Nacrti dokumenata za Deveti kongres Saveza komunista Jugoslavije. Dvanaesta sednica Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije

Table of contents :
Front Cover
NEKA PITANJA SKUPŠTINSKOG SISTEMA (skupštinski
POTREBNO JE JASNIJE OCENITI STEPEN RAZVOJA
ZADACI SAVEZA KOMUNISTA JUGOSLAVIJE U RAZ-
PREDLOŽENE NOVINE NE REŠAVAJU PROBLEME
RAZVOJ VISOKOG OBRAZOVANJA NA OSNOVAMA
277

Citation preview

UC-NRLF

$B

581

609

i

1

NACRTI

DOKUMENATA

ZA

DEVETI

KONGRES

SAVEZA

KOMUNISTA JUGOSLAVIJE

Dvanaesta

Centralnog

Saveza

sednica

komiteta

komunista

Jugoslavije

KOMUNIST , 1969 .

Provided by the Library of Congress Public Law 480 Program

1

Nacrti dokumenata za

DEVETI KONGRES

SKJ

SOUVEZ KOMUNISTA JUGOSLAVIJA

CENTRAL V.

Dvanaesta

Centralnog Saveza

KOMITET.

sednica

komiteta

komunista

Jugoslavije

KOMUNIST, 1969.

DVANAESTA SEDNICA CK SKJ,

Urednik Duro DURAŠKOVIC

LOAN STACK

Izdaje: Novinsko-izdavačko preduzeće »Komunist< , Beograd Trg Marksa i Engelsa 11,

Stampa: Novinsko preduzeće »Dnevnik«, Novi Sad , Bulevar 23. oktobra b. b.

i

JN9679

4595 0723

U BEOGRADU je 4. novembra 1969. godine, pod pred sedništvom Josipa Broza Tita, održana Dvanaesta sednica Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije . Sed nici su, pored članova Centralnog komiteta, prisustvovali predsednik i sekretar Kontrolne komisije i predsednik Re vizione komisije Saveza komunista, zatim sekretari izvrš nih organa centralnih komiteta Makedonije, Slovenije, Sr bije, predsednik Pokrajinskog komiteta Saveza komunista za Vojvodinu, sekretar Opunomoćstva CK SKJ za orga nizaciju Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj ar miji, generalni sekretar Savezne konferencije SSRNJ, predsednik Predsedništva Saveza omladine Jugoslavije i drugi društveno -politički radnici i predstavnici štampe, ra dija i televizije. Centralni komitet je usvojio dnevni red: 1. Razvoj društveno-političkog sistema i zadaci Save za komunista (osnova za diskusiju u pripremi Devetog kongresa SKJ); 2. Idejno-politička osnova daljeg razvoja Saveza ko munista (prednacrt dokumenta koji će poslužiti za izradu rezolucije Idejno -političkih uloga, razvoj i organizacija SKJ u uslovima samoupravljanja«) ; 3. Zadaci Saveza komunista Jugoslavije u razvijanju samoupravnih društveno - ekonomskih odnosa u zdravstvu, zdravstvenom osiguranju, penzijskom osiguranju, dečjoj i socijalnoj zaštiti (osnova za diskusiju u pripremi Devetog kongresa SKJ); 4. Razvoj visokog obrazovanja na osnovama samou pravljanja i zadaci komunista (osnova za diskusiju u pri premi Devetog kongresa SKJ);

3 150

5. Razvoj naučnih delatnosti na osnovama samouprav ljanja i zadaci komunista ( osnova za diskusiju u pripremi Devetog kongresa SKJ); 6. Predlog zaključaka CK SKJ o aktivnosti komuni sta u izborima za skupštine društveno -političkih zajednica 1969. godine; 7. Predlog zaključaka CK SKJ o aktuelnim pitanjima ostvarivanja ravnopravnosti narodnosti; 8. Predlog odluke o izboru i konstituisanju konferen cije Saveza komunista u Jugoslovenskoj narodnoj armiji i konferencije Saveza komunista u armijama, vojnopomor skoj oblasti, Ratnom vazduhoplovstvu i Graničnim jedi nicama; 9. Imenovanje Komisije CK SKJ za izradu rezolucije >Socijalistički razvoj u Jugoslaviji na osnovama samou pravljanja i zadaci Saveza komunista< ; 10. Tekuća pitanja: a) Predlog odluke o raspodeli sredstava za rad Cen tralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije za 1969. godinu; b) Predlog odluke o osnivanju Fonda CK SKJ za iz davačku i publicističku delatnost; i c) Predlog odluke o osnivanju Fonda CK SKJ za na učnoistraživački rad. Uvodno izlaganje o prvoj tački podneo je dr Vladimir Bakarić. Posle uvodnog izlaganja i diskusije Svetozara Vukma novića Tempa odlučeno je da se dokument » Neka pitanja razvoja društveno - političkog sistema i zadaci SKJ stavi na javnu diskusiju. Nacrt dokumenta »Idejno -politička osnova daljeg ra zvoja Saveza komunista obrazložio je dr Miroslav Pe čujlić. O ovoj temi diskutovali su Svetozar Vukmanović Tempo i Grujɔ Novaković. Centralni komitet je ovlastio re dakcionu komisiju da na osnovi ove diskusije rediguje i objavi »Nacrt rezolucije o idejno-političkim osnovama raz voja Saveza komunista«. Osman Karabegović je, zatim, govorio o nacrtu doku menta »O zadacima SKJ u rešavanju društveno - ekonom skih odnosa u zdravstvu, zdravstvenom osiguranju, penzij skom osiguranju, dečjoj i socijalnoj zaštitie . U raspravi o ovom dokumentu uzeli su učešća Svetozar Vukmanović Tempo i Risto Džunov. Centralni komitet je posle toga ovlastio komisiju da na osnovu datih sugestija u predlože ni nacrt dokumenta unese određene dopune i da ga da na javnu diskusiju. Veljko Vlahović je, u vezi sa četvrtom i petom tačkom dnevnog reda, govorio o predlozima Teza o razvoju viso

14 .

kog obrazovanja i naučnih delatnosti na osnovama samou pravljanja. Centralni komitet se zatim složio da se i ovi dokumenti daju na javnu diskusiju pred Deveti kongres SKJ. Predlog zaključaka CK SKJ o aktivnosti komunista u izborima za skupštine društveno -političkih zajednica 1969. godine dao je Marjan Cvetković. Posle toga Centralni komitet je usvojio predložene zaključke. O predlogu zaključaka CK SKJ o aktuelnim pitanjima ostvarivanja ravnopravnosti narodnosti govorio je Kiro Hadživasilev. Posle diskusije Tankosave Simić i Azema Zulficarija Centralni komitet je usvojio predložene za ključke. Branko Borojević, srekretar Opunomoćstva CK SKJ za JNA, dao je zatim kraće obrazloženje predloga o izboru i konstituisanju SK u JNA. Posle toga izlaganja Centralni komitet je usvojio predlog ove odluke. Na predlog Mijalka Todorovića, u Komisiju za izradu rezolucije >Socijalistički razvoj u Jugoslaviji na osnovama samoupravljanja i zadaci Saveza komunistas izabrani su ovi drugovi i drugarice : Albreht Roman, Baltić Milutin, Bole Tone, Crvenkovski Krste (predsednik ) , Dabčević Sav ka, Dolničar Ivan, Dugonjić Rato, Gligorov Kiro, Hadži Vasilev Kiro, Humo Avdo, Karabegović Osman, Kavčić Stane, Kocijančič Janez, Koliševski Lazar, Mikulić Banko, Minčev Nikola, Perović Latinka, Petrović Dušan, Popović Milentije, Ribičić Mitja, Sinđić Miloš, Šoškić Budislav, Špiljak Mika, Tepavac Mirko, Tripalo Miko, Veli Deva, Vlahović Veljko i Žarković Vidoje. Na kraju sednice usvojene su odluke o osnivanju Fon da CK SKJ za izdavačku i publicističku delatnost i Fonda CK SKJ za naučnoistraživački rad. U ovoj publikaciji objavljujemo i »Razvoj srednjeg obrazovanja na osnovi samoupravnih društveno - ekonom skih odnosa i zadaci komunista «; » Razvoj kulture na os novi samoupravnih društveno - ekonomskih odnosa i za daci komunista‹ i > Pitanja daljeg razvoja međunacional nih i međurepubličkih odnosa , koje Komisija za društ vena i idejno-politička pitanja prosvete, nauke i kulture i Komisija za pitanja međunacionalnih i međurepubličkih odnosa daju direktno u javnu diskusiju u pripremama za Deveti kongres.

5

t

NACRT O

REZOLUCIJE

IDEJNO- POLITIČKIM OSNOVAMA DALJEG

SAVEZA

RAZVOJA

KOMUNISTA

K

NACRT REZOLUCIJE O IDEJNO-POLITIČKIM OSNOVAMA DALJEG RAZVOJA SAVEZA KOMUNISTA

Dr Miroslav PEČUJLIĆ SKJ

snaga za

integrativna avangardna

u

uslovima borbe

samoupravljanje

UVODNO IZLAGANJE Drugarice i drugovi, U obrazloženju dokumenta koji je pred vama izdvojio bih, naglasio bih samo tri kruga pitanja. Prvo, na čemu se neposredno temelji ovaj dokumenat, kako je nastao. Dokumenat je bio proizvod dva uporedna toka. On je izraz jedne veoma plodne, polemičke i slobodne, otvorene opšte partijske diskusije koja traje nekoliko godina, koja je otvorena Četvrtim plenumom i podstaknuta Tezama, debate u toku koje se izkristalisao niz naših saznanja o Savezu komunista. Možemo slo bodno da kažemo da je to izraz jednog kolektivnog stvaralaštva, naučnog saznanja. Da podsetim samo da je održano nekoliko sim pozijuma o SKJ, da je nekoliko časopisa posvetilo svoje stranice razmatranju ove teme. Radna grupa Komisija, imala je puni uvid nad gotovo svim ovim materijalom, na njegov značajan deo se oslonila. Dokumenat je i izraz veoma bogate prakse reorganizacije, preobražaja Saveza komunista koji je u toku, koji traje već ne koliko godina, novog duha, koji se u Savezu komunista razvijao, borbe za nove odnose. Republički kongresi Saveza komunista su uopštili ove nove tendencije ; sekretarijati centralnih komiteta su ih razmatrali, uopštavali, sankcionisali ono što je već u praksi živelo i šta treba dalje podsticati, usmeravati. Najzad, sadržan je i pokušaj da se uopšte i one tendencije koje izvitoperavaju pravu ulogu Saveza komunista da se pogleda u oči negativnim tendencijama da se jasno označe otpori i stram putice. Dokument je skraćen rezime onog saznanja do koga smo u toku debate došli, praktične, svakodnevne časne borbe mase

!

članstva za nove odnose u Savezu komunista, i najzad, novih po treba društva koje sve snažnije kucaju na vrata. Drugi krug pitanja koji treba naglasiti odnosi se na sledeće. Nova saznanja, nova praksa, preobražaj Saveza komunista je iz raz dubokih promena u biću društva, njegovog nezadrživog kre tanja, izraz novih potreba društva, i aktuelnosti ovog našeg tre nutka. Na čelu tih promena partija je stojala godinama ali i one sada vrše povratan uticaj na nju. Reč je, dakle o uslovljenosti raz voja Saveza komunista preobražajem društva. Način delovanja Saveza komunista, njegovi organizacioni oblici proizlaze iz pri rode razdoblja etape u kojoj se bori, uslovljeni su stepenom razvi jenosti sucijalnih, klasnih, snąga. Šta je suština tih promena, kakva je priroda razdoblja iz koga naše društvo izlazi i onoga za koje se bori, koje je počelo, i koje odlučujuće utiskuje pečat na fizio nomiju Saveza komunista? To su pitanja koja se nisu mogla mi moići. Dokument se morao usredsrediti na neke od tih bitnih linija promena. I to ne samo na ono što je vidljivo na prvi pogled : na porast proizvodnih snaga za koji se socijalizam pokazuje veoma sposoban, na izmenjenu socijalnu strukturu, brojni porast radničke klase, inteligencije, itd. To više nije isto društvo koje je bilo pre dve decenije. Mi uočavamo i one dublje promene u produkcionim odnosima koje su nastale sa napadom na centralizovani birokra tizam, uvođenjem društvene svojine, samoupravljanja, robnom proizvodnjom. Bitno obeležje perioda u koji smo ušli je sposobnost savremene, razvijene radničke klase, fizičkih i duhovnih stvara laca, da postaju sve više osnovni i masovni nosilac socijalističke rekonstrukcije društva. To je delo nje same, svakodnevne delat nosti samoupravnih asocijacija radničke klase koja se i sama preobražava, tešnje integrira sa tehničkom inteligencijom intelek tualnim radnicima u društvenim službama , onim grupacijama koje svoj društveni položaj temelje na samoupravljanju , vlastitom radu. Naglašena je ideja o socijalnom nosiocu tih promena, živim snagama na kojima počiva dalji razvitak socijalizma. Te društve ne snage su nosioci samoupravnog društva i u njihovom krilu se već razvijaju nove bogatije potrebe, težnje da se tehnički napre dak spaja sa učešćem u odlučivanju, sa socijalističkom demo kratijom . Te promene i zahtevi novog vremena u kome živimo, poka zuju se ne samo u našem društvu, to su tendencije, zakonitosti koje se pokazuju u razvitku savremenog socijalizma uopšte. One su duboko ukorenjene u novim proizvodnim snagama, u novim ljudskim potrebama. Socijalizam je, usled rezultata svog vlastitog materijalnog, socijalnog i duhovnog razvitka pred raskršćem. On se mora razvijati u nove, više životne oblike, mora razvijati soci 10

C

A A

#

1

E

jalističku demokratiju, ili će doživljavati birokratsku stagnaciju koja rađa grčeve koje primećujemo. Usled ukupnih promena me njaju se i njegovi osnovni nosioci, što je dokumenat pokušao da izrazi. Organizacije radničke klase, radni ljudi ― država -- parti ja - su neophodne, ostaju njihova živa potreba, ali u drugom odnosu, na drukčiji način. Ako teže da održe raniju svoju ulogu, odnos koji je ranije bio nužan, postoji opasnost da se ono što je bila pokretačka snaga pretvori u okov, u vlast nad klasom. Kreta nje jugoslovenskog socijalizma se posmatra dakle kao sastavni deo nekih opštih tendencija, zakonitosti savremenog socijalizma i mo žda nije preterano reći, pionirske uloge našeg društva u borbi za te tendencije. Celokupan tok pokazuje očito da je avangarda, idejno -politič ka organizacija neophodna, da je neophodna snaga koja će otkri vati uzroke i nosioce stagnacije, birokratskih otpora daljem kre tanju. Ali to je i snaga koja neće podleći tim tendencijama, na ročito onim koje sobom nosi državno-svojinski monopol, kao svoju drugu stranu, kao svoje naličje. Nužna je snaga koja će stalno otkrivati nove mogućnosti razvitka, biti jezgro okupljanja u borbi za njih. Međutim, očito je da ona tu ulogu može da odigra samo ako doživljava i vlastiti preobražaj . Stoga je tačno da koliko je živa akcija Saveza komunista uslov za razvitak samoupravnog socijalizma, toliko je njegov vlastiti uslov da ona ispuni tu svoju misiju, da bude snaga udruženih proizvođača, a ne birokratizma, da se ukoreni duboko u tim redovima, da ih organizuje. To saz nanje se kod nas probilo dosta rano, već na Šestom kongresu. Drug Tito je u više mahova tu istinu isticao kada je govorio o tome da komunisti svoj bitan uticaj ne ostvaruju komandovanjem, već treba da deluju kao mobilizatorska , revolucionarna i efikasna snaga unutar radničke klase. Društvena, privredna reforma je, međutim, tim htenjima dala nove sadržaje, kada je počela bitnije da menja položaj proizvo đača. O tome je drug Bakarić govorio. Novi ustav i demokrati zacija političkog sistema je bio dalji korak u tom pravcu, a Če tvrti plenum je politički prokrčio put tome. Ceo ovaj tok je sta vilo na dnevni red neodložnu potrebu reorganizacije : U osnovi ovoga dokumenta i to je treći krug pitanja : kako Savez komunista da ostvaruje vodeću ulogu u tim izmenjenim uslovima, kako da se revolucioniše na novim osnovama. Tome treba dodati još jedan elemenat - neophodnost bržeg preobražaja, možda ne skok, ali brzi koraci su diktirani i našim aktuelnim trenutkom. Sistem samo upravljanja, raspodele prema radu, dohotka, je odneo prevagu, pobedu, kao kurs, kao pravac razvitka, kao snažno htenje. On je osvojio mnoge stvarne pozicije, mnoge sadržaje ; on ima svoje uverene nosioce. Ali borba za samoupravno društvo još uvek se 11

odvija u okviru snažnih društvenih protivrečnosti. Tu nije reč samo o nerazvijenoj materijalnoj osnovici koja nas sputava, nije reč samo o preobraženim oblicima birokratizma, birokratske uzurpacije koji još uvek deluju, o protivrečnostima robne pro izvodnje bitno nejednakim uslovima privređivanja, egoističkim težnjama da se živi od monopola, privatno-svojinskim tendencija ma itd. Reč je i o protivrečnostima u samoj radničkoj klasi, os tacima njenog najamnog bića i psihologije, o protivrečnostima u samoupravljanju, težnjama da se održe njegovi početni oblici, o nedovoljnoj integraciji društva, potcenjivanju stručnosti, pritisku spoljnih klasnih birokratskih snaga itd. Ceo splet ovih socijalnih protivurečnosti je rađao i niz nepovoljnih posledica na koje je Savez komunista posle izvesnog perioda kolebanja i lutanja rea govao. To su nepovoljne posledice za pojedine grupacije, naročito radnika, u pogledu raspolaganja viškom rada, u pogledu stambene politike, obima nezaposlenosti, obrazovanja radničkog podmlatka itd. U uslovima tih protivurečnosti, koje smo naročito poslednjih meseci jasnije razotkrili , postaje jasno da ni privredni ni politički sistem, samoupravljanje, ne može funkcionisati samo od sebe, automatski. Samoupravljanje zaista ima svoju revolucionarnu stranu u najdubljim produkcionim odnosima, sadrži mogućnosti demokratskog razrešavanja suprotnosti i usklađivanje interesa. Ali za to je bitna pretpostavka delovanje Saveza komunista, po stojanje avangarde koja će oslanjajući se na naučno saznanje, na naučni socijalizam, saznavati one interese koji su zajednički, koji predstavljaju interese celine pokreta. Nužna je avangarda koja će polaziti od stvarnih potreba radnih ljudi, ali će se boriti za takav način njihovog rešavanja koji će obezbeđivati i napredak celine i perspektivu , napredak tim društvenim grupama. Na taj način Savez neće ostajati rascepljen između užih, parcijalnih interesa, neće biti paralisan, već će biti kohezivna snaga društva. Neophodna je, dakle, avangarda koja otkriva rešenja, formira A kriterijume koji okupljaju komuniste, organizuju ih, jedna in tegrativna snaga koja svojom ideologijom, zajedničkim progra mom organizuje komuniste koji deluju u svim sredinama koja se oslanja na sve one koji se rečju i delom bore za samoupravljanje . Y Mi smo u trenutku kada mnogo zavisi od naše sposobnosti -da otkrivamo izvore protivrečnosti, da nalazimo realan zajednički interes da li će neke suprotnosti dobijati vid oštrijih konflikata, 鳥 i će se moći razrešavati samoupravnim usklađivanjem, demo kratskim sredstvima. Savez komunista se kao avangarda danas može potvrđivati samo kao stvaralačka snaga, sposobna da otkriva mogućnosti razvitka, i da daje odgovore, da utiče na društvene tokove, koja je akciono sposobna, aktivna i energična snaga. Ali ne na taj

