28 CDtB]CDtD V — 33 HtHI] HtIH P

17/37

Tabula uero - tHIK] VP; om. W; BCD - tHIK] om. ZP; P4 Mj M; GL, Lg L5 Lg

P 104'

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

187

I

DE PRIMO SVBIECTO, PER PRIMAM COLVMNAM DEDVCTO [DE DEo]

20

Quaeritur: Vtrum Deus habeat ita infinitam et intensam agentiam quoad suam bonitatem, magniltudinem, aeternitatem etc., Mat sicut quoad suum intellectum, et ad suam uoluntatem? I. Solutio: Per primam cameram primae columnae, quae est de BCD. Nam intellectus primo facit hypothesim, ut per primam speciem primae regulae sit discursurus. Et tunc considerat definitiones bonitatis, magnitudinis et aeternitatis.

Cum quibus cognoscit, quod de quaestione affirmatio est tenenda. Quoniam, si bonitas est ens, ratione cuius bonum agit bonum, et magnitudo est ens, ratione cuius bonitas et aeternitas 25 sunt magnae, et aeternitas est ens, ratione cuius bonitas et magni-

tudo durant ; necessarie sequitur, quod actus sit bonus, infinitus et aeternus.

Ratione cuius sequitur, quod Deus habeat ita bonam, infinitam et aeternam agentiam quoad suam bonitatem, magnitudinem, 20 aeternitatem etc., sicut quoad suum intellectum et | ad suam uoluntatem. Aliter definitiones bonitatis, magnitudinis et aeternitatis essent laesae; quae laesio est impossibilis. 2. BCtB: Secunda camera significat bonitatem, magnitudinem et differentiam. Et ideo posito, quod Deus non haberet ita infinitam et intensam 35 agentiàm quoad suam bonitatem, magnitudinem, aeternitatem etc., sicut quoad suum intellectum et ad suam uoluntatem (et definitio differentiae est ista: Differentia est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo, aeternitas etc. sunt rationes inconfusae); 40

G 7"

differentia polneret, quod bonitas, magnitudo, aeternitas etc. Z 43°

different ab intellectu et a uoluntate, eo quia agentia sua esset superius per intellectum et uoluntatem, et inferius per bonitatem, magnitudinem et aeternitatem. Et bonitas, | magnitudo et aeternitas essent intelligibiles et V 13" 45 amabiles per accidens; et intellectus et uoluntas haberent accidentalem bonitatem, magnitudinem et aeternitatem. Et sic confusio sequeretur, et principiorum laesio ; quod est impossibile. Patet ergo, quod de quaestione affirmatio est tenenda. 3. BCtC: Posito, quod de quaestione negatiua sit tenenda, (quae est ista: Concordantia W 51’ 50 destruitur | definitio concordantiae est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo etc. in uno et in pluribus

18 oin

tiam] om.

Mag

EM;M

25 vB om.

39 bonitas] om. V

PEM; MyW

54 et differen-

49 negatiua] negatio V

188

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

concordant); quoniam bonitas, magnitudo, aeternitas, intellectus et uoluntas non concordarent in eadem entitate existendi et agendi per unam essentiam. Quoniam ubicumque sit superius et 05 inferius, oportet, quod ibi sint plures essentiae. Patet ergo, quod necessarie de quaestione affirmatiua est tenenda, negatiua autem dimittenda. 4. BCtD: Facta hypothesi, quod de quaestione negatiua sit tenenda et affirmatiua dimittenda, sequitur contrarietas. (Defini- Gs 60 tio cuius est ista: Contrarietas est mutua resistentia propter diuersos fines). Quae contrarietas impediret, quod diuina agentia non esset intensa, sed extensa quoad diuinam bonitatem, magnitudinem et aeternitatem, sicut quoad diuinum intellectum et ad diuinam uoluntatem. Et contrarietas, quae est materia remota et 65 finita, repugnaret et destrueret concordantiam infinitam et aeternam; quod est impossibile. Ergo etc. 5. BDtB: Posito, quod de quaestione negatiua sit tenenda, differentia ponit duas bonitates, unam substantialem, aliam accidentalem; et duas aeternitates, unam substantialem, et aliam 70 accidentalem. Et bonitas et aeternitas, quae sunt substantiales,

sunt principia intensa; et intellectus substantialis et uoluntas substantialis | sunt principia, extense habituata de bonitate et aeternitate accidentalibus ;quod est impossibile. Ergo etc. 6. BDtC: Facta hypothesi, quod de quaestione negatiua sit D» tenenda, laeditur concordantia, per hoc quia non consistit intensiue per bonitatem et aeternitatem, sed extensiue. Et suus uigor est, |quod sit intensiue inter intellectum et uoluntatem, ab omni extensitate remota. Et quia in essentia Dei talia sunt impossibilia; ergo etc. 80 7. BDtD: Posito, quod de quaestione negatiua sit tenenda contrarietas expellit intensam concordantiam inter bonitatem et aeternitatem, et ponit se in loco eius. Et permittit, quod intellectus et uoluntas habeant intensam concordantiam. Et quia omnia ista in Deo sunt impossibilia; ergo etc. 8. BtBC: Facta hypothesi, quod de quaestione negatiua sit 85 tenenda, differentia implicat multas bonitates in Deo; quoniam una bonitas est illa, quam habent diuina magnitudo et aeternitas |per extensam agentiam, et alia, quam habent diuinus intellectus et diuina uoluntas per intensam agentiam. Et concor90 dantia existit extense quoad bonitatem magnitudinis et aeternitatis, et intense quoad bonitatem intellectus et uoluntatis. Et quia ista sunt impossibilia ; ergo etc. 9. BtBD: Posito, quod de quaestione negatiua sit tenenda, differentia | ponit duas bonitates per essentiam differentes, et 95 contrarietas suas contrarietates; quoniam una est bonitas inter 52/53 quoniam - concordarent] om. V Z 88/89 agentiam - uoluntas] om. Mg

62 diuinam] differentiam V

V r4

Z 44

G 8'

P 1o4*

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

IOO

189

magnitudinem et aeternitatem extensam, alia existens inter intellectum et uoluntatem intensam. Et extensa est de contrarietate | V habituata passiue et subiectiue; et contrarietas intensa superposita differentiatiue. 10. BtCD: Facta hypothesi, quod de quaestione negatiua teneatur, sequitur, quod concordantia et contrarietas implicant contradictionem ; quoniam congordantia concordat bonitatem, magni-

4’

tudinem, aeternitatem, uoluntatem et intellectum intensiue per 105

IIO

totam essentiam diuinam, et contrarietas agit in contrarium intensiue. Et sic circa idem contradictio implicatur. Et quia contrarietas est impossibilis, sequitur de necessitate, quod de quae- E 237' stione affirmatiua est tenenda. II. CDtB: Posito, quod de quaestione negatiua sit tenenda, differentia ponit se inter magnitudinem et aeternitatem; quoniam una est magnitudo intensa inter intellectum et uoluntatem, alia est aeternitas extensa inter bonitatem et magnitudinem. Et quia talis differentia est impossibilis; |ergo etc. Z 44° I2. CDtC: Facta hypothesi, quod de quaestione negatiua sit tenenda, magnitudo et aeternitas concordant extensiue |et infe- G9 et uoluntas concordant | intensiue et supe- W 52°

IIS rius, et intellectus

rius; quod est impossibile. Ergo etc. I3. CDtD: Posito, quod de quaestione negatiua sit tenenda, contrarietas se ponit inter magnitudinem et aeternitatem, laedendo eis definitiones, quas habent, priuando ab ipsis intensam I20 agentiam siue concordantiam. Et sic contrarietas est superius per uigorem, et magnitudo et aeternitas inferius; quod est impossibile. Ergo etc. I4. CtBC: Facta hypothesi, quod de quaestione negatiua sit tenenda, B distinguit inter agentiam extensam et intensam, et 125 concordantia concordat ipsam intensitatem et extensitatem, |et superius et inferius. Et quia hoc est in rationibus Dei impossibile, eo quia sunt aequiualentes ; ergo etc. I5. CtBD: Posito, quod de quaestione negatiua sit tenenda, differentia distinguit inter intensam et extensam agentiam in 130

155

diuinis. Et contrarietas ponit contrarietatem intensitatis et extensitatis. Et talem differentiam cum contrarietate pateretur diuina magnitudo, et esset defectiua et diuisa in uigore; quod est impossibile. Ergo etc. 16. CtCD: Facta hypothesi, quod de quaestione negatiua sit tenenda, concordantia et contrarietas essent aequaliter magnae in diuina magnitudine. Et sic definitio magnitudinis esset laesa, et per consequens definitio concordantiae. Et contrarietas esset superius, per hoc quod esset laedans. Et quia hoc est impossibile; ergo etc.

140

17. DtBC: Posito, quod de quaestione negatiua sit tenenda, B

98/99 superposita]sunt posita V;supposita M;

— 125 et?] add. per

PEW

G

190

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

distingueret aeternitatem per superius et inferius, et concordantia concordaret ipsas duas aeternitates per superius et inferius. Et quia hoc est impossibile; ergo etc. 18. DtBD: Facta hypothesi, quod de quaestione negatiua | sit 145 tenenda, differentia distingueret aeternitatem in duas aeternitates, unam superiorem et aliam inferiorem, quae essent species

G 9"

eius; et contrarietas poneret, quod essent contrariae. Ratione

cuius sequeretur, quod aeternitas esset de genere corruptionis; quod est impossibile. Ergo etc. 150 19. DtCD: Posito, quod de quaestione negatiua sit |tenenda, Z 45 concordantia concordaret in aeternitate agentiam intensam et extensam, et contrarietas contradiceret ipsam. Et sic aeternitas esset composita de concordantia et contrarietate ; quod est impossibile. Ergo etc. 20. |tBCD: Facta hypothesi, quod de quaestione negatiua sit V zs" 155 tenenda, triangulus differentiae, concordantiae et contrarietatis esset positus inter diuinam bonitatem, magnitudinem et aeternitatem, intellectum 160

et uoluntatem,

et per consequens

malitia,

paruitas, nouitas, ignorantia et medium. Et sic Deus non haberet, cum quo esset Deus, quia in ipso esset priuata summitas suae bonitatis, magnitudinis, aeternitatis, intellectus et uoluntatis. Et

quia hoc est impossibile; ergo etc. Per uiginti rationes probauimus, quod de quaestione supra dicta affirmatiua est tenenda. Et hoc cum principiis primitiuis, ueris, 165 realibus et necessariis, et hocin tanto, quod intellectus rationabili-

ter non posset negare ipsas uiginti probationes, in quibus beatissima trinitas per intensam agentiam est significata. 2

170

175

180

DE SECVNDO SVBIECTO, PER SECVNDAM COLVMNAM DEDVCTO [DE ANGELO] I. Quaeritur: Quid est angelus? Solutio: CDE. Angelus est spiritus creatus non coniunctus. Et ideo secundum secundam speciem secundae regulae habet magna, durabilia et potentia correlatiua, eo quia per corpus non est impeditus. (Definitio autem potestatis est |ista: Potestas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo etc. possunt existere et agere). 2. CDtC: Quaeritur: De quo sufficit duratio magnitudinis angeli? Solutio: Dicendum est, quod de durabilibus correlatiuis concordabilibus secundum secundas species secundae et tertiae regulae. 3. CDtD: Quaeritur: Quid est duratio angeli in sua magnitu156 differentiae concordantiae] concordantiae secundas] suas V

differentiae

VZ

179

G 10°

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

IOQI

dine? Et respondendum est |per tertiam speciem secundae regu- W 52” lae, quoniam duratio ponit in magnitudine, quod correlatiua magnitudinis specifice durent sine contrarietalte. NEIGE 185 4. CDtE: Quaeritur: Quare unus angelus non principiat alium angelum? Et respondendum est per secundam speciem tertiae regulae, quoniam angelus non potest multiplicare suam speciem, eo quia nihil recipit substantialiter. Quare nihil potest producere substantialiter, cum sit substantia finita et noua. (Definitio autem 190 principii est ista: Principium est id, quod se habet ad omnia ratione alicuius prioritatis.) 5. CEtC: Quaeritur: |Quid habet potestas angeli in sua magni- Z 45" tudine et concordantia? Et respondendum est, |quod habet ma- P 105° gnum actum siue posse concordatum. 6. CEtD: Quaeritur: Quare malus angelus potest tantum ma195 lum magnum facere atque pati? Et respondendum est per definitiones potestatis, contrarietatis, et per priuationem secundae speciei quartae regulae, quoniam sua naturalis potestas ex contrarietate est habituata, propter hoc quia a suo fine est priuata. 200 7. CEtE: Quaeritur: Quare angelus habet species innatas, cum quibus cognoscit et loquitur sine potentiis inferioribus? Et respondendum est per primam speciem quartae regulae; quia habet ipsas, per hoc quoniam ex innata bonitate, magnitudine, duratione, potestate, intellectu, uoluntate, uirtute, ueritate, gloria, 205 differentia, concordantia, principio, medio, fine, maioritate et ae-

210

215

220

225

qualitate est constitutus, ut |ad secundam speciem quartae regu- G lae per se se possit habere. 8. CtCD: Quaeritur: Quae sunt in angelo maligno magna concordantia et magna contrarietas? Et respondendum est per secundam speciem secundae regulae et per tertiam speciem tertiae regulae, quod sunt magnae controuersiae inter naturam suam et mores ; quia contrarietas et subiugatio paene sunt habitus suorum correlatiuorum naturalium a contingentia. 9. CtCE: Quaeritur: Quae sunt principia boni angeli in sua magnitudine? Et: respondendum est per secundam speciem | V secundae regulae, quod sunt principia, habituata ex concordantia, ab omni contrarietate disparata. 10. CtEDE : Quaeritur: Quare est magna et durabilis contrarietas inter angelum bonum et malignum? Et respondendum est, per hoc quia principia subalterna in triangulo principii, medii et finis sunt ab omni concordantia remota; ut patet in secunda figura, existente bono angelo quietato positiue, et malo angelo obstinato priuatiue. 11. DEtC: Quaeritur: Quare angelus habet materiam? Et respondendum est per secundam speciem secundae et tertiae

204 uirtute ueritate] conieci addendum

;,om. VZPEW

G —— 219est]add.est V

10”

16"

192

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

regulae, et per primam et secundam quartae regulae, quoniam sine materia non posset durare suum intensum agere; eo quia inse non potest aliquid recipere, cum forma ab omni receptione sit 230

235

remota. Etiam, quia a secunda specie secundae regulae esset | Z 46 denudatus et a suo quare priuatus. 12. DEtD: Quaeritur: Quare substantia angeli requirit esse composita ex forma et materia spiritualibus? Et respondendum est, per hoc ut sua potestas posset quoad formam esse actiua, et quoad materiam |passiua ;per secundam speciem tertiae regulae. E 237" Neque contrarietas posset suam durationem corrumpere.

I3. DEtE: Quaeritur: Angelus cum quibus principiis potest durare? Et respondendum est per secundam speciem secundae regulae et per secundam tertiae, uidelicet cum suis correlatiuis et cum sua specifica forma et materia. 240 I4. DtCD: Quaeritur: De quo durant concordantia et contrarietas in angelo maligno? Et respondendum est per tertiam speciem secundae regulae, quoniam concordantia naturalis est ex contrarietate habituata |morali, in situ aeuiterno assituata.

I5. DtCE: Quaeritur: Quare concordantia boni angeli in aeuum 245 aeuiternum est assituata? Et respondendum est per hoc, quia cum suis principiis in aeuiternitate est quietata. 16. DtDE: |Quaeritur: Quare contrarietas in aeuiternitate est recepta ? Et respondendum est per definitionem contrarietatis et per priuationem principiorum durationis, ex contrarietate habi-

G mr

IV ETE

250 tuatae.

255

17. EtCD: Quaeritur: Quare angelus potest magis concordando, quam contrariando? Et respondendum est per definitiones |po- W 53° testatis, concordantiae et contrarietatis; et per secundam speciem secundae regulae et per omnes species quartae regulae. 18. EtCE: Cum angelus non habeat oculos atque manus, quare potest iudicare de colore, et in inferioribus agere? Et respondendum est per definitionem potestatis et per concordantiam suorum principiorum ; ut patet per secundam speciem secundae et tertiae

regulae.

260

19. EtDE: Quaeritur: Quare angelus potest affligere corpus humanum? Et respondendum est per definitionem potestatis, quae potestas hominis ex contrarietate est habituata, et a suo fine deuiata; et in tertia specie tertiae regulae a contingentia assituata.

233 actiua] actiuam V 234 passiua] passiuam V —— 237/238 secundae regulae et per secundam tertiae] V Z P E W G (sed DE = tertia et quarta regula) 240 concordantia] concordia VZ 244 DtCE] CtCE VZ 244

concordantia] concof WG; concordia VZ

—— 249/250 habituatae] habituatas

V; habituatorum Z; habituata G 258/259 secundae et tertiae regulae] VZPEWG (sed CE = secunda et quarta regula)

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS 265

270

20. tCDE: Cum angelus sit dispositus naturaliter per concordantiam ad utendum suis principiis primitiuis, |quaeritur: Quid disponit ipsum ad agendum contra sua primitiua principia, ex quibus est ? Et respondendum est, quod ipsemet, eo quia habituat sua principia ex contrarietate contra suam naturalem concordantiam. Venati sumus angelum per secundam columnam, et de ipso quaestiones et solutione$ fecimus artificialiter. Et sicut uenati sumus ipsum per secundam columnam, per alias columnas similiter uenari potest.

[DE TERTIO SVBIECTO, PER TERTIAM COLVMNAM DEDVCTO [DE CAELO]

290

295

300

395

Z 46"

$i

275

285

193

Gan

I. Quaeritur: Caelum de quo est? Et respondendum est: DEF, per primam speciem et secundam et tertiam tertiae regulae. Per primam sic, uidelicet est de se ipso propter hoc, quia non est productum de aliqua materia sibi praeiacente, et cum sit |corpus NES incorruptibile et indiuisibile. Per secundam speciem sic: Quia est de suis principiis innatis et specificis, uidelicet ex bonitate, magnitudine, duratione etc. Et per tertiam speciem sic: Caelum non est subditum alicui ratione corruptionis neque motionis naturaliter, cum per se ipsum habeat motum naturalem, influxum a suis principiis innatis. 2. DEtD: Quaeritur: Quare caelum est mobile? Et respondendum est per secundam speciem tertiae regulae, etiam per primam et secundam speciem quartae regulae; et per definitiones durationis, potestatis et contrarietatis. 3. DEtE: Quaeritur: Quare principia caeli causant motum ? Et respondendum est per definitiones durationis, potestatis et principii; et per tertiam regulam et per quartam, quae quarta regula habet duas species, scilicet formalem et finalem. Formalem per hoc, quia est constitutum ex uniuersalibus forma et materia ei specificis deriuatis a suis principiis innatis. Finalem, ut omnia mobilia inferiora sint ab ipso mota effectiue quoad caelum, sed naturaliter quo a se Ipsis, sicut quattuor elementa et elementata. 4. DEtF: Quaeritur: Motus caeli quantus est? Et respondedum est per definitiones durationis, potestatis et medii; et per tertiam et quartam et quintam |regulam. (Defin&tio autem medii P 105” est ista: Medium est subiectum, in quo finis influit principio, et principium refluit fini. Species autem quintae regulae sunt duae, uidelicet quantitas continua et discreta.) 5.| DFtD: Quaeritur: Contrarietas caeli de quo est ? Et respon- LAT 299 a se ipsis] ad se ipsas Z

I94

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

dendum est per definitiones durationis, instinctus et contrarietatis. (Definitio autem instinctus est regulatio naturalis innata, a principiis inhaerentibus ad naturalem operationem.) Etiam res310

315

G r2!

ponsio per tertiam et quintam regulam declaratur. Et hoc patet per moltum octauae sphaerae et septem planetarum ab oriente in V ist occidentem, et e conuerso. Ex quo contrario motu remittuntur elementa, et miscentur, ut generentur elementata. Etiam sic generantur monstruitates et menstruitates in mulieribus. 6. DFtE: Quaeritur: Quare caelum est in continuo motu intensiue et extensiue? Et respondendum est per definitiones durationis, instinctus et principii; etiam per primam et secundam speciem quintae regulae. Quoniam motus caeli est intensus|circulari- W 53" ter cum suis correlatiuis; extensus autem, quia octaua sphaera

320 mouet Saturnum, et Saturnus Iouem etc., et hoc effectiue.

7. DFtF: Quaeritur: Anima caeli de quo est? Et respondendum est per definitiones durationis, instinctus et medii; et per tertiam et quintam regulam. Quam animam uocamus motiuitatem caeli; quoniam sicut planta cum sua anima, scilicet uegeta325 tiua estmota ad uegetandum, sic caelum cum sua anima motiua est motum ad mouendum alia a se mobilia. 8. DtDE: Quaeritur: Quid est magis scibile, aut quod sit possibile mundum esse ab aeterno, aut quod possibile ipsum esse nouum? Et respondendum est per definitiones durationis, con330 trarietatis et principii; etiam per tertiam et quartam regulam. Quoniam contrarietas in omni subiecto, in quo est, causat contrarios fines; concordantia autem agit in oppositum. 9. DtDF: Quaeritur: Cum caelum habeat centrum intensiue circulariter, per quod medium terra est centrum caeli per lineam 335 diametralem ? Et respondendum est per definitiones dulrationis, G r2" contrarietatis et medii; et per tertiam et quintam regulam, terra existendo centrum caeli effectiue seu extensiue. IO.| DtEF: Quaeritur: Quare planetae et octaua sphaera sunt Z 47" contiguae, et non coniunctae ? Et respondendumlest per definitio- V i18" 340 nes durationis, principii et medii; et per tertiam et quartam et quintam regulam. Quoniam caelum non habet medium mensurationis per rectam

345

lineam

diametralem

intensiue;

quia si sic,

quilibet planeta cum alio esset mixtus extensiue, et corrumperetur motus circularis. II. EFtD: Quaeritur: Posito, quod caelum esset motum ab intelligentia et non per se, quare suus instinctus naturalis esset impotens? Et respondendum est per definitiones postestatis, instinctus et contrarietatis; et per tertiam et quartam et quintam regulam.

309 etiam responsio] et respondeo V VZPEWG

348 instinctus] conieci; medii

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

195

12. EFtE: Quaeritur: Quare instinctus caeli esset principium 350 generale, existens impotens ad per se mouendum? Solutio: Dicendum est per definitiones potestatis, instinctus et principii; et per quartam et quintam regulam. 13. EFtF: Quaeritur: Quare caelum per se non posset cessare a 355 suo motu? Et respondendum est per hoc, quod sua potestas et suus instinctus habent intensa correlatiua, et sunt unum corpus continuum et quantum. Et hoc patet per definitiones potestatis, instinctus et medii; et per |quartam et quintam regulam. 14. EtDE: Quaeritur: Quare principia caeli sunt incorruptibi360 lia? Et respondendum est per definitiones potestatis, contrarietatis et principii. Quoniam potestas et principia innata caeli praecedunt contrarietatem, ipsa contrarietate existente inferius, uidelicet in elementis et in elementatis. I5. EtDF: Quaeritur: Quare potestas caeli est superius et 365 contrarietas effectiue est inferius ? Et respondendum est per hoc, quia potestas caeli habet sua correlatiua intensa; contrarietas autem non, cum sit accidens, cum quo accidente potestas |caeli effectiue agit in suis accidentibus ; sicut ignis, qui cum caliditate agit effectiue in aqua calefacta, ipsam remittendo ef affligendo. Et 370 quod hoc sit uerum, sic patet per definitiones potestatis, contrarietatis et medii; et per tertiam et quartam et quintam regulam. 16. EtEF: Quaeritur: Quare potestas caeli facit, quod sua principia possunt existere et agere? Et respondendum | est per definitiones potestatis, principii et medii; et per quartam et 375 quintam regulam. 17. FtDE: Quaeritur: Quare instinctus caeli habet inhaerentiam ad contrarietatem, quae contrarietas est forma remota a coessentialibus principiis caeli? Et respondendum est per definitiones instinctus, contrarietatis et principii; et per tertiam et 380 quartam et quintam regulam. Quoniam instinctus caeli, nisi contrarietas esset ab ipso mota in inferioribus, non esset causa corrup-

E 238'

Gr

V 19! Z 48

tionis elementatorum, et sic esset destructus motus naturalis.

18. FtDF: Quaeritur: De quo est instinctus caeli? Et respondendum est per tertiam regulam et per quintam; et per definitio385 nem medii, contrarietate existente remota ab instinctu caeli.

I9. FtEF: Quaeritur: Quare instinctus caeli requirit habere actum, uidelicet mouere existentem aequaliter inter mouentem et mobilem? Et respondendum est per hoc, quia instinctus sine correlatiuis non esset | intensus. Et hoc patet per definitiones W 54' 390 instinctus, principii et medii; et per quartam et quintam regulam. 20. tDEF :Quaeritur: Principia connaturalia caeli, in quantum ascendunt super contrarietatem, cum qua caelum effectiue agit in inferioribus ?Et respondendum est, quod in tantum, in quantum 352 instinctus] om. V —— 358regulam]regulas Z —— 360 contrarietatis] recte coniecit Z; om. VPEWG 382 destructus] om. V Z

196 395

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

substantia ascendit supra suum accidens, siue agens supra suum instrumentum. Et hoc patet per definitiones contrarietatis, principii et medii; |et per tertiam, quartam et quintam regulam. Diximus de caelo, per tertiam columnam deducto. Et per ea, quae de ipso diximus, potest homo habere notitiam de ipso, et de multis eius circumstantiis.

4

400

DE QVARTO SVBIECTO, PER QVARTAM COLVMNAM DEDVCTO [DE HOMINE] 1. |Quaeritur: Quare est homo? Solutio: EFG. Et respondendum est, quod homo est per hoc, quia est compositus ex anima et 405 corpore. Et est propter hoc, ut intelligat et diligat Deum ex toto suo posse. Et quod hoc sit uerum, significatum est per definitiones

V 19” P 106

potestatis, intellectus et uoluntatis; et per quartam, quintam et

sextam regulam. (Definitio autem intellectus est ista: Intellectus est ens, ratione cuius sapiens intelligit. Et definitio uoluntatis est 410 ista: Voluntas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo etc. sunt

415

420

425

430

desiderabilia. Sexta uero regula habet duas species, uidelicet qualitatem |propriam et qualitatem appropriatam.) Z 48" 2. EFtE: Quaeritur: Quare intellectus humanus habet correlatiua intensa ? Et respondendum est per hoc, quia nisi haberet ipsa correlatiua intensa et primitiua, non posset causare intelligibilitates extrinsecas siue peregrinas extensiue siue effectiue, et si sic causaret ipsas extra suam essentiam ; quod est impossibile. 3. EFtF: Quaeritur: Quare intelligere est medium mensurationis inter intelligentem et intelligibilem? Et respondendum est per hoc, quia nisi esset medium aequaliter existens inter intelligentem et intelligibilem, essentia intellectus non esset continua, sed diuisa ;eo quia deficeret ei medium extremitatum continuum. Quod est impossibile, et contra definitiones potestatis, intellectus, medii; et contra quartam et quintam regulam. 4. EFtG: Quaeritur: Quare intellectum est obiectum ipsius intellectus? Et respondendum est, quod naturaliter intellectus non posset quiescere tantum in obiecto appropriato, sicut in proprio; ut uoluntas, quae magis quiescit in uelle, quam in nolle. Et hoc significatum est per definitiones potestatis, intellectus et G r4 finis. (Definitio autem finis |est ista: Finis est, in quo principium V 20° quiescit.) Etiam per quartam et quintam et sextam regulam. 5. EGtE: Quaeritur: Qualia sunt principia innata hominis? Et respondendum est, quod sunt bonitas, magnitudo etc., spiritualia

419/421 et respondendum - intelligibilem] om. PEW instinctus Z liter V

425 intellectum] intelligibile VW

G — 423 intellectus] 433 spiritualia] spiritua-

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS 435

197

et bonitas, magnitudo etc., correlatiua. Aliter qualitates appropriatae et per accidens non egrederentur a principiis propriis et innatis. Et quod hoc sit uerum, significatum est per definitiones potestatis, uoluntatis et principii; etiam per quartam et sextam regulam. 6. EGtF :Quaeritur: Quare uoluntas posset habere uelle inten-

440 sum, existens in medio inter uolentem et uolibile intensiue? Et

respondendum est per loc, quia potestas habet in se intensa correlatiua, quae causant ita correlatiua intensa in uoluntate potentiue, sicut correlatiua uoluntatis causant correlatiua in potestate intensa amatiue. Et hoc significatum est per definitiones 445 potestatis, uoluntatis et medii; et per quartam et sextam regulam. 7. EGtG: Quaeritur: |Quare uoluntas non posset quiescere, nisi Z 49° potestas haberet in se propria correlatiua ? Et respondendum est per hoc, quia nisi potestas haberet in se propria correlatiua poten450 tiue, ipsa uoluntas non posset habere in se propria correlatiua amatiue. Et quod hoc sit uerum, patet per definitiones potestatis, uoluntatis et finis; et per quartam et sextam regulam. 8. EtEF: Quaeritur: Quare potestas non posset esse principium generale, nisi haberet 455

460

medium

intensum,

uidelicet posse?

Et

respondendum est per hoc, quia sine medio intenso, existente aequaliter inter intensum possificatiuum et intensum possificabile non posset causare extensa possibilia. Et |hoc significatum est per W 54" definitiones potestatis, principii et medii; et per quartam et quintam regulam. 9. EtEG: Quaeritur: Qualia principia sunt potenti necessaria?

Et |respondendum est, quod illa, cum |quibus potest quiescere

G 14’

naturaliter in sua essentia, uidelicet sua intensa correlatiua. Et V 20”

hoc significatum est per definitiones potestatis, principii et finis; et per quartam et sextam regulam. Io. EtFG: Quaeritur: Qualia correlatiua requirit finis, ut pote465 stas in ipso possit quiescere ? Et respondendum est, quod requirit intensa correlatiua quoad se et quoad potestatem. Aliter deficeret medium intensum, sine quo non possent se coniungere inuicem in subiecto, in quo sunt. Et quod hoc sit uerum, significatum est per 470 definitiones potestatis, medii et finis; et per quartam, quintam et sextam regulam. 11. FGtE: Quaeritur: Qualia sunt principia, cum quibus intellectus et uoluntas beatorum quiescunt perfecte in patria? Et respondendum est, quod aequalia intensa correlatiua eorum ad 433/434 spiritualia - etc.] oz.

et'] om. PEWG

G — 434 correlatiua] corporalia

— 442/443 intensa - correlatiua?] om. PEWG

tam et sextam regulam] VZPEWG

Z — 435

446 quar-

(sed EFG = quarta, quinta et sexta regula)

460 potenti necessaria] potestati necessaria Z; necessaria potenti PEW,

necessaria potestati G posset E

468 non possent] non posset PWG; nullo modo

198 475

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

inuicem, eo quia principium summum aequaliter est intelligibile, recolibile et amabile. Et quod hoc sit uerum, significatum est per definitiones intellectus, uoluntatis et principii; etiam per quartam, quintam et sextam regulam. 12. FGtF: Quaeritur: Qualia sunt media communia, existentia inter intellectum

et uoluntatem?

Et respondendum

E 238

est, quod

sunt principia primitiua innata, uidelicet bonitas, | magnitudo, Z 49" duratio etc. Et hoc patet per definitiones intellectus, uoluntatis et medii; et per quintam et sextam regulam. 13. FGtG: Quaeritur: Qualis finis est ille, in quo intellectus et 485 uoluntas requirunt inuicem quiescere? Et respondendum est, quod ille, qui aequaliter existit intensus per intellectum et per uoluntatem. Et hoc significatum est per definitiones intellectus, uoluntatis et finis; et per quintam et sextam regulam. 14. FtEF: Quaeritur: Quare intellectus non potest esse princi490 pium generale, nisi haberet propriam passionem | sibi coessentia- G 15° lem, in qua causaret omnia intelligibilia peregrina? |Et respon- V ar dendum est per hoc, quia deficeret ei medium coniunctionis, mensurationis et continuationis inter intellectum agentem intelligentem, et intellectum possibilem intelligibilem. Et hoc patet per 495 definitiones intellectus, principii et medii; etiam per quartam et quintam regulam. I5. FtEG: Quaeritur: Quare oportet, quod intellectus moueat sic corpus, intelligendo siue credendo, sicut uoluntas, uolendo siue P 106" 500

505

515

odiendo ? Et respondendum est, quod per hoc, quia sunt principia innata, ut quiescant in mouendo corpus propter finem ultimum. Et hoc significatum est per definitiones intellectus, princpii et finis; et per quartam, quintam et sextam regulam. 16. FtFG: Quaeritur: Quale medium requirit intellectus, ut maxime posset quiescere ?Et respondendum est, quod summum intelligere, ad quod creatus est. Et hoc patet per definitiones intellectus, medii et finis; et per quintam et sextam regulam. I7. GtEF: Quaeritur: Qualia sunt principia uoluntatis? Et respondendum est, quod sua correlatiua intensa. Aliter uelle non esset suum medium intensum ; quod est impossibile. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, principii et medii; et per quartam, quintam et sextam regulam. 18. GtEG: Quaeritur: Quare principium non posset quiescere in uoluntate, facta hypothesi, quod uoluntas non haberet in se sua correlatiua intensa? Et respondendum est per hoc, quia esset uacua sine ipsis, otiosa, et extra naturam posita. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, principii et finis; et per quartam et sextam regulam. 19. GtFG: Quaeritur: Qualia sunt media uoluntatis intensiue et extensiue? Et respondendum | est, quod uelle est suum medium Z 50° 507 uoluntatis] add. intensiue PEW

G

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS 520

525

199

intensiuum et nolle extensiluum. Et hoc significatum est per G 15% definitiones uoluntatis, medii et |finis; et per quintam et sextam V car regulam. 20. tEFG: Quaeritur: Qualia sunt principia, media et finis hominis ? Et respondendum est per definitiones principii, medii et finis; et per quartam, quintam et sextam regulam. Diximus de homine, deducto per quartam columnam. Et per ea, quae de ipso diximus, potest homo multa scire, quae de homine praedicantur.

J 530

DE QVINTO SVBIECTO, PER QVINTAM COLVMNAM DEDVCTO [DE IMAGINATIVA]

I. | Quaeritur: Virtus uoluntatis, in quantum ascendit supra W 55° uirtutem imaginationis? Solutio: FGH. Et dico, quod uoluntas potest Deum amare, et imaginatio non potest eum imaginari, et 555 hoc patet per definitiones imaginationis, uoluntatis et uirtutis ;et per quintam, sextam et septimam regulam. (Definitio autem imaginationis est ista: Imaginatio est ens, cui proprie competit imaginari Definitio autem uirtutis est ista: Virtus est origo unionis bonitatis, magnitudinis etc.) 2. FGtF: Quaeritur: In quali imaginatione est altius medium ? 540 Et respondendum est, quod in imaginatione hominis per hoc, quia cum anima rationali est coniuncta. Et hoc patet per definitiones imaginationis, uoluntatis et medii; et per quintam et sextam regulam. 3. FGtG: Quaeritur: Quale est proprium obiectum ipsius ima545 ginationis? Et respondendum est, quod imaginatum; sicut proprium obiectum uoluntatis est amatum. Et hoc patet per definitiones imaginationis, uoluntatis et finis; et per quintam et sextam regulam. 559

555

560

4. FGtH:| Quaeritur: Quantum est maior essentia |uoluntatis,

Moor

quam essentia imaginationis? Et respondendum est, quod tantum quantum obiectum uoluntatis est maius, quam obiectum imaginationis. Et hoc significatum est per definitiones imaginationis, uoluntatis et maioritatis. (Definitio autem maioritatis est ista: Maioritas est imago immensitatis bonitatis, magnitudinis etc.) Etiam per quintam, sextam et septimam regulam. 5. FHtF: Quaeritur: Quando imaginatio habet habitum uirtuosum? Et respondendum est, quod tunc, quando habet medium siue actum uirtuosum. Et hoc patet per definitiones imaginationis, uirtutis et medii; et| per quintam et septimam regulam.

G iG

536 regulam] add. uirtus est origo P ; add. uirtus est origo unionis bonitatis 538/539 definitio - etc.] om. E magnitudinis etc. E

Z 50°

200

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

6. FHtG: Quaeritur: Quando imaginatio est in quiete? Et respondendum est, quod tunc, quando agit cum uirtute. Et hoc patet per definitiones imaginationis, uirtutis et finis; et per quintam, sextam et septimam regulam. 565

7. FHtH: Quaeritur: Quando imaginatio est in maiori maioritate, quae potest esse? Et dicendum est, quod tunc, quando imaginatur altius obiectum, quod potest esse imaginatum. Et hoc patet per definitiones imaginationis, uirtutis et maioritatis ; et per quin-

570

575

tam et septimam regulam. 8. FtFG: Quaeritur: Quale est medium intensum et extensum imaginationis? Et respondendum est, quod medium intensum imaginationis est illud, cum quo quiescit; et medium extensum imaginationis est illud, in quo quiescit. Et hoc significatum est per definitiones imaginationis, medii et finis; et per quintam et sextam regulam. 9. FtFH: Quaeritur: Quando medium imaginationis est peruersum? Et respondendum est, quod tunc, quando sua maioritas

naturalis est impeldita per diuersas forlmas superiores et inferio-

V 22"

res. Et hoc patet per definitiones imaginationis, medii et maiorita580 tis; et per quintam et septimam regulam. 1o. FtGH: Quaeritur: Quando imaginatio est in quiete? Et respondendum est, quod tunc, quando attingit suum maiorem finem obiectiue. Et hoc patet per definitiones imaginationis, finis et maioritatis; et per quintam, sextam et septimam regulam. 11. GHtF: Quaeritur: Quando imaginatio per uoluntatem ha585 bet uirtutem? Et respondendum est, quod tunc, quando uelle uirtuosum mouet medium imaginationis siue actum. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, uirtutis et medii; et per quintam, sextam et septimam regulam. 12. GHtG: Quaeritur: Qualis uirtus uoluntatis mouet uirtutem 590 imaginationis ? Et respondendum est, quod illa, cum qua uoluntas quiescit, mediante imaginatione. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, uirtutis et finis; et per sextam et septimam regulam. 13. GHtH: Quaeritur: Quando uirtus uoluntatis est impedita 595 per imaginationem? Et respondendum est, quod tunc, quando uoluntas succumbit maioritatem suae uirtutis maioritati uirtutis imaginationis.| Et hoc patet per definitiones uoluntatis, uirtutis et maioritatis; et per sextam et septimam regulam. I4. GtFG: Quaeritur: Qualia sunt media, existentia inter uo-

G x6"

600

Z sr

luntatem et |imaginationem ? Et respondendum est, |quod princi-

E 239!

pia innata, |cum quibus se coniungunt ad constituendum homi- P 107: nem ad finem, cuius inhaerent eorum actus. Et hoc patet per W 55" definitiones uoluntatis, medii et finis; et per quinltam et sextam

regulam.

572 cum] in PEWG diuersas] peruersas PE W G

572/573 et medium - quiescit] om. V Z

578

V 23!

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS 605

I5. GtFH: Quaeritur: Quale est maius |medium, aut medium uoluntatis, aut medium

610

620

625

630

imaginationis?

Et respondendum

est,

quod amare est per prius, et imaginari per posterius. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, medii et maioritatis; et per quintam, sextam et septimam regulam. 16. GtGH: Quaeritur: Quando uoluntas quiescit in suo fine sine actu imaginationis ?Et respondendum est, quod tunc, quando se habet

615

201

ad obiectum

amatum,

intellectum

et memoratum,

non

imaginatum. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, finis et maioritatis; et per sextam et septimam regulam. 17. HtFG: Quaeritur: Quale medium consitit uirtuosum in imaginatione? Et respondendum est, quod illud, quod est innatum intensiue, et illud, quod est acquisitum extensiue. Et hoc patet per definitiones uirtutis, medii et finis; et per quintam, sextam et septimam regulam. 18. HtFH: Quaeritur: Quando medium imaginationis consistit in maiori uirtute? Et respondendum est, quod tunc, quando potentiae superiores sunt coniunctae cum imaginatione. Et hoc patet per definitiones uirtutis, medii et maioritatis; et per quintam et septimam regulam. I9. HtGH: Quaeritur: Qualis uirtus est maior finis imaginationis? Et respondendum est, quod illa, cum qua agit proprie et intensiue. Et hoc patet per definitiones uirtutis, finis et maioritatis; et per sextam et septimam regulam. 20. tFGH: Quaeritur: Posito, quod imaginatio non haberet intensum medium, qualis esset sua maior quies? Et respondendum est, quod nullus; quoniam sine medio intenso non potest causare medium extensum, neque quietem inuenire, cum |omnis

quies existat per intensum et extensum medium. Et hoc patet per definitiones medii, finis et maioritatis ;|et per quintam, sextam et 635 septimam regulam.

Diximus de imaginatione, per quintam columnam deducta. Et per ea, quae de ipsa dicta sunt, potest homo ea, quae de ipsa sunt praedicabilia, inuenire, et ueras facere conclusiones, et cognoscere

suam essentiam | et esse suae existentiae.

