Druga konferencija Saveza komunista Jugoslavije

Table of contents :
Front Cover
M

Citation preview

B

924,112

E TH U THE NIVE

བྱད

E UNI TH VE V UTNHIE

M

LIB1811 RAR

UN

IV

E

I RS

TY

LIBRARIES'

IN

OF

T SI S ER VER IV NI

UN

•LI

BR

ER SE

TH UN E IV

GAN

E TH

MICHI

OF

ཀ Y OF

LIBRARIES' ' M

1

M

HI MIC

UNI THE

E

TH

S

RIE

OF

IV

YO M F ICH

IGAN MICH

UN

S ER

IT

Y TY

OF MI

ES

M

SI

130

ER

IV

M

UN

GAN

LIBRARIES

E TH THE

MICHI O M F I

TY

C

D

SI

H

LIBRARIES'

UN IV ER SI T

E TH THE UN

E

MICHIGAN

TH

ER

IV

UN

F

181 LIBR A M

UNI

VE

' LIBRARIES' 1817

IC . HIGAN

UNI

M

OF

TY

SI

ER

IV

E

UN

UN IV

HIG

' LIBRARIES' 1817

E TH

MIC

TH

1817 LIBRA RI 30

N

CHIG

A MICHIG

OF

M

UN

IV

C S ER

IT

Y

M

KE

E

TH IN

LI

B

UN

SI

ER

IV

OF

AN

GAN MICHI

T

MICHIG

U E NI TH V UN ER I VE SI RS

LIBRARIES'

SI VER

T

TY OF LIBRARIES '

ITYOF

M D

1817 E

TH

AN

ES .

RI A17 18

UN

MICHIG

T

SI

ER

IV

OF

OF TY

SI

ER

IV

M F MI

C

MICHIGAN

UN

' ' LIBRARIES 1817

TH

E

N

KED

MICHIGAN

CHIGAN

VE

S

UNI

RIE

OF

M

S. E

CHIGAN

RS

IT

IV

IT

T

BE

SI

ER

E

H T 1.

AN

IV

UN E

I

TH

UN

LI

BR

ER

IV

OF T

SI

MICHIG

I

N

E IV

UN

S ER

'LIBRARIES' M V

S ER

LIBRARIES'

C MI OF

K

1817

HI

TH

IN

C

E

( ES . I

OF

VE

TY

MICHIGAN

O I UN

I RS

OF

TY

SI

ER

M

OF MI

C . AN MICHIG

IV

UNI

BE

"LIBRARIES '

TH

MICHIG

AN

CHIGA

UN

ES

E

RI

Y OF

OF

B I L

TY

L H J

SI

130

M

UN U N I V E R S

HI MIC ICHIGAN

ER

IV

E

E TH TH UNEUNI V

N

' LIBRARIES' 1817

E TH

M

T

I

S

E R

V

U

I

U N

E

E

T

TH

E

TH

M

( BE

UNI

LIBRARIES

UN

IV

1817 LIBRA RI

OF TY SI ER LIBRARIES.

N

A MICHIG

CHIC

MIC

HI

BE

1811 ES RARI UN IV ER SI T

TY E H T . 1

LIBRARIES' 1817

C

E

TH

MI

GAN

N

ER

I

IV

N

1817 UN HE IV T ER 2 7. THE S

MICHIGA

I

TY

S

IN

R

MICHI

OF

V 91

M

MICHIGAN

KE

CHIC

. MICHIGAN OF

UN

GAN

SI

M

ES

E TH UN E TH

MICHI

M

OF

'LIBRARIES '

LIBRARIES' '

OF M

OF

Y

M

DEZ SERIC

1

DRUGA

KONFERENCIJA

SAVEZA

KOMUNISTA

JUGOSLAVIJE

BEOGRAD, 1972.

DRUGA KONFERENCIJA SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE Dokumenti KOMISIJA ZA REDAKCIJU I PUBLIKOVANJE DOKUMENATA DRUGE KONFERENCIJE SKJ : Mileva Planojević, predsednik, Nikola Džuović , Esad Horozić, dr Tihomir Jovanovski, Janez Kocijančič, Ivica Račan i Kolj Široka

7N

7677

115

Urednik Savo Martinović

Oprema Ivan Čehić

Izdavači Redakcija knjiga NIP » Komunist«< , Beograd , Trg Marksa ! Engeisa 11 i NIP » Oslobođenje « , Sarajevo , Maršala Tita 13

Štampa i korektura: Novinsko preduzeće »Dnevnik « , Novi Sad , Bulevar 23. oktobra 31 ,

U Beogradu je 25, 26. i 27. januara 1972. godine zasedala Druga konferencija Saveza komunista Jugoslavije. Skup delegata izabranih na republičkim kongresima i pokrajinskim konferencijama Saveza komunista, čiji je izbor verifikovao Deveti kongres i čija punomoćja traju do sledećeg kongresa Saveza komunista Jugoslavije, te delegata izabranih na opštinskim i drugim odgovarajućim konferencijama Saveza komunista, članova Predsedništva SKJ, Komisije za statutarna pitanja i Nadzornog odbora SKJ, i brojnih gostiju otvorio je i u njegovom radu učestvovao Predsednik Saveza komunista Jugoslavije Josip Broz Tito. Dnevni red sednica Konferencije je bio:

1. Izbor radnih tela Konferencije, 2. a) Verifikacija punomoćja delegata, b) Verifikacija promena u sastavu organa SKJ, 3. a) Izveštaj Predsedništva Saveza komunista Jugoslavije o radu od Prve do Druge konferencije Saveza komunista Jugoslavije, b) Izveštaj o radu Komisije za statutarna pitanja Saveza komunista Jugoslavije, i c) Izveštaj Nadzornor odbora Saveza komunista

Jugoslavije 4. Razvoj i aktuelni zadaci Saveza komunista Jugoslavije 5. Društveno - ekonomska situacija i zadaci Saveza komunista Jugoslavije 6. Usvajanje dokumenata o narednim zadacima Saveza komunista Jugoslavije Referate o razvoju i aktuelnim zadacima SKJ i o aktuelnoj društveno- ekonomskoj situaciji i zadacima

SKJ podneli su Veljko Vlahović i Kiro Gligorov . Na temelju ta dva referata i izveštaja o radu između dve Konferencije vodila se jedinstvena debata u kojoj je 92 učesnika uzelo reč. Konferencija je jednoglasno usvojila svoj osnovni dokumenat ― AKCIONI PROGRAM i obrazloženje Budislava Šoškića o radu Komisije za izradu tog dokumenta . Na sednici su za članove Izvršnog biroa Predsedništva SKJ izabrani Krsto Avramović ( SK Srbije), Jure Bilić (SK Hrvatske), Kiro Gligorov (SK Makedonije), Stane Dolanc (SK Slovenije), Stevan Doronjski (SK Vojvodine), Todo Kurtović (SK Bosne i Hercegovine), Fadil Hodža (SK Kosova) i Budislav Šoškić (SK Crne Gore). Pri kraju rada Konferencije je ponovo govorio Josip Broz Tito . U ovoj knjizi donosimo navedenu građu iz toka rada Druge konferencije.

UVODNA REČ PREDSEDNIKA TITA

Drugarice i drugovi, Otvaram Drugu konferenciju Saveza komunista Jugoslavije. Pozdravljam sve prisutne delegate i goste Konferencije. Želim , drugarice i drugovi , da na početku rada ove Konferencije kažem nekoliko riječi. Druga konferencija Saveza komunista Jugoslavije održava se u periodu kada u našoj zemlji sve više dolazi do izražaja svijest o potrebi da se Savez komunista zaista, u punoj mjeri, angažira na svim pitanjima koja danas stoje pred nama. A mnoga od tih pitanja traže svoja rješenja na osnovu odluka Devetog kongresa SKJ. Kada je riječ o situaciji u našoj zemlji , a u prvom redu u Savezu komunista , htio bih ovdje da kažem da su danas u svijetu sve negativne, reakcionarne i antikomunističke snage, neprijatelji našeg društvenog razvitka, veoma glasni i stalno proriču neku veliku krizu u našoj zemlji. Ja sam mišljenja, a uvjeren sam da se svi slažete sa mnom, da o nekoj krizi naše države ne može biti ni govora. Može se, međutim, govoriti o slabostima u redovima Saveza komunista, naročito u izvršavanju odluka Devetog kongresa. Kada danas razmatramo obaveze koje stoje pred ovom Konferencijom, mislim u prvom redu da je naš glavni zadatak da izvršimo analizu neizvršenja odluka IX kongresa, a toga ima veoma mnogo. Nešto smo u posljednje vrijeme, na brzinu, počeli da izvršavamo i to, meni se čini, uglavnom u državnoj administraciji, među republikama i federaciji. Na Savezu komunista je veliki dio krivnje za dobar dio toga što je dalo elemente inostranoj štampi koja nam nije naklonjena, koja ne voli da se mi konsolidujemo, da Ju-

5

goslavija bude čvrsta i snažna zajednica, koji ne vole socijalistički sistem, a neki ni sistem samoupravljanja u našoj zemlji. Da su odluke Devetog kongresa striktno izvršavane, mi ne bismo imali , ni u našoj privredi , ni u drugim društvenim djelatnostima, slabosti koje su došle do izražaja i koje su čak imale i takve posljedice da je neprijatelj u našoj zemlji digao glavu . Sve što mi radimo gleda se kroz mikroskope i iznosi sve ono što je negativno, dok ono što je pozitivno vrlo rijetko dolazi na stranice inostrane štampe. Međutim , ako analiziramo šta smo sve postigli, blagodareći naporima naše radničke kla-. se, onda vidimo da su ti uspjesi ogromni. Ja ne bih o tome govorio, o tome će govoriti drugovi u svojim referatima. Ali, htio bih da kažem da bi ti uspjesi bili mnogo veći da smo mi komunisti bili na mjestu i da smo izvršavali ono što smo zaključili na Devetom kongresu, Mi smo pristupili privrednoj reformi, i u tome su postignuti veoma krupni rezultati . Ali, nije postignuto sve ono što smo zamislili. Da smo se malo drukčije postavili, bilo bi i tu većih uspjeha nego što smo ih imali. Mi smo pred sebe postavili i cilj da izvršimo reformu Saveza komunista . Tu nismo do danas postigli gotovo ništa, ili vrlo malo. Zato neka ova Konferencija bude prekretnica u reformi Saveza komunista. A ona se sastoji u tome da svjesno izvršavamo sve odluke koje stoje pred nama. Pitanje reorganizacije nije tako krupna stvar. Više je tehničkog karaktera, recimo, izbor delegata, odnosno kandidata za izvršne funkcije u najvišim , srednjim i drugim forumima, kao i reorganizacija osnovnih partijskih organizacija. Da pređemo sa tih masovnih partijskih organizacija na manje koje će živjeti partijskim životom , životom svega onoga što se svakodnevno u toj sredini događa. Jer, samo na taj način komunisti će imati mogućnosti da učestvuju u rješavanju svih pitanja u svojim preduzećima i ustanovama, svugdje gdje se vrši samoupravljanje. U krupnim organizacijama , od po 200 , 400 , 500, pa i do hiljadu ljudi , pojedinac komunista ne može doći do izražaja. Tu obično govori nekoliko njih, drugi aplaudiraju ili ne aplaudiraju, i na tome se sve svrši. A tu je najbolji teren da cvate tehnokratizam, da cvate birokratizam, da se stvari zabašure i ne izvrši ono što smo sebi postavili kao cilj . Prema tome, pred ovu Konferenciju postavlja se kao jedno od najvažnijih pitanja da mi sebe dobro organiziramo, da dobro shvatimo svu težinu propusta koje smo imali u proš-

1 6

losti, da se za sve što se događa osigura odgovornost - od običnog člana pa do najvišeg foruma. Razumije se, forumi u prvom redu moraju da budu ti koji će dati primjer u izvršavanju odluka, a svi članovi Saveza komunista imaju veliki zadatak i ulogu da kontrolišu da li se odluke sprovode. U svojim partijskim organizacijama treba da budu glasniji, da smjelo govore, da se ne boje nikakvih mjera koje bi dovodile do njihovog isključivanja, otpuštanja, itd . Jednom riječju , niko nema pravo da im zapuši usta ako oni pozitivno i konstruktivno kritikuju rad, i svojih i drugih, privrednih i ostalih funkcionera koji su većim dijelom komunisti. Oni imaju pravo da kritikuju ne samo komuniste , nego i one koji nisu komunisti. A i takvih danas ima dosta na odgovornim položajima . Dakle, ne samo komunisti nego i nekomunisti na funkcijama, moraće da izvršavaju odluke pod kontrolom radničke klase, pod kontrolom avangarde radničke klase, Saveza komunista. Želio bih da kažem ovdje pred čitavim svijetom da je uopšte glupo što se stalno podmeće o nekoj našoj krizi , o tome da će se sve raspasti, Jugoslavija je snažna zajednica . Jugoslavija ima Savez komunista od milion članova. Jugoslavija ima Socijalistički savez radnog naroda , gdje su okupljene ogromne mase, šest, sedam miliona . A da ne govorim šta još ima Jugoslavija, a šta ima —— to znaju vrlo dobro. (Buran aplauz .) Prema tome, ne može se govoriti o nekoj krizi našega društvenog sistema. On korača smjelo naprijed , i pored svih teškoća kroz koje prolazimo . Mi imamo privrednih teškoća koje savladavamo, ali prema onome što smo postigli i šta još možemo postići, ako se bolje organiziramo, te teškoće nisu velike.. Mi ćemo na ovoj Konferenciji morati preslišati sami sebe. Mora se smjelo iznositi sve ono što su delegati donijeli iz svojih sredina, poruke koje su dobili da ih prenesu ovdje. I onda, ne da donosimo neke odluke koje bi bile nešto novo, nego da ponovimo veći dio odluka Devetog kongresa koje moraju biti izvršene u jednom kratkom periodu , do slijedećeg kongresa.

Mi se na Desetom kongresu ne možemo pojaviti

takvi kakvi jesmo danas . Ne smijėmo , i mi to moramo izvr7

šiti. Jer, Savez komunista je najsvjesniji dio naše radničke klase, to jest njena avangarda. Prema tome, ova Konferencija ima pred sobom veliki zadatak. Ja želim da mi otvoreno iznosimo sve šta imamo, šta nam ne valja - i mi rukovodioci i oni koji nisu rukovodioci, oni koji su došli odozdo , jer oni jako mnogo toga źnaju, i neka to ovdje kažu, Želim da ova Konferencija ima čim više uspjeha u svome radu.

8

ZAVRŠNA REČ PREDSEDNIKA TÍTA

Drugarice i drugovi, Morate priznati da mi nije baš tako lako dati završnu riječ poslije toliko dobrih diskusija više od devedeset učesnika. Mnogo mojih misli ste »pokrali « i ja sada ne bih želio da to ponavljam . I dobro je da ste vi te misli iznijeli ovdje. Moram da kažem da sam ja zaista veoma zadovoljan ovom diskusijom i čitavim tokom Druge konferencije. I ona mora da sve nas gore, rukovodeće ljude ankuražira i osvježava . Mi možemo sa ponosom kazati da je naša baza zdrava, da Savez komunista čvrsto stoji na svojim temeljima. Samo glave na tom zdravom tijelu nisu uvijek čvršte i one se ponekad klimaju . Ja mislim da je ova Konferencija dala mnogo , dala je dovoljno materijala da se zaista energično pristupi izvršavanju odluka, drukčije nego što smo to radili u prošlosti. Šta je pokazala Druga konferencija? Ona je pokazala da i pored svih slabosti koje postoje i koje smo nekoliko puta imenovali ni u Savezu komunista nema takve krize, kao što smo mi ponekad mislili . Kriza je bila više gore, više u neslaganju i slabostima, i vi ste o svemu tome ovdje govorili i ja ne bih to ponavljao. I tu krizu, tu tanku krizu koju izazivaju poneke glave, mi možemo vrlo lako riješiti. Vi ste sami govorili da se ne smijete vratiti kući, ako ovdje ne budete kazali sve ono što su od vas tražili članovi Saveza komunista i radnička klasa, i ako ne budete zahtijevali veoma energične postupke prema svima onima koji neće izvršavati odluke, donesene na tako važnom mjestu kao što je ova, Druga konferencija Saveza komunista Jugoslavije . Htio bih da istaknem neke stvari koje nisam želio da kažem u uvodnoj riječi, koja je bila vrlo kratka. Ja sam već prije Konferencije zabilježio mnoge elemente, mnoge stvari o kojima sam mislio govoriti . Međutim, vi ste mi pomogli da sada o njima ne treba da govorim jer ste zaista pogodili ono što je najbitnije . 9

Možda ima nekih stvari koje su ovdje meni malo smetale. Na primjer, u toku same diskusije na Konferenciji, razmišljao sam da li bi , možda , bilo bolje da smo na dnevnom redu imali dvije tačke - jednu o reorganizaciji i reformi Saveza komunista, a drugu o ekonomskim problemima. Jer, ovako se i jedno i drugo mnogo prožimalo, nije bilo dovoljno jasno odvojeno jedno od drugoga. Ali, mi smo , ipak, došli do toga da se u zaključcima koji su doneseni te stvari jasno vide. To komunisti moraju imati pred sobom kao svoj zadatak i to na svim sektorima, u svim granama naše privrede, u svim centrima i sredinama našeg društva . Oni treba da djeluju onako kako to nalažu odluke koje su ovdje donesene. Ovdje je bilo riječi o demokratskom centralizmu. Međutim, niko nije pomenuo diktaturu proletarijata. Od toga nekako mnogi zaziru , kao što je to bilo i sa demokratskim centralizmom. Ali, diktatura proletarijata kod nas postoji i ona mora da bude. Da ona ne postoji, vi ne biste došli ovdje sa takvim porukama kakve ste donijeli. Ona postoji , ali ne ona ratna, nego jedna revolucionarna diktatura proletarijata za brži, pravilniji tok razvitka socijalističkog društva, za pravo radničke klase da svugdje bude prisutna, jer je ona osnovni temelj našeg društva. A vi ste tu diktaturu proletarijata ovdje veoma dobro poduprli, u svojim govorima. Ona je sada dobila punu potvrdu i nje treba da se čuvaju svi neprijatelji naše zemlje - i spoljni i unutrašnji. I neka budu svjesni toga da su naš proletarijat, naš Savez komunista kao avangarda radničke klase, dovoljno sposobni da odbiju sve nasrtaje na naš društveni sistem, na našu zajednicu , bilo u kom obliku i bilo sa koje strane se oni pojavili. Ovdje je, kao što sam rekao, bilo riječi i o pitanju demokratskog centralizma. O tome su neki drugovi ovdje dobro govorili, to je formulirano a sadržano je i u Statutu SKJ. Poznato je da demokratski centralizam kod nas danas ima malo drukčiji karakter nego što je to bilo, recimo, prije mnogo godina, ili prije rata. Tada smo imali potrebu za veoma strogom disciplinom, čvrstim jedinstvom i striktnim izvršavanjem svake odluke. Letili su iz partije, oni koji to nisu poštovali. Kod nas toga neko vrijeme, nije bilo dovoljno i to je bila velika šteta. Ali, demokratski centralizam , ima kod nas sada drukčiji oblik. Sada se radi o njegovoj primjeni u našoj zajednici u kojoj smo izgradili takav društveni sistem gdje sve više dolazi do izražaja metod međusobnog dogovaranja. Na primjer, kao sada ovdje. Vi ste svi, došli sa punomoćjima vaših osnovnih i drugih organizacija, sa njihovim jasnim porukama. Sada, kada su 10

odluke donesene, taj demokratski centralizam dobija drukčiji karakter i on mora da dobije svoju punu potvrdu . Odlukama koje su ovdje donesene u diskusiji nije bilo oponiranja. Ja nisam vidio ni jednoga diskutanta da se ne slaže sa ovim ili onim. Vi ste se ovdje zbilja složili . A to jedinstvo koje se ovdje ispoljilo mora sada da nađe svoje mjesto i odjeka u svim našim djelanjima i u izvršavanju odluka . Vi sada mirne duše možete ići u svoje organizacije i sredine i kazati da smo zbilja rijetko kada imali takvo jedinstvo , kao što je to bilo ovoga puta. Ovdje nije bilo nikoga ko bi mogao na vas da vrši neki pritisak . Takvih pritisaka nije bilo ; svako je slobodno rekao šta o čemu misli. Ovo je bila dobra pouka za sve one koji kod nas još uvijek špekulišu da je ovdje neka diktatura ; da se ljudi boje. Nema takve zemlje gdje bi se ljudi tako malo bojali kao u Jugoslaviji (aplauz) , nema takve zemlje, kod nas se ljudi ne boje. (Aplauz. ) Kod nas se slobodno diskutira o raznim pitanjima i na raznim mjestima. Recimo, u Skupštini gdje se žučnije raspravlja i ima malo više međusobnog, kako se to kaže koškanja. Takođe bih htio kazati da mi je jako drago što sam ovdje imao priliku da vidim, da su u našoj radničkoj klasi, među radnicima iz preduzeća, izrasli sposobni ljudi, koji znaju da govore, da izlažu i argumentuju sve ono što misle. Ja bih samo htio da nam to bude podstrek da mi čim više radnika iz preduzeća uključujemo u naš Savez komunista, jer će to mnogo doprinijeti njegovoj snazi . Želim da podvučem ono što je nekoliko drugova govorilo. Ako je Savez komunista avangarda radničke klase, onda radnici moraju biti u toj avangardi. Nju ne mogu sačinjavati neki sa strane, samo iz redova činovnika i oni koji sa proizvodnjom nemaju gotovo nikakvog kontakta. Već sama riječ avangarda radničke klase znači da u njoj mora da bude zastupljena većina onih koji tu pripadaju, a to su radnici. Mi smo ovdje u diskusiji čuli zašto je Savez komunista gubio radnike, i to one stare, koji su imali za sobom mnogo revolucionarnog iskustva i teških časova. Ali su neki od njih predali knjižice , jer su ih preplavili oni koji se baš ne bi mogli ubrojiti u najsvjesniji dio radničke klase, kao što je birokratija itd. Dajmo da ovo pitanje već jedanput riješimo i da brzo idemo u tom pravcu , to jest da radnike čim više primamo u Savez komunista. Tako će on zbilja biti predstavnik onog društvenog sloja koji je danas osnova naše zajednice, koheziona snaga našeg društva, baza čitavog našeg društvenog života.

11

Razumije se, tu nije potrebna neka kampanja. Ali, kada sada partijske organizacije budu drukčije organizirane, biće i drukčija selekcija za ulazak u Savez komunista, jer će se za svakog pojedinca dobro znati ko je i šta je. Radiće se u jednoj užoj sredini i svi će jedan drugoga poznavati. I kada se neko predloži u Savez komunista, to će, ipak, biti garancija da će on to i opravdati . Kada bi se sve ono o čemu se ovdje diskutiralo moglo kondenzirati i tačno primijeniti dolje, onda bi se čitava situacija u zemlji vrlo brzo sanirala . Ali, ja smatram da je sada načeto, i to čvrsto, pitanje jačanja našeg Saveza komunista kao najsvjesnije snage u našem društvu koja će moći da savlada sve ono što stoji pred njime.

