Sämtliche Dramen: Band 3 Lateinische Dramen 9783110863499, 9783110083910

Table of contents :
De vera nobilitate orationes duae
EVA
SAPIENTIA SALOMONIS
Anhang
BEEL
ZOROBABEL
Variantenapparat zu De vera nobilitate
Nachwort des Herausgehers
Inhalt des dritten Bandes

Citation preview

BIRCK, SÄMTLICHE DRAMEN III

AUSGABEN DEUTSCHER LITERATUR DES XV. BIS XVIII. J A H R H U N D E R T S

unter Mitwirkung von Käthe Kahlenberg herausgegeben von Hans-Gert Roloff

SIXT B I R C K SÄMTLICHE DRAMEN

W A L T E R DE G R U Y T E R • B E R L I N • N E W Y O R K 1980

SIXT BIRCK SÄMTLICHE DRAMEN Unter Mitwirkung von Hildegard Brauneck

herausgegeben von

MANFRED BRAUNECK DRITTER

BAND

Lateinische Dramen bearbeitet von MANFRED

WACHT

WALTER DE GRUYTER • B E R L I N • NEW YORK 1980

CIP-Kurztitelaufnahme

der Deutschen

Bibliothek

Birck, Sixt: [Sammlung] Sämtliche Dramen / Sixt Birck. Unter Mitw. von Hildegard Brauneck hrsg. von Manfred Brauneck. - Berlin. New York : de Gruyter. Bd. 3. Lateinische Dramen / bearb. von Manfred Wacht. - 1980. (Ausgaben deutscher Literatur des XV. [fünfzehnten] bis XVIIL [achtzehnten] Jahrhunderts ; 95) ISBN 3-11-008391-4 N E : Wacht, Manfred [Bearb.]

Copyright 1980 by Walter de Gruyter & Co., vormals G. J. Göschen'sche Verlagshandlung — J. Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J. Trübner - Veit & Comp. Printed in Germany - Alle Rechte des Nachdrucks, einschließlich des Rechts der Herstellung von Photokopien - auch auszugsweise, vorbehalten. Satz und Druck: Arthur Collignon GmbH, Berlin 30 Bindearbeiten: Lüderitz & Bauer, Berlin 61

DE VERA NOBILITATE

ORATIONES

DUAE

Ä DUOBUS luVENIBUS NOBILEM PUELLAM AMBIENTIBUS A P U D SENATUM R O M A N U M HABITAE, A U T O R E B O N A G A R S O PISTORIENSE LURECONSULTO, ET SUAE AETATIS O R A T O R E CLARISSIMO. TOTA

REI

ACTIO

IN

LUDI

FORMAM REDACTA PER X Y S T U M BETULEIUM A U GUSTANUM. M.D.XXXVIII.

DE VERA

H O B I L I T A T E O R A T I O NE S DVAE (i duohus luuctiibus nobiUm puelUm ambientibut 4pud Senatum Romanu habiU, autore Bomgirfo Pißrienje Jurccor.fulto,crftke atatit Oratore cUrißimo»

T O T A R E I A C T I O IN L V D t ßmum rcdAän per X>|?uw Betuleium au« gußunum. VL D, XXXVlIi*

INSIGNI VIRO, D. CHRISTOPHORO Wirsungo, Domino et amico suo colendissimo, Xystus Betuleius Augustanus S. D. INTER

IUSTITIAE

FORMAS

EA

MINIme

postremas

t e n e t , V i r e g r e g i e , q u a e b e n e m e r i t i s , si n o n p r o d i g n i t a t e ,

5

certe p r o votis respondet. A n i m u s ergo, magis q u a m m u n e r a inter amicos spectandus est. Q u a r e levidense h o c eo accipias a n i m o , q u o accipis ea quae s u n t v e h e m e n t e r grata,

älioqui

de s u m m a , ab eo qui solvendo n o n est, in periculum venies. Quöd

si h o c l e v i u s c u l o s a t i s t i b i n o n f i t , m e m i n e r i s t u o

procusum

instinctu,

Neque

hoc

mihi

fraudi

fore

10

spero,

q u o d alienis facultatibus s o l u t i o n e m p a r o . R i t e e n i m

fieri

existimo, q u o d m u i t o r u m b o n o r u m praeiudicio fit. Q u o t u s enim quisque hodie etiam cleberrimorum virorum invenitur, qui n o n alienas l u c u b r a t i o n e s M e c o e n a t i b u s dedicare soleat?

15

Saepe m e c u m harum deciamationum editionem, quas puer olim

male

quidem

excusas

nactus

fueram,

tacitus

cogitavi, n u n q u a m t a m e n se m e l i o r q u a m i s t h a e c ,

animo occasio

obtulit, N e c fraudi h o c autori fore quisquam sanae mentis calumniabitur,

quod

instituto

alienis,

eius

emblematis imö

hisce

actionem

non

omnino

ab

aliquam

ludicram

flagitantibus vestierim. Sunt, ut vides, orationes

eiusmodi,

quae ingenuum q u e n q u e p u e r u m ad verae Nobilitatis,

hoc

est, Virtutis

hoc

{A2'")

Studium

iuventuti

seminario

inflammare

Augustanae,

praefectus

sum,

ut

queant.

hoc

est

olim

in

functionibus, praesertim tamen civilibus

Et

quia in

patriae

dulcissime

omnibus

20

25

quidem

administrationibus

i d o n e i h o m i n e s i n v e n i a n t u r , v e n i t i i l i u s in m e n t e m , A t e n e r i s consuescere

multum

est.

Olim

siquidem

pulchre

cum

r e l i g i o n e a c t u m v i d e b a t u r , si p u e r i d o m i a p u d c o n s t r u c t a i n

30

6

Sixt Birck

fornicibus aedium altaria missaturirent. At hodie renato veri Christianismi saeculo iuventus in pietatis studio ad usum publicum instituitur, vocatioque ecclesiastica vocanti Patri relinquitur integra. Rectius ergo pueris ii conceduntur ludi, qui administrandae Reip(ublicae) aliquam imaginem prae se ferunt, quam qui meretricum tantum blanditiis, servorum dolis, adolescentumque luxu perstrepunt. Respondendum obiter iis quoque est, qui exquisitam nimium, nec tarnen sufficientem in circumstantiis diligentiam carpent, nostrum videlicet institutum non fuisse, rei, exercitii causa ä Bonagarso confictae, personarum temporumque observatione veritatis formam aliquid induere, sed quantum fieri potuit, rei gestae aliquam imaginem ab ipso deliniatam per totam actionem observare. Sed Candidus omnia candide interpretabitur, Phormio niger Candida quaeque denigrabit. Tuum autem patrocinium, tuaque existimatio conatibus nostris autoritatem apud bonos conciliabit, malorum livorem alias non magnifacio. Vale ex ludo nostro. X. Februarii. Anno. M.D.XXXVIII.

20

{A3')

BONAGARSIPRAELIMIminaris Epistola.

A P U D MAJORES N O S T R O S saepenumero de nobilitate disputatum est. Multi quidem in felicitate generis, nonnulli in affluentia divitiarum, plerique in gloria virtutis illam sitam 25 esse arbitrati sunt. Quae res, quoniam mihi pulcherrima videtur et disputatione dignissima: ac nondum eam peroratam invenerim,mecum ipse statui mandare literis, et in hoc festivum declamandi genus traducere, in quo veterum aetas maxime delectabatur, ubi quaevis contentio forensium cause sarum accommodate quidem et aptissime tractari potest. Ad te vero Princeps gloriosissime unicum saeculi nostri lumen

De Vera nobilitate

7

hanc de nobilitate contentionem his paucis noctibus lucubratam non inmerito perferendam existimavi. Nusquäm enim convenientibus, quam apud Claritudinem tuam nobilitatis sermo haberi potest. Nec cuiquam magis quam tibi haec oratio accommodanda videtur, qui omnem profecto nobilitatis speciem amplexus es. Nam si de praestantia generis agimus, quis est hodie Princeps inter fauces Italiae, qui vel vetustate maiorum, vel parentum gloria, tuo sanguine clarior videri possit? Si de opulentia divitiarum quaerimus, amplissimus tibi est principatus, mirabili fide {A3'") civium, et summa omnium benivolentia firmissimus: Si de animi Virtute opinamur, tantus tibi est virtutum omnium cumulus, quantum honestus cuiusquam animus desiderare queat. Quid enim de lustitia, religione, liberalitate, dementia, pietate, fide, constantia, moderatione, ac prudentia tua loquar? quibus clarissimum principatum agis, quae tantae et tales sunt, ut amor et deliciae, humani generis vocari possis, Sicut de Tito Imperatore Vespasiani filio traditum est. Quibus de rebus novam hanc et iocundissimam nobilitatis controversiam in mansuetudinis tuae signum merito iudicandam coniitio probatissime rerum maximarum interpres, ac dignissime illustrium factorum censor.

5

10

15

20

{A4')

5

10

15

20

25

30

ARGUMENTUM.

A E t a t e illa florentissima, qua inclytum Romanum imperium adolevit, damit Senatorii ordinis vir quidam Fulgentius Felix amplissimis opibus, honestate, amicitiis civium: gratia, fortunisque Omnibus locupletissimus: qui ex uxore Claudia genitam eximiae pulchritudinis Lucretiam habuit, unicam spem honestae senectutis suae. Nam supra praestantis formae pulchritudinem, qua omnes Romanas virgines antecellebat, tanta in ea erat vitae moderatio, tanta vis ingenii, tanta literarum eruditio, tanta morum honestas, ut sibi nihil deesset, quod compositio cuiusvis animo fas est optare: huius itaque ardenti amore saucii, inter quam plures reiiquos Romanae iuventutis vehementius incalescebant adolescentes duo: quibus par forma et aetas erat: dispares vero fortunae, et mores. Alter enim qui Pub(lius) Cornelius appellabatur, illustri ex familia Comeliorum ortus omnibus pene fortunae bonis affluebat. Nam supra generis claritudinem ingentes sibi opes erant. atque bis, consentaneae Semper amicitiae, clientelae, familiae, potentatus: huic venandi, cantandi, psallendi universum pene Studium erat: Alter vero Caius Flaminius vocatus, remissiore quidem genere, honestis vero parentib(us) originem traxerat: opes autem modicas, domesticam frugalitatem, et ornatum rerum familiarum mediocriter habebat: huic {A4'") licet fortunae, humiliores viderentur, nihil tamen remissius agebat, quin animo floreret claro atque illustri. Nam in officiis amicorum, et patriae curiosissimus erat: bello, ubi opus videbatur strennuus: literarum vero solertissimus, ita ut neque arma studiis, neque armis studia deessent: vitae vero moderatione, prudentia atque facundia pollebat, supra quam in adolescente

De Vera nohilitate

9

credibile videretur. Quibus egregiis virtutibus Romae clarus pollensque habebatur; Hi cum una simul convenissent, ut alter ei cui virgo sponderetur, cederet pariter, Fulgentium Felicem adeunt, ä quo admodum comiter suscepti sunt. Natam tum quisque Lucretiam uxorem petit. Prudentior senex: ubi illam nubilis aetatis vidit, filiae adolescentum causam exponit: at cum eius mores ac ingenium animadverteret, alterum ex his petere illam iubet. Virgo primum pro honestate ac pudicitia reluctans: cum deinde pater diligentius imperaret, paulisper se tacitam continuit. Denique ad genitorem conversa: Nobiliorem, inquit, ex his tibi pater generum facio: atque his mihi sponsus incommutabilis electus sit. Quamobrem orta inter adolescentes controversia fuit: quisnam eorum nobilior esset. Quoniam rei novitas intranda videbatur, magna cum populi frequentia contentio ad Senatum deducitur, ubi de nobilitate huiusmodi habitae sunt orationes.

(PERSONAE Fulgentius Felix pater. Claudia mater. Lucretia puella. Stychus servus. FUminius adolescentes. Cornelius Syllanus „ Co«. Muraena Flavius scriba. Luctatius „ M. Lollius Cato Tribunus plebis. Metellus Tribunus plebis. Servius Sulpitius. Caesar. Pompeius. Hortensius. Varro. Ruffus. Messala. Aenobarbus. Tyro praeco.) {Fabius.) {Caelius Rufus aedilis.) {Marcellus.)

(Ay)

C. FLAMINIUS. P. CORNELIUS. ADOLESCENTES, FULGENTIUS PATER. (Flaminius)

QuOTIES

E G O

RECORdor,

quo m e animo parens, qua

diligentia a teneris e d u c a r i t , satis e u m p r o meritis non

possum,

Qui

ab

incunabulis

non

palatum

5

laudare

mihi,

sed

linguam instrui curavit. Accessit matris opera, quae ut

sua

lacte, ita fabulis castis i n f a n t i a m m e a m aluit. P u e r o

autem

facto P a e d a g o g u m frugi pater adhibuit, o p t i m o m e praecep-

lo

tori tradidit. S u m p t a a u t e m virili t o g a ad S. S u l p i t i u m v i r u m omnium

istius

aetatis

lureconsultorum

eloquentissimum,

e l o q u e n t i u m l u r e c o n s u l t i s s i m u m ita d e d u c t u s f u i , ut fieri posset, n u n q u a m

ä Senis latere discederem.

quoad

Quae

res

ad parandam prudentiam v e h e m e n t e r profuit. Sed Philoso-

is

p h i a e , i u r i s q u e Civilis studiis ita i n c u b u i , n e aetatis vigor p e r i n e r t i a m l a n g u e r e t , Q u i n u b i o p u s f u i t , in re militari ita m e gessi, ut m e a mihi virtute optimi cuiusque

benevolentiam

conciliarim, N e c dubito, quin Fulgentius Felix, vir optimus ab optimis s e m p e r iudicatus, ex a n i m o mihi bene velit, C u i

20

d o m i s u a e n a t a est ea, c u i u s c o n i u g a l i c o n s o r t i o f r u i , e g o in summa

felicitate

placet,

{A5^)

pono.

morum

Cuius

formae,

integritas accedit,

quae frons

unice

mihi

verecunda,

oculi constantes, sed submissi, liberalibus disciplinis pulchre instructa, ex

qua

praesertim

ego

ambiunt

vero

nuptias,

Musicis,

prolem

Quid

mihi

ad patrem

multis? eiusmodi

cupio.

prius

Sed

aditum

qui

parent,

nobilitatis

titulus

apud

eum

plus

ponderis

25

necesse

est. V e r e o r a u t e m (ut m o r e s h o m i n u m habent) ne opes, inanis

est,

honestas aut

habeat,

V i d e o enim plerosque non infimi loci adolescentes easdem

30

12

SixtBirck

affectare nuptias, id quod crebra per hanc plateam deambulatio arguit. In primis autem in has incumbere videtur Pub(lius) ille nobili Corneliorum familia natus, quem procul illic more suo adventare video. Sed recipiam me hinc in 5 angulum aliquö, spectaturus, quid nam monstri alat. CORNELIUS

Inter omnes Lucretiae procos nemo unus est, ä quo magis mihi timeam, quam Flaminium illum non quidem magnae rei adolescentem, nec claris admodum natalibus ortum, 10 nescio tamen quis malus genius, hominum mentes ita fascinarit, ut nobilitas vulgö negligatur, obscuritas inclarescat, Ignavae hodie literae iiberalibds equorum canumque studiis praeferuntur. Ferenda haec generositatis calamitas erat, si Cato, aut Catone aliquis austerior ita iudicaret, ut 15 insomnis illa et indetonsa iuventus, magnifieret, sed quia satis ita sinistre res mortalium administrantibus eo vaecordiae perventum est, ut puellis nobilibus, quo {A6'') quisque adolescentum austerior, hoc gratior est, nescio quis deinceps generosis iuvenibus ad amplas nuptias aditus futurus sit. 20

FLAMINIUS

Facere amphus non possum, ut me reprimam. Prodibo. CORNELIUS

Quem video? Meus ipsus aemulus Flaminius est. Licet invitus eum hic videam, incivilis tamen videri possem, si salu25 tantem non resalutarem. FLAMINIUS

Salve generöse Corneli. CORNELIUS

Salve vicissim O Flamini. Quo iter instituisti, aut quo tendis 30 gressum?

De Vera nohilitate

13

FLAMINIUS

Idem, opinor, uterque Stadium currimus, uter autem praemium reportaturus sit, Fors fortuna dabit. CORNELIUS

Stultum, an dii me ament, mihi videtur, nullo agonotheta praeside certamen inire.

s

FLAMINIUS

Recte me Hercule iudicas, Q u i d autem, quo alteruter voti compos fiat, faciundum suades?

CORNELIUS

LO

Quid? Pater ipse adeundus videtur. Q u i , ut est vir prudens, et mira erga quosvis comitate utitur Semper, benigne haud dubie interpellantibus respondebit. FLAMINIUS

Sapienter suades.

is CORNELIUS

En opportune se d o m u m , e Curia fortassis, recipit. FLAMINIUS

Aggrediamur igitur. T u viro rem utriusque illi nomine exponito, idque summa, pro ingenuitate tua, fide. 20 CORNELIUS

In fide mea nihil desiderabis. FULGENTIUS

Q u i d ' n a m adolescentes sibi volunt? Alloquium prae se ferunt, Quicquid id est, miror. Salvete iuvenes egregii. 25 2

Sixi Biak III

14

Sixt

Birck

CORNELIUS

5

10

15

20

Nobis vir amplissime unice in votis est, ut non tu modo, sed unä tecum {A6'") tota tua familia salva perpetuo floreat. In primis autem Lucretia filia tua, singulare illud pudicitiae, omnisque virtutis decus, cuius admirabiles tum animi tum corporis dotes iam pridem nos, non in sui tantum admirationem, sed etiam honestum amorem ita rapuerunt, ut uterque nostrum summam sibi felicitatem contingere putet, si auspicatissimas huius nuptias assecutus, pulcherrimae ex ea prolis pater, felicissimum te nepotis avum fecerit. Id enim in praecipua felicitatis parte pro se ponit uterque, quippe cuius et existimatio in civium oculis fulget, quique ob vera, quibus ornatus es, bona, vere Felix appellaris. Quia vero ea felicitate uterque potiri non possumus, delectum penes te, tuamque charam filiam relinquimus, hac nimirum spe fulti, ut alteruter voti compos fiat, Utrumque igitur elegeris, elegeris generum tuae domui (ut confido) non indignum. Neque enim (opinor) quisquam ignorat, quo loco atque ordine tam Corneliorum quam Flaminiorum familia post hominum memoriam habita fuerit. Dixine Flamini ex animi tui sententia? FLAMINIUS

Recte tu sane Corneli, et bene. Nam prorsus ita, ut dixti, sentio. Rogamus etiam, o Fulgenti, ut nostra vota aequi 25 bonique facias. FULGENTIUS

Candide o iuvenes vestram petitionem interpretor, vestramque modestiam, quae omnium maxime, eam, qua vos nunc estis, aetatem ornat, vehementer probo. Q u o d autem ad 30 vestra nomina adtinet, nihil {A?"^) habeo quod repudiem, sive maiores vestros spectem, sive vestros mores diligentius expendam. Q u o d vero tantum mihi, meisque tribuitis, quantum ego nec agnosco, nec postulo, benignius, adeoque

De Vera nohilitate

15

amatoriis, quibus id dederim, animis iudicatis. Caeterum petitionem vestram bona fide integram ad filiam, cuius res agitur, referam, delectumque merum penes ipsius optionem relinquam. Omnia nanque exemplis plena sunt, ea coniugia minime feliciter cessisse, ubi liberorum consensus gravatim accessit. Statim igitur atque cum filia deliberavi, responsum ad vos tale referam, quod nobis utrinque bono futurum spero. Interea valebitis. CORNELIUS

Valeas et tu Clarissime vir, et valeat nostra expectatio.

FLAMINIUS

Valete feliciter. FULGENTIUS

Occasionem nullam amittendam esse tum Sapientum libri docent, tum quotidiana pericula monent. Vel haec res quantarn mihi solicitudinem incussit? In aliis contractibus, vel periculum aliquando facere fas est, ut in equis: vel rem emptam parvo dumtaxat dispendio rursus alienare licet: in filia vero familiäs grave admodum est periculum facere. In aliis contractibus, si sis dolo malo circumventus, actione redhibitoria convenire fallentem permittitur. Sed et uxor iustis ex causis divertere potest. At quam velim Carbilium, malum divortii institutum in Rempub(licam) nostram non invexisse. Nam licet dos unä cum filia domum redeat, tamen {A7'") virgo postea alii viro in matrimonium dari non potest. Quid? quod multae, nec leviusculae suspitiones divortium comitantur? Sicut enim matrimonii constantia pudoris et gratiae argumentum luculentissimum est, sie repudium utriusque suspitionem movet. Suspitio autem licet vana, malignitatis accessu in rumorem migrat, cui credulitatis levitas et incrementum et robur addit, id quod nulli non

is

20

25

JO

16

Sixt Birck

etiam innocentissimo potest accidere. Sed vicissim considero. Virgo nubilis est, et ea forma praedita, quae non satis firmum ad pudicitiam servandam praesidium est. luvenes item non sunt obscuris parentibus nati, nisi quod perinde quasi fato quodam accidit, ut a viris egregiis improbi filii proficiscantur, adeoque ut veterum observatione in proverbium venerit, H e r o u m filios esse noxas. Sed hanc rem cum uxore conferam. Novi mulierum ingenium, quam in morum iuvenilium censura perspicaces esse soleant, E t si ulla alia, mea sane Claudia omnium ea in re curiosissima est, quae gnatae suae causa, quam unice amat, diligenter adolescentum studia et mores observat, delectum apud sese crebro factitat, ne quando in locanda filia gravius impingat. Sed antequam penates salutem, Claudium Socerum meum, virum primarium visam, num domi sit, cunque eo super hac re sermones conferam. quid huic ex re nostra videbitur ratum apud me erit.

{A8')

20

25

CHORUS. Est amor castus, Venus est pudica, Q u a m bonus quivis iuvenis sequatur, Q u i modum vitae bene vult inire, Vivere sancte. Haud scelus castis facibus recessus Pectoris sacros penetrari amoris. Sed viam tentent iuvenes honestam, En paradigma.

De Vera nobilitate

17

FULGENTIUS, STICHUS, CLAUDIA, LUCRETIA. (FULGENTIUS)

N A r r a v i Socero consilium meum de conditione hac, adolescentes laudat, nec tarnen eorum mores prorsus se perspectos habere ait. Claudia opinor mea probe novit. Ea quid ex re filiae futurum sit, haud dubie pridem circunspexit. cum ea rem conferam. Stiche.

5

STICHUS

Here.

10 FULGENTIUS

Ingredere, quae opus intus sunt, curato. E t uxori, ut ad me egrediatur, renucia. STICHUS

C u r a b o dihgenter.

15 FULGENTIUS

Prudens paterfamilias muha cum uxore secreta habet, quae audiente familia non necesse est effutire. Sed en, egreditur. D a mihi optuma femina manum. CLAUDIA

U b i ea est? Quae nam ea est optima? FULGENTIUS

Tu. CLAUDIA

T u ' n e ais? FULGENTIUS

Si negas, nego.

20

18

Sixt Birck CLAUDIA

Decet equi-(Y4Ä'')dem vera proloqui. N a m nulla optima potest eligi, alia alia peior, mi vir est. FULGENTIUS

5 Si tu hoc arbitraris, tibi minime adversari certum est. Sed quid si Lucretia nostra aliquando materfamiliäs futura sit?

CLAUDIA

Etiamsi patrizet per omnia, hoc tarnen ä matre legitima haereditate habitura est, quod mariti omnes de uxoribus 10 conqueruntur. FULGENTIUS

His praeconiis fiham nunquam locabis. CLAUDIA

T i b i Fulgenti hoc dico. licitatoribus non item. Laudat enim 15 venales, ut nosti qui vult extrudere merces. FULGENTIUS

Q u i d si reticentiae actionem emptor contra te instituat? CLAUDIA

Praeiudicio iam multis saeculis inolito me defendam. 20

FULGENTIUS

Q u o d nam illud est? CLAUDIA

Nullam unquam hactenus ä mulierum ingenio degenerasse. 25 A quo?

FULGENTIUS

De Vera nobilitate

19

CLAUDIA

A fortuna rectius dicere debebam. FULGENTIUS

Qua? CLAUDIA

5

Una est mulier mala post hominum memoriam reliqua facta, eam quisque virum magno errore sibi contigisse putat.' FULGENTIUS

At tu paulo ante diversum fatebare. CLAUDIA

10

N o n id nostro, sed vestro iudicio. sie enim, ut essem festiva, antiphrasim Ironia eludere visum fuit. FULGENTIUS

More tuo facis Claudia, nunc vero non lusus te gratia vocavi, Seriam rem ago. 15 CLAUDIA

Quam obsecro? FULGENTIUS

Eam, in qua nemo te melius consulere poterit. CLAUDIA

20

Nisi me animus fallit, nuptias filiae adornas. FULGENTIUS

Rem ipsam, ut prudens es, divinasti. CLAUDIA

Dii bene vortant. Die mihi quaeso, quis est is, cui gnatam 25 {B") spondere vis?

20

Sixt Birck FULGENTIUS

Equidem sane nulli spondebo, nisi is quoque tibi sponsus probetur, in primis enim, si filiae coniugium tranquillum cupis, necesse fuerit, ut genero cum socru bene conveniat. 5

CLAUDIA

Quare non magis cum socero? FULGENTIUS

Quia diligentiores aliquando quam par est, eorum observatrices esse solent, adeoque filiabus, ubi etiam necesse non 10 erat, zelotypiae autrices, qua non alia in coniugio calamitas gravior esse potest. CLAUDIA

Hui, mi vir, quid ais? FULGENTIUS

15 Aio sane. CLAUDIA

Sed quo modo delectum agam, cum qui eam ambiant ignorem? FULGENTIUS

20 Divina. CLAUDIA

Vates Ecastor non sum. Quoties autem vel ad sacra Lucretiam mecum duco, vel aliö quopiam, animadverti ingenuos quosque obviam adolescentes amabundis eam respexisse 25 oculis, pudicis tarnen, et castum amorem prae se ferentibus: alius tarnen alio familiarius, prae caeteris autem omnibus nobilis ex Corneliorum famiiia iuvenis, observavi praeterea Flaminium quendam adolescentem aedepol non illiberalem.

De Vera nobilitate

21

FULGENTIUS

Sciebam censuram tuam esse exactam. U t r u m igitur ex bis suades? N a m Ucet, quod semel est statuendum, deliberandum sit diu, res tarnen baec dilationem non patitur, vel quia fiba matura viro, vel quia ambientibus, ne superbi videa- 5 mur, responsum debeo. CLAUDIA

Observavi utrumque, feci item de utriusque moribus, et fortunis dibgentem inquisitionem. Alterum aiunt divitiis non minus quam stemmate potentem, alterum vero ( ß " ) 10 novum quidem bominem, sed qui per suas virtutes in magnam celebritatem accreverit. FULGENTIUS

Q u i d ? fortunatior virtutum nibil adiunxit? CLAUDIA

15

Nibil generoso animo dignum (me quidem audiente) memoratur. FULGENTIUS

Q u i d igitur censes? CLAUDIA

20

In precio precium nunc est, dat census bonores, Census amicitias, pauper ubique iacet. Q u a r e mi Vir, feliciorem ego suadeo. FULGENTIUS

Quid? felicem eum appellas, cum nescias quomodo ad 25 eruditionem iusticiamque se babeat? CLAUDIA

Ipse licet venias Musis comitatus H o m e r e , si nihil adtuleris, ibis H o m e r e foras.

