Die moralischen Wissenschaften: Band 1 9783111424699, 9783111059914

140 23 14MB

German Pages 388 [387] Year 1797

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

Die moralischen Wissenschaften: Band 1
 9783111424699, 9783111059914

Citation preview

£> ί с т о ю й ( ф е и (gilt &er

S8iffenf(^afteit £ е И Ь и ф

ШефШе&ге

t m & CReiigiort

η α φ b e n © t ' u n b e n £»er V e r n u n f t .

ο η $t\

4 > e t n r . • enbig Ьигф bie 9icirurfriific, oi;ne, ba§ et nnfer SöiHe änbeni fann, де(ф»е(;1; Ьаб prafrif$e @e{e9 Ь е ^ ф т ч bagegen, тай де|"фе^еп f ο ί ί ; (_ Ьигф ben SEillen.} 3 m m c r liegen aber im begriff eines ©cfeijes ^lotfiroenbigfeit linö 2(([gemcinl)«ii.

о ttneber b i t 53mtunfi!krrfcf)aft unterwerfen. — ü^ir nennen ben £ r , η. ®(ücff. einen © n i n b i t t c ^ weif ftcf, aüe unfre 2?cgef>rungeu u n b 3?eigmtgeti Darin granbett. *) §.

4-

niemanben fefjit btefer £ r t e b , n u r b r u i f t er ft φ auf iH'rfctyicbene 91rt atie, je п а ф Ь е т bie ^ e b t t r f n i f f e , N e i g u n g e n , SSciigfitten, Ä'ultur tmb (£rjici)ung öerfd)ieben frnb. £>er gebilbete E u r o p ä e r ftef>i bie Sßeröottfommung fetner Scibcsi u n b ©eeienfrafee uttb ben ЬаЬисф ueefeineriett £ebensgetut§, jener 2lftaie hingegen »eilige Uni tljittigfctt tmb 50ernict)iung f ü r bas Ι)οφ(ϊε 3* feiner 2Βόηίφε a n ; uttb feiner fantt Ь о ф feilt S b e a l erreichen. 2lnm. 3 i с t f>eigt b a $ , ш о т а ф m a n flrebi, uttb wenn man bet) beftattbigei« ©frebett e£ntegan$ е г т ф е п f a t t n , fo Ijei§t её 3 - b c a I . **) notf)Wcnbig jur ©lucffeiigfeit bieitt/ fo ba§ ft с сфпс bafleibe gar η ί φ ε т б д Н ф tft, fy. Q5 с, b ü r f n i f ? . & giebt η a t t i c И ф е ^ e b u r f * m f f e , tveldjc jebee 9??eufcl)ett Statur mit ft φ bringt *~) 3iud; öiefer §. entifalt ttä^ere 55efftmmungen man= rf>« «Begriffe, öic ηοφ au« Sein erpen Surfuß im teufen fe^n rcerben. überhaupt alle«, roaö man ft φ fo uollfommen benft, bag es nie tn ber шгШфеп It ganj fo eorfjanbeit ift.

bringt, unb g e m a l t e , шс1фе(ΐφ betiD?ettfd> Ьигф @cwobnf)cit jugejogen f)at. 23ott e t f t c , vcr 2lrt tfi }• 2?· bie TRaljrung, toon bee aubern j. 35. baö 3ia:id)cu unb ©ct)mipfen. £>ic we; nigen 2?cburfmtt ЬаЬигф Щ ' , ЬегИф; jumajjl ba et рф bei) bcr befien Uc* berlcguttg irren fantu 5Bo. wir glaube« bic fcf)6nf?e ^Blute unferß @töcf£ ju fcljen, ba reift uns ηίφ( feiten bittres Seiben, S.

5*.

3'ttbeffen benfen wir über bie Mittel паф, wo> i»urφ wir am (ϊφαΊίεη unfre ©lucffeligfeit ju егшфеп glauben. Unfcr S3с r ( ί α η b benft nem* Ιίφ bic -ftaturgefefjc, unb fammett (Erfahrungen über batf, wa£ junt ©o^lfe^n юггШф ЫепНф, b. t. п й ( з И ф i(i, unb Wae ^ а Ь П ф i f i ; ob wir j. 3?. weljl t£un, wenn wir biefe Neigung unterhalten, ober ηίφί vielmehr Ьигф eineanbre feerbrangen, unb wie wir bie ηή§1ίφ(ΐεη B^eiguno gen am be(ien beliebigen, (So btlbcn wir un£ aligemeine R e g e l n , wektye unfre U r t e i l s * f r a f t auf unfre jebe^maltge Sage anwerbet. $ßafjlt unfcr 28ille btefe Regeln jur Befolgung b. l>. тафеп wir ft с un$ jtt ?0?ajftmcn, fo ift 214

bte

8 bie SJeniunft jttxtt babep t^atig ^ aber ftc fief)t bairn im Dtenfte bee © i n n i i c t > f c i f > Denn bee £rieb ηαφ ©lücffeligfeit ift f с I b ft fir d> t i 9 ober e i g e n n t i £ t g nnb in bee ©innlidjfctt bee ?0?епГфеп gegmnbet* * ) %

95« 9 1 * * glaubt/ inbem er feine N e i g u n g ηαφ re befriebigte, ttwrbe er дШсШф feptt, (£r fuc^t Оф alfo balb Ьигф D a r l e g u n g feiner ifenntniffe, balb Ьигф großen 2lufroanb, unb $ α υ ρ ί 0 φ 1 ί φ Ьигф (Streben η α φ einer 1>οΙκη ©telle £f)re μ ι fcerfeijaffen» — SSBenn er n u n п п г Ш ф hierin bie befielt S e t t e l ju feiner ©lucffeligfeit ertvaijli, b. Ij. t»enn er f l u g i(t, fo fomntf e? Ьоф baeauf an, ob еь if>m g l й er t, Dagegen fattn man bet) einem S p ö r e n ( b a £ ©egeni^eil eom k l u g e n ) oft fagent et i>at mei;r ölücf als Sßerftanb. * * ) 6,

jpictr ein S5ei>fpiel auö ber ©efφiφte t>on gro? §er ivlugfjeit unb feltnem ©iuef, ftobep t»tr aber Ьоф ba* Mangelhafte in ber menfφЦφen ©lacfü feligfeit bemerfen. Зепег * ) 3 " ber Smleifung 511m erften Surfufi ftnb fdijon einige öiefer begriffe oorgefommen. * * ) Sie Sitten utt^eifen manchmal fef;r üerniinffig übet baö UngeroijK ber menfd>itd;en ©tueffetigfeir. «Ölen benfe an ben »weifen ® 01 ο η btt) bem retefeen (£röfue.

