Psalmenkommentare aus der Katenenüberlieferung: Band I 9783110841435, 3110041820, 9783110041828

Table of contents :
Einleitung
Didymus der Blinde zu Psalm 1 bis 50
I. Die Überlieferung
II. Die Handschriften
III. Die Zuweisungen
IV. Der Psalmentext
V. Der Mignetext PG 39, 1155 bis 1400
VI. Der Apparat
Apollinaris von Laodicea zu Psalm 1 bis 150
1. Die Überlieferung
2. Die Handschriften der Überlieferungsgruppen
3. Die Lemmabezeugung
Apollinaris von Laodicea zu Psalm 1 bis 150
Didymus der Blinde zu Psalm 1 bis 50

Citation preview

EKKEHARD MÜHLENBERG

PSALMENKOMMENTARE AUS DER KATENENUBERLIEFERUNG BAND I

P A T R I S T I S C H E TEXTE U N D S T U D I E N IM AUFTRAG DER

PATRISTISCHEN

KOMMISSION

D E R A K A D E M I E N D E R WISSENSCHAFTEN IN DER B U N D E S R E P U B L I K DEUTSCHLAND

HERAUSGEGEBEN VON K. A L A N D UND W. S C H N E E M E L C H E R

BAND 15

WALTER DE G R U Y T E R · B E R L I N · NEW YORK

1975

PSALMENKOMMENTARE AUS DER

KATENENÜBERLIEFERUNG

VON

EKKEHARD MÜHLENBERG

BANDI

WALTER DE GRUYTER · BERLIN · NEW YORK

1975

Gedruckt mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft

ISBN 3 11 004182 0 Library of Congress Catalog Card Number: 73-91808 © 1974 by Walter de Gruyter ( Co., vormals G. J. Gösdien'sdie Verlagshandlung — J. Guttentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J. Trübner — Veit £ Comp., Berlin 30 Printed in Germany Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomechanischem Wege (Photokopie, Mikrokopie) zu vervielfältigen Satz: Walter de Gruyter & Co., Berlin · Druck: Mercedes-Druck, Berlin · Einband: Wübben, Berlin

M. /' abbe Marcel Richard in Dankbarkeit und Verehrung

Vorwort Der Plan dieser Ausgabe, die mich seit zehn Jahren beschäftigt, entstand während meiner Studien über Apollinaris von Laodicea. Hans Lietzmann hatte vor siebzig Jahren die Sammlung und Edition der exegetischen Fragmente des Apollinaris vorgesehen, aber leider nicht verwirklicht. Stipendien der Studienstiftung des deutschen Volkes und der Deutschen Forschungsgemeinschaft ermöglichten mir 1964/65 einen Arbeitsaufenthalt in Paris am Institut de Recherche et d'Histoire des Textes, dessen Freizügigkeit mir den größten Teil des benötigten Filmmaterials zugänglich machte. Da sich herausstellte, daß Apollinaris und Didymus der Blinde in der gleichen Katenentradition überliefert sind, übertrug mir Herr Professor D. Carl Andresen die Edition des Didymusmaterials, das er in der Göttinger Arbeitsstelle der Patristischen Kommission der Akademien der Wissenschaften in der Bundesrepublik Deutschland vorbereitet hatte. Herrn Andresen sowie den Leitern der griechischen Abteilung des Institut de Recherche et d'Histoire des Textes, abbe Marcel Richard und Pater Joseph Paramelle, spreche ich meinen aufrichtigen Dank aus. Dank gebührt weiterhin dem Institute for Antiquity and Christianity, Claremont Graduate School, für die Aufnahme dieser Edition in ihr Forschungsprogramm, ebenso der School of Theology at Claremont, California, für ihre verständnisvolle Unterstützung meiner Arbeit. Gedankt sei insbesondere den studentischen Mitarbeitern in Göttingen und Claremont, deren bereitwilliger Einsatz die Editionsgrundlagen erstellen half. Ferner danke ich den Herausgebern der „Patristischen Texte und Studien" für die Aufnahme in ihre Reihe, der Deutschen Forschungsgemeinschaft für den Druckkostenzuschuß und den jeweiligen Bibliotheken für die Überlassung der Handschriftenfilme. Herr Dr. W. Bienert hat in der Bonner Arbeitsstelle der Patristischen Kommission den Druck überwacht. Um vorläufige Nachsicht muß ich hinsichtlich der Einleitungen und Testimonienapparate bitten. Eine umfassende Untersuchung, die die vorausgesetzte Bewertung der Katenentypen darlegen wird, ist als Band III vorgesehen. Auf Querverweise zu dem Psalmenkommentar des Didymus aus einem der Turapapyri (Papyrologische Texte und Abhandlungen, Bd. 4, 6, 7, 8, 12) ist verzichtet worden; die Parallelen können nach den kommentierten Psalmversen leicht nachgeschlagen werden. Da brauchbare und zuverlässige Ausgaben anderer Psalmenkommentare aus der frühen Kirche, insbesondere Origenes, Euseb von Caesarea und Diodor VII

von Tarsus, bisher nicht vorliegen, ist der Testimonienapparat ganz auf die Zitatnachweise aus der Bibel beschränkt worden.

Claremont, im Juni 1974

Ekkehard Mühlenberg

Inhaltsverzeichnis Einleitung

XI

Didymus der Blinde zu Psalm l bis 50 I. Die Überlieferung II. Die Handschriften III. Die Zuweisungen IV. Der Psalmentext V. Der Mignetext PG 39, 1155 bis 1400 VI. Der Apparat

XI XI XV XVI XVIII XVIII XIX

Apollinaris von Laodicea zu Psalm l bis 150 1. Die Überlieferung 2. Die Handschriften der Uberlieferungsgruppen 3. Die Lemmabezeugung

XIX XIX XXV XXVII

Texte Apollinaris von Laodicea zu Psalm l bis 150 Didymus der Blinde zu Psalm l bis 50

l 119

Einleitung Seit langem hat man erkannt, daß die Katenen bisher ungehobene Schätze enthalten. Jedoch stellte sich ihrer fruchtbaren Auswertung vor allem die schier unermeßliche Fülle des Materials entgegen. Nachträglich erscheint die Geschichte der Erforschung der Psalmenkatenen - von ihnen allein ist hier zu sprechen — wie ein folgerichtiges Arbeitsprogramm, dessen Entwicklung und Ausführung sich allerdings über fast drei Generationen erstreckt: H. Lietzmann, R. Devreesse, M. Richard. Falls der Editor sich einschließen darf, wären es sogar vier Generationen. Die geplante Ausgabe, deren erster Band hiermit vorgelegt wird, will die Autoren Didymus von Alexandrien und Apollinaris von Laodicea aus den Psalmenkatenen textkritisch vorlegen. Der Band I enthält die Texte von Apollinaris /u allen Psalmen sowie Didymus zu den Psalmen 1-50; Band II wird die Didymustexte zu den Psalmen 51-150 enthalten, außerdem ein Register zu den Schriftzitaten und einen griechischen Wortindex zu beiden Textbänden. In Band III werden „Untersuchungen zu den Psalmenkatenen" vorgelegt werden, in denen die Klassifizierung der Katenentypen und die Quellenauswahl für die beiden Textbände im einzelnen dokumentiert werden soll. Es besteht die Hoffnung, daß auch die weiteren Autoren der Grundkatene in dieser Reihe ediert werden können, nämlich Euseb von Caesarea, Origenes und Kyrill von Alexandrien. Die diesem Band beigefügten Einleitungen beanspruchen nicht den Wert einer endgültigen „Praefatio"; dazu wird erst Band III das notwendige Material darlegen. Vielmehr sind sie als technische Einführungen gedacht, um dem Leser die Ausgabe benutzbar zu machen. Die Textausgabe beruht auf den Analysen von M. Richard, dem damit in Wahrheit die Rolle eines Mitherausgebers zukommt, ohne ihm irgendwelche Verantwortung für die getroffene Textauswahl und -erstellung anzulasten. Didymus der Blinde zu Psalm 1-50 Die erste Grundlage zur Sichtung des Katenenmaterials hat der Katalog von G. Karo und H. Lietzmann 1 geschaffen. Die in diesem Katalog angewandte Klassifizierung hat eine erste Übersicht über die verschiedenen Typen von Katenen und deren Handschriften gebracht; jedoch wurde die Einsicht in die innere Abhängigkeit der Typen untereinander kaum gefördert. Die Typen ' Catcnarum graecarum Catalogus, in: Nachrichten von der königl. Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Phil.-Hist. Klas.sc 1902, S. 2 0 - 6 6 für die Psalmenkatenen. XI

gewann Lietzmann durch Analysen von Psalm 22 und 115 (LXX). Leider erweist sich bei genauerem Studium, daß ausgerechnet diese beiden Psalmen in der Katenentradition mit außergewöhnlichen Unregelmäßigkeiten belastet sind. Psalm 22 war schon früh ein beliebter Text, in den man mehr Kommentarfragmente als typisch für die jeweilige Katene hineinpackte; warum auch PS. 115 für den Typus ungewöhnliche Zusätze aufweist, ist mir bisher unerklärlich. Die von Lietzmann vorgenommene Numerierung der Typen soll wohl eine Folge des Zuverlässigkeitsgrades angeben. Zunächst postuliert Lietzmann das höhere Alter der Rand- oder Rahmenkatenen. Weiterhin stützt er sich auf die Art und Weise, wie die Autorennamen angegeben werden. Die sichersten Lemmata liegen für ihn da vor, wo sie in gleicher Schrift und mit gleicher Tinte im Text erscheinen und nicht auf dem Rand, womöglich mit roter Tinte nachgetragen, verzeichnet werden.2 Unter Berücksichtigung dieser Kriterien kommt der Katalog von KaroLietzmann auf 26 Typen und XXVII: codices varii. R. Devreesse3 versucht die Katenen als literarische Gattung zu erfassen. Er stellt fest, daß wir von Anfang an mit drei Formen nebeneinander zu rechnen haben: 1. das Werk von Scholiasten; 2. Katenen mit zwei oder drei Autoren; 3. Katenen als Zusatz zu einem bekannten oder geschätzten Kommentar. Aufgrund seiner Analyse des Prologs von Prokopios von Gaza, in dem dieser seine eigenen Katenenschöpfungen beschreibt, findet Devreesse weiterhin heraus, daß ein zweiter Schritt in der Geschichte der Katenen die Anfertigung von Resümees ist, die die Masse vereinfachen sollen. Daraus ergab sich schon für ihn, daß Typ VI und XI des Karo-Lietzmann-Kataloges originale Katenen sind, deren Resümee in Typ III aufgenommen wurde. M. Richard4 geht auf dem von Devreesse gelegten Grunde einen Schritt weiter und beginnt, die Texte selbst zu analysieren. Auf seinen Schlußfolgerungen ruht unsere Ausgabe. Von besonderer Bedeutung sind nach ihm zwei Katenen, eine palästinensische Katene liegt vor in Typ VI für PS. 1-50, in Typ XXVII Turin, Bibl. nat. 300, für PS. 51-100 und in Typ XI für PS. 78,3-150. Richard meint, daß die wesentlichen Elemente die Kommentare des Euseb von Caesarea, Didymus und Theodoret sind. Eine weitere Folgerung ist seine Feststellung, daß diese Katene in zwei Ausgaben existiert hat, einer dreibändigen und einer zweibändigen. Wenn man die Basiselemente allein für ausschlaggebend hält, wird das stimmen. Jedoch haben die beiden Ausgaben sehr charakteristische Beigaben, die sie voneinander unterscheiden. Typ VI (Ps. 1—50) zitiert außer Euseb, Didymus und Theodoret auch aufweite Strecken Kyrill von Alexandrien, Basilius und Origenes, in dieser Reihenfolge gemäß ihrer Häufigkeit, außerdem gelegentlich Asterius Sophistes. Dagegen bestehen die Katene Turin, Bibl. nat. 300 (Ps. 51-100) und Typ XI (Ps. 78,3-150) eindeutig aus vier Autoren: außer 2

Vgl. Catenen. Mitteilungen über ihre Geschichte und handschriftliche Überlieferung. Freiburg i. Br. 1897, S. 9 und 12f. 3 4

Dictionnaire de la Bible, Supplement l (1928) Art.: Chaines exegetiques grecques.

Les premieres chaines sur le psautier, in: Centre National de la Recherche Scientifique. Bulletin d'Information de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes. Nr. 5 (1956) S. 87-98. XII

Euseb, Didymus und Theodoret wird Apollinaris von Laodicea mit gleicher Regelmäßigkeit zitiert, während Kyrill, Basilius und Origenes gar nicht vorkommen (Ausnahme sind einige Basiliuszitate zu PS. 114 und 115). Typ XI weicht für PS. 118 von diesem Schema ab; ab PS. 119 hat Typ XI häufig Johannes Chrysostomos und Origenes zu seinen vier Quellen hinzugefugt. Das regelmäßige Auftreten von Apollinaris von Laodicea in der sog. palästinensischen Katene ab PS. 51 wäre für den vorliegenden Teil, der Didymus zu PS. 1-50 enthält, eigentlich belanglos. Jedoch hat diese Beobachtung ihre Bedeutung für die sog. monophysitische Katene, die vor allem innerhalb von Typ III aufbewahrt ist. Wie Richard festgestellt hat 5 , weist Typ III von PS. 1-14 einige Lemmata auf, die mit einem Zeichen auf dem Rand versehen sind, wodurch sie nach Richard einer und derselben Quelle zugewiesen werden. Vor keinem Didymuslemma steht dieses Zeichen; sieben Apollinarislemmata finden sich in diesem Teil. Ab PS. 32—50 jedoch - über die Fortsetzung wird in den Ausgaben von Didymus zu PS. 51—150 und in der Apollinariseinleitung zu reden sein — ist Apollinaris ein ziemlich regelmäßiges Element in Typ III. Darüber hinaus finden sich ab PS. 32 doppelte Didymustexte, d. h. Texte, die exakt mit Typ VI übereinstimmen, und zu dem gleichen Psalmvers Texte, die als Paraphrase von Typ VI einzustufen sind. Devreesse und Richard hatten ja darauf aufmerksam gemacht, daß Typ III — neben anderen Elementen — die Paraphrase von Typ VI, also der palästinensischen Katene, enthält. Die Frage, die sich damit stellt, ist die nach der Quelle für die neuauftauchenden Apollinarisfragmente und für die Didymustexte, die z. T. wörtlich mit Typ VI übereinstimmen — obwohl meistens einen besseren Text aufweisend —, z. T. länger sind als die Didymustexte in Typ VI und z. T. gar nicht in Typ VI vorhanden sind. Die Lösung dieses Rätsels scheint m. E. die Annahme zu sein, daß Typ III ab PS. 32 eine palästinensische Katene zugänglich war in der Form, wie sie Typ XI (d. h. Turin, Bibl. nat. 300 und Mailand, Ambros. F 126 sup. bzw. Patmos, St. Johannes 215) darstellt. Ob Typ III direkt aus einer solchen Quelle geschöpft hat oder via der von Richard postulierten monophysitsischen Katene, läßt sich entscheiden. Denn wie Richard festgestellt hat, haben wir auch z. B. für PS. 90—118 die monophysitische Katene in Typ III. Bis auf ganz geringe Ausnahmen, die noch zu untersuchen sind, finden sich aber in diesem Teil keine Apollinaris- und Didymuslemmata, die nicht auch in Typ XI vorkämen. Daraus folgt, daß die monophysitische Katene, deren wesentliche Quellen Athanasius, Kyrill von Alexandrien und Hesychius waren, in einem frühen Stadium ihrer Geschichte nicht mit der palästinensischen Katene vom Typ VI, sondern mit d^r palästinensischen Katene vom Typ XI (also mit Einschluß des Apollinaris) verbunden worden ist. Somit ist die unmittelbare Quelle der in Typ III ab PS. 32—50 über Typ VI hinaus auftauchenden Didymustexte die bereicherte monophysitische Katene, ihre mittelbare Quelle die palästinensische Katene von der Art des Typ XI. Für unsere Edition wird also angenommen, daß der Didymuskommentar zu den Psalmen nur von der palästinensischen Katene benutzt wurde, während alle in anderen Katenentypen vorkommenden Didymustexte

Vgl. Anm. 4, S. 94. XIII

auf diese Katene zurückgehen. Die Durchsicht der ganzen Katenenüberlieferung zu den Psalmen bestätigt eine solche Annahme. Hiermit ist allerdings nicht ausgeschlossen, daß in unserer direkten Überlieferung der palästinensischen Katene, Typ VI und Typ XI (unter Einschluß der Turiner Handschrift), einige Texte verloren gegangen sind. Jedoch setzt die vorgetragene Annahme voraus, daß die mit der monophysitischen Katene kombinierte Katene von der Art des Typ XI mehr Didymustexte enthielt als der uns überlieferte Typ VI. Damit hat sich die Grundlage für die Edition der Didymustexte zu PS. 1—50 geklärt. Typ VI ist der Hauptzeuge; daneben sind ab PS. 32 auch die Didymuslemmata aufzunehmen, die nur durch Typ III überliefert sind. Die Verbreitung der Paraphrasentradition von der palästinensischen Katene ebenso wie der Eklogetradition dieser Katene ist hier nicht zu behandeln. Richard hat sie in dem genannten Artikel ausreichend analysiert, und es genügt hier festzustellen, daß sie keine Texte enthalten, die nicht auch in Typ VI und Typ III (Ps. 32—50), also direkt, überliefert sind. Dies ist jedenfalls das Ergebnis umfangreicher Indices. Es werden allerdings einige wenige Ausnahmen gemacht, insofern mit Typ VI nicht korrespondierende Texte aus Typ III für PS. 1—17 mitaufgenommen sind6; um die Unsicherheit ihrer Herkunft anzumerken, sind diese Texte mit einem A hinter der Nummer gekennzeichnet worden. Für diesen Teil, PS. 1—17,13, hat nämlich Richard festgestellt, daß Typ III hier die monophysitische Katene mitaufgenommen hat. Das wird u. a. dadurch bestätigt, daß sich in diesem Teil Didymustexte in zweifacher Weise finden, nämlich wörtlich mit Typ VI übereinstimmend und derselbe Kommentar in Paraphrasentradition. Ganz rätselhaft ist m. E. immer noch die Zusammensetzung von Typ X. Die in diesem Typ als Didymus gekennzeichneten Fragmente sind aufgrund des Vergleiches mit den korrespondierenden Texten in Typ VI als Eklogetradition anzusprechen. Soweit zu ihnen kein Original in Typ VI oder Typ III (ab PS. 32) vorliegt, sind sie mitaufgenommen worden und mit einem a hinter der Nummer gekennzeichnet. Ein ungelöstes Problem stellt die Katene dar, die in Athos, Lavra B 83 (XI—XIIs.) überliefert ist. Richard hat die Quellen dieser Katene identifiziert7: Typ XVII, Typ XV, Auszüge aus Typ VI und Elemente aus Typ XIX. Der größte Teil kommt aus Typ XV, eine Katene, die nur sporadisch die Autoren ihrer Fragmente angibt. Dagegen gibt Athos, Lavra B 83 vor, fast alle Autoren der Fragmente zu kennen, die mit Typ XV übereinstimmen, jedenfalls für diejenigen Teile, wo Lavra B 83 Lemmata überliefert (Ps. 1; 33—65). Darunter befindet sich eine beträchtliche Anzahl, deren Lemmata als , oder ; gegeben werden. Einige sind Didymustexte aus Typ VI. Selbst wenn man die Diodorustexte ausscheidet, kommt man nicht mit Sicherheit auf echte Didymustexte. Zu weit mehr als der Hälfte der übrigbleibenden - oder 6 7

Zu dieser Eingrenzung vgl. Richard (Anm. 4) S. 93.

Quelques manuscrits peu connus des chaines exegetiques et des commentaires grecs sur le psautier, in: Centre National de la Recherche Scientifique. Bulletin d'Information de Tlnstitut de Recherche et d'Histoire des Textes. Nr. 3 (1954) S. 96 f. Vgl. auch S. XXIV. XIV

Διδύμου-Fragmente liegt uns der entsprechende Kommentar aus der direkten berlieferung schon vor, der aber ganz anders lautet, auch dem Sinne nach deutlich unterschieden ist. Ich hielt es f r das Beste, keine Texte aus dieser Katene aufzunehmen. Die Lage wird sich erst ndern, wenn der komplexe Typ XV entschl sselt werden kann, wozu ich bisher keine Handhabe sehe. II. Die Handschriften

1. Typ VI B = Oxford, Bodl. Library Baroccianus 235; X s.8 Schon Richard hatte B als den Prototyp der ganzen mittelalterlichen Tradition dieser Katene bezeichnet. Diese Einsch tzung erweist sich als weitgehend richtig: B ist die direkte oder indirekte Vorlage der drei weiteren alten Zeugen f r Typ VI, n mlich V = Rom, Vat. gr. 1789;Xs. M = M nchen (Bayrische Staatsbibliothek), Monac. gr. 359; X-XI s. J = Athos, Iviron gr. 597; XI s.9 Zum Beweis der Abh ngigkeit m gen einige Beispiele von Zeilenspr ngen gen gen: V l t aus: B αυτόν [ούδ' 'έγνωκεν cf. S. 170,8 αυτόν] V l t aus: B και cf. S. 197,17/8 [δεδοκιμασμει>οι και] M l t aus: B νωσ [και ήκριβωμέ cf. S. 246,8 νωσ] J l t aus: B me μεν αποκλείαμε cf. S. 277,19 νων [ότέ δ έ έ£αγομε νων] άλλα και τον 0η.. . S schreibt zweimal ab: B: το νυν ή ψυχή μου [τ€τά cf. S. 188,22/3 ρακται και το περί λυπόσ εστίν ή ψυχτ) μου] έως θανάτου. R = Bukarest, Bibl. Acad. Rom. gr. 931; XI s. 10 Dessen Fortsetzung: R1 = Konstantinopel, Bibl. Patr., Panhagias Kamariotisses 9. R enth lt PS. 1-44,6; R1 beginnt PS. 44,18 und endet mit PS. 49,6. Die beiden Teile sind eine einzige Handschrift.11 Sie ist nicht aus B abgeschrieben, sondern 8

F r diese und die folgenden Handschriften vgl. Karo-Lietzmann (Anm. 1) und Rahlfs Verzeichnis (Mitteilungen des Septuaginta-Unternehmens 2, 1914) ebenso wie die einschl gigen Bibliothekskataloge. F r Baroccian. 235 habe ich die Photos des SeptuagintaUnternehmens in G ttingen benutzt; danach die folia-Angaben! 9 10

Vgl. Richard, Quelques manuscrits (Anm. 7) S. 94. Vgl. Richard, Quelques manuscrits (Anm. 7) S. 102f.

11

Von R haben mir nur die Photos vorgelegen von folia: l rv, 7v, 18v-20v, 67r-82r, 108r-115v, 210r-221v, 240r-258r, 266v-286r, 318r-342v; R1 ganz. XV

geht auf ein B vorausliegendes Exemplar zurück, obwohl die Katene selbst eine Erweiterung von Typ VI um Johannes Chrysostomos darstellt. Verschiedentlich hat R bzw. R1 die richtige Lesart gegenüber B; einmal ist sogar eine Auslassung von B am Rande vermerkt (cf. Nr. 456). Für den Text ergibt sich daraus, daß B die Grundlage ist. VMJ sind nur aufgeführt, wo sie überzeugende Varianten aufweisen. R bzw. R1 sind, soweit Photos vorlagen, ganz in den Variantenapparat aufgenommen. Zu verzeichnen sind hier noch die Lücken der Hss B, V, M und J. Es fehlen die folia mit den Kommentaren: in B zu PS. 7,18-8,10; 27,3c-7;28,2-4a; 32,10-33,19; 35,l-8a; 35,10-36,1 l;37,7b-8b. in V zu PS. 1,3-2,7a; 2,9-12a; 3,5-8; 6,1-3; 7,8.10-11; 8,1-6; 14,1-2; 15,2-4; 17,1-8; 18,7-13; 20,6-12; 21,16c-18.27-29; 23,2-4; 24,3-9; 28,8b-30,12; 32,4-10; 20-33,14; 34,4-12. 23-28; 35,6-10; 36,10-26; 40,1-8; 13-41,1; Ende bei 50,9. in M zu Prolog - PS. 9,15; 27,2b-30,20; 33,12-34,14a; 35,11-37,11; 49,4-50,2. inJ zu PS. l,6c; 5,4-13,1; 44,18-45,1; Ende bei 48,4. 2. Typ III Dieser Typ liegt uns in drei Zeugen vor: P = Paris, Bibl. Nat. gr. 139; X s. l2r C = Venedig, Bibl. Nat. Marciana gr. 17; X s. A = Athen, Bibl. Nat. gr. 45; XIII s. (nur bis PS. 40,3 mit größeren Lücken ab 36,20). Für die Lemmata ist allein P zuverlässig. Dagegen ist der Text selbst zuverlässiger in den beiden anderen Handschriften überliefert: A und C, in dieser Reihenfolge; keine der Handschriften war eine Vorlage für die andere. Alle Varianten, außer lotazismen, wurden aufgenommen.

3. Athos, Lavra B 83 (XI-XII s.) Diese Handschrift ist keine Abschrift der uns bekannten Zeugen von Typ VI, soweit sie Typ VI ausschreibt. Der Text der Auszüge ist gut, im wesentlichen B verwandt und nicht R. Aufgenommen ist nur eine Lesart, die den Text von B offensichtlich verbessert; cf. Nr. 363. III. Die Zuweisungen Unsere Edition gibt die Zuweisungen von B bzw. R + R1 wieder; dazu kommen die Didymuslemmata in Typ III (P), soweit sie nicht Paraphrase zu einem in B als Didymus überlieferten Text sind. B hat allerdings die Eigenart, Lemmata gleichen Namens in der Regel nicht zu wiederholen; nur sechs Aus12 13

Vgl. Aran. 8.

Die Filiation von P, A und C wird in der Apollinaris-Einleitung ausführlicher dargelegt werden.

