Lateinisches Übungsbuch für die volkstümlichen Kurse von Hochschullehrern [Reprint 2021 ed.] 9783112513767, 9783112513750

224 34 3MB

German Pages 23 [44] Year 1901

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

Lateinisches Übungsbuch für die volkstümlichen Kurse von Hochschullehrern [Reprint 2021 ed.]
 9783112513767, 9783112513750

Citation preview

Lateinisches Übungsbuch für die volkstümlichen Kurse von Hochschullehrern

Winter 1900/1

Zus am menge stellt von

Dr. R. Helm

Berlin Druck von Georg Reimer 1900

Als Manuscript gedruckt.

Wohlfeile Bücher: Votsch, Grundriss der lateinischen Sprache (Sammlung Göschen) . . . 0,80 M. Koch, Lateinisch-deutsches Taschenwörterbuch (Berlin, Friedberg-Mode) . 1,50 M.

7. 1. Declination. esse. 7. Conjugation. Pronomina personalia.

la. De Romä Veturiae curä et operä servatä. In historiä Romanä* clara* est Veturia, quae (welche) prudentiä et audaciä Romam servavit. Coriolanus enim, filius (der Sohn) eins (derselben), funestä* irä incitabatur, ut patriam, quam (welches) antea amaverat, infestis* copiis vexaret; agricolas in villis trucidabat et pugnas magnas* pugnabat. Cum iarn portis Romae appropinquaret et incolas ferociae suae* famä valde sollicitaret, illi (jene) sic dictitabant: 'Si nos contra armaverimus, tarnen, o Roma, non liberaberis; nam ille (jener) nos accusat, quod iniuriä a nobis violatus sit; neque antea inhumanam * saevitiam copiarum suarum * tardabit quam (als) iram sedaverit patriae ruinä. Sed oremus eum (ihn) atque obsecremus, ut clementiae obtemperet. Fortasse Fortuna, quae (welche) semper Romam servavit, nos adiuvabit.’ Ergo creaverunt incolas, qui (welche) familiae potentiä et divitiis praestabant, ut eum (ihn) rogarent, ne suam* iniuriam memoriae mandaret, sed Romae gloriam multis* victoriis paratam curaiet. Sed frustra clementiam speraverant illi (jene), quia Coriolanus neque amicitias incolarum neque patriae gloriam spectabat. Tum Veturia incolarum turbam sic appellavit: 'Lacrimis eum (ihn) temptabo, ut vos curis liberem, viamque (— et viam) e tenebris vobis parabo; mihi enim (ne dubitaveritis!) obtemperabit, quia semper ei (ihm) pia* mater (Mutter) fui. Ergo paucas* horas ad portam exspectate; mox, puto, vobis poenitentiam gratam * filii (des Sohnes) et Romae laetam* victoriam nuntiabo.’ Et mutavit Veturia eius (dessen) sae­ vitiam. Nam vix tristitiae plena* eum (ihn) appellaverat, cum exclamavit: 'Expugnavisti iram meam*, patria, iam tuta* eris; maternis* enim lacrimis iniuriam meam* donabo. Nana, mater (Mutter), Romae incolis tuam* vic­ toriam? Et statim patriam copiis infestis * et incolas eius (desselben) anxiis* curis liberavit. *) Die Adjectiva auf —a sind Feminina zum Masculinum auf —us. Romana ist also im Wörterverzeichnis unter Romanus zu suchen, clara unter clarus, funesta unter funestus u. s. w.

4

lb. De Persarum apud Thermopylas pugna. Xerxes, qui (welcher) in Asiä regnabat, cum Athenarum incolas castigare cogitaret, immensas * copias paravit, quas (welche) vix terra portabat. Eas (diese) ut fugaret Graeciamque superbiä Persarum liberaret, Leonidas Thermo­ pylas occupavit. Sed cum illi (jene) adventavissent, de victoriä desperans, 'Nos quidem’ inquit (sagte er) Tersas exspectabimus et tardabimus, vos autem, socii (Bundesgenossen), qui (welche) non dubitavistis nobiscum (— cum nobis) pugnare, iam remeate in patriam vitamque vestram* fugae mandate; melius (besser) enim, si recte (richtig) iudicamus, aliam* in pugnam vos servabitis.’ Häc (diese abl.) de causa socii (die Bundesgenossen) remigraverunt; suas* autem copias Leonidas ita ad pugnam futuram* incitavit: Tmmensae* copiae adventaverunt, quarum (deren) sagittae, dum per auram volabunt, solem (die Sonne acc.) obscurabunt; sed — ne ignavia vos sollicitet — eo (desto) melius (besser) certabimus; pugnabimus enim in umbrä. Nos gloriam, non vitam speramus; Persae autem propter divitias, non propter audaciam laudantur. Quare ne spectaveritis vastas* eorum (derselben) copias, sed mollitiam naturae eorum; ferociam enim nostram* vix tolerabunt. Iam maturate ad Proserpinae aulam migrare; nam cena vobis apud umbras parata est, et si summa* cum constantiä pugnaveritis, a poetis celebrabimini, laudabimini ab incolis, gloriam aeternam * vobis parabitis.’ Deinde pugnae fortunam temptaverunt, ut Persa­ rum turbas propulsarent; densas* catervas vulnerabant et necabant; tandem cum multas* horas pugnavissent, quamquam magna* fuerat eorum (derselben) constantia, victoriä ita fatigabantur, ut ipsi (selbst) necarentur. Persae autem ex pugnä infaustä* universam* fortunam adversam* satis divinaverunt.

II. 2. Declination. 2. Conjugation. Adjectiva der 2. Deel, mit Adverbien. Pronomina demonstrativa. 2a. Quo (welche) modo Graeci Troiam expugnaverint, narratur. Iam multos annos Graeci Troiam obsidebant, cum Agamemnon suos ita admonuit: 'Quot annos manebimus, ut hoc oppidum tarn iirmum expugnemus? Etiamnunc floret mirä audaciä et constantiä virorum, neque delebitur, nisi dolum adhibuerimus. Suadet igitur Ulixes, ut equum ligneum, quasi deae votus sit; aedificemus et in eo viros validos occultemus. Si eum ad muros moverint, Troiani ipsi oppidum suum pessnm dabunt; nos enim clam appropinquabimus parvumque (— et parvum) numerum eorum, qui (welche) in hoc equo latebunt, augebimus. Sic illi periculo subito terrebuntur et proelio nocturno fugabuntur, nos Troiam obtinebimus.’ Hoc Consilium viri callidi

4

lb. De Persarum apud Thermopylas pugna. Xerxes, qui (welcher) in Asiä regnabat, cum Athenarum incolas castigare cogitaret, immensas * copias paravit, quas (welche) vix terra portabat. Eas (diese) ut fugaret Graeciamque superbiä Persarum liberaret, Leonidas Thermo­ pylas occupavit. Sed cum illi (jene) adventavissent, de victoriä desperans, 'Nos quidem’ inquit (sagte er) Tersas exspectabimus et tardabimus, vos autem, socii (Bundesgenossen), qui (welche) non dubitavistis nobiscum (— cum nobis) pugnare, iam remeate in patriam vitamque vestram* fugae mandate; melius (besser) enim, si recte (richtig) iudicamus, aliam* in pugnam vos servabitis.’ Häc (diese abl.) de causa socii (die Bundesgenossen) remigraverunt; suas* autem copias Leonidas ita ad pugnam futuram* incitavit: Tmmensae* copiae adventaverunt, quarum (deren) sagittae, dum per auram volabunt, solem (die Sonne acc.) obscurabunt; sed — ne ignavia vos sollicitet — eo (desto) melius (besser) certabimus; pugnabimus enim in umbrä. Nos gloriam, non vitam speramus; Persae autem propter divitias, non propter audaciam laudantur. Quare ne spectaveritis vastas* eorum (derselben) copias, sed mollitiam naturae eorum; ferociam enim nostram* vix tolerabunt. Iam maturate ad Proserpinae aulam migrare; nam cena vobis apud umbras parata est, et si summa* cum constantiä pugnaveritis, a poetis celebrabimini, laudabimini ab incolis, gloriam aeternam * vobis parabitis.’ Deinde pugnae fortunam temptaverunt, ut Persa­ rum turbas propulsarent; densas* catervas vulnerabant et necabant; tandem cum multas* horas pugnavissent, quamquam magna* fuerat eorum (derselben) constantia, victoriä ita fatigabantur, ut ipsi (selbst) necarentur. Persae autem ex pugnä infaustä* universam* fortunam adversam* satis divinaverunt.

II. 2. Declination. 2. Conjugation. Adjectiva der 2. Deel, mit Adverbien. Pronomina demonstrativa. 2a. Quo (welche) modo Graeci Troiam expugnaverint, narratur. Iam multos annos Graeci Troiam obsidebant, cum Agamemnon suos ita admonuit: 'Quot annos manebimus, ut hoc oppidum tarn iirmum expugnemus? Etiamnunc floret mirä audaciä et constantiä virorum, neque delebitur, nisi dolum adhibuerimus. Suadet igitur Ulixes, ut equum ligneum, quasi deae votus sit; aedificemus et in eo viros validos occultemus. Si eum ad muros moverint, Troiani ipsi oppidum suum pessnm dabunt; nos enim clam appropinquabimus parvumque (— et parvum) numerum eorum, qui (welche) in hoc equo latebunt, augebimus. Sic illi periculo subito terrebuntur et proelio nocturno fugabuntur, nos Troiam obtinebimus.’ Hoc Consilium viri callidi

5 cum Graecis placeret, statim ei paruerunt equumque (= et equum) magnum et altum aedificaverunt, ut tandem longo dello liberarentur, aedificatum autem cum viris validis complevissent et in medio campo collocavissent, reliquas copias, quasi in patiiam remigrarent, ad insulam vicinam admoverunt. Tum Troiani, quod longe lateque (— et late) Graecos non videbant neque dolum eorum timebant, laeti adventaverunt, ut illud donum deae datum in oppidum portarent. Frustra Laocoon, vir summa prudentiä praeditus, eos monuit, ne improbis Graecorum dolis occaecati tenerentur, sed periculum magnum caute vitarent. Tarnen summo cum gaudio puerorum puellarumque (— et puell.) equum vastum per portas in oppidum moverunt. Noctu autem ei, qui in equo latebant, clam e latebris reptaverunt et muros universos cito occupaverunt, ut ceteris Troia pateret. Sic Troiani, qui (welche) somno iacebant, subito territi frustra Graecos arcebant. Diu pugnatum est; tandem Priamus cum plerisque (s. plerique) suorum necatus est, domicilia incendiis deleta sunt. Solus Aeneas, pius Anchisae filius, dum oppidi aedificia ardent flaminisque (= et flammis) immensis clare per vias lucent, cum puero Ascanio et cunctä familiä fugä repentinä servatus est.

2b. De vitä rusticä et de aevo aureo. Si negotiis molestis occupati non sumus, ex oppidis tumultuosis in locum amoenum migrare solemus, ut otio tranquillo delectemur animosque fatigatos iucunde recreemus vitä rusticä; nam häc tarn quam aurei et praeclari illius saeculi memoria revocatur. Ilio enim, quamquam aratra iacebant, ager benigne cibos, silvae domicilia praebebant, illo nemo misere dolebat, nemo adversarii iram timebat aut ipse callide vicino nocebat, illud aevum vacuum erat bellis cruentis. Sed nunc dolis pravis insidiisque variis aurum argentumque parare Student, ut alios divitiis superent, ferrum ipsum adhibent, ut Imperium teneant et pugnis saevis propagent. Non mirum igitur quod (daß) vita rusticä nobis placet; haec enim aurei aevi innocentiam quasi retinuit, in hac silent arma, tacet invidia et odium, huic laetitiam egregiam debemus, huius iucundis spectaculis non solum oculi commoventur, sed etiam animus valet summoque gaudio impletur, si prata laete florent, horti silvaeque virent, tota terra ridet variä culturä; hanc poetae merito etiam atque etiam praedicant. Si eins bona viderimus, iam non pericula timebimus, sed molestiis liberati vitam- habebimus beatam. Hoc decent antiqui illi viri, qui (welche), cum praeclararum victoriarum monumenta meruissent, ab incolis amati, tarnen in oppido non manserunt, sed beati in villä remotä agricolae officia magnä cum temperantiä et innocentiä servaverunt. Ut (wie z. B.) Curius ille, postquam de multis adversariis triumphavit, ad so cum villae sedebat, cum legati populi extern! multum auri ei apportaverunt; sed ille id

6 repudiavit, quod, qui (wer) modicä cenä contentus esset, is tantarum divitiarum non indigeret; 'praeterea’ inquit (sagte er) fnon au rum habere praeclarum est, sed eis, qui (welche) aurum habent, impcrare’.

III.

3. Declination. 3, Conjugation. Sämtliche Pronomina. Adjectiva der 3. Deel, mit Adverbien. Zahlwörter. Participium coniunctum. 3a. De Ulixis erroribus. I.

Ulixes cum decem annos per omnia maria erravisset, tandem Minerva dea, misericordiä commota, Iovem, summum deorum hominumque patrem, adduxit (s. adduco), ut deos in Consilium convocaret; Neptunus enim, cuius gravi irä ille vexabatur, ad Aethiopes migraverat, qui, cum eum singulariter colerent, pinguia sacra ei praebebant. Mercurii igitur voce convocati, omnes dei praeter unum maris regem ex terris aut urbibus, in quibus habitare solebant, celeriter concurrerunt, ut, quid Iuppiter praeciperet, cognoscerent et recte efficerent. Qui (— et hi) postquam in aulam caelestem intraverunt et suo quisque loco consederunt (s. consido), Minerva haec fere verba dixit (s. dico), ut, cui ipsa faveret, eundem ceteris deis commendaret: 'Si quis male et impie erga nos egit (s. ago), non vitupero, quod eins facinora gravibus poenis multantur; sed Ulixem, semper nos summa cum pietate colentem, a quo multas hostias accepistis (s. accipio), cui gratiam debetis, quod alios quoque reverentiam deorum et legum docuit, — cur tantis periculis agitatum, postquam viginti annos procul a patriä vixit (s. vivo) et tot hostes incredibili fortitudine vielt (s. vinco), etiamnunc fortunä adversä petitis? Quid in te, pater, quid in aliquem vestrum, dei immortales, commisit (s. committo), quo tarn crudele supplicium mercret’? Nam quod (was das betrifft, daß) ingentem Neptuni filium Polyphemum occaecavit, id non fecisset (s. facio), nisi immani eins crudelitate coactus esset se suosque socios defendere. Tarnen illud factum sescentis malis iam luit, cum in maribus tempestatum saevitiä, in terris gentium aut reg um ferociä vehementer premeretur et ipse ex tot milibus solus incolumis relinqueretur; cuius (— et eius) omnia mala enumerare vix valerem, si centum ora haberem. A vobis igitur suppliciter peto, ut illum tandem aliquando curis et periculis solvatis; statim Mercurium mittite, ut Calypsoni nymphae, quae eum retinet, praecipiat, ne regem satis superque vexatum prohibeat in patriam fugere’. Hac oratione adducti, dei Ulixem liberare constituerunt.