у Зспег erflc vbmifci)e tfa^fer, £> с t a t> i α η u β t t g » u e i г tvar b e f a n i t t ^ t>ou J u l i u s f a r an fvinbesftatt angenommen; ©runb genug für ifytif um bic pd))ie 9)?αφί, Jperti ftyaft/ unb ba* glattjenbfre Seben ju ^offen. Miltes bas foünte er abet nur auf ben Untergang ber ftei)gefmnfen Siomcr unb fctclcr Nebenbuhler bauen, £>игф bie traurigen (Erfahrungen SlttbCi ret, un* fcorjüglicf) Ьигф Gafats (Ermotbung fing gemacht, »erbarg er forgfaltig feine 2№(ΐφ* ten. 5^игф ©фте«фе(ер unb anbete ifunftgriffe tDu^te er ben 35ei)fafl eineö großen bes SSolB unb befonber^ ber Slrmeen $u erhalten, fo öap er «нгШф baö Äommaitbo über einen ber lefctern erhielt. 9ΐοφ gab er βφ für einen greunb ber Iftepublif аиг>, unb fyielt её fo lange mit bem 2lntontu£, al£ et t>on biefem untcrfiugt würbe; fo wie er (ΐφ ihm aber überlegen falj, Ьгаф er bffenttief) mit i h m , unb befiegte ihn. 3cgt hatte aße ©eftalt über bic Kömer i n £ a n ; i>en, aber er traute ф т ηοφ η ΐ φ ί , unb ί φ ΐ ι ^ ηοφ einen anbern © e g ein, um feiner ®афе ge> wt§ ju werben. (Er bef^enfte bie ©olbaten fcon ber eroberten 33eute; et betrug (ΐφ fanft unb herablaffenb gegen ba£ 93olf, fφonenb unb gtofb muthtg gegen feine geinbe, er gab ргафйде S o l f g f e f k , unb/ wae ein ^eifterffreirf) w a r , er wu§te (ΐφ feine £ > b c r h e i ^ a f t gefefcmafng С bem (Зфете п а ф ) ju fcet^affen; ja er that fogar, als tvoilte er fic η ί φ ί annehmen, bamit man (ΐφ ηοφ

ttocf) obcnbrein 6ei tljm bcbaitfett foßfe. 2iuf foict>e 2lrt fcffclte er bie ©cntutljer be£ ganjett 23olfs, unb öiele feittcr geinbe ferwanbelte er tit grcunbe, Unb lute er nun feinet; @афе gernifj w a r , fo fcf>o«te et η ί φ ί mefjr, fo öerftclltc er ftcf) tt>eniget?/ uttb jeigte fid) oftmals als Xt)raim. ЗЬигф ben 28eg folget; 3)?a^imen gelang es il>m, её in ber 2Belt jum größten ©lan^e ju bringen, tvofjitt её ηοφ je ein ЭДег^ф gebracht $6lli# ctcctci)i ? 3 Φ jwdfle.. 2ßer wci§, wie т а п ф * ntafjl et; ©orgen unb @фтег$еп an £eib- unb (Seele fui)lte! wie т а п ф т а £ { er ее füllte, ba£ «•с nur ein Sftenfci) w a r , ob er gleict) Ьигф Jflug; Jjcit tinb 93?a|ngfcii тапфеё menfct)lict)c Seibctt Dcrmieb! 3 a leprt uns а и ф , bafj er in feinem Silier ηοφ £arte Unanne^mlic^feiiett auefidjen mtt§fe. £)er S o b jweper geliebten S n * fei! D i e Salier feiner S o f t e r unb beren barauf erfolgte Verbannung, ber fcfjlimme Sljarafter feiner le^iertt ©etnafjlin Si&ia, bie fφrecШφe ifticberlage feiner Segionen unter 23aruß, ate bet' beutfcfye Jpermamt fte aufrieb: alles mu§fe cine£ £>ctamami6 Seben ηοφ am dünbc verbittern. Unb, gefegt er ware oott jebetn Unglueiöfalle befrept geblichen, fo mu{?te iljn Ьоф btc 21u$ftci)t auf bett gewt§ beöorfleljeubeit S o b ίφοη allein traurig т а ф с п ; unb wie weit füllte er ^ φ ηοφ »oti bent Oectie menfφliφer ©Ittcffeltgfcit entfernt!

5.

7.

