Arethae archiepiscopi Caesariensis scripta minora. Volumen I

Citation preview

ACADEMIA SCIENTIARVM GERMANICA BEROLINENSIS

BIBLIOTHECA SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM

TEVBNERIANA

EDITA CONSILIO ATQVE AVCTORITATE INSTITVTI G R A E C O R O M A N A E ANTIQVITATIS STVDIIS GOLENDIS DESTINATI

LIPSIAE IN AEDIBVS B.G.TEVBNERI M C M L X V I I I

ARETHAE ARCHIEPISCOPI CAESARIENSIS

SCRIPTAMINORA VOL. I

RECENSVIT L. G. W E S T E R I N K

A C C E D I T TABVLA

LIPSIAE IN AEDIBVS B.G.TEVBNERI M C M L X V I I I

BIBLIOTHECAE TEVBNERIANAE HVIVS T E M P O R I S REDACTOR: J O H A N N E S I R M S C H E R

HOC VOLVMEN I M P R I M E N D V M CVRAVIT KVRT TREV

ES 7M VLN 294 3 7 5 / 6 7 / 6 8 C O P Y R I G H T B Y B . C . T E V B N E R V E R L A G S G E S E L L S C HA F T L E I P Z I G 1968 P R I N T E D IN THE G E R M A N D E M O C R A T I C REPVBLIC L I P S I A E : T Y P I S B . G . T E V B N E R I (111/18/154)

HOC VOLVMINE CONTINENTVR Praefatio IX Editiones XXIV Versiones XXVI Sigia XXVII Arethae acripta minora 1. Απολογία της προ τούτου ενστάσεως και της ανΰις αναχωρήσεως Άρέ&α αρχιεπισκόπου Καισαρείας 1 2. Άρέ&α αρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας απολογία περί των αυτών τοις έπισκόποις 13 3. Ερμηνεία εις τα επίλοιπα του άον ψαλμού 19 4. Είς τον λΊψαλμόν 30 5. Άρέ&α αρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας προς την υπό των Αρμενίων γραφεΐσαν έπιστολήν 47 6. Άρέ&α αρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας έγκώμιον είς τους αγίους όμολογητάς Γουρίαν, Σαμωναν και "Αβιβον 59 7. Νικολάω άαικρήτις τω του Γαβριήλ, προς εικονομάχους . 75 8. Άρέ&α αρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας επιτάφιος εις Εύ&υμιον τον άγιώτατον πατριάρχην Κωνσταντινουπόλεως 82 9. Προς τους από της πολιτείας συναιρουμένονς άνα&έματι κα&υποβάλλειν πολυγαμίαν 94 10. Προς τον ουκ εΐκότως το άπει&ές έπιμεμφόμενον 108 11. Προς τους συκοφαντοϋντας ήμας πολυγαμίαν κηρύσσειν . 114 12. Προς τους έπισκώψαντας το παλίμβολον 117 13. Προς τον άντιγράφειν άπο&ρασυνόμενον 120 14. Άρέ&α αρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας αντιρρητικός προς τον κα&ηγεμόνα των από της &είας γραφής πειρωμένων τους σώφρονας ά&ετεϊν γάμους, επί πορνείαν δε ασελγή τους άν&ρώπους προτρεπομένων, οι και πορνό κήρυκες εΐκότως αν όνομάζοιντο 122 15. Θωμά πατρικίω περί ημών δή&εν έπαποροΰντι, πώς φημι κατά αγνοιαν τα πριν περί των προκειμένων δόξαντα ποιήσαι, αν&ρωπος σοφός και άρχιερεύς ων 178

HOC VOLVMINE CONTINENTVR 16. Άρέ&α άρχιεπισκόπω Θωμας πατρίκιος 17. Προς τους εις άσάφειαν ημάς έπισκώψαντας, εν φ και τις ή Ιδέα ου μέτιμεν λόγου 18. Πλωτίνω 19. Πλωτίνω 20. 77ρός τους φιλοσκώμμονας ήμας οιομένονς 21. Χοιροσφάκτης ή Μισογόης 22. Κοσμά μαγίστρφ παραμν&ητικός έπι γαμβρώ τε&νηκότι . 23. Στεφάνω έπι του κανικλείου, παραμυθητικός έπι τελευτη μητρός 24. "Ιουλιανού εκ των κατά των αγίων ευαγγελίων τον Χρίστου λήρων και τούτων ανατροπή Άρέ&α αρχιεπισκόπου 25. Απολογητικός 26. Προς τον εν Ααμασκώ άμηραν, προτροπή 'Ρωμανού βασιλέως '. .' 27. Προς τους βουλομένους άνατρέπειν τα παρ' ημών συνοδικώς ώρισμένα περί των μεταθέσεων των Ιερών θρόνων σνμφώνως παρ' ημών έξενεχ·&έντα των Ιερών κανόνων . . . 28. Στεφάνφ πατριάρχη τω εύνούχω εύλαβώς εχοντι τη εκ ιριλών λόγων αύτοϋ άποφάσει μετ' έπικρίσεως αρχιερέων άντιπραξαι 29. Λέοντι βασιλεΐ έρωτήσαντι τίνας και ποίους ή του ·&εοΰ εκκλησία πρόσφυγας εξαιρείται των ήμαρτημένων αύτοΐς και τίνας ουκ ά·&φώσεται 30. Κοσμεί μαγίστρφ περί των αυτών 31. 'Ρωμανφ βασιλεΐ 32. Νικήτα σχολαστικώ 33. Τοις άπει&έσιν εκ παρακοπής Ίουδαίοις, εν διαλέξεως τύπω 34. Θεοφίλω κοιαίστωρι

184 186 192 194 198 200 213 216 221 226 233

246

252

257 260 265 267 271 279

35. Του αγίου Γρηγορίον Νΰσσης εκ του εις τον ΰαυματουργόν Γρηγόριον βίου 282 36. Γρηγορίω μητροπολίτη Εφέσου

285

37. Γρηγορίφ Εφέσου Άρέ&ας ελάχιστος αρχιεπίσκοπος Καισαρείας Καππαδοκίας 290 38. Στεφάνφ τω έπι του κανικλείου

294

39. Στεφάνου {Εφέσου}

295

VI

HOC VOLVMINE CONTINENTVR 40. Τφ αΰτφ 41. Εύστα&ΐφ τω Σίδης άρχιερεϊ 42. Πέτρω Σάρδεων μητροπολίτη βλασφήμως προς ήμας διατε&έντι 43. Λέοντι βασιλεϊ 44. Αημητρίω μητροπολίτη Ήρακλείας 45. Νικήτα σχολαστικφ 46. Τφ αύτφ περί των αυτών 47. Τφ αύτφ περί των αυτών 48. Ιωάννη τφ άδελψόπαιδι Όρέστον του δομεστίκον των νονμέρων 49. Τφ αντφ 50. Νικηφόρω μοναχω, οικείω Νικολάου πατριάρχου 51. Στεφάνω υπογραφεί βασιλέως των απορρήτων 52. Άπορίαι 53. Απορία, τί βούλεται δηλοϋν ο προφήτης Δαυίδ δια του 'Καταβήσεται ως ύετός επί πόκον' 54. Του αύτοϋ προς το υπό του δυσσεβοϋς Λουκιανού λήρημα ως φ&ονερόν εστί το &εΐον 55. Προς τον αυτόν περί ετέρων ληρημάτων 56. Άρέ&α αρχιεπισκόπου Καισαρείας Καππαδοκίας προς Νικήταν ένα των συσχολαζόντων και συνή&ων οϋπω τέλεον τη παρακοή ήχρειωμένον, περί του δτι τελεία τάίς των άν&ρώπων γενέσεσιν ή λογική ψυχή παραγόμενη υπό &εοϋ τω διαπλασσομένω είσκρίνεται, και ούχ ως Άριστοτέλει δοκεΐ· και δτι κατά τοΰτο και τφ &εφ λόγω ή σωτήριος ήμϊν καϋ·' ύπόστασιν ενωσις γέγονεν δς και παραχρήμα $εώσας το πρόσλημμα εχριΰεν, αλλ' ου τοις παΰήμασι και, τφ δια σταυρού ϋ·ανάτω τοΰτο το τέλειον έσχηκεν

296 298 302 304 305 306 312 315 320 321 323 324 327 331 333 337

340

VII

PRAEFATIO I. DE CODICE MOSQVENSI Arethae opuscula quae hoc volumine comprehenduntur servavit codex Mosquensis, pleraque solus, est codex Musei Historic! gr. 315 (olim S. Synodi, Matthaei CCCII, Vladimir 441)1), chart, s. XVI ex. a Maximo Margunio scriptus, if. 439 (I, 1-258, 260-389, 400-445, I—IV), 21,5x16 cm., quo continentur haec: ff. lr—13V Leonis philosophi et medici Σύνοψις ιατρικής (F. Z. Ermerins, Anecdota medica Graeca, Lugduni Bat. 1840, 79-275); ir-2r index capitmn, 2V nota Dosithei (v. infra p. ΧΠΙ), 3r-13v textus, 14-15 vac. if. 16r-129r Arethae opuscula; 27Γ-30ν, 48v-49r, 129v-134v vac. ff. 135r-159rBarlaami epistulae 1-3 (ex Marc. gr. 332 ff. 96r—140V; Barlaam Calabro, Epistole greche, ed. G. Schiro, Palermo 1954, 229-314); ff. 159^-160^ vac. ff. 161r—251V DemetriiCydonis Περιτής έκπορεύσεως τον αγίου πνεύματος προς τίνα των φίλων έρόμενον περί τούτον, inc. Προοίμιον. Επί πολλών της αής φιλομάθειας, des. ώσπερ εν ταϊς νόσοις τοις ίατροϊς (ex Marc. gr. 157 ff.79r-226v; cf. G.Mercati, Notizie di Procoro e Demetrio Cidone etc., Citt del Vaticano 1931,7 1-72); 251V post textum nota Maximi Margunii de Cydone. ff. 252r—255r Manuelis Chrysolorae'OTt και εκ τον υίον το αγιον εκπορεύεται πνενμα. inc. Τοντο δε και εξ 1) De codice post Matthaei et Vladimir disseruerunt Gebhardt/ Dobsch1 tz p. XXXVIII, Kougeaa 28-33, Compernass4 3-8, 1 Sangin 228-230, Karlin-Hayter 273-275, J. Darrouzes, Inventaire des epistoliers byzantins du Xe siecle, Rev. et. byz. 18, 1960, 115-117.

IX

PRAEFATIO

αναντίρρητων λόγων δήλόν εστίν, des. παρ' ης και τάς αρχαίας συνόδους εϋρηται βεβαιούμενους (ex Marc. gr. 157 ff. 233V-238V; cf. E. Caudal, Opus ineditum Nili Cabasilae de Spiritus Sancti processione contra Lat., Or. Chr. Per. 9, 1943, 245-306); 252r mg. int. nota Maximi qua indicat se consulto recidisse testimonia a Chrysolora praemissa (Marc. gr. 157 ff. 227r-233v); ib. mg. sup. nota recentior (v. infra); 253r-v vac. propter chartam vitiosam; 255V usque ad 256V vac. ff. 257r—290v Barlaami Λογιστική πραγματεία (ex Marc, gr. 332 ff. lr—61r; Barlaami monachi logistica ed. J. Chambero, Paris. 1600). ff. 290V—294r - Άρι&μητική άπόδειξις των γραμμικώς εν τω βω των Στοιχείων άποδειχ&έντων (ex Marc. gr. 332 ff. 61V—67Γ; Euclidis opera, ed. Heiberg, vol. V, Lipsiae 1888, 725-738). ff. 294r—296v -Έξήγησις εις τον περί τον πάσχα των αποστόλων κανόνα και περί τον γενομένου υπό των πατέρων κανόνος προς την καϋ·' εκαστον έτος τον πάσχα εϋρεσιν. inc. Τον παρόντα κανόνα έξηγήσασ&αι, des. τω αποστολικό) νόμω συμβαίνει (ex Marc. gr. 332 ff. 67r-71v). f. 297Γ~ν 7α υπό τίνων προστε·&έντα κεφάλαια ταΐς τρισι τελευταίαις επιγραφαϊς τον τρίτου των Αρμονικών Πτολεμαίου, κατά τίνας αν πρώτους άρΐ'&μούς παραβλη&εΐεν οι τον τελείου συστήματος έστώτες φ&όγγοι τάΐς πρώταις των εν τω κοσμώ σφαίραις (ex Marc. gr. 332 ff. 73Γ—74V; I. During, Die Harmonielehre des Klaudios Ptolemaios, G teborg 1930, 109,8-111,14). if. 297V— 303v Barlaami Ανασκευή εις τα προστε&έντα τρία κεφάλαια ταΐς τελευταίαις επιγραφαϊς του τρίτου των του Πτολεμαίου Αρμονικών (ex Marc. gr. 332 ff. 74v-8 r ; During 112,1-121,21). ff. 303V-307V - epistulae 4-8 (ex Marc. gr. 332 ff. 85r usque ad 92^; Schiro pp. 315-328).

PRAEFATIO

ff. 307V—309Γ - Περί τον πώς del εκ της μαθηματικής τον Πτολεμαίου συντάξεως έπιλογίζεσφαι ήλιακήν ε'κλειψιν. inc. ΑΙ μεν αίτίαι και αϊ πρώται άρχαί, des. άπέχουσαν της ίσημερινής δύσεως ως προς μεσημβρίαν μοίρας οζ' (ex Marc. gr. 332 ff. 142'-145v). ff. 309V—312V - Άκριβέστερον περί τον αυτόν, πώς δει εκ της μαθηματικής του Πτολεμαίου συντάξεως έπιλογίζεσ&αι ήλιακήν εκλειψιν. inc. ΑΙ μεν αίτίαι και αϊ πρώται άρχαί, des. μεταξύ θερινής ανατολής και άπαρκτίου (ex Marc. gr. 332 ff. 146Γ-152ν). f. 313Γ nota de defectu solis. ine. Ίστέον ότι περιέχουσι des. προ μεσημβρίας μιας ημέρας ξξ ιό' κη" (ex Marc. gr. 332 f. 153r). 313V-315V vac. f. 316r nota Margun (v. infra). ff. 317r—321V Nicephori Gregorae Περί τον μη δεϊν άκαίρως και άπερισκέπτως Φεολογεΐν κατ' έξονσίαν τους βονλομένους, και κατά Λατίνων (= Byz. hist. X 8,2; ed. Bonn. I 502,10- 520, l; PG 148, 704Bll - 721B20). 318V mg. inf. excerptum ex eiusdem encomio in Constantinum imp. ff. 321V—327r — Αόγος εις τον εναγγελισμόν της νπεραγίας δεσποίνης ημών Θεοτόκου, inc. Έμοϊ δε των ζωγράφων εκείνους πολλάκις έπήει Φαυμάζειν. des. λιμήν γαληνός και σωτήριος, εις δόξαν . . . (cf. R. Guilland, Essai sur N. G., Paris 1926, XXXIII; 171-172; Bibl. hagiogr. Gr.3 1092n). ff. 327r-328r - excerpta, sub his titulis: 327Γ Άνεγνώσ&η παρ3 ημών του αύτοϋ Γρήγορα λόγος είς τους αγίους τρεις μεγάλους μάρτυρας, Δημήτριον, Γεώργιον και Θεόδωρον τον στρατηλάτην (Guilland XXXIV; 192). και έτερος του αυτόν είς τον αγιον Άντώνιον πατριάρχην Κωνστατινονπόλεως, τον κτήτορα της μονής τον Καλλέως (Guilland XXXI; 174—175). εν φ ταντι παρεσημειώσαμεν. 327ν Εκλογή τις εκ τον πονηφέντος τω αύτω Γρήγορα λόγου και εγκωμίου είς Κωνσταντΐνον τον βασιλέα (Guilland XXXII; 190—192). 328Γ Άνεγνώσ&η τον αυτόν Γρήγορα λόγος, εν XI

PEAEFATIO

ω βίος και πολιτεία τον εν άγίοις πατρός ημών Ιωάννου άρχιεράρχον Ποντοηρακλείας, συγγραφείς παρά του σοφωτάτου κυρ Νικηφόρου του Γρήγορα του και άνεψιοϋ αυτού, ατελής, ευφραδέστατος μέντοι και πολύ το γλαφυρόν συνεπιφερόμενος (ν. infra ff. 341Γ-351ν). 329r-330v vac. ff. 331Γ-334ν - epistula 16 Bezdeki, Ephemeris Dacoromana 2, 1924, 303-311 (= Guilland ep. 155), inc. mut. p. 305, 24 βίβλους, έξεΐναι δ' ούχ ήττον. f. 334V (nota) Άνεγνώσϋη του αύτοϋ λόγος εις την άγίαν μάρτυρα Βασίλισσαν, ου αρχή· Νικομήδεια πόλις (ed. St. Bezdech, Melanges d'histoire generate, Cluj 1927, 78-85). ff. 334V—339V — Ευχαριστήριος εις την ύπεραγίαν &εοτόκον κελεύσει γενόμενος της βασιλίδος Ειρήνης της Καντακουζηνής fine mut. (L. G. Westerink, Heh'kon 1967) 34Qr_v vac. ff. 341r—351v - Βίος και πολιτεία του εν άγίοις πατρός ημών Ιωάννου άρχιεράρχου Ποντοηρακλείας (V. Laurent, Άρχειον Πόντου 6, 1934/35, 29-63). 352>·-359ν vac. ff. 360r-366r Maximi Planudis Εις την ΰεόσωμον ταφήν του κυρίου ημών Ίησοϋ Χρίστου και εις τον έντάφιον Φρήνον της Θεοτόκου (PG 147, 985—1016). ff. 366ν—401Γ — Εις τους αγίους αποστόλους Πέτρον και Παϋλον (PG 147, 1017-1112). ff. 401ν—419ν -Εις τον αγιον του Χρίστου μεγαλομάρτυρα Αιομήδην (L. G. Westerink, Analecta Bollandiana 84, 1966, 171-227). ff. 420Γ-440Γ - Βασιλικός (L. G. Westerink, Byzantinoslavica 27, 1966, 98-103; seq.). f. 440r - Εις νομοκάνωνον όπερ εγραψεν ό Πλανούδης, δς και γράφει τάδε · ό τήνδε γράψας την βίβλον γράφει τάδε · κατά μήνα Άπρίλλιον l εν ετει , ςψγα' [= 1283] (Μ. Treu, Maximi monachi Planudis epistulae, Vratislaviae 1890, 204). f. 440V - Σύγκρισις χειμώνος και έαρος (Μ. Treu, Progr. Gymn. Ohlau 1878), des. mut. 3, 13 έαρος. 441Γ-ν vac. XII

PRAEFATIO

ff. 442Γ~ν "Εκ τίνων άποοημειώσεων ως οιμαι Μαξίμου του Πλανούδη, inc. ή απόστροφος και ή ψιλή, des. δς μεν κίβδηλος δς δ3 αδόκιμος (sic) εστί. f. 442V excerpta e Planudis epistulis (5,68—71 et 46, 36-46 Treu). ib. (nota) Άνεγνώο"9·ηο*αν τον αυτόν Μαξίμου έπιατολαΐ ρκα πολύ μεν το ευφράδες περιφέρονααι, ουδέν μέντοι καϊ προς πράγματα φέρον και υποπέσεις των αναγκαίων. ff.442v-^443r eiusdem Στίχοι πολιτικοί (Boissonade, ΑηecdotaGr.Ill461-462, carm. α'-/). 443V-445VI-IV vac. Fasciculi: 1,1-16 || 16-23; 24-29; 30^1; 42-53; 54-65; 66-77; 78-89; 90-101; 102-113; 114-125; 126-133 || 134-141; 142-149; 150-157; 158-160 (post 159 unum fol. excisum) || 161-172; 173-184; 185-192; 193-204; 205-216; 217-228; 229-236; 237-248; 249-255 (f.253 e duobus pag. mutilis conglutinatum) || 256-268 (num. 259 om.); 269-280; 281-292; 293-304; 305-316 || 317-330; 331-344; 345-350; 351-359 (unum fol. excisum) || 360-371; 372-383; 384-405 (num. 390-399 om.); 406-417; 418^29; 430-441; 442-445, I-IV. Officinarum signa: (1) arcuballista, Briquet 730 (a. 1590), 755 (a. 1592); (2) angelus in circulo, Briquet 667 (a. 1598); (3) agnus Paschalis in circulo (deest apud Briquet). Diversae partes absolutae continue in unum codicem compaginatae sunt, qui novum integumentum accepit a. 1721. Notae ad originem et fata codicis pertinentes: f. 2V άλω&έντος του κατά την κρήτην χάνδακος παρά του άχμέτ πασιά βεζύρη εν ετει τω σωτηρίφ (spat. vac. 16 litt.) ό μέγας της βασιλείας έρμη· νεύς παναγιώτης ήκε φέρων και την παροϋααν βίβλον είς χωνσταντινούπολιν. ου κοιμη&έντος εν τφ κατά ρεζωλάνων πολεμώ παρά τον δάνουβιν, έλάβομεν ημείς προς τοις άλλοις και το παρόν παρά της εκείνον συζύγου κυρίας περουζής, και άφιερώσαμεν τω άγίω τάφφ. εϊη δε υπόδικος τω άλύτφ έπιτιμίφ ό τοϋτο οπωσδήποτε του αγίου τάφου άφαιρησόμένος. 1674 εν κωνσταντινουπόλει =j= ό Ιεροσολύμων δοσί'&εος αποφαίνεται. \\ f. 252Γ mg. sup. (m. recentiore) εν αλλω, ταυτί τα κεφάλαια του νείλου εϋρηνται είναι, γράμμααιν δε τοις του αύτοΰ ην μαξίμου γεγραμμένα, α ως εκ προσώπου των λατίνων προβάλλεται. \\ f. 316Γ (m. Margunii) Ένετίησιν, etc τίνος βιβλίου του εν τη βιβλιο&ήκγ) του αγίου άντωνίου. εν φ περιέχεται και τίνα τον &ωμα μεταφρασ&έντα εις την έλλάδα εκ της των λατίνων παρά δημητρίον του κυδών(η) \\ nota Russica testans codicem a. 1693 a Dositheo Mosquam missuna esse, quam olim vidit Matthaei (p. 199), nunc non exstat.

Codicem totum (excepto Arethae Opusc. 1) exaratumJI1 esse a Maximo Margunio (c. 1549—1602) iamdudum viderat XIII

PEAEFATIO

auctor notae f. 252r adscriptae et post eum collegerat Papadopulos-Kerameus e scriptura et notulis quibusdam marginalibus Maxima nomine signatis1). ei oblocutus est Compernass, qui hunc Maximum voluit esse Planudem codicemque Mosquensem apographum recensionis Planudeae, sed nee cur ita putaret exponere nee specimen scripturae Margunii examinare curavit; quern errorem in lexico Paulyano latius divulgavit Wendel2), quin autem recte viderit Papadopulos-Kerameus, nullo modo dubitari potest inspecto uno alterove codice Margunii manu scripto, quales asservant complures bibliothecae3). 2 M In transcribendo Aretha Margunius excepit alterum scribam (M2), qui opusculum 1 scripserat, id vero tarn neglegenter et mendose, ut minime mireris Margunium sua manu librum ad finem perducere maluisse4). Materiam huius codicis ex pluribus exemplaribus congessit Margunius. Gregorae orationes (ff. 317—359) depromptas esse ex codice monasterii S. Antonii, qui etiam quaedam opera Thomae a Demetrio Cydone Graece versa continebat, ipse admonuit (f. 316r); fit mentio eius libri 1) Ίεροσολνμιτική Βιβλιο&ήκη 3, Petropoli, 1897, 267. de Margunio vide E. Legrand, Bibliographie hellenique II, Paris 1885, XXIII-LXXVII; Diet, theol. cath. IX 2039-44; P. K. Enepekides, Der Briefwechsel des Maximos Margunios, Bischof von Kythera, Jahrb. d. sterr. byz. Ges. l, 1951,16-66; Ch. Astruc, Maxime Margounios et les recueils parisiens de s correspondance, Κρητικά Χρονικά 3,1949, 211-261. notae eius nomen praeferentes exstant ad p. 129,2; 300,10; 317,7; item ff. 251V (Μάξιμος ταπεινός επίσκοπος Κν&ήρων); 252Γ; 372ν. 2) RE s. v. Planudes, 20, 2230. 3) Μ. Vogel, V. Gardthausen, Die griech. Schreiber des Mittelalters u. der Renaissance, Leipzig 1909, 285-286. accedunt novem codices olim Holkhamienses, nunc Bodleiaui: Ruth Barbour, Summary Description of the Greek MSS. from the Library at Holkham Hall, The Bodleian Library Record 6, 1960, 591-613. comparavi Barocc. gr. 212f. 83V (cum subscriptione Margunii); r Paris, gr. 1004, S. lv, 2 , 132v; Mosquenses 337 (Vlad. 252) et 420 (Vlad. 244). 4) In codd. Holkhamiensibus inter socios laborum Margunii hanc manum a me rogata quaesivit neque invenit R. Barbour, proxime tarnen abesse a cod. Holkh. gr. 82, ff. 284V—288V scripsit.

XIV

PRAEFATIO

in catalogo ms. bibliothecae S.Antonii1) quern servat Vat. lat. misc. 3960, his verbis: 27. Nicephorus gregora de Antonio patriarcha Constantinopolitano. — Eiusdem sermo de salutatione virginis. / Eiusdem vita Constantini imperatoris. — Eiusdem vita loannis archierarchae Pantoeracleae. / Idem de pascate — Idem ad demelrium — Idem de sancta Basalissa. / Quaedam Divi Thomae Cydone inter prete. — Quaedam divi Augustini hipponensis. / Nemesii episcopi emessae liber de natura hominis — Athanasii liber quartus contra arrhianos. / Plutarcus de vita Homeri. — Nicephori oratio, qua gratias agit beatae virgini. in catalogo quern a. 1650 edidit Tomasini2) frustra quaesivi; tarnen verisimile est eum etiamtunc in bibliotheca extitisse et cum ceteris perisse incendio quod a. 1687 praeclaram illam bibliothecam absumpsit. certe non repperit qui codices Gregorae recensuit R. Guilland. Planudis orationes quae in cod. Mosquensi Gregoram sequuntur fortasse in eadem bibliotheca invenit Margunius; nam teste catalogo ms. haec amplectebatur cod. S. Antonii 216: Maximi planudis orationes, et epistulae — Sententiae excerptae ex variis poetis j Eiusdem maximi Carmina heroica. ut multi alii codices S. Antonii, olim Pici Mirandulae videtur fuisse, inter cuius libros commemorantur Maximi Planudis orationes et epistulae in charta3). probabile est eodem fato quo Gregorae codicem et hunc interisse; certe quo Margunius usus est nunc non exstat, siquidem Planudis Βασιλι,κός in uno codice Mosquensi legitur4). fortasse non inutile erit monere not am Planudis f. 440r transcriptam non ad id exemplar pertinere, sed 1) De ea bibliotheca cf. Th. Freudenberger, Die Bibliothek des Kardinale Domenico Grimani, Hist. Jahrb. der G rres-Gesellschaft 56, 1936, 15-45. 2) J. Ph. Tomasini, Bibliothecae Venetae msa. publicae et privatae, Utini 1650, 1-20. 3) Pearl Kibre, The Library of Pico della Mirandola, New York 1936, 126. 4) Wendel in RE s. v. Planudes, 20, 2209.

XV

PRAEFATIO

ad codicem Nomocanonis Theoctisto Adrianopolis episcopo oblatum, ex quo postea in corpus scriptorum Planudis recepta est. Barlaami epistulas et opuscula mathematica (ff. 135 usque ad 160,257-313) e cod. Marc. gr. 332Z. hausta esse, Cydonis et Chrysolorae tractatus (ff. 161—255) ex eiusdem bibliothecae cod. 157, docuerunt me specimina collata, ex quibus etiam quanta cura usus sit in transcribendo Margunius comperi. Leonis compendium unde profectum sit nescio; nee, quod magis doleo, de Arethae archetypo quicquam eruere potui. in litteris Margunii nulla eius mentio fieri videtur. id tantum constat, Aretham nostrum description esse ex codice deperdito qui aut Venetiis aut haud procul inde exeunte s. XVI asservabatur. utrum eodem usus sit Ldpomanus, postea mihi quaerendum erit. Codicem Mosquensem scripsit Margunius non ante a. 1578, quo Venetiis domicilium locavit; vix autem ante a. 1590, propter aetatem chartarum. moriturus maximam partem librorum suorum Metochio S. Catharinae in Greta patria sua dono dedit (1602). inter eos procul dubio fuit Arethae codex, quippe qui a. 1669 Chandace capto cum aliis quibusdam libris a Panagiota Constantinopolim ablatus sit. hos mortuo Panagiota ab uxore eius acceptos Dositheus Hierosolymitanus patriarcha bibliothecae S. Sepulchri adiunxit (1674). eos qui ibi remanserunt cum ceteris codicibus Metochii S. Sepulchri recensuit Papadopulos-Kerameus1); Aretham ipse Dositheus Mosquam misit a. 1693. Margunii scripturae haec maxime propria sunt: nianus docta, non invenusta, sed properans atque eo minus distincta, ita ut persaepe inter se simillima sint nee discerni possint α et ε, ε et η, v et v, λ et χ, η et ει, -οι et -ος, -αϊ et -ας, -οις et -ους; orthographia tarn accurata ut, si qua a nostra consuetudine discrepant, semper quaerendum 1) Ίεροσολνμιτική Βιβλιο&ήκη 4, 102; 302 (Constantinop. S. Se· pulchri 105 et 328). XVI

PRAEFATIO

sit an non ipsi Arethae ea attribui debeant; plurimi errores in scribendo facti et statim correcti, qui ad textum traditum cognoscendum nihil valent; quaedam coniecturae marginales, Margunii more signatae compendio iff. post vocabulum propositum addito (semel praemittitur 'quid si\ 87,4), quarum quinque falsae (15,31; 87,4; 190,24; 316,24; 359,8), tres rectae (39,31; 115,18; 188,5), una quae recta esse possit (34, 9). Notarum marginalium praeter eas quibus nomen suum subscripsit paucae admodum Margunii esse videntur, nonnullas ipsum Aretham auctorem habere in aperto est (velut 102,1; 140,2; 193,6; 196,4; 307,1; 322,15), reliquarum quoque maximam partem eiusdem esse dixerim, sicut eas quae syntaxin explicant (cf. 129, 4). Omnino totum hoc corpus tractatuum et epistularum (inter quas sunt excerpta quaedam ab auctore consulto selecta: 37, 48, et fortasse 18 et 19) quäle nunc legimus ex Arethae bibliotheca originem ducere verisimile est, exceptis opusculis 54—56. nam libellum de anima et de incarnatione Verbi ad Nicetam (56) e codice singular! iam aetate detrito postea additum esse testimonio sunt fenestrae in prima pagina obviae nee non folia amissa post 346,14 et 348,25. scholia, vel potius invectivae, in Lucianum (54—55) ex aliquo codice Lucianeo accesserunt corpori opusculorum iam absolute; is qui ea non sine labore et erroribus transcripsit, vetere exemplari, ac forsitan Arethae ipsius libro usus est, ut indicant accentus omissi, compendia perperam soluta, vocabula male divisa (336,10-11; 19; 26; 29; 338,22-23). contra non habeo cur credam etiam quaestiunculas exegeticas quae praecedunt (52—53) simili modo ex codice catenae alicuius ab Aretha suis annotationibus aucto depromptas esse, nam et in catenas quotquot vidi Arethae notulae omnes perbreves sunt et hi tractatus eadem cura traditi aunt qua ceterum corpus, ilia alia vero additamenta iam ante Margunium accrevisse puto, quia vix credibile est praeter opusculo2

BT Arethas I [1980]

XVII

PRAEFATIO

rum codicem etiain veterem Lucianum et alterum codicem Arethae, utrumque hodie perditum, Margunio praest/o fuisse. si autem ea appendix iam in archetype inveniebatur, sequitur Margunium in hac saltern parte ordinem opusculorum eundem servasse, quern in prioribus turbavit; etenim opusc. 2 numero λε in margine insignitum est, ceteros vero auctores codicis Mosquensis comparantes videmus Barlaamum totum transcriptum esse sed dispositione leviter mutata, Gregoram neque integrum neque eodem ordine, Planudis certe epistulas omissas esse, de Arethae opusculis a Margunio praetermissis infra videndum erit.

II. DE CETERIS SVBSIDIIS C

De codice Cosinitsae (Cosiphoenissae) chart. 1 (a. 1686), qui inter alias epistulas Arethae1) unam cum cod. Mosquensi communem habet (31), in altero volumine fusius disputabo. A Codex Aihous Batopedii 456 membr. s. XI in., ff. 282, 36 χ 23 cm.2), continet post Chrysostomi aliorumque orationes scripta diversa de martyrio et miraculis SS. Guriae Samonae Abibi, inter quae ff. 240r—252r Axethae opiiBC. β. in margine superiore f. 240r appicta est imago Arethae addito titulo Ο ΜΕΓ(Α€) ΑΡΕ(ΘΑΟ] / Ο ΠΡΩΤΟΘΡΟ (NOG}, forma loquendi aequali magis convenit quam pictori toto paene saeculo posteriori Aretha; suspicari ergo licet hanc effigiem ex alia vetustiore transcriptam esse. codices M et A ex eodem archetype fluxisse demonstrant vitia quaedam communia (63,12; 68,21; 69,12-13; 29), rara tarnen et quae iam in exemplari Arethae iussu facto 1) Edidit A. Papadopulos-Kerameus, Varia Graeca sacra, Petropoli 1909, 254-272. 2) Eustratiades and Arcadios, Catalogue of the Greek MSS. in the Library of the Monastery of Vatopedi on Mount Athos, Cambridge 1924,91-92; K. Weitzmann, The Mandylion and Constantine Porphyrogennetos, Cahiers archeologiquesll, 1960,163-184. de aetate codicis benigne me docuit Ch. Astruc Parisiensis, imaginem nostrae editioni insertam praestitit K. Weitzmann.

XVIII

PRAEFATIO

extitisse paene necesse est; nam corpus Mosquense in ipsius bibliotheca confectum esse iam vidimus et vitas martyrum Edessenorum ibidem collectas esse probabile est propter effigiem Arethae additam. paucissima vero repperi quae Arethas opus suum retractans consulto mutasse possit, qualia sunt: 64,16 ΦεοσεβείαςΜ., om. A; 67,5 μετασκεναζόμενος Μ, μεταταττόμενος Α; 69,14 verba σνν - και aut in Μ inserta aut in A praetennissa; quae scribae errori attribuere malo propter ipsam raritatem et collatis 67,19—20, ubi verba in A omissa necessaria sunt ad sensum complendum. ex comparatione utriusque codicis apparet M et minus frequentia vitia habere et leviora, ac talia ut perraro sensus corrumpatur; quamobrem etiam in lectionibus pari bonitate fides ei habenda est. — codieem A recognovit corrector contemporaneus Ac (Ac), eodem exemplari puto usus (cf. 67,27). Quadraginta fere annis antequam Margunius codicem LipMosquensem scripsit, tria opuscula Latine versa ediderat Aloysius Lipomanus in Vitarum sanctorum priscorum patrum t. Ill, Venetiis 1554: pp. 96—100 Vitam Euthymii (Op. ίί), 100—102 oratiunculam inscriptam 'Idem de eodem' (quam alteri volumini reservo), 102—106 Vitam sanctorum Christi martyrum Guriae, Samonae, et Abibi (Op. 6), omnia 'viro docto interprete', Euthymii vitam 'modo tantum Latinis cognitam'. satis magna licentia in interpretando ille vir doctus, quisquis fuit, usus est, ita ut non facile sit quid in Graeco legerit discernere. in op. β cum codd. A et M collatus fere semper cum hoc facit; sicubi cum Athoo congruit, Margunii errori lectionem codicis Μ imputare in promptu est. colligas ergo et lipomani anonymum et Margunium ex eodem fonte hausisse; nam duas lectiones quae, solae quod sciam, huic opinioni obstare videntur, coniecturas docti interpretis esse dixerim, alteram bonam, quod 69,12—13 scripsit 'cum naturalis humor ... coarctetur ... prohibeatur' (h. e. σνναποΦλιβομένης . . . αποκλειόμενης), alteram pessimam, quod 2*

XIX

PRAEFATIO

67,5 'Sibyllas' fecit ex 'syllabis'. minus autem probabile est, cum codices horum opusculorum rarissimi sint, circa idem tempus prope Venetias duos extitisse, utrumque sine ullo vestigio interisse. quod si revera eodem usi sint, sequatur Margunium archetypum non totum transcripsisse, et praeter illam oratiunculam fortasse deperisse et alia. III. DE R A T I O N E HVIVS E D I T I O N I S Eorum qui ante me Aretham vel totum vel Mosquensem edere instituerunt, O. vonGebhardt, C. de Boor, S. B. Kougeas, J. Compernass, nemini contigit ut inceptum consummaret. e schedis Gebhardti, qui cod. Mosquensem iam totum descripserat1), nonnulla ediderunt E. von Dobschütz, G. Heinrici, Kougeas, K. D. Triantaphyllopoulos, plura ex ipso codice vel e photographis A. PapadopulosKerameus, Compernass, P. Karlin-Hayter, alii, itaque magna ex parte scripta minora iam typis vulgata erant, ita tarnen ut per viginti fere volumina dispersa essent. Ipse nihil hac editione egi nisi ut studiosis historiae et theologiae Byzantinae et litterarum classicarum textum integrum et fide dignum proponerem. codicem Mosquensem photographorum ope partim transcripsi, partim cum editionibus contuli, in qua re saepe utile fuit Gebhardti apographum; denique locos correctos aut lectu difficiles vere a. 1963 Mosquae recognovi, codicem totum examinavi. Errores editionum anteriorum in apparatu non commemoravi; ubicumque vero textus meus ab edito discrepat, semel atque iterum codicem inspexisse me scito. nee mirari oportet si quando silens in textum recepi quae coniecerant editores; identidem enim sua apographa emendantes lectionem codicis inscii restituerunt. 1) Adservabantur nuper Marburg! (Westdeutsche Bibliothek), nunc Berolini (Staatsbibliothek der Stiftung Preussischer Kulturbeeitz).