6 repudiavit, quod, qui (wer) modicä cenä contentus esset, is tantarum divitiarum non indigeret; 'praeterea’ inquit (sagte er) fnon au rum habere praeclarum est, sed eis, qui (welche) aurum habent, impcrare’.

III.

3. Declination. 3, Conjugation. Sämtliche Pronomina. Adjectiva der 3. Deel, mit Adverbien. Zahlwörter. Participium coniunctum. 3a. De Ulixis erroribus. I.

Ulixes cum decem annos per omnia maria erravisset, tandem Minerva dea, misericordiä commota, Iovem, summum deorum hominumque patrem, adduxit (s. adduco), ut deos in Consilium convocaret; Neptunus enim, cuius gravi irä ille vexabatur, ad Aethiopes migraverat, qui, cum eum singulariter colerent, pinguia sacra ei praebebant. Mercurii igitur voce convocati, omnes dei praeter unum maris regem ex terris aut urbibus, in quibus habitare solebant, celeriter concurrerunt, ut, quid Iuppiter praeciperet, cognoscerent et recte efficerent. Qui (— et hi) postquam in aulam caelestem intraverunt et suo quisque loco consederunt (s. consido), Minerva haec fere verba dixit (s. dico), ut, cui ipsa faveret, eundem ceteris deis commendaret: 'Si quis male et impie erga nos egit (s. ago), non vitupero, quod eins facinora gravibus poenis multantur; sed Ulixem, semper nos summa cum pietate colentem, a quo multas hostias accepistis (s. accipio), cui gratiam debetis, quod alios quoque reverentiam deorum et legum docuit, — cur tantis periculis agitatum, postquam viginti annos procul a patriä vixit (s. vivo) et tot hostes incredibili fortitudine vielt (s. vinco), etiamnunc fortunä adversä petitis? Quid in te, pater, quid in aliquem vestrum, dei immortales, commisit (s. committo), quo tarn crudele supplicium mercret’? Nam quod (was das betrifft, daß) ingentem Neptuni filium Polyphemum occaecavit, id non fecisset (s. facio), nisi immani eins crudelitate coactus esset se suosque socios defendere. Tarnen illud factum sescentis malis iam luit, cum in maribus tempestatum saevitiä, in terris gentium aut reg um ferociä vehementer premeretur et ipse ex tot milibus solus incolumis relinqueretur; cuius (— et eius) omnia mala enumerare vix valerem, si centum ora haberem. A vobis igitur suppliciter peto, ut illum tandem aliquando curis et periculis solvatis; statim Mercurium mittite, ut Calypsoni nymphae, quae eum retinet, praecipiat, ne regem satis superque vexatum prohibeat in patriam fugere’. Hac oratione adducti, dei Ulixem liberare constituerunt.

7 3b. Do Ulixis erroribus. II. Calypso nympha postquam deorum mandata cognovit (s. cognosco), invita Ulixi concessit (s. concedo), ut ex insulä cederet. Hoc nuntio laetus ille statim ratem ex robore arborum in silvä caesarum diligenter construxit (s. construo) et in eä mälum altum erexit (s. erigo). Deinde nymphae, cuius hospitio liberali per septem annos Cultus erat, gratias egit (s. ago) et celeriter ins ul am reliquit (s. relinquo). Vento secundo delatus, fortiter maris periculis occurrcbat iamque se servatum credebat. Sed haec opinio eum fefellit (s. fallo); nam tranquille per undas iter pergentem Neptunus eum conspexit (s. conspicio), cum, tractus equis marinis, ab Aethiopibus reveheretur. Qui ( —et is) graviter offensus est deorum consilio, cui non interfuerat, quod eiusdem salutcm curarent ceteri, in quem ipse acre odium animo concepisset (s. concipio). Itaque ut irae suae satis faceret, gravem tempestatem in eum conflavit, ut navigantem, si non occideret, attarn en ingenti timore angeret. Undis igitur terribilibus vexatus et imbribus fulguribusque territus Ulixes diu per mare erravit et vitä decessisset (s. decedo), nisi ratem perculsam et vi (s. vis) tempestatis discussam deseruisset (s. desero) et summo cum labore ad insulae cuiusdam (s. quidam) litus adnatavisset. Iam en im magnum erat periculum, ne unä cum fractae navis reliquiis in mari demergeretur. Ins ul a autem, ad quam appulsus erat, Scheria vocabatur; eam Phaeacum rex Alcinous regebat, qui filiam habebat gracili et pulchrä forma insignem; nomen ei erat Nausicaa. Quae (— et ea) fatigatum illum et magnis laboribus confectum, simulatque ex undis apparuit, benevole accepit (s. accipio) et secum (— cum se) in urbem duxit (s. duco). Ibi parentibus suis hospitem miserum commendavit, ut libcraliter eum reciperent. A quibus (— et ab eis) summis honoribus affectus et per aliquant um temporis conviviis regalibus refectus, celeri Phaeacum nave in patriam dulcem redueins est, dum multa dona ab liospitibus comiter congesta secum portat. Sic tandem vicesimo anno redux factus est; et qui duodecim navibus propriis in bellum Troianum navigaverat, idem solus unä nave alienä patriam repetivit. Sed cum finem laborum speraret, eadem pericula ei in aedibus suis imminebant. Interea en im centum et octo iuvenes superbi Penelopam, uxorem eins, libidine et minis vexaverant et bona eins perpetuis epulis comederant. At ille adiutus a filio Telemacho et duobus servis fidis pugnam periculosam eis commisit (s. committo) et Minervae auxilio omnes interfecit (s. interficio). IIäc ille victoriä regnum recuperavit castamque coniugem e procorum potentiä vindicavit.

Haec omnia, quae narravi, eleganter et venuste descripta leguntur in Homeri carmine Graeco — Odyssea vocatur —, quod viginti quattuor libros

8 continet; quorum librornm cnm singuli quingenos fere hexametros habeant, summa totius carminis conficitur cx duodecim fere milibus versiculorum.

IV.

4. und 5. Declination. Gomparation. Ablativus absolutus.

4. Conjugation.

4a. De Theseo. Minos rex Athenienses, ut eos, quod filium suum occidissent, puniret, bcllo illato dccimo quöquc (s. quisque) anno tributum solverc coegerat (s. cogo); imperaverat enim, ut septeni iuvenes totidemque virgines in Cretam mittcrentur, quorum corpora monstro immani, cui nomen erat Minotaurus, obicerentiir. Bis tantä calamitate Athenienses affecti erant, cum Theseus, Aegei rcgis filius fortissimus, foris educatus in patriam venit. Qui cum interitum illorum iuvenum comperisset, spe victoriae nutritus ipse suscepit (f. suscipio) inter ceteros in Cretam ire, ut, si posset (s. possum), monstro illo necato sibi aeternam gloriam pareret, cives universos perpetuo metu solveret, si minus posset, tarnen morte honesta interiret (s. intereo). Frustra pater eum a periculoso conatu deterrere studebat: ille navigio instructo celeriter cum comitibus electis ex Atheniensium portu Cretam insulam petivit; plus autem spei in suä virtute quam in eorum auxilio ponebat. Postquam eo pervenit, statim ad domum munitam ductus est, in quä Minotaurus erat. Quo (= et eo) dum it (s. eo), ab Ariadnä, regis filiä et formae pulchritudine et animi benignitate optima, conspicitur, quae, postquam, cur venisset ille, audivit, repente amore inflammata iuvenem servare constituit. Domus enim illa, cui nomen Labyrinthus erat, innumerabiles habebat vias et porticus et conclavia, ut ei, qui intrarent, si bestiae ferociam vitavissent, tarnen erroribus decepti fame perirent (s. pereo). Quo pcriculo ne ille sepeliretur, si ei contigisset (s. contingo), ut monstrum manu fortissimä interficeret, glomus lini ei dedit (s. do), quo ductus ex ambagibus Labyrinthi se expediret. Hoc dono gratissimo accepto Theseus domum intravit et pugnä felicius quam ceteri speraverant finita comitibusque servatis laetior ex Labyrintho evasit (s. evado). Eodem die e Creta fugit, Ariadnä celerrime in navem portatä, ut patris irae eriperetur; nam spe nuptiarum commovebatur. Sed paucos post dies eam, cuius fide salus ipsi al lata erat, deorum iussu in insula quädam (s. quidam) relinquere coactus est. Ita tamquam victoriae fructibus spoliatus, cum omnibus de rebus desperaret, tristissimus iter perrexit (s. pergo) neque promissa memoria tenuit, quae patri, ex Attica cedens, dederat (s. do). Voluerat (s. volo) enim, si meliere fortunä redirct (s. redeo), velis nigris detractis, ubi

8 continet; quorum librornm cnm singuli quingenos fere hexametros habeant, summa totius carminis conficitur cx duodecim fere milibus versiculorum.

IV.

4. und 5. Declination. Gomparation. Ablativus absolutus.

4. Conjugation.

4a. De Theseo. Minos rex Athenienses, ut eos, quod filium suum occidissent, puniret, bcllo illato dccimo quöquc (s. quisque) anno tributum solverc coegerat (s. cogo); imperaverat enim, ut septeni iuvenes totidemque virgines in Cretam mittcrentur, quorum corpora monstro immani, cui nomen erat Minotaurus, obicerentiir. Bis tantä calamitate Athenienses affecti erant, cum Theseus, Aegei rcgis filius fortissimus, foris educatus in patriam venit. Qui cum interitum illorum iuvenum comperisset, spe victoriae nutritus ipse suscepit (f. suscipio) inter ceteros in Cretam ire, ut, si posset (s. possum), monstro illo necato sibi aeternam gloriam pareret, cives universos perpetuo metu solveret, si minus posset, tarnen morte honesta interiret (s. intereo). Frustra pater eum a periculoso conatu deterrere studebat: ille navigio instructo celeriter cum comitibus electis ex Atheniensium portu Cretam insulam petivit; plus autem spei in suä virtute quam in eorum auxilio ponebat. Postquam eo pervenit, statim ad domum munitam ductus est, in quä Minotaurus erat. Quo (= et eo) dum it (s. eo), ab Ariadnä, regis filiä et formae pulchritudine et animi benignitate optima, conspicitur, quae, postquam, cur venisset ille, audivit, repente amore inflammata iuvenem servare constituit. Domus enim illa, cui nomen Labyrinthus erat, innumerabiles habebat vias et porticus et conclavia, ut ei, qui intrarent, si bestiae ferociam vitavissent, tarnen erroribus decepti fame perirent (s. pereo). Quo pcriculo ne ille sepeliretur, si ei contigisset (s. contingo), ut monstrum manu fortissimä interficeret, glomus lini ei dedit (s. do), quo ductus ex ambagibus Labyrinthi se expediret. Hoc dono gratissimo accepto Theseus domum intravit et pugnä felicius quam ceteri speraverant finita comitibusque servatis laetior ex Labyrintho evasit (s. evado). Eodem die e Creta fugit, Ariadnä celerrime in navem portatä, ut patris irae eriperetur; nam spe nuptiarum commovebatur. Sed paucos post dies eam, cuius fide salus ipsi al lata erat, deorum iussu in insula quädam (s. quidam) relinquere coactus est. Ita tamquam victoriae fructibus spoliatus, cum omnibus de rebus desperaret, tristissimus iter perrexit (s. pergo) neque promissa memoria tenuit, quae patri, ex Attica cedens, dederat (s. do). Voluerat (s. volo) enim, si meliere fortunä redirct (s. redeo), velis nigris detractis, ubi

9 in conspectum patris venisset, candido velorum colore victoriam praenuntiare. Quod promissum, rerum adversarum memor, quibus tum oppressus erat, prorsus neglexit (s. neglego). Pater autem postquam integres dies in litore filii adventum exspectavit, cum navem nigris velis instructam acccdentem vidisset, summa tristitiä captus, in mare se praecipitavit, quod inde ne men traxit (s. trabe); nam Aegeum mare usque ad liunc diem vocatur.

4b.

De Caesaris cum Germanis pugna.