XVI

nahmen von dieser Regel habe ich gesehen. Das hei t, da oft mehrere Abs tze namenlos aufeinander folgen. Bis auf wenige Ausnahmen sind diese Anonyma dem zuletzt genannten Autor zuzuweisen. In der Regel ziehen VMI diese Texte zu einem Lemma zusammen. Um den Leser auf diese Unsicherheit aufmerksam zu machen, ist jeder Absatz mit einem „cont(inuit)" verzeichnet. Zu „cont sine dist" siehe IV. Sowohl f r unsichere Fragmente wie auch im Falle von widersprechenden Zuweisungen in der Paraphrasentradition wurden die Lemmata von P bzw. anderen Zeugen der indirekten Tradition ebenfalls angegeben, mit [ ] f r Paraphrasentradition, mit ( ) f r Eklogetradition. Die aus P aufgenommenen Didymustexte wurden alle mit der sog. Athanasiuskatene Typ XIII (Vat. gr. 754) verglichen; sie haben kein Doppel in ihr. Einige Schwierigkeiten bereiten die mehrfachen Lemmata in B. Richard hat als Faustregel angegeben, da der Text meist dem zuerst genannten Autor zugeh re.14 Da R. Devreesse15 im Didymusteil nicht alle Angaben der Handschriften auff hrt, sei hier eine Liste der Didymus einschlie enden Mehrfachlemmata vorgelegt, mit den Angaben, wo der Text gedruckt ist und welchem der Autoren ich den Text zuweise. (Falls nicht anders vermerkt, der ganze Abschnitt aus Migne.) Zu Psalm: l ,3 Did simul Thdt PG 39, 1157D3-A2 = Thdt 2,9 Did simul Thdt PG 39, 1161A5-A14 = Bus nach III 5,1 Ast et Did Richard, Asterii Sophistae. . . (vgl. Anm. 14) Fr. 4 = Ast 5,9s Thdt Did PG 80,897C12 έκατερα-900Β8 ρήματα = Thdt 9,2-4 Thdt simul Or et Did PG 80, 921A8 τών-Ό2 ρήματα = Thdt 9,6 Or Did PG 12, 1188C7-10 = Or 9,16a Or Did PG 12, 1189C3-8 =Or 13,5b.6 Did simul Bus PG 23, 148A5-B2 =Eus 13,7 Did simul Bus PG 23, 148B6-D8 = Bus 14.4 c Bus simul Did (Bus simul Thdt M) PG 23, 152D l -4 σπένδ ea ai = Bus 17,3c Did Ast Richard, Asterii Sophistae. .., S. XVIIf. =? 22,4c Bus Did = Nr. 204 22.5 a Did simul Or = Nr. 205 23, l a Thdt simul Did PG 80, 1029 A4 ev-12 δ eonorov = Thdt 23,3 Or Did Bus PG23,221Cl-6 = Bus 23,3 Or Did cf. PG 39, 1296B10-C l = Or 14

Asterii Sophistae commentariorum in psalmos quae supersunt, accedunt aliquot homiliae anonymae. Symbolae Osloenses, Suppl. 16 (1956) S. XVII. 15

Lesancienscommentateursgrecsdespsaumes. Studi e Testi 264 (1970) S. 147-176. ber dieses Buch wird ausf hrlicher in der Apollinaris-Einleitung zu reden sein. XVII

23,10b 26,2 29,7 29,10 30,7b-9b 32,10 34.6

(Did) simul Or DidThdt Did simul Bas OrDid DidEus Bas Did Bus Did

37,21b

(Or)simulDid R: Thdt! Did simul Or Did simul Cyr PG 69,993C6-10 (Eus) simul Did PG 39, 1357D10 reXeiov1360A4 άπογ. Did Cyr Eus PG 39, 1365A7-B11 evepjetav (29, 392D4ff.; 23, 393B7ff.) Did Bas PG 29,424B3 σκτ?ρωμα-425Α8 epyaacyievos Did Cyr (Did) simul Or PG 12, 1444B7 ei-C4 αυτού Bas simul Or et Did PG 29,437B1 πρός-44^9 πηγής Thdt simul Eus et Did PG 80, 1228D1 άλλ1229A2 Ιστορία + 39, 1388D4 τοϋτο-1389Α8

38.7 40.8 41,4.5a 44,1 45,5.6 45,6b 48.6 48.7 49,1

= Nr. 215 = Thdt = Nr. 264 Rondeau, REG 81 (1968) S. 392f. = Or Rondeau, REG 81 (1968) S. 396f. =Eus PG 29,341A3 άλλά-Β4 άποδ. = Bas cf. Devreesse, Les anciens commentateurs. . . (vgl. S. XVII Anm. 15)S. 166 =Eus PG 39, 1345D11-1348A2 =? PG 39, 1304B3-D1 άδικοι

= Nr. 395 =Cyr = Eus = Eus = Bas =Nr.477 = Or = Bas = Thdt

IV. Der Psalmentext Die Katene (Typ VI; Hs B) zitiert den ganzen Psalmtext. Da B eine Textkatene ist, geschieht dies auf zweierlei Weise: Entweder werden ein, zwei oder drei Psalmverse vorangestellt und dann folgen die Kommentare der Quellen; oder die Katene folgt einer Quelle f r ein bis zwei Verse und gibt dann die Halbverse jeweils zu Beginn eines Abschnittes. Der kommentierte Psalmtext ist in der Katene durchweg als solcher durch Zeichen am Rand hervorgehoben; es ist mit Sicherheit nicht der Text, den Didymus in seinem Kommentar voraussetzt. Aus diesem Grunde ist in unserer Ausgabe der Psalmtext der Katene in den meisten F llen nicht aufgenommen worden. Wurde er jedoch aufgenommen, so ist durch ein „cont(inuit)" oder ,,cont sine dist(inctione)" jeweils darauf aufmerksam gemacht worden, ob die Katene den voraufgehenden Psalmtext als den ihren gekennzeichnet hat. Der von Didymus benutzte Psalm text liegt also nur da vor, wo kein „cont" verzeichnet wurde. Es ist nicht untersucht worden, ob sonst der Psalmtext aus einer der anderen Quellen, also dem Euseb- oder Theodoretkommentar, stammt. V. Der Mignetext PG 39, 1155-1400 Zum Mignetext hat R. Devreesse in seinem Artikel Chaines im „Dictionnaire de la Bible. Suppl. I" Sp. 1125 f. alles N tige gesagt. Da der Sachverhalt sehr XVIII

einfach ist, sei er hier zur Orientierung wiederholt. In Migne ist der Text von A. Mai, Nov. patr. bibl. VII 2 S. 131 ff. abgedruckt worden. Mai hat die in Vat. gr. 1789 (V; bei Mai: A) dem Didymus zugewiesenen Texte reproduziert, wobei ihm ungew hnlich viele Fehler unterlaufen sind. Wo diese Handschrift keinen Kommentar des Didymus enthielt — V hat betr chtliche L cken; s. o. S. XVI hat Mai aus Vat. gr. 1682 (Mai: B) erg nzt, was er dort unter Didymus fand. Vat. gr. 1682 ist ein sehr sp ter Zeuge (XVI s.) von Typ III, der, wenn ich mich nicht t usche, auf Par. gr. 139 (P) zur ckgeht. Da Typ III bis PS. 31 fast ausschlie lich die Paraphrasentradition zu Typ VI enth lt, sei noch einmal ausdr cklich festgestellt. Devreesse verzeichnet in seinem Index (Studi e Testi 264, S. 147ff.) die in Migne abgedruckten Texte. VI. Der Apparat Da es sich um eine Ausgabe von Fragmenten und nicht um einen fortlaufenden Text handelt, ist die Gestaltung des Apparates, vor allem die Angabe der Herkunft und berlieferte Zuweisung der Texte nicht ganz leicht in eine bersichtliche Form zu bringen. Zun chst sind die Texte numeriert worden. Allerdings hat nicht jedes in den Handschriften abgesetzte Fragment eine eigene Nummer erhalten, aber jeder Absatz ist verzeichnet worden, da mit der M glichkeit gerechnet werden mu , da der Katenenschreiber das Lemma vergessen hat. Wenn zu B bzw. R (Typ VI) oder P (Typ III) kein Name hinzugef gt wird, so hat die Handschrift Didymus. Einige Male ist P in ( ) gesetzt worden, das Zeichen f r Eklogetradition, obwohl oben unter I dargelegt wurde, da P au er zus tzlichen echten Didymusfragmenten nur die Paraphrasentradition zu Typ VI enth lt. In diesen F llen hat P jedoch den Text in zwei Fassungen, einmal eindeutig in der Fassung Paraphrasentradition zu Typ VI, zum ndern weitgehend mit Typ VI bereinstimmend, aber als Ekloge (Auszug) zu bezeichnen. brigens begegnet der umgekehrte Fall f r einige Texte zu PS. 49, da n mlich B gegen ber P als Ekloge bezeichnet werden mu . Soweit m glich, wurde diese Kennzeichnung vermieden und der Text im Variantenapparat eingetragen. Da B die Hauptquelle f r diese Ausgabe ist, soll wenigstens ein Beispiel des P korrespondierenden Textes gegeben werden: Nr. 520 nach B fol 452 v: Ούρανόν δε φησιν τάς θείας δυνάμεις, yr/v δβ τους ένοικοΰντας έπ' αυτήν em T μοι τέλος άπέβαι αλλ' εις ayvoiav των κατέληγαν χρή εν μοι το σιωπή

Von Interesse ist dar berhinaus nur, welche Eusebtexte sich f r PS. 95,4—100 noch in den Resten dieser Handschrift finden lassen. Devreesse37 hat die Texte, die sich einst in T fanden, dank der von ihm benutzten Notizen Mercatis gekennzeichnet; hier folgt eine Liste der Eusebtexte, die den Brand, zumindest teilweise, berlebt haben (Psalm und Vers nach Devreesse): PS. 95,4-5 fol. C 103v;95,6fol.C 101 r; 95,7 fol. C 101v;95,9b-10 fol. C lOSv/113r; 95,1 la fol. C 113v; 95,1 Ib fol. C 113v; 95,12b fol. C lOOr; 95,13 fol. C lOOv; 96,1 fol. C 123rv/124r; 96,3 fol. C 99rv; 96,4-5 fol. C 99v; 96,8 fol.C 117rv; 96,9-10 fol. fol. C 126rv; 96,11 fol. C 126v/159r; 96,12 fol. C 159r;97,lbc fol. C 159v;97,3 fol. C 114v;97,4 fol.C 109v;97,6 fol. fol.C 104r; 97,7-8a fol. C 157r; 97,8b-9 fol. C 157rv; 98,2 fol. C 156r; 98,3 fol. C 156v/139r;98,4bcfol. C 139v; 98,6-7 fol. C 140v/155 r; 98,8 fol. C 155v; 98,9 fol. C 132r; 99,1 fol. C 132v; 99,3 fol. C 133rv; 99,5 fol. C 134r; 100,1 fol.C 134r; 100,3-4 fol.C 171 r; 100,5a fol.C H O v / l l l r ; 100,5b fol.C lllrv/112r;100,6afol.C 112r; 100,6b fol. C 112rv; 100,7afol. C 112v; 100,7b fol. C 112v/178r; 100,8 fol. C 178r. d) Es kann nicht der Sinn einer Textedition nach Katenen sein, versprengte Elemente in der Vielfalt der Katenentypen zu sammeln, jedenfalls dann nicht, wenn wahrscheinlich gemacht werden kann, welche Tradition allein den Kommentar des entsprechenden Autors direkt benutzt hat. Wir nehmen an, aufgrund von Analysen der Katenentypen und Textkollationen, da die Apollinaristexte — das gleiche gilt f r Didymus — urspr nglich in der pal stinensischen Katene ihren Ort hatten und nur von dort in andere Katenentypen eingedrungen sind. Es fallen also alle sonst noch in den bisher nicht erw hnten Katenentypen vorkommenden Apollinaristexte weg; der Katalog von KaroLietzmann gibt ja eine bersicht. Es mag hier die Versicherung gen gen, da alle diese Texte kollationiert wurden und sich s mtlich haben identifizieren lassen. Allein in Typ XIV (Ambrosian. B 106 sup., fol. 159r) zu PS. 92,3b.4a ist ein Apollinariszitat berliefert, das sich bisher der Identifizierung entzogen hat. Der Text lautet: Σνγχαϊροντβς τφ Ιορδάνη πάντες l ποταμοί της γης δια τον εν αντώ κατ€\θόντα. λέγει δε και τους ποταμούς της χάριτος· ήχησαν jap εις την οικουμένην δια των ευαγγελίων. Ebenso enth lt Typ II (Vat. gr. 2057; fol. 213v) zu PS. 103,13 einen mit τον αυτού dem Apollinaris zugewiesenen Text, der nicht in der pal stinensischen

37

Les anciens commentateurs. . . (vgl. oben Anm. 12), S. 118-121.

38

Vgl. oben Anm. 2.

XXXII

Katene steht; brigens auch in keiner der anderen Traditionen, wenn nichts bersehen wurde. Der Text lautet: ΤοΟτο το Αυτού καλώς Betrat, et και προς την εννοιαν αυτής θέλει, Ίστέον j p Οτι τη Εβραία φωνή το γη όνομα ούχ ως καθ' ημάς λέγει θηλνκώς αλλ αρσενικώς, διό και το Αυτού θεοπνεύστως και έπιτηδείως εϊαοαν οι Ο έρμηνταί, ίνα Ύΐνώσκηται τοις φιλοπονοτέροις πόθεν ήρμήνευται. λέγεται δε avrfj ττ) Εβραϊκή ήτοι Συριακβ λέξει ή γη, ώσπερ και το Δράκων ούτος έμπαίξειν αύτω (Ps. 103,26). Unsicher bleibt m. E., wieviel von Nr. 112a zu PS. 73,15b echt ist. Zu PS. 72,1 wird ein Zitat berliefert, das wahrscheinlich ein Doppellemma ist, n mlich Apollinaris und Theodoret; es handelt sich um PG 80, 1441B14 άλλοι— 1444A4 ψαλμόν. Die Bezeugung ist wie folgt: P Apoll; C Did; D Apoll; E an; besch digte Reste in T fol. C 33 v, wo das Lemma allerdings zerst rt ist. In Nr. 98 a (zu PS. 70,15c) ist der Anfang de* Apollinariszitates nach D bestimmt worden. Nr. 157 a (zu PS. 89,10) ist aus D aufgenommen worden, weil die Katene in Typ XI und T zu PS. 88 und 89 eigenst ndige Zusammenfassungen gibt, so da durchaus ein Apollinaristext ber Typ XI hinaus Anspruch auf Echtheit erheben k nnte. Ein eingehendes Studium dieser exegetischen Arbeiten des Apollinaris mu der Zukunft vorbehalten bleiben. Deswegen wurde der Testimonienapparat auch ganz auf Zitatnachweise und deutliche Anspielungen auf die Bibel beschr nkt. Apollinaris ist offensichtlich einer der wenigen, die die Hexapla des Origenes benutzt haben. Nr. 43 enth lt vielleicht eine Anspielung auf pers nliches Geschick. Nachtrag: Das Apollinariszitat aus Typ XIV auf S. XXXII unten hat sich als Hesychius identifizieren lassen.

XXXIII

APOLLINARIS VON LAODICEA ZU PSALM l BIS 150

Abkürzungen Hss von Typ III P Paris, Bibl. Nat. gr. 139;Xs. C Venedig, Bibl. Nat. Marc. gr. 17; X s. A Athen, Bibl. Nat. gr. 45; XIII s. Hss von Typ XI S Mailand, Bibl. Ambrosiana F 126 sup.; XIII s. U Patmos, St. Johannes 215; XII/XHI s. T Turin, Bibl. Nat. 300 (C II 6); X-XI s. 0 Wien, Nationalbibliothek, Theol. gr. 59; XIII s.

Hss der Eklogetradition H Athos, Lavra B 83; XI/XII s. D Wien, Nationalbibliothek, Theol. gr. 8; XI s. (= Typ V) E Athos, Esphigmenou 73; XIII s. G Rom, Vat. Regin. gr. 40; XIV s. (= Typ IX) Hss der Paraphrasentradition F Rom.Vat.gr. 2057; X s. (= Typ II) K! Rom, Vat. gr. 754; X s. (= Typ XIII) K2 Paris, Bibl. Nat. Coislin 10; X s. (= Typ XIX) N Moskau, Bibl. Synod. 194; X/XI s. (= Typ XIII) Lemmabezeugung S schließt U immer ein, wenn der Text in U das gleiche Lemma hat oder in U anonym ist. T ? bedeutet, daß das Lemma nicht mehr vorhanden ist. T (Devreesse: Apoll) bedeutet, daß Devreesse nach den Notizen von Mercati das zerstörte Lemma bezeugt. () Eklogetradition [] Paraphrasentradition A nach der Fragmentnummer = Paraphrasentradition a nach der Fragmentnummer = Eklogetradition an anonym Apoll Apollinaris Ath Athanasius Cyr Kyrill von Alexandrien Did Didymus Eus Euseb von Caesarea Jo Johannes Chrysostomus Or Origenes Thdt Theodoret t

im Testimonienapparat gibt an, daß der zitierte Bibeltext nicht mit der Göttinger Septuaginta-Ausgabe oder dem Novum Testamentum Graece von Nestle-Aland übereinstimmt.

[1]

PS 7, 8.9 a

Παραγενομένου του κριτού, φησίν, κυκλοϋσιν αυτόν 'έθνη πολλά συγκροτούμενα- την έκκλησΐαν δηλών και διαγγέλλων φησίν ό κύριος συναχθήσεσθαι προς αυτόν, τούτου δε γενομένου ανω και προς το ϋψος έπιστρέφειν τον κριτήν παραδόντα την βασιλείαν.

[2]

s

PS 8,1

Αηνόν δε καθάπερκαί θερισμόν εν τω Εύαγγελίω την επί συντελείς, συναγωγην των καρπών ό λόγος δήλοι, καρποί δε ανθρώπων έργα και λογισμοί κατά τον Ήσαίαν Κάγώ, φησΐν, τα 'έργα αυτών και τους λογισμούς αυτών έρχομαι συναγαγεϊν.

[3]

PS 8,5-9

Αλλ ό των τηλικούτων, φησί, ποιητής έργων μικρού παντελώς ο'ντος ίο ανθρώπου φροντίζεις, και μνήμην έποιήσω μεταπεσόντος από σου και έπεσκέφω κατενεχθέντα εις άρρωστίαν· ην δε σοι και απ' αρχής τίμια ή ποίησις αυτού, και της αγγελικής δόξης ολίγον ήλάττωτο κατά το σώμα το γήνον. δόξα γαρ αύτφ περιην οίονει βασιλεύοντι κατά γήν έργων των υπό σου πεποιημενων και την αλογον άπασαν φύσιν ύφ' έαυτώ κατέχοντι, ου μόνον is την χερσαίαν και ραδίως ληπτην άλλα και την άεριον και την ενυδρον, όπερ έκάτερον μεν έκφεύγει τάς ανθρώπου χείρας, το μεν δια την εν ϋφει φοράν, το δε δια την εν βάθει κατάκρυψιν και δι υδάτων πορείαν, άλισκεται δε σοφία και νφ και ο γήινος αίρει τα εν ούρανφ και ΰδασν έ| ων αναφαίνεται 5 cfMt 21,33s?

7/8 Jes66,18t

l P fol 23r; AC; 2 P fol 25v; AC; 3 P fol 26v; AC; 9 Οκτος ] add του C 10 φροντί few P 11 έπισκεψω PC I κατενεχθεντός AC 15 ωνπερ AC

κατά το νοερόν υπερβάλλων μεν την ξφων αλόγου και άνόητον φύσιν, εφάμιλλος δε τη voepa και αγγελική κοινωνός ων τοις άλόγοις κατά το σωματικόν.

[4] PS 15,4cd Ύόν τρόπον λέγει της καινής θεοσέβειας τον άνευ αιμάτων, και την εξαλλαγή" δηλοϊ την εν άγύρ πνεύματι καθ' ην ούκέτι έσμέν οι πρότεροι ουδέ επί των αυτών ονομάτων ούκέθ' υιοί ανθρώπων αλλ' υιοί θεού.

[5] PS 16,6 Και πρότερον jap εισακουσθείς, φησίν, αύτώ και νυν ε'ισακουσθήναι δέομαι, προσευχόμενοι jap φηαιν ό Παύλος μετ' ευχαριστίας· η jap των προτέρων μνήμη χάριτας παρασκευάζει τάς εφεξής.

[6]

PS 16,10-12

"Epjov και σχήμα των επιτιθεμένων αύτώ διηγείται, εργοι^ μεν έπιβουλήν φονικήν και ρήματα κολακεστικά προς ενέδραν, είναι δ' αυτούς λιπαρωτάτους μεν το σώμα στέατι πεpιπeφpaJμέvoυς, λοζόν δε τοις όφθαλμοίς ύποβλέποντας λέοντι παραπλησίως επί θήραν όρμώντι και λαθραίως ΰποκαθημένω. τοιούτος ην προς τον Δαυίδ ό Σαούλ, λεγωΐ' μεν αυτόν εύρηκέναι χάριν εν όφθαλμοίς

8 cf Phil 4,6

14sqq cf I Reg 18

υ (corr in αλο-γοι» P) και ά.νοητων AC 2 καί] τη Ρ Ι κοινωνός] add 6e AC 4 Ρ fol 38ν; C; 5 Ρ fol 40ν; AC; 7 yap φησα> coll A | αυτού AC | νυν] om Ρ 6 P fol 41r; AC; 11 κολακευτικά AC 12 περιφραγμένους Ρ 13 παραηλησίοις Ρ

αυτού και παρίστασθαι κελεύων και παρεστάτην 'έχων, ύφορώμενος de και εξ ενέδρας αποκτείσαι έπιχειρών.

Π

s

PS 16,14c

Παρεσκεύασται, φησίν, αΰτοϊς απόκρυφος κόλασις ήτις εϊσω της εκείνων χωρήσει γαστρός κατά το λεγόμενον επί του Ιούδα ΕΊσέλθοι η κατάρα ώσεί ύδωρ εις τα έγκατα αυτού και ώσεί ελαιον εν το'ις όστέοις αυτού.

[8Α] PS 26,4

ίο

is

Πάλιι> την προς θεόν άγάπην δια της προς τον άφιερωμένον αύτώ ναόν αφορίζει, ό yap τον θεόν αγαπών τοις άφιερωμένοις αύτώ τόποις έπευφραίνεται, ουκ εις την τούτων θ εάν απολαύων τον πόθον (μικρόν jap το χεφοποιήτοις 'εργοις έπιτέρπεσθαι), αλλ ώσπερ τις και ιμάτιον του ποθούμενου καϊ βιβλΐον ασμένως ορά ως εις την εκείνου μνήμην δια τούτων ανεγειρόμενος, ούτως ό φιλόθεος και δι' οίκου και σκεύους άνακειμένου θεώ προς θεόν ανεγείρεται, εν ούν τούτο και μόνον έξήτησα τον θεόν ναόν ο'ικεϊν, όπερ ή Άννα ποιεί, και τω κάλλει της οίκοδομίας άγάλλεσθαι προς ταύτην οράν. οίκος μεν ούν ούπω θεού κατεσκεύαστο. ore ταύτα ήδεν ό Δαυίδ, ανήγαγε δε τον λόγον εις την σκηνήν και κατελίμπανεν τοις πνευματικώς άκούειν δυναμενοις επί τον πνευματικόν οίκον άναβιβάξειν τον λόγον.

4/5 PS 108,18 t

12/3 c f I R e g 2

7 Pfol41v;AC; 8A K (Κι an; K 2 Apoll); 12 T } ) o m K i 1 4 o ] o t n K i 15

8 τήκΙοιηΚ,

10 eyeipo evoόν απασα> προστίθησιν ως ουκ έπ' αύτοΰ μόνον γινόμενον αλλά και em των α\\ων εσόμενον, όσοι τη προς θεόν έλπίδι συΐ'άπτοκσΐί' εαυτούς τφ 0εφ. εν τούτω δει είναι το μακάριον, ουκ εν ετέρω τινί, όπερ Δαυίδ λέγει εν τφ "Ινα τί αγαπάτε ματαιότητα και ζητείτε φεύδος', και γνώτε ότι έθαυμάστωσεν κύριος τον οσιον αυτού.

[12] PS 33,20 Εις το τέλος αφοραν κελεύει και θαρσείν τη εκ των θλίψεων απαλλαγή, μη την αρχήν αύτόθεν δυσχεραίνειν, επειδάν θλίβεσθαι σνμβαΐνη. ούτω jap δει παρασκεύασθαι την ψυχήν, ούχ ως μη πονήσουσαν αλλ ως μη των πόνων ίο ηττηθησομένην.

[13]

PS 34,1-3 Είς ολην όμοίωσιν ανθρώπου τον περί θεού σχηματίζει λόγον καθά και ΉσαΖας, 'ίνα το εν αΰτφ αδύνατον θ εφ δυνατόν επίδειξη πολεμεϊν αξιών και όπλίξεσθαι άσπίδι τε και λόγχτ? και τάς εφόδους των πολεμίων αποκλείειν τειχίσματι μέσω. και τούτο δε εν Χριστώ δείκνυσιν Ησαΐας, εκ τιμωρίας των is αδίκων έρχόμενον προορών ημαΎμένον τε το ιμάτιον εκ της των αλλοφύλων σφαγής (Τις ούτος ο πapayεvόμεvoς εξ Έδώμ, ερύθημα ιματίων εκ Βοσόρ, και τα έ£τ?ς;), ώστε τα εις πατέρα θε'ίκώς αναγόμενα σαφές έστω υιού τε είναι και εις υϊόν πληρούσθαι.

5/6 PS 4,3.4

12 cf e.g. Jes 5,25s; 28,20s; 30,27s

1 ύπό-2 απασα>] om A 2 προτίθησαΆΟ 9 παρίσκευάσθαι AC 13 Ρ fol 77r; AC; re] om AC 17 υιός Ρ, υΐώ Α

16/7Jes63,lt

5 ό] ev τω codd 12 P fol 76r; AC; 13 όπλί?€σθαι] αΊωνίξεαθαι. AC I

[14] PS 34,5

Εις εκείνους το αφανείς γενέσθαι περιίσταται, ώσπερ ό άνεμο; διωκόμενος χους, έζωθεϊσθαι δ' αυτούς ουκ ανθρωπινή χειρί ότι δίκαιοι τούτο μάλλον υπ' αδίκων πάσχουσα άλλα δι αγγέλων τούτο γίνεσθαι, καθά ψησιν ο κύριος ότι Έ£ελεύσονται οι άγιοι και έκλέ£ουσιν εκ μέσου των δικαίων τοι)ς αδίκους και άφοριούσιν αυτούς, νυν μεν jap αναμέμικται τα άσύμφωνα, τότε δε διαιρεθήσεται κατά το διαλλάττον του τρόπου κατά το ρηθέν και πάλιν παρά του σωτήρος ότι Και πολλαί μοναί παρά τω πατρί μου.

[15] PS 34,6

ίο

Αϊ οδοί, φησίν, των άσεβων σκοτειναί, ουκ όΐδασι πώς προκόπτουσιν. τούτο δε έπιτελεσθήναι άξιοι, σκότω κατασχεθήναι την πράξιν των αδίκων ευχόμενος, ατέ δη και σκότω προσήκουσαν, και καταπέσει^ αυτούς όλισθόντας, ότι και όλισθηράν όδόν πορεύονται (ουδέν γαρ ev αδικία στηριγμού έχόμενον), αφανείς δε αυτούς υπ' αγγέλων γενέσθαι διωκόμενους όπερ αυτοί κατά των δικαίων ποιούσα*.

