›Vocabularius Ex quo‹: Band II Text A–C 9783110924985, 9783484360235

134 85 61MB

German Pages 708 Year 1988

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

›Vocabularius Ex quo‹: Band II Text A–C
 9783110924985, 9783484360235

Table of contents :
Vorrede
A
B
C. Tile 1
C.Tile 2

Citation preview

TEXTE UND TEXTGESCHICHTE Würzburger Forschungen

Herausgegeben von der Forschergruppe »Prosa des deutschen Mittelalters«

>Vocabularius Ex quo< Überlieferungsgeschichtliche Ausgabe Gemeinsam mit Klaus Grubmüller herausgegeben von Bernhard Schnell, Hans-Jürgen Stahl, Erltraud Auer und Reinhard Pawis

Bandii Text A - C

Max Niemeyer Verlag Tübingen 1988

CIP-Titelaufnahme der Deutschen Bibliothek „Vocabularius Ex quo" : überlieferungsgeschichtl. Ausg. / gemeinsam mit Klaus Grubmüller hrsg. von Bernhard Schnell . . . — Tübingen : Niemeyer. NE: Schnell, Bernhard [Hrsg.] Bd. 2. Text A - C. - 1988 (Texte und Textgeschichte ; 23) NE: GT ISBN 3 - 4 8 4 - 3 6 0 2 3 - 2 ©

ISSN 0174-4429

Max Niemeyer Verlag Tübingen 1988 Alle Rechte vorbehalten O h n e Genehmigung des Verlages ist es nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus photomechanisch zu vervielfältigen Printed in Germany Satz: pagina G m b H , Tübingen Druck: Allgäuer Zeitungsverlag G m b H , Kempten Einband: Heinr. Koch, Tübingen

Vorrede Ex quo vocabularij varij autentici, videlicet Hugwicio, Katholicon, Breuilogus / + Papias S-X K M-Y WI aliique codices sunt in comparacione preciosi, in colleccione prolixi, in intelleccione obscuri et in numero multi, ita quod pauperes scolares eosdem de facili et pro predo competenti racione eorum paupertatis habere ac sibi procurare non r valebunt / valeant S-X M-Y Sb3 WI / poterant K, ut eo tarnen facilius sacram scripturam litteraliter intelligere poterint, ymmo quodlibet scriptum latinicale, pro utilitate et necessitate collectus est presens vocabularius secundum ordinem alphabeti conscriptus, ita quod latinum précédât et theutunicum subiungitur, ret post / ante hoc S-X K M-Y Sb3 WI cuius generis et declinacionis seu cuius partis oracionis quelibet diccio fuerit, r est annexum / per litteras ibi positas est ostensum S-X K Quem quilibet dei fidelis, r qui potest meliorare, tenetur / qui non potest meliorare, leget S-X K ut vitam eternam possideat, que promittitur elucidantibus sapienciam, sicud scriptum est de sapiencia in libro Sapiencie octauo capitulo (Sir 24,31)\ Qui élucidant me, vitam eternam habebunt. / + Amen MI S

M

Sb3 W

I

K

P

P-E

Vorrede fehlt Mai varij autentici] autentice S4 Breuiloga S4, Breuilegus B9 Papias fehlt S4 sunt] sint B9 in colleccione] in collacione S4 in intelleccione Ks2 ] intelleccione Mal, verderbt S4 obscuri] abstrati S4 de facili bis precio S4] fehlt Ma] competenti Ks2] fehlt Mal, computenti S4 procurare 5V] procreare Mal non valeant fehlt S4, valebunt zit. nach B9 intelligere] in colligere S4 précédât S4] precedit Mal et theutunicum] in teutonicum S4 et post zit. nach B9 est annexum zit. nach B9 quilibet] quelibet S4 qui potest meliorare, tenetur zit. nach B9 meliorare NI] meliorari B9 leget] légat S4 que] quod S4 elucidantibus] elucidentibus S4 habebunt] possidebunt B9 Breuilegus M19 prolixi fehlt Maò de facili] diffacili Ma6 poterint] potuerint Ma6, possint M19 et necessitate fehlt Ma6 generis fehlt M19 quilibet] quelibet élucidant] lucidant M19 Ma6 dei] ey Ma6M19 elucidantibus] elucidentibus M19 Amen Ksl ] fehlt Ma6 prolixi fehlt et pro precio fehlt cuius generis et] cuius cuius elucidantibus] elucidentibus Vorrede fehlt (Blattverlust) Bs9 preciosi] precione precio preciosi SI in colleccionem Sgl in intelleccione] intelleccione Sgl ac sibi] autem sie Sgl poterint] possint alle Hss. latinicale] latinum Y collectus est presens vocabularius] collectum est presens vocabularium Y conscriptum Y precedit alle Hss. Breuilegus in intelleccione] et intelleccione ita quod] ita poterint] possint conscriptus fehlt est annexum] et annexum dei fehlt possideat] possidet élucidant] lucidant habebunt] habeant in colleccione prolixi, in intelleccione obscuri] in colleccione obscuri K4 et pro precio] pro precio alte Hss. intelligere poterint] intelligant K4 per litteras] vt per litteras alle Hss. Quem] Quod alle Hss. elucidantibus] elucidentibus Y élucidant] illucidant K4 Ex quo bis obscuri] Ex quo varij sunt vocabularij et autentici, videlicet et Katholicon, Huicio, Breuilogus aliique codices quo sunt in comparacione preciose intelleccionis et pro boni intelleccione obschuri Wo4 Beruilogus Ma4 in intelleccione] intelleccione Ma4 de facili] faciliter Wo4 ymmo] ideo Wo4 quelibet diccio fuerit] sit quelibet diccio Wo4 Quem bis habebunt fehlt X Wo4 + et sie sequitur iam vocabularius R1 preciose E2 in intelleccione obscuri] intelleccione obscure E2 Quem bis habebunt fehlt alle Hss.

1

competendi E2

Vorrede Kh2 Ex quo autentici vocabularij et varij sunt, videlicet Ysiderus, Catholicon, Huicio et Brito aliique codices sunt in comparacione preciosi et in collacione prolixi, in intelleccione vero obscuri et e numero multi, ita quod pauperes scholares eosdem de facili et pro precio competenti racione eorum paupertatum habere ac sibi comparare non valebunt, vt tamen eo facilius sacram scripturam poterint intelligere, ymmo quodlibet scriptum latinale, grecum, ebraicum, pro vtilitate et necessitate collectus est presens vocabularius secundum ordinem alphaèeti conscriptus, ita quod latinum precedat et teutunicum sequatur, post hoc cuius generis, cuius declinacionis uel coniugacionis seu cuius partis oracionis quelibet diccio fuerit, est annexum. Quem quilibet fidelis, qui potest meliorare, tenetur, vt eternam vitam possideat, quod promittitur elucii/antibus sapienciam, sicud scriptum Sapiencie 8U0 capitulo (Sir 24,31): Qui elucidant me, vitam eternam possidebunt. Et ex quo secundum Ysiderum primo Ethimoloyarum (i 4,16) a est prima littera in omni ligwa, quia vocem nascencium eciam aperit testante metrista, qui dicit (Walther 6855) : E proferì aut a, quisquis procedit ab Eua. Ideo de vocabulis ab a incipientibus primum exordium est sumendum de a, de b et sic de alijs secundum ordinem alphaAeti est procedendum. Volo tamen in exposicione vocabulorum communiter sequi ordinem Britonis, licet alia vocabula quam plurima a Huicione et Catholicon et ab alijs inserantur. Ex quo a secundum predicta est prima littera, ideo a tali littera primo sumendum est exordium Kh2 Kh2

alphabeti (1,2) Liil\

alpheti

meliorare Liil ] melioare

2

elucidantibus Ki3 ] eluciantibus

A AI

ppo

A id est sine, van — quando est preposicio, tunc significai sine .i. von. 2° A est nomen indeclinabile et sic est prima littera in ordine alphabeti, ut in exemplo: A est littera vel A est figura triangularis. 3° est interieccio, ut patet Ieremie (1,6): A a a, domine deus, nescio loqui, quia puer ego sum Sb3 — id est sine. Item A est interieccio dolentis. Vnde Ieremie primo (1,6)-. A a a, domine, nescio loqui. Item A in omnibus gentibus et lingwis est littera prima, quia ipsam proferunt masculi recenter nati, femine vero E W — .i. sine I Kh2

S M

Wa. fehlt S4 van Ks2\ fehlt Mal + fon (!) B5 Wa. fehlt DJ — est equivocum. Primo idem est quod sine. 2° est nomen indeclinabile, ut: A est littera uel A est figura triangularis. 3° est interieccio, ut patet Ieromye primo capitulo (1,6)\ A a a, domine deus, nescio loqui, quia puer ego sum Ma6 von B2 ] vero Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 ppo bis sine fehlt (!) Sgl sine] + von Mel Me5 Yeronime Sgl nati fehlt Sgl + Ab idem W13 Wa. fehlt Wol BIO

Sb3 W K P

A L.i

h in Aaron est proprium nomen viri et interpretatur magnus uel fortitudo M WK — interpretatur mons fortis uel mons fortitudinis et est proprium nomen viri / — mons fortitudinis Kh2 W K

A 1.2

A 1.3

A 2.1

Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 Sigle fehlt + dei K4

m p Aaronita dicitur aliquis de familia uel de domo Aaron illius viri W

A2

A1

Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9

W

illius viri fehlt Sgl

Alma interpretatur uirgo abscondita

/

ppo

Ab von + vel est nomen indeclinabile et est mensis Augustus secundum Ebreos MI + .i. sine uel est nomen indeclinabile et est mensis Augustus secundum Hebreos. Item Ab accidentibus .i. de numero eorum, qui scribunt accidencia; ita exponitur Hesidre secundo capitulo sexto (vgl. Brito 4) W + .i. sine P-E — sine, von uel est nomen indeclinabile uel est mensis Augustus et hoc secundum Hebreos Sb3 Wa. fehlt Kh2

S M W K P-E

— .i. sine B5 + .i. sine S4 + idem (nach 1) MaS mensis Augustus Ksl ] nomen mensis Ma6 Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 Augustus Sgl ] Agustus SI sexto Sgl ] sexta SI vgl. 77.4 — idem (nach 1) Sol

fp

Abadera .i. petra, en sten

P 3

de numero Sgl ] denuo SI

A 2.1

Abadera + — P

A3

a p

vel lapis .i. petra

Wa. fehlt

P-E Kh2

Brl

Abalienare

— — — — — — — —

gut vorbrengen uel r entferren Mal / vorvernen B9 S gut verbrenhen uel r entfrimden X / verfuren Y M güt enfr6mden oder verbergen °oder °verendren °(Y) W componitur ex »ab« et »alieno«; Ysaie j (Is 1,4)\ Abalienati sunt retrorsum, .i. alieni facti / gut enphremden K gud van henden bringen edder r vorvernen Ma4 / entvernen Y P flehen oder güt von hinnen bringen P-E rem longe amouere, proprie gut van den henden bringen Kh2

S M W P

entferren] fehlt S4, vorfürn Ks2, verderbt B5, fürn N1 vorvernen] vorwernen Ma3 — gut verbergen uel vorvernen Ksl verbrenhen] ffirpringen Drl Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 — gud van hynen bringen R1 gut fehlt BIO edder vorvernen fehlt Wol entvernen BIO] entbernen fVo4, entferren Brl + gut entfromden Brl

p pr

/lAalienatus .i. perfecte alienatus + rverendert X / entpfremdet Sgl

M W

Wa. fehlt Ma2 p pr Abalienatus M19] Inde Ablienatus (Wa. nach 3) Ma6, Abaligenatus Ksl Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 verendert Mel ] fehlt S1 gefröndt Me5

A 3.2

MS

Abactus, -ta, -tum .i. fugatus, separatus, t. gedeylt

A 3.3

ms

Abbacus en com delere myt ener mate, de dre scheppel holdet — [...] maß, du hab iii summerum P-E Wa. fehlt Kh2

P P-E

Wa. fehlt Brl Ablatus R1 de bis holdet] dy der het dry schepele BIO ymmen R1 du bis summerum] die begreift dreu müttlein M25

adv

Abante zuvor

S W P-E

Wa. fehlt S4 zuvor] + uel vornzu Mal, Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 zu vornan Sol

A3.1

A4

A 4.1 A 4.2

MW W

/ P

scheppel]

+ an N1

Abarim mons, in quo obijt Moyses, ut habetur Deutronomij xxxii (Dt 32,49) I h in

Abba est r syron M / sirum Wuel hebraicum et dicitur pater latine M W + ein vatter Sb3 — est nomen ebraycum et dicitur pater latine / — .i. pater. Inde Abbas .i. pater monachorum. Inde Abbatissa, ebdinne. Inde Abbasia, eyn ebdige Kh2 — grece, pater latine B9 (S)

M

Wa. fehlt Ksl Ma2 Dl latine M19] fehlt Ma6

syron uel hebraicum Drl ] nomen sericum Ma6

4

uel fehlt

Ml9

Abba

A 4.3

AS

A 5.1

A 5.2

A 4.2

Sb3 W Kh2

syron] sertum Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 vgl. 5, 5.1, 5.2

g in

Aboneth dicitur zingulum sacerdotale rotundum

W

Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9

+ vater Mel Me5

fp

Abacia ein aptie — ab »abbas« dicitur hec Abbacia, eyn eptij Wa. fehlt (enthalten in 4.2) Kh2

S M W P P-E

aptie] eptisse S4, eptische uel eptye Ks2, eptischin B5 aptum uel aptney D1 Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 Abacra SI Sptin SI Wa. fehlt Wo4 — abbtig oder eben ding Sol

m t

Abbas ein apt M W — -tis, est monachorum pater, t. eyn apt — nomen dignitatis B9 (S) Wa. fehlt (enthalten in 4.2) Kh2

M W

Wa. Ma2] Inde Abbas et Abbatissa (nach 5) Ma6 Ksl Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9

f p

Abbatissa eyn abrissen M W — est monacharum mater, t. eyn eptyn — eyn ebbedynne Wo4 (P) Wa. fehlt (enthalten in 4.2) Kh2

M W

A 5.3

/

/

I

Wa. Ma2] Inde Abbas et Abbatissa (nach 5) Ma6 Ksl Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 eptin Me5

Abbellane Iptlin

W

äptin M19 D1

SI Mel (W)

A 5.4

heb

Abbacuk luctator fortis uel rigedus

A 5.5

heb

Abaron pater suscitans dolorem

A 5.6

as

Abarceo, -vi, -itum .i. longe rem amoueo

Kh2

-vi] ab vi

fp

Abella est uestis philosophorum, en cleyt der mestere

P

Wa. fehlt BIO Bri

ap

Abreuiare verkurczen — kürtzren W — vorkurtzigen I

A 5.7

A6

Kh2 Kh2 Kh2

rem Lesung unsicher

dt. Int. fehlt RI Wo4

W

Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9

verkurczen Mei, kirczen Me5

A 6.1

nt

Absedo, absessi, -sum .i. recedo, proprie afgan

A 6.2

heb

Abda seruiens uel seruicium, seruus eius

Kh2

seruus] + seruus (?)

5

Kh2

Kh2

P

A 6.3

Abdai

A 6.3

heb

Abdai idem (nach 6.2)

A 6.4

heb

Abdiel seruus dei uel seruiens deo

A7

at

Abdere huden uel helen + verbergen, et est abscondere. Inde Abditus .i. absconditus W — huden, verheln M — est custodire uel abscondere, hueten oder verpergen Sb3 — .i. abscondere, uerhelen uel uerbergen / — helen / + Inde Abditus, abdita, -tum .i. absconditus; aliquando capitur pro malis occultis X K — .i. ascondere P-E

Kh2 Kh2

vgl. 10.2 M Abdere] + significai abscondere Ma6 verheln Ma2 \ behalden Ma6, helen Ksl W Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 helen] verhSlen Sgl, hel Me5 et est abscondere Sgl ] a t Abscondere (neuer Wa.) SI K helen] + .i. abscondere W13 P — vorhelen RI — tzu den hellen Wo4 P-E + verbergen M25

A 7.1

m i n Abdenago seruiens interpretatur MW + proprium nomen M-Y W — interpretatur seruiens taceo. Idem et Azarias / — seruus tacens, auxilium domini aut dominus auxiliator — proprium nomen B9 (S) W 1

A 7.2 A8

Bs9

Abdon seruus iniquus aut murmurans

Kh2

r

at

Abdicere vorseken / verleucken S-X uel verwisen, besunder« + et est remouere W — versagen, verbeysen oder versunden Sb3 — vorsagen, uerwisen uel verleucken / — verlaugen oder verweisen K — .i. negare, rvorsaken vel vorwysen / verlégen P-E P — vorsaken Kh2

S

vorseken zit. nach Ma3 verwisen] fehlt NI, + v. uel p. (!) B9 besundern Ks2\ besunder Mal B5, fehlt S4 NI verwisen fehlt Ma6 besundern] fehlt Ma6 Ksl, besunder V Ma2 Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 absagen Sgl Zusatz fehlt Sgl + et regit accusatiuum Y + apperus (?) Sgl laugen K4 vorsaken vel vorwysen fehlt R1 vorwysen fehlt Wo4 + besundern Ma4 + sundern Bri verlSgnen Sol

M W K P P-E

A9

Wa. fehlt (Blattverlust) Sigle] ind

Kh2

mt

Abdias est nomen prophete et interpretatur °seruus °dei °(Ma3 B9 P), eyn knecht godes — interpretatur seruus domini, quia legatus missus ad gentes predicami, que prophetali digna sunt ministerio et seruitute, et seruus domini dicitur I — [...] dei K — est seruus dei, ain knecht gotes P-E

6

Abdias

— interpretatur nomen prophete

A 10

A io.2 AII

dt. Int. Ks2] fehlt Mal S4 B5 dt. Int. fehlt Ma6 M19 Dl Wa. fehlt (Blattverlust) Bs9 lat. Int. fehlt Ma4 R1 Wo4

at

Abducere enweg füren + et est deportare W — hin beg füren / + Inde Abduccio X — r wech voren / ain weg fürn P-E P

A 12.1

dt. Int. ] fehlt S1 Sgl, ain kriecht Me5

K

enwech vorn BIO ain] hin M25

ns

Abdic/um .i. secretwra, occultum + verholen Sb3 + heymelich /

M

Abdicium Ksl ] Abdictum Ma6

ms

Abditus i. absconditus

M

vgl. 7

ns

Abcedarium ein r abecze / abcete Ma3 B9 P + eyn fibel MWI — ein aiphabet orden Sb3 — .i. alphabetum P-E Wa. fehlt Kh2

S

Int. fehlt (Zeilensprung, vgl. 12) S4 + uel ein fybel Ks2 + oder (das folgende Wort fehlt durch Papierschaden) BS + uel wibel N1 Wa. fehlt Dl abcet Ma6 eyn fibel Ma2\ fehlt Ma6 fibule Ksl, bibel Drl Wa. fehlt K4 Aberdarium Wo4 abcete] tafel R1 + eyn phipel Wo4 Wol + abc Sol

M K P P-E

A 12

Kh2

S M W P

vgl. 27.1 S wechfuren B9 K hin K4] fehlt W13 P eyn wech vorn Wo4 P-E ain weg] enweg Sol

A IO.I

A 9

MWI

secretum Ks! ] secrete Ma6

M-X

ap

Abdicare abesagen uel auertere uel alienare + .i. denegare °uel °remouere °(Y) uel refutare M + est abnegare uel absentare uel refutare W — .i. denegare, remouere, refutare uel alienare Sb3 — est denegare, separare, absentare, absagen / — absagen uel auertere K P-E R1 — significat auertere uel alienare. Versus (Brito 5): Abdicat, expelit, remouet, refutat et abdit, denegat, absentat ac inibere notat Kh2

S M W P

Stichwort fehlt (Zeilensprung, vgl. 11) S4 abalienare Ma3 abesagen bis alienare] fehlt Ma6 Ksl negare Sgl lat. Int. fehlt Wo4

heb

Abdemelech

uel (!) J + eciam idem est quod Mal

seruus regis uel seruiens regno

1

Kh2

A 13 A 13

A 13.1

Abesse n ic

Abesse abewesen + absin W — abesin MIK — ab oder von sein Sb3 — absyn et deesse P-E

S M W K P

von wesen S4, absein N1 abewesen Ksl + abwesen Drl absin Sgl ] fehlt S1 von sein W13 absyn R1

m in Abel est proprium nomen viri r uel ciuitatis, que / qui / prius Bethsames dicebatur, uel proprium nomen lapidis, super quem posita fuit arM WI cha + et interpretatur luctus uel vanus uel est homo, qui non relinquit semen super terram M-X + et interpretatur luctus uel vanus uel nichil uel cito transiens, quia, cum esset triginta annorum, frater Kayn occidit eum, ut habetur in Genesi capitulo 2° (vgl. Gn 4,8), et sic non reliquit semen super terram Sb3 + testamenti; 2° Regum 3° (i Sm 6,18) W — est proprium nomen viri et nomen l a p i d « , super quem posita fuit archa domini, sicut habetur Primo Regum capitulo 6° (i Sm 6,18). Eciam dicitur luctus Bethsanitarum K — luctus aut miserabilis uel est nomen cuiusdam lapidis, super quem posita fuit archa, uel est nomen ciuitatis, que prius Bethanias dicebatur Kh2 vgl. H 1 que Ksl ] uel Ma6 Bethsames Ksl ] Betzamet Ma6, Berchames M19 nach 13.2 Ma6 W ciuitas Sgl Bethazanes SI, Bethsanes Y fuit] fuerat Sgl I Beretames K lapidis K4] lapid W13 sicut bis Bethsanitarum fehlt K4

M

uel (2) bis archa

M W1

fp

Abela est proprium nomen ciuitatis

a t

Abemo uel Abemere, -mi, -tum .i. a u fero

Kh2

aufero Lül ] afferò

A 13.4

n q

Abeo, -iui, -itum afgan

A 14

m in Abeston ein edelstein der da ist geschaffen als r ysen / yzeren Ma3 B9 — est nomen lapidis habens disposicionem ferri, wulgariter der eysen gestalt hat Sb3 — est lapis preciosus, ain edel gestain, der da ist geschaffen als ysen W — est quidam lapis preciosus I — proprium nomen lapidis preciosi, gestalt als eysen K — r lapis coloris ferraginei, en sten X / eyn eddel steyn Y de dar is gheschapen alse yseren P — dicitur esse lapis coloris ferraginei, ain stain alz ysen P-E — eyn eddel steen gheschapen alze eyn iseren Kh2

A 13.2 A 13.3

Kh2

Kh2

8

Abeston

A 14

M W K P P-E

— est lapis preciosus, der ist geschaffen alß jsern Ks2 geschaffen] gestalt N1 Wa. fehlt Ksl Dl edelgestain M19 da fehlt Ma6 da fehlt Sgl Abeson eyn eddel steyn BIO] steyn Wo4 gheschapen] gestalt Wo4 stain] + der da sieht M2S

A I4.i

nt

Absedere .i. recedere

A 14.2

m in Ab/in/ pater meus interpretatur — patris mei robur Kh2

S

A 14.3

A 14.4

A 15

M

Abiud Ksl] Abeoth Ma6 Abioth

ms

Abydemius .i. sobrius P + wulgariter nüchtern P-E Kh2

P P-E

Wa. fehlt BIO Brl + nuchter R1 Abidiminus E2 So!

heb

Abenesar lapis adiutorij

N1

Abidemus Wo4

WI

.i. sobrius fehlt

Wo4

+ sat Wol

Wo4

nüchtern] nuchter M25, mässig Sol

Kh2

Abessolon pax patris uel patris luctus f t

S4 BS Ma3

B9 (S)

M I

A 14.5

da fehlt

Abies ein tanne + uel quinte declinacionis + est nomen arboris WI Wa. fehlt K

Kh2

Sb3

M P-E

+ est nomen arboris f q Ma6 + oder fieht Sol

ms

Abienus tennen uel daz gemacht ist von tennen holcze — est aliquid factum de abiete, tennen Sb3 — dannen holt / + .i. ligna abietis X P —. eyn schep von danen holte maket Kh2 Wa. fehlt K

S M W P

P-E Kh2

holcze fehlt BS Wa. fehlt Dl — dennin uel das dar von ist gemachet Bs9 f p Abigena Ma4, m s Abigeus Wol, f s Abigena Rl, n s Abienum Wo4 — tennen, uel is dat von dannen holde maket is BIO — aliquod factum de tali ligno Brl dannen holt unleserlich Rl f s Abigena ('Abigiena M25) + fieht holcz Sol m s uel f p Abigenus uel -na

A 16.1

n s

Abianum tännin

A 16.2

ms

Abienarius est lignarius uel carpentarius r sic dictus ab abiete X / qui operatur abietem Y M — .i. lignarius uel carpentarius, qui operatur in abiete W — .i. carpentarius / Wa. fehlt Sb3

M W

abiete Ksl ] abie Ma6 + zimerman Sgl

A 16

S1

(W)

A 16.3 A 16.3

A 16.4

A 16.5

A 16.6

Abauus ms

Abauus est pater proaui + mins enis enin W

M W

proaui] aui, vrenn Dl + ain vater dez vren Drl Wa. fehlt Bs9 enis enin] eynickleins enicklein Mel

m s

Abpatruus est frater aui

Sb3

frater] pater

m t

Abnepos est filius nepotis M W — est filius pronepotis, quod seiungitur a nepote Wa. Ksl ] fehlt Ma6

f p

Abamita est soror aui MI + ex »ab« et »amita« componitur / Abauia .i. soror aui, °uel °eciam °Abauita °(Y)

a t

enin] eni Sgl

MWI

M

f p A 17

MWI

/

W

Abicere, abieci, -ctum abewerffen + .i. longe iacere P-X — longe iacere, afwerpen uel verne werpen. Inde Abiectare Wa. fehlt K

Kh2

/1

Abieccio ein abewerffunge uel ein versmehunge + .i. recessio / Wa. fehlt K

S M 1 P

Sigle S4\ s t (!) Mal uel ein versmehung fehlt S4 BS smaynghe Ma3 Int. fehlt Dl versmehunge] vorsagunge Ma6, vorsagen Ksl, versenunge Ma2 Abicio uel ein versmehunge fehlt Brl vormainge BIO

A 18.1

n t

Abbibo .i. m u l t u m bibo

A 19

a t

Abigere vertriben; °expellere ° i d e m °(S-YK-YKh2) + stelen K — -egi austreyben uel fugare. Wersus: Die ab/'git, fugat; venit h i « c abigens (!), aut vectat Sb3 — -egi est expellere uel fugare, vertriben uel e n w i g triben. Wersus: Die zbigit, fugat, auertit; hinc abigens. / + Et est A b s e n s talis fugans X W / — .i. fugare, separare, vortriben

Sb3 W

abigit emend. ] abegit hinc emend. ] hic uel enwig triben fehlt Mel Die abigit Sgl ] Qui abijt S1 S1 abigens Sgl ] abiens S1 Abigens Mel ] abiens S1 + oder awstreyben K9 as as as

A 18

K P P-E Kh2

A 19.1

ms

Kh2

auertit] euertit Sgl, + nec

Abigeus dicitur esse f ü r uel r a p t o r i u m e n t o r u m uel p e c o r u m MWI + Wersus (C/T »Abigeus«)-. Qui pecus aut peeudes pellunt, h i j sunt abigei Sb3 + simul Abactor idem W-X — en ° k o °iegher °uel °(Y) en ko def P

10

A 19.1

Abigeus — eyn ko diff M W P P-E

A 19.2

B9 (S)

raptor Ksl ] raptorum Ma6 pecorum Ksl ] pecuorum Ma6 abigunt, hij sunt abigei (vgl. Sb3) Ma6 Abiens S1 Wa. fehlt BIO Brl Abiges R! m t Abiges iegher] hirt E2 Sol

m q

Abigeatus, -tus, -tui dicitur furtum iumentorum Wa. fehlt Sb3

M /

Wa. Ksl ] fehlt Ma6 Ma2 Abicatus frutum

A 19.3

ms

Abidus est proprium nomen ciuitatis

A 20

co t

Abilis behende + uel limpich Kh2 — .i. subtilis P-E

+ Wersus: Qui pecudes

M WI

Abicatus M19

/

vgl. H 8 P + ghelimpich Ma4 P-E + behend Sol + ain klüger M25

A 21

A 22

ap

Abilitare behende machen / + oder bequeme machen S-X — behend werdem P-E

S P

behende machen oder S4 ] fehlt Mal — limpen oder behende wesen Ma4 — behendicheyt R1

ft

Abilitas S — beqwemheit — behendekeit MWIK — bequemicheit P — .i. sub/ilitas P-E — behendicheit uel bequemicheit

vgl. H S M I K P P-E

A 23

A 24

— limpen eder bequemelik maken Wo4

Kh2

10 beqwemheit 5V] bequemelichkeit Mal, bequemecheyt Ma3, pehendikeyt B5 N1 bequemeheyt Ksl Sigle fehlt behenthait K9 bequemicheit Wol] bequemheyt Ma4 R1, behendicheyt BIO subtilitas Sol ] subdilitas E2 + behendikait Sol

adv

Abinde daruon — do von / K P-E — dar var Kh2

M Sb3 W P

da von Ma6 Dl daran da von Sgl — van binnen tho Ma4 Wo4

adv

Abintra r von jnwenig zu / van bynnen to B9 Ma3 P — von jnwendig Sb3 I — r von inbendig zu M25 / inwennig E2 Sol P-E — van binnen Kh2 11

A 24

Abintra

adv

Abintro, Abintra von inwendig °zü °(Y)

S M W P

— idem (nach 23) S4 — von ynnewegen zu Ks2 van fehlt Ma3 innenwenig Ma6, innewendig Ksl, einbennig M19 von] do von Mei — idem (nach 23) Wo4 bynnen] vmme Brl + uel ynwenige R1

n p

Aberrare r zwiueln / dwelen Ma3 B9 uel jrren — zwifeln oder irgen MW-Y — zweyfeln K — dwellen / + uel erren Kh2 Brl P P-E R1 — verierren

S W

uel jrren fehlt Ma3 ergen N1 — .i. dubitare uel errare S1

adv

Abintestato .i. sine testa/o, uel °qui °moritur °(M-Y W) sine testamento MW Sb3 — est aliquis, qui [...] — .i. sine testamento, vt: Iste mortuus est abintestato, .i. sine testamento / B9 (S) — ane tuch

M Sb3

adv Abintestato Ksl ] m s Abintestatus Ma6 m t (!) Abintestatus

a t

Abiungere .i. disiungere, von ein ander rvoghen / segen M, nemen — .i. disiungere, von ein ander schayden Sb3 — .i. disiungere uel subiungere, von ain ander segen uel nemen W — distingwere, von eyn ander nemen / — absegen, .i. disiungere K — .i. disiungere, von an ander fügen P-E — .i. disiungere, ent wei voghen Kh2

S M W K P P-E Kh2

dt. Int. fehlt S4 ander voghen Ma3] fehlt Mal voghen] fehlt BS, sagen Ks2 nemen fehlt Ma3 N1 segen Ksl ] vogen Ma6 Ma2 nemen fehlt Ma6 Dl segen]ffigen Sgl absegen K4] abfögen W13 .i. disiungere fehlt K4 dt. Int. fehlt Wo4 ein fehlt Ma4 voghen fehlt BIO dl. Int. Sol ] fehlt E2 M25 entwei emend. ] entewi

A 26.1

n p

Abiudicare .i. negare, dampnare uel diffamare

A 26.2

heb

Abbia pater dominus uel domini paternitas interpretatur

A 26.3

heb

Abiel pater meus deus uel exsultans siue patris mei exsultacio

A 26.4

heb

Abieser pater meus f o r t « uel patris mei auxilium siue sanctificacio Kh2

Kh2

fortis Lül ] fortus

heb

Abinodap patris mei votum uel pater meus spontaneus

A 25

A 25.1

A 26

A 26.5 A 26.6 A 27

Abisur pater meus robustus adv

r

W

testato Ksl ] testamento Ma6

Kh2

Kh2

Abintus von in wenich / bynnen Ma3 B9 P (außer P-E)

12

Kh2

Kh2

Kh2

Abintus

A 27.1

A 28

A 28.1

A 29

S M P

in wenich S4 ] jnnewenig Mal Ks2 innenwenig Ma6 Ksi, in vennicket Drl — von vmme Brl ynnenwenich RI

at

Abducere rwechvoren Ma4 / ewech vorn RI / ainweg füren E2 (P-X)

P

vgl. 10

m s

Ablatus, -ta, -tum genomen + .i. acceptum P-E — abgenomen Sb3 Wa. fehlt Kh2

S W P P-E

Wa. S4] n p Ablatus, -ta, -tum Mal p pr n s Ablatum Ma4 RI n s Ablatum

at

Abnuere vorsaken P — .i. abnegare, verlôgnen Wa. fehlt Kh2 Brl

A 30

verleuken RI

Wa. fehlt BIO

ap

Ablactare rentwenen / wenen Ma3 B9 — ./. a lacté ponere, entwenen. °Inde °Ablactatus °(M-X) — dicitur puerum a lacté removere, entwenen Sb3 — est puerum a lacté extrahere, t. entwenen / — entspenen °oder °entwenen °(Y) K — en kint wennen uel spenen P — ain kind antwennen P-E Wa. fehlt Kh2

P-E

A 29.2

P-E

P

M Sb3 P

A 29.1

A 27

.i. a lacté ponere Ksi ] sicut puer de matre Ma6 entwenen emend. ] etwenen — enwenen Wo! — wenen van deme zoghe BIO uel spenen fehlt Wo4 antwennen Sol ] etwenden E2, enbinnen M25

en kint fehlt Brl

f t

Ablactacio eyn entwenunge — abnemung Sb3

MW

M Sb3

Wa. Ksi ] fehlt Ma6 Ablaccio + oder entornung (Verschreibung

ms

Ablegatus vordomet Wa. fehlt Kh2 Brl

P P-E

Wa. fehlt BIO verdamelt M25

DP

Abhominari vnmenschlich gebaren + uel grußlich M (außer Sb3) + .i. abhorrere uel grülich vel verschmähen + afte rgreselik sin / grülich P-E P-X — t. vnmenschelichen geporn I — onminsliken beren uel gresliken Kh2

aus entwenung.^

P

13

W

M IV

entwenen RI

Abhominari

A 30 S M Sb3 W P P-E

A 30.1

A 30.2

A 3i

uel uel

BIO fehlt

ft

Abhominacio rgrulichkeit X / grauslichait Y — unmenschlickayt Sb3 — grüsellikait uel vnwillung W / — t. gruslichkeyt

M W

grawssamichait Dl grülichhait Sgl, grawsamichait Mel

co t

Abhominabilis verbannen uel verflüchen S4 B5 (S) — verfluechund Sb3 — verbannet uel verflücht oder verschmächt W

M W

— vorbannet uel verflocht Ma6 oder verschmScht Sgl ] fehlt S1

AQ

Abortire verwerffen uel ein gebort verdumen + et dicitur ab »ab« et »horior«, quasi non naturaliter uelrmaturo / nature / tempore orriri M WI — verwerffen uel ein gepurtt totten oder vertuen, et dicitur ab »ab« et »orior«, quasi non naturaliter oriri Sb3 — verwerffen ein gepfird K — vorwerpen P

S

Aborere S4 uel bis verdumen fehlt Ma3 gebort] bort B9 gebort verdumen] kint verderben ante partum N1 verwerffen bis »horior« fehlt Dl Zusatz fehlt Ma2 »ab« et fehlt Ksl »ab« M/9] ad Ma6 uel maturo tempore M19\ fehlt X et (2) B2] quod est verwerffung Mel ein] an SI verdannen Sl, verdampnen Mel, verdimmen Bs9 non maturo Sl verworffen purd K4 — eyne bort vorwerpen uel vorschrekken Wo4 + uel eyne bort ('gebart Brl) vordoymen BIO Brl erwerffen Sol

M Sb3 W I K P P-E

A 32

a p Abhominare S4, d p Abhominare (!) Ma3 B9 + uel gruslich sin Ks2 + geistlich sein N1 d p Abhominare (!) Ma6 — von menschleych geporen Dl geboren Drl grußlich Ksl ] fehlt Ma6 d p Abhominare (!) gebaren] geborn Sgl Zusatz fehlt Sgl grewsemlich Mel, grislich Bs9 d p Abhominare (!) R1, n p Abhominare Wo4 — van mynschen gheboren werden vnmenschlich]vnwislichm Brl gebaren] beren Ma4 R1 Brl sin Wol ]sim Ma4, R1 d p Abhominare E2 gebaren] bären M25 + tün M25

M

MI

verfluchet Ksl

m in Abimelech est proprium nomen viri Hebrei — [...] Ebrey et est commune nomen omnium regum Palestinorum / + pater meus rex uel lingens sangwinem interpretatur M-Y W MW — interpretatur pater meus rex uel patris mei regnum / — [...] viri uel dignitas / + uel generale nomen regum Philistinorum, sicut Romanorum rex dicitur Augustus X K — [...] viri, lingens sangwinem interpretatur P — pater meus rex est, patris mei regnum Kh2 Wa. fehlt Sb3

14

Abimelech S M W I P P-E Kh2

A 32.1

A 32

Abymalech Ma3 viri Ks2]fehlt Mal S4 Hebrei] Hebyel S4 nomen (2) fehlt M19 et bis Palestinorum fehlt Ksl Ma2 omnium M19] omne Ma6 Hebrei] fehlt X, hebreice Sgl Palastinorum SI meus] + uel SI liniens Y Sigle fehlt Wa. ] Abhymaloch .i. ligens sagare interpretatur proprium nomen indeclinabile Wo4 Abimalech Abimalech regnum Liil ] regni

aq

Ablegurio,-rui u e l - r i u i .i. l a m b o , licken — .i. deglucio, sorbeo, l a m b o , c o n s u m o

P P-E

Wa. fehlt Bri Ableuerio E2

A 32.2

a p

Ablegare, -aui, - a t u m .i. aligenari uel m i t t e r e

A 32.3

m t

Ablator eyn def

A 32.4

part

Abligurritus vorstort

A 32.5

m t

Abligurritor eyn vor terer uel eyn t o b r i n g h e r

Kh2

vor terer Liil ] voterer

A 32.6

m t

Abligurricio v o r t e r i n g h e

A 33

n s

Abhorrere, -vi ° f o r c h t e n ° u e l °(Ma3 B9 P) eysen, s u p i n o caret — -rui f o r c h t e n , s u p i n o caret M W K — -rui c a r e n s supino, wulgariter g r a u s e n Sb3 — -rui g r u w e n P-E R1

W K P P-E Kh2

+ grülen SI Wa. fehlt K4 + ader gruewen Bri gruweken R1 grüssen M25 Abhortere

dp

Abhortari, -atus s u m .i. dissuadeo, i n h o r t o r , ik d r u n g e n w e r d e r t o r a d e to g h e u e n d e Ma4 Wol / uel rad g e u e n Wo4 BIO P — -atus s u m .i. d i s w a d e o , inortor, ich beczwungen bin, rat ze geben P-E — -atus s u m , yk d r e n g h e t w e r d e Kh2

P

Wa. fehlt Bri diswadio R1 inhortor] Inde hortor Wo4 dt. Int. ] ich gedrungen bin rad zo geben R1 dwungen Wo4, gedwugen BIO rad] tu rade BIO d p Abhortare E2 diswadeo Sol ] diswadio E2 beczwungen Sol ] beziungen E2, gezwungen M25

A 33.1

P-E

A 34

P Kh2

Kh2

Kh2 Kh2 Kh2

Kh2

+ erschreken Sol

ms

Abissus diffe, et a l i q u a n d o capitur p r o i n f e r n o + est p r o f u n d i t a s M (außer Sb3) + est p r o f u n d i t a s a q u a r u m r i m p e n e t r a b i l i u m X / i m p e n e t r a b i l i s Y, a q u a e x i u n t et procedimi f l u m i n a et f o n t e s W — .i. p r o f u n d i t a s a q u a r u m ; a l i q u a n d o e c i a m capitur p r o i n f e r n o / — .i. i n f e r n u s , hell P-E