Caesar, Romanorum imperator, postquam Helvetios devicit (s. devinco), ad Ariovistum, fortissimum Germanorum regem, legales misit (s. mitte), ne ex eä Galliae parte, in quam invasisset (s. invado), amplius procederet. Quibus auditis ille, spe victoriae inflatus, superbissime respondit: 'lus belli ost’, inquit, 'ut qui vicerunt (s. vinco) eis, qui victi sunt, imperent. Vos ipsi quoque, Romani, ad vestrum arbitrium populis subactis praescribitis; iniuste igitur agetis, si nos Germanos prohibebitis fructus victoriarum percipere. Priores enim in Galliam venimus quam vos, inopiä gravissimä coacti, quod fines nostri angustiores (zu eng) erant; et qui nos impediebant, eos proeliis acerrimis vincebamus. Nunc iniuriam non faciemus neque bellum aliis inferemus nisi lacessiti, at aliis lacessentibus id spectabimus, ut nos nostrasque res defendamus et vim et iniustitiam atrocibus pugnis propulsemus. Usque ad hunc diem nemo nobiscum (— cum nobis) sine suä pernicie contcndit. Si nos impediveritis, ipsi invictam Germanorum fortitudinem sentictis, qui quattuordecim annos omnes tempestatum iniurias tulimus (s. fero) et omnes hostium copias fugavimus. Ostendemus vobis, quantis viribus (s. vis), quantä virtute gens nostra ornata sif. Hoc responso comperto Caesar specie, ut Gallis oppressis subveniret eosque cruciatu Germanorum solveret, re vera autem, ut propagaret Imperium populi Romani, celerrime in Ariovistum impctum facere constituit. Frumento igitur comparato et equitatu praemisso ceteras copias ipse produxit (s. produco). Sed dum paucos dies, ut commeatum supportaret, iter tardat, subito summo timore totus exercitus occupatus est, quod ex mercatoribus audiverat maximam hostium virtutem, incredibilem eorum in armis exercitationem, intolerabilem vultüs conspectum et aciem oculorum. Qua re plerique Romanorum a Caesare petebant, ut sibi necessariä de causa domum discedere liceret, ei autem, qui pudore adducti remanebant, ut suspicionem metüs vitarent, vix lacrimas teuere poterant (s. possum), et nisi dux ipse maiore fuisset virtute, milites proelium non commisissent (s. committo). Sed ille cum neque hostium timore vinciretur neque umquam impediretur rebus adversis, orationem acerbissimam. habuit, ut militum animos confirmaret; deinde acie instructä non dubitavit impetum facere. Quo facto Germanos fortissime pugnantes devicit; plus enim valebant Romani

10 usu bellico quam hostcs virtute et ferociä. Plurimi corum ceciderunt (s. cado), pauci, in quibus rex ipse erat, fugä ccleri salutem rcppererunt (s. reperio). Hoc autem proelio trans Rhenum flumcn nuntiato etiam ei Germanoriim, qui iam ad ripam venerant, se recipere constituerunt. Ilaec victoria a Caesare parta est L. Calpurnio Pisone A. Gabinio consulibus, id est anno ante Christum natum quinquagesimo octavo.

V.

Deponentia.

Gerundium. 5a.

Infinitivconstructionen.

De Kannibale.

Maximum Romani periculum imminere videbant, cum Hannibalc duce Poeni in Italiam bellum inferrent (s. infero). Is enim novcm annos natus patri, aram tencns, iuraverat se nunquam odium Romani nominis positururn esse (s. pono). Ac primum Saguntum, Hispaniae oppidum, aggressus est, quamquam Romani cum prohibere conabantur. Miserant (s. mitto) enim Saguntini Romain (nach Rom) legatos, qui, quid paterentur obscssi, senatui narrarent et auxilium ab eo peterent. Qui cum multa questi essent (s. queror), Ro­ mani diu cunctati tandem eis auxilium ferendum esse decreverunt (s. decerno); Fabium igitur cum aliis proficisci iusserunt (s. iubeo), ut Carthaginienses bellum in Hispaniä gerere vetarent. Qui postquam Carthaginem (nach Karth.) venit, superbe locutus, dum sinum togae suae ostendit, eHic’ inquit 'bellum pacemque gero; vobis iam eligendum est, utrum cupiatis’ et dubitantibus illis, quid responderent, exclamavit: 'Accipite bellum, quod infaustum vobis futurum esse spero’. Sed bello suscepto Romani ipsi summum in discrimen lapsi sunt; Hannibal enim, Sagunto expugnato in Italiam profectus, Alpes superavit ncque ullis difficultatibus deterritus est, ne hostibus noceret; summa pugnandi cupiditate inflammatus, pluribus pugnis eos devicit (s. dcvinco), plurimos homines occldit, oppidis delendis promissum, quod patri dederat (s. do), solvit. Romae ipsi perniciem afferre videbatur, cum nuntiaretur eum ad portas adesse (s. adsum). Sed quoniam senatus Carthaginiensium eum deseruerat (s. desero) neque copiis recentibus missis vires confectas refecerat (s. reficio), in extremam Italiae pariern se recipere coactus est. Unde in Africam revertit, postquam Scipio, Romanorum dux audacissimus, classe paratä, ut Car­ thaginem aggrederetur, milites traduxit (s. traduco). Quo facto Hannibal, ad patriam tuendam revocatus, ex Italia cessit (s. cedo); cedens autem multas lacrimas fudisse (s. fundo) dicitur, dum cogitat, quantas res gessisset (s. gero) et quantas perficere potuisset (s. possum), nisi invidiä et stultitiä civium impeditus esset. Neque tarnen patriam servare potuit (s. possum); nam paucos

10 usu bellico quam hostcs virtute et ferociä. Plurimi corum ceciderunt (s. cado), pauci, in quibus rex ipse erat, fugä ccleri salutem rcppererunt (s. reperio). Hoc autem proelio trans Rhenum flumcn nuntiato etiam ei Germanoriim, qui iam ad ripam venerant, se recipere constituerunt. Ilaec victoria a Caesare parta est L. Calpurnio Pisone A. Gabinio consulibus, id est anno ante Christum natum quinquagesimo octavo.

V.

Deponentia.

Gerundium. 5a.

Infinitivconstructionen.

De Kannibale.

Maximum Romani periculum imminere videbant, cum Hannibalc duce Poeni in Italiam bellum inferrent (s. infero). Is enim novcm annos natus patri, aram tencns, iuraverat se nunquam odium Romani nominis positururn esse (s. pono). Ac primum Saguntum, Hispaniae oppidum, aggressus est, quamquam Romani cum prohibere conabantur. Miserant (s. mitto) enim Saguntini Romain (nach Rom) legatos, qui, quid paterentur obscssi, senatui narrarent et auxilium ab eo peterent. Qui cum multa questi essent (s. queror), Ro­ mani diu cunctati tandem eis auxilium ferendum esse decreverunt (s. decerno); Fabium igitur cum aliis proficisci iusserunt (s. iubeo), ut Carthaginienses bellum in Hispaniä gerere vetarent. Qui postquam Carthaginem (nach Karth.) venit, superbe locutus, dum sinum togae suae ostendit, eHic’ inquit 'bellum pacemque gero; vobis iam eligendum est, utrum cupiatis’ et dubitantibus illis, quid responderent, exclamavit: 'Accipite bellum, quod infaustum vobis futurum esse spero’. Sed bello suscepto Romani ipsi summum in discrimen lapsi sunt; Hannibal enim, Sagunto expugnato in Italiam profectus, Alpes superavit ncque ullis difficultatibus deterritus est, ne hostibus noceret; summa pugnandi cupiditate inflammatus, pluribus pugnis eos devicit (s. dcvinco), plurimos homines occldit, oppidis delendis promissum, quod patri dederat (s. do), solvit. Romae ipsi perniciem afferre videbatur, cum nuntiaretur eum ad portas adesse (s. adsum). Sed quoniam senatus Carthaginiensium eum deseruerat (s. desero) neque copiis recentibus missis vires confectas refecerat (s. reficio), in extremam Italiae pariern se recipere coactus est. Unde in Africam revertit, postquam Scipio, Romanorum dux audacissimus, classe paratä, ut Car­ thaginem aggrederetur, milites traduxit (s. traduco). Quo facto Hannibal, ad patriam tuendam revocatus, ex Italia cessit (s. cedo); cedens autem multas lacrimas fudisse (s. fundo) dicitur, dum cogitat, quantas res gessisset (s. gero) et quantas perficere potuisset (s. possum), nisi invidiä et stultitiä civium impeditus esset. Neque tarnen patriam servare potuit (s. possum); nam paucos

11 post dies a Scipione victus, senatui exposuit (s. expono) nullam superesse (f. supersum) spem salutis nisi in pace petendä. Ipse autem fugit et postquam nonnullos annos in exilio transegit (s. transigo), cum a Romanis reposceretur, veneno hausto mortuus est (s. morior). Sic idem, cuius nomen Romanos maxime terruerat, miserrime vitä decessit (s. decedo).

5b.

De Pelei et Thetidis nuptiis.

Iuppiter cum Thetin, pulcherrimam deam marinam, amaret, a Prometheo monitus erat, ne ipse in suam perniciem laberetur; hic enim sciebat fato constitutum esse, ut qui ex eä nasceretur maior et fortior esset patre (— quam pater). Quä re summus deorum rex, ne ipse regno spoliaretur, Thetin perscqui destitit (s. desisto) et Peleo, homini mortali, in coniugium dedit (s. do). Nuptias autem eius omnes caelites celebraverunt. Aderant (s. adsum) igitur Iuppiter ipse, deorum pater, qui solo vultu movendo omnia, et maria et terras, concutere potest (s. possum), eiusque uxor Iuno, reglna caeli, cuius aram amplexae feminae potissimum auxilium implorant, si dolores corporis aut animi patiuntur. Accessit Neptunus, qui maribus imperat; qui cum iratus ventos arcessivit, tempestates et altissimae undae oriuntur, quae saepissimc nautas terrent et unä cum navibus fractis in fluctibus demergunt. Hoc die Mercurius, lovis et Maiae filius, ipse quöque cessavit neque patris mandata exsecutus est, summa laetitiä affectus, quod otio uti sibi licerct; nam ceteris diebus, ut deorum nuntius, omne tempus in aliorum mandatis perficiendis consumit. Advcnit Thetin carmine celebrandi cupidus Apollo, iuvenis pulcherrimus, poetarum tutor; crines demissi eius vultum venustissimum obumbrabant, dum facili passu graditur; canentis vero vocem claram omnes ad­ ln iraban tu r. Bella autem et proelia oblitus Martis animus atrox epulis conciliabatur; neque minus convivio hilari delectabatur Vulcanus, ignis deus, Aetna monte relicto, ubi lovis fulmina unä cum Cyclopibus fabricatur. Iucundissima enim vitis munera Bacchus praebebat, qui, cum auctor sit vini colendi, laetitiam et securitatem animi Omnibus praestare solet, ut inter potandum beati esse sibi videantur et fateantur se illi deo summa beneficia debere. Neque Iuno sola dearum in illo concilio versata est; nam et Diana virgo aderat (s. adsum), venandi voluptate neglectä silvisque relictis, et Mi­ nerva, dea artium et litterarum, quae omnia artificia invenit hominesquc docuit. Ac ne Ceres quidem*) afuisse (s. absum) dicitur, quamquam semper filiam Proserpinam a deo inferorum raptam querebatur neque umquam gaudio se dare cupiebat. Neque mirum quod nuptiis interfuit (f. intcrsum) Venus, quoniam ipsa Pelei animum amore vinxerat (s. vincio); comitabatur autem *) ne — quidem ---- nicht einmal —, auch — nicht

12

deam formosam puer ille alis instructus, qui fernere sagittis flammisque gravia vulnera infligit et dolore miscet voluptatem — Amorem cum homines nominant. Alii del deaeque invitati erant permulti praeter tristem inferorum deum Plutonem, qui umbras hominum mortuorum, a Mercurio adductas, iudicando punit regitque et semper daram solis lucem veretur. Praeter hunc igitur omncs diem fcstum laetissimi celebraverunt et Peleo puerum fortis­ simum futurum esse promiserunt, qui virtute et rebus gestis patris gloriam superarct; neque eum fefellerunt (s. falle); nam Achilles ex Thetide natus belle Troiano unus plus Omnibus (— quam omncs) fortitudine valuit.

Citate und Sprichwörter. suum cuique! ne quid nimis! ne sutor supra crepidam! festina lente! hic Rhodus, hic salla! dülce^jst desipeiejn loco,

dulcejit decörum^est pro patria mori. quid sft futurum cräs, fuge quaerere. manum de tabula! respice finem;

mens sanajn corpore sano! de mortuis nil nisi bene! audiatur et altera pars! nonum prematur in annum! bis dat qui cito dat. [mus. non scholae, sed vitae disci-

relata refero. sapienti sat. vox populi vox dei. quothomines, totsententiae. nemo ante mortem beatus. vita brevis, ars longa, nil mortälibus ärdui^est. expertus dico.

post nubila Phoebus, ubi bene, ibi patria. summum ius summa iniuria. nihil est ab omni pärte beätum. errare humanum est. adhuc sub iüdice lis est. fortes Fortuna adiuvat.

tres faciunt collegium. oleum et operam perdidi. inmagnis etvoluisse sat est. semper aliquid haeret. habens sua fäta libelli. manus manum lavat. quandoque bonus dormitat Homerus.

panem et circenses! hinc illae lacrimae! diem perdidi. (Kaiser Titus) iacta est alea. (Caesar)

quousque tandem! (Cicero) cedant ärma togäe! (Cicero) par nobile fratrum. (Horaz) veni, vidi, viel. (Caesar)

Jambische Senare. homo sum, humäni nihil a mejilienum putd. quam quisque ndrit (— noverit) ärtem, in hac se exereeät.

Daktylische Hexameter. principiis obsta: serd medicina parätur. (Ovid) üt desint vires, tarnen est laudanda voluntas. (Ovid) hoc volo, sic iubeo, sit pro ratidne voluntas. (Juvenal) est modus in rebus, sunt certi denique fines. (Horaz) quidquid delirant reges, plectuntur Achivi. (Horaz) Iliacds intra murds peeeätur et extra. (Horaz)

Distichon. (Ovid). ddnec eris felix. multds numeräbis amicos: tempora si fuerint nubila, sdlus eris.

