Willelmi Tyrensis Archiepiscopi Chronicon [2]

Citation preview

NUNC COGNOSCO EX PARTE

THOMAS J. BATA LIBRARY TRENT UNIVERSITY

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano063aunse

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

LXIII A

V)

/\

/

\j 6>3A

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

LXIII A

WILLELMI TYRENSIS ARCHIEPISCOPI CHRONICON

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXVI

GUILLAUME DE TYR CHRONIQUE

EDITION CRITIQUE PAR

R.B.C. HUYGENS Determination des dates par

H.E. MAYER et G. ROSCH

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXVI

© Brepols 1986 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

14

629

I. Quis moribus et quibus maioribus editus fuerit dominus Fuico, tercius Ierosolimorum rex. II. Quod antequam vocaretur a domino Balduino rege causa peregrinationis Ierosolimam venerat, et de eius in regem promo¬ tione. III. Senior Ioscelinus Edessanus comes eger in lectica hostibus occurrit et obtenta victoria carne solvitur; et de filio eius Ioscelino. IIII. Vocatur ab Antiochenis et malicia principisse aperitur. V. Properanti Antiochiam comes Tripolitanus se opponit sed a rege devincitur; res Antiochena in tuto collocatur. VI. Iterum ab Antiochenis evocatur. Sanguinus in finibus Tripo¬ litanis castrum quoddam obsidet, rex sororis interventu solvit obsidionem. VII. Rex Antiochiam properat, hostes qui convenerant in fugam vertit, hostium spoliis ditantur Antiocheni. VIII. Ierosolimitanus patriarcha et regni principes presidium fundant valde necessarium, cui nomen Castrum Arnaldi. VIIII. De regis consilio mittitur ad Raimundum, Pictavensium comitis filium, qui Constantiam, Boamundi filiam, ducat uxo¬ rem. X. Bernardus Antiochenus patriarcha moritur, Radulfus Mamistanus archiepiscopus ei succedit cum tumultu. XI. Papa Honorius vita decedit, ei substituitur Innocentius: oritur scisma periculosum. Willelmus Tyrensis archiepiscopus carne migrat, Fulcherus ei substituitur, Romam petit, palleum petit et obtinet. XII. Precipit Romana ecclesia ut idem obediat Ierosolimitano pontifici et eum locum obtineat apud eum, quem prius obtinu¬ erat apud Antiochenos. XIII. Mandatur eius suffraganeis ut ei obediant, et ad hoc plures diriguntur epistole. XIIII. Aperitur unde et ex qua causa hec inter duos patriarchas orta sit controversia et qua ratione quisque se tueatur. XV. Comes Ioppensis apud regem incusatur et grandis in regno excitatur tumultus. XVI. Galterus Cesariensis comitem ad duellum provocat; ille ad hostes se confert, a suis destituitur. 2 promonitione V 3 comes om. V letica V filio] fio V 4 Vocatur] rex add. BW, cf. 6(BW) 6 Iterum] rex add. BW, cf. ^(BW) revocatur MP sorroris V 9 quis corr. V 10 patriarcha om. V 11 ei substituitur ... ei substituitur] ei succedit ... ei substituitur BW Fulcherus VNC, 'Fulcherius MPBW petit ... petit] adit ... petit BW pallium (cf. 1), 2), $8) a 15 et 16 confundunt (hic, sed non in textu) BW, omisso apud regem ... comitem (Comes Ioppensis ad duellum provocata»-)

603

14

630

XVII. Civitas Ioppensis obsidetur, regni principes de pace trac¬ tant. Belinas interim ab hostibus capitur. XVIII. Comes Ioppensis apud Ierosolimam maliciose vulnera¬ tur; fit tumultus iterum, sed recepta convalescentia ex condicto mare transit. XVIIII. Fit treuga cum Damascenis, restituuntur captivi qui apud Belinas capti fuerant. XX. Raimundus, Pictavensium comitis filius, occultus accedit et Antiochiam perveniens Boamundi filiam Constantiam uxo¬ rem ducit, invita et renitente principissa, eiusdem puelle matre, et obtinet principatum. XXI. Quis et qualis et ex qua maiorum prosapia fuerit Raimun¬ dus describitur. XXII. Ad comprimendam Ascalonitarum insolentiam rex cas¬ trum edificat, cui nomen Beit Gibelin, quod alio nomine Bersabee dicitur. XXIII. Comes Tripolitanus proditione quorundam ex suis iuxta Montem Peregrinum occiditur; succedit ei filius Raimundus, necem paternam ulciscitur. XXIIII. Iohannes imperator Constantinopolitanus, versus Antio¬ chiam properans, Ciliciam occupat universam. XXV. Sanguinus castrum, cui nomen Mont Ferrant, obsidet; rex cum comite Tripolitano obsidionem querit solvere, sed de¬ ficiunt et victi comes capitur, rex in castrum se recipit. XXVI. Sanguinus iterum castrum obsidet, obsessi finitimos ad subsidium evocant undique. XXVII. Bezzeuge Damascenorum procurator Neapolim incen¬ dit et depopulatur. XXVIII. Festinatur ad regis subsidium, sed obsessis maiores interim inferuntur molestie. XXVIIII. Adest subsidium, sed interim rex ad deditionem incli¬ natur et pactis initis sospes ad propria regreditur. XXX. Princeps Antiochiam reversus urbem obsessam reperit, imperatori totis viribus contradicit, sed tandem quorundam interventu eidem reconciliatur.

20

=

1, 28, 7.

30 =

1

prol.

35.

19 treugua V 20 eius V 22 et 23 confundunt (hic, sed non in textu) BW: Ad comprimendos Ascalonitas rex castrum nomine Beth Gibelin edifi¬ cat, quod alio nomine dicitur Bersabee. Pontius (cf. 25: C) comes Tripolita¬ nus BW 23 Pontius comes (cf. 22 : BW') et C proditione quorundam ... occiditur] quorundam om. C, a Sunanis (sed cf. 26) traditus occiditur BW successit MP et necem BW 25 Muntferant BW et om. BW recipit VBW, recepit pC 27 Bezenge BW 28 (prorsus om. W) sed ... molestie] sed obsessi interim impugnantur B 29 rex interim BW 30 quorundam interventu om. BW

604

14, 1 1. 1131

5

10

15

20

25

30

631

Quis moribus et quibus maioribus editus fuerit dominus Fulco, tercius Ierosolimorum rex.

Vocato igitur ex hac luce domino Balduino, Ierosolimorum ex Latinis rege secundo, qui cognominatus est de Burgo, successit in regno dominus Fulco, gener eius, comes Turonensium, Cenomannensium et Andegavensium, cui predictus dominus rex filiam suam primogenitam Milissendem nomine dederat uxorem, ut premisimus. Erat autem idem Fulco vir rufus, sed instar David, quem invenit dominus iuxta cor suum, fidelis, mansue¬ tus et contra leges illius coloris affabilis, benignus et misericors, in operibus pietatis et elemosinarum largitione liberalis admodum; secundum carnem princeps potens et apud suos felicis¬ simus, priusquam etiam ad regni vocaretur gubernacula; rei militaris experientissimus et in bellicis sudoribus patiens et providus plurimum; statura mediocri, sed iam grandevus et plusquam sexagesimum agens annum. Inter alios vero, quos lege mortalitatis patiebatur defectus, fluidam et labilem eatenus habebat memoriam, ut suorum domesticorum etiam non teneret nomina nec vultus nisi paucorum agnosceret, ita ut de eo, cui paulo ante supremum impenderat honorem et familiaritatis gratiam, diligenter postmodum quereret quisnam esset, si ei ex inproviso se presentem daret. Unde multos de eius familiaritate presumentes ad confusionem compulit, cum ipsi aliis se defensores dare proposuerant et ipsi apud eum patrono indige¬ rent. Pater huius, Turonensium et Andegavensium comes, Fulco etiam dictus est et cognominatus Rechin, qui uxorem duxit sororem domini Amalrici de Muntfort nomine Berteleam, unde duos suscepit filios, Fulconem istum, unde nobis est sermo, et Gaufridum Martel, et filiam unam Hermengardam nomine, que prius fuit uxor Pictaviensium comitis Willelmi; a quo spreta et contra matrimonii leges abiecta ad comitem Britannie se confulit eique affectione adhesit maritali, ex quibus natus est Conanus, eiusdem Britannie comes, qui cognominatus est Grossus. His ergo tribus liberis apud predictum Fulconem seniorem editis, mater spreto marito ad regem Francorum Philippum se contulit, qui etiam abiecta uxore sua legitima eam suscepit

1, 6 ut premisimus] 13, 24, 1-19. 6-7 I Reg. 16, 12: erat autem rufus et pulcher adspectu decoraque facie; 13, 14: virum iuxta cor suum ( = 15, 26, 5) et 22, 14: sicut David fidelis. 7-8 = 18, 22, 6; 8 (= 3, 28 et 2, 17, 61) Ioel 2, 13 : benignus et misericors. 30 = 35-36. 33-34 = 51-53.

1, 8 leges om. V 9 lagitione V 14 annum agens a vero om. a 19-20 si ex inproviso ei tr. N 25 Munfort C, Monfort P Berteseam BW 26 sermo est BW 27 Hermengardam VBW, Hermengerdam p, Hermengendam C 34 suscepit] qui (qui etiam M) add. MP, dei. M

605

606

632 1131

35

40

45

50

55

60

65

70

14, 1

thori participem, curarum sociam, et affectione postea tractans maritali contra leges ecclesiasticas, invitis et multum renitentibus regni eius episcopis simul et principibus, apud se detinuit, ex eaque suscepit filios Florum, Philippum, et Ceciliam, de qua superius fecimus mentionem, que prius Tancredi Antiochenorum principis uxor fuit, postmodum, eo defuncto, domino Pon¬ tio Tripolitano comiti votis usa secundis adhesit. Prefatus vero Fulco, senioris Fulconis filius, patre iam defuncto uxorem duxit filiam comitis Cenomannensium Helie Guiburgem nomine, ex qua duos suscepit filios et filias totidem. Huius autem matrimonii causa fuit mater. Nam dum idem adolescens in curia comitis Pictaviensium domini sui pincerne fungeretur officio, audita fratris primogeniti morte ab eodem comite captus est et vincu¬ lis mancipatus occasione quorundam castellorum, que ab eo contendebat violenter eripere, que pater eius et frater in finibus predicti comitis iure hereditario, sed de feodo predicti comitis, diu possederant. Quod audiens mater, que iam ab eius patre multo ante diverterat et ad dominum regem Francorum se contulerat, maternis mota visceribus apud dominum regem supplex imploravit et obtinuit quod filius eius a vinculis absolutus paterne restitueretur hereditati; insuper etiam effecit, ut supranominati comitis Helie unicam filiam cum eius omni here¬ ditate dominus rex eius filio uxorem concederet, ex qua, ut prediximus, duos filios genuit et filias in eodem numero. Primo¬ geniti nomen fuit Gaufridus, qui patri successit in eodem comitatu, cui senior Henricus, rex Anglorum potentissimus, filiam unicam Mahaldem nomine, domini Henrici Romanorum impera¬ toris viduam, uxorem dedit, ex qua idem Gaufridus tres susce¬ pit filios, Henricum videlicet, qui nunc Anglie regnum strenue et prudenter administrat, et Gaufridum, qui cognominatus est Plantegenest, et Willelmum, qui dictus est cognomento Longa Spata. Nomen vero secundi eiusdem dommi Fulconis filii, ma¬ terni avi nomen referentis, Helias, cui Rotoldus comes Perchensis filiam suam unicam uxorem dedit, spondens quod de cetero uxorem non duceret, sed omnem hereditatem suam cum omni integritate in eum moriens transferret. Pactorum tamen inmemor et promissorum prodigus uxorem duxit sororem comitis

35-36 = 30. 36 = 1, 28, 7. 39 superius] 11, 1, 13-16. 38-41 Cf. 11, 18, 10-13. 51-53 = 33-34. 57-58 ut prediximus] 43-44. 66 secundi] Cf. 58-59. 67 ( — 22, 4, 21) Virgile, Aen. 12, 348: nomine avum referens.

36 et multum] multis et BW 38 filios scilicet Philippum et Ceciliam (sic) BW Philipum V 53 regem] Francorum (=32) add. sed dei. N 60 Hennricus V 61 Mahaldam (cf. 12, /, 16: P) a 65 Plantegenest VC, Plantegeneste BW, Plantagenest p 66-67 avi materni BW

607

14, 1-2 1131

75

8o

Patricii, nobilis de Anglia viri, ex qua plures suscepit liberos, unde predictus Helias ab eius hereditate contra spem factus est alienus. Nomina autem filiarum alterius Sibilla, que inclito et nobili viro domino Theodorico Flandrensium comiti nupsit, ex quibus ortus est Philippus, qui hodie Flandrensium procurat comitatum. Nomen secunde Mahaldis, que predicti Henrici Anglorum regis filio desponsata fuerat; sed antequam convenirent, sponsus in Angliam navigans casu naufragium passus pelago submersus est, eius vero sponsa, perpetuum vovens celibatum, in claustro puellarum religioso admodum apud Fontem Ebraudi sanctimonialem perpetuo vitam duxit. 2.

2 vili

633

Quod antequam vocaretur a domino Balduino rege causa peregrinationis Ierosolimam venerat, et de eius in regem promotione.

Predictus ergo Fulco uxore defuncta Ierosolimam orationis gratia, priusquam a domino rege vocaretur, petierat, ubi mag¬ nifice plurimum in dei servicio se habens, populi universi gra¬ tiam et domini regis et universorum principum familiaritatem 5 plurimam meritis exigentibus acquisivit, quippe qui centum equites per annum integrum in regno suis habuit impensis. Tandemque sospes ad propria regressus, filias nuptui, filios autem matrimonio collocans, comitatum suum optimo statu composuit. Dumque strenue et prudenter per annos aliquot post io suum reditum suis incumbit negociis, ecce dominus rex Ierosolimorum, de successione sollicitus, videlicet apud quem primoge¬ nitam suam nuptui collocaret, post multam deliberationem de communi universorum principum consilio, sed et de populi favore, quosdam de principibus suis, dominum videlicet Willel15 mum de Buris, dominum Guidonem Brisebarre, ad predictum dirigit comitem, invitans eum ad filie nuptias et regni successio¬ nem. Qui compositis rebus et ordinato comitatu, data benedic¬ tione liberis suis, assumens sibi de honestis proceribus suis iter veniendi ad domini regis vocationem arripuit; cui postquam in 20 regnum ingressus est, statim infra paucos dies, sicut ex pacto tenebatur, primogenitam suam ei matrimonio copulavit, confe¬ rens eidem dotis nomine duas civitates maritimas Tyrum et Ptolomaidam, quas quasi triennio possidens continuo comes, sicut antea vocabatur, dictus est. Defuncto igitur domino rege 25 XI0 Kalendas Septembris anno ab incarnatione domini millesi2, 17 Salluste, Iug. 56, 3 et 66, 2: compositis rebus. 13, 28, 16-17.

24-25 Voir cependant

77 Maheldis BW 2, 1 vero BW 5 aquisivit VN 10 incombit N 13 populi] iterum communi V 19 post V 21 ei VpC, om. BW (cf. 19 cui) 24 sicut om. V dictus est V, om. cett.

6o8

634 1131

14 ix

30

mo centesimo tricesimo primo, idem comes cum predicta uxore octavo decimo Kalendas Octobris, in die Exaltationis sancte crucis, in ecclesia Dominici Sepulchri a domino Willelmo, bone memorie Ierosolimorum patriarcha, sollempmter et ex more coronatus et consecratus est. 3.

5

10

15

20

25

14, 2-3 609

Senior Ioscelinus Edessanus comes eger in lectica hostibus occurrit et obtenta victoria carne solvitur; et de filio eius Ioscelino.

Per idem tempus dominus Ioscelinus comes Edessanus, longa egritudine fatigatus, lecto decubans mortis imminentem expectabat diem. Ceciderat enim anno proxime preterito circa partes Halapie super eum turris ex crudis lateribus compacta: quam cum, hostibus in ea inclusis, ut facilius caperet subfodi faceret, subfossa subito corruens incautum oppresserat, unde eum sui cum multo labore quasi sepultum et contritis artubus vix erue¬ runt. Quo langore multo tempore maceratus adhuc egredi niten¬ tem detinebat animam, cum ecce nuntius advolans soldanum Yconiensem obsedisse quoddam eius castrum, cui nomen Cressum, nuntiat. Quo audito vir magnanimus, sicut erat corpore debilis et prorsus impotens, sed mente validus, filium ad se precipit evocari, iniungens ut assumpta secum universa regionis illius militia hosti supranominato viriliter occurreret et locum patris suppleret impotentis. Ille vero, obiciens quod predictus soldanus in gravi multitudine diceretur advenire, respectu tan¬ tarum virium paucos se habere, cepit se excusare: unde pater, pensata pusillanimitate filii et ex eo verbo qualis futurus esset colligens, militares convocari precipit copias et populum regionis universum. Quibus paratis, sibi aptari lecticam mandat et in eam ascendens hostibus occurrit, doloris oblitus et impotentie. In quo cum aliquantulum cum exercitu processisset, nuntiat ei unus de magnatibus regionis, Gaufridus cognomento Monachus, soldanum audito eius adventu obsidionem a castro dimovisse predicto et iter ad reditum maturasse. Quo cognito comes lecti¬ cam, qua gestabatur, ad terram deponi iussit et erectis in celum luminibus et devoto spiritu domino cum suspiriis et fletu gratias agens quod in novissimis suis eum benignus et misericors domi-

3, 16 = 4, 16, 28. misericors — 1, 8.

28 Prov. 19, 20: in novissimis tuis. - benignus et

3, 5-6 fecerat suffossaque BW 13-14 militia regionis illius universa a 16 advenire] ille vero ( — ij) add. VN, eras. N 17 habere] diceret add. VN, eras. N excure V 18 penssate N 19 precipit convocari a 22 qua BW processisset cum exercitu BW 25 comes om. BW 26 iussit deponi BW 27 luminibus (= 10, r6, 42) V, manibus cett. 28 benigne et misericorditer (om. dominus) BW

610

14, 3-4 1131

30

35

40

45

50

nus tanta gratia visitasset, quod seminecis et in ipsis mortis vestibulis constitutus adhuc hostibus fidei christiane esset for¬ midabilis, in gratiarum actionibus ultimum celo tradidit spiri¬ tum, relicto filio equivoco suo, sed a paterna gloria degenere plurimum, et eodem universorum bonorum ex asse herede insti¬ tuto. Fuit autem idem Ioscelinus iunior ex sorore Levonis Armeni, viri inter suos potentissimi, natus, pusillus statura sed membris plenioribus robustus valde, carne et capillo niger, faciem habens latam sed morbi, qui vulgo variola dicitur, cica¬ tricibus respersam, oculis tumentibus, naso prominente; vir liberalis et militaribus actionibus conspicuus, sed comessationibus et ebrietatibus supra modum deditus, Veneriis operibus et carnis deserviens inmundiciis usque ad mfamie notam. Hic nobilem corpore, sed moribus nobiliorem, Willelmi de Saona viduam nomine Beatricem uxorem duxit, ex qua filium tercium Ioscelinum suscepit et filias duas *** (et) Agnetem, que prius uxor fuit Renaldi de Mares, postea domini Amalrici comitis Ioppensis, qui postea fuit Ierosolimorum rex, unde natus est Balduinus, Ierosolimorum rex sextus, et Sibilla soror eius. Hic autem, ut in inferioribus dicetur, ignavia et peccatis suis exigen¬ tibus universam regionem, quam pater suus congruo rexerat 611 moderamine, perdidit. 4.

131/2

635

Vocatur ab Antiochenis et malicia principisse aperitur.

Anno igitur primo regni domini Fulconis, cum esset tam civitas quam tota regio Antiochena principis destituta solatio mortuus enim fuerat ante dominum regem dominus Boamundus iunior, unica filia herede relicta - timentes magnates illius 5 regionis ne pro rectoris defectu provincia illa hostium pateret insidiis, dominum regem ad se vocant, ut partium illarum cu¬ ram gereret et omnia ad suam revocaret sollicitudinem. Uxor enim principis predefuncti, domini Balduini regis filia, domine Milissendis soror, mulier callida supra modum et maliciosa 10 nimis, quosdam habebat suorum commentorum fautores, quibus cooperantibus circa principatum malignari studebat, volens sibi universam regionem, filia quam ex marito susceperat exherede facta, vendicare et sic demum obtento principatu pro arbitrio

35 = 1, 11, 7. 39-40 — 4, 22, 18-19. 44 Le nom de 1’autre fille, Elisabeth, est tombe. 48 in inferioribus] 16, ch. 5 et 16, et 17, 17, 77-88. 4, 7-19 Cf. 13, 27, 24-35 et 58-63. 9-10 = 9, 26.

31 et in V 34 Lenonis a ' 34-35 Armenii BW 37 vulgo om. V 40 ultra a 44 excidit nomen filiae Elisabeth 45 Renaldi V, Reinaldi W, Rainaldi pBC Almarici a 46 unde ... 47 rex om. V 49 eius BW 4, 4-5 regionis illius MP 5 protectoris MP defectu rectoris a 6-7 curam om. V

636 1131/2

14, 4-5

suo ad secunda vota migrare. Pater autem eius, dum viveret, 15 statim defuncto marito hec eadem machinantem industrie satis prevenerat et vi eiectam ab Antiochia iusserat esse contentam eo, quod maritus nomine donationis propter nuptias in eam contulerat, duabus videlicet urbibus maritimis Gabulo et Laodicia. Illa porro, patre defuncto putans congruam invenisse opor20 tunitatem, ad prius conceptum iterum aspirabat propositum. Horum autem studiorum complices munerum largitione et pro¬ missis superamplioribus quosdam potentiores effecerat, Willel- 612 mum videlicet de Seona, Guarentonis fratrem, et Pontium comi¬ tem Tripolitanum necnon et Ioscelinum iuniorem Edessanum 25 comitem. Quod timentes regionis illius magnates, quanto pote¬ rant studio eius impiis moliminibus obviam se dare nitebantur: unde et dominum regem, ut premisimus, eo citaverant intuitu, ut in his eum haberent adiutorem et regioni rectoris solatium non deesset. 5.

1132

5

10

15

20

Properanti Antiochiam comes Tripolitanus se opponit sed a rege devincitur; res Antiochena in tuto collocatur.

Audita ergo Antiochenorum legatione et super regionis illius turba, quam periculosam nimis metuebat, motus dominus rex vehementer, ad illorum vocationem properans usque Beritum pervenit. Sed comite Tripolitano per terras suas illi transitum prohibente, assumpto sibi Anselmo de Bria, nobili viro et fideli suo, usque ad Portum Sancti Symeonis navigio pervenit; ubi occurrentes ei nobiles et potentes Antiochenorum proceres, in urbem eum introduxerunt, eius imperio subicientes universam regionem. Comes autem Tripolitanus, licet domini regis sororem haberet uxorem, ut sepe dictum est, tamen festinus post regem ad partes se contulit Antiochenas, ut gratia principisse, cuius muneribus corruptus dicebatur, eius actibus se opponeret. Ha¬ bebat autem idem comes in partibus illis castra duo, Arcicanum videlicet et Rugiam, que pro uxore possidebat: dederat enim ea dominus Tancredus, pie in Christo recordationis, moriens uxori 613 causa donationis propter nuptias. Hec comes armis communiens et militia, dominum regem et suos cepit inde molestare. Quod Antiocheni egre nimis ferentes, regem persuasionibus impellunt ut illi occurrens eius presumptuosos refrenaret impetus. Qui eorum verbis acquiescens, memor iniuriarum quas veniens, eo transitum prohibente, pertulerat, illuc cum omnibus quas habe¬ re potuit copiis contendit. Factum est autem quod circa preno27 ut premisimus] 13, 27, 47 et suiv.

16 vi] in C, om. BW contemptam p 21 munerum] nimirum V 23 Seona VBW, Sehunna p, Sehunua C Garentonis C, Garentoris BW 5, 2 periculosa VNC, corr. N 5 Anselino MP 19 presumptionis a

14, 5-6 1132

25

30

35

40

45

minatam Rugiam convenientes, instructis utrinque aciebus hos¬ tiliter committerent et diu ancipiti eventu congrederentur adinvicem. Tandem rex factus superior comitem cum suis in fugam vertit et confectis agminibus multos de eius cepit militia, quos in vincula coniectos Antiochiam perduxit; tandem per viros industrios et fideles pacis interpretes reconciliatis adinvicem rege et comite, resignatis comiti quos rex ceperat de suis militibus, regionis status in meliorem videtur devenisse condi¬ tionem. Timentes tamen illius provincie prudentiores ne, domi¬ no rege ad propria reverso, intestinis regio concuteretur seditio¬ nibus et sic hostibus amplior ad nocendum pateret occasio, regem profusis exorant precibus quatenus moram apud eos faciat longiorem. Rex autem, considerans per domini misericor¬ diam regnum suum in tuto collocatum plena tranquillitate gaudere et eam, in qua erat, rectoris plurimum indigere patro¬ cinio regionem, benigne annuit et tam urbem quam adiacentia communi procerum consilio congruo moderamine disponens, quantam rebus propriis, et exactam magis, ut ad optimum statum cuncta proveheret impendebat sollicitudinem, unde om¬ nium gratiam civium et etiam principum, qui in fidelitatis perseverabant debito, sibi comparaverat cumulatiorem. Colloca¬ tis itaque eorum in tuto rebus et negociis ordine congruo dispositis, cum iam per tempus aliquot, prout eorum necessitas vide¬ batur exigere, moram fecisset necessariam, revocante eum do¬ mesticorum cura reversus est in regnum, cura principatus nobili et industrio viro Rainaldo cognomento Masuer commissa. 6.

133/4

5

637

Iterum ab Antiochenis evocatur. Sanguinus in finibus Tri¬ politanis castrum quoddam obsidet, rex sororis interventu solvit obsidionem.

Procedente autem tempore, dum idem rex in regni a deo sibi commissi viriliter desudaret necessitatibus et Marthe more circa frequens ministerium eius negocia sedula provisione percurre¬ ret, adest nuntius ex parte Antiochenorum, referens infinitam Tureorum manum e sinu Persico et universo Orientali tractu, flumine magno Eufrate transmisso, circa partes Antiochenas in multitudine gravi consedisse. Quo audito, de statu sibi commissi 5, 24 Cf. 10, 16, 57.

28 (cf. 48) = 1, 11,15.

48 = 28.

6, 2-3 (=

5, 17, 17 et 8, 6, 60-61) Luc. 10, 40: Martha autem satagebat circa frequens ministerium.

6 = 8, 4, 21-24.

6-7 = 4, 16, 28.

26 consertis BW 29 resignis comitis N quod V 30 videretur C, 33 ad nocendum] admodum V 40 magis exactam BW 41 sollicitudine V 42 et om. V fidelitatis] proposito add. BW 43 debito om. V 45 aliquot VNMC, aliquod PBW 48 Masuer

videbatur BW

VNC, Mansuer MP, Masner W, Mainer B, vel Mansuer / = MP) ss. BW 6, 3-4 procuraret MP

6 transito MP

614

14, 6-7

638 1133/4 io

15

20

25

30

principatus et salute in eo degentium plurimum anxius, eoque maxime, quia omnem spem suam in eum proiecerant, nichilominus etiam et inde sollicitus quod proverbialiter dici solet: tua res agitur, paries cum proximus ardet, intelligens finitimorum defectum in suum redundare periculum, decernens fratribus auxilio indigentibus subsidia ministrare opus esse honestum, accitis sibi de regno universo equitum peditumque auxiliis ad iter accingitur, illuc cum omni celeritate contendens. Dumque in proficiscendo cum suis agminibus Sydonem usque pervenisset, ecce soror eius, domina Cecilia comitissa, Pontii Tripolitani comitis uxor, flebilia nuntiat, dicens Sanguinum Halapie princi¬ pem, Tureorum potentissimum satrapam, in multitudine virtutis sue in presidio quodam suo, cui Mons Ferrandus nomen, 615 maritum suum obsedisse. Orat ergo et urgentissima femineo more rogat instantia quatenus, ceteris ad tempus dilatis que non tantam (videntur) exigere diligentiam negociis, marito in angustiis posito mature subveniat. Cuius nimia rex motus instantia, dilato ad modicum priore cepto, illuc dirigit acies, assumptis de comitatu nonnullis qui relicti fuerant de comitis expeditione militibus. Audiens igitur Sanguinus dominum re¬ gem ad solvendam obsidionem properare, habito cum suis consi¬ lio quid utilius videretur, obsidionem gratis solvit, cum suis legionibus ad propria reversus.

7.

Rex Antiochiam properat, hostes qui convenerant in fugam vertit, hostium spoliis ditantur Antiocheni.

Sic itaque domino comite interim expedito, rex ista sollicitu¬ dine liber ad ceptum redit opus et Antiochiam, sicut prius proposuerat, maturatis festinat itineribus. Audito ergo eius ad¬ ventu Antiocheni ei obviam exeuntes cum omni gaudio tantum 5 hospitem suscipiunt, spem habentes quod per eius industriam hostium, qui advenire dicebantur, violentiam tolerare possent sine periculo: non multum enim proficere consuevit, licet ingens fuerit, sine duce multitudo et cohortes numerose sine rectore quasi arena sine calce vix solent sibi coherere. Nuntiatur interea 10 consonantibus rumoribus et fama celeberrima quod hii, qui Eufraten transisse in manu robusta et apparatu copioso nimis

9 Cf. 4, 23, 25-26.

10-11 (et 17, 11, 6) Horaee, Ep. 1, 18, 84.

19-20

( — 24, 54 et 15, 8, 4-5 et 19, 6) Ps. 32, 16: non salvatur rex per multam virtutem, et gigas non salvabitur in multitudine virtutis suae.

7, 9 = 10, 12, 14.

11

= 2- 5. 24-25.

9 suam om. a

20 quoddam corr. N nomen Mons Ferrandus a 22 23 videntur correxi coli, ij, 2J-26, exigerent P, exigunt a marito] suo add. BW 25 admodum V 28 obsidionem om. V 7, 1 Sic Vq, Hic N, Hinc MP 4 tantum] eum a

orat (= 21) V

14, 7-8 1133/4

15

20

25

30

35

40

dicebantur, adiunctis sibi quos citra fluvium locorum peritis invenerant in finibus Halapie castra locaverant, regionem totam inprovisis incursionibus depopulaturi. Convenerant porro ex omnibus conterminis finibus in locum unum, cui nomen est Canestrivum, unde collecta omni multitudine, consilio eorum qui locorum habebant periciam, ex inproviso per omnem pro¬ vinciam irruptiones facturi. Quo comperto dominus rex, convo¬ catis ex omni principatu militaribus copiis, cum suis quos secum habebat familiaribus egressus Antiochia circa castrum Harenc castrametatus sustinuit prudentis more, quia male cuncta mini¬ strat impetus, per dies aliquot, ut hostes, qui maiores diceban¬ tur habere copias, suos pugna lacesserent aut alio quovis modo conceptum aperirent propositum. Videns autem quod nichil tale molirentur sed securi in castris moram quietam agerent, adhuc fortasse maiora prestolantes suffragia, irruit super eos repente et incautos reperiens, antequam arma possent corripere, gladiis instat, perforat lanceis: vix paucis conceditur equorum be¬ neficio, ceteris interemptis, fuga mortem evadere. Relictis igitur castris omni commoditate et varia suppellectile repletis cesisque ex eis innumeris et quasi ad tria milia, victores nostri, hostium spoliis usque ad fastidium onusti et iam plura nolentes, equos, mancipia, armenta, greges, tentoria, omne genus prede et manubiarum omnimodam varietatem secum trahentes Antiochiam cum summa leticia et tropheorum insignibus reversi sunt. Extunc cepit dominus rex omnium Antiochenorum, indifferen¬ ter tam procerum quam popularium, corda plenius reconciliata et omnium habere favorem. Nam prius, occasione principisse, cui domini regis ingrata et suspecta erat presentia, quidam de maioribus ei fuerunt adversi, faventes principisse intuitu mune¬ rum, que illa profusa largiebatur munificentia. 8.

1132/3

639

Ierosolimitanus patriarcha et regni principes presidium fundant valde necessarium, cui nomen Castrum Arnaldi.

Interea, dum dominus rex in partibus Antiochenis ita detine¬ retur occupatus et illius regionis negocia ad suam revocaret sollicitudinem tanquam propria, quousque ibi de communi con¬ silio princeps ordinaretur, nostri qui in regno remanserant,

21-22 = 10, 19, 16. pugnamque lacessunt (lacessere).

23 Cf. Virgile, Aen. 5, 429 (Lucain 3, 553): 33 — 1, 7, 23-24. 33-34 = 3, 13, 24.

12 circa B 15 est om. BW, cui nomen est om. C 16 Canestrium BW 17-18 erant post provinciam add. BW, post irruptiones C 20 Antio¬ chiam BW 27 corripere possent BW corperere corr. N2 28 vixque BW 31 innumeris et om. BW 34 varietate V 41 munificentia NMP2a, magnificentia VP

616

617

14, 8-9

640 1132/3

5 dominus videlicet patriarcha et cives Ierosolimite, in domino habentes fiduciam, collectis in unum viribus, iuxta locum anti¬ quissimum Nobe, qui hodie vulgari appellatione dicitur Beitenuble, in descensu montium, in primis auspiciis campestrium, via qua itur Liddam et qua pervenitur ad mare, presidium 10 solido fundant opere ad tutelam transeuntium peregrinorum: ibi enim in faucibus montium inter angustias inevitabiles maxi¬ mum iter agentibus solebat imminere periculum, Ascalonitis subitas irruptiones illic facere consuetis. Consummato itaque feliciter opere nomen indicunt, Castellum Arnaldi locum dicen15 tes, factumque est per domini gratiam et predicti castelli be¬ neficium quod adire volentibus Ierosolimam aut ab ea redire minus periculosus factus est transitus et via multo securior.

9.

1133/5

5

10

15

20

De regis consilio mittitur ad Raimundum, Pictavensium 618 comitis filium, qui Constantiam, Boamundi filiam, ducat uxorem.

Adepta itaque dominus rex tam insigni victoria, Antiocheni principatus pro libero arbitrio disponens negocia clarus habeba¬ tur admodum, duorum regnorum moderamina divina provisione sortitus, et in utroque prosperis affluens populum cum plena tranquillitate tuebatur. Accedentes porro ad eum illius regionis primores, specialiter autem quibus domino Boamundo, principi iam defuncto, et filie eius adhuc pupille fidelitatem observare cordi erat, dominum regem familiariter adeunt, orantes intime ut qui plenius nobilium virorum et illustrium adolescentium in partibus ultramontams habebat noticiam, eos edoceret quem de tot principibus evocarent, apud quem domini sui filiam, bono¬ rum paternorum heredem, nuptui commodius collocarent. Qui gratanter suscipiens verbum et fidem simul et sollicitudinem commendans eorum, in partes cum eis huius deliberationis ingressus, transcursis plurimis de communi eorum omnium consi¬ lio placuit ut nobilis quidam et precipue indolis adolescens Raimundus nomine, domini Willelmi Pictaviensium comitis fi¬ lius, ad hoc vocaretur. Is in curia domini Henrici senioris Anglorum regis, apud quem arma sumpserat militaria, moram facere dicebatur, domino Willelmo, fratre eius primogenito, Aquita¬ niam iure hereditario gubernante. Libratis igitur deliberationis partibus id expedientius esse arbitrati, legatos occulte dirigunt,

8, 5-6 = 3, 20, 52.

9, 16 Cf. 2, 1, 13.

8, 7 Niobe V

18-20 = 20, 4-6.

7-8 Beitenuble p, Bertenuble BW, Betenuble VC 13 14 Castrum (cf. rubricam) a 16 ad V 9, 5 regionis illius BW 8 erant corr. N 12 paternum V 14 eorum om. MP 15 eorum V, om. cett. 21-22 deliberationum partibus Consummatoque itaque MP

BW, deliberationibus C

14, 9-10 1133/5 25

30

35

641

Geraldum quendam cognomento Ieberrum, fratrem Hospitalis, cum litteris domini patriarche et procerum universorum, timentes ne si sollempniter et per maiores citaretur personas, principissa, sicut erat mulier maliciosa nimis, impedimenta moliretur. Erat enim cuivis eius prepedire adventum facile. Nam Rogerus, tunc Apulie dux, postmodum autem rex, Antiochiam cum omni¬ bus pertinentiis suis, quasi iure sibi debitam hereditario, tanquam domino Boamundo consanguineo suo volens succedere vendicabat. Robertus enim Guiscardus, domini Boamundi senio¬ ris pater, et Rogerus Sicilie comes, qui cognominatus est Bursa, huius Rogeri regis pater, fratres fuerunt ex utroque parente, iunior autem Boamundus, senioris filius, fuit pater istius adolescentule, ad cuius nuptias predictus adolescens Raimundus invi¬ tabatur: oportebat igitur caute illum evocari, ne comperto eius adventu aut vi aut insidiis eius emuli prepedirent accessum. His igitur ita dispositis dominus rex, prosequente eum universorum gratia, ad partes Ierosolimitanas se contulit.

619

10. Bernardus Antiochenus patriarcha moritur, Radulfus Mamistanus archiepiscopus ei succedit cum tumultu. 1136

5

10

15

Per idem tempus dominus Bernardus, bone memorie, vir grandevus plurimum, simplex ac timens deum, primus Latino¬ rum apud Antiochiam patriarcha, tricesimo sexto sui pontifica¬ tus anno viam universe carnis ingressus est. Post cuius obitum cum universi illius sedis amplissime suffraganei, tam episcopi quam archiepiscopi, de more convenissent ut ecclesie pastoris destitute solatio utiliter providerent et super eo ipso tam salu¬ bri negocio in palatio patriarchali diligentiores mutuo, sicut in talibus fieri solet, haberent tractatus, Radulfus quidam Mamistanus archiepiscopus, de castro Danfrunt oriundus, quod in confinio Normannie et Cenomannensis dioceseos situm est, vir militaris, magnificus et liberalis plurimum, plebi et equestri admodum acceptus ordini, absque fratrum et coepiscoporum conscientia solo populi, ut dicitur, suffragio electus est et in cathedram principis apostolorum intronizatus. Quod audientes qui ad hoc, ut sibi patriarcham, auctore domino, preficerent,

23 Geraldum quendam. En realite il sagissait de toute une mission (22 legatos, cf. 20, 1-7) dont Gerard doit avoir ete le membre le plus important (cf. 17, 16, 2-4 et 12-13 et 18, 20, 16-21 et 22, 42-44). Le mot quendam ne diminue en rien 1’importance du personnage, cf. 10, 9; 13, 15, 43; 16, 9, 1-2, ou 18, 7, 3132, et passim.

26 = 4, 9-10.

10, 2 = 12, 6, 37.

5-6 Voir la note sur

12, 3. 4'5-

23 Geberrum BW, Gelebetum C hereditario debitam a (sic) C, multiplices BW

26 maliciosa mulier MP, tr. M

10, 7 tam om. a

29

8 diligentiores mutuo] dilimuto

14 soli C, solius BW

620

14, 10-11

642 1136

20

25

30

35

40

convenerant, timentes furentis et vociferantis populi indiscretos impetus, divisi sunt abinvicem, ei quem non elegerant obedientiam exhibere recusantes. Ille tamen nichilominus ecclesiam et palatium occupans, statim sine mora pallium de altari beati Petri, nulla ad ecclesiam Romanam habita reverentia, sibi as¬ sumpsit. Processu quoque temporis nonnullos de suffraganeis ecclesie in suam attraxit communionem et, ut multorum relatio¬ ne cognovimus, si canonicorum ecclesie pacem fuisset amplexus nec eorum turbare possessiones spiritu superbie ductus presumpsisset, potuisset tranquillo statu vitam ibi transegisse. Sed quia verum est quod proverbialiter dici solet: difficile est ut bono claudantur fine que malo sunt inchoata principio, peccatis suis exigentibus pre multitudine divitiarum ita factus est insolens et neminem pre se ducens hominem, ut potius Antiochi quam Petri vel Ignatii successorem se exhiberet. Maiores enim ecclesie alios violenter eiecit, alios vinculis et carceri quasi capitalium reos mancipavit. Inter quos quendam Arnulfum nomine, Calabrum natione, virum utique nobilem et litteratum, item Lambertum, mire simplicitatis hominem et honeste conversationis, littera¬ tum etiam, eiusdem ecclesie archidiaconum, in quodam presidio tanquam viros sanguinum in diversorium calce plenum detrusit in carcerem et per multos afflixit dies, dicens eos in mortem suam conspirasse. Hec et his similia in subditos effera mente pertractans, universorum in se provocabat odium vixque inter familiares et domesticos, prave stimulis conscientie agitatus, tutus ei videbatur locus. Sed de his hactenus, nam in sequenti¬ bus tempore oportuno de eius exitu suo loco dicemus.

11. Papa Honorius vita decedit, ei substituitur Innocentius: oritur scisma periculosum. Willelmus Tyrensis archiepiscopus carne migrat, Fulcherus ei substituitur, Romam petit, palleum petit et obtinet. 1130

Dum hec in Oriente geruntur, dominus Honorius papa extre¬ mum diem claudens fatale debitum solvit; dumque de substi¬ tuendo ei successore inter cardinales tractaretur, divisa sunt eorum desideria, ita quod, non valentes in idem consonare, sub 19-22 Cf. 15, 13, 23-27.

27-28 (proverbialiter?) = 11, 21, 46-47 (cf. 17, 32 — 1, 6, 37-38. 37 (et passim, cf. 15,

27, 51-52 et 28, 17-18 et 6, 12, 27).

4, 17) II Reg. 16, 7 (voir la note sur 9, 18, 38) : vir sanguinum-, Ps. 138, 19: viri

39 Virgile, Aen. 8, 205 : mens effera. 42 in sequentibus] 15, ch. 11-17.

sanguinum. 21, 3.

41 = 18, 23, 26-27, cf. 3>

21 habitura corr. MP 22 de om. V 23 ralatione N 28 inchoata 30 pre] post a 35-36 litteratum etiam] et add. C, multarum¬ que litterarum et BW 37 in diversorium ... plenum om. BW 38-39 mortem suam a, morte sua Vp, cf. ij, 18, 2), app. cr. 41 et om. V 11, 1 Dum B, Cum cett. 2 claudens ... solvit] clausit BW, claudebat C 2-3 sunt BW

sustitudo V

621

14, 11 1130

134/5

643

5 contentione duos elegerunt, Gregorium videlicet diaconum car¬ dinalem Sancti Angeli, quem consecrantes vocaverunt Innocen¬ tium, et Petrum, qui cognominatus est Leonis, presbyterum cardinalem tituli Sancte Marie trans Tiberim, que dicitur “Fun¬ dens Oleum”, quem etiam consecrantes qui eum elegerant Anaio cletum vocaverunt. Ortum est ergo scisma periculosum nimis, ita ut non solum que infra urbem erant periclitarentur ecclesie et populus mutua cede periret, verum etiam pene orbis concute¬ retur universus regnaque diversis accensa studiis inter se colli¬ derentur. Obtinuit tandem post multos labores et inmensa peri15 cula dominus Innocentius, predicto Petro, papatus emulo, prius vita defungente. Per eosdem dies migravit ad dominum, carnis onere deposito, predictus noster predecessor dominus Willelmus, primus Lati¬ norum Tyrensium archiepiscopus post urbis liberationem: nam 20 dum adhuc ab hostibus detineretur, ordinatus fuerat ad titulum eiusdem ecclesie quidam Odo, qui ante eiusdem urbis liberatio¬ nem vita decesserat, ut premissum est. Cui substitutus est dominus Fulcherus, bone memorie, Aquitanicus natione, patria Engolismensis, vir religiosus ac timens deum, modice litteratus 25 sed constans et amator discipline. Hic apud suos abbas extiterat 622 canonicorum regularium in monasterio, cui Cella nomen, sed postmodum, tempore predicti scismatis quod inter dominum Innocentium papam et Petrum, Petri Leonis filium, exortum est, favens predicto Petro Gerardus Engolismensis episcopus, 30 apostolice sedis legatus, alii parti prestantes assensum molestiis quampluribus fatigabat. Quod vir vite venerabilis non ferens, sumpta licentia a fratribus orationis gratia Ierosolimam venit tandemque in claustro ecclesie Dominici Sepulchri regularem vitam et assiduitatem professus, ad ecclesiam Tyrensem voca35 tus est. Rexit autem eandem ecclesiam strenue et feliciter annis duodecim, quartus ante nos, qui nunc eidem ecclesie non electio¬ ne meriti sed sola domini dignatione et pacientia presidemus. Qui postquam a domino Ierosolimitano patriarcha Willelmo sue munus consecrationis accepit, exemplo predecessoris sui volens 40 ad ecclesiam Romanam pro obtinendo palleo properare, ab eodem patriarcha et eius complicibus passus est insidias et violentiam, ita ut vix et cum multa difficultate manus eorum

18 predictus] 13, 23, 3-7 et 25-31. 22 premissum] 24 = 1, 11, 22. 31=i, 11, 536-37 = 1 prol. 109-110.

11, 12 — 1,15,89. 13, 13, 64-67.

40 (et 59) palleo — 13, 23, 38.

6 Sancti Angeli omisso tituli (— 8) cf 19, 4, 14-14.

13-14 collidentur V

8 que] quod MP

14 post] per a 23 Aquitannicus a Engolimensis MP regiosus V 27 scimatis V 28 papam om. a Geraldus BW 40 pallio a 42 violentia V

24 29

14, 11

644

45

posset effugere et ad ecclesiam Romanam pro causa predicta pervenire, sicut ex tenore litterarum domini pape Innocentii manifeste deprehenditur. Ait enim:

50

Innocentius episcopus servus servorum dei. Venerabili fratri Gu(illelmo) Ierosolimitano patriarche salutem et apostolicam benedictionem. Magisterium totius ecclesie et ecclesiastice insti¬ tutionis beato Petro apostolorum principi celesti privilegio collatum esse evangelica declarat auctoritas.

1134/5

1139

Et infra:

55

60

65

70

75

Miramur autem quoniam, cum Romana ecclesia pro liberatio¬ ne Orientalis ecclesie tantopere laboraverit et multorum filio¬ rum sanguinem effundendo corda tam ecclesiasticorum quam secularium ad eius servitium excitaverit, nequaquam prout convenit eidem matri tue hac vice respondere curasti. Parum enim tibi visum fuerat quod venerabilem fratrem nostrum F(ulcherium) Tyrensem archiepiscopum, more predecessorum suorum pro susceptione pallei ad Romanam ecclesiam venientem, disturbare presumpseras, nisi et erga eum a nobis redeun¬ tem te inhumanum difficilemque et nimis asperum exhiberes, adeo quod nec antiquam dignitatem Tyrensis ecclesie sibi resti¬ tuere nec de dampnis sibi illatis aut etiam de Caypha sive Porfiria iuxta mandatum nostrum infra tres menses post acceptionem litterarum nostrarum ei iusticiam facere voluisti, cum utique satis indignum sit ut honor qui sibi, si ei obediret, ab Antiochena exhiberetur ecclesia, a te vel tuis successoribus subtrahatur. Preterea in sublectos illius nimis potestative dice¬ ris te habere. Quocirca apostolica auctoritate tibi mandando precipimus, sicut eiusdem matris tue piis optas studiis atque solatiis confoveri, sicut in tuis necessitatibus eius patrociniis desideras adiuvari, iam dictum archiepiscopum diligas et hono¬ res et in nullo perturbare presumas, quin potius de omnibus, de quibus apud te querimoniam deposuerit, sibi plenam iusticiam infra quadraginta dies postquam presentia scripta susceperis exhibere non differas nec aliquid in subditos suos contra statuta canonum presumas. Alioquin timendum tibi est ne tam ipsum

46-80 JL 7943, RRH 187.

45 manifesteste V tanto

opere

corr.

N

59 = 40.

47 Willelmo BW

52 qaoniam] quod BW

multorum filiorum VBW, filiorum multorum

53 pC

56 tue (cf. yo) VBW, sue pC 58 Fulcherium BW, cf. 13, 6y. 59 pallii 59-60 venientem VBW, veniente pC 61 difficilem V 63 pr. de om. V Caipha B, Calipha C 65 voluisti BW, noluisti VpC 70 precipi¬ mus] ut add. BW 73 presumans corr. N

a

623

14,11-12 1139

seu

8o

8 (recte 1139)

645

quam suffraganeos suos a tua obedientia subtrahamus eosque in manu nostra retineamus, Dat. Laterani, XVI Kal. Ianuarii.

12. Precipit Romana ecclesia ut idem obediat Ierosolimitano pontifici et eum locum obtineat apud eum, quem prius obtinuerat apud Antiochenos.

1138

5

io

15

Reversus ab ecclesia Romana mandatum accepit ut, quous¬ que deliberaretur utri duorum patriarcharum perpetuo cederet, interim, sicuti et predecessori eius dictum fuerat, Ierosolimitano obediret eamque dignitatem in Ierosolimitana obtineret ecclesia, quam eius predecessores in Antiochena, quamdiu ei obedierunt, obtinuerant. Certum est autem quod inter tredecim archiepiscopos, qui a diebus apostolorum sedi Antiochene subditi fuerunt, Tyrensis primum locum obtinuit, ita ut in Oriente Prototronos appelletur, sicuti in catalogo pontificum suffraganeorum, qui ad ecclesiam Antiochenam respiciunt, continetur. In quo sic legitur: Sedes prima Tyrus, sub qua sede sunt episco¬ patus XIIII. Sedes secunda Tarsus, sub qua sunt episcopatus V. Sedes tercia Edessa, sub qua sunt episcopatus XI. Sedes quarta Appamia, sub qua sunt episcopatus VII. Sedes quinta Ierapolis, sub qua sunt episcopatus VIII. Sedes sexta Bostrum, sub qua sunt episcopatus XIX. Sedes septima Anavarza, sub qua sunt episcopatus VIIII. Sedes octava Seleucia, sub qua sunt episcopatus XXIIII. Sedes nona Damascus, sub qua sunt epi-

12, 9 catalogo] II s’agit d’une partie de 1’Ordinatio sedum, ed. Recueil, p. 1135-1136 (apres la Chronique), et Tobler et Molinier, Itinera Hierosolymitana I, 1880, p. 331-337. 12 Cf. 14, 1-3. Toutes les editions depuis Bongars (1611) suivent 1’Ordinatio sedum en imprimant XIII. Mais dans 1’enumeration des eveches suffragants donnee dans ce texte-la, il manque Beyrouth et Maraclee, tandis que Guillaume de Tyr lui-meme, dans 13, 3-4 et 14, 4-9, ornet Porphy¬ ria (Haifa). 13 Le nombre des eveches suffragants d’Edesse differe selon les sources. L'Ordinatio sedum, suivie par les editeurs du Recueil, presente (Edessa) sub hac sede sunt episcopatus X. Mais le nombre de onze s’accorde avec la constitution definitive de la province d’Edesse par le concile de Chalcedoine (451), voir R. Devreesse, Le Patriarcat d’Antioche depuis la Paix de 1’Eglise jusqu’& la conquete arabe, Paris 1945, p. 290 et 306.

80 prorsus om. BW, Laterani om. C Dat. VNC, Data MP XVI Kal. Ianuarii pagina praecisa om. V, Februarii legendum monent JL 7941 cf- H> 12, 1 Reversus] autem add. BW 5 quam] que V Antiochia V 56 obedirent BW 7 Antiochie BW 8 Tyrensis a, que add. Vp 9 Prototronos pC, Prothotronos VB, Prothothronos W cat(h)ologo MPC 11 sede om. MP 12 XIIII ( — 14, 2) : XIII edd. inde a Bongars (1611) cum Ordinatione sedum 13 Edessana BW XI] X edd. inde a Bongars (1611) cum Ordinatione sedum 16 XIX (sic, non XVIIII) pC, decem et novem BW, XVIII V Anarvaza BW, Ananarza C

14, 12-13

646 1138

scopatus X. Sedes decima Amida, sub qua sunt episcopatus VII. 20 Sedes undecima Sergiopolis, sub qua sunt episcopatus IUI. Sedes duodecima Theodosiopolis, sub qua sunt episcopatus VII. Sedes tercia decima Emissa, sub qua sunt episcopatus IUI. Quod ergo primum locum inter suffraganeos Ierosolimitane ecclesie obtineret quodque de solo domini pape mandato eidem 25 obediat ecclesia Tyrensis, ex rescripto litterarum domini Innocentii ad eundem dominum Willelmum Ierosolimitanum pa¬ triarcham directarum manifeste colligitur, quod sic habet:

30

35

40

17 VII

Innocentius episcopus servus servorum dei Gu(illelmo) Ierosolimitano patriarche salutem et apostolicam benedictionem. Quanto munificentie superne benignitas Ierosolimitanam eccle¬ siam tuis temporibus altius sublimavit, tanto magis expedit personam tuam erga fratres suos humaniorem existere et eos, qui tibi obedientiam exhibent, caritate mutua honorare. Proinde fraternitati tue mandamus, quatinus venerabilem fratrem nostrum F(ulcherium) Tyrensem archiepiscopum, qui ex mandato sancte Romane ecclesie tibi obedit, fraterni amoris intuitu dili¬ gas et honores, sollicite providens ne sibi gravamen aliquod inferas vel sub obtentu huiuscemodi subiectionis, que utique ex beneficentia apostolice sedis tibi et ecclesie Ierosolimitane impenditur, Tyrensis ecclesia nobilis et famosa sue msticie aut dignitatis patiatur aliquod detrimentum. Indignum est enim ut honor qui sibi, si ei obediret, ab Antiochia exhiberetur, a te vel tuis successoribus subtrahatur. Dat. Albani, XVI Kal. Augusti.

13. Mandatur eius suffraganeis ut ei obediant, et ad hoc plures diriguntur epistole. 1139

5

Redeunti igitur, licet cum molestia restituti sunt ei de suffra¬ ganeis eius qui in manu Ierosolimitani patriarche usque ad illam diem fuerant: Acconensis, Sydoniensis et Beritensis, reliquos autem, id est Biblitanum, Tripolitanum, Anteradensem, qui alios episcopatus eiusdem ecclesie in manu sua velut proprios possidebant, Antiochenus patriarcha violenter detinebat, eam solam pretendens occasionem quod ei non obediret, non quod ad 28-44 JL 7906, RRH 176.

19 qua otn. V

13, 3-4 Voir la note sur 12, 12.

22 1111] Metropolitani per se sustinentes VIII. Archi-

episcopi duodecim ex ed. principe add. edd. (— Ordinatio sedum., l.c. p. «7 et

23 suffrageos corr. N2 28 Willelmo BW 32 tuos a 35 Fulcherium BW, cf. 13, 6/. 36 tibi post 35 qui a 39 beneficentia VNC, beneficientia MP, beneficio BW 44 prorsus om. BW Dat. V, Data PC 13, 1 lecet V 3 Acconensis VP2BW (vel Ptolomaidensis ss. BW, cf. 61: BW), Acconiensis pC 4 Anteradenssem V, Antedarens(s)em pC, Recueil p. 1156)

Antaradensem BW

624

14, 13 1139 io

647

eius iurisdictionem eos respicere denegaret. Quod ne fieret sed ad matrem suam Tyrensem ecclesiam redirent idem dominus Innocentius papa preceperat, scribens tam predictis episcopis quam Antiocheno patriarche in hunc modum:

Innocentius episcopus servus servorum dei. Venerabilibus fra¬ tribus G(irardo) Tripolitano, R(aimundo) Tortosano et H. Biblitano episcopis salutem et apostolicam benedictionem. Scire de15 bet vestra fraternitas quoniam status ecclesie tunc clarius elu¬ cescit, cum gradus in ea constituti illesi servantur et que debe¬ tur prelatis singulis absque contentione seu contradictione re¬ verentia exhibetur. Unumquemque etenim ex his, qui sibi subiecti sunt, considerare convenit quanta suos prelatos, si quos 20 habeat, reverentia et honorificentia debeat honorare. Que si iniuste et inmerito subtrahantur, unitatis status profecto nuta¬ bit, ad quem ecclesiastica doctrina ob maiorem firmitatem dili¬ genti consideratione omnia in se ordinando reduxit. Ne igitur ecclesiarum vestrarum honor vel dignitas ob contentionem seu 25 rebellionem indebitam minuatur vel adnulletur, per apostolica vobis scripta mandamus atque precipimus quatinus venerabili fratri nostro F(ulcherio) Tyrensi archiepiscopo tanquam metropolitano vestro debitam obedientiam et reverentiam deferatis. Nos enim vos et ecclesias vestras Tyrensi ecclesie, que vestra 30 metropolis est, apostolica auctoritate restituimus et a iuramento vel fidelitate, qua patriarche Antiocheno estis astricti, eodem modo absolvimus. Si vero nostris mandatis obedire et infra tres menses post harum acceptionem litterarum ad obedientiam predicti fratris nostri redire neglexeritis, sententiam, quam ipse 35 in vos canonice promulgabit, nos auctore deo ratam habebimus. 17 1

Dat. Laterani, XVI Kal. Februarii.

Ne autem ab Antiocheno patriarcha, qui eos diu detinuerat et vir erat potentior, prepedirentur domini pape iussionem exequi, scripsit eidem patriarche in hec verba: 40

Innocentius episcopus servus servorum dei. Venerabili fratri 12-36 JL 7940, RRH 184 (le nom de 1’eveque de Byblos (Jbeil) est inconnu (cf. egalement RRH 175, JL 7875) : on ne saurait le confondre avec Hugues de Jable (Gabulensis, cf. Rohricht, Syria Sacra, p. 27: VIII).

40-53

JL 7941, RRH 185.

13 H. Tortosano BW B. Biblitano MP 15-16 20 habebat corr. N2 22 ecclesiatica V 24 seu ... seu 26 scripta vobis BW 27 Fulcherio BW, cf. 6j. 31 que V 36

8 iurisditionem p lucescit BW BW

Dat. VPC, Data NMBW jj.fy. add. P2

Lateranis BW

Februarii cf. (tf et 83 et) n, 80, app. cr.

40 Honorabili B

XVIII V, XVI in ras. N, cf

37 diu om. a

et om. MP,

625

14, 13

648 1139

45

50

17 XII 1138 17 I 1139)

Rad(ulfo) Antiocheno patriarche salutem et apostolicam bene¬ dictionem. Sanctorum canonum institutionibus continetur ut unusquisque suis terminis contentus existat nec in aliena iura irrepat. Ea etiam que nobis fieri nolumus, tam divinis quam humanis legibus proximis nostris facere prohibemur. Que cum ita sint, fraternitati tue mandamus quatinus suffraganeos Tyrensis ecclesie non impedias quin venerabili fratri nostro F(ulcherio) archiepiscopo metropolitano suo debitam obedientiam et reverentiam deferant. Alioquin canonicis sanctionibus contraitur, si metropolitanis a suis suffraganeis obedientia subtra¬ hatur. Optamus enim ut circa prelatos et subditos suum ius et proprius ordo absque contradictione servetur. Dat. Laterani, XVI Kal. Ianuarii.

(recte

55

60

65

70

75

Nec solum his ita scripsit dominus papa, verum etiam et illis qui a patriarcha Ierosolimitano detenti fuerant, qui eius timore mandatis apostolicis obedire detrectabant, eodem modo precipiens miunxit ut omni occasione postposita domino Tyrensi obedientiam exhiberent, in hunc modum: Innocentius episcopus servus servorum dei. Venerabilibus fratribus B(alduino) Bentensi, B(ernardo) Sydoniensi, I(ohanni) Ptolomaidensi episcopis salutem et apostolicam benedictionem. Ad hoc sancti patres diversos esse in ecclesia gradus et ordines voluerunt, ut, dum subiectionem et reverentiam minores maio¬ ribus exhiberent, una fieret ex diversitate conexio et recte officiorum gereretur administratio singulorum. Gravat autem nos et valde miramur quod, cum vobis iam pridem apostolicis litteris preceperimus ut venerabili fratri nostro Fulcherio Ty¬ rensi archiepiscopo, metropolitano vestro, obedientiam et reve¬ rentiam exhiberetis, quasdam occasiones et interpretationes minus idoneas pretendendo id facere contempsistis, cum utique quasi peccatum ariolandi sit repugnare et quasi scelus idolatrie nolle adquiescere. Mandamus itaque vobis et apostolica auctori¬ tate iterato precipimus, quatinus omni occasione summota ei¬ dem fratri nostro de cetero pareatis nec sub obtentu obedientie, quam alicui primati dependitis, sibi subiectionem et reveren59-83 JL 7942, RRH 186.

71-72 I Reg. 15, 23 : quasi peccatum hariolandi

est repugnare et quasi scelus idololatriae nolle adquiescere.

41 Radulfo a 43 iura] ea add. VN, dei. N 47 nostro om. V 4748 Fulcherio BW, cf. 6/. 52 abque V 53 Dat. VNPC, Data MBW Lateranis BW

Kal. om. V

Ianuarii codd. omnes, cf. u, 80, app. cr.

55 a Ierosolimitano patriarcha a

61 Ptolomaidensi] vel Acconensi u. 64 exhiberent ( — JL 92JJ, Migne PL 180, iffi C) V, exhibent cett. 65 generetur V 67 Fulcherio ita codd. omnes 75 sibi om. BW BW, cf. 4 (BW)

episcopis ( — ip) om. codd. omnes

14, 13-14 1139

80

XII 1138 17 I 39) cte

649

tiam metropolitano vestro debitam aliquatenus subtrahatis. Quod si contemptores ulterius extiteritis, sententiam, quam idem archiepiscopus in vos canonice protulit aut protulerit, nos auctore deo ratam habebimus. Si vero pro eo, quod eidem fratri nostro obedieritis, a patriarcha Ierosolimitano aliquid contra vos fuerit constitutum, nos eandem sententiam viribus carere decernimus et nullius momenti esse censemus. Dat. Laterani, XVI Kal. Ianuarii.

14. Aperitur unde et ex qua causa hec inter duos patriarchas orta sit controversia et qua ratione quisque se tueatur.

vant 1139

5

10

15

20

Ne autem in admirationem cuiquam veniat quod cum prius Tyrensem archiepiscopatum quattuordecim de iure suffraganeos habere dixerimus, dominus autem papa non nisi sex scribit, sciendum est quod Paneadensis civitas, que est Cesarea Philippi, nondum habebat episcopum et isti sex reliquos detinebant epi¬ scopatus. Sydoniensis enim detinebat, sicuti et nunc etiam deti¬ net, Sareptanum, Tripolitanus vero Botriensem, Archensem et Artuscensem, Anteradensis vero, qui et Tortosanus dicitur, Aradensem et Maracleensem. Ex his autem sex Antiochenus patriarcha tres sibi habebat obedientes, Anteradensem videlicet, Tripolitanum et Bibliensem. Captis enim predictis urbibus, in eis consecravit episcopos ea intentione, ut Tyrensi metropoli expedita et eius archiepiscopo iuxta prisca constituta sibi debi¬ tam exhibente obedientiam, ipse eos sine difficultate ei, sicut et de iure tenebatur, restitueret; erant etiam hee predicte civitates in comitatu Tripolitano, unde domino rege non impediente liberius hoc poterat facere Antiochenus patriarcha. In reliquis autem tribus: Berito, Sydone et Ptolomaida, que est Accon, dominus Ierosolimitanus consecravit episcopos ea intentione, ut capta urbe Tyrensium et ibi per eundem archiepiscopo conse¬ crato, eos sibi restitueret: presumebat enim ut contra priscam consuetudinem Tyrensis aliquando ei deberet obedire, fiduciam 14, 2 quattuordecim] 12, 11-12.

3 sex] 13, 3-4 (et 12-14 et 59-61).

4-9

Voir la note sur 12, 12.

83 prorsus om. BW Data V Ianuarii codd. omnes, cf. //, 80, app. cr. 14, 1 admirationem BW, admiratione (3C, administratione V 2 archi¬ episcopatum V, archiepiscopum cett. 3 non nisi om. a, sex tantum BW 7 Archensem BW, Arcensem PC, Arcemsem NM, pagina praecisa om. V 8 Antaradensis BW 8-9 Aradensem BW, Aradiensem cett. Mara¬ cleensem] Maracleesem p, Maradeensem C, Maradensem BW, pagina praecisa om. V

10 Antaradensem BW

13 sibi om. a

14 ei ... 15 restitueret] ei

resignaret tanquam proprio metropolitano BW (14-15 ei restitueret et civitates tantum C) Beritto V

15 tenebantur V autem BW predicte om. BW 18 19 ea (cf. 12) VC, tam N, tali MPBW 22 Tyrensis] archi¬

episcopus add. BW

626

14, 14

650 avant 1139 25

30

35

40

45

50

55

habens in litteris domini pape Paschalis, quibus domino Balduino, primo Ierosolimorum regi, et domino Gibelino, tercio Ierosolimorum patriarche, concessisse videbatur quod quascumque civitates dominus rex aut eius exercitus iam adquisierant vel adquisituri erant, omnium earum episcopi Ierosolimitano subiacerent, sicut premissum est cum de regno domini Balduini, Ierosolimorum regis primi, tractaremus. Sic igitur universa Tyrensi provincia, antequam ipsa metropolis expediretur, expedi¬ ta, predicti duo patriarche diocesim inter se diviserunt et quod extra regnum erat, ab eo loco, qui dicitur Passus Pagani, infe¬ rius, Antiochena habuit et habet ecclesia, quod vero citra est et infra regni fines continetur Ierosolimitanus possedit patriarcha. Tandem vero urbe Tyrensi per domini misericordiam liberata, post annum ab eius liberatione quartum Ierosolimitanus ibi, ut prediximus, consecravit archiepiscopum et eos quos detinebat sibi restituit suffraganeos, cum medio tempore, dum eam in propria cura Ierosolimitanus haberet patriarcha, ita attenuata est et ad nichilum redacta, ut etiam de ecclesiis que infra ambitum eiusdem civitatis erant non nisi unam futuro reserva¬ rent archiepiscopo. Factumque est, sicuti vulgari proverbio dici solet, ut petentibus et inmeritis de alieno corio fieret larga corrigia: contendunt etiam usque hodie de nostris visceribus predicti duo domini, in nostram iniuriam fortes, de nostra paupertate facti locupletiores, et distractis membris, quorum integritate a diebus antiquis, a temporibus apostolorum, consen¬ tientibus sanctis et universalibus septem synodis longe lateque floruerat, lacera lacet et suis potioribus mutilata membris expectat consolationem et non est qui consoletur eam, porrigit manum et non est qui adiuvet: facti sumus similes illis, de quibus dicitur: quicquid delirant reges, plectuntur Achivi, saciantur de nostris carnibus quibus utinam aliquando id contin¬ gat ad vomitum! Huius tamen tanti causam mali Romane non inmerito imputamus ecclesie, que dum Ierosolimitano nos precipit obedire, ab Antiocheno indebite nos patitur decurtari. Nos enim, si nostra nobis restitueretur integritas, prono animo, sicut 28-29 = ii, ch. 28.

37 prediximus] 13, ch. 23. Cf. Mayer, Bistiimer, 42-44 S.

Klffster und Stifte im Konigreich Jerusalem, 1977, p. 108 et suiv.

Singer, Spricbwffrter des Mittelalters I, 1944, p. 89-90; II, 1946, p. 49 (108) et 126

49 = 8, 20, 21-22. 49-50 Luc. 2, 25 : exspectans consolationem. 50 Thren. 1, 2 et 17: non est qui consoletur eam. 50-51 Eccli. 7, 36 et 15, 17: porrige manum tuam. - Iudith 7, 14 et Ps. 21, 12: non est qui adiuvet. 52 (131).

Horaee, Ep. 1, 2, 14.