W I P P-E

et procedunt Sgl ] fehlt fs — die helle R1 hell Sol] fehlt E2

S1

15

Abiugare

A 35

A 35

A 36

a p

Sigle S4] n p Mal anzwain SI — en twey delen BIO

n p

Abiurare abesweren + est negare, et componitur ab »ab« et »iuro«, quod est verbum antiquum non in vsu in simplici W + .i. rei credite abnegare , / Wa. fehlt Kh2

S W

Wa. fehlt S4 abesweren] fehlt SI Sgl, abschwerung Bs9 composito Sgl sweren Ma4 RI Wo4 schweren E2 M25, beschweren Sol

at

— entbynden Mai

P

S W P

P P-E

A 37

Abiugare enczweie teilen K — in zway tailen — .i. diuidere, °twe °delen °(P-E) — .i. adiungo uel disiungo Kh2 Wa. fehlt Sb3

enczweie] twe B9

— eynt wendeten (!) Bri

Abluere, -vi, -utum abeweschen + .i. purgo, et regit accusaiiuum + lauare uel purgare sordes /

twe delen fehlt Wo4

twe fehlt RI

antiquum] actiuum Sgl

+ sed in

W

S P-E

Wa. fehlt (Papierschaden) B5 n t (auch Rl)

at

Abnuere .i. refutare uel recusare, versmehen Sb3 — significai versmahen

S W K P

Stichwort fehlt (Zeilensprung, vgl. 37) Ks2 verschmehung Bs9 lat. Int. fehlt K4 .i. refutare fehlt Y uel recusare fehlt Wo4 vorsmoden Bri

ms

Abymus .i. infemus

M

Wa. Ksl ] fehlt Ma6

ap

Abnegare, -aui, -atum °leucken °uel °(S-YSb3 — -aui, -atum versagen, lSgnen W — verleucken uel vorsagen / — laugen K — -aui, -atum verlegnen P-E

S M W P P-E

— verlaugen N1 verleuken Ma6, leugnen Ml9, verlaugen Dl laügen Mei Bs9 lochenen Ma4 Wol verlaugen M25

A 39.1

heb

Abnar pater lucidus uel patris lucerna

A 40

n s

Abolere abethun, .i. delere; et habet duplex preteritum, scilicet -leui uel -lui, et triplex supinum, scilicet -letum, -litum uel -ultum. °Inde °Adultus °(K Kh2)

A 38

A 38.1

A 39

Int. fehlt (Zeilensprung, vgl. 38) Ks2

uel recusare fehlt

abessen N1

Ma3

+ abnegare W13

M W

16

P-Y) versagen

Kh2

Abolere

A 40

W — .i. delere [...] Inde Adultus participium preteriti temporis — significai delere, abtuen et habet duplex supinum, scilicet -letum uel -litum uel eciam habet -ultum. Inde derivatur -vltus participium Sb3 — [...] preteritum /. vgl. 40.1, 202, 202.2, 232 S -litum] -latum S4 Adultum Mai W delere ] + tilgen Sgl Adultus Sgl ] Ablutus S1 K — ab diligen K4 P Adultus] abvltus fVo4

A 40.1

p pr Aboletus abegedan + .i. deletus W Wa. fehlt Sb3

M W

M W

Wa. fehlt Ksl Abletus S1

A 40.2

ft

Aborigenes eyn vngheplantet bom

A 41

MS

Abortiuus — r ein dot gebort X / doyt gheborn Y S — tot geporen worden M — est puer mortuus in vtero matris Sb3 — est puer uel alter fetus ante debitum tempus natus. Dicitur eciam Abortiuum. Vnde Brito Metricus (vgl. Grec. Nov. 128r)\ Extat abortiuus non certo tempore natus W — -tiua, -tiuum ein dot gebort I — ein tode r gepurd X / purd Y K - - r van moder liue geboren X / dot geboren Y P — von mfiter lib geschniten, et vocatur ain vnzitig kind P-E — dot gebaren uel vt moder liue sneden Kh2

S M W P P-E

+ werden N1 Wa. fehlt Ma2 (vgl. Sb3) Ma6 Abortir SI Wa. fehlt Wol vorzeitig M25

A41.1

at

Abemere ab kauffen

A 42

ap

Abrenunciare versagen / + uel verlassen S-X — wider sagen WK-Y — .i. rennuere, widdersagen I

S M P-E

— widersagen B5 — vorsagen, vorsachen Ksl — versagen, versachen E2

fp

Abra ein dinstmeyt + interpretatur quasi speculum M + est ancilla libertatis uel nomen puelle, ut dicit Cornutus (i 10,1): Abra tenet speculum Sb3 + Vnde Iudith x (10,5): Imposuit itaque abre sue ascoperam vinj / — .i. ancilla uel proprium nomen. Wersus: Abra pedissequa sit proprium nomenque puelle; et dicitur abra »ab ara«, quia quondam seruiebat ad altaria W

A 43

abgetilget Sgl

Kh2

Int. Dl ] et est puer in vtero matris mortificatus, eyn dot geborn frocht worden] werden Ksl Ml9 Drl — eyn kint, dat vt siner moder liue is gesneden Wo4

Sb3

— widersagen Dl — widersagen Sol

17

+ uel widersagen Drl

Abra

A 43

— ein dinstdieren / + uel proprium nomen puelle, Iudith 10 (10,5) X K W 1

A 44

m p Abraham est proprium nomen viri et interpretatur pater multarum gencium + et Abraham quasi excelsus interpretatur Sb3 + et est nomen patriarche prius uocati Abram, scilicet ante promissionem, sed post promissionem sibi factam, scilicet (Gn 22,18): In semine tuo benedice«tur omnes tribus terre, et est dictus Abraham. Et Abraham interpretatur quasi pater excelsus W — est pater multarum et subauditor gencium / Wa. fehlt P-X Sb3 W K P

A 44.1

A 45

A46

A 46.1

A 46.2

sit] fit Sgl abra fehlt Sgl ab .%/] et S1 ascoperam emend. ] ascopam (auch 12)

Zusatz vgl. 44.1 m in sed post promissionem fehlt Sgl S1 Et bis excelsus fehlt Sgl Wa. fehlt K4 Wa. fehlt Wo4, vorh. Wol

benedicentur omnes Sgl ] benedicetur omnis

m in Abram r interpretatur pater excelsus M-X / quasi »abatam« et interpretatur quasi pater excelsus M- Y W MW — componitur ab »abba«, quod est pater excelsus I — pater excelsus uel pater exaltatus Kh2 Wa. fehlt (vgl. 44) Sb3 M

Sigle M19] m p Ma6

n s

Abrutanum r eberwurcz / eueritte S-Y P, est quedam erba — est nomen herbe, wulgariter stabwrcz uel gart hagen uel gart wrcz W — abrutten, nomen herbe K — est quedam herba P-E

S M P

Abrotinum B9 eueritte] ein rettich N1 Abrutenum Y ebricz Ksl, abruten Dl eueritte fehlt BIO

at

Abrumpere, -pi, -ptum r .i. de alijs frangere, abbrechen / af brekken Ma3 B9Sb3 Kh2 Wa. fehlt K

S M W P-E

abbrechen S4 ] fehlt Mal aberyssen Ksl .i. bis frangere fehlt Sgl abbrechen fehlt E2 M25

n s

Abrupta sunt aspera loca inter montes °acuta °(Sb3)

Sb3

aspersa

ms

Abruptus .i. fractus uel locus ualde excelsus, quasi a visu hominum raptus W — mit macht ghebraken Kh2 18

est quedam erba

fehlt Mal

M WI

Abruptus

A 47

A 48

A 49

A 50

S W

Wa. vorh. f n q Abruptus prout est non (!) gantz hoch,) B9 fractus] + zerbrochen Sgl

at

Abradere, -si, -sum abescheren

S P

scheren Ma3 + har Ma4 Wo4 BIO

at

Abrodere, -si, -sum vmbnagen — abnagen M-Y WI Kh2 — -si, -sum vmmegnaghen P — -si, -sum r umbnaigen M25 / abgenagen E2 Sol Wa. fehlt Sb3

P-E

S I P

vmmegnoghen Mai, abnagen N1 Sigle fehlt Wa. fehlt Bri

ap

Abrogare verstoren, °destruere °idem °(Ma3 B9 K- Y) — .i. delere, destruere, subuertere, t. verstoren / — .i. destruere, zerstören W P-E Wa. fehlt Sb3

S M W P-E

zerstörn N1 zerstörn M19 verstoren Mei erstören M25

m t

Abrotator ein mei reder uel ein rmel zichter / sichter S-X — ein melpeitler Sb3 K — ain mäl ràder uel ain r melpewtler X / melsichter Sgl W — melreter I P-E — r en mei reder uel en mei sichter Ma4 RI / eyn mei sichter Y Wol P

S

Abrogator Mai ein mei reder uel fehlt B9 uel ein sichter fehlt Ks2 B5 Maì\ mei schichter N1 mei reder] melpewtler Dl melpewtler Mei] bütler SI, mei sieder Bs9, mei sieber Me5 Sigle] Inde (Wa. nach 51) — eyn sychter BIO — ain reder als j müllner M2S

M W I P P-E

A si

A 46.2

n p

Abrotare reden uel sichten — mei peytlen Sb3 K — rlden uel bütlen W-X P-E R1 — t. mei reden I — mei sichten uel reden Kh2 Wa. fehlt W-Y

S M K P

reder B5 uel sichten] fehlt S4 Ks2 Mai, schichten N1 uel sichten] mei peytelen Dl Wa. fehlt Hl1 — mei sichten Wol reden uel fehlt Wo4 BIO

A 5i.i

at

Abscidere .i. incidere, separare cedendo

I

A 51.2

at

Abscindere est ab vno in aliud scindere

/

19

mei zichter

Abscissus

A 51.3

A 51.3 A 52

Abscissus, -sa, -sum von einander gesneten fp

fp

/

Absida uel Absid/a ein absite + est latus edificij / — uel Absidia uel Absis significai ein abseytten — abseiten / + eciam dicitur Absidis f t X K Absidia uel Asida ayn abschnidung P-E

Sb3

vgl. H 22.5 S Absidia S4] Absidea Mal abscheydung NI M Abscidia Ma6 abseytenn DI W vgl. P 119 P eyn abesnydyner RI P-E absnidung Sol

A 52.1

A 53

A 54

ft

Absis, absidis idem (nach 52) M WI Wa. fehlt (enthalten in 52) Sb3

W

vgl. P 119

at

Abscondere rverbergen / behuden S-Y P (außer P-E), et habet -didi uel -di in preterito — verpergen uel behuden et [...] M W — habet duplex preteritum -didi uel -di, uel -ditum uel -sum in supino, est occultare, verpergen Sb3 — .i. occultare et [...] /

S M W K P

Int. S4] verhelen Mal Wa. fehlt Ma2 verpergen M19] behalden Ma6, fehlt + et -itum uel -sum in supino Sgl -didi uel fehlt alle Hss. behuden] bergen RI

Ksl

m in Absolon est proprium nomen viri et interpretatur pax °patris °(Sb3) — interpretatur pax patris per antifrasim, quia minime tenuit pacem cum patre suo Dauid, quia semper patrem suum fuit persecutus, donec per proprios capillos in quadam arbore fuit suspensus; uel est declinabile P-E Wa. fehlt Kh2 S W I K P P-E

A 55

Absis] Absidis (!) SI

viri fehlt B9 mt mt patrum Y + uel declinabile RI pacem] per pacem E2, papacem M25

p pr Absens nit geinwurtig + sin W +

.i. non presens

/

— non presens sum, nit gegewertig sin S M W I K P

+ sein B5 NI + sein Dl nit gegewürtiger Sgl Sigle ] p o + sein HU K9 + syn Bri

20

P-E

Absentare

A 56

A 57

A 58

A 59

A 60

A 6i

A 56

np

Absentare entfremden uel nit geinwurtig sin — abgen uel austreten Sb3 — .i. amouere, absens facere / — nicht gegenwfirtig sein K — antfremden E2 P-E — entfredighen Kh2

S M K P P-E

Wa. fehlt B5 Ma3 entfremden uel S4] fehlt Mal, ein vermeyden N1 sin fehlt sin fehlt Dl Wa. fehlt Hll K4 K9 — entfromeden Wo4 Brl — .i. non presens esse So/ — enpfeinden oder mit (!) gegenbuertig sein M25

n s

Absinteum wermut, quedam herba + uel Alosint/rus W

W P P-E

Alosinthus Sgl ] Alesintus S1 quedam herba fehlt Ma4 wermut] elsam R1 wermut fehlt E2 M25

at

Absoluere entbinden uel losin — -vi, -lutum enpintten Sb3 I P-E — -vi, -utum l6sen uel entledigen W — lösen K

S M P

uel losin S4] fehlt Mal Ma3 B9 uel losin] fehlt Ml9, abläsen Drl uel losin] fehlt R1 Wo4 Brl, vplosen BIO

ms

Absonus abewisig + .i. discordans uel dissidens — abyczig K — ain vnsiniger P-E

Ks2

I

S M W K P-E

Sigle .SV] n s Mal wizig S4 + ader abweysenn B5 abeisig M19 + uel abwiczig Dl Absolus S1 abwiczig K4 — abbeysen oder unsindig M25

fp

Absonancia abewisikeit — abiczichait K — vnsinigkeit P-E Wa. fehlt (vgl.61) I

S M W K

wiszekeit S4 + uel abwiczikait Dl Absolancia S1 abwisung Sgl vn wiczigkait K9

n p

Absonare, -vi, -itum .i. discordare, nit über ein singen uel luden — .i. discordare, vwtrechtiklich singen uel nicht vber ain lauten M-Y — -aui, -atum significat discordare, dissonieren Sb3 — discordare, r vndräteklich S1 / vnträchtenklich Sgl singen uel nit mit enander helen W — .i. discordare. Inde Absonancia 7 21

+ uel wisich N1

A 61

Absonare — nicht f b e r ain singen K — -sonui, -itum .i. discordare, vnglich singen

A 6I.i A 62

A 62.1

A 62.2

S M W 1 P P-E

.i. discordare fehlt B9 dt. Int. fehlt Ma3 über ein fehlt B9 uel luden fehlt S4 B5 vntrechtiklich Drl ] antrechtiklich Ml 9, vnrichtikleych Dl uel bis lauten fehlt Dl trechtiglichen Mei, tredeklich Bs9 ain andren Sgl helen] luten Bs9 vgl. 60 ein fehlt Ma4 uel luden fehlt R1 Wo4 BIO Bri discordare Sol] discondare E2 vnglich] nit geleich M25

at

Absorno .i. obstruo

A 63

A 64

B9 (S)

r

ns

Absorbere .i. penitus sorbere, uß suffen / vt supen Ma3 B9 K — slichken

K P-E

+ genczleich W13, + gancz K9 uß suffen] fehlt E2, wenig supfen Sol, vß trucken M25

ns

Absterium est domus r sanctemonialium / monialium W-Y Wa. fehlt Sb3

M W I

Wa. fehlt Ksl m s Absterius SI manualium

np

Abstare, habens »absteti« in preterito, .i. longe stare

W

A 62.3

P-E

P-YSb3

MWl

donum Sgl

W-X

+ von ferren sten Mei

ns

Absticidium dicitur cultellus, cum quo vngule equorum abscinduntur, hüffmesser W-X

W

Absticidium für Abscicidium

nt

Abstergere, -si, -sum abetrugen — abtuen Sb3 — abtrúknen W — abwessen. Inde Abstersus / — -si, -sum abyschen K

M W P-E

+ uel wischen Dl abtrüken Bs9 us renken Sol

f p

Abstinencia dein eßen uel trinken — r cleyn eßen oder drincken, mesekeit uel vermidung werntlicher lust M-X / mässikait der speis uel vermeiden weltlich láut M-Y W MW — est moderata sumpcio, massikayt Sb3 — meßikeyt, et formatur ab »abstinens« I — r spenginge X / afholdinge etens edder drinkens Y P — antwenung P-E Kh2 — spenghinghe uel afholinghe eten unde drinkendes Wa. fehlt K

S

— af holdinge etens edder drinkens B9 trinken ] meßig trinken Mal B5 N1 vermeiden weltlich lSut] weltlich vermeyden Dl vermidung Sgl

M W

hfiffmesser Mei] füsßmesser S1

22

+ meßekeit S4

A 64

Abstinencia

A 65

A 66

A 67

A 68

A 68.1

A 69

P

— enthaldunge RI + eynes menschen Bri

afholdinge bis drinkens BIO] kastiginge Wo4

a s

Absterrere, -rui, -itum .i. penitus terreo, r erschrecken / vorveren S-Y P (außer P-E) — -rui, -itum gancz erschreckhen Sb3 — .i. penitus terrere K

S M IV P P-E

.i. penitus terreo fehlt B9 gar erschrecken Ks2 dt. Int. ] gantz herscrecken Ma6, vor foren Ksl Abterrere SI lai. Int. fehlt Sgl lai. Int. fehlt Y terreo] sterreo (auch RI) (falsche Trennung von »Abs-terreo«) strecken M25

a s

Abstinere lust abebrechen / + uel meßigen S-X + oder fasten E2 P-E + uelspenghen Kh2

S P P-E

abebrechen] abewaßen S4, breckin Ks2 luft (!) Wo4 + uel spengen Ma4 Wol — fasten sich er schribe (!) Sol fasten] entwenung M25

a p

Abstirpare .i. a radice euellere, r u ß roden uel graben / vt roden S-Y — auß reytten Sb3 — .i. a radice euellere, auz räutten uel graben M-Y W — vß raden, euellere, eradicare / — ausrewten, °.i. °euellere, °eradicare °(YJ K — .i. a radice euellere, r ut roden / uß rüten P-E P — .i. a radice euellere, afhowen uel vt raden Kh2

S M W K P

a radice] eradicare uel B9 dt. Int. ] vß graben Ks2, auß rewten NI uel graben] fehlt DI, vzgraben Ma6 graben] usgraben Sgl eradicare Hll] fehlt W13 dt. Int. ] affhauwen Bri ut roden] in treden Wo4 + geren R1

a t

Abstrahere, -xi, -ctum abecziehen

W K

Abtrahere S1 + freyen abgeschaiden oder abgenomen Hll

n s

Abstractum daz von der vernonfft wirt gezogen uel daz der gedang wircket / + et est adiectivum Y M — abgezogen uel abgeschaiden uel abgefryet, ut albedo W — daz von der Vernunft wirket oder daz der gedank wirket, et est nomen adiectiuum / Wa. fehlt Sb3

M W

Wa. fehlt Ksl gescheiden Mei

a t

Abstrudere, -si, -sum abetringen + .i. abstinere P (außer P-E Kh2) — ./. abstinere M — -si, -sum .i. °abstinere °(I), includere uel abscondere Wa. fehlt Sb3

— abpeczogen Dl gezogen fehlt uel (2) bis albedo Sgl ] fehlt S1

23

afholdinge]

sich erschrik Sol,

M19

Wl

er-

A 69

A 69.1

A 70

A 71

Abstrudere 5 M W K P P-E

abdrukgenn BS, afdraghen Ma3 + .i. abstinere S4 Int. Ksl ] abe dringhen Ma6 Abtrudere S1 — verczern, abstringere (vgl. 70) Hll Wa. fehlt (vgl. 69.1) Wo4 + abstossen Sol

as

Abstinere idem (nach 68)

P

idem bezieht sich vermutlich auf 69

at

Absumere, -psi, -ptum verczern / + oder verthune + .i. consumere P-X Wa. fehlt K

S W K

vorczorenn BS verzerung Bs9 vgl. 69

MS

Absurdus verhorlich uel vnhorlich — vnhorlich Sb3 K — -a, -um, proprie vngehorde / — ain vngeh6render Sol P-E

S M

— dof Ma3 — überhörlich uel vngehörlich N1 vnhorlich] vnhor B9 Wa.] Absordus uel Absordum idem est. n s Absordere vnhorlich Ma6 vnhorlich] vnuerhorelich Ksl, vngehörlich Drl — vngehSrlich Sgl Absordus Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 — vnhorlik BIO — vorhorlich Brl vnhorlich] vnvorhorlic Ma4 vngernder E2 vnhortleich M25

W l P P-E

A 72

A 73

ns

Absurdum idem (nach 71) Wa. fehlt I Kh2

S M K P

Sigle S4] fehlt Mal Wa. fehlt (vgl. 71) Ma6 — vnhörleichen W13 Wa. fehlt (Textlücke) Wo4

+ .i. abstruere Ma3

Wo4 (P)

p pr Abolutus besolet uel rvnrein gemacht / vnreyne maket P — vnrain gemacht Sb3 K — gesolet, .i. maculatus, uel vnrain gemacht W — vnrain uel vnsuber P-E Wa. fehlt I Kh2 Brl S M W P P-E

besolet] peczalt BS uel vnrein gemacht] fehlt Ma3, vel vnreynet B9 Abolitus Ma6 besolet] besudelt Ma6, besulget M19, gesolgt Dl gemacht] machen Ksl + .i. maculatus Ma6 Drl Absolutus S1 Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 — betreynet vnreyn R1 besolet] gesaluet BIO Abuolutus E2

A 73.1

MS

Absolutus,-ta,-tum, ab »absoluo«, entbunden

A 74

dt

Abuti mißebruchen uel vnordelich rbesiczen / gebruchen M — vnornlich besiezen Sb3 K

24

/

Abuti

A 74

— misbruchen uel vnnützlich bruchen — mißbruchen, male uti, peruerse uti — vnerlich besiezen P-E S

M P

a75

ft

S

Sigle S4] n t Mal gebrauchen B5 gebruchin Ks2 — misse gepräuchen Ma2 Wa. fehlt (Textlücke) Ma4 R1

W /

Aboluti S4 mißebruchen ,5V] vnmeßlich gebruchen Mal, mesig uel vnordelich besiezen] fehlt Mai, vnordelichen S4 besiezen] uel vnörleych leben Dl Wo4

gebruchen Ksl ] besiezen Ma6, beschißen

uel vnordelich besiezen fehlt B10

Abusio ubelbruchunge °uel °myßbruchunge — misseburchung Sb3 — vberbruchung uel misbruchen W — -onis, ab »abutor, -teris«, mißbruchung — vnördenleich nützen K — vn erlich bruchw«^ P-E — eyn mesbrukynghe Kh2

vnordelich] vnerliken

°(S-YP) /

M W P P-E

vbil branchenn B5, ouelbruken Ma3 myßbruchunge] mißbruchen S4, meßig gebruchenn BS, bose gewonheit Ks2 — wbelpräuchen uel misse prauchen Dl vbel gebruchunge Ma6 vberbruchung Bs9] vber bruchen Sl, verbruchung Sgl Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 + ader (!) R1 bruchung Sol ] bruchen E2

n t

Abswescere entwonen

S M P P-E

Wa. fehlt Ks2 Sigle Ma3] n s Mal Asswescere Ma6 entwan Dl Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 vntwonen Ma4 Wol, vntwannen R1 n s (auch Rl)

A 76.1

ms

Abusiuus r .i. / est aliquis Sb3 extra vsum duetus — awysich Kh2

A 76.2

n q

Absilire, -vi, -iui uel -ligi, -saltum .i. ab aliis salire uel ab aliis saleo Kh2

Kh2

-ligi für -lij

A 76.3

n s

Absolere, -litus sum entwanen

A 76.4

n p

Abstare .i. longe stare

A 76

An

M W1

Kh2

Kh2

r

m q Abusus bose gewonunge / wonunge S4 Ma3 N1 uel bose gewonheit — pos gewonhait Sb3 K P-E — .i. peruersus usus, bose gewonheit I — °boze °woninge °(Y) uel boze wonheyt P — bose entwanynghe uel bose wanheyt Kh2 S M W P P-E

Wa. fehlt Ks2 B9 Sigle S4] m s Mal bose (2) S4] fehlt Mal BS gewonheit] fehlt B5, wonheyt Ma3 gewonunge]/eA/r Ksl Dl, wenonheit (!) Ma6 gewonheit] gewene Ma6 bose gewonunge fehlt Mei Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 — entwanynghe Bri uel boze wonheyt] fehlt Wol, bose gewanheyt Rl + absinteum, wermüt (vgl. 57) E2

25

A 77.1

Abusito

A 77.1

ap

Abusito .i. extra usum duco

Kh2

A 77.2

heb

Abur lumen uel plaga

A 77.3

m in Abatis r corripit mediam silabam et dicitur a »bad«, quod est bathus, .i.

Kh2

mensura; nam hatha uel beth ebraice dicitur metisura latine. Sed

Abatis, media producta X / .i. mensura Y dicitur ille, qui distribuit aliquod cum batho, .i. cum mensura. Wersus (Walther 134): Abatis ad cenam fert equis abbatis awenam K

A 77.4

A 77.5

A 78

A 78. i

A 78.2

K

Wa. fehlt Hll K4 Abl et dicitur bis bathus W9] fehlt W13 a »bad« emend. ] ab ad alle Hss. nam bis latine W9\ fehlt W13 nam batha M37] uel watha W9 .i. mensura zit. nach K9 cum batho fehlt K9

ind

Ab accidentibus dicitur ille, qui scribebat accidencia, sicut habetur 2° Hesdre vii° (vgl. Brito 4) K-X

K

vgl. 2

n t

Abdumen pinguedo latens in ossibus carnium decoctarum , marchk / + et dicitur ab »abdo« .i. abscondo X K

K

Wa. fehlt Hll K4 Y

n t Abdumen Abl] n s Abdormitum W13 W9 M37 K9

con

Ac .i. et, °vnd

°(Kh2)

M P P-E

vnd fehlt Ma6 Wa. fehlt (Textliicke) vnd fehlt E2 Sol

Wo4

ind

Acaliculis .i. pincerna, et componitur ab »a« et »calix« secundum Hugucionem; uel componitur ab »assisstens« et »caliculis«, dicto plurali, vt qui uel que assisstit caliculis I — .i. pincerna, et dicitur a »calice« Kh2

Kh2

m s Acalicolus

ns

Acciatum est potus vilis seruorum uel pauperum, uel Acinum, media longa, liier M — uel Acinum, media longa, est vilis potus pauperum, ein bir Sb3 — lurr, et est potus uilis seruorum uel pauperum, uel Acciatum, media longa, idem W — uel Acciuum est potus vilis seruorum, luer /

vgl. 133, 133.1 M seruorum /Cs/) seruerum Ma6 D1 I m s

A 79

latens fehlt

uel (2) Ksl ] qui alio nomine dicitur Ma6

f p

Accasia est succus expressus a pomis °uel °piris °(I), most — [...] pomis, oppfl most Sb3 — [...] a piris uel a pomis, wlgariter saft W — [...] pomis K — [...] piris, gesaft P-E

S M

Wa. fehlt Ma3 a] ex B9 most] fehlt B9, birn most Mai — ophel trankch D1 most] uel ab accasijs, most von slehen Ma6 Drl

26

liier] pyer

+ wulgariter safft

Accasia

A 80

A 81

A 82

A 82.1 A 82.2

A 82.3

W K P P-E Kh2

expressus fehlt Sgl a] de W13, et ex K4 + uel piris Hll Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 most] fehlt BIO, saft R1 a] ex E2 Sol gesaft] ain apfel oder ain piren most M25 f p Accasio

n s

Accasium slehen, est fructus arboris — ein siech Sb31K P-E — est fructus arboris cuiusdam, proprie eyn sie

S P

slehen) sile BS fructus S4] succus Mal Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 slehen] fehlt Brl, slone BIO

fs

Accasius ein slehenbaum — ein slech stauden Sb3

S I P

— est arbor eius (nach 80) B5 Sigle fehlt Wa. fehlt (Textlucke) Wo4 slone bom BIO

Kh2

n t

Accedere zugeen

Sb3

Accidere

P

Wa. fehlt (Textlucke)

adv m s

Acceleranter snelliken Ma 3 (S) Acaluaster dicitur caluus ab anteriori, sicut recaluaster a posteriori, et sic sunt adiectiua M19 Ksl Drl (M) — dicitur caluus in anteriori parte capitis, sicut recaluaster in posteriori, et sic sunt adiectiua W — dicitur caluus ab anteriori et recaluus a posteriori [...] I — dicitur caluus ab anteriori parte K

W K

Accaluester SI recaluaster Sgl ] recaluester SI Wa. K4] fehlt W13 — dicitur der vorn glaczat ist K9 Abl

n in

Acheldemach dicitur ager sagwinis

K

vgl 135.1

A 82.4

A 83

A 79

Wo4

K-Y

Acharis .i. sine gracia uel non graciosus

K- Y

K

vgl. 133.4

ft

Accates ein edelstein — ein edler stain Sb3 — r est lapis preciosus X / gemma magna et nigra venas habens albas uel proprium n o m e n viri Y K — en r sten / eddel steen Kh2 P — ain augstain P-E Wa. fehlt WI

vgl. 133.2 M Wa. fehlt M19 Drl Sb3 Accades P Wa. fehlt (Textlücke) P-E angstung M25

— est lapis preciosus Ksl D1 Wo4

— est lapis preciosus Wo I

27

— edelsteyn BIO

A 84

A 84

A 85

Accedula

fp

Accedula berworcze, est nomen herbe + ampfer uel gras mugg W — est nomen herbe, ein eberwurcz Sb3 — est herba quedam, wermüt P-E

S M W P P-E

berworcze S4] bernwurcz Mal, berwor A/ai, weburcz NI siierworcz Mù6 berenwurtz Bs9 Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 ampfer Sol

ap

Accelerare sere jagen uel jlen — .i. festinare, ylen uel gagen — ser eylen K — ylen P-E

S P

A 86

at

S M W K P P-E

A 87

Wo4

sere fehlt

Bri

Accendere — rentczunden uel phennen uel en bornen / entfengen Ma3 B9 — entzünden °uel °entbornen °(Sb3 M-Y) M — enzünden WI — an chünnten K — r entfengen / enzünden P-E P Wa. S4 ] fehlt Mal Accedere Mai — onczynttenn B5 + ansteken Mai anczvnden DI Drl + uel entphenhen Ma6 an zunten Mei an chünnten K4] anczünten W13, anchanten K9 Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 — entbernen BIO + vntfunden Wol an zunnen Sol

p pr Accensus — °enzundet °uel °(Y) anegesticket S — r angesteckt X / angezünt Y M — geprant oder angesteckht Sb3 — angesteket uel awczündet W — entzunt / — angeczönt K — r angesteken / ezünt P-E RI, entfenget — anghestikket uel entfenget Kh2 S M W I K P P-E

A 87.1 A 87.2

uel jlen fehlt Ma3 Wa. fehlt (Textlücke)

/

uel phennen fehlt

Ks2

+ ansticken Ma4

RI

P

enzundet uel fehlt Ks2 anegesticket Ks2} enbornet Mal, angestreckt S4, angesteken B9 NI + entpfenget NI + entbrant Ma6 + entczunt Ksl anczündet Sgl ] enzundet SI, angezindet Mei + entpfohen Mei Sigle] Inde (Wa. nach 86) — an gepranntt Hìl Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 angesteken fehlt Bri entfenget] entbernet BIO angezunt Sol

Ach est interieccio dolentis heb

S

Kh2

Achagya dicitur soror laborans uel soror domini 28

Kh2

Achaycus

A 87.3

A 87.3

heb

Achaycus frater laborans uel frater domini

A 87.4

heb

Achar merces uel turbator aut peruersio

A 87.5

heb

Acharis sterilis uel ingratus

A 87.6

heb

Achas tenens uel apprehendens

A 87.7

heb

Acham conuertens uel apprehendens

A 87.8

heb

Acharub frater lupi

A 88

m q

Accentus eyn done, lut, .i. rsonus / tonus S-Y W — sonus, ain ton — en done r luden X / eyn lud Y, .i. thonus P — .i. tonus P-E — .i. sonus uel tonus, eyn done uel eyn lut Kh2

S K P P-E

Int. S4] angesticket uel enczundet (vgl. 86) Mal lut] lauten N1 .i. sonus fehlt K4 Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 eyn lud zit. nach BIO + ain ton Sol + laut stim M25

aq

Accersire zü rüffen + et est quarte coniugacionis secundum theologos, sed secundum grammaticos tercie M WI + uel zu ayschen et est [...] Sb3 — rupfen P-E — uel Accessire, -ivi, -itum .i. voco uel advoco, tho ropen Kh2

A 89

Kh2 Kh2

Kh2 Kh2 Kh2

Kh2

vgl. 89.1, 102 S Wa. fehlt Ma3 Int. S4 ] donen uel luden, .i. sonare Mal M + .i. advocare Ma6 W sed ] et est alle Hss. K Wa. fehlt K9 P Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 P-E Accertire (auch Rl) rümpfen Sol

A89.1

A 90

A 9i

nt

Accersire .i. vocare, sed secundum theologos est 4 e coniugacionis, secundum gramáticos 3e. Wersus (Grec. Nov. 50"): Accersio cupit et repeto, tero, quero, lacesco. Solis preteritis atque supinis hec retinent quarte, quamuis non sint ea 4e K-X

K

vgl. 89, 102

ap

Acceptare °.i. °suscipere °(B9 P-Y K), enphahen — ab »accipio« deriuatur, proprie entphaen I

M K P P-E

utphaen Ksl + uel behegelich sin Ma6 aufnemen K9 Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 — anpfahen Sol .i. suscipere fehlt E2

m s

Acceptus geneme uel angeneme — genam Sb3 — genem uel angenomen W — .i. placidus, geneme / — aufgenomen K — °gheneme °(YJ, anneme P

lacesco für lacesso

29

A 91

Acceptus

— genem uel enpfangen

P-E

vgl. ¡35.3 S — wert, werdich, ghenieme vel anneme Ma3 — annemen B9 angeneme] vngeneme Ks2B5 M Acceptatus Ma6 uel angeneme] fehlt Ml 9, angeme Ma6, auffgenomen DI W angenomen] abgenummen Mei, enpfenklich Sgl, angenem Bs9 P Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 ghenomen Wol P-E — aigen M2S

A 9i.i

A 92

ft

Acceptilacio est debiti remissio MWI — vorlatinghe der schult Kh2

I

debite

nt

Accidens ein zu vali + uel ain zfi geschieht uel ains wisen sin

S M W P

A 92.1 A 93

S P P-E

A 94

A 95

d p

Accidere zu vallen + et caret supino — traghen P-X

Ma3 (S)

/

+ sehen Ma3 Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 + vel touallen Wol — trag sein M25 + zfi fallen Sol

Accidiari trege sin + uel faul Sb3 — drege oder verdroßen sin

I

S 1 P P-E

Sigle Ks2\ a p Mal a p Accidiare S4 a p Accidiare Wa. fehlt (Textlücke) Wo4 — träg werden M25

fp

Accidia tragheit — .i. pigricia, dragheit uel uerdroßenheit

M P

A 95.1 A 96

czuefallnn B5 n t Accidens] fehlt Ml9, Accedens Ma6 geschieht] geschick Mei Wa. fehlt (Textlücke) Wo4

Accidentale auenturlick at

W

+ uel fulheit Ma6 Wa. fehlt (Textlücke)

Wo4

Accidiosus trach, wl

Ma3 (S)

dp

Accitari bewegen zu tragheit + .i. commouere P — bewegen zu dragekeyt / Sb3 Wa. fehlt K

S M Sb3 W P

Wa. fehlt verwegen Accidari Wa. fehlt Wa. fehlt

NI Dl SI (Textlücke)

Wo4

30

/

Accitari

a97

A 98

A 96

P-E Kh2

commoueri (auch commoueri

as

Accieo .i. voco, ruffen — rueffen Sb3 — ex »ad cieo« componitur, .i. voco, ruffen — rfieffen. Accito .i. frequenter vocare K — .i. voco P-E

Rl)

Accito B9

S M K

Sigle W ] n s Mai Wa. fehlt Dl — zu ruffen K9

ruffen] to ropen Ma3

at

Accingere wopen an thun, °armare °idem °(Ma3 B9) — an tuen uel wappen Sb3 — wäpnen, armare idem. Vnde nota, quod proprie accinguntur bellaturi, precinguntur ituri, subcinguntur ministraturi W — an thune wapen. Wersus (Cath. »Accingo«): Ad pugnam cinctus, »pre-« pergit »sub-« que ministrat / — wapen, °.i. °armare °(Y) K — .i. armare P-E

Accito] + frequentativum W13

vgl. C 429 M armari Ma6 thun] legen Dl W wäpnen] wopen Mel, wapen an don Bs9 Me5 P Wa. fehlt BIO wopen an thun] wapenen Wol

A 99

p pr

fVo4

Sb3

S W K P

lat. Int. fehlt B9 + neuer Wa.: f p Accintus eyn wepe dorn B9 bewapnet SI, bewapet Mel, gewapet Bs9 vgl 153.2 Wa. fehlt K9 Wa. fehlt Rl gewopent] fehlt Wo4, wapent Ma4, wapen an don Wol

n t

Accinere, -nui, -centum .i. similiter cantare, glich singen — -cinui, -centum significat similem cantum cantare, gleich singen Sb3 — .i. concorditer canere, glich singen / — -vi, -centum geleich singen K P-E Kh2

S

-nui Ma3\ -ini Mal, -ciniui S4 Ks2 B5 tat. Int. fehlt B9 similiter S4] simul similis Ma3 glich singen S4\ fehlt Mal Ma3 Accingere S1 — zfi singen Sgl Wa. fehlt K9 — concorditer cantare Wo4 similis Ma4 Rl glich] like Ma4 Wol BIO

W K P

A ioi

armare idem fehlt

Accinctus gewopent, .i. armis indutus

— dicitur aliquis armis indutus — gewapent K — .i. armis indutus P-E

A LOO

/

at

M K

Accipere zunemen — enfhahen oder nemen Sb3 — a »capio« componitur, t. nemen — nemen P-E Rl — nemen Ma6 Wa. fehlt K9

nemen K4

31

/

Mal,

A 102 A 102

Accire a q

Accire zu ruffen — °zü °rüffen °(Y), .i. vocare. Inde Accersio et Accisco idem quod r aduoco X / voco Y. Inde Accersitus et Accitus W

Wa. fehlt I Kh2 Brl vgl. 89, 89.1, 105, 105.1, 153.1 M Acciere Ma6 W Accersio Sgl ] Accercio S1

A 103

M t

Accipiter ein habich + auis quedam rapax. Eadem auis aliter dicitur astur + est quedam auis I Kh2

S K

hanck Ma3 ep t (ep s W13)

A 103.1

dp

Accinuor .i. mereor

A 103.2

a t

Accesso, -ivi, -itum ,i. incipio uel accuso

A 104

adv

Accide .i. graui/er, swerlich — swärlich Sb3 — .i. grauiter P-E

S K P

grauiter S4] grauider Mal swerlich fehlt .i. grauiter fehlt W13 Y Wa. fehlt Brl .i. grauiter fehlt Wo4

a t

Accisco .i. voco, r ruffen / zu rueffen Sb3 — .i. voco P-E — .i. advoco uel tollo Kh2

A 105

+ auis K4

Kh2

vgl. 102 S Wa. fehlt Ma3 Acciso B9 K \. voco fehlt W13 Y P ruffen fehlt BIO Kh2 a q Accio uel Acsisco

A 105.1

p pr

W

Kh2

Ma3

ruffen fehlt

B9

Accitus, -ta, -tum, media correpta uel producta, .i. vocatus — -ta, -tum, media correpta uel longa, zu gerufft Sb3

M W

vgl. 102, 153.1 M Sigle Ksl ] m s Ma6 W Accatus S1 producta] longa X

A 105.2

ms

Accionarius °.i. °/?enesticus °(I), eyn vorkeuffer

M

Wa. fehlt Ksl penesticus Ml9] venesticus Ma6, plenesticus Ma2 dt. Inf. ] ein fragen furkauffer Dl, ein fflr kauffei oder forleub Drl Wa. fehlt Ml2 tenesticus S1 ain für köf S1 Sgl, für kewffel Mel, furkeufler Bs9, firkeffler Me5