12

način da time sputava sve ostale organizacije . Svaki korak u njenom angažovanju mora da znači podsticaj samostalnoj i od govornoj aktivnosti svih demokratskih institucija koje ne treba da žive u senci. Presudno je, dakle , da članovi Saveza deluju unutar svih tih institucija , da budu prisutni svojim idejama , poli tikom , akcijom . Otuda dokumenat sadrži i delove o načinu uticaja na državnu politiku , o njegovoj predvodničkoj ulozi u samouprav ljanju , o načinu delovanja u društveno -političkim organizacijama itd. Istovremeno se razgraničava od onih tendencija kojima treba pružiti otpor , koji su ranije izazivale kolebanja , kao što su, na primer , veštačke dileme o mešanju ili nemešanju . Ili to su s jedne strane tendencije da partija ponovo sve stvari uzme u svoje reke da odlučuje o operativnoj politici , da bude arbitar koji sve rešava u poslednjoj instanci. Nasuprot tome su ideje o nemešanju , pa sivnom posmatranju da se ne bi smetalo samoupravljanju , o slo bodnoj igri drugih snaga. I jednom i drugom dajemo odlučan otpor, a u dokumentu je sadržan pokušaj da se definiše novi način političkog delovanja . Osposobljavanje za zadatke ove etape , revo lucionisanje na novim osnovama , i jeste najdublji smisao i suština reorganizacije, i to je sledeći , poslednji deo kojim se dokument bavi. Reč je pre svega o smeloj demokratizaciji unutrašnjih od nosa, koja se pre svega ogleda u novom položaju člana, njegovoj inicijativi, učešću u formuliranju politike . Reč je o slobodnoj razmeni i suočavanju mišljenja , kao načinu da se dođe do najbolje odluke , i kao načinu da Savez komunista bude stalno otvoren prema težnjama , htenjima radnih ljudi, da na osnovu toga pre ispituje svoju praksu , da bude sposoban da okupi stvaralačke snage . Odsustvo takvog demokratizma zatvorilo bi izvore stvara laštva i progresa. Ali, samim saznanjem, dobrom platformom se ne menja stvar nost. Jedinstvo u akciji je put da se saznanje do koga se došlo pretvara u delo. Ovde nije bila dilema koja je ponekad veštački pokrenuta : da li je demokratski centralizam jedan od temeljnih principa ili ne. Iskristalisano je samo njegovo savremeno, bogatije, stvarno de mokratsko značenje, borba za to da on postane moćna poluga u rukama članstva kako protiv birokratske samovolje, nekontroli sane vlasti, tako 1 protiv malograŭanskog anarhizma, kao što je rečeno, bez demokratije nema jedinstva, ali bez jedinstva nema revolucionarne efikasnosti, a disciplina je sve više stvar duboke lične odgovornosti, unutrašnjeg ubeđenja, elemenat rada i efikas nog demokratizma . Na taj način je prevladana takođe veštačka dilema koja se u jednom trenutku pojavila: da li je Savez komu nista idejna ili politička organizacija. On je sinteza idejne poli tičke organizacije. On je sinteza idejne političke organizacije koja deluje na nov, zaista politički način. 13

Najzad, očigledno je da su za ostvarenje ciljeva i delatnosti sve razvijenije radničke klase, stvaralaca, omladine, radnih ljudi, koje Savez u svoje redove privlači, raniji okviri postali suviše uski, iako su ranije bili jedino mogući. Otuda su organizacione promene bile početna karika u lancu preobražaja, trebali su da stvore šire polje za akciju komunista, bili su pretpostavka za njegovo dublje preobražavanje u idejno -politički savez, organizaciju boraca za samoupravno socijalističko društvo. Dokument je pokušao da dalje produbi, oslanjajući se na bo gatu praksu, ono što je Program započeo. On se oslanjao na Pro gram , kao svoje ishodište ali zahvaljujući novim saznanjima i praksi sadrži pokušaj jednog odgovora na to kako deluje i živi idejno-politička organizacija -- Savez komunista u uslovima borbe za samoupravljanje.

か

"A " 2

14

f.

NACRT REZOLUCIJE O IDEJNO- POLITIČKIM OSNOVAMA DALJEG

RAZVOJA

SAVEZA KOMUNISTA

Na teškom putu revolucionarne borbe za razvijenije i slobod nije samoupravno socijalističko društvo Savez komunista nalazi se već dve decenije. U tom vremenu stvoren je veliki pokret sa moupravljanja koji već deluje u krilu društva kao dragocena te kovina, kao uporište kretanja napred. Istovremeno, to je pe riod dubokih preobražaja Saveza komunista. Započeti VI kon gresom, ti preobražaji su dobili snagu ubrzanja i nove kvalitete Programom SKJ, društveno-ekonomskom reformom i IV sednicom SKJ. Ovo je trenutak kada treba da sumiramo saznanja do kojih smo došli, da uopštimo rezultate prakse, i da jasno označimo idej no-političke osnove daljeg razvitka Saveza komunista. U isti mah, ovo je trenutak kada smo dužni da beskompromisno pogledamo u oči onim tendencijama koje izvitoperuju ulogu i ideologiju Saveza, kada treba da označimo prepreke, stranputice, na koje nailazimo. Celokupno iskustvo, svi prelomni trenuci ove borbe ponovo su snažno potvrdili marksističku istinu o velikoj ulozi subjektivnog faktora u borbi za socijalizam. Savremena zbivanja u svetu i naši unutrašnji tokovi - kao što su borba za samoupravljanje, Program SKJ, bitka za privrednu i društvenu reformu, za ostvarenje Smer nica iz etape u etapu, iz dana u dan potvrđuju ulogu subjek tivnog idejno-političkog faktora, važnost naučnog saznanja, u bor bi za socijalizam. 1. Socijalizam, kao društvo u kome slobodno udruženi proizvo đači počinju svesno da upravljaju društvenim uslovima svoga ži vota, ima i svoje subjektivne istoriske pretpostvke. To su radni čka klasa, njena idejna, politička organizacija i naučno saznanje objektivnih zakonitosti kretanja, stalno otkrivanje sazrelih mogu ćnosti daljeg napretka. Svoju funkciju avangarde ona može oba viti samo ako u svim razdobljima borbe za oslobođenje radničke

15

klase, izražava njene interese. Važnost ovog saznanja ponovo se potvrđuje danas kada se savremeni socijalizam vim, suštinskim pitanjima vlastitog daljeg razvitkasuočen sa no - nalaz i na istorijskom raskršću . Duboka kriza partija staljinističkog na tipa, reljefan način potvrđuje izuzetnu važnost ovog saznanja . Oslobođenje radničke klase iz podređenog položaja i pretva ranje u vladajuću klasu označava korak ka uništenju svih klasa, a ne utemeljavanje novog oblik, klasne podele . Stoga ono mora bi ti delo same klase, njene samodelatne prakse i njene spo sobnosti da se u toj praksi oslanja naučno je. Tu je izvor osobenosti komunističke avana ngarde koje saz je nan du boko razlikuju od svih partija građanskog sveta. Ona mo biti partija revolucije, neprekinutog revolucionisanja so ra cijalnih odnosa , ukidanja svih monopola, pa i sopstvenog partija kretanja, a ne konzerviranja odnosa rane faze socijalizma, njihovog okamenjivanja . Ona je izraz datih društvenih okolnosti, ali mora biti i stalno sposobna da ih menja. Njena uloga, za raz liku od svih drugih partija, nije u tome da stvara poziciju osamo staljenog predstavnika, tutora klase u čije ime deluje. Dok partije građanskog društva počivaju na monopolu elite i na političkoj ne aktivnosti širokih masa, ona treba svu svoju aktivnost da usmera va na to da se stalno proširuje prostor u kome će samodelatnost cele klase, udruženih proizvođača biti osnovni činilac progresivnog kretanja. Osobito je danas, kao rezultat ukupnog razvitka socija lizma, samodelatnost klase - oličena u povezivanju tehničkog napretka sa oslobođenjem rada, sa socijalističkom demokratijom, sa učešćem u odlučivanju - postala presudno pitanje njegovog daljeg napretka. Za tu alternativu je danas vezana budućnost čo večanstva, smer njegovog preobražaja. 2. Otuda organizacija i način delovanja partije nije nešto što je samo sebi cilj , što je jednom zauvek dato - već proizlazi iz op štih obeležja, prirode datog razdoblja, iz stepena razvitka klasnih revolucionarnih snaga. Ova opšta zakonitost izrazito se ispoljila i u razvitku jugoslo venskog socijalizma. Karakter jugoslovenske socijalističke revolu cije, opšti uslovi njenog ranog razdoblja, način nastajanja i razvi janja revolucionarnih snaga radničke klase odredili su način or ganizovanja i delovanja partije. Način delovanja i oblici organiza cije, stvarali su se u periodu ilegalne borbe za vlast, oružane revolucije, i ranog razdoblja socijalizma kada partija, stopljena sa državom kao revolucionarnim oružjem klase, vrši vlast u njeno ime i odgovarali su toj etapi borbe. Na koji način se postavlja ulo 16

N

FA

ga partije, odnos sa klasom i oblici organizacije na etapi samou-. pravnog, odnosno uopšte razvijenijeg socijalizma, to su osnovna pitanja partije danas.

Promene u društvu , klasi i avangardi I. RANO RAZDOBLJE I PARTIJA VLASTI 1. Socijalistička revolucija je pobedila na tlu nerazvijenog dru štva, gde nisu potpuno izvršene promene svojstvene kapitalizma. Društvo je u najvećem svom delu nasledilo nerazvijene produktiv ne snage agrarne i zanatsko -industrijske civilizacije , i njoj od govarajuću usku klasnu osnovicu : malobrojnu radničku klasu i inteligenciju, brojno, a privredno i kulturno zaostalo seljaštvo . Or ganizovana politička sila radničke klase, država , preuzima na sebe zadatke industrijalizacije, stvaranja materijalnih i socijalnih pretpostavki socijalizma i upravljanja svim aktivnostima. Revolu cionarna upotreba državne vlasti omogućava eksproprijaciju krup nog kapitala i potiskivanje najamnog rada, promenu ekonomsko socijalnog položaja radnika , agrarnu reformu, ubrzanu industrija lizaciju, razvoj materijalnih proizvodnih snaga. Ali socijalističke snage ne mogu jednim revolucionarnim zamahom ukinuti svaki svojina i upravljanje iz jed Državna monopol. svojinski svoje drugo lice, u njima su sa i imaju centra nog elementi najamnog odnosa proizvođača držani i određeni državi, vlasti nad radom, nad opštem poslodavcu prema akumulacije. Taj složeni odnos između dva lica upotrebom države (revolucionarne vlasti u ime klase, i birokratskog upravljanja radom ) i radničke klase , iz čijeg okrilja ona i nastaje, jedna je od najdubljih protivrečnosti celokupnog razdoblja. Snažna i spon tana podrška radnih masa , njihova inicijativa i entuzijazam , ši roko demokratsko i revolucionarno učešće u ostvarenju takvog kursa u kome vide neophodno sredstvo za ispunjenje vlastitih in teresa, autoritet partije - sve to daje ovom ranom periodu obele žje revolucionarnog etatizma. Međutim, državno - svojinski monopol otvara vrata i drugoj tendenciji . On vodi osamostaljenju upravlja čkog sloja, usredsređivanju monopola upravljanja svim društvenim aktivnostima i raspolaganja viškom rada u njegovim rukama, nje govom povoljnijem društvenom i ekonomskom položaju , vodi eko nomskoj neracionalnosti, autarhičnom privrednom razvoju . 2. Jednovremeno, ove dvostruke tendencije zahvataju tkivo partije. U jednom pravcu ona je usred državne vlasti , prožima je interesima i ciljevima radničke klase , daje joj revolucionarna obe ležja koja čine da to nije samo aparat vlasti nad radom . U dru 17

1

gom pravcu, međutim, ona i sama trpi dubok povratni uticaj svoje stopljenosti sa aparatom vlasti, aparatom koji upravlja radom, trpi uticaj koji počinje da nagriza njene revolucionarne osobine. U nje nom životu preovlađujući uticaj zadobijaju nosioci i sprovodnici vlasti, organizatori privrede i administracije. Članstvo nije u po ložaju da bitno utiče na formiranje politike partije, a moć odlu čivanja usredsređuje se u rukama uskih partijskih vrhova, što sadrži opasne tendencije monopola, nekontrolisane vlasti. Idejni profil opterećen je operativnim zadacima upravljanja, idealizaci jom administrativne faze, bezgraničnom verom u moć državnog aparata, vlasti kao osnovnog nosioca socijalističke izgradnje. Da je ostala zarobljenik ovih birokratskih tendencija, partija bi postala nosilac vlasti nad klasom, postala bi konzervativna sna ga na putu kretanja socijalizma u njegove više životne oblike u trenutku kada se stvaraju objektivni uslovi za to. Istorijska je zasluga SKJ što je razotkrio suštinu tih tendencija koje se poka zuju u kretanju savremenog socijalizma, koje su pretile i na oslanjajući se na revolucionaran kontinui šem društvu, i što je tet, učešće masa našao snage da im se suprotstavlja i da vodi borbu za neposrednu vlast klase, za njeno samoupravljanje, za drugi ve liki čin revolucionarnog preobražaja .

S

5

II. KONSTITUISANJE SAMOUPRAVLJANJA I NJEGOVE PROTIVREČNOSTI Težak, a ponekad i dramatičan put pretvaranja državne u dru štvenu svojinu i uspostavljanja samoupravnih produkcionih odno sa, postupno vodi ukidanju birokratskog monopola, prevladava nju podele na upravljače i izvršioce, pretvaranju vlasti nad radom u instrument volje udruženih proizvođača, neposrednijem povezi vanju materijalnog i duhovnog stvaralaštva. Sadržina tog toka izra žena je i u pretvaranju ličnog rada > u okviru udruženog rada u jedini osnov društvenog položaja, izražena je u uklanjanju starog načina prisvajanja po osnovu hijerarhijske funkcije i nezavisno od rezultata rada. Težnja da o sredstvima proširene reprodukcije odlučuju udruženi proizvođači, u meri u kojoj postaje stvarnost, omogućava da proizvod rada prvi put u istoriji dolazi pod neposred nu kontrolu onih koji ga stvaraju. 1.

U borbi za naučno- tehnološku revoluciju i samoupravnu integraciju društva

Razvijanje samoupravnih odnosa i njihovo pretvaranje u više životne oblike tesno je povezano sa daljim razvojem novih proi zvodnih snaga Istorijsku pobedu može odneti samo onaj sistem 18

3

1

koji je sposoban da osigura puni razmah razvitka proizvodnih snaga, da široko otvori vrata novim dimenzijama rasta oličenim u savremenoj naučno-tehnološkoj revoluciji, velikim tehničkim si stemima, automatizaciji, kibernetici, brzom rastu nauke kao ne posredne proizvodne snage i njenoj tehničkoj primeni. Tek prodor tih snaga nosiće sobom još dublje promene u postojećoj podeli rada, kvalifikacijama, načinu proizvodnje, bogatstvu informacija kao pretpostavci naučnog upravljanja i demokratskog odlučivanja. One će sve više na sebe preuzimati niz rutinskih , fizičkih radova, oslo bađati čoveka izvršilačkog , fizičkog rada, i stvarati prostor za stva ralački rad i upravljanje. To je nova osnova za veće obilje dru štvenog bogatstva, za dalje razvijanje samoupravnih odnosa. Ali ako prodor novih proizvodnih snaga nije povezan sa oslo bođenjem rada, sa demokratijom, učešćem u odlučivanju , ako ne ma ljudski lik i ne zadovoljava sve bogatije i složenije ljudske po trebe, on će se ranije ili kasnije, nasukati na peščani sprud, izazi vaće oštre socijalne sukobe. Novi proizvodni fond neće moći da razvije sve potencijalne snage koje u sebi krije, a postaće temelj za nove oblike vladanja, za tehnokratski monopol. Spoj novih pro izvodnih snaga sa razvijenim samoupravnim odnosima - to su da nas dve strane napretka socijalizma. To je jedna od novih zakoni tosti kretanja modernog društva, koja je ukorenjena u potrebama materijalnog razvitka i novim potrebama čoveka. U ovoj novoj i storijskoj situaciji političke organizacije radničke klase u svetu su očene sa ovim potrebama intenzivno traže nove odgovore u borbi za različite, samosvojne puteve razvitka socijalizma. Borbom za samoupravljanje naše društvo se pionirski latilo ove moćne poluge kretanja savremenog sveta. Vodeće društve ne snage su, međutim, sada suočene sa zadatkom da se ne zastane na polovini puta. Uporedo sa borbom za visokorazvijene proizvodne snage, one se moraju angažovati za potpunije neposredno samou pravljanje u radnim organizacijama, za neposrednu raspodelu pre ma radu, za odlučivanje o proširenoj reprodukciji. Na toj osnovi moguća je i neophodna borba protiv okamenjivanja početnih i ne razvijenih oblika samoupravljanja. Decentralizacija je nužna za razaranja centralizovane birokratske strukture, uvlačenje proi zvođača u odlučivanje. Ali time samo raščišćava polje za nove vidove povezivanja u društvenu celinu na demokratskijim osnova ma, za integrisanje u samoupravnu zajednicu koja je bazirana na interesu neposrednih proizvođača, u moderno društvo koje ne mo že biti atomizovano. Time se u isti mah potkopava i podloga za održavanje još postojećih oblika centralizovanog i decentralizova nog birokratizma koji svojim monopolom, zatvaranjem, teritori jalizacijom sredstava, predstavlja barijeru takvom razvitku.

