Aymara; Aimara 
Catálogo de las voces usuales de aimará con la correspondencia en castellano y quechua

Table of contents :
001
002
003
004
005
006
007
008
009
010
011
012
013
014
015
016
017
018
019
020
021
022
023
024
025
026
027
028
029
030
031
032
033
034
035
036
037
038
039
040
041
042
043
044
045
046
047
048
049
050
051
052
053

Citation preview

Biblioteca Naciol\.af

deI Perá CoJecctóR qaechoa-a'jil\O.ra

PAu1RMT 1Q57

/

.

'

CATÁLOGO

DE LAS VOGES US UALE S DE

AYMARÁ, CASTELLANO Y QUECHUA

Aymará

Quecftua

C aste fl arro

A

Cómprame . ... . Ra utigtrny Alnsita ... . . Alj etu ......... . Yéndeme .... . . Ve ndeguay :\en .. ... . ..... . Este, esta, esto. Uai ... fü\]3 ... . . . . . Pol' aquí ... .. . C:ünffcpi Acann. ...... .. . Aquí .. .. . .... .. . Cai pi . ..... . . .. . Acmna . . . . . . . . De esta manera Cai ji1rncta Ac:üa . . ..... . ... .De aquí .. .... . Caimunta .Acnacata ....... De por aquí .. . Cai11ncm n1Jt.a \caru ... ..... . Aquí ..... .. ... .. Caipi AcRbnn . ... . .. . A~it í está,, he Cai picRsccan CD.ICCH aqu í . Acam pí.. ..... .. ( on esto ... . .. . C~dguRn .e\ j ·n ruñ a.... ... Temer . .... . .. . I\1anclrnch icui 1

1

2ÁYMARÁ

CASTELLA.SO

QUECHUA

------- ---- --- -----Ajsarnfía.... . . . Ajlliña~ ....... Ajllita.... .. . . . . Ajsa rayaña .. . Ajanu ......... . Ancu ..... ...... . Alaña ......... . A lata ..... ...... . Anu, anocara ..

Antutafin ... .. . Antutata ... .. . A1naya ....... . Ahuatiña .. . .. .

Ahuatiri ...... . Achaco .... .... . Achachi ...... . Achachila .... . Aicha ......... . Aillo ........... . A in a eh n. . . . . .'. Aiuachata ..... . .

Ali ............. . Aliyafía ..... .. .

Allojn ........ . Altata .. . ..... . Altaña ........ .

Airu ........... .

Cosa temible.. l\íanchachicusc Escoger . ....... Chicllai Cosa Escogida Chicllascca A terno rizar . . . Manchachii Cara, rostro... U ya Nf'rvio . . . . . . . . A nen Comprar ... ... Rautii Cosa comprada Rantiscca Perro.. . . . . . . .. . Allco Soltar........... Cachari Lo q?,te. se ha soltad o...... . Cachariscca Difunto .. ..... . Aya Pastem· .. .. . . l\!lichii Pastor ........... l\!lichec Ratóri ........ .. . Juccuchn T.,... • ,, 'leJO ...... .... . Machu Abuelo ......... . Ahuelo Carne .......... . Aicha Padrón, linajP. Aillo Abajo .... ..... . Urni . De ahajo .... . . l ,Trmrnanta Rama .... ..... . Ra111a Hacer crecer .. Güiñacbii Mucho ... ..... . Asca Cabizbajo ..... . Urnaura Agacharse ..... . Ccumuicucui Planta ... ..... . Planta

-- 3 AYMARÁ

CASTELLANO

QUECHUA

Ainiña ........ . Refíi1· con los Aiñanacui tntrisninguan. padres ... .. . ... Al Jlr_l. .......... . Vendedor ..... . Vendecuc A1ntasifiu ...... Acordal'se . .. .. Yuynricui· Atha... ... .. . .. . Senn'lla ... ...... ~1uju Achurna. .. . . . . Cardón... . . . .. . Cnrdana Aiccoñn ........ Quejarse ji- Y u pac~sp a. do. . . . . .:0"'-, ua cca1. nnen Asqui ..... ·.·· ··· BúYn, biteno ... Allic, snrnn e An1auta .. ·· · ·· Salrio prudentr Ynarir.. . . . . . . . . . Huachni Aji . . .. . . . . . . . . U ch u Colgar . . . . . . . . Gua rcui Jove11 .. . . . . . . . I-I uai na Plumaje.. . . . . . . Pfuro Talega .......... H uayacca Anteayer ..... Ccainañaupac I!.eru1·r .. .. ..... 'ftimpui Pn-fíada ... . . ... Chiehu Balsa, nace ... Balsa J1.oscardón. .... Lachigua na Bubas ... ... ... . Huanti Tambor ... .. .. .. 'fa1nbora Gallina ...... ... I-Iuallpa Cosa seca ...... Chaqui Derramar...... Ttacai Estrellas . . . . . . Estrellas Grdar . . . . . . . . . Cea pari

H nacaampatiña..