W

MWI

A 105.3

f t

Accio, -onis mit rechte volghen

A 105.4

adv

Acceleranter .i. cito, drade

A 106

MS

Accolitus eyner, der sin ersten orden enphehet + Accolliti grece, zeropherarij latine dicuntur, Hecht trager — ainer, der dy erst weich hat Sb3 K

Kh2

Kh2

32

W

Accolitus — — S

A 107

A 108

seruiens in missa, habens talem ordinem ainer, der sein ersten orden enpfangen hat

1 P-E RJ Kh2

der] de de Ma3 ersten orden enphehet] erst ordenunge hat S4 BS orden] wihe uel orden Mal enphehet] entfangen Ma3, hefft B9 sin] den Ma6

ersten fehlt

Ks2

M Sb3

der B2\ fehlt

W K P P-E

Ordnung S1 latine Sgl ] fehlt X — accolit K4 der fehlt HU ersten weichen W13 — gewiget tho der ersten wiginge Wo4 BIO — qui primum ordinem habet dicitur Brl Int. M25] est aliquis (!) E2, aliquis ordinatus ordinibus minoribus Sol

adv

Accidior .i. grauior, swerlicher + uel eciam est r verbum ut Accidior, -aris et dicitur / verbum deponentale prime coniugacionis et tunc est W anxiari uel tedio affici, indignari, et dicitur ab »accidia«, que est tristicia, anxietas uel molestia M WI — est grauz'or, eciam est verbum ut Accidior, -aris et significat anxiari uel tedio affici, indignari et venit ab »accidia«, quod est pigricia siue tristicia, et anxietas, tedium uel molestia Sb3 — swerleich K P-E — .i. grauior — .i. grauior, swalik Kh2

S M Sb3 W K P

— swerliken B9 swerlicher] fehlt Ma3, swerleich B5 Wa. fehlt D1 swerlich Ma6 quod] que Y anxietas] + tedium A" grauior B2 ] grauor grauiter, schwarlich SI swerlichen Mel quod] que alle Hss. anxieta SI swalich Hll .i. grauior fehlt Wo4 BIO

ap

Accolitare accoliten wihen — .i. accollitwm facere W — acolit weihen / + oder machen X

S M W

I K P P-E

A 109

A 106

co p

K

accolen S4 — acoliten machen uel wihen Ma6 ein coliten M19 Drl accollitum Sgl ] accollitam SI at colit HU K9 accoliten ] fehlt Brl, accolitus Ma4 Wol — .i. ordinäre accolitos Sol — zu accolit beichen M25

collit E2

Accola — ein r burman Mal S4 / bvman Y, der da fremden acker set. ¡Versus (Brevil. »Accola«): Incola, que sua sunt colit, accola, que sua non sunt S — eyn rackerman, der den fremden acker beset Ma6 / paw man Y. Wersus (Brevil. »Accola«)-. [...] M — ainer, der frombde ding pesiczt als ackher etc. Wersus (Brevil. »Accola«):[...] Sb3 — est aliéné curie uel cultor loci. Wersus (Brevil. »Accola«): [...] non sunt, accola vicinus alienus et accola cultor W — eyn buhersman, der den fremden acker sehet. Vnde (Cath. »Accola«): Accola non propriam, propriam colit incola terram. Eciam dicitur vicinus, propinquus, ciuis I

33

A 109

Accola — ainer, der do fremdt àchker sit K — en buman, de vromeden acker seget. Wersus (Brevil. »Accola«)\ [...] P — ain agger man, der ain fremden agger buet. Versus (Brevil. »Accola«): [...] P-E vgl. C 622, 1271.1 S dt. Int. ] eyner der dar fremde ecker sehed Ks2 gebur B5 der da] de de Mai, dy (!) B9 der da fremden acker] der dy fremden ecker NI set S4] eret Mai Wersus S4] fehlt Mal colit bis sunt] etc. B9 colit] sed Mai M dt. Int. ] eyn bfier man, der frumden acker sehet Ksl, eyn bafiman, der dye fromde ecker syebet Ma2 W cot loci] coli Sgl accola bis cultor Sgl] ain pur man der frSmd aker s§get SI K vgl. 153.3 — der fremd akcher saet K9 ainer K4\fehlt W13 do fehlt Hll vromeden] eyns anderen Wo4 seget Wol ] buwet Ma4 Wo4 P de] der eynen RI, dy Bri P-E dt. Int. ] ain bauman oder ain acker man, der da ain fiinden acker bautt M25 Kh2 de] de de

m s

Accubitus ein r ruwestat, est locus requiei / rowe stedde Ma3 B9 + siue refeccio M-Y — ain rfibig stàt, et est locus requiei uel est reffeccio, et sic est quarte declinacionis W K — ein rast stat — de maghe / + est locus, ubi cibos ad sumendum accubamus X P — eyn rouwestede Kh2 Bri

W P P-E

ring stat Mel, rfigstat Bs9 sic Sgl \ fehlt SI Acculianus Wo4 BIO dt. Int. fehlt E2 Sol cibus alle Hss. (auch RI J

A lio.i

m q

Accubitus, -tus, -tui est comescio uel refeccio Wa. fehlt Sb3

A 110.2

Ms

Accubitus eyn rowelstede

ap

r

A no

A 111

vor quarte] + masculini generis Y + et est idem quod stomachus E2 Sol

M-X

BIO (P)

Accomodare lihen / leynen Ma3 B9 + .i. concedere M-Y — .i. concedere, apte collocare, lihen I — l e u e n Ma4 Kh2 / lyen R1 / ligen uel leuen Wo4 BIO — entlechen P-E

vgl. C672 M + borgen Ma6 P ligen Wol Bri P-E entlechnen Sol Kh2 Accomadare

Accomodacio borch

A LII.I

Ma3 (S)

A 111.2

at

Accolere, -vi, -vltum .i. terram alienam colere

A 112

ap

Accurtare kurczen + uel afkorten Kh2 — vorkorczen MI — pekurczen Sb3

S M W

Accortare S4, Accursare Ma3 kurczen Ksl, churcz machen DI, verkiirchen Drl kvrczren Sgl

34

Kh2

P

Accurtare K P

A 112.1 A ii3

Wa. fehlt HU Accortare R1

A 112

vorkorten BIO

Acue .i. d u r u m

Ma3 (S)

ap

Acclamare zu ruffen

M P

+ zu scrihen Ma6 Wa. fehlt Wo4

A 113.1

a p

Acclinare to neygen

A 114

nt

Accrescere zu waschsen

P

Accessere Wo4

MS

Acculeus .i. stimulus uel peccatum, °sunde °(P-E)

P

Wa. fehlt Bri

nt

Acci/mA ere eßen / + vel slapen Ma3 B9 P (außer Kh2 Bri) + .i. comedere M-YK + toto corpore super cubitum incumbere, sicut fit in comestione / — .i. commedere; N u m e r i xxiiii (24,9) : Accubans etc.

A 114.1

Alis

A 116

P

sunde fehlt Wol BIO

S M K P-E

Accumbere S4] Accomere Mal eßen fehlt Dl eßen fehlt K9 — idem est quod dormire uel commedere E2 Sol

a p

Accusare besagen / + uel vrogen B9 Ma3 P + oder rügen W — peschuldigen Sb3 — est inculpare, uerbis ferire, besagen / K — versagen — gesagen P-E — vraghen Kh2

S M K P P-E

— vrowen uel besehen claghen Ma3 + berügen N1 gesagen M19 Drl + uel berügen Ksl Dl wesagen K9 besagen uel fehlt Ma4 vrogen fehlt Wo4 — beschuldigen Sol + uel rflgen E2

A 116.1 A 117

B9 (S)

Accusacio eyn d a g h e

W

Ma3 (S)

ml

Acer ein baum. Wersus (Cath. »Acer«): Dicitur arbor acer, vir fortis et inprobus acer + pro primo dat -eris, sed pro reliquis tibi dat -cris Kh2 — est n o m e n amari arboris. Wersus (Cath. »Acer«)-. [...] Sb3 — ain masholter bom / + et Acer, -cris, -ere est fortis, animosus et robustus, scharpf X. Wersus (Cath. »Acer«)-. [...]. Item Acero uel Acer ain gundereb W — eyn hagendorn. Wersus (Cath. »Acer«)-. [...] I — r a i n bom M25 / .i. arbor E2 Sol uel fortis. Vnde Wersus (Cath. »Acer«)-. [...] P-E

M

ein baum] est arbor Ma6

35

Acer

A 117

A 118

Sb3 W K Kh2

fortis fehlt ft masselturrer b6m Sgl Dicitur] Est acer IVI3 K4 -cris Lit! ] quis

fp

Accerra est tumulus uel vas thuris, eyn grap uel ein rwirach faß / rauch vas M-Y — ein rauch vas uel grab Sb3 — significai uasculum, in quo thus seruatur, sicut thuribulum significai vas, in quo thus crematur. Et dicitur ab »acer«, de cuius ligno fiunt uasa ista. Sed Accerre, -rarum, semper plurale, prima producta, est proprium nomen ciuitatis et dicitur ab »a« et »ceres«, fructus / + quasi sine cerere Y, quia ibi est magnus defectus frugum. Wersus (Grec. Vet. x 144): Est vrbs Acerre, vas, quo thus fertur, acerra W — vas, in quo reponitur thus, wirauchfaß / — [...] grab K — est tumulus uel vas thuris, et tunc declinatur accerra, -re; et aliquando est nomen ciuitatis, et tunc caret singulari numero. Versus (Grec. Vet. x 144): Vrbs est Accerre, vas, quo thus fertur, accerra P-E

gundereb Bs9] bunt reb SI, grundreb Sgl

vgl. 128.1 S Accira S4 tumultus Mai uel vas thuris fehlt B9 dt. Int. fehlt Ma3 eyn grap uel fehlt B5 grap] grafft B9 wirach faß S4] rauchfaß Mal N1 W vas] vasculum Sgl defectus] fructus Sgl vas, quo Sgl ] fas quoque SI K uel vas thuris fehlt K4 P dt. Int. fehlt Ma4

A 119

ft

Acerbit AS suwerheit — pittrigkayt Sb3 K- Y — sawrchayt

S M I P P-E

Acerbitas S4] Accerbitus Mal sawrichait Dl fp Acerbità uel Acerbitas Wo4 BIO furkait M25 + uel bitterkait E2 Sol

A 119.1

ap

Accumulare .i. congregare — hupen Ma3 (S)

A 119.2

a p uel d p Accriminare .i. maculare, lästeren

A 119.3

adv

Accutim .i. cito et dicitur »age«

Kh2

vgl 153.4

A 119.4

part

Acculeatus ghepinighet

A 119.5

ap

Accurare .i. curam de alio habere

A 119.6

adv

Accurate .i. curiose uel intente

A no

np

Kh2 Kh2

Kh2

»age« emend. ] ago

Kh2

r .i.

Kh2 Kh2

Accubare commedere / slapen Ma3 B9 Kh2 Bri — .i. vigilare, waken eder slapen P Wa. fehlt Sb3 I

36

Accubare

A 120

S M P-E

+ waken B9 — idem (nach 115) Ma6 dt. Int. fehlt Sol eder slapen fehlt

M s

Acerbus su wer — swar, sawer uel pitter uel dicitur cumulus uel congregacio siliginis, aueni uel tritici, ein kornkauff Sb3 — -ba, -bum .i. immaturus, suwer /

S Sb3 P P-E

swer N1 vgl. 122 cumulus emend. ] annulus + bitter Wo4 + oder bitter Sol

A 121.1

ap

Acerbare sawer machen oder pitter machen

A 121.2

ns

Accere vorsuren

A 121.3

ms

Accephalus, -a, -um .i. sine capite, et dicitur ab »a«, quod est sine, et »cephas«, quod est caput / + quasi sine capite M-Y W MW — .i. sine capite / — est aliquis sine capite K — dicitur quasi sine capite B9 (S) Wa. fehlt Sb3

W K

Acepholus Y Int. K4] hauploser IVI3, hawplöz HÌ1

ms

Aceruus eyn hauffe korns uel congregacio lapidum + en hupe stens P (außer P-E) — .i. cumulus, eyn hauff korns / — est congregacio lapidum uel frumentorum K Kh2 — eyn hop cornes uel eyn hupe stene — est congregacio lapidum uel granorum, ain huff °stain °oder °(Y) korns. Item Aceruus Mercurij, de quo habetur in Parali/Domino vicésimo sexto (Prv 26,8). Est cumulus lapidum uel fabarum uel aliarum rerum, quibus solet fyeri numeracio, vbi pro vno solido uel libra ponitur vna faba uel lapillus. Et secundum gentiles Mercurius fuit deus mercatorum, qui frequenter numerare solent, plus quam alij homines W Wa. fehlt (enthalten in 121) Sb3

S W P P-E

congregacio fehlt B9 lapidum S4] fehlt Mal Paralipomino Sgl ] Paraliptomino S1 — eyn hupe uel eyn hop ad (!) est chorus uel congregacio lapidum Wo4 fehlt Wol BIO, oder steyne Bri — est congregacio frumentorum uel lapidum Sol

ms

Aceruosus plenus aceruis

Sb3

Acerbosus

ms

Aceruulus .i. paruus aceruus MWI + diminwtiuum / — est diminutiuum eius et significai paruum acerbum 122) Sb3

A 121

A 122

A 122.1

A 122.2

E2

Dl (M)

B9 (S)

en hupe stens]

MWI

acerbis

37

(nach

A 122.2

A 123

A 123.1

Aceruulus Sb3 I

Acerbulus diminutiuum 12] diminitiuum

at

Acuere scherffen + uel scharff machen M-YI + wetzen W + spiczen P-E Sb3 — scharff machen Wa. fehlt Kh2

M W K P-E

+ weczen Drl + spiczen Sgl Wa. fehlt Hll scherffen fehlt Sol

ms

Acerminosus .i. fortis, animosus, virtuosus, vehemens Wa. fehlt Sb3

W

A 124

A 12S

A 127

WI

+ starch Sgl

at

Accessere bittermachen uel zornig machen — bitter machen uel suer machen M WI — pitter, zornig machen Sb3 — °verbum °inchoativum °(Y), .i. in acetum conuerti uel acetosum fieri K Kh2 — bittermaken uel quat maken

S M W K P P-E

Sigle Ma3 ] n t Mai a p Accessare B9 Acessere Ksl M19 Drl + Accessere idem Ksl M19 Drl suer] zornig Ks I Acescere Mel KfAccersere Sgl) + Accescere idem Mel Y — .i. acetuosum fieri K4 uel zornig machen fehlt Wo4 + surmaken Brl bittermachen] bitter Sol zornig machen] zornig werden M25

ns

Acetum eßig + ab »aceo, aces« dicitur, quasi »acutum« uel quasi »aquatum«. Vinum enim aqua mixtum cito in hunc saporem redigitur. Vnde Acidum quasi »aquidum« I

S K

— etek vat Ma3 Wa. fehlt W13

A 125.1 A 126

M

Acetare suren alse men broyt suret

Ma3 (S)

ns

Acetabulum eßigfaß + Accetarium idem M W K-X — ein essig krueg Sb3 W K P-E

S M W K P-E Kh2

Wa. S4\fehlt Mal Stichwort] Acceptabulum Ma6 essich chrueg Dl Accetabum 57 Accetarium] Accetteramen Y Zusatz fehlt W13 — essich uas oder essich krüg Sol + uel Acetorium

ms

Acetosus suer + plenus aceti

/ 38

A 127

Acetosus

A 128

W P

+ uel plenus acceto Sgl surecheyt Wo4

fp

Acetosa est nomen herbe, sure krüt + ampfer P-E — est nomen herbe, suer ampher / + oder pfeffer kraut Sb3 W — est nomen herbe, ein ampher M-YIK — est quedam erba, suire Kh2 Bri

S

M-X

M Sb3 I K P P-E

sure krüt .W] suer senff Mal, sur amp Ks2, cukkukes lof Ma3 + ader saur hamph B5, + uel kukukes lok B9 suer ampher Ma2] suer amprich Ma6, sueramph Ks! + senrich Drl suer ampher verderbt ft lai. Int. fehlt W13 sure krüt] kukukes lof Wol, suyre Wo4, sur hampen crut uel kuckukes b5l BIO sure krüt fehlt M25 ampfer Sol ] fehlt E2

fp

Acerre, -arum eyn stat

Kh2

vgl. 118

A 128.2

fp

Acerimonia behendicheyt des sindes

A 128.3

ep p Acedula eyn voghel, de vor dem daghe synghet

A 128.1

Kh2

Kh2

voghel Lül ] waghel

A 128.4

adv

Aceruatim .i. cumulatim

A 129

co t

Acialis ekechl uel ortecht Sb3 — eckig uel spiczig — eckecht / K P-E — r eygich / egghet Kh2 uel ordich

S M I K P P-E

A 130

Kh2 Kh2

Kh2

P

Wa. Ks2] fehlt Mal enkicht B5, egeftich B9 ortig S4 Mai — ecke Ksl — scherffleych uel ortekch uel erchat (?) Dl — ekick Drl uel ortecht fehlt M19 Sigle fehlt eckait Hll echkel H^f'ekchet M37) echkech K4 ekkig K9 eckig machen Abi — eckecht ader ortecht R1 eygich]/«/¡/r Wo4, eggichtich BIO errgert M25

FQ

Acies ein spicze, scherpp. ¡Versus (Brevil. »Acies«)\ Est acies belli, cultelli, visus ocelli — tria significat, scilicet aciem belli, aciem cultelli uel aciem ocelli, wulgariter r spitz uel scharpf, gesicht X / schar, schnid, sech Y. Wersus (Breuil. »Acies«): [...] W — eyn spitz. Wersus (Cath. »Acies«): Est acies oculi, ferri bellique, caterua / Wa. fehlt P

S

scherpp] + sehen S4 B5 N1 Vers fehlt MaS B9 Wersus bis ocelli est acies belli etc. Mal scherpp] + sege Ma6, + sehen Ksl Ma2 cultellus cultelli (1) \ cutelli Sgl gesicht] sag Ml2 — eyn spitcze. Wersus (Brevil. »Acies«)'. Est acies belli, cultellus, visus ocelli BIO

M Sb3 W P

39

A 130.1 A 130.1

A 130.2

A 130.3

Acceptabulum n s

Acceptabulum dicitur quasi accetabulum .i. vas, in quo infundebantur ea, que debebant a sacerdotibus offerri, ut videretur, an essent ydonea uel non W

W

Sigle MI2} Item (Wa. nach 130) SI Sgl an] si Y essent Sgl] esset SI

f p

Accalipha uel Vrtica maior ain nessel

W

Vrtica Sgl ] Ortica SI

/ p W

A 131

A 132

n p

Acitura ampffer Wa. Sgl] fehlt

fundebantur Sg!

videretur Sgl ] videntur SI

W

W

SI

Accidare suffen — säum M-YWK — sawr machen Sb3 — .i. acidum facere, suwer machen

/

S M P

Wa. fehlt MaS Int. S4 ] suer machen, Acetare Mal — suaffen suer ding Ma2 — sawer machen Dl Int. fehlt Brl suren Wo4

ms

Acidus essig, suer + .i. amarus M (außer Sb3) I + dicuntur eciam dentes acidi .i. stupefacti — .i. amarus, essich oder sur W

K

S K P

Sigle S4]n s Mal Zusatz fehlt K4 — ethichech Wo4

A 132.1

n s

Acinarium cortices vuarum, drester

A 133

m s

Acinus r est botrus, ein wintrubel, uel illud durum, scilicet lapis, qui est in vua / eyn wyndruf uel illud durum, quod est in vua, scilicet lapis vue B9 Ma3 — [...] vua, 0ein °traubenstein °uel °Acinum °idem °(X), uel secundum aliquos est aqua, cum qua lauantur torcularia vino expresso, quod est potus pauperum, luer, uel vua immatura M — est botrus, ein beintrauben, uel illud durum in botro, scilicet granum uel secundum alios dicitur aqua, cum qua lauatur torcula, et dicitur id potus pauperum, lur Sb3 — est immaturus ¿otrus uel illud granum durum intra vuam existens, ain win trub uel ain trub stain, 0 scilicet °lapis, °qui °est °in °vua °(X), uel Acinum idem, uel secundum aliquos est aqua, cum qua lauantur torcularia expresso vino, que est potus pauperum et proprie ain lùr uel vua inmatura W — .i. botrus, scilicet granellum illud, quod est in grano vue. Et dicitur ab »acetum«, quia habet saporem aceti, et correpta penultima. Vnde Grecismus (Grec. Vet. xi 137): T u dicas acinum, quod in vua cernis acutum; t. drubenkern /

I

— est botrus, lapis, qui latet in vua / + aliqui dicunt, quod sit wulgariter notmost Y K 40

A 133

Acinus

— est botrus, °en °windrufel °(P-E), uel illud durum et amarum, quod est in vua, scilicet lapis vue, en r wynbern sten / win stain P-E P — .i. botrus vini, eyn wyn uel eyn wynsten Kh2 vgl. 78.2 S Acidus Ma3 wyntrube S4 scilicet lapis, qui S4] quod Mai vua] vasa S4, + ein trubelstein Mal, + eyn drube steyn S4 eyn wyndruf] eyn bom, eyn windrufele Mai durum] + uel amarum Mai M ein wintrubel bis vua fehlt DI windrube Ma6, Weintrauben M19 Drl qui est fehlt Ma6 ein traubenstein bis idem zit. nach M19 quod Ksl ] et Ma6 luer] glawerer DI immatura M19] immaturata Ma6, fehlt Ksl Ma2 W botrus Sgl ] potrus SI win trub] weintrewbel Mel, wintertrol Sgl, trub Bs9 Me5 trub stain] trewbelstein Mel, truben stein Bs9 scilicet bis vua zit. nach Sgl idem] e + neutri generis 2 declinacionis Sgl luer] + trank SI K n s Acinum K4 botrus K4] fehlt W13 lapis fehlt K4 latet K4\ est W13 + weinperkornn Hll Zusatz K9] fehlt K4 + oder tresteren oder per Abi P windrufel] drube R1 et amarum fehlt Wo4 BIO vue fehlt Wo4 BIO en wynbern sten] fehlt BIO Bri, berkorn stain RI P-E Acimus E2 botrus] patrus E2 vua] vina E2 win stain] + oder kern Sol

A 133.1

A 133.2

ns

Acinum significat idem (nach 133)

Sb3

Sb3

vgl. 78.2

mt

Achates, media producta, est gemma magna et nigra habens albas venas, uel proprium nomen viri M — -tis est gemma magna et nigra habens albas venas, et facit gestantes diligi ab hominibus; media producta. Item est proprium nomen viri W — est genus lapidis, quem si quis portauerit, erit graciosus, sicut fuit Eneas / — est lapis preciosus / + ain augstain P-E P Wa. fehlt Sb3

vgl. 83 M gamma M19 W diligi Sgl ] sedilij SI P + ein stein Wol R1

A 133.3

fp

Achademia est villa Platonis, in qua studuit Wa. fehlt Sb3

A 133.4

co t

Acharis, media correpta in nominatiuo, est non graciosus uel sine gracia, et dicitur ab »a«, quod est sine, et »charis«, gracia / + quasi sine gracia Sb3 M-Y MI — -idis, media correpta in nominatiuo, .i. carens gracia hominum, scilicet qui a nullo diligitur, uel non graciosus; et dicitur ab »a«, quod est sine, et »charis«, gracia, °quasi °sine °gracia °(Y). Wersus: Acharis est ille, domini cui gracia nulla W

vgl. 82.4 W Stichwort] Achadis SI I Acharias

A 133.5

ft

MWI

Acharis Sgl] Achadis SI

Acentes en bom, et est in Egypto semper frondescens — est arbor in [...] P-E — est arbor, qui solet crescere in [...] Kh2 Bri

41

P

A 133.5

Acentes P P-E

A 133.6

A 134

.i. bloyende

Wol

Kh2

ut emend. ] aut

fp

Acha/a est provincia Grecie, ein land — est proprium nomen prouincie in Grecia — prouincia Grecie I K P-E — eyn lant in Grecia Kh2

Ms

S Sb3 K P

A 135.1

+

f p uel gre Aciroloia est inpropria locucio, et dicitur ab »a«, ,i. sine, et »ciros«, manus, et »logos«, sermo, quasi sermo non manualis .i. invsitatus, ut »spero dolorem« pro »timeo dolorem« Kh2

S W K P P-E

A 135

en bom, et est] est arbor Wo4 frondens E2 Sol

Achaya 5-/] Achia Mai, Acchana B9 Achacia ein land fehlt Sgl Achacia K4 ein land fehlt Wo4 Brl Grecie] in Grecia alle Hss.

ein land fehlt

Sb3

Ma3

Achatus est bene gratus, senfftmutig Sb3 — est bene gratus, sanftig — .i. bene gratus, senftmudekeyt I — .i. bene gratus, slichmodich Kh2 Wa. fehlt Ma3 lat. Int. fehlt B9 + oder saftig Iat. Int. fehlt W13 Y Wa. fehlt Brl lat. Int. fehlt Wo4

zachmodich Ma4

g in Acheldemach est ager sagwinis et dicitur ab »achel«, quod est ager, et »emach«, quod est sangwis, 0 quasi °ager 0sangwinis °(M-X) M W I

+ emptus precio sangwinis Cristi W — aer sagwinis uel sagwineus Kh2 vgl. 82.3 M Sigle M19\ m in Ma6 quasi ager sangwinis zit. nach W Acheldima SI emax SI, emoch Sgl Kh2 aer fur ager

A 135.2

M19

g in

Achiton est natura sentiendi

Sb3

m t Achitan

Ms

Acceptus, -a, -um .i. carus uel placidus

W

vgl. 91

A 135.4

n t

Acceptabile .i. susceptibile

A 136

mt

Achiron die helle + est palus infernalis / + et interpretatur retinens uel apprehendens Kh2 — est infernus Sb3 — .i. infernus et dicitur ab »a», quod est sine, et »chere«, salus, quasi sine salute P-E

A 135.3

Ma6 (M) Sb3 W-X

W-X

W-X

42

Achiron S M

A 136

Sb3 / P P-E

Wa. fehlt Ma3 — est infernus, de helle, et dicitur ab »a«, quod est sine, et »chere«, salus, quasi sine salute Ma6 Acharon Acheron Wa. fehlt Bri — .i. infernus RI »a« Sol ] »e« E2

A 136.1

heb

Achi frater meus uel fraternitas mea

A 136.2

heb

Achias frater domini uel fraternitas domini aut merces siue retribucio Kh2

A 136.3

heb

Achim frater eorum siue plorans aut fletus

A 136.4

heb

Achimaas patris (!) mei honor aut associacio

A 136.5

heb

Achimelech frater meus rex uel patris (!) mei regnum

A 136.6

heb

Achiar fratris mei lumen

A 136.7

heb

Achitopel frater meus vadens uel veniens

A 136.8

heb

Achis frater meus vir

A 136.9

heb

Achitop frater meus bonus

Kh2

Kh2 Kh2

Kh2 Kh2

Kh2 Kh2

A 136.10 heb

Achisis frater meus hostis uel mendacium siue stulticia

A i36.il

Achobor mures uel deuastacio

A 137

A 138

heb

Kh2

Kh2

Kh2

r

fp

Achotonia est equitas, gerechtikeit / rechticheit Ma3 B9 P — gerechtigkait Sb3 — .i. equitas, glichhait P-E

S M W I K P P-E Kh2

Achatonica Ma3, Acchonia B9 Wa. fehlt Ma2 Achodonia Ma6 rechtekeit Ma6 Ksl Achatoicia S1, Achatonia Sgl Achatonia est equitas fehlt W13 Y Wa. fehlt Wo4 Bri rechtendicheit Wol, rechtverdicheyt BIO .i.] + quod E2 glichhait fehlt Sol Apothonia

nt

Acn'men ein trubelkern , quod crescit in vuis — est id, quod crescit in vuis, sandach Sb3 — trüben kern, quod crescit in vuis WI — weinperchern, lapis, qui crescit in vuis K — wyn bern kernen, quod [...] P — est illud acutum, quod [...] P-E Wa. fehlt Kh2

S

Wa. fehlt Ma3 Acrimen S4] Acumen Mal drüben kern S4, drubel korn B5, wyn beren kerne B9, drubeln kern NI quod Ks2] que Mal S4 — est illud, quod crescit in vuis, alio nomine acinum, eyn drübe kern Ma6 drubel korn Ksl, treubelling kern M19, weinper chornn DI, trawbel keyren Drl Acermen (!) vuis emend. ] vndis trewbel kern Mel ¡at. Int. Bs9] fehlt SI, in vuis Sgl quod] que Acumen K4 weinperchern K4\ fehlt W13 K9, weinperchornn HU lai. Int. fehlt K4 Wa. fehlt Wo4 drüben kerne Rl, winbernen karue (!) BIO winberen kerien Bri

M Sb3 W I K P

43

A 138.1

A i38.i

Acomentarius

ms

Acomentarius dicitur ille, qui vicem regis agebat, cuius iudicio leges scribebantur, uel dicitur scriptor gestorum temporum uel cancellarius M-X — et significai istum, qui vicem regis agebat, cuius auctoritate et iudicio scribebantur leges. Sed Comentum est idem quod exposicio; Commentator .i. expositor W — dicitur ille, qui vicem regis agit, cuius iudicio leges scribebantur K Wa. fehlt Sb3

vgl. C 676.1, 678, 680, 689 W Sigle] Inde n in (Wa. nach 111) K Wa. K9\ fehlt W13 K4 Hll

A 139

A 139.1 A 140

agebat Bs9] fehlt SI, augebat Sgl

cuius Sgl ] fehlt SI

Mt

Acommentator ./'. scriptor, ein buchdichter I — eyn puchtichter Wa. fehlt K

S Sb3 I P

.i. scriptor S4] fehlt Mal Acomendator Accommentritor Wa. fehlt Wo4

P-E

Acomuntator E2

ns at

Achonitum .i. venenum Kh2 Acquirere r erwerben / vorweruen Ma3 B9 P (außer P-E Rl) + uel erforschen, .i. procurare I — vor erberben M-Y W — forschen Sb3

buch scriber B5

ein buchdichter] uel poeta Sol

vgl. C 868 S irwer B5 W + vberkomen Sgl P erweruen Wo4 BIO P-E gewinnen Sol, erforschen M25

A 141

A I4I.I

nt

Acquiescere ruwen — volgen oder rasten

K

S W P

Wa. fehlt NI Wa. fehlt Sgl Wa. fehlt BIO

+ vel volborden uel obedire Ma3

f p

Acredula .i. auis, en voghe! — .i. auis P-E Rl Kh2

vgl. 149.1 P Wa. Wol ] fehlt Ma4 Kh2 vgl. 128.3

.i. auis fehlt

P

Wo4 BIO

A 141.2

g in

Acros, grece, duo signat: vno modo idem quod mons; alio modo est idem quod leue latine. Inde dicitur (es folgt 141.3) P-E

A 141.3

ms

Acrisimus .i. panis leuiter fermentatus, et dicitur ab »acros«, quod est leue, et »zima, zimatis«, quod est fermentum, quasi panis leu//er fermentatus P-E

P-E

ab M25] fehlt E2 Sol

leuiter M25] leue E2, modice Sol

44

Actor

A 142

Mt

A 142

Actor ein beschuldiger + et venit a uerbo »ago, agis«, et sic scribitur cum -c- et sine -v-. Sed Autor per-V-, scriptum sine -c-, venit ab »autentin« grece, quod est auctor latine. Inde Autenticus. Sed Auetor cum -c- et -v- scriptum venit a uerbo »augeo«, ain merer W-X + .i. defensor, causidicus / — schuldiger K

vgl. A 844, C 1208 M + uel ein kleiger Ks I W — ain kleger Sgl per -v- Mel] fehlt SI »autentin« Ml2] antin SI, autin Mel auctor Mel ] dignum SI P — eyn deder uel eyn werker Wo4 + eyn deder BIO P-E — .i. debitor Sol

A 142.1

A 142.2

A 142.3

cot

Actualis schnell, r tätig / dechtig W Wa. fehlt Sb3

uel kön

M W

Wa.\ fehlt Ksl M19, fehlt (Textlücke) dechtig Sgl ] deklichtig SI

tätig] red ig DI

m s

Actus reflexus sich selbs beleuchten uel sich selbs beschawen oder vrtailen M- Y — sich selber r behüten X / belüchtind Sgl uel sich selber beschöwen uel vrtailen W — sich selbs beschauwen oder sich selbes orteyln I

M W I

Wa. fehlt Dl Sigle Drl ] n s M19 belichten Bs9, belitten Me5 beschowend vel vrtailung Sgl n s

MS

Actiuus himel erbeter M-Y W — -a, -um ab »actus« dicitur, vita, que consistit in actu et opere

Ma2

MW

M W

Wa. fehlt Dl — himeln erbeten Bs9

ft

Accio ain würkendi kraft uel ain ansprach

W

Sigle] Inde (Wa. nach 142) Y

A 142.5

co t

Actiualis et hoc -le et Actiuarius res in actu

A 143

m q

Actus ein dat uel wirkunge + Inde Actualissimus, aller schnellist gaist oder aller kündigest — ein tat Sb3 K P-E — .i. operacio, eyn dayt / — eyn don uel eyn werkynge Kh2

A 142.4

A 144

arbaiten SI

/

Mel

W

anspruch Mel, sprich Sgl

S M W K P-E Kh2

uel wirkunge] fehlt B5, uel eyn wytunge S4 ein dat uel fehlt Dl snelligst Mel, schneller Sgl + .i. opus K4 — ain gedat E2 — .i. factus, ain getat Sol eyn werkynge Liil ] verderbt

ft

Acredo suerheit — swarchait Sb3

45

/ W

Acredo

A 144

— est amaritudo de pomis uel similibus rebus

A 145

S K P-E

Acredo .SV] Accedo Ma 1, Acedo Ma3 Acred K4 swarhayt K4, sawrkait K9 surkait M25 + bitterhait Sol

adv

Acriter hertlich uel scherfflich — swarlich Sb3 — scherffleich K P-E R1 — herdeliken °uel 0 scharplichin °(Kh2)

/

P

S M W P

hertlich uel fehlt Ma3 scherlichen S4 — swerlich Ma6 hertiklichen Drl — hertig uel scharpfig SI Acerter fVo4 — snelliken BIO herdeliken uel fehlt scrapliken Ma4, sterkliken (Vol Wo4 + sterlichin Brl

nt

Acroceramen dicitur mons in mari cornutus .i. lapidosus, et dicitur r a »cros«, / ab »acros« P-E .i. mons, et »ceron«, cornu, et »ampnis«, aqua, quasi montes aquarum cornuti, uel est periculum maris, °strengekeit °(S-YP I) + oder stechlich M-Y W — est mons cornutus in mari et dicitur [...] maris Sb3 — [...] aqua, mons curuatus existens in aquis; et eciam est periculum maris Kh2 Brl

S

P P-E Kh2

Acroseramen B9 lapidiosus S4 Ma3 B9 a fehlt S4 eras Ma3 »ceron«] cero Ma3 »ampnis« ] ampius S4, amoys B9 strengekeit S4 ] fehlt Mai Wa. fehlt D1 lapidiosus Ml9 a »cros« ] ab »acros« Ma6 uel est periculum maris fehlt Ma6 in] + quo Acrocarmen Sgl lapidatus Sgl »ampnis«] onnis Sgl strengekeit] strenghait SI + uel schneblich SI »ampnis«] amphius — dicitur mons acutus extensus in medio maris, eciam sunt procelle, que mouentur in aquis K4 cornutus .i. fehlt W13 Y et dicitur bis cornuti fehlt Y montes] mons W13 lapidiosus Ma4 R1 Wo4 quasi] que Ma4 + et eciam est periculum maris Ma4 lapidiosus E2 »ampnis«] anis E2 periculum] fericulum E2 lapidiosus »ampnis« ] animis

A 146.1

ns

Acrarium eyn stede, dar ghelt ghegrauen is

A 147

fp

Acrimonia, -nie est proprie austeritas in wltu. Sed secundum juristas est pena, que sacrilegis infligitur, sicut est incarceracio uel exilij religacio — [...] wltu, vel Acrimonia .i. viuacitas, animositas, austeritas, fortitudo. Vnde Acrimoniosus .i. constans / — est austeritas in wltu, et secundum multos est secundum instans, eciam est pena [...] K Wa. fehlt Ma3 B9 P

S M W K

que sacrilegis infligitur] sacralegis inflegitur S4 exilij ] exilego Ml9 wltu] + grimhait Sgl Wa. fehlt K4 Acermonia IV13

fp

Acrisia est quando homines habent oculos apertos et non vident, quod magi faciunt cum suis incantacionibus; eciam dicitur Arrisia MI

A 146

M Sb3 W I K

A 147.1

46

Wo4

scharplichin Brl]

Kh2

Acrisia

A 147.1

— est quedam infirmitas et causatur, quando homines habent oculos apertos et non vident, quod plures faciunt per incantaciones, et alio nomine illud dicitur Arrisia Sb3 — est cecitas mentis faciens homines apertis oculis non videre et illud, quod in prospectu est, sicut faciunt magi cum incantaci« ibus suis, et dicitur Acrisia quasi arisia W — [...] vident / + ut magi faciunt incantacionibus suis ; edam quando homines habent in manu rem alienam et non vident X K

A 147.2

A 148

A 149

A 149.1

M Sb3 W I K

apertos Ksl ] aupertos Ma6 cum Ksl ] in Ma6 Acrista infirmitas B2 ] fehlt sicut] quod Y incantacionibus .S#7] incantatoribus .S7 suis fehlt Arrisia] arista Wa. fehlt K4 habent oculos apertos et] apertis oculis W13 Hll ] fehlt W13

at

Acuere spyssen uel scherpen °uel °eciam °cumulare °(Y) P — spitzen uel eciam cw/wulare P-E — r scherppen uel scharff machen Mal / scherpen Ma3 (S)

S P P-E Kh2

Sigle fehlt Mal Ma3 — scherpen Wo4 BIO cumulare M25 ] commulare E2 Sol Acurere

fq

Acucies ein scherpp — ein spicz uel scherpf

S M P P-E Kh2

Acusies B9 scharffen S4, spisse Ma3 — scharff Dl ft ft scherp sin E2, scharpf sin Sol ft

ms

Aculeus est stimulus uel peccatum, ein angel / + als ein bin hat, ein stieffte S-X + sicut apis habet K — est stimulus uel peccatum, °eyn °stifft °(Sb3) uel eyn angel, sicut apis habet, uel est genus tormenti, scilicet patibulum / + Inde Aculiatus .i. aculeo munitus, ut est apis W M WI — en angel P

S M Sb3 W I K P P-E

Acutus B9 als ^-Z] uel Mal ein stieffte fehlt S4 + sicut apis N1 Wa. fehlt (Blattverlust) Ma2 eyn stifft fehlt Dl sicut apis habet] also eyn bäum Ksl apes habent M19 habet Dl ] fehlt Ma6 + eyn sper galge Ma6 apis habet] apum eyn stifft fehlt Mei stimulosus Acculens K4 est stimulus uel fehlt K4 Wa. fehlt BIO Aculius (auch Rl)

f p

Acregula est quedam auis, que alio n o m i n e dicitur lucina

Acrisia fehlt

Sgl

incantacionibus bis vident

Sb3 I

SI

Mei

(W-X)

A 150

W

vgl. 141.1

Acregula für Acredula

nt

Acumen scharff uel spicze uel eyn ort 0et 0tantum °valet 0sicut °acies °(Ma3 B9 P) 47

A 150

Acumen — -inis scherffe °uel °spitze °(W-X I) uel eyn ort [...] acies. Inde nomen diminutiuum Acutella M WI — significai tantum sicut acies, spicz uel scherppf. (neuer Wa.:) f p Acutella est diminutiuum ab »acucies« Sb3 K — scherph oder spicz, °sicut °acies °(Y)