22

Sixt

Birck

FULGENTIUS

Ego autem malo virum, qui egeat pecunia, quam pecuniam quae egeat viro. et deploratos nostri saeculi mores exitialiter odi, quo prima pecuniae ratio Virtus post nummos habetur. 5 Nescio quae Vaesania civium animos occuparit, qui omnem in opibus congerendis operam insumunt, interea filiorum, quibus eas congerunt, nullam rationem habent. Ego virtute deüm et maiorum nostrorum dives sum satis, ut filiam bene dotatam elocem viro isti, cui parsimonia ingens vectigal est. 10 Pulchre an dii me ament, et consultö ä prudentibus factum est, qui cum leges rogarent, e Repub(lica) fore agnoverunt, si filiae familiäs bene dotatae sint. Ita enim si quisque meo animo sit, fiet, ut tenuioris fortunae adolescentes, ne virtus in ipsis langueat, si non aliud, certe dotis praemium, ex15 pectent. CLAUDIA

Quid autem sie pauperum filiabus fiet?

{82")

FULGENTIUS

Si omnes mortales meo essent animo, opulentiores paupe20 riorum filias, ut indotatas ducant uxores domum, et multö fiat civitas concordior, et invidia nos minore utamur, quam utimur. Reliqua, quae inde futurasint commoda, iam taceo. CLAUDIA

Sed quia coniugium non nisi mutuo mariti coniugisque con25 sensu fit, Vin' tu filiam rerum omnium ignaram, et fortassis etiam invitam despondere? illius enim, non tuum hic caput agitur, mi Vir. FULGENTIUS

Recte mones Claudia, Vocato eam, penes me consilium, 30 penes ipsam delectus esto.

De Vera, nobilitate

23

CLAUDIA

En ipsam. Lucretia, ad patrem huc accedito. LUCRETIA

En pater, tuum mandatum prompta expecto. FULGENTIUS

5

Audi gnata. Paternum de me Semper tibi animum pollicetor. et quicquid ä me fiat, ad tuam id salutem pertinere, animum tuum confirmato. nam dum tu dulci frueris somno, ego pro tua Salute, ut patrem decet, vigilo. T u iam eö aetatis adolevisti, qua puellae nubiles sunt, praeterea eam habes lo formam, quae mala pudicitiae custos est. Accedit etiam dotis praeda, cui proci certatim inhiant. ex quibus duo prae caeteris te uxorem petunt, haud me hercle impuri iuvenes. Alter generosa Corneliorum prosapia ortus, alter Flaminius, humili quidem loco, sed animo excelso natus. E x his alterum is maritum eligito. LUCRETIA

In tuis pater sum sacris, tuo nutui tantisper parebo, dum me in aliam elocaveris familiam? FULGENTIUS

20

Tibi filia, non {B2'") 'Tiihi, cum eo vivendum erit. Coniugii iugum eo levius fuerit, quo gratia maior in ipsis auspiciis extitit. Si igitur tam mihi, ut dicis, morigera es, fac ut hac quoque in re mihi morem geras. LUCRETIA

N o b i l o r e m pater colendissime tibi generum facio. FULGENTIUS

Recte per lovem respondes. At uter eorum nobilior tibi videtur?

25

24

Sixt Birck LUCRETIA

ludicium mi pater tuum esto. FULGENTIUS

Recte filia, et ut decet, facis. id quod ex usu tuo sit, dispiciam. Tuum interea fuerit, deos orare, ut coeptis adspirent, ante omnia autem lunoni pronubae caereas et thura adoleto. Et tu Claudia, filiam interea instrue, non ad nuptiarum tantum caeremonias, sed ut maritum recte tractare, et coniugalem concordiam sua commoditate fovere, cum opus sit, queat. Ego ad forum ibo, iuvenibus, si forte illos ibi offendero, gnatae consilium dicam.

CHORUS. Felix coniugium consequitur bene Quae non divitias, sed Studium boni Spectat, Quaeque sibi moribus optimis Exoptat iuvenem, nec sibi disparem. Est constans amor his, quos amor impulit N o n fictus. Rata sunt, auspice quae love Fiunt. Quin potius, sunt quoque nuptiae Tum demum stabiles, cum pater annuit.

{Br)

25

De Vera nobilitate

SYLLANUS CONSUL, FULGENTIUS, FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS, L. MURAENA CONSUL, TYRO PRAECO (SYLLANUS C O N S U L )

E S t sane, ut dicis 6 Fulgenti, Est inquam res ardua, et digna, quae semel statuatur, ne deinceps falsa opinione vulgus erret. FULGENTIUS

E g o me domum conferam, Filiae uxorique indicaturus, ut quid faciendum sibi sit, intelligant. FLAVIUS A R C H I G R A M M A T E U S

E g o diutino usu doctus video nihil magis ex usu Reipub(licae) esse, quam ut in negotiis de ocio, in ocio vero de negociis consultandum sit. MURAENA CONSUL

Certe, neque id minus, quam in privatis, N a m domi forisque pax sit constituta, leges, quae inter solent, revocandae, mores collapsi instaurandi quod honestas vitium forte fecit, sarciendum prudentia iudico.

si maxime arma silere sunt, et si id summa

FLAVIUS A R C H I G R A M M A T E U S

Sed en Senatorius ordo omnis fere adest, adeoque Consul ipse suum occupavit locum. Publica nunc spectanda sunt.

SYLLANUS C O N S U L

Q u o n i a m status publicus P(atres) C(onscripti) tam ä pyratarum motibus, quam Mythridatico bello, quibus Pompeius Magni nomine merito appellandus feliciter finem imposuit, atque etiam intestinis seditionibus Cicero, noster in Con-

26

5

10

15

20

25

30

Sixt Birck

sulatu antecessor, quem Cato hic recte ob extinctum Coniurationis Catilinariae incendium patriae patrem appellavit, domi: Antonius eius C o I - ( 5 3 " ) lega foris pacem pepererunt, pacatus quodammodo est, tranquilla iam restaurandis morum ruinis tempora maxime idonea sunt. Et si quicquam est, quod post multam licentiam emendatione opus habet, hoc in primis dispicere necesse puto, quae tandem vera nobilitas sit, Eius enim idaea longo abusu ita in civium mentibus obliterata est, ut iam pridem suum amiserit vocabulum. Nam pro nobilitate ignavia fere in precio vulgö habetur. U t autem hoc maiori occasione fiat, delata est ad me contentio, quam vero vos audire vehtis. Fulgentius vir, ut scitis, in primaria tam virtutum, quam opum existimatione constitutus, natam is domi habet nubilem, forma et moribus iuxta commendabilem. Hanc duo ambiunt adolescentes, De quorum genere vita et moribus tum audietis, cum censueritis hanc controversiam in senatu dirimendam esse. Pater fihae nubendi optionem offert, ipsa, id quod pudicam et morigeram puellam decet, vix ä parente coacta nobiliorem ehgit. Adolescentes intellecto puellae delectu, pro se, uterque se nobiliorem contendit. Quia igitur, ut dixi, haec controversia nobihtatis quaestionem, quae ä plerisque hodie, non quidem meritö, controvertitur, continet, non tantum, ut ea Iis, quae ut thesis de moribus instituta, ad morum magistros proprie pertinet, sed ut hypothesis publico Senatus consulto, decidenda videtur, ne deinceps quisque ullo se ficto gene-(54'')rositatis titulo, licet nulla re bona dignus pro nobili venditet, Statuite igitur P(atres) C(onscripti) quid fieri oporteat. FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Rogo ergo te amplissime Consul quid fieri oportere censeas. SYLLANUS C O N S U L

Censeo maxime (ut dixi) hanc quaestionem aestimandam esse.

De Vera nobilitate

TJ

FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Q u i d tu Consultissime Muraena? MURAENA

CoNsijL

Recte sane. neque in minimis hoc negotiis habeo. FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

5

Si quis praeterea ex toto ordine senatorio quid habet, cur interpellationem hac in relatione faciat, clara id voce agat. Tacendo Consensum, et nutu rem comprobant omnes. SYLLANUS C O N S U L

Admittantur ergo.

10 MURAENA

CONSUL

Fulgentium cum procis accersito. T Y R O PRAECO

Fiat.

CHORUS. Prudens atque bonus Civis, qui publica spectans Consulit ex animo, N o n minus ut mores vigeant, cum tempore pacis Vivitur innocuae, Quam cum res geritur bello grassantibus armis, lusticiae Studium.

15

20

28

Sixt Birck

{Br) T Y R O P R A E C O , F U L G E N T I U S , P. C O R N E L I U S , C. FLAMINIUS, SYLLANUS C O N S U L ( T Y R O PRAECO )

SEnatus de vestra causa cogniturus, vobis copiam dicendi 5 dabit. FULGENTIUS

Contendite quisque pro se gnaviter. CORNELIUS

Propitium Mercurium mihi opto. 10

FLAMINIUS

Et ego propitiam lunonem. SYLLANUS

CONSUL

Causam vestram luvenes, Senatui exposui. Vestram contentionem, quia honesta est, probat, fandique vobis copiam 15 facit.

O R A T I O P. C O R N E L I I S l ex nobis Lucretia nobiliorem petit, quis vestrum est, P(atres) C(onscripti) qui non aperte intelÜgat Pub{lio) Cornelio Scipioni ex illustri Corneliorum sanguine genito, 20 huiusmodi optioni gloriam obtuHsse? N e m o enim dubitat, eam esse nobilitatem, quam ex illustrium maiorum origine accepimus. Uli enim posteris suis illam tanquam haereditarium munus relinquunt. N a m cum rebus clarissime gestis, disciplina, m o r i b { u s ) , virtute, gloriaque illustrati in 25 Rep{ublica) fuerint, et clarissimum nomen adepti summos honores maximosque magistratus consecuti, profectö ipsi suis artibus et Reip(ubhcae) muneribus nobiles facti sunt: quorum etiam nobilitatis recordatione omnis eorum posteri-

De Vera nohilitate

29

tas, decorata est. Nam si ex sanguine, membris, ossibus { B y ) atque visceribus nostris in lucem educimus liberos, quid aliud liberi dici possunt, nisi propriae nostri corporis partes? Necesse est igitur parentum gloriam in liberos tanquam in partes suas diffundi, ac pariter in liberis omnem deinceps posteritatem. Hinc parentum imagines in ipsis liberorum vultibus, tanquam insitae ac ingenitae, tanta quidem aliquando corporum similitudine compositae sunt, ut nihil pene dispar censeri possit: ita ut plerumque in illis parentes renati videantur: Adiiciuntur praeterea nonnunquam mores liberorum simillimi, et eadem pene ingenia, et compares vitae cultus: Adiiciuntur insuper educationes, continua domesticae consuetudinis et assidua dictorum factorumque conversatio: quibus assuefacti aliquando exteriorum etiam animi alliciuntur. Quibus profecto rationibus constat, maximum robur, consuetudinem ac naturam exercere in liberos: vehementerque vim suam imprimere. Ita ut plerumque vitia maiorum posteritatem suam quodam quasi contagio deturpent. Virtutes vero mirabili quodam splendore decorent atque causa ipsa illustrent. Magna mihi memorandi copia foret, nisi me longius distraheret. Ex his qui ex claris parentibus nati, confestim omnium opinione ipsi quoque clari nominati sunt. Quis enim honore patris Furii Camilli liberos non clarissimos nobilissimosve iudicaverit? qui cum patria in hostium manus incidisset, solus urbis incendium extinxit, solus Reip(uplicae) incolumitatem reparavit. Quis dt-{B5'") inde reliquos? quos aut Fabii, aut Catones, aut Aemylii genuerunt, nonne maxime dicet gloriosissimos, quorum virtute populus Romanus tot maximis triumphis totiens aut defensus est, aut illustratus? Quis non iudicabit nostram Rempublicam eorum maxime liberis debere, qui totiens pro Republica tot ingentibus periculis vitam fortunasque omnes suas exposuerunt? Nam si eorum parentes bene de Republica meriti sunt, maximos Uli honores, ingentemve gloriam attribuerunt. Utique ingrata foret patria, nisi illorum memoriam 3

Sixt B i r c k III

5

10

15

20

25

30

35

30

5

10

15

20

25

30

35

Sixt Birck

veluti celebrandissimam coleret. Itaque ne maiores nostri ingrati viderentur, publicis sanxerunt legibus, ut his qui vel domi hostibus, vel foris exercitibus, vel provinciis subactis, victrici gloria in patriam redibant: post felices triumphos, quibus quasi dü immortales honore publico efferebantur, sculptae imagines ponerentur pro rostris, et arcus denique triumphales construerentur: quibus eorum nomina sempiterna laude omnibus deinceps posteris paterent: et egregiis titulis fierent memorandissima. Deinde arcus illos atque imagines merito constitutis diebus Populus Romanus venerabatur. Quamobrem si iure simulacris illis tantus debebatur honor, quantus profecto eorum liberis debebitur? Ea enim sculptilia ficto quodam artificio signa virorum illustrium assimilabant: In his autem natura veras parentum imagines ostendit. (36") Uli quidem inanimati lapides nunquam Reip(ublicae) prodesse possunt: horum vero vita imitatione maiorum multas afferre utilitates, multis prodesse civibus, multa etiam propulsare incommoda. Itaque his meritö dantur Tribuniciae, Consulatus, Imperia, dictaturae, et omnes Reip(ublicae) magistratus. Et si qua rerum humanarum est cura: postquam exutis corporibus hinc spiritus nobilissimi evolaverint, nihil profecto beatius, aut dulcius eorum animis afferri potest, quam ut proprii liberi eorum reliquiae, recordatione maiorum, in maximis Reip(ublicae) m u n e r i b ( u s ) imperiisque venerentur: videmus enim, si quam habent voluptatem hi qui ex hac decedunt vita, totam quidem ad liberos conversam, nihil aliud sapiunt, aut cogitant, nec sese mori arbitrantur, si quando illis superstites sunt: nec omnino sese ab humanitate derelictos, si quando in humanitate quandam adhuc sui viventem portionem relinquunt. Quibus de rebus, si tantus in liberis parentum amor, ut nullus maior in votis mortalium cogitari possit: si tanta est eorum spes in vita: in morte vero voluptas, atque etiam post exitum vitae recordatio, manifestum esse constat, maiorum meritis maxime eorum liberis patriam debere: illos

De Vera nohilitate

31

praeterea parentum gloria venerari et colere: atque eam gratitudinem exercere in posteros, quam non perfecte in parentes conferre potuit. Hoc igitur summum est nobilitatis genus, posse maiorum suorum egregia facta dicere, posse sangui-{ß6^)ne censeri: posse illorum beneficiis petere honores publicos: posse gloriam Reip{ublicae) haereditario quodam iure vendicare: posse insuper sese partes eorum vocare, et clarissimas in suis vultibus imagines ostendere. Hanc utique nobilitatem vocant universi: quos enim alios nobiles appellat vulgus, nisi quos nobilissimi parentes genuere? Deinde hi qui literarum eruditi sunt, nonne nobiles dicunt, et generosos: quasi in genere nobilitatis sint. Hanc praeterea generis nobilitatem, opum affluentia decorat: quibus familiae ac domestici apparatus floridiores sunt, exterioresque amicitiae conservantur frequentia celebriori: utpote cum amicis, cognatis, et exteris reliquis, qui bonis necessariis carent, quibusve alio praesidio est opus, suo quovis arbitrio facere, et bene facere possit. Summum est igitur fastigium nobilitatis liberalitas, quam frustra quis exercere nititur in alios, cuius necessitati sua satis non sunt. Necesse igitur fuerit, eum qui volet esse liberalis, fortunae bonis affluere, siquidem liberalitate nobilitas clarescit: fitque plurimorum gratia et beneficentia praestantior alius. Quae si defuerint, pulcherrimus nobilitatis splendor obscuratur, et desinit quandoque quis nobilis videri, cum saepenumero liberalis esse non possit: Quot enim doctissimi viri inopia rerum despecti vilesque habiti sunt? quot excelsa et generosa ingenia necessitate rei familiaris pene inculta desertaque interiere? quorum v i r - ( 5 7 ' ' ) t u s lucescere non potuit, exposita Semper ad quaestus vitae necessarios. Itaque maximum praestat adiumentum nobilitatis decori affluentia bonorum: qua quidem expositus ad virtutem animus effici praestantior, et virtus ipsa clarior videri possit. Quibus de rebus, si in genere atque in opibus nobilitas est, nemo vestrum dubitat, P ( a t r e s ) C ( o n s c r i p t i ) quin maximus huius

s

lo

is

20

25

30

35

32

5

10

15

20

25

30

35

Sixt Birck

urbis splendeat in me decor nobilitatis. Quis enim maioribus meis fortius pro Rep(ublica) pugnavit? Quis maius in orbe terrarum huic ditioni imperium subegit? Quis celerius pericula casuum nostrorum calamitatesque nostras propulsavit? Alter enim devictis Asie regibus, exterisque nationibus subactis aeternum Asiatici nomen adeptus est: Alter vero cum flagrantem incendio et armis Italiam, ac post Cannensem pugnam nostris calamitatibus urbem, hanc ipsam ingemiscentem incredibili virtute liberavit. Atque illud exitiale incendium Barchine stirpis Hanibalem tot victoriis exultantem, summa primum industria ab oris Italiae revocavit: Denique armis in patriam reversum effudit atque extinxit, urbemque illam Carthaginem, nostri Semper imperii invictissimam aemulam non modo ab iniuria repressit, verumetiam huic Reip (ublicae) fortiter subegit. Unde postea meritö Africani nomen consecutus est. quod etiam Scipioni suo, qui postea Carthaginem ipsam iterum reluctantem delevit, quasi reliquit haereditarium. Taceo reliquos, quorum virtute aut gloria civitas no-{fi7^)stra totiens decorata est. Quorum si res clarissime gestas memorare velim, equidem ignorarem exitum orationis, illasque ideo consultus taceo, quoniam vobis sunt notae. Quis enim hac in urbe locus maiorum meorum triumphalibus titulis vacuus? quod templum est, quod in hac urbe non ab illis iam direptis spoliis reluceat? quae delubra, quae non illorum crebras et gloriosissimas immagines ostendant? quae tanta et talia sunt nobilitatis monumenta, quanta et qualia cuiquam mortahum fas est optare? Est igitur propria nobilitatis possessio relicta quidem ä maioribus meis quasi res haereditaria. Sunt mihi ingenitae eorum imagines: hosce iüi gestabant habitus, haec facies in eorum vultibus lucebat: ego illorum sanguinem, illorum membra, illorum viscera, atque illorum formas in hac compagine corporis refero: ego ab illis ortus et in eorum diu laribus enutritus atque educatus moribus, ac natura insitam eorum habeo nobilitatem. Si quid illis iure pro tot

De Vera nohilitate

33

beneficiis patria debebat, mihi quoque ipsorum portioni debeat necesse est: Si mihi honores, si imperia, si magristratus ultrö exhibentur, erunt merito ipsorum mihi proprio quodam iure vendicata, nihilque eorum animis gratius profecto celebrari potest. Denique ad ornatum nobilitatis opum ac divitiarum tantus mihi est cumulus ä maioribus meis relictus, quantum cuiusque moderatus animus desiderare queat. Sunt mihi primum paterni La-{ßS'^)res amplissimi et ornatissimi, ut ne regalibus cedant aedificiis: Est mihi suburbanum in Tusculano amoenitate pulcherrimum: Sunt mihi in Campania agrorum coloniae opulentissimae, quibus non modo unius domus familia, sed ingens pene exercitus nutriri possent: famiHares vero apparatus, ac domesticae supellectiles, auro et ebore. quae ex frequentia fere populus Romanus novit. Est mihi igitur proculdubio tot fehcium rerum dignitas, illustre quoddam ac clarissimum decus nobilitatis, ut nec in hac urbe (omnium pace dixerim) forte maius inveniri possit. Sileat itaque Flaminius, et in hoc certamine nobilitatis desinat petere Lucretiam, non modo me genere et opibus inferior, cuius pene originem scimus, nec vix ipse, ubi agellum habeat, agnoverit. Mea igitur iure nobilis Lucretia est. quae me Flaminio nobiliorem, ac suae pulchritudinis meritum elegit. Tu vero sapientissima dulcissimaque Lucretia laetare: non enim carior aut fortunatior sponsus optari poterat, quive tui amantior foret: aut cum quo felicius aetatem ageres. Deducam te in amplissima celsaque atria nostrae domus: videbis coniugales thoros, quasi regias pulchritudines: feres ornamenta pueUarum electissima, qualia tu ipsa optare poteris: nullus tibi erit popularium exercitationum labor: vitam dulci {B8'") ocio produces: neque somnum quotidiana quaestus sollicitudo dura excitabit, vives liberaliter, ut voles: locari, cantare, psallere, venari universum tibi Studium erit. Habebis comites tuarum voluptatum virgines ac pedissequas: quae singulae votis tuis obtemperabunt. Nullus tibi dies delectationum vacuus praeteribit:

5

10

15

20

25

30

35

34

Sixt Birck

noctes simul felicissimas agemus. Quae omnia frustra Flaminius, pro te, cum ipse illis careat, ex inopia sua spondere poterit: quinimo tibi cum illo fuisset vita omni miseria tristior. Nam pro regiis aedificiis, angusti lares exhiberentur: 5 pro magnificis apparatibus supellectiles populäres: pro ocio, sollicitudines: pro quiete, labor: pro somno, vigiliae. Nullus tibi dies über ä laboribus, immunisque quotidianarum operarum esset. Quis igitur dubitat, me sponsum optare voluisti, cum nobiliorem elegeris: vix tua hac sapientissima 10 electione apertius loqui poteras, quam si Cornelium appellasses. Caute autem et desiderio, et pudicitiae tuae consuluisti. Nam cum pro puellari honestate puderet Cornelium dicere, me nobiliorem vocasti: Imprudentissimum est, aliud aestimare. Quis enim credat te pro tranquillitate sollicitudi15 nem, pro opulentia inopiam, pro felicitate miseriam desiderasse? Vos ergo, P(atres) C(onscripti) pro magnitudine senatoriae dignitatis aequam iam de hiis rebus sententiam dicite. DIXI.

20 {a)

O R A T I O C . FLAMINII.

M A g n a mihi gratia est, P(atres) C{onscripti) cum de nobilitate orationem habiturus sim, apud vos atque animos vestros nobilissimos. Nusquam enim alibi tantum notata et exercitata nobilitas est. Itaque hoc mihi iocundissimum est, 25 quod in tanta quiete animorum, in tanta rerum cognitione, in tanta virtutis frequentia nihil iniurium expectari, nihil obscurum dici, nihil denique inusitatum tractari potest. In hac vero controversia P(atres) C(onscripti) nova quidem et insueta vigilantius enitendum est, quam in privatis reliquis 30 contentionibus, non enim haec duorum modo civium, aut

De Vera nobiliute

35

unius tantum diei, sed omnium pene gentium atque saeculorum quasi spectata et aeterna lex sanctissimo quidem vestro senatus consulto promulgabitur. Videtis enim praeter consuetudinem maximam hodie in hoc iudicio totius Populi Romani expectationem: videtis omnium civium et exterorum ora in vos esse conversa, his non modo periocundum est videre, cuius iam nostrum Lucretia esse debeat, sed quis nobilior iudicandus sit. Vos igitur ac numen vestrum oro atque obtestor, Rei magnitudinem animadvertite, quamquam in omni re pariter iustitia servanda sit, tum vero maxime consideranda, cum de summis ac de spectatissimis rebus agitur. Mihi autem quaeso P(atres) C(onscripti) solito acrius oranti, aut praeter consuetudinem meam virtutem fortunasque ( C ^ ) meas commemoranti, pro mansuetudine ac patientia vestra indulgete. N o n enim usitatum mihi officium est, de me ipso praedicare, aut cuiquam maledicere: Hoc enim immoderati est animi, alterum impatientis. Verum ad id primum meme cohibet novum hoc dicendi genus, deinde huius insolentia Cornelii parum honeste de me antea loquentis. Cui cum modestiam meam verbis lacessere libuerit, hoc mihi aeque adiumentum dedit, ut fortiter mihi imprudentiam suam contemnere liceat. Audistis, P(atres) C(onscripti) nobilissimae Lucretiae sapientissimam optionem, ut nostrum nobiliorem elegerit. Ausus est itaque Cornelius, ut se nobiliorem faceret, in genere, atque opibus ascribere nobilitatem. Propterea maiorum suorum fortia facta narravit: ingentesve sibi opes a parentibus suis relictas late patefecit. Haec tota oratio eius tandem continuit, de se vero nihil commemorans, quoniam nihil commemoratu dignum videbat, vitam moresque suos silentio praeteriit. Ego vero non aliena gloria aut in falsis fortunae bonis, sed in propria veraque animi virtute hominis nobilitatem esse existimo. Nihil enim aliud est nobilitas, nisi excellentia quaedam, qua digniora, indignioribus praevalent. Sicut igitur homo animi praestantia, nobilior omnibus animanti-

5

10

15

20

25

30

35

36

5

10

15

20

25

30

35

Sixt Birck

bus: Ita quadam claritudine animi homo hominem antecellit. Nam cum in optimis artibus diu exercitatus animus iusticia, pietate, constantia, magnanimitate, moderatione, pru-(C2'^) dentia claruerit, cum bene de düs immortalib{us), de parentibus, de amicis, de cognatis, atque de Rep(uplica) meruerit, cum in sanctissimis literarum studiis educatus fuerit, tum profecto praeter caeteros nobiles, pollens, illustris, et clarus habetur: quod et Cornelius ipse, cum de maioribus loqueretur, paulo ante dicebat. Contra vero, cum pessimis artibus corruptus, ad nequitiam ac crudelitatem, ad ignaviam et secordiam, ad intemperantiam, atque iniustitiam se tradiderit, cum nulla fuerit rerum divinarum cura, aut parentum pietas, aut amicorum benevolentia: utique apud omnes miser, ignobilis, turpis, abiectus, iudicabitur. Constat igitur ex sola animi virtute, veram nobilitatem defluere. N o n ergo divitiarum cumulus aut generis amplitudo dare aut eripere nobilitatem potest. Est enim propria nobilitatis sedes animus. quem imperatrix illa rerum omnium natura, non ex maiorum peculiari haereditate, sed ex fastigio illo divinitatis, ab origine quidem cunctis aeque mortalibus infundit, statuitque illum quasi vitae hominis principem, ac veluti quandam speculi lucem, cui si pulchras imagines ostenderis, pulcherrimas quidem refert: si vero turpes, utique turpissimae videbuntur. Sic itaque mortalium animus est purus quidem ac liber, et ad suscipiendam nobilitatem ignobilitatemque dispositus. Nemo in hoc optimo atque praestantissimo munere humanitatis naturae largitionem accusare po-(C2'')test, aequalem enim singulis hunc animum praebet, neque genus, neque potentiam, neque divitias animadvertit. Nec quisquam tarn inops, tarn vilis, tam abiectus est, qui ab initio nascendi, non parem cum regum aut imperatorum filiis habebat animum, qui non illum splendore virtutis atque nobilitatis gloria decorare possit. N o n forte in hac causa frequentissimis exemplis egeo. Quid dicam de his qui humili loco, parentibus abiectis orti, confestim clari

