Eeufees-gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Oudtshoorn

Table of contents :
INHOUDSOPGAWE

i Boodskappe
1 Die Voorgeskiedenis
6 Die Stigting van George
11 Eerste Geestelike Bearbeiding van die Wyke van Oudtshoorn
17 Afstisting van die Gemeente Oudtshoorn
26 Dienstyd van Ds. Tobias Johannes van der Riet
37 Die Dienstyd van Ds. Van der Riet -- vervolg
47 Dienstyd van Ds. G. W. Stegmann
57 Dienstyd — Ds. George Murray
73 Dienstyd van Di. A. McGregor en P. J. Viljoen
89 Dienstyd van Ds. J. S. Theron (1932-1945)
102 Jonste Verwikkelings
114 Die Sendinggemeente
117 Algemeen
134 Staat van Godsdiens vir Jaar 1951
138 Eeufees-Program: 9-11 Oktober 1953

Citation preview

eer ke

Do Maer

Ee, Ee EE E

ER. ie Ee

oi

i

Fo o o Es

EE

. e EEi EE RS

va Ee

v

sek

EE.

EE EE .

oe :

EE E E E E EE EE

EE . EE

ERsi

Eeufees-Bedenkboek Van die

Ped. Geref. Gemeente @ubdtsfoorn

Saamgestel deur

M. S. GREEFF

Ds. die

Tobias Johanmes van der Riet, eerste leraar van Oudtshoom

(1857—1879).

2—Oudtshoorn

VOORWOORD

jerdie taak is oorspronklik opgedra aan Ds. P. |J. Viljoen, leraar van Oudtshoorn. Hy het besonder belang gestel in die edenis van die dorp en die gemeente cn het gedurende sy dienstyd waardevolle inligting ingewin waarvan hy gedeeltes in die vorm

artikels in die ,Kango Kerkblad” gepubliseer het. Hy was dus

aangewese persoon om `n geskiedenis van die gemeente van shoorn op te stel.

ngelukkig is hy, weens die ongesteldheid van sy eggenote,

der om die opdrag uit te voer en is die taak uiteindelik, en ter elfder ure, aan die skrywer hiervan opgedra. ir laasgenoemde is dit `n behoefte om sy dank en erkentlikheid

etuig teenoor Ds. Viljoen vir die waardevolle inligting wat hy mel het en waarvan die opsteller ruim gebruik gemaak het. hierdie inligting sou sy taak feitlik onmoontlik gewees het. Dok wil die skrywer sy opregte dank oorbring aan Mej. C. A. t

wat al die nommers van die ,,Kango Kerkblad” nog in haar

het en wat hulle goedgunstiglik tot sy beskikking gestel het. eur is sy taak aansienlik vergemaklik.

t hierdie werkie mank gaan aan baie gebreke en weens sy

ptheid geensins kan aanspraak maak op volledigheid nie, erken

er ruiterlik.

Dit is egter die beste wat hy, met die tyd

ronne tot sy beskikking, kon doen.

s dank ook aan die kerkraad vir die voorreg en die eer om : werkie ten behoewe van ons Kerk te kon doen. DIE SAMESTELLER.

il

1

AAN DIE GEMEENTE VAN DIE HERE IN OUDTSHOORN Hartlik geluk, geliefde gemeente, met u honderdjarige bestaan!

Dit was `n honderd jaar van die goedertierenheid van die Here, en

daarom `n honderd jaar van uitbreiding en groei en geseënde werk-

saamhede, waaraan my vrou en ek ook ons beskeie aandeel gehad het.

Ons roep uit met die Psalmdigter: ,,Nie aan ons, o Here, nie aan ons nie, maar aan u Naam gee eer, om u goedertierenheid, om u trou ontwil.”

In die bestaan van die Godsryk is honderd jaar maar net `n oogwink. En tog, hoeveel gebeur vir en met die kortstondige mens in honderd jaar! Hoe het toestande, lewenswyse, bestaansmoontlikhede en bestaans

vorme verander! Aan die begin van die eeu afgeslote van die res van

die land met net enkele, byna onbegaanbare bergpasse; vandag

gebaande paaie in alle rigtinge en verbinding met die buitewêreld per

spoor en deur die lug; toe `n klein getal huisies rondom die kerkgebou;

is `n moderne stad met pragwonings, en grootse en sierlike kerkgeboue. Geslagte het gegaan en gekom.

'Toe ek op Oudtshoorn in 1913

gekom het, het nog `n hele aantal manne en vroue gelewe wat die

beginstadium belewe het en my veel daarvan kon vertel. Vandag het daardie 'ouer geslag almal verdwyn en my tydgenote het die ou

mense geword, met die sneeu van die jare op hul hoof. Dis die derde

geslag wat eeufees vier. Hulle grootvaders en grootmoeders, hulle

vaders en moeders was waardige mense wat goed gebou het aan volk en kerk. Ek hoop dat hulle in hul voetspore sal wandel en hul voor beeld sal volg in deeglikheid en godsvrug, en in die volgende honderd jaar nog beter sal bou. Aan die gemeente het God oor `n honderd jaar uitnemende herders en leraars gegee. Dink aan Tobias van der Riet, die grondlegger, die

man wat net die voltooiing van die pragtige kerkgebou kon sien, en toe gesterwe het. Dink aan G. W. Stegmann, die onverskrokke stryder en vurige prediker. Dink aan George Murray, die man van liefde, die herder by uitnemendheid. Dink aan hulle wat `n tyd lank saam met my daar gearbei het: Andrew McGregor, Sam Helm en C. V. Nel. Dink aan almal wat na my daar gestaan het. ,Dink aan julle

voorgangers wat aan julle die woord van God verkondig het; aanskou

die uiteinde van hul lewenswandel en volg hulle geloof na.” Ons het gelukkige jare op Oudtshoorn deurgebring. U het ons

in liefde opgeneem en deur die jare gedra en verdra. Ons harte gaan in belangstelling en liefde na u uit. Ons bede is dat die Here u op

buitengewone wyse op die feesdae mag besoek en u seën met die

uitnemendste van sy seëninge.

Mag die Here u seën en u behoed;

mag Sy aangesig oor u skyn en Hy u genadig wees; mag Hy sy aangesig oor u verhef en u vrede gee. p. N VILJOEN: Posbus 56, Heidelberg.

4 Desember 1952.

E BESTAAN HEILBEDES OP HONDERDJARIG afgod Janus. ee Januariemaand ontleen sy naam aan die na vore en die ander na een — te van hierdie afgod is sy twee gesig . toekoms. agter — starende op die verlede enin die gepas rs n sOOr - De heel dit By `n honderdjarige feesviering is eN e . verlede en houding in te neem betragtende die om voor dank Ed te VR l sovee toekoms. By ons terugblik is daar op elke moontlike ee . Daar was uitbreiding aan alle kante en gting van RE Op kerklike gebied het daar telkemaal afstisaaklik geword het as ie plaasgevind totdat dit uiteindelik selfs noodvan klein dinge is ed ep steeds groeiende dorp op te deel — die dag eurig gaan ge N llek tot 'n eeu van reuserresultate. Onwi en mis dis l tonee die op wat ltes gesta die daar tot hierdie stadium uit s EA sukse en ling ikke ontw agter die skerms vir die uitbreiding, woordelik was.

diakens en hu Ek dink aan al die leraars, ouderlinge,

ers van die te je eggenotes, en verder aan al die dierbare kind gedoen het. é an die deel ewe ekti resp hul as stilles in die land, entheid hulde bring. o ontslape leraars wil ek graag by hierdie gele ge Murray, ig ; Geor Di. n: geke Van hulle het ek drie se begrafnis het e op McGregor en C. V. Nel. Eersgenoemde Meiring na n BE J. Robertson bygewoon, waar wyle Ds Christus. Jesus van f” slaa die as het ys vererend verw

Geen won vd

ue van die gemeente dat hy sulke onuitwisbare spore op die gehe eeu van voorregte €n die met dan k gelu lik Hart agtergelaat het nie. ies! lik dat ea speed die toekoms tegemoet, is dit wens en mekaar hartlik sa werk en dogter gelukkig sal saamwoon, saam ng sal maak. liefhê en die Gulde reël getrou van toepassi geluk van die gemeente, ige omst toek die vir is lik saak nood e As liefd materialistiese Ad Die r. sbaa onmi dan is geestelikheid nog meer is tog d eë ente geme `n van omme rykd die en ig, dreig gedur Jesus Christus in u Mag goed. heils sy in fondse en geboue, maar in bly! er. Die blanke beskawing " dk is donker, baie donk die spel. Ek dink aan `n op is , Kerk N.G. die mee in Afrika, en daar twee persone Ft VI: ge Kersfeesboodskap van wyle Koning Geor

eid en vrees vervul die die ingang van `n lang en donker gang, onsekerh jou hand in myne en e: LÊ agtig sterkere sê aan die vrees

hart. Die in Syne stap Ons kom.” Geliefde gemeente, met `n bewende handheid. ,Manne, hou

e ewig af op die donkere toekoms, en die onbekend ies . lus) moed, ek glo God” (Pau die werk van ons ja ons, oor e hand ons van werk die stig Beve

hande, bevestig dit” (Moses). Geluk en Heilwense!

W. N. VAN DER MERWE.

iii GEMEENTE OUDTSHOORN 100 JAAR OUD! DIE GEDAGTES VERMENIGVULDIG

Ons het al een en andermaal die voorreg gehad om iemand te sien en geluk te wens, wat die geseënde ouder dom bereik het van 100 jaar. In die teenwoordigheid van so `n perso on vermenigvuldig 'n mens

se gedagtes onwillekeurig. Jy dink aan die werk, wat daardie twee verrimpelde hande verrig het; aan die tonele wat daardie twee oë gesien het;

aan al die lief en leed wat daardie ou hart belewe het. In die lewe van `n mens is 100 jaar lank. Maar `n gemeente is nog lank nie so oud as hy 100 jaar is nie. Daar is meer as 40 gemeentes in ons land wat ouer is as Oudtshoorn.

Tog is dit `n feesgeleentheid, wat die harte van almal wat dit belewe

met dankbaarheid en blydskap moet vervul.

Die stigters en grond-

lêers van die gemeente rus almal van hul arbeid. Vir godvresende manne en vroue van 100 jaar gelede was dit daardie ,,die dag van kleine dinge”. In die loop van die tyd het in die vrugbare vallei van die

Karoo en aan die voet van die majestueuse Swartberg ontsta Klein an een

van die mees snelontwikkelende gemeentes van die N.G. Kerk

Kaapland. Ononderbroke is die ewige Woord van God aan die van een

geslag na die ander gebring; in tye van teenspoed om die harte te vertroos en te bemoedig; in tye van buitengewone voorsp oed om tot versigtigheid en nederigheid aan te maan. In die loop van die eeu

het die dodeakkers van die gemeente ook een na die ander te klein geword. (Ook in die vallei tussen die Swart- en Outeniguaberge

het die dood geheers!

Van die Moedergemeente is in die loop van die tyd sewe

dogtergemeentes afgestig, en dit gaan met almal goed! Hul bestaan

en welvaart sal seker ook die feesvreugde van die moeder verhoog Waardige manne het die kerk en in die kerkraad gedien. Van . hul nagedag tenis en hul gewaardeerde werk gaan daar besieling uit. Hulle

het onuitwisbare spore afgedruk. Maar daardie spore dui ook die Daar is `n heilige erfenis om te bewaar; daar is `n grootse taak om te verrig. Aan die geestelike gebou van die gemeente mag nie met minderwaardige materiaal gewerk word koers aan vir die toekoms.

nie. Laat die gebed, offervaardigheid en eensgesindheid die geestelike lewe in die gemeente ook in die toekoms gesond bewaar. Onverganklike dinge soos geloof en liefde sal ook vir die toekom s die seën van die Here aan die gemeente verseker. Waar u by die fees geleentheid onwillekeurig sal terugkyk, kan u ook met vrymoe digheid vorentoe kyk; maar moenie vergeet om ook boontoe te kyk nie. My cggenote en ek wens u hartlikgeluk, en bid u die seën van die Here

toe op die feesviering en ook vir die toekoms. J. S. THERON, V.D.M.

1V

EK DINK TERUG AAN OUDTSHOORN `n Mens kan nooit aan `n Kerk of gemeente van die Here dink

nie of jy dink ook aan die omstandighede, W.O. SO 'n gemeente

optree. Trouens vir my lê die waarde van die Christelike godsdiens . juis daarin dat dit sy betekenis nie net binne streng godsdienstige

perke nie, maar op alle terreine van die lewe openbaar.

As ek dan terugdink aan die Oudtshoorn N.G. Gemeente, by hierdie mylpaal in sy geskiedenis, dan dink ek ook aan meer Aa as net die spesifiek Kerklike aangeleenthede. Veral `n kerk o gemeente in `n stad tree altyd op in `n kring wat breër is as sy eie. Daarin word hy beinvloed en oefen self ook invloed uit. Die Oudtshoornse samelewing dra al sedert lange jare die eien-

skappe van `n Stad, maar hierdie kenmerke was altyd lieflik es seer deur `n tipe mens met `n sterk Christelike plaas: of boere-karakter.

Die persoonlikhede van `n Langenhoven en van mense wat op kerklike en opvoedkundige terreine leiding gegee het, het die Afri kaanse deel van die samelewing nooit minderwaardig laat voel nie.

Inteendeel het hulle steeds prestasies van hoë gehaltegelewer. Die rol wat die ou C.].V. gespeel het om volwasse opvoeding te behartig, kan nie bereken word nie.

'

Oudtshoorn ken ook sy periode van geweldige ekonomiese opbloei

en die noodlottige terugslag daarna. Ek dink ook aan die periodieke droogtes wat soos kanker gevreet het aan die bestaan van baie om daar, na goeie reëns, weer te vind dat die ou Klein Karoo n lushof is en `n kragtige ekonomiese herstelvermoë het. Die spore van

weleer se uiterste voorspoed en daarna die noodlottige depressie, nl.

| die tekens van spoggerige rykdom aan die een kant en pynigende

armoede aan die ander kant, is nou nog duidelik kenbaar. Daar was

armes wat te seer onder die besef van armoede gelewe het en nie die moed gehad het om by jou voordeur aan te klop nie — hulle het

agterdeur toe gestap. Dit het vir elke nuwe inkomeling seergemaak. Daar was ook armes wat ryk gebore was en wat soos baie ander

armes, gebore was om nie arm te wees nie. Hulle het teen enige koste die blink kant bo gehou. Daar is ook die nog steeds vreugdevolle feit, nl. dat daar een plek was waar arm en ryk nie | net saam gekom het nie, maar ook saam tuis gevoel het — in die Huis van God!

By hierdie middelpunt van die Afrikaanse lewe is bewaarheid Wat ek aanvanklik gesê het, nl. dat die Kerklike lewe in die alle: daagse gebeurtenisse gereflekteer word. Dit is welbekend dat die Opkomste Kerk toe en die kollektes Sondae groter was gedurende die

donker jare van droogte (veral 1926-29) as toe geld daar te voet op Straat gestap het. ,

|| Soos daardie outydse kerkgebou van binne bereken was om `n stemming van aanbidding te skep, so het daar rondom die ou dof-vale Klip-kerk `n gemeentelike trots ontwikkel wat die gemoed van hele

V

vi

destydse gemeentes lieflik op een punt saamgesnoer het. So bly ook onvergeetlik die baie kinderlike gesprekke met God (want so wil ek graag hul gebede noem) van vrome vaders en moeders in die

gemeentelike bidure.

kolos van `n gemeente saamgetrek het, was iets wat altyd besoekers

verstom laat staan het.

Waar hierdie ou gemeente nou tot vier aparte en nuwe eenhede ontwikkel het, neem ek aan dat die ou Moeder, versier met tradisie

en Kerklike trots, self `n proses van verjonging ondergaan het. Want hoewel `n trotse tradisie `n wonderlike uithou- en behou-krag het,

het dit ook die neiging om nie genoeg met nuwe vereistes rekering

Dit is vir my duidelik dat God ons sif, dat Hy ons ook

uitdrywe tot aksie, en dat Hy vir ons groot werk het in `n splinter-

nuwe Suid-Afrikaanse wêreld. Die eise van evangelisasie eis nie net al meer geld en mensemateriaal buite ons eie Volkslewe nie, maar ons word bewus ook van `n evangelisasietaak binne ons eie volks-

geledere. Ek sien

ook

geen

ander

eventuele

oplossing

van

die

kleur-rasseprobleem wat Oor Ons hang nie, as dan dat ons dit deur evangelisasie in woord en daad moet aandurf nie. In die ure van ons hoogste nood sal dit maar weer die Sarel Cilliers

wees wat deur God heen ons moet red.

As ek dan so terugdink aan Oudtshoorn, dan is my bede: Mag

die Oud- Moedergemeente van Oudtshoorn by hierdie geskiedkundige moment van `n honderdjarige bestaan besiel word met visie wat

haar opnuut laat toewy aan die hoë roeping van God vir die moontlike honderd en meer jare wat voorlê. J. G.

George.

Nie een is ii die gebied van die sending, armesorg, ens. veel ; er Gods leiding met seën verrig nie, maar ook is `n gemeente ostelik opgebou wat sy God, sy kerk en sy Bybel liefhet. Pe

Die Nagmale van Oudtshoorn se gemeente

het op my jong gemoed indrukke gemaak wat sedertdien cn steeds vrugbaar ingewerk het op die gemeentes wat ek daarna bedien het. Die dankfeeste van `n reuse-gemeente waarin 15 en meer diakens. vroue met hul mans en ander helpers as soveel spanne opgetrek en die

te hou nie.

`n Hegte fondament is gelê waarop die aged met die besieling Jede geput, met blydskap kan voortbou. j

LOCHNER.

$ November 1952.

BOODSKAP VAN DS. W. C. DE SWARDT Die albestierende God het in sy wyse raad beskik om ook die gemeente Oudtshoorn as `n juweel in die kroon van die Here Jesus

te plaas. By hierdie honderdjarige feesviering kan die gemeente met diepe dankbaarheid teenoor die genadige Bonds-God terugkyk op die wagters op Sionsmure wat as middels in Sy hand gedien het om die uitverkorenes vir die. Koninkryk van die hemele in te

samel.

Daar is die ry van vrome en bekwame manne én vroue wat in

die werksaamhede van die gemeente hulle plekke waardiglik beklee

jie geloofskrag gesterk uit die gemeenskap met God es nt die waters van die lewe wat uit die se van die Eeue vloei, ikking aan Sy strydende kerk op aarde.

d

$ sdfi EE. gevolg van geestelike wasdom en rypheid sowel ! atuurlike aanwas van lidmate uitbreiding gewees, sodat die Mee God dank vir die dogtergemeentes wat RE jes haar hulle geestelike kinders vir die Koning van die Ker i gemeente het seuns en dogters gegaan W at `n besondere it hierdie fe

it

Mo ms in die diens van hulle God, kerk en volk. Vi

sde

is dat hierdie Skrifwoord in die lewe van die gemeente daagliks

vul word: Jes. 43 .21— Die volk wat Ek vir My geformeer hulle sal my lof verkondig.

BOODSKAP VAN DS. |. ]. SIEBERHAGEN is

jt

vir

my

`n voorreg

om `n boodskap van gelukwense aan

" es met sy honderdjarige bestaan te stuur. Oudtshoorn is my eerste liefde, die gemeente waar ek die ie ervinding in die hoogste roeping, nl. die AE on

oen.

Met dankbaarheid dink ek terug aan leiding wat ek

van

j ouere leraars en `n simpatieke Kerkraad ontvang het. i on aan Ryk verlede. ryk `n met gemeente `n is n Oudtshoor ding op geestelike en tydelike gebied. Meer as een storm d die gemeente gegaan, daar was skraal jare en daar og se daar was tye van stryd en van vrede. Steunpilare N om gaan, maar die gemeente self het altyd sterker en

lewens

rd.

Ditis el dat in die toekoms hierdie Moeder onder die ntes in die Klein-Karoo altyd `n ereplek in die Kerk en ' mag inneem.

NAd Gad van vrede julle volkome heg mik en ig julle gees en siel en liggaam geheel en al onberispelik ewaar by die wederkoms van onse Here Jesus Christus. rd BOODSKAP VAN DS. ]. W. W. DU PREEZ aar die N.G. Gemeente Oudtshoorn, sy honderdjarige bestaan nk, en aan my as oudleraar die voorreg vergun word on n

boodskappie vir die geleentheid te stuur, wil dit my voorkom

ek geen beter boodskap kan stuur as die drie gedagtes wat so

Vil

vii

GELUK EN SEËNBEDE

sterk na vore kom in die woorde van Matt. 17:17 Bring hom vir My hier”.

Hartlik geluk met u heuglike feesgeleentheid. Die eeu wat verby is, dra gewis die vrug van genade. 'Tydens ons verblyf onder Uu was die spore van getroue, waardige manne en vroue nog duidelik en vars. (Groot persoonlikhede en toegewyde karakters spreek nog na hulle dood. Hulle godsvrug leef. Gedurende 100 jaar is die heils-

Die Here Jesus het net van die berg van verheerliking af terug-

gekom; en toe Hy in die dal van die gewone lewe kom, vind Hy

sy dissipels doenig met `n maansieke kind wat hulle in eie krag wou

probeer genees, maar hulle kon nie. Hy spreek sy dissipels toe hard

aan met die woord: ,O, ongelowige geslag .... Bring hom vir My hier.” In die maansieke kind het ons `n beeld van die sonde en ongeregtigheid wat `n houvas op die wêreld gekry het; en sodoende 'n mag oor die wêreld en veral in ons tyd `n heerskappy uitoefen. Net so min as wat die maansieke kind uit die greep van sy siekte kon loskom, net so min kan die wêreld uit die greep van die sonde

ontkom.

|| boodskap verkondig tot redding van sondaars en tot opbouing van | die gelowiges.

| basuin weerklink nog onvervals. Veel is ook gedoen vir die sending en die opvoeding, terwyl gesonde groei en snelle uitbreiding hulle | beslag gekry het in die afstigting van etlike dogtergemeentes. Mag die beeld van die gelowige ook op die gemeente heerlik van toepassing wees— `n boom geplant langs waterstrome, en wat sy vrugte gee op sy tyd. Mag u `n lieflike geur van Christus wees,

Maar die wêreld het ook geen raad nie, en wend hom

magteloos na die Kerk van Christus in die hoop om raad en hulp

te vind. lmmers so het ook die ouers van die maansieke kind na die dissipels gekom. Die wêreld verwag van die Kerk leiding uit sy nood.

Maar die dissipels toon ons weer die onmag van die Kerk van Christus as dit sonder Christus wil optree. Toe die Heiland by hulle

kom, moes daar verwytend van die dissipels gesê word: ,,Hulle kon hom nie genees nie”. Die Kerk as sodanig kan nie die verlangde genesing vir die wêreld se veelvuldige kwale wat die gevolg van

of soos die hernude heiligdom in die visioen van Esegiël, waaruit

strome van lewende waters vloei.

tot die getal van gelowiges, deur die oorvloedige vrug van die Heilige Gees en deur vol nette. Mag die arbeid van leraars en kerkraad meewerk tot behoud van ons kosbaarste geloofserfenis,

||

van huis-eie, kerk-eie en volks-eie. Mag ook kerklike volkslewe, soos

in die verlede, in mekaar wedersyds `n rigtinggewende stroombedding vind, tot eer van God. A. P. TREURNICHT.

Daarom kon ook ons in die uiterlike

organisasie, roem, sieraad en prag niks doen om die wêreld te help red nie. Siele sal verlore gaan ten spyte van alle uiterlike skoonheid, en die vroom belydenis van ons Kerk met die beste predikers en die mooiste eredienste. Ons het hier `n beeld van menslike onmag. Aan die ander kant bring ons hier `n beeld van Goddelike Almag.

Die Here Jesus sê:

Mag die diensknegte en diens

| maagde van die Here voortdurend verkwik word deur die toevoeging

sonde en ongeregtigheid is, aanbring nie. Daarom het die Roomse Kerk wat Christus nie as die krag van die geloof aanvaar nie, ook gefaal in al sy pogings.

Dit was `n reuk van die lewe tot die lewe en van

die dood tot die dood. Die kandelaar staan nog op sy plek en die

,,Bring Hom vir My hier”, en terstond skeur

die bose gees die seun en verlaat hom. Daar is geen bose gees of magte wat te sterk is vir die Seun van God nie. Die dissipels as die Kerk van Christus moes net leer om nie in eie krag te werk nie; maar hul moeilikhede na Jesus te bring. So moet ons vandag leer om al die probleme waarmee ons te kampe het, al die moeilikhede

BOODSKAP AAN DIE GEMEENTE OUDTSHOORN TYDENS EEUFEES 1953

|

Dit is vir my `n besondere eer en voorreg om u met u honderdjarige bestaan toe te roep: Van harte geluk, gemeente van Oudtshoorn! `n Beu van genade is verby. ,Dink aan die hele pad waarlangs

| die Here jou God jou nou 100 Jaar lank gelei het.” Deut. 8:2. Vir die huidige feesviering:

Offer dank aan God en betaal

jou geloftes aan die Allerhoogste.” Ps. 50: 14.

Met die oog op die toekomstige roeping en taak van die gemeente: sMag die God van die Vrede .... julle volmaak in elke goeie werk,

van `n sondige wêreld, na die voete van Jesus te bring. Die krag van die Kerk van Christus 1ê nie in Organisasie of in eie krag nie;

om Sy wil te doen, deur in julle te werk wat welbehaaglik is voor

ook die gemeente Oudtshoorn besiel om vir die toekoms al hul

van die strydende Kerk van die Here op aarde, sodat u eenmaal 'n deel sal uitmaak van die triomferende Kerk van Christus.

maar daarin dat ons ons afhanklikheid van Hom gevoel en met al ons node na Hom toe kom. Hy is die almagtige wat deur ons wil oorwin en die wêreld wil red. Mag die lesse van `n honderd jaar probleme na Jesus te bring.

Hom deur Jesus Christus aan wie die heerlikheid toekom tot in alle ewigheid.” Hebr. 13:20, 21. Mag u as gemeente altyd u plek waardig wees in die geledere

8—Oudtshoorn

ef G VISSER.

ix

X

nie, toe hulle hul eie gemeente kon hê, hulle eie predikant

GELUKWENSE

`n Eeufees! Wat `n voorreg.

Wat `n geleentheid

tot nadenke, tot dankbaarheid en blydskap, en hernude toewy ding. `n Honderd jaar gelede het die eerste lidmate van die Gemee nte in geloof en vertroue op die Heer en besiel met geestelike ywer die Gemeente gestig, en as hulle vooruit kon sien wat u vandag op terugkyk, hoeveel rede tot aanbidding van die Heer. sou hulle nie vervul het nie. Nou is dit u voorreg. Dink aan u voorga ngers. `n Enkele Gemeente is hier gesit en dit het aangegroei tot sewe sterk Gemeentes. Daar was wonderlike hoogtepunte in die verled e was die middel waardeur talryke siele na die en die Gemeente Daar is `n wolk van getuies in die ewigheid vandaVerlosser gelei is. g. Daar was ook die oomblikke toe

die geestelike kers flou gebrand het en, storm s oer die Gemeente getrek het, maar alles het gedien tot die vorming van die Gemeente.

En vir die

toekoms? Tydsomstandighede is dreigend vir die Kerk van Christus maar Hy, die Koning van die Kerk, regeer en sal regeer tot die einde toe. Kyk nie na uself nie, maar kyk op na Hom en bou op Hom. Daarom dan, terwyl ons `n groot wolk van getuie rondom ons het, laat ons ook elke las aflê en die sonde

Wat Ons so maklik omring, en met volharding loop die wedloop wat voor ons lê, die oog

gevestig Op Jesus, die Leidsman en Volei nder van die geloof.” (Hebr. 12:1, 2)

Hartlik geluk met die besondere gebeurtenis.

Mag

dit vir u as Gemeente `n tyd van vreugde en geestelike inspirasie wees. Mag die Heer u ryklik seën en u steeds `n krag en `n lig maak rondom u. N. J. $. VAN DER MERWE.

DIE EEUFEESVIERING VAN DIE GEM EENTE OUDTSHOORN Waar ons as `n gemeente vanjaar terugkyk op

die geskiedenis van honderd jaar, kan ons nie anders as om met dankbaarheid te dink aan toegewyde leraars en waardige kerkraadsl

ede wat van tyd vot tyd hulle onbaatsugtige kragte aan die gemeente gewy het pie. Dit was `n voorreg van die gemeente om van die dienste van sulke

waardige en diepgeestelike manne te kon gebru blywende indrukke nagelaat en hulle spore wordik maak. Hulle het vandag nog in die gemeente gevind. Alhoewel die vroegste pioniers reeds in 1750 hierdie strek bereik het, is die gemeente van Oudtshoorn eers 11 Oktober 1853 gestig. Wat het dit nie vir hierdie pionie rs, wat vroeër hulle

kerklike voorregte op Tulbagh, later op Swellendam en nog later op George, agter die byna onoorkoomlike Outeniguaberge moes geniet,

beroep en hulle eie Kerk kon bou, al was dit onder moeilike nsiële omstandighede? Wat het daar nie alles in die honderd

: vanaf daardie datum plaasgevind nie?

As ons die vooruitgang, nie alleen op materiële gebied nie ed

op maatskaplike, opvoedkundige, kerklike en godsdienstige gebie arneem, kan ons nie ons oë sluit vir die veelvuldigeinvloed wat s Kerk op die samelewing uitgeoefen het nie. Die Kerk ot rou

aan sy hoogheilige roeping. Aan die Hoof van die Ker

| toe ons dankbare aanbidding vir geestelike seën, waarmee Hy gemeente gedurende die afgelope honderd jaar besoek het.

| `n Groter taak wag in die toekoms. Manne en vroue pi ur die Kerk toegerus word, om staande te kan bly waar die vyande

'n Christus sal probeer om Sy kerk te vernietig. Moeilike tye staan die deur, maar dit is nie nodig om te vrees nie, want ,As God

ons is, wie kan teen ons wees?” Die toekoms gaan ons vol oue in, want — ,,Rondom Jerusalem is berge”. DS.

D.

DE

JAGER.

INHOUDSOPGAWE Bladsy

Boodskappe Die Voorgeskiedenis

Die Stigting van George Eerste Geestelike PEREDE van die DE van

Oudtshoorn

i

id

Afstigting van die Gemeente Oudtshoorn | Dienstyd van Ds. Tobias Johannes van der Riet Die Dienstyd van Ds. Van der Riet — vervolg

Dienstyd van Ds. G. W. Stegmann Dienstyd — Ds. George Murray Dienstyd van Di. A. McGregor en P. ]. Viljoen ,

Dienstyd van Ds. ]. S. Theron (1932—1945) Jongste Verwikkelings

Die Sendinggemeente Algemeen Staat van Godsdiens vir Jaar 1951

Eeufees-Program: 9— 11 Oktober 1953

1 17 26 37 AT s7 73 89 102 114 117 14 138

HOOFSTUK 1 DIE VOORGESKIEDENIS "Toe Jan van Riebeeck in 1652 die boom van die

beskawing in die Suidelike hoek van Afrika geplant het, sou dit nie baie lank duur nie voor die saad begin versprei het in verskillende rigtings na die binneland van Suidelike Afrika: en dié saad, gedra op die vleuels van die Voor” sienigheid, het ook in hom omgedra die vrug van die Christelike godsdiens, wat as onafskeidbare deel van die beskawing, tot die uiterste hoeke van ons land gevoer sou word. EERSTE PiONIERS: Dis `n welbekende geskiedkundige feit dat ons voorouers op hulle omswerwinge feitlik nooit geskei was van hulle Bybel nie en dit verklaar, onteenseglik,

waarom daar by hulle so selde sedelike agteruitgang, verbastering of ongeletterdheid gevind is. Waar die Woord van God gegaan het, is daar ook mettertyd die behoefte en noodsaaklikheid gevoel vir `n plek vir aanbidding en gemeenskaplike bearbeiding. (Gevolglik is daar mettertyd gemeentes gestig en godshuise opgerig om in daardie behoeftes te voorsien. Ongeveer `n eeu na die volksplanting aan die Kaap kon die boere al onderskei word in graan, wyn” en veeboere.

Vir die eerste twee genoemdes het die `Westelike Provinsie, met sy gereelde reënval, genoegsaam geleentheid en ruimte gebied, maar vir die kuddes van laasgenoemde moes altyd weiding en gevolglik meer ruimte verkry word; en so het die veeboere altyd verder na die binneland ingeskuif. Reeds in 1667 het `n ekspedisie uit Kaapstad in

aanraking gekom met die Gourikwas, waaraan die naam

Gouritz vandag nog herinner. In 1668 het blankes vir die eerste keer die Attaguas besoek van wie die naam Attaguas” kloof (die teenswoordige Robinsonpas) natuurlik afkomstig

is:

”

`n Taamlik sterk ekspedisie onder Vaandrig August Fredrik Beutler het op Dinsdag, 1 Februarie 1752 uit Kaapstad vertrek om die land te ondersoek tot by die Keirivier.

Die outoriteite was blykbaar bevrees vir die

Attaguas wat destyds beskou is as die sterkste en mees oorlogsugtige van die Hottentotstamme in hierdie geweste.