W Örterverzeichnis m. — mascul., f. — feminin.,

n. = neutrum

Die Zahlen hinter den Verben bezeichnen die Konjugation.

a, (vor Vocal, und h) ab VON A. — Aulus m. Vorname absum, afui, abesse fern sein (s. Tab. II) ac, (vor Vocal.) atque und accedo, accessi, accessum, accedere 3 herannahen acceptus, a, um empfangen (s. accipio) accipio, accepi, acceptum, accipere 3 annehmen, em­ pfangen ; aufnehmen accüso 1 anklagen acer, acris, acre scharf, eifrig, heftig acerbus, a, um herb, streng Achilles, is m. Name Acliivijörumm. die Griechen acies, aciei f. Schärfe, Schlachtreihe ad (Praepos. mit Accus.) zu, bei, an, nach, gemäß addüco, -duxi, -ductum, -ducere 3 herbeiführen, veranlassen adductus, a, um herbeige­ führt,veranlaßt (s.addüco) adhibeo, -hibui, -hibitum, -hibere 2 anwenden adhuc bis hierher, bis jetzt, noch adiütus, a, um unterstützt (s. adiüvo) adiüvo, -iüvi, -in tum, -iuväre 1 unterstützen admiror, -miratus sum, -miräri 1 bewundern

admoneo, -monüi, -monitum, -rnonere 2 ermahnen, erinnern admoveo, -rnövi, -mötum, -movere 2 heranbewegen, hinschaffen adnäto 1 heranschwimmen adsum, adfui, adesse da sein (s. Tab. II) advento 1 (her-)ankommen adventus, üs m. Ankunft adversarius, adversarii m. Gegner adversus, a, um widrig aedes, Ium (Plur.) f. Haus aedificium, -ficii n. Gebäude aedifico 1 erbauen Aegeum mare n. das Ageische Meer Aegeus, Aegei m. Name Aeneas, Aeneae m. Name aeternus, a, um ewig Aethiopes, um m. Völker= Aetna, ae f. Berg [schäft aevum, i n. Zeitalter affectus, a, um ergriffen, betroffen, ausgestattet (s. afficio) affero, attüli, allätum, afferre 3 (herbei)bringen (s. fero) Agamemnon, önis m. Name afficio, -feci, -fectum, -ficere 3 behaften mit ager, agri m. Acker aggredior, -gressus sum, -gredi 3 angreifen

aggressus, a, um s. aggredior agito 1 hiuundhertreiben ago, egi, actum agere 3 handeln, treiben; (gratias) sagen agricöla, ae m. Landmann ala, ae f Flügel Alcinöus, Alcinöi m. Name alea, ae f. Würfel alienus, a, um fremd aliquando einmal, einst aliquantum, i n. ein Be­ trächtliches aliqui, -qua, -quod irgend einer (s. Tab. I) aliquis, -quid irgend einer, — etwas alias, alia, aliud ein anderer allätus, a, um hingetragen, (hin)gebracht (affero) Alpes, Alpium f. die Alpen alter, altera, alterum der andere (Genalterius, alterlus, alterius, Dat.: alteri, alteri, alteri) altus, a, um hoch, tief ambäges, um f. Irrwege amicitia, ae f. Freundschaft amiciis, i m. Freund aino 1 lieben amoenus, a, um lieblich ainor, amöris m. Liebe amplector, amplexus sum, amplecti 3 umfassen amplexus, a, um s. am­ plector amplius (Adverb.) weiter

14 amplus, a, um geräumig, weit Anchises, Anchisae w. Name ango angere 3 ängstigen angustus, a, um eng animus, i m. Geist, Gemüt, Sinn, Herz annus, i Jahr ante {Praepos.m. Accus.) vor antea vorher antiquus, a, um alt anxius, a, um ängstlich Apollo, Apollinis m. Gott appareo, apparui, apparere 2 erscheinen, zum Vor­ schein kommen appello, -pull, -pulsum, -pellere 3 herantreiben appello 1 anreden, nennen apporto 1 (heran)bringen appropinquo 1 sich nähern appulsus, a, um (heran)getrieben (s. appello) apud (Praepos. m. Accus.) bei ara, ae /. Altar arätrum, i n. Pflug . arbitrium, i n. Entscheidung arbor, arböris /. Baum arceo, arcui, arcere 2 ab­ wehren arcesso, arcesslvi, arcessitum, arccssere 3 herbei­ holen ardeo, arsi, ardere 2 bren­ nen, in Brand sein ardüus, a, um steil, be­ schwerlich argentum, i n. Silber Ariadna, ae f. Name Ariovistus, i m. Name arma, orum n. Waffen armo 1 bewaffnen ars, artis /. Kunst artificium, artificii n. Kunst­ fertigkeit, Gewerbe Ascamus, i m. Name Asia, ae /. Asien at aber, dagegen Athenae, Athenärum f. Athen Atheniensis, is m. der Athener atrox, atrocis furchtbar, schrecklich attämen doch

Attica, ae /. Attika auctor, auctoris m. Erfinder Anstifter audacia, ae /. Kühnheit audax, Gen. audäcis kühn audio, audlvi, auditum, audire 4 hören augeo, auxi, auctum, augere 2 vermehren aula, ae /. Hof, Schloß, Palast aura, ae f. Luft aureus, a, um golden aurum, i n. Gold aut oder autem aber auxilium, auxilii n. Hilfe

Bacchus, i m. Gott beätus, a, um glücklich, selig bellicus, a, um zum Kriege gehörig, Kriegsbellum, i n. Krieg bene {Adverb.) gut beneficium, i n. Wohlthat benevölus, a, um wohl­ wollend benigmtas, benignitätis f. Güte benignus, a, um gütig bestia, ae f. Tier bis zweimal bönus, a, um gut bönum, i n. Gut brevis, e kurz cädo, cecidi, casum,cadere3 fallen caedo, cecidi, caesum, caedere 3 fällen caeles, caelitis m. der Himmlische caelestis, caeleste himmlisch caelum, i n. Himmel Caesar, Caesaris m. Name caesus,a,um gefällt (s.caedo) calaimtas, calamitätis j. Unglück callidus, a, um schlau Calpurnius, i m. Name Calypso, Calypsönisf. Name campus, i m. Feld candldus, a, um weiß cäno, cecini, cantum, canere 3 singen

capio, cepi, captum, capere 3 ergreifen, fassen captus, a, um gefangen, er­ griffen (s. capio) carmen, carminis n. Lied Carthägo, Carthaginis /. Karthago Carthaginiensis, is m. Karthager castigo 1 züchtigen castus, a, um keusch caterva, ae f. Haufe, Schar causa, ae/. Grund, Ursache cautus, a, um vorsichtig cedo, cessi, cessum,cedere3 weichen celebro 1 feiern celer, celeris, celere schnell cena, ae f. Mahl centum hundert Ceres, Cereris f. Göttin certo 1 streiten certus, a, um gewiß, be stimmt 06880 1 säumen, ruhen ceteri, ae, a die übrigen Christus, i m. Christus cibus, i m. Speise circensis (Indus) m. Circusspiel cito {Adverb.) rasch citus, a, um rasch civis, civis m. Bürger clarn {Adverb.) heimlich clarus, a, um berühmt, hell classis, is /. Flotte clementia, ae /. Milde coactus, a, um gezwungen (s. cogo) cogito 1 denken, bedenken cognosco, cognövi, cognitum, cognoscere 3 erken­ nen, erfahren, vernehmen cogo, coegi, coactum, cogere 3 zwingen collegiurn,! ».Genossenschaft collöco 1 anfstellen colo, colüi, cultum, colere 3 pflegen, ehren color, colöris m. Farbe comedo, comedi, comesum, comedere 3 aufessen, verzehren comes, comitis m. Begleiter comis, come freundlich

15 comitor, comitätus sum, comitäri 1 begleiten commeätus, üs m. Zufuhr commendo 1 empfehlen committo, commlsi, commissum, committere 3 begehen, (Schlacht) liefern commötus, a, um bewogen (s. commoveo) commoveo, commövi, commötum, commovere 2 be­ wegen, rühren, interessiecompäro 1 verschaffen [reit comperio, comperi, compertum, comperire 4 er­ fahren compertus, a, um vernom­ men, erfahren (s. comperio) compleo, -plevi, -pletum, -plere 2 füllen, ansüllen conatus, üs, m. Versuch concedo, -cessi, -cessum, -cedere 3 erlauben concilio 1 geneigt machen, gewinnen Concilium, concilü n. Ver­ sammlung concipio, -cepi, -ceptum, -cipere 3 fassen, auffassen concläve, conclävis n. Zimmer concurro, -curri, -cursum, -cur re re 3 znsammenlaufen, herbeiströmen concutio, -cussi, -cussum, -entere 3 erschüttern confectus, a, um erschöpft (s. conficio) conficio, -feci, -fectum, -ficere 3 vollenden, her­ stellen confirmo 1 stärken, kräftigen confl o 1 zusammenblasen congero, -gessi, -gestum, -gerere zusammentragen congestus, a, um zusammen­ getragen, zusammenge­ bracht (s. congero) coniugium, coniugii n. Ehe coniux, iügis m. Gemahl /. Gemahlin conor, conätus sum, conäri 1 versuchen consldo, -sedi, -sessum, -sidere 3 sich setzen

Consilium, consilü n. Rat, Ratsversammlung, Plan conspectus, üs m. Anblick, Gesichtskreis conspicio, -spexi, -spectum, -spicere 3 erblicken Constantia, ae f. Beständig­ keit, Ausdauer constitüo, -stitüi, -stitütum, -stituere, 3 beschließen constitutus,a,umbeschlossen, bestimmt construo, -struxi, -structum, -struere 3 erbauen, errichten consul, consülis m, Consul (röm. Beamter)

consümo, -sumpsi, -sumptum, -sumere 3 ver­ brauchen, verbringen contendo, -tendi, -tentum, -tendere 3 streiten contentus, a, um zufrieden contineo, -tinüi, tentum, -tinere 2 enthalten contingo, -tigi, -tactum, -tingere 3 berühren contingit, -tigit es glückt contra (Adverb?) dagegen, (Praepos. m.Acc.us?) gegen convivlum, -vivii, w. Gelage convöco 1 zusammenrufen copia, ae, f. Vorrat copiae, arum f. Truppen Coriolänus, i m. Name corpus, corporis n. Körper, Leib cras (Adverb.) morgen creo 1 wählen credo, credidi, creditum, credere 3 glauben crepida, ae f. Schuhwerk Creta, ae f. Insel crinis, crinis m. Haar cruciätus, üs m. Marter, Quälerei crudelis, e grausam crudclitas, crudelitätis f. Grausamkeit cruentus, a, um bllltig cultüra, ae /. Pflege cultus, a,um gepflegt (s. colo) cum (Praepos. m.Ablat.) mit (Coniunction) als, da cunctor, eunetätus sum, eunetäri 1 zögern

cunctus, a, um gesamt cupidltas, cupiditätis f. Begierde cupidus, a, um begierig cupio, cuplvi, cupltum, cupere 3 wünschen, begehren cur warum cura, ae, f. Sorge Curius, Curii m. Name curo 1 sorgen, besorgen, beachten, bedenken Cyclops, Cyclöpis m. der Cyclop de (Praepos. mit Ablat.) V0N, über, inbetreff, aus, wegen dea, ae f. Göttin debeo, debüi, debitum, debere 2 schulden, ver­ danken decedo, -cessi, -cessum, -cedere 3 scheiden decem zehn deceptus, a, um getäuscht (s. decipio) decerno, -crevi, -cretum, -cernere 3 bestimmen, be­ schließen decimus, a, um der zehnte decipio, -cepi, -ceptum, -cipere 3 täuschen decörus, a, um ehrenhaft defendo, -fendi, -fensum, -fendere 3 verteidigen deser o, -tuli, -latum, -ferre 3 hinabtragen (s. fero) deinde dann, darauf delätus, a, um hinab-, dahin­ tragen (s. defero) delecto 1 ergötzen deleo, delevi, deletum, delere 2 zerstören deliro 1 verrückt handeln demergo, -morsn -mersum, -mergere 3 versenken demissus, a, um herabwallend (s. demitto) demitto, -misi, -missum, mittere 3 hinabschicken denique schließlich densus, a, um dicht ge­ drängt descrlbo,-scripsi,-scriptum, scribere 3 beschreiben descriptus, a, um beschrieben (s. descrlbo)

16 desero, -serüi, -sertum, -serere, 3 verlassen desipio, -sipüi, sipere 3 tollen desisto, -stiti, -stitum, -sistere 3 abstehen, auf­ hören despero 1 verzweifeln desum, defüi, deesse fehlen (s. Tab. II) deterreo, -terrüi, -temturn, -terrere abschrecken deterritus, a, um abgeschreckt detractus, a, um herabge­ zogen, herabgenommen (s. deträho) deträho, -traxi, -tractum, -trahere 3 herabziehen deus, dei m. Gott devinco, -vlci, -victum, -vincere 3 völlig besiegen Diana, ae /. Göttin dico, dixi, dictum, dicere 3 sagen dicor, dictus sum, dici 3 (dem Gerücht nach) sollen dictito 1 sagen dies, diei m. Tag difficultas, difficultätis / Schwierigkeit diHgens, Gen. diligentis sorgfältig discedo, -cessi, -cessum, -cedere 3 weggehen disco, didici, discere 3 lernen discrlmen, -criminis n. Entscheidung, Gefahr discussus, a, um zerschmet­ tert (s. discutio) discutio, -cussi, -cussum, -cutere zerschmettern diu {Adverb.) lange divino 1 ahnen divitiae, ärum f. Reichtum do, dedi, datum, dare 1 geben doceo, docüi, doctum, docere 2 lehren doleo, dolüi, dolere 2 Schmerz empfinden dolor, dolöris m. Schmerz dolus, i m. List domicilium, domicilii n. Wohnsitz!

domus, domüs f. Haus domum nach Hause donec so lange als döno 1 schenken, zum Opfer bringen donum, i n. Geschenk dormito 1 schlafen dubito 1 zweifeln, {mit In­ finitiv) Bedenken tragen duco, duxi, ductum, ducere 3 führen ductus, a,um geführt (f.duco) dulcis, dulce süß dum während duo, duae, duo zwei {Gen. duörum, duärum, duörum Dal. u. Abi. duöbus, duäbus, duöbus Ace. duos, duas, duo) duodecim zwölf dux, ducis m. Führer e, ex

{Praepos. mit Ablat.)