19

·

2. Robna proizvodnja

raspodela -

solidarnost

Ekonomske zakonitosti, robna proizvodnja deluju kao moćna poluga razvitka modernih proizvodnih snaga i racionalnog privre đivanja. Istovremeno, to je snažna protivteža birokratskom subjek tivizmu, i pretpostavka samoupravljanja , Administrativno-birokrat sko upravljanje tokovima privređivanja, i društvene reprodukcije, deformiše stvarne odnose i formira monopole, znači birokratski subjektivizam u određivanju uslova privređivanja i neizbežno dovo di do neracionalnosti i parazitizma u raspolaganju društvenim proi zvodom. Socijalističko samoupravljanje kao svesna društvena praksa zahteva usmeravanje, ovladavanje zakonitostima i protiv rečnostima robne proizvodnje, putem samoupravnog dogovora o zajedničkim interesima i društvenog planiranja oslonjenog na moderan sistem informacija. Ključni smer delovanja je i stabilizacija jednog od temelj 1 nih stubova samoupravne zgrade društva ; to je angažovanje za dosledniju raspodelu prema rezultatima rada. Osnovni društveni odnosi delom se već zasnivaju na dohotku i raspodeli prema radu, a dalji tok mora da ih snažnije ukoreni. A to zahteva ceo pro gram mera da se iz raspodele eliminišu svi oblici prisvajanja | koji nemaju osnov u radu, svi oni elementi koji su vezani za monopolski položaj , za različite privilegije. Na taj način društvo se suprotstavlja zahtevu za potrošačkom uravnilovkom koja prividno ignoriše, a stvarno odražava razlike u sposobnostima i radnim doprinosima. Jer taj zahtev vodi uspo stavljanju svemoćne administrativne, birokratske, sile iznad pro izvodnje i društva ; sile koja vrši veštačko i prividno izjednača vanje, a čija moć dovodi do prinude, nejednakosti i privilegija. Ali, jednovremeno, društvo još postojeće i neizbežne socijalne di ferencijacije i nejednakosti ne proglašava za svoj ideal, svoj cilj . Vodeće snage društva se bore za to da razlike budu zasnovane is ključivo na temelju raspodele prema rezultatima rada. Istovremeno i udružene samoupravne snage počinju odmah du goročan napad na društvene izvore nejednakosti, bitno različitih radnih doprinosa, i prema materijalnim mogućnostima ih preo vladavaju . Solidarnost postaje ekonomski imperativ, ugrađuje se u sistem, postaje pretpostavka raspodele prema rezultatima rada. Razvitak jednih ne ostvaruje se na uštrb drugih delova i gene racija - to je napredak svih. Jugoslovensko društvo - posmatrajući razlike između razvije nih i manje razvijenih delova gotovo da pruža sliku sveta u malom . Produbljavanje jaza između razvijenih i nerazvijenih uspo rilo bi optimalni razvitak cele zajednice, pa i ekonomski rast 20

razvijenih. To bi postala nesavladiva prepreka za ravnopravnost radnih ljudi, za demokratizaciju celokupnog društva i stalan izvor za autokratske tendencije. Samoupravno usaglašavanje interesa predstavlja novi okvir za rešavanje ove protivřečnosti koja kao vulkan potresa same temelje modernog društva, za stvaranje povoljnijih uslova za brži razvoj nedovoljno razvijenih. Ono omogućava i zahteva racionalno, eko nomski rentabilno korišćenje društvenih sredstava na način koji doprinosi povećavanju ukupnog društvenog bogatstva, i koji ne usporava razvoj razvijenih, ne sputava pokretačke snage. Samou pravljanje, raspodela prema rezultatima rada udružena - sa soli darnošću, predstavljaju veliku pogonsku snagu daljeg razvitka prof zvodnih moći, socijalističkih odnosa i stabilnosti socijalističke Ju goslavije.

3. Savremena radnička klasa - osnovna socijalna snaga Osnovni socijalni nosilac novih odnosa i vosikorazvijenih proi zvodnih snaga može biti samo razvijena radnička klasa. U ra nom razdoblju socijalizma, državna vlast je nužno , bila › osnovni nosilac, a partija je mogla da deluje kao avangarda pretežno u ulozi faktora vlasti. Kao rezultat ukupnog materijalnog, socijalnog i duhovnog razvoja, socijalizam je stupio na nove, složenije puteve vlastitog kretanja. Ukoliko teži da zadrži raniju ulogu , državni aparat se pretvara u vlast nad klasom i gubi pogonsku snagu. Isto rija savremenog socijalizma to pokazuje jasno kao na dlanu. Os novne snage socijalizma ne mogu se lišiti potrebe za državnim aparatom, već ga - menjajući njegovu prirodu i ulogu - pretva raju u svoj instrument. One moraju da budu u položaju da sve bitnije utiču na celokupni tok reprodukcije društva, politiku , odre đivanje ciljeva. Time se stvara i novi okvir za razrešavanje dru štvenih protivrečnosti, za slobodno izražavanje i usklađivanje in teresa. To je prava kičma integracije društva. U okrilju dru štva stvoren je i deluje veliki samoupravni pokret, velika demo kratska snaga stvaralaca materijalnih i duhovnih dobara. Ona prirodno teži da borbu za materijalnu produktivnost poveže sa ve ćom slobodom, sa još potpunijim oblicima učešća u odlučivanju o uslovima i rezultatima svoga rada, o javnim poslovima. To je osno va autentičnog, slobodnog i nezavisnog socijalističkog razvitka, Ukoliko se potiskuje etatistički odnos i ukorenjuje samouprav ljanje sa raspodelom prema rezultatima rada i ukoliko se na tome temelje sve osnovne društvene delatnosti, utoliko započinju dub lje promene u svim društvenim grupacijama, nasleđene iz ranijeg razdoblja. U njima se kristališu delovi koji su nosioci samouprav 21

nog kursa. Ali u njima se pokazuje i drugo lice, delovi , koji teže da održe ili zasnuju monopol upravljanja, i na tome utemeljen po vlašćen položaj i prisvajanje nezavisno od rezultata rada. To je istovremeno početak stapanja, integrisanja radničke klase i de lova drugih društvenih slojeva koji zasnivaju svoj društveni polo žaj na samoupravljanju i raspodeli prema rezultatima rada . Jezgro i vodeća snaga tog društvenog kretanja je savremena, razvijena, radnička klasa, koja se i sama nalazi na putu sopstve nog preobražaja ― od ostataka najamnog položaja ka položaju sa moupravljača. Iz tog objektivno dvostrukog položaja izvire i njen karakter osnovne antibirokratske snage . Svoje istorijske interese koji su jedinstveni uprkos trenutnim parcijalnim interesima pojedinih njenih delova ona može da ostvari samo ukidanjem vlasti nad radom, nemirenjem sa bilo kojim oblikom monopola koji je podvlašćuje, stalnim revolucionisanjem proizvodne moći i odnosa. Pri tome svaki korak u njenom podizanju ne znači novu dominaciju već ukidanje postojećih, veću jednakost, uspostavljanje rada kao jedine osnove društvenog položaja. Ta revolucionarna, samoupravljačka strana njenog bića - a ne najamna - pretva ra je u socijalnu bazu rušenja starog i stvaranja nove, slobodnije zajednice. To je u isti mah i stožer svih onih grupacija koje po stepeno dolaze na objektivno iste pozicije, postepeno stiču iste op šte interese i vrednosti.

8 X

Fu "

4. Interes radničke klase - interes nacije i Radnička klasa ne može ostvarivati odlučujuću ulogu u razvoju jugoslovenskog društva bez ravnopravnosti nacija koje čine jugoslovensku zajednicu . Njihov živi interes ne suprotstav lja se interesu nacije, već bitno opredeljuje i obezbeđuje njegovu progresivnu suštinu . I obrnuto, svaka težnja za hegemonijom je dne nacije nad drugim nacijama, kao i tendencija nacionalističkog začaurivanja, nalazi nosioce među delovima onih društvenih gru pacija koje su zainteresovane da održe monopol, privilegije. Samo kao vodeća snaga svoje nacije , odnosno svoje republike, radnička klasa se može potvrditi kao vodeća snaga socijalističkog društve nog kretanja u celom društvu time što će njen interes imati odlu čujuću ulogu i uticaj u svim samoupravnim i političkim organiza cijama i zajednicama, u svim centrima odlučivanja . Takav njen položaj i uloga u samoupravno organizovanom društvu daju novu sadržinu naciji, koja postaje otvorenija prema drugim naci jama, sa kojima se sve više organski povezuje u okvirima jedin stvenog samoupravnog društveno - ekonomskog i političkog sistema. Politika pune nacionalne ravnopravnosti je značajan vid stvaranja 222

samoupravne, demokratske zajednice, kao što je samoupravljanje stvarna osnovica povezivanja autonomnih delova u organsku, du bokim nitima povezanu društvenu celinu.

5. Otpori i protivrečnosti

•

Niz društvenih protivrečnosti ima izvor u relativno niskom ma terijalnom nivou društva, relativno nerazvijenim privrednim po tencijalima. Ovo stanje se zaoštrava osobito kada postojeće mate rijalne mogućnosti dolaze u sukob sa sve razvijenijim, razuđeni jim, potrebama otvorenog društva, slobodnom cirkulacijom ljudi u svetskoj zajednici, potrebama društva koje je pozvalo na borbu protiv svih monopola i osujećivanja istinskih ljudskih potreba. S tim povezano polje socijalnih protivrečnosti izražava se u još postojećim oblicima od radnika otuđene moći, oblicima centrali zovanog i decentralizovanog birokratizma unutar društveno-poli tičkih zajednica i radnih organizacija. Politička suština ovih tež nji, koje se javljaju u obliku delovanja užih tehno-birokratskih grupa jeste uzurpiranje prava odlučivanja, nametanje monopola upravljanja poslovima organizacije, odnosno zajednice, težnja da se ovekoveči monopol posrednika. Ekonomską suština se izražava u težnji da se prisvaja mimo rada, na račun drugih delova dru štva. Tendencije ovakvog monopola otežavaju uspostavljanje društvene svojine, suprotstavljaju se interesima udruženog rada, održavaju nepovezanost između samoupravnih organizacija, osu jećuju ekonomsko - tehnološku i samoupravnu integraciju dru štva. Tendencije održavanja i obnavljanja monopola vidljive su i u onom ponašanju banaka, kreditnih ustanova, kada je akumu lacija odvojena od kontrole i uticaja proizvođača i kada je upo treba akumulacije povezana sa dominantnim uticajem užih i osamo staljenih centara moći. Pojave monopola, uskocehovskih interesa, izražavaju se i u sferi kulture, nauke i obrazovanja blizanac su birokratskog monopola i prepreka slobodnom duhovnom stvara laštvu i afirmisanju mlade inteligencije. U uslovima kada je robna proizvodnja još deformisana admi nistrativno-birokratskom intervencijom, i kada se njene protivre čnosti time uvećavaju, kada nepovezano samoupravljanje još nije ovladalo celinom reprodukcije niti ravnomernijim uslovima privre đivanja i raspodele, javljaju se aspiracije za monopolskim iskori šćavanjem sopstvenog položaja i težnje ka grupnoj svojini. Si stem raspodele je pod pritiskom dveju krajnosti : uravnilovke i težnje za privilegijama. Protivrečnosti se javljaju i u okrilju rad ničke klase i povezane su sa realnim položajem pojedinih njenih delova, još postojećim raskorakom između ostataka njenog najam

23

nog bića, mentaliteta, i položaja upravljača, kao i sa osobenostima njenog istorijskog formiranja (zanatski karakter ; dvostruki osnovi socijalne egzistencije pojedinih slojeva radnika- seljaka; nivo kvali fikacione strukture ). Privatno svojinski odnosi u određenim sfera ma delatnosti takođe su izvor egoističkih težnji što se ispoljavaju u prisvajanju koje nema osnova u ličnom radu. Ceo splet socijalnih suprotnosti rađao je i niz nepovoljnih po sledice, kao što su: nemoć asocijacija proizvođača da stavi pod svoj dominantan uticaj sve ključne činioce reprodukcije, niz nepovoljnih socijalnih posledica za pojedine grupacije radnika (u pogledu stambene politike, mogućnosti obrazovanja radničkog podmlatka, visok obim nezaposlenosti, održavanje delova radništva na niskim dohocima). Kada su bez jasne perspektive i programa razvoja, delovi radnika koji su u takvom položaju mogu postati oslonac biroktatskoj demagogiji. Unutar samoupravljanja , takođe deluju protivrečnosti koje iz raspodele prema radu težnje da se zadrže niži, izviru male, za karakteristični samoupravljanja, oblici početni privređivanja koje su među jedinice zanatskoindustrijske sobno nepovezane, da se održe nerešeni odnosi između samouprav nog odlučivanja i stručnog rukovođenja itd . Ali to nisu iste pro tivrečnosti kao između samoupravljanja i birokratizma ; samoupra vni produkcioni odnos, iako protivrečan, sadrži mogućnost za de mokratsko razrešavanje protivrečnosti, usaglašavanje interesa, integraciju društva koja je pod bitnim uticajem proizvođača. Niz socijalnih protivrečnosti razrešavaće se sve više demokratskim sredstvima, traženjem realnog zajedničkog interesa, samoupravnim uskla divanjem. Realne protivrečnosti ne mogu se negirati, izbrisati, ali upravo aktivno samoupravno sudelovanje osnovnih socijalnih snaga u njihovom prevladavanju daje tom procesu širu demokratsku osnovicu. Sa toga je od bitnog značaja da se te snage usredsrede na rešavanje onih protiv rečnosti koje mogu pojedine delove društva da dovedu u težak meteri jalni položaj. U situaciji kada im je zatvorena perspektiva - oni bi mogli privremeno da izgube mogućnost, da aktivno sudeluju u samouprav nom razrešavanju konflikata, da postanu oslonac birokratske demagogije. Od sposobnosti vodećih društvenih snaga, od aktivnog sudelovanja osnov nih socijalnih nosilaca, bitno zavisi da li će se niz različitih interesa neposredno ili dugoročno usklađivati, ili će se pak zaoštravati, pretvarati u dramatičnije socijalne konflikte.

6. Promene u društvu i avangarda Savez komunista je nosilac dubljeg saznanja o prirodi i na činu razrešavanja tog spleta protivrečnosti, o mogućim putevima razvitka. To saznanje idejno -politički usmerava, pokreće i inspiriše 24

H

11

3

I 嵋

proizvođače na akciju u kojoj se ostvaruje povezanost između isto `rijskih težnji i neposrednih interesa. Ideje samoupravnog socijalizma nadrastaju prvobitne predsta ve ranog socijalizma i njihove deformacije . To su ideje koje se oslanjaju na nove potrebe i na razvijenije društvene snage i sto ga postaju snažna poluga daljeg kretanja. I obrnuto predstave rane faze : slika socijalizma kao beskonfliktnog društva , države kao os novog pokretača socijalizma, pretvaraju se น silu inercije. Ideologija Saveza, naučno, marksističko saznanje na koje se osla nja, orijentiše akciju i na razbijanje pojednostavljenih predstava koje se izražavaju u veštačkim, iskonstruisanim dilemama kao što su: ili raspodela prema radu ili solidarnost ; ili napredak razvi jenih - ili rast nerazvijenih ; ili robna proizvodnja - ili planira nje; ili birokratski centralizam ili decentralizacija ; ili samostal nost republika ili jedinstvo višenacionalne zajednice ; ili samou pravna integracija i dogovaranje - ili državna prinuda, ili biro kratsko odlučivanje - ili pluralizam ; ili spontanost -- ili organi zacija; ili široko učešće u odlučivanju -- ili efikasnost i stručnost ; ili partija čvrste ruke ili odsustvo organizacije, debatni klub ; i tako dalje. Ti parovi, koji su nastali posle razbijanja admini strativno-birokratskog centralizma, izraz su parcijalne svesti i interesa. To je podloga i za uobiličavanje političkih tendencija i kursa, koji, međutim, vodi na slepi kolosek, ne pruža rešenje . U društvu u kome deluju snažni parcijalni interesi koji ra đaju suženu svest, u kome još postoje tendencije održavanja bi rokratizma i privatnosvojinske tendencije , delovanje ostataka sta rog društva njegove ideologije, kao i prtisak spoljnih klasno birokratskih snaga, radničkoj klasi i svim društvenim snagama objektivno je potrebna avangarda kao idejna snaga i politička or ganizacija. Potrebna je snaga koja izražava celinu interesa pokre ta i predvodi u borbi protiv svih otpora prema samoupravljanju i neposrednoj socijalističkoj demokratiji , snaga koja svojom na prednom teorijom, progresivnim idejama, otkriva mogućnosti da ljeg kretanja napred i koja se organizuje da bi se te ideje pretvo rile u delo. Ovi demokratski izraženi interesi i naučno saznanje o ciljevima i uslovima napretka - to su dva dela organske celine . Savez ko munista se angažuje da društveno saznanje bude opredeljeno demokratskim socijalnim preobražajima, težnjama radnih ljudi, njihovom oslobađanju od svih vidova dominacije, angažuje se da se ono ne pretvara u tehnokratsko- birokratsku zloupotrebu zna nja, u monopol koji zanemaruje bitne ljudske interese . Samo tak va orijentacija društvenog saznanja omogućava da se potpuno isko riste velike potencijalne snage koje moderno znanje sobom nosi. Samo pod tim okolnostima će sve proizvodne jedinice društva

25

biti zainteresovane za primenu znanja, za pretvaranje nauke u ne posrednu proizvodnu snagu rada, u osnovu za racionalno uprav ljanje, efikasno samoupravno odlučivanje. Istovremeno samoupravno društvo otvara široke horizonte za razvoj slobodnog duhovnog stvaralaštva, koje humanizuje dru štvene odnose , obogaćuje ljudsku ličnost i stalno proširuje redove aktivnih i uverenih boraca za nove vrednosti slobodne sanoupra vne zajednice. Početak prevazilaženja duboke istorijske podele na manuelni i umni rad i njihovo povezivanje u jedinstvenu polugu društvenog razvitka je polazna osnova za razvitak svestrane li čnosti. Samom ulogom Saveza komunista u borbi za društveni pro gres, osloncem na naučni socijalizam određena je njegova otvore nost prema duhovnom stvaralaštvu, duboko razumevanje njegove složene prirode, tokova i rezultata neophodna strpljivost i stal na angažovanost komunista u naporima da se stvori što povolj nija i podsticajnija klima za društveno stvaralaštvo. Svi ovi preobražaji u društvu pokazuju da komunisti već de luju u novoj društveno-istorijskoj situaciji, kada je došlo do niza kvalitativnih promena u proizvodnim odnosima, u društvenom bi ću i biću radničke klase , kada široke socijalne snage postaju ma sovni i neposredni nosilac socijalističkog razvitka. Logika, ovakvog društvenog kretanja učinila je neophodnim i neodložnim duboko, suštinsko preobražavanje Saveza komunista od klasične vladajuće partije u savremenu političku organizaciju novoga tipa, u vodeću idejno političku snagu radničke klase i radnih ljudi u njihovoj bor bi za razvijenije socijalističko samoupravno društvo.

Savez komunista u borbi za socijalističko samoupravljanje i sopstveni preobražaj 1. DOSADAŠNJA OSTVARENJE U REORGANIZACIJI SKJ, TEŠKOĆE I OTPORI U širokim raspravama o suštini i pravcima preobražaja Sa veza komunista i u praktičnim koracima koji su na tom putu uči njeni posle Četvrte sednice CK SKJ, široko je došlo do izražaja saznanje komunista da se više ne može raditi po starom. Razvila se kritička svest o potrebi prevazilaženja dosadašnje prakse i njihova spremnost da se komunistička avangarda temeljno reor ganizuje i osposobi za zadatke sadašnjeg razdoblja. Reforma SKJ, iako je tek u početnoj fazi, i ostvaruje se neravnomerno, postala je nezadrživo kretanje koje crpe snagu iz sazrelih objektivnih potreba samoupravnog društva.