Mi nismo ovdje unijeli nikakvu novost u naš program. Nismo kazali da će sada Savez komunista komandovati u preduzećima, raznim ustanovama, itd . Ništa nema od toga. Ali, Savez komunista biće budan čuvar svega onoga što treba da omogući da se naše društvo kreće naprijed . Savez komunista treba da bude glavni čuvar tekovina naše revolucije, a ne naša armija. Armija ima zadatak da čuva naše granice . Ja sam govorio i o čuvanju tih tekovina. Ali, to je bilo onda kada je trebalo nešto reći i o tom pitanju, da to znaju oni koji bi nam željeli učiniti zlo . (Buran aplauz.) Sada mi nismo mijenjali Statut. A nismo ni mogli, jer je to u nadležnosti kongresa. Ali, neka kadrovska pitanja morali smo riješiti, jer uvijek neko odlazi, mijenja dužnost, itd . Morali smo nešto učiniti da bi se posao obavljao kako treba, Dakle, što se tiče promjena u Statutu, mi ćemo na kongresu morati nešto učiniti. Inače, mi tu ništa drugo nismo mijenjali. Mi, na primjer, u pogledu demokratije, nismo krenuli natrag, u prošlost, u neke dogmatske vode. Ne vraćamo se ka nekoj » čvrstoj ruci«, Čvrsta ruka je čitava naša radnička klasa. Čvrsta ruka je naš Savez komunista. Ali, to je ona čvrsta, misaona ruka koja tačno usmjerava naš društveni, socijalistički razvitak. Ali, ne ona koja znači samovoljno ponašanje na svakom mjestu. No, ja moram da kažem da se neki privredni i drugi rukovodioci, u mnogim sredinama , još uvijek ponašaju samovoljno. A to je sada kod nas ta takozvana » čvrsta ruka « koju nećemo više dozvoliti. Tome više ne smije biti mjesta kod nas. Mnogi su do sada smatrali da oni treba da govore i donose sve odluke u ime radnika, a da se radnici vrlo malo pitaju . Ja vjerujem da to naši radnici neće više dopustiti. Naši radnici su sposobni da shvate da imaju pravo da odlučuju o svim pi12

tanjima koja se tiču njihove proizvodnje i njihovog bića kao radnika i samoupravljača. Sada je na komunistima da se dobro snalaze. Övdje su razmatrana mnoga pitanja i u tome se nije tako lako snaći . Zato ćemo morati podizati nivo našeg članstva i naših radnih ljudi . Moraćemo organizovati razne kurseve da bi radnici stekli potpunije pojmove o ulozi Saveza komunista, privrednim i drugim pitanjima, razumije se, na osnovama našeg kursa socijalističkog razvitka. Sve to moramo sada preduzeti i ići u korak sa novim potrebama. Meni je bilo milo kad sam ovdje slušao neke profesore, predstavnike univerziteta, koji su isticali da na univerzitetima ne bi smjelo biti onih koji se ne slažu sa politikom Saveza komunista i uopšte sa našim društvenim sistemom. Pa, to je jasno. Mi smo to odavno govorili. A mi ih plaćamo ; plaća ih radnik koji stvara sredstva. Uostalom, iz kakvih drugih sredstava bi se to moglo činiti osim iz onih koja zarade radnici. A takvi rade suprotno našem socijalističkom sistemu. I oni nam vaspitavaju omladinu . No, ja ovo ne bih više ponavljao . Ja sada čekam na dejstva, na akcije , da odstranimo sa tih mjesta one koji kvare našu omladinu . (Buran aplauz. ) Ja sam o tome već odavno govorio . Ali , to brzo uđe na jedno i izađe na drugo uvo . Čak su me malo i ironizirali. No, ja nisam odustao da o tome govorim. Rekao sam da ćemo jednog dana doći do tog uvjerenja, i evo - I došli smo. Sada ćemo preduzeti mjere. A one koji to neće a odgovorni su kao politički rukovodioci -pitaćemo zašto to nisu uradili. Drugovi , vi znate da su mi mnogi slali pisma, među kojima , možda, neki od vas . Kažu : druže Tito , zašto stalno govoriš ove stvari, zašto ne kažeš ko su ti ljudi , a znaš ih . Ja sam, međutim, stalno oklijevao, jer sam očekivao da će se ti ljudi osvijestiti. Ali , izgleda da je kod nekih tako tvrda koža da se: ne mogu osvijestiti . Uzmimo, na primjer, to što se dogodilo u Hrvatskoj . Sada ima nekih mudrijaša koji kažu : zašto se to nije mnogo ranije napravilo . Ja vam kažem, drugovi, da sam ja poduzeo ovu akciju prije šest mjeseci, u Hrvatskoj bi bilo malo građana koji bi razumjeli šta je to. I mi bismo imali veliki broj ljudi protiv sebe. Kad je već postalo potpuno jasno, kad je već svakome počelo da bode oči, kazao sam : E, dosta, sad je sazrelo. Ja sam davao mogućnosti, upozoravao i upozoravao . Ali, nije se lijepilo to što sam ja njima govorio. Drugovi iz CK iz Hrvatske koji ovdje sjede - to znaju . Mi ništa nismo zakasnili . Udarili smo na vrijeme, i uvijek ćemo tako raditi. Zato, dajte, radimo tako, da ne trebamo udarati, jer u 13

partijskom članstvu imamo dosta snaga da takve stvari uvijek, u korjenu presiječemo. To je bila jedna krupna stvar koja se, začudo , dogodila kod nas. Ali, mogu reći da sam, donekle, i ja bio prevaren. Ja moram da odam priznanje drugovima iz Hrvatske - koji su ovdje podnosili izvještaj da su se dobro prihvatili posla. Samo, savjetovao bih im jednu stvar da ne dozvoljavaju tjeranje vještica. Jer, onda nismo pogodili pravi cilj . One koji su zgriješili po partijskoj liniji, treba partijski kazniti, disciplinskim kaznama , do isključenja. Oni za koje istraga dokaže da su napravili krivično djelo -moraju biti sudski kažnjeni. Za koje se dokaže da su šurovali sa nekima izvana, treba ih optužiti za veleizdaju i izvesti pred sud . Ali, to mora biti dokazano. I na tome se sada radi. Moramo imati argumente. A ono drugo to su partijske stvari, partijske kazne. No, ne smije se dozvoliti ako je, recimo, neko isključen iz Partije, da može opet slobodno svašta pričati i rovariti. Ako to on ponovo radi, onda je to teže i treba drukčije postupiti i udariti po njemu. Ne može on, svejedno što je van Partije, da radi šta hoće. Prema takvima ćemo se oštro postaviti. Ima sada u Hrvatskoj i nekih koji. kažu da oni sve najbolje znaju. To jest, da su sve to znali prije i da su opominjali. Opominjao sam ja davno, vi se sjećate vrlo dobro, i to mnogo puta . A oni, umjesto da pomognu sadašnjem rukovodstvu, koje zbilja ide pravilnim pravcem, otežavaju mu posao i to djelujući van Partije, van organizacije . Meni je žao kad se neko takav nađe u Savezu boraca i van partijske organizacije, po pojedinim mjestima, protura drukčija gledanja i stvara neraspoloženje. Ne može se ići onako kako bi svaki želio . Za to je odgovoran CK Hrvatske, pa ako nešto ne bude učinio on će odgovarati i pred nama, jer je on sastavni dio naše jugoslovenske organizacije Saveza komunista Jer, foruma pojedinih repupitanje ponašanja komunista. blika nije samo njihova unutrašnja stvar. To je isto tako stvar Saveza komunista Jugoslavije. A to nisu htjeli bivši rukovodioci u Hrvatskoj . Toga je bilo i ima još u Srbiji i u nekim drugim republikama. Možda sada više neće biti, ali bilo je . Mi ne možemo imati nekoliko partijskih centara koji bi radili šta hoće i protiv interesa cjeline - Saveza komunista Jugoslavije. Moramo imati jedinstvo, jedinstveni Savez komunista. Kada se radi o odlukama mi smo za to imali riječ jedinstvo misli i akcije. To znači da smo ono što smo zamislili i o čemu smo se dogovorili , morali svi složno i disciplinirano sprovesti. I sada, 14

u novim društvenim odnosima, u sadašnjoj fazi izgradnje socijalizma - nije to zastarjelo oružje. I tu je jedinstvo misli važno, a kada se dogovorimo i složimo, onda, razumije se , mora uslijediti jedinstvo akcije . Dakle, ta parola još i danas donekle važi, doduše u drukčijim uslovima. Eto, vidite, ima stvari koje nam sada moraju biti jasne. Sve što je ovdje odlučeno mora biti objavljeno kako bi se članstvo s tim upoznalo. Ja bih ovdje preporučio svima nama da stalno imamo čvrstu vezu sa bazom, sa radnicima, sa fabrikama, i to ne preko papira, nego lično i neposredno. Treba da idemo među radnike, da ne štedimo snage, da im objašnjavamo stvari . A kod nas nije bilo baš mnogo rukovodećih ljudi koji su to činili. Ja bih vrlo rado više išao, ali nemam vremena, suviše sam zauzet. No , svaki od nas može za to naći vremena. To će biti dobro ne samo za pojedino preduzeće, nego i za čitav kraj u koji se odlazi. A mi zaista mnoge stvari moramo objašnjavati. Što se tiče psihoze koja je bila stvorena - zbog neprilika u Hrvatskoj , a i drugdje - u svijetu će, razumije se, morati da se pomire sa tim da naša zemlja ne stoji na nekim stak lenim nogama. Veoma je to čvrsta zajednica. Ja sam to rekao i u svojoj uvodnoj riječi . I neka vide da mi imamo i čvrste noge i tijelo to jest Savez komunista i Socijalistički savez, koji su zbilja veoma snažne društvene organizacije, ali koje mi moramo da pokrenemo u akciju , da se bore. Ovdje su neki omladinci govorili da se sada na univerzitetima već počelo tražiti više marksističke literature . Tome treba organizovano pristupiti . Nije u pitanju samo da im se da više literature, nego treba i odabrati ono što će im najviše koristiti . Jednom riječju , neka to oni organiziraju kako najbolje znaju. Ali , ja bih htio da se Marks vrati na univerzitet. Negdje sam vidio jednu karikaturu na kojoj Marks stoji pred našim univerzitetom, sa »Kapitalom« pod miškom, ali ga ne puštaju unutra. To je bila karikatura, ali vrlo karakteristična. Marksizam mora biti osnova teoretskog obrazovanja naših mladih ljudi, naših mladih kadrova, bez obzira za koju su se struku orijentisali. Pa dobro, šta ti naši mladi ljudi, koji s marksizmom imaju tako tanke odnose, znaju o dijalektici? Ne znaju baš mnogo. A kod nas je takav bujan proces društvenih kretanja, da čovjek mora malo poznavati dijalektiku . Jer, nekad misli da je nešto crno, a nije crno. Marksizam - i Marks i Engels i drugi — pruža mnogo i to, treba da uđe u udžbenike naših univerziteta. Koliko će se sati tome posvetiti, to je druga stvar, ali tražim da to ne bude premalo. Međutim , ljudi treba i sami 15

da rade nad sobom. Mnogi od nas bili smo već prilično u godinama kad smo počeli da studiramo marksizam. Imali smo tu » sreću « da smo dugo vremena bili na robiji, pa smo mogli da ga izučavamo . I to nam je dobro došlo. Dajte da i našu omladinu vaspitavamo u duhu marksizma. Ne apstraktno, nego u duhu onoga što mi danas radimo i što bistreba da bude zbilja ono što traži mo trebali učiniti. To radnička omladina i uopšte naša mlada generacija i što joj je potrebno da bi mogla da učestvuje u društvenom životu. Pružimo mi to njima, jer mogućnosti ima dosta. Želim da pomenem još jednu stvar. Čula se kritika da na Konferenciji nije bilo govora o omladini . Drugarice i drugovi, moje je mišljenje da ćemo se prije 10. kongresa morati pozabaviti pitanjima omladine, njene organizacije , itd . Omladinska organizacija, kakva je ona danas - ne vrijedi mnogo. Ističe se : mi mladi , pa mi mladi .. Znatę, i mi smo bili mladi, i mi smo morali raditi. Našoj mladoj generaciji treba obezbijediti širi sadržaj kojim će se ona baviti. Jasno je da mladima treba razonode ; ja nisam, na primjer, protiv igranki. Ali, to nije sve. Ona mora da se više interesuje za ono što se u našem društvu događa. Ja sam na televiziji gledao više puta da se sa mikrofonom pristupi mladom čovjeku i pita : da li znate za ovu ili onu bitku iz narodnooslobodilačke borbe? A on odgovara : » Ne , nemojte mene pitati, ne znam« . Pita zatim drugoga ne zna ni on. A to su, sigurno, mladi ljudi iz naših škola, sa univerziteta. Mnogi ne znaju ništa o tome šta se događalo prije 25 godina. Kod nas je malo mladih ljudi koji znaju te stvari. A to je sramota. Kako mi to onda vaspitavamo našu omladinu? Ona treba da poznaje našu historiju. A ne da se dozvoljava da neki pljuju po onome za što je palo toliko naših ljudi , među kojima i mnogo omladine, djece i žena. Ne znaju ni za klanje kakvo je bilo u našoj zemlji, a ponekad nasjedaju baš onima koji su to radili. Moraćemo se, dakle, pozabaviti omladinom i organizaciono je drukčije osposobiti. Jer, to danas nije ono što bi nam trebalo. Drugovi i drugarice, Iznio sam samo one stvari koje meni bodu oči, a mislim i svima vama. Što se tiče drugih pitanja, vi ste o njima dovoljno govorili. Ovdje je i predsjednik Saveznog izvršnog vijeća . Kad god se čula kritika delegata iz kolektiva, ja sam odmah gledao da li je tu drug Bijedić. Ne znam da li je uvijek bio prisutan, 16

dobro bi bilo da je sve to čuo. Ima mnogo toga . Ne mislim da je sada on tu nešto kriv, jer preduzima sve što može. A mi svi nastojimo da mu pomognemo i treba da pomognemo. Ali , neke stvari će se morati vrlo temeljito i brzo riješiti. Ljude najviše tišti pitanje cijena. Dobro, u bazičnoj industriji cijene se mogu odrediti, ali kad je u pitanju tržište, tu više nismo kadri. Jer, po mom mišljenju, mi nemamo baš tako dobru službu inspekcije. Moraćemo svuda da uvedemo malo više kontrole pa čak i na pijacama. Slušao sam i drugove iz Bosne kada su govorili o svojim teškoćama, a znao sam to i ranije. Žale se da nema dovoljno razumijevanja za bazičnu industriju, posebno za proizvodnju čelika, dok industrija, koja taj čelik prerađuje uzima kajmak. Da li mi to danas možemo da popravimo ili ne? Možemo . Dakle, mi treba da to vidimo, da se dogovaramo i da nam to onda ne izaziva nikakve međusobne sukobe. Mnoge stvari koje nismo na vrijeme riješavali u prošlosti bile su povod za ono što se poslije događalo . I to ne samo u zadnje vrijeme, već godinama - od Devetog pa možda i od Osmog kongresa. To se vuklo i toliko toga se nagomilalo da je dolazilo do poremećaja i neželjenih događaja. Na kraju, drugarice i drugovi, ja vas sve pozivam, da po povratku kući, prenesete članovima Saveza komunista i svim radnim ljudima da će naš uspjeh u izvršavanju odluka biti utoliko veći, ukoliko će svi oni učestvovati u njihovom izvršavanju. Prenesite i to da se nećemo ljutiti ako budu oštriji prema rukovodiocima gore, prema nama, u zahtjevima da se problemi rješavaju čim se pojave. Eto, to sam želio da vam kažem i da vama i svima našim radnim ljudima zaželim mnogo uspjeha. (Dugotrajan aplauz.)

17

}

Uvodna izlaganja

i

diskusija

19

1

VELJKO VLAHOVIĆ: RAZVOJ I AKTUELNI ZADACI SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

Uvodno izlaganje

Drugarice i drugovi, Današnju Konferenciju održavamo u uslovima svestranijeg sagledavanja suštine i karaktera zbivanja u društvu i Savezu komunista. Iz materijala, koji ste dobili, vidjeli ste da je pokrenut veliki broj pitanja. Moj je zadatak da iz tih pitanja izvučemo ona za koja smo smatrali da su najbrojnija i da dam naglasak na njih , tako da u referatu nećete naći niz 1 stvari koje su pokrenute. Zaključci će više reći. Na 21. sjednici Pedsjedništva i u diskusiji koju je ona podstakla, pokrenuta su najbitnija pitanja života Saveza komunista i razvoja društva i određen je pravac rasprave i rješavanja otvorenih pitanja . Pokrenute su, ujedno, sve progresivne snage društva u bitku za otvaranje perspektive bržeg razvoja samoupravnih socijalističkih odnosa . Time je učinjen krupan korak, premda se ne treba zavaravati da će sve ići lako, s obzirom na mnoštvo i težinu zadataka koje treba rješavati i idejno-političku krizu u kojoj se nalazio Savez komunista. Znamo da društvena sredina i društveni odnosi usporavaju ili ubrzavaju stvaralačku aktivnost, pri čemu postoji međuzavisnost misli i akcije. Veličina akcije i veličina otpora nije unaprijed data. Za Savez komunista je gorko, ali i dragocjeno saznanje da je relativna stagnacija razvoja samoupravnih socijalističkih društvenih odnosa olakšala pomjeranje snaga na štetu njegove avangardne uloge i doprinijela miješanju i zbrci ideja . Sigurno je da će nov revolucionarni dinamizam i akciono sposobniji Savez komunista omogućiti puniji razvoj samoupravljanja i olakšati raščišćavanje idejne zbrke, pomiješanih odnosa i ideja. To će, ujedno, pomoći da se lakše raspoznaje karakter raznih pritisaka na samoupravljanje, uzroci kolebanja u Savezu komunista u pogledu sopstvene uloge i daljeg razvoja samoupravljanja, da se shvati sva ozbiljnost prekretnice na kojoj se našao Savez komunista, sva ozbiljnost posljedica koje 21

je mogla da prouzrokuje ravnodušnost jednog dijela njegovih članova prema pokušajima antisamoupravnih snaga da odnesu prevagu, što bi za duži niz godina odredilo sudbinu socijalizma u našoj zemlji. Savez komunista se morao oslobađati idejnog kolebanja, oportunizma, političke inertnosti, gnjilog liberalizma i otvoriti prostor za dalju ofanzivu socijalističkih snaga ili dovesti u pitanje sopstvenu ulogu. Dvadeset prva sjednica Predsjedništva značila je definitivan prelom i neminovnost otvorenog sukoba, prije svega u Savezu komunista, sa nacionalističkim i drugim antisamoupravnim snagama. Ovakvo raščišćavanje u sopstvenim redovima omogućava komunistima da izvršavaju svoju ulogu , da budu u središtu bitke za rješavanje gorućih pitanja, od čijeg sporog rješavanja je najviše trpjela radnička klasa. U pripremama Druge konferencije pošli smo od činjenice da su Deveti kongres SKJ i Kongres samoupravljača sumirali dvadesetogodišnju bitku za samoupravni socijalizam u našoj zemlji i dali solidnu idejno-političku osnovu za dalja progresivna kretanja, Postavilo se nekoliko jednostavnih pitanja. Da li smo poslije Devetog kongresa ustuknuli u bitci za samoupravljanje? Gdje smo sada u borbi za sprovođenje stavova Kongresa? Kako se odnosimo prema snagama koje se tim stavovima suprotstavljaju ? Pravimo li im ustupke? Da li su iskrsle teškoće koje na Kongresu nijesmo mogli predvidjeti? Maloprije je drug Tito u kratkom izlaganju dao zajednički imenitelj za sva ta pitanja. U stvari, osnovna kriza je u samom Savezu komunista, u nesprovođenju odluka IX kongresa. Međutim, odgovori na ta pitanja do 21. sjednice Predsjedništva SKJ bili su različiti , čak i suprotni. Bez jasnijeg odgovora na njih nijesmo mogli ići na Konferenciju. Danas su stavovi ujednačeni oko nekih najbitnijih ocjena. Iako oni ne sadrže potpun odgovor na postavljena pitanja, pokazali su se dovoljni za početak akcije. Na njih će dijelom odgovoriti ova Konferencija, a upotpuniće ih intenzivniji rad u toku naredne dvije godine do Desetog kongresa. Složili smo se u stavu da je došlo do potiskivanja uloge radničke klase kao osnovne samoupravljačke snage u ekonomskoj bazi društva i u političkom odlučivanju . Na toj stvarnosti došlo je do sprege birokratsko-tehnokratskih i buržoasko-liberalističkih snaga na platformi nacionalizma, ojačali su prodori nacionalizma u društvu i SK i snage separatizma, a to znači snage kontrarevolucije, postale su agresivnije, drskije ; 22

porasli su raznovrsni otpori samoupravljanju ; povećale su se socijalne diferencijacije u društvu. To je bila podloga idejnih i političkih kolebanja u Savezu komunista sa izraženijim manifestacijama politikantstva, liderstva, frakcionaštva, prodora nesocijalističkih i antisocijalističkih idejno- političkih shvatanja u Savezu komunista i društvu . U takvoj situaciji došlo je unutar Saveza komunista do ispoljavanja onih snaga, koje su stavove gradile na brzinu ili ih improvizovale, do fluktuacija u strategiji i do avanturizma u taktici. Pošto je borba slabila, gubio se smisao i karakter ideologije, koja se može najbolje shvatiti samo u konfrontaciji stvarnosti i onoga što kao svjesne socijalističke snage želimo da postignemo . Bitka za samoupravne društvene odnose značila je ·- po- i nov dinamizam u revolucionarnim kretanjiostaloga red ma. Međutim, olako smo prelazili preko činjenica da su postojeći društveni odnosi u svijetu klasni odnosi, da je način mišljenja koji masovno reprodukuje savremeno društvo, pored progresivnih pogleda, velikim dijelom breme i okov čitavih generacija. Uz to i samo naše društvo reprodukuje odnose i snage koje teže da uspostave neku vrstu ravnoteže između zahuktale revolucije i prošlosti, između novih prodora i naslijeđenih odnosa, između novih ideja i potreba i starih shvatanja. Prošlost pokušava da opkoli revolucionarne prodore i da ih tako reći » pripitomi « . To se dešava i sa našom bitkom za samoupravne društvene odnose. Pored pokušaja da se odbrani ono što je zatečeno od starih društvenih odnosa, vrši se i kameleonsko prilagođavanje antisamoupravnih snaga samoupravljanju. Te snage imaju dosta jake pozicije i u Savezu komunista. Takvi članovi Saveza komunista, nošeni talasima revolucionarnih prodora, prihvataju novo stanje stvari, nove odnose, ali zadržavaju svoje » vjeruju « , svoj skepticizam, utičući da se gubi smisao za šire idejne i teorijske vidike. Ili se, pak, zanose iluzijom da će se naši samoupravni socijalistički odnosi rađati slično legendi o Hristu, ne povrijeđujući nevinost majke. Znamo, da se nijedan novi društveni odnos nije tako rađao. Neće ni naše društvo. Uostalom, buržoasko društvo je svoju čednost već davno izgubilo.

Interesi razvoja socijalističkog samoupravnog društva nijesu mogli duže da podnesu pasivnost progresivnih snaga. Oni su zahtijevali i podstakli sukob sa suprotnim kretanjima. Bitka u koju su već zagazile progresivne snage društva, na čelu sa Savezom komunista, mora se pretvoriti u početak odlučujućeg i dubljeg preokreta u pronalaženju stvarnih iz-

23

laza iz političkih i privrednih teškoća, iz idejnih kolebanja'i kriza i time doprinijeti daljoj afirmaciji samoupravljanja. Ti bitka zahtijeva aktivno opredjeljivanje svih prema samoupravljanju , odnosno javno konfrontiranje sa drugim suprotnim mogućnostima. U Savezu komunista oštrije se postavlja zahtjev: ili ostati u njemu i boriti se, ili napustiti njegove redove, odnosno smjelije primati u članstvo one koji su spremni i žele da se bore za samoupravljanje. Porast nacionalizma, apetite tehnokratskog konzervativizma, priželjkivanja državnog apsolutizma i staljinizma, najviše je podstakla pasivnost, oportunizam i pragmatizam znatnog dijela komunista u pogledu dalje sudbine samoupravljanja, što je u svim radnim slojevima društva povećalo zabrinutost za budućnost naše revolucije. Za Savez komunista ―― samoupravljanje je pitanje svih pitanja Prihvatanjem zadataka razvijanja samoupravnih socijalističkih društvenih odnosa, radnička klasa sa Savezom komunista, podržana od seljaštva i preovlađujućeg dijela inteligencije, koja je sve brojnija, shvatila je da je samoupravljanje osnovni, bitni društveni odnos u prelaznom periodu, »proces procesa « koji pokreće i razvija sve ostale procese , dajući revolucionarnu socijalističku suštinu i obilježje cijelom društvu . Zbog toga period u kome živimo i naredne periode karakterišu sukobi oko samoupravljanja, a sjutra sve više i unutar samoupravljanja . Komunisti se u tim sukobima moraju angažovati u pravcu prevage samoupravljanja, kao novog društvenog odnosa, nad etatizmom i tehnokratskim monopolizmom, lomeći uporno odnose koji izrastaju iz naslijeđenih oblika nadređenosti i podređenosti, sa ciljem da onaj koji je do juče bio podređen i lišen odgovornosti za razvoj društva bude nadređen i odgovorana to je radni čovjek u udruženom radu, radnička klasa. Samoupravljanje je, u našim uslovima, postalo ona vrsta društvene i istorijsko - revolucionarne retorte u kojoj se vrši burna reakcija privrednih, socijalnih, političkih i društvenih promjena . Tu se miješa poznato i nepoznato, razrješavaju nastavci klasnih protivrječnosti i sukoba i ostvaruju ciljevi i interesi radnog čovjeka. Orijentacijom na borbu za samoupravno socijalističko društvo, još jednom smo potvrdili da nijesmo bili robovi dogmatski shvaćenog marksizma, već da je marksizam bio i os24

74

tao ubojito oružje u akciji komunista protiv snaga koje koče društveni napredak . Za nas je danas bitno polaziti od težišta borbe radničke klase i ne dozvoliti da se nađemo na sporednom kolosjeku . Očigledno je da moramo, u prvom redu, brže uspostavljati nove oblike ekonomskih odnosa zasnovanih na samoupravljanju. Marks je posebno izučavao otuđeni rad, odnosno bavio se osnovnim i najkompleksnijim oblikom otuđenja, ekonomskim otuđenjem, jer je u njemu sadržano otuđenje stvarnog života. Moramo bolje sagledati dinamizam kretanja, raspored snaga, potrebe i mogućnosti društva. Uzgred želim da napomenem da se naša naučna i politička misao malo bavi dinamizmom promjena strukture društva. Baratamo zastarjelim ciframa i shvatanjima. Naša zapažanja i ispitivanja kreću se po površini , ne zadiru u dubinu. Odnose posmatramo više statički, nego u kretanju . Više smo okrenuti negaciji, a zapostavljamo potrebu afirmacije svega progresivnog što nosi razvitak. Otuda nije slučajna iznenađenost i političara i naučnika povodom nekih podataka iz posljednjeg nedavnog popisa stanovništva. Ukazaću samo na podatak da je prošle godine udio poljoprivrednog stanovništva u ukupnom stanovništvu iznosio oko 37 odsto . Zapadnoj Evropi bilo je potrebno oko sto godina da smanji broj poljoprivrednog stanovništva od 75 na 37 odsto, Sovjetskom Savezu oko 50 , a Sjedinjenim Američkim Državama 40 godina. U nas se to zbilo za 25 godina. Mislim da neću pretjerati ako kažem da su to , prije svega, omogućili samoupravni odnosi , makar i ovako nedovoljno razvijeni. Pri tome bitna je još jedna stvar. Razvoj industrije i transformacija demografske strukture izvršeni su u nas na dosad najhumaniji način . Taj humanizam je bitna crta samoupravljanja. (Sjetimo se samo Štajnbekovog romana » Plodovi gnjeva « o protjerivanju pauperizovanih seljaka sa zemlje i stvaranja krupnog kapitalističkog zemljoposjeda u SAD, u vrijeme velike krize 1929. ili pojava koje su pratile kolektivizaciju sela za vrijeme Staljina.) To nas još više podstiče da uzmemo jasan i čvrst kurs na zamjenu svih državno-svojinskih, tehnokratsko-monopolističkih i drugih oblika otuđivanja rada i društvenog kapitala i da sve odnose u društvu gradimo i učvršćujemo na suvremenom pravu radnika i osnovnih organizacija rada da odlučuju o uslovima, sredstvima i plodovima svoga rada. Moramo raskinuti spregu i srašćivanje tehnokratskih vrhova i državnog aparata u republikama i opštinama. Moramo obuzdati tenden25

ciju eksploatacije kroz zaostali sistem proširene reprodukcije i one oblike integracije i centralizacije društvenog kapitala u kɔjima se vrši otuđivanje . Savez komunista mora otvoreno reći da se ne slaže sa onim integracionim odnosima koji nijesu izgrađeni na ulozi i pravima radnika i osnovnih organizacija udruženog rada, kod kojh je samoupravljanje samo firma iza koje se krije eksploatacija. Savez komunista ne može dozvoliti da se preko kapitala , kojim se raspolaže mimo neposrednih proizvođača, uređuju qdnosi u društvu i među ljudima, jer to vodi eksploataciji pojedinaca , kolektiva , regija i nacija. Sa tih pozicija Savez komunista je uticao na karakter ustavnih promjena. To moraju biti polazne pozicije ustavnih promjena koje se pripremaju. Savez komunista mora biti ona snaga koja će se izboriti da dosadašnje tekovine u razvoju samoupravljanja pretvori u efikasno oružje radničke klase. U interesu te borbe moramo na ovoj . Konferenciji javno priznati da je još veliki raskorak između programske i stvarne likvidacije najamnih odnosa i da smo još daleko od cilja da samoupravljanje postane dominantan društveni odnos. Sprovoditi programsko načelo SKJ da neposredni proizvođač u udruženom radu mora raspolagati ukupno ostvarenim dohotkom --- za Savez komunista znači sukobiti se otvoreno i trajno sa onim snagama i društvenim institucijama koje svoju društvenu i ekonomsku moć crpu iz dijela dohotka otuđenog od onih koji ga stvaraju. Tu borbu otežava činjenica da je jedan dio članova Saveza komunista zainteresovan da se to otuđivanje nastavi, da se zadrži međuzavisnost hijerarhijskih i monopolističkih položaja i odnosa. Savez komunista mora se izboriti da radnici u potpunosti i stalno budu informisani o poslovima i odnosima. Tada će njihova aktivnost jačati ulogu udruženog rada. Hitno se moraju mijenjati zakoni i propisi koji se ne zasnivaju na raspolaganju radnika u udruženom radu ostvarenim dohotkom, odnosno , koji čak protivurječe tom pravu. Od jedinstva ciljeva i akcije komunista u radnim organizacijama, od sistemskih rješenja i mjera ekonomske politike, u mnogome zavisi kako će se brzo pojedine radne organizacije povezivati, međusobno dogovarati i sporazumijevati radi upravljanja društvenom reprodukcijom na bazi ravnopravnosti, odgovornog učestvovanja svih radnika u upravljanju i lične odgovornosti nosilaca radnog procesa. U ostvarivanju tih zadataka najteži dio posla treba obavili u samom Savezu komunista. Od partije čiji su dijelovi raznim vezama povezani sa birokratskom i tehnokratsko-monopolističkom upravljačkom orijentacijom, treba u toku borbe 26