6

640

DE SEXTO SVBIECTO, PER SEXTAM COLVMNAM DEDVCTO [DE SENSITIVA] I. Quaeritur: Vbi appetitus sensitiuae sit uirtuosus intensiue? GHI. Et respondendum est, quod in sua propria passione, in qua 645 causat extensas appetibilitates peregrinas. Et hoc patet per defi625 uirtus] recte coniecit E; inis VZPW consistat PEW;

consistit G

G —— 626illa]illeZ —— 633 existat]

G i7

202

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

nitiones appetitus, uirtutis et ueritatis. (Definitio autem appetitus est ista: Appetitus est habitus, cum quo agens appetit finem siue quietem. Definitio autem ueritatis est ista: Veritas est id, quod est uerum de bonitate, magnitudine etc.) Etiam patet per sextam, 650 septimam et octauam regulam. 2. GHtG: Quaeritur: Qualis est quies uirtutis sensitiuae? Et respondendum est, quod sensibilitates, sicut uisibilitates, audibilitates, et huiusmodi. Et hoc patet per definitiones appetitus, uirtutis et finis; et per sextam et septimam regulam. 3. GHtH: Quaeritur: Quando appetitus sensitiuae est in maiori 655 uirtute? Et respondendum est, quod tunc, quando unum animal generat | aliud animal, ratione appetitus ipsius coitus. Et hoc W 56° significatum est per definitiones appetitus, uirtutis et maioritatis ; et per sextam et septimam regulam. 660 4. GHtI: Quaeritur: Quando appetitus sensitiuae est uirtuosus? Et respondendum est, quod tunc, quando sua correlatiua sunt aequaliter intensa, et agentia |correlatiua extensa. |Et hoc V 24! patet per definitiones appetitus, uirtutis et aequalitatis. (Definitio G 18' autem aequalitatis est ista: Aequalitas est subiectum, in quo finis 665 concordantiae bonitatis, magnitudinis etc. quiescit.) Et patet per sextam, septimam et octauam regulam. 5. GItG: Quaeritur: Quale est uerum et proprium obiectum, in quo quiescit potentia sensitiua? Et respondendum est, quod suum uerum, primitiuum appetibile. Et hoc patet per definitiones 670 appetitus, ueritatis et finis; et per sextam et octauam regulam. 6. GItH: Quaeritur: Qualis sensitiua magis delectat uere in sentiendo ? Et respondendum est, quod illa, quae est in homine. Et ratio huius est, quia cum anima rationali in homine est coniunc-

ta. Et hoc patet per definitiones appetitus, ueritatis et maiorita675 tis; et per sextam, septimam et octauam regulam.

7. GItI: Quaeritur: In quo sensu sensitiua habet magis ueram aequalitatem ? Et respondendum est, quod in potentia tactiua, eo quia tactiua est magis communis, quam aliae potentiae sensitiuae. Et hoc| patet per definitiones appetitus, ueritatis et aequalitatis ;

680

Z2;

et per sextam et octauam regulam.

8. GtGH: Quaeritur de potentia sensitiua: In quo sensu particulari se habet ad maiorem finem? Et respondendum est, quod in tactiua subiectiue ratione generationis, sed obiectiue in affatiua, ratione Dei nominationis et mentis delectationis, et in auditiua, 685

ratione nominis Dei auditionis. Et hoc patet per definitiones appetitus, finis et maioritatis; et per sextam et septimam regulam. 9. GtGI: Quaeritur: Vbi sensitiua est magis in quiete? Et respondendum est, quod in aequalitate intensa suorum |correla669 uerum] uerum et Z; unum PEW . 678 est] add. potentia PEWG 684 delectationis] declarationis WG

G 18"

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS 690

203

tiuorum. Et hoc patet per definitiones appetitus, finis et aequalita-

tis; et per sextam et octauam regulam.

to.|GtHI: Quaeritur: Vbi est maioritas sensitiuae ?Et respon-

dendum est, quod in aequalitate suorum correlatiuorum. Et hoc significatum est per definitiones appetitus, maioritatis et aequali695 tatis; et per sextam, septimam et octauam regulam. 11. HItG: Quaeritur: Quando ueritas sensitiuae est in quiete? Et respondendum est, quód tunc, quando agit cum suis correlatiuis intensis in causando extensa correlatiua uero modo. Et hoc patet per definitiones uirtutis, ueritatis et finis; et per sextam, 700 septimam et octauam

795

710

715

720

V 24*

regulam.

12.| HItH: Quaeritur: Quando ueritas sensitiuae est in maiori uirtute? Et respondendum est, quod tunc, quando est cum maioritate actiua et passiua in suo uero subiecto. Et hoc patet per definitiones uirtutis, ueritatis et maioritatis; et per septimam et octauam regulam. 13. HItI: Quaeritur: Vbi ueritas habet suam uirtutem sensitiuam ? Solutio: Habet per totam aequalitatem uirtutis |sensitiuae, eo quia causat, quod in ipsa sint uere aequalia correlatiua. Et hoc patet per definitiones uirtutis, ueritatis et aequalitatis; et per septimam et octauam regulam. 14. HtGH: Quaeritur: Quando sensitiua est punctalis et linealis? Et respondendum est, quod tunc, quando per accidens est extensa per totum corpus, cum quo est coniuncta. Intensitas autem est tunc, cum maiori uirtute et quiete, eo quia est superius, et extensitas inferius. Et hoc patet per definitiones uirtutis, finis et maioritatis; et per sextam et septimam regulam. I5. HtGI: Quaeritur: Vbi sensitiua quiescit magis, aut in uirtute imaginationis, aut in uirtute |uegetationis ? |Et respondendum est per istam propositionem: Omnis potentia quiescit magis per superiora, quam per inferiora. Et hoc patet per definitiones

Pit07”

E 239"

G 19! Liga

uirtutis, finis et aequalitatis; et per sextam, septimam et octauam

regulam. 16. HtHI: Quaeritur: Sensitiua, ubi habet maliorem aequalita- V 25° tem uirtutis? Et respondendum est, |quod in illo subiecto, in quo W 56" 725 sua correlatiua sunt magis aequalia. Et hoc patet per definitiones uirtutis, maioritatis et aequalitatis; et per septimam et octauam regulam. 17. ItGH: Quaeritur: Vbi sensitiua habet maiorem appetitum sentiendi? Et respondendum est, quod in essentia suae ueritatis, Tee in qua causat ueras sensibilitates. Et hoc patet per definitiones ueritatis, finis et maioritatis; et per sextam, septimam et octauam

regulam. 18. ItGI: Quaeritur: Vbi ueritas sensitiuae quiescit aequaliter? Et respondendum est, quod in suis ueris, aequalibus correlatiuis 714 maiori uirtute] maioritate

Z — 726 uirtutis] add. finis et VZ

204

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

sensibilibus. Et hoc patet per definitiones ueritatis, finis et aequalitatis; et per sextam et octauam regulam. I9. ItHI: Quaeritur: Vbi ueritas maioritatis sensitiuae est ostensa? Et respondendum est, quod in tactiua subiectiue, et in anima obiectiue. Et hoc patet per definitiones ueritatis, maiorita740 tis et aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. 20. tGHI: Quaeritur: Qualis finis impedit, quod sensitiua non sit uisibilis, neque tangibilis, cum ipsa sit causa omnium uisibilium et tangibilium ? Et respondendum est, quod finis suae maioritatis, eo quia est superius et primitiua ad omnes suos sensus particula745 res, et sic agit in ipsis et non patitur ab ipsis. Et hoc patet per definitiones finis, maioritatis | et aequalitatis; et per sextam G 19° regulam, septimam et octauam. Diximus de sensitiua, deducta per sextam columnam. Et per ea, quae de ipsa dicta sunt, potest homo ea, quae de ipsa sunt praedi750

cabilia, inuenire, tenendo modum, quem nos de ipsa tenuimus in

ipsam declarando.

7 DE SEPTIMO SVBIECTO, PER SEPTIMAM COLVMNAM DEDVCTO [DE VEGETATIVA] 1. Quaeritur: Quomodo uegetatiua est intensa ? Solutio:| HIK. V 2s" Et respondendum est, quod ipsa est intensa per illum modum, per quem habet intensa correlatiua uirtuosa, uera et delectabilia quoad suam naturam. Et hoc patet per definitiones uirtutis, ueritatis et gloriae. (Definitio autem gloriae est ista: Gloria est 760 ipsa delectatio, in qua bonitas, magnitudo etc. quiescunt.) | Etiam patet per septimam et octauam et nonam regulam. Z 53° (Regula uero septima, quae est de tempore, habet duas species, uidelicet unam instantaneam, et aliam successiuam. Et regula octaua, quae est de loco simili modo. Regula uero nona, quae est de 765 quomodo, habet quattuor, uidelicet quomodo pars est pars, et quomodo pars est in parte, et quomodo partes sunt in toto et totum in partibus suis, et etiam quomodo totum transmittit extra se suam similitudinem. Et totidem habet decima regula, quae est de cum quo, similes illis.) 2. HItH: Quaeritur: Quomodo uegetatiua est extensa? Et 77° respondendum est, quod ipsa est extensa per hoc, quia per ipsam 755

ipsa elementatiua est accensa, sicut lichinum in flamma ; etiam in

775

animalibus, quia sensitiua est accensa in ipsa. Et ideo uegetatiua existit extensa per totum subiectum, in quo est; et hoc per accidens, ratione compositionis, quam habet cum aliis potentiis. Et hoc patet per definitiones uirtutis, ueritatis et maioritatis ;et

per regulas |septimam et octauam.

773 accensa] extensa G

G 20°

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

205

3. HItI: Quaeritur: Vbi uegetatiua habet uera correlatiua? Et respondendum est, quod in sua intensa uirtute. Et hoc patet per 780 definitiones uirtutis, ueritatis et aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. 4. HItK: Quaeritur: Per quem modum una uegetatiua est minoris uirtutis, quam alia? Et respondendum est, per hoc quia in una planta est minus inlensa, quam in alia. Et hoc est, quia 785 elementa sunt magis grádata in una, quam in alia; sicut ignis in pipere, in quo est in quarto gradu caliditatis, et in cinnamomo in

V 26"

tertio, et in feniculo in secundo, et in aniso in primo. Et hoc

799

95

800

805

810

significatum est per definitiones uirtutis, ueritatis et minoritatis. (Definitio autem minoritatis est ista: Minoritas est ens | circa W 57° nihil) Etiam patet per septimam, octauam et nonam regulam. 5. HKtH: Quaeritur: Quomodo uirtus uegetatiuae quiescit in sua delectatione? Et respondendum |est, quod per illum modum, P 108° quem habent sua correlatiua intensiue habituata, ipsa delectatione aequaliter. Et hoc patet per definitiones uirtutis, gloriae et maioritatis; et per septimam regulam et nonam. 6. HKtI: Quaeritur: Quomodo in planta uirtus et delectatio uegetationis consistunt aequaliter ? Solutio: Per hoc, quia habent aequalia correlatiua. Et hoc patet per definitiones uirtutis, gloriae et aequalitatis ;|et per septimam, octauam regulam atque nonam. Z 53° 7. HKtK: Quaeritur: Quando uirtus uegetatiuae distat a minoritate? Et respondendum est, quod tunc, quando quiescit in sua delectatione, |ratione generationis. Et hoc patet per definitiones G 20” uirtutis, gloriae et minoritatis; et per septimam et nonam regulam. 8. HtHI: Quaeritur: Quando uegetatiua est in maiori aequalitate? Et respondendum est, quod tunc, quando est in animalibus, existens in medio sensitiuae et elementatiuae. Et hoc patet per definitiones uirtutis, maioritatis et aequalitatis; et per septimam et octauam regulam. 9. HtHK: Quaeritur: Quando uirtus uegetatiuae consistit in maiori minoritate? Et respondendum est, quod tunc, quando subiectum, in quo est, consistit in corruptione. |Et hoc patet per V 26° definitiones uirtutis, maioritatis et minoritatis; et per regulam

815

820

septimam atque nonam. Io. HtIK: Quaeritur: Quando pirum est insertum pomario, quomodo uirtus uegetatiuae consistit aequaliter in medio? Et respondendum est per hoc, quia correlatiua eorum in maioritate sunt ad inuicem aequaliter mixta, et aequaliter a minoritate prolongata. Et hoc patet per definitiones uirtutis, aequalitatis et minoritaltis; et per septimam, octauam et nonam regulam. 780 et aequalitatis] ow. V Z —— 805 maiori] minori VZ — 807 sensitiuae] subiectiue V — 818suntad inuicem]ad inuicem sunt PEW G — 819uirtutis] conieci; maioritatis VZPEW

G

E 240°

206

825

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

11. IKtH: Quaeritur: Quomodo ueritas ponit in maiori delectatione uegetatiuam? Et respondendum est per hoc, quia dat ei maiorem delectationem per ascensum, quam per descensum; ut patet in inserto, in quo fit transmutatio ex natura pomi, quae est inferius, in naturam piri, quae est superius. Et hoc patet per definitiones ueritatis, gloriae et maioritatis;

et per septimam,

octauam regulam atque nonam. 12. IKtI: Quaeritur: Vbi ueritas et delectatio uegetatiuae sunt aequaliter mixta? Et respondendum est, quod in extensitate loci 830 successiue. Et hoc patet per definitiones ueritatis, gloriae | et aequalitatis; et per octauam regulam atque nonam. I3. IKtK : Quaeritur: Veritas et delectatio plantae, ubi distant a minoritate? Et respondendum est, quod in eorum correlatiuis mixtis et compositis, a quibus ipsa uegetatiua est constituta 835 successiue. Et hoc per definitiones ueritatis, gloriae et minoritatis; et per octauam regulam atque nonam. I4. ItHI: Quaeritur: Vbi ueritas uegetatiuae habet maiorem aequalitatem ? Et respondendum est, quod in suis intensis corre840

latiuis. Et hoc | patet per definitiones ueritatis, maioritatis et Z 54 aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. 15. IIHK :|Quaeritur: Vbi maioritas ueritatis uegetatiuae ex- Nez pellit minoritates a subiecto, in quo est ? Et respondendum est, quod in potentia expulsiua, quae expellit ea, quae non sunt de genere uegetationis, ut patet per urinam et per faeces et huius-

845 modi. Et hoc significatum est per definitiones ueritatis, maiorita-

850

tis et minoritatis; et per septimam regulam, octauam atque nonam. 16. ItIK : Quaeritur: Vbi ueritas uegetationis consistit in aequalibus minoritatibus? Et respondendum est, quod in qualitatibus siccis et frigidis. Et hoc patet per definitiones ueritatis, aequalitatis et minoritatis; et per octauam regulam atque nonam. 17. KtHI: Quaeritur: Quomodo delectatio uegetationis consistit in maiori aequalitate? Et respondendum est per hoc, quia uegetans in sua propria uegetabilitate uegetat uegetabilia pere-

855 grina, reducendo ea in suam speciem. Et hoc patet per definitiones

gloriae, maioritatis et aequalitatis; et per septimam regulam, octauam atque nonam.

860

18. KtHK: Quaeritur: Quomodo uegetans cum uegetatiua, quae est sua essentia tamquam | forma, plantam | uiuificat ad WS uiuendum ? Et respondendum est per hoc, quod maioritas delec- Gor tationis consistit superius et minoritas inferius. Et hoc patet per definitiones gloriae, maioritatis et minoritatis; et per septimam regulam atque nonam.

849 qualitatibus] aequalitatibus PEWG

857 octauam] om. PE

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

870

207

I9. KtIK : Quaeritur: Quomodo delectatio plantae corrumpitur et planta moritur? Et respondendum est, quia correlatiuorum aequalitas uegetationis corrumpitur, et minoritates oriuntur. Et hoc patet per definitiones gloriae, aequalitatis et minoritatis; et per octauam regulam atque nonam. 20. tHIK :Quaeritur: Planta, ex qua materia uiuit, et cum quo uiuit? Et respondendum est, quod uiuit ex materia elementatiuae. Et uiuit cum forma, quae est uegetatio, ipsa in maioritate

existente, eo quia est mouens, |et est coessentialis uegetatiuae ;

materia autem minor, eo quia est mota. Aequalitas autem consistit inuicem causa proportionis et iustitiae. Et hoc patet per defi875 nitiones maioritatis, aequalitatis et minoritatis; et per septimam

V 27V

regulam, octauam atque nonam.

880

Diximus de uegetatiua, deducta per septimam columnam. Et per ea, quae de ipsa dicta sunt, potest artista ea, quae de ipsa sunt praedicabilia, inuenire, tenendo modum, quem de ipsa tenuimus, declarando.

8 DE OCTAVO SVBIECTO, PER SEXTAM COLVMNAM DEDVCTO [DE ELEMENTATIVA] 885

I. Quaeritur: Quando ignis agit cum caliditate? Solutio: GHI. Dicendum est, | quod tunc, quando est ex ipsa habituatus, mouendo se cum ipsa in sua propria passione, uidelicet in sua ignibilitate, ex qua oritur caliditas intensa, cum qua oriuntur|

P ro8"

G 22°

calefacibiles extensae. Et hoc patet per definitiones uoluntatis,

uirtutis et ueritatis; et per sextam regulam, septimam et oc890

tauam.

2. GHtG: Quaeritur: Qualis est illa qualitas, cum qua ignis | Z 54" appetit maxime quiescere? Et respondendum est, quod sua propria proprietas, cum qua est maxime uirtuosus. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, uirtutis et finis; et per sextam et septi895 mam regulam. 3. GHtH: Quaeritur: Qualis est maior appetitus, quem ignis potest habere? Et respondendum est, quod ille, in quo ignis potest esse magis uirtuosus in multiplicando ignibilitates, combustibilitates, calefacibilitates, et hoc extensiue. Et hoc patet per definitiogoo nes uoluntatis, uirtutis et maioritatis; et per sextam et septimam regulam. 4. GHtI: Quaeritur: Qualis est illa aequalitas, sub qua ignis potest esse magis uirtuosus? Et respondendum est, quod illa, quae est ei intranea et intensa, uidelicet aequalitas suorum corre872 uegetatiuae] uegetatiua PEW 892 appetit] apparet PEWG

_—888 calefacibiles] calefacibilitates Z

208

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

latiuorum. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, uirtutis et aequalitatis; et per sextam regulam, septimam et octauam. 5. GItG: |Quaeritur: Vbi ignis habet maiorem delectationem? Et respondendum est, quod in elementatis calidis et siccis, eo quia uere sunt ei obiecta altiora. Et hoc patet per definitiones uolunta910 tis, ueritatis et finis; et per sextam regulam et octauam. 6. GItH: Quaeritur: Vbi appetitus ignis est magis uera? Et respondendum est, quod in sua propria qualitate, in qua intensiue est uerus, sed in sua qualitate appropriata est extensiue uerus. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, ueritatis et maioritatis; et 915 per sextam regulam, |septimam et octauam. 7. GItI: Quaeritur: Vbi ignis est aequaliter uerus, quoad suam

905

V 28°

essentiam et quoad esse suae essentiae? Et respondendum est, quod in suis coaequalibus intensiue correlatiuis. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, ueritatis et aequalitatis; et per sextam 920 regulam et octauam. 8. GtGH: Quaeritur: Quando ignis habet maiorem appetitum ? Et respondendum est, quod tunc, quando in se ipso est successiuus cum maiori successione. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, finis et maioritatis; et per sextam et septimam regulam. 9. GtGI: Quaeritur: Vbi appetitus ignis est in aequalitate 925 quietationis ? Et respondendum est, quod in essentia sua, ratione suorum aequalium correlatiuorum. Et hoc patet per definitiones uoluntatis, finis et aequalitatis; et per sextam regulam et octa959

uam. W 10. GtHI: Quaeritur: Vbi appetitus ignis est maior, | quam | E

s8' 240"

aliorum elementorum appetitus? Et respondendum est, quod in elementatis maxime calidis et siccis. Et hoc patet|per definitiones Z 55 uoluntatis, maioritatis et aequalitatis; et per sextam regulam, septimam et octauam. 1r. HItG: Quaeritur: Vbi uirtus ignis est in quiete? Et respon935 dendum est, quod in ueritate suorum correlatiuorum. Et hoc patet per definitiones uirtutis, ueritatis et finis; et per sextam regulam,

septimam |et octauam. 12. HItH: Quaeritur: Vbi uirtus ignis habet maiorem actionem

940 et passionem ? Et respondendum est, quod in maiori ueritate suae

uirtutis. Et hoc patet per definitiones uirtutis, ueritatis et maioritatis; et per septimam regulam et octauam. I3. HItI: Quaeritur: Vbi uirtus ignis est magis uera? Et respondendum est, quod in elementatis calidis et siccis |extensiue. 945 Verumtamen maxime in aequalitate suorum correlatiuorum intensiue. Et hoc patet per definitiones uirtutis, ueritatis et aequalitatis; et per septimam regulam et octauam.

906 aequalitatis] conzec;; inis VZPEW EWG PEWG

G

septimam] conieci ;om. VZ P

917 essentiae] existentiae V ——— 918 coaequalibus] coessentialibus

V 28*

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

950

955

209

14. HtGH: Quaeritur: Qualia sunt principia primitiua, per quae elementa habent maiorem participationem inuicem? Et respondendum est, quod qualitates propriae et appropriatae, quas ad se inuicem habent cum maiori circulatione uirtutis in elementatis. Et hoc patet per definitiones uirtutis, finis et maioritatis ;et per sextam et septimam regulam. ; I5. HtGI: Quaeritur: Qualia sunt impedimenta, quare elementa in elementatis nón habeant aequalem uirtutem et quietem? Et respondendum est, quod propriae qualitates et appropriatae; eo quia propria qualitas est per prius, et appropriata per posterius per absentiam aequalitatis. Et hoc patet per definitiones uirtutis, finis et aequalitatis; et per sextam regulam, septimam et

960 octauam.

16. HtHI: Quaeritur: Vbi est maior aequalitas rosae? Et respondendum est, quod in aequalitate suorum correlatiuorum uirtuosorum. Et hoc patet per definitiones uirtutis, maioritatis et aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. 17. ItGH: Quaeritur: Qualis est maior ueritas quietationis 965 rosae? Et respondendum est, quod sua correlatiua substantialia,

quae correlatiua sunt rosatiuum, rosabile et rosare. Et hoc patet per definitiones ueritatis, finis et maioritatis; et per sextam regulam, septimam et octauam. 18. ItGI: Quaeritur: Qualia sunt principia, propter quae rosa | V 29! 970 uere est in quiete? Et respondendum est, quod sua | aequalia Geo correlatiua. Et hoc patet per definitiones ueritatis, finis et aequalitatis; et per sextam regulam et octauam. I9. | ItHI: Quaeritur: Vbi ignis est in rosa in maiori ueritate La 5) 975 aequalitatis ? Et respondendum est, quod in suis correlatiuis et in correlatiuis rosae. Et hoc patet per definitiones ueritatis, maioritatis et aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. 20. tGHI: Quaeritur: Qualia sunt principia, propter quae elementa et rosa sunt |in maioritate aequalitatis quietis inuicem ? Et P 109! 980 respondendum est, quod qualitates quietis, maioritatis et aequalitatis. Et hoc patet per definitiones finis, maioritatis et aequalitatis; et per sextam regulam, septimam et octauam. Deduximus potentiam elementatiuam per sextam columnam artificialiter. Et de ipsa fecimus uiginti quaestiones et earum 985 solutiones. Et per haec, quae de ipsa dicta sunt, potest artista facere quaestiones et solutiones ad placitum, modum, quem nos tenuimus, conseruando.

968 maioritatis] conieci ;aequalitatis VZPEWG 969 septimam] conieci; om. VZPEWG 974/975 ueritate aequalitatis] uirtute aequalitatis VZ; aequalitatis ueritate P E 980 qualitates] aequalitas E

210

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS 9

990

DE NONO SVBIECTO, PER SEPTIMAM ET VLTIMAM COLVMNAM DEDVCTO [DE VIRTVTIBVS ET VITIIS]

995

Subiectum istud diuisum est in duas partes, ita quod in prima parte tractabimus de iustitia, et in secunda de auaritia. Et per ea, quae de ipsis dicemus, poterit artista, bene intuens in Arte ista, facere quaestiones et solutiones ad placitum per ipsam septimam columnam (et per omnes alias columnas, secundum quod quaestio requiret cum suis terminis: principia et regulae huius Avizs) de aliis uirtutibus et uitiis, hic modum explicitum conseruando. I. De iustitia

IOOO

I Quaeritur: Per quem modum homo per iustitiam habet ueram et realem gloriam? Solutio: HIK. Dicendum est, quod per hoc, quia iustitia |est habitus in subiecto, in quo est uoluntatis,

1005

IOIO

IOIS

septimam regulam et octauam. IO20

1025

G 24! 29"

intellectus et memoriae, cum quo iuste |et uere istae potentiae V diligunt, intelligunt et recolunt iustitiam. Ratione cuius anima recipit delectationem, et per consequens homo per animam. Et hoc patet per definitiones iustitiae, ueritatis et gloriae; et per septimam, octauam regulam atque nonam. (Definitio autem | W iustitiae est ista: Iustitia est uirtus, cui proprie competit iudicare.) 2. HItH :Quaeritur: Vbi est maior ueritas iustitiae ? Et respondendum est, quod in substantia animae, eo quia est actiua et receptiua per se; accidentia autem nequaquam. Et hoc patet per definitiones iustitiae, ueritatis et maioritatis; et per regulam septimam et octauam. 3. HItI: Quaeritur: Vbi aequalitas |correlatiuorum iustitiae est Z magis uera ? Et respondendum est, quod in ipsa iustitia, eo quia in ipsa sua correlatiua de ueritate sunt habituata aequaliter. Et hoc patet per definitiones iustitiae, ueritatis et aequalitatis; et per 4. HItK :Quaeritur: Vbi ueritas iustitiae distat a minoritate? Et respondendum est, quod in connectione uirtutum ad inuicem circulariter agendo, quaelibet uirtus cum suo proprio actu in subiecto, in quo est subiectiue et obiectiue. Et hoc patet per definitiones iustitiae, ueritatis et minoritatis; et per septimam regulam, octauam atque nonam. 5. HKtH: Quaeritur: Qualia sunt maiora principia iustitiae?

1021 respondendum] dicendum PEWG 1021 connectione] conuersione PEWG 1026 iustitiae] add. gloriae uel maioritatis et per septimam regulam P '; iustitiae corr. ex gloriae WG

58”

56

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

211

Et respondendum est, quod illa, in quibus ipsa est magis gloriosa. Et hoc patet per definitiones iustitiae, gloriae et maioritatis; et per septimam regulam atque nonam. 1030 6. HKtI: Quaeritur: Qualia sunt ea, per quae iustitia |et gloria sunt magis aequales ? Et respondendum est, quod |correlatiua earum. Et hoc patet per definitiones iustitiae, gloriae et aequalitatis; et per septimam regulam, octauam atque nonam. 7. HKtK: Quaeritur? Qualia sunt ea, cum quibus iustitia et 1035 gloria magis possunt distare a minoritate? Et respondendum est, quod relatiua earum, cum quibus sunt connexae. Et hoc patet per definitiones iustitiae, gloriae et minoritatis; et per septimam regulam atque nonam. 8. HtHI: Quaeritur: Vbi iustitia consistit in maioritate? Et 1040 respondendum est, quod in aequalitate potentiarum animae aequaliter existentium et aequaliter uirtuose agentium. Et hoc patet per definitiones iustitiae, maioritatis et aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. 9. HtHK: Quaeritur: In quo tempore iustitia consistit malior 1045 aut minor? Et respondendum est, quod in illo, in quo ipsa habet maiorem actum, est maior;

1050

G 24* MEO!

E: 24:

et inillo, in quo habet minorem actum,

est minor. Et hoc patet per definitiones iustitiae, maioritatis et minoritatis; et per septimam regulam atque nonam. 1o. HtIK: Quaeritur: Quando iustitia est in minori aequalitate? Et respondendum est, quod tunc, quando sua correlatiua non sunt in existentia agentiae. Et hoc patet per definitiones iustitiae, aequalitatis et minoritatis; et per septimam regulam, octauam atque nonam.

1055

1060

11. IKtH : Quaeritur: Vbi gloria iustitiae est in maiori ueritate ? Et respondendum est, quod in correlatiuis ueritatis, a |quibus est habituata. Et hoc patet per definitiones ueritatis, gloriae et maioriltatis; et per septimam regulam, octauam atque nonam. I2. IKtI: Quaeritur: Vbi gloria iustitiae consistit magis in ueritate ? |Et respondendum est, quod in aequalitate correlatiuorum ueritatis. Et hoc patet per definitiones ueritatis, gloriae et aequalitatis; et per octauam regulam atque nonam. I3. IKtK :Quaeritur: Vbi ueritas iustitiae distat magis a minoritate et a poena? Et respondendum est, quod in correlatiuis gloriae. Et hoc patet per definitiones ueritatis, gloriae et minorita-

1065 tis; et per octauam

1070

regulam atque nonam.

I4. ItHI: Quaeritur: Quando ueritas iustitiae consistit in maiori maioritate? Et respondendum est, quod tunc, quando sua correlatiua sunt aequaliter in successione. Et hoc patet per definitiones ueritatis, maioritatis et aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. 1031 quod] add. per PEWG 1036 relatiua earum] correlatiua earum ZW; relatiuarum G 1045 illo] add. tempore PEWG

Z 56

G 25! V 30%

aie

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

IS. IEHK: Quaeritur: Quando ueritas iustitiae consistit in maiori minoritate? Et respondendum est, quod tunc, quando sua correlatiua per habitum falsitatis sunt peruersa. Et hoc patet per definitiones ueritatis, maioritatis et minoritatis; et per septimam

1075 regulam, octauam atque nonam.

1080

16. ItIK: Quaeritur: Vbi ueritas iustitiae est sine minoritate ? Et respondendum est, quod in aequalitate suorum correlatiuorum. Et hoc patet per definitiones ueritatis, aequalitatis et minoritatis; et per octauam regulam atque nonam. 17. KtHI: Quaeritur: Quando gloria iustitiae est in maiori aequalitate? Et respondendum est, quod tunc, quando sua |corre- P 109” latiua aequaliter ex gloria sunt habituata. Et hoc patet per definitiones gloriae, maioritatis et aequalitatis; et per septimam regu-

lam, octauam atque nonam. 1085

1090

IO95

IIOO

18. KtHK: Quaeritur: Quando iustiltia consistit in maiori mi- (Gis), noritate gloriae? Et respondendum est, quod tunc, quando ab habitu gloriae est priuata. Et hoc patet per definitiones gloriae, maioritatis et minoritatis; et per septimam regulam atque nonam. 19. KtIK: |Quaeritur: Vbi iustitia consistit in minoritate glo- W 59° riae? Et respondendum est, quod extra aequalitatem gloriae. Et hoc |patet per definitiones gloriae, aequalitatis et minoritatis ;et Mme per octauam regulam atque nonam. 20. tHIK: Quaeritur: Vbi iustitia distat a minoritate cum maioritate? Et respondendum est, quod in aequalitate suorum correlatiuorum. Et hoc patet per definitiones maioritatis, aequalitatis et minoritatis; et per septimam regulam, octauam atque nonam. Diximus de iustitia, per praedictam columnam deducta, faciendo de ipsa quaestiones et solutiones. Quae quaestiones uere et realiter sunt solutae, et hoc in tanto, quod intellectus rationabili- Z 57 ter ipsas solutiones non potest negare.

2. De auaritia, per septimam et ultimam columnam deducta IIOS

IIIO

Auaritia significatur per hoc, et est sua definitio ista: Auaritia est illud peccatum, per quod uoluntas coniuncta est semper ex paupertate habituata. I. Modo quaeritur: Cum quo ueritas est ex auaritia habituata ? Solutio: HIK. Et dico, quod per hoc, quia correlatiua uoluntatis sunt peruersa et opposita uirtutis et delectationis per auaritiam. Et hoc patet per definitiones auaritiae, ueritatis et gloriae; et per septimam regulam, octauam et decimam. 2. HItH: Quaeritur: Vbi |auaritia est in maioritate? Et respon-

1088

septimam]

gloriae] om. PEW G

octauam

VZ

1109 uirtutis] irritatis G

1110 et

G 26°

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

IIIS

213

dendum est, quod in peruersa uoluntate. Et hoc patet in auaro, quia quanto magis habet, tanto magis appetit habere, et quanto magis appetit habere, tanto magis auarus est. Et patet per definitiones auaritiae, ueritatis et maioritatis; et per septimam regulam

II20

II25

II30

II35

II4O

1145

et octauam. 3. HItI: Quaeritur: Vbi auaritia habet correlatiua aequalia ? Et respondendum est, quod in correlatiuis peruersis uoluntatis a ueritate denudatis. Et hóc patet per definitiones auaritiae, ueritatis et aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. 4. HItK : Quaeritur: Cum quo ueritas est |denudata a largitate? Vi ar" Et respondendum est, quod cum auaritia et cum minoritate. Et hoc patet per definitiones auaritiae, ueritatis et minoritatis ; et per septimam regulam, octauam atque decimam. 5. HKtH: Quaeritur: Quando gloria est in maiori paupertate? Et respondendum est, quod tunc, quando uoluntas est ex auaritia habituata. Et hoc patet per definitiones auaritiae, gloriae et maioritatis; et per septimam regulam atque decimam. 6. HKtI: Quaeritur: Vbi gloria est habituata ex auaritia? Et respondendum est, quod in aequalitate suorum correlatiuorum. Et hoc patet per definitiones auaritiae, gloriae et aequalitatis ;et per septimam regulam, octauam atque decimam. 7. HKtI: Quaeritur: Cum quo auaritia, cum sit accidens, habet correlatiua aequalia? Et respondendum est, quod cum correlatiuis aequalibus substantialibus gloriae, ex auaritia habituatis. Et hoc patet per definitiones auaritiae, gloriae et aequalitatis; et per septimam regulam, octauam atque decimam. 8. HKtK: Quaeritur: Cum quo gloria conkistit in minoritate? G 26" Et respondendum est, quod cum auaritia. Et hoc, quia denudat ipsam a delectatione. |Et hoc patet per definitiones auaritiae, AM gloriae et minoritatis; et per septimam atque decimam regulam. 9. HtHI: Quaeritur: Vbi auaritia habet maiorem aequalitatem ? Et respondendum est, quod in correlatiuis uoluntatis, quae ex ipsa aequaliter sunt habituata. Et hoc patet per definitiones auaritiae, maioritatis et aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. Io. HtHK: Quaeritur: Cum quo maioritas auaritiae est assituata? Et respondendum est, quod cum suis correlatiuis, in

IISO minoritate

assituatis.

Et hoc patet per definitiones auaritiae,

maioritatis et minoritatis; et per septimam regulam atque decimam.

1134 HKtd] HKtK WG (secundum Tabulam expectares HKtK, sed auaritia, gloria, aequalitas = HKtl) 1139 HKtK] corr. in marg. in HtHI W (secundum Tabulam expectares HtHI, sed auaritia, gloria, minoritas = HKtK) 1143 HtHI] HtHK E; corr. in marg. in HtHK W (secundum Tabulam expectares HtHK, sed auaritia, maioritas, aequalitas = HtHI) 1148 HtHK] HtIK E (secundum Tabulam expectares HtIK, sed auaritia, matoritas, minoritas = HtHK)

AES

214

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

11. IKtH :Quaeritur: Cum quo ueritas et gloria sunt in maiori labore? Et respondendum est, quod cum auaritia, quae deuiat IISS ipsas a fine, quare sunt. Et hoc patet per definitiones ueritatis, gloriae et maioritatis; et per septimam regulam, octauam atque decimam. 12. IKtI: Quaeritur: Vbi ueritas et gloria sunt aequales? Et respondendum est, quod in uoluntate, in qua nulla consistit auari1160 tia. Et hoc patet per definitiones ueritatis, gloriae et aequalitatis ; et per octauam regulam atque decimam. I3. IKtK: Quaeritur: Cum quo ueritas et gloria distant a minoritate? |Et respondendum est, quod cum largitate et cari- W 59” tate. Et hoc patet per definitiones ueritatis, gloriae et minoritatis 1165 et per octauam regulam atque decimàm. 14. ItHI: Quaeritur: Vbi ueritas habet maiorem aequalitatem ? |Et respondendum est, quod in suis correlatiuis ab omni auaritia E 241" denudatis. Et hoc patet per definitiones ueritatis, maioritatis et | Gay aequalitatis; et per septimam regulam et octauam. II7O IS. IHK : Quaeritur: Cum quo ueritas est in maioritate? Et respondendum est, quod cum absentia minoritatis et auaritiae. Et hoc patet per definitiones ueritatis, maioritatis et minoritatis ;et per septimam regulam, octauam atque decimam. | 16. ItIK: Quaeritur: Vbi ueritas est cum aequalitate? Et 1175 respondendum est, quod cum largitate ab omni minoritate denudata. Et hoc patet per definitiones ueritatis, aequalitatis et minoritatis; et per octauam regulam atque decimam. 17. KtHI: Quaeritur: Vbi gloria habet maiorem aequalitatem ? Et respondendum est, quod in suis correlatiuis, ex largitate indu1180 tis. Et hoc patet per definitiones gloriae, maioritatis et aequalitatis; et per septimam |regulam, octauam atque decimam. P 110°

18. |KtHK: Quaeritur: Quando gloria |est in maioritate? Et

1185

NES

respondendum est, quod tunc, quando cum largitate et caritate Z 58° distat a maiori minoritate. Et hoc patet per definitiones gloriae, maioritatis et minoritatis; et per septimam regulam atque deci-

mam. 1g. KtIK: Quaeritur: Vbi gloria distat a minoritate? Et respondendum est, quod in aequalitate suorum correlatiuorum, ex largitate indutorum. Et hoc patet per definitiones gloriae, aequaliII9O tatis et minoritatis; et per octauam regulam atque decimam. 20. tHIK: Quaeritur: Cum quo auaritia causat maiorem minoritatem? Et respondendum est, quod cum aequalitate suorum correlatiuorum, largitate absentata a subiecto auaritia habituato. Et hoc patet per definitiones maioritatis, aequalitatis et minorita195 tis; et per septimam regulam, octauam atque decimam. Diximus de auaritia, per ultimam columnam deducta. Et per ea,

1167 in] cum VZ — 1172 maioritatis] minoritatis VZ om. VZ

—'1176 ueritatis]

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

215

quae de ipsa diximus|possunt fieri quaestiones et uerae solutiones. G 27 Et ita uerae, quod intellectus rationabiliter non possit contrarium intelligere atque consentire. x00 [terum, dedimus doctrinam, quomodo per eandem columnam possunt fieri diuersae quaestiones per materiam differentes, scilicet sicut fecimus in columnam GHI, in qua fecimus quaestiones de sensitiua et de elementatiua;

et in columnam de HIK, in qua

fecimus quaestiones de iustitia et de auaritia. Idcirco patet, per 1200 quem modum 47s dicitur generalis, eo quia habet generales columnas ad plura diuersa. Diximus de nouem subiectis, in quibus quidquid est, continetur, per septem columnas deductis. Et per ea, quae de ipsis diximus, datur practica et experientia, quod Ars generalis est uera, utilis et 1210 realis.

VI [De sexta distinctione [De applicatione]

V 33°

Distinctio ista docet modum applicandi quaestiones ad loca siue terminos Artis, ex quibus oriuntur solutiones et determinationes 5 quaestionum. Distinctio ista in quinque partes sit diuisa. Prima pars erit de applicatione proprietatum ad communitates. Secunda est de applicatione principii expliciti ad explicitum. Tertia de applicatione termini impliciti ad explicitum. Quarta erit de applicatione prinro Cipiorum ad regulas. Quinta est de applicatione theoricae ad practicam. Et primo de prima sic dicemus: I |DE APPLICATIONE

PROPRIETATVM

AD COMMVNITATES

V Sg"

Secunda species secundae regulae declarat correlatiua propria, quae sunt ad essentiam eis communem applicanda ; sicut bonifi15 catiuus, bonificabile

et bonificare bonitati Quae bonitas dicit

essentiam in communi, et ipsa correlatiua dicunt proprietates contractas et specificas, quoniam ipsa correlatiua non aliae essentiae competunt, nisi soli bonitati, neque bonitas intensiue aliis correlatiuis, nisi suis.

20.

terum: in essentia diuina sunt |tres proprietates personales, G 28' coessentiales, substantiales atque naturales ;sicut diuina paterni-

tas, filiatio atque passiua spiratio. Et ipsae tres sunt una eademque essentia, uidelicet deitas, et unus Deus, et hoc in communi.

1197/1202 et uerae solutiones - quaestiones] oz. PEWG 8 explicitum] implicitum

VZ

216 25

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

Dictum est, quod potestas est ens, ratione cuius bonitas, magnitudo etc. possunt existere et agere. Et sic ipsa potestas est communis, eo quia per ipsam sunt aequipotentes existendi et agendi. Et sic de bonitate, quae communiter consistit, per hoc quia magnitudo, aeternitas, potestas

30

etc, quoad rationem

bonitatis sunt

bonae. Et sicut dedimus exemplum ex supra dictis, |ita ex aliis V 33° principiis potest dari. Et ideo ostenditur per Artem generalem, quomodo consistit applicatio ex propriis ad communia in faciendo ueras et reales conclusiones. 2.| DE APPLICATIONE

PRINCIPII

EXPLICITI

AD

EXPLICITVM

W Go!

Si quaeratur: Vtrum diuina bonitas habeat actum infinitum, 35 uidelicet bonificare ?, recurrendum est ad suam definitionem et ad

definitiones magnitudinis et aeternitatis; quoniam si bonitas est ens, ratione cuius bonum agit bonum, et magnitudo est ens, ratione cuius bonitas et aeternitas sunt magnae, et aeternitas est ens, ratione cuius bonitas et magnitudo durant, necessarie sequi-

40 tur, quod bonitas habeat actum infinitum, uidelicet bonificare a

45

parte agentis et a parte patientis infiniti, et hoc bonificando, magnificando et aeternando. Aliter definitiones bonitatis, magnitudinis et aeternitatis essent laesae et destructae; quod est impossibile. Et sicut dedimus exemplum in Deo, ita potest dici de aliis subiectis, de quolibet suo modo. | Patet ergo, per quem modum datur doctrina applicandi unum terminum explicitum ad alium

G 28"

explicitum. 3. DE APPLICATIONE 50

PRINCIPII

IMPLICITI

AD

EXPLICITVM

Si quaeratur: Vtrum infinire sit de ratione essentiae infinitatis ?, dicendum, quod termini huius quaestionis sunt impliciti, eo

55

60

quia |quoad uocem non sunt de decem et octo principiis generali- Z 59 bus huius Ztis explicatis. Ipsa uero principia implicita applicabilia sunt ad principia huius Avtzs explicita. Et hoc isto modo: Diuina bonitas, magnitudo, aeternitas sunt principia explicata. Ipsa essentia Dei uero est sua bonitas, magnitudo etc. Et ideo quidquid competit diuinae boniltati, magnitudini, aeternitati V 34° competit ei. Aliter essent plures essentiae in numero differentes ; quod est impossibile. Sequitur ergo, quod sicut diuinae bonitati competit bonificare infinitum, ut supra probatum est; sic infinire competit essentiae infinitatis, et hoc necessarie. Idcirco patet, per quem modum termini impliciti sunt applica-

51 dicendum quod termini] termini WG; om. P E

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

2T

biles ad terminos explicitos huius Artis ad faciendum ueras conclusiones. Et sicut exemplificauimus de primo subiecto, ita potest 65 exemplificari de aliis, de quolibet suo modo. 4. DE APPLICATIONE

PRINCIPIORVM

AD REGVLAS

Pars ista iam est tacta in nouem subiectis. Et idcirco non oportet dare exemplum/ quoniam in ipsis satis claret, quomodo principia applicantur ad regulas et ad species regularum, sicut in quinta distinctione est ostensum. Et ideo sicut est processum in G 29! ipsa, potest artista procedere |in applicationibus peregrinis. oT DE APPLICATIONE

75

8o

THEORICAE

AD PRACTICAM

|Theorica maxime consistit in prima, secunda, tertia et quarta distinctione, sicut patet. Practica uero maxime in quinta distinctione consistit, ut in suo processu est ostensum, et sic non oportet exemplificare, quia satis exemplificatum est in illis. Diximus de sexta distinctione. Et per ea, quae de ipsa dicta sunt, ostensum est, per quem modum Ars generalis est uera et realis, cum omnia sint ei applicabilia; et ipsa omnibus est applicabilis, unicuique suo modo.