XX

PRAEFATIO

In correctionibus aut meis aut alienis recipiendis cautior fui, non quod credam textum Arethae omnino sine mendis ad nos pervenisse (secus docet cod. Athous opusculi 6), sed quia Arethas tanta licentia in formis ve rborum et in constructione orationis usus est, insoJentissima quaeque scriptorum veterum de industria imitando et adaugendo, ut difficillimum diiudicatu sit, ad quam legem talia exigere oporteat. plura eius generis in indiculum grammaticum congesturus nunc pauca tantum afferam exempli gratia: participia cum aliis partibus orationis ita fere coniungit ut ordo verborum penitus implicetur; dativos et nominativos absolutos vel quasi absolutes non seme] admittit; ellipsi ad satietatem utitur, quo factum est ut lacunas saepe quidem statuerim, raro tarnen sine dubitatione quadam, cum multa eiusmodi consilio auctoris ita facta esse, alia neglegentiae eiusdem in scribendo vel in emendando imputari possint. coniunctiones τε et και supervacuas aliquoties deleveram, cum occurrit Aretham fortasse data opera sic scripsisse, locos quales sunt Herod. 7, 1,2 et Plat. Phaed. 69b7 male imitantem (78,9; 100,31; 254,22). sane pauca omnino menda sunt quae hoc modo non possis defendere vel certe causam eorum explicare. unde fit ut in recensendo Aretha sensus curandus sit, verba plerumque relinquenda. De re orthographica haec habeo quae moneam: In opuscule 1, quod a scriba M2 neglegentissime scripturn esse dixi, plurima tacitus ad regulam reduxi, non soh'ta tantum, sed etiam qualia sunt έπανείλοτο (2,11), σφεδροτέροις (4,18), προΰκόμψη (5,11), άλλαΟικοδοξοϋντος (5,13—14), χρειρ (6,24), καλλωπίςζεται (6,25), κατάρχωτι (7,28), τοντεϋ&εν (8,3), ακηρόν ακηρως (8,4), αλλ' άραατώνγ) (9,,21), έγασία (11,1), φϋνόνον (11,3). Cetera, quippe ab optimis scribis religi se transmissa, circumspectius tractanda erant, praesertim cum ex comparatione opusculorum codice Marciano servatorum appa-

XXI

PRAEFATIO

reat nonnulla quae a nostro more soribendi differunt ab Aretha ipso profecta esse, velut, ριτίνη, νπειδόμενος, ήτουν, εσμός, Αβραάμ, οϋμενουν, συγγνωστός, καταληπτός, ea igitur servavi, nee non quae in ipso cod. Mosquensi saepius inveniuntur, ut είδοίητε 56, 29, -οίημεν 57, 6, -οΐεν 351,14, είδωλολατρεία passim, alia similia (έπικήδιος 88,14 ex corr., 88,35, δευτερίω 95,15, άν&ρωπίφ 140,30, πορΦμίω 253,9, άριστίόγ) 335,28), cum in hac re unusquisque fere librarius suo iudicio uti soleat, tacitusmutavi, itemque εδοκας 74, 8, νπενδεδόκει 284, 6, δομάτων 175, 29. quorundam vocabulorum duplicem formam admisi: έπήβολος/ έπίβολος, έλλ(ε)ιπής, σεραφ(ε)ίμ, Μω(ν)σής. in encliticis scribendis et vocabulis vel dirimendis vel continuandis hodiernum usum secutus sum, perinde in corrigendis accentibus quales sunt μνρον, ρίψαι, άγα&ύναι, πους. iota subscriptum, quod in M raro omittitur, baud saepe perperam apponitur (cf. tarnen δεδόχ&φ 66,30; δοκω 60,31; 353,10) nescio an omittendum sit cum codice in dativis Σαμωνα, σατανά, Θωμά, sun. Pro compendio έαν semper εαυτόν scripsi; recte, ut opinor, etiam 251,26, ubi Compernass εαυτών praetulerat. Interpunctionis notas meo iure addidi aut delevi, in qua re saepissime peccat codex; ex. gr. post χήραις et πενήτων dist.6,1—3; post μέτρου 96,10; post φάναι 129,5; αρρενι. ου ταντα scr. 133, 3; post ψίλτρω dist. 135,1; post πάντως 150,16; post φίλον 182,15; post τώνδε 184,19; post εκκλησία non dist. 210,6; post αγαπάτε dist. 240,16; post έχουσης 270, 15; post εννοίας 310, 26. Saepe Margunius inter scribendum se ipsum correxit; talibus apparatum onerare nolui, iis tantum receptis quae vestigium aliquod lectionis traditae seu verae seu falsae servare possint. coniecturas suas, ut iam dixi, in margine adscripsit, sed sunt et in textu aliquot correctiones quae e lectione duplici archetypi ortae esse possint, vel ex cunctatione Margunii, cum de ductibus exemplaris dubius haeserat. XXII

PRAEFATIO

Cum ab hac editione scholia Arethae exclusa sint, opusculi 55 recensionem Mosquensem solam recepi, lectiones scholionun in Lucianum ibi tantum attuli ubi ex iis errores cod. Mosquensis corrigi possunt. Restat ut grato animo commemorem photographa codicis Mosquensis et Gebhardti schedarum suppeditasse itinerisque mei Mosquensis sumptus fecisse Institution Batavum Studiis Liberalibus Adiuvandis, pelliculas codicisAthoi praebuisse InstitutumFrancogallicumTextibus Investigandis. turn gratias debitas libenter persolvo praefectis bibliothecarum Mosquensis-et Marburgensis pro copia facta, itemque omnibus qui aliquo modo mihi adfuerunt in hoc volumine conficiendo, Ch. Astruc, K. Barbour, F. Halkin, H. G. Heil, P. Karlin-Hayter, B. Kotter, B. Laourdas, V. Laurent, M. V. Scepkina, K. Weitzmann, praesertim vero B. J. H. Jenkins, qui in plagulis emendandis multum laboris consumpsit, et amicissitno H.D. iSaifrey.

XXIII

EDITIONES J. Bidez, F. Cumont, Recherches sur la tradition manuscrite de l'empereur Julien, M6moires publics par 1'AcadSmie Royale LVII, Brux. 1898, Appendice 1,130-138. 24. J. Compernass1, Denkmäler der griechischen Volkssprache, Heft l, Bonn 1911, 1-9. 26. Corr.: J. E. Kalitsunakis, Berl. Philol. Woch. 33,1913,982-984. —2, Aus dem literarischen Nachlasse des Erzbischofs Arethas von Kaisareia I, Didaskaleion l, 1912, 295-318. 21. Corr.: P. Maas, A. Heisenberg, Byz. Ztsch. 22, 1913, 209-210; E. Kurtz, Kritisches und Exegetisches zu Ar. v. Kais., I, Byz. Ztschr. 24, 1923-24, 18-27.

-3, item II et III, Didaskaleion 2, 1913, 95-100; 181 u. ad 206. 35; 17. Corr.: A. Heisenberg, Byz. Ztschr. 22,1913, 538-539; Kurtz L 4 — , Zwei Psalmenhomilien des Arethas von Kaisareia, Studi bizantini e neoellenici 3, 1931, 1—44. 3; 4. —5, Zwei Schriften des Arethas von Kaisareia, Studi bizantini e neoellenici 7, 1935, 89-125. 41; 27. O. von Gebhardt, E. von Dobschütz, Die Akten der edessenischen Bekenner, Texte und Unters. 37, 2, 1911, 210-222. 6. Corr.: F. Halkin, L'eloge des trois confesseurs d'Edesse par thas de Cosaroe, Melanges de l'Universite" St. Joseph Beyrouth 38, 1962, 269-276.

G. Heinrici, Zur patristischen Aporienliteratur, Abh. d. kön. sächs. Ges. d. Wiss. 75, Leipzig 1909, 841-860 (1-20). 52; 53. Corr.: Kurtz II, Byz. Ztschr. 25, 1925, 19-32. XXIV

EDITIONES

M. Jugie, Homelies mariales byzantines, III Euthymius, Patrol. Orient. 16, 3 [1922], 463-514 (39-90). 8. P. Karlin-Hayter1, Texts for the Historical Study of the Vita Euthymii, Byzantion 28, 1958 (ed. 1959), 363 u. ad 389. 28; 45-47. 2 — , Arethas' Letter to the Emir at Damascus, Byzantion 29-30, 1959-60 (ed. 1960), 281-302. 2G. 3 — , New Arethas Texts for the Historical Study of the Vita Euthymii, Byzantion 31, 1961, 273-307. 1; 2. 4 - , New Arethas Documents III, Byzantion 32, 1962, 117-127. 11; 12. 5 — , New Arethas Documents IV, Byzantion 32, 1962, 387-487. 14. 6 — , New Arethas Documents V, Byzantion 34, 1964.

49-67. 18; 19. S. B. Kougeas: Σ. Β. Κουγέας, Ό Καισαρείας Άρέ&ας και το έργον αντοϋ, Athenis 1913, 114-118; 139-147. 38-40; 43; 17; 32; 51. Α. Papadopulos-Kerameus1, Monumenta Graeca et Latina ad historiam Photii pertinentia I, Petropoli 1899, 26-^6. 8; 5. Corr.: Kurtz II. 2 - , Varia Graeca sacra, Petropoli 1909, 269-270. 31. H. Rabe1, Die Lukianstudien des Arethas, Nachr. v. d. k n. Ges. d. Wiss. zu G ttingen, Philol.-hist. Kl. 1903, G ttingen 1904, 643-656. 54; 55. Corr.: Kurtz II. 2 - , Scholia in Lucianum, Lipsiae 1906, 71-74; 78-82. 55; 54. M. A. Sangin1, M. A. IIIaHrnH, BiiaaHTHHCKiie nojiHTnqecKH6 flCHTeJlH nepBOft

nOJIOBHHbl X B. BH3aHTH CKH

C opHHK 1945, 228-248.21. — 2 , IlHCbMa ΑρβφΗ - HOBHft HCTOHHHK O nOJIHTHHeCKHX CO HTHHX

B

B SaHTHH

931—934

ΓΓ. BH3aHTH

CKHft

BpeMeHHHK l (26), 1947, 236-260. 37; 25. XXV

EDITIONES / VEESIONES

H. Schenkl, M. Antonini imp. In semet ipsum, Lipsiae 1913, XXXIX (ed. min. IX). 44. S. P. Sestakov1, K HCTOPHH rpeKo-6ojirapcKHx ΟΤΗΟΙΙΙΘΗΗΗ Β τρβτΒβΜ HecHTHJieTHH χ-ΓΟ B6Ka, Byzantinoslavica 1, 1929, 159-163. 31; 36. 2 — , (eadem disputatio emendatius impressa), Byzantinoslavica 3, 1931, 97-102. 31; 36. A. Sonny, Zur Ueberlieferungsgeschichte von M. Aurelius Είς εαυτόν, Philologus 54, 1895, 181-183. 44. K. D. Triantaphyllopoulos1: Κ. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Ελληνικοί νομικοί ίδέαι εν τφ Βνζαντίνφ ποινικω δικαίω, Άρχεϊον "ΙδιωτικούΔίκαιον 16,1953,151—188.30. 2 — , Ανέκδοτος περί ασυλίας επιστολή του Άρέ&α προς Λέοντα τον Σοφόν, Πελοποννησιακά 5, 1961, 1—20. 29.

VERSIONES Anglicae: Karlin-Hayter1: 28; 45-47. - 3 :1; 2. -4:11; 12. -5:14. -6: 18; W. FrancogaUica:

A. Abel, La lettre pol&nique „d'Arethas" Damas, Byzantion 24, 1954, 343-370: 26.

Γόπητ de

Latinae:

Anonymi apud A. Lipomanum, Vitarum sanctorum priscorum patrum, t. III, Venetiis 1554, 96—106: 8; 6. (saepius denuo impressa, ultimum in PG 106, 787—806; retractavit Jugie op. cit.) Neograeca:

Triantaphyllopoulos2: 29. Bussicae: Η.ΠΟΠΟΒ, JleB Mynpbift, Mocnsa 1892, 296-304: 26. Sangini: 21. -2: 37; 25. XXVI

SIGLA M

Mosquensia Musei Historic! gr. 315, s. XVI ex. M eius manus prior, Maximi Margunii (Opusc. 2—56) 2 M eiusdem manus altera, scribae ignoti (Opusc. 1) A Athous Batopedii 456, s. XI in. c A idem manu aequali correctus C codex olim Cosinitsae chart. 1, a. 1686, teste PapadopuloKerameo Lip. A. Lipomanus, Vitae sanctorum priscorum patrum III, Venetiis 1554 Cs Compernass Kh Karlin-Hayter Pk Papadopulos-Kerameus Wk Westerink {) addenda { } delenda [] supplenda in spatio vacuo vel lacuna codicis () compendia soluta (in marginalibus et in apparatu) ** lacuna in codice non indicata ci. coniecit exp. expunxit, expunctum (punctis deletum) ind. induxit, inductum (lineola deletum) ins. inseruit s. 1. supra lineam GAG Commentaria in Aristotelem Graeca CPG Schneidewin/Leutsch, Corpus Paroemiographorum Graecorum PG Migne, Patrologia Graeca Lauchert — F. Lauchert, Die Kanones der wichtigsten altkirchlichen Concilien, Freiburg i. B./Leipzig 1896 1

XXVII

Απολογία της προ τούτον ενστάσεως καί της αύ&ις αναχωρήσεως Άρέφα αρχιεπισκόπου Καισαρείας Constantinopolim reversus post m. Febr. a. 907 causas exponit, cur quarto matrimonio Leonis VT diu et acriter adversatus nunc tarn subito indulgere polliceatur. non se sicut alios contemptu sacrorum canonum eo adductum esse, sed misericordia erga fratres; nam cum ipse solus fere pro recto certaret neque ulla lex nee regula vitae in ecclesia maneret, invitum se ad alteras partestransisse, unius potius salutem quam omnium desperandam esse ratum. nonnisi toto grege salvo ovem perditam a bono pastore quaeri; sibi non licuisse suum gregem sine pastore relinquere nee propter adversa quaedam munus suum deserere. sed ne in imperatorem quidem supplicem factum et lege sancire volentem ne cives suum exemplum imitarentur, acerbius agere se debuisse, cum lex marfcyrii potentes irritare nos vetet et patres ecclesiae saepe ius canonicum remiserint, neque id in levioribus tantummodo. si statim ab initio a pluribus adiutus esset, bonum fructum inde percipi potuisse; nunc vero divortium pervinci nee posse nee debere, sed potius S. Basilii mansuetiori rationi accedendum esse, at ne quis sibi obiciat quod fortiora remedia prius temptando pacem ecclesiae turbaverit; non sane prorsus irrita ea fuis e, cum imperator a templo Dei exclusus quid deliquerit penitus intellexerit. non enim turpe esse si omnia conatus a spe destituaris,seque,cum nee pecunia nee gratia veniam vendiderit, integra mente munera archiepiscopi repetiturum. Oratio cum insequenti arti cohaeret, partim etiam iisdem verbis utitur; hac priore tarnen laicos adloqui videtur brevi post reditum, illa episcopos paulo posterius. l M2—Karlin-Hayter3 279-299 (| 3 Άρέ&α-Καισαρείας add. M1

ΐ6Γ

ARETHAE

Ούτε των ΰείων νόμων νπερφρονών, ώ νυν ήμϊν συμπαρόντες, ούτε παλινωδίαν αδων, όπερ τινές διακωμωδούνται των παλαιών εκ τον τοις πριν δόξασι την έναντίαν τρόπεσ&αι' ου του τα πάντα φέρειν και αγειν τω ήμετέρω νεύματι πεΐράν τισι βονλόμενοι διδόναι · μέ$η γαρ αντικρυς τούτο 5 και μεμηνότος ήδη λαμπρώς, των μεν ιερών κατορχεϊσ'&αι και κατά της ευσέβειας νεανιεύεσΰαι, αυτόν δε έαυτώ άντιφ&έγγεσ'&αι ή τοις μη προσοϋσιν ως ύπονσιν έγκαλλωπίζεο"&αι· — άλλα τα μεν ίσως άλλων, οι μήτε Φεόν τον παντός εφορον νενομίκααι μήτε βιοϋν ανθρωπίνως κακώς ίο έπανείλοντο · εγώ δε και ταϊς &είαις ουκ άπειρων διατάξεσι · — πώς γαρ; δς και ύπερέπα&ον τούτων και ονδενι των προσπεσόντων κεχείρωμαι, καίτοι γε πολλών μεν δεξιωτέρων, μυρίων δε των αηδέστερων ήμϊν έπιρραξάντων και ων υμών οι πολλοί μάρτυρες · άλλα τούτων 15 απάντων ($εον δε το δώρον) ανώτεροι δεδειγμένοι και εις άφρόν άλλως το φλεγμαϊνον των πειρασμών διαχεΰήναι \ ν 16 και τη πέτρα της στερράς ημών ομολογίας δση δύναμις διηγωνισμένοι, νυν ήκομεν ϋ·αΰμα και απιστον τοις όρώσιν, ων διεκρινάμε&α πρώην σνναγελασ&ησόμενοι τούτοις so και τη μοίρα τη άντιπάλω αΰ&ις σνναρι&μηϋησόμενοι και, ΐν' εν καιρώ το τον Φείου Παύλου μνησ&ώ, ά καταλύειν έδόξαμεν έποικοδομήσοντες · αλλ3 άπεριπτωτικώς ταύτα ουδέ σκαιότητι γνώμης ουδέ φαυλότητι τρόπων, ά δη πονηρών άν&ρώπων επιτηδεύματα ό ιερός πάλιν άπεφήνατο 25 Παύλος, γοητικώ μεν ή&ει πλανώντων και πλανωμένων, 22—23 Gal. 2,18 || 24—ρ. 3, 2 2 Tim. 3,13 1 c5Kh: φ Μ II 3 του τοις Kh: τοτίτοίςΜ || 4rooWk: τόΜ|| 5 aut βονλλόμενοι aut βονλενόμενοι Μ | μέ&η] ϋ· dub. (μέση legerunt Gebhardt, Kh) | αντικρνς Wk: αντίκρυ (sic) M || 7 νεανιεύεσ&αι · ή£ αυτόν · αυτόν (-όν ι dub.) Μ || 8 ύπονσιν Wk: όποσονσιν (vel νπ·) Μ || 11 διατάσεσι Μ || 13 προσπεσόντων Wk: προπ- Μ ]| 14 δεξιωτέρων — έπιρραξάντων post απάντων (16) ins. M, signo · · ordine restitute || 16 ανώτεροι] -οι es. -ον(ϊ)Μ || 17 φλεγμαϊνον Kb.: φγμαΐνονΊΛ \ διαχεχεΰήναι, χ1 ind., ut vid., M \\ 18 και τί) πέτρφ] leg. προς την πέτραν ? || 21 και — σνναρι&μη&ησόμενοι in mg. sup. add. M || 26 ή&ει potius quam ε&ει Μ

SCEIPTA MINORA 1

την δ' επί το χείρον έαυτοΐς αίσχρώς άγαν μηχανωμένων προκοπήν τε καί περιφάνειαν. αλλ' ει τι με χρή το έμαυτοΰ απόρρητον εξειπεϊν και το λαν&άνον τέως εις μέσον ύμΐν καταϋ'έσ'&αι, επα&ον την ψυχήν πάΦος τω δντι έπαινετόν 6 και μακάριον · ηδέσϋην το συγγενές, την αδελφότητα ωκτειρα, \ δλος γέγονα της των πολλών σωτηρίας, οϊς ουκ 17Γ ωμην περιτυχών τον τόνου και της είς άγαν ακριβείας ύφήκά τι και ύπεχάλασα. έπει γαρ της ακριβείας των ιερών άντεχόμενος νόμων ουχί πολλούς εϊχον τους συνιο αντιλαμβανόμενους του έργου (καίτοι γε έχρήν Ιερέας γε οντάς και των ·&είων -&εσμών φύλακας, ότι μηδέ πάντες, το του εμού ' Ιησού, χωροΰσι τον λόγον) άλλα βραχείς μεν καί ευάριθμους την εύ'&ύ τον κάλου τείνοντας, τους ό' άλλους του κυκεώνος καί της έντεϋ·&εν φόρας γενομένους ή is δια τα ζεύγη των βοών τα νεόκτητα ή τον άγρόν τον νεόκτητον ή τι των άλλων όσα την άίσ&ησιν παίζει καί της επουρανίου πεί&ει καταφρονεΐν κλήσεως — έπεί τοίνυν ημάς μεν μετανίστη καΦάπερ στρου&ίον ή ελαφον επί των Φείων νόμων το ύψηλόν τε καί άνακεχωρηκός των πολλών ορός so ο μηδέν ταπεινόν ή χαμαίζηλον λόγος πεφροντικώς, οΐ δε τη κάτω περιαγωγη τε καί τύρβη έλεεινώς {άπεκά'&ηντο} ήγοντο καί έφέροντο ούδ3 εστίν όσον ειπείν τω συρφετω του νυν αιώνος περιαντλούμενοι καί προς την αβυσσον \ της 17ν καταγνώσεως κατασπώμενοι · τοιούτο γαρ παν το μηδέν 26 έχον δ την επί τα χείρω ροπήν έπίσχει καί άνακρούσεται · — ει γαρ τις καί περιλέλειπτο τοιούτος τη μοίρα τη αντιθέτω (περιελέλειπτο δέ· τι γαρ ου;} αλλ' ουν τι προς τοσούτον άμητόν εις ή καί δύο κατά την του κυρίου ρήσιν Φερίζοντες; κωφοί δε καί ούτοι καί έκπεπληγμένοις 11-12 Mt. 19,11 || 15 Luc. 14,18-19 || 16—17 Hebr.3,1 || 17—19 PS. 10, l; 17, 34 || 27-29 Mt. 9, 37 7 περιτυχών] -ων ex -εϊν Μ | τοΰτονονκαιτής Μ || 9 ίρων Μ || 14 του κυκεώνας Kh: τους κυκεώνας Μ || 15 τα2] την ex τα Μ | νεόκτητον] fort, νεώνητον \\ 21 άπεκά&ηντο puncto not. M; del. Wk ut var. lect. ad κάϋηντο (p.4,1) || 25 έπίσχει Wk: έπίχειΜ \\ 28 κυρίου $ήσιν Gebhardt: κυρήσσινίίί

ARETHAE

κάϋηντο έοικότες το πλημμελές της κινήσεως · ή γαρ τοι καινοτομία των ιερών νόμων πάντα καταβραβευουσα τα άμείνω και τοις εαυτής έπαινέταις το άδεώς βιοϋν τη ** το άμαρτάνειν και κατεκύλιεν — έπεί τοιγαροϋν ταντα, και εφ* ένι τω άτόπω λοιπόν, το τον λόγου, και τάλλα 6 συνεδραζόμενα κατελάμβαναν, ουκ ήνεγκα το σιγαν, άλλα των μεν ατέ κηδεμονικός και φιλάδελφος άγαν ύπεραλγήσας, όσων το πρό'&υμον τη του συνεργοΰντος ύπεξελύετο απορία, τους δε της έμπληξίας οικτείρας και της άτακτου φοράς και συγχύσεως, εκών μεν αλλ3 οΰν γε και άκων ίο 18Γ φέρων δέδωκα έμαυτόν, κρεΐττον ήγησάμενος \ ενός που άφειδοϋντα της των λοιπών επιμελείας άντέχεσ&αι ή του παντός της ολοκληρίας περιεχόμενον το παν προσαπολλύναι κινδυνεύειν κακοβουλία νικώμενον. άλλα γαρ ονχ όντως έχει το ασφαλές, ήττασ&αι δε πέφυκεν εις αεί των κατά is πλήθος της σωτηρίας ή του ενός άν&ρώπου ** μείζοσι τα έλάττω τε και κουφότερα, έπει και ιατρών παίδες άπαμαυροΰσ&αι κα&άπαξ τοις σφοδροτέροις των πόνων τους ήττους και πραότερους έπεσημήναντο. "Ηκομεν τοιγαροϋν, ήκομεν · ου πάντη μεν ϊσως έπαινε- ao τώς, άλλα γαρ τι παΰεϊν έδει (δ και ψ&άσας ύπεϊπον) τον της των αδελφών σωτηρίας ήττώμενον; αρ3 ουχί καΐ άνά$εμα εαυτόν υπέρ τούτων γενέσθαι κατενξασΰαι; — Παύλου κάί τοντο κατόρθωμα, και ει άνεπηρέαστον το ποίμνιον κα&ειστήκει και της των έφεδρευόντων μανίας ύπέρτερον, 25 ουδέν αν έμποδών συμπαγέστατη παραβολή σωτηρίω έπόμενον τα μεν αύτοϋ λιπεϊν πεποι&ότως ουδέν της αφ' έτερων προνοίας δεόμενα, το δε μεταδιώκειν τε και μετα5-β Aristot. Phys. 12,185a 11-12 || 17-19 Hippocr. Aphor. 2,46 I) 22—23 Rom. 9, 3 || 26 - p. 5,3 Luc. 15, 3-7 1 κά&ηντο puncto not. M; fort, άπεκά&ηντο, cf. p.3,21 || 3 έαντής Wk: -οϊς Μ | τ^] τ-η Μ | lac. indie. Wk; suppleas τον κρατούντος γνώμγι είσηγουμένη κατέσπα παντός εις \\ 5 τω Kh: το Μ || 6 ήνεγκα το Gebhardt: ήνέγκατο Μ || 13 περιεχόμενον Wk: περίέπόμενονΜ. \\ 16 lac. iftdic. Wk || 21 πα&ωνΜ. || 24 rowoWk: τούτου Μ | «Wk: εις JA \\ 25 τώνΙΟι: τω Μ || 26 leg. αν (ην) ? | σωτηρίω Wk: -ί'αςΜ || 27 λιπεϊν Wk: λυπείνΜ

SCRIPTA MINORA 1

καλεϊν το πλανώμενον \ και ονπω πριν άνεϊναι μέχρις αν 18ν αυτό τοις λοιποϊς εν στα&μοΐς (σνγ^κα&εΐρξαι και τω των σωζόμενων πλήξει καταρί'&μήσαι · επειδή δε παν άπωλώλει αύτοις κτίλοις και ήγεμόσιν, αρά γε ον περί 5 πλείστον την των πολλών σωτηρίαν της τον ενός ·&είημεν; ει γαρ εν θρέμμα τοσαύτης ήξίωται φροντίδος, τοσαύτης άπέλανσε κηδεμονίας, πόσω μάλλον το παν σύστημα και μνριοπλασίας, δσω και πλή&ει το εν υπερβάλλον, της περί αυτό προμηθείας δεόμενον. ή και ίατρω σωφρόνων τις έπιιο τιμωη δνσωδίας τε και της άλλης αηδίας επιεικώς άναπιμπλαμένω, ως αν τις ήμΐν προσκόψη τη τον ενός μώλωπος παροράσει, έπάν ούτος προς το άνήκεστον άπεϊδεν, των άλλων της σωτηρίας προμη·&ονμένοις; αλλ' άδικοδοξονντος ό τρόπος, τι δαί; τους άλλους άφίημι, ους το σννεϊναι 15 το σώφρον τε \ και εμφρον μεγάλα όνίνησιν · αλλ' οίς ημάς 19Γ το πνεύμα κνρίον επέστησε &ρέμμασιν, ημών μελλόντων τε και βονλενομένων και τα άκίχητα διωκόντων, τις την λογικήν έτοιμάσεται πόαν; τις επί νομάς έξελάσει και τις από νομών ανακαλέσει; τις τη ποιμαντική σνριγγι 20 κατακηλήσει ή το συντετριμμένον έπιδεσμήσει ή το πηλον περιπλέων άποπλννεϊ και απαλλάξει {ως} τον αχΦονς; τις τον φορντον τον σηκόν απαλλάξει, ως μη αν τι υπό πολλώ τοις άρνάσι νπη έγκα&ενδειν; τις τοις Φηρίοις προσπολεμήσει ή τοις ποιμαντικοϊς φνλαξι, τοις κατά κννας 25 φημί, εμβρι&έστερον έπισνρίσας ή και αυτός τη τον λόγου καλανροπι τοις κακοϊς των θρεμμάτων σπαράκταις τον δλε&ρον έπιστήσας; και ΐν' έτι σεμνότερον ειπώ · τις τους εν κνρίω νΐονς έπισκέψεται και τα εικότα παιδαγωγήσει; τις ταϊς ίεραΐς ΰνγατράσι τον της σωφροσύνης περιάψεται so κόσμον και τω άχράντω ϋ-αλάμω \ ννμφοστολήσει; τις Ι9ν 17 Horn. Ρ 75 (cf. CPG Ι 345) 2 συχ-add. Wk || 5 r^Wk: τη Μ || 8 υπερβάλλον Kh: -ων Μ || 10d7j /agWk: Ιδίας U \\ Ιβκνρίον^ί: ην Μ (cf. ρ. 19,1) || 21 άποπλννεϊ Kh: άποπλννεϊ Μ | ως del. Wk (cf. 1.22) || 22 φορυτοΰ Kh: φορητού ΙΑ \ τί]τκ(?)Μ: έτι Jenkins | πολλώ: πηλφ Jenkins || 27 IrtKh: εστί Μ 3

ΒΤ Arethas I [1980]

5

ARETHAE

την νεότητα σωφρονίσει, ταϊς χήραις εις άνενόχλητον επαρκέσει τω βίω, των ορφανών πατρικώς άντιλήψεται, των πενήτων το ενδεές αναπληρώσει; τις τους αδελφούς άδελφά προσερεϊ ή τοις γέρονσι την ων δέονται βακτηρίαν έπορέξει; τις τους άτάκτονς εν τάξει Φεΐται τ-η κα&ηκούση 5 ή τονς ά'&υμοϋντας πνεύματι πραότητος παρακαλέσει ή τονς νοσοϋντας ίάσεται σωτηρίοις φαρμάκοις ή τονς πεν&οϋντας παραμυϋήσεται; ορατέ όσος 6 πόνος, όσος ήμϊν δς έποφείλεται κάματος, και υπέρ όσων ο άγων πρόκειται, είτα τούτων άφέμενος πάντων ων και προσήκε και ίο υπέρ ων βραβεία κείται δίκαια, υπέρ ων ήττον μοι μέλει και όσον ότι μηδέ τις με τούτοις έπέστησεν άποδιατρίψω τον χρόνον και προς αέρα δέρειν το πνκτεύειν καταναλώσομαι εξόν έπιτευκτικώτερον χρήσϋ'αι τω άγωνίσματι; αλλ' ουδείς οϊμαι των νουν έπαινέσεται εχόντων \ 15 Γ 20 την μεν γαρ των άλλων μη σώζων ουδείς έγκληΦήσεται, την εαυτόν δε πικρώς και ανηλεώς και ως ουκ αν άν&ρώπινος ύπογράψειε λόγος, κράτιστον μεν γαρ ει και πάντα τις κατορ&ώσειε ,l, PG31.329A3-4 || 26-27 Eph. 4,13 32 άπελάσας Wk: -σαι Μ 20

SCRIPTA MINOEA 3

των κατ εγνωσμένων ή άληϋής παραγίνεται ευδαιμονία, άλλα και πράξεως έπαινονμένης δεόμε'&α προς άνάληψιν, ει μέλλοιμεν μη διακένοις άγάλλεο"&αι κατορΌ·ώμασιν, εικότως λοιπόν μετ' εκείνα και το πρακτέον ήμϊν εισηγήσατο, 5 'αλλ' ή εν τφ νόμ κυρίου το θ-έλημα αύτοΰ* εύ&έως έπενεγκών. διττόν δε τον τον κυρίου έπιστάμεϋ·α νόμον, ένα μεν τον από της δημιουργίας του άγαμου ένσημαν&έντα τοις μέλεσι του εντός ημών άν&ρώπου, κατά Πανλον τον μέγαν διδάσκαλον, δν εικόνα και χαρακτήρα τον πλάσαντος και ό ίο ιερότατος Μωϋαής υπ* αυτόν τούτον δεδωρήσ&αι άν&ρώποις έ&έσπισε · τούτω τω νόμω και τον εκτός νόμον παρά τον φθονερού δαίμονος άντιστρατευόμενον, έπάν δ ευσεβής λογισμός νήφη και σωφρονη, εύείκτως άγαν καταγωνίζεταί τε και τρέπεται, αλλ' εϊς μεν οϋτος των τον κυρίου νόμων, is έτερος δε δ εν γράμματι ήτοι δ εν Σιναίω Μωϋσέως διακονονντος δο&εις ή και δια των καθεξής αγίων και πνευματοφόρων ανδρών την προς άμαρτίαν ημών ενκολον φύσιν άντιστηρίζειν και ύπερείδειν έξηυρημένος και άφορμάς κα&ό ζην προσήκε τον του &εοϋ υποβαλλόμενος 20 αν&ρωπον. τούτοις τοις νόμοις το θέλημα προσνέμειν φησι τον μακάριον άνδρα, τον μεν τη προς το κρεΐττον ροπή σννεπισχύοντα και κρατύνοντα, τω δε τη επακολουθήσει των δεδογμένων ανυπερθέτως έπόμενον' αλλά προσνέμειν μεν ουδέν πράγμα τω και κατά μικρόν της αΙσ·&ητής 25 ματαιότητος άλλοτριοϋν εαυτόν συνιέντι, κρατύνειν μέντοι ταΐς ίεραΐς ένεργείαις εκείνου αν εϊη, ώ μεταρσίω τε είναι και υπέρ πασαν την περιπέζιον ήδη φέρεσ'&αι κτίσιν οι της αρετής Ιδρώτες μετά της ανω&εν επισκοπής έχαρίσαντο* ονδέ γαρ άμοχφει το χρήμα προσγίνεται ουδέ θελήσει so μόνη το τοσούτον έργον άνύεται. παντι γαρ δήπου και ό &εΐος απόστολος το ΰέλειν μεν παρακεϊσ·&αι το άγα&όν 5 PS. 1,2 || 7—9 Rom. 7, 22-23 || 9—11 Gen. l, 27 || 11—12 Eom.7, 23 || 27-28 cf. Hesiod. Op. 289 || 30-p. 22, l Bom.7,18 5 εύ&έως] ευ- aut εν - Μ κτήσιν Μ 4

ΒΤ Arethas I [1980]

|| 22 ro>Wk: τον Μ

|| 27 κτίσιν Ca: 21

ARETHAE

ύποσημαίνει, νικασφαι μέντοι τη ά'&υμία τε και ραστώνη των έκμελώς τα εαυτών άπεν&ννόντων κινήματα. Έπει τοίνυν μη ψιλώ τω Φέλειν ή κτήσις των αρετών παραγίνεται, άλλα και πραξις το τέλειον κατεργάζεται, δια ταΰτα τω &ελήματι την μελέτην έπισυνήψεν ειπών 5 ' αλλ* ή εν τω νόμω κυρίου το θέλημα αυτού και εν τω νόμω αύτοΰ μελετήσει ημέρας και νυκτός', εστί γαρ ή μελέτη 34Γ τριβή τις και γυμνάσια \ και ασκησις πράγματος κα&* έκούσιον τον λόγου ροπήν έγγινομένη, ήντινα δη ροπήν και $έλημα καλεϊν άν&ρώποις νενόμισται, ως, εάν μη Φατέρω ίο παρη και το έτερον, ουκ εστίν ειπείν καϋ*' όσον ή λώβη τω περιλοίπω έντρίβεται, του μεν τη ατέλεια έξασ&ενοΰντος, του μελεταν δε τω άλογίστω τε και άνεπιστάτω επί το άνδραποδώδες έκπίπτοντος. 'ημέρας' δε προστί&ησι 'και νυκτός' το ενδελεχές και άνένδοτον του γυμνάσματος 15 παριστών · ει γ ε γαρ δη δεόντως αυτό μέτιμεν, ούτω μεταχειρίζεσφαι ασφαλές, ώσπερ γαρ οικία βησαυρώ των τιμίων εύτυχησάση μη συνεχέσι τοις τοίχοις περιειργομένη εύεπιβούλευτον εσται το έναπό'&ετον και πλοίω φερομένω κατά πελάγους ου πάρεστι το εύ'&υδρομεϊν διαλείποντι 20 χρωμένω τω κατά πρύμναν άνέμω, ούτω και τω κατά Φεόν βιοΰντι κατ' ουδέν ίσως ή και επ ελάχιστον δνησις, της συνεχούς άπολήγοντι εργασίας, ή πώς αν δια παντός ή του $εοϋ αΐνεσις εν τω νοερώ ημών στόματι διατηρη&είη, ως μη τινι έκφύλω και έπακτω το ευγενές ημών καϋυβρί- 25 ζηται και προς νό&ον άποσκορακίζηται κύημα ταϊς άλλοτρίαις έπεισσποραϊς και έπεισόδοις αίσχρώς μάλα δολούμενον; Αλλά γαρ δρα, τί το έντεϋ'&εν και οίον ό τοιούτος πόνος όνίνησι τον επί τοσούτον την μακαρίαν ταύτην έργασίαν so φιλοπονήσαντα. έπειδάν γαρ μη μόνον το περί τα κρείττω έπιδειξώμε&α πρό&υμον, αλλά και εργοις την γνώμην 6—7 PS. l, 2 || 23-24 PS. 33, 2 23 ή Wk: ή Μ \\ 27 έπεισσποραϊς Wk: έπεισποραΐς Μ: έπισποράϊς Cs (cf. p. 49,7) 22