-

za mijenjanje odnosa stvarati snagu koja zaista predstavlja izraz samoupravnih interesa radnih ljudi i koja će upravo zato biti sposobnija za efikasnu akciju. Težinu tog zadatka pokazuje i sporost u sprovođenju već prihvaćenih amandmana, naročito onih koje nazivamo radničkim amandmanima. Zbog toga je još uvijek nerealan pretjerani optimizam . Predstojeće ustavne promjene tretiraju i jedno od krupnih pitanja - pitanje svestranijeg sagledavanja mjesta i uloge komune u samoupravnom društvu . Izgleda da smo pretežno krojili kapu federaciji i republikama, a u bazi samoupravnih odnosa, u radnoj organizaciji i komuni, zadržali tijesne cipele koje žuljaju . Decentralizacija nije uvijek značila pomeranje centara odlučivanja prema radnom čovjeku i njegovom uticaju , već je bila praćena takvim težnjama , koje nijesu bile bez uspjeha, da se ona svede na preraspodjelu prerogativa državne vlasti . Otuda su i odnosi u komuni, između prerogativa vlasti i samoupravljanja, zadržani u prilog vlasti. To je uticalo na nedovoljnu povezanost društveno-ekonomskog i političkog života u komuni, spor razvoj uloge Socijalističkog saveza i drugih društveno-političkih organizacija i veću normativnu i materijalnu sputanost komuna. To je djelimično i uzrok slabostima u funkcionisanju demokratskog političkog sistema, nedovoljnog obezbjeđenja ne samo vodećeg položaja, već i uticaja radničke klase, koja mora biti u stanju da se osigura od manipulisanja demokratijom i od privatizacije politike. Predstojeće ustavne promjene pružaju priliku Savezu komunista da se odlučnije bori protiv negiranja klasnog karaktera socijalističke demokratije, protiv pokušaja da se ona zamijeni formalnom demokratijom koja, u stvari, podstiče razvoj antisamoupravnih, antidemokratskih snaga, a komuniste uvaljuje u oportunizam, zamagljuje odnose, vrši pritisak u pravcu rješavanja problema državnom prinudom, što bi na kraju dovelo do ukidanja samoupravljanja i uloge radničke klase. Polazna pozicija i zadatak Saveza komunista u narednim ustavnim promjenama mora biti donošenje takvih rješenja koja će potpunije osigurati vodeću i odlučujuću ulogu radnih ljudi u udruženom radu, u njihovim samoupravnim zajednicama u životu komune, naročito u socijalnom i kulturnom životu, i njihovu odgovornost za napredak komune i širih zajednica. Te promjene moraju da ubrzaju smanjivanje političke i materijalne zavisnosti radnih organizacija i komuna od drža-

27

ve i različitih vanprivrednih činilaca, kao i od banaka i krupnih posredničkih organizacija, da podstaknu samoupravnu koordinaciju i dogovaranje, da se odlučivanje o proširenoj reprodukciji stavi pod kontrolu samoupravljača, da se spriječi stvaranje državnog kapitala i koncentracija vlasti na nivou republika i pokrajina, da se onemoguće visoke zarade ljudi koje nijesu rezultat rada, već zloupotreba, špekulacija i sličnih vidova bogaćenja, da se unaprijedi politika dohotka, poreska politika koja podrazumijeva javnost cjelokupnog i čistog prihoda građana i obavezu dokazivanja izvora imovine, da bolje funkcionišu službe inspekcije i kontrole, da se brže razvije socijalna politika i solidarnost radnih ljudi, da se obezbijedi veća sigurnost građana, jednom riječju da se dosljednije izborimo za samoupravljački red . Red koji uspostavljaju samoupravljači mora biti daleko sposobniji da spriječi različita vršljanja, izigravanje i kršenje zakona, izvrdavanje poreskih obaveza, političko i privredno mešetarenje, nego što to može da učini ma koja druga snaga. Socijalističkom samoupravljanju odgovara idejno i politički snažan Savez komunista, sposoban da se organizovanije i brže sprovedu dogovoreni stavovi. Samoupravljanju je neophodna takva akcija Saveza komunista koja će posrednu demokratiju sve više pretvarati u neposrednu, u kojoj radni čovjek neće biti objekat, već aktivni graditelj politike i donošenja odluka koje su od bitnog značaja za njega, Sukob sa etatističkim i tehnokratskim strukturama u društvenoj proizvodnji i političkom životu nije i neće biti ni malo lak, jer su se jako ukotvile snage, koje koče samoupravnu integraciju društva, veću koheziju i jedinstvo zajednice. Tim snagama nije u interesu samoupravljački red, već red uspostavljen isključivo preko vlasti i administrativnih stega. Birokratsko-tehnokratske snage po prirodi svog društvenog bića protive se organizovanosti i povezanosti samoupravnih odnosa i institucija . Tim snagama odgovara sužavanje demokratske baze odlučivanja o društvenim poslovima i formiranje političko-predstavničkih struktura i grupa koje monopolišu pravo zastupanja nacionalnih, socijalnih, privrednih, kulturnih i društvenih interesa. Samoupravna komuna razbija onu državnu vlast, uključujući i vlast u okviru nacije ili republike, koja se nametnula ili se nameće kao ovaploćenje jedinstva, a koja je u stvari osamostaljena sila iznad radnih ljudi , iznad društva, iznad nacije. To je ona tradicija »nacionalnog jedinstva« koje se stvaralo preko buržoaske države. Još uvijek je u svijesti jed28

nog dijela građana veoma prisutno shvatanje da: ako država nije sve, čovjek i nacija nijesu ništa. U stvari, samoupravljanje je to koje podiže i afirmiše i pojedinca i udruženi rad i komunu, pa time i naciju na jednom neuporedivo većem stepenu i njenog razvoja i opšteg ljudskog napretka. To je onaj revolucionarni proces u kome se , kako veli Marks , proletarijat konstituiše u naciju. Što se tiče ispoljavanja interesa preko komuna, odnosno preko nacija, čini mi se da smo u Savezu komunista počeli upadati u jednostranost. Veliko je pitanje ko šta ispoljava ustajući u zaštitu određenih interesa. Pri tome se ne vodi dovoljno računa da se gotovo svakodnevno ti interesi mijenjaju sa razvojem društva i privrede. Pokušaj monopolisanja u tumačenju interesa, u stvari je pokušaj zadržavanja monopola i vlasti nad ljudima. 1 Nameće se jedan od bitnih zadataka kako obezbijediti prevagu ispoljavanja autentičnih i dugoročnih interesa udruženog rada. Tome će djelimično doprinijeti sagledavanje suštine delegatskog principa, koji će značiti krupan korak u zamjeni predstavničkog sistema. On počiva na neotuđivosti vlasti radnog naroda. Njegova dosljedna primjena treba da znači brže prevazilaženje jaza u donošenju odluka između bazičnih društvenih organizama i organa društveno-političkih zajednica i krupan korak u podruštvljavanju politike. Promjene koje su u toku i one koje se spremaju , unijeće više svjetlosti u odnose između organizovanih političkih snaga i samoupravljanja. To napominjem i zbog prisutnosti pokušaja da se samoupravljanje suprotstavlja Savezu komunista, pa i drugima društveno-političkim organizacijama - Sindikatima, Socijalističkom savezu. To se, doduše, manje ispoljava u javnim istupanjima. Ali , ako pažljivije pogledamo stvarnost, društvenu praksu , nailazimo na takva suprotstavljanja, takoreći, na svakom koraku . Za Savez komunista nema tu dileme. Radi se o tome kako i gdje da se razdvoje , a kako i gdje da se spoje zadaci samoupravnih tijela i Saveza komunista i društveno-političkih organizacija. Često mi te zadatke ili grubo razdvajamo ili grubo spajamo. Sporo pronalazimo stvarno razdvajanje i stvarno spajanje, koje daleko više odgovara samoupravljanju i vodećoj ulozi Saveza komunista. Ne radi se više o načelnoj diskusiji o odnosu Saveza komunista prema samoupravljanju. Mislim da je ta diskusija za nama. Radi se, u stvari, o unutrašnjoj demokratskoj integraciji složenog, razuđenog samoupravnog mehanizma i o uticaju Saveza komunista u pravcu njegove integracije. Mi smo u tu 29

bitku već zagazili . Time će predstojeće ustavne promjene definitivno razbiti izvjesna strahovanja , koja se, tu i tamo, susreću da će kretanja poslije 21. sjednice Predsjedništva SKJ značiti promjenu kursa na razvoj samoupravne socijalističke Jugoslavije . O idejnim kretanjima u Savezu komunista i društvu

Ja ću ovdje, isto , istaći samo neke probleme, jer je čitavo pitanje kompleksnije . Posle 21. sjednice SKJ bilo je dosta diskusija. Drugovi su, koliko sam pratio diskusiju , isticali i pronalazili stvarne uzroke idejnih kolebanja u Savezu komunista. Čini mi se da je jedan od zajedničkih zaključaka to da je oportunizam u SK glavna snaga i glavna podloga na kojoj su izbila idejna kolebanja, Nije slučajnost što su se u pripremama Druge konferencije ideološki problemi našli u centru pažnje . Na 21. sjednici Predsjedništva SKJ kritički je konstatovano postojanje idejne krize u Savezu komunista i društvu. Time smo još jednom potvrdili Marksov stav da » proleterske revolucije stalno kritikuju same sebe ... vraćajući se na ono što je prividno svršeno da bi ga iznova otpočele«. Mislim da je članstvo posljednjih mjeseci o idejnim kretanjima saznalo više nego za nekoliko prethodnih godina. Još jednom se potvrdila istina da se idejna saznanja stiču jedino u borbi za napredak društvá. Poslije Konferencije očekuje nas nimalo lak posao. Moramo svestranije saznati uzroke idejne krize i pronalaziti one oblike organizovanosti i akcije, prije svega akcije radničke klase, kojima će se ti uzroci otklanjati. Stupajući na put samoupravljanja prije dvije decenije, mi smo morali da se više odlijepimo od jednostranog, dogmatskog pristupa, od takozva.. istoricizma u tumačenju marksizma, da sa njega skidamo dogmatske nanose i da se otvorimo prema heterogenim kretanjima kod nas i u svijetu. To je bio početak jedne nove etape u razvoju društva i Partije sa dosta uspjeha, ali i sa dosta kolebanja. Najkrupnija kolebanja su bila oko uloge Saveza komunista i oko karaktera njegove idejne borbe. U proteklih dvadeset godina još više smo prokrčili prostor za antidogmatsku misao i praksu, ali smo se istovremeno susreli sa najrazličitijim idejnim i teorijskim orijentacijama, koje u većini nijesu bile marksističke. Neke od njih mogle su biti i korisne sa gledišta bržeg i svestranijeg razvoja marksističke misli i socijalističke društvene 30

prakse, pod uslovom da je sa tom mišlju bilo sučeljavanja i u praksi kritičkog provjeravanja , ali ne i da služe kao »dopuna« i »popravka« marksizma, pod firmom njegovog daljeg razvijanja u savremenim uslovima. Takvih je pojava i tendencija bilo u priličnoj mjeri . Savez komunista danas stoji pred potrebom dinamičnijeg i organizovanijeg razvoja marksističke naučne misli, bez čega nema savremenog marksističkog obrazovanja omladine i razvoja ideologije samoupravnog socijalizma. To je tim veća potreba, jer je prethodna etapa sobom donijela spontanost, iracionalizam , pragmatizam , oportunizám i veoma jako izraženu politiku kompromisa u Savezu komunista, što je u stvari značilo i negaciju njegove uloge. Umjesto selekcije ideja , odbacivanja svega onoga što je tuđe samoupravnim socijalističkim odnosima , dobili su pravo građanstva stavovi koji su u stvari značili ozbiljno potkopavanje i ugrožavanje orijentacije na razvoj samoupravljanja i demokratskih odnosa u društvu . Jedna od posljedica takvog stanja u SK jeste i tolerantan odnos prema raznim vrstama devijacija i odstupanja od socijalističkog principa raspodjele prema rezultatima rada, odnosno otpor da se taj princip proširi na sve sfere rada i materijalnih odnosa. Zbog svega toga došlo je do raznih zloupotreba društvenog položaja i društvenih sredstava, do raznih oblika izigravanja i neprimjenjivanja zakona, do povećanja privrednih prestupa i privrednog kriminala, što je, između ostalog, pratilo i zapostavljanje etičkih normi i vrijednosti . U tim uslovima zapostavili smo Marksovu définiciju ideologije kao izvorne svijesti društva i kao pogleda radničke klase na svijet. Najčešće smo brkali pogled na svijet sa izvorima i manifestacijama svijesti. To donekle objašnjava zbog čega nijesmo pronalazili pravu mjeru i oštricu u idejno- političkoj borbi, zbog čega nijesmo potpunije sagledali odnos cilja i sredstava, jer se za Savez komunista ne može reći da mu nedostaju ciljevi i vizija sjutrašnjeg društva. U stvari, nema dovoljno onih mnogobrojnih i raznovrsnih praktičnih koraka koji te ciljeve približavaju ostvarenju. Istina, prakticizma imamo dosta, ali to je ona vrsta prakticizma koja je najčešće spojena sa oportunizmom. Uza sve to, u rukovodstvima Saveza komunista, uključujući Predsjedništvo i Izvršni biro, ispoljili smo visok stepen sporosti da se bolje organizujemo i dogovaramo u pogledu raščišćavanja krupnijih idejnih pitanja o kojima postoje različiti prilazi i stavovi i da efikasnije sprovodimo dogovorene stavove. Nije slučajno što se u takvim uslovima kada su se konflikti daleko više odvijali na tlu etatizma, nego na tlu samo31

upravljanja i kada je bila potrebna veća demistifikacija odnosa u privredi i društvu - teško postizalo jedinstvo političkih stavova i jedinstvo privrednih mjera, jer se to jedinstvo gradilo na upornom pokušaju povezivanja dvije različite osnove reprodukcije društva. Odsustvo većeg stepena odgovornosti komunista, naročito u rukovodstvima Saveza komunista, u društveno-političkim organizacijama i samoupravnim tijelima i organima, kao i nesprovođenje prihvaćenih stavova i zaključaka jeste i izvor sumnji kod dijela radnih ljudi u sposobnost Saveza komunista i podloga za gubljenje povjerenja. To je proširivalo prostor za djelovanje socijalizmu tuđih snaga i ideologija , za razjedanje Saveza komunista, za smanjivanje njegove akcione sposobnosti, za povampirivanje snaga prošlosti, za aktiviranje starih ideologija. U tim uslovima potvrđivala se Marksova teza o tome kako » tradicije svih mrtvih pokoljenja kao mora potiskuju mozak živih « . Antisamoupravne ideologije, od kojih su neke vrlo agresivne, temelje se na nesamoupravnim proizvodnim odnosima. Stepen agresivnosti tih ideologija određen je sumom napora da se obnove prevaziđeni odnosi, ali i sumom pasivnosti radničke klase i Saveza komunista prema zadacima razvijanja i učvršćenja samoupravnih odnosa.

Te napore pratilo je odricanje od marksističke ideologije, tumačenje radničke klase i njenih interesa kao maglovite kategorije, prodor buržoaske idejnosti u tretiranju države , nacije, klase, masa, uz prikrivanje antagonizama klasnih interesa. Savez komunista trebalo je da se zamijeni tzv. » pokretom «< , odnosno da se pretvori u autobus u koji se svi mogu ukrcati. Isticane su parole koje su , prema potrebi , mogle da se tumače na razne načine . Jasnije riječi počele su da zamjenjuju vatromet fraza i demagogija. Nikada se toliko mnogo nije govorilo o klasnom i nacionalnom, ali to je dobrim dijelom ličilo na ono što je Lenjin jedanput uporedio sa govorom lisice u ime živinarnika. Razvilo se dodvoravanje i demagogija prema omladini. Umjesto društvene svijesti kod dijela mladih podsticalo se formiranje grupne svijesti - studentske, nacionalističke itd. Pod parolom politizacije masa vršila se stvarna depolitizacija u odnosu na bitne probleme socijalizma. Podsticalo se ekonomsko i idejno- političko zatvaranje u nacionalne , republičke granice, što je neminovno vodilo degradaciji uloge Saveza komunista. Došlo je do prožimanja i povezivanja različitih antisamoupravnih snaga. Prethodnica i stegonoša postala je eks32

tremna nacionalistička orijentacija . Iz te sprege počele su da niču i izrastaju razne teorije. Sadržaj tim teorijama daju pretežno tehnokratsko-monopolističke snage. Od jednostranih analiza, proizvoljno uzetih cifara i dijagrama, prave se mitovi. Svjesno se zapostavljaju politički i društveni odnosi. Tehnokratizam ne bježi od teorije, već od nje gradi iskonstruisane šeme i modele, čija primjena samo produbljuje ekonomske i društvene protivrječnosti . Tehnokratizam u spoju sa državom i birokratijom voli da ističe onu ekonomsku politiku koja ekonomiju izdvaja od politike ― što vuče vulgarnom ekonomizmu i podstiče raspaljivanje nacionalističke svijesti, Nasuprot teoriji klasa i klasnih interesa, tehnokratsko-monopolističke snage podstiču teoriju o uopštenom radnom čovjeku, iz koje izrasta teza o izjednačavanju klase i nacije. Tehnokratizam skriva suštinu i gradi privid društvenih interesa, Tehnokratizam za sada toleriše samoupravljanje samo kao podsistem u okviru svog šireg tehnokratsko-monopolističkog sistema organizacije društva, da bi ukoliko bi to uspio, na kraju ga odbacio. Zato on sprječava radnika u udruženom radu da izađe iz preduzeća i da utiče na sveukupnost društvenog života. Tehnokratski monopolizam dosta spretno daje drukčije tumačenje samoupravnih zakona, stvarajući svoj legalitet, čija je suština ilegalna. Porast tehnokratskog suvereniteta može da ugrozi samo porast suvereniteta samoupravljanja . Ovdje bih želio samo da dam jedno objašnjenje , jer kod nas kada se kritikuje tehnokratizam i tehnokratski monopolizam oni to smatraju kao kritiku stručnjaka, inženjera, direktora, radnika , a ne gledaju na društveni odnos, jer ono što današnja savremena nauka zove organizovano znanje to će samoupravnom društvu i te kako biti potrebno i danas mu je potrebno i da ga bolje organizuje i da ga više unapredi i da ga potčini razvoju samoupravnih odnosa. Međutim, ako to organizovano znanje gdje je gro stručnjaka, inženjera, tehničara, naučnih radnika itd . - bude okrenuto tehnokratskim monopolističkim krugovima, odnosno sprezi novac -vlast, ono može da padne u negativnu društvenu ulogu. Otuda i osnovno pitanje , mi smo vršili decentralizaciju vlasti od federacije pa dolje, decentralizaciju sredstava itd. Cilj je bio da radnik ù udruženom radu dobije više vlasti i više sredstava. Danas je u centru manje vlasti i manje sredstava, ali vidimo da i radnik u udruženom radu nije dobio više vlasti i više sredstava. Postavlja se ono obično jedno pitanje svakog normalnog čovjeka : kud se to djelo, kud je otišlo? A zadatak je i nauke i politike da objasni kud jé skrenula ta vlast i kud

333

su, skrenula ta sredstva. I na tome se grade i monopoli u upravljanju ljudima, jer po zakonima fizike ništa se ne gubi, samo mijenja oblik. I, izgleda, pošto smo bogati i kao društvo imamo više sredstava, kao i vlast i ta sredstva dobili su neki drugi oblik o kome mi moramo i te kako da vodimo računa. Iako je suština antisamoupravnih snaga i pojava ista, ona se i na specifične načine ispoljavala u pojedinim republikama. U izraženijem vidu se ispoljila u SR Hrvatskoj . Zbivanja u Hrvatskoj komunisti drugih republika ne mogu gledati kao posmatrači, već ih moraju smatrati sastavnim dijelom širih zbivanja u Savezu komunista Jugoslavije i u našem društvu u cjelini. Veliko iskustvo i velika pouka prije svega komunistima Hrvatske, ali i svima nama. Te pouke primoravaju da se izvuku iskustva iz prakse sužavanja demokratije u Savezu komunista i društvu, iz pokušaja koncentracije vlasti u nekoliko ruku, iz privatizacije sredstava javnog informisanja, iz oportunizma dijela članstva i rukovodstva prema narušavanju osnovnih normi života i rada revolucionarne partije. Savez komunista otpočeo je bitku za samoupravljanje da ne bi doživio sudbinu ranijih vladajućih partija i ideologija. Istorija nas uči da je hrišćanstvo kada je postalo državna religija »zaboravilo « revolucionarno-demokratski duh ranog hrišćanstva. Poslije francuske revolucije buržoazija kao vladajuća klasa i ideologija » zaboravila« je parole: sloboda, jednakost, bratstvo. Staljin je » zaboravio« smisao i cilj diktature proletari-

jata. Naše teškoće savremenog društvenog razvoja su u prvom redu teškoće same radničke klase u ostvarivanju sopstvene uloge i u nedosljednosti Saveza komunista u podsticanju razvoja svijesti radničke klase o samoj sebi, i njenog osposobljavanja da ovlada svim tokovima društvene reprodukcije . Savez komunista je u stalnim promjenama, a to znači da je u stalnom sukobu sa onim težnjama i snagama, koje ga guraju na stranputicu. Razvoj Saveza komunista Jugoslavije

U dokumentu koji je upućen na javnu diskusiju pokrenuta su najbitnija pitanja razvoja i aktuelnih zadataka Saveza komunista . Zbog toga ću se zadržati samo na nekim od njih. 34

U dokumentu su ponovo potvrđeni mnogi stavovi prihvaćeni na VIII i IX kongresu SKJ. Nastojalo se da se u njemu da objektivna slika postojećeg stanja. Manje je rečeno o uzrocima toga stanja i o konkretnim akcijama koje treba preduzeti da bi se postojeće stanje mijenjalo . To je najvećim dijelom zadatak ove Konferencije i naše aktivnosti odmah neposredno poslije Konferencije. Jedna od slabosti dosadašnjeg rada Saveza komunista, što se odrazilo i na dokumentu, bila je nedovoljna okrenutost ulozi člana Saveza komunista . Više se govorilo o uopštenoj , nego o stvarnoj ulozi članova Saveza komunista . Znamo da rukovodstva Saveza komunista bez aktivnosti baze ne mogu obavljati svoju ulogu. Ma kolika bila aktivnost rukovodstva, ona nikada ne može da zamijeni ulogu članstva, O tome yeoma poučno govori iskustvo 21. sjednice Predsjedništva SKJ. Nije mali broj članova javno konstatovao da se tek u vezi sa ovom sjednicom, poslije dužeg vremena, osjetio članom Saveza komunista. Forumski način rada , udaljenost i nedovoljna povezanost foruma i članstva, slaba aktivnost u bazi, bili su pogodno tlo za razne idejne i političke deformacije. Od Osmog kongresa u svim dokumentima SKJ polazili smo od toga da uloga člana SK treba da proizilazi iz drugačije objektivne pozicije neposrednog proizvođača. I danas moramo povezati ulogu člana SK sa stvarnim jačanjem društvenog položaja i moći neposrednih proizvođača i odgovarajuće uloge radničke klase. To od Saveza komunista zahtijeva daleko intenzivniju borbu da se proklamovana uloga ostvaruje, inače ćemo opet uskoro konstatovati da se ne ostvaruje uloga člana Saveza komunista i partije u cjelini. To zahtijeva i promjenu organizacionih oblika, koji moraju da izrastaju iz promjena u društvu i iz idejno-političkih zadataka Saveza komunista. Aktivnost komunista mora da se razvija tamo gdje se dešavaju najintenzivnija politička zbivanja, gdje se rješavaju svakodnevna pitanja života i rada ljudi, gdje se donose ekonomske i političke odluke. U glomaznim organizacijama teško je obezbijediti stvarni partijski rad i život. O tome je maločas drug Tito nešto rekao. Stoga treba ispitati, naročito u privrednim organizacijama, mogućnost stvaranja takvih partijskih organizacija, koje će biti tješnje povezane sa potrebama radnika i radnih kolektiva. Današnji raspored snaga Saveza komunista ne odgovara zahtjevima borbe, njegovog intenzivnijeg djelovanja i uticaja. On je pokrenuo moćne snage društva u bici za samoupravljanje, ali uslijed sporog reformisanja i obnavljanja trpi

35

istovremeno i znatna oštećenja. Tome je doprinijelo i zapostavljanje uloge i zadataka komunista u društveno-političkim organizacijama, naročito u Socijalističkom savezu i sindikatima. Poodavno smo prihvatili koncepciju o ulozi Socijalističkog saveza kao političkog instrumenta radnih ljudi i potrebu njegove veće povezanosti sa razvojem samoupravljanja i neposredne socijalističke demokratije. Međutim, sporo shvatamo i u praksi sporo ostvarujemo ne samo neophodnost, već i neminovnost veće društvene težine i valorizacije stavova koji se ispoljavaju preko Socijalističkog saveza. Jedan od zahtjeva današnje Konferencije treba da bude brže pronalaženje odgovarajuće organizovanosti Saveza komunista od baze do vrha. Još jednom se potvrđuje istina da nije dovoljno shvatiti probleme vremena u kome živimo, već se treba i na odgovarajući način organizovati. Već duže vremena sa manje ili više uspjeha vršimo reformisanje Saveza komunista. U referatima to izgleda jednostavnije, u praksi revolucionarne borbe odnosi su daleko složeniji. Savez komunista nije u dovoljnoj mjeri pod stvarnom kontrolom, pod pritiskom radničke klase. Reformu Saveza komunista ne izvodimo potpunije iz reforme cjelokupnog društvenog samoupravnog bića. Obnavljanje Saveza komunista iz redova omladine i radnika ne vrši se organizovano, smišljeno i bez prekida. Sa mladima se nedovoljno radi na većem i savremenijem idejno-političkom obrazovanju. Podbacila je idejno-politička uloga rukovodstva, a naročito u pogledu organizovanijeg demokratskog i javnog uticaja na sredstva masovnog informisanja. Predsjedništvo Saveza komunista kao da se odreklo svojih listova i časopisa. Primanje i izlaženje iz organizacije nije bilo dovoljno povezano sa idejnom i političkom borbom i sa čvršćom idejnom i socijalnom usmjerenošću. Na kraju , reorganizacija i jačanje Saveza komunista najtješnje je povezano sa privrednim jačanjem i političkom sređenošću čitavog društva. Promjene koje vršimo u Ustavu stvaraju povoljniju situaciju za dalju uspješniju reorganizaciju Saveza komunista. Ustavnim reformama mijenjamo one odnose u društvu koji su podsticali neodgovornost i prebacivanje odgovornosti na drugoga, koji su omogućavali pritiske umjesto sporazumijevanja, koji su stvarali podlogu za demagogiju. Tim reformama otvaramo šire mogućnosti za podruštvljavanje politike i za izlazak iz sistema predstavničke demokratije, u kojoj su i forumi Saveza komunista više bili predstavnici predstavnika, nego idejno i politički koheziona snaga društva.