P rro"

VII

De septima |distinctione [De exemplis]

E 242'

Distinctio ista in duas partes sit diuisa. Prima erit de hoc, quod in ipsa dabimus experientiam litteratis, quod Ars generalis est uera et realis. In secunda tractabimus de quaestionibus. Et primo de prima sic dicemus: Me (DE PRIMA PARTE SEPTIMAE DISTINCTIONIS] [DE EXPERIENTIA REALITATIS ARTIS]

IO

Confiteor, quod ego Raimundus sum illitteratus, |et per Artem V 34" generalem multos libros feci, forte plus quam centum, Dei semper gratia ministrante. Inter quos libros |multas Artes feci speciales, W Gov quae sub Arte generali sunt contentae, | de quibus decem uolo Z 59" praesentialiter nominare, quarum: I. Prima Ars praedicationis appellatur, cuius titulus erat iste: 4 Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146).

14 Ars magna

praedicationis (in Monte Pessulano, 1304; Gl dj, Pla 131, ROL III-IV op. 118).

65 aliis] add. et VZ —— 67/72 pars ista iam - practicam] om. PE exemplificatum] explanatum PEWG

76

218

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

X5

‘Deus, gloriosissime, altissime et piissime, cum tua gratia et | G 29" benedictione incipit Liber de praedicatione". Per Artem istam

20

materiam seu applicare, ad quamcumque materiam ipse uelit. Et hoc uere, subtiliter et deuote, ex eo quia de quocumque sermocinari uoluerit artista, cognitionem siue scientiam sibi dabit. In ipsa autem sunt expliciti centum et octo sermones ad habendum experientiam huius rei.

praedicator, sciens illam, scit sermocinari

perfecte, et habere

2. Secunda dicitur Avs diuina, cuius titulus erat iste: "Deus, cum 25

30

tua summa sapientia, gratia et benedictione, compendiosam incipimus Artem tuam". Per Artem istam potest homo, sciens ipsam, respondere ad quidquid de Deo rationabiliter possit quaeri, posito tamen, quod sciatur, quid dicitur per nomen. Experientia autem in Arte ipsa continetur. 3. Tertia Ars demonstrationis per aequiparantiam nominatur, et intitulatur tali modo: "Deus, cum benedictione tua, incipit De-

monstratio per aequiparantiam". Per Artem istam possunt probari res, non per superius, nec per inferius, sed per aequale. 4. Quarta Ars philosophiae boni amoris appellatur, cuius titulus erat iste: "Deus, cum amore tuo sanctissimo, incipit Liber philoso25 phiae amoris". Per Artem istam nutritur uoluntas artificialiter ad diligendum bonum, et ad malum euitandum siue odiendum. 5. Quinta Ars dicitur ?ntellectus, quae intitulatur: "Deus, cum gratia et benedictione tuae sanctissimae sapientiae, incipit Liber de intellectu". Ars ista dat notitiam quidditatis et essentiae intel40 lectus, et |modum etiam, per quem |homo sapiens ipso in faciendo V. 35° scientias sciat uti, et ueras facere conclusiones.

45

50

6. Sexta Ars dicitur woluntatis, quae sic intitulatur: "Domine Deus, cum sanctissimo ac benignissimo amore tuo, incipit Liber de uoluntate". Per Artem istam scit homo libere agere de uoluntate et ipsam cognoscere et eam disponere, ut a Deo habitum recipiat caritatis, et scientiam amantiae compilare. 7. Septima Ars memoriae nuncupatur, cuius titulus erat talis: "Deus, cum uirtute tuae sanctissimae aeternitatis, incipit Liber de memoria". Per Artem istam memoria cognoscitur, et scit homo ipsa memoria uti, et de recolentia scientiam compilare.

23 De arte Dei (in Monte Pessulano, 1308; Gl ea, Pla rsr). 29 De demonstratione per aequiparantiam (in Monte Pessulano, 1305 ; Gl dl, Pla x33, ROL IX op.zor). | 33 Arbor philosophiae amoris (Parisiis, 3298; Gl bw, Pla88). — 37 Liber de intellectu (in Monte Pessulano, 1304; Gl db, Pla 120). 42 Liber de uoluntate (in Monte Pessulano, 1304; Gl dc, Plax22). ^ 47 Liber de memoria (in Monte Pessulano, 1304; Gl dd, Pla 125).

17ilam]ipsam PEW G 45 et eam] etiam PEWG

2Oartista]arsistaPEWG 21sunt]om.VZ 50 ipsa memoria] memoria ipsa PEW G

G 30°

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

219

8. Octaua Ars (uris uocatur, cuius titulus erat iste: “Deus, cum

55

tua sapientia et benedictione, incipit haec breuis Ars, quae est de inuentione iuris". Per Artem istam|scit iurista omnia iura particularia ad uniuersalia applicare, et de iure diuino et naturali, etiam gentium conclusiones ueras et necessarias facere et reales. 9. Nona Ars dicitur medicinae, quae tali modo intitulatur: "Deus, cum uirtute et benedictione tua, incipit Liber de regionibus sanitatis et infirmitatis". Per Artem istam scit medicus cognoscere regiones, uidelicet sanitatis et per consequens infirmitatis, et principia particularia ad uniuersalia applicare, et gradare etiam medicinas et multa alia, quae sequuntur.

Z 6o!

IO. Decima |est Avs consilii nominata, cuius titulus erat iste: G 3o" "Deus, cum tua sanctissima et maxima sapientia, incipit iste Liber,

qui de consilio nominatur". Per Artem istam sciunt consules et 65 consulti dare consilium bonum,

79

sanum, utile atque uerum in | Vise"

omnibus, de quibus rationabiliter requirantur. Diximus de decem Arvtibus supra dictis. Et ea, quae de ipsis diximus, patent esse uera in ipsis. Et si aliquis dubitat de praedictis uideat dictos libros, et perlegat uehementer. Nam per experientiam potest ueritas reperiri. Et |idcirco apparet per praedicta, quod Ars generalis, quam fecimus, a qua omnes istae habent

W 6r

ortum, est uera, utilis, necessaria et realis. 2. DE SECVNDA

PARTE

SEPTIMAE

ET VLTIMAE

DISTINCTIONIS

Pars ista est ad hoc, ut scientes scientias et amantes uideant in

me illitterato, faciendo quaestiones, quae eorum scientiis uideantur difficiles et obscurae. Quas quidem-quaestiones et scientias alias non audiui. Neque scio, per quem modum ego eis satisfaciam, in soluendo et dubia remouendo, in illis quaestionibus cuiuslibet facultatis, si mihi scriptae tribuantur; supposito tamen, quod detur 80 mihi bene intelligere, quid per nomen dicitur siue intelligitur in quaestionibus, mihi factis. Verumtamen non promitto semper soluere, sicut ipsi ;nam |possibile est, quod in quibusdam elucidem P certius ueritatem. Et ratio huius erit, quod intellectus altior est cum principiis generalissimis dictae Artis generalis, quam cum * princilpiis, quae sunt in aliis scientiis subalternis. 85 Perfectus est iste liber. Et plura exempla in ipso data sunt uero 75

56 De 51 Ars iuris (in Monte Pessulano, 1275-1281; Gl du, Pla 28). medicina (Liber de regionibus sanitatis et infirmitatis) (in Monte Pessulano, 1303; Gl cz, Pla 119).

62 Liber de consilio (in Monte Pessulano, 1304 ; Gl dg, Pla 128 ;

ROL X op. 1x5). Cf. Liber de fine dist. III (ROL IX, pp. 285-290).

55 et necessarias] om. PEWG dicta VZ

—— 80 intelligere] intelligi VZ — 86 data]

nur

220

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

modo, per quae scientibus erit ostensum, quod Ars generalis utilis est, uera, necessaria et realis. |

E des.

Iterum, intendimus istam epistolam, quae sequitur, sociare huic 90

libro, ut uideatur modus, per quem dico, quod fides catholica

potest probari seu demonstrari. Epistola |uero, quae sequitur, erit V 326° ista. Z 6o! E 325' marg.

|Epistola Raimundi 95

Quoniam infideles litterati percipiunt a fidelibus litteratis, quod sacrosancta fides catholica non probatur, et quia fideles, instructi imperfecte in demonstratione ab antiquis, eis dicunt fidem non

E 497'

posse demonstrari, dubitant conuerti ad fidem christianam ;nam respondent, quod dimittere credere pro credere non est deratione hominis sapientis, sed dimittere falsum credere pro uero intelliIOO gere bene esset; idcirco ego Raimundus, qui multum cum eis disputando laboraui, et adhuc cum sacrosancta ecclesia iam laboro, ut daretur eis uia et doctrina, per quam tales, et per consequens omnes alii, possent a lumine certitudinis uerae fidei illuminari et imprimi, dico eis, quod fides sacra potest ueraciter demonIOS strari, distinguendo tamen de demonstratione, ne incidam in aequiuocum demonstrandi. Dico autem, quod demonstratio habet quattuor species, qua- G3r rum duas antiqui philosophi propter eorum infidelitatem non uiderunt, uidelicet demonstrationem, factam per hypothesim, uel IIO ex datis siue concessis, et demonstrationem per aequiparantiam in diuinis; sed tantummodo demonstrationes propter quid et per quia. Harum autem duarum illa, quae est propter quid, cum fiat per prius siue per causam, non habet locum in diuinis, cum Deus prius IIS non habeat, neque causam. Demonstratio autem per quia ab infidelibus non tenetur, eo quia non est potissima in diuinis. Quare per primas duas species concludimus contra ipsos. Et

91/92 quae - ista] haec est W; add. Sequitur epistola Raimundi

ad

Christianum Z 93 Epistola Raimundi] add. christiani V ;add. Lul G Bo Av; add. in fine de experientia reali E; add. ad Christianum M5M;; add. ad

experientiam My3; om. ZP, 96 dicunt] add. praedictis ad diuinam P, 95/96 instructi - antiquis] ab antiquis imperfecte instructi in demonstratione Bo Av 100 bene esset] bonum esset E; bonum est P4 M;; esset] add. et PEE, M; W G Bo Av eis] ipsis PEE,M;W G Bo Av 101 disputando laboraui] laboraui disputando ZP, 102 daretur eis] detur ipsis Bo Av

104 sacra] sancta BoAv 104/106 dico - demonstrandi]om.E datis] dictis Bo Av 111 tantummodo] add. uiderunt Bo Av demonstrationem Bo Av per] om. E M; demonstratio propter quid coniecit Bo Av

M;

110 et] add.

111/113 et per - quid] om. G; Sed 117 primas duas] duas primas P,

138. DE EXPERIENTIA REALITATIS

221

primo per ab eis concessam hypothesim, ut sunt istae. Propheta Isaias (7, 9) dicit nobis: Ns? credideritis, non intelligetis. Et 120

Christiani, ludaei et Saraceni ad se inuicem conueniunt, quod

Deus est summe bonus, |summe magnus, summe potens, summe intelligens, summe amans; et sic de aliis Dei rationibus ipsi

V 36"

dicunt. Dicunt etiam, quod infinitus est et aeternus; nam aliter 125

istae dignitates est impossibile datis, concludo tiam in diuinis. Raimundum

non essent de ratione summitatis diuinae; quod atque falsum. Et ideo ex istis, ab eis concessis et de necessitate productionem siue intensam agenQuod patet in Libro de disputatione, facta inter

christianum

et Hamarum

saracenum,

et in Arte,

quam feci, quae de Deo nominatur, et in libris aliis omnibus, in 130

quibus de ista materia |sum locutus.

W Or’

De demonstratione autem per aequiparantiam feci unum | librum, per quem | fiunt tales demonstrationes

155

contra infideles,

G 32° Z6!

quod ipsi eas non possunt destruere, ut probaui. Nam eorum omnes cauillationes, argumenta et sophisticationes per eas totaliter annullantur; et de hoc per experientiam scio uerum. Cum igitur probatio articulorum cum istis duabus speciebus demonstrationis sit ad exaltationem fidei sacrosanctae, et per ipsas fides modo aliquo non laedatur, nec meritum fidei amittatur,

dignum est atque iustum, quod recipiantur, et per sanctam ecclesiam exaltentur; nam paratus sum ad omnia scripta, quae uideantur eis opposita, rationabiliter respondere, semper fidem catholicam obseruando, tamquam fidelis, quem me confiteor christia- E 497" num, et sic in die iudicii, quia non possum amplius, me excusabo. Si in aliquo in libro isto defecimus, quae de Deo praedicari uere 145 siue realiter possint dici, non fecimus scientifice, sed ignoranter. Quare ipsum submittimus correctioni ecclesiae sacrosanctae. Ad laudem et honorem Dei finiuit Raimundus hunc tractatum in Monte Pessulano anno 1308 mense Nouembris incarnationis Domini nostri Iesu Christi. I40

127/128 Disputatio Raimundi et Hamari Saraceni (Pisis, 1308 ; Gl ds, Pla 147). 128/129 Cf. 23. 131 Cf. 29.

118 per] om. PEE, M;,WG ab eis - hypothesim] hypothesim ab eis 119nobis]ubiV — 118/119 Propheta - intelligetis] oz. concessam BoAv 122 ipsi] om. M; 121/122 summe intelligens - amans] om. P4 Bo Av 125 eis] eo V; Av. 124 diuinae] om. W 123 dicunt] om. PM, W GBo 129 et] etiam PEE, M;W G Bo Av 128 christianum] om. P4 ills P, per eas] om. 134 et] om. PEE,Ms Bo Av Bo Av 131 autem] om. WG meritum fidei] fidei meritum 138 laedatur] laeditur W PEE ME 145 possint] 144 praedicari] praedicare Bo Av Bo Av PEE,M; WG 146 ipsum] ipsi Bo Av scientifice] scienter Bo Av possunt PEE, M; 149 Christi] add. Amen. Ihs. 147/149 Ad laudem - Christi] om. EE, M; Deo gratias W; add. Deo gratias G; Anno 1308 Bo Av

sys onore ob Inses. mor etédiagib af

altesano

6d. a --x» gabt 13 meist supra alidisenqent $e

rei iy 3i agir

Sono Stt: uad an sb obuione: ogsteb &

rient sbSEX nj Pede

bor) amiaib ni msi E ar

CAR *Fi pM pcuiAA Ó Sabi! ded ne dits uA iim Type ytcius és

MENU

Im 3p deny oisi ittis gueetPatTniür am peg "h FügiCacitae vA HmA roddie!djedlgad: f wei aun able Soy Aot eflent spe Chii |vesdup orem

a

HI gos tage ied tg fw. ra oh ths T9 Sit Cue id riso

oes

rim» Qifiré atta frost: ante: foun

mae

TC

E"doin. Se

. nie aii wips sos o ra anis

feta -

Bho

bi mis HE

ISTRY

eoa

U5x»

Ba

"eiae

edd! non sum slhpt tidy aol

EE

übsasqusct ih shy yaerigoen —

Pire

as bus

aT gine

| "YÀygiornegtoBe sates

e 5

terti gea sce wol £32ETO

Apt abi

ti

"RE: rue pot

|

In8n ,

SF SE x n ^d Eee

— SEREPMe Sar votadas

ET

dac festen

iid — dm CPs GRO ESB etg

3 (lends 3ospAro ans ne api zie

M

qno

Jain! Eso eur 3hietaabs; rh J6dhrnisin Ru

aati Tat

eee

eb

4) ^ondibtsim JB

de

fete) eiisoESDiu Yr8 Gira detwq You

gturir TWPEIBIMBoH Mn ‘ber. at Senior

BT dL Shrio Hes

oti néibtqxe "d etu

TT

| CI

din

vem.

oer

Iu

Por

eonim Te maso

eo

B8 n

PAGES

gba 1)

3

"uite

|

139

LIBER.DE REFVGIO INTELLECTVS In Monte Pessulano, 1308 XII

ei

eVIOILELISTWÉ OIOVISS 30 H3HLI HX iioi, olei? tao nl

="

ES

pum

o

nc yu —Ón ee i2 ~

m

-

LIBER DE REFVGIO

INTELLECTVS

PROLEGOMENA

In the Liber de refugio intellectus Llull returned to the same aspect of the problem of scientific demonstration that had occupied him in the De nouis fallaciis (op. 135). The work, which is known only in Latin, is made up of seemingly endless applications of the twentieth fallacy to an extremely wide variety of questions. The work is certainly authentic. It contains citations of the De nowis fallaciis (lin. 11; de qq. nouem subiectorum lin. 465), of the Ars generalis ultima (lin. 42/43 et passim), and of the Liber de septem donis Spiritus sancti (de qq. nouem subi. lin 795/796). The first section De quaestionibus nouem subiectorum is structured according to the method of the Ars generalis ;the application of the twentieth fallacy in the following sections to the liberal arts,

law, medicine, nature, and theology corresponds to the applications made in the Logica noua dist. VI. Because Llull intended to continue making such applications of the twentieth fallacy as occurred to him, he included in the preface the indication of the date of composition which is usually found at the conclusion of his works: Ad laudem et honorem Dei Raimundus incipit istum librum mense Decembris 1308 (lin. 39/40). It appears that Llull originally intended to conclude the book with the Quaestiones fratris Thomae, since a colophon added to these questions notes: Quoad praesens superstitimus facere plures questiones, quam fecimus in hoc libro, et hoc in mense Decembris 1308 (op. 141: III lin. 149/151). But Llull probably continued to work on the composition of De refugio intellectus into the beginning of the year 1309, because these questions are followed by Quaestiones fratris Martini Anglici O.M. and a great number of additional questions were added subsequently. Llull himself describes the work as De quolibet (lin. 36). Because it is not a systematic treatment of any one subject, but rather a series of experiments in the application of the twentieth fallacy, he gives no division of the work at the outset (lin. 36). After the treatment of the nine subjects of the Art and the application of his new fallacy to the various faculties, there follows a great variety of questions without any apparent order. Some of the questions clearly reflect his preparation for his coming visit in Paris. There are solutions for questions taken from the works of masters who had been active in Paris: Thomas Aquinas, Martinus Anglicus,

Richardus de Mediavilla, and Aegidius Romanus (!) (otherwise (x) The questions from the works of Thomas Aquinas, Richardus de Mediavilla, and Aegidius Romanus have been identified in the apparatus to Excusatio Raimundi (op. 141). Martinus Anglicus O.M. is possibly Martinus de Alnwick

226

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Llull is even more sparing in his references to contemporary authors than other Scholastic writers). There are also solutions offered for problems currently being discussed in Paris: the problem of creation is treated in a section De quaestionibus actuum diuinarum rationum inserted in the Quaestiones nouem subiectorum (L3); the problem of the unicity of the human intellect is dealt with among the Quaestiones potentiarum animae. While applying the twentieth fallacy to such questions, Llull makes various attempts to show how the fallacy may be combined with the traditional syllogism: in the sections on the vices and the liberal arts he proceeds by opposing a syllogism and the fallacy in order to expose false opinions by means of the latter; in the Quaestiones diuinae potestatis et diuinae bonitatis he concludes indirectly by way of an hypothesis based on belief ; in the Quaestiones ad declarandum propositionem maiorem et minorem he employs the twentieth fallacy as a method of explaining authorities. The Liber de refugio intellectus offers a very instructive example of Llull's methods of working. Because he apparently realized how disparate the material was that he had brought together in this treatise, he selected and rearranged the more important questions for publication in the Excusatio Raimundi (op. 141), a work which was explicitly prepared for his visit in Paris. Since Llull included the excerpts from the De refugio intellectus in the Excusatio without change, we have not printed these sections twice, but simply provided references to the text of the latter work. An outline of the contents of the De refugio intellectus anda comparison with the Excusatio follows:

De refugio intellectus

Excusatio Raimundi

De quaestionibus octo subiectorum septem artium liberalium iuris medicinae

O.M. (1 1336). This master seems to have been a socius to William of Ware O.M., who was active as master at Paris in 1297/99. Ca. 1304 Martin became 32d lector in the Oxford convent of the Order. A group of 17 or 18 questions from his commentary on the Sentences is preserved in several manuscripts as an appendix to Ware's commentary on Book I, but they do not includethe questions treated by Llull in De refugio intellectus. Cf. J. LECHNER, Beitrage zum Schrifttum des Martinus Anglicus (Martin von Alnwick) O.F.M., Franzisbanische Studien x9 (1932) 1-12; F. PELsTER, Die Kommentare zum vierten Buch der Sentenzen von Wilhelm von

Ware, zum ersten Buch von einem Unbekannten und von Martin von Alnwick in Cod. sor Troyes, Scholastik 27 (1952) 344-367; V. Doucet, Commentaires sur les Sentences, Archivum franciscanum historicum 47 (1954) 88-170 at p. 144.

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

227

naturae

theologiae

De quaestionibus Fratris Fratris uariis Fratris diuinae

Thomae OP Martini Anglici OM

III

Richardi OM i essentiae, potestatis, bonitatis Fratris Aegidii OESA naturalis et remotae materiae ad declarandum propositionem maiorem et minorem leonis decem problematum

IV

V

saluatorum, damnatorum, formarum differentiae

potentiarum animae

De quaestionibus diuinae infinitatis

IA

summi signi, quod est Christus

IIA

diuinae bonitatis summae creaturae

IB IIB

De quaestionibus totius prioritatis conuersionis uariis

De De De De

quaest.nat.1 quaest.nat.2 quaest.nat.3 quaest.nat.4

The Liber de refugio intellectus is preserved in three manuscripts, all of which belong to the fifteenth century. The text is found complete in two of the manuscripts (H V ); manuscript U contains only the section De quaestionibus logicae and the sections from De decem quaestionibus ad declarandum maiorem propositionem ei minorem to the end of the work. The relationship of the manuscripts may be shown as follows:

XIV

XV

Archetypus

H

/A,

228

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

The manuscripts H V are dependent on a common archetype, but both H (prooem. 6, 40; de qq. nouem subiectorum 9, 42, 76, 78, 95) and V (prooem. 3; de qq. nouem subi. 77, 115, 413, 675) show proper errors. V offers by far the better text. H commits very frequent grammatical mistakes, omissions (the most serious of which is a long homoeoteleuton from De qq. div. potestatis q. 7 [lin. 56] to De qq. div. bonitatis q. 8 [lin. 75]), repetitions (the section De mendacio [IX.IL8] has been copied twice), and transfers (the folios from De qq. naturae [lin. 55] to De qq. fr. Martini [lin. 27] were apparently out of place in his original; he has copied them without adverting to the discrepancies). In the sections which appear in U this manuscript shows common errors with V against H (de qq. artium liberalium 143; de qq. leonis 65, 110, 116), but U has not been copied from V (de qq. art. lib. 48, 276, 412) and U shows its own proper errors (ibid. 6r, 97, 103, IIA). The treatise is cited by the Catalogus Electorii (no. 37); BovitLUS (Victor, no. 36); PROAZA, f. 220v ;DIMAS DE MIGUEL (Soto, pg. 61); ARIAS DE LovoLa (Soto, pg. 43); WADDING, Scriptores, pg. 297; NICOLAUS ANTONIUS, no. 39; SOLLIER, no. 39; IOHANNES A S. ANTONIO (BUF), pg. 37 and 53; PAsQUAL, I, 380; STOHR, pg. 6of.;

Diaz y Diaz 1853; Pla 158.

LIBER DE REFVGIO INTELLECTVS

CODICES Sevilla, Biblioteca Colombina, 7-6-41 (XV) f. 53ra-75va. s

Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 409 (XV) f. 207t-2241. Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 832 (XV) f. xo8ra-176ra.

LIBER DE REFVGIO INTELLECTVSe

DE REFVGIO INTELLECTVsP DE REFRIGERIO INTELLECTVS¢ DE QvoLIBET?

= Codices HV; Catalogus Electorii nr. 37; Diaz 1853.

a

—

b

= ALPHONSUS DE PROAZA; DiMAS DE MIGUEL p. 61; ARIAS DE LOYOLA p. 43; WADDING p. 297; ANTONIO nr. 39; SOLLIER nr. 39; IOHANNES A

S. ANTONIO p. 37; PASQUAL, Vind. I p. 380; Pla 158. c

=

BoviLLus (Sollier p. 670) ;IOHANNES A S. ANTONIO p. 53.

d

= Cf. lin. 36.

232

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Deus, cum tua sapientia, uirtute et caritate,

incipit iste liber, qui est De refugio intellectus. Ratio, quare intitulatur sic iste liber, est quia Ars est inueniendi faciliter ueritatem. Et sic eius subiectum est ipsa inuentio ueritatis, ut illi, qui non habent intellectum eleuatum quoad scientiam logicalem et etiam naturalem, posito quod habeant subtilem naturaliter intellectum, possint cum Arte ista ueritatem inuenire, et in omnibus facultatibus conclusiones ueras facere, sicut in Artis IO

15

20

istius processu apparebit. Librum istum artificiabimus cum noua fallacia generali, abstracta a libro, qui De nowis fallaciis est inuentus, quam fallaciam "apparentem contradictionem" siue "uicesimam fallaciam" appellamus. Quae fallacia dicitur generalis, eo quia per uniuersalem negatiuam et particularem affirmatiuam est conclusa, cum quidquid sit, aut uniuersale aut particulare habet esse. Fallacia ista uidetur concludere contradictorie; et tamen non

concludit. Nam maior propositio semper est duplex; et quoad unum sensum falsa, sed quoad alium dicitur esse uera. Sed minor propositio simpliciter dicitur esse uera. Fallacia ista ab antiquis fallaciis per materiam est diuersa, et per modum, et per ordinationem; et quia medium semper in conclusione ipsius debet poni; et quia antiquae uidentur concludere uerum, et concludunt falsum;

cuius contrarium facit ista.

Fallacia ista quandoque indirecte concludit per hypothesim, ut 25 patebit. Et est syllogismus in quantum uera, et paralogismus, in quantum uidetur falsa. Iterum: Fallaciam istam applicabimus ad syllogismum ad calumniandum maiorem propositionem et ad declarandum syllogismum. Et per | talem doctrinam potest homo habere artem ad 20 explanandum auctoritates in scientiis positiuis et argumentatiuis, positiuis per credere, argumentatiuis per intelligere; et sic fugimus falsas opiniones. Siin libro isto dicimus aliquid contra fidem, confitemur ignoranter nos hoc dixisse; quare ipsum submittimus correctioni Roma35 nae ecclesiae sacrosanctae, tamquam fidelis christianus. Librum non diuidimus, propter hoc quia ipsum "De quolibet" appellamus. Et quia finem intendimus prolongare de eius principio, sic ponimus ipsum tempus: Ad laudem et honorem Dei Raimundus incipit istum librum 40 mense Decembris anno 1308 incarnationis nostri Domini Iesu Christi, in cuius custodia commendetur. 11 Liber de nouis fallaciis (ROL XI op. 135; Gl ec, Pla 152).

6 et] Vi om.

H

40 nostri Domini] V; Domini nostri H

V 108”

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

45

233

In libro isto intendimus procedere secundum modum Artis generalis. Et sic de nouem subiectis intendimus pertractare, ipsa per praedictam fallaciam discurrendo et maiorem propositionem exponendo, ut patebit. Vnde liber iste erit de quaestionibus, quas cum fallacia soluemus ante dicta. Et primo de Deo quaestiones faciemus, uenando ipsum per decem quaestiones generales iuxta processum Artis dictae. 3 [De quaestionibus octo subiectorum]

B DE QVAESTIONIBVS DEI PER PRINCIPIA Primo quaeritur: Vtrum Deus sit?

IO

15

20

Vnde probare, quod Deus sit, intendimus per duodecim principia Artis ipsius generalis, uidelicet per (1) bonitatem, (2) magnitudinem, (3) aeternitatem, (4) potestatem, (5) intellectum, (6) uoluntatem, (7) uirtutem, (8) ueritatem, (9) gloriam, (10) perfectionem, (II) principium et (12) finem. Et primo sic dicendo: I. Si quaeratur: Vtrum aeternitas sit per se bona? Respondeo, quod aeternitaltem duobus modis oportet nos considerare, uideli- V 109! cet aeternitatem principalem non inceptam, et aeternitatem inceptam, quae aeuiternitas nuncupatur. De principali autem intendimus quaerere et concludere tantummodo sic cum fallacia ante dicta: Nulla aeternitas est per se bona. Quaedam aeternitas est per se bona; ergo quaedam aeternitas est per se bona et non est per se bona. ! Maior est duplex, quia aeternitas incepta non est per se bona; principalis uero sic, quia si non, haberet sibi praeiacentem ;quod est impossibile. Est ergo per se bona. Et talem aeternitatem per se bonam Deum uocamus. 2. Vtrum aeternitas sit per se magna ? Solutio: Nulla aeternitas est per se magna. Sed quaedam aeternitas est per se magna;

ergo

25 quaedam aeternitas est per se magna et non est per se magna.

Maior est duplex, quoniam aeternitas non est per se magna. Sed aeternitas principalis sic;aliter magnitudo esset per prius, et ipsa per posterius; quod est impossibile. Et ideo minor propositio, ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. Et sic talem

30

aeternitatem, quae per se est magna, Deum uocamus.

3. Vtrum aeternitas sit per se durans ? Solutio: Nulla aeternitas est per se durans. Sed quaedam aeternitas est per se durans; ergo 42/43 Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146).

3 per principia] H; oz. V —— 9 dicendo] V; de Deo H

234

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

quaedam aeternitas est per se durans et non est per se durans. Maior est duplex, sicut in praedictis. Et minor uera secundum 35 modum ante dictae. Et talem aeternitatem Deum uocamus. 4. Vtrum aeternitas sit per se potens ? Solutio: Nulla aeternitas est per se potens. Quaedam aeternitas est per se potens; ergo quaedam aeternitas est per se potens et non est per se potens.

Maior est duplex, sicut in praedictis. Et minor |uera; si non

V 109"

40 uera, aeternitas, de quo quaeritur, posset per se non esse, facta

45

50

52

hypothesi. Et si non est per se potens, est a contingentia; et per consequens quidquid est et principia primitiua se ipsa principiauerunt ; quod est impossibile. Patet ergo, quod minor est per se uera. Et ideo talem aeternitatem, quae per se est potens, Deum uocamus. 5. Vtrum aeternitas sit per se intelligens ? Solutio: Nulla aeternitas est per se intelligens. Quaedam aeternitas est per se intelligens; ergo quaedam aeternitas est per se intelligens et non est per se intelligens. Maior est duplex. Sed minor uera; nam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. Et sic sequitur, quod per se sit intelligens; aliter esset intelligens per accidens ;quod est impossibile. Aeternitatem autem, quae per se est intelligens, Deum, quem quaerimus, uocamus. 6. Vtrum aeternitas sit per se amans ? Solutio: Nulla aeternitas est per se amans. Quaedam aeternitas est per se amans; ergo quaedam |aeternitas est per se amans et non est per se amans.

Maior est duplex, ut in dictis. Et minor uera, quia ponendo etc.

H 53”

Aliter, nisi esset uera, finis aeternitatis esset sibi praeiacens ; quod

est impossibile. Talem aeternitatem autem, quae per se est amans, Deum uocamus. 7. Vtrum aeternitas sit per se uirtuosa ? Nulla aeternitas est per se uirtuosa. Quaedam aeternitas est per se uirtuosa; ergo quaedam aeternitas est per se uirtuosa et non est per se uirtuosa. Maior est duplex. Et minor uera, quia ponendo etc., ut supra. 65 Aliter peruerteretur in uitium ;quod esset suus habitus ;quod est 6o

impossibile. Aeternitatem autem, quae per se est uirtuosa, Deum,

quem uenamur, uocamus. 8. Vtrum aeternitas sit per se uera? Solutio: Nulla aeternitas 70 est per se uera. Quaedam aeternitas est per se uera ; ergo quaedam

aeternitas est per se uera et |non est per se uera.

75

Maior est duplex. Et minor uera, quia ponendo etc. Et talem aeternitatem, quae per se est uera, Deum uocamus. 9. Vtrum aeternitas sit per se gloriosa? Solutio: Nulla aeternitas est per se gloriosa. Sed quaedam aeternitas est per se gloriosa ; ergo quaedam aeternitas est per se gloriosa et non gloriosa.

42 ipsa] V; om.

H

76 non] V; add. est H

V rro!

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

235

Maior est duplex. Et minor uera, ut prius. Aliter bonitas, magnitudo aeternitatis et potestatis paterentur poenam; quod est impossibile. Et talem aeternitatem, sic per se gloriosam, Deum 80 uocamus. IO. Vtrum aeternitas sit per se perfecta ? Solutio: Nulla aeternitas est per se perfecta. Quaedam aeternitas est per se perfecta ; ergo quaedam aeternitas est per se perfecta et non perfecta. Maior est duplex, Et niinor uera, ut prius. Aliter bonitas, magni85 tudo aeternitatis etc. paterentur imperfectionem; quod est im-

possibile. Et talem aeternitatem, sic per se perfectam, Deum uocamus. II. Vtrum aeternitas sit per se principium? Solutio: Nulla aeternitas est per se principium. Sed quaedam aeternitas est per se 9o principium; ergo quaedam aeternitas est per se principium et non est per se principium. Maior est duplex. Et minor uera, sicut prius. Aliter, nisi esset uera, bonitas, magnitudo etc. aeternitatis paterentur accidentia;

quod est impossibile. Et talem aeternitatem, quae per se est 95 principium, Deum, quem inquirimus, uocamus. I2. Vtrum aeternitas sit per se finis? Solutio: Nulla aeternitas est per se finis. Sed quaedam aeternitas est per se finis; ergo quaedam aeternitas est per se finis et non finis. Maior est duplex. Et minor uera, ut prius. Sed facta hypothesi, roo quod aeternitas non sit per se finis, ista consequentia esset per se uera, uidelicet: Bonitas, magnitudo etc. aeternitatis non quiescerent | in aeterno, neque ab aeterno per aeternitatem ;quod est impossibile. Patet ergo, quod aeternitas est per se finis. Quam aeternitatem Deum uocamus.

105

Inuestigauimus Deum per principia supra dicta, faciendo de aeternitate subiectum, et de praedictis principiis praedicatum. Et sua gratia inuenimus ipsum esse; et hoc uere et realiter, et taliter quod contrarium esse non potest. Et ratio huius est, quia inuestigauimus ipsum artificialiter cum principiis ueris et necessariis et gaudet multum intellectus, et I H o primitiuis. Et de tali inuentione cognoscit se altum et subtilem, ratione habitus artificialis, a quo est habituatus. Ratione cuius habitus est ad uenandum dispositus et inueniendum id, de quo quaeritur, de quolibet suo modo.

77 magnitudo]

H; magnitudinis

' potestatis] V; potestas H inquirimus] V; quaerimus H

V

78 aeternitatis]

85 aeternitatis]

V; aeternitas H

V; aeternitas

H

95

V rro"

236

L2 DE VENATIONE DEI PER REGVLAS Artis generalis

IIS

I20

125

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Regulae generales sunt decem: (1) utrum; (2) quid est; (3) de quo est ; (4) quare est; (5) quantum est; (6) quale est ; (7) quando est; (8) ubi est; (9) quomodo est; (10) cum quo est. I. Per primam regulam iam inuestigauimus Deum esse, ut supra dictum est. 2. 1. Modo quaero: Quid est Deus? Et respondendum est per fallaciam supra dictam, sic dicendo: Nulla aeternitas est per se bona, magna etc. Sed quaedam aeternitas est per se bona, magna etc.; ergo quaedam aeternitas est per se bona, magna etc. et non est per se bona, magna etc. Maior est duplex, quoniam aeternitas incepta non est per se bona, magna etc. Principalis autem aeternitas sic ; ut supra probatum est. Et ideo definimus Deum sic: Deus est aeternitas, quae per

se est bona; Deus est aeternitas, quae per se est magna; Deus est aeternitas, quae per se est potens; et sic de aliis. Et sic possunt dari de Deo duodecim definitiones, iam datas in capitulo supra dicto. Minor autem est uera, ex eo quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. |Aliter nisi esset uera, quidquid diximus in capitulo, ubi probauimus Deum esse, esset falsum; quod est j 135 impossibile. 2. 2. Quaeritur: Quid habet Deus in se ipso intensiue sibi coessentiale? Solutio: Nulla aeternitas habet in se ista intensa 130

coessentialia correlatiua, uidelicet aeternans, aeternabile et aeter-

nare. Sed quaedam aeternitas habet in se ista intensa coessentialia 140 correlatiua,

uidelicet aeternans, aeternabile et aeternare; ergo

quaedam aeternitas habet et non habet in se ista intensa coessentialia correlatiua, uidelicet aeternans, aeternabile et aeternare.

Maior est duplex; nam aeuiternitas non habet in se ista intensa correlatiua. Sed principalis aeternitas sic. Minor autem est uera ; 145 nam ponendo etc. Sed facta hypothesi, quod minor non sit uera, ista consequentia esset uera, uidelicet: Aeternitas non est per se bona, magna etc., sed est uacua et extra naturam deducta ; quod

est impossibile. Patet ergo, quod minor est uera. 2. 3. Quaeritur: Quid est Deus in alio? Solutio: Nulla aeterni150 tas, quae est in se, est in alio. Sed quaedam aeternitas, quae est in

se, est in alio; ergo quaedam aeternitas, quae est in se, est inalio et

non est in alio. Maior est duplex, quoniam aeternitas, quae est incepta, non est

115 Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146).

115 Dei] H; om. V — 150 quae!] conieci; quod HV

151 quae] cozzec; quod HV

HV.

quae?] conieci ;quod

V nr

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

237

in principali aeternitate sine inceptione. Principalis autem aeter155

160

165

nitas, quae est in se, Deus Pater, est in alio a Patre, scilicet in Deo

Filio Deus Pater. Minor autem est uera ;quia etc. 2. 4. Quaeritur: Quid habet Deus in alio? Solutio: Nulla actio infinita habet in alio passionem infinitam. Sed quaedam actio infinita habet in alio |passionem infinitam; ergo quaedam actio H 54' infinita habet in alio et non habet in alio passionem infinitam. Maior est duplex, quofiiam Deus Pater habet actionem infinitam in Deo Filio et non passionem infinitam, neque finitam; | V nr Filius autem habet in Spiritu sancto actionem infinitam, et in Patre passionem infinitam. Minor est uera ;quod patet per exemplum supra dictum. 3. Quaeritur: Deus de quo est? Solutio: Nulla aeternitas est de aeternante, aeternabili et aeternare. Sed quaedam aeternitas est de aeternante, aeternabili et aeternare; ergo quaedam aeternitas est et non est de aeternante, aeternabili et aeternare.

170

Maior est duplex, ut supra significatum est. Minor est uera, quia ponendo etc. Aliter, nisi esset uera, ipsa aeternitas non haberet naturam, neque posset conuerti cum sua bonitate, magnitudine etc. Et quia aeternitas est Deus, ut probatum est, ostenditur, de

quo est Deus. 4. Quaeritur: Quare Deus est formaliter ? Solutio: Nulla forma est sine materia. Sed quaedam forma est sine materia; ergo quaedam forma est sine materia et non est sine materia. Maior est duplex, facta hypothesi, quod forma diuina habeat actum secundarium, infinitum at aeternum, scilicet formare. Et 180 minor uera; quia ponendo secundum sensum maioris etc. Quaeritur: Quare rationes Dei sunt aequiualentes? Solutio: Nullae rationes Dei sunt aequiualentes. Sed aliquae rationes Dei sunt aequiualentes: ergo aliquae rationes Dei sunt aequiualentes et non sunt aequiualentes. Maior est duplex, facta hypothesi, quod aliquae rationes Dei 185 non habeant actus proprios. Minor est uera; nam ponendo etc. 5. Quaeritur: Vtrum Deus sit quantus? Solutio: Nullum ens infinitum est quantum. Sed quoddam ens infinitum est quantum ; ergo quoddam ens infinitum est quantum et non est quantum. Maior est duplex, facta hypothesi, quod Deus sit factus homo. 190 Minor est uera, ut supra. 6. Quaeritur: Vtrum Deus sit qualis? Solutio: Nulla bonitas infinita est qualis. Sed aliqua bonitas infinita est qualis; ergo aliqua bonitas infinita est qualis et non est qualis. Maior est duplex, facta hypothesi, quod Deus sit homo. Minor 195 simpliciter est uera, ut supra. 7. |Quaeritur: Vtrum Deus sit nouus? Solutio: Nullum ens 175

161 actionem infinitam] V; actum infini155 quae] conieci; quod HV tum H — 182/183 Sed - aequiualentes!] V; om. H

V r2!