[16] PS 34,13

is

Επί την εαυτού ϊσχύν, φησίν, καταφεύγει, ήτις εστί θεός. θεόν γαρ τις έκζητεί νηστείαις και ταπεινώσεσιν, επιστρέφων την ολην ψυχήν εις επικλήσεις θεού κατά την από σωματικών ηδονών εύσχολίαν, ό'τε ένσχολά^ουσι τη διάνοια κατά της ευχής και εν τω κόλπω της ψυχής παρεισδύονται.

4/5 Mt 13,49 t

7 Joh 14,2 t

14 P fol 77v; AC; 4 άγγελοι AC 6 βναλλάττον AC 15 Ρ fol 78r; AC; 10 ευχόμενος] om Ρ 11 ώλισβηκότας Α 16 P fol 79v; AC; 15 έπιστρέφηνΡ 16 κατά την] καΙ τα AC 18 παρεισδυουται] om P

8

[17] PS 35,6

Βέβαια γαρ και ασάλευτα τα παρά θβοϋ τεταγμένα οίον το προς (Νώε ρηθέν) το μηκέτι κατακλυσμόν έπάξαι εις διαφθοράν ζώων ο συμβαίνει τω περί ανεξικακίας θεού λόγω. ώρισται jap και ή βεβαιότης του λόγου δια παστός, μεγάλη τις ούσα και επιφανής, ούτω δε και όσα άλλα τετακται και ώρισται κατά δικαιοσύνην και αγαθότητα θεού, στερρόν και άσάλευτον έχει το διαμένειν εις αεί· οίον εστίν και το "Απα£ ώμοσα εν τω άγιο; μου (εΐ> τω Δαυίδ ψεύσομαι. εις τούτο και το Άμεταμέλητα γαρ τα χαρίσματα του θεού τείνει.

[18] PS 35,7 a

Πάλιν το της δικαιοσύνης ύψηλόν ό'ρεσι παραβάλλει, τοΰτο δε άπειλήν ίο έχει των ανταποδόσεων, ότι αδύνατον δικαιοσύνης ούσης εφόρου των 'γινομένων γενέσθαι τι παρά το δίκαιον, ώστε και οι νυν διαφεύγοντες τάς κολαστικάς ανταποδόσεις ή των ανταποδόσεων ου τυγχάνοντες πάντως εις ύστερον κομιούνται- και τούτο ατρεπτον παρά 0εώ, ως θαρρών ό Παϋλος έλεγεν ότι αύτώ τον στεφανόν της δικαιοσύνης αποδώσει θεός εν εκείνη τη is ήμερα, ο δίκαιος κριτής.

[19] Ps35,10a Τα γαρ εις ξωήν άφθονα χορηγείται παρά θεού, ων μη χορηγουμένων διαφθεψοιτο ή ζωή.

1/2 cf Gen 9,9-17 14/5 cf II Tim 4,8

6/7 PS 88,36

7/8 Rm 11,29 t

17 P fol 83r; AC; l τα] om P 1/2 νώ 'έρηθεν (pr\6ev A) PC 6 ek] om AC | η codd 8 reivei] om P 18 P fol 83r; AC; 17 ή] om P

2 ξώως P l 0] om P 19 P fol 84r; AC an;

[20] Ps35,10b Καταλάμπεται, φησίν, τω εξ ουρανών φωτί υπό του θεμενου τον ήλιον εις φως ημέρας· αλλά ταύτα μεν εις κοινόν δικαίοις τε και άδίκοις εφ' οίς και το της φιλανθρωπίας εθαύμαζεν μη χωριζόμενων των αχάριστων της άπολαύσεως των παρά θεού, το δε έξαίρετον ήδη και 'ίδιον των οικείων θεού.

[21] PS 36,7

Ησυχάζοντας εκδεχεσθαι θεόν παρακελεύεται μη ταραττομένους τοις παρούσιν αλλ1 ελπίζοντας τοις μέλλουσι κατά το άποστολικόν Τη έλπίδι χαίροντες, τη θλίψει υπομένοντες, και του Ιερεμίου το Αγαθόν άνδρι όταν αρη ζυγόν εν νεότητι αυτού, καθήσεται κατά μονάς και σιωπήσεται, δώσει τω πταίοντι αυτόν ouajova, έμπλησθήσεται όνειδισμών.

[22] PS 36,9

ίο

Μακράν άφοράν κελεύει και μη τοις παρούσιν έκπλήττεσθαι, και άπώλειαν μεν προοράν των πονηρών, κράτησιν δε των απαθών ταύτα δε και επί τέλους δηλαδή και εν έτετο; αιώνι, ως ο *γε παρών ουκ έχει τάς τούτων εκβάσεις, αλλ' έπικρατείται μάλλον τοις πονηροίς τα εν τη γη. διό και "Ολος, φησίν, ό κόσμος εν τω πονηρώ κείται.

6/7 Rm 12,12

7-9 Lament 3,27s t

13/4 I Job 5,19 t

20 P fol 84r; AC an; l i^JP 3 αχώριστων AC 9 ό^ίδισμόι^ΡΑ 22 P fol 86r; AC an; 10

21 P fol 85v; AC an;

[23] PS 36,Hab

s

Αυτούς φησι καθ' εαυτών Ktveiv τους πονηρούς α κατά, των δικαίων παρασκευάζονται, ώσει ξίφος τις σπασάμενος τούτω σφαγείη, μάταιόν re 'εσεσθαι την επιβουλήν ώσπερ τόζον χειρι τοζότου συντριβόμενον. επί δε του Δαυίδ και σωματικώς τούτο πεπλήρωται το τη ιδία μαχαίρα παίσειν τον Δαυίδ ην κατά του Δαυίδ έσπάσαντο.

[24] PS 36,27 Παραύ>εσις εκ της προρρήσεως ή τοιαύτη πάλιν το (pevyew μεν από κακού, άσκ€~ιν δε πράξιν την του άγαοοΰ έπ' έλπίδι της αΙωνίου ησυχίας, και λογισμός επί τφ πράγματι ότι δίκαιος ό επόπτης και τους οικείους οΰχ υπβρορών.

[25] PS 37,4 a

ίο

Σώματι διόλου κακονμένφ παραβάλλει το πολύπονον και πολύπαθες αυτού, οίον και παρά τφ Ησαΐα το Από ποδών έως της κεφαλής ουκ εστίν εν ούτω ολοκληρία άλλα τραύμα και μώλωψ μεν, ψησίν, τα δίκαια άντειπεϊν προς τους συκοφαντούνται, είδώς δε ουκ έπ' ωφελεία τον λόγον εσόμενον άνεξικάκως εφερον τας φευδολογίας. και ως ουκ άκούων εσιώπων και ως ουκ έχω^ ελέγχει^· τι jap αν και έλεγον και άπεκρινόμην; εις ουδέν δε ως και έλεγες ό κύριος Εάν ύμϊν ειπώ, ου μη πιστεύσητε· εάν δε ερωτήσω, ου μη άποκριθήτε. ανθρώπων δε ουκ άκονόντων προς μεν εκείνους ό λόγος αχρείος, χρήσιμος δε προς τον άκούοντα θεόν.

[28] PS 37,22.23

is

"Ανθρωποι μεν (ου) ταύτα λεγοιβ> υπέρ εαυτών, (Χριστός) δε άντ' ανθρώπων άνθρώποις και πάσχων δίκαιος από περ αδίκων τα εκείνων εις εαυτόν ά^ων αν λεγοι- οπού μεν το "Ινα τί εγκατέλειπες με; όπου δε το Μη έγκαταλει'π^ς με, και το Μη άποστης απ' εμού, ως επ' αυτού γε τούτο αδύνατο«;. Ου γαρ είμι, φησίν, μόνος, επεί ό πατήρ μου μετ' εμού εστίν, την σωτηρίαν γε των ανθρώπων ως ιδίαν αιτείται, 'έχων μεν τι και προς την αΐτησιν οικεϊον 'όσον προς το άνθρώπινον εν συμμίζει θεότητας (τούτο δε ην

8/9 Lc 22,68

14 PS 21,2 (Mt 27,46)

15Ps37,22a.b

16 Joh 16,32 t

26 P fol 93r; C; 27 P fol 93v; C; 7 ου κακού P 8 δ ουκ άξιον εγκαταλείψεως- διό και ταχεία ή της ουρανίου βοηθείας επιφάνεια περί τω πάσχοντι σώματι δι' εκείνο περί ημάς.

[54] Ps.42.4c Ύήν φαιδρότητα δέδειχε τη της κιθάρας προσθήκη και την άγάπην εν τη προσφωνήσει τη δις επαναλαμβανόμενη.

[55] PS 42,5

is

Αυτή ττ?ς παραμυθίας ή ύπόμνησις. ει jap και τοις παροϋσιν άχθόμεθα, φησίν, αλλ επί τοις μέλλουσιν εύχαριστήσωμεν, και ήδη τη προσδοκία το λυπηρόν άφιστάσθω προσδοκώντων ημών τον θεόν σωτηρίαν του προς αυτόν άφορώντος ανθρώπου.

4 PS 12,2

4/5 PS 29,10

5 καταβαίνει» C

22

10 PS 21,2 (Me 15,34)

11 α£ως Ρ

54 Ρ fol 107ν; C;

55 Ρ fol 107v; C;

[56] PS 43,5

Σέ, φησίν, εχομεν βασιλέα τον θεόν τον προνοούντα της σωτηρίας του ημετέρου λαού, και ϊσμεν ότι μέλλει σοι ταύτης, και τη ση βουλήσει θαρροΰμεν.

[57] PS 43,6

Σε, φησϊν, ώσεί κέρας εχομεν εις το άμΰνεσθαι πάντας εχθρούς, και το 5 σον όνομα το έψ' ημϊν δώσει πάτημα τους έπανισταμένους και κρατεΐν ημών ελπίζοντας.

[58] PS 43,7

ίο

Ου yap παρασκευάζομαι, φησίν, τόξφ και δόρατι. δια τούτο τοις οπλοις ου θαρσώ, έπεί μηδέ τοις πατράσι ταύτα ήρκεσε μηδέ κατά την τούτων ισχύν το κατόρθωμα πεπεραίωται άλλα πάσης έπέκεινα παρασκευής ανθρωπινής το ερ'γον.

[59] PS 43,8

Τα πρότερα ψ(\αι διδάγματα προς τα ύστερον συμβαίνοντα, δεδιδάγμεθα δε ως υπό σου γέγονεν ημϊν ή εκ των εναντίων άει σωτηρία, και την εκείνων δΰναμιν εις αίσχύνην μεταπεπτωκυϊαν είδομεν.

56 Ρ fol 108ν; C; 57 Pfoll09r;C: 13 μεταπ. είΐΚομβυ] om P

58 Ρ fol 109r; C;

59 Ρ fol 109r; C;

23

[60] PS 43,9

Αιά τούτο, φησίν, καθάπαξ αύχούμεν επί σοι δι' όλου του -χρόνου και τω ονόματι σου χάριτας άναφέρομεν ω σωξόμεθα, ώσπερ και λέγεται δια του λ Δι' υμάς εγώ ου ποιώ νϊκος Ισραήλ αλλά δια το όνομα μου.

[61] PS 43,10.11 Αλλ' αϊ μεν ελπίδες, φησίν, αύται βέβαιοι και αμετακίνητοι ων ουκ s άποστησόμεθα διάτα συμβεβηκότα, τα γε μην συμβεβηκότα τούτοις εναντία νυν. άπολελείμμεθα yap φησιν σου άπωσθέντες και ου παρόντος ημών ταις στρατιαΐς, και περιεστηκεν εις ημάς ή τότε κατασχούσα τους πολέμους αισχύνη, και yεyόvaμεv ήλαττωμενοι παρ' έκείνοις ων έκρατοϋμεν το πρότερον, και διηρπάσθημεν υπ' αυτών ους διηρπάξομεν. εν τούτω yap και ίο μάλλον άποδέδεικται παρά θεού το κράτος ύπάρζαν Ίσραηλίταις εν ω καταλειψθέντες ηττώνται, καθά και τω άνθρώπφ το καταλειφθήναι θανάτου πρόφασις yέyovεv έπιδεικνΰον το μη είναι την άνάστασιν άλλως ή παρά θεού.

[62] PS 43,12

is

20

Δειλία κατεσχήμεθα, φησίν, ου δυναμένη άμΰνεσθαι τους κατεσθίοντας ημάς ως πρόβατα, δειλίαν ην και Μωυσής ήπείλησεν επί ταϊς παρανομίαις καθέξειν αυτούς ότι διώξει αυτούς φωνή φύλλου φερομένου· και yεyόvaμεv, φησίν, αιχμάλωτοι και διεσπάρημεν εις τα έθνη οι πρότερον έξαχθέντες εκ των εθνών και yr)v aytav σχόντες. άνάλυσις αύτη της τιμής ώσπερ άνθρώπω της πλάσεως το Γη ει και εις yήv άπελεύση, ούτω δη και περί του λαού φησίν Ησαΐας Έγει>όμε0α ως το απ' αρχής, οτε ουκ ήρξας ημών ουδέ εκλήθη το έλεος σου εφ' ημάς.

3 Εζ 36,22 t

60 P fol 109r; C; 109v; C; 14 24

14/5 cf Lev 26,36

61 P fol 109v; C;

18 Gen 3,19

19/20 Jes 63,19 t

6 σου] add αωχύνην P

62 Pfol

[63] Ps43,13a Δωρεάν έπράθησαν, ως και ο Ησαΐας λέγει, λέγει δε και ως έπράθησαν ταϊς αμαρτίαις αυτών, ως και έπ' ανθρώπου Παύλος φησιν Εγώ δε σάρκινος ειμί, πεπραμενος υπό τη»' αμαρτιαν. πράσις δ έ η άπαλλοτρίωσις και το υπ' άνθρώποις γενέσθαι δεσπόταις cum θεού, όπερ και ήπειλήσατο Ίεροβεάμ και τφ μετ' αυτού λαφ δια Σεμεεϊ του προφήτου, ότι τφ Αίγυπτι'φ βασιλεί γενήσονται, τω Σουσακείμ, εις δούλους και γνώσονται την δουλείαν του θεού και T7?y δουλείαν των βασιλέων των γεώ>.

[64] PS 43,15

ίο

is

Παρα/3ολτ7 γαρ το τοιούτο το επί ταΐς άραΐς μνημονεύεσθαι. αυτούς, ώσπερ ό Ιερεμίας ι^ησΐ κατά των ψβυδοπροφητών Λήψονται έπ' αύτώ κατάραν εν ττ? αποικία:, Ιούδα, β> Βαβυλώ^ι λέγοντες Ποιήσαι σοι κύριος ως Σεδεκία έποίτ?σε και ως Άχιαο οί)ς άπετηγάΐΊσε βασιλεύς Βαβυλώνας ev πυρί δι ηι^ εποίησαν ανομίαν ev Ισραήλ. Παράσχου δη ταύτα νυν και μάλιστα δικαίως· ως πρόβατα μεν κατ€σθιόμβνοι ό'τε Χριστόν ως πρόβατον tfyayov επί σφαγήν, πβπραμένοι δε τοϊς ϊθνεσιν ως τον κΰριον αργυρίου προδοθέντα και τίνα τρόπον παραθέντα εις θάνατον έξωνήσαντο, γελώμει>οι δε καθάπβρ επί τω κυρίφ σταυρωθέντι γέλωτα έποιούντο και κίνησιν κεφαλών.

[65] Ps43,18-21 Τούτο μόροι; υπολείπεται τφ Ισραήλ εις ελπίδα της ανακλήσεως των υπολειπομένων, όπερ ή προφητεία προορωμένη λέγει, το μτ? μεταβάλλεσθαι

1 Jes52,3t

2/3 Rm 7,14

4-7 cf II Chron 12

9-12 Jer 36,22s 1

63 Ρ fol 109v; C; 1 o] om C 4 enei\nae τώ€ 7 του βασιλέως C 64 Ρ fol HOr; C; 10 λέγοντες) οπού και τα της τιμωρίας ώρίσθαι καί -παρeiaάγονται οι την θεία,ν αμυναν δεχόμενοι C 11 άχια C 13 μεν] add yap C I κατ6σθώμεμοι| add δικαtaf έ'χουσιτήν καταδίκηι> C 14 ότι rof C 15 παραδοθέντα C 16 65 P f o l l l O v ; C ;

25

s

ίο

προς τα Ελλήνων εθη κατά την ειδωλολατρείαν ην συνέθεντο μηδ' ωσπερ οδού της επιταχθείσης άποκλϊναι της προς ένα θεόν ευσέβειας καίτοι ταπεινωθ έντας ούτω και εξοικισθ έντας και υπ' έξουσίαν των θανατούντων θ έντας· όπερ έ£αιρετως τοις περί τον Άνανίαν και Άξαρίαν και Μισαηλ έφυλάχθη Kai πυρ ύπεμείνασιν υπέρ του μη προσδέξασθαι προσκύνησιν. ουκ ευσεβή πρόσεστι δη πως και τοις υπολειπομένου Ιουδαίων κατά τον παρόντα χρόνον αυτό γούν το μη φοιτάν εις είδωλα ή και την περί έπωδάς Ελληνικά'; νόσον ου παντελώς άπολείπουσιν, ή δε εις Χριστόν ασέβεια, και ούτως ελέγχεται βλαβερωτάτη ότι και μη ε'ιδωλολατρούντες ως πρότερον δεδούλωΐ'ται ως ουδέποτε πρότερον.

[66] PS 44,2

is

20

Ύών Ισραηλιτικών προ τούτου μνησθείς κακών και καταλιπών την λυτήριον των κακών χάριν άρχομένην μεν από εθνών, προσλαμβάνουσαν δε και εκείνων ουχί μικράν μερίδα (πολλοί jap και οι εξ Ιουδαίων πεπιστευκότες), προοίμιόν τι της περί τούτων μυσταγωγίας ποιείται, λόγον αγαθόν έπαγγελλόμενος περί της του βασιλέως επιδημίας έφορώντος τα των δικαίων έργα εις την έποπτείαν αυτού και οίον άκρόασιν υπ' αυτών αναγόμενα και τούτοις αποδίδοντος την θείαν πλήρωσα, ότι πληρωτής ήκει των μη πληρουμενων αληθώς εν άνθρώποις, νόμιμον τη θεία καθαρότητι και παρ' αυτού αγιαστικη μεταλήψει. πολλά τε και ταχέως έρεϊν ύποφαίνει, καλάμω γραμματέως οξυτάτου την ταύτα δηλούσαν όμοιων.

[67] PS 44,3 ab Ό μεν Ησαΐας το έξωθεν αυτού είδος προορφ. εκλεϊπον παρά τους υιούς

4/5 cfDan3

21s cfJes53,3

1 τα] om C 4 θέντας — S προσδ.] yeyovora] add του σωματικού C 6 πάντα Ρ Ι τους λόγους Ρ 8 δεκτήριαΡ 21 ίπβσφρα^ίσθη Ρ 23 και ούχ] αλλ' ουδέ C

27

y p η κατά μετουσίαν προχώρηση χρϊσις, δια τούτο και ή κατά μετουσίαν προσελήλυθεν. έπεί όσον ye επί τω κυρΐω χρΐσεως ουκ 'έδει αύτοφυώς ά οντι και άγι'ψ yεvoμέvω και την αγιότητα τφ σώματι, εμφυτον έντεθηκότι και ταύτη το άνθρώπειον είδος προς την ήλικίαν τελειαϋντι, αλλ έπεί τούτο ουκ ην εν ήμϊν ουδέ δυνατόν εν άνθρώποις το εκ φύσεως ay ιόν, δωρεάς δε δει και χάριτος ουρανίου, δια τούτο επί Χριστόν το -πνεύμα, "ίνα εις ημάς εξ αυτού •προς την μετοχήν του πνεύματος άyoμέvoυς δείξη δια της κατά σώμα συyyεvείaς.

[69] PS 44,12 a

ίο

Ή των πονηρών άπόστασις εθνών καλην αποδείκνυα ι την νύμφην και επιθυμητήν τω βασιλεϊ. τούτο yap ημών το καλόν και τούτω καλλωπιξόμεθα και τούτω προς θεόν οικειούμεθα, και οϋτω σφόδρα θεώ περισπούδαστοι yεvόμεθa ως κατ' έπιθυμίαν αυτού λέyειv, οποία αν έρών τις περί του κάλλους λεγοι των ερωμένων.

[70] PS 44,15

is

20

Ή μεν νύμφη πλησίον του βασιλέως, παρθένοι δε ταύτης πλησίον και ταύτης ακόλουθοι και δια ταύτης οικειούμεναι τφ βασιλεί και ως επί νύμφης αβραι συνακολουθούσαι νεανίδες, ταύτη κατά το Σολομώντεων 'άσμα και προσφυέστατα εΐεν αν αϊ Ιουδαίων συvayωyaί, δεύτεραι ούσαι και έπόμεναι κατά το "Εσονται οι πρώτοι 'έσχατοι και οι έσχατοι πρώτοι, και το Ό προσήλυτος εν σοι εσται εις κεφαλήν, και συ εση εις οΰράν. ότι δη οι το πάλαιαν έπήλυδες νόμου yεvόμεvoι προς το οίκειούσθαι θεώ νυν αυτοί της προς θεόν συνόδου κατάρχουσιν, δηλον δε τούτο έτι εκ των έπιφερομενων.

18 Mt 19,30 t

18/9 Dt 28,43s f

l nerovaiav] sie codd 69 P fol 117r;C; 12 γικόμεβα C κάλλος yevotro. P 70 P fol 118r;C; 17 eno eva P 28

12/3 έρώιτος περί

[71] Ps44,16b.l7 Αυτή μεν jap η βασιλίς παραστάτις εστί Χρίστου και εις τον djiov αύτφ συνεισέρχεται ναόν, την δε κόσμου κληρονομίαν και βασιλείαν την έπaJJελθεlσav τφ Αβραάμ αποδίδωσι τόϊς εξ εκείνου κατά Jέvoς σωματικόν, του βασιλέως του βουλομένου και της βασιλίδος έπινευούσης. ούκούν ας ειπεί' νεανίδας πατέρας είναι, νυν υιούς λέγει τάξιν υίών εϊληφότας και ως υιούς παρά μητρός κληρονομιάς άξιουμένους.

[72] PS 45,6

ίο

'Ακαθαφετον εσεσθαί φησι την πάλιν, ώστε έ'σται θεός εν αύτη, του δε περιόρθρου παυομένης της παρούσης νυκτός, 'εστί jap νύξ, έως οϋπω το σκότος άνήρηται πάντη ουδέ κaτήpJητaι πάσα εξουσία και δύναμις αλλ έτι πολέμων έJχεφήσεις κατά δικαίων κινούσιν.

[73] PS 45,11

Ούδ* ό'τε, φησίν, έζεδόθητε τοις εθνεσιν έαθεντες υπό θεού, μάτην έξεδόθητε, αλλ 'ίνα Jvωτε του θεού το δυνατόν τα έθνη πάντα προσκτησαμένου προς τον ύμέτερον ελέγχου και αντί μιας χώρας πάσαν χωράν υπό τφ σεβασμφ τφ εαυτού κτησαμένου, ότι εν τφ αύτφ παραπτώματι κατά is τον άπόστολον ή σωτηρία τοϊς εθνεσιν εις το παραξηλώσαι αυτούς.

15 (Rm 11,11)

71 Ρ fol 118v; C; 4 βασιλέως — βασιλίδος] βασιλικού φυράματος φυΐίσιν οία δ τ? και της βασιλίσσης C 5 πατέρας] om C 72 Ρ 120ν; C; 7 φ·ησα> eaeaoot coll C 73 Ρ fol 121v;C; 14 ότι - 15 ή) om C I σωτηρία yap τ. e. και κλήσις προς Oeoyv^aiav C I aurouc] τον Ισραήλ C

29

[74] PS 46 arg

s

ίο

Εις τον Ισραήλ ο προ τούτον ψαλμός, ούτος δε εις τα 'έθνη συναναβαίνοντα εις την Ιερουσαλήμ και συναπτόμενα τοις εκ γένους Αβραάμ, χαράν ούν τοις εθνεσι προαγγέλλει και κρότους έπινικίους και αλαλαγμούς υμνητικούς δι έπιφάνειαν κυρίου την εξ ϋψους την συν φόβω μεγάλφ yεvησoμέvηv, ότι κρατήσει της γης κατά την όπτασίαν του Δανιήλ παραδιδούς τοις άγίοις αυτού την βασιλείαν, καθά και των διαδόχων τις των αποστόλων ε'ΐρηκεν ότι Όφθήσεται τφ βασιλεϊ του κόσμου εν τφ Ιησού ουκ αυτού βασιλείαν τινά ταύτην εις δόξαν προσλαμβάνοντος εις εαυτόν αλλ εις τους ίδιους τους δια ττ?ς εκλεκτής νύμφης της βασιλίδος εις την βασιλείαν καθιστάμενους, ως εν τφ Δαυίδ προείρηται Καταστήσεις αυτούς άρχοντας επί πάσαν την γήν.

[75] PS 46,4.5

is

Βασιλείας, φησίν, άπέδειξας ημάς πάντων εθνών, και τον κλήρον άπέδωκεν ήμιν τον εκ πατέρων ήμέτερον την Ίσραηλιτικήν χωράν την παρ' αΰτφ τιμίαν. Ιδίαν δε κληρονομίαν λέγουσι την Ίσραηλιτικήν χωράν οι έζ Ισραήλ προφήται και απόστολοι και κατά γένος αΰτοΐς άποδώομένην, ώσπερ «αί αυτός ό κύριος ουκ έξω της του σαρκικού γένους διαδοχής ην. ήγαπημένην δε την γήν έκείνην φασίν, ούχ ότι παρά θ εφ διαλλάττειν ετέρας δύναται φ μηδέν τίμιον μηδέ καλόν μηδέ τιμιώτερον ή κάλλιον, αλλ ότι τους οΐκήτορας ή'γάπησεν άπαρχήν ευσέβειας οντάς εν κοσμώ και την ά'γάπην φυλάττει προς αυτούς και προς ην φκησε γην ουδέν παυόμενον έχων αλλ αιώνια πάντα.

[76] PS 46,9 20

Άδιαστόλως εν τφ υΐφ σημαίνει την θεότητα, ούτος jap δήπουθεν ό

5/6 cf Dan 7,18

7-9 ?

10 PS 44,17

74 Pfol 122r;CDid; 5 την yfiv C 8 ταύτην] om C I etc 2 ] om C l eauro C 9 καθ.] add παραπέμποντας τα της δόξης C 75 Ρ fol 122v; C; 18 οντάς ebae eia.α προσεχή κρέασιν ως έδέσμασι. και ως ποτφ αΐμαη. είτα αντ€ΐαά^ων την αληθή θεού τιμήν τφ ττ?ς θυσίας ονόματι τα έχόμενα προοτΐθησι.

[85] PS 49,14

ίο

Ταΰττ?!', φησίν, ήγοϋ θυσίαν την των ευεργεσιών αίσθησα> και την εκ καρδίας όμολογίαν και την των ευχών πλήρωσιν χρέος όφειλόμενον παρά ανθρώπων θεώ.