JptctrSep bringen (ΐφ unö einige п>1фНзе 95e? t ^ t u n g e n auf» i ) 3(1 Ш ber Jjauptjweif unfern £)afet)nfy ba§ wit blo£ ηαφ eigennuijigen trieben ^attbeltt foffen ? — batf ware eine traurige ^ e p i m m u n g ! 5)antt ware bag unvernünftige £l)ier bet) feinem 3n(iincte д(исШфег, Ober warum gab tine (Soft bann η ί φ ί Sliiwiffenljcit, um alle mögliche g o b gen unfrer jpanbltntgen Do-rauejitfe^eit? Ober Ijoljere Sperrungen/ wie wir es anfangen foil? t c u ? — ein ungefiortere^ 3ßofjb fetjn genießen. 3 t /> © u t , Q36fe; £ u g e n b , ' ipflicj>t, © o t t e o f u ^ t , 3 ί ε φ ί tf)nn, © u n b ? u.b.m, bet) alien S»}?enfd>en fo пнфНд. @ o weit unfee ©еГф^феЬйфес т ф е п , fo be. weifen fte, baf? bie 9)ienfd)en immer über 9Ссф( unb ilitrccfK geurtljciii, intb baljer oft д1йсШф тафепЬе .fjanblungen mi^blUtgt Ijaben/ wenn fie unred)t waren. 2Bir feljen aus ben (£t$al)i Jungen 33. t>on ®ctt>alftl)atigreitert unb t>on 3Solt'6bcg(uifent, Don einem 5ΐ a in, jofepiv S e o n i b a e , ne 93egviffe DOtt Kecfjt unb Uticec^f, betttt fon(i fonnte es gar ntcfjt in @efeUfcf>aft leben. Slber in ben SRe^mmcjen v>on bem, tt>a£ beim eigentlich red)t unb ипгефс iff, fmb bie Жеп', fcl)eu con jefjer fe$r terfcl)ieben getuefen. Sort Ijalt man eg j. für recljt, feinen aiien Sßater tobt ju fd)fagen r unb l)icr fyäit matt es1 für etma£r ba£ im 1)оф(1еп (БгаЬе abfci)eulicl) if!. S i e 50?cn# fc^en fügten alfo alle tijre inoraliftye SRatur, aber fte ftnb η ί φ ί alle, über baö tt>a£ recf)t ober un# reci)ti(i, belehrt. 3eber fann bet) fief) jebeit Sltigenbltcf »on bie* fer SRatuc bie (£rfaljrung т а ф е п . £>u Jjorte|t 55. eben, ba§ jener feinen 3?афЬаг fc^impftef unb tmiröefi barüber unwillig; £)u aber tvarefl auf beinen £el)rer aufmerffam, unb besroegett bift bu nun mit bir felbfi jufriebetu SBoljer fommt bag? £>ber wer t>on biefer D b t u r nietjf überzeugt jir fei)n »orgabe/ bem ftelle man nur » o r : wenn ifjm etwas μι Scibc g e f c ^ e , was er baju fagett würbe? 23ielleic()t befc^wert er β φ fφon barüber ale über ein Ыпгеф^ wenn man feinem.

J 4 fernem Uitglattbett mit einer gewifien jparincufit}·; feit wtberfpr0if)c f •28er aifo att Der moraltfcf)eit iftatur be3 fd)cn jwetfelf, i>o»t Dem b e t u p f e n wir mit 3vcct)^ b a § es i^m a m gefuttbett 20?епОДетж|1апЬе fcljie-

gttteö ber beFatmfcfien 33cofptcfe a u s ber fd)ic()te w i r b ju mcljvecctr Gälauierung bienen. 3 . e f u i lebte u n t e r cittern 23olf'e, befien grofb ter SBitnfd) eö w a r eon ber ©ewalt ber Horner befvept μι w e r b e n , u n b bag einem 2lnfüljrer |)icr> j u begierig entgegen fajj* £>tefeit glaubte es benn in ber ^ e e f o n 3 e f u ί » ftn&ett, ttm fo mein* b a er bet) ber N a t i o n a n f a n g s in großem 2 i n f b £en feanb, Slllein er fd)lug btefen üiu^m u n b «He etgeittm^ige Slusftcfyten, bie tl)m l)ierburcl) eröffnet würben, a u s feinem anöerit © r u n b e a u s , als weit er n u r j u r 2BaI)rijeit, Sieiigion u n b genb bie $?enfci)cn f u h r e n wollte* 3iuf eine (ob ф е 2Jrt machte er ficf> aber feine g a n j e N a t i o n jtt g e i n b e n ; mupte в ф т а р и п д е п , 3)ii§ijattbiimgctt uttb allerlei) (Eienb erfahren ; er mu&te auf Die ganje üvupe feines £ibens>, auf alles (Erbengiuci SSerjicfyt t p u n . £)ies alles fafj 3 e f « 5 r u n b fagte es D o r a t h : allein er gab barunt feinett SSorfaß, bie QBclt btircl) ÜMtgion uttb £ugeitb μ ι beglufr f e n , feineswegei a u f , 3 e großer bie jjinber* itiffe w a r e n , bejio erhabener fein iöiutij, Svaft; Io$ w a r er j u feinem ebleu ^weefe b e f e s t i g e t ; alle

alle feine SSorjit^c gcbi-aucijte et; baju. 2(tt eigenes 2Soi>l fonitte er gar nici>t benfen. 3 a , er falj ben qualöolifiett £ob voraus, wenn ее fein g r o M 2S3erf ausführen wollte; unb α η φ ba£ ιηαφίε i ^ n η ί φ ί im minbefien wanfeitb. Söet) alle bem bewies? er int Umgange bett menfcf)enfmmbttrf)ffen S t r a f f e r ; gegen greunbe unb geinbe w a r er liebreich; gegen ЗггепЬе fcf)oitenb, unb gegen 25eietbtger fanftmutljig, Ueberatt fyatte er fid) felbfi in feiner ©ewalf/· unb ftetg lebte er ηαφ bent ®runbfa§e, геф£ j u tijun, unb © u t e i jti öerbreitett» Snbltcf) erfufjr er i m eolleßcn 2fta§e bie f o l g e n т а ф * tiger geinbfe^aften, fo wie cß ba£ rijeiigle|>rer 5« i>fTegf* 23er* fannt bom ganjen 2Solfe, ja fogar t>on fetnett wenigen Sin^angern, tt>urbe er ttt 6efcf)impfcnü be gefeilt Stiegt, bem Jpo^n be£ Röbels, u n b wa£ ηοφ arger i f t f ber Ungercd)tigfeii p a r i t^et)ifci)er 3iicf)ter ißretö gegeben, S a ftanb e r , ber Unfd)uibigCf t>on alier 2Belt toerlafetv unb, ben bitterfien 2ob bor Slugem (Ein eilt* j i g e i 5ЦЗбге1феп er ber SiBelt juge* δ α φ ί fyatte,' boüenben^ rnußte er анф д1е»ф feinen woljitfjafigen *}Нап jtt bett Sobes* martern ausführen. € r wollte lieber i n bett Slugett be£ unbanfbaren 2Solfe£ аЫ ein 28ег/ Ьгефег/