De Vera nohilitate

37

nobilesque evaserunt? quorum mihi tanta ubertas affluit, ut ad dicendum hic dies satis non videatur. Attingam pro re paucissima, et primum nostrae urbis adolescentiam ortus Tulli hostili: non'ne agreste tugurium habuit? cuius parentes pene incogniti sunt, nonne diu illi pascendi pecoris cura fuit? deinde nonne tantum illi claruit ingenium, ut ad summum huius urbis tunc imperium perduxerit? Hic etiam urbem ampliavit et Veientes et Fidenates patriae nostrae inimicissimos populo Romano subegit. Nonne Servius quoque Tullius in Servitute natus, atque adultus summum etiam huius imperii fastigium habuit? In quo tam egregie versatus est, ut et Sabinos subigere, et ter triumphum agere, et tres montes huic urbi adiungere, et dignitatem magistratuum augere meritus fuerit. Marcus vero Porcius Cato, ä quo Porciae gentis proles cognomen atque originem traxit, apud Tusculanum vicum agresti quidem tugurio natus est, huius {C3'') tarnen tanta fuit in hac urbe dignitas atque auctoritas, ut omnes saeculi sui praestantes viros antecelleret: profecto clarus, ut rei publicae salutaris non minus etiam literarum quam militiae curiosissimus. Hic in tanta civium veneratione fuit, ut sapientia sua senatorium ordinem auxerit: et ipsam quoque senatus maiestatem suo splendore decoraverit. Nonne Marium Arpinatem humi per crepidinem iacentem, ä parentibus infimis ortum vitam pene sordidissimam traxisse novimus? deinde tanta in eo virtus et probitas floruit, ut in bello lugurthino primum Metelli consulis quaestor fuerit: deinde ipsi in consulatu successerit. In quo tam fortiter versatus est, ut lugurtham ipsum, et Bocchum Mauritaniae regem, qui auxilium lugurthae attulerat, primum victos fugaverit: deinde multa oppida Numidiae ceperit, tandem capto lugurtha et Romam ante currum producto ingenti gloria triumphavit: postea cum Cimbri copias Romanorum diiecerint ita, ut timor Romae grandis oriretur, quantus vix Hannibalis tempore fuerit, ne rursus Galli terram invaderent, iterum contra Cimbros Marius consul destinatus est: et con-

38

5

10

15

20

25

30

35

Sixt Birck

sulatus etiam, quia id bellum protrahebatur pluries ei delatus est. Quibus tandem victis et disiectis, secundo Romae triumphum egit. Socratem vero unicum humanae sapientiae decus, cuius doctrina omnes philosophantium scholae illustratae sunt, quo nemo unquam mortalium doctior aut sapien-( C 3 ' ' ) t i o r Appollinis oraculo iudicatus est: mater obstetrix, et marmorarius pater genuere. Euripides autem qui tragicum carmen elegantissimum condidit, et Demosthenes philosophorum illustrium, et graecorum oratorum eloquentissimus: ambo parentes non modo viles, verumetiam ignotos habuerunt. Quis igitur ingenii compos, et illustrium virorum claritudinem sordidam aut ignobilem dicere ausus erit? Necesse est enim aut nusquam in mortalibus esse nobilitatem, aut illos omnium fuisse nobilissimos: quorum ingenia, vires, industriae, et omnium optimarum artium disciplinae non modo praeter caeteros floruerunt, sed pene usque ad divinitatem produxerunt. Neque tibi licet contradicere Corneli, qui maioribus tuis ex his virtutibus par initium nobilitatis dedisti. N o n igitur contrahitur ex genere nobilitas, verum ex inserta animi virtute, alias nunquam illi fuissent nobiles appellati, quorum ortus tam humilis, tam tenuis comparatus, sicut nec contradicere possumus. Multi enim ex clarissimis viris geniti adeö flagitiose et turpiter vixerunt, ut eos non modo non illustres, verum obscurissimos vocare meritum sit. Referam primo sordidas maiorum tuorum reliquias. Superioris Africani filius, Scipio nomine, paternam probitatem ignavia superavit: qui ab Antiocho rege turpissime captus, supplex advinctis manibus praecarium vitae spiritum rogavit. Hic etiam cum ä Populo R ( o m a n o ) { C 4 ^ ) non quidem suo beneficio, sed Cicerei, qui patris scriba fuerat, praeturam semel impetrasset: adeo propinquorum suorum favore habuerit, ut nihil unquam dolentius audierint, cum vererentur, ne aliquo flagitio dignitatem publicam labefactaret: et ita Corneliorum familiam pollueret, nunquam illum ius dicere, aut

De

Vera

nohiliute

39

praetoriam sellam in publico ponere passi sunt, tantam sciebant in eo imprudentiam atque secordiam. Publius etiam tuus Scipio Bestia, cum in Numidia contra lugurtham consolatum ageret, isque rex Adherbalem et Hiempsalem regis quondam Micipsae filios amantissimos P ( o p u l i ) R { o m a n i ) in contemptum senatus inique trucidaverat, sie ignave exercitum duxit, ut nunquam copiae nostrae miserius ac flagitiosius vicerint: deinde consul ipse ä lugurtha pecunia corruptus pacem cum eo foedissimam fecit, quam illico senatus reprobavit: et consulatu repente abdicatus est: Quid hac ignominia turpius aut detestabilius inveniri potest? Quid dicam de impudicissimo adolescente Quinti Fabii Maximi Allobrogi filio, qui cum vitam miseram et petulantissimam ageret, non sibi profuit paterna claritas, quin sibi Quintus Pompeius praetor extra urbem ad instar furiosi bonis paternis interdiceret? Quid dicam de Corbio nepote Q . Hortensii, viri quidem in civitate nostra et auctoritate et eloquentia clarissimi? qui ad tantum vitae dedecus luxu atque libidine deductus est, ut mediis et l u p a n a r i b ( u s ) publica pene impudentia prostituerit. { C V ) Putas'ne Corneli, hos nobiles esse appellandos, quorum vita eo miserior fuerit, quo praestantius lumen nobilitatis extinxerunt? Quid si aliorum suorum egregia facta praedicarent? quid si parentum imagines ostenderent? aut domesticas educationes commemorarent? an putas id quicquam laudis eorum flagiciis afferre? Enimvero tamen rectius dices turpitudinem suam detecturos, eö profecto deteriorem culpabilioremque, quo virtutis exemplum, quod ante oculos habebant, misere et nequiter deseruerunt. Neque ullum censeo meritum talibus liberis beneficia parentum honesta in R e p ( u b h c a ) deberi, quando illi erant ornamentum civitatis, hi vero turpissima fex et labes R e i p ( u p l i c a e ) . Illi quidem patriae honorem atque incolumitatem afferebant, hi vero saepe dedecus atque pericula civium conglutinabant: Illi etiam variis cladibus collachrimantem patriam aut dubiis quandoque periculis

5

10

15

^o

25

30

35

40

5

10

15

20

25

30

35

Sixt Birck

nutantem virtutibus atque industriis liberabant, hi vero pacatam aliquando ac requiescentem scelere ac nequitia turbari atque evertere nitebantur. Qualia igitur civitati immoderata talium hominum merita? num satius Reip(ublicae) foret huiusmodi civibus carere? num eorum parentibus dulcius non genuisse? Si etiam ad eorum animas talium liberorum nomen pervenerit, cum maxime in vita patriam dilexerint. Illos quidem e societate mortalium delendos, et in Ultimos cruciatus, veluti perniciosos, et inutiles cives abiiciendos putarent? Multi enim in hac {CV) Rep{ublica) scelerati liberi sententia patrum variis suppliciis damnati sunt. Cuius rei exemplum est primus iudex libertatis Brutus, qui conscios coniurationis filios necari iussit. Item et Cassius qui filium affectantem imperium populi Romani cesum verberibus interfici mandavit. Deinde Manlius Torquatus civis noster clarissimus, qui cum filius eius Decius Syllanus de pecuniis repetundis apud senatum accusaretur, solus causae cognitionem suscepit, comperto postea crimine, ita de filio pronunciavit: Cum SyHanum filum meum immeritum pecuniam in provincia diripuisse constat, non iniuria paternis laribus et Reip(ublicae) munere et omnium civium societate indignum iudico, et deinde illum ä conspectu meo abire iubeo. Non est igitur mos, optimi patris flagitiosos liberos diligere, verum abiicere et abhorrere. Nullum ergo beneficiis paternis meritum illis in patria debetur: siquidem in illis nullum meritum, nulla paterna invitet virtus. Sicut enim splendor nunquam in obscura speculi facie relucet: ita nec in perniciosis ac sceleratis liberis maiorum virtus splendere potest. Frustra igitur Corneli putas maiorum gloriam in posteris haereditariam fieri, et nobilitatem quasi peculium reiinqui, virtus enim, ac virtutis socia nobilitas proprio labore quaeritur: nec cum viciis constare potest. Omnis igitur iactantia generis alienam laudem praedicat, non suam: et si sanguinem artus aut viscera po-( Ci'')steri ä maioribus claris accipiant, supervacue illorum vendicant nobilitatem:

De

Vera

nobilitate

41

cuius propria sedes est animus, cuius pars nulla posteris relinquitur. Superiora vero corporea sunt, et simul cum vita extinguntur. Denique si illos eruditi generosos vocant, utique recte inquiunt, si probi sint: tunc enim generi similem vitam agunt. Tu vero id praeteribas Corneli: quod si ignavi sunt, aut secordes eos eruditi degeneres vocant, quasi ä gloria et nobilitate generis alienos, ex quo perspicuum fiat, ä nobilissimis patribus etiam degeneres educi posse. Nec quid in hac causa censeat ignarum vulgus aestimandum reor: quod maximos saepe in errores dilabitur: cum opinio raro cum sapientia conveniat. Nunc vero ad nobilem et gloriosam paupertatem perveniamus. Quis enim M. Agrippa pauperior fuit? viro quidem praestanti ac tum nostrae Reipublicae clarissimo, cuius dum publici census instituerentur, nihil in patrimonio inventum est, quod in aerarium deferri posset. Non'ne Valerio Publicolae qui ter consulatum gessit, semper gratissimum Reip (ublicae) funus ex publico constitutum est, qui nullam in morte pecuniam reliquerat? Quin tum Lucium Cincinatum vitam ruri agentem, ac serentem agros, nonne ad summum imperium populus Romanus vocavit? qui tantae virtutis fuit, ut cum Prenestini ad moenia urbis castra posuissent, non modo urbem obsidio liberavit, sed eos ingenti robore depulsos apud {C6'') flumen Abietham fudit: deinde octo civitates, quae Prenestinorum sociae fuerant, atque ipsum Preneste aggressus in deditionem accepit quae omnia ab ipso tantum in viginti diebus confecta sunt. Quanta deinde fuit Attilii Serani gloriosa paupertas? quem, cum esset semen agro aspergendum, ad consulatum suscipiendum senatus revocavit. Ille deposito aratro, tam fortiter hostium copias delevit, ut salutem Reipublicae conferret. Neque dignitas consulatus, neque deliciae civitatis, neque adeptae in bello opes eum continuerunt, quo minus ad dulcem suum Aselum, neque ad rusticum charumque opus suum rediret. Hos ne igitur clarissimos viros, quorum excelsis animis tantus splendor virtutis relucebat in paupertate atque inopia

s

lo

is

20

25

30

35

42

5

10

15

20

25

30

35

Sixt Birck

viventes, ignobiles, aut miseros dicemus? Erit'ne quisquam tarn rationis expers, qui non illos nobilissimos vocet, quorum meritis nobilitas Respublica servata est? Patet igitur, ut cum nobilitate paupertas, et cum paupertate nobilitas conStare possit. Nec quis putet honesti et gioriosi pauperis nullam esse liberalitatem, cum enim viri illi clarissimi patriam tuebantur, atque ei nova imperia quaerebant, cum in pulcherrimis muneribus Reipublicae amicorum oportunitatibus subveniebant, cum civium iniurias propulsabant, non'ne summum id libertatis genus videbatur? ( 0 6 " ) Eum qui ex peculiaribus commodis liberalitatem exercet, equidem non vituperandus, sed in paucis potest esse liberalis. Necesse enim est, ut ad benefaciendum tantum impotentior fiat, quantum ex patrimonio detraxit: At qui in rebus publicis ac privatis ope atque officio prodesse nititur, tanto hic esse liberalior potest, quanto in Rep(ublica) auctoritatem maiorem, et quo plura amicorum praesidia frequentibus beneficiis adeptus est. Magna ergo potest esse Corneli honesti et clari pauperis liberalitas. Nec inopia quidem ab illo adimit nobilitatem. Nullum enim virtutis gradum affert modesta paupertas. Nanque hoc pulcherrimum munus hominum aeque ä natura tributum est, ut quisque virtutem consequi posset, cuius sedes in penetralibus non sita est. Nam nulla sors tam dura est, aut tam acerba, quae quidem hominum virtutem eripere possit: nec ulla tam florens, aut iucunda, quam ignavo aut secordi gloriam possit afferre. Nam si fortuna virtutis imperium haberet, utique non esset virtus, neque ullum virtutis meritum. Non enim nostra foret, sed aliena rerum bene gerendarum electio. Quamobrem desine iam Corneli existimare, ut virtus, liberalitas, ac nobilitas in affluentia divitiarum originem habeant. Desinet enim cum eo esse nobilitas, qui opibus abundat. Vera autem hominis claritudo nulli casui subiecta est. Item viri illi excelsi, quos supra memoravi, nunquam in paupertate illa nobiles fu(C7'^)issent: quorum tamen nomina, quasi omnium saeculo

De Vera nobilitate

43

celebratissima Populus Ro(manus) veneratur, quibus de rebus P{atres) C(onscripti) si clarissimi viri flagiciosos liberos aliquando educunt: si ex abiectis parentibus liberi aliquando oriuntur gloriosissimi: si in paupertate atque inopia viventibus maximus nonnunquam refulsit splendor virtutis, manifestum est nullam esse divitiarum aut generis nobilitatem: verum animus über et ingenuus nulli flagicio ac turpitudini serviens, atque in optimis artibus exercitatus, profectö nobilis, clarus, pollensque haberi debet. Itaque cum de nobilitate agimus, tota inter nos de virtute contentio relinquitur. Qua in re nullum P(atres) C(onscripti) alium pro me dicentem non ideo non antepono, ne cum de meis loquar virtutibus, vitium procacitatis incidisse videar. sed hoc mihi periucundum est, qui aequissimos animos vestros, et mansuetudinem humanitatemque vestram intueor, qui utriusque vitam omnes intelligitis. Unde nee falsa vobis praedicare possum, nec vera mihi obesse debent. Ego igitur, ubi ab infantia adolescere cepi, aetatem meam omnem dulcissimis literarum studiis accommodavi. Deinde aliquando pubescentior factus, magnam adolescentiae meae partem in philosophia consumpsi, cuius doctrina nescio quid in vita mortalium laudabilius inveniri possit. In quo studio non modo Latinos praeceptores habui, verumetiam Athenis illarum optimarum artium Graecos principes audire libuit. In quorum di-(C7^)sciplinis, quantum profecerim, aliorum sit iudicium. Ego de me sine arrogantia tantum hoc dicere possum, quod nulli mihi unquam dies vacui, neque ullae illucubres noctes periere. Erat infusa mihi quaedam ä natura sciendi cupiditas, ut nihil recti cognitione dignius ingenio meo iudicarem: affluebat undique mihi copia praeceptorum, et celeberrimae discipulorum societates. Inter quorum sapientiam educatus, nullus effici poterat ignavus ac indoctus animus: ac tanta fuit tum mihi doctrinarum ac bene vivendi exercitatio, ut nihil nunc, quod inhonestum sit, desiderare queam. Itaque vicia naturae meae non modo

5

10

15

20

25

30

35

44

5

10

15

20

25

30

35

Sixt Birck

molesta, verumetiam et contraria facta sunt: dulcissimae vero sociae virtutes. Deinde cum intelligerem praeclariora tum fore mortalium ingenia, cum ad R e m p ( u b l i c a m ) accommodantur, totum meme patriae concessi, nunquam postea illius salutem et amplitudinem cogitare desii: nihil iaborum pertimescens: nihil periculi, quod illi gloriam et incolumitatem parare possit. Itaque dum proximis superiorib ( u s ) annis undique ä Pyratis maria infestabantur: et Cneius Pompeius vir clarissimus Romanae classis imperium gereret, et mihi decem ex rostratis navibus concessisset, ut contra comitem cuiusdam Pyratarum aiterius classis ducem confestim dimicarem: non'ne illum ingenti conatu resistentem cum Omnibus suis copiis summa ope superavi? Non'ne in bello Mithridatico eiusdem {C8'') imperatoris miles totiens vallarem, totiens muralem, totiens civicam coronam habui? Non'ne aliquando etiam exercitus Quaestor fortissimas saepe hostium acies delevi? Nihil profecto adolescentiae meae defuit, quod non adeptus sim, quod infra consulatum militaris gloria cuiquam afferre potest: et ita clarus adolescens vixi, ut cum senescam, non inutilis Reipublicae civis vixisse videar. Quantus autem mihi sit amicitiarum cultus, vos dulces amici mei, qui undique hic astatis, simul hactenus novistis, quorum opportunitatibus nunquam defui, tum in foro, tum in ordine, tum in singulis privatis publicisque rebus cuiquam roganti assistens. Nulli unquam hominum meorum beneficiorum parcus: fidei, pietatis, atque amoris affluentissimus. Quamobrem (ut in cunctis amantibus animis evenire solet) omnium mihi gratiam benevolentiamque coniunxi: Nemo in hac urbe, quinimo in orbe terrarum, quem unquam me odisse norim, nisi forte PopuH Romani sit hostis. Haec denique summa est meorum operum: in Republica semper curiosissimus, foris officiosus, domi iucundus, in studiis vigilantissimus, in parentes pius, in propinquos charus, in amicos fidelis: in rebus vero divinis Semper venerantissimus fore studeo. His itaque artibus

De

Vera

nohilitate

45

Semper putavi nobilitatem consequi posse, his virtutibus existimavi d a r u m effecisse animum, ac profecto Corneli tuo clariorem. ( C Ä " ) Quales enim tui mores sunt? quales vitae Habitus? quid unquam in vita meritus es, ut ante me nobilitatem vendicare velis? quod ullum unquam abs te nostra Respublica beneficium novit, qui hactenus in ea ita vixisti, ut in suis commodis nondum te natum esse intelligat? Quis est mortalium, qui unquam tuo patrocinio sit usus, in quem unquam hanc, quam adeo extollis, liberalitatem exercuisti? nisi forte in meritrices, aut in omni impudicitia profuderis, quibus Semper d o m u m tuam illam clarissimam, et familiam tuam omnem conscriptam habes. Existimas tum clarus fieri, cum tubis et psallibus illorum scortorum gregem ducis? atque in voluptatibus tuis illorum turba te undique conscriptum vides? cum inhonestis amplexibus, turpi luxu, ac foedis ebrietatibus colluctaris? At cum ita vivas, ut maiorum tuorum egregia facta praedicasti. Fatebor quidem in nostra civitate illorum claritudinem maximam celeberrimamque floruisse: verum hac recordatione tu tuam imprudens ignaviam deteges. Nihil enim detestabilius est, nihil miserius, quam in tanto splendore virtutis, aetatem adeö coecam atque obscuram ducere. Praebebant enim tibi illi maximarum rerum exemplum, et ad bene de R e p ( u b l i c a ) promerendum, veluti ante oculos illustrissimum tibi iter ostendebant, ut facillimum tibi fuerit, in tanto maiorum fulgore clarescere. Tu vero quasi clara luce medias in tenebras demersus es. Deinde putas in R e p ( u b l i c a ) eorum meritis nitere, cum tu illam {D') tuis flagiciis deturpes. Putas illorum beneficiis claritudinem consequi, cum tu ipse ignavus sis? putas somno, quiete, ocio, vino, epulis, libidine atque impudicitiis gloriam quaerere? quam illi tot laboribus, vigiliis, continentiis fame, siti, aestu, algore, casibus atque periculis conquaesiere? vehementer erras. Necesse est, ut si egregiis tituHs fulgere cupias, tu te ipsum facias illustrem. Frustra in bonis haereditariis virtus quaeritur. Inquire 4

S i « Birck III

s

lo

15

20

25

30

35

46

5

10

15

20

25

30

35

Sixt Birck

maiorum tuorum libellos, et mensularias rationes: nunquam tibi virtutes ibi descriptas invenies. Dicis eorum nunc exutis animis nihil esse iucundius, quam ut te illorum sanguinem atque amorem omnes Reipublicae dignitates colant et venerentur: Ego vero arbitror, si te nunc ex illo fulgore luminis prospectant, nihil eorum gloriosis spiritibus detestabilius esse, quam tam diu flagitia tua haec claritudo patriae sustinuit: ä qua si hic viverent, te iam ipsi omnes repente unä procul abiecissent. Nec pudet (o dii boni) quod cum illis educatus sis, dicere, cum adeo turpiter et spurcissime vixeris, ut inter lupanaria vixisse videaris. Asseris illorum imagines in tuo conspectu relucere? An ignoras quod secordia tua illorum gloriam vicisti. Itaque in tenebris tuis amplius eorum splendor nitescere non potest. Deinde amplissimis laribus, pulcherrimis suburbanis, opulentissimis coloniis nobilitatem hanc tuam decoratam facis: meam vero mediocrem ( D ^ ) supellectilem, domum populärem, angustam Azellum, honestam paupertatem vituperas, sed nescis miser, quanto tibi illa dedecori sint, mea vero mihi quam sint praeclara (pulchrius est enim mihi in tenuissimis rebus florere, quam tibi in apparatibus maximis sordescere) quamquam ego et publicis magistratibus, et ope militari maiora quidem habere potuissem: nec volenti mihi unquam honeste opes deesse potuerunt. Sed quia nihil supra honestatem cupio, dulci frugalitate mea contentus sum, satis est habere, quantum cupiam: satis est cupere, quantum honestum sit: quicquid supra quaeritur, luxuriae cedit. Quid amplius desiderandum est in vita, nisi ut moderate vivamus, quaecunque autem ad ornatum divitiae conglutinantur, supervacui labores sunt. Si virtus, pro decore illustris animi, non comptae supellectiles, splendeat, Egregius vir inter quaecunque vilissima: non autem miser inter splendissima vilescat: non vereatur quis ex rerum inopia virtutem amittere, nihil modicum est benefacere volenti. Qui non sit clarus, se ipsum accuset: impie enim de fortuna queritur. Quibus

De Vera nohilitate

47

de rebus, desine iam Corneli, in bis tuis opibus gloriari, quae potentiorem secordiam tuam faciunt: desine frugalitatem meam contemnere, quae clariorem virtutem meam reddit: desine nobilitatem in bonis fortunae ponere, quoniam caduca et aliena sunt. Est quidem cum virtute nobilitas et cum nobi-(D2'^) litate vinus collocanda. Hanc tu Lucretia, splendor aetatis nostrae, veram virtutis nobilitatem nosti, quam tu admirabili ingenio adepta es. Tibi non ineptiae puellares, non muliebres ornatus, non compta monilia, non splendidae vestes, non festivi chori cantusque placuere: singula quidem incitamenta luxurie: verum philosopiae ac liberalibus artibus dedita, continentia, laboribus, pudicitia, vigiliis, simplicitudine, vitam omni Romana iuventute celebriorem ducis: hac tu sola nobilitate mihi placuisti, hac ego me tibi placuisse intelligo. Nihil enim in rebus humanis optatius est, et amabilius, quoniam simiUs illustrium virorum amicorumque affectus, et par recte vivendi cupiditas. Nihil infestius aut odibilius, quam cum alius ad darum virtutis splendorem evolat. Alius ad turpes vitiorum voluptates dilabitur. Itaque cum ego parem tuis moribus. Cornelius vero dissimilem vitam agat, profectö, ut me vehementer ames, illum vero acerrime oderis necesse est. Qualis enim tibi cum eo esse potest vitae iucunditas? Tu celeberrimis Studiorum ociis intendere velis. Ille vero literarum inimicissimus, garrulas luparum voces, ebrietatesque suas interstreperet. Tu domum honestate et pudicitia nitentem conspicere: ille vero libidine ac luxuria debachanten intueri. Tu inter eruditissima Semper ingenia de mirabilibus rerum causis, de syderum motibus, de morum disciplinis concionari, Ille inter suas meretricum turbas de cunctis flagitiis ac turpissimis voluptatib(us) quasi in his artib(us) egregius orator praedicare. Quando igitur inter tam dissidentes animos pax unquam aut concordia esse potest? Ego vero in pacificos meos lares tuam continentiam dulcis Lucretia deducam: qui tametsi supervacaneis artibus pleni non sint,

s

lo

is

20

25

so

35

48

5

10

15

20

25

30

Sixt Birck

tarnen virtute, moribus, iucunditate et omni pudicitia relucet. Ibi primum confertissimam librorum bibliothecam meam videbis: in qua semper omnem spem meam detuli: hic omnis meus est ornatus, hic coniugales thori: hic splendidae quidem meae supellectiles, ibi quos voles aut graecorum aut latinorum commentarios leges, ibi saepe simul de summa nostra Philosophia disputabimus: Repetam tibi aHquando, quas mirabiles Atheniensium philosophorum praeceptiones audivi, quorum quidem dulci memoria deiector. Nulla te unquam ab his ociis famiharium rerum solicitudo detrahet. Satis enim quotidiani victus exprobratus mihi Azelus affert, quod si quis illum casus eriperet, virtutem mihi eripere non poterit: qua mihi mille ad vitae commoda aditus patebunt. Itaque in altissimis tuis studiis fruere ociis, quibus velles: nemo tibi inter quietem, beatas cogitationes tuas obiurgabit. Nullus tibi aderit scortorum strepitus, aut timor temerarii coniugü: quod etiam castissimos matronarum animos turbare { 0 3 " ) solet. Neque tibi etiam et amantissimi et dulcissimi amplexus deerunt. Neque hoc pudicitiam ledat. Est enim divina quaedam religio ad conservandum hominum genus coniugahs cum virtute amor copulatus: nulla denique votis tuis contingerc felicior fortuna posset. Quid enim beatius est in rebus humanis, quam in tranquillissima iucunditate, virtute et morib{us) vitam agere? quid dulcius, quam posse optimis ac pulcherrimis cogitationibus verum ingenium alere? Quid iucundius quam cum eo vivere, quem aeque ac te praeclara desideria delectent. Vos autem P(atres) C(onscripti) in quorum animis sapientissimis tantae ac tarn spectatae rei iudicium sedet, nunc tandem expergiscamini, et contentionis summam animadvertite: contendimus nanque de nobilitate. Satis utriusque vita, fortunae, studia, mores vobis hactenus noti, ac nunc breviter memorati sunt, unus hic tandem controversiae exitus: hodie quidem cum impudicitia continentia, castitas cum libidine, magnanimitas

De Vera nohilitate

49

cum secordia, eruditio cum inscitia, virtus cum ignavia contendit, utra eorum nobilior sit. P(atres) C ( o n s c n p t i ) in vestra sententia relinquitur. DIXI.

(DJ^>

SYLLANUS C O N S U L ET T O TUS SENATUS. {SYLLANUS

CONSUL)

SEcedite paulisper, dateque patribus consultandi locum.

FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Te clarissime Consul, rogo super hac controversia, quae lo inter adolescentes istos de vera nobilitate controvertitur, sententiam. SYLLANUS C O N S U L

Audivimus P(atres) C{onscripti) utriusque adolescentis orationes. Qualis quisque vir sit, orationes indicant. Cor- is nelii genus nemo opinor vestrum ignorat. Sed ne Flaminius quidem, si historiarum monumenta revolvimus obscuris prorsus natalibus est, Recte igitur mea quidem sententia, in contrarium Flaminius disseruit. Meo ergo suffragio Nobilitas deinceps ex virtutibus aestimator, Flaminiusque Lucre- 20 tiam, ut nobilior uxorem domum ducito.

FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Consultissime Muraena, Quid tu censeas, aperi.

Sixt Birck

50

MURAENA CONSUL

Recte collega censuit. Quamvis Flaminius nihil gloriosius de genere iactitet, quippe qui sua nixus virtute, genus tarnen ad eos refert Consules, quorum legatus consularis maior ille quondam C a t o floruit. Multis ego eo nobilitatis gradibus antepono. illique Lucretiam, si volei ipsa, adiudico. Sic, opinor, fiet, ut iuventus R o m a n a non in delitiis nobilitatem, sed in virtutibus sitam esse cognoscat.

FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

10 E t tu gravissime Catule, quia Censorium hoc ex parte est, {D4') tuum videre dicito. LUCTATIUS CATULUS

E u m dico nobilem, qui nobilitatem virtute tuetur. Q u o d si Cornelius, virtutes ostendere potest, quibus n a t a l i b { u s ) 15 respondeat, bene: sin minus, sinat obscuram vitutem emergere. FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Cense et tu M . Lolli. M . LOLLIUS

20 Censeo idem, quod collega. Censuit enim rem Censore dignam. FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Prudentissime Sulpiti, rogo te sententiam. SERVIUS SULPITIUS

25 Praeiudicium iam dudum factum est. propterea ut sententiam dicam, necesse non puto. N a m cum ego Consulatum peterem, patricium esse nihil profuit, imö ne hoc quidem, cui Flaminius, veluti validissimo causae praesidio innititur,

De Vera nobilitate

51

nempe literarum cognitio: arma enim, quae parva foris sunt, nisi domi res consiliis agatur, Iuris prudentiae comitiis proximis praelata sunt. Flaminius multa de sua praedicavit virtute, testibus forte qui adsunt confisus. Nam Pompeius fortassis rei bene gestae testimonium non negabit. Equidem, quod ad Iuris prudentiam attinet, albo iuveni calculo meritö notavero. qui a posita praetexta summo me studio sectatus fuerit. N o n dubito, quin Cornelius, si pari opera in utroque se exercuisset, huic praeferendus sit. Sed is (ut verum fatear) nobilior mihi videtur, qui familiae obscurae lumen intulit, quam qui claram inertia obscurat.

FLAVIUS A R C H I G R A M M A T E U S

Marcelle clarissime, animi tui sensum pronuncia. MARCELLUS

Equidem Semper iudicavi, maiorum gloriam posteris (D-^^) is quasi lumen esse, quod si virtutis fomento aluerit, meritö sibi nobilitatis titulum vendicabit. Nec dubito, quin Scipiones, qui maiorum memoria, sua fortitudine toto terrarum orbe claruerunt, degenerem, et ignavo corpore languentem vel filium vel nepotem, veluti nothum, non modo haeredi- 20 täte, sed etiam nomine et familia exclusum orco devovissent. Degener ergo Cornelius generosus esse nequit. et mea sententia Flaminius multö nobilior est.

FLAVIUS A R C H I G R A M M A T E U S

Tite Fabi. Quid tu asseris? FABIUS

Assero virtutem Romanorum opus esse, et qui est ä virtute alienus, ne Romanus quidem censendus est, nedum Romanus nobilis.

52

Sixt Birck FLAVIUS A R C H I G R A M M A T E U S

Fortissime Caesar, habes quod infringas? CAESAR

Nihil me hercle, proxime omnes, qui ante me sententiam 5 dixere, ad veritatetn accesserunt. Et quidem in ea sententia fui Semper, eum demum vere esse generosum, qui ad primariam urbis dignitatem, summumque bonorum fastigium anhelet, id nemo assequetur, nisi summa virtute duce, comiteque fortuna assequatur. Quod si generi, claritudine 10 splendeat, polleatque opibus, buic fortuna multum praesidii ad res gerendas adiecit: quae si desint, felicitati forte aliquid, nobilitati decessit nihil. FLAVIUS A R C H I G R A M M A T E U S

Magne Pompei, adde tuum suffragium. 15

POMPEIUS

Servius Sulpitius, quod de Flaminio testimonium dicturus sim, ex sese coniecturam fecit, certus nimirum hominem per omnia sibi similem esse. ( D V ) Breviter sie sentio. Originem urbis nemo opinor nostrum ignorat, neque quenquam latet, 20 civitatis principia ex quadam hominum colluvie coaluisse. Ex quibus quisque quo in gerendis rebus melior, hoc fortior nobiliorque habitus fuit, et citra omnem generis respectum quenque pro meritis Romulus nobilitavit. Hinc patricius, hinc equester ordo. Nec dubium est, quin degeneres, igna25 vosque superstes in ordinem redacturus fuisset, virtutemque recens emergentem in dignum honoris locum constituturus. Propterea cum his facio, qui ante me recte censuerunt.

FLAVIUS A R C H I G R A M M A T E U S

Valeri Messala, tuum, pro more, symbolum adde.

De

Vera

nohilitate

53

VALERIUS MESSALA

Audi vi aliquoties in prudentum Hemicyclis controverti, utrum arma togae cedere debeant, Extra controversiam fortassis iudicata haec questio. Quibus Flaminius hic assistens frequentior, arma togae feliciter iunxit, quibus ars omnis 5 administrandae Reip(ublicae) consistit. Ego (ut paucis dicam) fumosas imagines praeclare factis Semper posthabui. FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Hortensi optime, mentem tuam declara. HORTENSIUS

10

Eum ä communi sensu alienum iudico, qui in dubium id vocabit, quod communi iam multorum bonorum consensu obtinuit. Neque impedit receptus ab oratoribus mos, qui in Encomiis aliquando avos atque atavos enumerant. Communis is quidem apodixeos locus est, sed, inquiunt Rhetores, 15 si natalium splendor desit, laudabile fuerit, claritudinem generi intulisse. Id quia {D5'") Flaminius probe fecit, iure optimo nobilis censendus est, et multis gradibus Cornelio praeferendus, qui haereditariam nobilitatem per inertiam languere passus est. 20 FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Doctissime Varro, Arbiträre tu quoque. VARRO

Nobilitatem veram annus producit, non ager. id quod Themistocles olim suis Atheniensibus pulcherrima Chriä 25 ostendit, cum duos canes geminos et uterinos in forum produxisset, productique alter leporem, alter ollam sectaretur. Philosophi tria numerant bona, animi videlicet, corporis, et fortunae, Animi bona, quibus Flaminius praeditus est, reliquis de quib(us) solis Cornelius gloriatur, tanto 30

54

Sixt Birck

praestantiora sunt, quanto animi quam corporis origo melier est. Et si Stoicis credimus, animi dotes solae in bonis numerandae sunt, reliqua vero si adsint, sique recte utaris commoda fortassis appellari possunt: sin autem desunt, ad 5 bene beateque vivendum nihil officiunt. Vivit enim apud superos, et habet sua munera virtus, cum illa fluxa sint, caduca, et aliquando virtutis conatibus vehementer obstantia, unde factum est, ut philosophorum quidam fortunas tanquam virtutis et felicitatis remoras abiecerunt, quodque 10 multi de contemptu rerum fortuitarum libri scripti sunt. FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Splendidissime Caeli, die age sententiam tuam. CAELIUS RUFUS AEDILIS

15

20

25

30

Cum Pompeius M . paulo ante graviter diceret, cogitatione quadam raptus sum, fierme posset, ut uno {D6'') tantum saeculo Heroes nascerentur. Quod si est, colligitur Naturam rerum parentem per aetatem effaetam iam factam esse, unde priscis temporibus Alcides, Thesei, lasones, Aeacide, et Quirini nati sunt. Quorum genera constat, aliquando fuisse obscura, nec virtutis praestantiam in longam multämve progeniem durasse, certe Flaminius luculentissimis exemplis, iisdemque patriis, mukös praeclaros maiorum memoria Heroas ex humili genere ad sublime virtutis culmen pervenisse. Ergo natura hodie exhausta adeö non est, quin Heroas pariat fabulosis illis non inferiores. Quid Pompeii Magne, te inquam priscis illis neutiquam postpono. qui terra marique orbis Romani molestias magna felicitate sustuÜsti. Nec Tullium superioris anni Consulem qui ob liberatam ä Tyrannide patriam meritö pater patriae appellatur, quo titulo an splendidius aliquid in hominem cadere possit nescio. An Hercules et Quirinus per aliam viam ad coelum ascenderunt? non opinor. Flaminius autem idem virtutis iter ingressus diis fortunantibus ad eandem nobilitatis sublimi-

De Vera nobilitate

55

tatem perveniet, Cornelius contra, cui voluptas prae virtute placuit, nobilitatis haereditate non iniuria excidisse putabitur. FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Domiti, adde tuum calculum. D O M I T I U S AHENOBARBUS

Quam velim nobis Plautum aliquem, aut Terentium dari, qui hoc dramate in sinistra hominum iudicia veluti e plaustro inveheretur, {D6'") cene pro actionis splendore sumptibus nihil parcerem, nec dubito, quin Roscius digne sit acturus, lo foreque puto, ut hoc spectaculum ä plebe grato admodum applausu excipiatur, et titulotenus modo nobiles tandem discant cristas submittere, patianturque in ordinem redigi: claret enim manifeste Flaminium nobilem, Comelium vero ignobilem esse. 15 SYLLANUS CONSUL

Celeberrime Flavi. S(enatus) C(onsultum) concipe, ut Tribunisp (lebis) offeratur. FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Idipsum ago.

20 CHORUS.

Sors non est eadem credita singulis. Multos destituit nobilitas decens. Queis concessa, beatos Haec virtute sua facit. Pollet Flaminius nobilioribus Rebus, coniugio praevalet, arbitris Aequis, lusticiaque Syncera, patribus piis.

25

56

5

Sixt Birck

(D70FLAVIUS SCRIBA, SYLLANUS CONSUL, CATO, ET METELLUS TRIBUNIPLEBIS, TYRO PRAECO, FULGENTIUS, FLAMINIUS, PUB. CORNELIUS, LUCRETIA. (FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS)

AUdite P(atres) C(onscripti) S(enatus) C(onsultum) an recte in librum relatum sit: A N N O A B U R B E C O N ( D I T A ) D I . X C I I . D . l U N I O S Y L L A N O , L. M U R A E 10 N A , COSS. Syllanus senatum habuit, Senatus decrevit, N e deinceps ignavus, quantumvis genere et opibus turgidus pro nobili habeatur. Virtutibus contra ut aditus ad amplissimos honores pateat. neve aliunde nobilitas quam ex virtutibus aestimetur. 15

SYLLANUS CONSUL

Recte omnia. Recita igitur Tribunis P{lebis) num aliquam intercessionem facere velint. SENATUS CONSULTUM FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

20 Si quid, libertatis patres, in hoc S{enatus) C(onsulto) est, quod vobis non ex usu plebis sit, pro Tribunitia autoritate intercedite. C A T O TRIBUNUS PLEBIS

Per lovem, nunquam vidi magis commodum, aut plausibi25 lius plebi ä patribus S(enatus) C(onsultum) profectum. Per me igitur non modo ratum, sed etiam probatum recte esto. Quid tibi Metelle videtur? METELLUS

Quod si patres perrexerint ita populäres esse, plebeculam 30 brevi addictissimam sibi facient. Ratum per me esto.

De vera nohilitate

57

FLAVIUS ARCHIGRAMMATEUS

Populäre hoc decretum Tribunitiae autoritatis suffragio ratum est, neque inter-(D7^)cessio fit ulla. SYLLANUS C O N S U L

Vocentur ergo patres.

5

MURAENA CONSUL

Ingredi eos curato, qui senatus sententiam expectant. TYRO

Senatus iam de vestra controversia pronunciabit. FULGENTIUS

10

Ingrediamur ergo. SYLLANUS C O N S U L

Recita S(enatus) C(onsultum). SENATUS C O N S U L T U M SYLLANUS C O N S U L

15

Senatus decretum percepistis. Quare Fulgenti splendidissime, vosque luvenes, tuque in primis pudicissima Lucretia, facile intelligere est, uter ex duobus nobilior sit. Flaminium Senatus in aeternum praeiudicium, nobiliorem magno consensu iudicavit, ita tamen 6 Lucretia, ut tibi praeiudicatum 20 non sit, quin optionem integram habeas.

FULGENTIUS

Vestram P(atres) C{onscripti) in causa mea industriam laudo, meamque vicissim operam et officium universis vobis singulisque polliceor. meque Reip(ublicae) totum dedo. 25 Sed tu mea filia. quem nunc elegisti.

58

Sixt

Birck

LUCRETIA

Nobiliorem pater etiamnum exopto. FULGENTIUS

Flaminium ergo eligis. 5

LUCRETIA

Utique. FLAMINIUS

O lepidum diem. FULGENTIUS

10 Quid ergo prohibet, quin sponsalia teste senatu fiant? FLAMINIUS

Nihil, ut spero, colendissime Fulgenti. FULGENTIUS

Si pace vestra licet, P(atres) C(onscripti) in hac laudabili 15 Senatoria Corona Lucretiam meam Flaminio spondebo. SYLLANUS C O N S U L

Licet. FLAMINIUS

Spondes ergo mihi Lucretiam? 20

FULGENTIUS

Qua dote? FLAMINIUS

Quam tuus tibi magnificus animus suggesserit. modo.

Sponde

De Vera nobilitate

59

FULGENTIUS

Spondeo ergo vero tibi (D^"") meam filiam Lucretiam, ac lubens. tradoque eam tibi in manus, Consentis Lucretia? LUCRETIA

Quia sie tibi visum est pater, consentio ex animo.

5

FULGENTIUS

Conveni ergo Flaminio sponso in manus. FLAMINIUS

Dii bene vortant. CORNELIUS

10

O mores, ö saecula. 6 rei indignitatem, Hadem ego fortuna periclitor, qua Aiäx olim adversus Ulyssem. FULGENTIUS

Quae cum diis superis fiunt, auspicatö fiunt omnia. Nuptiis diem domi constituamus. Valete P(atres) C(onscripti). 15 CALLIOPIUS

Valete spectatores et plaudite.

CHORUS. Beatus ille qui procul iactantia Submissius se gesserit, Nec turgidus superbia, sed omnibus Virtutibus probabilis. Non sanguinis nobilitas bonis valet, Quae destituta moribus.

20

60

Sixt Birck

Cornelius non est (hoc crede) nobilis, Natalibus quöd splendeat, Beatior cui sponsa fit Lucretia Bonis puella moribus. Beatiores nuptias probaveris, Quas morum integritas facit. Quam dotis aestimatio, vel caecitas Amoris impurissimi.

(Dä") 10

epilogus.

N o n est splendidissimi viri, non, inquam, contra decorum est, virum honestum, magistratu fungentem, vel alias dignitatis fulgore splendentem huiusmodi ludos spectare. Possem id vestram praestantiam multis edocere argumentis, et iusta declamatione in studiorum bonorum osores invehi. sed 15 locus hic brevitatem requirit. En vestros liberos, vestra pignora, vestrae civitatis spem unicam, vestrae Reip{ublicae) Christianae seminarium. Q u o d si huius vos cura, ut spei de se conceptae respondeat, afficit (afficit autem bonos omnes) vestrum fuerit videre, ut per vos ipsorum cultus non steri20 lescat. Sterilescet vero si animadverterint honestos suos conatus ä vobis, ä vobis inquam patribus despectui haberi. Per lusum nunc agunt, quod olim vestigiis vestris insistentes acturi sunt serio. En, vidistis futurae Reip(ublicae) expressam ob oculos imaginem. qua vobis nihil dulcius, nihil 25 iucundius, nihil amoenius esse debet, nisi fortassis agricola spectandi toedio afficitur, si videt laetas segetes, foecundasque vites amplissimam sibi spem polliceri. Apud florens olim Romani Imperii saeculum Aedilium magistratus in hoc constitutus fuit, non ut publico sumptu, sed privato splendore

De Vera nohilitate

61

ludos et spectacula curarent, quae nec pietatem, nec ullum honestatis Studium in sese continebant. Haec non ideo diximus, patres, ut sordibus studeamus, sed quia civitatis corpus sine doctis viris v e - ( £ ' ' ) l u t i sine nervis languidum est, ut vestri vos memores officii posteritati vestrae publica benignitate consulatis, iustae autem indignationis causam praebuit id, quod minime nos fugit, quosdam male feriatos homines vestris insusurrare auribus, haec puerilia vestrae autoritati vulgö derogare. Errant Uli vehementer. Diversum patres cogitate, nempe vestra vos autoritate piis studiis, sine quibus salva R e s p ( u b l i c a ) esse nequit, per hanc occasionem magnam apud quosvis ignaros aestimationem paraturos. Sed ut ii, adversus quos maxime haec oratio instituta fuit, quid velimus intelligant, recita tu illis lingua patria.

LECTORIS. E X e m p l u m , quod nobis ad manus totum non erat, nos fefellit, quo illud pauxillum, quod reliquum factum est, in superius folium coniectum non est, Q u a r e , cum reliquum chartae supplendum esset, haec, quae et occasio offerebat, et materiae non repugnabant, adiicere visum est. Vale.

5

SixtBircklll

{67)

EVA. MYTHOLOGIA PHILIPpi Melanthonis redacta in Actionem ludicram, per Xystum Betuleium Augustanum.

EVA. MYTHOLOGIA PHILIP' pi NleUnthotiK reäaHd in A&ionm Mi' crm,per yiyßum Betuleium Auguftdtium.

E X

EPISTOLA

PHILIPPI

ME-

lanthonis ad g e n e r o s u m C o m i t e m n e m de

S e d q u o n i a m in h a n c c o m m o n e f a c t i o n e m facere

non

quodam

potui,

quin

adiicerem

poemate extat, non

venustam,

ingressus

narratiunculam,

illam q u i d e m

et e r u d i t e c o n f i c t a m ,

causa: ut cogitet,

loan-

Vueda.

historicam,

admonendae

et d i s c r i m i n a o r d i n u m

sum,

q u a e in

adolescentiae

divinitus

instituta

esse, et u n i c u i q u e l a b o r a n d u m esse, u t virtute s u a m

perso-

n a m t u e a t u r . Q u o d si P l a t o n e m d e c u i t g r a v i s s i m i s d i s p u t a tionibus

inserere

interdum

^ix)9oXoyC T1LAG03DIA EX G E R . mantcoXyftiBetafcnlatine rcddita, perMartmum Ofterminchc-/ rum Vmdclicium»

PROLOGUS. U T ostendam vobis quicunque dramati Nostro interesse non dedignabimini, Sive id spectando, vel solum legendo sit, Quem'nam finem nos mente conceperimus 5 Huius nostri ludi, paucis advertite. Mundus ferme totus dissensionibus Inter se dissidet, quantum ad ipsam fidem, Et religionem Christianam peninet. Hic nanque Petrum clavigerum censet deum, 10 Alius Paulum insignem fulgenti gladio, Adorat tertius turriferam Barbaram, Mariamque quartus, et quintus Elizabet Conspicuam frusto panis atque cantharo, Et sie infinites sibi constituunt deos. 15 Alii deinde divino offusi spiritu,

{414) 20

25

30

35

Unum Deum colunt, eum qui condidit Coelum, terram, mare, et quae continentur his: Qui carne humana assumpta pro peccantibus, Pilato iudice ad crucem damnatus est, Vivisque exemptus inferorum contulit A d regna se, in quibus superato satana Victor tandem surrexit luce tertia £ tumulo. sublatus posthaec ad astra, ubi lam rector mundi dextrae patris assidet. Surgunt hinc inde utrinque bella atrocia. Et qui Christum iactant, armis Mavortiis Petuntur ab his, qui Christo posthabito Idola honorant, et suam fiduciam In idolis locant. lam ferro dirimi Pios videmus, nunc flammis flagrantibus. Et sie quorum caro est infirma, territi Multi fortem ducem suum Christum abnegant, lisque se adiungunt cohonibus quibus Huius mundi monarchas atque principes Cemunt adiunctos, ubi secure vivitur, Ubi nulla perferenda est contumelia.

164

{41f)

SixtBirck T u C h r i s t i a n e , q u i coepisti a g n o s c e r e Verum D e u m , huiusque audire euangelion, T u o s u b d u c e miles c o n s t a n t i p e c t o r e 40 Perge esse, ne te m u l t i t u d o tarn f r e q u e n s D o m i n o a d v e r s a n t i u m seu arma t y r a n n i c a A v e r t a n t . nam qui t e afficit iniuria, Sibi id D o m i n u s a d s c r i b i t : qui te negligit, H u n c i p s u m negligit, qui c u n c t a territat. 45 Q u o d c u m sit, et D o m i n u s h u c u s q u e ä c o n d i t o M u n d o n u n q u a m saevire i m p u n e siverit In se t u r b a m i m p i a m , q u i d est q u o d h o r r e a s ? T u o s n a n q u e Höstes l u c t u s , et te g a u d i u m M a n e t : luctus i n q u a m , qui sit p e r p e t u ö 50 D u r a t u r u s , nullis p r e c a t i o n i b u s , N u l l i s votis, nec e x o r a n d u s l a c h r y m i s . D i l u c i d e haec v o b i s n o s t r u m d r a m a e x h i b e t . In q u o s u b s a c e r d o t i b u s , et civibus Babylonicis, vera Satanae ecclesia, 55 Q u a idololatras c o m p r e h e n d o et a n t i t h e o s : Sub Daniele vero Christi pingitur, Q u a e u n o D e o , h o c est C h r i s t o capiti s u o Addicta, vexatur incursionibus I d o l o l a t r a r u m , et l o n g e afflictissima 60 Laetos t a n d e m et t r i u m p h o s i n c l y t o s agit Sicut fidelis t r i u m p h a v i t D a n i e l , E r e p t u s de f a u c e l e o n u m f r e n d e n t i u m .

ARGUMENTUM.

(416)

T e r r a est q u a m v o c i t a m u s B a b y l o n i a m , P r o p i n q u a et adiacens l u d a i c o s o l o . 65 In h a n c captiva olim d u c t a est gens Israel, C o a c t a ibi v a n u m colere i d o l u m Beel. Q u o d c u m d i v i n u s recusasset D a n i e l , Sacerdotes u r b i s C y r u s rex c o n v o c a t . C o n v i n c i t hos vates et f r a u d e s detegit, 70 F e r o c i b u s inde e x p o n u n t u r l e o n i b u s , I d o l u m Daniel c u m t e m p l o d e s t r u i t . Peractis his, D r a c o a d o r a t u r civibus Babylonicis, sua q u e m p r o p h e t e s m a n u N e c a t . q u o c o n c i t a t u m vulgus h u m i l e 75 Senem r a p i t , l e o n i b u s similiter

Anhang: Beel Exponens. is diebus atque noctibus Septem salvus versans cum bestiis, Ex antro liberatur: huic succedere C o g u n t u r autores. sie ludi finis est.

ACTUS PRIMI, SCENA I. A E D I T U U S . P U E R AEDITUI. SACERDOTES. C Y R U S R E X , CUM S A T E L L I T I O .

(AEDITUUS)

80 H A u d arbitror praetermissa ä me tempora Ulla esse unquam, quibus non laboraverim, Et diligentiam permagnam impenderim, Ut munere hoc quod obtulit Beel mihi, Sic fungerer, ne quis mihi quid vitio dare 85 Posset, et exprobrare negligentiam. Q u i d quaeso postea mihi agendum putem? Q u i d ? dum videre clara solis lumina Meus dabit Beel, sudabo pervigil, Ut omnes uno me ore extollant laudibus, 90 Et sentiant me longe eos praecellere O p e r a , studio, fidelitate, industria, Q u i praefuerunt ante me templo et sacris. At multa quid iacto? probum exhibebo me, Fidumque, et rebus in omnibus perstrenuum. 95 Ac iam primum omnium curanda sunt sacra. Heus tu puer, mihi pignus suavissimum, Ades, iuva patrem. PUER

{417)

Q u i d est quod me velis, O mi parens? tibi commodare qualibet In re velim, tenella sit tantummodo 100 Aetas queat, minusculae et vires meae. AEDITUUS

Laudo indolem tuam, parentis unica O spes, tuaeque matris dulce gaudium: Campanula hac, ut poteris, pulses fortiter.

165

166

Sixt Birck PUER Fiat pater. AEDITUUS

Nunc satis est, discedas domum. 105 Dicens matri, curare prandium velit. Sed ecce sanctiores huc se conferunt. Domini, necesse erit ut praestolemini Hic paululum, donec faces accendero, Atque Interim quoque cum suis Rex adveniet. 110 Verum nil obstat, si iuvabit, psallite.

CANTUS SACERDOTUM. D E um Deus quam maxime. Quam pura sanctimonia. Et quam submissa pectora Tuae plebis sint, respice. 115 Defende gloriam, Beel, Tuam, superbos vindica. Et hostium blasphemias Extingue, quaesumus, cito. Elata colla deprime, 120 Et arce vim saevissimam, Nocere quae tuis queat, Semper tibi sit gloria.

(418)

SCENA II. ARCHIGRAMMATEUS. CYRUS REX, CUM SATELLITIO. ( ARCHIGRAMMATEUS )

V l x mente consto, et extra se cor ponitur, Sic me movet spreti Beel iniuria, 125 Nec animus hic meus solum percellitur, Sed totiusque corporis membra omnia Horrent, stupent, tremunt, ac si cruenta mors Me spiculis suis petat letbalibus. Incertus haereo, hoc malum cui deferam. 130 Sed rex adest: ni fallor, e templo huc venit. Huic indicabo, qui me vexet scrupulus.

Anhang: Beel CYRUS

Quid scriba tarn anxium potest tenere te? Et quid modo huc, modo illuc ipsa lumina Suspiriis voluta, praeferunt mali? ARCHIGRAMMATEUS

Ah mi Beel. CYRUS

Quid ingemiscis obsecro? ARCHIGRAMMATEUS

Nil. CYRUS

Dicito. ARCHIGRAMMATEUS

Nil. CYRUS

Rem volo expiscarier: An quid tibi aut tuis pericli contigit? ARCHIGRAMMATEUS

Nihil, sed hoc dolores tot mihi excitat, Quod undiquaque Beel noster contemnitur, 140 Spernitur, et ignominiose illuditur. CYRUS

Quid audio supreme Beel? captum haec meum Superant. an in nostra aula blasphemator est? ARCHIGRAMMATEUS

{419)

Est, Daniel latro notae quam pessimae, Deprehensus est talis, negare non potest 145 Quin ipse blasphemator sit asperrimus. Hic ille curvus ne tanti quidem facit Beel, sed aspernatur atque despicit. Quod certe utcunque tolerari aequo quidem Animo posset, nisi alii adhaereret deo, 150 Eumque inter vulgus tentaret spargere. Quod si petas Rex magne testimonia,

167

168

SixtBirck Aliorum erunt (mihi crede) multa millia Nostrorum civium, quae illum convicerint. Q u a r e si regno consultum tuo velis, 155 Eradicabis funditus hunc apostatam. CYRUS

Bene est, probe mones: haec res si clarior Eluxerit, luet luet dubio procul. At nunc tarnen c o n a b o r , an avertier, Possitque reduci ad sanitatem pristinam.