A 150.1

A 150.2

A 150.3

S W P

spicze] hoge B9 uel bis acies S4\fehlt scherffe] fehlt Sgl, scherpfin Bs9 Me5 uel spicze fehlt BIO

con

Acsi .i. tamquam, ueluti, quasi quemadmodum

W K

quemadmodum Sgl ] quam admodum SI Aci W9M37

fp

Acupicta est vestis acute texta uel consuta M — est vestis acu textilis uel acu ornata. Eadem et Frigea dicitur. Huius enim artis periti Frigij homines dicuntur siue quia in Frigea inuenta est. Vnde et artifices, qui illud faciunt, Frigiones dicuntur. Vnde Virgilius (Aen. iii 484)\ Frigia/Mque clamidem; wulgariter ain gelismet gewand W — est vestis acute texta, gestrickt cleyt /

M SbJ W

acute texta Ksl ] cum acu contexta Ma6 acuta M19 texta] texata uel texta Acubita SI textilis Sgl ] textibilis SI et Frigea Sgl ] effridea SI Frigea für Phrygia Frigiones Sgl ] friliores SI Frigiamque Bs9] frigimaque SI, frigidamque Sgl gelismet] strickt Mel

m s

Acuped/i/s est cursor, quasi acut«s pedibus M W — .i. uelox, quasi acutis pedibus currens /

M

m s Acupedius Ksl ] o t Acupedens Ma6 Ma6 Acupideus Acuberius SI

Sb3 W

A 150.4

A 150.5

et] + in S4

W W9 M37 (K)

+ gelich Sgl

acutus pedibus Ksl ] acutis pedibus currens

adv

Acurate, -tius, -tissime ./. diligenter, studiose, curialiter, °(Sb3) MW1

M W I

Wa. M19] fehlt Ma6 Ksl, fehlt (Blattverlust) curaliter SI Sgl composite fehlt SI curaliter

°composite

Ma2

p pr Acuratus, -ta, -tum .i. diligenter procuratus. Et aliquando est nomen, et dicitur tam ille, qui procurai, quam ille, cui procuratur M W I — -a, -um .i. diligenter procuratus M W

A 151

Mal

m s

S P P-E

nomen] vnum nomen Ma6 et dicitur tam ille Ksl ] tunc significat ilium Ma6 ille, cui Ksl ] quam ilium qui Ma6 qui] cui SI quam ille] uel SI

Acutus spicz uel scharff — spiczig uel scharpff Wa. fehlt M-Y WIK

Sb3

spiczig N1 spicz fehlt BIO — spiczig Sol

48

quam

Acus

A 152

f q

Acus ./'. valde acutus, eyn naide + uel kaf. Wersus (C/T »Acus«): Est acus hoc palea, acus hec sutoribus apta Kh2 — quando est generis feminini, tune dicitur nadel, et sic est quarte declinacionis; sed quando est generis neutri, tune significai paleam, et sic est tercie declinacionis Sb3 — ein nadel uel est palea, tune habet aceris in genitivo,am vel spewr, et est n t K

S M W K

Sigle S4\ m q Mal — est valde, est natele Ma3 .i. S4] eyn Mal + uel sprewen n t DI lai. Int. fehlt Sgl Wa. Hll] m t Acus dicitur palea seu purgacio frumenti, sed acus, -vi, feminini generis, instrumentum aptum ad suendum. Wersus: Est acus hoc palea etc. IVI3, n t Acus sprewer palea frumenti (neuer Wa.:) f q Acus al .i. subula K4 uel est] alio modo V .i. am W9] ein Hll spewr] fehlt K9 M37 Abi, spriger W9 et est n t] (neuer Wa.:) f q Acus instrumentum suendi K9 naide] fehlt RI, neuel Wo4 Vers (wie Kh2) vorh. bei 153 BIO Bri

P

A 153

A 153.1

A 153.2

A 153.3

A 153.4

A 152

nt

Acus .i. palea, rspru / kaf Ma3 P, tune habet aceris in genitivo + Wersus (C/T »Acus«): Est acus hoc palea, acus hec sutoribus apta W — aceris est pallea, spruwe. Wersus (Cath. »Acus«)'. Paruula pungit acus, gallinis spargitur acus I — .i. palea, sprúwer, et tune [...] P-E Wa. fehlt (enthalten in 152) Sb3 K Wa. fehlt (vgl. 152) Kh2

S M W P P-E

Wa. fehlt B9 NI .i. palea, spru .SV] ein naide, eciam est palea Mal spru] am B5 Wa. fehlt (vgl. 152) Dl .i. palea, spru ] est purgamentum tritici dictum alio nomine palea Ma6 spru] fehlt M12, sprúer SI Bs9, sprúwel Sgl, spriurg (?) Me5 kaf] + sprfier RI tune bis genitivo fehlt Wo4 spruwel Sol

ms

Acitus .i. aduocatus

K

vgl. 102, 105.1

m s

Accinctus .i. paratus ad bellum

K

vgl. 99

K

K4 (K)

co p Accola dicitur vicinus. Wersus (!): Affinis cultor in quo non est natus iustor (!) K4 (K) K

vgl. 109 vgl. Cath. (»Accola«): dicitur enim accola (...) vicinus, propinquus, ciuis (!), affinis, cultor loci in quo non est natus, cultor (!) alienus

adv

Acutim uel Acute .i. cito uel velociter

Kh2

vgl 119.3

A 153.5

Kh2

Adaugmatis dicitur augmentum, ut in passione saneti Cristofori habetur K K

Wa. fehlt

K4

49

A 154

A 154

A 154.1

Adamas

mt

Adamas ein edelstein — est lapis uel gemma nobilissima Sb3 — est lapis quidam durissimus splendorem habens cristallinum et colorem habens ferrogineum, rüßvarw X / rosfarb Y. Numquam maioris quantitatis visus est quam est magnitudo nuclei auellane. Nullo ferro secari potest, sed sanguine hircino rumpitur W — est lapis preciosus, eyn dyamant I — edeler stain K — r en sten / est lapis preciosus P-E P (außer Kh2 Bri)

S M W K P

— lapis preciosus B9 edel gestain M19 Drl quidam] preciosus Sgl ferrugineum Y — edelstain Hll — lapis preciosus K4 — est lapis preciosus Wol BIO

ns

Arunis et igne usque ad lineam ab intra in altar/ sculptam, et linea dicebatur arula, ain r glfit scherb X / glüt herd Y uel ain glflt pfann W / — est patella carbonum uel est parua ara — ain hertstat vel ain fürpfann P-E R1

S M

Wa. fehlt B5 Wa. fehlt Dl

W

in Sgl] fehlt S1 sulcus 5 £ / ] scultus SI anteriori Sgl a terra Sgl ] ad terram S1 SI, altare Sgl arula aurula Sl

P

A 745

Sigle S4\fehlt Mal phanne fehlt Ma6

ein inet fehlt N1 fundo et fehlt Sgl prunis Sgl ] brunis SI

ab interiori] ab altari B9\ altaris

ein hert uel fehlt Wo4 BIO

P-E

hertstat] hertt M25

pfant M25

f p

Aruina smer / + scilicet vlomen Ma3 B9 P (außer P-E) + .i. pigwedo /

S

Sigle S4] fehlt Mal

P-E

— ain smer laib M25

A 745.1

smer] smalt Ma3

Arugo orsmalcz Sb3 — .i. aeris rubigo vel tempestai aeris vel eciam dicitur esse inmundicies auri P-E Arugo für Aurugo P-E f t tempestas Sol ] tempesta E2

A 745.2

A 746

ns

Aurum gold

P-E

vgl. 895

ft

Arando ror + Wersus (Grec. Vet. x 293) : Crescit arundo, natat erugo, volat hirundo K + uel ein rod Kh2

M25 (P-E)

vgl. H 23.3 S Sigle S4 ] fehlt Mal

A 746.1

A 747

Arondo S4

P-E

f t Arunde E2

ns

Arundinetum est locus, vbi crescunt arundines — rorach Sb3

I

Sigle fehlt

ms

Arundineus ein ding von ror gemacht P — en dink, dat van rore maket is — ain ding, daz gemacht ist von rör P-E — eyn dink van rore maket Kh2

S

Sigle S4] fehlt maket Ma3

Mal

Arondinius S4, Arundinus Mai

230

M

WI

daz von ror gemacht ist N1

Arundineus M Sb3 W K P P-E

A 748

m t

— roren, eyn ding, daz von rore gemacht ist Ksl daz von ror gemacht ist M19 rorach Dl m s Arundines — von ainem ror gemacht Sgl ding] + daz SI das do von rör ist gemacht Mel das von ror ist gemacht K9 Arundinus Ma4 — eyn dink van rore gemaket BIO roren gemachet RI gemaket Wo4 Br I — est res, que facta est ex arunda Sol gemacht] prait M25

Aruspex ein r widder dichter / wedder wicker Ma 3 B9 P / + est, qui prenosticat futura ex garritu auium S-X — ain wetter dichter. Inde Aruspices nuncupawtur quasi horarum inspectatores: dies et horas in agendis negocijs operibusque custodiunt et per singula tempora quod obseruare debeawt, hoc intendunt. Hij eciam exta peccudum inspiciunt et ex eis futura predicant W — .i. diuinator, ein weter dichter I — qui prenosticat futura ex garritu auium K — est aliquis perpendens futura in aere P-E

vgl. 912, 913, 914 S Sigle S4] fehlt Mai M eyn zefiberer Ksl, weyterdichter Drl Sb3 wetterichter (?) W Aruspices Sgl ] Aruspicens SI nuncupantur Mel ] nuncupatur SI, nuncupati Y Sgl ] quarum SI debeant Bs9] debeat SI Sgl predicunt Sgl ] dicunt SI

A 749

ms

A 747

quasi

Aruus acker, ertrike — achker K Wa. fehlt S-X M WI

S Kh2

Wa. zit. nach Ma3 Arulus

ertrike fehlt N1

A 749.1

ns

Aruum dicitur campus, vbi rusticus arua colit; eciam ponitur pro mundo M-X — est campum aridum Sb3

A 750

ft

Arx hohe uel böge / + summitas Ma3 P M — est sumitas, ein hoch uel ein pug oder krumpp Sb3 — est summitas, die hôchi W — .i. rocca siue turris uel libra habens duodecim vncias. Wersus (Cath. »Arx«): Ars docet, arx munit, arcus tegit et ferit idem. As obulus, pondus, punctus, possessio tota I — hôch K — .i. sumitas vel dicitur esse structura super muros contra hostes, et dicitur ab »arceo, -ces, -cere«, quia arcet hostes P-E — .i. summitas Kh2

vgl. 713.2, 728 S — hoch NI M dt. Int. ] die hôch an ein pogen M19 Drl summitas fehlt Ma6 Ksl Ma2 I vgl. 728 und 751 .i. rocca siue turris] est summitas, ein böge 12 rocca emend. ] rocta pondus 12] pundus P Wa. fehlt BIO — eyn boghe Wol also hoghe Ma4 uel böge fehlt Bri P-E + ain ârgker M25

231

A 750.1

A 750.1

A 750.2

A 750.3

A 750.4

A 750.5

A 751

A 751.1

A 751.2 A 751.3

A 752

Arrabo

FT

Arrabo vadimonium pro coniugio

K

vgl. 715, 715.1

m s

Archiater .i. niger dyabolus

K

vgl. 658.3

n t

Arie/ dicitur leo et quandoque ponitur pro viro forti, ut patet 3° Paralipominon (i Par 11,22). Eciam ponitur pro Ierusalem; vnde Ysaie 34° (29,1)\ Ve Anzi. Eciam dicitur altare Ezechielis 63° (43,15). Eciam dicitur machina bellica, qua perforatur murus K

K

vgl. 688.2 Wa. fehlt Hll K4 Sigle K9] fehlt W13 Ariel Abi ] Arien W13 K9 W9 M37 Ve Ariel Abi] Aue Orien IVI3, Aue Arien K9 W9 M37

fp

Arpia est auis marina wltum hominis habens, que talis nature est, quod primum hominem, quem videt, interficit K

K

vgl. H 23.2

n s

Artabolum notstal

K

Wa. fehlt

Mt

As ein scherff; est libra habens 12 vncias + Versus (Grec. Nov. 148v)\ As obulus, pondus, as est possessio tota MW + Wersus (Grec. Nov. 148"): As obulus, pondus, punctus, possessio tota Sb3 + et est equiuocum, vt patet in ilio versu (Grec. Nov. 148v): As obulus, punctus etc. Kh2 — r .i. ebulus E2 / ain holer M25 vel libra habens duodecim vncias P-E Wa. fehlt (vgl. 750) I

W P P-E

scherff] helbling SI Sgl vncia SI lat. Int. fehlt Wo4 — est equiuocum. Aliquando est idem quod obulus uel quarta pars denarij ; vnde in ewangelio (Mt 10,29): Duo passeres pro asse veniunt; vnde Versus : Accipe tres asses, ernes carnes et ignibus asses. 2° modo est idem quod pondus, quo utuntur apotegarij. 3° modo est idem quod punctus in thessere. 4° est idem quod passio; vnde Versus (Grec. Nov. 148"): As obulus, pondus, punctus, passio tota Sol duodecim M25\ fehlt E2 + vel pondus vel tota possessio E2

Wa. fehlt

K

K

K4

K

Hll

heb

Aza est tollens / a c t u r a m aut plasmacio

Kh2

facturam emend. ] fracturam

heb

Asohia facit dominus uel faciente domino

Kh2

Kh2

heb

Ascolon ignis ignobilis

Kh2

ignis] + uel

Kh2

fp

Ascella .i. humerus, assel uel die schulder — .i. humerus, dye aschel r uel dy schulder / vnder den schultern Y, et quandoque accipitur pro ala auis M 232

Ascella

A 752

— aschel oder schul ter oder flug Sb3 — est humerus, die achsel. Et est ista pars hominis, que est sub brachijs, vchs. Aliquando capitur pro ala auis W — die achsel uel schulter, locus sub brachio, uel aliquando sumitur pro ala auis / — schulter payn K Wa. fehlt Kh2 vgl. 808.1 die schulder] schuldern S4 S M dt. Int. ] df asseln uel scholdern Ksl + uel d^ stat vnder den armen Ksl schulter B2] schul Sb3 W hominis] humeris Sgl 9chs Sgl] fehlt SI, uchsel Mei P — eyn schulder Wo4 BIO assel fehlt Wol schulteren RI P-E achei M25 uel die schulder fehlt E2 Sol

A 753

A 754

at

Ascendere uffstigen

W P P-E

nt Wa. fehlt Bri vfgän E2

nq

Ascire .i. vocare, ynladen uel r inbylden / in bidden S-YP Sb3 — zu laden uel ynpilden — -eis, -ciui, -tum .i. adiungo, acquiro / — .i. vocare, adiungere, in laden K — .i. invocare, in laden oder in bitten uel jüngere M25 / invitare vel iungere E2 Sol P-E Kh2 — .i. inuitare, inladen

S

vocare \ fehlt B9, invocare Ma3 ynladen S4 ] laden Mal bidden] pyten NI Wa. fehlt Dl Ascidire inbylden] ein windelen Mei — .i. adiungere K4 in laden] riiffen Hll — inladen Wo4 BIO vocare] invocare X in laden] in lauden, in laden M25

M SbJ W K P P-E

A 754.1

A 755

Asilum fridhof

ynbynden S4 B5 Ks2

in

RI (P)

P

vgl. 759

fp

Ascia reyn kin ysen uel ein hals jsen / eyn kirn yseren Ma3 B9 P uel eyn sulax — est instrumentum carpentarij bis acutum, eyn durch slag uel eyn bart M — ein durchslag, et est instrumentum carpentarij, oder ein daxel oder ein parten Sb3 — ain bigel, ain trechsel, dieta ab astulis, quas a ligno eximit; cuius diminutiuum Asciola ain bart uel ax W — est instrumentum carpentarij, eyn phart, uel dicitur ein holtzern sege. Vnde (Ps 73,6): In securi et ascia deiecerunt eum I — hals eysen oder ein sewl achs, r bis acutum X / securis bis acutus Y K — est instrumentum carpentarij, ain r zberch agxt M25 / bestos ysen E2 P-E 233

A 755

Ascia

P P-E

— eyn kin uel eyn sulax Ks2 — ein schin eysen NI eyn kin ysen S4] klammer Mai kin fehlt B5 uel eyn sulax S4] fehlt Mal eyn durch slag] fehlt M19 Drl eyn bart] eyne barthe Ksl, ein hakchen DI + eyn sfile aczt Ksl + eyn kile ysen Ma2 vgl. 755.1 a i n b i g e l fehlt Sgl trechsel] + tessela X ab fehlt Sgl bart] biel bart Sgl, fili Bs9 hals bis achs Hll] est instrumentum carpentarii W13 sewl achs] twerich hakchen K9 Abi bis acutus K9 ] fehlt K4 kirn yseren] comisern BIO, knopiser Bri stos ysen Sol

fp

Asciola, -le diminuìiuum, .i. parua ascia

I

vgl. 755

m s

Asciolus diminutiuum / + ab »ascia« Y

K

Sigle K4] Inde (Wa. nach 755)

a p

Asciare .i. dolare uel leuigare, rbehofeln / hoffein — .i. dolare uel leuigare, schlecht machen W — .i. dolare, hobeln I — hoblen K — .i. dolare uel leuiare P-E RI — .i. cum assia laborare Kh2 Bri

S

lat. Int. fehlt B9 leuigare Ma3] leuare Mal, lineare S4, leuiare Ks2 B5 behofeln S4] hofein, hobeln Mal, behoueren Ma3, fehlt NI hoffein Ma2] siecht machen Ma6, behobeln Ksl, + uel schlegt machen Drl dolore Wa. ] oder hoblen (bei 754; Zeilensprung?) W13 — slicht maken Wo4 BIO houelen Wol + bestoessen oder hSblen M25 assia für ascia

S M W K

A 755.1

A 755.2

A 756

M Sb3 K P P-E Kh2

A 756.1

A 756.2

A 756.3

A 756.4

/

K

W13

M

f p

Astuta est illud, quod cadit de ligno, cum dolatur M — ein schaytten Sb3 — [...] ligno, ain spän uel schit W — eyn spane cadens de ligno, cum secatur / — schaiten, .i. quod cadit de ligno, quando secatur K

M W K

+ eyn span Ma6 dt. Int. fehlt Sgl Wa. fehlt Hll K4

n s

Asti/lnium ain abschlag

W

n s Astulnium Sgl]

ns

Asti/linum idem (nach 756.2)

W

n s Astulinum Sgl ] uel Astolinum (nach 756.2)

f p

Ascopa, media correpta, est vas simile vitro uel flasconi M W + et ponitur in libro Iudith (10,5) W-X — est vas simile vasculo uel vitro. Iudith x (10,5): Imposuit itaque abre sue ascopam vinj I — est vas aquaticum K

+ seygespen

Ksl

W

Inde Astolnium (Wa. nach 756.1)

Wa. fehlt Sb3 234

SI

W SI

A 756.4

Ascopa M W I A 756.5

A 757

A 757.1 A 757.2

A 757.3

A 758

h in Asael visio dei appellator

M W

M Sb3 W

Int. Ksi ] est nomen viri et interpretatur visio dei Ma6 Asciell Asae SI

ms

Asellus ein eselchin — eselein M-Y P-E RI — esell Sb3 K — est paruus asinus WI Kh2

S M K P P-E

eslin B5 NI Wa. fehlt Dl Wa. fehlt W13 — eyne cleyn eselken Bri — .i. paruus asinus Sol

+ eyn gotseher Ksi

+ est paruus asinus RI

m i n Aseneth proprium nomen P-E — precipitacio uel ruens siue ignis

Kh2

mt

Asglites .i. ydropicus / + ain basser suchtiger M25

P-E

vgl. 771.4

P-E

Asglites M25 ] Astrilites E2 Sol

heb

Aser eyn cartzer uel carceratus

Kh2

Sigle Liti ] fehlt

fp

Asia ein lant, r das dritte deile der werlde / des drudden dels van der werlt B9 Ma3 P, versus orientem — eyn lant dez r dritten deils / drittail Sb3 der werlnt, versus orientem M-X — est tercia pars mundi uersus orientem / — ein lannd, das drittail der welt K — est tercia pars mundi versus orientem et interpretatur sustollens dominum uel gradiens dominus Kh2

S M W K P P-E

A 759

flascone M19 correpta] producta SI vitro uel flasconi] vitri uel astuli SI vasculo emend. ] fasculi ffasculo 12)

ns

Kh2

Int. Liil ] tascer uel casseratus

— ein land, est tercia pars N1 van fehlt Ma3 versus orientem fehlt S4 orientem] orizentem et orientem Mai Wa. fehlt Dl — est tercia pars terre versus orientem Sgl das] der SI der dritteil der werlt Mel a p Ascia W13 ein lannd fehlt K4 Wa. fehlt Wo4 BIO — eyn lant kegen osten Bri — est quedam provincia, est tercia pars terre usque orientem Sol der tritt tayl von der belt M25

Asilum fridehuß, est ecclesia secundum Papiam (»Asylum«) + et dicitur ab »a«, quod est sine, et »sylon«, tractus, quia nephas est inde aliquem trahere. Sed hic Asilus est musca stimulans boues uel perturbans apes uel dicitur fucus. Wersus (Grec. Vet. xii 316): Turbat asilus apes, miseris succurrit asilum M — ein fridhaus. Sed secundum Papiam (»Asylum«) dicitur ecclesia. Et dicitur ab [... (wie M)] trahere. Sed Asilus masculini generis est 235

A 759

Asilum

— —

— — —

musca stimulans apes. Wersus (Grec. Vet. xii 316): Turbat asilus apes, miseris succurrit asilum Sb3 est domus refugij et dicitur ab [... (wie M)] W est domus refugij, quam Romulus fecit, sed modo ecclesia. Et dicitur ab »a«, quod est sine, et »silen«, quod est tractus, quia non sit fas alicui ibi tangere et offendere alium. Sed Asilus est musca, t. eyn breme. Wersus (Grec. Vet. xii 3J6): Turbat asilus apes, miseris succurrit asilum I vreden hus P est locus sacer, vnde non licet aliquos accipere, r ain freyung M25 / ain frystatt E2. Versus (Grec. Vet. xii 316): Asilus turbat apes, miser« succurit asilum P-E vrede stede uel eyn vrede hus. Vnde (Grec. Vet. xii 316): Turbat asilws apes, miseris succurit asilum Kh2

Vgl. 754.1 S — est latus refugij et capitur pro ecclesia Ma3 fridehuß fehlt Ks2 lat. Int. fehlt B9 M freyhau s D] est ecclesia secundum Papiam fehlt M19 Sed hic Asilus Ma2] (neuer Wa.:) m s Asilus Ma6 Ksi uel perturbans apes fehlt Ksi Ma2 perturbans Ml9] turbans Ma6 uel dicitur fucus M19\ ein humel Ma6, eyn breme Ksi, fehlt Ma2 Sb3 tractus] tractatus inde] in W Stichwort] Asilus (Sigle m s korr. in n s) SI »sylon«] solon SI perturbans apes] perturbans boues SI fucus] sucus (!) SI Sgl asilum] asilus SI K secundum Papiam fehlt K4 P vgl. 754.1 Wa. fehlt Wo4 BIO — eyn britteren huß RI — eyne frede stede Brl P-E dt. Int. ] locus libertatis Sol miseris emend. ] misum E2, miserum Sol M25 Kh2 asilus apes Ki3] asiles apum

A 759.1

A 759.2

A 760

m s

Asilus dicitur musca, que stimulât boues et consumit mel apum — eyn hummel, scilicet musca magna Ks2 (S) — bremm, commedens mella apum RI (P) — dicitur esse musca grandis, que solet mordere boues P-E — eyn hummele Kh2 Brl

K Kh2

Stichwort] + media producta W13 + ader wespe Brl

ns

Asilium est domus factum ex osseribus

P-E

— ain bittim (?) hafiß M25

m s

Asinus eyn esel + et dicitur ab »a«, quod est sine, et »sinos«, sensus, quasi sine sensu, .i. racione P-E — idem (nach 757) Sb3 Wa. fehlt K

S M

Wa. fehlt Ks2 Ma3 + et dicitur ab »a«, quod est sine, et »senos«, sensus, quasi sine sensu Ma6 Asina D1 Wa. fehlt Sgl Wa. ] fehlt Wo4 BIO, m s Asinus, Asina patent Brl vgl. 944.10 ab Sol] abe E2 sensu M25] sensus E2, spiritus Sol

W P P-E

A 761

fp

K

P-E

asseribus Sol ] asibus E2

Asina ein eselynne Wa. fehlt K 236

+ Inde

A 761

Asina

A 761.1

A 761.2

S M W I P

Wa. fehlt Ma3 Asinina B9 Wa. fehlt (vgl. 760) Dl Wa. fehlt Sgl Sigle fehlt Wa. fehlt (vgl. 760) Brl eyn esel moine Wo4

ap

Aspectare significat aspicere, ansehen MW1 + et componitur Aspicere cum con-, re-, pre-, sub-, pro- et de— significat idem (nach 768) Sb3 — .i. inspicere uel conspicere Kh2

M W

ansehen Ks] ] fehlt Ma6 M19 Dl inspicere Sgl

fp

Asma est morbus siue infirmitas cordis, hertz geschwer

W

hercz gespan Mel, hercz gsperr M12

/

W-X

A 761.3

np

Asmatizo kichen

A 761.4

ms

Asmaticus dicitur ille, qui grauiter spirat et hanhelitum suum amittit et trahit; et illud provenit ex superhabundancia sanguinis P-E

A 761.5

heb

Azir vinculum uel vinculatus

A 762

ms

Asper scharff + uel boze Kh2 — wichs oder scharph

A 762.1

W

Kh2

K

Asperus idem (nach 762). Inde Asperare

/

I

vgl. 763

ns

Aspera sunt fistule dulces, °zote °pipen °(P-E Kh2)

P P-E

Wa. fehlt Brl Aspara E2

A 762.3

nt

Aspar est paries factus ex asseribus

A 763

ap

Asperare scherffen — scharff machen Sb3 W Wa. fehlt (vgl. 762.1) I

M

— scharff machen Dl

A 762.2

A 763.1

A 764

lat. Int. fehlt Wo4 BIO

fistula/?;

dt. Int. fehlt Wo 1

P-E

+ uel scharph machen Drl

Asperitus trint alse ein stole

Ma3 (S)

S

n s Asperitus Ma3

ap

Aspernare versmehen / + .i. despicere B9 P / — .i. dedignare uel spernere, versmehen — .i. despicere Kh2

S M Sb3 W I K P P-E

vorsmey B5 d p Aspernari d p Aspernari d p Aspernari Y d p Aspernari Wa. fehlt HU Wa. fehlt BIO versmehen fehlt Ma4 .i. despicere fehlt E2

237

P

.i. despicere fehlt Wo4

A 764.1

Aspernata

A 764.1

part Aspernata vorsmad

A 764.2

co t

Aspernalis et hoc -le, aptus ad spernendum

A 765

f t

Aspernacio versmahunge + .i. dedignacio / + .i. despeccio P — .i. despeccio Kh2

S P P-E

Sigle S4] f p Mal versmahunge fehlt Ma4 .i. despeccio fehlt versmahunge fehlt E2 M25

at

Aspergere besprengen; composita sunt hec: con-, re-, in-, dis- etc. — sprengen; et componitur cum con- [...] M-YSb3 — besprengen K IP-Y

S W I K P P-E

sprengen NI composita bis dis- etc. fehlt Mai in-, dis- etc. fehlt B9 sprengen SI composita sunt hec] et componitur cum alle Hss. besprehen sprengen K4 dis-] + a- Ma4 sprenglen (!) M25

ns

Aspersorium eyn r sprengewedel / sprenghel Ma3 B9 P — eyn sprewaßer uel wedel / — ain wichwedel P-E

S W P P-E

sprengerwedil Ks2, weyhwadel NI wichwadel SI Mei Bs9 — patet Bri + uel en quispel Ma4 Aspersonium E2

A 767.1

ms

Asopus dicitur esse quidam fluuius

A 768

at

Aspicere ansehen; et composita sunt hec: in-, con-, per-, re-, sub-, pro-, de— ansehen KP-Y Wa. fehlt (enthalten in 761.1) I

S

Wa. fehlt B5 auß sehen NI composita sunt hec fehlt Ma3 B9 sub-] sus- B9 composita sunt hec] et componitur cum alle Hss. composita sunt hec] et componitur cum alle Hss. sub-] sus- E2 de- fehlt E2

A 766

A 767

M W P-E

A 768.1

A 768.2

BIO (P)

MS

Asperiolus eyn eychorn IK — ein ekeren Ma3 (S)

S

Asprigulus Ma3

ns

/

Wo4 BIO

+ ader eyn wedel RI

P-E

Sb3

Aspicium est diuinacio facta in volatu auium — .i. futura in auibus cognoscere Kh2

vgl. 917

A 769

np

Aspirare den geist uffgeben °uel °genen °(Sb3) 238

P-E

re-] pre- Mai B9

Aspirare — — — — S M W I P P-E

A 770

A 770.2

et Respirare est regiescendo spiritum et anhelitum trahere W .i. fauere, anhelare, conari deuettire uel valde spirari, den geyst off geben / geist aufgeben K .i. spiritum emittere vel vauere P-E

Asperare Ma3 — den geyst vff gehen S4 B5 genen ] gywen Ks2, gunden N1 — edemen, geysten vff geben uel gunnen Ksl — den gaist auff heben uel den adem czu ym czichen D1 genen ] gewen uel gunnen Ma6, gaimen Ml9, gewen Drl reqiescendo Sgl ] de quiescendo SI trahere] tradere Sgl nt conari 12] tonari deuenire emend, (vgl. Cath. »Aspiro«)] deforari (auch 12) den geist fehlt Wo4 uel genen] fehlt BIO, ader giwen Brl vauere für fauere

FT

Aspis ein slange — est serpens, quo nullus venenosior invenitur r inter X / preter Y basilijcum et regulum, wulgariter belcz W

W

venenosior Sgl ] invenenosior SI wulgariter belcz Sgl ] fehlt SI Sigle fehlt — est idem quod serpens Sol

/ P-E

A 770.1

A 769

ms

Aspergus .i. boletus uel piscis uel herba / — swamm, .i. boletus K — r est paruus piscis X / en klene visch Y Wa. fehlt Kh2

K P-E

Wa. fehlt HU paruis E2

p

Asportare —

K P-E

./.

.i. furari

Wa. K4 ] fehlt a p

regulam Y

P

+ tuber et bumbus W13

auferre P-E

K

W13

Asparagus egerling

A 770.3

basiliscum Sgl ] basilicum SI

R1 (P)

A 770.4

n s

Asfaltum lym

A 771

M s

A s f u t u s listig uel behende — listig Sb3 P-E Wa. fehlt K Kh2

Kh2

vgl. 802 S Astutus Ks2] Austutus Mai, P lichtich BIO

Assutus S4

uel behende fehlt

N1

+ swinde Ma3

m s

Astinus .i. ciuita/ensis et dicitur ab »astin« grece, quod est ciuis latine P-E

P-E

ciuitatensis M25] ciuitaensis E2, ciuitansis Sol

A 771.2

g in

Astin grece est idem quod ciuis latine

A 771.3

gin

Ascli grece significat vterum latine, .i. vas concauum latine

P-E

vterum für vtrem

A 77I.i

+ Inde (es folgt

239

771.4) E2

P-E P-E

A 771.4 A 771.4

A 771.5

A 772

Asclides m t

Asclides h o m o habens m a g n u m v e n t r e m admodum vrne, et dicitur ab »ascli«, quod est vter vel vrna, et »thesis«, posicio, quasi aliquis positus in m a g n o ventre, sicut est ydro/»/'cus v e l h o m o pigwis P-E

P-E

vgl. 757.2 E2

co p

Ascliformica .i. doleator vel aliquis faciens v r n a i ; et dicitur ab »ascli«, quod est vter, et »formo, -as, -are«, quasi f o r m a n s et faciens vrnas P-E

P-E

vrnas Sol ] vrna E2, + ain schafler M25

a p

Assare braden

K P

Wa. fehlt K4 -- patet Brl

Assarium eyn brade ysen

A 772.1 A 773

A 773.1

A 774

A 775

ydropicus Sol ] ydropricus

/

Assatura ein braden

K P-E

Wa. fehlt Hll bratung Sol

n t

Ascribo .i. b o n a alterius m i c h i tribuo, .i. me iacto, -as, -are

P-E

+ proprie dicitur in wulgary rumen M25

co p

Assec/a ein k n e c h t uel nachfolger — eyn knecht oder mayt, der nach folget hern oder f r a u w e n — nachvolger, .i. seruus K

K4

S Sb3 P P-E Kh2

Assecla Ks2] Assecula Mai S4 nachfolger ] eyn na uel gher Ma3 nachvolgen Assecta Wo4 BIO ein knecht uel fehlt fVo4 ein knecht] .i. seruus E2 Sol nachfolger] naht fogel Sol — eyn nauel (?)

m t

Asser ein brede

K

Wa. fehlt

Asseres W

A 776.1

et Sol ] est E2

f p

A 775.1

A 776

admodum M25 ] fehlt E2 Sol

K4 rladdim

Wa. Bs9] fehlt SI Sgl

Y / piine Mel

W

M12

AT

Asserere .i. a f f i r m a r e , r bestetigen / beuesthegen Ma3 B9 P + uel b e w l r e n W-Y + uel plantare / — pestatigen oder pewaren Sb3 — .i. a f f i r m a r e P-E Kh2

S K P P-E

Assere S4 .i. affirmare fehlt .i. affirmare fehlt a t Asserare E2

adv

Assertim wyBlichen oder w e r l i c h e n

WI3 Wo4 BIO

240

I

P-E

/

Assequi

A III

Am

dt

Assequi nachfolgen

A 778

adv

Assertiue ./'. vtique, rwisliken / gewislich S-X Sb3 uel werlich — .i. utique, wisseklich uel warlich W — .i. vtique, gewisleich K — .i. vtique, wisliken JCh2

Wa. fehlt (vgl. 776.1) I S M Sb3 W K P P-E

A 779

Assertiue 54] Assertiua Mal .i. vtique S4] fehlt gewislich] beweslichen S4 uel werlich fehlt Ks2 wisliken] vorwair Ma6, gewyslich Ksl Assertire wissenlich Mel lat. Int. fehlt Y — wisliken Wo4 — wonliken BIO wisliken] fehlt Sol, gewislich E2

Mal

wisliken Ma3] fehlt

B9

m q

Ascensus ein rvpstiginghe / offerstendunge S-X et componitur ab »ad« et »scando« — ain ufgang W — ein of stigen, et dicitur ab »ad« et »scando« I — aufsteigung K

S

Wa. fehlt (vgl. 779.1) B9 Assensus Ma3 S4 lat. Int. ] bei 778 Mal, fehlt Ma3 ein auf steigen Drl ab] cum Ma6 Zusatz ] et dicitur ab »a«, quod est scando

Wa. fehlt (vgl. 779.1) P M Sb3

A 779.1

mq

vpstiginghe zit. nach Ma3

offordenunge

Assensus ville B9 Ma3 P — et Consensus differunt. Wersus (Grec. Vet. ix 93): Assensum dictis, consensum die fore factis K-X — dicitur esse confirmitoy verborum, cum alicui redeatur, quod verba alterius sint bene mota P-E — volbor uel wille Kh2

vgl. 779 S wlbort Ma3 P — eyn volbort mit worden Brl P-E confirmitas emend. ] confirmis E2 Sol, confirmatas M25

A 780

a q

M

K P-E

volworten] enpfinden NI besten S4] uel gesten Mal — siner wort gesten Ksl — folie wortin uel verhengen Ma2 — entphinden DI + uel gesten Drl — vergunen M12 — gesten Bs9 — gestain Me5 + et componitur ab »ab« f»ad« Mel) et »scando« (vgl. 779) SI Mel mit gehelen Hll .i. confirmare Sol ] fehlt E2

a p

Asseuerare r bestetigen / beuestighen Ma3 B9 P

S M W

A 781

Assentire volworten / + besten S-X — r volworten Ma6 / den willen zu dem ding tun Y — gunnen Sb3 — r gúnsten SI Mel / gunstgeben Sgl W — .i. consensum daré. Inde Assensus I — mit heln K — .i. confirmare, affirmare P-E

241

A 781

Asseuerare

+ .i. affirmare / — bestettigen vel bevestigen P-E — beuestigen uel bliuen Kh2 Bri S M W K P-E

A 782

n p S K P Kh2

A 782. I

ms

Wa. ] a p Asseueare bestegen S4 Wa. fehlt Ma6 Dl Asseruare SI Sgl bestätigung HU vel bevestigen fehlt Sol

— stetigen BS

— beharren NI

Assiduare r stetlichin / stedeclich M W triben / — .i. frequenter aliquid facere Sigle Ks2] a p Mal stetiglich K4 steteklich R1 triben] liuen (?)

stetiklichen Ks2 BS NI

Assidei sunt Iudei, qui semper cultui diuino insidebant, ab »assiduitate« dicti M W — [...] diuino assistebant /

M Sb3 W I

insidebant Ksl ] insidiebant Ma6, insistebant Y diuino bis dicti] demoni fiduitate dicti ab fehlt SI dicta Sgl mq

A 782.2

ot

Assidens .i. presens

A 783

ms

Assiduus stete uel dicke — stät. Inde Assidue statigklich adv Sb3 — -a, -um, .i. intensus, sollicitus uel diues / — stàt K — r stit oder dick oder emssikleich M25 / emsig E2

S M IV K P P-E

M W1

Sigle S4] adv Mal dicke] emßyclich NI adv Assiduus uel dicke fehlt Ma6 adv Assiduus SI Bs9, adv Assidue Mei Sgl, Assidue MI2, Assiduus Me5 dicke] offt Mel adv Assiduus ('adv Assidue HU) adv Assiduus Ma4 Wol RI — stetlich Bri adv Assidicus E2 Sol, adv Assidue M25 — i. frequens Sol

P-E stStenklich Sgl

A 783.1

adv

Assidue .i. frequenter, stedeklichen — vaken uel dikke Kh2

A 783.2

ms

Assiduus .i. diues, et tunc est adiectiuum ; et dicitur a nomine »as, assis«, quia diues habet multos asses. Alio modo tantum valet sicut intentus, et tunc dicitur a verbo »assideo, -es, -ere« .i. intendo P-E

P-E

adiectiuum M25] aduerbium E2 Sol

dp

Assimilai! r glichen / liken Ma3 B9 P — geleich sein. Asimilare est alicui similem facere verbis uel operibus. Sed Simulare per -v- est alicui similem ostendere, licet false. / + Wersus (Grec. Vet. xv 54): Asimilare bono, non asimulare laboro X K

S

d p Assimilare Ma3 B9

A 784

242

/

Assimilari W I K

P P-E

A 785

nq

S M W K P

A 786

A 786.1

Assilire .i. cum gaudio saltare + et construitur in eodem °sensu °(W) cum datiuo et accusatiuo et corripit vbique hanc sillabam -si- M W Asselire Ma3 + springen B9 Assidire M19 sensu fehlt M19 in eodem fehlt Sgl — mit frewden springen Hll gaudia K4 — springen myt vreuden Wo4 — springen cum gaudio BIO Ma4

+ godes hoghen wezen

Assolere plegen

S M 1 P-E

n s Assolare Ma3 Wa. fehlt Ksl n p Assolare Asselere E2

ms

Assolatus, -ta, -tum dicitur ad solum, .i. terram, redactus uel de soleo positus rad solitudinem / uel in solitudinem redactus W M WI K-X — .i. ad terram redactus

A 786.2

A 787.1

glichsnen SI + uel gleißen Mei a p Assimulare Wa. ] a p Assimilare geleich sein K4 geleich sein] fehlt K9 geleichen HU Asimilare bis operibus W9] différencia est inter similari per -i- et simulari per -v-; similari dictum est W13, fehlt HU similem facere] similis esse Y ostendere K9] esse W13 bono W9] bonus W13 Assilari Ma4 geliehen RI Bri — glich sen E2

ns

M Sb3 W I

A 787

A 784

uà (1)} ab M19 terram] ad terram soleo] solo terram] ad terram Sgl soleo] solis Sgl ad bis terram] ab »solum« .i. terra