ί6 Ьгефег fierben αΒ lebctt um ein ЭЗегЬгефет ober »tue tu geringerem @rabe SBoJjltJjd-; ter jti fepn, llcberijauft oon 5Dii£fjanbiungeit blieb er ftei) immer gleich unb mit einer ©eiaffeit; $eit unb Jpeiterfeii ofjne Sepfptel (iarb er am jfreuje ben befc^impfeubfien martert>ollfien @o opferte er im iebett unb im £obe fid) fur bie φρϊφί, tt>oju er ftcf) berufen füllte, bie ®ienf^en jur 2Βαξ)φίί, Xugenb unb Dveligton ju fujjren. §• 9. sfiSir fonnett aifo аиф uitetgennüfctg tyanbeltt, Sine merfwürbige (£tnrici)tung unfver JRafuc! 2öenn uns gleict) etroaö bte i)kf)fte Suit gemährte, fo wenbett wir unö Ьоф bacon weg; wir unterwerfen tintf ber Unuifi, um nur rect)i $u fjanbeln. £>abet) feljen wir ein, bafj wir fo JjanbeJtt fotfen. 25 ir acuten aifo bie ©timme beö 3ίοφί6 ijofjer als aöetf. *) büß 2Bort Ш φ t и η g fiefjt eigentiiet) Ijier am rechte« £)vt, betin eö be; {eignet etn @efuf)i, ba§ man etwatf mefjr atö bie 2£ci£ungen ber βίηηΐίφίβϊί, Wichtig unb würbig anfielt t{jm ju foigen. llnfre тогаИГфе Statur unb beten @efe§e αφίεη wir über alles. £>eittt wir fonnen uni gar feinen S5egriff »Ott etwas* тафеп, baö wir pijer «φί«η feilten als bas?, was Wir a(6 bae f)bd)ftc &efe$ füllen. Qatjev ad)ten wir аиф benЭДеп|*фспί)οφ, bett wir bett ntora/ НГфси *) Cicer. Off. 3, 47.

17 lifc^en @efcfcenfoiei· ЭДепГф würbe fiel) öern Spiere naljcm, ja felbfi unter OatS Sljier ft φ ijerabfe^en. ©enit f leine Äinber ober SBaijnftnnige t^ienfe^ ^anbellt, fo nimmt man es i^nen η ί φ ί übel, toeil fte η ί φ ί anberci foniten ^ Denn fte fjaben feb nen ©ebrauef) ber SSernunft, 2lber ein anöret> bem rotr SSermmft beilegen) unb ber Ьоф η ? φ ί auf tljre (Stimme aφtet/ tvoljl gar ηαφ rofjett t^icvifc^eit Stieben l)anbeli/ 5, 25, ein üßefrunfnet/ (E-cjüvntcv/ Же^феп^е|Тег к , mufj un$ nötigen* fctg 31 b f ci) e n einflößen.. Um «оф mefjr auf biefe G i n ^ t u n g unfrec Sßatur, ba§ tute oft J^anblungen αφίβη muffen, Ые ganj bem ©gennuge jutmber ftnb/ unb bage« gen bie, ше1фе iljnt gema§ finb Ьпгфаиб йегаф? ten muffen/ aufmerffam ju т а ф г П/ ηοφ einige 33et>fptele, rcobcp man fein eignes и п р а г ^ е ^ ф е ^ Unheil bemerken fann, Qirtftce SScpfpiel, £)er junge L lä§i ft'φ jum übermäßigenSruttfe herleiten. ie «ö Ьоф п ж Ш ф η ί φ ί t f i ; ) er faljrf auf, feine Slugen gluten, unb fein Sftnnb fiofji © φ ί ι η ρ ^ reben aus. ф е ф п fcerweifet ifjm bas, allein ηοφ meljr a u f g e b e t , fc^iagt er fogar auf fte JßoUfi. ί ' φ ΐ η ι. SB> $5 los,

Snbeffen weil it feiner 5>epnnung beraubt ip, wirb её ben Slntvefenben ieid)t, tfjn ait eine» fiebern >Ori ju bringen. 9}αφ einiget %e\t fontntt tiefet 2. tuieber ju рф felbp. 2Шс jene фапЬ* lungen er im »ernunftigen ^upanbe* 3e£t beftnbet er рфtt>ieberbarin unb ftelji, bag er рф fo betragen Ijat, unb einem untternünftb gen Xljierc ά^ηΐίφ шаг» Ш3а$ mug et t>on ft φ Denfen? S r wirb traurig unb Doll Merger über рф feibft; unb ba er bie 23orttmrfe f&iner 23er* nttnfi ηίφί andren mag, fo nimmt et triebet feine 3»Ρ»φί jum Щ щ е п ©etranfe, (£r begeht immer wieber anbete Slu^wetfuttgen , unb fo* паф tterfallt er, weil in ηύφίεΓηεη Seiten fein 9)Jifmut£ immer ипстадНфег wirb, oott einer Srunfenljeit in bie anbete, Θφοη fpric^t man in ber ganzen @tabt mit ber au§erpen SSctc aφtuttg t>om ИеЬегИфеп Sefct erfahren e$ feine entfernten ©[fern , unb ret§en i£n mit @e* tvait аиё biefem ьхеЩфеп £eben, £>a et mm ju рф feibft fommen unb mkfyfern bleiben muft, fo fann et ber ü u a l feiner ©еШр^егафЫпд ηίφί entgegen, wenn et an feine t>ortge SSotteret) unb meberft^itgeg betragen benit. @r fann t>or © ф а т ηίφί bleiben, unb getraut рф faum поф iie ЗЯеп^феп anjufe^en. tt>cifungcn biiltgtc оЬегд1с*фдй1йд babet) bliebe, er поф geftnni fepn mußte, unb mug РФ

*9 Ρ φ bafjer wegen biefer 93ον(»φί η ο φ titelt t>on jelbfl f e r n e n . SBoper fonimt bag ? 3wet)te$ 35et)fptel. uttg unb allerlei jjunfigriffe cittert anbern Φ ϊ α η η Ш UnglucE ge|turjt unb Γίφ &аОигф Ьеге»фег(. Sftun lebt ее unö feine gamtlie im SBoljlfetm. Slttcitt 5). fommt епЬйф j u m ЭТафЬе^еп übet р ф felbfi/ unb ftcpi bie gamilie jenes SKanneg t>en er ипдШсШф йешаф( Jjat/ tm größten Glenb. (£r fann t>ie SSorwtirfe feines ©ewiffen^ Darüber η ί φ ί ertragen» Unb wag tljut e r ? £ r fann η ϊ φ ί eper г и ^ П / bt$ er jene wieber i n beffem Umfianben weist* £)aju gtebf er ft φ n u n alle Sftuije, unb meribei fein ganjeg Vermögen bar* auf. € п Ь П ф fiefjt er |ΐφ mit feiner gamilte wie* i>er arm/ unb jene bagegen woljlpabenb. £>en* η ο φ fiept er lefcteretf mit einem gewiffen gefallen/ unb ifi bet) allem feinen Reiben mit ft φ felbfi jufrieben. Ш а ё lagt ftd) hieraus beweifen ? ©rittet Q3et)fpiel. 6 m junger €0ienfct) f a n n S5ebienfer bei) einem феггп werben/ wo er ein angenepmeeSeben bqbett wirb/ aber т а п ф е S i n g e tfjun mufy bie er für υηνεφί palt, o p n e ^ t e t fte i{jtn niemanb weljrt/ übrigen^ aber wenig ju arbeiten Ь г а и ф п glcicf)ctr 3ett wirb iljm eine ©elegenljeit angeboten/ гсоЬигф er jwar аиф fein ©lucE т а ф е п fattn, δ ο φ unter ber QSebingung/ bag er angeffrengf SS 2