26

50

Osnovni pečat tokovima i sadržini preobražavanja Saveza ko munista daju : demokratizacija društvenog položaja i delovanja Saveza u skladu sa prirodom samoupravnih socijalističkih odnosa ; ostvarivanje kvalitativno novog odnosa između komunističke avan garde i udruženih proizvođača, odnosno njihovih samoupravnih i društveno- političkih organizacija ; ograničavanje i potiskivanje monopola u političkom odlučivanju i demokratizacija unutrašnjih odnosa i procesa izgrađivanja politike u Savezu komunista. Prva iskustva potvrdila su prednost izvršenih promena orga nizacione strukture u bazi SKJ , koje su značile samo neophodnu pretpostavku za dublje, suštinsko preobražavanje Saveza komuni sta. Novim oblicima organizovanja počeo je da se menja objektivni položaj člana SKJ. Proširene su mogućnosti članstva da dejstvu je kao subjekt idejno-političke akcije i da neprestano i neposredno učestvuje u stvaranju politike svoje organizacije. Konferencije ko munista u samoupravnim radnim organizacijama , mesnim zajed nicama i opštinama počele su da se potvrđuju kao značajan vid direktnog učešća članstva u stvaranju konkretne političke platfor me i akcionih programa. Takva uloga konferencija doprinosi pre vazilaženju uskih organizacionih međa , obezbeđuje direktno suo čavanje pogleda članstva koje deluje u različitim društvenim sre dinama i pomaže povezivanju, ujedinjavanju njihove akcije u ok virima opštine i širih društveno - političkih zajednica . Povećana samostalnost, inicijativa i uticaj baze Saveza komunista učinili su neophodnom demokratizaciju delovanja i odlučivanja u rukovod stvima Saveza. U procesu vlastitog reorganizovanja forumi i veliki broj or ganizacija Saveza okrenuli su se vitalnim pitanjima društvenog razvoja ―- suštinskim problemima društvene reformę i ra zvoja samoupravnih socijalističkih odnosa. Njihove inicijati ve, stavovi koje zauzimaju i akcije koje vode sve više daju osnovni pečat političkim i idejnim zbivanjima u dru štvu. Tome doprinosi činjenica da sve veći broj organizacija SK izlazi iz svojih uskih organizacionih okvira na poprište otvorene idejne i političke borbe. Savez komunista, u mnogim svojim de lovima, već deluje kao živa i demokratska organizacija. U njemu snažnije bije puls političkog i idejnog života , razvija se slobodna debata, razmena i suočavanje mišljenja kao put do zajedničkih stavova i odluka. Istovremeno, razgovetnije se uočavaju različite idejne struje, političke tendencije i pozicije . Period koji je za na ma otuda se odlikuje i pojačanom idejnom diferencijacijom koja ima dvojake posledice. Ona razbija predstave o prividnom jedin stvu, ustvari birokratskom monolitizmu , koji teži da ukine svaku nijansu, razliku i mišljenju, i onemogućava da se te, stvarno po stojeće razlike, alternative slobodno izraze. Takva idejna direran 27

cija je istovremeno i put za prevazilaženje idejne koegzistencije u Savezu, za demokratsko razgraničavanje od neprihvatljivih koncepcija i izgrađivanje stvarnog idejno-političkog i akcionog jedinstva na novim osnovama . Probuđene su snage velikog dela članstva, koje samostalnije i intenzivnije politički misli, jasnije se opredeljuje u pogledu su štinskih pitanja i šire se angažuje u samoupravnoj društvenoj akciji. Rezultati ograničenog dometa koji su do sada ostvareni ot krivaju velike potencijalne mogućnosti koje se otvaraju refor mom Saveza komunista na putu njegovog preobražavanja u stva ralačkiju, dinamičniju, demokratskiju i borbeniju organizaciju, Promenama koje se vrše u njegovom društvenom položaju u na činu ostvarivanja vodeće idejno-političke uloge i u njegovim unu trašnjim odnosima, Savez komunista postaje privlačniji za mlade ljude, za neposredné proizvođače i stvaraoce. To se već izrazilo u promenama strukture članstva i sastava foruma SKJ. U veoma kratkom vremenskom intervalu učinjeni su zamašniji prodori ne go celu deceniju pre toga. 2. Upravo zbog takve dalekosežnosti i značaj dejstva koje ima na razvoj socijalističkih društvenih odnosa, preobražaj Saveza ko munista nužno se ostvaruje kroz idejno-političku borbu. u Ona se suočava sa velikom otpornom snagom inercije tradicionalističkom načinu mišljenja, navikama i načinu rada. Du gogodišnja spojenost organa Saveza komunista sa vlašću, sa upra vnim i poslovnim aparatom, omogućila je i doprinela da birokra tizam i tehnokratizam nađu svoje uporište u Savezu. Pored ostalog, to je dobilo svojevrstan izraz u duboko uvreženom prakticizmu, u zatvaranju mnogih organizacija Saveza komunista u sebe, u nji hovom odvajanju od glavnih tokova društvenih i političkih zbiva nja, što je u krajnjoj liniji vodilo njihovoj apolitizaciji. Otpor preo bražavanju Saveza komunista koji proističe iz takvog mentaliteta i načina mišljenja izražava se višestruko : u saživljenosti sa osnov nom organizacijom ćelijskog tipa i težnji da se ulolga i zadaci komunista razmatraju u uskom horizontu dosadašnje osnovne or ganizacije ; u navici da se mnogi problemi i diskusije zatvaraju u okvire organizacije i foruma Saveza ; u dosta sporoj preorijentaciji na javnu i otvorenu idejno-političku akciju ; u tendencijama da se reforma Saveza komunista svede na organizacione promene. U redovima Saveza javljaju se i otpori njegovom reformisanju čije je uporište u snagama koje se suprostavljaju samoupravno demokratskom kursu društvenog razvoja, koji svoj konzervativ ni teg stavljaju na političke terazije. Upravo stoga što Savez ko munista ima odlučujuću ulogu u usmeravanju društvenih preo brazaja, sve društvene snage, koje su zainteresovane da zadrže

28

[

こ

A

E

A

monopolske pozicije u društvu, opiru se njegovom preobražaju, te že da ga održe na koloseku starog načina delovanja. Jedan vid otpora javlja se kao težnja da operativno uprav ljanje društvenim poslovima preuzimaju direktno na sebe sa mi´ partijski organi, da ponovo preuzmu sve stvari u svoje ruke, da oni neposredno i operativno odlučuju o tekućoj politici. Drugi vid jeste obnavljanje transmisionih odnosa u novim oblicima, ten dencija da se državni organi i društvene organizacije dovedu u po ložaj instrumenata koji sprovodi odluke donete mimo njihovog uti caja. S tim je povezana i težnja da Savez komunista zadrži ulogu tutora, arbitra, u odnosu na samoupravne organe, da bude najviša instanca gde se konkretno rešavaju oni sporovi i razlike koje iskr savaju unutar samoupravnog mehanizma odlučivanja. Slične tenden cije se izražavaju i u zahtevima da se »sredi stanje« u Savezu komu nista administrativnim zavođenjem discipline putem sveobuhvatne kontrole i sankcije, odnosno izgrađivanja sistema vladanja član stvom od strane foruma. Time bi se Savez komunista pretvorio u čuvara reda na birokratskoj osnovi. Samoupravljanje znači stvaranje novog društvenog okvira za široko ispoljavanje inicijative i uticaja, za otvoreno izražavanje i sučeljavanje interesa. To neposrednoj socijalističkoj demokrati ji daje dublju sadržinu. Ovakav kurs je istovremeno duboko po vezan sa daljom demokratizacijom unutrašnjih odnosa u Savezu komunista. Put od birokratskog monolitizma ka razvijenim demo kratskim odnosima ima i svoja naličja. Javljaju se idejne i političke struje koje osujećuju ovaj . tok široke demokratizacije, parališu de mokratsku ulogu Saveza. Pojavni oblici ovih političkih ponašanja su različiti, kemeleonski promenljivi, ali su njihove objektivne po sledice iste, njihovo dejstvo je istovetno. Ono je u biti nedemokrat sko i utire put birokratskoj reakciji. Tako se anarho-liberalistički otpori započetoj reformi Saveza komunista izražavaju, pre svega, u potcenjivanju političke funkcije i potrebe organizovanosti Saveza. Polazeći od teze da je Savez komunista deo i glavno uporište biokratizovane političke strukture, dolazi se do stavova da će se samoupravljanje utoliko uspešnije ra zvijati ukoliko se manje oseća delovanje i neposredan uticaj Sa veza. Stoga, u »interesu razvijanja demokratskih odnosa«, u dru štvu treba zaobilaziti Savez komunista i na njega vršiti direktan pritisak spolja, ili, pak, unutar Saveza treba dopustiti postojanje, koegzistenciju različitih idejno-političkih platformi, oblike »slobod nog organizovanja «. Poseban vid ovih tendencija jesté i zastupanje teze o tzv. de mokratskoj neutralnosti, neopredeljenosti, nemešanju Saveza ko munista, zahtev da se drži po strani od ključnih procesa politi čkog odlučivanja, izbora i sl. Uloga Saveza komunista svodi se,

29

uglavnom, na to da obezbedi slobodnu igru različitih užih, parci jalnih, grupnih interesa, i nagodbe njihovih zastupnika. Savez komunista suočio se i sa shvatanjem da se, u ime de mokratizacije odnosa, u njemu i borbi za uže, parcijalne interese mogu uobličavati različite idejno-političke platforme i organizo vati grupe za pritisak. Savez komunista se ne odvaja od neposrednog, živog interesa klase, radnih ljudi. On polazi od autentično socijalističkog inte resa, pojedinačnog ili grupnog, ali u isti mah teži njegovom » pre vođenju«, »oplemenjavanju«. On se bori za takav način njegovog izražavanja koji odgovara zajedničkom interesu celine klasnog po kreta i omogućava da se kroz neposredni izražava i dugoročniji, istorijski interes. Komunisti na primer, ne mogu da ignorišu tenden cije uravnilovke kada su one izraz nepovoljnih životnih uslova poje dinih delova radnika, ali ne mogu ni da ih prihvate kao takve, jer ne vode napred. Svojim idejnim i političkim uticajem unutar same klase Savez se bori za one pravce akcije koji obez beđuju progresivna rešenja, koji otvaraju perspektivu tim delovi ma i obezbeđuju napredak celine. U tome leži njegova sposob nost da se ne odvaja od realnosti, ali i da se ne poistoveti sa njom, da nadvisi sukobe užih, parcijalnih interesa, da ne ostane raspceljen između njih. Sve tendencije koje se opiru stvarnom i širokom demokrati zmu u Savezu, u njegovim odnosima prema organizacijama klase, imaju izvesne zajedničke crte, posledice. One umesto jednog cen tralizovanog, monolitnog centra odlučivanja, vode uspostavlja nju nekoliko suparničkih centara za pritisak i prisvajaju sebi mo nopolsko pravo posrednika, zastupnika interesa pojedinih delat nosti, grupa, profesija, užih delova zajednica. Demokratizacija političkog odlučivanja svodi se na nagodbe između starih i no vih centara moći, dok se glavne odluke donose iza leđa radnih ljudi, članstva, isključuje se njihov neposredan uticaj. Imajući u vidu još realno postojeće suprotnosti u društvu, poziv na nemeša nje Saveza komunista nije nikakva garantija demokratije, već otvara prostor za delovanje drugih političkih sila. Sve ove tendencije se međusobno pothranjuju i utiru jedna drugoj put. One su podjednako tuđe stvarnoj socijalističkoj demo kratiji, jer onemogućuju slobodnu cirkulaciju ideja, dovode do podređivanja slobode istupanja klikaškoj solidarnosti, do toga da demokratski centralizam koji poriču kao važeći princip za par tiju, pretvaraju u grubi centralizam u okviru grupe. Tako nema ni demokratije ni jedinstva. Demokratski odnosi se ne mogu razviti bez širokog učešća članstva, slobodno izraženog mišljenja, bez straha od posledice, 30

bez aktivnog političkog života baze i odnosa poverenja između nje i izabranih rukovodstava. To je vazduh bez koga ne mogu da žive. Istovremeno, Savez komunista ne gubi iz vida realan socijalno -klasni karakter demokratije za koju se u ovom razdoblju bori, suprotstavljajući se interesima koji nisu na tlu socijalističkog sa moupravnog razvoja, zastupajući one pozicije na kojima se ovaplo ćuju istorijski interesi udruženih proizvođača. Zbog toga mora i sopstvenu organizaciju , sopstvene kanale političkog odlučivanja da oslobađa od birokratskih naslaga da bi se upravo ti interesi, te spontane težnje izrazile, osmislile i uticale na formiranje po litike Saveza. To je jednovremeno i put da politički život ne teče van političkih institucija, već naprotiv da se samoupravne institucije oživotvoruju, dalje razvijaju i stabilizuju.

II. SAVEZ KOMUNISTA - SAMOUPRAVLJANJE D DRUŠTVENO-POLITIČKE ORGANIZACIJE - VLAST 1. Predvodnička uloga Saveza komunista u razvoju samoupravljanja - nov način delovanja Temeljno pitanje reorganizacije Saveza od njenog prvog ko raka povezano je sa velikim pomeranjem težišta, polja delatnosti komunista - od delovanja preko aparata vlasti na akciju unu tar samoupravnog odlučivanja. U ranom razdoblju socijalističke izgradnje težište delovanja je nužno na državi, aparatu vlasti, kao osnovnom nosiocu, subjek tu koji upravlja svim aktivnostima društva i koji postepeno dobija obeležje osamostaljene sile iznad društva. Delovanje preko apara ta vlasti, države, ostvarivano je prevashodno na taj način što su tesno stopljene rukovodeće izvršne funkcije u državnom aparatu i partiji i što je uspostavljen monopol izvršnih tela partije i države u odlučivanju. Skupštine i društvene organizacije pojavljuju se, u glavnom, kao transmisija, kao izvršioci direktiva. Reorganizacijom, centar delovanja komunista pomera se pre ma novom polju akcije na kome Savez komunista nije mašina vlasti, nego instrument mobilizacije, učešća masa u odlučivanju, i rukovođenju društvom, snaga koja pokreće i razvija socijali stičku svest i akciju, koja ujedinjuje oko socijalističkih ciljeva. Savez komunista suočava se sa istorijskim zadatkom borbe za konsolidaciju samoupravljanja kao što se borio za učvršćenje drža vne vlasti u ime klase. On javno definiše najvažnije pravce borbe

31

za socijalističke društvene odnose, za rešavanje životnih intere sa radnih ljudi i njihovih asocijacija u svakoj novoj fazi dru štvenog razvitka, a na osnovu saznanja kojima otkriva zakonito sti, objektivne mogućnosti i razvojne tendencije društvenog kre tanja. On se zalaže za takav razvoj društveno -ekonomskog i po 25 litičkog sistema u kome će jačati položaj i samoupravljačka uloga udruženih proizvođača kao nosilaca i odgovornih subjekata proši rene društvene reprodukcije, u kome će odlučivati one institu cije koje su ustavnim poretkom ovlašćene i odgovorne. U tom cilju vodi borbu protiv birokratizma na svim područjima društvenog života, protiv svih vidova uzurpiranja prava radnog čoveka i na rušavanja njegovih vitalnih interesa, protiv svih pokušaja i ten dencija da se rad organa samoupravljanja formalizuje i potčini pritisku uskih monopolističkih grupa, protiv delovanja stihije koja teži da se prema društvenoj svojini ponaša kao prema grupnoj svojini, protiv nastojanja i prakse koja bi vodila dezintegraciji radničke klase.

Neposredni interesi proizvođača još uvek se ne formiraju na vlastitoj i razvijenoj samoupravnoj osnovici. Zbog toga je akcija Saveza komunista jedna od bitnih pretpostavki funkcionisanja so cijalističkog samoupravnog sistema. U svojoj idejnoj funkciji ko munisti uvek traže da dublje i potpunije sagledaju stvarne socijal ne posledice i društvenu stranu svake strategijske odluke ; šta ona znači sa stanovišta potreba udruženih proizvođača, kako se ti " mogu uskladiti, šta je realan , zajednički interes koji društvo po kreće napred. U tu svrhu na svakoj etapi borbe u Savezu se mo raju iskristalisati kriterijumi koji služe kao osnov za zajedničko političko delovanje. Političko delovanje vrši se na nov način koji odgovara prirodi i duhu samoupravnog sistema. Umesto komande, gotove direktive, komunisti se, na osnovu utvrđenih kriterijuma, bore zajedno i ravnopravno sa ostalim učesnicima unutar samo upravnog tela za najbolju odluku. I to argumentima i snagom uvere 3 nja da takva pozicija predstavlja maksimum zajedničkog interesa, da se napredak ne ostvaruje na račun drugih velikih grupa ili zajednica. Komunisti nisu sekta, misionari, koji preziru neposredne inte rese i odvajaju se od te elementarne društvene snage. Ali oni ne mogu biti ni zastupnici svakog trenutnog i parcijalnog intere sa, bez obzira na njegove socijalne posledice, bez obzira na to kuda vodi, šta znači za celinu klasnog pokreta. Stoga komunisti nisu ni utopisti. Oni vode borbu da se oslobode one snage, oni elementi novog produkcionog odnosa, i njihovi nosioci, koji u okvi lju društva postoje i koji sopstvenim automatizmom još nisu osi birokratske uzurpacije. To gurani od opasnosti degeneracije L 32

je spoj objektivnih tendencija koje su date u produkcionom od nosu i revolucionarne akcije. 2. Uticaj Saveza komunista na sadržaj i pravac državne politike

Kao organizovana idejna i politička avangarda radničke klase I svih socijalističkih snaga Savez komunista je vršio i vrši bitan uticaj na sadržaj i pravac državne politike . Taj uticaj Savez komu nista u sadašnjim uslovima ostvaruje: - utvrđivanjem i demokratskim afirmisanjem opšte političke linije i određivanjem strateških ciljeva društvenog razvoja´u po jedinim fazama ; - upornom političkom borbom da se oživotvore i dosledno primene ustavna načela o skupštinama kao samostalnim i odgo vornim organima političkog odlučivanja i vršenja vlasti u okviru prava i dužnosti društveno -političkih zajednica , o javnosti rada a svih državnih organa i odgovornosti nosilaca političko -izvršnih a I političkih funkcija pred predstavničkim telima i pred javnošću ; aktivnim i organizovanim angažovanjem komunista u iz borima ljudi za predstavnička tela na jasnoj i razrađenoj socija lističkoj programskoj platformi ; - stalnim kritičkim praćenjem, javnim pretresanjem rada skupština i njihovih organa neposredno ili preko sastanaka po slanika i odbornika sa biračima, preko tribina Socijalističkog sa veza, preko sredstava javnog informisanja i drugih oblika poli tičkog delovanja i komuniciranja ; - formiranjem demokratskog javnog mnenja, aktivnog i stal no angažovanog u procesu političkog odlučivanja ; - samostalnim i odgovornim delovanjem komunista u samim predstavničkim telima i drugim državnim i društvenim organima u skladu sa idejno-političkom platformom i načelnim stavovima Saveza komunista. Celokupnim svojim delovanjem Savez komunista zajedno sa drugim svesnim socijalističkim snagama ostvaruje direktan uti 1 caj na sve poluge državne vlasti. Iako ostaje bitan deo političkog sistema, država se, putem unutrašnje demokratizacije i proširenja socijalnih osnova vlasti, postupno pretvara u instrument zajednič ke volje udruženih proizvođača. Borba Saveza komunista da im pulsi, težnje, inicijativa radnih ljudi , koji se rađaju u samou pravnoj praksi, postanu odlučujuća pokretačka snaga razvoja ce lokupnog političkog sistema, ključno je pitanje stvarne pobede ne posredne socijalističke demokratije danas. Time je socijalističko društvo zaštićeno od opasnosti da državna vlast, na bilo koji na 33