238

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

aeternum est nouum. Sed aliquod ens aeternum est nouum; ergo V rr aliquod ens aeternum est nouum et non est nouum. Maior est duplex, facta hypothesi, quod Deus sit incarnatus. 200 Minor est uera; quia ponendo etc. 8. Quaeritur: Vtrum Deus sit in loco? Solutio: Nullum ens infinitum est in loco. Sed quoddam ens infinitum est in loco; ergo quoddam ens infinitum est in loco et non est in loco. Maior est duplex, quoniam, facta hypothesi, quod Deus sit 205 homo, est in loco. Minor est uera; quia ponendo, ut supra. 9. Quaeritur: Vtrum Deus habeat modum mouendi se ipsum? Solutio: Nullum ens infinitum habet modum mouendi se ipsum. Sed quoddam ens infinitum habet modum mouendi se ipsum; ens infinitum habet modum et non habet modum 210 ergo quoddam mouendi se ipsum. Maior est duplex, posito quod Deus sit homo. Minor est uera, ut 215

220

225

supra. IO. Quaeritur: Vtrum diuina bonitas habeat, cum quo sit infinita? Solutio: Nulla bonitas infinita habet, cum quo sit infinita. Sed aliqua bonitas infinita habet, cum quo sit infinita; ergo aliqua bonitas infinita habet, cum quo et non habet, cum quo sit infinita. Maior est duplex, facta hypothesi, quod bonitas Dei habeat actum secundarium, uidelicet bonificare intensum; sine quo non possit esse infinita simpliciter. Minor est uera; quia ponendo etc. Venati sumus Deum per decem regulas generales. Propter quam uenationem est data doctrina, per quam intellectus potest facere scientiam de Deo, Dei semper gratia adiuuante. Et sic de aliis subiectis secundum unumquodque suo modo. E

DE QVAESTIONIBVS ACTVVM DIVINARVM RATIONVM I. Quaeritur: Vtrum Deus possit producere bonificare extensum sine bonificare intenso ? Solutio: Nulla bonitas infinita indi230 get bonificare intenko ad bonificare extensum. Sed quaedam bonitas infinitaindiget bonificare intenso ad bonificare extensum; ergo quaedam bonitas infinita indiget et non indiget bonificare intenso ad bonificare extensum. Maior est duplex, facta hypothesi, quod diuina bonitas requirat habere summum signum de genere bonitatis, cum quo sit proportionatiue signata. Minor est uera; quia ponendo etc. 2. Quaeritur: Vtrum Deus possit producere magnificare extensum sine magnificare intenso? Solutio: Nulla magnitudo infinita indiget magnificare intenso ad magnificare extensum. Sed quae-

212 posito] V; ponendo H requirat] V ;requirit H

215 Solutio - infinita?] V; om. H

234

V 2"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS 239 240 dam magnítudo infinita indiget magnificare intenso ad magnificare extensum ;ergo quaedam magnitudo infinita indiget et non indiget magnificare intenso ad magníficare extensum. Maior est duplex, facta hypothesi, quod diuina magnitudo requirat habere summum signum de genere magnitudinis, cum quo

245 proportionatiue sit signata. Minor simpliciter est uera; nam po-

nendo etc, , 3. Quaeritur : Vtrum Deus possit producere aeternare extensum sine aeternare intenso? Solutio: Nulla aeternitas infinita indiget aeternare íntenso ad aeternare extensum. Sed quaedam 250 aeternitas infinita indiget aeternare intenso ad aeternare extensum; ergo quaedam aeternitas infinita indiget et non índiget aeternare intenso ad aeternare extensum.

255

Maior est duplex, facta hypothesi, quod diuina aeternítas requirat habere summum signum de genere aeternitatis, cum quo proportionatiue sit signata. Minor est uera; quia ponendo etc.

4. Quaeritur: Vtrum Deus possit producere |posse extensum

sine posse íntenso? Solutío: Nulla potestas infinita indiget posse intenso ad posse extensum. Sed quaedam potestas infinita indiget posse intenso ad posse extensum ;ergo quaedam potestas infinita indiget et non indiget posse intenso ad posse extensum. Maior est duplex, facta hypothesi, quod diuina potestas requirat habere summum sígnum | de genere potestatis, cum quo proportionatiue sit signata. Minor simpliciter est uera; nam ponendo etc. 5. Quaeritur: Vtrum Deus possit producere intelligere extensum sine intelligere intenso ? Solutio: Nullus intellectus infinitus indiget intelligere intenso ad intelligere extensum. Sed quidam intellectus infinitus indiget intelligere intenso ad intelligere extensum ; ergo quidam intellectus infinitus indiget et non indiget intelligere intenso ad intelligere extensum. Maior est duplex, posito quod intellectus diuinus requirat habere summum signum de genere intellectus, cum quo proportionatíue sit signatus. Minor est uera; nam ponendo etc. 6. Quaeritur: Vtrum Deus possit producere amare extensum 275 sine amare intenso? Solutio: Nulla uoluntas infinita indiget amare íntenso ad amare extensum. Sed quaedam uoluntas infinita indiget amare íntenso ad amare extensum ;ergo quaedam uoluntas infiníta indiget et non indiget amare intenso ad amare exten-

sum. Maíor est duplex, posito quod uoluntas diuina requirat habere summum signum de genere uoluntatis, cum quo proportionatiue sit signata. Minor est uera; quia ponendo etc.

241/242 ergo - extensum] V; om. H 243/244 requirat] V; requirit H 253 requírat] V; requirit H 263 signata] V; significata H

V uz’

H 54*

240

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Diximus de maiori signo creato, scilicet Christo homine,|uenato

V 13"

esse et inuento per maiorem actum intrinsecum. Et sicut inueni285 mus ipsum per principia supra dicta, et per alia supra usitata potest similiter inueniri. L4 I. De puritate Dei

Dictum est, quod Deus est actus purus. Modo quaero: Vtrum 290 Deus sit pura bonitas sine puro bonificare ? Solutio: Nulla bonitas infinita requirit purum bonificare. Sed quaedam bonitas infinita requirit purum bonificare; ergo quaedam bonitas infinita requirit et non requirit purum bonificare. Maior est duplex, facta hypothesi, quod diuina bonitas non 295 requirat ita puram et intraneam agentiam, sicut extensiua. Minor est uera; nam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. Quaeritur: Vtrum diuina bonitas possit esse actus purus sine intensis correlatiuis et puris ipsius bonitatis? Solutio: Nulla 3oo bonitas infinita requirit habere intranea atque intensa correlatiua. Sed quaedam bonitas infinita requirit habere intranea atque intensa correlatiua ;ergo quaedam bonitas infinita requirit et non requirit habere intranea atque intensa correlatiua. Maior est duplex, facta hypothesi, quod bonitati Dei non perti305 neant propria correlatiua, neque purus finis ; sed intellectui diuino tantummodo. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum diuina magnitudo possit esse actus purus sine intensis et puris correlatiuis ipsius magnitudinis ? Solutio: Nulla magnitudo infinita requirit habere intranea atque intensa 310. correlatiua. Sed quaedam magnitudo infinita requirit habere intranea atque intensa correlatiua; ergo quaedam magnitudo infinita requirit et non requirit habere intranea atque intensa correlatiua. Maior est duplex, |posito quod magnitudo Dei non pertineant V r4 315 pura correlatiua, neque proprius finis; sed uoluntati diuinae tantum. Minor autem est uera, posito secundum sensum maioris etc.

2. De agentia magis magna

Quaeritur: Vtrum Deus sit per suam aeternitatem ens magis 320 agens ? Solutio: Nullum ens aeternum est per suam aeternitatem magis agens. Sed quoddam ens aeternum est per suam aeternitatem ens magis agens; ergo quoddam ens aeternum est et non est per suam aeternitatem magis agens. 316 posito] V; ponendo H

139. DE REFVGIO INTELLECTVS 325

330

241

Maior est duplex, posito quod ens aeternum non requirat esse tantum agens per suam aeternitatem, quantum per suum intellectum. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. Quaeritur: Vtrum Deus sit per suam potestatem ens magis agens? Solutio: Nullum ens infinitum est per suam potestatem ens magis agens. Sed quoddam ens infinitum est per suam potestatem ens magis agens! ergo quoddam ens infinitum est et non est per suam potestatem magis agens.

Maior est duplex, facta hypothesi, quod ens infinitum non requirat esse tantum agens per suam potestatem, quantum per 335

suam

uoluntatem.

Minor simpliciter est uera; nam ponendo

eU.

3. De unitate Dei

340

345

350

355

Quaeritur: Vtrum Deus sit plura? Solutio: Nullum ens, in quo sunt plura differentia numero, est unum. Sed quoddam ens, in quo sunt plura differentia numero, est unum; ergo quoddam ens, in quo sunt plura differentia numero, est unum et non est unum. Maior est duplex, posito quod illa plura differant per essentiam. Minor est simpliciter uera, ut supra. Quaeritur: Vtrum unitas Dei habeat ita proprium actum, sicut diuinus intellectus? Solutio: Nullus unus facit se unum. Sed quidam unus facit se unum; |ergo quidam unus facit se unum et non facit se unum. Maior est duplex, facta hypothesi, quod unitas et intellectus per essentiam conuertantur. Minor est uera, ut supra.

V 114’

4. De necessitate Dei Quaeritur: Vtrum Deus sit ens necessarium ? Solutio: Nullum ens, agens propter finem, est ens necessarium. Sed quoddam ens, agens propter finem, est ens necessarium; ergo quoddam ens, agens propter finem, est ens necessarium et non necessarium. Maior est duplex, posito quod agens et finis differant per essentiam. Minor est uera; nam ponendo etc. Vtrum Deus Filius sit ens necessarium ? Solutio: Nullum ens, ab alio productum, est ens necessarium. Sed quoddam ens, ab alio

360

productum, est ens necessarium; ergo quoddam ens, ab alio productum, est ens necessarium et non necessarium. Maior est duplex, facta hypothesi, quod Deus Pater et Deus Filius differant per essentiam. Minor est uera; quia ponendo etc. 5. De infinitate Dei

|Quaeritur: Vtrum Deus sit infinitus ?Solutio: Nullum ens est lal Oy infinitum, in quo plura sunt diuersa. Sed quoddam ens est infini365

242

370

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

tum, in quo sunt plura diuersa ;ergo quoddam ens est infinitum et non est infinitum, in quo sunt plura diuersa. Maior est duplex, posito quod illa plura non sint idem per essentiam. Minor est uera, ut supra. Quaeritur: Vtrum potestas Spiritus sancti sit infinita? Solutio: Nulla potestas, carens actione infinita, est infinita. Sed quaedam potestas, carens actione infinita, est infinita; ergo quaedam potestas, carens actione infinita, est infinita et non est infinita.

375

Maior est duplex, facta hypothesi, quod Spiritus sanctus non habeat actionem infinitam, intelligendo et diligendo Patrem, et Filium, et se ipsum, per totam bonitatem, magnitudinem, aeternitatem etc. Minor est uera, ut supra.

6. |De simplicitate Dei Quaeritur: Vtrum Deus sit simplex? Solutio: Nulla essentia, in qua sunt plura diuersa, est simplex. Sed quaedam essentia, in qua sunt plura diuersa, est simplex; ergo quaedam essentia, in qua sunt plura diuersa, est simplex et non est simplex. Maior est duplex, facta hypothesi, quod illa plura differant per essentiam. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum Spiritus sanctus sit persona simplex ? Solu385 tio: Nulla persona, producta ex pluribus personis differentibus numero, est simplex. Sed quaedam persona, producta a pluribus personis differentibus numero, est simplex; ergo quaedam persona, producta a pluribus differentibus numero, est simplex et non est simplex. Maior est duplex, facta hypothesi, quod ipsae personae differant per essentiam. Minor est uera; quia ponendo etc. 380

7. De natura Dei

Quaeritur: Vtrum Deus habeat naturam ? Solutio: Nullum ens aeternum habet naturam. Sed quoddam ens aeternum habet naturam; ergo quoddam ens aeternum habet naturam et non habet naturam. Maior est duplex, posito quod in aeternitate Dei non sint correlatiua intensa. Minor est uera, ut supra. 400 Quaeritur: Vtrum rationes Dei sint ei connaturales? Solutio: Nulla ratio est connaturalis sine motu. Sed quaedam ratio est connaturalis sine motu; ergo quaedam ratio est connaturalis et non est connaturalis sine motu. Maior est duplex, facta hypothesi, quod talis ratio esset diuersa 405 ab agente naturali. Minor est uera, ut supra. 395

368 sint] V; sunt H

V irs!

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

243

8. De actione Dei

Quaeritur: Vtrum Deus habeat actionem infinitam et aeternam? Solutio: Nullum infinire et aeternare possunt habere sufficientiam. Sed quoddam infinire et aeternare possunt habere 410 sufficientiam ;ergo quoddam infinire et aeternare possunt habere et non habere sufficientiam. Maior est duplex, facta hypothesi, quod subiectum esset diuisibile. Minor est uera: quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum Deus cum actione infinita agat in passo 415 finito? Solutio: Nullum |agens posset agere cum actione infinita in passo finito, sine diuisione ipsius actionis. Sed quoddam agens potest agere cum actione infinita in passo finito, sine diuisione ipsius actionis; ergo quoddam agens potest agere et non agere cum actione infinita in passo finito, sine diuisione ipsius actionis. 420 Maior est duplex, posito quod ipsa actio differat ab essentia aeternitatis et infinitae potestatis. Minor est uera etc.

9. De passione Dei Quaeritur: Vtrum Deus habeat passionem? Solutio: Nullum ens, habens actionem infinitam, est passus. Sed quoddam ens, 425 habens actionem infinitam, est passus ; ergo quoddam ens, habens actionem infinitam, est passus et non est passus. Maior est duplex, facta hypothesi, quod in actione infinita non sit infinire. Minor est uera; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum Deus posset habere passionem sine mate430 ria? Solutio: Nulla passio potest esse sine materia. Sed quaedam passio potest esse sine materia; ergo quaedam passio potest esse et non potest esse sine materia. Maior est duplex, posito quod in subiecto actio et passio differant per essentiam. Minor est uera etc. Io. De essentia Dei

435

Quaeritur: Vtrum essentia Dei et esse sint idem numero? Solutio: Nullum abstractum est concretum. Sed quoddam abstractum est concretum; ergo quoddam abstractum est concretum et non concretum.

440

Maior est duplex, posito quod abstractum et concretum careant

correlatiuis intensis, infinitis et aeternis. Minor est uera; nam

ponendo etc. Quaeritur: Vtrum in essentia Dei suae rationes sint communitates? Solutio: Nullae propriae rationes sunt communitates. Sed 409 quoddam] conieci; quaedam HV 413 ponendo] H ; om. V

— 410 quoddam] V; quaedam H

MU TISY

244

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

445 quaedam propriae rationes sunt communitates; ergo propriae rationes sunt communitates et non communitates. Maior est duplex, facta hypothesi, quod in communitatibus non sint correlatiua intensa. Minor est uera; nam ponendo etc. Ir. De substantia Dei

450

Quaeritur: Vtrum Deus sit substantia? Solutio: Nulla substantia est sine |accidentibus. Sed quaedam substantia est sine accidentibus; ergo quaedam substantia est sine accidentibus et non est sine accidentibus. Maior est duplex, posito quod aliqua substantia sit infinita et

455

aeterna. Minor est uera ; nam etc.

470

II

V nó

Quaeritur: Vtrum in substantia Dei suae rationes sint ei tamquam habitus, sub quibus agat? Solutio: Nulla substantia sine habitibus agere potest. Sed quaedam substantia sine habitibus agere potest; ergo quaedam substantia sine habitibus agere potest et non potest. Maior est duplex, facta hypothesi, quod illa substantia non sit infinita atque aeterna. Minor est uera, ut supra. Per multa media uenati sumus Deum; mediante qua uenatione in uia scientiam de ipso habere possumus. Modo dicendum est de 465 aliis subiectis, sicut |de angelo, de caelo etc. Verumtamen, quia in L5 Fallacits nouis de ipsis largo modo tractauimus, et etiam in Arte generali, in libro isto superficialiter de ipsis intendimus exemplificare ad dandum exemplum, per quem modum quaestiones, de ipsis factae, per uicesimam fallaciam solui possunt.

DE QVAESTIONIBVS ANGELI

Quaeritur: Vtrum sit angelus? Solutio: Nullum ens magis simile Deo esse potest. Sed quoddam ens magis simile Deo esse potest; ergo quoddam ens magis simile Deo potest esse et non 475

potest esse.

Maior est duplex, facta hypothesi, quod posset esse magis simile Deo per infinitatem et aeternitatem ;non autem quoad inferiora. Minor est uera ;quia ponendo etc.

466 Liber de nouis fallaciis (ROL XIop.13s;Glec,Plars2). generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146).

^ 466/467 Ars

450 substantia] V; add. quae H — 451 sine!] add. habitibus agere potest H; add. del. habitibus agere potest V accidentibus] V; accidentaliter H 460 non] V; add.agereH — 462 infinita] corr. ex: finita VV; finitaH — 476 posset] V; potest H

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

245

Quaeritur: Vtrum angelus sine oculis possit iudicare de coloribus ? Solutio: Nullum ens sine oculis potest iudicare de coloribus. Sed quoddam ens sine oculis potest iudicare de coloribus; ergo quoddam ens sine oculis potest et non potest iudicare de coloribus. Maior est duplex, quoniam magna potestas est habitus intellectus ipsius angeli. Minor est uera; quoniam etc. Quaeritur: Vtrum angeli possint loqui ad inuicem? Solutio: 485 Nullum ens sine| lingua foqui potest. Sed quoddam ens sine lingua loqui potest; ergo quoddam ens sine lingua loqui potest et non loqui potest. Maior est duplex, posito quod bonitas, magnitudo et alia sint 490 principia innata angelorum. Minor est uera; quia ponendo etc. 480

III DE QVAESTIONIBVS CAELI

495

500

505

Quaeritur: Vtrum caelum moueat se ipsum? Solutio: Nullum mouens mouet se ipsum. Sed quoddam mouens mouet se ipsum; ergo quoddam mouens mouet se ipsum et non mouet se ipsum. Maior est duplex, posito quod in mouente non sint actio et passio praedicamentales, atque quod potentia motiua non sit ei habitus praedicamentalis. Minor est simpliciter uera, ut supra. Vtrum caelum possit esse primum mobile sine motu sibi connaturali ? Solutio: Nullum perfectum mobile indiget motu connaturali. Sed quoddam perfectum mobile indiget motu connaturali; ergo quoddam perfectum mobile indiget et non indiget motu connaturali. Maior est duplex, posito quod motus magis dependeat a materia, quam a forma. Minor est uera; nam ponendo etc. Vtrum, remoto motu naturali a caelo, remoueatur ab inferiori-

510

bus? Solutio: Nullum agens effectiue requirit habere motum sibi connaturalem. Sed quoddam agens effectiue requirit habere motum sibi connaturalem ; ergo quoddam agens effectiue requirit et non requirit habere motum sibi connaturalem. Maior est duplex, posito quod motus artificialis dicat plus quoad principia primitiua, quam motus connaturalis. Minor est uera ; quia ponendo etc. IV DE QVAESTIONIBVS HOMINIS

515

Quaeritur: Vtrum homo moueat se ipsum naturaliter? Solu479 possit] conieci; posset VH —— 497 praedicamentales] V; praedicamentalis H

V n6"

246

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

tio: Nullus homo mouet se ipsum naturaliter. Sed quidam homo mouet se ipsum naturaliter; ergo quidam homo mouet et non mouet se ipsum naturaliter. 520 Maior est duplex, facta hypothesi, quod homo non moueret, cum suis potentiis superioribus, potentias |inferiores. Minor est uera ; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum anima rationalis, coniuncta cum corpore, sit extensa? Solutio: Nulla substantia spiritualis est extensa. Sed 525 quaedam substantia spiritualis est extensa; ergo quaedam substantia spiritualis est extensa et non extensa. Maior est duplex, facta hypothesi, quod anima cum corpore non sit coniuncta. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum homo sit uisibilis? Solutio: Nullus homo est uisibilis. 539 Sed quidam homo est uisibilis; ergo quidam homo est uisibilis et non uisibilis. Maior est duplex, posito quod substantia non sit uisibilis, sed coloratum tantum. Minor est uera; quia ponendo etc.

V n7!

V 535

DE QVAESTIONIBVS

IMAGINATIONIS

Quaeritur: Vtrum imaginatio sit de genere corporeitatis ?Solutio: Nulla imaginatio est de genere corporeitatis. Sed quaedam imaginatio est de genere corporeitatis; ergo quaedam imaginatio est et non est de genere corporeitatis. Maior est duplex, posito quod imaginatio possit imaginari imagi540 natum sine colore, figura, quantitate, et sine his, quae sunt de

545

550

555

conditione corporis. Minor est uera; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum potentia imaginatiua sit in motu quando obiectat imaginatum ? Solutio: Nulla potentia imaginatiua est in motu. Sed quaedam potentia imaginatiua est in motu; ergo quaedam potentia imaginatiua est in motu et non est in motu. Maior est duplex, si intelligatur de motu locali, et non habituali. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum imaginatiua dicat in brutis habitum praedicamentalem? Solutio: Nulla imaginatiua est habitus. Sed quaedam imaginatiua est habitus; ergo quaedam imaginatiua est habitus et non est habitus. Maior est| duplex, posito quod intelligatur de imaginatiua, quae est substantialis habituata habitu praedicamentali. Minor est uera; nam ponendo etc.

527 non] V; om. H

M xr7Y

139. DE REFVGIO INTELLECTVS VI DE QVAESTIONIBVS

560

247

SENSITIVAE

Quaeritur: Vtrum sensitiua sit sentiens? Solutio: Nulla sensitiua est sentiens. Sed quaedam sensitiua est sentiens; ergo quaedam sensitiua est sentiens et non sentiens. Maior est duplex, uidelicet intelligere, quod non est sentiens, hoc

est, quod non est ipsum compositum. Verumtamen est sentiens, in quantum est forma, cum qua est sentiens, et causat sensibilia. Minor est simpliciter uera; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum sensitiua sit habitus? Solutio: Nulla sensi565 tiua est habitus. Sed quaedam sensitiua est habitus; ergo quaedam sensitiua est habitus et non est habitus. Maior est duplex, quia sensitiua, in quantum est forma substantialis, non est habitus. Sed est habitus praedicamentalis seruiens 579 formae, cum quo causat habituando sensibilia peregrina. Minor est uera etc.

575

Quaeritur: Vtrum sensitiua sit mouens ? Solutio: Nulla sensitiua est mouens. Sed quaedam sensitiua est mouens; ergo quaedam sensitiua est mouens et non est mouens. Maior est duplex, quoniam non est agens compositum. Verumtamen est agens, in quantum est forma] cum qua agens mouet

H 56°

sensibilia ad sentiendum. Minor est uera etc. VII DE QVAESTIONIBVS 580

585

590

VEGETATIVAE

Quaeritur: Vtrum uegetatiua sit uegetans? Solutio: Nulla uegetatiua est uegetans. Sed quaedam uegetatiua est uegetans; ergo quaedam uegetatiua est uegetans et non est uegetans. Maior est duplex, quia non est compositum agens. Verumtamen est uegetans, quia est forma, mota ab agente, cum qua uegetans uegetat uegetabilia. Minor est simpliciter uera; quoniam etc. Quaeritur: Vtrum uegetatiua sit quantificans ?Solutio: Nulla uegetatiua est quantificans. Sed quaedam uegetatiua est quantificans; ergo quaedam uegetatiua est quantificans |et non est quantificans. Maior est duplex, quia non est quantificans ut primus agens, sed est quantificans ut secundus agens, qui est forma mota ad quantificandum. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum uegetatiua sit qualificans? Solutio: Nulla uegetatiua est qualificans. Quaedam uegetatiua est qualificans;

575 compositum] V; compositionem H secundum sensum maioris priuat primum H

577 etc.] V; nam ponendo

V n8'

248 595

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

ergo quaedam uegetatiua est qualificans et non est qualificans. Maior est duplex, quia non est qualificans ut primus agens, sed ut secundus agens, qui est forma mota ad qualificandum. Minor est uera; nam ponendo etc. VIII DE QVAESTIONIBVS

600

605

610

615

620

ELEMENTATIVAE

Quaeritur: Vtrum elementatiua sit elementans? Solutio: Nulla elementatiua est elementans. Sed quaedam elementatiua est elementans; ergo quaedam elementatiua est elementans et non est elementans. Maior est duplex, quia non est elementans ut primus agens, sed ut secundus agens, qui est forma mota ad elementandum. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum elementatiua sit substantians? Solutio: Nulla elementatiua est substantians. Sed quaedam elementatiua est substantians; ergo quaedam elementatiua est substantians et non est substantians. Maior est duplex, quia non est compositum substantians, sed est substantians, in quantum est forma siue potentia denominata elementatiua, cum qua elementa causant elementabilia substantialia. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum elementatiua sit actionans? Solutio: Nulla elementatiua est actionans. Sed quaedam elementatiua est actionans; ergo quaedam elementatiua est actionans et non est actionans. Maior est duplex, quia non est actionans, in quantum elementatiua sunt agentia. Sed est actionans, in quantum est forma siue potentia, cum qua elementa actionant actionatum. Minor est uera, ut supra.

625

630

Quaeritur: Vtrum elementatiua sit passionans? Solutio: Nulla elementatiua est passionans. Sed quaedam elementatiua est passionans; ergo quaedam elementaltiua est passionans et non est passionans. Maior est duplex: Non est passionans, quia non est compositum. Sed est passionans quoad materiam, sicut actiuans quoad formam, eo quia eis communiter se habet. Minor est uera, quia ponendo etc. Deduximus uicesimam fallaciam per octo subiecta secunda, cum qua sunt declarabilia. Modo intendimus ipsam deducere per nouum subiectum, quod est de moralibus.

600 De quaestionibus elementatiuae] compositum] V; suppositum H

V; De elementatiua

H

612

V 18’

139. DE REFVGIO INTELLECTVS IX

635 DE QVAESTIONIBVS

640

249

VIRTVTVM

ET VITIORVM

Quaestiones faciemus de octo uirtutibus et octo uitiis principalibus, et soluemus ipsas per fallaciam uicesimam, applicando decem praedicamenta. Et sicut dabimus exemplum de ipsis uirtutibus et uitiis principalibus, sic poterit dari de uirtutibus et uitiis subalternatis. Et ista doctrina est ualde clara et breuis et utilis in moralibus. [I. DE QVAESTIONIBVS OCTO VIRTVTVM] I. De iustitia

645

Quaeritur: Vtrum iustitia sit iustus? Solutio: Nulla iustitia est iustus. Sed quaedam iustitia est iustus; ergo quaedam iustitia est iustus et non est iustus. Maior est duplex, quoniam nulla iustitia creata est concretum,

uidelicet iustus. Verumtamen iustitia, quae est Deus, est iustus. 650 Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum bonitas iustitiae sit bonus? Solutio: Nulla bonitas iustitiae est bonus. Sed quaedam bonitas iustitiae est bonus; ergo quaedam bonitas iustitiae est bonus et non est bonus. Maior est duplex, quia in creatis bonitas iustitiae non est bonus, 655 cum bonus sit habituatus ex ipsa bonitate, sicut iustus ex ipsa iustitia. Verumtamen bonitas iustitiae Dei est bonus, eo quia ab omni habitu Deus est remotus. Minor est simpliciter uera; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum iustitia sit substantia ? Solutio: Nulla iusti660 tia est substantia. Sed quaedam iustitia est substantia; ergo | V quaedam iustitia est substantia et non est substantia. Maior est duplex, uidelicet iustitia non est substantia, in quantum est habitus..Sed est substantia, in quantum est Deus. Minor est uera; quia ponendo etc. 665

670

2. De quaestionibus prudentiae

Quaeritur: Vtrum prudentia sit prudens? Solutio: Nulla prudentia est prudens. Sed quaedam prudentia est prudens; ergo quaedam prudentia est prudens et non est prudens. Maior est duplex, quia non est prudens ut compositum. Sed est prudens, in quantum est habitus actiuans motus a prudente, cum quo prudenter agit. Minor est uera; quia ponendo etc.

641 clara et breuis et] V; om. H 665 De quaestionibus prudentiae] V; De prudentia H —— 671 prudenter] V; prudens H

x19!

250

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Quaeritur: Vtrum | prudentia sit quantus? Solutio: Nulla prudentia est quantus. Sed quaedam prudentia est quantus ; ergo quaedam prudentia est quantus et non est quantus. Maior est duplex: Non est quantus compositus, quia est habitus. 675 Sed est quantus, in quantum prudentia est habitus quantificatus per quantitatem. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum prudentia sit qualis ? Solutio: Nulla prudentia est qualis. Sed quaedam prudentia est qualis; ergo quaedam 680 prudentia est qualis et non est qualis. Maior est duplex: Non est qualis compositus, quia est habitus. Sed est qualis, in quantum prudentia est habitus qualificatus per qualitatem. Minor est uera; quia ponendo etc.

H 56’

3. De quaestionibus fortitudinis

Quaeritur: Vtrum fortitudo sit fortificans? Solutio: Nulla fortitudo est fortificans. Sed quaedam fortitudo est fortificans ; ergo quaedam fortitudo est fortificans et non est fortificans. Maior est duplex, quia non est fortificans compositus, quia habitus est. Sed est fortificans, in quantum fortitudo est potentia 690 mota ad fortificandum. Minor est uera; quia ponendo etc. |Quaeritur: Vtrum fortitudo sit relatio? Solutio: Nulla fortitudo est relatio. Sed quaedam fortitudo est relatio; ergo quaedam fortitudo est relatio et non est relatio. Maior est duplex, quia non est relatio, quia est habitus. Verum695 tamen est relatio in diuinis. Minor est uera; quoniam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum fortitudo sit relans? Solutio: Nulla fortitudo est relans. Sed quaedam fortitudo est relans; ergo quaedam fortitudo est relans et non est relans. Maior est duplex: Non est relans ut compositum. Sed est relans, 700 quia causat relatum. Minor est uera ; quia etc. 685

4. De temperantia Quaeritur: Vtrum temperantia sit temperans ? Solutio: Nulla temperantia est temperans. Sed quaedam temperantia est temperans; ergo quaedam temperantia est temperans et non est tempe795

rans. Maior est duplex: Non est temperans, quia est habitus. Sed est temperans, quia est forma mota, per quam temperans est tempe-

ratus. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum temperantia sit actio? Solutio: Nulla temperantia est actio. Sed quaedam temperantia est actio; ergo quaedam temperantia est actio et non est actio. 675 compositus] H; compositum V —— 676quantificatus] V ; quantificans H 684 De quaestionibus fortitudinis] H; De fortitudine V

V 1190"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

715

720

251

Maior est duplex: Non est actio, eo quia est habitus. Verumtamen est actio, cum qua temperans agit in subiecto temperato. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum temperantia sit imaginabilis? Solutio: Nulla temperantia est imaginabilis. Sed quaedam temperantia est imaginabilis; ergo quaedam temperantia est imaginabilis et non est imaginabilis. Maior est duplex, quóniam temperantia, in quantum est abstractum, non est est imaginabilis. Sed est imaginabilis in concreto, scilicet in temperato, sicut color in colorato. Minor est uera ;

quia ponendo etc. 5. De quaestionibus fidei Quaeritur: Vtrum fides sit fiducians? Solutio: Nulla fides est fiducians. Sed quaedam fides est fiducians; |ergo quaedam fides V est fiducians et non est fiducians. Maior est duplex: Non est fiducians, quia Deus est fiducians, causans fidem. Verumtamen est fiducians, in quantum est forma actiua mota, sub qua homo est habituatus ex fide, ut de Deo credat 759 res ueras supra uires ipsius intellectus. Minor est simpliciter uera ; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum fides sit passio ? Solutio: Nulla fides est passio. Sed quaedam fides est passio; ergo quaedam fides est passio et non est passio. Maior est duplex: Non est passio, eo quia est habitus. Verumta735 men largo modo siue extensiue est passio, eo quia est habitus impressus passionando. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum fides sit credere? Solutio: Nulla fides est credere. Sed quaedam fides est credere; ergo quaedam fides est 740 credere et non est credere. Maior est duplex: Non est credere absolute, quoniam multa falsa creduntur, quae non sunt uera. Verumtamen est credere ex ipsa fide habituatum largo modo. Minor est uera; quia ponendo

2726

etc. 745

6. De quaestionibus spei Quaeritur: Vtrum spes sit sperans? Solutio: Nulla spes est sperans. Sed quaedam spes est sperans; ergo quaedam spes est sperans et non est sperans.

750

Maior est duplex: Non est sperans, quia est habitus. Verumtamen est sperans, in quantum est forma mota, cum qua sperans sperat optatum. Minor est uera; nam ponendo etc. 723 De quaestionibus fidei] H; De fide V —— 736 passio] H; passiue V 743/744 Minor - etc.] conieci ;om. HV

120°

252

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Quaeritur: Vtrum spes sit habitus patiens ? Solutio: Nulla spes est habitus patiens. Sed quaedam spes est habitus patiens; ergo quaedam spes est habitus patiens et non est habitus patiens. Maior est duplex, quia simpliciter non est habitus patiens, eo 755 quia est forma. Verumtamen secundum quid est patiens, eo quia est mota a sperante. Minor est uera; quia ponendo etc. |Quaeritur: Vtrum spes sit habitus assituatus ? Solutio: Nulla V r20" spes est habitus assituatus. Sed quaedam spes est habitus assitua760 tus; ergo quaedam spes est habitus assituatus et non est habitus assituatus. Maior est duplex: Non est habitus assituatus, per hoc quia est forma |simplex. Verumtamen, in quantum est in concreto ex ipsa Hj habituato, est situs compositus per quantitatem, qualitatem etc. ; 765 sicut color in colorato, qui est habitus assituatus ex colore et figura. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum etc. 7. De quaestionibus caritatis

Quaeritur: Vtrum caritas sit caritans? Solutio: Nulla caritas est caritans. Quaedam caritas est caritans; ergo quaedam caritas 77° est caritans et non est caritans. Maior est duplex: Non est caritans, eo quia est habitus. Verumtamen est caritans, eo quia est Spiritus, scilicet causans habitus, qui est caritas, ut uoluntas hominis diligat simpliciter cum ipso supra uires suas, obiectando Deum et proximum. Minor est simpliih citer uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum caritas sit temporificans? Solutio: Nulla caritas est temporificans. Sed quaedam caritas est temporificans ; ergo quaedam caritas est temporificans et non est temporificans. Maior est duplex: Non est temporificans, eo quia solus Deus 780 causat tempus. Verumtamen est temporificans successiue, quia temporificans mouet ipsam ad caritandum successiue. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum essentia caritatis sit augens ? Solutio: Nulla essentia caritatis est augens. Sed quaedam essentia caritatis est 785 augens; ergo quaedam essentia caritatis est augens et non est augens. Maior est duplex: Non est augens, eo quia est forma indiuisibilis. Verumtamen est augens, in quantum |caritans quandoque agit parum, quandoque multum, caritando. Minor est uera ; quia po799 nendo etc.

755/756 eo quia - patiens] H; om. V — 764 habituato] V; composito H 767 De quaestionibus caritatis] H; de caritate V —— 772 Spiritus] V; spes H 773 simpliciter] V; om. H

V zor"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

253

8. De quaestionibus sapientiae

195

800

805

810

815

820

Quaeritur: Vtrum sapientia sit sapiens? Solutio: Nulla sapientia est sapiens. Quaedam sapientia est sapiens; ergo quaedam sapientia est sapiens et non est sapiens. Maior est duplex, quia non est sapiens, in quantum est habitus datus a Spiritu sancto, de quo dicitur in Septem donis Spiritus sancti, cum quo habitu intellectus humanus intelligat supra uires suas altiora de Deo. Verumtamen sapientia est sapiens, hoc est, sapientia, quae est Deus. Minor est simpliciter uera ;nam ponendo etc

Quaeritur: Vtrum sapientia sit in sapiente collocata ? Solutio: Nulla sapientia est in sapiente collocata. Sed quaedam sapientia est in sapiente collocata ;ergo quaedam sapientia est et non est in sapiente collocata. Maior est duplex, quia non est collocata in sapiente, eo quia est habitus, sub quo consistit habituatus, sicut cappatus supra cappatum. Verumtamen est sapientia collocata, in quantum est habitus in subiecto sustentata. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum sapientia sit habitus credendi? Solutio: Nulla sapientia est habitus credendi. Sed quaedam sapientia est habitus credendi; ergo quaedam sapientia est habitus credendi et non est habitus credendi. Maior est duplex, quoniam credere dicit actum absolutum ad uerum siue falsum, siue bonum siue malum. Sed credere ex sapientia habituatum dicit actum specificum. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum etc. Diximus de uirtutibus cum uicesima fallacia declaratis. Modo intendimus dicere de uitiis, et exemplificare, per quam modum fallacia ponitur in syllogismo et paralogismo |ad calumniandum maiorem propositionem et ad diuidendum ipsam.

(II. DE QVAESTIONIBVS OCTO VITIORVM] I. De auaritia

825

830

Quaeritur: Vtrum auaritia habet esse? Nullum peccatum habet esse. Auaritia est peccatum ; ergo auaritia non habet esse. Iste syllogismus calumniabitur cum uicesima fallacia sic: Nullum peccatum habet esse. Quoddam peccatum habet esse; ergo quoddam peccatum habet esse et non habet esse. Maior est duplex, quoniam peccatum non habet esse in se, sed habet esse, in quantum est habitus, cum quo auarus est contra esse. Minor est simpliciter uera ; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum.

796/797 Liber de septem donis Spiritus sancti.

V rar"

254

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Quaeritur: Vtrum auarus sit prima causa auaritiae? Omnis auarus est prima causa auaritiae. Petrus est auarus; ergo Petrus est prima causa auaritiae. In isto syllogismo ponitur uicesima fallacia ad calumniandum 835 maiorem, et hoc sic: Nullus auarus est prima causa auaritiae. Sed quidam auarus est prima causa auaritiae ;ergo quidam auarus est prima causa auaritiae et non est prima causa auaritiae. Maior est duplex, quoniam auaritia non est creatura, sed est 840 habitus priuatiuus, cum quo auarus habituat se. Sed non est prima causa auaritiae, quia est subditus ei. Minor est simpliciter uera;

nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum auaritia sit habitus saturatiuus? Nullus habitus priuatiuus est saturatiuus. Sed auaritia est habitus priua845 tiuus; ergo auaritia non est habitus saturatiuus. Sed contra: Nulla auaritia est habitus saturatiuus. Sed quaedam auaritia est habitus saturatiuus; ergo quaedam auaritia est habitus saturatiuus et non est habitus saturatiuus. Maior est duplex, quia auaritia semper ponit carentiam bono850 rum. Sed est saturatiuus, quia auarus delectat se in agendo cum auaritia. Minor | simpliciter est uera; quia ponendo secundum H 57° sensum etc.

2. De quaestionibus gulae 855

860

Quaeritur: Vtrum gulosus sit prima causa gulae? Omnis | V gulosus est prima causa gulae. Sed Petrus est gulosus ; ergo Petrus est prima causa gulae. Sed contra: Nullus gulosus est prima causa gulae. Quidam gulosus est prima causa gulae; ergo quidam gulosus est prima causa gulae et non est prima causa gulae. Maior est duplex, quoniam gulositas non est creatura, sed est habitus priuatiuus, cum quo gulosus habituat se. Sed non est

prima causa, per hoc quia non causat materiam, cum quo est gulosus, uidelicet cibum et potum; quia, remoto effectu, remoue865

870

tur causa. Minor est simpliciter uera ; quia etc. Quaeritur: Vtrum gulositas sit habitus saturatiuus? Et uidetur quod non, quia nullus habitus priuatiuus est saturatiuus. Sed gulositas est habitus priuatiuus; ergo gulositas non est habitus saturatiuus. Sed contra: Nulla gulositas est habitus saturatiuus. Sed quaedam gulositas est habitus saturatiuus ; ergo quaedam gulositas est habitus saturatiuus et non est habitus saturatiuus.

839

creatura]

conieci; cátam

saturatiuus] H ; om. V

H; c'atiua

V

869/871

Sed

contra

-

123"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

255

Maior est duplex, quia gulosus est saturatiuus, quia quandoque comedit, tantum quod non potest amplius. Sed non est saturatiuus quem ad appetitum, quia semper appetit comedere plus. Minor 875 est simpliciter uera; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum gulositas sit peccatum mortale? Nullus gulosus agit contra finem. Sed Petrus est gulosus ;ergo Petrus non agit contra finem. Sed contra: Nullus gulosus agit contra finem. Sed quidam 880 gulosus agit contra finem; ergo quidam gulosus agit et non agit contra finem. Maior est duplex, quia non agit contra finem, hoc est, contra suum appetitum. Sed agit contra finem, uidelicet contra diuinam ordinationem et quietem. Minor est simpliciter uera; quia po885 nendo etc. 3. De quaestionibus luxuriae Quaeritur: Vtrum luxuriosus sit prima causa luxuriae ?Omnis luxuriosus est prima causa luxuriae. Sed Petrus est luxuriosus ; ergo Petrus est prima causa luxuriae. 890 Sed contra: Nullus luxuriosus est prima causa luxuriae. Sed quidam luxuriosus est prima causa luxuriae; ergo quidam luxuriosus est prima causa luxuriae et non| est prima causa luxuriae. V Maior est duplex, quoniam luxuriosus est prima causa, per hoc quia ipse simpliciter acquirit habitum luxuriae, sub quo agit. 895 Verumtamen non est prima causa, per hoc quia non causat instrumenta, cum quibus agit luxuriando, uidelicet actus superiores et actus inferiores, qui sunt recolere, intelligere et amare, imaginari et sentire. Minor est simpliciter uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum luxuria sit peccatum commune tribus poten900 tiis animae? Omnes potentiae superiores causant communem consensum. Sed potentiae animae sunt potentiae superiores ; ergo potentiae animae causant communem consensum, et per consequens luxuriam. Sed contra: Nullae potentiae superiores causant communem 905 consensum. Sed quaedam potentiae superiores causant communem consensum; ergo quaedam potentiae superiores causant et

non causant communem consensum. Maior est duplex, quia causant communem consensum, in quantum una non potest habere suum actum sine alia. Sed non causant 9IO communem consensum, per hoc quia uoluntas in luxuria est magis appetitiua et electiua. Minor est simpliciter uera; quia etc. Quaeritur: Vtrum luxuria sit quanta ?Omnes habitus potentiarum sunt quanti Sed luxuria est habitus potentiarum; ergo luxuria est quanta. Sed contra: Nulla luxuria est quanta. Sed quaedam luxuria est 915 quanta; ergo quaedam luxuria est quanta et non est quanta. Maior est duplex, quoniam luxuria in abstracto non est quanta.