Dat hulle vrees ongegrond was, blyk uit die feit dat die eerste boere hulle in 1752 in hierdie dele al gevestig het. Wat dan van die oorlogsugtige en roofsugtige Hottentotte? Hulle was wel daar aan die begin van die 18de eeu maar hulle mag is gebreek deur `n epidemie van pokkies wat in

1713 in die Kaap uitgebreek en verwoesting en dood onder die inboorlinge gesaai het, selfs tot diep in die binneland. Nogtans het dit moed en taaie volharding vereis van die kant van die eerste intrekkers om hulle hier te vestig,

want die land het blykbaar gewemel van gevaarlike roofdiere soos leeus, tiere, ens., terwyl die verraderlike Boesmans maar

altyd op die loer gesit het om te roof en te vermoor, net waar hulle kon. Voorttrekkende op hulle soektog na weiveld vir hulle diere het die veeboere al dieper die land binnegedring. Waar hulle egter ook al gegaan het, daar het hulle hul bevind op

grond wat aan die Kompanjie behoort het van wie hulle

dit moes leen of huur. Vir `n jaarlikse huur van 24 riksdalers (£5) kon enigeen `n plaas huur van drieduisend tot ses”

duisend morge wat dan `n leningsplaas genoem is. Die huur

moes van jaar tot jaar hernu word en elke keer is daar So `n offisiële kwitansie of permit aan so `n huurder uitgereik. Mnr. Graham Botha verskaf ons interessante inligting op hierdie punt. Volgens hom het Nicolaas Prinsloo in

1756 `n plek gehuur wat op die leningsertifikaat Klippe Drift genoem word. ln 1765 bewoon Ockert Heyns die plase Goede Hoop en Groot Doorn Rivier. In 1759 word die plaas ,,Kruis Rivier over de Oliphants Rivier aan de

Cango” aan Johannes Strydom toegeken en dit is dan ook die eerste keer dat die naam ,,Cango” in hierdie geweste voorkom. (Gedurende daardie selfde jaar word Philippus du Preez vergun om ,,te Voorbedacht aan de Cango” te

gaan woon, terwyl hy reeds drie jare tevore `n plek aan die sMatjies Rivier” ontvang het. In 1760 word `n aantal

3

n Rivier” in besit geneem soos ,,de Cango aan de Door

feit dat die f” Claas Eroblelar Van belang is die Is. Grobbelaarsrivier waarskynlik na hom genoem em ,Nooyt e daardie tyd word ook in besit gene

Gedurend die weduwee Gedag aan de Cango over de Zwartberg” deur Rivieren in de van Johannes Lodevicus du Preez; ,Iwee Groen Rivier Cango” deur Christoffel Bergman wat ook

in de Cango” bewoon het.

j

Cango” Hermanus Steyn het ,Combuis aan die

Tm.

in

Olivier in dieselfde jaar in besit geneem terwyl Ockert onder oed Arm op om het 1765 `n verlofbrief uitgeneem guas Atta agter r Rivie s hant de Sandplaas dicht aan die Olip ” te woon.

sei,

hierdie dele g. hierdie gegewens blyk dit duidelikdat ente van geme die al byna `n eeu voor die stigting van ten spyte is, on (Oudtshoorn deur etlike boere getem en bewo gvuldige meni die an die woeste aard van die omgewing en hulle van lik gevare waaraan hierdie pioniers elke oomb lootgestel was. voorouers onder sulke omstandighede hier op g. en hulself die voorposte van die beskawing staande gebly onder” laat geld het, getuig nie alleen van n onverskrokkevan 'n nemingsgees en taaie volharding nie maar ook hier gelei onwrikbare geloof in die Voorsienigheid wat hulle van die het om die lig van die beskawing in die duisternis barbarisme in te dra. awing Hulle was nie alleen die vaandeldraers van die besk van het geërf hulle wat iens nie maar ook van die godsd Geus en Hugenoot.

oor die "Tereg merk Ds. Viljoen in een van sy artikels ver rnis, wilde `n ln Ou geskiedenis van Oudtshoorn op: het tog En on. gewo uit mekaar, het ons eerste ouers hier e naast hulle was hulle nooit verwilder nie. Vir jare lank kant predi geen het nd Kerk op Tulbagh. So ver ek kan uitvi En ooit hierdie geweste tussen 1750 en 1800 besoek nie. saam e mens baie tog vind ons nergens vermeld, dat hier getal gelewe het sonder `n wettige huwelik nie, of dat die e het Hull ongedoopte kinders buitengewoon groot was nie. en hier nie veel kennis met hulle hierheen meegebring nie, n skool van was daar in die begin natuurlik geen sprake

4

nie. En tog verloor hulle die bietjie kennis nie, maar deel hulle dit mee aan die nageslag. In die wildernis, sonder skool of onderwyser kon die groot meerderheid tog altyd

5

Bybel. Hulle het almal net een Boek meegeneem die wilder

gestig. As daar vir die heidene gesorg kon word, waarom dan ook nie vir hulle nie? Buitendien was die ekonomiese beleid van die Oos-Indiese Kompanjie ook van so `n aard dat dit die ontevredenheid tot kookpunt toe gevoer het. In `n gees van radeloosheid het die burgers van Swellendam sake in hulle eie hande geneem en is, op 18 Junie 1795, die Republiek van Swellendam

wat hiertoe bygedra het, was die altyd terugkerende dag van

gehad het om, weliswaar maar net vir `n paar maande, deel

lees en skrywe.

shHoe moet ons dit verklaar? Ons kan maar net gis.

Tog meen ek, dat dit in die eerste plek te danke is aan die

nis in, maar dit was dan ook die Boek der Boeken'.” Daardie Boek het hulle gelees en deurlees. Die tweede saak,

die Heer. Daardie dag het week na week iets verstandeliks,

iets geesteliks, iets hemels in hulle lewe gebring. Verder het hulle kerk meegewerk om dié wonderwerk tot stand te bring. Geen ouer kon die gedagte verdra dat sy kind ongedoop moes opgroei nie. En hulle het goed geweet, dat die kerk sou weier om die kind te doop as man en vrou in Ongeoor loofde verhouding tot mekaar lewe.” Vir regeringsdoeleindes het hierdie dele van die Kolonie

vanaf 1745 onder die Drosdy van Swellendam geval en dié

toestand van sake het voortgeduur tot 1811 toe die Drosdy van George daargestel is. Gedurende hierdie tydperk is die geskiedenis van Oudtshoorn nou saamgevleg met dié van Swellendam. Die burgers van laasgenoemde het `n vasberade stryd aangeknoop met die Politieke Raad vir die verkryging van `n eie predikant en kerk, `n stryd wat op waardige maar besliste wyse gevoer is. Die redes vir hulle versoek om `n eie kerk en predikant was gegrond op die feit dat hulle onder bestaande omstandighede verplig was om alleen met die grootste opofferings en ontberings die kerklike voorregte van die Nagmaal en die Doop kon geniet, aangesien hulle daarvoor `n moeisame en tydrowende tog moes onderneem na die Kaap of Stellenbosch, `n onderneming wat vir baie `n totale onmoontlikheid was. Hulle pogings het egter misluk. Om hulle groeiende ontevredenheid te vererger moes hulle toesien hoedat daar vir die heidene feitlik in hul midde, Op geestelike gebied gesorg is, want in 1737 is daar deur die Duitse Sendeling, Georg Schmidt, van die Morawiese Broederkerk,

op Baviaanskloof (die latere Genadendal) `n sendingstasie

uitgeroep.

So het dit dan gebeur dat ook Oudtshoorn die geleentheid

van `n republiek te wees! Met die oorname van die Kaap deur die Regering van Engeland en met die vooruitsig op `n gelukkiger toestandvan sake as gevolg van gunstige voorwaardes, het hulle griewe ook verdwyn en het die republiek sy kortstondige bestaan beëindig. ' Een van die eerste vrugte wat hulle sou pluk onder die veranderde omstandighede, was dan ook die verkryging van `n eie kerk en predikant en is in 1798 die gemeente van Swellendam gestig, met Ds. Von Manger as eerste predikant. Dit is waarskynlik dat hy ook, as leraar van Swellendam, hierdie dele opgesoek het. Hy en Ds. Schutz (1803-1813) was dus blykbaar die eerste predikante wat die Evangelie in hierdie geweste verkondig het.

1

verminder is nie.

'Tog het ons vanaf hierdie tyd verteen

woordiging in ons eie bestuur gehad.

In Sy Van Raubenheimer en De la Rey weet ons min.

Ds. artikels oor die ou geskiedenis van Oudtshoorn vertel ag HOOFSTUK

vand Viljoen ons ,,dat sekere plase aan Moerasrivier tot imer enhe Raub e seker t toe nog vry van wegbelasting is omda r Kaffe die van een in hom baie verdienstelik gemaak het

IM

oorloë. As beloning is genoemde plase toe aan hom toegeken, is, vir altyd vry van wegbelasting. Of dit nog die geval skyn waar was hy kan nie met sekerheid gesê word nie, maar

DIE STIGTING VAN GEORGE

lik ons heemraad.” die Onder die wakkere bestuur van Van Kervel is

In 1777 het die Oos-Indiese Kompanjie `n handelspos gestig in Outenigualand naby die Swartrivier, maar geen nuwe distrik is gevorm nie. Na aanleiding van `n verslag wat opgestel is deur Luit.-kolonel. Collins wat op `n ontdekkingsreis uitgestuur is, het Graaf Caledon op 23 April 1811 n proklamasie uitgevaardig waarin, onder meer, die volgende voorkom: 1. `n Nuwe Drosdy sal gevorm word van daardie deel van die Drosdy van Swellendam wat aan die oostekant van die Gamka- of Gouritzrivier lê.

skilderagtige dorp, George, uitgelê. Die twee hoofstrate sou mekaar met `n reghoek kruis en die strate sou tweehonderd voet wyd wees, terwyl aan weerskante `n ry bome geplant sou word. Watter groot so seën sou dit gewees het as al die strate in OS dorpe oordeelkundig uitgelê was as in die geval van George! Hoe en skilderagtig sou ons dorpe nie daaruit gesien het nie, e hoe gerieflik sou dit nie gewees het vir ons moderne drukk motorverkeer nie!

2. Die nuwe Drosdy sal, ter ere va j Vors, word die Drosdy ese ig

Uit hoofde van sy karakter kon `n mens dan ook verwag dat Van Kervel `n lewendige belangstelling sou toon in die

3. Die Drosdy George sluit in die volgende veldkornet skappe: (a) oor Gouritzrivier; (b) Outenigualand; (c) Plettenbergbaai; (d) die Attaguaskloof; (e) Voéor-Langkloof; (f) AgterLangkloof; (g) Olifantsrivier; (h) Bo-Olifantsrivier; (i) Die Kango. 4. Die Landdros sal sy verblyf hê op die Goewerments” pos in Outenigualand, alwaar opdrag gegee sal word om tot die bestaande geboue toe te voeg na dit nodig mag blyk.” So het die bestaande George dan tot stand gekom. Die

Sorg godsdienstige aangeleenthede van die mense wat aan sy

toevertrou is. Deur sy onmiddellike bemoeiing is daar dan ook dadelik by die bevoegde gesaghebbendes aangedring op . die stigting van `n gemeente, met George as middelpunt

Dis deur sy toedoen dat die Drosdy van George en die gemeente van George feitlik gelyktydig tot stand gekom het,

so want reeds in 1812 is Ds. Tobias Johannes Herold wat

pas uit Europa gekom het, na voltooiing van sy studies, deur die Goewerneur tot leraar van (George aangestel. Gedurende daardie tyd en tot 1843, het die Kerk onder die direkte bestuur van die staat gestaan. Daarom is hy deur die Goewerneur aangestel en is sy salaris uit die landskas betaal. Ook moes al die diakens en ouderlinge deur die Goewerneur goedgekeur word.

eerste Landdros was Adrianus Gysbertus van Kervel, `n

uiters bekwame en vêérsiende persoon wat blykbaar geseën was met wye mensekennis. Van belang vir hierdie geweste A. Raubenheimer en P. A. de la Rey, die wyke Attaguas kloof en Kango verteenwoordig het. . So het die regeringstelsel langsamerhand nader aan hierdie dele gekom. Dit het egter nog nie meegebring dat die gevare en ongeriewe waaraan ons voorouers blootgestel was, aansienlik

ENERe

is die feit dat twee van die ses heemrade wat benoem is, al.

8

PLAASLIKE BESTUUR EN DIE KERK Die bestuur van `n distrik soos Swellendam of George was in daardie dae nog onder `n landdros, bygestaan deur ses heemrade. Die landdros is aangestel uit hoofde van die posisie wat hy gevul het en die aansien wat hy geniet het, terwyl die heemrade aangestel is uit die mees gesiene manne in die distrik. Die raad het maandeliks vergader om siviele sake te verhoor en dit was sy plig om die goeie orde te handhaaf en ook om op te tree as `n distriksraad belas met die instandhouding van die openbare weë, die verdeling van water ens., en om inkomste te vind vir die staat deur die oprigting van koringmeule ens. na gelang van die geografiese en ekonomiese aard van die distrik. Hulle was ook belas met die insameling van `n vaste jaarlikse belasting van die inwoners van hulle distrik.

`n Belangrike funksie van die raad was die mag wat hy besit het om die burgers te dwing om waens, trekdiere en slawe te verskaf vir die verrigting van een of ander taak van algemene belang. Aangesien die bou van `n kerk beskou is as `n saak van algemene belang, is dit onderneem en uitgevoer onder toesig van die landdros en heemrade met geld geskenk deur, of voorgeskiet uit die landskas. Na aanleiding hiervan is dit dan ook te verstaan dat die Landdros, Van Kervel, bygestaan deur Ds. Herold, die

saak van die oprigting van `n kerkgebou en `n pastorie, by die destydse Goewerneur, Sir John Cradock, aanhangig gemaak het.

Deur hulle bemoeiing het die Goewerneur las gegee dat `n kerkgebou, sestig voet lank en vieren-twintig voet breed, met galerye binnekant, opgetrek moes word.

Met die bou van hierdie kerk het baie moeilikhede Ontstaan. In die eerste plek het die kerkraad gevoel dat die gebou te klein sou wees en hulle het by die Goewerneur aangedring dat die kerk groter moes wees. Sir John Cradock was egter nie geneë om meer geld vir

daardie doel te bewillig nie en wou dus nie toestem nie.

EERSTE KERK: Sy opvolger, Lord Charles Somerset, het

egter aan hul versoek voldoen en gelas dat `n groter kerk

9

te moeilik gehou moes word. Nadat hierdie eers i is edra aan e reds gekom is, is die werk opg `n koste v

e rig teen wat onderneem het om die a ) , 6 4 r riksdalers (ongevee onbekwame mod `n r maa hy Di word ons Ef dat d gesukkel het met gebrek aan fondse,

teur was wat alty dikwels KEER os die werk baie langsaam gevorder en gebou nog ii ampteli "Ten spyte van die feit dat die ien die buitewerke nog nie in Ontvangs geneem is nie, aanges mr 7 ingewy. voltooi was nie, is die kerk in 181 rlig beskadig. Tn 1818 is die voorkant deur wee lik beskou vir ee het homself blykbaar nie verantwoorde r te maak teen die waa skade nie en het volgehou om bes n. ad verneem dat die e fs Ri l 20 moes die kerkrak langer by te see gemeente weier om die dienste in die ker dit enige oombl dat aangesien die gebou so bouvallig was intuimel. Kerkraad toe sr EOuie van dieselfde jaar het dieou van iN ie om die gebou af te breek en `n lang geb n as `n bedehuis en pastorie op te rig wat tydelik sou die j itegeboue. rin daa en ruik ss Er ie is in Maart 1821 in geb jaar aanbid: ig wint en-t vir een' is in 1823 verplaas f i EEde KERK: Ds. Heroldvier Jaar herderloos na De Paarl waarop die gemeente vir

r Ds. Johan Simeon fo 11 Mei 1827 is hy opgevolg deu ook leraar was van Ballott wat vir negerenstwintig jaar dus e die mense aan die noordekant van die o yk 2 sy van ng rdi vaa Byna onmiddellik na die aan van `n nuwe ker van die gemeente George het hy die bouatig te werk gegaan selm stel met alle mag aangepak. Hy het tskap uitgenooi om en al die oudste lede uit elke veldkorne l ere doe 'n kerkraadsvergadering, wat Vir dié gehoor gegee F. by te woon. Aan die oproep het ook W. Ferreira vir vE ]. Botha vir die veldkornetskap Kango, heimer vir ben Rau veldkornetskap Bo-Olifantsrivier en AA. gadering d ver Die er. veldkornetskap Onder-Olifantsrivi n nuwe ker van besluit om dadelik oor te gaan tot die bou

10

en in 1831 is `n kontrak aangegaan met `n sekere C. P.

Visser.

Weens gebrek aan fondse het die werk stadig gevorder en moes dit selfs in 1839 tydelik gestaak word. Gelukkig is dit egter in 1842 voltooi, maar by die voltooiing daarvan het `n sware skuld gerus op die gemeente. Daarom was dit dat Ds. Ballott nie wou toestem tot die latere afstigting van die gemeentes Mosselbaai en Oudtshoorn nie, tensy elkeen van hierdie gemeentes onderneem het om `n deel van die skuld, nl. £250, aan die gemeente George uit

te betaal.

HOOFSTUK

II

EERSTE GEESTELIKE BEARBEIDING VAN DIE WYKE VAN OUDTSHOORN

|| | | ||

Op 15 April 1813 het Ds. Herold sy werk as leraar van George begin. Gedurende die eerste paar maande het hy op Sandkraal gewoon, `n plaas wat deur die Landdros vir daardie doel gehuur is. Hier is aan die begin ook die weeklikse dienste gehou. Aangesien Oudtshoorn nog destyds onder George

| geressorteer het, was Ds. Tobias Johannes Herold dan ook

| | || % || | || || | '

Ons eerste predikant. In sy kerkraad is hierde dele dan ook vir die eerste keer verteenwoordig en kon daar sprake wees van die behartiging van ons kerklike aangeleenthede. Vanaf hierdie tyd sou die mense aan hierdie kant van die Outenikwaberge ook af en toe `n predikant te sien kry, want Ds. Herold het van tyd tot tyd hier dienste gehou en huisbesoek gedoen. Dat hy nie veel kon verrig nie, is te verstaan, want sy gemeente was uitgestrek en die paaie byna Onbegaanbaar. Interessantheidshalwe kan hier genoem word dat Ds. Herold die leraar was wat die tereggesteldes op | Slagtersnek in hulle laaste ure geestelik bygestaan het. Vir die gemeentelede aan hierdie kant van die Outeni-

kwaberge was dit natuurlik ook `n behoefte om die openbare dienste op George by te woon. Maar so `n onderneming Was werklik `n opoffering. Daarby moes nog tolgeld betaal word, `n saak wat nie so maklik deur almal bekostig kon Word nie. Ons lees dan ook in die kerkraadsnotule van sDe Broeder diaken Rademeyer verhaalde het

prek van zekere Nel en Olivier, aan Olifantsrivier

Onende, met hem 'gehouden, waarin zy te kennen gaven

vurige begeerten om den openbaaren godsdienst alhier (George) by te wonen, doch wegens hun behoeftigen staat nvermogend waren telkens tolgeld te betalen aan die Mtaguas Kloof. Deze zaak oordeelde de Kerkraad te moeten Oorbrengen aan die Heer Landdrost, tot welke einde de

toeder Ouderling Muller, Broeders Diakenen Rademeyer en

—Oudtshoorn

12

Botha gekomitteerd werden om uit naam van de Kerkraad van Zyn Edele te versoeken, dat geen tolgeld voor alle zodanigen die de godsdienst kwamen bywonen, opgegeven

13

Van Rheede van Oudtshoorn wat `n kleindogter was van die aangestelde goewerneur van Oudtshoorn, wat op sy reis na

mocht worden.”

die Kaap onderweg oorlede is. Wanneer Ds. Herold vir die eerste keer sy gemeentelede

dergelike aangeleenthede altyd sy samewerking verleen het, het op 3 Oktober 1813 aan die Kerkraad geantwoord wat

onbekend.

Landdros Kervel wat, soos ons alreeds aangedui het, in

blyk uit die volgende uit die notule: ,Kwam een brief van de Wel Edele Heer van Kervel ter hand waaruit blykt dat

hy gunstig regard heeft gelieve te slaan op het versoek van

Kerkenraden, onder dien verstande nochtans, dat alle

ingezetenen by het repasseren van het tolhek zullen moeten vertonen een bewys van een der diakenen dat zy 'de kerk hebben gefreguenteerd.”

Hierdie voorbehoud toon dat Van Kervel sy medemens

geken het en dat hy maar al te bewus was van die moontlik” heid van misbruik deur mense met rekbare gewetens! In 1814 kom ook voor die eerste geval waar die kerk in hierdie dele ondersteuning verleen het aan hulpbehoewendes. Dit was die geval van `n sekere R. Lindegue aan wie een riksdaler (1s. 6d.) per week uitbetaal is, weens sy sieklike toestand. Dit was `n egte geval van hulpbehoewendheid en die man het eerlik gehandel want reeds in 1815 deel

aan hierdie kant van die Outenikwaberge besoek het, is

Op 23 Augustus 1817 vind ons egter dat hy `n diens

gehou het op die plaas van C. de Jager aan Olifantsrivier, waarskynlik Buffelsdrif. Nagmaal sou by dieselfde geleent heid uitgedeel en die doop bedien word. So gebeur dit dat ,,twee basterd hottentotinne met name

Doortjee Roerstorf en hare zuster Aletto” aansoek doen om

gedoop te word na aflê van belydenis van hulle geloof. Met die oog op hulle versoek word `n kerkraadsvergadering byeengeroep van al die kerkraadslede en dit was waarskynlik die eerste kerkraadsvergadering wat hier byeengekom het. Op dié vergadering was teenwoordig Ouderling Muller, diaken 'T. Meyer en oud-diaken G. van Rooyen. (Goeie

getuienis is voor die vergadering afgelê aangaande die karak ter en onberispelike wandel van Doortjee en Aletto en daarop is die doop aan hulle toegedien en is hulle ingelyf in

die gemeente van Christus.

Verder lees ons die volgende in verband met die

hy die Kerkraad mee dat hy die ondersteuning nie meer

vergadering: ,,Dat zich mede tot gemelde vergadering ver: voegd heeft Juffr. Helena Bekker, te kennen gevende, dat Zy haar lyfeigene, Silvic, by testament heeft weggegeven, en nu gaarne wenschte, dat zy ook thans als lidmaat der kerk aangenomen en gedoopt wordt; dat nadat de Kerkraad de onpartydige getuigenissen omtrent gemelde meid Silvic ingewonnen en haarzelve de wenschen van haar hart hadden

die name van die verskillende wyke gebruik om een of ander plek hier aan te dui, soos Kango, Bo-Olifantsrivier,

toe te staan, zoals Silvic dan ook bekwaam gevonden is tot

nodig het nie aangesien sy gesondheid so verbeter het dat hy in sy eie behoeftes kon voorsien. So is daar in daardie tyd alreeds `n begin gemaak met Armsorg in hierdie gemeente. Soos blyk uit die gegewens tot dusver verstrek, is die naam ,,Oudtshoorn”' nooit gebruik gedurende die eerste jare wat hierdie dele onder George geval het nie. Soms word

ens. Die naam wat die meeste gebruik is om hierdie dele

aan te dui, veral na die kerk gebou is in 1839, was

Grobbelaarsrivier. In 1847 egter, verneem ons die volgende: Gemeente van Hartebeest rivier, gelegen aan Grobbelaar rivier, of nu genoemd sal worden Oudtshoorn.” Hier mag ons meld dat die naam ,,Oudtshoorn'” gegee is ter ere van

die Wel Edele gebore Mev. Geesje E. |. Bergh, gebore

horen uiten, resolveerden mede het versoek van Juffr. Bekker

lidmaat aangenomen te worden en gerechtigd te zyn de

Heilige Doop te ontvangen, die ook aan haar daags daarop volbragt is geworden.” Hierdie voorval is van belang vir ons omdat dit bewys

lewer van die feit dat ons voorouers besorg was oor die Sieleheil van die Kleurlinge in hulle onmiddellike omgewing.

Waar daar geen ander manier om hulle geestelik te bearbei,

bestaan het nie as om hulle in die blanke gemeente op te

14

kerk, op `n aangewese plek, liewer as om hom geestelike

bearbeiding te laat mis. As jy egter eers die deur oopgemaak het, is dit uiters moeilik om dit weer te sluit. Die gevolg was dat daar later `n bittere stryd gevoer is voordat die Kleurlinge uit die blanke gemeente gesluit is. Die ou beleid was nie een van oordrewe liberalisme nie. Dit was eenvoudig die gevolg van `n diepe verantwoordelikheidsgevoel teenoor die geestelike behoeftes van `n skepsel van God, afgesien van sy ras of kleur.

DiE EERsrE KERKGEBOU: Namate die bevolking van Oudtshoorn uitgebrei het, het die behoefte aan `n eie kerk gebou al groter geword. (Geen plaaswoning of waenhuis was meer groot genoeg om die mense van die verskillende wyke te huisves vir `n diens nie en menige keer is dienste onder die bome gehou. In die loop van 1838 het die inwoners van die wyke

Attaguaskloof, Cango en Voor: en Bo-Olifantsrivier `n kerk:

gebou laat optrek op die plaas Hartebeestrivier, behorende aan die heer C. P. Rademeyer. Hierdie gebou was aan die onderpunt. van die teenswoordige Georgeweg. Op `n kerkraadsvergadering te George, 26 Desember

1838, is `n brief van die heer Rademeyer voorgelê waarin

hy die kerkgebou, tesame met vyf morg grond aan die kerkraad aangebied het. Hierdie aanbod is met dank aan vaar. In April 1839 is die gebou voltooi en het Rademeyer die kerkraad versoek om reëlings te tref vir die plegtige inwyding daarvan.

Weens `n plaaslike masel-epidemie kon

dit egter nie geskied voor op 3 November 1839 nie. Van nou af sou hier gereeld vier Nagmaaldienste gehou en kinders gedoop word. Met spesiale vergunning van die kerkraad kon aanneming sedert 1840 ook hier plaasvind. Die betekenis van hierdie gebeurtenis kan sekerlik nie lig oorskat

word nie. Vir byna `n eeu lank — sedert die eerste pioniers

hulle hier gevestig het — het die bywoning van die kerk groot opofferings geverg, en talle mense, veral die minder” gegoedes, het dit werklik moeilik gevind om die kerk op George te besoek.

aan die onderpunt van George-weg, by geleentheid van die laaste Nagmaalsviering aldaar.

Die Kleur

ling is toegelaat om saam met die blanke te aanbid in dieselfde

Die eerste kerk

neem, het hulle nie daarvoor teruggedeins nie.

16

In die Kango Kerkblad van Augustus 1926 AT E #ë P. ]. Viljoen as volg oor die EE van a

mense wat nog die ou kerk gesien he Die EE. het om daar te aanbid TE ss io ot

1 gemeente, Ds. 'T. ]. van de r Riet, leraar van die Ee OE praat van die EE ka ie Ee

EE Op die eke ' i en om die ou kerk. je, in deurgemaak het nie, Ee T ge sommi voor die vasgestelde Sondag het # %

`n

mens die een wit tent na die ander ster

nie slegs `n ees

n s.

r ver! EE ' of vierdaagse gesellige verkee heid vir `n drie:

me geselsuurtjies vir'die j jaar lank Veertig e rtjie. o EE die kampvuurtj D ketel of nE om die koffie to ierdie kerk as bedehuis gebruik word, is omdat die sentrum van die dorp heeltemal EE ik verskuif is en daar geen gebruik voor was nie.

HOOFSTUK

IV

AFSTIGTING VAN DIE GEMEENTE OUDTSHOORN FAKTORE WAT DAARTOE AANLEIDING GEGEE HET

By die stigting het die gemeente George bestaan uit die teenswoordige gemeentes van George, Knysna, Mosse l:

baai, Herold, gedeeltes van Joubertina en Uniondale, De Rust, Oudtshoorn, Volmoed, De Hoop, Calitzdorp, Oudts-

hoorn-Wes, Kango-valleie en Oudtshoorn-Noord. In daardie uitgestrekte gebied het net een man gestaan. Die paaie was ru en dikwels onbegaanbaar. Die vervoe r: middel was gewoonlik maar die perdekar. Vir een man was

dit `n onmoontlike taak om so `n wye veld behoo rlik te

bearbei. Dis dus vanselfsprekend dat daar mettertyd gevoel is dat `n onderverdeling moes plaasvind om beter bearbeidin g te bewerkstellig. In 1844 is dan ook `n versoekskrif namens die inwoners van die wyke Gouritzrivier en Mosselbaai by die Ring van Swellendam ingedien smekende om afstigting tot `n nuwe gemeente. Maar `n gemeente bestaande net uit daardie twee SOU natuurlik destyds onder omstandighede te klein wyke wees. In `n brief aan die Ring bepleit die leier van die beweg tot afstigting, M. W. Theunissen, dat die wyke Olifaing rivier en Kango ook onder die nuwe gemeente sou val. nts Hy grond

sy versoek op die feit dat Mosselbaai die beste mark is vir die mense uit hierdie dele, en om sy argument te staaf, vermeld hy die feit dat daar maandeliks ongeveer 150 waens

uit dié geweste op die mark van Mosselbaai verskyn. Dit sou dus tot hulle voordeel wees as hulle tegely k ook hulle kerklike voorregte op Mosselbaai kon geniet. Tn die versoekskrif is dit natuurlik veronderstel gemeentelede deur die Attaguaskloof (Robinsonpdat die as) na Osselbaai sou reis.

18

19

Die Ring het besluit tot afstigting van die gemeente Mosselbaai en het dit aan `n kommissie bestaande uit Di. Borcherds en Ballott, en ouderling T. B. Massyn opgedra om uitvoering daaraan te gee. Die Kommissie het op Mosselbaai vergader en nadat hulle die belanghebbende partye ontmoet het, het hulle besluit om by die Ring die afstigting aan te beveel met die grens" skeiding aan die noordekant van die Outenikwaberge as volg:

toegenomen en onuitwisbaar in hun harten is ingeplant, door

ten noorde van Olifantsrivier, ten Ooste van Saffraanrivier.

Dadelik het daar stemme hierteen begin opgaan. Die mening was dat die grenslyne oor die berge te klein en onbestaanbaar was. Gevolglik het die Ring `n tweede Kommissie afgevaardig om op die saak in te gaan. Ten gevolge van die rapport wat uitgebring is, is die grenslyne as volg vasgestel: ,,De Groot Brak Rivier tot aan

derzelven oorsprong in de Attaguaskloof, de Kandelaarsrivier van derzelven oorsprong tot waar zy zich ontlast in de Olifantsrivier en door de Cango tot aan de Zwartbergen.” In daardie dae is die grenslyne nie net deur die Kerk vasgestel nie, maar ook deur die staat en wel deur `n proklamasie in die staatskoerant. So vind ons dan ook dat die grense van staatsweë goedgekeur is onder die hand tekening van John Montague, op 10 Februarie 1846. Teen hierdie afstigting het die mense aan hierdie kant van die berg heftig in opstand gekom en dié teenstand het nooit opgehou nie maar het eers uitgesterf toe Oudtshoorn `n selfstandige gemeente geword het. Daar is dadelik heftig beswaar gemaak en `n protesbrief,

geteken deur A. F. Muller, veldkornet, woonagtig op

Zeekoegat, en tweehonderd sesen-dertig lidmate, is ingedien. Volgens Ds. Viljoen ons meedeel het die ondertekenaars in oordrewe taal uiting gegee aan hulle gehegtheid aan die moederkerk op George en hulle verkleefdheid aan hulle ou leraar, Ds. Ballott. Hulle praat van die Kerk op George as

die kerk wat vir hulle so uitermate dierbaar is en waaraan hulle verbind is met tere en hartlike verkleefdheid: ,Alwaar Zy niet alleen ingelyfd zyn in de Christelike godsdienst en

bevestigd in hun oud vaderlik geloof, maar hun kroost tot

ware (Christen burgers en nuttige leden der maatschappy hebben zien formeeren. Dat deze verkleefdheid dermate is

de yvere zorg van hun dierbare leraar, onder wiens gelyde zy steeds het voorrecht hebben leren kennen van vreedzame

en nuttige burgers te zyn.” Theunissen se argument ten gunste van die pad deur die Attaguaskloof het hulle weerlê deur daarop te wys dat hulle reeds tydens die regering van Sir Benjamin D'Urban en later weer in dié van Sir George Napier aansoek gedoen het vir `n nuwe pad oor die Cradockpas; dat aan dié versoek voldoen is en dat hulle hoop om eerlank met die nuwe en makliker pad na George te kan reis, ,,waardoor zy in staat zullen worden gesteld dikmalen hun vurige beden op te offeren aan Jehovah, in de kerk alwaar zy Zyne genade en

heerlikheid hebben leren kennen en verstaan, en met hun

dierbaren leraar hun dankbare beden daarvoor uit te galmen. Dat zy in deze vergenoegelyke en blyde vooruitzichten onverwachts wredelyk zyn gestoord geworden door een aanzoek gemaakt door zekere Marthinus Willem Theunissen,

voormaal van de Kaap.” Theunissen het opgetree namens die inwoners van Mosselbaai en Gouritzrivier, maar of hy die inwoners van die wyke Olifantsrivier en die Cango geraadpleeg het, is nie heeltemal duidelik nie. Volgens die bewerings van die protesteerders teen die afstigting kon hy dit beslis nie gedoen het nie en om dit te staaf stuur hulle toe `n protesskrif onderteken deur 237 lidmate. Die taal teenoor Theunissen was so sterk dat die Ring hom onder beskerming moes neem en verklaar het dat hy in alle goeie trou gehandel het. `n Ander sterk argument wat hulle gebesig het, was dat dit makliker was vir die leraar van George om sy dienste te hou in die kerkgebou aan die Grobbelaarsrivier en ook dat hulle sedelik verplig was om die skuld wat nog gerus het op die kerkgebou van George, af te betaal. Daarbenewens sou daar ook geldelike verpligtings op hulle gelê word deur die gemeente van Mosselbaai, waartoe hulle werklik nie in staat SOU wees nie.

Hulle pogings was egter vrugteloos.

ln 1845 is die

gemeente van Mosselbaai gestig en goed `n helfte van die

mense aan hierdie kant van die Outenikwaberge het deel

20

2

gevorm van die gemeente van Mosselbaai, totdat Oudtshoorn

en geen opoffering ontsien om die gewenste doel te bereik nie. Van hom sê Ds. Viljoen in sy geskrifte oor die ou

in 1853 as `n afsonderlike gemeente afgestig het. Toe die gemeente van Mosselbaai in 1845 gestig is, het daar alreeds die kerkgebou aan die onderpunt van George weg gestaan, asook ongeveer vyftig woonhuise. Die grens” skeiding soos deur die Ring deurgevoer, het die dorp in twee geskei. Die westelike deel het onder Mosselbaai geval en die oostelike deel onder George, d.w.s. die mense ten

weste van die Grobbelaarsrivier was lidmate van die kerk

op Mosselbaai, dié aan die oostekant, lidmate van die kerk

op George. As gevolg van hierdie eienaardige reëling het die mense aan die westelike oewer van die Grobbelaarsrivier op die

aanleg van die dorp soos dit toe bestaan het, alle regte verloor in die enigste Hollandse kerk wat toe slegs `n paar honderd tree van hulle gestaan het. 'Tot in 1853 het Ds. Van der Riet van Mosselbaai, dus die westelike deel van

die distrik bearbei, terwyl Ds. Ballott die oostelike deel onder sy sorg gehad het. Die stryd het soms werklik onsmaaklike vorms geneem, soos toe Ds. Van der Riet deur die kerkraad van George verbied is om die kerkgebou aan die Grobbelaars rivier vir sy dienste te gebruik! In die huise of onder bome moes die westelike deel van die gemeente hul godsdiens oefeninge hou soos in die dae toe hier nog heeltemal geen

geskiedenis van Oudtshoorn:

,,Hy het vergaderings met

gemeentelede gehou, die gemeente deurgereis om die getalle op te neem, saam met ander waar” borglyste geteken, sy woning op die dorp vir twee jaar gratis aan die kerkraad afgestaan Vir `n pastorie, verre reise onderneem om die saak van die gemeente te bepleit en `n uitgebreide korrespondensie oor

die saak gevoer. Een van die grondredes wat hy genoem het

vir afstigting, was die feit dat daar reeds `n Roomse kerk

hier naby Oudtshoorn gebou is ,,en een priester zyn ver”

raderlike bezoeken doet, en dus lagen legt tot verleiding van armen en onnozelen. Ja, hier gaat een gerucht dat hier een priester van Holland zal geplaatst worden. Reeds is hier vyf Roomsen getrouwd met Afrikaanse meisjes, die hun kinderen in die Roomse kerk tot de doop brengt, en de

verleiding gaat verder.”