SCRIPTA MINORA 3

κυρώσωμεν, κατάλληλον μεν τη αρχή και το περάς, άκόλον&ον δε τη όδω και το κατάλυμα άνευρήσομεν. τη γαρ θελήσει προσγινομένη ή άακηαις επί το είναι αναντιρρήτως άπηύ'&υνεν. πρώτον μεν γαρ ήμίν έπανελέσ'&αι 5 σπουδάζεται τα χρηστά, έπειτα, ει τι μη τούτοις ομολογούν και συμβαίνον φωραται των ημετέρων, τη κατά ταύτα μελέτη ρν&μίζειν και κατορ&οϋν, και επί πασι το είναι λαμβάνειν κα&άπερ τινά χαρακτήρα των μη κατά ταύτα διακειμένων τρανώς άφορίζοντα. τί αν ούν ο των τοιούτων ίο φίλεργος αν&ρωπος πά&οι; 'έσται', φησίν, 'ως το ξύλοντό πεφυτευμένον παρά τάς διεξόδους των υδάτων, ο τον καρπόν αύτοϋ δώσει εν καιρώ αυτού και το φύλλον αύτοΰ ουκ άπορρυήσεταΐ' και πάντα όσα αν ποιη κατευοδωθ-ήσεται'. καλός του κατορθώματος ό μισ&ός, επαινετή των πόνων 15 ή άνταπόδοσις. τω γαρ το ι τη άγα&η τον διαπονοϋντος προ'&έσει την &είαν έπιρροήν έπιγενέσφαι (ουδέν γαρ ήμϊν της ανω&εν συμμαχίας χηρεΰον κατορ&ονται των άγαΰών, ει γε σύμφωνους τω του κυρίου λόγω παν δώρημα τέλειον ανωϋ-εν), εσται λοιπόν ό τοιούτος κατ' ουδέν ύστερων του 2ο παρά την ύδρορρόην δένδρου πεφυτευμένου, ώ κατά καιρόν ό καρπός έξαν$εϊ, εϊπερ εις ωριμον τα κάλλιστα συντελούμενα το τε χρειώδες παρέχεται εαυτών και το καλά είναι πιστεύεται. | ως γαρ ουκ εστί χειμώνος σϊτον αμάν, ουδέ 34ν ροδωνιάν δρέπειν επί κρυστάλλω και άπαν&ίζειν, όντως 25 ουδέ παρήλικι αρετή το άξιέπαινον περιγίνεται · πίστις του λόγου ή ελεεινή του προπάτορος εκπτωσις, δς την έντολήν του πεποιηκότος ύπεριδών και την προ'&εσμίαν της μεταλήγεως ύποτεμόμενος του φυτοϋ, ένάμιλλον της άκαιρίας το πρόστιμον άπηνέγκατο. εις τον έπιτήδειον τοιγαροϋν 3υ του μη τι τοιούτον παϋ·εϊν και ό ταΐς Φείαις άρδόμενος χάρισι τον εαυτού τε δώσει καρπόν και ουδέ το φύλλον αύτοϋ με&ήσει διαρρνίσκεσ&αι. τί δε το φύλλον αινίττεται; την φυσικήν εμοιγε δοκεϊν άρετήν, ην λόγω μεν ουδέν ι 10—13 PS. l, 3 || 18—19 lac. I, 17 5 μη Wk: μοι Μ

4*

23

AEETHAE

κτώμε&α ουδέ μα&ήσει, 8τι μηδέ προς τίνα σκοπόν άφορμα ψνχήν τρέφοντα, εφ* ώ το άπόδεκτον τον ανδραγαθήματος, άλλως όέ συνεργός ήμϊν προς τα βελτίω καταλαμβάνεται καΐ συντηρούσα το σπουδαζόμενον και καλώς περιέπουσα έτερον τρόπον δν και το φύλλον τοις δένδροις 5 περικάρπιον παραπέφυκε σκέπασμα, και ό μεν άλη&ώς την ϋ·είαν κατευημερούμενος εΰζωιαν τοιούτος, μακάριος δε κάκεΐνος και ουδέ πάντη απόβλητος, δς καν χειμάρρω της του ΰεον τρυφής έκμεΦύσκεται, ουκ άεννάω μεν τω ρείβρω διαβρεχόμενος, αλλ" ονν τον ύποφυόμενον ίο σχοϊνον έξημερούμενος είς λογικόν γεώργιον με&αρμόζεται, Αιγύπτου και Ίδουμαίας αντίκα των πονηρών και άκαν&οβόλων ημών άφανισ'&έντων πεδίων, ως τω έν&εωτάτω των προφητών *Ιωήλ προσηγόρενται, και συναφανιζόντων έαντοϊς το εκ της ρίζης Ήσαϋ άναφνόμενον πικρόν 15 βλάστημα, δ τοις πόρνοις μοσχεύμασι της μοχΰηρας ημών νλης νποτρεφόμενόν τε και συντηρουμενον ου τω τυχόντι λυμαίνεται τον δια των αισΰητηρίων προς τάς άνανδρους ήοονάς βακχενόμενον. εΐ δε τις χειμάρρονν και την πάλαιαν δια&ήκην έξείληφε προσκαίροις και ανά μέρος ραντίσμασιν 2ο άψαγνίζονσαν και τούτω της χάριτος κα'&νστεροΰσαν, εις πάντα καιρόν ταύτης άγιαζούσης τον προσερχόμενον, της των έπαινονμένων ήμϊν μάλα και ούτος καταστήσεται τάξεως. Άλλα το μεν επί τοσούτον, ζητεί γοϋν το εντεύθεν ό 25 λόγος, τι το 'πάντα 6σα αν ποιη κατευοδωθήσεται'. πότερον γαρ περί τον παρά τάς διεξόδους των υδάτων πεψυτευμένου ξύλου ό λόγος; και τι δένδρω πλέον τον καρπού και των φύλλων έξέσται ποιεϊν, μάλλον δε τι και ποιήσει, ώ μήτε νους ενεστι, μη ψυχή, τη κατ3 αϊσ'&ησιν κινήσει so συμπαραπέμποντα το ποιεϊν και προς 6 τι προύστήσαντο τέλος την όδόν άπευ&ύνειν κατεπειγόμενα; αυτή γαρ μόνη 8—9 PS. 35,9 || 10-14 loel 4, 18-19 || 14-16 Hebt. 12, 15-16 II 19-21 Hebr. 9,13 || 26 PS. l, 3 8 x vWk: καν Μ 24

SCRIPTA MINORA 3

τω ποιεΐν ή άληϋής έννοια επακολουθεί, έκείνας γαρ ποιητικάς οΐ περί ταντα κομψοί άπεφήναντο τέχνας, αϊς ή πρόσφορος ύλη προσπορισ&εϊσα της εαυτών έντεχνίας παρέσχετο την έπίδειξιν. οϋκονν τω παρά τάς αφέσεις 5 πεφυτευμένω ξύλω το πάντα \ όσα αν ποιή* κατενοδονσ&αι 3οΓ προσλογιούμε&α, μικρόν δε την τάξιν των προκειμένων μετακινήσαντες, είτα τοις ανωτέρω προσενείραντες το παρόν τω κα$' ύπερβατόν τρόπω το απορον άπολύσομεν. δς γαρ 'εν τω νόμω κυρίου μελετήσει ημέρας και νυκτός', ίο οΰτος εκείνος και 'πάντα όσα αν ποιη κατευοδω&ήσεται'. ποιήσει γαρ όντως εν τοις τον πλαστού προστάγμασι το επιτήδευμα άσχολών, ως μήτε αισχύνης νποπίμπλασ'&αι δτε ταϊς ϋ-είαις εντολαΐς έπιβλέπειν έξη, μήτε ματαιοπονίας ζημίαν ύφίστασΰαι όπηνίκα πνρι τα ημέτερα δοκιμάζηται, 15 τω δ' άσινή και αλώβητα διαμένειν εν άπασι κατενμεγεϋ~ων λαβείν εϋοδον, οις τ ε ό ρέων ούτος αιών απολήγει και οϊς 6 έστώς και άδιάδοχος παρατείνεται. Όύχ οδτως ot ασεβείς, ούχ ούτως, αλλ' ή ώσει χνους, δν έκρίπτει ό άνεμος από προσώπου της γης', τω διπλα20 σιασμω μεν της απαγορεύσεως το του συμπτώματος άλη'&έστατον έμπεδοϊ, απ3 εναντίας δε τω προτε·&έντι του μακαριζομένου ανδρός ύποδείγματι το περί του άσεβους ομοίωμα τέ&ειται. ύδωρ μεν γαρ εκεί, φύσις συνέχουσά τε και άναψυχουσα την μακαρίαν ψυχήν και προς γόνιμο? 25 άναζωπυροΰσα δύναμιν, ένταϋ&α δε χνονς τε και άνεμος, δν δη ξηρότης και αυτόν οϊδε μαιεύεσ&αι, εϊγε τοις κατά ταντα δεινοΐς πεί&εσ&αι δει, ξηράς άνα&υμιάσεως πλή&ος τον ανεμον ύπογράφουσι. φέρεται τοιγαροϋν καισκεδάννυται τω όμοίω το ομοιον. τω γαρ τοι μη εχειν τον άσεβη τάς so περί Φεοϋ εννοίας όσίως μηδέ έφόρω του παντός τα εαυτόν έπιτρέπειν διαφ&είρεται μεν τοις έβδελυγμένοις αυτόν 1-4 cf. Aristot. Eth. Nie. VI4 || 12-13 PS. 118, 6 || 13-14 l Gor. 3,13 || 18—19 PS. l, 4 || 26—28 Aristot. Meteor. II4, 361 a 30-31 16 leg. ευοδα ? || 18 ώσει] ως ό LXX 25

ABETHAE

άτοπήμασιν, όμοιος δε γίνεται κονιορτω, κατά τον μακάριον Ίώβ, προ πρόσωπον άνεμου, ουδέν έχων συνεστώς και σνσφίγγον Ικμάδος χρηστής, ως μη ραδίως έξανεμοΰσ'&αι ταΐς περιστάσεσιν, αλλά παντί μεν πνεύματι πιστεύων, αγόμενος δε και περιφερόμενος εν τη κυβεία 5 των ανθρώπων, όλλύμενός τε ταΐς προς άνυπαρξίαν αύτοϋ μοχ'&ηραϊς ύπολήψεσιν, ως μη αν έτι έσόμενος μετά την τοϋδε του βίου κατάλυσιν. 'Δια τούτο ουκ άναστήσονται ασεβείς εν χρίσει', παρά το μηδέν δήπου&εν βεβηκός εχειν και πάγιον και προς ίο έστώσαν και ατρεπτον την διάρκειαν στηριζόμενον. της κρίσεως δε επί πολλά σχιζομένης τα σημαινόμενα (ούτω γαρ και το την δικαιοσύνην έπιβραβεύειν φαμέν, ως το "κρίνον μοι, κύριε, ότι εγώ εν ακακία μου έπορεύΦην'), κρίσεως δε και επί της κατακρίσεως λεγομένης, ως το "νυν 15 κρίσις εστί τω αρχοντι του κόσμου τούτου', και επί της εν δικαστηρίω αμφισβητήσεως του ονόματος φερομένου, κα&ό και ό προφήτης κρίσιν φησί τω κυρίω μετά του λάου ν 35 της γης είναι, \ άλλως δε πάλιν της των όρ&ών δογμάτων διακρίσεως τε και αντιλήψεως τω της κρίσεως ύποσημαι- 20 νομένης προσρήματι, ύφ' δ και το 'λογισμοί δικαίων κρίματα', όποτέρω τούτων το παρόν έναρμόσεις, ουκ έξω του εικότος όφϋ-είης. ουδέ γαρ αν εις δικαίωσιν &εοϋ άνασταίη, ω μηδέν των ·&εω φίλων έπιτετήδευται' ούδ' αυ ύφ' έτερου λάβοι την κρίσιν ό πονηρω συνειδότι των έαυτω 25 πεπραγμένων αυτομάτως οιστρηλατούμενος προς την βάσανον · προς τίνα δ' αν και λαγοί δίκην, ουκ δντος λόγου, ου παρρησίας ύπούσης τω αύτοκατακρίτω άμαρτωλω', τίνος δε και όρ'&ης γνώμης άντιλαβόμενος του έπιλελεγμένου μεταδιώξεται το έξαίρετον; so Δια τοι δη ταΰτα ούτε εις κρίσιν άνίσταται ό ασεβής 1-2 lob 21, 18; cf. PS. 82, 14 || 4-5 1 Ιο. 4, l || 5-6 Eph. 4, 14 II 9 PS. l, 5 || 14 PS. 25, l || 15-16 Ιο. 12, 31 || 18-19 Mich. 6, 2 |i 21-22 Prov. 12, 5 ,νομ

l άτοπήμασιν M || 14 μοι] με LXX 26

SCKIPTA MINORA 3

(προσενεκτέον γαρ αύ&ις τω λόγοι φιλοτιμότερόν τε αύ$ις και πολυπράγμον έστερον) ουδέ βουλή συμπαρεδρεύει δικαίων, πως γαρ αν τον εαυτόν έξαναστήσεται ό ασεβής πτώματος ή παρ' έαντώ την κρίσιν των άμεινόνων ενρό5 μένος ή τη παρούση των ευσεβών κρίσει στοίχων, καΦάπαξ αυτός και βαρεί των οικείων αμαρτιών συγκαμπτόμενος και μιαρα κρίσει προς τάς παρ' έτερων έΦελοκωφεϊν άνεχόμενος; ουδέ γαρ ηδύ μνρον καν&άρω. πώς δε και προς βονλήν άποδραμεϊται δικαίων, δς εις κακίαν τρέχειν ίο τους πόδας εύτρέπισε και διαβουλίοις έκτόποις την καρδίαν ένίδρυσεν; ούτε ούν τη παρούση των δικαίων άναστήσεται κρίσει, ου τη μελλούση συμπαραστήσεται, αλλά της μεν είς αύϋΊ,ς άξιω&ήσεται πάντως παλινζωιας (ουδείς λόγος), το πονηρόν δε συνειδός περιφερών παντός έκμοχλενοντος 15 μάλιστα {και} καταβάλλειν οίον τ ε δν, εις πτώσιν είκότως αύτώ τα της άναβιώσεοις, ουκ εις άνάστασιν άποβήσεται. ου γαρ που τη των εκεί διακρίσει παρέσται μονώι, αις ϊσταται $εός εν μέσω ΰεών την κατ' άξίαν έκάστω διαίτων και άφοριζόμενος, ό μη τοις κρίμασι τούτου την δίκαιο20 σύνην έπεργασάμενος. '"Οτι γινώσκει κύριος δδόν δικαίων, και οδός άσεβων άπολεΐται'. από της αίτιας καταδεϊται τον λόγον είς αμαχον την άπόδειξιν προαγόμενος και διατρέπων άπαν το προς την παροΰσαν γνώμην άντίπαλον ούτω πως τω 25 λόγω προσχρώμενος. ΰαυμάζειν ίσως τισι παρέσται, φησίν, όπως είς κρίσιν ουκ εϊρηκα τους ασεβείς άναστήσεσ&αι των δικαίων αλλ' οΰτος ό λόγος απλούς και μηδενός προσδεόμενος είς σύστασιν πόνου, ει γαρ οίκείως τω εαυτών βίφ προς Φεόν διετέ&ησαν, καλώς αν αύτοϊς 30 εϊη και λήρος μεν ό παρών λόγος, αυτοί δε και συμπαρασταϊεν κρίσει των δικαίων και συνεξετασϋ-εΐεν τοις 9-10 Prov. 1, 16 |! 17 Ιο. 14, 2 [| 18 PS. 81,1 || 21-22 PS. l, 6 1 αΰ&ις1 del.? || 14 πάντα εκμοχλενειν reCs \\ 15 και del. Wk |l 30 αυτοί] -οι ex -ός Μ 27

ARETHAE

άλλοις, δσοις καί 6 ·&εόν δοξάσας εν έαντω και προς μέτρον της εαυτόν των χαμαιζήλων έπάρσεως ήτονν κα&άρσεως το εαυτόν σκεύος κτησάμενος εν άγιασμώ άπέδωκέ τε την καθαρότητα και άντιλαμβάνει την ανω&εν ελλαμψιν. τοντο γαρ νυν ή τον γινώσκειν ήμϊν έννοια υποβάλλεται, 'οδούς δ γαρ δεξιάς', φησί πον και άλλος των θεσπέσιων, 'έπίΓ 36 σταται κύριος3, \ τάς δε διεστραμμένος, αϊ πάντων είσί των σνντελούντων τα άνομα, ουδέ αρχήν δ'λως προσίεται. διχη γαρ της γνώσεως θεωρούμενης, καΦότι φαμέν γνώσιν και την περί τι κατάληψιν ως το 'εγνων ότι ποιήσει κύριος ίο την κρίσιν των πτωχών και την δίκην των πενήτων', γνώσεως δε και της προς τίνα οίκειώσεως λεγομένης και παντελώς άνακράσεως ως το 'εγνω κύριος τους οντάς αυτόν', και πάλιν παρά τω &είω Παύλω έπιγνώναι Φεόν ημάς έπαγγελλομένω κατά το μέλλον, κα&' δ'σον και 15 έπεγνώσμε&α (tfj γαρ προς τούτον έγγύτητί τε και οίκειότητι και την εκείνον φωτοχνσίαν μόνως καταπλοντεϊν ήμϊν περιγίνεται· οντε γαρ βορβόρον δνσωόία ήμϊν άνεκτόν ούτε πραξις αδίκων $εω εΰαπόδεκτος), κατ' αυτό τοντο το γινώσκειν ό υμνογράφος παρειληφώς τοις μεν 2ο δικαίοις έπιβραβεύειν το κρεϊττόν φησι την μακαρίαν ταύτην κρίσιν ήτοι διάκρισιν τω προσφυώς εχειν αντώ, ατέ και προς ενμένειαν έαντοϊς τη κατά τα παρόντα όδώ άποχρησαμένοις τω κρείττονι και το έγνώσΦαι προς οικειότητα κατασπεύσασι · τοις άσεβέσι δε μηδενός τον- as των πεφροντισμένον, αλλά τάϊς τον ένεστώτος αΙώνος ήδνπα·&είαις λεαίνειν την σάρκα περισπούδαστον ήγησαμένοις και εκ παντός τοντο μεταδιώξασιν ώλετο μεν ή έλπίς, εις δε κενοσπονδίαν ό μόχΰος κατήντησεν. ως γαρ ό εις το πνενμα σπείρων έστώς πράγμα και άναλλοίωτον so 3 1 Thesa. 4, 4 || 5—8 Prov. 4, 27 || 7—8 Prov. l, 19 || 10—11 Pa. 139, 13 II 13-14 2 Tim. 2, 19; cf. Num. 16, 5 || 14^16 1 COT. 13, 12 || 29 —p.29,3 Gal. 6, 8 3 κτηαάμενος] «r- ex χρ- Μ 11 του πτωχού LXX

28

| άπέδωκέ] -ω- ex -ίω- Μ ||

SCRIPT

MINORA 3

ϋ'ερίζειν οϊδε ζωήν, ούτω και ό είς σάρκα τον κόπον καταβαλλόμενος εις τετρημένον πίϋ-ον, το του λόγου, άντλών ουδέν πλέον τον πονεϊν ώνησε, συνδιαφ&ειρομένης αύτω παραχρήμα τη απολήξει του πόνου και της σπουδής καΐ 5 είς άνύπαρκτον χωρούσης και ούτως ως μηδέ ζητουμένην εύρίσκεσ'&αι, όπερ οιμαί που τρανότερον ό παρών παραστήσας προφήτης ζητη'&ήσεσ&αι φάσκει την άμαρτίαν αυτόν και μη εύρε'&ήσεσ'&αι, άμαρτίαν εκεί την ένταν&α καλέσας όδόν ως των βέλτιστων διαμαρτάνουσαν. ό γαρ ίο των έστώτων διαμαρτών και μονίμων τη εργασία ουκ έχων οποί προσερεισάμενος στήσει τον κόπον, χωρεϊν κατά του χάους έα και προς το πάντη μη δν καταδύεσΦαι. Άλλα μηδείς εϊη των συν ήμϊν ένταϋ&α τοιούτος, μηδ' επί -ψάμμου τους Φεμελίους αύτοϋ έδραζόμενος, είς εγκοπον 15 μόνον και ανωφελές τον εαυτού μόχ&ον περαστών, έπίμωμον μεν τοις φρονίμοις, άνάξιον δε της λογικής φύσεως, έχ&ρόν δε και αηδή &εω τω ποιήσαντι · αλλά προς οίς της κα'&έδρας των λοιμών άπανίσταται και της όδοΰ των αμαρτωλών ύπεξίσταται, χωριζόμενος της των άσεβουν20 των κα'&άπαξ βουλής, έργάζοιτο λοιπόν έαυτω τα σωτήρια και συμφέροντα, ει τι χρηστόν, οσιον, ευσεβές, προσφιλές, άρετήν άποτίκτον και το παρά πασι παρακεχωρημένον είς επαινον, τοϋτο και μερίμνων αεί και διαλείπειν αυτω την πραξιν μη άνεχόμενος, εις δόξαν &εοΰ, είς καύχημα έμοί, είς 25 Επαινον έαυτοϋ κατά ταύτην ήμέραν καϋ·* ην "&εω παριστά\με·&α και των βεβιωμένων έπίδειξιν παρεχόμενα, χάριτι 36ν και φιλαν&ρωπία αύτοΰ του πάντας καλέσαντος ήμας είς την εαυτού έπίγνωσιν, δια Ίησοϋ Χρίστου του κυρίου ημών και του παναγίου και άγα&οϋ και ζωοποιού πνεύματος, τη εν so φύσει μια άνυμνουμένη τίμια και προσκυνητή τριάδι, τω επί πάντων ϋ·εω, φ ή δόξα και ή βασιλεία και το κράτος είς τους αιώνας των αιώνων, αμήν. 2 CPGI343; II161 || 6^8 PS. 9, 36 || 14 Mt. 7, 26 || 21-2» Phil. 4, 8 || 24 Phil. 2, 16 || 24-25 1 Cor. 4, 5 || 30-31 Eph. 4, 6

29

Εις τον λε ψαλμόν Quo tempore vitae et quibus casibus commotus David hunc Psalmum 35 composuerit breviter quaerens dicit quosdam de Sauli expeditionibus cogitasse, sibi vero Amnonis flagitium probabiliorem causam videri; sed cum ipsa Scriptura de talibus consulto fere sileat, omnem curam consumendam esse in sensu theologico investigando, quem mox per singula prosequitur.

"Εχει μεν ϊΰως τινά της κατά τον μακάριον Δαυίδ πραγματείας ό υποκείμενος οντος ψαλμός, δοκεϊ γαρ, ως τίνες των προ ημών άπεφήναντο, εις τάς υπό Σαονλ έπιφ&όνονς πράξεις και τάς επί των ορέων κατ' αντον εκστρατείας την 5 ύπόφεσιν άναφέρειν. εγώ δε οΐμαι άκολον&ότερον έξειλήψ'&αι εφ* ων Αμνών ό πρωτότοκος τούτω νιος τη αδελφή Θήμαρ και τω κατ" αυτήν άΰελγήματι πεπονήρενται. αλλά τα μεν, ει ψιλω τω γράμματι παρακα'&εζόμε'&α και μη ο'κοπόν τοντον ποιώμεϋ·α, την 'εις το τέλος' έπιγραφήν τον ίο •ψαλμοϋ παραπέμπονταν, ουδέ γαρ πάντως Τείς το τέλος* το προς το ήδη τετελεομένον άναφερόμενον · σκοπονντι δε ακριβώς της μεν ιοτορίας επ* ελάχιατον φανεΐται πεφροντικώς ό της τοιαύτης χορηγός αρμονίας παράκλητος, δς οϊδεν εσ&' δτε πολλά των τοιούτων λή&η παραδιδονς οΊγη 15 κατακρύπτειν το ακοή παραδο·&ηναι άνάξιον, ως αν μη βλάπτη τονς άφρονας τη νπεκ·&έαει, πνραόν αντοϊς πονηρόν άναφλέγων, και προς ζήλον κακίας τονς ενολίέφέλκεσ'&αι και οντω γε λαν&άνη τη αμαρτία νλην 7—8 2 Reg. 13, 1-22 || 10 PS. 35, 1

4 Compernass4 16—26 || 9 sor. παρακα&εζώμεΰα ?

30

SCRIPTA MINORA 4

περινοών και ταΐς όρμαΐς των ασύνετων υπόδειγμα πονηρόν μηχανώμενος. δια ταντα μεν ουν rfj ιστορία τα μετά χείρας προσανατι&έναι ουκ αν έτοίμως πάνν συνενεχΰείην, αλλ' ειρήσφαι μεν κα&' έτερον τρόπον &ειότερον, οία 5 πολλά τα το μέλλον προαγορεύοντα · σνμβαίνειν δε και τοις πεπραγμένοις και συνομολογεϊν ουδείς φ&όνος, κα&ότι και σύνη&ες τοίς αΐνίγμασιν επί πολλά και αλλά μεταλαμβάνεσϋ·αι. ει δε τις τγι Ιατορία διακονείσαι ταντα σφοδρώς διατείνοιτο, έμοι μεν ουδέν πράγμα ύπείκειν ουδέ ίο προχείρω πεί'&οϊ τον οχλον των επιτιθεμένων άποσκευάζεσϋ-αι. εοικε δε δια Φατέρου των προτε&έντων προσώπων, όποτέρω τις αν βούλοιτο προσ·&έσ·&αι (ουδέν γαρ τι διοίσΌμαι), πασαν ψυχήν τα λόγια ΰτηλιτενειν τον μεν φόβον κατολιγωρήσασΌν του Φεοΰ και προς την εαυτής οωτηρίαν is άπαγορεύσασαν, εκδοτον δε καταβτήααααν έαυτήν τω φ·&ονερω δαίμονι, ως μήτε ταΐς παρ' έαυτΐ) φυσικαϊς χάρισι βοη&εΐο"&αι λοιπόν, μη λόγον τω δντι αοφόν και ϋωτήριον έπ" αύτγ] κατιαχνειν του όλιο"&ήματος έπανάγοντα. Άλλα γαρ έχώμεΰ-α το έντεν&εν της κατά μέρος του 20 ψαλμού έξηγήσεως. ' φησίν ό παράνομος τοί5 άμαρτάνειν εν έαυτω'. μεγίστην ό λόγος ύποσημαίνει τω προκειμένω την μοχ&ηρίαν. διχγ) γαρ θεωρουμένων των κατ' άν&ρώπονς πλημμελουμένοιν \ των αφορμών και των μεν το άκρατες 37Γ υποβαλλομένων του ή&ους, των δε τ^ περί τα φαϋλα μανία 25 το εκ προνοίας άμαρτάνειν κατήγορον ειληχότων, ο και ύπερβάλλουσαν εμφαίνει την περί τα κατεγνωσμένα λιχνείαν, περί το χείριατον Οή τούτο κατασπουδάζειν τα παρόντα προΰμαρτυρεϊ τον παρανόμοις όρμαΐς το άμαρτάνειν έπανελόμενον. κα&άπαξ γαρ το των κρειττόνων so διαμαρτάνειν σκοπόν προστησάμενος, ουκ αλλην εν έαυτω περιφέρει βουλήν ή των δι' επιθυμίας άντέχεόΰαι. κέκρικε τοιγαροΰν ό παράνομος εν έαυτω και βουλήν ταύτην άπηκριβώο'ατο (τοντο γαρ νυν το 'φησιν' αποτείνεται), το των ήμαρτημένων αντέχεσαι, τοιούτος γαρ ό των παρα20-21

PS. 35, 2

31

ARETHAE

νομουντων άκοπος · ονδενός ποτέ των λυσιτελών κατά το καίριον περιδράττεται, αλλ' επ αστοχώ τω τέλει των άγαφών εις αεί πρόεισιν. δς γαρ και των τ$ φύσει ένεσπαρμένων κατερραϋνμησεν άγαϋ'ών, α νόμον ϊσμεν υπό τον πλαστού τοις ήμετέροις ή·&εσιν οιονεί τινι πνξίω έγγε- 5 γραμμένον, και των εν γράμμασιν άπεόκίρτηαεν εντολών, ουκ αν ούτος τι των έπιτετενγμένων τε και δεόντων έργάσαιτο. * Ουκ εστί φόβος θεού απέναντι των όφθ-αλμών αύτοΰ'. τον φόβον προσδοκία» κακών επερχομένων εγνωμεν, ίο διττάς και αυτόν άνενρίσκοντα τάς γενέσεις· τον μεν γαρ εξ άν&ρώπων έπηρτήσΦαι επί ματαίων ασφάλεια και φνλακί), τον δε υπό ϋ-εοϋ άπειλονμενον και σνντελονντα ώσπερ τινά παιδαγωγόν ον τω τνχόντι προς την των σωτηρίων άνάληψιν εντολών τε και τήρησιν. τον τοίννν ΐδ κατά το άκόλαστόν τε και άφειδές τον παράνομον άμαρτάνειν και ως τι των εξαίρετων περισπονδαστον αυτό τί&εσ&αι ουκ άλλο φησιν ούτως ουδέν ως το τον φόβον του ϋ·εοϋ άποσεσεϊσϋ'αι ποιεί, αυτόν γαρ έξορίσας των εαυτού δ παράνομος εννοιών, αϊς ως δια τίνων όφ'&αλμών ψυχή 2ο πέφνκε τα πράγματα διαβλέπειν, και μήτε την ανω&εν κατά το ένεστώς νφορώμενος δίκην, μη την τον μέλλοντος πυρός άπειλήν υπολογιζόμενος εφ' οίς πεπονήρενται, ουκ εσ&' όπως ουχί σκοτοδινία άλονς προς παν μεν το άπηγορευμένον προσέπταισε, παντός δε τον προσπεσόντος 25 άδεώς ήψατο. "Ότι έδόλωσεν ενώπιον αύτοΰ του εύρεΐν την άνομίαν αυτού και μισησαι. τα ρήματα του στόματος αυτού ανομία και δόλος', ^ορά ταύτα κακών περί το δένδρον της παρανομίας έν&εωρεϊται, κατάλληλον της κατ' αυτό φντοκο- so μίας και τον καρπόν βρνοντος και γνώρισμα εναργές τα έαντον έργα προβαλλομένου, εκ του καρπού γαρ το δένδρον έπιγινώσκεται κατά την του κυρίου φωνήν, και ώσπερ έπόμενον τον άγαΦόν αν&ρωπον εκ του άγα&οϋ -θησαυρού 9 PS. 35, 2 || 3S-33 Mt. 12,33 || 33—p.33,2 Mt. 12,35 32

SCRIPTA MINORA 4

έκβάλλειν άγαϋ·ά, ούτως απ' εναντίας και τον ταΐς πονηρίαις συζώντα άρμόδιον τω βίω προφέρειν και το θησαύρισμα. τι δ' αν άλλο προενέγκοι ψνχή φόβον τον κτίσαντος έπιλελησμένη, σκοπόν όιά βίου το άμαρτάνειν πεποιημένη,\ 5 ή πάντως το μηδέν κατ' εύ&ύτητα πράττειν ειδέναι, τρό- 37Υ πων δε σκολιότητι κεχρήσ·&αι προς απαντάς και εν έτερότητι τον δντος χαρακτηρίζειν το επιτήδευμα; τούτο γαρ βούλεται δηλονν το 'έδόλωσεν'. εστί γαρ δόλος κατάστασις ή&ονς επί απάτη τον πλησίον κατηρτισμένη, έπιπολαίω ίο χρηστότητι την εν τω βά&ει διάνοιαν έπικρύπτονσα, κα&ό και το ' δόλος εν καρδία τεκταινομένου κακά' εϊρηται. τοιούτοι οί λαλεΐν σχηματιζόμενοι ειρηναϊα, δόλους δε λογιζόμενοι. τοιούτος Ιούδας φιλήματι προσηνεϊ τε και γαληνίω τον ιόν έξεμέσας της προδοσίας· και προ γε τούτων 15 απάντων Κάϊν ο πρωτουργω τω τολμήματι πρώτος τε μα&ητής τον της κακίας αναφανείς άρχιτέκτονος και δείγμα της μα'&ητείας το περί τον άδελφόν άγος κατεργασάμενος. και τι αν νμϊν πλή&ος υποδειγμάτων έπισωρεύων τα νυν ενοχλώ, πολλών και κα&' ημας ήδη έπιπολαζόντων 20 τω βίω, ουκ εν είκοσι το κακόν και Ινδάλμασιν αλλ' αυτόχρημα παρεχομένων και το απλούν και άκίβδηλον καπηλευόντων των τρόπων τοις νό&οις έπιτηδεύμασιν ; ων άπηλλάχ·&αι την ίεράν ταντην άγέλην ευχής έργον έμοί. Άλλα γαρ δρα, προς τι καταντά το τοις δόλοις περι25 κροτούμενονέργαστήριον. 'εόόλωσε', φησίν, ' ενώπιον αυτόν του εύρεϊν την άνομίαν αύτοϋ και μισήσαι . τοιοΰτό τι δια τούτων παραδηλονν βονλεται, ως επείγεται μεν κατά των ομογενών έπιβονλως, διέλυσε δε την σπονδήν εις μίσος το παν άποπερανάμενος, ήτοι τω άμα την πονηράν άποπλήσαι so επιΰυμίαν μίσει τον πόνον αντάμειβα μένος και τούτω πρώτω αισχύνης άναπιμπλάμενος εφ' οϊς όμόσε χωρεϊν προτε'&ύμητο (δ και Αμνών πεπον&έναι και μετ' εκείνον Prov. 12,20 || 11—13 ΡΘ. 27,3 || 13-14 Mt. 26,48^9; Me. 14,44-45; Luc. 22, 47^8 || 14-18 Gen. 4, 1-16 || 32 2 Reg. 13, 15 29 τω άμα (h. e. άμα τφ) Cs: το άμα Μ 33

ARETHAE

ο προδότης μαθητής άναγέγραπται, δν και μετάμελος της πονηρίας εν τω ναφ ρϊψαι τον εναγή μιο"&όν παρεσκεύασεν) ή και το μισηΰήναι τοις άλλοις, κατά. τον Σύμμαχον, κέρδος άπενεγκάμενος. ούτω γαρ οντος έκδέδωκε 'τον εύρεϊν την άνομίαν αύτοϋ και μισηφήναι*. τις γαρ ουκ αν έκτόπως 5 βδελύξαιτο άνδρα μηδέν υγιές εν τη 'ψυχή περιφέροντα, αλλ' άνομίαν μεν τοις ρήμασι διαπλέκοντα, δόλω δε το κοινωνικόν και φιλάλληλον σύμβολον διαφ·&είροντα; παντι γαρ οϊμαίπου δήλον ως ουδενί τι τοοούτφ το κοινωνικόν και φιλάλληλον άν&ρώποις όσον τη λεκτική ταύτη ίο δυνάμει ή δημιουργός και μακαριά φύσις ήμϊν έπεδείξατο. ' Ουκ έβουλήθη συνιέναι το άγαθ-ϋναι.. άνομίαν διελογίσατο επί της κοίτης αύτοΰ, παρέστη πάση όδω ουκ άγαθ-η, κακία δε ου προσώχίΗσεν'. ύπερβολήν κακίας και ταϋτα κατηγορεί και παντελή των σωτηρίων ήμΐν άλλοτρίωσιν. 15 ό γαρ τοι μηδέ μέχρι του βουλη&ήναι έπεγνωκώς το χρηστεύσασ&αι, αλλ' ένδομυχοΰσαν και εμμονον εν τω της καρδίας ϋ·αλάμω την επίβουλον κρίσιν ταμιευόμενος Γ 38 (τοϋτο γαρ ή κοίτη νοείν δίδωσιν, ώσπερ αμελεί και \ ή οδός πάλιν το επιτήδευμα, κα&ό και το 'πάσας τάς όδοΰς so μου προεϊδες" έξειλήφαμεν) και πασαν μεν κακίαν άπηρυϋ-ριακότως διεγνωκώς μετιέναι, ως εν ύπηρέτου δε μοίρα πάντη παραστησάμενος εαυτόν, ως αν ο τι και κελεύη εκείνη ανυπερθέτως ποιή, τι αν οντος έτι των χρηστότερων περιελείπετο εαυτω, ουκ εστίν έμέ συνιδεϊν. 25 Αλλ' οι φιλοπονώτερον έπιβάλλοντες τ?) των προκειμένων μελέτη τάχα διαπορήσουσιν, άν&' ότου μη 'πάση όδω παρέστη κακή', αλλ' 'ουκ άγαΰή' πρόσκειται· προς ους εκείνα έροϋμεν, ως, επειδή κακία μεν το κατάλυμα προς δ τον παράνομον έναυλίσασ'&αι ή σπονδή, οδός δε τα so 3 mg. Σνμμαχος γαρ f τον ενρεϊν' φησι ' την άνομίαν αντον και μιαιγ&ήναί'.