23 Paschalis MPBW, Pascalis VNC erant iam cett.

26 iam adquisierant V, adquisi¬

27 Ierosolimitano ( = 36 et //, cf. 19) V, patriarche ( — 59, et

passim) add. cett. autem tempore BW

29 ergo BW 36 deliberatione V 38 In medio 45 fortes] fortasse BW 55 Ierosolimita/nos V

56 decortari VN, corr. N2

627

14, 14-15 int 1139

651

sumus obedientie filii, alterutri illorum parati essemus sine contradictione, sine molestia, subesse. Nemini autem alienum 60 videatur a nostro proposito, qui professi sumus historiam con¬ scribere, quod de nostre statu ecclesie hec interseruimus: nec enim decet nos aliena tractare et nostrorum inmemores fieri negociorum. Sicut enim proverbialiter dici solet: male orat qui sui obliviscitur. Sed nunc ad historiam redeamus.

15. Comes Ioppensis apud regem incusatur et grandis in regno excitatur tumultus. 1132

5

10

15

20

25

Reverso itaque domino rege a partibus, ut premisimus, Antio¬ chenis, ecce iterum turba periculosa nimis suboritur. Nam ex causis quibusdam quidam in dominum regem de maioribus regni principibus coniurasse dicuntur, Hugo videlicet comes Ioppensis et Romanus de Podio, dominus regionis illius que est trans Iordanem. Quod ut evidentius pateat altius aliquantulum repetenda est historia. Tempore domini Balduini de Burgo, qui hunc Fulconem in regno precesserat, nobilis quidam vir et apud suos potens, Hugo de Pusato, de episcopatu Aurelianensi, cum uxore Mamilia, filia domini Hugonis Cholet comitis de Ruci, orationis gratia Ierosolimam petens filium habuit in Apulia. Uxor enim eius gravida iter arripuerat. Quem, quoniam tenellus erat nimium et cum salute non poterat deportari, ibi dimisit apud dominum Boamundum, consanguineum suum, et transfretans ad dominum 628 regem Balduinum, item secundum carnem propinquum, venit. Cui rex statim post introitum suum civitatem Ioppen cum pertinentiis suis, sibi et heredibus suis, iure hereditario dedit habendam, ubi non multo post predictus nobilis homo vitam morte finivit. Cuius uxorem cum predicta urbe dominus rex cuidam iterum nobili viro, comiti videlicet Alberto, fratri comi¬ tis de Namur, viri potentissimi de Imperio, de episcopatu Leodiensi, concessit. Cum autem uterque infra modicum tempus vita decessisset, tam comes predictus quam eius uxor, Hugo predictus, qui puer in Apulia remanserat, iam pubes factus patris hereditatem, morte parentum ad se iure hereditario de¬ volutam, a domino rege petiit et impetravit; qua obtenta do-

58 = 1, 15, 117-118. 58-59 15, 1 ut premisimus] 9, 37-39.

n, 18, 18. 63 proverbialiter] ? 6-7 = 16, 14, 2-3 et 15, 11, 82-83; 18, 3,

=

69-70 et 20, 29, 3-4.

60 historiam om. V 60-61 scribere a 15 Cf. rubricam {app. cr.) 4 8-9 precesserat in regno BW 9 et om. a 10 Pussato N 11 Rucci BW 14 (non poterat) deportat deportari V ibi om. BW dimissit N 20 morte om. a 22 tertium de, cf. /, //, 4-/] et V 22-

comes om. a

23 Leodienssi VN, Laodiensi cett.

14, 15-16

652

1132 30

35

40

45

50

minam Emelotam, Arnulfi patriarche neptem, domini et mag¬ nifici viri Eustachii Grener viduam, duxit uxorem, ex qua predictus dominus Eustachius filios susceperat geminos, Eustachium iuniorem, urbis Sydoniensis dominum, et Galterum, qui Cesaree prefuit. Defuncto autem domino Balduino dominoque Fulcone in regni solio sublimato, contigit inter eundem domi¬ num regem et prenommatum comitem ex causis occultis graves oriri simultates. Dicebatur a nonnullis quod dominus rex suspectum nimis haberet comitem ne cum domina regina fami¬ liaria nimis misceret colloquia, cuius rei multa videbantur ex¬ tare argumenta; unde et maritali zelo succensus inexorabile odium adversus eum dicebatur concepisse. Erat autem idem comes adolescens corpore procerus, decorus forma, actibus in¬ signis militaribus, gratiosus in oculis omnium, in quem videban¬ tur nature dona plena liberalitate convenisse, ita ut in regno vel corporis elegantia vel generositatis titulo vel rei militaris expe¬ rientia nullum proculdubio haberet parem, domine quoque regine ex parte patris secundum carnem valde proximus: eorum enim patres consobrini fuerant, id est duarum sororum filii. Quidam vero, verbum huiusmodi palliare volentes, dicebant id solum odiorum fuisse fomitem, quod comes quasi arrogans et de se plus equo presumens domino regi nolebat more aliorum regni principum subici et eius detrectabat cervicose nimis imperiis obedire.

16. Galterus Cesariensis comitem ad duellum provocat; ille ad hostes se confert, a suis destituitur. Exurgens interea Galterus Cesariensis, eiusdem comitis pri¬ vignus, vir toto corpore elegantissimus, viribus insignis, etate integer, a domino rege, ut dicitur, subornatus, in cetu procerum, presente domino rege, ubi curia erat frequentissima publice et 5 more accusatoris obicit comiti quod maiestatis crimine reus erat et quod contra domini regis salutem cum quibusdam factionis eiusdem complicibus, contra bonos mores et contra nostrorum disciplinam temporum, conspirasset. Comes vero, inficiatus cri¬ men, se ipsum obtulit, quod iudicium curie super obiectis tan10 quam in hac parte innocens paratus erat subire. His ita se habentibus verbis, de consuetudine Francorum decernitur inter

38 = 5, 17, 25-26. 41 Esth. 2, 15: omnium oculis gratiosa. 43 = i, 7, 48 = 1, 4, 2-3. 16, 2 = 1, 7, 82-83. 7-8 = 13, 22, 4-5.

82-83. '

28 nepnem N vel] in add. V Galterius BW

29 Gener VC, cf. 11, /4, 41 videbatur MP 43 ait. 1 Galterus pC, Gualterus V,

domini et V, et domini cett.

j6 (M) et //, 8 (C)

39 dicebantur corr. N 16 Cf. rubricam (app. cr.)

6 contra om. BW

salutem] extinguere add. BW

629

14, 16-17 1132

15

20

25

30

35

40

653

eos pugna singularis et ad exequendam pugnam dies competens designatur. Comes vero, soluta curia Ioppen reversus, dubium est an veritus conscientiam et obiecti criminis reum se cognoscens an curiam habens suspectam, ad prefixam diem presentem se non exhibuit, unde maiorem obiecti criminis merito incurrit, apud etiam fautores suos, suspicionem. Curia vero et procerum conventus eius attendentes contumaciam, eum licet absentem tanquam obiecti criminis reum condempnaverunt. Quod comes intelligens, rem est aggressus usque ad illum diem inauditam, odio populi et omnium indignatione dignam: Ascalonam enim urbem, nomini christiano invisam et hostibus familiarem no¬ stris, navigio properans, contra dominum regem ab hostibus opem postulaturus ingressus est. Illi vero, videntes nostrorum intestina prelia et domesticas seditiones suis incrementis acce¬ dere et nostrorum esse causam periculorum, gratuitum impen¬ dunt assensum sumptisque ab eo obsidibus et pactis hinc inde redactis ad consonantiam Ioppen reversus est. Porro Ascalonite, pertinaci in nos et obstinato odio ducti et de comitis federe et gratia facti securiores, solito protervius et magis confidenter fines nostros invadentes, liberis discursibus, nemine prohibente, predam agentes usque Arsur, que alio nomine dicitur Antipatrida, currere non timuerunt. Quod audiens rex, convocatis de 630 universo regno militaribus copiis et populi inmensitate multa, Ioppen obsidet. Hec videntes quidam de fidelibus eius, qui cum eo erant in eadem urbe, Balianus videlicet senior et quidam alii deum timentes, quod ita in preceps totus ire decreverat comes et quod fidelium et amicorum salutaribus suorum monitis ab incepto pernicioso revocari non poterat, sed causas pertinaciter amplioris tractare periculi non vereretur, relinquentes que ab eo habebant beneficia, meliores partes sequuti ad dominum regem se contulerunt.

17. Civitas Ioppensis obsidetur, regni principes de pace trac¬ tant. Belinas interim ab hostibus capitur. Interea dominus patriarcha Willelmus, vir mitissimus et pacis amator, et quidam de regni principibus, videntes intestina hec prelia regno nimis esse periculosa, attendentes illud evangelicum: omne regnum in seipsum divisum desolabitur et domus

37 = I, 4-5 Luc.

II, 22. 38 = I, 13, 14. 17, 1 Num. 12, 3: vir mitissimus. 11, 17, citation significative qui revient plusieurs fois : 13, 22, 1617; 17, 26, 29-30; 22, 6, 37-38 et 10, 30-31; cf. 20, 22, 39.

16 exhuit V unde] etiam (cf. iy) add. a 17 suos om. V 24 Ipsi a 28 ad] in a 38 suorum salutaribus BW 40 relinquentes om. C, post 41 beneficia BW 41 partes om. V 17, 1 mittissimus V 2 hec intestina BW 3 esse nimis MP

14, 17-18

654 1132

5 supra domum cadet, timentes, sicut et merito timere poterant, ne hac occasione hostibus christiani nominis dampni inferendi maior pateret occasio et oportunitas, medios se constituunt et de bono pacis inter dominum regem et sepedictum comitem conantur utiles invenire tractatus. Tandem vero post multas io altercationes, sicut in huiusmodi heri solet, placet pacis compo¬ sitoribus ut pro bono pacis, et ut domino regi aliquid amplioris impenderetur honoris, comes per triennium extra regnum fieret ; quo peracto cum domini regis gratia in regnum iterum, sine 631 calumpnia quam pro eodem negocio de cetero pateretur, cum 15 suis quos eduxerat ei liceret introire, interim vero de redditibus possessionum suarum omne eius debitum et quod undecumque contraxerat es alienum persolveretur. Per idem tempus, dum dominus rex circa Ioppen ita esset occupatus et dominus Rainerus cognomine Brus cum aliis regni 20 principibus ibidem moram faceret, civitas Paneadensis a Tegelmeluch Damascenorum rege obsessa, antequam rex obsessis ministrare posset quod cum multa instantia procurabat subsi¬ dium, violenter effracta in manus devenit hostium. Captis quo¬ que civibus et qui in ea erant stipendiariis utriusque, tam 25 equitum quam peditum, ordinis, uxor predicti nobilis et strenui viri cum aliis transmigrationem passa est captiva.

18. Comes Ioppensis apud Ierosolimam maliciose vulneratur; fit tumultus iterum, sed recepta convalescentia ex condicto mare transit. 1132/3

Interea comes Ioppensis, transitum expectans, dum Ierosolimis, prout consueverat, moram faceret, accidit quod in eo vico, qui dicitur Pellipariorum, ante meritorium unius negociatorum Alfani nomine, dum super mensam eius aleam luderet, quidam 5 miles, natione Brito, super comitem nichil tale verentem sed pro ludo sollicitum ex inproviso educens gladium, multis eum et hostiliter nimis confodit vulneribus in facie universorum astan¬ tium. Fit ergo statim repentinus populorum concursus et civitas 632 omnis, audita facti acerbitate mmanissimi, concussa est et infre10 muit vehementer. Sermo publice unus in omnium ore verteba-

8 et 11 =1, 21, 38.

25-26 Cf. 19, 3 et suiv.

26 (= 17,17, 33-34) Ez.

12, 11: in transmigrationem et in captivitatem ibunt; Nahum 3, 10: in transmigra¬ tionem ducta est in captivitatem.

7 constitunt V

18, 5 = 1, 28, 27-28.

10 = 6, 15, 11-12.

11 amplioris aliquid a 18 ita om. a 19 Reinerus 20-21 Tegelmelud a 22 posset om. V cum bis V 18, 3 quod V 6 ex inproviso bis, ait. dei. V 8 ergo om. a 10 vehemter V unus ... 11 nec] vide p. sequentem, app. cr. C, Reinerius BW

Bruns V

14, 18 132/3

15

20

25

30

35

40

45

655

tur, non sine regis conscientia hec fieri potuisse nec maleficum nisi de regis favore confisum talia presumpsisse moliri: spargi¬ tur per vulgus universum, comitem innocentem iniustas pati calumpnias et regem odii, quod adversus eum gratis et preter merita comitis conceperat, nimis evidens argumentum dedisse. Accedit itaque comiti plebis favor et gratia popularis et quicquid ei obiectum fuerat, totum de malicia processisse videbatur. Quod sane postquam domino regi compertum innotuit, volens factum purgare et se constituere manifestis indiciis innocentem, maleficum iubet iudicio sisti et pro commisso flagicio, omnibus notorio nec accusatore nec testibus indigente, ubi iuris ordo non erat necessarius, dignam pro meritis precipit reportare sententiam. Convocata igitur curia, de communi consensu predictus sicarius mutilationis membrorum mdicatur subire discrimen. Quod postquam regi nuntiatum est, exequutioni precipit mandari sententiam, eo solo excepto ne lingua inter mutilanda membra computetur: illam excepit, ne forte diceretur studiose factum ut illi capularetur lingua, ne se missum a rege et rei veritatem posset confiteri. In quo plane facto prudenter nimis sue rex providit existimationi multumque conceptam adversus se compescuit indignationem, nam ab illo neque secreto neque publice vel ante vel post membrorum dispendium potuit extor¬ queri quod de domini regis mandato vel conscientia ad illud tam enorme factum processisset, sed de proprio motu, sperans in eo se domini regis gratiam promereri posse, id tale pre¬ sumpsisse fatebatur. Comes autem, cure proprii corporis ha¬ bende gratia et causa procurande salutis moram faciens, recepta ad plenum convalescentia, mestus plurimum tum pro illata recenter miuria, tum quia per loca incognita mendicare, hereditate propria extorris, compelleretur, iuxta condictum regno egressus in Apuliam se contulit. Ubi dominus Rogerus, qui universam illam lam sibi subiugaverat regionem, eum benigne recepit, putans quod causa invidie virum strenuum et nobilem eius emuli regno depulissent, et ei compassus comitatum contulit Garganensem; ubi morte preventus inmatura, vir lugendus posteris, in regnum deinceps non est reversus. Ab ea die qui¬ cumque comitis apud dominum regem fuerant delatores et incentores odii, domine Milissendis regine, quam etiam obiecti criminis quodammodo respergere videbatur infamia et dolor 45 morte ... inmatura — 9, 19, 47.

unus (10) ... 11 nec] discurrit nec maleficium nisi de regis conscientia hoc fieri potuisse nec BW 14 adversum MP 22 reporte V 24 sicarius VC, siccarius |3, sicharius BW 25 exesecutioni V 27 illam] autem add. BW 28 amputaretur BW 30 providit (cf. 11, 2j, 52 et /7, 18, p) BW, previdit VpC 35 tale] se BW 41 Rogerius B 44 depulsissent BC

633

14, 18-19

656 1132/3

inmanissimus expulsi comitis macerabat precordia, indignatio¬ nem incurrentes, exactam pro tutela proprii corporis oportebat habere diligentiam, maxime autem Rohardum seniorem, qui postmodum dictus de Neapoli, qui dominum regem precipue in eam induxerat odiorum materiam, domina regina quibus pote55 rat persequebatur modis. Non erat eis tutum ante eius accedere presentiam, sed et publicorum conventuum se subtrahere cetibus erat consultius, sed nec domino regi inter fautores et con¬ sanguineos regine tutus omnino erat locus. Tandem placata eius indignatione per quorundam eorum familiarium interventio60 nem, rex alios quoque eiusdem rancoris participes multa vix reconciliavit instantia, eatenus tantum, ut ante eius presentiam eis liceret cum aliis introire. Rex autem ab ea die ita factus est uxorius, ut eius, quam prius exacerbaverat, mitigaret indigna¬ tionem, quod nec in causis levibus absque eius conscientia 65 attemptaret aliquatenus procedere. 50

19. Fit treuga cum Damascenis, restituuntur captivi qui apud Belinas capti fuerant. 1134

Per idem tempus petentibus Damascenis a domino rege pa¬ cem temporalem, preter alia que gratia obtinendi federis contu¬ lerunt omnes captivos, quos in urbe Paneadense ceperant simulque et predicti strenui viri, cuius erat civitas, domini videlicet 5 Raineri Brus, uxorem, ex compacto restituerunt. Quam vir egregius et insignis post biennio reversam ad maritalis am¬ plexus participium devotus admisit. Cognoscens autem postmo¬ dum quod non satis prudenter apud hostes se habuerat et maritalis thori reverentiam non satis caute, matronarum more 10 nobilium, observaverat, abiecit eam a se; illa vero, culpam non inficians, claustrum sacrarum virginum Ierosolimis ingressa, voto se obligans perpetue continentie sanctimonialis effecta est. Ea demum defuncta predictus vir inclitus Agnetem duxit, do¬ mini Willelmi de Buris neptem, quam postmodum eodem de15 functo Girardus Sydoniensis uxorem accepit, unde natus est Rainaldus, qui nunc eidem Sydomorum preest civitati. Predictam vero Paneadensium urbem, quam ita diximus domini sui absentia superatam, quidam Assissinorum magistratus Emir Ali 19, 4-5 Cf. 17, 25-26.

50 53 60 63

precordia om. BW

17 diximus] 17, 18-26.

52 Rohardum V, Roardum pC, Boardum BW 55 prosequebatur V 56 se conventuum a 62 ita factus ... 64 quod] factus ... ita quod BW

dictus] est add. BW mul tantum V

19, 3 Paneadensi BW

6 post biennium BW, sed cf. 17,

27, 43 (app. cr.) et 21, 16, 14 (et intr. adn. 72)

8 apud hostes se VMP, apud se

uxoris V

11 inficians / = inftians) P2BW, inficiens VpC 18 adsentia N Emir Ali N, pagina praecisa om. V,

hostes N, se apud hostes a

16 Reinaldus VC

emiralio MP, evicali (ut videtur) C, Evictali BW

634

14, 19-20 1134

657

nomine, a populo suo diu possessam, suscepta pro ea compensatione placita nostris non multo ante tempore resignaverat et tradiderat habendam, quam sine temporis intervallo rex predicto viro iure hereditario concesserat possidendam. Quis autem sit Assissinorum populus et quam frivolas et deo odibiles sequatur traditiones, in sequentibus loco et tempore docebimus; interim 25 autem id de eis novisse sufficiat, quia populus est Christianis et aliarum sectarum nationibus, et maxime principibus, suspectus admodum et merito formidabilis. 20

20. Raimundus, Pictavensium comitis filius, occultus accedit et Antiochiam perveniens Boamundi filiam Constantiam uxo¬ rem ducit, invita et renitente prmcipissa, eiusdem puelle matre, et obtinet principatum. 133/6

5

10

15

20

Interea qui ab Antiochenis pro domino Raimundo, Pictaviensium comitis filio, missi erant, ut premisimus, prout eis iniunctum fuerat sollicite investigantes ubi compendiosius eum inve¬ nire possent, certis didicerunt relationibus eum apud dominum Henricum seniorem Anglorum regem, a quo et arma sumpserat militaria, moram facere. Unde recto itmere in Angliam abeun¬ tes, predictum ibi reperiunt adolescentem; cui causa vie secre¬ tius patefacta, de consilio domini regis, benefactoris sui, ver¬ bum oblatum devotus amplectitur et vie necessaria preparans, iter nemini notus ingreditur. Presenserat porro dux Apulie Rogerus que de illius vocatione apud Antiochiam concepta fuerant: unde in singulis Apulie urbibus maritimis pretenderat insidias ut eum comprehenderet, sperans quod si eius posset transitum prepedire, facilius ad petitam hereditatem, redemptis pecunia illius regionis magnatibus, posset obtinere compen¬ dium. Verum dominus Raimundus, prudenter celans proposi¬ tum, omni fastu deposito tanquam unus e popularibus nunc pedes, nunc vilibus insidens iumentis, inter plebeios iter carpe¬ bat inceptum, nulli unquam vel leve generositatis aut copiarum pretendens argumentum; socii autem eius per turmas divisi, simul et familia, quidam per dietas tres aut quattuor precedebant, quidam vero sequebantur tanquam ad eum nullum haben-

23-24 frivolas ... traditiones = 22, n, 31. - deo odibiles — 1, 4, 23. 24 in 20, 1-2 qui ... missi erant, ut premisimus] Cf. 9, 2223. 4-6 = 9, 18-20. 17 = 15, 1, 37 et 26, 10-ii et 18, 25, 25; cf. 4, 3,12; 13, 11, 26-27 et 16, 3, 26. 18-19 Iud. 19, 14: coeptum carpebant iter (Ovide, sequentibus] 20, ch. 29.

Met. 2, 549-550 et 10, 709). Cf. 9, 15, 22.

25 sufficit V christianus CW 20, 2 premissimus N 5 assumpse¬ 11 Rogetius BW quod V 13 comprehenderent V 14 prepedire transitum BW predictam V 17 e (= Ij, I, 37 et 26, 10-11) VNMC, de / = 18, 2j, 2j) PBW 21 familias BW 22 subsequebantur BW rat MP

635

658 1133/6 25

30

35

40

45

50

55

14, 20

tes respectum. Sic ergo peregrino et vili amictus habitu et servorum plerumque subiens officia, specie fallens universos hostis prudentis et potentissimi declinavit tendiculas. Perveniens itaque Antiochiam amicos suo exhilaravit adventu, qui¬ busdam vero non modicam intulit formidinem, qui principisse fautores huius promotioni resistere nitebantur. Porro modico ante tempore, postquam tamen predicti missi fuerant ut dominum Raimundum citarent, Aaliza principissa, domini Boamundi vidua, domine quoque Milissendis regine soror, quam pater eius, civitate exclusam Antiochena, Laodicia et Gabulo iusserat esse contentam, interveniente apud regem sorore sua ne actibus eius obviaret, quorundam procerum fulta patrocinio iterum Antiochiam ingressa est, pro domina se gerens, et universa ad suam revocabat sollicitudinem. Inter hec Radulfus Antiochenorum patriarcha, subdolus et in omni via sua multiplex, principisse persuaserat - ut eius interim adversus clericos suos, qui eum persequebantur, gratia fungeretur et obsequiis - quod is qui vocatus erat et venisse dicebatur, dominus Raimundus, ei esset destinatus et futurus maritus, credulamque nimis hac vana spe deludebat. Raimundus autem, presentiens quod absque domini patriarche gratia et consilio ad optatum pertingere non posset effectum, per interpretes utrique familiares aditum querit, quomodo domini patriarche sibi favorem comparet et plenius conci¬ liet affectum. Exigitur ergo a domino Raimundo ut, iuramento corporaliter prestito, domino patriarche fidelitatem exhibeat, versa vice suscepturus sine difficultate puellam in uxorem et cum omni quiete principatum. Interseritur etiam pactis quod si domini Raimundi frater Henricus nomine in partes descenderet Antiochenas, dominus patriarcha fideliter elaboraret quomodo puelle matrem, domini Boamundi viduam, cum duabus urbibus maritimis et earum finibus haberet uxorem. Sic igitur pactis interpositis et iureiurando roboratis admissus est in urbem, adhuc expectante matre ut sibi omnis ille nuptiarum fieret apparatus, et confestim ad basilicam apostolorum principis deductus dominam Constantiam, adhuc infra nubiles degentem annos, tradente domino patriarcha et id fieri postulantibus

31-33 Cf. 13, 27, 58-63.

44-46 effectum ... affectum] Jeu de mots

courant depuis Augustin, De civ. dei 16, 4: merito autem malus punitur affectus, etiam cui non succedit effectus.

52 duabus urbibus — 32.

57-58 (cf. 17, 13,

11) = 21, 14, 15-16.

24 subiciens MP speciem BW universas (... 25 tendiculas) BW 28 fauctores WMP, corr. P 32 a civitate MP Antiochia V 33 ne N2 38 persuerat corr. N2 40 venire sed vel venisse rr. B, venisse sed vel misisse ss. W esset ei tr. V 44 effectum V, om. cett. 45 comparat corr. N2 52 duobus (3

636

637

14, 20-22 1133/6 60

65

659

magnatibus universis, uxorem duxit. Principissa vero, audiens quod delusa esset, Antiochia subito egressa in suam se contulit regionem, principem postea inexorabili odio persequuta. Ab ea igitur die de elato factus elatior, solidas nimium se sperans in domino principe bases recepisse, dominus patriarcha solito se exhibebat arrogantiorem, de domino principe plus equo presumens et plane deceptus: nam princeps, pro magna ducens igno¬ minia quod ab eo fidelitatem extorserat, beneficii inmemor cepit eum hostiliter persequi et iuramenti prodigus adversariis eius adiunctus est.

21. Quis et qualis et ex qua maiorum prosapia fuerit Raimundus describitur. nt 1149

5

10

15

Erat autem idem dominus Raimundus egregii sanguinis pri¬ sca generositate insignis, corporis eximia proceritate et tota eiusdem gratissima compositione prestantissimus adolescens, vix prima malas vestitus lanugine, speciosus forma pre regibus et principibus orbis terre, verbo et affabilitate commendabilis, tota sui habitudine venustam principis eximii pretendens ele¬ gantiam, armorum usu et rei militaris experientia omnibus qui eum precesserunt vel subsequuti sunt anteponendus, litterato¬ rum, licet illitteratus esset, cultor, in divinis assiduus, ecclesiasticorum officiorum et maxime in diebus sollempnibus avidus auditor, coniugalis integritatis, postquam uxorem duxit, sollici¬ tus custos et conservator, in cibo potuque sobrius, munificus et liberalis supra modum; sed parum providus, alee et dampnosis talorum ludis plus equo insistens. Erat preterea, inter ceteros quos patiebatur defectus, animo preceps, in agendis impetuosus, in ira modi nescius, rationis expers, parum felix et in ea fidelitate, quam domino patriarche promiserat, iuramenti immemor et fidei interposite prodigus.

22. Ad comprimendam Ascalonitarum insolentiam rex castrum edificat, cui nomen Beit Gibelin, quod alio nomine Bersabee dicitur. 1137

Porro Ascalonite, illis diebus insolentiores solito et successi¬ bus facti animosiores, universam regionem liberis nimium dis¬ cursibus percurrebant. Erat autem eadem civitas principi Egyptiorum subiecta potentissimo; qui timens ne ea subacta

65-68 Cf. 15, ch. 12. 21, 4-5 (cf. x, 7, 80) Ps. 44, 3 : speciosus forma prae 6-7 = 1, 7, 82-83. 19 = 17, 9, 51.

filiis hominum.

60 Antiochiam BW 62 se (3C, om. V, esse BW 63 recepisse] 21, 1 dominus om. BW 3 prestantissimus] et add. BW 8-9 litteratorum] latinorum V 11-12 sollitus V 12 servator a 15 defectus om. V 22 Cf. rubricam (app. cr.)

principisse BW

638

66o 1137

14, 22

Christianorum exercitus in Egyptum irrumperent et eius tur¬ barent quietem, omni sollicitudine et sumptibus infinitis ope¬ ram dabat ut eam quasi pro muro inter se et nostram habe¬ ret regionem, formidansque ne continuis laboribus et bellorum indeficientibus periculis suorum virtus succumberet, singulis io trium mensium spaciis novos populos recentesque legiones in subsidium civium cum victu necessario et armorum copia solli¬ citus dirigebat. Hii autem, qui de novo accedebant, volentes tyrocinii sui vires experiri et animositatis certa dare insignia, plerumque invitis veteranis discursus et expeditiones experi15 menti frequenter moliebantur gratia. Nostri vero, videntes eo¬ rum presumptionem non cessare et vires indeficienter reparari et morte civium, ydre more, cives amplius indesinenter susci¬ pere incrementum, post multa consilia optimum iudicant contra hanc ydram mmanissimam, dampno capitum factam locuple20 tiorem et totiens attritam graviter in nostra pericula renascentem, municipia in circuitu per girum edificari, unde et collecta facilius militia et de vicino commodius hostium discurrentium refrenari posset impetus et civitas frequentius impugnari. Pro¬ viso igitur loco ad hoc idoneo circa radices montium in campe25 strium initio, que inter montes et urbem predictam continuo interiecta sunt tractu, in ea parte Iudee, que tribui Symeon sorte exiit in funiculo distributionis, urbem veterem et dirutam Bersabee nomine reedificare parant. Convocato itaque universi regni populo, domino quoque patriarcha Willelmo et magnati30 bus, opus conceptum aggrediuntur et inceptum bonis avibus, consummatum auctore domino felicius presidium edificantes muro insuperabili, antemuralibus et vallo, turribus quoque mu¬ nitissimum, miliaribus duodecim a predicta distans Ascalona. Hic locus tempore filiorum Israel Terre Promissionis ab austro, 35 sicut et Dan, que hodie dicitur Paneas vel Cesarea Philippi, a septentrione, erat terminus, sicut in Veteri Testamento sepius invenitur a Dan usque Bersabee. Hic Abraham, sicut et alibi in plerisque locis, puteum dicitur fodisse, cui nomen ex aquarum copiis indidit “Habundantia”. De hoc etiam et Iosephus in libro 40 Antiquitatum meminit, dicens: Abimelech itaque et terram ei 5

22, 10 = 13, 17, 14. 12-15 = 13, 17, 14-21. 17 et 19 Cf. 11, 16, 6. 27 = 8, 2, 49. 30 (cf. 16, 19, 5) Ovide, Met. 15, 640: bonis avibus. 37 (— 19, 10, 23) I Reg. 3, 20; II Reg. 3, 10, etc. 37-39 Gen. 26, 33 (cf. Vulgate, ed. cr. Weber, I, 1969, p. 38, apparat critique). 40-45 Blatt, The Latin Josephus, 1958, p. 151, 8-n (Ant. lud. 1, 12, 1) ; Jerome, Interpr. Hebr. nom., CC 72, p. 62, 20 et 103, 3.

19 factam om. a ta] vel colligi ss. BW tum ... inceptum a 3, 13 (N)

et om. a

21 per girum in circuitu MP et om. BW collec¬ 25 predictam om. V 26 Symeoni V 30 incep¬ 31 facilius V edificant BW 37 Abraam N, cf. 20, 39 Abundantiam BW 40 et om. BW

639

14, 22-23 1137

66i

distribuit et pecuniam, constitueruntque ut inter se sine dolo conversarentur, facientes ad quendam puteum fedus, quem Bersabee vocant, quod "Foedus Putei" potest dici: sic autem hactenus a conprovincialibus nominatur. Dicitur autem et "Puteus Septi45 mus”, arabice autem Bethgebrin, quod interpretatur “Domus Gabrielis”. Consummato igitur presidio et partibus omnibus absoluto, de communi consilio traditur fratribus Domus Hospi¬ talis, que est Ierosolimis, qui usque in presens depositum debita custodierunt diligentia, factique sunt impetus hostium in ea 50 parte debiliores.

23. Comes Tripolitanus proditione quorundam ex suis iuxta 640 Montem Peregrinum occiditur; succedit ei filius Raimundus, necem paternam ulciscitur.

5

10

15

20

Post hec non multo temporis intervallo dominus Pontius comes Tripolitanus, Bezeuge Damascenorum principe militie in fines Tripolitanos ingresso, sub castro, quod Mons Peregrinus dicitur, hostibus cum omni suorum manu viriliter occurrens, dissolutis agminibus suis et in fugam versis captus est et pro¬ dentibus eum Surianis, qui in Libanicis super eandem civitatem habitant iugis, occisus est, Raimundo filio herede relicto et in eodem comitatu successore. Captus est ibidem nichilominus dominus Girardus, eiusdem civitatis episcopus, sed postquam apud hostes aliquamdiu ignotus detentus est, dato pro se capti¬ vo uno, qui apud nostros detinebatur in vinculis, libertati pri¬ stine restitutus est. Cecidit in eodem prelio nobilium predicte urbis, sed et medie manus hominum, maxima multitudo. Raimundus autem, patre defuncto collectis de residuo militie auxiliis et pedestrium manu valida congregata, subito Libanum in virtute magna conscendens omnes illos viros sanguinum, qui predictum potentem virum in agrum Tripolitanum suis persua¬ sionibus induxerant, et quos paterne necis et publice stragis reos esse deprehendere potuit, cum uxoribus et liberis vinculis mancipatos Tripolim deduxit, ubi in presentia populi in ultio¬ nem sanguinis eorum, qui in acie ceciderant, eos variis affecit suppliciis et durissima mortis genera, tamen pro inmanitate commissi sceleris debita, compulit experiri. Hec prima virtutis 44-45 Voir 40-45. 48-49 I Tim. 6, 20: depositum custodi. 15-16 (=17 rubr. 20) Iudith 3, 7: in virtute magna. 23-25 = 13, 21, 42-43.

23, 4.

23, 15 = 4, 16 = 10, 37.

41 constituerunt a 43 Foedus sic V 45 Bethgebrim a 23 Cf. 6-7 eandem habitant iugis civitatem MP 8 est om. MP 9 Girardus Va, Giraldus P, Geraldus NM 11 nostros] se V 13 sed ... hominum dei. M, om. P 17 in agrum] magnum sed vel comitem ss. BW 21 ceciderant a, ceciderunt p, pagina praecisa non liquet V 22 rubricam (app. cr.)

tamen] tandem BW

pro inmanitate tamen tr. MP

14, 23-24

662 1137

sue rudimenta predictus adolescens comes, omnium in se provo25 cans affectum et favorem concilians, dedit.

24. Iohannes imperator Constantinopolitanus, versus Antio-

641

chiam properans, Ciliciam occupat universam.

5

10

15

20

25

30

Nuntiatur interea et multorum relatione divulgatur quod dominus Iohannes Constantinopolitanus imperator, domini Alexii filius, convocatis de universis imperii finibus populis, tribubus et linguis, in multitudine curruum et quadrigarum et inauditis copiis equitum congregatis in Syriam descendere ma¬ turabat. Nec erat sermo fide vacuus. Statim enim ex quo fama comperit certiore quod Raimundo vocato cives ei Antiochiam tradidissent et domini Boamundi filiam ei contulissent uxorem, disposuerat Antiochiam venire, multum indignans quod absque eius conscientia et mandato aut domini sui filiam nuptui collo¬ care presumpserant aut civitatem alicuius dicioni eo inconsulto ausi fuerant mancipare. Eam enim cum universis adiacentibus provinciis ad sui iurisdictionem revocans sibi vendicare conten¬ debat, asserens magnos illos principes, viros virtutum et inmortalis memorie et a domino missos, qui in prima venerunt expedi¬ tione, quos longum nimis esset enumerare per singulos, cum patre suo et in imperio antecessore domino Alexio convenisse, multa munerum et obsequiorum interventione, quod quascum¬ que urbes vel castella in tota illa profectione quocumque casu comprehenderent, eius sine contradictione subicerent imperio et mancipatas pro posse et viribus, quousque ipse cum suis adesset copiis, fideliter conservarent, et hoc allegabat gestis insertum et predictorum principum mramentis corporaliter prestitis con¬ firmatum. Certum est autem predictos principes cum domino imperatore pacta inisse ipsumque versa vice conditionibus qui¬ busdam se principibus obligasse, a quibus ipsum prius certum est defecisse: unde ei tanquam pactorum violatori se non teneri constanter asserebant qui predictis conditionibus interfuerant, eosque qui iam vita decesserant nichilonnnus reddebant excusatos, dicentes eum prius tanquam varium et inconstantem homi¬ nem et cum eis fraudulenter versatum adversus sua pacta venisse. Unde et merito lege pactorum se dicebant absolutos: iniquum est enim ei fidem servari, qui contra pacta nititur

24-25 Voir 23-25.

24, 3-4 — 1, 19, 4-5.

4 IV Reg. 19, 23: in

multitudine curruum meorum ascendi; Is. 37, 24: in multitudine quadrigarum mearum ego ascendi.

33-34 = 3, 13, 29-30.

24 sue om. V

24, 11 presumpsserat N 13 iurisdictionem VC, iuris 17 in Na, om. VMP 21 mancipatas] mandatis C, subiecta BW 24 prefatos BW 25 pacta om. V iniisse V dicionem P, iurisditionem BW

vice versa tr. M, vice versa a

642

14, 24-25 1137 35

40

45

50

55

663

versari. Facto igitur per annum continuum, missis procuratoribus per universum regnum, ad iter apparatu pro imperiali magnificentia necessario in curribus et equis, thesauris nume¬ rum et pondus et mensuram nescientibus et copiis infinitis, superato navigiis Ellesponto, qui vulgari appellatione dicitur Brachium Sancti Georgii, viam versus Antiochiam dirigit in multitudine gravi. Transcursis igitur mediis provinciis in Cili¬ ciam pervenit, ubi moram faciens Tarsum, Prime Cilicie metro¬ polim egregiam, obsidens, occupavit eam violenter et eiectis ex ea domini principis Antiocheni fidelibus, quorum fidei urbem predictam commiserat, suos induxit, ipsum autem et de Adana et Mamistra et Anavarza, Secunde Cilicie metropoli celeber¬ rima, et cunctis eiusdem provincie civitatibus et municipiis et opidis quibuslibet facere non distulit, sicque universam Cilici¬ am, per annos quadraginta a principe Antiocheno sine calumpnia possessam ex quo predicta Tarsus per manum domini Balduini, fratris domini ducis, Mamistra vero cum omni reliqua regione per manum domini Tancredv, viri clarissimi, antequam Antiochia in nostram devenisset potestatem christiane libertati restitute sunt, suo contra ius et pium vendicans imperio. Inde etiam cum universis exercitibus suis in multitudine virtutis sue progrediens Antiochiam accelerat, ad eamque perveniens statim more hostili circumvallat obsidione. Ordinatis itaque per girum machinis et ingentibus tormentis congruis stationibus collocatis, urbem vehementius cepit artare.

25. Sanguinus castrum, cui nomen Mont Ferrant, obsidet; rex cum comite Tripolitano obsidionem querit solvere, sed deficiunt et victi comes capitur, rex in castrum se recipit.

5

Dum hec circa Antiochiam aguntur, Sanguinus, vir sceleratis¬ simus et christiani nominis inmanissimus persequutor, videns comitem Tripolitanum cum multa suorum manu paulo ante corruisse, regionem quoque universam militaribus destitutam auxiliis, in finibus Tripolitanis supra civitatem Raphaniam in monte situm presidium, cui nomen Mons Ferrandus, de quo etiam superius premisimus, potenter obsidet et opidanos intus obsessos acriter impugnat, urget indesinenter et multa molestat instantia. Hec audiens comes Tripolitanus Raimundus adoles-

36 = 1, 9, 13. 36-37 = 2, 22, 5. 3, ch. 23. 50 Mamistra] 3, ch. 22. 23, 1-13.

39-40 = 4, 16, 28. 49 Tarsus] 54 = 6, 19-20. 25, 3 paulo ante]

7 superius] 6, 20-21.

36 et] in add. a 38 Hellespento (sic) BW 44 Idipsum BW Adana correxi, Adama codd. omnes, cf. $ rubr. 21, app. cr. 45 Anarvarza BW 50 Baduini V 25, 1 Cum VW 2 christiano corr. N2 5 Raphamiam BW

643

664

1137

14, 25

io cens, Pontii predefuncti filius, domini regis ex sorore nepos, missis sub omni celeritate nuntiis dominum regem profusis anxie precibus rogat ut in tanta necessitate rebus pene despera¬ tis non moretur subvenire, sed opem laturus acceleret. Dominus itaque rex, paterno more pro universis christiani populi necessi15 tatibus debitam gerens sollicitudinem, convocatis subito univer¬ sis regni principibus et militaribus tam equitum quam peditum auxiliis conglobatis, inpiger advolat et Tripolitanis ex inproviso se exhibet finibus. Occurrunt ibidem nichilominus et domini principis Antiocheni, sinistra deferentes, nuntii, scriptis et viva 20 voce asserentes, quod et verum erat, dominum imperatorem Antiochiam obsedisse, monentes et multa rogantes instantia quatenus illuc cum omnibus copiis descendat et fratribus in gravi anxietate positis mature subveniat. Habita itaque delibe¬ ratione quid in tam ancipiti facto fieri oporteret, placuit univer25 sis ut prius Christianis in vicino castro vallatis ministretur auxilium, quod leve satis videbatur, dehinc omnes unanimiter Antiochenis subventuri progrediantur. Coniunctis ergo adinvicem tam domini regis quam comitis viribus et robore collato, hostibus obviam, gratia destituti divina, progredi nituntur. Ubi 30 autem ad locum ceperunt appropiare destinatum, audiens Sanguinus nostrorum adventum, obsidionem solvens ordinatis ag¬ minibus eis occurrit. Nostri quoque, instructis aciebus et iuxta militarem disciplinam dispositis, nichilo segnius unanimiter procedentes, versus opidum obsessis opem laturi contendunt et 35 ut municipium, alimentis vacuum, comportatis repleant neces¬ sariis. Qui autem duces erant itineris, nostrum precedentes exercitum - errore an malicia dubium est - commodiorem et planam a leva declinantes viam, montis ardua sequuti per loca invia et angusta nimis nostras inducunt acies, ubi Martiis con40 gressibus locus non erat idoneus nec habilis ad resistendum neque ad impugnandum oportunus. Quod videns Sanguinus, sicut erat vir sagacissimus et rei militaris multam habens expe¬ rientiam videns meliorem se habere calculum, animo fervens suos convocans et inter milia suorum primus verbo suos erigens, 45 provocans exemplo, in medias nostrorum irruit acies et viriliter dimicans ad nostrorum stragem animat et agmina nostra prima in fugam conversa prosternit. Videntes autem nostri maiores exercitus primas acies defecisse et in nullo resistendi spem

11-12 = 17, 7, 12. 26 = 1, 16, 28. Prov. 19, 3 : contra deum fervet animo suo.

35 = 26, 4.

43 = 8,14, 9. -

13 more tantum V 16 regnis corr. N2 22 copiis] suis BW 23 igitur BW 32 Nostris MP 35 vacuum] munitum BW 41 nec BW 43 se meliorem a 47 conversa bis, ait. dei. N

644

14, 25-26 1137 50

55

60

65

665

habere seque in angusto positos subveniendi afflictis copiam non habere, monent dominum regem ut saluti consulens in vicinum se conferat presidium. Quod videns dominus rex esse pro tem¬ pore expedientius, in presidium se cum paucis recipit, pedestri¬ bus copiis pene omnibus aut neci traditis aut coniectis in vincu¬ la. Captus est ibi egregie indolis adolescens comes Tripolitanus et de equestri ordine cum eo capti sunt nonnulli, pars autem, dominum regem sequuta, in municipium ingressi vite consulue¬ runt quocumque modo et saluti. Amiserunt ergo illa die impedi¬ mentorum universam multitudinem, equos et ad sarcinas depu¬ tata animalia, suppellectilem omnimodam et alimenta, quibus predictum opidum instaurare fuerat propositum: nam qui in castrum fugientes ingressi sunt, vacui et sola secum arma, quibus muniti erant, habentes nichil victus intulerant. Cecidit illa die inter ceteros vir magnificus, nobilitate et armorum usu insignis Gaufridus Chatpalu, dommi Ioscelini senioris Edessani comitis frater, cuius interitus tanquam viri strenui multis extitit doloris causa amplioris, et universum concussit exercitum casus eius lugubris.

26. Sanguinus iterum castrum obsidet, obsessi finitimos ad subsidium evocant undique. Sanguinus interea, videns nostros nichil prorsus alimentorum intulisse in castrum, se eorum copias habere universas et omnes regni vires attrivisse, comitem quoque se habere in vinculis, regem etiam in castro semiruto et alimentis vacuo cum regni 5 maioribus inclusum, apposuit iterum municipium obsidione claudere, sperans non esse qui obsessis possit subsidium mini¬ strare idque presidium infra paucos dies non dubitans se posse evincere. Convocatis igitur in unum cuneis redeunt nostrorum spoliis onusti, ampliorem predam pre collectorum multitudine 10 fastidientes, et castrum, ordinatis in girum legionibus, obsidione vallat urgentissima. Porro intus cum domino rege se contule¬ rant de regni proceribus Willelmus de Buris constabularius, Rainerus Brus, miles insignis, Guido Brisebarre, Balduinus de Ramis, Henfredus de Torono, tiro et nimium adolescens, et alii 15 plures, cum quibus rex habens consilium deliberat quid in tanta 53 = 22, 12, 37.

54 = 2, 1, 13.

60-62 = 28, 23-24. 26, 4 castro 14 Cf. 17, 14, 34.

semiruto — 29, 12. - alimentis vacuo = 25, 35.

49 angustis C, angustiis BW 62 victus ... //, //, 4 appli(cans) quaterintulerant [3, intulerunt a 64 Carpalu edd. 1449 et 1464, Charpalu edd. inde a Bongars (1611) 26, om. V 7 idemque BW 10 fatidientes MP, corr. P2 11 vallant BW 12 proceribus] et add. BW 14 Henfredus C, Henfridus BW, Heinfredus p Thorono BW tiro ... adolescens om. BW, cf. /7, 14, 44 (BW) 14-15 alii quam plures BW 15 dominus rex BW nione amisso desiderantur V

645

14, 26-27

666 1137

20

25

30

35

40

45

50

tamque angusta et urgente necessitate fieri oporteat. Decernunt ergo pariter ut principem Antiochenum et Edessanum comitem Ioscelinum iuniorem in suum sollicitent subsidium, dominum quoque Ierosolimorum patriarcham cum universis regni populis invitent et interim eorum quocumque modo prestolentur ad¬ ventum. Per idem tempus, dum hec circa Montem Ferrandum aguntur, 646 Ramaldus, qui cognominatus est Episcopus, nepos domini Rogeri episcopi Liddensis, militie Sancti Georgii primicerius, miles in armis strenuus et actibus militaribus insignis, dum Ascalonitas more solito sed incaute persequitur in pretentas casu deci¬ dens hostium insidias captus est. Interea non cessant nuntii, sed sub omni celeritate properant: hic dominum principem debita stimulat instantia et regis et suorum necessitates edocens moras arguit, festinare monet attentius, ille dominum Edessanum co¬ mitem continuis incendit hortatibus, tercius Ierosolimam festi¬ nus accelerat et populum commovet universum. Verum prin¬ ceps Antiochenus, dubius quid faciat, heret aliquantulum. Nam pro foribus habens imperatorem, urbi timet si temptet abscedere; iterum domino regi in tanta necessitate posito durum nimis et inhumanum reputat non subvenire. Tandem domini regis et Christiani populi molestiis et anxietatibus compatiens, civita¬ tem suam domino committens, satius iudicat cum fratribus quantumlibet adversa sustinere quam eis sic deficientibus habundare prosperis et qualibet tranquillitate gaudere. Convocat igitur proceres et populi maiores, revelata cunctis propria con¬ scientia invitat omnes ad regis subsidium et facile persuadet: sponte enim in eadem deo gratissima concurrunt omnes desi¬ deria et subito paratos se offerentes, urbe egressi, dominum imperatorem circa eandem civitatem relinquentes, unanimes ad domini regis subsidium proficiscuntur. Comes quoque Edessanus cum universis viribus suis pari voto accingitur et ad idem opus mira festinat celeritate, dominus quoque Ierosolimorum patriarcha Willelmus, collectis universis copiis quas in regno 647 potuit invenire, assumpto sibi dominice crucis venerabili ligno illuc impiger accelerat et undique suffragia corrogans in eorum subsidium mature contendit.

27. Bezzeuge Damascenorum procurator Neapolim incendit et depopulatur. His ita circa dominum regem se habentibus, Bezeuge, de quo

19 regni om. BW 23-24 Rogeri a, Rogerii p 27 sed om. a 28 32 commonet MP 33 aliquantulam a, aliquantum p 39 quantalibet BW 41 cuncta MP 44 se paratos BW 50 ligno dominice crucis venerabili BW 27, om. V 1 Bezeuge P, Bezenge a

properantes BW

14, 27-28 1137

66 7

supra etiam fecimus mentionem, regni Damascenorum procura¬ tor et princeps militie, videns regnum solito robore vacuum, regem in exteris regionibus obsidione clausum, principes et 5 universum populum circa eius liberationem sollicitum ad illas partes unanimiter convolare, ratus ex tempore nocendi occasio¬ nem invenisse optatam, cum multa militia in regnum ingredi¬ tur et Neapolim, urbem inmunitam, muro et antemuralibus et etiam vallo carentem, aggreditur ex inproviso et subito irruens io tanquam fur in nocte, in cives incautos gladiis et toto desevit spiritu, etati non parcens aut sexui; tandem, serius ammoniti, qui inventi sunt residui in presidium, quod in medio civitatis est, cum uxoribus et liberis se cum multo labore recipientes, vix a cede et incendiis elapsi sunt. Ille autem, nemine prohibente 15 discursibus liberis universam urbem obambulans, incendiis cuncta subiciens, predam et manubias et quecumque desidera¬ bilia in urbe depopulata *** indempnis recessit.

28. Festinatur ad regis subsidium, sed obsessis maiores interim inferuntur molestie. Sanguinus interea, obsessos continuis urgens molestiis, menia tormentis quatiens, machinis molares et saxa ingentia iaculatoriis in medium contorquens presidium, domos prosternit inte¬ rius non sine multa inclusorum formidine: tantis enim eos 5 cautes violenter inmissi, contorta omnimodorum telorum ge¬ nera obprimebant angustiis, ut iam intra muros nullus tutus ad occultandos saucios et debiles inveniretur locus. Ubique pericu¬ lum, ubique discrimen et mortis imago tremende eorum se ingerebat oculis et mentibus non deerat repentini timor interi10 tus et casuum presentia sinistrorum. Ad hec vir sevissimus

27, 2 supra] 23, 2-3. 8-9 = 17, 20, 24. 10 I Thess. 5, 2: sicut fur in 11 = 5, 22, 52-54. 16-17 predam et manubias = 3, 13, 24. desiderabilia = 10, 14, 35-36. 17 Ez. 36, 4: urbibus derelictis quae depopulatae nocte.

sunt. - Le passage doit etre corrompu, car le produit du pillage, le butin emporte (predam ... desiderabilia), n’etait certainement pas livre aux flammes comme la ville elle-meme. Dans la Chronique Samaritaine il est precise que Bezeuge (Bazougah Zeidnah) emmena pas moins de cinq cents captifs a Damas, qui furent par la suite rachetes par un habitant samaritain d’Acre (ed. A. Neubauer, Paris 1873, p. 64, passage ecrit en 1149/50, bien plus ancien que le temoignage de Guillaume de Tyr, et dont je dois la connaissance a B.Z. Kedar, Jerusalem).

28, 8 (= 20, 7, 7) Virgile, Aen. 2, 368-369: crudelis

ubiqueIluctus ( = 5, 22, 47-48), ubique pavor et plurima mortis imago (cf. Ier. 2, 6 : per ... imaginem mortis).

6

unanimiter om. BW

8 urbem immunitam Neapolim BW

17

depopulata] diripiens add. BW, depopulatus ex ed. principe edd.: exciderunt quaedam

28, om. V

10 hec a, hoc p

5 inmissi] et add. BW

9 ingerebat p, inserebat a

648

668 1137

14, 28

assultus ingeminat et destinatis per vices agminibus, successio¬ nis quodam ordine vires reparat et prioribus defatigatis recen¬ tes subrogat, ut continuatum potius quam renovatum videretur preliorum negocium; nostri vero, non habentes ad hanc vicissi15 tudinis recreationem inducendam sufficientes copias, ipsi pri¬ mos, ipsi novissimos continuatis laboribus sustinent impetus. Diminuebatur preterea eorum diebus singulis numerus, aliis vulnerum acerbitate, aliis egritudinum varietate decubantibus: omnibus autem unus idemque defectus et tolerande perpetis 20 molestie par impotentia. Noctes enim excubiis deputati trahe¬ bant insomnes, diebus vero, continuis congressionibus fatigati, nullas percipiende quietis ad restaurandam corporum exinani¬ tionem hostes ferias indulgebant. Accedebat etiam ad malorum cumulum quod nec ingredientes alimentorum aliquid intulerant 25 nec in castro ex priore obsessione erat aliquod victus residuum, nam quod ipsi inferre decreverant in manus hostium cum omni pervenerat integritate. Unde statim post ingressum suos, nil aliud habentes, equos comederant, quibus deficientibus omnis omnino defecerat alimonia. Attenuabantur itaque pre ieiunio 30 etiam fortium et robustorum corpora et inducta per mediam macies strenuis etiam vires furabatur. Tanta preterea erat in¬ clusorum multitudo, ut nec ciborum sufficerent copie ad hoc ut unusquisque modicum quid acciperet: ita sane obsessorum mul¬ titudine universa municipii referta erant diversoria, ut et vicus 35 et platee iacentium frequentia quasi iuncis strata viderentur, emissa quoque incaute iacula casu et sine studio dirigentis letalia inferebant vulnera. Hec omnia Sanguinus noverat ple¬ nius eoque protervius suos ad instandum impellebat, quo no¬ stros hec molestius pati posse non dubitabat. Ad hec et circa 40 opidum tam frequentes hostium erant disposite cohortes et tanta diligentia omnes observabant aditus, ut nec ad nos acce¬ dere quispiam nec de nostris egredi aliquis quasi rem despera¬ tam attemptaret. Augebatur obsessis in dies molestia singulos et victu penitus deficiente nullum erat spei residuum, et rebus 45 ipsis edocebantur quam violentum sit famis imperium et quam vere dictum sit illud: assent urbes sola fames. Id tamen pereun¬ tem quocumque modo adhuc fovebat populum, quod principis

13-14 = 13, 17, 22-23. 22-23 Cf. 19, 2, 48. 23-24 = 25, 60-62. 25 priore obsessione] 25, 1-32. 30 Cf. Prov. 24, 5 : vir sapiens fortis est et vir doctus robustus (et validus). 34-35 = 1, 8, 32. 46 Lucain 3, 56-57.

11 vicem BW 15 traducendam BW 16 continuatis laboribus om. a 20 deputatis BW 21 fatigatis BW 27-28 suos ... equos P2C, suos ... equos suos p, suum ... equos suos BW 29 Attenuabantur M2PBC, Attenuebantur NMW 35 iunctis BW, vel vinctis ss. B 41 nostros BW 42 quispiam] quisque C, quisquam BW 43 singulos molestia BW

649

14, 28-29 1137

66g

et comitis Edessani necnon et Ierosolimorum prestolabatur sub¬ sidium, et quia animo cupienti nichil satis festinatur, omnis 50 habebatur mora suspectior: dilatione votum creverat et hora pro anno computabatur.

29. Adest subsidium, sed interim rex ad deditionem inclinatur 650 et pactis initis sospes ad propria regreditur.

5

10

15

20

25

30

Interea dum hec circa obsidionem sic aguntur, princeps Raimundus cum suis iam aderat legionibus, comes quoque Edessanus ingentia trahens agmina non longe aberat, sed et Ierosoli¬ morum exercitus, salutifere lignum crucis sequentes, unanimiter maturato itinere accelerabant. Quo per nuntios fideles comperto Sanguinus, timens tantorum adventum principum idque specia¬ lius reformidans, ne auditis obsessorum molestiis eisque compatiens dominus imperator, quem circa Antiochiam esse cognove¬ rat, cum suis intolerabilibus copiis super se iratus irruat, antequam ad obsessos hic rumor perveniat de pace primus missis internuntiis dominum regem et principes suos alloquitur, dicens castrum iam semirutum ante se diu stare non posse, populum ieiunum et fame laborantem resistendi vires et animos amisisse, suum vero econtra exercitum necessariis habundare; tamen domini regis intuitu, qui magnus et eximius est princeps in omni populo christiano, dicit se universos captivos quos paulo ante ceperat, tam comitem quam alios, restituturum et domino regi cum suis omnibus liberum et tranquillum exitum et ad propria reditum indulturum, si ei castrum omnibus vacuum restituere voluerint. Nostri porro, nescientes tam presens esse subsidium, preterea fame, vigiliis, laboribus, angore attriti, vulneribus con¬ fossi letalibus inbecilles facti et exhausti viribus, verbum obla¬ tum cum omni aviditate suscipiunt, admirantes unde tanta hominis tam inclementis processerit humanitas; quacumque 651 tamen occasione porrectas gratanter suscipiunt conditiones. Pactis ergo hinc inde ad placitam utrinque redactis consonan¬ tiam comes Tripolitanus restituitur et cum eo captivorum maxima multitudo, statimque dominus rex cum suis egressus, ab hoste satis humane tractatus, presidio Tureis resignato, confusus quidem sed tamen de periculorum nimia perplexitate erutus, gaudens de montibus descendit in campestria Archis contermina. Ubi audito domini principis et domini comitis ad-

49-50 = 7, 24, 51-52.

29, 12 castrum ... semirutum — 26, 4. - Ios. 7,12: 15-16 Iud. 14, 3 et I Reg. 10, 24 (etc.): 18 Cf. 30, 33. 21 = 1, 10, 10. 23 (cf. 6, 16, 7 et 15, u,

nec poterit Israel stare ante hostes suos. in omni populo.

35) Act. 17, n: cum omni aviditate.

29, om. V voluerit BW

2 iam cum suis BW 18 et tranquillum om. BW 22 ex(h)austis visceribus MP

20

670 1137 35

14, 29-30

ventu, approbans eorum sollicitudinem et fraternam caritatem sed sero oblatam conquerens, eis occurrit devotus solutisque ingentibus gratiarum actionibus quod pro eius negocio tam sollicitos se exhibuerant et, quantum in eis erat, optatum mini¬ straverant subsidium, et mutuis colloquutionibus recreati divisi sunt abinvicem, ad propria redeuntes. 30. Princeps Antiochiam reversus urbem obsessam reperit, im¬ peratori totis viribus contradicit, sed tandem quorundam interventu eidem reconciliatur.

5

10

15

20

25

Dominus autem princeps, cuius res in arto videbantur consti¬ tute quia potentissimum principem orbis terre ante suam civi¬ tatem hostilia meditantem dimiserat, Antiochiam sub omni celeritate rediens, per portam superiorem, que presidio civitatis et arci contermina est, ingressus, imperatorem adhuc in eodem perseverantem proposito repperit. Ubi per dies aliquos habitis congressibus nonnullis, Antiocheni in imperatoris exercitum clam sepe, palam sepius irruptiones faciendo dampna eis fre¬ quenter intulerunt enormia et cum eis more hostili, non attenta fidei professione, versabantur, imperator quoque versa vice tor¬ mentis ingentibus et machinis iaculatoriis cautes mmanissimos et inmensi ponderis contorquendo, a Porta Pontis mema ceden¬ do et turres, urbis claustra debilitare et effringere nitebatur. Dispositis quoque per girum legionibus, sagittis et omni missilium genere necnon et fundibulariorum manu proterva cives a muri propugnatione arcebant eminus et ad subfodienda menia aditum et oportunitatem nitebantur vendicare. His igitur ita se habentibus, timori erat prudentioribus utriusque exercitus quod nisi maturo rei subveniretur consilio, res in eum casum esset deventura, in quo non facile periculis emergentibus remedia possent aptari convenientia. Interponunt se itaque viri timorati partium arbitri, pacis portantes manipulos, et domini imperato¬ ris ingressi castra eius verbis pacificis et omni humilitate pretenta mitigare satagebant indignationem. Rursum dominum principem adeuntes, prudenter et circumspecte nimis, prout opus erat, viam pacis student invenire. Tandem visum est arbitris et quesiti federis moderatoribus quod dominus prin¬ ceps, ad imperialem accedens magnificentiam, in presentia Ulu30, 21 Act. 8, 2: viri timorati. Cf. 12, 3, 23-24. 22 Ps. 125, 6: venient cum exsultatione portantes manipulos suos. 23 — 13, 13, 21. 25 = i, 18, 53. 26 = 13, 13, 25.

36 optatum p, oblatum (cf. 34) a 30, om. V 3 hostilia meditantem om. a 7 Antiocheni BW, Antiochenis pC 13 nitebantur corr. N 14 quoque] -que C, ergo BW cum sagittis BW 19 maturo (= 12, 20, 18) P, mature a 28 accedens ad magnificentiam imperialem BW, accedens magnificentiam tantum C

652

14, 30 1137 30

35

40

45

50

55

671

strium et inclitorum imperialis palatii cum universorum cetu procerum suorum cum debita sollempnitate ei ligiam exhibeat fidelitatem iuretque, prestito corporaliter sacramento, quod do¬ mino imperatori, Antiochiam ingredi volenti vel eius presidium, sive irato sive pacato liberum et tranquillum non neget introi¬ tum, et si dominus imperator ei Halapiam, Cesaram, Hamam, Emissam, sicut pactis erat insertum, principi restitueret quie¬ tas, quod his et aliis circumadiacentibus contentus urbibus Antiochiam domino imperatori sine difficultate restituat iure proprietatis habendam, dominus vero imperator in recompensa¬ tionem exhibite fidelitatis principi concedat; quod si auctore domino eum contigerit Halapiam, Cesaram et omnem circumadiacentem regionem sibi adquirere, totum principi sine molestia et diminutione accrescat et iure perpetuo sibi et heredibus suis, tamen in beneficio quod feodum vulgo dicitur, tranquille possideat. Egressus est igitur dominus princeps iuxta condictum cum omni suorum nobilium comitatu ad castra imperialia; ubi cum debita honorificentia a domino susceptus imperatore, re¬ censitis ad placitum hinc inde pactis consensum, fidelitatem suam domino imperatori manualiter exhibuit, sed et statim predictarum urbium cum omnibus pertinentiis suis dominus imperator investituram ei concessit, spondens firmissime quod estate proxime futura eas auctore domino comprehensas cor¬ poraliter tradat. Sic itaque federe completo pace plenius refor¬ mata, vexillo imperiali super principalem presidii arcem collo¬ cato, donis ingentibus cumulatus cum suis princeps in civitatem est regressus. Dominus autem imperator propter instantem hiemis asperitatem cum universis exercitibus suis in Ciliciam reversus, circa Tarsum in regione maritima hiemandi gratia se contulit.

33 Cf. 29, 18. 54 Cf. 1, 22, 39.

34-35 = 5, 1, 16-17.

35 pactis] Cf. 15, x, io-n et suiv.

29 et om. a imperialis palatii om. BW 29-30 universo suorum cetu procerum BW 31 corporaliter om. BW 33 sive ... pacato (C, paccato P): sine dolo, sine peccato BW 34 ei om. BW ( = 40, app. cr.) Cesaram N, Cesaream MPa 35 Evissam a 40 (— 34, app. cr.) Cesaram N, Cesaream MPa 43 tamen om. BW foedum N 54 princeps om. a 55 regressus NMC, egressus P, ingressus BW

653

672

15

I. Imperator Cesaram obsidet, principe et Edessano comite in eius obsequio constitutis. II. Indignatus idem imperfecto negocio obsidionem solvit, An¬ tiochiam reversus. III. Imperator a principe civitatis repetit presidium quasi mo¬ ram in regione facturus. IIII. Excitatur in civitate tumultus, timet imperator et petitio¬ nem remittit et sedatur scandalum, eodem ab urbe egresso. V. Mittuntur legati qui indignationem mitigent imperatoris, et obtinent; imperator ad propria revertitur. VI. Ierosolimorum rex ultra Iordanem presidium obsidet et oc¬ cupat violenter. Apud Thecuam nostri prosternuntur miserabi¬ liter. VII. Sanguinus regnum Damascenorum inquietat, Damasceni a nostris auxilium postulant et interpositis obtinent conditioni¬ bus; Sanguinus ad propria revertitur. VIII. Obsidetur civitas Paneadensis, Damascenis prebentibus auxilium. VIIII. Princeps Antiochenus et Tripolitanus comes ad eandem accedunt obsidionem et urgentissime impugnatur civitas. X. XI. Legatus ecclesie Romane applicat, ad obsidionem accedit; capitur civitas ibique ordinato episcopo Ierosolimam principes omnes proficiscuntur. XII. Princeps Antiochenus cum adversariis Antiocheni patriarche conspirat, patriarcha Romam proficiscitur; capitur a duce Apulie Rogero, sed tandem cum eo pacificatus Romam pervenit. XIII. Accusatur ab adversariis; tandem cum plenitudine gratie ad propria revertitur. XIIII. Rediens a clero suo instinctu principis non recipitur, in terram secedit comitis Edessani; tandem cum principe pacifica¬ tus Antiochiam ingreditur. XV. Lugdunensis archiepiscopus, apostolice sedis legatus, apud Accon defungitur, dirigitur ad idem alter, Albericus episcopus Hostiensis. Synodus apud Antiochiam indicitur. 2 Cf. 1, 21, 41.

1/27 om. V 1 Cesaram N, Cesaream corr. MP, Cesaream a comite Edessano BW 4 Excitatur (— 4, 21-22 et /, /j a, Excitur p 5 mitigent imperatoris P, imperatoris mitigent a Imperator ... revertitur rubr. C, cum (6) Ierosolimorum etc. (hic, sed non in textu) confundunt BW 6 miserabiliter prosternuntur BW Cadit Odo de Montefalconis e ms. L (f. 222v) add. Recueil 10 Rubricam om. codd. omnes: Principe et comite presentibus machina ad oppugnandam urbem erigitur, civibus spe subsidii strenue se defendentibus ex ed. principe edd. 12 Rogerio BW 13 redit BW 13 alter om. MP

654

15

673

XVI. In cetu episcoporum adversus patriarcham accusatio pro¬ ponitur, citatur sed venire differt; Serio Appamiensis archiepiscopus, eius fautor, deponitur. XVII. Patriarcha quasi contumax absens deponitur, ignominio¬ se tractatus vinculis mancipatur; Romam iterum profectus ex parte gratiam obtinet, sed rediens veneno interit. XVIII. Legatus Ierosolimam redit, synodum celebrat, Templum dedicat Dominicum. XVIIII. Rursus imperator in Syriam descendit, ad pacta prius inita principem invitat. XX. Cives missa legatione ad imperatorem pactis contradicunt et ingressum inhibent. XXI. Imperator ad regem Ierosolimorum nuntios dirigit, simu¬ lans se habere propositum loca visitandi venerabilia, et super eodem recipit a rege responsum. XXII. In Cilicia moram faciens letaliter sauciatur imperator dum venationi dat operam. XXIII. Sublimato ad imperium iuniore filio defungitur impera¬ tor; exercitus duce Manuele imperatore substituto domum re¬ vertitur. XXIIII. Rex et regni principes ante Ascalonam castrum fun¬ dant, cui nomen Ibelin. XXV. Iterum ante eandem Ascalonam de communi principum consilio castrum edificatur, cui nomen est Blanca Guarda. XXVI. Regina in loco, cui Bethania nomen, monasterium edificat et amplissimo ditat patrimonio, sororem ibi preficiens. XXVII. Rex in campestribus Acconensibus leporem agitans de equo ruit preceps; moritur et Ierosolimis inter suos predecessores sepelitur.

19 Rursum BW 22 Cilicia BW, Ciliciam pC 24 Iebelin sed vel Ybelin ss. BW 25 castrum edificaturfow. de)communi principum consilio BW est om. BW

674 1. 1138

5

1 IV

10

15

20

25

30

15, 1 Imperator Cesaram obsidet, principe et Edessano comite in 655 eius obsequio constitutis.