36

U daljoj reorganizaciji Saveza komunista treba još šire otvoriti vrata da bi se izgurale one snage, prije svega nacionalističke, koje su se u njega infiltrirale . Pred Savezom komunista postavlja se na nov način, ali i sa svom oštrinom, zahtjev za takvom kadrovskom politikom koja će omogućiti da na rukovodeće funkcije bude izabrano, na stvarno demokratski način, što više politički najizdignutijih radnika neposrednih proizvođača i to na svim nivoima od preduzeća do Predsjedništva SKJ, s tim da i dalje ostanu u neposrednoj proizvodnji, da ne stvaramo nov politički profesionalizam. To nije samo potreba Saveza komunista, već društvena potreba, potreba same radničke klase i samoupravljanja. Savez komunista mora biti kalionica u kojoj se kali politička moć radničke klase, ona snaga preko koje se obezbjeđuje klasna samostalnost i politička nezavisnost. Radnička klasa komunista preko partije i rukovodećih kadrova radnika povezanost izraslih u proizvodnji mora ostvarivati najtješnju istorijskog momenta borbe za samoupravne socijalističke odnose i svoj uticaj na dalji razvoj marksističkog teorijskog mišljenja. Komunisti moraju biti dosljedni borci za ravnopravnost naroda i narodnosti. Samoupravni društveni odnosi su onaj najpovoljniji oblik društvenih odnosa u kome se nijedan narod neće osjećati politički i ekonomski neravnopravan ili okrnjen. Socijalistička Jugoslavija, kao zajednica ravnopravnih naroda i narodnosti, mora biti podjednaka svojina svih naroda, jer samo na toj osnovi može se učvrstiti i napredovati. Zbog toga je i nacionalno pitanje u savremenoj Jugoslaviji najtješnje povezano sa borbom za samoupravljanje. U Savezu komunista ne mogu se dozvoliti pokušaji nametanja nacionalnog pitanja van okvira i interesa radničke klase. Svaki takav pokušaj će se sudariti, ne samo sa istorijom oslobodilačkih borbi svih naših naroda i njihovom zajedničkom socijalističkom revolucijom, već i sa njihovim elementarnim sadašnjim i sjutrašnjim interesima. Današnja Jugoslavija je raskinula sa politikom neravnopravnosti naroda, dominacijom, hegemonijom i bratoubilačkom borbom. Prihvatili smo Marksovo načelo da ne može biti slobodan nijedan narod koji ugnjetava druge narode. Zbog toga u Savezu komunista nema mjesta nikome ko pokušava da nas vrati u prošlost. Okretati se danas buržoaskom nacionalizmu znači vršiti svjesne pokušaje da se zaustavi točak istorije, da se spriječi borba za dalje prodore socijalizma. To su promišljeni napori da se ljudi, prirodna bogatstva i tr37.

žište potčine uskom nacionalnom sloju, koji bi se veoma brzo pretvorio u klasu eksploatatora. O tim i takvim krupnim pitanjima u čitavom Savezu komunista mora se voditi jedinstvena politika, mora se dosljedno primjenjivati princip demokratskog centralizma. U vezi sa obnovljenom diskusijom o demokratskom centralizmu želio sam istaći sljedeće : Sam princip se ne dovodi u pitanje. U pitanju je njegovo primjenjivanje. Savez komunista nije odgovoran za sve manifestacije koje se svakodnevno javljaju u životu , u praksi, u radu mnogobrojnih organa, ali je odgovoran za pravac razvitka društva, odgovoran je da o svim bitnim pitanjima zauzima stavove, i da se za njih bori. To traži od članova Saveza komunista da u samoupravnim tijelima i organima stvaralački primjenjuju zauzete stavove i da daleko više snose ličnu odgovornost za njihovu primjenu, a ne da se zaklanjaju za uopšteni autoritet Saveza komunista ili samoupravnog sistema. Naša najveća slabost u proteklom periodu od Devetog kongresa ispoljavala se u činjenici da o nekim krupnim pitanjima ekonomike, ideologije , politike nijesmo zauzimali blagovremeno stavove u Predsjedništvu i Izvršnom birou , što je potkopavalo i sam princip demokratskog centralizma, jer njega je moguće sprovoditi tek kada se zauzmu jasni stavovi. O tome najrječitije govori 21. sjednica Predsjedništva SKJ. Demokratski centralizam podrazumijeva aktivnost u borbi mišljenja, veći stepen stvaralačke a ne mehaničke discipline, veću inicijativu članstva i foruma, pa time i preuzimanje većeg stepena svjesne odgovornosti, naročito u samoupravnim organima i društveno- političkim organizacijama. Odgovornost za stavove podrazumijeva i demokratski način smjenjivanja onih drugova čiji su stavovi odbačeni na osnovu provjeravanja u praksi . Izmijenjena uloga Predsjedništva SKJ poslije 21. sjednice u praksi je potvrdila važnost i značaj principa demokratskog centralizma, kao i sav značaj dosljednijeg ostvarivanja uloge Saveza komunista, kao pokretačke snage razvoja samoupravne socijalističke zajednice. O radu Predsjedništva i Izvršnog biroa nema potrebe da govorim više, jer je u dosadašnjim raspravama bilo dosta rečeno. O tome se opširnije govori u dokumentima koji su dati na javnu diskusiju, koji će poslužiti kao osnova za formulisa nje najbitnijih stavova ove konferencije. Postoji i izvještaj o

38

radu Predsjedništva, kao zasebna tačka dnevnog reda Konferencije. Završavajući izlaganje želim, na kraju, da istaknem činjenicu da smo o svim, pa i o najosjetljivijim pitanjima Saveza komunista i našeg društva vodili javnu raspravu. Jedino društvo koje je odlučno krenulo putem samoupravljanja i koje je svjesno da nema napretka bez odlučujućeg uticaja radnih ljudi u rješavanju svih društvenih poslova, sposobno je da javno iznosi svoje nedostatke i da mobiliše milione ljudi na njihovom otklanjanju . Postoje svi uslovi da naš rad bude svestraniji i uspješniji, a od nas komunista zavisi da li ćemo trpjeti poraze ili postizati uspjehe.

39

KIRO GLIGOROV : AKTUELNA DRUŠTVENO- EKONOMSKA SITUACIJA I ZADACI SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

Uvodno izlaganje

Drugarice i drugovi, Imajući u vidu da su u materijalima koje ste dobili opširnije tretirani ekonomska situacija i stanje društveno-ekónomskih odnosa u nas, zadržaću se samo na nekoliko pitanja, koja smatram da treba u ovom momentu posebno akcentirati.

U periodu kada kritički preispitujemo sebe, pređeni put, politiku Saveza komunista i kada ukazujemo na svoje slabosti i nedostatke našeg sistema, neophodno je reći najnužnije o rezultatima postignutim u nekoliko proteklih godina, ne radi toga da uspostavimo balans sa kritikom koju bespoštedno iznosimo nego, pre svega, da u našim sudovima o budućem opredeljenju imamo u vidu kakva su nam dosadašnja dostignuća i da na osnovu toga i usvojene razvojne politike otklanjamo nedostatke i gradimo budućnost. Pošto uskoro donosimo petogodišnji plan za period -1971-1975 . godine, neophodan je osvrt na proteklo petogodište, koje obuhvata period od uvođenja reforme 1965, do kraja 1970. godine, jer se radi o izuzetno značajnom razdoblju koje karakterišu krupne promene nastale u socijalnoj strukturi društva, u razvoju materijalnih proizvodnih snaga i političkom životu naše zajednice. U poplavi negatorskih stavova ide se dotle da se ne uvažavaju činjenice, prenebregavaju statistički podaci ili se daju paušalne ocene shodno apriornoj političkoj tezi ili stavu koji treba dokazati . Otuda se za proteklo petogodište često daju ocene kao o stagnantnom periodu, o periodu u kome je došlo do relativnog zaostajanja jugoslovenske ekonomije i do produbljivanja jaza između Jugoslavije i razvijenih zemalja , pa sve do tvrdnji, među kojima neke pretenduju i na naučnost, da se Jugoslavija razvijala po stopi koja je ispod svetskog proseka . Često se događa da se o našim rezultatima pozitivnije sudi u dokumentima Ujedinjenih 40

nacija, u evropskoj ekonomskoj komisiji, Međunarodnom monetarnom fondu i drugim međunarodnim institucijama, nego što se to čini u nekim krugovima u našoj zemlji . Skoro da je postalo politički riskantno a svakako nepopularno govoriti o pozitivnim rezultatima koji se postižu gotovo na svim poljima u našem samoupravnom društvu . Ne govori li to samo po sebi o defektnosti te kritike i ograničenosti njenih sudova ali i o stanju i raspoloženju subjektivnih snaga koje su se mirile sa negativnim posledicama takve kritike koja smišljeno seje nevericu, unosi dezorijentaciju i sputava stvaralačke snage . Dozvolite mi stoga , da ukažem na nekoliko činjenica. * U protekle dve decenije ( 1950-1970 ) u kojima je sadržan i najveći deo perioda kada smo se po stopi rasta nalazili pri samom vrhu svetske lestvice , društveni proizvod Jugoslavije rastao je po stopi od 7,3 % godišnje. U periodu 1960-1965. godine stopa rasta je iznosila 7 %, a u poslednjem petogodištu 1965-1970. godine iznosi 6,3 %. Dakle, ne radi se o stagnantnoj stopi rasta već o usponu koji je za samo 0,7 % niži od prethodnih pet godina, odnosno za samo jedan poen niži od čitavog dvadesetogodišnjeg perioda. Ne treba ni naglašavati da sadašnje stope rasta imaju sasvim drugi kvalitet s obzirom na dostignuti nivo razvoja . Što se tiče teze o relativnom zaostajanju prema ostalom svetu , evo nekoliko podataka o nivou društvenog proizvoda po stanovniku :

1960.

1965.

1970.

Jugoslavija Južna Evropa

100

100

100

85

84

82

Zapadna Evropa Istočna Evropa

329

300

274

151

144

148

SAD

664

579

498

U odnosu na sve ove regione smanjile su se relativne razlike u stepenu razvitka između Jugoslavije i tih regiona. Iz ovih podataka je očigledno da se i u proteklom petogodištu Jugoslavija razvijala brže od svetskog proseka, brže od razvijenih i nerazvijenih zemalja i sa približno istim tempom kao socijalističke zemlje Istočne Evrope.

Podaci Saveznog zavoda za statistiku i iz dokumenta » Društveni plan Jugoslavije za period 1971-1975. godine« .

41

Ako pored toga imamo u vidu da je u poslednjem planskom periodu preko 40 % mašinskog parka industrije zamenjeno modernim mašinama od čega oko 35% predstavljaju automati i automatska postrojenja, onda se dobija približna slika izmenjene proizvodne moći naše privrede. Podatak da je za samo poslednje tri godine nabavljeno oko 2,5 milijarde dolara opreme iz inostranstva, baca drugačije svetlo na naše zaduženje u inostranstvu, jer vrednost nabavljene opreme premašuje obim dodatnog zaduženja u tim godinama. Još su značajnije, međutim, promene u socijalnoj strukturi stanovništva, o kojima je govorio drug Veljko Vlahović, jer svedoče o radikalnim pomeranjima između sela i grada, poljoprivrede i ostalih društvenih delatnosti. Postajemo sve više društvo sa pretežno industrijskim obeležjima, pa moramo iz toga izvući neophodne zaključke za našu politiku i za razvoj društveno-ekonomskih odnosa. Ako ovoj slici dodamo skoro objavljene podatke iz popisa stanovnika da je 88 % svih domaćinstava u selu i gradu elektrificirano i da je za deset godina za 2,3 m² povećana stambena površina po stanovniku, dobićemo grubu i globalnu sliku materijalnog napretka koji je postignut poslednjih godina. Mi se nismo nikada zanosili samo materijalnim rezultatima i zato smo tako kritični kada goverimo o zaoštravanju strukturnih problema, o nepovoljnom dejstvu inflacije na ekonomska i društvena kretanja , o izvesnim pojavama stagnacije samoupravljanja, o nezadovoljstvu sa pozicijom radničke klase u raspolaganju viškom rada, o nekim negativnim pojavama stvaranja mentaliteta potrošačkog društva, o rastućim socijalnim razlikama itd. Međutim, uprkos svim ograničenjima materijalne prirode, nesavršenosti sistema, nedovoljnom uticaju radnika na tokove društvene reprodukcije i političkim teškoćama u kojima je došlo do jačeg ispoljavanja nacionalizma i šovinizma, ovi rezultati neodoljivo nameću zaključak o elementarnoj snazi samoupravnog sistema koji je omogućio razmah ovako velike stvaralačke inicijative. Danas, kada se, zbog političkih teškoća kroz koje prolazimo, ponovo prstom ukazuje na samoupravljanje kao na >>krivca> Mobile Sloboda 71 « i druge vežbe opštenarodne odbrane, izvedene u jesen 1971. godine, potvrdile su osnovanost i ispravnost orijentacije na proširivanje i intenziviranje odbrambenih aktivnosti u društvu na kojoj je insistiralo Pred sedništvo SKJ na svojoj 18. sednici. Na manevru i svim ovim vežbama došle su do vidnog izražaja prednosti koje u odbrani slobode i nezavisnosti pruža koncepcija opštenarodne odbrane, ali se istovremeno pokazalo da do sada izgrađene forme i oblici, iako veoma raznovrsni i prilično masoyni, nisu još uvek u stanju da potpuno izraze i apsorbuju ispoljenu spremnost naših radnih ljudi, naročito omladine, da se angažuju u odbrambenim aktivnostima. Radi toga, iako će uopštavanje stečenih iskustava sa manevra i drugih vežbi opštenarodne odbrane pružiti mogućnost da se dođe i do nekih novih saznanja , Predsedništvo SKJ smatra da njegovi Zaključci sa 18. sednice predstavljaju trajnu osnovu za aktivnost organizacije SK na realizaciji koncepcije opštenarodne odbrane i da će upornom borbom komunista za njihovo ostvarivanje biti otklonjene i one slabosti koje su na manevru i vežbama došle do izražaja.

IV Međunarodna aktivnost SKJ

Predsedništvo SKJ i njegovi organi usmeravali su međunarodnu aktivnost u proteklom periodu polazeći od Rezolucije Devetog kongresa , zaključaka Prve konferencije SKJ i od osobenosti međunarodnog položaja naše zemlje, njene geopolitičke pozicije i složenosti situacije u svetu. Spoljnopolitička aktivnost naše zemlje bila je usmerena na jačanje pozitivnih tokova i tendencija u međunarodnim odnosima i na iznalaženje rešenja za postojeće probleme u skladu s našim utvrđenim principima. Ocene ove aktivnosti kao i političke situacije u svetu date su u dva ekspozea Predsednika Tita u periodu od Prve konferencije SKJ. Predsedništvo SKJ prihvatilo je inicijativu i odobrilo aktivnost druga Tita koju je u proteklom periodu razvio radi jačanja uloge politike nesvrstanosti u međunarodnim odnosi473

ma. SKJ SSRNJ i druge naše društveno-političke organizacije, zalažući se u svojoj međunarodnoj aktivnosti za primenu principa ravnopravnosti, nemešanja, uzajamnog poštovanja i u međupartijskim odnosima, učvrstili su odnose i proširili saradnju sa progresivnim i demokratskim partijama i pokretima. Izvršni biro je razmatrao niz pitanja vezanih za međunarodni položaj Jugoslavije i učvršćenje njene politike nezavisnosti i nesvrstavanja. Pri tome je, rešavajući mnoga pitanja konkretne međupartijske saradnje znatnu pažnju posvetio razvoju bilateralnih odnosa i saradnje SKJ, SSRNJ i drugih društveno-političkih organizacija s partijama i pokretima susednih zemalja, kao i unapređenju odnosa sa socijalističkim zemljama. Predsedništvo SKJ je na više svojih sednica razmatralo aktuelne probleme međunarodne situacije, međunarodnog položaja Jugoslavije, odnosa i saradnje SKJ i ostalih društveno-političkih organizacija s partijama i pokretima drugih zemalja i potvrdilo ocene i konkretnu aktivnost Izvršnog biroa u tom domenu . Predsedništvo je , pored ostalih , na svojim sednicama, a i u kontekstu drugih pitanja razmatralo rezultate ostvarenja zaključaka Treće konferencije nesvrstanih u Lusaki, inicijative oko unapređenja evropske saradnje, i dr. U okviru svoje intenzivne spoljnopolitičke aktivnosti Predsednik Tito je, prilikom zvaničnih poseta pojedinim zemljama Evrope i Afrike i intenzivnih susreta u zemlji, primajući veliki broj visokih inostranih političkih ličnosti, posebnu pažnju posvetio problemima evropske bezbednosti i saradnje, afirmaciji principa miroljubive i aktivne koegzistencije, nesvrstavanja, nemešanja, ravnopravnog sporazumevanja u razrešavanju konflikata u međunarodnim odnosima, traženju rešenja za ratna žarišta na Bliskom istoku i u Indokini. Takva aktivnost druga Tita, posete i razgovori više članova Predsedništva i Izvršnog biroa , sa rukovodstvima progresivnih partija i službenim predstavnicima o unapređivanju bilateralnih odnosa i stvaranju evropske i međunarodne bezbednosti, doprineli su jačanju naše pozicije u Evropi i svetu, što je jedan od rezultata principijelnosti i doslednosti naše nesvrstane i nezavisne politike . Poseta generalnog sekretara KPSS Leonida Iljiča Brežnjeva Jugoslaviji, put Predsednika Tita u Iran , Indiju , Egipatsku Arapsku Republiku , SAD, Kanadu , Veliku Britaniju i razgovori koje je u Rumuniji vodio s Nikolaem Čaušeskuom, generalnim sekretarom Rumunske KP i predsednikom Državnog saveta SR Rumunije, zatim konsultativni sastanak

474

nesvrstanih u Njujorku i uopšte velika spoljnopolitička aktivnost Jugoslavije u poslednje vreme povećali su njen ugled u svetu i objektivno predstavljaju doprinos stvari mira i međunarodnog sporazumevanja i daljem razumevanju i afirmaciji politike nesvrstanosti. Najkarakterističnije u razgovorima vođenim s predstavnicima KPSS i SSSR jeste to što su i jedna i druga strana, reafirmišući Beogradsku deklaraciju i Moskovsku izjavu deklaraciju i principe koje one sadrže, izrazile spremnost za dalji povoljan razvoj odnosa i prijateljske saradnje dve suverene države i partije na bazi potpune ravnopravnosti, međusobnog poštovanja, nemešanja u unutrašnje stvari, poštovanja teritorijalnog integriteta i suvereniteta, čime su pod vukle značaj međusobnih stabilnih odnosa kao svoj dugoročan i trajni interes. Ujedno je istaknuto da su putevi i metodi izgradnje socijalizma stvar naroda i radničke klase svake zemlje u skladu sa iskustvima i specifičnostima njihovog razvitka, s obzirom da bogatstvo tih formi i metoda i puna samostalnost u njihovom izboru i razvijanju, jačaju snage socijalizma u svetu i njegovu privlačnost kao ideje i prakse . Prva državna poseta Predsednika Republike Sjedinjenim Američkim Državama bila je posvećena daljem razvoju odnosa između dve zemlje i nastavljanju dijaloga s Predsednikom Niksonom o najvažnijim svetskim problemima. Ova misija druga Tita, s obzirom da predstavlja doprinos naporima za prevazilaženje teškoća i gorućih problema u međunarodnim odnosima i ohrabrenje pozitivnih tendencija do kojih dolazi , snažno je učvrstila nezavisnu poziciju Jugoslavije u svetu, afirmisala njenu konstruktivnu aktivnost u međunarodnim odnosima i doprinela porastu obostranog interesa za svestrano razvijanje prijateljskih odnosa u svim oblastima na bazi ravnopravnosti, uzajamnog poštovanja i nemešanja, kao trajnoj osnovi. To je, kao i dosadašnji razvoj bilateralnih odnosa, potvrdilo realnost i mogućnost aktivne miroljubive koegzistencije . Jugoslavija i njeno političko rukovodstvo stalno su se zalagali za saradnju među balkanskim zemljama i narodima na principima teritorijalnog integriteta, suvereniteta. Raynopravna saradnja jedini je mogući put da se obezbedi stabilnost odnosa između balkanskih zemalja i stvore potrebni uslovi da Balkan postane područje mira, saradnje i bezbednog razvitka svih balkanskih zemalja.

Stoga su Predsedništvo i Izvršni biro posebnu pažnju posvetili razvijanju odnosa s našim susedima, polazeći od to-

475

ga da od dobrog stanja tih odnosa umnogome zavisi i međunarodni položaj naše zemlje, da se radi o našoj trajnoj orijentaciji u čijem koncipiranju, realizaciji treba, pre svega, da se vodi računa o bitnom pitanju — našem državnom suverenitetu i nezavisnom putu.

Ovakva naša orijentacija dovela je do toga da je moguće konstatovati da je u odnosima naše zemlje sa skoro svim susednim zemljama ostvaren značajan napredak. Zbog zabrinjavajućeg stanja u međunarodnim odnosima, uključujući i novije događaje u jugoistočnoj Aziji i Africi, Savez komunista je u svojoj aktivnosti ukazivao na potrebu za pružanjem odlučnog otpora svim poduhvatima reakcionarnih imperijalističkih snaga, ma gde do njih dolazilo, ističući neophodnost stalne aktivnosti nesvrstanih zemalja i polazeći od toga da svaki zastoj u njihovoj aktivnosti ohrabruje one snage koje se suprotstavljaju politici nesvrstavanja, progresivnog razvitka novooslobođenih zemalja i demokratizaciji međunarodnih odnosa. U raznim kontaktima državnog i partijskog karaktera s naše strane je ukazivano na to da se nesvrstane zemlje energično zalažu za doslednu primenu principa svoje politike jer time efikasnije doprinose miru u svetu i vlastitoj bezbednosti i očuvanju svoje nezavisnosti. Ako bi se gušila nezavisnost bilo koje zemlje, ugrožavala bi se bezbednost drugih i mir uopšte , a tome su, pre svega izložene male i srednje zemlje. Imperijalistička agresija SAD u Indokini nailazila je na odlučnu i beskompromisnu osudu organa SKJ i SFRJ. Ova osuda se izražavala u nepokolebljivoj solidarnosti, najširoj podršci i pomoći narodima Vijetnama , Kambodže i Laosa. Od samog početka krize na Indijskom podkontinentu ulagani su s naše strane veliki napori, naročito neposrednim angažovanjem Predsednika Tita, da se najpre spreči sukob između Indije i Pakistana , a zatim što pre okonča . Ovakvi naši napori polazili su od principa i ciljeva Povelje UN o rešavanju svih problema miroljubivim putem, bez upotrebe sile, poštovanju suvereniteta i teritorijalnog integriteta, pravu naroda na samoopredeljenje, bez mešanja sa strane. Sukob između Indije i Pakistana duboko nas je zabrinuo kako zbog toga što se radi o dvema nama prijateljskim zemljama, tako i radi položaja u koji je doveden narod Bangla Deša i stradanja miliona izbeglica. Pravedna borba arapskih naroda protiv izraelske agresije i imperijalističkih pritisaka nailazila je, u Savezu komunista i u našoj zemlji uopšte, na najveće simpatije i političku 476

podršku. S obzirom na povećanje zabrinutosti zbog situacije ' na Bliskom istoku , naše zainteresovanosti za uklanjanje ovog žarišta opasnog po mir u tom regionu i na Mediteranu, s naše strane podržavani su napori usmereni političkom rešenju krize na BI, i zahtevi arapskih naroda za povlačenje Izraela s okupirane teritorije. Ostvarenje legitimnih prava arapskog naroda Palestine imalo je odlučnu podršku SKJ i SFRJ, koji su se isto tako zalagali za pružanje podrške afričkim narodima u borbi protiv dominacije manjinskih rasističkih vlada u Južnoj Africi, Rodeziji, jugozapadnoj Africi i protiv portugalskog kolonijalizma u Angoli, Mozambiku, Gvineji Bisao. U svojoj međunarodnoj aktivnosti SKJ, Socijalistički savez i ostale društveno- političke snage su polazili i od ocene da bi pravedno rešenje krize na BI moglo omogućiti da Sredozemlje zaista postane more mira i saradnje za dobro svih naroda što žive na njegovim obalama. Poseta Predsednika SFRJ i drugih jugoslovenskih funkcionera Italiji, Francuskoj i susreti s funkcionerima i političkim ličnostima ostalih mediteranskih zemalja, bili su posvećeni ostvarivanju ove ideje. Predsedništvo SKJ i Izvršni biro i dalje su se, u odnosu na nastavljene inicijative oko Svetskog antiimperijalističkog kongresa, pridržavali stavova zauzetih u ranijim prilikama, tj . da se mora obezbediti jednak položaj svake partije i pokreta koji teže da ravnopravno i na širokoj političkoj platformi deluju protiv politike sile i agresije. I u proteklom periodu Predsedništvo SKJ je ulagalo napore da se organizacije i članstvo Saveza komunista, a preko njih i značajan deo naše javnosti , obaveste o određenim pitanjima naše spoljne politike i položaja naše zemlje u cilju razumevanja i podržavanja te politike. Ostaje stalan zadatak. Predsedništva da se i dalje brine o ažurnom i svestranijem informisanju članstva radi njegovog aktivnijeg učešća u izgrađivanju stavova i politike Saveza komunista. Savez komunista je u svojoj međunarodnoj aktivnosti polazio od ocene da se u savremenim uslovima proširuju mogućnosti i potreba za širom i ravnopravnom saradnjom kako są radničkim i komunističkim partijama, tako i sa drugim demokratskim i narodnooslobodilačkim pokretima. U ovom periodu došlo je do unapređenja saradnje vodećih organa SKJ sa organima SSRNJ i drugih društveno-političkih organizacija na planu usklađivanja i koordinacije njihove međunarodne aktivnosti. Izvršni biro je na više svojih sednica raspravljao o upućivanju zajedničkih delegacija SKJ 477