čin, bude iskorišćena od birokratsko-etatističkih snaga, kontrarevo lucije i mešanja spolja. Savez komunista se afirmisao kao vodeća idejno -politička snaga u razradi i daljem razvoju koncepcije opštenarodne odbrane i u aktiviranju svih društvenih faktora - u oružanim snagama, u radnim organizacijama, u širim društvenim asocijacijama, dru štveno-političkim zajednicama i organizacijama na njenom ostvari vanju u sklopu samoupravnog socijalističkog sistema. Cavez komu nista smatra da je snaga opštenarodne odbrane srazmerna učešću najširih masa udruženih proizvođača i građana i njihovih samo upravnih i društveno-političkih organizacija u njenom kreiranju i sprovođenju. Svoju ulogu on vidi u tome da širokom idejno političkom akcijom doprinosi afirmaciji udruženih proizvođača i građana kao subjekata prava i dužnosti u odbrani zemlje. Savez komunista je vodeći i aktivan idejno-politički faktor zajedničkih napora i zajedničke odgovornosti svih naroda i narodnosti u bor bi za očuvanje slobode, nezavisnosti, suvereniteta i integriteta Ju goslavije. 3. Savez komunista i društveno-političke organizacije U sistemu neposredne socijalističke demokratije, za koji se bori Savez komunista, sve veću ulogu ima Socijalistički savez. De mokratsko idejno-političko usmeravanje društvenog razvoja od strane Saveza komunista, kojim se prevazilazi jednopartijski polį tički monopol i u isto vreme otklanja osnova za višepartijski si stem, može se ostvarivati jedino ako postoji široka politička orga nizacija svih društvenih snaga koje prihvataju socijalističke osnove društvenog poretka, organizacija koja omogućuje da se realni sukobi interesa i različiti idejni stavovi slobodno izraze i demokratski razrešavaju u neposrednoj društveno-političkoj akciji radnih ljudi. U tome, takođe, važna uloga pripada i drugim društveno-po litičkim organizacijama, a naročito Savezu sindikata i omladinskim organizacijama, i udruženjima radnih ljudi koja se bave politič kom i društvenom aktivnošću . Kroz široku i raznovrsnu aktiv nost društveno-političkih organizacija dolaze do neposrednog i organizovanog izražaja težnje najširih krugova radnih ljudi , obez beđuju se uslovi da učestvuju u javnom političkom životu, da vrše demokratsku kontrolu rada predstavničkih i društvenih organa, organa samoupravljanja i javnih funkcionera. Vrlo je značajna uloga koja pripada ovim organizacijama u formiranju socijalističke društvene svesti, idejne orijentacije i u osposobljavanju miliona radnih ljudi za učešće u javnom životu. Svim ovim organizacijama je zajednička socijalistička orijentacija izražena njihovim programskim dokumentima i određena celo 34

je spoj objektivnih tendencija koje su date u produkcionom od nosu i revolucionarne akcije. 2. Uticaj Saveza komunista na sadržaj i pravac državne politike Kao organizovana idejna i politička avangarda radničke klase 1 svih socijalističkih snaga Savez komunista je vršio i vrši bitan uticaj na sadržaj i pravac državne politike . Taj uticaj Savez komu nista u sadašnjim uslovima ostvaruje : - utvrđivanjem i demokratskim afirmisanjem opšte političke linije i određivanjem strateških ciljeva društvenog razvoja´u po jedinim fazama ; ― upornom političkom borbom da se oživotvore i dosledno primene ustavna načela o skupštinama kao samostalnim i odgo vornim organima političkog odlučivanja i vršenja vlasti u okviru prava i dužnosti društveno -političkih zajednica , o javnosti rada svih državnih organa i odgovornosti nosilaca političko - izvršnih I političkih funkcija pred predstavničkim telima i pred javnošću ; - aktivnim i organizovanim angažovanjem komunista u iz borima ljudi za predstavnička tela na jasnoj i razrađenoj socija lističkoj programskoj platformi ; - stalnim kritičkim praćenjem, javnim pretresanjem rada skupština i njihovih organa neposredno ili preko sastanaka po slanika i odbornika sa biračima, preko tribina Socijalističkog sa veza, preko sredstava javnog informisanja i drugih oblika poli tičkog delovanja i komuniciranja ; - formiranjem demokratskog javnog mnenja, aktivnog i stal no angažovanog u procesu političkog odlučivanja ; - samostalnim i odgovornim delovanjem komunista u samim predstavničkim telima i drugim državnim i društvenim organima u skladu sa idejno -političkom platformom i načelnim stavovima Saveza komunista. Celokupnim svojim delovanjem Savez komunista zajedno sa drugim svesnim socijalističkim snagama ostvaruje direktan uti caj na sve poluge državne vlasti. Iako ostaje bitan deo političkog sistema, država se, putem unutrašnje demokratizacije i proširenja socijalnih osnova vlasti, postupno pretvara u instrument zajednič ke volje udruženih proizvođača. Borba Saveza komunista da im pulsi, težnje, inicijativa radnih ljudi, koji se rađaju u samou pravnoj praksi, postanu odlučujuća pokretačka snaga razvoja ce lokupnog političkog sistema, ključno je pitanje stvarne pobede ne posredne socijalističke demokratije danas. Time je socijalističko društvo zaštićeno od opasnosti da državna vlast, na bilo koji na 33

čin, bude iskorišćena od birokratsko- etatističkih snaga, kontrarevo lucije i mešanja spolja. Savez komunista se afirmisao kao vodeća idejno - politička snaga u razradi i daljem razvoju koncepcije opštenarodne odbrane i u aktiviranju svih društvenih faktora - u oružanim snagama, u radnim organizacijama, u širim društvenim asocijacijama, dru štveno-političkim zajednicama i organizacijama na njenom ostvari vanju u sklopu samoupravnog socijalističkog sistema. Cavez komu nista smatra da je snaga opštenarodne odbrane srazmerna učešću najširih masa udruženih proizvođača i građana i njihovih samo upravnih i društveno-političkih organizacija u njenom kreiranju i sprovođenju. Svoju ulogu on vidi u tome da širokom idejno političkom akcijom doprinosi afirmaciji udruženih proizvođača i građana kao subjekata prava i dužnosti u odbrani zemlje. Savez komunista je vodeći i aktivan idejno-politički faktor zajedničkih napora i zajedničke odgovornosti svih naroda i narodnosti u bor bi za očuvanje slobode, nezavisnosti, suvereniteta i integriteta Ju goslavije. 3. Savez komunista i društveno-političke organizacije U sistemu neposredne socijalističke demokratije, za koji se bori Savez komunista, sve veću ulogu ima Socijalistički savez. De mokratsko idejno-političko usmeravanje društvenog razvoja od strane Saveza komunista, kojim se prevazilazi jednopartijski poli tički monopol i u isto vreme otklanja osnova za višepartijski si stem, može se ostvarivati jedino ako postoji široka politička orga nizacija svih društvenih snaga koje prihvataju socijalističke osnove društvenog poretka, organizacija koja omogućuje da se realni sukobi interesa i različiti idejni stavovi slobodno izraze i demokratski razrešavaju u neposrednoj društveno-političkoj akciji radnih ljudi. U tome, takođe, važna uloga pripada i drugim društveno-po litičkim organizacijama, a naročito Savezu sindikata i omladinskim organizacijama, i udruženjima radnih ljudi koja se bave politič kom i društvenom aktivnošću. Kroz široku i raznovrsnu aktiv nost društveno-političkih organizacija dolaze do neposrednog i organizovanog izražaja težnje najširih krugova radnih ljudi, obez beđuju se uslovi da učestvuju u javnom političkom životu, da vrše demokratsku kontrolu rada predstavničkih i društvenih organa, organa samoupravljanja i javnih funkcionera. Vrlo je značajna uloga koja pripada ovim organizacijama u formiranju socijalističke društvene svesti, idejne orijentacije i u osposobljavanju miliona radnih ljudi za učešće u javnom životu . Svim ovim organizacijama je zajednička socijalistička orijentacija izražena njihovim programskim dokumentima i određena celo 34

kupnim njihovim dosadašnjim razvojem i svaka od njih ima spe cifičnu ulogu i posebne zadatke u sistemu neposredne demokratije kakav se konstituiše u našem društvu. Zbog toga se njihova de latnost međusobno dopunjuje, povezuje , dok svaka organizacija zadržava svoju akcionu , organizacionu i kadrovsku samostalnost. Savez komunista odlučno podržava samostalan razvitak i sa mostalnu delatnost društveno-političkih organizacija, sarađuje sa njima na svim organizacionim nivoima i preko svoga članstva učestvuje u njihovom radu . Sve ove organizacije, a posebno Soci jalistički savez, predstavljaju onaj nužni institucionalni okvir u kome Savez komunista sučeljava svoju politiku i svoje stavove sa stavovima i težnjama koji se spontano rađaju iz životne prakse miliona radnih ljudi, bori se za demokratsko usvajanje svojih shvatanja i tim putem podstiče i usmerava socijalistički razvitak društva. Neposredna socijalistička demokratija ne ostvaruje se samo kroz institucionalno, organizaciono širenje ili jačanje organa samoupravljanja, nego kroz ideološku i političku borbu unutar tih organa. Zbog toga je angažovanje komunista u radu samouprav nih organa i društveno - političkih organizacija jedan od najvažni jih vidova javne, političke aktivnosti komunista, utoliko pre što za svoje stavove tim telima i neposredno odgovaraju . Takve aktiv nosti nema bez reorganizacije Saveza komunista , kao što bi se bez reorganizovanog Saveza komunista - Socijalistički savez pre tvarao u transmisiju jednopartijskog sistema ili bi se u njemu razvilo više političkih partija. Reorganizacija Saveza komunista predstavlja i omogućuje širu i bogatiju samostalnu aktivnost i od govornost društveno-političkih organizacija. III. SOCIJALNI SASTAV, UNUTRAŠNJI ODNOSI I ORGANIZACIONI RAZVOJ SAVEZA KOMUNISTA 1. Socijalni sastav. Promene u društvenom biću i početni koraci preobražaja Sa veza otvorili su vrata i promenama u njegovom socijalnom sastavu,, privukli su brojne nove snage radnika i omladine. Svoju ulogu u razdoblju borbe za samoupravno društvo Savez komunista može da ispuni samo ako još doslednije ide tim putem, još odlu čnije potiskuje uticaj birokratizma u sopstvenim redovima, ako u njemu prevagu i uticaj zadobija savremena radnička klasa. Savez komunista nije i ne može biti prosta reprodukcija po stojeće strukture društva njeno puko odslikavanje. Kao avan garda, kao faktor svesti, on se oslanja na svoju bazu , ali jedno vremeno izoštrava i idejne kriterijume koji su presudni za prijem 35

u članstvo. On se oslanja na one snage koje svojom idejnom orijentacijom i političkim ponašanjem, svojom rečju i delom, pred— stavljaju nosioce borbe za samoupravni kurs društvenog razvitka . Sa afirmisanjem samoupravljanja, prelaskom radničke klase na pozicije upravljača na koje već stupaju njeni najrazvijeniji de lovi, počinje proces koji vodi promenama u njenom položaju, u dru― štvenom biću klase i drugih društvenih slojeva, Zasnivanje svih delatnosti na samoupravljanju i pretvaranje ličnog rada u jedini osnov društvenog položaja počinje da ruši objektivno privilego van položaj pojedinih grupa, koji se stvorio u ranijoj podeli rada. Svi odnosi i slojevi koji su ranije formirani počinju postupno da se raslojavaju i njihovi delovi prelaze na pozicije radničke klase , ulaze u isti objektivni društveno-ekonomski odnos, stare granice se narušavaju. U onom stepenu u kome društvo razvija savremenu tehnologiju i postaje samoupravno, radnička klasa u starom smi slu reči počinje dublje da se povezuje sa tehničkom inteligenci jom, intelektualnim radnicima u neprivrednim delatnostima. Ra zvitak tih odnosa, čije je formiranje dugotrajno, nije i ne može biti harmoničan, već je ispunjen suprotnostima i sukobima. To se izražava i kroz otpore i težnje da se očuva povlašćeni položaj, razlike u položaju između pojedinih delatnosti i sl. Savez komunista je savez boraca za razvijeno socijalističko samoupravljanje. Socijalna baza Saveza komunista su danas svi oni koji svojom naprednom svešću i stvarnim ponašanjem otelo tvoruju tu tendenciju razvitka, uzdižu se iznad uskih horizonata svog parcijalnog interesa, koji se bore za razvijeno i racionalno samoupravljanje , koje se neće autarhički zatvarati u svoje male parcele, već organski povezivati sa društvenom celinom. To su oni koji se bore za zajednički interes celine klasnog pokreta, raspo delu prema rezultatima rada i solidarnost, protiv težnji za održa vanjem birokratskog monopola, sitnosopstveničkog egoizma, nacio nalne netrpeljivosti. Savez komunista se razgraničava od onih koji su nosioci birokratske uzurpacije, nacionalizma , od karijerista i malograđana. Kao predstavnik takvih kretanja, Savez komunista je jedinstvo teorijskog prednjačenja, zasnovanog na naučnom, marksističkom saznanju, i samoupravljačke prakse, žiža okupljanja stvaralačkih snaga koje se bore za slobodnu zajednicu udruženih proizvođača. Kao stožer okupljanja svih stvaralačkih snaga, on teži stalnom povezivanju nauke i živog interesa radničke klase. Svojim nemi renjem sa onim što je postignuto, svojom antibirokratskom pozi cijom, svojom borbom protivu svih monopola, Savez komunista može biti organizacija najmisaonijih snaga i podsticati svestrani razvoj društvenog stvaralaštva, materijalnog, kulturnog i duhov 36

nog rasta društva. Stalnim traženjem, formiranjem novih vredno sti, novim vizijama, stvaralaštvo je snažan činilac nastajanja no vog, prevladavanja postojećeg. Već dosadašnji tokovi reorganizacije pokazali su da je Savez, ukoliko je potpunije transformisao svoju ulogu i postajao anti birokratska snaga, svojim idejama i revolucionarnom smelošću sve više okupljao omladinu . Još odlučnije on mora razbijati sek taštvo i nepoverenje, uskogrudost, i zalagati se da u njegovim re dovima bude što više društveno aktivnih mladih ljudi, spremnih da se bore za stvaranje novih socijalističkih vrednosti, nošenih soci jalističkim idealima, koji će udahnuti nove snage Savezu, preobra žavati ga, koji se neće samo prilagođavati postojećem, koji će biti nosioci revolucionarnog kontinuiteta demokratskog, samouprav nog socijalizma. Prijem mladih u SKJ mora da bude dugoročna politika stalnog podmlađivanja i obnavljanja sastava SKJ. Ukup nom sadržinom i načinom svoga rada, organizacije SKJ treba da stvaraju uslove, odnose i atmosferu u kojima će mladi novoprim ljeni članovi, ravnopravno sa ostalima, učestvovati u celokupnom radu Saveza. Oni se ne mogu miriti sa datim stanjem u organi zaciji, već će svoju kritičku svest i aktivnost usmeravati u prav cu stalnog preobražavanja i revolucionisanja čitave organizacije. Opšte društvene promene duboko su zahvatile i tradicionalno 5 selo. Ono, naročito u ekonomski razvijenijim regionima, postaje urbanizovano naselje u kome se razvija sadržajan društveni, po litički i kulturni život i relativno brzo se menja socijalno- eko nomska struktura, Povećava se broj industrijskih radnika, inže njera, tehničara, ekonomista, medicinskih i prosvetnih radnika koji žive na selu. Pretežan deo seoske omladine završava osmogo dišnju školu, a mnogi ljudi sa sela stiču srednje, više i visoko obrazovanje . Savez komunista se mora oslanjati na one socijalne snage na selu koje su nosioci socijalističkog razvoja sela. To su oni rad ni ljudi u selu koji usvajaju politiku Saveza komunista i zalažu se da se ona realizuje u neposrednoj društvenoj praksi ; koji V usvajaju idejno-političke pozicije Saveza komunista ; koji prednja če u podizanju proizvodnosti rada, u borbi za nove društveno -ekonomske odnose u selu koji se zasnivaju na samoupravljanju Si poslovanju na principu dohotka. 2. Demokratizacija u Savezu komunista Razvoj socijalističkog demokratizma je bitan preduslov za razvoj i konsolidaciju socijalističkog društva. Samoupravno dru štvo podrazumeva postojanje velikog broja centara odlučivanja 37

koji traže najbolja konkretna rešenja u širem, zajedničkom okvi ru. Prirodno stanje stvari u takvom sistēmu odlučivanja je širo ka inicijativa, autonomno i povezano traženje najboljih rešenja. Komunisti se udružuju da bi što bolje i vernije spoznali i izrazili težnje, uticaj, kritiku i inicijative klase, širokih društvenih slojeva, da bi spoznali tokove i što bolje sagledali perspektive da ljeg društvenog napretka. Oni se organizuju kao politička snaga radi što efikasnije, plodotvornije akcije na praktičnom menjanju, socijalističkom preobražaju društva. To je moguće samo u orga nizaciji koja je duboko demokratska i otvorena za stvaralačku i inicijativu, kritičko preispitivanje rezultata društvene prakse dalje razvijanje sopstvenog programa. Odsustvo demokratije zatva ra žive izvore stvaralaštva i progresa. Unutrašnja demokratija u Savezu komunista jeste pretpostavka da se Savez javlja kao fak tor sinteze naučnog saznanja o zakonitostima društvenog razvoja, zasnovanog na marksističkoj teoriji, živog interesa radničke klase i samoupravne društvene prakse. To podrazumeva takav položaj člana Saveza koji mu omogućava da stalno doprinosi formiranju politike Saveza, da bude inicijativan i aktivan, da se afirmiše kao stvaralačka ličnost. Takav položaj komunista stvoriće, unu tar svakog organizma Saveza, težnju ka novim saznanjima, razviće potrebu za idejnim i teorijskim radom, potiskivaće prakticizam i političko rutinerstvo. U onoj meri u kojoj bude uspešno ovo ostvarivao, Savez ko munista će se javljati kao pokret koji dalje vidi i može da pred njači, koji je sposoban da svoje ideje pretvara u stvarnost. Savez komunista odlučno podstiče proces oslobađanja od elemenata kla sične partije i »faktora vlasti «, razvijajući funkcije i metode idej nog usmeravanja. Međutim, on je i politički organizam, neposred no i snažno angažovan u političkoj borbi u društvu i suštinski za interesovan za karakter politike i odluka samoupravnih " organa. Demokratija u Savezu komunista ima svoju klasnu i socijalnu sadržinu. Zato se ona ne iscrpljuje samo u evidentiranju posto jećih shvatanja, anketiranju i utvrđivanju prosečnog mišljenja. Demokratski odnosi su uslov da Savez komunista usvoji najpro gresivniju misao i da se bori za preovlađivanje najprogresivnijih tendencija u društvu. U ostvarivanju ciljeva demokratizacije Saveza postignuti su veliki uspesi, ali se celokupna njegova delatnost mora još dosled nije zasnivati na stalnoj aktivnosti članstva i organizacije na stvaranju i usvajanju politike Saveza. Pri tome, bitno je da se kon stituisanje političkih odluka zasniva na slobodnom suočavanju mi šĺjenja, proveravanju pogleda i ocena, putem organizovanja di skusija u Savezu o svakom krupnijem pitanju njegove politike i 38

prakse. Takav metod omogućuje sintezu najprogresivnijih shvata nja i izbor najboljih rešenja. Tako usvojena odluka predstavlja snažan činilac jedinstva komunista i društva. Kao što jedinstvo u orijentaciji i akciji pretpostavljaju demokratiju, ravnopravnost u diskusiji u utvrđivanju i izboru političke platforme, tako i de mokratija podrazumeva organizovanost i odgovornost u izvršava nju usvojenih odluka.