122"

256

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Verumtamen est quanta subiectiue per subiectum, in quo est. Minor est simpliciter uera; quia ponendo etc.

920

4. De quaestionibus superbiae

Quaeritur: Vtrum superbia sit ens reale? Omne ens causans culpam est ens reale. Sed superbia est ens causans culpam; ergo superbia est ens reale. Sed contra: Nulla superbia est ens reale. Sed quaedam superbia 925 est ens reale; ergo quaedam sulperbia est ens reale et non est ens V 123° reale. Maior est duplex, per hoc quia superbia extra animam nihil est. Verumtamen est ens reale a contingentia, per hoc quia causat culpam. Minor est simpliciter uera; quia ponendo etc. 930 Quaeritur: Vtrum superbia sit imaginabilis? Nulla forma est imaginabilis. Sed superbia est forma ;ergo superbia non est imaginabilis. In contrarium: Nulla superbia est imaginabilis. Sed quaedam superbia est imaginabilis; ergo quaedam superbia est imaginabi935 lis et non est imaginabilis.

Maior est duplex, quia non est imaginabilis, in quantum est abstracta. Sed est imaginabilis, in quantum habet actum in sublecto, in quo est. Minor est uera; nam ponendo etc. Vtrum superbia sit uisibilis? Nulla forma est uisibilis. Sed 940 Superbia est forma; ergo superbia non est uisibilis.

In contrarium: Nulla superbia est uisibilis. Sed quaedam superbia est uisibilis; ergo quaedam superbia est uisibilis et non est uisibilis. Maior est duplex, quia non est uisibilis, in quantum est ab945 Stracta. Sed est uisibilis, in quantum habet actum in subiecto, in

quo est. Minor est simpliciter uera; nam ponendo etc.

5.| De quaestionibus accidiae

H 58°

Quaeritur: Vtrum accidia in acquirendo scientiam sit habitus intensiuus? Omnis intellectus, qui requirit habere scientiam, 950 laborat magis in sciendo scientiam, quam uoluntas in amando ipsam, et quam memoria in recolendo ipsam. Sed intellectus Petri requirit habere scientiam; ergo intellectus Petri laborat magis in sciendo scientiam, quam uoluntas sua in amando ipsam, et quam sua memoria in recolendo. 955 In contrarium: Nullus intellectus, qui requirit habere scientiam, magis laborat

in sciendo

scientiam,

quam

uoluntas

in

amando ipsam, neque memoria in recolendo. Sed quidam intellectus, qui requirit habere scientiam, magis | laborat in sciendo V 123” 919 Minor - etc.] cozzeci ;om. HV

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

257

scientiam, quam uoluntas in amando ipsam, et quam memoria in 960 recolendo; ergo quidam intellectus, qui requirit habere scientiam, magis laborat et non magis laborat in sciendo scientiam, quam sua uoluntas in amando ipsam, et quam sua memoria in recolendo. Maior est duplex, quia magis laborat, in quantum ipse causat scientiam. Verumtamen minus laborat, quia magis delectat se in 965 sciendo scientiam, quam uoluntas et memoria in obiectando scientiam. Ostenditur ergo, Quod accidia in acquirendo scientiam est habitus intensiuus, et in acquirendo uolentiam et recolentiam est habitus extensiuus. Minor est uera; quia poendo etc. Vtrum accidia in acquirendo amantiam sit habitus intensiuus ? 970 Omnis uoluntas, quae requirit habere amantiam, laborat magis in uolendo amantiam, quam intellectus intelligendo ipsam, et quam memoria recolendo. Sed uoluntas Petri requirit habere amantiam; ergo uoluntas Petri laborat magis in uolendo amantiam, 95)

quam suus intellectus intelligendo, nec sua memoria recolendo. In contrarium: Nulla uoluntas, quae requirit habere amantiam, magis laborat in uolendo amantiam, quam intellectus intelligendo, nec memoria recolendo. Sed quaedam uoluntas, quae requirit habere

amantiam,

magis laborat

in uolendo ipsam, quam

intellectus intelligendo, et memoria recolendo; ergo quaedam 980 uoluntas, quae requirit habere amantiam, magis laborat et non magis laborat in uolendo amantiam, quam intellectus intelligendo, et memoria recolendo. Maior est duplex, quia magis laborat, in quantum ipsa causat amantiam.|Verumtamen minus laborat, quia magis delectat se in 985 uolendo ipsam amantiam, quam intellectus intelligendo, et memoria recolendo. Et sic accidia est habitus intensiuus per amantiam. Minor est simpliciter uera; quia ponendo etc. Vtrum accidia in recolendo recolentiam sit habitus intensiuus ? Omnis memoria, quae requirit habere recolentiam, laborat magis 999 in recolendo, quam intellectus intelligendo, et uoluntas in amando. Sed memoria Petri requirit habere recolentiam; ergo memoria Petri laborat magis in recolendo recolentiam, quam suus intellectus intelligendo, et sua uoluntas in amando. In contrarium: Nulla memoria, quae requirit habere recolen995 tiam, laborat magis in recolendo, quam intellectus intelligendo, et uoluntas in amando. Sed quaedam memoria, quae requirit habere recolentiam, laborat magis in recolendo, quam intellectus intelligendo, et uoluntas in amando; ergo quaedam memoria, quae requirit habere recolentiam, laborat magis et non laborat magis in IOOO recolendo, quam intellectus intelligendo, et uoluntas in amando. Maior est duplex, quia magis laborat, in quantum memoria causat recolentiam. Verumtamen minus laborat, quia magis delectat se in recolendo recolentiam, quam intellectus intelligendo, 987 Minor - etc.] conzeci ;om. HV

V z24

258 1005

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

nec uoluntas in amando. Et sic accidia est habitus intensiuus per recolentiam. Minor est simpliciter uera; quia ponendo etc.

6. De quaestionibus inuidiae Quaeritur: Vtrum inuidia sit habitus intensus per potentiam uisiuam ? Omnis inuidia, quae habetur per actum uisibilem, est habitus intensus. Sed inuidia Petri habetur per actum uisibilem; IOIO

IOIS

IO20

ergo inuidia Petri est habitus intensus. In contrarium: Nulla inuidia est habitus intensus. Sed quaedam inuidia est habitus intensus; ergo quaedam inuidia est habitus intensus |et non est habitus intensus. Maior est duplex, quia est habitus intensus per potentiam uisiuam ratione pulchritudinis, et non ratione ualoris. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum inuidia sit habitus intensus per potentiam auditiuam? Omnis inuidia, quae habetur per actum audibilem, est habitus intensus. Sed inuidia Petri habetur per actum audibilem; ergo inuidia Petri est habitus intensus. In contrarium: Nulla inuidia est habitus intensus. Sed quaedam inuidia est habitus intensus; ergo quaedam inuidia est habitus

V 124"

intensus et non intensus.

Maior est duplex, quia est habitus intensus per potentiam auditiuam ratione honoris, et non ratione pulchritudinis. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum inuidia sit habitus intensus per potentiam gustatiuam ? Omnis inuidia, quae habetur per actum gustabilem, est habitus intensus. Sed inuidia Petri habetur |per actum gustabilem; ergo 1030 inuidia Petri est habitus intensus. In contrarium: Nulla inuidia est habitus intensus. Sed quaedam inuidia est habitus intensus; ergo quaedam inuidia est habitus intensus et non est habitus intensus. Maior est duplex, quia est habitus intensus per potentiam 10235 gustatiuam ratione delectationis, et non ratione honoris. Minor est 1025

uera etc.

7. De quaestionibus irae

Quaeritur: Vtrum ira sit habitus intensus per uoluntatem? Omnis ira, quae habetur per actum uoluntarium, est habitus 1040 intensus. Sed ira Petri habetur per actum uoluntarium; ergo ira Petri est habitus intensus. In contrarium: Nulla ira est habitus intensus. Sed quaedam ira est habitus intensus ; ergo quaedam ira est habitus intensus et non est habitus intensus. 1015 ratione?] H; per rationem V

H 58"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS 1045

1050

1055

ro6o

1065

259

Maior est duplex, quia est habitus intenkus, eo quia ligat intel- V 125" lectum ad deliberandum prudentiam. Sed non ratione uoluntatis, eo quia intellectus pungit uoluntatem cum tristitia. Minor est uera, quia ponendo etc. Vtrum ira sit passiua per intellectum ? Omnis ira, quae habetur per actum intellectus, est passiua. Sed ira Petri habetur per actum intellectus; ergo ira Petri est passiua. In contrarium: Nulla ira est passiua. Sed quaedam ira est passiua ;ergo quaedam ira est passiua et non est passiua. Maior est duplex, quia non est passiua per intellectum, eo quia intellectus est passus sub actum uoluntatis. Sed est passiua per intellectum, eo quia uoluntas per actum intellectus est in tristitia. Minor est uera, quia ponendo etc. Vtrum ira sit imaginabilis ? Omnis ira, quae habetur per imaginationem, est imaginabilis. Sed ira Petri habetur per imaginationem; ergo ira Petri est imaginabilis. In contrarium: Nulla ira est imaginabilis. Sed quaedam ira est imaginabilis; ergo quaedam ira est imaginabilis et non est imaginabilis. Maior est duplex, quia non est imaginabilis per illum, in quo est, eo quia suus intellectus est hebetatus per furorem uoluntatis. Sed per alios est imaginabilis, qui non sunt de ira habituati in subiecto, in quo est. Minor est uera, quia ponendo etc. 8. De quaestionibus mendacii

Quaeritur: Vtrum mendacium sit ens reale ? Omne ens causans 1070 peccatum

est ens reale. Sed mendacium

est ens causans pecca-

tum; ergo mendacium est ens reale. In contrarium: Nullum mendacium est ens reale. Sed quoddam mendacium est ens reale; ergo quoddam mendacium est ens reale et non est ens reale. 107; Maior est duplex, quia non est ens reale, in quantum est habitus priuatiuus. Sed est ens reale, in quantum impedit intellectum, ut non habeat scientiam. Minor est simpliciter uera ; quia etc. Vtrum mendacium sit habitus intensus per potentiam uisiuam? Omne mendacium est habitus intensus | per potentiam V 125” 1080 uisiuam. Sed mendacium Petri est habitus; ergo mendacium Petri est habitus intensus per potentiam uisiuam. In contrarium: Nullum mendacium est habitus intensus per potentiam uisiuam. Sed quoddam mendacium est habitus intensus per potentiam uisiuam; ergo quoddam mendacium est habi1085 tus intensus et non est habitus intensus per potentiam uisiuam. Maior est duplex, quia non est habitus intensus per potentiam uisiuam, quando potentia est infecta per aliquod accidens. Sed est 1070 mendacium] H; add. non V

260

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

intensus, quando potentia uisiua est in suo ualore. Minor est uera ; quoniam etc. Vtrum mendacium sit habitus intensus per credere? Omne 1090 mendacium est habitus intensus per credere. Sed mendacium Petri est habitus; ergo mendacium Petri est habitus intensus per credere. In contrarium: Nullum mendacium est habitus intensus. Sed est habitus intensus; ergo quoddam menIO95 quoddam mendacium dacium est habitus intensus et non est habitus intensus. | Maior est duplex, quia non est intensus per credere, facta H 59' hypothesi, quod non sit uerum credere, sed per credere uerum. Minor est uera etc. IIOO Diximus de uitiis principalibus per uicesimam fallaciam declaratis. Et sicut declarauimus ipsa, sic possunt declarari uitia subalternata, tenendo modum, quem tenuimus.

De quaestionibus septem artium liberalium

IO

Sicut declarauimus syllogismos in moralibus per uicesimam fallaciam, componendo ipsam cum syllogismis, syllogismo et paralogismo existendo compositum, sic intendimus in septem artibus liberalibus componere uicesimam fallaciam cum paralogismis, ad ostendendum et declarandum cum ipsa uicesima fallacia errores et falsas opiniones, quae deducuntur per ipsas artes, circa quas artes faciemus quaestiones. Et cum ipsa fallacia ipsas | V soluemus. Et per doctrinam, quam dabimus, utendo ipsa fallacia, dabimus modum ad soluendum alias peregrinas quaestiones.

I DE QVAESTIONIBVS

15

GRAMMATICAE

Quaeritur: Vtrum in grammatica uerbum sit magis principale, quam nomen ? Solutio: In nulla scientia uerbum est magis principale, quam nomen. Sed grammatica est scientia ;ergo in grammatica uerbum non est magis principale, quam nomen. In nulla scientia uerbum est magis principale, quam nomen. Sed in aliqua scientia uerbum est magis principale, quam nomen ;ergo in aliqua scientia uerbum est magis principale et non est magis

20

principale, quam nomen. Maior est duplex, quia non est magis principale quoad uocem. Sed est magis principale quoad rem significatam, quia magis declarat actiones reales entium naturalium. Minor est uera ; quia ponendo etc.

1092 ergo] H; add. habitus V —— 1094 intensus] H; add. per credere V 23 entium] V; om. H

r26!

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

261

Quaeritur: Vtrum de sermone sit scientia? Solutio: De nullo sermone est scientia. Sed grammatica est de sermone; ergo grammatica non est scientia. De nullo sermone est scientia. Sed de aliquo sermone est scientia; ergo de aliquo sermone est scientia et non est scientia. 30 Maior est duplex, quoniam scientia non est subiectiue de sermone, eo quia sermo est uox. Verumtamen est obiectiue de sermone per intelligere, cum quo intellectus facit scientiam de sermone. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum scientia de sermone sit necessaria ? Solutio: 35 Nulla scientia de sermone est necessaria. Sed grammatica est scientia de sermone; ergo grammatica non est necessaria. Nulla scientia de sermone est necessaria. Sed quaedam scientia de sermone est necessaria ;ergo quaedam scientia de sermone est

25

necessaria et non est necessaria. 40

Maior est duplex: Non est necessaria, propter hoc quia est |a contingentia. Verumtamen est necessaria causa bene uiuendi, scilicet recte loquendi. Minor est uera; quia ponendo etc. II DE QVAESTIONIBVS LOGICAE

45

IL. r. ET PRIMO DE QVINQVE VNIVERSALIBVS

[1. De quaestionibus generis]

5°

55

Quaeritur: Vtrum corpus sit genus? Solutio: Nullum ens est genus. Sed corpus est ens; ergo corpus non est genus. Nullum corpus est genus. Sed aliquod corpus est genus; ergo aliquod corpus est genus et non est genus. Maior est duplex, quoniam nullum corpus est genus, in quantum naturale et reale. Sed in quantum intentionale, est genus. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum compositum ex essentia et esse sit genus? Solutio: Nullum compositum ex essentia et esse est genus. Sed

corpus est compositum ex essentia et esse; ergo corpus non est

genus. Nullum compositum ex essentia et esse est genus. Sed aliquod compositum ex essentia et esse est genus; ergo aliquod compositum ex essentia et esse est genus et non est genus.

26ergo]H;add.de V — 3lestobiectiue] V; obiectiuescientiaest H — 45 HV; add. abstractae a libro qui dicitur De refugio intellectus U uniuersalibus]

48 non] HU; om. V — 59/60 ergo - genus'] UV; om. H

V r26*

262

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Maior est duplex, quia non est genus intentionale ; uerumtamen naturale sic. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum compositum ex substantia et accidentibus sit genus ? Solutio: Nullum compositum ex substantia et acciden65 tibus est genus. Sed corpus est compositum ex substantia et accidentibus ;ergo corpus non est genus. Nullum compositum ex substantia et accidentibus est genus. Sed quoddam compositum ex substantia et accidentibus est genus; ergo quoddam compositum ex substantia et accidentibus est 79

genus et non est genus. Maior est duplex, uidelicet secundum corpus naturale, aut in-

tentionale. Minor est uera; nam ponendo etc.

2. De quaestionibus speciei Quaeritur: Vtrum species sit genus? Solutio: Nullum animal est genus. Species est animal; ergo species non est genus. Nullum animal est genus. Sed quoddam animal est genus; ergo quoddam animal est genus et non est genus. Maior est duplex, |quoniam animal sub corpore non est genus, V propter hoc quia est species. Minor est uera; quia ponendo etc. 80 Quaeritur: Vtrum species sit diuisibilis ?Solutio: Nulla species est diuisibilis. Sed homo est species; ergo homo non est diuisibilis. Nulla species est diuisibilis. Sed quaedam species est diuisibilis ; ergo quaedam species est diuisibilis et non est diuisibilis. Maior est duplex, quoniam species non est diuisibilis, propter 85 hoc quia est realis, ut in angelo et phoenice. Sed est diuisibilis, in quantum est intentionalis; nam plures sunt species. Minor est 75

127'

uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum species sit sensibilis ?Solutio: Nulla species est sensibilis. Sed homo est species; ergo homo non est sensibilis. Nulla species est sensibilis. Sed quaedam species est sensibilis ; ergo quaedam species est sensibilis et non est sensibilis. Maior est duplex, quoniam species intentionalis non est sensibilis. Sed est sensibilis, quoad uocem per auditum. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum etc. 95

3. De quaestionibus differentiae Quaeritur: Vtrum differentia sit accidens? Solutio: Nulla differentia est accidens. Sed differentia particularium est differentia; ergo differentia particularium non est accidens. | Nulla differentia est accidens. Sed quaedam differentia est H 59” 61 intentionale] HV; instrumentale U

69 quoddam] UV;aliquod H Sed] HV; add. quaedam U

68 quoddam] UV; aliquod H

— 80/81 Nulla - diuisibilis] UV; om. H — 97

139. DE REFVGIO INTELLECTVS IOO

105

IIO

II$

I20

125

263

accidens; ergo quaedam differentia est accidens et non est accidens. Maior est duplex, quoniam differentia substantialis non est accidens. Sed differentia ab ipsa influxa a contingentia est accidens. Minor est uera; ut supra. Vtrum differentia, quae est unum de quinque uniuersalibus, sit subiectiue in agente? Solutio: Nulla differentia est subiectiue in agente. Sed differentia, quae est unum de quinque uniuersalibus, est differentia ;ergo differentia, quae est unum de quinque uniuersalibus, non est subiectiue in agente. Nulla differentia est subiectiue in agente. Sed quaedam differentia est subiectiue in agente; ergo quaedam | differentia est subiectiue et non est subiectiue in agente. Maior est duplex, quoniam differentia naturalis est in agente subiectiue; aliter non esset distinguens in subiecto naturaliter. Verumtamen differentia intentionalis non est in agente subiectiue nisi habitualiter. Minor est simpliciter uera; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum differentia sit subiectiue inter genus et species? Solutio: Nulla differentia est subiectiue inter genus et species. Sed forma est differentia; ergo forma non est subiectiue inter genus et species. Nulla differentia est subiectiue inter genus et species. Sed quaedam differentia est subiectiue inter genus et species; ergo quaedam differentia est subiectiue et non est subiectiue inter genus et species. Maior est duplex, uidelicet differentia naturalis; aliter genus et species non differrent naturaliter. Verumtamen prout est unum de quinque uniuersalibus, non est subiectiue inter genus et species, eo quia est intentionalis. Minor est uera; quia ponendo etc. 4. De quaestionibus proprietatis

130

Quaeritur: Vtrum proprietas possit esse sine communitate ? Solutio: Nulla proprietas potest esse sine communitate. Sed caliditas est proprietas; ergo caliditas non potest esse sine communitate.

155

Nulla proprietas potest esse sine communitate. Sed quaedam proprietas potest esse sine communitate; ergo quaedam proprietas potest esse et non potest esse sine communitate.

Maior est duplex, quoniam proprietas realis non potest esse sine communitate formae et materiae in creatis. Verumtamen potest esse sine communitate in anima intentionaliter. Minor est uera; I40 quia ponendo etc. Vtrum proprietas possit esse sine correlatiuis naturalibus? Solutio: Nulla proprietas potest esse sine correlatiuis naturalibus. 103 ipsa] HV; ipso U

— 114 distinguens] HV; contingens U

TOT

264

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Sed actio est proprietas; ergo actio non potest esse sine correlatiuis naturalibus. Nulla proprietas potest esse sine correlatiuis naturalibus. Sed 145 quaedam proprietas potest esse sine correlatiuis naturalibus; ergo quaedam proprietas potest | esse et non potest esse sine

V r28'

correlatiuis naturalibus. Maior est duplex, quoniam proprietas naturalis non est sine 150 correlatiuis naturalibus in agente, quia si sic, natura esset diuisa per materiam remotam a contingentia inter actionem et passionem. Verumtamen intentionalis proprietas est sine correlatiuis naturalibus in agente. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum in creatis proprietas possit esse sine quanti155 tate? Nulla proprietas in creatis potest esse sine quantitate. Sed qualitas est proprietas; ergo qualitas non potest esse sine quantitate.

160

Nulla proprietas in creatis potest esse sine quantitate. Sed aliqua proprietas in creatis potest esse sine quantitate; ergo aliqua proprietas in creatis potest esse et non potest esse sine quantitate. Maior est duplex, quia non potest esse sine quantitate, per hoc quia agens proprie non potest producere agibile sine quantitate. Verumtamen potest esse proprietas sine quantitate praedicamentali. Minor est uera; quia ponendo etc. 5. De quaestionibus accidentis

170

175

Quaeritur: Vtrum accidens sit agens? Solutio: Nullum accidens est agens. Caliditas est accidens; ergo caliditas non est agens. Nullum accidens est agens. Sed aliquod accidens est agens ; ergo aliquod accidens est agens et non est agens. Maior est duplex, quoniam accidens non est compositum agens, sed est agens secundarium, sicut caliditas agens in subiecto. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum accidens sit patiens? Nullum accidens est patiens. Sed frigiditas est accidens; ergo frigiditas non est patiens. Nullum accidens est patiens. Sed quoddam accidens est patiens; ergo quoddam accidens est patiens et non est patiens. Maior est duplex, quoniam frigiditas non est patiens, eo quia non est compositum. | Verumtamen

180

185

est patiens in suo proprio V 128"

subiecto, uidelicet in aqua, quando est calefacta. Minor est uera ; quia ponendo secundum sensum etc. Quaeritur: Vtrum accidens sit imaginabile? Solutio: Nullum accidens est imaginabile. Sed color est accidens ; ergo color non est imaginabilis. Nullum accidens est imaginabile. Sed quoddam accidens est 143 actio non] conieci; proprietas UV; actio H

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

265

imaginabile; ergo quoddam accidens est imaginabile et non est imaginabile. Maior est duplex, quoniam accidens, in quantum est uniuersale,

190

non est imaginabile. Sed in quantum est in subiecto, sic, sicut color in colorato, uel albedo in albo. Minor est uera ; quia ponendo etc.

Diximus de quinque uniuersalibus, et secundum exempla, quae de ipsis dedimus, possunt multiplicari exempla in aliis quaestionibus, quae fieri possunt de ipsis. H2

195

200

205

210

215

220

DE OVAESTIONIBVS

DECEM

PRAEDICAMENTORVM

I. Et primo de substantia Quaeritur: Vtrum substantia sit magna? Solutio: Nulla substantia est magna. Sed planta est substantia ;ergo planta non est magna. Nulla substantia est magna. Sed quaedam substantia est magna; ergo quaedam substantia est magna et non est magna. Maior est duplex: Est magna, quia per se est existens. Verumtamen non est magna, quia in creatis sine accidente esse non potest. Minor est uera; quia ponendo | etc. Quaeritur: Vtrum substantia sit sine accidente? Solutio: Nulla substantia est sine accidente. Sed corpus est substantia; ergo corpus non est sine accidente. Nulla substantia est sine accidente. Sed quaedam substantia est sine accidente; ergo quaedam substantia est sine accidente et non est sine accidente. Maior est duplex, quoniam nulla substantia praeter substantiam diuinam est sine accidente. Substantia autem Dei sic, eo quia est infinita et aeterna. Minor est uera ; ut supra. Vtrum substantia praecedat accidens? Solutio: | Nulla substantia praecedit accidens. Corpus est substantia; ergo corpus non praecedit accidens. Nulla substantia praecedit accidens. Sed quaedam substantia praecedit accidens; ergo quaedam substantia praecedit accidens et non praecedit accidens. Maior est duplex, quoniam nulla substantia creata praecedit accidens in tempore et quantitate. Verumtamen substantia increata praecedit accidens, eo quia est infinita et aeterna. Minor est uera; quia ponendo etc. 2. De quaestionibus quantitatis Quaeritur: Vtrum quantitas sit accidens? Solutio: Nullum ens

202 accidente] UV; agente

H — 212 Quaeritur - supra] UV; om. H

H 6o!

V 129!

266

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

est accidens. Sed quantitas est ens; ergo quantitas non est accidens. Nullum ens est accidens. Sed quoddam ens est accidens; ergo quoddam ens est accidens et non est accidens. Maior est duplex, quoniam accidens non est ens substantiale, 230 sed accidentale. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum quantitas sit ratio quanto, ut producat quantum ? Solutio: Nulla quantitas est ratio quanto, ut producat quantum. Sed

225

mensura est quantitas; ergo mensura non est ratio quanto, ut

producat quantum. Nulla quantitas est ratio quanto, quod producat quantum. Sed 235 quaedam quantitas est ratio quanto, ut producat quantum; ergo quaedam quantitas est ratio quanto et non est ratio quanto, quod producat quantum. Maior est duplex, quoniam quantitas non est ratio quanto 240 agenti principaliter, sed secundario, eo quia agens est quantificans, et quantitas est instrumentum motum. Minor est uera ;quia

ponendo etc. Quaeritur: Vtrum quantitas sit magna? Solutio: Nulla quantitas est magna. Sed mensura est quantitas; ergo mensura non est magna. Nulla quantitas est magna. Sed quaedam|quantitas est magna; V 129" ergo quaedam quantitas est magna et non est magna.

Maior est duplex, quoniam quantitas non est magna, per hoc quia non est per se existens. Verumtamen est magna a contingen250 tia, per hoc quia in subiecto magno est magna mensura. Minor est simpliciter uera; quia pondendo etc.

3. De quaestionibus qualitatis

260

265

Quaeritur: Vtrum substantia sit qualis? Solutio: Nulla substantia est qualis. Sed forma est substantia; ergo forma non est qualis. Nulla substantia est qualis. Sed quaedam substantia est qualis ; ergo quaedam substantia est qualis et non est qualis. Maior est duplex, quoniam substantia non est qualis, in quantum compositum. Sed est qualis, propter hoc quia est bona, magna etc. Minor est uera; quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum qualitas sit quanta? Solutio: Nulla qualitas est quanta. Sed bonitas est qualitas; ergo bonitas non est quanta. Nulla qualitas est quanta. Sed quaedam qualitas est quanta; ergo quaedam qualitas est quanta et non est quanta. Maior est duplex, quoniam qualitas, in quantum est abstractum, non est quanta. Sed in subiecto quali et quanto est quanta. Minor est uera; nam ponendo etc. 258/259 in quantum] cozzeci; om. HUV

—— 266 subiecto]

UV; substantia H

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

270

267 Quaeritur: Vtrum coloratum sit corpus ? Solutio: Nullum coloratum est corpus. Sed lapis est coloratus; ergo lapis non est corpus. Nullum coloratum est corpus. Sed quoddam coloratum est corpus; ergo quoddam coloratum est corpus et non est corpus.

Maior est duplex: Non est corpus, quia corpus dicit substan-

tiam coniunctam omnibus accidentibus, et coloratum uni acci-

275

denti solum. Verumtamen intelligit, quod coloratum praedicatio. Aliter signum impossibile. Et in isto passu

est corpus per hoc, est signatum, et hoc et signatum essent ostenditur, per quem

quod intellectus signum est ipsa idem; quod est modum intellec-

tus transit obiectiue ad signatum, et hoc uere |et realiter; aliter V 30°

280

non haberemus scientiam de rebus ueris. Minor est simpliciter uera; nam ponendo etc. 4. De quaestionibus relationis Quaeritur: Vtrum relatio sit substantia ?Solutio: Nulla relatio est substantia. Sed paternitas est relatio; ergo paternitas non

est substantia. Nulla relatio est substantia. Sed aliqua relatio est substantia ; ergo aliqua relatio est substantia et non est substantia. Maior est duplex, quoniam relatio praedicamentalis non est substantia. Verumtamen relatio diuina est substantia. Minor est 290 simpliciter uera, quia ponendo etc. Quaeritur: Vtrum inter potentiam et obiectum sit relatio actiua a parte potentiae et passiua a parte obiecti? Solutio: Nulla

285

relatio est actiua a parte potentiae. Sed uolentia est relatio a parte uoluntatis, quae est potentia ;ergo uolentia non est actiua a parte 295 uoluntatis. Nulla relatio est actiua a parte potentiae. Sed quaedam relatio est actiua a parte potentiae; ergo quaedam relatio est actiua et non est actiua a parte potentiae. Maior est duplex, quoniam non est actiua a parte potentiae, cum 300 compositum moueat ipsam ad producendum obiectum relatum. Verumtamen est actiua a parte potentiae, eo quia est forma, cum qua compositum agit in obiecto, tamquam in subiecto. Aliter agens principalis esset obiectum, et compositum secundarium motum uiolenter extra libertatem et meritum uoluntatis; quod 305 est impossibile. Minor est simpliciter uera; quia ponendo etc. Vtrum relatio praedicamentalis sit signum relationis substantialis ? Solutio: Nulla relatio praedicamentalis est signum relationis substantialis. Sed filiatio est relatio praedicamentalis; ergo filiatio non est signum relationis substantialis.

276 et hoc] H; et U; add. del. uere et realiter; aliter non V secundarium] U V; summum H 304 uiolenter] UV; uiolentem H

303

268

315

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Nulla relatio praedicamentalis est signum relationis substantialis. Sed quaedam relatio praedicamentalis est signum relationis substantialis ;ergo| quaedam relatio praedicamentalis est signum| et non est signum relationis substantialis. Maior est duplex, quia non est signum per se. Verumtamen est signum per potentiam, sine quo signo potentia non attigeret signatum, eo quia non haberet cum quo. Minor est uera; quia ponendo etc.

H 6o" V 1307

5. De quaestionibus actionis Quaeritur: Vtrum actio competat magis agenti, quam instrumento, cum quo agit ? Solutio: Nulla actio competit magis agenti, quam instrumento, cum quo agit. Sed scissura est actio scindentis; ergo scissura non competit magis scindenti, quam cultro, cum quo scindit. Nulla actio competit magis agenti, quam instrumento, cum quo 325 agit. Sed quaedam actio competit magis agenti, quam instrumento, cum quo agit ;ergo quaedam actio competit magis et non competit magis agenti, quam instrumento, cum quo agit. Maior est duplex: Non competit magis agenti, quia instrumentum est magis circa passum. Verumtamen respectu electionis et 320

339 libertatis et etiam finis magis competit agenti, cum instrumentum

sit in motu uiolento. Minor est uera, ut supra. Vtrum actio, quae est praedicamentum, sit subiectiue in agente? Solutio: Nulla actio, quae est praedicamentum, est subiectiue in agente. Sed fornicatio est actio, quae est praedicamen335 tum; ergo fornicatio non est subiectiue in agente. Nulla actio, quae est praedicamentum, est subiectiue in agente. Sed quaedam actio, quae est praedicamentum, est subiectiue in agente; ergo quaedam actio, quae est praedicamentum, est subiectiue et non est subiectiue in agente. 340 Maior est duplex, quoniam actio, quae est a contingentia, non est subiectiue

345

350

in agente. Sed actio, quae est naturalis;

sicut

caliditas, quae est subiectiue in igne, eo quia est sua proprietas. Minor est uera ; quia ponendo etc. Vtrum intellectus sit actiue potens ? Solutio: Nullus intellectus est actiue | potens. Sed intelligens est intellectus; ergo intelligens non est actiue potens. Nullus intellectus est actiue potens. Sed quidam intellectus est actiue potens ; ergo quidam intellectus est actiue potens et non est actiue potens. Maior est duplex: Non est actiue potens, quia sine actione non potest agere, sicut sine habitu non posset scire. Verumtamen est

331 uiolento] H; uiolente V; uolente corr. ex: uiolente U

V xar

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

269

actiue potens, per hoc quia cum actione est agens. Minor est uera etc.

6. De quaestionibus passionis 355

Quaeritur: Vtrum obiectum dicat magis passionem, quam actionem? Solutio: Nullum obiectum dicit magis passionem, quam actionem. Sed amatum est obiectum; ergo amatum non dicit magis passionem, quam actionem.

Nullum obiectum dicit magis passionem, quam actionem. Sed quoddam obiectum dicit magis passionem, quam actionem ;ergo quoddam obiectum dicit magis et non dicit magis passionem, quam actionem. Maior est duplex: Non dicit magis passionem, quam actionem, respectu finis sed respectu principalis agentis. Minor est uera etc. Vtrum intellectus sine intensa passione possit recipere species, 365 cum quibus facit scientiam in se ipso? Solutio: Nullus intellectus sine intensa passione potest recipere species, cum quibus facit scientiam in se ipso. Sed quaedam potentia est intellectus; ergo quaedam potentia sine intensa passione potest recipere species, 570 cum quibus facit scientiam in se ipso. Nullus intellectus sine intensa passione potest recipere species, cum quibus facit scientiam in se ipso. Sed quidam intellectus sine intensa passione potest recipere species, cum quibus facit scientiam in se ipso; ergo quidam intellectus sine intensa passione 375 potest recipere et non potest recipere species, cum quibus facit scientiam in se ipso. Maior est duplex, quia non potest recipere species sine intensa passione naturaliter. |Verumtamen potest ipsas recipere moraliter, uidelicet per infusionem. Minor est uera etc. Quaeritur: Vtrum anima separata possit esse passa sine coes380 sentiali passione? Solutio: Nulla anima separata potest esse passa sine coessentiali passione. Sed anima beati Petri est separata; ergo anima beati Petri non potest esse passa sine coessentiali passione. Nulla anima est separata sine coessentiali passione. Sed quae385 dam anima est separata sine coessentiali passione; ergo quaedam anima est separata et non est separata sine coessentiali passione.

Maior est duplex: Non potest esse separata sine coessentiali passione, quia non haberet, cum quo intensiue reciperet passio390 nem.

Verumtamen extensiue, sub actione diuina, sua actiuatio posset esse passa, dando gloriam aut poenam. Minor est uera etc.

382 est] HV; non potest esse U diuina] HV; alia U

389 haberet] UV; habet H

actiuatio] V; actiuitas U; actuatio H

390

V 131°

270

139. DE REFVGIO INTELLECTVS 7. De quaestionibus habitus

Quaeritur: Vtrum uirtus sit habitus ? Solutio: Nulla uirtus est habitus. Sed iustitia est uirtus; ergo iustitia non est habitus. Nulla uirtus est habitus. Sed quaedam uirtus est habitus; ergo 395 quaedam uirtus est habitus et non est habitus. Maior est duplex, quia non est habitus, propter hoc quia est substantia. Sed est habitus, in quantum potest esse accidens. Minor est uera, quia ponendo etc. Vtrum moltus sit habitus mouentis ? Solutio: Nullus motus est 400 habitus mouentis. Sed multiplicatio est motus; ergo multiplicatio non est habitus mouentis. Nullus motus est habitus mouentis. Sed quidam motus est habitus mouentis; ergo quidam motus est habitus mouentis et 405 non est habitus mouentis. Maior est duplex: Non est habitus mouentis, in quantum est contingens, sed in quantum est naturalis. Minor est uera etc. Quaeritur: Vtrum bonus sit habitus? Solutio: Nullum bonum est habitus. Sed iustus est bonus; ergo iustus |non est habitus. 410 Nullum bonum est habitus. Sed quoddam bonum est habitus; ergo quoddam bonum est habitus et non est habitus. Maior est duplex, quia bonum, in quantum est concretum, non est habitus. Verumtamen in quantum significat id, quod abstractum est, est habitus, sicut bonitas boni. Minor est uera; quia

415 ponendo etc. 8. De quaestionibus situs Quaeritur: Vtrum quantitas sit assituata? Solutio: Nulla quantitas est assituata. Sed longitudo est quantitas; ergo longitudo non est assituata. 420 Nulla quantitas est assituata. Sed quaedam quantitas est assituata; ergo quaedam quantitas est assituata et non est assituata. Maior est duplex, quia non est assituata, in quantum est abstracta. Sed est assituata in concreto quanto assituato. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum essentia sit assituata ? Solutio: Nulla essentia est assi425 tuata. Sed bonitas est essentia; ergo bonitas non est assituata. Nulla essentia est assituata. Sed quaedam essentia est assituata; ergo quaedam essentia est assituata et non est assituata. Maior est duplex, quia non est assituata, in quantum est abstracta. Verumtamen est assituata in suis correlatiuis, sine quibus 430 non haberet subiectum, in quo esset sustentata. Minor est uera ;

quia ponendo etc.

412 non] HU; om. V — 414 est?] conieci; om. HUV — 431 sustentata] UV; abstracta H

H 6r

V 132°

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

eA

Vtrum elementum habeat situm intensum? Solutio: Nullum elementum habet situm intensum. Sed ignis est elementum; ergo 435 ignis non habet situm intensum. Nullum elementum habet situm intensum. Sed quoddam elementum habet situm intensum ;ergo quoddam elementum habet situm et non habet situm intensum. Maior est duplex, quia pon habet situm intensum in elementato, sed extensum. Verumtamen in quantum est elementum simplex, habet situm specificum et intensum, sine quo non posset habere proprium |actum. Minor est uera; quia ponendo etc.

V 132”

9. De quaestionibus temporis Quaeritur: Vtrum tempus sit nouum? Solutio: Nullum tempus est nouum. Sed dies est tempus; ergo dies non est nouus. Nullum tempus est nouum. Sed aliquod tempus est nouum; ergo aliquod tempus est nouum et non est nouum. Maior est duplex: Non est nouum, quia nunc, in quo sumus, secundum se iam fuit. Sed est nouum, in quantum est creatum, 450 quod non erat. Minor est simpliciter uera; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum tempus sit motum? Solutio: Nullum tempus est motum. Sed dies est tempus; ergo dies non est motus. Nullum tempus est motum. Sed aliquod tempus est motum; ergo aliquod tempus est motum et non est motum. Maior est duplex, quia non est motum, in quantum est una dies 455 simpliciter continua, uidelicet tempus abstractum. Sed est motum successiue ratione subiecti, in quo est, scilicet ab uno nunc in 445

aliud, et ab una hora in aliam, et ab uno die particulari in alium, et

ab uno anno in alium. Minor est simpliciter uera; quia ponendo 460 etc.

Vtrum tempus sit temporificans ? Solutio: Nullum tempus est temporificans. Sed dies est tempus; ergo dies non est temporifi-

cans. Nullum tempus est temporificans. Sed aliquod tempus est tem465 porificans; ergo aliquod tempus est temporificans et non est temporificans. Maior est duplex, quia non est temporificans, quia caelum est temporificans per suum motum. Verumtamen est temporificans, quia est forma mota per caelum ad temporificandum momenta,

470 horas et huiusmodi in subiecto, in quo sunt. Minor est uera; nam ponendo etc. 10. De quaestionibus loci

Quaeritur: Vtrum locus sit in loco? Solutio: Nullus|locus est in 452 tempus] conieci; motus UV

— 452/453 Sed dies - motum!] UV; om. H

V 133!

272

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

loco. Sed superficies est locus; ergo superficies non est in loco. Nullus locus est in loco. Sed aliquis locus est in loco; ergo aliquis locus est in loco et non est in loco. Maior est duplex, quia locus non est in loco, in quantum locus uniuersalis, qui non est in loco. Verumtamen in quantum particularis, est in loco ratione subiectorum, in quibus est tamquam pars 480 ipsorum; sicut locus uini, qui est in amphora, qui locus est pars eius, et ipse locus est in loco, in quo amphora est, qui locus amphorae est una pars amphorae, eo quia amphora, in quantum corpus, est compositum ex substantia et accidentibus. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum locus sit quantus ? Nullus locus est quantus. Sed superfi485 cies est locus; ergo superficies non est quanta. Nullus locus est quantus. Sed aliquis locus est quantus; ergo aliquis locus est quantus et non est quantus. Maior est duplex, quia non est quantus, in quantum "quantus" 490 dicit compositum. Verumtamen est quantus in subiecto, in quo est, ipso subiecto mensurato per quantitatem; sicut collocatum per locum et calefactum per caliditatem. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum locus sit imaginabilis ?Solutio: Nullus locus est imagi495 nabilis. Sed superficies est locus; ergo superficies non est imaginabilis. Nullus locus est imaginabilis. Sed quidam locus est imaginabilis; ergo quidam locus est imaginabilis et non est imaginabilis. Maior est duplex, quia non est imaginabilis, in quantum est 475

50 o

505

abstractum, carens lineis, angulis et circulis, colore, situ et huius-

modi. Verumtamen est imaginabilis in subiecto, in quo est, cuius una pars est; sicut supra dictum est. Minor est simpliciter uera ; quia ponendo etc. Dictum est de decem praedicamentis, per uicesimam fallaciam declaratis. Et per ea, quae de |ipsis dicta sunt, logicus facilius potest scire logicam, |et alias scientias adipisci, et cognoscere, per quem modum syllogismus est uerus et paralogismus falsus. III DE QVAESTIONIBVS

510

RHETORICAE

Quaeritur: Vtrumin rhetorica pulchritudo sermonis sit habitus scientiae rhetoricae? Solutio: Nulla pulchritudo sermonis est habitus scientiae rhetoricae. Sed aliqua pulchritudo sermonis est habitus scientiae rhetoricae; ergo aliqua pulchritudo sermonis est habitus et non est habitus scientiae rhetoricae. 480 locus*] UV;om.H | 490compositum] HV; compositionem U — 491 ipso subiecto] UV; om. H

EIS Ty Vera

139. DE REFVGIO INTELLECTVS 515

520

525

273

Maior est duplex, quia non est habitus etc., posito quod habitus sit extra finem ultimatum, extra quam nulla pulchritudo sermonis potest esse. Verumtamen est habitus, quando concluditur per ultimatum finem. Minor est simpliciter uera; quia ponendo etc. Vtrum in scientiae rhetoricali sapientia et caritas sint aequiualentes, aequiordinantes et aequicolorantes ? Solutio: Nulla sapientia et caritas in rhetorica sunt aequiualentes, aequiordinantes et aequicolorantes. Sed aliqua sapientia et caritas in rhetorica sunt aequiualentes etc.; ergo aliqua sapientia et caritas in rhetorica sunt et non sunt aequiualentes etc. Maior est duplex, quia non sunt aequiualentes etc., si intelligatur de sapientia huius mundi, cum caritas sit superius ad illam. Verumtamen si intelligatur de sapientia data a Spiritu sancto sunt aequiualentes etc. Minor est simpliciter uera; nam ponendo eto;

530

Quaeritur: Vtrum rhetoricus prius debeat euitare inornatum, quam ponere ornatum? Solutio: Nullus rhetoricus prius debet euitare inornatum, quam ponere ornatum. Sed aliquis rhetoricus primo debet euitare inornatum, quam ponere ornatum; ergo aliquis rhetoricus debet et non debet euitare prius inornatum,

535

quam ponere ornatum.