[86] PS 49,15 Kai ταύτα ποιών, φησίν, εύελπις 'εσο τεύξεσθαι θεού βοηθούντος εν θλίψεσιν, 'ίνα και δόξασες αυτόν ευεργετούμενος, άτταύστως άνάγων ευχαριστίας.

83 Ρ fol 133ν; C; 1 δικοιοσύυηυΟ 84 Ρ fol 134r;C; 5 ό] om P 7 ταπροστ.) om Ρ; vel. .. όνόμαη θνσον, φησίν, τω βεώ . . . supplendum? 85 Ρ fol 134v;O, 86 Pfoll34v;C; 12 αυτόν] om P

33

[87] PS 49,17-19 Παράλυση ταύτα του νόμου, τον μεν Ου κλέψεις το κλέπτη συντρέχει», του δε Ου μοιχεΰσεις το μ€τά μοιχών συντετάχθαι, τον δε Αγαπήσεις τον πλησίον σον ως σαντόν και Ου πορεύσει δόλω εν τω εθνει σου το λαλειν έπφουλευτικά και δολερά και κατηγορεί και μηχανασθαι τω πλησίον s προσπταίσματα.

[88] PS 49,21 c

ίο

Αλλ' η κρίσις επιδείξει την γνώσιν ότι και αυτόν σε ποιήσω σεαυτώ θεωρεϊσθαι. τοιούτον γαρ εαυτόν έκαστος Οφεται των καρδιών αποκαλυπτομένων, οίος εκ της καρδίας έτυπώθη. Το δε Τίροσθήσω Στοιβάσω Θεοδοτίων ερμηνεύσας την αθρόαν των πράξεων εδήλωσεν άθροισιν νπ' οφθαλμούς τω πράί-αντι γινομενην.

[89] PS 50,5

To ro ην το Δίκαιος εαυτού κατήγορος, ου yap αναμένω, φησίν, τον παρ' ετέρου έλεγχαν, ει και ο προφήτης ήλεγξεν. εκείνος μεν γε εις άπαξ, εγώ δε δια παντός ορώ το πταισθέν, αλλ ουκ άπογινώσκω την νιασιν δια τον ελεον.

[90] PS 50,7

Συγγνώμης αίτησις ότι συμπέφυκεν ήμϊν ή αμαρτία κατά την πρώτην

l Ex 20,14 11 Prov 18,17

87 Pfoll35r;C; 89 Ρ fol 138r; C;

34

2 Εχ 20,13

2/3 Lev 19,18

3 εαυτόν Ρ 88 Ρ fol 135v; C; 90 Ρ fol 138v; C;

3 Lev 19,16

9 παραστήσω C

γένεσιν εκ μητέρων των κυουσών εφ' ημάς παραπεμπόμενη, ότι Δι' ενός ανθρώπου η αμαρτία eis τον κόσμον ε'ισήλθεν, και ερρίξωται το κακόν εν τη πρώτη γυναικί και ei- εκείνης δια των τοκετών επί τα τικτόμενα διαβαίνει, ο'ικειότερον δε em της μητρός τούτο λέγεται, καίτοι και από του πατρός διηκούσης της αμαρτίας, ότι σπερματικώς μεν εκ πατρός, εντελώς δε εκ μητέρων εσμεν άποκυούμενοι και δια των τοκετών εις φως προϊόντες.

[91] PS 50,8 a

ίο

Ημείς μεν, φησΐν, εν άνομιαις έρριξώθημεν και εν άμαρτίαις γεννώμεθα, σοι δε αρέσκει το αληθώς καλόν και μηδαμώς παρατετραμμένον. πώς ούν εστίν ανθρώπους παρά τω τοιούτω κριτή δοξασθήναι αλλ ουκ α'ισχΰνην άπενέγκασθαι κατακρινομένους;

[92] PS 50,8 b.9

is

2ο

Εκ της προϋπαρξάσης εις αυτόν χάριτος άξιοι και την νυν Ύενέσθαι φείδω. ταίς yap άρχαίς ταίς παρ' εαυτού οεός επάγει τα εφεξής ένεκα της ιδίας προθέσεως και βεβαιότητος, ει και τα παρ' ημών μη παντάπασιν αξία ειη, ώσπερ και της διαθήκης ένεκα της προς 'Αβραάμ οίκτεΐρει το εξ αυτού "γένος κακούμενον; τη αρχή τα εφεξής έπιφέρων και το της επαγγελίας βέβαιον υπέρ το της εξουσίας Ισον φυλάττων. έπεί τοίνυν σοφίας οϊδεν παρά θεού τετυχηκώς και ταύτη τετιμημένος ως και τα κεκρυμμένα συνιέναι περί ων ηύχεται Άποκάλυψον τους οφθαλμούς μου, και κατανοήσω τα θαυμάσια σου εκ του νόμου σου, δια τούτο χάριτας μεν ομολογεί τη της σοφίας δωρεξ/,, άξιοι δε τον έπιγεγονότα ρΰπον άφελεϊν αυτού προστιθεντα, και τούτο τη χάριτι.

1/2 Rm5,12

18/9 PS 118,18

l yevveau>¥,yevvi)au>C θές Ρ 92 Pfoll39r;C;

91 Pfol 139r;C; 18aou]omC

7 ανομία«; ] αμαρτΐαις Ρ

8 αλη-

35

[93] PS 50,10

Ό μεν σωτήρ τον 'Αβραάμ εφη προσδοκώντά re την ήμέραν αυτού προηγαλλιάσθαι και παραγενομένης αυτής ΐδεά> και χαίρειν 'Αβραάμ, λέγων, ό πατήρ υμών ήγαλλιάσατο "ίνα ΐδη την ήμέραν την έμήν, και ειδεν και έχάρη· ό δε Δαυίδ αντί της ο'ψεως άκοήν λέγει, άκούσεσθαι λέγων εν ςίδου την αΐτίαν ευφροσύνης μεγάλης την της παρουσίας υπό του πνεύματος αύτώ σημαινομένην και εΰφρανθήσεσθαι μεν εν $δου τω πνεύματι, away άλλε σθ at, δε αυτού και τα εΐσω μνημάτων όστέα τη αμαρτία και τω θανάτω τεταπεινωμένα, συνταφέντος αύτοϊς του της αναστάσεως αιτίου σώματος.

[94Α] PS 70,7

Ασθενές ή αμαρτία και ασθενείας αίτιον, ισχυρόν δε δικαιοσύνη και ό ίο ταύτης προστάτης θεός· τοιαύτη και η θεού προσδοκία και μάλιστα ή διηνεκής· και ωσπερ εκ πρώτης γενέσεως νοούμενης ως ουκ αν ύπήρξεν άνευ θεού, άνθΙστάμενη δε προς λυπηρών έναντιότητα μάλλον γυμνάζεται.

[95 a] PS 70,9

πείπερ εν τφ νέω της ηλικίας καιρώ την σήν βοήθειαν, ου την σώματος ρώμην, ισχύν ύπέλαβον, δια τούτο μοι και ληγούσης της νεότητας is ή Ισχύς αύτη παραμεινάτω και παρελθούσης παντάπασι της ανθρωπινής ισχύος το παρά σοι δυνατόν παρ έστω, οίον τι τω Δαυίδ ύπήρξεν αύτώ κατά το γήρας, νέίψ μεν γαρ ο υιός έπανέστη, πρεσβύτη δε ουδείς· αλλ έφυγμένος τε ήδη υπό του γήρως και άπρακτος επ' εύνής κείμενος ήρχε του Ισραήλ έπέταττε τω εθνει. 20 [· · · ήρχε του Ισραήλ και καθιστή διάδοχον Σολομώνα τον παρά γνώμην αυτού πειραθέντα βασιλεύειν έκβαλών Άδωνίαν.]

2-4 Job 8,56 93 Pfoll39v;C; 4 \eyu>v] om C 6 σημανομένης C 94 A P fol 233r; C; 10 K a t 2 ] o m C 95 a H fol 222v an [P Apoll] 20/1 supplevi secundum PC 36

[96 a] PS 70,10.11 ("Αρμόζού αν εις τον καιρόν ταύτα τον της επαναστάσεως Άβεσαλώμ εις bV κάκεϊνα εϊρηται δια του Γ ψαλμού- Πολλοί λεγουσι τη ψνχή AMW Ουκ eon σωτηρία αΰτφ εν τφ θ εφ αϋτοΰ. κοινωνία δε τη περί τους δικαίους καί ό κύριος πέπονθε την τοιαύτην των εχθρών έπανάστασιν λεγόντων 'Ρυσάσθω αυτόν 'ότι θέλει αυτόν, καί οίομένων έγκαταλελεϊφθαι τον κατά βουλήν •πάσχοντα την πατρός. Σφαλήτωσαν ούν, φησΐν, της προαιρέσεως οι πονηροί, καί κατ' ελπίδα την έμήν μη καθ' ύπόληψιν την εκείνων έχον φαινέσθω το πράγμα.

[97Α] PS 70,12 ίο

Μη γαρ μοι γένη μακράν, αλλ έπίσπευσον την βοήθειαν καί μετάβαλε το καύχημα το εκείνων εις αίσχύνην, ο/ επί πλειόν έμοι τα της ελπίδος αύξηται καί τα των ύμνων των σων.

[98 a] PS 70,15 Ό δε Σύμμαχος Ουκ οϊδα εξαριθμήσαι. επειδή yap υπεσχετο διηγείσθαι την του θεού δικαιοσύνην καί την εις αυτόν γεγενημένην σωτηρίαν, μείζον δε ή κατά ανθρωπον η ύπόσχεσις έπήγαγε ταϋτα.

l cf II Reg 15

2/3 PS 3,3

4/5 Mt 27,43 t

H fol 222v an (1-6); PC Apo (1-8); l ρμό?οι Η Ι δ1 &ι> PC 2 βϊρηται] add τα PC 3 a u r c p J a u m a n a l t P l αίπ-o j om P l δ β] add ei; P 5 eyKaraXelpeai H 6 τήΗτοϋΗ 97Α F fol 138r; 10 atifereu F, correxi 98a H fol 224r an [P Apo ]

37

[99A] PS 70,19.20

s

ίο

Αύτόθεν άρχεται του ύμνου όθεν έπήγγελται παραχρήμα ποιών, το ύψηλόν των του θεού τεραστίων μεγαλόφωνων άναβοών, το δια πολλών κακώσεων άχθέντας ανθρώπους τυγχάνειν απαθών εν αιωνύψ ζωή εκ νεκρών άναστάντας· ο δη των θείων ύμνων κεφάλαιον και θεού μάλιστα δεικτικόν, καθ 6 μηδεις των λεyoμέvωv είναι θεών άμιλλήσαιτο αν. θεός yap ό πάντα ζωογόνων εν ω γινώσκεται Χριστός υιός ων θεού άνάστασίν τε και ξωήν είναι λέγων εαυτόν και τούτο έργω δεικνύς, ώστε, ε'ι και παρά Χριστού ταύτα ως ανθρώπου προς τον πατέρα λεγόμενα, προσήκει και προς αυτόν λέγεσθαι παρά ανθρώπων ως προς υιόν τε και εικόνα θεού· πρωτότοκος γαρ εστίν εκ νεκρών ανθρώπου τρόπφ κατελθών, άνελθών δε δυνάμει θεού αυτουργός ων της ανόδου, ως λέγει προς Ιουδαίους, εν ω το της θεότητος έξαίρετον δείκνυται.

[100 a] PS 70,21

is

Ει και εμφανή σου την μεγάλην κατέστησας δύναμιν παραδούς την άνθρωπίνην φύσιν εις θάνατον, άλλα τω παρά άνθρώποις άπελπισθέντι την νέαν άπέδωκας και μακαρίαν ξωήν.

1101 a] PS 71,1.2

20

Ή Χριστού δόξα μετά το πάθος υμνείται, τύπος δε ό Σολομών και ή της εκείνου βασιλείας ειρήνη και ή του δικαίου προστασία και το της σοφίας ενδοξον και ή παρά πάντων ανθρώπων τιμή, υπέρ δε τον τύπον το μέχρι συντέλειας διαμένειν τάς ημέρας του βασιλέως και την ειρήνην αυτού και τον καρπόν αυτού διαφανέστατον γίνεσθαι. ταύτα γαρ ουδαμώς ήρμοσε Σολομώνι

6/7 cfJoh 11,25

9/10 cf Col 1,18

99Α Ρ fol 236ν; C; 1 epxerat P l oOev] nep P 3 αϊωνίαι C 6 u t t k j o m C IQOa P fol 237r Apoll; C an; G Ath; 14 αλλά] και P 15 άποδούς P IQla T fol C 43v. 30r (mut); 16-39,16 Οϋρίαν H fol 226r; 39,9-21 G fol 149r Eus (cont Apoll) 16 Ή] om H 20 σολομών Η (T mut) 38

s

ίο

is

20

τφ βραχύν μεν διαγενομέν^ χρόνον, έσχηκότι δε και τους έναντιουμένους, καρπον δε ούδένα εξ αυτού καταλιπόνη αλλ ένα παϊδα και τούτον ου διαφυλάξαντα την παραδοθεΐσαν αύτώ βασιλείαν· Χριστού δε το διενεκές και άσάλευτον κράτος και καρπός επιφανέστατος οι πιστεύσαντες- τελειότερα δ' εν αύτώ και τα λοιπά τα τυπικώς επί του Σολομώνος π€φθακότα γενέσθαι α καθ' εκαστον επιών ο λόγος έξηγήσεται. Ό θεός, το κρίμα σου τω βασιλει δός και την δικαιοσύνην σου τω υίώ του βασιλέως Kpiveiv τον λαόν σου ev δικαιοσύνη και τον πτωχόν σου ev κρίσει. Και βασιλεύς εστί και υιός βασιλέως του Δαυίδ ο δεσπότης Χριστός κατά την σάρκα και δια τούτο εκ γένους άναστάς του βασιλικού, 'ίνα την πατρώαν κατορθώσει βασιλείαν κατά την Ήσαιου προφητεΐαν και θεΐαν αυτήν άντ' ανθρωπινής ποιήσειεν και, όπερ ουκ ην ev ανθρωπινή βασιλεία, το της δικαιοσύνης ακριβές έφαρμόσειε τοίς ύπηκόοις και το'ις άδικουμένοις άποδοίη το μη αδικείσθαι- ουδέ yap επ' αυτού τούτο έφυλάχθη του Δαυίδ· εί και τα μάλιστα δίκαιος και άρέσκων θεώ παρά τους άλλους, αλλά και αυτουργός αδικίας έγένετο της προς τον Ούρίαν. το jap του Σολομώνος και μείζων αδικίας ην εις άσέβειαν τεΐνον η των είδώλων κατασκευή- αλλ ούτως εστίν ο και δια Ήσαίου και δια Ιερεμίου προειρημένος βασιλεύς δίκαιος καθήμενος επί θρόνου μετ' ελέους κατορθουμένου, κρίνων και ζητών κρίμα και σπεύδων δικαιοσΰνην ως ο Ησαΐας φησίν, συνιε'ις δε και ποιών κρίμα και δικαιοσύνην ως ο Ιερεμίας λέγει.

[102Α]

PS 71,5

25

Ό δε Σύμμαχος έζέδωκε Και φοβηθήσονται αυτόν εφ' όσον ό ήλιοςσύμφωνον τω προς την yiav παρθένον υπό του Γαβριήλ Και δώσει αύτώ κύριος τον θρόνον Δαυίδ του πατρός αυτού και βασιλεύσει επί τον οίκον Ιακώβ εις τους αιώνας.

7/8 Ps71,lb-2f 11 cfJes9,6 16 cf II Reg 11 16/7 cf III Reg 11,1-13 19/20 cfJes!6,5 20/1 cfJer9,23 23-25 Lc 1,32s t

5 τα επί τον σολομώνος τυπικώς coll Η 9 . αί Η | δβσπότης] TG, om H 10 και] ΤΗ, om G Ι του] TG, om H 12 ουκ] TG, ow H 14 ei] om G (T mut) 16 της] om H (T mut) l lege fortasse μείζον (Ί mut) 102A P fol 239v; C; T fol C 45v Apoll (mut) 24 Δαυίδ - οίκον] reduplicavit P 39

[103A] PS 71,10.11 Προς δε την Ιερουσαλήμ ταύτα και Ησαΐας φησίν Ότι μεταβάλει εις σε πλούτος θαλάσσης και εθνών και λαών και ήξουσιν άγέλαι καμήλων και καλοΰψουσι κάμηλοι Μαδιάμ, και ελέφαντες εκ Σαβά η£ουσι φέροντες χρυσίον και λίβανον οισουσι και το σωτήρων του θεού εύαγγελιούνται. και δια Άγγαίου δε λέγεται "Ετι εγώ απα£ σείσω τον ούρανόν και την jrjv και την θάλασσαν και την ζηράν και συσσείσω πάντα τα 'έθνη· και ήξει τα εκλεκτά πάντων των εθνών, και πλήσω τον οίκον τούτον δόξης, λέγει κύριος παντοκράτωρ.

[104] PS 71,16

ίο

Κομςί γαρ και τέθηλεν οικουμένη πάσα τω Χριστού καρπώ και πλήθος άναρίθμητον των εφ' εκάστης πόλεως αναφαινομένων Χριστού παίδων ως από της γης πόα.

[105] PS 71,20

is

Ενταύθα τοίνυν πληρούνται του Δαυίδ αϊ εύχαί ας υπέρ της εις αιώνα μονής του θρόνου πεποίηται λέγων Κύριε, ό λόγος ον έλάλησας επί τον οίκον του παιδός σου και επί τον παΐδά σου πιστωθήτω έως αιώνος και ποίησον καθώς έλάλησας και ύψωθήτω το όνομα σου έως αιώνος λεγόντων Κύριος παντοκράτωρ θεός Ισραήλ, και ο οίκος Δαυίδ του παιδός σου άνωρθωμένος. Άλόγως ούν τω έξης έγράφη ψαλμφ το Έ|έλιποι> οι ύμνοι Δαυίδ του υίοΰ Ίεσσαί· τέλος γαρ εστί τούτου καί της ευχαριστίας μέρος επί τη πληρώσει των Δαυίδ προσευχών.

1-4 Jes60,5sf 16/7 PS 71,20

5-7 Hg 2,6s t

12-15 I Chron 17,23s t

103 A Pfol241v;C; 6 ηξουσιΟ 104 T fol C 48v; 105 Ί fol C 33r; PC an; D 16-18; 11 Ενταύθα] om PC l πληρούνται τοίνυν coll PC 13 επί] om PC 14 καί] om PC 15 Θεός usque ad finem Ί mut | του] om P 16 Άλόγως - 17 Ίεσσαί] PC, το έ£e\mov οι ύμνοι δαδ του έ£ής ψαλμού σαφές εστί σφαλμάτων μεταγίγραφότων D 17 τούτου] D, τούτο PC

40

[106a] PS 72 arg.

Κατέληξε και ή δευτέρα των ψαλμών βίβλος εις εύλσγίαν την έπιφωνούσαν το 'Αμήν, ώσπερ και ή πρώτη Γένοιτο δήλοι Καθά εΐρηκεν. εκείνης μεν yap ην τέλος ο Μ εις Χριστόν εφημένος, ταύτης δε τέλος ό νυν προεφημένος ΟΑ· καταλήγει δε ή τρίτη, "ιν' ήδη και περί εκείνης προείπωμεν εις τον ΠΗ φαλμόν, ως είναι πάντας ψαλμούς ΙΖ ων ΙΑ μεν ε'ισι του Άσάφ, είτα των υιών Κόρε Δ και του Δαυίδ Α και Αϊμάν του Ίσραηλίτου τελευταίος.

[107]

ίο

PS 72,7b-9

'Αντί δε του Διήλθοσαν ε'ις διάθεση καρδίας ό 'Ακύλας ήρμήνευσεν Παρήλθον σκοπιάς καρδίας, αντί του ουδέν των κατά φύσιν έννοημάτων έπιτελεϊν έθέλουσιν ούδ' α νοοΰσιν ευ έχοντα πράττουσιν αλλ' αφίστανται τούτων, γελως δε αύτοίς ή αρετή, συκοφαντία κατά των υποδεεστέρων εύκολος- έτοιμος ή κατά θεού βλασφημία, πρόχειρος κατά ανθρώπων ή γλώσσα, και τούτο εστί Και ή γλώσσα αυτών διήλθεν επί της γης.

[108] PS 72,11-13

is

* λους κακό δίκαιοι εν τη μελλ Ιερεμίας λέγει το Εάν έπιστρέψης, και αποκαταστήσω σε προ προσώπου μου. εκ ει δε φησιν Και μεταγνώ^σονται πάντες κακώς βουλευσάμενοι

7 Ps72,7b

12 PS 72,9b

14/5 Jer 15,19

106a D fol IQOr; T fol C 33r (mut); 107 T fol C 35v; 108 13-42.14 T fol C 34v 29r lemma et initium mut; 42,15-22 P fol 249r, C paraphrasis;

41

s

ίο

is

20

oi το κακόν προελόμενοι. άναφάντων yap των απαθών εν τφ γένει των δικαίων έρούσιν "Εστίν αρά πρόνοια θεού- και πώς γινώσκει τα πραττόμενα; ή φωνή δε άπολωλεκότων τον κατά φύσιν λογισμό^ υπό των άσυμφόρως ΰπαρξάντων αύτοίς αγαθών επί τάς αδικίας, το yap μη κατά λόγον εύπραγειν παρίστησι λογισμούς ως μη κατά λόγον διεξαγόμενου του κόσμου μηδέ δυσκολ. . τέρας ημών yvώσeτaι· της δε προνοίας έφεστώσης τοις ολοις αλλ' όμως, φησίν, οι δυσσεβείς ούτοι οι και εν €ύθυμίαις αφόρητοι τω φρονήματι και τοις κατά θ€ού λόγοις και εν ταΐς των δικαίων εΰδο (κίαις) πω πειθόμενοι των άπαν. . . * * και τον χειρών (καρτβρ) όν ματαία καρτ€ρί(ά) χλευαξομένου και κακώς ακονοντος επί τω δικαιοσύνην αίρεΐσοαι. τούτο του ανθρωπείου λογισμού το χαλεπόι> το μ€τayvώvaι της έπ' αρετή σπουδής ως ουκ αγαθής ουδέ λυσιτελούς, έπεισέρχεται δε πολλοίς πολλάκις ενθυμήματα τοιαύτα α δη και θεραπεΰειν μέλλει τω λόγω. [Εις αναίρεσα? δε του δυσσεβοϋς λογισμού τον εύσεβέστερον βέβαιοι δια προσώπου του θεού· θεού yap ως αληθώς έγγυητού το λεγόμενον δεϊται το μακαριωτέρους είναι τους ευσεβείς εν τη μελλοΰση κατασταθεί δυσπραγούντας νυν, των δια τέλους ασεβών εύπραγοΰντων. τοιούτον παρ' Ιερεμία το Εάν έπιστρέφης, και άποκαστήσω σε προ προσώπου μου. το δε Kai είπον Πώς 'έγνω ό θεός', άπολωλεκότων τον κατά φύσιν εστί λογισμόν υπό τρυφής ασύμφορου· προνοίας yap ούσης, μη αν εαυτούς εύπραγεϊν των αγαθών δυσκληρούντων.]

[109] PS 72,24 Παρά μερ *.*.*

18/9 Jer 15,19

16 του] om Ρ 17 δυσπ/ο.] τα add Ρ 18 τοιούτον] το add C Ι το) και€ om C 20 ό] om Ρ 109 Ί fol C 37v mut; vide p.XXXI;

42

19 και 1 ]

[110A] PS 72,24 Ό δε Σύμμαχος ύστερον εφη Τιμή διεδέξατο. και άλλως δέ· άνεπαυσάμην συνεώών σιωπάν και σοι πιστεύει ως καλώς διοικούνη τα καθ' ημάς και ούτω σοι συνείναι δια παντός· διό μου αντελάβον δόξαν ένέθηκας yaOfy, εις δόξαν μακαρίαν πpoσηyayες.

[lila] PS 73,4 a

Άvayκaίως η των τόπων μνήμη δια την του λαού παρανομίαν. ότι κατά των τόπων ουκ ην άγανακτησεως πρόφασις, και οιονεί δια την τον τόπου φειδώ κατασκευάζει προς τον λαόν γενέσθαι φιλανθρωπίαν. τούτο δε ούχ ως χωρίον τινός θεοφιλούς είναι δνναμένον θεός yap ου τόπων αλλά δικαιοσύνης.

[112»] Ps73,15b ίο

is

[Ό δε Σύμμαχος ούτως- Σύ έξήρανας ποταμούς αρχαίους, το yap πηyάς τε άναβλυστάνεσθαι και ποταμούς εξ αυτών προχείσθαι, έτέρωθι δε ξηραίνεσθαι ποταμών αρχαίων ρεύματα, τούτο εστί την των θαυμάσιων έpyάτ^v παρεστησε δύναμιν. τούτο και εν ετέρω λέγει φαλμφ· "Εθετο ποταμούς εις ερημον και διεξόδους υδάτων εις δίψαν. ράδιον yap αυτού ως βονλεται μετοχετεύσαι των υδάτων την ρεύσιν. δια μεντοι τούτου και έτερον ό λόγος παραδηλοϊ· ως Ίουδαίοις μεν δια την παρανομίαν των προφητικών ποταμών ου προσοίσει τα νάματα, τα δ' έθνη τα πάλαι έρημα τοις από της πέτρας καταρδεύσει κρουνοίς· Ή δε πέτρα, φησίν ό θείος απόστολος, εστίν ό Χριστός, και απαντά δε τα

12/3 PS 106,33

17 I Cor 10,4 t

110Α Pfol251v;C; 2 συν£ών θεοί; όφθήσεσθαί φησιν. και τότε τους υπερήφανους παθεϊν τα προκείμενα μηδέ εις το ποιεϊν τι τάς χείρας εύρήσοντας οιονεί νυσταγμό καταφερομένους. έξέπληξας jap αυτούς του σου λαού και των σοι καθιερωμένων υπερασπίζων χωρίων ως άρμόσαι το Ψευδής ίππος εις σωτηρίαν, και το Ούτοι εν αρμασι και ϊπποις, ημείς δε εν ονόματι κυρίου θεού ημών έπικαλεσόμεθα· αυτοί συνεποδίστησαν και έπεσαν, ημείς δε ανέστημεν και ανωρθώθημεν. ταύτόν δε τω συμποδισμφ και τη πτώσει δια της καταφοράς και καρώσεως ενταύθα δεδήλωται.