1—2 Mt. 27, 3-5 !| 12-14 PS. 35, 4-5 || 20-21 PS. 138, 3 Ο τι] mg. τινιΐσ.'Μ \\ 12 r J r o LXX || 14 προσώχ&ησεν Μ || 23 πάντγι~\ fort, ταντγι 34

SCRIPTA MINORA 4

επί ταύτην άπάγοντα των επιτηδευμάτων, ουδέν δε των επί τι φερόντων ταντόν έκείνω τω προς δ φέρει - ή γαρ αν αυτόν γενομένοις και της όδον άπαρξαμένοις ουδέν πλέον μεταδιώκειν έχρήν ατέ τον ποθούμενου δή&εν έντανΰα τνχοϋσιν, 5 αλλά προς το έξης άπαγορεύειν τον πόνου εντός των όρων τον προτε&έντος άπειληφόσι το έλπιζαμενον ωσαύτως δε και οί προς κακίαν όδεύοντες ου πάν ήδη το σκοπού μενον άνευρήκασιν έτι των μεθορίων έχόμενοι, άλλα τούτον το μεν όσον επί τω πονώ και τη προαιρέσει κατέλαιο βον, τον δε κα$* όσον αν άφεστήκασιν απολείπονται είκότως ουχί το 'κακή', αλλά το "ουκ άγαΦη' εϊρηκεν, τη τον άγαΦοΰ αναιρέσει το έ'μμεσον τον πράγματος παριστών. πεφύκασι γαρ τα επιτηδεύματα, μέχρις αν ως επί τι κατάλυμα τάς πράξεις άφίκωνται, μηδέν κα&αρόν τε και 15 άκρατον και αμιγές τον εναντίον ένδείκννσ'&αι, προβαίνειν δ' επί το άκραιφνέστερον τον τέλους αεί, των μεν αποχωρούντα, προς δε το έφετόν αντοΐς άποκα$ ιστάμενα και οϋπω πρότερον άπολήγοντα πριν ή κατ' άκρας του σκοπού περιδράξωνται. όπερ ίνα τρανότερον οΐμαι δήλωση, 20 και νυν άκολού'&ως τη τον παρανόμου επί πασαν ουκ αγά $ήν όδόν παραστάσει και το μηδέ τη κακία προσοχ&ίσαι τοντον έπήνεγκεν. αναντιρρήτως γαρ αν ο τοις άτόποις έαντόν εντρεπή παράσχων και τη κακία μη προσοχ'&ίσαι έλόμενος επί το μέγιστον την άνομίαν ως επί τι κατέληξε 25 βάρα&ρον. Αλλ* 'ίσως και τοντο νμϊν έπαπορεϊν περιγένοιτο, τι ότι μη ούτω πως 'κακίαν δε ονκ έμίσησεν' εΐπεν, αλλ' fov προσώχΦισεν'. αλλ' ουδέν πράγμα· δοκώ μοι και τούτο κατά το ενκολον άπολύσασΦαι εκ τούτων άνελόντι τάς so άφορμάς. ενέπιτάοειτοϋμίσουςφιλεϊτοεχϋ-οςύφίστασϋ-αι, καϋ-ό το μεν νφειμένην και έπιεικεστέραν κεκλήρωται την προς τον πέλας άποστροφήν, το εχ&ος δε έντονωτέραν ήδη και απηνή και προς όπλα παρασκεναζομένην και πόλεμον. ίκανόν \ των λεγομένων μαρτύριον ό ΰειότατος ούτος 38ν νφ

29 άνελόντ(ι) comp. M || 30 καϋίστασ&αι, κα&- exp., M

35

ARETHAE

ύπετείνατο προφήτης, εφ' ώ τοις τον $εόν μισοϋσι το τέλεον και αυτός μίσος προσνέμειν αύτοϊς διαδηλότερον κα&ιστάς τω προς εχ&ράν αντοϊς μοϊραν κεκρίσ&αι διεβεβαιώσατο 'τέλεον μίσος έμίσουν αυτούς' έπειπών 'εις έχ&ρούς έγένοντό μοι*. έπεί τοιγαροϋν ταύτα, εΐκότι λόγω τω Όν 5 προσώχ&ισεν', αλλ' ου τω "ουκ έμίσησε' προσεχρήσατο, ως του μεν μίσους το ήττον άποφερομένου των βδελυκτών, νικώντος όέ του εχ&ους και ύπερτείνοντος τω κακω, ώστε το μη προσοχ&ίσαι τον παράνομον τη κακία το μηδεμίαν εμφαίνει των ολέθριων εκκλισιν αυτόν πεποιηκέναι, αλλ' ίο άνενδότω μανία και άκμαζούση τη ρύμη της έπ' εκείνα φόρας εχεσ'&αι. το γαρ μη πάνυ μισεϊν είς το μηδ' όλως ή της Ελλάδος γλώσσης μεταλαμβάνει συνήθεια. 'Κύριε, εν τω ούρανω το έλεος σου, και ή αλήθεια σου έως των νεφελών ή δικαιοσύνη σου ως δ*ρη θεού, τα 15 κρίματά σου άβυσσος πολλή', εοικε μεν ύπαλλάττειν έντεϋΰ-εν ό λόγος και προς άλλοτριώτερον πάντη μεταχωρεϊν από της των προδιηγορενμένων εννοίας, ως ετέρα μεν εκείνα δοκεϊν, προς ετέρα δε τα νυν με'&αρμόζεσ&αι. πέπον&ε δε τοιούτον ουδέν, ει μη και μάλα γε των προτέ- so ρων ουκ άφιστάμενος, εν οίς εκείνων κατηγόρησεν άποχρώντως, αΰϋ·ις ένδείξασ&αι σπεύδων και το περί ήμας του Φεοϋ άνεξίκακον. ουδέ γαρ πά'&ει δουλεύειν οϊδεν ή μακαριά τω παντι και αναλλοίωτος φύσις, ουδέ ταϊς των άν&ρώπων ματαιότησιν ΰποκνιζομένη της εαυτής άγα&ό- 25 τητος έπιλέλησται, άλλα και άφεστώτας μεταδιώκει και άγκαλίζεται και αύ'&αδιζομένους αγαπά και ουκ αποστρέφεται και κατολιγωρονμενος παρ' ημών αυτός εφ' έτοίμω πρόνοια των λυσιτελούντων ήμϊν άπησχόληται· και νυν μεν τη ουρανίω φόρα τάς των καιρών περιτροπάς διοι- so κούμενος ελέω τω εαυτού το σοφόν αυτοϋ δημιούργημα κατοικτείρει, νυν δε ταΐς νεφέλαις εντελλόμενος ύετόν και 4-5 PS. 138, 22 || 14—16 PS. 35, 6-7 || 32 PS. 77, 23 31 αντοϋ] -ουex -ω (?) Μ 36

SCRIPTA MINORA 4

έπ" άλη&έσιν αλλ* ου κατεσχημέναις εύεργεσίαις επισκεπτόμενος την περίγειον με&ύσκει τε ταντην τοις δμβροις ααφώς καΐ προς την βλάστην των εν αύτη φυομένων σνμφερόντως τοϊς ζωοις άποκα&ίστησι · και τοϋτο 5 διηνεκώς ορών ούχ, ως αν τις άπειρόκαλος οίη'&είη, τω άλογίστω τε και άδίκω κατακαπηλεύει την πρόνοιαν ον>ρήσει τφ τρόπω της άντιπεπον&ήσεως, κα&ό και πά&ος τγ) άπα'&εϊ φύσει προσνεμη&είη και προς έαντονς \ άπομάχεσ&αι τους των τοιούτων έπιβόλονς άπελέγξει δογμάτων, πη μεν άπαΰες υποτιθεμένων το ΰεϊον και σωζειν καν τη κατάΧριστόν συνελεύσει το των ιδιωμάτων άκήρα- ιβ τον, πή δε πα'&ητόν τη προς τον αν&ρωπον συνανακράσει και φύρσει και προς άλλοιότερον εαυτόν μεταγίνεσ&αι. Ό μεν οΰν λόγος επί τοσούτον, και τάχα κατά το περιττόν και πλέον ήπερ έχρήν. αν μεν οΰν ων νμεϊς τε ήτήσατε, ει μη κατεσχηματισμένως εις φλυαριών άνεύρεσιν άφορμήν, so ημείς τε ήλπίσαμέν τι έκβαίη, χάρις ϋεω μεν της των σωτηρίου νμϊν χορηγίας εν τω παρ' ημών τον διδασκαλικού λόγον σοφω ρεύματι, νμϊν δε της φιληκοιας καΐ ευπειΦείας. ει δε μηδέν εκ τούτον των βελτιόνων έκπορισ&εΐη, έμοι μεν όσα έμέ σπονδάζειν ουδέν καΰνστέρηται 25 Ισως, δμως ονκ έπιζήμιον παροραΦέντας μετά των άλλων και ημάς ·&είων πατέρων τετάχ&αι · οϊς σπονδή μεν και αντοϊς των άπολλνμένων φροντίζονσι πολλά και μετά τον βίον καταλιπεΐν χρηστά φάρμακα, απήντησε δε των προσδοκώμενων ουδέν, εις πέτρας, το τον έμον Ίησον, σπείρονσι so και λν&ονς ήγνοηκόσιν ως εψονσι και χύτραν ποικίλλονσι, το της Φύρα'&εν παροιμίας κατά καιρόν φ&έγξασ·&αι. 30 Luc. 8, 6; 13; of. Mt. 13, 5; 20; Me. 4, 5; 16; CPG II48 || 31 CPG II185 | CPG 1187; II 91 3 T αλλ' ούτω τυφλώττειν ύμιν περιγέγονεν, ως και αυτών εν αγνοία των αποστολικών ρήσεων διαβιώσκοντας άποπωτάτοις γνώμαις έγκαλλωπίζεσ&αι. Αίς και πεπον&ότες ορατέ όπως προς τω καταγελάστω της άμα&ίας έτι και το καϋ·' εαυτών υμάς αναφαίνεται is τοξεύειν. ει γαρ τοι τοϋτο, ουδέ αρχήν όλως δίκαιον άνδρα γυναικι όμιλεϊν ουδέ το δευτερεύον εις χρείαν παραιρεϊσ&αι τα πρωτεία το προνργιαίτερον. φής γαρ ου τοσούτον δια την διαδοχήν τον γένους όσον δια την μόνωσιν τω αρρενι το &ήλυ δεδόσΰαι, ώ γε λόγω έκατέρω μέρει 20 ΰανάτω ή τινι περιστάσει πατερού μονουμένφ και βοηϋ·οϋ έπιδεομένω αδιαλείπτως γαμειν έκατέρω δο&είη, δια μεν τον δημιουργόν άνδρι της βοη·&οϋ προσευπορουμένης, δια δε Παϋλον (σήν φημι χάριν) τω άσ&ενεστέρω μέρει τε και άπορωτέρω της απορίας εκλυόμενης, και ούτως, το 25 του ψάλλοντος, εν τοις εργοις των χειρών υμών συλληφ&είητε, οίς άποκωλνειν πολυγαμίαν προείλεσ&ε, τούτοις πολυγαμίαν είσάγοντες, και μετά γενναιότατου του μαρτυρίου. Ένι δε λόγω, εΐ τοϊς άγάμοις ύμιν συνενεχΰήναι το μη 30 γήμαι θεσμοθετείτε, πόϋ'εν γύναια προς δεύτερον άφίκοιτο γάμον, των μεν μετά τον άπαξ ύμέναιον άποσεισαμένων τον δεύτερον, των δ' άπειράτων ταΐς χηρευ8-9 1 Cor. 7, 27-28 || 23 cf. l Petr. 3, 7 || 24-26 PS. 9, 17 14 £TtWk: εστί Μ || 17 πρωτεία] -ωτ- ex -εαβ-Μ. 11

ΒΤ Arethas Ι [ 1980]

133

ARETHAE

ονσαις όμιλεΐν μη βονλομένων, ήτοι καθαριότητος βίου ή και παρ' υμών ήδη σεσοφισμένων ως ουκ ανάγκη τω στερροτέρω βοηΦοϋ γλίχεσ&αι. δυοϊν γαρ που το έτερον ή γαρ τοϊς νυν ύμϊν είρημένοις πάντων τον μονώτην βίον 67ν άν&αιρουμένων λύκους εάν, το αδόμενον, διακε\νής ° κεχηνότας τα γύναια, και μάλιστα κάκεϊνο ειδότας ως πρωτοπείροις ανναπολήξει και τα της χρήσεως και ως ου δέον ουδέ το πρώτως εξανυσϋήναι τω μη το γενναιότερον δεϊσ&αι σνναντιλήπτορος · και τι το έντεϋΦεν, εκείνο πάντως το έξάγιστον ύπεισιέναι τω βίω και άλλήλαις των ίο ϋηλειων έπιμαινομένων την φνσικήν χρήσιν, ή και Παύλω τω Φείω δοκεϊ, μεταλλάττειν και προς έταιριστρίας άναφέρεσΰαι και τριβάδας> αίσχράς και τοις ρήμασι και τοϊς πράγμασιν, ως δφελον πάλαι τόδε και έκλελοίποιτ' αν, άδολέσχαι, το παράπαν από της γης · ή πάντας υπό 15 τον γάμον σνγκλείειν ύμας έκβιάζεο"&αι ουδέν της εν χείλεσι περισπούδαστου υμϊν έπαπολανοντας σωφροσύνης. III. "Οτι και το 'ένεκεν τούτου καταλείψει άνθρωπος τον πατέρα και την μητέρα' περί μονογαμίας ε'ίρηται* ή ουχί προς την πρώτην συνάφειαν όρμώντες άνθρωποι καταλιμ- so πάνουσι τους οικείους γονέας και προς μίαν σάρκα συνάπτονται; πρόδηλον οδν ως εκείνη μόνη κυρίως αν ε'ίη γαμέτη δι' ην ή κατάλειψις του πατρός και της μητρός τω προς ταύτην συναπτομένω διαπράττεται. Λίνον, φασί, λίνω συναπτών και προς την σεαυτοϋ 25 γνώμην τάς αλόγιστους εννοίας ζυγοστατών δοκεϊς μεν τονς απ* εναντίας δεσμεϊν, ου μέντοι γε και κατέχεις, δτι μηδέ άράχνου νήματα των περιπιπτόντων τούτοις στερρότερα, τι γαρ σοι και ταύτα προβαλέσ'&αι τα νυν, αισχύνης δείγματα παντελούς και άμαϋ'ίας των εν τω βίω so πραγμάτων; ως γαρ ου πρώτως άφορμώντες άνδρες προς γάμον καταλείπουσι μεν τα γένη, προσκολλώνται δε ταϊς γαμονμέναις αυτοίς — και ονπω λέγω δτι και οι ταϊς 4 Aristot. Eth.Nic. 15,1097 b 9 || 5-β CPGI273; II121 || 11-12 Rom. 1,26 || 18-19 Gen. 2,24 || 25 CPGI113 1 κα&αριότητος] -rtKh || 25 λΙνφΊΰη.: λίνονΜ. 134

SCRIPTA MINORA 14

πόρναις σνμμιαινόμενοι ταντό πάσχονσι, τω φίλτρφ προς τάς έρωμένας κα&άπαξ μεταγγιζόμενοι, δ και Σαμψών επί Δ αλιδά πέπον&εν -- αλλά και μετά χηρείαν ανϋ·ις έπανιέναι προς τονς τοκέας, εΐ μη πον βίου ρνπάσμασιν ήχρειώ5 νόησαν, κατ επείγονται, εστ' αν έτερον έπανέλωνται γάμον, και τούτο πολλάκις οι γε επιεικέστεροι διαπράττονται, ούτω δη και γυναίκες · άποιχομένον γαρ τον προς δ το φίλτρον ένασχολοϋσι προς το συγγενές αν&ις μεταχωρεϊν ανταΐς περιγίνεται, ότι μηδ' οντω τω τόπω ως ίο σχέσει στοργής ή από των φυσάντων προς τονς συναπτομένους άπόκλισις έπακολου&εϊ. αλλά τι σοι τούτο εις το το βονλημα καταννσαι και την τερΦρείαν, ουκ έχω ειπείν, πάντων οντω και πασών σχεδόν διαγινομένων τη άποπτώσει των γάμων τισι δε, άκριβέστερον λέξαι, μάλλον 15 το μεν είς γνώσιν πρώτως ήκον ουκ ενηρέστηται, τοις μετά τοΰτο δε τα της συζυγίας ένευδοκίμηται. εϊπερ δε και τοις προς πόρνας έκχεομένοις και τοϊς πολλάκις γαμονσιν εγγύτατα τον πρώτον χωρεϊν ό προς το Φήλν εφελκυσμός επιτρέπει, πως εις άπόδειξιν τούτο τον άπαξ έξεϊναι 20 γαμεϊν άν&ρώπονς παραλαμβάνεις; τουναντίον γαρ ει και τοϊς άλλοις οντω \ συμβαίνειν ό λόγος νπέστησεν, ονχ άπαξ 68Γ αλλά πολλάκις γαμικώς σννάπτεσ'&αι γυναιξί κατεσκεύααας, και διερρνηκέ σοι το σοφόν τε και αμαχον εις την πίστιν, έτερορρεπές αφνω άναφαινόμενον, 25 Το δε 'εις σάρκα μίαν* ζητώ τι σοι νοεί, βέλτιστε, πότερον την από της άγαν φιλοστοργίας άνδρί προς γυναίκα ενότητα ή την εξ άμφοΐν τοϊς τικτομένοις είς μίαν προϊονσαν σαρκός σνστασιν. αλλ' όποτέρω τούτων το r είς μίαν σάρκα' προσνείμοις, ουδέν τι μάλλον είς άποκλήρω30 σιν των άλλων ω κατεπείγη περιποιήσεις, εξ ομότιμου γαρ αμφω πασιν έν&εωρεϊται, και τοϊς μη προσηκόντως έφαπτομένοις τον πράγματος, αλλ' εΐπερ ταντα σχεδόν 2-3 ludic. 16, 4-21 || 25 Gen. 2, 24 13 πάντων] -ων dub. M

11*

136

ARETHAE

άπάαγι μίξει ανδρός προς γυναίκα, νομίμω άνόμω, συμπαρα&έει, κα&ό και Παύλος 6 μέγας απόστολος τον τη πόρνη κολλώμενον είς εν σώμα συντήκεσ&αι παριστών τοϋτο γε, την άπραγμάτευτον υμών άκρόπολιν, το είς βάρκα φημι μίαν ε'σεσΰαι, προς άναντίρρητον συνηγορίαν 5 παραλαμβάνει, πώς νυν αυτός τοϋτο μόνφ δίδως τω πρώτω, ως των λοιπών ούχ ούτως αλλ' ή μηδ* όλως στοργή προσοικειουμένων ή και ύπηνέμια ως εοικε τικτόντων; έχρήν δε καν ει έξω του καΰ1' ημάς κόσμου παρωκεις, Παύλου γοϋν έπακούσαντα το και ταϊς πόρναις ίο είς μίαν σάρκα τους κολλωμένους συνάπτεσϋ-αι και αΰ&ις τάς νέας βούλεσΦαι χήρας γαμεϊν τεκνογονεΐν, έγκαλύψασ&αι προς τοσαύτην και λόγοις και πράγμασιν το άναντίρρητον έσχηκυϊαν ένάργειαν άποδυσασΦαι, έπεί και οι μετά το άπαξ, ως εφ&ημεν είρηκότες, και οιπορνικώς εις 15 μίαν ήτοι τη οικειώσει ή τη τεκνώσει σάρκα προβαίνουσιν. ει μη που και τοϋτο, το μετά τον πρώτον λέγω γάμον τάς έτέρως πως και τάς χηρεύουσας τοις κοινωνοϋσι προσφύεσ&αι ή το τεκνογονεΐν, ουχί τη φύσει δίδως, αλλ' ανθρωπίνως διαπληκτίζη τον ΙΤαϋλον τω βίω παραβύειν' και δη σοι ao τρόπον άλλον κατά το φορτικόν και άνδραποδώδες το προς μίαν συντήκεσ·&αι σάρκα τόδε γελοίως νοεί, τον προς την γενεσιουργόν μίξιν των σωμάτων συνδυασμόν, κοινοϋ και τούτου κατειλημμένου, αφ* οΰπερ, ει και γελοϊον, ερμαφρόδιτοι χρηματίσειαν αν&ρωποι και άνδροΦήλεις' 25 ο και καταλείπω άνέλεγκτον, τω ύπερβάλλοντι της άτοπίας και τοις νηπίοις διαγελώμενον. IV. "Οτι εί δέον συγχωρεΐν τέταρτον, ούχ ένΐ δέον, άλλα πασι.' τούτο δε εστίν άπάρνησι,ς της Χριστιανών πίστεως. Της έμπληξίας. των ληρημάτων. ότι μεν γαρ τον τέ- so ταρτον γάμον ούδαμό'&εν έχεις τοις ιεροϊς λογίοις άποσκορακιζόμενον άποφήναι ουδέ ρητώς οϋτως τόδε προαγα2—3 lCor.6,16 || 11-12 lTim.5,14 || 14—15 supra p. 135,25-32 β τοϋτο Wk: τούτω Μ || 18 κοινωνοϋσι] mg. γρ. κενω- Μ

136

SCRIPTA MINORA 14

γεϊν, πολλάκις σοι και προτέταται και τω άναποδείκτως πλημμελεϊν αίσχύνην προσώφληκας. παρόν δε και νυν τοντο δεικνύναι, {καν τούτο] ημείς, το τον λόγον, χείρα επί στο ματ ι ΰείημεν και σε τον ταντα σννετί\ζοντα 68ν δ ενλογήσομεν · αλλ' ουκ αν εχοις, ει μη τι και αγνοείς ως ό τέσσαρα άρι&μός υπό το πλή&ος τελεί, ή γαρ αν των μακαρίων έπακούσας πατέρων 'περί των πλείστοις γάμοις περιπιπτόντων' και Βασιλείου τον ·&είον 'περί τριγάμων και πολνγάμων' ουκ αν οντω σκοτοδινιών το προ των ίο ποδών μεν ήγνόεις και πέρα των τνφλωττόντων έξαπορονμένος, αντεξονσίω δε τόλμη Χριστιανών άπήλαννες τονς τα τοιαύτα έπεγνωκότας, το μεν ακριβές νποβαίνοντα της κατά βίον σνναφείας, ον μέντοι και δημοσίαις υποβαλλόμενα καταδίκαις ως της άνειμένης και φίλης σοι ΐδ πορνείας αίρετώτερα, προς ην τονς γάμονς άποκωλύων σννωΦεϊς τονς άν&ρώπονς. Αλλ' ως εοικε φόβω τον τέσσαρα διακατέχει, το νπό τούτον διατνπούμενον τον ϋ·είον πά·&ονς ή και οι δαιμονώντες σνμβολον ενλαβονμενος. ημείς δε και πρεσβεν2ο οντες τον πλήΰονς είναι τον αριθμόν τοντον και σνστοιχον είδότες της τον κόσμον γενέσεως ατέ τον άριστοτέχνον $εον τούτω τα κατ' αϊσ'&ησιν οντά διαλαβόντος και το της ημετέρας σνμβολον σωτηρίας τούτω σαφώς είδότες σνμπεραινόμενον, 6 λύει μεν το κράτος τον πάλαι βασκή25 ναντος ήμΐν όψεως, αρχή δε κρείττονος κόσμον καθίσταται, και Χριστιανοϊς σννταττόμεφα, ονμενονν όσον σον βέλτιον παραστήσαι, καν εΐ πάνν διαρραγείης, και τοις περιπίπτονσι τούτω την προσήκονσαν ^εραπείαν πατρική νέμοντες ψηφώ ονδενι των μετά Φερμότητος προσιόντων so τάς σωτηρίονς άποκλείομεν πύλας. ονδέ Νανατον ποιού3 lob 40,4 || 4-5 PS. 15, 7 || 7—8 Can. Neocaes. 3 (Lauchert 35,13) H 8—9 Bas. Ep. 188, can. 4, PG 32,673 A 1 || 13-15 Ep. 199, can. 50, PG 32, 732C 5-7 || 20-22 cf. Hierocl. in carm. aur. 464a 3^65b 15 Mullach (Er. Ph os. Gr. I) || 2l cf. Find, frg. 57 Sehr. (= Dio Chrys. 12,81) 3 καν τούτο del. Wk ut var. lect. ad «at νυν τοντο \\ 5 αγνοείς Wk: -εϊν Μ || 12 vno aivovTaWk: -ταςΜ [! 18 ^Kh: ^ M

137

ARETHAE

με&α καϋηγεμόνα βρνοντα μεν αυτόν ελκεσι, τοις δ' άλλοις το άνιάτρεντον έπεισάγοντα. ει δε τι δεϊ και προς την ύμετέραν άντεξάγεσ'&αι μανίαν, ούτε προς ένα το σνγγνωστόν άψορίζοντες εις πρόκριμα το σνγγνωστόν έκβιβάζομεν, ον δια τον ενός πάλιν τονς πάντας προτρέ- 6 πομεν. ουδέ γαρ ονδέ Παύλος Τιμόϋ·εον περιτέμνων ή δια τον ένα καταγινώσκεται ή δια τούτον και πάντας πραγματικώς άπο'&εσπίζει πιστονς περιτέμνεσ&αι. δρας που σοι το περιδέξιον και άμφίκρημνον, ως γε ώή'&ης, άπετελεντησεν, εις άπονοίας τε και άνοιας άποκατάστασιν. ίο V.

"Οτι και ό του κυρίου λόγος είπόντος 'δ ό θεός συνέζευξεν άνθρωπος μη χωριζέτω' έπ' έκείνην την πρώτην ανάγει μνηστείαν ην ό πλάστης και νυμφαγωγός τω Αδάμ έμνηστεύσατο, αλλ' ου περί δευτέρου ή τρίτου ό λόγος αύτω. 15

ΠόΦεν δήλον ως περί πρωτογάμων τοντό φηαιν ό ·&εάν&ρωπος, τον Ιερόν λόγον μηδέν νποφαίνοντος τοιοντον, άνεπισημάντως δε τούτον και άλλαχον τω κρείττονι τονς γαμικονς άνατιΦέντος σννδέσμονς και φάακοντος \ ότι παρά Φεον αρμόζεται άνδρι γυνή', τω γαρ άδιορίστω, 20 εϊπερ ΰοι μέτεατι τούτων τις γνώαις, το μέτρον ονκ άφωρίσατο. ω δη γε και προφανές ότι πάντα τα γαμικά ϋ·εοϋ ΰνναρμολογονντος προάγεται, τίνα δε ταντα; α της πανδήμου κατά το άνελεύ'&ερόν τε και κρνφιον άπήλλακται μίξεως. άλλως τε ει μεν Ίονδαίοις εϋ·ος τω πρώτφ γαμώ ϋδ έναπομένειν, εϊχεν αν το τερατενόμενον νμϊν άφορμήν εις κατά'&εαιν έπει δε προς οίς ον πρώτφ επανεπανοντο γαμώ ονδέ προς μίαν τα των παιδοποιών περιείργννσαν άλλα και προς αμετρον τάς ΰυνοικούσας προήγοντο, πώς τοντο τον στόματος όλισ&ήσαι ήνέσχον, και 'ννμφαγωγόν' so πάλιν &εόν "τω Αδάμ3 όνομάσαι κατά την αλλην ζωώδη ονσίαν και τω Αδάμ εις πρόοδον τηνικάδε γένους το Φηλν παραγαγόντα; εΐπερ ονν νυμφαγωγός ούτος άν&ρώπω β Act. 16, 3 || H-12 Mt. 19, 6; Me. 10,9 |j 18—20 Prov. 19,141 20-22 cf. Ammon. de interpr., CAG IV 5, 117, 10-13 138

SCRIPTA MINOEA 14

δια την τον Φήλεος προαγωγήν, τι μη και των λοιπών ζώων; και τι μη κάκείνοις το πρωτόγαμόν τε διαστέλλη και ένιαϊον, εν ι κάκείνων το κατ' αρχάς &ήλει σνναρμοσ&έντων, ότι μηδέ τι τούτων όσα γε εις ανξησιν 5 γένους το αμεινον αν&ρωπος άποφέρεται; αλλά τι μηδέ τοντο συνήκας, προς τι τα της ερωτήσεως τείνει των Φεομάχων, ου δήπον γαρ περί άοι&μον γάμου, ϊν' εκείθεν είχες το Ισχνρόν σοι πορίσασ&αι των δογμάτων, αλλά περί μόνου άποστασίον. το δε το μη κατ' ουδέν ίο ομοιον εις αυνηγορίαν έαντω προκομίζειν ουδέν της των έρωτησάντων διενήνοχε {ϊεοβλαβείας, αλλ' εκείνο τοντο το τον Σταγειρίτον, περί τριγώνου παρόν άποδεικννναι δνσιν όρΦαϊς τάς τρεις γωνίας ως ϊαας έχει, εκείνο προς άπό14 δειξιν νποτί'&έναι ότι πασά 'ψυχή ά&άνατος. VI. "Οτι και εκ της του κυρίου σαρκώσεως ή μονογαμία νενομοθ-ετημένη παρά θεού μόνη γινώσκεται. μιας γαρ εκ του ανδρός πλευράς εις διάπλασί-ν ληφθ-είσης της γυναικός και όφλήματος ενός οντος τη Εΰα προς τον Αδάμ, μία παρ-9-ένος εκ των αυτής αχράντων αιμάτων ένί υπέρ του 20 Αδάμ σαρκω&έντι υίω άντιδοΰσα την υλην εις διάπλασιν της αγίας σαρκός άνεπλήρωσε την όφειλήν της προμήτορος, ώστε ει εν οφλημα το της γυναικός προς τον άνδρα και μία άνταπόδοσις του όφλήματος, ου δύο γυναίκες άρμόσουσι τω άνδρί, αλλά μία. 25 Μία μεν εις διάπλασιν ή πλευρά, σύμφημι τοις ίεροϊς λογίοις και σοι τα περί τούτων μέχρι τινός νγιώς προϊόντι · το μέντοι τω ενι της γυναικός όφλήματι την πρωτογαμίαν μόνην έμπεδοϋν κατασπενδειν ονχ ύγιοϋς εστί φρενός, εΐ μη και της αποστολικής τε και πατρικής προμηθείας απ' 30 εναντίας χωρούν, ω δη και δέος μη και τω άνα·&έματι παραπεμφΦείης \ ω Παύλος τους παρά τάς αυτόν παρά- 69ν δόσεις εύαγγελιζομένους παρέπεμψε, και τίνες ούτοι;

5-9 Mt. 19, 3; Me. 10, 2 || 11—14 Aristot. Magna mor. I I , 1183b 1-3 || 30-32 Gal. 1,8

139

AKETHAE

πολλοί μεν και άλλοι, οις ίδιογνωμονμένοις καΐ ή δια την αύ&άδειαν ύπεκκαίεται κάμινος, ούχ ήττον καΐ οΐ τοϊς έαχάτοις καιροϊς πλάνοις προσανέχοντες πνεύμασι και γάμους κωλύοντες · το πριν μεν Ναασηνοι ήτοι γνωστικοί ή και Νικολαϊται ή και ωτινί τις έφέλοι τούτους καλεϊν 5 (ουδέν γαρ περί τούτου διενεχφείην), νυν δε και κα$' ήμας οι κατ' εκείνους, το μεν σεμνόν όπόαίον δη της προς συζυγίαν άν&ρώπων ενώσεως άτιμάζοντες, το λά&ριον δε και πορνικόν τοϊς αίρουμένοις άφιλοσόφως ζην άντεισάγοντες. ίο Κάκεΐνοι μεν ούτως και όσοι τούτους ζήλουν έπανείλοντο · το μέντοι μίαν φάσκειν παρ'&ένον rr\ του κυρίου ύπηρετήσασ'&αι σαρκώσει πολύ το άπεμφαϊνον όσον επί τη λέξει άποίσεται. ως γαρ έφειμένου και δύο και πλείονας Φηλείας τη του ενός ύπηρετεϊο*&αι γενέαει ό λόγος 16 προενήνεκται, αίαχρώς άμα και άμα&ως και γενεσιουργικής συντέλειας εις βέβηλον. αλλά και το μίαν δια την πλάσιν και το της πλάσεως άνταπόδομα, μη δύο άρμόττειν τω εν ι γυναίκας άνδρί, κατά ταύτόν μεν έχει λόγον, έκλελοιπυίας δε της όμολέχου ετέρας μη κα'&υφεΐσ&αι τω ao άκρατεϊ γαμέτης, ένί μιας, άλλα πορνικώς εάν Οιαφϋ-είρεσ'&αι, ούτε της αποστολικής διδασκαλίας και προσέτι φευγόντων μεν το ένιαϊον και σωφρονέστερον, άσπαζομένων δε το άμα πολύ τε και άσελγέστατον. ή επειδή το άνταπόδομα τω αρρενι παρά του Φήλεος άπεδό'&η, τι μη as και πάντγι τον γάμον 6 φιλοκαΦαριώτατος άποκωλύσεις, ούκέτι περιλειπομένου μετά την εκτισιν του παντός άλλο τι χρέος εισπράττεσαι; VII. "Οτι ή του κυρίου παρουσία βελτίωσις γέγονε και τελείωσις τω άνθρωπείω βίω, πώς έχει λόγον τον εκ so 2 mg. ad νπεκκαίεται] εϊρηται γαρ τω προπάτορι το έφλεξεν αμαρτωλούς'.

f

πυρ κατ-

1-2 ΡΘ. 105, 18 || 2-4 l Tim. 4, 1-3 27 παντός Wk: παντός Μ

140

\\ 29 εΐ add.Wk | βίφψί: λόγφΜ

SCRIPTA MINOEA 14

της ατελούς πολιτείας άνάγοντα μη κωλύειν επί πλείονας προέρχεσθ-αι γάμους; οπότε μηδέ ό νόμος τοιούτον επιτρέπει, πλην όσον έπ* αδελφού ομοιότητας έγερσιν, καν τίνες εν νόμω τελούντες διαφόροις ώμίλησαν γάμοις. 5 Τίνα ταύτην, βέλτιστε, καλείς βελτίωσιν και τελείωσιν είς ην έπανάγειν σε τονς άνθ·ρώπονς σκοπός από κνρίον λαβόντα] ει μεν την επί γλώσσης άκρας, ονδ' αν αΰτος άρνη'&είην μη ου πολλω σοι ταντης μετεϊναι τω περιόντι και τοϊς περί νμας, τελεστικώς φάναι, ναρ&ηκοφόροις · ίο και μάλισΰ' όπηνίκα σεμνώς έαντονς ένεσκενακότες εκείνα τον * Υμηττίον άπορρέητε στόματος, α μικρόν δέον ά&ανάτονς νμας δείκννσι και μηδέν των γήινων έφαπτομένονς. ει δε την από των έργων ένδεικννμένην δικαιοσννην, ώ Δίκη και άλαΦές όμμα, οιχήσεται τοις κρνφίοις και is ή σεμνολογονμένη νμϊν βελτίωσις καΐ τελείωσις επί ψιλή τη οιήσει άποτελειονμένη · και ονκ επί μόνων των άλλων, τροφής φημι και διαίτης, α προφανώς το κατεγνώσ&αι προς απάντων νμας έμποιεϊ, αλλ' ήδη και in αντής 70Γ άφροδίτης, ην πολνν το περιορίζειν τον βίον πεποιηκότες 20 λόγον και πασαν περιϊόντες νγράν και ξηράν, ένα εκ ταντης νμϊν ποιήσαι προσήλντον, ποιείτε μεν ίσως, νίόν δε τοντον γεέννης χείρονα υμών, κατά. τονς παλαιούς Κννας έκείνονς ένασχημονονντα τω πράγματι. Το γε μην μηδέ τον παλαιόν νόμον έπιτρέπειν πλείοσι 25 γάμοις κεχρησ'&αι, έπειδάν τον δια τοντο έμφορη&ώ γέλωτος, τηνικαντα και την περί τοντον άπελέγξω νμών βανανσίαν. Σν μεν οΰν όντως, ό άναγώγως έπανάγων επί το κρεΐττον την ατελή πολιτείαν από τον στα&ερον γάμον προς το so άστά&μητον της πορνείας και από τον φανερον τω άκαταγνώστω επί το αφανές τω κατεγνωσμένω' ημείς δε οι τούτων εκ διαμέτρον της σης κατεγνωκότες αλαζονείας και τον εν ψόφοις κειμένον και λάρνγξι τελείον έργω 4 Deut. 25,5-6; Mt. 22,24; Me. 12,19; Luc. 20, 28 || 10 Plat. Phaed. 69c 8-d l || II Lucian.Bhet.praec.il !j 14 unde? || SO—22 Mt. 23,15 141

ARETHAE

το τ ε άπροσκοπώτερον μέτιμεν καΙ σε την άλλως σεμνόλογούμενον καταλείπομεν. Vin.

"Οτι ό κύριος της εξ αρχής παρ* αυτού δεδομένης τω πλάσματι διατάξεως έλθών προς ημάς ύψηλοτέραν, αλλ* ουκ έλάττονα την διάταξιν δίδωσι. τότε γαρ την γυναίκα 5 τω άνδρί συνάψας νυν φησιν ήκειν ήγουν έλ&εΐν διαχωρίσαι άνδρα της γυναικός και υίόν και -8-υγατέρα από πατρός και μητρός, τίνα οδν έχει λόγον το νομίζειν μη παρά του κυρίου κεκωλυσ&αι πολυγαμίαν;

Kai τούτο γελάσας ικανώς παρελεύσομαι, τοαοϋτον ίο ύπειπών ως ό λΰσαι την εξ αρχής σνζνγίαν ήκων ήμΐν κύριος γαμώ δαιτνμών γίνεται, και τούτω τέως ου μόνον •(ου) λύει τον γάμον, αλλ1 ήδη και &αύματι δεξιοϋται, ει δε το ήκειν διαχωρίσαι επί πολυγαμίαν αιχμαλωτίζει, ου συνετώς άγαν · τι γαρ μη μάλλον και την πρώτην τούτω 16 άποκωλύσεις, του λόγον κα&άπαξ τάς συζυγίας διασπαν έπαγγελλομενού, αλλ' ου τον μεν γάμον, τον δ' ου; τι δαι μη και υίόν και νύμφην και θυγατέρα των καθηκόντων έμβρί'&ώς διασπάσεις, έπει και τούτων ή άλλοτρίωσις έγκειται τω λόγω; πλην άληΦεϊ λόγω της 20 συζυγίας υμιν άπάσης καΦάπαξ τούτοις τοις λόγοις αναιρεθείσης τις έτι και συγγένεια ύπολειψ'&είη; και ούτω σχολάσει σοι τα της σοφής ερμηνείας και πραγμάτων άπαλλαγείης. που δε και ή του Παύλου Ό·εσμο·&εσία τω άπίστω μέρει των γεγαμηκότων το πιστόν συνεϊναι και 25 μη διασπασ'&αι παρεγγυώσα; ω Παύλω δια παντός απόμαχη του λόγου κατ' ουδέν μείον των από της "Αγαρ έκγόνων, πολλω κάκείνων τω βράσει κατά του μάκαρος ρεόντων, ή και ψευδομαρτυρίας τούτον κρίνεις, αφ3 ου συ μεν ένταϋ·&α διαχωρίσαι τον κύριον ήκειν τω του so κυρίου αύτοϋ λόγω έμπεδοϊς τάς νομίμους συζυγίας, Παύλος δε γυναίκα από ανδρός μη χωρίζεσ'&αι τον κύριον 5—8 Mt. 10, 35 || 10—13 Ιο. 2, 1-11 ad 14 II 32—p. 143,1 1 Cor. 7, 10 13 ου add. Kh

142

|1 24—26 1 Cor. 7,13 u.