Maior est duplex, quia non debet primo euitare hoc, quod est per posterius, quam ponere hoc, quod est per prius, cum hoc, quod est inferius, sit seruiens |huic, quod est per prius. Verumtamen ut V 134 possit melius disponere suum sermonem ad declarandum hoc, 540 quod est superius, debet ante euitare inornatum, quam ponere ipsum ornatum. Minor est uera; quia ponendo etc. Diximus de questionibus rhetoricae. Et per ea, quae de ipsis diximus, potest artista, sciens istam scientiam respondere ad omnes alias quaestiones, quae de rhetorica fieri possunt. IV

545

DE QVAESTIONIBVS GEOMETRIAE

550

Quaeritur: Vtrum geometria sit de magnitudine immobili? Solutio: Nulla magnitudo immobilis est subiectum in geometria. Sed aliqua magnitudo immobilis est subiectum in geometria ; ergo aliqua magnitudo immobilis est subiectum et non est subiectum in geometria. Maior est duplex, quia non est subiectum, propter hoc quia est diuisibilis in angulis acutis, rectis, lineis et circulis. Verumtamen

est subiectum, quia est immobilis, per hoc quia est sufficiens et

517 concluditur] V; clauditur H;om.V

H — 534 prius] V; primo H — 554 quia est?]

274

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

permanens tamquam subiectum uniuersale. Minor est uera ; quia ponendo etc. Vtrum in geometria figura imperfecta sit ante, quam perfecta ? Solutio: Nulla figura imperfecta est ante, quam perfecta. Sed aliqua figura imperfecta est ante, quam perfecta; ergo aliqua figura imperfecta est ante et non est ante, quam perfecta. Maior est duplex, quia non est ante ratione finis. Verumtamen est ante ratione dispositionis uel occasionis, eo quia est ante seruiens figurae perfectae, quae est causa eius. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum figura circuli possit per rectam lineam mensurari? 565 Solutio: Nulla figura circuli potest per rectam lineam mensurari. Sed aliqua figura circuli potest per rectam lineam mensurari ; ergo aliqua figura circuli potest et non potest per rectam lineam mensurari. Maior est duplex: Non potest mensurari, quia circinus, mensu57° rando lineam rectam, non potest attingere arcum lineae circularis. Verumtamen potest mensurari secundum doctrinam, quam dedimus |de quadratura circuli, capitulo geometriae in Ate generali ; V 134" et hoc per figuram planam est ostensum. Minor est uera; nam 575 ponendo etc. Diximus breuiter de questionibus geometriae. Et per ea, quae de ipsis diximus, potest geometra, sciens uti uicesima fallacia, soluere omnes alias peregrinas quaestiones. 322

V 580

DE QVAESTIONIBVS

ARITHMETICAE

Quaeritur: Vtrum arithmetica sit de numero tamquam de subiecto ? Solutio: Nullus numerus est subiectum in arithmetica. Sed aliquis numerus est subiectum in arithmetica; ergo aliquis numerus est subiectum et non est subiectum in arithmetica. Maior est duplex, quia non est subiectum, in quantum est 585 diuisibilis. Sed est subiectum, in quantum est indiuisibilis quoad suum genus. Minor est uera; nam ponendo etc. Quaeritur: Vtrum numerus par sit perfectior in arithmetica, quam numerus impar? Solutio: Nullus numerus par est perfec590 tior, quam numerus impar. Sed aliquis numerus par est perfectior, quam numerus impar; ergo aliquis numerus par est perfec-

573 Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146), Pars X cap. 14 art. 82 (ed. Palma 1645 p. 373).

570 circinus] conieci; circinium V; circuitum H

573 capitulo] H; om. V

585/586 in quantum est indiuisibilis] H; in arithmetica V

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

595

275

tior et non est perfectior, quam numerus impar. Maior est duplex, quia non est perfectior; nam numerus impar continet in se parem. Verumtamen est perfectior, quia par ponit aequales unitates per aequalitates quietatas et ultimatas. Minor est uera etc.

600

Vtrum prima unitas et secunda sint aequiualentes in causando tertiam unitatem ? Solutio: Nulla prima unitas est aequiualens ad secundam in causando tertiam. Sed aliqua prima unitas est aequiualens ad secundam in causando tertiam ;ergo aliqua prima unitas est aequiualens et non est aequiualens ad secundam in causando tertiam. Maior est duplex, quia non est aequiualens ratione formae, cum tertia unitas sit magis propinqua secundae. Verumltamen ratione V 135!

605 materiae

sic, quoniam ex materia primae unitatis | et secundae orta est tertia unitas, quae materia secundae unitatis est orta a

H 62

materia primae. Minor est uera; quia ponendo etc. Diximus de quaestionibus arithmeticae. Et per ea, quae de ipsis diximus, potest arithmeticus, sciens uti uicesima fallacia, soluere 610

omnes quaestiones alias peregrinas.

VI DE QVAESTIONIBVS MVSICAE

Quaeritur: Vtrum numerus sonorus sit subiectum musicae ? Solutio: Nullus numerus sonorus est subiectum musicae. Sed 615 aliquis numerus sonorus est subiectum musicae; ergo aliquis numerus sonorus est subiectum et non est subiectum musicae. Maior est duplex, quia non est subiectum realiter. Sed numerus sonorus est subiectum effectiue et moraliter. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum numerus sonorus sit perfectior per syllabas quinque 620 uocalium, quam per syllabas aliarum consonantium? Solutio: Nullus numerus sonorus est perfectior per uocales, quam per consonantes. Sed aliquis numerus sonorus est perfectior per uocales, quam per consonantes; ergo aliquis numerus sonorus est 625 perfectior et non est perfectior per uocales, quam per consonantes. Maior est duplex, quia non est perfectior ratione materiae et compositionis ; sed ratione formae et simplicitatis sic. Minor est uera ; quia etc. Vtrum uoces sint nobiliores in ascendendo, quam in descen630 dendo? Solutio: Nulla uox est nobilior in ascendendo, quam in descendendo. Sed aliqua uox est nobilior in ascendendo, quam in descendendo; ergo aliqua uox est nobilior et non est nobilior in ascendendo, quam in descendendo. Maior est duplex, quia non est nobilior, propter hoc | quia V 135" ascensus significat angulum acutum, et descensus rectum siue 635

276

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

circulum. Sed est nobilior ratione superioris, cui est seruiens suum inferius. Minor est uera; quia ponendo etc. Diximus de quaestionibus musicae. Et per hoc, quod de ipsis diximus, potest artista musicus, sciens uti uicesima fallacia, sol640:

uere omnes quaestiones alias peregrinas.

VII DE QVAESTIONIBVS

ASTRONOMIAE

Quaeritur: Vtrum corpora caelestia causent in inferioribus casus et fortunas? Solutio: Nullum corpus caeleste causat in inferiori645 bus casus nec fortunas. Sed aliquod corpus caeleste causat in inferioribus casus et fortunas; ergo aliquod corpus caeleste causat et non causat in inferioribus casus nec fortunas. Maior est duplex, quia non causat in homine, eo quia anima rationalis non patitur sub corporibus caelestibus, sub qua anima 650 corpus cum ipsa coniunctum est subditum. Verumtamen causat in aliis corporibus elementatis. Minor est uera; quia ponendo etc. Vtrum hoc signum leo sit calidum ? Solutio: Nullum signum est calidum. Sed aliquod signum est calidum ; ergo aliquod signum est calidum et non est calidum. Maior est duplex, quia non est calidum naturaliter. Verumta655 men est calidum effectiue. Minor est uera etc. Vtrum sol sit signum Dei? Solutio: Nulla stella est signum Dei. Sed aliqua stella est signum Dei; ergo aliqua stella est signum Dei et non est signum Dei. 660 Maior est duplex, quia nulla substantia corporea est signum substantiae spiritualis. Verumtamen est signum Dei, propter hoc quia per altitudinem effectus est significata altitudo suae causae. Minor est simpliciter uera; quia ponendo etc. Diximus de |quaestionibus astronomiae. Et per hoc, quod de 665 ipsis diximus, potest artista astronomus, sciens uti uicesima falla-

cia, soluere omnes alias quaestiones peregrinas. Diximus de questionibus septem artium liberalium. Et per ea, quae de ipsis diximus, potest artista, sciens uti uicesima fallacia, frui ipsis ad placitum.

De quaestionibus iuris

5

Quaestiones iuris tractabimus cum uicesima fallacia, deducta per decem et octo principia et per decem regulas generales, ab Arte generali abstractas. Et hoc facimus, ut breuiter demus doctrinam ad faciendum et soluendum quaestiones iuris, et ad habendum

643 corpora] H; om. V — 669 frui] V; super H

V 136:

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

277

notitiam de sua essentia, et ad ostendendum, per quem modum est argumentatiua.

1. Et primo cum principiis IO

I. Quaeritur: Vtrum ius sit bonum? Solutio: Nullum ius est bonum. Sed aliquod ius est bonum; ergo aliquod ius est bonum et

non est bonum.

i

Maior est duplex, quia non est bonum

15

condemnato, sed est

bonum iusto. Minor est uera; quia ponendo etc. 2. Vtrum ius sit magnum? Solutio: Nullum ius est magnum. Sed aliquod ius est magnum; ergo aliquod ius est magnum et non est magnum.

20

25

Maior est duplex, quia non est magnum, in quantum est positiuum. Sed est magnum, in quantum est naturale. Minor est uera; quia ponendo etc. 3. Vtrum ius sit durabile ? Solutio: Nullum ius est durabile. Sed aliquod ius est durabile; ergo aliquod ius est durabile et non est durabile. Maior est duplex, quia non est durabile, propter hoc quia est a contingentia. Verumtamen est durabile quolad ius diuinum, quod est immutabile. Minor est uera etc. |4. Vtrum ius sit potens? Solutio: Nullum ius est potens. Sed aliquod ius est potens; ergo aliquod ius est potens et non est potens.

Maior est duplex, quia non est potens ut compositum. Sed est potens ut forma, cum qua iurista actiue agit. Minor est uera ;quia ponendo etc. 5. Vtrum ius sit intelligibile? Solutio: Nullum ius est intelligibile. Sed aliquod ius est intelligibile; ergo aliquod ius est intelligibile et non est intelligibile. Maior est duplex, quia non est intelligibile, in quantum est 35 positiuum, quod est credibile. Sed est intelligibile, in quantum est naturale, eo quia est argumentabile. Minor est uera, ut supra. 6. Vtrum ius sit amabile? Solutio: Nullum ius est amabile. Sed aliquod ius est amabile; ergo aliquod ius est amabile et non est 40 amabile. Maior est duplex, quia non est amabile culpabiliter, sed est amabile iusto. Minor est uera; quia ponendo etc. 7. Vtrum ius sit uirtuosum ? Solutio: Nullum ius est uirtuosum. Sed aliquod ius est uirtuosum ; ergo aliquod ius est uirtuosum et 45 non est uirtuosum. Maior est duplex, quia non est uirtuosum compositum. Sed est uirtuosum, eo quia est habitus uirtuosus. Minor est uera; quia ponendo etc. 30

30 iurista] H; iustitia V

36 positiuum] H; compositum V

H 62”

V 136"

278

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

8. Vtrum ius sit uerum? Solutio: Nullum ius est uerum. Sed aliquod ius est uerum; ergo aliquod ius est uerum et non est uerum. Maior est duplex, quia non est uerum, uidelicet compositum, scilicet homo. Sed uerum, per hoc quia est habitus uerus. Minor est uera; quia ponendo etc. 9. Vtrum ius sit delectabile? Solutio: Nullum ius est delecta55 bile. Sed aliquod ius est delectabile; ergo aliquod ius est delectabile et non est delectabile. Maior est duplex, quia non est delectabile corporeum, sed mentale. Minor est uera; quia ponendo etc. 60 IO. | Vtrum ius sit differentiabile? Solutio: Nullum ius est M x57 differentiabile. Sed aliquod ius est differentiabile ; ergo aliquod ius est differentiabile et non est differentiabile. Maior est duplex, quia non est differentiabile, propter hoc quia est genus, sed propter hoc quia plures species continet sub se. 65 Minor est uera; quia ponendo etc. II. Vtrum ius sit concordabile ? Solutio: Nullum ius est concordabile. Sed aliquod ius est concordabile; ergo aliquod ius est concordabile et non est concordabile. Maior est duplex, quia non est concordabile cum uitiis. Sed est 70 concordabile cum uirtutibus. Minor est uera, ut supra. 12. Vtrum ius sit contrarians ? Solutio: Nullum ius est contrarians. Sed aliquod ius est contrarians ;ergo aliquod ius est contrarians et non est contrarians. Maior est duplex, quia non est contrarians, eo quia non est homo. 75 Sed est contrarians, quia forma, cum qua homo iustus contradicit iniuriae. Minor est uera ;quia ponendo etc. I3. Vtrum ius sit principium? Solutio: Nullum ius est principium. Sed aliquod ius est principium; ergo aliquod ius est principium et non est principium. 80 Maior est duplex, quia non est principium corporeum, sed morale. Minor est uera; quia ponendo etc. I4. Vtrum ius sit medium? Solutio: Nullum ius est medium. Sed aliquod ius est medium; ergo aliquod ius est medium et non est medium. 50

85

Maior est duplex, quia non est medium corporeum, sed intentionale, existens inter iustificantem et iustificabilem. Minor est uera ;

quia ponendo etc. I5. Vtrum ius sit finis ? Solutio: Nullum ius est finis. Sed aliquod ius est finis; ergo aliquod ius est finis et non est finis. go Maior est duplex, quia non est finis, in quantum est ius scriptum. Sed est finis, eo quia est causa iuris scripti. Minor est uera ;quia ponendo etc. 16. Vtrum ius sit maius alio? Solutio: Nullum ius est maius alio. Sed aliquod ius |est maius alio; ergo aliquod ius est maius alio et V 137" 95 non est maius alio. Maior est duplex, quia non est maius quoad ius hominis, sed

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

IOO

279

quoad ius Dei. Minor est uera, quia ponendo etc. I7. Vtrum ius sit aequale? Solutio: Nullum ius est aequale. Sed aliquod ius est aequale; ergo aliquod ius est aequale et non est aequale. Maior est duplex, quia non est aequale quoad creditum et intellectum. Sed est aequale quoad pondus et mensuram. Minor est uera etc.

105

IIO

18. Vtrum ius sit minus? Solutio: Nullum ius est minus. Sed aliquod ius est minus; ergo aliquod ius est minus et non est minus. Maior est duplex, quia non est minus quoad ius diuinum, sed quoad ius hominis. Minor est uera; quia ponendo etc. Diximus de principiis intentionalibus, cum quibus ius est signatum et relatum ad principia prima naturalia, et ab ipsis abstractum.

2. De iure, per regulas deducto I. I. Quaeritur: Vtrum ius sit dubitabile? Solutio: Nullum ius est dubitabile. Sed aliquod ius est dubitabile; ergo aliquod ius est dubitabile et non est dubitabile. IIS Maior est duplex, quia non est dubitabile, in quantum est intelligibile, sed est dubitabile, in quantum est credibile. Minor est uera; quia ponendo etc. I. 2. Vtrum ius sit affirmabile? Solutio: Nullum ius est affirmabile. Sed aliquod ius est affirmabile; ergo aliquod ius est affirmaI20 bile et non est affirmabile. Maior est duplex, quia non est affirmabile, quando est falsum. Sed est affirmabile, in quantum est uerum. Minor est uera; quia ponendo etc. I. 3. Vtrum ius sit negabile? Solutio: Nullum ius est negabile. 125 Sed aliquod ius est negabile; ergo aliquod ius est negabile et non est negabile. Maior est duplex, quia non est negabile, si est uerum. Sed est negabile, si est falsum. Minor est uera; quia ponendo etc. 2.1. Quaeritur: Vtrum ius sit habitus, cum quo liurista iuste V 130 agit? Solutio: Nullum ius est habitus. Sed aliquod ius est habitus; ergo aliquod ius est habitus et non est habitus. Maior est duplex, quia non est habitus lanosus, sed intentionosus. Minor est uera ; quia etc. 2.2. Vtrum ius habeat in se correlatiua? Solutio: Nullum ius 135 habet in se correlatiua. Sed aliquod ius habet in se correlatiua ; ergo aliquod ius habet in se et non habet in se correlatiua. |Maior est duplex, quia non habet in se correlatiua intensa, eo H

115 in quantum est] H; om. V —— 129 iurista] H; iustitia V

138

63!

280

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

quia est accidens. Sed extensa, per hoc quia est habitus. Minor est uera ; quia etc. I40 2. 3. Vtrum ius sit in alio hoc, quod est in se? Solutio: Nullum ius est in alio hoc, quod est in se. Sed aliquod ius est in alio hoc, quod est in se; ergo aliquod ius est in alio et non est in alio hoc, quod est in se. Maior est duplex, quia non est in alio hoc, quod est in se; nam in 145 alio est tamquam agens, et in se est tamquam existens. Minor est uera; quia ponendo etc. 2. 4. Vtrum ius habeat in iniusto hoc, quod habet in iusto? Solutio: Nullum ius habet in iniusto hoc, quod habet in iusto. Sed aliquod ius habet in iniusto hoc, quod habet in iusto; ergo aliquod 150 ius habet et non habet in iniusto hoc, quod habet in iusto. Maior est duplex, quia non habet in iniusto hoc, quod habet in iusto, quoniam in iusto habet concordare et in iniusto contrariari. Minor est uera ; quia etc. 3. 1. Vtrum ius sit de nihilo? Solutio: Nullum ius est de nihilo. 15» Sed aliquod ius est de nihilo; ergo aliquod ius est de nihilo et non est de nihilo. Maior est duplex, quia non est de nihilo materialiter. Sed est de nihilo, propter hoc quia est et non erat. Minor est uera; quia ponendo etc. 160 3. 2. Vtrum ius sit de forma specifica et materia? Solutio: Nullum ius est de specifica forma et materia. Sed aliquod ius est de specifica forma et materia; ergo aliquod ius est |et non est de specifica forma et materia. Maior est duplex, quia non est de specifica forma et materia 165 corporea, sed morali. Minor est uera; quoniam ponendo etc. 3. 3. Vtrum ius sit subditum ? Solutio: Nullum ius est subditum. Sed aliquod ius est subditum; ergo aliquod ius est subditum et non est subditum. Maior est duplex, quia non est subditum iniurioso, sed iusto. 170 Minor est uera; quia ponendo etc. 4. I. Vtrum ius sit formale? Solutio: Nullum ius est formale. Sed aliquod ius est formale; ergo aliquod ius est formale et non est formale. Maior est duplex, quia non est formale, in quantum est mate175

180

riale. Sed est formale, in quantum non est materiale. Minor est uera ;

quoniam etc. 4. 2. Vtrum ius sit finale? Solutio: Nullum ius est finale. Sed aliquod ius est finale; ergo aliquod ius est finale et non est finale. Maior est duplex, quia non est finale latroni, sed iusto. Minor est uera; quia ponendo etc. 5. Vtrum ius sit quantum? Solutio: Nullum ius est quantum.

138 habitus] V; om. H

V 138”

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

281

Sed aliquod ius est quantum ;ergo aliquod ius est quantum et non est quantum.

Maior est duplex, quia non est quantum linealiter, sed habitualiter. Minor est uera; quia ponendo etc. 6. Vtrum ius sit quale? Solutio: Nullum ius est quale. Sed aliquod ius est quale; ergo aliquod ius est quale et non est quale. Maior est duplex, quianon est quale proprium homini, sed Deo. Minor est uera; quia ponendo etc. 190 7. Vtrum ius sit in tempore ? Solutio: Nullum ius est in tempore. Sed aliquod ius est in tempore; ergo aliquod ius est in tempore et non est in tempore. Maior est duplex, quia non est in tempore motiue ac successiue, sed instantanee. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum

185

195 ete:

8. Vtrum ius sit in loco? Solutio: Nullum ius est in loco. Sed aliquod ius est in loco; ergo aliquod ius est in |loco et non est in loco. Maior est duplex, quia non est in loco collocabiliter, sed essentia200 liter et praesentialiter. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 9. Vtrum ius sit modale? Solutio: Nullum ius est modale. Sed aliquod ius est modale; ergo aliquod ius est modale et non est modale. Maior est duplex, quia non est modale corporeum, sed mentale. 205 Minor est uera; quia ponendo etc. §; IO. Vtrum unum ius sit cum alio? Solutio: Nullum ius est cum alio. Sed aliquod ius est cum alio; ergo aliquod ius est cum alio et non est cum alio. Maior est duplex, quia non est cum alio se ipsum. Sed est cum 210 alio sufficientia. Minor est uera; quia ponendo etc. Deduximus fallaciam uicesimam per decem quaestiones generales, ratione cuius deductionis intellectus cum fallacia facit de

iure scientiam. De quaestionibus medicinae

»,

Quaestiones et solutiones medicinae intendimus uenari cum uicesima fallacia per principia et per regulas Avtis generalis ad dandum doctrinam, per quam medicus potest medicinam ad scientiam applicare.

3 Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146).

199 collocabiliter] V; om.

H —— 210 Maior - se ipsum] V; om. H

V 139!

282

139. DE REFVGIO INTELLECTVS [r. Et primo per principia]

IO

15

I. Quaeritur: Vtrum medicina sit bonum ? Solutio: Nulla medicina est bonum. Sed quaedam medicina est bonum; ergo quaedam medicina est bonum et non est. bonum. Maior est duplex, quia non est bonum, cum ipsa sit abstracta et bonum concretum. Verumtamen reubarbarus est medicina, propter hoc quia purgat choleram. Et quia de bonitate est habituatus, potest dici, quod est bonus. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. Vtrum medicina sit magna? Solutio: Nulla medicina est magna. Sed aliqua medicina est magna; ergo aliqua medicina est

magna et non est |magna. 20

25

Maior est duplex, quia non est magna, propter hoc quia non sanat omnes homines. Verumtamen est magna, quia quandoque destruit magnas infirmitates. Minor est uera; nam ponendo etc. 3. Vtrum medicina sit durabilis? Solutio: Nulla medicina est durabilis. Sed aliqua medicina est durabilis ; ergo aliqua medicina est durabilis et non est durabilis. Maior est duplex, quia non est durabilis tunc, quando medicus non potest per ipsam facere durare sanitatem. Sed est durabilis tunc, quando resistit infirmitati siue morti. Minor est uera; nam ponendo etc. 4. Vtrum medicina sit potens? Solutio: Nulla medicina est potens. Sed aliqua medicina est potens; ergo aliqua medicina est

30

potens et non est potens.

35

Maior est duplex, quia non est potens per se in patiente sine medico. Sed est potens in ipso cum medico. Minor est uera ; sicut in aliis supra. 5. Vtrum medicina sit intelligibilis? Solutio: Nulla medicina est intelligiblis. Sed aliqua medicina est intelligibilis; ergo aliqua medicina est intelligibilis et non est intelligibilis. Maior est duplex, quia non est intelligibilis, quando est positiua per credere auctoritates. Sed est intelligibilis per intellectum siue per experientiam; sicut reubarbarus, de quo |scitur quod purgat

40 choleram, et lactuca tertianam. Minor est uera etc.

6. Vtrum medicina sit amabilis? Solutio: Nulla medicina est amabilis. Sed aliqua medicina est amabilis; ergo aliqua medicina est amabilis et non est amabilis. Maior est duplex: Non est amabilis, eo quia medicina est ae45 quiuoca, quia una est corporalis, alia spiritualis. Et sic spiritualis non est amabilis per hominem in peccato obstinatum. Sed corporalis est amabilis per medicum et patientem. Minor etc.

10 abstracta] V; abstractum H aequiuoca] H; aequiuocum V

37 quando] V; quoniam H

44/45

V 139"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

283

7. Vtrum medicina sit uirtuosa? Solutio: Nulla medicina est uirtuosa. Sed aliqua medicina est uirtuosa ;ergo aliqua medicina 5°

est uirtuosa et non est uirtuosa.

|Maior est duplex, quia non est uirtuosa per reubarbarum in

V 140°

anima, sed in corpore. Minor, ut supra.

55

60

8. Vtrum medicina sit ueritas? Solutio: Nulla medicina est ueritas. Sed aliqua medicina est ueritas; ergo aliqua medicina est ueritas et non est uerita$. Maior est duplex: Non est ueritas, propter hoc quia reubarbarus non est Deus, qui est ueritas. Sed est una Dei ueritas, quae purgat peccata. Minor etc. 9. Vtrum medicina sit delectabilis ? Solutio: Nulla medicina est delectabilis. Sed aliqua medicina est delectabilis; ergo aliqua medicina est delectabilis et non est delectabilis. Maior est duplex, quia non est delectabilis in patiente uulnerato, quando scinditur propter sanitatem, aut quando infirmus potat

reubarbarum. Verumtamen 65 tem. Minor etc.

7o

est delectabilis, desiderando sanita-

IO. Vtrum medicina sit differentiabilis? Solutio: Nulla medicina est differentiabilis. Sed aliqua medicina est differentiabilis ; ergo aliqua medicina est differentiabilis et non est differentiabilis. Maior est duplex, quia non est differentiabilis, in quantum est generalis, sed quoad species sub ipsa existentes. Minor etc. II. Vtrum medicina sit concordabilis ?Solutio: Nulla medicina est concordabilis. Sed aliqua medicina est concordabilis; ergo aliqua medicina est concordabilis et non est concordabilis. Maior est duplex, quia non est concordabilis cum infirmitate, sed cum sanitate concordat. Minor etc. I2. Vtrum medicina sit contrariabilis ?Solutio: Nulla medicina est contrariabilis. Sed aliqua medicina est contrariabilis; ergo aliqua medicina est contrariabilis et non est contrariabilis. Maior est duplex, quia non est contrariabilis sanitati, sed in-

firmitati. Minor etc. I3. Vtrum medicina sit principium? Solutio: Nulla medicina est principium. Sed aliqua medicina est principium ; ergo aliqua medicina est principium et non est principium. Maior est duplex, quia non est principium materiale per medicum, sed effectiue formale. Etiam est materialiter principium 85 quoad reubarbarum, et |naturaliter. Minor etc. I4. Vtrum medicina sit medium? Solutio: Nulla medicina est medium. Sed aliqua medicina est medium; ergo aliqua medicina est medium et non est medium. Maior est duplex, quia non est medium inter sanitatem et infirmitatem. Sed est medium, quia medicus sanat, mediante medicina. Minor etc. I5. Vtrum medicina sit finis? Solutio: Nulla medicina est finis. Sed aliqua medicina est finis; ergo aliqua medicina est finis et non 95 est finis. 80

V 140"

284

IOO

IOS

IIO

IIS

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Maior est duplex, quia finis corporis non est medicina animae, sed e contrario. Minor etc. 16. Vtrum medicina sit maior? Solutio: Nulla medicina est maior. Sed aliqua medicina est maior; ergo aliqua medicina est maior et non est maior. Maior est duplex, quia non est maior medicina corporis, sed medicina animae. Minor est uera etc. 17. Vtrum medicina sit aequalis? Solutio: Nulla medicina est aequalis. Sed aliqua medicina est aequalis; ergo aliqua medicina est aequalis et non est aequalis. Maior est duplex, quia non est aequalis neutraliter inter sanitatem et infirmitatem, ex quibus non potest fieri compositio, eo quia simpliciter sunt contraria. Sed est aequalis quoad formam et materiam subiectiue in patiente. Minor etc. 18. Vtrum medicina sit minor? Solutio: Nulla medicina est minor. Sed aliqua medicina est minor; ergo aliqua medicina est minor et non est minor. Maior est duplex, quia non est minor, propter hoc quia est habitus positiuus contra habitum priuatiuum, qui est infirmitas. Sed est minor, in quantum una medicina est minor alia. Minor etc. Diximus de medicina, per principia deducta cum uicesima fallacia. Et quia principia sunt generalia, datur regula generalis cum ipsa fallacia ad uenandum medicinam.

V x4

2. De medicina, per regulas deducta I20

125

130

135

I. I. Quaeritur: Vtrum medicina sit dubitabilis ? Solutio: Nulla medicina est dubitabilis. Sed aliqua medicina est dubitabilis ; ergo aliqua medicina est dubitabilis et non est dubitabilis. Maior est duplex, quia non est dubitabilis, in quantum est actu, sed in quantum non est scibilis. Minor est simpliciter uera etc. I. 2. Vtrum medicina sit affirmabilis? Solutio: Nulla medicina est affirmabilis. Sed aliqua medicina est affirmabilis ;ergo aliqua medicina est affirmabilis et non est affirmabilis. Maior est duplex, quia non est affirmabilis, in quantum est dubitabilis, sed in quantum est actu. Minor etc. I. 3. Vtrum medicina sit negabilis ? Solutio: Nulla medicina est negabilis. Sed aliqua medicina est negabilis ; ergo aliqua medicina est negabilis et non est negabilis. Maior est duplex, quia non est negabilis, in quantum est actu. Sed est negabilis, in quantum experimentum est fallax. Minor etc. 2. I. Vtrum medicina sit habitus, cum quo medicus sanat? Solutio: Nulla medicina est habitus. Sed aliqua medicina est habitus; ergo aliqua medicina est halbitus et non est habitus.

98/102 Vtrum medicina - etc.] V; om. H

H 64

I39. DE REFVGIO INTELLECTVS

285

Maior est duplex, quia habitus reubarbaro innatus non est habitus medici. Sed medicina est habitus medici seu reubarbari. 140 Minor etc. 2. 2. Vtrum medicina habeat intensa correlatiua? Solutio: Nulla medicina habet intensa correlatiua. Sed aliqua medicina habet intensa correlatiua; ergo aliqua medicina habet et non habet intensa correlatiua. Maior est duplex, quia non habet intensa correlatiua, in quan145 tum est acquisita, sed in subiecto naturali, sicut in reubarbaro. Minor etc. 2. 3. Vtrum medicina sit in medico actio? Solutio: Nulla medi-

cina est in medico actio. Sed aliqua medicina est in medico actio ; 150 ergo aliqua |medicina est in medico actio et non est in medico actio. V Maior est duplex, quia non est in medico actio naturalis causalis, sed occasionalis, eo quia est in reubarbaro naturalis et causalis.

155

160

Minor etc. 2. 4. Vtrum medicina habeat in patiente actionem? Solutio: Nulla medicina habet in patiente actionem. Sed aliqua medicina habet in patiente actionem; ergo aliqua medicina habet et non habet in patiente actionem. Maior est duplex, quia non habet in patiente actionem, per hoc quia est habitus acquisitus. Sed habet actionem per reubarbarum, cum sit ei habitus naturalis. Minor etc. 3. 1. Vtrum medicina sit de nihilo? Solutio: Nulla medicina est

170

175

180

de nihilo. Sed aliqua medicina est de nihilo; ergo aliqua medicina est de nihilo et non est de nihilo. Maior est duplex, quia non est de nihilo materialiter. Sed est de nihilo, propter hoc quia est et non erat. Minor etc. 3. 2. Vtrum medicina sit de partibus simplicibus specificis? Solutio: Nulla medicina est de partibus simplicibus specificis. Sed aliqua medicina est de partibus simplicibus specificis; ergo aliqua medicina est et non est de partibus simplicibus specificis. Maior est duplex, quia non est partibus simplicibus specificis quoad ministrationem medici, sed quoad reubarbarum, qui agit in patiente per suam speciem. Minor etc. 3. 3. Vtrum medicina sit passiua ? Solutio: Nulla medicina est passiua. Sed aliqua medicina est passiua ;ergo aliqua medicina est passiua et non est passiua. Maior est duplex: Non est passiua, propter hoc quia est habitus. Sed est passiua sub medico, eo quia est instrumentum eius motum in subiecto. Minor etc. 4. Vtrum medicina sit propter se? Solutio: Nulla medicina est propter se. Sed aliqua medicina est propter se; ergo aliqua medicina est propter se et non est propter se.

Maior est duplex, quia non est propter se quoad medicum, sed quoad infirmum. Minor etc. 177 motum] V; natum H

141"

286 185

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

5. Vtrum medicina sit continua? Solutio: Nulla medicina est continua. Sed aliqua medicina est continua ;|ergo aliqua medicina

V 142

est continua et non est continua.

Maior est duplex, quia non est continua, propter hoc quia est successiua. Sed est continua, propter hoc quia est habitus. Minor etc: 190

6. Vtrum medicina sit propria proprietas ? Solutio: Nulla medicina est propria proprietas. Sed aliqua medicina est propria proprietas; ergo aliqua medicina est propria proprietas et non est propria proprietas. Maior est duplex, quia non est propria proprietas medico, sed

195 acquisita. Sed in reubarbaro sic, et sic de lactuca, et quolibet in sua

200

propria specie. Minor etc. 7. Vtrum medicina sit in tempore? Solutio: Nulla medicina est in tempore. Sed aliqua medicina est in tempore; ergo aliqua medicina est in tempore et non est in tempore. Maior est duplex, quia non est in tempore instantaneo quoad medicum, eo quia agit successiue. Sed est in tempore quoad reubarbarum, eo quia agit in instanti. Minor etc.

8. Vtrum medicina sit in loco? Solutio: Nulla medicina est in loco. Sed aliqua medicina est in loco; ergo aliqua medicina est in 205 loco et non est in loco. Maior est duplex, quia non est in loco, eo quia est habitus extra lineas et angulos assituatus. Sed est in loco, per hoc quia subiectum, cui est habitus, est in loco. Minor etc. 210

9. Vtrum medicina sit modalis? Solutio: Nulla medicina est modalis. Sed aliqua medicina est modalis; ergo aliqua medicina est modalis et non est modalis. Maior est duplex, quia non est modalis naturaliter quoad medicum, sed artificialiter. Minor etc.

215

IO. Vtrum medicina sit cum medico? Solutio: Nulla medicina est cum medico. Sed aliqua medicina est cum medico; ergo aliqua medicina est cum medico et non est cum medico. Maior

220

est duplex, quia non est cum

medico

causaliter, sed

occasionaliter. Minor etc. Diximus de quaestionibus medicinae per regulas deductis. Et quia regulae sunt generalles, datur doctrina cum uicesima fallacia ad uenandum medicinam, et ad cognoscendum suam essentiam et naturam.

De quaestionibus naturae

Quaestiones nunc cum uicesima fallacia intendimus pertractare

187 quia] V; add. non H

195 et] V; om. H

V 142”

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

287

per principia et regulas Artis generalis ad dandum doctrinam, per quam intellectus cum praedicta fallacia faciat scientiam de natura.

[r. Et primo per principia]

Io

I. Quaeritur: Vtrum natura sit bonum? Solutio: Nulla natura est bonum. Sed aliqua nátura est bonum; ergo aliqua natura est bonum et non est bonum. Maior est duplex, quia non est bonum, in quantum bonum dicit compositum, et natura abstractum. Sed est bonum, quia Deus est natura naturans, et est bonus. Minor est uera etc.

T5

20

25

2. Vtrum natura | sit magnitudo? Solutio: Nulla natura est H 64" magnitudo. Sed aliqua natura est magnitudo; ergo aliqua natura est magnitudo et non est magnitudo. Maior est duplex: Non est magnitudo, eo quia magnitudo dicit plus, quam natura. Sed est magnitudo, propter hoc quia Deus, qui est natura naturans, est ipsa magnitudo. Minor etc. 3. Vtrum natura sit durabilis ? Solutio: Nulla natura est durabilis. Sed aliqua natura est durabilis; ergo aliqua natura est durabilis et non est durabilis. Maior est duplex, quia non est durabilis in subiecto corruptibili. Sed est durabilis quoad suum genus indiuisibile. Minor etc. 4. Vtrum natura sit potens? Solutio: Nulla natura est potens. Sed aliqua natura est potens ; ergo aliqua natura est potens et non est potens.

Maior est duplex, quia non est potens per se, sed per agentem. Minor etc. 5. Vtrum natura sit intellectus agens ? Solutio: Nulla natura est 30 intellectus agens. Sed aliqua natura est intellectus agens; ergo aliqua natura est intellectus agens et non est intellectus agens. Maior est duplex, quia non est intellectus agens, ut compositum, sed eo quia Deus est intellectus agens et natura. Minor etc. 6. Vtrum natura sit amans naturale? |Solutio: Nulla natura est V 145' 35 amans naturale. Sed aliqua natura est amans naturale; ergo aliqua natura est amans naturale et non est amans naturale.

Maior est duplex, quia non est amans naturale, in quantum est creatura, sed in quantum est Deus. Minor etc. 7. Vtrum natura sit uirtus? Solutio: Nulla natura est uirtus.

3 Ars generalis ultima (1305-1308; Gl dp, Pla 146).

12 naturans] H; om. V — 17/18 Deus - magnitudo] V; Deus qui est magis

est natura naturans H — 27 per?] H; add. accidens uel per V — 29 agens] V; 30 agens!] V; om. H = agens?] V; om. H — 31 agens!] V; om. H om. H agens?] V; om. H

288

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

40 Sed aliqua natura est uirtus; ergo aliqua natura est uirtus et non

45

est uirtus. Maior est duplex, quia non est uirtus, propter hoc quia uirtus est suus habitus. Sed est uirtus natura diuina. Minor etc. 8. Vtrum natura sit ueritas ? Solutio: Nulla natura est ueritas. Sed aliqua natura est ueritas ; ergo aliqua natura est ueritas et non est ueritas. Maior est duplex, quia non est ueritas creata, sed increata. Minor etc.

9. Vtrum natura sit delectabilis? Solutio: Nulla natura est delectabilis. Sed aliqua natura est delectabilis ; ergo aliqua natura est delectabilis et non est delectabilis. Maior est duplex, quia non est delectabilis per se, sed per agentem naturalem. Minor etc. IO. Vtrum natura sit differentians ? Solutio: Nulla natura est | El 725 55 differentians. Sed aliqua natura est differentians; ergo aliqua natura est differentians et non est differentians. Maior est duplex, quia non est differentians, per quem est mota sicut per agentem. Sed est differentians, propter hoc quia est forma mota ad causandum differentias naturales. Minor etc. II. Vtrum natura sit concordans? Solutio: Nulla natura est concordans. Sed aliqua natura est concordans ; ergo aliqua natura est concordans et non est concordans. Maior est duplex, quia non est concordans, scilicet ipse agens. Sed est concordans, quia est forma mota ad causandum concor65 dantias naturales. Minor etc. I2. Vtrum natura sit contrarians? Solutio: Nulla natura est contrarians. Sed aliqua natura est contrarians ; ergo aliqua natura est contrarians et non est contrarians. Maior est duplex, quia non est contrarians, uidelicet |ipsum V 143° 79 agens. Sed est contrarians, quia est forma mota ad causandum contrarietates naturales. Minor etc. I3. Vtrum natura sit principium? Solutio: Nulla natura est principium. Sed aliqua natura est principium; ergo aliqua natura est principium et non est principium. Maior est duplex, quia non est principium principale agens, sed 75 secundarium, eo quia est mouens motum naturalem. Minor etc. I4. Vtrum natura sit medium? Solutio: Nulla natura est medium. Sed aliqua natura est medium; ergo aliqua natura est medium et non est medium. 80 Maior est duplex, quia non est medium compositum ex pluribus essentiis. Sed est medium inter naturalem agentem et naturalem agibilem, cum sit forma, cum qua naturalis agens producit naturatum. Minor etc. 50

75 principale] V; om. H

I39. DE REFVGIO INTELLECTVS 85

90

95

IOO

IOS

289

I5. Vtrum natura sit finis? Solutio: Nulla natura est finis. Sed aliqua natura est finis; ergo aliqua natura est finis et non est finis. Maior est duplex, quia non est finis, eo quia se habet ad terminum ad quem. Sed est finis, in quantum est Deus. Minor etc. 16. Vtrum natura sit maior? Solutio: Nulla natura est maior. Sed aliqua natura est maior; ergo aliqua natura est maior et non est maior. Maior est duplex, quia non est maior, in quantum est corporea, sed in quantum est spiritualis. Minor etc. 17. Vtrum natura sit aequalis ? Solutio: Nulla natura est aequalis. Sed aliqua natura est aequalis; ergo aliqua natura est aequalis et non est aequalis. Maior est duplex, quia non est aequalis in correlatiuis extensis, sed in intensis et intrinsecis. Minor etc. 18. Vtrum natura sit minor? Solutio: Nulla natura est minor. Sed aliqua natura est minor; ergo aliqua natura est minor et non est minor. Maior est duplex, quia non est minor quoad se, in quantum est genus. Sed est minor, propter hoc quia in aliquo subiecto est minor, et in aliquo maior. Minor etc. Diximus de natura, deducta cum fallacia uicesima per decem et octo principia. Et per hoc, quod de ipsa diximus, potest naturalis artista cognoscere

ipsam naturam

et suam

essentiam

et suas

operationes, et quod natura est subiectum, ex quolartista extrahit V 144° septem artes liberales in secundariis intentionibus positas; non tamquam naturaliter et materialiter, sed formaliter et artificialiIIO

TOU.