Hy, saam met F. $S. Fischer, sou selfs `n reis onderneem

aanleiding daartoe gegee dat die afstigting van die gemeente

na Swellendam om die afstigting van die gemeente van Oudtshoorn voor die Ring te bepleit. Maar weens die slegte toestand van die pad oor die Attaguaskloof het sy kar omgeslaan en is hy self beseer, sodat hulle nooit Swellen: dam bereik het nie en het hy dus die saak per brief voor die Ring gelê, dog sonder dat daaraan iets gedoen is. Die volgende Ringsitting sou op George plaasvind. Die onvermoeide en vasberade Mulder en sy onder steuners het al hulle kragte gemonster en in sulke groot getalle daar opgedaag dat die Ring alles toegestaan het

Oudtshoorn onder die gemeente van Mosselbaai wou insluit, het nou `n nuwe fase ingegaan en die man wat die voortou geneem het en vasberade en hardnekkig die stryd deurgevoer

Volgens Kerkwet moes toestemming eers verkry word van George en Mosselbaai. Eersgenoemde was gewillig mits Oudtshoorn eers aan George `n skuldbewys van £250 uitreik, terwyl laasgenoemde al haar besittings aan die Grobbelaars”

kerkgebou was nie. Soms het hulle waarskynlik so dig by

die kerk dienste gehou, dat hulle die geslote deure kon sien. Onder sulke omstandighede kon `n mens verwag dat daar

diepe ontevredenheid sou ontstaan het; en dit het dan ook

Oudtshoorn verhaas sou word. Die stryd wat ontstaan het toe hulle `n gedeelte van

het, was die heer H. F. Mulder van Zeekoegat. Met `n geesdrif en vasberadenheid wat te bewonder is, het hy die

saak aangepak en nie gerus voordat Oudtshoorn haar eie gemeente gehad het nie. Geen moeite is deur hom ontsien

nie. Hy het alle moontlike kragte agter hom gemobiliseer

waarom versoek is.

rivier aan Oudtshoorn sou oordra, eiendomme wat bestaan

het uit die ou kerk en ses morge grond. Mosselbaai het ook toegestem ,,mits de grenzen niet alte diep in onze gemeente insnyden, opdat niet misschien de een gemeente gebouwd worde op het puin van de andere.”

22

23

Al die onderhandelings het egter nie so seepglad verloop nie. Eers na `n lang gesukkel is die dokumente betreffende die afskeiding van die dorp Oudtshoorn, van die scriba van

N. W. Klein, D. du Toit, ]. C. Schoeman, C. ]. Serfontein,

Mosselbaai verkry.

Dan was daar ook teenstand van die kant van sommige lidmate teen afstigting. Ook was daar `n aantal wat verkies het om onder Mossel baai te val.

Tereg merk Ds. Viljoen in verband met hierdie saak op:

Van Oudtshoorn, by hulle deur, wou hulle nie weet nie;

Mosselbaai aan die ander kant van die berge was vir hulle alles. O'! die wederstrewigheid van die menslike natuur.” Hoe deeglik Hendrik Mulder sy werk verrig het, blyk

uit die feit dat hy haarfyn die getalle opgeneem het wat deur die afstigting geaffekteer sou word. Van die gemeente George was die getalle as volg: blankes, manlike, 756;

vroulike, 621; gekleurdes, manlike, 718; vroulike, 627; totaal 2,622. Van Mosselbaai— blankes, manlike, 801; vroulike, 724; gekleurdes, manlike 545, vroulike 512. Totaal 2,582. Groottotaal: 5,204.

STIGTING VAN DIE GEMEENTE OUDTSHOORN — 11 OKTOBER 1853 Aangesien die leraars destyds deur die staat betaal is, kon geen gemeente gestig of leraar aangestel word nie sonder goedkeuring van die staat. Dit het egter gewoonlik so lank geneem om die nodige goedkeuring te verkry, dat die meeste gemeentes later gestig is sonder om vooraf goedkeuring te vra en is dit eers na die afstigting van so `n gemeente gedoen. Gevolglik was dit `n vereiste dat `n persoon of persone se verbind om borg te staan vir die salaris van die predi: ant. In die geval van Oudtshoorn het die volgende persone hulle verbind om jaarliks £100 by te dra vir die salaris van die predikant (in geval die regering miskien mag weier om die predikant se salaris te betaal) nl. Hendrik Mulder, P. R. Botha, C. P. Rademeyer, D. ]. Hattingh, Jan Marnewek,

P. ]J. Meiring en G. ]. H. Schaap. Op 11 Oktober 1853 het die Ring van Swellendam op George gesit en is hierdie waarborg geteken deur bogenoemde persone. Met eenparige stemme het die Ring besluit tot die stigting van die nuwe gemeente Oudtshoorn. Aan die ouderling van George en die predikant en ouderling van Swellendam is opgedra om as ringskommissie op te tree by die afstigting. Die grensskeidings was soos volg: tussen Oudtshoorn en Mosselbaai — Attaguaskloofgebergte tot aan die Gouritz' rivier insluitende die plase Paardekop en Spitskop van die heer Gerrit Claassen, en die plaas van die heer Stefanus Cloete aan die Gouritzrivier tot Mosselbaai. Tussen Oudtshoorn en George—Wagenaarskraal, Mestkraal, vandaar in een lyn na Leeublad, en voorts na Doorn:

kraal tot aan die Swartberge. Hierdie plaas en almal binne hierdie lyn, sou by Oudtshoorn ingesluit word. Sedert daardie tyd het daar binne daardie grense etlike nuwe gemeentes tot stand gekom. Soos reeds vermeld, is op 11 Oktober 1853 besluit tot afstigting van die gemeente Oudtshoorn. Op 13 Oktober het Dr. Robertson vertrek van Swellendam, vergesel van die ouderlinge van George en Swellendam wat aangestel was as die Ringskommissie om die afstigting van die gemeente te voltooi. Op Saterdag, 15 Oktober 1853, het die gemeente Oudtshoorn tot stand gekom. Daaromtrent skryf Dr. Robertson: ,Op de Zaterdag middag begon de gemeente op Oudtshoorn byeen te komen, en nadat de Ringskommissie ouderlingen en diakenen en

met volle goedkeuring der voorstanders benoemd, en andere

werkzaamheden verricht had, werd er openbare godsdienst Voor een grote schare gehouden. De Kommissie is hier bizonder getroffen door de bereidvaardige milddadigheid der Voorstanders en ingezetenen van Oudtshoorn, die eers bereidwillig instemden een som van £250 aan de Kerkraad van George te schenken, tot helpen afbetalen van de schuld nog rustende op dat gemeente, en dadelik daarop een

24

intekening openden tot byeenbrengen van een som uit welker rente de helfte van het salaris van de predikant, zo nodig, zou kunnen gevonden worden. In dezen byeenkomst werd er voor omtrent £300 tot dat einde getekend. Op Zondag Zyn er verscheidene godsdienstoefeningen gehouden, waarby

Ook het Avondmaal uitgedeeld, en in den namiddag de doop aan sesenddertig kinderen toegediend werd.” (Kango Kerkblad, Julie 1927.)

Op die eerste kerkraadsvergadering is ook die volgende fooie vasgestel: doop — 4s. 6d.; aanneming — '7s. 6d:; trougeld — £1 7s. 0d.

Die kerkraad wat deur die Ringskommissie benoem is, het bestaan uit: Ouderlinge — Willem Gerhardus Olivier,

Johannes Hermanus Spies.

Diakens — Petrus Jacobus Raubenheimer, Willem Charles Guest, Hendrik Frederik Mulder, Louis Johannes

Botha. As konsulent is benoem Ds. F. B. van der Riet van Mosselbaai. Onder laasgenoemde se voorsitterskap is die eerste Kerkraadsvergadering op 9 Januarie 1854 gehou. Op daardie vergadering is bepaal dat die konsulent elke twee maande die dienste hier sou waarneem en elke vier maande

die Nagmaal bedien, terwyl die ouderlinge in die tussentyd die dienste in die kerk sou behartig. (Ook is op die vergader ring besluit dat die veldkornette in die wyke rondgestuur sou word om die #£250, verskuldig aan die kerkraad van George, te kollekteer. As koster is aangestel `n sekere Langeveld wat slegs by

Nagmaalsgeleenthede 10s. vir sy werk ontvang het. Hy was van gemengde ras, meer swart as wit, en het die rol

gespeel van skoolmeester. Hy moes ook die kinders voor

berei vir die aanneming en het testamente vir die mense

opgetrek. In 1854 is die Kerkraad vergroot deur die byvoeging van nog twee ouderlinge en diakens. Dadelik is die plan opgevat om `n nuwe kerk te bou en in 1855 was daar reeds £563 vir daardie doel byeengebring. Met `n beroep is gesloer tot in 1856, blykbaar omdat daar intussen pogings aangewend is om `n bydrae vir die

25

salaris van die leraar van die staat te verkry, maar ook omdat daar nog die skuld van £250 op die gemeente gerus het en

hulle huiwerig was om nuwe verpligtings aan te gaan. "Toe daardie pogings egter misluk en hulle besluit het

om op eie bene te staan, het hulle daartoe oorgegaan om

`n beroep uit te bring.

DT

HOOFSTUK

V

DIENSTYD VAN DS. TOBIAS JOHANNES VAN DER RIET Belangrike en interessante gegewens in verband met hierdie eerwaardige en geliefde figuur is ons aan Ds. Viljoen verskuldig. Ds. Tobias Johannes van der Riet is op 15 Januarie

1818 gebore. Na enige jare van voorbereidende studie in Suid-Afrika het hy na Holland gegaan om aldaar in die teologie te studeer. Hy het daar `n skitterende loopbaan as student gehad en het so hoog aangeskrewe gestaan dat `n besondere eervolle betrekking hom daar aangebied is. Hy het egter verkies om sy talente aan die vaderland te wy en hetna Suid-Afrika in die jaar 1844 teruggekeer. Hy is onmiddellik aangestel as leraar van die pasgestigte gemeente Mosselbaai en in die volgende jaar is hy daar bevestig. Hier washy die spil waarom alles gedraai het. In 1851

het hy die ringsitting nie bygewoon nie en die volgende

redes daarvoor aangegee: ,,Daar niemand der kerkraadsleden in dit dorp woonagtig is, de Voorlezer en Koster tot laat in den avond als klerk van een der Kooplieden

alhier werkzaam is, en ik zelve de school en vereniging met

ons kerkgenootschap moet besturen, staat alles by myn afwesigheid stil en zonder opzicht.”

Nie alleen het hy sy lewe lank sy`hande meer as vol

gehad met sy gemeentelike werksaamhede nie, maar die kerkhet hom ook gedurig geroep tot diens van die kerk in die algemeen. Van die stigting van die Ring van George totdie dag van sy emeritaat in 1879, het hy die Ring as

scriba gedien. Vir enige jare was hy ook saam met die latere Prof. John Murray scriba van die Sinode. Op kerklike vergaderings het hy uitgeblink en daar het hy ontsag

afgedwing deur sy bekwaamheid en geleerdheid. Vanaf die stigting van hierdie gemeente tot Mei 1856

het Ds. Van der Riet getrou die konsulentskap waargeneem.

Met diepe waardering maak Ds. Viljoen hiervan melding

waar hy sê: ,,Ons kan geen denkbeeld vorm van die moeilikhede wat hy moes oorwin nie. Elke twee maande moes hy hierheen kom met die byna onrybare pad deur die Attaguaskloof. Soms moes hy weke hier vertoef vir huisbesoek en aanneming. Meermale moes hy dae agtereen in sy wartent woon. Ook die baanbrekers op geestelike

gebied in ons geskiedenis verdien al ons hulde en lof. Jammer dat ons hulle so maklik vergeet.” Geen wonder dan ook nie dat toe `n beroep op 8 September 1856 uitgebring is, dit sou gaan na Ds. Van der Riet. Van die gekombineerde kerkraadsvergadering waarop hy beroep is, het die volgende berig in die Kerkbode verskyn:

Een drietal geformeerd zynde, bestaande uit die Wel Eerw.

Heren T. ]. van der Riet, A. Louw en Dr. A. Roux, werd

eerstgenoemde tot leraar gekozen. Daar de vergadering met

opene deuren werd gehouden, was een groot deel der gemeente opgekomen om getuige te zyn op wie de keus

harer verteenwoordigers mochte vallen; en deze werd de gelegenheid gegeven hun goedkeuring daarover te openbaren — hetgeen eenparig geschiedde.” Die beroep na Oudtshoorn het hy aangeneem, maar ook die gemeente van Mosselbaai was besonder aan hom geheg en hulle wou nie van hom afstand doen nie. Op 4 Januarie 1857 het die kerk `n gemeentelike ver: gadering belê en daar is soveel druk op hom uitgeoefen om sy besluit in hersiening te neem en langer te bly dat hy daarvoor geswig het en toegestem het om aan te bly, mits die Kerkraad van Oudtshoorn hom van sy gegewe woord sou onthef. Ouderlinge James Jackson en G. de Graaf is daarop na

Oudtshoorn afgevaardig om met hierdie Kerkraad te onder: handel. Maar die plaaslike kerkraad wou hulle nie laat beweeg nie om af te sien van die man wat hulle geleer het om lief te kry en hoog te ag as hulle konsulent.

Ds. Van der Riet het gevolglik sy gegewe woord nagekom, en op 3 Mei 1857 is hy bevestig tot eerste herder en leraar van hierdie gemeente deur Ds. Kuys van George.

Sy salaris was £250 per jaar! Ouderling Hendrik Mulder het sy dorpswoning vir twee jaar vry afgestaan vir `n pastorie. Later is hierdie woning vir hierdie doel deur die

29

die dorp in 1845 uitgelê is deur dieoorspronklike

M. is die diepe verskuiwe na die Pe se

die teenswoordige kerkgebou. Tn feitlik al ons platte is dse

dorpe beheers die kerkterrein die dorp en het die ontwik fing

| daarvan gewoonlik uitgebrei met die kerkterrein as middelpunt. Dit was dan ook die idee van die grondleggers van | |

! " die dorp dus gegroei het, het die gevoel al sterker geword dat die ligging van die ou kerkgebou hopeloos verkeerd was. Vir die dorpelinge was dit `n hele onder” | neming om die kerk te besoek. Die leraar, Ds. Van der Riet, het hoog op in Koninginstraat gewoon, byna drie myl van die kerk af.

Die eerste pastorie — in Van der Rietstraat.

kerkraad aangekoop, asook die Woning van mnr. Meiri ng

langsaan. By sy uittrede uit die kerkdiens is die woning

aan hom deur die kerkraad geskenk en daar het hy ook sy laaste jare deurgebring tot aan sy dood. DIE BOU VAN DIE KERK Soos reeds vermeld is die eerste kerkgebou in 1839 opgerig aan die Grobbelaarsrivier, ongeveer waar die teenswoordige spoorwegstasie tans geleë is. Daardie kerk was oorspronklik gebou as `n buitekerk

van die gemeente George waaronder Oudtshoorn destyds

geval het. Dus is dit verstaanbaar dat hy te klein was om die gemeente vir baie jare te dien. Buitendien was sy ligging heeltemal ongeskik.

Die heer |. C. Schoeman, een van die skenkers van die grond waarop die kerk gebou is.

Na die bevestiging van Ds. Van der Riet in 1856 het die Kerkraad dadelik planne begin beraam vir die oprigting Van `n nuwe kerkgebou. Die eerste definitiewe besluit is geneem op 7 November 1859 en die Kerk sou opgerig word

3

30

op grond wat deur die here Coenraad Schoeman, Hendrik

Schoeman en Gideon Scheepers op 16 Mei 1857 geskenk

is en wat uit veertien erwe bestaan het (altesaam 8 morge). Die aanbod is gemaak op die uitdruklike voorwaarde dat die kerk op `n gedeelte van die grond of rens in die middel van die dorp Oudtshoorn gebou sou word.

Daarop is planne gevra en die planne van George Wallis is aangeneem. Op hierdie planne het `n toring in die middel van die voorgewel voorgekom en is die boukoste op £10,000 bereken. Later het die Kerkraad gevind dat hierdie plan

te duur was en Wallis is versoek om dit so te wysig dat die voltooide kerk onder #£10,000 te staan sou kom.

`n Mens

kan dit goed verstaan as besef word dat die Kerkraad op daardie tydstip slegs £374 tot sy beskikking gehad het vir die oprigting van die gebou! Vervolgens is besluit om maar af te sien van die toring.

Op dieselfde vergadering is besluit dat die hoeksteen van die kerk gelê sou word deur die Siviele Kommissaris,

C. F. Scholtz, en wel op die geboortedag van die leraar, Ds.

Van der Riet, nl. op 15 Januarie 1861.

DIE HOEKSTEENLEGGING Gelukkig het daar `n volledige beskrywing van die plegtigheid verskyn in die Kerkbode, wat ons hier woordelik aanhaal: ,Maandagmorgen, waarop enige gronden aan de Kerk behorende zouden worden opgeveild, was het zo buitengewoon heet, dat men het in de buitenlucht nauweliks kon verduren, zodat de broeder-diaken W. Guest, die als

Die heer Gideon Scheepers, een van die skenkers van die grond waarop die kerk gebou is.

afslager zyn diensten gratis had aangeboden, plotseling ernstig ongesteld werd. 'Tegen den middag, echter, verscheen hy en ruimde met zyn vrolyk gezicht de terneergeslagene gemoederen weer op. 'Ten gevolge der overmatige hitte, werden nochtans slechts weinige boupercelen opgeveil.

Geen wonder, dat de wens in menig hart ontstond: O, mocht

het morgen beter weer zyn!

Die wens werd vervuld. In den vroegen morgen van

gebakte stene waarvan, volgens hulle berekening, 600,000

Dinsdag kondigde `n bewolkte hemel aan, dat de dag voor het leggen van de hoeksteen bestemd, koel en aangenaam

Gedurende die volgende jaar is die plan egter gewysig en

kerk het penseel van de beste schilder niet onwaardig. Het

Die oorspronklike gedagte was om die kerk te bou van

nodig sou wees. Dadelik het van die gemeentelede aangebied om 75 vragte hout aan te ry vir die brand van die stene. het die kerkraad besluit om `n gebou van klip op te rig. Dit moes duisend sitplekke bevat en so gebou word dat galerye later aangebring kon word.

Die hele kerkraad is

ook op die vergadering aangestel as boukommissie.

Zoude zyn. Te acht uur was het schouwspel rondom den ouden

was duidelik te zien, dat de menigte sedert gisteren groteliks

was toegenomen, en dat er een groot aantal van wagens, karren en ruiters te paard gedurende de nacht waren aan gekomen. Rytuigen werden gespannen, paarden gezadeld,

32

en alles in gereedheid gebracht om dadelik de optocht te beginnen.

Vooraf verzamelde men zich in de kerk. De leraar beklom de kansel, liet zingen Ps. 127: 1, 2, las daarop

Haggai 2, liet weder zingen Ps. 132 : 5, 6, waarop de schare in de volgende orde naar de nuwe kerk optrok: De Rytuigen:

1. Van de (Civiele Kommissaris, der leden van de

Afdelingsraad, veldkornets en ander ambtenaren; 2. Der leraars en leden des Kerkraads, oud-kerkraadsleden

en kerkraadsleden van ander gemeenten: 3. Onderwyzers der jeugd, en 4. Eindelik, van de leden der gemeente. ,|oen de voorste rytuigen de plaats hunner bestemming

hadden bereikt, verlieten juist de laatsten de kerkplaats, daar

er schier tweehonderd rytuigen in de trein zich bevonden. By de fondament der nieuwe kerk gekomen, zong de zang vereniging, onder direchtie van broeders G. Wilson en A. Reeders `n lied; daarop werd `n gebed gedoen door Ds. Horak. Voorts las Ds. Van der Riet `n gedenkschrift op perkament geschreven, hetwelk zyn Wel-Eerw. vervolgens

met die overige stukken en minuten overhandigde aan mev.

G. Bergh, geboren Van Rheede van Oudtshoorn, naar wien dit dorp genoemd is, welke dezelve in een fles sloot en

onder de hoeksteen plaatste, waarop de kalkklei door de Civiele Kommissaris, geholpen door de bouwmeester, werd gespreid, de hoeksteen neergelaten en met paslood op zyn plaats gezet; drie slagen met de hamer daarop gegeven zynde, riep de Civiele Kommissaris uit: ,Ik verklaar deze hoeksteen voor gelegd', terwyl de leraar deze woorden uitsprak: ,Wy liggen deze hoeksteen in de naam des Vaders en des Zoons en des Heiligen Geestes, met de bede dat het God behagen mocht dat wy dit gebouw, in Zyn naam begonnen, ook

met Zyn zegen voltooien en spoedig tot Zyn dienst mogen inwyden; en dat de gemeente hier geestelik gebouwd op het fondament der Apostelen en Profeten, waarvan Jezus Christus de uiterste hoeksteen is, voorspoedig mocht opwassen tot `n heilige tempel in den Heer, tot een woon

stede Gods in de Geest. Amen.”

33

sDe zangvereniging zong daarop het elfde en de gemeente het twaalfde vers van Psalm 118. sVoorts werden treffende aanspraken gehouden door de Civiele Kommissaris, mev. Bergh, de aanwezige predikan ten en broeder Meeser. ,Waarna het slotgebed werd gedaan door Ds. Van der

Riet. Een paar borden werden toen op de hoeksteen gelegd, waarin verzameld werd de som van £82 tot opbouw der Kerk. “Godsdienstige vreugde en heilgenot waren op ieders gezicht te lezen, de hartelikste zegenwensen werden ont boezemd, tekenen van achting en liefde werden de leraar

toegezonden, velen volgden hem naar de pastorie, ongekunstelde en gulhartige, hoewel betamelike vrolikheid heerste aan de vriendendis. En de Heer bekroonde al de gunstbewyzen ons dezen dag gegeven met een nieuwen zegen, door ons tegen den avond `n malse regen te geven welke tot heden morgen heeft voortgeduurd. Wy zullen dit feest niet licht vergeten, vooral niet de laatste dag, want `t was een dag vol heilgenot voor de gemeente, en voor de leraar

de gelukkigste verjaardag die hy noch beleefd heeft.” Op die perkament wat voorgelees is en daarna aan mev. Bergh oorhandig is om onder die hoeksteen te plaas, het die volgende gestaan: sOp de 15de January 1861, de 43ste verjaardag van de

leraar dezer gemeente, Tobias Johannes van der Riet, is

deze hoeksteen gelegd door de Fdel Achtbare C. V. Scholtz, Civiele Commissaris dezer afdeling.

Het plan volgens hetwelk deze kerk staat gebouwd te

worden, is gemaakt door de bouwmeester, W. Wallis. Het

opzicht over het werk is opgedragen aan de heer ]. Blake. De Kerkraad zal als bouw-kommissie op de eerste Maandag van elke maand vergaderen, en wordt in de tussentyd ver

tegenwoordigd door de broeder F. Helm.

De namen der leden des kerkraads zyn: Ouderlingen: H. F. Mulder, W. H. Schoeman; H. ]. le Roux, W. ]. Olivier, O. du Preez, L. Fourie. Diakenen: G. ]. Scheepers, ]. J. Stiemie, A. G. Greeff, M. ]. Bekker, W. C. Guest, ]. M. van der Westhuizen, D. ]. du Toit, ]. J. Strydom.

34

35

sAan de plechtigheden by het leggen van deze hoeksteen hebben ook deelgenomen de Wel-Eerw. Heren 1. G.]. Horak, predikant te Mosselbaai, C. F. Scholtz, proponent; ook was aanwezig de Eerwaarde Heer Nicolaas Meeser by deze gelegenheid, als zendeling. ,Voorts de zangverenigingen, onder directie van de

is' door my, ' ai, Dio]. s opgevolgd. De Kerk te Calitzdorp Juny 7den de op ingewyd dezes, schrijver f. ss Riet, February 20sten de op daar n 1857, terwyl de hoekstee 1856 is gelegd.

broeder G. Wilson, voorlezer, en A. Reeders, onderwyszer

der jeugd. En eindelik `n talryke schaar van leden der gemeente en ander Christenvrienden, die belangstellend tot

de Feesviering waren opgekomen, en waarvan de meeste

geen moeite of opoffering hadden ontzien om ons in staat

te stellen om dit Godshuis te bouwen, met de bede, dat God

Zyn zegen niet moge onthouden. Immers staat er gescreven:

,Zo de Heer het huis niet bouwt, tevergeefs bouwen het zelve bouwlieden daaraan, en in de hoop, dat vele, zeer vele jaren mogen verlopen eer het gebouw op deze hoeksteen

opgericht weder afgebroken zal worden: en wat alsdan ook veranderd moge zyn, dat de godsdienst welke wy van onze vaderen ontvangen hebben, en aan onze kinderen willen

overleveren, en waarvan Jezus Christus de gekruisigde, de

uiterste hoeksteen is, wat haar wezen en grondbeginselen aangaat, onveranderd zal gebleven zyn.

“Én wy, gelyk wy deze hoeksteen gelegd hebben in de

Naam des Vaders en des Zoons en des Heiligen Geestes,

onze nakomelingen, ook wanneer van deze tempel geen steen meer op de ander zal gelaten zyn, elkander zegenende zullen blyven toewenschen, gelyk wy thans doen: ,De genade van Onze Here Jezus Christus, de liefde Gods en de gemeenschap des Heiligen Geestes.” sDe gemeente van Oudtshoorn heeft vroeger behoort tot

dié van George van welke zy werd afgescheiden in de rings vergadering, in Oktober 1853 te George gehouden. Van

February 1846 was dat gedeelte dat tusschen Gamka en

Grobbelaarsrivier gelegen is, gehecht geweest aan de

gemeente Mosselbaai.

Zy vergadert tot nog toe in een

gebouw, dat op de 3de November, 1839 is ingewyd door de twede leraar van George, Johan Stephen Simeon Ballott,

die anno 1827 zyn voorganger Tobias Johannes Herold (die

in het jaar 1811 als eerste predikant aldaar was aangesteld)

Kerkgebou van die gemeente Calitzdorp. Oudtshoorn afgestig in 1873.

Van

Dit dokument is met de overige stukken onder deze hoeksteen gedeponeerd door de Wel Edel Geborene mevrou Geesje Ernestina Johanna Bergh, geboren Van Rheede van Oudtshoorn, naar wie deze plaats, Oudtshoorn, is genoemd. Onder diegene wat hierdie hoeksteenlegging bygewoon

het, moes daar ongetwyfeld lidmate gewees het wat ook die

hoeksteenlegging van die Kerk op George bygewoon het en hulle moes onthou het watter moeilikhede en teleurstellings

daar dikwels by die bou van daardie kerk ondervind is. Sou daar miskien bedenkings in hulle bewussyn opgekom het by die hoeksteenlegging van die Oudtshoornse kerk op 15

Januarie 1861? In elk geval het een van die predikante by daardie geleentheid aan die vergaderde gemeente gesê: Dis maklik om vandag hierdie hoeksteen met gejuig te 1ê, maar dit sal swaar wees om van dag tot dag met

36

TaPale te bou totdat die gebou voltooi Julle krag en wil en ywer en liefde getoets is Daar sal word slaat nooit toe dat die gras tot jul skande groei tussen die onvoltooide mure vann hierdie geb ou nie. Dit sal `n harde aanklag wees t een julle, dat julle begin het maar nie kon voltooi nie.”

HOOFSTUK

VI

DIE DIENSTYD VAN DS. VAN DER RIET — VERVOLG MOEILIKE JARE:

En die gras het naderhand gegroei tussen die onvoltooide mure van hierdie gebou waarvan die hoeksteenlegging onder gejuig en gegalm plaasgevind het! Aan die oprigting van die Godsgebou wat vandag sierlik en verhewe troon in die hart van ons dorp, is `n lang geskiedenis verbonde — `n geskiedenis van oneindige moeite en gesukkel, van finansiële moeilikhede en veelvuldige en bittere teleurstellings. Dat daar nie aan ywer en gewilligheid ontbreek het by die gemeentelede nie, getuig die feit dat honderde vragte klippe na die kerk aangery is deur die boere. Uit die notule van daardie tyd blyk die volgende, byvoorbeeld: S. van Wyk en G. Olivier het steierpale gegee, ouderling Mulder sparre en H. Mulder en M. van der Westhuizen pale vir die bou van die kerk. As daar bereken is dat die kerk uiteindelik oor £22,000 gekos het, dan is hierdie vrywillige bydraes nog nie eens bygereken nie!

Dit skyn asof die argitek die kerkraad mislei het met

die prys van die kerk of anders dat sy berekenings heeltemal foutief was, want waar die koste op £6,000 bereken was,

het dit al £10,000 beloop voordat die gebou balkhoogte was. Deur `n fout van die argitek of deur die onbekwaamheid van die opsigter oor die werk is later gevind dat die gebou vier voet wyer was as Wat die plan aangedui het.

Later is deur die kerkraad ingesien dat die werk onder hulle toesig nie vorder nie. Gevolglik is tenders gevra Vir die voltooiing daarvan toe die mure dakhoogte was. Die

tender van sekere Cramer van Kaapstad is aangeneem. Met groot onkoste het hy die moeilike, lang en vermoeiende reis van dié dae van Kaapstad hierheen onderneem om dadelik

tot die ontdekking te kom dat die kerk vier voet wyer was

39

Die teenswoordige kerk EE toe dit dakhoogte bereik het en die bouery vir agtien jaar stilgestaan het

38

as die wydte deur die Kerkraad aangegee, wat natuurlik in die oprigting van die dak heelwat groter uitgaaf sou mee” bring. Hy het die kerkraad van misleiding beskuldig wat weer op sy beurt die skuld gewerp het op Wallis en Blake. Die uiteinde van die saak was dat die Kerkraad al die onkoste van Cramer moes betaal, asook skadevergoeding, en Cramer is Onverrigtersake terug na Kaapstad. Verdere moeilikhede het met Blake ontstaan maar die saak is uiteindelik finaal afgehandel deur hom `n erf rens in Koninginstraat te gee vir die £50 aan hom verskuldig met die uitdruklike verstandhouding”, so staan dit plegtig

genotuleer, ,,dat hulle nooit weer iets met hom te doen sou hê nie.” Tot in 1871 het die bouery met rukke en stote voort

gegaan. (Gebrek aan die nodige geldelike middele het die grootste hoofbrekens aan die kerkraad besorg. Keer op keer moes die werk gestaak word en in 1865 is bewaarheid geword waarteen 'n leraar by die hoeksteenlegging gewaarsku het want ,.die gras het reeds tussen die daklose mure gegroei.” Tot op daardie stadium was alreeds £6,000 gespandeer en die laagste berekening was dat dit nog £15,000 sou kos om die gebou te voltooi. "Teen hierdie tyd het die Kerkraad begin besef dat ander maatreëls getref moes word en is `n nuwe boukommissie benoem onder die voorsitterskap van ouderling Morkel. Nooit kon `n gelukkiger keuse gedoen gewees het nie! Aan

sy ywer, deursettingskrag en besigheidsgawe was dit te

danke dat die kerk in 1879 ingewy kon word. Dadelik is tenders gevra vir die voltooiing van die bouery, maar niemand het getender nie. 'Toe daar `n tweede keer om tenders gevra is— hierdie keer vir die klipwerk en houtwerk afsonderlik — was die uitslag dieselfde. Daarop het die boukommissie probeer om die dienste van boumeester Hagar wat op daardie tydstip met bouwerk op Caledon besig was, te verkry, maar hy het geantwoord dat sy dienste nie beskikbaar sou wees voor die einde van 1875 nie.

Aangesien niemand anders verkry kon word nie, moes daar gewag word totdat Hagar in 1876 hier aangekom

het.

EE

40

41

Terselfdertyd moes die som van £42 ook by die regering gedeponeer word as waarborg vir sekere onkoste. Voordat hierdie klipkappers een hamerslag op `n klip alhier geslaan het, het dit die boukommissie £125 4s. 7d. gekos om hulle hier te bring. Maar selfs hierdie arbeiders was nog nie toereikend nie. Hagar was verplig om ook arbeiders van Caledon te stuur om die werk voort te sit. `n Wa moes gehuur word om hierdie mense te vervoer en dit het die kerkraad £20 gekos. Nou was alles egter gereed en toe Hagar in 1876 hier aankom, kon die werk dadelik met krag aangepak word. Vanaf daardie tydstip was daar geen oponthoud meer nie en in Junie 1879 kon die kerkgebou uiteindelik ingewy word. Volgens `n geldelike staat wat deur ouderling Morkel op die dag van die inwyding voorgelê is, het die kerk £22,425 13s. 10d. gekos.

OE

Hierdie som is gedurende die agtien jaar (1861-1879) as volg byeengebring: Opbrengs uit verkoop van boupersele # 7,189 2 10 Basaararkde EE £ 1,184 11 4

EE ER EE Eg DR

Mnr. Pr O. Morkel, voorsitter van

die boukommissie wat die voltooim g van die kerkgebou bewerkstellig het.

FystE

EE

Groottotaal

Intussen het diec boukommissie Issie nie nie

aangepak kon word by die aankoms van Hagar.

Jacobs.

or hy n loon van 7s. 6d. per dag sou ontvang en di Besoeke klipkappers `s. Hierdie person e het blykeele

die portret van `n dogter Meyer.

Hulle het n bie van 'n sekere mnr. Cooper aan gen eem dat daar onies es met die klipwerk sou voortgegaan word

2

4

Die beelde voor die preekstoel is in Engeland gekap. Drie van hulle is, volgens Ds. Viljoen ons meedeel, na `n portret van `n dogter van Rooyen gemaak, en drie volgens Na die voltooiing van die kerk is die volgende geskenke gegee: `n Bybel vir die preekstoel deur H. S. Schoeman.

s boukommissie het nie met hull e hu e met vervolging bedreig i as hulle

Cooper moes vyf geskoolde kl;pkappers uit aErlaar laat kom. Hierdie arbeiders en een kli moes vry is word en

16 Bybels vir die kerkraadsbanke deur ]. ]. Schoeman, T-sn.

`n daelikse loon van 5s. Ontvang van af die da waar hulle hul vaderland verlaat het. Die voorsitter oe self 'n dokument teken waarin `n waarbo rg aan die destydse ) regering gegee is dat daardie person e lo

Konsistorietafel deur B. Keyter, `n lessenaar met Bybel vir die voorleser deur W. Deas; Nagmaalservies deur |. Mulder en `n portret van die leraar vir die Konsistoriekamer

deur H. Mulder.

pende. arbeid sou

Na agtien jaar was die kerk dan uiteindelik voltooi.

RE

vind na hul aankoms.

4

£19,407 18

Die gekleurde ruite alleen het #£800 gekos en so ook die preekstoel. Laasgenoemde is die werk van `n sekere

gesiitt nie, mi die nodige voorbereidsels getref sodat die stilstlges eo kragdadielik

ee E nie R en het

£11,034

42

43

Vir menigeen, in hierdie eeu van haas en spoed, klink dit miskien ongelooflik lank. Dit getuig egter maar net van

taaie volharding en onwrikbare deursettingsvermoë om in

die aangesig van byna onoorkomelike moeilikhede vas te klou aan jou ideaal en te stry totdat daardie ideaal verwesen

lik is.

Ons voorouers het eer van hulle werk. Gedurende daardie agtien jaar het hulle slegs £2,184 geleen en met die inwyding van die Godsgebou het daarop `n skuld gerus van slegs #£1,300. En wat was die vrug van hulle arbeid? `n Bedehuis wat die trots kan wees van enige gemeente van dieselfde grootte in enige deel van ons land!