SCRIPTA MINORA 14

αυτω φησίν είοηγήσαο"&αι; ουδέν γαρ τούτο προς γε την σήν άπόνοιαν και έμβροντηΰίαν. IX. "Οτι ό θεός τα δημιουργήματα ύποστήσας άπαξ έδωκεν αύτοΐς τάξιν καθ' ην δει | ρυθμίζεσθαι και διατελεΐν, 70ν 5 οίον σπόρω θέρει, εαρι χειμώνι, νυκτί ήμερα, ωσαύτως και τη γενέσει των ζφων. παρεσχέθη οδν και τω άνθρώπω γυνή μία, μεθ' ης δει αυτόν μέχρις αν το βούλημα του παράσχοντος επιτρέπει συζήν οι δε παρά τούτον γάμοι ανθρωπινής συγκαταβάσεως, αλλ' ου θεϊκής διατάξεως. ίο Πολλά καν τούτω έχων ειπείν την άτοπίαν διακωμωδοϋντα των προκειμένων, καΐ μάλισ$* δτι και τα ζώα μονογαμεΐν άξιοι τη εξ αρχής διατάξει, παρίημι τω μη τοις άδολεσχοΰσι συναδολεαχείν επ ούδενι δέοντι, άλλως τε και έπειδάν ικέτην αυτόν καταλαμβάνω τον προ τον is σοβαρόν τε και ατεγκτον τοΐς γάμοις προς τον της άν&ρωπίνης σνγκαταβάσεως βωμόν καταφνγόντα και ήμϊν σνναγορεύοντα, ήδη το αωφρόν τε και επιεικές τον τέως αγρίου άνταλλαξάμενον. διό χωρώμεν προς τα των λήρων έξης. Χ. "Οτι και ή του θείου αποστόλου περί χειροτονίας νομο20 θεσία, δι' ων ορίζει τους μιας γυναικός άνδρας προς θείαν λειτουργίαν άναλαμβάνεσθαι, τί άλλο ή τούτο ημάς διδάσκει, δτι είς γάμος δ παρά θεού ορισθείς τη φύσει; και δια τούτο ως άμέμπτου οντος ουκ ανάξιοι προς χειροτονίαν οι νομίμως αύτω ύπουργήσαντες, οι δε παρά τούτο υπό 25 μέμψιν και δια τούτο ουδείς των εκ δευτέρου γάμου τη ιερά προσάγεται υπηρεσία, ει δε μη ό δεύτερος άμεμπτος ως μη θεόθεν διδόμενος— έποίησε γαρ ό θεός πάντα καλά λίαν — πώς αν τις εϊποι γ ή τέταρτον μη παρά θεού κωλύεσθαι; 30 Έπεί σοι μη διαστείλαο"&αι δυναμις μεταξύ οσίου τε και βέβηλου, άλλα κατά τον Κάιν έξαμαρτάνειν μη διαιροϋντι όρϋώς και ταύτη μηδέ προσάγοντι, μηδ' αϋ το του 3-5 Gen. 8, 22 || 14-15 Leonie VI Nov. 90 (PG 107, 604 A-C) || 19-21 1 Tim. 3, 2 || 27—28 Gen. 1, 31 |l 31-32 Gen. 4, 7 || 32 u. ad p. 144, a Mt. 22, 21; Me. 12, 17; Luc. 20, 25 15 leg. τοις (γ) γάμοιςΐ

143

ARETHAE

Φεαν&ρώπον σννιέντα σε, άποδιδόναι τα Καίσαρος Καίααρι καΐ τα τον &εον τω ϋ·εω — έπεί τοίννν οντω την κρίσιν έξηχρειωφης και τη των Ιερέων περί γάμων χρήσει την απηνή και μωράν υμών διαβεβαιονν εκρινας ενστασιν, αντοΐς σε τούτοις αίρήσομεν οίς θαρρών & τον αγώνα νπέρχη. ει γαρ ότι ό άπαξ γεγαμηκώς ίεραται, το άπαξ μεν έκλέγη τον γάμον, τα όέ μετά τοντο συμβαίνοντα άπεκλέγη, ώρα σοι και το άπαξ κρι&εν ήδη παραγκών ίζεσϋ αϊ και προς Κννόσαργες, το πολύ τοντο ειπείν, άπορρίπτειν, και το κάλλιστον άνενρεφέν και τη 10 τον κρείττονος ως φής έπικρίσει επί το χείριστον μετατάττειν. ει γαρ δτι κάλλιστον ό πρώτος γάμος, ως και τοις τοντον μόνον άσπαζομένοις την περί $εον λειτονργίαν περιποιεϊν, τι ψήσεις, έπειδάν καταλάβοις και τοντον από της των ιεροτελεστών ένδιαβαλλόμενον χρήσεως και ι& ως έναγέστατον πάντη τοντον έξαπωΰονμενον; άρα γαρ ου σννήκας ό σοφός τε και μέγας διδάσκαλος ως μετά την ιεράν τιμήν 6 ταντην ανειλημμένος ει γαμώ και πρώτω έπιχειρήσοι, της λειτονργίας έκβάλλεται; βαβαί, το Γ 71 κάλλιστον τε και καΰαρώτατον \ δόξαν κάκιστον άπο- 2*> φαίνει τον χρώμενον και ήλισγημένον; αλλ' είπε πώς, εΐ έπίστασαι σννεσιν · έμοι γαρ ον γε σχολή τούτοις νμας έφιστάνειν. πλην γε τοντο μόνον έρώ, ως ονχ οΐς χρησάμενος βασιλενς το άνάξιον υποδύεται της αρχής, ήδη και ιδιώτης · ονδ3 από τον προσήκοντος τη έξονσία τα τοις 2& μετά ταντην έμπολιτενόμενα καΦνβρίζεται · ονδ' ότι βασιλεϊ περίβλημα ύφασμα άλονργές και στέφανος και διάδημα, ήδη την αλλην των υπηκόων άτιμαστέον άναβολήν, εκάστω δε το πρέπον τε και προσήκον άποδοτέον, Ο μετά τον καιρόν και της τύχης κα$' έαντό εκαστον το 30 κάλλιστον έπηγάγετο, αλλ* ον τη των νπερανεστηκότων παραβολή, έπεί το μείον προς ταντα ήνέγκατο, ήδη και πάντη το χείριστον έκομίσατο, έπεί οντω γε και σε και 9-10 CPG 1246; 398; II381 || 10-11 supra ρ. 143,27-28 || 21-22 lob 38,4 ο 14 τούτων Μ || 16 τούτον] fort, τούτων 144

SCRIPTA MINORA 14

πάν&' όντινοϋν, ότι τοις μονάζονσι τω οντι κρεωφαγία άπείρηται και λοντρών ή κατάχρησις καΐ πας ευώδης ατμός και λειότης των ενδυμάτων συν τη ποικίλη τε και τιμιωτάτη ύμϊν ίχϋυΐα, μετρείται δε και της κατά φυσιν τροφής 5 ή προσαγωγή — ουκ έπεί ονν έκείνοις ανάρμοστα ταϋτα, λοιπόν και ύμας τους τούτοις ενευπα'&οϋντας έπαινετόν τι πραγματευόμενοι της των Χριστιανών άποσκυβαλίσομεν εκκλησίας, πολλω τω κατεγνώσ&αι τη προς εκείνα παραβολή δολουμένους. εΐ ονν μη τοϋτο, πώς εκείνο, ύμϊν ίο καταλείπω κριταϊς. Τα μεν ονν της εννοίας τήδέ πη διημαρτημένα κατείληπταί τε και άπελήλεγκται · τα δε της απαγγελίας τε και πλοκής, όπως τοις άσνμψύλοις προς την άπόδειξιν έπαγάλλεται και το ζητούμενον συναρπάζει, τοις κρίνειν 15 λαχοϋσι παραχωρήσομεν, ει μικρω και ημείς ανωτέρω όσον νποκροϋσαι τα προς την κρίσιν έμωμησάμε&α. το γε μην τους πατέρας Φεοΰ κατεξανισταν, του μεν άποκωλνοντος, ως διατείνη, τους γάμους, τους δε το έκείνω άποπεμπόμενον επιτρέποντας, ουκ οιμαι την βλασφημίαν so δση παρατί'&έναι, και δη γε και σε, τριτογάμω τω βασιλεϊ συμπεριφερόμενον το προ τούτον, μηδέν της νυν νποβλεπόμενον έμπληκτοτάτης ακριβείας, όποίω κα$υποβλη·&ήναι ζημιώματι, αύτω σοι τω λόγους και ^λόγονς^ ρυπώντι παραχωροΰμεν, δτι μηδέ οσιον σωφρονοϋντας τοις 26 παρακόπτουσιν έπιτί'&εσ'&αι. XI. "Οτι το του αποστόλου 'καλόν άνθ·ρώπ>είραί'1ίν]£: -ε Μ || 10 ij/ietgWk: ύμεϊςΜ. \\ 16 άπαξιοϋντος Wk: απαξιώ αυτός Μ || 19 «afWk: ή Μ 168

SCRIPTA MINORA 14

μη και πολλήν είκαιολογίαν κατασκεδάζει \ τον ταϋτα 79Γ προτείνοντος· βς τοις προχειροτάτοις τοσούτον διαμαρτάνων βα'&ντάτων οντω δογμάτων τω της διανοίας έπιπολαίω έπικεχείρηκεν. XXIII. "Οτι τοις λέγουσι το 'πλέον της πορνείας' προς την ο τριγαμίαν είρήσθ-αι τω κανόνι ου μόνον συμβαίνει το λήρον, άλλα και κατηγορειν του τον κανόνα έκτε&εικότος πατρός, εί γαρ καί, ως αυτοί φασι, τον έπέκεινα του γ γάμου πλέον έχειν εις πορνείαν φησίν ό κανών, πώς ουχί ίο έκόντες καί άκοντες την κατηγορίαν ταύτηV κατά του •9-είου παρέξονται Βασιλείου; τίς γαρ των πάντων ανθρώπων ήγνόηκεν ως τα τέσσαρα του τρίτου πλέον καί 6τι ό τετράκις άμαρτήσας του τρίτον άμαρτόντος επί το πλέον έξήμαρτε, καί τότε του αυτού αμαρτήματος την πραξιν 15 έχοντος; ου τοίνυν έχει λόγον προς την τριγαμίαν όρώντα το 'πλέον της πορνείας' ειπείν τον μέγαν αρχιερέα' τούτο γαρ παντί γνώριμον καί ουδείς ουδέ των μεμηνότων εις χρείαν τοιαύτην καθέστηκε διδασκαλίας· αλλ* είς την απόλυτον καί άνειμένην πορνείαν έχει την άναφοράν 20 ή του κανόνος έξήγησις, εί καί μη ούτως δοκεϊ, ούχ ως άγνοοΰσιν, αλλ' ως κακούργοις τοις πλέον είς άναισ&ησίαν των μεμηνότων άποφερομένοις, δι' ων ποιούνται την περί του κανόνος έξήγησιν. Τοντο έπει μη τις ημών είς την παροϋσαν πεφρόνηκε, 25 προς όνειροπόλον άποπεμπόμεΰα ματαιότητα καί μανίαν ψενδή, οϊοις πολλοίς αυτός οσαι ήμέραι ένενπα&εϊς, ότι μηδ* εν τη άλη'&εία έστάναι σοι ήδιον, άλλα τω ψενδει συνεϊναι και έπαγάλλεσϋαι. όμως προείρηται και περί τούτον άποχρώντως ήμϊν, XXIV. Ότι προς 6 φασιν ούτοι, αλλ' ούχ ό απόστολος, si 'κρεΐσσον γαμήσαι ή πυρουσ&αι' (εί γαρ καί τα αυτά φθ-έγγονται, αλλ' ετέρα μεν ή του αποστόλου της άλη5 Bas. Ερ. 217, can. 80, PG32, 805Β 1-2 || 27 Ιο. 8, 44 ϊ| 28—29 supra ρ. 155,1-9; 159,7-21 || 30-31 1 Cor. 7,9 2 τοσούτον Kh: τοσούτων Μ

\\ 18 τοιαντην] fort, -ης 169

ARETHAE

θείας φ-0-ογγή, ετέρα δε ή των από του ψεύδους), φατέον ως ει παραμύ&ιον του πυροΰσ&αι διδόατε την προς τετάρτην γυναίκα συνάφειαν, δώσετε πάντως και επί πέμπτην και έκτην και εφεξής, μέχρις αν ή πύρωσις ή παρενοχλούσα στήσεται. οί δε ου μέχρι ** πάντως, μι^ 6 κατά διαφόρους γάμους συνάπτεσθαι γυναικί, αλλά την παραμυθίαν ταύτην πάντως και γυναικός προσούσης δια την πύρωσιν συγχωρήσουσιν, υπομένοντες ου μια γυναικί, άλλα κατά το αυτό δυσί και τρισί και πλείοσιν, αν ούτω τύχοι. πολλοί γαρ γαμεταΐς συνοικοΰντες προς μεν τάς ίο ιδίας Ιχουσιν άηδώς, προς δε τάς αλλότριας πυροΰνται σφοδρώς. τί ούν κωλύει τους φιλάνθρωπους τούτους νομοθέτας πλείοσι γυναιξί κατά το αυτό συναρμόζειν τους πυρουμένους, και άποπηδάν, αν οΰτως ή πύρωσις βιάζηται, του ιδίου γαμέτου την γυναίκα, συνοικίζειν δε τω πύρου- is μένφ; Ουδέν όμοιότερον των νυν φρενοβλαβούς προβεβλημένων ν 79 ταϊς από των χαμαι \ τυπείων διαπληκτιζομέναις άλλήλαις και τα προσόντα έανταϊς ονείδη προληπτικώς ταϊς προς αύτάς άντεξαγομέναις έπιβαλλούσαις. μηδέ γαρ οΰτος so νοών το ρητόν, καΙ τί το πυροϋσϋ-αι, ήμΐν αγνοιαν έπιμαρτνρεϊ τούτον, προσέτι δε και διααύρειν ημάς ταϊς άτοπωτάτοις αυτόν ύπονοίαις επιχειρεί και πααιν έφεϊναι ήμας επί ταϊς άλογίστοις έπΐ'&υμίαις το κατα'&υμιον συκοφαντεί, ουκ είδώς, ως εφ'&ημεν ειρηκότες, τί το ΐΐ> πνρονσ'&αι νοεί. πλην ταϊς τούτον συντρέχοντες άπονοίαις έρονμεν ως ει μετά γυναικός νόμιμης συζώντες αν&ρωποι ουδέν παύονται προς ετέρας μετοχετεΰειν το φίλτρον} τίνες αν εϊεν ει μηδέ ταύτας εχοιεν καταμαραινούσας όσον δη τι τον οίστρον των αναγωγών μηδέ τγ) so προς έκείνας αίδοϊ το της αφροδισίου μανίας φλέγμαιναν καταστελλόμενοι; άλλα συ τί φής; του μεν βείου Παύλου δια την πύρωσιν γαμεϊν παρακελενομένον, ότι μηδ' 5 lac. indie. Wk; ex. gr. (τούτου ατήσονται) λούσαις, αντί- exp., Μ || 27 ως slKh: ώσε«Μ 170

έπι

\\ 20 άντιβαλ-

SCRIPTA MINORA 14

άλλως ην βέλτιον περί τούτον σκοπήσαι - ουδέ γαρ, ως αυτός καϋ·άπαξ άμα$αίνων ήγνόηκας ως ουδαμώς ώρισται το εν τοις πρακτοϊς, αλλ' άγαπητόν βουλευσαμένονς περί αυτών, ον αν το μη χείρον, εκεί το βέλτιον β έπιγνώναι, ήδη καΐ Παύλος ό της επιγείου σοφίας οϋμενουν όσον ειπείν κα&υπερτερών — εκείνου τοίνυν ταϋτα παρεγγυώντος, σου δε τον γάμον κωλύοντος, προς τί σοι τα της πυρώσεως εις εκλυσιν απολήξει; άρ' ουχί προς το χείριστόν τε και πορνικόν; της μιαρίας. και τί αν άλλο ίο τοΙς πορνοβοσκοϊς ή τοις άσώτως βιοϋσι και άκολάστως καταπράξαιο κεχαρισμένον; XXV. "Οτι προς τους λέγοντας 'επί μόνου του βασιλέως συγκεχώρηται ή τετάρτη γαμέτη, επί δε των λοιπών άπείρηται προσώπων και νόμος φοβεράν την άπειλήν 16 έχων έκτέ-8-ειται' αρμόσει το του αποστόλου 'λογίζη τούτο, ώ άν&ρωπε κενέ, ό κρίνων τους τα τοιαύτα πράσσοντας και ποιών αυτά, δτι συ έκφεύξη το κρίμα του θεοΰ;' έτι δε και το του κυρίου 'ιατρέ θ-εράπευσον εαυτόν' και 'εξελε την δοκόν εκ του όφ&αλμοϋ του και 2ο τότε βλέψεις το κάρφος το εν τω όφ&αλμώ του αδελφού σου', ει δε όσα ό νόμος λέγει τοις εν τω νόμω λαλεί, ει μεν ό τον νόμον τι&είς της του νόμου πεφρόντικε φυλακής, έσται και αυτός υπό τον νόμον και ανάγκη άκούειν αύτοϋ' ει δε πρώτος αυτός λήρον το του οικείου νόμου έπίταγμα 26 ποιείται δι' ων παρά φαυλον ερριψε την παραγγελίαν, πώς ουχί μάλλον προς παράβασιν ή προς συντήρησιν του νόμου προτρέπεται τους άκροατάς; Σεαυτω ταϋτα πρότερον ύπαναγινώσκων, ει μη τη δοκώ της οίήσεως τυφλώττεις (διό και το μεν έκτος του so ποτηριού και της παροψίδος άποκα&αίρεις, το δε εντός παντός καναλιού φέρεις άκα'&αρτότερον), τότε και τους άλλους περισκόπει και το των όφ&αλμών περικά&αιρε κάρφος. ει δε μη τοΰτο, τοις Φαρισαίοις συντετάξη άπρο13-15 Leonis VI Nov. 90 (PG 107, 604A-C) || 15-18 Rom. 2,3; cf. lac. 2,20 || 18-19 Luc. 4,23 || 19-21 Mt. 7,5 || 2l Rom.

2,19 || 28-29,31-32 Mt. 7,3-5; Luc. 6,41-42 || 29—31 Mt.23,25 171

ARETHAE

φασίατως, βαρέα μεν τοις άλλοις άνατν&εις αχϋη, αυτός δε τούτων μηδ' ακρω δακτύλω προσαπτόμενος. πλην εΐ Γ 80 παρά \ βάσεως κρίνεις τον πρώτως έκτε'&εικότα τον νόμον, τότε κρίνεις, ήνίκα και Πανλον, σφοδρώς μεν την περιτομήν και τους ταύτην έπαναιρουμένους μετά το προς 5 Χριστόν έπιστρέψαι κατακρίνοντα, Τιμό&εον δε μετά ταύτα άγνιζόμενόν τε και περιτέμνοντα. αλλά περί τούτων και άλλαχοϋ πλατύτερον ήμϊν έλέχ&η και αποδεικτικά)τερον · άνϋ·' ων το γε νυν τοις κατεπείγουσιν άγαπήσομεν. Πλην Ινα μη σοι τη απορία δόξωμεν κατακρατούμενοι ίο ταύτα προφέρειν, όσον κάντανϋ-α το της πονηρίας υμών καταστεϊλαι φλεγμαϊνον εκείνα έροϋμεν, ως ήδη μετά των άλλων αξιόλογων έτι και τόδε ήγνόησας ότι των νόμων εσϋ·' δτε αρχή τε και γένεσις ουκ άλλο ουδέν αλλ' ή πραγμάτων περίστασις, το μη προσήκον υποδυόμενη της 15 κατ' άν&ρώπους βιώσεως. εκ γαρ τον πράττεσ'&αί τι ων ου προσήκεν (ο ειπών που) οι νόμοι έτέϋηααν, φυλάττεσ&αι δηλαδή το από τοΰδε τοις πολιτευομένοις διαστελλόμενοι το άπαίσιον, αλλ' ουχί και το φ&άσαν έξαφανίζοντες, ούτω δυσίν άδελφαΐς κατά ταύτόν γαμεταΐς χρήσ&αι ao άδιαφορουμένως Μωνσής άπηγόρευσεν 6 νομοθέτης, εξ Ιακώβ τον πατριάρχου εις το κατ' εκείνο καιρόν τείνοντος· και ου δήπου των προ του νόμου τις κατειλημμένων οΐς ό νόμος έκώλυεν ήδη των διαστελλομένων άπείχετο, ότι μηδέ αυτός ό νομοθέτης της εκ Μαδιάμ αύτω 26 συνοικησάσης πολλω τω λόγω των έϋνικών έπισκήψας γυναίων άπέχεσ&αι. ούτω χΰές και πρώην οι κατά την εκτην άγίαν σύνοδον πατέρες τοις των ιερών άποσκιρτήσασι κανόνων έχρήσαντο ίερεϋσι, μάλλον δε καινότερον, των νενομισμένων και λύσαντες και τοις μετ' αυτούς m 1-2 Luc. 11, 46 !| 2 CPG I 24; II 5 || 4-6 ex. gr. Gal. 5, 2-6 || 6-7 Act. 16, 3 II 7—9 cf. supra p. 116,8-12 || 16-17 Gal. 3,19 ? || 20-21 Lev. 18, 18 || 21-23 Gen. 29,15-30 || 25-26 Ex. 2,21-22; 18,2-4; Num. 12,1 || 26-27 Deut. 7,3 || 27—p. 173,3 Can.Trull. 3 (Lauchert 102,24-104,7) 21 άδιαφορουμένως] -ως ex -ov (?) Μ || 22 τείνοντος] fort. Tflvov || 26 σννοικισάσης Μ 172

SCRIPTA MIN RA 14

έπισκήψαντες αύϋ-ις των εξ αρχής εχεσ&αι μηδέν νποδειγματιζομένοις τοις το τηνικάδε κατά χρηστότητα προβεβηκόσιν. αλλ' επειδή ταντα, προς τίνα μέμψιν ει σωφρονοίης έναπολάβοις και βασιλέα, ει το προ τον μη 5 δόξαν τοις ψαύλοις νπάγεσ&αι αυτός μεν αγνοία τον δέοντος έπανείλετο, τω δ' νπηκόω δια τον νόμον το ταντόν άπετείχισεν; Έώ γαρ λέγειν ότι σοι ταΰτα τα εν αγνοία πει&όμενος διεπράξατο, κακώ σνμβούλω και φίλφ· ϊσασιν οΐ κατά ίο καιρόν ταντα Φεον δίδοντος έλέγξοντες. και ότι μεν κακώ σοι έκέχρητο σνμβούλω έδειξε το μετά τούτο, αφ" ον προς άντίπαλον αντώ μοϊραν άποκρι&είς (οίσΰα τον τρόπον) ό τέως Ισα ψνχγ) πεφιλημένος έχ&ρός άναπέφηνας και εκδικητής · έχ&ρός μεν ονπερ έχρήν ήκιστα, εκδικητής 15 δε εκείνων ων αντός και σπορενς και φντονργός τε και φντοκόμος και παν ει τι της φβονερας ταύτης και αλλόκοτου γεωργίας και πράγμα και όνομα, τις ουν μώμος αντώ υπολείπεται, αλλ' ονχι μέγιστος έπαινος, ει μετά γνώσιν οίς αντός έάλω ταϊς σαϊς δηλαδή πρότερον νπο20 ύ^ήκαις, νόμω φνλάξασ·&αι το νπήκοον άπείργει μη τοις όμοίοις εν'&ννεσ&αι; Ειεν άλλα και έτι φρνάξγ) κατά τον ενεργέτον και τοϊς αυτού έντρνφών άγαϋ·οϊς και υπέρ την χρείαν οιαμωκήση τούτον \ ως μη τον έφαμάρτον δή'&εν άπηλλαγμένον, αλλ' 80λ 25 εκ της κώπης, δ φασι, και της άσβόλον νομο&έτην γινόμενον; αλλ' ευ ϊσ'&ι, εΐ τοϊς σοις έναπεκά'&ητο λόγοις μηδέν πλέον τούτων άνενρηκώς παρά των σον σοφώτερον ήκριβωκότων εν οις αντός πλημμελών είς την παρονσαν καταλαμβάνη, ονδέν αν πράγμα και τοντο προβήναι · νυν δε so σννέσει τοϊς λόγοις έπιβαλών έκατέρων και το μεν σον άμάο τνρον απηνές μνσαχ&είς, το δε των άλλων επιεικές μετά τον τη άλη&εία σννάδειν και τοϊς πατράσιν νπεραγάμενος, μέσος χωρεί των πραγμάτων το εξ έκατέρον δεξιώτερον άσπασάμενος. και το μεν κήδος ουκ άπω&εϊται, δτι μηδέ 13 Deut. 13,7 |! 25 CPG Ι 195; II 12 173

ARETHAE

τις των καΰεστηκότων τούτο κατηνάγκαζε λόγος· επει δε τισι των δοξοκόπων σκάνδαλον ένεποίει, φιλούντων αεί ταϊς διακένοις καινολογίαις προΰφύεο"&αι, γράφει τοις υπό χείρα τον νόμον, ως αν και τούτοις χαρίο'αιτο την όλιγωρίαν αυτών έκ&εραπευων, αλλά μη τω άδιακρίτω 5 γογγυομω τω παντι άποπνίγοιντο, και όντως νόμω και πράγματι το κατάλληλον διαιτωτο, τοις φιλαιτίοις λέγω και τοις άκρατεστέροις. άρα αυνήκας δαον ανώτερος των υμετέρων βασιλεύς αιτιαμάτων; εξ ου γε τΐ\ επαίνουμένγ} δει&ΐ'&εια καταναγκάζων εις φ&ονερούς υμάς και ίο μεμψίμοιρους αποπέμπεται και βαβκάνους. α γαρ ονδ" αν τω Μώμω, φασί, παράαχοι πρόφααιν, αυτός αβουλία και Ιταμότητι γνώμης προς μέμψιν παρήγαγες, αλλ' ούν ουκ έπιτεύξεται δόλιος ΰήρας. XXVI. "Ετι δε ει συγχωρείται τω βασιλεο ό γάμος, πάντως 16 έ'σται και τοις λοιποΐς βασιλεΰσι συγκεχωρημένος, ου γαρ δη τω μεν δια την βασιλείαν συγχωρηθ-ήσεται, τοις δε ουχί, αλλ' ώσπερ έχουσι το 'ίσον του αξιώματος, ούτω κληρονομήσουσι και της ϊσης εξουσίας περιστάσεως όμοιας συμπιπτούσης' τούτο δε πώς αν ·ή περιγραφόμενον εφ3 20 ένι προσώπω και ουκ είς πλείονας διαβαΐνον; αφ' ων ανάγκη ώσπερ από τίνων μετεώρων και υψηλών χωρίων ρεΰσαι ραδίως το κακόν επί τους ταπεινότερους, και άλλως δε τίς οδτος έτοιμος πείθεσθαι νομοθεσία ην όρα υπό του νομοθ-ετουντος ύβριζομένην, οπού γε μάλλον πέφυκε το των 26 ανθρώπων άνάγωγον μηδέ λίαν τιμώμενης εντολής υπό του ταύτην έντειλαμένου ασφαλώς προς αυτήν διατίθεσ&αι; και δρα μοι τα θ-εΐα νομοθετήματα, τα των θείων αποστόλων, τα των πατέρων, ά πράξεσιν αυτών μάλλον ή λόγοις νενομοθετημένα παραμελείται υπό της επί τα so χείρω των ανθρώπων ροπής. 11—12 cf. Plat. Eeip. VI487a6; Lucian. Hist, conscr. 33 || 14 Prov. 12, 27 1 τούτο Wk: τούτων (comp.) Μ || 2 οοξοκόπων Kh: -κοτών Μ II 9 υμετέρων] ν- ex 1?-M || 19 περιστάσεως Kh: περί στάσεως Μ || 24 οϋτος] fort, ούτως 174

SCRIPTA MINORA 14

Υπό σου πρώτου μάλιστα παραμελείται τοις κα&' ήμέραν λοντροϊς, ταϊς όψοφαγίαις, τη άλλη πάση άσωφρονίστφ ζωή. τα δε λοιπά της εικαιολογίας ως πολλάκις εύΦύνας δεδωκότα παρήσομεν. \ XXVII. "Οτι προς τους λέγοντας μη χρήναι δι Ινα σφαλλόμενον 81Γ β άκριβολογεΐσθαι ρητέον · δι' ενός ανθρώπου άμαρτίαν θάνατος εις τον κόσμον είσήλθεν και ουκ έφείσατο δε δια πταίσμα ενός ό πλάστης καίτοι πταίσαντος άπαξ, αλλ' εις θάνατον παραδέδωκε. ίο Τοϋτο μεν ουδείς εϊρηκε των σπουδαίων εις την παροϋσαν. ει δ' άρα, τι και απαντήσει εκ τούτον δεινόν; ουδέν οΐμαι, αλλ' δ και από του δύο κατά ταύτόν γυναίκας έσχηκότος Ούαλεντινιανοϋ άπήντησεν ω ουδέ Βασίλειος, ου πολλώ μάλλον ό τον ζήλον τω Θεσβίτη Άμβρό15 σιος παρισούμενος περί τούτου τι παρηγγύησαν (ευ γαρ ηδεσαν το παροιμιώδες, ως μία χελιδών εαρ ου ποιεί) καίτοι και νομοθεσία τοϋτο του παραπεπτωκότος κατοχυρώσαντος, κατέλιπον δε το πράγμα αυτό εαυτό δαπανήσαι τη άτοπία. τα γαρ τοιαύτα, το του Παιανιέως, εις 20 όσον μεν δη τι άν&εϊ, τω χρόνω δε φωραται και περί αυτά καταρρεϊ. XXVIII. "Ετι δε, το του αποστόλου, μικρά ζύμη όλον το φύραμα ζυμοΕ' ενταύθα δε ου μικρά ζύμη, αλλ' ήλίκον το μέγεθος, και ει μικρά ζύμη όλον το φύραμα ζυμοϊ, τί ποιήσει 25 της τοιαύτης ζύμης ό όγκος; "Ο και ή υμετέρα Φαρισα'ίκή ζύμη ποιήσει, ου γαρ ει και πολλή τγι μανία την οίκουμένην τω παραλόγω τε και τη καινοφωνία εσπευσεν άναζυμώσαι, ήδη και διογκούμενη κατείληπται, τω χόρτω δε τω από των δωμάτων so ταύτόν τι πα&οϋσα προ του έκσπασ&ήναι έξηράν&η, μήτε 6—7 Rom. 5,12 ]j 12—19 cf. Socr. Hist. eccl. 4,31 || 15—16 CPG 1120; II 79 || 19-21 Dem. 2, 10 || 22-23 1 Cor. 5, 6 || 26 Mt. 16, 6 || 29-p. 176,4 Ps. 128, 6-8 3 εικαιολογίας^ ~ογί~ ex -αλί- ( ? ) M || 12 ταύτόν ex τούτων ML || 17 νομοθεσία Μ \\ 20 atJraKh: αυτά Μ 176

ARETHAE

την χείρα τον όλεΰρίως Φερίζοντος πληρώσασα, μη τον κόλπον τον άμαλλοδετήρος μεστώσασα, ότι μηδέ τους παράγοντας σωφρονεϊν βονλομένονς εις ενλογίαν έξεκαλέσατο. XXIX.

"Οτι το 'διαμαρτύρομαι ενώπιον του θ-εου και των 5 εκλεκτών αύτοΰ αγγέλων, ίνα ταύτα φύλαξης χωρίς προκρίματος' πώς ουκ εστί φρικτόν άκοΰσαι, μη 6τι γε πραξαι την λεγομένην τοις ά-9-λίοις νυμφοστόλοις οίκονομίαν;

Και τις, ώ πάντων άΰλιώτατε των απεγνωσμένων, περί ίο γάμων άρι&μον ο λόγος έντανφα τω ΰείω προς Τιμό&εον Πανλω; ή ότι ονκέτι μετά τον πρώτον υπολείπεται γάμον, ως λυσσάτε ύμεϊς τοις ενσεβοϋσι των αυτών εχεσ&αι; ονδέν ένταν&α τοιούτον, παν δε τουναντίον τα περί τούτων της υμετέρας κακοδαιμονίας Πανλος βοά, τάς νέας χήρας ΐδ άννποστόλοις γαμίζων και μετά το μετριώτερον περί τούτων διαλεχϋήναι ήδη το παν του λόγου περί πίστεως τε κατατείνει και χειροτονιών ιερέων δοκιμασίας, ων πολύν λόγον αυτός εν τω παρόντι ποιη, ναι τοσούτον δναιο και ώρασιν ϊκοιο, δς πολλούς από των βαλανείων so v 8l και των τριάδων συλλέγεις \ και των φραγμών, ανάγεις δε και από τρώγλης ασπίδας πολλή τη άτοπία τον βίου ένταν&α ήφανισμένονς, ονχ ίνα τούτω τω επί βασιλίσκον έπιβαίνοντι και ασπίδα παρισοϊο, πολλον γαρ τούτον γε δεις, άσπίδος κωφότερος προς ΰείας τελών έπφδάς και 25 βασιλίσκον φρικτού βλαπτικώτερος · αλλ" όπως τω σνγγενει φατριάζων κακώ κοινωνούς εχης των έπιρρήτων ύμΐν, τω πλή·&ει ονχι τη αλητεία του πράγματος έδραζόμενος. έντεϋΦεν ονδέν των σωφρονονντων πραγματ ευόμένος αμαθέστατα μεν των ·&είων φέρη γραφών άσυνετώτατα δε ao 2 Horn. Σ 554 || 5-7 l Tim. 5, 21 || 15-16 ib. 5, 14 || 20-21 Luc. 14, 23 || 22 cf. Is. 11, 8 || 23-24 PS. 90, 13 || 25 PS. 57, 5-6 15 χήρας Kh: χείρας Μ ν- ex ή- (?) Μ 176

\\ 20 ϊκοιο Kh: ήκοιοΜ

|| 27 ύμΐν']

SCRIPTA MINORA 14

τον εν αύταΐς ·&είου νου έναποκεκρνμμένου, ή παντάπααι καΐ αυτών των εδαφίων άνήκοος, ή τίνα τούτων έχων γνώαιν, κατά το όλοΰχερέοτερον μέντοι και χνοαΐον και οϊς οί φλναρίαν αυγκροτοΰντες μακράν έξυβρίζουσιν, ουδέ γαρ έα ϋε τούτοις προσανέχειν τον νουν το περί τα μάταια και άπηγορενμένα έπιμανές και επιμελές· και αδιάφορος μεν, αλλ' άδιαφορώτερος έαντοϋ, την ιεράν τελετήν τε και τάξιν μεταχειρίζΐ) κατ' ουδέν των άνοοΊως τάς κοΰμικάς αρχάς διατιϋ·εΐΰΐν τα. Ιερά διοικούμενος. S των] leg. τοις?

177

15

Θωμά πατρικίω περί ημών οή$εν έπαπορονντι, πώς φημί κατά αγνοιαν τα πριν περί των προκειμένων δόξαντα ποιήσαι, αν&ρωπος σοφός καΐ άρχιερενς ων Miranti Thomae patricio, quomodo priorem suam severitatem ignorantiae imputare potuerit, respondet humanum esse id vitium et quo ne Dominus quidem caruerit; Meletium, Cyrillum, Anatolium, alios sententiam mutasse. se vero Basilii monitu usum, cum disiungere peccantes non contigisset, indulgere statuisse. si qui ob haec dicant se matrimoniorum nullum numerum finire, similes esse Tuliano et Porphyrio, qui evangelicae simplicitati suie captionibus illuserint. sibi quidem potius videri si quis vel quintam uxorem ducat quam si in f ornicationem effusus intra paucos dies viginti excedat; hoc tarnen non esse legem ferentis, sed indulgentis. istam enim asperitatem Novatianorum et Carpocratianorum propriam esse, se Chrysostomum sequi m alle, qui paenitentiae nullum modum imponebat. quicumque prioribus suis ration ibus adsensus has novas refellere non potest, ad has accedat. quattuor genera ignorantiae veteres sapientes percepisse, quarum utinam sua levissima sit. Haud multo post m. Febr. a. 907 scriptam esse dixerim.