i SSRNJ u Indiju, UAR, Belgiju, SRN i zauzeo stav da je potrebno usavršavati ovu vrstu saradnje sa SK i SSRNJ. Razvijen je i sistem dogovaranja s rukovodstvima Saveza komunista republika o sastavu i karakteru delegacija SK koje su činile posetu drugim partijama, ili su s njihovim delegacijama vodile razgovore u našoj zemlji. Savez komunista, Socijalistički savez radnog naroda i Savez sindikata i druge društveno-političke organizacije unapređivale su ranije pokrenutu saradnju s partijama i pokretima u Evropi, zainteresovanim za mir i evropsku saradnju. Ostvareno je više poseta i kontakata članova Izvršnog biroa Predsedništva Saveza komunista Jugoslavije s partnerima iz KP Italije, Socijaldemokratske partije Nemačke, SP Belgije i KP Španije. Predstavnici SKJ su uzeli učešća na briselskim skupovima o evropskoj bezbednosti i saradnji i na seminaru u Rimu »> Italijanski komunisti i Evropa « . Pri tome se polazilo od stava da napori evropskih zemalja na organizovanju saradnje, bezbednosti u Evropi treba da počivaju na trajnim osnovama ravnopravnosti svih zemalja i naroda, na poštovanju suvereniteta, teritorijalnog integriteta, nemešanja, poštovanja granica i ravnopravnog učešća u životu međunarodne zajednice. U ovim kontaktima bilo je reči i o pojedinim specifičnim inicijativama kao što je, na primer, ideja o okruglom stolu između evropskih komunista i socijalista, i neke druge zamisli na čijem razmatranju se još uvek radi, a koje imaju za svrhu da se postigne bolje međusobno upoznavanje i saradnja progresivnih snaga Evrope, njihovo jače angažovanje u daljem procesu mirnog pregovaranja i saradnje među evropskim državama. Delegacije Saveza komunista učestvovale su na kongresima KPSS, Mađarske SRP, KP Čehoslovačke, Mongolske NRP, JSP Nemačke, PURP, dok je Kongresu Bugarske KP prisustvovao samo posmatrač SKJ. Takođe su razmenjene delegacije s Rumunskom KP, Mađarskom SRP, KPSS, Poljskom URP, a ČSSR je posetila jedna naša partijska delegacija. U direktnim kontaktima i u drugim prigodama funkcioneri SKJ ujedno su vršili razmenu mišljenja s predstavnicima rukovodstava KP većine socijalističkih zemalja Evrope o raznim aktuelnim pitanjima. Ostvarena je i razmena predavača sa KPSS, Rumunskom KP, Mađarskom SRP, JSPN i PURP, Sa NR Albanijom postignut je pozitivan razvoj međudržavnih odnosa. U daljem pozitivnom razvoju naših odnosa s oslobodilačkim pokretima Azije , došlo je i do kvalitetno novih odnosa / 478

sa socijalističkim zemljama na tom kontinentu - NR Kinom , DR Vijetnama i DR Korejom . Uspešnom razvoju naših odnosa s NR Kinom, do kojeg je došlo poslednjih godina, naša zemlja i SKJ pridaju veliki značaj . To pokazuje postojanje usiova i obostranih interesa i spremnosti da se ti odnosi između dve zemlje razvijaju na bazi ravnopravnosti i nemešanja u unutrašnje poslove, uvažavanja razlika u stavovima, kako o nekim spoljnopolitičkim problemima, tako i o pitanjima unutrašnjeg razvitka. Raniji intenzitet međunarodne razmene SKJ i SSRNJ nastavljen je i u periodu nakod Prve konferencije SKJ. Iako se radi o relativno kratkom vremenskom razdoblju , SKJ je, na nivou Predsedništva SKJ, imao 135 kontakata sa 47 partija i pokreta sa svih kontinenata (do početka decembra 1971. godine). Ovom treba dodati i niz međunarodnih kontakata republičkih organizacija Saveza komunista. Saradnja SKJ je striktno zasnivana na principima za koje se naša zemlja zalaže 'u međunarodnim odnosima. Osnovna obeležja ove aktivnosti u proteklom periodu su : s progresivnim partijama i grupama u Zapadnoj Evropi nastavljena je kontinuirana i široka saradnja; narodima Vijetnama, Laosa i Kambodže, oslobodilačkim pokretima Afrike i drugim snagama u borbi protiv imperijalizma i reakcije, i dalje je pružana odlučna podrška, materijalna i politička pomoć ; uspostavljena je saradnja u bitnim pitanjima društvenog razvoja sa više partija i pokreta Latinske Amerike; u ovom periodu je snažno porastao interes za društveni razvoj Jugoslavije, posebno za društveno samoupravljanje, čemu je doprineo i Kongres samoupravljača gde je prisustvovalo 172 posmatrača iz 50 zemalja, od kojih 15 posmatrača iz 14 KP i 3 njihova instituta i organa . S nizom progresivnih partija u Zapadnoj Evropi razvijena je saradnja putem raznih političkih formi. Delegacije SKJ prisustvovale su kongresima KP Belgije, Socijalističke partije proleterskog jedinstva Italije , Nemačke KP i Ujedinjene socijalističke partije Francuske, a odazvale su se pozivu za posetu KP Italije, KP Norveške, AKEL Kipra, KP Finske, KP Francuske . Zajednička delegacija SKJ i SSRNJ bila . je u poseti Socijalističkoj partiji Belgije i Socijaldemokratskoj partiji Nemačke. Savez komunista je u istom periodu bio domaćin delegacija KP Velike Britanije, KP Grčke (za zemlju) , KP Finske, KP Španije, KP Italije. S predstavnicima KP Italije vođena je i posebna tematska diskusija o savremenim problemima socijalizma. Pored toga, više članova Izvršnog 479

biroa imalo je kontakte s vodećim funkcionerima Socijaldemokratske partije Nemačke, KP Italije, KP Belgije , KP Španije, zatim s rukovodiocima Socijalističke partije Italije, Jedinstvene socijalističke partije Italije, Italijanske partije proleterskog jedinstva, Ujedinjene socijalističke partije Francuske i Socijalističke partije Francuske. U ovim susretima vođeni su razgovori o bilateralnim odnosima i aktuelnim međunarodnim pitanjima . Nastavljena je uspešno saradnja sa partnerima SKJ iz Azije i Afrike. Jedna delegacija SKJ odazvala se pozivu za učešće na kongresu KP Indije. Kongresu Ujedinjene socijalističke partije Indije prisustvovala je zajednička delegacija SKJ i SSRNJ. Jugoslaviju je posetila delegacija Fronta nacionalnog oslobođenja Južnog Vijetnama. Napredak je postignut u odnosima sa ASU Arapske Republike Egipat, kome je jedna delegacija SKJ i SSRNJ bila u poseti, a održani su kontakti s vodećim funkcionerima KP Indije, POS Maroka, FLN Alžira, KP Mauriciusa i predstavnicima TUDEH, KP, Sirije, BAAS Sirije , KP Martinika, i sa više delegacija narodnih i oslobodilačkih pokreta - partnera SSRNJ (FRELIMO, MPLA, Palestinski oslobodilački pokret). Jedna sindikalna delegacija DR Vijetnama bila je u poseti našoj zemlji. Odnosi sa KP Australije normalno su se razvijali.

U saradnji s partijama i pokretima Latinske Amerike postignut je napredak u skladu sa pozitivnim promenama do kojih je došlo na ovom kontinentu. Ostvareni su kontakti sa predstavnicima KP Dominikane, KP Urugvaja, KP Venecuele Pokreta za socijalizam Venecuele, KP Brazila, KP Meksika, KP Paname, KP Guadalupe, a Kongresu KP Čilea prisustvovala je delegacija SKJ. Predsedništvo SKJ i dalje je ulagalo napore u informisanju rukovodstva Saveza komunista o svojoj međunarodnoj aktivnosti i međupartijskoj razmeni, što je doprinelo većem angažovanju ovih rukovodstava u razmatranju i rešavanju pitanja povezanih sa ovom aktivnošću vodećih organa SKJ. To je, takođe, bilo od pomoći organizacijama SK u republikama u razvijanju njihove neposrednije saradnje s nekim inostranim KP (SKH saradnja organizacija SKH pojedinih gradova sa sličnim organizacijama u Italiji, Mađarskoj , SSSR; SK Slovenije - saradnja s pokrajinskim partijskim organizacijama Austrije, Italije, Mađarske; SK Srbije - saradnja organizacija pojedinih pokrajina i gradova s partijskim organizacijama SR Rumunije, SSSR ; SK Makedonije saradnja sa predstavnicima KP, Grčke (za zemlju),

480

IZVEŠTAJ O RADU KOMISIJE ZA STATUTARNA PITANJA SKJ IZMEĐU PRVE I DRUGE KONFERENCIJE SKJ

U periodu od Prve do Druge konferencije SKJ Komisija za statutarna pitanja SKJ radila je na ostvarivanju zadataka koji proizlaze iz Rezolucije IX kongresa SKJ i Zaključaka I konferencije SKJ, a za koje je nadležna po Statutu SKJ. Komisija je posebno pratila kako se u organizacijama SK primenjuje Statut SKJ, davala je objašnjenja na pitanja koja su postavljali članovi, organizacije i organi SK i na osnovu predstavki, koje su podnosili isključeni iz SK, ocenjivala statutarnost pojedinih odluka. Komisija je u svom radu polazila od činjenice da dosledna primena Statuta SKJ doprinosi unapređenju demokratskih odnosa u SK, podstiče inicijativu , političku aktivnost i odgovornost kod članova, organizacija i organa SK. Komisija je između Prve i Druge konferencije SKJ održala šest sednica na kojima je, pored tekućih pitanja, razmatrala: informaciju o izborima u SK sa aspekta primene Statuta SKJ; izbor i status delegata organizacija SK JNA za opštinske konferencije SK ; analizu o primeni statutarnih načela i normi o odgovornosti u SK; kretanje članstva SKJ u 1970. godini ; analizu´ » Aktuelna pitanja primene Statuta SKJ u organizovanju komunista « ; teze za analitičku obradu odredaba Statuta SKJ kojima su definisani principi demokratskog centralizma; izveštaj Komisije za Drugu konferenciju SKJ i zahteve za ocenu statutarnosti odluka i postupaka u SK. U analizama istaknuto je nekoliko značajnih problema i pojava kojima organizacije, organi i forumi SK moraju pokloniti veću pažnju , zbog čega je Komisija odlučila da ih u ovom izveštaju prezentira II konferenciji SKJ. Primena statutarnih načela i normi o odgovornosti u Savezu komunista Komisija je analizirala odgovornost u Savezu komunista sa stanovišta dosledne primene Statuta SKJ. Analiza je ostva

481

ン

rena u saradnji s republičkim i pokrajinskim komisijama za statutarna pitanja (SK, Sudom časti SK Slovenije i Komisijom za statutarna pitanja SK u JNA. Organizovani su sastanci u 64 opšinske organizacije SK na kojima su, pored članova opštinskih komisija za statutarna pitanja, prisustvovali aktivisti iz opštine, sekretari organizacija SK, članovi republičke komisije i Komisije za statutarna pitanja SKJ. Opšta je ocena da je rasprava o ovoj temi vrlo korisna radi sagledavanja stanja u organizacijama, organima i forumima SK. Značajno sredstvo u borbi SK za brži preobražaj , efikasnije i jedinstvenije delovanje, za jačanje - odgovornosti , predstavlja i dosledna , primena Statuta SKJ. Tamo gde se dosledno ostvaruje Statut Saveza komunista, to pozitivno utiče na razvijanje organizacije, ali je činjenica i to da deo članstva, pa i neki organi SK, ne poznaju dovoljno suštinu i norme Statuta i da postoji osetan nesklad između statutarnih normi i njihovog ostvarenja u praktičnom životu . Komisija je polazila od toga da idejno-političko delovanje i ostvarivanje politike Saveza komunista u uslovima samoupravljanja, demokratizacije odnosa u Savezu, zahtevaju veoma razvijenu političku odgovornost komunista. Reč je o odgovornosti svakog foruma, organa i organizacije SK za vršenje svoje političke funkcije, i o pojedinačnoj odgovornosti svakog člana SK za svoje ponašanje i idejno- političku aktivnost. Radi se o odgovornosti Saveza komunista Jugoslavije pred radničkom klasom i pred narodima i narodnostima Jugoslavije za uspešnu izgradnju socijalističke samoupravne zajednice ravnopravnih naroda i narodnosti, za rešavanje problema našeg privrednog, političkog i društvenog razvoja ; odgovornosti foruma, organa, organizacija i članova SK za demokratsko konstituisanje i efikasno ostvarivanje utvrđene politike; odgovornosti forumą i organa SK pred članstvom; odgovornosti užih organizacija za ostvarivanje odluka širih organizacija ; odgovornosti člana SK za ostvarivanje zaključaka organizacije, iako o njima ima drugačije mišljenje ; odgovornosti članova SK za ostvarivanje stavova SK u samouprav organima, društvenim i političkim organizacijama svuda gde se odlučuje i sprovodi politika; odgovornosti komunista za progresivno, javno, društveno-političko delovanje ne zapostavljajući moralne vrednosti članova SK. Jer, jedino radom i ličnim primerom stiče se poverenje i ugled u svojoj sredini . Statutom SKJ, republičkim i pokrajinskim statutima I statutarnim odlukama opštinskih organizacija utvrđene su nor 482

me odgovornosti u SK. Stoga je dosledna borba za ostvarivanje statutima utvrđenih normi neophodna komponenta preobražaja Saveza komunista. Uspešno ostvarivanje odgovornosti u SK i u društvu uopšte pretpostavlja jačanje odgovornosti svih centara odlu-

čivanja i političkog uticaja . Svaki forum i organ , svaka organizacija i član odgovorni su za ostvarivanje politike Saveza komunista ali s obzirom da svi nisu u istoj mogućnosti da odlučuju i utiču na politiku , različit je i stepen njihove odgovornosti. Na osnovu analiza opštinskih i republičkih komisija za statutarna pitanja može se zaključiti da u opštinskim organizacijama jača odgovornost kod jednong dela članova, organa i foruma Saveza komunista, što se ispoljava u svakodnevnoj idejno-političkoj borbi SK za brži razvoj demokratskih samoupravnih odnosa u SK i društvu , razvoju političkog i privrednog sistema, jačanju narodne odbrane. Sve više dolazi do izraza odgovornost članova SK u zastupanju stavova i borbi za njihovo prihvatanje u organima samoupravljanja, predstavničkim organima i društveno-političkim zajednicama. Iako prilično sporo, uz otpore, privremene neuspehe, povećava se odgovornost organizacija i komunista u suprotstavljanju političkim pritiscima i raznim nedemokratskim ili antisamoupravnim metodama rešavanja društveno-političkih zadataka . U nekim organizacijama SK preduzimane su i mere usmerene jačanju odgovornosti članova SK za rad organa samoupravljanja, ' mesnih zajednica, skupština, posebno rukovodstava Saveza. Ukazano, je, međutim, i na niz veoma ozbiljnih pojava neodgovornosti jednog broja članova Saveza, pa i pojedi- · nih članova organa i foruma SK i cele organizacije ; na neodgovornost komunista u nekim opštinskim organizacijama koja je dovodila do konfliktnih situacija, sa svim posledicama koje one prouzrokuju . Bilo je reči i o tome da se potcenjuje odgovornost u SK i da ima shvatanja da demokratizacijom odnosa u SK slabi odgovornost i daje pravo na samovoljno istupanje i neodgovorno ponašanje pojedinih članova . Zaključci Prve konferencije obavezali su sve komuniste, posebno na rukovodećim dužnostima u SK, u društvenopolitičkim organima i privredi, da se doslednije zalažu za ostvarivanje Rezolucije IX kongresa SKJ i zaključaka Prve konferencije SKJ. Zaključci Konferencije dobili su široku podršku članstva SKJ, radničke klase i ostalih građana naše

483

zemlje. Međutim, neki rukovodioci i deo članstva SK nisu se odgovorno odnosili prema tim zaključcima, pa su se neki problemi javili u još oštrijoj formi. Na XVII sednici Predsedništvo SKJ razmatralo je nastalu situaciju u zemlji i konstatovalo da neki problemi egzistiraju i zbog nedovoljno razvijene odgovornosti u SK i nejedinstvenog delovanja nekih rukovodećih komunista na sprovođenju odluka . Ova sednica Predsedništva ima višestruk značaj za dalji razvoj društveno-političkih i ekonomskih odnosa. Stvoreni su povoljniji uslovi za brže i uspešnije rešavanje aktuelnih problema, i za veće jedinstvo i odgovornost u idejno-političkoj akciji komunista. Demokratsko konstituisanje opštinske kao jedinstvene organizacije SK, s zonferencijom i njenim organima i telima, pozitivno je uticalo na razvijanje aktivnosti i jačanje odgovornosti foruma pred članstvom i izvršnih organa pred forumima. Doslednije se ostvaruje Statutom predviđeni način konstituisanja i ostvarivanja zaključaka opštinske organizacije. Razvija se praksa da opštinska konferencija, putem diskusije u organizacijama o značajnim pitanjima, traži mišljenje i predloge članstva. Konferencije se uspešnije bave bitnim idejno-političkim pitanjima društvenog i političkog razvoja opštine. Jača odgovornost komiteta i sekretarijata opštinskih konferencija za izvršavanje zaključaka konferencije. Prisutne su i tendencije što otežavaju brže razvijanje ovih procesa. U nekim opštinskim organizacijama zapažaju se pojave prakticizma, neredovnog informisanja članstva i zadovoljavanje površnim i formalnim konsultovanjem, bez punijeg angažovanja komunista u konstituisanja politike . Nedostaje i sinhronizovan rad različitih centara odlučivanja radi šireg političkog delovanja u Socijalističkom savezu i drugim organizacijama . Konferencije i komiteti su okupirani sastancima, dok se manje razvijaju drugi oblici rada u neposrednoj idejno- političkoj aktivnosti i komuniciranje s organizacijama i članstvom Saveza komunista. Još se nije svuda afirmisao član konferencije kao delegat organizacije koji u konferenciji izražava mišljenje i iskustvo svoje organizacije, a u organzaciji, kao član konferencije, zastupa i objašnjava njene odluke. Samo afirmacijom člana konferencije kao delegata, i razvijanjem takvih odnosa između konferencije, organizacije i članstva SK, mogućno je puno potvrđivanje konferencije kao foruma gde se izgrađuju jedinstveni stavovi i definiše osnovni pravac idejno-političke akcije SK , u opštini. Neki opštinski komiteti, pod uticajem ranije prakse 1 starih odnosa nedovoljno se snazale u novoj situaciji i deluju 484

na stari način, a ima i pojava uzurpiranja vlasti i preuzimanja prava koja su Statutom data opštinskoj konferenciji . Takva opštinska konferencija, u suštini, nèma odgovornosti za konstituisanje i ostvarivanje politike. Doslednom primenom Statuta SKJ, statuta ' socijalističkih republika i pokrajina i statutarnih odluka opštinskih organizacija, sprečavaju se te tendencije i doprinosi razvijanju demokratskih odnosa i afirmaciji uloge opštinske konferencije, njenih organa i organizacija u konstituisanju i ostvarivanju politike Saveza . Znatno se postiglo u ostvarivanju uloge opštinskih konferencija i komiteta i podizanju stepena njihove odgovornosti. Pri oceni ovih rezultata moraju se u isto vreme determinisati i elementi starog gledanja i načina rada ; znanje i napori u ovladavanju savremenim metodama i prevazilaženju preživelog. Jer, i pored rezultata u osavremenjavanju načina rada, potrebno je konstatovati i to da se još uvek značajne odluke od strane foruma i organa SK u republici i Federaciji donose bez šireg konsultovanja baze ; donose se ponekad uopšteni kompromisni zaključci iza kojih ne sledi konkretan program i jedinstvena akcija, nego proizvoljno tumačenje a nekad i divergentno istupanje članova foruma i organa. To zbunjuje članstvo i negativno deluje na disciplinu i odgovornost u opštinskoj konferenciji, njenim organima i Savezu komunista uopšte. Stoga se insistira na većoj odgovornosti foruma i organa SK za demokratsko konstituisanje i dosledno ostvarivanje politike Saveza i na većoj odgovornosti članova foruma i organa za njihov rad, postupke i javno istupanje. Statutom SKJ regulisana su prava člana Saveza. Komunist je osnovni subjekt u izgrađivanju politike Saveza . Statutom su utvrđene i obaveze člana za dosledno ostvarivanje politike Saveza. Takav položaj člana SK uključuje i njegovo pravo da pri raspravljanju i odlučivanju u Savezu komunista zadrži svoje mišljenje, ali i obavezu da ostvaruje demokratskim putem donesene zaključke organizacija, organa i foruma SK, čime se obezbeđuje akciono jedinstvo komunista i onemogućava grupaštvo i frakcionaštvo, što je, prema Statutu SKJ, nespojivo sa članstvom u Savezu komunista. Demokratska atmosfera, koja sve više karakteriše odnose u dobrom delu organizacija SK, doprinosi da se aktivizira veći deo članstva i da se razvije dinamičniji unutrašnji život u Savezu. Članovi SK slobodnije i smelije sučeljavaju gledišta i više učestvuju u izgrađivanju stavova i donošenju , zaključaka. Sve je manje odluka koje se jednoglasno donose,

485

bez borbe mišljenja , i gledišta koje član Saveza zadržava ali sprovodi zaključke većine. Međutim, ima primera da pojedini komunisti imaju drugačije mišljenje, ali ga ne iskazuju jasno u organizaciji , forumu ili organu, kako bi ga verifikovali, a rade i ponašaju se prema svom mišljenju, ne rukovodeći se stavovima organizacije .