En aan die man, mnr. Morkel, wat soveel daartoe bygedra het deur sy ywer, bekwaamheid en deursettings”

vermoë om die taak so suksesvol te beëindig, is deur die

kerkraad `n geskenk ter waarde van £110 aangebied in die vorm van `n pragtige afbeelding van die kerk, op metaal uitgewerk, omsoom met satyn. Daardie geskenk is goedgunstiglik deur mev. Kleinschmidt, `n dogter van mor. Morkel, aan die kerk nagelaat en kan tans in die konsistoriekamer besigtig word. Die INwyDiNG: Op 7 Junie 1879, agtien jaar na die

hoeksteenlegging, kon die inwyding van die nuwe kerkgebou plaasvind. "Tot reëlingskommissie vir die inwyding is aangestel Ds. Van der Riet en die broeders B. Keyter, D. Morkel, G. Scheepers Jnr., en W. Deas.

Vir die inwyding is groot en deeglike voorbereidings

getref.

Die kerkraad het selfs hawergerwe gekollekteer om

aan die mense wat na die plegtigheid sou opkom, te verkoop. By hierdie inwydingsplegtigheid was teenwoordig Di. D. Borcherds, W. A. Krige, ]. Neethling, W. Murray, C.

Murray, G. Murray, P. ]. G. de Vos Botha, L. Hugo, W. Joubert, C. Muller en R. Berry.

Die kerkgebou van bime — met die orrel en die preekstoel.

Die groot getal predikante wat, ten spyte vandie moeilikhede waarmee `n reis destyds gepaard gegaan het, teen woordig was, getuig van die hoë agting waarin Ds. Van der Riet gehou is en die belangstelling in die kragsinspanning

4—Oudtshoorn

44

wat die gemeente moes ontwikkel om die kerkgebou te voltooi. In verband met die inwydingsplegtigheid self vertel Ds.

Viljoen ons die volgende: ,Om sewe-uur op die aangekon-

digde dag het die manslidmate bymekaar gekom in die ou kerk om plegtig afskeid te neem van die ou gebou en dan in prosessie op te trek na die nuwe kerk. Omdat die afstand

so groot was, het die susters @rens in die dorp bymekaar: gekom om te wag op die prosessie en dan daaraan deel te neem. So het dit gekom dat die laaste diens in die ou kerk

net deur mans bygewoon is.

Ds. .Van der Riet het `n afskeidsrede in die ou kerk

gehou waarin hy die geskiedenis van die ontwikkeling van die gemeente en die bou van die kerk breedvoerig uiteengesit het. Die preek het onskatbare waarde gehad vir die geskiedvorser. Ongelukkig het dit uit die hande van die familie geraak en is dit verlore gegaan. Sou dit miskien nog rens bewaar word of onder ou dokumente begrawe lê? Ek het al so dikwels brandend verlang om die preek tog net eenmaal deur te lees.... By die afskeidsdiens in die ou kerk het Ds.

P.]. G. de Vos, later Prof. De Vos, voorgegaan in gebed. Na beëindiging van die diens het die aanbidders in prosessie opgetrek na die nuwe kerkgebou. Dit word bereken dat meer dan duisend aan die prosessie deelgeneem het. Met die tweede gelui het die vrouens ook `n prosessie gevorm van die plek wat vir hulle aangewys is. By die kerk het die twee prosessies mekaar ontmoet. Nadat Ds. Van der Riet plegtiglik die westelike deur ontsluit het in die naam van die Drieënige God, het die mans binnegegaan deur die westelike

45

leraar, doen die voorgebed.

Weer sing `n ander koor onder

leiding van mej. Seymour, Ges. 24 vss. 7—10. Die redenaar neem tot teks Ps. 93 vs. 5, waarna die gemeente met gespanne aandag luister. Nog eenmaal sing die koor: ,Holiness

becometh Thy house', en die bedehuis waarin ons vandag

nog aanbid, is plegtig afgesonder tot die diens van die Heer. In `n verslag van die verrigtinge van die dae sê die skrywer: ,Het gebouw is niet alleen `n eer voor de gemeente

maar ook 'n sieraad voor ons land". Die woorde is vandag

nog altyd waar. Ons vaders het goed gebou.

Die volgende Sondag was die opkoms so groot dat die

kerk nie al die mense kon bevat nie. 'Toe elke sitplek beset was, het die mense nog in digte dromme om die kerk gestaan.

Op versoek het Ds. George Murray `n opelugdiens gehou vir die mense wat geen toegang kon vind nie. Hy het sy staan plek ingeneem ongeveer op die plek waar die voorste hoeksteen van die saal vandag is. Die preek het so `n indruk gemaak op een van die hoorders dat hy die teks op `n sandklip laat uitbeitel het om op daardie plek in te plant tot blywende herinnering aan die dag en preek. Ongelukkig het die monument op raaiselagtige wyse verdwyn met die bou van die saal. Sommige herinner hulle die gedenksteen nog baie goed, maar niemand weet wat daarvan geword het nie. AFTREDE VAN DS. VAN DER RIET:

Op `n vergadering gehou op 20 Desember 1879, onder

die voorsitterskap van Oudl. C. ]. Strydom, na Ds. Van der

deur. As die kerkdeur ontsluit word, hef `n koor binne die

Riet op versoek die vergadering verlaat het, is besluit om hom, by sy aftrede, `n pensioen van £200 per jaar te betaal

Sodra die laaste

menere B. Keyter en D. Morkel sou sorg. Daar is verder besluit om `n memorie aan die Sinode te stuur om te vra dat `n jaarlikse pensioen uit die predikants-

kerk Ps. 118 vs. 10 aan. Met eerbied en vreugde luister die vergaderde menigte na die gesang.

tone weggesterf het, hef die gemeente weer Ps. 100 vss. 3

en 4 aan en betree al singende vir die eerste maal die nuwe

heiligdom. Die oudste dienende ouderling gaan voorop en

Iê `n nuwe Bybel op die nuwe kansel. Op hom volg die tweede oudste ouderling om die gesangboek daar neer te lê. Dan bestyg Ds. Van der Riet die kansel, wyl die koor

sing Ges. 91 vs. 3. Ds. Borcherds, die oudste aanwesige

tot Oktober 1881, nl. £150 uit die kerkkas en £50 waarvoor

pensioenfonds na die jaar 1881 betaal sou word. Daarna is demissie aan Ds. Van der Riet verleen. As praeses van

die Ring het Ds. Muller toe `n woord van afskeid gespreek waarin hy lof toegebring het aan Ds. Van der Riet, terwyl Ook ander lede van die Raad met trane hulde gebring het.

46

Volgens `n ooreenkoms tussen Ds. Van der Riet en ate Kommissie sou hy, sover hy deur sy gesondheid en deur omstandighede toegelaat word, die gemeente bly bedien tot tyd en wyl `n ander leraar in sy plek aangestel is, met behoud van sy volle salaris. Binne twee jaar sou hy egter nie meer daar wees nie.

Op 1 September 1881 het hy sy ewige rus ingegaan. Ds. Stegmann het sy laaste oomblikke met die volgende

woorde beskrywe: ,,Uit alle delen van de gemeente kwam

men om de geliefde leraar voor het laatst te bezoeken, en deze blyke van gehechtheid en liefde hebben de gryze dienst ' knecht niet weinig verkwikt.

Daar zyn geestvermogens volkomen helder bleven, kon hy iedereen `n woord toespreken. Zyn laatste gesprekken

waren gekenmerkt door een vrede, eën moed en een blymoedigheid, die de vrucht zyn van hetgeen hy meermalen beschreef als het enige waarop alles neerkwam, ,bet bloed

47

HOOFSTUK VI DIENSTYD VAN DS. G. W. STEGMANN

Op die vergadering gehou op 20 De besluit dat die imEe ty die hi weke EEgke hou en dat hy op die 4de Januarie van 1880 die nuwe kerkraadslede sou voorstel. Op die volgende dag sou hy n gekombineerde kerkraadsvergadering lei om `n nuwe al te beroep. Op hierdie vergadering is Ds. George Murr Swellendam beroep. In `n brief, gedateer D BE 880,

van Jezus Christus, zyn Zoon, reinigt ons van alle zonden.”

“Treffend sprak hy van de noodzaaklikheid om Gods tyd

af te wachten, omdat te midden van het lyden men `n soveel

helderder licht erlangde van de goedheid en de heerlikheid des Heeren.

En is het niet treffend', zeide hy ',dat -er

geschreven staat toen hy door die vreezelike slag getroffen werd, doch Aaron zweeg stil.

Alles bleef helder en rustig in het gemoed, en nadat

Ds. Stegmann in het gebed was voorgegaan en een vers gezongen was, boog hy het hoofd en bad zelf hoorbaar. Weinige oomblikken later en hy ruste van allen arbeid en moeite in de armen des Heeren.”

As toegewyde man het hy al sy kragte gegee aan die diens van sy God en sy medemens. Die ywer vir die huis

van God het ook sy lewe verteer.

In 1885 het die gemeente `n gedenksteen opgerig op sy graf in die ou kerkhof, ter herinnering aan sy eerste leraar, "Tobias Johannes van der Riet, wat tweerentwintig jaar hier gelewe en gewerk het.

Ds...

G.-W.

Stegmann, predikant te

Oudtshoorn,

1880—1891.

Wys hy die beroepegter van die hand. Sy vernaamste rede Was dat hy nog nie eers nege maande op Swellend arbeidsaam was nie. j EE

48

Op `n vergadering gehou op 20 Februarie 1880 word Ds. G. W. Stegmann beroep, maar op 23 Maart antwoord hy dat hy ,geen vrymoedigheid heeft de gemeente in de stad te verlaten.” Hy word op 19 April vir `n tweede keer beroep en dié keer gee hy gehoor en word op 24 Julie as leraar van Oudtshoorn bevestig. Drie Nuwe PASTORIE: Soos reeds vermeld, is die eerste

pastorie, tesame met al die gronde, deur die kerkraad aan

Ds. Van der Riet, by die aanvaarding van sy emeritaat present gegee. `n Nuwe pastorie moes dus gebou word en op 'n vergadering gehou op 27 Desember 1880, verskyn broeder B. ]. Keyter om verslag te doen in verband met die bou van `n nuwe pastorie. Hy maak bekend dat `n tender aangeneem is van die

Hierin was nie inbegrepe die skilder en plak nie. Binne twaalf maande na die ondertekening van die kontrak sou die gebou afgelewer word. Op `n vergadering gehou op 24 Januarie 1881, het dit geblyk dat daar £2,000 beskikbaar was vir die voltooiing van die nuwe pastorie. Daar is egter toe verder besluit om `n gedeelte van die erwe, behorende aan die kerk, te verkoop en as kommissie is aangestel H. $. Schoeman en G. Olivier. Daar word ook besluit dat `n basaar gehou sou word,

maar ,,Ingeval brandewyn, wyn of azyn mocht worde gegeven, dezelve aan ene Commissie zal worden ingezonden die voor de verkoping zal zorgen, die echter niet op den bazaar zal plaats hebben.” Dat Ds. Stegmann seën gehad het op sy werk, blyk uit die feit dat hy op hierdie vergadering kon getuig dat hy juis teruggekeer het van `n besoek aan `n gedeelte van die Cango en dat hy gevind het dat die Heer aldaar kenlik Sy Gees uitgestort en `n grote en heerlike werk gedoen het.

verandering was aan iedereen sigbaar.

Die

'Twis en tweedrag

is deur liefde en eendrag vervang; waar onverskilligheid

geheers het, is die stem van die verenigde gebed gehoor en nog het die werk hom daeliks uitgebrei.

Die muwe pastorie.

here Delbridge en Courtenay van Mosselbaai, vir £3,250.

50

GELDELIKE SAKE: Op `n vergadering op 18 April 1881,

rapporteer die Kommissie wat daartoe aangestel is, dat die Kerk-erwe wat verkoop moes word, die bedrag van £1,367

ingebring het. Die dankfees wat ongeveer `n maand later gehou is, het £1,880 4s. opgelewer. Uit die opgawe van die kassier het dit geblyk dat daar na aftrek van wat nodig was vir die voltooiing van die pastorie, nie genoeg geld in die kerkkas sou wees ter afbetaling van die skuld wat op die kerk gerus het nie. Die KLEURVRAAGSTUK IN DIE KERK: Dat die kleur” kwessie al destyds sy moeilikhede opgelewer het, blyk uit die feit dat op `n vergadering wat gehou is op 15 Augustus 1881 broeder diaken D. Terblanche meld dat Oud-Ouderling

Stephanus Schoeman, W .rsn., die kerk nie besoek nie omdat

hy beswaar maak dat die gekleurde bediende van die leraar na die Nagmaal gekom het. Uit die getuienis het dit geblyk dat sy van Europese afkoms en volle lidmaat van die Ned. Geref. Kerk in die Groote Kerk te Kaapstad was. Die besluit van die Kerkraad was dat sy nie die voorreg van die Kerk en die Nagmaal geweier kon word nie, maar dat sy, ter voorkoming van enige ontevredenheid, versoek sou word om aan die laaste tafel met die Skotse lede aan te sit. Hiermee was die heer Schoeman nog nie tevrede nie en daar is voorgestel, op `n latere vergadering, dat by die kerkraad sou Ontmoet ten einde die saak te bespreek. Later het Ds. Stegmann, saam met die broederdiaken Scheepers, na mnr. Schoeman gegaan en is die saak blykbaar op 'n bevredigende wyse geskik. Vanaf hierdie tydstip word ook nie meer gehoor van Kleurlinge in die kerk van die blankes nie, sodat ons kan aflei dat daar ander voorsiening gemaak is vir hulle geestelike behoeftes. GROEI VAN DIE GEMEENTE: Gedurende hierdie tyd is die wenslikheid gevoel van die oprigting van `n hulpkerk of die stigting van `n nuwe gemeente in die oostelike deel van die gemeente.

Die kommissie wat aangestel is om op die saak in te gaan, het op 26 Desember 1881 gerapporteer dat na raad”

“1

pleging en ondersoek daar, dit geblyk het dat `n kerkgebou in daardie wyk wel nodig was. Deur die heer Fred. Schoeman is `n plek, groot twee morge, by Kruisrivier aangebied met dien verstande dat, as

n gemeente daar gestig sou word, die transport oorhandig sou word aan die nuwe gemeente. Toe hierdie verslag in oorweging gekom het, is bepaal dat die dienste wat daar gehou sou word, nie net vir Onvermoëndes sou wees nie, maar vir almal in die omtrek.

Tewens was die gedagte om so spoedig as wat dit uitvoerbaar was, `n afsonderlike gemeente te stig. Intussen is daar alreeds die behoefte gevoel aan `n hulp prediker sodat die werk in hierdie uitgebreide gemeente beter behartig kon word en aan Ds. Stegmann is dit opgedra om te probeer om een van die pas gelegitimeerde kandidate as hulpprediker vir een jaar te kry teen `n salaris van £250.

Dit was egter eers op 9 Julie 1883 dat die eerste hulp

prediker, nl. Ds. Helm, verwelkom kon word. Intussen is die

salaris verhoog tot £300 per jaar. Op 11 Junie van dieselfde jaar deel Ds. Stegmann die kerkraadsvergadering mee dat hy `n beroep na Wynberg

ontvang het:

Hy wys dit egter van die hand maar verlof

van afwesigheid vir ses maande word hom toegestaan en hy kry ook n geskenk van #£175 van die Kerkraad.

Binne n jaar na hy aangestel is as hulpprediker, ontvang ee operarp is Britstown, waarheen hy teen 20 Uustus

vertrek, en we

;

;

prediker gesoek word. sir uat wewe Op `n vergadering gehou op 18 Februarie 1888 deel Ds. Stegmann mee dat hy `n beroep na Mosselbaai ontvang het, maar ook hierdie beroep wys hy van die hand. Daar word nou `n stap verder gevorder in verband met die afstigting van die oostelike gedeelte van die gemeente tot `n nuwe gemeente.

Op `n vergadering op 15 Maart 1890 gee die Voorsitter kennis van `n voorstel in dier voege wat dan op die volgende vergadering ter sprake sou kom.

Op 17 Mei stel Ds. Stegmann die vergadering egter in

kennis dat, weens sy voortdurende krankheid dit nie meer vir

hom moontlik was om sy dienswerk te verrig nie en dat hy

33

2

deur die geneesheer aangeraai is om `n paar maande rus te neem. Die Kerkraad spreek sy hartlike deelneming uit en verlof van ses maande teen volle salaris is hom toegestaan. Die gemeente was gelukkig om in die tussentyd die dienste van Prop. F. W. R. Gie te kry. Blykbaar was Ds. Stegmann nog nie ten volle herstel van sy siekte na die verloop van die ses maande nie want later is verdere verlof van ses maande aan hom toegestaan.

Ongeveer twee maande later ontvang die kerkraad `n brief van die Moderatuur waarin aansoek gedoen is om Ds. Stegmann verlof te gee, gereken vanaf die 1ste April, daar die Moderatuur hom na Mashonaland wens te stuur. Op die vergadering waarop hy teenwoordig was, lê Ds. Stegmann toe die saak uiteen en sê dat indien hy nie terug

sou wees teen die einde van Junie nie, hy Ds. Gie uit sy eie salaris, wat toe verminder was tot £400, vir die maande

Augustus en September sou betaal. `n Voorstel is egter aangeneem, nl. dat die versoek toegestaan sou word en dat aan Ds. Stegmann twee maande langer verlof verleen sou word, bereken vanaf 1 Augustus, indien nodig, met die

voorwaarde dat hy na Mashonaland sou gaan in belang van ons kerk aldaar, ingevolge die brief van die Moderatuur. Op `n vergadering gehou op 12 September 1891 stel broeder Morkel voor dat, aangesien Ds. Stegmann voor siening gemaak het vir sy dienswerk gedurende sy afwesig

heid, aan hom sy volle salaris van £500 uitbetaal sou word.

Die voorstel is aangeneem en hierdie vriendelike gebaar moes ongetwyfeld vir Ds. Stegmann `n riem onder die hart gewees het. Hy sou egter nie in eie persoon sy dank aan die kerk” raad kon oorbring nie want op 17 November 1891 het hy in Johannesburg die tydelike met die ewige verwissel.

Op die eersvolgende kerkraadsvergadering is die tyding met diepgaande droefheid verneem. Allerweë is daar met dankbare erkentlikheid gewag gemaak van die heerlike werk

wat hy, deur God se genade, in die gemeente kon verrig

insake die opvoeding, die maatskaplike lewe, maar veral ter uitbreiding van die Koninkryk van God en ter grootmaking van Sy naam. Daar dit die begeerte van Ds. Stegmann was om in

Oudtshoorn begrawe te wees, is aan die versoek voldoen

en is ook alle onkoste in verband met die vervoer van sy

stoflike oorskot en die begrafnis deur die gemeente van Oudtshoorn gedra.

Op die kerkraadslede wat op 21 Desember 1891 vergader

het, moes die laaste. brief van Ds. Stegmann, geskryf net

voor sy afsterwe en op die vergadering gelees, `n onuitwis”

bare indruk gemaak het. Gelukkig is dit genotuleer en lees as volg: Aan den Eerwaarden Kerkeraad der Ned. Geref. Kerk Gemeente te Oudtshoorn:

Eerwaarde Heren, Geliefde Broeders, Naar den wyzen raad van onzen Hemelschen Vader

schynt het bepaald dat wy elkanders aangezichten hier

op aarde nie weer zullen zien. De toestand waarin ik

my thans bevind wordt door de geneesheren als een hopelose beschouwd. Ik heb my dus voor te bereiden op een heengaan dat nie meer ver af kan zyn. Ik had gehoopt genoegzame krachten te zullen ontvangen teneinde de reis naar

Oudtshoorn te kunnen ondernemen, waar ik u althans

nogmaals zou mogen zien en persoonlyk van u afscheid nemen, doch ook dit schynt nie mogelyk te zullen zyn,

daar de zwakheid van het lichaam te zeer is toegenomen dan dat ik de lange reis zou kunnen doorstaan. Het blyft dus over dat ik, terwyl het noch geschieden kan, deze afscheidswoorden door bemiddeling van myne geliefde echtgenoote laat neerschryven.

Het is, geliefde Broeders, iets zeer plechtigs na zulk een langen tyd van zamenwerking onverwacht de roep

stem te hooren: ,Uw werk is ten einde, geef rekenschap

van hetgeen gy gedaan hebt.” Ik heb my in deze dagen

zeer voor den Heer onderzocht, en Hy alleen weet de gebreken en tekortkomingen, die ik in myn dienstwerk gevonden heb; doch ik vertrouw dat Hy in Zyn groot

genade my dit niet zal toerekenen. Van u heb ik echter noch te vragen, dat ook gy er in liefde niet aan denken Zult. Ik dank den Heer van ganscher harte voor al den

tyd, dien ik als herder en leraar te Oudtshoorn mocht

54

%y

arbeiden. Veel blydschap heb ik daar mogen smaken, hoofzakelyk ten gevolge van de liefde, eensgezindheid en hartelyke zamenwerking, die er steeds tusschen u

alle andere geschiktheid, Jezus persoonlyk toonen lief te hebben.

prediking die, God is myn getuige, een volle en getrouwe is geweest, behoef ik niet in het byzonder te spreken, wy hebben immers dikwyls ons zamen verheugd over de groote dingen, welke de Heer in ons midden heeft

aanbevolen werk, want de Heere schenkt op elken voor stander als Zyn helper, en wanneer de eeuwigheid nadert, wordt het gevoel van verantwoordelykheid zeer levendig.

allen en my bestond. Van de vrucht des Evangelie

gedaan, gelyk wy ook zamen getreurd hebben over de

onverschilligheid en verharding van degenen, die het hart voor den Heer hadden gesloten.

sNochtans ben ik blyde dat aan het einde van dit

tydperk wy de overvloedigste reden hebben om den Heer te danken voor Zyne getrouwheid en de vele bewyzen dat Zyn Woord nog Zyn kracht tot bekering der onbekeerden en ter opbouwing van Gods volk behoort. Hierover zullen wy naar Gods genade verder

zamen spreken en ons verheugen wanneer wy elkander in den hemel ontmoeten. ,Wat nu de toekomst aangaat, is het myn bede, dat de Heere zelf u als voorstanders der gemeente sterke en

bekwame om Zyn werk zoodanig voort te zetten dat de bloei der gemeente toenemen mag en grooter worden dan zelfs tot hiertoe. Vooral met betrekking tot de aanstelling van een herder en leraar, bid ik dat de Heere u tonen zal dat Hy U en de gemeente liefheeft en verzorgen zal.

“ly geve U een man naar Zyn hart, die rusteloos

in het belang der duizenden zielen met liefde en wysheid

werkzaam zal zyn. Ik heb altoos reden gehad om den Heere te danken, dat Hy my in myne kerkeraadsleden, Op weinige uitzonderings na, mannen heeft gegeven die getrouw myn handen hebben gesterkt in het werk dat dikwyls moeilyk en onaangenaam was. Ik wensch dit

hier dankbaar te erkennen dat ik zonder de hulp en bystand van zulk een kerkeraad niet de helft zou hebben kunnen volbrengen dat ik heb mogen doen, en ik ver trouw dat gy het my toelaten zult op uw gemoed te drukken de noodzaaklykheid om toe te zien dat de kerkeraad altyd wordt aangevuld door mannen, die by

ssWeest toch, geliefde Broeders, getrouw in het

Het is in een afscheidsbrief als deze myn oogmerk niet

om alles te zeggen wat by my opkomt, het is maar een dankbaar getuigenis van wat de Heere voor ons gezament-

lyk is geweest, en door ons tot stand gebracht heeft, en eene uitdrukking van de wensch dat Hy moge voortgaan om U in Zyn werk te zegenen en voorspoed te geven. Een ding echter mag niet ontbreken, het is namelyk myne persoonlyke dankbetuiging voor eene liefde, die ik wel een buitengewone mag noemen, vooral gedurende de laaste twee jaren myner bediening onder U: Uwe

lydzaamheid en gewilligheid om te zorgen tydens myne

langdurige krankheid.

slk kan niets beter doen, dan U van harte Gods zegen

daarvoor toebidden. Hy zal het ook gewis niet onbeloond laten. Ik heb voor myzelven geen verzoek U voor te leggen, myne behoeften zullen Daarboven allen voorzien

worden; doch, geliefde Broeders, indien gy het daarvoor

houdt dat ik en de myne met liefde en tot eenigen zegen onder U gearbeid hebben, mag ik toch aan u teedere liefde opdragen myne dierbare echtgenoote, die my in myn werk zoo getrouw gesteund heeft, en in de gemeente

belang heeft gesteld, alsook myne dierbare kinderen

opdragen. Onttrekt toch niet uw hand aan haar, die vooral in het begin zoveel hulp en raad zal nodig hebben. Ook dit zal de getrouwe Heer niet vergeten U te vergelden. Meer zeg ik niet; de krachten laten my het niet toe. Ik beveel U in Gods hand. “Ik groet U als uit de eeuwigheid, waar ik wesen

zal wanneer U dezen brief mocht wordt voorgelezen, waar ik toch noch blyven zal.

,( liefhebbende broeder in Christus Jezus,

G. W. STEGMANN.”

56

Aan mev. Stegmann is `n toelae van #50 per jaar toegeken en sodoende het die Kerkraad aan haar eggenoot se versoek voldoen. Aan die gemeente van Oudtshoorn is dit dan beskore om aan haar eerste twee leraars `n laaste rusplek in haar midde te verskaf.

HOOFSTUK vm DIENSTYD — DS. GEORGE MURRAY Onder voorsitterskap van die konsulent, Ds. D. Bosman,

is op 21 Desember 1891 `n vergadering gehou. Na `n ernstige toespraak waarin hy die vergadering gewys het op die gewigtigheid van die werk wat die vergadering moes verrig en hulle gewaarsku het teen die versoeking om by die beroep van `n predikant die politieke belange van die gemeente te stel bo die geestelike belange, is die vergadering met gebed geopen.

Ds.

Geo.

Murray,

Oudtshoom,

predikant

1892—I9I11.

te

Op die nominasielys verskyn die volgende name: G.

Murray, A. Moorrees, F. W. R. Gie, W. A. Joubert, D. Bosman en H. Muller. Hieruit word Ds. G. Murray vir die tweede keer met volstrekte meerderheid gekies.

RA 58

Hierdie keer het hy die beroep aangeneem en is op 27 Maart 1892 bevestig. Ds. Murray was die jongste van die vyf predikantseuns van Ds. Andrew Murray wat in 1822 uit Skotland hierheen gekom het. Hy is in 1845 in die pastorie op Graaff-Reinet gebore en was, na sy teologiese opleiding op Stellenbosch, eers predikant van Willowmore van 1869 tot 1879 voordat op 17 April 1879 op Swellendam as leraar aangekom Et.

Sy dienstyd op Swellendam was gekenmerk deur groot geestelike seën en hy het hom so diep ingegrawe in die hart van sy gemeente dat daar met die grootste leedwese afskeid van hom geneem is toe hy na sy nuwe werkkring in Oudts hoorn vertrek het. Op 27 Maart 1892 lewer hy sy intreepreek na aanleiding van Exodus 3 vs. 15 — die roeping van Moses om die volk

te verlos. Hy handel oor die werk, die ,gezondene” en den zender”. GROEI VAN DIE GEMEENTE WEER TER SPRAKE: 'Teen

hierdie tyd is daar sterker as ooit tevore gevoel dat die gemeente te groot was om behoorlik deur een leraar bearbei te word en op `n gemeentevergadering gehou op 7 Mei 1892 word voorgestel om `n hulpprediker aan te stel om

huisbesoek te doen en om Sondae in die buitewyke dienste

te hou. Die voorstel word aangeneem en Eerwaarde Perold word beroep. Hy neem die beroep aan op 18 Maart 1893 maar binne twee maande egter, moes die Kerkraad weer verneem dat hy `n beroep na Beaconsfield aangeneem het.

WIE MOET UIT DIE KERK BEGRAWE WORD? 'Tot op

hierdie tydstip was daar nog geen beleid vasgelê ten opsigte van wie uit die kerk begrawe kon word nie. Op `n ver” gadering gehou op 19 November 1892 is die vraag beslis en die beslissing van die raad was dat dit alleen die leraar mag wees, behalwe in uitsonderlike gevalle in verband waarmee die kerkraad dan sy oordeel sal fel. Dig KERKORREL: 'Toe die kerk in 1879 ingewy is, het dit geen behoorlike kerkorrel gehad nie. Dat daar wel aan een gedink is, blyk uit die feit dat teen die end van dieselfde jaar broeder Morkel, die kassier, instruksies ontvang van die

59

dat die Raad kerkraad om die heer Hadfield in kennis te stel orrel nie. `n van nog nie kon beslis oor die aankoop van die e ghed Blykbaar, weens die geldelike omstandi tien jaar nie gemeente, is daar gedurende die volgende veer gehou op 3 aan die saak geroer nie, maar op `n vergadering

uit die Voorsitter, Desember 1893, is `n kommissie bestaande en Le Roux Ds. George Murray, broeders Coetzee, Deas die

eid van benoem om ondersoek in te stel na die wenslikh de vergade” verkryging van `n orrel. Op etlike daaropvolgen lik sou dit rings is die saak weer aangeroer. Waarskyn igheid was. gouer gevorder het as daar absolute eenstemm hê terwyl orrel `n e kost alle ten Sommige wou oënskynlik fondse was. ander weer wou wag totdat daar genoegsame raad as Kerk die dat it beslu Op 24 Februarie 1895 is orrel. `n vir l same te in kommissie moes dien om fondse nie, het an gega wind die Dat dit nie met die insameling voor e uari Febr 22 op u geho blyk uit die feit dat op `n vergadering dat k pree uits ie opin 1896 broeder-oud. Coetzee dit as sy

e tye, die saak dit beter sou wees om, weens die drukkend

uit te stel. ]. Hoek Op 26 September van dieselfde jaar rig die heer die hom om Spr. 'n brief aan die Raad met die versoek wat vir `n reg te verleen om lyste uit te gee aan diegene orrel wou kollekteer. broeders “Tot `n kommissie om hierin te handel is benoem , CO. Coetzee, 1. Deas, P. Keller, Mn, P. Keller, J-sn.

Anderson en C. du Plessis. nie, want Hierdie stap het ook nie juis die saak bespoedig weer te k dit is eers in Februarie 1898 dat die vraagstu der A. broe het ing ader verg ie berde gebring is. Op hierd voorgestel en Muller, gesekondeer deur broeder C. Coetzee voor die is besluit dat `n gemeentevergadering die aand oop van aank die e eind ten dankfees byeengeroep sou word `n orrel te bespreek. kommissie Op die vergadering wat aldus. belê is, is `n l teen `n beste te orrel `n benoem met die opdrag om dadelik e ingesluit. prys nie #1,500 te bowe gaande nie, alle kosteiding gegee aanl toe daar Hierdie kragdadige besluit het

kon word, met dat die orrel teen die einde van 1899 ingewy

die Heer ]. Hoek as eerste orrelis.

60

61

HULPPREDIKERS: Na die eerste hulpprediker, Ds. Perold, na Beaconsfield vertrek het, moes die gemeente vir 'n lang tydperk sonder die dienste kl die tussentyd is waardevolle werk iedeedi ee si epie Daneel en Odendaal. N SEE p 3 Desember 1893 is broeder Odendaal self om teen `'n salaris van £50 per jaar vir ses GysN gemeente te arbei, waartoe hy ingewillig het. Die saak van `n hulpprediker is egter nie laat vaar nie en op `n vergadering op 17 Februarie 1894 is die Raad es ee so te doen ter verkryging van `n o di) edike re r. Die salaris van 1 aasgenoemde is later vasgestel

op `n gekombineerde kerkraadsvergadering gehou op 25

]

-

8

d

Dit was egter eers twee jaar later dat Prop. A. G. d Toit die beroep as hulpprediker aangeneem i ek Die Raad het toe ook sommer besluit om sy salaris op

£25

mte stel en ook al sy reiskoste te betaal

IE KRUITHUISE: Die geweldige verwoesting wat 1 1s toe n paar trokke dinamiet in Braamfontein Me 19 kaas arie 1896 ontplof het, het ook sy naklank in Oudtshoorn ser toe daar op `n vergadering op 22 Februarie besluit is E ie Stadsraad te versoek om die kruithuise verder van die Orp te laat plaas daar dit gevaarlik was vir die dorp sowel

as vir die kerk om hulle so naby te hê. Ds. A. G. Du Torr VERTREK: Nadat hy slegs `n paar maande in die gemeente gestaan het, stel Ds. Du Toit op 20 ds die Kerkraad in kennis dat hy `n beroep na Prins Ms aangeneem het. `n Poging is aangewend om hom ier tehou deur hom as tweede leraar benoem te kry, maar re hy toe reeds die beroep aangeneem het, was die e erkraade van mening g dat dit onnodig was om verde der r in in die di Later in dieselfde jaar besluit die Raad om Eerw. Prop. eis) te Re `n as hulpprediker hierheen te kom An die versoek is voldoen maar op 16 September 1899 ne n oo . na Jamestown. ME im nosshe so re het die hulpp ppredikers$ geko gek m en, na j `n kort tydjie ji , As `n ' oplossing om die taak van diie leraar effens t vergemaklik, was dit blykbaar geen sukses nie en aareR is

Maart 1905, besluit om oor te gaan tot die beroep van `n tweede leraar. Die keuse het geval op Ds. A. C. Murray wat dan ook die beroep aangeneem het. DiE GEBOU OP DIE SKOOLERF: ln hoeverre die politieke

verwikkelinge in Suid-Afrika die gemeente gedurende hierdie

tydperk beinvloed het, is moeilik te konstateer. Blykbaar

het die kerk stilweg met sy geestelike werksaamhede en wat daarmee gepaard gegaan het, voortgegaan.

Waarskynlik met die doel om `n bron van inkomste vir

die kerk daar te stel, het die kerkraad op 24 Februarie 1895 besluit om die ou skoolgebou op die erf, geleë op die hoek van Hoogstraat en Kerkstraat af te breek en `n nuwe gebou met kantoor daar op te rig. Toe daar in Junie van dieselfde jaar gerapporteer is, dat kerk-erwe wat verkoop was, die som van £1,928 10s. Od.

opgelewer het, stel broeder W. Deas, gesekondeer deur broeder ]. Schoeman, voor dat op die ou skoolerf `n gebou van gehoude klip geplaas sal word van twee verdiepings, geskik vir kantoor maar so ingerig dat `n mens dit later, indien nodig, in `n gebou vir winkelbesigheid kan verander. Daar is ook besluit om die kerkskool op te rig op die stuk grond agter die saal van die C.]-Vereniging.

Met die planne en spesifikasies is haastig te werk gegaan en teen die einde van September kon daar alreeds op die tenders ingegaan word. Die tender van die heer Cooper

vir £3,460 is aangeneem. Daar is selfs later daaraan gedink om op hierdie gebou wat deurgaans in die kerknotule die ,kerkgebou” genoem

word, `n toring en uurwerk te plaas teen `n koste van £500 maar toe die hele som nie gevind kon word nie, is van die plan afgesien. Die kamers is verhuur vir vyf jaar teen £12 per maand voordat die gebou selfs begin is.