Λέγεις, περιφανέστατε, ονκ εξ αγνοίας άναφρονή- 5 ααντας ήμας μεταμαΦεϊν τα νυν πρεοβενόμενα. καίτοι τι τοαοϋτον είς άπορίαν, αν&ρωπον οντά με και φναεως ου πάνν γενναίας αγνοία περικατάληπτον όφ&ήναι; οπότε και ό ϋ·εάν&ρωπος Ίησονς τοις άνΦρωπίνοις απασι κοινωνών αγνοίας έαντόν ύποτιμαο*&αι ονκ άπαναίνεται ίο 9—ρ. 179,2 Mt. 24, 36 178

SCRIPTA MINORA 15

πά&ει εν οίς άγνοείν εαυτόν υποτίθεται την της συντέλειας ήμέραν, άλλοι τε ϋ-εϊοι και θαυμαστοί άνδρες, οι και μετεβάλοντο μεν των πριν διεσφαλμένων, των δε μετά τοϋτο κρειττόνων άντεποιήσαντο, Μελέτιος ό μέγας, 5 Κύριλλος ό *Ιεροσολύμων, Άνατόλιος ό Βυζαντίου, άλλοι τε πλείονες' οι και δόξαν αυτό το μεταβεβλήο*&αι έσχήκασιν, αλλ* ου τοις φιλαιτίοις παρέσχον καταδρομήν, δ πολλοί των άμα&ών τα νυν πάσχονσιν, ή μη των προτέρων κακώς δοξάντων αυτοί βουλόμενοι μετανίαταα&αι, άλλα ίο τη άπαξ έναποϋνήσκοντες αγνοία, κακώς είδότες και εαυτοϊς όλε$ρίως, ή τοις μεταϋ-εμένοις φ&ονερώς έπιψέροντες αίτιας, ή αν μη έβούλου τούτους μεταθεμένους εαυτοϊς σωτηρίως διαγενέσϋ-αι, ύπερηφάνω δε γνώμη των πριν έχομένους προς το του διαβόλου έναποκα"&ήσ&αι is κρίμα, άνήλατον κα&άπαξ ως άκμονα την καρδίαν διατηροΰντας; Παΰλον γαρ έώ και Κυπριανόν εικός γαρ τινας και άντυπεσεΙσϋ·αι τω προ του βαπτίσματος αύτοις τα της πλάνης και της απάτης ύπάρξαι. Αλλ' έρομένω πάρεχε λόγον πότερον εκείνα ων άντει20 χόμε$α πρώην έξείχετο \ των κρειττόνων, τα δε νυν περί 82Γ έλάττονος ποιείται το δίκαιον; και μην ει τούτο, έλέγχειν παρόν, παύσει με κορύζης και φιλαυτίας, κάγω χάριν εϊσομαι τω παύσοντι την μεγίστην και εις άείμνηστον κατα&ώμαι την χάριν μηδέν αίσχυν&είς. ου γαρ το μετα25 τί'&εσ&αί τίνος των αισχρών, άλλα το μεταΰέμενον μεταγινώσκειν. έμοι δε ουδέ μετα&εμένω περιγίνεται μετανοεϊν, ου μάλλον ή τοις νενοσηκόσι του πάτους ραισαι. ει δε μη τοντο, μηδέ το κράτος τα τέως ήμϊν άποφέρεται κεκομψευμένα, ουκ έχω τι τούτου δραστικώτερον αν so εύρεΐν ουδέ την υπέρ ημών άπολογίαν δικαιότερον ένσκευάσασϋ-αι. έγράφετο δε εκείνα (δει γαρ ειπείν το ενόν) οϋπω τα νυν ήμϊν κατειληφόσιν, α μόγις όψέ ποτέ μα13—15 l Tim. 3, 6 || 15 lob 41, 16 || 16 Act. 9,1-18 12 ή Wk: if Μ || 23 leg. παύσαντι? \\ 29 τι Μ || 29-30 αν εύρεΐν] fort. scr. άνευρεϊν

179

ARETHAE

στεύοντες $εοϋ φιλαν&ρώποις άνεύρομεν ύπο'&ήκαις, αϊ τοϊς ζητοϋσιν εύρίσκειν ύποτείνονται ελπίδας, φόβον επισείοντα και ταύτη τον επαΐοντα ελξειν άποπειρώμενα, οσπερ σκοπός άριστος διδασκάλων. Ουδέ γαρ πάντγ) το πράγμα των άκαταγνώστων 5 ποιούμεθα, πορνείας δε την σννάφειαν μεσολαβούσης την προς τον σύνδεσμον σπουΟήν άπεσπεύδομεν. ούτω γαρ και Βασιλείω γνώμη τω ϋ·ειοτάτω· τι δαι ούτος φησί; 'τους κατά πορνείαν συναπτομένους ει δυνατόν χωρίζεσ&αι, τοϋτο κράτιστον'. έπει δε παν το παρ' ημών ίο προαγόμενον ήττατο της προλήψεως τον νου&ετουμένου και μάλλον στραγότερος ούτος από των νου&ετημάτων κατελαμβάνετο, κύβος ήμϊν άνερριπτεϊτο το από τοϋδε, ου μέντοι και κα&' ημών το κεκινδυνευμένον άποφερόμενος, αλλ' δ του λοιπού της του προειρημένου Βασιλείου 16 ιεράς εϊλομεν ΰεσμοΰεσίας, τούτω τον κύβον άνερριπτοϋμεν τους εκ παντός γαρ των τοιούτων το συνοικέσιον στέργοντας το επί τη πορνεία έπιτίμιον έγνωκότας άφίεσ&αί φησι μειζόνων ένεκεν όλισ'&ημάτων ** το ελαττον προύργιαίτερον άγοντος, διό και Παΰλος το 20 'έκαστος' παρατί'&εται 'και εκάστη*, ως επί το αμετρον έκχέοντος του ταϋτα προτείνοντος τα των γάμων, τοϋτο μεν ονκέτι ευγνώμονος ϊσμεν άκροατοΰ, σοφιστική δε μανία τοις άνεπηρεάστοις έπηρεάζοντος και άν&ολκ-Γ/ μηδέν σώφρον έχούση τα μετά της έπαινουμένης απλό- 25 τητος διαστρέφοντος, ώσπερ έτόλμα και Ιουλιανός και Πορφύριος. οϊσ$α τίνας φημι τούτους, οι κατά της άπλότητος του ευαγγελίου λυσσώντες διασύρειν και αλλά μεν τίνα ηύ&αδίσαντο, μάλιστα δε τω 'πώλησαν σου τα υπάρχοντα' μυρίαν ως ένόμισαν προσένειμαν την κατ- 3ο l mg. 'ζητείτε και ενρήσετε'. 1-2 Mt. 7, 7 11 8-21 Bas. Ερ. 199, can. 26, PG 32, 724Β 14-C 4 H 13 CPG I 383; II144 || 20-21 1 Cor. 7, 2 || 29-p. 181,2 Julian, contra Christ, p. 237 N. 8 γνώμη Wk: -y Μ || 16 εϊλομεν] leg. εϊχομενΐ \\ 19 lac. statuitWk; suppl. fere (το τοίνυν κατηγορεΐν του) 180

SCRIPTA MINORA 15

αισχύνην, τεί πάντες * φήααντες' πωλήσωσι, τις εσται ό άγο ράζων,' αλλά τα μεν είς τον αιώνα μένει ανεπηρέαστα και διαμένει, οι δε κότινου δίκην έξέλιπον. ωσαύτως οΐμαι και επί τον παρόντος οι άδεώς τοις εαυτών κατα5 χραο"&αι βονλόμενοι έπιΦυμίαις και μη μια πεπαρρησιασμένγι γυναικι το άκρατες της ορμής περισφίγγειν σωφρονικγ] δήΦεν αιτία το αφετον έαντοϊς περιποιούνται 82ν της ασέλγειας, ους άντερήσομαι, " εΐ μη σωφρονεϊν ελοιτο ό την νομίμην άποβαλών, χαρίζεσ&αι δε ταις ίο έαυτοϋ άψροδισίοις όρμαϊς, τί σοι δοκεϊ βέλτιον; αρά γε μια κατάγχειν την άκρασίαν, καν επί πέμπτον ή και περαιτέρω δυστυχεί τα του γάμου, ή εν ήμέραις όλίγαις και τον είκοστόν ύπερβαλεϊν άρι&μόν πορνικώς άπολλύμενον;' εγώ μεν οιμαι, ως εν κακοϊς το κουφότερον αίρεϊσ&αι. και is ον νομοθετούντες ταϋτα φαμέν (τις γαρ αν άξιον έμέ ΰηται τον απαντά του κυρίου λαόν άγνεύοντα κατιδεΐν, μηδέ τω πρωτω γαμώ ένασχολούμενον;) συμβαίνουσι δε την Φεραπείαν εκ των ενόντων περισκοπών και ταϋτα λέγειν προάγομαι. 20 Έπει εΐ διασύρεις το 'έκαστος και εκάστη' δια την σεσοφισμένην σοι άμετρίαν, ώρα σοι και Ναυατιανούς μεν άποδέχεσ'&αι, οι τοις μετά το βάπτισμα άπαξ ήμαρτηκόσι το άσύγγνωστον νέμουσι, και Καρποκρατιανούς ένι γαμώ τους άν&ρώπους κατείργοντας, τι] ακρίβεια. δή·&εν 25 του βίου το άναμάρτητον περιποιουμένους · τον δε της μετανοίας διδάσκαλον και μετά γε &εόν είσηγητήν Ίωάννην, ώ το χρυσοϋν είς έπωνυμον, μυρίαις βλασφημίαις κα&υποβάλλειν, δς τω φιλαν&ρώπω τούτω λόγω τω "οσάκις πέσης, εγειραι και σω&ήση' πολλοίς εδοξε so των τότε Ναυατιανών παράκλησιν άν&ρώποις γράφειν είς άμαρτίαν τω άνενδότω δήπου της συγχωρήσεως έπι το άνενδότως άμαρτάνειν προτρέπων. ου μέντοι και όντως 2 Is. 40, 8 || 3 PS. 67, 3 || 25-32 cf. Socr. Hist. eccl. 6, 21; Chrys. de poenit. horn. 8, 1, PG 49, 337, 16-17 32 TOWk: τω Μ 14 BT Arethas I [1980]

181

ARETHAE

είχε, τη του ϋ·εον δε πολυποικίλω σοφία το πρόσφορον διοικούμενος έκάστω πασι την σωτηρίαν εύηγγελίζετο, τοις σωφρονονσι τα γέρα νέμων της σωφροσύνης, τοις άμελέστερον διαζωσι την δια μετανοίας σνγγνώμην απαγγελλόμενος και το ενέμπτωτον της γνώμης τω ο φιλοικτίρμονι τρόπω έπανορ&ούμενος, οϋκουν έπίψογος δια ταύτα, έπεί μηδέ ιατρός απαγγελλόμενος πάντα &εραπεύειν νοσήματα τοις καταλλήλοις έμπλάστροις ήδη και πάντας νοσεΐν άν&ρώπους νποπτεν&είη προτρέπεσ&αι · ωσαύτως δε και ημείς της όπωσοϋν άντεχόμενοι σωφρο- ίο σύνης έκτρέχομεν τάς των φιλαιτίων λάβας. Άλλα τα μεν επεισόδιον άλλως και πέρα των προτεϋ-έντων, πλην μετά τούτων έχεις κάκείνων ων έπιμέμφη μοι τον άπολογισμόν. ει μεν οίος τε ήσ&α, μετάβαλλε τοις κρείττοσι λογισμοΐς, τον φίλον έπ' αυτών έπιδεικνύμενος 15 των πραγμάτων και τοσαϋτα προνοούμενος τοις φίλου μένοις όσα και έαντω. ει δε μη τούτο, αλλ' έτι φιλονείκως ένίστασ&ε, από της ημετέρας φάσκοντες γνώμης τηνικαϋτα κρείττω μαϋ'ειν, οϊς και στέργειν εις τόδε από κρείττονος κεχορηγημένοις, απλούς ό λόγος, τι γαρ εις ao έμπόδιον νμΐν άντικα'&ιστάμενον, μη σχόντας έλέγχειν τα Γ 83 μετά χείρας \ ως επί το φανλότερον προβεβηκότα και αϊϊ&ις τω κρείττονι γνώμην άκολου&εϊν, άλλα μη ματαίω προλήψει βιάζεσ&αι το άβίαστον, ή ο τισι μη κατά γνώμην, τοντο και άνεύ·&ετον κρίνεται', της άβελτερίας. 25 διό δη φνλάσσον μη σε το μάτην της μέμψεως των φίλουμένων επί το μεμψίμοιρον άποπέμψεται και φιλαίτιον. έώ γαρ λέγειν προς Ίονδαίονς, οι μη δυνάμενοι τη δια Παύλου κηρυσσομένη άπομάχεσ'&αι αλητεία Παύλφ μόνω έπέφερον την αιτίαν ως έναντίως τοις πριν πρεσ- so βευομένοις αντω τω κατά Χριστόν πολιτευομένω κηρύγματι και τελευτώντες συνωμοσίαν συνίστασαν, μη πριν αρτον μεταλαβεΐν μέχρις αν το Παύλου έκχέωσιν αίμα, ει 28-ρ. 183,2 Act. 23, 12-35 10 TfJgWk: τοις Μ 182

SCRIPTA MINORA 15

και διαμαρτεϊν της μιαιφόνον γνώμης ΰεόΰεν τούτοις άπήντησεν. Και ή μεν ημετέρα αγνοία τοιαύτη τε και τοσαύτη. εΐ δε τι Οεΐ και τοις περί ταύτα δεινοϊς άποχρώμενον τον άπό5 λογον διαπλέκειν, ούτω προαγάγωμεν τον λόγον. τετραχή της αγνοίας παρά τοϊς ταύτα φιλοσοφοΰσι φημιζομένης, και της μεν πρώτης συγγνώμης άξιονμένης ατέ το έαντής ήττημα έπιγινωσκούσης, έπει και οία τε τνχεϊν αυτή βοηθείας τον έπανάγοντος εύμοιρήσασα· της δε ίο δευτέρας προς οϊς το άγνοεΐν επιφέρεται έτι και τον ήττήματος αυτής άνεπαιο"&ήτως έχούσης, κα&ό και το προς την ·&εραπείαν άπηλγηκέναι ταύτη συμβαίνει- και τρίτης πάλιν λεγομένης αγνοίας της αγνοούσης μεν το δέον, οΐήσει δε την αγνοιαν επί το εΐδέναι άλαζονικώς ίο έξαμειβούσης · ούσης δε και τετάρτης αγνοίας, ή και αγνοούσα και την αγνοιαν ειδνΐα όμως σοφιστική έμπληξία το οϊεσ&αι ειδέναι ούδ' όλως άπέγνωκεν · της πρώτης μεν είναι με ουκ αν άπενξαίμην, δτι και εύϊατότερον εχειν βονλοίμην, ελεεί κυρίου ζητών τε και άνευρίσκων λόγον 20 ος με τοϊς σωφρονοϋσι σνντάττοι · των 25 πρώτον μεν πώς τοϋτο τολμήσειαν, ων κάμνομεν μάλιστα και ουδέ τω τυχόντι ούχ ήττον τη λέξει ή των εννοιών τη βα·&ύτητι ασχολούμενοι; ει δε δεϊφιλαληΌ'έστερονφ'&έγξασ&αι, πο·&οΰσι και ούτοι, ως εστίν έπακοϋσαι πάλιν του &είου τον λόγον ανδρός, την Θουκυδίδου γλώσσαν και την Ήρο30 δότου σχολήν τοις εαυτών έναρμόσασΦαι λόγοις, οϊτινες άνδρες των παρ' 'Έλλησι δεινότατοι χρήσασ'&αι τη τε κατά λέξιν τη τε κατ' εννοιαν συστροφη και πολλά παρέχουσι πράγματα μέχρι του δεϋρο τοϊς φιλοπονώτερον αύτοϊς 5-12 Greg. Naz. Or. 44 || 10—12 Hermog. 303, 4-5 Rabe || 16 ib. 397, 23-24 || 28-30 Greg. Naz. Or. 4, 92, PG35, 624B 1-2

187

ARETHAE

έντνγχάνονσιν. ουκ αν γαρ ελοις αύτό&εν το τούτοις προχειριο"&έν, μη πρότερον άμν&ήτονς στροφάς περιενεχΦεις και μεγάλα τη απορία μεμψάμενος. ονκονν άδόκιμον ονδέ τοις Φείοις πατράσι το τον λόγον σννεστραμμένον τε και στριφνόν και προς σεμνότητα διαιρόμενον. 5 Αλλ' ίνα σοι και το απόρρητον έξείπω της των ημετέρων χρήοεως λόγων, ονκ άδόκιμον μεν ονδέ των άτέχνων και άλλως έπιτετηδενμένων ή διελέγχοντες κατακρατείτωοαν ως άτέχνων, βάσανον ταντην τοις νυν έΰελοσόφοις προβάλλομαι' έπεί τοί γε άλλως, ότι μηδέν εστί ίο τοις έμοϊς εκμαντεύοντας άνενρίσκειν ων άπέοικε τοις καλοϊς και γενναίοις των λόγων παρομαρτεΐν, ει μη πον τοις προς αντονς ταντόν ταϊς ννκτερίσιν ή νυκτικόραξι προς τον ήλιακόν πάσχονσι δίοκον, σαφέστατον τοντο τοις και κατά μικρόν αυνέαεως δεδραγμένοις και άναμφίλεκτον. is τι γαρ ονκ ενεστιν αντοϊς κατιδεϊν των δΰα λόγος σοφός ώραιζεται πομπικήν άποστέλλων την αϊγλην τοις έντνγχάνονσιν; ον το τοις εϊδεσιν εκάατοις προο'φόρως έναρμοζόμενον ή'&ος; ον το τοις μέρεοί καταλλήλως έπινεμόμενον κάλλος; ονχ δ τι αν τις έπινοήβειε των προς άρετήν 20 τεχνικής προφοράς έξασκονμενον; Ένταν&α ενι Φεασ"&αι λόγον κατά των αντιπάλων έφορμαν κεκρικότα τω μεγαλόπρεπε! μεν της Ισχνός καλώς τα προς μάχην σνσκεναζόμενον, τφ δε κομπωδεστέρω της πλάσεως επί σεμνότητα διαιρόμενον, και ϊν3 25 έπιφαίνη το των εννοιών ένεργόν και δραστήριον, το μεν σνγκεχνμένον δοκονν τη εις αεί έπαναλήψει διενκρινονμενον εις έαντον τάξιν παραλαμβάνοντα, το περιβεβλημένον δε και μεστόν, δ την γονιμότητα και ρώμην τον έλομένον την μάχην παραδηλοϊ, εν&ήκτως άγαν &ωρακι- so ζόμενον. νφ' δ πολλαι μεν ανίσχυροι φωρώνται των δή'&εν 84ν φοβερών νπαντήσεις, μνρίαι δε προαναι\ροννται των 12-14 Aristot. Met. α l,993b 9-10 || 18-19 Hermog. 320,20 u. ad 25 II 19-20 ib. 296, 24-297, 9 || 26-28 ib. 239, 14-20 || 28-31 ib. 291,11-16 5 διαιρόμενον'] διαιρονμενον M, mg. διαιρό ϊα. \\ 32 προαναιροννται] προ- dub. (vix παρ-) Μ

188

SCRIPTA MINORA 17

έπιβονλενόντων προφάσεις ταϊς διαλεκτικαϊς αρκυσι και τω άδιαδράστω των ενθυμημάτων όπλισμώ περιπίπτονσαι. τί δ' αν εϊποις σφοδρότητα συμμαχουμένην τραχύτητι ένορών καΐ την αφ* έαντών τω άγώνι ροπήν 5 παρεχομένων, εική παρερριμμένον τον πεφνκότος λεαίνειν και ουδέ όσον εις χρείαν προσποιούμενου; επεί τοι και σκόλιας οδούς παρά τους σκόλιους το Ιερόν φησι γράμμα προς τον ΰεον άποστέλλεσ&αι, οις αμφω νους τε κατασείεται άλαζών και Άσσύριος και πτέρναις ύποκλάζει των ίο άντιτεταγμένων καλώς έκεϊ σνμπατούμενος και ει τι παν άλλο κατά της τον Φεοΰ γνώσεως έπαιρόμενον νψωμα ραδίως προς τάναντία μεταχωροϋν συντρίβεται τε και καταβάλλεται. Ένταν&α πάλιν λόγος την μάχαιραν άπαρνησάμενος is και τα της ειρήνης άν&ηρημένος έπέραστα, *ήδύ κατά της καρδίας ως άστρατίας πνέων και μύρου', ει τί με δεϊ των της Ειρήνης Αριστοφάνους έκμάξασ&αι, πϊ} μεν επί συμβάσεις παρακαλεί και τούτον τνχεϊν ουκ άπέγνωκε τω γλαφνρω των διανοημάτων και πιΦανω ελξειν έλπίσας 20 τον έπαδόμενον, πη δε ταϊς πανηγύρεσιν έμφιλοχωρών και ταυταις το ένδέον άναπληρών δαψιλέστερον απέρχεται κορέσας τους ΰιασώτας ταϊς χάρισι. πάν γαρ δ λόγων οίδεν άφροδίτην έπάγεσΰαι, τούτο σαφώς έπισνρεται· λέξιν άμφιλαφή τε και άν&ηράν και ηπερ ή τε σκηνή ένηβρύνατο 25 και πας ω μέλον τον διεσμιλευμένου ένηγλαΐσατο · παροιμίαις και άπομνημονενμασι, προσέτι και παρωδίαις τε και κολλήσεσιν ως τισι γήφοις πολντελέσι κατέστικται · Γοργιείων σκιρτημάτων ουκ έπιλέλησται· σκώμμασι και διασυρμοΐς παιδεντικώς άγαν προσκέχρηται, τα μεν 30 δοκοΰντα σπουδαία παίζειν κατεπειγόμενος, τα δε γελοία τοίς άσυνέτοις σπουδαία δεικνύναι φιλοτιμούμενος, ως 3-S ib.257,18-20 || 6-8 Prov.21,8 || 8-9 cf. Is. 10,12 || 10-13 2 Cor. 10,4-5 H 15—17 Aristoph. Pac. 525-526 || 23—24 Hermog. 23, 12-13 || 2C-27 ib. 447,4-448,2 || 29—31 Aristot. Rhet. Ill 18, 1419b 3-4 5 παρεχομένων] -ας ci. Kurtz || 28 Γοργιείων Cs: γοργίων Μ

189

ARETHAE

μάλλον μεν τον σπουδαίου το γελοϊον φιλεΐν, μάλλον δε το περί το γελοϊον σπουδάΐον θαυμάζοντας άποδέχεσΦαι' άστειολογίαις δε κατά το εύτράπελον, ούδ' όλως άγριότητος αύτω παρεμφαινομένης, μάλα σεμνώς άγαλλόμενος' επαίνων άνεπαχΦών ουκ ήμοίρησεν έποικτίσασ'&αι και 5 πα·&ήναο"&αι μετά του μετρίου μηδέν έπισημαίνων συγκεχυμένον τω συντηρεϊν την του ή&ους εύστά&ειαν' πάσης της δια των λόγων πλοκής έπιτευκτικώτερος' έννοίαις καταπλουτεϊ ταϊς άνηκούσαις τοις ΰποβεβλημένοις' με&όδοις ταΐς άρτι κατεπειγούσαις ποικίλλεται' σχημάτων ουκ ίο αστοχεί, α τω λόγω περιποιεϊ την αβρότητα * λέξει κυρία, ουκ έπεισάκτω ουδέ ξενίας όλισκομένη το τε τον λόγου άληϋ·ινόν έγκολπίζεται και τω τοις πολλοίς άγνοουμένω εξαίρεται τε και διαν&ίζεται, ούτε τω παρασήμω τε και χυδαίω βαρβαρική ταπεινώσει εύτελιζόμενος, ου τω προς 15 γλώσσας άναχωροΰντι τοϊς άγαν μόνοις σοφοΐς εμφανίζεται, αλλ' έχει τοϋτο ήρεμα κοινόν τε και ίδιον' και κώλοις αυϋ-ις Γ 85 οίς ό καιρός σχεδιάζει διήρΐ'&ρωταΐ' συν&ήκη εύαφεΐ τε και προσηγόρω' προς τούτοις και αναπαύσει συστοίχω κατά τοσούτον έξακριβούμενος ως τον γε τούτων άποτίκτεσΦαι ao ρυ&μόν πεφυκότα μη αν άλλο τι δοκεϊν ή έναρμόνιον μέλος και λέξεως είς μέτρον έντεταμένης άπήχησιν. Τοσούτοις και τοιούτοις ό λογικός ημών τόκος εις κάλλος άπεξεσμένος ουδέν ποικίλον ει τοις άνηκόοις των καλλίστων τουτωνι Φεαμάτων είς χλεύην τε και διασυρμόν 25 τέΰειται, ταύτόν τι τω Μεγαβύζω πάσχουσι τω Πέρση, δς τω Ζεύξιδος του γραφέως έργαστηρίω περιτυχών έπήνει μεν τάς λαμπροτέρας γραφάς μη τεχνικώς άγαν έξειργασμένας, κατωλιγώρει δε των στυγνότερων μεν, τη τέχνη δε περιττώς κατεσκευασμένων, ον και τα την Μηλιάδα so μειράκια τρίβοντα κατεγέλα άτέχνω γνώμη τα κάλλιστα έκφαυλίζοντος. δ δη και νυν εστίν όραν. ά γαρ ουκ επί5 Hermog. 441, 15^42, 21 || 8-21 ib. 220, 5-7 || 26-32 Ael. Var. hist. 2, 2 6 fort, (οίδεν) μηδέν \\ 24 «'] εϊ μη ΐσ. mg. M 190

SCRIPTA MINORA 17

στανται κωμωδεϊν έγνωσαν και οϊς έπωφλήκασιν αίσχύνην άναιδως έλλαμπρύνονται · οϊς ό Ύάγρον Όρφεύς άποχρήσει 'ΰύρας έπί'&εσ&ε βέβηλοι' έμβρι&ώς έπισκήπτων. έπει τοίνυν μηδέν τούτων πεπονηκότες, ή γοϋν γλίσχρως 5 και φαύλως, ων τους εμπορεύεσαι σοφίαν εικός (ή γαρ αν έπήνουν, αλλ' ουκ άπεσκοράκιζον) αύ'&ημερινοι ποϋΌϋσι χρηματίζειν σοφοί, τω Αϊαντι και τύπτω και τί&ημι την λογικήν περιορίζοντες εμπορίαν, τούτο διελέγχειν αυτών βούλεται το των ημετέρων λόγων διωγκωμένον τε και ίο περισκελές και προς την ήδη τεϋνηκυϊαν μοϋσαν τη των ματαίων άν&ρώπων άγνωμοσύνη άναφερόμενον, οι μεν γαρ πάλαι προς ονς τοις ϋείοις 6 λόγος πατράσι και ό άγων, τω οντι σοφοί, καν ει Tfj τον {ϊύρα'&εν προσλήψει, το τον Σταγειρίτον ειπείν, τον έαντών νουν άπημβλύν15 &ησαν. ταύτη γε δη και έπ ελάχιστον εσ&' δτε τούτοις έμέλησε της προς αυτούς κατά λέξιν δεινότητος (εκείνο γαρ πρόδηλον, ως ούδαμον δριμύτης νοήματος ύπτιότητι φράσεως εμφανίζεται), έπάν μη τι κατήπειγεν. οί μεντοι γε καϋ·' ημάς, οϊς έπιδείκνυμεν ή άπερείδομεν τους 20 λόγους, σχεδόν δοκησίσοφοί τίνες και ίνα τι και ποιητικώς φ&έγξωμαι, κενεαυχέες. παρέχομαι τοίνυν επί πασι τους λόγους τοιούτους αύτοΐς τεχνική διασκευασάμενος εξει, ως αν ει μεν συνώσιν, ο πολλού δει, εχωσι την έπιστροφήν από του ράστου ήτοι προς &αΰμα την as πάλαιαν άναπεμπαζόμενοι μοϋσαν ή και προς το πεί&εσ'&αι προϊοΰσαν · ει δ', δ πασά πα&εΐν ανάγκη, τω Ιδιωτισμω πιεζόμενοι όνος, φασίν, έπακούωσι λύρας, καταγινώσκοιεν εαυτών, ει προς τοιούτον εχουσιν άνδρα ου μηδέ τα κατά πάρεργον συνετά, αλλ' απορία πολλή και πάχος άχλύος και 30 ίλιγγος αύτοΐς άμα&ίας τοις τούτου καταχεϊται πόνοις περιτυγχάνουσι. διώκειν δε τους τοιούτους ημάς ασάφειας ή και τίνος αύτοΐς άλλης αιτίας, ούδέπω και τήμερον εγνων ει τι γε άλλο τούτου ήμϊν χαριέστερον. \ 2—3 Orphica frg. 247, l Kern || 13—14 Aristot. de gener, an. II 3, 736b 27-28 || 2l Horn. Θ 230 || 27 CPG 1291; II193; 563 2 Ύάγρον'] ΟΙάγρου Cs || 5 σοφίαν (προ^ρημένονς) ci.Cs

191

18

85ν

Πλωτίνω Scriptae sunt et haec et proxima epistula (vel potius fragmenta epistularum, imperfectarum fortasse) ad Plotinum archiepiscopum Thessalonicensem, qui a Nicolai partibus desciverat ut nimium indulgentis (cf. p. 164,9-13). evincit Arethas divortium exigendum non esse iisdem argumentis usus quibus Op. 9 (p. 100, 23-101,13) et Op. 14 (p. 157,24-158,14), haud scio an circa idem tempus.

'Την πολνγαμίαν οι πατέρες άπεσιώπησαν.3 πνν&ανομένφ δίδοτε λόγον, τίνος χάριν άπεσιώπησαν. ως κτηνώδη, πάντως έρεϊτε. πολλά γένοιτο νμϊν άγαΰά' τι dal μοιχεία; ουχί κτηνώδης παρά γε τω προφήτη 5 κατηγορείται', Ίπποι3 γαρ φησι eΌ·ηλνμανεϊς έγένοντο, έκαστος προς την γυναίκα τον πλησίον αυτόν έχρεμέτιζον'. και μην της μοιχείας έγκοπήν λαμβανονσης επί μετάνοιαν ο τέως κατακαλεϊται μοιχός, αλλ' ον τη αποσιωπήσει της σωτηρίας έκκλείεται. τι τοίννν πολύ- ίο γαμία μόνη τοσοντον υποτιμάται; πότερον και διαζυγίφ κολάζονσα εαυτήν; αλλ' εστίν ουδείς εν ίερενσιν δς τον επιστρέφοντα από αμαρτίας ον καταδέχεται' και τι μη τούτο προσδιαστείλαντες οι πατέρες τοις πολνγάμοις Ιάσιμους άπέφηναν, αλλά τη αποσιωπήσει επί άπόγνωσιν is παρεκάλεσαν; σκληρών τούτο και άδικοδοξούντων και της του έναν&ρωπήσαντος άλλότριον ευμενείας, βς και καλέσων αμαρτωλούς εις τον κόσμον έλήλν&εν και τοις 2-4 Bas. Ερ. 217, can. 80, PG 32, 805 Α 14-15 || 5-8 ler. 5, 8 || 17-18 Mt. 9,13; Me. 2, 17; Luc. 5, 32 18 Karlin-Hayter6 59-61 || 2 Την — άπεσιώπησαν lemmati subiungit M 192

SCEIPTA MINORA 18

άμαρτωλοις σφαγιάζεται, λείπεται πάντως εκείνο ύπεισιέναι τω λόγιο'μω, ως επειδή μη των οίων τ ε πραχ·&ηναι το διαζύγιον ην, όνο' οι πατέρες είσηγήσαντο τούτο, δ δη διάδηλον ήδη και παιδαρίω, ψασίν, ούδ' ό θαυμάσιος 5 Γρηγόριος ό Ναζιανζού' προς οίς δε χοιρώδη τοϋτο κατηγόρησε βίον και ουδέ πολλά φησιν έχοντα υποδείγματα, ουδέ ούτος το διαζύγιον είσηγούμενος όραται' των γαρ μενόντων τα υποδείγματα και ύφεστώτων. εϊπερ ουν οι πατέρες, οϊς το επιτήδευμα, ουκ οϊδ' ώτινι και ίο λόγω, τον των άν&ρώπων άλλοτριοϋται γένους, ουκ έγνωσαν διαζυγίω κολάσαι πολυγαμίαν και ούτω προς σωτηρίαν καλεϊν (ουδέ γαρ φ&όνω τούτους τολμά τις έρεϊν, ουκ άπονοίας υπερβολή), πώς τις Βασίλειον άναιδεύσαιτο χωρίομόν είσηγεΐσ&αι τοις πολνγάμοις, δς και 15 φορητότερον το αμάρτημα κρίνει; αφ' ων ευλόγως ύποβάλλεσΦαι τούτους τοις κανόοι νομοθετεί και μετριωτέροις υπάγεται τοις έπιτιμίοις και ουδέ λόγω ψιλω διαζυγίου ένταΰ&α μνημονεύει καίτοι γε σφοδρός τα τοιαύτα κολάζειν, έπάν αύτω διαστάσεως άξιον το πράγμα so κρί'&γ), και ουδέν εις δυσώπησιν τούτω το μη ουχί ταύτης διαμνημονεϋσαι της καταδίκης. Έντεν&εν ουδέ προς το χείρον πορνείας το ένταϋ$α ' πλεΐον' σωφρονοϋσίν εστίν έκλαβεΐν. ει γαρ τους κατά πορνείαν συναπτομένους άνεπαισχύντως τε και τορώς 25 αμεινον φησι διαζεύγνυσΦαι, αρά γε το χείρον, ως γέ φάτε, πορνείας, εΐ δίκαιον ωετο χωρισμω ύποβάλλεσ&αι, έσιώπησεν αν; ανελεύθερων το πά&ος και βωμολόχων, αλλ3 ου της εκείνου γενναίας και φιλο·&έου γυχής και μηδέν έπίπροσΦεν ϋ·εοϋ και της άλη&είας ύπειληφότος. 30

β mg. φάσκει γαρ 'ουδέ πολλά έχω τα υποδείγματα', ώστε, ει καΐ μη πολλά, όμως ειαιν υποδείγματα. 3—4 cf. Plat. Symp. 204b 1 || 4-7 Greg. Naz. Or. 37, 8, PG36,292B9-10 || 15-18 Bas. 1.1. B 2-5 || 22-23 ib. B 1-2 || 23-25 Ep. 199, can. 26, PG 32, 724 B 14-C 1 β έχοντα ut vid. Μ: leg. εχειν τα? || 9 ώτινι Wk: δτινιΜ 193

19

Πλωτίνω Eiusdem rei plenior expositio. adicit notulam in suum usum, qua totam demonatrationem in brevissimum contraxit.

Ακούω πολλών ήδη και τοϋτο λεγόντων, ως είσίτινες, ουκ οϊδα πό&εν και ήτινι σοφία έπιρρωνννμενοι, έπειδάν το της πολυγαμίας αντονς διαζύγιόν τις άπαιτη ρητόν ούτω τοις κανόσιν έγκείμενον προενεγκεϊν, τους δε τοϋτο μεν μηδ' 5 Γ 86 δλως εχειν ενπόρως \ δεικννναι, επί τινας δε καταφεύγειν όνείροις έοικυίας αποδείξεις άτοπους, ων ψρόνησις και σοφία και άγροίκοις έννοηΦήναι. και δη γέ φασιν ως τούτον μεν αντονς άστοχεΐν, τη του έπιτιμίου δε άνέσει επί το ήττον ύποστρεφούση λαμπρώς εισηγεϊσ'&αι το ίο άζύγιον. Αλλ' ονν, φαίην αν εγώ, βέλτιστοι, ει ταις ύπονοίαις έξήν πεί&ειν το άμφισβητουμενον άπαν, ερμαιον αν ως ονκ άλλο τι τοις κακουργεΐν εΐω&όσι πολλά τοιαντα σύμφορησασί κατά τρόπον τον δικαίου άποδιώκειν τους δίκην is αντοΐς προηρημένονς λαχεΐν. όμως έφίεμεν νμΐν τοϋτο, ει μόνον έχόμενα λόγου τα της υπόνοιας άνευρε'&είη. είπε δε μοι, εχοιτ' αν ήμϊν γενναιότητι λόγων άποφήναι ως το επίτιμων από του ολοκλήρου κολοβω&έν το διαζύγιόν εισηγείται τη πολυγαμία; εΐ μεν και επί τίνων άλλων, 20 εύγε τον λόγου, στοιχοϋμεν τοις νφ' υμών ένεξουσιαζομένοις. αλλ3 οϋπω τοϋτο και τήμερον, δσα γε εις ύπο9-11 Bas. Ερ. 188, can. 4, PG 32, 673 Α 12-Β 5 19 Karlin-Hayter« 61-67 || 7 ώJ'Wk: ώΜ 194

SCRIPTA MINORA 19

τίμησιν ήκεν εκκλησία Φεοϋ, κατελάβομεν ουκ επί των άΰέσμων γάμων, οϊς έξισοΰν ματαίως τε και κενώζ πολυγαμίαν επείγεστε' ουκ επί των κατά πορνείαν Συναπτομένων, εϊ τι και τούτοις δοκη χωρισμω της δ λαφρίον συνάφειας άποδιαλύειν τον σύνδεσμον · ουδέ τω χωρισμω άντιδίδοται τούτοις ή της ορισμένης κακώσεως προ&εσμία σμικρννομένη, αλλ' ει αρά, Tfj θερμότερα ή εαυτόν ό το αίσχος άποπλυνόμενος ύποτί'&ησιν. πό&εν ούν ύμϊν τοιαύτα έννοηβήναι συνιδεϊν ουκ έχω, ίο Άλλα γαρ 6 μεταξύ με λέγοντα νπεισήλ&εν, ουκ ακαιρον έμφανίσαι· φιλαν&ρωπότερον πάντως έρεϊτε τον μέγαν Βασίλειον κεκινημένον τη της διαστάσεως ανάγκη σμικρϋναι τον μήκους το έπιτίμιον. είτα ουκ εϋγνωμον έννοεϊν ως ει φιλανθρωπία ένοραται τω πά'&ει συμβαίΐό νουσα, και τοσαύτη ως και την ύποτίμησιν κολοβώσαι, ουδέ χειρών αύτω πολυγαμία κέκριται πορνείας; ουκ εστίν δς ουκ έρεϊ· και μάλισ$' δς άλλαχοϋ τοϋτον όρα σφοδρώς τε και άκαμπώς προς την άμαρτίαν ίστάμενον και ούδ' αν εϊ τι και γένοιτο των κεκριμένων αύτω 20 έξιστάμενον, εΐπερ ικανόν τον λόγον πιστώσασ'&αι το έπι ταΐς έκπεσούσαις παρ&ένο ις άγνωμονέστερον των προ αυτόν πατέρων ϋ·εσμο&ετούμενον. φ δε οίκτος έπακολουΰεϊ, δι' δν συστέλλεσΦαι και την ύποτίμησιν βούλεσ&ε, τις ούτω σκληρός και άτεράμων ως μη τη φύσει ύπενδοϋναι} 2δ αλλ' άπαν&ρώπως τε και ανηλεώς το προσπεσόν έκβιάζεσ&αι; ή ουχί και ΙΤαϋλος τη άσ'&ενεία της φύσεως συνυποκλάζων της τον κάλου περιωπής ύποβαίνει της εκ πορνείας επήρειας τους άν&ρώπους ρυόμενος; τι δαι και Βασίλειος ούτοσί; ου τοις κατά πορνείαν συναπτομένοις το διαζύγιον so εκ παντός παραγγέλλων τη προς φύσιν όμως ανάγκη 26mg. δι' ων φάσκει eδια τάς πορνείας έκαστος και εκάστη'.