SCENA III. DANIEL. CYRUS.

SATELLITIUM.

(DANIEL)

160 £ T s i scio insidias mihi clandestinas Ä veritatis adversariis strui: N u n q u a m tarnen mali tanta erit copia, Q u a e me ä cultu Dei mei deterreat. T e n e o satis, quod perditus Satan, ut est 165 N o n impiger, ambulet iocis in omnibus. Et anguHs terrae, ceu rugiens leo, Quaerens sua quem fauce devoret rapax. Q u i si nihil queat sanctis Dei optimi Praestare incommodi, aut si versutia 170 Pios sua non est potis seducere.

{420)

Tarnen mille artifex haud unquam desinit Hostiiibus iustos tentare machinis: Videlicet suos ministros instruit, U t auxilio illorum damna inferat probis. 175 Haec quamlibet mentem possint consternere, Veruntamen vel centum millia hostium T i m e b o neutiquam, etiam petentium C r e b r ö caput meum iaculis lethalibus. Dominus enim colaphos incutiet malevolis. 180 Is turris est, et arx mihi fortissima: Cuius potentia nisus et squallida C u m morte ausim procedere in militiam. Cuius voluntas ut fiat in omnibus, Sic illius nomen laudetur undique. 185 Sed ecce Rex noster recta huc tendit via.

Anhang: Beel

169

Prae se ferens haud vulgarem tristitiam. Est hercle q u o d dolore eum magno afficit. CYRUS

Salvos sis Daniel. DANIEL

R e x invictissime Salve. CYRUS

C u p i s causam adventus mei? DANIEL

190

(421)

Cupio.

CYRUS

Mi Daniel, audivi nostrum numen abs T e despici, nec eo m o d o aetimarier Magni, sicut virum decebat candidum. A t q u e q u o d inprimis dictu est mirabile, Q u i d a m mihi de te narräre, scilicet 195 Illum l u d a i c u m deum te agnoscere. Q u o d hercule per intimas cordis mei Penetrat medullas, atque mentis impotem Pene facit, ut possim fateri libere, Tarn magnum me, quamvis perpessum plurima, 200 D o l o r e m non coepisse ex ullo unquam malo. Res ardua est sane, nec non gravissima, Ita ut sciam me horis nocturnis saepius N u l l u m meis visurum oculis s o m n u m , quoad Versabitur res omnis haec in cardine. 205 A t me tui miseret non parum Daniel, In tam nefarium incidisse te scelus. Tarn turpiterque notam ingratitudinis Parasse: non te talem iudicaveram. C u r non tuae vitae statum miserrimum 210 C o n s i d e r a s , in q u o vivere coactus es

215

Statim ac parens in hanc te lucem protulit? Videlicet quam durum humeris tuis iugum Captivitatis detestandae gesseris? A n i m m e m o r mei erga te es beneficii? A n nescis, et ex mente decidit tua, Q u a n t u m tibi prae caeteris persolverim

170

Sixt Birck

220

225

(422 )

230

235

240

245

250

255

Precii? nempe quod servitutis vinculum Rupi, ut esses über, totoque in orbe celebris? Ego :e virum feci excellentem, et splendidum, Magnique nominis apud omnes principes. Omnes tibi cedunt, te observant unicum. Tute hactenus circumlatus ore omnium es. Igitur foret turpissimum, laudes tuas, Famamque magnificam, atque cunctis cognitam, Verti in maculosam infamiam. Hoc ne accidat, tibi consulam fideliter. (Existimes enim me noctes et dies Curare, ut bene siet tibi, charissimo Mihi seni, inter omnes quotquot confoveo) Quapropter si qua gratia Ignobile apud vulgus, et primarios Etiam viros valere ex animo gestias, Sic vivito, ut hominum consuetudo exigit. Alioquin inimicos invidos pares, Et incurres in acerbum omnium odium. Nanque hunc amant ut plurimum, qui cuiuslibet Obtemperare sie studeat sententiae, Ut nemini rebellis sit, et nemini Advorsus, sed in omnibus consentiat. Desiste nunc ergo, ne quid novi inseras Reipublicae: nec concites plebeculam Rüdem, si vis diu ut te amore prosequar. Qui si in furorem convertatur impium. Hoc dixero, quöd in me non sit amplius Ullus locus clementiae. Ergo iterum atque iterum adhortor te quam maxime, Ut hac relligione tua falsa posita, Beel colas sceptrum ut decet flexo genu. Quod si meis monitis locum reliqueris, Experieris certe quantum inde foenoris Brevi tibi possit cedere. Tantum habeo affirmare, et plane promittere, Donec tibi in tuo futurus corpore Sit spiritus, nulla te unquam molestia Oppressum iri, quin solus foelicissimus Eris, eminebis inter caeteros viros.

Anhang: Beel DANIEL

{423)

Absit procul, nec hoc Deus concesserit, M e caecitate tarn nefanda involvier, U t prosequar divis honoribus Beel, 260 Inane scuptile, in q u o nec tantillum inest Divinitatis, quo vel praestat quilibet H o m i n u m , quamvis mortalium. A n ' n o n agi viderer ipsa insania, Si duplices tollens manus procumberem 265 Vel ante lignum, aut ante saxum tetricum, Q u i b u s materiis Beel formatus est? N o n ulla vis, non ulla me violentia Avertet, quin non fatear liberrime, Vanum esse quicquid praeter unicum 270 D u c e m rerum invocatur, vel terra, vel aequore. CYRUS

275

E h o quid audio? an'non ut debes Beel Posthac coles, qui cultus est ä condito O r b e et viris et foeminis, et omnibus? Cuius potentiam indies cognoscimus, Cuius divina vis ex plurimis micat

280

Signis, ut haud dubium sit quid subesse nurainis? Considera quid sumptus in hunc unicum E g o conferam, et intelliges tum planius N u m sit deus, num sit colendus, reliqua Ignobili spreta divüm plebecula.

285 {424)

290

Certissimum est, ut scripta maiorum indicant, Nostrüm nihil vittli posse spiritu Frui, nisi id edat bibatque ad corporis Informi fulcimen et sustentaculum: Sed ille luce qualibet, statim ac nitens Opaca noctis nubila Phoebus depulit. Bis sex panes, et illos maximos vorat. Quibus tarnen venter capax non fit satur: I m ö quottidie ingentia bidentium

C o r p o r a ovium viginti bis, et plus glutit. Ad hoc vini dulcissimi sex amphorae Nihil sufficiunt: quas exhaurit eo m o d o , ut lurare possis, nil prorsus appositum ei. 295 A n ' n o n videtur sumptus esse, Daniel, Quapropter quis iure optimo non diceret H u n c omnium deüm esse longe maximum?

171

1 72

Sixt Birck DANIEL

Nullo Deus cibi aut poti genere utitur, Ut fragiles et aegri mortales solent, 300 Q u i quolibet die praescripto tempore Epulantur, et sumunt quod ipsa postulat Necessitas, videlicet quo terreum Corpusculum firmetur, et caro languida. Nullo Deus cibi aut poti genere utitur, 305 Cum sit dubio procul solummodo spiritus, N o n visui obiectus, nec mole carnea Indutus, ut sibi persuadent inscii. Hic ille sidera incolit flammantia, Manu sua sceptrum tenens, quo circulum 310 Rotalis mundi gubernat et regit. Huius ferax tellus scabellum dicitur, Huius nutu creata pendent omnia. N o n est, mihi credas, non est obnoxius Ulli ruinae, sicut caeteri dii. {425)

CYRUS

315 Obiectus ergo est, ut dicis. Bei casibus? DANIEL

Quid obstaret, cum visui sit obvius, Et tactui, cum sit ex terra conditus? Quaeso quibus probas tum Beel deum, Qui scilicet potestate in homunculi 320 Fuit, fieret'ne formae huius, an aliter? H o c dixerim vilissimum passerculum Longissime vestrum Beel praecellere: Q u ö d olfacit, tangit, gustat, audit, videt: Queis Omnibus caret Beel, vestra anchora, 325 Ad quam rebus in adversis confugitis. Q u o d si haec in hanc, Rex magne, meam sententiam T e verba non trahunt, adhuc alia afferam. N o n arbitror latere ullum mortalium, Ä sordibus numen debere liberum, 330 Et immune esse ab omni turpi crimine: At si Beel sie adeö infanda crapula Convincitur, labe omnium deterrima Quotquot scio quibus succumbit lubricus H o m o , iam deus nullo modo censendus est. 335 Sed quid opus tanto verborum circuitu?

Anhang: Beel

{426)

173

E g o o m n i n o mecum constitui in pectore, Nihil non me prius experturum, quam hunc D e u m Negern, coeleste qui regnum Rex occupat. Valeat Beel, valeat vulgus ignobile 340 D i v ü m : sint qui velint, quos homines invocant. Deo meo soli laus sit et gloria, Cuius divina virtute atque robore Confisus, non mundus, non mundi signifer Satan, non tartarus ipse refertissimus 345 C a c o d a e m o n u m , mihi terrori esse poterit. CYRUS

Proh B e i , quid audio ex hoc deliro sene? E o n ' rediisse, ut nullus sit h o n o r tibi? U t tu, quem veteres tarn multis seculis Coluere, iam nullus, vili et passerculo 350 M i n o r habearis? quousque obsecro feres? Catacoemista, CATACOEMISTES

Domine. CYRUS

Prodito. CATACOEMISTES

quid est? CYRUS

C o e t u m sacerdotum festinare huc iube. CATACOEMISTES

Meam rex magne videbis promptitudinem. CYRUS

Per imperium, per sceptra, per Babylonicum 355 N o m e n tibi iuro Daniel, poenam te eam Daturum, quöd si iniuste spreveris Beel, Cuius atrocitatem magnam nullius Sonori gutturis facundia protulerit. Tendes me spectatore, ni mors praeveniat, 360 D o l o r e plenus et cinctus moesticia, Tendes inquam tremulas palmas ad sidera, 12

Sixt Birck III

SixtBirck

174

R a u c e d i n e senili c o m p l e n s aera, C u m sera te m o n e b i t p o e n i t e n t i a , C u m l a c h r y m a s , c u m v o t a incassum fuderis. 365 T u n ' audes te p r a e p o n e r e his qui mysticis In rebus sunt d o c t i s s i m i , q u i b u s q u e sunt R e c l u s a arcana D e i , q u e m nos suspicimus? T u n ' tam late patentem tellurem u n d i q u e D e c o r a t a m viris excercitissimis 370 {427)

I n rebus ad divina p e r t i n e n t i b u s , E r r o r i s argues? d u r a m provinciam H o c est suscipere, et o n u s i m p a r viribus. P r a e d i x e r o tibi, cave cave o c u l a t i o r , N e exedere o p o r t e a t te q u o d ultrö interis.

375

N i h i l tamen temerarius d e c r e v e r o , Sed aequa lance p o n d e r a b o singula. DANIEL

N u l l a s timere m a g n e R e x minas q u e o , D u m praepotentis D o m i n i d o m i n a n t i u m O c u l o s super h u n c suum c r e b r o iustissimos 380

Sciam esse: q u o t u t o r e n e m o cadat a n i m o . Q u i q u a m l i b e t c o r p u s c u l u m h o c perfragile Durissimis saepe obiici miseriis Sinat, nec n o n o m n i n o perdier, A n i m a m tamen s u m m i s reservat gaudiis,

385

Q u a e sit o l i m victura in c u n c t a secuta: C u i u s n o m e n b e n e d i c t u m in aevum o m n e sit.

SCENA i m . CATACOEMISTES. CYRUS.

ARCHIGRAMMATEUS.

SECHANIA, CUM RELIQURS SACERDOTIBUS. (CATACOEMISTES)

E N i m v e r o n o n ampiius segnitiae S o c o r d i a e q u e ullus l o c u s linquendus est. N a m quid mali futuri mens praesagiat, 390

N i s i o c y u s t u m u l t u s et discordia haec Sedetur, n e s c i o : fieri aedepol q u e a t , U t c o r r u a t , et s o l o aequetur t o t a B a b e l .

{428)

E t e n i m de lana caprina, q u o d dicitur, C o n t e n t i o hic n o n est, sed de gravissima 395

R e , q u a e multis possit afferre e x i t i u m .

Anhang: Beel Sed ago moras, quin fungar officio meo. Rex magne, quod mandasti, feci sedulö. CYRUS

Bene actum est, tu me comitare Daniel, Tragoediam istanc pacari curabimus. ARCHIGRAMMATEUS

400 Hern magne Rex, coetus sanctorum confluit. CYRUS

Sacerdotes Beel, patres sanctissimi, Huc vos venisse corde laetor intimo, Praesentiam vestram credens nobis bono Fore, et auspicatam Reipublicae. 405 Quare sie animum vobis affero meum, Ut hunc nisi atra mors nil seiuncturum sit. SECHANIA

(429)

Invincte rex, haud nos ea ignorantia Habet, aut habebit unquam, ut simus inscii. Dies noctesque singulis nostrüm nihil 410 Prius, nihilque debere esse antiquius. Quam fiat ut satis maiesuti tuae, Si quid praeceperit haec. nam potestatibus. Et his qui sceptro regio prae caeteris Insignes sunt, valde pium est mores gerere. 415 Quoniam verö benignitas Beel diu Tarn strenuum te fovit pietatis ducem, Qui sustulit Semper quae gloriam ipsius Labefactare, et obscurare visa sunt: Et iam negotio tempestas ingruit 420 Divino pergravis, nos meritö navibus Et quadrigis enixe laborabimus, Ut quantum in nobis situm erit, malum imminens Demus quieti, te sollicitudine Et cura liberantes, si qua es saucius. 425 Quod accidet, si Bei piis precabimur Votis, gerentes intus corda Candida, Si saepius sacratum altare implebimus, Et victimis crebris, vinoque limpido. At indicari, si maiesuti placet 430 Tuae, velim nobis, quid hoc rei siet, Quod accersiti sumus huc more insolito.

175

SixtBirck

176

Spero iuvante Bei forrunata omnia Futura. ARCHIGRAMMATEUS

Faxit Bei monarcha maximus. CYRUS

T h r o n o s capessite 6 patres sanctissimi, 435 D u m Grammateus rem vobis enarraverit. Fac Grammateu, diserte vir, fac indices Dominis negotium, ut potes, paucissimis.

ARCHIGRAMMATEUS

{430)

Faciam meum officium, Rex magne, sedulö. Viri patres, satis res haec est ardua. 440 Pectoribus hoc firmis, hoc tutö credite. E t causa talis est vestrae praesentiae, Q u a e regem, et quenque pium, cui reipublicae Salus curae est, meritö tenebit anxium. Aiunt Beel, quem tam diu suspeximus 445 Velut deum magnum, esse idolum sculptile, Q u o d struxerit manus fabri lignarii. E t ut apertius dicam, tot copias Magnorum sumptuum perire penitus, Q u o n i a m his Beel frui non posse c o m p r o b a n t , 450

455

Qui sensuum non sit donatus munere: Q u i nullius usus, sed truncus sit mortuus. Quis ergo tot petulca agnorum corpora, Quis tot vorat panes? vinum quis ebibit? H u n c expedite paucis ancipitem n o d u m , Si securo velitis capite vivere.

Q u o d si fueritis doli expertes mali, N e unum quidem pilum amittetis, credite: Si autem nefariis technis et fraudibus Deceptos nos usque huc sub auram prodeat, 460 Tetram ad mortem evestigio accingemini. SECHANIA

Itan' maligna fama regis pectora Invertit, et falsam incussit sententiam? O perversam mortalium nequitiam, Q u a m non fides ulla integra est hoc seculo.

Anhang: Beel 465

Per Bei quaeso, rex invictissime, sinas Vanam opinionem, et vanas vulgi fabulas, E t mitiges mentem furore percitam. Nihil etenim subire nos magis iuvat, Q u a m te docere eo pacto, ut intelligas

470

Quicquid clamosum vulgus ad te detulit, Instabile esse, et subdolum id mendacium: Sicut patet citra omnem controversiam, Nil imposturae prorsus exercere nos, Sed Bei deum esse, quem tellus Babylonica

475

A mole mundi condita usque in hunc diem Studiose magnifecit, id quod indicant

{431)

Geminae manus sublatae ad celsa sidera. Flexi pedes, nudum caput, et piae preces. Quapropter ausim dicere, blasphemiam 480

Foedissimam esse, tam mordacibus Beel lactare verbis, et conviciorum insequi Licentia tanta: ulciscetur hoc brevi. Et obruet scelestos, qui audent talia. Ubi demum cognosces quam simus candidi. ARCHIGRAMMATEUS

485

490

495

500

{432)

505

Q u i n dicitis, quis tot sumptus consumpserit, Q u o s Omnibus modis rex cumulatissimos Fecit m u k ö s annos, unius gratia. Mirum est tantum esse comedonem posse deum, Cui nec census sufficiunt, nec reditus. Senex hic canus nunquam laudatus satis. Vir magni nominis, cuius prudentia. E t summa perspicacitas est cognita A b hinc usque ad astrorum nitida lumina, N e c non Antipodas, quo demum sub aethere N o n accuratior veri Inquisitor est, Hic ille argumentis certe evidentibus D o c e t , Beel nihil minus esse quam verum D e u m , Atque inde sumptus non pervenire ad eum. O b quod cupit vobiscum literarium Inire certamen: quare adarmemini. Q u o d si potestis illius propellere Acuta iacula, et acutioribus Superare, restabit poenam det, asperam M o r t e m ferens, dignum patella operculum. Si autem minus vobis cedet victoria, Prae foribus vestris horrenda mors erit.

177

1 78

Sixt Birck DANIEL

Quod dixi, dixi, constans praedicta assero, Quae quod verissima sint, probabo magne Rex: Sed id facturus sum Deo meo auspice, 510 Q u o opem ferente Ostendarp tarn dilucide Vestras technas, dolos, fraudes, versutias, Quibus rudern seduxistis plebeculam, Quam lucida sunt poli depicti sidera. Vos quid moramini? quid statis hic rogo? 515 Quin innocentiam vestram depingitis Coloribus suis? quöd si obtinebitis Id, quöd lignum deus sit, palinodiam Canam statim, et vestram mandabo literis Industriam, ut eius nemo non sit memor.

SECHANIA

{433)

520 Per Bei te quaesumus rex invictissime, N e vanis te nugis sinas seducier. Nos equidem nihil timemus, nec existimes Defectionem ullam apud nos iactarier, Imö ipse videbis successu temporis 525 Quis'nam humectaturus genas tepentibus Sit lachrymis, et quis evulsurus dolens Capillos sit, cum sera poenitentia. Et pectoris emendatio nil proficiet. Verum ut paläm fiat nostra innocentia, 530 Sic magne rex mihi videtur Optimum, Ut places ipse sacrificio Beel, Manuque propria templi claudas ostium Tuo sigillo pro tua prudentia Obsignans, et eo modo communiens, 535 Ut accessum nulli patere liqueat.

CYRUS

Bene est, istuc consilii mihi non displicet. Atqui introibo. Daniel est quod tibi Loquar: vos interea in templo parabitis, Domini, vestras res, donec adsint singula.

Anhang: Beel SCENA V. SiTOPHORUs. NEHEMIAS. ELAM. RABSUSIN.

(SiTOPHORUS) 540

l u s s i t m e rex, ut iam relictis o m n i b u s C u r a r e m B e i h o n o r a r i sacrificio. F a c i a m , quia id mei esse m u n e r i s s c i o : E t p r o m p t i t u d i n e m meam äuget p l u r i m ü m , Q u o d venit t e m p u s , q u o indaganda veritas

545

Sit, sed velim O e n o c h u m q u o q u e c e r t u m redditum Istac de r e : n a n q u e et ipsius interest. Sed ipsus advenit, celeri incedens gradu. Q u i d est q u o d sie volat praeter m o r e m s u u m ? A d i b o : salve N e h e m i a . NEHEMIAS E t tu p l u r i m u m . SiTOPHORUS

550

N i l rex tibi dixit? NEHEMIAS N i h i l , q u i d dixerit? SiTOPHORUS Sacrificandum est B e e l . NEHEMIAS Recte me commones. R u m p a m u s heus m o r a m , d e u m c o l a m u s o m n i b u s P o s t h a b i t i s , ut d e c e t , qui nos d e m e n t i a M i r a g u b e r n a t , et qui f o n s est vividus

555

C u n c t a e salutis hac in vita fragili. Sed ubi ministri sunt? quid c o n t r a h u n t m o r a s ? SiTOPHORUS A d s u n t d o m i n e , quid est q u o d transigi velis?

{434)

NEHEMIAS Replestis'ne amphoras?

179

180

SixtBirck ELAM Non. NEHEMIAS Replete ocyus, Suamque partem in templum ferte quilibet: ELAM 540 Nil promptius faciam. RABSUSIN Scio quid sit meum. NEHEMIAS N o s interim templum petemus, vocibus Castis precantes Bei, ut auf erat malum, Si quod rempublicam possit subvertere. SITOPHORUS Placet, probe dicis: Beel fortunet omnia.

SCENA VI. CYRUS. DANIEL. NAHTHOMA. RABTABBAT. ELAM. RABSUSIN. SECHANIA CUM RELIQUIS SACERDOTIBUS. BALTHASAR. AEDITUUS. (CYRUS) 565 V E r a indicas, sie res se habet: Sed coepta perfici modo curabimus. DANIEL Placet via haec fugandae noctis algidae, Et lucis almae consequendae, in qua ambulans Se prosperum vere esse quis adverterit. 570 Nunc laus sit autocratori quam plurima, Uli D e o sit laus, qui lucidum poli Struxit globum, et vario adornavit sidere, Qui rauco cinxit terram ponti murmure. Et qui soli feracis molem condidit. 575 Hic nanque preces fusas suscepit auribus Pronis, et vota respexit servi sui.

Anhang: Beel Vix sum potis movere pedes o b oneris Gravitatem summam: resumamus spiritum. NAHTHOMA

{43i)

Socii, quam valde lassa sunt membra omnia. 580 Meritö in suam tutelam nos Bei suscipit, Cui tam magnificas ministramus dapes. Mihi nunquam insignior visus est helluo. RABTABBAT

Haud credo quod solus insumat omnia. Nisi id verum est, quod ventrem instar vinarii 585 Cadi distentum habeat. verum quievimus Satis superque, res abeamus postulat, Levate nates, heus heus accingimini. Nisi me fallunt ocuii, noster pistor obdormiit. Dii te ament, sie rem divinam N a h t h o m a 590 Curas? cras stertito, iam tempus aliud exigit. En somniatorem, vix dum expergiscitur: NAHTHOMA

Q u a m sunt gravati oculi, et obtusum quam caput. Eamus, ecce in templo cuncta perstrepunt. CYRUS

595

Sacerdotes pii, Beel sacrificium O f f e r t e : nam in promptu est, ut ipsi cernitis. SECHANIA

Ecquid nobis causae tantae arrogantiae, Tanti tumoris et insolentiae fuerit, U t magne rex rogari nos oporteat? Imö tuo ex nutu pendemus, et tuum est 600 Cervicibus nostris quidvis imponere. Atque ut procedat magne rex negotium, Divinum opplebimus altare sacrificio. T u t e interim prostratus, et presso ad solum Vultu, sed ad poli splendentis aera 605 Mentis piae sublatis oculis, invoca U t convenit pro sanctitate tua Beel, Id Daniel quoque cum tota aula fecerit.

181

182

Sixt Birck

(436)

Os impudens, an'non scis me autocratora Meum colere, et non alius implorare opem?

DANIEL

SECHANIA

610 Scelus. DANIEL

Tuum cura, nec me respexeris.

CANTUS SACERDOTUM. O ß e e l vasti moderator orbis Dissipa murmur tacitum tuorum Hostium, nomen tueare sanctum, Tolle superbos. 615 Fac sciat passim spaciosus huius Circulus mundi, scelerum potentem Vindicem te perpetuö fuisse, Et fore posthac. Porrigas nobis validum tuarum 620 Robur et vire; manuum, rogamus, Nomen et laudes regimenque nostri Regis adauge. Aliter.

{437)

T E laudibus Bei inclytis, Tuam canimus potentiam, 625 Te cuncta gens concelebrat, Totus te mundus suspicit. Nos consecrati cultui Tuo, solum in te fidimus. Plebs nostra, rex, et principes 630 Omnes te agnoscunt unicum. Et contra nomen Daniel Solus tuum recalcitrat. Quare precamur supplices, Averte hanc pestem penitus. 635 Vires divinas exhibe, Fac contremiscat ante nos Tuo furore territus, Tibi sit laus et gloria.

Anhang: Beel PRECATIO SECHANIAE AD BEEL B E c I D e u s , cuius non est effabile 640 N o m e n , cuius humana lingua gloriam Praeconio nullo potest depromere: T u qui per amplam huius telluris machinam Extendis brachium tuum, qui nutu territas Arcem coeli, et iuga ardua terrae montium, 645 Et aequoris tumultus, denique omnia Solus potes: cernis q u o te eludat m o d o Daniel, osor tui impius, quo perplacet Pulchre sibi, arbitrans sui esse muneris, Si quid queat moliri in contemptum tui. 650 Q u a r e deus tui nunc tandem nominis Ulciscere blasphemiam, q u o caeteri Gravi periculo discant, te unum deum. Sacrificium hoc sereno vultu suscipe, Q u o d exhibet pium cor regis optimi, 655 Q u e m attollas ad foelicitatis maximum

660 (4J8)

C u l m e n , fac Semper pacem tranquillam ambiens lusto suum sceptro gubernet populum, Huius semen benedic, et omnes posteros. Et insuper nostram salutem protege, N e q u o malo haec ruat, et tollatur impetu Hostiii: nam videtur imminere iam, N o b i s q u e instare nescio quid incommodi. Q u o d si premamur qui sumus sancti tui, Premetur et nomen tuum atque gloria. SECHANIA AD REGEM

665 An alme rex nunc quid requiris amplius? CYRUS

Nihil. SECHANIA

Restat ergo eures sacrificium Ipse, et communias probissime Templi ostium, t u e sigillo istoc notans. N o s functi nostro munere, hinc discedimus. CYRUS

670

Bei fortunet omnia.