[119 a]

PS 75,11 is

20

Ό δε Σύμμαχος ούτως ήρμήνευσεν· Θυμός jap ανθρώπου έξoμoλoJήυετaί σοι, λείφανον θυμού περιξωσθέν. έπει ο je θυμώδης και όργιλως και προς όpJήv απαντά πράττων ου προς το δίκαιον, εξομολόγησα' υπόκειται και μετaJvώσεσιv περί ων έξαμαρτάνει. εΰκολον jap εις αμάρτημα θυμός, μέχρι και αυτού φόνου τολμηρός, ώστε ό μετ' αυτόν υπολειπόμενος εν τη ψυχή λογισμός ισχυράς επιφέρει μετανοίας περιβάλλουσας άπασαν την φυχήν επί τοις ουκ ορθώς δια του θυμού πεπpaJμέvoις και ειρημένοις.

[120a]

PS 76 arg. Από του προκειμένου μέχρι του ΠΒ τα χαλεπά και τα οδυνηρά περί του λαού διέξεισιν ο λόγος και ούτως εις φαιδρότερα (καταλέγει) τα εξής. λέγει

2 PS 131,15

3/4 PS 110,5

9/10 PS 32,17

10-12 PS 19,8s t

118A P fol 265v; C; 11 e-neaov C 119a G fol 159v [P F]; 109r[P]; 22 καταλέ-γβι] PC, KaraXtyei D 46

120a D fol

δε εν τφ νυνί ψαλμφ χρόνον είναι πολύν ev φ το 'έθνος ύπερώπται ϊκανόν περιελεϊν και την ελπίδα της τιάρα θεού βοηθείας, ei μη των προτέρων τις μνημονεύσας εις την ελπίδα των μελλόντων αγαθών έπιρρωσθείη.

[121Α] PS 76,2.3 Ούτω δη κ'άν τφ OB προ&χρημήσας εύσεβώς, ούτως εισάγει λογισμούς ασθενείς έπιόντας άνθρώποις ev ταΐς μακροτέραις κακώσεσιν. και νυν γαρ χάριν πρώτον ομολογεί τφ τάς ίκετείας δεξαμένω θ εφ, την έπίμονον εύχην διηγοΰμενος και την δι όλων νυκτών εκτασιν των χειρών.

[122a] PS 76,17-19

ίο

is

20

Της σης δυνάμεως, φησΐν, επιφαινόμενης έκινειτο το πάν ύδατα τε ώδινεν εν ψόβω και τάς αβύσσους ειχεν άγων ταραχώδης, ήφίετο δε και άνωθεν εκ νεφών ύδατα και νέφη δι αιθέρος ετρεχεν συν ήχ πολλώ και τα εξ ουρανού βέλη κατεφέρετο- και βροντής ήχοι κατά τον αιθέρων κύκλον έγίνοντο των νεφελών διατρεχουσών, και άστραπαί την οίκουμενην κατηύγαξον και σεισμόν άνεκίνει την γήν. ταύτα δε των τε κατ' Αίγυπτο^ και των κατά την ερημον και των εν Ιουδαία φανέντων φοβερών θαυμάτων εστί μηνυτικά. έπεί και Αίγυπτος εβλήθη χαλάξη μετά πυρός καταφερομένη, και της ερυθράς θαλάσσης ειξεν ύδατα καθάπερ ε'ι φόβω τινί συστελλόμενα. βρονταί δε έρράγησαν εν aWepi και χάλαξαι κατηνέχθησαν και κατά Χαναναίων εν τφ προς Ιουδαίους πολεμώ, πρόδηλον δε ότι και άστραπαί συνεξελαμπον. το δε την βροντήν εν τροχφ λέγειν ηχείσαι άλλος μεν φησιν ηνίκα Συνέδησεν τους άξονας των αρμάτων και κατηγα'γεν εις θάλασσαν μετά των προστατών αυτών.

15 cfEx9,23s

15/6 cfEx 14

17/8 cfJoslO.lOs

19-21 Ex 14,25t

121A P fol 268v; C; 4 προεύ^ημήσης P 122a D fol 110v;TfolC 26r (15 καΐ usque ad finem mut); 8 φτισίν] om D 11 TW] ro T 15 φερομένη D 20 αρμίτων D, correxi

47

[123·]

PS 76,19 Κύκλον ήμϊν αιθέριον υποβάλλει καθ' bv τα άστρα υποδομείται καθάπερ άλωνα βόες περιελίττοντες. σφαιροειδή yap ούρανόν κατά τον Ελλήνων λσγον ουκ, ε"στα> εν τοις 0είοις λογίοις εύρεϊν, u>' υπέρ γης τε και υπό γης την τροχοειδή περιφοράν έννοήσωμεν. ύ8ωρ yap υπό yήv, ουκ ούρανόν, αϊ θείαι s γροφοί παριστάσι και υπέρ ούρανόν δε ύδατα τέλους δίκην ύποκείμεναι. Έκτείνων yap φησι τον ούρανόν ώσεί δέρριν ό στεyάξωv εν ύδασι τα υπερώα αυτού, άτι' άκρου τε εις ακρον ήλιον διαθβιν, απ' ανατολής eic δΰσα>, λέγεται και ουχί μέρος ελάχιστον αυτού της ημέρας εκ δύσεως ανατρέχει»· και Ό στήσας φησίν ούρανόν (ούχ ο κύκλω περιάγων αυτόν) και διατείνας ίο αύτό^ ως σκηνήν κατοικειν (ούχ ως κύκλον περιβλίττεσθαι)· και Απ' άκρου θεμελίου ουρανού φησιν Ησαΐας ερχεσθαι τους εκ yής πόρρωθεν ερχόμενους, ώστε τεθεμελιωμενου του ουρανού και έστώτος αλλ ουχί κύκλω περιθέοντος. αλλά ταύτα μεν βραχείας ύπομνήσεως χάριν προς το μη έκφέρεσθαι ημάς προς τα 'Ελλήνων πλάσματα των θείων άμελούντας yραφών.

[124]

PS 76,20.21 is

Ύήν θείαν όδόν λέyει μηδέν ίχνος εχειν θεωρητόν ώσπερ την άνθρωπίνην διό και πορείαν αυτήν ειπεν Εν θαλασσή και ϋδασιν, έπεί μηδέ τρίβους νηός ποντοποροΰσης ο Σολομών έπ^ινώσκεσθαι λέyει ώστε παραβολικόν το λ^όμενον. και ούκέτι πορεία τις θεώ μεταβατική· ουδέ yap δια θαλάσσης έβάδιξον οι Εβραίοι, 'ίνα και δια ταύτης αύτοϊς κaθηyήσaιτo, άλλα βραχύ μεν 20 αύτοϊς το της ερυθράς βένετο κατά την πορείαν, πολύ δε και πολύχρονων το δια γης. Ώδηγησας ως πρόβατα τον λαόν σου εν χειρί Μωυσή και Ααρών. ΙΙλήν καίτοιγε άοεάτου της σης πορείας ούσης, τούτο yvώpψ.ov και εμφανές άνθρώποις eyeveTo ότι κaθηyήσω τω λαώ την απ' Αιγύπτου πορείαν ως 25 προβάτοις υπό Μωυσή και Ααρών άyoμέvoις. ούτω δη παράγγελμα ο ψαλμός . . . συμφοραϊς διαπρ. . . *

6/7 PS 103,2s 22 PS 76,21

9/10 Jes 40,22 t

10/1 cfJes!3,5

16/7 cfProv 30,19

123 a D fol UOv; Ί fol C 26v? (mut); 124 T fol C 26v (lemma et finis mut); 15-21 H Eus [PF Apoll); 23 T an (cont Apoll); 19 l] H, om T l αύτοϊς] Τ, αυτός Η 20 αυτοί?] Τ, αυτό Η 22 μωσή Τ 25 48

[125] PS 77,1 ["Αλλοί δε ταύτα ούτως έξηγήσαντο·] κατέληξε μεν ε'ις σιωπήν ό προειρημένος ψαλμός ftre άναζητήσας ούτε έξειπών τάς αιτίας δι' ας ό λαός επί τοσούτον υπερώφθη παρά τφ κηδημόνι θεώ, ούτος δε άνωθεν της αποστροφής τον θεού την αίτιον ύποδείκνυσιν ήνπερ και μετά ταύτα δια του s Ήσαΐου θεός εξέφηνε λέγων· Μη ουκ ισχύει η χειρ κυρίου του σώσαι; ή έβάρυνε το ους του εισακούσαι; άλλα τα αμαρτήματα υμών διϊστώσιν ανά μέσον υμών και του θεού, και δια τάς αμαρτίας υμών άπέστρεφε το πρόσωπον αυτού αφ' υμών του μη έλεήσαι, και τα εξής. μνήμη τοίνυν εν τφ φαλμφ Τίθεται της εν έρήμω δυσπιστίας και άντιλογίας του Ισραήλ, όσον εις το ίο δείξαι τους άφισταμένους θεού των κακών αιτίους εαυτοϊς γινόμενους αυτού τα πράγματα διηγουμένου σαφώς του Δαυίδ, και άρχεται γε βασιλικώς ευθύς λαόν τον εαυτού κελεύων προσεχειν τω οίκείω νόμω, ή ταϊς ίδίαις ύποδείξεσιν ως Σΰμμαχος ερμηνεύει- οίον yap τίνα νόμον, φησί, την προκειμένην προσφέρω παραινέσω.

[126] PS 77,38-39 is

αϊ ei' γε φησιν μη φιλανθρωπία και οίκτος θεού και πολύς ιλασμός διεφΰλαξεν αυτών την διαδοχήν αλλ ολω θυμφ μετήλθεν αυτούς, άπωλοντο αν και ανώνυμοι κατέστησαν, την μεν προαίρεσιν ουκ άποδεξαμένου αυτών του θεού, την δε άσθένειαν αυτών οικτεφαντος ως επί σαρκών φθειρομένων και πνεύματος έξιόντος.

5-8 Jes59,lst 125 Ο fol 317v Apo et Eus [P Apoll]; attribuo Apoll; C 4v? (fere totaliter mut); 15 α ϊ Ο

126 0 fol 325r; T fol

49

[127»]

PS 78 arg.

[Διαφόρως την υπόθεσα? τούδε του ψαλμού οι έρμηνεύσαντες έκδεδώκασιν. ό μεν yap φησιν άποδύρεσθαι τον προφήτην απλώς αιχμαλωσίαν και τα επ' αυτή γεγενημένα τη Ιερουσαλήμ, μη διορίσας ποίον- ό δε την υπό 'Ρωμαίων φησί δηλούσθαι την γενομένην μετά την του σωτήρος ημών Ιησού Χριστού προδοσίαν άλλοι δε την επί 'Αντιόχου του έπίκλην Επιφανούς, δω ταύτην έάσαντές τίνα των ρητών έξετάσωμεν.]

[128] PS 78,lb-3 Κατά των εθνών ή εντευξις ότι δη δυσσεβήσαντες και ακάθαρτοι γήν άγίαν εχραναν και ναόν Ιερόν έμόλυναν, υπέρ δε της Ιερουσαλήμ ή παράκλησις ότι πόλις αγία κληθεϊσα θεού χώμα yάγονε και λίθων σωρός όπερ ίο ©εοδοτίων φησίν Εις λιθολογίαν. Άνάμνησις δε ταύτα δύναται της εκλογής της περί Ιερουσαλήμ γεγονυίας. 'έτι δε και περί των οικητόρων αυτών λέγει το έλεεινόν, ότι και μετά θάνατον Άταφοι και πτηνοϊς εξετέθησαν βορά, πολύ και ώμόν άποδεικνύς το των πολεμίων επί τοις ήλωκόσι και δούλους θεού καλών τους ταύτα πεπονθότας, is όπερ οίκείωσιν προς θεόν και παράκληση δύναται προς τον δεσπότην. ει yap και εγκλήματα κατά των δούλων εϊη δίκαια, αλλά και φειδώ περί το οίκεϊόν εστίν άπανθρώπως υπό του αλλότριου πορθούμενον. λέγει δε και οσίων σώματα θηρίοις γεγενήσθαι βρώματα και το αίμα αυτών αφειδώς ύδατος δίκην έκκεχύσθαι προ της Ιερουσαλήμ, ίσως μεν που και δια την εξ αρχής 20 έκλογήν οσίους καλών τους έπταικότας, ώσπερ αύ και ό απόστολος άγιας λέγει και τους δι άσέβευαν άποκεκλασμένονς κλάδους (διότι της ρίζης ήσαν αγίας), ίσως δε και συναπολωλότας δηλοί τοις άδίκοις οσίους, όπερ εν

1-6 auctoris catenae

20/1 cfRm 11,16s

127a D fol 120v Apoll (3 ό Se an); Ύ fol C 12i (2 Apoll; 3 Did) HO Eus; 2 0) DT, ot HO Ι άποδΰρεσβαι] ΤΗ, om D 6 τίνα των £·ητών] D (T mut), τα ρητά HO 128 Ο fol 332r an; Τ fol C 12v 13r? (lemma mut); 7-16 oinelov H an; 7-10 DG Apoll; 51,21 (6c)KatOtc ine U; 7 'έντενξι·:] DG (T mut), ei>ra£ic OH 8 expavav] OH (T mut), 'άχραναν DG l ή] ODG (T mut), om H 10 Εις] TDGH, om O 15 δεσπότηκ] Η (T mut) δέσποτα 0 16 και 2 ] H (T mut), om O

50

s

ίο

is

20

25

αλώσει και συντέλεια πόλεως τε και έθνους γίνεται και δια του Ι δεδήλωται ywo evov- τάδε jap λέγει- Φησίν κύριος Ιδού εγώ προς σε και έκπετάσω το έγχεψίδιόν μου εκ του κολεού αυτού και εξολοθρεύσω εκ σου, Ακύλας δίκαιον και ασεβή, Ο και έκκόψω εκ σου δίκαιον και ασεβή, ο δη και άλληγορικώτερον ττροείρητο ούτως- Ιδού εγώ άνάπτω εν σοι πυρ, και καταφάγεται εν σοι πάν ξύλον, 'Ακύλας ύγρόν, Ο και παν ξύλον ξηρόν· υγρού μεν άλληγορουμένου ξύλου του δικαίου ανδρός, ξηρού δε του ασεβούς, όπερ και το αληθές δίκαιον ξύλον εαυτόν ό κύριος έδήλωσε λέγων Ει εν τω ύγρώ ξύλα; ταύτα ποιούσα, εν τφ ξτ?ρφ τι γίνεται; είδε ο κύριος έκοινώνησεν των έπιφερομένων τφ κοσμώ καθό της σαρκός έκοινώνησεν, αμαρτίας δε ουδεμιάς, ουδέν θαυμαστόν και ανθρώπους δικαίους, μετόχους άμή γέ πη και αμαρτίας οντάς, μετόχους και των εφ' άμαρτίαις γίνεσθαι συμφορών, εν ϊσω μεν τοις άδίκοις πάσχειν φονευομένους ώσπερ και αυτός εν άνόμοις ελογίσθη, παρά θεώ δε διακεκριμένους- οίον ην το του Ιερεμίου μεταξύ των ασεβών αιχμαλώτου λαμβανομένου, έχοντος δε Tim και παρ' άνθρώποις διάκρισιν μετά την αιχμαλωσίαν εν τη τιμή τη παρά του αίχμαλωτΐσαντος. ό δε και μέχρι θανάτου κοα>ωνήσειεν τοις άμαρτωλοϊς δίκαιος ων, τούτω τα μετά θάνατον ήδη χρηστά προς διάκριοιν την από πονηρών άποκείσεται, καθάπερ Ίωσία τω βασιλει- δικαιότατος jap δη και ούτος ων εν πολεμώ τέθνηκεν επικρατούντος του Αιγυπτίου, της Ισραηλιτικής ασεβείας πολλής τε πpoJεJεvημέvης και ου δεχόμενης σνγχώρησιν. αύτοϊς τε ούι> τοις δικαίοις, ει μετά των αμαρτωλών πάθοιεν, απόκειται τα παρά του θεού μετά το πάθος καλλίονα- και δη και τοις δι αμαρτίας πάσχουσιν άδελφοϊς και όμoJεvέσι πολλή δι' αυτών επικουρία, ώστε της εκείνων αναιρέσεως 'ένεκα γενέσθαι οεού τα>α εις το γέι>ος έπιστροφήν, όπερ και νυν ό προφήτης άξιοι.

[129] PS 78,4

Ταύτα δικαιολογίας ήρτηται δεκτής παρά 0εφ. ει γαρ και ημείς άξιοι, φησίν, ων πεπόνθαμεν, αλλά το όνομα το σον συνονείδίξεται, ώσπερ και αυτός ό θεός δια του Ήσαϊου λέγει Δια παστός δι' υμάς το όνομα μου βλασφημείται εν τοις εθνεσα>.

2-4Ez21,3sf 5/6 Εζ 20,47 f 44-47 19-21 cf IV Reg 23,29s

8/9 Lc 23,31 t 28/9 Jes 52,5 t

14-16

6 vypov] Ύ, uypov O 14 οΙον]Ύ, οίος Ο 15 διάκρισα>] Ύ, δάκρυσα· Ο U correctura (T mut), Ο πολλοί 129 U fol lv an; T fol C 14r Apoll;

cfJer

24 πολλή]

51

[130] PS 78,7

"Οτι θηρίων δίκην, φησίν, έλυμήναντο το θεοσεβές 'έθνος και χωράν ήρήμοσαν ιεράν.

[131] PS 79,3-4 Καθήμενον επί των χερουβιμ όνομάσας την εξουσίαν δήλοι την ούράνιον δι ην υποχείρια πάντα αύτώ και ουδέν άντιστατείν δύναται, el μόνον φανείη· s και την δυνάστειαν έξεγερθήναι παρακαλεί δια το παρασιωπήσαι και ήσυχάσαι και περί&ειν τον λαόν πάσχοντα· οία πεπονθεν υπό Άσσυρίων έλθεΐν τέως, ου παρόντα, αύτοϊς άξιοι δια την εγκατάλειψε, πώς δ' ελθειν ή κατά την evepyeiav; δια τούτο φησιν Έλθέ εις το σώσαι ημάς, ωσπερ ei £\εγεν Έλθέ κατά το σώζειν. το δε Έπίστρεψον ημάς και έπιφανον το ίο πρόσωπον σου διότι της επιφανείας ούχ οϊός τε τυχεϊν ό άπεστραμμένος θεού, ει μη πρότερον έπιστραφείη προς αυτόν· Έπιστράφητε yap φησι προς με, και επιστραφήσομαι προς υμάς. αιτεί δη τούτο παρά της οδηγίας και συνεργίας του θεού, οίον εστί και το Κλΐνον την καρδίαν μου εις τα μαρτύρια σου. θεφ jap οι ευσεβείς το σύμπαν άνατίθεισιν. ει δε επιφανείη, φησί, το πρόσωπον is σου, και σωθησόμεθα· επιφάνεια yap θεού σωτηρία.

[132] PS 79,9-14 TJ7 σκιά μεν τα όρη έκάλυφεν η προεφημένη άμπελος δια το πάν ύψος και πάσαν δύναμιν την υπέρ γης ύπερβαλέσθαι, ταϊς δε των άκρεμόνων έκτάσεσι τάς κέδρους του θεού δια το ταϊς θείαις δυνάμεσιν ύπερείδεσθαι διήκειν τε έως θαλάσσης και ποταμού, διότι και όρια της χώρας της

8 Ps79,3c

9/10 Ps79,4ab

11/2 Zach 1,3 (Mal 3,7) t

13 PS 118,36

130 U fol 2r an [P Apoll] (G Apo ); 131 U fol 5r 1. 9 an; T fol C 18r Apoll (mut); 9 Επίστρεφαν] (G; T mut), ϊπιστρέψαι U 14 άνατίθεισιν] corr U 132 U fol 7v an; T fol C 21r Apoll (mut); 18 v-nepeiLeaOcn] Ί, έπερείδβσθαι U

52

Ιουδαϊκής ούτως υπό θεού καλείται- Από ερήμου έως Εύφράτου και από θαλάσσης ερυθράς έως θαλάσσης Φυλιστιείμ. ην ούν αυτός, φησίν, εξ εξ Αιγύπτου και μετεφΰτευσας αμπέλου, ην ούτως εμφανή κατέστησας και εις τοσούτον έξέτεινας, δια τι περιεϊδες ούτως άπογυμνωθεϊσαν της ασφαλείας s και τρυγωμένην υπό των παρ ιόντων;

[133] PS 80 arg.

Σάλπιγγες κατάρχουσι ληνών κατά τον νόμον. νουμηνία μεν του εβδόμου μηνός σαλπισμόν έπέταξε, πεντεκαιδεκάτη δε την των σκηνών εορτήν. αυτή δε ην συγκομιδής καρπών επ' έξόδω του ένιαυτού εν τη συναγωγή των 'έργων των εκ του αγρού, ως εν τη Έί-όδω δεδήλωται. και €Ϊη αν τω ίο πνευματικώς θεωρούντι τον νόμον ο μεν σαλπισμός δήλωσις των ούρανόθεν ερχομένων σαλπίγγων, ή δε προς έξιλασμόν ώρισμένη νηστεία τη δεκάτη του αυτού μηνός μήνυσις εκείνου του λεγομένου παρά τφ κυρίω- Μακάριοι οι πενθούντες ότι αυτοί παρακληθήσονται. εις γαρ την των σκηνών άνάπαυσιν και την εύφροσύνην την εν αΰτφ παρασκευαστικό^ έποιήσατο την νηστείαν ό is νόμος και την εν αυτή ταπείνωσιν προεισαγαγών τάς σάλπιγγας αϊ τον φόβον δηλοΰσι της εξ ουρανού παρουσίας του κριτοΰ. ων προκαταγγελουσών την μέλλουσαν κρίσιν ή προς έξιλασμόν ταπείνωσις έπεται, και ούτως ή προς άνάπαυσιν εορτή γίνεται. Ό δε ψαλμός επί ληνοις άδόμενος έστω μεν και τφ καιρφ της εορτής 20 διαφέρων κατά την συνήθειαν του νόμου και δια τούτο σαλπίγγων εν αρχή μεμνημένος ως προοιμίου της σκηνοπηγίας. σημαινέτω δέ· το τέλος περί ου και φδεται αυτόν ή επιγραφή δήλοι· οτε συναγάγει ό Οεός καρπούς απαντάς, και τάς αιωνίους δίδωσι τοις εαυτού σκηνάς. εν έκείνω γαρ τω τέλει τα αγαθά τοις σωξομένοις αποκαθίσταται και ή εκ των νυν κακών σωτηρία περί 25 ων οι προειρημένοι ψαλμοί τάς δεήσεις εποιούντο προς θεόν. [τα δ' εξής τω προ αυτού άκολούοως.]

1/2 Εχ 23,31 t 968D-969B)

9 cf Ex 23,16

12/3 Mt 5,4

26 cfEus(PG23,

133 U fol 9v an; T fol C 187v? (mut);

53

[134] PS 80,7

"Αρσεων (τουτέστύ των βασταγμάτων των επάρσεων ol yap τοίς της πλινθείας υπηρετούντες πόνοις κοφίνω τον πηλόν εκ βάλλοντες φέρουσι κατά νώτου, τον τοίνυν νώτον αυτών, φησίν, άπέστησεν από άρσεων, τουτέστιν ήλευθέρωσε των βαστα'γμάτων.

[135] PS 82,4

s

["Αλλοι δε άπόκρυφον 'εφασαν εϊναί την του (θεού) Ύ(νώ)μην και τα μυστήρια.]

[136] PS 83 arg.

[Ίστεον δε ως τίνες εκ προσώπου των εν Βαβυλώνι λελέχθαι τον ψαλμόν έξειλήφασιν επιποθούντων την Ιερουσαλήμ και τον εν αυτή νέων και το θυσιαστήριον θεάσασθαι.]

[137] PS 83,5

ίο

[Οι δε λοιποί κατά την ιστορίαν αισθητώς τον εν Ιερουσαλήμ νέων εξειλήφασιν.]

134 Ufoll2van; 1 τουτεστι] addidi 135 Τ folC 91r Did ΑροΠ; 5 mut, supplevi 136 U fol 22r 1. IS an (D Apoll; H Eus) [F Apoll]; attribuo Apoll et Thdt; 8 €&ιλήφασα>] (DH), efrXeipaaw U 137 S fol 2r 1. 9 an; T fol· C 177r ApoU Thdt; 54

[138] PS 83,10

s

Ύήν εύμένευαν ay ει του θεού και την δια παστός έσομένην επακοήν των προσευχών περί ης εν προφητεία Ήσαΐου λέγεται το "Ετι λαλούντων αυτών έρώ Ιδού πάρειμι, ο'τε της δια Χριστόν άπολαύσομεν τιμής ούτως αφορώντας εις ημάς του πατρός ως εις το του υιού -πρόσωπον, διότι έ'σται Χριστός εν ήμίν.

[139] PS 84,11 ("Ελεος και αλήθεια συνήντησαν,) έπειδάν τφ ελέω δι ου τα έθνη κέκληται συνέλθη και ή αλήθεια δι ης ο Ισραήλ έπαναχθήσεται- 'Υπέρ ελέους μεν yap τα 'έθνη κέκληται, καθά φησιν ο απόστολος, υπέρ αληθείας δε 0εοϋ ό Ισραήλ είς το βεβαιωθήναι τάς επαγγελίας των πατέρων, νυν μεν ίο ούν ή αποβολή αυτών καταλλαγτ? ι^ησι κόσμου, ύστερον δε ή πρόσληψις ζωή εκ νεκρών, τελείας της εύμενείας του θεού φανείσης άνθρώποις, έπειδάν των επαγγελιών πληροί των προς τους πατέρας, το γένος το εξ αυτών προσα·γόμενοι ου δια την εκείνων άζίαν αλλά δια την Ιδίαν αλήθευαν, τέως μεν yap οι δι άλήθειαν κληθέντες άντείπον και προς την κλήσιν ούχ 15 ύπήκουσαν αλλ έφθασαν οι δι έλέου κλητοί, τότε δε αμφότερα συνδραμειται και ό έλεος και ή αλήθευα, και τότε ή αδικία πεσεϊται παντελώς και οι άδικοι της κατά των δικαίων Ισχύος έξωσθήσονται ώστε ειρήνης άπολαύειν τον δίκαιον και οιονεί φιλήματι προς άλλήλας ενωθήναι δικαιοσύνην τε και ειρήνην.

2/3 Jes65,24f

6 Ps84,lla

7-9 Rm 15,8s t

10/1 c f R m l l , 1 5

138 S fol 3v an; T fol C 78v Apoll (mut); 2 ησαΐα S (T mut) 3 Ίδοΰΐ om S (Tmut) 139 S fol 8r an; T fol C 162r Apoll; 6 " E \eoc - συνήντησαν] add id i 13 τήι>. . . αζίαν] TU, της . . . αξίας S 16 τότβ] add και US

55

[140] PS 84,12.13 T φ άνατεϊλαι την άλήθειαν εκ της γης έπιφανεϊται το δίκαιον εξ ουρανού και τα χρηστά πάντα παρά θ€θϋ, και τα εκ γης υπάρξει πάντα αγαθά, διότι την του θεού δικαιοσΰνην ό κύριος υπέρ ανθρώπων έπηγάγετο, ουκ 'άλλως της ουρανίου κρίσεως μελλούσης τα κατ' ανθρώπους δικάξειν και διατιθέναι καλώς el μη Χριστός υπέρ της των πραγμάτων κατορθώσεως έγεννήθη κατ' ανθρώπους και το όλον πράγμα της ανθρωπείας φύσεως εις εαυτόν άνεδέξατο.