3. Savremeno značenje i demokratska sadržina demokratskog centralizma

Slobodno izražavanje i suočavanje mišljenja način je da se do đe do onih platformi koje najbolje izražavaju potrebe i interese udruženih proizvođača. Ali samim saznanjem se ne menja stvar nost. Obaveznost zajedničkih stavova i jedinstvo u akciji je put da se oni ostvare. Bez demokratije nema jedinstva, ali bez jedin stva nema revolucionarne efikasnosti. Disciplina koja je uslov akcione sposobnosti, međutim, i sama menja svoju unutrašnju sa držinu. To nije činovnička poslušnost, birokratski odnos između direktive i izvršavanja, već izraz unutrašnjeg uverenja komuni ste koji se svojim slobodnim stupanjem u organizaciju i svojim aktivnim i stvaralačkim učešćem u izgrađivanju njene politike svesno opredeljuje da zadatke Saveza obavlja kao svoju vlastitu odluku, da se za njih dosledno bori. Njen unutrašnji smisao je lična odgovornost prema zajedničkim , demokratski usvojenim sta vovima većine ona ograničava samovolju i neodgovornost, po staje element rada i efikasnog demokratizma. Takvi odnosi daju savremeno značenje i demokratsku sadrži nu principu i praksi demokratskog centralizma, obezbeđuju među sobnu odgovornost svih članova i delova Saveza komunista za rezultate politike. Svojom demokratskom sadržinom ovaj princip postaje brana birokratskim tendencijama, volontarizmu i subjek 3 tivizmu, kao i pojavama malograđanskog anarhizma u Savezu ko munista. Shvaćen u svojoj pravoj - demokratskoj i akcionoj - suštini koja izvire iz potreba sadašnje etape borbe Saveza ko munista, demokratski centralizam može i treba da postane sna žna poluga najprogresivnijih snaga u Savezu komunista koja im omogućava da demokratskim putem izoluju i potiskuju birokratske i malograđanske elemente koji nastoje da nađu svoje uporište u Savezu komunista. Afirmacija demokratske suštine i doslednija primena ovog principa je efikasno sredstvo u borbi za onemogu ćavanje koncentracije moći u uskim krugovima i monopola politič kom odlučivanju. 39

Razvitak demokratskih odnosa u Savezu komunista donosi bit ne promene u položaju, pravima i dužnostimą biranih tela i orga— na kao i promene u položaju člana Saveza. Takođe se menjaju i odnosi između članstva i biranih organa. Njihov stalni međusobni uticaj postaje uslov da se dođe do najcelishodnijih stanovišta ī odluka . Povećava se odgovornost i dužnost biranih tela - da na osno vu poverenja članstva i političkog iskustva, korišćenja rezultata naučnog saznanja i snagom argumenata, utiču na život i rad or ganizacija, da ispoljavaju što veću inicijativu kako u stvaranju tako i u sprovođenju usvojene politike, da postanu žarišta idejno -političkog delovanja. Pokretanjem i podržavanjem progresivnih inicijativa, stvaralačkom razradom idejno-političke platforme, svo jim jasnim stavovima i dinamičnim, javnim delovanjem birani organi i tela SKJ treba da budu na čelu društveno-političke i idejne akcije Saveza i da bitno utiču na tokove društvenih kreta nja. Neophodno je razvijati takav sistem odnosa u idejno-politič kim centrima SKJ, u kojima se sasvim određeno i jasno zna gde je mesto političkog odlučivanja, koji organ i za koje poslove pre uzima odgovornost i kome odgovara za svoj rad.

4. Savezi komunista socijalističkih republika i Savez komunista Jugoslavije Jedan od značajnih vidova reforme Saveza komunista Jugosla vije izražava se u potrebi daljeg jačanja uloge, uticaja i odgovor nosti Saveza komunista socijalističkih republika kao samostalnih organizacija u jedinstvenom SKJ. Položaj i vodeća uloga radničke klase u okviru nacije, odno sno socijalističke republike, opredeljuju položaj , funkciju, samo stalnost i odgovornost Saveza komunista republika u okviru SKJ. Razvojem sistema društvenog samoupravljanja komunističke or ganizacije u republikama razvijaju se kao sve samostalniji i uticajniji idejno-politički faktori, čije je delovanje značajno doprinosilo po tiskivanju i sužavanju birokratskog centralizma i unitarističkih tendencija. Stvaralačka uloga Saveza komunista republika kao sa mostalnih političkih subjekata sve više daje pečat razvoju i konstituisanju politike SKJ i političkim kretanjima u našem dru štvu. To je sada dobilo odgovarajući normativno-organizacioni iz raz u Nacrtu novog Statuta SKJ i u donošenju statuta Saveza komunista republika. Savez komunista Jugoslavije je veoma značajan faktor idejne integracije i političke kohezije naše višenacionalne socijalističke 40

zajednice. Takvu svoju ulogu on ne može ostvariti kao nekakva nadnacionalna organizacija koja pretvara republičke organizacije u svoje transmisije. Umesto njihovog centralističkog povezivanja, Savez komunista Jugoslavije ostvaruje stvaralačku idejno- politič ku sintezu pogleda, stavova, aktivnosti i inicijativa Saveza ko munista socijalističkih republika. Jedinstvenost Saveza komunista Jugoslavije zasniva se na isto rijskim interesima radničke klase i zajedničkim interesima naroda i narodnosti Jugoslavije ; na jedinstvenom ideološkom i političkom opredeljenju svih članova SKJ, koje se temelji na naučnom soci jalizmu i borbi za razvoj jedinstvenog sistema socijalističkog samoupravljanja ; na zajedničkim programskim ciljevima ; na jedin stvenim principima organizovanja i unutrašnjih odnosa u SKJ koji se definišu u Statutu SKJ ; na samostalnosti i ravnopravnosti svih saveza komunista republika u okviru Saveza komunista Jugosla . vije ; na zajedničkim interesima naroda, narodnosti i svih radnih e ljudi socijalističke Jugoslavije u borbi za mir, za ravnopravne od nose među narodima i državama, za odbranu suvereniteta i ne zavisnosti naše socijalističke zajednice. Suština položaja Saveza komunista socijalističkih republika i njihovih međusobnih odnosa u okvirima jedinstvenog SKJ reali zuje se, pre svega: - njihovim ravnopravnim učešćem u definisanju programskih ciljeva i u izgrađivanju politike SKJ i zajedničkom, podjedna kom odgovornošću za ostvarivanje tih ciljeva i politike ; - samostalnim izgrađivanjem konkretne političke platforme, stavova i akcionih programa koji izražavaju interese radničke klase i ostalih radnih ljudi koji žive na području republike, a time i stvarne i dugoročne interese svoje acije; - ravnopravnom zastupljenošću Saveza komunista republika u centralnim organima SKJ i takvim načinom njihovog izbora i konstituisanja koji izražava odlučujuću ulogu i zajedničku odgo vornost saveza komunista svih republika ; L sistemom odnosa i prakse ù centralnim organima SKJ koji obezbeđuju : demokratsko suočavanje i usaglašavanje mišljenja; zajedničko rasvetljavanje suštine društvenih protivrečnosti i kon fliktnih situacija i utvrđivanje realnog puta i mera koji vode pro gresivnom razrešavanju tih protivrečnosti ; izgrađivanje jedinst venih stavova o svim bitnim pitanjima politike i prakse Saveza komunista ; takav sistem odnosa u centralnim organima SKJ treba da onemogući majorizaciju i primenu imperativnog mandata ; - neprekidnim i odlučnim suprotstavljanjem Saveza komu nista svake republike pojavama nacionalizma i šovinizma na pod ručju svoje republike i svim pokušajima da se trenutni partikula 41

ristički interes, odnosno egoistički interes birokratskih i drugih monopolističkih grupa zaogrne nacionalnim plaštom i prikaže kao nacionalni interes. ! Razvijanje takvog sistema odnosa i prakse obezbeđuje da u svim fazama političkog procesa - od pokretanja političke inici jative, u toku sazrevanja mišljenja, sve do usvajanja zaključaka i stavova - svi savezi komunista republika imaju aktivno i rav nopravno učešće i da ostvaruju neprekidan uticaj na stvaranju politike. Na taj način će se postići da iza svakog stava i politi čke odluke organa SKJ stoji i svaki savez komunista svake repub like i da sa punom odgovornošću deluje na njihovom ostvarivanju . To je put za jačanje stvarnog jedinstva Saveza komunista Jugo slavije i uspešno realizovanje njegove vodeće idejno-političke uloge. 5. Promene u organizacionoj strukturi i načinu rada Saveza komunista Na osnovu rezultata, iskustava i saznanja stečenih u dosada šnjem toku reorganizacije, statuti Saveza komunista socijalističkih republika i Nacrt novog statuta SKJ definisali su principe, osnovu i pravce daljeg organizacionog prestrojavanja Saveza komunista u skladu sa njegovom pozicijom i društvenom funkcijom u razvije nijem samoupravnom društvu. Bitno izmenjena organizaciona struktura Saveza i novi tip organizovanja komunista krče put no voj praksi i stvaraju, znatno šire mogućnosti za afirmisanje no vih kvaliteta u njihovom idejnom , političkom i akcionom stvarala štvu. Isto tako sadržina i nove potrebe živog idejno- političkog delovanja komunističke avangarde zahtevaju neprestano menja- a nje njenog organizacionog bića, obogaćivanje oblika i unapređi vanje načina rada njenih organizacija i biranih tela. Umesto do nedavno krute, jednoobrazne i umnogome stati čne organizacione strukture, počela je da funkcioniše i potvrđuje svoje prednosti nova, kojoj su svojstveni dinamičnost u razvoju, gipkost i razuđenost oblika koji izrastaju iz različitih društvenih uslova i životnih situacija i velika samostalnost republičkih, po krajinskih i opštinskih organizacija u izboru konkretnih formi organizacionog, idejno- političkog i akcionog povezivanja komuni sta u skladu sa načelima i odredbama Statuta SKJ. Samo ra A zvijanjem takvih kvaliteta mogu doći do punijeg izražaja ve like potencijalne mogućnosti koje ima izmenjena organizaciona struktura. To zahteva prevazilaženje još prilično uvreženog orga nizacionog prakticizma koji se ispoljava u fetišizovanju organi zacionih formi, u tretiranju organizacionih problema kao suštine

(The

42

ta sebe, u stihijnoj težnji da se konzerviraju stare forme, odnosno da se u novim radi na stari, rutinerski način. U stalnim oblicima organizacionog povezivanja ostvaruju se ona prava i obaveze koje su zajedničke za sve komuniste, bez obzira na vidove njihovog društvenog delovanja, bez obzira na idejno-politički nivo ili smer njihovog interesovanja. Time se o bezbeđuje nužna stabilnost organizacione strukture Saveza, učvrš ćuje položaj člana i osigurava njegov stalan uticaj na unutraš nji idejno-politički život i delovanje svoje organizacije, utvrđuju mesta regularnog izjašnjavanja o stavovima i politici i izgrađuje sistem uzajamne odgovornosti članstva i biranih tela za rezultate rada. Ali čvrsti oblici organizovanja u stalnom sastavu su samo jedan vid povezivanja članstva u samoupravnim radnim organi zacijama, mesnim zajednicama i opštini. Sve više dobijaju u značaju raznovrsni oblici idejnog i poli tičkog života u Savezu kao što su komisije, aktivi, savetovanja, zborovi komunista, radne i studijske grupe, čija funkcija i sastav zavise od prirode i vrste problema i područja idejno-poli tičke akcije komunista. To proističe iz potrebe da se o složenim pitanjima borbe za samoupravne društvene odnose što kvalifiko vanije raspravlja na osnovu dubljeg poznavanja činjenica i anali ze realnih društvenih procesa, da kroz konfrontaciju mišljenja i argumenata sazrevaju i raščišćavaju se pogledi i pripremaju solidno prostudirani predlozi za odlučivanje u organizacijama i fo rumima Saveza. To je put koji vodi obogaćivanju idejnog i po litičkog života u Savezu komunista, širem pokretanju svih misao nih, stvaralačkih snaga u njemu i u društvu kao celini, punijem osmišljavanju društvene akcije komunista u samoupravljačkoj pra Įksi, jačanju idejno -političke i akcionę sposobnosti Saveza. Bazi čne organizacije i forumi Saveza komunista znače sintezu raz granate aktivnosti i raznovrsnih oblika idejnog i političkog ži vota. Na taj način se potiskuju improvizacija i površnost u raz matranju društvenih zbivanja i idejno-političkih kretanja i obez beđuje neprestano strujanje i suočavanje ideja , iskustava, kritika i predloga, a time i aktivno uzajamno uticanje između baze i idejno političkih centara Saveza komunista. Savremeni uslovi zahtevaju da se SKJ bolje organizuje za rad među omladinom i za razmatranje pitanja društvene per spektive i angažovanja omladine kao subjekta samoupravnih i političkih zbivanja. Stvaranjem i razvijanjem odgovarajućih ob lika i metoda organizovanog rada, on treba da obezbedi veću i stalnu otvorenost prema inicijativama, mišljenjima i kritikama koje dolaze iz redova omladine, odnosno njenih organizacija. Time će SKJ jačati svoj idejni i politički uticaj na sve delove omla 43

dinę i na sve vidove njene aktivnosti. U tom cilju potrebno je stvarati aktive komunista u raznim oblicima organizovanog ži- vota i rada omladine u radnoj organizaciji, mesnoj zajednici i opštini. Isto tako potrebno je da konferencije i organi SKJ na svim nivoima formiraju komisije ili druga radna tela koja će sistematski proučavati pitanja od bitnog značaja za jačanje uloge omladine u samoupravljanju i društveno-političkom životu i za jačanje uticaja SKJ među omladinom. Zadatke takvih radnih tela, oblike i metod organizovanog rada SK među omladinom treba da razmotri svaka opštinska organizacija SKJ i da to iz razi u svom statutu. Uloga organizacija Saveza komunista u samoupravnim rad nim organizacijama postaje sve značajnija i složenija. One mo raju biti direktno okrenute čoveku na radnom mestu i životnim problemima radnog kolektiva, biti pod stalnim i neposrednim uti cajem interesa i preokupacija proizvođača i delovati zajedno s njima, na čelu njihove samoupravne društvene akcije. Najvažni 1 ja funkcija ovih organizacija jeste jačanje položaja i neposrednog odlučivanja proizvođača o uslovima i rezultatima rada i ostvari vanje njihovog odlučujućeg uticaja na sve sfere društvenog i po litičkog života u opštini i širim društveno-političkim zajednicama. Ukupna sadržina i forme organizovanja i aktivnosti komunista u samoupravnim radnim organizacijama treba da budu usredsre 2 đeni na jačanje društveno- ekonomskih i političkih odnosa na osno vama samoupravljanja i raspodele prema rezultatima rada i na savlađivanje svih birokratskih i drugih prepreka koje stoje na tom putu ; na pokretanje i usmeravanje svih snaga radnog kolek tiva u cilju razrade i dosledne primene koncepcija koje osigu ravaju povećavanje proizvodne snage rada, ekonomsku perspekti vu radne organizacije, i, u tom cilju, razvijanje svih racionalnih vidova integracije i oblika samoupravnog i društvenog dogovara nja u širim okvirima ; na razvijanje svesti proizvođača o nužnosti usklađivanja njihovih neposrednih i dugoročnih interesa ; na idej no rasvetljavanje suštine i uzroka protivrečnosti koje se javljaju unutar radne zajednice i sagledavanje realnih puteva koji vode njihovom razrešavanju ; na jačanje solidarnosti među radnim lju dima. Takvom usmerenošću i delotvornom idejno-političkom akcijom , Savez komunista u radnim organizacijama može us pešno realizovati svoju ulogu pokretačke i usmeravajuće snage unutar samoupravnih organizama i značajno doprineti jačanju samostalnosti, neposredne odgovornosti i efikasnosti u radu orga nizacija Saveza sindikata. Šire i kontinuelno angažovanje članova Saveza komunista koji rade u samoupravnim radnim organizacijama u aktivnostima me 44

sne i opštinske organizacije ne treba posmatrati sa organizacio no-tehničkog i usko-praktičnog stanovišta. Time se prevazilaze >isparcelisanost« i uski horizonti delovanja komunista i njihova zatvorenost u okvire fabrike, ustanova i užih naselja. To je je dan od značajnih puteva da interesi i stremljenja neposrednih pro izvođača budu stalno prisutni u društvenom i političkom životu opštine i mesne zajednice i, istovremeno, da se povećava zainte resovanost i aktivan odnos pripadnika ostalih sfera društvenog rada za probleme u oblasti materijalne proizvodnje. Aktivnim uključivanjem komunista iz preduzeća, ustanova i jedinica JNA u njihovu idejno-političku aktivnost, organizacije SK u mesnim zajednicama mogu da dobiju puniju i životniju sadržinu rada i da postanu uticajniji faktor u razvijanju samo upravnih odnosa u opštini i u rešavanju pitanja od zajedničkog interesa za sve građane. Neophodno je dalje razvijati takvu praksu mesnih organizacija koja bi orijentisala komuniste na aktivno i organizovano delovanje u Socijalističkom savezu i drugim dru štveno-političkim organizacijama i samoupravnim društvenim or ganima. Organizacija SK u JNA, kao integralni deo SKJ, nosilac je progresivne društvene svesti i inicijator političkih akcija za dalje produbljivanje socijalističkog karaktera Armije i jačanja njene borbene spremnosti. Komunisti u JNA se istovremeno bave svim pitanjima opšteg društvenog razvoja. Od posebnog je značaja njihova idejna, politička i organizaciona aktivnost u mesnim, opštinskim, pokrajinskim i republičkim organizacijama, u ukupnom delovanju Saveza komunista i celokupnom društve nom životu zemlje. Kao sinteza svih oblika organizovanja i aktivnosti komunista na području opštine, opštinska organizacija ostvaruje idejno, po litičko i akciono povezivanje i usmeravanje članstva i bazičnih organizacija na bitna pitanja društveno-ekonomskih i političkih odnosa u opštini. Konferencija opštinske organizacije sa svojim opštinskim komitetom, komisijama i drugim razuđenim vidovima aktivnosti ima veliku ulogu u ostvarivanju neposrednog i efek tivnog uticaja članstva na formiranje konkretne političke platfor me i višestrukog i neprekidnog komuniciranja između baze i svih idejno-političkih centara Saveza komunista. Takva funkcija opštin ske organizacije doprinosi da komunisti i njihove bazične organiza¬ cije ne budu pod dominantnim pritiskom uže društvene sredine i da se ne pretvore u zastupnike parcijalnih i trenutnih interesa >svog pogona, fabrike, sela, ustanove i profesije, već da na nji hovo opredeljenje i akciju presudno utiču saznanja o celini društ venih, političkih i idejnih kretanja i interesi pokreta kao celine. 45

Razvijanje uloge, aktivnosti i radnog povezivanja komisija Sa veza komunista od opštinskih organizacija do federacije treba zna čajno da doprinese jačanju uticaja članstva Saveza iskustava koja se stiču u društvenoj i idejno-političkoj praksi i načinu saznanja na rad organa Saveza, na kristalizaciju i izgrađivanje pogleda i usaglašavanje stavova u političkim centrima saveza komunista • republika i Saveza komunista Jugoslavije. Jačanje stvarnog i neposrednog uticaja članstva na rad i od lučivanje foruma i organa Saveza, prevazilaženje hijerarhijskih odnosa i novi kvalitet u demokratizaciji delovanja političkih cen tara SKJ biće izvor neophodne stabilnosti u dugoročnoj idejno političkoj orijentaciji koju utvrđuju kongresi i obezbeđivaće kon tinuitet u tekućem delovanju SKJ. Za takve složenije tokove i odnose postali su uski oni organi zacioni okviri u kojima se ranije delatnost partije jedino mogla ostvarivati. Organizacione promene su samo početni korak u stva 46

14 .