IIuajra ......... I-Iuacaiehaña.. IIuasi taraqui Iluahua. . .. .. . II uahuaehafia I-Iuaica .... .. . . I-f uaicatafia . . . I I trn i na. . . . . . . . IIuaita... . . . . . . 1-Iuayaeca.. . . 1-Iualuru....... IIuallaque .. .. Iluallqu e. .. ... IIuan1pu . ...... II uai ronco..... 'Huanti ......... Eluaneara ... .. I-J uallpa. . . . .. . Iíuafia . . ...... I-Iurrafi ~ . . . . .. Iíuarah u ara... I-I uanni ña. .. .

f701' ahí .. . ... .. .

IIucja ..... .. .. . Huichinca ... .

IIucjaqui ..... . 1-I u ntu ....... . .

Api

.J LH:ha J atun J utumari

Cli ainac Tanto . ... .... . Cicka Cola .. . .. .. . . .. ClJupa Basta,hastante Asca Caliente .. ... .. . Ccofíi

I Iccani .. . .... .. . Espalda.... . . fctna ....... . . .. Viuda... . . .. .. I ca fía . .. . .. .. . Conducir. . . . . . Icba .. . ... . ... . Ahora.......... . Ichurn ... .... . Hoy dia. . .. . ... Ichu .. ~ .. . .... . . Paja ... ......... Illapa ...... . .. . Bayo .. .. ...... I rnafía........ . . (}u,arda1·,escon

Guasa Viuda

Apcti Cunan Cnnan ppnnehai

Ichu Rayo Guacaiehay, pa·. .

ca1, ppam pa 1 der, enterrar Irnilla.. . . .. . .. . Muchacha . .. .. lmilla Inaja .. ....... . Quizá .. ...... . .. lcha • In a ta . . . . . . . . . . 0e batóe. sin causa Cca':;i Tquilla . .. ... .. . l!'lor ... ..... . .. . Ttica I1nantnsil1a .. .Esconderse . .. . Pacacui Inti ... ... ... ... Sol ..... .. . ... . .. Iinti (rupai) Ipn .. . ... , .... .. Tt·a. .. . ... .. . .. . .'l.,.rn

AYMARÁ

CASTELLANO

-------- -

Iqniña ........ . Iq uibanchitu .. Jran1a ........ . J rnacañn . .. . .. . Irpaña ... ... .. . Isa pafia ..... . Isapayaüa ..... . Iscca ......... . Iscaña .. . .. . ... .

14 -

- - --

ormfr, la cama._,_.

QUECHUA

------Pufiui pufiuna

Qu'Íero dormir Puñnita, nrnnan i LadAra ........ . Ladera Trabajar ..... . J.;}anccai Eleva~ a a/9uno ...• ... Pusai, pita pi~ Oi1·, eutendel' .. Dyarii, enliendichii Har·eJ· tmtendeJ· Entiendichii Chico, pe(_Ju.eño Jucbui Lleval'del clies- A al ni 11o q u e tro .rruiar u.n taduta, cieguta pusai {;'l,P.(/0 • •. .• . .•. Iscallo... . . . .. . llfanto deindio Un cu Isquiñn .. . . Prfgimta'l' ... .. . Tapui Iscü..... .. . ... Ojotas, a/paJ'gatas .. ... .. . Juccutta Isí ..... . .. .... .. . Vestido . ... . .. . Ppacha I aü u -. . . . . . . . Ocu omnrga .. . lsanó lstasifla . . . . Vrjstinu:. ...... . . Paclrn1licui Istnrafla .. . . . . .Abrir .. ....... . Quicharii Istnlla . . . . . . . Bolsa dP. coca. Jshdla ch u ·pn Iticaña .. . . . . . . . R etú·ar ·e .. ... . Suchuri

j Jacafia .. . . .. . . . Jactataua.... . . .Jacnym1a ... ... .J acofh1. . . . . . . . .