fleißig

fleißig iff. S c ijat Die SSafjl unb wa^it festeres. S a t u r n ba$ ? sßiecteö SJepfpiel, & tfi jroar fct)on itt m e i e r n © g r i f f e n ctja^itr unter anbern nebft mehreren Ijierjjer gehörigen irt i g n e l l s 5 ) i e n o n ; 'aber eben barum fe£en wir es! ar.d) Ijierljer — cö ifi eiti£ wal;re ©cfd)tci)te. (gilt gürfi verlangte t>on einem feinet Uittertljai ne«/ welcher ein ttttb ©arteten neben fcern neuangelegten fürftlictyen ©arten befaf?, ba§ et iljm biefeg öerfaufen folite, S i e fepne Anlage bei ©artend erforberte biefeit φίαβ. £>em Sanb* mann tt>ov aber biefeg gigentijum über alles lieb/ weil eg feine 95orfaljrett feit langen 3etfcn befeffen, tint) er feibft t o n ifinb^eit auf ba gewohnt Ijatte; er ijatte c$ um alle$ η ϊ φ ί hingegeben, £>aljer weigerte er ftd) aticl) Ijartnacftg её jeßt ju toerfau; fen. S e t gurfl bat i^u freimbfcl)af(licl), bot if>m überaus »tel bafmvbroljie iljmenblicl)/ wenn er e£ iljm η ί φ ί »erfanfte — aber alle$ umfonfi. *Run erwarte ber gurft einen anbern 3Beg, £>игф einen фгосе§, unter einem er gürfl ( η φ ί itjn Ьигф @с[фе^е ju bewegen; aber аиф »ergebend (ЕпЬйф bro^t er tlfjm ifjtt ab$ufe§en wenn er η ί φ ί ηαφ feinem SSerlangett bas U r t e i l ^ г а ф с * SBoju fott рф n u n bet 9 ^ t e r cnffcf)iic§ctt/· ba er fein unb ber ©einigen гш&егптЬЦфез Ungfücf t>ot Slugett ftel)i ? — S i e S a n i b a r f e i t , ше(фе er feinem Jj>errn wegen »ick jähriger 2öoI>iifjafett fc^ulbig iffy — ber Unwille über ben (Eigenftnn bei (Sigcntpunterei — bie traurigen З Ы р ф е с п für feine ilinbciv bte fonft bie befreit Hoffnungen Ratten — baä 2Bef>flagett feinet 2Öeibcs — bie Witten fetner greunbe — tie anfc^niicl)ctt 23eIoIjnuttgcit п?е1фе et bet) einem t i n g e l t e n ©ргифе ju gewarten Ijatte — feine ©urftigfcit unb ©фапЬе toot ber SBeif, wenn er abgefeijt würbe — furj atteö uereintgf (ίφ, tjm fetner untreu 511 т а ф е и , -Kur bie eiw jtge 23or(teUung: ϊ φ i j a t t b l e « п г с ф ( ; lag auf ber anbertt 2Вад{фа1е feiner (gntftyttegungen. Ünb watf cjefcf>te^t? £)игф n i φ tjj wirb feine Stcd)tfct)affenf>eif überwogen. (Er « η ί ί φ ε ^ ε ί η α φ f e i n e m © e w i f f e n ^ er wirb arm, wirb fechtet, unb mu§ einen 11пд1й allem feinen Rammet* Wae et Ьепиоф über fein ^getragen, ш о Ь и г ф et fid) itrn jugejogen fyattc, η ι φ ί unjufrteben / unb wenn iljitt по φ e i n m a l tvate bie 2ß«Ijl gegebett tvorben, fo würbe et fcfjlcc^tetbin^s η ί φ ί α ι ν tetg geijanbelt fabelt.. ©eine Ж с щ т е w a r , al£ ein m f ^ j a f f n e r COiantt ju leben unb ju fierben, b. Ij. η α φ ben @efe£en bet QSernmtfi ju Ijanbeln, ю о г и а ф jebermann ^mnbeln foil. iefe 31ф(ипз f ü r bos? w a £ г е ф ί i f t , fommf toon unftet SSernunfi Ijer, inbem mir oI)ne Üiücf*# ( ί φ ί auf w a £ bent £ i g e n n u § f φ m e i φ e ί ί , unb a u f ba£ w a £ дешефпйф i f f e n 6 ; p o l i ; f φ e η b ü r g e r l i c h e n 5ictjfjetf in ber Jclge.

26 folgen ftotl)etgeIjenber Ц ф ф е п , mitijttt atö SBelfbegebenljeitcn unb η ί φ ί ale frei) anjufei £en. 3 « ber jroe^ten Siucfftc^t ftttb fic abec aHerbtttgg felbfttl)«ttg unb frei). £>tefe£ ftnö fte fo geroiß rote ba£ erfiere, aber e£ geljori eilt reifes 3"iarf)benfen Innju, um cinjufeJjett, rote bet)beö jugleict) жЬдПф ijt. ©enug, ber gc« funbe 50?cnfct>ent»ccffanb bettfi es fo, unb öarauf fbtttieti roir l)ter nur fcerroetfen, tint borlaufiig т а п ф е п 3«>«f c l ebenfalls bt£ ju erweiterten €inficf)fen in bie rounberbare Ж е m fdjettnafur ju »einleben. 9?temanb fatttt bei roetfen, ba§ wir η ί φ ί frei) fepen; unb ba roitr olme fret) ju fepn η ί φ ί gut Ijanbeln fonnten, fo rourbe ber Üaugner ber gret)ljeii im ©runbe η ί φ ί έ anber£ fagen, als : ίφ rottt η ί φ ί gut Jjanbeln. © e r roare aber etneä foktyen 23ori fa^ig? §.