Transcursis igitur circa partes Cilicie mensibus hibernis, vere iam reducto et gratam exercitibus referente temperiem, missa voce preconia ex edicto imperiali publice mandatur primiceriis, centurionibus, quinquagenariis legionum, iterum cohortes instrui, instrumenta bellica reparari, armis accingi populum uni¬ versum. Premissis ergo legationibus dominus princeps dominus¬ que comes Edessanus aliique illarum partium primores invitan¬ tur, ut cum domino imperatore proficiscantur ad prelia. Quibus undique conglobatis, quasi circa Kalendas Aprilis tubarum stridore, clangore timpanorum exercitus universos, ut pactis inter se et principem prius initis satisfaciat, versus Cesaram acies dirigi precipit et fines hostium ingressus paucis evolutis diebus ante predictam urbem castrametatus est. His auditis princeps et comes, convocatis ex universa regione suorum copiis, imperatorem sub omni celeritate sequentes subito cum suis ante supranominatam civitatem paribus accensi desideriis affuerunt. Est autem predicta civitas inter montem et fluvium, qui Antio¬ chiam preterfluit, fere in modum Antiochie sita, partem sui maximam in plano usque ad flumen habens, partem quoque in declivo montis; presidium vero in montis fastigio imminens, humanis inexpugnabile viribus, est constitutum, unde a leva et 656 dextra demissis usque in fluvium menibus civitas ambitur cum suburbio sibi adiacente. Transito itaque fluvio dispositisque in girum agminibus, ex ea parte, unde civitas suburbio ante se posito habilior ad impugnandum videbatur, urbem vallat obsi¬ dione. Hic demum machinis congrua provisione dispositis, tur¬ res ac menia et infra muros civium domicilia gravium immissio¬ ne molarium incessanter concutiunt et crebris ictibus et vicaria immissorum cautium repetitione non sine multa inhabitantium strage funditus deiciunt, in quibus erat defensionis spes maxi¬ ma, editiciorum munimina. Urgebat dominus imperator, sicut vir erat magnanimus, studio fervente propositum et propositis braviis adolescentium glorie cupidos ad certamina et congressus 1, 3 = 1, 7, 49. fluvium] 1'Oronte.

4 = 2, 20, 1-2. 20-21 = 10, 1, 27.

11 prius] 14, 30, 34 et suiv.

17

1, om. V 4 quinquagenariis p, quadragenariis a 5-6 populum universum accingi MP 6-7 dominus quoque BW 10 universos correxi (cf. 2, 21 et j, 47 et 8, 24), universus (universus exercitus BW) codd. omnes 11 Cesaram N, Cesariam (sic) corr. MP, Cesaream a 16 astiterunt BW 19 quoque om. a (partemque BW) 20 fastigio] culmine BW imminens om. BW 21-22 a dextra et a leva C, a dextra levaque BW 22-23 cum et sibi om. BW 26 Hinc BW 27 civium om. BW 28 crebis N 29 cautium a, cautuum p 32 erat vir BW 33 cupidos ex ed. principe edd. (cf. 20, 7, 16-17), cupidis PC, cupidorum BW

15, 1-2 1138

675

Martios accendebat animos, lorica quoque indutus et accinctus gladio, casside caput tectus aurea, mediis inmixtus agminibus nunc hos, nunc illos sermonibus hortatur congruis, nunc exem¬ plo tanquam unus e popularibus provocat et instat viriliter, ut alios ad instandum reddat animosiores. Sic igitur vir egregia animositate insignis sine intermissione discurrens, estus belli a 40 prima diei hora usque ad novissimam sustinens nichil sibi qui¬ etis ut vel cibum sumeret indulgebat, sed aut hos qui machinis deserviebant ut frequentius aut directius iacularentur ammonebat, aut his qui in conflictibus desudabant addebat animos, per vicarias successiones vires reparans et pro deficientibus recentes 45 subrogans et integris conatibus validos. Princeps autem et co¬ mes, ut dicitur, adolescentes ambo et illius etatis levioribus nimium tracti studiis, ceteris in prelio et re militari desudanti¬ bus aleam ludebant, non sine dampno rei familiaris, assidue, et circa bellorum studia remissius se habentes ceteros quoque a 50 fervore instantie suo revocabant exemplo. Quod audiens impe¬ rator et facto eorum pernicioso nimis motus interius, eos semel et secundo familiari et secreta commonitione revocare studuit, exemplum sui proponens, qui cum regum terre et principum omnium esset potentissimus nec labori proprii parcebat corpo55 ris nec inmensis sumptibus. Tandem, cum per dies aliquot in huiusmodi congressionibus et assiduis conflictibus perseverasset exercitus, indignatus imperator quod incomparabilibus eius co¬ piis urbs pusilla tam diu posset resistere, affectus tedio moram arguens, suorum accusans desidiam ad fortiores animat insultus 60 et congressus ingeminans acrius instare precipit. Dumque urbis effractioni certatim instant, suburbium predictum, quod in infe¬ riore civitatis parte situm esse diximus, cominus effractum occupant violenter, civibus qui ibi reperti sunt non parcentes, nisi forte qui ex eis verbo vel habitu vel quovis signo christiane 65 professionis se esse sectatorem designaret: multos enim fideles habebat et habuerat ab initio civitas illa habitatores, qui sub misere servitutis iugo ab infidelibus dominis premebantur in¬ debite. 35

2.

Indignatus idem imperfecto negocio obsidionem solvit, An¬ tiochiam reversus. Sic ergo civitate ex parte quadam impugnata, timentes cives

34 = 3, 10, 29-30. 37 = 14, 20, 17. 39 = 2, 13, 33. 53 (= 19» 30 et 16, 18, 47) Apoc. 1, 5: princeps regum terrae; Ios. 12, 7 (et passim): reges terrae. 57 = 2, 8. 62 diximus] 18-23. 67 = 1, 3, 2-3.

57 indignatur a 58 affectusque BW 60 instari BW inferiori a 65 sectatorem BW, sectaturum pC 2, om. V igitur a

61-62 1 ergo p,

657

6j6 1138

15, 2-3

violentas hostium in uxores et liberos et urbis penetralia irrup¬ tiones, pacem ad tempus postulant modicum et impetrant pos¬ tulatam. Erat porro illius civitatis dominus quidam nobilis 5 homo, Arabs natione, Machedolus nomine; hic missis occulte ad imperatorem nuntiis, pro salute urbis et civium indempmtate profusis cum omni humilitate supplicat precibus et infinitam spondens pro eodem pecuniam. Indignatus enim imperator quod princeps et comes ita dissolute et negligenter in expeditione se io habuerant, eoque precipue quod pro eorum negocio et implenda promissione videbatur laborare, maximum contra eos rancorem conceperat et promissam eorum fidelitatem, tanquam sine ope¬ ribus mortuam, magis splendidam quam solidam pro nichilo ducens, firmissime apud se cum paucis ex familiaribus preordi15 naverat quod in odium eorum et infidelitatis penam, oblata qualibet occasione que aliquam saltem honestatis speciem vide¬ retur pretendere, soluta obsidione ad propria rediret. Suscepta igitur pacta pro dissolvenda obsidione pecunia, edicitur publice voce preconia obsessis pax et legionibus mandatur ut ad redi20 tum se preparent sicque solutis castris imperator versus Antio¬ chiam acies precipit dirigi et universos illuc exercitus properare. Audientes hec princeps et comes, sero ducti penitentia dominum imperatorem ab incepto revocare nituntur, sed perseverat in proposito quod irrevocabiliter conceperat imperator spretisque 25 eorum persuasionibus iter accelerat. Dicebatur comes in eo nimis maliciose versatus; nam occulto - sed postmodum clare patuit - adversus dominum suum, principem videlicet, duceba¬ tur odio et incrementum eius habens omne suspectum seduce¬ bat imprudentioris adolescentis animum ipse versutior, ad id 30 toto contendens studio ut princeps imperatoris indignationem mereretur, ne per eum ad maiora proveheretur compendia. 3.

658

Imperator a principe civitatis repetit presidium quasi mo¬ ram in regione facturus.

Perveniens igitur Antiochiam dominus imperator, cum filiis suis et familiaribus et militia non modica urbem ingressus, domino principe dominoque comite stratoris officium exequentibus, domino quoque patriarcha cum universo clero et populo, 2, 8 = 1, 57. = 21, 4, 20-21. 62-64.

12-13 lac. 2, 20 et 26: fides sine operibus mortua est. 13 26 postmodum] Cf. 16, 4, 10-12 et 33-38. 3, 4-5 = 4, 2,

8 autem BW 11 labore NM, corr. M2 14 ex om. MP 15 in odium] ad incommodum BW 18 publice correxi coli. /, 3 et/, 20, 1-2 et 6, 16, 29-30 (et passim), publica codd. omnes 26 nimis maliciose Pa, maliciose nimis NM sed] sicut BW 27-28 ducebatur] comes add. BW 3, om. V 1 filiis om. BW 3-4 dominoque ... domino quoque Na, dominoque ... dominoque P, domino quoque ... dominoque M

659

15,3 1138

5

io

15

20

25

30

35

40

677

ordinata de more processione in psalmis, hymnis, canticis et musicorum concentu instrumentorum, cum plausu et exultatione populorum prius ad cathedralem ecclesiam, deinde ad palatium principis sollempniter deductus est. Ubi cum per dies aliquot balneis et ceteris que ad corpus pertinent recreationibus tanquam dominus in domo pro libero usus esset arbitrio profusaque et pene prodiga tam in dominum principem et comitem quam in eorum magnates necnon et in cives indifferenter usus esset imperiali munificentia, principem simul et comitem et omnes provincie primores ad se fecit evocari. Quibus in presentia sua constitutis principem alloquitur, dicens: “Nosti, dilectis¬ sime fili Raimunde, quomodo ob gratiam tui, ut iuxta conven¬ tiones, inter nostrum deo amabile imperium et tuam fidelita¬ tem prius per prudentum virorum mediationem initas, tuum augeam principatum et dilatem super hostes fidei nostre possessiones tuas, diu iam in regione ista conversatus sim, et ecce oportunitate ingruente tempus est ut promissa solvam et om¬ nem circumadiacentem regionem tue subiciam dicioni, sicut pactorum tenor manifestius edocet. Sed nosti optime, noverunt et isti qui tecum in nostra assistunt presentia, quod non est quod solvere tibi tenemur opus temporis modici, sed moram tua negocia videntur exigere diuturniorem et impensas ampliores deposcere. Oportet igitur ut civitatis huius presidium, sicut ex compacto teneris, nostre deputes custodie, ut in eo nostri tutius reponantur thesauri, urbem quoque nostris exercitibus perviam facias, ut liberam omnino intrandi egrediendique habeant sine difficultate licentiam. Nam de Tarso vel Anavarza vel aliis Cilicie urbibus non ita commode bellica parari possunt instru- 660 menta ad angustias et obsidionem Halapie inferendam, aliamque prestat hec civitas his usibus oportunitatem longeque meliorem quam alia quevis posset ministrare. Imple ergo promis¬ sum et iuxta tenorem exhibite fidelitatis prosequere quod tuum est, nam nostre erit eminentie id quod tibi tenemur exsolvere larga interpretatione et supereffluente mensura largiri’’. His dictis princeps et sui, verbi acerbitate perterriti diu herentes quid super his responderent, cum multa anxietate secum volve¬ bant quid ad hoc referrent. Durum enim videbatur et grave nimis quod civitas, tanto nostre gentis adquisita periculo tanto¬ que sanguinis felicium principum dispendio christiane fidei re-

6 = 19, 32, 5.

6-7 = 8, 15, 49.

29 Iudith 12, 1: ubi repositi erant

thesauri eius.

5 psalmis] et add. MP hymnis] et add. BW 18 prudentum p, pru¬ dentium a 25 solvere tibi tenemur (cf jy) p, tibi solvere tenemur a 28 compacto N, pacto MPa 31 Anarvaza BW 33 et] vel BW 43 fe¬ licium P, fidelium a

678 1138

15, 3-4

stituta, que tantarum semper fuerat caput et moderatrix pro45 vinciarum, in manus effeminati Grecorum populi descenderet, nam sine ea relique regionis portiones nobis stare posse non videbantur. Iterum id pactis domini principis insertum nemo erat qui dubitaret; preterea tot de suis intromiserat, quod non facile videbatur ei vim inferre volenti resistere posse. Sic igitur 50 res in arto posita erat, cum ecce comes Edessanus, pro omni¬ bus respondens, ita orsus est: “Domine, sermo quem peroravit imperialis sublimitas vestra divina redolet eloquentia et omni acceptione dignus est: in nostrum enim totum illius tenorem videmus respicere penitus incrementum. Sed res nova novo 55 indiget consilio, nec est in domino principe solum hoc effectui mancipare. Oportet enim ut cum suorum, mei videlicet et alio¬ rum fidelium suorum, consilio super hoc plenius deliberet, quo¬ modo facilius verbum vestrum et postulatio debitum sortiatur effectum, ne tumultu plebis intercurrente executioni petitionum 661 60 vestrarum future prestetur impedimentum”. Placuit itaque do¬ mino imperatori comitis responsum et datis ad modicum indu¬ ciis ut dicte satisfieret deliberationi, comes domum regreditur, principe in palatio remanente et sui ipsius, ut dicebatur, non habente potestatem. 4.

Excitatur in civitate tumultus, timet imperator et petitio¬ nem remittit et sedatur scandalum, eodem ab urbe egresso.

Comite ergo domum reverso, missis occulte nuntiis qui popu¬ lum universum, patefacta imperatoris postulatione, ad arma sollicitent, fit tumultus cum inmoderato strepitu per urbem et turbis undique convenientibus clamor attollitur in inmensum. 5 Hec audiens comes, arrepto equo velociter ad palatium festi¬ nans tanquam popularium incursus fugiens, ante pedes impera¬ toris se dedit exanimem. Subito igitur comitis ingressu impera¬ tor attonitus, querit diligenter quenam causa sit quod ita inor¬ dinate, preter morem et disciplinam sacri palatii, ante maiesta10 tem irruperit imperialem. Respondit necessitatem legem non habere seque populi furentis insectatione coactum, ut mortis evitaret discrimen, contra morum regulas advenisse. Item se-

44-45 = 19, 15, 19-20. 51-53 = 1, 16, 3. 54-55 = 11, 19, 8. 5556 = 2, 15, 6. 4, 4 = 6, 14, 29-30. 10-11 Yves de Chartres, Decr. 3, 61 (Migne, PL 161, 211 D) = Gratien, D.i c. 11 de cons.: ... quoniam necessitas legem non habet. Cf. Ia glose Expedire sur D.i.io.i.i: Accursii Glossa in Digestum vetus, ed. (Venise 1488 =) A. Converso, Turin 1969, f. 16: sic nota quod necessitas non habet legem.

44 mediatrix B 45 descenderent corr. N 51 exorsus BW 53 illius tenorem p, tenorem om. a (illum BW) 57 fidelium suorum p, suorum fidelium a 4, om. V 11 furentis populi BW insectione corr. M2P2

15, 4 1138 15

20

25

30

35

40

45

679

pius sciscitanti ut causam diligentius aperiret, respondit se gratia percipiende quietis in hospitium declinasse et ad id operam dare proposuisse, cum ecce subito universus civitatis popu¬ lus quasi vir unus ante domus ianuam cum gladiis et armis, qualia furor ministrabat, assistens, virum sanguinarium, prodi¬ torem patrie, plebis homicidam cepit clamare qui civitatem imperatori, sumpta inde pecunia, vult vendere, comitem Edessanum sibi dari f obviam velle, vixque eos iam effracta domo cum mille periculis effugisse. Interea clamor per civitatem ex¬ citatur ingens, tumultus inmoderatus, rumor celeberrimus om¬ nium aures circumstrepit, civitatem Grecis venditam, presidium iam eis traditum, cives relictis avitis domibus et fundis paternis migrare oportere. His ita rumoribus cives accensi quoscumque de imperatoris reperiunt familia de equis deiciunt, vi spoliant, verberibus afficiunt, resistere volentes gladiis obtruncant et usque in palatium principis iniurias et mortem fugientes strictis gladiis insequuntur. Hoc strepitu civium et suorum conclamantium vociferatione vehementi motus imperator, principem et magnates accersiri mbet et mitigata pro tempore indignatione, timens ne contra se durius aliquid oriretur, sermonem, quem eodem die coram omnibus aliquantulum liberius dixerat, tan¬ gens ait: “Memini me vobiscum hodie super uno verbo habuisse tractatum, unde fortasse scandalum hoc in populo dicitur obor¬ tum. Nunc autem noverit tam patrum quam plebis universitas quod, ex quo ita durum et difficile vobis videtur quod dixi, revoco sententiam, retracto quod proposui. Habetote vobis tam urbem totam quam presidium: sufficit imperio meo statum temporum hactenus observatum continuare. Novi quod vere fideles mei sitis nec a fidelitate promissa et prestita ulla dies unquam vos convellere poterit. Egredimini ergo et populum furentem compescite. Quod si mora in civitate mea eis aliquate¬ nus est suspecta, ne super hoc moveantur: cras enim, auctore domino, egrediemur.” His dictis laudant omnes domini imperatoris propositum et extollunt usque ad sidera mentem provi¬ dam, consilii altitudinem, consulti pectoris iudicium, et egredientes princeps et comes et alii procerum primores voce, manu, nutibus et signis tumultum sedare temptant, tandemque indicto

16 = 5, 5, xi. 16-17 (= 20, 15, 34-35) Virgile, Aen. 1, 150: furor arma 17 Cf. 14, 10, 37 (virum ... 18 qui] Raymond d’Antioche evidemment). 46 Cf. 3, 15, 5. 47 = 16, 2, 33. 48 (= 20, 25, 64) Ovide, Met. 1, 205 et Stace, Theb. 9, 161: voce manuque. ministrat.

16 ante/ante N 20 pro obviam manifesta corruptione obsidem coniecerim (sibi dari = iS, 2J, 6-7. 12, 1 ut premisimus] 14, 20, 36 et suiv. 4-8 Cf. 21, 17, 8-10. 5 = 3> 24> 2225 ut diximus] 17-18.

12, om. V 3 Radulfo p, om. a (patriarche BW) 4 manualiter p, om. 6 quo BW 8 nec P, om. a 14 autem om. BW 20 sed] et BW 21 vi N2 23 compendiore BW 24-25 Cusentinus archiepiscopus factus est BW 25 ut diximus nobilis valde BW

a

677

692 1138

35

40

45

50

55

15, 12-13

tibi eum obtulit dominus et consummata eius peccata dederunt presentem. Eia expergiscere, tracta quomodo eum habeas, cer¬ tus quia per eum ad hereditatem iure tibi legitime successionis debitam iterum tibi patere poterit introitus, qui tibi per eundem est negatus indebite”. His verbis motus Apulie dux, sicut erat vir sollertissimus, in singulis maritimis urbibus locari precipit insidias, ut adveniens statim captus et vinculis mancipatus in Siciliam protinus dirigatur. Ille vero, prospera usus navigatio¬ ne, nichil tale veritus Brundusium applicans, iuxta ducis mandatum, sublatis omnibus que secum tanquam princeps potentissimus detulerat, sed et dispersa cuncta familia, vinctus traditur eidem Arnulfo, in Siciliam ante ducem pertrahendus. Hic pri¬ mum Arnulfo iuxta desideria datum est in hostem et impium persequutorem suum pro libero desevire arbitrio et vices equa lance reddere pro his, que de manu eius acceperat, duplicia. Tandem in presentia ducis constitutus habitisque cum eo fami¬ liaribus colloquiis et conventionibus interpositis, sicut erat vir prudens et facundissimus et honestissimam habens personam, receptis universis cum omni integritate que amiserat, sed et familia restituta, spondens quod in reditu per eundem ducem habiturus sit regressum, cum omni honestate Romam pergens dimittitur. Romam vero perveniens, prima facie difficiles habuit ad dominum papam introitus: tanquam Romane persequutor ecclesie et qui singularem sedis apostolice primatum comminuere et infringere voluerit, sedem emulam contra Romanam eri¬ gens et parificans ecclesiam, tanquam lese maiestatis reus ab ingressu sacri arcetur palatii et a domini pape colloquio suspen¬ ditur.

13. Accusatur ab adversariis; tandem cum plenitudine gratie ad propria revertitur. 1138/9

5

Porro tam dominus papa quam universa ecclesia proclivio¬ res erant ad hoc, ut dominum patriarcham sumpta qualibet occasione honesta gravarent, eiusque adversariis plurimum ex¬ hibebant favorem: suspectus enim eis habebatur admodum, eo quod vir dives et magnificus esset et sedem cui preerat, Antio¬ chenam videlicet, Romane subiacere dedignabatur, sed ei ean-

39 — 1, 28, 27-28. 44-45 = 12, 21, 46. 45 (= 10, 21, 64 et 18,11, 4344) Is. 40, 2: suscepit de manu domini duplicia pro omnibus peccatis suis (cf. Zach. 9, 12). 52 = 3, 5,19. 55-56 (cf. 13, 5-9) = 19,13,16-17. 13, 5-9 = 12, 55-56.

31 eum obtulit p, optulit eum a 43-44 persecutorem suum impium BW 48 honestissimam p, honestam a 56 Unde tanquam BW 57 et bis N 13, om. V 3 gravaverent NM, corr. M2 4 non modicum BW

678

15, 13-14 38/9

10

15

20

25

1139

30

35

693

dem in omnibus parificare contendebat, dicens utramque Petri 679 esse cathedram eamque quasi primogenite insignem prerogativa. Unde multipliciter ad eius gravamen nitebantur; tandem quorundam amicorum usus officio, intervenientibus tam domini pape quam suis familiaribus et semitas dirigentibus, admissus est ad domini pape et curie sollempniter congregate presentiam et cum multa susceptus est magnificentia. Porro semel et secundo eo in consistorium ingresso, sumpta oportunitate eius adversarii prodeunt in publicum et oblatis libellis accusatoriis parati erant ad accusandum cum omni iuris sollempnitate pro¬ cedere. Verum cognoscens tota curia quod qui ad accusan¬ dum prodierant non erant eatenus instructi, ut domino pape et eius assessoribus plenam de obiectis possent ibi fidem facere, significatur ambabus partibus quod interim quiescant, quous¬ que dominus papa aliquem de latere suo ad partes dirigat Antiochenas, qui ibi, habita testium et instrumentorum copia, de causa plenius possit cognoscere. Interea resignato pallio, quod idem patriarcha de altari Antiochene ecclesie sua sibi sumpserat auctoritate in iniuriam, ut dicebatur, sedis apostolice, et cardi¬ nalibus tradito, aliud ei, sumptum de corpore beati Petri, more sollempni per priorem diaconorum traditur. Sic itaque mora, quantam negocium eius videbatur exigere, Rome habita, cum plenitudine gratie, salva tamen questione, sumpta licentia ad ducem Rogerum in Siciliam reversus est. Qui redeuntem ho¬ norifice suscipiens, postquam mutuis colloquiis sepe et multum adinvicem plura, et que sufficere videbantur, familiariter con¬ tulerunt, datis eidem a domino duce galeis quotquot ad iter remetiendum habuit necessarias, secundis usus flatibus in Syriam devectus fauces Orontis attigit, qui fluvius Antiochiam preterfluit; qui locus vulgari appellatione Portus Sancti Symeonis dicitur, ab Antiochia decem plus minusve modicum distans miliaribus.

14. Rediens a clero suo instinctu principis non recipitur, in terram secedit comitis Edessani; tandem cum principe pa¬ cificatus Antiochiam ingreditur. Postquam ergo, sicut dictum est, dominus patriarcha Celessy-

7-9 Voir 5-9. 11 Prov. 4, 26: dirige semitam pedibus tuis. 14, 10, 19-22. 34 = 11, 24, 33. 14, 1 dictum] 13, 34-38.

23-25 Cf.

8 primogeniture BW 17 Verum] etiam add. BW 25 in N“ ad iniuriam BW 28 quantam p, quam a videbatur exigere / = 22, 29, 76) P, exigere videbatur a 30 (= app. cr.) ducem p, dominum regem a Rogerium BW 33 ( — p, app. cr.) duce p, om. C, rege BW 36 locus P, om. a 37 distans BW, distat pC 14, om. V Capitulum /4 cum /j confundunt codd. omnes exc. C

680

694 1139

15, 14

riam advenit et sue ita vicinus factus est civitati, scribit ecclesie sue ut die statuta ei extra civitatem in loco prenominato cum processione sollempniter occurrant. Qui principis favore freti, 5 qui eum, ut prediximus, odio inexorabili contra fidelitatis debi¬ tum, quo eidem tenebatur astrictus, persequebatur, omnino facere vel ei obedire negant, sed et introitum civitatis per principis violentiam penitus interdicunt. Ille vero, intelligens cleri sui maliciam et eorum, de quibus longe aliter meruerat, io aversionem, principis quoque obstinatam indignationem, seces¬ sit in montana que urbi contermina sunt, que vulgo dicuntur Nigra: ibi in monasteriis, quibus locus ille habundat, moram faciens prestolabatur ut rancore deposito, humaniore sententia tam dominus princeps quam clerus suus eum in urbem revoca15 rent. Princeps sane solito amplius et manifestius ipsi obpositum se dabat: auxerat enim odium et maiora dederat incendia Arnulfus, qui de Sicilia eidem principi scripserat quod idem pa¬ triarcha cum duce Rogero, eius emulo, contra eum pactis secre¬ tioribus convenerat,- et in argumentum assertionis sue preten20 debat quod eum per Siciliam redeuntem muneribus et multa prevenerat honorificentia et galeas ad iter contulerat necessa¬ rias, que omnia ad persuasionem merito videbantur operari Dum itaque in locis predictis moraretur, comes Edessanus Ioscelinus iunior tum odio principis, tum favore domini patriarche 25 eum, missis ad hoc specialiter nuntiis, ut in terram suam secure et confidenter cum omni suo descendat comitatu diligenter invitat. Favebant enim predicto patriarche illius regionis epi¬ scopi et tanquam dominum et patrem devote venerabantur, Edessanus videlicet, Coriciensis et Ierapolitanus archiepiscopi. 30 Illorum ergo vocatione tractus ad eos descendit, honorifice ni¬ mis ab omnibus illius regionis tractatus prelatis, sed et comes, iuxta id quod ei promiserat, humanissime et devote multum eius suscepit adventum et moram gratanter amplexus est. Prin¬ ceps vero, pecunia ut dicitur redemptus, ore, non corde, eidem 35 gratiam suam per quorundam utriusque familiarium interven¬ tionem restituit et nuntios dirigens ad ingressum civitatis et reditum ad propria verbis pacificis in dolo familiarius invitat. Quod audiens patriarcha maturat reditum et assumens sibi

2 Cf. III Ioh. 9: Scripsissem forsitan ecclesiae ... 3 prenominato] 13, 36-38. 5 ut prediximus] 14, 20, 65-68. 13 — 2, 3, 7. 28 = 4, 5, 32-33. 34 = 1, 16, 28-29. 37 = 1, 27, 33-34.

3 iuxta BW 4 Qui] cum MP 8 penitus p, om. a 14-15 revocaret BW 17 eidem principi de Sicilia BW 21 prevenerat p, om. C, ho¬ norificentia cumulaverat BW contulerat p, om. C, tribuerat ad iter BW 22 videbantur merito MP 24 domini p, om. a 31 regionis illius BW 34 pecunia ut dicitur p, ut dicitur pecunia a

681

15, 14-15 1139

695

vicinos illos episcopos, quorum sibi devotionem in illa sua ad40 versitate certis indiciis expertus fuerat necessariam, Antio¬ chiam pervenit, ubi occurrens ei universa ecclesia et populus universus, sed et equestris ordinis cum principe maxima multi¬ tudo, cum hymnis et canticis, pontificalibus indutus sollempniter in civitatem et in maiorem ecclesiam, dehinc in palatium 45 suum introductus est. 15. Lugdunensis archiepiscopus, apostolice sedis legatus, apud Accon defungitur, dirigitur ad idem alter, Albericus episco¬ pus Hostiensis. Synodus apud Antiochiam indicitur.

5

io

15

20 1140

25

Interea legatus quidam ecclesie Romane Petrus nomine, na¬ tione Burgundio, Lugdunensis archiepiscopus, missus a domino papa Innocentio ut cause predicte debitum finem imponeret, venit in Syriam, apud Accon applicans. Erat autem vir vite 682 venerabilis, simplex ac timens deum, longevus et iam in senium vergens. Qui statim ex quo ingressus est, Ierosolimam orationis gratia profectus est; unde sub compendio digressus, urgentibus eum predictis Lamberto et Arnulfo ut Antiochiam, uti finem impositurus, acceleraret, Accon iterum pervenit, ubi gravi cor¬ reptus egritudine antequam procederet, veneno, ut dicitur, in potu ministrato, subito deficiens in fata concessit. Prenominati autem patriarche adversarii, Antiochiam properantes, omnimo¬ do destituti auxilio, spe quoque, quam de adventu legati conce¬ perant, frustrati, vie et laborum, que per tot pertulerant tempora, tedio fatigati, per interventores, quos ad hoc reputabant idoneos, pacem supplices postulant, restitutionem beneficiorum suorum implorant, accusationi renuntiare parati et fidelitatem exhibere. Lambertus in archidiaconatum restituitur, Arnulfus vero, nichil humanitatis inveniens, principis iterum fretus auxilio, solita longanimitate iterum ad labores et iter accingitur Romamque proficiscens iterum oportune et importune pulsat, tandemque precibus proterve insistens obtinet ut predictus legatus, de quo nobis in presenti sermo est, in Syriam dirigatur. Qui Ierosolimam, ut premisimus, adveniens, completis orationibus dominum patriarcham et universos regni pontifices ad sy41-43 — 4, 2, 62-64. 15, 1 Interea etc.: voir la note sur 11, 1-11. 4-5 vir vite venerabilis = 1, 16, 35-36. - simplex ac timens deum = 12, 6, 37. 21 II Tim. 4, 2: insta opportune, importune. 22-23 predictus] Alberic d’Ostie, voir la rubrique et 11, 1-6. 24 ut premisimus] 6-7, mais voir la note sur 11, i-n.

39-40 adversitate P2a, avers(s)itate p 41 ecclesia] civitas BW 15, 1-4 (appli) om. V 1 Romane ecclesie BW 6 quo] Syriam add. BW 6-7 gratia orationis a 17 fidelitem M, fideliter P, corr. P2 22 procibus V proterve om. a 23 sermo est] sermone p, corr. M2P2 24 prediximus BW

696 1140,

30 xi

15, 15-16

nodum convocans apud Antiochiam pridie Kalendas Decembris celebrandam, illuc cum omni celeritate contendit.

16. In cetu episcoporum adversus patriarcham accusatio pro- 683 ponitur, citatur sed venire differt; Serio Appamiensis archiepiscopus, eius fautor, deponitur.

5

10

15

20

25

30

Die igitur statuta affuerunt de diocesi Ierosolimitana dominus Willelmus patriarcha, Gaudentius Cesariensis archiepiscopus, Anselmus Bethleemita episcopus, affuit et dominus Fulcherus Tyrensis archiepiscopus, sancte Romane ecclesie multum devotus et fidelis, in quo tota legato spes erat consummationis negocii - erat enim vir magnanimus et discretus plurimum affuitque cum duobus de suffraganeis suis, Bernardo videlicet Sydoniense et Balduino Beritense. De provincia autem Antio¬ chena, quoniam viciniores erant, affuerunt universi, quorum varia nimis et abinvicem dissona erant desideria. Nam Stephanus Tarsensis archiepiscopus, Geraldus Laodicensis, Hugo Gabulensis episcopi canonicorum contra dominum patriarcham fovebant causam, Franco autem Ierapolitanus et Geraldus Coriciensis, Serio quoque Appamiensis, licet ei ab initio adversarius fuisset conversus ad eum, domino patriarche suum manifeste prestabant patrocinium, alii in neutram partem manifeste vide¬ bantur declinare. Die igitur prefixa residentibus archiepiscopis, episcopis, abbatibus ex more in ecclesia principis apostolorum et pontificalibus indutis, presidente domino legato et vices do- 684 mini pape obtinente, lectus ibi est in publico mandatorum domini pape tenor. Quo perlecto diligentius et plenius cognito, prodierunt in publicum accusatores Arnulfus sepedictus et Lambertus archidiaconus, qui licet prius cum domino patriarcha convenisset in dolo et beneficii sui obtinuisset restitutionem, tamen conversus in arcum pravum denuo se constituit accusa¬ torem. Adiunctique sunt eis alii etiam quamplures, videntes non satis prospere tempora domino patriarche respondere. Hic eti¬ am erat illud manifeste verum deprehendere quod Naso noster proverbialiter dicendum tradidit: Cum fueris felix, multos numerabis amicos, tempora si fuerint nubila, solus eris. Proceden16, 24 in dolo] II Reg.

3, 27,

etc. (cf. 1, 27, 33-34). 25 Ps. 77, 57: 28 (et 16, 24, 8) noster = 1 prol. 23. 29-30 Tristia 1, 9, 5-6 (Donec eris sospes, mais cf. les Disticha Catonis 1, 18, 1: Cum fueris felix quae sunt adversa caveto). conversi sunt in arcum pravum.

27 celebrandam a, celebrandum Vp 16, 1 statuto V 5 spes legato 6 autem a 7 Affuit autem cum BW 8 Sydoniensi V, cf. /7, 26, 42, app. cr. 8-9 Antiochie BW 11 Geraldus VNM, Gerardus Pa Laudicenssis N 13-14 Geraldus P, Gerardus a, Giraldus V Corricienssis V 20 est ibi BW 22 accussatores V 26 complures BW 28 verum om. V 30 si] cum BW a

15, 16

35

40

45

50

55

60

65

697

tes itaque in publicum auditorium accusatores, paratos se di¬ cunt secundum luris regulas porrectis libellis accusatoriis ad accusandum procedere et subire, si deficiant, talionem. Erant autem capitula, super quibus proposuerant eum impetere, cedulis inscripta, quedam de enormi et indisciplinato et contra regulas sanctorum patrum eius introitu, quedam de eius inconti¬ nentia et operibus symoniacis. His instanter postulantibus ut se presentem exhiberet, mittuntur qui eum ad synodum sollempniter invitent et ut ad obiecta veniat responsurus moneant. Qui omnino venire refutavit. Ea itaque die nichil amplius processum est in verbo illo, nisi quod exhortatorios habuerunt sermones adinvicem, sicut moris est in talibus. Secunda iterum die conve¬ nientes denuo et ex ordine residentes, iterum citatorio edicto dominum patriarcham sollempniter vocant, qui sicut et pridie omnino venire noluit. Interim Serio Appamiensis archiepiscopus, in choro pontificum sine veste residens nuptiali - non enim more aliorum indutus pontificalibus - a domino legato conveni¬ tur, quare reliquis fratribus non consonaret et quare ad accu¬ sandum, sicut aliquando fecerat, non procederet; respondit: “Quod aliquando feci, inconsulto calore et contra salutem anime mee detrahens patri meo et more maledicti Cham verenda patris discooperiens operatus sum, et nunc ab errore devio me, auctore domino, revocans nec eum accusare nec iudicare presumptuose temptabo, sed pro eius statu et incolumitate paratus sum usque ad mortem decertare.” Precipitur ergo exire et data in eum sententia excommunicationis simul et degradationis, sive iuste, sive aliter ab omni officio sacerdotali et pontificali depositus est: tantus enim timor domini principis, in partem domini legati nimium proclivis, omnes invaserat, ut iam nulla contradicendi libertas alicui prestaretur. Incendebat eundem principem, minus providum et indiscretum, quidam Petrus Armoinus presidii civitatis custos, vir maliciosus supra modum, sperans quod si patriarcham deponi contingeret, quendam nepo¬ tem suum Aimericum nomine, quem dominus patriarcha in suam perniciem eiusdem ecclesie decanum fecerat, posset per

41 = n, 18-19.

43 — 17, 1.

46 Matth. 22, 11: vidit ibi hominem non

vestitum veste nuptiali, et 12: quomodo huc intrasti non habens vestem nuptialem ?

50 (et 5, 22) = 1, 21, 26.

51-52 Gen. 9, 20-23.

57-58 = 67.

34-35 cedulis pC, codulis V, scedulis BW 37 His] igitur qui accusato¬ res erant add. BW 41 ex(h)ortatorios NMC, ex(h)ortarios VPBW 42 sicut moris est bis V 43 denuo om. BW citario V 44 et om. BW 47 indutus Vp, erat add. P2a 53-54 presumptuose (sumptuose W) iudicare a 59 domini VBW, om. pC 60 contradicenti NM eundendem V 61 minus ... indiscretum] minus discretum BW 61-62 [cf. 18, app. cr.) Armoinus N, Armovius V, Armenius MPa

685

6g8 1140

15, 16-17

seductum principem in sedem illam provehere. Quod et factum est. Serio igitur, sive de facto sive de iure depositus, Antiochia egrediens in suam diocesim se contulit perveniensque ad cas¬ trum Harenc, egritudine preventus et curarum anxius pondere, 70 lecto decubuit et conversus ad parietem, iniuriarum enormita¬ tem non ferens, expiravit.

17. Patriarcha quasi contumax absens deponitur, ignominiose tractatus vinculis mancipatur; Romam iterum profectus ex parte gratiam obtinet, sed rediens veneno interit.

5

10

15

20

25

Tercia demum die iterum convenientes et residentes ex ordi¬ ne, tercio dirigunt qui dominum patriarcham peremptorio ci¬ tent edicto et ut veniat obiectis responsurus moneant. Qui, utrum conscientiam veritus an contra se synodum invidiose collectam sciens et principis violentiam timens pro certo com¬ pertum non habemus, venire, sicut et prius, omnino negavit. Erat autem in palatio suo cum suis familiaribus, multo stipatus equitum et popularium comitatu: confluxerant enim ad eius subsidium universi de civitate qui, nisi principis timuissent potentiam, legatum cum universis, qui in eius depositionem 686 convenerant, urbe cum ignominia parati erant depellere. Videns ergo legatus quod ad se venire nolebat patriarcha, de domini principis confisus patrocinio et viribus in palatium ascendit ibique data in eum depositionis sententia anulum et crucem compulit violenter resignare; inde iubente legato principi tradi¬ tus et vinculis miserabiliter alligatus, tanquam vir sanguinum ignominiose tractatus apud monasterium Sancti Symeonis, iuxta mare in monte eminentissimo situm, carceri mancipatus est. Fuit autem idem dominus Radulfus - nam nos ipsi in nostra puericia vidimus eum — vir specie decorus, procerus corpore, oculis aliquantulum obliquis, non tamen ad indecentem mo¬ dum; litteratus mediocriter sed facundus plurimum et iocundissimi sermonis multam habens gratiam; liberalis admodum, mili¬ tarium virorum, sed et secunde classis favorem non modicum assequutus; promissorum et pactorum facile inmemor, in verbo suo varius et inconstans, subdolus ac nimium in omni via sua multiplex, providus et discretus, in eo solo repertus inprudenti66-67 Quod et factum est] Cf. 18, 22 et suiv. 67 = 57-58. 69 (= 16, 26, 22 et 20, 19, 36) Lucain 9, 951: curarum ...pondera. 70 III Reg. 21, 4: proiciens se in lectulum suum avertit faciem suam ad parietem, et IV Reg. 20, 2 (cf. Is. 38, 2) : qui convertit faciem suam ad parietem. 17, 1 = 16, 43. 16 = 14. ro, 37.

68 diochesim V 70 decubans V a 11 perarati (sic) V, cf. /, //, /7 (V) tractus VBW 20 pro/procerus N 22 medicriter V

17, 3 obiecti N 8 convenerant 15 asignare V 17 tractatus pC, 21 obliquis aliquantulum oculis BW

15, 17-18 1140 30

1144 35

699

or, quod adversarios, quos sibi merito suscitaverat, in gratiam suam redire volentes non admiserat. Dicebatur enim, et vere sic erat, esse arrogans et de se plus equo presumens: unde in eum devenit casum, quem si aliquantulum circumspectius se habuis¬ set facile potuisset declinasse. Captus ergo et cathenatus, in monasterio diu detentus, tandem elapsus Romam profectus est. Ibi gratiam sedis apostolice aliquatenus assequutus dum redire maturaret, veneno hausto, sceleris ministro porrigente nescimus quo, miserabiliter interiit, in se ipso quicquid utraque fortuna facere poterat alter Marius plenius expertus.

18. Legatus Ierosolimam redit, synodum celebrat, Templum

687

dedicat Dominicum. 140/1 1141 1 IV

Legatus igitur, deposito patriarcha et consummatis apud An¬ tiochiam pro quibus venerat negociis, Ierosolimam reversus est, ubi usque ad sollempnitatem Paschalem moram faciens, habito prius consilio cum prelatis ecclesiarum, tercia post sanctum 5 Pascha die una cum domino patriarcha et episcoporum nonnul¬ lis Templum Domini sollempniter dedicavit. Affuerunt ibi dedi¬ cationis die multi tam de partibus ultramontanis quam de cismarinis regionibus magni et nobiles viri. Inter quos affuit et dominus Ioscelinus iunior comes Edessanus, qui tunc in sol¬ io lempnibus sancti Pasche diebus magnifice nimis in civitate moram faciebat. Qua celebritate completa, convocatis archiepiscopis, episcopis et aliis ecclesiarum prelatis, una cum domino patriarcha concilium celebravit in primitiva et ecclesiarum ma¬ tre sancta Syon, tractans ibi cum eis de his, que instanti tempo15 ri videbantur convenire. Cui synodo interfuit maximus Armeni¬ orum pontifex, immo omnium episcoporum Capadocie, Medie, Persidis et utriusque Armenie princeps et doctor eximius, qui Catholicus dicitur. Cum hoc etiam de articulis fidei, in quibus a nobis dissentire videtur populus eius, habitus est tractatus et ex 20 parte eius promissa est in multis correctio. Quibus rite peractis predictus legatus ad Acconensem rediens civitatem, inde parato navigio Romam reversus est, clerus vero Antiochenus, et maxi¬ me qui in depositionem domini Radulfi conspiraverant, instinctu et suggestione principis et maxime, ut dicitur, interventu mune25 rum, elegerunt sibi quendam eiusdem ecclesie subdiaconum 32 Cf. 2, 4, 56-57.

36-37 Sur Marius comme exemple de 1 'utraque

fortuna, voir Friedlander, note sur Juvenal 10, 276-282 (ed. 1895, p. 480).

18, 22-36 Cf. 16, 60-67.

30 se om. N 33 profectus est Romam a 34 assequutus] est add. 18, 8 et om. V 9 Edessanus comes MP 16 Cappadocie MPC Medie] et add. a 20 correptio V 23 depositionem/ = }i-p)BW, depositione VpC, cf. 14, 10, app. cr. 24 maxime (— 22-2), cf 16, (26, j6 et) 29, ff) V, maximorum cett. MP

688

15, 18-19

700

1141/2

30

35

Aimericum nomine, Lemovicensem natione, hominem absque litteris et conversationis non satis honeste, quem predictus dominus Radulfus, arbitrans eum sibi reddere obligatiorem et fideliorem amplius, in decanum eiusdem ecclesie promoverat, spe frustratus, nam ab ea die cum eius adversariis dicitur convenisse et in benefactoris sui, fidelitatis inmemor, conspiras¬ se depositionem. Quod autem de eius promotione factum est, Petrus quidam cognomine Armoinus, eiusdem civitatis castella¬ nus, artibus suis et multa munerum profusione dicitur effecisse et tam clerum quam principem ad id impulisse, eo quod eius esset consanguineus.

19. Rursus imperator in Syriam descendit, ad pacta prius inita principem invitat. 1142

5

10

15

20

Per idem tempus, quattuor vix evolutis plene annis ex quo a Tarso Cilicie et universa Syria discesserat, dominus Iohannes Constantinopolitanus imperator, reparatis viribus et legionibus revocatis, crebris domini principis et Antiochenorum nuntiis excitus iterum expeditiones, iterum exercitus in Syriam diri¬ gens, in multitudine virtutis sue, in curribus et equis, in thesau¬ ris infinitis et innumerabilibus copiis iter versus Antiochenas dirigit partes. Enavigato igitur Bosforo, qui limes Europe Asieque intelligitur, transcursis mediis provinciis Ataliam usque pervenit, que est urbs maxima in littore maris sita, provincie Panphilie metropolis. In hac dum moram faceret dominus impe¬ rator, duo de filiis eius, Alexius videlicet primogenitus eius et natu secundus Andronicus, langore correpti gravissimo extre¬ mum morientes clauserunt diem, vocansque imperator natu tercium Ysacium nomine, cum fratrum funeribus defunctorum, ut ea humanitatis gratia procurans et exequiarum novissimam exhiberi faciens reverentiam tumulis mandaret prout imperia¬ lem decebat magnificentiam, Constantinopolim remisit; ubi sepultis fratribus iuxta patris imperium, in urbe usque ad patris obitum moram fecit continuam. Pater vero, natu novissimum sibi assumens Manuelem, inceptum prosequens iter transcursa Ysauria in Ciliciam pervenit; inde, peragrata Cilicia, subito, vix eum fama sui adventus preveniente, in terram comitis Edessani

26 et suiv. Voir 22-36. 26-27 Act. 4, 13 : homines ... sine litteris. 19, 6 = 14, 6, 19-20. - in curribus et equis = 1, 9, 13. 13 Sulpice Severe, Vita s. Martini 7, 1: languore correptus.

26 Lemoviscens(s)em (3 27 litteratura BW honeste om. V 30 dicitur om. V 33 (cf. 16, 61-62, app. cr.) Armoinus VN, Armenius MPa 19, 2 disscerat V 7 innumerabibus V, copiis innumerabilibus a 9 Ataliam pB, Attaliam CW, Ataham V 12 suis a 15 Ysaucium BW 22 Ciliciam a, Cilicia (Cylicia) Vp

689

15, 19-20 1142

[25 IX

701

cum omnibus copiis suis ingressus, ex insperato ante Turbessel 25 consedit. Est autem predictus locus castrum opulentissimum citra Eufraten, ab eo distans miliaribus viginti quattuor vel modicum amplius. Ad quem locum postquam pervenit impera¬ tor, petiit a comite Ioscelino iuniore obsides; qui de subito eius attonitus et admirans ingressu, videns eius incomparabiles copi30 as et quas nemo regum terre sustinere posse videretur, seque imparatum et omnino ad resistendum non posse sufficere, de necessitate faciens virtutem unam ex filiabus suis Isabellam nomine tradidit ei obsidem. Hoc autem ad nichil aliud exigebat, nisi ut comitem hoc vinculo artius sibi devinctum ad prosequen35 da mandata sua haberet fideliorem. Inde versus Antiochiam universos dirigens exercitus illucque sub omni celeritate conten¬ dens, secus opidum quoddam nomine Gastun exercitus colloca¬ vit mense Septembre, vicesima quinta die mensis. Inde nuntios ad principem dirigens, mandat ut, iuxta pactorum legem inter 40 se prius initam, urbem ei cum urbis presidio et omnibus indiffe¬ renter civitatis munitionibus resignet, ut inde finitimis hostium civitatibus guerram possit inferre quasi de vicino commodius, et ipse versa vice, quantum in se erat, paratum se constanter asseverat pacta, que scriptis indita prius fuerant, larga interpre45 tatione complere et insuper addere mensuram bonam et confer¬ tam secundum qualitatem meritorum.

20. Cives missa legatione ad imperatorem pactis contradicunt et ingressum inhibent.

5

Princeps vero Antiochenus dominus Raimundus, qui prius eum tam frequentibus citaverat nuntiis, videns se in arto consti¬ tutum seque lege pactorum obligatum sciens, heret dubius quid faciat, convocatisque maioribus et primoribus tam civitatis quam regionis universe, partes ingreditur deliberationis, consilium pos¬ tulans quid facto sit opus in re tam periculosa. Illi vero post multam deliberationem unanimiter convenientes, nullatenus ar¬ bitrantur expedire statui regionis quod urbs tam nobilis, tam potens, tam munita in manus aliquo pacto tradatur imperato-

29-30 = 2,12,6. 30 = 1,53. 31-32 = 3,23,8. 45-46 Luc. 6, 38: mensuram, bonam et confertam ... et supereffluentem (= 17, 28, 52-53) dabunt. 20, 6 (et passirn) Iud. 19, 30: in commune decernite quid facto opus sit.

24 omnibus om. BW ex insperator V Turbessel MP, Turbesel BW, Turbassel NC, Turvascel V 26 citra correxi, circa codd. omnes. Cf. 10, 23, /7, app. cr. quat(t)uordecim BW 28 comite om. a 32 virtutem faciens MP Isabellam V, Ysabellam pC, Ysabel BW 33 Hoc ... nichil BW, Hoc ... ad hoc nichil VpC 35 sua om. a 38 Septembrio B, Septembris C 39 dirigens ad principem a 40 urbis om. a 44 prius indita a 20, 3 pactorum lege a

690

702 1142

15, 20-21

io ris: futurum enim erat per ignaviam Grecorum, sicut non multo ante contigit, civitatem in manum hostium deventuram simul cum universa regione. Sed ne princeps fidei violate merito possit argui, colorem querunt quo velari possit principis factum minus commendabile: id enim pactis priore eius adventu inter eos 15 convenerat, ut premisimus, ut ei civitatem sine difficultate tra¬ deret idque postmodum, frequentibus nuntiis ad veniendum in Syriam eum invitans, promiserat se bona fide servaturum. Ut ergo principem in hac parte quocumque modo habeant excusa¬ tum, legatos dirigunt ad imperatorem de nobilioribus regionis, 20 qui ei ex parte beati Petri, domini quoque patriarche et ci¬ vium universorum ingressum civitatis inhibeant significentque se principis facta que precesserant rata omnino non habituros neque eundem principem sic paciscendi in uxoris hereditatem de iure habuisse facultatem, sed neque eandem absque coniven- 691 25 tia civium et procerum transferendi dominium in aliquam per¬ sonam habuisse vel habere omnino potestatem, aut auctorita¬ tem in miuriam civium vel principum regionis transigendi ul¬ lam aliquo iure alterutri illorum concessam: quod si in hoc vel uterque vel alter obstinate perseverare presumerent, futurum 30 esse ut urbe et universis finibus illorum eiectos extorres faciant eius, quam cum detrimento fidelium suorum contra ius venalem proposuerant, hereditatis. His verbis motus imperator et corda civium et provincialium omnium prenoscens, indignatus admo¬ dum in Ciliciam iterum exercitus redire precipit, ut ingruentis 35 hiemis inclementiam ore maritime commutet temperie: solet enim esse circa maritimas regiones hibernis diebus aura suavior et fovendis legionibus commoditas aptior inveniri.

21. Imperator ad regem Ierosolimorum nuntios dirigit, simu¬ lans se habere propositum loca visitandi venerabilia, et super eodem recipit a rege responsum. 1142/3

Videns itaque imperator civitatis optatum omnino sibi et suis negatum esse introitum, sperans hieme transcursa, grata veris redeunte clementia, circa Antiochiam etiam invitis civibus ali¬ quid pro votis obtinere, dissimulat mentis conceptum et occul5 tandi gratia propositi ad dominum Fulconem Ierosolimorum 12 Juvenal 13, 6: fidei violatae crimine. 13 Cf. 2, 22, 31. - principis fiactum 'le fait du prince’. 15 ut premisimus] 14, 30, 26 et suiv.

10 erat enim V per BW, et per C, ut per V(3 11 contigerat vel contigit MP manum Vp, manus (=9) P2BW, manu C 19 nobilibus a 20 domini om. BW patriarche quoque BW 21 significantque V 23 hereditatem V, hereditate cett. 25 dominii BW 26 omnino om. a 27 transgrediendi BW 29 presumeret BW 33 omnium om. a 35 inclementiam ... temperie correxi: inclementia codd. omnes ... temperie Vp, temperiem a 36 diebus aura bis V

15, 21

7°3

regem magne nobilitatis viros dirigit, significans quod devotio¬ nis et orationis gratia, et ut contra hostes in partibus illis opem ferat, libenter, si ita Christianis videretur, veniret. Rex autem habito consilio ad eius petitionem responsa ferentes nuntios io remittit dominum Anselmum Bethleemitam episcopum, domi¬ num Gaufridum abbatem Templi Domini, Greca lingua peritum, Rohardum arcis Ierosolimitane castellanum, dicens regnum artissimum esse nec ad sufficientiam tante multitudini copiis alimentorum habundare nec tantos nisi cum famis et rerum 15 necessariarum periculo sustinere posse exercitus. Verumtamen, si cum decem milibus eius deo amabili placeret imperio usque ad urbem beatam et loca nostre salutis venerabilia pervenire et aliquid pro votis disponere, omnes cum summis desideriis ei obviam exirent et cum omni leticia et mentis exultatione eius 20 susciperent adventum et tanquam domino et maximo principi orbis terrarum obedirent. Quod audiens imperator et contra imperialem gloriam reputans cum tam modica manu proficisci, qui tot milibus semper stipatus incedere consueverat, verbo supersedit remissisque nuntiis multa liberalitate, honore et gra25 tia preventis, ver operiens futurum hiberna in Cilicia circa Tarsum tempora peregit, estate proxime futura promittens et animo gerens magnum aliquid et perhenni dignum memoria in Syrie partibus se facturum. Interea quidam nobilis homo Paganus nomine, qui prius fue30 rat regius pincerna, postmodum habuit Terram trans Iordanem postquam Romanus de Podio et filius eius Radulfus, meritis suis exigentibus, ab ea facti sunt exheredes et alieni, in finibus Arabie Secunde castrum edificavit, cui nomen Chrac, natura loci 21, 11-12 Geoffroi est le seul personnage dans toute la Chronique dont Guillaume de Tyr mentionne (ici et dans 18, 24, 7) sa connaissance du grec. Ailleurs (16, 26, 49-50), c’est precisement 1’absence generale de cette connais¬ sance qui est relevee; voir aussi la note sur 19, 10, 27-28. L’arabe devrait etre plus repandu, mais pour traiter avec 1’ennemi le roi Baudouin III, en 1147, se voit oblige d’envoyer un homme de reputation douteuse propter Ungue commer¬ cium, quod habere dicebatur familiare plurimum (16, 12, 8-9), cf. 20, 9, 30-31. Dans 6, 15, 24-25 est mentionne un croise Herluinus, Persarum idiomatis et Partice lingue aliquam habens periciam (= Recueil 4, p. 74 C: linguae Turcanae non expertem); un Ture ignorant la langue des Francs est mentionne dans 16, 12, 37-38. Quant a Guillaume de Tyr lui-meme, voir 1’introduction, p. 2-3. (—

16, 19, 46) Cf. 3, 11, 14.

19 = 6, 22, 22.

13 24-25 Eccli. 24, 22:

... honoris et gratiae.

21, 7 ait. et om. V 13 sufficientia V multitudini VNCM2, multitu¬ MPBW 13-14 alimentorum copiis a 15 necessariarum Va, necessarium p 20-21 orbis terrarum principi BW 21 et om. V reputans gloriam tr. V reputans] esse add. BW 26 proxima (vel e ss. W) futura a 30 regis a pincerna] et add. a Iordanen V 33 dinis

Chrac V, Crahc P, Crach a

692

704 1142/3

15,21-22

simul et opere manu facto munitum valde, iuxta urbem anti35 quissimam, eiusdem Arabie metropolim, prius dictam Raba, in cuius obsidione mandato David et Iohab studio Urias innocens 693 legitur occisus; postea vero dicta est Petra Deserti, unde et Secunda Arabia hodie dicitur Petracensis.

22. In Cilicia moram faciens letaliter sauciatur imperator dum venationi dat operam. 1143

5

10

15

20

Interea circa veris initium, antequam soleant reges exercitus ad bella producere, imperator, silvarum et nemorum, venandi gratia, vehementissimus amator, tollendi studio fastidii et longa id exigente consuetudine saltus cum solito et ad hoc deputato comitatu ingreditur, dumque feras solita persequitur diligentia, arcum manu baiulans et sagittis gravidam de more gestans pharetram, ecce aper, canum deprehensus industria et importu¬ nitate fatigatus, latratibus actus acerbis ante dominum impera¬ torem, in insidiis positum, necessario habuit transitum. Qui correpta mira celeritate sagitta, arcum implet nimis et sagitte acie toxicata se ipsum in ea manu vulnerat, qua regebat arcum. Sumpto itaque ex tam levi causa in proprio corpore mortis responso, silvas, morbi compellente molestia, deserens in castra se contulit accitaque medicorum frequentia rem aperit et sui ipsius mortis causam se existere dicere non veretur. Illi autem pro dommi sui salute valde solliciti curam adhibent, sed recepta interius pestis mortifera remedia non audit, sed serpens interius et ad interiora progrediens salutis vias intercludit. Un i6'i7 (48 seeundum ... refugium — 18, 12, 37-

59-60 = 1, 3, 49. 60 = 1, 15, 90. 62 = 10, 20, 36. 62-63 Sap. 5, 18: zelus illius ... armabit creaturam ad ultionem inimicorum.

38, cf. 9, 3, 7).

34 et comitem om. V

iam non (cf. 27, 2/, et 22, 22, 68, app. cr.) a 41 44 plurimum ... 45 erant] plurimum tantum C, egebant (vel habebant ss.) plurimum BW 46 in solido corr. MP valla¬ ta] presidiis add. BW (cf. j, 16), omisso civitatis ... 47 inferius 64 perculsus populis urbem om. V

BW

vocat V

66 noluerit C, noluerat BW

circumit igitur BW

710

720 1144

16, 4-5

fideles, amicos sollicitat, Antiochenum principem, dominum suum, suppliciter monet et attentius per nuntios hortatur ut eius compatiatur laboribus et urbem predictam a mgo future 70 liberet servitutis. Pervenerunt etiam huius tam sinistri casus nuntii ad regem Ierosolimorum, obsidionis circa predictam urbem et angustiarum, quas cives eius patiebantur, certitudi¬ nem attestantes. Domina autem regina, que regni moderabatur imperium, communicato cum proceribus consilio Manassem re75 gium constabularium, consanguineum suum, Philippum Neapo¬ litanum, Elinandum Tyberiadensem una cum militari multitu¬ dine illuc sub omni celeritate dirigit, ut optatum domino comiti et afflictis civibus ministrent solatium. Princeps vero Antioche¬ nus, de comitis gaudens adversitatibus, non multum attendens 80 quantum communibus debeat utilitatibus et quod personale odium in publicam non debet redundare lesionem, occasiones colligit dum petitum differt subsidium ministrare.

5.

Capitur civitas et populus eius occiditur.

At Sanguinus interea obsessos continuis urgens assultibus, omnia nocendi percurrit argumenta, nichil intemptatum relin¬ quit eorum, que civibus possint augere molestiam et sibi ad obtinendum locum possint tribuere facultatem. Immissis ergo 5 fossoribus, per scrobes et subterraneos meatus secus murum ducit cuniculum subfossumque opus stipitibus sustentat appo¬ sitis, quibus igne consumptis decidit ex maxima parte murus et hiatum hostibus pervium plusquam centum dedit cubitorum. Hostes igitur, aditum pro votis habentes, confluentibus undique 10 in urbem ingrediuntur legionibus et quos de civibus habent obviam gladiis perimunt, conditioni, etati aut sexui non par¬ centes, ita ut de his dictum videretur: viduam et advenam interfecerunt et pupillos occiderunt, iuvenem simul ac virginem, lactentem cum homine sene. Capta ergo urbe et hostium gladiis 15 tradita, qui prudentiores erant ex civibus vel magis expediti in presidia, que in urbe esse diximus, cum liberis et uxoribus, ut vite saltem licet tempore consulerent modico, se contulerunt. Ubi tantus in introitu concurrentium populorum factus est tumultus, ut pre turba comprimente multi miserabiliter suffo-

69-70 — x, 3, 2-3. 74 = 11,10, 24. 79 = 1 prol. 74. 80 = 5, 13, 17. 81-82 = 39. 5, 2-3 Horaee, AP 285: nil intemptatum nostri liquere poetae. 4-7 = 12, 19, 25-26. 11-12 = 5, 22, 52-54. 12-14 Ps. 93, 6 et Deut. 32, 25. 16 diximus] Cf. 4, 47-48.

75 (regium) comestalum V 82 ministrare subsidium a 5, 2-3 reli¬ quit VN 3 molestias BW 4 ergo VBW, igitur pC 5 subterraneas corr. N2 8 dedit plusquam centum BW 10 legionibus in urbem ingre¬ diuntur BW 14 lactantem V 19 turba] se add. BW, sed cf. 16, 2y

7ii

16, 5-6 1144

721

20 cati interierunt, inter quos et reverentissimus vir Hugo, eius¬ dem civitatis archiepiscopus, cum quibusdam clericis suis di¬ citur eodem modo occubuisse. Huius tamen miserabilis eventus culpam nonnullam in predictum refundunt antistitem qui predicto interfuerunt negocio. Nam cum pecuniam collegisse dice- 712 25 retur infinitam, quam erogans militibus urbi posset esse auxilio, maluit opibus avarus incumbere quam populo consulere per¬ eunti: unde factum est ut, avaricie fructus colligens, mortem cum popularibus sortiretur indifferentem, ab auditu etiam malo, nisi misericorditer dominus subveniat, non multum securus. 30 Talibus enim terribiles loquuntur Scripture, dicentes: pecunia tua tecurn sit m perditionem. Sic igitur dum princeps Antio¬ chenus, odio victus indiscreto, differt fratribus debitum auxi¬ lium ministrare dumque comes aliena prestolatur suffragia, urbs antiquissima et nomini christiano a temporibus apostolorum 35 devota, verbo et predicatione apostoli Thadei ab infidelium supersticionibus eruta, indebite iugum passa est servitutis. Dici¬ tur in eadem urbe et corpus beati Thome apostoli una cum predicti apostoli et beati Abgari regis corporibus esse sepultum. Hic est Abgarus toparcha illustris, cuius epistolam ad dominum 40 Iesum Christum missam Eusebius Cesariensis in Historia sua, quam Ecclesiasticam nominat, asserit, quem et domini dignum rescripto docet, utriusque ponens epistolam et in fine ita subiungens: Hec in archivis publicis Edessane urbis, in qua tunc supradictus Abgarus regnavit, ita descripta reperimus in his 45 cartis, que gesta regis Abgari servata antiquitus continebant. Sed hec hactenus: nunc ad historiam redeamus. 6.

Trans Iordanem castrum, cui nomen Vallis Moysi, per re¬ gem adquiritur.

Huius domini Balduini anno primo quo regnare cepit, Turei quidam, faventibus et vocantibus locorum incolis, castrum quoddam nostrum, cui nomen Vallis Moysi, in Syria Sobal que est trans Iordanem, occupaverant. Est autem predictum opi- 713

24-25 = 4, 5, 30. 28 Cesaire d'Arles, Serm. 1, 10, ed. Morin, CC 103-4, p. 7, 5 : ab isto auditu malo liberari, et 157, 1, p. 641, 11: ut ... ab auditu malo possitis evadere. 30-31 Act. 8, 20. 33 Cf. pref. 4. 33-45 (— 4, 2, 1520) Rufin x, 13, 2-10, ed. Mommsen, Eusebius Werke II, x, p. 85-89 (43-45 ed. citee, 1, 13, 5, p. 85). 35 (= 19, 27, 43) Tite 1, 3: manifestavit ... verbum suum in praedicatione. 36 = 1, 3, 2-3. 43-45 Voir 33-45, note.

20 interierunt V, interirent cett. et om. a reverentissimus vir] dominus BW 29 dominus misericorditer MP 30 enim V2 31 perditionem V, perditione cett. 35 Thadei VNBW, Thaddei C, Taddei MP 40 missam] commemorat add. BW 41 nominat om. a 42 utrius V 6, 4 Iordanen V

722 1144

5

io

15

20

25

30

35

40

16,6

dum iuxta Aquas Contradictionis, ubi Moyses populo Israelitico vociferante et deficiente pre siti ex silice fluenta produxit et bibit populus universus et iumenta eius. Cognito itaque quod predictum municipium hostes, nostris qui in eo erant occisis, detinerent, congregatis undique militaribus copiis dominus rex, licet tener adhuc nimium, illuc proficiscitur et transiens cum suis expeditionibus Vallem Illustrem, ubi nunc Mare Mortuum, quod et Lacus Asfaltes dicitur, mteriacet, Secunde Arabie, que est Petracensis, in finibus Moab montana conscendit, inde Sy¬ riam Sobal, que est Tercia Arabia, que hodie vulgo dicitur Terra Montis Regalis, percurrentes ad locum perveniunt destinatum. Indigene autem regionis, comperto nostrorum adventu, cum uxoribus et liberis in presidium se contulerant, presumentes de loci munitione, eo quod inexpugnabilis videretur. Ubi nostri, videntes loci difficultatem et insuperabile munimen, postquam aliquot diebus saxa contorquendo, crebris sagittarum immissio¬ nibus et aliis nocendi argumentis inutiliter operam consumpse¬ runt, ad alia se dirigunt consilia. Erat autem tota illa regio olivis consita pinguibus, ita ut instar nemorum condensorum universam terre superficiem obumbrarent, unde regionis habitatores, sicut et eorum progenitores, sibi victum omnimodum propagabant, quibus deficientibus omnino vivendi spes eos de¬ stitueret. Has igitur exstirpare et dare incendiis decretum est, ut saltem hoc dampno deterriti et succisis olivetis desperarent et Tureis, qui in municipium se contulerant, traditis vel exclusis, nostris castrum restituerent. Quod conceptum fructuoso non caruit eventu. Nam protinus ubi succidi amicas viderunt arbo¬ res, mutato consilio ad alia se convertunt studia et conditioni¬ bus interpositis quod Tureis, quos introduxerant, liber et sine periculo pateret exitus quodque eis et eorum uxoribus et liberis non imputaretur ad mortem quod deliquerant, castrum domino regi restituerunt. Recepto itaque municipio et custodibus in eo locatis, alimentorum quoque immissa copia simulque et armo- 714 rum, dominus rex cum suis, consummato negocio quod ei in primis regni sui auspiciis occurrerat, victor et sospes cum universo exercitu ad propria reversus est.

6, 5-7 Num. 20, 1-13 (11).

11 = 9,15,19.

II Mach. 13, 18: arte difficultatem locorum temptabat.

17-18 Cf. 10, i, 27. 19 23 = 1, 19, 46-47.

24 ( = 1, 9, 12-13) Cf. Baruch 5, 8: obumbraverunt autem et silvae et omne 39 = 13, 16, 71.

lignum suavitatis Israel.

7 ergo BW

9 (hostes ...) detineret P, corr. P2 10 adhuc tener a 19 videntes loci VN, loci videntes MPa 26-27 destituerat V 27 Hac V discretum C, definitum BW 30 restituerant P fructuos corr. M2P2 33 Turei NMC, corr. M2 35 dereliquerant V 36 restituerent V, restituerant C 37 simulque (om. et) C, simul et BW profiscissitur N

16, 7-8 7.

723

Sanguinus moritur dum obsidet Calagembar; succedit ei filius eius Noradinus.

Sanguinus interea, unde supra fecimus mentionem, subiugata urbe Edessana tanto in inmensum elatus successu, apposuit ut civitatem munitam, super Eufratis fluenta sitam, Calagembar nomine obsideret. In cuius obsidione dum perseveraret, tractan¬ te et disponente domino predicte urbis cum quibusdam cubicu¬ lariis et familiaribus eius eunuchis, nocte una, vino estuans et pre nimia crapula supinus iacens in tabernaculis suis, ab eisdem domesticis suis gladiis confoditur. De quo quidam nostrum, nuntiato eius interitu, sic ait: Quam bonus eventus! Fit sanguine sanguinolentus vir homicida reus nomine Sanguineus. Qui autem eum interfecerant, a domino urbis obsesse ex condic¬ to intra menia recepti, ultrices consanguineorum extincti ma¬ nus effugerunt, fugit autem et universus exercitus eius, domini solatio et provisione destitutus. Cui defuncto successerunt eius .filii, alter apud Mussulam, introrsum in Oriente, alter apud Halapiam, natu posterior nomine Noradinus, vir providus et discretus et iuxta traditiones illius populi supersticiosas timens deum, felix quoque et paterne ampliator hereditatis. 8.