"Toe dit in die eerste helfte van 1897 voltooi is, ontvang die kerkraad `n brief van die boumeester, mnr. (Cooper, waarin hy die Raad verwittig dat hy #700 skade op die nuwe gebou gely het en versoek hy die Raad om hom hierin tegemoet te kom. Op aanbeveling van die boukommissie

Go

62

stem die raad toe om hom £100 ekstra te betaal wanneer

sy waarborg van twee maande verstryk het en die gebou in goeie orde afgelewer is. Uit `n finansiële verslag wat later ter tafel gelê is, blyk

Instituut op Worcester, meer as £80 gestuur is.

DE Rusr: Alhoewel daar reeds in 1881 gevoel is dat `n nuwe gemeente in die oostelike deel van Oudtshoorn behoort gestig te word, het die saak gesloer tot in Maart 1899 toe broeder oud-ouderling ]. ]. Schoeman op `n kerkraadsvergadering verskyn en sê dat hy en broeder $. le Roux die plaas, genoem De Rust, gekoop het met die doel dat daar `n nuwe gemeente gestig sou word. Hy vra toe ook geldelike onder-

steuning vir sodanige nuwe gemeente.

Aan hierdie versoek gee die Kerkraad eenparig verlof en goedkeuring en op `n buitengewone vergadering, gehou op 3 April, word besluit om `n globale som van £2,000 te skenk. Op 9 Desember van dieselfde jaar word verslag gegee van die stigting van die nuwe gemeente by De Rust waarna aan sommige van die broeders wat daarheen sou gaan, `n hartlike afskeidswoord toegevoeg is. Om hierdie dogtergemeente te help totdat sy haar eie

leraar kon beroep, word daar in Mei 1900 besluit om aan

die kerkraad van De Rust voor te stel dat een van die leraars van die moedergemeente een Sondag per maand, teen £50

per jaar, of twee Sondae per maand teen £100 per jaar, die dienste daar sou behartig. Hierdie laaste aanbod is deur die

1900. Kerkgebou van die gemeente De Rust. Van Oudtshoorn afgestig

dit dat die nuwe kerkgebou” £3,785 9s. 0d. gekos het en

die nuwe skoolgebou £332 8s. 0d. AS `n mens hierdie twee bedrae vergelyk, kan jy miskien tot die slotsom kom dat ons voorouers gewillig was om tienmaal meer te belê in `n finansiële onderneming as in `n opvoedkundige saak. Aangesien ons egter nie oor al die feite beskik nie, kan ons nie gevolgtrekkings maak nie, want dit sou uiters onbillik wees. ! Dat die gemeente wel `n ruim hart gehad het vir verdienstelike sake word o.a. bevestig deur die feit dat toe daar om £40 gevra is vir `n gebou vir die Doofstomme-

64

65

kerkraad van De Rust aangeneem en die geld sou in die kerkkas van hierdie gemeente gestort word.

Dit was egter maar die begin van die stryd. Dwarsdeur die jaar, op feitlik elke vergadering, is daar voorstelle en

Ds. MURRAY NA CEYLON: Ds. Murray wat sedert die

afskaffing of nierafskaffing van die dienste, of is probeer om ander reëlings te tref in verband met die tye waarop die dienste gehou sou word. Allerlei oplossings is probeer maar die saak sou nog vir etlike jare hangende bly.

laaste paar maande van die jaar 1900 afwesig was op besoek na Ceylon om die Boere-krygsgevangenes daar te bearbei, verskyn op 25 Mei 1901 weer op die vergadering van die kerkraad en rig `n hartlike woord van dank aan die Raad

vir die verlof om solank in Ceylon te arbei, asook die dank

van die krygsgevangenes daar teenoor die Raad. Dwarsdeur die jaar 1901 is daar, blykbaar weens die oorlogsomstandighede, slegs drie vergaderings gehou en op elkeen daarvan was daar `n verteenwoordiger van die plaas”

like militêre owerheid aanwesig.

AFSKAFFING VAN DIE ENGELSE DIENSTE: (Gedurende

die dienstyd van Ds. Stegmann is daar `n begin gemaak met die hou van Engelse dienste en dit het die algemene gebruik geword om op Sondagaande `n Engelse diens in die Hollandse

Kerk te hou, blykbaar vir die lidmate wat eintlik aan die Presbiteriaanse of Skotse Kerk behoort het.

Om egter hierdie hele stryd in die korrekte perspektief te sien, word aanbeveel dat die leser dit nagaan in die boek

van Ds. P. J. Viljoen ,Ek kyk Terug”, waarin hy hierdie saak behandel, `n saak in die maalstroom waarvan hy ook

ingetrek is. Ons stip net, gaandeweg, die verwikkelings aan van die stryd soos dit in die loop van `n hele paar jaar plaasgevind

het.

Die begin hiervan is ingelui deur `n voorstel van broeder ]. Spies op die kerkraadsvergadering van 13 Mei 1905 wat tot doel gehad het dat die Engelse dienste afgeskaf en deur Hollandse dienste vervang sou word. Daar het `n ernstige en belangrike bespreking gevolg, met blykbaar gegronde argumente voor en teen die voorstel. Na die bespreking waarvan almal die belangrikheid gevoel het, is die voorstel teruggetrek.

Ds. Murray het gesê, waarskynlik as `n soort kompromis, dat hy met verlof van die kerkraad sou probeer om so gereeld moontlik `n Hollandse diens Sondagaande in die C.].Vsaal te hou.

teen-voorstelle gemaak, asook petisies opgetrek vir die

ArsricrinG: Na die vertrek van Ds. A. C. Murray

in 1906, is besluit om weer `n hulpprediker te beroep maar aangesien daarmee geen sukses behaal is nie, is daar besluit om op Maandag, 8 Oktober, `n gekombineerde kerkraads” vergadering te hou ten einde `n tweede leraar te beroep teen `n salaris van £400 per jaar. Ook sou aansoek gedoen word om `n aandeel in die Predikantspensioenfonds, in die tweede otofberg van TOp die genoemde vergadering is Ds. Ds. Stofb Malan van G. Ds. is bedank, hy toe ehudi hoë, dog Riebeek-Wes beroep. Hierdie beroep het ook nie geslaag nie en Ds. Stofberg

het weer aan die beurt gekom, maar weereens het hy vir

die beroep bedank en is daar toe besluit om `'n proponent as hulpprediker te verkry teen `n salaris van £275.

Intussen het die gevoel ontstaan dat `n verdere verdeling van die gemeente noodsaaklik was. `n Komitee wat aangestel

is om die saak te ondersoek, dien op 8 Desember 1906 n

belangrike rapport in waarin aanbeveel word dat `n nuwe gemeente te Nooitgedacht gestig en aan haar £2,000 geskenk sou word. `n Tweede kommissie is benoem om ondersoek in te stel na ander plekke soos Armoed, Wynandsrivier ens. In die verslag wat hierdie Kommissie op 2 Februarie 1907 indien, word gemeld dat die heer W. G. Olivier, A-sn,, tien morge grond onder water as geskenk aan die kerkraad aanbied.

Grensende aan die grond was driehonderd morge geskik vir

'n dorp. Die kommissie is bedank vir sy werk en is verder versoek om met sy ondersoek voort te gaan. Later sou

daar verwikkelinge kom waarvan daar op daardie stadium blykbaar geen besef was nie.

66

67

In elkggeval verskyn ' broeder oud-diaken ]. . Olivi Olivier van Saffraanrivier op 30 Mei 1908 op die kerkraadsvergadering

en herinner die Raad aan die belofte van broeder W. Olivier

E by se n stuk grond te gee vir die bou van `n kerk n pastorie. Hy versoek die Raad om so met die werk `n aanvang te maak. N Broeder Deas gee toe kennis dat hy by die volgende ver gesins sou voorstel dat daar dadelik `n begin gemaak sou Op dieselfde vergadering rapporteer die kommissie wat aangestel was om te verneem na `n aanbod van `n stuk grond deur die Heer L. Potgieter, as volg: Hy bied aan twee morge grond benede die pad. As daar `n dorp sou ontstaan, sou hy `n begraafplaas gee weigrond tot by `n sekere draad en 5 persent aan die Kerk

van die bedrag waarvoor al die erwe onder die pad verkoop

sou word, asook gratis bouklippe vir kerklike geboue. Op geeneen van die erwe sou sterk drank verkoop word nie Aangesien hierdie plek nie sentraal genoeg geleë was

nie, is besluit om na `n meer geskikte plek uit te kyk en is

i Ee “ mnr. Gavin van ,De Dam”, van 53 morge

ond met sekere waterregte aan ir hierdi het die Kerkraad £1,400 EE ESvr EE Ee

o

ARMOED: Dit gebeur seker maar selde dat `n kerkraad n aanbod om `n groot stuk grond met `n kerk daarop kry maa Op dieDedernd,ja 8 Augustus 1908 verskyn oeder oud-diaken

A.

Olivier, W -sn.

maak die volgende aanbod:

ae VRAE

Sy vader en familie bied aan om aan die Kerkraad te gee

transport van vyf morge grond met `n kerkgebou daarop

bevattende sewehonderd sitplekke. Die gebou sou binne twee jaar voltooi wees en sou omtrent `n kwartmyl van die skoolgebou staan. Binne honderd tree van die vyf morge bo grond sou geen kantien of bottelst E, #EPo Fees BfN Dok, drank mag verkoop nie. Indien nodig sou die plan van die kerkgebo

Kerkraad vir goedkeuring voorgelê word. -

-

orn EO d

verlang hulle om te weet of die Raad daar `n leraar of hulp

gearbei sou prediker sou plaas, of op hoedanige wyse daar word. broeder Na `n breedvoerige bespreking is `n antwoord aan A. Olivier veertien dae uitgestel. u is, Op die vergadering wat toe veertien dae later geho met od aanb se ier Oliv stel broeder Deas voor dat die heer gestel

nt, voor dank aangeneem word, maar `n amendeme stel word om aange deur broeder Potgieter dat `n kommissie te stel

k in die heer Olivier te ontmoet en verder ondersoe insake die ligging ens., word aangeneem. ag, asook Op 19 September lewer die kommissie sy versl

met `n plan van `n brief van die heer W. Olivier en seuns word

rtyd die kerk sowel as van die nuwe dorp. "Terselfde die aan” teen ook `n petisie, met 110 name daarop, gelees lukkig word Onge u. gebo kerk die van name van die aanbod ame van die die besware van die petisionarisse teen die aann aanbod nie genoem nie. die Raad Na `n breedvoerige bespreking is voorgestel dat nie kon od aanb die e ghed andi onder die bestaande omst aanneem nie.

t van De Hoop: Op dieselfde vergadering is `n kaar die nuwe dorp by ,De Dam” behandel. Hoop” Daar is besluit om die nuwe dorp die naam ,,De om die oek te gee asook om die betrokke kommissie te vers . maak strate te open en `n brug oor die sloot te laat van `n kerk bou die vir lyste die Met Nagmaal sou ingedien aldaar uitgegee word wat binne `n maand weer'n vandisie moes word. Die kommissie kry ook opdrag om l. vir die verkoop van erwe by De Hoop te bepaa gevorder AnMOED: 'Terwyl sake op De Hoop so fluks op reeds r het dat die hoeksteenlegging van die kerk aldaarhandelings 5 Mei 1909 kon plaasvind, kon daar met die onde vyf morge n verband met die aanbod van `n kerkgebou en nie. grond by Armoed geen vordering gemaak word asook van "Ten spyte van `n herhaling van die aanbod, tekeninge, twee petisies met ongeveer driehonderd naam `n kerk om waarin die petisionarisse hulle begeerte uitspreek lug dat ling rstel teleu hul hulle en gebou in hulle midde tehê m is nie, die geskenk van die heer W. Olivier nie aangenee

69

68

is daar op `n vergadering op 24 Oktober 1908 weer deur

die Raad besluit om die aanbod nie te aanvaar nie

p

ie het Ds, Hanekom wat `n tyd lank as hulp-

ë er gedien het, 'n beroep na Namakwaland sage aar is toe besluit om `n tweede leraar te beroep en die keuse val op Ds. . A. A). M McGregor wat die b p gelukkig aanneem en op 4 September 1909 hi sm

er van die here te word. `n Kommissie is aangestel en `n tend m. enee Cooper en Gill vir £198 aang Ds. McGregor, Op 14 Mei 1910 kon die voorsitter, g voltooi is. rkra wate van rapporteer dat die installering reking op AnMOED: Hierdie saak kom weer onder besp . 1909 `n vergadering gehou op 4 Desember ]. Nortje Nadat twee briewe gelees is, die een deur C. teen die e beid ie, Four en 63 ander, die ander deur ]. H. d en `n kerk” aanname van die aangebode geskenk van gron e aangestel issi komm gebou, word daar besluit dat `n sterk e 1910 op sou word om `n vergadering op 19 Februari sou bestaan e Armoed te hou en te rapporteer. Die kommissi om daarop uit soveel kerkraadslede as wat gewillig sou wees te dien. Februarie, Die vergadering is op die bepaalde datum, 19 onder voorsitterskap van Ds. Murray gehou. e was teen Die grote meerderheid van die kerkraadsled lede. Na woordig, asook ongeveer tweehonderd gemeente voorsitter die r lewe is, en geop die verrigtinge met gebed wat op die `n kort toespraak, en toe die kerkraadsnotulehy dat almal oek vers is, s saak betrekking gehad het, gelee die geskenk, van wat iets te sê had, vér of teen die aanname

TDs

AA.' M. McGreeor, goT, predika mt Oudtshoom, aas 91 j .

Ds. ; MURRAY NA D E Hoop: 'Toe Ds. McG

i

ER de leraar #Paeneer, het, het Ds Me oe

eerte uitgespreek om op De Hoo p te gaan EE aan sy bra voldoen en besluit oo EP . berig sou word dat sy woning op die d ' wees met `n salaris van £450 en dié van BEE ' Tenders virr `n pastorie by De Hoop is ié die heer Helfritz vir £1,750 is n Es sp es Die ses VOORSIEN VAN WATERKRAG: "Teen hierdie

gevoel

dat die orrel van waterkrag voorsien behoort

sou praat maar in `n gees van liefde. el is dat Daar is baie en ernstig gepraat, waarna voorgestvoorsitter die het in tot stemming oorgegaan sou word. Hier het dat die toegestem, maar eers nadat hy nadruklik gesê die uitslag ens Kerkraad hom nie sou verplig voel om volg van die stemming te handel nie. teen die Dit blyk toe dat omtrent 190 vêr en 60 d gesluit. gebe aanname was. Daarna is die vergadering met op `n Kerking ader verg die hier van "Toe die verslag het daar `n raadsvergadering op 5 Maart 1910 gelees is, od aange bespreking gevolg waarna besluit is dat die aanb neem word op die volgende voorwaardes: le belas" (a) Dat die vyf morge grond vry van Munisipa tings sou wees;

sou (b) dat vrye weiding aan die kerkgangers toegestaan word;

7

70

(c) en dat die mure van die kerk minstens agtien voet hoog sou wees. Tot `n kommissie om die betrokke part die saak verder af te handel, is benoem deeeeed FR. Schoeman, d ]. Lategan, O. Fourie en P. Keller. As die kommissie voor onoorkoomlike besware te staan

kom, sou die saak weer teruggewys word na die Kerkraad Op 11 Februarie 1911 kon hierdie kommissie rapporteer ditde die ak a En die Kerkraad oorgeneem het BeR Oosie A, van dank aan PT di heer W. Olivier iVier isi eenparig ig gesnPa En h EIE toe, as geskenk, ke. `n kerkgebou van

ArsriGrinG VAN DE Hoor: Op 26 Augustus van 1910

stel die broeder A. van der Westhuizen voor dat die Kerk raad die afstigting van `n nuwe gemeente, De Hoop, goedkeur en dat die moedergemeente op haar neem al die skulde soos dié op die boeke staan, asook die bruidskat. Die voorstel is aangeneem en op 3 Desember kon die

voorsitter rapporteer dat die afsnyding van De Hoop en die

stigting van `n nuwe gemeente aldaar deur die Ring goed: gekeur is, en dat die Ringskommissie opdrag gegee is om die nodige stappe tot sodanige stigting te doen. Die pas gestigte gemeente van De Hoop het Ds. G.

Murray beroep wat hom dit laat welgeval het, en op 17 Junie 1911 is aan hom demissie verleen. By die oorhandiging van die dokumente van demissie is woorde van diepe waardering uitgespreek deur Ds. McGregor en ouderling P. R. Schoeman, asook leedwese oor die verbreking, na negentien jaar, van die band tussen hulle. Hierop het Ds. Murray op gepaste en gevoelvolle wyse geantwoord. In verband met die reëlings vir die afskeidsdiens is

besluit om die kollekte by die mêrediens af te sonder vir `n

afskeidsgeskenk, tesame met £25 uit die kerkkas. By geleentheid van die afskeidsdiens is `n adres van die Kerkraad deur broeder 'Truter voorgelees, waarna Ds. McGregor en broeder-diaken Olivier die afskeidswoord uit: gespreek het. Namens die susters van die gemeente is `n geskenk deur broederouderling P. R. Schoeman aan Ds. Murray oorhandig. "Tot by sy aftrede in 1916 het Ds. Murray die gemeente De Hoop bedien.

Kerkgebou van die gemeente De Hoo Van

Oudtshoorn

afgestig

164.

DE Hoop: Op 30 April is die kerk op De Hoop

i

Twee kanselstoele is deur mev. G. Olivier aknbebied,EE

“Deer si J. Keller `n uurwerk vir die kerk as geskenk

"Terwyl hy die plek ingeneem het op Robertson van Dr. H. P. van der Merwe wat met besoek na Europa vertrek het, het hy, gedurende `n Pinksterbiduur wat hy in een van die buitewyke gelei het, flou geword en is in dié toestand na die Pastorie gedra waar hy op 18 Mei 1921 oorlede is. By die begrafnis het Ds. P. Meiring as teks geneem: Hy was `n goeie man en vol van die Heilige Gees”, en Ds. George Murray, sy seun, het die volgende van sy vader gesê: ,As kind kan ek getuig dat hy `n goeie man was,

beter het ek nooit geken nie. Nooit het ek hom kwaad gesien

1)

nie, nooit `n onvriendelike woord van `n ander hoor sê nie;

ook het hy ons kinders nooit toegelaat om dit te doen nie. Vir ons kinders was hy `n voorbeeld, blank, opreg en eerlik in alles wat hy gedoen het. `n Leuen het hy gehaat. Dit het hom so innig gegrief dat mense so maklik iets kon belowe en hulle dan eenvoudig daar nie verder aan steur nie.” Ook Ds. Viljoen wat gedurende sy dienstyd op Oudtshoorn dikwels met Ds. Murray in aanraking gekom het, lê in sy boek ,,Ek kyk terug” soortgelyke getuienis van hom af.

Sy lewe was Christus en sy sterwe gewin”.

HOOFSTUK

IX

DIENSTYD VAN DI. A. MCGREGOR EN P. |. VILJOEN Ds. MCGREGOR EERSTE LERAAR: Na die vertrek van

Ds. Murray na De Hoop is Ds. McGregor benoem tot eerste predikant van Oudtshoorn. Vir sy benoeming het hy die

Kerkraad bedank maar ook te kenne gegee dat, as die Kerkraad te enigertyd sou verlang om `n ander man as hy na die gemeente te beroep, hy gereed sou wees om hom die eerste plek te gee. ELEKTRIESE LiGTE viR KERK: Na hierdie saak alreeds voor die Raad gedien het, is daar op 11 Februarie 1911 besluit dat elektriese ligte in die kerk geinstalleer sou word. Ook is `n mosie van dank aan die heer R. H. Molesworth,

hoof-ingenieur van die Oudtshoornse Elektriese Vennootskap, aangeneem vir die hulp wat hy, sonder koste, met die optrek van spesifikasies ens. verleen het. Later is `n tender van £136 10s. 6d. aangeneem waarby die verligting van die saal ook ingesluit is. AnMOED: Nadat die kerk op Armoed op 11 Februarie 1911 ingewy is, verskyn daar `n petisie van 300 inwoners van dié wyk by die kerkraad op 18 Maart, om te versoek

dat `n selfstandige gemeente aldaar gestig sou word. Hierdie petisie is op die volgende kerkraadsvergadering behandel waar daar ook `n teen-petisie ingekom het. Daar sommige name op beide petisies verskyn het, besluit

die Raad dat, aangesien daar onsekerheid bestaan, die saak uitgestel sou word totdat meer inligting ingewin is. Daar is ook verder besluit dat Ds. McGregor en die kerkraadslede

op huisbesoek in die betrokke wyke die gevoelens van die

betrokke lidmate sou pols deur middel van twee lyste, een

VOËr en een teen afstigting van `n selfstandige gemeente te

Armoed. Toe hierdie opdrag uitgevoer is, blyk dit dat die meerder heid van die lede teem afstigting was. Gevolglik het die

74

Raad besluit dat hy onder daardie omstandighede nie die

vrymoedigheid gehad het om aan die versoek van die

petisionarisse vir die stigting van `n selfstandige gemeente te voldoen nie. Hy sou egter probeer om sover moontlik voorsiening te maak vir die geestelike behoeftes van gemeentelede deur gereelde dienste ens. Vir die aanbod van die heer W. Olivier van `n predikantswoning aldaar, het die Kerkraad sy dank uit gespreek, maar met die oog op voorgenoemde besluit, het hy dit nie billik beskou om die aanbod te aanvaar nie.

Op 12 Augustus van dieselfde jaar versoek 'n deputasie van lede woonagtig op Armoed dat aldaar `n selfstandige gemeente gestig, of anders `n predikant daar geplaas sou word.

"Toe die saak weer te berde gebring is op `n vergadering gehou op 9 September van dieselfde jaar, is besluit om nie tot afstigting oor te gaan nie, maar om `n arbeider vir Oudtshoorn te beroep met standplaas Armoed. Veertien dae later is Ds. Steyn van Glen Lynden as

tweede predikant beroep, maar toe hy dit nie aanneem nie, is Ds. Helm beroep en het hy hom dit laat welgeval. Hy is op 29 Junie bevestig.

GODSDIENSONDERWYS: Op `n vergadering gehou op 12

Junie 1912 bring ouderling Truter die wenslikheid ter sprake om die provinsiale raadslid vir hierdie kiesafdeling te nader met betrekking tot godsdiensonderwys op skool. Daar is besluit dat `n deputasie bestaande uit die voor sitter, ouderling Truter en diaken Elliot hul opwagting by die heer Mataré namens die Kerkraad sou maak.

Hierdie kommissie kon by die volgende vergadering rapporteer dat die heer Mataré homself ten gunste van sodanige onderwys verklaar en dat hy dit met al sy vermoë SOU voorstaan.

Die ENGELSE DIENSTE: Nadat hierdie saak vir `n tyd lank op die agtergrond gestel is, het dit weer op die voor grond getree toe daar op 12 Junie 1912 kennis gegee is van

`n voorstel vir die afskaffing van die Engelse dienste, vir die volgende vergadering. Op laasgenoemde verskyn daar toe

75

`n deputasie met `n petisie onderteken deur 850 persone

ten gunste van die bestaande gebruike. Nogtans is `n besluit geneem om die bestaande Engelse dienste deur Hollandse te vervang. Hierdie besluit is egter weer vernietig, maar op 21 September is `n voorstel aange

neem om die gemelde dienste en alles daarmee in verband staande op aanbeveling van `n deputasie van die Skotse party na die C.].V -saal te verwys en op die bes moontlike wyse te bearbei sodra die Kerkraad daartoe sou oorgaan om `n derde predikant of hulpprediker te beroep. Hierdie saak is uiteindelik finaal beslis en afgehandel toe die Kerkraad op `n vergadering op 18 Julie 1914 besluit het dat die Engelse dienste en alles in verband daarmee van daardie oomblik af as afgeskaf beskou sou word. Ds. HEM Srrex: Nadat hy slegs `n paar maande hier gearbei het, moes Ds. Helm op 30 November 1912 tot sy bittere teleurstelling, die Raad in kennis stel dat sy geneesheer hom alle werk verbied het. Verlof is hom toegestaan. (Op 5 April 1913 word hy, blykbaar herstel, terugverwelkom. Ongeveer vyf maande later was sy gesondheid egter weer so agteruit dat hy besluit het om met pensioen af te tree. Ds. P. J. ViLJOoEN: Op 30 November 1912 besluit die

Kerkraad om `n hulpprediker te beroep. Nadat Ds. Van der

Weg van die Paarl vir die beroep bedank het, is `n brief

deur die Voorsitter gerig aan Proponent P. ]. Viljoen wat so pas gelegitimeer was, om hom die hulppredikerskap aan te bied. Hy het die aanbod aangeneem en is op 22 Februarie 1913 bevestig. Op `n gekombineerde Kerkraadsvergadering gehou op 7 Junie van dieselfde jaar is hy eenparig beroep tot derde leraar teen `n salaris van £400 en vrye inwoning. Op die

gewone vergadering, onmiddellik daarna gehou, is besluit

dat in hierdie geval, as die tweede predikant beroep word, die derde sy plek sou vul. Op 29 Augustus is `n onthaal ter ere van die derde predikant in die saal gehou en is Ds. Viljoen, as sulks, op 30 Augustus bevestig. Op die vergadering op 15 November 1913 waarop Ds. Helm afskeid geneem het, deel Ds. McGregor die Raad mee 5—Oudtshoorn

76

dat hy die beroep na Drie-Ankerbaai aangeneem het en dat hy gewillig was om onmiddellik demissie te ontvang sodat die vergadering so spoedig moontlik `n beroep kon uitbring.

Hy.

die plek van Ds. Helm, met woning en werkkring op Armoed. Na verskeie beroepe uitgebring is vir die vakature veroorsaak deur die vertrek van Ds. McGregor, is die beroep uiteindelik aangeneem deur Ds. C. V. Nel wat teen die einde van Julie sy intreerede hou as eerste predikant van Oudtshoorn.

B:

RE. Maljoen, biedikank Oudtshoom 1913—1932.

ve

Daar is besluit om hom dadelik sy demissie te gee. Ds. Viljoen gee toe as sy begeerte te kenne dat die vergadering sou oorgaan tot die beroep van `n tweede predikant in die plek van Ds. Helm. Die vergadering het met dank en hoë waardering die aanbod van Ds. Viljoen aangeneem en besluit om plaas

vervangers vir Di. McGregor en Helm te beroep. Daar is

egter besluit dat indien laasgenoemde `n ouer man was as

sigare.

Ds

EG

MM

Oudtshoom,

Nel

aedikant

1914—I1925.

te

DIENSTYD VAN Ds. C. V. NEL: Gedurende die volgende

paar jaar ondergaan die gemeente haar gewone, normale ontwikkeling. Dit was maar soos die stilte voor `n storm

Ds. Viljoen, hy die plek sou inneem van Ds. Helm, maar as hy `n jonger man was, of van gelyke ouderdom, dan sou

want teen Oktober van 1918 word Oudtshoorn ook getref

Aan die begin van 1914 is Ds. Viljoen benoem tot tweede

het en die lewe van tienduisende van die blom van ons land Uuitgepers het.

die beroepene die derde leraar wees.

predikant en is besluit om `n derde predikant te beroep n

deur die verwoestende Spaanse Griep wat homself eers as `n onskuldige siektetjie voorgedoen het, maar spoedig die hele Suid-Afrikaanse gemeenskap in sy doodsarms omhels

78

Nogtans kon die voorsitter, Ds. Viljoen, namens die vergadering op 1 Desember 1918, sy dankbaarheid teenoor die Heer uit weens Sy genade aan hierdie gemeente tydens die Griep bewys. Geen leraar, geen Kerkraadslid, en in verhouding, min van Oudtshoorn se gemeentelede het gesterf, in vergelyking met die sterftesyfer van ander gemeentes. Hy meen dat die gemeente haar dankbaarheid op tasbare wyse sal betoon; veral het hy sy oog op die wesies in die gemeente. Hy gee aan die hand dat daaraan gedink behoort te word

of die Kerk nie offisieel sal bydra uit haar Tiende Fonds, of

andersins, tot redding van dié wese nie. Die volgende jaar is ook besluit om die gemeente om vrywillige gifte te versoek wat deur Ds. Nel sou ontvang en verantwoord word.

Nadat Ds. Viljoen vir sy derde beroep bedank het, is hy op `n vergadering op 3 Mei 1919, namens die Kerkraad `n adres en beurs aangebied as waardering en dankbaarheid dat hy die beroep na Glen Lynden wat vir hom finansieel

79

in die feit dat die Kerknotule op 28 Mei 1921 vir die eerste keer in Afrikaans opgestel is.

AFSTIGTING VAN ARMOED: Toe Ds. Snyman wat sedert

1919 as derde leraar in die gemeente gestaan het, vir die tweede keer na Albertinia beroep is, het hy dit aangeneem. Dit het die saak van die afstigting van Armoed weer perti: nent onder die aandag van die Kerkraad gebring, aangesien Pi in nou verband gestaan het met die kwessie van `n derde eraar. Op `n vergadering gehou op 10 Oktober 1921, besluit die Raad dat met die oog op die feit dat daar petisies voor en teen die afstigting ter tafel gelê is, die saak na die Ring

verwys sou word, asook dat beide leraars en die kerkraad

hulle toestemming tot afstigting gee.

Na aanleiding hiervan is, aan die begin van 1922, die nuwe gemeente gestig met die naam ,,Volmoed”.

meer sou beteken het, bedank het. `n Adres is hom ook deur

die C.].VUnie aangebied. Ds. NEL ONGESTELD: (Op hierdie stadium was die gesondheid van Ds. Nel glad nie na wens nie en is aan hom verlof van ses maande, met volle betaling, toegestaan. HERSTELWERK EN VERBETERINGS AAN DIE KERK:

Gedurende die jaar 1921 is uitgebreide herstellingswerk en verbeterings in die kerk aangebring waarvan die uitgawes gedek is deur ruime en milde bydraes, t.w: (a) Vir elektriese ligte — £521 — deur die heer P. R. Schoeman. (b) Vir reparasie en vernuwing van kerk: (i) £500 deur die heer P. ]. ]. Keller, J-sn., Steildrif.

(ii) #£500 deur die heer M. ]. ]. Keller, J-sn., Klip rivier.

(ii) £300 deur die heer |. |. A. Keller, J-sn,, Schoemanshoek.

Die NoTULE IN AFRIKAANS: `n Belangrike gebeurtenis wat sonder enige basuingeklank plaasgevind het, is vervat

Kerkgebou van die gemeente Volmoed. Van Oudtshoorn afgestig 19 2d:

VRY SITPLEKKE:

Veranderings in verband met ou

kerkgebruike vind nie sommer oordag plaas nie en hierdie

saak van die vrystelling van sitplekke was geen uitsondering

nie. Dit is vir die eerste keer aangeroer op `n vergadering

80

81

op 22 April 1922, toe broeder ]. ]. $S. Naude `n kragtige pleidooi gelewer het vir die vrystelling van alle sitplekke in die kerk vanaf 1 Oktober 1922. `n 'Teen-voorstel deur broeder W. H. le Roux dat die saak gelaat word soos dit

gemaak te word van die ernstige siekte van Ds. Viljoen, `n hartmoeilikheid wat hom geruime tyd aan sy bed gekluister het. Op 24 November 1923 is aan hom verlof van afwesig

toentertyd was, is met meerderheid van stemme aangeneem.

Die saak is tydelik op die lange baan geskuiwe maar op 27 Maart 1926 is dit weer deur broeder Jacob Smit ter sprake gebring. Sy voorstel ten gunste van vrystelling het `n lewendige debat uitgelok maar het skipbreuk gely. `n Petisie verskyn op die volgende vergadering en na `n langdurige bespreking is `n besluit geneem om `n kommissie aan te stel bestaande uit: Ds. Viljoen as onpartydige voorsitter, broeders ]. Smit, L. Nel, J. Oosthuizen, $S. D. le Roux, M. ]. Keller Jr, en Jurgens Schoeman.

Hierdie kommissie sou op die Saterdagnamiddag in die kerk saamkom en getuienis afneem insake vrystelling van sitplekke.

Die kommissie sou sy bevindings aan die Raad meedeel

Ds. P. |J. VILJOEN ONGESTELD:

Hier dien melding

heid van ses maande met volle salaris toegestaan, asook `n

verdere ses maande indien dit nodig mag geblyk het.

Dis met innige dankbaarheid dat gekonstateer kan word dat hy, deur die genade van die Opperwese, van sy siekte volkome herstel is en in hierdie gemeente asook in sy latere gemeente, nog baie jare uiters nuttige dienswerk kon verrig.

Op 18 Julie 1925 ontvang Ds. Nel demissie en nadat hy vertrek het, besluit die kerkraad om die salaris van die twee

leraars vanaf 1 Augustus 1925 gelyk te maak en op £500

vas te stel, asook om die benaming eerste” en ,tweede”

predikant te verander eenvoudig tot predikant” of predi kante” van Oudtshoorn. Hulle sou voortaan gelyk staan en waar `n beroep uitgebring sou word, dit sou wees vir `n ,addisionele leraar” vir die gemeente.

by die volgende vergadering. Dit was die innige begeerte van die Raad dat hierdie

Die KANGO KERKBLAD: Teen die einde van 1925 is die sKango Kerkblad” gestig, onder die redaksie van Ds. Viljoen. Almal wat die maandblad geken het, sal kan getuig van die deeglikheid en bekwaamheid waarmee dit geredigeer is.

die saak uit te spreek, is besluit om die sitplekke weer te

ten spyte van menigvuldige pligte en gebrek aan onder steuning, elke maand `n blad van daardie omvang en gehalte die lig kon laat sien, kom alle eer en lof toe.

saak op `n vreedsame wyse opgelos sou word. Op 20 Augustus lewer die kommissie sy verslag. Nadat daar aan elkeen geleentheid gegee is om sy gevoelens oor

verhuur, dog op die volgende voorwaardes: (i) Die huurders van sitplekke sou voortaan hulle sit plekke onder die twee galerye kry. (ii) Die houer van `n sitplek wat tien minute voor die kerk begin, nie op sy plek was nie, sou dit verloor, m.a.w. vanaf tien minute voor die kerk begin, sou al die sitplekke wat nog onbeset was, vry wees. (iii) Saans sou al die sitplekke vry wees. Later is ooreengekom dat alle sitplekke vry sou wees

behalwe dié wat nog verhuur was. Waar `n huurder egter versuim het om sy huur te betaal, het daardie sitplekke ook vry geraak; en in die geval van `n huurder wat te sterwe

gekom het, kon alleen sy eggenote weer die sitplekke huur. Het sy egter te sterwe gekom of die gemeente verlaat, is ook daardie sitplekke outomaties vrygestel.

Aan die Redakteur en sy medewerkers wat sewe jaar lank,

Die Kerkraad het dan ook op 6 Februarie 1932 by monde van broeders G. van Tonder en C. |. Nortje, sy

waardering betuig vir die opoffering wat Ds. Viljoen hom getroos het met die stigting en bestuur van die blad en die bekwame wyse waarop hy dit geredigeer het. Ds. VAN DER MERWE BEROEP: Na die vertrek van Ds. Nel, is Ds. Van der Merwe van Wellington, beroep en op 6 Februarie alhier as addisionele leraar bevestig. Die GRooT DROOGTE, 1926—1928: Gedurende hierdie

tydperk is Oudtshoorn geteister deur `n droogte wat skrikwekkende afmetings aangeneem het. Om `n volslae ramp te

Voorkom is besluit om `n beroep te doen op die staat, die

Kerk en die hele volk om hulp.