S

n

Jedni članovi na sastancima stalno učestvuju u diskusiji i kritikuju , a van sastanaka su pasivni. Ima ih što deluju sa suprotnih pozicija od politike, SK, ali to ne rade otvoreno, već tobože u ime demokratije i samoupravljanja. Jedan broj komunista se pasivno ili neodgovorno odnosi prema zadacima idejno -političkog delovanja u samoupravnim organima, predstavničkim telima i društveno-političkim organizacijama. U priličnom broju organizacija odlažu se sastanci, nateže se kvorum, veliki broj članova po nekoliko meseci ne plaća članarinu ; odbijaju se funkcije sekretara i člana sekretarijata konferencije i komiteta ; znatan broj komunista ne učestvuje u raznim formama idejno -političkog delovanja Saveza . Nedostaje analiza ovih pojava. Ono što je dato u izveštajima analiziranih opština i statutarnih komisija socijalističkih republika, može se svesti, uglavnom, na: - nesposobnost, a često i nespremnost nekih komunista, organizacija, foruma i organa da prevaziđu sukobe što se javljaju isključivo zbog odbrane parcijalnih interesa. U nekim organizacijama i sredinama brane se uski egoistički interesi, i insistira da se oni ostvare ; - neodgovaran odnos jednog dela članstva SK prema svom osposobljavanju i samostalnom idejno-političkom delovanju ; -- odluke u Savezu komunista nisu svuda i uvek rezultat šire prethodne rasprave komunista koji treba da ih oživotvore. Svuda je naglašavano da se zaključci, doneseni uz širu konsultaciju članstva, odgovornije i uspešnije ostvaruju; realizacija zaključaka dolazi u pitanje i onda kada su apstraktni, kompromisni, nerealni. Dosta često se zaključci utvrđuju na osnovu želje, a ne i stvarnih mogućnosti; suviše su načelni i ne prate ih konkretni programi ; u velikom broju organizacija ne razvijaju se raznovrsni oblici idejno- političkog i akcionog povezivanja komunista. Odnosi u akciji se svode, uglavnom, na komitet i organizaciju, nedostaje metod proveravanja kako se zaključci os486

1

tvaruju u praksi . To ne odgovara savremenoj ulozi komuniste - mobilizatora masa putem idejno- političkog uticaja. Razmatrajući odgovornost u Savezu komunista, Komikonstatovala da se kritika i ograđivanje od neodgovorje sija nih postupaka nekih članova SK, s obzirom na stanje u organizacijama SK retko primenjuje u praksi. Veoma se retko koristi javno ograđivanje od postupaka člana SK, a to je u stvari, izraženiji oblik kritike, iako često članovi SK postupaju suprotno politici Saveza . Kada bi se prime njivala ova odredba, to bi doprinosilo jedinstvu, odgovornosti i ugledu komunista. Posebno se ukazuje na štetne posledice kada su u pitanju loši postupci komunista na odgovornim društveno-političkim funkcijama i važnijim mestima u samoupravnim institucijama. Prema ocenama organizacija, ova mera dala je pozitivne rezultate tamo gde je primenjivana. Ona je uticala da se koriguju komunisti od čijih se postupaka organizacija ogradila ; da se u organizaciji insistira na političkoj odgovornosti; da ojača demokratski način rada i uticaj Saveza. Organizacije i organi SK dužni su da prate aktivnost svojih članova i da, radi jasnije orijentacije članstva i otklanjanja oprtunizma iz svojih redova, opominju svoje članove i da se ograde, kad je to nužno , od postupaka koji nisu u skladu s politikom SK, tako da javnost zna da iza takvog postupka ili stava određenog člana ne stoji organizacija ili organ Saveza komunista. Dobar deo organizacija i veliki broj članova Saveza ne odnosi se marksistički i komunistički prema kritici i samokritici. U mnogim organizacijama i sredinama ne postoji atmosfera za slobodnu kritiku i ukazivanje na slabosti, naročito kada je reč o slabostima i samovolji rukovodilaca. Radni ljudi, pa i članovi SK, ne usuđuju se da jasno i konkretno kritikuju jer se boje prikrivenih represalija premeštanja na manje plaćeno radno mesto , šikaniranja vešto montiranog i drugih težih posledica . Organizacije i organi SK morali bi da budu dosledniji u podršci članu SK, naročito kada se bori za ostvarivanje politike i zaključaka, i kada je zbog opravdane kritike i ukazivanja na slabosti i greške u njegovoj sredini, izložen šikaniranju i napadima. Kritika je najčešće anonimna i uopštena . Tako se i stiču i oštro osuđuju pojave korupcije, mita, karijerizma, protekcionizma i drugih anomalija u čemu učestvuju i komunisti. Rezultat toga je mali : pojave se sporo otklanjaju jer se ne

487

ukazuje konkretno i ne pozivaju se na odgovornost njihovi nosioci. Tome često doprinose i komunisti koji su po svojoj funkciji i službenoj dužnosti obavezni da se suprotstavljaju i da gone nosioce takvih pojava. Uopštenom kritikom tih pojava ne postiže se, što je sasvim logično, potreban efekat. Postoji raspoloženje i spremnost da se, pre svega, kritikuju slabosti drugoga, drugih organizacija, najčešće foruma i organa, osobito viših. Kritikuju se, dakle, tuđe slabosti, a sopstvene se prećutkuju , najčešće zbog atmosfere u svojoj organizaciji i sredini gde kritika, čak i najobjektivnija, teško prolazi bez izvesnih posledica po kritičara. Prilično se odomaćilo kritizerstvo u SK, i to ne samo ono klasično malograđansko , nego kritika koja je uglavnom tačna, ali predimenzionirana i nedemokratska po tonu i metodu, nije izrečena na pravom mestu niti upućena na pravu adresu. Kritika koja ne ukazuje na put rešavanja stvari u suštini otvara vrata kritizerstvu i desruktivnom delovanju. Jedan deo članova SK ne shvata kritiku kao sredstvo idejno-političke borbe zbog toga što je njihov idejni nivo nizak, i što su veoma slabo informisani o stanju u radnoj organizaciji, opštini , republici i uopšte u zemlji. Neki , pak, ne kritikuju zato da ne bi bili kritikovani : da im se kritika ne uzvrati. Ti komunisti nisu spremni da se suoče sa svojim greškama pa ne pokreću ni slabosti drugih. Ima i komunista koji ne kritikuju zbog ličnog komoditeta - da se ne kvari drugarstvo i prijateljstvo jer atmosfera, stvorena kritikom , često izaziva osećanje uvređenosti onih na koje se odnosi. U savremenim uslovima delovanja SKJ kritika ima značaj no mesto u afirmaciji idejno-političkih, etičkih i akcionih ličnim vrednosti i doprinosi izgrađivanju komuniste da bi vrednostima, u svojoj organizaciji i van nje, delovao pozitivno i stvaralački. Kritika , takođe, treba da podržava savremene + težnje Saveza i da jača društveno-političku odgovornost komunista. Mnoge organizacije idejno - političkoj aktivnosti prilaze na stari način i rukovode se birokratskim merilima vrednosti komuniste, ili anarholiberalističkim tendencijama što degradira ulogu SK . Stoga kritika najčešće ne prati stvarne pojave i nije element permanentne idejno-političke i vaspitne delatnosti SKJ. Ona je razvijenija tamo gde su organizacije odmakle u suštinskoj reorganizaciji, gde su razvile društveno-

488

-političku borbu i afirmisale vrednost idejne aktivnosti i ideološkog uzdizanja svojih članova, posebno organizacije SK u radnim organizacijama. S obzirom na značaj kritike u borbi za preobražaj SK forumi, organi i organizacije su obavezni da svestraniję proučavaju dato stanje i da definišu pravac idejno-političke akcije. U tom smislu neophodno je stvarati atmosferu za slobodnu demokratsku i argumentovanu kritiku koja nema za posledicu administrativne mere i represalije ; koja pomaže komunisti; doprinosi idejnom i akcionom jedinstvu ; jača odgovornost i efikasnost u radu. Odredbama Statuta SKJ data je mogućnost ostavke na funkciju, opoziv i smenu s funkcije u Savezu. Na osnovu analiza statutarnih komisija opština i republika, Komisija je ocenila da su ostavke, opoziv i smena s funkcije (tamo gde su primenjivani) doprinosili unapređenju demokratskih odnosa i jačanju odgovornosti u Savezu komunista. Ove mere su primenjivane u organizacijama gde je idejno-politička borba Saveza komunista intenzivnija, a najviše u sredinama gde su duže vremena vladali konfliktni odnosi , pa su te mere bile sastavni deo raščišćavanja i nadvladavanja nezdravog stanja. Ustanovljeno je da su se navedene mere veoma retko primenjivale u praksi Saveza komunista . Neadekvatnom primenom ovih statutarnih normi Savez komunista se lišava tih sredstava borbe za ostvarivanje punije političke odgovornosti neophodne za prevazilaženje raznih slabosti, naročito pri vršenju odgovornih društveno-političkih funkcija i dužnosti. Konstatovano je da su uzroci neadekvatne primene statutarne odredbe o ostavci , opozivu i smeni s funkcije u tome što nisu prihvaćeni kao normalne demokratske mere Saveza komunista i zato ih organizacije primenjuju samo u izuzetno teškim političkim slučajevima, zbog čega ponekad dobijaju dramatičan karakter. Neke organizacije i organi SK, zbog svoje neaktivnosti i oportunizma, ne primenjuju sve mere ni onda kada se ukaže očigledna potreba, već radije problem rešavaju na drugi način, ili čekaju naredne izbore u SK. Ima mišljenja da je izborni mandat od dve godine kratak da bi se razvila akcija i uočile slabosti . Zbog toga se članstvo radije odlučuje za tu smenu putem redovnih izbora, nego da traži nova kadrovska rešenja za nekoliko meseci. U velikom delu organizacija SK se još smatra da je ostavka, opoziv i smena s funkcije nenormalna pojava, i da se

489

ona primenjuje samo u izuzetnim slučajevima SK učini neku krupnu političku grešku .

kada član

Razvijanje demokratskih odnosa i jačanje političke odgovornosti pretpostavljaju da ostavka, opoziv i smena s funkcije postanu normalna praksa u svakodnevnom životu Saveza komunista. Dosta često članovi organa i radnih tela u Savezu komunista ne ostvaruju zaključke foruma, ili, pak, deluju suprotno, što zahteva da se takvi članovi razreše , ili opozovu jer narušavaju jedinstvo u akciji i ugled Saveza komunista. Neki članovi izbornog organa kada dođu u situaciju da ne mogu primiti odgovornost za vršenje poverene im funkcije zbog raznovrsnih okolnosti, to ne saopšte svome izbornom forumu ili organu, i ostavkom ne pokažu potreban minimum odgovornosti. Dosledna primena ovih normi Statuta može se uspešno obezbediti stvaranjem takve demokratske atmosfere u Savevezu komunista, kako bi ostavka, opoziv i smena bili normalna demokratska mera, a ne (što je ponegde slučaj ) politička afera i obračun . Kao mera odgovornosti primenjuje se isključenje iz SKJ i skidanje s evidencije. Statutom je dosta precizno regulisano ko ne može biti član Saveza. Dosledna primena ovih principa politički pravilno sagledana, s idejnih pozicija jasno ocenjena i objektivno i na demokratski način sprovedena, jača uticaj razvija političku odgovornost i akciono jedinstvo SK. U konkretnim akcijama i otvorenoj idejno- političkoj borbi, koju SK u poslednje vreme vodi u svim aktuelnim pitanjima društvenog i političkog života, vrši se ideološka i politička diferencijacija nosilaca progresivnih shvatanja i politike Saveza, i suprotnih biroktratsko-etatističkih i anarho beralističkih elemenata u društvu i u Savezu komunista. U procesu takve idejno-političke borbe organizacije SK su isključivale članove koji svoje ponašanje nisu usklađivali s politikom Saveza komunista i skidale s evidencije one koji nisu mogli, iz raznovrsnih razloga, da odgovore dužnostima članova SK , dok je jedan broj članova sam napustio organizaciju . Podaci govore da je u stalnom porastu tendencija prestanka članstva u Savezu komunista. U 1970. isključenima je isključeno rine 72,3 490

godini iz SK je isključeno 10.178 članova. Među najveći broj je radnika - 51,2 odsto. Najviše zbog nedolaska na sastanke i neplaćanja članaodsto, dok je zbog nepridržavanja programa i

politike SK, zbog ispoljavanja Savezu komunista tuđih shvaisključeno samo 5,4 odsto . tanja Organizacije SK vrlo često aktivnost svojih članova ocenjuju prema prisustvovanju sastancima i plaćanju članarine, bez celovitijeg sagledavanja kompletnog ponašanja ličnosti. Na osnovu raznih pojava u SK, o čemu se govori i u analizama opštinskih organizacija , moglo bi se zaključiti da bi procenat isključenih iz SK zbog toga što ne stoje na njegovim idejnim pozicijama, mogao biti znatno veći da su se organizacije SK energičnije borile protiv raznih idejnih deformacija i tuđih shvatanja. Znatan broj anketiranih članova SK odgovorio je, na primer, da u SK ima dosta onih koji svoje lične interese stavljaju ispred interesa zajednice, narušavaju samoupravna prava, izražavaju nacionalnu netrpeljivost, a organizacije ih ne isključuju . Pasivizacija dela članstva SK predstavlja dosta karakterističnu pojavu. U takvim prilikama pojedincima je omogućeno da nesmetano deluju i suprotno politici SK i našem samoupravnom sistemu, ali se na vreme ne uočavaju i u tome ne sprečavaju . Organizacije, pored isključenja iz SK, sve češće skidaju s evidencije članove koji ne pokazuju interesovanje, niti politički deluju u svojoj sredini. U 1970. godini skinuto je s evidencije 20.680 članova; 10.649 više nego u 1969, ili 106 odsto. Najviše je skinuto s evidencije radnika: u 1969. godini 47,5 odsto, a u 1970. godini 42 odsto od ukupno skinutih s evidencije. Od skinutih s evidencije najviše ih je sa stažom u SK preko deset godina. Kao osnovni element pri oceni neaktivnosti ovih članova uzima se nedolaženje na sastanke organizacije i neplaćanje članarine, što je delom odraz ličnih slabosti, a delom i neposredna manifestacija njihovog nezadovoljstva stanjem u tim sredinama, ponekad i opštim stanjem u Savezu komunista. Organizacije ne bi smele ovaj problem rešavati formalistički i administrativno a da se pri tom i dublje ne vide razlozi povlačenja jednog broja ljudi iz Saveza. Ponegde je prisutno shvatanje da isključenjem treba sprečiti osipanje članstva iz organizacija. To se vidi i iz stava organizacija prema pojedinim pasivnim članovima za koje smatraju da ih ne treba skinuti s evidencije, nego isključiti iz Saveza komunista.

491

Ima opština gde je pojava skidanja s evidencije znatno izrazitija, što zahteva da se što solidnije ocene uzroci takvog stanja i da se usmeri aktivnost u prevazilaženju tih problema. Potrebno je više revolucionarne umešnosti u tom smislu da se idejno-politički i akciono pokrenu organizacije koje su duže vremena neaktivne. Iskustva mnogih organizacija su pokazala da se takvo stanje može brzo promeniti ako se sagledaju pravi uzroci i organizuje idejno-politička akcija s jasnim i konkretnim političkim zadacima. Administrativno-formalistički pristup rešavanju stvari vodio bi rasformiranju organizacija i većem osipanju članstva koje često nije jedini krivac što je u takvoj poziciji i skrenuo bi proces diferencijacije u SK s idejno-političke na administrativno-disciplinske metode. Statutom SKJ data je mogućnost da članovi SK mogu svojevoljno napustiti organizaciju. Ovom mogućnošću se poslednjih godina sve češće koriste neki članovi. Samo u 1970. svojevoljno je napustilo SK 15.224 člana, dok je u 1969. godini SK napustio 10.321 član. Među njima je najviše radnika -u 1970. godini 7.403 ili 48,6 odsto, a u 1969. godini 5.472 , ili 53 odsto u odnosu na ukupan broj onih koji su napustili organizaciju. Kada se traže uzroci samovoljnom napuštanju Saveza, veoma često se ističe : slab rad organizacije, neaktivnost, nedostatak jasne orijentacije i akcionih programa rada; na sastancima se nekorisno gubi vreme; tretiraju se na sličan način isti problemi ; ne donose se jasni zaključci, a i kad se donesu ne vodi se računa o njihovom sprovođenju ; proces demokratizacije ponekad se koči samovoljnim postupcima pojedinaca; poremećeni međuljudski odnosi, pa se sporovi pretvaraju u svađe i gloženje ; neopravdane razlike u ličnim dohocima, način sticanja dohotka i slabosti u privrednoj politici koje otežavaju materijalni položaj nekih kolektiva. Navode se i razni drugi problemi zbog kojih pojedinci gube interes za SK, i napuštaju ga. Važan uzrok predstavlja i dosta nizak idejni nivo dela članstva SK koji se teško snalazi u složenim društveno-političkim uslovima i ne može potpunije da sledi savremenije delovanje organizacije. U Savezu komunista našli su se i ljudi opterećeni malograđanskim shvatanjima i karijerističkim prohtevima. Oni su u njemu gledali vladajuću partiju i postavljali se tako , želeći da putem članstva u SK ostvare neke svoje interese i na-

492

predovanje u društvu . Oni koji su na taj način uspeli da ostvare izvesne privilegije, i oni koji to nisu uspeli, sada gube interes za SK i napuštaju ga Savez komunista napuštaju i oni koji su naučili da Partija deluje s pozicije vlasti i da se više koristi metodom komandovanja. Njima je blizak stari administrativno-disciplinski metod rada. Oni se teško mire sa sadašnjim načinom ostvarivanja uloge SK i kursom njegovog razvitka, pa uvređeno reaguju i napuštaju Savez. Među onima koji su sami napustili ŞK ima i takvih koji su zbog učinjenih grešaka zaslužili da budu isključeni iz organizacije, ali su samovoljnim napuštanjem Saveza onemogućili organizaciji da razmatra njihovo ponašanje i da odlučuje o njima. Veliki broj članova izjavljuje da napuštaju SK zbog visoke članarine i njenog fiskalnog karaktera . Ističe se da bi više sredstava trebalo ostavljati organizacijama SK za njihovu aktivnost i da valja upoznavati članstvo s trošenjem sredstava članarine. Prirodno je i u skladu s demokratskom suštinom organizacije da iz SK odlaze svi oni koji iz bilo kojih razloga ne prihvataju sadašnji idejno-politički koncept razvitka Saveza komunista, i oni što iz raznih drugih razloga nisu spremni da se angažuju u njegovom radu. Među onima koji napuštaju SK ima svakako i onih kojima nije ni bilo tu mesto , koji su slučajno ušli u Savez, i onih kojima su najvažniji lični interesi, birokrate su, konformisti i malograđani, pa im prirodno ne odgovara komunističko ponašanje . No, neki članovi SK na razne slabosti u društvu i nepravilnosti u radu organizacija i Saveza komunista uopšte reaguju napuštanjem organizacije. Navedena pitanja u vezi s pojavom napuštanja SK značajną su za sagledavanje stanja u organizacijama SK, pa ih treba proučiti, kako bi se uspešnije otklanjale slabosti u radu . Saveza komunista. Iz napred iznetih pojava i ocena može se delimično videti i proces diferencijacije u Savezu komunista. Razvija se življa idejno- politička borba , slobodna debata i razmena mišljenja. U toj borbi javljaju se različite idejne struje i političke tendencije. Sve je veća konfrontacija stavova prema naj važnijim pitanjima našeg društvenog života . Ovi procesi su na opštem planu pozitivni, deluju u smislu prevazilaženja idejne koegzistencije u Savezu i vode idejnom razgraničavanju od shvatanja suprotnih politici utvrđenoj na Devetom kongresu. 493

Kretanja u Savezu u širem smislu, označavaju pozitivan proces diferencijacija u njegovim redovima. U praktičnoj delatnosti Saveza više je kritike, ograđivanja od postupaka pojedinaca ; opoziva, ostavki, smene s funkcije, raspuštanja organizacija i ogranaka , isključivanja , skidanja s evidencije, samovoljnog napuštanja SK, aktivizacije jednog dela članova i pasivizacije drugog. Sva ova zbivanja, uzeto u celini, doprinose efikasnijem i jedinstvenijem delovanju komunista. U poslednje vreme sve češće se konfrontiraju idejno-politička mišljenja na krupnim pitanjima politike društva i to, uglavnom, u forumima i organima SKJ i SK republika. Ona su se posebno ispoljila u diskusijama o promenama u političkom i privrednom sistemu i o odnosima Federacija - republika. Mnoge slabosti u radu SK mogu se uspešno otklanjati samo konkretnim političkim akcijama. U Savezu danas nema znatnijeg razmimoilaženja u načelnim pitanjima. Međutim, razlike i nejedinstvo se ispoljavaju u konkretizaciji i realizaciji načela, ili , pak, do konkretizacije i realizacije uopšte i ne dođe, što vodi gomilanju problema koji se ne rešavaju. Sve to stvara utisak neefikansosti i nemoći SK da izvršava zadatke. Kako nema jedinstvenih stavova prema mnogim važnijim pitanjima društvenog razvitka među rukovodećim organima SK, to se odražava na organizacije i članstvo i slabi političku odgovornost u SK. Neki se zbog toga povlače i pasiviziraju, dok drugi reaguju otvoreno, često veoma žučno. Insistira se na tome da se divergentna mišljenja usaglase, da se pojača odgovornost za javno istupanje funkcionera kad iznose mišljenja koja nisu saglasna s politikom SK, i da se obezbedi veće jedinstvo, odgovornost i efikasnost rukovodećih organa SK; da organi SK sistematskije proučavaju stanje u organizacijama i da od toga polaze pri izgrađivanju politike SK. Diferencijacija se, uglavnom, razvija na osnovu izvršavanja statutarnih obaveza, plaćanja članarine i dolaska na sastanke, a često izostaje idejno-političko stanovište, koje je, uglavnom, zastupljeno u raščišćavanju kritičnih političkih situacija. Tendencija prestanka članstva u SK zabrinjava, ne toliko zbog broja onih koji iz SK odlaze, koliko zbog motiva odlaska i zbog njihove socijalne strukture. Sve ove pojave u Savezu komunista ukazuju na to da bi proces diferencijacije u Savezu trebalo da se ostvaruje brže u konkretnoj idejno-političkoj praksi.

494

Kretanje članstva SK, s posebnim osvrtom na socijalnu strukturu

Komisija je analizirala kretanje članstva Saveza komunista za poslednjih deset godina na osnovu statističkih poda→ taka. U toj analizi došla je do vrlo interesantnih podataka koji zaslužuju pažnju organizacija i organa SK. Krajem 1960. godine u Savezu komunista Jugoslavije bilo je 1,006.285 članova SK, a posle deset godina - krajem 1970. godine 1.049.184 člana, što znači da se članstvo Saveza komunista za 10 godina povećalo za svega 42.899 članova. Normalno bi bilo da se svake godine povećavao broj članova SK,/ međutim on se u nekim godinama smanjivao. Tako je, na primer, na kraju 1970. godine u odnosu na 1969. godinu u SK bilo 62.498 članova manje. U SK se primalo, uglavnom kampanjski, što se može zaključiti i iz podataka. U nekim godinama u SK je primljeno oko 26.000, u nekim oko 175.000 članova. Za deset godina u Savez je ušlo 557.065 članova. U istom periodu je isključeno, skinuto s evidencije, samovoljno napustilo SK i umrlo 272.214 članova, dok se izgubilo iz evidencije članstva 241.952 člana. Socijalna struktura Saveza komunista Jugoslavije u poslednjih deset godina znatno se izmenila na štetu radnika i poljoprivrednih proizvođača . Na kraju 1960. godine u Savezu je bilo 363.420 radnika, ili 36,1 odsto, dok je krajem 1970. bilo 313.652 , ili 29,9 odsto . U 1960. godini bilo je u SK 131.206 članova poljoprivrednih proizvođača ( 13 odsto) , a u 1970. godini bilo ih je 68.425 (samo 6,5 odsto) . Prima se neprirodno malo radnika i poljoprivrednika, a više se isključuju iz SK; više se skidaju s evidencije članstva a, pored toga, oni više svojevoljno napuštaju SK od ostalih socijalnih kategorija. (Na primer u 1969. i 1970. godini najviše je isključeno kvalifikovanih radnika - 30,1 odsto od isključenih radnika .) Razmatrajući socijalnu strukturu u SKJ, Komisija je konstatovala da se ne radi samo o brojnom stanju radnika u SK, nego i o potrebi za jačanjem njihovog uticaja u izgrađivanju i sprovođenju politike Saveza komunista. Iako ni sami nisu pošteđeni izvesnih slabosti, radnici imaju razvijenije osećanje za raspodelu prema rezultatima rada ; za ravnopravnije uslove poslovanja ; za kriterijume kojima se traži veća društvena pravičnost u rešavanju raznih pitanja.

495

Podaci o socijalnoj strukturi SK pokazuju da su neposredni proizvođači, kako se ide od matičnih organizacija SK prema višim organima i rukovodstvima SK, sve manje zastupljeni. Ovo pitanje zaslužuje posebnu pažnju i trebalo bi ozbilj nije i svestranije ispitati uzroke za ovakvo stanje. Vršeći svoju avangardnu funkciju u izgradnji socijalističkog društva i ostvarivanju istorijskih interesa i vodeće uloge radničke klase, Savez komunista je dužan da u svojim redovima obezbedi što adekvatniju zastupljenost te klase i što veći njen uticaj u kreiranju politike SK. Ovaj problem ne treba posmatrati izolovano od društveno-političkog sistema i razvijanja šire i sistematskije aktivnosti u izgradnji socijalističkih samoupravnih odnosa, od usavršavanja političkog sistema, od doslednog izvršavanja zadataka društvene reforme i privredne stabilizacije, i drugih klju čnih pitanja. Problem socijalne strukture postavlja se u veoma akutnoj formi, pa je neophodno temeljito ispitati : zbog čega je u SK relativno malo članova iz neposredne proizvodnje ; zašto ih je malo i među novoprimljenim i među onima što se žale na isključenje , a zbog čega ih je, s druge strane, najviše među onima kojima prestaje članstvo . Takvo stanje traži celovitije, dokumentovanije, naučno istraživanje uzroka i preduzimanje mera za njihovo otklanjanje. Komisija je dala predlog Predsedništvu SKJ da na jednoj od svojih sednica razmotri probleme koji su istaknuti u analizi o odgovornosti u Savezu komunista, naročito onaj deo koji se odnosi na socijalnu strukturu Saveza komunista.

Aktuelna pitanja primene Statuta SKJ u organizovanju komunista Koncepcija preobražaja SK, utvrđena reorganizacijom 1967. i Rezolucijom IX kongresa o idejnim osnovama daljeg razvoja SKJ, u novom Statutu SKJ je normativno i organizaciono izražena. Statut predviđa dva oblika organizovanja i povezivanja komunista: stalne i raznovrsne . Sa usklađivanjem Statuta SK republika i pokrajina i donošenjem statutarnih odluka opštinskih organizacija SK, organizacije, forumi i organi SK su stalne oblike organizovanja usaglasili s principima i normama Statuta SKJ. Što se tiče konkretnog organizovanja komunista u ovom smislu, postoje određeni problemi i dileme.

496

Raznovrsni oblici idejnog i političkog delovanja u Savezu, kao što su : komisije , aktivi, savetovanja, zborovi komunista, radne i studijske grupe, prema opštoj oceni veoma su malo primenjivani i slabo su razvijeni . To se ne odnosi samo na organizacije SK, nego i na mnoge forume i organe SK opština, republika, pa i na organe SKJ. S obzirom na značaj ovih oblika organizovanja komunista, neophodno je sagledati uzroke što se slabo koriste ne samo u organizacijama, nego i u svim forumima i organima SKJ. Većina analiziranih opštinskih organizacija razloge oskudnoj sadržini rada organizacija i pasivizaciji članstva traži u: - nejedinstvu u SK u nekim značajnim pitanjima razvoja našeg društva i njegovoj nedovoljnoj sposobnosti i efikasnosti da utiče na uspešnije i brže rešavanje aktuelnih društvenih problema i pomanjkanju doslednosti u ostvarivanju sopstvenih zaključaka; nedovoljnoj osposobljenosti dobrog dela članstva Saveza da ostvaruje svoju ulogu u savremenim uslovima ; - gubljenju borbenosti i slabljenju, ugleda komunista zbog oportunizma, taktizerstva, politikantstva, egoističkih interesa, grupašenja i neodgovornosti ; snažnim tendencijama privrednog i političkog tehnokratizma koji potcenjuje političku ulogu komunista i odgovaraju mu uopšteni stavovi jer se tako s njima može najlakše manipulisati ; niskom stepenu informisanosti članstva i nerazvijenosti komunikacija između organizacija unutar Saveza, raznovrsnih formi delovanja organa i foruma Saveza komunista. Analize o organizacionim pitanjima u SK pokazuju da nema većih problema u primeni stalnih oblika organizovanja komunista. Skoro se svi predlozi i mišljenja svode na konkretno razrađivanje i adekvatno tumačenje načela koja su statutima utvrđena radi prilagođavanja praksi . Zato se i smatra da nema osnove i potrebe da se sada menjaju odredbe Statuta SKJ koje definišu i određuju stalne oblike organizovanja SK. U praksi su se javile razne dileme : da li se pridržavati principa da u jednoj radnoj zajednici bude jedna organizacija SK, u jednoj mesnoj zajednici - jedna organizacija SK, bez obzira na njihovu veličinu i broj članova SK. Preovlađuje mišljenje da rešenje treba tražiti samo u okviru statutarnog principa: jedna radna zajednica ―― jedna organizacija SK ; jedna mesna zajednica - jedna organizacija SK. Više organizacija SK rađalo bi nove probleme, naročito kada je reč o 497

ostvarivanju jedinstvene politike mesne zajednice, ili radne organizacije kao celine. Jedinstvo politike i akcije u uslovima postojanja više organizacija SK u mesnoj zajednici i radnoj organizaciji moralo bi da se uspostavlja putem formiranja fabričkih, odnosno mesnih komiteta , što bi značilo vraćanje na stare forme organizovanja, a to Statut ne predviđa. Prema tome, osnovu za prevazilaženje teškoća povezanih s veličinom i heterogenošću strukture organizacija treba tražiti u fleksibilnoj primeni statutarnih principa organizovanja stalnih oblika, osobito u razvijanju raznovrsnih formi delovanja komunista s obzirom na konkretne prilike i potrebe. Javile su se i dileme u odnosu na formiranje organizacija SK u malim radnim zajednicama , naime za više manjih radnih organizacija, kako iz jedne oblasti delatnosti, tako i iz više oblasti privređivanja i društvenih delatnosti . Jedan od elemenata kriterija reorganizacije SK bio je da se ne stvaraju takve organizacije, nego da se komunisti iz njih uključe u mesnu organizaciju, a da se u radnoj zajednici, ako je potrebno, stvori aktiv. Nasuprot tom stavu ,sve su češći zahtevi komunista iz ovih radnih zajednica da umesto aktiva imaju organizaciju, jer nisu zadovoljni radom aktiva i smatraju da on ne može zadovoljiti organizaciju . Preovlađuje mišljenje da ne treba po svaku cenu u svakoj radnoj zajednici stvarati organizaciju SK, već preispitati opravdanost da se osnuju u nekim od ovih zajednica. Pri tome se rukovoditi kriterijem da organizacija ima značajnu ulogu u komuni , na primer: veća škola, zdravstvena ustanova, veća trgovinska i komunalna or ganizacija. Ako bi se formirala organizacija SK za više radnih zajednica to ne bi bilo u skladu sa Statutom SKJ. Javljaju se i dileme kada je reč o opravdanosti stvaranja organizacija SK u državnoj upravi, sudstvu i organima bezbednosti. Praksa je različita. Negde su u ovim ustanovama stvorené organizacije, ali u većini su formirani aktivi. O tome je mišljenje komunista različito . Pretežan deo komunista u ovim ustanovama smatra da u ustanovama treba da postoji organizacija SK umesto aktiva, dok mesne organizacije smatraju da je bolje da komunisti iz ustanova budu organizaciono obuhvaćeni u mesnoj organizaciji. Formiranje organizacija u ustanovama ne protivureči Statutu. Tumačenjem Statuta pre bi se moglo reći da se mogu formirati organizacije u ustanovama. Ako se uzmu u obzir stavovi utvrđeni u vreme reorganizacije SK 1967. godine, onda formiranje organizacija u organima uprave ne bi bilo oportuno.