Asotum est nomen ciuitatis nt

solitudinem Sgl ] similitudinem S1

/

Assistere bywesen — pey sein Sb3 P-E R1 — by stene / — pey sten oder sein K — bysytten Kh2

S M W I K P

webesen B5, beweysen N1 bey weysen uel besten Drl, by weysen Ksl + pey sten Mei Sgl Sigle fehlt oder sein ] fehlt K4, oder pey sein K9 + by stan Sol

ft

Assistrix dicitur, que sistit riuxta / circa / seruicium MI — est ancilla astans domine sue ad seruiendum; sed quidam dicunt, quod debeat pocius dici astitrix, et hoc wlt Nouus Grecista / + in suis versibus (Grec. Nov. 14v) X W — que circumstat seruicium K

Sb3 W K

assistat sue Sgl ] fehlt S1 que] qui Y

astitrix] astutrix Sgl

243

+ bi sten Ma6

A 787.2

Assessire

A 787.2

nq

Assessire .i. assidere

A 788

Ms

Assus gebraden — .i. assatus P-E Wa. fehlt W-Yl Kh2 Bri

S P

geporten B5, begraben NI Wa. ] Assus eyn brade m s uel gebraden part BIO

A 789

ms S M W P P-E

Kh2

— eyn brade Wo4

Asswetus ghewonnet Wa. fehlt S-X K Wa. zit. nach Ma3 gewonheyt NI Wa. fehlt Ksl gewonheit Maó, gewon M19 + dewanheit Bs9 gewanheyt RI, wonich Wo4 BIO gewun E2, gewon Sol M25

A 789.1

nt

A 789.2

part Assumptus .i. eleuatus

A 789.3

heb

A 790

M in Astrot eyn aptgot / + est nomen ydoli S-X + est nomen gentile (vgl. 800) I + nomen dyaboli K

a791

P-E

Kh2

Asur diues uel beatus siue tollens robustum aut negociator

Kh2

S M Sb3 W I K P P-E

Astot S4 eyn aptgot S4] fehlt Mal B5 Astor M19 Assauth Astrud m in Astrot] m Astor Zusatz fehlt K4 + also gheheten Wo4 m in Astrocus E2

dp

Astipulari wlborden — auxiliari uel confirmare / + consentire W M WI — .i. auxilium confirmare K — .i. assentire P-E — .i. promittere, prouenire, auxiliari, volborden Kh2

S

Assatulari S4, Astimulari Mai wlborden Ma3] Vorworten Mal, wol gebraten S4, voi worten Ks2, vorbroten B5 Stichwort verderbt Ma6 — voi worten uel auxiliari uel confirmare, eyn testament machen Ma6 confirmare verderbt consentire fehlt Sgl Astiplari confirmare] facere K4

M Sb3 W I K

A 791.1 A 792

Asurgo .i. causa reuerencie surgo alicui

est nomen ydoli fehlt S4

Astrius locus ante ciuitatem, scilicet subvrbium ms

/

Astronomus ein meister in der kunst + der gestirn W-X — ein maister der selben kunst Sb3 — est aliquis habens artem de astris / — r maister des gestirnnis M25 / ain stern secher E2 Sol — eyn sterne kyker, quasi »astra nominans« Kh2 244

P-E

Astronomus S W K P Kh2

A 793

A 794

A 795

A 796

fp

A 792

m s Astronomías S4 kunst] + die da heißet astronomia Mal — ain Sternen secher Sgl des gestirn Mei Wa. fehlt K4 — eyn stern erkenner RI — eyn sternekiker uel de deß hymmels lop wet Wo4 — eyn sternenluger Bri Astronamus

Astronomia des hiemels lauff — das hymel sehen, uel est talis liber — ain kunst von des himels louf W — ein chunst des hymel K — talis sciencia P-E Kh2 — est ars de cursu planetarum

Sb3

S M Sb3 K P

— dy hemelsche lop B9 louft Ks2 — est sciencia Dl liber] + in quo Wa. fehlt K4 — ein chunst von des laufs des hymel W13 — kunst van des hemmeles lope Wol — eyn kunst van dem lope des hymmels Wo4 — dy hemmelsche 15p BIO — patet Bri

fp

Astroloya kunst von dem lauffe der r sterne / gestirn W-X — est ars de astris / — .i. astronomia P-E — idem (nach 793) Kh2 Wa. fehlt K

S P

louft Ks2 der sterne] fehlt S4, sterneten Ma3 — idem (nach 793) Wo4 der sterne] des hymmels Bri

ms

Astrologus ein r sterne seher / sterne kiker Ma3 B9 P — eyn stern loyger M-X — .i. estimator siderum uel astronomicus. Astroloij dicti eo quod in astris auguriantur W — .i. astronomus P-E — idem (nach 792) Kh2

S M W K P

sterne seher sternluger Mal Ks2 Int. Ksl ] eyn stern seher Ma6 uel astronomicus Sgl] m s Astronomicus (neuer sterne seher] sternschauer K4, sternn socher K9 — eyn stern erkenner R1

n s

Astrolabium quasi »astrorum labium«, ein rgeczauwe / towe Ma3 B9 P (außer P-E RI) in astronomia — [...] ein ßezeug in astronomia Sb3 W — [...] ain zung X / gezúg Y in astronomia — quasi »astrorum labium«, r ein geschirr zu der chunst X / instrumentum valens ad talem artem Y K — quasi »astrorum lauium«, instrumentum Kh2 Wa. fehlt I

S

astrorum ] astrum S4 B9 dt. Int. ] fehlt Nl, eyn geczunge S4, eyn geczeug B5 in astronomia] in astronomyen Ma3 Wa. fehlt Dl gezeucht M19, geczeug Drl in astronomia] zu astronomien Ma6 in astronomia Sgl ] fehlt S1 geschirr] zewg HU instrumentum bis artem K9] fehlt K4 — eyn tauwe in der astronomijen Wo4 — eyn toü van den lope der Sternen BIO getauwe Bri

M W K P

245

Wa.JSl

Astrolabium

A 796

A 796.1 A 797

P-E Kh2

ein geczauwe] fehlt Sol, ain gezan E2, ain figur M25 Astrolauium

MS

Astrosus .i. lunaticus, malo sidere natus

a t

Astruere leren / lernen W .i. affirmare uel asserere uel assimilare, et dicitur ab »ad« et »struo« — .i. docere, affirmare uel assimulare / — r .i. affirmare, leren uel assimilare uel asserere X / .i. affirmare Y K — .i. affirmare [...] P-E Kh2 — affirmare uel assimulare

S

leren Ks2] lernen Mal Nl, fehlt S4 et bis »struo« Ks2\ fehlt Mal, et de ab ad et sterno S4 leren] fehlt Dl, lernen Ml9 assimulare Ma4 .i. affirmare fehlt et (2) \ quod est assimilare] assiluare S1 .i. affirmare K9] lernen K4 — leren Wo4 assimulare/?/ »ad«] fehlt Ma4, a RI assimilare] assiliari E2 ab »ad« et »struo«] ab astruo E2

M Sb3 W K P P-E

A 798

A 798.1

n s

A 800

A 801

Astrum gestirne + Vnde (Grec. Vet. xii 256) : Astrum uel sidus de sole dicitur astro — eyn sterne Kh2

S K P P-E

gestirncze Wa. fehlt Wa. fehlt Wa. fehlt

n in

Astu nomen opidi uel hominis calidissimi, °en °wicbelde Kh2) P

P

Wa. fehlt Bri ciain stat R1 validissime

Kh2

A 799

/

r

/

Ks2, ghesternte Mai, eyn sterne B9, ein stirn Nl K4 Wo4 ghestrente Ma4. ghesternete Wol, eyn sterne BIO Sol

— eyn wikerbelde Wo4

fp

Astucia argeliste — argelistikeyt

W P-E Kh2

Astrucia S1 + arglistig S1 kündikait Sol arger list M25 + uel bosheit Bri

calidissimi] candidissimi RI

°(P-E

dt. Int. ] eyn

I Kh2 Bri

m in Astur gentile nomen uel proprium nomen / + militis S-X M-X K P-E + auis 1V-X Wa. fehlt (vgl. 790) I S M K P Kh2

Astur Ma3\ Astor X, Aster B9 nomen (2)] fehlt militis fehlt Ma6 m t Astor gentile nomen uel fehlt K4 Astul Wo4 nomen (2) fehlt alle Hss. nomen (2) fehlt

m q

Astus, -vi .i. sapiens in malo et dicitur adiectiue Astus, -ta, -vm — sapiens in malo; eciam est adiectiuum / — .i. sapiens P

246

Mal

A 801

Astus

A 802

S M K P Kh2

et bis -vm fehlt Ma3 B9 + adiective, teutonice medestende Ks2 Astus, -ta, - v m ] + m s alle Hss. Astus, -ta, - v m ] Astutus alle Hss. ms ms

MS

A s t u t u s bescheyden, snedig, listig off bosheit + .i. calidus P-X — listig o f f boßheit uel beschide M — peschayden, snaitig, listig, auschirnig Sb3 — idem (nach 801) W — beschide uel listig oder boscheyt / — listig auf póshait K — geschid vf boshait, ./. calidus P-E Wa. fehlt Kh2

vgl 771

P-E

Int. S4 ] synnig uel listig uel bosheit Mal, bescheyd NI bescheyden ] fehlt Mal, hessig BS snedig BS] fehlt Ks2, sinrig (?) S4 off bosheit] in malo Ks2 — bescheiden ader wise Ksl o f f ] aus Dl Astulus S1 Sigle] Inde (Wa. nach 801) listig] pscheyd oder listig Hll p8shait] + czetfin K4 — lystich, behende in bosheyt Wo4 — sneidich, behende BIO bescheyden] behende Wol + ader archlistich Brl geschid] kúndig Sol .i. calidus M25] fehlt E2 Sol

heb

A s t a r o d atria uel cubiculum

Kh2

atria fVoS] patria

A 802.2

heb

A s t r a g e s concilium festiuitatis

A 803

n in

A s u b stern schoß / + stern suuer Ma3 P (außer — stern geschoz K Wa. fehlt I Kh2

S M Sb3 W K P P-E

Wa. fehlt B9 m in Asus (vgl. 803.1) Ma3 styrstässel Nl + est impressio quedam Ma6 m in Ausus m in Astub SI, m in Astis Sgl Wa. fehlt K4 stern schoß fehlt Wo4 stern suuer] fehlt BIO, suberuge der Sternen Brl Asul

S M W K P

A 802.1

A s u b est inpressio sicud cometa

A 803.1

A 804

A 804.1

Kh2

Kh2

Ma3

P-E)

(S)

S

vgl. 803

a t

A s s u m e r e zu nemen

K P

Wa. fehlt K4 tu syk nemen BIO

n s

A s s u m e n t u m est illud, quod de aliquo assumitur ad aliquid faciendum uel reparandum, eyn r lappe M / fleck W MW — [...] reparandum, ein lapp als an einem rock, kytel uel mantel Sb3 — quod de aliquo sumitur ad aliud faciendum K

247

Assumentum

A 804.1 M Sb3 W K A 80S

A 806

A 807

A 808

n t

quod de aliquo] de quo M19 ad reparendum M19 eyn läppe fehlt Dl assumitur ad aliquid] sumitur et aliud quod de aliquo] de quo X sumitur Sgl aliquid fehlt alle Hss. reparandum] + aliquid alle Hss. eyn fleck Bs9\ ain bletz S1, fehlt Sgl Wa. fehlt K4 Aswefacere gewonheit tun — gewonheyt m a c h e n oder thun — gewunhait machen P-E — bewanheit don Kh2

/

M W I K P P-E

— gewonet dfin Ksl — gewonen Mel at Wa. fehlt K4 — gewonlich maken Brl wonheyt Wo4 BIO — .i. conswetudinem facere Sol

n t

A s w e s c e r e r g e w o n e n / b e w o n e n B9 P (außer — gewanheit tfien K — i d e m (nach 805) P-E

Sb3 K P

gewan — idem (nach 802) K4 — ghewonheit don fVol

n t

Aswere i d e m (nach

S I K P-E

Asswe Ma3, Asswerere B9 Sigle fehlt Wa. fehlt K4 Wa. fehlt E2 Sol

con

A s t p r o et, v n d / + o k Ma3 B9 P — .i. et, v n d W — r p r o et M25 / p r o sed, p r o et E2 Sol — vnd uel ok Kh2 Wa. fehlt K-Y

tun fehlt Ma4

Kh2)

— gewanen R1 806)

P-E

S K

vnd fehlt Ks2 Wa. fehlt W13

f p

A s c e l l a d i m i n u t i u u m a b ala et dicitur

K

vgl. 752 Wa. fehlt Hll scilleo für cilleo

A 808.2

m t

A s t u r c o . - o n i s est m a g n u s equus, qui d u c i t u r a dextris

A 809

con

At, A t q u e v n d — Atque, vnd auch / A t r v n d / .i. et P-E P Wa. fehlt Sb3

A 808.1

con

a »scilleo«,

et bis moueo W9] fehlt W13 K4

vgl. 809.1 S con At S4] fehlt Mal Atque fehlt Ma3 M + auch Dl W vgl. 809.2 Atque fehlt S1 I Sigle fehlt K Wa. fehlt K9 P + .i. eciam Ma4 + auch R1 BIO

248

quod

est moueo

K

a »scilleo«] a salleo K9

K-X

Atque A 809.1

con

Atque r vnde / .i. et P-E Wa. fehlt Kh2

A 809.1

P

vgl. 809 P + ok Wol Brl P-E Wa. fehlt Sol A 809.2

A 809.3

A 810

con

At .i. sed, aber

W

vgl. 809

m s

Athacus est maior brucus, eyn kefer

M

Sigle Ma2] n s Ma6

m s

Ather .i. niger, °swarcz °(P-E) — swarcz / + adiectiuum; sed Ater substantiuum .i. aliquantulum niger uel atrium X K Wa. fehlt I

S M W K P P-E

i. niger fehlt Ma3 swarcz fehlt Ks2 .i. niger fehlt M19 swarcz fehlt SI m t Ater K4 swarcz fehlt Ma4 Wo4 BIO + nomen adiectiuum Ma4 Wa. fehlt Sol

A 810.1

SI (W)

Aterra roweck vat

Ma6 Ma2 (M)

Ma3 (S)

S

vgl. 118

A 810.2

heb

Atha tempus uel temporalis aut peccatum siue delinquens

A 810.3

heb

AthsAia tempus domini uel peccatum domino

Kh2

Athalia Ki3\ Adlalia

heb

Athanael .i. tempus meum domino

Kh2

tempus Ki3] peccatum

adv

Atergo est aduerbium loci; est idem quod postea, rnach / na Ma3 P — [...] postea, darnach MW Sb3 — .i. postea, darnach, talis loci — .i. postea, dar nach / — nach, °aduerbium °loci °(Y) K — [...] postea P-E R1 Kh2 Brl

S M W P P-E

Aterge B9 est idem S4\ .i. Mal dt. Int. S4] fehlt Mal B9 darnach fehlt Ksl M19 darnach fehlt Sgl — na, van rugge Wo4 Wa. fehlt Sol Aterris E2, Aterrio M25 R1

aq

Atersire drocken + uel turr machen — trucken machen

A 810.4

A 811

A 812

W-Y M-YI

249

K

Kh2

Kh2

Kh2

A 812

Atersire M W / P P-E

A 813

M I K P

Sigle Ma3] c o t Mal Atleta Atlete Mal Int. .SV] .i. pugil Mal fehlt B9 N1 — ein kempfer uel ein kempher uel ein vechter M19 co t miles fortis K9\ fehlt W13 K4 kempher R1 ader eyn fechter fehlt BIO

ader eyn fechter

fp

Athenis nomen ciuitatis in Grecia + Vnde: Athene villa, sed vasa vocantur atisce. Atisce sunt vasa pof atoria uel ciphus in libro Ezechyelis (vgl. Brito 70) W — est proprium nomen ciuitatis / + et caret singulari numero X K — uel Athene nomen ciuitatis in Grecia; et interpretatur disperse uel discipate uel grece immortalis Kh2

S M W

Sigle S4 ] f t Mal + pluralis numeri B9 Athene, -arum, -is M19 Athene SI Mel vocantur atisce Sgl ] venascite SI libro Ezechyelis Sgl ] fehlt SI Athene Sigle ] f t uel f p discipate für dissipate

I Kh2

A 815

truknen 57

co p Atleta eyn rkemfer / kempe Ma3 B9 P ader eyn fechter — ein kempfer Sb3 P-E — púgil uel pugillator uel miles Cristi / — vechter, miles fortis K — eyn kempe Kh2 Brl S

A 814

trunkchen Dl Wa. fehlt Mel druncken Int. fehlt BIO Wa. fehlt E2 Sol

ms

potatoria Sgl ] portatoria SI

in

Athamus fügende staub — r /7ygende stäup in der sonnen / fliegunder staub Sb3, et dicitur ab »a«, quod est sine, et »thamos«, diuisio uel seccio, quia non recipit seccionem M — das gestüpp in der sunnen et dicitur [... (wie M)] seccionem W — stäup in der son et dicitur [... (wie M) \ uel seccio / K — fle&gunder stawb in der súnn

vgl. 817 S Wa. ] m s Athomus fleende stap S4 Athemius Ma3 — staub in der sunnen N1 flihend B5 B9 M fügende stäup Ksl] gestopnis Ma6, gestop Ma2 seccionem] + seu diuisionem Ma6 Sb3 themas seccionem] seccacionem K fle&gunder fehlt Hll P-E — est puluis uolans in aere Sol + in aere E2

A 816

m in Athanatos .i. inmortalis, vnsterbelich , et dicitur ab »a«, quod est sine, et »thanatos«, quod est mors — .i. inmortalis, vntotlich, et dicitur [...] MI — est inmortalis, vntodlich, et dicitur [...] mors, quasi sine morte Sb3 — .i. inmortalis, et [...] mors / + quasi sine morte P-E WP — vntSdleich

K

250

Athanatos

A 816

S M W K P

vnsterbelich] fehlt Ks2, vntötlich NI dicitur 5 4 ] componitur Mai vntötlich] vnstirbelich Ksl Drl inmortalis] + vnsterblich SI »thanatos«] thamos Sgl Wa. fehlt K4 Athonatos Wli inmortalis] + vnsterflik Wol RI et bis mors fehlt Wo4 BIO

A 816.1

fp

Athanasia idem (nach 816) M-X — .i. immortalitas / Kh2 Wa. fehlt Sb3

A 816.2

m s

Athonitus, -a, -um, media correpta, est signum superbie, .i. eleuatus uel quodam pauore concussus M IVI + et est adiectiuum W-X — -ta, -tum est signum superbie Sb3

M W I

.i. Ksl] uel Ma6 uel] + quasi SI media correpta fehlt

gin

Athe grece significai morbum latine. Inde (neuer Wa.:) m s Athenaphalus, quod dupl iciter exponitur. Primo modo dicitur morbus contractus ex putredine aque paludis, et talis morbus dicitur morbus aquaticus uel paludinosus; et dicitur ab »athe«, quod est morbus, et »palus, -udis«, quasi morbus proveniens ex putredine paludis. 2° modo Athenaphalus est pena infernalis, que est morbidolosa; tunc iterum dicitur ab »athe«, quod est morbus, / + et »palus, -ludis«, quia in inferno est tenebrositas et inmundicia sicut in palude; uel potest dici ab »ate«, quod est morbus M25, et »palim«, iterare, quia ibi z'terantur et replicantur diuerse pene infernales P-E

P-E

Sigle Sol]fehlt E2 dupliciter Sol ] duplex E2 modo (1J Sol] fehlt E2 putredine Sol] putredo E2 modo (2) Sol] tunc E2 iterare M25] verderbt E2, interere Sol iterantur emend. ] interantur E2 Sol, itteratur M25 pene Sol] fehlt E2

A 816.4

ms

Athecaptus est homo lesus vsque ad mortem

A 817

f p

Athome sunt corpuscula minuta in sole, tode licham + uel reue P — [... ]sole M-X — [...] sole, qualia videntur discurrere in radio solis intrante domum per fenestram W — dot uerwesen uel uerzerte lichnam / — [...] sole, tSdleich leichnam K-X — [... ]sole P-E Wa. fehlt K-Y Kh2 Bri

a816.3

+ ain erschrokner Sgl quondam pauorem

vgl. 815 S Athome S4\ Athame Mal M Wa. fehlt DI Sb3 Athorie W Sigle] Item (Wa. nach 815) I Attanie K dt. Int. fehlt Hll P P-E

lat. Int. fehlt Athame E2

Wo4 B10

minute Mai

tode licham ] fehlt Ks2 B9, thotlicher B5

Athenie (!) SI, Atham Sgl

uel reue] fehlt

251

P-E

domum Sgl ] demoni SI

RI, uel rofe der doden Wo4

Atriolium

A 817.1

A 817.1

A 818

A 819

A 820

n s

Atriolium eyn k/eyne sal

Kh2

kleyne Liil ] keyne

n s

Atrium ein frihoff + est curia ante domos magnatum W + eyn kyrchoff / + uel eyn sal Kh2 — ein forhaus uel ein placz Sb3 — quandoque dicitur esse aula, et dicitur a »thero, -is, -ere«, quia pedibus teritur; et quandoque ponitur pro cimiterio et quandoque ponitur pro loco, vbi sacra ponuntur P-E

S M W K P P-E

vrithoff Ma3 eyn forhoff Ksl + ein lawben D1 f p Atria Sgl dt. Int. ] fehlt SI, + uel vorhoff Sgl ffirhaus K9 vrytgehoff Wo4 teritur Sol ] tenitur E2 + wulgariter ain kirchhoff M25

ft

Atriplex melde, est erba quedam — est nomen herbe, posmolten — melthiiw W — est quedam herba P-E Wa. fehlt Kh2

Sb3

S M W P

Attripex Ma3 B9 erba quedam .W] genus oleris Mai Wa. fehlt D1 Int. fehlt Ksl lat. Int. ] est genus oleris Ma6 + et est nomen herbe SI Atriphex Ma4

ns

Atramentum valet ad incaustum, atrament °(I) — valet ad /«caustum et est incaustum, atrament — atrimet, valet ad incaustum K — atrament, puluer zfl der tint P-E — est aliquid valens ad incaustum Kh2

S M Sb3 W I K P P-E Kh2

A 821

Kh2

ns

S Sb3 W I P-E

lat. Int. S4] fehlt Mai Wa. fehlt D1 Atrimentum atriment incaustum Sgl ] caustum SI et est incaustum fehlt Sgl Sigle ] n Atrimentum Iat. Int. fehlt Ma4 aderment Wo4 BIO — dicitur esse puluis, mediante quo erit incaustum Sol n s Atramenti

W

atrament Sgl ] fehlt SI

atrament M25 ] fehlt E2

Atramentarium est vas, in quo ponitur atramentum + uel est cornu scriptoris. Inde Atramentariolum, et est paruum scriptorium M W — dintenhorn. Inde Atramentariolum / — cornu scriptoris K — est vas Kh2 Wa. B5 ] fehlt Mai S4 Ks2 Ma3 Sigle B9] m s B5 Atrimentarium ponitur] seruatur Atriomentariolum Atromentariolum SI n s Atramentarium] Atramentorium Wa. fehlt E2 Sol

252

A 82i.i

ns

A 821.2

Atrarium .i. nigredo

I

Atrare .i. nigrum facere

/

A 821.3

ms

Atratus .i. nigris vestibus indutus

A 822

n s

Atrum bitter — hantig K

S I P P-E

Wa. fehlt Ma3 Astrum S4 Sigle fehlt Wa. fehlt Brl — .i. amarum Sol

gre

Atropos est vna de tribus Parcis, .i. Parcis inferni; quod minime parcunt, ideo dicuntur Parce per antifrasim Kh2

A 822.1

/

vgl. P 124 Kh2 Parcis (2) emend. ] pecies (?)

A 823

o t

0 t S M W

1 K P P-E

A 824

A 824.1

Atrox immisericors, crudelis, r pinlich, greislich / grimmig / — .i. immisericors uel crudelis, vnbarmhertzig, r pinlig uel gruwelich Ma6 / peinlicher, grausamlicher M19 / peinlich oder greylich Sb3 M — .i. immisericors uel crudelis, r grusenlich vel vnerbarmhertzig SI / vnerbarmhercziger, pinlicher Sgl. Inde Attrocitas W — fraissamleich, .i. crudelis, gre&leich K Kh2 — est immisericors uel crudelis Atrix uel Atrox .i. immisericors vel crudelis P-E Sigle emend. ] adv Atrax B9 misericors S4 pinech B9 greislich fehlt B5 N1 dt. Int. ] pinlich uel grussum Ksl, pinlich Ma2, vnparmherziger uel peinleicher Dl, peinlicher, grausenlicher vnparmherczik Drl vgl. 824 dt. Int. ] fehlt M12, peinlich, grawsemlich uel vnbarmhercziglich Mel, binlich, gruseclich, vnbarhertzig Bs9, binlich, griselich, vnbarherczich (?) Me5 Attrocitas Atracitas .i. crudelitas Sgl misericors adv lat. Int. fehlt Y grewleich fehlt HU K4 — pinsich uel greselich tVo4 — .i. crudelis BIO gruwelich R1 Atrox M25] Atrex E2 Sol

ft

Atrocitas rgriisamekait / greslicheit Ma3 B9 P — .i. immisericordia P-E Wa. fehlt (vgl. 823) W

S M K P

Wa. S4\ fehlt Mal grulichkeit Ma6 freysamchkait Hll K9 — .i. crudelitas BIO

fp

Athamesia est herba quedam, °reynfan °(M-YSb3) — est quedam herba, proprie byfuß /

vgl. 735 M Wa. fehlt Dl Sb3 Athamasia W Wa. fehlt SI P-E Wa. fehlt Sol

Atrositas Ma3 B9

grusenhait B5, grewlicheyt N1

grulicheyt R1

Atamisia M19 Athamasia Atamasia

+ bifeß Ma6 rainfach Bs9 Mel herb E2

253

M WP-E

Atrociter

A 824.2

A 824.2

adv

Atrociter ,i. atrocitas, grymeclich

A 824.3

Ms

Attactus et Epymachus °(P-E) P Wa. fehlt Kh2 Bri

P P-E

et bis ignote fehlt Atractus

con

Attamen doch, JO aber doch — doch Sb3 Kh2 — so aber doch I K — ydoch — aber doch M25 / pro sed E2 Sol

S M W K P

so aber doch S4 ] fehlt Mal B9 so fehlt Ks2 — edoych Ma6 — aber dfich, doch Ks J — doch Ma2 doch ( ] ) ] noch Mel so fehlt SI + abdoch Hll — iodoch Wo4 BIO — doch, aber doch zo Bri

A 825

A 826

A 827

ms

aues

ignote,

°vnbekande

°vogele

Wo4 BIO

P-E

Attauus myns r elder vater vader / grote vaders vader Ma3 B9 P — ein elter vater Sb3 — est pater patris I K — meins vater vater vater — meines endleins vatter P-E R1

S M Sb3 fV K P P-E Kh2

eider] eldert Ks2, anherrn N1 Wa. fehlt Dl m s Atharos Attagus Y — mins vatters Ini SI — meins anhern vater vater Mei — vren K9 — eyn eider vader ÌVo4 myns] eynes BIO Int. M25] mios (!) enlis watter E2, est pater aui Sol, eyn enlen vatter R1 Attabus

fp

Attauia myner r elder muter müder / groten moder moder Ma3 B9 P — ein alte muter Sb3 — mater matris I — meiner mfieter mueter mueter K — est mater aue P-E Wa. fehlt W

S M Sb3 / K P

Attaua Mai — myner groten monen mome B9 eider] anfrawen N1 Wa. fehlt Dl Attaua Ma6 Atawa f p Attauia] Attaua — vrendel K9 Attaua E2 — eynes enlin moter R1 — eyn eider moder Wo4 — mater abaue mee Bri myner] eyn BIO Wa. fehlt M25 Ataua E2 Attaua

P-E Kh2

A 827.1

sunt

I

ms

Attacus media correpta, eyn hummel M W + est bruco maior. Sed cum volare incipit, Atellabus uel Attacus ; cum vero piene volai, dicitur Locusta W — humel, vermis Sb3 — maior brucus, chefer et dicitur humel K 254

Attacus

A 827.1

vgl. L 381 M dt. Int. fehlt Dl Sb3 vermis] + humel (!) W Sed bis Locusta Sgl ] et cum volare, dicitur attellabus uel attacus ; cum uero piene incipit volare, dicitur locusta et uolat S1 Attacus (2)] Achatus Sgl K vgl. 835.5 Wa. fehlt Hll maior brucus fehlt K4 chefer] beuer K9

A 827.2 A 827.3

A 828

A 829

A 830

Attempero, -as, -are .i. valde temperare uel custodire ap

Atta/n/nare .i. aduersarz, irritare uel inquinare

Kh2

Attaminare emend. ) Attanare

ns

Attinere zuhören — zu gehören M W K

S I P

zu gehorn S4 n s Attinere] Attimo, -as to behoren Ma4 tu hören korr. in tu behoren BIO

nt

Attingere Zugriffen, composita sunt hec: con-, in-, per-, dis-, ex— zugrifen IK P-Y P-E

S M W P P-E

composita sunt hec fehlt Ma3 B9 hec bis ex- S4 ] fehlt Mal Zugriffen] + roren Ma3 composita sunt hec] et componitur cum alle Hss. composita sunt hec] et componitur cum alle Hss. con-, in-, per- fehlt S1 Wa. fehlt Bri berfiren E2 Sol

ap

Attractare .i. tractare, wole handeln — wol handeln Sb3 K P-Y — .i. tractare et est frequenter tractare, handien — .i. male tractare uel probare /

vgl. A S M W K P P-E Kh2

A 831

Kh2

aduersari Ä7J] aduersare

+ ader thugripen (vgl 829) Bri

218.10, D259 Sigle S4] a ( Mal Aterare S4, Attrectare B9 tractari S4 wol handel Drl — handien Sgl vgl. 835.4 Attrectare X bene tractare RI wolholden Bri Atrectare wole fehlt Sol a p Attrectare uel Attractare

nt

Attendere zuhören uel andencken — zu hören Sb3 K W — zü hören uel andacht haben — an dencken I

S M P P-E

angedenkenn B5, dencken N1 — czu hören oder andacht haben Dl zu gehören Drl zo behoren R1 uel andencken fehlt Wo4 BIO uel andencken fehlt E2 Sol

A 831.1 A 832

/

Attentus, -a, -um zu horicht

I

ft

Attencio andacht

S P

Attencio Ks2] Attensio Mal, Autencio S4 — tu horinge BIO

255

W

+ wol tun N1

A 833 A 833

A 833.1

A 834

Attenuare ap

Attenuare dünne machen + .i. subtiliare /

S M P

Auttenuare S4 + Inde (es folgt 833.1) Ma6 — .i. putare, uf vel dünne maken Wo 4

part

Attenuatus .i. subtiliatus uel depauperatus uel annichilatus + dunn gemacht Sb3 — vor armet Kh2

W /

Sigle] Inde (Wa. nach 833) anichulatus S1 ms annichilatus] anhelatus

dp

Attestari beczugen uel verkundigen — bezugen uel r orkundigen Maß / vrkunden Y — pezeugen Sb3 K — bezügen uel vrkündigen W — bezugen uel orkunden uel uersmehen I — betughen °uel °orkindighen °(Y) P — bezügen vel vrkünden P-E

M

WI

M

S M IV P P-E

Auttestari S4 uel verkundigen ] fehlt Ks2 B9, uel orkundighen Ma3, uel urkunden N1 — bezSgen uel vorkundegen Ksl — beczugen Ma2 uel vrkündigen fehlt Sgl Wa. fehlt Brl orkindighen Wol ] erkundighen Ma4 — bezügen Sol gezeugen M25 vrkünden M25 ] vrkünd E2

A 834.1

at

Attribuere .i. coniungere

A 834.2

at

Atterere to vriuen

A 834.3

m s

Attratus eyn swart klet

A 835

ms

Attentus .i. confusus, turbatus, intentus, °bewert °(Ma3 B9 Sb3) + uel bebern M-Y — .i. contentus, conturbatus, bewert / — [...] intentus / + vorwert, bewern X P Wa. fehlt Kh2 Brl

S

Wa. ] Attemtus .i. confusus, conturbatus Ma3 bewert N1 + uel bewern S4 B5 Ks2 bewart Ma6 intentus conturbatus Y intentus, bewert fehlt Sgl lat. Int. fehlt Y bewert fehlt W13 Attemtus Wo4 vorwert] vorveren Wol Attinitus (auch R1, Attimitus M25) Zusatz]

M Sb3 W K P P-E

A 835.1

Kh2

Kh2 Kh2

Auttentus S4

intensus B9

fürwar

fehlt Sol, bewert E2 M25

ms

Attritus, -ta, -tum .i. afflictus uel consumptus uel exhaustus, inbecillis uel fessus M W K + gepeynig uel verzert Sb3 + a verbo »atero, -is, -ere« K-X — -a, -um ,i. afflictus, exhaustus, fessus /

M I K

+ zö ryben Ksl Attercus Wa. fehlt K9 Abi

— .i. afflictus uel exhaustus K4

256

Attrillus

A 835.2

A 83S.3

A 835.4

m s

Attrillus ple&l

Sb3 K

co t Attrilis Wa. fehlt Hll

ap

Atraminare .i. maculare

K

Sigle K4\ fehlt W13

A 835.2

K-X Sb3

K

— mayligen K9

ap

Attrectare handeln

K

vgl. 830

m q

Atalatus est volatile et alio nomine dicitur brucus, similiter et locusta. Sed dicitur Brucus, quando primo nascitur ex putrefaccione equorum; Atalatus, quando exijt de stercore; sed quando peruenit ad vitam, tunc dicitur Locusta K-X

K

vgl. 827.1, L381

A 835.6

n t

Attramen .i. nigredo K Kh2 — swarticheyt

A 836

Ms

Auarus girig — geytich M-Y WK P-E — geitig uel girig Sb3 — gier I

S M K

gyr S4, geytig B5 NI gfer Ksl Wa. fehlt W13 Hll

fp

Auaricia girikeit — r girheit X / geytikait Y M — geittigkait Sb3 W K P-E — gierkeyt /

S M W I K P

geytikeit BS Nl, gyrhoid Ks2 Wa. ] Inde Auaricia (nach 836) Dl Wa. ] Inde Auaricia (nach 836) Bs9 Me5 Sigle fehlt Wa. fehlt W13 Hll K4 — patet Brl

A 837.1

adv

Auariciter uel Auariter uel Auide idem, .i. cupide

A 837.2

adv

Auare .i. gulose

838

n s

Aucipium vogelerie — vogel geschrey / — dicitur aucupis officium, r eciam dicitur bonus euentus, vogeller X / vogellerey Y K — r fSgler necz M25 / ain fogel hüt E2 Sol P-E — uel Aucipicium est ars capiendi aues, volye Kh2

S W K P P-E

Wa. fehlt S4 Im. B5) fogeler Mal, fehlt Ks2 Auabium (!) S1 Aucipicium K4 — vogelleren Hll lat. Int. fehlt K4 vogeler Rl, fogeleye Brl fogel hurt Sol

A 835.5

A 837

A

Wa. fehlt HU

K Sigle K4] fehlt W13

Kh2

Kh2

257

vogeller W9] fehlt W13

A 839

A 839

Aucipula

fp

Aucipula est, vnde aues capiuntur uel cum quo capiuntur, eyn rgarn / nette Ma3 B9 uel eyn lym rude — est domus, r vnde M-Y / ubi W aues capiuntur uel illud cum [...] M-Y W — est illud, cum quo capiuntur aues, ein garnn Sb3 — est instrumentum, cum quo aues capiuntur / — est rethe uel locus, vbi aues capiuntur K — est r vnde / locus, vbi P-E aues capiuntur uel cum quo capiuntur aues, en nette uel en lim rode P — voghel nette uel eyn lym rode Kh2

S

capiuntur (2) S4 ] fehlt Mal, + aues B9 di. Int. Ks2 ] fehlt Mal, eyn game S4 B5 rode Ma3 di. Int. ] eyn fogel necz Ksl, eyn garnn DI garn ] fogel garn Ma6 Auabula (!) SI lym rude] klebrfit SI + garen W13 — eyn garne, dar me vogel mede gripet Wo4 uel en lim rode fehlt BIO dt. Int. ] fehlt E2, kleb rfit Sol

M W K P P-E

A 840

n p

Aucumare .i. putare, wenen + estimare Sb3 — r .i. tumare, putare, wenen X / wänen Y Wa. fehlt Kh2

lyn

K

vgl. 934.1 S Auctumare Ma3, Aucimare B9 M Wa. fehlt Dl Augtumare Ma6, Auctmare M19 Drl weynen Drl W ap Auchumare 57, Actumare Sgl I Auctmare K wenen Hll ] fehlt W13 P Wa. fehlt Wo4 Auctumare X P-E Auctumare wenen fehlt E2 Sol + oder scheczen M25

A 840.1

A 841

A 842

A 842.1

f p

Aua mater parentum, est mater patris uel matris W — ain an, mater, -tris E2 (P-E) — eyn grote moder; et interpretatur iniquus uel / e r o x uel caus

Kh2

W Kh2

Wa. Sgl ] fehlt S1 Mel mater parentum Bs9 fehlt] Sgl + wulgariter an Sgl der lat. Teil des Int. bezieht sich auf das hebräische Stichwort Aua ferox emend. ] verox caus für chaos (?)

fp

Auca ein gans — eyn gus uel eyn gans Wa. fehlt K

Kh2

S

Wa. fehlt Ma3

— est auis Ks2

m t

Auceps ein fogeler Wa. fehlt Sb3

S I K P-E

Wa. fehlt Ma3 Sigle fehlt Wa. fehlt K4 — est ille, qui capit aues Sol

n s

Aucupium .i. fortunium, bonus euentus et eciam ipsum officium capiendi aues / 258

A u c t o r i tas

A 843

ft

A 843

Auctoritas maioritas, dignitas, °gewalt °(Ma3 B9) + uel maister spruch W — est maioritas, dignitas, ausred Sb3 — eyn gewalt oder eyn friheyt / — maisterschafft K — .i. maioritas, dignitas uel maiestas, °gewalt °(P-E Kh2 Brl)

P

vgl. 931.3 M dignitas fehlt M19 + uel wyslich rede adder meysterlich rede Ksl Sb3 Autoritas / Autoritas P Autoritas Y tat. Int. fehlt Wo4 P-E + mâchtikait, birdikait M25 Kh2 Autoritas

A 844

mt

Auetor ein lerer uel eyn r merer / ocker S- Y — ein lerer Sb3 K — ain merer W — r en lerer uel en oker Ma4 Wol / eyn lerer ader eyn merer R1 / eyn lerer Wo4 P — ain merer aut äuget aliqua documenta P-E — eyn oker uel merer Kh2

vgl. 142, 844.2, 933.1, 939.2 S ein lerer uel fehlt B9 merer mer uel encker Mal ocker] encker N1 M — per -c- eyn leren uel eyn meren Ksl uel eyn merer fehlt Ma6 Sb3 Autor W — ain lerer Sgl K Wa. fehlt K4 P — eyn oker BIO — eyn merer Brl P-E Wa. fehlt (vgl. 844.2) Sol qui augit documenta M25

A 844.1

ms

Auctus .i. doctus, gelaret

A 844.2

co t

Autor différencia est inter Auetor scriptum per -u- et -c-, et Actor sine -u- et cum -c-, et Autor cum -u- et sine -c-, Auctor est homo augmentans aliquid, et deriuatur ab »augeo, -es, -ere«, Actor est aliquis agens aliquid, sed Autor est idem quod poeta uel aliquis dictans. Wersus (C/T »Autor«)'. Invenit auctor, actor agit; res augmentai autor Sol (P-E)