82

Daardie beroep het nie op dowe ore geval nie; inteendeel, die vrywillige gifte het so ingestroom dat dit, volgens Ds.

J 83

raad hom dank vir die Kersgeskenke vir die kinders en die beskuit vir volwassenes aan hierdie gemeente gestuur. ,Ook bring die Kerkraad sy diepgevoelde dank toe aan alle gemeentes en vriende wat geld, klere en kos gestuur het

uit alle dele van die land. Hulle het hulle brood op die water gewerp; die belofte van die Heer is getrou en na vele dae sal hulle dit vind.

Meer bepaald wil die Kerkraad die gemeentes Bredas-

dorp en Murraysburg en die susters van Franschhoek bedank vir die trommels beskuit, van huis tot huis gebak en hierheen gestuur.”

Ook die volgende stuk is genotuleer en aan die Kerkbode vir publikasie gestuur, en ook aan die Administrateur en mnr. S. P. le Roux met die versoek om dit onder die aandag

van die betrokke ministers te bring: ,Die droogte woed ongehinderd voort en die nood styg by die dag; dele van die gemeente, wat vroeër `n lushof

was, is vandag `n huilende wildernis.

Ds. W. N. van der Merwe en sy gade 1926—1930

Viljoen ons in sy boek ,Ek kyk Terug” vertel, `n probleem geword het om bêreplek vir al die voorrade te vind. Op `n vergadering gehou op 25 Februarie 1928 besluit die Kerkraad dan ook om die volgende dankbetuiging vir goed ontvang in verband met die droogte, te notuleer en

Daar is nie alleen

broodsgebrek nie, maar ook watergebrek. Die omvang van die droogte het so groot geword en sy gevolge so bitter dat die Kerkraad van Oudtshoorn die owerheid eerbiediglik `n bedenking wil gee of die tyd nie aangebreek het nie om `n afdeling in die Staatsdiens te skep om spesiaal met hierdie vraagstuk te handel. Daar was brandsiekte in die land en die Regering het hom aangegord en dit met sukses bestry. Die sprinkane het gedreig en weer is dieselfde gedoen met sukses. Hier het ons te doen met meer as brandsiekte en

sprinkane.

Onmiddellik is die vraagstuk van noodleniging; in die

aan Die Kerkbode te stuur vir opname: ,,Die Kerkraad van

toekoms lê die vraagstuk van opbou en droogtebestryding. Altwee sal kragtiger aangepak moet word vir sukses.”

droogte geteisterde streke te versag. Sonder die moderne

gevind het dwarsdeur die kerklike lewe van die Ned. Geref. Kerk in Suid-Afrika, het as vanselfsprekend ook sy reper-

Oudtshoorn wil sy hoë waardering en innige dank te boek stel vir alles wat Sy Edele die Administrateur en die Unie regering gedoen het en nog doen om die nood in die deur verkeersmiddels en die simpatieke hulp van die owerheid sou daar al mense van hongersnood gesterf het.

Ook wil die Kerkraad sy hartlike dank toebring aan Ds. A. D. Lickhoff, die ywerige en groothartige sekretaris

van die Algemene Armesorg. In die besonder wil die Kerk”

Drie Du PrLEssisSAAk: Hierdie saak wat weerklank

kussies in die gemeente van Oudtshoorn gevind. "Toe dit op `n vergadering, gehou op 13 Oktober 1928, te berde gebring is, het dit heelwat beroering veroorsaak en nadat voorstelle voorgelê en opinies gelug is, bring die

84

85

voorsitter die volgende voor die vergadering wat eenparig

`n Kommissie is aangestel om daarop in te gaan en op `n later datum daaromtrent verslag te lewer. Die kelkies is later ingevoer maar behoorlike voorsiening is gemaak vir diegene wat gewetensbesware gehad het teen die gebruik daarvan en wat nog met bekers bedien wou word. Die onkoste verbonde aan die ingebruikneming van

aangeneem is:

,Sover die Kerkraad van Oudtshoorn die gemoed van die gemeente ken, het die stelling van prof. Du Plessis, dat Jesus werklik onkundig was aangaande sekere kritiese vraag stukke, die grootste beroering veroorsaak.

kelkies is gedek deur `n ruim bydrae van die heer A. ]. de

,In hierdie verband onderskrywe ons van harte wat geleer word in Artikels 18 en 19 van ons Nederlandse

Jager van Buffelsdrif.

leringe wat hiermee in stryd is, te veroordeel en te verwerp. Ons bely dat Jesus waaragtig regvaardig mens en ook

Mulder en bied die Raad `n geskenk aan van twaalf versil werde kollektebordjies namens sy oorlede vader wat jarelank lid van hierdie gemeente was. Hy is deur die voorsitter,

Geloofsbelydenis, en vrae 15 tot 19 van die Heidelbergse Kategismus en versoek ons die Hoog-Edele Sinode om alle

waaragtig God was. Wie te veel nadruk lê op Sy mensheid,

loën Sy Godheid; wie te veel klem lê op Sy Godheid, loën

Sy mensheid. Beide stellinge is eweseer dwalinge. Daarom

moet dit ons genoeg wees om te volstaan met die taal van

ons belydenis.

,Die groot vraag egter, waaroor alles gaan, is of daar ruimte is vir die beskouinge van Prof. Du Plessis binne die terme waarin ons leerstukke geformuleer is?

,Is die antwoord hierop bevestigend, dan ontstaan die verdere vraag of daar sodanige ruimte behoort te wees.

Intussen word alle partye gebind om alle besprekings van hierdie vraagstukke, in die openbaar en in die pers, te staak tot tyd en wyl die aangestelde kommissie rapport gedoen, en die verskillende Sinodes definitiewe besluite daaroor geneem het.

,,Voorts versoek die Kerkraad die H.E. Sinode om toe te sien dat ,de broederlike liefde blyve', en om altyd in herinnering te hou ,van welke geest gy Zyt. Met diepe droefheid het ons opgemerk hoeveel bitter:

GESKENK VAN VERSILWERDE KOLLEKTEBORDJIES: Op `n vergadering gehou op 2 Maart 1929 verskyn mnr. Hansie

namens die Raad, baie hartlik bedank vir die waardevolle geskenk. BEDANKING VAN ORRELIS $. P. C. DE VILLIERS: Op

bogenoemde vergadering is ook gelees die bedanking van die orrelis, mnr. S. P. C. de Villiers. Daar is besluit om hom te vereer met `n onthaal waarna

die kerkraadslede, dienende en rustende, met hulle eggenotes

en die koorlede uitgenooi sou word, asook die persoonlike vriende van mnr. De Villiers.

By dié geleentheid is hom ook `n adres aangebied.

Ds. VAN DER MERWE VERTREK: Na `n dienstyd van

meer as vyf jaar kry Ds. Van der Merwe op 22 Maart 1930

sy demissie en lewer hy sy afskeidspreek op 23 Maart. `n Afskeidsonthaal is in die Drilsaal aan hom en sy

eggenote gegee, asook `n adres en `n afskeidsgeskenk. BLYK VAN WAARDERING — Ds. VILJOEN:

'Toe die

NAGMAALKELKIES: Die wysiging van hierdie ou gebruik het op 24 Julie 1926 voor die Raad gedien. Nadat die

Kerkraad op 12 April 1930 vergader, is Ds. Viljoen versoek om die vergadering te verlaat. Daar is toe besluit om sy salaris met £65 per jaar te verhoog. Met sy terugkeer na die vergadering is die Raad se besluit aan hom bekendgemaak. Met diepe ontroering het hy die Raad hartlik bedank vir die verhoging, veral omdat die Kerkraad in daardie moeilike tye kans gesien het om dit

dertien teen sewe stemme aangeneem.

dat hy dit nie kon aanneem nie. Dit was sy plig om saam met die gemeente te ly.

heid en persoonlikheid daar reeds in die stryd ingesleep is. Wat help dit om te veg vir die eer van Christus as ons die Gees van Christus verloën?”

meerderheid van die Raad hulle opinie daaroor uitgespreek het, is `n voorstel tot stemming gebring en die beginsel met

te verhoog.

Hy het onder die omstandighede egter, gevoel

86

Die Kerkraad het, nietemin, die kassier opdrag gegee om die verhoogde salaris uit te betaal.

87

() In 1913 het daar `n skuld van £2,700 op die gemeente gerus wat verminder is tot £1,500.

(ii) Gedurende dieselfde tydperk is `n tweede pastorie aangekoop vir £1,600 en vergroot tot `n bedrag van £450.

(ii) `n Sustenasie-fonds is geskep wat op daardie datum

Op ongeveer £1,300 gestaan het en oor enige jare SOU aangroei tot £2,000.

(iv) In die suidelike deel is `n kerkie gebou teen `n koste van £400.

(v) Die ou markgebou is vervang deur `n nuwe teen `n uitgaaf van £650. (vi) Die skool te Hotomskloof is vergroot tot `n bedrag van £175. Dit het geblyk dat die vaste eiendom van die gemeente gestyg het met meer as £3,000. AFskem: Op Vrydagaand, 4 Maart, is afskeid geneem

van Ds. en mev. Viljoen by wyse van `n onthaal in die

Drilsaal. Ook is hulle `n geillumineerde adres en `n beurs van £50 aangebied. Ds.

|.

G.

Lochmer,

predikant

Oudtshoom 1938—I1943.

te

Ds. LOCHNER — HULPPREDIKER: Om te help met die geestelike bearbeiding van die gemeente na die vertrek van

Ds. Van der Merwe is Proponent ]. Lochner op 20 Septem"

ber 1930 as hulpprediker georden en is die bevestigingsrede deur Ds. M. ]. de Kock van Riebeek-Kasteel. gehou. VERTREK VAN Ds. P. J. VILJOEN: Na `n dienstyd van negentien jaar het Ds. Viljoen aan die begin van 1932 `n beroep na Heidelberg, “Transvaal, aangeneem. Op `n vergadering gehou op 6 Februarie 1932, toe hy alreeds op vertrek gestaan het, het hy `n oorsig gegee van die finansiële posisie van die gemeente soos dit was toe hy hier gekom het in 1913 in vergelyking met die toestand in 1932:

Op die laaste vergadering wat Ds. Viljoen op 5 Maart

bygewoon het, is demissie aan hom verleen. Woorde van lof is uitgespreek teenoor hom en sy eggenote waarin melding gemaak is van hul goeie karaktertrekke, hulle bekwaamheid en van wat hulle beteken het vir die gemeente. As geskenk aan die gemeente het Ds. Viljoen die volgende aan die Kerkraad oorhandig: (a) Portrette van wyle Di. T. ]. van der Riet, Geo. Murray en ]. G. Stegmann. (b) Portret van die ou kerkgebou naby die spoorweg stasie, geneem tydens die laaste Nagmaalviering daar.

(c) Portrette van wyle menere G. Scheepers, Coenraad Scheepers en Hendrik Schoeman — drie persone wat nie minder as #£10,000 aan geld en waarde geskenk het nie — asook `n portret van wyle broeder Hendrik Mulder.

88

(d) Geskiedkundige dokumente, bestaande uit aanteke” ninge deur Ds. Viljoen gemaak uit die notule van die Kerkraad, ou Kerkbodes, die Kerkargief te Kaapstad, reisbeskrywings en inligting by ander persone ingewin.

Verder het hy aan die hand gegee dat dit noodsaaklik

was dat `n kabinet met die nodige kaartjies aangeskaf sou word vir die opmaak van die argiewe.

Hy is hartlik bedank en daar is aan die hand gegee dat die dokumente in die brandkamer weggebêre sou word. Daar dien. hier vermeld te word dat hierdie dokumente

sedertdien, op die een of ander onverklaarbare wyse, spoor”

loos verdwyn het. Dat ons gemeentelike argief hierdeur `n gevoelige verlies gely het, kan geensins betwyfel word nie. Na die vertrek van Ds. Viljoen is Ds. D. S. B. Joubert beroep maar toe hy op 11 April bedank, is `n beroep op Ds. T. S. "Theron van Prins Albert uitgebring wat dit hom laat welgeval het. Net voor by hier bevestig sou word, is die gemeenskap van Oudtshoorn en die Afrikanervolk in die besonder, getref deur die dood van een van sy groot manne, nl. Senator C. ]. Langenhoven.

HOOFSTUK

X

DIENSTYD VAN DS. ]. S. THERON (1932—1945) en van die eerste take wat Ds. Theron hier verrig het

was om, met verlof van die Kerkraad, oor te gaan tot die

stigting van `n Christen-Strewersvereniging, `n liggaam wat

besonder nuttige werk verrig het totdat dit, saam met ander Christelike liggame wat veral onder die jeug gearbei het,

saamgesnoer is tot die een groot liggaam, nl. die KerkJeugvereniging.

Op Sondagmiddag, 17 Julie 1932, is `n roudiens in die kerk gehou en `n krans namens die Kerkraad op sy graf

gelê.

Dt

ED

TE

Theron,

Oudtshoom,

predikant

1932—I1945.

te

VERSEKERING VAN KERKEIENDOMME: Alhoewel daar

voor hierdie tydstip gedink is aan die versekering van eiendom

wat aan die Kerk behoort, is daar nooit tot daardie stap oorgegaan nie, blykbaar omdat die gekwoteerde premies te

od

90

hoog geag was en dit dus `n te grote las op die kerkkas sou wees. Op 11 Maart 1933 is egter deur die Kerkraad besluit om verteenwoordigers van S.A.N.T.A.M. Bpk. en African

Mutual "Trust en Provident Co., Ltd. te vra om `n persoonlike

inspeksie te hou van al die kerk se eiendomme en dan te meld wat hul assuransiepremie per £100 sou wees. Die finansiële Komitee is volmag gegee om oor die kwotasies te besluit en om al die eiendomme te laat verassu reer. Op 6 Mei van dieselfde jaaris al die kerkeiendomme dan toe ook verseker vir £22,650 by die African Mutual Trust

and Assurance Co, Ltd, onderhewig aan die volgende premies: (i) Mêremark, verkoopplek en marktafels — teen 7s. 6d. per £100.

(ii) Markkantoor en stoorplek — teen 5s. per #100. (iii) Ander geboue teen ls. 3d. per £100. VERHUUR VAN KERwsAAL: Omdat daar dikwels aan

soek gedoen is deur allerhande liggame en persone om die

saalte huur vir die een of ander doel waardeur soms moeilik”

heid en ontevredenheid veroorsaak is, het die Kerkraad op 11 Maart 1933 besluit om die saal voortaan nie te verhuur vir enige toneel: of ander opvoering nie, tensy die opbrengs daarvan tot stywing van een of ander kerklike, geestelike liefdadigheid of opvoedingsfonds gaan. STADSRAAD EN KERKGROND:

Op 9 September 1933

maak 'n deputasie van die Stadsraad sy opwagting by die Kerkraad en versoek dat `n stuk grond voor die Drilsaal op lang termyn aan die Stadsraad verhuur sou word. Blykbaar was die doel om dit as staanplek vir motors te verkry. Die Kommissie wat aangestel is om ondersoek in te stel

het aanbeveel dat `n stuk grond, 55 tree lank en 10 es:

diep, aan die Stadsraad teen #1 per maand vir `n tydperk van tien jaar verhuur sou word. Hierdie aanbeveling is deur die Kerkraad aanvaar, wat die Stadsraad per brief in kennis gestel het dat hy bogenoemde stuk grond teen gemelde huur aan hom sou afstaan op

dae in die Drilsaal voorwaarde dat geen dansparty op Son gegee sou word nie. d bet op 21 April `n Tweede deputasie van die Stadsraa strook grond 10 `n 1934 die Raad gevra om, in plaas vangrond 45 voet breed Goet breed en 55 tree lank, `n stuk oor die hele lengte, toe te staan.

besluit word, het `n Voordat oor die saak finaal kon sy opwagting

e 1934 deputasie van gemeentelede op 28 Julid meegedeel dat hul Raa die en by die Kerkraad gemaak telede optree. Hulle namens `n groot getal van die gemeen was vir kerklike doel wys daarop dat die Kerkgrond gegee erfenis van die vaders eindes en versoek die raad om nie die vir die voorgenome doel te verhuur nie. aat het, is daar Na die deputasie die vergadering verlgesien die kerkAan voorgestel en algemeen besluit dat (a) aangehou word, teen nd gro die ef geri like publiek vir wie se

die grond beswaar maak; die verhuur van enige deel van teen die belange van die gemeente sou

en (b) aangesien dit die Drilsaal `n gevaar wees en `n staanplek vir motors regoordie Stadsraad self, by deur vir die publiek sou wees, SOOS ille, erken is: en (Cc) aan Melv monde van mar. P. H. M. die grond kon klaar” gesien die Stadsraad nog altyd sonder fende staanplek of tref kom, daar `n ander en meer doel beskikbaar te stel was; en staanplekke vir motors te verkry aanbod van die Raad, en (d) aangesien die Stadsraad nie die gerig op 13 Oktober e soos uiteengesit in die brief aan hull e herroep en bod hierme 1933, aanvaar het nie, die aan

gekanselleer word. Ds. Lochner op Paop. DR. A. B. Du PREgz: 'Toe aanestaan is, was die toeg 4 November 1933 drie maande verlof Dr. A. B. du Preez ent pon Pro gemeente gelukkig om Eerw. iker. Na die drie te kry om tydelik te ageer as hulppred kraad besluit om hom te maande verstreke was, het die Ker ker in die gemeente vra Om nog nege maande as hulppredi vir die vertroue in ank aan te bly. Hy het die Raad bed meegedeel dat dit hom ad hom gestel, maar het die Kerkra voldoen nie daar hy kon spyt dat hy nie aan die versoek sten-Studentevereni” besluit bet om die versoek van die Cbri teitstudente te gaan ersi ging aan te neem om onder die univ

92.

arbei. Hy het `n kopié van die boek wat sy proefskrif bevat het, as `n blyk van waardering vir wat Ds. Theron vir bom gedoen het, aan die Raad oorhandig. Hy is deur Ds. Theron,

namens die Kerkraad en homself, bedank vir die dienste in

die gemeente en Ds. Lochner is gevra om by die aanddiens,

wanneer Dr. Du Preez sy laaste boodskap tot die gemeente

sou rig, `n woord van waardering uit te spreek.

DIE PRESBITERIAANSE KERK: Op `n vergadering gehou

op 4 November 1933 het `n deputasie van die plaaslike

93

n versoek dat kafees Sondae gesluit sou word. Hierdie Pd is egter nie toegestaan nie. Nietemin het die rd raad feitlik onmiddellik daarna tog tot die sluiting van plekke oorgegaan want op `n kerkraadsvergadering

November is besluit om `n brief van waardering aan ri ie

raad te rig oor sy besluit om kafees Sondae te laat sluit. Ongelukkig is daardie besluit later weer herroep. GROEI VAN GEMEENTE: ln September 1937 het Kerkraad besluit om in Adderleystraat, Noord-end, n

Ross en Mileham verskyn en om finansiële hulp gevra, of

met vierhonderd sitplekke op te rig teen n koste van £1, ! blykbaar `n poging om tre Hierdie onderneming

Na die deputasie die vergadering verlaat het, is besluit dat dit die Ned. Geref. Kerk spyt dat hy nie geregtig is om

j de sk sou egter gedoen moes word om in dié geestelike behoeftes van die aanwassende gemeente te Ee

Presbiterjaanse Kerk, bestaande uit Eerw. Eadie en mnre. dat die Ned. Geref. Kerk `n deel van die skuld sou oorneem.

te besluit tot die oorname van 'n gedeelte van die skuld nie,

maar dat die voorsitter gemagtig sou word om by wyse van

afkondiging van die kansel, asook met aanbevelingsbriewe

die Presbiteriaanse gemeente te steun wanneer hulle vir hulle

jaarlikse basaar sou kollekteer.

Hierdie gebaar het tot gevolg gehad dat die Presbiterjaan-

se gemeente se inkomste daardeur so vermeerder is dat hulle

in staat was om hul lopende uitgawes te dek en nog £50 op hul skuld kon afbetaal. Toe daar in 1935 weer om `n aanbevelingsbrief of,

indien moontlik, `n donasie gevra is, het die Kerkraad besluit

om die Presbiteriaanse gemeente in kennis te stel dat hy nie

'n donasie kan skenk nie, maar dat die Raad geen beswaar

het nie as hulle na die Sendingfees in September, sonder `n

brief kollekteer aangesien die Presbiteriaanse gemeente in `n

kritieke toestand verkeer het.

Toe daar later `n soortgelyke versoek van laasgenoemde

gemeente gekom het, is besluit dat, aangesien die Ned.

Geref. Gemeente alreeds so baie geldelike verpligtings moes

nakom, nie aan die versoek kon voldoen word nie. SABBATSONTHEILIGING: Gedurende hierdie tydperk is

verskeie pogings aangewend om die Stadsraad te beweeg tot die sluiting van plaaslike kafees om Sabbatsontheiliging te

voorkom. (Op 4 Oktober 1935 het Ds. Theron en Aartsdeken Whaits die Stadsraad genader in verband met hierdie

et die

groei van

die gemeente.

Re

sien. Daarom maak Ds. ]. P. Burger, leraar van N ust en Ds. L. E. du Toit, leraar van Prins Albert, wat lede was

van die Ringskommissie, op 29 Januarie 1938 hul opeens by die kerkraadsvergadering en wys daarop dat dit Pe saaklik was vir die gemeente van Oudtshoorn met é ,

lede om ten minste twee bevestigde leraars te hê.

eek

afvaardiging van die Ringskommissie het daarop Hoe as gemeentelede nie intensief bearbei word

ulle sa

aandring op afstigting waardeur die kragte en be Es oe by skoolrade en ander sake, verdeel sou word, soos elders a led pas gebeur het.

Hulle het ook die hoop uitgespreek dat dit nie lan EK duur nie voordat Oudtshoorn nog `n kerkgebou sou hê s at niemand, weens `n tekort aan sitplekke, voor die kerkdeur

u hoef om te draai nie. i Hierdie saak is op die volgende kerkraadsvergadering v op 19 Maart 1938, te berde gebring.

`n Aanbeveling van die Finansiële Komitee dat, Ee

die vergadering sou besluit om `n mede of me te beroep, dié beroep, weens finansiële omstandighede, op 3 September uitgebring sou word, is afgekeur en is `n si

stel deur broeder Dr. H. M. Lamprecht, eo id broeder A. P. Greef, aangeneem dat nie met die op

gewag moes word nie, maar dadelik oorgegaan SOU es tot

die belegging van `n gekombineerde kerkraadsvergadering

94

vir die beroep van `n tweede of medeleraar, soos ook oor die benaming besluit mag word, en dat oor die aanstelling van 'n tydelike hulpprediker nd die beroep besluit sou word. Hierdie voorstel is met `n groot meerderheid aangenee daar is besluit dat die benaming van die predikant m en wat beroep sou word, tweede leraar” sou wees.

Die traktement sou wees — £400 per jaar met £75

rytuigtoelae per jaar en `n vry pastorie.

Op `n gekombineerde kerkraadsvergadering op 23 April 1938, is Ds. Lochner feitlik eenparig tot tweede leraa r beroep. Om die twee leraars behulpsaam te wees in die gemeente het Eerw. Prop. Papenfus op 3 Maart 1939 as hulppredik er vir 'n tydperk van nege maande diens aanvaar. Reeds op 2 September is hy egter genader om November 1940 as hulpprediker aan te bly. Hytot 3 ingewillig en, om sy waardering vir Prop. Papenfus se het en sy persoon te betuig, is hom deur die Raad meegedeelwerk in geval hy te enige tyd voor November 1940 `n beroe dat, p ontvang of `n beter werkkring elders mag kry, die mag Raad nie

9

Dr. ]. ' GELASTIGDE VERTREK NA KaaApsrap: oe van #aakerassss as W De wat vir etlike jare

neente gedien het, het in Mei 1941 die betre ie ” T. in die kantoor van die Saakgelastigde in Kaapsta N d.ie is hom aangebied asook `n afskeid waartoe Hd Pe EER die dienende kerkraadslede met hul vee A. P. v lik gevul deur mor. i is. De Bad in Julie 1942 permanent aangestel

Hy beklee tans nog die betrekking. PROPONENT SIEBERHAGEN AS ARoo io i Maart 19 41 vertrek t Papenfus in

het, s

e ie sin Ds. Roos, maar aangesien Akne a om a R van `n langdurige siekte, nie in staat was E

van hom sou eis dat hy die volle ooreenkomstydpe rk hier sou hoef te bly nie.

Alhoewel die Raad op 12 Oktober 1940 hom weer

versoek het om tot Junie 1941 aan te bly, het hy in November 1940 om beëindiging van sy dienste gevra maar het tog

later van besluit verander en aan die Raad se versoek voldoen. Die DRILSAAL: Toe die Kerkraad in 1940 verneem die huur van die Drilsaal verhoog is, is aan die Finan dat Komitee opdrag gegee om ondersoek in te stel en versl siële te bring oor die wenslikheid van, en die moontlikheid ag uit vir, die oprigting van `n kerksaal met 1,500 sitplekke. Voor hierdie verslag nog ingedien is, ontvang die op 27 April 1940 `n brief van die Stadsraad waari Raad n laas genoemde vra dat die Kerkraad `n aanbod moes maak vir die Drilsaal. Daar is besluit om te antwoord dat die raad graag wou weet of die Stadsraad die Drils Kerkaal wou

verkoop en teen watter prys die Kerkraad dit kon kry.

Op 31 Augustus antwoord die Stadsraad egter, dat hy besluit het om weens die internasionale toestand, voorl opig nie verder oor die Drilsaal te onderhandel nie.

Ds.

|. |. Sieberhagen, me de-leraar te

! Oudtshoom 1942—I1946.

is uiuiteindelik in Januarie je, IS te aanvaar nie, diens ' diker '

EER ip van Proponent Sieberhagen verkry.

9%

Dat die Kerkraad dadelik onder die indruk gekom het van die bekwaamheid en toegewydheid van Prop Sieberhagen, blyk uit die feit dat toe daar op `n vergadering van die Raad op 14 Maart 1942 besluit is om `n derde leraar vir die gemeente te beroep, die keuse van die gekombineerde kerkraadsvergadering op 2 Mei op Ds. Sieberhagen geval het. MOONTLIKE UITBREIDING: Gepaard met die groei van die dorp het, begryplikerwyse, ook die groei van die gemeente

gegaan en op 13 Julie 1942 besluit die Raad om vanweë

die vinnige uitbreiding van die gemeente, `n kommissie te

benoem bestaande uit Di. Theron, Lochner en Sieberhagen,

ouderlinge S. D. le Roux, P. Langenhoven en ]. Botha, om met die oog op noodwendige rigtings wat derhalwe sal geneem moet word in die toekoms, advies en leiding in te Win en die Raad gaandeweg daarvan te bedien. Die bevinding van hierdie kommissie was dat uitbreiding allereers in die Suidelike rigting kon geskied. Voorlopig is die saak blykbaar daar gelaat. NAGMAALSVIERING: Wat die Nagmaalsviering betref,

is, Op voorstel van Ds. Theron, deur die Kerkraad besluit

om 'n proef te maak met die bediening van Nagmaal in die aand sowel as in die oggend op die gewone Nagmaaltyd, vanweë die groot getal kommunikante. Hierdie twee sake het al `n aanduiding gegee van die groei van die gemeente en die moontlikheid van verdere ontwikkelings in die nabye toekoms.

DROOGTE:

Gedurende 1943 is die gemeente weer

geteister deur `n ernstige droogte, maar weereens, soos in die

jare 1926—I1928, het die harte van die meer gelukkiges uitgegaan na die geteisterdes en kon die Raad op 24 Julie 1943 met dank teenoor die donateurs, kennis neem van die

pragtige versamelings wat in die meer gegoede dele van ons distrik gedoen is vir noodleniging in die beproefde dele. Ds. LOCHNER VERTREK: Nadat hy byna dertien jaar

in die gemeente van Oudtshoorn gestaan het, het Ds. Lochner die beroep na Strydenburg aanvaar. Van hom en mev.

9

Lochner het die gemeente gesellig afskeid geneem in die Drilsaal en is `n adres, asook `n tjek, hulle aangebied. Demissie is aan hom op 4 September 1943 gegee en

daarna het die Raad, by monde van die voorsitter, sy dank

en waardering uitgespreek teenoor Ds. Lochner vir die werk wat hy so getrou gedoen het en het hom God se se seën op sy verdere loopbaan toegewens. Ds. oes et op gepaste wyse geantwoord en bygevoeg dat hy dan Fe

was vir wat gedoen is. Hy spreek dit as sy persoonlike mening uit dat die afstigting van `n nuwe gemeente die

aandag van die Kerkraad vereis. Onmiddellik na demissie gegee is aan Ds. Lochner het die gekombineerde kerkraad daartoe oorgegaan om n rus in sy plek te beroep en het die keuse met volstrekte meerder” heid geval op Ds. H. L. Pepler. Op `n later vergadering is as onbestrede mosie voorgestel en aangeneem dat die status van die predikante ie Sou wees: gevolglik sou die benaming ,,eerste en ,tweede derde” predikant vervang word deur medeleraar”.

en

Ds. DU PREEZ BEROEP: Nadat tevergeefs beroepe uit” gebring is op Ds. Pepler van De Hoop, Ds. N. E. Nel van

Willowmore en Ds. Koornhoff van Uniondale, is Ds. Il. W. W. du Preez van Vanrhynsdorp beroep en het hy dit

' laat welgeval. hom id is op n Junie 1944 bevestig en het sy intreerede op 25 Junie gelewer. DERDE PASTORIE: 'Tot op hierdie tydstip was daar twee pastorieë. Die Raad het egter die noodsaaklikheid van `n derde pastorie gevoel, dus is die eiendom van mnr. Dan Maree, geleë op Wesbank, vir £3,000 aangekoop.

GEMEENTE-KWARTAALBLAD: As gevolg van 'n opdrag van die Ring van Prins Albert besluit die Raad on 25 November 1944 om voortaan `n gemeente-kwartaalblad uit te gee en wel onder die redaksie van die drie predikante, met Ds. Du Preez as hoofredakteur. Hiermee is blykbaar dadelik aan die werk gespring want op 27 Januarie 1945 rapporteer Ds. Du Preez dat reeds `n

9

98

begin gemaak is met hierdie werk en dat die redaksie hoop om Imet die volgende Nagmaalvieri om ering die eerste ui in die hande van gemeentelede te stel. TE

Ds. J. W. W. du Preez, medeleraar te Oudtshoorn, 1944—1949.

T GEDENKTABLET: Na voorafgaande kennisgewing is op ae van 1945, op voorstel van broeder |. Smit s ondeer deur broeder ]. Coetzee, met algemene stemming esluit om `n tablet ter gedagtenis aan die ingebruiknemin van die Afrikaanse Bybel en die Afrikaanse Psalm- oi Gesangboek aan te bring. Deur ouderling De Beer is meegedeel dat hy van voorneme was om so `n tablet gratis aan die Kerk te ' verskaf, , `n gulle aanbod w aar d d sitter hom hartlik bedank het. Die tablet is BEES EE Nr ig die binnemuur van die kerkvleuel, regs van die VERSOEK

VAN

KURATORIUM

VAN

DIE

SENDING

adRe Aan die begin van 1945 het die Kuratorium

van die Sending-Instituut die Kerkraad versoek om aan Ds

die Instituut "Theron verlof te gee om ten behoewe van hier in te samel. se fond Ongeveer ses maande rond te reis om vir

Ds. Theron Aan die versoek is voldoen, maar terwyl oord

Aliwal-N met hierdie taak afwesig was, is `n beroep deur het. m enee aang hy op hom uitgebring wat van dertien En so is die bande wat gedurende `n tydperk reek. verb weer het, jaar leraar en gemeente saamgesnoer 17 Maart Op `n vergadering wat plaasgevind het op van die beroep 1945, is daar in verband met hierdie aanname van Ds. Du deur Ds. Theron, die volgende mosie op voorstel Schreëder, 7Z. Preez, gesekondeer deur broeder ]. v. m: enee aang onbestrede deur die Raad dering Vir Hierdie Raad wil te boek stel sy hoë waarap gelewer ensk geme die getroue en ywerige dienste aan ons arige bediening deur Ds. ]. S. Theron gedurende sy dertienj ng uitspreek agti in ons gemeente. Hy wil tewens sy hoë en dank betuig vir die persoon van ons vertrekkende leraar soekende predi teenoor die Heer vir die vrugbare arbeid, siel Die raad wil king en taktvolle leiding aan die gemeente. seën van die hom op sy toekomstige loopbaan die allerbeste Here toebid.” en mev. `n Gemeentelike afskeidsfunksie is aan Ds. k is hom eidspree "Theron gegee en by geleentheid van sy afsk hoogagting en van blyk as tjek `n `n adres aangebied, asook waardering. sy demissie Onmiddellik na Ds. Theron op 12 Mei 1945 leraar om `n van ep bero die ontvang het, is oorgegaan tot Ds. W. C. de die vakature te vul. Die keuse het geval op Swardt van Cedarville. van die Na hierdie vergadering het `n groot getal uit die myl paar 'n n gemeentelede Ds. Theron en sy gesi druk gegee dorp vergesel waar uiteindelik die laaste hand is. am in die Intussen was Ds. Van Rooyen behulpsa die jaar. daar van gemeente tot aan die einde van November stus 1945, Aanxoms VAN Ds. De SwaRDT: Op 12 /ugu e die dorp

dt buit om tienuur die oggend, is Ds. De Swar at begelei waar stra Hoog in ontmoet en na die Pastorie Daarna is

is. adresse hom aangebied en toesprake gelewer

100

'n noenmaal in die C.J.V -saal gehou, terwyl die bevestiging om seweruur die Saterdagaand plaasgevind het. Die volgende oggend het hy sy intreerede gehou.

101

i veral gemaak k vanvar sy taktvolle ing is Kerkraad. Melding da optrede en sy minsame houding. Hierop het Ds. j gevoelvol en gepas geantwoord. jeberhagen baie f ie sou hy weer terugkeer na Oudtshoorn om in een van die dogtergemeentes te kom arbei.

Ds. W. C. de Swardt, medeleraar te Oudtshoorn, 1945—1948.

VERTREK VAN Ds. SIEBERHAGEN:

Vir slegs `n paar

maande was die gemeente in die gelukkige posisie dat sy haar volle getal leraars gehad het. Na hy ander beroepe van die hand gewys het, ontvang Ds. Sieberhagen in Maart 1946 twee beroepe, een na Colesberg en een na Middelburg. Laasgenoemde het hy aangeneem en nadat deur die gemeente afskeid geneem is van hom en sy eggenote, ontvang

hy demissie van die Kerkraad op 16 Mei, om twees uur die middag. Na die Akte van demissie aan hom oorha ndig is,

het die voorsitter, sowel as Ds. De Swardt en etlike diene nde

en rustende kerkraadslede, met waardering van die vertre k-

kende leraar en die dienste wat hy gelewer het, gepraat. Daar is gewag gemaak van die hartlike samewerking wat daar was, nie alleen tussen die leraars onderling nie, maar ook tussen

Ds.