498

Pri oceni oportuniteta stvaranja organizacija SK u ovim ustanovama, neophodno je polaziti od toga da li su se u preobražaju SK za ove četiri godine razvili odnosi koji negiraju ocene iz 1967. godine i da li da se organizacije SK u ovim ustanovama organizuju samo zbog slabog rada mesnih organizacija į aktiva SK, a da se prethodno ne iscrpu sve mogućnosti unapređenja njihovog rada. I pored napretka u razvijanju formi idejno-političkog delovanja komunista, mesnih i fabričkih organizacija SK, ne možemo biti zadovoljni rezultatima. Pretežan broj organizacija sporo se i teško oslobađa stare prakse i metoda. Stoga nema sistematskijeg rada na razvijanju raznovrsnih oblika idejno-političke delatnosti komunista, Opšta je ocena da organizacije SK s razvijenim idejno-političkim životom i dinamičnijom aktivnošću imaju bolji metod rada i bogatije oblike organizovanja komunista, što doprinosi plodotvornijoj idejno -političkoj aktivnosti komunista. U sredinama sa nerazvijenim samoupravnim odnosima, sa slabom materijalnom bazom, nepovoljnom kvafilikacionom i socijalnom strukturom i siromašnim političkim životom, aktivnost se pretežno svodi na obavezne sastanke organizacije. U tim organizacijama je nerazvijena inicijativa pa su one, uglavnom, usmerene iščekivanju stavova i inicijative opštinske konferencije i drugih organa SK. Ovde između sastanaka organizacije izvesnu aktivnost ispoljavaju samo komunisti koji su birani u samoupravne organe i forume društveno-političkih organizacija .

Znatan broj organizacija veći deo svoje aktivnosti posvećuje opštim pitanjima : proučavanje i podrška zaključcima organa SK opštine, pokrajine, SK republike i SKJ. Veoma malo rade na rešavanju životnih problema svoje sredine, radne organizacije, mesne zajednice i komune. Razumljivo je to što se u organizacijama s takvom sadržinom rada ne mogu afirmisati raznovrsni oblici delovanja . Primena raznovrsnih oblika delovanja komunista zavisna je i od sposobnosti sekretara i sekretarijata organizacija da organizuju rad i mobilišu članstvo u političku akciju . Posebno su slabi rezultati rada u organizaciji gde su sekretar i članovi sekretarijata primali dužnost iz discipline, a takvih nije mali broj . Problemi SK u bazi dosta su složeni i krupni u društvenim odnosima ima ozbiljnih deformacija, a u ponašanju komunista zapaženih slabosti, neaktivnosti i neodgovornosti,

490

nasuprot veće aktivnosti i ujedinjavanja protivničkih snaga. Neophodna je jedinstvena akcija celog SK kako bi se prevazišle ove slabosti i uspešno razvijali samoupravni socijalistički odnosi. Savez se mora boriti za savremeniji način rada, za jedinstvenu praksu i međusobnu podršku komunista u ostvarivanju konkretnih akcionih programa. Ako u sadašnjim veoma složenim prilikama komunisti nisu idejno-politički jedinstveni i akciono organizovani prema vrsti i speci fičnosti zadatka, ako nisu razvijeni pogodni oblici delovanja, neće biti u mogućnosti da daju maksimum u izgrađivanju i ostvarivanju politike SK. Karakteristika pretežnog dela mesnih organizacija jeste, slaba razvijenost formi delovanja komunista. Skoro da se čitava aktivnost mesnih organizacija svodi na sastanke ogranaka, retke sastanke konferencije organizacije, sastanke sekretara mesne organizacije sa sekretarima ogranaka, proširene sastanke sekretarijata organizacije, te povremene zajedničke sastanke svih rukovodstava društveno-političkih organizacija u mesnoj zajednici. Komisije, aktivi, radne grupe i ostali oblici, ukoliko su i organizovani, slabo su funkcionisali. Zbog svega toga mali je odziv komunista na takve sastanke, a malobrojni su i izvršioci programa i zaključaka, pa se događa da većina poslova padne na sekretara i nekoliko komunista entuzijasta . Ima svakako, mesnih organizacija koje dobro rade. To su pretežno organizacije u manjim mestima i naseljima čije područje predstavlja jedinstvenu celinu sa prosvetnim, kulturnim i zdravstvenim institucijama, komunalnim službama i uslužnim delatnostima, što pruža mogućnost većeg razvijanja akcija od interesa za građane. U takvoj situaciji su neke mesne organizacije našle sadržaj rada ; one pokreću korisne akcije zajedno sa širim slojevima stanovništva. One su organizovale razne komisije koje okupljaju članstvo prema afinitetu za pojedina pitanja. Neke su formirale i aktive komunista u Socijalističkom savezu, Savezu omladine, Savezu boraca, sportskom društvu, Crvenom krstu, mesnoj zajednici. Pojedine mesne organizacije češće pripremaju savetovanja i zborove komunista, predavanja i seminare. Ocena je da se komunisti ovih organizacija angažuju na izvršavanju zadataka : aktivno učestvuju u idejno-političkom životu mesne zajednice i komune i u raznovrsnim oblicima delovanja prema svom interesovanju. U velikim gradovima međutim, gde mesne organizacije deluju samo na delovima jedinstvene urbane celine, objektiv-

500

ni uslovi za rad su mnogo teži, pa je i rad tih organizacija slabiji, bez obzira na njihov sastav. Ukoliko su mesne organizacije SK i uspele da razviju političku aktivnost, to su postigle organizovanjem članstva na pitanjima šireg idejno- političkog značaja u opštini, republici i SFRJ. Vrednost rada mesnih organizacija ne treba ceniti samo po razvijenosti stalnih oblika organizovanja, niti po raznolikim formama idejno -političkog delovanja, nego, pre svega, na osnovu sudelovanja komunista u društveno-političkim, samoupravnim, kulturnim i sportskim organizacijama. Ako su te organizacije razvijene (za njih građani pokazuju veliki interes), i ako su komunisti aktivni u njima onda je to značajan vid delovanja mesne organizacije u celini i uticaja komunista u masama. Rasprostranjeno je gledanje da rad mesne organizacije zavisi, prvenstveno, od materijalne baze područja gde deluje, u prvom redu ekonomske snage mesne zajednice. Sigurno je da povoljnija materijalna osnova pruža znatno veće mogućnosti za rad, ali je činjenica i to da subjektivne snage, kad su dobro organizovane, jedinstvene i u pogledu akcionih programa pravilno usmerene, mogu razviti niz korisnih aktivnosti i pri slabijoj materijalnoj osnovi. Očekivano angažovanje komunista iz radnih organizacija i JNA u radu mesnih organizacija, u mnogim organizacijama u gradu se nije ostvarilo, a i u mesnim organizacijama SK na selu. U idejno-političkim aktivnostima na selu najčešće ne sudeluju članovi SK što rade u gradu i matično pripadaju ogranizaciji Saveza radnih zajednica u gradu , a stanuju u selu. Jedan od osnovnih razloga slabog angažovanja ovih komunista u radu mesnih organizacija, pored neaktuelnog sadržaja rada, jeste zanemarivanje oblika delovanja . Nerealno je očekivati da komunisti iz radnih organizacija i Armije učestvuju u takvom radu mesnih organizacija gde se, uglavnom , proučavaju zaključci rukovodstava i raspravljaju unutarpartijski odnosi. Jer, o tim pitanjima oni raspravljaju u svojim organizacijama. Njih za rad u mesnoj organizaciji može zainteresovati samo program idejno- političke aktivnosti na aktuelnim pitanjima samoupravnih i društveno-političkih odnosa razvoja mesne zajednice i komune, pokrajine, republike i Federacije. Ako izostane angažovanje komunista radnih organizacija i Armije, mesna organizacija nema karakter određen Statutom SKJ i sve više poprima svojstvo bivše teritorijalne organizacije. U analizama opštinskih organizacija SK izneti su razni uzroci slabosti mesnih organizacija . Pored onih o kojima je

501

već bilo reči, najčešće se ističu : nizak stepen razvijenosti samoupravnih odnosa u mesnoj zajednici i materijalna baza samoupravljanja ; svođenje delatnosti mesne organizacije na teritoriju koju pokriva umesto da bude sastavni deo delatnosti opštinske organizacije kao jedinstvene celine ; intenzivņi politički život u SK ne zasniva se uvek na prethodnoj aktivnosti u organizacijama, već u velikoj meri nezavisno od njih; delovanje organizacija na osnovu direktiva i već donetih zaključaka što dovodi članove do uverenja da je mogućnost njihovog doprinosa politici Saveza veoma ograničenà ; glomaznost, heterogena kvalifikaciona, socijalna i starosna struktura Saveza itd. Stvaranje raznovrsnih oblika idejno-političkog i akcionog povezivanja komunista u radnim organizacijama u tesnoj je korelaciji s razvijenošću samoupravnih odnosa , s orijentacijom organizacije SK na aktuelna pitanja proizvodnje, raspodele, samoupravljanja i životnih problema radnika . Reč je o spremnosti organizacije da stupa u otvorenu idejno -političku akciju za rešavanje problema i za punu socijalističku sadržinu odluka organa samoupravljanja. Otuda ima organizacija koje imaju veoma razvijene oblike delovanja ; onih koje samo povremeno koriste neke obli; ke; onih koje izuzev sastanka organizacije i ogranka nemaju. nikakve druge forme rada. Najčešće forme okupljanja komunista su : grupe što pripremaju materijal za sastanak organizacije : komisije koje organizuje sekretarijat ili konferencija ; politički aktiv kojeg sačinjavaju sekretarijat organizacije, sekretari ogranaka i rukovodstva sindikata i omladine. Sve više se praktikuju i zborovi komunista. Ređe ili skoro nikako se ne organizuju članova radničkog saveta, uprave sindogovori komunista dikalne podružnice, aktiva omladine, društva inženjera i tehničara, radne jedinice, kako bi između sastanaka organizacije komunisti ostvarivali zaključke organizacije, inicirali rasprave i predlagali rešenja za idejno- političke probleme u radnoj organizaciji . U organizacijama gde nisu razvijeni raznovrsni oblici delovanja komunista, gde se ostalo na sastanku kao jedinom obliku okupljanja komunista, razdoblje između sastanaka je bezsadržajno. Sem članova u organima upravljanja i u forumima društveno-političkih organizacija, ostali su pasivni. U takvim organizacijama članovi SK jedinom obavezom smatraju plaćanje članarine i sudelovanje na retkim sastancima Za njihovu aktivnost u radnoj sredini, retko se ko interesuje. 502

Baš u takvim radnim organizacijama gde je organizacija SK zakržljala , potisnuta, slabo rade i organi samoupravljanja, nerazvijeni su samoupravni i demokratski odnosi. Organi samoupravljanja su pod dominacijom rukovodeće tehnokratske grupe, a negde i pojedinaca. Neretko komunisti, rukovodioci u radnoj organizaciji, ne pružaju podršku nastojanjima organizacije da razvije idejno- politički rad i borbu, a nekada pružaju i otpor nastojanjima organizacije SK. Integracijom radnih organizacija u velike tehničko-tehnološke sisteme, naročito kad je reč o organizacijama sa područja više opština , pa i republika, sve više se ističe potreba za tim da se komunisti integrisanih organizacija što adekvatnije idejno-politički i akciono povežu kako bi razvijali jedinstvenu idejno-političku aktivnost na bitnim pitanjima proizvodnje i samoupravnih odnosa svoje integrisane organizacije. Iskustva u razvijanju oblika delovanja komunista u integrisanim radnim organizacijama su dosta oskudna, ali se može reći da nisu nađene najpogodnije forme rada. Stoga je neophodno da Savez komunista izgrađuje najpogodnije forme delovanja komunista u integrisanim radnim organizacijama. Pri izboru formi delovanja organizacije nužno je, između ostalog, voditi računa o tome da organizacija SK ne bude izolovana od jedinstvene organizacije SK opštine, pre svega, da se obezbedi autonomnost organizacija SK radnih organizacija koje sačinjavaju integraciju. Autonomnost organizacija SK preduzeća koja se integrišu, i jedinstvo opštinske organizacije može se, prema dosadašnjim iskustvima, očuvati a da komunisti uspešno idejno politički deluju u integrisanoj organizaciji na zajedničkim pitanjima razvoja i odnosa u integraciji na dva načina : 1. Konstituisanjem konferencije SK integrisane radne zajednice od delegata koje u istom broju i na određeno vreme bira svaka organizacija SK. Konferencija se sastaje prema potrebi i raspravlja značajnija pitanja delovanja SK, i prema njima usaglašava stavove, o kojima se organizuje diskusija i traži verifikacija članstva. 2. Savetovanjem koje ima istu funkciju kao i konferencija, ali se konstituiše tako što delegate, po istom 1 principu kao i za konferenciju, bira svaka organizacija, ali za svaku priliku - prema problematici koja se raspravlja, bira se nova delegacija. To znači da na savetovanju sudeluju stalno drugi ljudi koji mogu kvalifikovanije raspravljati o pitanjima koja su na dnevnom redu savetovanja i svi komunisti učestvovati u njegovoj pripremi. 503

Organi konferencija ili savetovanja (radno predsedništvo, predsedništvo, sekretarijat, koordinaciono telo) imaju isključivu funkciju da pripreme, sazovu i rukovode radom konferencije ili savetovanja na način koji se utvrdi u svim organizacijama SK integrisane radne zajednice. Aktivi su stvoreni u većini radnih zajednica gde ne postoje organizacije SK. Jedan broj aktiva u radnim zajednicama uspešno okuplja komuniste na rešavanju pitanja razvoja svoje radne zajednice. Međutim, znatan broj aktiva to uspeo, pa se, kao reakcija, javljaju zahtevi za formiranjem organizacija SK. Otpor formiranju i većem angažovanju aktiva komunista pri dogovaranju i usmeravanju akcije na pojedinim područjima društveno- političkog života i u određenim društvenim organizacijama, umanjuje idejno-političku i akcionu sposobnost organizacija. Otuda uporno razvijanje aktiva predstavlja jednu od značajnih komponenata preobražaja SK. Opšta je ocena da su rezultati reorganizacije SK vidni u načinu organizovanja opštinske konferencije SK, što je doprinelo da se razvije sadržajnije idejno-političko povezivanje i akciono delovanje organizacije SK opštine. Formiranjem konferencije SK opštine, njenog izvršnog organa i radnih tela i organizovanjem raznih oblika delovanja, konferencije izrastaju u organ SK koji putem dijaloga i borbe mišljenja u organizacijama SK uspeva da definiše politiku o ključnim pitanjima privrednog i društveno-političkog razvitka komune. Ovu opštu ocenu ne umanjuje bitno činjenica što ukupan mehanizam opštinske konferencije, svi njeni organi i tela nisu uvek inicijativni i dinamični ; što mnogi poslovi leže na opštinskom komitetu i što se često deluje na ștari način , niti fakat da se jedan broj konferencija, u nerazvijenim sredinama, teško snalazi i sporo reformiše. Organizacije Saveza komunista opštine u daljem procesu svog preobražaja moraju da savladaju još uvek prisutne slabosti i neostatke , kao što su : neovoljna ogovornost članova konferencije za vršenje uloge člana konferencije; razmatranju značajnijih pitanja u konferenciji ne prethodi uvek diskusija u organizacijama SK; neaktivnost i nesamostalnost jednog broja stalnih komisija konferencije ; pored stalnih tela konferencije slabo se primenjuju i druge raznovrsne forme delovanja komunista; delovanja u nekim opštinskim organizacijama uglavnom se svode na odnose komitet - organizacija, na sastanke sa sekretarima organizacija i na delovanje opštinskog političkog aktiva.

504

Da bi konferencija, kao najviše političko telo opštinske organizacije Saveza, uspešno delovala, svi njeni organi, tela i organizacije, naročito njeni članovi moraju se sa više respekta i odgovornosti odnositi pema inicijativi i predlozima, što dolaze iz baze ; prenošenju stavova u organizacije i usklađivanju idejno-političke akcije . Neophodno je, takođe da konferencija aktivno učestvuje u izgrađivanju politike SK u republici, pokrajini i Federaciji. Iskustva i rezultati u preobražaju Saveza komunista, izneti u analizama opštinskih organizacija SK, upućuju na sledeće osnovne zaključke :

1. Reorganizacija i preobražaj SK predstavljaju kontinuiran proces tesno vezan s razvijanjem našeg socijalističkog društva. Unapređivanje metoda rada i razvijanje oblika delovanja komunista veoma je značajan i stalno aktuelan posao sa stanovišta transformiranju Saveza komunista: 2. Promene u političkom sistemu utvrđene ustavnim amandmanima, kao i one koje neposredno predstoje, obavezuju na brižljivije unapređivanje odnosa u Savezu komunista na principima demokratskog centralizma, koji su razrađeni u Statutu SKJ. Posebno je aktuelan rad na izgrađivanju odnosa Saveza komunista republika i Saveza komunista Jugoslavije i demokratskih odnosa između članstva, organa i foruma SK. 3. U osnovi, aktuelni problemi razvoja Saveza komunista nisu uzrokovani organizacionom strukturom predviđenom Statutom SKJ i Rezolucijom IX kongresa o idejnim osnovama daljeg razvoja SK, već drugim slabostima i nedostacima u radu Saveza, ili nedoslednim sprovođenjem Statutom predviđenih normi o organizovanju i delovanju organizacija, foruma i organa SK. U borbi za stvaralačku i fleksibilnu primenu Statuta, neophodno je podržati progresivna iskustva i stremljenja, a odupreti se pritiscima koji vuku na prevaziđene sa stanovišta transformiranja aSveza komunista. 4. Statut SKJ omogućava Savezu komunista republika, pokrajina i opštinskim organizacijama i organizacijama SK da samostalno odlučuju o organizovanju komunista na osnovu osnovnih organizacionih principa utvrđenih Statutom SKJ. Prema konkretnim uslovima mogu se ostvarivati najadekvatnije forme organizovanja i , shodno zadacima i sadržini rada organizacija, foruma i organa SK, graditi idejno-političko i akciono povezivanje komunista. Pri tome je neophodno da se principi organizovanja, utvrđeni Statutom SKJ, jedinstveno primjenjuju, posebno ova dva organizaciona principa : 505

- jedinstvo organizacije SK u samoupravnim radnim zajednicama, mesnim zajednicama, opštinama, u SK republika i pokrajina i SKJ kao osnovnog faktora idejno-političkog jedinstva i kohezije samoupravnog socijalističkog društva; da se dosledno zastupa statutarni prinçip koji utvrđuje to ko u SK donosi meritorne političke odluke, kako bi se izbeglo to da se u SK putem nenadležnog odlučivanja nameću parcijalni interesi. 5. Znatno zaostajanje u primeni formi idejno- političkog i akcionog povezivanja komunista u samoupravnoj društvenoj strukturi. To narušava principe organizovanja komunista , čini ih neefikasnim u ostvarivanju idejno- političke uloge u savremenim uslovima borbe za samoupravne socijalističke odnose. Zato je neophodno da se ista pažnja koja se posvećuje sadržini rada, posveti izgradnji oblika idejno-političkog i akcionog povezivanja komunista; da se planski pripremaju i odabiraju najpogodniji oblici delovanja komunista, kako bi se iskoristile sve mogućnosti koje pružaju : Statut SKJ, statuti SK republika i pokrajina i statutarne odluke SK opština za što efikasniju borbu komunista u ostvarivanju svoje avangardne uloge. Pored analiza Komisija je na traženje nekih članova, organizacija i organa SK posebno tumačila pitanja: kako će organizacije tretirati disciplinske mere koje su izrečene pre Devetog kongresa SKJ ; kako izvršiti verifikaciju kooptiranih članova centralnih komiteta u republikama ; ko će i kako će se rešavati priznavanje staža u SK ; od kada treba računati mandat u izvršnim organima SK, da li pre nego je donet Statut SKJ; da li sekretarijat organizacije treba obnavljati za jednu trećinu, kako je to Statutom SKJ predviđeno za druge organe SK; da li član SK treba da prisustvuje sastanku komisije za statutarna pitanja SK kada se o njegovoj žalbi donosi odluka ; da li mesne • organizacije mogu u SK primati đake, studente i druge osobe ako su politički aktivni i žele da postanu članovi SK ; o pravu člana SK da zadrži svoje mišljenje i njegovim obavezama prema odluci organizacije i na niz drugih složenih pitanja. Sve analize i tumačenja, koje je donosila Komisija putem biltena Predsedništva SKJ, dostavljene su svim opštinskim, pokrajinskim i republičkim komisijama za statutarna pitan SK, Sudu časti SK Slovenije i komisijama za statutarna pitanja SK u JNA. Komisija je u ovom periodu radila i na rešavanju zahteva za ocenu statutarnosti pojedinih oblika i postupaka u

Savezu komunista. Od Prye konferencije SKJ do 31. oktobra 1971. godine Komisija je primila 57 predstavki, od čega se 42 odnose na ocenu statutarnosti. Predstavke koje su se odnosile na ocenu statutarnosti proveravane su i pripremane za sednicu Komisije . Na temelju toga Komisija je cenila statutarnost i donosila odluku . Od ukupno 42 predstavke za ocenu statutarnosti Komisija je donela odluke za 27 , dok je 15 predstavki vraćeno podnosiocima jer nisu podnete u skladu sa žalbenim postupkom, kako je to regulisano Statutom SKJ i republičkim statutima. Od 27 rešenih predstavki, Komisija je ocenila da je samo u tri slučaja bio povređen Statut SKJ. Nerešenih predstavki nema. Među primljenim predstavkama nalazilo se deset raznih drugih predstavki koje po svom sadržaju ne spadaju u nadležnost Komisije za statutarna pitanja . Te predstavke vraćene su podnosiocima uz napomenu kome mogu da se obrate. Komisija je ostvarivala saradnju sa Predsedništvom SKJ, Izvršnim biroom i komisijama Predsedništva SKJ. Ova saradnja bila je obostrana i razvijala se u međusobnoj razmeni važnijih analiza, pozivanjem predsednika Komisije na sednice Predsedništva SKJ i članova Izvršnog biroa na sednice Komisije, povremenim kontaktima u važnijim zajedničkim pitanjima. Saradnja Komisije s Predsedništvom SKJ, njegovim organima i komisijama trebalo bi da bude svestranija u narednom periodu i Komisija će u tom smislu razvijati inicijativu . Postojala je vrlo dobra saradnja s komisijama SK republika, Sudom časti Slovenije, Komisijom za razvoj i primenu Statuta SK Slovenije, Komisijom za statutarna pitanja SK u JNA i pokrajinskim komisijama za statutarna pitanja. Ta saradnja je svestrana i razvijala se na osnovama međusobnog dogovaranja o svim važnijim pitanjima. Za takvu saradnju postoji interes republičkih komisija i Komisije za statutarna pitanja SKJ. U poslednje vreme republičke statutarne komisije sve češće organizuju savetovanja s predsednicima i sekretarima opštinskih komisija za statutarna pitanja. Takva savetovanja najčešće se organizuju po regionima ili na međuopštinskom području . Na tim savetovanjima prisustvuju ponekad i članovi Komisije za statutarna pitanja SKJ. Ovakav način kontaktiranja s opštinskim komisijama za statutarna pitanja SK značajan je jer se na takvim sastancima razmenjuju iskustva, iz rada, što predstavlja neposrednu pomoć u aktiviranju opštinskih komisija.