P-E

vgl. 844, 933.1,

fp

Aucula ein fogel — eyn r genßlin Ma6 / vögelein M-Y Sb3 — eyn fogelin, quedam auis I — chlain vSgellein K — eyn kleyne gans Kh2 Brl

A 845

S M Sb3 W K P

Ksl (M)

939.2

— eyn gosselen Ma3 — ein iungs genslein NI Wa. fehlt Ksl D1 — eyn fogel Ma2 Auicola Auctula (Stichwort verderbt Mel M12) vSgellein] vogel Hll K4 — eyn liittich gos Wo4

259

M

A 846 A 846

A 847

Aucupere n t

Aucupere — r vogel begriffen uel vahen X / voghele gripen Y — fogel begriffen MIK — idem (nach 847) Sb3 — vogel begriffen vel vahen W — vogel gripen P — .i. Aucipere vogel gripen Kh2 Brl

S M W I K P-E Kh2

Sigle S4]n p Mal — vogel begriffer Ks2 Int. Ksl ] fogel griffen uel fahen Ma6, vogel bereuffen Drl Int. Bs9] Voglen S1, vogel fächen Sgl bereyffen — vogel vahen K4 — .i. aues capere Sol + vel fahen E2 Aucupere] Aucapere

np

S

Aucupare idem (nach 846) Sb3 — vogel fahen Wa. fehlt S-XK

S M W I

Wa. zit. nach Ma3 — fogel fahen Ma6 Wa. ] n p Aucuperare .i. aues capere S1 Sigle fehlt

ns

Aucupum eyn fogel necze M — ain vogel garn W P-E / — eyn fogel netze uel garn

M Sb3 W

Wa. fehlt Ksl Dl Aucipium Aucupium Sgl

ft

Audromis est uestis pilosa et crassa, vtilis contra frigus, en rv clet — [...] contra frigorem P-E Wa. fehlt Kh2

P P-E

Wa. ] Audremis eyn rü kled Wo4 + kocz rock M25

A 847.3

adv

Auctym aucmentatim

A 848

adv

Audacter kunlich — freylich Sb3

S M W K P P-E

Wa. fehlt Ma3 freyleich B5 + durstelichen Ksl kündlich Bs9 + gehertzlich S1 Wa. fehlt K4 kundleich K9 Wa. ] adv Audaciter dristleken (!) BIO redlich E2, frischlich Sol

n s

Audere dorstig sin uel kün sin — dürren uel kün sin MI — durstig sein Sb3 W — kfien sein K — doren P — r peherczen sein M25 / kercz sin E2 Sol

A 847.1

A 847.2

A 849

frigorem R1

dt. Int. fehlt

Kh2

260

+ durstiglich

Mel

P-E

Brl

A 849

Audere

A 850

S M W K P

dorstig sin] doren Ma3, derren B9 uel kfin sin fehlt Ks2 dürren uel Ks! ] fehlt Ma6 Wa. fehlt Mel — dürstig uel kfine sin S1 Wa. fehlt HU as + neutro passiuum X + kune syn BIO

ot

Audax kfine +



A 851

A 852

A 852.1

A 853

A 854

gehertz

W

peherczigk M25 / kercz E2 Sol

M W I K

+ adder durstig Ksl gehertz fehlt Bs9 Sigle fehlt Wa. fehlt Hll K4

aq

Audire hören + Inde Auditus participium + quasi »aurem dare« /

P-E

W

W K P P-E

vgl. 852 gehören Sgl participium] + gehSrd S1 Wa. fehlt K4 Wa. ] m q Audire, Auditus dat hören Brl gehören Sol

part

Auditus r gehorde / dat hörnt Ma3 B9 P (außer P-E) — gehorung Sb3 Wa. fehlt (vgl. 851) W Wa. fehlt I

S Sb3 K P P-E

gehöre BS, daz gehör N1 ms n s W13, m q Y gehören K9 Wa. fehlt (vgl. 851) Brl — horent Wo4 — daz gehSr M25

mq

Auditus gehSrd, talis sensus

P-E

P-E

gehSrd fehlt

m t

Auditor ein sache verhorer Wa. fehlt Wl

S M W P P-E

— eyn Sachen vorhoren S4 — eyn, de ene zake verhört Ma3 verhören Ksl Wa. vorh. (m t Auditor ain Sachen hfirerj S1 — eyn sake furer Brl sacher R1 horer Wo4 — ain hSrer Sol

ns

Auditorium est locus, ubi diuerse cause audiuntur °uel °tractantur °(K), eyn rieht hus — [...] tractantur, redthauß Sb3 — eyn gerecht huß, locus, ubi consilia et responsa audiuntur. Et dicitur ab »audio, -is« / — [...] tractantur, ain ratt haüss P-E

S

cause fehlt S4 uel tractantur S4] fehlt Mal B9, uel locuntur Ma3 Mal Nl, eyn gerechte huß S4 dt. Int. ] fehlt Dl, gericht haus M19 Drl tractant S1 dt. Int. fehlt Bs9

M W

M25

261

dt. Int. Ks2] fehlt

A 854

Auditorium K P P-E

A 855

— rieht haws, vbi diuerse cause audiuntur IV 13 lat. Int. fehlt K4 — eyn sake hfis BIO lat. Int. fehlt Wo4 adiuntur Rl dt. Int. M25 ] fehlt E2 Sol

v de Aue gegrußet sistu; nullius coniugacionis, sub 2a eciam comprehenditur — gegruest; nullius coniugacionis, attamen sub 2a comprehenditur Sb3 — gegroßet sistu; et comprehenditur sub secunda con/ugacione I — bist gegrust / + verbum defectiuum numeri singularis, generis neutri uel nullius X K — got grveß dich; et importât celestem salutacionem P-E — si ghegrotet Kh2 Brl vgl. S 105.1 S coniugacionis] + sed Y IV gegrüßt seist Mel Sgl coniugacionis] + tarnen SI I coniugacione 12 ] congugacione K van du pist gruest K9 Zusatz Hll ] fehlt W13 P got gruse dich Rl, wes gegrotet Wo4 coniugacionis] declinacionis Ma4 Wo4 + uel subintelligitur Wo4 P-E Wa. ] v de Aua (!) est idem quod salutacio et dicitur aue quasi sine ve Sol Kh2 sey gecrutet Brl

A 856

FP

Auellana ein °groß °(S-Y) welsch nuß uel der bäum + da dy frucht v f f west M — ein hasel nuzz uel arbor huius fruetus; que arbor alio nomine vocatur Auellanus Sb3 — ain r haselnuß bom X / haselbom Y uel fruetus eius W / — tarn pro arbore quam pro fruetu, kestanien — haselnûz / + et significat arborem illius fruetus X K — ain hasselnuß vel der böm P-E Wa. fehlt Kh2 Brl

S

Auellenia Ma3, Auillana B9 groß fehlt Ks2 wal nod B9 der bäum S4 ] arbor Mal Ks2, arbor illius fruetus Ma3 + de dy frucht offen stet BS + dar dy vrucht vppe wasset B9 — eyn hasel noße uel eyn bäum der frücht uel dicitur Abellana Ma6 — ein hasel noße uel dicitur arbor illius Dl Zusatz zit. nach Ksl an wächst M19 Drl Auillana S1 haselnuß bom] hasselnuß stawd Mel eius Sgl ] fehlt S1 — eyn wal not vel wal not bom Wo4 — eyn weslnos uel dicitur arbor illius fruetus BIO + dar de vrucht vppe wasset Wol vel der b i m ] fehlt M25, uel arbor Sol

M W P P-E

A 857

AT

S M W K P

A 857.1 A 858

2" verderbt

Auellere abescheln + uel afscheren Kh2 — abscheren Sb3 — r abretzen uel usrüten SI / abscelen Y

abescheln S4\ schelen Mal, affschellet B9 Ii, -fulsum, -ere; est eradico, vß raden uel abe schelen Ksl — abscheren uel außrewten Mel abschern oder mârn M12 Wa. fehlt Hll absiahen K9 ab schelten Rl, af flusen BIO

Auellare uß roden ns

W

/

Auere .i. cupio, giln + oder begern M W

262

A 858

Auere

— — — — —

A 859

est cupere, pegeren Sb3 .i. cupere et caret supino geitigen K .i. cupio P-E R1 begheren Kh2

/

S M K P

.i. cupio fehlt S4 giln] begern N1 giln fehlt Ksl M19 Dl Zusatz ] fehlt M19 Drl, geren Ksl n t + -vi in preterito et caret supino W13 gyren Bri

fp

Auena hafer + Inde Auenata habermel Sb3 — ab »auidus«, et est genus herbe, t. haber

/

A 859.1

fp

Auenula diminutiuum ab »auena«

A 860

n p

Auetare .i. auenam uellere, hafern ab schnyden — haberen sneyden uel m a n Sb3 — .i. a u e n a m euellere, haber abschniden W — .i. auenas eradicare, habern absniden / — .i. auenam uellere, haueren ° a r n e n °uel °(P-E) afsniden Kh2 — .i. a u e n a m veliere

S M Sb3 fV I K P P-E

A 861

A 862

Auertere abekeren + .i. remouere / P-E

W K P P-E

von keren Sgl Wa. fehlt Hll Wa. fehlt Bri Stichwort fehlt (.Zeilensprung, vgl. 860) Sol

dt. Int. fehlt E2 Sol

Auertor, passiui generis, remoueor, sed quandoque est deponentis generis, tunc tantum valet sicut sperno et construitur cum accusatiuo casu P-E P-E

vgl. 862.1

construitur Sol ] componitur E2

MS

Auernus die helle + ponitur pro inferno — .i. infernus P-E

/

vgl. 937.1 M + et dicitur ab »a«, quod est sine, et »ver, veris«, quasi sine vere Ma6 P Wa. fehlt Wo4

A 862.1

P

auena vellare S4, auena euellere B9 dt. Int. ] haueren amen uel sniden Ma3, habern meen uel absneiden NI ab schnyden S4 ] snyden Mal Ks2 B9 euellere Y dt. Int. ] habern uel habern abe snyden Ksl Auenare Auenare Sgl dt. Int. ] sneyden habern ab Mei a p Auentare lat. Int. fehlt W13 Y Auenare R1 — hauern ernen Wo4 — ernen hauern af meyen BIO uel afsniden] fehlt Bri, ader snyden R1 Int. ] fehlt (Zeilensprung, vgl. 861) Sol, .i. auenam auellere E2

at

A 861.1

K4 (K)

d t

Auerti .i. spernere

Kh2

vgl. 861.1

Sigle Ki3] dp

Kh2 spernere Ki3 \ spenere

263

A 862.2

Auersari

A 862.2

d p

Auersari idem (nach 862.1)

A 863

at

Auferre abetragen — -fers, abstuli .i. eripere, tollere, abdragen

A 864

A 865

A 866

A 867

Kh2 /

S W I P Kh2

abgrawenn BS, wech dragen B9 Auerre Sgl a ic Wa. fehlt Wo4 Auerre R1 Sigle ] anormalum

AS

Augere meren / + uel oken Ma3 B9 — .i. augmentare P-E

M K P

+ ocken Ksl + verbum inchoatiuum Augesco WI3 + uel oken Wol BIO

n s

Augmentum merunge Wa. fehlt WI

S M W P

Aumentum S4 Wa. fehlt Drl Wa. vorh. (n s Augmentum merungj SI — patet Brl + uel okynge Ma3 Wo4 BIO

ap

Augmentare r mern / idem (nach 864) Ma3 B9 Sb3 Wa. fehlt P-E

M I K P

— idem (nach 864) Ksl Sigle fehlt Wa. fehlt Hll K4 — idem (nach 864) Wol BIO

co t

Augur ain vogelwicker — aliquis prenosticans futura ex garritu auium MI K P-E — vogelbeckher uel ein vogellocker uel clamor auium Sb3 — est aliquis sciens futura r dicere X / predicere Y ex garritu auium. Item Augures sunt, qui volatus auium et voces intendunt aliaque signa rerum uel obseruaciones inprouisas hominibus incurrentes. Idem et Auspices. Nam Auspicia sunt que iter agentes obseruant. Dicta sunt autem Auspicia quasi »auium spicia«, et Auguria quasi »auium garria«, hoc est auium uoces et lingwe. Item Augurium quasi »aw/gerium«, quod aues gerunt. Duo autem sunt genera auspiciorum: vnum ad oculoj, alterum ad aures pertinens; ad oculos scilicet volatus, ad aures vox auium W

S

Sigle S4) fehlt Mal Augur Ma3] Augor X — eyn fogeler S4 — eyn fogel helker (!) B5 — vogel locker N1 Int. M19] eyn vogelwecker Ma6, diuinator et dicitur ab »aue« et »garrio« et est, qui antiquitus per garritus auium futura predixit, eyn fogel zafiberer Ksl prenosticans] predicens Ma2 vgl. 870 Augures Bs9\ Auguries SI Sgl volatus Sgl ] velatus S1 auium Bs9] fehlt Sl, verderbt Sgl que Sgl ] qua SI iter agentes] inter augentes Sgl Auspicia Sgl ] Aspicia S1 Auguria] Augurium Sgl lingwe emend. ] lingwas alle Hss. »auigerium« Bs9\ augerium SI, auium gurium Sgl oculos (1) Sgl ] oculum Sl Int. ] .i. diuinator auium W13, vogel wilcher Hll, + (neuer Wa.:) co t Augur vogel wikchen W9M37

M W

K

264

Augur P P-E

A 868

Augurire vogel wicken — r fogel wecken, diuinare Ma6 / ein vogel buckerey M19 M — vogellockhen oder schreyen Sb3 — vogel winken W — r diuinare futura ex garritu auium W13 / talis prenosticacio (nach 867) K4 K — significat futura predicere ex garritu auium P-E — toveren adder voghel wicken Kh2 Brl Wa. fehlt I

S M W K

Augere S4 Int. ] vogel gripen, wicken B9, vogellocken A7, + est diuinacio auium Mal Wa. fehlt Drl — fogel czauwerniß Ksl — ein vogel wikchen uel wickerey Dl — vogel czwincken Mel vogel Sgl ] volgen S1 Wa. fehlt M37 Abi — wickcheren Hll — vogel wikcheren W9 — dicitur prenosticare ex garritu auium K9 Wa. fehlt Ma4 — idem (nach 867) Wo4 — wycken in cantu auium BIO garritu Sol ] garito E2 toveren Ki3\ unleserlich

np

Augurare idem (nach 868) Wa. fehlt I K-YKh2 Brl

S

Wa. fehlt B5 Augarare S4 wicken S4 Ks2 Wa. fehlt Dl Drl Auguriare S1

M W

A 870

A 871

A 872

Auguris Wo4 — eyner, de der vogel gesanck gan betuten, proprie vogel wicker R1 — patet Brl prenosticans] propendens E2 in garniti E2

nq

P P-E Kh2

A 869

A 867

idem Ma3] vogel wicken, est diuinacio auium Mal, fogel

ns

Augurium °wickerie °(M) est diuinacio in garritu auium — vogelschray Sb3 — en vogel wickinge .i. diuinacio [...] P — .i. diuinacio consurgens ex garrit u auium, fogel gesang P-E — eyn voghel wikkynghe, deriuatur a nomine »auis« et a verbo »garrio« Kh2 Brl Wa. fehlt (vgl. 867) W Wa. fehlt 1

S M K P P-E

wickerie S4\ fehlt Mal, fogelgeschray B5 N1 Wa. fehlt Drl + wickery Ma6 + zaubery Ksl — talis diuinacio auium (nach 869) W13 — idem (nach 868) K4 — voghele wickerige Wo4 dt. Int. ] wikkerie Wol BIO garritu Sol ] garritum E2 dt. Int. ] fehlt M25, vogel sanc Sol

fp

Augusta Auspurg ciuitas / + in Swauia Ma3 B9 K — est quedam ciuitas P-E Kh2

S M I P

Auspurg fehlt N1 Ausprok, est siuita B9 Auspurg fehlt Dl Augsprug Auspurg] Auwestborch Brl + eyn stad Wo4

co t

Augussinensis eyn augustiner — aliquis de Augusta W

S

Augustinensis S4] Augusinensis Mal

265

Int. fehlt

N1

A 872

A 872.1

A 873

Augustinensis W K P P-E

Augustensis Sl, Augustencis Sgl Augusta] tali ciuitate Sgl Wa. fehlt K4 — eyn austynre BIO — patet Brl — est aliquis existens de tali ciuitate E2 Sol

ms

Augustinus proprium nomen viri Ma3 P — est proprium nomen viri. Inde Augustinensis aliquis de ordine Augustin/ W-X

W P P-E

Augustini Mel ] Augustine S1 — en name enes mannes Ma4 viri] doctoris E2

ms

Augustus ein merer des richs + vel est proprium nomen cesaris P-E — quilibet romanus imperator uel quidam mensis dicitur

— en mannesname Wol

— patet Brl

I

vgl. 875 S richs] tychtes S4 M — dicitur ab »augeo«, eyn merer des riches uel nomen mensis, aust monde, eciam ponitur pro diuinatore Ksl + uel nomen mensis Dl P Wa. fehlt Ma4 P-E dt. Int. fehlt Sol + uel eciam proprium nomen cuiusdam mensis Sol

A 873.1

A 874

A 875

fp

Augusta en mererinne °des °rikes °(Kh2)

P P-E

— idem (nach 873) Wo4 Wa. fehlt Sol

fp

Augustia est littera missa ab Augusto + sendbrief K — .i. cartha, que mittitur ab Augusto Wa. fehlt Ma3 B9 P

P

merinde R1

/

M W K

Austia Ma6 ad Augustum Sgl — littera missibilis ab Augusto imperatore K4

ms

Augustus aust maent — dicitur r auste mant Ma6 / äugst mon, est nomen mensis M19 Drl M — mensis Sb3 — mensis, he& monet K Wa. fehlt (vgl. 873) I Wa. fehlt Kh2 Brl

vgl. 873 S Wa. S4] fehlt Mal — der auwest Ks2 M Wa. fehlt (vgl. 873) Ksl Ma2 Dl K Wa. fehlt K4 P Wa. fehlt (vgl. 873) Sol — est proprium nomen mensis E2

A 875.1

A 875.2

Augerulus est ille, qui portat aues ad vendendum

Kh2

Kh2

n s Augerulus

fp

Auia vnwege uel mater patris uel matris P — aus dem beg, .i. auius, -a, -um .i. a uia remotus M25 Wa. fehlt Kh2 Brl

266

P-E

A 875.2

Auia vgl. 881 P-E Wa. fehlt (vgl. 875.3) E2 Sol

A 875.3

A 876

A 877

A 878

A 879

A 880

fp

Auiaria est locus, ubi aues conueniunt

P

P P-E

+ en voghel stede Wol R1 Wa. fehlt Wo4 BIO m s Auius, -a, -um (vgl. 875.2) E2 Sol

m s

Auicularius est ille, qui vendit aues — est venditor auium Sb3

S W P P-E

Auiclarius Ma3 aues] res Y Wa. ] m s Aviculus est aliquis vendens aues Wo4 Auictularius E2

ms

Auidus girig °uel °giczig °(Ma3 B9 P) — r girig X / geytich Y M — gitig. Inde Auiditas r et similiter inde Auitas idem X / Auitas Y. Item Auitus alter, Auita anus uel fetula, ain alts wib W — gitig. Auitas, Auiditas idem / - - geitig K — gittig P-E

S M W K P

girig uel fehlt S4 B5 N1 - - geczig, geiczig Drl uel bis wib fehlt Sgl Wa. fehlt K4 — .i. auarus Ma4

ft

Auiditas — r girheit Mal Ks2 / gyrkeyt S4 / giricheit Ma3 B9 B5 — r girikeit Ma6 Sb3 / geytikeit M19 M — geitichait K — ghiricheyt P — i. cupiditas M25 / gittigkait E2 Sol P-E Wa. fehlt (vgl. 877) WI

uel giczig fehlt Ks2 + inde Auiditas uel Auidas Dl fetula für vetula

S M P

geytikeyt N1 Wa. fehlt (vgl. 877) Dl gyerheit Ksl Ma2, geczikeit Drl Auiritas R1 — patet Brl

ft

Auitas idem (nach 878) Wa. fehlt Sb3 P-E Kh2 Brl Wa. fehlt (vgl. 877) WI

S M K

Wa. ] fehlt B9, Auiditas idem (nach 878) B5 Wa. fehlt (vgl. 877) Dl Wa. fehlt W13 K9

fp

Auineona °Auion °(K), nomen ciuitatis in Francia — Auion, nomen ciuitatis P Wa. fehlt Kh2

S M

f p Auieona S4, f p Auiniona Ma3 B9 Wa. fehlt Dl f p Auiniona M19

267

S

idem Ma3] girheit Mal Ks2, gyrkeyt S4

Auion fehlt B9 Auion] Auean Ksl

A 880

Auineona SbJ W I P P-E

A 881

m s

Auion] Auien f p Auiana (Auiona Bs9 Me5) in Francia fehlt Sgl Wa. ] f p Auiona est ciuitatis (!) in Grecia, Auian f p Auineona] f p Auiniona Ma4, f t Auiniona RI, Aviona Y ciuitatis Wo4 Auion ] fehlt BIO, Auinone Wol f p Auiniana E2

— est proprium nomen

A u i u s , -a, - v m .i. ° a ° v i a °(Sb3) r e m o t u s ; Invius, D e v i u s i d e m — -a, - u m d i c u n t u r loca secreta et a via r e m o t a / — -a, - v m .i. r e m o t u s a via Kh2 Bri Wa. fehlt (vgl. 875.2, 875.3) P-E

vgl. 875.2, D271, 1643 S Sigle S4] fehlt Mal Invius, Devius idem fehlt B9 M + et dicitur ab »a«, quod est sine, et »via«, eyn irrender Ksl K remotus bis idem] remota K4 P — eyn lank wech Wo4 A 882

A 883

A 884

A 884.1

A 884.2

A 884.3

f p

Auicula ein clein fogel — ain klaines fógellin W — .i. parua auis, e y n c l e y n f o g e l i n / — r .i. parua auis Ma4 RI Kh2 / e n k l e n e v o g h e l k e n Wo4 BIO Wol P — r a i n k l a i n s v S g e l e i n M25 / est parua auis E2 Sol P-E Wa. fehlt Sb3 K

S M W P Kh2

fogelin S4 fogelgin Ma6 fSgili Sgl Auicola Wo4 BIO Auicola

a p

Auisare beraten uel bedencken — .i. p r e m u n i r e , w a r n u e l b e r a t e n

S M W K P P-E

beraten] betrachten S4 bereten uel betencken uel warnnen Drl beraten uel\ fehlt SI, bereiten oder Mei beraten uel fehlt Hll K4 beraten uel fehlt ÌVo4 — bedencken uel mannen, warnen Sol

f t

Auis ein fogel — dicitur ab » a u e o , -es«, t. e y n f o g e l Wa. fehlt K-Y

paruus RI

I beraten] verratten DI + beschirmen uel bewarnnen Sgl

S K P

Wa. fehlt B5 Mai Wa. fehlt W13 — patet Bri

n s

A u i a r i a s u n t secreta n e m o r u m / +

W

Sigle Sgl ] Item (Wa. nach 884) X

n s

A u i u m dicitur esse d i u i n a c i o in virgulto

P-E

virgulto Sol ] vrgulto E2

heb

A u i l i n c i p i e n s u e l stulticia

Kh2

incipiens für insipiens

268

I

.i. s i l u a r u m X

nemerum Sgl

Kh2

P-E

W

Bri

Auianus

A 884.4

A 884.4

m s

Auianus quasi extra viam ductus

A 884.5

ns

Auigarium uel Auiarium eyn voghel nest

A 885

fp

Aula ein konigs sal °uel °eyn °hof °(S-X) uel est templum. Item sumitur pro communi vsu °hominum °(S- Y P) + Inde Aulula diminutiuum eius M — ein kunig sal uel kunig hof [...] vsu. Inde Aulula diminutiuum Sb3 — ain küngs sal / + uel balast X uel ain hof [...] usu. Inde Aulula diminutiuum W — -le .i. domus regia, dicitur eciam quandoque scrinium, in quo res ponuntur. Et eciam Aule pluraliter dicuntur fistule organorum, per quas elicitur melodia I —

chünigs sal uel templum

Kh2

Kh2

K

— sal vel templum [...] P-E — eyn konynghes sal uel eyn haf uel eyn tempel S M Sb3 W P P-E

A 886

/p

uel eyn hof zit. nach Ma3 Item bis hominum Ks2] fehlt (vgl. 886) Mal, fehlt S4 sumitur fehlt MaS vsu B5] verderbt Ks2 uel eyn hof fehlt Ma6 Ksl hominum fehlt Ma6 Inde] + deriuatur M19 pro]in sal Sgl ] pfalatz S1 Inde Aulula diminutiuum Sgl ] fehlt S1 — eyn konynges saal Wo4 — eyn sayl ader eyn tempel Brl konigs fehlt R1 uel eyn hof fehlt BIO est] en Ma4 sal Sol ] est pfallans E2 vsu fehlt E2

Aulea eyn rdebich / teppet Ma3 B9 P — ein deckh uel tebig Sb3 — ain r deck X / tepech Y uel vmhang — .i. cortina, eyn hofe cleyt / —

fürhang

— ain tempel Wa. fehlt Kh2

S M W I P-E

A 887

ms

S M Sb3 fV

Kh2

K

JV

P-E RI

Sigle S4] Item sumitur (Wa. nach 885) Mal thept Ksl n s Auleum deck Mel ] deki S1 n s Auleum — est templum Sol

Int. ] fehlt Ks2, tept S4, tempt B5

Aul icus r ein sal meister / .i. custodiens aulam uel habens potestatem in aula S-YP — eyn sayl meister, est inhabitator aule M — ain salmaister uel est inhabitator aule, r hoff herr X / hoflich Y. Auriales idem et Aurianes administratores curie W — -ca, -cum, penultima correpta, et Aulanus, -a, -um .i. palatinus, quasi »aule custos«. Aularius idem, sale meister / — .i. custos aule uel habens potestatem in aula Kh2 Brl m s Aulicus 5 4 ] Auleus Mal meister] + Aura weder (vgl. 888) Mal lat. Int. Ma2] fehlt Ma6 Ksl + ein hauz man Ml9 + ein haus uel salman Drl Auleus m s Aulicus. Inde Alicus (Wa. nach 886) S1 habitator Sgl hoff herr] hoffmeister Mel Auriales] Aurigolos Sgl Auriones Sgl + dienst man Bs9 Me5

269

A 887

Aulicus / P P-E Kh2

A 887.1

aule 12 ] aula custodiens aulam uel fehlt Wo4 aulam] alam E2 aula] ala E2 Auricus

ms

Aulidus .i. dulcis sonus organorum

M W

Wa. Ksl ] fehlt Ma6 sanus Sgl

m s

Aulegenosus qui crassus est et humidus — est iste, qui est incrassatus et humidus

M W

Wa. Ksl] fehlt Ma6 Aulegosinus Sgl

ns

Aulicia .i. vasa vinaria

M I

Wa. Ksl ] fehlt Ma6 vinaria] humaria

A 887.4

n s

Auleum dicitur esse pannus latus preextensus in domo principum ad decorem (!). Inde venit (es folgt 887.5) P-E

A 887.5

m s

Auleus et fuit primus inventor istorum pannorum

A 887.2

A 887.3

A 887.6

A 888

A 889

A 890

MWI

organorum Ma2 ] organi Ksl

MWI Sb3

MWI

Sigle M19] f p Ksl

Avoth sedes uel commoracio aut vita sine gloria

P-E Kh2

Kh2

commoracio emend. ] conmocio

fp

Aura weder. Primo idem est quod splendor, 2° significat aerem, 3° ventum, 4° fauorem, paritatem °significat °(Kh2) — ab »aer« dicitur, quia motu aeris fit. Aura wetter / — beter. Primo modo est splendor, 2° modo atrium, 3° modo significat ventum, 4° modo fauorem K

S M Sb3 W K P P-E

— weder B9 Primo fehlt S4 idem est S4] .i. Mal paritatem significat fehlt Ma6 Primo idem est quod] oder peritatem (!) Sgl — beter uel atrium, splendor, fauor K4 beter K4] fehlt W13 — weder Wo4 weder fehlt Brl spendor Ma4 vauorem R1 Primo] alio modo alle Hss. 2° bis paritatem significat] 3° (!) significat aerem, 4° significat ventum, 5° modo vauorem vel operarientem E2

ap

Aurare vergulden — vber gülden M-Y WK — .i. aurum alicui rei supponere, uergulden Wa. fehlt Kh2 Brl

P-E

vber gülden E2 Sol

MS

Aureus gülden — de auro existens

S W K P P-E

Wa. fehlt B5 B9 + guldin Sgl Wa. fehlt Hll K4 Wa. fehlt BIO Wa. fehlt Sol

W

+ uel eyn arkussen (vgl. 891) Ma3

+ .i. de auro M25

270

/

A 890.1

Aurosus

A 890.1

ms

Aurosus, Aurolentus, Aureolus, Deauratus idem significant (nach 890) M W /

vgl. D 22 Sb3 Aurolentus] Aureolentus W Aureolus] Ariolus Sgl I Aureolus] Aurielus

A 891

f p

A u r e o l a ein gulden bant uel eyn orekussen — ein gulden pandt Sb3 Kh2 Bri — eyn gulden phant uel gulden crone uel dicitur puluinar, quia supponitur auri, ore küssen I — ein guidein pannt oder porten uel speciale premium, quod datur sanctis K — ain guldin harbant vel ain ör küssin P-E

S M

Wa. fehlt (vgl. 890) Ma3 ein gülden panck uel orküß N1 — eyn gulden bant uel bart, .i. cortina uel velum depictum in conuiuijs, eyn ore küssen Ksl uel eyn orekussen fehll Dl — ein pant, das do gulden ist uel or küssen Mel bant verderbt Sgl uel eyn orekussen ] uel kón uel ort kiissy Sgl — ain harband uel j vingerlin Sol

W P-E

A 892

n s

A u r i c a l c u m messing + dictum ab » a u r o « et » c a c o n « , malum, quasi habens auri colorem, sed non valorem M-X — mósch uel O r i c a l c u m idem W — mes, est genus metalli, interpretatur fex auri, non quod iacet sub auro, sed quia filius est auro, et dicitur a nomine »aurum, - r i « et » c a l c u m « grece, quod est vex latine, quasi vex auri P-E

Wa. fehlt Kh2 vgl. O 296.2 M »cacon« emend. ] caron Ma6 Ksl Ma2 Sb3 » c a c o n « ] calon calorem valorem fehlt W mSsch] messigk Mei, messin Bs9 Oricalcum] Aricalcum Y P-E metalli Sol ] metallum E2 filius für vilius »aurum« Sol ] auron E2

A 892.1

ns

A u r i c u l c u m missink

A 893

m s

A u r i c a l c u s est spuma auri + gold fum Sb3

Ma4 BIO

(P)

+

goldfaim goiajaim

+ —

dicitur a » c a l c o n « grece, quod est spuma latine P goltschume, quia » c a l c o n « grece est spuma latine Kh2 Bri

K A

Wa. fehlt P-E RI

A 894

M Sb3 I K P

+ golt schum Ksl spma ( ! ) Sigle fehlt lat. Int. fehlt W13 Y Wa. fehlt Wo4

co t

A u r i c u l a r i s ein clein finger — ein klain vingerlein uel dicitur paruus digitus manus — proprie der cleyn finger / K — ain klain fingerlin P-E RI

goldfaim K9\ goltpham W13, messing K4

271

Sb3

A 894

Auricularis

— eyn golt vinghere

Kh2 Brl

S M Sb3 W K P P-E

— eyn kene vingheren Ma3 vingerlein N1 — der klein finger Ksl D1 m s Auricularius paruus] + dicitur paruus (!) Auricolaris SI Sgl — der minst finger uel or Sgl Wa. fehlt K9 — ciain vinger K4 -- de lutteke vingere Wo4 — ain gold fingerlin Sol

A 894.1

co t

Annularis gold finger, penultimus digitus

A 895

n s

Aurum golt

S K P-E

Wa. fehlt B9 Wa. fehlt W13 HU K4 vgl. 745.2 Wa. fehlt

A 895.1 A 896

A 896.1

A 896.2

A 897

A 898

A 899

Sgl (W)

Sol

Aurea eyn zogel an eym zaum

/

Mt

Aurictor est aliquis predicens futura r in / ex Sb3 garritu auium / — est aliquis indicans futura ex garritu auium

S W P Kh2

Auctictor B9 predicens .SV] predicans Mal, dicens B9 futura fehlt SI predicens fehlt Wo4 in] ex Wo4 + en voghel wicker Ma4 m p Aurichtor aliquis fehlt

Ms

Auricus est aliquis habens magnas aures

W 1

auras Sgl magnos

m t

Aurifex est, qui r operatur / agit Sb3 de auro M — est aliquis, qui operatur aliquid de auro, gold schmid — - est aliquis, qui operatur circa aurum /

M Sb3 W

operatur] + ibi aliquid Y + eyn golt smit Ksl agit VI ] agitur Aurifer SI gold schmid Sgl ] fehlt SI

fp

Aurifodina ein goltgrube — en r golt groue X / goldkule Wo4 BIO Wa. fehlt Kh2 Brl

I P P-E

Aurifouea gholtkule Wol — .i. fossa auri M25

m s

Aurifaber ein goltsmyd — qui operatur in auro, ein golt smet

M

WI

P

I

K P

Wa. fehlt K4 — patet Brl

ft

Aurificeps ein jsenbart, est auis — est nomen auis, ein eysfogel Sb3 W — goltuogel K — en ys voghel uel yseren bort, nomen auis P — nomen auis, eyn guldenne voghel Kh2 Brl 272

W

A 899

Aurificeps S M W I K P P-E

A 900

A 901

Wa. fehlt BS ein goldhawer Ni ysenhars S4, ishorn bart Mai — ein eysvogel Dl yserbart Ks I Aurifices SI mt ep t Aurifices R1 dt. Int. ] en ysen voghel uel en ysenbart Wol RI en ys voghel uel] fehlt BIO, eyn ysern voghel Wo4 ep t — est quedam auis E2 Sol eissen b8rt M25

fp

Aurificina est locus, ubi aurum fabricator + en golt ese P (außer P-E)

S W P Kh2

Auricina B9 + eyn golt ertze B9 Aurifrona SI Aurificia RI, Auripiscina Wo4 eyn golt ysern RI Aurifecina

co p Auriga ein wagentriber — ein wagenknecht Sb3 — est rector currus, wagenman W — .i. rector currus, eyn wagen forer — ffirman K

/

vgl. V156 S — eyn wagenn treybenn B5 — eyn vorman Mai W rector Sgl ] vector SI wagenman fehlt Sgl K fp P-E wagen man E2 Sol

A 901.1

A 902

— eyn treyber NI

fp

Auriga proprie dictus quod currum agat et regat, siue quod feriat ¿wrtctos equos. Nam aurit, ferit; ut (Verg. Aen. x 314)\ Latus aurit apertum. Ipse est agitator .i. verberator, ab agendo dictus W

W

currum Bs9] currunt SI, curtum Sgl

mt

Aurigo est morbus uel calor, eyn sucht uel die hicze — [...] calor, ein sichtung M-YI — [...] calor, ein gesucht Sb3 — nomen morbi, ein chranhait mit hicz K — [...] calor P-E — est morbus Kh2

S

morbos S4 uel calor, eyn sucht S4 ] fehlt Mal dt. Int.] fehlt B9, eyn suke van der hette Mai eyn sucht] fehlt NI, eyn schye B5 dt. Int. ] fehlt Ma6, ein sichtumb der hicz D1 lat. Int. K4Ì fehlt Wli dt. Int. ] siicht mit hycz Hll m t Auriga RI — eyn suke der hitte Wo4 (der korr. aus eyn) BIO dt. Int. ] dy hitte Bri

M K P

agat Sgl ] augat SI

P-E

f p Auriga E2 Sol

A 902.1

ns

Aurifrigium gold bort

A 903

aq

Aurire slan + ./'. percutere M — .i. percutere W P-E — .i. percutere uel vulnerare, slagen

W

golt perck Mel

W

273

/

iunctos Sgl] vinctos SI

A 903

Aurire

— wagen voren Ma4 P — percutere, eyn waghen driuen

A 904

A 905

S M W P P-E Kh2

Wa. fehlt B5 Ma3 B9 — ein horschlack NI Zusatz Ksl ] fehlt Ma6 a q Auriri Sgl Wa. fehlt Wo4 BIO nq — vangen voren R1 Wol nq np

ft

Auris ein ore + ab »audiendo«, quia audit sonum Wa. fehlt K-Y

M K P

+ Inde Auristerium ein örsmer DI Wa. fehlt W/S Hll — patet Brl

fp

Auricula — rorlepchin Mal S4 / orlappe B9 S — eyn roerlepgin X / or läppel Y M — ein orfandel Sb3 K — orllplin W / — eyn orelepchin — en rorlappe X / orlepel Wo4 P — ain örläpplin P-E — eyn luttik ore Kh2

S

— orlepp Ks2 — eyn orbedl B5 — eyn arlippe Ma3 inferior pars auris B9 f p Auricula] Auricolo Sigle] Inde (Wa. nach 904) orlapp Mel Wa. fehlt W13 Hll K4 — eyn luttik 8r BIO — eyn orlippe Brl

Sb3 W K P

A 905.1

Kh2

— wagen drifen Brl

/

— orleppel Nl

+ uel

nt

Aurigale est puluinar r uel kussinus, qui / quod Sb3 sub aure ponitur M W l

W

auro Sgl

A 905.2

ms

Aurigrafus qui auream scripturam facit, eyn golt scriber

A 906

fp

Aurigra^/ria .i. scriptura aurea / + gülden scrift Ma3 P (außer P-E Kh2 Brl)

Ksl (M)

vgl. 907.1 S Aurigraphia BS] Aurigrama Mal Ks2, Aurigrauia (?) S4 M Aurigrouia M19 Sb3 Aurigrapha W Aurigrama X, Aurigroma Y I Aurigroma K Aurigrama — gülden schrifft K9 P lat. Int. fehlt Wo4 BIO

A 906.1

ms

Auriebus dicitur esse aliquis prertoscens futura in aere vel in aura P-E

P-E

prenoscens Sol ] propendens E2, perpendis M25

274

Auricularius

A 907

m s

Auricularius est consiliarius, secretarius, °ein °ratgeber °(W K Kh2 Brl) — est consiliarius, secretarius, ein heymlicher rot geber M- Y — ein haymlich ratgeb Sb3 — .i. consiliarius secretus, eyn heimelich rat schriber / — Consiliarius, Secretarius idem sunt; significat ain grosß ratgeber P-E R1

vgl. C 886, S 362 lat. Int. fehlt B9 S — .i. consiliarius S4 M Wa. fehlt Ksl est consiliarius fehlt Ma6 W conciliarius SI Sgl P lat. Int. fehlt Wo4 BIO Kh2 conciliarius

A 907.1

A 908

A 909

A 909.1

A 909.2

A 910

A 907

consiliarius fehlt Ma3 dt. Int. fehlt Dl

redegeuer Ma3

fp

Aurigrama .i. littera aurea

P-E

vgl. 906

ns

Aurilegium est locus, ubi ponitur aurum, °ein °goltstat °(K P) — est locus, vbi reponitur aurum Sb3 I

S M W P-E

ibi S4 ein goltstat] fehlt B9, golt stedde Ma3, stat N1 ein goltstat fehlt Ksl Dl ein goltstat fehlt Sl Aurilegiam E2 arum E2

fp

Aurilia ein goltworm + quedam vermis / K Wa. fehlt Kh2 Brl

Sb3 I K P-E

Auriloga Aurilena Zusatz fehlt W13 K4 Auriliga (auch Rl)

fp

Aurisia °est °cecitas Y), blindecheyt — est idem quod cecitas P-E Wa. fehlt Kh2

P P-E

blindecheyt Wo4 ] fehlt Ma4, bintheit Wol cecitas Sol ] cecitos E2

ns

Auripigmentum °auripigment °et °(Kh2 Brl) est genus terre, ex quo fit quoddam vngentum habens colorem auri P

P P-E Kh2

Aurispigmen Rl Auripigmen E2 ex]a

fp

Aurora die morgen stunde uel r morgen rôte / morghen rot Ma3 B9 PI — morgen rot Sb3 P-E Kh2 W — morgen rôti / + uel sch5ni X — morgenrôt K

S M W

P-E

Aurigrauia M25

— est vermis aureus Sol

P

auripigment] fehlt Sol, aurigumen E2, aurigpigmen M25

— dy morgen rode uel stunde Ks2 morgen rot Ma6 — die morgen schön uel rott Mel stund Bs9 Me5

21S

— morgenrôt NI — morgen sunn uel rStti Sgl

+ die morgen

A 910

Aurora K P-E

Wa. fehlt K9 Wa. fehlt Sol

A 910.1

AP

Aurorare .i. illuminare

A 9II

m t

Aurugo — r goltschume Mal / goltfin Y S — rgo It schein / golt fin M-X uel dicitur quasi aeris uel aure corrupcio, wlgariter mei tauwe. Eciam est morbus redens hominem glauci coloris, sicud est pes accipetris, eyn gele socht M W — gold fuem uel eciam est aure corrupcio [...] coloris, gelsucht Sb3 — goltschume uel dicitur corrupcio auri, milthau, et morbus reddens homi nibus glaucitatem coloris, gelsucht. Eciam dicitur tempestas, vngewider I — rgolt schain X / golt fäm Y K — goltfin, et est pestis siue morbus ab auri colore dictus P — golt schvm vel fin golt vel pestis siue quidam morbus ab auriculare dictus, reddens hominem glaucy coloris P-E Kh2 — golt schin uel est pestis ab auricolare dicta

S M

Sigle S4]i t Mai Auriga Ma3, Aurogo B9 golt schyn S4 B5 Ks2, goltwin B9 Arugo M19 golt schein zit. nach MI9 golt fin fehlt Ksl aeris uel Ksl ] fehlt Ma6 mild taw D1 socht Ksl ] such Ma6, + eciam est fex auri uel rubigo, golt rust Ksl f t Auruga Sgl golt schein] + uel gold schum SI uel aure] fehlt SI, uel auris Sgl homines blauci SI ancipitris Sgl hominibus 12] hominem golt schain HÌ1 ] golt pham W13 — gold schum Wo4 BIO auri] auriculare RI gold schäm M25 ab M25 ] fehlt E2 Sol auriculare emend. ] auriculary E2, fehlt Sol, auiculare M25

W I K P P-E

A 912

mt

— morgenstern uel rot HU — mSrgen rStt M25

— morgenrat K4

Kh2

Auruspex ein weder wicker — °Auspex, °Auspicator °(Y) est, qui in volatu auium diuinat futura. Sed Auruspex dicitur astrorum inspector uel qui exta pecudum inspiciens futura predicit / + ein bether secher Y M — et Auspex est ein wetter wecher Sb3 — Auspex, Auspicator idem sunt; scilicet iste, qui ex inspeccione astrorum uel exta peccudum respicit, r wettesecher X / ain wetter sager Y. Et est ille, qui in volatu auium diuinat futura W — weterhan K — est aliquis dicens futura ex garritu auium P-E Wa. fehlt (enthalten in 913) I

vgl. 748. 913, 914 S Auruspes Ma3 — eyn wechter wygker S4 — eyn weyter wyker B5 — ein wider locker der vogel N1 M Auruspex (1) bis Sed fehlt Ksl Stichwort] m t Aruspex M19 futura Ma2\fehlt Ma6 astrorum inspicator] ille qui ex inspectu astrorum Y exta] extat Y dt. Int. ] ein wetter dichter Dl, eyn weyter seher Drl + (neuer Wa.:) m t Auspex ab »auis« et »spicio«, quia in aspectu auium uel volatu futura predicit. (neuer Wa.:) m t Auspicator idem, eyn zauberer Ksl W Auspicator] Auspicata Sgl respicit] respiciens Y diuinat S g l ] dicit S1 P Aruspex Wo4 BIO — eyn weter bekenner R1 P-E Aurupex E2

A 913

mt

Auspex idem (nach 912) — est ille, qui in volatu auium futura diuinat. Sed Aruspex est ille, qui ex inspectu agrorum siue astrorum uel qui exta pecudum inspiciens predicit /

276

Auspex

A 913

— en voghel wicker P (außer Kh2) — est aliquis nosscens futura P-E Wa. fehlt (enthalten in 912) M W Wa. fehlt (vgl. 917) K-Y vgl. 748 I exta pecudum 12 ] ex tactu dum K Wa. fehlt (vgl. 917) W13 P — eyn wederwicker BIO — eyn fogelwicker ader wederwicker Brl Ma4 P-E Wa. fehlt Sol + ex garritu auium M25

A 914

m t

en Wol ] ex (!)