aus edüco 1 erziehen officio, -feci, -fectum, -ficere 3 bewirken, ansführen ego ick) (s. Tab. I) egregius, a, um erlesen, vor­ züglich electus, a, um ausgewählt (s- eligo) elegans, Gen. elegantis geschmackvoll eligo, -legi, -lectum, -ligere 3 auswählen enim nämlich enumero 1 aufzählen 60 {Ablat. von is) desto 60 {Adverb.) dorthin 60, ivi, itum, Ire 4 gehen (Vor a, 0, u wird i in e verwandelt im Praes., also 60, eunt, eam. Imp/.: ibam, irem; Fut. ibo) epülae, ärum f. Mahl equitätus, üs m. Reiterei equus, equi m. Pferd erga {Praepos. m. Accus.) gegen ergo also erigo,-rexi, -rectum, -lagere 3 aufrichten eripio, -ripüi, -reptum, -ripere 3 entreißen

erro 1 irren error, erröris m. Irrtum; erröres, um Irrfahrten, Irr­ gänge et und, and); et—et— so­ wohl—als auch—, einer­ seits—andrerseits— etiam auch etiam atque etiam wieder und wieder etiamnunc noch (jetzt) evädo,-väsi,-väsum, -vadere ex s. e [3 entrinnen exclämo 1 ausrufen exerceo, -ercüi, -ercitum, -ercere 2 üben exercitatio, exercitatiönis f. Übung exercitus, üs m. Heer exilmm,exilii -r.Verbannung expedio, -pedivi, -pedltum, -pedire 4 Herallswinden, freimachen expenor, expertus sum, experiri 4 erfahren expertus, a, um s. experior expöno, -pösüi, -pösitum, -pönere 3 allseinandersetzen, darlegen expugaio 1 erobern exsecutus s. exsequor exsequor, exsecutus sum, exsequi 3 ausführen exspecto 1 (er)warten externus, a, um auswärtig, fremd extra {Praepos. mit Accus.) außerhalb extremus, a, um äußerste Fabius, Fabii, m. Name fabricor, fabricätus sum, fabricäri 1 Herstellen, an­ fertigen facilis, facile leicht (zn thnn) facmus, facinöris n. That facio, feci, factum, facere 3 thun, machen factum, i n. That factus, a, um gemacht, ge­ worden (s. facio) fallo, fefelli, falsuin, fallere3 täuschen, trügen fama, ae f. Gerücht fames, famis f. Hunger

17 familia, ae f. Hausstand, Familie fateor, fassus sum, fateri 2 gestehen, bekennen fatig’o 1 ermüden fatum, i n. Schicksal favco, favi, fautum, favere *2 günstig sein felix, Gen. fellcis glücklich femina, ae f. Weib, Frau fere ungefähr fero, tüli, lätum, ferre 3 tragen {Im Praes. und Impf, wird das i der Endung zwischen r—'s und r—t, das e der Endung zwischen r—r ausgestossen und am Ende in fer) ferocia, ae f. Wildheit, Ungestüm ferrum, i n, Eisen festlno 1 eilen festus, a, um festlich fides, fidei f. Treue fidus, a, um treu filia, ae f. Tochter filius, i m. Sohn finio, finivi, finitum, finire 4 beenden finis, finis m. Ende, Grenze firmus, a, um fest flamma, ae f. Flamme floreo, florüi, florere 2 blühen flumen, fluminis n. Fluß focus, i m. Herd foris (.Adverb.} draußen forma, ae f. Gestalt formösus, a, um wohlge­ staltet, schön fortasse vielleicht sortis, forte tapfer fortitüdo, fortitudmis f. Tapferkeit fortüna, ae f. Schicksal, Ge­ schick, Glück fractus, a, um gebrochen (s. frango) frango, fregi, fractum, krän­ ge re 3 brechen frater, fratris m. Bruder fructus, fructüs m. Frucht frumentum, i n. Getreide frustra {Adverb.} umsonst, vergebens Lateinisches Übungsbuch.

fuga, ae f. Flucht fugio, fugi, fugitum, fugere 3 fliehen, meiden fugo 1 in die Flucht schlagen fui ich bin gewesen (s. sum) fulgur, fulgüris n. Blitz fulmen, fulminis n. Blitz fundo, fudi, fusum,hindere 3 gießen, vergießen funestus, a, um unheilvoll futürus, a, um zukünftig, kommend

Gabinms, Gabinii m. Name Gallus, i m. der Gallier Gallia, ae f. Gallien gaudium, ii n. Freude gens, gentis f. Volk, Volks­ stamm Germänus, i m. der Germane gero, gessi, gestum, gerere 3 tragen; (aus)führen glomus, glomeris n. Knäuel gloria, ae f. Ruhm graciiis, gracile schlank gradior, gressus sum, gradi 3 schreiten Graecia, ae /. Griechenland Graecus, a, um griechisch Graecus, i m. der Grieche gratia, ae f. Dank; gratias agere Dank sagen gratus, a, um dankbar, dankenswert, angenehm gravis, grave schwer, ernst

habeo, habüi, habitum, habere 2 haben; (orationem) halten habito 1 wohnen haereo, haesi, haesum, haerere 2 hängen bleiben Hannibal, Hannibalis m. Name

hauno, hausi, haustum, haurire 4 schöpfen haustus, a, um geschöpft, getrunken (s. haurio) Helvetius, Helvetii m. der Helvetier hexameter, hexametri m. Hexameter hie, haec, hoc dieser hic (Adverb.) hier hiläris, hilare, heiter, fröhlich

hinc {Adverb.} von hier Hispania, ae f. Spanien historia, ae f. Geschichte Homerus, i m. ein Name homo, hominis m. Mensch honestus, a, um, ehrenvoll honor, honoris m. Ehre hora, ae f. Stunde hortus, j. m. Garten hospes, hospitis m. Gast­ freund hospitium, hospitii n. Gast­ freundschaft hostia, ae f. Opfertier hostis, hostis m. Feind humänus, a, um menschlich [liegen iaceo, iacüi, iacere 2 (still) iacio, ieci, iactum, iacere 3 werfen iam schon, nunmehr iam non nicht mehr ibi dort idem, eädem, idem eben­ derselbe (s. Tab. 1} igitur also ignavia, ae /. Feigheit ignis, ignis m. Feuer Iliäcus, a, um zu Ilion ge­ hörig illätus, a, um hineingetragen, begonnen (s. infero) ille,illa,illud jener{\.Tab.II} imber, imbris m. Regenguß immänis, immäne unge­ heuer, furchtbar immensus, a,um unermeßlich immineo, -minere 2 drohen immortälis, immortäle un­ sterblich impedio, -pedivi, -peditum, -pedlre 4 hindern Imperator, imperatöris m. Feldherr, Gebieter Imperium, imperii n. Herrimpero 1 gebieten [schäft impetus, impetüs m. Angriff impius, a, um gottlos irnpleo, -plevi, -pletum, -plere anfüllen, erfüllen implöro 1 anflehen impröbus, a, um unredlich in {Praepos. mit Accus.} in nach, zu, an, gegen {mit Ablat.} in, an

18 incendium, incendii n. Brand, Feuersbrunst incito 1 antreiben incöla, ae m. Einwohner incolümis, e unversehrt incredibllis, -credibile uninde von dort [glaublich indigeo, -digüi, -digere 2 bedürfen infaustus, a, um unglücklich infero, intüli, illätum, inferre 3 hineintragen (f .fero) inferus, a, um unterirdisch; inferi, örum die Unter­ irdischen, Unterwelt infestus, a, um feindlich inflammo 1 entflarnmen inflo 1 aufblasen, erfüllen inflfgo, -flixi, -flictum, -fligere 3 schlagen ingens, Gen. ingentis un­ geheuer inhumänus, a, um un­ menschlich iniuria, ae f. Unrecht; iniuriae, ärum Unbilden iniustitia, ae s. Ungerechtig­ keit iniustus, a, um ungerecht innocentia, ae /. Unbeschol­ tenheit, Uneigennützigkeit innumerabilis, -numerabile unzählig, unzählbar inopia, ae f. Mangel inquit sagte er insidiae, ärum /. Nachstel­ lungen, Hinterhalt insignis, insigne ausge­ zeichnet instructus, a, um ausge­ stattet ; (acies) aufgestellt (s. instruo) instrüo, -struxi, -structum, -struere 3 ausstatten, auf­ stellen insüla, ae f. Insel integer, Integra, integrum unversehrt, ganz inter (Praepos. mit Accus.) zwischen, bei interea unterdessen intereo, intern, interitum, interire 4 untergehen (s. eo) interficio, -feci, -fectum, -fieere 3 töten

interitus, üs m. Untergang intersum, -füi, -esse dabei sein, beiwohnen intolerabilis, -tolerabile un­ erträglich intra (Praepos. mit Accus.) innerhalb intro 1 eintreten invädo, -väsi, -väsum, -vadere 3 einfallen invemo, -veni, -ventum, -venire 4 (er)finden invictus, a, um unbesiegt, unüberwindlich invidia, ae f. Neid, Miß­ gunst invito 1 einladen invitus, a, um widerwillig ipse, ipsa, ipsum selbst (s. Tab. I) ira, ae f. Zorn irätus, a, um zornig is, ea, id derselbe, derjenige (s. Tab. '/) ita so itäque daher, deshalb iter, itineris n. Weg, Reise iubeo, iussi, iussum, iubere 2 befehlen iucundus, a, um erfreulich, angenehm iudex, iudicis m. Richter iudico 1 urteilen, richten Iuno, Iunönis /. Göttin luppiter, Iovis m. Gott (Datr. Iovi Acc. Iovem Abi. Iove) iüro 1 schwören ius, iuris n. Recht iussü auf Befehl iuvenis, is m. Jüngling L. = Lucius, Lucii m. Vor­ name

labor, lapsus sum, labi 3 gleiten, geraten labor, laböris m. Mühe, Anstrengung labyrintbus, i m. das La­ byrinth lacessltus, a, um gereizt lacesso, lacessivi, lacessitum, lacessere 3 reizen lacrima, ae /. Thräne laetitia, ae /. Fröhlichkeit

laetus, a, um fröhlich Laocöon, Laocoontis m. Name

lapsus, a, um geglitten, ge­ raten (s. labor) latebra, ae f. Versteck lateo, latiii, latere 2 ver­ borgen sein latus, a, um breit laudo 1 loben lavo 1 waschen legätus, i m. Gesandte lego, legi, lectum, legere 3 lesen lentus, a, um zäh, langsam Leonidas, Leonidae m. Name lex, legis f. Gesetz libellus, i m. Büchlein über, libri m. Buch liberälis, liberale freigebig libero 1 befreien [gierde libido, libidinis f. böse Be­ ll cet, licüit, Heere 2 es steht frei, ist erlaubt ligneus, a, um hölzern linum, i n. Faden, Garn lis, litis /. Rechtsstreit litterae, ärum f. Wissen­ schaften litus, litoris n. Ufer locus, i m. Ort, (rechter) Platz locütus, a, um s. loquor longus, a, um lang [breit longo lateque weit und loquor, locütus sum, loqui 3 sprechen luceo, luxi,lucere 2 leuchten luo, lui, luere 3 büßen lux, lucis f. Licht magnus, a, um groß Maia, ae f. Göttin maior, maius (Gen. maiöris) mälus, i m. Mast [größer malus, a, um schlecht mandätum, i n. Auftrag mando 1 auftragen, anver­ trauen ; (memoriae) ein­ prägen maneo, mansi, mansum, manere 2 bleiben manus, manüs f. Hand mare, maris n. Meer marinus, a, um zum Meer gehörig, Meeres-

19 Mars, Martis m. Gott mater, rnatris f. Mutter maternus, a, um mütterlich matüro 1 eilen maximus, a, um der größte ine s. ego (Tab. I) medicina, ae f. Heilmittel rnedius, a, um der mittlere, mitten melior, melius (Gen. meliöris) besser memor, memöris eingedenk memoria, ae f. Gedächtnis, Andenken mens, mentis f. Seele, Ver­ stand mercätor, mercatöris m. Kaufmann Mercurius, Mercuni m. Gott mereo, merüi, men tum, meiere 2 verdienen meritum, i n. Verdienst; merito nach Verdienst, mit Recht metus, üs m. Furcht, Be­ sorgnis meus, a, um mein migro 1 wandern mihi s. ego miles, militis in. Soldat mille tausend milia, milium n. Tausende minae, ärum f. Drohungen Minerva, ae /. Göttin Minos, Minöis in. Name Minotaurus, i m. Untier minus (Adverb.) weniger mirus, a, um wunderbar misceo, miscüi, mixtum, miscere 2 mischen miser, misera,miserum arm, elend misericordia, ae f. Mitleid missus, a, um gesandt, ge­ schickt (s. mitto) mitto, misi, missum, mittere 3 schicken modicus, a, um mäßig mödus, i m. Art, Weise, Maß molestia, ae f. Beschwerde, Unannehmlichkeit molestus, a, um lästig, be­ schwerlich mollitia, ae /. Weichlichkeit

moneo, monüi, monitus, monere 2 ermahnen, er­ innern, warnen monitus, a, um gewarnt mons, montis m. Berg monstrum, i n. Ungeheuer monumentum, i n. Denkmal morior, mortüus sum, mori 3 sterben mors, mortis f. Tod mortalis, mortale sterblich mortüus, a, um gestorben (s. morior) moveo, movi, motum, mo­ vere 2 bewegen rnox bald multo 1 bestrafen multus, a, um viel munio, munivi, munitum, munire 4 verschanzen, be­ festigen munus, muneris n. Dienst, Gabe murus, i m. Mauer muto 1 ändern, verwandeln

nam denn narro 1 erzählen nascor, natus sum, nasci 3 geboren werden natüra, ae f. Natur, natür­ liche Beschaffenheit natus, a, um geboren (s. nascor) Nausicäa, ae f. Name nauta, ae in. Schiffer navigium, navigii n. Fahr­ zeug navigo 1 zur See fahren navis, is f. Schiff ne damit nicht, daß nicht ne — quidem nicht — ein­ mal, auch — nicht necessarius, a, um not­ wendig neco 1 töten neglectus, a, um vernachlässigt neglego, neglexi, neglectum, neglegere 3 vernachlässigen negotium, negotii n. Be­ schäftigung, Aufgabe nemoniemand (Gen. nullius, Dat. nemini, Acc. nemi­ nem, Abi. nullo)

Neptünus, i m. Gott neque und nicht neque — neque — weder — noch — niger, nigra, nigrum schwarz nihil, nil nichts nimis (Adverb.) zu sehr nisi wenn nicht nobilis, e edel noceo, nocüi, nocitum, nocere 2 schaden noctu nachts nocturnus, a, um nächtlich nomen, nominis n. Name nomino 1 nennen non nicht nonnulli, ae, a einige nonus, a' um neunte nos wir (s. Tab. II) noster, nostra, nostrum unser novem neun novi ich kenne (Perfect.) nubilus, a, um bewölkt nubila, örum n. Gewölk, trübes Wetter nullus, a, um keiner (Gen. nullius, nullius, nullius, Dat. nulli, nulli, nulli) numero 1 zählen numerus, i m. Zahl nunquam niemals nunc jetzt nuntio 1 melde sschaft nuntius, ü m. Bote, Botnuptiae, ärum f. Hochzeit nutrio, nutrivi, nutritum, nutrire 4 (er)nähren nympha, ae f. Nymphe

o o obicio, obieci, obiectum, obicere 3 vorwerfen, preisgeben oblitus, a, um s. obliviscor obliviscor, oblitus sum, oblivisci 3 vergessen obscüro 1 verdunkeln obsecro 1 beschwören obsessus, a, um belagert (s. obsideo) obsideo, obsedi, obsessum, obsidere 2 belagern obsto, -stiti, -stäre 1 ent­ gegen sein