[141] PS 85,11-13

ίο

is

"Αλλος εκ προσώπου του υίοϋ τον ψαλμόν ε'ιρήσθαι ειπών φησιν · την έξαίρετον yap και θείον άρετην εις ημάς αιτεί παρά του πατρός αφ' εαυτού ταύτα λέγων απερ ημϊν γενέσθαι βούλεται, ώστε θεόν είναι τον άγοντα ημάς κατά το λεγόμενον υπό του Παύλου "Οσοι πνεύματι θεού άγονται ούτοι υιοί ε'ισι θεού, και πορεύεσθαι ημάς εν αλήθεια θεού την αληθή και όντως λατρείαν την του πνεύματος λατρεύοντας και περί μόνον τον θείον φόβον 'έχοντας την καρδίαν άμέριστον ε'ις έτέραν φροντίδα, ολόκληρον εις την ζήτησιν του αληθούς αγαθού, είτα τον υπέρ της αναστάσεως ύμνον και την εύχαριστίαν αναφέρει θεφ αυτός τε ό κύριος, έπει κατήλθεν ε'ις τα κατώτατα της γης, ως γέγραπται, κάκεϊβεν άνήλθεν βουλήσει πατρός και τη της θεότητας εξουσία,, ημείς τε ακολούθως χάριτι τη παρ' αυτού την ανοδον ευρισκόμενοι.

10/1 Rm8,14t

15/6 cfEph4,9

140 S fol 8v an; T fol 162v an (cont Apo ); 2 εκ] add της US 5 έγε^ήοη] TS, έγει>ή0ηυ 141 S fol 13r an; T fol C 176r? (mut; Devreesse: Apoll) [P Apoll]; 7 "Αλλος] T, άλλως 6e S [P], om U l €ΐπών φησιν] S [P] (T mut), om U 8 του] S (T mut), om U 11 όντως] U (T mut), οιτος S 15 hvapepei.] TU, αναπέμπβι S 16 ανήλθα*] T, om US 17 έξουσά*] U signum omissionis, [add ι 18 evpujKO evoi] TS, εύρίακομεν U

56

[142] PS 87 arg.

Προείρηται μεν ημϊν ότι τον Κόρε απόγονος Αιμάν, ο δε Κόρε του Καάθ υίωνός του τιμιωτάτου των Λ,ευί παίδων, έζάρχου δε του τάγματος των Αευιτών, φδην φδει κυριωτάτην. χορεύει yap τφ Χριστώ καθά και έπιγέγραπται ή φδι? Έπΐ χορεία- o&ei δε τα πάθη του σωτηρος τα κοσμοσωτήρια, παράγων αυτό το του κυρίου πρόσωπον ev τφ λόγω, ως εκ των ε'ψημένων δηλον γίνεται.

[143] PS 87,2

ίο

Και πο\ι.τ€ίαν έπουράνιον υπογράφοντος προς την των ανθρώπων σωτηρίαν διδάσκοντος τβ, έπειδαν ημάς περιστή τα κακά, μόνην καταφυγην ηγβίσθαι θ€0ν, ώσπερ και εκ των Εύαγγ€\ίων έδιδάχθημβν ήνίκα ήδη προση€ΐ το πάοος, συνεχείς δεήσεις αυτόν και προσευχάς ποιούμενον.

[144] PS 87,6

Επιμένων τοις της ομοιώσεως ρήμασι λέγει ότι Ως οι άντιρημένοι και εν τάφω κείμενοι γέγονα οι τούτο πάσχουσιν ότι της σης έχωρΐσθησαν δυνάμεως της ζωοποιού, δήλον γαρ ότι τούτο ουκ ην επ' αυτού, της γαρ του θεού δυνάμεως πλήρες ην το Χριστού σώμα και μετά θάνατον, ταύτη τοι και 15 αίμα και ύδωρ εξ αυτού έχεϊτο όπερ από νεκρών σωμάτων ουδέν των τοιούτων πρόεισιν.

15 cf Joh 19,34

142 S fol 17v; 143 S fol 18r Apoll; U an sine dist post PG 23, 1053 C l tv 13 0βφ 8 Trepiorf) τα] περαστήται S 144 S fol 19v; Ί fol C 142r; 12 kv] add τφ US 15 npoe\elro US 57

[145] Ps87,9b-10a ["Αλλος φησί το "Εθου με βδέλυγμα αύτοΐς έξττγοΰμενος ·] ώσπερ ήσχΰνθησαν οι μαθηται επί τοις παθήμασιν αυτόν, ούκέτι σωτήρα ουδέ λυτρωτήν έλπίσαντες ο'ί je δη και eKeyov on ΐίαρέδωκαν αυτόν οι άρχοντες εις κρίμα θανάτου· ημείς δε ήλπίξομεν ότι αυτός εστίν ό μέλλων λυτρούσθαι τον Ισραήλ, δήλον δε ότι και συνεσχέθη ταίς χερσϊ των εχθρών παραδοθείς εκών μεν, κατεχόμενος δε όμως. 'ένθα δη και εις κάκωσιν ήλθε την υπέρ ημών πάντα jap όσα σώματι βαρέα και κακωτικά ταύτα ήvεJκεv. αντί jap του Ο'ι οφθαλμοί μου ήσθένησαν από πτώχειας ό Σύμμαχος Ό οφθαλμός μου έξέρρευσεν από της κακώσεως έξέδωκεν.

[146] PS 87,13 ίο

15

Σφ£ε ούν Jέvoς υπό σου πεποιημένον έπηνώσει τη ση και προς ξωήν έπάvaJε τους εις θάνατον έκάτερον πεπτωκότας ανθρώπους, ους θεατάς είναι δει των σων θαυμάτων και της σης δυνάμεως έξηJήτaς· και μη μενέτωσαν εν λήθη παρεωραμένοι άλλα μνημονευθέντες πάλιν υπό σου ε'ις το ζην έπavaJέσθωσav. ταύτα ό προστάτης ανθρώπων υπέρ του κοινού πάντων έν^χάνων Jέvoυς και την του κόσμου ξωήν έξεpJaζόμεvoς βουλήσει πατρός.

[147] PS 87,14 Αυτοί; υπέρ ημών παρίστησα> ο πρεσβευτής τε και ιερεύς διηνεκεί τη παρασταθεί εξ εω και δια νυκτός μειλίσσεταί τε όpJήv θεού την καθ' ημών ην τοις πάθεσα> αυτός άνεδέζατο.

3-5 Lc 24,20s t

8 PS 87,10a

145 S fol 21v an; Ύ fol C 76v? (mut) [P Apoll]; l "Αλλος - έξητοι^ος] om U 8 o'lomSCTmut) 146 S fol 23v an; T fol C 146r Apoll; 11 wavayaye S 147 S fol 23v an; T fol C 146r Apoll (mut); 17 παραστάσει] U (G), πραγματεία S (T mut) 58

[148] Ps87,16b "Ύφωσιν λέγει την εν τεραστίοις και σημείου περί ης λέγει προς αυτόν ο πατήρ 'ότι Έδόξασα, λέγοι>τος του υίοΰ Δόξασαν σου τον υιόν. ταύτην εις ταπεινώσω μεταβεβλήσθαί φησιν, ήνίκα εις το παθεϊν έλήλυθε πάσχων τα υπέρ ανθρώπων και υπ' αυτών υπέρ ων έπασχε»' έγκαταλιπόμενος.

[149] Ps88,13b Κείται δε το Θαβώρ Ορός εν τη Γαλιλαίων χώρα, το Έρμωνιειμ δε εν τη έρήμω ΤΩ προς το Σο>α. ύμνεϊσθαι δεϊ τον θεόν, φησίν, ου μόνον ταΐς περί το Θαβώρ ένεργείαις αυτού αλλά και τη περί το Έρμωνιειμ επιφάνεια γενομένη.

[150] PS 88,14.15 Ή ση, φησί, δύναμις επικρατεί, φανεΐτω δη σου το καρτερόν, επιφανές τε και ενδοξον εν άνθρώποις γενέσθω. ταύτα δε πάντα ως προς ένα λεγόμενα ίο θεόν έμπεριεΐληφε · την δύναμιν αυτού την μίαν και μόνην και βραχίονα και χείρα τελείαν ούσαν έπιστάμεθα· δι' αυτής απάντων και γενομένων και γινομένων, ώστε αυτήν και τελείαν ούσαν εφ' εαυτής συναριθμεϊσθαι θεώ κατά τον ένα της θεότητος αριθμόν και μηδαμώς περιπίπτει^ τοις περί των πολλών υΙών ε'ψημένοις ων ούδένα όμοιοϋσθαι προς τον όντως ο λόγος is προείρηκεν. ου yap ούτως ή μία και αληθής δύναμις αλλ' ε'ικών αληθινή και γνώρισμα του θεού μόνον, πάντα δι' αυτής έπιτελούντος θεού. διό και τη εις

2 Job 12,28 I Joh 17,1 148 S fol 24r; U an; Ί fol C 145r? (mut); 2 έδό£ασας S sed corr 149 S fol 33r; T fol C 138r (fere totalit r mut); 5 γαλιλαίω S l το2 ] add supra lineam U, om S I ερμονιειμ U l rfj 2 ) add supra lineam U. om S 6 rf)] τή< U l δ et] 617 S 7 ev 'έρ-γαις U l rfj] om S l βρμοιηείμ U 150 S fol 33v; Ί fol C 131r? (Devreesse: Apoll); 9 ye om U 11 x a t ' j o m T 11/2 καϊ γινομβι^ωυ] supra lineam Ύ 15 προίίρηκεν] Ύ, > U, eiprivev S 16 του] om U 59

s

ίο

ανθρώπους επιδημία αυτής ήρμοσε τα θεϊκά, και ή τον θεού κρίσις υπό Χριστού κρίνεται, υπάρχουσα μεν ως δυνάμει θεού, δοθείσα δε ως άνθρώπω, καθάπερ αυτός ε'ίρηκε, διεϊλε δε τοίς χρόνοις τον ελεον και την κρίσιν, την μεν κρίσιν έκτοτε προλέγων, έπειδάν έλθών ό βασιλεύς καθεσθή επί θρόνου δόξης αυτού, εκείνος jap ο θρόνος ώσπερεί βάσιν έχει την δικαιοσύνην, καθά και εν Θ προείρηκε ψαλμφ Ακύλας "Ηδρασεν εν κρίσει τον θρόνον αυτού, προ δε της επιφανείας εκείνης έλεος κατά jr/v πολύς ώσπερεί πρόδρομος της κριτικής παρουσίας ελέω τους ανθρώπους εις σωτηρίαν προευτρεπίξοντος του μέλλοντος έπιφανήσεσθαι φοβερού κριτού, μετά του έλέου τε ή αλήθεια ότι μη οίον τε -γενέσθαι τι των ουκ αληθινών ουδέ ορθών εν τη του θεού χρηστή μακροθυμία, καν φαίνηται τοις άγνοούσι το μέλλον ουκ ορθώς έπιτρέπεσθαι τοις ψαύλοις εύπρα-γειν ουδέ ε'ικότως περωράσθαι τους άγαοούς έλαττουμένους.

[151] PS 88,20-25

is

20

25

'Ρητώς ήδη την έπαγγελίαν διέξεισι την γεγενημένην δια Νάθαν του προφήτου, προφήτας πληθυντικώς δηλών εξ ενός ους και Υιούς θεού καλεί ί) ως οι λοιποί ερμηνεύουσιν 'Οσίους θεού. φησί δη ειρηκεναι τον θεόν ότι δυνάμεως μετέδωκε τφ Δαυίδ και εις δόξαν προήγαγεν αυτόν επιλεγόμενος κατά το "Ελαβόν σε εκ της μάνδρας έξόπισθεν των ποιμνίων του είναι εις τυοΰμενον επί τον λαόν μου Ισραήλ, εύρων τε αυτόν άρεστόν έλαίω τω προς την βασιλείαν έχρισε παρήν τε αύτώ συγκατεργαζόμενος απαντά και των εχθρών τάς επαναστάσεις άκυρους ποιών και συγκόπτων τάς εκείνων στρατιάς και εις φυyήv καθιστάς κατά το "ΐ{μην μετά σου εν πάσα> οίς έπορεύθης και εξωλόθρευσα πάντας τους εχθρούς σου από προσώπου σου, απερ ειρηται δια του προφήτου Νάθαν. έλέα; δε τω πο-Ρ εαυτού και τη προσηκούση περί τον δίκαιον σπουδή φησιν ύφούσθαι αυτόν, καθά και παραδόξως ήρατο νικάς εν πολέμοις και αήττητος ην.

2 cf Phil 2,6s 2 δύκαμιςίΐ Apoll); U Apoll;

60

6 PS 9,8

17/8 I Chron 17,7 t

21/2 I Chron 17,8 t

11 μένον US 151 S fol 36r Apoll Thdt; T fol C 96r? (Devrcesse: 18 εύρων re] TU, ευρόντπ S l ελέω S (T mut)

[152] PS 88,36 Ko ' εαυτού Ομνυσι θεός, έπει κατ' ούδενός 'έχει μείζονος όμόσαι, καθάπερ ό Παύλος φησιν. "Ωμοσα yap φησιν εν τω άγι'ω μου, ί? ως ή Ε εκδοσις Κατά του αγιασμού μου cum του Κατά της άγιωσύνης μου.

[153] PS 88,39-46 [Ταύτα μεν ό Θεοδώρητος ομοίως Άπολιναρίω έξέ

[154] PS 88,49 s

ίο

is

MetfoV τι και υπέρ ανθρωπον επιζητών φαίνεται, τον μεν βίον 6ν ζώμεν εξευτελίσω ϊ> ως ό'^τα ούδέι>, είς μάταιόν τι χωρεϊν φάσκων ανθρώπους, ου μην εις ματαιότητα γενέσθαι 'όπερ λέγων άξιοι μη προσθήναι φθορςι ως τότε και της βασιλείας άνορθωθησομενης δηλαδή, επεώάν και φθορς, λυθή και το εις αιώνας ζην δοθη. πόθεν δ' αν ημϊν ή θανάτου γένοιτο αποφυγή; πόθεν δε ει μη παρά σου; ου jap παρ' εαυτού αν τούτο γε υπάρζειεν άνθρώπω· ουδείς εστίν ος ζήσεται και ουκ άποθανείται, ουδ' εαυτόν εκ θανάτου δυνήσεται ρύσασθαι. ταύτα δε αντικρυς τον ουρανών επιζητεί βασιλέα τον λυτήρα της ματαιότητος τον αυτόν τε θανάτου κρείττονα και άνθρώποις εκ θανάτου σωτήρα και το μάταιόν της νυν ζωής εις άλήθειαν μεταβάλλοντα και την βασιλείαν αιώνων επ' αιωνίου ζωής κατασκευάζοντα.

l Hbr 6,13t

4 cf PG 80, 1593 A 13-1596 B 5 μεστά.

152 S fol 41v; Ύ fol C 135r; deest U; 153 Sfol42vl 21;deestU; 154 S fol 44v an [P Apoll]; 7 ττροσθτ,ναι] S [προστίθήναι PC], προδοβήναι U 13 αύτοΰ U 61

[155]

Ps88,51-53a

Ουκ άπέγνω τον ελεον, αλλ' έπιζητεϊν την ύπόσχεσιν και το δίκαιον επικαλείται του θεού κατά των άσεβων εθνών των όνειδιξόντων τον δίκαιον κακοπραγήσαντα περί το εξ αύτοϋ γένος και πεπτωκότα· ους θεού μεν είναι φησιν εχθρούς, όνειδΐξειν δε το τον δικαίου βασιλέως ϊχνος ως έξαληλιμμένον. ταύτα παρακαλέσας ευλογεί, έλπίξοντος δε ή ευλογία, τι δε έλπίξοντος ή τάς εύχάς περαιωθήσεσθαι την έπαγγελίαν και μη διαπεσεϊσθαι καθά εξ αρχής πιστεύων φαίνεται, ως και ο Παύλος ψησιν Ούχ οίον τε ότι έκπέπτωκεν ο λόγος του θεού;

[156] PS 89,4 a ίο

Et δε περί χιλίων ετών οϋτως είρηκεν, δήλον ότι βίος ανθρώπου διάστημα εσται το λεπτότατον και ωσπερ άμέριστον.

[157 a] PS 89,10

is

"Ολος μεν ούν, φησίν, ο ανθρώπινος βίος εν εβδομηκοστή που περιγράφεται χρόνω. εκ του πλείστου δε λέγει τούτο, ουδέ ούτος δε εν άνέσει δοθείς άλλα σχεδόν όλος εν ταλαιπωρία- ή γαρ ως νήπιοι παιδευόμεθα ή ως νεανίσκοι κάμνομεν ή ως γέροντες ταλαιπωρούμεθα. καλώς ούν ειπεν Και το πλεϊον αυτών κόπος και πόνος, ούτως γαρ της τάξεως της κατά την ήλικίαν έχούσης ολίγος άγαν ό ύποκλεπτόμενος εις εύφροσύνην ευρίσκεται χρόνος.

7/8 R m 9 , 6 t

14/5 PS 89,10c

155 S fol 46r (Devreesse: T Apoll); 4 e£αληλαμμένον U, απαλΐίφθίν corr in marg 6 της έττα.77€λίας U 7 Παύλος] add 6e S 156 S fol 47v; T fol C 137v; 157a D fol 147r; 62

[158] PS 89,17 Νύκτα μεν εικότως τον χρόνον εκάλεσεν απαντά τούτον εν ω καθεύδει θανατούμενος άνθρωπος, πρωΐαν δε τον έπιόντα ev φ ξησόμεθα φανέντος κυρίου και του έλέου κατελθόντος εξ ουρανού, άξιοι δε πapayεvέσθaι τον ήλιον και ήμέραν διαλάμψαι και δοθήναι (διηνεκή) τοις δικαίοις εύφροσύνην αντί των ημερών ev αις έκακώθημεν μυρίοις κακοίς περιπίπτοντες, ούτοι δε ήσαν οι Καιροί της άναψύξεως ους και Πέτρος προλέγει, εις ους άποσταλήσεσθαί φησι τον προκ€χ€ΐρισμένον Ίησούν τον κύριον ημών.

[159] PS 90,7.8

ίο

is

20

Έξης χιλιάδα μεν έ| ευωνύμων πεσεΐσθαί φησιν, μυριάδα δ' εκ δεξιών πριν και ovveyyioai και κακόν τι προστρϊφασθαι ώστε αυτόν αδεώς έπόψεσθαι πίπτουσι και άπολλυμενοις άνταποδόσει τη παρά του θεού, οίον τω Ίωσαφάτ υπήρξε κατ' επαγγελία^ ώστε μη διαπολεμήσαντι φάλλοντι δε και αινοϋντι θεόν δι αλλήλων ϊδεϊν τους πολεμίους άπολλυμένους· ΎΗλθον jap φησιν επί την σκοπιάν της ερημιάς και επέβλεψαν και ειδον το πλήθος, και 'ιδού πάντες νεκροί πεπτωκότες επί της γης και ουκ ην σωζόμενος. παραπλήσιοι δε τούτω και εφ' ετέρων βασιλέων εις θεόν έλπιζόντων γέγοί'ει·', άληθευομένης της επαγγελίας του οεοϋ της λεγοΰσης Έχθρεύσω τοις έχθροϊς σου και άντικείσομαι τοις άντικειμένοις σου. ου δ είδε πάντως αεί νομίζειν αμάχους τάς νικάς τοις δικαίοις περί'γίνεσθαι. επεί και δια μάχης έλθόντες πολλάκις ένίκησαν, αλλά την έπιφανεστάτην εν τούτοις λέγει βοήθειαν εν ή μάλιστα θεός ό βοηθών φαίνεται.

6/7 cf Act 3,20

12-14

II Chron 20,24 t

16/7 Ex 23,22 t

158 S fol 53r an; deest U [P Apoll]; 4 διηι^κη] [C], SirivexelS [PJ 56r; 8 'EfniJomU 10 του] om U 13 του S

159 S fol

63

[160] PS 90,9.10 ΐΐρόσωπον το του ελπίζοντας παρεισηγαγε λέγων παρ' Εαυτόν προς θεόν ότι αυτόν 'έθετο την ελπίδα, και πάλιν έπιφωνεί τφ τουοΰτω ότι Έπειδήπερ ε'ίλου τον ΰφιστον ωσπερ οίκον ασφαλείας, προς οΰδενός κρατηθήση κακού ουδέ οίκος ο σος πληχθήσεται θεηλάτοις πληγαΐς. δήλον yap ως, el τι πόθοι δίκαιος, και οίκος δικαίου αγώνισμα τούτο εξ αδίκων άνθισταμένων και ου κόλασις παρά θεού. δήλον δε ότι μη κράτηση τα κακά του γυμναστικώς πάσχοντος αλλ ωσπερ εξ ύπνου διαναστήσεται καθό,περ εν τφ τρίτω έλεγετο φαλμφ· καν έπτάκις πέση κατά την παροιμίαν, αναστήσεται.

[161]

Ps92,lb-d ίο

Δυνατόν ούν και όσον προς την εις ανθρώπους έπίγνωσιν λέγεσθαι το ένδύεσθαι δόζαν και περιξωννύεσθαι δΰναμιν, ouieiorepov δε προς την ev προτέρφ παρουσία γενομένην άδοξίαν Χριστού και το άνθρώπινον άσθ€νές. αυτός δη και ε'ις αγαθά βέβαια την ο'ικουμένην στηριξομένην προάγει εν αύτω ην ούδενι τρόπω μετακινεϊσθαι 'έτι δυνατόν.

[162] PS 93,20-23 Μτ? ταΐς άδίκοις φησί βασιλείας δυνατόν μετεΐναι της σης δυνάμεως αϊ is πόνον έπιψέρουσι τοις νόμον φυλάττουσιν, ύψ' ων δ δίκαιος εις σύλληφιν άγρεύεται και ό μηδέν αδικών φονεύεται, καθόλου δη την κατάλυσιν της αδικίας εν τούτοις ενδείκνυται τη του θεού δικαιοσύνη συνισταμένη, ου δώσεις ούν εφη κακοΐς κράτος, αλλά τφ δικαίω περιθήσεις άσφάλειαν άντ' έρύματος αύτφ καταστάς και τάς ε'ις σε κρατύνας ελπίδας · και απερ φοί'το οι φαύλοι 20 προχωρήσειν αύτοΐς κατά των δικαίων, ταύτα εις οπίσω και επ' αυτούς υποστρέφει· και ως έπονηρεύσαντο τους δικαίους αφανείς καταστήσαι, ούτως εις αφανές ο'ιχήσονται· τούτο τέλος της έκδικίας της παρά σου.

7 cfPs3,6

8 cfProv24,16

160 Sfol56van[PApolll; 6 τα] om U 161 S fol 66r an; Ί fol C 148v Apoll; 9 ανθρώπους] TU (D), ουρανούς S l τω U (correctura) 162 S fol 74r an; Ύ fol C 116v Apoll; 18 hvrl φρουρίου U marg

64

[163] PS 95,6

s

ίο

Γινωσκέσθω θεός οι> ημείς σέβομεν, ο τον ούρανόν και την δόξαν 'έχων ύπερουράνιον, ω καλλονή πάρεστιν, ω δύναμις και σεμνότης εν άπορρήτω· κατά την άσώματον δηλαδή και θείαν ύπεροχήν, έπεί τα ye σωματικά ναών μεγέθη και κάλλη τεχνικα'ις άκριβείαις και πλούτου πολυτελείαις έπιτετήδευται και τοις εθνεσι nepi δαίμονας, εν Ισραήλ δε, ei και ταύτα προσήν, κατά τύπον των αοράτων απ' αρχής έγεγόνει και δ να Μωσέως εΐρηται και τοις άοράτοις παραχωρεί, μάλιστα μεν νυν επί του παρόντος ευαγγελισμού ore η πνευματική ζητείται και θεωρείται σεμνότης, ου μην αλλά και το παλαών παρά je τοις συνετοϊς ως και παρά τω Σολομώνι μέγιστον μεν και πολυτελέστατον ως αν μεγίστω οντι τω θεώ φήσαντι ναόν οικοδομεί», λέγοντι δε ότι την θεού δόξαν ουδέ ό ουρανός χωρεϊν δύναται.

[164] PS 96,1-6 Το Ό κύριος εβασίλευσεν έτέρως άρτι και έτερως νυν άκουστέον και -γαρ εκ της προτέρας παρουσίας έβασίλευσεν ως εν κεφαλαί(+> κατακρίνας την αμαρτίαν εν τη άγια σαρκϊ και καταργήσας τον θάνατον, και εν τη δευτέρα is βασιλεύσει δια των καθ' εκαστον των μετόχων αυτού λελυκώς το κακόν και την φθοράν, οτε δη και άφίξονται άνθρωποι θεάσασθαι τον της αιωνίου ζωής ταμίαν πληρούσθαι της παρ' αυτού ζωής ήδη δυνάμενοι και την δόζαν της βασιλείας αυτού θεωρεϊν εν αύτο'ις μεν εμφανιζόμενης ως εν οίκψ βασιλείω, τους δ' εναντίους αφανείς καθιστάσης ως πυρ τήκει κηρόν. 20 Άγαλλιάσοαί τε ούν πάλιν την γήν φάσκων και εύφραίνεσθαι τάς παλλάς νήσους τουτέστι τα έθνη, είτα εξής ώδίνειν την *γήν και τα όρη τήκεσθαι· πη μεν τους αγίους λέγει, πή δε τους εναντίους ων και το ύφηλόν δι' ύπερηφανίας ορεσι άπεικάξει και την κατάλυσιν της ύπερηφανίας αυτών ορέων τήξει όμοιοι. 25 Και τοις μεν άλλοτρώις νεφέλην και γνόφον προ της του κυρίου θέας

10/1 cfIIChron2,5 163 S fol 84ν; Ί fol C IQlv? (Devreesse: Apoll); 6 και1 J om S (T mut) 9 τψ|Τ, omUS 164 S fol 91r; T fol C 118v? (Devreesse: ApoU); 14 αγίςι] Τ (PC), om US 18 Met» βμφανι,ξομένης ] TU, ϊμψανιξομένοις S 65

άπαντώντα δείκνυσι τον φόβον και την συνοχην ύποσημαίνων, τοις δε φωτός δεκτικοϊς άστραπάς αυτού λέγει έμφαινούσας και δόξαν θεωρουμένην, en δε και πυρ το δικαστικόν καταφλέξειν τους ασεβείς, αποκαλυπτόμενης της του κυρίου δικαιοσύνης απ' ουρανού καθάφησιν ό απόστολος· ό δε ψαλμωδός το άποκαλύπτεσθαιάπ'ούρανού άvaJJέλλεσθaί φησα> υπό των ουρανών την εκφάνειαν jje\iav όνομάξων, ιδρύεσθαι δε αυτόν τον ούρανόν υπό δικαιοσύνης και κ,ρίματος οίον em τίνος ερείσματος λέγων, σαφές ποιεί μη σωματικόν elvai τον θρόνον αλλά θρόνον την βασιλείαν καλεΐσθαι.