Auspicator idem (nach 913) — idem significai. Eciam dicitur aliquis, qui in volatu auium diuinat clamorem auium, vel Auruspex est astrorum inspector, qui exta pecudum aspiciens futura predicit (nach 912) Sb3 Wa. fehlt (enthalten in 912) M W Wa. fehlt 1 K-Y

vgl. 748 Sb3 Auruspex B2] Aruspex K Wa. fehlt W13

A 914.1

mt

Auceps eyn vogheler

A 915

ap

Auscultare est audire uel obedire — est audire uel obaudire, erfaren — .i. obedire uel audire diligenter Kh2 — .i. audire uel obaudire

a916

A 917

Wo4 (P) Sb3 K

P Kh2

— hören .i. audire Wo4 obaudire Lül ] hec audire

+ hören Ma4

dp

Auspica» fogel wicken — vogellockhen Sb3 — .i. augurire, r wittren X / wic/cern Y Inde Auspicium — .i. diuinare, fogel schauwen I — vogeln K — est predicere futura ex garitu auium P-E

W

S M W P-E

Wa. fehlt B9 a p Auspicare S4 — wol wyknn B5 — fogel zaubern Ks! — vogel sehen M19 Drl wickern Bs9] fehlt Sgl d p Auspicare E2

n s

Auspicium wygerye + et est diuinacio in volatu auium P-X — vogellochung Sb3 — idem, .i. diuinacio auium uel bonus euentus (nach 916) I — dicitur diuinacio in volatu auium. Inde Auspex talis diuinator — .i. diuinacio consurgens ex volatu auium P-E — wickynghe Kh2 Wa. fehlt (vgl. 916) W

vgl. 768.2 S Int. S4 \ est diuinacio in garritu auium Mal, lockrey N1 M zaubery Ks!

277

— vogellocken N1

K

A 917

A 918

Auspicium K P

vgl. 913 — eyn vogelwicuge Brl

ms

Auster mittagwint uel sudenwint Sb3 — est nomen venti flans a meridie, mittawint — ain mittentag wind W K — est ventus perflans a meridie sie dictus / — est q u / d a m ventus r mittentag windt M25 / proveniens de austro Sol E2 P-E — middaghes wint Kh2

S

— eyns mittages wynt S4 — ventus meridie flans Nl mittagwint uel fehlt B9 sudenwint fehlt Ks2 uel sudenwint fehlt Dl Int. Sgl ] osterwind S1 Int. fehlt (Zeilensprung, vgl. 919) HU Wa.] m s Auster, Austerus affstorrich (vgl 919) Brl mittagwint uel fehlt Wol quidam Sol ] quedam E2 de austa E2

M W K P P-E

A 919

volatu R1 ] volutu Ma4

uel

Austerus strenge uel r grymmig / vnhorlich P — strenge M (außer Sb3) I P-E R1 — streng. Item Austerus uel Austens idem sunt, scilicet ain scharpfer. Vnde in ewangelio (vgl. Lc 19,22)\ Sciebas, quod homo austeris esset. Inde Austeritas °strenkait °(Y) W — strenge uel afstorrich Kh2

S

— gestrenge uel grymme S4 gestregenn B5 uel grymmig] fehlt Nl, uel grimmelich Ma3 strenge Ma2 ] gestrenge Ma6 Ksl Item bis scharpfer] uel scharpf. (neuer Wa.:) co t Austeris idem Sgl strenkait] + scharpfhait S1 Stichwort fehlt (Zeilensprung, vgl. 918) Hll grunnig HU Wa. fehlt (enthalten in 918) Brl vnhorlich] horlich Wo4, grymmich BIO Wa. fehlt E2 Sol

K P P-E

A 921

Wol

ms

M W

A 920

Zusatz fehlt

ft

Austeritas strengekeyd — strennigkait Sb3 — r i d e m (nach 919) X / strengecheyt Wo4 BIO Wa. fehlt (enthalten in 919) W Wa. fehlt Kh2

P

S M I K P P-E

Int. Ks2] strengheit Mal Nl, gestrengekeit S4 B5, strengiche B9 Wa. ] Inde Austeritas (nach 919) Dl gestrengekeyt Ksl Sigle fehlt grimchait W13, strenginckait Hll, strenghayt K4 — patet Brl Austoritas E2 — scharpfkait vel strenkait E2 — scharpfekait Sol

adv

Austere grymmelich — Austeriter, grymlich oder strengleich — Austeriter, grimmeclichen, .i. asperitas — strengleich K — .i. austerus P-E Wa. fehlt Kh2

M W K

grimiklichen M19 Drl + uel gestrengelichen Ksl Auster S1 grimeklich Bs9 strengleicher K4

278

Sb3 /

A 921

Austere

A 922

A 923

P P-E

adv Austor Rl m t Austor

adv

Austeriter grymmelich — strenlich E2 P-E Wa. fehlt (enthalten in 921) Sb31

M W K P P-E

grimiklichen M19 Drl + uel gestrengelichen Ksl Austeriliter Sgl grimeklich Bs9 — idem grimleich (nach 921) W13 Austoriter R1 — affstorlich Brl Wa. ] adv Austerite greileich M25 Austeritor E2

co t

Australis eyn ostericher, eyner vß dem lande + uel dicitur plaga ab austro vento P-E — aliquis de tali provincia, österlicher W I — et hoc -le, eyn ostricher — est vnus uel vna de tali prouincia K-X — eyn osterriker Kh2 Brl Wa. fehlt K-Y

S

Int. S4] ein ostricher Mal eyn ostericher] fehlt B9, eyn osterreych B5, eyn ostrenker Ma3 eyner vß dem lande fehlt N1 vß Ks2] vzer S4 — eyner vz osterich Ma6 eyner vß dem lande] fehlt Dl, vnus, qui est de Austria Ksl 6sterricher Bs9] fehlt Sl, Sstrich Sgl eyn osteryche Rl, osterlik BIO eyner vß dem lande] fehlt Ma4, en de ut dem lande is Wol Rl eyner vß dem lande fehlt E2 Sol austro Sol ] austri E2

M W P P-E

A 924

A 925

A 925.1

A 926

— idem (nach 922) Brl

— ferenglich (!) Sol

fp

Austria osterriche, est nomen provincie Sb3 — est nomen provincie, osterlandt — est nomen prouincie / Wa. fehlt K Kh2

S W P P-E

— est provincia N1 lat. Int. Ks2] regio Mal, est quedam provincie (!) S4 lat. Int. fehlt Sgl — osterike, dat lant Wo4 — talis regio Brl en osterriker X osterriche fehlt Sol

f p

Austiria est vngentum auris, °orsalue °(I) — est nomen smigme ab aure, orsalben Sb3 Kh2 — or salue Wa. fehlt S-XK

S M Sb3 W I P P-E

Wa. B9] fehlt Ma3 dt. Int. ] orsalben smer Dl Austeria Austilia Sl Ausaria Wa. fehlt BIO lat. Int. fehlt Wo4 orsalue fehlt E2 Sol

orsalue fehlt Brl

fp

Austudula quedam herba / + krut X (außer P-E)

P Kh2

Wa. fehlt BIO Brl Auschudula

p pr Ausus r dorstig / driste Ma3 B9 P uel küne 279

P

Ausus

A 926

— ain türriger uel kuner W — r kSn M25 / gehercz Sol E2 P-E m q Ausus, -sus, -sui .i. audacia, kune uel torstig

A 927

/

S M W K P P-E Kh2

— kün N1 gedorstig Ma6 Int. Sgl ] ain gehertzer S1 türriger] durender Mel, durrenden Bs9 dorstig uel fehlt K4 — .i. audax R1 driste uel fehlt BIO uel küne fehlt Ma4 Wo4 kercz E2 ms

con

Aut r aber / efte Ma3 B9 P — aber, per -t- et sine aspiracione. Haud aduerbium negandi per -d- et cum aspiracione scribitur / — pro vel P-E Kh2 — efte uel ouer Wa. fehlt K-Y

vgl. H 34 S ader Ks2 M adder Ksl W aber] pro sed 57 K Wa. fehlt W13 P — ader R1 — ab coniuncio (!) »autem«, aber, ader, vorware Brl P-E + oder M25

A 928

A 929

A 930

con

Autem aber — idem quod Aut, aber / — .i. sed K-X Wa. fehlt Sb3 K-Y P-E R1 Kh2

M W K P

adder Ksl aber] pro sed 57 Wa. H!1 ] fehlt W13 Wa. fehlt (vgl. 927) Brl

fp

Autempna rwagen geczauw / waghen towe Ma3 B9 P — ein wagen gezeug M-Y — wagenzeug uel scheffzeug Sb3 — ain wagenzüg IV P-E — proprie ratis velum auram tenens uel corda, que velum supra ducit I K — wagengeschirr Wa. fehlt Kh2

M W K P

wagen czeug Dl wagengezewgk Mel wagen gezewg HU wagen geczawe R1

fp

Autempne segelstrenge + uel sele strenghe Kh2 — silstrickh uel scheflein, pluralis numeri tantum — wagensail K Wa. fehlt I P-E

Bs9

280

Sb3

Autempne

a931

S M W P

Wa. fehlt B9 Int. verderbt S4 segel strengekeit Ma6 + uel sträng Sl — seuen fsenen ?) uel seghel strenge Wo4

ms

Autenticus .i. verus, vorgeneme, meisterlich — .i. verus, war oder genam Sb3 — maisterleicher oder r vermärter W13 / bebSrt K4 — .i. verus, °mesterlich °(P-E) P — .i. verus, vornemelik uel mesterlik Kh2

S M W K P

A 931.1

A 931.2

A 931.3

seien strenge R1

K

P-E

.i. verus, vorgeneme fehlt B9 vorgeneme] wornemen £5, vornemen Ma3 vorgeneme] vorgeer Dl vorgenempt 57, vorgenent Mel, furnem Sgl — maistlich oder vorgenam Hll — maisterleich oder genlm K9 .i. verus fehlt Wo4 BIO dt. Int. ] fehlt Wol, vor keyme meyster gelich R1 + vorneme Ma4 + ader achtbar Brl + der da war kan, maisterpar ist M25

ns

Autenticum besunder wärheit

W

vgl. 939.1

fp

Autentica est quidam liber legalis, eo quod continentur in eo autentica dicta M W — est liber, in quo continentur autentica dicta /

Sb3 W

in eo fehlt eo bis eo] in quo continentur Sgl

ft

Autoritas — r eyn wise rede Ma6 Ma2 / ein weiz red oder ein maystersprach M19 Dl M — ain maisterspruch uel wißrede W — eyn rede, die da wair ist / P — r walt / gewalt P-E R1 Wa. fehlt Sb3

vgl. 843 M Wa. fehlt Ksl P Wa. fehlt Brl

A 932

A 930

W

Sigle Sgl] Item (Wa. nach 931) Sl

bevander Bs9

— ein wen red uel ein meisterspruch Drl

ap

Autenticare — r ein ding bewern mit meisterschafft Mal / achtbar maken Ma3 B9 S — ein red mit beyshait oder mit barhait oder maysterlich heberen M W — Auetorisare maysterlich machen Sb3 — mit warheyt oder mit wiseheit bewern I — ding bebärn K — r acbar maken / warmachen P-E P — machbar maken Kh2

S

vgl. 933.2 Wa. fehlt S4 Int. ] fehlt Ks2, eyn ding webernn mit mayster künstnn BS, mit red, mit weysheyt oder mit worheyt N1 — meisterlichen Wa. M19] fehlt Ma6 — .i. auetorisare, meysterlich ridden Ksl reden Ma2 ein red Dl] ein (!) M19 Drl

M

281

A 932

A 933

A 933. I

Autenticare Sb3 W P P-E

vgl. 933 maisterlichait SI — achterbarmachen RI — .i. verum facere Sol

ap

Autorisare idem (nach 932) — .i. autenticare P-E — achterbar maken Kh2 Wa. fehlt (vgl. 932) Sb3

S M K P P-E

Wa. fehlt S4 B5 Int. ] fehlt Ks2 Wa. ] fehlt Ma6 Ksl DI Wa. fehlt HU — achtbarmachen RI Wa. fehlt Ma4 Bri autenticare Sol ] auctendicare E2

m t

Autor en orsaker P + qui primo invenit aliquam scienciam

vgl. 844, 844.2, 939.2 P Wa. Wol] fehlt Ma4 Bri P-E Wa. fehlt Sol

A 933.2

A 934

A 934.1

— vornamen maken Bri

— openbar maken BIO

— eyn orsake BW

ap

Autentizare mit red, mit weysheyt oder mit worheyt

S

vgl. 932

ms

A u t u m p n u s der herbist, 4 a pars anni — est quarta pars annj / — herbst K-Y P

S

m s Autumpnus W ] n s Autempnus Mal

n p

Autumare .i. estimare M W P-E Kh2 + wänen Sb3 — schatten, wenen, .i. estimare P

vgl. 840 M Wa.] fehlt Ksl, fehlt (Textlücke) Drl Autumpnare Sb3 W Autumpnare S1, Automnare Sgl P schatten] fehlt Wol, achten Wo4 .i. estimare fehlt P-E destimare E2

A 935

A 936

P-E

ms

NI (S)

Wo4 BIO

Auus r myns vater vater / eyn grot vader B9 P — endel Sb3 — en, pater patris tui K — ain r ándlein M25 / ennin E2 Sol P-E Wa. fehlt M-Y Wl

S M K P P-E

Wa. S4\fehlt Mal Ks2 Ma3 — ein anherr NI — eider vater, pater patris Ksl dt. Im. K4] fehlt W13, an herr uel ain endl HU lat. Int. fehlt — eyn enlin R1 — eyn grotenene Brl — est pater patris, ain eni Sol

f p

Aua r elder muter / eyn grot müder B9 P — e «del Sb3 282

K4

A 936

Aua — endel, mater matris tue — ain an P-E Wa. fehlt M-Y W1 Kh2

A 937

a937.1

A 937.2

A 938

A 939

K

S Sb3 K P P-E

Wa. S4] fehlt Mal Ks2 Ma3 — ein anfraw NI endel B2\ edel endel K4] fehlt W13 tat. Int. fehlt K4 — eyn enlin ex parte matre (!) RI — eyn grote mone Wo4 BIO — patet Bri Aufa E2 Wa. doppelt (erste Verzeichnung nach 877: f p Ava ain an, mater matris,) E2

ms

Auunculus r ohem / om Mai B9, est frater matris — est frater matris mee, ohaym Sb3 / — -Ii est frater matris — Shaym K — r en om / ain Óchen P-E P

S M P P-E

Sigle S4 ) a s Mal ohem S4] eym omel Mal Ks2, fehlt B5 Wa.] fehlt Dl, fehlt (Textlücke) Drl — patet Bri Aufunculus E2

ms

Auernus hell

K

vgl. 862

n s

Auleum cortina aule

K

Wa. fehlt K4

dp

Auxiliari hulffe thun Wa. fehlt I

S M K P P-E

a p Auxiliare S4 — hui thun BS Wa. fehlt (Textlücke) Drl d p Auxiliare W13 — patet Bri Wa. ] d p Auxiliare, helflichen zö hilf kfime E2

n s

Auxilium °hulffe ° ( f V J , subsidium, presidium, adiutorium, «uuamen, 0 aminiculum °(S-X Sb3), patrocinium, opitulamen — hulffe, ab »augeo, -ges« dicitur / — hilff KP-Y — .i. adiutorium P-E

S

lat. Int. ] presidium, subadiutorium, ivuamen, amuculum, promcinium (!), opitulamen idem significant Ma3 iuuamen bis opitulamen] (neuer Wa.:) n s Aminiculum patrocinium, subsidium, presidium, adiutorium, juuamen, optulamen idem sunt S4 iuuamen Ks2] adiuuamen Mal aminiculum zit. nach B9 opitulum B9 Wa. fehlt (Textlücke) Drl adiuuamen patricinium S1 + hilf Sgl Wa. Hll ] fehlt WI3 K4 — patet Bri hilf Sol

M Sb3 W K P P-E

A 939.1

vgl. 931.1

Mal

K

Wa. fehlt K9

K

Autenticum besunder wärheit W

lat. Int. fehlt

— .i. auxilium inferre Sol

W-X

Autenticum] Item Autenticum (Wa. nach 939) S1

283

A 939.2

A 939.2

A 940

A 940.1

A 940.2

A 941

Autor

m t

Autor dicitur, cuius verba et facta digna sunt immitacione. Autor wulgariter ain merer / + Item dicitur inuentor alicuius nouitatis, ut morum X W

W

vgl. 844, 844.2,933.1 fehlt Sgl

mt

Auxur nomen gentile + uel castri Kh2 — est nomen Iouis uel gentile uel est nomen castri Wa. fehlt I

Autor wulgariter ain merer

S M K P P-E Kh2

Auxor S4 Wa. fehlt (Textlücke) Drl Auxor W13 n t Iouis] auis Wo4, + nt nt

fp

Auxula est, quod superadditur mensure, zugäbe Wa. fehlt Sb3

M

Wa. ] fehlt

f p

Auxugia hunersmalcz — ganse smalt P

Kh2

f p Auxugia] f p Auxsugia uel Auxsina

ft

Arx est summitas, die hoe — .i. summitas M-X W-X K Aux eyn boghe Ma3 (S) — ßrece, de hoghe enes dinges uel circulus P — grossü höchen M25 / est magna altitudo Sol lus P-E Kh2 — de hoghe enes dinghes Wa. fehlt Sb3 I

f t

S M W K P

P-E

A 942

Sigle Sgl ] Vnde (Wa. nach 939) SI

f p

S M P P-E

Ksl, fehlt

in uerbis Ma4

(Textlücke)

P

R1

M W

Drl

Sb3

E2 uel circu-

Wa. fehlt B9N1 die hoe] fehlt Ks2, + der perigenn B5 Wa. fehlt (Textlücke) Drl dt. Int. fehlt Bs9 + hoch K9 — groyß de hoche eynes dynges uel circulus R1 enes dinges] verderbt huses BIO + (neuer Wa.:) f t Arx .i. summitas de hoghe Wol + A r x eyn böge BIO magnum E2

Axa ein nabe + quod alio nomine dicitur mediolus Sb3 + an dem rad K — eyn nauel in dem rade et interpretatur furibundus Wa. fehlt I Axia Ma3 + in rota Ma3 Wa. fehlt (Textlücke) Drl + in eyme wagen + totum pertinet ad currum R1 Wa. fehlt Sol

284

Ksl

Wo4 Brl, eynes (neuer Wa.:) f t

Kh2

A 943

Axis A 943

A 943.1

f t

Axis ein achse + dy in der nab get + an einem wagen Wa. fehlt I

M W K P

Wa. fehlt (Textlücke) Drl + an eyme wagen Ksl mt Zusatz fehlt K4 + totum pertinet ad currum R1

f p

Axioma .i. dignitas M WS4 (S) — -tis .i. dignitas. Inde Axiomaticus, -a, -um

Sb3 W I

f in Axonia f t Axionitas SI n t

A 943.2

Sb3 IV

A 943.3

A 944

Sb3

Axungia .i. venter porci uel alterius rei — ein smerlayb

A 943.5

W

Sb3

m s Azon Ayzon] Item Ayzon (Wa. nach 943.1) X

Azotus ciuitas f p

/

+ wirdikait Sgl

A y z o n est Semper uiua, huswrtz

— hawswurcz

A 943.4

Sb3 K

Dl

/

(M)

Azaria interpretatur auxilium domini

I Kh2

Kh2

Azarias

ms

Azimus vngesuwert brot + ab »a«, quod est sine, et »zimus«, fermentum, quasi sine fermento. Sed Azima, feminini generis, est festum pasche. Azimum, neutri generis, est pañis sine fermento M W — terbsprot Sb3 I — .i. panis non fermentatus — prot an vrhab. Sed Azima est festum pasche K — vngehefelt brot, vel tantum valet sicut sincerus P-E

vgl. 944.1, 944.2, Z19.4 S Sigle S4 ] fehlt Mal vngesurigt BS + et dicitur ab »a«, quod est sine, et »zimus«, fermentum, quasi sine fermento. Sed Asima, feminini generis, est festum pasche. Sed Asimum, neutri generis, est panis (von gleicher Hand nachgetragen) S4 M vngeheffelt Dl quasi sine fermento Ksl ] fehlt Ma6 neutri generis] feminini generis, + eciam Ma6 Ml 9 W vngehebelt brot S1 Sgl »zimus«] firmos S1, seimus Sgl K Sed bis pasche fehlt K4 P brot fehlt Wo4 P-E dt. Int. ] vngehepfnet brot M25, est panis non firmentatus (!) Sol

A 944.1

f p

Azima est festum pasche

Sb3 I P-E

vgl 944, Z19.4 I Sigle fehlt

285

A 944.2

Azimum

Azimum panis non fermentatus

A 944.2

/

I

vgl 944

mS

Azer gund reb

W

Wa. Sgl] Auzer bunt reb SJ

Auxilia est olla

A 944.5

fp ns

Auctarium est cibus, qui vacue mense superadditur

A 944.6

heb

Asa videns uel robustus

A 944.7

heb

Asadias videns patrem

A 944.8

heb

Asael videns dominum uel fortitudo domini

A 944.9

heb

Asotus incendium uel incendens

A 944.10

ms

Asinus esel

P-E

vgl. 760

A 944.3

A 944.4

W gund reb Bs9] grund reb Sgl

K-X Kh2 Kh2

Sol (P-E)

286

Kh2

Kh2

K-X

Baal

B o.i

B 0.1

h in Baal uel Baalim est ydolum Sodomorum M W heb Baal vir uel vetustas aut deuorator uel superior, (neuer Wa. :) heb Baalym assendentes uel deuorantes Kh2 vgl. 75.2 M Wa. Ksl ] fehlt Ma6 Ma2 Sodomorum M19] Ydumeorum Ksl Sb3 Sydomorum W uel Baalim fehlt SI Sgl Sodomorum] domorum Sgl Kh2 assendentes für ascendentes deuorantes KÌ3] deuorentes

B 0.2

ft

Baalphasis est diuisio inimicorum

M W

Stichwort entstanden aus Baal Pharasim, vgl. 1.1 M Wa. Ksl ] fehlt Ma6 Ma2 Baaluesis M19 Sb3 Balphisis W Baalphilis Sl, Baaelphidis Sgl

B 0.3

B1

B 2

B3

+ deylunge der finde Ksl

heb

Baa/ia venit responsio domini

Kh2

Baana Ki3] Baayas

n s

Babatum ein r huff isen / huf iseren B9 P

Kh2

+

Wersus (Walther 8622): Faber in angario annect/t babata gumphis Sb3 — r hüfeissen M25 / rossysen E2 Sol P-E S

B l.i

+ eyn aptgot Ksl

Sb3 W P

Sigle W ] m s Mal hubysern Ks2 annectit B2 ] annectat rossysen Sgl hoifysen RI Bri

— eyn hoff (neuer Wa. J o s Babatiferum eyn hoff yseren Ma3

heb

Baalefrasim viros deuoratores diuidens

Kh2

vgl. 0.2

n s

Babtiferum ein Wa. fehlt Kh2

S M Sb3 W I K P P-E

Babtiferum Ma3] Babistrum Mal, Babiferum S4, Batispherum B9 Wa. fehlt Dl Babipherum Babiferum Babiferum fBabiseron Sgl) Babifectum Babiferum Babatifferum RI Babtiserium E2

f in

Babel .i. confusio, eyn r verstorunge / zestorung Sb3

Kh2

Baalefrasim viros emend. ] Baalefrasimderos (?) teuffestein

W

— interpretatur confusio / — confundens uel confusio uel transferens aut translacio

B4

S M W K P P-E

eyn verstorunge fehlt Ma3 B9 verstören Dl versterung Bs9 confessio K4 eyn verstorunge fehlt BIO Bri zerstSrung Sol, erstorung M25

f p

Babilonia

erstorung N1

est ciuitas confusa,

287

eyn verstörte stat

Kh2

B 4

Babilonia

+ — — — —

B 4. l

B 4.2

B 4.3

B 4.4

B 4.5

B 4.6

B 4.7

et dicitur a »babel«, confusio, propter rum P-E est ciuitas confusa, ein zestorte stat Sb3 est ciuitas confusa / est prouincia °confusa °(Y) K idem (nach 3) Kh2

confusionem

S M W P P-E Kh2

— est ciuitas quedam B9 dt. Int. S4] fehlt Mal Ks2 B5 Ma3 — est ciuitas quedam D1 dt. Int. fehlt Ma6 stat fehlt Ksl dt. Int. fehlt Sgl zerstört SI Mel Wa. fehlt Wo4 dt. Int. fehlt Ma4 Y verstär E2, zerstört Sol, erstörte M25 Babilo onia (!)

m s

Babiger stullus uel inops uel ebes — est stultus, inops, vmb geer — .i. stultus P

M W I P P-E Kh2

Wa. Ma2] fehlt Ma6 fBabier Ksl) + eyn vnsynender Ksl Babier SI Babigus + en dore Wol + eyn narre R1 Babier E2 Babier

ms

Baburcus .i. stultus. Inde Baburcia .i. stulticia M-Y WI Sb3 — idem. Inde Baburcia .i. stulticia (nach 4.1) — idem, (neuer Wa.:) f p Baburcia .i. stulticia (nach 4.1)

M Sb3

zerstört N1

WI

P

Sb3 W I P

Babinus m s Baburcus .i. stultus fehlt X Baburcia] Baburia Sgl Baburcia] Baburca + narheyt R1 + dorheit Wol Br I

fp

Baburra idem (nach 4.2) Wa. fehlt Kh2

P-E

Baburia (auch

m s

Babosus uel Baburcus idem est quod °stultus °uel °(Y) ineptus

W

Sigle Sgl ] fehlt SI Sgl

fp

Babaria est nomen regionis continens ducatum. Inde Babarus

K

Inde Babarus K4] fehlt

Ms

Babatarius eyn hofslegher Kh2 — faber annectens babata, eyn huffe smyt

M

Babararius Ksl

ns

Babatinum eyn hofyserenkiste —

ligwa-

P

Rl)

Babosus] Babulus Sgl

B 4.8

gre

Baben .i. vestis

B 4.9

Ms

Bacinus becki

Baburcus Mel ] Baburnus SI, Babureus

W13

annectens emend. ] annectans Ksl

vas, in quo seruantur babata Kh2 W 288

W

Kh2 Ksl (M)

Ksl (M)

K

Bacilla B5

B6

f p

Bacilla est pala ferrea, ein r ysern / ysen M W P-E phale — est pala ferrea, ein eysen schauffei Sb3 — est pala ferrea I — ein eysner phal K — est pala ferrea, eyn schuffei Kh2

S M W P P-E

lai. Int. fehlt B9 ferre S4 ysen S4 Wa. fehlt Dl ysern Ksl phale] schuffei Ma6 Bacille Sgl pala] para Sgl phale] stutte uel pal Ma4, stocken RI dt. Int. fehlt M25

ms

Baculus eyn stap uel ein stecke Sb3 — ein stab — ain stab. Bacus, Bacillus idem Wa. fehlt (vgl. 7) P-E Kh2

S M W K P

B7

B 7.1

BS

ms

W

— idem (nach 7) B9 eyn stap uel S4 ] fehlt Mal N1 Ma3 stecke] stock Ma6 + scilicet glut haffen (vgl. 7.1) Mei M12 Wa. fehlt K4 eyn stap uel fehlt W13 Hll — idem (nach 7) Ma4 BIO eyn stap uel fehlt Bri

Bacillus idem (nach 6) — est diminutiuum W K-X — est baculus, °en °stok °(P-E) — Baculus eyn stok Kh2 Wa. fehlt K-Y

+ uel schufel Ksl

uel ein stecke fehlt Ks2

stock

P

S M I K P P-E

— eyn staff uel stok B9 — ein steck N1 Wa. fehlt Ksl Sigle fehlt Wa. fehlt W13 — ein stecken oder ein staf RI — eyn staff eyn sak BIO Wa. fehlt Sol

ns

Bacillum est vas / + aptum / ad portandum prunas uel carbones

en stok fehlt

Wo4 Bri

M

WI

— ein gluetschauffel uel ein gluetpfan — est vas ad portandum brunas K

B8

B9

Sb3

M W K

+ eyn hert pane Ksl + glfithaffen Sgl vas] + aptum K4 brunas für prunas

ms

Baculus pastoralis eyn r bischuffstap / bisschopes staff B9 P (außer P-E) Wa. fehlt Kh2

S M P

Wa. fehlt S4 B5 — bischopes (!) Ma3 — eines pischols stab M19 Drl eyns Wo4 Bri

ms

Baccalarius quasi »bacca laureatus« .i. coronatus °baccis °et °lauris °(Kh2 Bri) propter dignitatem sciencie — est laureatus .i. coronatus baccw, et dicitur aliquis coronatus lauris et baccis propter dignitatem suam Sb3

289

B 9

Baccalarius S M Sb3 W I K P P-E Kh2

B io

Baccalarius Ks2] Bacollarius Mai, Bacularius S4 B5 Y baxis Ma3, bacsis B9 baccis et lauris] backelarch S4 et lauris Ks2] fehlt Mal, .i. lauris Mai propter S4\ per Mai Bacularius X .i. bis lauris fehlt Ma6 baccis emend. ] bacce coronatus] ornatus Sgl lauris] laris Sgl Bacularius quasi bis lauris] dicitur quasi bacca et lauro coronatus K4 Bacularius RI Wo4 et lauris] in laudem Wo4 sciencie fehlt iVo4 Baculus istius E2 laureate E2 baccis et lauris] Bach .i. laurum (neuer Wa.) E2 Bacularius (auch BriJ

fp

Bacca est fructus oliue, eyn lorber, uel gemma + oder edelstain Sb3 + ain berlin P-E / — est fructus oliue et lauri — est fructus lauri et oliue, alio modo cathena, larper K — est fructus quidam, loreberen, uel est gemma, eyn eddel sten

S W K P

oliua S4 eyn lorber S4] fehlt Mal fructus] succus Sgl lat. Int. fehlt K4 alio modo] + bacca dicitur W13 larper K4] fehlt IVI3 est fructus oliue fehlt Y laurber RI uel gemma fehlt Wo4 BIO + eyn edelsteyn Bri

B ìo.i

Bachardus eyn bachart

Ma3 (S)

B io.2

m q

Bacatus .i. cum bacco ornatus

B IL

dp

Bachari toben uel tol sin + .i. insanire P — toben uel büten M-Y WK — toben Sb3 — .i. furere, toben oder wüten I — doben .i. insan ire uel furo, -is, -ire P-E — dauen, .i. insanire uel in crapwlis viuere

B ÌI.I

B 12

Kh2

P-E

Kh2 Bri

S M P P-E Kh2

a p Bachare S4 uel tol sin fehlt Ks2 tol] dobe S4, tobind B5 — -atus sum, insanio uel furor, doreht sin Ksl tol sin] narren RI .i. insanire fehlt Wol Wo4 BIO insanire uel furo, -is, -ire Sol] insaniari E2 Bagari dauen fehlt Bri crapulis Bri ] crapilis

g in

Bachen grece, corona dicitur latine, et est ornamentum colli ex annulis aureis confectum ad modum cathene M WI K-X + et inuenitur in primo libro Machabeorum capitulo 13° (13,37) W — est ornamentum colli ex circul/'s aureis factum, °en °vatinge °van °gulden °ringen °(P-E RI Kh2) P

W K P P-E Kh2

Bachon Sgl cathene] catone Sgl n in n in Baen fBaon RI) lat. Int. fehlt Wo4 BIO Baon fBachon M25) Baen

a p

Bacillare mit stecken slan / + knuppelen Ma3 B9 — .i. cum baculo percutere, mit steken slan / — knuppelen, °myt °stocken °slan °(Y) P

290

sin fehlt NI

circulis Wol] circuliis Ma4

Bacillare

— mit steken schlahen S I K P P-E

B 12.1 B 12.2

B 13

P-E RI

Wa. fehlt S4 B5 stocken Mai a p Baculari Baccalare K4 myt stocken slan fehlt Wol + ader slan Bri — .i. cum baculis percutere Sol

Baguta eyn bagine

Ma3 (S)

M t uel part Bachans en bachante, °.i. °locatus °(Kh2 Bri) P-E

B 12

P

locatus verderbt E2

co p Bachicola ./'. potator, ein trencker — est potator uel potatrix vini, et dicitur quasi »colens Bachum«, .i. vinum Sb3 — trinchker K — .i. potator P-E Wa. fehlt Kh2 S M P

Wa. fehlt B9 .i. potator S4] fehlt Mal + uel trinckerin NI ein trencker fehlt Ma6 .i. potator fehlt Wo4 BIO ein trencker] fehlt Ma4, .i. swelger ader eyn quasser Bri

nt

Bachanalia sunt festa Bachi, et est pluralis numeri tantum MWK + 2e uel 3 e declinacionis K P — sunt festa Bachi, °hilghe °daghe °der °lude °(P-E Kh2 Bri)

M Sb3 W K P P-E Kh2

Bachanalia M19] Bachenalia Ma6, Bachinalia Ma2 Ksl Bachinalia n s Bachinalia Zusatz fehlt K4 sunt festa Bachi fehlt Wo4 BIO der lüde] dudinghe Wo4, duden BIO festa] està E2 n t Bachononia

B 13.2

fp

Bachina .i. furor

B 13.3

ms

Bachus .i. baculus. Sed Bacus sine »h« dicitur vas, in quo portatur pruna K

K

Bachus bis »h«] Bacus K4

m s

Bachus est deus vini et ponitur pro vino + eciam sumitur pro inventore vini. Item Bachus est mensura, et secundum Ieronimum (PL 24,81 A) conuenit cum ephi, que est mensura trium modiorum. Sed tamen differunt in hoc, quia Bachus deputata/' liquidis, scilicet vino et oleo, ephi uero aridis .i. frumentis. Vnde Nouus Grecismus: Est mensura bachus, proprium quoque dicito Bachus W — [...] ponitur aliquando pro vino IK Kh2 Bri

B 13.1

B 14

K

vgl. 67.1 M + eciam est quoddam genus carminis, quod canitur in festo Bachi, win got Ksl W eciam bis vini fehlt Sgl Item] m s (neuer Wa.) Sgl ephi Sgl ] epinor SI deputatur Sgl ] deputat SI proprie Sgl K ponitur] + aliquando W13 vino] ipso vino K4 P vino] viro Wo4

291

B 14.1 B 14.1

B 14.2

Bachinal n t

Bachinal .i. torcular pressoris — eyn win perse Kh2

/

Kh2

Bachinar

Ms

Baffer est grossus uel piguis in corpore — .i. grossus, °grof °(Kh2) P

K P P-E

in corpore K4]fehlt W13 .i. grossus fehlt Wo4 BIO gros Sol ] fehlt E2

ms

Badius est equus et sumitur pro quolibet equo — dicitur esse equus quidam P-E

K P-E

sumitur] + generaliter K4 n s Badium

f p

Bacula est quedam vacca

P

quedam] parua Wo4

f p

Bagena °est °genus °gladij °(Kh2),

P

lat. Int. fehlt Wo4 BIO

K

— dicitur grossus, gros, uel dicitur grossus homo

B 14.3

B 14.4

B 14.5

grof] grayß R!