20 obtempero 1 willfahren obtineo, obtinüi, obtentum, obtinere 2 behaupten obumbro 1 beschatten occaeco 1 blenden occido, -cidi, -cisum, -cidere 3 töten, niederhauen occulto 1 verbergen, ver­ stecken occupätus, a, um beschäftigt occüpo 1 besetzen, ergreifen occurro, -curri, -cursum, -currere 3 begegnen octävus, a, um der achte octo acht ocülus, i m. Auge odium, odii n. Haß Odyssea, ae /. Odyssee offendo,-fendi,-fensum,-fendere 3 kränken, beleidigen officium, officji n. Pflicht oleum, i. n. Ol omnis, omne jeder; omnes, omnia alle opera, ae /. Bemühung, Mühe opinio, opiniönis f. Ansicht, Meinung oppidum, i n. Stadt oppressus, a, um nieder­ gedruckt (s. opprimo) opprimo, -pressi, -pressum, -primere 3 bedrängen, niederdrücken optimus, a, um der beste ora, ae f. Küste oratio, oratiönis /. Rede orior, ortus sum, oriri 4 entstehen, sich erheben orno 1 schmücken oro 1 bitten ostendo, -tendi, -tentum, -tendere 3 zeigen otium, otii n. Muße panis, is m. Brot par, paris n. Paar parentes, tium m. Eltern pareo, parüi, paritum, parere 2 gehorchen pario, peperi, partum, parere 3 gebären, verschaffen, gewinnen paro 1 bereiten, verschaffen, rüsten

pars, partis /. Teil, Seite partus, a, um erworben, ge­ wonnen (s. pario) parvus, a, um klein passus, üs m. Schritt pater, patris m. Vater pateo, patüi, patere 2 offen stehen patior, passus sum, pati 3 leiden, dulden patria, ae /. Vaterland pauci, ae, a wenige pax, pacis f. Friede pecco 1 sündigen Peleus, Pelei m. Name Penelöpa, ae /. Name per (Praepos. mit Accus.) durch (hindurch), über hin percello, - culi, - culsum, -cellere 3 erschüttern percipio, -cepi, - ceptum, -cipere 3 auffassen, ein­ sammeln perculsus, a, um erschüttert (f. percello) perdo, -didi, -ditum, -dere 3 verlieren pereo, perii, peritum, perire 4 untergehen (s. eo) perficio, -feci, -fectum, -ficere 3 zu Ende bringen, vollenden pergo, perrexi, perrectum, pergere 3 fortsetzen, fortfahren periculösus, a, um gefährlich pericülum, i n. Gefahr permultus, a, um sehr viel pernicies, perniciei /. Ver­ derben perpetüus, a,um fortdauernd Persae, ärum m. die Perser persequor, -secütus sum, -sequi 3 verfolgen pervenio, -veni, -ventum, -venire 4 gelangen, ankommen pessum zu Grunde (-dare -richten) peto, petivi, petitum, petere 3 erstreben, anfsnchen, an­ greifen ; (ab)erbitten (von) Phaeäces, Phaeäcum m. die Phäaken Phoebus, i m, Sonnengott

pietas, pietätis /. Fröm­ migkeit, Pflichttreue pinguis, pingue fett Piso, Pisönis m. Name pius, a, um fromm, pflicht­ getreu placeo, placüi, placitum, placere 2 gefallen plecto, ere 3 strafen plenus, a, um voll plerique, pleraeque, pleräque die meisten plurimus, a, um der meiste plus, pluris mehr plures, plura mehrere Pluto, Plutönis m. Gott poena, ae /. Strafe, Buße Poenus, i m. der Punier poenitentia, ae f. Reue poeta, ae m. Dichter Polyphemus, i m. Name pono, posüi, positum, ponere 3 setzen, (ab)legen, popülus, i m. Volk sstellen porta, ae /. Thür, Thor porticus, üs/. Säulengang, Halle porto 1 tragen, bringen portus, us m. Hafen possum, potüi, posse können, vermögen (s. Tab. IT) post (Praepos. mit zlccws.) nach postquam nachdem potentia, ae /. Macht, Einfluß potissimum (Adverb.) mit vorzüglichsten, haupt­ sächlich poto 1 trinken, zechen praebeo, praebüi, praebitum, praebere 2 darbieten, gewähren praecipio, -cepi, -ceptum, -cipere 3 vorschreiben, gebieten praecipito 1 hinabstürzen pracclärus, a, um herrlich praedico 1 rühmen, preisen praeditus, a, um begabt (mit etwas) praemissus, a, um voraus­ geschickt (s. praemitto) praemitto, -misi, -missum, wittere 3 vorausschicken

21 praenuntio 1 vorhermelden, vorherverkünden praescribo, -scripsi, -scri­ ptum, -scribere 3 vor­ schreiben praesto, -stiti, -stitum, -Stare 1 voranstehen, hervorra­ gen ; (miiAccus) gewähren praeter (Praepos. mitAccus.} außer praeterea außerdem pratum, i n. Wiese pravus, a, um verkehrt, unrecht, schlimm premo, pressi, pressum, premere 3 bedrücken, be­ drängen, zurückhalten Priämus, i m. Name primum zuerst, erstens primus, a, um der erste principium, i n. Anfang prior, prius (Gen. priöris) früher pro (Praepos. mit Abi.} für, anstelle procedo, -cessi, -cessum, -cedere 3 vorrücken procul fern procus, i m. Freier, Be­ werber prodüco, -duxi, -ductum, -ducere 3 vorführen proelium, proelii n. Schlacht, Treffen profectus, a, um auf­ gebrochen, abmarschiert (s. proficiscor) proficiscor, profectus sum, proficisci 3 aufbrechen, abmarschieren, prohibeo, -hibüi, -hibitum, -hibere 2 hindern Prometheus, metheiw.TVti/ae promissum, i n. Versprechen promitto, -misi, -missum, mittere 3 versprechen propägo 1 ausbreiten, er­ weitern proprius, a, um eigen propter (Praepos. mitAccus?) wegen propulso 1 zurückschlagen, abwehren prorsus (Adverb.} gänzlich, Völlig

Proserpina, ae f. Göttin prudentia, ae f. Klugheit pudor, pudöris m. Scham puella, ae /. Mädchen puer, pueri m. Knabe pugna, aef. Kampf, Schlacht pugno 1 kämpfen pulcher, pulchra, pulchrum schön pulchritüdo, pulchritudinis /. Schönheit punio, punivi, punltum, punire 4 strafen puto 1 meinen, glauben

quaero, quaesivi, quaesitum, quaerere 4 suchen, fragen quam (nach Comparativ u. antea) als quam quam obgleich quandöque zuweilen quantus, a, um wie groß quare weshalb, deshalb quasi gleichsam, gleich als quattuor vier swenn quattuordecim vierzehn — que (angehängt} und queror, questus sum, queri 3 klagen, beklagen questus, a, um s. queror qui, quae, quod welcher quia weil [(f. Tab. 1} quidam, quaedam, quiddam, adjektivisch quoddam ein gewisser quidem zwar quingeni, ae, a je fünf­ hundert quinquagesimus, a, um der fünfzigste quis, quid wer, nach ne jemand (s. Tab. 1} quisque, quidque, adjectivisch quodque jeder quisquis, quidquid wer auch immer quo wohin quod daß, weil, was das anbetrifft, daß quomam da ja quöque auch quot wie viele quousque wie lauge rapio, rapüi, raptum, rapere 3 rauben

raptus, a, um geraubt (s. rapio) ratis, is /. Schiff, Fahrzeug rat io, ratiönis /. Vernunft', Grund recens, Gen. recentis frisch, neu recipio, -cepi, -ceptum, -cipere 3 anfuehmeu; (se) sich zurückziehen recreo 1 wiederherstelleu, auffrischen rectus, a, um richtig recupero 1 wiedererlangen redeo, redii, reditum, redire 4 zurückkehren redüco, -duxi, -ductum, -duccre 3 zurückführeu reductus, a, um zurück­ geführt (s. redüco) redux, reducis zurückkom­ mend; reducem faccre heimbringen refectus, a, um wiederher­ gestellt, gekräftigt (s. reficio) refero, rettüli, relätum, referre 3 berichten (s. fero) reficio, -feci, -fectum, -ficere 3 wiederherstelleu regälis, regale königlich reglna, ae f. Königin regno 1 herrschen, König sein regnum, i n. Herrschaft, Königreich rego, rexi, rectum, regere 3 lenken, beherrschen relictus, a, um zurück-, übrig­ gelassen (s. relinquo) relinquo, -liqui, -lictum,-linquere 3 zurück-, übrig-, verlassen reliquiae, arum f. Über­ bleibsel, Trümmer reliquus, a, um übrig remaneo, -mansi, -mansum, -manere 2 Zurückbleiben rerneo 1 zurückkehren remigro zurückwaudern remötus, a, um entfernt, fern repente (Adverb.} plötzlich repentinus, a, um plötzlich, unerwartet reperio, repperi, repertum, repenre 4 stnden

22 repeto, -petivi, -petitum, -petere 3 lviederaufsucheu reposco, -posccre 3 zurück­ verlangen repto 1 kriechen repudio 1 zurückweisen, verschmähen res, rei / Sache, Ding, Umstand res gestae Thaten respicio, ^spexi, -spectum, -spicere 3 berücksichtigen respondeo, -spondi, -sponsum, -spondere 2 ant­ worten responsutn, i n. Antwort retinco, -tinüi, -tentum, -tinere 2 zurück-, beibe­ halten reveho, -vexi, -vectum, -vehere 3 zurückbringen, zurückfahren reverentia, ae s. Achtung, Scheu revertor, reverti, reverti 3 zurückkehreu revöco 1 zurückrufen rex, regis m. König Rhenus, i m. Rhein Rhodus, i f. Insel rideo, risi, risum, ridere ripa, ac /. Ufer [2 lachen rohur, roböris n. Kernholz rogo 1 bitten ruina, ae /. Sturz Roma, ae f. Rom Romanns, a, um römisch Romanus, i m. der Römer rusticus, a, um ländlich, Landsacer, sacra, sacrum heilig, geweiht sacra, sacrörum n. Opfer saeculum, i w. Jahrhundert saepe (Adverb.) oft saevitia, ae f. Grausamkeit, Wildheit saevus, a, um wütend, furchtbar sagitta, ae /. Pfeil Sagunhni, orum m. dieEinwohuer von Saguntum Saguntum, i n. Stadt salto 1 tanze

salus, salütis /. Heil, Rettung sanus, a, um gesund sapiens, öen.sapientis weise sat, satis {Adverb.') genug satis superque genug und übergenug Sehe na, ae /. Insel schola, ae f. Schule scio. scivi, scitum, scire 4 wissen Scipio, Scipiönis m. Name se s. sui secundus, a, um günstig securitas, securitätis f. Sorglosigkeit, Ruhe sed aber, sondern sedeo, sedi, sedere 2 sitzen sedo 1 beschwichtigen semper immer senätus, üs m. Senat sententia, ae f. Ansicht, Meinung senfio, sensi, sensum, sentire 4 fühlen, merken sepelio, sepelivi, sepultum, sepelire 4 begraben, beseptem sieben [statten septeni, ae, a je sieben sero (Adverb.) zu spät servo 1 retteu, (be)wahren servus, i m. ©stabe sescenti, ae, a sechshundert si wenn sic so sileo, silüi, silere 2 schweigen, still sein silva, ae f. Wald simulatque sobald lohne sine (Praepos. mit Ablat.) Singularis, singuläre einzig, außerordentlich singüli, ae, a je einer sinus, üs m. Bausch, Busen socius, socii m. Bundes­ genosse sol, solis m. Sonne soleo, solitus, sum, solere 2 pflegen sollicito 1 beunruhigen solus, a, um allein (Gen. solius, solius, sohus Dal. soli, soli, soli) non solum — sed etiam nicht nur sondern auch

solvo, solvi, solütum, solvere 3 lösen, befreien, zahlen somnus, i m. Schlaf species, speciei f. Schein; specie dem Schein nach spcctacülum, i n. Schauspiel specto 1 schauen, berücksich­ tigen; id specto danach spero 1 erhoffen Frachten spes, spei /. Hoffnung spolio 1 berauben statim (Adverb.) sogleich stultitia, ae f. Thorheit studeo, studüi, studere 2 sich bemühen suadeo, suasi, suasum, suadere 2 raten sub (Praepos. mit Abi.) unter subactus, a,um unterworfen (s- subigo) subigo, -cgi, -actum, -igere unterwerfen subito (Adverb.) plötzlich subitus, a, um plötzlich subvemo, -veni, -ventum, -venire 4 zu Hülfe kommen sui, sibi, se seiner, sich (s. Tab. 1) sum, sui,esse sein (s. Tab.U) summa, ae /. Summe summus, a, um der höchste superbYa, ae f. Hochmut, Stolz superbus, a, um stolz, hoch­ mütig supero, 1 überwinden, über­ treffen, übersteigen supersum, -sui, -esse übrig sein supplex, Gen. supplicis de­ mütig supplicium, supplicii n. Strafe supporto 1 nachschaffeu supra (Praepos. mit Acc.) über hinaus susceptus, a, um unternom­ men (s. suscipio) suscipio, -cepi, -ceptum, -cipere 3 unternehmen suspicio, suspieiönis /. Ver­ dacht, Argwohn sutor, sutöris m. Schuster suus, a, um sein