13»

£Btr foitnett n u n аиф ЬеиШфег eittfeljett, roa$ bas i>eif?i g и t ober b о fe ijanbeln; crfiereS п е т И ф bett anerkannten ©efefcen r 3Sernunft gemaf?, lei5fere£ i^nen juroiber fjanbeln, £)a$u gebort beim: 1 ) 5?erou§tfet)tt bauen ba§ man |anbelf; 2 ) $erottikfei)tt ber т о г а О Д е п ®cfeije; 3 ) frct)e SSaljl jmifetjett ben etgcttnu£tgett Stieben unb ber ©efe^gebung ber 23ertuinff.

27 £ a s täfjt ftcf> Γ φ · icic^f att alien bisljer fc^ott gegebenen 33epfpielett ^ φ α ι ι ΐ ί φ §.

пцфеп,

14.

Unb fittb benn bie moraltfc^ett (Sei fege? (Sic frnb alle iit bem (Sitten enthalten: b e f i t m m e b e t n e n 5 3 3 i ί l e η ( § . π . ) tt>ie e0 y e d ) t ί ( ϊ ; ober $ а п Ь 1 е г е ф ^ — I j a t t b l e η ί φ ί tutгеф^ ?iber mit* fragen wettert шлё ifl beim г е ф ? 3ied)t ift/ wa$ matt iljutt f o i l . U n b wer fagt m i r f wa£ ί φ iljun f o i l ? £>a£ fagt bir а и ф beine Ißernunff. 2Bic urtijeilfl bu j. 55. Wenn jerttanb geflogen I j a t ? & fyhtte ba$ η ί φ ί i|jun follen. @ u i , u n b w a r u m η ί φ ί ? . 3 Β ε ί ί n i e m a n b f i e l e n foil, Unfc w a r u m ift bie§ (Sefefc? ® e i l fonff bie «Οίβηίφβη η ί φ ί έ £'фег behalten, furj, weil fonft bie m e n f φ l i φ e Sßelt η ί φ ί b e f i e l e « fbttnie. ЗйфНд! SÖetw alfo jentanb fo l>anbeli, ba§, wenn jebec fo fjanbelte, bie SBelt η ί φ ί befielen fbnnie, wie {janbeli er b a ? Offenbar unrecht. Unb wentt b u n u n fo fjanbelfi, ba§ bte Sßeli fejjr gut babet) befielen würbe, wenn jebermänn fo Jmnbelie, fo ift Ьай eben fo offenbar ? 9νεφί. — Jpierau£ fejjen w i r alfo, b a § ba£ гефt if?, wa£ b i e V e r n u n f t e i n e m j e b e n unter biefen UmfUnben jtt ilrntt gebietet. O b e r : w a s jeber SSentunftige, wenn er i m p a r t e d ) urtjjeüi, er« fettnen

28 fennen muff/ baf? jebermann unter biefen Umflait* ten tftun foöe. Satf Jpauptgefefj ber SSccntirtft i>ei§t alfo t b e f t i n t m c b e i nett © i l l e n , w i e i i j n j с beg v e r n ü n f t i g e SOBcfeit b e f i i m m e t t foil; t>. i . т а ф е b a $ j u b e t n e r g f t a j c i m e ( § , 5 . ) w a s bu a l s a l i g e m e i n g u i t i g e Sftajrime e r f e n n f i , (oberwobet) bu wollen fannft, ba§ fte bie S)?ajctnte eine£ jcben fe»)0 Siefen fantt man ЬеиШфсс fo ausbrucfen: Jpanble fo, b a § bu wollen f a n n j l , jebermann fcanbie fo a n betner @telie„ £>a пепШф bie SSernunft её ifI/ weldjc bas @e* fefc giebt, unb biefes etwa£ fepn ittu^ ba£ für alle (Suitigfcit fyat, Ьаё alien ate notfjwenbig j u t^un etwaä auferlegt: fo fann Ш fein anberg fe^n / als Ш SSccnünffig^anbeln fclb|i. 5Katt fann es baljer а и ф a u f folgenbe Qlrt ausbrucfcn: 3 > n f e , bie £6ф(1е V e r n u n f t ( @ o t t ) gebe f u r etile vernünftige ©efcljöpfe 0 e f e i j e ; wekfye würbe er geben, b a m i t айеё in ge$o= riger .Orbnung beftunbe; ober fo, bajj bu gerne in ber 5Belt leben woHtefl? 9ЕВйё bu bafur erfennjt, bag gebietet btr wirflici) bie 1)оф(?е Vernunft Ьигф betne SSermmft; bar? ηαφ f;anble jei|t. ЭДпт. ι . Jpierju werben frepU$ Äetintniffe er* forbert» ^nbefien wifien wir Ь о ф , wie wir j u ben g i n n t e n bon allem waä reφt unb wa$ unmfyt ift/ gelangen fonnett. SLBir muffen nur

29 mir tue 2fott>enbung biefe£ ©cfe^cö auf bie gälle Ш Gebens machen, tvoraue ftcfj bie Der« fdE)teönen (Веб о it: unb S3 e r 6 о te ergeben, ober тсгё tt>ir ju tljun ober ju (äffen t>e χ b 11 tti be η ftnb, b, t. unfre φ f l i d > t en* * ) ЗсЬес Sftenfcf), ber nur im @ebraud)e feiner SSermmfi ifi, Ϊ)at fcfjott eilt bimfiei ©efül)l t>on feinen «Pflichten, welche« er fiel) jum 2fiact)fc>cttfen foil £infuljrctt laffen, £>aj? Я5» Mgett unrecht tfi, wer fu?>lt ba£ md)t? i'bfeit fttr btefeo ©e* fuljl in ЬепШфе Segriffe auf, fo fefjen wir, bafi её barum unrecht itf, roetl ein bcrnünftt* ger Sftcnfcf)/ gefegt er löge αιιφ je§t einmal felbfi gerne, unmöglich tvollen fann, bap jeber luge; benn alßbann fonnte er ja αυφ beiogen werben, unb bie 53erftct)ruitgen ber 9)ienfcf)en unter etnanber waren ganj unnwg; bie 2ße(t tonnte nicf)t babep befielen, Sinnt,