A

P.

Treumicht,

medeleraar

vanaf 1946 tot 1949).

PRor. A. P. TREURNICHT BEROEP: Na sy vr # Prop. A. P. Treurnicht, reisende sekretaris van os Me

Studentevereniging met volstrekte meerderhei De Di e leraar beroep, `n berozp wat hy hom laat wetgeval het.

103

HOOFSTUK XI JONGSTE VERWIKKELINGS

Teen hierdie tyd is allerweë gevoel dat ween s die groei van die gemeente, planne beraam moes wor d vir meer doeltreffende bearbeiding van die gemeente. ' Op n vergadering gehou op 25 Januarie n deputasie van die A-T.K.Vtak van Oudt 1947 verskyn shoorn om die Raad te spreek insake Kerklike aangeleenthe de Suidrend. Hulle pleit vir `n meer doeltreffendin die wyk e en meer sentraal geleë saal in daardie wyk. Nadat aan die deputasie sekere vrae geste hulle en word daar besluit om hierdie versoek l is, vertrek te by die geestelike bearbeiding van die agen inkorporeer da van die gemeente. Na aanleiding van die Ringsverslag en ook hierdie versoek is `n kommissie benoem best as gevolg van aande uit die leraars, broeders M. C. Stander, ]. S. Coetzee, J.A. C. Koorts en Johan le Roux om deeglik in te gaan van geestelike bearbeiding van die gemeente op die saak op die oesook en Me rypwording van `n wyk met die oog of wyke vir atere atstigting, en die Raad op s I j met advies te bedien. Ed hER hierdie besluit is die deputasie van die A.T Hos pen verwittig en is hulle gevra om voor .K.V rtak lopig daarby Na aanleiding van die verslag van bogenoem de is daar op die vergadering van 15 Maart 1947 kommissie voorgestel: (a) dat die gemeente in drie permanente dele verdeel t

-

`

`

`

f

word, wat dit noodsaaklik sou maak dat daar minstens

twee predikante in die sentrale deel sou moes en een elk in die noordelike en suidelike dele- wees (b) dat die Ring versoek word om op sy gewo ne vergadering in September 1947 die twee dele ten Noorde en ten Suide as aparte gemeentes af te stig;

(c) dat intussen die gemeente op die mees doel treffende

wyse ingelig sou word oor die besluit van die Kerkraad en die noodsaaklikheid van hierdie stap. “Toe hierdie saak op 26 April weer voor die Raad gedien het, is daar besluit om op 7 Junie met die gekombineerde Kerkraad te konfereer met betrekking tot die standpunt van die Kerkraad insake afstigting. Op hierdie vergadering het Ds. Du Preez aan die hand gegee dat daar eers oor die beginsel van afstigting besluit moes word. Hy lig die hele situasie toe met betrekking tot die besluit deur die Raad geneem insake afstigting en gee `n oorsig van die ontwikkeling van die gemeente sedert die vroegste beginstadium van sy ontstaan. Verder gee hy `n breedvoerige oorsig van die teenswoordige toestande van die gemeente wat verg dat afstigting of beter bearbeiding abso luut noodsaaklik is volgens die besluit van die Ring. Na die beginsel van afstigting breedvoerig bespreek is, stel broeder D. Maree, gesekondeer deur broeder P. Nortier,

die volgende voor: (a) Hierdie gekombineerde vergadering spreek hom uit ten gunste van afstigting op die geleë tyd in die toekoms en versoek die Raad om sy besluit tot onmiddellike afstigting in heroorweging te neem; (b) dat gebedehuise en kerkeiendomme in bepaalde wyke daargestel en verkry word met die oog op vroeë afstigting. Hierdie voorstel is met 75 teen 3 stemme aangeneem.

Na aanleiding van hierdie besluit van die gekombineerde kerkraadsvergadering, stel Ds. Du Preez op `n vergadering

op 13 Junie voor:

(a) dat dié deel van die voorstel tot afstigting wat vra dat die Ring dadelik tot afstigting oorgaan, herroep word, maar dat die Kerkraad die beginsel van afstig ting aanvaar en dat die verdeling van die gemeente in drie dele ook gehandhaaf word; (b) dat die bearbeidingskommissie vir afstigting ontbind word; (c) dat `n kommissie benoem word om die Kerk te bedien met advies insake die beroep van `n vierde leraar

104

en dat hierdie kommissie o.a. ook die finansiële aspek, die regsposisie en ander dinge in verband staande daarmee sal oorweeg; (d) dat `n kommissie benoem word vir die herindeling

105

die Maandag het `n stoet karre hom gevolg tot buite die dorp waar finaal van hom en sy eggenote afskeid geneem is.

van ouderling: en diakenswyke, om ooreen te stem

met die aanvaarde beleid van die gemeenteverdeling in drie dele, soos voorheen gemeld. Hierdie voorstel is eenparig aangeneem. As gevolg van die verslag van die Kommissie wat toe benoem is, besluit die Raad op 26 Julie eenparig: (a) dat `n vierde pastorie in die noordelike deel van die gemeente aangekoop of gebou word en dat daarna `n vierde leraar beroep word;

(b) dat aan die huidige kommissie opgedra word om uit te kyk en te onderhandel om die nodige geboue of persele vir hierdie doel te kry, om vir finale onderhandeling aan die Kerkraad voorgelê te word; (c) dat met die oog op beter geestelike bearbeiding en opvolgingswerk die leraars hul wyke nie jaarliks nie, maar elke drie jaar sal omruil. Die KERE-vIR-KERF AANPASSING: 'To2z die onderwysers

Ds.

D.

de

Jager,

leraar

van

die

van Kaapland, gedurende hierdie tydstip, gewikkeld was in `n stryd om die kerf-virkerf aanpassing van hul salarisskale, het die Kerkraad homself aan hulle kant geskaar en in `n kragtige besluit `n dringende beroep op die Provinsiale Administrasie gedoen om toe te sien dat hierdie ongerymdheid uit die weg geruim word. Hierdie mosie is eenparig deur die Raad aanvaar en afskrifte hiervan is gestuur aan die Administrateur en die plaaslike verteenwoordiger in die Provinsiale Raad.

ontstaan het deur die vertrek van Ds. De Swardt wat veral in die suidelike deel van die gemeente gearbei het, is Ds. Pepler van Adelaide beroep; maar toe hy dit van die hand

VERTREK VAN Ds. DE SwaARDT: Nadat hy slegs `n bietjie meer as twee jaar hier geseënde werk verrig het, het Ds. De Swardt `n beroep na Ceres aangeneem. Op 31 Januarie 1948 ontvang hy demissie en terwyl die

selfde aand is die bevestigingsrede deur Prof. Dr. . |. Muller van Stellenbosch gehou en daarna is Ds. en mev. De Jager

Akte van Demissie onderteken is, i: woorde van waardering

uitgespreek waarvoor hy op gejbaste wyse bedank het.

Die volgende oggend lewer hy sy afskeidspreek, waarna `n tiek en `n adres hom aangebied is. Met sy vertrek op

gemeente Oudtshoorn sedert 1948.

Ds. D. DE JAGER BEROEP: Om die vakature te vul wat

wys, is `n beroep op Ds. De Jager van Reivilo uitgebring wat

dit aangeneem het. Op Saterdag, 3 Julie, is Ds. en mev. De Jager om 11-uur vm. deur `n aantal van die gemeentelede op die Prins Albertpad buitekant die dorp ontmoet, Die op `n gemeentelike geselligheid in die C.T.V-saal verwelkom. Sy intreerede het Ds. De Jager die volgende oggend gehou.

ArsriGrING VAN OUDTSHOORN-WES: Alhoewel die Raad op 26 Julie besluit het om `n vierde leraar vir die

106

107

Noordelike Wyke te beroep, is op 7 Augustus 1948 voor lopig weer daarvan afgesien en is `n kommissie benoem om `n studie te maak van die werkverdeling en ander moontlike metodes om dele van die gemeente af te stig. By die volgende vergadering rapporteer hierdie kommissie o.a. dat hy diep onder die indruk verkeer van die noodsaaklikheid vir die afstigting van twee gemeentes, nl. Oudts hoorn-Wes en die Suidelike deel van St. Janstraat. Hy beveel verder aan dat die Kerkraad vergaderings in die verskillende wyke hou om inligting in te win en die gevoelens te pols ten opsigte van afstigting, asook dat Oudtshoorn-Wes as `n aparte eenheid bearbei sou word en as sulks in diakenswyke verdeel word.

wyke verlof gee tot afstigting aan enige wyke wat daarom vra, hulle self nog nie daarvoor bereid was nie. Die verteenwoordiger van die wyke Wesbank —

Welgeluk het egter gerapporteer dat daardie wyke offisieel aansoek doen tot afstigting en hy handig dan ook die nodige petisies en waarborglyste in. Die Raad het met algemene stemming sy verlof tot afstigting verleen en na simpatieke en deeglike bespreking besluit om in die geval van hierdie twee wyke wat klein is en nie. veel eiendom besit nie, aan daardie te stigte gemeente, behalwe die Pastorie en saal, `n bedrag van #£6,000 kontant

uit te betaal mits die moedergemeente daartoe verlof gee.

'

Op 10 Desember 1948 is op `n gemeentevergadering

hierdie verlof toegestaan.

Ds. J. Du PREEZ VERTREK:

Na `n dienstyd van

ongeveer vier en `n half jaar het Ds. Du Preez in Januarie 1949 `n beroep na die gemeente Kroonstad-Noord aangeneem. Met die oorhandiging van die Akte van Demissie is gewag tot Sondag 30 Januarie, net na afloop van die oggenddiens, om sodoende aan hom die geleentheid te gee om die nuwe kerkraadslede eers voor te stel. Hy is op 19 Februarie deur Ds. A. P. Treurnicht in die nuwe gemeente bevestig. DIE SENDINGGEMEENTE SKENK `N STOEL:

(Op 26

Februarie 1949, voordat die Kerkraad met sy werksaamhede `n aanvang geneem het, is geleentheid aan Eerw. De Villiers verleen om namens sy gemeente, hul dank en waardering aan die moedergemeente oor te bring vir die lieflike wyse waarop die moedergemeente haar steun, moreel sowel as

finansieel, aan die Sendinggemeente gegee het. As `n tasbare blyk van hul waardering oorhandig hy dan namens sy gemeente, `n pragtige stinkhoutstoel om te dien as voorsitter

Kerkgebou van die gemeente Oudts-

hoorn-Wes. Van Oudtshoom afge: stig 10 September 1948.

stoel van die Kerkraad.

Ds. TREURNICHT VERTREK: Onmiddellik na die afstigting van Oudtshoorn-Wes, het hierdie nuwe gemeente Ds. Treurnicht as hulle eerste leraar beroep, `n beroep wat hy dan ook aangeneem het.

Aan die aanbevelings dat vergaderings in die verskillende

wyke gehou sou word insake afstigting, is uitvoering gegee en dit het geblyk dat alhoewel die Noordelike en Suidelike

|

é—Oudtshoorn

108

109

Op gebruiklike wyse is van hom op 17 Maart 1949 afskeid geneem en demissie gegee. Ds. en mev. Treurnicht is gevra om die Donderdagaand, 17 Maart, om 7.30 nm. van Wesbank oor te kom en is daarna deur die kerkraadslede

beginsel van afstigting eenstemmigheid was, handig hy die petisielyste in, onderteken deur nagenoeg 270 lidmate wat vra om as `n afsonderlike, selfstandige gemeente afgestig te word. Vervolgens het oud-ouderling C. P. Schoeman, lid van die deputasie, die vergadering toegespreek waarop verskeie vrae aan die deputasie gestel is en waarna die Raad op voorstel van broederddiaken A. P. Sommers, gesekondeer deur broederouderling ]. S. Coetzee, besluit om met die oog op meer lig en duidelikheid, en omdat hy oortuig voel dat dit in belang van hierdie partye sou wees dat samesprekings gevoer word tussen die breë kommissie uit die betrokke wye aan die een kant en die Uitbreidings: Finansiële en Eier-

en verskeie lede van die gemeente vergesel tot by die rivier

in Vredestraat waar die ontmoeting deur die nuwe gemeente plaasgevind het. Ds. Treurnicht sal veral onthou word vir sy besielende

werk onder die jeug van Oudtshoorn. AFSTIGTING VAN DIE NOORDELIKE WYKE: Slegs `n paar maande na die afstigting van Oudtshoorn-Wes, kom op 12 Maart 1949 `n versoek van die Noordelike Wyke om as `n aparte, selfstandige gemeente afgestig te word. As depu tasie van die betrokke wyke tree op die broeders L. de Jager, C. F. Schoeman en |. H. Spies, C.-sn.

dommekommissie van die Kerkraad aan die ander kant,

asook dat die verslag en uitvloeisels van so `n samespreking, saam met die aansoek om afstigting, later deur die Raad behandel sou word. Hierdie samesprekings is vervolgens gehou en daaruit

het geblyk dat as genoemde wyke beter geestelik bearbei

Kerksaal te Matjesrivier, in die gemeente Kangovalleie, wat voorlopig as kerk dien. Van Oudtshoom afgestig 27 Januarie 1950.

Nadat broeder L. de Jager verslag gedoen het van

vergaderings wat in die verskillende wyke gehou was, en

gemeld het dat op al die gehoue vergaderings daar oor die

Kerksaal te Schoemanshoek, in die gemeente Kangovalleie, wat

voorlopig as kerk dien. Van Oudtshoorn afgestig 27 Januarie 1950.

110

11

sou word, hulle sou afsien van die voorgenome plan tot afstigting, op voorwaarde egter dat so gou doenlik `n derde medeleraar beroep sou word met werkkring spesifiek in die

en op 23 Julie besluit die Raad, na deeglike bespreking, om `n gebou op te rig wat ruimte sou bied vir 400—500 sitplekke. Daar is daadwerklik opgetree en `n sierlike gebou is opgerig teen `n bedrag van £4,544. Ds. N. ]J. S. VAN DER MERWE BEROEP: Na `n paar beroepe tevergeefs uitgebring is om die vakature te vul wat

Noordelike buitewyke en Pastorie in Schoemanshoek, asook

drie ouderlingswyke in die dorp. Alhoewel `n voorstel in dier voege deur die Raad op

2 April 1949 aangeneem is, is dit weer op 11 Junie herroep

en is eenparig besluit om op hul versoek aan die Noordelike wyke verlof te gee tot afstigting as `n aparte, selfstandige gemeente.

Hierdie aanbod is deur die Noordelike wyke aanvaar en `n bruidskat van £4,000 en twee sale is uitbetaal aan die nuwe gemeente wat die naam aangeneem het' van Kango”

veroorsaak is deur die vertrek van Ds. Du Preez, het Ds.

N. ]. S. van der Merwe die beroep as medeleraar aangeneem en is hy op Saterdag, 10 Oktober 1949 bevestig. Na die bevestiging is Ds. en mev. Van der Merwe op gesellige wyse deur die gemeente onthaal.

Valleie”.

Ds. DE N As ta der. Mede mede:

leraar vanaf 1949 tot begin 1953.

SUIDEND SE KERKSAAL: Teen hierdie tyd is gevoel dat

Suid-end voorsien moes word van `n doeltreffende. kerksaal

T.

J.

GO.

Misser

1950—I9S1.

mede-eraar

Van Ds. en mev. Weideman wat 51, maande in die gemeente behulpsaam was, is op 26 November afskeid geneem.

Na aanleiding van Ds. Weideman se verslag van

sy werksaamhede in die gemeente is die Raad diep onder

112

113

die indruk gebring van die behoefte aan nog `n permanente leraar en is besluit om so gou moontlik `n gekombineerde

om D.V. op die vergadering wat gehou sou word op 21 f- die nodige stukke met die oog op afstigting ter tafel

Aan hierdie besluit is op 12 Desember

`n Soortgelyke kennisgewing is gegee deur broeder-diaken D. EE. vir die wyk Suid-end en die Suidelike buite wyke. Toe hierdie aansoeke op die daaropvolgende vergadering behandel is, is dié van Oudtshoorn-Noord toegestaan en is hierdie deel van die gemeente op 17 September 1951 tot `n aparte selfstandige gemeente afgestig, met bruidskat bestaan de uit die nuwe pastorie, `n saal en £500 kontant.

vergadering te belê om `n leraar te beroep in die plek van

Ds. Treurnicht.

uitvoering gegee en is Eerw. Prop. Visser wat sedert die

begin van dieselfde maand in die gemeente werksaam was,

tot medeleraar beroep. ArsriGriNG VAN OUDTSHOORN/NOORD: Nadat die moedergemeente in 1948 en 1949 twee dogters afgegee het, t.w. Oudtshoorn-Wes en die Noordelike Wyke (Kango Valleie) gee ouderling C. ]. Lombaard op 9 Junie 1951 die

Raad kennis dat die wyk Noord-End van voornemens was

Ee le.

Wat betref Suid-end, was daar blykbaar struikelblokke

wat eers deur die toekoms uit die weg geruim moes word. Gevolglik besluit die Raad op 31 Julie dat afstigting op

daardie stadium, alhoewel `n natuurlike vanselfsprekendheid,

nog nie wenslik was nie met die oog op die skuldelas wat reeds op die gemeente gerus het en nog verder verhoog sou word deur afstigting, en omdat algemene omstandighede tot versigtigheid maan wat geldelike sake betref. Ds. VisseR NA OUDTSHOORNNOORD: Na haar afstig

ting het die nuwe gemeente, Noord-end, Ds. Visser as haar

eerste leraar beroep. Aan hierdie beroep het hy gehoor gegee en op 23 November 1951 is van hom en mev. Visser afskeid geneem, terwyl `n adres en tjek hom aangebied is by geleent” heid van sy afskeidspreek. Op 26 November is die akte van demissie aan hom oorhandig en is die laaste band met die moedergemeente verbreek. Nadat Di. De Jager en Van der Merwe alleen die gemeente Oudtshoorn bearbei het na die vertrek van Ds. Visser, het Ds. Van der Merwe op 9 November 1952 die gemeente in kennis gestel dat hy die beroep na Retreat aangeneem het.

Ar Kerksaal in die gemeente Oudtshoorn-Noord wat voorlopig as kerk dien. Van Oudtshoorn afgestig 17 September 1950

145

1 Oktober, 50 dae na die aankoms van Eerw. Odendaal, lê hy die hoeksteen van die tans bestaande mooi Klipkerk

HOOFSTUK

XI

DIE SENDINGGEMEENTE (Deur Eerw. T. G. de Villiers.) Tot in 1898, het die N.G. Kerk hier geen werk onder

die gekleurde gemeenskap gedoen nie.

Die Independente,

`n spruit van die Londense Sending, was alleen hier werk saam, onder die geseënde bediening van Eerw. Anderson. Onder sy leiding was die verhouding met die moedergemeente gesond en was daar goeie samewerking. In 1897 het daar egter moeilikhede in die gemeente begin wat op `n skeuring uitgeloop het. Die afgeskeie deel, wat hulleself eers ,,Die Vrye Evangeliese Kerk” genoem het, het hulle in 1898 tot

die N.G. Kerk gewend vir bearbeiding en het wyle Ds. George Murray hulle bedien. Ds. Alheit van (Ceres, Sendingrsekretaris, het hulle kom besoek op hulle eie versoek en aandrang om tot die Hollandse kerk toegelaat te word. Eerw. Ritchie het as afgevaardigde van die Union, hulle voormalige kerkverband, self gekom en hulle aan die N.G. Kerk kom afgee met die seënwense van hulle vroeër kerk. Die plek van samekoms was aan die begin in die huis van een Daniel Oerson.

Hier is die eerste kindjie gedoop

deur Ds. John Rodgers, en wel op 19 Julie 1898. Hierdie datum word deur die gemeente geneem as die geboortedatum van hulle kerk, en op 19 Julie 1948 is hulle 50-jarige jubileum gevier. Die eerste Nagmaal is hier in die huis bedien deur Ds. Alheit van Ceres, wat toe ook 28 lidmate voorgestel het van wie hy 16 moes doop. Die volgende leraars word genoem, wat gehelp het met die bediening van die Sakra” mente, t.w. Di. Barry van Calitzdorp, Rossouw van George

en Ds. Murray, ook Eerww. Van Rensburg van George,

Van Zyl van Robertson. Die eerste gevestigde leraar van die

jong gemeente word op 12 Augustus 1899 ontvang in die

persoon van die alombekende Eerw. Danie Odendaal. Op die tydstip was hy waarlik die man van God gestuur. As afgeskeie deel van die ou gemeente moes hulle sonder enige van die besittings uitstap en uit die bodem begin. Op

in Oxfordstraat. Hy is gebou hoofsaaklik deur die gemeente self, met gawes en vrywillige dienste. Uit die muur van hierdie gebou roep ook die steen wat gekap is van `n klip

wat onhanteerbaar swaar was, en nadat Danie Odendaal eers gaan bid het en, soos deur homself gestel, ,,ek sy Maker

se hulp ingeroep het”, het hulle hom heel gemaklik uitgehaal

en bewerk.

Die groei van die jong gemeente was nou met

rasse skrede. ln drie maande word 120 lidmate voorgestel van Wie 47 gedoop word en 31 kinders. Ses maande na die hoeksteenlegging word die nuwe Kerk ingewy by welke geleentheid 330 lidmate die nagmaal gebruik. Dadelik hierna is `n Pastorie gebou en met `n skooltjie in die nuwe kerk egin. Die eerste fase van die gemeente se geskiedenis eindig met die vertrek van Eerw. Odendaal in 1906. 'Toe was die fondamente vir `n geseënde werk van die Hollandse Kerk hier gelê. Hy word opgevolg deur Eerw. Kok, in 1907 tot 1911. Sy aandeel was om die gemeente op meer gesonde finansiële grondslag te bring en die N.G. Kerk se stelsel en wette tuis

te bring. Hierin het hy by uitstek geslaag en `n onontbeer-

like aandeel verrig. In sy tyd het die gemeente so ontwikkel dat in 1908 op De Rust, `n selfstandige Sendinggemeente kon gestig word. 'Treffend, dat gedurende die eerste jare van die gemeente se bestaan op De Rust, wyle Ds. Burger, destyds persoonlik predikant aldaar, jaarliks £40 vir die

Sendeling se salaris bygedra het. Eerw. C. H. Siebert bedien

die gemeente vanaf 1912 tot 1932. Dit is `n hoofstuk in haar geskiedenis wat getuig van deeglikheid en strengheid. Niks ongerymds was toegelaat nie en `n gemeentelike Organisasie is opgebou wat tot eer van die hele kerk strek. Die huidige leraar bedien die gemeente vanaf 19 April 1933. Met sy koms is spoedig ontdek dat die voortbestaan

van die gemeente bedreig word en wel omdat die kinders van die gemeente in die skole van ander kerke hulle opvoeding

moes ontvang. Dit was `n geweldige agterstand. Die eerste

onderwyser wat in die kerk met `n skooltjie begin het, was `n seun van Ds. George Murray, later verteenwoordiger van

116

die moedergemeente in die buitelandse Sending. Na 33 jaar het die gemeente gehad: een skool op die dorp met vier

leerkragte en 130 kinders; in die distrik, een, met 30 kinders. Verder is hierdie werk, van soveel lewensbelang, in die hande van ander genootskappe gelaat. Hiervoor dra die

Sendinggemeente verseker nie die skuld nie, maar wel hulle wat van oordeel was: gee godsdiens maar nie opvoeding nie. Hoe jammer! Hoeveel ons kerk daardeur aan invloed verloor het en in `n agterstand beland het wat nooit kan ingehaal

word nie, kan net hy getuig, wat intensief daarvan kennis

dra. Met groot dankbaarheid kan egter vermeld word van vooruitgang. 'Tans beskik die Sendinggemeente oor `n skool op die dorp met 12 onderwysers, en byna 400 leerlinge en in die buitewyke 7 skole, met 17 onderwysers en omtrent 470 kinders. Die gemeente strek hom tans binne die grense

van ses Moedergemeentes en het `n sieletal van 4,000, met

byna 1,500 lidmate. Voorwaar het die eerste saadjie wat op 19 Julie 1898, met die doop van die kindjie, Afrika

Oerson, gesaai is, tot `n groot boom van die werksaamhede

van die N.G. Kerk gegroei en kan seker met dankbare trots voortgegaan word. Al die tyd, geld, arbeid en lewens wat opgeslyt het in die plaaslike Sendingwerk, was seker geen verkwisting nie.

HOOFSTUK XI ALGEMEEN ONDERWYS IN DIE GEMEENTE: Dit is nie ons taak en

ook nie ons doel om die geskiedenis van die onderwys in Oudtshoorn te behandel nie. Ons wil slegs hier kortliks aanstip watter rol die Kerk gespeel het in onderwyssake; en dat die Ned. Geref. Kerk `n groot rol gespeel het, en nog speel, in die opvoeding van die jeug, is onteenseglik waar.

Op seker elke skoolkomitee, skoolraad of adviserende raad in verband met skoolsake is die Kerk verteenwoordig en laat hy sy stem hoor of sy invloed geld. Maar, aangesien onder

wys vandag `n staatsaangeleentheid is, kan ons nie verwag dat die Kerk dieselfde rol moet speel wat hy in die verlede gespeel het nie. ' Van wat voor 1855 in verband met die onderwys gedoen is, kan ongelukkig, by gebrek aan betroubare gegewens, nie vasgestel word nie.

Die eerste amptelike verwysing na `n

skool in hierdie dele word gevind in die kerkraadsnotule van 4 Junie 1855 waarin melding gemaak word van `n onder wyser wat onder sensuur geplaas is en die gemeentelede aanbeveel is om nie hul kinders na sy skool te stuur nie. In 1857 is `n kerkskool gestig waarin `n sekere mnr. Wilson die eerste onderwyser was. Van sy salaris is £50

deur die Kerk betaal en £50 deur die Administrasie, terwyl

die heer |. C. Schoeman sy dorpswoning gratis aan die onderwyser afgestaan het. Die heer Wilson het op 1 Maart 1858 diens aanvaar en het onmiddellik `n lys geopen om fondse vir die nuwe skool in te samel. Hy het voorgestel dat `n stuk van die kerkgrond vir dié doel afgestaan sou word, `n versoek wat toegestaan is, mits die gebou kerkeiendom sou bly. Blykens die kerkraadsnotule moes hierdie skoolgebou gestaan het op

die perseel waarop later, in 1896, die teenswoordige Barclay's Bank-geboue opgerig is. Toe hierdie skooltjie in 1896 gesloop moes word, is besluit om die kerkskool op te rig op `n stuk grond agter die C.].V.-Saal teen `n koste van £332 8s. 0d.

118

Die skool onder mnr. Wilson het taamlik vinnig aan gegroei maar as gevolg van wrywing in verband met die taalmedium is in 1877 besluit om `n private kerkskool te stig vir dié kinders wat begerig was om onderrig deur medium Hollands te ontvang. Die Kerk het die £50 wat tot die staatsondersteunde skool bygedra is, onttrek en die heer Hoek as onderwyser in die kerkskool aangestel. In 1880 is hy opgevolg deur $. Cilliers wat aangebly het tot die skool in 1884 tydelik gestaak is. Gedurende hierdie tydperk het feitlik elke kerkgenoot skap `n afsonderlike skool gehad en hierdie desentralisasie en verdeelde beheer het vooruitgang op onderwysgebied baie gestrem.

Die persoon wat op hierdie tydstip handelend opgetree het, was Ds. Stegmann. Hy het hom beywer eerstens vir die stigting van `n seunskool waarvoor hy binne korte tyd £1,203 ingesamel het. Tweedens was dit ook sy doel om `n skool vir dogters in die lewe te roep. Dat hy die saak as absoluut dringend beskou het, blyk uit wat hy op die kerkraadsvergadering van 26 Desember 1881 gesê het. Hy het die Kerkraad daarop gewys dat daar destyds geen voorsiening bestaan het vir die opleiding van die dogters van die gemeente nie en dat, indien

hierdie werk nie van die Kerk uitgegaan het nie, die moont

likheid bestaan het dat dit deur ander persone op minder bevredigende wyse gedoen sou word. Die Raad het onmiddellik die erns van die saak ingesien en besluit dat as dit nodig mag blyk, dit met geldelike bydraes ondersteun moes word. Met die oog op hierdie besluit het die leraar verklaar dat daadwerklike stappe gedoen moes word om sodanige skool met `n kosinrigting daar te stel. By hierdie besluit het dit dan ook nie gebly nie, want op `n vergadering gehou op 10 April 1882 kon Ds. Stegmann rapporteer dat die Meisieskool op 1 Maart geopen is en dat daar `n bevredigende aantal kinders was. Deur die stigting van hierdie skool is die huidige Meisie skool in die lewe geroep, met `n mej. Joubert as hoof: onderwyseres.

119

Hierdie twee skole, die Seun- en die Meisieskool, was

Onsektaries en het derhalwe staatsondersteuning ontvang. Die beheer van die skole was onder plaaslike komitees, maar die Ned. Geref. Kerk het heelhartig met hulle saamgewerk. Weens die medium, asook as gevolg van die armoede van `n groot deel van die bevolking, het die N.G. Kerk egter nog sy eie skool gehad wat toe as `n Armskool bekend gestaan het en waar in 1884 nog 115 kinders onderrig ontvang het. Tn 1896 is hierdie ou N.G. Kerkskool gesloop soos alreeds gemeld is en `n nuwe gebou — wat tans as kerkkantoor

en komiteekamers diens doen — opgetrek vir die Armskoodl. In dieselfde jaar is `n vertakking van hierdie skool in Noordend, Hoogstraat, geopen en `n Voorbereidende skool vir Suid-end in `n privaatgebou op die hoek van Georgeweg en Suidstraat. In 1896 is die beheer van al die skole vir blankes in die dorp, uitgesonderd die Engelse Kerkskool en die Rooms Katolieke skool, deur die Stadsraad oorgeneem, en in 1897

die beheer oor die N.G. Armskool. As gevolg van die onderverdeling van plase, van droogtes en ander faktore het baie van die lede van ons Kerk in armoede verval. Gedryf hierdeur na die dorpe en stede en ongeskik vir enige gespesialiseerde werk, het hulle dit uiters moeilik gevind om `n behoorlike bestaan te maak. Feitlik die enigste professies waarin die Afrikanerseun homself in vroeër jare bekwaam het, was dié van die onderwys en die Evangeliebediening. As daar egter fasiliteite bestaan het, byvoorbeeld vir vakopleiding, dan sou menige Afrikanerseun ongetwyfeld daarvan gebruik gemaak het — soos later die geval was — en sodoende nie alleen `n behoorlike bestaan

kon gemaak het nie, maar ook kon voorsien het in die leemte

wat later ontstaan het toe ons nywerhede mense van oorsee moes invoer om hulle van tegniese kennis te bedien. Die primêre skool van die verlede, net soos dié van die hede, het die kind, begryplikerwys, nog nie voorberei vir die lewe nie en dit was Ds. George Murray wat in hierdie gemeente besef het dat die honderde arm kinders van ons dorp, vir wie die deur van die hoërskool weens armoede gesluit was, onvoorbereid die lewe ingaan en dat daar vir hulle iets gedoen moes word. Reeds in 1908 het hy deur

120

12

middel van die Afdelingskoolraad en sy kerkraad begin

Die terugbetalings word gestort in die Opvoedingsfonds van die gemeente.

organiseer vir die oprigting van `n Ambagskool vir seuns. Die ou gebou in Georgeweg is in die loop van 1911

voltooi en in 1912 kon die skool met 23 leerlinge en mnr.

Van der Merwe as hoof, geopen word.

Net drie ambagte, nl. meubelmakery, wa-makery en smedery is aanvanklik aangebied maar dit het die pad oopgemaak vir menige seun wat miskien `n harde stryd sou

moes gevoer het om selfs `n bestaan te maak, maar wat vandag as gevolg van die opleiding wat hy daar ontvang

het, nie alleen welgesteld is nie, maar selfs `n gesiene lid is van die gemeenskap waarin hy hom bevind.

In 1928 is hierdie skool oorgeneem deur die Unie Onderwysdepartement en vanaf hierdie tyd het dit vinnig

gegroei en ontwikkel tot twee skole, nl. die Hoër Handelskool

Langenhoven met `n leerlingtal van ver oor die tweehonderd, en die Hoër “Tegniese skool met `n leerlingtal van tussen” vier: en vyfhonderd. Alhoewel hierdie skool wat in 1911 gestig is, `n stap in die regte rigting was, het dit nog nie die vraagstuk van die ,,Standerdsesser”` opgelos nie, want die ideaal was nog

altyd dat die leerling die hoërskool ook moet deurloop. Die groot getalle standerdsessers wat die skole verlaat het, onvoorbereid vir die lewe, het ook die Kerkraad van

Oudtshoorn genoop om op te tree en op `n vergadering gehou op 28 November 1942, het hy besluit om die leerlinge

van al ons gemeentelike skole finansieel te ondersteun om hulle in staat te stel om hulle onderwys aan die plaaslike

hoërskole voort te sit. Vir daardie doel is die Standerdsesser-fonds gestig. Die beraamde bedrag van uitgawes vir 1943 was ongeveer £300 waarvan die Raad onderneem het

om £150 te betaal. Die balans sou gevind word van ander liggame wat reeds om bydraes genader is, nl. die A.C.V.V,, die Vrouelandbouvereniging, die Reddingsdaadbond en Trustees van skoolfondse.

Die verlening van hulp sou geskied in die vorm van lenings wat die ouers sou delg met maandelikse terugbetalings

wat binne hul vermoë val. Die Kerkraad sou die fonds administreer in samewerking met verteenwoordigers benoem

deur die ander liggame wat bydra.

ONDERWYS OP DIE PLATTELAND: SO ver terug as die

jaar 1841 het daar `n skooltjie onder `n sekere mnr. Samuel Leeuwendaal bestaan op die plaas Buffelsdrif van wyle mnr.

Carel de Jager. Ander bekende Hollanderonderwysers wat

vanaf ongeveer 1850 in die distrik onderwys gegee het, was

die here Cellarius, Van der Veen en Van Wassenaar, wat

onderskeidelik te Vlakteplaas, Schoemanshoek en Kango

werksaam was. Met die koms van Ds. Van der Riet in 1856 en deur sy belangstelling in die saak van die onderwys, het hy ook

ander besiel met die ideaal van opvoeding en hulle aangespoor om met die middels tot hulle beskikking, die beste onderwys geleenthede vir hulle kinders te skep. Baie boere het blykbaar aan sy versoek voldoen deur geboue te verskaf en onderwysers te huur. Volgens die feite tot ons beskikking is die reuseraandeel van die distriksonderwys deur die Ned. Geref. Kerk gedra en die leraars, veral, het geen kragte gespaar om meer en beter fasiliteite te verkry nie, `n taak waarin die boere

gemeenskap hulle heelhartig ondersteun het deur geboue in die distrik aan die Kerkraad te verskaf vir onderwysdoelein

des, terwyl die Kerk van sy kant finansieel en andersins die saak van die opvoeding voortgehelp het. Vanaf 1893 het Ds. George Murray die ontwikkeling van distriksonderwys verder bevorder en in die jaar 1900 was, volgens beraming, die getal leerlinge vir Oudtshoorn afsonderlik oor die 800. Die gehalte van die onderwys was, begryplikerwys, oor spronklik maar van `n baie elementêre aard. Hoofsaaklik is aandag gegee aan Hollandse en Engelse lees, spelling en

skryf; aan skrif, reken en godsdiensonderwys. Daarbenewens

het die tyd wat die meeste leerlinge op die skoolbanke deur gebring het, gestrek van `n paar maande tot `n paar jaar.