183

184

SixtBirck DANIEL

{439)

Ite, res placet. O mi Deus, Deus salvator unice, Nunquam satis tuam laudem testarier Possum, cuius magna et immensa benignitas Diffusa per spaciosi mundi terminos 675 Omnes, modis quam plurimis aegros iuvat Homines. hunc enim blanda ditat coniuge, Et prole dulci, alium beat divitiis, Amplis illum in re publica ornat honoribus, Et quarto indit rebus in adversis pectora 680 Fortia, quae nullo possint consterni malo. Quintum perspicaci donat prudentia, Q u a me quoque munerum dispensator pie Donavisti. etsi quod habeo est tenuissimum, Grates tarnen tibi persolvo conditor 685 Coeli summas, facturus quam diu solum Pes hic senilis conteret. lam verö cum meum prorsus induxerim Animum, patefacere technas et nequitiam, Quam exercuere diu ii qui prae caeteris 690 Integritate debebant lucescere, Bone 6 parens conamen hocce perfice, Et me instrumento ostende tuam potentiam, Q u a gentium dii tollantur funditus, Et te imbibant homines qui verus es Deus. 695 At ubi ministri sunt? heus heus prodite quis, T e Balthasar opportuno offers tempore. BALTHASAR

Si vel dulcissimam vitam profundere Oporteat pro te domine, paratus ero. DANIEL

Animum, fidemque erectam Balthasar probo, 700 Laudoque, ocyus cum cribro ferto cinerem, Quibus usurus ad hanc rem sum quam praeparo. BALTHASAR

Fiet domine, per me non ulla erit mora. LOZOBAD

Sed quid si Daniel qua valet astutia, Noctu veniet nobis commessantibus?

Anhang: Beel

185

SECHANIA

705 Maneat: namque ipsius haud cupio praesentiam, Cuius vel voce audita summe contremo. Maneat procul talem convivam non peto. Nam parum laute viveremus, si foret Praesto. LOZOBAD

Sic est: sed quin penates visimus, 710 Eamus, et paremus nos ad crapulam.

SCENA VII. BALTHASAR. D A N I E L . AEDITUUS.

CYRUS.

(BALTHASAR)

QUod

{440)

dominus iniunxit meus, curatum id est. Et si quid ampiius sit, quod studio meo Meaque opera effici possit, id fecerim Lübens: en here, cribrum et cinis praesto sunt. DANIEL

715 En magne rex, vide obsecro qua'nam via Sacerdotes capturus sim. exi Balthasar Cum aedituo. CYRUS

Mirandus es 6 Daniel, Credo te neminem in terris prudentia Superiorem esse, quis te hanc artem edocuit? DANIEL

720 Deus meus. Cribrum et saccum accipe Balthasar Kursus. BALTHASAR

Paratus sum, accipio. DANIEL

Tu magne Rex, Ipsus, ut scis, communito ostium probe. Aeditue claves porrige in tui Beel Honorem.

186

SixtBirck AEDITUUS Bei rependet id, iustissimus 725 Semper suorum distributor munerum. DANIEL Nil efficis rex magne, his absque clavibus. CYRUS D a igitur: en me sacerdotem, et diaconum, Regemque Daniel simul. DANIEL Ceram hic habes. CYRUS Cerae nulli parcemus. DANIEL N e c laboribus. CYRUS 730 Nisi me meus fallat animus, sie ostium hoc Occlusi, ut haud facile queat invadier. Eamus. DANIEL Bei, laute tuos tracta hospites.

ACTUS SECUNDI, S C E N A I. SECHANIA, SERAIA, ZODAC, CADMIEL, l o z o B A D , IEDAIA, HASBADDANA, SACERDOTES. PHILARGYRA, ACOLASTA, PACHYS, PHILEDONA, UXORES. LIBERI DUO. PUER. {SECHANIA) {441)

p R a t r e s , Deus nobis longe omnium largissimus, Q u o t q u o t mortalibus coluntur, contigit. 735 N a m regiis nos excipit conviviis, N o n aliter ac si simus incolae poli.

Anhang: Beel Age cum ipsius inexhausta munificentia Ultrö tot et tantis nos oneret beneficiis, His si fruamur, quis id improbaverit? SERAIA

740 Quid dictitas? imö crebris sudoribus Quod porrigit meremur, nec spes est aliam Nos posse venari praedam, hac deperdita. Non oscitantibus haec, nec stertentibus, Bei subministrat, sed in singulos dies 745 Usque ad ravim ipsam in templo clamitantibus. Si igitur inungamus paulisper guttura Defessa, et abluamus hanc raucedinem, Quis mentis integrae et sani iudicii homo Nobis vitio vertet? nemo est qui fecerit. ZODAC

750 Puichre dicis, ludaeo fac quaeso indices, Nimirum senties qua consecraverit Nobis dapes saiute. CADMIEL

Quid? si vivere Vita salva et illaesis dignitatibus Cupimus, non parva ope et nisu curandum erit, 755 N e cuius forsan spargat lingua futilis In invidum vulgus, secretam hanc crapulam. LOZOBAD

{442)

Recte mones. aurora namque crastina, Fratres parum laeti et hilares curru aureo Supra Horizonta lumen coeleste advehi 760 Conspiceremus: forsan mortis poena asperae Hac nocte nostras pulsatura esset fores, Si rude vulgus facinus hoc rescisceret. Sed quid curamus haec? absit moesticia Tristis procul, quin potius hanc festiviter 765 Noctem consumimus, evacuando pocula, Et opplendo gulam ad summum quod est satis, Ehern puer, vide ut calices pleni sient. PUER

Bibite, moras nullas faciam.

187

188

SixtBirck loZOBAD

Sed Interim T u a m q u o q u e curabis cuticulam. PUER

Faciam. SERAIA

770 Die qui, Sechania, tibi caro haec sapit? SECHANIA

Mel Atticum inest, sat scio hoc. HASBADDANA

Apponite Et nobis quid, ne devoretis omnia. Edite filioli, charissima pignora, Vobis Beel dat haec ditissimus deus. 775 Puer vino suavi hoc corona p o c u l u m : En hic bibite. M A I O R FILIUS

N i m i u m apponis mihi Partem ministraturus sum fraterculo. FILIUS M I N O R

Dilecte parens, q u a ' n a m ratione inserviam Beel, p r o luxu ciborum tarn dapsili? HASBADDANA

780 Id gratiarum fiat actionibus, E n c o m i o q u e l a u d u m , et gloriae ipsius Praeconio f r e q u e n t i , fili mi bone. ZODAC

C u r vos matronae sedetis tarn abstemiae? Ac si sponsae sitis? quin animo estote b o n o . IEDAIA

{443)

785 I n c o m m o d o m a g n o vestro feriamini Materculae: genio indulgete. Cadmiel, U x o r mea sit tibi curae, rogo si iuvat Eam salutes poculo.

189

Anhang: Beel CADMIEL

O b s e q u o r lubens. Puer vides quid desit. hic age tu mea, 790 H o c calice exhauriendo, ita ut in imo nihil Liquoris haereat, te morigeram mihi Praebebis. PACHYS

Hui mi domine, non tantum b i b o , Ignosces si pro decoro foemineo Respondero. CADMIEL

Velis noiis satisfacies, 795 E t sie iucundior erit tua dormitio. PACHYS

T e n t a b o quid possim, quia repugnare non Licet mihi. Vinum pol nunquam dulcius N e c vidi, nec bibi, nectar esse arbitror. SECHANIA

Cessatis. lozoBAD

Nequaquam. SECHANIA

800

Potate largius. Propino scyphum, exhaurias ut integrum. IOZOBAD

Q u i d , integrum? imö senties qui vir siem In poculis, m o d o praebibas. SECHANIA

Fusurio Puer cyathum hunc imple, et propone I o z o b a d . IOZOBAD

Eccete quam sim ingurgitando strennuus. HASBADDANA

Vir es. sed quid si carebis luxuria Posthac tanti vini, quid obsecro inquies? 13

Sixt Birck III

190

Sixt Birck LOZOBAD

Alienum ab auribus plane dicis meis. HASBADDANA

Qua tunc eris fronte? LOZOBAD

Ignoro quid tibi velis, Beel'ne nos privabit his beneficiis? HASBADDANA

{444)

Sic est, sie auguratur mens vaticinans. Nos Daniel ille nequam, tempus ad breve Intra suos casses captos, tyrannus it. Crudelis est, tractabit pro libidine Sua: si non pestem et ruinam intulerit 815 Vitae, tarnen famae atque dignitatibus Nostris labern summis parabit viribus: Et quod nobis diu fuit solatio, Posthac in universum latro id auferet. Videlicet ab hospitis buius diversorio 820 Excludet, et magnae egestatis causa erit. IOZOBAD

Nugare, te pleni calices sie garrulum Fecere. U x o R SECHANIAE

Non nugatur, facile assentior. Et sie futurum, sicut dixit, arbitror. Namque id dolor intestinus et inquies, 825 Qui me hactenus pene enervavit, nunciat. Quem cum diu represserim, atque saepius Pereuntanti marito nunquam voluerim Aperire, vobis hane ob causam detego, Ne essetis inscii, hoc nihil significarier 830 Aliud, quam nostrorum omnium pernieiem. Id quod, qui paululum pollet prudentia, Similiter exponet. SECHANIA

Isthaec miranda sunt.

Anhang: Beel

191

UxOR Accedit huc, quod nocte hac sum gravissima Perpessa, quam totam insomnis duxi. SECHANIA

Enecas. UxoR Quare consilio callido, et prudentia Serpentina opus erit, si extensa retia Nostri in ruinam velimus effugere. SECHANIA

{44i)

Si vera sunt, fratres, quae modo dixit mea Coniunx, ä fronte et ä tergo necesse erit 840 Simus oculati, circumspecti, et providi. Et hercle si haec in vulgus commessatio N o n erumpat, miraculum esse duxero. T u m per clementiam Beel diutius Gulam pingui succu odorati sacrificii 845 Pascemus, inveteratum illum in maliciae Et pravitate ludaeum crudiphago Leone contuentes laniarier. Sed tempus exigit, ut suam domum petat Quisque, ne de improviso nos quis obruat. HASBADDANA

850 Imus, magnus Beel fortunet omnia.

SCENA

II.

D A N I E L . C Y R U S . SATELLITES. SECHANIA, CUM R E L I Q U I S SACERDOTIBUS. A R B E L A . SITOPHORUS.

ARIOTH.

(DANIEL)

M i r a b i l i s Dei bonitas in omnibus Suis operibus lucet, ut vel saxeum Pectus sibi verum Deum persuaserit, Sanctum Deum populi Israel, qui condidit 855 Globum poli vario candentem lumine. Et alveum maris, terraeque pergrave Pondus, gubernans haec mira prudentia. 13»

SixtBirck

192

Sed iam lucescit, et croceo velamine Aurora fulgens, oceani nimirum aquis 860 Mundata advehitur, pellens atra nubila. Adibo regem, ut liberem ignorantia Ipsum, qua obcoecatus diu, complexus est Verum pro falso. en ipse egreditur iam foras. CYRUS

Precor hunc diem tibi foelicem Daniel. DANIEL

Tantundem quoque tibi precor, rex optime. {446)

CYRUS

Q u i d ? an'non nocte hac curis exhaustus es? A n ' n o n senile pectus corrupit timor? A n ' n o n animum abiecisti in hoc negotio Tarn periculoso? DANIEL

Cur? CYRUS

870

Rogas? an immemor Es, quae miseria maneat te si insimules Falso sacerdotes tantorum criminum? DANIEL

N o n sum immemor, sed quae siet causa, obsecro, M e tristari, et edaci cura affligere H o c annosum caput, cum iusta sint quae ago, 875 Q u a e tento et molior, cum conscientia Mea tarn firmiter constrictum habeam, Deum M e u m , Deum qui cuncta nutu territat. Suis adesse, suos manu fortissima Tueri in omni tempestatum cumulo. 880 Age montium celsorum corruant iuga Praecipiti turbine, et in terris sit fragor Rabidus, hoc qui solum concutiat undique. Et insuper frendat saevi maris sonus Terribili murmure, coelum denique ipsum cadat, 885 Tarnen nullus me occupabit metus anxium. C u m iamdudum in cordis insculpserim intima.

Anhang: Beel

193

Id quod divina scripta cantant crebrius, Scilicet Deum sibi fidentibus manum Auxiliatricem ferre, quantumvis sient 890 Horrenda pericla, quae Collum nostrum premant. Id non possum idola muta gentium. Quae vana sunt, nulla valent potentia, Nihil iuvant, nulla est speranda ex his salus. {447)

CYRUS

Proh, Beel, proh deüm atque hominum fidem, quid hoc 895 Est Daniel? quid sibi vult occlusum ostium? Et quid sigilla intacta? vae tibi seni: M e plurimum tui miseret. quidvis deus Vellern pati, quam te mortis tyrannide Funeste perdi cernere his oculis meis. DANIEL

900

Rex magne, velim experiare diligentius Singula. CYRUS

Nunquid vides non reseratum ostium? DANIEL

Video, sed propterea me sontem non sequitur. CYRUS

Tibi obsequar, et Hierodulum ipsus agam D e n u ö , sciam nobis an factus sit fucus. 905 At at quid hoc? 6 te miserum mi Daniel: Nefandus ille dies, quo te mater tua In hanc foedam malorum sentinam edidit. Satius fuisset, ut genitrix infantulum T e strangulasset prima os pappa liniens, 910 Q u a m te canum ad durum supplicium oporteat trahi, et perire morte multö asperrima. Invenias autem, qui id non fieri iniuria Dicant, cum tu ipse imposueris humeris tuis Duram hanc crucem, et ipsus sis causa omnis mali, 915 Eius dei fretus praesidio, quem vides Aut non posse, aut non velle opitulari tibi. Magnus igitur es 6 Bei fortis, et praepotens. T u principem locum citra iitem tenes O m n e s inter deos, nemo similis tibi.

194

{448)

SixtBirck 920 Tute insequentes saevius tua nomina, Et gloriam tuam Beel pessundare Studentes, deturbas pudore tristive Tinctos, tua et de facie pellis exules, Non aliter quam candens radiis flammantibus 925 Sol aufugat gelidae noctis nubeculas, Postquam per hemisphaerium sublatus est. DANIEL

Toto coelo erras Rex, pace tua dixerim, Tarnen et mutabis posthac hunc animum tuum. Quin despice humi, et vide cuius vestigia haec 930 Impressa cineri sint, aliter senties. CYRUS

Nisi quis fucus resistat luminibus meis, Vestigia haec ä foeminis relicta sunt, Virisque, et pueris, et puellulis simul. O mores hominum perditi, atque tempora 935 Scelerata, quam sunt pauci tutö credere Quibus possis. tantum verö mihi obiici Mali tanta in re? in qua salus nostri imperi Omnis sita est? haud perferendum censeo. Abite satellites, et huc deducite 940 Mihi sacrificulos: exempla statuam Digna in eos, ut discant quem suis dolis Eluserint. abite, moram frangite. SATELLES I .

Rex augustissime, meritö furciferi, Et iure suarum fraudum sument praemium. 945 Eamus socii, ne turpis socordia In nobis forte dicatur grassarier. SATELLES I I .

Quis obsecro non nostris sacerdotibus Adscripsisset victoriam? SATELLES I I I .

{449 )

An es inscius Qui Daniel vir sit? quae sit prudentia 950 Ipsius, e: rerum omnium peritia?

Anhang: Beel

195

SATELLES I U I .

En obviam nobis fiunt sacerrimi. Quid haec summo mane sibi vult praesentia Vestra, domini? num visere Bei contenditis?

SECHANIA

R e m acu tangis. SATELLES I .

Cyrus rex nos legavit huc, 955 Vos ad vocandum. is imperat, ut citissime Suo in conspectu appareatis. namque habet Q u o d dictitet vobis, reperietis eum C u m Daniele conferentem rem arduam, Ante ostium templi. SECHANIA

Itan' ais? SATELLES I I .

Sic se habet. ZODAK

960

965

Sat scio quae causa sit, nos convocarier. N o b i s solatium unicum sit, conscia Mens recti: eo tuti nitemur praesidio. N a m murus est aheneus, nihil sibi Mali conscire, nec culpa pallescere. Q u a r e laeti regem accedemus inclytum. ARBELA

Hui quanta paucitas sacerdotum venit. U b i reliqui? nimirum conscientiae T o r q u e n t u r pondere, et plumbum gestant In corde suo, gravantur ut adesse non 970 Q u e a n t . at satis erit, si m o d o capita ac duces Praesto sient, qui praetulere caeteris Facem ad nequitiam et flagitia horrida. SATELLES I .

En magne rex, quae mandasti peregimus.

196

SixtBirck CYRUS

(4}0)

V i d e o : movete vos abhinc, donec vocemini. 975 Vocati adeste cito, relictis omnibus. Q u i d obsecro domini fecistis antequam Sol o n u s esset in templo? num aliquam Beel Vestro missam celebrastis? at non prospere 980

Successit id, vobis ipsi perniciem Moliti estis, ipsi inquam vosmet perditis. SECHANIA

Alienum ab auribus meis rex optime Dicis, non scire possum quid tibi velis, Q u o m o d o quid detrimenti accidere insontibus Posset? an'non consumptum est sacrificium? 985 A n ' n o n vides vacuata vasa singula? Atque ä nullo nisi Bei deo sanctissimo. T u t e ostium tuo hoc designans annulo, E o cinxisti r o b o r e , ut vel plurima Hastarum millia non valuerint frangere: CYRUS

990

Mentire, vos fuisse hic sum certissimus, Id edocent satis vestigia haec a foeminis E t masculis relicta hac nocte squallida. Q u a e ' n a m unde sint, nequam perversi dicite. SECHANIA

Itan' rex magne ira turpi convinceris? 995 Parce obsecro nobis, nec imprudentius Causa nostra integra nos obiicias malo. Bei obtestor, quod hactenus omnia candide Peregimus, viventes sine dolo malo. CYRUS

An pergis mihi (scelus) suffundere tenebras? SECHANIA

(4SI)

1000 O quam nunc experior iniqua tempora, Q u a m parum tuta veritas, quam non iuvat In hac vita ambulasse sine mendacio. O innocentia, quam undique es paupercula. Q u a m derelicta, quam destituta auxilio? 1005 Q u i s tibi misellae adest? quis porrigit manum Pressae tibi, et lerna malorum obrutae?

Anhang: Beel DANIEL

Ecce insontes, eia rex magna iniuria D o m i n i s f i t , cur sie excrucias innoxios? CYRUS

1010

D u r a e cervicis homines, monstretis v o l o Per quae ad sacrificium repitis latibula? SECHANIA

A h d o m i n e , supplex i m p l o r o clementiam T u a m , ne irascaris, quam par est, saevius. CYRUS

C u r non irascerer, d u m ad hoc me compellitis? SECHANIA

O Bei rex superüm, quam indurata pectora 1015 H a b e s , cur sie taces alto silentio? C u r non placido vultu ministros respicis T u o s ? a n ' n o n te lenit haec miseria? Seda Beel, seda quaeso hosce turbidos Calamitatum fluctus, et nos de gurgite 1020 Q u o nunc i m m e r g i m u r , ut potens es, libera. A n tot iuvas crebrö qui nobis cedunt n o m i n e , Auctoritate, sanctitate, et gloria: Et nobis electis tuis sie detrahis O p e m ? ah viros b o n o s , pie parens, excita, 1025 Q u i nos educant tanto de discrimine. A t dormitas adhuc? heus heus vos tribules, H e u s cives, nemo est qui erga nos tangi velit A f f e c t u miserieordiae? heus aecurrite. ludaeus hic vetulus, squallens, et tetricus, 1030 N e c e m parat nobis longe indignissimam. DANIEL

P r o b e dicis, pergas te sie defendere. A t rex noster, ut amplectitur iusticiam, Aures habebit occlusas: nee tibi fidem Daturus est, cum sis ipsum mendacium.

{4i2)

CYRUS

1035

Q u a e vos incessit (scelera) eontumaeia, A d h u c me cireumducere deleetamini? Dicatis, impero, q u ö d dudum petii.

197

198

SixtBirck SECHANIA

Miseris nobis veniam des clementissime R e x , nos peccavimus: sed tu peccantibus 1040 Propitius sis, et pro delicto gravi Poenae parum satis tibi esse ducito. CYRUS

Q u i n clancularium locum hic ostendite. SECHANIA

Sub altari meatus est, cuius quidem Beneficio adiuti, de sacrificio diu 1045 Laute atque splendide imprudentes viximus. SITOPHORUS

Sat est. reliquum mea quidem sententia Esse arbitror, vestro ipsius plectamini N u n c gladio, et venenum exhauriatis id, Q u o institueratis Danielem tollere, 1050 Q u i columen est domus Israeliticae.

ARBELA

Aequissime dicis, tuam in sententiam Pedibus manisbusque eo, et si magnus rex petat Suffragium meum, non aliud censeo Ferendum, quam ut hi impostores dignis modis 1055 Luant, sceleratae vitae digna praemia Recipientes, quibus nunquam improbi solent Garere, nam plerunque facta turpia Poena sequitur, non tardo, sed celerrimo, N e c claudo, sed longe firmissimo pede. ARIOTH

{4i3}

Sic est, id longa edocuit experientia, Verti impiorum gaudium in tristiciam: E t qui m o d o effuse ridet, lugentibus Illum pöst lachrymis maxillas humefacere. Sed hi cum maiestatis laesae crimini 1065 O b n o x i i sint, et dolosam fabricam Paraverint ei viro, ä quo ne quidem Unguiculam sibi offensam testarier Possunt, ut interim alia taceam incommoda

Anhang: Beel Stupenda, quae invexerunt in Rempublicam, 1070 Restabit ut per regem deturbenter in Hanc foveam, quam struxerunt iustissimo. DANIEL

1075

1080

1085

{4H)

1090

1095

1100

1105

Videte nunc quotquot adestis singuli Quae sint, et quid possint idola gentium. Certum est, quod ora habent, at per ista eloqui Nihil possunt, deest vox et omnis sonus. Aures habent occlusas, quae non audiunt Ullas preces: et ideo isti surdis canunt, Quicunque ex his opem petunt suis malis. Sunt caeco lumine, ipsorum et sub naribus Nullus odor est, carent gustantibus organis. Inutiles gestant manus, nunquam pedem Obambulandi causa possunt figere. Haec qui colunt, suum Deo celsissimo Honorem subtrahentes, in eiusmodi Horrenda monstra transvertantur imprecor. Non eos Deus Zelotes flagrantissimus, Qui scelerum nostrorum acutus spectator est, Sinet esse impunes: sed suam gravissimam Iram effundens, cunctos contemptores sui Trucidabit, et contundet, ceu fremens leo, Qui quamlibet feram seiet prosternere. Nec tum quiescet, si impium osorem sui Extinxerit, sed ipsius in posterum Semen, genusque totum saeviet. patrum Enim vitam exprobrat memor nepotibus. Coelum hisce mittit aeneum, atque ferreum Solum, et pluvias aquas polo alto detinet, Ne decidant foecundantes ipsorum agrum. Ad hoc fame aspera et dira siti necat. Cum sibi contra, vera fide credentibus Sua munera absque mensura dispertiat. Coelum his facit serenum, et solis lumine Rutilum, creata quod telluris omnia Confirmat, et suos fructus dare perficit. Et insuper si sit necesse, nubila Coelo praetendit, qui suis liquoribus In terra operentur, et radios solis iuvent, Ipsorum prata pingui ditat munere: Granum unicum proiectum, aristas plurimas

199

Sixt Birck

200 1110

1115

Facit producere, atque laeta pascua Ipsis ex valde strerili colle conficit. Ibi educat herbas salutiferas sua Virtute, et queis vescamur optima olera. Sed quid benignitatem tarn magnam in pios Verbis meis pronunciare gestio? Q u a e cognita est ab orbibus coelestibus A l t u m per aera, usque ad terrae machinam. T u magne rex quid iam restet, considera.

{4ii)

1120

1125

CYRUS Q u i d sit m e u m , nulio m o d o me praeterit. Q u i n optime instructus s u m , atque legibus E d o c t u s , improbos tollendos e republica: C o n t r a vero bonos tuendes fortiter, Et protegendos malorum ab iniuriis. Sed longius quam est tempus protraho. Ministros accersam. heus adeste satellites, Adeste inquam, vestra opera nobis est opus. DANIEL Et te simul v o l o prodire Balthasar: A t audiunt, tumultum in aula c o m m o v e n t .

SCENA

III.

SATELLITES. CYRUS. DANIEL. SACERDOTES. BALTHASAR. SATELLES I.

Q u i s nos vocat? SATELLES II. A u d i v i regis stridulam 1130

Vocem. SATELLES I I I . C u r r a m u s ergo, ne nobis mora Dominetur. SATELLES I U I . A d quid haec praeceps velocitas?

Anhang: Beel Dii perduint vos hoc unä cum silice, Q u i me fecit cadere, p e d e m q u e laedere. SATELLES I .

H a ha he, videte iacentem h o m i n e m n o s t r u m solo. SATELLES I U I .

Etiam rides miserum? SATELLES I I .

Sinite haec, surge, ibimus. CYRUS

Manus ministri iniicite sacerdotibus, Et singuli singulos abducite In carceres, ligate m e m b r a eo m o d o U t solvi nequeant ulla arte vincula. 1140 N a m q u o d sibi ipsis intriverunt, id decet Ut exedant, ne f r u s t r e n t u r labore suo. SATELLES I .

Ehern, ite nobiscum vos sanctuli Beel. (456)

SECHANIA

O quam iucundum est viventi foeliciter Vexare, et h u n c ridere q u e m infoelicior 1145 Et adversus hinc inde ventus iactitat. O Bei, adhuc dormis? non expergisceris? Aperi fenestram tabernaculi tui Sancti, et quae nos circundet respice angustia. An addecet deum pectus tarn saxeum, 1150 Tanta duricie rigens, et tarn asperum Habere? quin t r u n c o et sylvestri bestiae Tribulatio haec adferre queat clementiam. DANIEL

Q u i d obtices Beel, cur subtrahis m a n u m Tuam ä sanctis tuis? deus es pol impius: 1155 O verba amara, miserere i n o p u m mi Beel. CYRUS

Nil audit Bei, abite vestros in nidos. Ac vos redeuntes, hos tres q u o q u e abducite.

201

202

Sixt Birck Tibi interim senex, mihi dilectissime, Mi Daniel, divino semine edite, 1160 Cuius virtus, prudentia et integritas Nobis eo modo est spectata, sicut in Ignibus aurum fulvum solet spectarier: Tibi inquam, Daniel, trado in tuas manus Idolum Bei, cum tota templi machina. 1165 Tu pro tua, quae in te magna est, sapientia Id agas cum bis, quod e re nostri regni fuerit. Ego abeo: vos si placet, sequamini.

SCENA

IUI.

D A N I E L . BALTHASAR. ( S A T E L L E S I . ) (DANIEL)

(4f7) 1170

1175

1180

1185

D E O meo, Deo cuius palatium Corusca sidera sunt, qui fecit omnia Verbo, tum aves alto volantes in polo. Tum bestias specubus latentes in feris. Et quae mortalibus iumenta inserviunt: Tum fulgidos profundi pisces aequoris. Et quae usquam sunt res ab olympo usque in solum: Huic inquam Deo grates persolvo maximas, Quöd tot meas preces suscepit auribus Pronis, nec respuit servi sui suspiria. Quöd declaravit, me nihil temerius Egisse, confutando inane sculptile Tot annos, et spernendo falsa dogmata. Atqui dum idolum cum templo in mea manu Situm est, ostendam cunctis in propatulo, Tam longe abesse ut sit Beel verus deus: Quam longe abest, hunc culmum esse risibilem. Quapropter Balthasar voca lignarios Fabros, die me iussisse ut adsient cito. BALTHASAR

Domine, nihil desiderabis in mea Strennuitate, labore, et diligentia. Mihi ipsi hercle placeo non mediocriter, 1190 Nec infimum famulorum me esse existimo, Cui contigit herus nominibus plurimis

Anhang: Beel

{4i8)

203

Clarissimus. quid enim huic deest? quid non habet, Quod obsecro decus, quam virtutem industria Humana perscrutabitur, quae non siet 1195 In hoc meo domino longe plenissima? Sed tardiorem me esse vetat negotium Praesens, quin eo ne videar forte plumbeus. SATELLES I .