*~) Jpierbet) f»esief)cn roir unß auf bie grftärungcn, wetcf>e in öcn §§. 8· 9· ю . n · öce etftcn(£urf. gegeben finö. 2(ιιφ betj ben altefien geifern gab es ein fiarfee ©efii(;t fitr bie фЦгфсеП/ п>е1феб лж аиб ben aiteften S u t e r n {efenr j. 05. au« jpomer. ©enjentgen unfrer Sefet·/гое1феJreunbe ber дпеф^феп Siteratur ftnb/ iffei ϊ>ίε(1είφί niφι unangenehm/ einige bep biefem £)ίφ=· ter »orfommenbe ©orte/ ше£фе 2(ф1ипд füre ξΚεφί, $f^tgefül;l unb Ьегд1е»феп auebruefen/ l)ter ju iefen: άίδες£·αι, α'/δαι', άισχ, νεμ&ΐι;, atßa;^ai. Einige [фопе тога^фе ©teilen ftnb befenberö in ber im 6. ©efang, com 407. Jßerfc befonberö 464. 465.

go Slum. 2, tt»tr

£>aS $bcf)fie SSemunftgefeij nennen oral(jefe£ ober 6ittcnge?

f e g ; * ) baljer bie Slu^bmcfe: f m t t c f ) g u t , ft 111 i φ Ь Ь fe f w o ö o n fct)o« im etften SurftiS.

S. E i n i g e gälte

15.

jut Ucbung

im

moralifc^ett

Urteil. ξΟ?αη

einen ©tcafentaubec eingewogen,.

S i u f bicfeu fommen Diele S a a t e n p c t r a u s 2 ? c i n t g / £)iebfiai)l, Ovautv SJienfcfjenraub, (@eelent>erfauf) Sftorb bet) 2ütgcijfen, 50?euc()eimorb, Ы е nennt jedermann biefe S a a t e n ? U n b w a u u n mug jeber* mattn, ber uttpartct)ifci) u r t e i l t , fte fo Ь а Щ е ' и l e n ? 5Bte ftnö bie babei) jttm © m i b e iicgcnöen sECajctmcn befdjaffctt? © u lentft einen S u n g l i n g fentten, ber folgenbc sSftajrimen befolgt: L e b e m a n n Ьаё ©einige laffen; SRiemanben j u beleibigen, $u beliigen —

©er 2(u6i>ruw gegen jeDen. gleifHg ju fepn; пй§Ифе $enntntffe unD @5e* fct)icflicf>ieiCett ft φ ju » e ^ a f f e n . Sßa£ Ijaltfi Du t>on Diefem 3uttgltnge ? © е г д М ф е п Hebungen Des U r t e i l s ftnb über* au£ п й § И ф ; fte ftnD in Dem Ж о г а Ц ( ф е п ш г Wa3 g j m i t i e i t bet) E r l e r n u n g Der © р г а ф е fi'nD. ?9?ап benu£e Ijterju Die $enntnl|? Dec ©efd)icl)te, J u bemerfen i|t aber, Dap m a n IHer m i r Darüber urtljeilt ob Die £ a t t D l u n g rec^t oDev.^unrecht fei), inDern m a n fragt, ob Die 2D}ajrime, ^ о г п а ф fte gefci)tel)t, allgemein fet)tt foitne oDer η ί φ ί ; t>on Der { Ш П ф е п 35efcf>affen^eit Des* j j a n D e l t u t> e η fbnnen w i r erft tn Der golge reDen,

£ > α β © i t t e n g e f e f c tfl Datf ^ ο φ e © ei fei}, D* % её gtebi fein ©eft^ Daö mir meljr аф(еп follett, uttD alle ©efege, Die w i r j u acuten l>abcn, follen w i r erft Datum αφίεη, » e i l es Das ©tttengefeg will, £)entt Diefeg fagt, wie Don jeDem ternünftigen ,2Befen ge* jjanDelt werDen f o i l . Sßenn es aber η ο φ citt anDres (Sollen gäbe, fo fjorte jeneö a u f , D. Ij, ei ware feilt ©cfc§. 3ft «iff öaö ©ifi,engefe£ einmal anerfannt, wie w i r alle e£ йоф aner; fennen muffen: fo gilt es а и ф als Da£ р ф ^ е oDer

32

ober twneljmfte . weil mid) ba£ 6titengefe| u e r b i n b e t . SBcr bamti ηοφ ηίφί jufrieben ift/ ocf>tef bag @titcngefc£ ηίφί/ wie er foil; er Ijanbelt alfo bbfe, Жег ei recljt achtet/ b, и wer unbe; gcattjte 2 1 ф т п д bafur Ijat, fud)t alle feine tyßfyen ju erfüllen, «htm. i . //2lber ift @оttcgi © e b o f η ί φ ί η ο φ l i t e s t ? " — ©Ott ift ja bic £еф1ге SSernunff/ unb wie fennic er t>on mir eh wae Unvernünftige^ verlangen? 5ßag meine SSernunft, tv>cmt fte ггфНэ ш1)еШ/ für геф{ erfennt/ bae ift αιιφ ©oitei? SBillc. *) ©o ift αηφ getvif?/ bafü bas, wag bie 23er* minft afö bbfe einfielt/ пптЬдЦф ©otteg 2ßille fet)ii fann, lieber bag/ w a r u m fotten wir ©oft »er« ejjrctt! — ffiarum anberg/ alg eben barum, weil wir eg alg φρίφί (wir f o l l e n ja) &цгф nnfre Vernunft erfemten ? 2lnm. ipiermii ffimmt αιιφ i>t'e i;. ©фг. überein j, SS. йот. t'h 2. 5, χ Of 17.