2. De quaestionibus naturae, per regulas deductis I. I. Quaeritur: Vtrum natura sit dubitabilis? Solutio: Nulla natura est dubitabilis. Sed aliqua natura est dubitabilis; ergo aliqua natura est dubitabilis et non est dubitabilis. Maior est dupléx, quia non est dubitabilis, in quantum est actu. IIS Sed est dubitabilis, in quantum est credibilis. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. I. 2. Vtrum natura sit affirmabilis? Solutio: Nulla natura est affirmabilis. Sed aliqua natura est affirmabilis; ergo aliqua natura I20 est affirmabilis et non est affirmabilis. Maior est duplex, quia non est affirmabilis, in quantum est credibilis. Sed est affirmabilis, in quantum est intelligibilis. Minor etc. 125

I. 3. Vtrum natura sit negabilis? Solutio: Nulla natura est negabilis. Sed aliqua natura est negabilis; ergo aliqua natura est negabilis et non est negabilis. 111 per - deductis] V; om. H

290

130

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Maior est duplex, quia non est negabilis, in quantum est intelligibilis. Sed est negabilis, in quantum est credibilis. Minor etc. 2. I. Vtrum natura sit ens, cui proprie competat naturare? Solutio: Nulla natura est ens, cui proprie competit naturare. Sed aliqua natura est ens, cui proprie competit naturare; ergo aliqua natura est ens et non est ens, cui proprie competit naturare.

Maior est duplex, quia non est ens, cui proprie competit naturare, in quantum non est principale agens compositum, cui maxi195 me competit naturare. Sed est forma mota a principale agente, cui secundarie competit naturare. Minor etc. 2. 2. Vtrum natura habeat in se intensa et connaturalia correlatiua? Solutio: Nulla natura habet in se intensa correlatiua. Sed aliqua natura habet in se intensa correlatiua; ergo aliqua natura habet in se et non habet in se intensa correlatiua. Maior est duplex, quia non habet tamquam natura accidentalis, sed in quantum est substantialis. Minor etc. 2. 3. Vtrum natura in subiecto, in quo est, sit naturans ? Solutio: Nulla natura in subiecto, in quo est, est naturans. Sed aliqua 145 natura in subiecto, in quo est, est naturans; ergo aliqua natura in subiecto, in quo est, est naturans et non est naturans.

Maior est duplex, quia non est naturans ut compositum, sed in quantum |est forma mota ad naturandum. Minor etc. V 144" 2. 4. Vtrum natura in subiecto, in quo est, habeat actionem et ISO passionem? Solutio: Nulla natura habet actionem et passionem. Sed aliqua natura habet actionem et passionem; ergo aliqua natura habet et non habet actionem et passionem. Maior est duplex, quia non habet, sed ipsum subiectum. Sed habet, propter hoc quia est forma mota ad naturandum. Minor etc. 3. 1. Vtrum natura sit de aliquo? Solutio: Nulla natura est de 155 aliquo. Sed aliqua natura est de aliquo; ergo aliqua natura est de aliquo et non est de aliquo. Maior est duplex, quia non est de aliquo materialiter, cum sit creatura. Sed est dealiquo in subiecto, generando et corrumpendo. 160 Minor etc. 3. 2. Vtrum natura sit de sua forma et materia specificis? Solutio: Nulla natura est de materia et forma. Sed aliqua natura est de materia et forma; ergo aliqua natura est de materia et forma et non est de materia et forma specificis. 165 Maior est duplex, quia non est, in quantum non est principale agens compositum, sed in quantum est sua specifica actio et

passio. Minor |etc.

134 non] H; om. V

lel aes

135/136 Sed - naturare] H; om. V

139. DE REFVGIO INTELLECTVS 170

175

180

185

190

291

3. 3. Vtrum natura sit possessa? Solutio: Nulla natura est possessa. Sed aliqua natura est possessa; ergo aliqua natura est possessa et non est possessa. Maior est duplex, quia non est possessa substantialiter, sed per accidens. Minor etc. 4. Vtrum natura sit habitus formalis ? Solutio: Nulla natura est habitus formalis. Sed aliqua natura est habitus formalis; ergo aliqua natura est habitus formalis et non est habitus formalis. Maior est duplex, quia non est habitus formalis quoad terminum ad quem, sed quoad terminum a quo. Minor etc. 5. Vtrum natura sit quanta ? Solutio: Nulla natura est quanta. Sed aliqua natura est quanta; ergo aliqua natura est quanta et non est quanta.

Maior est duplex, quia non est quanta, in quantum est abstracta. Sed est quanta per accidens in subiecto quanto. Minor etc. 6. Vtrum natura sit propria proprietas ?Solutio: Nulla natura est propria proprietas. Sed aliqua natura est propria proprietas; ergo aliqua natura est propria | proprietas et non est propria V 145! proprietas. Maior est duplex, quia non est propria proprietas, in quantum est communis, sed subiecto, in quo est. Minor etc. 7. Vtrum natura sit in tempore? Solutio: Nulla natura est in tempore. Sed aliqua natura est in tempore; ergo aliqua natura est in tempore et non est in tempore.

195

200

205

210

Maior est duplex, quia non est in tempore instantaneo successiue, sed per hoc quia est genus immutabile. Minor etc. 8. Vtrum natura sit in loco? Solutio: Nulla natura est in loco. Sed aliqua natura est in loco; ergo aliqua natura est in loco et non est in loco. Maior est duplex, quia non est in loco, in quantum est generalis, sed in quantum est in subiecto collocato. Minor etc. 9. Vtrum natura habeat per se modum naturandi? Solutio: Nulla natura habet per se modum naturandi. Sed aliqua natura habet per se modum naturandi; ergo aliqua natura habet per seet non habet per se modum naturandi. Maior est duplex, quia non habet, eo quia est mota ad modum per agentem. Verumtamen in quantum est forma naturalis, habet modum per se ad naturandum. Minor etc. IO. Vtrum natura sit cum aliquo, a sua essentia remoto? Solutio: Nulla natura est cum aliquo, a sua essentia remoto. Sed aliqua natura est cum aliquo, a sua essentia remoto; ergo aliqua natura est cum aliquo et non est cum aliquo, a sua essentia remoto. Maior est duplex, quia non est cum aliquo, a sua essentia remoto, per contingentiam, sed quoad creationem, uidelicet cum Deo, sine

quo esse non potest. Minor etc. Diximus de natura deducta per decem regulas generales, propter quam deductionem intellectus facit cum uicesima fallacia de 215 natura scientiam.

292

139. DE REFVGIO INTELLECTVS De quaestionibus theologiae

s

WHo

Hi

20

25

3o

35

Quaeritur: Vtrum theologia sit primitiua scientia? Solutio: Nulla theologia est primitiua scientia. Sed aliqua theologia est primitiua scientia ;ergo aliqua theologia est primitiua scientia et non est primitiua scientia. Maior est duplex, quia non est primitiua scientia, in quantum indiget aliis scientiis, per quas sit cognoscibilis. Sed est primitiua respectu finis, quoniam omnes aliae sunt propter ipsam. Minor est simpliciter uera; nam ponendo secundum sensum maioris, priuat| V x45" primum. Vtrum theologia sit magis bona intelligendo, quam credendo? Solutio: Nulla theologia est magis bona intelligendo, quam credendo. Sed aliqua theologia est magis bona intelligendo, quam credendo; ergo aliqua theologia est magis bona et non est magis bona intelligendo, quam credendo. Maior est duplex, quia non est magis bona illis, qui ipsam non intelligunt, sed illis, qui ipsam intelligunt. Aliter intellectus non esset ita altus per intelligere, sicut est per credere in theologia, sicut est in aliis scientiis. Minor etc. Vtrum theologia sit sufficiens intellectui in uia ? Solutio: Nulla theologia est sufficiens intellectui in uia. Sed aliqua theologia est sufficiens intellectui in uia ;ergo aliqua theologia est sufficiens et non est sufficiens intellectui in uia. Maior est duplex, quia non est sufficiens, in quantum est positiua, sed in quantum est argumentatiua. Minor etc. De quaestionibus theologiae sufficiant istae tres dictae quoad praesens, et maxime quia de ipsa largo modo sumus locuti in primo subiecto, cum Deus sit subiectum eius. Diximus de quolibet per omnes materias deducto. Modo proponimus procedere alio modo, uidelicet facere quaestiones, quas alii fecerunt, et soluere ipsas cum fallacia uicesima. Verumtamen quandoque intendimus nos facere quaestiones et soluere ipsas ad placitum. Et primo intendimus soluere decem quaestiones, quas fecit frater Thomas de Aquino. Et sicut soluere intendimus, sic possunt solui aliae cum fallacia suo modo. De decem quaestionibus fratris Thomae de Aquino Ordinis Praedicatorum, magistri in theologia (Vide Excusationem Raimundi III (infra pp. 363-367)]

17 intelligunt!] V; intelligant H

intellectui] V; intelligendi H intellectui] V; intelligendi H

intelligunt?] V; intelligant H

20

21 intellectui] V; intelligendi H 23 intellectui] V ; intelligendi H

22

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

293

De duabus quaestionibus fratris Martini Anglici Ordinis Minorum, magistri in theologia

IO

15

I. Quaeritur: Vtrum per rationem naturalem demonstrari possit Deum esse infinitae uirtutis intensiue? Et uidetur quod non, quia nullum ens per rationem naturalem demonstrari potest, quod sit infinitae uirtutis intensiue. Sed Deus est ens; ergo Deus non potest demonstrari Der rationem naturalem, quod sit infinitae uirtutis intensiue. | Sed contra: Nullum ens demonstrari potest per rationem naturalem, quod sit infinitae uirtutis intensiue. Sed aliquod ens demonstrari potest per rationem naturalem, quod sit infinitae uirtutis intensiue ;ergo aliquod ens demonstrari potest et demonstrari non potest per rationem naturalem, quod sit infinitae uirtutis intensiue. Maior est duplex, quia non potest demonstrari per causas, eo quia Deus est ens infinitum, non habens supra se causam praeiacentem. Sed per aequiparantiam infinitorum correlatiuorum; sicut diuina uirtus, quae est ita intensiue quoad sua correlatiua

V 148"

infinita, sicut diuinus intellectus siue diuina uoluntas. Nam aliter 20

25

20

non esset eis aequiualens absolute; quod est impossibile. 2. Vtrum aliquid aliud a Deo possit esse infinitum? Solutio: Nihil aliud a Deo potest esse infinitum. Sed potentia ignis siue motus caeli est aliud a Deo; ergo potentia ignis siue motus caeli non potest esse infinitum. Nihil aliud a Deo potest esse infinitum. Sed aliquid a Deo potest esse infinitum; ergo aliquid a Deo potest esse et non potest esse infinitum. |Maior est duplex, quia non potest esse infinitum, eo quia soli Deo competit habere actum infinitum, uidelicet infinire siue infinitare. Sed potentia ignis quoad esse suae existentiae potest comburere lignum in infinitum, si haberet. Et motus caeli potest multiplicare dies in numerum infinitum, posito quod sit ab aeterno, cum sint summa signa; quod in diuinis est infinita generatio et spiratio. Sed non potest, quia caret materia siue subiecto. [Quaestiones uariae] Vtrum Deus possit errare? Solutio: Nullum ens infinite et aeterne bonum, potens, intelligens, uolens et uirtuosum potest errare. Sed Deus est huiusmodi; ergo Deus non potest errare.

1/2 Cf. prolegomena (pg. 225).

21 Cf. prolegomena (pg. 226).

2 magistri in theologia] V; om. H — 20 eis] V; ens H infnitus H — 30 ignis] conieci; add. siue motus caeli HV

24 infinitum] V;

HH 723«' des: H 64" inc.

294

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Nullum ens infinite et aeterne bonum, potens, intelligens, uolens et uirtuosum potest errare. Sed aliquod ens infinite et aeterne bonum etc. potest errare; ergo aliquod ens infinite et aeterne bonum, potens, intelligens, uolens et uirtuosum potest errare |et

V 148"

non potest errare. IO

Maior est duplex, quia non potest errare, facta hypothesi, quod sit infinita et aeterna productio in diuinis quoad suam bonitatem, magnitudinem, aeternitatem, potestatem etc. Sed potest errare,

15

20

25

20

posito quod non sit talis productio, eo quia esset otiosum in suis rationibus infinitis et aeternis. Vtrum materia possit esse sine forma? Solutio: Nulla materia potest esse sine forma. Sed aliqua materia potest esse sine forma ; ergo aliqua materia potest esse et non potest esse sine forma. Maior est duplex, quia non potest esse sine forma, eo quia sine forma non posset habere passionem, sine qua passione non potest esse. Verumtamen potest esse sine forma quoad esse suae existentiae, quod est sua propria proprietas. Minor est uera; nam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. Vtrum secundaria forma corporea possit esse sine prima ? Solutio: Nulla forma secundaria potest esse sine prima. Sed aliqua forma secundaria potest esse sine prima; ergo aliqua forma secundaria potest esse et non potest esse sine prima. Maior est duplex, quia non potest esse sine prima, eo quia non haberet, ex quo esset naturaliter, sicut secunda materia, quae non posset esse sine prima. Verumtamen posset esse creatiue, quoad potentiam Dei infinitam. Minor etc. Vtrum omnia elementa, ubicumque sint, mixta sint ? Solutio:

Nullum elementum, ubicumque est, mixtum est. Sed aliquod elementum, ubicumque est, mixtum est ; ergo aliquod elementum, ubicumque est, mixtum est et non mixtum est. Maior est duplex, quia non est mixtum, secundum antiquam 35 opinionem, in sphaera propria. Verumtamen est mixtum in qualibet sphaera, sicut in sphaera terrae, in qua sunt mixta ratione elementatorum. A simili in sphaera ignis, aeris et aquae ratione continuitatis, participationis, actionis et passionis, et etiam motus 40

a superius usque inferius, et e conuerso. Et ut ignis possit appro-

45

aqua suam frigiditatem terrae, et terra suam siccitatem igni, et hoc circulariter et continue. Minor est uera etc. Vtrum ignis sit in rosa actu ? Solutio: Nullum elementum est in rosa actu. Sed aliquod elementum est in rosa actu; ergo aliquod elementum est et non est in rosa actu. Maior est duplex, quia non est in rosa actu, sicut in sua sphaera. Sed est in rosa actu, sicut pars in suo toto, ut substantia in corpore composito ex ipsa et suis accidentibus. Aliter rosa non esset

priare suam caliditatem aeri, et aer suam humiditatem |aquae, et V 149°

11/13 in diuinis - productio] V; om. H

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

295

elementata, neque haberet ex quo esset materialiter siue formaliter, et sic de sua quantitate, qualitate etc. Minor, ut supra. Vtrum flamma istius candelae sit actu in lichino? Solutio: Nulla flamma est actu in lichino. Sed aliqua flamma est actu in lichino; ergo aliqua flamma est actu et non est actu in lichino. Maior est duplex, quia non est actu in lichino, eo quia est in 55 motu eueniens et deficiens. Verumtamen est in actu, quia est immutabilis in lichino, dum est in ipso. Minor etc. Vtrum homo mortuus moueat hominem uiuum ad intelligendum? Solutio: Nullus homo mortuus mouet hominom uiuum ad 60 intelligendum. Sed aliquis homo mortuus mouet hominem uiuum ad intelligendum; ergo aliquis homo mortuus mouet et non mouet hominem uiuum ad intelligendum. Maior est duplex, quia non mouet ipsum actiue atque formaliter, cum non sit de ratione mortui, quod homo uiuus intelligat. 65 Verumtamen est dispositio siue occasio homini uiuo, quod cum ipso moueat se obiectiue, et etiam subiectiue ad intelligendum. Minor etc. Vtrum iste asinus sit magis filius patris sui, quam iste homo sit H 65! filius sui patris? Solutio: Nullus asinus est magis filius patris sui, 70 quam iste homo sui. Sed quidam asinus est magis filius patris sui, quam iste homo sui; ergo quidam asinus est magis|filius et non est V 149" magis filius patris sui, quam iste homo sui. 5°

Maior est duplex, quia non est magis filius, quam homo, facta 75

80

85

90

hypothesi, quod sensitiua hominis sit a generante. Verumtamen est magis filius, posito quod sensitiua hominis sit a creante et nona generante, et sensitiua asini a generante. Et hoc patet quoad quattuor causas uniuersales. Minor etc. Vtrum intelligentia moueat caelum? Solutio: Nulla intelligentia mouet caelum. Sed aliqua intelligentia mouet caelum; ergo aliqua intelligentia mouet caelum et non mouet caelum. Maior est duplex, quia non mouet caelum, eo quia Deus mouet ipsum ad per se mouendum naturaliter, ut motus naturalis sit in altiori uigore uirtutis, quam uiolentus. Sed mouet ipsum, secundum quod aliqui antiqui dicunt. Minor etc. Vtrum intellectus possit intelligere accidens sine subiecto? Solutio: Nullus intellectus potest intelligere accidens sine subiecto. Sed aliquis intellectus potest intelligere accidens sine subiecto; ergo aliquis intellectus potest intelligere et non potest intelligere accidens sine subiecto. Maior est duplex, quia non potest intelligere sine iuuamine subiecti. Sed quoad se et per se primitiue potest, cum sit de sua propria ratione intelligere. Minor etc. Vtrum triangulus habeat tres angulos? Solutio: Nullum ens 50 siue formaliter] V; sine forma H sine iuuamine] V ;accidens sine H

— 56 deficiens] V; destruens

H

90

296 95

IOO

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

lineatum angulatum habet tres angulos. Sed triangulus est ens lineatum angulatum; ergo triangulus non habet tres angulos. Nullum ens lineatum angulatum habet tres angulos. Sed aliquod ens lineatum angulatum habet tres angulos; ergo aliquod ens lineatum angulatum habet tres angulos et non habet tres angulos. Maior est duplex, quia non habet tres angulos rectos, sed acutos. Minor etc. De decem quaestionibus fratris Richardi Ordinis Minorum,

magistri in theologia (Vide Excusationem Raimundi IV (infra pp. 368-371)]

De decem quaestionibus diuinae essentiae

Quaestiones istas intendimus declarare per uicesimam fallaciam, ut de ipsa diuina essentia aliquo modo notitiam habere possimus. I. Et primo de prima

IO

Vtrum in essentia Dei existentia et agentia sint intensiue aequiualentes? Solutio: In nulla essentia existentia et agentia sunt intensiue aequiualentes. Sed in aliqua essentia existentia et agentia sunt intensiue aequiualentes ; ergo in aliqua essentia existentia et agentia sunt et non sunt intensiue aequiualentes. Maior est duplex, quia non sunt intensiue aequiualentes, posito quod in essentia sua attributa non habeat correlatiua infinita et aeterna. Sed si sic, necessarium est, quod sint aequiualentes. Minor

15

est uera; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. Ad secundam

Vtrum essentia Dei habeat naturam?

Solutio: Nulla essentia

habet naturam. Sed quaedam essentia habet naturam ;ergo quaedam essentia habet naturam et non habet naturam. 20

Maior est duplex, quia non habet naturam, posito quod sua attributa non habeant intensa et connaturalia correlatiua. Sed si

sic, sequitur, quod necessarie habeat naturam. Minor etc.

96/99 Nullum - angulos] H; om. V

ldecem]V;om.H

| 2let]V;om.H

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

297

3. Ad tertiam Vtrum essentia Dei, quae est deitas, habeat in se intensa correla25 tiua, uidelicet deitans, deitabile siue deitatum, et deitare? Solu-

30

tio: Nulla essentia habet in se intensa correlatiua. Sed aliqua essentia habet in se intensa correlatiua ; ergo aliqua essentia habet et non habet in se intensa correlatiua. Maior est duplex, quia rfon habet in se intensa correlatiua, posito quod essentia et esse non conuertantur in idem numero, et quod non habeant infinita et aeterna attributa, habentia infinita et aeterna correlatiua. Sed si sic, habet. Minor etc.

4. Ad quartam Vtrum

essentia

Dei sit finis omnium

aliarum

essentiarum ?

25 Solutio: Nulla essentia est finis omnium aliarum essentiarum. Sed

aliqua essentia est finis omnium aliarum essentiarum ; ergo aliqua essentia est finis et non est finis omnium aliarum essentiarum.

Maior est duplex, quia non est finis | aliarum cum habitibus priuatiuis, sed positiuis. Minor etc. 40

5. Ad quintam

45

Vtrum essentia Dei sit actiua? Solutio: Nulla essentia est actiua. Sed aliqua essentia est actiua; ergo aliqua essentia est actiua et non est actiua. Maior est duplex, quia non est actiua, posito quod non conuertatur cum esse suae existentiae, quod esse habeat intensa correla-

Var52"

tiua. Sed si sic, necessarium est, quod sit actiua. Minor etc. 6. Ad sextam

50

55

Vtrum in essentia Dei sit |aliquid extra ipsam transcendens ? Solutio: In nulla essentia est aliquid transcendens. Sed in aliqua essentia est aliquid transcendens; ergo in aliqua essentia est aliquid et non est aliquid extra ipsam transcendens. Maior est duplex, quia non est aliquid extra ipsam transcendens, posito quod ipsa sufficiat correlatiuis intensis, infinitis et aeternis suorum attributorum. Sed si non, sic, eo quia esset defectiua quoad infinitatem et aeternitatem. Minor etc.

25 et deitare] V ; om. H conieci; conuertantur HV

32 habet] conzeci ;habent

HV

ÁÁ conuertatur]

H 66

298

139. DE REFVGIO INTELLECTVS 7. Ad septimam

60

Vtrum in Deo essentia et substantia sint idem numero ? Solutio: In nullo ente essentia et substantia sunt idem numero. Sed in aliquo ente essentia et substantia sunt idem numero; ergo in aliquo ente essentia et substantia sunt et non sunt idem numero. Maior est duplex, quia non sunt idem numero, facta hypothesi, quod substantia non sit actu denudata ab omni accidente. Sed si sic, sunt, eo quia differentia non posset habere ibi locum. Minor etc. 8. Ad octauam

65

Vtrum in Deo essentia et esse sint idem consistentia et agentia ? Solutio: In nullo ente essentia et esse sunt idem consistentia et agentia. Sed in aliquo ante essentia et esse sunt idem consistentia et agentia ; ergo in aliquod ente essentia et esse sunt idem et non

70

sunt idem consistentia et agentia. Maior est duplex, quia non sunt, posito quod diuina unitas careat intensis, infinitis et aeternis correlatiuis. Sed si non careat, sic. Minor etc.

9. Ad nonam 75

Vtrum essentia Dei sit simlplicissima? Solutio: Nulla essentia est simplicissima. Sed aliqua essentia est simplicissima; ergo aliqua essentia est simplicissima et non est simplicissima. Maior est duplex, quia non est simplicissima, posito quod non habeat infinita, intensa et aeterna correlatiua. Sed si habet, sic.

Minor etc. IO. Ad decimam

80

Vtrum essentia Dei sit maxima? Solutio: Nulla essentia est maxima. Sed aliqua essentia est maxima; ergo aliqua essentia est maxima et non est maxima. Maior est duplex, quia non est maxima, posito quod non habeat 85 maxima

et intensa correlatiua. Sed si habet, sic. Minor etc.

Diximus de decem quaestionibus essentiae Dei, et per ea, quae de ipsis diximus, potest homo respondere ad alias quaestiones peregrinas, quae de ipsa fieri possunt. De quaestionibus diuinae potestatis

Quaestiones istas intendimus tractare cum uicesima fallacia et cum hypothesi per habitum fidei, qui disponit antecedens in

63 sunt] conzeci; om. HV

V 152"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

299

credendo, ut fallacia attingat consequens. Et hoc facimus, uenando beatissimam diuinam trinitatem cum intensis correlatiuis infinitis et aeternis. Et primo sic: I. Ad primam quaestionem [Bonitas]

IO

Vtrum diuina potestas sit optima? Solutio: Nulla potestas est optima. Sed aliqua potestas est optima; ergo aliqua potestas est optima et non est optima. Maior est duplex, quia non est optima, facta hypothesi, quod non habeat correlatiua bona, infinita et aeterna. Sed si habet ipsa correlatiua, necessarium est, quod sit optima. Minor est uera; quoniam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. Ad secundam [Magnitudo]

15

Vtrum diuina potestas sit maxima ? Solutio: Nulla potestas est maxima. Sed quaedam potestas est maxima; ergo quaedam potestas est maxima et non est maxima. Maior est duplex, quia non est maxima, facta hypothesi, quod 20

non habeat correlatiua magna, infinita et aeterna. Sed si habet,

necessarium est, quod |sit maxima. Minor etc. 3. Ad tertiam [Duratio]

25

Vtrum diuina potestas sit durabilissima ? Solutio: Nulla potestas est durabilissima. Sed aliqua potestas est durabilissima ;ergo aliqua potestas est durabilissima et non est durabilissima. Maior est duplex, quia non est durabilissima, posito quod non habeat

correlatiua

durabilia, infinita et aeterna. Sed si habet

necessarium est, quod sit durabilissima. Minor etc. 4. Ad quartam [Intellectus] 30

35

Vtrum diuina potestas sit intelligibilissima? Solutio: Nulla potestas est intelligibilissima. Sed aliqua potestas est intelligibilissima; ergo aliqua potestas est intelligibilissima et non est intelligibilissima. Maior est duplex, quia non est intelligibilissima, facta hypothesi, quod non habeat correlatiua intelligibilia, infinita et aeter-

5 diuinam trinitatem] V; unitatem diuinam H 20 magna] magna intensa V; maxima H 27 durabilia] V; durabilissima H 28 etc.] V; add. Ad quartam :Vtrum creatio mundi sit potentissima ? ... Minor etc., ut infra, q. 4 diuinae bonitatis 29 quartam] V; quintam H 35 intelligibilia] V; intelligibilissima H

V 153!

300

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

na. Sed si habet, necessarium est, quod sit intelligibilissima. Minor etc.

5. Ad quintam [Voluntas] 40

Vtrum diuina potestas sit amabilissima ? Solutio: Nulla potestas est amabilissima. Sed aliqua potestas est amabilissima ; ergo aliqua potestas est amabilissima et non est amabilissima. Maior est duplex, quia non est amabilissima, facta hypothesi, quod non habeat correlatiua amabilia, infinita et aeterna. Sed habet, necessarium est, quod sit amabilissima. Minor etc. 6. Ad sextam [Virtus]

45

Vtrum diuina potestas sit uirtuosissima ? Solutio: Nulla potestas est uirtuosissima. Sed aliqua potestas est uirtuosissima ;ergo aliqua potestas est uirtuosissima et non est uirtuosissima. Maior est duplex, quia non est uirtuosissima, posito quod non 50

habeat

correlatiua

uirtuosa, infinita et aeterna.

Sed si habet,

necessarium est, quod sit uirtuosissima. Minor etc.

7. Ad septimam [Veritas]

55

Vtrum diuina potestas sit uerissima? Solutio: Nulla potestas est uerissima. Sed aliqua potestas est uerissima; ergo aliqua potestas est uerissima et non est uerissima.

Maior | est | duplex, quia non est uerissima, posito quod non V 153” H 66"

habeat correlatiua uera, infinita et aeterna. Sed si habet, necessa-

rium est, quod sit uerissima. Minor etc. 8. Ad octauam [Gloria]

Vtrum diuina potestas sit gloriosissima ? Solutio: Nulla potestas est gloriosissima. Sed aliqua potestas est gloriosissima; ergo aliqua potestas est gloriosissima et non est gloriosissima. Maior est duplex, quia non est gloriosissima, facta hypothesi, quod non habeat correlatiua gloriosa, infinita et aeterna. Sed si 65 habet, est gloriosissima. Minor etc. 9. Ad nonam [Ordo] Vtrum diuina potestas sit ordinatissima ? Solutio: Nulla potestas est ordinatissima. Sed aliqua potestas est ordinatissima ; ergo aliqua potestas est ordinatissima et non est ordinatissima. 38 quintam] V;sextamH 43amabilia]V;amabilissimaH V;septimam H 52 septimam] V; octauam H

—— 45sextam]

139. DE REFVGIO INTELLECTVS 79

301

Maior est duplex, quia non est ordinatissima, posito quod non

habeat

correlatiua

ordinata,

infinita et aeterna. Sed si habet,

necessarium est, quod sit ordinatissima. Minor etc. IO. Ad decimam [Vnitas] 75

Vtrum diuina potestas sit unissima ? Solutio: Nulla potestas est unissima. Sed aliqua potestas est unissima; ergo aliqua potestas est unissima et non est unissima. Maior est duplex, quia non est unissima, facta hypothesi, quod non habeat

80

correlatiua intensa, infinita et aeterna.

Sed si sic,

necessarium est, quod sit unissima. Minor etc. Diximus de quaestionibus diuinae potestatis, quae conditionaliter declarant beatissimam diuinam trinitatem, sine qua non posset esse potentissima per praedicta.

De decem quaestionibus diuinae bonitatis Quaestiones istas intendimus indagare cum uicesima fallacia et cum hypothesi, et hoc conditionaliter, et quoad formam antecedentis et consequentis. Et hoc facimus, ut eueniat intellectus ad notitiam aliquantulam diuinae incarnationis, sine qua finis creationis mundi non esset ultimatus in altiori gradu. Et primo de prima: I. Ad primam [Bonitas]

IO

15

Vtrum creatio mundi sit optima? Solutio: Nulla creatio est optima. Sed aliqua creatio |est optima; ergo aliqua creatio est V 154° optima et non est optima. Maior est duplex, quia non est optima, facta hypothesi, quod filius Dei nonsit incarnatus. Nam meliorem finem bonitatis creationis potuisset ei dedisse, quam dedit, si filius Dei non est incarnatus. Sed si est incarnatus, talis mundi creatio est optima, eo quia non potest esse in meliori gradu. Minor est uera, quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. Ad secundam [Magnitudo] Vtrum creatio mundi sit maxima?

Solutio: Nulla creatio est

maxima. Sed aliqua creatio est maxima; 20

ergo aliqua creatio est

maxima et non est maxima.

Maior est duplex, quia non est maxima, posito quod filius Dei non sit incarnatus, quia sic potuisset ei dedisse maiorem finem, quam dedit. Sed si est incarnatus, talis mundi creatio est maxima,

eo quia non potest esse in maiori gradu. Minor etc. 22 maiorem] cozzec;; meliorem V

302

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

25

3. Ad tertiam [Duratio]

20

Vtrum creatio mundi sit durabilissima ? Solutio: Nulla creatio est durabilissima. Sed aliqua creatio est durabilissima ; ergo aliqua creatio est durabilissima et non est durabilissima. Maior est duplex, quia non est durabilissima, facta hypothesi, quod filius Dei non sit incarnatus, quia sic potuisset ei dedisse durabiliorem finem, quam dedit. Sed si est incarnatus, talis mundi

creatio est durabilissima, eo quia non potest esse in durabiliori gradu. Minor etc. 4. Ad quartam [Potestas]

Vtrum creatio mundi sit potentissima ? Solutio: Nulla creatio est potentissima. Sed aliqua creatio est potentissima ;ergo aliqua creatio est potentissima et non est potentissima. Maior est duplex, quia non est potentissima, posito quod filius Dei non sit incarnatus, quia sic potuisset ei dedisse potentiorem 40 finem, quam dedit. Sed si est incarnatus, talis mundi creatio est potentissima, eo quia non potest esse in potentiori gradu. Minor ete. 35

5. Ad |quintam [Intellectus] 45

50

Vtrum creatio mundi sit intelligibilissima ? Solutio: Nulla creatio est intelligibilissima. Sed aliqua creatio est intelligibilissima ; ergo aliqua creatio est intelligibilissima et non est intelligibilis-

sima. Maior est duplex, quia non est intelligibilissima, facta hypothesi, quod filius Dei non sit incarnatus, quia sic potuisset ei dedisse intelligibiliorem finem, quam dedit. Sed si est incarnatus, talis mundi creatio est intelligibilissima, eo quia non potest esse in intelligibiliori gradu. Minor etc. 6. Ad sextam [Voluntas]

55

60

Vtrum creatio mundi sit amabilissima ? Solutio: Nulla creatio est amabilissima. Sed aliqua creatio est amabilissima ;ergo aliqua creatio est amabilissima et non est amabilissima. Maior est duplex, quia non est amabilissima, posito quod filius Dei non sit incarnatus, quia sic potuisset et dedisse amabiliorem finem, quam dedit. Sed si filius Dei est incarnatus, talis mundi creatio est amabilissima, eo quia non potest esse in amabiliori gradu. Minor etc. 31 durabiliorem] cozzec?; meliorem V ——— 39 potentiorem] cozzeci ;meliorem V 50 intelligibiliorem] corr. ex meliorem V 58 amabiliorem] corr. ex meliorem V

V 154”

I39. DE REFVGIO INTELLECTVS

303

7. Ad septimam [Virtus]

Vtrum creatio mundi sit uirtuosissima ? Solutio: Nulla creatio est uirtuosissima. Sed aliqua creatio est uirtuosissima ; ergo ali65 qua creatio est uirtuosissima et non uirtuosissima. Maior est duplex, quia non est uirtuosissima, posito quod filius Dei non sit incarnatus, quia sic potuisset ei dedisse uirtuosiorem finem, quam dedit. Sed si est incarnatus, talis mundi creatio est uirtuosissima, eo quia non potest esse in uirtuosiori gradu. Minor 70 etc:

8. Ad octauam [Veritas]

Jis;

Vtrum creatio mundi sit uerissima ? Solutio: Nulla creatio est uerissima. Sed aliqua creatio est uerissima ;ergo aliqua creatio est uerissima et non est uerissima. Maior est duplex, quia non est uerissima, posito quod filius Dei non sit incarnatus, quia sic potuisset ei dedisse ueriorem finem,

quam dedit. Sed si est incarnatus, talis mundi creatio est uerissima, eo quia non potest esse in ueriori gradu. Minor etc. 9. Ad nonam [Gloria] 8o

85

Vtrum creatio mundi sit gloriosissima ? Solutio: Nulla creatio est gloriosissima. Sed aliqua creatio est |gloriosissima ; ergo aliqua creatio est gloriosissima et non est gloriosissima. Maior est duplex, quia non est gloriosissima, facta hypothesi, quod filius Dei non sit incarnatus, quia sic potuisset ei dedisse gloriosiorem finem, quam dedit. Sed si est incarnatus, talis mundi creatio est gloriosissima, eo quia non potest esse in gloriosiori gradu. Minor etc. IO. Ad decimam [Perfectio]

90

Vtrum creatio mundi sit perfectissima? Solutio: Nulla creatio est perfectissima. Sed aliqua creatio est perfectissima ; ergo aliqua creatio est perfectissima et non est perfectissima. Maior est duplex, quia non est perfectissima, posito quod filius Dei non sit incarnatus, quia sic potuisset ei dedisse perfectiorem finem, quam dedit. Sed si est incarnatus, talis mundi creatio est

95

perfectissima, eo quia non potest esse in perfectiori gradu. Minor etc.

Probauimus diuinam incarnationem secundum modum praedictum, et hoc conditionatiue, ut patet per istud exemplum: Si

75 duplex quia non est uerissima posito quod non habeat correlatiua (q. 7 diuinae potestatis) - est] V; om. H — 93 sit] V; fuisset H

V 155°

304

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

homo est animal, est necessarie. Verumtamen

si homo non est

ro corpus sensatum, non sequitur. Sed quia est corpus sensatum, sequitur. De decem quaestionibus fratris Aegidii Augustini, magistri in theologia [Vide Excusationem Raimundi V (infra pp. 371-375)]

De decem quaestionibus naturalis materiae et remotae

Quaestiones istae erunt ad declarandum modum, per quem uicesima fallacia distinguit inter naturalem materiam et remotam, exemplificando in persona Domini nostri Iesu Christi. 5

I. Ad primam quaestionem

Vtrum infinitus sit finitus? Solutio: Nullus infinitus est finitus. Sed quidam infinitus est finitus; ergo quidam infinitus est finitus et non est finitus. Maior est duplex, quia Christus, in quantum Deus, non est ro finitus, sed in quantum est homo. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. Ad secundam

Vtrum aeternus sit nouus ? Solutio: Nullus aeternus est nouus. Sed aliquis aeternus est nouus; ergo aliquis aeternus est nouus et rs non est nouus.

Maior est duplex, quia Christus, in quantum est Deus, non est nouus, sed in quantum homo. Minor etc. 3. Ad tertiam

Vtrum naturans sit natura? Solutio: Nullum naturans est 20 natura. Sed aliquod naturans est natura; ergo aliquod naturans est natura et non est natura.

Maior est duplex, quia Christus, in quantum homo, non est natura, sed in quantum Deus. Minor etc. 4. Ad quartam 25

Vtrum indiuisibile sit diuisibile? Solutio: Nullum indiuisibile

99 non] V; om.H

100 quia] V; quare H

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

305

est diuisibile.| Sed aliquod indiuisibile est diuisibile; ergo aliquod. V 157! indiuisibile est diuisibile et non est diuisibile. Maior est duplex, quia Christus, in quantum homo, est diuisibile; sed in quantum Deus, non. Minor etc. 5. Ad quintam

20

Vtrum causa sit suus effectus? Solutio: Nulla causa est suus effectus. Sed aliqua causa est suus effectus; ergo aliqua causa est suus effectus et non est suus effectus. Maior est duplex, quia Christus, in quantum Deus, non est suus 25 effectus, sed in quantum est homo. Minor etc. 6. Ad sextam

Vtrum ens non quantum sit quantum? Solutio: Nullum ens non quantum est quantum. Sed aliquod ens non quantum est quantum; ergo aliquod ens non quantum est quantum et non est 40 quantum.

Maior est duplex, quia Christus, in quantum

Deus, non est

quantus, sed in quantum homo. Minor etc. 7. Ad septimam

Vtrum ens, quod est superius, sit ens, quod est inferius ? Solu-

45 tio: Nullum ens, quod est superius, est ens, quod est inferius. Sed

50

aliquod ens, quod est superius, est ens, quod est inferius; ergo aliquod ens, quod est superius, est ens, quod est inferius, et non est ens, quod est inferius. Maior est duplex, quia Christus, in quantum Deus, est ens, quod est superius. Sed in quantum homo, est ens, quod est inferius. Minor etc. 8. Ad octauam

55

Vtrum ens melius sit optimum ? Solutio: Nullum ens melius est optimum. Sed aliquod ens melius est optimum; ergo aliquod ens melius est optimum et non est optimum. Maior est duplex, quia Christus, in quantum Deus, est optimus. Sed quantum homo, est melius. Minor etc. 9. Ad nonam Vtrum aliquod immortale sit mortale? Solutio: Nullum im-

56 optimus] H; optimum V

306 60

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

mortale est mortale. Sed aliquod immortale est mortale; ergo aliquod immortale est mortale et non est mortale. Maior est duplex, quia Christus, in quantum Deus, est immorta-

lis. Sed in quantum homo, est mortalis. Minor etc. IO. Ad decimam 65

Vtrum aliquod totum sit sua pars? Solutio: Nullum totum est sua pars. Sed aliquod totum est sua pars; ergo aliquod totum est sua pars et non est sua pars.

70

Maior est duplex, quia Christus, in quantum homo, non est sua pars. Sed in quantum Deus, sic, eo quia essentia diuina est indiuisibilis. Minor est uera ; quia etc. Diximus de decem quaestionibus |naturalis materiae et remo- V. £875 tae. Et sicut declarauimus de naturali et remota, sic possunt declarari de naturali et contingente, et remota et contingente. De decem quaestionibus,

deductis cum uicesima fallacia per decem subiecta ad declarandum maiorem propositionem et minorem

Cum quaestionibus istis declarabimus maiores et minores propositiones syllogismorum cum uicesima fallacia ad dandum doctrinam et modum declarandi propositiones, et applicandi ad propositum. I. Circa primam [Deus] IO

Vtrum deus sit deus? Nullus deus est deus. Sed |Iupiter est deus ; ergo Iupiter non est deus. Declaratio maioris: Nullus deus est deus. Sed quidam deus est deus; ergo quidam deus est deus et non est deus. Maior est duplex, quia deus fictus, siue idolus, non est deus. Sed est Deus uerus.

15 ens bonum, infinitum et aeternum

Declaratio minoris: Nullus Iupiter est deus. Sed quidam Iupiter est deus; ergo quidam Iupiter est deus et non est deus. Maior est duplex, quia Iupiter non est deus uerus, sed est deus fictus in uoce. 2. De secunda quaestione [Angelus]

20

Vtrum angelus sit angelus? Nullus angelus est angelus. Sed Gabriel est angelus; ergo Gabriel non est angelus. 2 cum uicesima fallacia] propositionem

U; om. H

UV;om.H ^ 4maiorem - minorem] V; maiorem 19 in uoce] UV; om. H

H 67"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

25

30

307

Declaratio maioris: Nullus angelus est angelus. Sed quidam angelus est angelus; ergo quidam angelus est angelus et non est angelus. Maior est duplex, quoniam angelus pictus non est angelus, sed est signum angeli ueri per uisum et intellectum. Declaratio minoris: Nullus Gabriel est angelus. Sed quidam Gabriel est angelus; ergo quidam Gabriel est angelus et non est angelus. Maior est duplex, quoniam Gabriel in uoce non est angelus, sed est signum angeli ueri, quem intellectus intelligit. 3. De tertia quaestione [Caelum]

Vtrum caelum sit caelum? Nullum caelum est caelum. Sed Saturnus est caelum; ergo Saturnus non est caelum. Declaratio maioris: Nullum caelum est caelum. Sed aliquod caelum est caelum; ergo aliquod caelum est caelum et non est caelum. Maior est duplex, quoniam unum caelum non est aliud caelum. 40 Declaratio minoris: Nullum Saturnum|est caelum. Sed aliquod Saturnum est caelum; ergo aliquod Saturnum est caelum et non est caelum. Maior est duplex, quia Saturnum non est caelum octauae spherae, sed est suum caelum specificum, cum quod specifice in inferio45 ribus agit. 35

4. De quarta quaestione [Homo]

50

55

Vtrum homo sit homo? Nullus homo est homo. Socrates est homo; ergo Socrates non est homo. Declaratio maioris: Nullus homo est homo. Sed quidam homo est homo; ergo quidam homo est homo et non est homo. Maior est duplex, quia homo fictus in imaginatione non est homo. Sed est sigrium hominis ueri per intellectum, qui cum signo attingit signatum, intelligendo. Declaratio minoris: Nullus Socrates est homo. Sed aliquis Socrates est homo; ergo aliquis Socrates est homo et non est homo. Maior est duplex, quoniam Socrates, in uoce et in auditu, non est

homo uerus. Sed est signum hominis ueri intellectui, ut ipse uerum hominem intelligat. 5. De quinta quaestione [Imaginatiua]

Vtrum imaginabile sit imaginabile? Nullum imaginabile est Saturnus?] UV; Saturnum H 35 Saturnus!] UV; Saturnum H suum] UV; om. H — specificum] UV; sphaericum uel specificum H

44

V 158°

308

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

imaginabile. Sed castrum est imaginabile; ergo castrum non est imaginabile. Declaratio maioris: Nullum imaginabile est imaginabile. Sed aliquod imaginabile est imaginabile; ergo aliquod imaginabile est 65 imaginabile et non est imaginabile. Maior est duplex: Imaginabile idoli siue speciei non est imaginabile intrinsecum, sed extrinsecum, ut intellectus cum extrinseco, quod est signum, intelligat signatum intrinsecum, ut faciat 7o

scientiam. Declaratio minoris: Nullum castrum est imaginabile. Sed quoddam castrum est imaginabile; ergo quoddam castrum est imaginabile et non est imaginabile. Maior est duplex, quoniam castrum, ut idolum, non est imaginabile per essentiam, sed castrum uerum est imaginabile per intel-

75 lectum,

ut de ipso habeat scientiam quoad esse existentiae, et

quoad existentiam suae essentiae.