[165] PS 96,7 ab ίο

Τους δια πολλην άναισθησίαν και ηλιθιότητα προσκυνοΰντας οίς αυτοί έγλυψαν αγάλμασιν αισχυνθήναι εύχεται αϊσθησιν είληφότας. προς καλού yap αύτοίς 'εσται το τοιούτον, άποστήσονται γαρ αισχι^οά'τες της μώρας ταύτης ύπολήψεως ης ώσπερεί θεών είχον.

[166] Ps96,10a

is

Εναντίον και έχθρόν τφ θεφ το πονηρόν, ουκ έναντιστάσει φύσεως όν. ου jap αντίδιαφείται τη αγαθή φύσει πονηρόν το παρά φύσιν, ουδέ φύσιν τινά δεικνυμενην ύπολαβείν εστίν ην καλεί πονηρόν ουδέ jap εχομέν τίνα τοιαύτην εν Jvώσeι, '&' είδότες μισήσαιμεν, αλλά πονηρόν άπαν το κατά κακίαν epjov έπιστάμεθα και το τούτου μίσος, έάνπερ ευ φρονώμεν, έπιτηδεύομεν 'ίσον τούτο νομίζοντες έκείνω τω ΐΐαύσασθε από των πονηριών υμών.

3/4 cfRm 1,17s

18 Jes 1,16

3 κ.α.ταφ\έ^€ΐν] Ύ, καταφλέξεί US

6 έκφάνίίαν] Ύ, εμφάνειαν US

165 S fol

91ν an; Τ fol C 118v an; cont Apoll; 11 ταύτης ] Ύ, αυτών US 166 S fol 93v 1. 29 an; T fol C 159r Apoll; deest U; 13 ine S αλλ' ως, lege άλλως l evavr. ^ύσβως] Τ, €ΐ>αι>τισΓασίας φύσει S 17 eavirep] T, 'avnep S

66

[167] PS 98,5 be

s

ίο

is

Το ύποπόδιόν φησι προσκννεϊν την παγκόσμιοι* έξονσίαν την τότε φανησομένην η μη μόνον τον ήγιασμένον γένονς άλλα καϊ πάντων κρατεί, ύποπόδιόν άλληγορονμένη θεού την πάσαν επέχον γήν οϊκονμένην ομωνύμως και αυτήν ύποπόδιόν καλονμένην, ωσπερ και ό Ισραήλ εξονσία κέκληται. ό υπέρ την έξονσίαν ων θρόνος δ' αν άλληγοροίτο ή προς τα ήγιασμένα οίκειότης τον θεού, μάλιστα μεν προς τα ουράνια, ήδη δε και προς τα εν γη. ομωνύμως δε ταύτη κατά τον Ήσαίαν άλληγορεΐται θρόνος ό ουρανός, θρόνος δε και η Ιερουσαλήμ oca τους εν αυτή άγιους εν τω ουραίου τρόπω· ο δη τεκμήρων τον μη σωματικώς καλείσθαι θρόνον τον ούρανόν μηδέ σωματικώς ύποπόδιόν την γήν, οπότε (θρόνον) και Ιερουσαλήμ το βραχύ γης μέρος, ύποπόδιον δε την έπούσαν τοις έξονσιαξομένοις έξονσίαν φαμέν. ωσπερ και θρόνος θεού εν ούρανφ είναι λέγεται η οίκειότης ή τοις ούρανίοις ως άγΐοις έπούσα, ομωνύμως και τον ουρανού θρόνον θεού καλονμένον, ούτω δε και ό κύριος τους δεξαμένονς το καλόν σπέρμα το της βασιλείας καλεί σπέρμα καλών ομωνύμως, ώστε ου την υπεξουσίου γην άλλα την εξονσίαν την έπ' αύτη κελεύει προσκννεϊν α'ισθανομένοις αυτής εν τοις έ'ργοις. Και το "Αγιος εστίν επιφέρων των ούχ αγίων κατατρέχει ψενδωνύμων θεών· και το εϊκότως άναφεϊν εκ της βασιλείας τους άνάγνονς ένδείκννται, "(να της αγιότητος δεκτική γενηται.

[168] PS 98,9 20

Ου μόνον το εξουσιαστικό^ του θεού προσκννεϊν αλλά και το άγιαστικόν οίκειοτέρως ήδη παρακελεύεται, σύμβολον τούτον δω ους την εν τω ήγιασμένω ο'ρει προσκύνησα*.

7 cf Jes66,l

7/8cfJer3,17

14 cfMt 13,24s

167 S fol IQOv an; Ύ fol C 140r Apo ; 2 μόνη S (T mut) 5 υπό U (T mut) 6 του] om U (T mut) 8 ή] om S (T mut) l ev ουράνιους τρόπω S, και ονρανίονς τρόπους U 10 θρόνος SU (Τ mut) 11 + 13 ενούσαν resp. έλουσα U 16 αίσθανομένης αυτής S corr ex ... oic αύτοΐς, αίσθανομένους αυτής U (correctura) (T mut) 168 S fol

102v;TfolC 132r;deestU; 67

[169]

PS 100,8

Ή πρωΐα δτ?λοί τον σπουδαϊον ωσπερ θεός τη σπουδή πέμπει τους προφήτας δηλών Όρθρίξων φησιν άποστέλλων. νόμιμος δε η των πονηρών έξαΐρεσις· Έξαφεΐτε τον πονηρόν εξ υμών αυτών, και τούτο ούδ' εφ' ημών πεπαυται, ei και κολαστικώς γίνεται, χωρίζονται yap οι φαύλοι, και ei μη θανάτφ, μέχρι της μετανοίας.

[170] PS 101,3

ίο

"Ομοιοι δυνάμει το λεγόμενον τη Σαλομώνος ευχή πρόίκετεύοντος περί της μελλούσης τω λαφ θλΐψεως, 'ίνα δη ακουσθεϊεν ικετεύοντες εν αύτη, πλην ότι το \ejov πρόσωπον εφ' εαυτού λέγει τα πάντων και το μη περιοφθήναι υπό θεού όπερ έκινδύνευσε παθεϊν ένεκα της ιδίας κακίας ο Ισραήλ, 'έτι δε και την εν μακρφ χρόνω κάκωση.

[171] PS 101,14 Ποιεί τον καιρόν ή των θεού δούλων ικεσία και ο του θεού οίκτος, ουκ άλλη τις αιτία οϊα περί χρόνων ειρμαρμένων εν "Ελλησι πέπλασται. ούτος δ' εστί περί ου αυτός δια Ήσαΐου φησίΚαιρφ δεκτφ έπήκουσά σον τούτον δε και ο Παύλος πεπληρώσθαι τον καιρόν επιδημήσαντος του σωτήρος γράφει is φάσκων Ιδού νυν καιρός ευπρόσδεκτος, κυρίως jap και ή του σωτήρος κάθοδος γέγονεν επιλάμψαντος επί συντέλεια των αιώνων, επεί jap άραι την αμαρτίαν του κόσμου έλήλυθεν ό σωτήρ, ουκ 'έδει δε τον τηλικούτον υπέρ

2 IIChron36,15

15 II Cor 6,2

3 I Cor 5,13 t

6 cf III Reg 8,30s

13 Jes49,8

16/7 cf Joh 1,29

169 S fol HOv (Devreesse: Ί fol 323r); l τον] S (D), το U (PC) 2 άττοστελλων] S, άϊτέστελλου U (DPC) 3 ex egatpeirac corr S 4 ei και] U, om ei S, (el και μη DP, ειμή καϊΟ 170 S fol 11 Iv; 6 "Ομονον] S (DE), add τη U 171 S f o l l l S r ; 15 κυρίως γαρ] καιρός yap καθ' bv U, (καψίως yap PC) 68

s

ίο

is

20

ολίγων αμαρτωλών ελθειν και παθεϊν. ore διενέστηκεν ό χρόνος καθ' Ον εΐρηται Πάντες ημαρτον και ύστεροϋνται της δόξης τον θεού, ούκέτι δε ό'^τος επί γης δικαίου συνιέντος τε και εκξητοΰντος τον θεόν, έλήλυθεν ό υπέρ πάντων αυτών χάριτι θεού υπέρ παντός γενόμενος θανάτου, Ύηθείη δ' αν και ταύτα- του των ανθρώπων γένους εις κακίαν τραπέντος έ'δει τον προνοοΰμενον της σωτηρίας αυτών θεόν κωλϋσαι την κακίαν. και δη τούτο δια μηχανημάτων πολλών γεγενηται. άποσταλέντων πατριαρχών των δυναμένων τη εαυτών πολιτεία ώφελήσαι τον των ανθρώπων βίον, άπειπόντος δε προς την κακίαν και νόμου του δια Μωυσέως δοθέντος αυτοί μεν κατεφρόνουν του δεδωκότος θεού- προφητών τε και αγγέλων επιφανείας έπιπεμπομενων αύτοίς, ό δε θεός ουκ έπαύετο της αυτών προμηθούμενος σωτηρίας, και όμως ουδέν μάλλον έγίνετο ή εις αύξησιν κακίας έπετρίβοντο. επει ούν πάν φάρμακον και βοήθημα δια των ομογενών προσαγόμενον αύτοίς ήτόνησε προς τάς ανίατους νόσους αυτών, μετά πάντ' εκείνα είκότως ό σωτήρ έλήλυθε, πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν θεραπεύων ως και την νεκρότητα αυτών και τον θάνατον άνελειν. δια ταύτην ούν την άλήθειαν εν τοις Αυγούστου χρόνοις έπέλαμψεν ό σωτήρ, τότε του κάψου πεπληρωμένου καθό καταλλήλως έγίνετο τα της σωτηρίας των ανθρώπων, περί τούτου και ό παρών λόγος φησιν "Οτι καιρός του ο'ικτειρήσαι την Σιών, ω δέσποτα, και συ δια σεαυτού άναστάς οικτειρήσεις αυτήν.

[172] PS 102 arg.

Εύχαριστίαν έχρήν επεσθαι τη προκειμένη προφητεία, αύτη και συντέτακται δια τούδε του 'άσματος- έλεος τε θεού και δικαιοσύνη ή κριτική δοξάζεται ότι δι έλέου τον λαόν έζαιρήσεται των άδικούντων, φθοράς τε άφαΐρεσις και ή εις διαδόχους φυλασσόμενη χάρις και ή επί πάντα διαβησομένη βασιλεία 25 ουράνιος.

2 Rm 3,23 t

2/3 cf PS 13,2

l (Se ϊνέστηκεν PC)

8 α.·π€ΐπόντων U

19/20 PS 101,14 t 17 πληρονμένου U

172 S fol 122v;

69

[173] PS 103,3 a

Ου σφαιρηδόν ουρανός τφ τταντι περίκειται και περιοεΐ άλλα στεγάσει γτ?ν τεταμένος περί αυτήν, μόνιμη και εδραία τη στάσει στεγαζόμενος άνωθεν ύδασιν.

[174] PS 103,4 a

Δτ?λον δε ότι το Έκτείνων και Στεγάζων και Ποιών αντί του έκτείνας s εστί και στεγάσας και ποιήσας. ούτω δ' έχει και το Πλάσσων πνεύμα ανθρώπου εν αϋτφ· της πλάσεως υπό θεού γεγονυίας εις άπαξ γη και τα εξ αυτής αποτελέσματα δια παντός γίνεται, καθό λέγεται και το Ό πατήρ μου έως άρτι εργάζεται, κ άγω εργάζομαι, συντείνοι δ* αν εις τούτο και το Εγώ ειμί ό ων, ως των ποιημάτων ουκ όντων άλλα γινομένων των γενητήν ίο εχόντων φύσιν και δια τούτο της ουσίας αυτών εν τω γΐνεσθαι νοούμενης και ουκ όντως ούσης καθάπερ ό ποιών, τούτο δε διήκει δια της αγίας τριάδος ποιητικής ούσης.

[175] PS 103,5.6

is

Το θαυμαστόν λέγει της ιδρύσεως θεού δυνάμεως δείγμα το γήν ούσαν στοιχείον το βαρύτατον υπέρ υδάτων πεπήχθαι και μένειν δι' αιώνος άμετακίνητον, ου δη που της ύπούσης αβύσσου στηρίζειν αυτήν δυναμένης ουδέ εδρασούσης αλλ Ιματίων τρόπω σκεπούσης, ως είναι την εδραν άρρητον και θεού δυνάμεως, ου στοιχείων φύσεως.

4 cfPsl03.2b.3a.4a

5/6 Zach 12,1

7/8 Job 5,17

8/9 Ex 3,14

173 S fol 13 Ivan (DE Apoll); 174 S fol 132r; 7 το] om S 8 9/10 -γενητην exet την S \ -γεννητην U, fortasse (υπό) των -γ€ννητήν εχόντων φύσιν 175 S fol 132ν an (P Apoll); 14 στοί\€ΐων U 16 (έδρας [εδραίας C] οίκτης PC) | ιματίω S (Ρ), (ιματίου C) 17 στοιχείω. U mut

70

[176] PS 103,10 Πηγάς ύδατος άναβλυστανούσας της αρχής και ταύτα θεού δυνάμει (η γη) δίδωσι, i-ηραινομένας τε πολλάκις eo ι^όβί^ φησίν εις αφανές άπιέναι όπερ έι> εβδομηκοστά) τρίτφ σαφέστερο» ειρηται Σύ διέρρηξας πηγας και χείμαρρους, συ έξήρανας ποταμούς ετέρους. θαυμάζει και των ορών την θέσιν άμεταστάτων έγηγερμένων υπέρ τα πεδία και μη κατασυρομένων υπό της ταχθείσης έρείσεως εις το καλύφαι τα υποκείμενα κατά το Έροϋσι τοίς ορεσι Συγκαλύψατε ημάς.

[177] PS 103,13

ίο

Τπερφα θεού τον αέρα καλεί καθάπερ επί μιας οικίας του παντός κόσμου, έργον δε του υΐοϋ λέγει τον ύετόν αφ' ου καρποΰται πλησμονήν ή γη. έργον δε την εκ θαλάσσης αναγωγην των υδάτων αν λέγοι.

[178] PS 103,17b Και περί του ερωδιού δε λέγεται δια Ιερεμίου Και γε ο άρωδιός εν τω ούρανώ εγνω τους καιρούς αυτού.

[179] PS 103,26b δε αΰτοΰ λέγεται ό οεός τουτέστιν εν μηδενί τίθεσθαι την πανουργίαν αυτού, πάντα γαρ τον έναντιούμενον αύτφ γελςι θεός δια το

3/4 PS 73,15 t

7 Hos 10,8 t

11/2 Jer 8,7 t

176 S fol 133r; l της - ταύτα] US (DEP), (ή γη C) 177 S f o l l 3 4 r a n (PEG Apoll; P Eus); 178 S fol 137r; deest U; 11 ερωδιού S l άρώδιος S 179 S fol 138r; 13 6e] S (DEPC), om U 14 γελςί] S (DEPC), add 0 U

71

μάταιον και παίδων τίθεται, δια το εύάλωτον, ως περί Αιγυπτίων φησίν "Οσα έμπέπαιχα τοις Αίγυπτίοις.

[180] PS 103,27.28

s

["Αλλοι 5e περί της χορηγούμενης τοίς ξί^οις τροφής έξειλήφασι τα προκείμενα, ταύτης yap παρούσης εύθαλεϊ και χαίρει, απούσης δε ένδεια πιέζεται και συγχεΐται τη των αναγκαίων ελλείψει.]

[181] PS 103,29.30

ίο

Τούτο 'έρΊον Χριστού ος και φησιν άνάστασιν είναι και ξωην και αναστήσει» πάντας έπήγγελται και, οτε παρήν, έξωοποίησεν ους εβούλετο, ώστε τα λεγόμενα πατρός μεν εστίν αρχικώς, υιού δε έξεργαστικώς και πνεύματος δε μετοχικώς αυτού μετεχομένου και οίον έμβιβαξομένον δι υιού εις την απάντων ξωην κατά το Ζωοποιήσει τα θνητά σώματα υμών δια του ενοικοϋντος πνεύματος εν (ύμϊν). ξωοποιόν μεν ούν το πνεύμα δι ης εργάζεται ζωής, θεοποιόν δε δι ης ένδίδωσι μετοχής και ομώνυμον αύτώ το πνεύμα άνθρώπινον κατά την υπ' αυτού μορφώσω.

[182] PS 103,31 Αιώνιος ή δόξα του φυλάσσοντος εις αιώνα τα έργα· και επείπερ αιώνιος is τ? δόξα, οΐώνια τα δοζάξοντα.

1/2 Ex 10,2

6cfJohll,25

10/1 Rm 8,11 t

180 S fol 138v Thdt Apoll (P Thdt ApoU; D Apo ); attribuo Thdt Apoll (cf PG 80, 1704 D); 181 S fol 139r an [Ft^N ApoU]; 6 ανάστασκ . .. ξωή U 10 ημών U 11 ημα> US, correxi secundum [FKj] 182 S fol 139v an (P an) [FKi Apo ];

72

[183] PS 103,32 Το μέγεθος της δόξης δηλούται τφ της κτίσεως φόβ^, την δ' υπόταξα ό γ?όβος μηνύει, ούτω το θάλασσαν ύποταχθήναι φοβηθήναί φησν ο ψαλμός, το γαρ φοβούμενο» υποτάσσεται- κ αϊ γης ΰπόταξις ό τρόμος της εποπτείας του θεού και ορών καπνισμός οίον καιομενων ο και σωματικώς επί του Σινά γινόμενον όρους έωρατο.

[184] PS 103,33.34

ίο

Τούτο της £ωης το κέρδος, επί τούτο και $"ήν άξιον, δια τούτο δεινός ό θάνατος ο κατασιγά^ων τον ύμνητην απώλεια τε ό θάνατος διότι Ουκ εστίν εν τω θανάτω ό μνημονεύων σου, και μόνη υπαρξις ή £ωή ότι Οι ζώντες σε, προστάγματι δείκνυσιν, ωσπερ καταιγίδα του προστάγματος εγείραντος και τοις κύμασιν άνακινήσαντος αυτών τον πρότερον εύδιον πλουν, ύφ' ων κορυφουμένων εις ύφος αναγόμενους αυτούς και άναρρεόντων καταγόμενους, οίον εν θαλάττη γίνεσθαι φιλεϊ, ταπεινοϋσθαί τε και συγχείσθαι και άσυνετεϊν υπ' έκστάσεως, είτα τυγχάνειν μεταβολής ύπέντος του πνεύματος, ήνίκα και τούτο θεός έπιτάξειε και το σφοδρόν των ανέμων εις αύραν πραείαν άνείη και των κυμάτων τον ήχον κοιμήσειεν, ένθα την εκ της ερημιάς εύφροσύνην εζειν αυτούς και ης ορέγονται τεύζεσθαι καταγωγής εις λιμένα, εφ' οις προσήκει χάριτας θεώ ομολογεϊν εν εκκλησία τε λαού και εν καθέδρα πρεσβυτέρων ύμνείν τον ένεκα μεν αμαρτημάτων, ως προείρηται,

4/5 cfjes49,9

5/6Zach9,llt

HPs21,27

195 S fol 159r an (cont Apoll); 8 8e8ej ei>o εν θαλάττρ πολλάκις γίνεται, καϊ τους άγαοοΰς χειμάξεσθαι και ναυαγεϊν, ώσπερ και TOP Παύλοι, και τους φαύλους εξ ούριων κομίζεσθαι, κοινών εφ' έκατεροις PTCOP των συμβαινόντων, 1ν' εν τοις αύτοϊς εξεταζόμενοι πράγμασιν &> TJ? γνώμη το διάφορον έκφάνοιε προς τ/ρ ύστερον ήξουσαν άρταττόδοσϋ' όροτ/^ κα' δικαίαν τοις εργοις αύτοϊς προμεμαρτυρημένην. ου δη περί των πλεόντων θάλατταν ο λόγος αλλά περί του χειμαζόμενου δι' αμαρτίας και δι ελεον τ?ξοι>τος εις λιμένα λαού, ου και εκκλησία προς εξομολόγησα; και πρεσβυτέρων καθέδρα προς ύμνον θεού.

[197] PS 108,21

20

"Ελεος το εις ανθρώπους ο υπέρ ανθρώπων αιτεί- ουκ ων κατά γε εαυτόν εν χρεία, έλέου ος τοις άξίοις έπικουφΐξει τα δεινά χρηστός ων εν τφ χαρίξεσθαι και ου το Ισον αντίμετρων, αλλά jap τ/κει τα πάζ^τα εις Χριστό^ και ελεείται υπέρ ημών καθ6 αυτός εστίν ημείς και ως πένης και ταπεινός οίκτείρεται, και ως εν ταραχαΐς ων καθό μετείχε της ταραττομένης εν κακοίς φύσεως, και ως εις αφανές άπιών καθ' όσον η σωματική διέλειπεν επιφάνεια αυτού, και ως ανακινηθείς και ανακουφισθείς οίον δη τι των κουφότατων καθό τοις συναρπάσασιν έξέδωκεν εαυτόν την τε εκ νηστείας άσθένειαν και το ε| άναλειψίας αύχμηρόν εξ ημών εις εαυτόν αναφέρει, μηδέν μεταξύ τιθείς ημών τε και εαυτού, χλεύην τε επί τούτοις λέγει την παρά των πολεμούντων ην δι ημών νυν έχει των όνειδιζομένων εν ονόματι αυτού.

[198] PS 109,lb-2

25

Έπΐ πάντα τον κόσμον διαπεμφθήσεσθαι δήλοι την δυνατήν έξουσίαν του θείου βασιλέως άρξαμένην από της Ιερουσαλήμ κατά το Εγώ κατεστάθην βασιλεύς υπ' αυτού επί Σιών ορός το αγιον αυτού, και πάντας ύπακούσεσθαι και δουλεύσειν.

24/5 PS 2,6

2 προκβκώσθαι S (P Apoll) [F Apoll];

10 ηξοι^τος] U (PC), ηξοι>τας S 198 S fol 180v an (D Apoll);

197 S fol 176v an; U Apoll

79

[199]

PS 109,3c.4a Άπολα>αριος δε την Συμμάχου παραβείς ερμήνευαν φησίν· το διηνεκές της ακμής και άμάραντον οΙκεΊον αΐώνιον ζωή παραβαλλόμενον δρόσοις έωθινάίς, ώσπερ ή λνθείσα ξωή σκιρ παρεβάλλετο κλινομένη, "Ωμοσε κύριος και ου μεταμεληθήσεται, και τα εξής.

[200] PS 109,4

Αιώνιος Ιερεύς ό ξών αΙωνίως, βέβαιος ιερωσύνη καθάπερ ο'ρκω βεβαιωθείσα, τύπος ό Μελχισεδέκ ου μη δηλοϋται θάνατος εις σημεϊον του μηδέ οντος θανάτου· άρτι δε βασιλεύς δηλωθείς, νυν και Ιερεύς επώείκνυται όπερ αδύνατον εν Ισραήλ και νόμω. υποτετύπωτο δε εν Μελχισεδέκ και τούτο.

[201] PS 109,7

ίο

Δήλοι» γαρ ως Χριστός και προ του την εξ ανθρώπων ϋψωσιν ύφωθήναι ην υψηλός, ατέ δη ων εν μορφή θεού και καταβάς εξ ουρανού, ταπεινότητος δε σύμβολον οδοιπορεία και ποτόν ύδωρ εκ ποταμού· και όρωμέν γε πεξοπορούντα τον κύριον και ποτόν ύδωρ αιτούντα την Σαμαρείτινι.

[202] PS 110 arg.

is

Λέγεται εν τφ παρόντι δια βραχέων ό ύμνος, κ αϊ δια των είκοσι δύο στοιχείων των Εβραίων αϊ πρώται φωναί των στίχων προΐασι κατά την

3/4 Psl09,4a

13 cf Job 4,7

199 Sfoll82rl. 26; 200 S fol 182r; 7 μηδέ Οντος] S (PC), μη δεηβέιτος U (c rrectura) 201 Sfoll83v; 13 σαμαρΐΐτιν U 202 S fol 185r; 80

Έβραίδα αϊτό -πρώτου μέχρι τελευταίου τουτέστιν από του "Αλεφ έως του Θαΰ, γραμματικήν εύπρέπειαν έχούσης της τοιαύτης συνθέσεως και προκαλούμενης ε'ις έμπειρίαν γραμμάτων και βιβλίων μάθησιν, καθό και ευθύς εναργή προτρέπουσιν επί την του νόμου μελέτην οΐ ψαλμοί, παραγγειλαντος άνωθεν και του Μωυσέως τούτον και γραμματοεισαγωγεΐς καταστήσαι κελεύσαντος και τους παϊδας διδάσκειν τον νόμον, ότι και δ ι ακοής είχον την μάθησιν, ου δια πνεύματος την σοφίαν ως οι κατά Χριστόν τελειούμενοι.

[203] PS 111,9

ίο

Ύην δικαιοσύνην του μακαριξομένου μη σβέννυσθαί φησι μηδέ άχρι του παρόντος ϊστασθαι άλλα και παρεκτείνεσθαι και εις τον μέλλοντα αιώνα· εν φ αΐώνι Το κέρας αυτού ύψωθήσεται εν δόξη, τουτέστιν η βασιλεία ης καταξιωθήσεται τυχών των σωτηρίων επαγγελιών, σύνηθες γαρ τη γραφή την βασιλείαν Κέρας όνομάξειν.

[204] PS 113,16

is

Άλλα και δίκαιον τους ως καλλίω σέβοντας και (θεια) νομίζοντας τα άψυχα etc ομοιον αύτοϊς καταστήναι. και ουκ αν αύτοϊς τούτο δικαίως φανείη κατάρα αλλ ευχής (άξιον) το θεούς γενέσθαι, καθάπερ οιονται και εχειν ο θαυμάζουσιν.

[205] PS 115,2

Κενόν γαρ και διάψευσμα ο άνθρωπος εν τφ είναι τε και μη είναι, 'ότι και είναι δοκών ουκ εστίν αλλ εν είκόνι ζωής μάλλον ή εν αλήθεια στρέφεται.

10 Pslll,9c 4 προτρέπουσιν] add και U 203 S fol 193r Eus; U Apoll; 204 S fol 199v Apo Thdt; deest U (DP in Apoll Thdt) [K Apoll; F Apoll Thdt]; 13 etaj (DPC) [FK|, eetavS 15 άξων] supplevi secundum (PC) [FK] 205 S fol 206v Thdt Apoll (inde a linea 6 = Apoll); deest U; 81

[206] PS 115,7-10 Λύσεως δεϊ των εν $δου δεσμών, ϊν' ό ζώντων θεός και μη νεκρών θεός ημών ειη και ημείς αυτού λειτουργοί εν τη έπουρανίφ εκκλησία εις ην έπανερχόμεθα τους θανάτου δεσμούς άποφεύγοντες.