507

IZVEŠTAJ NADZORNOG ODBORA. SKJ O REALIZOVANJU POLITIKE FINANSIRANJA DELATNOSTI SKJ ZA RAZDOBLJE OD PRVE DO DRUGE KONFERENCIJE SKJ

RAD NADZORNOG ODBORA SKJ Između Prve i Druge konferencije SKJ Nadzorni odbor SKJ je održao šest sednica na kojima je razmatrao : ― završni račun sredstava za rad Predsedništva SKJ za 1970. godinu ; predlog politike namenske raspodele sredstava za rad Predsedništva SKJ za 1971. godinu ; predlog osnovne i bliže upotrebe sredstava za delatnost Predsedništva SKJ i njegovih fondova , o korišćenju sredstava za rad Stručne službe Predsedništva SKJ, korišćenju sredstava Fonda opreme i Fonda zajedničke potrošnje radne zajednice za 1971. godinu; izveštaj o izmirenju zakonom određenih društvenih doprinosa iz sredstava i prema sredstvima koja koriste centralni organi SKJ; -regulisanje politike raspodele i korišćenje sredstava normativnim aktima radne zajednice Stručne službe Predsedništva SKJ, i

- realizovanje utvrđene politike finansiranja delatnosti Saveza komunista na Devetom kongresu i Prvoj konferenciji SKJ. 1 Nadzorni odbor je ostvario uvid u finansijsko i materijalno poslovanje Predsedništva SKJ za period od 1. januara 1969. godine do 31. decembra 1970. godine, uključujući i završne račune za 1969. i 1970. godinu. Uvid je izvršen na temelju izveštaja i analize o pregledu poslovanja koji je izvršila Služba društvenog knjigovodstva, uz učešće i saradnju Nadzornog odbora. 508

II REALIZOVANJE POLITIKE FINANSIRANJA DELATNOSTI SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJĘ Deveti kongres SKJ utvrdio je i politiku finansiranja delatnosti organizacija, foruma i organa Saveza komunista. Kongres je odredio okvire prihoda, principe raspodele i usmerio potrošnju sredstava. Bitna načela ove politike su : član Saveza obavezan je da redovno plaća članarinu na mesečni lični dohodak ostvaren po bilo kom osnovu, u svojoj i van svoje radne organizacije, samostalne profesionalne delatnosti, poljoprivredne proizvodnje, ili na penziju; samofinansiranje delatnosti Saveza komunista, što znači da se Savez finansira iz sopstvenih izvora i da je osnovni izvor prihoda članarina, s tim da centralni i republički organi odrede koji se rashodi Saveza komunista finansiraju sredstvima članarine ; -- sredstva članarine su zajednički prihod organizacija, foruma i organa Saveza komunista Jugoslavije, što podrazumeva da se ona mogu raspodeljivati između organizacija, foruma i organa Saveza, prema određenim merilima, s obzirom na potrebe pojedinih oblika organizacionog konstituisanja Saveza, njihovu ulogu i zadatke i uslove za formiranje sredstava članarine u organizacijama Saveza; - Predsedništvo SKJ odlučuje o merilima po kojima se odvajaju sredstva od članarine organizacije Saveza za finansiranje centralnih foruma, organa i fondova i za dopunsko finansiranje aktivnosti SK onih republika koje sredstvima od članarine ne mogu da finansiraju svoju delatnost ; - Predsedništvo SKJ utvrđuje kriterije za određivanje članarine, a centralni komiteti Saveza komunista` republika odlučuju o visini članarine u Savezu komunista republika. Princip samofinansiranja, tretiranja sredstava članarine zajedničkim prihodom organizacija i organa SKJ i pravo centralnih komiteta SK socijalističkih republika da određuju visinu članarine, značajne su novine u oblasti finansiranja delatnosti Saveza posle Devetog kongresa SKJ. Zato je oživotvorenje ovih složenih načela zahtevalo i vreme i savlađivanje značajnih problema. Predsedništvo SKJ je Odlukom o kriterijumima za određivanje visine članarine i za odvajanje sredstava članarine za finansiranje rada centralnih foruma i organa SKJ utvrdilo : osnovne granice za utvrđivanje visine i osnove za plaćanja članarine; merila odvajanja sredstava od članarine za finansiranje centralnih foruma i organa SKJ; obavezu organa Save-

509

za da informišu članstvo o upotrebi sredstava članarine ; aktivnosti koje se finansiraju sredstvima članarine i , načelno, ukazalo na delatnosti koje se mogu finansirati iz članarine. Konferencije i centralni komiteti Saveza komunista socijalističkih republika konkretizovali su načela politike finansiranja, s obzirom na svoje uslove i potrebe. Nadzorni odbor SKJ ovim izveštajem ukazuje na opšte stanje u realizovanju politike finansiranja aktivnosti Saveza komunista. Reč je , pre svega, o pojavama i problemima koji su prevashodno idejnog i političkog karaktera, te stoga imaju određene implikacije na odnose, izgradnju, osposobljavanje i materijalno jačanje Saveza radi uspešnog ostvarivanja njegovih programskih zadataka. Idejna i politička stanja i rasprave o finansiranju u organizacijama Saveza O svim pitanjima finansiranja delatnosti Saveza komunista u njegovim organizacijama i rukovodstvima vode se rasprave. U mnogim organizacijama i organima Saveza raspravlja se o visini članarine i konstatuje se da je visoka. Prigovori u tom smislu najčešće potiču od članova Saveza koji ostvaruju redovna mesečna lična primanja . Preovladava mišljenje da je članarina visoka i da treba izvršiti znatna smanjenja, mada ima predloga da se simbolično plaća, pa čak i takvih da se članarina ne plaća. Dosta je rasprostranjena pojava da jedan broj članova Saveza svakog meseca ne plaća članarinu ; da ih ima koji je nisu platili više meseci ; da neki članovi Saveza samovoljno određuju koliko će plaćati članarinu, nezavisno od kriterija utvrđenih odlukama Predsedništva SKJ i centralnih komiteta saveza komunista republika ; da se neki komunisti prilikom preseljavanja u druga mesta ne evidentiraju kod ogranaka i organizacija, pa za duže vreme ne plaćaju članarinu ; jedan broj ne plaća članarinu na lična primanja što čine osnovu za plaćanja, mnogo na manji iznos ; u mnogim organizacijama ubiranje članarine nije organizovano na način koji je najpogodniji za članstvo ; članarina se neredovno dostavlja iz ogranaka i organizacija komitetima. Neki članovi, ogranci, organizacije, konferencije i komiteti članarinu nisu shvatili kao osnovni izvor finansijsko-materijalnih uslova rada Saveza komunista. Zapaženo je to da organizacije Saveza različito postupaju i da nemaju jasno i jedinstveno stanovište prema članovima Saveza koji nisu plaćali članarinu po nekoliko meseci (nekad je u pitanju i godina ili duži period), ili je nisu plaćali

510

ceo lični dohodak koji čini osnovu za obračunavanje članarine. Iz nekih ogranaka i organizacija Saveza ukazuje se na to da zbog »visoke članarine« jedan broj članova napušta članstvo, i da je zbog toga otežano i primanje u organizaciju Saveza komunista. Polazeći od zaključaka Devetog kongresa SKJ i Prve konferencije SKJ Predsedništvo SKJ i neki centralni komiteti SK socijalističkih republika još nisu konkretizovali delatnosti koje se finansiraju sredstvima članarine. To otežava Oživotvorenje politike Saveza u ovom domenu. Većina članstva i komiteta pravilno je prihvatila načelo samofinansiranja, ali ima i drugih mišljenja koja postavljaju pitanje --- da li da se delatnost Saveza komunista finansira samo članarinom? Zašto se sredstvima iz budžeta društvenopolitičkih zajednica ne bi pokrivale osnovne potrebe? Nije li to degradiranje Saveza jer se on bori za sveopšti napredak društva.

Uku 9. plu (7

1

Zbog toga se načelo finansiranja iz sopstvenih izvora različito shvata i primenjuje . Stav da je članarina osnovni izvor prihoda, u nekim sredinama se prihvata tako da sredstvima članarine treba pokriti svaki vid rashoda Saveza. Međutim, u tome se, sa sredstava društvenih fondova, na sred stva članarine Saveza komunista prenose i oni rashodi koji, po svojoj prirodi, nisu neposredno vezani za aktivnost organizacija, foruma i organa Saveza komunista. U nekim sredinama insistira se na tome da organizacije Saveza komunista sredstvima članarine učestvuju u formiranju komunalnih fondova i u finansiranju komunalnih i društvenih delatnosti. Kada se vode akcije za prikupljanje sredstava, mnogi radni kolektivi se ravnaju prema visini učešća Saveza komunista opštinske organizacije, kao da se sredstva članarine formiraju iz delatnosti koja rezultira dohodak. Većina organizacija i organi Saveza ponašaju se u skladu sa statutarnom odredbom da su » sredstva članarine zajednički prinod Saveza komunista Jugoslavije« . Međutim, neke polazeći od svojih potreba smatraju da ovu odredbu treba primeniti tako da sva članarina ostane organizaciji grada, opštine, pokrajine ili republike u kojoj se i ubira. Takav odnos imao je za posledicu to da neke organizacije u proteklim godinama nisu redovno, niti u celosti podmirivale obaveze na osnovu raspodele naplaćene članarine, prema utvrđenim merilima i odlukama Predsedništva SKJ, centralnih komiteta republika i drugih organa Saveza, iako je njihova sposob plaćanja i mogućnost da izmire obaveze bila realna. On

duže koristile sredstvima koja im nisu pripadala, dok druge organizacije nisu mogle da finansiraju najosnovnije potrebe jer za to, nisu imale sredstva. Time je otežana jedinstvena aktivnost organizacija na ostvarivanju zadataka u društvu . Visina i ubiranje članarine Posle Devetog kongresa SKJ, krajem 1969, u 1970. i 1971. godini svi centralni komiteti SK republika doneli su odluke o visini članarine. Visina članarine određena je saglasno politici koju su odredili kongresi Saveza i u okvirima kriterija Predsedništva SKJ. S obzirom na odluke koje se primenjuju nema razlike u osnovama plaćanja članarine između SK republika. Ima značajnih razlika u visini članarine na jednako ostvaren lični prihod. Ove razlike odraz su različitih intervala skala po kojima se članarina plaća po progresivnoj i proporcionalnoj stopi i širine grupisanja ličnih dohodaka u granicama intervala progresivnog plaćanja članarine. U uslovima kad CK SK republika određuju visinu članarine normalno je da postoje razlike. Međutim, u procesu izgrađivanja politike nije bilo dovoljno razmene informacija i dogovora između CK SK republika o osnovnim činiocima za određivanje članarine Saveza. Odluke o visini članarine donete su na temelju analiza o visini i strukturi prihoda i rashoda , potreba u sredstvima za rad organizacija, foruma i organa Saveza komunista i ideološko-političko osposobljavanje članstva za ostvarivanje uloga Saveza, ekonomskih mogućnosti članova Saveza, opravdanih zahteva za smanjenje članarine, primedaba i konstruktivnih predloga datih u javnoj diskusiji. Pošlo se od načela da članovi Saveza komunista plaćaju članarinu na mesečni lični dohodak i lična primanja, ostvarena po bilo kom osnovu, u svojoj i van svoje radne organizacije, samostalne profesionalne delatnosti, poljoprivredne proizvodnje, ili na penziju. Lični dohodak i primanja po svim osnovama čine jedinstvenu osnovu za plaćanje članarine. U pogledu dohotka, koji se uzima u osnovu za plaćanje članarine, izjednačeni su svi članovi Saveza jer se odlukama stavljaju u isti položaj . Osnovna intencija donetih odluka jeste : da se smanji manjim prihodima ; da se istovremečlanarina komunistima no, obezbede sredstva za finansiranje delatnosti Saveza komu nista na principu samofinansiranja ; da članovi Saveza plaćaju članarinu zavisno od uslova i mogućnosti u ostvarivanju ličnog dohotka. ju i Na temelju dokumentacije o plaćanju članarine u Savėzu ma Saveta i na osnovu neposrednog uvida u plaćanje članarikad je u

510

Red . .br

p (7lus ):8

9. SKJ Ukupno

1,100.872

Članovi 8. Saveza komunista J iuaNA n radu i unostranstvu 87.350 10

32

332.371 30

8.500

323.871

1,013.522

7. Svega :

28 9 34 74 24 28

% SK Članova

1ilo za plati Nije člaUkupno više meseci

43.325 3.700 69.696 56.429 16.594 134.127

Save novaza

.1969 XII za članarine Plaćanje

152.233 H 1. i ercegovine Bosne Gore 2. Crne 40.876 Hrvatske 3. 203.771 Makedonije 4. 76.476 Sloven 5. ije 68.907 6. je Srbi 471.259

Savez komunista

stičkih republika .

1,068.282

78.628

989.654

142.313 38.016 213.988 68.256 66.683 460.398

člaUkupno Saveza nova

10

32

326.569 31

7.856

318.713

29 41.670 6.005 16 31 67.023 30.468 45 14.463 22 159.084 35

% SK Članova

1i za platilo Nije više meseci

1970XII za članarine Plaćanje

socijali komunista Savezima p iuo KJ S članarine Plaćanje ne u pojedinim organizacijama, utvrđeno je da veći broj članova svakog meseca ne plaća članarinu i da ih ima koji je nisu platili više meseci.

bar 1969. i 1970. godine, iz kojih se vidi da jedna trećina člaNa to ukazuju i podaci o plaćanju članarine za decem-

nova Saveza nije platila članarinu za jedan i više meseci.

Uzroci neredovnog plaćanja članarine, neplaćanja prema ostvarenim prihodima i napuštanje Saveza pod motivacijom >>visoke članarine «, mnogobrojni su i različiti po organizacijama. Najčešći od njih su : različito shvatanje obaveze članova Saveza na plaćanje članarine : nedovoljno upoznavanje članstva sa sistemom finansiranja i ulogom članarine u delovanju Saveza; nepodobna organizacija naplate članarine u ograncima i organizacijama; nedovoljan uticaj članstva na politiku planiranja, raspodele i trošenja članarine ; nepovoljni rezultati privređivanja pojedinih radnih organizacija (naročito primanje umanjenih ili minimalnih ličnih dohodaka u dužem razdoblju), što izaziva opšte neraspoloženje kolektiva, pa i članstva prema obavezi plaćanja članarine . Neki ogranci i organizacije sporo dostavljaju članarinu komitetima, te je i to pričinjavalo teškoće u finansiranju delatnosti, a ponegde je dovodilo do pojava zloupotrebe sredstava od strane pojedinaca. U 1969. godini ubrano je u SKJ 176,189.000 dinara članarine, ili 13,5 odsto više nego u prethodnoj godini, a u 1970. godini 205,426.000 dinara, ili 16,6 odsto više od naplaćene članarine u 1969. godini.

Oko 80 odsto članova Saveza je u radnom odnosu i penzionera, a od njih se ubira preko 98 odsto sredstava članarine. Zapaženo je da individualni poljoprivredni proizvođači -članovi Saveza, ne plaćaju članarinu na lični dohodak kao i članovi Saveza u radnom odnosu , već najčešće u paušalnom iznosu po 0,50 i 1,00 dinara mesečno (mada u Vojvodini ima po 5,00 dinara mesečno), te oni učestvuju u formiranju sredstava članarine sa 0,8 odsto, a u članstvu Saveza čine preko 9 odsto.

Raspodela sredstava članarine Na osnovu odluke Predsedništva SKJ centralnim forumima i organima SKJ njihovim fondovima i centru za društvena istraživanja, pripada jedan odsto članarine SK socijalističkih republika, oko 90 odsto članarine organizacije SK u JNA i ceo iznos članarine od članova na radu u jugoslovenskim diplomatsko-konzularnim predstavništvima i preduzećima koja izvode radove u inostranstvu. Ovim sredstvima finansira se delatnost centralnih foruma i organa SKJ, njihovih izvršnih i radnih tela, posebno osnovanih fondova Centra za društvena istraživanja i vrši dopunsko finansiranje rada 514

SK republika koji iz sopstvenih prihoda ne mogu da finansiraju delatnost. Savezima komunista socijalističkih republika ostaje 99 odsto ubrane članarine . Raspodela ovih sredstava između organizacija Saveza unutar pojedinih republika i odvajanje članarine za finansiranje rada republičkih foruma i organa Saveza, regulisano je odlukama CKSK republika. Pored sredstava za finansiranje delatnosti centralnih foruma i organa SKJ postoje fondovi iz kojih se finansira list >>Komunist«< , časopis » Socijalizam« i naučnoistraživački rad Predsedništva SKJ. Iz sredstava za delatnost Predsedništva SKJ izdvajaju se sredstva za dopunsko finansiranje SK onih socijalističkih republika, koje prihodima ne mogu da finansiraju svojų de-. latnost. Prihodi Saveza komunista Prihodi Saveza komunista ostvarivani su od članarine Saveza, ostalih prihoda i dopunskih sredstava iz budžeta društveno- političkih zajednica. Radne organizacije učestvovale su u finansiranju nekih zajedničkih programa aktivnosti Sáveza komunista, organa samoupravljanja i drugih organizacija u radnim kolektivima. Struktura prihoda *) ukazuje na to da 96 odsto potič iz članarine i po osnovu raspolaganja tih sredstava, a 4 odsto otpada na dotacije iz budžeta društveno- političkih zajednica. Kao što se vidi, osnovni izvor sredstava za finansiranje rada Saveza komunista jeste članarina Saveza .

Od 1966. do 1970. godine prosečno su svake godine povećavani prihodi od članarine po stopi od 13,3 odsto . Tempo rasta ukupnih prihoda u SKJ u periodu od 1966. do 1970. godine bio je po stopi 11,6 odnosno u 1969. godini bili su za 14,8 odsto, a u 1970. godini za 16 odsto veći u odnosu na prethodnu godinu . 1970. samo 3,2 odsto u prihoRazni prihodi čine 1969 dima. Oni se formiraju od kamate na sredstva od članarine kod banaka, od prodatog inventara i opreme, i sličnih prihoda. Dobrovoljnih priloga nije bilo u 1969. i 1970. godini u Savezu komunista, iako je Odlukom Predsedništva SKJ utvr-

Vidi priložene preglede 515

đeno da » Organizacije i organi Saveza komunista mogu primati dobrovoljne priloge od članova Saveza komunista , drugih pojedinaca i pravnih lica«.

Rashodi Saveza komunista Rashodi u Savezu komunista Jugoslavije od 1965. do 1968. godišnje su povećani po stopi od 20,8 odsto, u 1969. prema 1968. godini bili su veći za 14,7 odsto, a u 1970. godini prema prethodnoj za 15,5 odsto . Prema podacima, 47,4 odsto sredstava trošilo se na lične rashode, a 52,6 odsto otpada na materijalne funkcionalne i investicione troškove u 1969 1970. godini , što je nešto povoljnije u odnosu na razdoblje 1964 - 1968. kada se na lične rashode trošilo 51,5 odsto. Materijalni i funkcionalni troškovi u rashodima učestvovali su sa 45,3 odsto, a investiciona ulaganja sa 7,3 odsto. Sredinom 1971. godine bilo je 3.155 članova SKJ raspoređenih na raznim funkcijama u SKJ : od toga 717 ili 22,7 odsto izabranih funkcionera na stalnom radu u organima SK i 2.438 radnika u stručnim službama (tj . 535 ili 17 odsto stručno-političkih radnika i 1.903 ili 60,3 odsto radnika na analitičko -statističkim tehničkim i pomoćnim poslovima u organima SK) . U proteklih šest godina u ovim organima smanjivao se broj zaposlenih po prosečnoj stopi od jedan odsto i to izbornih funkcionera na stalnom radu u organima SK godišnje po stopi od 9,4 odsto , dok se broj zaposlenih radnika u stručnim službama smanjivao po stopi od 2,7 odsto godišnje .

III FINANSIRANJE

DELATNOSTI CENTRALNIH FORUMA I ORGANA SKJ

Nadzorni odbor je ostvario uvid u korišćenje sredstava i izvršio pregled finansijskog i materijalnog poslovanja Predsedništva SKJ za period od 1. januara 1969. godine do 31. decembra 1970. godine, uključujući i završne račune za 1969. i 1970. godinu .

Vidi priložene preglede 516

Za ovaj period ostvarena su, predviđena su i utrošena sredstva, i to : 1969. GOD. Razlika Procenat Utrošeno 161.098 99 % 16,738.902 6.545 99,9 % 9,993.455 167.643 99,3 % ! 26,832.357

Predvideno Predsedništvo SKJ Stručna služba

Svega:

Fond za izd. i publ. del. Fond za naučnoistraživački rad

Svega:

17,000.000 10,000.000 27,000.000

Ostvareno

Utrošeno

3,503.079

3,480.000

925.024

251.008

4,428.103

3,731.008

Razlika -

Procenat

23.079

99,3 %

674.016 --- 697.095

27,1 % 84,3 %

1970. GOD.

Predviđeno

Utrošeno

Predsedništvo SKJ Stručna služba Centar za dr. istr.

19,645.000 12,575.000 700.000

Svega:

32,920.000

19,642.938 12,572.892 609.172 32,825.002

Ostvareno

Utrošeno

4,342.910

3,757.150

1,613.208 5,956.118

Fond za izdav. i publ. del . Fond za naučnoistraživački rad

Svega:

Razlika

2.062 2.108 90.828 94.998

-

Razlika

Procenat

99,9 % 99,9 % 87 % 99,7 % T Procenat

585.760

8 5%

425.996

-1,187.212

**6,4 %

4,183.146

-1,772,972

10,2 %

Na teret sredstava za delatnost Predsedništva SKJ za 1969. i 1970. godinu isplaćeno je SK socijalističkih republika 10,375.000.- dinara na ime dopunskih sredstava za redovne delatnosti i za izgradnju poslovnih prostorija i to :

1969. GOD. SK BiH SK Makedonije SK Crne Gore

Svega:

Za redovnu delatnost

Izgradnja poslovnih prostorija

850.000.-

1,500.000.-

1,350.000.2,700.000.-

1.500.000.-

Svega 850.000.1,500.000.1,850.000.4,200.000.517

1970. GOD.

Za redovnu delatnost

SK BiH

1,055.000.—

SK Makedonije

1,270.000.1,850.000.-

SK Crne Gore

SK Slovenije

Svega:

4,175.000.-

Izgradnja poslovnih prostorija

Svega

1,055.000.1,270.000.1,000.000.-

2,850.000.-

1,000.000.-

1,000.000.-

2,000.000.-

6,175.000.-

Pošto, u smislu člana 19. Odluke o kriterijumima i merilima za određivanje visine i raspodele članarine i načinu finansiranja centralnog foruma i organa Saveza komunista Jugoslavije, nisu utvrđeni kriterijumi za dodeljivanje dopunskih sredstava SK socijalističkih republika, koji ne mogu iz svojih izvora podmiriti potrebe, dodeljivanje ovih sredstava za redovnu delatnost vršeno je prema dogovorima sa centralnim komitetima socijalističkih republika. Predsedništvo SKJ pomagalo je centralne komitete SK socijalističkih republika za izgradnju poslovnih prostorija, pa je centralnim komitetima SK Crne Gore i Slovenije odobreno za ove svrhe po 4.000.000.- dinara za četiri godine, počev od 1. januara 1970. godine. Uvidom u finansijsko i materijalno poslovanje centralnih organa SKJ obuhvaćeno je: 1. Akta na osnovu kojih se ostvaruju i koriste sredstva za delatnost Predsedništva SKJ i za delatnost Stručne službe Predsedništva SKJ. normativna akta sa stanovišta saglasnosti sa opštim propisima; normativna akta sa stanovišta saglasnosti sa odlukama donetim unutar Saveza komunista. 2. Fondovi Predsedništva SKJ.

3. Centar za društvena istraživanja . 4. Završni račun za 1969. i 1970. godinu. Uvid je izvršen i u knjigovodstvene i druge evidencije, te dokumentaciju koja pruža podatke O načinu korišćenja sredstava. Uvidom je konstatovano sledeće :

518

1. Normativna akta U normativnim aktima nisu uočene odredbe koje bi bile u suprotnosti sa postojećim propisima koji regulišu finansijsko i materijalno poslovanje korisnika društvenih sredstava. Sredstva za rad Predsedništva SKJ, za rad Stručne službe Predsedništva SKJ , za rad Centra za društvena istraživanja, te Fonda za izdavačku i publicističku delatnost i Fonda za naučnoistraživački rad utvrđuju se namenski i raspodeljuju na osnovu odgovarajućih odluka . Što se pak tiče odnosa normativnih akata prema Odluci o sredstvima za rad CKSKJ, odnosno Uredbe o finansijskom i materijalnom poslovanju organa uprave, uočeno je da je Pravilnik o korišćenju Fonda zajedničke potrošnje radne zajednice u Stručnoj službi Predsedništva SKJ, član 6. propisao da je naredbodavac za izvršenje predračuna o korišćenju Fonda zajedničke potrošnje predsednik Saveta radne zajedni-ce, što je u suprotnosti sa članom 8. Odluke o sredstvima za rad CKSKJ i članom 24. Uredbe o finansijskom i materijalnom poslovanju organa uprave. Napominjemo da je pomenuti nedostatak otklonjen donošenjem novog Pravilnika o korišćenju sredstava Fonda zajedničke potrošnje radne zajednice u Stručnoj službi Predsedništva SKJ . Odluke o raspodeli sredstava za rad Predsedništva SKJ za 1969, i 1970. godinu donete su sa dosta velikim zakašnjenjem za 1969. 4. februara 1969. godine, a za 1970. 22. aprila 1970. godine. Pošto su ostala akta o finansiranju zavisna od toga, predračuni o korišćenju sredstava za delatnost Predsedništva SKJ za 1969. i 1970. godinu doneti su sa zakašnjenjem za 1969. 18. februara 1969. godine, a za 1970. 19. maja 1970 . godine. To ima za posledicu da su i finansijski planovi za delatnost Stručne službe i predračuni o korišćenju sredstava Fonda opreme i Fonda zajedničke potrošnje radne zajednice Stručne službe Predsedništva SKJ kako za 1969 , tako i za 1970. godinu doneti sa dosta velikim zakašnjenjem. Za 1969 . godinu finansijski plan donet je 21. marta 1969 , a za 1970 . 20. maja 1970. godine . Kasni se , takođe , sa donošenjem završnih računa . Završni račun za 1969. donet je 19. maja 1970. godine, a za 1970. 28. februara 1971. godine, iako je Služba za finansijske poslove na vreme uradila završne račune, Nadzorni odbor je ukazao na ove propuste posebnim pismom Predsedništvu SKJ. 519

2. Fondovi Predsedništva SKJ \ Odlukom Centralnog komiteta SKJ od 4. februara 1969. godine osnovani su : - Fond za izdavačku i publicističku delatnost ; Fond za naučnoistraživački rad . Odlukom o osnivanju ovih fondova utvrđena su statusna pitanja fonda i finansijska sredstva. Finansijska sredstva utvrđena Odlukom o osnivanju , uglavnom , čine određeni procent od članarine koja pripada Predsedništvu SKJ za finansiranje njegove delatnosti, i to : Fondu za naučnoistraživački rad 3 %; - Fondu za izdavačku i publicističku delatnost 13 %. Uvidom je utvrđeno : -- da su kod oba fonda imenovani upravni odbori ; da su upravni odbori doneli statute i poslovnike o radu upravnih odbora. Pregledom je utvrđeno da za sve izvršene isplate na teret sredstava oba fonda postoji pravdajuća dokumentacija iz koje se vidi namensko trošenje i da su se korišćena sredstva kretala u okviru namena određenih odlukom o osnivanju . Činjenica je da nisu ostvarene odredbe odluke o formiranju fondova, jer nije data saglasnost na statute. Iz sredstava Fonda za izdavačku i publicističku delatnost data je beskamatna pozajmica od 250.000.- dinara NIP >>Komunist