6. De sexta quaestione [Sensitiua]

80

Vtrum sensibile sit sensibile? Nullum sensibile est sensibile. Sed lignum est sensibile; ergo lignum non est sensibile. |Declaratio maioris: Nullum sensibile est sensibile. Sed aliquod sensibile est sensibile; ergo aliquod sensibile est sensibile et non est sensibile. Maior est duplex, quoniam sensibile peregrinum, extensum per uisum, sicut rosa, lapis, et huiusmodi, non est sensibile intensum,

85 intraneum, sensatum, sicut homo, equus, et huiusmodi.

90

Declaratio minoris: Nullum lignum est sensibile. Sed aliquod lignum est sensibile; ergo aliquod lignum est sensibile et non est sensibile. Maior est duplex, quoniam lignum extensum non est sensibile, eo quia non est de sui ratione sensitiuitas. Sed quoad accidens per uisum, ut ipsum sit signum sensibilis intranei, intensi, sensati, per

intellectum obiectati, ut de ipso habeat scientiam. 7. De septima quaestione [Vegetatiua] 95

Vtrum planta sit planta? Nulla planta est planta. Sed rosa est planta; ergo rosa non est planta. Declaratio maioris: Nulla planta est planta. Sed aliqua planta est planta; ergo aliqua planta est planta et non est planta.

67 intellectus] UV; add. intelligat

H —— 68 signum] UV; add. et H

ut]

UV;etH 76existentiam] UV; differentiam H — 90sui]UV;suaH 91 ipsum sit] cozzec; ipse UV; ipsius sitH — 91/92 intensi - obiectati] UV; om. H

V 158"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS IOO

309

Maior est duplex, quoniam nulla planta ut species est planta tamquam indiuiduum. Declaratio minoris: Nulla rosa est planta. Sed aliqua rosa est planta; ergo aliqua rosa est planta et non est planta. Maior est duplex, quoniam rosa non est planta in communi. Sed est planta se ipsa specifica, et ideo agit per suam formam specificam, sicut agens, qui agit propter finem.

IOS

8. De octaua quaestione [Elementatiua]

IIO

Vtrum elementatum sit elementatum? Nullum elementatum est elementatum. Sed lapis est elementatum; ergo lapis non est elementatum. Declaratio maioris: Nullum elementatum est elementatum. Sed aliquod elementatum est elementatum ; ergo aliquod elementatum est elementatum et non est elementatum.

Maior est duplex, quoniam elementatum in uoce non est elementatum, quod est ex elementis, sed signum eius. Neque etiam elementatum, quod est ex elementis, non est elementum, eo quia IIS totum non est sua pars, |nec e conuerso.

I20

Declaratio minoris: Nullus lapis est elementatus. |Sed aliquis lapis est elementatus ; ergo aliquis lapis est elementatus et non est elementatus. Maior est duplex, quia ista uox "lapis" non est elementatus. Sed est signum elementati, et elementatum est signum elementorum. 9. De nona quaestione [Virtus]

Vtrum iustus sit iustus? Nullus iustus est iustus. Sed Socrates est iustus; ergo Socrates non est iustus. Declaratio maioris: Nullus iustus est iustus. Sed aliquis iustus 125 est iustus; ergo aliquis iustus est iustus et non est iustus. Maior est duplex, quoniam iustus in uoce, siue quoad oculos, uidendo ea, quaé iustus facit, non est iustus, eo quia potentiae

inferiores non causant ipsum esse iustum. Verumtamen sunt signa, per quae intellectus intelligit iustum, sub habitu iustitiae 130 habituatum, cuius habitus est causa eius.

Declaratio minoris: Nullus Socrates est iustus. Sed quidam Socrates est iustus; ergo quidam Socrates est iustus et non est justus. Maior est duplex, quia in uoce non est iustus. Sed est iustus in 135 habitu iustitiae.

114 elementum] UV; elementatum H

H 68' V 159°

310

139. DE REFVGIO INTELLECTVS Io. De decima quaestione [Vitium]

Vtrum auarus sit auarus ? Nullus auarus est auarus. Sed Socrates est auarus; ergo Socrates non est auarus. 140

Declaratio maioris: Nullus auarus est auarus. Sed aliquis auarus est auarus; ergo aliquis auarus est auarus et non est auarus. Maior est duplex, quoniam auarus in uoce, siue quoad oculos, uidendo ea, quae facit auarus, non est auarus, eo quia potentiae inferiores non causant ipsum esse auarum. Verumtamen sunt signa, per quae intellectus intelligit auarum, sub habitu auaritiae

145 habituatum, cuius habitus est causa eius.

Declaratio minoris: Nullus Socrates est auarus. Sed quidam Socrates est auarus; ergo quidam Socrates est auarus et non est

auarus. Maior est duplex, quia auarus in uoce non est auarus. Sed est 150

auarus in habitu auaritiae. Dedimus declarationem cum fallacia propositionum syllogismorum, discurrendo |per nouem subiecta, sub quibus clauditur,

155

quidquid est. Idcirco declaratio est generalis omnibus, et per talem doctrinam potest homo sibi cauere a sophistis, qui in disputatione uariant medium, et confundere ipsos, reducendo ad subiectum, siue obiectum principale. De decem quaestionibus leonis,

deductis per decem praedicamenta I. Ad primam

IO

Nullus leo est substantia. Sed quidam leo est substantia ;ergo quidam leo est substantia et non est substantia. Modo quaero: Quomodo uerificatur maior, et falsificatur? Respondeo: Non est substantia metaphorice, eo quia est corpus, quod corpus dicit plus, quam substantia, cum sit compositum ex substantia et accidentibus. Minorem non oportet uerificare, neque falsificare, quia per se patet, quod est uera. 2. Ad secundam

Nullus leo habet quantitatem. Sed quidam leo habet quantitatem; ergo quidam leo habet quantitatem et non habet quantitatem. 15

Modo quaero: Quomodo uerificabitur, et falsificabitur maior? Respondeo: Non habet quantitatem praedicamentalem, sed suam suam naturalem, cum qua specifice quantificat.

1 De - leonis] UV; De quaestionibus H

V 159”

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

31I

3. Ad tertiam 20

Nullus leo est bonus. Sed quidam leo est bonus; ergo quidam leo est bonus et non est bonus. Modo quaero: Quomodo uerificatur, et falsificatur maior ? Respondeo: Non est bonus moraliter. Sed est bonus naturaliter. 4. Ad quartam

25

Nullus leo est relatus. Sed quidam leo est relatus; ergo quidam leo est relatus et non est relatus. Modo quaero: Quomodo maior duplicatur? Respondeo: Leo naturaliter relatus non est leo logice relatus, eo quia est materia remota.

5. Ad quintam 30

Nullus leo habet actionem. Sed quidam leo habet actionem; ergo quidam leo habet actionem et non habet actionem. Modo quaero: Quomodo maior duplicatur? Respondeo: Non habet actionem intensam extra se, sed extensam. 6. Ad sextam

35

40

Nullus leo habet passionem. Sed quidam leo habet passionem; ergo quidam leo habet passionem et non habet passionem. |Modo quaero: Quomodo maior duplicatur? Respondeo: Non habet passionem praedicamentalem coessentialem, sed naturalem, quae praedicamentalis est signum naturalis. 7. Ad septimam

Nullus leo habet habitum. Sed quidam leo habet habitum ; ergo quidam leo habet habitum et non habet habitum. Modo quaero: Quomodo duplicatur maior? Respondeo: Non habet habitum tunicalem, sed pilosum sibi connaturalem. 45

8. Ad octauam

Nullus leo habet situm. Sed quidam leo habet situm; ergo quidam leo habet situm et non habet situm. Modo quaero: Quomodo maior duplicatur? Respondeo: Non habet situm praedicamentalem, sed connaturalem. 50

9. Ad nonam Nullus leo est in tempore. Sed quidam leo est in tempore; ergo quidam leo est in tempore et non est in tempore.

V 160!

312

55

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

Modo quaero: Quomodo est in tempore successiue non est in facto esse, sed instantaneo, per hoc quod

maior duplicatur? Respondeo: Non et effectiue, in quo subiectum motum in fieri. Verumtamen est in tempore est actu.

IO. Ad decimam

60

Nullus leo est in loco. Sed quidam leo est in loco; ergo quidam leo est in loco et non est in loco. Modo quaero: Quomodo maior duplicatur? Respondeo: Non est in loco extra se, eo quia non habet extra se suum esse. Verumtamen est in loco intensiue, hoc est, in suo loco specifico intraneo, in

quo habet suum esse. Declarauimus |cum fallacia praedicta decem quaestiones gene65 rales; et dicuntur generales, quia sunt deductae per decem praedicamenta, in quibus clauduntur omnia entia creata. Et ideo doctrina ista est generalis ad duplicandum propositiones maiores.

H 68"

De decem quaestionibus decem problematum 70

Quaestiones istas cum uicesima fallacia discurremus ad duplicandum maiorem, et ad dandum doctrinam, per quam intellectus sciat attingere totum problema et essentiam eius. I. Ad primam

iD

Vtrum triangulus habeat tres angulos? Solutio: Nullus triangulus habet tres angulos. Sed quidam triangulus habet tres angulos; ergo quidam triangulus habet tres angulos et non habet tres angulos. Maior est duplex, quia non|habet tres angulos rectos, sed acutos. 2. Ad secundam

80

Vtrum omnis effectus habeat causam ? Solutio: Nullus effectus habet causam. Sed quidam effectus habet causam; ergo quidam effectus habet causam et non habet causam. Maior est duplex, quia non habet causam, possessiue sibi subditam. Sed habet causam tamquam suum principium. 3. Ad tertiam

85

Vtrum omne malum sit malum?

61inloco]H;om.UV add. scilicet H

Solutio: Nullum malum est

65et- generales]

Hom. UV

82causam]UV;

V 160°

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

313 malum. Sed aliquod malum est malum; ergo aliquod malum est malum et non est malum. Maior est duplex, quia malum latronis suspensi non est malum iustitiae, sed bonum. Verumtamen est malum latroni.

4. Ad quartam

go

95

Vtrum omne ens sit substantia aut accidens? Solutio: Nullum ens est substantia aut accidens. Sed aliquod ens est substantia aut accidens; ergo aliquod ens est substantia aut accidens et non est substantia aut accidens. Maior est duplex, quia corpus est ens, et non est substantia neque accidens, eo quia est superius, tamquam totum ex ipsis compositum; et substantia et accidens sunt inferius tamquam partes eius. Sed est substantia aut accidens, diuidendo tale ens. 5. Ad quintam

IOO

Vtrum tudo est chritudo Maior

omnis pulchritudo sit bona? Solutio: Nulla pulchribona. Sed aliqua pulchritudo est bona ; ergo aliqua pulest bona et non est bona. est duplex, quia non est bona moraliter, sed naturaliter. 6. Ad sextam

105

IIO

IIS

Vtrum ex duobus existentibus actu possit fieri tertium ? Solutio: Nullum tertium potest fieri ex duobus actu existentibus. Sed aliquod tertium potest fieri ex duobus actu existentibus; ergo aliquod tertium potest fieri et non potest fieri ex duobus actu existentibus. Maior est duplex, quia non potest fieri ex duobus, quolibet existente sub suo proprio habitu, situ et figura, existentibus in diuersis locis. Sed sic, sicut in rosa, quae est una; et in ipsa sunt plura elementata ét composita, in ipsa existentia actu essentialiter. Et sic de denario, composito ex auro et |argento. Et hoc etiam potest dici suo modo in homine, in quo anima et corpus sunt actu, et homo est unum tertium superius, compositus ex ipsis. Et potest intelligi in substantia una, existente composita ex forma et materia, actu essentialiter existentibus; sicut partes in suo toto.

7. Ad septimam I20

Vtrum opposita iuxta se posita clarius elucescant? Solutio: Nulla opposita iuxta se posita clarius elucescunt. Sed aliqua

110 ex duobus] H; om. UV 116 superius] VH; add. qui

111 suo] UV; uno H 115 in] UV; deH U — compositus] H; add. est UV

V 16r

314

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

opposita iuxta se posita clarius elucescunt; ergo aliqua opposita iuxta se posita clarius elucescunt et non clarius elucescunt. Maior est duplex, quia non clarius elucescunt, quando sunt 125

mixta, sicut album et nigrum, ex quibus fit tertius color. Sed

quando non sunt mixta, sed contigua, bene clarius elucescunt. 8. Ad octauam

130

Vtrum bonum et ens conuertantur ? Solutio: Nullum bonum et ens conuertuntur. Sed aliquod bonum et ens conuertuntur ; ergo aliquod bonum et ens conuertuntur et non conuertuntur. Maior est duplex, quia non conuertuntur, propter hoc quia ens est superius tamquam genus, et bonum inferius tamquam species. Verumtamen conuertuntur quoad existentiam esse boni specifice. 9. Ad nonam

Vtrum ens et uerum conuertantur? Solutio: Nullum ens et uerum conuertuntur. Sed aliquod ens et uerum conuertuntur; ergo aliquod ens et uerum conuertuntur et non conuertuntur. Maior est duplex, quia non conuertuntur, propter hoc quia ens est superius tamquam genus, et uerum inferius tamquam species. 140 Verumtamen conuertuntur quoad existentiam esse ueri specifice.

135

IO. Ad decimam

Vtrum omnis cura fiat per contrarium ? Solutio: Nulla cura fit per contrarium. Sed aliqua cura fit per contrarium; ergo aliqua cura fit et non fit per contrarium. Maior est duplex, quia non fit per contrarium, ut in reubarbaro, 145 qui purgat choleram, et conuenit cum cholera in quantitate. Verumtamen fit per contrarium, sicut in lactuca, quae purgat tertianam, ipsis existentibus contrariis, propter contrarias quali-

tates, |quas habent.

150

Diximus de decem quaestionibus uersatis circa decem problemata, quae sunt per uicesimam fallaciam declaratae. Et sicut ipsas cum fallacia declarauimus, sic possunt et aliae consimiles declarari, quaelibet suo modo. (De decem quaestionibus]

I. De tribus quaestionibus saluatorum I. Quaeritur: Vtrum in patria intellectus et uoluntas habeant aequalem beatitudinem ? Solutio: In nullo saluato intellectus et uoluntas habent aequalem beatitudinem. Sed in aliquo saluato intellectus et uoluntas habent aequalem beatitudinem; ergo in aliquo saluato intellectus et uoluntas habent et non habent aequalem beatitudinem.

V x61"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS IO

315

Maior est duplex, |quia non habent aequalem beatitudinem, eo quia intellectus habet maiorem beatitudinem, intelligendo diui-

H 69!

nam bonitatem, quam intelligendo bonitatem uoluntatis creatae;

15

20

et uoluntas in diligendo bonitatem diuinam, quam in diligendo bonitatem intellectus creati. Verumtamen habent aequalem beatitudinem, quia aequaliter obiectant diuinam bonitatem, eo quia aequaliter est intelligibilis et amabilis. Etiam habeht aequalem beatitudinem, quia aequaliter se inuicem obiectant, eo quia beatitudo eorum aequaliter est intelligibilis et amabilis. Minor est uera; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. Vtrum intellectus habeat ita magnum beatitudinem, intelligendo diuinam uoluntatem, sicut intelligendo diuinum intellectum, et uoluntas in diligendo diuinum intellectum, sicut diligendo

diuinam uoluntatem ? Solutio: In nullo saluato intellectus et uoluntas habent aliquo modo aequalem beatitudinem. Sed in aliquo saluato intellectus et uoluntas habent aliquo modo aequalem beatitudinem; ergo in aliquo saluato aliquo modo intellectus et uoluntas habent et non habent aequalem beatitudinem. 30 Maior est duplex, quia non habent naturaliter aequalem beatitudinem, propter hoc quia intellectus plus se delectat, intelligendo suum proprium obiectum, scilicet diuinum intellectum, quam diuinam uoluntatem; et uoluntas in diligendo diuinam uoluntatem, quam diuinum intellectum. Verumtamen super naturam, quam habent, inuicem aequalem 35 delectationem habent, in obiectando obiecta superiora, quia aequaliter sunt intelligibilia et diligibilia, ratione unitatis, quam 25

habent essentialiter et substantialiter, |infinite et aeterne. Minor etc 40

3. Vtrum Gabriel et beatus Petrus habeant aequalem beatitudinem, in obiectando Christum?

Solutio: In nullo angelo et saluato est aequalis beatitudo, in obiectando Christum. Sed in aliquo angelo et saluato est aequalis beatitudo, in obiectando Christum; ergo in aliquo angelo et sal45 uato est et non est aequalis beatitudo, in obiectando Christum. Maior est duplex, quoniam angelus magis intense obiectat, quam anima beati, cum sit per se ens completum ;sed anima beati non, cum sit pars hominis, qui homo est ens completum principale agens. Verumtamen anima obiectat Christum superius, propter hoc 50 quia intelligit et diligit, quod corpus beati Petri est eiusdem naturae cum corpore Christi. Et sic, omnibus istis consideratis,

11 bonitatem uoluntatis] H; uoluntatem bonitatis UV

conieci; diligibilis HUV

18 intelligibilis]

V 162!

316

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

angelus et anima beati Petri habent aequalem beatitudinem, in obiectando Christum. Minor etc. 55

2. De tribus quaestionibus damnatorum

4. Vtrum damnatus appetat esse aut non esse? Solutio: Nullus damnatus appetit esse aut non esse. Sed aliquis damnatus appetit esse aut non esse; ergo aliquis damnatus appetit et non appetit esse aut non esse. Maior est duplex, quia non appetit esse, propter hoc quia habet maximam poenam. Sed appetit esse, propter hoc quia naturaliter esse est appetibile, et non esse non. Minor est uera etc. 5. Vtrum in damnato suus intellectus et sua uoluntas habeant aequalem poenam? Solutio: In nullo damnato intellectus et 65 uoluntas habent aequalem poenam. Sed in aliquo damnato intellectus et uoluntas habent aequalem poenam; ergo in aliquo

7o

1/5)

80

85

damnato intellectus et uoluntas habent et non habent aequalem poenam. Maior est duplex, quia intellectus damnati maiorem poenam habet, obiectando diuinum intellectum, quam diuinam uoluntatem, eo quia blasphemat suum proprium obiectum; et sic de uoluntate, quae odit plus diuinam uoluntatem, quam diuinum intellectum. Verumtamen quia diuinus intellectus et diuina uoluntas sunt idem numero, aequaliter puniunt intellectum et uo-

luntatem |damnati. Minor etc.

6. Vtrum daemon et anima damnati habeant aequalem poenam? Solutio: In nullo daemone et anima damnata est aequalis poena. Sed in aliquo daemone et anima damnata est aequalis poena; ergo in aliquo daemone et anima damnata est et non est aequalis poena. Maior est duplex, quia daemon est magis intensa substantia, quam anima separata, eo quia est per se, et anima est per hominem; et sic habet magis intensam poenam. Sed anima magis extensam, eo quia habet poenam per se spiritualem, et habebit poenam ratione corporis, cum quo erit coniuncta in die iudicii. Et sic, omnibus consideratis, habent aequalem poenam. Minor etc. 3. De quattuor quaestionibus formarum

90

7. Vtrum homo sit altior forma, quam sua anima? Solutio: Nullus homo est altior forma, quam sua anima. Sed aliquis homo est altior forma, quam sua anima; ergo aliquis homo est et non est altior forma, quam sua anima. Maior est duplex, quia non est altior forma, eo quia est magis compositus. Sed est altior forma, quia est principale agens, 93 principale] H; principalis UV

V 162”

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

317

mouens animam ad obiectandum sua obiecta propria, uidelicet intelligibile, recolibile et amabile, et ad obiectum appropriatum, scilicet imaginabile et sensibile. Minor etc. 8. Vtrum intellectus hominis sit forma? Solutio: Nullus intellectus est forma. Sed aliquis intellectus est forma; ergo aliquis intellectus est forma et non est forma. IOO Maior est duplex, quia non est forma, propter hoc quia est motus ad intelligendurh per hominem. Sed est forma, quia homo per intellectum intelligit intelligibilia, quae non posset intelligere, nisi intellectus esset actiua forma. Minor etc. 9. Vtrum brutum animal sit forma? Solutio: Nullum brutum IOS est forma. Sed aliquod brutum est forma; ergo aliquod brutum est forma et non est forma. Maior est duplex, quia non est forma, propter hoc quia est plus, quam forma, cum sit compositum ex forma et materia. Sed est . forma, quia est principale agens, mouendo imaginationem ad IIO imaginandum, et sensitiuam ad sentiendum. Minor etc. IO. Vtrum in brutis uegetatiua sit forma? Solutio: In nullo bruto uegetatiua est forma. Sed in aliquo bruto uegetatiua est forma; ergo in aliquo bruto uegetatiua est forma et non est forma. IIS Maior est duplex, quia non est forma, quae est mota a sensitiua, quae est sibi superius. Sed est forma, quae est actiua in uegetando,| cibum et potem actiuando. Minor etc. Et sicut dedimus exemplum de istis quattuor, ita potest dici 95

I20

de inferioribus, sicut de elementatiua, caelestia, uisitiua, auditiua ete.

Diximus de decem quaestionibus cum uicesima fallacia declaratis; et sicut de ipsis diximus, ita potest dici de consimilibus. De decem quaestionibus differentiae

IO

Quaestiones istas tractabimus cum uicesima fallacia ad cognoscendum differentiam discussam quoad materiam naturalem, remotam et contingentem. Et primo sic: I. Vtrum sit differentia inter ens infinitum et finitum ? Solutio: Nulla differentia est inter ens infinitum et finitum. Sed aliqua differentia est inter ens infinitum et finitum ;ergo aliqua differentia est et non est inter ens infinitum et finitum. Maior est duplex, quia non est differentia uniuersalis inter ipsa, eo quia infinitum non habet supra se aliquid. Verumtamen se ipsis differunt per differentias, quas habent, quilibet propriam. Minor

95 intelligibile - amabile] UV; intelligere, recolere et amare H 118 exemplum] UV; modum H 122 diximus - consimilibus] HV; om. U 3 discussam] HV; difusam U

V 162!

H 69”

318

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

est uera; nam ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. Vtrum sit differentia inter ens aeternum et nouum? Solutio: I5 Nulla differentia est inter ens aeternum et uouum. Sed aliqua differentia est inter ens aeternum et nouum; ergo aliqua differentia est et non est inter ens aeternum et nouum. Maior est duplex, quia non differunt per aliquam differentiam communem et superius. Sed se ipsis differunt. Minor etc. |3. Vtrum bonum et malum differant ? Solutio: Nulla differen20 tia est inter bonum et malum. Sed aliqua differentia est inter bonum et malum; ergo aliqua differentia est et non est inter bonum et malum. Maior est duplex, quia non differunt per aliquod commune, quia 25 conuenirent per aliquod medium ; quod est impossibile. Verumtamen se ipsis differunt. Minor etc. 4. Vtrum uerum et falsum differant ? Solutio: Nullum uerum et falsum differunt. Sed aliquod uerum et falsum differunt; ergo aliquod uerum et falsum differunt et non differunt. 30 Maior est duplex, quia non differunt per differentiam communem. Nam conuenirent per aliquod medium ; quod est impossibile. Sed se ipsis differunt. Minor etc. 5. Vtrum inter genus et genus sit differentia? Solutio: Nulla differentia est inter genus et genus. Sed aliqua differentia est inter 35 genus et genus; ergo aliqua differentia est et non est inter genus et genus. Maior est duplex, quia non est differentia inter ipsa communis, quia esset plus, quam genus. Verumtamen se ipsis differunt. Minor ete. 6. Vtrum inter genus et species sit differentia? Solutio: Nulla differentia est inter genus et species. Sed aliqua differentia est inter genus et species; ergo aliqua differentia est et non est inter genus et species. Maior est duplex, quia non est differentia inter ipsa in communi 45 aequaliter. Sed per superius et inferius: per superius sicut per corpus; per inferius sicut per animal. Minor etc. 7. Vtrum sit differentia inter speciem et speciem? Solutio: Nulla differentia est inter speciem et speciem. Sed aliqua differentia est inter speciem et speciem; ergo aliqua differentia est et non 50 est inter speciem et speciem. Maior est duplex, quia non differunt principaliter se ipsis, sed per differentiam uniuersalem et communem. Minor etc. 8. Vtrum inter species et indiuiduum sit differentia? Solutio: Nulla differentia est inter species et indiuiduum. Sed aliqua

2linter!] H; add.ens UV

inter?) H; add.ensUV

ens UV _— 45 aequaliter] UV; essentialiter H

22 inter] H; add.

V 163"

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

319 differentia est inter species et indiuiduum ; ergo aliqua differentia est et non est inter species et indiuiduum. Maior est duplex, quia non differunt principaliter se ipsis, |sed per differentiam, quae est superius et causa suarum differentiarum specialium. Minor etc. 9. Vtrum sit differentia inter substantiam et accidens ? Solutio: Nulla differentia est inter substantiam et accidens. Sed aliqua differentia est inter substantiam et accidens ;ergo aliqua differentia est et non est inter substantiam et accidens. Maior est duplex, quia non differunt se ipsis principaliter, sed 65 per differentias, quas sunt superius substantialis et accidentialis. Minor etc. IO. Vtrum inter essentiam et esse sit differentia ? Solutio: Nulla differentia est inter essentiam et esse. Sed aliqua differentia est inter essentiam et esse; ergo aliqua differentia est et non est inter 79 essentiam et esse. Maior est duplex, quia non differunt per aliquam differentiam 55

V 164!

communem, sed se ipsis, eo quia esset dare essentiam extra essen-

75

tiam, et esse extra esse; quod est impossibile. Minor etc. Diximus de quaestionibus differentiae, et sicut de ipsis diximus, ita posset dici de quaestionibus concordantiae, de qualibet suo modo. De tribus quaestionibus potentiarum animae

I. Vtrum intellectus sit uniuersalis ? Solutio: Nullus intellectus est uniuersalis. Sed aliquis intellectus est uniuersalis ; ergo aliquis intellectus est uniuersalis et non est uniuersalis. Maior est duplex, quoniam non est unus intellectus uniuersalis omnibus hominibus, quia si sic, homo non esset indiuiduum atque compositum, cum intellectus sit indiuisibilis. Et sic post mortem unius hominis intellectus eius nihil esset ;nec per consequens alia uita esset, nisi ista; quod est contra ordinationem totius uniuersi IO

X5

et ultimi finis, et contra diuinam bonitatem, magnitudinem etc.

Sed est uniuersalis in quolibet homine, cum sit forma causans intelligibilia, cum qua homo facit plures scientias. Minor est uera ; quia ponendo secundum sensum maioris, priuat primum. 2. Vtrum uoluntas sit uniuersalis ? Solutio: Nulla uoluntas est uniuersalis. Sed aliqua uoluntas est uniuersalis: ergo aliqua uoluntas est uniuersalis et non est uniuersalis. Maior est duplex, quia non est uniuersalis omnibus hominibus, quia si sic,luitia et uirtutes non essent morales, sed naturales. Nam

liberum arbitrium esset naturale et necessarium in quolibet ho20

mine sub arbitrio uniuersali, tamquam

causa, sicut materia se-

cunda sub materia prima. Et sequeretur, quod iustitia et miseri7 indiuisibilis] V ; corr. ex diuisibilis U; diuisibilis H

18 sed] UV; ec H

V 164”

320

25

139. DE REFVGIO INTELLECTVS

cordia Dei carerent subiecto extrinseco, et paradisus et infernus nihil essent. Verumtamen quilibet homo habet uoluntatem uniuersalem ingenitam, et non a uoluntate |uniuersali materialiter deductam atque diuisam, cum omnis uoluntas sit indiuisibilis, et talis uolun-

tas in quolibet homine est uniuersalis ad omnia uolibilia siue nobilia. Minor etc. 3. Vtrum memoria sit uniuersalis ?Solutio: Nulla memoria est 30 uniuersalis. Sed aliqua memoria est uniuersalis; ergo aliqua memoria est uniuersalis et non est uniuersalis. Maior est duplex, quia non est uniuersalis omnibus hominibus, quia si sic, non esset memoria de praeteritis post mortem hominis; et careret alia uita; et appetitus quiesceret in hac uita 25 imperfecta, appetens ultimum finem perfectum; quod est impossibile. Verumtamen quilibet homo habet suam memoriam uniuersalem ad omnia memorabilia. Minor etc. Diximus de tribus potentiis animae, per uicesimam fallaciam 40 declaratis.

De decem quaestionibus diuinae infinitatis [Vide Excusationem Raimundi IA (infra pp. 341-344)]

De decem quaestionibus summi signi, quod est Christus [Vide Excusationem Raimundi IIA (infra pp. 344-348)]

De decem quaestionibus diuinae bonitatis [Vide Excusationem Raimundi IB (infra pp. 348-351)]

De decem quaestionibus summae creaturae [Vide Excusationem Raimundi IIB (infra pp. 352-354)]

De decem quaestionibus totius [Vide Excusationem Raimundi, De quaest. nat. 1 (infra pp. 355-356)]

De decem quaestionibus prioritatis (Vide Excusationem Raimundi, De quaest. nat. 2 (infra pp. 356-358)]

De decem quaestionibus conuersionis (Vide Excusationem Raimundi, De quaest. nat. 3 (infra pp. 358-361)]

Quaestiones uariae (Vide Excusationem Raimundi, De quaest. nat. 4 (infra pp. 361-363)]

39/40 Diximus - declaratis] UV; om. H

H 7o'

140

LIBER DE CONVERSIONE SYLLOGISMI OPINATIVI IN DEMONSTRATIVVM CVM VICESIMA FALLACIA In Monte Pessulano, 1308/1309

P wea

e Da Pei mierabris At direrciudfso ar

bist shigennel Poppe ant siduta }

quur too cctdag

eise

Fu"

cT

cep

nex meis

ixi 6e

Ulises

T Dedi $5

$24

vee.

ten

a

¢ Lx DE

quo

—

egt

Sultfttà termoriaa amas

Sod

Hen I

nre

"a ad eut Hieworatlie | cons Petevtas

ae yee Sor u

_

MA

Tee

-

7 E!Véteuntic tee | Melee

:

‘pest

d Saver? atur set E

EN

2

‘ Jorge,

Tee

oed

a Kideshaumefaliicen _-

LIBER DE CONVERSIONE SYLLOGISMI OPINATIVI IN DEMONSTRATIVVM CVM VICESIMA FALLACIA PROLEGOMENA

This very brief little treatise represents another attempt to formulate the twentieth fallacy, now in terms of a conversion of a dialectical into a deménstrative syllogism. Four examples are adduced showing how the twentieth fallacy may be used to expose weaknesses in various types of syllogisms. The work may be regarded as a continuation of the various combinations involving the twentieth fallacy which were explored in De refugio intellectus. In two of the manuscripts (U and V ) it appears as a sort of appendix to that work. In the Electoriwm it is included as a marginal gloss on the last distinction of De nouts fallaciis (app. crit. lin. 57-59). The idea of a conversion of a dialectical into a demonstrative syllogism was perhaps suggested by the method in that section of De nouts fallaciis (Dist. V, II, 1) in which the twentieth fallacy is used by a Christian to oppose various syllogisms of a Saracen. Although the work lacks the usual invocation and final clausula, its genuinity can not be doubted. The title is listed in the Supplement to the Electorium catalogue (nr. 138), but the book was regarded as lost until its discovery in 1957 (Stóhr, 59-61). It has subsequently been included in Díaz 1854 and Pla 159. Because of its connection with De nowis fallaciis and De refugio intellectus, the opusculum may in all probability be assigned to the end of Lull's sojourn in Montpellier, that is, to the end of the year 1308 or the beginning of the year 1309. The work is found in four manuscripts, the relation of which may be shown as follows: XIV

Archetypus

a

XV

a4

-

V U

XVI

XVII

Mis

324

140. DE CONVERSIONE

SYLLOGISMI

U and V are dependent on a common source (26, 33, 38). U contains proper variants (15-16, 16, 18, 20, 21 etc.). Although no proper errors are found in V for this work, the relationship of UV is probably the same as that found in De refugiointellectus. E and M ,, represent an independent tradition and contain errors which distinguish these two manuscripts from UV (15, 27,28, 55). M, is a copy of E; it contains all the errors of E and many proper variants (7, 12, 16, 10, 26 etc.), some of which may be regarded as attempts to improve sense (12, 15-16) or style (17, 19, 26).

LIBER DE CONVERSIONE SYLLOGISMI OPINATIVI IN DEMONSTRATIVVM CVM VICESIMA FALLACIA

CODICES Paris, Bibliothéque Nationale, lat. 15450 (XIV) f. 373v (marg.). = München, Staatsbibliothek, Clm. 10651 (XVII) Int. I f. 83r-84r.

Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 409 (XIV) f. 224r-225r. = Biblioteca Vaticana, Ottob. lat. 832 (XIV) f. 176ra-177ra.

LIBER

DE CONVERSIONE SYLLOGISMI OPINATIVI DEMONSTRATIVVM CVM VICESIMA FALLACIA

IN

DE CONVERSIONE SYLLOGISMI OPINATIVI IN DEMONSTRATIVVM CVM VICESIMA FALLACIA? DE CONVERSIONE

SYLLOGISMI

LIBER DE CONVERSIONE DEMONSTRATIVVM* DE REDVCTIONE TRACTATVS

OPINATIVI

SYLLOGISMI

SYLLOGISMI

DE REDVCTIONE

OPINATIVI SYLLOGISMI

DEMONSTRATIVVM*

dorm b = c = d = e

Codices UV; DÍAZ 1854. Pla 159. Catalogus Electorii (Suppl.) nr. 138. Codex E. Codex

Mis.

IN DEMONSTRATIVVMP

OPINATIVI

IN

IN DEMONSTRATIVV M2 OPINATIVI

IN

328

140. DE CONVERSIONE SYLLOGISMI

Sicut forma naturaliter agit in subiecto, transmutando materiam ab una specie in aliam, sic artificialiter per uicesimam fallaciam intendimus ostendere transmutationem syllogismi dialectici, siue opiniatiui in demonstratiuum, transmutando propositionem, quae est per hypothesim, in necessariam. Et hoc quattuor modis intendimus demonstrare. I. Et primo de primo

IO

15

20

Omnis homo est animal. Petrus est homo; ergo Petrus est animal. Nullus homo est animal. Quidam homo est animal; ergo quidam homo est animal et non est animal. | Maior syllogismi est opinatiua, eo quia est propositio per hypothesim. Et sic de minori; quia species cum suo genere conuerti non potest, neque indiuiduum cum specie. Et sic maior paralogismi quoad talem sensum est uera ; et etiam est uera sua minor, eo quia Petrus est hic homo. Et sic fallacia declarat et exponit, quod est inferius, quod non est superius. Ratione cuius opinionis syllogismus opinatiuus reducitur in demonstratiuum. Et in isto passu ostenditur, per quem modum fallacia uicesima est tamquam expositio siue glossa.

U 224"

2. Ad secundum

25

20

Nullus homo est lapis. Petrus est homo; ergo Petrus non est lapis. Nullus homo est lapis. Quidam homo est lapis; ergo quidam homo est lapis et non est lapis. Maiores sunt opinatiuae, eo quia sunt duplices. Minor syllogismi est duplex, |eo quia Petrus non est homo, ut species. Verumtamen Petrus est hic homo. Et sic minor paralogismi transmutat, quod est opinatiuum, in demonstratiuum. 3. Ad tertium

Omne ens magis naturale agit magis per naturam. Sed Deus est ens magis naturale; ergo Deus agit magis per naturam. 7 Et - primo] om. Mis 12 Maior] Minor E quia] quod Mj 15 paralogismi]syllogismi EM;4 15/16 et etiam est uera sua minor]et est etiam uera sua minor U; et etiam minor eius M,3 16 quia] quod M;4 sic]om.U 17 exponit] add. quod E; add. illud M;4 ^ inferius - superius] superius non est inferius E; superius non esse inferius M,, — 18 syllogismus opinatiuus] om. U 19 per quem modum] quando M;4 . 20 siue glossa] om. U — 21 Ad secundum] Secundo U 26 eo] om. Mi Minor syllogismi] Minor etiam M;5; Maior syllogismi UV — 27 eo] om. M; 28Petrus]om. Mi 30 Ad tertium] Tertio U

V 176

140. DE CONVERSIONE

SYLLOGISMI

329

Minor est petitio principii, eo quia non probat, quod Deus sit ens magis naturale, sed supponit. Nullum ens magis naturale agit magis per naturam. Sed quod35 dam ens magis naturale agit magis per naturam; ergo quoddam ens magis naturale agit magis et non agit magis per naturam. Minor est duplex; quia non est magis naturale extensiue, sed intensiue, propter hoc quia sua bonitas est naturalis; et sic de sua 40 magnitudine, aeternitate etc. Aliter Deus non posset esse ens magis bonum, magnum etc. Probatum est ergo, quod Deus est ens magis naturale. Et sic ostensum est, per quem modum syllogismus opinatiuus est reductus ad demonstratiuum per uicesimam fallaciam. 45

50

4. Ad quartum

Omne ens magis agens habet actionem ab aeterno. Sed Deus est ens magis agens; ergo Deus habet actionem ab aeterno. Nullum |ens magis agens habet actionem ab aeterno. Sed quoddam ens magis agens habet actionem ab aeterno; ergo quoddam ens magis agens habet et non habet actionem ab aeterno. Maior syllogismi est duplex, quoniam non agit ab aeterno exten-

U-22st

siue, sed intensiue, eo quia actio extensiua est materia remota ab

aeternitate, intensiua uero propinqua; aliter Deus non esset ens magis agens ab aeterno. Et ideo, quia fallacia declarat, quomodo 55 maior syllogismi debet intelligi, ostenditur, per quem modum syllogismus opinatiuus transmutatur in demonstratiuum. Diximus de quattuor modis, per quos data est doctrina, per quem modum artista potest reducere 5yllogismum opinatiuum in demonstratiuum. Et talis doctrina est ualde utilis, ut per se patet.

33 Minor] Maior UV 35 ens] est U magis!]om. M,,; — 38 Minor] Maior UV . 39sua!]eius Mi; — Álmagis bonum, magnum] magnum bonum E; magis bonum Mi;4 45 Ad quartum] quarto U 47 Deus] om. Ms; 48/49 quoddam] aliquod EM,; 49 quoddam] aliquod EM; — 51 syllogismi] om. Mi; 52 eo] om. Mis 55 maior] minor EM; 59 per] de E 57/59 data - patet] datur doctrina et methodus artistae reducendi syllogismos opinatiuos in demonstratiuos, quae doctrina est ualde utilis. Iste tractatus refertur ad finem libri de nouis fallaciis. Finis. Mj3

Via77"

FT

exk griinal: Quidem hope sti nel

puedenet fer eit rue

—

DNE

ut

cae

a pa cst amphi bane qui et pupositio:pu

:

z i

dr ie. sions

atia. species Carm. sus wende

—

Dost

—

dat c pm i etiemieé toid besa nrAmsinmor ^ edge tiortoidou-2sd ari «tiot) outs peines qe" 93/2 digmaanitur fedad Aisge etait costebe

tatrados: ds. agis tosdedadenwaKotiambaweo nnb 0 rid sand Six crtbarte boisfmdoerd unc dn ded au en poesia ens ap

miss 3oott dosde-digs tomisinonp. x shai $a hae lyarnommNes 1 atts Ese

Mig Bupindisxe 014 miu o5 61àanotni bee suis "m (tonaus] sitis supsiqoty or: "T puiamatni . 33gium odor -

abeomeup Aertelosb si» éllgi.seis waht tl omtos Ie anaya eem mübom meup eq suiibust»o iailistat fdeb webs Mié xor e". y “hy enna amo rtrahogti t et;P ecd » Ud ii — annua tex atab sot TA bo togtianp sb spmivid Lm E tiaitppngqe ont nia sofirqoa zb. £t rebote tie Hn Pecunia

"uU L2) MES yu IN

=

vinti Hales $3«73 ja. Al itschn

es Maire sat ópicstiua edoeLek | i

i

=

“al

DUE

E

Petri

inc.

Dena

uU.

1

!

prac be 8 ee miseri rovc es pta oa £M, ual SG qui

-

i2

-

Ib,

]

E

:

€?

c;

Yrs

i

í

Ares

d mae 5^

pot,

2l

2)

it

or xy llogten Vs iqgt^meé

"a4:

af.

Ht

v "n ?

-

|

M rene oc Viel osa idheuhiand QE. “tof LAW