P-E

+ vnbehende Wo4

K

P

+ en ko Wol R1

P

en swert schede

dt. Int. fehlt Brl

P-E

B 14.6

f p

Bachia .i. dies Bachi

B 14.7

n in

Bagishin dicitur esse habena, ain zvgel

P-E

röß zügel M25

a p

Baiulare tragen, et dicitur a »bar«, quod est filius, et »gero, -is, -ere«, quasi gerens filium — .i. portare, sustentare, dragen / — .i. portare et dicitur [...] K — dreghen ' Kh2 Brl

S M SbS K P P-E

tragen fehlt B5 a »bar« bis »-ere« fehlt B9 Bagulare Ma6 quasi gerens filium fehlt MI9 Bagulare .i. portare] tragen Hll et dicitur bis filium Hll ] fehlt (VI3 Y quod bis »-ere« fehlt Ma4 Baialare E2

n s

Baiulum .i. frenum, eyn zaum, a »baiulo« dicitur — .i. frenum K

K

Bagulum

f p

Baiunola lectus, qui in itinere baiulatur

I

vgl. 30.2

f in

Bai est arbor quedam, et Balsamus est r succus eius, en bom dar de balsemen bom af gheplantet wert / fructus eius Y P-E P — arbor quedam Kh2

P

arbor] herba Wo4 BIO

B 15

B 15.1

B 15.2

B 15.3

P-E

+ an aim zam E2

I

+ zem K9

292

/

Barbobalsamum B 16

B 16.1

B 17

B 17.1

B 17.2

n s

Barbobalsamum est lignum balsami, °balsam °holcz °(Sb3 K P) Wa. fehlt I Kh2

S M W K P P-E

Barbobassamum S4, Barabalsamum B9 basami Ma3 balsam holcz fehlt S4 B5 Ks2 B9 Wa. fehlt Dl Babobalsamum M19 est lignum balsami fehlt Ma6 ligni M19 balsam holcz fehlt SI Sgl Balbobalsamum Wa. fehlt Bri + balsem holt Wol Rl Baibobasamum E2

n s

Balsamum est ligumen balsami

P-E

vgl. 34, 35

fp

Bala .i. ouis, °ein °schaff °(I P-E)

S W K

.i. ouis fehlt B9 auis SI ein schaff fehlt SI .i. ouis fehlt K4

P

Balaris Rl

n t

Baiatine hünscher trüb

W

Sigle Sgl]llem SI

B 19

(Wa. nach 17) X

.i.] require Ma4

W Balatini Sgl

trewbel Mel

Balach interpretatur precipitans siue deuorans — lugens uel reuoluens Kh2 Kh2

heb Balac

heb

Balastus habens p r i m u m lucrum uel p r e m i u m

B 17.5 B IS

.i. ouis fehlt Wo4 BIO

P-E

+ mit grossen beren

m in Balaam interpretatur uanus populus / — vanus populus uel sine populo siue turbans aut deuorans gentem Kh2

B 17.3

B 17.4

B16

lugens entstanden aus lingens (?)

Bale .i. precipitans uel deuoracio f p

/

Kh2

Kh2

Balamite krusemyncze, quedam herba — est n o m e n cuiusdam herbe, craus mincz — est n o m e n herbe, ein mynczen SbS K — cruseminte P (außer Kh2) — est herba quedam P-E Wa. fehlt I

M-Y W

S M W K P

cruczemiczenn BS, crutemunte Ma3, ein mincz N1 Balanite Ma6 krusemyncze fehlt Dl grieß mùntz SI lat. Int. ] est herba aromatica W13 müntzen krawt HH + herba quedam Rl

MS

Baiulus °portator °(S-X K), ein treger + qui aliquem portat; Baiulus uel portitor uel gerulus, trager Wa. fehlt Kh2

S

.i. portator Ma3\ fehlt B9

293

W

B19

Baiulus

P P-E

Bagulus Ma6 M19 Baygulus .i. portator fehlt S1 tragen Mei portator] portor R1 — est partator E2

ms

Balarius est quoddam vngentum preciosum

P

+ eyn edel salue RI

a p

Baiare r plern / blecken M, est clamor ouis Sb3 — significai ouem clamare, ploekitzsen — pleren °sicut °ouis °(YJ, et proprie est ouium — blehen, et est ouium / — pleczen, est clamor ouium K — est clamor ouium P-E — blerren ut ouis Kh2

M SbJ W

B 19.1

B 20

S M W I K P

B 21.1

B 22

p pr

trager]

ein treger fehlt Wo4

P

Wo!

W

plern] blechen S4 N1, pleczen B5 clamor ouis] camor auis S4 blecken Ma2] blerren Ma6 Ksl leren Sgl ouium Sgl ] bouum S1 Sigle fehlt pleczen K9\ fehlt W13 K4, plecken HU Abi plern] blekken Wo4 BIO Bri est clamor ouis fehlt Wo4 BIO

Balatemus spilman

B 20.1 B 21

Zusatz Bs9] qui ait quem portat Sl, uel gerulus trager Sgl

Balatus blerunge + proprie ouium — idem (nach 20) Wa. fehlt Sb3

Sb3 / K

S M W I P-E

Wa. fehlt Mal blerunge Ks2\ blehunge Mal, blechen S4 Wa. fehlt Dl pleung M19 Drl lerung Sgl Sigle fehlt Baltus E2 bläung M25

f t

Balans °dicitur °ouis °(Sb3 I), eyn schaff

W 1

eyn schaff fehlt Sgl Sigle ] part o

n p

Ballare stammeln — stamern P — idem (nach 26) Wa. fehlt K P-E

M

wleenn B5

WI

Kh2

S W P

Stichwort verderbt Ma3 — stameren uel stören Mai stameli Bs9 + uel staczeln Mei Wa. fehlt BIO Bri stoczen RI, blekkn Wo4

B 22.1

ms

Baianus est quedam arbor, et est genus quercuum. Vnde hoc Balanum pro fructu et vnguento inde facto /

B 23

n q

Balbire idem (nach 22) — stameren, et proprie gheren r ut seruisia X / alz beer Wo4 P — stamlen, et dicitur esse blictrire ut ceruisia, wlgariter iern E2 P-E

294

— stottern, i. verba repetere B9

Balbire

— stameren Wa. fehlt K S M W P P-E

B 24

nq

B 23

Kh2

Wa. S4] fehlt Mal B5 Ma3 Balbire B9] Ballire S4, Baldire Ks2 — stottern, .i. verba repetere B9 Wa. fehlt Dl Ballire ('Balbire Bs9) Baiire Wo4 BIO — stameren BIOBrl stameren] stacket Ä/ seruisia für ceruisia stamlen] staczgen Sol, schümlen M25 blictrire emend.] prelixire E2, plixire Sol, a bl'xie M25 ut Sol ] verderbt E2 wulgariter iern] als daz bier gyset Sol, alß bein girt M25

Balbuciré idem (nach 23) — stamelen. Wersus: -s- blesus, -r- traulus, nescit -1- edere balbus — stameren P — .i. balbire P-E Wa. fehlt I

K

S M K P

— idem (nach 22) Mal BS Ma3 B9 — idem (nach 22) Dl vgl. 169 n q Balbuciré stamelen K4] fehlt W13 staczken R1

ms

Balbus r ein stemmeler / stamerende, ille, qui repetit verba P Ma3 B9 + verba exprimere non bene potens W — ein stamlunder Sb3 — qui sepe repetit sua uerba in loquendo, t. eyn stämmeler / — stamler E2 P-E

S M W P P-E

stammeldner Ks2 stamerende ] fehlt B9, wlispich stamerende Mai stammelder Ksl stamelder Bs9 Zusatz fehlt Sgl stamerende] staczker Rl, storteren BIO lat. Int. fehlt Wo4 staczger Sol, schumier M25

f q

Balbucies rstammelunge / stameringhe Ma3 P (außer P-E)

S Sb3 / K P P-E

Wa. fehlt B9 stemmelicht S4, stamelig B5 stamlund f q Balbucies] Balbicus stamelunger K4 staczken Rl schümlig M25, staczung Sol

B 26. i

f p

Balbuca bottermilch. Wersus (Walther 3723): Crema datur dignis, dabitur balbuca malignis / Wo4 BIO (P) — bottermelk — kernemelk Kh2

B 26.2

m t

Balatrones dicuntur lecatores

K

Wa. fehlt K4

f t

Balearis °est °funda °(Y), en slengher — .i. funda, schling P-E

P P-E

Wa. fehlt Wo4 BIO en slengher Wol ] fehlt Ma4, eyn slender Rl schling] schlyfisch M25

B 25

B 26

B 26.3

Vers] fehlt K4, nach 26 W13

K

Sigle K9\ fehlt W13

295

P

B 27 B 27

Balena fp

Balena ein walfisch, monstrum r marinum / maris Sb3, et est uxor ceti + en mer wnder P (außer P-E) — [...] marinum M-YIK — est monstrum marinum, eyn wal visch Kh2

S Sb3 K P

Balena S4] Baiina Mal et bis ceti fehlt MaS wald visch — bald visch K4 wal wisch RI monstrum bis ceti fehlt Wo4 BIO walfisch hüß frawe RI uxor ceti verderbt E2 M25 wal visch Liti] valuicht

P-E Kh2

B 27.1

P-E

fp

S M W K P-E

B 28.1 B 28.2 B 29

B 29.1

B 29.2

+ des

n in Bali/i grece est mittere latine, °zenden, °(P-E Rl) uerbum secundum Grecos P — [...] latine Kh2 P

B 28

Zusatz fehlt Wol Bri

n in Baiin Wo4 ] Balim Ma4 Balista Ma4 RI g in + Balean idem E2

zenden] + uel Ma4

+ Inde

Balista ein armbrust — ein armmst Sb3 — est instrumentum sagitandi, et secundum Britonem (78) Balista potest dici esse instrumentum bellicum, cum quo aliquis mittit tela vel lapides, sicut machina vel arcus P-E Balustia S4, Balistea Ma3 ärmst Dl arambrost Bs9 Wa. fehlt W13 Hll K4 arcus Sol ] archos E2

Balea ein slencker fp

— senden Wo4 BIO

armbrust] armbost Ks2, donre busse Ma3 ärmst K9

/

Balera est sona baliste, que mittit sagitam

P-E

P-E

sona (für zona) M25] sana E2 Sol

ms

Balistarius ille, qui facit balistas + en armborst meker P (außer Kh2) Sb3 — ein armmst macher — eyn pagener uel armbroster I — ain armproster P-E

S M W I K P P-E

balistas] balista S4 B5 + eyn arnbruster S4 + eyn armwrustmacher B5 Wa. fehlt Dl + eyn armbrust mecher Ksl + ein pogner M19 Drl + ein armprust macher Mei Me5 + einer der mach (!) Bs9 Sigle ] m u (!) Wa. fehlt K4 — pogner Hll Int. fehlt Bri lat. Int. fehlt RI Wo4 BIO Zusatz Wol] fehlt Ma4, armborsterer Wo4 + proprie sniczer M25

ap

Ballo, -as, -aui .i. huc et illuc inclinare / — .i. ad terram inclinare, ut: ille equus ballat, .i. inclinat

K

Wa. fehlt K4

m t

Baio dicitur lecator inutiliter clamans et cantans ante mensas dominorum et comedens K

K

K

Sigle] p (fehlt WI3)

et comedens fehlt K4

296

Balneator

B 30

B 30.1

B 30.2

m t

Balneator ein beder Wa. fehlt K

S M I P

Wa. fehlt MaS beyder Ksl Sigle fehlt — patet Bri

ft

Balanis est quercus, en eek Wa. fehlt Kh2

P P-E

Wa. fehlt BIO Bri Balalis (auch RI)

fp

Balanula est lectus portabilis, °en °draghelic °bedde °(P-E) Wa. fehlt Kh2

vgl. 15.2 P Wa. fehlt BIO Bri P-E locus E2

B 3I

B 32

B 33

B 30

Balliator S4

P

est quercus fehlt Wo4 en eek fehlt M25

lat. Int. fehlt Wo4

eychei R1

portalis Rl

dt. Int. fehlt

P

Wol

dp

Balneari baden + Wersus: Balneo sit miserum, sed balneor esto potentum K — pertinet ad diuites, sed Balneare ad pauperes. Et sic dicitur: Pauperes balneant, sed diuites balneantur Sb3 a p uel d p Balniare baden, et pertinet ad pauperes, sed Balniari ad diuites Kh2 Wa. fehlt I S P

Wa. fehlt Ma3 Wa. fehlt Wo4

a p Balliare S4

n s

Balneum ein bad — °pad °(Y). Balneolum et Balnearium idem

K

S K P

Wa. fehlt Ma3 Wa. ] fehlt HU, n s Balneolum diminutiuum a »balneo« K4 Wa. fehlt Bri bedde Wo4

ms

Balsamaticus rbalsamruch / baisamen rockich Ma3 P, °quod °odorem °balsami °(S-Y P) — est illud, quod habet odorem balsami Sb3 — est odor balsami / — balsam rauch °oder °gesmachk °(Y) K — daz da neket nach dem balsam E2 P-E Wa. fehlt Kh2

S

Wa. fehlt B9 balsamrauch NI quod habet odorem S4\ ,i. odor Mal balsami] balsam S4 B5 Wa. fehlt Dl balsam geroch Ma6 Ksl Balsamiticus illud B2] idem balsam rauch] balsammakch HI1 K4 rauch oder W9\ fehlt W1J gesmachk] smach HU rockich] rok Wo4 BIO Balsamiticus E2 — balsam nak Sol — daz nach balsam schmeckt M2S

M Sb3 K P P-E

297

0

habet

B 34 B 34

Balsamum n s

Balsamum .i. ligumen balsami .i. semen — est lignum balsami Sb3 — est legumen siue semen balsami W P-E — lignum balsami uel semen balsami K — est ligumen balsami, baisame P — balsem Kh2 Wa. fehlt (enthalten in 35) I

vgl. 16.1, 35 S .i. semen] balsemen sat Ma3 W balsami] balson Sgl + balsam Mel Bs9 Me5 K — balsamholcz K4 P Wa. fehlt Wo4 BIO baisame fehlt ¡Vol

B 35

fs

Balsamus ein balsam baum + et quandoque considerantur folia, lignum, cortex, fructus et succus K + Item Balsama in India quedam arbores sunt, ex quibus lacrime manant, quod Opobalsamum dicitur, .i. succus balsami. Balsami arbor in Indea intra terminos viginti iugerum erat. Postea eandem regionem Romani subiugauerant, eciam latissimis collibus propagata est, stirpe similis vitis, folijs similis rute, sed albidioribus semperque manentibus. Arbor autem Balsamum, lignum eius Xirobalsamum dicitur, fructus siue semen Carbobalsamum, succus Opobalsamum. Quod ideo cum adieccione significatur, eo quod ferreis percussus vngulis cortex ligni per cauernas eximij odoris g u t t a j distillât; cauerna enim greco sermone »ope« dicitur. Cuius gutta adulteratur admixto ciprino oleo uel melle. Sed sincerum probatur a melle, si cum lacte coagulauerit, ab oleo, si inst/llatum aque aut admixtum facile fuerit resolutum, preterea etsi lan e e vestes ex ipso pollute non maculantur; adulteratum quidem neque cum lacte coagulatur ut mei, et ut oleum in aqua supernatat et vestem maculai. Balsama autem, si pura fuerint, tanta»! vim in se habent, ut, si sol incanduerit, in manu sustineri non poss int. Item Balsamum et Opobalsamum hie inter se differunt, quia Balsamum est arbor ipsa, sed Opobalsamum vero dicitur succus collectus ex arbore, nam »opo« grece dicitur succus. Probacio balsami, quod, si contra solem feratur et corruptum non sit, manum ferentis exurit. Item Balsamus est arbor nobilissima, in Ugno est similis viti, in folijs vero herbe, que ruta dicitur, sed folia eius sunt albiora; cuius succus dicitur Balsamum, qui scilicet sponte fluit ab arbore, sed expressus a ligno dicitur Calobalsamum, sed de folijs Carpobalsamum, uel pocius fructus arboris dicitur Carpobalsamum W — est arbor. Vnde hoc Balsamum lignum uel fructus uel liquor eius I

vgl C 197, O 243 S balsam baum S4\ balsamen krud Mal, arbor balsami Ks2 W vgl. 16.1,34 India, Indea entstanden aus iudea, vgl. Isìd. xvii 8,14 manant] manent Sgl Opobalsamum (1)\ Obbobalsamum Sgl intra Bs9] intrans SI, inter Sgl stirpe Sgl ] verderbt SI iugerum verderbt Sgl similis (2) Sgl] fehlt SI manentibus] manantibus Sgl Balsamum (1)\ Balsami Sgl Xirobalsamum (fur Xilobalsamum) Sgl ] Virobalsamum SI Opobalsamum (2) ] Obbubalsamum Sgl Quod ideo fehlt Sgl guttas emend. ] gutta alte Hss. »ope«] obbe Sgl adulteratur] adultra Sgl, advltura Bs9 Me5 admixtio Sgl Sed bis melle Sgl ] fehlt SI

298

Balsamus

B 36

K P P-E

coagulauerit] agutauerit Sgl instillatum emend. ] installatimi alle Hss. aque aut Sgl ] aqueant SI resolutum] refolutum Sgl etsi lanee Bs9] et silanae SI, et silane Sgl coagulatur] coagulator Sgl aqua supernatat] qua supernata Sgl tantam vim Sgl ] tantum vini SI incanduerit Ml2] incaduerit SI, ibi caduerit Mel, incandauerit Sgl Bs9 possint Bs9] possunt SI, possit Sgl Item] n s (neuer Wa.) Sgl Opobalsamum (3)] Obbebalsamum Sgl Opobalsamum (4)] Obbobalsamum Sgl vero fehlt Y »opo«] obbo Sgl succus (4)] + latine Sgl corruptum] corruptam Y cuius] eius Sgl Calobalsamum Sgl ] Colobalsamum SI pocius Bs9] proprie SI, petrus (?) Sgl Carpobalsamum (2)\ Rappobalsamum Sgl Zusatz fehlt K4 Wa. fehlt Bri Wa.fehìt E2

/p

Balsamita balsamen krut + +

B 37

B 37.1

folium Sb3 wiß müncz W

S W P P-E

Wa. S4] fehlt Mal + uel cruse mynte Ma3 wiß müncz fehlt Sgl basen Wo4 — est herba balsami E2

etro

Baltheus est cingulus regis uel r militis / militaris S-YP (außer P-E)

S M P P-E

— est cingulus regalis / K — cingulus regis Sigle] et est nomen eteroclitum (am Ende des Int.) Mal + eyn konig gortel S4 — eyn koninges oder ritters gurtel Ma6 + eyn konnegis gurtel Ksl — est cingulus regis Wo4 + en konnighes ghordel Wol R1 uel] + cingulus X uel] + cingulus E2 Sol militis] milicium E2

ms

Balteatus .i. balteo ornatus —

B 37.2

B 35

M W

est aliquis tali cingulo ornatus

/

M

+ begort Ksl

m s

B a n a u s u s qui omnia consumit ut fornax

P

Wa. fehlt Kh2 P P-E

Banausus emend. ] Banansus Ma4 Wol Bri, Banasus Wo4 BIO Wo4 Balansus (auch RI) ut] et E2

B 37.3

a p

B a l t e r a r e stulte loqui

B 37.4

ns

B a l t e r e u m eyn bade stede

B 38

MS

Bancus ein bang + —

S M K P

B 38.1

est scampnum .i. scampnum

Wa. fehlt Wa. fehlt — pauch Wa. fehlt

ut fornax] sicud kornax

Kh2

Kh2

Sb3 /

B9 — .i. scampnum N1 Dl — ein (!) .i. scampnum M19 alle Hss. Wo4 BIO Bri

Bancale ein pancktuch

— .i. scampnum Drl

Sb3 I

B 38.2

heb

Bansi venit respondens uel responsio

B 38.3

heb

B a n a n i a s edificans domino uel responsio domini aut sementarius domini Kh2

Kh2

sementarius für cementarius

299

Kh2

Bancon

B 38.4

B 38.4

gre

Bancon .i. delicie. Inde Bancopanarchos .i. habens totam vitam deliciosam Kh2

B 39

n s

Bannerium ein banyr Wa. fehlt I

S M

Bannermen Ma3 Bancarium M19

ms

Bannus °.i. °excommunicacio °(Ma3 B9 P), der bann + Wersus: Non est in banno, qui ter supponit in anno Wa. fehlt I

B 40

B 4I

der] dy S4 B9 der bann] verban Bs9 .i. excommunicacio fehlt K4 Wa. fehlt Ma4 Brl — .i. excommunicacio E2

MS

Bacillus — eyn r kloppel, der in eyner glocken ist Mal / klocken kluppel S4 / klocken kleppel Ma3 / knepel in campana B9 S M — eyn r kloppel X / klencken Y in der glocken — glocken clächel Sb3 — ain swenkel in der gloggen W — ch/Schel in der gloken K P — en knepel — ain klengel P-E — eyn klokken knepel Kh2 Wa. fehlt I

S

Bapullus MaS, Baptillus B9 cleppel in eyner glocken Ks2, gloken chlechel BS, glocken klengel N1 Wa. fehlt Dl clächel B2] kachel swenkel Sgl ] call S1 Bapsillus chlichel K4] chSchel Wli Bapcillus Ma4, Bapsilis Rl, Bapsillus Wo4 glocken klengel Rl, clepel Brl + in der klokken Wol m t Bapsilis Int. Sol ] est clang sicut sicut (!) in campana E2 Bapsillus

P-E Kh2

B 43

K

S W K P P-E

M Sb3 W K P

B 42

— ein pand an den havsern N1

ap

Baptisare deufen + Lauo idem W Wa. fehlt (enthalten in 44) I

M W K

Batisare M19 Zusatz fehlt Sgl Wa. fehlt K4

n t

Baptisma tauff + uel locio W + Differunt Baptismus, Baptisma, Baptismum. Wersus (vgl. Grec. Vet. xii 412ff): Baptismus proprie, cum sit mundacio mentis, talis baptisma vocatur; sed baptismus significat illa duo K Wa. fehlt (enthalten in 44) I 300

Baptisma

B 44

B 45

B 45.1

S W K P-E

Sigle Ks2\ CO p Mal Zusatz fehlt Sgl Wa. fehlt K4 n t Baptisma tauff fehlt Wa. fehlt Sol

MS

Baptismus tauff — idem (nach 43) W — interpretatur tinccio, dictus a »baptes«, quod est flumen uel aqua uel eciam sacrum. Vnde hoc Baptisma, -tis idem. Et Baptiso, -as, uerbum actiuum cum omnibus suis compositis. Eciam inuenitur in neutro genere hoc Baptismum; vnde Matheus xxj (21,25): Baptismum Iohannis / Wa. fehlt (enthalten in 43) K-Y

I

a »baptes« 12 ] ab aptes (!)

ns

Baptisorium ein tauffstein Wa. fehlt (vgl. 45.1) M-Y WI

S Sb3 K Kh2

Baptisarium S4 B5 Waptisterium Baptistorium K4 Baptisorium] Baptisarium uel -tisterium (vgl. 45.1)

ns

Baptisterium r dicitur M-X / ein tauff stein uel est M-Y WI locus uel stacio baptismatis. Quandoque sumitur pro baptismate M WI — est locus siue stacium waptismatis uel waptismus Sb3 — idem (nach 45) K9 Abi (K) Sol (P-E)

vgl. 45 M Baptisorium M19 Sb3 Waptisorium W est bis baptismatis fehlt

B 46

B 47

B 43

K9

Sgl

co p Baptista ein teuffer / P-E

mp + oder tofferin Sol

m t

Baratro est clamosus, eyn ruffer, uel ioculator uel lecator — .i. clamorosus, ein röffer [...] M-Y W — est vir clamorosus uel ioculator, ein herolt Sb3 — .i. famosus ioculator, eyn tuscher I — rueffer, est clamorosus uel ioculator K — est clamosus vel ioculator, ain gokler P-E — eyn roper [...] Kh2

S M W

uel lecator S4\ fehlt Mal B9 ein bis ioculator fehlt Dl uel lecator fehlt Ma6 Baratro] Balatro X, Baratro, Balatro Y est clamorosus fehlt Sgl lecator] ioculator (!) Sgl vgl. 57.4 Barroco Wo4 BIO uel (1) bis lecator fehlt Wo4 BIO Bri ioculator] + en schinper Ma4 lecator] + en lecker Ma4 ain gokler fehlt M25 + uel schimpf Sol

K P P-E

301

B 48

B 48

B 49

Baratrum

n s

Baratrum die helle + et dicitur quasi b o r a t r u m W + dicitur P-E ;uur quasi / o r a it r u m r-z — .i. infernus, quasi foratrum, quia qi deforat a n i m a m Fi»miic tTh — infernus Kh29

S M W I P P-E

— .i. infernus N1 + et dicitur quasi foratrum Ma6 Ksl boratrum (für voratrumj Sgl ] boatrum SJ foratrum, deforat für voratrum, devorat Int.] fehlt Brl, .i. infernus Ma4, + .i. infernus R1 foratrum M25] bharatrum E2, faratrum Sol helt E2

fp

Barca est nauis piscatorum, eyn rschiff / wayczull Sb3 — est nauis piscatorum W / — est nauis piscatorum, per quam ducuntur mercimonia a magna navi ad littus K — est nauis piscatorum, eyn bot, et proprie dicitur eyn barke Kh2

S M

eyn schiff S4] fehlt Mal B9, eyn bar Ma3 Wa. fehlt Dl — est nauis mercatorum fortis et parua, per quam de magna naui ad littus mercimonia differuntur Ksl schiff] barcke Ma6 — eyn barcke, eyn schep Wo4 eyn schiff fehlt Wol BIO Brl + et dicitur en barke Ma4 pistecciorum E2 eyn schiff fehlt E2 Sol

P P-E

B 50

fp

Barba ein bart Wa. fehlt IK

B 51

m t

Barbitonsor ein bartscherer

Sb3 P P-E

Barbatonsor Int. fehlt Brl Barbitensor E2

ms

Barbarius idem (nach 51)

B 51. l B 52

bartscherre BIO

Ma3 (S)

r

/1

Barbalexis ein rede von mancherley sprach / velle Spraken Ma3 B9 zu hauff gesaczt — [...] Sprache zu samen gesacz M W — ein sprach von manigerlay sprach Sb3 — est aliene lingwe corrupcio / — ein red nach manigerlay red zesam geseczt, sicut Bohemus in proficiendo tewtunicum K — en rede van manigerleye sprake to hope settet P — ain red von mangerlaij sprach r zesämen seczen M25 / composita E2 Sol P-E

S

Sigle Ä ] i n t Mal Barbaralexis B9 N1 — mangerley sprach N1 sprach S4] gespreche Mal zu hauff gesaczt] fehlt S4, to samende set Ma3 Barbaralixis Ma6 ein rede] reder Drl zu samen gesacz Ma2] fehlt Ma6, zö hauff gesaczt Ksl m s Barbaralexis nach] von Hl] red (2)] sprach H!1 Barbaralexis Ma4 — red dy mannicher hande is Brl to hope settet fehlt BIO hope settet Wol] ho zat Ma4 settet) gesaczt Rl, sad Wo4 Barbaralexis E2 So]

M I K P P-E

302

Barbarus B 53

ms

Barbarus, -a, -vm .i. crudelis, grymmlich uel austerus, strengelich uel stolidus, r dorhafftig / torlich Sb3, et est modus crudelitatis et austeritatis. Vnde olim °omnes °(S-Y) gentes dicti sunt rBarbari / barbare S- Y preter Latini et Greci — -a, -um .i. crudelis, incultus uel austerus, r streng X / strenglich Y uel stolidus, ain torhaftiger, et est [...] gentes dicte sunt Barbari preter Latini et Greci W — -a, -um .i. crudelis uel austerus, grimmig oder strenge uel modus [...] gentes dicte sunt Barbari preter Latini et Greci / — .i. crudelis uel austerus, streng uel stolidus, torhafft. Olim omnes dicti fuerunt Barbari preter Latinos et Grecos K P — [...] dorhaftich — -a, -um ./. crudelis P-E — -ra, -rum .i. austerum uel crudelis aut stolidus Kh2

S

P-E

grymmlich] fehlt B9, grymmiklichen Ks2, grammelick Ma3 strengelich S4\ strenge Mal N1 solidus B9 dorhafftig] leraftich Ma3, durchhessig N1 Vnde] Wersus (!) S4 grymmlich] fehlt Dl, grymmeklich Ksl, grimig M19 Drl strengelich] fehlt Dl, gestrenge Ksl, streng M19 Drl dorhafftig] tor Dl et austeritatis fehlt Ma6 olim] alie M19 Drl dicte Ma6 preter quam M19 Latinos et Grecos Ma6 + eyn heyde (vgl. 54) Ksl modus] manus ain torhaftiger Sgl ] t8rig S1 et est bis austeritas fehlt Sgl Vnde] Item Sgl Latinos et Grecos Sgl streng fehlt K9 stolidus fehlt K4 torhafft] tor HU Olim bis Grecos fehlt K4 Babarus Ma4 .i. crudelis fehlt Wo4 BIO grymmich BIO Brl uel austerus bis dorhaftich fehlt Wol R1 uel austerus fehlt Wo4 BIO strengelich] fehlt BIO Brl, streuelik Wo4 stolidus fehlt Wo4 BIO doreftich BIO + adiectiuum Wo4 BIO + et est modus crudelitatis et austeritatis. Vnde olim omnes gentes dicti sunt Barbare preter Latini et Greci Ma4 .i. Sol ] idem E2

fp

Barraiita gestuppe

M

Sb3 W K P

B 53.1

B 53

B 53.2

/

Bar grece, filius latine — nomen ebraicum

/ P-E Kh2

I P-E

grece 12] greci Sigle] g in

B 53.3

heb

Barach fulgur uel fulmen dei

B 53.4

heb

Barracias idem (nach 53.3) uel benedicens domino aut benediccio domini Kh2

B 54

ms

Barbarus ein heiden °substantivum °(Ma3 B9 P) — nomen substantiuum, .i. paganus, ein hayden Sb3 — substantiuum, ain haiden. Vnde Barbari dicuntur omnes gentes preter Hebreos, Grecos et Latinos W — substantiuum, .i. gentilis, hayd K — ayn r hayd M25 / haiden man E2 P-E — eyn heyde, uel est aliquis habens loquelam, que nec est latina nec greca nec ebraica Kh2 Brl Wa. fehlt I

S M

substantivum fehlt S4 Wa. fehlt (vgl. 53) Ksl

303

Kh2

B 54

Barbarus W K P P-E

Vnde bis Latinos fehlt Sgl preter bis Latinos Mei ] pre hebrei (?) grece et latini SI — .i. gentilis K4 haidin K9 Wa. fehlt R1 Barbarus Ma4 + nomen substantiuum Wo 4 BIO schaider Sol

n s

Barbicum est p a r u u m i n s t r u m e n t u m m u s i c u m , et dicitur a »barros«, elephas, quia pro filijs principi/»/ e b o r e decoratur, ° r u b e g u l i °(Y), propter simplicitatem ÌV

W

Sigle Sgl ] Item (Wa. nach 54) SI Barbaricum Sgl musice Sgl Sgl ] principium ebare SI propter simplicitatem fehlt Sgl

m s

Barbulus, Barbellus, n o m e n piscis, ain barb

W

Sigle Sgl ] Item (Wa. nach 54.1) S1

m s

Barcus i. stultus uel' laudis creator / + loues X (außer P-E) P — .i. stultus Kh2 Bri

P

uel laudis] eyn lant BIO

m s

Bardus est animai, elephas, et dicitur en pSrd — eyn perd P-Y — est animai, ain lópard P-E — en elpender Kh2

P

Wa. fehlt Bri

B 54.5

M s

Barbarismus eyn vnrichte sprake in siner sprake

B 54.6

f p

Barbenta eyn hant slach

B 55

f p

Bariona interpretatur filius c o l u m b e + uel filius Iohannis K + en sonne der d u u e n P-X (außer P-E) + vel filius simplicitatis, et dicitur a »bar«, quod est filius, et »iona«, c o l u m b a , quasi filius c o l u m b e P-E + uel simplicitatis Kh2

M P-E

Bargona Ma6 columba Sol] Columbus E2

ms

Barius est equus uelociter currens

P

+ en snel perd Ma4

m p

Barnabas est n o m e n p r o p r i u m r v i r i / latronis Sb3 — interpretatur filius prophecie uel consolacionis — filius concludens (!) uel venientis consolacionis

B 54.1

B 54.2

B 54.3

B 54.4

B 55.1

B 56

S W

B 56.1

Barrabas B9 N1 Barnaba Sgl

dorè] narre R1

principum ebore

W

en dorè eder en schepper des

schepper] schipper Wol

loues] landes RI

P-X

pSrd] pant Wol, pard R1

Kh2

Kh2

columbe Sol]

vor viri] + vnius Mal

K

Wa. fehlt K4

P P-E

viri fehlt Ma4 R1 viri] sancti E2

ms

Barridus, -a, -um .i. superbus

304

/

columpne E2

P

/ Kh2

Bares

B56.2

B 56.2

g in

Bares grece est idem quod fortis latine

B 57

m t

Baro ein frijherre, et Barones sunt potentes vel homines bellicosi + et dicìtur ° B a r o °(M-X) quasi grauis in moribus M W — ein freyer, et Barones sunt potentes uel bellicosi, et dicitur Baro quasi grauis in moribus Sb3 — nobilis uel fortis / — ein freyer herr / + potens et bellicosus X K — en vrigher P — -onis dicitur esse homo fortis et robustus, et dicitur a »bares« grece, quod est fortis latine, quia debent esse forte? quam moribus quam virtutibus et edam in viribus P-E

P-E

vgl. J 8 7.1 S frijherre] + eyn banner her S4 BS Barones S4 ] fehlt Mal potentes vel Ks2] fehlt Mal Ma3 B9, gentes potentes uel S4 belliciosi Ma3 + mechtige vrighe hern Ma3 M Barones fehlt Ma6 et dicitur Ksl ] dictum Ma6 Sb3 bellicosi emend. ] becilliosi tV freyer herr Mel Baro] a »Baro« grauis X grauis fehlt Sgl P vrier BIO P-E Baro, -onis Sol ] Barosonis E2 fortes Sol ] fortis E2 et bis viribus Sol ] fehlt E2

B 57.1

m s

Barrus .i. elephas W — est eliphas, qui grauis est et fortis. Barro idem I — est elephas, en elpender P — .i. elephas, eo quod graue est et forte in corpore P-E — eyn elpender Ma3 (S) — helffant K9 Abi (K) Wa. fehlt (vgl. 54.4) Kh2

I P P-E

Sigle fehlt est elephas fehlt Wo4 BIO eo Sol ] omne E2

q

Barrire est proprium elephantum — est sonus elephantum P

K P P-E Kh2

Sigle K9] et (Wa. nach 57) W13 — elphant, animal Hll nq — ropen also eyn elpendeer Wo4 Wa. fehlt E2 nq nq

B 57.3

m q

Barritus .i. sonus elephantis

B 57.4

m t

Baratrones dicuntur lecatores consummentes bona sua inutiliter, a nomine »baratrum« K

K

vgl 47

B 57.5

n p

Barritonare .i. grauiter accentuare

B 57.6

heb

Barrabas filius patris uel filius magistri

Kh2

B 57.7

f p

Barra est regula uel norma uel klokheit

Kh2

B 57.8

n s

Barritorium eyn swar lut

B 58

f in

Basan grece est siccitas latine, et sicci homines sunt, qui non habent humorem ./'. fidem cristianam; et est quedam regio

B 57.2

Wa. fehlt

en elpender Wol] fehlt Ma4 Bri, eyn helfen dyr R1

K proprium] clamor K4

P-E

K4

P-E

Kh2

305

Basan

B 58

+ uel terra P — [...] latine; edam est quedam regio / — [...] latine; quz sunt homines non habentes humorem [...] regio siue terra Kh2 S SbS K P P-E Kh2

B ss. t

B 58.2

B 58.3

B 58.4

FP

B 59

Sb3

vischnecz B2] vischneck

ms

Bartholomeus a »bar«, quod est filius, et »stolon«, missio, et »mois«, aqua, uel a »bar«, quod est filius et »thalamon«, regnum, quasi filius regnj / — r est apostolus X / proprium nomen Y P — nomen viri et interpretatur filius suspendentis aquas uel filius regnantis super aquas Kh2 — est apostolus B9 (S) Wa. fehlt P-E

Kh2

Bartolameus

m t

Barbaiouis dici tur herba, hauswurczen

K

Wa. K9] fehlt W13 K4

heb

Barsabas filius reuertens uel filius iuramenti

K

hauswurczen fehlt Hll

Barunculus eyn kleyne eddele man

Kh2

Kh2

fp

Baza eyn kote

Kh2

Baza für Basa

fp

Basilica est ecclesia, °ein °bedehuß °(Sb3J, que quondam vocabatur domus regia, uel est nomen regis — .i. ecclesia non consecrata I — [...] quondam nominabatur regia; eciam est nomen regis et nomen herbe, et dicitur pallacium K — .i. ecclesia et dicitur quasi regis custodia, que [...] P-E — eyn bede hus Kh2 Bri

S

ecclesia] eciam (!) Mai ein bedehuß fehlt B5 que bis regia fehlt B9 uel bis regis fehlt S4 bedehuß] porchirchen Dl Basilisca est ecclesia] ain krech uel SI Mel ein bedehuß] kilch Sgl, kyricha Bs9 fehlt S1 est ecclesia fehlt W13 ein bedehuß bis regia fehlt K4 ein bedehuß fehlt fVo4 BIO nomen regis] domus Wo4 domus bis regis fehlt E2

M SbJ W K P P-E

B 59.1

Barsa vischnecz

SbS

B 58.5 B 58.6

grece S4 \ fehlt Mal et sicci bis regio fehlt B9 i. S4] et Mal Barban et sicci bis cristianam fehlt K4 qui non habent] non adhuc habentes Wo4 uel terra Wol\ fehlt Ma4 Bason (auch RI) qui emend. ] quia

as

Kh2 Bri

Basere .i. fundare, °gheten °(P-E) 306

P

regina S4

que bis regis

B 59.1

Basere

B 60

B 61

P Kh2

.i. fundare fehlt Wo4 BIO .i. fundare] vnder

f p

Basee sunt portwj, ein borte des schiffes — sunt portus ipsius nauis, ein port des schiffes M-Y W — -arum sunt portus in dem scheff, dy went chipff Sb3 — ein prort des schiefs K — sunt portus RI P-E — sunt partes nauis, borde der schep Kh2 Wa. fehlt I

S M W K P P-E

Sigle S4] fehlt Mal portus S4] porte Mal borte] furde Ksl, pratt Dl portus] porte Sgl dt. Int. ] in lateribus SI, port schiff Mel Basce des schiefs] am scheff K9 — borden f'bordes Wo4) des schepes BIO Wo4 Basie (auch RI) pontus E2

fp

Basilia est ciuitas, °eyn °stat °(S-YP-Y) uel eyn krut daz heyset basilie — est ciuitas uel nomen herbe, basilen. Eciam sunt oscula naturalis amicicie, que fiunt Rome, et sic est generis neutri Sb3 — est ciuitas, ain stät. Item Basilia uel Perforata est herba quedam, madiliger W I — est ciuitas uel quedam herba, basilige — est ciuitas uel nomen herbe K — est ciuitas quedam vel r ain kraut M25 / herba quedam E2 Sol, basilie P-E Kh2 — est ciuitas quedam uel quedam erba, basilien

vgl. 61.1 S — est ciuitas B9 eyn stat S4\ fehlt Mal eyn krut daz heyset basilie .W] basilie, nomen herbe Mal, eyn krut Ma3 M Wa. fehlt Dl Sb3 vgl. 62 W — est quedam ciuitas Sgl Perforata Bs9\ Proferata S1 madiliger Bs9] mandilger SJ I Basilica K Basilea P ciuitas] + Basilie Wo4 eyn krut]/