Dit het wel voorkom dat die plattelandse kind ongeletterd Sou opgroei maar dit was heeltemal onvoldoende om hom voor te berei vir die veranderde lewensomstandighede wat later sou kom en nuwe eise aan hom sou stel.

14

Gedurende die laaste kwarteeu het die getal plaasskole geweldig ingekrimp. Een van die groot redes is ongetwyfeld die groot trek wat plaasgevind het van die plattelandse bevolking na die dorpe en stede om in die nywerhede `n bestaan te soek. `n Ander rede moet gesoek word in die feit dat daar by die meeste niebesittende ouers die ideaal vandag bestaan om sy kind die hoogs moontlike opleiding te

laat bekom wat verskaf word deur ons hoërskole, vakskole en

ons kolleges.

Die OPLEIDINGSKOLLEGE OUDTSHOORN: Dit skyn baie

paslik dat, by geleentheid van die Eeufeesviering van die Ned. Geref. Kerk van Oudtshoorn, `n beknopte beskrywing van die vroeëre geskiedenis van die plaaslike Opleidings” kollege ingesluit word in die geskiedenis van die gemeente aangesien die meerderheid van die studente, dié van die verlede en van die hede, getroue en waardige lede was van hierdie invloedryke Kerk wat deurgaans die voortou geneem het in so baie opvoedkundige ondernemings dwarsdeur SuidAfrika. Die geskiedenis van die plaaslike Opleidingskollege is baie nou saamgesnoer met die geskiedenis en groei van Onderwys in die Kaap. Om `n werklike besef te kry van die moeilikhede verbonde aan die opleiding van onderwysers vir diens in Kaapland in die vroeër jare, behoort ons terug te gaan na die jaar 1859,

1223

verwys Met die voorgaande as agtergrond kan ons nou , toe 1897 jaar die van ool na die plaaslike Hoër Meisiesk l is. Mej. Alice Jenner, B.A., as hoof aangeste Kwekeling `n is ng leidi Onder haar bekwame onderwysersafdeling ingestel. diek na Tos is We Ps die Onderwyser van Meto gelang van die suksesvolle uitslae. y Hops Gedurende die tydperk 19058 het mej. Beat elingkwek van g mej. Jenner gehelp met die opleidin eksamenuitslae onderwysers. As gevolg van bemoedigende Metodiek nt is mej. Gardiner aangestel as spesiale dose in blykbaar wat s, en is sy spoedig opgevolg deur mei. Eagle baie bekwaam en populêr was.

Kwekeling” `N BELANGRIKE MYLPAAL: In 1915 is die

dingskool, onderwysersafdeling amptelik erken as `n oplei register. tings toela eie sy dws. `n afsonderlike inrigting met as waar” Mej. Eagles, die dosent in Metodiek, is aangestel ende jaar volg die nemende hoof totdat mej. Colguhoun in er, aangekom het.

`n Komitee bestaande uit Dr. 1. Stuss

skool in die Ds. C. V. Nel en Eerw. Rhodes is vir hierdie lewe geroep. ng dat "Toe die rol gestyg het tot 55, is daarop aangedri mmo” akko voorsiening gemaak moes word vir meer geskikte lglik het Gevo l. hoste `n en hede saam dasie vir klaswerk Kaapstad die Komitee by die Provinsiale Administrasie in

maar tever” aansoek gedoen om `n bou-toelae van #£10,000,

toe Langham Dale, die S.G.O., die stelsel van Kwekelingonderwysers ingevoer het, met std. IV as `n eerste vereiste vir toelating tot die opleidingskursus. (Gaandeweg is die vereistes verhoog. ln 1909 was dit al Std. VII, in 1923 Std. VIII en in 1929 Std. IX. In 1892, toe Dr. Thos. Muir Sir Langham Dale opgevolg

eefs. op onder” ! Daar was nie fondse beskikbaar vir uitbreiding wysgebied in Oudtshoorn nie. il Nadat die opleidingskool vir kort tydperke, in versk in nd lende geboue gehuisves was, het dit 'n nuwe tuiste gevi

ongesertifiseerd. Dr. Muir was so begaan en uitgesproke oor die dringende noodsaaklikheid van die opleiding van

Bank van van `n insolvente boedel waarvan die Standard

het, was 77 persent van die onderwysers in diens nog

onderwysers dat iemand aan hom gesê het: ,,Goeie onder:

wysers word gebore, nie gemaak mie”, waarop hy droogweg geantwoord het: ,,Die geboortesyfer van goeie onderwysers is te laag.”

trekker Rus in Urbe”, op die hoek van Adderley: en Voor straat, in Julie 1916.

Ongelukkig was Rus in Urbe”" (Foster se gebou) deel

word SA. die hoof-trustee was. Die huur wat betaal moes jaar. vir hierdie insolvente eiendom, was 4360 per Die sale, gange en kamers onder, met uitsondering van was die kombuis, dispens en `n klein slaapkamertjie,

124

afgesonder vir klasgebruik; selfs die eetkamer is druk gebruik vir onderwysdoeleindes, aangesien dit die ruims te en mees geskikte klaskamer was. Die kosgangers het hulle kamers bo gehad. Na gelang van die vermeerdering in die inskrywings die klaswerksaamhede verskuif word ma die twee moes de verdieping. Ten spyte van die feit dat die gebou in die eerst e plek gebruik is vir klasonderrig, is die hostel gedeb iteer met twee-derdes van die jaarlikse huur van £360; m.a. w. bestuur van die hostel was verwag dat hy £240 van die van die jaarlikse huur moes vind uit sy skamele inko mste — wat finansieel `n onmoontlike verpligting was.

GROOTSKEEPSE BEDANKINGS: Die geldelike posis ie van die klein, sukkelende skooltjie het werklik onhoudbaar geword, want niks kon gedoen word om die toestand van die hoofgebou te verhelp nie, as gevo bouvallige lg van die insolvente toestand van die boedel. Vroeg in die jaar 1919 het mej. Colguhoun, die prinsipale, bedank. Haar voorbeeld is gevolg deur die res van die personeellede wat Ook, die een na die ander, hul bedankings ingestuur het. AANSTELLING VAN NUwEg HOOP: Op uitnodigin die S.G.O. het Dr. en mev. Boehmke op 16 Junie g van 1919 besoek afgelê by sy kantoor waar die Sekretaris van Onder-

wys, mnr. P. A. Millard, en Inspekteur A. Sint

on ook teenwoordig was. Die betrekking van hoof van die Opleidingskolle Oudtshoorn is toe formeel aangebied aan, en aanv ge te aar deur Dr. Boehmke wat juis toe teruggekeer het van oorse e. Gedurende die onderhoud het Dr. Viljoen mev. Boeh mke gevra of sy bereid sou wees om die betrekking van Matr one van die nuwe skoolhostel te aanvaar. Mev. Boehmke, `n gegradueerde van die Universiteit van Columbia en `n persoon wat gelukkig verbonde was aan gevorderde

onderwyswerksaamhede, meer in die beso nder aan die opleiding van onderwysers, het laat blyk dat sy gewillig sou wees

om die bestuur van die hostel oor te neem mits haar

125

die dienste van `n ervare huishoudster verskaf sou word, asook bekwame bediendes. `N ONTMOEDIGENDE ONTNUGTERING:'

'Toe hulle op

Oudtshoorn aankom, is gevind dat die Opleidingskollege gehuisves was, nie in `n regeringsgebou nie, maar in `n gebou wat deel was van `n insolvente boedel, en wat jare van rlosing getoon het.

Te, EAode 14 Julie 1919, het die pasaangestelde hoof, Dr. M. Boehmke, die skool geopen, met ED

lid wat ook al bedank het, van die oorspronklike personeel, om hom te help om onderrig te gee aan 70 studente, versprei or verskillende klaskamers. Dit het geblyk dat geen stappe gedoen is om die

vakatures, veroorsaak deur die bedanking van die leerkragte

gedurende die vorige halfjaar, te vul nie. (Ook is geen ishoudster aangestel nie. Es AEMe van die skoolraad, asook geen

lid van die DEEKODE OE gekom om die deling aan sy skool voor te stel nie!

io Hier het id van die Komiteelede beken dat hulle te skaam was om naby die gebou te kom vanweë sy loosde toestand. ie Boehmke het, bo en behalwehaar pligte as matrone, van tyd tot tyd ingespring om, as die nood gedruk het, ë klas waar te neem as daar geen onderwyser was nie.

Sy

het, byvoorbeeld, een volle jaar die kursus in Engelse letter: kunde vir gematrikuleerde studente waargeneem.

Uit voorgaande blyk dit duidelik dat iets drasties gedoen

moes word om te verhoed dat die inrigting gesluit sou d. OPE wat gehelp het om die toestand te red en bygedra

het tot die groei van die inrigting, was die volgende:

1. Vry boeke vir baie hulpbehoewende studente. 2. Uitgebreide korrespondensie met alle persone ” invloedryke posisies beklee het in die Suidwestelike

istrikte. ' 3 ei dubbelkolom-advertensies in die Oudtshoorn Courant, wat aangevul is deur vriendelik

bewoorde en bemoedigende artikels deur die redakteur.

ma

126

4. Die opoffering, vir dertien jaar, van Kersvakansies om

STEM

vrugte vir die hostel te bewerk en sodoende uitgawes te verminder. Kollegekleure, wapen, vlag en -lied. Sukses in die eksamens. Tweetalige atmosfeer en rasserharmonie. Suksesin sport en die vertoning van handwerk in die Munisipale saal en Drilsaal. 9. Opvoedkundige konferensies en dramatiese opvoerings in die Drilsaal.

Die gevolg van hierdie beleid was dat die Oudtshoornse Opleidingskollege `n groter styging in die getal studente Oop sy rol getoon het as enige ander soortgelyke inrigting in die land, nl. 141 persent vir die tydperk 1918—1926. Op `n vergadering van die plaaslike Kamer van Koop: handel het mnr. Chas. Ravenscroft, `n goedgesinde sakeman op baie oortuigende wyse daarop gewys dat iets gedoen moes word vir hierdie sukkelende, maar uiters verdienstelike

inrigting, met die gevolg dat mnr. D. ]. Kleinschmidt, voor sitter van die Kamer van Koophandel en mnr. $. Adley burgemeester van Oudtshoorn, as verteenwoordiger van die Stadsraad, `n afvaardiging uitgemaak het wat onverwyld `n onderhoud met die Skoolraad gehad het waarby ook Dr. Boehmke teenwoordig was. As uitvloeisel hiervan is mnr. ees v Ds. C. $ N voorsitter van die Skool ad, afgevaardig om `n onderhoud met di ini Sir Frederick y Waal, te hê.

EE Ee

Hulle pogings is met sukses bekroon en op 13 Maart

1923 is die hoeksteen van die toekomstige Oudtshoornse

Opleidingskollege deur Sir Frederick gelê. Op 13 Augustus 1925 is dit geopen en plegtig deur Dr. W. ]J. Viljoen aan die opvoeding gewy. j Twee jaar later is ,,Pinehurst” as hostel en vir landboustudierdoeleindes aangeskaf en in 1926 was die weg gebaan vir 'n kursus in Landbou en Natuurstudie. Later is ook die gebou ,,Glenara” in Koninginstraat

aangeskaf as huisvesting vir mansstudente van die Kollege.

' vPinehurst”, die teenswoordige dameslosieshuis, met sy

ruim gronde (13 akker met dubbele besproeiingsvoordele)

dien as monument vir mev. Boehmke se buitengewone visie,

onwrikbare moed, professionele ervaring en onbaatsugtige

dienste wat sy gelewer het sonder vergoeding. Boehmke het in 1933 as matrone afgetree.

Mev.

In Januarie 1938 is `n kursus in Landbou-Natuurstudie

goedgekeur en, daarmee gepaard, ook uitbreidings aan die gebou.

In Desember 1939 het Dr. Boehmke, die eerste hoof van

die Opleidingskollege, met pensioen afgetree en is opgevolg deur Dr. E. C. van Soelen wat deur sy opleiding en onder vinding uiters geskik was om aan die hoof te staan van die senior opvoedkundige inrigting in die Suidwestelike Distrikte. Gedurende die laaste paar jaar het hierdie inrigting ook die gebrek aan belangstelling in die onderwysberoep deeglik gevoel en het sy getalle onrusbarend geval; maar, as gevolg van die aantrekliker salarisse en diensvoorwaardes vir onderwysers, is die posisie tans besonder rooskleurig en kan

' hierdie inrigting weer `n belangrike bydrae lewer tot die opvoeding van ons volk. En in hierdie verband kan gemeld word dat ons Kerk deurgaans waar hy kon, hulp verleen het aan die kinders van Ons gemeente waar hulp nodig was om seuns en dogters in staat te stel om hul studies aan hoërskole, opleidings” kolleges en Universiteite voort te sit om sodoende hul te kan bekwaam vir hul lewenswerk. VERENIGINGSLEWE

DIe CHRISTELIKE JONGELIEDEVERENIGING wat kerklik georiënteer was, is waarskynlik in 1882 gestig en die persone wat blykbaar die leiding geneem het was, sover vasgestel kan word, die here C. Snyman, W. Schaap en |. Smeer.

Op `n vergadering van die kerkraad, gehou op 13 Maart 1886, verskyn hierdie here as `n deputasie en ons verneem

in die notule: ,Na deze van den kerkraad gaarne vernomen

te hebben dat deze de Vereniging volgaarne erkent als medesarbeidende tot bevordering van de zaak des Heeren in de gemeente, dient dezelve een versoek in dat het Kerk” schoolgebouw waarvoor het hiertoe een maandelikse huur

128

van £1 betaald werd, gratis ter gebruik der Vereniging

verleen worde, daar het toch dienst des Kerkraads blyft.” Later, in 1895, is met behulp van die kerkraad die C.J.V.

saal langs die kerk opgerig teen `n bedrag van £1000. Hierdie Vereniging, alhoewel kerklik van inslag, het hoofsaaklik kulturele werk onder die jeug verrig. Tot ongeveer 1935 het verskeie takke in die dorp en in die buitewyke bestaan en gedurende sy dienstyd as hulp prediker in Oudtshoorn, het Ds. Lochner dit so ver gebring in verband met hierdie vereniging dat dit die eerste organi sasie was wat vanaf 1934 plaaslike Kunswedstryde gereël

het, totdat hierdie funksie `n paar jaar later deur die Kultuur:

vereniging en daarna weer deur die Reddingsdaadbond as een van sy vertakkings oorgeneem is. j In 1951 het hierdie vereniging opgehou om as `n afsonderlike liggaam te bestaan en is dit opgeneem in die

Kerk-Jeugvereniging.

Die CHRISTEN'STUDENTEVERENIGING: Hierdie vereni:

ging met sy leuse ,,Maak Jesus Koning” verrig al sedert baie jare `n onmisbare diens onder die studerende jeug van die gemeente. Verbonde aan al die hoërskole en die kollege is daar takke wat gereeld vergaderings hou waar programme van gewyde aard uitgevoer en onderwerpe van godsdienstige inslag behandel en bespreek word. Weekliks word normaalklasse gehou, gewoonlik onder leiding van `n toegewyde onderwyser, direk of indirek

bygestaan deur die leraar of leraars van die gemeente, waar Kringleiers (-leidsters) voorgelig word aangaande die

Heilige Skrif, en wat dit weer oordra aan hul kringe.

Die grootste nut van hierdie Vereniging lê daarin dat hy sy werk verrig onder jongmense wat op die mees ontvanklike periode van hulle lewe verkeer en dus meer vatbaar is vir godsdienstige indrukke en invloede. Menige seun of dogter het dit dan ook aan die Christen

Studentevereniging te danke dat hy of sy, op godsdienstige gebied, rigting in die lewe gekry het.

Die KERK-JEUGVERENIGING: Hierdie vereniging het in

Januarie 1952 in werking getree en is `n samesnoering van

129

die oorspronklike Strewers' en (Christelike Jongeliede-

verenigings.

Med

?

!

Die eintlike doel van die Vereniging is om jongmense van die strate af te hou en ed gesonde godsdienstige en kulturele ontspanning te verskaf. Die werk ad es onder die volgende hoofde: Sending, Uitbreiding, Welvaart en Evangelisasie, en staan onder wat genoem word `n Kultuur-ontspanningskomitee.

Sondagaande, na kerk, word `n sangklas gehou waar

godsdienstige liedere gesing en vervolgens verversings geniet word. Sondagmiddae breek die lede op in groepies en besoek siekes en oues van dae in die hospitale (alle rasse). Verder word uitstappies gereël en konserte gehou. Die programme van laasgenoemde word so opgetrek dat daar

gewoonlik iets grappigs, iets ernstigs en ook iets godsdienstig is. Gedurende die jaar 1952 is drie konserte gehou, een daarvan op Calitzdorp wat tot gevolg gehad het dat ook daar `n tak van die Vereniging gestig is. `n Tak is ook gestig in die wyk OudtshoornSuid. Die Vereniging het tans `n ledetal van ongeveer sewentig, onder die bekwame voorsitterskap van mnr. A. P. Cilliers. Daar word gevoel dat as die ouers beweeg kan word om meer belangstelling te toon, dit die Kerk-Jeugvereniging `n groot stoot vorentoe sou gee. DIE

CHRISTELIK MAATSKAPLIKE (Deur Mnr. 1. P. Theron)

RAAD

In uitvoering van Sy opdrag, was die kerk nog altyd die aangewese liggaam om die minderbevoorregtes te versorg. Dat die kerk haar roeping nog steeds geken en erken het is

die armesorgkommissies op Kerkrade, vir Ringe en die N AAK. van die Sinode afdoende bewyse.

Met verloop van tyd is baie van die verpligtings deur liefdadigheidsverenigings uitgevoer en wel Op so 'n wyse dat hulle alle lof daarvoor toekom.

130

Ta

Namate afvalligheid egter toegeneem het en onkunde

omtrent die ware toedrag van sake begin groei het, het die meeste van die versorgdes begin dink en baie sonder skroom begin sê, dat die kerk niks vir sy armes doen nie, want alles

word deur dié en dié goeie liggaam gedoen. Die verenigings het uit mense bestaan en eg menslik het hulle hulle die eer hulle aangebring ingeoes sonder ooit te dink dat die kerk in die agtergrond geskuif word en nog groter afvalligheid in die hand gewerk word. Die Kerk het hierdie feite in die gesig begin kyk en `n C.M. Raad is in Johannesburg dee in reis In 1943 skenk ook die Kaapse Kerk sy aandag aan die saak, en vandag bestaan die C.M.R.. in Kaapstad, Port Elizabeth, Uitenhage, Kimberley en hier by ons te Oudtshoorn. Vol Ee berigte staan een gestig te word in George, D.V., in

Dit het die Alwyse behaag dat beide geboorte en dood met smart gepaard sal gaan. So was dit met die C.M.R. `n

liggaam uit die Kerk, deur die Kerk en vir die Kerk, en

tog moes en moet hy nog steeds sy weg veg tussen die vooraanstaande Kerkmense. In 1946 het die saak ook hier te Oudtshoorn begin posvat. Op 16 Maart lewer `n Kommissie van die Kerkraad in die verband verslag en op 27 April 1946 staan die Kerkraad verlof toe tot die stigting van die CM.R. Spesiale vr moet hier gemaak word van die groot entoesias vir die saak, Ds. J. du Preez

wat destyds

ook

lid van die A.A.K. was. ! EFREERER, Wa Op 4 September 1946 is die stigtingsvergadering in di Pastorie van Ds. Du Preez gehou. ea & dm Die Bestuur, wat toe `n samestelling van verteenwoordi gers uit verskillende liggame was, het uit die volgende persone bestaan: Ds. en mev. ]. du Preez, Ds. en mev. W. C. de Swardt, Ds. A. P. Treurnicht, mnr. en mev. ]. Schreider,

Dr. H. M. Lamprecht, mej. M. van der Westhuizen, C. de Kock (A.C.V.Vwerkster) V. le Roux, mnre. ]. Koorts

1. C. de Bod, I. P. Theron en D. Maree.

'

Ds. Du Preez is eenparig as voorsitter gekies en mnr.

J. C. de Bod het as sekretaris waargeneem.

Op 14 Oktober is mej. M. de Vries as eerste werkster

van die C.M .R. aangestel terwyl mej. Zoë Honey as voltydse sekretaresse aangestel is. Op 3 Desember is mej. J. Martin

indie plek van mej. Honey as sekretaresse aangestel. In Desember 1951 toe mei. Martin haar dienste beëindig het, is die pos met die oog op besparing afgeskaf. In die loop van die jare 1946—195?2. het die volgende werksters kostelike werk vir die Kerk verrig: Mej. De Vries is opgevolg deur mejj. N. Slabbert, B. Steffen, L. Botha (tans mev. Du Plessis), Haupt en me. Bekker. `n Buitengewone aanstelling is gemaak toe die AAK. in die begin van Mei 1950 `n werkster in die persoon van mej. O'Donoghue na Oudtshoorn oorgeplaas het. Sy het Oudtshoorn weer aan die einde van Oktober verlaat. Sonder om enigsins onderskeid te maak, sal eenders” sowel as andersdenkendes moet erken dat hierdie dame die

CM R. `n geweldige stoot tot onafhanklikheid en selfstandig-

heid gegee het. Omdat sy C.M.R. bewus en besiel was en omdat sy `n grondige agtergrond van C.M.R werk gehad het, was sy bereid om by die CM.R. te staan of te val.

Tn die begin moes die Sekretaresse sowel as die werkster saam met die A.C.V.V -werkster in een kantoor sit. Vandag

bet die CM .R. alleen `n tweevertrek-kantoor.

Die werk het geweldig uitgebrei en die waarde daarvan kan moeilik oorskat word.

Die lieflike samewerking tussen die C.M.R. en Volks

welsyn verdien spesiale vermelding.

Ons twyfel of Oudtshoorn ooit sal besef, wat die AAK.

in dié verband vir haar gedoen het. Ons innige dank aan die AAK. en die inligtinggewende en inspirerende toesprake

van manne soos Ds. P. du Toit, mnr. Stulting en Dr.

Albertyn. Sonder hulle sou ons nog maar baie dom gewees het.

Baie is gedoen. Baie meer moet nog gedoen word. Maar daarvoor is nodig in die eerste plek kennis van die saak — Kerkrade wat C.M.R. bewus is sodat hulle die gemeente COM.R. bewus kan maak. Kom CMR. Laat ons moedig voorwaarts gaan, En vaster op Sy woord bly staan.

132

133

Dre HOEKSTEEN: Van die hoeksteen van die kerkgebou wat op 15 Januarie 1861 met soveel plegtigheid gelê is, is daar vandag geen spoor nie. Deur een van Ons oudste inwoners word beweer dat dit toegemessel is in die muur, links van die westelike ingang. Maar dis meer waarskynlik dat dit verwyder is gedurende die uitgebreide verbeterings

die heer Speed vir die maand sy salaris te betaal en daarby

en herstelwerk wat in 1921 gedoen is, toe baie van die

buiteklippe tekens van verweer getoon het en veiligheids halwe uitgehaal is. TUGSAKE: Een van die belangrikste, en ook noodsaak likste take wat die Kerk nog altyd moes verrig, is om `n wakende oog te hou oor die sedelike gedrag van sy gemeente lede; en die kerkraadsnotule getuig ook dan van baie gevalle waar die Kerk moes ingryp en optree teen lidmate wat hulle skuldig gemaak het aan sedelike wangedrag. Die sterkste wapen en tugmiddel wat die Kerk nog altyd gehad het en wat hy streng maar verstandig toegepas het, was die kerklike sensuur. Waar die baie gevalle van sedelike misstappe `n mens miskien mismoedig stem, kan jy weer troos put uit die feit dat in die oorgrote meerderheid van gevalle waar daar gestruikel is en die Kerk sensuur moes toepas, dié tugmiddel nie tot afskrikking gelei het nie, maar tot bekentenis van skuld en `n waaragtige begeerte om weer toegelaat te word om deel te hê aan die voorregte wat alleen die Kerk kan aanbied. ORRELISTE: 'Toe die kerkorrel in 1899 geinstalleer is, is die heer J. Hoek as eerste orrelis aangestel. Hy is opgevolg deur mej. Fisscher wat as orreliste diens gedoen het. Haar opvolger was die heer T. E. Speed wat, blykbaar deur sy handelwyse, hom die ontevredenheid van die Kerkraad Op die hals gehaal het want op `n vergadering gehou in Augustus 1909 word gemeld dat hy gewaarsku is. Hierdie waarskuwing het waarskynlik nie veel gehelp

nie aangesien op 3 Desember 1910 Ds. McGregor korres

pondensie tussen hom en die heer Speed voor die vergadering lê waaruit geblyk het dat eersgenoemde die orrelis weens Onmatigheid en heiligskennis tydelik geskors het. Hierdie skorsing is deur die vergadering goedgekeur en bekragtig en die orrelis is van sy pos onthef. Verder is besluit om

ook die som van £5 as geskenk te gee! Daarbenewens is hom

ook die som van 'Ts. 6d. betaal vir die vervoer van `n orrel

van Mosselbaai!

Ed Estie 1911 is die heer Abeleven aangestel, maar in Januarie 1915 is hom drie maande kennis gegee om te

bedank. Daar was voorheen klagte in die Kerkraad dat hy te min verskeidenheid in sy orrelspel getoon het en is ook versoek dat sy spel `n bietjie meer lewendigheid moes

openbaar. Hy het egter `n getuigskrif gekry en 'n bonus van

Op 1 Julie is mnr. $. C. de Villiers optwintigjarige Bros ee as orrelis. Hy was in Suid-Afrika met vakansie uit die buiteland waar hy studeer het en aangesien die Eerste Wêreldoorlog aan die gang was, het hy hom die aanstelling laat welgeval. Vir byna veertien jaar oie hy diens gedoen en wel op so `n wyse dat hy by sy vertrek deur

£5.

-

-

-

-

-

“die Kerkraad vereer is deur `n cnthaal en `n adres, waarin

je grootste waardering vir sy werk uitgespreek is. “ Hy het met sy Oe (tans mev. Keun van Mer! hoorn) en seuntjie na Ermelo vertrek waar hy vyf maande later in die bloei van sy lewe as gevolg van maagkoors egaan is. Es) in 1930 opgevolg deur mnr. P. J. van Zyl wat nou al tweerem-twintig jaar lank die betrekking met groot bekwaamheid beklee. Sy jaarlikse orreluitvoerings het al `n onmisbare deel van die musieklewe van die gemeente geword en het daartoe bygedra om groter waardering vir gewyde en klassieke musiek by die Kerklike publiek aan te kweek.

135

HOOFSTUK

XIV

STAAT VAN GODSDIENS IN DIE GEMEENTE OUDTSHOORN VIR DIE JAAR 1951, VOORGELÊ AAN DIE RING VAN PRINS ALBERT IN SITTING TE VANWYKSDORP OP 10 SEPTEMBER 1952 EN VOLGENDE DAE Weleerw. Heer en broeders,

Die Kerkraad van die gemeente Oudtshoorn, wens as

volg te rapporteer oor toestande en werksaamhede in die gemeente: 1. HUIstike Lewe: Vanweë die verstedeliking van ons gemeente kom die gesonde huislike lewe ook in die gedrang. Die Christelike opvoeding in die moderne gesin word erg bemoeilik deur werktoestande van ouers en kinders,

omdat ouers en kinders selde byeenkom.

Die hoë lewens

koste dwing baie moeders om voltyds te verdien, met die

gevolg dat die huis in baie gevalle nie meer `n ware moeder: huis is, wat die gesellige bymekaarkomplek en saamwerkplek van die hele huisgesin is nie. Die groot tekort aan wonings en swak behuising speel ook `n groot rol in ons gemeente om daardie huisliefde te laat verdwyn. Terwyl ons die Heer dank vir baie Christelike huise, waar die huisaltaar nog in stand gehou word, met `n vormende en behoudende invloed op lewes, voel ons ook beangs oor die gevalle van egskeiding, die verwoesting van huislike geluk deur drankmisbruik, en die nood op tydelike sowel as geeste like gebied wat daardeur veroorsaak word. 2. Dre KERKLIKE Lewe: Met opregte dankbaarheid tot die Heer van die Kerk kan vermeld word dat daar gedurende die afgelope jaar g'n vakature deur die dood of vertrek van 'n leraar ontstaan het nie, en dat die werk onafgebroke

verrig kon word. Na die afstigting van Oudtshoorn-Noord, het die leraar wat daardie wyk bearbei het, `n beroep daarheen aangeneem,

en bly daar in die moedergemeente nog twee leraars oor met plusminus tweeduisend lidmate. In die afgelope drie jaar is drie gemeentes afgestig, wat getuig van lewe en groei en die begeerte na intensiewer geestelike bearbeiding. Al is dit dat hierdie afstigtings met groot koste en opoffering gepaard gegaan het, getuig die vrugte dat dit meer as lonend was. As `n mens die kerkbesoek en dank” offers van die vier gemeentes saam vergelyk met dié van die ou gemeente voor afstigting, kan `n mens nie help om die Heer van die Kerk opreg te dank vir hierdie vordering op kerklike gebied nie. Die volgende syfers spreek vir hulleself: Die Kerkbesoek voor enige afstigting was vir die eerste ses maande van 1948 gemiddeld 1519 per Sondag, en na die afstigting van die drie gemeentes vir die eerste ses maande van 1952 gemiddeld 2825 per Sondag, dus byna verdubbel. Die Gewone Kollektes vir die eerste ses maande van

1948 was £582 6s. 1d.,, en vir die eerste ses maande van

“1952 na afstigting, £1070 19s. 1d., ook byna verdubbel. Die Dankoffers vir die boekjaar voor afstigting in 1948 was £5912 4s. 11d., en vir die eerste jaar na afstigting

was dit £11,646 16s. 2d. in die vier gemeentes, ook byna

verdubbel. As ons egter daaraan dink dat die gemiddelde kerkbesoek gedurende die afgelope jaar 1184 was, waarvan `n groot deel nielidmate was, maak dit maar `n klein persentasie van die 2000 lidmate uit. Die openbare eredienste en bidure kan baie beter bygewoon word. Ons dankfeeste getuig van hartlike samewerking, hoewel baie min van ons lidmate al geleer het om in verhouding met hulle inkomste en ontvange seëninge te gee. 3. DiE SEDELIKE Lewe: Ons is dankbaar om van baie in die gemeente te getuig wat `n hoogstaande sedelike lewe voer en `n invloed ten goede in die samelewing uitoefen. In die afgelope jaar moes die Kerkraad op elf gevalle van buite-egtelike gemeenskap sensuur toepas. Dit is maar dié wat aan die lig kom. Oor wat in die geheim plaasvind kan ons nie oordeel nie. 4. MAATSKAPLIKE Lewg: Oor die algemeen is daar `n gees van verdraagsaamheid en respek wat aan té prys is.

136

437

Op al die gebiede is daar `n hartlike samewerking, wat tot

groot dinge in staat is, as die euwel van kwaadpraat maar

net uit die weg geruim kan word. 5. DiE VERENIGINGSLEWE: Die (Christen-StudenteVereniging is vir ons skoolgaande kinders nog steeds van groot waarde, haas onmisbaar.

Van die twee Kinderkrans”

takke gaan daar vir die kleintjies besieling uit. Die Kerk Jeugvereniging vir ons werkende jongmense beantwoord aan sy doel en het in die afgelope jaar geweldig uitgebrei. Daar bestaan nog `n (Christelike Strewersvereniging wat ook binnekort sal oorskakel na `n Kerk-Jeugvereniging. Vir belangstellendes in die Sending bied die Manne Sendingbond en Vroue-Sendingbond die geleentheid om te werk. Die Christelike Maatskaplike Raad van ons Kerk en die A.C.V.V. met hulle drie voltydse opgeleide Maatskaplike werksters doen `n geseënde en opbouende werk onder ons minderbevoorregtes.

Huidige Kerkraad — 1953. Apgterste ry (vlnr): W. M. van der Westhuizen, G. G. Oost: huizen, 1. $. Meyer, P. W. van Niekerk, J. R. Johnson, A. de

1. ie Rou, G.F. N. Kosmaiz. B.]. Stem,.T. Bars, P.A, van der Vyver.

Derde ry: P.A. |. Dreyer, J.A. P. da Toit, J. H. J. le Rous, L. H. Potgieter. B. B. le Roux, |. [Vrey EYE, J: Baubscher,

TO] du P. Botha I.J 6. Su 5. H. Okvier.

Tweede ry: |. N. Nel BPM. van Zyl, P. $. van. der West:

huizen, C. N. J. Kmoetze, J. S. Coetzee, S. G. Schoeman, B.

D. du Plessis, A. P. Greeff, C. W. Barnard, ]. C. Olivier.

Voor: O. $. Fourie, A. J. Stander, J. C. de Bod (Scriba), Ds. D.

de Jager, Ds. N. ]J. S. van der Merwe, ]. H. Botha, B. S.

Terblanche, ]. ]. Appel, O. C. ]. Olivier.

N.S. By die meem van hierdie foto was afwesig: E. C. B. Honeybome, J. C. L. Bamard en B. C. Swart.

138

6. Die GEESTELIKE Lewe: Met dankbaarheid kan ons getuig van gevalle van bekering en lewensvernuwing. Groot getalle staan in die gemeente bekend as lidmate van gesonde lewensbeginsels en voorbeeldige lewenswandel. Daar is egter ook `n skadukant soos verwaarlosing van Huisgodsdiens, swak bywoning van Voorbereidings en Dankseggingsdienste, asook bidure. Daar is te min onder skeid tussen Christene en wêreldlinge en te veel godsdienstig heid sonder Godsvrug. Aan die Hoof van die Kerk kom toe ons dankbare aanbidding vir kennelike geestelike seën waarmee Hy ons gemeente gedurende die afgelope jaar besoek het. Die Ring Gods seën toegebid. Lede van die Kerkraad.

Oudtshoorn.

16 Augustus 1952. —BEEE

EEUFEESPROGRAM 9—11 Oktober 1953

Vrydag, 9 Oktober, om 7.30 nm. in die Drilsaal `n

Gesellige Byeenkoms (almal se verjaardag).

Saterdag,

10 Oktober, om 7.30 nm. in die Drilsaal:

Huldiging van Groot Manne en Vroue.

Sondag, 11 Oktober, om 8.30 vm.: Kindersaamtrek in die

Kerkgebou.

Sondag, 11 Oktober, om 10 vm: Eeufeesdiens.

Sondag, 11 Oktober, om 3 nm.: Roudiens en Kranslegging. Sondag, 11 Oktober, om 7.30 nm.: Dankdiens en Orreluitvoering. D

Gedruk deur Nasionale Handelsdrukkery, Beperk — Elsiesrivier

J—ss