Promene u organizacionoj strukturi i načinu delovanja opštin ske organizacije već snažno utiču i sve će više neposredno delovati na organizaciju i način rada foruma SK u pokrajinama, repub likama i federaciji. Politički centri Saveza komunista imaju sve veće obaveze da blagovremeno reaguju na probleme koji niču u samoupravnoj društvenoj bazi i dobijaju svoj izraz u aktivnostima i inicijativama bazičnih i opštinskih organizacija SK. Oni moraju biti tako komponovani i organizovani da bi mogli da ispolje više stvaralačke sposobnosti u blagovremenom definisanju jasnih odgo vora na aktuelna i vitalna pitanja društvenog razvoja, u sagle davanju realnih mogućnosti i puteva uspešnijeg razvoja društve no-ekonomskog i političkog sistema i samoupravnih društvenih odnosa i u jedinstvenom i efikasnom delovanju na ostvarivanje usvojene politike. Stalan i što neposredniji uticaj baze Saveza komunista na raz radu idejno-političke orijentacije i tekuće politike i na funkcioni sanje svih foruma i organa Saveza komunista stvara realne mo gućnosti da radnička klasa i samoupravne asocijacije radnih ljudi redovno, normalno i u institucionalnom smislu organizovano utiču na usmerenost, sadržinu i način rada foruma i organizacija Sa veza komunista. Tome će znatno doprineti konferencija SK u re publikama i savezna konferencija SKJ kao oblici direktnog demo kratskog učešća članstva u formulisanju tekuće politike. Potrebno je razvijati praksu da bazične i opštinske organizacije Saveza komunista, kao i samoupravne i društveno -političke organizacije radnih ljudi, pokreću ' pitanja i pripremaju nacrte rezolucija i pre dloge zaključaka o kojima treba da se izjasne konferencije i or gani Saveza komunista.

ranju šireg polja akcije komunista u borbi za ciljeve samouprav nog socijalizma. Borba za slobodnu zajednicu udruženih proizvođača, za ra zvijenije društvo, za stalno obogaćivanje ljudske ličnosti i humani ziranje odnosa ― bitna su htenja Programa Saveza komunista. To je polazna tačka i ishodište ovoga dokumenta idejno-politič kih osnova daljeg razvoja Saveza komunista Jugoslavije. Koncep cija, ideologija samoupravnog socijalizma, socijalizma sa ljudskim likom, sve dublje ovladava svešću masa, postaje materijalna snaga. Sadašnji preobražaj Saveza komunista izraz je njegovog daljeg revolucionisanja, osposobljavanja za sadašnju i sledeću etapu so cijalističke rekonstrukcije. Isto toliko koliko je živa akcija Saveza komunista vitalni uslov za razvitak samoupravnog socijalizma, to liko je njegov sopstveni preobražaj, reorganizacija, nužan uslov za ostvarivanje te istorijske misije. To je uslov da on i dalje bude revolucionarna snaga u borbi udruženih proizvođača za samo upravni socijalizam, da ne postane instrument birokratskog kon zervativizma. Uviđajući ovu istorijsku neophodnost, veran svojoj ulozi i re volucionarnim tradicijama, Savez komunista je stupio na put sop stvenog preobražaja.

47

Reč Svetozara VUKMANOVIĆA-Tempa

Uspehe treba

u dosadašnjoj reorganizaciji SK

realnije

prikazivati

MENI u celini dokument odgovara i nemam nekih većih pri medaba na njega. Mislim da smo prvi put dobili jedan materijal koji govori o tome da je Savez komunista utkan u samoupravno društvo. I sad je, naravno, pitanje oživotvorenja toga, što je mno go teže ostvariti, nego postaviti . Ali , i ovo je kao početak već dobro. Ja bih samo dao neke kratke primedbe. Mislim da su uspesi dosadašnje reorganizacije previše idealistički postavljeni. Istina, bio je jedan period kada smo mi sve stavljali pod kritiku, tako da nismo iznosili i one rezultate koje smo postigli. I to je bilo loše, jer je demoralisalo ljude. Međutim, mislim da i ova krajnost ne valja. Izgleda kao da reorganizacija teče kao oživljavanje organi zacije Saveza komunista, itd . itd. Ja sam bio na nekim sastancima, dosta sam pesimistički raspoložen, što ne znači da nema rezultata. Mislim da treba naći meru. To je jedna stvar. Druga primedba, ja sam je već bio izneo u Komisiji, a odnosi se mislim da je drug Dolenc iz Slovenije diskutovao sa mnom ― na to što sam rekao da Partija u realizaciji samoupravljanja treba da se osloni na one društvene snage koje nemaju šta da izgube u borbi za samoupravljanje. Drug Dolenc je to kritikovao, a pošto nisam bio prisutan, želim da odgovorim, da tačno preci ziram koje su to društvene snage, kako ne bi bilo nejasnoća. Društvene snage koje imaju da izgube u samoupravnom dru štvu, to su nesposobni birokrati koji zauzimaju društvene pozicije u radnim organizacijama ili u društvenim ustanovama, u društve nim organizacijama, to su oni koji koče dalji društveni razvitak i koji bi ostali bez svojih pozicija ako bi pobedili principi na kojima se zasniva samoupravno društvo. Očigledno, te snage neće biti u stanju da budu nosioci borbe za samoupravu. To su isto 48

Y

vremeno oni menadžerski elementi koji u radnim organizacijama - dozvolite mi, nisam protiv svih direktora, ne krstim ih sve menadžerima, ali stoji činjenica da izvesnom broju direktora kon venira da monopol vlasti, da monopol ekonomske moći zadrže u svojim rukama. Oni direktori ne daju iz svojih rukú monopol ekonomske moći ne daju da taj monopol bude prepušten nepo srednim proizvođačima. Taj elemenat neće biti borbeni elemenat u Savezu komunista za promenu proizvodnih odnosa, za ono za šta se treba boriti u sadašnjim uslovima. Jer ovde treba izvojevati bitku u preduzećima - efikasnost u privređivanju i istovremeno da ne bude rezultat rada otuđen od proizvođača. To nije protiv rečno jedno drugom, iako se, tu i tamo obično suprotstavlja kada se kaže da moramo imati efikasno privređevanje, i zbog toga mo ramo centralizirati akumulaciju, a radnika ćemo tamo obavestiti naknadno, itd itd. Te dve stvari nisu kontradiktorne i mislim da je veoma važ na stvar da u Savezu komunista na rukovodećim mestima budu ljudi koji će znati i umeti i uticati na radničku klasu da promeni te odnose, da obezbedi i efikasno privređivanje i da rezultat rada ne bude otuđen od proizvođača. Ja mislim da je to čista stvar, da sam mislio na ove društvene snage, a ne na neku kapitalističku klasu, ako neko misli i ako je neko tako mislio. Treća stvar, nije direktno u vezi sa ovim materijalom, ali mi se ipak čini da je važna, makar i u vezi sa Statutom. Naime, radi se o jednom broju komunista koji su sada postali komunisti, sa »nanzenovim« pasošom u Savezu komunista. Naime, oni žive u jednoj republici, a rođeni su u drugoj republici. Pitanje je sada kojoj organizaciji pripadaju? Sopstvena republika kaže : vi živite u drugim republikama i pripadate tamošnjim organizacijama. Republika u kojoj takvi komunisti žive, kaže : ti si rođen u drugoj republici i pripadaš njihovoj organizaciji. Mislim da treba, u vezi sa ovom federalizacijom Saveza komunista, tj , sa osamostaljiva njem republičkih organizacija, da se nađe ipak, status i tih čla nova, od kojih sam jedan ja, jer sam u toku od 35 godina rada u Partiji radio u republici u kojoj sam rođen svega 4 -- 5 meseci. Kada se ovi komunisti predlažu za rukovodstva, mogu se čuti i takvi prigovori da ne pripadaju organizaciji republike u kojoj su rođeni? Mislim da treba i to razrešiti.

49

Reč Gruja NOVAKOVIĆA Osnova

i

celovitijeg

okvir

za

izradu

dokumenta

JA SE, drugovi i drugarice, slažem sa svim dosada iznetim miš ljenjima o važnosti ovog materijala. Mislim da su njegovi autori uložili ozbiljan trud da naprave dokumenat u kome bi, na osnovu sinteze bogatog praktičnog i teoretskog iskustva, iz dosadašnje aktivnosti Saveza komunista izrazili celovitiju funkciju Saveza komunista u sadašnjoj fazi našeg društvenog razvitka i označili osnovne pravce daljih kretanja, nastojeći da formulišu njegove važnije idejno -političke tokove, koji će najbolje doprineti daljem razvoju Saveza komunista. Mislim da u tom pogledu materijal predstavlja solidnu osnovu i okvir za izradu punijeg i celovitijeg dokumenta koji bi, tre balo, kako je predloženo, umesto rezolucije, da donese IX kon gres. Ovaj materijal daje i neke važnije elemente za jasnije sa gledavanje i ocenu do sada pređenog perioda našeg društvenog razvitka. Mislim da ono pitanje revolucionarnog kontinuiteta, o kome je bilo reči i u prvom materijalu, vredi isto tako i za ovaj materijal. Naš pređeni razvitak to je kontinuirani put, bez ob zira na sve objektivne teškoće i subjektivne slabosti, na izvesne otpore, povremena kolebanja i zastoje kojih je bilo, put revolu cionarnog razvitka, u kojem je partija i Savez komunista uvek ostvarivao svoju avangardnu ulogu, duboko povezanu sa radnič kom klasom , sa širim radnim masama i svim drugim snagama našeg društva. Od V kongresa Partije, koji je označio trajnije puteve našeg samostalnog razvitka u borbi protiv Informbiroa, pa preko značajnog društvenog akta o konstituisanju, bitnom konsti tuisanju samoupravljanja, koje je označeno Zakonom o predaji pre duzeća na upravljanje radnicima ; zatim, preko VI kongresa, koji je doneo odluku o prerastanju Komunistike partije kao organi zacije klasičnog tipa u Savez komunista, i preko VII kongresa, 50

卧

koji je naučnim prilazima, analizom iskustva i razradom teorije marksizma na naše konkretne uslove doneo Program Saveza ko munista, ceo taj period predstavlja revolucionarni tok, u kome je, pod rukovodstvom Saveza komunista, naša zemlja postigla krupne rezultate na svim područjima aktivnosti i u razvijanju socijalističkih društvenih odnosa na bazi samoupravljanja. Sa VIII kongresom i veoma značajnim događajima koji su se posle njega desili, kao što je Četvrti plenum Centralnog komiteta, koji je snažno otvorio procese na putu razvitka neposredne demokratije i samouprave i začeo ozbiljnu borbu protiv otpora tome razvitku ; zatim sprovođenje društvene i privredne reforme, reorganizacija Saveza komunista i njegovo usmeravanje na pitanja koja su istaknuta u Smernicama, Predsedništva i Izvršnog komiteta, taj period i ta delatnost kompletnije se povezuju u širu, zaokruženu celinu, čija obrada ima svoj teoretski i praktični značaj za IX kongres Saveza komunista. Ovaj materijal svakako nije imao pot punije namere ni pretenzije u tome pogledu, ali je, ipak, u jed nom sažetom, kondenzovanom obliku dao osnovni presek uloge Saveza komunista, tako da može dobrim delom da posluži i za njegovu buduću ulogu. Izneo bih, u isto vreme, neke primedbe i predloge u vezi sa ovim materijalom. Sadašnji period našeg društvenog razvitka je veoma složen, pun dilema, konflikata i protivrečnosti. U njemu se oštro prožimaju suprotnosti i sukobljavaju u procesu rasta i prevazilaženja, gde deluju recidivi staroga i nove tendencije. Sve važnije pojave i tendencije o kojima se govori u mate rijalu odražavaju složenost toga prevazilaženja . Javljaju se razni otpori, a negde i izrazite krajnosti. Mislim da neka pitanja mo raju biti potpunije i celovitije obrađena upravo sa ovih aspekata, onako kako se i odražavaju u našoj stvarnosti, kako bi bila teo retski najkompletnija a praksi najbliža, s ciljem da pomognu unapređenje te prakse. U materijalu su više obrađena načela i principi sa stanovišta teorije, a praksa je samo delimično obu hvaćena sa aspekta opštih globalnih kretanja, a ne toliko sa sta novišta konkretnih pojava, važnih za ideološku političku aktivnost Saveza komunista. Naši sporovi oko raskoraka između teorije i prakse stalno su aktuelni i važeći. Naši drugovi iz foruma vode stalno o tom pitanju ozbiljan dijalog sa bazom. Nama drugovi prigovaraju da naši materijali nisu tako koncipirani da bi za njih bili dovoljno korisni da ih što bolje mogu primenjivati u praksi a mi opet, s druge strane, u borbi da baza kreativno de luje, da ne padnemo u prakticizam, nastojimo da izvlačimo iz tih opštih problema samo najvažnija pitanja i da ih teoretski obra đujemo. Mislim da u tome međuprostoru ima mogućnosti za kon kretnije prilaženje nekim problemima. Jer najveće teškoće ne 51

nastaju oko prihvatanja principa, oko prihvatanja osnovnih na čela, nego upravo kad se ta načela i principi ostvaruju u praksi. U životnoj praktičnoj borbi javljaju se razne dileme, na koje, do određene mere, zajedno moramo tražiti odgovor i pristup za savlađivanje problema. Zato mislim da bi trebalo učiniti dalji napor kako bi nešto više pošli u tom pravcu, jer će u tome slu čaju ovaj materijal moći više da doprinese akcionoj sposobnosti Saveza komunista. Više važnih događaja u našoj neposrednoj prošlosti trebalo bi ozbiljnije obraditi sa stanovišta idejnog osvetljavanja i uslova iz kojih se rađaju takva gledanja, a preko kojih se u materi jalu prilično lako prešlo ili se samo parcijalno osvrnulo na po jedine momente. Ja se ne bih u tom pogledu duže zadržavao , ali bih hteo da kažem da je materijal veoma dobro izneo i obradio suštinu naše antibirokratske i antidogmatske pozicije i borbe za dalji demo kratski razvitak i samoupravljanje. To je kvalitativan napor, koji će značiti značajan prilog razvitku Saveza komunista, a ima svoj veliki značaj i za teoriju i praksu i drugih partija i progresiv nih pokreta u svetu. Naročito za one napore koji se u nekim par tijama sprovode da aktivnost usmere prema njihovim potrebama i uslovima u pravcu demokratskog socijalizma i humanizma. To je, po mom mišljenju, veoma solidno obrađeno područje u ovome materijalu. No, u isto vreme, meni se čini da su pojave i ten dencije koje niču iz dejstva anarholiberalističke stihije, iz malo građanskih gledanja, iz dejstva ostataka buržoaske ideologije, kao i svih onih kategorija koje vuku nazad, nedovoljno obrađene i da im nije posvećena puna i potrebna pažnja. Nisu u dovoljnoj meri, u kojoj je to potrebno i politički nu žno, razrađeni aspekti tih dejstava, zastupnika i nosilaca tih ten dencija. Svestan sam da su posredi razne idejne kategorije. Svaka od njih ima svoje posebne karakteristike, svoje forme dejstva, svoja uporišta u nekim područjirna naše delatnosti. Stalno oživ ljavanje takvih pojava koje se uporno nameću ili bore za proši • renje svoga uticaja i gledanja veoma je značajno za današnju aktivnost Saveza komunista. Mislim da moramo obezbediti veću orijentaciju, studiozniji prilaz i serioznije izučavanje svih tih kategorija. Moramo, u stvari, ozbiljnije organizovati idejno-političku borbu i razvijati osetlji vost i budnost prema dejstvu tih kategorija, naročito radi toga što su njihove forme delovanja veoma suptilne. Iako ovaj ma terijal ima pretenzije da dá programski karakter, on je, čini mi se, u ovome području, zanemario neke važnije momente, koje je Program označio i istakao . a naša stvarnost te momente potvr đuje i ističe u svetlosti sadašnjega političkoga trenutka.

52

Hteo bih samo da istaknem još jedan momenat. Do nas ovde većinom dopiru i mi se bavimo u forumima onim najvažnijim problemima koji se dešavaju pretežno u odnosima među foru mima, u glavnim pitanjima našega razvitka itd. Međutim, jedan deo pitanja, o koja se glože članovi Saveza komunista u osnov nim organizacijama, u bazičnim organizacijama, pa često i u komunama, mislim da o njima nemamo dovoljno ni uvida ni analize. Ne znamo, naime, šta se to sve dešava, o kakvim se sve idejnim pojavama radi, o kakvim se sve formama aktivnosti radi, kakvo je to antagoniziranje, koje ne predstavlja samo plodo tvornu borbu mišljenja, nego dovodi i do vrlo ozbiljnih konfli kata, u kojima se primenjuju oštrije i radikalnije mere. Bez sumnje, ima nekih razloga za takve mere u nekim kon kretnim slučajevima. Ali u drugim uslovima nema. Meni se čini da se radi o vrlo važnim pojavama koje bi morali ozbiljnije izu čiti ako hoćemo da više razumijemo i shvatimo ta raspoloženja baze i strujanja u njoj, i da, ono što proklamujemo da krei ramo politiku na osnovi stanja i raspoloženja u bazi - više ta kvim jednim prilazom upotpunimo i potvrdimo.