Nobilis quidam ex Damascenis, Bostrensis civitatis procurator, cum rege paciscitur et exercitus regni versus Bostrum properat; Ainardus Damascenorum procurator fac¬ tum nititur impedire.

Non multo post tempore, anno secundo regni domini Balduini, nobilis quidam Tureorum satrapa, ex causis quibusdam Meieredin regis Damascenorum indignationem sustinens et pro¬ curatoris eius Mehenedin, qui alio nomine Ainardus dicebatur, gratia destitutus, cuius multo maior quam ipsius regis in uni¬ versis Damascenorum finibus erat auctoritas, ad dominum re¬ gem et matrem eius cum honesto comitatu venit Ierosolimam,

7, 1 supra] Ch. 4 et 5.

2 = 6, 14, 29-30. 6 familiaribus ... eunuchis — 7 IV Reg. 13, 5 et Ps. 105, 25: in 11 Cf. 1,13, 27 et 2, 4, 58-59. 13-14 Stace, Theb. n, 693-

19, 19, 15-16. - Is. 5, 11: ut vino aestuetis. tabernaculis suis.

694: ultricem ... manum.

7, 3 supra a

18-19 = 20, 31, 3-4.

Calagembar (Qal’a Djaber) correxi coli, rubrica, Calogembar

codd. omnes et Guido de Bazochiis, ms. BN, lat. 4998, f. 6f“, l. 40 (cf. intr. p. 76)

11 homicida, reus sic dist. B 14 exercitus eius VBW, eius om. M, eius 15 destitus p, corr. P2 16 apud om. C, alter Mussulam optinens BW introssum V ait. apud om. a 8, 1 domini om. V 3 Meredini W, Mereredini B 4 Meenedini B, Neenedini W 5 in om. V exercitus NPC

715

724 1147 10

15

20

25

30

35

40

16,8

asserens quod si dominus rex honestam et pro bom viri arbitra¬ tu sufficientem ei vellet assignare compensationem, ipse Bostrensem urbem, cui preerat, una cum opido Selchat Christianis resignaret. Est autem Bostrum Prime Arabie metropolis, que hodie vulgari appellatione Bussereth dicitur. Erat porro idem nobilis homo, ut dicebatur, Armenus genere, corpore procerus, facie venusta, virilem tota corporis habitudine pretendens animositatem, eratque nomen ei Tantass. Convocatis igitur huius rei gratia universis regni principibus et deliberationis partibus congruo libramine pensatis, audita tanti viri adventus causa placuit omnibus de communi consilio ut de honesta et compe¬ tente recompensatione supradicto satisfiat viro et convocatis exercitibus ad partes Bostrenses dirigantur expeditiones: maxi¬ mum enim et deo acceptum regni iudicant incrementum, si christiane fidei et nostre iurisdictioni per huius operam mre perpetuo possit accrescere civitas supranominata. Pactis igitur hinc inde ad congruam consonantiam redactis, universus regni populus voce preconia congregatur et implorato de supernis auxilio, vivifice crucis ligno secum assumpto salutari, tam domi¬ nus rex quam principes omnes Tyberiadem usque perveniunt, ubi circa pontem, unde ex mari Iordanis fluenta se dividunt, castrametantur. Porro predictus Ainardus cum domino rege, sicut et cum patre eius, fedus prius inierat et pacem tempora¬ lem, unde oportebat eum premoneri sollempniter, ut ad resi¬ stendum, preparandum se et convocandum exercitum legiti¬ mas pro more regionis haberet ferias, ne si repente et ante sollempnem commonitionem infra suos fines hostiliter dominus rex ingrederetur, contra legem pactorum videretur versatus. Missis ergo nuntiis ad eundem procuratorem, dum ille tanquam vir sagacissimus ex industria differt responsa dare iam pene mensis preterierat, quo medio tempore non cessavit tam prece quam precio omnes finitimos sue gentis proceres longe lateque in sui subsidium convocare. Quibus undique ad infinitatem nimiam congregatis, domino regi et principibus mandat, dicens: “Contra legem initi federis in terram domini mei paratis intrare et servum eius contumacem et contra debite fidelitatis lura 8, 8 = 4, 3, 9-10.

28 = 8, 1, 18.

25 = 1, 7, 49. 38-39 = 1, 24, 3.

8-9 arbittu V

25-26 (et 8, 11, 15-16) = 5, 2,17.

10 Selchat V, Selcath Na, Seleath MP 13 Armenus 14-15 animositatem virilem tota ... pretendens BW, virilem totam corporis animositatem habitudine pretendens C 15 Tantass p, Tantas V, Tantais a 20 Bostrenses partes a 21 et om. BW deo accepti BW iudicaverant (-rat W) a 23 posset BW 25 con¬ gregatus V 27 omnes principes V Tyberiaden V 28 mari] maiori a 31 premuniri a 31-32 resistendum] et add. a 34 commotionem VW, corr. W2 36 igitur a 38 mensses corr. N2 otn. C, ut ... genere om. BW

716

45

50

55

60

65

70

75

80

versantem indebito protegere laboratis patrocinio: rogamus humiliato in preces animo, quatenus ab iniusto dominus rex desi¬ stat proposito, pactorum prius initorum tenorem conservet illi¬ batum. Nos parati sumus domino regi universas cum omni integritate impensas, quas pro hac expeditione fecit, refundere”. Ad hec dominus rex de communi consilio responsum dedit, dicens: “Nos pactorum et federis concepti nullatenus intendi¬ mus violare tenorem. Sed predictus nobilis homo ad nos venit ut nobiscum familiariter loqueretur: non possumus homini in regno nostro spem habenti cum nostra honestate ita penitus deesse. Sufficiet autem nobis ut in urbem, quam nostro deseruit intuitu, eum introducere sine difficultate liceat; postquam au¬ tem in suum se receperit municipium, tractet eum dominus suus patriis legibus et secundum merita sua eidem premia largiatur. Nos enim sive in eundo sive in redeundo regi Damasceno, amico nostro, omnino, auctore domino, sicut tenemur declinabimus iniuriam irrogare.” Erat autem hic idem Ainardus vir prudentissimus et populi nostri amator. Qui cum haberet tres filias, unam illarum dederat predicto Damascenorum regi, alteram Noradmo, Sanguini filio, terciam cuidam egregio militi Manguarth nomine. Habebat ergo regni curam tum quia regis erat socer, tum quia vir circumspec¬ tus erat plurimum, rex autem deses, ebriosus et epulo solis vacabat deliciis et libidine totus effluebat dissolutus. Is, ut diximus, gentis nostre gratiam quibuscumque poterat obsequiis mereri satagebat et quibus solent amici comparari merita in eo non erant ociosa. Quod utrum ex animo et ex dilectionis since¬ ritate procederet an invitum impelleret necessitas, inter pru¬ dentes querebatur. Poterat sane utrumque esse in causa. Nam generum suum Noradinum, sicut et patrem eius prius, suspec¬ tum habebat non modicum ne regem, iterum generum suum, virum prorsus inutilem et crassa supinum ignorantia, regno, et se ab administratione detruderet: inde erat maxime quod, no¬ strorum sibi necessariam reputans gratiam, omni via qua pote¬ rat ad eam obtinendam aspirabat. Videbatur vir discretus presagientem habere spiritum, nam quod verebatur accidit. Statim enim eo mortuo predictus Noradinus, consentientibus sibi Da-

67-68 ut diximus] 61-62.

69-70 = 2, 2, 62-63.

70-72 = 12, 51-54.

75 ( = 22, 30, 39) inutilem — 4 rubr. 4. - crassa supinum ignorantia — 9, 16, 27.

79-81 Cf. 17, 26, 14 et suiv.

44 Laboratis protegere a 46 servet BW 48 expedicitione V 55 57 legibus patriis BW largiantur BW 62 duas V 63 Damascenorum regi predicto a Noredino N 64 militi egregio BW Manguart a 71 repelleret C, compelleret BW 75 a regno BW 79 adcidit V sine BW, si sine VpC

7i7

726 1147

16,8-9

mascenis illo qui regnabat violenter excluso, regnum occupavit. Elaborabat ergo fideliter ut dominus rex, refusis sibi expensis que pro convocanda fecerat expeditione, ad propria rediret indempnis, et proculdubio minus hostiliter in eo facto contra 85 dominum regem et christianum exercitum se habuisset, si con¬ vocatas exteras nationes pro suo posset arbitrio cohibere: multa enim fidei, sinceritatis et constantie illius in plerisque negociis certo rerum experimento cognovimus argumenta. 9.

5

10

15

20

25

Procedens exercitus infinita sustinet pericula.

718

Verum dum hec nuntiarent legati, inter quos erat precipuus quidam domini regis familiaris, Bernardus Vacher, populus ce¬ pit acclamare eundem Bernardum proditorem esse: non esse populo christiano fidelem quicumque dissuasionibus huic negocio vellet dare impedimentum. Magnis etiam vocibus cepit plebs indiscreta clamare procedendum esse, urbem tam nobilem non facile esse deserendam, grates habendas nobili viro et eius per omnia propositum amplectendum fideliter et devote, qui tan¬ tum Christianitati obtulit seculis memorabile beneficium, et pro eo usque ad mortem decertandum. In hoc itaque tanto tumultu prevaluit vulgi sententia, spreto consilio sanius affectorum. Compositis igitur sarcinis et solutis castris versus predictum opidum iter dirigunt, transitaque Cavea Roob in planiciem pervenerunt que dicitur Medan, ubi singulis annis Arabum et aliorum Orientalium populorum solent nundine convenire sollempnes. Ubi tanta hostium nostris cepit occurrere multitudo, ut qui prius cepto insistendum et in negocio procedendum acclamaverant, redire, si fieri posset, preoptarent et iudicarent utilius. Visis tamen hostium cuneis et stupentes multitudinem, nostri accingunt se tanquam statim preliaturi. Rex vero de consilio eorum, qui rei militaris habebant experientiam, castra protinus iubet locari; quibus compositis, curam corpo¬ ris, prout in arto positi poterant, agentes, noctem illam duxe¬ runt insomnem. At vero hostes, multiplicati super numerum legiones nostras undique vallantes, quasi manubias et vilia mancipia nostros proculdubio habituros in crastino compeditos non dubitabant, nostri vero, continuis excubiis se observantes prudenter, et fortium virorum circa se tota sollicitudine imple-

88 Cf. 3, 11, 19.

9, 5-6 Luc. 23, 23: vocibus magnis postulantes.

24 Ps.

39, 6 : multiplicati sunt super numerum.

82 Elaboravit BW rex om. V 83 convocanda (cf. Sj-S6) V, vocanda 9, 1 legati] principibus add. BW 2 Vachier V 3 clamare corr. N2 5 vellet dare VNC, velit dare MP, dare vellet BW 11 effectorum corr. N2 14 Medam V 15 aliorum om. V 17 ceptum p 22 locari protinus iubet castra MP 26 proculdubio] se add. BW 28 et om. BW cett.

719

16,9 30

35

40

45

50

55

60

727

verunt officia. Mane facto, communicato consilio nostri procedendum esse decernunt, nam redire tum ignominia plenum, tum pene videbatur impossibile. Verum hostes circumpositi utrum¬ que impedire videntur. Tandem nostri animosius insistentes per medias hostium acies viam ferro aperiunt et ad destinatum unanimiter locum contendunt, sed loricis, cassidibus simul et clipeis onusti lento incedebant gradu, hostium etiam circumpo¬ sita multitudine prepediebantur. At vero equites licet expedi¬ tius possent incedere, peditum tamen oportebat in incessu con¬ formes fieri manipulis, ne dissolveretur agmen et irruendi super cuneos hostibus daretur occasio. Compatiebantur itaque sibi invicem cohortes et quasi vir unus affectus erat populus univer¬ sus. Tanta enim equitibus pedestrium turmarum cura erat, ut ipsi de equis descendentes, communicato cum eis labore, fessis pro vehiculo se exhibentes itineris molestiam redderent levio¬ rem. Hostes tamen interea crebris sagittarum immissionibus exercitum fatigantes, multiplicatis molestiis nostrorum cohor¬ tes dissolvere nitebantur, nostri autem ediverso quanto ad hoc magis eos vident instare et importunius, tanto sibi invicem coherere magis et cepto insistere ferventius itineri non formi¬ dant. Accedebat ad maiorem molestiarum cumulum sitis aspera, ex laboris difficultate et estatis caumate geminata, erat quoque eis iter per loca arida et inaquosa: tota enim illa regio fontes nescit, verum hieme solent aquas colligere lacunis tam naturali¬ bus quam manufactis pluviales. Acciderat autem illis diebus unde et hee ipse facte erant inutiles: nam tanta fuerat paulo ante locustarum in ea provincia preter morem intemperies, quod omnes huiusmodi piscinas tabo infecerant et aque usum reddiderant abhominabilem putredine, quam morientes intule¬ rant. Hec autem, qua nostris iter erat, regio dicitur Traconitis, cuius in evangelio Lucas facit mentionem, dicens: Philippo 720 autem Ituree et Traconitidis regionis tetrarcha. Videtur autem nobis a traconibus dicta: tracones enim dicuntur occulti et subterranei meatus, quibus illa regio habundat. Nam pene uni¬ versus illius regionis populus in speluncis et cavernis habitat et in traconibus habet domicilia.

29

= 11,10,24. 34-35 = 3,15,2535 = 8,7,35. 40=5, 5, n. 51 (= 8 rubr. 4) Matth. 12, 43: per loca arida; Luc. 11, 24: per loca inaquosa. 52-53 = 22, 21, 33-34. 59-60 (= 19, 10, 23-27 et 21, 10, 11-12, cf. 15, 9, 8-12) Luc. 3, 1. 63 = 5. 7» 26-27.

34 cassibus VM 35 passu a 36-37 expeditius MPBW, expediendus VNC 37 in om. V 38 ne] si add. BW et om. BW 41 erat V, om. PC, post equitibus P2, post enim BW 42 de om. BW fessisque V 46 vero BW 47 eos om. V 62 habundat VNBW, habundabat MPC 64 in a, cum V, om. p

728

16, 10

10. Ad locum pervenientes destinatum, civitatem reperiunt ab hostibus occupatam et infecto negocio reditus indicitur. 1147

5

io

15

20

25

30

Transcursa igitur cum summo periculo regionis illius parte, circa diei horam novissimam ad locum perveniunt qui antiquo Adratum dicitur vocabulo, nunc autem vulgari appellatione dicitur civitas Bernardi de Stampis. Est autem una de urbibus suffraganeis que ad Bostrensem metropolim habent respectum. Ubi adiunctis loci illius incolis ad hostium numerum maior nostris accessit molestia, ubi etiam de cisternis, quarum ora videbant patentia, cum sine difficultate haurire aquas se posse nostri arbitrarentur, demissas scitulas non sine dampno amittebant. Nam qui intus latebant in cavernis subterraneis, funes precidentes, quibus hauriendi alligata erant instrumenta, funes remittebant decurtatos et spe potus elusos maius compel¬ lebant sitis dispendium, dum in hauriendis aquis frustra diutius laborabant. Sic igitur quattuor diebus continuis, nunquam indulta requie, nostri afflicti sunt incessanter, vix noctibus haben¬ tes ocium ut corporis necessitatibus quocumque modo satisface¬ rent. Augebatur preterea per dies singulos hostium numerus, nostrorum vero decrescebant agmina aliis interemptis, aliis le¬ taliter sauciis; alii vero, de vita desperantes et nimia percussi formidine, sarcinarum et impedimentorum augebant turbam, infra equos et iumenta delitescentes et simulantes inpotentiam, 721 ne ad sustinenda hostilis impetus onera egredi compellerentur. Tanta autem sagittarum et missilium pene continua super no¬ strum exercitum erat densitas, ut grandinis aut imbrium instar descenderent et universa, tam homines quam iumenta, telis consita viderentur. Mirari poterant intuentes aut hostes in iaculando tantum posse, aut nostros tantum pacientie invincibilis continuare laborem. Instabant et nostri telis et sagittarum im¬ missione nichilominus, sed hostium exercitus, discursus habens liberiores, rarius sagittis ledebantur nostris. Quarta demum die, continuatis cum tanto periculo itineribus, ad locum destinatum appropiantes urbem eminus contuentur, ubi cum multa difficul¬ tate hostibus violenter exclusis, aquas intra rupes modice scatu-

10, 13-14 ( = 17, 4, 22) Iob 9, 29: quare frustra laboravi? Is. 65, 23: electi mei non laborabunt frustra.

10, 7 etiam ... 8 cum correxi, etiam ... et VpC, etiam cum ... (om. et) BW 9 arbitrentur V dimissas V situlas P2BW 11 procidentes NC 12 elusos] delusos (cf.yo et passim) inani (inanis C) a (ad) (ex ed. prin¬ cipe edd.) maius ... 13 dispendium] compellebant sitis continuare (continuare om. C) dispendium a 16 necessitatibus corporis a 18-19 letaliter sau¬ ciis V, sauciis letaliter cett. 23 enim MP 24 dempssitas N 25 telis] setis (!) BW, et ... 26 viderentur om. C 26-27 tantum in iaculando BW 28-29 immissionibus BW 32 multa] tanta BW 33 inter a

16, 10 1147 35

40

45

50

55

60

65

70

729

rientes occupant et circa eas castrametantur. Ubi refectioni vacantes aliquantulum, corporibus quantum permittebantur indulgent. Ea nocte ibi qualemqualem nostri habentes requiem, diem expectabant cum summo desiderio sequentem, cum ecce intempeste noctis silentio ex urbe predicta quidam latenter egressus per medias hostium acies ad nostrum se contulit exercitum, infauste legationis baiulus. Qui statim veniens ad regem se postulat introduci, verba dicens se habere secretiora que perferat. Admissus ergo convocatisque principibus simul quo¬ que et illo nobili viro, qui eiusdem civitatis magistratum admi¬ nistraverat et nos in presentia deduxerat pericula, nuntiat urbem uxore eiusdem nobilis viri prodente hostibus traditam et eorum introductos satellites arces et presidium, exclusis aliis, obtinere universum. Hoc infelici rumore nostri mente plurimum consternati quid facto opus sit deliberant, tandemque visum est expedientius reditum ad propria cum quocumque periculo maturare. Fuerunt tamen nonnulli de maioribus regni principibus, qui domino regi secretius et in aurem consulerent quatenus, assumpto sibi vivifice crucis ligno, equum domini Iohanms Goman, qui omnes alios eiusdem exercitus equos celeritate et laboris pacientia longe superare dicebatur, conscenderet et solus sue consuleret saluti. Hoc autem dicebant omnino de reditu desperantes et omnium stragem timentes in proximo futuram. Quod verbum rex, licet infra annos puberes constitutus sig¬ nificans qualis in maiore etate esset futurus, regia sprevit mag¬ nificentia, dicens propriam se omnino contempnere salutem, si tam deo devotus populus casu tam flebili deperiret. Videntes igitur regem eorum monitis, licet ex affectu pio prodeuntibus, non adquiescere, ad alia se convertunt studia et de reditu tractare incipiunt, videntes non sine universorum strage ad ulteriora se posse procedere. Tunc primum cepit spe tanta deiectis et evacuatos videntibus omnes suos conatus labor duplo exsurgere molestior, nam etsi prius dura nimis et pene intole¬ rabilia et quibuslibet que postmodum accidere possent non inferiora passi erant, spes tamen et fiducia obtinendi civitatem, laborantium animos confovens, ad tolerantiam gratis quibusdam stimulis accendebat. Videntes ergo se prorsus spe delusos,

38 = 6, 6, 16-17.

47-48 = 1, 24, 12-13.

48 = 15, 20, 6. 57 (et 3, 63 = 1, 27, 29.

15) Cf. 17, 13, 11 (et 1’apparat critique sur ce passage).

37 expectant V 44 nostros BW 48 sit opus a 51 aure BW 52-53 Goman V, Goma NW, Gomam BC, Gotman MP 53 exercitus eiusdem a 58 esse V 59 se propriam BW 67 possent accidere BW 69 animos om. C, propositum BW 70 accendebant |3 spe prorsus P et e prorsus spe tr. M

722

16, 10-11

730 1147

fixum firmumque quod proposuerant decernentes ad iter se accingunt, voce preconia reditu cunctis significato.

11. Rediens exercitus intolerabilia patitur pericula: stupent hostes nostrorum perseverantiam. Reddita igitur terris die ecce Noradinus, in auxilium soceri vocatus, infinita secum trahens Tureorum agmina ab urbe predicta veniens ad hostium se adiungit cohortes, nostri vero ad redeundum secundum propositum iter arripiunt. Quod videntes 5 adversarii, clamoribus perstrepentes obviam se dare contendunt ut impediant regressum. At nostri ipsa difficultate, que undique premebat, facti animosiores, obvias acies gladiis et ferro dissol¬ ventes viam sibi cum summo periculo et strage suorum violen¬ ter aperiunt. Erat autem nostris indictum publice ut defuncto10 rum corpora camelis et aliis animalibus ad sarcinas deputatis imponerent, ne nostrorum considerata strage redderentur for¬ tiores inimici, debiles quoque et saucios iumentis imponi man¬ datur, ne omnino nostrorum aliquis aut mortuus aut debilis crederetur. His etiam datum erat in mandatis, ut gladios edu15 centes saltem speciem validorum exprimerent. Mirabantur ita¬ que hostium prudentiores quod de tanta immissione sagittarum, de crebris conflictibus, de tanta sitis, pulveris, estus inmoderati molestia nullus unquam mortuus aut deficiens inveniretur, po¬ pulum iudicant ferreum qui tot tamque continua possint tam 20 perseveranter sustinere dispendia. Videntes porro hostes quod sic non proficerent, ad alia se convertunt molimina. Erat sane regio tota vepribus et frutectis humilibus, carduis aridis et sinapis silva, veteribus stipulis et frugibus iam maturis obsita: his omnibus ignem subiciunt, vento nostris obvio fomitem et 25 vires ministrante. Hic incendii vicinioris afflatu fumique occur¬ rentis nube densissima nostris ingeminatur molestia, cum ecce ad venerabilem virum dommum Robertum Nazarenum archiepiscopum, qui crucem dominicam baiulabat, omnis populus cum clamore et eiulatu conversus postulat cum lacrimis, dicens: 30 “Ora pro nobis, pater, et per hoc vivifice crucis lignum, quod manibus gestas, in quo nostre salutis auctorem credimus pepen-

71 Cf. 22, 19, 75-76: firmum fixumque. - quod proposuerant] 48-50. 72 11, 2-3 urbe predicta] Alep (7,17). 7-9 Cf. 1, 30, 14. 1819 — 13, 14, 3. 28 (cf. 22, 17, 85) Luc. 14, 27: et qui non baiulat crucem su¬ am ...; Ioh. 19, 17: baiulans sibi crucem. 30 ora pro nobis cf. 11, 3, 47. = 1, 7, 49.

71 deserentes BW 11, 3 coniungit a 13 aliquis nostrorum a 14 16 hostes a sagittarum immissione BW 17 estus om. 19 tamque continua] tantaque a 21 sic] si corr. N2 23 sinapis (C,

etiam] et MP V

sinapi BW) silvatica a

723

16, 11-12 1147

73i

disse, erue nos ab his malis, nam diutius sustinere non possu¬ mus!” Erat autem populus in modum fabrorum officinas exer¬ centium, vento agitante fuliginem, tam facie quam toto corporis 35 habitu nigredine factus decolor, et tam estatis quam incendiorum caumate duplicato ad supremum afflictus siti supra vires laborabat. Ad has itaque gementis populi voces vir deo amabi¬ lis, contritus corde et animo valde compatiens, salutare lignum erigit contra incendia, que illi totis viribus procurabant, et 40 invocato de supernis auxilio statim afluit virtus divina et in momento conversis in oppositum flatibus incendia simul cum tetra fumi caligine in hostes, qui nostrum precedebant exerci¬ tum, se dirigunt et que in nostram paraverant lesionem, in suam vident retorta perniciem. Stupent hostes novitate miraculi et 45 singularem reputant Christianorum fidem, que tam presens pos¬ sit a domino deo suo pro votis impetrare beneficium. Suis ergo occupati necessitatibus, nostris aliquam mdulgent requiem et ad tempus respirare concedunt.

724

12. Mittitur ad hostes pro pace legatus. Quidam nobilis de hostibus cadit, dissolvitur hostium exercitus, noster liberior proficiscitur. Dum vero his tam intolerabilibus noster exercitus premeretur malis, diffidentes de vulgi pacientia maiores et qui sensus habe¬ bant magis exercitatos regem adeunt, persuadent ut legatio ad Ainardum dirigatur, pacem postulans sub conditione qualibet, 5 dum solummodo ad propria redire possit exercitus. Eligitur ad hoc quidam qui suspectus habebatur quod alia vice in legatione simili contra Christi populum maliciose fuisset versatus; tamen propter lingue commercium, quod habere dicebatur familiare plurimum, iterum ei id muneris miungitur. Dumque ei persua10 detur ut fideliter iniunctum exequatur officium, dixisse perhibe¬ tur: “Iniuste et preter meritum suspectus habeor, vado tamen. Quod si obiecti reus sum criminis, nunquam michi redire conce¬ datur, quin hostium gladiis confossus inteream.” Datam ergo in se mortis sententiam miser homo divino iudicio expertus est

32 Gen. 48, 16: eruit me de cunctis malis. 37 Prov. 29, 2: gemet popu¬ 38 Ps. 146, 3 : qui sanat contritos corde. Cf. 9, n, 3-4 et 14, 47-48 et 5, 16, 2-3. 39 = 1 ptol. 35. 40 de supernis = 5, 2, 17. - virtus divina — 8, 9, 39. 40-41 — 5, 21, 28. 12, 2-3 = 1, 21, 11. 8-9 (cf. 37) = 15, lus.

21, n-12.

33-34 populus] pessimus C, populus ... officinas exercentium] universus ... 39 que ••• procurabant om. BW 41 flatibus in oppositum BW 43 nostrorum BW 46 igitur BW 12, 1 Cum V 5 possit redire tr. V 5-6 ad hoc om. MP 7 tandem BW, vel tamen ss. W 8 familiare dicebatur BW 9 id ei BW 12 nusquam V officine exercitus BW

725

732 1147

16, 12

i5 statim, nam antequam ad hostes perveniret et legationis func¬ tus esset munere, armis hostium confossus interiit. Convenerant ad eandem expeditionem quattuor incliti Ara¬ bum principes, fratres, filii illustris et eximii Arabum satrape qui dictus est Merel, cum innumera suorum manu. Hii dum 20 nostros ex latere protervis nimis assultibus vexarent instantius, nostri autem proposita lege ad eos erumpere non auderent, ne, si contra rei militaris disciplinam ordines solverent, duriorem in se tanquam locorum desertores experirentur sententiam, unus de familia Turei illius, qui nobiscum erat, non ferens illorum fa25 stum et a nostris iniuriam propulsare cupiens, vite prodigus et legis inmemor proposite equum viriliter admittens, in unum ex illis quattuor hastam, quam manu gestabat, dirigens gladio transverberatum in medio suorum agmine ad terram deiecit exanimem seque statim sanum et incolumem in nostrum recepit 30 exercitum. Factus est igitur circa defuncti corpus populi con¬ cursus innumerabilis et cognito quod iam infelicem exalaverat animam in vocem erumpunt flebilem et doloris mmensitatem fletus ubertate testantur. Nostri vero letantes diligenter querunt quisnam esset qui tanto se obiecerit periculo, cuius tam 35 insigne factum gloriam meruerit perhennem, cognitoque quod vir alienigena et cui legem propositam licebat ignorare, eo maxime, quod lingue commercium non habens edictum publi¬ cum non intellexerat, licet contra rei militaris disciplinam egisse non dubitaretur, tamen legis ignaro clementer indulgent, viri 40 factum amplectentes non tam ratione quam eventu commenda¬ bile. Solvitur ergo ex ea parte hostium cuneus et liberiora habens noster exercitus spacia, angustias quas patiebatur locis redimit patentioribus. Et iam continuato per aliquot dies itinere ventum erat iterum ad Caveam Roob, quem locum, quoniam 45 angustus erat et periculosus poterat esse transeuntibus, princi¬ pes consulte iusserunt declinari. Predictus vero Damascenorum procurator Ainardus, videns quod rex cum suis exercitibus versus predictam vallem properabat, missis nuntiis offert quod, si ei bonum videretur, trans caveam ei faceret honeste pran50 dium preparari: noverat enim iam per dies aliquot exercitum

26 = 21, 1, 45. 28-29 Cf. 9, 8, 37-38. 29 = 2,1, 21. 37 = 8. 37-38 Cf. 15, 21, 11-12, note.

31-32 = 12,

14, 16-17.

18 fratres] et add. V 22 duriorem P2BW, duriores VpC 24-25 28 transverberavit V 30 ergo a defuncti corpus V, corpus defuncti cett. 32 vocem ... flebilem V, vocem ... flebiles N, voces ... flebiles MPa 34 obiecerat V 35 meruerit VNW, meruit MPBC perhemnem V 36 vir] esset add. a licebat MPa, dicebat corr. N2, decebat V 37 non BW, om. VpC publicum om. V 39 legis V, iuris cett. 50 aliquot om. a fastum om. a

726

16, 12-13 1147

55

6o

65

733

alimentorum inopia laborasse. Quod verbum utrum ex dilectio¬ nis sinceritate processerit an ex dolo volentis nostras expeditio¬ nes in periculosarum vallium angustias inmergere, pro certo non habemus compertum, regulariter tamen creditur esse traditum quod hostium munera merito etiam habeantur suspecta. Gene¬ rali ergo decreto decernunt via superiore, quoniam planior et minus periculosa erat, incedere, cumque ducem non haberent qui agmina preiret et locorum, per que transituri erant, haberet periciam, ecce subito cohortes precedens miles quidam ignotus, albi sessor equi, rubei coloris vexillum baiulans, lorica indutus, curtis usque ad cubitos manicis, antecedebat exercitum. Hic tanquam angelus domini exercituum, viarum sequens compen¬ dia et ad aquas ducens prius incognitas, congruis et commodis stationibus castrametari docebat. Sic igitur cum quinque diebus usque ad predictam caveam vix pervenissent expeditiones, tri¬ bus postea sub iam dicto duce et itineris preambulo iter agentes Gadaram usque perveniunt.

13. Perveniunt Gadaram nostre legiones. Describitur locus, et ad propria revertitur exercitus.

5

10

15

Sita est autem Gadara in ea regione, que Decapolis dicitur, de qua in evangelio Marci legitur ita: Exiens Iesus de finibus Tyri venit per Sydonem ad Mare Galilee inter medios fines Decapoleos. In hac, sicut et nomen indicat, sunt civitates decem: Yppus, Pella, Gadara, de qua hic nobis est sermo, cum aliis septem. Ad quam, quoniam in confinio hostium et nostre regio¬ nis sita est, cum pervenissent nostre prime legiones, tunc denuo quasi redivivo malo et recrudescente insania furere ceperunt hostes circa postrema agmina, sed videntes quod non prohcerent et quod nostri in sua iam se contulerant, fumo, caloris intemperie tedioque fatigati solutis agminibus gregatim ad pro¬ pria redire ceperunt. Nostri quoque nichilominus, transcursa nocte illa maiore solito tranquillitate, exhaustis pre labore debi¬ tam corporibus exhibentes indulgentiam, die sequenti ad urbem Tyberiadensem perveniunt. Asserunt autem unanimiter quibus illius facti plenior adhuc famulatur memoria, quod hunc, unde 5I-54 = 8, 70-72.

54-55 Cf. 20, 2, 7-8. 62 Mal. 2, 7: angelus domini 65 predictam caveam] Roob (44). 8=9, 14, 18. 16-17 unde diximus] 12, 59

exercituum. Cf. 1, 15, 61 et 18, 14, 25-26.

13, 2-4 Mare. 7, 31. et suiv.

55 etiam munera merito BW 56 igitur a 57 periculose VN, corr. N2 58 haberet VC, haberent cett. 63 congruis et bis N, corr. N2 13, 1 autem VBW, om. pC 3 Synem corr. V2 5 Ippus p 7 nostre prime V, prime nostrorum cett. 8 quasi redivivo om. BW 10 fumo] et add. BW 13 illa] cum add. BW exhaustis Ma, exaustis NP, ex causis V 15 perveveniunt corr. V

727

734 1147

16, 13-14

diximus, ducem itineris nemo noverit, nam cum ventum erat ut castrametaretur exercitus subito disparebat nec uspiam in cas¬ tris videbatur, mane vero iterum exercitum anteibat. Non 20 habet presentium hominum memoria quod Latinorum tempore in toto Oriente absque manifesta hostium victoria tam pericu¬ losa fuerit expeditio. Domino igitur rege in regnum reverso, cruce quoque dominica Ierosolimis restituta, gavisus est popu¬ lus qui remanserat reverso ad se populo, dicens: mortuus fuerat 25 et revixit, perierat et inventus est. Postmodum vero idem nobilis 728 homo, ab Ainardo vocatus verbis pacificis in dolo quasi sub specie reconciliationis, male nimis tractatus, nam oculis erutis in summa egestate et miseria vitam miserabiliter infelicem finire coactus est.

14. Cives Edessani comitem vocant, comes accelerat et urbem ignorantibus recipit hostibus. 1146

Dum hec circa nos geruntur, in partibus Edessams factum mirabile, scriptis innodari dignum, accidit, quod ut plenius intelligatur altius aliquantulum repetenda est historia. Mortuo Sanguino, maximo christiani nominis persequutore, Noradinus, 5 filius eius, dum de successione in patris principatum apud Mussulam sustinet questionem et circa id in partibus illis detinetur occupatus, videntes Edessani cives quod pauci de familia eius in civitate essent residui, qui ad tuenda presidia erant deputati, reliqua autem populi pars universa fide polleret christiana, 10 occulte dirigunt nuntios ad predictum comitem Ioscelinum, significantes urbem Tureis esse vacuam, exceptis paucis, qui presidia servabant, solis civibus relictam. Erant autem, et a diebus apostolorum fuerant, illius cives urbis in Christi fide radicati et fundati, ita ut, sicut alias dictum est, aut rarissimus 15 aut nullus alterius professionis homo inter eos habitaret. Orant etiam et cum omni monent instantia, ut militaribus copiis sine mora congregatis ad urbem acceleret eamque tradentibus civi¬ bus sine periculo et sine difficultate recipiat. Ille vero cum omni celeritate assumens sibi dominum Balduinum de Mares, nobilem 20 et potentem virum, et universam regionis illius tam equitum

19-22 Cf. 10, 29, 52-53. 24-25 Luc. 15, 24. 26 = 1, 27, 33-34. 14, 2-3 = 14, 15, 6-7. 4 = 12, 5, 2. 13-14 Eph. 3, 17: in caritate radicati et fundati. 14 alias] 4, 2, 25-30.

19 mane autem facto BW

20 hominum presentium BW 21 hosti¬ 27 tractatus Vp, est add. P2a erutis oculis a 14, 1 Cum V 2 mirabile V, miserabile cett. innotari BW 6 detinetur V, detineretur cett. 11 esse V, om. cett. 12 et] sicut BW 14 ita ut om. C, ita quod BW 16 et cum omni] et (in C) um] hominum (= 20) a

communi a

periculasa N

16, 14-15 1146

735

quam peditum militiam, transito repente fluvio ad predictam urbem cum omni comitatu suo de nocte repentinus accessit; ubi 729 a civibus intempeste noctis silentio, dormientibus his qui ad vigilias erant deputati, funibus et scalis sunt intromissi qui 25 ceteris deforis expectantibus portas aperirent. Quibus apertis, immissis omnibus indifferenter, statim per urbem discurrentes quotquot habuerunt de hostibus obviam in ore gladii pereme¬ runt, fugit tamen eorum pars quedam et mortis declinans peri¬ culum in presidia se receperunt. Obtinuit ergo comes et christia30 nus qui cum eo erat exercitus urbem eo modo per dies aliquot, presidia tamen, quoniam victualibus, armis et militia instructa erant et munita diligentius, comprehendere non valuit, maxime cum neque machinas neque unde fieri possent materiam aut secum detulisset aut in tota repperisset urbe.

15. Noradinus occurrit, urbem obsidens nostros angit miserabi¬ liter. Diriguntur ergo qui de successu qui acciderat nostros longe lateque positos certificent nuntii et ad subsidium invitent fini¬ timos, quatenus eorum suffragio urbem, quam sic domino faven¬ te receperant, perpetuo obtinere et cultui conservare christiano 5 possint. Quibus auditis letatus est ubique populus christianus et secundum multitudinem doloris, quam de illius urbis captivi¬ tate conceperat, videntur in ea mensura recepisse consolatio¬ nem. Sed extrema gaudii luctus occupat et subito versa est in merorem cithara et dolor natus redivivus peior priore. Noradi10 nus enim, audiens quod comes predictam urbem tradentibus civibus receperat, conrogatis undique ex omni Orientali tractu militaribus copiis et populis vicinarum urbium voce preconia in unum congregatis, adest subito et urbem in circuitu dispositis 730 legionibus vallat obsidione. Erat itaque nostris, sicut scriptum 15 est, foris gladius et intus pavor. Nam hostiles exterius acies exitum negant, parant prelia, mortem intemptant; iterum qui in presidiis infra urbem erant, terrorem incutiunt et assiduis

23 =

6, 6, 16-17.

omnis populus terrae.

17, 7, 43

27 = 15, 9, 6. 6-7 = 21, 20, 36-38.

20, 10, 49) Iob 30, 31: redivivus — 9, 14, 18. - peior priore 6, 5, 5) Deut. 32, 25. et

21 ad ... 22 suo om. a

15, 5 IV Reg.

8

= n, 21,

11, 20: 45-46.

versa est in luctum cithara mea. —

1 rubr. 21.

12 =

1, 7, 49.

laetatus est

8-9 ( = 9 dolor ... 15 ( =

28 eorum pars quedam VNM, pars eorum 29 (declinans ...) receperunt VNMC, recepit PBW, cf. iS, /-7 (BW) igitur a 30 erant C, venerat BW 31 quoniam] que in a 15, 1 ergo p, om. V, igitur a 7 videtur BW 9 natus] est add. BW 13 circuitum p 14 Itaque nostris erat MP 16 quedam a, quedam pars eorum P

intentant BW

73& 1146

20

25

30

35

40

16, 15-16

molestant vexationibus. Nostri porro inter tot angustias ignari quid faciant, volvunt apud se et frequenter mutant consilia, sed ad quamlibet deliberationis partem se vertentes nichil tutum reperiunt, nullum sine mortis discrimine rei exitum invenientes. Tandem pro loci et temporis conditione visum est universis expedire quod quocumque periculo, quocumque mortis discri¬ mine, urbe sit egrediendum; nam satius esse non dubitant cum hostibus temptare congredi et gladiis iter aperire ut saluti consulatur, quam obsidionem sustinere, qua urgente aut omnes indifferenter gladio pereant aut alimentorum inopia compulsi hostium vinculis mancipentur et duram et omni genere mortis deteriorem subire cogantur servitutem. Placuit omnibus hec sententia et licet periculosa sit nimis, habito tamen respectu ad alia que accidere poterant deteriora compendiosior iudicatur. Audientes hec cives, quorum opera et studio comes cum suis introductus fuerat, quod omnis resistendi spes et via salutis defecerat, timentes ne, si in urbe post comitis exitum remanerent, morte gravissima punirentur eo quod huius factionis esse viderentur auctores, assumptis uxoribus et liberis cum Christia¬ no exercitu egredi et dubiam cum fratribus experiri fortunam eligunt potius quam morte certissima occumbere aut iugum sub infidelibus hostibus durissime pati servitutis, omni genere mortis amplius formidabile.

16. Comes cum suis egrediens ad propria redire contendit; insequitur Noradinus, obtruncatur exercitus, comes fuga elabitur. Patefactis igitur portis, quasi id singulare remedium et unica via sit salutis omnes certatim egredi contendunt, et licet per medios hostium cuneos ferro iter aperiendum esse non dubitent, leve tamen iudicant quicquid accidere potest urbem egressis. 5 Interea de hostibus nonnulli, reserantibus eis aditum qui erant in presidiis, in urbem recepti a tergo instant acrius et exitum maturare compellunt; qui vero exterius erant, audito quod sui ex parte infra civitatem introducti essent et iam cum nostris pugnam committerent, suis volentes adiungi portam, quam no10 stri aperuerant ut exirent, violenter occupant et convocata ex

21 = 1, 1, 20-21. 38-39 = 1, 3, 2-3.

25 Cf. 1, 30,14. 39-40 = 28-29.

28-29 = 39-4038 = u, 2,18. 16, 3 (= 17) = i, 30, 14.

18 augustias VC 19 volunt VN 20 convertentes MP 25 ut] sic add. BW 26 consolatur corr. N2 28 genere mortis (— 39) V, mortis genere (cf. 3, ij, 31-32; 1, 10, 3) cett. 35-36 factionis huius B, eo ... auctores om. W esse viderentur V, viderentur esse cett. 40 formidabile VC, formidabilem pBW 16, 1 id] ad VW 2 (cf. 12) nituntur V 5 de hosti¬ bus om. V 7 audito om. V 9 commitent V

731

16, 16 1146

737

universis ordinibus ingenti multitudine egressum inhibent, sed et in urbem introire contendunt. Commissa est igitur ibi inter partes pugna, quantum loci patiebantur angustie, periculosa nimis utrique parti. Tandem vi compellentibus eis qui abintus 15 instabant cominus et in hac parte nostris vires et animum ministrantibus, invitis et plurimum renitentibus exterioribus viam ferro multa utriusque partis strage aperiunt, campis se patentibus infundentes. Intueri erat ibi quod et visu miserabile et recitatione gemitu plenum, inerme vulgus, inbellem civium 20 populum, senes, valitudinarios, matronas cum virginibus tenel¬ lis, grandevas matres cum parvulis et sugentibus ubera in ipsis portarum angustiis partim equorum pedibus conculcari, partim turba comprimentium interclusis respirandi meatibus miserabi¬ liter suffocari, partim gladiis hostium non parcentibus interire. 25 Porro interfecti sunt ibi de civibus sexus promiscui pene omnes qui nostrum exercitum egredientem sequi decreverant, paucis evadentibus qui aut proprii vigore corporis aut equorum be¬ neficio abeuntem exercitum poterant comitari. Videns ergo Noradinus nostros ad redeundum succinctos, cohortes convocat ad 30 insectandum abeuntes, acies instruit, componit agmina et proce¬ dentes continuis urgens a tergo congressionibus insequitur. Erat autem nostris iter versus Eufraten, qui a predicta urbe miliari¬ bus distabat quasi quattuordecim, quo toto itinere non defuit domino comiti et exercitui eius pugna mgis, periculum inde35 ficiens: singulis enim pene passibus conflictus erant tum multo¬ rum, tum singulares, quibus ex utraque parte plures occumbe¬ bant. Mortuus est ibi vir nobilis, unde supra fecimus mentionem, et militaribus insignis operibus, dominus Balduinus de Mares, ceciderunt quoque et alii plures viri commendabiles et digni 40 memoria, quorum anime sancta requie perfruantur, quorum nomina non tenemus, que tamen certum est in celis esse con¬ scripta, quia pro causa hdei et christiani populi libertate glorio¬ so fine quieverunt. Comes tandem, mpar viribus, suis ex parte plurima deficientibus assiduos hostium non ferens impetus, fuga 45 vite consulens transito Eufrate in Samosatum se recepit, alii vero, ad diversa se conferentes prout unicuique visum erat

13 Cf. 4, 8, 64. 16 = 1, 28, 7. 17 = 3. 17-18 = 1, 25, 12-13. 18-24 = 13, 21, 42-43. 20 = 1, 20, 34. 21 = 1, 17, 64. 37 supra] 14, 19-20. 40 = 1 prol. 81. 40-42 (et 25, 51-52) Luc. 10, 20: nomina vestra scripta sunt in caelis ; Hebr. 12, 23 : qui conscripti sunt in caelis. Voir 2,17, 9-10.

11 sed om. BW 14 impellentibus (om. vi) BW 15 hac om. a ani¬ 16 invitis om. a, et om. BW 17 cum multa BW 20 valitu¬ dinarios] et add. BW 29 succinctos P2a, succintos Vp 34 excitui V 46 conferens corr. N2 mi corr. N2

732

738 1146

16, 16-17

expedientius, sarcinas et impedimenta deserentes vite consulue¬ runt et saluti. Exiit ergo sermo iste per omnes fines late iacentium regionum et quos prius de recepta urbe Edessanorum 50 rumor fecerat letiores, nunc de reamissa et strage nobilium et populi confusione chnstiani casus contristavit asperior.

17. Moritur Ierosolimitanus patriarcha Willelmus, Fulcherus

733

Tyrensis archiepiscopus ei substituitur; Tyrensi ecclesie per regiam violentiam intruditur Radulfus, regius cancella¬ rius. 1145/6 27 IX 1145 25 I 1146

5

6 I

10

1146/57

15

20

25

Per idem tempus dommus Willelmus, bone memorie Ierosolimorum patriarcha, vir simplex ac timens deum, viam universe carnis ingressus est. Obiit autem quinto Kalendas Octobris, pontificatus eius anno quinto decimo; cui postmodum subsequente Ianuario, octavo Kalendas Februarii, substitutus est dominus Fulcherus Tyrensis archiepiscopus, in predecessorum nostrorum numero tercius. Eodem tempore, circa Epiphaniorum dies, fulmen divinitus immissum ecclesiam Dominici Sepulchn et Montis Syon ictu perculit periculoso, omen, ut credimus, portendens infaustum et universam deterrens civitatem. Visus est et cometa per dies multos et alia quedam preter morem apparuerunt signa, futuro¬ rum designativa. Illis etiam diebus, cum Tyrensis vacaret ecclesia, contigit tam dominum regem quam matrem eius, penes quam regni cura et universum residebat moderamen, dominum quoque patriar¬ cham, qui ab eadem ecclesia fuerat assumptus, episcopos quo¬ que eiusdem ecclesie suffraganeos, apud predictam urbem ut ecclesie providerent convenisse, ubi dum de more de eligendo pontifice tractaretur, sicut solet in huiusmodi accidere, divisa sunt eligentium in duo desideria. Pars enim dari sibi deposce¬ bat dominum Radulfum, regis cancellarium, virum utique litte¬ ratum sed nimis secularem, Anglicum natione, forma decorum, regi et regine cunctisque curialibus valde acceptum, et hii dominum regem, et eius matrem, habebant propicium et fautorem. Alii vero, quorum princeps erat Iohannes Pisanus, eiusdem ecclesie archidiaconus, qui postea fuit cardinalis ecclesie Ro¬ mane tituli Sanctorum Silvestri et Martini, et Bernardus Sydoniensis et Iohannes Beritensis episcopi, hii dominum patriar-

48 = 4, 2, 4.

17, 2 = 12, 6, 37.

7 tercius: Frederic, predecesseur

immediat de Guillaume, puis Pierre et Foucher.

47-48 consulunt BW 48-49 iacentium bis V 51 confusione om. a 17, 2 vir om. V 4-5 subsequenti BW 5 Ianuario] anno BW 9 Syon om. BW 11-12 multos dies BW 12 aperuerunt p, corr. P2 19 de more] de N2 21 reposcebat a

734

16, 17-18 1

6/57

739

3° cham sequentes predictum Radulfum promoveri nolebant, sed interposita appellationis voce contra alios, de regia violentia presumentes, patronum habentes patriarcham modis omnibus prohibebant. Factum est autem quod per violentiam obtinens predictus cancellarius ecclesiam et eius bona invasit possedit35 que per biennium, quousque, per Romanum pontificem presentibus partibus lis decisa, dictante domino Eugenio factum predicti cancellarii in irritum est deductum. Postmodum tamen idem Radulfus, favente sibi domino Adriano papa, quia eius compatriota erat, ad ecclesiam assumptus Bethleemiticam, epi40 scopus eius ordinatus est loci. In predicta autem metropoli de communi omnium consensu, concurrente universorum coniven¬ tia, substitutus est vir mire simplicitatis et mansuetudinis, timens deum et recedens a malo, cuius memoria in benedictione est apud deum et homines, dominus Petrus ecclesie Dominici 45 Sepulchri prior, de Citeriore natus Hispania, civitate Barchinona, nobilis secundum carnem sed spiritu nobilior, cuius vita et conversatio longiores et diligentiores postulant tractatus; sed nos historia revocat, ut omissis specialibus de publicis edissera¬ mus.

18. Excitatur populus Occidentalis et ad subveniendum Orien¬ talibus Christianis iter arripiunt Romanorum imperator Conradus et Ludo vicus rex Francorum cum aliis multis principibus. 144/7

Capta igitur urbe, ut premisimus, Edessana, rumor letalis merore plenus personuit, et crebri fama divulgabatur per Occi¬ dentem universum quod impia gens Tureorum non solum ur¬ bem predictam, sed omnem omnino Orientis tractum licentia 5 liberiore percurrens nostrorum urbes, villas, municipia depopu¬ larentur, sed populum amplius solito christianum preliis et crebris nimium invasionibus affligerent. Erant qui verba huiusmodi longe lateque in populis et nationibus disseminarent et 735 desides et longa pace dissolutas ad tantarum ultionem miuria10 rum sollicitarent provincias. Dominus quoque Eugenius tercius,

37 = 3, 8, 8-9.

43 = 9, 5, 38-39.

43-44 == 1, 5, 46; Luc. 2, 52: 46-47 = 1, 1, 33. 47 Cf. 1, 4, 23-24. 48 = 4, 18, 1 ut premisimus] Ch. 16. 7-8 (et 15) = 1, 16, 11-12 et 19, 4-5.

apud deum et homines.

17, 4-5.

31 alios contra B, de regia om. a 38 domino om. a 39 (compa)triota] hinc incipit Fr 40 de] in a, vel de jj. W 44 est om. BW, cf. 22, /, 22 (BW') 18, 2 merore plenus VFr, memorie plenus N, memorie plenius N2 cett. celebri BW 2-3 universum Occidentem a 5 villas] et add. BW munipia V depopularetur ... 7 affligeret BW, cf. /4, 2% app. cr. 6sed( = immo) : et add. BW, cf. 19, 8 (BW') populum christianum amplius solito BW 9 dissolutos VFr 10 Eugenius] papa add. a, sed cf. 12, 8, ij-i8.

740 1144/7

16, 18

vir deo plenus, paternam gerens pro filiorum Orientalium que dicebatur afflictione sollicitudinem et eis affectu pleniore compatiens, viros religiosos et exhortatorii sermonis habentes gra¬ tiam, potentes in opere et sermone, ad diversas Occidentis 15 partes dirigit, qui principibus, populis et tribubus et linguis Orientalium fratrum denuntient pressuras intolerabiles et ad tantas ultum iri fraterni sanguinis iniurias eos debeant animare. Inter quos vir inmortalis memorie et honeste conversationis speculum dominus Bernardus Clarevallensis abbas, pie in do20 mino et per omnia amplectende recordationis, ad predicti deo placiti muneris exequutionem precipuus eligitur. Qui iniuncte sibi dispensationis sedulus exequutor, eiusdem operis secum deo amabiles trahens commmistros, impiger, indefessus, licet corpo¬ ris esset invalidi tum propter senium imminens, tum propter 25 ieiunia pene continua et subtilem nimis dietam, regna circuit, regiones obambulat, evangelizans ubique regnum dei, afflictio¬ nem populi, qui est in Oriente, simul et molestias, quibus inces¬ santer opprimuntur, aperit diligenter, urbes fidelium, prius fidei christiane devotas, iuga pati persequutorum nommis christiam 30 et servitutem durissimam proponit evidentius, fratres quoque, pro quibus Christus mori voluit, vinculis mancipatos et compe¬ dibus, fame attritos, horrendis carcerum clausos ergastulis, scalore sordidos, indutos amaritudine sedere in mendicitate et ferro plenius edocet; ad hec ad eorum liberationem invitat, ad pro35 pulsandas fratrum iniurias oppressorum accendit, non defuturum de supernis auxilium volentibus hunc tam pium laborem assumere spondet, premia etiam pro his sempiterna cum electis pollicetur. Hec ei per gentes, principatus et regna pia longanimi¬ tate disserenti affuit tam patrum quam plebis favor gratuitus, 40 et exhortationibus eius spontaneum prebentes assensum, iter versus Ierosolimam compromittunt et vivifice crucis signum humeris aptantes ad iter accinguntur. Nec solum in plebeis et popularibus turmis hec persuadentium sermo ita se prebuit 13 — 13, 11, 18-19. = 1, 11, 28. 15 = 7-8. 20-21 Cf. 19, 7-8. 24 senium imminens] Bernard naquit en 1090. 25-26 Luc. 8, 1: iter faciebat per civitates et castella praedicans et evangelizans regnum dei. 26-27 = 4, 18, 1-2. 33 ( = 20, 28, 33, cf. 18, 33, 26) Ps. 106, 10: sedentes ... vinctos in mendicitate et ferro. 36 = 5, 2, 17. 37 = 19, 12, 60-61. 38 — 1, 15, 100-101. 38-39 = 1, 8, 54. 39 = 2, 12, 27.

13 exortarii corr. Fr

14 in (ita iuxta Luc. 24, 19 etiam /, //, 28 et 12, j, 7-8) 15 pr. et om. BW 17 fratrum / = 16) BW 19 Clarevallis BW 23 impiger] et add. BW 25 circumit BW 29 Christianum NM, corr. M2 32 clausos carcerum BW 32-33 squalore a 35 accendit VFrP2BW, accedit |3C 36 hunc om. a 39 deferenti BW 41-42 humeris om. a, sibi signum BW 42 post iter deletum est versus / = 41) N 43 hic BW om. VFr, cf. 19, 29, 26-27.

736

16, 18-19 44/7

741

efficacem, verum usque ad supremos orbis moderatores et eos 45 qui precipua regnorum videbantur dispensare fastigia sermo iste cum effectu non inferiore pervenit. Illustres enim et potentissimi regum terre, dominus videlicet Conradus Romanorum imperator et dominus Ludovicus rex Francorum, cum multis utriusque regni principibus consono voto et paribus desideriis 50 amplexi sunt verbum et salutare vivifice crucis signum in arram future profectionis cum omni devotione cervicibus imprimunt et indumentis.

19. Imperator precedens cum expeditionibus suis Constantinopolim pervenit. Soldanus Yconiensis contra eum insidias prestruit. 1147

Composito igitur congruo moderamine regnorum statu suo¬ rum, assumptis etiam his qui, eiusdem desiderii fervore concep¬ to, votis salutaribus tenebantur obligati, paratis ad iter neces¬ sariis prout regiam decebat dignitatem, deo placite peregrina5 tionis mense Maio iter arripiunt unanimiter, sed avibus infaustis et omine sinistro. Nam tanquam invita divinitate et eis irata iter assumpserunt: in tota illa profectione nichil deo placitum, peccatis nostris exigentibus, operati sunt, sed nostrum, quibus opem se laturos arbitrabantur, statum in deteriorem mutave¬ ro runt conditionem. Segregatim igitur proposuerunt incedere et separatos abinvicem exercitus ducere, ea videlicet ratione, ne populis inter se dissentientibus contentiones inter eos orirentur et ut commodius vite necessaria suis procurarent legionibus, sed etiam ut equis et lumentis ad onera deputatis pabula non 15 deessent. Transcursa igitur Bavaria et flumine magno Danubio apud Ratisbonam transmisso, a leva eundem fluvium habentes in Austriam descenderunt; inde Hungarorum fines ingressi, ubi a domino rege illius provincie honorifice tractati sunt, decurso eius regno et utraque emensa Pannonia Bulgarorum provincias, 20 Mesiam videlicet et Daciam Mediterraneam, Ripensem a leva dimittentes pretereunt, inde Tracias attingentes et urbes famo¬ sissimas Philipopolim et Adrianopolim transeuntes ad urbem regiam pervenerunt. Inde, cum domino Manuele Constantinopolitano imperatore habito familiarius colloquio, transcursis feriis

47 = 15, 1, 53. 50-51 = x, 17, 1. 19, 3 — i, 13, 145-6 = 20, 17, 14 (18, 28, 7 et 21 rubr. 25), cf. 14, 22, 30. 6 = 6, 11, 40-41. 7-8 Cf. 18, 20-21. 10-15 Cf. 1, 17, 40-44. 11-12 Cf. 23, 48-49. 15 = 8, 4, 2124. 22-23 = 1, 9, 62.

48 Lodovicus p 19, 1 Conposito Fr 2 et a 7 assumpserint a 8 sed) et add. BW, cf. 18, 6 (BW) 15 Bavaria VBW, (- Fr), Bauuaria NC, Baiuaria MP 18 illius om. BW 20 Datiam medeterraneam p 22 Philippopolim a 23 cum bis V

737

742 1147

16, 19

25 que ad recreationem exercituum et quietem post tot labores videbantur necessarie, transito Ellesponto, qui eandem urbem alluit et Europe terminus Asie prebet initium, in Bithiniam, que prima de Asianis occurrit provinciis, castrametantur legiones universe in pago Calcedonensi, unde relictam urbem e vicino 30 erat conspicere. Hec est Calcedon urbs antiqua, ubi quarta sexcentorum triginta sex patrum convenit sancta synodus tem¬ pore domini Marciani Augusti et domini Leonis Romani pon¬ tificis, contra Euticetem monachum et abbatem, qui unam tan¬ tum in domino Iesu Christo asserebat naturam. 35 Soldanus interea Yconiensis, audito tantorum principum ad¬ ventu et suspectum habens eorum introitum a multo retro tempore, ex ultimis Orientis finibus militaria convocat auxilia et sollicitum se gerit, quomodo ab imminentibus hostium tanto¬ rum periculis se possit eximere. Urbes ergo munit, ruinas erigit, 40 finitimorum implorat suffragia populorum et cum anxietate continua eorum, quos pro foribus audierat, prestolatur adven¬ tum, de die in diem expectans suorum interitum, patrie desola¬ tionem. Dicebatur enim a seculis inaudita advenire multitudo et universam terre superficiem eorum dicebatur equitatus operire, 45 maxima eis ad potum non sufficere flumina et regiones uberes cibos eis non posse ministrare ad sufficientiam, et licet maior vero fama precurrens hec nuntiaret, rei tamen veritas magnis principibus a fide alienis christiana multum poterat et merito terrorem incutere. Nam ut constanter asserunt qui in eadem 50 expeditione presentes fuerunt, in solo domini imperatoris comi¬ tatu ad septuaginta milia fuerunt loricatorum, exceptis pediti¬ bus, parvulis et mulieribus et equitibus levis armature, in exer¬ citu vero domini regis Francorum virorum fortium loricis uten¬ tium numerus ad septuaginta milia, excepta classe secunda, 55 estimabatur: quibus si clemens et propicia comesque fuisset domini gratia et eos in beneplacito suo visitare dignatus esset dominus, non solum soldanum, verum universas Orientis pro30-34 = 2, 12, 30-34. 44 = 1, 9, 12-13. 46 (= 15, 21, 13) Cf. 3, 11, 50-52 Cf. 22, 33-38 (51-52 Matth. 14, 21: exceptis mulieribus et parvulis). 55 II Esdr. 9, 17: deus propitius, clemens et misericors (cf. 12, 4, 7). comesque — comisque, cf. Thes. LL III, 1785, 70. 56 Ps. 105, 4: memento nostri, domine, in beneplacito populi tui, visita nos in salutari tuo, et 88, 18: in

14.

beneplacito tuo.

25 quiete NM 27 abluit Fr Bithinia addito Asie BW 28-29 uni¬ verse legiones a 31 secentorum BW 33 Euticentem MP, corr. P 40 finitimo V populo(s M) corr. MP2 42 suorum om. a interitum] et add. Fr interitum patrie et desolationem BW 43 advere V (- Fr) 45 flumina non sufficere BW 48 poterat a, poterant cett. 51 lorica¬ torum fuerunt a 55 et propicia om. a comesque codd. omnes 57 verum] etiam add. BW

738

16, 19-20 1147

743

vincias nomini potuissent Christiano subiecisse. Sed eorum ex occulto, iusto tamen, iudicio sprevit famulatum dominus nec 6o acceptum habuit munus, quod indignis fortasse offerebant ma¬ nibus.

20. Transito Ellesponto seducitur imperator Conradus Grecorum malicia et ad loca periculosa nimis eius trahitur exerci¬ tus.

5

io

15

20

25

Interea dominus imperator Conradus, transiectis universis trans Bosforum legionibus, cum paucis et familiaribus admo¬ dum principibus, sumpta licentia a domino imperatore, navigio eundem Bosforum superans, exercitus iter iubet arripere, constitutis super singulas legiones singulis principibus. Inde relin¬ quens a leva Galatiam et Panflagoniam et utrumque Pontum, a dextris vero Frigiam, Lidiam et Asiam Minorem, per mediam iter agens Bithiniam iuxta eiusdem regionis metropolim Nichomediam, Niceam, ubi trecentorum decem et octo sanctorum patrum temporibus domini Constantini adversus infelicis Arrii impia dogmata convenit synodus, a dextris deserens, totam illam transcurrit regionem, inde Licaoniam, cuius metropolis est Yconium, viam compendiosiorem sequuti instructis agminibus 739 universus attigit exercitus. Ubi predictus soldanus, congregatis militaribus copiis et maxima Tureorum multitudine ex finitimis collecta regionibus, sustinens expectabat, ut loco et tempore oportuno occurrere posset transeuntibus et ne procederent pro¬ curare posset impedimentum: omnes enim usque in ultimos Orientis fines illarum provinciarum reges, duces et cuiuscumque generis principes tam prece quam precio in nostram sollicitave¬ rat lesionem, asserens et frequentibus contestans nuntiis quod si tante tamque armate multitudini liber transitus indulgeretur, futurum esse ut sue dicioni universum violenter subiciant Orientem. Ex utraque igitur Armenia, Capadocia, Ysauria, Cilicia, Media, Parcia ad eius vocationem convolat gentium infini¬ tus numerus et colligitur numerositas inaudita, quorum om¬ nium fretus auxilio spem concipit ut paribus possit resistere copiis inmense quam audierat advenire multitudini. Tradiderat

58-59

24, 3.

(et 22, 29) = 13, 26, 16-17. 20, = 7, 8, 34. 27 = 25, 62.

9-11

= 3, 1, 5-12.

20 = 1,

25-26

58 potuisset VFr 20, 2-3 admodum om. a 3 sumpta licentia a domi¬ no imperatore (cf. 14, 11, p) VFrp, sumpta a domino imperatore licentia ( — 10, 11, et passim) a 6 Galaciam a Panagoniam BW 7 Lydiam Fr 8-9 Nychomediam V, Nycomediam Fr 10 infelices BW Arii N 12 Lyconiam Fr 18 posset (cf. 17) om. BW 23 sue dicioni om. a 24 ergo BW Ysaura Fr 25 Parthia BW 27 resistere possit VFr, sed cf.

2/,

62.

744 1147

16,20-21

autem Constantinopolitanus discedenti ab eo et idipsum petenti 30 domino imperatori vie duces locorum peritos, provinciarum finitimarum omnem habentes prudentiam, sed fidei modice. Hii ad hoc dati credebantur ut bona fide preirent exercitus, ne periculose incautis occurrerent locorum angustie aut in via sequutis victus deesset legionibus. Hii postquam in terram hos35 tium introduxerunt cohortes, primiceriis exercitus preceperunt ut ad certos dies, quibus per loca deserta gratia compendii eos transire oportebat, necessariam sumerent ciborum alimoniam, spondentes firmissime quod pretaxato paucorum dierum effluxo numero ad Yconium urbem nominatissimam perventurus esset 40 exercitus et in regionem optimam et commoditatibus redundan¬ tem conscensurus, illi autem, dicto parentes, currus, iumenta et quelibet vehicula victualibus onerantes, eis habentes fidem in simplicitate spiritus sui sequuti sunt precedentes. Verum Greci, innata usi malicia et consueto in nostros ducti odio, sive de 45 mandato domini sui sive hostium corrupti pecunia studiose et 740 ex industria per devia ceperunt trahere legiones et in ea intro¬ ducere loca, quibus populum simplicem maior fieret hostibus opprimendi et expugnandi copia et longe amplior ministraretur oportunitas.

21. Absentant se maliciose qui eius exercitui a Greco imperato¬ re erant duces dati et periclitatur imperatoris exercitus. Imperator vero, videns dierum pretaxatum iam effluxisse numerum et expeditiones nondum ad optatum et promissum pervenisse locum, viarum duces Grecos accersiri iubet et coram principibus suis interrogare cepit diligentius quidnam sit, quod 5 amplioribus iam diebus, quam ipsi ab initio deputassent, viam ceptam tenuisset exercitus nec ad locum pervenisset constitu¬ tum. Illi autem, ad solita recurrentes figmenta, futurum esse dicunt et constanter affirmant opitulante domino infra triduum universas Yconium perventum ire legiones. Quibus verbis impe10 rator, sicut vir simplex erat, persuasus, adiecit ut etiam hoc triduum pacienter sustineret, fidem habens eorum promissioni¬ bus. Nocte ergo insequente, castris more locatis solito, ceteris pre labore quieti membra concedentibus predicti pestilentes viri intempeste noctis silentio clam ab exercitu diffugiunt, relicto

31 =18,15,19. 33 = 4, 8, 64. 42-43 = 1, 28, 20. 43-49 = 21, 3234 et 45-46 (studiose) et 51-54. 45-46 = 2, 8, 9. 21, 1-2 pretaxatum ... numerum] Cf. 20, 38-41. 13 I Mach. 10, 61: viri pestilentes. 14 = 6, 6, 16-17.

33 incautius a 38 spondens corr. N2 dierum] abhinc desinit Fr efluxo P 43 sui sequuti] subsecuti BW 48 opprimi corr. N2 21, 9 iri P2, cf. 20, 7, 24 (C) 12 subsequente BW 13 pestilentibus V

16, 21 1147

745

i5 sine duce populo qui eorum fidei fuerat commendatus. Relata demum luce cum iam tempus immineret ut proficisceretur exer¬ citus, non sunt inventi qui de consuetudine preibant agmina, tandemque ad imperatorem et principes exercitus fugitivorum fraus relata est et ab omnibus comperta malicia. Illi autem, ut 20 prolongarent iniquitatem sibi et peccatum peccato adderent, viri Belial, ad regis Francorum, qui in proximo dicebatur esse, properant exercitum, mentientes dominum imperatorem, qui precesserat, eorum fretum ducatu omnia egisse prospere, Yconium violenter expugnatam funditus deiecisse et de hostibus 25 triumphasse sollempniter. Hec autem, ut credimus, ea videban¬ tur intentione asserere, vel ut dominum regem in idem precipitarent periculum et eadem incedere via persuaderent, aut for¬ tasse ut periclitantibus fratribus non subvenirent, dum illis omnia succedere crederent ad votum; aut fortasse illud con30 finxerunt ne, si exercitum deperisse dicerent, ipsi tanquam proditores, quorum maleficio corruisset populus, raperentur ad penas: quacumque tamen intentione illud dixerint, certum est illorum perfidia seductum exercitum in ea unde corruit descen¬ disse mortis discrimina. Videns igitur imperator ducibus itine35 ris destitutum exercitum, convocato universorum principum cetu quid facto opus sit deliberat. Aliis itaque redeundum, aliis vero procedendum esse dicentibus fit votorum tanta dissonan¬ tia, ut vere dici posset: effusa est contentio super principes et errare fecit eos dominus in invio et non in via. Dumque sic 40 locorum ignari et pro alimentorum defectu solliciti fluctua¬ rent - defecerat enim penitus tam equis et iumentis pabulum quam hominibus quodlibet ciborum genus -, nuntiatur, nec erat a vero longius, in vicino hostium consistere acies et Tur¬ eorum innumeram adesse multitudinem. Erat autem in solitu45 dine sterili longe a culto solo constitutus exercitus, sicut stu¬ diose, ut premisimus, a predictis seductoribus fuerat introduc¬ tus. Nam decimantes a dextra Licaoniam, per quam eis iter esse debuerat, cum tempore recisiore illuc facile potuissent pervenisse et omnibus habundasse copiis loca culta sequentes, 50 levam tenuerunt et in Capadocie solitudines longe ab Yconio universum deviare compulerunt exercitum. Dicebatur publice,

17 Dan. 1, 19: non sunt inventi tales. 20 Ps. 128, 3: prolongaverunt iniqui¬ tatem suam. - Cf. Iud. 10, 6 : peccatis veteribus iungentes nova. 21 viri Belial = 9, 18, 38. 32-34 = 45-46 (studiose) et 51-54 et 20, 43-49. 36 = 15, 20, 6. 38-39 (et passim) Ps. 106, 40 (contemptio). 46 ut premisimus] 32-34 et 20, 43-49. 51-54 = 32-34 et 45-46 (studiose) et 20, 43-49.