7-8 cf. ib. B 3-5; Ep. 217, can. 74, PG 32, 804 Α 4-13; can. 84, PG 32,808Β 7-10 || 20-22 Ερ. 199, can. 18, PG 32,717 Α 10-Β7 II 26-28 1 Cor. 7,2 || 28 —ρ. 196,1 Bas. Ερ. 199, can. 26, PG 32,724 Β 14-04 7 θερμότερα] deest subst. qu le μετάνοια, (cf. Bas.) 195

ARETHAE

με·&ηκε το τέως ως αϊσχρόν άποδιαστελλόμενον; ουκ αν οϊμαι τούτοις άντείποιτε. αλλ" ώδε μεν ούτος φιλάν&ρων 86 πος και συγγνώμων, καίτοι \ μικρά της φύσεως ένοχλούσης ένταϋ'&α, ως αν άπαξ, ηπερ ύμεϊς φάτε (ουκ old' όπόϋ·εν τοϋτο λαβόντες), είς πεϊραν αλλήλων έληλν&ότων των την ύπόΰεσιν σνμπληρούντων · ουδέν δε πάντως τοσούτον εις οχλον τοϊς πρωτοπείροις το ύπεκστήναι τον πά&ους. κάκεϊ μεν όντως · εφ' ων δε χρόνος και ή ενδελεχής τον πράγματος πείρα μετά τον και μηδέν ύποπτεύειν έργάζεσ&αι των απαίσιων οιονεί ένεσκίρρωσεν εν τ?) φύσει ίο το πράγμα και δνσανάκλητον εδειξεν, αρά τούτοις ουδέν έπικαμπτόμενος φωραται ουδέ τι των μαλασσόντων τον πάντων άν&ρώπων έπιεικέστερον ανευρίσκεται, αλλ' άποτόμως μεν προς την διάζενξιν ατέ κακόν μεγίστου άπεΐδεν, οϊκτω δε πάλιν την ύποτίμησιν νποτέμνεταΐ', 15 καινόν τοϋτο και πέρα το κατασκεναζόμενον πίστεως, εΐ τγ} διαστάσει των πολνγάμων έπιτετμήσ'&αι το έπιτίμιον σνμπα&ώς νμϊν εόοξεν, ότι μηδ' άλλο των εις διάστασιν το α&εσμον υποβαλλομένων φειδονς το παράπαν τετύχηκεν. 20 Περί τον αντον Ούτω μεν ουν διεξοδικώς τοις της αποδείξεως απασι διεξιών μέρεσι χρήση, δση ρήτορσιν έγγυμνάσασΦαι, δση διαλεκτικούς κρατύνασ&αι παρέχει, έπιτεμών δε όντως προαγάγοις. 'πολυγαμίαν τοις άΰέσμοις των γάμων αφ- 25 ομοίων άξιοΐς ωσαύτως έκείνοις το συνοικέσιον διαλύειν είτα φής οϊκτω Βασίλειον του διαζυγίου την κάκωσιν νποτεμέσ'&αι των έπιτιμωμένων χρόνων επί το βραχύτερον τούτους συνεσταλκότα; ει μεν και επί πάντων των 4 mg. δι' ων φάσκει ' τους κατά πορνείαν συναπτομένους', ους 30 και f κλεψιγάμονς' φησί. 31 of. Baa., PG 32, 800C 6 2 οϋτος Μ 196

|| 7 r Wk: του Μ || 10 ένεσκίρωσεν Μ || 17 έπιτε: έπιτεμήσ&αι Μ \\ 31mg. κλεψιγάμονς ex ό·ψιγάμονς(1)Μ

SCRIPTA MINOEA 19

άλλων οίς ένοραται ή διάοτααις παραγγελλομένη φειδώ τον διαζυγίου το των χρόνων έκτεταμένον συνέατειλεν, απλούς 6 λόγος και δέχομαι την άξίωσιν · ει δ' ουδέν επ' εκείνων τοιούτο, τις ό της άποκληρώσεως λόγος, ούτε 5 συνιδεϊν ο'ωφρονών έχω και τοις άλλως άξιουμένοις ο'υγκατατί'&εα'&αι ουκ αν ό'λως δυναίμην, έπάν ζωοϊαι μετείω, βίη δε μοι εμπεδος εϊη'. β-7 Horn. Ψ"47 || 7 Η157 7 μετείω] μετίω (?) Μ

15

BTArethasI[1980]

197

20

Προς τονς φιλοακώμμονας ήμας οίομένονς Gloriatur potius quam se excusat quod telis contumeliarum suarum inimicum quendam oppresserit, quern 'tredecimum speculatorem Dolonem' appellans cum Simone et Elyma magis et cum Celso Porphyrio luliano Leone Annenio inimicis fidei comparat. bene conveniunt haec cum us quae in sequent! satira iacit in Choerosphactem tamquam praestigiatorem et gentili sapientia imbutum. credo igitur Aretham perculso Choerosphacta haec aui purgandi causa opuscule 21 praemisisse. addit se multa alia scripsisse, martyrum et sanctorum laudes, commentaria in Scripturam.

Ov φιλοακώμμων εγώ, μη τοϋτό τις φιλαίτιος οίέσ&ω, ουδέ βλαοψήμοις άνακείμενος ρήμασι (πώς γαρ, δς ενλογεΐν άγαΦούς άνδρας έκβύμως έσπουδακα',) αλλά τις Δαυίδ ΰφενδόνγι τριπλόκω, γλώσσγ) τριάδι Φεία ανγ- 5 κροτονμένγι, βάλλειν είδώς λοιμών άν&ρώπων άναίδειαν, ουδέν τι μάλλον Μελιταίων έμοι κνναρίων λογιζομένων, και βάρβαρον καταβάλλειν μανίαν ϋ-εον παράταξιν άτιμονν έπειγομένην. και τι το έντεϋφεν; ήράμεΰ-α ο"νν &εώ κϋδος νομενσι Χρίοτοϋ άνακείμενον, τον τρισκαιδέκατον σκοπόν ίο εϊλομεν Δόλωνα, ώδε και οί πρότεροι τείχεα μακρά και πόλεις έπόρϋΌνν, τόνδε νόον και ΰνμόν εν 0τή$·εσιν Γ 87 έχοντες · Πέτρος Σίμωνα τον μάγον, \ Παϋλος Έλνμαν, Κέλαον τον Έπικονρειον Ώριγένης, Μεθόδιος 6 Πατάρων Πορψνριον, Ενσέβιος ό Παμφίλον τον αυτόν, ή $εία 15 γλώοοα Γρηγόριος Ίονλιανόν και Μάξιμον τον κύνα, 5-6 l Reg. 17,49; cf. Nicet. Paphl. Or. 20, PG105,481D 3-4 || 7 cf. l Reg. 17,43; Lucian. Conviv. 19 || 8-9 l Reg. 17,36; 45 |j 10—11 Horn. K561; cf. Choerosphact. Ep.23,4-6 Kolias || 11—13 Δ 308-309 || 13 Act. 8, 9-24 || 14 Act. 13, 6-12 || 15-16 Greg. Naz.Orr.4-5; 26 198

SCRIPTA MINORA 20

αλλά και χ$ές και πρώην ό άοίδιμος Νικηφόρος τον Άρμένιον Λέοντα, τούτοις άβολε συνταττοίμην εγώ, καν εΐ βελόνη σιδηρείω παραβαλλοίμην, το παροιμιώδες, μοχλώ, ουδέν έμοί μελήσει μέμψις και διαγογγυσμός 5 Πάτροκλον μεν πρόφασιν ποιούμενων, υφών δ" αυτών αϊσχεα ύποβλεπομένων. εί γαρ και κακός άκούοιμι προς τούτων, ύπέρενγε των καλλίστων αίτιαμάτων έμοι μεν γαρ ουκ αν τις έναίοΊμος άνήρ εϊη δς £ργον άτιμήσειε μάχης, ουδέ νέμεσις τοϊσδ3 επί εργοις πολύν χρόνον αϊσχε' ίο άκουειν. τι δε μέχρι τούτων, νποκρούο'ει τις, έμοι το ενδόκιμον:, αλλ' ου Σωφρόνων εστί ταϋτα τολμαν φ&έγγεο"&αι. εί γαρ έΦέλοι και ταϋτα δαήμεναι και των εύφημοτέρων ημών έπακοΰααι, πλήρεις τοιούτων καρπών της ημετέρας γλώσσης βίβλοι πολλαί, μαρτύρων Φεον 15 εγκωμίων, όβίων επαίνων, γραφής έν&έου αναπτύξεως, άλλων τε πλείστων σπουδαιότατων, ων ουκ αν έπήβολος γένοιτο γλώσσα Όνητών οίοι πολλοί νυν έπι χ$ονι πολυβοτείργ] τράφεν ανδρών ήδ' έγένοντο. 1-2 PG 100,201-850 (cf. 74-141) || 5 Horn. T302(CPGI294; II 606) II 7-8 Horn. Ζ 521-522 || 9-10 Γ156-157 || 12 Ζ 150 || 17-18 Γ 89; ^378 || 18 ^251; 0723 3 βελόνη Wk: -γ] Μ | roWk: τφ Μ

15*

19»

21

Χοιροσφάκτης ή Μιαογόης Confecit hunc libellum criminosum contra Leonem Choerosphactem cum is post legationem ad Saracenos susceptam redierat aegrotus et imperatori suspectus (a. 907). causa proxima scribendi erat quod Choerosphactes suum quoddam opusculum de theologia in Magna Ecclesia recitandum amico dederat. indignatur Arethas quod templum Dei intrare ausus sit et per homines sui similes suas nugas recitare, homo abiectus, senatu motus, cuius impietas in theologicis et ignorantia in doctrina saeculari omnibus manifesta facta sit, cuius perfidia e legationibus ad Bulgaros et Saracenos apparuerit; nunc igitur nihil ei superesse nisi unum alterumve discipulum, quos nulla Musa homo musicam doceat. talem virum nee Dei altari appropinquare decere nee de rebus divinis disserere. quae autem sibi proposuerit, haec esse: ex patrum scriptis iragmenta disiecta obtrudere discipulis suis, qui mendacia subtiliora dispicere non possint; imperatorem oblique insectari quod talem virum e republica detruserit; probare se patribus ecclesiae nee vita neque operibus inferiorem esse, quid autem de ieiunio Christianos docere posse eum qui, teste ipsius filio, in vigilia sancti sabbati gallinam bene conditam comederit? quid de Trinitate Epicureum, de incamatione hominem Sadducaeis peiorem, quippe qui angelorum ordinem de mundo tollere conatus sit? quomodo vitas sanctorum narrare posse, qui amicos Dei cruciaverit? sed iam morbo comitiali convulsum mox in suum locum abiturum, cum Porphyrio et luliano suis.

Βαβαί, ην αρά και τόδε χρνσονν έπος, ου τω τνχόντι της άλη&είας εχόμενον, πάντα δη προαδοκαν αν&ρωπον οντά φιλοσοφούν, ονδέν γαρ το από τονδε και των άγαν 2—4 Xen. Anab. 7, 6,11 21 Compernass2 298-306; Sangin1 236-241 200

SCRIPTA MINORA 21

τολμηρότατων άπογνωστέον έμπολιτεν&ήναι τω βίω. τι γαρ, ώ πλήρη πάσης αιδοϋς ανάκτορα Φεοϋ, τοϋτο; τι το βλεπόμενον άγος; τις ή τοσαύτη μανία και ίταμότης; τι το φρικτόν και άπαίσιον έργον και πριν ή τελεσ'&ηναι ουκ 5 έχον είς σώφρονα πίστιν τελεσϋησόμενον; αν&ρωπος Κέρκωψ, μεστός παντός δόλου, πάσης ακαθαρσίας, τα Χριστιανών παρωσάμενος, τη ευσέβεια μακρά χαίρειν ειπών, ω μέγα πόρρα)$εν εστηκότι των τον $εον σκηνωμάτων άφοραν τα προαύλια, ό μάλλον δε σπαράσσοντί τι και παρασπώντι των τοις πατράσιν ΐδ ή και τισιν άλλοις κομψώς είρημένον και ταϋτα χύδην τε και εική συμφοροϋντι τοις απουδααταϊς έπιδείκννο*&αι, ου νό&ους αλλ' εαυτόν γνήσιας ταντα γονάς πεί'&οντι · οι δη πολλή πελαγιζόμενοι τη κορύζη, ως και τί'&ης δεϊο*&αι λοιπόν, πώς αν οι τοιοντοι τα φώρια διακρίνοιεν ή τάϊς 8ΐ» Ισχναϊς και μόνοις τοις νήφονσι κατοπτενομέναις διαμαρτίαις υμών έπιβάλοιεν, οι μηδέ ταΐς κατά πίϋ·ον σκιάν διαβλέποντες άγονται τε και φέρονται οι το συμπνϊγον νμας πονηρότατον έλκύσειε πνεύμα · και ουκ αυτοί μόνοι, Γ 90 αλλά και τούτους όσοι κατ' αυτούς άπηλγήκασι την 25 σωτηρίαν προς τον αυτόν δλεβρον έπισπώμενοι. ταύτη τοι φατρίαν ουκ ευαγή περιπεποιημένω προβήναί σοι κα·&' όδόν, δ μηδ3 ει τελοΐτο πιστενσειας, ουκ απ' ελπίδος και τα ένδέοντα. 11 mg. το εξής όντως· 'ως και παιδιάν άποφαν&ήναι τα τούτοις 3ο έπενεχοέντα τοις νυν είς ωμότητα προβασι παραβαλλόμενα'. 2—3 1 Cor. 5, 6; Gal. 5,9 || 4 Aesch. frg. 233 Sidgwick (schol. Aristoph. Pac. 73) || 8 CPG1423 11 19-20 Plat. Reip. 1343 a 3-9 || 23-24 1 Reg. 16, 14; 15 16 είρημένον] -ων Cs || 22 otCs: otM || 27 εναγή Wk: εναγή ut vid. M (Cs) 208

SCKIPTA MINORA 21

Ενός μεν οΰν τούτον και πρώτον 6 κινδννώδης τε και ολέθριος νμϊν πλους μεμηχάνηται · δεύτερον δε τίνος και κατ* ονδέν φανλοτέρον τον πρώτον εις κακεντρέχειαν; εϊρηται μεν ως τοις κρατονσιν μέμψιν νφαίνων και τούτονς 5 εις άσννεσίαν τε και άναισ·&ησίαν των περί αντονς αρχόντων όσα γε προς έκλογήν άποοκώπτων ταύτη προσάγεις, ατέ τοσοντον δή$εν άνδρα παραγκών ίο αμένοις και τον πολιτεύεσ&αι καταπαύσασιν. καίτοι ει τι και άλλο, ονδέν οντοι τοιοντο ονδ' αν χαριέστερον τούτον των εις σωφροιο σύνην άπονενόντων και Φεοσέβειαν εχοιεν έπιδείκννσ&αι, άνδρα λοιμόν, άνδρα βωμολοχία τονς πώποτε φημιζομένονς άποκρνψάμενον της πολιτείας άποκροναάμενοι, παρ' ο γε και ει τι εύετηρίας έγενΰατο τω καταπτύστω τούτω έπιτηδεύματι καρπωσάμενον. ή γαρ ονχι και νυν ίο των (ϊνγγινομένων νμΐν μόνον ον κροκύδας άφαιρή, τάς χείρας κατά τονς έμβροντήτονς γνωο'τικονς διαψηλαφων, μειδιάματι χρηοτω δεξιούμενος, τη γνώμη ΰνντρέχων και ει τι άλλο της κολακείας εϋτι γνώρισμα Φερμότητι πάση καταπραττόμενος; οις τονς μεν νωϋ-εστέρονς ειλες αν και 20 προς φιλίαν σννέδησας, τοις άνδρώδεσι δε και γενναιοτέροις νλην παρέσχες τον μίσονς, το υπερβάλλον μνσαττομένοις τον πράγματος. Άλλα το μεν λέλεκται, ουκ οϊδα δ' ει και κα&' δσον ειπείν άξιον το δ' ονν κεφάλαιον τούτον, και δι' ά το 25 βδελνρόν σοι παγκράτιον σνγκεκρότηται, μωμεϊσ&αι τονς άοιδίμονς πατέρας το σπούδασμα και μη πλέον άποφαίνειν νμών αντονς αποφέρεσ&αι, μη βίον σεμνότητα, μη λόγων στερρότητα, αλλ* εφ' όμοίοις νμϊν τον βίον καταγελάστως άπηντληκότας τα μεν αλλά τω χρόνω so άφανισ&ηναι, τον λόγον δε νυν μόνον περιποιεϊν αντοϊς το μακάριον, όπερ ονδ* αν αντός ό τον ψεύδονς πατήρ, εΐ μη σοι γλώσση χρησάμενος νυν έξηρενξατο. τοντό σον το a CPG Ι 359; II 24 || 15 Theophr. Char. 2, 3 32 μη σοι Μ 209

ARETHAE

κατά των πατέρων σκευώρημα, αυτή ή εκ κακούργου σου γνώμης διαβολή και τα κατ' εκείνων νεανιεύματα. έπει ότι γε άλλως σοι ληρεϊν περιγίνεται, ουκ αδηλον ουδενί. τι γαρ ή ση περί λόγους ως οϊει σπονδή, εΐ μη κατά Δημάδην νμίν και Ύπέρβολον προσπεπόρισται, των ει τι &· και ενδεώς εσχε τη τον &εοϋ άνεπλήρωσεν εκκλησία; νηστείας εισήγησιν; άλλα Βασιλείου και πράξει και λόγω σαλπίσαντος και παρακαλέσαντος τους ευσέβειας προς τοϋτο τροφίμους, τις αν έτι άνάσχοιτο Χοιροσφάκτου νηστεύειν δημηγοροϋντος; δς προς οϊς άλλοις ήσέλγησεν, ίο έτι και τω μεγάλω και ·&είω σαββάτω νυκτός δρνιΦα &ύσας και ταύτην καΰ·' ήδονήν αύτω καρυκεύσας, ορ&ρον ν 90 Ιγνωκώς έπιφαίνοντα \ προς ϋ-οίνην έχρήτο και των σαρκών έντραγών όσον εις έξουσίαν, ολίγον ύπνώσας, εϊτ' άναστάς και στόμα και χείρας άφαγνισάμενος τη συγ- is κλήτω συνηει βουλή και προς έσπέραν μετείχε του &ειοτάτου Χρίστου δείπνου, ό δαιμόνων άμα πρωί κοινωνήσας τραπέζης και ποτηριού, ώ της άνεικάστου Φεοϋ μακρόΰυμίας · ω της τον καταφρονητον ύπερβλυζούσης μανίας, είτα τούτω νηστείας, τούτω άγνισμοϋ, τούτω εγκράτειας 2ο υφηγητή δίκαιον χρήσασ'&αι, αλλ' ουχί βόΰρω, ου ξίφει, ου καταποντισμω άπολέσ&αι, εϊπερ έπαλη'&εύοι δ ταΰτα ημιν Ιστορήσας υιός', αλλ' εΐ και μη ταϋτα, Χοίροσφάκτη δ' ονν δμως εις έγκράτειαν παραγγέλλοντι τις εψεται; έπιδεικνυμένην πίστιν, ώ ταν, απαγγέλλει δίκαιος 25 και οϊς αυτός τις ένασκησάμενος κατορ&ώσειεν ελξειν και τους λοιπούς ουκ άπέγνωκεν. αλλά θεολογίας τριαδικήν εκφανσιν, ήσΰ-ην Έπικουρείω τριαδομάχω και πλήρει δαιμόνων άν&ρώπω περί τριάδος Φεολογοΰντι. τι δαί; σεμνότερον άποχρήση Γρηγορίου τω λόγω, τον άνδρα so πρότερον ό ακάθαρτος άνακα'&άρας, ω τούτο μόγις με&εϊ7-9 Bas. de ieiunio, PG31, 163-198 (164Α 1-2) || 25 Prov. 12,17 II 30-ρ.211,2 Greg. Naz. Orr. 27-31 6 eaxeWk: -ες Μ \\ 25 ώ τ' αν (* ex") Μ sed A s. l. ins. ut vid., M 210

|| 26 ελξειν] εξειν,

SCEIPTA MINORA 21

rat το νπερφνέστατον και κρεΐττον άν&ρωπίνης σχεδόν εξεως; άλλα περί της εν σαρκι τον λόγον οικονομίας φρνάξη έρεΐν, αλλ' ό χρνσονς Ιωάννης βροντήαας οίον ονράνιον έμποδών στήσεται σνν Άϋανασίω τω $είω τω 5 μηδέ κατά χαλκού ρνπον τον τεϋνεώτα φέροντι λόγον. άλλως τε ονδ' ή των πιοτών ακοή χρνσείων αλλάζεται χάλκεα, αλλ' άποπηδήσεται τον νεώ, ποτίμω λόγω μη άλμνράν άκοήν έπεισάγονσα, όπερ καλώς ποιονντες κατέπραξαν οι πνεύματι Φείω καταληπτοί, της φλυαρίας υμών ίο έναρχομένης Ό'εοφιλώς δραπετεύσαντες. ή οντω και Σαδδονκαίονς τον περί αναστάσεως παραχωρήσομεν δόγματος και διδασκάλους αντονς άναβιώσεως αναβίβασαμε&α' ων ον μακράν εϊ, ονχ όπως άνάστασιν αφετών, ει μη και πνενμα και πασαν την περί Φεόν νοεράν λειτονργίαν 15 είς άννπαρξίαν έκβιαζόμενος, ώσπερει διαφ&ονονμενος τούτω, ει έρημος ων αντός θεραπείας Φεός εχοι θεράποντος · ή, όπερ και άλη&έστερον, τη αναιρέσει της νοερας ούσιώσεως και το της ψυχής ά&άνατον αφαιρούμενος και την είς άγγέλονς των αγίων μετάταξιν. της γαρ άνλον 20 τάξεως μη ύφεστηκνίας προς τίνα μεταχωρήσει τα των εντανΰα πνεύματα κατωρ&ωκότων; και τίνα τιμήν λήψεται μη όντων ων προς την δόξαν άφομοιώσεται; είτα τοιοντος ων εγκώμια γράψεις οσίων ανδρών, ό των &εον φίλων άναιρέτης και υβριστής τε και χλεναστής, και παν 25 ο τι και Ιουδαίοι προς άτιμίαν τούτοις άμώμενος; Αλλά προσήσεται ταντα ή πλήρης παντός άγα&ον \ των 91Γ πιστών εκκλησία', αλλά άνέξεται δαιμονομανονντος και δαιμονώντος ήδη λαμπρώς, ως σώμα, και την ψνχήν; ή ουχί χρόνος ονπω μακρός κα$' δν έπιλήψεως πά&ει την so ενοικον παρεδήλου σκαιότητα, διαστραφέντος μεν σοι τον βλάσφημου και μιαρον στόματος, παρακοπή δε περιφανεϊ

3 Chrys. de trinit., PG 48, 1087-1096? || 4—5 Athan. de incarn., PG 26,983-1028 || 6-7 Horn. Z 236 || 7-8 Plat. Phaedr. 243 d 4-5 || 10-12 Act. 23, 8

211

ARETHAE

τον ψνχαρίον σοι τον ά&λίον παρακεκινημένον, ον παραδέξεται, ουκ άνέξεται, ότι μηδέ τα τον Κάιν δώρα $εος, ουκ είς ταμεία βιβλίων έναποφείη, αλλ' είς κόμπον οδόντων σαπρία και δνσωδία οσγ] πλείστη καταπλοντονντων 6 μιαρός απολήξει αοι τόκος, και μίο&ωμα 5 πόρνης αγνός ον μερίσεται. αλλά γε δη και προς τούτοις έπακούση και ταντα· 'τω δε άμαρτωλω είπεν 6Φεός' Ινα. τι αν έκδιηγη τα δικαιώματα μου και αναλαμβάνεις την δια&ήκην μον δια στόματος;' δς μισών Φείαν παιδείαν και τους άπροσίτονς σοι λόγους διαστρέψειν πειρώμενος ίο άμείνονι αν σννεκνρησας λνσσήσας διαδηλότερον και την ένδομνχονσαν παρρησιάσας κακότητα ήπερ σοφός τις είναι σκηπτόμενος καταγελάστως ούτω τοις σωφρονονσιν άπέρχεσβαι. καταργήΰ·ητι τοίννν από Χρίστου και από ευσέβειας άπότρεχε, μηδέ, το άναιδέστατόν σον τοϋτο, 15 λοιπόν ήμϊν γίνον δι' δχλον · την δε κατά σαντόν μέτι&ι, μετά τον Τνρίον γέροντος, μετά τον δνσσεβονς Ίονλιανον έξαφανιζόμενος, ων Φανμαστής τε και ζηλωτής των λόγων, ήδη δε και σνμμέτοχος και ων και έναρι&μονμενος, είς την Άχερονσίαν, εις τον Κωκντόν, είς τον Τάρταρον, εις 20 τον Αχέροντα και Πνριφλεγέΰοντα, ου και τονς έναμίλλως βιονντας νμϊν ο σοφός νμών Πλάτων άπέπεμψεν. ταντα σπουδάζοντος, αλλ' ον παίζοντος · τι γαρ παίζειν έδει εν οις το προς ·&εόν τον ταντα πραγματενομένον άνόσιον μίσος είς εχ'&ραν αντον δικαίαν τονς ευσέβειας νπασπι- 25 στάς προηγάγετο; 24 mg. τον ' τέλειον μίσος έμίαουν αυτούς, εις έχ&ρούς έγένοντό μοι' παρφδία τοΰτο. 2 Gen. 4,5 || 3-4 cf. Horn. .4417; Μ149 || 5-6 Deut. 23,191| 7-9 PS. 49,16 || 14 Gal. 5,4 || 16-22 cf. Greg. Naz. Or. 5,38; 41 [| 16 cf. CPG I 314; II 217; Act. l, 25 || 19-22 Plat. Phaed. 112e 4-114b 6 (l 23-26 PS. 138,21-22 l σοι M |] 12 ήπερ Cs: ήπερ M. \\ 14 άπέρχεσ&αι Kurtz: άπέχε\\ 15 ευσέβειας Kurtz: ασεβείας Μ.

212

22

Κοσμά μαγίστρφ παραμυθητικός επί γαμβρω τε&νηκότι Alteram epistulam ad hunc Cosmam habes infra, Op. 30. eius generum loannem mysticum Romanus Imperator a. Θ25 administratione reipublicae summovit; sed quia non multo post, vivo etiamtum loanne, Coemas ipae magistratu motus eat, de alio quo· dam affine hie agitur.

"Αλλω μεν τονς παρακλητικούς εκτιθέμενοι λόγους, άνδρι πολύ μεν τον παρόντος βίου τον κυκεώνος άπαν δ είω&ότος, μικρά δε ή ουδαμώς εχοντι διαβλέπειν προς το εατώς τε και άνεπηρέαατον των όσα τ-η άν&ρωπίνη και κα&' ημάς ά0τα&μήτω έφεδρεύει ζωή ουδέ τι τούτων πεφροντικότι, εικότως αν αυμπεριφερόμενόν με τω τη&αλαδονμένφ και τονς συμμέτρους και καταλλήλους ίο έπιβωρεύειν αύτφ λόγους, πλήθος ύπαγόμενον υποδειγμάτων εφ' όμοίοις τοις πά&εσι το άνδρικόν τε και άπρόβιτον τη περιαγωγγ) έπιδεδειγμένων · οίον την Άργείαν φημι ίέρειαν έκείνην, ην έπι το &ΰσαι έπειγομένην) είτα τον ζεύγους των την άπήνην ελκνβόντων ίο βοών έφνστερούντων ή των τέκνων δυάς τον ζύγον ύποδύντες ήγον την φύααβαν ονπερ το ύ^ύειν έπέτρεπεν. ή όέ άντιβηκοϋόα τον φιλομήτορα πόνον βτει προς του κρείττονος τοις παιαι την άντέκτισιν, άνεύ\ριακε δε &ά- 91ν νατον τοις φιλτάτοις ως ουκ αν δντος αλλού κρείττονος 12—ρ. 214,1 Herod. 1,31 1C φύαασαν'νίΐί·.

φείσασανΊΛ

16 BTArethasI[1080]

213

ARETHAE

άν&ρώπω ΰανάτου. προς τοντφ και το Πινδάρου τον μελοποιον παρεψέρομεν αν, δς τον Λίβνν τον "Αμμωνα ωδή τινί δεξιωσάμενος ϋ'ανμαστη άντιδεξίωσιν είχε θάνατον, παρεκομίζομεν δ' αν και τον Γερήνιον γέροντα, ώ το Άντιλόχον τον παιδός περιαγγελ&έν πά&ος ουδέν άπο- 5 λοφνρασ·&αι περιήν, τοσούτον έπειπόντι επί σνμμέτρφ τι) από των ομμάτων λιβάδι, ειδέναι ΰψητόν οντά φϋσαι ·&νητόν. Κάκείνω μεν τω χαμαι σνρομένω και γνώσιν και γένος τα τοιαντα προσήγομεν άκεσώδννα · σοι δε τίνα, και παρά ίο τίνα τον καιρόν; οτ' έπειγομένον τον άλγους προσήγορον ήδη και το δώρον ωή&ην εσεσ&αι, τοις Άσκληπιάδαις υπαγόμενος καν τούτω, οι πέπονα φαρμακενειν υποβάλλονται και κινεϊν, μη ωμά μηδέ εν άρχγ} τον συμπτώματος, καν γαρ ευγενής νμϊν ή φνή και ανω&εν εκ 15 τον πατρο'&είον το μακάριον έπανθ"η, αλλ' όμως τω τον άρχηγέτον βροτοϊς νποσμνχόμενοι φ&αρτω προσκληρώματι ουκ εσϋ·' όπως μη τω αιτιάματι της ρίζης και τονς καρπονς νποφέρεσΰαι. τοιγάρτοι τω παρακμάζοντι κακω εκείνα προσάγειν κεκρίκαμεν, ονχ ως άγνώτι — τίνι γαρ so τοντφ; φ σοφία δση "θνητή, όση ΰεία περιλιμνάζονσα το άκρον μνηστενεται των νυν εν τω παρόντι το ενδόκιμον άποφερομένων — αλλ' επειδή τοις λνπΐ] κατασχέτοις οιονεί λιγνυώδεις άναϋνμιάσεις αϊ της περιπέτειας διαπνεόμεναι τω άκριβεϊ λνμαίνεσ&αι πεφνκασι τον της 25 •ψυχής όφΰαλμον, ως μη καθαρώς το εαυτόν κατανύειν, ημείς οι έξω τον πά&ονς ποσώς έπίλη'&ον τοντο και νηπεν&ές έπαλείφομεν φάρμακον, εκείνο έπάδοντες, φείσασ&αι άχρειονν το έπιστίλβον σοι εκ γένους μακάριον, και προ τοντον τω τον Φείου Παύλου της διδασκαλίας 30 σοφώ ρενματι μη αντίξοος φέρεσΦαι, ως οντε τω τε\—l· Vit. Find. 2,19-21 Drachmann; Plut. Cons, ad Αρ. 14, 109 A II 4-8 cf. Diog. Laert. 2,13 || 12—15 Hippocr. Aphor. 1,22 || 27-28 Horn. εωτι προς άγαμου, ου τω πέρα τον δέοντος πεν&ιζομένω. τον μεν γαρ ζημιοϊ των μεϋ·' ης εν βίω κατώρΦωκε γερών χρηστής ελπίδος το δοξάριον άμανρώαας, τον δε της άποκειμένης ήμΐν παλινζωΐας απ' ελπίδος την ένδημίαν 5ποιεϊσ$αι· ον τι αν άλλο ζημιωδέστερον άνδρΐ Χριστιανω και μη τω βίω την νπαρξιν εϊδότι σνγκαταλνεσ·&αι; εΐ γαρ μη τοντο, αλλά προσδοκία άναβιώαεως, τις τον μικρόν ήμας άπολιπόντα και προς την άποκειμένην οίχόμενον πάσι ταμίενσιν Κρηνών τοις σώφροσι προσιο λογιεϊται; Αιά το ι τοντο εις έαντονς ανννενενκότες και τα εναπόθετα τη "ψΌχγί άγα&ά περί των in έλπίδί ζωής αΐωνίον κεκοιμημένων άνασοβονντες πανσώμεΰα Φρήνων αλόγων · πανσόμε&α δε, Ινα και γνναικι και φίλοις τον άποιχο15 μενού και τω λοιπω σνγγενικω τούτον φνλω το μακρόπεν&ες εκ τον κα& έαντονς υποδείγματος μετριάσωμεν, το τον βίον νπόλοιπον αντοϊς τω ταμία των άγαμων ·&εω έπιτρέψαντες, δς οϊδεν όρφανόν και χήραν άναλαμ\βάνεσ&αι κηδεμονικώς και τα προς χρείαν άγα&οδότως 92Γ 20 έπιχορηγεΐν, ονχ όπως άν&ρώποις, τω τιμιωτάτω αυτόν έργω, άλλα και τη λοιπή αντον κτίσει, οι γαρ οίκτιρμοι αυτόν επί πάντα τα έργα αντον. 18 PS. 145, 9 || 21-22 PS. 144, 9

2l XTtaeiWk: κτήσειΜ

16*

215

23

Στεφάνω επί τον κανικλείον, παραμυθητικός επί τελεντγΐ μητρός Si recte putet Kougeas hunc Stephanum επί, του κανιχλείον (ad quem et epp. 38 et 40 scriptae sunt) eundem esse qui postea a secretis fuit, sequatur hanc consolationem ante Opp. 51 (circa a. 900?) et 70 (a. 906) scriptam esse.