Viv,ir, .la V'i da Causai Resucitar.... .. Causariy Sana,. a otro ... Allynchi ucta Tirar a1TO.Jm· Chanccai b uicch ui

-15AYMA.RÁ

CASTEL LAYO

QUECHUA

-----.J achaña . . . . . . . Llorar. ... . . .. . Guaccai Jacha.... .. . .. Lágn,"mas...... Guacaicuuas Jaccha .. . ... ... Grande. . .. . .. Jatun Jachauso ...... Enfermedad grande ...... . Jatun honccc1i .Ji eh i .. . . .. . . . .. . Un puñado ... Uc j aptta riy Jaichjaña ...... Ahorcar ...... .. Cipií . Ja1tafla. .........-.. , Cinco.... . . . . . .. Pisca 6, Seis ... ......... Socta 7, Si.rte............ Cancbjs S, Qimsaea llco Or·ho............ Pusae 9, Lültunca.. NuerP..... . . . . . . .T Psccon l O, 'I'nnca. . . . Diez... . . . . . . . . Chu nea J 00, Patacn . . . Ciento ... : . . . . . . Pachac J000, H nn nrnca ... JJ1i'l . . . . . . . . . . . . lí u aran ccn 1111, Huaranca lJfil ciento on- I-Iuaranca papntnctt tunea ce............. cha? ch un ca . l\1H ynni ucn1yoc "

ADVERVIOS

IIichuru ...... . Hoy día ....... . Cunan ppnnchai 1-I na s nru ...... . ..Ayer ... ....... . Ccaina II unluru ... ... . Anteayer ...... . Ucaina ñaupac puncbai N i11quira ..... . Endenantes .. . Yacja Ninqui raqui .. . Muy poco ha .. . I-Ia nchn ebija . . . N Hl pHll. .... ... . E)n este acto .. . Cai currnn Otra· vez ....... , Huac cnti Niaraqui

Acnn1a ... ... . Así .. . ......... . Jina

31 Ü.ASTELLA~O

------UcLma iui.. ... I-Iic:ha... . .. . .. llicpacha .. .. . IT uifiaya .... .. I-Iuiñayataq ui Ucainpiro~ .... Hichat aca ru acat ucaru .. I-Iayapachata .. Cararu, caara Harpuro ... ... liamasnta..... Canaqui..... .. Cauq uinha rna

QUECHUA

------

A sí nomás . ... Jinalla Ahora . . ,. . . . . .. . Cuna u Ahora nU:smo. Cunallan Siemprf' .. ...... · J inalla Para siPmpre .. Jinallapac Cnlc-e óe un rato., .....•

Udlahuan cuti

En adelante ... Ñanpnc1nan e que país eses? • Mny llactamanta cauqui'? ni tasa ....... . Cunsa lurta ... Qué haces?. ... Imatarnr anqni? ''- .unsa 1nunta. Que q·UJieres.' . ?, ... I in a ta 1n u na n qui?

Cuna~a

sutimaaj

e1mo te llamas? ...•

1

3~

AYMAR.Á.

Cunsa nljta?.. lVI un ta ti. . . . . . . . Hut~nn ncaru. Sara1n ......... A pani1n........ Luran1 .. :·...... Cúnas ustam'?

. .? U fít1siat1. .... ·.. TaicRn1asti a u quimas ti Hnn.lisipqnihna ..

-

CA STEJ_,L.A NO

QUECHUA

, .

es . ... Iniata vendenqui Que 1Je1_? rf'2 1,

. , 2 Qu ie1'es . .. ..... . 11u1rnnquic ho Vmi acá .... .. . Jamui cniman · Ve, anda .. . .. . Purii Trae ........... . i~ pmnui I-Iaz ... ......... . Huai Qué te duele .. . I rn fliq nitac nan au ?' JJfe conoces? ... n.ecsi lnrn u qui? Y tu madre y l\'1an1aiqui, tat~üqni tu padre .. . . Están lFién .... . Gunlleclla cns-

·can cu Can1isatassa?.. C'omo · es· t,as.... 2 I in R· 111 · n cascanqui? H nal i q n ihürna ....

1

Estoy bien...... Alhlhln cani Cauquitsa pu- De dónde lle- Nlftin1anta charinta'. .. ..... . yan1uuqui? nas .......... . ;1 . Cunsa npanta? Que traes? ..... I ~nata a p a-

Cunatsa han1unqui'? cbase ta. .. . . . Por qué lloras? Ina1nanta guaeauqui? II an cea sa ra 111 Ve pronto ..... . Uscaita ri Cunsa alaha?. Que he de com-

prar? .. ..... .

Irnata rantisac?