18 principem a 28 subveniret ... 29 crederet BW 29 fortasse] ideo add. BW 31 proditores] et add. BW 32 dixerunt PBW, corr. P2 36 sit om. V 39 dominus N2 48 recisorie MP, corr. P2 49 inculta BW

741

746 1147

55

60

16, 21-22

nec a verisimili multum abhorrebat, quod de conscientia et mandato imperatoris Grecorum, nostrorum provectibus invi¬ dentis, constructa fuerunt hec tam periculosa molimina: suspectum enim semper et habuisse et habere Greci dicuntur nostrum, maxime Theutonicorum tanquam imperium emulantium, incrementum omne. Moleste siquidem ferunt quod eorum rex Romanorum se dicit imperatorem: in hoc enim suo nimium detrahi videtur imperatori, quem ipsi monarcham, id est singulariter principari omnibus dicunt tanquam Romanorum unicum et solum imperatorem.

742

22. Irruunt repente super Theutonicorum legiones Turei et eas obtruncant, evadit tamen imperator.

5

10

15

20

25

Sic igitur dum fame et locorum ignorantia, laboris quoque diuturnitate, difficultate viarum, equorum defectu, sarcinarum pondere domini imperatoris laboraret exercitus, Tureorum sa¬ trape et diversi generis magistratus, convocatis prius ad ldipsum militaribus auxiliis, repente super eorum castra hostiliter irruunt et irruptione subita nichil tale verentes conturbant legiones. Freti autem equis velocibus, quibus non defuerant necessaria, et armorum levitate, arcuum videlicet et pharetra¬ rum, castra magnis vociferationibus circumstrepunt et agilitate solita in nostros, lentos et armis onustos gravibus, impetus exercent periculosos. At vero nostri, loricis, ocreis et clipeis onerati, habentes equos fame et itineris longitudine fatigatos et ad sustinendos discursus insufficientes, licet viribus et armorum usu preminerent, longius tamen a castris nec hostes insequi nec cum eis committere valebant. Hostes econverso, catervatim irruentes, eminus sagittarum instar grandinis immissa multitu¬ dine infinita, equos eorumque sessores vulnerantes et causas mortis de remoto inferentes, equorum velocitate nostrorum persequi volentium gladiis fugientes eripiebantur. Sic ergo in girum nostrorum vallatus exercitus telorum et sagittarum im¬ missionibus anxie nimis et usque ad mortem premebatur, nec dabatur referendi vicem et cum hostibus cominus conserendi copia, quippe quibus comprehendendi adversarios nulla erat facultas. Quotiens enim in hostes nostrorum acies impetus facere nitebantur, illi dissolutis agminibus nostrorum eludentes conatus ad diversa ferebantur; iterum nostris in castra se reci-

52-54 Voir 51-54.

22, 6 = 1, 28, 27-28.

16-17 = 1 rubr. 29.

53 profectibus a 53-54 invidentis VBWP2C2, invendentis pC 58 in] Inde MP 60 omnibus principari asserunt NW 22, 1 Hic BW. Die C (fam)e et eras. V 8 pr. et ... 9 castra om. BW amorum V 10 honusto V 15 volebant MPW 19 igitur MP 19-20 in girum] iugiter V 22 cominus cum hostibus MP

743

16, 22-23 1147

30

35

40

45

50 146 1147)

747

pientibus, illi agmina revocantes sua nostrum cingebant exerci¬ tum et instantes acrius quasi obsessis requiem negabant. Fac¬ tum est autem occulto dei iudicio, iusto tamen, quod omnis illa tantorum principum virtus, que prius armis, viribus, animis et numero videbatur incomparabilis, subito contrita, languido la¬ cessita Marte, corruerit, ita ut vix remanerent illius vestigia glorie et tantarum vix superesset residuum copiarum. Nam de septuaginta milibus loricatorum equitum et de tanta pedestrium turmarum manu, quorum infinitus erat numerus, vix, ut asserunt qui presentes fuerunt, decima pars evasit, aliis fame, aliis gladio interemptis, nonnullis etiam vinculis hostium man¬ cipatis. Evasit tamen dominus imperator cum paucis ex prin¬ cipibus suis et cum residuo suorum, licet cum difficultate nimia, post dies aliquot in partes Nicee se contulit. Hostes vero victoria potiti, onusti spoliis et gaza multiplici facti locuple¬ tiores, equis, armis usque ad nauseam ditati in sua se contule¬ runt, tanquam locorum periti, presidia, expectantes avide regis Francorum adventum, qui ad easdem prope partes advenisse dicebatur. Sperabant enim quod, ex quo domini imperatoris maiores fuderant copias, idem et de comitatu domini regis Francie multo facilius possent obtinere. Quod et factum est. Huic tamen tanto negocio soldanus Yconiensis non interfuit, sed quidam nobilis militie sue primicerius, Tureorum magnus satrapa, Paramuni dictus, hanc plagam, domino permittente, con¬ tra spem exercuit. Accidit autem hoc anno ab incarnatione domini M°C0XL°VI0, mense Novembre.

23. Rex Francorum transito Ellesponto apud Niceam Bithinie cum suis pervenit legionibus; colloquuntur sibi adinvicem, imperator Constantinopolim revertitur.

5

Interea rex Francorum, pene eisdem subsequutus vestigiis, cum suo exercitu pervenerat Constantinopolim. Ubi modico tempore secretioribus cum imperatore usus colloquiis et ab eo honorificentissime et multa munerum prosequutione dimissus, principibus quoque suis plurimum honoratis, inter urbem re¬ giam et Mare Ponticum, quod ab ea triginta distat miliaribus, ubi Ellespontus angustissimus vix ad unum miliare habet lati¬ tudinis, cum universis legionibus transito mari in Bithiniam descenderat giratoque sinu maris, qui ab adiacente urbe, eius-

29 (et 19, 58-59) = 13, 26,16-17. 42 = 9, 12, 59. 23, 1 = 24, 1.

33-38 Cf. 19, 50-52. 5-6 = 1, 9, 62.

35 = 7, 8, 34.

32 remarent V illius NMa, illorum P, eorum V 37 etiam] in add. 39-40 nimia] et add. BW 43 avide] satis add. BW 50 Paramun a 52 C°] centeno a Novembre ut semper V, Novembri cett. 23, 2 suo om. V 5 honoratis] ut add. MP 6 Ponti/ticum V 9 ab om. p V

744

748 1147

io

15

20

25

30

35

40

45

16,23

dem Bithinie metropoli, Nichomediensis dicitur, qui etiam Bosfori sive Ellesponti pars est, in pago Niceno non multum a Nicea remotus castra locaverat, deliberans qua via incedendum esset et de domino imperatore, qui eum precesserat, nova diligentius investigans, et ecce nuntiatur dominum imperatorem, amisso exercitu, vagum et profugum cum paucis principibus evasisse. Primum itaque sermo dubius et sine certo auctore ortus est, sed processu temporis factus est certior: nam modico interiecto intervallo dominus Fredericus Suevorum dux, adolescens admi¬ rande indolis, domini imperatoris ex fratre primogenito nepos, qui eidem domino Conrado, patruo suo, succedens Romanum hodie feliciter et strenue administrat imperium, a castris domini imperatoris egressus ad exercitum domini regis Francorum properans hec eadem, que prius incerto auctore susceperant, 745 plenius et certius edocuit. Venerat autem ut dominum regem cum predicto domino imperatore ad colloquium invitaret, ut communi consilio, licet sero, de itinere tractaretur. Factum est autem ut audito periculo fratrum et interitu et domini impera¬ toris sinistro casu qui acciderat, universus Francorum merito turbaretur exercitus et mente compateretur; tandem verbo domini ducis rex motus, habita cum suis deliberatione, ut cum eo loqueretur cum paucis ex principibus suis progressus, duce previo usque ad imperatoris castra, que in vicino idem locave¬ rat, pervenit. Dato itaque et accepto debite salutationis affatu simul et osculo pacis interveniente, familiaribus usi colloquiis ordinant proposito insistere et sirnul iunctis agminibus profi¬ cisci, multi tamen de utroque exercitu, sed maxime de castris Theutonicorum, amissis viaticis et expensis ad iter necessariis, laboris quoque inmensitate deterriti, votorum inmemores Constantinopolim sunt reversi. Communicato igitur cum utriusque exercitus primoribus consilio, viam qua prius incesserat impe¬ rator ad levam relinquentes, versus Asiam Minorem, relicta a dextris utraque Frigia, post tergum vero Bithinia, dirigunt acies et nunc mediterraneo, nunc maritimo gradientes itinere, Phila¬ delphiam a leva declinantes, Smyrnam et inde Ephesum, eiusdem Asie metropolim, Iohannis evangeliste conversatione, predicatione simul et sepulchro claram, pervenerunt. Hic demum

15 — 10, 28, 12-13. 18-21 = 17,1,14-18 et 8, 9-13. 18-19 Cf. 2,1,13. 34 = 2, 11, 21. 35 = 2, 19, 26. 39-40 = 11,10, 24. 43-46 Cf. 10, 22, 20-23.

10 Nichomedis a 11 Nyceno V, Niceo cett. 13 de om. V 16 25 domino om. BW 28 qui acciderat casu a 29 compatetur V verbo ... 30 motus] vero ... motus instantia BW 39 itaque a 40 qua V, quam cett. 43-44 Philadelphiam pBW, Philadelfiam C, Phyladelfiam V 44 Smyrnam V, Smirnam cett. 46 pervenunt V Primo a

16, 23-24 1147

50

55

749

imperator, seu, quia cum paucioribus erat qui multo plures prius secum habuerat, verecundiam sustinens, aut Francorum fastus non ferens, seu aliis latentibus causis, remissis que supererant per terram legionibus ipse ab Epheso usus navigio Constantinopolim reversus est. Ubi a domino imperatore multo quam primo adventu susceptus honestius, moram apud eum usque ad veris sequentis initium cum suis habuit principibus. Erat enim inter eos affinitatis vinculum, nam eorum uxores sorores erant, filie Berengarii senioris comitis de Sulcebach, magni et egregii principis et in regno Theutonicorum potentissimi: unde ampliore erga eum habundabat gratia et liberalitatem in eum et suos tenebatur, maxime interveniente impera¬ trice, effundere cumulatiorem.

24. Rex Francorum, alia procedens via, Ephesum pervenit; Guido comes de Pontivo ibi moritur. 147/8

5

Interea rex Francorum, de itinere cum suis principibus valde sollicitus, dum apud Ephesum gratia recreandi exercitus moram faceret, Guido comes de Pontivo, vir militaribus preclarus et insignis actionibus, morbo gravatus in fata concessit ibique in vestibulo ecclesie honorifice sepultus est. Rex autem inde pro¬ fectus cum suo exercitu iter in Orientem pro viribus maturabat. Profectus enim inde post paucos dies ad vada Menandri, olori¬ bus amica, pervenit. Hic est ille fluvius, de quo Naso noster in libro dicit Heroum: 48-49 Cf. 19, 11-12. 24, 1 = 23,1. 1 — xi. 8 (et 15, 16, 28) noster 9 Heroum] Ce titre ne figure dans aucun manuscrit des Heroides (ici: 7, 3-4, avec la variante tres repandue Menandri pour Meandri). Le titre le plus courant etait Ovidius Epistolarum: d’apres 1’edition Dorrie (Berlin 1971, p. 46), on trouve (h)eroidum dans cinq manuscrits seulement (s. XII/XIII), dont trois sont d'origine anglaise comme nos manuscrits BW qui presentent egalement Heroidum. Cette derniere forme se lit aussi dans le Policraticus de Jean de Salisbury, contemporain (anglais) de Guillaume de Tyr (I, 12, ed. Webb, I, p. 52, 6) : Naso ... in libro Heroidum. A comparer les Accessus ad auctores (s. XII/XIII, ed. Huygens, 1970), Ovidius Epistolarum I (p. 29, 3): materia huius sunt heroes et matronae, et III (p. 31, 19-22): unde quidam intitulant eum "Ovidium Heroum", id est matronarum, vel "Librum — 1 prol. 23.

Heroidas" (heros, herois grecum est masculinum et significat grecas mulieres nobiles).

Manitius, Handschriften antiker Autoren in mittelalterlichen Bibliothekskatalogen (1935), p. 62-72, signale Heroum cinq fois dans le catalogue d’Amplonius (1412: p. 65, lignes 6.15.17.23.27), Heroidum dans celui de Richard de Fournival (1250: p. 67, ligne 2) et a Clairvaux en 1472 (p. 69, 7). - Voir aussi 4, xo, 29: (in primo) Metamorphoseos (= V, - seon cett.), forme beaucoup plus frequente que ne le suggerent les editions, cf. Manitius, l.c., passim.

50 ab] ad N dicit in libro BW Migne)

55 Sulcebac W, Sulcebic B, Sulchebach C 24, 8-9 9 Heroidum BW, edd. (Heroicum Bongars (1611) et exeo

746

16, 24-25

750 1147/8

Sic, ubi fata vocant, udis abiectus in herbis, ad vada Menandri concinit albus olor. Supra cuius ripas in pascuis grate virentibus castrametatus est. Hic primum Francis hostes iuxta eorum desiderium datum est intueri, nam accedere volentibus ad aquas ex opposita fluminis 15 ripa hostes in magna multitudine ripas contingere et aque usum nostris interdicebant. Tandem vero inventis vadis, flumine hos¬ tibus invitis transmisso, irruentes nostrorum acies, pluribus ex eis neci traditis multisque vinculis mancipatis, eos in fu¬ gam vertunt et obtinentes eorum castra simulque et opima 20 spolia et suppellectilem universam, ulteriorem fluminis ripam 747 viriliter sibi vendicarunt. Habita itaque huiusmodi victoria et de hostium manubiis et preda facti letiores, nocte illa cum tranquillitate transcursa rursum dato mane ad iter se accin¬ gunt. Inde Laodiciam, eiusdem regionis urbem, pervenientes, 25 sumptis viaticis ad dies aliquot more solito proficiscuntur una¬ nimes. io

25. Francorum casu miserabili prosternitur exercitus, pars que precesserat evadit. Erat autem exercitui mons obvius, arduus admodum et ad ascendendum difficilis: illum ea die iuxta legem profectionis transire oportebat. Porro in expeditione consuetudo erat diebus singulis quosdam de illustribus qui agmina preirent, quosdam 5 qui subsequerentur, ad custodiam inbellis populi et maxime turmarum pedestrium deputare et cum principibus de modo vie, de profectionis quantitate, de loco castrorum in die sequenti ordinare. Preibat autem illa die cum vexillo regio, sorte vocatus, in ordine vicis sue nobilis quidam de Aquitania vir nomine 10 Gaufridus de Rancun. Hic cum predictum montem ascendisset, cum agminibus que precedebant in fastigio montis positus, licet preordinatum fuisset quod in montis vertice castrametarentur qui preibant, contra legem dispositam proposuit adhuc aliquan¬ tulum procedere, nam videbatur ei quod modicum nimis illa die 15 profectus esset exercitus et multa diei pars adhuc superesset. Cepit *** ducibus preeuntibus et locum commodiorem in vicino promittentibus adhuc ultra proficiscitur. Qui autem sequeban-

15 — 4, 8. 22 = 3, 13, 24. 23 Deut. 28, 67: Quis mihi det mane? 25 Cf. 13, 19, 10-11. 25, 8 Ephes. 1, 11: sorte vocati sumus.

10 (udis) abiectus P2a, adiectus V, hudis adiectis p 13 desideria V, 15 multitudine magna MP, corr. M2 17 invisis BW 22 predis BW lectiores V 25, 1 mons exercitui BW 2 ea] illa MP 3-4 singulis diebus a 9 quidam nobilis a Aquitannia BW 10 Gaufredus a 16 exciderunt quaedam, igitur cum BW et ... 17 promittentibus om. BW 17 proficiscitur VpC, proficisci P2BW sed cf. iS, j, 2-$.

16, 25 147/8 20

25

30

35

40

45

50

75i

tur, arbitrati quod in montis predicti vertice essent castrameta¬ turi modicumque rati superesse itineris ad diem deputati, lente nimis et remissius sequi ceperunt precedentes, ita quod monte a quibusdam transcurso, quibusdam vero circa montem adhuc moram facientibus, divisus est exercitus. Quod videntes qui alonge exercitum ex latere contuebantur hostium cunei, parati semper, si occasionem invenirent, irruere et ad hoc specialiter sequentes sine intermissione exercitum, sumpta occasione tum ex locorum angustiis, tum quia maior et fortior expeditionis portio precedens separata erat nec facile subsequentium aut conditionem nosse aut eis laborantibus subvenire posse arbitra¬ bantur, clivum montis occupant ut maius inter precedentes et subsequentes chaos firmaretur, instructisque aciebus super no¬ stros irruunt et antequam arma possint corripere nostras vio¬ lenter dissolvunt acies, nec iam sagittis vel arcu, sed gladiis cominus instantes Martem et mortem ingerunt et diffugere paratos urgent atrocius. Nostris autem oberant locorum angustie, equi quoque ob diuturnitatem et difficultatem itineris fac¬ ti debiliores, sarcinarum etiam multiplex numerositas nonnul¬ lum prestabant impedimentum; resistunt tamen unanimiter et paribus animis pro vita, pro libertate, pro consortibus itineris decertant viriliter gladiisque ac lanceis rem peragunt, sese mutuis sermonibus exhortantes et exemplis. Hostes econverso spe fruendi victoria suos animant, ad memoriam revocantes quod paucis ante diebus maiores multo copias minore fudissent peri¬ culo et de pluribus et longe fortioribus facile triumphassent. Pugnant igitur Marte diu ancipiti et dubio eventu, verum in fine, peccatis nostris exigentibus, infidelium prevaluit manus et noster usque modicum numerum, plurimis interemptis, captiva¬ tis innumeris, redactus est exercitus. Occubuerunt illa die viri nobiles et illustres, rebus militaribus singulariter insignes, pia digni recordatione, comes de Gaurenna, vir inter maiores eximius, Galcherus de Muntiai, Evrardus de Bretoll, Iterus de Magnae et alii multi, quorum nomina non tenemus, que tamen scripta esse in celis credendum est, quorum memoria in benedic¬ tione in seculum seculi. Occidit illa nostris infausta die et casu

25 = 2, 13, 33. 29-30 Luc. 16, 26: inter nos et vos chaos magnum firmatum 44 = 13, 7, 1. 46-47 Cf. 19, 52-55. 51-52 (= 16, 40-42) Voir 2, 17, 9-10. 52-53 = 1, 5, 46. 53 Ps. 9, 6 (et passim): in saeculum saeculi. est.

21 citra BW 31 possent V 32 arcu]bus add. V2 39 seseque MP 44 ancipiti diu a 46 usque ad a 49 Gaurenna VNC, Guarenna MP, Garenna BW 50 Galterus B, Galterius C Munt iai VBW, Mont iai C, Muntrai p Everardus de Urcei C, Einart de Bretel BW Iterius BW 52-53 in benedictione (cf. 22, /, 22, app. cr.) V, erit add. cett. 53 illa ... die V, illa die nostris infausta p, illa die nostris infausto a

748

749

752 1147/8

16, 25-26

nimis adverso ingens Francorum gloria et virtus gentibus hacte55 nus formidabilis contrita corruit, inmundis et deum nescienti¬ bus, quibus prius terrori fuerat, facta ludibrio. Quid est, bene¬ dicte domine Iesu, quod populus iste, tibi tam devotus, pedum tuorum volens adorare vestigia, loca venerabilia, que tua corpo¬ rali consecrasti presentia, deosculari cupiens, per manus eorum, 6o qui te oderunt, ruinam passus est? Vere iudicia tua abyssus multa et non est qui possit ad ea: tu enim solus es, domine, qui cuncta potes et non est qui possit resistere voluntati tue.

26. Rex, casu evadens, ad eos qui precesserant se colligit, residuum exercitus apud Ataliam pervenit, inde in Syriam transfretans. 1148

Rex interea, casu magis quam industria tanto tamque confuso exemptus periculo, scpedicti, qui vicinus erat, montis clivum ascendens, cum paucis eius fuge consortibus sine duce noctis intempeste silentio ad suorum castra, aliquantulum locata re5 motius, se contulit. Hii autem qui precesserant, vexillum regium sequuti, ut premisimus, et montis angustias sine difficultate transierant et castra, nemine prohibente, loco satis commodo locaverant, ignari prorsus et expertes omnium que his qui sequebantur acciderant. Presagiebat tamen animus eorum qui io precesserant, ex quo viderunt acies interruptas et tantam subse¬ quendum moram, quod aliquid sinistri obtigerat, nec erant eis pro voto universa; ex quo autem per eos, qui evaserant et cum rege in castra se contulerant, de infausto qui acciderat facti sunt certiores eventu, statim luctus occupat universa, meror et an15 xietas corda sibi vendicant singulorum, dumque sibi quisque quem amiserat proximum querulis vocibus et lacrimosis querit suspiriis et dolore multiplicato quesitum non invenit, eiulatu resonant agmina et gemitu cohortes macerantur. Non erat in castris locus, quem dolor familiaris et domestica iactura non 55 I Reg. 2, 12: filii Belial ( = 1, 20, 12) nescientes dominum. 57-59 ( = 8, 21, 13-15 et 18, 5, 22) Is. 60, 14: adorabunt vestigia pedum tuorum, et Esth. 13, 13 : vestigia pedum eius deosculari paratus essem. 60 Iob 8, 22: qui oderunt te induentur confusione-, Ps. 20, 9: omnes qui te oderunt. 60-61 (= 21, 29, 32-33) Ps. 35, 7. 61-62 Cf. Ordo missae, Gloria: tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus Altissimus. - Iob 42, 2: scio quia omnia potes. 62 (cf. 20, 27) Esth. 13, 8 : non est qui possit tuae resistere voluntati. 26, 1 = 26. 3-4 = 6, 6, 16-17. 6 ut premisimus] 25, 8 et suiv. 14 Cf. n, 21, 45-46. 14-15 = 15, 22, 29. 17 (cf. 21) Cant. 3, 2: quaesivi illum et non inveni, et 5, 6: quaesivi et non inveni illum.

54 gentibus om. V 56 terrori fuerat prius a 26, 6 et om. BW 10 acies interruptas (interruptis p, corr. P2) Vp, acies om. C, interruptas acies BW 13 se in castra a 14 occupavit BW 15 vendicant ( = ij, 22, 29) V, vendicat (cf. 8, 21, 26-28) cett. 17 dolore] de labore V

75°

16, 26 1148

47 e 1148)

753

20 premeret: hic patrem, ille dominum, illa filium, hec maritum cuncta lustrando perquirit, dumque non inveniunt quod querunt noctem percurrunt pondere curarum pervigilem, quicquid absentibus potest accidere deterius suspicantes. Reversi sunt tamen nocte illa de utraque classe nonnulli, qui frutectis et 25 rupibus et cavernis terre mortis declinantes discrimen, noctis protecti beneficio, casu magis quam prudentia se adiungebant, ad castra pervenientes. Factum est autem hoc anno ab incar¬ natione domini M0C°XL°VI0, mense Ianuario. Cepit autem ab ea die panis et omnis penitus alimonia in castris deficere, sed 30 nec alterius generis deinceps per dies multos habuerunt com¬ mercium, sed etiam, quod deterius erat, sine duce, sine preambulo passim nunc hac, nunc illae errabundi, locorum nullam omnino habentes periciam, vagabantur. Tandem vero Panphiliam ingressi, per abrupta montium, per devexa vallium cum 35 difficultate nimia, sine tamen hostium conflictu, usque Ataliam, eiusdem regionis metropolim, pervenerunt. Est autem Atalia civitas in littore maris sita, imperatoris Constantinopolitani subiecta imperio, agrum habens opimum et tamen civibus suis inutilem, nam angustiantibus eos undique hostibus nec permit40 tentibus agrorum cultui vacare, lacet ager infructuosus dum non est qui exercendo fecunditatem possit procurare. Alias tamen multas habens commoditates gratam se solet prebere hospitibus, nam aquas emanans perspicuas et salutares pomeriis 751 est obsita fructiferis, situ placens amemssimo; traiectarum ta45 men frugum et per mare devectarum solet habere copias et transeuntibus sufficientem ciborum commoditatem ministrare. Quia vero hostibus nimis est contermina, eorum non valens indesinenter sustinere molestias facta est eis tributaria, per hoc necessariorum cum hostibus habens commercium. Hanc nostri, 50 idiomatis Greci non habentes periciam, corrupto vocabulo Sataliam appellant, unde et totus ille maris sinus a promuntorio Lissidona usque in insulam Cyprum Atalicus dicitur, qui vulgari appellatione Gulfus Satalie nuncupatur. Ad hanc perveniens rex Francorum cum suis ob multitudinem concurrentium tantam 55 passus est alimentorum penuriam, quod pene residuum exerci-

21 Cf. 17. 22 = 15, 16, 69. 24-25 = 5, 7, 26-27. 26 = 1. 34 = 48 — 1, 2, 26. 49-50 Voir la note sur 15, 21,11-12 (corrupto voca¬

4, 7, 3.

bulo] Cf. 19, 10, 27-28).

28 datum {cf. BW) correxi coli.

22, p: (M°C°) LX° (VI0) Vp, XL° CN2,

quadragesimo septimo BW 33 35 usque ad MPB 37-38 subiecta V, om. cett., in impera¬ toris ... imperio BW 42 gratam BW, gratum VpC 44 obsita (civitas) cf. ij, 3, 28-30. fructetiferis V 49 habens P2BW, habentes ( = jo) C, om. Vp 50-51 Sytaliam BW 53 Satalie om. a appellatur BW (millesimo) centeno BC, centesimo W

omnino om. a

16, 26-27

754 1148

6o

tus et maxime pauperes ibi consumerentur inedia. Ipse vero cum suis principibus, relictis pedestribus turmis, maturato navi¬ gio, Ysauriam Ciliciamque a leva deserens, a dextris autem Cypro relicta, prosperis actus flatibus fauces Orontis fluminis, quod Antiochiam preterlabitur, qui locus hodie dicitur Sancti Symeonis Portus, iuxta antiquam urbem Seleuciam, et ab An¬ tiochia decem distat miliaribus, ingreditur.

27. Raimundus princeps Antiochenus regem Francorum apud Portum Sancti Symeonis honeste recipit, deducit Antio¬ chiam, sed tandem male dividuntur abinvicem.

5

10

15

20

25

Audiens igitur princeps Antiochenus Raimundus regem Fran¬ corum in partibus suis applicuisse, cuius adventum multis ante diebus expectaverat cum desiderio sustinens, convocatis nobili¬ bus totius regionis et populi primoribus cum electo comitatu ei occurrens, in urbem Antiochenam, omnem ei exhibens reveren¬ tiam, occurrente ei universo clero et populo, magnificentissime introduxit. Conceperat autem multo ante, audito eius adventu, quod per eius auxilium Antiochenum principatum ampliare posset, unde et eidem in Franciam, antequam etiam iter arriperet, honesta premiserat donaria et exenia multi precii, ut eius sibi conciliaret gratiam, largitus fuerat. Presumebat nichilominus et de regine apud dominum regem interventu, que eiusdem peregrinationis regi adheserat comes indivisa, que eiusdem do¬ mini principis neptis erat, domini videlicet Willelmi Pictavensium comitis, fratris eius primogeniti, filia. Advenienti igitur, ut diximus, omnem exhibuit humanitatem, sed et circa nobi¬ les et principes, qui eius sequuti sunt comitatum, eius simile non defuit studium nec eximie liberalitatis opera, sed omnes honore preveniens prout cuiusque exigebant merita, plena tractabat munificentia. Erat ei sane spes maxima quod urbes finitimas, Halapiam videlicet et Cesaram aliasque nonnullas, eius fretus auxilio et copiis adiutus sibi posset subiugare, nec ea spe delusus esset, si regem cum suis ad hoc potuisset indu¬ xisse proceribus. Nam tantus de adventu regis hostibus nostris timor incubuerat, ut iam non solum de viribus suis diffiderent, sed de vita etiam viderentur desperare. Conveniens igitur sollempniter et in presentia principum tam domini regis quam

27, 6 = 4, 2, 62-64. 12 regine] Alienor d’Aquitaine. 12-13 = 17, 8, 16 (cf. 10, 20, 9, et passim) Regie de s. Benolt 53, 9: omnis ei exhibeatur humanitas (ut diximus: 1-7). 24-25 = 17, 7, (4i-)42.

9-10.

56 consummaretur V

57-58 na/navigio N

(rever)entiam] hinc incipit Fr domini om. BW

61 et] que BW

27, 5 13-14 19 preveniens honore a 21

6 magnificentissime] eum add. a

18 operam p, corr. P 25 iam] etiam (— 26) VFr

Cesaram VFrN, Cesaream MPa

752

16, 27-28 1148 30

35

40

45

50

755

suorum princeps dominum regem iuxta id quod mente conce¬ perat et secretius nonnunquam convenerat, et petitiones suas effectui sine difficultate mancipabiles honestatique simul et utilitati convenire ostendens, ubi videt se non proficere cum rex Ierosolimam votis ardentibus inrevocabiliter ire propo¬ suisset, spe frustratus mutato studio regis vias abhominari et ei prestruere patenter insidias et in eius lesionem armari cepit: uxorem enim eius in idipsum consentientem, que una erat de fatuis mulieribus, aut violenter aut occultis machinationi¬ bus ab eo rapere proposuit. Erat, ut premisimus, sicut et prius et postmodum manifestis edocuit indiciis, mulier mprudens et contra regiam dignitatem legem negligens maritalem, thori coniugalis fide oblita. Quod postquam regi compertum est, prin¬ cipis preveniens molimina, vite quoque et saluti consulens, de consilio magnatum suorum iter accelerans urbe Antiochena cum suis clam egressus est. Mutatus est igitur color optimus et dissimilia facta sunt postrema prioribus, et qui cum tanta gloria susceptus fuerat adveniens, egrediens sorte mutata recessit in¬ glorius. Sunt qui regi ad nimiam imputant maliciam et ei digne dicunt pro meritis accidisse, quod tanti viri, et de se et suis ita bene meriti, preces non admiserit, presertim cum constanter asseverent quod facile unam vel plures ex prenominatis urbibus, si ad id dare voluisset operam, obtinere potuisset.

28. Hieme transcursa Conradus imperator usus navigio in Sy¬ riam pervenit, comes quoque Amfossus apud Acconensem applicat civitatem moriturque apud Cesaream.

5

Interea dominus imperator, transcursa hieme apud urbem regiam, ubi a domino Constantinopolitano humanitatis legibus diligenter, prout tantum decebat principem, tractatus et donis in discessu largissimis cumulatus, classe, quam eidem imperialis magnificentia deputaverat, vectus cum quibusdam ex prin¬ cipibus suis in Orientem perveniens portum attigit Acconensem. Inde Ierosolimam proficiscens, a domino rege Balduino et do¬ mino Fulchero, bone memorie patriarcha, occurrente ei extra civitatem universo clero et populo, cum hymnis et canticis in 30 = 13, 19, 2-3 (cf. 2, 15, 6).

30-31 Ciceron, De oratore 2, 82, 335: 35-36 Matth. 25, 1-

certatur utrum honestati potius an utilitati consulendum sit. 13.

37 ut premisimus] 35-36. 43 ( = 20, 10, 48-49) Thren. 4, 1: quomodo ... 44 Cf. 1 rubr. 21. 49 prenominatis] 20-21. 28, 1-2 = 1, 9, 62. 3-4 Cf. 1, 22, 39. 8-9 = 4, 2, 62-64.

mutatus est color optimus!

29 ait. et] ut MP 31 ubi] non Fr vidit BW 33 habominari (3 35-36 de fatuis erat BW 38 docuit VFr 40 domino regi BW 4647 dicunt digne a 47 et de se et de suis a 49 adseverent Fr unam om. q 50 posset MP 28, 2 ubi om. BW 9-10 introductus est in sanctam civitatem Fr

753

756 1148

16,28-29

sanctam introductus est civitatem. Applicuit etiam eisdem diebus in portu quoque Acconensi vir magnificus et illustris comes Tolosanus Amfossus nomine, dommi Raimundi senioris comitis filius, qui tantus princeps tanti fuit meriti in prima expeditione, vir suis egregius titulis sed patris pia clarior memoria; qui dum 15 inde Ierosolimam, ut domino pro peracta feliciter peregrina¬ tione *** proficisceretur, apud Cesaream urbem maritimam, paucis postquam appulit diebus, porrecto ut dicitur veneno sed auctore tanti sceleris incerto, vitam finivit. Huius viri, inclite recordationis, universus populus cum summo desiderio prestola20 batur adventum, sperans quod faustum et felix omen patris adveniens regno esset illaturus. io

754

29. Rex Francorum ab Antiochia digressus Ierosolimam pro¬ perat; mittitur ei obviam Ierosolimitanus patriarcha.

5

10

15

20

Nuntiatur interea Ierosolimis regem Francorum ab Antiochia digressum ad partes accedere Tripolitanas, unde de communi omnium principum consilio dirigitur ei obviam dominus Fulcherus, bone memorie Ierosolimorum patriarcha, ut exhortatiombus congruis et monitis salutaribus eum in regnum evocaret, ne forte vel a domino principe, restituta in integrum gratia, revoca¬ tus vel a domino comite Tripolitano, eius consanguineo, deten¬ tus Ierosolimorum differret desideria. Orientalis enim Latino¬ rum tota regio quattuor principibus erat distincta. Prius enim ab austro erat regnum Ierosolimorum, initium habens a rivo qui est inter Biblium et Beritum, urbes maritimas provincie Phemcis, et finem in solitudine que est ultra Darum, que respicit Egyptum; secundus erat versus septentrionem comitatus Tri- 755 politanus, a rivo supradicto habens initium, finem vero in rivo qui est inter Maracleam et Valeniam, urbes similiter maritimas; tercius erat principatus Antiochenus, qui ab eodem rivo habens initium usque in Tarsum Cilicie versus occidentem protende¬ batur, quartus erat comitatus Edessanus, qui ab ea silva, que dicitur Marrith, in orientem ultra Eufraten protendebatur. Hii omnes magni viri et potentes ab mitio spem conceperant, quod 11-13 Cf. 10, 26, 15-18. 13 = 10, ix, 30-31. 29, 5 = i, 13,14. 13 ( = 22, 18, 17-18) Gen. 25, 18: (Sur) quae respicit Aegyptum.

12-

10 cf. 9-10. 12 Amfossus] Amfosus Fr, Amffosus V, Anfossus cett. 13 tantique BW 14 qui (cf. iy) BW, om. VFrpC 15-16 exciderunt quaedam: gratias ageret P2, Ierosolimam proficisceretur pro parata feliciter

16 urbem Cesaream a 29, 1 regis 3 consilio principum VFr obvius P, vel am ss. P2

(fideliter W) peregrinatione BW MP, vel em ss. P2

9 principibus (cf. 19-24 et /7, /7, 89: archiepiscopi, et 19, 2j, 4;: (Edessa) Primus BW 11 Byblium VFr 13-14 Tripolitatus V 15 qui est om. a 19 Marrith VFr, Marriz pC, Mariz BW 20 viri magni BW inter patriarchas ...) VFrW, principatibus (3BCW2

16,29 1148

25

30

35

40

45

50

55

757

in adventu predictorum regum per eorum operam et auxilium possent fines suos dilatare et porrigere terminos in inmensum: omnes enim hostes inmanissimos et urbes hostium invisas plu¬ rimum habebant conterminas, quas sibi adiungere cupiebant. Erant ergo cura domestica et de familiari incremento valde solliciti, unde reges nuntiis et muneribus ad se quisque invi¬ tabant, alios prevenire cupientes. Inter hos dominus rex et qui in regno erant spem sibi videbantur fovere maiorem, tum ob reverentiam locorum venerabilium, quorum amor et devotio omnes trahebat amplius, tum quia dominum imperatorem apud se habebant, ad quem credibile erat dominum regem Franco¬ rum accessurum tum complende orationis et peregrinationis gratia, tum ut de communi consilio in opere aliquo ad incre¬ mentum Christianitatis procederetur. Missus est ergo dominus patriarcha, ut prediximus, a regni principibus, timentibus pluri¬ mum ne a domino principe, cuius affinis erat et ei artiore caritatis vinculo iungi videbatur, et maxime interventu regine, circa partes Halapie detineretur, sicut et probabile videbatur. Cognito vero quod minus amice abinvicem discesserant, spes eis accessit amplior quod sine dilatione, inde digrediens, Ierosolimam esset perventurus; contra tamen fortune insidias, et quia prudenter timetur quicquid accidere potest, virum venerabilem predictum patriarcham, cuius auctoritate moveretur, premiserunt, nec spe concepta frustrati sunt, nam eius verbum sequu- 756 tus Ierosolimam incunctanter advenit. Quo perveniens, occur¬ rente ei universo clero et populo, cum hymnis et canticis una cum principibus suis honorifice et cum debita gloria in urbem receptus est et ad loca venerabilia deductus. Tandem completis de more orationibus indicitur apud urbem Acconensem curia generalis, ut de fructu tante peregrinationis et tantorum fine laborum et de regni desiderato tractaretur incremento. Tandem die statuta ad destinatum convenientes locum, sicut et preordinaverant, quid facto esset expedientius diligenter cum regni nostri magnatibus, quibus plenior rerum et locorum erat cognitio, diligentius deliberare ceperunt.

22 — 10, 24, 10. - in inmensum — 6, 14, 29-30.

37 = 1, 16, 16. 42 = 5, 18, 30-31. 45-46 = 4, 2, 62-64.

23 hostes om. V (- Fr) de cura P2BW, circa C

infestas BW

35 ut prediximus] 2-8.

43 predictum] (34-35 et) 2-8.

25 ergo] singuli add. BW 26-27 invitabat ...

familiari] et add. VFr

30 trahebant BW 35 a regni principibus bis, ait. dei. N 39 abinvicem VFrBW, adinvicem pC, corr. C2 dicesserant Fr 45 incontanter V, inconstanter Fr 46 hyminis V 49 Accons(s)em p, corr. P2 50 et] de add. a 52 statuto a 54 nostri om. VFr 55 diligentius (cf. tf) om. BW cupiens BW

metuentibus a

17

758

I. Apud Ptolomaidam urbem maritimam curia celebratur gene- 757 ralis, nommanturque principes qui ad eam convenerunt. II. Urbem Damascenam proponunt obsidere et ex condicto ad eam accedunt. III. Describitur situs Damascene urbis. IIII. Nostri pomeria civitatis violenter effringunt et fluvium invitis hostibus occupant in manu forti; factum imperatoris eximium et admirabile describitur. V. Desperant cives et de fuga cogitant; ex nostris principibus quosdam data corrumpunt pecunia, quorum persuasione in op¬ positam civitatis partem transfertur exercitus. VI. In nostrorum castris victus deficit; detegitur proditorum malicia et soluta nostri redeunt obsidione. VII. Diverse ponuntur opiniones, quis tante proditionis auctor fuerit. Iterum Ascalonam proponunt obsidere, sed non profi¬ ciunt. VIII. Imperator Conradus ad propria regreditur, rege Franco¬ rum in Syria moram faciente. VIIII. Noradinus fines ingreditur Antiochenos, princeps Raimundus occurrit; pugnatur inter eos, princeps Raimundus occi¬ ditur. X. Noradinus universam regionem pro suo tractat arbitrio, rex illuc properat solatium ministraturus. Soldanus Yconiensis ter¬ ram comitis ingreditur Edessani. XI. Comes Edessanus post regis ab Antiochia discessum ab hostibus capitur, ubi et ignominiose moritur. XII. Rex cum regni principibus iuxta Ascalonam Gazam reedificat. XIII. Inter regem et matrem eius graves oriuntur simultates et matre ignorante rex coronatur. XIIII. Regnum inter se dividunt filius et mater; rex Ierosolimam ingreditur violenter et matrem in arce obsidet Davitica, tandem pax cum tranquillitate reformatur. XV. Soldanus Yconiensis comitatum Edessanum rursum ingre¬ ditur, rex illuc cum omni celeritate properat.

4 = i prol. 95.

1 convenerant Fr

2 ex om. MP

3 Describitur ... urbis cum (2) 4 in om. Fr

Urbem ... accedunt (hic, sed non in textu V) confundunt VFr

5 principibus om. C, quosdam principibus BW

8 Imperator ... faciente

9 fines 10 suo] libero BW 11 ignominiose 12 iuxta Ascalonam om. BW 13 eius matrem a simulationes

cum (7) Diverse ... proficiunt (hic, sed non in textu) confundunt BW ingreditur VFr, ingreditur fines cett. et VFr

VFr, simultationes V2

17

759

XVI. Imperator Constantinopolitanus exercitum ad partes diri¬ git Antiochenas; comitatum Edessanum sibi resignari postulat, obtinet postulatum: Grecis castella resignantur, rex inde Lati¬ nos educit. XVII. Noradinus regi occurrit, exitum impedire procurat. Rex, licet cum difficultate, Antiochiam redit, Noradinus eiectis Grecis universam occupat regionem. XVIII. Rex principissam monens ut unum de principibus in maritum accipiat qui regioni possit preesse, sed non proficit; rex inde Tripolim accedit, ad propria reversurus. XVIIII. Rex et mater eius apud Tripolim conveniunt ut comi¬ tem uxori reconcilient, sed non proficiunt. Comes in porta civi¬ tatis ab Assissinis occiditur. XX. Tureorum ingens multitudo Ierosolimam venit ut eam oc¬ cupet, sed egredientes nostri eos in virtute magna prosternunt. XXI. Rex regnique principes Ascalonam properant ut pomeria circa urbem depopulentur, sed promoto ad amplius proposito urbem obsident. XXII. Describitur situs civitatis et commoditas aperitur. XXIII. Ordinatur obsidio et preficiuntur qui classi presint et qui legiones per terram moderentur. XXIIII. Secundo obsidionis mense adest peregrinorum transi¬ tus, multas deferens ad opus obsidionis commoditates. XXV. Quinto mense classis Egyptiorum ad urbem accessit, multam obsessis civibus afferens consolationem. XXVI. Constantia Antiochenorum principissa Rainaldo de Castellione nubit. Noradinus quoque regnum Damascenorum occu¬ pat violenter. Amalricus Sydoniensi preficitur ecclesie. XXVII. Qui in obsidione sunt urbem instanter impugnant, ci¬ ves machinam exteriorem nituntur exurere; murus civitatis ex parte corruit, nostri volentes ingredi ex parte pereunt: noster desperat exercitus. XXVIII. Iterum confortantur nostri et ad continuandam obsi¬ dionem animantur, insistentes animosius. XXVIIII. Ascalonite desperant et de communi consilio ad dedi¬ tionem inclinantur. XXX. Missis de maioribus civitatis apud regem, obtinent libe¬ rum cum uxoribus et liberis et omni substantia exitum et urbem resignant.

20 = 14, 23, 15-16.

16 inde post educit VFr W

18 monens VFrP, monet a

reversus B, om.

19 Assissinis BW, Axissinis (cf. /j, /, 28, app. cr.) VFrpC

PC, et regni BW, regni VFr abhinc desinit Fr

23 per terram legiones BW

quoque om. BW

27 mururus V

21 regnique 26 nubit]

28 et om. BW

760 1. 1148

5

10

15

20

25

30

17, 1 Apud Ptolomaidam urbem maritimam curia celebratur ge- 758 neralis, nominanturque principes qui ad eam convenerunt.

Dignum credimus, et presenti satis convenire videtur Historie, ut posteritatis mandetur memorie qui principes predicte interfuerunt curie, qui ex tantis convenerant regionibus. Inter¬ fuit igitur primus dominus Conradus, inclite recordationis Theutonicorum rex et Romanorum imperator, et de principibus eius ecclesiasticis dominus Otto Frisinguensis episcopus, vir litteratus, frater eius, dominus Stephanus Metensis episcopus, dominus Henricus, domini Theodorici Flandrensium comitis frater, Tullensis episcopus, dominus Theotinus, natione Theutonicus, episcopus Portuensis, apostolice sedis legatus, qui de mandato domini Eugenii pape eiusdem domini imperatoris castra fuerat sequutus; de laicis vero dominus Henricus dux Austrie, eiusdem imperatoris frater, dominus dux Guelfo, vir illustris et potens, dominus Fredericus, inclitus Suevorum et Vindelicorum dux, eiusdem domini imperatoris ex fratre primo¬ genito nepos, eximie indolis adolescens, qui ei postmodum suc¬ cedens Romanum hodie strenue et viriliter administrat impe¬ rium, dominus Hermannus, provincie Veronensis marchio, do¬ minus Bertoldus de Andes, qui postea fuit Bavarie dux, dominus Willelmus marchio de Monte Ferrato, eiusdem domini imperatoris sororius, Guido comes de Blandrada, qui predicti marchionis sororem habebat uxorem, ambo de Lonbardia, magni et egregii principes. Interfuerunt et alii nonnulli nobiles et spectabiles viri, quorum nomina vel titulos non tenemus. 759 Interfuit dominus Ludovicus Francorum rex piissimus, inclite in domino memorie, et cum eo dominus Godefridus Lingonensis episcopus, dominus Arnulfus Luxoviensis episcopus, dominus Guido de Florentia, ecclesie Romane presbyter cardinalis tituli Sancti Grisogoni, apostolice sedis legatus, dominus Robertus comes Percensis, eiusdem domini regis frater, dominus Henri¬ cus, domini Theobaldi senioris comitis filius, comes Trecensis, eiusdem domini regis gener, egregie indolis adolescens, domi¬ nus Theodoricus Flandrensium magnificus comes, dommi regis

1, 2 = 19, 12, 2-3. 2 predicte] 16, 29, 49-55. 14-18 — 8, 9-13 et 16, 16 (cf. 32 et 38-39) Cf. 2, 1, 13. 24 (cf. 36-37) = 1, 17, 30-31. 32 - 16.

23, 18-21.

1, 1 Signum N 4 ergo V 6 Oto CW, Odo B 9 Theomius 13 frater] ex fratre nepos (cf. ij-16) BW Gelfo V domini om. BW 16 postmodum ei BW 17 vi/viriliter V 18 vincie om. BW marcio V 20 Monte Ferato BW 24 nomina vel los om. V 26 Lugdufdo C)nensis a 30 Percenssis comes tr. V, chens(s)is cett. frater om. BW 33 comes magnificus BW Teomus C

BW,

15 pro¬ titu¬ Per-

17, 1-2 1148 35

40

45

50

55

Ierosolimorum sororius, dominus Ivo de Neella (comes) Suessionensis, vir fidelis et prudens. Interfuerunt et alii multi nobiles et potentes et digni memoria viri, quorum nomina, prolixitatem declinantes, studiose preterimus. De nostris autem regionibus affuit dominus Balduinus Ierosolimorum rex, inclite indolis ado¬ lescens, et cum eo mater eius, prudens et circumspecta mulier, cor habens virile et quolibet consulto principe nichil inferius sapiens, et cum eis dominus Fulcherus patriarcha, dominus Balduinus Cesariensis archiepiscopus, dominus Robertus Naza¬ renus archiepiscopus, dominus Rorgo Acconensis episcopus, do¬ minus Bernardus Sydoniensis episcopus, dominus Willelmus Beritensis episcopus, dominus Adam Paneadensis episcopus, dominus Geraldus Bethleemita episcopus, Robertus magister militie Templi, Raimundus magister Domus Hospitalis. De laicis vero Manasses regius constabularius, Philippus Neapolita¬ nus, Elinandus Tyberiadensis, Girardus Sydoniensis, Galterus Cesariensis, Paganus dominus regionis que est trans Iordanem, Balianus senior, Hunfredus de Torono, Guido Beritensis et alii multi, de quibus per singula longum nimis est enumerare. Hii omnes, ut diximus, in urbem convenerunt Acconensem, tracta¬ turi quid optimum et loco et tempori magis conveniens videretur, quod primum auctore domino ad incrementum regni et christiani gloriam nominis attemptarent. 2.

5

V (recte VII)

761

Urbem Damascenam proponunt obsidere et ex condicto ad eam accedunt.

Tractatis igitur congruo libramine deliberationis partibus, post subiecta, sicuti in talibus solet fieri, diversarum partium diversa consilia, de communi consilio visum est tempori expe¬ diendus Damascum urbem nostris dampnosam obsidere, unde, firmato circa id consilio, voce preconia precipitur publicari quatenus die statuta omnes unanimiter parati sint copias suas ad partes illas dirigere. Mense igitur Maio, vicesima quinta die mensis, anno ab incarnatione domini millesimo centesimo qua36-37 Cf. 24. 38-39 (= 8, 11-12) = 16. 39 (= 26,14) Cf. 1,18, 53. 53 ut diximus] Voir la rubrique (Ptolomaidam\) et 16, 29, 49-50. 2, 5 = x, 7, 49.

6 = 1, 16, 28.

34 Yvo a Suessionis

a

comes correxi coli. 18, 11 et /4, 2.

41

Fulcherus

VMPC,

Suesionensis MP, corr. P2,

Fulcherius

NBW

patrarcha V

43 Rorgo P, Rorgor BW, Rogo V, Borgo C 46 Giraldus BW 47 Domus om. V 48 regius V, regis cett. 49 Girardus Va, Gerardus p Galterus MPC, Gualterus V, Galterius NBW 50 Iordanen V 51 Torono VNBW, Thorono MP, Torrono C 52 esset (— 4, /7,) et 14, 24, 16) BW 54 et loco] et om. BW 55 quid BW 2, 1 congruo V, continuo cett. 3 consio V est om. C, post expedientius BW 5 precona M2P 6 unamiter V

8 centeno BW

760

762 1147

H48)

(recte

17, 2-3

dragesimo septimo, congregatis ex universo regno militaribus io tam equitum quam peditum copiis tam ex indigenis quam ex peregrinis, previo vivifice crucis salutari ligno predicti deo ama¬ biles reges una cum suis expeditionibus ad urbem Tyberiadem ex condicto perveniunt, inde viarum compendia sequuti secus Mare Galilee usque Paneadem, que est Cesarea Philippi, univer15 sos deduxerunt exercitus. Ubi deliberatione habita cum his, qui situs urbis Damascene et adiacentis regionis habebant periciam, communicato cum maioribus principibus consilio utilius iudicant predictam urbem eatenus obsidione vallare, ut prius occu¬ pentur pomeria, que ex maxima parte urbem ambiunt eandem 20 et plurimam videntur conferre munitionem, arbitrantes quod occupatis pomeriis urbem deinceps obtinere satis esset in expe¬ dito. Sic igitur mxta initum consilium iter aggressi, transcurso famosissimo monte Libano, qui medius inter Cesaream Philippi et eandem Damascum mteriacet, apud vicum, cui nomen Daria 25 est, in agrum descenderunt Damascenum, ab urbe quattuor aut quinque distantes miliaribus, unde et totam civitatem cum 761 adiacente regione de plano dabatur intueri. 3.

Describitur situs Damascene urbis.

Est autem Damascus civitas maxima, Minoris Syrie, que alio nomine Phenicis Libanica nuncupatur, metropolis, sicut ibi legi¬ tur : caput Syrie Damascus, a quodam Abrahe servo denomina¬ ta, qui eam creditur fundasse. Interpretatur autem “sanguinea” 5 vel “sanguinolenta”. Est autem in campestribus sita, in agro sterili et arido, nisi quantum aquarum antiquis meatibus deduc¬ tarum irrigatur beneficio. Fluvius enim, a promuntorio descen¬ dens vicino, in superioribus illius regionis partibus canalibus exceptus ut inde liberius per plana possit deduci, per diversas 10 subiecte regionis partes ad agrorum sterilitatem fecundandam

10-11 Cf. 22, 1, 12-13. 17 = 11, 10, 24. 3, 3 (= 22, 21, n-12) Is. 7, 8. 3-5 Gen. 15, 2-3 : dixitque Abram:... piius procuratoris domus meae iste Damas¬ cus Eliezer. Addiditque Abram: Mihi autem non dedisti semen, et ecce vernaculus meus heres meus erit. Cf. Jerome, In Esaiam prophetam 7, 17, 1, CC 73, p. 267, 27: Damasci primum nomen in Genesi legimus, qui ante Isaac fuit vernaculus Abraham ... Interpretatur autem aut 'sanguinis osculum' aut 'sanguinem bibens’ aut 'san¬ guis cilicii’.

9 regno om. MP, add. P2 10 quam ex] ex om. BW 17-18 iudicant] 18 predictam ... 19 parte om. C, predictam ... occupentur et ex maxima parte om. et BW 20 videntur] civibus add. BW munitionem] prosternant vel occupent add. BW (cf. 18-19: BW) 21 urbem obtinere (obtinere urbem tr. M) deinceps MP esset] sit BW 26 distantes post ( 2j ) urbe a 3, 3 Abrae N, cf 10, 8, 2j (N) 7 promuntorie V, pro¬ ut add. BW

montorio a

17,3 1148

15

20

25

30

35

40

45

763

dirigitur; quod vero residuum est, quia copiosas habet aquas, ex utraque ripa pomeria nutrit, arboribus consita fructiferis, iuxtaque civitatis murum orientem versus labitur. Pervenientes igitur predicti reges ad locum prenominatum, videlicet Dariam, urbem habentes iam vicinam, instruunt acies et ordinem incedendi assignant legionibus, ne promiscue ince¬ dentes seditiones suscitent adinvicem et operi futuro ministrent impedimentum. Primus itaque cum suis Ierosolimorum rex, eo maxime quod locorum periciam eius cohortes dicebantur habere, de communi principum statuto ire precipitur et ceteris subsequentibus iter aperire; secundum et medium locum rex Francorum cum suis expeditionibus tenere precipitur, ut precedentibus, si necessitas emerserit, opem ferat; tercium et no¬ vissimum imperator eodem decreto conservare mandatur, ut hostibus, si forte a parte irruant posteriore, resistere sit paratus et precedentes copias a parte relicta reddat securiores. His ergo tribus exercitibus ordine congruo dispositis ad urbem castra promovent, accedere contendentes. Est autem civitas ab occi¬ dentali parte, unde nostris erat accessus, et a septentrionali pomeriis obsita longe lateque instar condensorum nemorum et opacarum silvarum, ita ut ultra quinque aut amplius miliaria versus Libanum protendantur, et hec eadem, ne dominia fortas¬ se sint in incerto et ne volentibus passim introire liceat, clausa sunt muris, licet luteis, nam lapidibus regio illa non habundat. Clausa sunt itaque et secundum quod cuique designate sunt possessiones muro huiusmodi vallata, relictis semitis et viis publicis, licet angustis, quibus ortolanis et curam pomeriorum habentibus ad urbem cum mmentis fructus deferentibus perve¬ niatur. Sunt autem hec pomeria urbi pro summo munimine, nam pre densitate et arborum frequentia et viarum angustiis videbatur durum et pene inpossibile ut ab ea parte esset transi¬ tus urbem adire volentibus. Per hec tamen loca decretum erat nostris principibus ab initio exercitus introducere et ad urbem patefieri accessum, ex causa gemina, tum ut occupatis munitioribus locis, et in quibus populo Damasceno maior erat fiducia, quod superesset leve iudicaretur et compleretur facilius, tum ut expeditionibus fructuum et aque non deesset commoditas. Im¬ mittit ergo primus rex Ierosolimorum per illas pomeriorum

21 Cf. x, 30, 14.

30-31 = 1, 19, 46-47.

41 (et 6, 10) = 1, 12, 10.

12-13 iuxta MP 13 versus orientem a 15 Daryam V 16 permis25 posterioriore V 30 obsita (civitas) cf. 16, 26, 44. 32 domi¬ nia] lacuna C, dominis (vel io ss. W) BW 34 muris ... luteis V, muro (cf. y6) ... luteo (lutheo (3) cett. 35 quod Va, hoc quod P 37 angustis] anti¬ quis Q 38 fructum a 41 ab om. V 46 iudaretur MP, videretur P2 cue V

762

764 1148

17, 3-4

angustiores semitas suas acies, sed vix et cum multa difficultate 50 procedere poterat exercitus tum viarum impeditus angustiis, tum eorum, qui in virgultis latebant, insidiis lacessitus, tum etiam manifesto hostium, qui aditus obsederant et viarum preoccupaverant anfractus, conflictu. Egressus enim erat unanimi¬ ter civitatis populus et in predicta descenderat pomeria, ut tam 55 occultis quam manifestis congressionibus exercitum transire prohiberet. Erant preterea intra ipsa pomeriorum septa domus eminentes et excelse, quas viris pugnaturis communierant quo- 763 rum possessiones erant vicine, unde sagittis et aliorum immis¬ sione telorum hortorum septa tuebantur, neminem accedere 60 permittentes, sed et publicam volentibus transire viam redde¬ bant eminus sagittis valde periculosam. Nec erant ex una tan¬ tum parte nostris predictorum formidabiles insidie, sed ex omni latere par erat incautis periculum et suspectum eque inprovise mortis discrimen. Erant nichilominus et secus muros interius 65 latentes viri cum lanceis, qui per specularia modica, in muris ad hoc studiosius ordinata, unde videre transeuntes poterant, mini¬ me vero ipsi videri, pretereuntes confodiebant ex latere; quo casu plurimi dicuntur illa die miserabiliter occubuisse, sed et alie innumerabiles non defuerunt inter illas angustias periculo70 rum transire volentibus species. 4.

Nostri pomeria civitatis violenter effringunt et fluvium invitis hostibus occupant in manu forti; factum imperato¬ ris eximium et admirabile describitur.

Hoc igitur intelligentes nostri mstant acerbius et effractis hortorum violenter claustris pomeria certatim occupant et quos infra septa vel in huiusmodi domibus reperiunt gladiis transver¬ berant aut in vincula captos coniciunt. Quod audientes qui ad 5 simile opus exierant, aliorum exemplo timentes interire, relictis hortis catervatim in urbem se recipiunt sicque illis in fugam versis aut peremptis gladio liber nostris ad anteriora patuit aditus. Equestres porro tam civium quam eorum qui eis in subsidium venerant copie, intelligentes quod ad obsidendum 10 urbem per illas partes noster venturus esset exercitus, ad am¬ nem qui urbem preterlabitur accesserant, ut arcubus et balistis expeditiones, ex itinere fatigatas et pre sitis angustia laboran-

57 Ez. 17, 22: super montem excelsum et eminentem', Iob 28, 18: excelsa et emi¬ 63-64 = 10, 6, 28. 4, 4 = 22, 12, 37.

nentia.

49 acies suas a ex una parte a

57 pugnatius V

58 possione V 61-62 tantum 4, 4 congerunt (cf. //, 7, yo: BW) BW 8 vero a 9 copie ... obsidendum om. BW

68 illa die om. a

7 aut P2, atque dei. M 10 partes (om. W) per quas noster venturus erat exercitus egressi, ad BW 10-11 annem V 11 urbem] per illas partes add. BW

17, 4-5 1148 15

20

25

30

35

40

5

76 5

tes, arcerent a flumine et aquarum maxime necessariam negarent sitientibus commoditatem. Nostri vero ad relevandam sitim, quam ex laboris difficultate et ex pulveris nube densa, equorum, hominum pedibus agitati, collegerant, ad fluvium, quem vicinum audierant, properantes, ubi secus ripam tantam viderunt hostium multitudinem substiterunt ad modicum, tandemque collectis viribus, necessitate vires et audaciam ministrante, semel et secundo, sed frustra, aquas sibi vendicare nituntur. Dumque circa id Ierosolimorum rex cum suis pluri¬ mum desudat et frustra laborat, nuntiatur domino imperatori, qui posterioribus preerat agminibus, sciscitanti quenam esset causa quare non procederet exercitus, quod hostes, fluvium obtinentes, nostros non permittebant accedere. Quo cognito ira succensus, per medias regis Francorum acies usque ad conflic¬ tum eorum, qui pro flumine contendebant, cum suis principibus celer pervenit. Ubi tam ipse quam sui de equis descendentes et facti pedites, sicut mos est Theutonicis in summis necessitatibus bellica tractare negocia, obiectis clipeis, gladiis cominus cum hostibus experiuntur; quorum impetus qui prius fortiter resti¬ terant sustinere non valentes, in fugam versi flumina deserunt, in urbem cum summa velocitate se conferentes. In quo congres¬ su domini imperatoris factum seculis memorabile dicitur accidisse, nam uni de resistentibus, viriliter et strenue dimicanti, quamvis loricato, uno ictu caput, collum cum sinistro humero et brachio coherente simulque partem subiecti lateris dicitur am¬ putasse. Quod factum cives, tum qui hoc viderant, tum eos qui ex aliorum relatione idipsum cognoverant, in tantam deiecit formidinem, ut et de resistendo et de vita penitus desperarent.

764

5.

765

Desperant cives et de fuga cogitant; ex nostris principibus quosdam data corrumpunt pecunia, quorum persuasione in oppositam civitatis partem transfertur exercitus.

Obtento igitur flumine et ripa liberius concessa, longe lateque secus urbem castrametantur et tam pomeriis violenter expug¬ natis quam fluminis libere pro arbitrio usi sunt commoditate. Attoniti ergo cives et exercitus nostri et numerum stupentes et virtutem, de viribus suis ceperunt diffidere quasi resistere non valentes, timentesque subitas nostrorum irruptiones nichil tu¬ tum reputant, dum ad mentem reducunt quales eos esternis congressionibus sunt experti. Habita ergo deliberatione, usi ea que miseris et afflictis rebus solet adesse sollertia et ad ultima 22 5,

16 30

= 16, 10, 13-14.

9

35-38

Cf. le fait d’armes relate dans 5, 6, 60-67.

(= 5. 5. 31-32) = 20, 15, 48-49.

18

hominum Vp, hominumque a abiectis (cf. 6, 14: B) MP

36

hostium om. V

uno ictu om. BW

28

suis corr. V

766 1148

io

15

20

25

30

35

40

45

17, 5

recurrentes argumenta, omnes vicos civitatis ex ea parte, in qua nostri castra locaverant, magnis et proceris contexunt trabibus, in eo solo spem habentes ut, dum nostri circa effringenda repa¬ gula huiusmodi laborarent, ipsi per partem oppositam cum uxoribus et liberis egrederentur fugientes. Videbatur satis in expedito, si propicia nobis esset divinitas, quod urbem in vicino obtenturus esset populus christianus. Sed aliter visum est Ei qui terribilis est in consiliis super filios hominum. Nam dum, ut diximus, civitas in arto constituta esset nec eius cives resistendi aut salutis spem haberent ullam, sed compositis sarcinis migrare e loco disponerent, peccatis nostris exigentibus ceperunt de nostrorum presumere cupiditate et pecuniarum interventu eo¬ rum expugnare animas sunt aggressi, quorum corpora posse 766 vinci diffidebant: tota enim sollicitudine in argumenta varia se attollentes, quibusdam de principibus nostris, promissa et collata infinite quantitatis pecunia ut eorum studio et opera obsidio solveretur, ut lude proditoris officio fungerentur persuaserunt. Hii ergo, datis et pollicitis corrupti et viciorum omnium fomi¬ tem cupiditatem sequuti, in id sceleris descenderunt, ut regibus et peregrinis principibus, de eorum fide et industria confidentibus, impiis suggestionibus persuaderent ut relictis pomeriis in obpositam civitatis partem transferrent expeditiones; et ut dolum quocumque colore tegerent, allegant in obposita civitatis parte, que austrum respicit, et que ad orientem, nec pomeria esse que urbi sint pro robore nec ad murum expugnandum vallo vel flumine impediri accessum. Murum quoque asserunt humi¬ lem et ex crudis compactum lateribus primos vix posse impetus sustinere: ibi nec machinis nec multo opus esse conamine di¬ cunt, sed statim primis congressionibus manibus murum deici et in civitatem irrumpere non esse difficile. Horum autem ad hoc solum properabat intentio, ut exercitum ab ea parte, qua loca¬ tus erat quaque civitas maxime premebatur et diu tolerare non poterat, amoverent, scientes quod in obposita parte perseverare et obsidionem continuare non possent. Crediderunt ergo tam ipsi reges quam totius primores exercitus, et loca que prius cum multo sudore et multa suorum strage occupaverant deserentes, universas transferunt legiones et in obposita civitatis parte

12 = 3, 19, 22. ut diximus] 1-8. pollicendo.

15 = 7, 17, 52-53. 16-17 = 9, 10, 30-31. 17-18 26 = 6, 13, 7. 27 Salluste, lug. 16, 3: dando et

38 = n, 25, 44-45.

5, 17-18 Nam, ut diximus, cum civitas C, Nam cum civitas, ut diximus 18 esset constituta a 19-20 e loco exire (recedere C) a 21-22 earum p 22 animos sed vel animas n. BW 24 nostris V, om. cett. 28 descenrunt V 32 regerent V urbis BW 36-37 sustinere impetus a 40 exercitum correxi, exercitus codd. omnes 46 civitates corr. V2 BW

17, 5-6 1148

50

previis seductoribus castrametati sunt. Ubi videntes se ab aqua¬ rum commoditate longe positos, fructuum quoque ubertate ca¬ rere et iam deficere penitus alimenta, dolum intercessisse et maliciose se a locis uberibus translatos, licet sero, conqueruntur. 6.

5

10

15

20

25

30

767

In nostrorum castris victus deficit; detegitur proditorum malicia et soluta nostri redeunt obsidione.

Deficiebat ergo victus in castris, nam spe subito obtinendi civitatem, sicut eis persuadebatur antequam iter arriperent, ad paucos dies sufficientia detulerant alimenta, et maxime peregri¬ ni, quibus non multum poterat imputari tanquam locorum ignaris. Persuasum namque illis fuerat quod primis congressio¬ nibus statim et sine difficultate urbem essent obtenturi interimque fructuum alimonia, qui gratis occurrerent, etiam si alius omnino deesset victus, magnum posse ali exercitum asserebant. Quid ergo faciant dubii et secrete et in publico deliberant: redire enim ad loca unde exierant durum videbatur et inpossibile, nam nostris egredientibus statim hostes, videntes effectui mancipatum quod cupierant, multo fortius quam ante eadem loca ingressi communierant, vias, quibus nostri prius introie¬ rant, obiectis trabibus et molibus magnis prestruxerant, sagittariorum immittentes manum infinitam, qui ab ingressibus arce¬ rent ingredi cupientes. Rursum ex ea parte, in qua castra locaverant, urbem impugnare moram videbatur exigere, sed ferias longiores victus inopia non mdulgebat. Colloquentes ita¬ que peregrini principes adinvicem videntesque manifestam illorum, quorum fidei animas suas et negocia commiserant, maliciam, scientes quod non proficerent redeundum esse decernunt, fraudes eorum qui eos seduxerant detestantes. Sic igitur reges et principes, quantos a seculis non legimus convenisse, confu¬ sione induti et reverentia, peccatis nostris exigentibus infecto negocio redire compulsi, eadem via qua venerant in regnum sunt reversi. Qui deinceps non solum quamdiu in Oriente moram egerunt nostrorum principum vias omnes suspectas habe¬ bant et eorum merito tanquam maliciosa nimis declinabant consilia, circa regni negocia tepidos se exhibentes, verum postquam ad eorum regiones eis datum est reverti, susceptarum

AI — x prol. 85. (et 3, 41) = 1, 12, 10.