33 Sinitt. 2. © o f t o f f e n b a r t нп$ feinen Sßtttett Ьпгф büß ©«ttengefe^, benn er ί>at etf uns! gegeben» 51 as ifjm tviberfpricijt, ί α η η η ί φ ί ©otteä SBiße fet)n; imb wenn un$ © o f t etwae unmittelbar Ьпгф »ЬегпдйкИфе € i w gebung offenbart, fo faitn es η ϊ φ ί έ S5bfe3 fet)it. 3 ? ί φ ί 0 w a s bem att' ei un$ 3?αφ ttnfers Sieifcfjes

2Шеп,

SBenn 2öollufi, 9veib u n b 3 ° * ' " Sie

fcergonnt;

entbrennt/

£ü|ie fvep ju fltUctt;

on Den sQ?enf$etvum ηύφ fyev auf ba$ 3νοφί αφίοίο; ober wenn ίφ mi φ unb »tele Ф?erbunben, aber Die legieren retgen ИеЬИф ju etwaö anberm* (So ftnb wir im beflanbigen K a m p f e m i t u n i f e l b | h **) iffen (Eutfui. (Einleitung §. **) 3« bcr Ь' ©· 7' *4· ©αί· 5/ ι?, wir!) toiefee ЬеиЖф geteert. 21иф Reiben ^afeen ее gefüllt, t»te j. 25. aus bemfflitji^uöeon ber ЗКеЬеа, roie fte £)»ib barftellt, er!;eUet, £in gereifter 2Crafpee gab beeroegen bem Ф1еп(феп зшер (^eeCen, eine gute unö eine böfe. — S8gl. ifter €urf. €inl. 3· 6.

® em f ο ί ι ίφ nun folgen ? £>aö iff feine Stage. 9lber шет w e r b e icf> folgen? 2SieUeic()i ber gung, £)ann erfüllte ίφ meine 23e|iintimtng w , niger ate bae SJjier. — ©enug, ber ®enfd) foil überall ber ψβίφί folgen, ober: fie fo0 ubevi aß bie X r i e b f e b e r feiner фалЬЬшдек fetrn. Unb baß f a n n er, wenn er nur ет(Шф п>Ш, S?efvaci)fen wir in biefer ipinfic^f obiges 35et>fpie{, C§. ί ο , Ν. 4O 1) 3:ener 9ucf)fer fiatte S t e i g u n g e n unrecht |ti Ijanbeln, — (Sein unb ber ©einigen ©lutf, im (Segentljcil Unglucf jc, 2) ^atte аиф woljl ηαίίΜίφε $u|t, SSerü ( и ф и п д , Euefen 3ieifcungen nachgeben, 3) 21ber er füllte рф » e r b u n b e n , ber $fU$t ju folgen. 4) ©abet) flellte рф iljm inbeffen bie gro§e U η l и |ϊ уог , tnbem er feine liebten brittgenb|tctt ШпГфе aufgeben foßte. 5) £)αφίε er |ΐφ aber, ba£ er βφ bann über alle Neigungen erhübe, unb ber Ijoci)fien SSer* itunftgefe|gebung folgte, fo erweefte bas jwac аиф eine Suft, aber t>on ganj attbrer 2lrt, als bie £uft ant 2lttgeneljmen, arau£, ba§ er attes Slngetiefjme aufopfern, cöer alle Uniuft ft φ gefallen laffen fonnte, weil ei bie φρίφί forberte, SÜ?an nemtt biefe Sufi/ öte рф auf Unluit gvunbet, Шф1ипд für bie «ΡΡίφί, £2 6) £r

Зб 6 ) er tljuit follte; im@egentl)cileTOarccr mit Γίφ felbft uttjiu frieben gewefen, 7 ) anblung; biefe ivar alfo g u t , u n b bie golge w a r , ba§ er а и ф im cienbci fiett Werter mit ftcf) jufrieben blieb, Diefcs rounberbare ©efül>l, baö р ф auf ftnm licf)c Untufi g r ü n b e t , aber Sufi am ©efefs mit ftct) füftrt, f)ci§t ba£ m о г a 11 f d ) e (ober f i 1111 d) e ) ©efu^t. Uub bie 35eurtfjeilung feiner felbfi ob m a n gut о!чг bofe Ijanbclt, b, i. ba£ mit bie* fem ©efujjle erfnüpffe @cfcf>afi bet SBernunft, nennt m a n ba$ © e n> i f f e n . iSt ffiir Ijaben Ь е т п а ф ein SSerntogen bent S i t ; tengefeg ju folgen, ober а и ф ben N e i g u n g e n — • @ i t t l ι φ ί e i t unb © ί η η ΐ ΐ φ ί ε ί ί . © i r f o m n e n а и ф erfierer folgen, f o l l e n unb w o l l e n SBenn u::3 gleicf) in biefem Kampfe baö genehme д е ш о ^ п П ф l i e b e r fet)n т е ф е , fo erfennen tuir bie ^ ф Ш ф jeberjeit ale b e f f e r , ЛгцегЬигф erzeugt ftdj e i n 23 e f i r e b e n j e b e r * jett felbfi mit Uebermittbuttg berget* gungen η α φ «ρfliφt ju ^attbeln. Unb weil Ьаё Ьигф Hebung immer geläufiger mirb, fo

37 fb fatttt man cß л и ф о ß e i n 9 3 с f ! r e b e n *) be in ( g i i t e n g e f e l b i e a u e c j e b r e i t e t e l U ф с r r f φ a ft ü > e r t i t t i j u t ^ e c f c f ) a f f c t t , ausbritcfett; j i u r j e r : D a i 9 3 e j U ' e ( > e t t tntnter Ь o f f e r j u fet>n; mit einem ÜBoite: g e tt b. 3 n ber Sngenb 6efter;f bemnacf) f a m p f unb ©tea (3ttfli$ieit. 6 i e iff bie ÜBurbe е йей •SRcnfdjctu 3 iticjettbljaficr, befto tta^ec bent Jtfic £>er Sßolifommctiljeit. Settel 35e|trcbett bes Sugeitbfjaffen fonneit tvic αηφ S i e b e j a m ©ittengefeg, оЬегте1фее einet« Icp i f h j u m pcf>ficit ©efc^eber nennen. **)

S B a r u n t nun ittgenbijafi fet)n? Slui § u r $ t t>or (Strafe? a u i S ^ a n g ? — aupt um giucffelig j u fepn? — Ш и ф ba