། 53

1

DOKUMENTI ZA JAVNU U ZA

DISKUSIJU

PRIPREMAMA

DEVETI

KONGRES

1

*dal

NEKA PITANJA RAZVOJA DRUŠTVENO-POLITIČKOG SISTEMA I ZADACI SAVEZA KOMUNISTA

Dr Vladimir BAKARIĆ

Dokumenat našeg

odražava

nove

potrebe

društva

UVODNO IZLAGANJE Drugovi, materijal o kojem ćemo raspravljati pod ovom tač kom dnevnog reda najavljen je na našoj sjednici od 2. decembra prošle godine. On je rezultat rada Komisije ovog Centralnog komiteta za pitanja društveno-političkih odnosa i Komisije njegovog Predsjed ništva i Izvršnog komiteta za koordinaciju rada na pitanjima dru štvenog sistema, a najavio ga je na spomenutoj sjednici od 2. decembra drug Kardelj kao »dio programa za konkretizaciju i ak cionu razradu Smjernica Predsjedništva i Izvršnog komiteta Cen tralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, koje su bile do nijete u junu mjesecu prošle godine« . Prema toj najavi, trebalo bi da materijal pokrije temu : »Ne ki aktuelni problemi i zadaci u daljem razvijanju političkog sis tema, dijelom u oblasti državne strukture, a prije svega u obla stima demokratske društvene aktivnosti građana«. Kao i teze o » Zadacima Saveza komunista Jugoslavije u da ljoj izgradnji samoupravnih društveno-ekonomskih odnosa«, i ovaj materijal predstavlja samo materijal za široku i javnu disku siju, tj . spomenute komisije ne zahtijevaju od nas da ga primimo od riječi do riječi, pa se čak ne traži da primimo svaku misao o njemu izrečenu, nego da ga primimo kao za Savez komunista prihvatljiv pravac razmišljanja i izgradnje jedne praktične poli tike na tom području djelovanja. Za razliku od spomenutih teza koje smo na takav način prihvatili 2. decembra, uz ovaj su vam materijal prezentirane i kritičke primjedbe samih komisija na tekstove koje ste primili. Komisije nisu stigle da te usvojene primjedbe razrade i ugrade u same tekstove, pa o njima valja voditi brigu u diskusiji i sma trati da će ili biti razrađene u definitivnom tekstu ovog materi jala, ili biti obrađene u toku same javne diskusije. 57

Nemam ni ovlaštenja ni mogućnosti da makar najsumarnije pokušam ovdje neke od tih primjedaba obrazložiti ili dati na nji hovoj osnovi prijedloge formulacija za tekst u diskusiji. Još nešto treba primijeniti uz ovaj materijal. On se, naime, nadovezuje na već spomenute publicirane teze o zadacima Saveza komunista Jugoslavije u daljnjoj izgradnji samoupravnih dru štveno-ekonomskih odnosa, ali i ne samo na njih nego i na ostale teze o kojima ćemo također ovdje raspravljati, a koje je na već spomenutoj sjednici bio najavio drug Kardelj : Materijal se na njih nadovezuje ne samo zato što smo u njemu izbjegavali da govorimo o temama ondje obrađenima nego osobito zato što je razvoj političkog sistema uopće vezan za zadatke koji stoje pred Savezom komunista Jugoslavije u izgradnji osnovnih društvenih odnosa. Tako taj materijal sadrži nužnu ocjenu momenta i za razvoj društveno - političkog sistema. Ta je ocjena momenta bila polaznom tačkom u razmatranju problema koji se u predloženom materijalu razmatranju. Materijal nema tendenciju da razrađuje neku »unutarnju za konitost>Radi razvijanja i usklađivanja delatnosti organizacija Saveza komunista, osobito u oblasti opštenarodne odbrane, u Konferenciju Saveza komunista u Armiji ulazi sa statusom delegata do devet članova koje CK, odnosno Predsedništvo Saveza komunista odredi van sastava Armije«. To bi bila poboljšana ili pojačana i potpunije izražena for mulacija ovog stava, za razliku od ovoga koji se nalazi u pred loženom tekstu. U istom smislu se to odnosi i na konferencije u armijama, a prilikom narednih izbora to bi se primenilo i na sve druge nivoe. Ovo je, u stvari, potvrda dugogodišnje prakse u sa radnji i prilog više da se ovo i čvršće postavi, jer je to nešto drugo nego ad hoc prisustvo ili poseta jednih drugima. Sasvim je razum ljivo da ovi delegati članovi ni u kom slučaju ne mogu nadomestiti neposredno i kompetentno rukovođenje Predstavništva Saveza ko munista Jugoslavije s organizacijom Saveza komunista u Armiji. To je, dakle, radna, funkcionalna potreba koja je samo utoliko svojevrsna ukoliko inače moramo tražiti nešto drugačije oblike 1 delovanja i povezivanja organizacije komunista u Armiji s celim Savezom komunista Jugoslavije i zbog teritorijalne rasprostranje nosti po SFRJ, a i zbog zadataka i karaktera´same Armije. Uz tekst odluke sugerira se da bi se izbor ovih delegiranih članova vršio u prvom redu iz kruga onih drugova koji inače rade van JNA na opštenarodnoj odbrani . Usvajanje ove odluke namet nulo bi potrebu da se u tom smislu izvrše odgovarajuće dopune u Nacrtu statuta SKJ. Opunomoćstvo CK za JNA na svojoj sednici od 13. januara 1969. godine usvojilo je osnovu ovoga predloga iako je u svoje vre me mislilo da se, možda, rešenje može naći u formi delegiranja po položaju. Međutim, to se na osnovu Statuta ne može primeniti, jedino se primenjuje kod sekretara koji po položaju ulaze u forum. I usaglašen je ovaj predlog sa Izvršnim komitetom CK Saveza ko munista Jugoslavije. Zbog toga molimo CK da donese ovakvu od luku o izboru i konstituisanju konferencije Saveza komunista u JNA.

a

S

310

Odluka

CK SKJ o

konstituisanju SK

u

armijama

izboru

konferencije i u JNA

Na osnovu člana 32. i 41. Statuta Saveza komunista Jugoslavije, Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije donosi ODLUKU I U periodu januar-februar 1969. godine izvršiti izbor i konsti tuisanje Konferencije Saveza komunista u JNA i konferencija SK u armijama, Vojno-pomorskoj oblasti, Ratnom vazduhoplovstvu i Graničnim jedinicama.

II 1. Konferencija SK u JNA je forum organizacije SK u JNA. Njen mandat traje dve godine i za to vreme radi u stalnom sas tavu. Prilikom svakog novog saziva popunjavaju se upražnjena mesta onih delegata kojima je prestala služba u JNA. Delegati za ovu Konferenciju biraju se na konferencijama SK armija, Vojno-pomorske oblasti, Ratnog vazduhoplostva, Granič nih jedinica i DSNO na osnovu prethodno izraženog mišljenja član stva i kandidovanja od strane brigadnih, divizijskih, garnizonskih i međugarnizonskih konferencija. Tako izabran : delegati, prilikom svoga konstituisanja, biraju komitet, Komisiju za statutarna pita nja i Nadzorni odbor i potreban broj komisija i radnih tela. U Konferenciju SK u JNA ulazi, sa statusom delegata, do 9 članova SK koje Centralni komitet odnosno Predsedništvo SKJ odredi van sastava JNA, a iz redova članova Saveza komunista koji se bave pitanjima opštenarodne odbrane.

311

2. Konferencije SK u armijama, Vojno-pomorskoj oblasti, Rat nom vazduhoplovstvu i Graničnim jedinicama su forumi organi zacija SK u tim jedinicama. Njihov mandat traje dve godine i za to vreme rade u stalnom sastavu. Umesto delegata koji su otišli iz JNA i iz organizacije SK Armije vrši se izbor novih za svaki saziv konferencije. Delegati za ove konferencije biraju se na brigadnim, divizij skim i garnizonskim konferencijama SK. Konferencija SK armije bira komitet, komisiju za statutarna pitanja, nadzorni odbor i potreban broj komisija i radnih tela. U konferencije SK armija ulazi do pet članova SK koje cent ralni komitet ili konferencije SK republika odrede van sastava JNÁ, a iz redova članova SK koji se bave pitanjima opštenarodne odbrane. III Predsedništvo konferencije se bira na svakom zasedanju za narednu sednicu konferencije. Predsedništvo saziva i zajedno sa komitetom priprema konferenciju SK. Bliža uputstva i tumačenja ove Odluke daće Opunomoćstvo CK SKJ za organizaciju SK u JNA. Naredni izbori i konstituisanje konferencija SK vršiće se prema odredbama Statuta SKJ, odluka Konferencije i Predsedništva SKJ.

312

Obrazloženje o raspodeli CK SKJ za

odluke

sredstava 1969.

za

rad

godinu

I Predviđa se da će se za finansiranje Centralnog komiteta SKJ u 1969. godini ostvariti sredstva za rad u iznosu od 27,000.000 di nara, što čini isti nivo sredstava koji je bio predviđen i za 1968. godinu. Od tih sredstava za delatnost Centralnog komiteta upo trebilo bi se 18,190.000 dinara, ili 67 odsto, a za delatnost Stručne službe Centralnog komiteta 8,810.000 dinara, ili 33 odsto. Izvori za finansiranje tih delatnosti su članarina i preneta sredstva iz prethodne godine. Sredstva od članarine članova SKJ na radu u inostranstvu predviđaju se, uglavnom, na nivou ostvarenih u prošloj godini, dok se predviđa da će sredstva od članarine članova SKJ u JŅA biti veća za 1,300.000 dinara zbog povećanja ličnih dohodaka pri padnika JNA, koje će uslediti u 1969. godini. Sredstva od učešća Centralnog komiteta u članarini SK socijalističkih republika pred viđena su nešto iznad prošlogodišnjih. Sredstva od članarine koja pripadaju Centralnom komitetu predviđaju se na osnovi sadašnje visine članarine. Preneta sredstva koja iznose 2,100.000 dinara potiču od sred stava koja su ograničena i oročena prilikom građenja zgrade Cen tralnog komiteta (600.000 dinara), neutrošenih sredstava za de latnost Centralnog komiteta u 1968. godini (oko 1,000.000 dinara) i od prebacivanja prihoda za 1968. godinu (oko 500.000 dinara). Sredstva od raznih prihoda poticala bi od kamate na sredstva za održavanje IX kongresa SKJ koja su oročena još u 1967. i 1968. godini.

Prema sadašnjim predviđanjima, na teret sredstava za delat nost Centralnog komiteta za 1969. godinu finansirale bi se sledeće namene: 313

-

održavanje IX kongresa SKJ i proslava 50- godišnjice KPJ -- izdavačka delatnost SKJ - međunarodna aktivnost SKJ - lični dohoci i ostala lična primanja funk cionera Centralnog komiteta - za pripremu odbrane i rad u ratnim us lovima - dopunska sredstva SK socijalističkih re publika za sopstvenu delatnost organizacije SKJ u JNA za sređivanje arhivske građe CK SKJ za izradu analiza , studija, tema i sl. ostale funkcionalne potrebe - rezervna sredstva Svega

din. 99 99

2,300,000 2,580.000 1,000.000

"9

1,550.000

99

600.000

99

6,000.000

99

1,000.000 650.00 800.0000 1,610.000 0 100.000

99

"9 "9 "9 din.

18,190.000

Obiman program rada koji će 1969. godine obaviti Centralni komitet i njegovi organi u vezi s pripremama : održavanjem IX kongresa i svečane proslave 50-godišnjice KPJ, koja će biti orga nizovana u isto vreme sa IX kongresom SKJ, pored već prikup ljenih sredstava u 1967. i 1968. godini, zahteva dodatna sredstva u iznosu od 2,300.000 dinara. Takva visina sredstava predviđena je da bi se ostvarila ideja o učešću većeg broja veterana revolu cionarnog pokreta u proslavi 50 -godišnjice KPJ nego što je to ranije predviđano. Sredstva za izdavačku delatnost SKJ (dopunska sredstva »Ko munistu« i »Socijalizmu « ) predviđaju se osetno ispod nivoa prošlo godišnjih (2,580.000 dinara). Pored srpskog, odnosno hrvatskog, slovenačkog i makedonskog izdanja lista »Komunist>Komunista« i » Socijalizma« vezan za budžet CK SKJ izmeni ; treće, u ostvarivanju ova dva zahteva treba obezbediti potrebnu kvalifikovanost, demokratizam, sigurnost u formiranju odgovara jućih finansijskih sredstava i njihovo povećanje u skladu s ulogom i zadacima CK SKJ i Saveza komunista u celini. Mišljenje je Izvršnog komiteta CK SKJ da će formiranje, od nosno rad Fonda CK SKJ za naučnoistraživačku delatnost i Fonda CK SKJ za izdavačku i publicističku delatnost, kako je to pred viđeno odlukama o osnivanju tih fondova , zadovoljiti navedene zahteve. Kao što se vidi, predviđeno je da Fond CK SKJ za naučno istraživačku delatnost sam finansira onu naučnoistraživačku de latnost koja je u neposrednoj vezi s tekućim zadacima CK SKJ. Što se tiče izučavanja razvoja, uloge i delatnosti SKJ i osnovnih procesa razvoja socijalizma u Jugoslaviji i savremenom svetu, Fond će se, po pravilu, javljati kao jedna od institucija koja finan sira ovu delatnost. Upravo Fond CK SKJ za naučnoistraživačku delatnost nasto jaće da se na značajnim projektima ove vrste finansijski anga 319

žuju i druge zainteresovane institucije. To će biti nastojanje i Fonda za izdavačku i publicističku delatnost. Programi oba Fonda proizlaziće, pre svega, iz zadataka CK SKJ i njegovih komisija , kao i onih najvažnijih pitanja kojima je zaokupljen Savez komunista Jugoslavije u celini. Veliki broj članova upravnog odbora Fonda treba da obezbedi demokratsko i kvalifikovano, zapravo, celishodno odlučivanje. U upravni odbor svaka republička organizacija Saveza komunista delegira jednog člana . Bilo bi poželjno da u upravnom odboru budu imenovani i drugovi iz rukovodećih tela SKJ, a posebno iz njegovih komisija. Sredstva koja će se u 1969. godini sakupiti u Fond za naučno istraživački rad na osnovi 3 % od članarine SKJ koja pripada CK SKJ za finansiranje njegove delatnosti iznose oko 730.000 dinara. Sredstva koja će se u 1969. sakupiti u Fond za izdavačku i pu blicističku delatnost na osnovi 13 % od članarine SKJ koja pri pada CK SKJ za finansiranje njegove delatnosti iznose oko 3,220.000 dinara. Ako se od sredstava Fonda za izdavačku i publicističku de latnost listu »Komunist« i časopisu » Socijalizam « da 2,580.000 di nara - suma do koje se došlo u dosadašnjim razgovorima — , za pomoć ostalim izdavačkim projektima ostaje 640.000 dinara. Na pominjemo da je predviđeno da se iz tih sredstava finansira i pu blikovanje onih uspelih teorijskih radova za koje su dobijena sredstva iz Fonda za naučnoistraživački rad. Prema tome, ukupna sredstva koja se na osnovi procenta od članarine koja pripada CK SKJ za finansiranje njegove delatnosti izdvajaju u oba fonda iznose 3,950.000 dinara. U postojećem predlogu predračuna o korišćenju sredstava za delatnost CK SKJ (» budžet«) za 1969. godinu predviđeno je da se u oba fonda izdvoji suma od 3,580.000 dinara, i to na osnovi 14,45% od članarine koja pripada CK SKJ za finansiranje nje gove delatnosti. Prema tome, ako se usvoje predložene odluke o osnivanju fon dova, potrebno je u postojećem predlogu predračuna o korišćenju sredstava za delatnost CK SKJ za 1969. godinu smanjivanjem ne kih pozicija obezbediti 370.000 dinara , da bi se sredstva fondova mogla konstituisati na osnovi procenta predviđenih u odlukama. Statutom fondova će se preciznije utvrditi njihova organiza cija i poslovanje.

320

Odluka za

o

osnivanju

Fonda

naučno - istraživački

CK SKJ

rad

RADI podsticanja naučnoistraživačke delatnosti, za koju je Savez komunista, s obzirom na svoju ulogu u samoupravnom socijalisti čkom društvu posebno zainteresovan i koja će omogućavati Cen tralnom komitetu SKJ uspešno obavljanje njegovih zadataka, Cen tralni komitet Saveza komunista Jugoslavije donosi ODLUKU O OSNIVANJU FONDA CK ST ZA NAÚČNOISTRAŽIVAČKI RAD 1. Osniva se Fond CK SKJ za naučnoistraživački rad (u da ljem tekstu: Fond).

2. Zadaci Fonda su: a) da finansira onu naučnoistraživačku delatnost koja će Cen tralnom komitetu SKJ omogućavati uspešno obavljanje njegovih zadataka ; b) da podstiče teorijsko izučavanje razvoja, uloge i delatnosti SKJ i osnovnih procesa razvoja socijalizma u Jugoslaviji i savre menom svetu ; c) da dodeljuje stipendije za naučno uzdizanje onih kadrova koji se u SKJ bave naučnoistraživačkim radom. U ostvarivanju ovih zadataka Fond sarađuje sa Saveznim fon dom za finansiranje naučnih delatnosti i odgovarajućim fondovima u republikama, a posebno s fondovima za naučnoistraživački rad i izdavačku delatnost pri centralnim komitetima Saveza komunista. Ova saradnja podrazumeva i zajedničko finansiranje pojedinih projekata.

3. Finansijska sredstva Fonda čine: a) sredstva u visini 3 % od članarine SKJ koja pripada CK SKJ za finansiranje njegove delatnosti ; b) deo neiskorišćenih sredstava po završnom računu predra čuna o korišćenju sredstava za delatnost CK SKJ, a na osnovu po sebne odluke CK SKJ ; c) sredstva koja CK SKJ obezbedi iz drugih izvora za ostva rivanje zadataka Fonda ; d) sredstva iz drugih izvora. Procenat predviđen u stavu a) može se povećati odlukom CK SKJ. 4. Fondom upravlja upravni odbor, koji sačinjavaju predsed nik i 18 članova, od kojih 6 članova delegiraju republičke organi zacije Saveza komunista. Predsednika i dvanaest članova upravnog odbora imenuje CK SKJ. 5. Organizacija i poslovanje Fonda utvrđuju se Statutom Fonda. Statut Fonda donosi upravni odbor Fonda u saglasnosti sa IK CK SKJ.

6. Sredstva Fonda se daju korisnicima, po pravilu, na osnovu (internog - javnog) konkursa. Sredstva se daju za celokupno ili za delimično finansiranje projekta. 7. Upravni odbor Fonda izrađuje godišnji i perspektivni pro gram aktivnosti, i to na osnovu programa rada CK SKJ i njegovih komisija, donosi odluke o dodeljivanju sredstava korisnicima i us vaja predračun o korišćenju sredstava Fonda i završni račun Fonda. Izveštaj o radu upravni odbor podnosi jedanput godišnje Centralnom komitetu Saveza komunista Jugoslavije . Izveštaj se javno objavljuje.

8. Izvršni komitet CK SKJ će ovu odluku sprovesti u život. 9. Ova odluka važi od 1. januara 1969. godine .

322

Odluka za

o

osnivanju

izdavačku

i

Fonda

publicističku

CK SKJ delatnost

RADI podsticanja one izdavačke i publicističke delatnosti za koju je Savez komunista Jugoslavije, s obzirom na svoju ulogu u samo upravnom socijalističkom društvu, posebno zinteresovan, Centralni komitet Saveza komunista Jugoslavije donosi ODLUKU O OSNIVANJU FONDA CK SKJ ZA IZDAVAČKU I PUBLICISTIČKU DELATNOST 1. Osniva se Fond CK SKJ za izdavačku i publicističku de latnost (u daljem tekstu : Fond) . 2. Zadaci Fonda su: a) da učestvuje u finansiranju lista » Komunist« , časopisa » So cijalizam