23 tabula, ae /. Tafel taceo, tacüi, tacitum, tacere tarn so [2 schweigen tarnen, dennoch, jedoch tarn quam gleichsam tandem {Adverb.} endlich tantus, a, um so groß tardo 1 verzögern, auf­ halten, hemmen Telemachus, i m. Name teinere {Adverb.} leichtsinnig teinpe rantia, acMäßigkeit teinpcstas, tempestätis f. Unwetter tempto 1 versuchen, auf die Probe stellen teinpus, tempöris n. Zeit tenebrae, tenebrärum /. Finsternis teneo, tenüi, teiitum, teuere 2 halten, zurückhalten; behalten terra, ae /' Erde, Land terreo, terrüi, territum, tcrrero 2 schrecken terribilis, terribile schrecklich territus, a, um geschreckt (s. terreo) Therinopylae, ärum f. die Thernnopylen Theseus, Thesei m. Name Thetis, Thetidis (^4cc. Thetin) s. Name tim oo, tim ui, tiinere 2 fürchten timor, tiinöris m. Furcht toga, aes. Toga (Friedens­ gewand) tolero 1 ertragen tot so viele totidem ebensoviele totus, a, um ganz {Gen. totrus, totius, toti'us Bat. toti, toti, toti) tractus, a, um gezogen (s. traho) tradüco, -duxi, - ductum, -ducere 3 hinüberführen traho, traxi, tractum, trahere 3 ziehen, annehmen tranquillus, a, um ruhig trans {Präpos. mit Accus.} jenseits, über transigo, -egi, -actum, -igere verbringen

tres, tria drei {Gen.: triuin, trium, triuin, Bat. u. Abi.: tribus, tribus, tribus) tribüturn,i-r. Abgabe, Tribut tristis, triste traurig tristitia, ae f. Traurigkeit triumpho 1 triumphieren Troia, ae /. Stadt Troiani, onirn?». Einwohner von Troja trucido 1 niedermetzeln tu du (s. Tab. 1} tueor, tuitus sum, tueri 2 tum da fschützen tumultuösus,a,um geräusch­ voll, unruhig turba, ae f. Meuge, Hause tutor, tutöris m. Beschützer tutus, a, um sicher tuus, a, um dem ubi wo, sobald als IJlixes, is m. Name ullus, a, um irgeud einer {Gen. ullius, ullius, ullius Bat. ulli, ulli, ulli) umbra, ae f. Schatten umquam jemals unä zusammen unda, ae f. Welle unde woher universus, a, um gesamt unus, a, um einer, allein {Gen. unius, unius, unius Bat. uni, uni, uni) urbs, urbis /. Stadt usque (ad) bis (zu) „ usus, üs Gebrauch, Übung, Praxis ut {beim Subst.} als {mit Indicat.} wie (z. B.) {mit Coniunctiv} daß, da­ mit, -so daß, gesetzt daß uter, utra, utrum welcher von beiden {Gen. utrius, utrius, utrius Bat. utri, utri, utri) utor, usus sum, uti 3 Ge­ brauch machen von uxor, uxöris f. Gemahlin, Gattin vacüus, a, um leer, frei (von) valde {Adverb.} sehr valeo, valüi, valitum, valere 2 stark sein, vermögen

validus, a, um stark, kräftig vanus, a, um mannigfach vastus, a, um ungeheuer groß. — weit vehemens, Gen. vehementis heftig velum, i n. Segel venenum, i n. Gift venio, veni, ventum, venire 4 konrmen venor, venätus sum, venäri 1 jagen ventus, i m. Wind Venus, Veneris f. Göttin venustus, a, um anmutig verbum, i n. Wort vereor, ventus sum, vereri scheuen vero vollends, aber versicülus, i m. Zeile, Vers versor, versätus sum, versäri 1 verweilen verus, a, um wahr vester, vestra, vestrum euer veto, vetüi, vetitum, vetäre 1 verbieten Vetuna, ae f. Name vexo 1 beunruhigen, quälen via, ae f. Weg vicesimus, a, um der zwan­ zigste vicinus, a, um benachbart, Nachbar victona, ae /. Sieg victus, a, um besiegt (s. vinco) video, vidi, Visum, videre 2 sehen videor, visus sum, videri 2 scheinen viginti {undeklinierbar} zwanzig villa, ae /. Landhaus, Landgut vincio, vinxi, vinctum, vin- . cire 4 fesseln vinco, vici, victum, vincere 3 besiegen vindico 1 befreien vinum, i n. Wein viölo 1 verletzen vir, viri m. Mann vireo, virere grünen vires s. vis virgo, virglnis f. Jungfrau

24 virtus, virtütis f. Tugend, Tapferkeit vis (nur Accus. vim, Ablat. vi) f. Macht, Gewalt vires, virium f. Kräfte vita, ae f. Leben vitis, is /. Weinrebe vito 1 vermeiden vitupero 1 tadeln vivo, vixi, victum, vivere 3 vix sannt Kleben

votus, a, um geweiht vöco 1 rufen, nennen (s. vovco) völo 1 fliegen volo, volüi, veile 3 wollen voveo, vovi, votum, vovere ( Unregelmässig Präs. Ind. 2 weihen vis, vult, volümus, vultis, VOX, vöcis /. Stimme Coni. velira, Impf. Coni. ! Vulcänus, i -m. Gott veilem)! vulnero 1 verwunden voluntas, voluntätis/. Wille vulnus, vulneris n. Wunde voluptas, voluptätis /. Lust,; vultus, üs m. Gesicht, Miene Vergnügen! vos ihr (s. Tab. I) ! Xerxes, is -m. Name

Unregelmässige Comparation. bonus, melior, optimus gut, besser, beste malus, peior, pessimus schlecht, schlechter, schlechteste magnus, maior, maximus groß, größer, größte parvus, minor, minimus Heilt, kleiner, kleinste multum, plus, plurimum viel, mehr, meist multi, plures, plurimi viele, mehrere, meiste

prope (adv.), propior, proximus nahe, näher, nächste supra (adv.), superior, summus oben, höher, höchste extra (adv.), exterior, extremus außen, äußerer, äußerste — potior, potissimus vorzüglicher, vorzüglichste — prior, primus früher, frühste (erste)

Merke sechs unregelmäßige Superlative: facilis — facillimus (leicht); difficilis — difficillimus (schwierig); similis — sirnillirnus (ähnlich); dissimilis — dissimillimus (unähnlich); gracilis — gracillimus (schlank); humilis — humillimus (niedrig).

I. Gen*

Dat. Acc. Voc. Abi.

co

Nom. Gen. Dat. £ Ave. \ Voc. ! Abi.

porta portae portae portam porta porta

IL

das Thor des Thores dem Thore das Thor (o) Thor durch das Thor

portae portarum portis portäs portae portis

servüs servi servö servuin serve servö

der Sklave des Sklaven dem Sklaven den Sklaven (o) Sklave durch den Sklaven

servi die servörum servis den Thoren die Thore servös servi (o) Thore durch die Thore servis die Thore

der Thore

Sklaven den Sklaven den Sklaven die Sklaven (o) Sklaven durch die Sklaven

vir viri virö virum vir virö

der Mann des Mannes dem Manne den Mann (o) Mann durch den Mann

viri virörum viris viiös viri viris

donä donörum den Männern donis die Männer donä dona (o) Männer durch die Männer donis die Männer

Pronomina persona

' Nom.

fruetüs

die Frucht

Gen. Dat. Acc. Voc. Abi.

fruetüs fruetüi fructum fruetüs fructü

der Frucht der Frucht die Frucht (o) Frucht durch die Frucht

Nom. Gen.

fruetüs die Früchte fructüum der Früchte

Dat. Acc. Voc. Abi.

fructibus fruetüs fruetüs fructibus

ego

res die Sache

• rei rei rem res | re

der Sache der Sache die Sache (o) Sache durch die Sache

res die Sachen rerum der Sachen rebus res res rebus

deu Früchten die Früchte (o) Früchte durch die Früchte

den Sachen die Sachen (o) Sachen durch die Sachen

ich

mei meiner mihi mir me mich me

durch mich

tu

quis, quid cuius, cuius cui, cui quem, quid

wer, was wessen, wessen wem, wem wen, was

quo, quo

durch wen, was

du

tüi deiner tibi dir te dich te

durch dich

nös wir nostri X unser nostrum / nobis uns nös uns

vös ihr vestri X euer vestrum f vobis euch vös euch

nobis durch uns

vobis durch eud

Pronomina Interrogativa

Substantivisch Nom. Gen. 1 Dat. \ Acc. ! Voc. Abi.

dl dl d< dl (o dl

der Männer

IV

i

donum doni donö donum donum donö

Adjectivisch

qui, quae, quod welcher, welche, welches

wie das gleichlautende Pronomen relativum

I. Tabelle der onum onl onö onum onum onö

das Geschenk des Geschenkes dem Geschenke das Geschenk (o) Geschenk durch das Geschenk

onä die Geschenke onörum der Geschenke onis den Geschenken onä die Geschenke onä (o) Geschenke onis durch die Geschenke

dolor dolöris dolöri dolörem dolor dolöre

der Schmerz des Schmerzes dem Schmerze den Schmerz (o) Schmerz durch den Schmerz

dolöres dolörum doloribus dolöres dolöres doloribus

sermö sermönis sermöni sermönem sermö sermöne

die Schmerzen der Schmerzen den Schmerzen die Schmerzen (o) Schmerzen durch die Schmerzen

die Rede der Rede der Rede die Rede (o) Rede durch die Rede

sermönes sermönum sermonibus sermönes sermönes sermonibus

die Reden der Reden den Reden die Reden (o) Reden durch die Reden

rex regis regi regem rex rege

der Kö des Kö dem Kl den Kö (o) Kör durch d

reges regum regibus reges reges regibus

die Kö der Kö den Kö die Kö (o) Köi durch d

personalia

bic, haec, hoc dieser, diese, dieses

ille, illä, illud, jener, jene, jenes

huius, huius, huius dieses, dieser, dieses huic, huic, huic diesem, dieser, diesem hunc, hanc, hoc diesen, diese, dieses

illius, illius, illius jenes, jener, je illi, illi, illi jenem, jener, jenem illum, illam, illud jenen, jene, je

höc, häc, böc durch diesen, diese, dieses

illö, illä, illö durch jenen, jene, p

süi ihrer

bi, hae, haec diese horum, darum, horum dieser

illi, illae, illä jene illörum, illärum, illörum jener

ucf)

slbi sich se sich

bis, bis, bis diesen bös, häs, haec diese

illis, illis, illis jenen illös, illäs, illä jene

urch euch

se

bis, bis, bis durch diese

illis, illis, illis durch jene

)

sui seiner 1 slbi sich i 86 sich

:ch dich

! se

ner

| euer id)

durch sich

durch sich

Adiectiva der I. II. Declination

Singular

ch quis ist zu de­ clinieren : piis isquam sque squis

Nach qui: quidam aliqui quicumque

bönus, bonä, bönum gut boni, bonae, boni bono, bonae, bono bonum, bonam, bonum bone, bonä, bonum bonö, bonä, bonö

Plural

Declinationen in. tilg nigs jnig nig "3 . en König

virtüs virtütis virtüti virtütem virtüs virtüte

uige nige »igelt nige itge ie Könige

virtütes virtütum virtutibus virtütes virtütes virtutibus

die Tugend der Tugend der Tugend die Tugend (o) Tugend durch die Tugend die Tugenden der Tugenden den Tugenden die Tugenden (o) Tugenden durch die Tugenden

urbs urbls urbl urbem urbs urbe

ei vis civis civi civem civis cive

die Stadt der Stadt der Stadt die Stadt (o) Stadt durch die Stadt

urbes urbium urblbus urbes urbes urblbus

die Städte der Städte den Städten die Städte (o) Städte durch die Städte

der Bürger des Bürgers dem Bürger den Bürger (o) Bürger durch den Bürger

cives civium civlbus cives cives civibus

die Bürger der Bürger den Bürgern die Bürger (o) Bürger durch die Bürger

tempüs tempöris tempöri tempüs tempüs tempore tempörä tempörun temporibi tempöra tempöra temporib

Pronomina demonstrativa et determinativa

idem, eädem, idem (eben) derselbe, dieselbe,

nes

Is, ea, id derselbe, dieselbe, dasselbe (derjenige, diejenige, dasjenige) eius, eins, eius desselben, derselben, desselben ei, ei, ei demselben, derselben, demselben eum, eam, id denselben, dieselbe, dasselbe

mes

eö, eä, eö durch denselben, dieselbe, dasselbe

eödem, eädem, eödem durch denselben, dieselbe

ei, eae, eä dieselben eörum, eärum, eörum derselben

eidem, eaedem, eädem dieselben eorundem, earundem, eorundem derselben

eis, eis, eis denselben eös, eäs, eä dieselben

eisdem, eisdem, eisdem denselben eösdem, eäsdem, eädem dieselben

eis, eis, eis durch dieselben

eisdem, eisdem, eisdem durch dieselben

nes

eiusdem, eiusdem, eiusdem desselben, derselbe eidem, eidem, eidem demselben, derselben, de eundem, eandem, idem denselben, dieselbe, dl

Adiectiva der III. Singular

acer, acrls, acre eifrig acris, acris, acris acri, acri, acri acrem, acrem, acre acer, acris, acre acri, acri, acri

Plural

Singular

acres, acres, acrla eifrige acrium, acrium, acrium acribus, acribus, acribus acres, acres, acria acres, acres, acria acribus, acribus, acribus

facilis, facllis facile leicht facilis, facilis, facilis facili, facili, facili facilem, faeilem, facile facilis, facilis, facile facili, facili, facili

faeiles, faciliui facilibi faeiles. faeiles. facilibi

empüs, empöris empör! empüs empüs empöre

die Zeit der Zeit der Zeit die Zeit (o) Zeit durch die Zeit

empörä empörum emporibus empöra empöra emporibus

nomen nominis nominl nomen nomen nomine

die Zeiten der Zeiten den Zeiten die Zeiten (o) Zeiten durch die Zeiten

der Namen des Namens dem Namen den Namen (o) Namen durch den Namen

nominä nomlnum nominibus nominä nominä nominibus

die Namen der Namen den Namen die Namen (o) Namen durch die Namen

mare maris mar! mare mare mar!