Ubi reliqui sunt? nos quatuor curavimus, At hic stantes iugent, contundunt pectora. Venite: nil clamor, nil luctus proficit, 1200 Nimis serö fit vestra poenitentia.

SCENA V. DANIEL. BALTHASAR. ARCHIMEDES.

CYLINDRIUS.

GONIUS. SPHAEREUS. (DANIEL)

AOvesperascit, et sol inter nubila Illic procul reconditur hemisphaerio, Statim tegendus et lavandus in mari. Velim praesto esse Balthasar. 1205 At ipsus advenit, iamiam te optaveram. BALTHASAR

En domine, quae mechanicorum confluit Manus tuum ad iussum? DANIEL

Bene est, et perplacet. ARCHIMEDES

Salve senex, mystes multo sanctissime, Nos per tuum ministrum accersiti adsumus. 1210 Quid est quo nostra opera sanctitas tua Eget? si vel vitae et rerum dispendio Nostrarum unquam tibi commodare possumus, Prompti erimus diebus atque noctibus. DANIEL

Monstrum hoc, viri, forti manu prosternite.

204

Sixt Birck ARCHIMEDES

H u i , cur nos imbecilles maximo D e o , D e o potenti, cui telluris et poli Potestas est, resistere, vel verbulo, N e d u m m a n u s saevas inferre deceat? Q u i s exitus? quae nos maneret ultio? DANIEL

{4i9)

1220 H o r r o r e liberate vestra pectora. Si subsequatur quid vobis discriminis, In hoc Caput cudatur faba protinus. Q u i n pugna fit? quin inchoatis praelium? ARCHIMEDES

C o r r o b o r a s t i me, et tua verba animum mihi 1225 O m n i n o reddidere, cessit hinc timor. Q u a r e socii irruamus omnes in Beel. C u r non fuga tibi de salute prospicis? H e u s heus Beel, quid hic taces iners? CYLINDRIUS

Habet N i m i r u m si queat nobis resistere, 1230 lam surgeret, et in nos quam crudelissime Saeviret, sed lignum est: quis obsecro audiit, A u t vidit u n q u a m lignum contra artificem Se defendisse? GONIUS

N i me fallant lumina, Lignum est: dii vos perduint, qui tam diu 1235 N o s simplices vestris tractastis artibus. SPHAEREUS

Q u i d hoc? deum i m m o r t a l e m , quid hoc obsecro? C u r admiratione extremum spiritum Vitae meae non e d o et quid vivo amplius? E g o n ' lignum hactenus deum esse censui? 1240 O facinus indignum, 6 scelus, 6 carnifices, Latrones 6 nefarii. DANIEL

Bone vir tace, lam restat ut templum q u o q u e aequetis solo.

Anhang: Beel

205

SPHAEREUS

Imö memoria nulla Bei posthac siet.

SCENA

VI.

C Y R U S . P A C H Y S , CUM D U O B U S PILUS E T F I L I A . SATELLITES. SACERDOTES. {460)

NEHEMIAS.

(CYRUS)

V i s a m quid'nam rerum agatur ad carceres, 1245 Vinctique ut ineant fulvis cum leonibus Certamen curabo, ut tandem quid fecerint Videant, experianturque quid haec dextera Possit, quam infesta iis siet qui male agunt. Heus satellitium, has carnes leonibus 1250 Propone. nam dudum inhiare iis scio. PACHYS

lamiam demum sumus miserrimi omnium, lam non spes ulla nobis restat amplius O filii, 6 dilecta mihi pignora, Quae nos procella malorum circumdedit, 1255 Quae calamitas supra caput nostrum imminet. Bei truncatus, templum ruinae proximum est. Non est magis quod nos possit solarier Ullum subsidium, de vita simul et bonis Nostris actum est, vae nobis, actum est liberi. 1260 O illum infelicem diem, quo prodii

{461)

De venire matris, quo mea me genitrix tulit In hanc lucem: cur non primo me balneo Necavit? quid conservavit periculis Tantis? 6 immanem, 6 crudelem, et asperam. 1265 Sed forsitan in vita non discederem Ego ex mundo hoc, modo vos voluptas unica Mihi superstites essetis, nec crudelius Ferrum mactaret hos artus tenerrimos. Sed quid luctus? quid lachrymae? quid suspiria 1270 luvant? migrandum est hinc, praebete ah oscula Mihi materculae vestrae, et liceat prius Amplexibus mammas maternas tangere, Quae vos diu (proh dolor) enutriverant. Valete, nam diutius manere non queo.

14

Sixt Birck III

206

Sixt Birck 1275 Cor frangitur dolore, et me mors pallida Suis petit iaculis, ut hoc corpusculum Expugnet: hinc secedam, et ultimam meae Vitae vim ipsa adferam. valete longius. FILIUS MAIOR.

Q u o vis mater, mane precor matercula, 1280 N e nos relinquas orphanos miserrimos. FILIUS MINOR

O genitrix chara, siccine nos deseris? An'non te nostri miseret? FILIA

O matercula, O mea matercula hic mane, mane obsecro. N o n audit, quid soli nunc inceptabimus 1285 Fraterculi? nemo est qui possit aut velit Succurrere orphanis, praeter materteram. Eam visamus. FRATER MAIOR

Ah me ferte hinc ad eam. CYRUS

Satellites, sententiam exequamini Latam de his. SATELLES I .

Magne rex, fiet sicut iubes. 1290 En hic regnum Bei, hic fruaris gaudio. SECHANIA

O horridam mortem. SATELLES I I .

Et tu inde quoque desili. SECHANIA

Au quo perveniam, sine, sine me superstitem. SATELLES I I I .

Tibi hic locus manendi non conceditur, Quare migra ad tuos.

Anhang: Beel

207

ZODAK

A h da vitam mihi. 1295 Q u o miserum detrudis, et addis verbera? SATELLITES

Committe te Beel. CADMIEL

O fata immania. SATELLES I .

A u d i , te socius evocat, sequere. loZOBAD

Occidi, Et vos sequimini. IEDAIA

Vae mihi. HASBADDANA

Perii.

{462)

CYRUS Ea consequuti sunt puto, ad quae viribus 1300 Summis diu tendebant noctes et dies. lam discedamus hinc ad regia Hmina, N o s t r o expensuri animo quid cum mulierculis Et prole sit agendum. sane in pectore M e o dudum firmissime ratum fuit, 1305 Me subversurum progeniem hanc: quod equidem Fiet, ni consilium mutet dementia. NEHEMIAS

Miranda sunt, miranda sunt certissime, Distare tarn parvo intervallo gaudium, Tristitiamque. quapropter verissime 1310 Voluptatem esse mali parentem dicitur, Eamque foetum miseriam relinquere. Id literis ego cemmendandum censeo, Ut plurimis exemplum sit, tripudia Voluptatesque vitandas summopere.

14»

208

Sixt Birck ACTUS TERTII, SCENA I. THEROLATRA. HANANIA. (THEROLATRA)

1315 TErribilis 6 Draco, deusque praepotens, Ego infelix homo tua numina supptico, Me rebus in adversis auxilio tuo luves, et munias adversus hostium Meorum laqueos, quorum sunt plurimi. 1320 Sic ipse me vicissim gratum numini Tuo exhibebo, sacrificiis frequentibus. HANANIA

(463)

Miror quid hic vetulus secum submurmuret? Aut quid habeat cum Dracone commercii? Adorat, nisi parum prospiciant lumina. 1325 O utinam hero meo praesente istud facias. THEROLATRA

Quid de carnifice hero tuo mihi verba facis? Desine, priusquam pugnis contundam os tibi. Si me Beel donasset sceptro regio, Te cum domino tuo confestim perditum 1330 Darem. HANANIA

At laetor, quod non queas. hem die mihi Si Beel tuus divina praedims fuit Virtute, cur non fabris, imbecillibus Homunculis istis, tum reluctatus est, Cum ipsum de altari celso praecipitem darent? THEROLATRA

1335 Lento gradu dii solent procedere. Cum vindicare volunt lapsus mortahum: Sed tarditatem et indulgentiam suam Compensant postea poenarum copia. Interitum Bei non longe abhinc plorabitis. HANANIA

1340 Ah Stühe, quis furor tibi abstulit tuam Mentem? quod aestimas id appellarier

Anhang: Beel

{464)

Aut esse posse numen, quod est subditum Imperio monis, et quod huius nutui Paret. haec creditu sunt difficilima. 1345 Imö ipsa mors coram divino contremit Conspectu, et cogitur huius mandata exequi. At haec sinam tractare, placet praesentia. An spes te habet, Draconem tibi bono fore? Eumque tuas partes defensurum in malis? 1350 Cui tu magis queas opitulari, et deus Dici. sed secedendum est hunc in angulum: Rex praesto est, et venenosam bestiam Conspicit, 6 si dominus meus conficeret hanc.

SCENA II. CYRUS. D A N I E L . BALTHASAR. HANANLAS. ARCHIGRAMMATEUS .

(CYRUS)

Q U a e dicis vera sunt, nec non persuadier 1355 Iis possum, recondam in cordis intima. Sed ex te audire velim tuam sententiam. Hoc de Dracone: an non deum pronuncias? DANIEL

Haudquaquam, nec magis quam Bei pronuncio. CYRUS

Hem Daniel quid ais? DANIEL

Unus est Deus, 1360 Et ille olympum habet, terra non ingreditur. ARCHIGRAMMATEUS

Ah quaeso Daniel, senex mihi iucundissime. Ah canae parce quaeso senectuti tuae, Os obsecro, linguam moderare, labia Coerce, ne quid ex te incogitantius 1365 Procedat, non te rerum usus erudiit, Quot unicum verbum possit tragoedias Ciere? quot tumultus? et quot grandines?

209

210

Sixt Birck Contra vero, ucere quot amicitias Paret, quam benevolentiae hominum causa sit? 1370 An non tuis oculis occurrit, quöd halat, Quöd comedit, quöd bibit, quöd graditur solo. Non est, non est (mihi crede) ligneus, ut Beel. Quare deum viventem iure dixeris optimo.

DANIEL

{46i)

Id absit, ut vero relicto numine, 1375 Quod Clemens est, quod mite, et misericordia Inexplicabili affluens, saevae, truci, Immani et detestandae beluae adhaeream: Per quam peccata, mors, crux et tribulatio Totum genus humanum invasisse dicitur: 1380 Cuius suasu, Dei praecepta spreta sunt. Quare ut brevi dicam, ante supremum diem, Dei mei, qui machinam coelestem habet, Cultura, in me non ulla vi extirpabitur. Nam certo certius mihi Cyre est cognitum, 1385 Ipsum esse solum et verum pantocratora, Qui tam terrestres res quam olympicas Imperiis aeternis regit, atque fulmine, Nymbis, tonitrubus, tempestate territat. CYRUS

Magna equidem Scylla liberatus es prius, 1390 At iam cave ne te Charybdis devoret, Vivit Draco, deum ergo iure dixeris. DANIEL

Papae, deorum quanta futura est copia, Si quod vitam degit, id omne nomine Divino dignum erit? et Draco fragilis est. CYRUS

1395 Quid? an Draconem dicis corruptibilem? DANIEL

Et hac manu queat vita privarier, Non fuste, non sagittis, et non lancea Adhibita ulla.

Anhang: Beel CYRUS

Age tibi potestas plena sit Draconis, at foelici Marte praelium 1400 Ineas vide: precor tibi bona omnia. DANIEL

Praestigiis plane nullis tractabo vos, Sed candide, sed integre agam omnia. Quod ut possitis intelligere singuli, Balthasarum meum iubeo hic struere focum: 1405 Hanania, tu picem et adipem proferas.

{466)

HANANIAS

Factum puta, prius mihi nil duxero. ARCHIGRAMMATEUS

Quid aeger et delirus molitur senex? Quousque destitutus esse animi, rogo, Vi pergit? et quando sobrius esse incipit? 1410 Vereor ne maximum malum sibi attrahat, Ut Caecias nubes attrahere dicitur. Nam citra controversiam vindicta Bei Prae foribus est, quam non poterit evadere.

SCENA

III.

H A N A N I A S . D A N I E L . SYMSAI. N E H E M I A . ARBELA. CYRUS. BALTHASAR.

(HANANIAS)

NlAiori gaudio animus nunquam efferbuit Mihi, quoniam hunc diem videre contigit. Q u o verus ille Deus, de quo multa audii Privatim ex hero, in vulgus ubique spargitur. Verum istud omne debetur domino meo, Qui morte spreta libere professus est Hunc et verbis, et vita syncerissima. At quid, quam par est, absum longius? Move pedes Hanania, et fac sis tuo Hero gratus: domine praesto sunt singula.

211

212

Sixt Birck DANIEL

Bene habet, appone haec igni, et fac liquescere. SYMSAI

1425 Praestigiator quid struit?

DANIEL

Et cum senseris Satis liquoris esse, retrahe, et da mihi. SYMSAI

O si mea rex praeditus sententia Esset, et haberet Symsaiana pectora. HANANIAS

En domine, sunt parata haec, uti iusseras. DANIEL

{467)

1430 Rex magne, integritatera noturus meam Accede, et experiere quibus artibus Draco cogatur e vivis discedere. Nimirum te Draco praedura vexitat Urgetque fames, nec non sitis opprimit, 1435 En ventrem imple tuam, sume en opimas dapes. NEHEMIA

Quid hoc? itan' dii nostri potentiae Nullius, ut queant humanis viribus Adversari, et eas totum confringere? Valeant ergo, posthac vel unguem offendier 1440 Ipsorum gratia nullo patiar modo. ARBELA

Ut intumet venter, ut intus viscera Tumultuantur saevientia invicem? Ut torta cutis, ut ignita lumina, Ut flammis aestuat undique, ut virus evomit. 1445 Heus Draco, qui miseris opem praestare diceris, Temet iuva, qui nunc extrema toleras. DANIEL

Tandem liquere existimo, vos hactenus Vanis diis inserviisse, et pectoris

Anhang: Beel

{468)

Oculos vestros obnubilatos tenebris 1450 Multis fuisse. iam vero me spes alit Haud dubia, vos lucem nactos clarissimam, Vos hunc Deum agnoscere, qui Semper fuit Ab aeterno, qui verbo fecit omnia, Cuius maiestas, cuius misericordia 1455 Pertingit ä terra usque ad splendida sidera. Qui per natum suum, quem tot oraculis Nobis promisit, omnem deleturus est Labem, qui omnes fideles et iusticiam Operantes salvabit, et in tabernaculum 1460 Suum recipiet, ut vivant perenniter. CYRUS

O ter quaterque te beatum Daniel, Quis usquam te mortalium foelicior? Qui talem habes Deum, aedepol circunferam hunc Posthac vigilanter in corde intimo meo. 1465 Hic fulcrum erit, hic forte propugnaculum Mihi, et hic me sub umbra tutabitur Suarum alarum: quoniam, ut audio, potest. Et vult. DANIEL

Procul dubio vult, dicis optime. CYRUS

Tempus nunc prandium desiderat, satis 1470 Superque habet Draco, quiescat hic permolliter. SCENA IUI. POLYDEMUS. THEROLATRA. SANALLABATH. THORYBODES. STASIOTES. (POLYDEMUs)

IBO, Draconem supplicabo, ut filiae Nostrae dignetur Interesse nuptiis. Uxor tute interim cura de prandio, Ut rediens rite sint apposita singula. 1475 Quid hoc rei? Draco intercluso spiritu Hic mortuus iacet, nil audit amplius.

213

214

Sixt Birck O facinus audax, 6 scelus nefarium Spes nostra (proh dolor) sublata est turpiter. THEROLATRA

Ecquid tu ais? quod'nam facinus tu praedicas? 1480 Pene enecasti me tuis clamoribus. PoLYDEMUS

Rogas? accede propius, et tum senties. THEROLATRA

{469)

Ni parum video, Dracon interemptus est. Heus heus Draco, heus heus, nos adsumus tuum Adoraturi numen, exaudi supplices. 1485 Nil audit. POLYDEMUS

Heus Draco. THEROLATRA

Surdo canis. Polydeme, ferendum censes diutius? Ut nos domemur, et subsimus foetidi Senis iugo, quibus libertas maxima est. POLYDEMUS

Prius, quam ad hoc ducar, mortem suspendio 1490 Quaeram. THEROLATRA

Imö me tellus prius absorbeat. SANALLABATH

Salvete cives optimi. ecquis spargitur Rumor per urbem, quidquid vulgus iactitat? POLYDEMUS

Malum malo saepe audivi coniungier. Et Vera sunt quae dicuntur diverbio, 1495 Nullum malum magnum solum mortalibus Unquam contingere. nam internecionibus Beel, sacerdotum, longe indignissima Caedes Draconis accedit.

Anhang: Beel SANALLABATH

H u i quid refers? POLYDEMUS

Sic est, vide. res ad extrema rediit, 1500 N o b i s sublatae omnes sunt caeremoniae, Foelicitas quam maxima, rex dormitat. In Sacra nostra pro suo arbitrio senex Furiosus impetit, nil non tyrannide Tollit, fanum profanat, et altaria. 1505 E t q u o d meritissimö debet plorarier, Deos blasphemiis ad usque tartara Plutonia insequitur. nec id quidem satis Crudelibus votis respondet: nam insuper V i u m demit. nec hoc satis, quin mortuos 1510 A f f l i g i t , et instar canum hinc atque hinc trahit. SANALLABATH

Tua me, P o l y d e m e , verba plane iam ebrium Dolore reddiderunt, ita patriae

{470)

1515

C o m m u n i s haec pestis graviter me commovet. Restat, cives, ut f i r m o simus pectore, Et ludaeum, qui nos in tot angustias Induxit, ipsi rapiamus ad supplicium.

THORYBODES

Praefecte, tu videris istud optime Considerasse, quid sit e republica. Tuam sententiam p r o b o , consulte vir. 1520 Huic instituto nulla commoditas deest. Vulgus cunctum nostris s u b i t ä partibus. Sunt arma ei, sunt corda praesentissima. Est audax spiritus, tum, cum infoelicior Ventus perflat fortunas ipsius et bona. 1525 Accedit huc, quod fuerit praestantissimum Natura summe infesta principatui, Monarchis, et qui soli rebus imperant. Taceo iam de odio ludaici D e i , Q u o tantopere flagrat, ut potius omnia 1530 Pati velit, quam hunc recipere intra limina Sua. quid multis? nemo non dexteram dabit.

215

216

Sixt Birck SANALLABATH

Prudenter et ornate tu quoque disseris, Thorybodes, et quid tu profers sententiae? THORYBODES

Pro temporis necessitate non puto 1535 Quicquam, cives, melius ä quoquatn consuli Potuisse, quam quod nunc pulchre retulistis hic. Quod pace non potest, id vi debet geri. SANALLABATH

(471)

Hanc ego meam fidem et promissa singulis Vobis do, vos et vestra in tranquillo fore 1540 Omnia, si non fracti animis, sed forti constantia Omnem metum pellentes, adsitis mihi. Quare domos discedite. Si signa tubae clangor dederit, currite Huc ad forum, telis instructi et pectore. STASIOTES

1545 Curabimus nos nostras partes sedulö.

SCENA

V.

SANALLABATH. BUCCINATOR. STASIOTES. T H O R Y B O D E S . POLYDEMUS. THEROLATRA. VULGUS. (SANALLABATH)

T u buccinator heus, properans Fac classica saeva sonent citius, Quo confluat armigerus populus. BUCCINATOR

Quid haec trepidatio insolita? 1550 Quid hasta sibi vult vulnifica? STASIOTES

Heus classice, classica signa dato, Facias taratantaricum sonitum. BUCCINATOR

Satis est iam quod tu quoque iubeas, Resonet taratantara nunc fremitu.

Anhang: Beel THORYBODES

1555 Quicunque patriam et rempublicam cupit Salvam, ille nos sequatur, et suum locum Nobiscum unä defendat ab iniuria Tyrannica. Tu tympanistes, tympana Fac resonent: quid moraris? quin populum excita. PoLYDEMUS

{472)

1560 Adeste cives, heus adeste singuli, Quibus libertatem incolumem servarier Placet, ne lancearum obliviscamini. Hastile de humeris pendeat, ensis de latere. Ibi in foro praefectus urbis est, pater 1565 Patriae, et caput totius reipublicae. Ad illum currite, ille vester dux erit. Quid cessas tubicen? THEROLATRA

Cessas? signa cane. Sed hanc virüm sufficere multitudinem Credo, si corda intus numero responderint. 1570 Quis nostram non formidabit praesentiam? Praefecte, tu viris rerum Harum nesciis. Qua es eloquentia, recense quid siet Causae, quae nos praeter solitum obarmaverit. SANALLABATH

Haud me fugit quae vestra sit integritas, 1575 Qui candor, et qui amor telluris patriae, Cives mei optimi: quöd cum deprehenderim Ex argumentis multis, et asperserit Animum meum voluptate incredibili. Tarnen prae caeteris id longe maximum 1580 Oblectamentum Semper attulit mihi, Quöd tanto studio, quod contentionibus, Curaque tanu huc usque caeremonias, Religionem, deos, et quidquid ad sacra Spectat, defendistis, ne quo malo 1585 Fato, ne quo casu possent subvertier. Hinc inde totum orbem terrarum et gentium, Laudes vestrae, nomenque magnum pervolat. Vos praedicant, vos in altum coelum ferunt Laudando, in omnium ore vos versamini.

217

SixtBirck

218

{473)

1590 Adeo manes profundes dico conscios Famae vestrae. et quis ignorat Babylonicum Populum decus totius mundi machinae? Verum cum non u m pulchrum est laudes quaerere, Q u a m eas cum sunt quaesiue, non amittere: 1595 Macte 6 cives, ut incoepistis, pergite, Mecumque pro focis, aris, et gloria Deüm pugnate, tollamus ludibria, Superbos contemptus et insolentiam Hebraei, qui destituit omnibus sacris 1600 N o s , et conatur reddere insuper suae Potestatis. quod antequam cives fieri Sinamus, in mortis demur discrimina. Quare quicunque consentitis in necem ludaei, dextra sublau indicium facite, 1605 In haecque verba clare uno omnes ore dicite. Hac iuro dextera mea, CIVES

Hac iuro, etc. SANALLABATH

Per Draconem et Beel deos, CIVES

Per Draconem, etc. SANALLABATH

1610 Me non sumpturum prandium, CIVES

Me non, etc. SANALLABATH

Nisi Daniel occisus sit, CIVES

Nisi Daniel, etc. SANALLABATH H o c ut fiat Caput

meum CIVES

1615 Hoc ut fiat, etc.

Anhang: Beel

219

SANALLABATH

Ponam, et omnes substantias ClVES

Ponam, et omnes, etc.

SANALLABATH

{474)

Cum nil rebellionis usquam appareat. Ad regia rectä tendamus limina, et 1620 Nobis poscemus Danielem tradier. Instructum sit agmen, ego vobis dux ero.

SCENA

VI.

Ä R i o T H . SANALLABATH, CUM SEDITIOSIS. CYRUS. DANIEL.

( ÄRIOTH )

N i s i mente lapsus sim, non procul hinc audio Fragorem armorum, crepitat en tellus sonitu. At recte divinavi: quid insania haec 1625 Sibi vult, cives? quid arma (rogo) micantia? Quid tantum in vos rex potuit committere, Quod dignum sit tanta armorum violentia? Hoccine est humanum factum, aut inceptum? hoccine est Civis, duella inferre magistratui? 1630 Quem summus atque maximus Deus In terris constituit, ut frenum imponeret Nostrae libidini, et tetris flagitiis, Ut nostram pensitaret salutem vigil. Et nos vicissim summa obedientia 1635 Ipsum audiremus; humiles toti et subditi. SANALLABATH

Unde tibi tot audaciae, tarn libere In nos stomachari? tace, non est animus Nobis tecum agere, aut nostra aperire consilia. ÄRIOTH

Bona verba quaeso.

220

Sixt Birck SANALLABATH

Quin ad regem ocyus referas, 1640 Populum sibi velle loqui die, sine mora prodeat. ARIOTH

Hern magne rex, hem vir illustrissime, vide, Indomitum, insanum vulgus colloquium petit. CYRUS

{47S}

Ecquid tanta sibi intemperies vult? quid populus Sanallabath tecum? quid hastae? quid gladii? 1645 Die quid sibi vult novus et Mavortius ille furor? SANALLABATH

Non est furor, sed meritö susceptus dolor. CYRUS

Proh deum atque hominum fidem, quid est si non furor? Sed quid sibi turba tumultuosa velit, recites. SANALLABATH

Ego supplex nomine cunctorum astantium 1650 Peto per Bei, Draconem, et sacra omnia. In has manus nostras velis hic tradere ludaeum Daniel: quöd si impetrabimus, Confirmamus te tutum omni periculo Fore: nec arma isthaec tibi Rex infesta erunt, 1655 Sed valde amica, et multum salutaria. CYRUS

Quid obsecro mali vobis bonus senex Dedit? quid erga vos deliquit? dicite, Quid est quod vestram erga hominem hunc invidentiam Plus plusque sie acuit? bis donis egregiis, 1660 Cumulatis, magnifice de vobis promerito, Hic est bonos? haec merces? haecce praemia? Vos pro tot beneficiis ingentibus Hanc gratiam refertis? hoc probos decet? O facinus nullius lingua excusabile. SANALLABATH

Quae Rex iactas hominis in nos beneficia? Id benefactum dicis, tot sanguinis virüm

Anhang:

(476)

Beel

Insontium fusum esse? totque corpora Sancta data dilaceranda saevis bestiis? Beel caesum, Draconem cassum lumine, 1670 Infectam urbem cultu ludaici Dei? Haec me hercle beneficia non salutem adferunt, Sed damnum: non prosunt, sed obsunt maxime. Quare non est quöd haec nobis quasi exprobres, Sed his omissis Danielem poscimus. CYRUS

1675 Sapienter is et optime egit omnia, Et quod in rem vestram esse possit, vos modo Agnosceretis magnam pietatem viri. Quapropter certum est animo, me nil non prius Experturum, antequam auferatis hunc mihi. SANALLABATH

1680 Dimitte nos cum Daniele, quaesumus, In pace, priusquam uterque vestrüm sentiat, Quam bellatrix in nobis iracundia Latitet, quam non muliebris animus corporibus His inhabitet, sed virilis et strenuus. CYRUS

1685 Heu mihi quid faciam? quid agam? quid respondeam? Miser inter sacra et saxa nunc gravissimis Angustiis premor. SANALLABATH

Cur sie rem protrahis? Quod si nihil submissa vota promovent, Nil supplices preces, nil blanda monitio, 1690 Nil dignitas, nil gravitas quae viris inest, Seriö rem agemus, atque armis tentabimus. Nec est quod nostra paucitas tibi excitet Animum, et solatio sit. nam locavimus Haud longe abhinc subsidia munitissima, 1695 Quae et ipsa suam nobis astrinxerunt fidem. CYRUS

Si manus abstinebitis vestras, Nil efficis. 15

Sixt Birck III

SANALLABATH

221

222

Sixt Birck CYRUS

At abducetis in carceres. SANALLABATH

Minime, sed ad necem die hac adigendus est. CYRUS

{477)

Heu grande malum. mi Daniel, rogo me leva 1700 Tuo consilio, et quid sit agendum indica. DANIEL

Si quem duo mala urgeant, Rex optime, Id expeti debet, quod in se continet Securitatis plus, minusque periculi. Multo ergo satius est unam animam extinguier, 1705 Eamque senio confectam, et quae desineret Alioqui esse in vivis, quam multa millia Strage et occidione foeda occidier. CYRUS

Tu si nos deseris, quis portus noster erit, Et opitulatio adversus versutias, 1710 Quibus subinde nos capient antithei? DANIEL

Ne perge obstare voluntati Dei mei. Sic fatis nulli mutabilibus complacet: Sic ille vult, per quem vivescunt omnia. Et cum aliter fieri non possit, promptissimus 1715 Resoivar, cum Deo vivens in secula. Dominus Deus meus creator sie suam Ratione perficiet laudem mirabili. CYRUS

Robur, Deus tuis addat conatibus: Virtutibus macte, et suo te spiritu 1720 luvet, ut malum tarn indignum fortis sufferas. Et sufferendo vincas, hostium tuüm Superbientes insultus retundito. Deus tuus hominum sator mortalium, Tecum siet, suam praestando gratiam.