6, 3-5 Cf. 21, 15, 31-32.

11-12 — 2, 15, 6.

5 = u, 25, 44-45. 23-24 = 13, 16, 65-66.

10 24-

25 = 1, 21, 41.

48-49 carere om. V 6, 9 secreto BW et in VBW, et om. pC, add. P2 11 videntes VBW, videntur pC, (statim) ut (hostes) viderunt P2 14 abiectis (cf. 4, 40: MP) B molis V 23 quantos BW, quantas Vp (corr. P2), quanta C

767

768

768 1148

17, 6-7

perpetuo memores miuriarum, eorundem principum abhominati sunt maliciam nec se solos, verum etiam et alios, qui non interfuerant, circa amorem regni efficiebant remissiores, ita ut iam de cetero neque tot neque ferventes adeo huius peregrina35 tionis viam arriperent et advenientes etiam, nolentes eorum illaqueari fraudibus, domum citius redire etiam hodie conten¬ dant. 7.

5

io

15

20

25

Diverse ponuntur opiniones, quis tante proditionis auctor fuerit. Iterum Ascalonam proponunt obsidere, sed non pro¬ ficiunt.

Memini me frequenter interrogasse et sepius prudentes viros et quibus illius temporis solidior adhuc suberat memoria, et ea maxime intentione ut compertum Historie mandarem presenti, quenam tanti mali causa fuerit et qui tanti sceleris fuerint auctores et quomodo tam detestabilis conceptus effectui potuit mancipari. In assignatione autem cause dissonas inveni relatio¬ nes. Nam quorundam erat opinio quod comitis Flandrensium factum quoddam occasionem prestiterat huic malo. Is namque, ut premisimus, in eo fuit exercitu. Qui, postquam nostre legiones ad urbem predictam accesserunt et iam violenter obtentis pomeriis et flumine obsessa est civitas, ad singulos regum dici¬ tur singillatim et seorsum accessisse et profusis precibus postu¬ lasse ut capta civitas ei daretur, et hoc etiam dicitur impetrasse. 769 Quod audientes regni nostri quidam proceres, consentientibus etiam aliorum nonnullis, indignati sunt quod tantus princeps, et cui sua poterant sufficere et qui gratis domino militare videba¬ tur, regni tantam portionem sibi dari postulabat: sperabant enim sibi accrescere quicquid per istorum principum operam et laborem regno incrementi accederet. Unde indignati in hoc tam piaculare descenderunt flagicium, ut mallent eam hostibus con¬ servare quam ut comiti predicto cederet in sortem: indignum enim eis admodum videbatur ut qui tota vita sua regno mili¬ tantes infinitos labores pertulerant, aliis, qui recentes advene¬ rant, tantorum laborum fructus colligentibus, ipsis neglectis et absque remunerationis spe, quam diu et ex meritis videbantur collegisse. Alii dicunt principem Antiochenum, indignatum quod

7, 5-6 = 2, 15, 6. 16 = 1, 18, 29-30. 24 = 6, 12, 37.

9 ut premisimus] 1, 33-34. 20 = 1, 5, 39.

12 = 14, 25, 11-12.

22 ut qui — utpote (ou quippe) qui.

32 et om. a 33 interfuerunt a 34 adeo ferventes BW 35 eorum 36-37 contendunt VW, corr. W 7, 1 Memimini V 6 inveni relationes om. V 14 proceres quidam a 15 sunt om. V 16 videbatur militare tr. V 24 ipsi negligerentur BW et 002. BW 25 et om. BW N2

videbatur V

17, 7-8

769

rex Francie ita ab eo divertisset et beneficiorum suorum inmemor in nullo eum iuvisset, quibusdam mandasse in exercitu principibus, et obtinuisse, quatenus eius gratia efficerent ne 30 conatus eius finem sortiretur optatum et ut ita procurarent, ut infecto negocio redire cogeretur inglorius. Alii dicunt omnino nichil aliud intercessisse, nisi quod ab hostibus infinita sunt redempti pecunia qui hoc tam ingens procuraverunt malum, et pro summo solent recitare miraculo quod postmodum tota illa 35 male sumpta pecunia inventa est reproba et penitus inutilis. Qui autem fuerint tam detestabilis ministri sceleris varia multorum nichilominus fuit opinio, sed michi pro certo non est comper¬ tum. Quicumque tamen sunt, sciant quod pro meritis digna quandoque premia reportabunt, nisi misericors dominus condig40 ne satisfacientibus clementer indulgeat. Ita ergo, ut premisimus, nostri sunt sine gloria reversi. Letata est ergo Damascus in profectione ipsorum, quia incubuit timor eorum super eos, no¬ stris autem ediverso versa est in luctum cithara et facti sumus canticum hostium nostrorum tota, die. 45 Reversi itaque in regnum predicti reges, iterum convocato procerum cetu aggredi conantur, sed incassum, factum aliquod, in quo memoriam suam posteris possint reddere commenda¬ bilem. Erant nonnulli qui suggererent circa Ascalonam, quam adhuc detinebat populus infidelis, que quasi in regni medio sita 50 erat et ad quam sine difficultate poterant universa deferri necessaria, ponendam obsidionem, facileque esse dicebant et in promptu ut cultui restitueretur christiano. Sed post multa huiusmodi verba sicut et predictus conceptus passus est abor¬ sum et dum adhuc ordiretur succisus: iratus enim dominus 55 omnes eorum conatus videbatur evacuare. 8.

Imperator Conradus ad propria regreditur, rege Francorum in Syria moram faciente.

Videns igitur dominus Conradus imperator quod ei gratiam suam subtraxerat dominus et in regni negociis ei procedere

31=x, 21, 41. 32-33 = 4, 5. 3°35 (= 22, 28, 57-58) = 4 rubr- 439 lac. 5, 11: misericors dominus et miserator (cf. 1 prol. 133). 40 ut premisimus] 6, 22-26. 41-42 (= 16, 27, 24-25) Ps. 104, 38: Laetata est Aegyptus in profectione eorum, quia incubuit timor eorum super eos. 43 = 16, 15, 8-9. 43-44 ( = 9, 1, 30) Thren. 3, 14: factus sum in derisum omni populo meo, canticum eorum tota die. 54 = 11, 22, 35.

27 Francie rex tr. V nichilominus om.

BW

29 quatenus om. V 36 detestabiles V 37 38 Quicumcumque V 42 ipsorum] eorum a possent BW 49 medio regni BW 50 pote-

47 sui BW, suis C 53 verba] omnis hic add. BW conceptus om. C, conceptus sicut et predictus BW panssus V 54 adhuc om. a 8, 2 ei om. a reant V

770

77 o 1148

5

io

3 iv ii49

15

20

25

negabatur, parato navigio sumptaque licentia in regnum pro¬ prium est reversus. Quo perveniens, infra paucos annos apud Bavenberc ***, ubi et magnifice in ecclesia maiore sepultus est, vir pius et misericors, corpore conspicuus, generositate insignis, rei militaris ad perfectum habens experientiam, vita et moribus per omnia commendabilis, cuius memoria in benedictione est. Cui dominus Fredericus Suevorum dux illustris, qui eiusdem peregrinationis comes adheserat indivisus, ex fratre primoge¬ nito nepos, cuius supra fecimus mentionem, inclite indolis ado¬ lescens, in imperio successit, qui hodie Romanum strenue et feliciter administrat imperium. Dominus vero rex Francorum, peracto apud nos unius anni curriculo, circa transitum vernalem, Pascha Ierosolimis celebra- 771 to, cum uxore et principibus suis ad propria reversus est. Quo perveniens, iniuriarum memor que in via et in toto peregrinatio¬ nis tractu uxor ei irrogaverat, in presentia pontificum regni eius sollempniter celebrato divortio, ab uxore, titulo consanguinitatis obiecto, divertit. Quam protinus sine temporis intervallo Henricus Normannie dux et Andegavensium comes, antequam in Aquitaniam suam, que ei paterna erat hereditas, se reciperet, duxit in uxorem. Qui statim ea ducta domino Stephano Anglorum regi, sine liberis sexus melioris defuncto, successit in regno. Dominus vero rex Francorum Hispaniarum imperatoris filiam Mariam nomine, virginem deo placitam, moribus et sancta con¬ versatione commendabilem, secundis votis felicior sibi matrimo¬ nio copulavit.

9.

1149

17, 8-9

Noradinus fines ingreditur Antiochenos, princeps Raimundus occurrit; pugnatur inter eos, princeps Raimundus occi¬ ditur.

Ab ea die cepit Latinorum Orientalium manifeste deterior fieri conditio. Nam nostrorum principum et regum maximorum, qui christiani populi videbantur bases esse solidiores, viderunt hostes nostri et subsannaverunt labores sine fructu, sine effectu 5 conatus, vires attritas, confractam gloriam, et quorum sola nomina hostibus nostris prius erant formidini, nunc presen-

8, 6 = 20, 21, 40-41. 8 = 1, 5, 46. 9-10 = 16, 27, 12-13. 11 supra] 1, 14-18 et 16, 23, 18-21. 11-12 (= 1, 38-39) Cf. 2,1,13. 24 = 18, 30, 35. 9, 4 Ps. 79, 7: inimici nostri subsannaverunt nos (=2 Esdr. 2, 19). sine fructu — 1, 16, 12-13.

5 Bavenberc pC, Bavemberc V, Bavenberch BW mortuus est ex ed. principe addunt edd., obiit (post annos) P2, diem moriens clausit extremum BW 10 comes] ei add. BW 12 in om. V 15 curriculo V, circulo cett. 17 que Vp, quas a 22 Aquitanniam BW recipit V 24 in regnum a 9, 1 Orientalium Latinorum a

17,9 1149

771

tiam sine dampno despexerant. Unde in tantam elati sunt presumptionem et audaciam, ut iam de cetero nec eorum vi¬ res haberent suspectas nec nostris instare solito acerbius vereio rentur. Inde fuit quod statim post utriusque regis discessum Noradinus, Sanguini filius, cuius superius fecimus mentionem, 772 convocata infinita Tureorum ex omni Oriente manu, circa partes Antiochenas cepit solito protervius desevire vidensque terram Latinorum principum auxilio destitutam apposuit etiam 15 castrum, cui nomen Nepa, obsidere. Quod postquam domino Raimundo principi Antiocheno plenius innotuit, sicuti homo animosus et nnpetuosus nec alterius consilio in huiusmodi re¬ gebatur, non expectato suorum equitum, quos evocari preceperat, comitatu cum paucis imprudens ad partes illas accelerat 20 et adhuc in obsidione perseverantem circa predictum munici¬ pium invenit Noradinum. Qui audiens principem advenire, ti¬ mens ne maiores secum traheret copias, expectare et congredi cum eo veritus ab obsidione discessit, in loco tuto se conferens et expectans et frequentibus nuntiis doctior fieri cupiens, qualia 25 secum princeps traxerat auxilia et utrum maiora accederent adminicula. Princeps vero, presenti successu elatus et de se more solito plus equo presumens, cepit se habere incautius et dum haberet finitima presidia, in quibus se indempnem cum suis poterat conservasse et suos reduxisse incolumes, maluit se 30 campis credere patentibus, indignum iudicans ut illius timore videretur cessisse vel ad tempus, et hostium maluit patere insidiis. Ea igitur nocte videns Noradinus nullas principi vires accrevisse maiores, sperans cum suis eas, quas secum adduxerat, facile superaturum, principis comitatum vallat per girum agmi35 nibus dispositis et in modum urbis obsidet. Mane autem facto videns princeps hostium multitudinem et de viribus suis, licet sero, diffidens, dubitare cepit, tamen acies instruit, militiam ordinat tanquam cominus cum hostibus congressurus. Inito ita- 773 que prelio qui cum eo erant, viribus inpares hostium non feren40 tes multitudinem, principe cum paucis relicto in fugam versi sunt, princeps vero, tanquam vir magnanimus et in armis singu¬ lariter strenuus viriliter decertans, in media hostium strage, quam exercuerat, cedendo fatigatus et exhaustus spiritu gladiis

11 superius] 16, ch. 15 et 16.

30 — 1, 25, 12-13.

8-9 vires eorum a 10 regis om. V 15 domino om. BW 16 sicut MP homo] erat add. BW 23 ab] ad V 25 contraxerat V 27 more] maiore C, maiora solito et plus BW 28 cum BW 31 cessisse videretur V 32 vires om. V 33-34 speransque quod cum suis poterat eas, quas ... superare BW 39 quoniam (quia C) viribus erant impares a 41 vir V, om. cett. 41-42 singulariter] viriliter (= 42) C, om. BW

77 2 1149 45

5°

55 29 VI 1148 (recte 1149)

6o

17, 9-10

confossus interiit. Cuius caput cum brachio dextro a corpore separantes, reliquum corpus mutilum inter alios vita privatos reliquerunt. Cecidit ibi inter alios vir magnus et potens, sue perpetuo lugendus regioni, dominus Renaldus de Mares, cui comes Edessanus filiam suam uxorem dederat, ceciderunt et alii nobiles nonnulli, quorum nomina non tenemus. Fuit autem dominus Raimundus vir magnanimus, rei militaris experientissimus, hostibus supra modum formidabilis, parum tamen felix; cuius multa que in principatu strenue et magnifice gessit opera speciales exigunt tractatus, sed nos, ad prosequenda communia festinantes, in singulis huiusmodi negociorum articulis immorari et his stilum committere non valemus. Occisus est autem anno ab incarnatione domini M°C0XL0VIII°, principatus eius anno tercio decimo, mense Iunio, vicesima VII die mensis, die festo sanctorum apostolorum Petri et Pauli, inter urbem Apamiam et opidum Rugiam, in eo loco qui dicitur Fons Muratus. Cuius corpus, quibusdam notis et cicatricibus cognitum mter cetera defunctorum corpora repertum, Antiochiam delatum est et in vestibulo ecclesie apostolorum principis inter eius predecessores sollempmbus exequhs est sepultum.

10. Noradinus universam regionem pro suo tractat arbitrio, rex illuc properat solatium ministraturus. Soldanus Yconiensis terram comitis ingreditur Edessani. Noradinus vero in argumentum glorie et in signum victorie, et quod maximus gentilitatis persequutor crederetur occidisse, ca¬ put cum manu dextera, que ad hos usus de corpore predicti viri separari fecerat, ad maximum Sarracenorum principem et mo5 narcham, cahpham videlicet Baldacensem, et alios Tureorum satrapas per Orientem constitutos direxit. Destituta itaque tan¬ ti rectoris solatio Antiochena regio in lamenta se dedit, fletus non cohibens et crebris suspiriis dolorem indicans, querulis quoque et lacrimosis vocibus fortis viri egregia gesta rememo10 rans. Nec solum finitimos mors illius audita contristavit popu¬ los, sed et longe lateque rumor hic dispersus tam maiorum quam minorum in amaritudinem deduxit animas et acerbo

44-46 Cf. 10, 1-6. 49 = 1, 17, 30-31. 51 =14, 2i, 16. 53 = 1, 4, 23-24. 10, 1-6 Cf. 9, 44-46. 2 (et 14) = 12, 5, 2. 1 — 1, 9, 33. 12 Iob 27, 2: qui ad amaritudinem adduxit animam meam. 12-13 Cf. Sap. 14, 15 : acerbo ... luctu dolens.

47 perpetuo BW, perpetue VpC Renaldus V, Reinaldus BW, Rainaldus pC 57 datum correxi coli. iS, 2, 2y-}0, non enim putandus est archiepiscopus illic bene, hic male idem datasse festum: vicesima septima (XXVIIa C) codd. omnes 58-59 Apamiam codd. omnes 10, 5 caliphan p 9 viri fortis BW

774

17, 10 1149

773

interius merore confecit. Interea idem fidei et nominis, more patris, maximus persequutor christiani Noradinus, videns prin15 cipem regionis et maximam robustorum eius partem cecidisse in prelio totamque provinciam suo subiacere arbitrio, immissis statim expeditionibus suis totam cepit hostiliter circuire regio¬ nem, ita ut iuxta Antiochiam pertransiens et cuncta prestans incendio ad monasterium Sancti Symeonis, quod inter Antio20 chiam et mare in montibus sublimibus situm est, ascenderet, propria in eo usus potestate et cuncta libero tractans imperio, et inde ad mare, quod nunquam prius viderat, descenderet et in eo, in signum quod victor usque ad mare pervenerat, coram suis lavaretur. Inde rediens castrum Harenc, ab Antiochia vix milia25 ribus distans decem, preteriens occupat et occupatum armis et militibus et alimentis muniens instruit diligenter, ita ut multorum dierum posset obsidionem sustinere. Timuit ergo populus universus et humiliata est in conspectu eius terra, eo quod tradiderat dominus in manus eius robur militie et principem 30 regionis et non erat auxiliator nec qui contra imminentia peri¬ cula protectionis afferre posset remedium. Relicta enim erat in rei publice et principatus administratione sola principis uxor Constantia cum filiis duobus et filiabus totidem adhuc impube¬ ribus, nec erat qui principis fungeretur officio et plebis erigeret 35 deiectionem. Ea tamen tempestate dominus Aimericus, eiusdem civitatis patriarcha, vir sollers et locupletissimus, strenue satis afflicte se regioni prebuit patronum et ad conducendas militum copias stipendia contra morem suum non parce ministravit, temporis satisfaciens necessitati. Porro Ierosolimorum rex, au40 diens illarum partium pericula et morte domini principis cogni¬ ta mente plurimum consternatus, convocata subito militia, ut oppressis opem ferat fratribus celer ad partes convolat Antio¬ chenas et de se diffidentibus et deiectis animo propria presentia prebuit consolationem. Collectis itaque militaribus tam suorum, 45 quos secum traxerat, quam de tota regione auxiliis, ad resisten¬ dum invitat et ut resumptis cordibus respirare discant castrum Harenc, quod superius de novo captum diximus, obsidet, sed

13-14

fidei et nominis ... christiani (persequutor =

12, 14, 1-2) — 1, 15, 90. 2) = 12, 5, 2. 15 (cf. 10, 6, 4) I Par. n, 11: iste numerus robustorum David. 28 = 1, 22, 15. 29 (et passim) I Par. 20, 1 (cf. 15, 22, 1-2): robur militiae. 30 Is. 63, 5 : circumspexi et non erat auxiliator. 34-35 I Mach. 3, 43 : erigamus deiectionem populi nostri. 41 = 1, 24, 12-13. 47 superius] 24-27. maximus persequutor ( =

14 christiani post nominis a 16 totamque ... 17 suis bis, ait. dei. N 21 usus] est add. MP, dei. P 24 ab Antiochia om. a 26 diligenter instruit a 27-28 universus populus a 36 solers V 46 (cf. //, 9 et 14, et passim) ut BW, om. Vp, de C

775

17, 10-11

774 1149

50

55

60

65

post dies aliquot, non proficiens quia instructum erat diligen¬ tius, infecto negocio Antiochiam est reversus. Soldanus etiam Yconiensis, audita principis morte, in multitudine gravi in Sy¬ riam descendit et captis multis urbibus et castellis pluribus Turbessel obsidet, licet comes cum uxore et liberis intus esset. Rex vero Henfredum constabularium cum sexaginta militibus ad tuendum Hasarth interea dirigit ne a Tureis occupetur, tandemque comes, datis soldano captivis omnibus, quos de sua regione vinctos habebat, et duodecim equitum armis pace facta, abeunte soldano obsidione liberatus eodem die Hasarth venit et 776 inde Antiochiam, domino regi gratias pro humanitate, quam in eum exercuerat, acturus properavit; inde etiam, viso rege sumptaque ab eo licentia, cum modico quem secum deduxerat comitatu ad propria reversus est, rex autem apud Antiochiam, destitute regionis curam agens, adhuc moram faciens; ubi com¬ positis pro loco et tempore negociis, tranquillitate aliquatenus restituta, revocantibus eum curis domesticis in regnum suum est reversus.

11. Comes Edessanus post regis ab Antiochia discessum ab hostibus capitur, ubi et ignominiose moritur. 1150

Interea comes Edessanus Ioscelinus iunior, vir supinus, a patria degener honestate, sordibus effluens, libidine dissolutus; spretis melioribus perniciosa sequens, putans sibi optime succes¬ sisse quod princeps Antiochenus, quem odio insaciabili perse5 quebatur, occubuerat, non multum attendens quam vere dica¬ tur: tua res agitur, paries cum proximus ardet, dum Antio¬ chiam, ut dicitur a domino patriarcha vocatus, de nocte profi¬ cisceretur, separatus a comitatu cum adolescente, qui equum eius trahebat, gratia, ut dicitur, alvum purgandi et ut secretio10 ribus nature satisfaceret debitis, ignorantibus tam his qui preibant quam qui sequebantur, irruentibus in eum predonibus qui in insidiis latebant captus est et vinculis mancipatus Halapiam perductus est, ubi inmundarum viarum suarum fructus

49 — 1, 21, 41. 6 = 14, 6, io-ii.

50 = 4, 16, 28. 11, 5 (et 18, 20-21) = 1 prol. 74. 13-14 = 1, 26, 30-31.

52 Turbessel C, Turbesel cett. 54 Hasarth Vp, Harsath BW, Hasart C 56 facta pace a 57 abeunte ... obsidione V, abeunte ... ab obsidione cett. Hasarth VMP, Hasart NC, Harsath (vel Hasath ss.) B, Harsart W 58 in bis V 60 secum deduxerat correxi coli. 16, 37; 19, j-6; 30, 22, etc.) secum duxerat (cf. 43) V, deduxerat (om. secum) cett. 62 adhuc VNM, ad hec P, et adhuc C, et ad hoc BW faciens MP, faciente VN (te eras. N), faciens ubi om. a 11, 1 spurius BW 2 defluens BW 7 evocatus uti passim a, cf /4 rubr. 4 et 6: Vocatur ab Antiochenis (cf. iS rubr. 30, etc.) ... ab Antiochenis evocatur 10 is N

17,11-12 1150

775

colligens, scalore carceris et cathenarum pondere fatigatus, an15 xietate spiritus et corporis iugi molestia consumptus fine mise¬ rabili vitam finivit. Reddita terris die qui in eius erant comitatu, eorum que circa ipsum acciderant penitus ignari, dominum 777 suum, quem non reperiunt, anxie querentes, ubi vident se inqui¬ rendo non proficere reversi nuntiant quid eis acciderat et ite20 rum repleta est stupore et extasi universa terra, et quamvis vicinorum sinistris non noverant condolere casibus, nunc, fami¬ liaribus oppressi periculis, eodem discunt experimento quomodo doloribus compatiendum sit alienis. Tandem post dies aliquot quorundam relatione, quibus id pro certo compertum erat, 25 cognoverunt quod apud Halapiam detinebatur in compedibus. Uxor vero eius, mulier pudica, sobria et timens deum, quales deus amat, cum filio mpubere et filiabus duabus remanserat; que quantum potuit consilio procerum, qui superstites erant, populum regere nitebatur et regionis presidia adversus hostes 30 armis, viris et alimentis communire, vires transcendens femi¬ neas, satagebat. Sic igitur peccatis nostris exigentibus utraque regio, melioribus destituta consiliis vix in se subsistens, femineo regebatur imperio.

12. Rex cum regni principibus iuxta Ascalonam Gazam reedificat. I49/50

Dum vero hec ita circa partes aguntur Antiochenas, non multo post temporis intervallo, visitante regnum divina clemen¬ tia erigentes se de pulvere et de abiectione nimia, in qua propter sinistros casus, qui frequentes acciderant, iacere vide5 bantur, redeuntes ad cor tam dominus rex quam ceteri Ierosolimitane regionis principes, ut Ascalonitas hostes inmanissimos artius cohibeant et magis eorum periculosos refrenent impetus, Gazam urbem antiquissimam, ab Ascalona decem distantem in parte australi miliaribus, dirutam et habitatoribus carentem 10 reformare proponunt, ut, sicut a septentrione et ab oriente fundatis in girum municipiis eam quasi obsederant, ita eidem ab 778 austro similis non deesset stimulus et ex ea quoque parte continuis impugnaretur congressionibus et frequentibus lacesse¬ retur insidiis. Die igitur statuta convenit universus populus

14-15 = 3, 17, 13. 20 Act. 3, 10: impleti sunt stupore et ecstasi. 26 I Tim. 3, 11: mulieres ... pudicas ... sobrias; timens deum cf. 1, 11, 22. 26-27 quales deus amat] Cf. Ioh. 16, 27: pater amat vos quia vos me amastis. 12, 2 Cf. Luc. 7, 16: deus visitavit plebem suam. Cf. 22, 6, 54. 5—2, 20, 8.

14 squalore a 21 non a, om. Vp 29 predia corr. N2 12, 4 fre¬ quenter a 6 regionis] regis N 8 distantem decem a 12 similis V, simul cett.

776 1149/50

17, 12

15 quasi vir unus ad predictum locum et opus unanimiter aggressi urbem certatim reedificare contendunt. Fuerat autem eadem Gaza, civitas antiquissima, una de quinque urbibus Philistiim, editiciis preclara, cuius antique nobilitatis in ecclesiis et amplis domibus, licet dirutis, in marmore et magnis lapidibus, in multi20 tudine cisternarum, puteorum quoque aquarum viventium, multa et grandia exstabant argumenta. Fuerat autem sita in colle aliquantulum edito, magnum satis et diffusum intra muros continens ambitum. Videntes autem nostri quod non satis expe¬ diret nec fortasse presentis temporis vires sufficerent ut tota 25 reformaretur, partem predicti collis occupant et lactis ad con¬ gruam altitudinem fundamentis opus muro insigne et turribus edificant et in brevi, opitulante domino, consummant feliciter, consummatum etiam et partibus suis absolutum de communi consilio fratribus militie Templi custodiendum et perpetuo cum 30 universa adiacente regione possidendum committunt. Qui tanquam viri fortes et in armis strenui et commissum usque in presentem diem fideliter prudenterque servaverunt et urbem predictam frequentibus tum occultis, tum manifestis impugna¬ tionibus viriliter afflixerunt, ita ut qui prius excurrentes et per 35 universam regionem hostiliter desevientes nostris erant formi¬ dini, nunc pro summa felicitate reputent si clausis intra menia vivere liceat et quiete perfrui, pace precibus vel precio vel ad tempus impetrata. Nec solum urbe predicta, ad cuius lesionem constructum erat illud presidium, recalcitrante utile fuit, sed 40 etiam ea devicta quasi regni limes ab austro contra Egyptios pro multo fuit regioni tutamine. Circa veris autem initium domino rege dominoque patriarcha, completo ex parte municipio interiore, relictis ibi militie Templi fratribus, quorum diligentie deputatum erat, Ierosolimam re45 versis, accidit subsidium Egyptiorum, quod ter vel quater in anno ad reparandas vires Ascalomtarum sollempniter solebat accedere, in multitudine gravi ante predictum opidum adesse et, opidanis interius hostium metu congregatis, assultus hostiles multa instantia dedisse. Sed videntes qui militie preerant quod 50 non proficerent, cum dies aliquot in obsidione operam consump¬ sissent Ascalonam profecti sunt. Ab ea itaque die, tanquam attritis viribus et nocendi contracta licentia, ceperunt prorsus a vexatione adiacentis quiescere regionis, sed et Egyptiorum

15 = 5, 5, 11. 20 = 13, 3, 19-20. 37 = 1, 24, 3. 41 Cf. I Mach. 14, 37: ad tutamentum regionis. 45-47 (et 22, 45-46) = 13, 17, 10-13. 47 = 4, 16, 28.

15 locum predictum BW 24 nec] ne BW vires] non add. BW 26 latitudinem BW insigni V 29 Templi om. a 37 perfrui, pace om.\ 38 Noc V 46 solebat (solebant C) sol(l)empniter (solenniter B) a

779

17, 12-13 49/50

777

exercitus, qui ita frequens, ut prediximus, civitati iam afflicte 55 solatium ministrabat, iam non nisi marino accedere consuevit itinere, predicti municipii interpositas timens insidias et mili¬ tiam habens suspectam.

13. Inter regem et matrem eius graves oriuntur simultates et matre ignorante rex coronatur. 1152

5

io

15

20

25

Inter hec dum satis prospero cursu regni Orientalis procede¬ rent negocia et quasi quadam tranquillitate gauderet, eo minus, quod comitatus nobis deperierat et in hostium cesserat potesta¬ tem Edessanus, regio quoque Antiochena frequentibus hostium insidiis fatigabatur, videns inimicus homo, qui solet supersemi¬ nare zizania, et nostre invidens prosperitati, intestinis nos temp¬ tans concutere seditionibus quietem nostram perturbare aggres¬ sus est. Cuius periculi hec fuit origo et causa. Domina Milissendis regina, inclite recordationis et pie in domino memorie, defuncto marito, ut prediximus, relicta cum duobus liberis adhuc infra annos constitutis, regni tanquam iure hereditario sibi debiti curam et administrationem sortita est, filiorum legiti¬ mam agens tutelam. Hanc consilio principum regionis strenue et 780 feliciter, vires et animum transcendens femineum, usque ad illum diem administraverat, filio primogenito domino Balduino, cuius in presenti gesta conscribimus, etiam postquam in regni sublimatus est solium eius multum favente et merito subiacente imperiis. Inter ceteros autem, quorum opera consilioque uteba¬ tur, familiarem admodum habebat quendam nobilem virum, eius consobrinum, Manassem videlicet, cui statim post eius introitum in regnum curam militie tradiderat omnem et ordina¬ verat constabularium. Hic autem, de domine regine gratia presumens nimium arrogans, ut dicitur, et regni maioribus insolen¬ ter se preferens nullique debitam exhibens reverentiam, mvidiam in se nobilium regionis concitaverat maximam, et nisi domine regine eos cohiberet auctoritas, parati erant conceptum

54 ut prediximus] 45-47.

13, 2 eo minus = 10, 2, 29.

5-6 videns ...

invidens = 18, 6, 18. - inimicus homo ... zizania (= 18, 3, 5, cf. 9, 18, 40) Matth. 13, 24-25 (30).

10 ut prediximus] 15, 27, 40-44.

11

(voir 1’apparat

critique) — 21, 6, 39-40: adhuc infra annos constituto, cf. Monumenta Vizeliacensia (CC CM 42, 1976), II, 384. Voir aussi 14, 20, 57-58 = 21, 14, 15-16, et 21, 3, 17.

18 = 18, 9.

55 ministravit a 13, 3 hostium] nostrum M, hostium nostrorum P 5-6 superseminare] semper seminare M, semper superseminare P 6 zi¬ zaniam BW 10 diximus V 10-11 adhuc infra pubertatis annos consti¬ tutis / = 21, ), ij, cf. 16, // et 10, yy) BW 15 administrabat V 18 quo¬ rum] eorum, quorum BW 19 habebat admodum a 22 in constabula¬ rium a 23 nimis a 26 choiberet MP

778 1152

30

35

40 30 111

31 iii

45

17, 13-14

odium usque in opus pertrahere. Duxerat autem et domini Baliani senioris viduam, nobilem matronam, Hugonis et Balduini et Baliani Ramatensium fratrum matrem, unde sibi cumulaverat divitias et multiplicaverat possessiones. Eorum autem, qui predictum Manassem odio persequebantur, primus erat et affectu et opere rex ipse, asserens quod ei matris sue subtrahe¬ ret gratiam et munificentiam impediret. Habebat autem super eodem facto plurimos incentores, odiorum fomitem ministrantes, quibus predicti viri invisa erat potentia et molesta nimis dominatio. Hii dominum regem impellebant etiam ut matrem a regni amoveret potestate, dicentes eum iam ad adultam perve¬ nisse etatem, indignum esse ut femineo regeretur arbitrio et regni proprii curam alii quam sibi committeret moderandam. Horum igitur et similium rex fretus consilio proposuerat in die festo Pasche Ierosolimis sollempniter coronari; cuius glorie cum a domino patriarcha et a viris prudentibus, qui pacem regni diligebant, instanter rogaretur ut matrem participem faceret, distulit predictorum consilio, ne matrem haberet consortem, illa 781 die qua proposuerat, et sequenti die subito, matre non vocata, in publicum processit laureatus.

14. Regnum inter se dividunt filius et mater; rex Ierosolimam ingreditur violenter et matrem in arce obsidet Davitica, tandem pax cum tranquillitate reformatur. Transcursa igitur illa sollempnitate, convocato procerum cetu, presente etiam Ivone Suessionense comite et Galtero castel¬ lano Sancti Aldemari, matrem convenit et ut regnum secum dividat instanter exigit et avite sibi postulat hereditatis portio5 nem assignari. Tandem post multos hinc inde habitos delibera¬ tionis tractatus divisa hereditate, domino regi optione data assumpsit sibi in partem Tyrensem et Acconensem cum perti¬ nendis suis urbes maritimas, relictis domine regine Ierosolima et Neapoli cum suis iterum pertinentiis. Sicque divisi sunt 10 abinvicem, sperante populo quod pro bono pacis tolerandum esset quod sic ordinatum fuerat, quod uterque contentus esse

30 Iudith 8, 7 : reliquerat divitias multas ... ac possessiones. 33*39 Cf. 16, 3, 34 = 1, 4, 2-3. 42-43 Cf. Zach. 8, 19: veritatem ... et pacem diligite. 14, 10 = 1, 21, 38.

19-27.

27 et om. BW 30 multiplica V

28-29 matronam nobilem et matrem ... fratrum BW 31 prosequebantur (cf. 20, 2j, p) inde ab ed. Pantaleonis (1464) edd., sed cf. iS, 24, 42. 32 sue om. a 38 femine BW 39 alii quam sibi BW, alii quam (om. sibi) V, aliquam sibi pC

committere V

41 cororor (sic) V 44-45 illa ... qua a, illa ... quo Vp 45 ait. die om. V 14, 4 avite ... hereditatis portionem] avite ... hereditatem V 9 iterum om. V 11 fuerat] et add. BW

17, 14 1152

779

deberet sua, que eum contigerat, portione. Per eosdem itaque dies dominus rex nobilem quendam et magnanimum virum, dominum Henfredum de Torono, cui magne et ample posses15 siones erant in Phenice, in montibus qui Tyrensi adiacent me¬ tropoli, ordinavit constabularium suum et ei curam militie sue commisit. Sed neque sic etiam quievit dominam reginam perse¬ quentium stimulus, sed ex causis levibus vires resumens ignis, qui latuerat in favilla, incendium maius et priore multo pericu20 losius cepit ministrare. Nam rex eisdem impellentibus, quorum consilio prius adquieverat, matrem iterum cepit molestare et eam, quam ex utriusque beneplacito regni obtinuerat portionem, exclusa omnino matre sibi vendicare proposuit, quod intelligens regina, commendata Neapoli quibusdam fidelibus suis qui 25 eius curam haberent, Ierosolimam se recepit. Rex vero interea, congregata quanta potuit militia, predictum Manassem in cas¬ tro quodam eius, cui nomen Mirabel, obsidet eumque ad dedi¬ tionem compellens regnum et omnem cismarinam regionem abiurare coegit; inde occupata Neapoli, matrem persequens 30 Ierosolimam proficiscitur. Recesserant autem a domina regina, iuramentorum et fidelitatis inmemores, quidam ex his, qui infra sortem eius habebant possessiones et ei fide media erant obli¬ gati, pauci vero, ei adherentes, fidei servaverant integritatem, Amalricus videlicet comes Ioppensis, filius eius valde adoles35 cens, Philippus quoque Neapolitanus et Rohardus senior et pauci alii, quorum nomina non tenemus. Audiens itaque regina filium cum exercitu advenire, in arcem cum familiaribus et fidelibus suis se recepit, de presidii munitione confidens. Domi¬ nus vero patriarcha Fulcherus, bone memorie, videns tempora 40 periculosa et dies temptationis imminere, volens partes suas interponere et de his que ad pacem sunt rogare, assumptis sibi de clero viris religiosis et deum timentibus domino regi obviam exiit, monens ut a pravo desistat proposito et in finibus pacto¬ rum consistens matrem quiete perfrui patiatur; apud quem 45 postquam vidit se non proficere, consilium eius detestans in urbem regressus est. Rex autem, urgens propositum, ante urbem castra locat, tandem vero civibus indignationem declinantibus

26 predictum] 13, 18 et suiv. mei (noti mei ...) recesserunt a me. = 1, 17, 30-31.

30 Cf. Iob 6, 13 et 19, 13: necessarii ... 34 (apparat critique) Cf. 14, 26, 14. 36

39-40 (= 18, 5, 33, cf. 1, 15, 71) II Tim. 3, 1: in novissimis

diebus instabunt tempora periculosa, et Ps. 94, 8 (— Hebr. 3, 8) : diem temptatio¬ nis.

41 = 3, 25, 37-38.

12 eos a

42 = 1, 11, 22.

13 magnificum MP, cf. //, 2j, app. cr. 17 sic om. V 25 34 valde] indolis egregie BW, cf. 14, 26, 14 (BW) 35 Roardus B, Ricardus W 36 quorum] quo V 38 recipit BW 45 vidit V, videt cett. 46 est om. V vero bis V

782

780 1152 50

55

60

65

17, 14-15

regiam et portas aperientibus intromissus est cum suis expedi¬ tionibus, ubi statim arcem, in quam mater se contulerat, aptatis ad eam expugnandam machinis, obsidione vallat et more instans hostili, balistis, arcubus et iaculatoriis machinis continuas inferens molestias, obsessis requiem negat. Illi vero, omnino instanti omnino reluctantes, vim vi repellere nituntur et quibus modis exteriores obsessos impugnare satagunt, eisdem iniuriam propulsare et in hostes equa lance dampna refundere obsessi non verentur. Tandem cum per dies aliquot periculose nimis hinc inde decertatum esset, cum in arcem expugnando rex non multum proficeret nec tamen a proposito vellet desistere, inter¬ currentibus quibusdam pacis et gratie reformatoribus urbe Neapolitana cum suis finibus contenta domina regina regni caput domino regi resignat Ierosolimam, interpositis ex parte domini regis et prestitis corporaliter iuramentis quod super ea posses¬ sione per eum perpetuo non deberet molestari, sicque eis in mutuam redeuntibus gratiam, quasi stella matutina in medio refulgens nebule regno et ecclesie restituta est tranquillitas.

783

15. Soldanus Yconiensis comitatum Edessanum rursum ingre¬ ditur, rex illuc cum omni celeritate properat. 1150

5

10

15

At vero nuntiatum est regi Ierosolimorum et fama certiore compertum quod comes Edessanus sorte tam miserabili captus erat et regio tota absque defensoris cura hostium late patebat insidiis et quod omnis illa provincia sicuti et Antiochenorum partes, femineo relicte moderamini, suam exposcebant sollici¬ tudinem ; assumptis sibi Henfredo constabulario et Guidone Beritensi - nam de his, qui in portione domine regine erant, licet singillatim evocasset, neminem habere potuit - ad partes pervenit Tripolitanas, ubi et comitem cum suis militibus assumens Antiochiam celer pervenit. Dicebatur enim publice, et vere sic erat, quod potentissimus Tureorum princeps soldanus Yconiensis cum innumero equitatu in partes illas descenderat et fere omnem suis finibus conterminam occupaverat regionem. Non valentes enim locorum habitatores resistere et exercituum illius sustinere potentiam, urbes et municipia universa illi tradi-

52-53 = 8, 13, 12-13. 53 = 1, 27, 26. 15, 2-3 Cf. 11, 12-16.

55 = 12, 21, 46.

64-65 =

10, 21, 26-27.

49 se mater (eius add. BW) a 50 eandem BW 51 continuans p, 54 iniuriam V, iniuria p, iniurias P2a 56 reverentur BW 57 cum om. V 59-60 Neapolina V 61 resignet V 63-64 in gratiam ... mutuam BW 15, 1 vero] postquam add. BW regi {om. W) Ierosolimo¬ rum nunciatum est BW est om. V 4 et quod ( = /7, 2) BW, et om. corr. P2

VpC. Cf. 18, app. cr.

provincia illa a

1-2; /4, 20, 1-6; 4, zj, 1-4, et passim.

6 unde conieci coli. 16, 4, 48-61 et 29, 8 sigillatim N

14 habitores V

784

17, 15-16 150

y8i

derant, impetrantes ab eo salvum et liberum exitum cum uxori¬ bus et liberis et sine periculo conductum usque Turbessel: is enim locus, ceteris munitior et plures habens habitatores, ubi et dominus comes iugem et manentem habebat habitationem, ad20 huc in tranquillo videbatur esse. Dumque sic exceptis paucis presidiis universam occupasset regionem, maioribus eum revo¬ cantibus curis domum redire compulsus est. Nichilo minus ta¬ men provincialium aut labor est imminutus aut remissior facta sollicitudo, nam Noradinus, molestissimus gentis nostre perse25 quutor et Tureorum princeps potentissimus, pene continuis incursionibus universam eatenus molestabat regionem, ut extra presidia nemo penitus audebat comparere. Sic igitur mter molas duas miser ille populus incessanter conterebatur et a duobus maximis principibus supra vires angebatur, quorum alterius 30 tantum vix posset potentiam tolerare.

16. Imperator Constantinopolitanus exercitum ad partes diri¬ git Antiochenas; comitatum Edessanum sibi resignari po¬ stulat, obtinet postulatum: Grecis castella resignantur, rex inde Latinos educit.

5

10

15

Interea dominus imperator Constantinopolitanus, audiens il¬ larum partium desolationem, unum de principibus suis cum inmensis sumptibus et militia suorum non modica ad predictas partes direxerat, offerens comitisse liberisque eius annuos certe quantitatis redditus, qui eis ad honestum victum sufficere pos¬ sent in perpetuum, in recompensationem tradite sibi regionis si presidia, que adhuc penes se retinebat, eius imperio vellet con¬ cedere. Spondebat enim confidenter, in inmensitate divitiarum suarum spem habens, quod et illa a Tureorum incursionibus conservaret illibata et alia, que amiserant, facile suo restitueret imperio, si ei provincia resignaretur. Adveniente ergo rege An¬ tiochiam, causa cognita adventus imperialium nuntiorum, ipsis etiam iniunctam sibi legationem aperientibus, facta est inter principes regionis illius dissensio, aliis dicentibus rem nondum in eum necessitatis articulum descendisse ut id fieri oporteat,

23.

19 = 16, 4, 28-29. 12-13 = 2-4.

27-28 Cf. 6, 20, 16-18. 16, 2-4 et 12-13 Cf. 14, 9, 13-14 Act. 23, 7: facta est dissensio inter pharisaeos et

sadducaeos.

17 Turbessel NM2PC, Turbesel VMBW His V 18 pr. et V, om. 21-22 revontibus V 24 Noradinus (Norandinus W) enim BW gentis nostre molestissimus a 27 auderet BW, corr. M2P2 27-28 duas molas a 28 conterebatur incessanter BW 29 angebatur cum ceteris V, angebantur V2 30 vix] non BW 16, 3 inmensis] universsis V 6 in reconpenssatione V 10 amiserat BW cett., cf. 4, app. cr.

785

782 1150

20

25

30

35

40

45

17, 16-17

aliis econtra asserentibus necessarium esse id fieri, priusquam terra penitus in manus hostium tradatur. Inter has igitur deli¬ berationis ambiguitates cognoscens dominus rex quod predicta regio in eo statu, in quo erat, diu perseverare non posset ipsum enim ampliorem ibi moram facere regni proprii cura non patiebatur nec eius tot tanteque erant vires, ut duas quin¬ decim dierum itinere a se distantes provincias administrare posset commode - vidensque Antiochenam, que media erat, provinciam principis solatio iam per plures annos destitutam, in eam descendit sententiam, ut premissis conditionibus Grecis opida que supererant traderentur. Et licet non multum presumeret quod Grecorum viribus in eo statu conservari posset provincia, maluit tamen ut eis possidentibus iste casus accideret quam ei periclitantis populi et terre deficientis imputaretur ruina. Pactis igitur hinc inde iuxta predictas conditiones, adhibi¬ to consensu domine comitisse et liberorum eius, ad placitam consonantiam redactis, prefigitur dies, quo dominus rex cum omni militia sua in partes illas descendat, imperatoris homines in possessionem inducat et eis universa resignet opida. Die igitur statuta rex ex condicto, assumens sibi comitem Tripolita¬ num et tam suos quam Antiochenarum partium magnates, in terram comitis Edessani Grecos secum deducens, usque Turbessel pervenit, ubi assumpta sibi domma comitissa cum liberis 786 suis et aliis omnibus tam Latinis quam Armeniis, sexus promiscui, exire volentibus, Grecis regionem assignat. Erant autem opida que a nostris adhuc possidebantur Turbessel, Hantab, Ravendel, Ranculat, Bile, Samosatum et fortasse alia quedam; quibus omnibus Grecorum potestati resignatis, ipse cum uni¬ verso egredi volentium populo, cum iumentis et sarcinis eorum - que erant multe nimis, nam unusquisque cum omni domo et familia et suppellectile universa exire proposuerat — ad iter accingitur et cum omni huiusmodi inbellis populi multitudine et impedimentorum quantitate numerosa egredi maturat, educere volens eos sine periculo.

17. Noradinus regi occurrit, exitum impedire procurat. Rex, licet cum difficultate, Antiochiam redit, Noradinus eiectis Grecis universam occupat regionem. Audiens itaque Noradinus quod rex ad educendum populum ingressus fuerat et quod de conservanda regione omnino despe¬ rantes Grecis, viris effeminatis et mollibus, opida resignaverant,

16 esse id VBW, id esse (3(id M2)C 20 proprii BW, propria pC, pro¬ 23 possit V 31 domine om. BW 34 resignat BW 41 adhuc a nostris a Hantab V, Hamtab p, Hambab BW, Hambal C 42 Ravendes BW Byle BW 43 omnibus om. V 46 proposuerant MP 17, 1 Auditis V 3 resignarent BW prio V

17, 17 1150

7§3

de nostra formidine factus animosior, congregata ex universis 5 adiacentibus regionibus militia ad easdem partes festinus de¬ scendit, volens regi et populo de viribus suis diffidenti et sarci¬ nis multiplicibus impedito occurrere, ad lucrum sibi putans cedere si tales sibi obviam habere posset. Factumque est quod vix ad urbem Tulupam, que a Turbessel vix quinque aut sex io distabat miliaribus, illam inpotentem multitudinem adduxerat, cum ecce Noradinus universam regionem suis repleverat legio¬ nibus. Erat autem castrum illis vicinum Hantab nomine, per 787 quod eis iter erat futurum; illuc nostri properare volentes, videntes imminere periculum acies instruunt, ordinant agmina, 15 tanquam mox cum hostibus commissuri, illi vero instructis catervis nostrorum adventum tanquam de victoria securi avide nimis expectabant. Accidit tamen contra spem eorum quod noster exercitus ad predictum opidum, previa domini misericor¬ dia, pervenit indempnis; ubi nocte tota fessis tam iumentis 20 quam hominibus ad requiem concessa, convocato procerum cetu et de futuro in crastinum itinere deliberantes, fuerunt nonnulli de magnatibus qui presidium predictum exposcerent sibi dari, arbitrantes opitulante domino contra Tureorum incursiones vi¬ ribus propriis locum posse conservari. Quorum unus de regno 25 erat, Henfredus de Torono, vir magnanimus, regius constabularius, alter erat vir nobilis et potens de principatu Antiocheno, Robertus videlicet de Surda Valle. Sed videns dominus rex neutrius vires aut potentiam ad predictum opus sufficere, spreto utriusque verbo tanquam inutili, pactis insistit perseverans et 30 tradito Grecis municipio populum precipit ad iter accingi. Vide¬ re erat ibi viros nobiles et inclitas cum ingenuis virginibus et parvis pueris matronas natale solum, avita domicilia, cognatam regionem singultibus et lacrimosis deserere suspiriis et transmi¬ grationem ad populum alterum cum fletibus et lamentis inire: 35 non erat pectus ita ferreum, cuius interiora non moverent fletus et lacrime et querule voces populi transmigrantis. Luce igitur terris reddita, compositis sarcinis rursum iter arripiunt, et ecce ex utroque latere hostium acies iunctis agminibus incedebant, in comitatum nostrorum parati ex omni parte irruere. Nostri vero, 40 hostium videntes agmina et gravem multitudinem, de quingen¬ tis equitibus, quos habebant, instaurant acies et incedendi ordi-

17, 7-8 Cf. 35 = 8, 21,

4, 24, 23. 47-48.

= 13, 21, 42-43. = 4, 16, 28.

30-36

40

33-34

= 14, 17, 26.

7 putans sibi a 10 distat a 12 Hantab V, Hamtab pC, Hambab 14 ordinant agmina om. BW 21 et om. BW deliberant BW 22 predictum presidium V 25 Hemfredus BW magnanimus V, magnificus cett. Cf. 14, i}, app. cr. 29 utrius MP 31 viros] nostras BW 39 vero V, ergo cett. BW

784 1150

45

50

55

60

65

70

75

17, 17

nem assignant instauratis. Dominum itaque regem preire iubent, ut agmina precedat et turbis pedestribus gradiendi mo¬ dum assignet; comitem Tripolitanum et Henfredum regium constabularium posteriores iubent tueri partes et ut cum maio¬ ribus et fortioribus militum copiis hostium sustineant impetus et eorum a plebe arceant violentiam; Antiochenos vero magna¬ tes a dextris et a sinistris collocant, ut posite in medio multitu¬ dini undique per girum non deesset robur fortium et armata militia. Sic igitur et eodem ordine tota die nostris gradientibus, usque ad solis occasum intolerabiles nostris non defuerunt molestie, frequentes impetus, pugna iugis, congressiones continue. Tanta autem erat immissarum in exercitum numerositas sagit¬ tarum, ut omnes sarcine ericii more sagittis viderentur consite; preterea pulvis, calor quoque, qualem solet Augustus mini¬ strare, sitis quoque aspera plebem supra vires fatigabant. Tan¬ dem sole iam ad occasum declinante Turei, secum non habentes victualium quidpiam, amissis de exercitu suo nonnullis nobili¬ bus, dato ad reditum signo nostros insequi desinunt, eorum stupentes incomparabilem perseverantiam; dumque Henfredus constabularius arcu abeuntes persequitur, aliquantulum a co¬ mitatu remotior, accessit ad eum miles quidam de hostium numero, repositis armis et iunctis alternatim ad latus manibus signum exhibens reverentie. Is porro cuiusdam potentissimi Tureorum principis, qui eidem constabulario fraterno foedere iunctus erat et in eo tenacissimus, domesticus erat et familiaris, ab eodem missus ut eum verbis eius salutaret et de statu hostilis exercitus eum redderet doctiorem. Refert autem Noradinum cum suis in proposito habere ea nocte ad propria maturare reditum: defecerat enim in castris eius omnis penitus alimonia, unde eos diutius non poterant insectari. Sic ergo illo redeunte ad propria, constabularius in castra se recepit et verbo quod audierat domino regi communicato, instante iam nocte, in loco qui dicitur Ioha castrametatus est populus universus. Inde sequentibus diebus populo sine molestia per silvam que dicitur Marris et usque ad loca nostre dicioni subdita traducto, domi-

59 = 6, 18, 14-15.

65 Horaee, Ep. 1, 3, 35: fraternum ...foedus.

45 et om. BW, ut om. C 51 nostris intolerabiles C, nostris om. BW 53 exercitum BW, exercitu VpC 54 hericii a 55 calor quoque] calorque BW angustia BW 56 super V, supra modum a fatigabant V, fatigabat cett. 58 quidpiam VNC, quippiam MPBW 60 instantiam vel perseverantiam MP 61 arcu abeuntes arcu V 63 repositis] depositis BW, qui repositis VpC (64 exhibens] vel bet ss. P2) 65 foedere sic V 66 coniunctus MP 74 Ioba V 74-75 Inde sequentibus V, In sequentibus Na, Insequentibus MP 76 Marris pC, Martis V, Matris BW loca om. a, nostra seli (?) nostre C

788

789

17, 17-18 1150

7§5

nus rex in Antiochiam se recepit. Videns igitur Noradinus ter¬ ram comitis Latinorum auxilio destitutam, de Grecorum mollicie, quibus commissa erat, presumens frequentibus irruptioni8o bus et quas Greci non satis subportare noverant eam cepit aggravare, tandemque immissis exercitibus copiosis obsidione vallans opida, Grecis violenter exclusis infra annum universam occupavit regionem. Sic igitur provincia opulentissima, rivis, silvis et pascuis letissima, ubere gleba dives et omnibus redun85 dans commoditatibus, in qua quingenti equites sufficientia ha¬ bebant beneficia, peccatis nostris exigentibus in hostium manus devenit et a nostra iurisdictione usque in presentem diem facta est aliena. Decesserunt itaque ecclesie Antiochene in partibus illis tres archiepiscopi, Edessanus, Ierapolitanus et Coriciensis, 90 quorum ecclesias etiam nunc infidelitatis detinet et gentilis supersticio, licet invitas.

18. Rex principissam monens ut unum de principibus in mari¬ tum accipiat qui regioni possit preesse, sed non proficit; rex inde Tripolim accedit, ad propria reversurus. 1152

Interea dominus rex Ierosolimorum Balduinus, pro urbe An¬ tiochena et eius adiacente diocesi plurimum sollicitus ne prin¬ cipis destituta solatio, sicut et terra comitis, de qua prediximus, in manus hostium sorte descendat miserabili et populo 5 christiano simul cum iactura intolerabili amplius accedat confu¬ sio, vidensque sibi liberum non esse, revocante eum regni cura, 790 moram ibi habere longiorem, dominam principissam sepe ac sepius commonet ut unum de nobilibus sibi, cui nubat, eligat viris, cuius consilio et opera principatus regatur. Erant autem 10 eo tempore incliti et nobiles viri in eadem regione, domini regis castra sequentes, dominus videlicet Ivo de Neella comes Suessionensis, vir magnificus, prudens et discretus, cuius in regno Francorum plurima erat auctoritas, Galterus quoque de Falquenberga castellanus Sancti Aldemari, qui postea fuit 1 yberia15 densis dominus, ipse quoque vir prudens, urbanitatis eximie, providus in consiliis et in armis strenuus, dominus quoque Radulfus de Merlo, vir summe nobilis et armorum usum habens et prudentia multa conspicuus, quorum quilibet ad procuran-

88-89 archiepiscopi] Cf. 16, 29, 9 {principibus, voir 1 apparat critique). 18, 3-4 prediximus] 17, 83 et suiv. 7-8 = 2, 22, 18. 9 = 13, 18. et suiv. Cf.

26, 2-4.

77 ergo BW

84 lentissima(c/ 83 opulentissi¬ 86-87 devenit manus tr. V 89 Oritiensis B, Ortiensis W 90 infidelitatis V, infidelitas cett. 18, 5 amplior BW 8 commovet BW 9 et om. V 11 Yvo BW 13-14 Falquenberga V, Falcumberga cett. 18 quorumlibet V ma) MP, corr. P2

83 rivis] et add. a

gleba P2BW, glebe VpC

786 1152

17, 18-19

dam regionem merito videbatur sufficiens. Illa autem, vincula 20 timens coniugalia solutamque ac liberam vitam preponens, non multum attendebat quid populo expediret, circa id plurimum sollicita ut carnis curam perficeret in desideriis suis. Rex autem, eius colligens propositum, apud Tripolim principibus utriusque tam regni quam principatus curiam indicit generalem, ad quam 25 tam dominum Antiochenum patriarcham cum suffraganeis suis quam dominam principissam cum suis proceribus invitat; inter¬ fuit autem et mater eius, domina regina Milissendis, et regni principes eam sequuti. Ubi cum de publicis negociis diligens habitus esset tractatus, ventum est ad negocium principisse, sed 30 neque tunc vel rex vel comes, eius consanguinei, vel regina vel comitissa Tripolitana, ambe eius matertere, in hoc eam potue¬ runt inducere ut sibi et regioni in hac parte vellet providere. Dicebatur autem et patriarche niti consilio, qui tanquam vir argutus et versipellis, ut liberius interim in tota terra dominare35 tur, cuius rei cupidus erat nimis, in hoc eam dicebatur errore fovere. Cum ergo nichil in eo proficerent, soluta curia ad propria 791 quisque reversus est.

19. Rex et mater eius apud Tripolim conveniunt ut comitem uxori reconcilient, sed non proficiunt. Comes in porta civi¬ tatis ab Assissinis occiditur. Erat autem illis diebus inter dominum comitem et eius uxo¬ rem, domine Milissendis regine sororem, ex zelo maritali orta simultas, cuius sedande gratia et ut principissam, neptem suam, videret domina Milissendis advenerat. In qua resarcienda gratia 5 cum ipsa iterum non multum profecisset, sororem rediens dedu¬ cere secum decreverat et in hoc procinctu ambe erant urbem Tripolitanam iam egresse. Comes autem proficiscenti principisse comitem se ad tempus dederat, a qua sumpta licentia post modicum reversus est intervallum. Qui dum portam civitatis 10 ingrederetur nichilque omnino casus timeret sinistri, in introitu porte inter murum et antemurale Assissinorum gladiis confos¬ sus miserabiliter interiit. Cecidit autem et cum eo inclitus et nobilis vir, cuius superius fecimus mentionem, dominus Radul-

20-21 (et 11, 5) = 1 prol. 74. ipse dominabitur in omni terra Aegypti.

22 = 16, 2, 46. 34 Cf. Gen. 45, 26: 19, 2 Cf. 5, 17, 25-26. 13 superius]

18, 17-18.

22 suis V, om. cett.

23 colligens V, intelligens cett. 27 Milissendis 30 consanguineus V 34 versupellis p, corr. M2P2 ut BW, om. VpC in M2Pa, om. VNM 36 Cumque nichil C, Cumque in eo non proficerent BW 19, 1 diebus illis BW 4 resarciendi V 5 rediens om. V 9 civitatis portam BW 11 Assissinorum VNCW, (Milisendis C) regina a

Assissinnorum MP (corr. P), Assisinnorum B

17, 19-20 1152

787

fus de Merlo, cum quodam milite suo, quorum uterque domino 15 comiti in ea profectione casu se dederat consortem. Rex autem in civitate securus aleam ludebat, recreationi dans operam, horum omnium ignarus. Commota est ergo universa civitas nece comitis audita, et ad arma populus convolans quemcumque alienum a lingua nostra vel habitu reperit, putans sicarios qui 20 hoc malum commiserant invenire, gladio percutit et mortem omnibus irrogat indifferenter. Interea rex, repentinis excitus clamoribus, morte comitis intellecta tristis admodum et mente 792 plurimum consternatus, lacrimas et suspiria non valens cohi¬ bere matrem et materteram mox precipit revocari. Quibus 25 reversis, post multa lamenta et fletus uberes corpore cum debita exequiarum magnificentia sepulture tradito, precipiente domino rege cuncti proceres illarum partium domine comitisse et liberis eius fidelitatem exhibuerunt. Erant autem domino comiti filius ei equivocus nomine Raimundus, vix annorum duodecim, et filia 30 nomine Milissendis, fratre natu posterior. His ergo sic composi¬ tis rex cum matre et principibus suis in regnum reversus est.

20. Tureorum ingens multitudo Ierosolimam venit ut eam oc¬ cupet, sed egredientes nostri eos in virtute magna proster¬ nunt. Non multo vero post interiecto temporis intervallo quidam nobiles Tureorum satrape, viri potentes et apud suos egregii, quibus cognomen est Hiaroquin, quorum sancta civitas, ante¬ quam a Christianis liberaretur, dicitur fuisse hereditas, hortante 5 matre et eorum improperante ignaviam, quod tam diu ab here¬ ditate avita paterentur esse extorres, collecta infinita Tureorum multitudine Ierosolimam venire et eam quasi iure hereditario sibi debitam vendicare proponunt. Assumptis ergo sibi ingenti¬ bus militarium virorum copiis, matrem longevam continuis ex10 hortationibus id monentem sequuti iter arripiunt, propositum, si dominus ita permiserit, prosequuturi. Pervenientes igitur Damascum, ibi ad reparandos exercitus et vires recreandas moram facientes aliquam, volentibus Damascenis eorum insi- 793 piens revocare consilium non adquieverunt, sed resumptis viati15 cis et compositis iterum sarcinis quasi de proposito non diffiden¬ tes versus Ierosolimam proficiscuntur, tandem transito Iordane

17 Matth. 21, 10: commota est universa civitas. 22-23 = 1, 24, 12-13. 20, 3 Hiaroquin] Cf. R. Grousset, Sur un passage obscur de Guillaume de Tyr, dans les Melanges Syriens offerts a M. R. Dussaud, Paris 1939, p. 937-939. 6-7 = 1 rubr. 29. 13-14 Is. 19, 11: dederunt consilium insipiens.

21 repentinus MPC, corr. P2 24 precepit MPC 28 Erat M2P 30 20, 2 egregii] nominis ex ed. principe addunt edd. 3 nomen a

sic ergo V

Hiaroquin p, Hyaroquin VC, Yaroquin BW

788 1152

17, 20

cum universis cohortibus suis montana conscendentes, in quibus sita est predicta civitas, in montem Oliveti, qui mons contermi¬ nus predicte supereminet urbi, se contulerunt, ita ut inde loca 20 omnia venerabilia, et maxime Templum Domini, quod in sum¬ ma et precipua habent reverentia, et universam urbem eis daretur liberis prospectibus intueri. Quod videntes qui in urbe erant residui - nam maxima totius regionis militie pars apud Neapolim convenerat, timentes, quia urbs absque menibus erat, 25 ne illuc advenientium hostium se conferret multitudo - invoca¬ to de celis auxilio arma corripiunt et certatim egressi in hostes properare et cum eis committere votis ardentibus accelerant. Est autem via, que ab Ierosolimis descendit in Iherico et inde ad Iordanem, inequalis plurimum, locis saxosis et precipiciis peri30 culosa frequentibus, ita ut mchil etiam timentibus, et liberum habentibus transitum, molestum semper soleat ascendentibus vel descendentibus prestare accessum. In hanc ergo ingressi dum nostrorum acies acrius instantes inordinate fugiunt, preci¬ piciis et locis angustis nullam ad fugiendum habilitatem conce35 dentibus multi sine gladio pereunt precipitati, qui vero loca planiora sequuti fuge temptabant insistere, nostrorum gladios incurrentes saucii letaliter in mortem nichilominus dabantur precipites. Equi vero eorum, itineris longitudine et laboris diffi¬ cultate fatigati, viarum non ferentes asperitatem, sessoribus 40 suis omnino deficientes negabant obsequium, unde facti pedites, armis onusti et usum laboris non habentes, nostrorum subse¬ quendum gladiis tanquam pecudes deputantur. Fit ergo tanta tam equorum quam hominum strages his predictis casibus, quod pre multitudine peremptorum ad insequendum qui pre45 ibant impediretur transitus, at vero nostri tanto avidius insec¬ tantes, spretis spoliis et manubias declinantes cedi acrius in¬ stant, pro summo lucro reputantes hostium sanguine cruentari. Qui vero apud Neapolim convenerant, scientes predictos hostes ad nos ingressos unanimiter egredientes, ad Iordanis fluenta 50 hostibus occurrentes certatim convolant ut vada occupent et impediant transire volentes, ubi eos, qui insectantes effugerant, incautos reperiunt et confodiunt ex latere irruentes. Facta est ergo illa die super eos manus domini, ita ut, sicut scriptum est,

24 = 14, 27, 8-9. 25-26 = 5, 2, 17. 35 Iudith 7, 9: sine gladio 42 Cf. 5, 6, 28. 46-47 = 13, 21, 42-43 (pro ... lucro reputantes = 4, 24, 23). 49 = 8, 1, 18. 52-53 Ez. 1, 3 \facta est super eum ibi manus

interficies eos.

domini; I Reg. 7, 13 : facta est ... manus domini super Philistaeos.

17 in quibus bis V 25 hostium om. a 28 Iherico VN, Iericho MPa 29-30 periculosa post saxosis BW 34 et locis angustis om. V 39 cessoribus N 43 casibus V2 44 qui VpC, eos qui V2BW 45 amplius BW 48 Qui ... Neapolim V2 52 reperiunt incautos a

794

17, 20-21 1152

23 XI

7§9

residuum locuste comederet brucus. Nam qui equorum veloci55 tate aut aliqua industria insectantes videbantur declinasse, oc¬ currentium ex latere gladiis cedebantur, siqui vero agmina preeuntes Iordanem ingressi fuerant, vadorum ignari undis ra¬ piebantur tumentibus, flumine suffocati. Sic igitur qui in multis milibus ascenderant in spiritu vehementi, in equitatu suo spem 60 habentes, ad modicum redacti numerum confusione induti et reverentia ad propria sunt reversi: dicuntur illa die ex eis cesa esse ad quinque milia. Factum est autem hoc anno ab incarna¬ tione domini M0C°L°II0, nono Kalendas Decembris, regni vero domini Balduim regis quarti anno nono. Nostri igitur, hostium 65 onusti spoliis et uberes de tropheo manubias agentes, sollempnes domino laudis hostias immolaturi Ierosolimam reversi sunt.

21. Rex regnique principes Ascalonam properant ut pomeria circa urbem depopulentur, sed promoto ad amplius propo¬ sito urbem obsident. 1153

Collata igitur nostris divinitus predicta victoria erecti in spem bonam, domino corda eorum dirigente apponunt unanimi¬ ter, communicato tam maiorum quam minorum consilio, hostes 795 eorum, qui in vicino constituti erant quique nostris sepius 5 gravia inferebant pericula, Ascalonitas videlicet, aliquo ledere modo. Idque visum est pro tempore expedientius, ut pomeria civitati adiacentia, unde civibus multa erat commoditas, in manu forti exstirpare niterentur et in ea parte saltem hostes protervos dampnificare. Iuxta quod propositum collecte unani10 miter in manu valida ante urbem predictam universe regni copie, arbitrati sufficiens esse si effectui possent mancipare propositum. Sed presentibus nostris ante urbem affuit mirabili¬ ter divina clementia, que eos ad maiora cepit ex insperato accendere. Nam postquam ante urbem nostre constiterunt acies, 15 tantus cives pavor invasit, quod infra urbem omnes se recepe¬ runt certatim nec inventus est vel unus qui extra menia nostris

54 (= 2i, 23, 22-23) I°ei I> 458-59 Mich. 6, 7: in multis milibus 59 — 9, 10, 27-28. 59-60 Iudith 9, 6: confidentes ... in equitatu suo ... 60-61 = 13, 16, 65-66. 66 Ps. 115, 17: tibi sacrificabo hostiam laudis; Hebr. 13, 15 : offeramus hostiam laudis semper deo. 21, 1-2 = 5, 2, 39. 2 II Thess. 3, 5 : dominus ... dirigat corda vestra. 3 = 11, 10, 24. 7-8 hircorum.

(cf. 10) = 1 prol. 95.

61 cesi BW

10 (cf. 7-8) = 4, 23, 4.

63 C°] centeno BC

Decenbris V

11=2,

15, 6.