Αιτείς τους παραμυϋητικούς λόγους; αλλά γαρ τις, και τίνας, και δια τίνα, και παρά τίνος; άνθρωπος ου πόρρω του φιλοσόφου και πράγματος και ονόματος, οι' α και 5 έαντφ έξαρκεϊν εις παράκλησιν οϊμαι · και λόγους εκείνους, οι και φύσιν αυτήν μετασκευάσειάν τε και παρενέγκαιεν τον εικότος, μητρός έπιλησμοσύνην πεπραγματευμένους και της απάντων γλυκίονος φυής άμνηστεΐν έκβεβιασμένους, απερ άμήχανον έμποιήσαι τέκνοις επιείκεια ίο τρόπων κάί τοις ουδέν τι προσήκουσι το συμπαγές έπιδεικνυμένοις, μη δτι γε τα οικεία κατά το μέτριον και άπεριπα'&ές τε και καρτερώτατον αγειν άνεχομένοις· και τούτους ουκ άλλον ύμϊν όιαπλέκειν ή τούτον δς, ίνα το ενόν λέγω, ουχ ήττον νμών έάλωκα τω πά&ει, της 15 ϋυγγενονς ο'χέαεως προς το δ'μοιον ημάς έκκαλουμένης του άλγους, ει γαρ και μη παρην τω νεκροφόρω βκίμποδι της άποιχομένης, ει μη μετεϊχον των κατά το πένϋ-ος δρωμένων ύμΐν, ει μη δακρύων λιβάαι τάς παρειάς επλυνον, ει μη φωνάς άφίειν άσημους το της συμφοράς εξαγγελλούσας 2ο άνύποιστον και την εντός σύγχυσιν έκτραγωδούσας, α πάντων οίδα κοινά των εις αμετρον τους όλοφυρμούς 1 ante επί] τφ ind. Μ | κανικλι Μ 216

SCRIPTA MINORA 23

επισταμένων, αλλ* όμως κατατρύχει το πά&ος τη περιαγγελία το εΰσταϋ-ες ημών άπαν έξαλλοιοϋν και ότι αν&ρωπος και αυτός άπελέγχον. αλλ' εϊπερ αρά και ό το άγριαϊνον παρακεκλημένος κατεννάσαι τον πέν&ους, ούτος τοις 5 όμοίοις κατείληπται και δει γε πάντως και τούτω τον προς εαυτόν έπανάξοντος, εική και μάτην ή προτροπή τω μηδέν είς άνύσιμον εχοντι των προσδοκώμενων, άλλα γαρ όντως έκνικωμένω τω πά&ει και της μόνης ύμας καταβάλλοντι χρηστής ελπίδος έμοι μεν οΐμαι το άφιλόσοφον ίο εις κατάγνωσιν έκπορισ'&είη, ύμϊν δε πλειστηριάσαι περιγένοιτο τα τον άλγους ουκ δντος εν Γαλαάδ ιατρού, το προφητευόμενον, ουκ ούσης ριτήνης, λόγων φημι με$οδενόντων τα πά&η και άπουλωτικί} δυνάμει παν το ένδέον άναπληρονντων τον τραύματος, έντεν&εν άναλα15 βών εαυτόν ως γε ενόν, έκατέροις το πρόσφορον διοικήσομαι, αύτω μεν έμοι την εϋροιαν τον λόγου, νμϊν δε την παράκλησιν προσαγόμενος. ει δε τι μη προς άκρίβειαν εξωμεν εν τοις λόγοις και οίους ήμας εσ& οπή έπέγνωτε, συγγνώμη της συμφοράς ήμας παρελομένης το κατορ20 OOVV και την όρμήν προκατειργασμένης τω Φλίβοντι. °οτι μεν ονν μητρός άποβίωσις ή τονς θρήνους ήμϊν \ νφηγουμένη και δτι βαρύ το συνάντημα παισιν εύγενέσιν 92ν την παραιτίαν τον είναι πο'&οϋσιν, την εκ μακράς συνήθειας άλγεινοτέραν έργαζομένην την άπουσίαν, την μη 25 μόνον μηδέν έφνστερίζονσαν των όσα μητρός κηδεμονίαν παρίστησιν, αλλά γε και πολλω τω περιόντι κατά γε τούτο το μέρος τάς αλλάς παρευδοκιμοϋσαν μητέρας, ουδείς άντερεΐ λόγος, αλλ' όσφ ταϋτα δοκεϊ τους θρήνους έξαίρειν και προς άπαρηγόρητον έκφέρειν το πά&ος, so τοσούτω το περί ταντα φιλόσοφον υποβαλλόμενα μακαριωτέραν την καρτερίαν και άξιέπαινον ύποτείνει της περί τα προκείμενα άκρασίας. έπει δε ταϋτα, τι μη καν 11—18 Ier.8, 22 1 επισταμένων] leg. έπιτεταμένωνί || 11 γαλαά&ΙΑ \\ 37 παρενδοκιμονσαν Wk: -ούσας Μ 217

ARETHAE

τούτω το κρεϊττον ως καν τοις άλλοις άποφερώμε'&α και ζηλωτοι τοις λοιποϊς των άν&ρώπων άναφαινώμε'&α; Μήτηρ, αλλ' αν&ρωπος πάντως και τοϊς άν&ρωπίνοις πά'&εσιν υποκείμενη' πλήρης ήμερων, ονκ ώμόγηρος, αλλ* ονκ επί παισιν άώροις, μακρότερον το πέν&ος τοϊς 5 εξ αυτής τω μη τοιούτον κατενμεγεφεϊν ένεργαζομένη προστάτον αλλ' ονκ επί δνστνχονσιν άποιχομένη παισίν, ονκ επί φ·&ονονσι τοϊς κατ' οίκον, πασι δε τοϊς 6σα γε τα άν&ρώπινα ενδαιμονονσί τε και άν&ονσι και μητρικής ελπίδος τε και ενχής ένάμιλλον άποφερο- ίο μένοις το πλήρωμα, τι δε; ότι μη πάρεστιν ή της τοσαύτης αφορμή ενετηρίας, τοντο μάλλον ανία; εΐ μεν επί το πάντγι μη ον μεταχωροϋσα ή μη εχονσα τοντο ω και μετά την έντεϋ&εν άπαλλαγήν αύτη τε το ενπα&εϊν περιέσται και των εγγόνων μη άκηδεΐν, ότι μηδέ τις 15 προς τον απάντων δεοπότην αύτη υπολείπεται παρρησία, ειχεν αν τίνα πρόφασιν το άλύειν ατέ διολωλνίας ήμϊν της των καιριωτερων ελπίδος, επειδή δε ζην τε πιστεύεται και κατά το αμεινον της έκεϊσε ζωής, εϊπερ δικαίων ψυχαι εν χειρι ·&εον, και των ένταϋ&α ονκ έπιλέλησται, 20 δτι τε μήτηρ φιλότεκνος και ονποτε των εγγόνων, κατά το ιερόν γράμμα, έπιλησ·&ησομένη, αρά γε καθήκοντα πράττοιμεν την πλησιαίτερον τω των άγα&ών έντνγχάνονσαν άπολοφνρόμενοι δοτήρι και τοϊς περί αυτήν &ρήνοις νποτεμνόμενοι ταύτης το παραιτεϊο"&αι τοϊς 25 τέκνοις τα κρείττονα; ψήσει γαρ αν δήπον προς ταύτην ·&εός δι' οχλον τούτω καΦίστασΦαι, έκείνοις έπιβραβεύειν τα κρείττονα κατασπεύδονσαν οι τοϊς άπίστοις τω περί των άποιχομένων εξομοιούμενοι Φρήνω ονδ' είναι άν&ρώπονς μετά την άποβίωσιν οϊονται. ' οϊς δε τοιούτος so ο λογισμός, εις μάτην το περί τούτων έντνγχάνειν έμοί. τις γαρ από μη όντων λήψεται οντά ή των άπολωλέναι 25 mg. ad παραιτεΐσ&αί] αντί τον έξα,ιτεϊσ&αι, άρχαϊ'κί) χρήσει. 19—20 Sap. 3,1 || 21—22 la. 49,15 6 T$Wk: τόΜ II 23 ante έντνγχάνουσαν] απολαύουσα? ind. M

218

SCRIPTA MINORA 23

ύποτοπαζομένων κληρονομήσει τα άπιστούμενα;3 οράς όίπερ ήμϊν προβαίη τα των όλοφνρμών άπαράκλητα καΐ 6 μακρός γόος, δν επί μητρι και ταϋτα θεοφιλέστατη εξαρτώμενα; τι γαρ ένέλιπε ταύτη; το μη ύ^εοφιλεϊκα&5 εστάναι; τι δε $εοφιλεϊ έμποδών και παϊδας καταλλήλως έκ&ρεψαμένη το μη τοις τέκνοις \ και μετά &άνατον 93Γ έκπορίζειν τα κατά τον βίον συμφέροντα, έκείνω προσλιπαρούση ταΐς έντνχίαις δς άγα&ά δόματα διδόναι εξ ακένωτων ταμείων έπίσταται; δτι δε ταύτα μη λήρος μηδ' ίο άλλως εις παραμύ&ιον έπεισόδιον, ουδείς αν άμφιβάλοι ή όστις ουδέν οϊεται μέγα χηρείαν σεμνότητι βοη&ουμένην. την δε ούτω μεν διαγενομένην τω βίω, ούτω δε προς τάς έκεϊσε μεταταξαμένην μονάς, ούτω δε πεπαρρησιασμένως τω παμβασιλεϊ $εω παρεστάναι ήξιωμένην, άρ* ου is των άτοπωτάτων όλοφυρμοϊς ύποβάλλειν και βρήνοις άφοσιονα&αι την άποβίωσιν και λυπγ) μακρά του των πιστών εαυτούς έξωΦεΐσβαι συντάγματος; εγώ μεν οΐμαι, καν μη τις άλλος τοΰτο δοκ^. Τι δαι και όδυρόμενοι άναστένομεν δτι μη το σωματι20 κόν εΐδωλον βλέπομεν της τεκούσης; αλλ3 εάν επί νουν ήμϊν ελ$γ) ως το όστρεώδες τοΰτο περίβλημα μέχρις μεν αν το ήγεμονεϋον ευτυχεί μια τινι περιεΐργε την τεκοϋσαν γωνία, ην μη καταλαβοΰσιν ούδ' όραν έξήν το πο&ούμενον, άπορραγέντος δε τούτου και τοις οίκείοις άποπταμένου 25 του κρείττονος άδεέστερον και παντι τόπω ταύτη συνεϊναι τους πο·&ονντας άκώλυτον (και γαρ πάρεστιν, οϊς αν το &έλειν ύπαρξη, ταϊς νοεραϊς έπιβολαϊς παρεχομένη το έμφανίζεσΦαι), ου μόνον ουχί το ζέον του πά&ους καταμαράνομεν, αλλ' ήδη δοκώ μοι και την άχρι του δεϋρο so των τοιούτων άναβολήν ως ύπερβάλλουσαν ζημίαν είσόμε$α. τι γαρ επικερδέστερον άν&ρώπω νοερας συνουσίας 19mg. γν(ώμη),

σημ(είωσαι).

7-9 Mt. 7,11

2 ο?περ\νΐϊ: οιπερ Μ || l δε1] δε aut δη Μ νομεν] fort, -ωμεν, sed cf. p. 347, 4

|| 28 καταμαρά219

ARETHAE

ή χαριέστερον, $ και ΰεός τοις εαυτόν άξίοις προσομιλεϊ και παν άλλο των κατά τον παρόντα αιώνα, κρατίβτων προσκτώμε&α; μη δη ουν ων χάριν εΐδέναι τω κτίσαντι έποφείλεται, ταντα βλαοφημίας αρχήν και αχαριστίας καταστησώμεϋ-α, μηδ3 άντιπράττωμεν νόμω Φεον, τοντο 5 μεν πρεσβντέρω τε και ήλικιώτη άνΰρώπων, τοντο δε νεωτέρω και Παύλου τον ΰείου τοις κατ" εκείνο διακεκονημένω άν&ρώποις, ή"δη δε και ήμϊν, δς τονς ΰρηνονντας πέρα τον δέοντος τονς κεκοιμημένονς τγ) των οαιίατων υπάγεται συμμορία, μηδ' όργιζόμενον ϊδοιμεν τον ενερ- ίο γέτην. καν γαρ φιλάν&ρωπος οντος καΐ άνεξίκακος χρηματίζη, αλλ' οίδε κινεϊο"&αι και άηδέστερον τούτοις οι τοις αντον κρίμασιν άπεν&ονντες και άντιπράττοντες αχαριστία τη τούτον χρηστότητι έλνμήναντο. Και μοι μεν καΐ ταντα προς βίαν έρεΐν περιγέγονεν, Ινα 15 μη την ύμετέραν άξίωσιν άτιμάσωμεν, αλλ1 ωαπερ αιτηθέντες ον παρά φανλον την αΐτηαιν λελογίαμε&α, καίτοι φλεγμαίνοντες και αυτοί τη περιπέτεια της ψυχής το άλγονν, δμως κατεστείλαμεν το υπερβάλλον φιλοσοφίαν προκεκρικότες των άν&ρωπίνων πα&ών, τοντο και so ημείς νμας άνταξιονν %γνωμεν, είτε των εις παράκλησιν νμϊν παρενηνεγμένων κατά το εμφιλόοοφον ουνιέντας, είτε και ημάς της υπακοής άντιδεξιούμενοι δ κάλλιστον. 23mg. ad υπακοής] *ΐ!νεκ(α.)' τιροσυπακονστέον. 5-β Gen. 3,19; cf. Sir. 14,17 || β-10 1 These. 4,13 5 χαταστησώμε&α Wk: -σόμε&αΐί \\ 15 leg. Κάμοίΐ

220

24

Ιουλιανού εκ των κατά των αγίων ευαγγελίων τον Χρίστου λήρων και τούτων ανατροπή Άρέ&α αρχιεπισκόπου Bogaverat lulianus in libris contra Christiane», quomodo Christus peccata mundi sustulisse dicatur, cum fides Christiana potius causa innumerab ilium rixarum et caedium extiterit. cui respondet Arethas ab hoc quidem saeculo peccatum tolli non posse nisi rationali natura hominis ipsa quoque sublata. omnia quae seneibua percipiantur paulatun ad perfectam conditionem accedere. exponit doctrinam Platonicam, secundum quam individui homines particulae tantum humanitatis eint, sed etiam in hoc saeculo aliquatenus tolli peccatum, quippe cum videamus apud quosdam fideles morum sanctitatem qualis apud Cynicos nulla inveniatur. talibus vero opinionibus et gentilium philosophorum placita de vita restauranda et de iudicio post mortem futuro convelli. quod porro dicat Moysen quoque mundum a peccato solvisse eo quod meliores mores induxerit, id partim quidem verum esse, haeo tarnen ad temporalem vitam tantum pertinere, ut etiam Isaiae promissa. Utrum totum opus legerit Arethas, non constat; praeter locos hie adductos unum dumtaxat alibi citat (p. 168,2—5; 180,27 u. ad 181,2; 310,6-7).

' Πρώτον μεν δπως ήρε την άμαρτίαν ό του θεού λό6 γος, αΐτιος πολλοίς μεν πατροκτονίας, πολλοίς δε παιδοκτονίας γενόμενος, άναγκαζομένων των άνθ-ρώπων ή τοις πατρίοις βοηθεΐν | και της εξ αιώνος αύτοϊς εύσε- 93ν βείας παραδεχόμενης άντέχεσθαι ή την καινοτομίαν ταύτην προσίεσθαι.' 4 Ιο. 1,29

24 Bidez/Cumont 135-138 || 4 jfeeWk: fee ΙΑ 221

ARETHAE

Αλλ' άνειλε, φιλοπραγμονέστατε και σκιαμάχε, καν σοι μη δοκη τνφλότητι ως εοικεν αύΦαιρέτω κατακρατουμένω και βασκανία φανλότητος έξαχρειουμένω. ει δ' ότι μη και από τον νυν ενεστώτας αιώνος, ως αν και από τούδε μη άμαρτάνωσιν αν&ρωποι, ου σωφρονοϋντος ή γνώμη, δτι 5 μηδέ σώζοντος τούτο αλλ' άναιροΰντος το την λογικήν φύσιν είδοποιοϋν, ητινι το αύτεξούσιον προς διαφορότητα του αλόγου εξ αυτής υπάρξεως υπό του κρείττονος έχαρίσ&η. πώς γαρ αν ό επί σωτηρία της άν&ρωπίνης ουσίας έλΦών άνήρει το ταύτης χαρακτηριστικόν; άφήκε δε τέως ίο αυτό τοις εν τω φ&αρτώ τούτω βίω κεχρήσ&αι εις γυμνάσιον τω δντι των καΌ·' όποτερονοϋν έπαναιρουμένων, ως αν εκ μάχης και πάλης το λυσιτελέστατον έαυτοϊς αν&ρωποι κατορ&οϊεν άλλα μη προίκα και χάριτι άλογίστω των ύπερψυών άγα&ών έπήβολοι κα&ίστωνται, 15 οΐς εξ επαγγελίας αδιάψευστου έπελπίσας ημάς και σήνας ταϊς υπ' αύτοϋ παρασχεϋ-είσαις των Ιαμάτων τοις μα$ηταϊς δωρεαΐς άπαραλόγιστον εκ τούτων ένεσκίρρωσε ταϊς ψυχαΐς αυτών πίστιν ως έπ' αναιρέσει παραγέγονε της αμαρτίας, από των σωματικών της κα&άρσεως νοσημάτων ao και των ψυχικών την άλλοτρίωσιν πα&ών έμπεδούμενος. οΐς και ημείς εξ άπαραλογίστου πείρας Όελχ&έντες άκολουΰησαι σωτήριον εγνωμεν. Ει δ' δτι τολματαί τισι παρά τον ενεστώτα τα αϊσχιστα εις ψευδός άπολήγειν διατείνγ) το την άμαρτίαν έλπίζειν 25 άναιρεϊσΦαι, άγνοών οΐμαι ως ουδέν των κατ' αϊσ&ησιν υφισταμένων ά&ρόως λαμβάνει το προς το εαυτόν τέλος άφικέσ·&αι' όπερ επί τε της εκάστου προόδου των γενητών εστίν όραν, αφ' ονπερ και Αημοκρίτω τω Αβδηρίτη αϊ ατομοι καν έκτόπως ύπετοπάσ'&ησαν και δη και Έμπε- so δοκλεϊ τω Σικελιώτη 6 άοίδιμος Σφαϊρος άρχαι και 14mg.

ώρ(άίον).

29-30 Democr. frg. Α l (1184,10-11) D.-K. || 30-p.223,2 Empedocl. frg. B 27-31 D.-K. 18 ένεσκίρωσε Μ 222

SCRIPTA MINOEA 24

στοιχειώσεις των εξ αυτών νποστάντων ένομίσ'&ησαν σωμάτων, φημι γαρ ταντα ούχ ως περισπούδαστα λαμβάνων εις κρίσιν, αλλ* ως αν και από των σεαντοϋ άπελέγχοιο ου καφεστώτι τω λογισμώ τοις κα·&* ημών 5 χρώμενος, άλλως τε και ως το όμόγνωμον της των άν&ρώπων φύσεως ουκ αν κατακρατοίη, εις όπερ, κατά τον σον αΰΰις έρεϊν Πλάτωνα, κέρματα άν&ρώπων οΐ κα&" έκαστα νπολαμβάνονται αν&ρωποι, τη ιδιοτροπία, ως αν αυτός φαίη, της του αύτοαν&ρώπου κατακερματιιο ζόμενοι φύσεως, ή γαρ αν, εΐ μη τοϋτο κατά τον αλλοιώσει σύστοιχον τούτον αιώνα έωρατο, ύφ' ω και ή εξ αλλήλων εις βίον ημών πρόοδος το &νητόν της των ζώων φύσεως τγ} διαδοχή άντανήρει, τι αν έμποδών έτι μη κάν&ένδε την της αμαρτίας κατάπαυσιν βραβεΰσαι; is Άλλα γαρ ακριβώς σκοπών τις εύρήσει τάς του σωτήρος ημών επαγγελίας, και προ γε των άλλων την της αμαρτίας άναίρεσιν, ου μόνον εις τον μέλλοντα αΙώνα, ό'τε και το έντελέστατον ή ταύτης άναίρεσις σχοίη, ταμιενομένην, δς ακήρατος τε και αναλλοίωτος ων της προς τα χείρω 94Γ 20 ροπής διατελεί ανεπίδεκτος, αλλά κάν&ένδε ήδη ένεργόν της αμαρτίας τον δλε&ρον. τω γαρ δραστικωτάτω των τούτον επαγγελιών, αϊ τα άπερινόητα άν&ρώποις κατά τον μέλλοντα βίον ύποτείνουσιν άγα&ά, έπιρρώννυνταί τίνες προς άρετήν των ακροατών και παραΰήγουσι το 25 κρεΐττον των εν ήμΐν προς το βέλτιστον, και όντως ως τη των ένταϋ&α νομιζομένων άγα&ών παροράσει τε και ολιγωρία ονδ* όσον ειπείν εις νπερβολήν των θαυμαστών νμών Κννών, οι και σησαμοϋσιν άρτοις και δρνπέπισιν έλαίαις της δοξοκόπον διαίτης παρενδοκιμήϋησαν, αλλ' 30 ολιγωρία μάλα σαφώς υφισταμένη, ή και συγκροτούμενοι προς τε κατάλνσιν και φ&οράν άνεπιστρόφως δια βίον της αμαρτίας χωρεΐν έγνωσαν, αργούσαν εν έαντοΐς άπο5-1» Plat. Reip. Ill 395 b 3-4 4 (εν) τοϊς ci. Bidez/Cumont j| 19 τα] τω ut vid. Μ || 22 άπερινόητα] άπεριβόητα (?) Μ, νό in mg. || 28 δρνπεπέσιν Bidez/ Cumont 223

ARETHAE

φαίνοντες ταύτην, και τη προς αυτήν απραξία εικόνα της έκεϊ&εν ύφιστάνειν μακαριότητας, εν ff των ώδε σκιωδών άφανιζομένων μόνη κατακρατηθεί αλήθεια τη άτρεπτότητι των πραγμάτων ενεργούμενη. Τί δαί; είς λήρον και ταύτα Φείης δυσμάχω ψρενοβλα- 5 βείας βρασύτητι; ουδέν πράγμα άπαξ ήψειδηκότα των έλλογίμων κριμάτων παρά φαϋλον ηγείσαι μη όπως Χριστιανοϊς, άλλα και τοις οίκείοις, της Έλληνός φημι δογματοποιΐας, άντίξοον φέρεσ&αι, εις κόμπον άλλως οδόντων την έκεΐσε παλινζωίαν και τα εν αδου άπορρι- ίο πτοϋντα μετά των Κωκντών Πλάτωνος και των δεινών Πυριφλεγε&όντων ατέ συμφ&ειρομένην τω βίω και την ψυχήν ύπειληφέναι κράτιστον κεκρικότα. έπεί τοι ει μη τούτο, τί σοι ληρειν περιγέγονεν άνεπιστάτως και οχλω ρημάτων εικαίων εννοίας επισωρεύειν ούτω μεν άτοπους is ως κατά των πατρίων υμών νεανιευομένας δογμάτων, ως ο λόγος ύπέστησεν, οντω δε σφαλεράς ως κατά της Χριστιανών ενάργειας κατεξανισταμένας και προς άναισΰητου σε δόξαν έξωΰΌυμένας; που γαρ αίσ&ήσεως μοίρα τω και από της παρούσης ζωής όρωντι μεν την της 2ο αμαρτίας άναίρεσιν, ως γε ΰνητη φύσει παρη, άπαρχομένην ένεργεΐσ&αι, ουδέν δε ουδέ προσποιουμένω τούτων όράν; Άλλα γαρ ερρε, κακόν κάρα, ό κατά των άγιωτάτων και μετά πεϊραν (Χριστιανών γαρ ποσώς μετέσχηκας as των αγνότατων οργίων) άπαν&αδιζόμενος, αφ' ου γε και το εις κακότεχνον ψυχήν μη είσελεύσεσ&αι σοφίαν άλη&ές άγαν άπέφηνας. ει δε και Μωσέα έρεϊς επί το αμεινον του βίου έπανάγοντα δι' επαγγελίας άν&ρώπους των άγαΰών, 'και δια τί μη και τούτον άναιρέτην ήγεϊσ'&ε της άμαρ- 3ο τίας;' λέγεις μεν τι, ούχ δσον δε και οϊει. που γαρ τοιούτο Μωνσής εισηγείται, ό πασαν την προς άρετήν προτροπήν και παράκλησιν δια την εν τω παρόντι μόνον βίω εύετηρίαν 9-19 cL Horn. Λ 417; Μ149 || 11-12 Plat.Phaed.ll4a5-7 || 27 Sap. 1,4 || 31 Plat. Beip. I 329 e 6-7 || 31—p. 226,3 Ex.20, 12; Lev. 18, 5; Deut. 4, 40 224

SCRIPTA MINORA 24

προφέρων; 'ποίησαν' γαρ φησι "τόδε και τόδε, Ινα και πολυήμερος εση επί της γης της άγα&ης ης κύριος ό &εός όίδωσί σοι εν κλήρφ'. άλλα και ό Άμώς 'Ησαΐας σννωδά τούτω διαγορεύει, 'εάν Φέλητε' λέγων *και 5 είσακούσητέ μου, τα άγα&ά της γης φάγεσ&ε', \ '&νητην 94ν άνταμοιβήν και σνγκαταλνομένην τω μεμοχ&ηκότι περί τα κράτιστα προβαλλόμενος · δπερ ούχ δσον άναίρεσίς εστίν αμαρτίας, ει μη και άμβλύτερόν τε και όκνηρότερον περί το πονεΐν τον έργάτην διατι&έμενον, μεγίστων πόνων ίο εντελεστάτην νποφάϊνον και ρέονσαν την άντίδοσιν* ονκουν ένάμιλλος Μων'σής τω ήμετέρω σωτήρι, αλλ' ονό' εγγύς τάς περί το κρεϊττον επαγγελίας· ονδ' άναιρέτης, ως φής, έλ&ών Ιησούς αμαρτίας πλειστηριάσας ταύτην κατείληπται. έπεί τοι οϋτω φρονονντι και Ιατρόν αίτιά15 σασ&αι δεξιώτατον φανεϊται τάς εΙω"&νίας τοις πά&εσιν έφεδρεύειν κακώσεις παραδηλοϋντα τοις μοχ&ηρία κάμνουσι φύσεως, ότι μη και προς άναίρεσιν τούτων άπεϊδεν, από των νοσερώς ζην αίρονμένων νπεύ&ννον άποφαίνειν της των λνπούντων φόρας. 20 Αλλ3 επειδή ταντα, τί αν έτι λοιπόν νμΐν προσερεϊν ή τοντο ως δπερ συ μεμψιμοίρως προβάλλη, δτι μη κάντεν·&εν ήδη την άμαρτίαν από πάντων άν&ρώπων άνεϊλεν, ου των λνσιτελούντων τη φύσει, ως εφΰημεν είρηκότες, άξιοϊς, ει μη και των φβειρόντων; τον γαρ αντοκρατοϋς 25 της λογικής ψυχής άναιρε&έντος τί αν έτι διοίση άνθρωπος δνον; δν είναι σε σννήνεγκεν αν σοι κατά πολύ ή τοιούτους εμπλήκτονς άπερεύγεσ'&αι λόγους. 3 Ιβ. 1,1 || 4-5 Is. 1,19 || 22—24 supra p. 222,3-10 5 poet φάγεσ&ε] εάν δε ind. Μ νων Η || 18 ή add. Bidez/Cumont

|| 10 νποφάϊνον Wk: νποφαί-

225

25

Απολογητικός Arethas 73 annos natus reus fit ex spuria epistula, qua Symbatium quendam ad seditionem in Peloponneso movendam sollicitasse arguebatur. accusator, blaesus homo, per totam Peloponnesum ob talia facinora notus, qui iisdem artibus episcopum Patrarum de peculatu accusaverat, et paenitentiae septem annorum subiectus erat propter linguae incontinentiam, nihilominus adiuvatur a ceteris episcopis. Opponit Arethas Symbatium vix nomine sibi notum fuifise, amicitia eius sibi nihil opus fuisse iam ad summa progresso, per litteras autem de talibus agere et alioquin periculosissimum eflse; nihil se habuisse quod imperatori vituperaret, cui adfuisset ipse in restauranda pace ecclesiastica, cui longum imperium augurasset. vaticinia vero qualia litterae illae contineant se semper derisisse, 'apocalyptarios' appellantem monachos talium oraculorum studiosos. sin autem vera essent, cur Symbatium ea non detulisse, hominem iracundum et sibi cum maxime infensum, qui et alios ob similia vinctos Constantinopolim misisset? iam porro accusatorem, cum id temporis auctore Aretha a patriarcha propter adulterium in Studii monasterium conclusus esset, unde epistulam accepisse? vix enim a Symbatio, qui per eos dies supplex Aretham rogaret ut in gratiam secum rediret. testes qui dicant earn epistulam se coram a Symbatio recitatam esse, manifeste mentiri, nam Symbatium neque amicum evulgaturum fuisse neque inimicum postea factum celaturum. si tarnen iis credas, ipeos ob silentium condemnandos esse. Habita est oratio aliquante post a. 921, quo pax ecclesiae restituta est. Symbatius ille, quisquis fuit, interim mortuus erat, quippe qui ipse testimonium non dixerit. quod Kougeas putat accusatorem fuisse Anastasium quaestorem cognomine τον Τρανλόν, id nee refutari nee comprobari potest. 25 Sangin2 250-254 226

SCRIPTA MINOEA 25 Οΰτος έκπεφώνηται όπηνίκα εκ πλαστογραφίας έγκλημα επήγαν αύτφ προς τυραννίδα τινά κατά Πελοπόννησον δι' επιστολών ύπαλείφειν.

Αιδούμαι μεν άπολογίαν σννείρων υπέρ υπόνοιας, το 5 αδόμενον, φαντασιών, και ταΰτα τον &εοπάτορος r εν τω σνστήναι' διαγορεύοντος ' τον άμαρτωλόν εναντίον μου έκωφώ'&ην και έταπεινώ'&ην και έσίγησα εξ άγα&ών, και το αλγημά μον άνεκαινίσ·&η*. τις γαρ ανάγκη πονηρό τάτοις άντεξαγόμενον το ευσταθές ημών δολοϋν της ίο ψυχής, τον οινον της ακακίας τω ϋδατι καπηλεύοντα της πανουργίας; αλλ' ούν ίνα μη τοϊς φιλαιτίοις αιτίαν παρέχοιμεν ως συνειδήσει των καταφλυαρουμένων αφασία έάλωμεν, βραχέα τε και απλοϊκά και οία τω ήμετέρω ή·&ει ένάμιλλα διεξίωμεν. 15 Άρκτέον δε τω από του Σωφρονίσκον Σωκράτει συναγορεύουσι κατά καιρόν νυν εγώ πρώτον, τάχα δε και τελενταϊον (ον γαρ ό κλήρος νικώη των έξαμαρτανόντων) από γραμμάτων παραποιήσεως επί σνστάσει τνραννίδος ένδιαβάλλομαι έτη γεγονώς τρία και έβδομήκοντα. τις 20 ων; άρχιερέως πρώτον τε και μεγίστου &εοϋ τα δευτερεϊα φερόμενος, εκ βρέφους τοις των καλών καλλίστοις ασκούμενος τε ·&εοϋ χάριτι και κατωρ&ωκώς ήδη και οία τις λαμπτήρ ευσέβειας εξ ή&ους χρηστού τοϊς πασιν άποβλεπόμενος. άπέστω δε φ&όνος και περιαυτολογίας 25 έπίκλημα, δτι τω έπανάγκω των κατειληφότων οι λόγοι, αλλ' ονκ αλαζονείας και αΰΦαδείας. επει καιΑαυιδ τάς εαυτόν κατά Φηρίων άριστείας οϋπω τισι διεγνωσμένας τη κατά του αλαζόνος Γολιάϋ· έπιχειρών αγωνία είς μέσον προάγεται και Παύλος ό ΰεϊος τα ύπερφυή κατορθώματα so και την εις τρίτον αυτόν άρπαγήν ούρανόν εκφορά \ καϋ·- 95Γ ιστάς 'γέγονα' φάσκει 'αφρών καυχώμενος, ύμεϊς με δηλαδή ήναγκάσατε' εγώ γαρ ώφειλον', φησίν, *ύφ' υμών συνίστασ$αι*. αλλ' ύπέρευγε της αποστολικής 15 mg. το εξής όντως' Τ άρκτέον δε ήμϊν συναγορενονσι κατά 35 καιρόν Σωκράτει τφ από του Σαχρρονίσκον'. 5—8 PS. 28,2-3 || 15—19 Plat. Apol. 17d 2-3 || 26—29 1 Reg. 17, 34-36 || 29-31 2 Cor. 12, 2-4 || 31-33 ib. 11

227

ARETHAE

ρήσεως κατά καιρόν ήμϊν επιγενόμενης, έρώ γαρ και αυτός εξ εκείνου λαβών το 'ωφειλον ύφ3 υμών συνίστασ&αι', ύφ3 υμών των τα έμά έγνωκότων (και τίνα ταύτα; έντιμα, σωφρονικά, τα προς παράδειγμα ζηλωτόν πασι προκείμενα} και τούτοις περικροτεϊν υμάς, τούτοις περιποιεΐν 5 το άνεπηρέαστον, άλλα μη χείρα εάν αμαρτωλών σαλεύειν με μηδέ αφρονι όνειδος με διδόναι ποιεϊν. ουκ αφρονι δε* και τούτο μεν γαρ, αλλά κακίας άπάσης 8ση ψυχής κακεντρεχεστάτης, δση σώματος βδελυρία τη πάση κατακεχραμμένω και γνώρισμα τούτων την της γλώττης ίο τρανλότητα περιφέροντι (και ου ψιλός ούτος ό λόγος και κακηγόροις μολύσμασιν άλλως έπιφημιζόμενος' βοά Πελοπόννησος απασα το ϋηρίον, και μάλα γε ό των Πατρών της Πελοποννήσου άρχιερεύς, εξ ου και κληρονομιάς συμβόλαιον αύτω γραφήναι Ιδιοχείρως έπλάσατο, 15 ό'σοι τε άλλοι της τούτον άπέλαυσαν μοχ'&ηρίας) καί, ίνα μη το καιριώτατον λέγω και προς άγνωμοσύνης τισί, υπό σοφή κρίσει του της $εοϋ κατάρχοντος εκκλησίας επταετίας προστίμφ δι* άσέλγειαν γλώσσης των ΰείων ανακτόρων έληλαμένω. είτα τοιούτον τοσούτω έπιφύε- 20 σΦαι παραχωρεϊν των επαινετών, αλλά και υπό των συλλειτουργών συγκροτεϊσ'&αι και σννηγορεϊσ'&αι περιπτωτικώς έαυτοϊς αίδοϋς τε πάσης απογυμνώσει και οΰτω σφοδρώς, άρα ϋ-εώ κατα&ύμιον τούτο ή τοις προς ·&εόν άφορώσιν, και τις ή πρόφασις των συλλειτουργεΐν λαχόν- 25 των της κατ' έμοϋ τούτω συνηγορίας; άνταπόδοσις κακών, έπεί καταδιώκομεν άγα&ωσύνην ταϊς τινών άμαρτίαις μη κοινωνεϊν άνεχόμενοι. είτα τιμαν έδει καί μέγαν αγειν τον τούτων ύφηγητήν και συν εύμενεία περιέπειν τε και καλώς έπεσ&αι χάριν είδότας της των so επαινετών εισηγήσεως ή οϋτως άπηρυϋ·ριακότως βασιλεϊ τε είσάγειν προς κρίσιν και γνώμη προυνείκφ τε και προπετεστάτη συντρέχειν τω πονηρω και μετά μοιχού την μερίδα τί$εσ&αι. ft-7 PS. 35,12 f| 7 PS. 38, 9 || 26—27 PS. 37, 21 || 33—34 PS. 49,18 228

SCRIPTA MINORA 25

Άλλα γαρ Ιτέον και επί την κατηγορίαν. Σνμβατίφ, φησίν, εξ επιστολής υμών εις βασιλέα χρηματισμός, και το πιστόν από συμβολαίων της υμετέρας χειρός παρεχόμενος, εγώ δε, ει μεν μηδεις νόμος ήΰέτει την από των s συμβόλων πίστιν και δη γε και συμπτωμάτων διηνεκής φορά, ειχον αν τι και πλέον ειπείν επειδή δε πλήρη τα δικαστήρια των τοιούτων κακουργιών και δσαι ήμέραι οι έλεγχοι τούτων διαγινώσκονται και εγγύτατα των άληΰών προβαίνοντα γραμμάτων, άρα των ευγνωμόνων ίο έτι ό τούτοις προσανέχων; ή Φύραν άνοϊξαι τη τοιαύτη μηχανουργία σπονδή; εύξαίμην αν τοΰτο. Φυμοϋ δε δικαίου μεστός ό λόγος· πώς γαρ αν λά·&οιεν οι τούτων συνίστορες \ κα&' εαυτών βάλλοντες-, οις και το όλο&ρευ- 95ν &ηναι αύτοϊς περιγένοιτο ή το εξ όμοιότητος γραμμάτων 15 δολοφονεΐν · δ και τοις Ήρωδου του εξ Αντιπάτρου παισι δι' επήρειας ύπήρξεν από του εκ Δ ωρίδος της αναδέλφου μανίας. Πλην ϊδωμεν και τα περί Συμβατίου. είπε γαρ μοι · τίνι τρόπω Συμβατίω θαρρών ή πόση φιλία υπαγόμενος 2ο τούτου και κέρδεσι τίσι, τιμής δε τίνος επαγγελία άνήρ την πρώτην εν έπισκόποις τάξιν επέχων τοιαύτα &αρρεϊν ειχον τω μέχρις ονόματος μόνον γνωρίμω, τω άρτι μοι προς φιλίαν τούτον καΰισταν επιχειρούμενα), αφ" ου και πρώτη ταύτη έκεχρήμην επιστολή; ή γνώμης τοσούτον 25 ήμάρτανον ώστε το μόγις και από χειλέων είς χείλος διαδιδόμενον δι επιστολών έξαγγέλλειν, και τοσούτω διαστήματι τόπου, και δια γραμμάτων κηρώ κατασεσημασμένων, και ουδέ δι' άν&ρώπων εκ πολλού μοι το γνώριμον μετά πίστεως είληχότων και οις το ΰαρρεϊν ου so πείρα και χρόνος έβεβαιώσατο; τι dal και έγκαλεϊν έχων ύβριοπα&ώς τω εκ ΰεοϋ βασιλεύειν λαχόντι, μάλλον δε τι μη των προς τιμήν ημών τούτου ένηργηκότος, δι' α και 15—17 loseph. Bell. lud. l, 527-529 4 τ&ν s. 1. add. M || 5 συμβόλων ex συμβολαίων 17 BTArethasI[1980]

Μ 229

ARETHAE

προς την έκκλησιαστικήν είρήνην, το μέγα και ΰεοφιλέστατον αντοϋ έργον, τω πλείστω μέρει τούτω σννεβαλόμε&α, πολνχρονίον κράτους αύτω ύποτείναντες ελπίδας, ώσπερ δη περιφόρητον πολλοίς λόγιον, ούτω πλημμελώς και όλεΦρίως έμαντώ προς τούτον διεγινόμην, & άλλα και τις ων και τίνα γνώμην έχων περί των τα τοιαύτα ματαιαζόντων αφρόνων άν&ρώπων και μοναχών αστήρικτων, άρα ούχ ό παντι καταγέλωτι τούτους μωκώμενος, ους και διαπαίζων αεί άποκαλνπταρίονς κατονομάζω ; ή προς το πέρας μοι τον βίου άφικομένω προς ίο ματαιότητας άποβλέπειν και μανίας ψευδείς έπαράτως έπέσπασται; πώς δαι και μετά τοϋτο, εχ'&ρας ασπόνδου ήμϊν μεσιτενσάσης και άπηνώς ημών άλλήλοις άντεφορμώντων, τίνος ένεκεν ό Σνμβάτιος ούτος ήνέσχετο, αν&ρωπος $υμώ και έπι&υμία καταληπτός, τοσοντον 15 ολε&ρον ημών παροραν και ον προς βασιλέα παρέπεμπεν, έτοίμην ημών πάγην και ολε&ρον, ό την γήν αείων και ονρανόν σννταράσσων και τάς ετέρων άνερεννώμενος οικίας εφ' φ τε τοιούτον άνενρεϊν καϋ·' ημών, εΐ και λύκος άπήλ&ε χάνων, το του λόγον, δια κενής; το γαρ τοι μη so κα&' έαντοϋ ταύτα ύποβλεπόμενον κινειν, εις άπολογίαν άνενρημένον προβάλλεσϋαι νπό των σοφωτάτων, ίκανόν παράνοιας έλέγξαι μεγίστης τους τούτων λήρονς το επί Νικολάω τω πρωτοσπα'&αρίω και Θωμά. τω εκ Τεγέας της Πελοποννήσου πρώτοσπαΰαρίω, ους ένταν&α Σνμβά- 25 τιος έμφρούρονς παρέπεμπεν έγκλημα τούτοις έπάγων το εις βασιλέα αυτόν ένδιαβάλλειν και διάδημα πεποιηκότα, οϊς και τον φημιζόμενον ποιητήν Χρνσοχόον επαπΓ 96 έστειλεν. ό τοίννν \ τοσαύτης μη φεισάμενος και ούτω τρανότατης κατηγορίας, αρά γε εΐ το προκομιζόμενον 30 17-19 cf. Agg. 2, 6; 21; Hebr. 12, 26 || 19-20 CPGI273; II121 || 30-p.231,2 Athan. Apol. 63, PG 25,364B 6-10; Socr. Hist. eccl. l, 27-29 4 ex -ήριον ut vid. Μ || 27 έμποδών Rabe: εκποδών Μ 335

ARETHAE

ού μόνον ουκ αρετής ά&λον άλλα και έμπόδιον της ως άλη&ώς άν&ρώπον ζωής, παράγονσαν τον ηγεμόνα νονν της έαντον ασχολίας και προς την αλογον περισπασ'&αι βιοτήν κατεπείγονααν, ηοτών και αιτίων και των άλλων ήδνπα·&ειών τον έσμόν νποτι&εμένην. ει τοίννν ως 6 άνφρώποις σωφρονονσι ταύτα βδελνκτά τε και αποτρόπαια, πόσω, ει μη και πλείστον δσον, Φεόν τούτων νπερανεστηκότα ονκ έμπληξίας μη ταύτα παρέχειν βροτοϊς της των γήινων περιορίζειν προνοίας; ψβονερον γαρ αλλ* ονκ άγα&ον δήπονΰεν δείγμα, οϊς άπρακτεϊν ίο πέφνκε τα καλά, ταϋτά γε τοις άρετήν μετιονσιν έπιδαφιλεύεσβαι. όρφς οΰ σοι τα σοφά, Λουκιανέ, περιτρέπεται υποδείγματα; α γαρ αχολήν σοι δοκεϊ ϋ·εον προνοίας περιποιεϊν, ότι μη τοις άγα$οϊς βραβεύεται των άν&ρώπων, ταύτα σοι φ&ονερόν τον παρέξοντα άποφαίνει.