Anhang: Beel DANIEL

1725 Recte sapis, committendum est negotium Deo. Rex magne, vale. valete vos viri. CYRUS

{478)

O vos iniqui, 6 feri, 6 scelere acerrimo Inflammati, 6 vos crudelissimi, Qua'nam e fornace tarn vobis spirant graves 1730 Irarum aestus? et tanta ruunt incendia? Quid propagationi Israeliticae Tarn acerbi estis, tarn infensi pertinaciter? Erit dies, erit, quo mirum in modum Poeniteat perpetrasse tarn indignum nefas. SANALLABATH

1735 Hic est triumphus? haec tua est ovatio ludaee? siccine tuas victorias Magnas Parnasiae sequuntur laureae? THEROLATRA

Quin invocas tuum deum, cui subditam Arcem coeli refers, cuiusque pendeat 1740 A nutu terra, et vasti circuitus maris: Qui possit et velit suos defendere. Hunc invoca, exhibeat nobis qui sit deus. SANALLABATH

Hic desili, hIc sceptrum gerit deus tuus, Cuius regnum desiderasti tantopere. 1745 Habet, cives: domos vestras discedite, Et si placet mecum communi prandio Ad crastinam lucem simul laetaraini, Ibi plura agentur quae erunt necessaria.

ACTUS

QUARTI,

SCENA

1.

HANANIAS

O Caeca, 6 crudelis, 6 ferocissime 1750 Immanis soboles Babylonica, integris, bonis, Piis et sanctis, omnibus demüm nimium Heu pertinaciter inimica vatibus. 15'>

223

224

Sixt Birck

{479) 1755

1760

1765

1770

1775

Quid est quod adeö commovit bilem tuam In hunc spectatum hominem? quid, hominem dictito? Imö sane quidem possem veracius Divinum et coelestem prophetam dicere: Ut qui nobis miserrimis mortalibus, Stupenda pietate et prudentia ferens Opem atque auxilium, minime recusaverit Parare aditum ad coelestis arcis gaudia. O vere scelerati canes, quos dicitur Res sanctas rabidis lacerare dentibus. O immundi sues, qui pulchras negligitis Margaritas, et obscoenis vestris pedibus Conculcatis, foetenti vosmet stercore Potius delectantes, et fimo putride. Cavete quicunque estis divini angeli, Vates, et nuncii, divina oracula Et fata arcana propalantes: admoneo Cavete, ne vestri thesauri participes Feras tarn carnivoras velitis reddere. Cruenta mors heri mei spectaculo Vobis siet, ne visatis solum impium hoc. Sed Balthasar meus huc ad me adventitat, Qui plurimum mihi praestat solatii, Quoniam calamitatis et curarum socium Habere grande malum saepissime levat. Hic praestolabor dum veniat.

S C E N A II. BALTHASAR. HANANIAS. (BALTHASAR)

(480)

D u d u m Hanania hic esse te, mihi incidit. 1780 Quid cogitabundus obambulas? quid te cruciat? HANANIAS

Violenta fata heri nostri considero, Ex quibus haud exiguum dolorem concipio. BALTHASAR

Haud incusanda facis: sed aliud dixero Tibi, id quod est inevitabile, neque

Anhang: Beel 1785 Potest averti, nec ulla depellier Via, id inquam aequa mente sufferendum erit. Non mussitandum, neque defectionibus Indulgendum, sed animus erigendus est. Cernis rerum omnium vicissiludinem: 1790 Cernis, qui nunc palmae in morem altus eminet, Quod premitur ille, et turpem casum perpetitur. Cernis, quem nunc solis splendor illuminat, Quod in tenebras ille incidit, atque in bis perit. Cernis post tempestates, postque grandines, 1795 Coelum serenum, et clara sidera conspici: Post nubila Pboebus, postque ponti murmura Tranquillitas subsequitur. Sic dubio procul Coeli gubernator, terrarum conditor, Deus ille quem noster herus sudoribus 18C« Tantis docuit, suorum neutiquam immemor, Infringet omnem prorsus insolentiam Eorum qui nunc sibi videntur tangere Vertice coelum, et malum multo cum foenore Iis reddet, qui sitiunt roseum sanguinem 1805 Piorum, hoc plane tibi persuadeas velim.

{481)

HANAN I AS Non abberas. at quoties heri industriam, Mores, prudentiam, et dulcem facundiam, Gravitatem quoque tanta comitate conditam, Naturam denique multo perfectissimam, 1810 Tenax repetit memoria, Toties eheu cur non licitum fuerit mihi Insontem caesum saltem lamentarier? Balthasar Sane multas perdis lachrymas Hanania, Ad rem amissam recuperandam faciunt nihil, 1815 Imö magis tuum dolorem exasperant. Quare sinas, requiescit herus optimus In pace tranquilla. sed ecce confluunt Latrones, etiam Danielem mortuum Convicio iactitaturi. audiamus h k 1820 Quid'nam velint, tu fac ne quicquam horum sentiant.

225

226

Sixt Birck S C E N A III. THEROLATRA. POLYDEMUS.

BALTHASAR.

MANAMAS.

(THEROLATRA)

E N Polydeme mi, ecce tyrones, novos En discipulos sectae ludaicae. Q u o s ille liquit, ut possint testarier Livorem et invidentiam permaximam 1825 Suam, quae adeö d u m inter vivos ageret, fuit Inexhausta, ut quoque iam extinctus cupiverit Eam non extingui, sed longa in tempora Vivere. adeamus Polydeme, si placet. Salutem vobis optamus, et omnia bona 1830 Precamur, his tarnen conditionibus, {482)

lisque legibus, ut posthac nunquam ingredi Magistri vestri velitis vestigia. BALTHASAR

Istud absit ut abnegemus hunc deum. Q u e m noster herus Daniel testatus est 1835 Fluore sanguinis: quin nostro statuimus In corde, paläm eum fateri velle nos Ex tota mente nostra, et totis viribus. POLYDEMUS

Q u i d ? an vos duo stimulis recalcitrabitis? U n d e nova insolentia vestra? unde hic tumor? HANANIAS

1840 Id quod charissimus frater meus satis Expresse dixit, approbo, nec ulla me Vertet sententia. semel nanque pectori Persuasi, nunquam inter mortales degere Mihi dulce fore, si non pro gloria Dei 1845 Mei insignem perpetiar contumeliam. BALTHASAR

Si nanque omnes q u o t q u o t orbis complectitur Properamus, et ad unam metam tendimus, Si mors suas sub leges singulos vocat. Et persequitur summos ex aequo ut infimos,

Anhang: Beel 1850 Cur non lubenti animo pro eo hinc discederem, Qui post mortem, quod credo nihil haesitans, Aliam vitam donat, quae nullo casui Obiecta, sed tranquilla et plena gaudii est? THEROLATRA

{483)

Multis tuum deum crepas: at quis videt, 1855 Aut vidit unquam, quod ipse esse ostenderit Se talem, qualem tu falso ore praedicas? Si tantus est, et si super omnes maximus, Cur non suum illud posse exhibuit proxime Quaeso? vestrae cum factionis principem 1860 Abduceremus, et pro alimento bestiis Proponeremus? hem quid nunc sie obtices? HANANIAS

Leges modum've Deo optimo atque maximo Praescribere, non decet quenquam mortalium. Ipsius in manu sunt cuncta, arbitrii 1865 Ipsius est iuvare quando et quomodo Velit, novit rationem iuvandi optimam. At si probares, possim tibi narrare nunc, Ubi Deus ille meus constantibus fide Adfuerit, et fortem dextram porrexerit. THEROLATRA

1870 Audire non gravabor. POLYDEMUS

Dicet somnia. HANANIAS

Postquam Nabuchodonezer princeps diu Captivitate tenuisset domum Israel, Locum idolo fecit, id imperitans coli, Deo vero relicto, qui astris inhabitat. 1875 Ibi tum deicolae quidem viri, sui Creatoris fulti summa potentia. Et quatuor praecipue, quorum in numero fuit Daniel, recusarunt deflectere ä suo Numine, et se ad idolum profanum vertere. 1880 Eos autem prae caeteris locaverat Summis in dignitatibus.

127

228

Sixt Birck

1885

{484) 1890

1895

1900

1905

1910

Praefecerat regionibus et oppidis, Multosque alios honores atque munera Maxima detulerat ipsis, ita ut hoc modo Inter reliquos magistratus splendescerent, Ceu lumen solis inter reliqua sidera Affixa caelo splendet, omnia superans Nitore. quid multis? fuerant amplissimi, Nemo non ipsos observare et suspicere. At res haec cum per assentatores palim Facta esset regi, et ipse seductus precibus Coepisset animum habere alienatum ä quatuor Istis viris, privavit primö honoribus Illorum tres, Hananiam atque Misael, Assariamque, et deinde in fornacem, strui Quam iusserat, destinavit, ut ignibus Consumerentur: ecce autem cum crederent Omnes, flammis vitam ipsos finiisse suam, Obambulare in medio fornacis simul Socio angeli, tuti ä flammarum iniuria, Ita ut ne capillus quidem minimus fuerit Adustus cuiquam, tanta Dei potentia. Quod cum vidisset ipse princeps, egredi lussit, laudans vires inexphcabiles, Et bonitatem immensam illius Dei, viros Qui liberarat ex necessitatibus Urgentibus. Inde per cunctos terminos Babylonici regni edicto praecepit, ut Quotquot suae potestati essent subditi, Illum colerent Deum, quem vos illuditis. Hic certe mihi credatis, haud diutius Opprobrio vobis erit, sed exeret Suas vires, caedendo coetus improbos.

POLYDEMUS

Compescito linguam scelus: si feceris 1915 Posthac vel unum verbum.

HANANIAS

{48})

Nimirum miseris Nobis ignem quoque parare conaberis.

Anhang: Beel THEROLATRA

Brevi vulgus ludaicum experiemini, Babylonicos vos cives irritasse sie, Haud impune. BALTHASAR

Nil unquam promovebitis, 1920 Valete. POLYDEMUS

Ite in malam crucem: horae postulant Tendamus ut domum, ubi collectis caeteris Viris et civibus quid faciendum in loco Hoc sit, communicabimus.

SCENA i m . ARIEL. HABACUC. DANIEL. (ARIEL)

n i e locus est Habacuc, cuius te gratia 1925 Ex finibus ludaeae, in Babylonem, invidam Sanctis viris terram duxi, absque corporis Tui omni fessitudine. In hanc cavernam prospice, et propone cibum Divino Daniel, ut inde domum 1930 Solumque patrium me reductore petas. Horrendae bestiae, heus leones, carnivorae, Credite viro Dei, abstinete vulnificos Dentes ab eo, sie iussit exercituum Deus, qui cunctis imperat animantibus. HABACUC

{486)

1935 Pax tecum Daniel, salus et gratia Altissimi Dei, qui me legavit huc Ex Berzoar, ut essem nuncius tibi, Se non tui oblitum, sed tenacissime Memorem esse, quare te iubet dementia 1940 Sua niti: quam ut perspiceres haud exiguam, Cibum ecce cum potu mittit, quae recreent Fame afflictum corpus, dent et solatium Animo tuo, te posse liberarier.

229

230

Sixt Birck DANIEL

Benedictus es Domine, fortis Deus patrum 1945 Nostrorum, et laude dignus in omnia secula. Bendictum nomen sanctum gloriae tuae, Et concelebrandum sempiterno encomio. Quoniam agnovisti humilitatem servi tui, Eumque respexisti ä coelesti throno. 1950 Laudate Dominum gentes omnes quas tegit Sublime coelum, laudibus inquam extollite Eum, quoniam pius, et misericordia ipsius In aeternum durat, finisque nescia est. Die sancte vir, quod est nomen tibi? et genus 1955 Tuum unde ducis? ut memor tui siem. HABACUC

Mihi nomen Habacuc, genusque est Simeon. Ego quidem cum ludaea propagatio Captiva abduceretur, divino monitus Oraculo, in secretiora contuli i960 Me loca telluris nostrae, ad quae furor Ducis Babylonii non penetrarat. paulisper ubi Moratus, dum quievisset saevities Belli, tum prodii demum repetens domum. DANIEL

Ingenti me suffundit gaudio, Habacuc, 1965 Id quod te spiritu divino ducier Audio, sed expedi quomodo tarn longum iter Peragere potueris, seu quo perveneris Huc comite. libet enim sie colloqui. HABACUC

{487)

Tempus erat Daniel, quo escam messoribus 1970 Meis cogebar ferre. ibi tum rus exii, Gestans quae vides hic praesentia vascula. Et cum iam operariis propinquus essem, ii Quoque expectantes me viderent, intonat Ecce subito de coelis vox altissimi 1975 Dei, me detinet: et deinde nuncius Missus ab eodem facie formosissima luvenis, descendit, et salutat suaviter, lubetque confestim per oras Syriae Arabiaeque ad Babylonem me tendere, 1980 Et hoc te cibo pascere in specu abdito.

Anhang: Beel Ego his auditis, rem paulo penitius Animo mecum considero, et respondeo, Obstacula inter reliqua hoc esse maximum, Quod longum sil iter, cuius prorsus sim inscius. 1985 At stultus haud revolvebam potentiam Dei summam, qui sicut verbo potuerit Creare coelum et terram, et plenitudinem Horum, sie posset me horae unius tempore Per universas Orbis partes ducere: 1990 nie, haec ut dixeram, apprehendit me capitis Capillo, et evestigio ducit in locum hunc. DANIEL

lucunda mihi tua verba sunt, 6 Habacuc. Subindicant enim proculdubio, Deum Miserari velle sui servi, atque vincula 1995 Eius dirumpere, ut fecit saepe antea. HABACUC

{488)

Bene dicis, nec est quod ahter credideris. Spera in Dominum, et sie non potes confundier. Ipse ut nosii, est potens robur fidentium, Cui non ulla vis potest resistere. 2000 Accedit huc immensa misericordia. Qua erga suos iugiter nunquam non usus est, Si exempla maiorum respiciamus modo. Et nunc quidem communicare plurima Tecum voluptati esset, ni me tempus hinc 2005 Vocaret. nam me messores mei manent In arvis floridis: tu valeas interim O frater Daniel, Deusque te suo Sancto et divino spiritu corroboret, Ut fortiter superando tot iniurias 2010 Inimicorum tuorum, triumphare queas. Et signa trophaea ferre, amplasque reddere Laudes et gloriam Dei: in longum vale Inquam, Deus tecum optimus, qui et maximus. DANIEL

Idem et tibi precor, summasque solvo gratias 2015 Pro hoc beneficio, quo me revocasti ex mortuis Quasi, et vitam dedisti: vale vir pie.

231

Sixt Birck

232

ACTUS QUINTI, SCENA I. C Y R U S . A R B E L A . D A N I E L . P R A E C O . SATELLITES. (CYRUS)

pAcile adhibere fidem possum verbis tuis: Namque ipsemet idem, 6 bone, in corde sentio, Quod tu recenses: et communis nos premit 2020 Anxietas, navique in communi solvimus. ARBELA

(489)

Sic est. nam quis illo viro praestantior? Quid se similem unquam iactitare ausus fuit? Profectö si de coelo quis delapsus homo Fuisset, haud potuissem persuadere mihi, 2025 Illum divino praeferendum Daniel. At expectare non queo quin praeveniam. Papae, quid hoc miraculi est? Accede magne rex, accede ocyus rogo, Accede, videbis rem novam, et prodigium 2030 Inauditum: sut saevas inter bestias Incolumis Daniel: 6 fortem illum Deum. CYRUS

Supreme Deus, captum hoc longe vincit meum. Scio esse te nec mendacem, nec perfidum, Ipsa rei magnitudo tamen fidem negat. ARBELA

2035 Sic est, accede. CYRUS

Sane vera praedicas. O Daniel, prae nimio lachrumo gaudio: Nam non possum modis aliis effundere, Et prodere, quod eructat pectus insiliens. ARBELA.

Variis et ego rapior intus affectibus, 2040 Et cor meum summa exultat laeticia.

Anhang:

Beel

233

CYRUS

{490)

O deus, 6 domine Daniel, quam sunt tua Opera miranda, longeque excedentia Cogitationes humanas. quis enim poterit Aut mente concipere, aut lingua explicare satis, 2045 Quae tu facis, quae tu rector mortalium Moliris hac terra creata inter tua? Cedo dextram, et ad nos ascende protinus. Suorum, atque humana destitutorum ope, Deum tuum custodem esse, aperte liquet, 2050 Qui te quidem Septem per noctes et dies Inter feras homini omnium infestissimas, Truces, immanes, immites et invidas Sustentavit: benedictus ille in secula. DANIEL

lam demum existimo videre quemlibet 2055 Sani iudicii posse hominem, hunc illum Deum Magnum, inclytum, robustum, et super omnes positum, Qui non solum vitam mihi ä saevitia Leonum muniit, sed et alimenta dedit, Per Habacuc prophetam Israeliticum. CYRUS

2060 Per hanc coronam, regia haec insignia, (Si modo Deus tuus meos dignabitur luvare conatus) per hanc inquam tibi luro coronam, me ulturum brevi scelus Babylonicorum civium. quöd si minus 2065 Factum fuerit, posthac me non putavero Dignum, qui rex regni Babylonici vocer. Praeco. PRAECO

Paratus 6 rex magne, iussa tua, Ut me decet, statim exequar. CYRUS

Abi cito, Voca in nostram aulam principes. PRAECO

2070 Negotium hoc, ut convenit, factum dabo Promptissimus, segnis mora esto ä me procul.

234

Sixt Birck CYRUS

Satellites. SATELLES I .

Domine rex. CYRUS

Accingimini, Et praefectum cum foederatis prehendite, Eos dico, qui collocarunt insidias 2075 Nostro huic Daniel, sed hanc geritote rem Prudenter, ne quis deliteat dolus malus. SATELLES I .

(491)

Tenebimus memoria rex quod imperas. Socii, quam nil non hoc mundo est mutabile: Eccete, actor cogetur luere pro reo. SATELLES I I .

2080 Meritö. sie vindicat sese innocentia. SATELLES I I I .

Invertit cuncta ipsus dies, credite mihi: Quae detegenda, ea detegit sine dubio. Haec themistos natura est, ut succumbere lustos nunquam sinat, sed Semper erigit.

S C E N A II. PRAECO. A R I O T H . SITOPHORUS. NEHEMIAS. TAMIAS. DANIEL. C Y R U S . SATELLITES. SANALLABATH, CUM SEDITIOSIS. (PRAECO)

2085 E n magne rex, en exequutus sedulö Id sum, quod iniunxisti mihi famulo tuo. ARIOTH

Nisi me fallant oculi, conspicio Daniel, Qui nuper est datus diris leonibus. SITOPHORUS

Is est.

(ARBELA)

Anhang:

Beel

AWOTH

Ah quot modis onustus gaudiis 2090 Ingentibus sum: 6 incompraehensae illum deum Maiestatis, qui nobis restituit virum Tot nominibus tollendum ad nitida sidera. Salve pie praesul. SITOPHORUS

Salve antistes optime. NEHEMIAS

Sis salvos vir clarissime. TAMIAS

Ave ipsa sanctitas. DANIEL

2095 Grates, viri illustres, summas ago singulis. ARIOTH

Gaudemus Daniel te nobis redditum. CYRUS

2100 {492)

2105

2110

2115

Meritö gaudebit tota natio Israel, Tantum se rursus consequutum esse decus. Sedete viri, agemus rem necessariam. Videtis arbitror dilucidissime, Deus ille quem nobis reverendus hic senex Tanto occinit labore, quam mirabiliter, Prout Clemens et fortis est, servet suos Videtis insuper, quam iniuste agant ii, Qui sanguine sanctorum suas rigant manus. Id quod Deus coeli et terrarum conditor Satis et abunde declaravit in eo, Quöd Danielem haud passus est ab horridis Feris, leonibus, antro in coeco diripi, Sed vitam prorogavit, quam vivat diu, Depellens humanorum cordium tenebras. Quare visum est mihi autores accersere, Qui sunt nocentes ista peragenda nece, Ut videant quam contempserint summum Deum. Atqui veniunt trifurciferi huc. homicida gens Babylonia, et sitiens iustorum sanguinem. Cur insequuta es tantopere bonum hunc virum?

235

236

Sixt Birck Q u i contulit in te ingentia beneficia: Et in Deum ipsius, quod est miserabile 2120 Et dictu et auditu: cur tanta convicia, Tantas blasphemias et contumelias Tarn obstinate edidisti? iam nunc senties Lupina gens, quid adferat oves persequi. Die Daniel, quid sit tibi probabile. DANIEL

(493)

2125 N o n id videtur, Rex, esse deicolae viri, Vindictae, quam Deus coeiorum conditor Sibi reservat, inhiare: quin ei Cuius nutu terrentur cuncta animantia, Q u i dicit, se manus habere vindices, 2130 Se posse retribuere cuique pro merito, Ei t o t u m negotium commiserim. CYRUS

Die Arioth, tuam profer sententiam. ARIOTH

2135

2140

2145

2150

Quia nunc rogor sententiam, permagne rex, Aliis honorem eum lubens concesserim: Dicam tarnen quod aequitas me iusserit. Ac iamprimum omnium constare existimo. In quem finem nobis magistratus siet Praefectus, et in quem usum concessus gladius Ei, nempe ut malum auferat e Republica, Et populi motus suppliciis coerceat: Q u o caeteri conspicientes eiusmodi Documenta exemplorum, discant desistere Et abstinere se a delictis, atque vivere Quiete tranquilla, in hac societate h o m i n u m . Q u a p r o p t e r cum hi facinorosi inter reliqua Flagitia hoc longe perpetrarint maximum, Q u o d communem pacem turbantes, Optimum Virum, et nulla unquam in re, quod scio, culpabilem, Absque omni causa sunt conati perdere, Et non vulgari, sed nece atrocissima, Id reipublicae mea sententia Salutiferum esse videtur, mortis hoc genus Subeant, quo machinati insontem tollere Sunt Daniel, atque haec mea est sententia.

Anhang: Beel 2155 lam consultandi aliis locum relinquere Decet. CYRUS

Suam mentem nunc detegat sequens. {494)

(ARBELA)

Probatur id, quod huic bono viro placet, Pedibusque in illius sententiam volo Discedere. nam iura, haud ignoro, postulant, 2160 Et aequitas, ut iam dictam poenam luant. SITOPHORUS

Non haec possum mutare, quae prolata sunt. Sic sentio, ut hi dixerunt, invicte rex. NEHEMIAS

Cum et ipse nunc iubear, quid in re hac sentiam, Pronunciare, et addere calculum meum, 2165 Id approbo, quod nunc disseruistis, patres: Et malefactores hos meo suffragio Damno in spelaeum, quo leonum habitaculum est. Quod si simili modo esse possunt per dies Septem, praesidio Bei et Draconis sui, 2170 Incolumes, forsan vitae ipsorum consuli Poterit, et domini regis cor invertier. TAMIAS

Hos magne rex miseratione iudico Dignos, cum res in tuto iam et pacata sit. Nam quid sibi vult tantus legum rigor? 2175 Qui saepe principium est et causa incommodi. Non tarnen omnino liberos evadere Debere dico, sed culpam hanc praestare queunt Alia gravi poena: quare hoc delibera. CYRUS

{49^) 16

Haud sie fiet. nam quae dicis, affectibus 2180 Strepunt, quibus solutus sit sanctus iudex. Amor facit, id amori condonandum erit Quod dixisti: quin fiat exequutio Acribodicaei. ehem ministri, prehendite hos, Et ad leones, queis cum Daniel fuit, 2185 Abducite: heus curate, ut nostis, optime.

SixtBircklll

Thl

238

Sixt Birck Nos iam porro invicem communicabimus, Quid sit agendum cum gente Israelitica, Quo pacto unus Deus annunciarier In nostro regno possit, Deus ille Israel: 2190 Vos iam spectatores valete, et plaudite.

CORONIS. H A b e t i s rem totam, auditores optimi: Quam si prono et intento audistis pectore, Immortales vobis habemus gratias. Precamur et, ut singulos altissimus 2195 Deus, cui tota mundi moles subdita est. In adversis rebus donet constantia, Ea qua Danielem donavit, ut hoc Aperte vidistis in nostro drammate. Nunc ad suas se conferat res quilibet, 2200 Omnem Deo soli dans gloriam: Cui laus, honor, triumphus et victoria.

HNIS.

ZOROBABEL

{496)

lOANNI ENTOMIO, quod foeliciter ahsolverit Zorohahelem, Matthaeus Philargyrus. Sunt homines soliti rebus gaudere secundis, Ex animo nobis prospera cuncta fluant. Sed tarnen inprimis variis procul errat in oris, Si quis amicorum littora rauca secet. Huic si contigerit foelices tangere portus, Vel datur optatos cernere quando locos, Festa dies dicetur, io laetentur amici, Laudabunt superos, restituisse virum. Restituisse virum, puppim rexisse per undam Fluctisonam, ne mors proh patienda foret. Quare praecipuos inter venerande sodales, Laeticia exulto, quod tibi contigerit Per mare velivolum ventis solvisse secundis, Optatosque navim quin petiisse locos. Hoc mihi nil fateor potuit contingere maius. Quo tamen audieram tempore, laetus eram. Det tibi coelipotens, omneis sie tangere portus, Navita, qui ventos, qui mare, cuncta regit. Hic nobis Heiice, nobis Cynosura, per altum. Hoc, si vela dabis tu, duce tutus eris.

{497)

ZOROBABEL, DRAMA SACRUM COmicum, ex Esdrae libro. In quo typus est regni feliciter constdtuti: unde monarchae discant, virtutibus et prudentiae praemia esse constituenda. Primüm vernaculo Rhythmo olim Basileae ä Xysto Betuleio scriptum, nunc per loannem Entomium Augustanum Latinis numeris redditum.

ZOROBABEL, nV^AMA SACILVMCO^ mkm^ex Efdrx libro. \n quo typw cft rcgniff^ Ucitcr conüituti:unde monarch* clifcant,ttirlutü htts et pruäentU prtemia effe conjiltHedi.Vrmm uemaculo Rhythmo olim Bdßlete d "Kyßo Bf-» tä