65-66 sollempnes ...

hostias (— //, 11, pi) a, sollempnes (sollempnem V2) ... hostiam Vp des corr. V2 exstrirpare V vel om. a

21, 3 communico corr. V2 4 sepius nostris VW, tr. V 9 collecte VpC, sunt add. V2BW 11 affectui BW

lau¬ 8

16

790 1153

20

25

30 25 I

35

40

45

17,21-22

se daret obviam: unde sumpta occasione ex eo quod ita deter¬ riti videbantur, dirigente eos divina gratia adiciunt urbem ob¬ sidione vallare, missisque nuntiis per universos regni fines precipiunt evocari eos qui domi remanserant, ut omnes unanimi¬ ter die prefixa adesse non differant, propositum, quale deus eis inspiraverat, aperientes. Qui ergo vocati fuerant gratulabundi et sine mora convenientes, ad eos qui se precesserant adiuncti sunt, castra cum aliis circa urbem locantes, et ut firmum esset quod aggrediebantur et de perseverantia in proposito nulli dubitare liceret, iuramentis exhibitis corporaliter se invicem obligant quod ante urbem captam ab obsidione non desistant. Convocatis igitur universi regni viribus et populo unanimiter conveniente, dominus rex dominusque patriarcha cum aliis tam secularibus quam ecclesiasticis regni principibus, lignum domi¬ nice crucis vivificum et venerabile secum habentes, ante urbem predictam felicibus auspiciis octavo Kalendas Februarii castra¬ metati sunt. Interfuerunt autem de ecclesiarum prelatis domi¬ nus Ierosolimorum patriarcha Fulcherus, dominus Petrus Tyrensis archiepiscopus, dominus Balduinus Cesariensis archiepiscopus, dominus Robertus Nazarenus archiepiscopus, dominus Fredericus Acconensis episcopus, dominus Geraldus Bethleemi- 796 ta episcopus, abbates etiam nonnulli, Bernardus etiam de Tremelai magister militie Templi et Raimundus magister Domus Hospitalis; de principibus autem laicis Hugo de Ibelin, Philip¬ pus Neapolitanus, Henfredus de Torono, Symon Tyberiadensis, Gerardus Sydoniensis, Guido Beritensis, Mauricius de Monte Regali, Rainaldus de Castellione, Galterus de Sancto Aldemaro, qui duo stipendia apud dominum regem merebant. Ordinatis itaque compositisque per girum tentoriis et principibus certis congruisque mansionibus dispositis, cepto fideliter insistunt operi, tanto labori debitam devote et prudenter impendentes sollici¬ tudinem.

22. Describitur situs civitatis et commoditas aperitur. Est autem Ascalona una de quinque Philistum urbibus, in

20-2l=i, 16, 28.

19 Missis itaque a nunciis post fines BW 22 inspiraverat V, inspira¬ 28 universis BW 30 lignum correxi (cf. 28, 2), signum codd. omnes, cf. 12, 12, 14-14, adn. 31-32 predictam urbem BW 35-36 dominus Balduinus Cesariensis archiepiscopus om. a 36 dominus Robertus Naza¬ renus archiepiscopus om. C 36-37 dominus Fredericus Acconensis episco¬ pus om. W 37 Geraldus pBW, Giraldus V, Gerardus C 38 etiam om. a 43 Renaldus V Galterus V, Gauterus (Gauterius W) cett. 44 me¬ rebant VNC, merebat M, merebatur P, merebantur BW 45-46 congruis cerverit cett.

tisque V

17, 22 1153

79i

littore maris sita, formam habens semicirculi, cuius corda sive diameter secus littus maris iacet, circumferentia vero sive arcus super terram ad orientem respiciens. Iacet autem tota civitas 5 quasi in fovea, tota declivis ad mare, aggeribus undique cincta manufactis, supra quos menia sunt cum turribus frequentibus, opere solido, duriciam lapidis vincente cemento nexorum, muris debita spissitudine latis et congrua proportione sublimibus, verum etiam et antemuralibus, eadem soliditate fabrefactis, io cincta est per girum et communita diligentius. Fontes autem neque infra murorum ambitum neque sibi vicinos habet aliquos, sed puteis tum extra, tum interius aquas sapidas et ad potum habiles ministrantibus habundat, cisternas quoque aquarum pluvialium receptivas ad maiorem cautelam cives interius con15 struxerant nonnullas. Erant autem et in murorum ambitu porte quattuor, turribus excelsis et solidis diligentissime communite. Quarum prima, que ad orientem respicit, dicitur Porta Maior, cognomento Ierosolimitana eo quod urbem sanctam respiciat, 797 habens circa se duas turres altissimas, que quasi robur et 20 presidium subiecte videntur preesse civitati; hec ante se tres aut quattuor in antemuralibus portas habet minores, quibus ad eam per quosdam anfractus pervenitur. Secunda est que ad occidentem respicit, et dicitur Porta Maris eo quod per eam ad mare civibus pateat egressus; tercia ad austrum Gazam urbem, 25 de qua superius fecimus mentionem, respicit, unde et ab ea cognomen ducit; quarta ad septentrionem respiciens ab urbe finitima, in eodem sita littore, dicitur Ioppensis. Hec autem civitas, situ maris nullam prebente aptitudinem, portum vel aliquam tutam navibus non habet vel habuit stationem, sed 30 littus tantum arenosum et circa id mare ventis intumescentibus fretosum valde et accedentibus, nisi multa fuerit in mari tran¬ quillitas, nimis suspectum. Solum autem exterius urbi adiacens arena est obsitum, agriculture nesciens, vinetis tamen et fructi¬ feris arboribus accommodum, exceptis valliculis in parte sep35 tentrionali paucis, que iniecto fecundate letamine et aquis irri¬ gate putealibus herbarum et fructuum aliquam civibus prestant commoditatem. Erat autem in eadem civitate populus multus, quorum ei qui minimus erat et, ut vulgo dicebatur, etiam recens 22, 7 Cf. 4, 15, 7-8 et 13, 3, 26-27. 25 superius] 12, 8 et suiv. 29 = 30-31 = IO, 5, 36. 38-39 Cyprien, Ep. 64, 4, CSEL 3, 2, p.

12, 24, 55.

719, 23: in homine modo formato et recens nato\ Aulu-Gelle, Noctes Att. 12, 5, 8: recens natus homo.

22, 2 semiscirculi p nexorumque V, nexa BW

3 diametum V

6 quas V

8 subllimibus (— }0, 26: V) V

7 nexorum PC, 12 interius

17 Maior Porta tr. N 24 ad austrum Gazam ad 29 non BW, om. VpC 32 nimis om. BW, in mari repetit C 36 puteralibus V 38 minimus] minutius (sic) BW

BW, inferius VpC urbem MP

17, 22-23

792 1153

nato de thesauris Egyptii caliphe dabantur stipendia: multam 40 enim et maximam tam predictus dominus quam eius principes pro eadem urbe gerebant sollicitudinem, arbitrantes quod si illa deficeret, in nostrorum veniens dicionem, nichil restaret aliud quam ut libero et sine difficultate accessu nostri principes in Egyptum descenderent, regnum violenter occupaturi. Uteban45 tur ergo ea pro muro et profusa liberalitate quater in anno tam per mare quam per terras civibus ministrabant subsidia, ut ea superstite et nostris circa eam studium consumentibus et ope¬ ram, ipsi optata interim tranquillitate fruerentur. Multis ergo propterea urbi necessaria ministrabant expensis, arma, victum 50 et recentem militiam certis temporibus dirigentes, ut nostris circa eos occupatis, minor eos de nostrorum suspectis viribus premeret sollicitudo.

23. Ordinatur obsidio et preficiuntur qui classi presint et qui 798 legiones per terram moderentur. Hanc igitur urbem per annos quinquaginta et amplius, post¬ quam dominus Terre Promissionis partes reliquas populo Chri¬ stiano tradiderat, adhuc resistentem et nostris conatibus emulam tandem obsidere conati sunt, rem aggressi arduam et pene 5 impossibilem. Nam preter id, quod muris et antemuralibus, turribus et aggere, armis et victualibus erat supra omnem opinionem instructa, populum habebat usum et experientiam armorum habentem in tanta quantitate, ut a primo obsidionis die usque ad novissimum numerus obsidentium a multitudine 10 obsessorum in duplo vinceretur. Dominus igitur rex, dominus quoque patriarcha, dominus etiam Petrus, predecessor noster Tyrensis archiepiscopus, alii quoque regni magnates, tam prin¬ cipes quam ecclesiarum prelati, unaque cum eis cives urbium singularum segregatim tabernacula figentes urbem per terras 15 obsederant. Dominum vero Girardum Sydoniensem, unum de magnis regni proceribus, quindecim navium rostratarum et ad cursum expeditarum classi prefecerant, ut per mare volentibus accedere aditum impediret et volentibus egredi nichilominus inhiberet egressum. Porro nostri pene diebus omnibus nunc 20 equites, nunc pedites in urbem frequentes dabant assultus, illi vero occurrentes animosius resistebant viriliter, pro uxoribus et liberis et, quod precipuum est, pro libertate contendentes. Qui45-46 (et 12, 45-47) = 13, 17, 10-13.

23, 14 = 1, 7, 28.

22 (et 29,

23-24) = 1, 9, 18.

41 pro eadem urbe post sollicitudinem a

49 ubi p, corr. P2 23, 1 et 3 tradididerat V 8 prima a 14 singularium a 15 obsederunt BW Ge20 pedites ... equites a

eo amplius ( = //, /7, 39-40, et passim) BW

11 predecessor om. V 18 et om. MP

rardum a

17, 23-24 1153

793

bus congressionibus nunc hii, nunc illi, sicuti in huiusmodi solet accidere, fiebant superiores, nostri tamen frequentius meliorem 25 calculum reportabant. Dicebatur autem et in castris tanta esse cum rerum venalium omnimoda commoditate securitas, ut ita se haberet populus in tentoriis et tabernaculis quibuslibet sicut 799 domi in muratis urbibus se consueverat habere. Urbani autem, cura precipua locum de nocte custodientes deputatis alternatim 30 vigilibus, et ipsi maiores, vicissim nichilominus custodientes vigilias, menia perlustrantes, noctes ex parte plurima trahebant insomnes. Erant autem et in circuitu murorum et turrium in propugnaculis locate vitree lampades, opercula habentes vitrea, ignem qui oleo fovebatur infuso conservantes, ex quibus menia 35 circuire volentibus lumen tanquam de die ministrabatur. No¬ stris quoque, qui in castris erant, pro tempore turmatim depu¬ tabantur vigilie et iugis non deerat custodia, timentibus ne urbani nocturnas irruptiones in castris facerent aut Egyptii, in eorum subsidium properantes, subitis et inprovisis incursioni40 bus lederent exercitum, quamvis et circa Gazam in locis pluri¬ bus non deerant exploratores, qui hostium adventum citissime possent prenuntiare.

24. Secundo obsidionis mense adest peregrinorum transitus, multas deferens ad opus obsidionis commoditates. 19 IV

Sic igitur duobus mensibus eodem tenore continuata obsi¬ dione, accidit ut more solito circa Pascha adesset transitus et peregrinorum adveniret frequentia. Communicato igitur consilio diriguntur de exercitu, qui auctoritate regia tam nautis quam 5 peregrinis redire volentibus interdicant reditum et omnes ad obsidionem et laborem deo tam acceptum promissis invitent stipendiis et naves tam maiores quam minores illuc deducant, factumque est ut subito et infra paucos dies, secundo acte flatu, naves omnes, quotquot illo transitu advenerant, ante urbem 10 adessent, peregrinorum quoque tam equitum quam peditum ingentes copie nostris expeditionibus se adiungerent et diebus 800 singulis exercitus augeretur. Erat ergo in castris leticia et spes fruendi victoria, apud hostes autem meror invalescebat et an¬ xietas et de viribus diffidentes rarius egrediebantur ad conflic15 tus, licet sepius lacessiti. Frequentibus etiam nuntiis calipham Egyptium sollicitant quatenus mature procuret subsidium, alio-

24-25 = 8, 14, 9.

27 Cf. II Reg. 7, 6: in tabernaculo et in tentorio\ Is. 54, 28 = 1, 9, 30-31 (= 7, 9, 47) Luc. 2, 8 : custodientes vigilias. 24, 3 = rr, 10, 24.

2: dilata locum tentorii tui et pelles tabernaculorum tuorum extende. 16.

27 sicuti (— 2$) V dientesfV/ ^jvigilias om. a

30 vigiliis (cf.(}i et))6-ff) BW 38 castra ex ed. principe edd.

30-31 custo24, 1 ergo NM

17, 24-25

794 1153

quin se in proximo defecturos significant. Ille vero impiger per principes suos, operi huiusmodi prepositos, classem instruit, militiam comparat, armis, victualibus et machinis naves excel20 sas onerat, prefectos ordinat, expensas tribuit, moras arguit et imperat celeritatem. At nostri interea, emptis multo precio navibus sumptisque ex eis malis, vocatis artificibus castrum ligneum ingentis erigunt celsitudinis intusque et deforis crati¬ bus et coriis contra incendia et fortuitos casus diligenter com25 muniunt, ut his, quibus ex eo urbem impugnare mandabatur, tutum posset conferre presidium. Ex reliqua autem lignorum navalium materia machinas instruunt iaculatorias, quas con¬ gruis ad infringenda menia locant stationibus, scrophas quoque ex eadem contexunt materia, quibus impune ad complanandos 30 aggeres accedebatur. His igitur rite compositis, considerata quo¬ que ea muri parte, cui castellum nostrum posset applicari faci¬ lius, complanato ex multa parte per predicta instrumenta prius aggere magnis clamoribus castrum muro applicant, unde totam eminus erat urbem conspicere et cum his, qui in vicinis erant 35 turribus, cominus experiri. Laborabant porro cives et instabant protervius tum ex muris, tum ex aggere, arcubus et balistis, sed incassum operam consumentes eos, qui intus latebant, quorum studio promovebatur machina, ledere non poterant. Fiebat ergo civium concursus ad eam muri partem, que castello erat oppo40 sita, et qui inter eos erant animosiores ibi precipiebantur vires experiri, continuum habentes et luge certamen cum his, qui de castello eos impugnabant. Sed et in aliis eiusdem muri partibus per loca varia non deerat conflictus et pugna pertinax, ita ut vix absque strage dies preteriret ulla, exceptis sauciis, quorum 45 utrinque turba erat plurima. Audivimus et quorundam in illa obsidione tam nostrorum quam hostium virtutem egregiam, facta memorabilia, sed nos, generalia prosequentes, huiusmodi specialibus non multam damus operam.

25. Quinto mense classis Egyptiorum ad urbem accessit, mul¬ tam obsessis civibus afferens consolationem. Cum igitur per quinque menses continuos nostri principes in obsidione perseverassent hostiumque vires attrite viderentur aliquatenus, nostros autem spes solito amplior obtinendi civita¬ tem foveret, ecce subito Egyptiorum classis, flatibus acta pro28 = 3, 6, 19-21.

47-48 = 4, 17, 4-5.

18 suos om. V 20 perfectos V et om. a 25 quibus P2BW, qui 30 ergo a 33 castrum (cf. 22) VpC, castellum (cf. 31.59) BW 34 urbem erat conspicere (om. eminus) BW urbem om. V 38 prove¬ hatur V 43 non deerat om. V 44 illa NM, corr. M2 45 fuit BW 25, 1 VpC

Dum V

801

17, 25-26 H53

5

io

15

20

795

speris, comparuit. Quam videntes Ascalonite voces cum mani¬ bus tendunt ad sidera et magnis intonant clamoribus receden¬ dum nostris esse aut in proximo pereundum. Girardus vero Sydoniensis, qui nostre classi preerat, videns hostium exercitum ad urbem accedere, cum paucis quas habebat galeis temptans occurrere et impedire accessum, multitudinem veritus terga vertit, fug& vite consulens et saluti, at vero classis hostium ad urbem accessit intrepida, civibus optatam deferens consolatio¬ nem. Erant porro in eadem classe galee, ut dicitur, septuaginta et alie naves viris, armis et victualibus usque ad summum onerate et mire et ingentis magnitudinis, quas omnes in subsi¬ dium urbi predicte princeps miserat Egyptius. Hic denuo, tanquam reparatis viribus et de subsidio presumentes, nostris redi¬ viva ceperunt hostes inferre certamina, solito protervius et frequentius conflictus appetentes, cives tamen cautius, quibus nostrorum nota erant negocia, rudes vero et qui recenter vene¬ rant, glorie cupidi, ut vires ostentarent et audaciam dum incaute negociantur, occumbunt frequentius, quousque et ipsi nostrorum experti constantiam didicerunt parcius irruere et modestius irruentium impetus sustinere. 26. Constantia Antiochenorum principissa Rainaldo de Castellione nubit. Noradinus quoque regnum Damascenorum oc¬ cupat violenter. Amalricus Sydoniensi preficitur ecclesie. Dumque hec circa Ascalonam in 'castris geruntur, domina Constantia, domini Raimundi Antiocheni principis vidua, licet multos inclitos et nobiles viros, eius matrimonium appetentes, more femineo repulisset, Rainaldum de Castellione, quendam

25, 5-6 (cf. 30, 12) Cf. 3, 15, 5. 17-18 = 9, 14, 18. 19-24 — 13,17, 14-21. 26, 2-4 Cf. 18, 9 et suiv. 4-13 Origines et debuts de ce rude guerrier sont peu connus. Citons donc un passage de Pierre de Blois jamais utilise et qui parait confirmer les premieres pages (1-3, n. 1) de Gustave Schlumberger, Renaud de Chdtillon (Paris, 1898). Le texte a ete imprime par Giles (Oxford, 1846, III, p. 270 = Migne, PL 207, 963 D - 964 A), mais comme cette edition est aussi defectueuse que les temoins tardifs sur lesquels elle est basee, je cite directement d’apres les manuscrits suivants, tous, sauf B, datant du XV' siecle : Oxford, Bodleian, lat. misc. f. 14, s. XIII, f. 35v-36 ( = B), manuscrit dont je me suis deja servi pour editer le Dialogus inter regem Henricum II et abbatem Bonevallir. Revue Benedictine 68, 1958, p. 87-112; Oxford, New College 127, f. i6v-I7 (O); Londres, British Library, Arundel 227, f. 133 (A) et Royal 10 A XVIII, f. 9 (R); Erfurt, Ampl. F° 71, f. 232, coi. b (E). Voici ce temoignage de Pierre de Blois (mort ca. 1204), dans sa

6-7 nostris recedendum a 13 galilee W 15 et mire] et om. MP quas BW, que VpC 16 Hic BW, Hii VpC 22 ociantur P, negantur M 23 didiscerunt VNM irrue V 26, 1 Dumque B, Cumque cett. circa Ascalonam hec a 4 Reinaldum V

802

17, 26

796 1153

5 stipendiarium militem, sibi occulte in maritum elegit; noluit autem verbum publicari quoadusque domini regis, cuius erat consobrina et sub cuius protectione principatus videbatur con¬ sistere, interveniret auctoritas et consensus. Festinavit ergo predictus Rainaldus ad exercitum et verbum domino regi comio municans, sumpta eius coniventia Antiochiam rediens predictam duxit in uxorem principissam, non sme multorum admira¬ tione quod tam preclara, potens et illustris femina et tam excellentis uxor viri militi quasi gregario nubere dignaretur. Interea Noradinus, vir prudens et circumspectus, audiens 15 quia mortuus erat Ainardus, socer eius, Damascenorum prin¬ ceps militie et regis procurator negociorum, qui suis conatibus plurimum semper restiterat, vidensque dominum regem Ierosolimorum omnemque regni eiusdem militiam circa Ascalonam iam dudum occupatos arbitransque quod non facile obsidionem 20 desererent ut Damascenis contra se auxilium postulantibus ministrarent, sumpta occasione ex tempore ad partes cum in¬ genti militia accedit Damascenas quasi regnum violenter occu¬ paturus, ubi faventibus et ultro manus dantibus Damascenis regem eorum, hommem dissolutum et mutilem, regno privat et 25 vagum et profugum super terram fugere compulit in Orientem. In quo facto nostra nichilominus deterior facta est conditio, nam pro viro inpotente et qui pro sua debilitate nostris erat obnoxius eatenus, ut tanquam subiectus annua tributa persolve¬ ret, durior nobis oppositus est adversarius. Nam sicut regnum in 30 se divisum iuxta verbum Salvatoris desolatur, sic unita plura sibi robur ex mutuo solent assumere et in hostes consurgere fortiora. Capta itaque Damasco et subacta regione universa volens Ascalonitis opem, qualem de remoto poterat, conferre, urbem Paneadensem, in novissimis finibus regni sitam, de no-

Passio Raginaldi (B, Reginaldi EOR, sans titre A) principis olim (olim om. B) Antiochie (B, Antiocheni E, Ant(h)iochini OR): Erat siquidem iure successo¬ rio dominus Castellionis [Chatillon-Coligny (sur le Loing), dept. Loiret, arr. Montargis, ch.-l.c.], Samurii, Burhonis [Semur-en-Brionnais et Bourbon-Lancy, les deux dans le dept. Saone-et-Loire, arr. Charolles, ch.-l.c.] aliorumque magni nominis castellorum. Cumque ei dux Burgundie [Hugues II (1101-1143) plutot que son successeur Eudes II, 1143-1162] suam filiam in matrimonium obtulisset, ille licet puerulus, senili tamen gravitate, mundum sibi arridentem irridens et tam mundi quam sui corporis florem contemptibiliter calcans, cepit gloriari in cruce domini nostri Iesu Christi [Gal. 6, 14] et terram, in qua steterant pedes domini [Ps. 131, 7], tota cordis affectione suspirans signoque crucis accepto lerosolimam festinantius petens suo desiderio satisfecit.

24 = 4 rubr. 4.

14 ( = 1, 39) Cf. 1, 18, 53. 14 et suiv. Cf. 16, 8, 79-81. 25 = 10, 28, 12-13. 29-30 = 14, 17, 4-5.

12 preclara] et add. a 26 est om. V

15 erat om. V 23 et om. V 24 dissolum et 28 tanquam] tam V 30-31 plura sibi VN, plurima sibi MP, sibi plura a 34 regni finibus a utilem V

803

17, 26-27 1153

797

35 strorum presumens occupationibus obsidet, ut in obsessorum auxilium revocati obsidionem circa Ascalonam desererent et infecto negocio redire compellerentur. Sed previa domini miseri¬ cordia a spe tanta decidens neutrum obtinuit, nam ipse circa obsessam civitatem non profecit et nostri opitulante domino ad 40 deditionem compulerunt. Per idem quoque tempus mortuo domino Bernardo, bone memorie Sydoniense episcopo, substitutus est ei dominus Amalricus, pie in domino recordationis, abbas canonicorum regula¬ rium ordinis Premonstratensis, in eo loco qui dicitur Sancti 45 Abacuc sive Sancti Ioseph, qui cognominatus est ab Arimathia, vir simplex ac timens deum et egregie conversationis. Qui in ecclesia Liddensi per manum domini Petri, felicis memorie 804 Tyrensis archiepiscopi, munus consecrationis dicitur recepisse, quoniam ab urbe obsessa nulli longius abscedere dabatur licen50 tia.

27. Qui in obsidione sunt urbem instanter impugnant, cives machinam exteriorem nituntur exurere; murus civitatis ex parte corruit, nostri volentes ingredi ex parte pereunt: noster desperat exercitus. Interea qui in expeditione erant, cepto cum multa diligentia instantes operi, non cessant assidue urbem obsessam impugnare et circa eam portam, que Maior dicitur, congressiones innovare civibus valde periculosas, tormentis nichilominus iaculatoriis 5 turres ac menia debilitare et mfra urbem non sine strage multa funditus dissolvere, immissis magnis molaribus, domicilia. Qui vero in castello ad eius custodiam deputati erant tantas civibus, non solum his qui in turribus et in muris resistebant, verum his etiam qui per urbem necessitatibus tracti discurrere cogeban10 tur, arcubus et sagittis inferebant molestias, ut earum respectu quicquid alibi civibus inferebatur leve mdicaretur et, quamvis durum esset, tolerabile. Unde communicato inter se consilio, eorum maxime expetentes opem, quibus maior in eiusmodi videbatur experientia, proponunt ut quocumque periculo, quo15 cumque civium discrimine, interiectis inter murum et castellum

37 = 1, 21, 41.

46 — 12, 6, 37.

27, 5 = x, 27, 29.

12 = 11,10, 24.

39 profecit pC, profuit V, proficit BW domino] obsessos add. BW 42 Sydoniensse V, Sydoniensi cett., cf. //, 16, 8 (V) 42-43 Almaricus C, Amaricus BW 44 Premonstratenssis V, Premostratensis p, Premonstracensis a Sancti om. BW 45 Abbacuc V cognominatus (om. est) C, cognominatur BW 49 quia a 27, 2 impugre V 3 portam pW, om. V, partem BC 7 tantam V 13 expectantes V huiusmodi MP

17, 27

798 1153

20

25

30

35

40

43

50

lignis aridis, aptam ignibus materiam et fomitem prestare va¬ lentibus, procurato occulte incendio concremetur: alioquin nec spes salutis nec resistendi fiducia sic oppressis et usque ad summum afflictis videbatur. Surgentes igitur eorum exhortationibus quidam viri fortes, viribus et animo prestantiores, civium sue preferentes salutem obiectant se periculis, ligna ad eam 805 partem muri, que castello erat vicinior, comportantes et inde in locum, qui medius videbatur inter murum et machinam, proicientes exterius. Composita porro lignorum strue maxima et que videbatur ad incendium castelli sufficere, picem desuper infundunt, oleum quoque et liquamen et cetera huiusmodi in¬ cendiorum irritamenta, que solent ignibus prestare fomitem. Igne igitur immisso affuit nobis manifeste divina clementia, nam statim invalescente incendio suscitatus est ventus ab oriente vehemens, qui totas incendii vires in murum civitatis flatu vehementi contorsit. Ventus igitur, sua vehementia flammas in murum incendiumque impellens, tota nocte illa pervigil, et flatus continuans murum usque in favillam decoxit, ita ut mane facto circa diei crepusculum ab una turri usque ad conterminam totus corruit funditus, ita quod ruine sonitus universum commovit exercitum. Decidens autem tanto pondere castello illisus est, ut cui non nocuerant incendia, muri casus de princi¬ palibus membris quedam confringeret et eos, qui in eius soliis et proiectis excubias procurabant, paulominus ad terram deiceret. Excitus igitur ad hunc ruine sonitum universus exercitus arma corripiunt, ad partes illas convolant, quasi patefacto divinitus aditu protinus intraturi. At magister militie Templi, Bernardus de Tremelai, cum fratribus suis alios ante multo prevenientes aditum occupaverant, neminem nisi de suis intrare permittentes: eos autem hac intentione dicebantur arcere, quatenus primi mgredientes spolia maiora et manubias obtinerent uberiores. Nam in violenter effractis urbibus id hactenus apud nos pro lege obtinuit consuetudo, ut quod quisque ingrediens sibi rapit, id sibi et heredibus suis perpetuo iure possideat. Poterant autem omnibus indifferenter ingredientibus et mancipari civitas et

21 Voir la note sur 3, 24, 48. 29-30 Iob 1, 19: ventus vehemens irruit a 47-49 Cf. 8, 20, 37-39 et 20, 9, 13-24.

regione deserti.

21 eandem BW 22-23 inde in V, in tantum cett. (in ex inde N2M2) 24 prohicientes MP, corr. P, proiciens (sed 22 comportantes) BW 25 piscem corr. N 31 vehementia sua a 33 favilla V ita quod (cf. tf) BW 35 corruerit ex ed. principe edd., cf. 77 (BW) universum] totum a 36 toto a 37 ita ut BW nocuerunt a 43 Tremelai VP, Tremellai NMa multo ante uti passim a, sed cf. 21, 16, 14, et 14, 19, 6, app. cr. 44 occupaverunt a 46 et] aut BW 47 in om. BW

17, 27-28 1153

799

victoribus spolia sufficere. Sed de viciata radice et perversa 8o6 intentione opus prodiens rarum est ut bono fine claudatur, quia non habet eventus sordida preda bonos. Dum ergo cupiditate rapti ad prede participium renuunt habere consortes, in mortis 55 periculo merito reperti sunt soli. Ingressos ergo ex eis circiter quadraginta ceteris subsequi non valentibus, cives, prius de vita solliciti et extrema omnia sustinere sine contradictione parati, videntes eos paucos, resumptis viribus et recepto animo eos gladiis excipiunt et interceptos obtruncant. lunetis igitur ite6o rum agminibus, quasi viribus renatis et armis, que quasi victi deposuerant, resumptis ad eam partem unanimiter convolant, qua murus deciderat. Trabes itaque inmense magnitudinis et ligna ingentia, quorum illis ex navibus multa erat copia, con¬ texentes hiatum replent, obturant aditum et locum certatim 65 faciunt inpermeabilem, communitis etiam turribus, que ex utro¬ que latere vicine fuerant incendio, quas incendiorum importuni¬ tatem ferre non valentes dereliquerant, bella renovant, ad con¬ gressus iterum accinguntur, nostros ultro provocant ad prelia tanquam nichil omnino adversitatis perpessi. Qui autem in 70 castello erant, scientes se bases habere minus solidas et quod ab inferiori parte lesa esset in spondis solidioribus machina, minus proterve instabant, non multum de eius soliditate presumentes. Illi autem, interemptorum corpora in nostram confusionem su¬ per murum in propugnaculis funibus suspendentes, nostris in75 sultabant, leticiam, quam mente conceperant, verbis et nutibus exprimentes - sed huius gaudii extrema luctus occupat et que sequuntur manifeste indicant quam vere dicatur: ante rumam exaltabitur cor. Nostri vero econverso mente consternati et animo, merore confecti et cordis amaritudine, de victoria diffi¬ so dunt, pusillanimes effecti.

28. Iterum confortantur nostri et ad continuandam obsidionem animantur, insistentes animosius. Interea dominus rex, casus acerbitate perterritus, principes convocat et coram posita vivifica cruce - nam in eius taberna¬ culo convenerant - presentibus domino patriarcha, domino quo¬ que Tyrensi archiepiscopo et aliis ecclesiarum prelatis quid in

51-52 (= 28, 17-18) Cf. 14,10, 27-28. 45 : quod mente concepit. spiritus).

16

53 = 18,10, 43-44. 75 Ier. 50, 77-78 Prov. 16, 18 (exaltatur

= ii, 21, 45-46.

78-79 ( — 1, 24, 12-13, et passim) I Mach. 4, 27: consternatus animo.

28, 4-5 = 15, 20, 6.

54 capti corr. V 55 inventi BW 57 conditione a 58-59 gladiis BW 59 lunetis igitur VN, Iunctisque BW, lunetis tantum MPC 63-64 conferentes BW 69 adverssitatis omnino V 76 occupavit BW 28, 2 cruce vivifica V

eos

807

8oo 1153

17, 28

tanta rerum varietate facto sit opus querit sollicitus. Illis vero sub dei timore constitutis et cum multa anxietate deliberanti¬ bus, facta est votorum dissonantia et deliberantium quasi bipertitum desiderium. Alii namque, de obtinenda urbe diffidentes, longo se tempore operam ibi inutiliter consumpsisse asserebant, io militiam ex parte cecidisse, principes saucios aut peremptos, expensas deficere, civitatem inexpugnabilem esse, cives eius bonis omnibus habundare, eorum vires reparari sepius, nostras vero deficere pretendentes reditum persuadebant; alii vero, quibus mens erat sanior, perseverandum esse adhuc in proposito 15 et de domini misericordia sperandum, qui non solet relinquere sperantes in se, pia longanimitate hortabantur, proponentes parum esse negocia quelibet bonum habere principium, nisi et simili fine claudantur. Dicunt etiam multum temporis et expen¬ sarum plurimum impendisse, sed spe fructus uberioris, quem 20 dominus etsi differre, non tamen auferre videbatur; cecidisse suos aiunt, sed tamen spes erat ut meliorem invenirent resurrec¬ tionem: fidelibus esse promissum tristitia vestra vertetur in gaudium et quodcumque petieritis fiet vobis asserebant. Hec et similia allegantes reditum dissuadebant et ut in proposito tan25 quam viri fortes perseverarent monere nitebantur. Priorem sententiam pene omnes laici principes fovebant, rex quoque tedio casuum adversorum in eam proclivior videbatur, in oppo¬ sita sententia dominus patriarcha, dominus quoque Tyrensis erant cum clero, consortem habentes dominum Raimundum 30 magistrum Hospitalis cum fratribus suis. Sic igitur eis abinvicem dissentientibus et varia pro utraque parte allegantibus affuit presens divina clementia, que domini patriarche senten¬ tiam, que maioribus iuvabatur meritis et ampliore nitebatur honestate, omnibus fecit complacere. Proponunt igitur unanimi35 ter recurrendum esse ad dominum et implorato de celis auxilio in eo quod ceperant perseverandum, quoadusque visitet eos oriens ex alto et labores eorum clementer respiciat. Redeuntes itaque in idipsum unanimiter arma corripiunt, perstrepunt tu¬ bis, lituis et voce preconia ad pugnam excitant populum univer40 sum. Illi vero, peremptorum fratrum ulcisci affectantes iniurias, solito ardentius ante urbem conveniunt et hostes ad prelia 5

5 Voir 4-5. 6 Tob. 2, 14 : in dei timore. 15-16 (et 30, 29) —- 6, 21, 39. 16 = 1, 8, 54. 17-18 (= 27, 51-52) = 14, 10, 27-28. 21-22 Hebr. 11, 35: ut meliorem invenirent resurrectionem. 22-23 Ioh. 16, 20 et 14, 13 (hoc faciam, cf. 15, 16: det vobis). 35 = 5, 2, 17. 36-37 = 10, 20, 36-37. 39 = 1, 7. 49-

5 facto (cf. 16, 10, 48, et passim) V, om. cett. 14 esse om. V 18 etiam] multi V, multo C 19 plurimum om. a 26 principes laici 30 Domus Hospitalis BW 32 presens om. a 40 autem a

se add. BW a

fratrum om. a

808

17, 28-29 1153

45

50

55

60

65

8oi

avidissime provocant. Intueri erat nostras acies, tanquam nichil dampni pertulissent aut recentibus uterentur viribus, extermi¬ nato furore in hostes irruere et impetus inferre solito vehementiores, ita ut mirarentur hostium cunei et in nostris virium argumentum insuperabile et instandi stuperent perseverantiam, cumque et ipsi pari temptarent resistere conatu, frustra niten¬ tes non poterant nostrorum tolerare instantiam aut gladios declinare. Certatum est igitur illa die viribus longe disparibus, sed tamen tam equitum quam peditum copie, de hostibus ubi¬ que triumphantes, palmam undique reportabant. Facta est ita¬ que strages hostium maxima et compensata est mensura super¬ effluente quam nostri nudius tercius passi erant iniuria: non erat in civitate familia quam luctus domesticus et familiaris non premeret anxietas. Induta est ergo confusione civitas et compa¬ ratione presentis periculi levia videntur preterita: a prima enim obsidionis die usque in presentem nunquam paria dampna rece¬ perant nec similis illis acciderat iactura. Consumpto enim mih- 809 tie robore et urbis moderatoribus interemptis defecerat consilium, virtus elanguerat et omnis spes evanuerat resistendi, fac¬ tumque est quod de publico consilio missi sunt quidam de primoribus populi pacis interpretes et inducias a domino rege postulantes ad tempus, ut datis nostrorum receptisque suorum defunctorum corporibus liceat utrisque pro more suo debitas funeribus exhibere exequias et supremum honorem impendere. Placuit itaque nostris postulata conditio, recepta suorum corpo¬ ra cum exequiarum sollempnibus commendant sepulture.

29. Ascalonite desperant et de communi consilio ad deditionem inclinantur. Ascalonitis vero, postquam presentem suorum conspexerunt stragem et manum magnam, quam exercuerat in eos dominus, renovatus est dolor, anxiatus spiritus et pre doloris inmamtate eorum interius liquefacte sunt anime. Et ut nichil eis ad cumu5 lum deesset malorum, accidit eadem die ut quadraginta fortibus ex eis trabem ingentis magnitudinis ad locum, ubi necessaria

43-44 exterminato furore = 1, 9, 61.

52-53 = 15,19, 45-46. 55 Cf. 13, 58-59 = 10, 29.

16, 65-66 et Act. 19, 29: impleta est civitas confusione.

29, 1-2 Ex. 14, 31: viderunt Aegyptios mortuos super litus maris et manum 3 ( = 6, 9, 39) Ps. 38, 3 : dolor

magnam, quam exercuerat dominus contra eos.

meus renovatus est. - (cf. 3, 17, 13) Ps. 142, 4: anxiatus est super me spiritus meus.

4

= i, 15, 44-

43-44 effrenato fervore BW

46 argumentum (vel aumentum (sic) ss. 47-48 timentes C, tumentes BW 50 tamen] nostrorum BW 61 publico] communi BW 66 conditio] et add. BW 29, 4 eis nichil a 6 necessarium a BW) Va, augmentum p

perseverentiam V

802 1153

17, 29

videbatur, deferentibus, lapis ingens de nostra emissus iaculatoria machina casu super trabem decideret et quotquot oneri suberant deportando, omnes simul cum ea trabe contereret. His io ergo pressi molestiarum ponderibus et in amaritudine positi, eos qui residui erant ex patribus plebs convocat, cum lacrimis et gemitu in unum collecta, ita ut nec matres deessent, parvulos tenentes ad ubera, nec senes (et) valitudinarii, quibus vix supre¬ mus in precordiis herebat spiritus. Ubi per disertos et prudentes 15 viros de communi omnium consilio habitus est ad populum universum huiusmodi sermo: “Viri Ascalonite et qui habitatis intra portas istas, nostis, et nemo vobis melius, quam periculosis et difficilibus cum populo isto ferreo et in proposito nimium pertinaci iam per annos quinquaginta luctam habuerimus expe20 rimentis: compertum habetis quotiens in acie patres nostros fuderint et quotiens loco parentum filii contra eos bella repara¬ verint recidiva, iniurias propulsare et locum hunc, unde origi¬ nem traximus, cum uxoribus et liberis et, quod maius est, libertatem conservare cupientes. Quinquagesimus quartus ho25 die agitur annus, ex quo populus iste nobis tam molestus, ab extremis Occidentis partibus ad nos ascendens, a Tarso Cilicie usque in Egyptum universam regionem in manu forti violen¬ ter occupaverit: sola hec civitas decessorum nostrorum meritis et virtute in medio tantorum usque in presentem diem in30 deficiens substitit adversariorum. Que tamen hactenus passa est, respectu imminentium minima aut nulla iudicari possunt. Et nunc quidem resistendi animus nobis in nullo remissior est, sed attritus exercitus, consumpte copie, laboris pondus intole¬ rabile, hostium pervigil et nimium pertinax multitudo, continue 35 tam animorum quam corporum molestie vires negant et pro¬ trahendi negocium invident facultatem. Unde patribus videtur, si et vobis ita visum fuerit, instanti tempori et presentibus miseriis expedire, ut missis nuntiis pro universo populo ad potentem istum regem, qui nos obsidet, temptemus liberum 40 exitum cum uxoribus et liberis, servis et ancillis et omnimoda suppellectile, conditionibus interpositis, impetrare et ei, quod

11 Cf. 2, 12, 27.

13 = 1, 20, 34.

16-17 Cf. Act. 2, 14: Viri ludaei et

qui habitatis Ierusalem\ Ruth 3, 11: populus qui habitat intra portas urbis meae (cf.

17 = 11, 11, 18-19. 23-24 (et 23, 22) = 1, 9, 18.

Ex. 20, 10).

8 deciderat V

9 eadem BW

= 13, 14, 3.

27 = 1 prol. 95.

13 et correxi

occupaverit pC, occupaverat V, occupavit BW substitit

(sustitit V)

VBW,

33 attritus] est add. a 39-40 exitum liberum BC

21-22 = 9, 14, 18. 40 = 1, 7, 23-24.

21 eos contra N predecessorum a

28 30

pC 32 nobis in nullo nobis V 33-34 pondus om. C, labor intolerabilis BW

subsistit

810

8n

17, 29-30

803

gementes dicimus, urbem resignare, ut tantis malis finem impo¬ namus”.

30. Missis de maioribus civitatis apud regem, obtinent liberum cum uxoribus et liberis et omni substantia exitum et urbem resignant.

5

io

15

20

25

Visus est autem sermo hic in oculis omnium bonus, et cum magnis et consonis clamoribus, sicut in huiusmodi fieri solet, esset approbatus, selecti sunt de omni populo viri prudentes et discreti, reverende senectutis argumenta portantes, qui preordinatas ad dominum regem et principes eius deferant conditiones; quibus extra portam egressis, sumptis prius induciis et acceden¬ di licentia dominum regem adeunt factaque eis universorum principum, sicut expetierant, copia verbum proponunt, placitas exponentes ex ordine conditiones. Quibus iussis ad tempus egredi, rex cum principibus habito consilio quid singulis videatur diligenter exigit; illi autem, pre gaudio erumpentes in lacrimas, oculos cum manibus tollentes ad sidera, uberes Creatori refe¬ runt gratias, quod indignis tantam dignatus est conferre sui muneris largitatem. Revocatis igitur nuntiis, datum est illis de communi responsum placere conditiones interpositas, si tamen infra triduum subsequens universam expedierint civitatem. Quod illi approbantes, ut robur pactis maius accedat iuramenta exigunt sibi prestari; quibus per manum domini regis et electo¬ rum principum corporaliter et cum sollempnitate prestitis, quod bona fide, sine dolo malo pactorum tenor predictorum 812 conservetur, datis prius obsidibus eis, quos nominatim rex expetierat, ad propria leti reversi sunt, secum deducentes quosdam de nostris milites, qui vexilla regia super eminentiores civitatis turres in signum victorie collocarent. Postquam autem exercitus noster, cum summo desiderio id expectans, vexilla regia in turribus sublimioribus conspexit, factus est exultantis populi clamor ingens cum lacrimis usque ad sidera, voce consona

42 Cf. Sap. 5, 3: dicentes ... et ... gementes. 42-43 — n, 10, 25. 30, 1 12 et 27 (cf. 25, 5-6) Cf. 3, 15, 5; Ovide, Met. 1, 86 (cf. 7, 25, 34): ad sidera tollere vultus. 13-14 (— 21, 23, 37-38) Sabbato in Albis, Postcommunio : Divini muneris largitate satiati. 20 = u, 6, 35-36. 2627 Act. 23, 9: factus est autem clamor magnus. 27 = 12. = 1, 11, 59-60.

30, 1 est om. MP

3 esset VN, (solet) esse MPC, est BW

VNM, electi M2Pa, cf. 18-19, et 12, //,

app. cr.

selecti

sunt] igitur add. a

6

9 ex ordine om. a 11 inquirit BW 15 interpositas conditiones a 17 pacis a maius a, maior Vp 20 pactorum BW, factorum (fractorum corr. C) VpC predoctorum V 22 deducentes secum BW 26 subllimioribus ( — 22, 8: V) V indiciis corr. N2

804 1153 30

35

40

45

50

55

17, 30

laudantium et dicentium: benedictus deus patrum nostrorum, qui non deserit sperantes in se, et benedictum nomen maiestatis eius, quod est sanctum, quia vidimus mirabilia hodie. Factum est autem ut, cum per totum triduum continuum ex conpacto haberent inducias, nostrorum formidantes presentiam infra bi¬ duum compositis sarcinis, cum uxoribus et liberis, servis et ancillis et suppellectile omnimoda accincti ad iter egressi sunt. Quibus dominus rex duces itineris concedens usque Laris civi¬ tatem antiquam, sitam in solitudine, iuxta pactorum tenorem dimisit in pace. Dominus autem rex, dominus quoque patriarcha cum ceteris regni principibus et ecclesiarum prelatis una cum universo clero et populo, previo ligno dominice crucis cum hymnis et canticis spiritualibus urbem ingressi, in precipuo eorum et eximii decoris oratorio, quod postmodum in honore apostoli Pauli consecratum est, crucem dominicam intulerunt. Ubi celebratis sollempmter divinis, post gratiarum actiones in hospicia sibi deputata se recipientes letum et seculis memorabilem egerunt diem. Infra paucos autem dies dominus patriarcha ordinans ecclesiam, certum numerum canonicorum ibi et eis certa stipendia, que prebendas vocant, instituit, episcopum quo¬ que quendam Absalonem, ecclesie Dominici Sepulchri regula¬ rem canonicum, reclamante multum et id fieri interdicente Geraldo Bethleemita episcopo, ordinavit. Postmodum vero per appellationem causa ad Romani pontificis audientiam delata, obtinuit predictus Bethleemita episcopus, eo excluso quem do¬ minus patriarcha ibi consecraverat, Ascalonitanam ecclesiam cum possessionibus suis, sibi et ecclesie Bethleemitice iure perpetuo possidendam. Rex autem tam in urbe quam in suburba¬ nis, matris consilio, bene meritis, et quibusdam etiam precii interventu, possessionibus et agris in funiculo distributis, civita¬ tem fratri suo adolescenti, domino Amalrico Ioppensi comiti, liberaliter concessit. Capta est ergo predicta civitas anno ab

28 Dan. 3, 26 et 52: Benedictus es (cf. BW), domine deus patrum nostrorum. 29 (et 28, 15-16) - 6, 21, 39. 29-30 Ps. 71, 19: benedictum nomen maiestatis eius, et Ps. 98, 3 (et passim): confiteantur nomini tuo magno, quoniam

30 Luc. 5, 26: quia vidimus mirabilia hodie. 33-34 37 Luc. 2, 29: Nunc dimittis servum tuum ... in pace (I Reg. 20, 13: dimittam te ut vadas in pace). 39-40 = 4, 2, 62-64. 47 = 9, 9, 5-6. 57 Cf. 8, 2, 49. terribile et sanctum est. = 1, 7, 23-24.

28 benedictus] es (est B) add. BW 31 ex pacto a 48 Ascalonem C, 48-49 canonicum regularem a cononicum V 50 Gerardo BW 50-51 causa per appellationem a 56 bone V 59 anno

ab Ascalonem V om. BW

813

17, 30 I

60

recte

'153)

65

70

805

incarnatione domini millesimo centesimo quinquagesimo quar¬ to, regni vero domini Balduini regis quarti anno decimo, mense Augusto, die mensis duodecima. Accidit autem miseris Ascalonitis proficiscentibus et descen¬ dentibus in Egyptum casus miserabilis. Nam discedentibus ab eis regis hominibus, qui dati erant euntibus duces itineris et ut nemo eos molestaret ad tutelam, Nocquinus quidam, Tureus genere, armis strenuus sed perversus moribus et infidelis, qui apud eos, laborum particeps, stipendia merens diu militaverat, fingens se profectionis eorum et descensionis in Egyptum consortem, ubi videt eos ducibus destitutos spreta fide, humanitate contempta irruit super eos et ablatis spoliis discedens, errabun¬ dos dimisit in solitudine.

63 et suiv. Cf. 13, 21, 42-43.

60 centeno B, C° W, non liquet C Recueil (tertii)

61 quarti cum codd. edd. omnes exc.

66 Nocquinus VNMC, Noquinus BW, Noctinus P

8o6

18

I. Rainaldus de Castellione princeps Antiochenus patriarcham 814 Antiochenum ignominiose tractat, ille in regnum confugit. Ori¬ tur fames valida super terram. II. Defuncto Anastasio substituitur ei Adrianus. Imperator Fredericus Rome coronatur. Inter dominum papam et regem Sicilie Willelmum graves oriuntur inimicitie. III. Inter dominum patriarcham et fratres Hospitalis questiones suscitantur de decimis et quibusdam iniuriis, que ab eis ecclesiis inferebantur. IIII. Describitur unde habuerit ortum et initium Domus Hospi¬ talis. V. Quomodo Egyptius calipha ad petitionem Amalfitanorum locum eis designari precipit, ubi ecclesiam edificent. VI. Dominus patriarcha cum plurima parte episcoporum Orien¬ talium Romam proficiscitur ad Adrianum papam. VII. Imperator Constantinopolitanus consentiente domino papa Apuliam invadit. Dominus patriarcha cum suis ad curiam per¬ venit. VIII. Adrianus papa Beneventum properat, dominus patriarcha illuc festinat, proponit actiones, sed corrupta muneribus curia iusticiam opprimit: revertitur infecto negocio patriarcha. VIIII. In Egypto tumultus excitatur civilis; fugit soldanus ab eis et occiditur a nostris, capitur eius filius Nosceradinus. X. Princeps Rainaldus insulam Cyprum occupat et eius habita¬ tores spoliat violenter. XI. Rex contra pacta et pacis fedus, quod cum eis pepigerat, Tureos et Arabes quosdam in silva capit Paneadense. XII. Henfredus constabularius urbem Paneadensem pro parte dimidia Hospitalariis concedit; capitur a Noradino subsidium quod inferebatur et civitas obsidetur. XIII. Rex illuc properans obsidionem solvit, sed incaute rediens noster exercitus hostium insidias in itinere patitur periculosas. XIIII. Rex apud castrum Saphet fugiens de prelio se recipit, prosternitur exercitus et de principibus plurimi capiuntur. XV. Noradinus iterum Paneadem obsidet, sed rege rursum oc¬ currente non proficit.

1 ( = 1, 32) = ri rubr. 22.

1 Ranaldus V

8 = 1, 21, 41.

2 (cf. 26) Adrianus] papa add. BW inimicicie 3 fratres Domus Hospitalis (cf 4) a de decimis suscitantur a et] de add. BW 5 petionem V 7 cum suis om. V, cf. S. 9 et om. V Noseradinus (in ras. B) BW 11 Paneadensi BW 12 subsidium a Noradino BW 14 Sapheth V capiuntur plurimi BW oriuntur tr.

N

18

807

XVI. Comes Flandrensium Theodericus applicat. Mittuntur nun¬ tii Constantinopolim, qui domino regi uxorem petant. XVII. Rex cum universis regni viribus et comite Flandrensium Antiochiam properat. Noradinus desperatam incurrit egritudinem. XVIII. Obsidetur Cesara et post modicum violenter effringitur. XVIIII. Noradini frater ad nos transit. Ierosolimitanus patriar¬ cha Fulcherus moritur. Spelunca trans Iordanem nostris resti¬ tuitur. Rex in partibus Antiochenis castrum Harenc obsidet et obsessum occupat. XX. Ierosolimis Amalricus prior ecclesie Dominici Sepulchri in patriarcham eligitur; de eius electione inter episcopos oritur contentio. XXI. Noradinus in regione Suite speluncam obsidet nostram; rex occurrens obsidionem solvit, pugnat cum nostris Noradinus et vincitur. XXII. Redeunt nuntii qui Constantinopolim pro regio matrimo¬ nio missi fuerant et regi uxorem ducunt neptem imperatoris. XXIII. Imperator Constantinopolitanus Antiochiam venit, prin¬ ceps Rainaldus, de eo quod in Cyprios commiserat satisfaciens, ei reconciliatur. XXIIII. Rex ad partes illas properans ab eodem imperatore honeste suscipitur et infinita reportat munera. XXV. Imperator Antiochiam ingreditur, in cives liberalitatem multam exercens; unde post modicum ad propria revertitur. XXVI. Adriano defuncto in ecclesia Romana scisma oritur peri¬ culosum. XXVII. Noradinus, Yconiensis soldani fines ingressus, partem eius violenter occupat. Rex Damascenorum fines depopulatur. XXVIII. Princeps Antiochenus Rainaldus ab hostibus capitur et apud Halapiam vinculis mancipatur. XXVIIII. Iohannes quidam Romane ecclesie presbyter cardina¬ lis in Syriam descendit legatus, de eius susceptione inter episco¬ pos oritur dissonantia. Amalrico Ioppensi comiti, fratri regis, filius nascitur Balduinus. XXX. Rex ab Antiochenis vocatus illuc properat. Imperiales legati adsunt, uxorem domino suo unam de consanguineis domi¬ ni regis postulantes.

18 Cesara VNB, Cesarea MPCW 19 Spelunca ... occupat] rubricam Herenc N 21 Sueta BW, Suetasitana addito ne ociaretur (cf. 21, y4) C 22 pro ... matrimonio om. BW 25 exercet BW redit BW 26 oritur scisma (om. periculosum) BW 27 fines Damascenorum BW 28 Rainaldus Antiochenus C, Antiochenus om. BW 29 ecclesie Romane (cf. 26) BW legatus mittitur C, legatus venit BW Ioppensi comiti om. BW nascitur filius BW (hic, sed non in textu) dist. V

XXXI. Rex sororem comitis Tripolitani, virginem illustrem Mi- 815 lissendem nomine, ei deputat, sed post annum eam repudiat imperator et uxorem ducit Mariam, principis Raimundi filiam. XXXII. Rex circa Antiochiam castrum reedificat quod dicitur Pons Ferri. Regina Milissendis, mater eius, moritur. XXXIII. Comes Tripolitanus, pro repudio sororis iratus, impe¬ ratori quantas potest irrogat miurias. XXXIIII. Rex apud Antiochiam farmacum bibit, unde in supre¬ mam deductus egritudinem querebat ad propria reverti, sed invalescente egritudine in itinere apud Beritum vitam finit.

31 virginem illustrem et nomine om. BW

34 finivit a

18, 1 1.

1153

5

io

15

20

25

30 1154

809

Rainaldus de Castellione princeps Antiochenus patriar- 816 cham Antiochenum ignominiose tractat, ille in regnum con¬ fugit. Oritur fames valida super terram.

Interea Rainaldus de Castellione, qui domini Raimundi prin¬ cipis Antiocheni viduam duxerat, de quo facto superius dixi¬ mus, videns quia domino patriarche factum non multum placu¬ erat ab initio et adhuc in eodem perseverabat, suspectas omnes eius habebat vias. Ille autem, tanquam vir et ditissimus et potens et supreme auctoritatis, libere satis tam de eius persona quam de eius actibus tum in secreto, tum in publico sepius loquebatur. Erant autem nonnulli, sicuti in talibus frequenter solet contingere, qui huiusmodi verba, odiorum fomitem querentes, reportabant: unde motus in indignationem et iram in¬ exorabilem princeps domino patriarche violentas miecit manus et ausu diabolico captum in castellum, quod civitati Antiochene supereminet, ignominiose deduci fecit, quodque satis videtur abhominabile, sacerdotem longevum, Petri apostolorum principis successorem, virum egrotativum, pene perpetuo infirman¬ tem, nudo capite et meile delibuto per diem estivum in sole ferventissimo compulit sedere, nemine contra solis importunita¬ tem prebente remedium vel gratia pietatis muscas abigente. Hec audiens dominus Ierosolimorum rex in stuporem raptus, viri dementis admirans insaniam et pre admiratione in se ipso deficiens, missis venerabilibus nuntiis domino Frederico Acconensi episcopo, domino Radulfo, eius cancellario, per eos litteras 817 dirigit et auctoritate regia predictum dementem corripit et a perpetrata redire monet insania. Ille autem, visis nuntiis et regiis perlectis apicibus, postquam eum multis affecerat contu¬ meliis remisit liberum, bonis etiam, que ab eo et suis violenter rapuerat, plene restitutis. Tandem vero dominus patriarcha, Antiochenam deserens diocesim, in regnum se contulit Ierosoli¬ morum, ubi a domino rege et eius matre discretissima, domino quoque patriarcha et regni universis episcopis benigne habitus per aliquot mansit annos. Facta est autem anno sequenti fames valida super universam terram et iratus nobis dominus omne firmamentum panis con¬ trivit, ita ut tritici modius aureis quattuor venderetur. Quod 1, 2 superius] 17, 26, 4-13. 9 = 1, 4, 2-3. 12 (et 3, 50) = 1,15,120. 19 Ier. 25, 11 (et passim): erit ... in stuporem. 32 (et la rubrique) = 11 rubr. 22. 33 = n, 22, 35. 33-34 (= 12, 13, 6) Ps. 104, 16: omne firmamentum panis contrivit.

1, 4-5 omnes eius V, eius omnes cett. 11 violentas manus iniecit V, sed 17 solis om. V 21 nuntiis om. BW, viris C 22 episcopo] et add. BW 23 auctorita(te V1 2) V 28 relinquens BW 30 episcopis universis BW 34 aureos MP

cf. 22, 6, 13 et 20, p,

8io 1154

18, 1-2

35 nisi fuisset frumenti copia, que in urbe Ascalomtana, ea devicta, inventa est, fame regionem oppugnante populus pene deperisset universus. Sequentibus tamen annis, ex quo regio Ascalone adiacens, que annis quinquaginta metu hostilitatis inculta iacuerat, postquam agricolarum curam sensit et populus regionis 40 metu hostium propulsato libere terram exercere potuit, tanta universum regnum replevit ubertate, ut omne quod effluxerat tempus, habita comparatione ad presens, ieiunum et sterile merito quis posset appellare. Diu enim culture nescia, vomeris usum non sustinens integris in se subsistens viribus, postquam 45 rusticam sensit adesse sollicitudinem credita semina cum fenore multiplici et fructu sexagesimo reportavit.

2.

1154/5

5

10

15

20

Defuncto Anastasio substituitur ei Adrianus. Imperator Fredericus Rome coronatur. Inter dominum papam et re¬ gem Sicilie Willelmum graves oriuntur inimicitie.

Dum hec in partibus geruntur Orientalibus, Rome defuncto domino Anastasio papa quarto substitutus est ei dominus Adri¬ anus tercius. Hic Anglicus natione, de castello Sancti Albani, 818 apud Avinionem civitatem Provincie in Arelatensi diocesi abbas fuit canonicorum regularium in ecclesia Sancti Rufi, unde ad ecclesiam Romanam a domino Eugenio, bone memorie, vocatus in episcopum Albanensem ordinatus est, Nicholaus nomine. Hic defuncto domino Anastasio, qui predicto domino Eugenio suc¬ cesserat, de Noroegia, occidentali et ultima provincia, ad quam missus fuerat ab eodem legatus, electioni interfuit et a clero et populo unanimiter electus est et Adrianus appellatus. Contigit autem eodem anno quod dominus Fredericus Theutonicorum rex, nondum tamen imperator, in Italiam cum infini¬ ta suorum manu descenderat et Dertona, una ex urbibus Lonbardie, quam diu obsederat, subacta Romam venire et ibi coro¬ nari disposuerat. Eis autem diebus inter dominum papam Adrianum, de quo prediximus, et regem Sicilie dominum Willelmum, domini Rogerii bone memorie filium, graves ex causis quibus¬ dam orte erant inimicitie, ita quod usque ad odium manifestum et guerram noxiam res prodierat, ita ut sententiam excommuni-

41 Ps. 64, 12: campi tui replebuntur ubertate.

46 Matth. 13, 8: dabant 2, 17 de

fructum ... sexagesimum, et 23 : fructum adfert et facit ... sexagesimum.

quo prediximus] i-n.

37-39 ex quo ... postquam (cf. 44) VpC, postquam om. BW 39 regionis populus tr. V 40 tanta bis C, om. BW 42 ieiunium et sterili BW 2, 1 Cum VC 4 Avionem a 9 Noroegia BW, Naroegia VNMC, Naroeia P provincia] reversus add. BW 11 est om. V 14 Bertona BW ex] cum a 16-17 Adrianum papam BW 18 Rogerii codd. omnes

i

8n

18, 2 1154/5

25 I:recte 18)

1155 29 VI

30

35

40

45

50

55

cationis dominus papa in eum iacularetur. Dominus tamen Fredericus, de quo prediximus, propositum urgens accelerato itinere infra paucos dies de Lonbardia Romam venerat, ita ut subitus eius adventus domino pape et universe ecclesie Romane suspectus esset admodum. Tandem per internuntios, pacis ordi¬ natores, interpositis conditionibus solitis, in ecclesia Beati Petri sollempniter et ex more sexto Kalendas Iulias coronatus est et Augustus appellatus; inde subsequuto triduo ambo sub civitate Tiburtina, in loco qui dicitur Ad Pontem Lucanum, festo die sanctorum apostolorum Petri et Pauli hic imperiali scemate decoratus, ille summi pontificatus singularia habens insignia, iunctis agminibus, exultantibus clero et populo processerunt laureati. Unde post diei festi consummationem in bona pace divisi abinvicem, dominus imperator ad partes properavit Anconitanas, quo eum imperii cura trahebat, domino papa circa partes Romanas in montanis urbibus moram faciente. Interea rex Sicilie Beneventanam urbem, ecclesie Romane familiare domicilium, principibus suis mandat obsideri et urgentissimis angustiis eius precipit artari habitatores. Quod verbum dominus papa moleste ferens supra modum, vicem ei equa lance volens refundere principes proprios contra eum nititur armare, nec in ea parte fraudatus est a desiderio suo. Nam potentissimum regni sui comitem, eiusdem regis amite filium, Robertum videlicet de Basavilla, cum multis aliis viris nobilibus, quibus auxilium consiliumque Romane ecclesie perpetuo non defuturum pollicebatur, contra eum insurgere persuasit; exules quo¬ que, quos tam ipse quam pater eius de regno eiciens bonis fecerat extorres paternis, viros inclitos et in armis potentes, dominum videlicet Robertum de Surrento principem Capuanum, comitem quoque Andream de Rapa Canina et alios multos, exhortationibus suis provocaverat ut in regnum redirent et ad iure hereditario sibi debitas intrepidi accederent possessiones, Romanam ecclesiam in perpetuum eis non defuturam in verbo pontificali spondens eis firmissime. Utrumque nichilominus im¬ peratorem, Romanorum videlicet et Constantinopolitanum, al¬ terum ore ad os et manifeste, qui adhuc erat in Italia, alterum vero per litteras sed occulte, ad occupandum Siculi regnum sollicitat.

22 de quo prediximus] 12-16. 40 = 12, 21, 46. 42 et suiv. Cf. 7, 10 et suiv. 45-46 = 46. 56 Num. 12, 8: ore ... ad os loquor ei. 22, 12-13.

42 (et 16, 10) = 8, 53-54 = 45-

53-54.

21 autem BW 27 Iulii BW 29 Tyburtina VBC 30 sanctorum 34 dimissi BW 34-35 Acconitanas a 38 obsidere V 39 eius om. a 44 Bassavilla BW 45-46 defuerunt (pollicebatur) V 48 in armis potentes] impotentes MP 49 Surento BW 50 Ardream V om. q

819

8i2

3.

1153/4

5

10

15

20

25

30

18, 3 Inter dominum patriarcham et fratres Hospitalis questiones suscitantur de decimis et quibusdam iniuriis, que ab eis ecclesiis inferebantur.

Sic ergo dum in Italia turbantur tam ecclesie quam regni Siculi negocia, non fuit quoque tractus Orientalis noster absque turba. Nam per idem tempus, urbe Ascalonitana divino favore Christianis restituta cum regni satis prospere procederent negocia, letis frugibus cepit inimicus homo superseminare zizania et a domino prestite invidere tranquillitati. Raimundus enim ma¬ gister Domus Hospitalis una cum fratribus suis eodem spiritu repletis, licet alias vir religiosus et timens deum crederetur, tam domino patriarche quam ceteris ecclesiarum prelatis multas tam super parrochiali iure quam super iure decimationum cepe¬ runt inferre molestias. Nam a suis episcopis excommunicatos vel nominatim interdictos et ob scelera sua separatos ab eccle¬ sia ad divinorum celebrationem passim et sine delectu recipie¬ bant, egrotis eisdem et viaticum et supremam unctionem, mortuis vero sepulturam non negabant. Ob enormia vero commissa siquando silentium ecclesiis universis vel alicuius civitatis vel cuiuslibet municipii imponebatur, hii primum et Campanarum pulsatione et vociferatione solito maiore interdictos populos ad divina vocabant, ut oblationes et ceteras obventiones matricibus ecclesiis debitas ipsi haberent et aliis lugentibus soli ipsi letarentur, obliti illius verbi egregii predicatoris: gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus. Sacerdotes suos nec admittentes iuxta sanctorum antiquam sanctionem decretorum locorum epi¬ scopis presentabant, ut cum eorum conscientia in suis diocesibus divina celebrarent, nec abicientes, sive iuste sive iniuste, hoc notum faciebant episcopis. De prediis autem suis et universis redditibus, quocumque iure ad eos devolutis, omnino decimas dare negabant. Hec omnium querela adversus eos pontificum, hec omnibus iactura cathedralibus ecclesiis ubique ab eis irrogabatur, specialiter autem domino patriarche et sancte Ierosolimorum ecclesie hanc Christianis omnibus odibilem inferebant imuriam. Nam ante Sancte Resurrectionis ecclesie ianuas in ipsius contemptum et contumeliam ecclesie edificia ceperunt

3, 5 = 17, 13, 5-6.

7-8 Ex. 28, 3: quos replevi spiritu prudentiae; Deut. 8 = 1, n, 22. 13 = 1, 29, 8. 21

34, 9: repletus est spiritu sapientiae.

Gregoire le Grand, Ep. 3, 4, 4 (MGH, Epp. I, p. 162, 9-10 =) CC CM 140, p. 149: iuxta egregii praedicatoris vocem [1 Thess. 3, 8].

21-22 Rom. 12, 15.

26-27 = 6, 6-7.

3, 1 Hic (cf. 6, 1: V) p 2 noster Orientalis BW, noster om. C 10 10-11 cepit BW 12 ab N2 14 ait. et] ad add. V supremum BW 29 omnibus iactura V, iactura omnibus cett. 31 hanc ... 32 ecclesie om. V 32 Resurrectionis sancte BW, tr. W parrocili(ali V2) V

820

821

18,3 153/4

8i3

erigere multo sumptuosiora et sublimiora plurimum quam ha35 beret illa ecclesia, que domini Salvatoris in cruce dependentis precioso dedicata est sanguine et ei post crucis patibulum in se ipsa gratissimam prestitit sepulturam. Insuper quotienscumque de more dominus patriarcha, ut ad populum loqueretur, ad locum, in quo mundi Salvator pro salute nostra pependit et 40 totius orbis celebrata est apud eum copiosa redemptio, ascende¬ bat, ipsi, ut eius actibus et dispensationi sibi credite aliquod prestarent impedimentum, pulsatis campanis tot, tantis et stu¬ diose tam diu *** ut nec domino patriarche sermo sufficeret ad clamandum nec populus eum, licet multum laborantem, audire 45 merebatur, cumque super huiusmodi temeritate dominus patri¬ archa sepius conquereretur ad cives et eorum presentibus argu¬ mentis deprehenderetur malicia, conventi a pluribus incorrigibiles inventi sunt, comminantes etiam se aliquando graviora moli¬ turos. Quod et factum est. Nam etiam usque ad eam temerita50 tem ausu diabolico et spiritu furoris concepto pervenerunt, ut armis correptis tanquam in domum alicuius gregarii irrumpe¬ rent in predictam deo amabilem ecclesiam et sagittas tanquam in speluncam latronum iacularentur multas, quas postmodum collectas et redactas in manipulum ante locum Calvarie, ubi 55 crucifixus est dominus, fune dependentes et nos ipsi vidimus et alii viderunt infiniti. Huius autem tanti mali primitivam origi- 822 nem Romana ecclesia, licet fortasse nesciens nec multo ponde¬ rans libramine quid ab ea peteretur, diligenter considerantibus videtur intulisse, nam locum predictum a domini patriarche 60 Ierosolimitani iurisdictione, cui diu et merito subiacuerat, emancipavit indebite, ut nec ad deum timorem neque ad homi¬ nes, nisi quos timent, habeant reverentiam. Nec tamen omnes uno iudicio et sublata discretionis differentia in hanc deo odibi¬ lem et viciorum matrem omnium involvimus superbiam, cre65 dentes vix posse contingere ut in tanto corpore omnes eodem gradiantur itinere et sit nulla differentia meritorum. Ut autem ex quam modico iactu seminis tantum locus memoratus ceperit incrementum quamque indebite contra dei ecclesias recalcitra-

50 (et 1, 12) ausu diabolico = 1, 15, 120. - Ex. 15, 8: in spiritu furoris tui (cf. 51 = 4, 3, 12. 53 = 1, 15, (46-)4761-62 = 1,16, 53-54. 63-64 = 1, 4, 23. 64 Cf. 1, 16, 20. II Reg. 22, 16).