Cuna pn chasa sa rja ta . . . . . Cuándo te vas? · 1\1 a i e e a e ripuuqui?

_33 CASTELLANO

(~UECHUA

------

Cutinitati? .. . . . lías de volcer? Dios~squi uru ehuratun1... Bu('n día te dé Dios ........ . I--Iumarus nea- Así tamln.én te . 111araquJ..... 1o dé ........ . Ccn r uru carna. Hasta mafíana I-Iai pu cama . . . rlasta la noche I-Iichatisarjatn Ahora te vas ..

Cutimunqui cho ?

Dios allíµ runeh a ita cosunqu1 ..... .

Jinallatac cosunq u1 .. . .. .

Ccayacau1a ., Chisicatna Cunanch u npunqu1 Hichpacl1alrna .... Ahora mismo .. Cunallan Tanta f:arnñani. .. Iremos }irntos .. Cusca risun U a u qui rusa Adonde va este acatta quisari camino ...... Maita rin caifin n Quiti~a anquirna ~ién es tu paóre ... PiLac taüiiqui . Cunsa irnacta? Qu é trabajas.? !m ata llanean· qui? Caneca 111arn- Cuánto8 míos l\1a sca hu atanitasa .. . . . . . . tienes? . . . . . . yoctnccanqui? l\1auca ñ a mun Quieres come7'? l\.'.l i e u i ti n1u-

tati. .. . .. . .. . nanquic li o? 1\!Iunistati ...... lile quieres ..... Muna bu anquicho? Na y a rn pi casa - •Quieres cusa r- Casaracuita rasin muntati'? te conmigo? 111u11 a11quicl1 0 ñoccahuan? .H isa rnuntua .. Si, quiero ... .. A ri munañi Huni inunt.i .. No qui.ero ... .. . Manamnnani(.¿h o

.ÁYMARÁ

34 -

ÜAR'l'ELLA~O

QUECHUA

------------Hunttatan1n utquiti?...... Tienes querido Cnnchomu nas canqui? Hanihua nt.quiti. No itngo ..... . l\iJana canchu Utjanatnn...... Si tengo ........ . Canmin 1\-fancca pfnya- ( ·oeú1a un a1pita . . . .. . . . . muerzo ... ... Gnaicui chupita

- quieces "r ........ l\1ascata. n1uCausasa inun- euanto uauq ui? ta? ........... . farrala, parrala Un real, dos 1·cales. .. .. . .. Urra 1, iscarral l\faqui pfaya111111... .... .. CoC'ir;a rig:;ro. U s raita gtrnH.: m Cea una 1najn utuniti?...... T -/enes hueros? Huntuiqui cn11 ch o? -Iedio ocauna JJ1edio de hut:- l\1edio run t uta ' pa 'Íta ....... vos cocc o pasar c:1pun1 pasamelo ... Cauca s8 111an un1 u tua. ... .. . Cu anta le clef10 l\'[asca rna 1n11q u1 ca111 Acat n1arca ru D e aquí al pue- Ca irnan ta llaccrni ca tu pu blo cuá.ntas ta m an mn sca .') ll t CJU I. ...... leguas hay?. leg ufl can ? et (j ll i 111 fl ya ' pnya .. . .. . ... Hay itn a, dos .. . Ca n uc, iscai

35ÜAS'l'ELI,ANO

AYMARÁ

Cuna horasa Qué horas po.. purra nJardl'é llegar al pueblo? ..... . caru ........ . I I as q u i ar u n rn Bien de noche. IInnia pureas ]{o llegará U.al mati iuarearu purdJlo, es muy jnyasquil1un .. lejos todavía .. Cnruru pur1a- 1J1añan a ll e9 a? ás al pueblo ta inarcnni .. l\1aq ui pu ria ti Pronlú llegarás n1arcaru hani- ul pu/)b1o, ya liua jayaquiti no es lej os ....

QUECHUA

Ima hora chayasac llacta-

1nan? Allin tuta Mana chayagnacc ho Jlactamanli al 1 i n e ar nra cmin

Ccaya chayanqui llactaman

U s ca i t a e h a.Y a n q u i 11 a .e tama11 inan añ ncarucho

041227 rc

- - - - - -

.-.

--~

---r

-"\

7223-G 28-CorlJeil.

Lv1r.

CllÉTÉ

11

bibl_iotecn nnc1onnl del Perú

1111111111111111111111111 1000090303 LIBROS

~ N

O

~

~

11

bibl_ioteca nacional del Perí1

1111111111111111111111111 ~30 (HJ 1440E.4

z r::o

~

~