das Meer des Meeres dem Meere das Meer (o) Meer durch das Meer

maria mariurn maribus maria maria maribus

die Meere der Meere den Meeren die Meere (o) Meere durch die Meere

animal das (lebende) Wesen animälis des Wesens animäli dem Wesen animal das Wesen animal (o) Wesen animal! durch das Wesen

animalia animallum animalibus animalia animalia animalibus

die Wesen der Wesen den Wesen die Wesen (o) Wesen durch die Wesen

Pronomen relativuni

ieselbe, dasselbe

ipse, ipsa, ipsum selbst

qui, quae, quod welcher, welche, welches

derselben, desselben Weit, demselben 1'elbe, dasselbe

ipsius, ipsius, ipsius selbst ipsi, ipsl, ipsi selbst ipsum, ipsam, ipsum selbst

cuius, cuius, cuius welches, welcher, welches cui, cui, cui welchem, welcher, welchem quem, quam, quod welchen, welche, welches

ipso, ipsa, ipso selbst

quö, quä, quö durch welchen, welche, welches

ipsi, ipsae, ipsa selbst ipsörum, ipsärum, 1 - lBf. ipsorum J 1 ' ipsis, ipsis, ipsis selbst ipsös, ipsäs, ipsa selbst

qui, quae, quae, welche quörum, quärum, quörum welcher

ipsis, ipsis, ipsis selbst

quibus, quibus, quibus durch welche

, dieselbe, dasselbe 1

ckben

?it

qulbus, quibus, qulbns welchen quös, quäs, quae welche

ler III. Declination Plural

faciles, faciles, facilia leichte facilium, facilium, facilium facilibus, facilibus, facilibus faciles, faciles, facilia faciles, faciles, facilia facilibus, facilibus, facilibus

Singular

felix, felix, felix glücklich fellcis, fellcis, felicis felici, felici, felici fellcem, felicem, felix felix, felix, felix felici, felici, felici

Plural

esse sein Conjunctiv

Indicativ

L

(ut) (daß) sum ich bin I sim ich sei s. die Conjugationstabelle unter Passivum Perfectum. (Ut) (daß) essem ich wäre erarn ich war s. die Conjugationstabelle unter Passivum Plusquampf. ero ich werde sein s-, unter Passivum Fut. II

Z

Imperativ

es sei este seid

fui ich bin gewesen fuisti du bist gewesen fuit er ist gewesen fuimus wir sind gewesen fuistis ihr seid gewesen fuerunt sie sind gewesen

(daß) (ut) ich gewesen sei fuerim du gewesen seist fueris er gewesen sei fuerit fuerimus wir gewesen seien fueritis ihr gewesen seiet sie gewesen seien fuerint

fueram fueras fuerat fuerämus fuerätis fuerant

ich war gewesen du warst'gewesen er war gewesen wir waren gewesen ihr wäret gewesen sie waren gewesen

ut) (daß) fuissem ich gewesen wäre du gewesen wärest fuisses er gewesen wäre fuisset fuissemus wir gewesen wären fuissetis ihr gewesen wäret fuissent sie gewesen wären

fuero fueris fuerit fuerlmus fueritis fuerint

ich werde gewesen sein du wirst gewesen sein er wird gewesen sein wir werden gewesen sein ihr werdet gewesen sein sie werden gewesen sein

esse sein futurum, futüram, futurum esse sein werden — Pers, fuisse gewesen sein Part. Praes. nur lN den Compositis: absens, praesens — Fut. futürus, futüra, futurum sein werdend, künftig

j Inf. Praes. — Fut.

Composita von esse: adsum ich bin da absum ich fehle intersum ich nehme teil supersum ich bin übrig praesum ich stehe vor pro(d)sum ich nütze possum ich kann. Aus pot(e)sum assimiliert. Ju den mit e an­ lautenden Formen von sum wird die Silbe pot nicht verändert: potes, potest, poteram, potero, dagegen vor s assimiliert: possumus, possunt, possim. In posse (Praes. Inf.) und possem (ImperfConj.) wird die erste Silbe von esse ausgestoßen. Per­ fectum potui, potuisti u. s. w.

Indicativ

amo amas e amat 4 amämus amätis amant

ich liebe du liebst er liebt wir lieben ihr liebt sie lieben

amäbam amäbas amäbat amabämus amabätis amäbant

ich liebte du liebtest er liebte wir liebten ihr liebtet sie liebten

amäbo ich werde lieben amäbis du wirst lieben amäbit er wird lieben amabimus wir werden lieben amabitis ihr werdet lieben amäbunt sie werden lieben amävi ich habe geliebt amavisti du hast geliebt amävit er hat geliebt amavimus wir haben geliebt amavistis ihr habt geliebt amaverunt sie haben geliebt

amaveram ich hatte geliebt amaveras du hattest gelieb amaverat er hatte geliebt amaverämus wir hatten gelieb amaverätis ihr hattet geliebt amaverant sie hatten geliebt

amavero amaveris amaverit amaverimus amaveritis amaverint

ich werde geliebt du wirst geliebt er wird geliebt l wir werden gelte ihr werdet gelieb sie werden gelieb

II. Tabelle der C o n i I. Coniugation tiv

II. Coniugation Coniunctiv

Indicativ

(

(daß) (ut) am ein ich liebe ames du liebest amet er liebe amemus wir lieben ametis ihr liebet ament sie lieben

deleo ich zerstöre deles du zerstörst delet er zerstört delemus wir zerstören deletis ihr zerstört delent sie zerstören

(ut) (daß deleam deleas deleat deleämus deleätis deleant \

(ut) (daß) amärem ich liebte amäres du liebtest amäret er liebte amaremus wir liebten amaretis ihr liebtet amärent sie liebten

delebam ich zerstörte delebas dn zerstörtest delebat er zerstörte delebämus wir zerstörten delebätis ihr zerstörtet delebant sie zerstörten

(ut) (da, delerem deleres deleret deleremus deleretis delerent

leben leben rben l lieben lieben lieben

Imperativ ama liebe _________ amäte liebt_________ Infin. Praes. amäre lieben — Fut. arnatürum, amatüram, amatürum esse lieben werden — Pers, amavisse geliebt haben

delebo delebis delebit delebimus delebitis delebunt

bliebt liebt ebt geliebt eliebt geliebt

(ut) (daß) amaverim ich geliebt habe amaveris du g. habest amaverit er g. habe amaverimus wir g. haben amaveritis ihr g. habet amaverint sie g. haben

delevi ich habe zerstört delevisti du hast zerstört delevit er hat zerstört delevimus wir haben zerstört delevistis ihr habt zerstört deleverunt sie haben zerstört

(ut) (t deleverim deleveris deleverit deleverimi deleveiitis deleverint

geliebt st geliebt geliebt w geliebt t geliebt t geliebt

(ut) (daß) amavissem ich geliebt hätte ainavisses du g. hättest amavisset er g. hätte amavissemus wir g. hätten amavissetis ihr g. hättet amavissent sie g. hätten

deleveram ich hatte zerstört deleveras du hattest zerstölt deleverat er hatte zerstört deleverämus wir hatten zerstört deleverätis ihr hattet zerstört deleverant sie hatten zerstört

(ut) (1 delevisserr delevisses delevisset delevissem delevisseti delevissen

t

e geliebt haben geliebt haben geliebt haben »en geliebt haben ?t geliebt haben n geliebt haben

Part. Praes. amans liebend — Fut. amatürus, amatüra,

_____ amatürum lieben werdend Gerundium: Gen. amandi des Liebens Dat. amando dem Lieben Acc. (ad) amandum (zum) Lieben Abi, amaudo durch Lieben

ich werde zerstören du wirst zerstören er wird zerstören wir werden zerstören ihr werdet zerstören sie werden zerstören

delevero deleveris deleverit deleverimus deleveritis deleverint

ich werde zerstört haben du wirst zerstört haben er wird zerstört haben wir werden zerstört haben ihr werdet zerstört haben sie werden zerstört haben

Imperativ

di d(

Inßn. Praes — Fut. deli

deletürum del

— Pers,

Part. Praes. — Fut. del

deletüru Gerundium: Gen. delend Dat. delend Acc. (ad) de Abi. delend«

U g aß) ich zerstört habe du zerstört habest er zerstört habe is wir zerstört haben ihr zerstört haben sie zerstört haben daß) i ich zerstört hätte du zerstört hättest er zerstört hätte ms wir zerstört hätten s ihr zerstört hättet t sie zerstört hätten . delens zerstörend etürus, deletüra, m zerstören werdend

Indicativ

lege ich lese legis du liest legit er liest legimus wir lesen legitis ihr lest legunt sie lesen legebam ich las legebas du lasest legebat er las legebämus wir lasen legebätis ihr laset legebant sie lasen

legam leges leget legemus legetis legent

ich werde lesen du wirst lesen er wird lesen wir werden lesen ihr werdet lesen sie werden lesen

legi ich habe gelesen legisti du hast gelesen legit er hat gelesen legimus wir haben gelesen legistis ihr habt gelesen legerunt sie haben gelesen legeram ich hatte gelesen lege ras du hattest gelesen legerat er hatte gelesen legerämus wir hatten gelesen legerätis ihr hattet gelesen legerant sie hatten gelesen

legere ich werde gelesen haben legeris du wirst gelesen haben legerit er wird gelesen haben legenmus mir werden gelesen haben i des Zerstörens legentis ihr werdet gelesen haben o dem Zerstören lendum (zum) Zerst. legerint sie werden gelesen haben a durch Zerstören

Coniunciiv

(ut) (daß) legam ich lese legas du lesest legat er lese legamus wir lesen legätis ihr leset legant sie lesen (ut) (daß) legerem ich läse legeres du läsest legeret er läse legeremus wir läsen legeretis ihr läset legerent sie läsen Imperativ lege lies _______ legite lest________ In/. Praes. legere lesen — Fut. lectürum, lectüram, lectürum esse lesen werden — Pers, legisse gelesen haben (ut) (daß) legerim ich gelesen habe legeris du gelesen habest legerit er gelesen habe legenmus wir gelesen haben legentis ihr gelesen habet legerint sie gelesen haben (ut) (daß) legissem ich gelesen hätte legisses du gelesen hättest legisset er gelesen hätte legissemus wir gelesen hätten legissetis ihr gelesen hättet legissent sie gelesen hätten Part. Praes. legens lesend — Fut. lectürus, lectüra, lectürum lesen werdend Gerundium: Gen. legendi des Lesens Bat. legende dem Lesen Ace. (ad) legendum (zum) Abi, legende durch Lesen

Lesen

Zur Ne gehend solche die nie gehen, i im Pt Gerun
- eras ec u ( erat

ich war gelesen worden du warft gelesen worden er war gelesen worden

lpptflp s erämus wir waren gelesen worden lecta i erat^s M)* wart gelesen worden a {erant sie waren gelesen worden

lectus, lecta, lectum

am am auc auc auc auc

' simus sitis . sint

ich gelesen worden sei du gelesen worden seiest er gelesen worden sei wir gelesen Word, seien ihr gelesen worden seiet sie gelesen worden seien

(daß) essem ich gelesen worden wäre esses du gelesen Word, wärest

{

esset er gelesen Word, wäre lecti, lectae, {essemus wir gelesen Word, wären lecta essetis ihr gelesen Word, wäret

auc

auc

auc

auc

essent

' ero ich werde gelesen worden sein lectus, lecta, eris du wirst gelesen worden sein lectum . erit er wird gelesen worden sein erirnus wir werden gelesen Word, sein lecti, lectae, eritis ihr werdet gelesen Word, sein lecta erunt sie werden gelesen Word, sein

sie gelesen Word, wären gelesen werden sollend — Pers lectus, lecta, lectum gelesen

Part. Fut. legendus, legenda, legendum

Sup. I lectum um zu lesen Sup. II lectu zu lesen

auc

auc

IV. Coniugation Indicativ

audior audiris auditur audimur audimini audiuntur

ich werde gehört du wirst gehört er wird gehört wir werden gehört ihr werdet gehört sie werden gehört

audiebar audiebäris audiebätur audiebämur audiebamini audiebantur

ein

audiar audieris audietur audiemur audiemini audientur

ich wurde gehört du wurdest gehört er wurde gehört wir wurden gehört ihr wurdet gehört sie wurden gehört

ich werde gehört werden du wirst gehört werden er wird gehört werden wir werden gehört werden ihr werdet gehört werden sie werden gehört werden

ei auditus, audita, test auditum ei den auditi, auditae, üet audita den

icire auditus, audita, rest auditum äre ren auditi, auditae, tret audita ren

en nd

!

sum es est sumus estis sunt

ich bin gehört worden du bist gehört worden er ist gehört worden wir sind gehört worden ihr seid gehört worderr sie sind gehört worden

eram eras erat erämus erätis erant

ich war gehört worden du warst gehört worden er war gehört worden wir waren gehört Word, ihr wäret gehört Word, sie waren gehört Word.

Coniunctiv

(ut) (daß) audiar ich gehört werde audiäris du gehört werdest audiatur er gehört werde audiämur wir gehört werden audiamini ihr gehört werdet audiantur sie gehört werden

(ut)

(daß)

audirer audireris audiretur audiremur audiremini audirentur

ich gehört würde du gehörst würdest er gehört würde wir gehört würden ihr gehört würdet sie gehört würden

Imperativ audire werde gehört

audimini werdet gehört Inf. Praes. audiri gehört weroen — Fut. auditum iri werden gehört werden Pers, auditum, auditam, auditum esse gehört

worden 'fein

(ut)

(daß)

ich gehört worden sei dn gehört Word, seiest er gehört worden sei auditi, auditae, I s!f?us wir gehört Word, seien audita b?'.8 ihr gehört worden seiet \ sint sie gehört worden seien

auditus, audita, f aU(UtUm l git

(ut) auditus, audita, auditum

(daß) essem ich geh. worden wäre esses du geh. lvord. wärest esset er geh. worden wäre auditi, auditae, f es" wir geh. Word, wären ihr geh. Word, wäret audita | e3setis t ess ent sie geh. Word, wären

ich werde gehört Word, sein Part. Fut. audiendus, audienda, audiendum auditus, audita, ' ero eris du wirst gehört Word, sein gehört werden sollend auditum . erit er wird gehört Word, sein — Pers, auditus, audita, auditum gehört auditi, auditae, erimus wir werd, gehört word. s. audita eritis ihr werdet geh. Word, sein Sup. I auditum um zu hören erunt sie werden geh. Word, sein Sup. II auditu zu hören