34-35 haberet V, habet cett. 38 dominus patriarcha de more a 39 40-41 ascendebant V 42 inferrent BW tot] et add. BW 43 exciderunt quaedam: strepebant BW 44 nec populo liceret eum, licet BW (45 merebatur om. BW) 53 speluncas a 57 multo] post add. V 58 pateretur V 61 ad deum N, additum V, ad domini MP, ad eum a neque] nec a 66 nulla sit VM, corr. M2 67 locus] iam add. BW et om. V

814 1153/4 70

verit et usque hodie etiam recalcitrare non desinat, sumpto aliquantulum altius exordio presenti duximus mandandum Historie, veritatis regulam omnino auctore domino non pretermittentes.

4. 11'

s.

5

10

15

20

* 25

30

18, 3-4

Describitur unde habuerit ortum et mitium Domus Hospi¬ talis.

Regno Ierosolimorum cum universa Syria et Egypto etiam cum adiacentibus provinciis, peccatis nostris exigentibus, in manus hostium nominis et fidei christiane, secundum quod antique tradunt Historie, devolutis, quod tempore domini Eraclii Romanorum imperatoris, invalescentibus contra eum Arabie populis, certum est accidisse, non defuerunt de Occidentalibus multi qui loca sancta, licet in hostium potestatem redacta, aut devotionis aut commerciorum aut utriusque gratia visitarent aliquotiens. Inter eos autem, qui negociationis obtentu de Occidentalibus per illa secula loca predicta adire temptaverunt, fuerunt viri de Italia, qui ab urbe quam incolunt dicuntur Amalfitani. Est autem Amalfia civitas inter mare et montes eminentissimos constituta, ab oriente habens urbem nobilissi¬ mam Salernum vix septem miliaribus marino ab ea distantem itinere, ab occidente vero Surrentum et Neapolim Virgilianam, ab austro vero Siciliam ducentis milibus plus minusve modico remotam, Tyrreno Mari interiacente. Huius regionis habitatores, ut prediximus, primi merces peregrinas, et quas Oriens prius non noverat, ad supranominatas partes lucri faciendi gratia inferre temptaverunt, unde et optimas conditiones apud illarum partium presides pro rebus necessariis, quas inferebant, et sine difficultate accessum et populi nichilominus gratiam mereban¬ tur. Possidebat illis diebus princeps Egyptius universas mariti¬ mas regiones a Gabulo civitate, que sita est in littore maris iuxta Laodiciam Syrie, usque in Alexandriam, que est novissima civitas Egypti, et per presides singulis civitatibus deputatos imperium suum late reddebat formidabile. Predicti vero Amal¬ fitani, tam regis quam principum suorum plenam habentes gratiam, loca universa quasi negociatores et tractatores utilium tanquam merces circumferendo confidenter poterant circuire: unde et traditionum paternarum non inmemores et fidei christi-

eos.

69-70 = 14, 15, 6-7. 4, 5 Act. 19, 16: dominatus amborum invaluit contra 18 ut prediximus] 6-9.

70 altius aliquantulum BW

4, 7 potestate Vp(C), in manus hostium 10 per] partibus BW secula] singularia BW 15 Surentum BW 21 partium om. V 24 que om. MP, est exp. P 26 per om. V deputatis V 30 circuire VNC, circumire MPBW 31 traditionum M2Pa, traditionarum (—

2-3)

VNM

redacta potestate (C, potestatem (cf. 2), 16) BW) a

823

18,4-5

ie

s.

815

ane, loca sancta, quotiens oportunitas dabatur, visitabant. Non habentes autem in eadem urbe familiare domicilium, ubi moram possent facere aliquantulam, sicut in urbibus habebant mariti35 mis, congregatis de suo populo quotquot ad opus conceptum poterant convocare, calipham Egyptium adeunt et obtenta fa¬ miliarium eius gratia petitionem suam scripto porrigunt et votis consone recipiunt impetratum.

5.

5

10

15

20

25

Quomodo Egyptius calipha ad petitionem Amalfitanorum 824 locum eis designari precipit, ubi ecclesiam edificent.

Scribitur ergo Ierosolimorum presidi ut viris Amalfitanis, amicis et utilium introductoribus, locus Ierosolimis iuxta eorum desiderium in ea parte, quam Christiani habitant, ad construen¬ dum ibi domicilium quale voluerint designetur amplissimus. Erat autem civitas, sicuti et hodie est, per quattuor partes pene divisa equaliter, ex quibus sola quarta, in qua Sepulchrum Dominicum situm est, fidelibus concessa erat ad habitandum, reliquas autem cum Templo Domini soli infideles habebant domesticas. Designatur ergo eis de mandato principis qui sufficiens videbatur ad construenda necessaria locus, sumptaque a negociatoribus quasi per simbolum pecunia ante ianuam ecclesie Dommice Resurrectionis, quantum vix laetus lapidis est, monasterium erigunt in honore sancte et gloriose dei genitricis perpetueque virginis Marie simul cum et his officinis, que ad usus monachorum et sue gentis hospitum susceptionem pote¬ rant aliquam prestare commoditatem. Quo facto de partibus suis tam monachos quam abbatem transferentes, locum regula¬ riter instituunt et domino sancta conversatione reddunt placa¬ bilem. Et quoniam viri Latini erant et qui locum fundaverant et qui in religione conservabant, idcirco ab ea die usque in presens locus ille monasterium “de Latina” dicitur. Accedebant etiam per illa nichilominus tempora, ut loca deoscularentur venerabi¬ lia, sancte vidue et continentes, timoris oblite feminei et pericu¬ lorum, que multiplicia occurrebaht, non habentes formidinem; quibus advenientibus cum non esset infra septa monasterii ubi colligerentur honeste, congrua satis provisione procuratum est ab eisdem sanctis viris, qui locum fundaverant, ut advenienti¬ bus devotis feminis non deesset seorsum oratorium, domus

5, 10-11 = 67.

12 ( = 20,19, 50, cf. 2, 17, 42-43, et passim) Luc. 22, 41: 18-19 = 2, 11, 7. 19 = 27. 22 = 16, 25, 57-59. 27 = 19.

quantum tactus est lapidis. Cf. 8, 3, 53-54.

35 populo suo BW 37 vocis BW 5, 2 amicis om. a 5 sicut a 6-7 Dominicum Sepulchrum a 13 in honore om. a 14 Matie om. p, cf. 21, 26, 42 (P) et his] aliis BW 20 in om. BW 23 continentes] que 24) add. codd. omnes, eras. V 24 occurrebant] erant add. a

8i6 11e

s. 30

35

40

45

50

55

60

18, 5

familiaris et locus in diversorio, tandemque favente divina clementia ordinatum est ibi monasterium in honore pie pec¬ catricis, Marie videlicet Magdalene, et sorores sub certo numero ad obsequium adventantium mulierum constitute. Conflue¬ bant etiam per illa periculosa tempora nonnulli ex aliis gentibus tam nobiles quam secunde classis homines. Quibus quoniam ad sanctam civitatem non nisi per terras hostium erat accessus, de suis viaticulis cum ad urbem pervenissent omnino non fiebat residuum, sed miseri et inopes ante civitatis portam tam diu cum summo labore, fame, siti et nuditate expectare oportebat, quousque dato aureo nummismate urbem eis licebat introire; ingressis autem et locis sanctis ex ordine peragratis non erat vel ad unum diem refectionis spes ulla, nisi quantum eis de predicto monasterio fraterne ministrabatur. Nam omnes alii civitatis habitatores Sarraceni erant et infideles, excepto domino patriar¬ cha, clero et popello misero Surianorum, qui diebus singulis tot angariis, parangariis et sordidorum munerum prestationibus vexabantur, ut vix sibi in suprema paupertate constitutis in continuo timore mortis liceret respirare. Nostris ergo miseris et ad supremum afflictis et egentibus cum non esset qui tectum preberet, procuratum est a beatissimis viris, qui monasterium Latinorum incolebant, ut misericorditer victui et tegumento detrahentes ad opus talium infra ambitum sibi designatum xenodochium erigerent, ubi tales sanos vel egrotantes collige¬ rent, ne de nocte per vias reperti iugularentur, et in eodem loco congregatis de reliquiis fragmentorum utriusque monasterii, tam virorum quam mulierum, ad cotidianam sustentationem qualemqualem aliquid ministraretur. Erexerunt etiam in eodem loco altare in honore beati Iohannis Eleymon. Hic vir deo placens et per omnia commendabilis natione fuit Cyprius; tan¬ dem suffragantibus meritis factus est Alexandrinus patriarcha, vir in operibus pietatis singulariter excellens, cuius pia studia et liberales elemosinas in perpetuum enarrabit omnis ecclesia sanctorum, unde et a sanctis patribus vocatus est Eleymon,

29 Luc. 2, 7: non erat eis locus in deversorio. 33 = 17, 14, 39-40. 38 = 45 — 9, 17, 29-31. 54 Mare. 6, 43: sustulerunt reliquias fragmentorum (cf. Matth. 14, 20). 56-64 Cf. 1,10, 22-28. 60-62 Cf. 11,18, 1, 10, 10. 2-3.

29 favente divina V, divina favente cett.

30 monasterium VMa, um 31 videlicet om. V

exp. M, monasteriolum NP, une petite eglise Eracles

32 mulierierum V 36 non om. C, parum vel nichil 37 miseros BW 40 non erat V, eis (cf. et 41) add. cett. 44 et clero et a popello p, populo per abbreviaturam Va 47 continuo] medio a ergo] confluentibus illuc peregrinis add. a 52 vel] et a 58 Cyprius] qui add. BW numero om. V

omnino fiebat BW

825

18, 5-6 ie

s.

65

70

75 2e

s.

80

quod interpretatur “Misericors”. Huic autem loco venerabili, quod ita caritative se porrigebat ad homines, neque redditus 826 erant neque possessiones, sed predicti Amalfitam annis singu¬ lis, tam qui domi erant quam qui negociationes sequebantur, collecta inter se quasi per simbolum pecunia, per eos qui Ierosolimam proficiscebantur abbati, qui pro tempore ibi erat, offere¬ bant, ut inde fratribus et sororibus ad victum et tegumen provideretur et de residuo fieret advenientibus Christicolis in xenodochio aliqua misericordia. Ita ergo per multorum anno¬ rum curricula, quousque placuit summo rerum opifici civitatem illam, quam proprio cruore mundaverat, a supersticionibus gen¬ tilibus purgare, sub his conditionibus iacuit locus iste. Adveniente namque christiano populo et principibus a deo protectis, quibus regnum illud Salvator tradi voluit, in monasterio femi¬ narum inventa est abbatisse fungens officio quedam deo devota et sancta mulier Agnes nomine, nobilis secundum carnem, natio¬ ne Romana, que etiam postquam civitas restituta est fidei christiane per aliquot vixit annos, et in xenodochio similiter repertus est quidam Geraldus, vir probate conversationis, qui pauperibus in eodem loco tempore hostilitatis de mandato ab¬ batis et monachorum multo tempore devote servierat. Cui post¬ ea successit Raimundus iste, de quo nobis sermo est in presenti. 6.

1155

8iy

Dominus patriarcha cum plurima parte episcoporum Orien¬ talium Romam proficiscitur ad Adrianum papam.

Sic ergo de tam modico incrementum habentes, predicte Do¬ mus fratres prius a iurisdictione se subtraxerunt abbatis, deinde multiplicatis in inmensum divitiis per ecclesiam Romanam a manu et potestate domini patriarche sunt emancipati: qua 5 perniciosa libertate impetrata, nullam prorsus ecclesiarum pre- 827 latis deinceps exhibentes reverentiam, decimas sibi ex quibus¬ cumque prediis, ad se quocumque iure devolutis, penitus negant. Hoc exemplo multa de his locis, que dicuntur venerabilia, tam monasteria quam xenodochia, quibus ecclesie de mera liberali10 tate et solite pietatis officio prima prestiterunt fundamina et ad optata perduxerunt incrementa, tandem ex adipe recalcitrantes

64 quod: la construction inverse dans 6, 8-14. 67 = 10-11. 84 iste 6, 6-7 = 3, 26-27. 8-14 Voir la note sur 5, 64. 11

= 3, 6 et suiv. = 1, 23, 6.

64 quod (cf. 6, 8-13, app. cr.) VpC, qui BW homines] omnes BW 65 73-74 gentilium MP 74 iste (cf. 84) V, ille (cfy) et y6) p, ille locus a 79-80 fidei christiane restituta est BW 81 Gerardus BW 83 tempore multo a 83-84 post BW 84 est sermo BW 6, 1 Hic (cf. 3, r: p) V 5 impetrata om. a 8-13 multa ... venerabilia ...

possiones V

recalcitrantes ... divisi cf. j, 64.

8i8 1155

15

20

25

30

35

18, 6-7

ab uberibus pie matris, quibus ab initio quasi modo geniti infantes lacte pasti et solido pro tempore cibo saginati, divisi sunt, ita ut merito de eis conqueri possit ecclesia: filios enutrivi et exaltavi, ipsi autem spreverunt me. Parcat eis dominus et ad cor redire concedat, ut matri sue, quam dereliquerunt, discant servire in timore, et illi etiam amplius indulgeat, qui cum haberet centum oves, unicam vidit pauperis et invidit, cui a domino dicitur: occidisti et possedisti. Ve illi, quicumque sit ille, quia iuxta iudicium prophete vir sanguinum est. Postquam ergo sepe ac sepius tam dominus patriarcha quam reliqui ecclesiarum prelati apud eosdem fratres iura sua repo¬ scendo non proficiebant, ut premisimus, ad Romani pontificis hinc inde processum est auditorium. Assumens ergo sibi dominus patriarcha, licet longevus esset et fere centenarius, de prelatis ecclesiarum dominum Petrum Tyrensem archiepiscopum et de suffraganeis eius dominum Fredericum Acconensem episco¬ pum, dominum Amalricum Sydoniensem episcopum, dominum quoque Balduinum Cesariensem archiepiscopum, dominum Constantinum Liddensem episcopum, dominum Rainerum Sebastenum episcopum, dominum Herbertum Tyberiadensem epi¬ scopum, vernalis temporis gratia respirante, cum primum mare flatibus exagitatum hibernis spirante Favonio cepit se reddere placabilius, iter aggressi, auctore domino Ydrontum, Apulie urbem maritimam, prospero cursu attigerunt.

7.

Imperator Constantinopolitanus consentiente domino papa Apuliam invadit. Dominus patriarcha cum suis ad curiam pervenit.

Interea, dum pontifices Orientis una cum domino patriarcha fines attigissent Apulie, ut premisimus, Constantinopolitanus imperator, verbum domini pape sequutus, immissis de princi¬ pibus suis cum infinita pecunia, consentientibus eis illarum 5 partium proceribus regionem violenter invaserat, ita ut post-

12-13 Dominica 1 post Pascha, Introitus: quasi modo geniti infantes. 13 14-15 Is. 1, 2. 15 ( = 13, 23, 23-24) Cf. 9, 11, 11-12. 15-16 = 2, 20, 8. 17 Ps. 2, 11: servite domino in timore. 17-18 II Reg. 12, 1-4 (vidit ... invidit — 17,13, 5-6). 19 III Reg. 21, 19. 20 = 14, io„ 37. 21 = 2, 22, 18. 23 ut premisimus] 3, 45-49. 33-34 Cf. 2, 11, 7. 7, 2 ut premisimus] 6, 34-353 verbum domini pape] 2, 54-58. 4 = 4, 5, 30. Hebt. 5, 12: quibus lacte opus sit, non solido cibo.

13 saginati VpC, fuerant add. BW 17-18 qui cum haberet a, que cum 28 dominum Amalricum Sydoniensem episcopum om. a 30 Rainerum V, Renerum pC, Rainerium B, Remerium W 31 Herbertum VNM, Herbetum P, Herebertum a 34 Idrontum N haberet P2, qui cum habet Vp

828

18,7

819

quam dominus patriarcha cum suis ab Ydronto usque Brundusium pervenisset, domini imperatoris familia urbem predictam, tradentibus eam civibus, iam recepisset in suam, solo presidio civitatis, in quo pauci erant, in fidelitate domini regis perseveio rante. Comes quoque Robertus, de quo superius fecimus mentio¬ nem, cum his qui partes suas tam regis odio quam eius gratia sequebantur Tarentum, Barum egregias metropoles et omnem maritimam regionem usque ad regni terminos violenter occupa¬ verat. Predicti vero magni et incliti viri, Robertus princeps 15 Capuanus et comes Andreas, universam Campaniam, que vul¬ gari appellatione dicitur Terra Laboris, usque Salernum et usque Neapolim et usque ad Sanctum Germanum sibi vendicaverant, eratque tota regio in tanto motu, ut nusquam quies, nusquam securitas esset transire volentibus. Romanorum etiam 20 imperator dominus Fredericus, circa partes Anconitanas cum exercitibus suis moram faciens, tantam in legionibus, quas in Italiam introduxerat, cladem patiebatur, ut deficientibus maio¬ ribus et nobilioribus imperii principibus vix decimus superesset: unde eos, qui supererant, ad propria redire volentes cohibere 25 non valens, ipse quoque ad reditum, licet invitus, accingebatur: multa enim supererant negocia et maxime contra eundem Sicu¬ lum regem, que eius exigebant presentiam. Dominus porro patriarcha cum sui consortibus itineris anxie deliberabat, qua via in tanto tumultu ad dominum papam 30 posset accedere: undique enim prelia, undique seditiones om¬ nem videbantur aditum preclusisse. Ansquetinus quoque qui¬ dam, regis Sicilie cancellarius, urbem obsederat Beneventanam, nuntiis domini patriarche, qui ad hoc missi fuerant ut ei a predicto cancellario ducatum implorarent, omnino negans per 35 partes illas transitum, que tamen via multo ceteris erat com¬ pendiosior. Tandemque habito quorundam prudentum consilio, viam maritimam sequutus cum omni suo comitatu Anconam pervenit, missis inde ex latere suo quibusdam episcopis, qui dominum imperatorem Romanorum, iam, ut prediximus, ad 40 propria redeuntem, verbis eius salutarent et pro negociis eius ad dominum papam litteras obtinerent imperiales. Quod et factum est, licet ipse urbem Senogallias et Pisaurum iam pertransisset, pro redeundo sollicitus. At vero dominus patriarcha, cum suo

8 in suam (intr. p. 49) = 12, 13. 21, 9: proelia et seditiones.

7, 6 Idronto p Acconitanas

Ma

10 superius] 2, 42 et suiv.

30 Luc.

39 ut prediximus] 25.

18 nusquam quies om. V 20 Anconitanas VNM2P, 29 papam om. V ad dominum papam in tanto

31 videbantur P2BW, videbatur VpC Ansquetinus pC, 36 prudentium a 37 comitatu suo a Acconam a 40 pr. eius om. V, illius P 41 impetrarent BW 43 dominus om. V

tumultu

a

Anquetinus VBW

829

18, 7-8

820

1155

comitatu Romam versus iter dirigens, dominum papam a civita45 te Narniensi egressum quasi fugientem persequebatur, tandem Romam veniens ibique per dies aliquot facta mora, cum ei nuntiatum esset dommum papam apud urbem Ferentinam gres¬ sum fixisse, illuc incunctanter properat, ut de negocio, pro quo venerat, experiri temptaret. Dicebant quidam dominum papam, 50 ut eum tedio afficeret et gravaret sumptibus, eum studiose declinare, nam muneribus infinitis corruptus in partem Hospitalariorum dicebatur se dedisse proclivem, qui iam ad eum multo ante prevenerant. Alii dicebant urbis Beneventane gratia, que obsidione claudebatur, ut diximus, eum tam maturato advenisse 55 itinere. Illud tamen erat evidens, favorem suum et familiarium suorum Hospitalariis nimis familiariter indulsisse, dominum vero patriarcham cum suis quasi adulterinos filios fastu quo¬ dam et indignatione a se repellere quasi indignos. 8.

Adrianus papa Beneventum properat, dominus patriarcha 830 illuc festinat, proponit actiones, sed corrupta muneribus curia msticiam opprimit: revertitur infecto negocio patriar¬ cha.

Postquam igitur ad predictam urbem pervenit, obtulit se de more apostolicis conspectibus. Ubi et male receptus et peius habitus, invitis ex plurima parte cardinalibus, certum de domini pape mentis conceptu et habitudine reportavit argumentum. 5 Ille tamen, quorundam prudentum amicorum suorum fretus consilio totum hoc dissimulans, sicut homo severus erat, domi¬ num papam frequentabat, diebus fastis assiduus erat in consis¬ torio, episcoporum suorum cetu venerabiliter circumseptus, cui etiam advocatorum turba, quotiens opus erat, iugis assistebat, 10 officium adimplere parata. Data igitur utrisque partibus audien¬ tia cum iam per dies multos utrinque inutiliter esset decerta¬ tum, videns dominus patriarcha et per quosdam familiares amicos suos mtelligens quod non proficeret, sumpta licentia, conditionem referens deteriorem, confusione indutus et reveren15 tia aggressus est ad propria redire. De tanta autem cardinalium turba vix reperti sunt duo vel tres, dominus videlicet Octavia47-48 = 8, 20, 43-44. 54 ut diximus] 31-32. 8, 14 = 13, 16, 65-66. 16 Matth. 18, 20 : ubi ... sunt duo vel tres congregati in nomine meo ... (cf. Gen. 18, 32).

45 prosequebatur BW 48 incontanter V 54 eum] cum VB 8, 3 parte om. V 5 prudentum (3, prudentium Va 6 serenus (om. erat) M2P 7 fastis VNBC, festis MPC2, om. W 8 circuspectus (sic) V 10 ergo BW 12-13 familiares amicos ( — Plinii Ep. 9, 1 et y/, 1 et A. Gellii N.A. //, 28, 1) : in curia scilicet (cf. IJ-20). Cf. 7, 22, }8 (factus ... familiaris et amicus), 18, 9, 15 (cetu ... amicorum et familiarium) et 19, /, 24 (cum amicis et familiaribus), et infra 20, 6-/, app. cr. 16-17 Octavianus V, Octovianus cett.

18, 8 1155

20

25

30

35

40

45

50

821

nus, dominus Iohannes de Sancto Martino, qui eiusdem domini patriarche, dum esset Tyrensis archiepiscopus, archidiaconus fuerat, qui Christum sequentes eius ministrum in causa sua pie vellent fovere: alii omnes abeuntes post munera sequuti sunt vias Balaam filii Bosor. Dominus vero papa, urgentibus eum curis domesticis, transcursa Campania Beneventum pervenit. Interea rex Sicilie dominus Willelmus, audiens et crebris edoctus legationibus quod in partibus Apulis comes Robertus de Basavilla una cum Grecis regionem occupassent violenter, in 831 Campania vero princeps Capuanus et comes Andreas late sua diffunderent imperia, dominus quoque papa in Beneventum se receperat, unde omnibus predictis vires et animos ministrabat, congregatis ex universa Sicilia et Calabria militaribus copiis cum ingentibus expeditionibus in Apuliam pervenit. Ubi statim circa Brundusium, fugiente comite Roberto, primo Marte Grecorum fudit copias et attrito penitus eorum exercitu duces eorum captos vinculis mancipavit, gazas quoque, quas intulerant valde multiplices, suis intulit tam potenter quam feliciter vestiariis; inde recepta universa regione que ab eo defecerat et populis gratia restituta, Beneventum obsidet, ubi tantis tam dominum papam cum suis cardinalibus quam cives universos affecit mo¬ lestiis, ut et victus deficeret et de salute redderet valde sollici¬ tos. Ubi nuntiis intercurrentibus, quibusdam occultis conditionibus reformata est pax inter eos, exclusis omnibus illis a federe, qui domini pape suasionibus tantis se laboribus immerserunt et periculis. Videntes ergo predicti nobiles viri quod contra spem accidisset eis et quod dominus papa, non obtenta eis domini regis gratia, pacem sibi et ecclesie Romane illis exclusis fecerat, solliciti pro se anxie ceperunt disquirere quonam pacto possent sani et incolumes extra regnum se facere. Comes itaque Rober¬ tus et Andreas cum quibusdam aliis nobilibus viris, in Lonbardiam properantes, ad dominum imperatorem se contulerunt, princeps vero Capuanus, ceteris infelicior, dum Garilianum navigio transire parat a suis vectoribus, cum suos iam premisisset et ipse cum paucis m ripa citeriore iamiam transiturus expecta-

19 Cf. Ioh.

8, 12

(etc.) : qui sequitur me non ambulat in tenebris. 20 Cf. Is. 20-21 L’allusion est a II Petr. 2, 15 : secuti viam Balaam ex Bosor. Seulement, Guillaume de Tyr pense a Balaam filius Beor (= BW) hariolus (Num. 22, 5 et 17, 18, et passim). 46 = 2, 1, 21.

1, 23: omnes diligunt munera, sequuntur retributiones.

19 sua causa BW 21 Balaam Va, Balaham P Bosor Vp, Besor C, Beor BW 23 Silicie BW 24 Apulie a 25 Basavilla VNMP2C, Bassavilla PBW 31-32 fudit copias Grecorum MP 33 attulerant BW 34 intulit post feliciter BW 40 informata V eos om. V 41 immerserant BW 47 viris nobilibus BW 51 iam a

822

18,8-9

ret, captus est et regis fidelibus traditus in Siciliam deductus est, ubi continuo carcere et cecitate violenter inducta miserabi¬ liter vitam finivit.

1155

9.

1154

5

10

15

20

25

30

In Egypto tumultus excitatur civilis; fugit soldanus ab eis 832 et occiditur a nostris, capitur eius filius Nosceradinus.

Per idem tempus regno Ierosolimorum satis prospere per dei misericordiam se habente, contigit regiones ei adiacentes ex utroque latere quasi inopinato mirabiliter concuti. Nam Egyptiorum quidam potentissimus, soldanatus agens officium, dominum regionis, calipham videlicet, quem Egyptii pro summo numine colere solent et venerari, accedens ad eum familiariter tanquam negociorum eius domesticus procurator, in secretiore palatii cubiculo fraudulenter occidit. Hoc autem ea dicitur in¬ tentione fecisse, ut filium suum Noseredinum in calipham erigeret et in regni administratione, filio presidente, sine cura et sollicitudine perseveraret. Arbitratus est autem per dies aliquot rem posse occultari, quousque recepto palatio maiore et thesau¬ ris occupatis ex integro, cetu quoque amicorum et familiarium convocato, volentibus ei hoc quod egerat ad mortem imputare resistere posset. Sed res longe aliter accidit. Nam modico interiecto tempore scelus commissum innotuit et omnis populus a maximo usque ad minimum tanquam vir unus conveniens, domum illius, in quam se perpetrato homicidio contulerat, undi¬ que vallantes ad penas una voce virum sanguinum exigunt, qui domino regionis ausu nefario mortem intulerat. Dumque instant protervius, videns aliam salutis non superesse viam thesauros aperiens, aurum, gemmas et quecumque habebat desiderabilia per fenestras vociferanti proicit populo, ut dum in colligendo sit sollicitior, ipse quocumque modo ad iter se prepararet. Quid plura? Egressus cum honesto filiorum ac nepotum comitatu, invitis eis qui eum obsederant iter arripit versus solitudinem, Damascum ut dicebatur profecturus; illi autem nichilo segnius eum insectantes impedire laborabant, at vero filius eius primo¬ genitus et alii de familia, viri prudentes et in armis strenui, eos a se longius arcentes sustinebant impetus et ad suos propius accedere non permittebant. Interdum etiam et vasa aurea sive argentea vestesque preciosas et oloserica estimationis non

9, 15 = 13, 16, 65. 16-17 a maximo ... minimum — 13, 18, 4-5. tanquam vir unus — 5, 5, 11. 19 Ex. 24, 3 : responditque omnis populus una voce. - virum sanguinum — 14, 10, 37. 20 = x, 15, 120. 22 = 10, 14, 35-36.

9, 3 miserabiliter (—8, J3-J4) WP 19 una ad penas voce a preparet BW 25 et V 27 nichilobsegnius V 28 laborant a olosericas a estimationis a, existimationis Vp

24 32

833

18,9-10

35

40

45

50

55

60

823

modice post se relinquebant ex industria, ut eis properantibus moras innecterent et pro dividendis que colligebant materiam inferrent contentionis. Tandem videntes Egyptii se non posse proficere, infecto negocio domum sunt reversi, ille vero profec¬ tus dum fatorum se putat subductum esse insidiis, dum securo graditur itinere nichil superesse difficultatis arbitratus, dum Scillam fugit decidit in Caribdim. Nostri enim, audito eius transitu, casu prestruentes insidias, in eis more nocere volen¬ tium absque strepitu latebant, ille ex inproviso in predictas irruens insidias primis congressionibus est confossus letaliter ibique statim gladio vitam finivit. Erat autem nobili viro nomen Habeis; filius vero eius Noseredinus et omnis omnino familia et universe ille divitie, quas secum ex Egypto detulerant, in manus hostium tradita sunt. Sic ergo opimis onusti spoliis et qualia orbis noster prius non audierat subfarcinati, predam more solito dividentes ad propria reversi sunt. Accidit autem quod inter ceteros, qui eidem negocio interfuerant, fratres militie Templi plures habuerunt milites et potiores reportaverunt, pro numero militum, manubiarum et prede portiones. Cecidit enim eis in sortem preter cetera in funiculo distributionis predicti nobilis viri filius Noseradinus, vir audacissimus, rei militaris singula¬ rem apud Egyptios habens experientiam, cuius etiam nomen populis illius regionis esset formidabile, aspectus vero terrorem incutiens sine consolatione. Hunc porro cum diebus multis pre¬ dicti fratres habuissent in vinculis et avidissime petens in Chri- 834 sto regenerari litteras iam didicisset Romanas, prima fidei Chri¬ stiane rudimenta edoctus, pro sexaginta milibus aureorum Egyptiis eum ad mortem postulantibus vendiderunt. Traditum au¬ tem vinctum manibus et pedibus cathenis ferreis, in cavea ferrea camelis imponentes, in Egyptum deduxerunt, ubi inhu¬ manis desideriis suis satisfacientes, eum mordicus decerpentes in frusta minutissima conciderunt.

10. Princeps Rainaldus insulam Cyprum occupat et eius habi¬ tatores spoliat violenter. Anno sequenti idem Rainaldus de Castellione princeps Antio¬ chenus consilio perversorum, quorum maxime studio regebatur,

34 = 2, 23, 40-41. 36 = 1, 21, 41. 38-39 = 1 prol. 6. 42 = 11, 25,44-45. 51 = 3,13,24. 52 = 8,2,49. 61 (cf. 2, 4, 56-57) Iud. 16, 21: vinctum catenis. 62-64 Cf. 13, 21, 42-43 (64 = 8, 15, 29-30).

34 providendis corr. N2 36 reversi sunt (cf. 48: BW) BW 43 finivit vitam tr. BW 44 Habeis] ab eis PBW, corr. P2 46 igitur a 48 sunt reversi (cf. $6: BW) BW 53 Noseradinus (cf. rubr.) VpW, Noseredinus (e p et 44) BC 54 Egyptios] egregios V 63 mordicitus MP 64 frusta PW, frustra VBC

824 1155

5

io

15

20

25

30

35

18,

10

piaculare iterum committens flagicium Cyprum insulam nobis vicinam, populis refertam fidelibus, regno nostro utilem et amicam semper, immissis hostiliter legionibus violenter occupavit. Causa autem huius tam abhominande invasionis videbatur hec esse. In partibus Cilicie circa Tarsum erat quidam nobilis et potentissimus Armenus Toros nomine, qui domini imperatoris gratiam, eius efficiente inconstantia, frequentius demerebatur et incurrebat offensam. Confisus enim de eo, quod ab imperio remotus erat plurimum et quod in montibus arduis habebat domicilia, per plana Cilicie predam agebat et manubias, non veritus terram domini sui modis quibus poterat dampnihcare et imperii fidelibus cuiuscumque conditionis graves et indebitas inferre molestias. Audiens hec imperator scripsit predicto Rainaldo, quatenus convocata militia predictum Toros a finibus arceret suis et Cilicum sibi subiectorum possessiones ab eius 835 incursionibus redderet securas; quod si ad opus complendum pecunia esset necessaria, ipse de thesauris suis tempore oportuno mitteret sufficientem. Factum est ergo ut congregatis milita¬ ribus copiis ut imperialibus deserviret mandatis, in Ciliciam ingressus predictum Toros expulit et exercitum eius usque ad supremam interniciem delevit. Expectans ergo honestam pro tanto facto retributionem, videbatur ei differri plurimum: unde more inpatiens ad predictum maleficium convolavit. Erant au¬ tem insulani a quibusdam de nostris diligenter premoniti, unde et de tota insula vires contraxerant qualesquales; sed ingrediens predictus princeps Rainaldus eorum statim fudit exerci¬ tum et universas eorum eatenus contrivit copias, ut deinceps nec unus inveniretur qui contra eum manum auderet erigere. Habens ergo liberos per totam insulam discursus urbes contri¬ vit, deiecit opida, monasteria tam virorum quam feminarum impudenter confregit, expositis ludibrio sanctimonialibus et vir¬ ginibus tenellis. Nam auri et argenti et vestium preciosarum non erat numerus neque finis, sed amittenti hec populo compa¬ ratione lese pudicitie quasi stercora reputabantur. Sic ergo per dies aliquot per totam debacantes regionem dum non esset qui resisteret, etati non parcunt vel sexui, conditionum quoque nullam habentes differentiam. Tandem comportatis undecum-

10, 3 = 1, 5. 3912 = 3, 13, 24. 22-23 = 7» 4» 41-42. 35 = 1, 7, 39-40. 36 Phil. 3, 8 : omnia ... arbitror ut stercora. 37-38 ( = 11, 38) = 1, 21, 59. 38 = 5, 22, 52-54.

10, 5 hostium a 9 officiente V 12 agebat predam MP 23 interniciem V, internicionem pC, internecionem BW 33 impudenter BW, imprudenter VpC, cf. /4, 26, 30 (V) 35 admittenti V 37 debachantes B, cf. /4, 12, 14 (BW) 38 parcunt ... 39 comportatis] parcentes tantum V quoque N2

18,10-11 1155

825

40 que spoliis et manubiarum infinitate omnimodarum, ad mare se recipiunt et inde preparatis navigiis in partes descenderunt Antiochenas, profligatis infra modicum tempus quas male adquisierant divitiis luxta id quod proverbialiter dici solet: non habet eventus sordida preda bonos. 11.

1157

5

10

15

20

Rex contra pacta et pacis fedus, quod cum eis pepigerat, Tureos et Arabes quosdam in silva capit Paneadense.

Per idem tempus convenerat preter solitum multitudo inaudi¬ ta Arabum et Turcomannorum, qui nichilominus in tentoriis habitant et de fructu animalium vitam solent sicuti Arabes propagare, in silvam que Paneadensi adiacet civitati et ab ea hodie cognomen ducit vulgare: nam antiquitus tam que ad septentrionem quam que ad austrum protenditur queque ipsum Libanum protegit omnis silva Saltus Libani dicebatur - unde et de Salomone legitur quod in ea sumptuosi operis et admirabilis edificii domum construxit, que dicta est Domus Saltus Libani nunc autem ab urbe ut prediximus proxima silva cognominatur universa. In hanc prenominati populi, impetrata tamen prius domini regis gratia et pace sollempniter concessa, animalia introduxerant equosque maxime ad numerum infinitum, pascue sequentes commoditatem. Accesserunt porro ad dominum regem viri impii, filii Belial, domini timorem pre oculis non habentes, suggesseruntque ei, et in malicia sua facilius involve¬ runt persuadentes, ut prodigus fidei et inmemor federis, quod cum eis pepigerat, subito m predictos viros, qui pabulandi gratia tam greges in silvam quam armenta introduxerant, irruptionem faceret et tam eos quam eorum peculia suis daret ad predam. Quod et factum est. Rex enim, ere gravatus alieno et multis obligatus debitis cum non haberet unde creditoribus satisfacere posset, proclivis ad hoc ut quocumque modo se expediret, patulam pravis incentoribus aurem prebuit et eorum

43-44 (= 17, 27, 53) Ovide, Amores 1, 10, 48.

11, 1 — 33. 2-3 Cf. 5-9 (= 21, 10, 13-14) 10 urbe ut prediximus proxima] 4. 13

Gen. 4, 20: pater habitantium in tentoriis et pastorum. III Reg. 7, 2-8 (et 10, 17 et 21). Cf. 7, 8, 34.

14-15 Cf. I Mach. 7, 5 : venerunt ad eum viri iniqui et impii. 15-16 = 2, 10, 22. 19 = 1, 7, 23-24. 21-23 Cf.

filii Belial = 1, 20,12. 16, 26-27.

24 Horaee, Ep. 1, 18, 70: patulae ... aures.

11, 2 Turcomagnorum V

3 vitam post Arabes a 4 Panedenssi V 5 tam que ... 6 quam que MPCW, tamque ... quamque VNB 6 queque] et add. BW 9 construxe¬ rit MP 11 tamen om. a 16 suggeruntque MP 19 induxerant MP 20 pecualia ex ed. principe edd. 22 obligatis V 23 proclivis V, proclivus cett., proclivius ex ed. principe edd. 24 expediret] et add. BW silvam Paneadensem que eidem adiacet BW

prebuit om. C, dedit incentoribus aurem BW

836

18,

826 1157

25

30

35

40

45

11-12

acquievit suggestionibus. Nam post consilium abiens impiorum, convocata militia repente irruit super eos incautosque et nichil tale verentes reperiens, hostiliter circa eos versatus suis exposuit in direptionem: qui enim ex eis aut equorum usi velocitate fuga saluti consulere potuerunt aut silvarum latebris hostes declinare, ipsa necessitate docente, sategerunt, vite reservati sunt, reliquis omnibus aut occisis gladio aut dure servituti mancipatis. Facta est igitur manubiarum et prede tanta et tam inaudita multitudo, ut par ei in nostris regionibus non dicatur fuisse: cuivis de popularibus et de plebeis equorum in sortem ceciderat numerus maximus. Nec tamen nostris ad aliquem glorie vel laudis propagande titulum ascribi potest, cum pacis violatores et effractores federis homines incautos, de regis gratia presumentes, dum non esset qui eis resisteret male pro arbitrio tractaverunt. Sed iustus retributor dominus deus ultionum non diu passus est nos tam turpibus emolumentis letari, sed sig¬ nificans quod etiam infidelibus fidei tenor observandus sit illiba¬ tus, in nostram confusionem et commissi criminis penam addu¬ cens cum eo ultionem, pro omnibus peccatis nostris reddidit duplicia et multiplicato fenore intulit confusionem, sicuti in sequentibus legetis.

837

12. Henfredus constabularius urbem Paneadensem pro parte dimidia Hospitalariis concedit; capitur a Noradino subsidi¬ um quod inferebatur et civitas obsidetur.

5

Nichilominus etiam per eosdem dies Henfredus de Torono regius constabularius cum sepedictam urbem Paneadem, que eius erat hereditaria possessio, sumptibus et cura continua fati¬ gatus iam solus commode regere et conservare non posset, de consensu domini regis cum fratribus Hospitalis ex equo dividit, ita ut totius civitatis et suburbanorum omnium fratres predicti habentes dimidium, impensas tam utiles quam necessarias ex dimidio ministrarent, civitatis pro parte altera debitam gerentes sollicitudinem. Erat autem civitas in confinio hostium posita 25 Ps. 1, 1: Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum. 28 = ix, 6, 23-24. 32 = 3, 13, 24. 33 = 1.

27-28.

26-27 = 1, 28, 36 Cf. Ps. 65,

2: date gloriam laudi eius\ Phil. 1, 11: in gloriam et laudem dei, cf. Is. 42, 8.

38 (= 10, 37-38) = 1, 21, 59. ultionum dominus, deus ultionum. nis.

43-44 = 15, 12, 45.

39 = 19, 3, 46-47. - Ps. 93, 1: deus 42-43 Is. 35, 4: ultionem adducet retributio¬ 44-45 in sequentibus] 14, 19 et suiv. 12, 7

impensas ... utiles ... necessarias] D. 50.16.79 pr. ou 5.3.38 et 39, etc.

25 adquievit (ita et C) suggestioni BW 27 verentes tale tr. V 34 42 et] intulit BW 43 cum ea et ultionem et pro BW 44 confusionem intulit a sicut BW 45 dicetur BW 12, 1 de Torono om. a 2 Peneadem qui MP, qui corr. P2 3 erat om. N (de) plebeius PM2

ex] et V

8 civitati BW

debitam om. V

gerens a

838

18, 1157

12

827

eisque valde contermina, ita ut nulli nisi in manu forti aut clamdestino nimis itinere accedenti accessus vel discessus inde posset esse nisi cum periculo. Factum est autem, postquam predicti fratres civitatem in suam pro parte susceperunt, ut congregatis alimentorum, armorum, virorum copiis locum certa 15 die diligentius communire curarent, collectoque maximo et ad propositum sufficiente camelorum et omnimodorum animalium ad sarcinas deputandorum comitatu simul et militia, que om¬ nem illam expeditionem violenter in urbem introduceret, ad locum accedebant, urbem ad multa sequentia tempora necessa20 riis communituri. Dumque proficiscendo cum omnibus impedi¬ mentis suis urbi adpropinquarent, ecce hostes, eorum adventu precognito eis occurrentes, instantes gladiis, cesis ex eis quampluribus agmen dissolvunt, ceteris autem fuga vite et saluti consulentibus sarcinas occupant: qui effugere nequeunt, hos25 tium instantia preventi, aut gladiis intereunt aut vinculis man¬ cipantur, sicque que pro instruenda civitate congesta fuerant, in eius lesionem hostibus sunt concessa. Sepenominati autem fra¬ tres, similium casuum formidantes dispendia, a pactis resilien¬ tes prius placitis urbem cum suis tam oneribus quam emolu30 mentis domino constabulario resignaverunt. Nec mora, sumpta ex tempore oportunitate Noradinus et ex predicto successu factus elatior apposuit eandem urbem, casu predicto consterna¬ tam, obsidere convocataque militia et machinis comportatis ex inproviso ante urbem consistens, locatis agminibus per girum 35 eam vallat obsidione. Erat autem in parte civitatis presidium munitum admodum armis, viris et pro temporis articulo victua¬ libus, in quo poterat esse civibus secundum capta urbe refu¬ gium ; tamen presumentes de civitatis munimine et quod similia sepius fuerant in ea perpessi, urbem tueri atque pro ea viriliter 40 stare decreverunt, potuissentque votis consone eam conservasse intemeratam, nisi de se presumentes cepissent incautius negociari. At vero Noradinus, machinis et tormentis instans iaculatoriis, sagittariorum quoque continua et indeficiente utens opera, obsessis requiem negat et fatigatos multipliciter die noctuque io

10 = 1 prol. 95. 13 in suam = 7, 8. 31-32 = 13, 33. 35-38 (cf. 63 et 15, 15) Cf. A. Grabois, La cite de Baniyas et le chdteau de Subeibeh pendant les croisades, dans les Cahiers de civilisation medievale 13, 1970, p. 43-62 (49-54). 37-38 secundum refugium] Cf. 16, 4, 48.

11 clandestino BW 12 esse om. V 14 armorum, virorum om. V certo BW 16 omnimodorum P2a, omnimodarum V[3 18 urbem] illam add. BW 29-30 emolimentis V 33-34 ex inproviso om. a 35 in parte (omisso quadam) civitatis cf. 10, //, /, app. cr. 37 civitate BW 38 urbis BW 41 cepissent incautius] cepissentius V 44 multipliciter fatigatos a

839

828 1157

45

50

55

60

65

70

18, 12-13

sine intermissione compellit ad defectum. Interemptis enim pluribus, sauciis quoque letaliter nonnullis, pauci erant qui defensionis officium exequerentur, quod nisi ipse constabularius cum filio, paterne probitatis emulatore precipuo, quorum uter¬ que tanquam pro hereditate propria familiarius et certatim stare parati, alios sui exemplo ad resistendum animarent, labo¬ ris inmensitate superati et impugnantium viribus inpares proculdubio defecissent. Sed revocabat eos, ut prediximus, domino¬ rum presentia et eorum virtus indeficiens, ad animandum alios efficax, vires reparabat labentes et ad dimicandum reddebat fortiores. Dumque die quadam hostes solito instarent acrius, accidit ut qui in urbe erant, aperta porta, ut cum hostibus committerent egrederentur, dumque incircumspecte se congres¬ sionibus offerunt, hostium in se irritant multitudinem. Quos dum in se irruunt ferre non valentes, in urbem se temptant recipere factumque est ut, cum pre ingredientium tumultu porta claudi non posset, hostes promiscue cum civibus ingressi sunt in tanto numero, ut obtenta violenter civitate non sine periculo et multorum strage nostros in presidium ingredi coge¬ rent violenter. Nuntiatur interea domino regi quod predicta civitas tantas a Noradino patiebatur angustias et quod pene ad supremum sit inclinata defectum; unde collectis quas pro tem¬ pore habere poterat militaribus tam equitum quam peditum copiis, ad partes illas cum suis legionibus inpiger convolat, propositum habens aut obsidione urbem predictam absolvere aut Martios eventus et belli fortunam cum Noradino experiri.

13. Rex illuc properans obsidionem solvit, sed incaute rediens noster exercitus hostium insidias in itinere patitur pericu¬ losas.

5

Audiens igitur prefatus princeps quod ea intentione dominus rex adveniret, nolens se dubiis bellorum submittere casibus, soluta obsidione, prius tamen urbe, quam violenter expugnave¬ rat, igni succensa et subfossa, ad propria reversus est; suam tamen, quam semel collegerat, non passus abinvicem discedere militiam sed eam secum detinens et ampliorem convocans, in nemoribus finitimis quasi mentem habens presagam latebat in insidiis, rei exitum prestolaturus. Rex vero ad urbem accedens et optatum obsessis prestitit solatium et tam diu presentem se

45 = 2, 13, 33. = 1, 1, 20-21.

52 ut prediximus] 47-50.

13, 7 = 1, 7, 40-41.

8

47 exequerentur officium BW 48-49 quorum uterque om. BW 60 cum om. a 61 posset] unde add. BW 65 tantas om. V iniurias V 13, 9 presentem se (cf. 14, 16, 14-16) V, se presentem cett.

840

18, 13 1157

io

15

20

25

30

35

40

45

829

exhibuit, quoadusque lapsa erigerentur, consolidarentur fracta et civitas in pristinum reparatis menibus reformaretur statum. Convocatis enim ex urbibus finitimis et de regno universo cementariis et quicumque architecture aliquam videbantur habe¬ re experientiam, instantia diligenti turres ac menia reparant, renovant antemuralia et infra murorum ambitum civibus in¬ staurant ex integro domicilia et publicis editiciis statum resti¬ tuunt pristinum, que omnia Noradinus eo tempore, quo eam obtinuerat, funditus deiecerat studiose, ut prediximus. His ita¬ que peractis arbitratus rex cum suis principibus moram suam in urbe predicta civibus deinceps non multum esse necessariam, quippe restitutis iam in integrum universis, municipio quoque armis, victu, hominibus quoque diligenter satis pro tempore communito, dimissis peditum manipulis ipse cum solis equitum turmis Tyberiadem redire proposuit. Egressus ergo ex eadem urbe et in austrum iter dirigens, secus lacum, cui nomen Meleha, castrametatus est, ubi nocte illa longe aliter quam disciplina militaris exigeret et inprudenter se habens, non observata cas- 841 trorum lege, requievit exercitus: solet enim usu inter homines evenire, ut in prosperis et pro voto successibus circumspecte minus se consueverint habere, nam miseris regulariter solet adesse sollertia rebus. Unde fortasse illud dictum est: cadent a latere tuo mille, sinistro videlicet, et decem milia a dextris tuis: plures enim acti prosperis et successibus elati solent in preceps ruere, ediverso vero dispendiis et adversis casibus fatigati propriis edocti periculis didicerunt se in dubiis habere circumspec¬ tius et semper timere fortunam, quam sepius experti sunt in suis negociis amaram. Rex igitur, mente recolens quod tantum principem ab impugnatione urbis obsesse dimoverat ratusque eum cum suis expeditionibus longius abisse nec facile in suam aut suorum iniuriam iterum tot nationes in unum convenire posse arbitratus, inprudentius aliquantulum et pro singulorum arbitrio indulgentius cepit se, ut prediximus, habere. Nuntiatur porro hostibus in insidiis commorantibus quod dimissis pede¬ stribus alis domini regis exercitus circa lacum Meleha secure nimis et inprudentius se haberet quodque de principibus eius

18 ut prediximus] 3-4. 30-31 = 20, 15, 48-49. 31-32 Ps. 90, 7. 33 ( = 12, 31-32) Orose, Hist. 7, 29, 16: bis elatus successibus; Tite-Live 28, 6, 8 : tam facili ... successu elatus, et 42, 66, 3 : elatus successu. 33-34 — 12,11, 2324. 39-40 I Mach. 3, 52: nationes convenerunt adversum nos ut nos disperdant. 42 ut prediximus] 26-28.

18-19 itaque V, ita cett. 20 deinceps non multum V, non multum deinceps cett. 22 pro tempore] prospere V 25 civitate BW Heleha C, Eleha BW 26 quam om. V 34 econtrario a 35 didiscerunt VN, corr. N2 39 abiisse MP 44 Melea BW

830 1157

18, 13-14

nonnulli, Philippus videlicet Neapolitanus et quidam alii, cum suis comitatibus discessissent: videntes rem pro votis accidere castra movent subito et eorum prudentissimo principe rem, prout expedire noverat, accelerante ad partes illas contendunt 50 et ad Iordanem, qui medius erat inter eos, usque perveniunt. Quo transito in eo loco, qui vulgari appellatione Vadum Iacob appellatur, cis Iordanem, qua regius exercitus crastina transitu¬ rus erat die, se locant in insidiis. At vero luce terris reddita iterum ad proficiscendum noster exercitus, nocturnarum insi55 diarum nescius et eorum, que ab hostibus interim prestructa fuerant, ignarus, versus eas partes, quas Turei clam occupave¬ rant, iter arripiunt, dumque securi et nichil prorsus sinistri formidantes proficiscuntur, ecce subito ex insidiis prodeunt qui ad hoc specialiter convenerant ut incautos aggrederentur, secu60 risque et nichil tale verentibus strictis se offerunt gladiis, more hostium vulnera et mortem ministraturi. Nostri porro, licet sero, expergefacti, dimissis confabulationibus, videntes rem agi serio equos armaque corripiunt, sed antequam ad resistendum preparari et convenire possint ex ordine dissoluta sunt, hostibus 65 importune instantibus et gladiis cominus strenue decertantibus, agmina, ita ut nusquam de nostris nisi paucissimi cohererent.

14. Rex apud castrum Saphet fugiens de prelio se recipit, prosternitur exercitus et de principibus plurimi capiuntur. Rex autem cum paucis qui ei adheserant videns acies dissolu¬ tas, confusum exercitum hostibus undique patere ad predam, hostes undique invalescere, nostros vero non iam deficere sed ab initio potius defecisse, ut saluti consulat prudenter subiit in 5 montem qui vicinus erat, unde cum summis periculis hostes nunc a dextris, nunc a sinistris, equi cui insidebat beneficio, declinans, in castrum, cui Sephet nomen, quod in eodem monte situm erat, vix et cum multa difficultate se recepit. Capta est illa die de principibus nostris maxima multitudo, cesi vero 10 pauci, nam omnes indifferenter, tam qui rei militaris dicebantur habere prudentiam et usum precipuum quam gregarii, hostibus,

52-53 Act. 23, 20: crastina die. 60 = 1, 28, 27-28. 61 = 6, 20, 55. 14, 2 = 1, 8, 25. 3 ( = 21 rubr. 7) Thren. 1, 16: invaluit inimicus. 9 Deut. 1, 28 (cf. 21, 5, 47): maxima multitudo est.

47 videntes] igitur add. BW 51 transitu BW eodem a 52 dicitur BW Iordane, que V 53 se ... insidiis] locant insidias BW 57-58 proficiscuntur p, proficuntur V, procederent C, securi progrediun¬ tur, nichil ... formidantes BW 61 vulnera] vulneraturi BW 62 dimissis] diversis add. P, diversis tantum M 14, 2 hostibus ... predam om. V 3 convalescere V 3-4 ab initio] ab eo BW, abinvicem separatos C 7 in castro a

842

18, 14 1157

15

20

25

30

35

40

831

tanquam vilia mancipia ignominiose servitutis iugum et perpe¬ tue infamie notam non abhorrentes, ut misere vite consulerent sine contradictione se tradebant. Captus est inter ceteros ibi vir nobilis et inclitus dominus Hugo de Ibelin, Odo quoque de Sancto Amando regius marescalcus, Iohannes Gomannus, Rohardus Ioppensis et Balianus frater eius, Bertrandus de Blanquefort magister militie Templi, vir religiosus et timens deum, et alii multi, quorum nomina non tenemus. Refudit nobis dominus iuxta meritum viarum nostrarum fructum et qui innocen¬ tes et de nostra presumentes fide spretis humanitatis legibus oppresseramus indebite, equa lance pensam reportavimus con¬ fusionem. Dati sunt enim incliti nostri gentibus in obprobrium et hostium expositi ludibrio, peccatis nostris exigentibus traditi sunt in commotionem capitis in populis: zelus domini exercituum fecit hec. Bene tamen et misericorditer, non obli¬ tus misereri nec continens in ira misericordias suas nobiscum fecit, providens ut regem salvum faceret, qui si illa die defe¬ cisset, regnum omne proculdubio in supremum, quod deus avertat, descendisset periculum: in milite enim, quantumvis eximio, unius sors est, in rege vero universorum periculum, quod satis diligenter attendit qui pro rege sollicitus orat David fidelis, dicens: domine, salvum fac regem. Rumor interim de rege varius longe lateque regionem pro eo sollicitam afficiebat, dicentibus aliis quia gladiis confossus interierat, aliis quod inter captivos vinctus, hostibus id ignorantibus, abductus erat, aliis quod divi¬ na eum protegente clementia illesum bellicis tumultibus se subduxerat. Anxie ergo nimis et quasi mater unicum habens filium piam pro eo gerit plebs universa sollicitudinem et dum ignorat quid circa eum geratur, quicquid deterius accidere pot¬ est, id eum passum affectuosissime compatiens suspicatur. Ipse

12 — 1, 3, 2-3. 14-15 Cf. 24, 59-61. 18 — 1, n, 22. 19 = 1, 17, 30-31. 20 — 1, 26, 30-31. 21 =12,12, 32-33. 22 = 12, 21, 46. 2325 (et passim) Iudith 5, 18: dati sunt ... in opprobrium-, Ez. 22, 4: dedi te opprobrium gentibus; Ps. 43, 14-15: posuisti nos opprobrium vicinis nostris ... in similitudinem gentibus, commotionem capitis in populis. 24 peccatis ... exigenti¬ bus] Cf. 11, 35-45. 25-26 IV Reg. 19, 31 (= Is. 9, 7 et 37, 32): zelus domini exercituum faciet hoc. Cf. 1, 15, 61 et 16, 12, 62. 26-27 = 1, 15, 77-78. 28 Cf. 33. 29 = 1 prol. 133. 33 (cf. 28) Ps. 19, 10. 36-37 = 9, 14, 45. 38-39 II Reg. 1, 26: sicut mater unicum amat filium suum.

12 iugum om. V 13 vite] note V 15 Oddo p de bis V 16 marescallus a Gomannus V, Gotmannus pC, Gormannus BW 16-17 Roardus BW 17 Bertrandus NM2PC, Betrandus VM, Bertrannus BW 17-18 Blanquefort P, Blancquefort C, Blanchefort BW, Blanceffort V 20 fructum om. V 22 reportavimus a, reportamus Vp 23 obrium V 26 hoc MP 28 regem N2 29-30 avertat BW, avertit VpC 35 concaptivos N2MP 37 protegente eum BW

843

832 1157

19

vi

18, 14-15

vero, regione ab hostibus aliquantulum expedita, cum paucis admodum qui cum eo in predictum opidum se contulerant, adiunctis sibi nonnullis qui casu de esternis evaserant periculis, 45 ad Acconensem properans urbem cum plausu populi et exultatione non modica quasi redivivus exceptus est. Factum est hoc anno regni domini Balduini quarto decimo, mense Iunio, tercio decimo Kalendas Iulii.

15. Noradinus iterum Paneadem obsidet, sed rege rursum oc- 844 currente non proficit. Noradinus vero, sicut erat vir strenuus et successus suos continuare inpiger, transcursis universis regionibus et predis hinc inde comportatis factus locupletior, revocatis iterum mili¬ taribus copiis et lege edictali ex Damasco et omnibus finibus 5 eius accitis amplioribus, adicit iterum ut Paneadem obsideat, nichil minus suspicans quam per regem vel eius principes, quorum vires attriverat, obsessis ministraretur subsidium. Lo¬ cata igitur secundum propositum circa sepedictam urbem obsi¬ dione, iterum more hostili machinis frequentibus et ordine con¬ io gruo dispositis turres concutit, menia debilitat et crebra sagitta¬ riorum opera et telorum instar grandinis immissione eos, qui intus se receperant, vices prohibet exercere resistentis. Cives autem loci illius, memores quomodo in proxime preterita obsi¬ dione, civitatem tueri cupientes, in proposito defecerant, simile 15 quid prevenire cupientes in presidium sponte se receperant universi. Prefecerat autem eidem loco et curam supremam tra¬ diderat constabularius, abiens et aliis tractus negociis, cuidam consanguineo suo, Guidoni videlicet de Scandalione, rei milita¬ ris experientissimo sed modice fidei et deum prorsus ignoranti. 20 Is tum mandantis intuitu, tum pretextu proprie existimationis, ne quos in rebus bellicis egregie gestis *** titulos obfuscaret, verbo simul et exemplo alios ad resistendum animabat, nec

45-46 = 8, 15, 49. 46 Cf. 9, 14, 18. 15, 4 = 2, 3,16. 6 Salluste, Iug. 14, 11: nihil minus quam vim aut bellum expectantem. 19 (= 16, 20, 31) Matth. 6, 30 (et passim) : modicae fidei. - (= 21, 7, 8) Gal. 4, 8: ignorantes deum.

42 hostibus] exteris BW 44 esternis] hostilibus BW 15, 1 suos om. BW 3 locuplectior V 4 ediciali N 6 (cf. 18, 29: MP) nichilominus V quam] ut add. BW 7 vires attriverat] res optinuerat BW obsessi corr. V2 8 ergo BW 9 more iterum C, iterum om. BW 12 vires a 13 quomodo om. V proxima corr. V2 14-15 simile quid a, casum in ras. V, om. p (lacuna in N) 15 studentes BW 18 Scandaleone V, quae nominis forma etiam in chartis occurrit; sed cf. //, p, 10-ix. 20 existimationis a, extimationis Vp 21 exciderunt quaedam: sibi adquisierat coniecerim 22 nec BW, ne VpC

18, 15-16 157 25

30

35

40

45

833

defuturum in proximo subsidium et perhennem gloriam bene merentibus certius promittens. Unde erat quod omnes, quasi pro re propria dimicantes, stupendos se et admirabiles pro indeficientibus vigiliis et continuis laboribus hostibus darent. Qui nichilominus omnino resistentibus omnino adversari parati, sine intermissione molestias inferunt et maiores habentes nume¬ ros, qui alternatim sibi succedere precipiebantur, eos, qui unde vires repararent penitus non habebant, ad defectum anxietati¬ bus cotidianis compellebant. Nuntiatur interea domino regi sed et principes qui residui erant in regno non latebat - quantis anxietatibus qui in civitate obsessi erant premerentur. Unde missis legationibus tam ad principem Antiochenum quam ad Tripolitanum comitem ut mora postposita ad subveniendum maturarent, rex vero quod residuum erat in regno militie missis convocat preconibus, et accidit divinitate propicia ut mfra pau¬ cos dies et expectato citius uterque predictorum illustrium cum honesto comitatu regiis se castris sub Castello Novo, in loco qui dicitur Nigra Guarda, unde civitatem obsessam erat cominus intueri, se intulerunt. Audiens ergo Noradinus quod principes predicti cum domino rege convenerant et in procinctu erant ut ad urbem accederent, sicut vir providus erat et in negociis suis circumspectissimus, licet opidum iam ex partibus pluribus effregisset et iam obsessis nulla esset spes resistendi, tamen, bello¬ rum declinans insidias et casus preliorum ancipites, obsidione soluta in ulteriores sui regni partes se contulit.

845

16. Comes Flandrensium Theodericus applicat. Mittuntur nun¬ tii Constantinopolim, qui domino regi uxorem petant.

5

Dum hec igitur in regno ita varie multipliciterque geruntur et captivatis ex maxima parte nostris principibus regnum in deso¬ latione iaceret, accidit, divina nos respiciente clementia, comitem Flandrie dominum Theodoricum, inclitum et magnificum virum, cuius introitus in regno sepe fuerat utilis et necessarius, cum uxore Sibilla, que domini regis ex patre soror erat, in portu Beritensium applicuisse. Cuius adventum tanta mentis exultatione universus suscepit populus, ut iam quasi presagire videre-

27 = 8, 13, 12-13. 28 = 2, 13, 33. 37 = 7,17, 52-53. 10, 22, 1) = 10, 11, 4. 2-3 Os. 5, 9: Ephraim in desolatione erit. 7-8 I Reg. 4, 8 : tanta exsultatio.

16, 1 ( — 5 Cf. 12, 7.

23 perhemnem V 30-31 anxietatis V 32 redui V 33 civitatibus 36 vero om. BW 39-41 regiis se castris ... se intulerunt codd. omnes 39 in loco qui] in quo qui C, quod BW 40 Guarda VC, Garda cett. 46 preliorum] bellorum (= 44-46) C, om. BW 16, 1 Dum BW, Cum VpC 2 principibus nostris BW 5 regnum BW MP

846

834 1157

18, 16-17

tur regni pressuras inportabiles eius et suorum introitu ex parte plurima relevandas fore. Nec fraudati sunt a desiderio suo qui pro regni tranquillitate erant pie solliciti. Nam statim post eius ingressum affuit magni consilii angelus, qui nostrorum vias dirigens ad regni compendia et christiani gloriam nominis eos misericorditer precessit, sicut consequenter dicetur. 15 Interea tamen, videntes regni principes tam ecclesiastici quam seculares quod rex, virilem iam nactus etatem, sine coniuge hactenus fuerat et liberis, solliciti, prout oportebat, ut ei filius tanquam heres legitimus in regnum succederet, consulunt in medium ut regi liberos non habenti in honesto matrimonio 20 provideatur. Tandem post multas deliberationum partes, multi¬ plici concurrente ratione, visum est omnibus expedientius esse cum domino Constantinopolitano imperatore super huiusmodi negocio verbum temptare, tum quia nobilium virginum et proxima consanguinitate iunctarum in palatio suo non deerat ei 25 copia, tum quia princeps potentissimus et inter mortales locu¬ pletior de suis copiis nostram, qua regnum maxime laborabat, poterat relevare inopiam et tenuitatem mutata conditione red¬ dere superhabundantem. Missi sunt ergo de communi consensu ad explendum auctore domino quod conceperant dominus Ai30 tardus Nazarenus archiepiscopus, dominus quoque Henfredus de Torono regius constabularius, qui dispositis pro tempore rebus mare ingressi navigio illuc iter arripuerunt. io

17. Rex cum universis regni viribus et comite Flandrensium Antiochiam properat. Noradinus desperatam incurrit egritudinem.

5

Interea, ne tanti principis totque nobilium fortiumque, qui cum eo venerant, deses et sine fructu iaceret adventus, adiciunt de communi consilio, divina eis aspirante gratia, cum omnibus militaribus copiis ad partes se transferre Antiochenas, significatoque eo ipso tam domino principi quam domino comiti Tripoli¬ tano, suggeritur utrique familiarius ut certa die preparatam

9 = 20, 12, 15-16. 10 (et 2, 42) = 8, 22, 12-13. 12-14 Messe de Noel et du ier janvier, Introitus : magni consilii angelus. Cf. Ex. 14, 19: angelus dei, qui praecedebat castra Israel. - vias dirigens = 3, 8, 10-11. 14 consequenter] Ch. 17. 26-27 Cf. 11, 21-23. 29-31 D’autres membres de la mission sont nommes dans 22, 9-10. 17, 2 = 1, 16, 12-13.

9 regni om. a angustias importabiles BW, importabiles angustias C 23 verbum om. a 24 consagnitate V 28 ergo om. C, igitur BW 29 dominus] quoque ( — 30) add. MP, exp. M 29-30 Aitardus V, Aicardus C, Attardus (3, Acardus BW, cf. 22, j, app. cr. 31 regis a constalarius V 32 arripuerunt iter MP 17, 4 copiis om. V 6 familarius V

847

18, 17 1157

835

habeat eorum uterque militiam, ut subitus in terras hostium die condicta eorum possit esse introitus. Factum est autem, previo celesti favore, quod in Tripolitanis partibus, in eo loco qui vulgo io appellatur La Boquea, licet ex partibus diversis, convenerunt unanimes. Inde hostium fines ordinatis agminibus violenter sunt ingressi, sed tamen prima fronte non multo letati sunt successu, nam hostium opidum, cui vulgaris appellatio est Castrum Rugium, multa expugnantes instantia penitus non profecerunt. Sed 15 debile principium melior fortuna sequuta est: suggerente enim domino Rainaldo Antiochenorum principe et ad id obtinendum plurimum pro viribus elaborante, universi principes qui conve¬ nerant cum suis expeditionibus ad partes Antiochenas auspiciis se dirigunt felicioribus. Quo cum pervenissent, eis in civitate 20 predicta, dum deliberant quid pro tempore sit expedientius, moram facientibus, ecce gratissimi rumoris nuntius regem adit et principes, certo certius asserens quod Noradinus, hostium nostrorum potentissimus, qui mxta castrum Nepam cum multa militia castra locaverat, aut mortuus erat aut in incurabilem et 25 desperatam deciderat egritudinem. In argumentum autem sue as¬ sertionis allegabat quod pridie castra eius adeo turbata viderat, ut servos eius et maxime familiares resque domesticas passim et sine delectu diripere volentibus data esse ad predam assereret et cum eiulatu et fletu maximo et cum intimi doloris evidenti30 bus argumentis soluta agmina et confusum exercitum ad partes diversas secessisse. Erat autem vero consentaneum quod predictus nuntius attulerat, nam in egritudinem inciderat desperatis¬ simam, ita ut extra ordinem solutis agminibus rapine in exer¬ citu impune fierent et nullius cohiberetur violentia, sicut apud 35 eos defuncto domino solet accidere. Ipse autem in lectica, quasi membris officia negantibus corpore inpotens, per manus fide¬ lium suorum usque Halapiam delatus est. Comperto igitur nostri rerum statu videntesque omnia ad propositum cooperari, communi voto et approbato consilio nun40 tios ad potentissimum Armeniorum principem dominum Toros dirigunt, rogantes intime et modis quibus possunt id persuadere laborantes, ut omni occasione postposita cum militaribus auxi-

12 = n, 8, 22. 15 Ovide, Met. 7, 518: flebile principium melior fortuna 22 (= 19, 42 et 23, 39) Plaute, Captivi 644 (3, 4, m) : certo certius. 27-28 = 1, 29, 8.

secuta est.

10 laboquea codd. omnes convenerunt om. V 11-12 ingressi sunt BW 21 adiit a 23 potententissimus V 24 in om. VP, corr. P2 2526 arsertionis V 28 affirmaret BW 29 eiulatu] tumultu V 31 autem a, eras. NM, om. VP conguineum V, cf. 19, /