[207] PS 117,7-9 Θαρρεί μεν ως έπακουσθείς, ελπίζει δε ως της βοηθείας τευξόμενος· s ρώννυται δε τη έλπίδι προς το μη δεδοικέναι τάς ανθρώπων έπιβουλάς μηδέ θαυμάζει» τάς εκείνων δυνάμεις αλλά προοράν την πτώσιν αυτών, ταύτα δε πάλαι μεν ην περί τον Ισραήλ επικειμένων αύτώ των άλλων εθνών (ειρηται δε ύπερβολικώς ο λόγος), μετά δε ταύτα περί την εξ εθνών έκκλησίαν πολεμουμένην έπαναστάσεσι των άπιστων, οι jap εν εκάστη ε'θνει ίο πεπιστευκότες τους παρά των άπιστοΰντων θορύβους και κινδύνους ύπέμενον, αλλ όμως και ούτοι κάκεϊνοι τω θεφ τεθαρρηκότες τους αντιπάλους ένίκησαν.

[208] PS 117,10.11

is

Οι μεν πολεμούντες τοις θεώ δουλεύουσιν ανθρωπινή τε επαίρονται δυνάμει και άνθρωπίναις ήγεμονίαις, οι δε θεού σέβας ελόμενοι τη θεού βοήθεια θαρσύνονται και ταύτην άπάσης Ισχύος Ίσχυροτεραν εύρίσκουσι· και περιφανέστατα γε οι Χριστού δι ονόματος του κυρίου μόνον προς τοις όρατοίς και τους αόρατους πολεμίους αμύνονται.

206 S fol 209v; U Apoll (P Apoll);

82

207 S fol 212v an; U Apoll (P Apoll):

208 S fol 212v an;

[209] PS 117,27 a Ύήν του κυρίου σαφώς έπιφάνειαν υμνεί, δι' ης ή σωτηρία τοις πάσιν αποκαθίσταται, θεόν τ€ ειπών κατά το πατρικοί? και κύρνον κατά το νιου όνομα, διότι και ό κύριος θεός και ό θεός κύριος, επιφανείς τε ως κύριος έκυρίευσεν ημών τε αυτών εις ξωήν κατά το "Ινα νεκρών και ζώντων κυρίευση, και των εναντίων εις κόλασα? κατά το καταργεί» πάσαν έξουσίαν και δύναμιν.

[210] Psll7,27bc

ίο

εορτής προστάττει δια πλήθους ιερειών επιτιθεμένων τω θυσιαστηρίω μέχρι των κεράτων αυτού και των άλλων έξοχων, επί δε τα ημέτερα ιερεία προϊών ο λόγος δήλοι τους κατά τύπον Χριστού παριστάντας εαυτούς θυσίαν ζ ωσάν την όντως εύάρεστον θεώ, ων και το πλήθος άναπληροί το θυσιαστήριον άχρι προς το άκρότατον υψος το συναπτόμενον τοις οΰρανίοις άγγέλοις, δια της αυτής δυνάμεως ή τα τε ουράνια προς ϋι//ος άνέχει και τα επί γης άνυφοί θυσιαστηρίου τρόπω δεχόμενη τους θεώ προσιόντας.

[211] Psll8,lbc is

Οοτοι δε ήσαν οι μι? πορευθέντες εν βουλή ασεβών και εν όδώ αμαρτωλών μη στάντες αλλά τον νόμον έλόμενοι και την εν τούτω πορείαν. αμωμον δε ου (το) παντάπασιν άπερίπτωτον μώμοις και άμαρτήμασι λέγει. Χριστή γαρ τούτο άπέκειτο και τοις Χριστού μετόχοις δι αυτού, αλλ εκείνοις το αμωμον εν τοις κατά δύναμιν έκρίνετο συγγνώμη τη παρά θεού και ουκ ακρίβεια τη 20 περί τα προστάγματα, ου γαρ απαιτεί ό θεός το μη δυνατόν, άλλα νομοθετεί διελέγχων το ενδεές, συγχωρεί δε το ασθενές εγνωκώς και τη τότε έτι μελλούση μβτουσία Χριστού, του δυνατού θεού, πορίξων την σωτηρίαν. ήμϊν ούν άρμόττει το αμωμον βιούσι κατά Χριστόν.

4/5 R m l 4 , 9 t

5/6 cfICor 15,24

9/10 cfRm 12,1

15/6 cfPsl.ls

209 Sfol218van(Pan); 210 S fol 219r; 211 S fol 221v; 16 α U [F], άμωμοι S (D) 17 ro] scripsi cum [F], τον U (D), τα S 18 Χριστού] U (D), χω S 83

[212] PS 118,5

Έπειδτ? πλείστα ην προς άρετην έναντιώματα εικότως καθάπερ οδού πταίσματα, την τούτων ύφαίρεσιν αιτεί, ούτω yap οδός εύτρεπίξεται των έμποδισάντων αναιρουμένων κατά το Αιαρρίψατε εκ της οδού τον λαού μου τα σκώλα- οίον βένετο τφ 0είω Δαυίδ σκώλον ή γυνή κ αϊ ή του θεάματος ουκ εν κάψω περίπτωσις, αλλω δε Έδεσμα προς ηδονην όφθεν οίον τω Ήσαΰ, αλλω δε δόξα ώσττερ τφ Σαούλ, αλλω δε κτήμα ώσπερ τφ Άχαάβ· προς απερ απαντά θ€θϋ του έτοιμάξοντος εις την όδόν δ el, ήτις άποσκευάξοιτο ταύτα και την φιλόκαλον προθυμίαν περιέποι t τα iaiorepa της προθέσεως έφέλκοντα και οίον άνικμάξοντα δια το της φύσεως επιρρεπές.

[213] PS 118,6

ίο

Ήμό> δε προς το πνεύμα το θείον άφορώσιν εσται το μη αϊσχΰνεσθαι, έπειδάν συνηρμοσμένους αύτφ θεωρώμεν ημάς αυτούς απανταχή και μηδαμή μετατιθεμένους προς την σάρκα μηδέ εκ μετεώρου πτώσεως κατενεχθέντας.

[214] Psll8,7b.8a Εν τφ μεμαθηκέναι με τα κρίματα της δικαιοσύνης σου τα δικαιώματα σου φυλάξω, σύνεσιν αιτεί, φησί, και ταύτην ουκ ακαρπον εξειν επαγγέλλεται, is ου γαρ μαθήσομαι μόνον, φησίν, αλλά και φυλάξω τα δικαιώματα σου.

4 cf II Reg 11 13/4 PS 118,7b.8a

5/6 cf Gen 25,29-34

6 cf I Reg 15

6 cf III Reg 20

212 S fol 223v an (D an); 5 &λλο S 7 a-nep ] U (correctura) D, ov-nep S l ήτις J S (D), όστις U (correctura) 8 (nepienei D) l suspicor legendum esse άποσκευά^οιτο ταύτα τα uuOTepa - επιρρεπές και την φιλόκαλον προθνμίαν nepienoi. 9 (εφέλκοντος D) l ανηκμαξον S (ανή-γκαϊον Ό) 213 S fol 224r; 214 S fol 224v; 14 et.iv S l απαγγ. S

84

[215] PS 118,10 Ακύλας φησι Μη άyvoημaτίσ'ης μ€ [προς όπερ έρούμεν]. επιθυμία τη περί τον νόμον χρώμενος δέδοικε την άσυνεσίαν ή πολλοίς την σπουδήν εις τουναντίον περιίστησιν. και & οις δοκούσι κατορθοϋν, εσφάλησαν κατά το λεyόμεvov παρά Σολομώνι "Εστίν οδός τ} δοκεΐ παρά άνθρώποις ορθή είναι, τα δε τελευταία αυτής έρχεται εις πυθμένα φδου.

[216] Psll8,12b Ου yap ευθύς από της μνήμης ή σύνεσις αλλ' από του θείου φωτισμούδικαιώματα δε τα δυίαιώσαι δυνάμενα.

[217] PS 118,21

ίο

Μήτηρ παρανομίας ύπερηφανία. δια yap ταύτην ουκ ανέχονται ύπακούειν προστάγμασι θεού, οίος εστίν ό άπειβής λαός λέγων Ου κυριευθησόμεθα και ούχ ήξομεν προς σε 'έτι. τούτο δε λέyει την αυτού προθυμίαν επιδεικνύς ο εφ 777^ προς υπακοήν των εντολών, ότι συνΐτ/σιν ενόχους, επιτιμήσει τους δι ύπερηφανίας απειθείς και ανυπότακτους.

[218] PS 118,22.23 Εύχεται την αληθή φυyεϊv άδοξίαν την παρά θεώ 'ην φοβερωτάτην ο κύριος ύπoδε^κvυσιλέyωv έπαισχυνθήσεσθαι τους έπαισχυνθέντας αυτόν is ου δη το εναντίον ένδεικνύμενος ό νόμιμος ούτος άνθρωπος ενταύθα λέyει

4/5 Prov 14,12 t

215 S fol 225v; 217 S fol 229r;

9/10 Jer 2,31

14 cf Me 8,38 par

1 Ακύλας] S (D), add ό U | del Harl 218 S fol 229v;

216 S fol 226r;

85

υπό μεγάλων και υπερήφανων μη άφίστασθαι της των Ιερών λσγίων μελέτης και της υπ' αυτών διορθώσεως, και μικρόν ύστερον Έλάλουν, φησίν, εν τοις μαρτυρίοις σου εναντίον βασιλέων και ουκ ήσχυνόμην οίος εστί και ό Παύλος λέγων Ου jap έπαισχύνομαι το ευαγγέλιο^

[219] PS 118,25 s

ίο

"Οπερ αυτός λέγει θνσίαν είναι θεώ καρδίαν συντετριμμένην και τεταπεινωμένην, τούτο νυν πεπληρωκέναι φησί καταγαγώζ^ την ψυχήν ώσπερ εις έδαφος και ταπεινωθείς εκουσίως, ως περί της ακουσίου λέγει ταπεινώσεως το Έταπεινώθη εις χουν ή ψυχή ημών, εκολλήθη εις γήν ή γαστήρ ημών. προσαγάγω^ ούν εαυτόν ως προσήκει ταπεινόν, άμοιβήν ζητεί παρά θεού την επί βίον εννομον άγωγτ?^ και την κατά λσγον θεού ζωήν. ταπεινού δε και αυτό τούτο το μη εφ' εαυτού τίβεσθαι την άγαθήν ζωήν άλλα παρά θεού ζητειν.

[220] PS 118,26.27

is

20

Μέγα το πάντα πράττειν ως εν όφθαλμοϊς θεού και λέγειν ταύτα και διηγεϊσθαι και την επί τούτοις αιτεϊν άποκάλυψιν διορθωτικήν ή βεβαιωτικήν, περιεσεσθαι δε αύτφ και την εις άλλους ώφέλειαν εκ θειοτέρας συνέσεως διαλεγομέι·ν και την θαυμασίαν εύεpyεσίav έξαγγελλο^τι την θεού την τοις όσια πράττουσιν άποκειμένην. ο jap τα περί δικαιοσύνης διδάσκων διδάσκει και τα περί του τέλους, όπερ απόκειται αυτή, θαυμάσιου τινός οντος και παραδόξου ότι θεός μεγάλως και υπέρ την άζίαν αμείβεται, διελέγετο και Παΰλος περί εγκράτειας και δικαιοσύνης και του κρίματος του μέλλοντος ως 'εμφοβον Jεvέσθaι τον ήJεμόva. Αντί δε του Άδολεσχήσω ό μεν 'Ακύλας 'Ομιλήσω, ό δε Σύμμαχος ΈξηJήσoμaι.

1 cfPs!18,24a 3/4 PS 118,46 8/9 PS 43,26 20/1 cf Act 24,25

4 Rm 1,16

5/6cfPs50,19

219 Sfol230v; 7 ακουσίου] US (PC), (εκουσίου D) 10 επί] add τον U (correctura) l iav] U (correctura) (PCD), iav S 11 αυτού U 220 Sfol231r;

86

[221] PS 1 18,36 ττ?ς καρδίας του ανθρώπου επιμελώς em τα πονηρά εκ νεότητος, 6eov del τον μετακινούντος αυτήν επί τα δίκαια προστάγματα, τουτέστιν ένάξοντος το προαιρετικόν ημών οικονομίας τε και πραγμάτων και θείου πνεύματος έλλάμψει.

[222] PS 118,37 s

ίο

Ματαιόττ?ς εστίν ή περί τάς θεάς μανία, ή περί των μηδέ όντων θεωρία, και ή κατά διάνοιαν δε άτοπος φαντασία ην και σαφηνίζει ό Παύλος λέγων Εν ματαιότητι του νοός αυτών έσκοτισμένοι τη διάνοια Οντες άπηλλοτριωμένοι της ζωής του θεού. ορά ματαιότητα νοός λεγομένην όταν εχη τις νουν και τούτω μη χρήσηται προς την των αληθών θεωρίαν, αλλά παρέχει αυτόν τω δεσμεύοντι σατανά, τούτο τοίνυν ευχόμενος φησιν Άπόστρεψον τους οφθαλμούς μου του μη ΐδεϊν ματαιότητας· τούτο jap χάρις θεού. ούτω jap δυνήσεται της τοιαύτης κατανοήσεως άποστάς εν τη όδφ του θεού ζήσαι, αυτήν βαδίζων και προς αυτήν ζωοποιούμενος· άμα jap το οδός είναι και ζωή εστίν, διό φησιν ό σωτήρ Εγώ είμι ή οδός και ή ζωή.

[223] Psll8,40b is

Και επει δικαιοσύνη του πατρός ό υιός, ο εν υιώ ζήσαι βουλόμενος τούτο φησι· Δικαιοσύνη jap θεού εν αΰτφ αποκαλύπτεται εκ πίστεως εις πίστιν.

1/2 cf Gen 8,21 16 Rm 1,17

7/8Eph4,18

10/1 PS 118,37a f

14 Job 14,6

221 S fol 235r; 2 Sei] S (DG) [Κι], δείται U [N] l αύτήυ] U (correctura) (G) αυτά S (D) 3 ένάξοντος] U (correctura) (G) [ΚιΝ], ϊνάξοντας S (D) l το] U (correctura) (G) [K i N], r v S ( D ) 222 S fol 235v an (P Ath; G Apoll); 5 μηδέ όντων] (G), μη δβόντων US 223 S fol 236r; 87

[224] PS 118,50

s

ίο

Μόνον φησίν ικανόν ημάς εν ταΐς κακώσεσι παραμυθεϊσθαι το ζωής αληθινής 'exeat έπαγγελίαν· τοϋθ' ήμίν επιτέλεσαν. El yap εν τη ζωή ταύτη μόνον ev Χριστφ ήλπικότες έσμέν, ελεεινότεροι -πάντων ανθρώπων έσμέν, ότι και κακούμεθα νυν και ουκ. έπ' ελπίδι μελλούσης ζωής. ζωή δε ή μέλλουσα εστίν άναξώωσις, καθό την φυχήν ιδίαν ζωήν ουδέ αληθή ζωήν είναι μανθάνομεν, εϊπερ ουκ άνθρωπος τ? ψυχή. ei yap ev τη καθ' έαυτήν ζωή το αληθές είχε του ζην, ουκ άναζωώσεως το τεθνηκός έδεϊτο. διό και ό κύριος τους τεθνεώτας ο εφ ζην είττεν ως ούπω το ζην 'έχοντας πλην οσον εν δυνάμει οεοΰ του ζωοποιήσαντος · και άπολωλέναι φησιν εαυτούς, el μη της αναστάσεως τύχοιεν, λέγων άναστήσειν τους εαυτού, "ίνα μη το εν εξ αυτού άπώληται. και ο Παύλος ομοίως φησιν Ei μη 'εστίν άνάστασις νεκρών, άρα και οι κοιμηθεντες εν Χριστφ άπώλοντο. ου yap άοώματον απ' αρχής ζωήν εδωκεν ό θεός τη ψυχή, αλλ' ευθύς την εν σώματι, εις το σώμα την πνοην της ζωής εμφυσήσας.

[225] PS 118,53 is

Τφ μεν αμαρτωλφ γέλοιον ήθος ή θεοσέβεια, τφ δε θεοσεβεϊφρικτόν παρανομία, διότι προορςί το φοβερόν της τιμωρίας.

[226] PS 118,54 Έμοΐ δε, φησί, και παραμυθία μόνη το προς τα σα βλέπειν κ ρίματα και ευθυμία τα προστάγματα σου δι' φδής αναλαμβανόμενα και εις εύφροσϋνην άγοντα τη μελωδία, και τούτο μόνον αγαθόν ο'ιησάμην ως ev ξένη και 20 αλλότρια κατοικήσει και μηδέν ayaOov εχειν αληθές δυναμένη, διότι τφ ξενω τα οίκοι ποθεινά και προ της εις ταύτα επανόδου πάντα λυπηρά.

2-4 I Cor 15,19 t 8cfLc20,38 15,13 + 18 13/4 cf Gen 2,7

10/1 cfJoh 6,39s

11/21 Cor

224 S fol 239r; l pr\awS 5 ιδίου ζωην] S (PC), 'ι&ία ζην U 7 το τεθι>ηκός] S (P), ό τεθιτηκώς U (C) 8 'έχοντας] U (PC), ϊχοντος S 10 τύχοιεν] U (PC), τύχοιβ S l αντών U 11 άπόληταί U (correctura) 225 S fol 239v; 15 φρικτού] S (E), add ή U (correctura) (PC) 226 S fol 23 9v; 21 οίκοι] U (PDC), οίκο S 88

[227] PS 118,73

s

ίο

is

Θεός 6e ου πλαστού δίκην ανθρώπου διαπλάττει καν πλάττειν λέγεται, αλλ' οίον αν τις πλάττων έργάσηται, τοιούτον αποτελεί δυνάμει τη τον τοιόνδε σχηματισμόν ένεργούση· και έπ' έκείνην δε την πρώτην πλάσιν άναφερεσθαι δει τάς νυν λεγομένας πλάσεις, οίοι' και το Προ του με πλάσαι σε εν κοιλία έπίσταμαί σε · καθ ό και Ίώβ λέγει το Πηλόν με επλασας, την εν τω Αδάμ πηλοπλαστίαν δηλών ει/?' εαυτού. Αίτησις δ' έπϊ της ποιησεως ευχαριστία, μαλ' ακολούθως ή της νοητικής δυνάμεως της συνιέναι ποιούσης τάς έντολάς. περί ταύτης και ό Παύλος ] S (PC) [K 2 ], £fi U (correctura) 90

11/2 PS 118,88b t

231 S fol 2SOv;

14 Lev 18,5 t

232 S fol 252v;

μόνος ό δίκαιος καν τεθνηκέναι δοκή, νεκροί δε οι άδικοι καν ζην φαίνωνται. οι μεν γαρ εχουσι την της ζωής σύστασα* εν αύτοίς την δικαιοσύνην, οίδέ ταύτην ουκ έχοντες τοις ου παρ' εαυτών αλλ έξωθεν κινουμενοις άφύχοις έοίκασιν, ότι δη το ζωτικόν αυτών έξωθεν, και ουδέ μίαν ξωήν εχουσα> εν αύτοίς. δω και ό κύριος αυτός ων η όντως δικαιοσύνη εαυτόν τε άποψαίνει την ζωήν, και τους μη μετέχοντας αυτού ξωήν ουκ εχειν φησιν εν έαυτοίς· και ο je θάνατος του σωτήρος ου ζωή μόνον εστίν αλλά και ζωοποιός ανθρώπων επιλύσει θανάτου "γενόμενος.

[233] PS 118,97 ίο

Οι μεν άδικοι και τυφλώττουσι προς το της δικαιοσύνης κάλλος και των περί αυτής λόγων το σεμνόν και ευπρεπές ου καθορώσιν, ο δε τούτους ελόμενος και τούτων είναι βουληθείς, ούτος και μόνος εν συνέσει καθίσταται, ότι και μόνοις τοις ερασταις εαυτής ή σοφία το ίδιον κάλλος αποκαλύπτει κατά το Έράσθητι αυτής, και τιμήσει σε· τίμησαν αυτήν, ίνα σε περιλάβη.

[234] PS 118,99.100 is

Πάντα δω μελέτης εν ανθρώπω καλά, όθεν και τη της μελέτης επιτάσει οννεπεκτείνετο, ως δω ταύτης υπερβαίνει» τον πρεσβύτερον και τον νέον και τον μαθητήν τους διδασκάλους.

[235] PS 118,107 Ύαπεινόν και ύπήκοον εαυτόν παριστάς την επί τούτω σωτηρίαν αιτεί παρά θεού του ταπεινοϊς δίδοντος χάριν και τοις άyaπώσ^v αυτόν έπαγγειλαμένου τον ελεον.

5/6 cfJoh 14,6 18 cf Prov 3,34 233 S fol 254v;

6 cf Job 3,36 18/9 cf Ex 20,6 9 της] U (PC), om S

13 Prov 4,6.8

234 S fol 255v;

16 cfMt 10,24

235 S fol 258r;

91

[236] PS 118,109.110 Μείζων της προθυμίας άπόδειξις το και δια κινδύνων Ιόντα μη άφίστασθαι του νόμου και εν έπιβουλαις 'όντα μη άφελκεσθαι των δικαίων οργή και παρο|υσμφ τφ προς τους έπιβουλεύοντας, ως ού/c έπλασσε τον Δαυίδ ή του Σαούλ επιβουλή προς το άμύνασθαι προς το προσήκον.

[237] PS 118,111 s

Επέτεινε ττ?ι> e> ei£u> της περί νόμον σπουδής, οπότε κλήρον "ιδίαν εφη τεθεΐσθαι τον νόμον, ου πρόσκαφον αλλ' εις απαί^ ev τούτω προοελόμενος ζην ως οΰχ υπό τι ζυγόν vaytiri^ αλλ' άγιως έ^ eixppoovvrj ψυχής, τοϋτο γαρ δη καί μόνιμον και δυσμετάστατον όπερ ευφροσύνη πράττεται.

[238] PS 118,113 ίο

Et καί μη μισητοί καθό άνθρωποι, καθό καί θεφ μισητούς λέγεσθαι τους τοιούτους οΰ/c άνάΐ-ιον θε έλογίσθησαν.

[240] PS 118,122

ίο

Ανεξικακία θεού το έλλειπαν άναπληροϋσθαι ποθεί, περιμένοντος αυτού την έτι μέλλουσαν άγαθουργίαν οίον έγγυωμενου ταύτην ως έκπληρωθησομένην, καθάπερ οι τους οφείλοντας εγγυώμενοι προς το μη ταϊς άπατήσεσι χαλεπώς ύποπίπτειν. Σύμμαχος 'Ανάδεξαΐ με τον δούλόν σου εις αγαθόν, ο δε 'Ακύλας και ό θεοδοτίων Έγγύησαι έκδεδώκασιν.

[241] PS 118,129 Οι μεν άλλοι, φησί, χρυσίον θαυμάξουσι και λίθους τίμιους, εγώ δε θαυμάσιον και μόνον καλόν επισταμένος τα θεία προστάΎματα τούτον εχομαι και θησαυρού παντός μάλλον διαφυλάττω.

[242] PS 118,130 is

Διανοίξεως δεΐται τα λογία- διό και ό κύριος διήνοιξε τον νουν των μαθητών του συνιέναι τάς γραφάς, και την δι' ηδονής ή δόξης άπάτην άφίστησιν η δια των λόγων ενδιδομένη σύνεσις.

1/2 cfPsll8,119(Aqu aetSymmachus) 15/6 cfLc 24,45

12 cf PS 118, 127 et 18,11

2 δω] U (PC), om S 240 S fol 262r; 6 Trow-ill, (6oxelPC) 7/8 έκπλ.] U (PC), είσττλ. S 9 χαλβπώς] U (PC), χολεπώσι S 10 ό add ante Σύμμ. U 241 S fol 265r; 13 τούτον] S (C), τούτων U (P) 242 S fol 265r;

93

[243] PS 118,134 Τούτο δε αιτεί, επειδή και δύσκολος εν ταραχαίς και λύπαις η περί TOP λσγον ακρίβεια.

[244] PS 118,139 "Ορά την εχθραν Τ)Ρ έχουσα» οι δίκαιοι, αύτη δε ην προς τήρ άδικίαν αυτών και την λήθην του νόμου.

[245] PS 118, 141 s

ίο

is

Δύναται μέρ κατά ΤΤ?Ρ Ίστορίαν άναφέρεσθαι επί τον Δαυίδ τα ε^κείμενα λέγοντα αυτά περί εαυτοί), βραχύτατος jap ην πάντων των Ίεσσαί παίδων αλλά και έ|·ουδ ενωμένος. πάντων γούν των αδελφών αύτοϋ παραληφθέντων υπό του πατρός εις ην ηύτρέπισε Σαμουηλ βστίαν, ό Δαυίδ εν τοϊς προβάτοις του πατρός ην ου παραληφθείς εις ττ^ εύωχίαν αλλά καίτοι νεώτερος ων και εξουδενώμενος την βασιλείαν αυτός έ'σχε ψή^ο; οεοϋ, έπεί ουκ έπελέληστο τα του θεού δικαιώματα, νεώτερος δε και ό τοις θείοις λόγοις στοιχειούμενος και έξουδ ενωμένος δια το ταπεινούν εαυτόν, και ό από των εθνών δε λαός κληθείς μετά τον πρεσβύτην και πρωτότοκοι Ισραήλ φθέγξαιτο το ττροκείμενον ρητόν. έξευτελίξουσι yap αυτόν οι εκ περιτομής άλήστω μνήμη φυλάττοντα τα δικαιώματα του θεού.

5-10

cf I Reg 16

243 S fol 266r; 244 S fol 267v an; U Apoll; 245 S fol 267v an (E an; P Apoll); 6 Xeyovra] U (P), λέοντος S (EC) 13 φθέ-γξαιτο] (add αν C) 94

[246] PS 118,162 "Εχει μεν και r ϊδων του Δαυίδ ό λόγος, ότι μάτην και κατά φθόνον υπό του Σαούλ διωκόμενος ψόβ τω ττρός 6eov έπέσχε το άμύνασθαι· διήκει δε και εις το κοινόν, ότι των αρχοντικών πολέμων ουκ εστίν ετέρως άπαλλάττεσθαι μη ουχί φόβί^ θεού φρουρονμένους.

[247] PS 118,173 Μετά την της σοφίας δόσιν πάλιν αύ την εκ κινδύνων σωτηρίαν αιτεί· μισθόν και τούτο της περί τον θείον νόμον εκουσίου σπουδής.

[248] PS 118,174.175

ίο

"Οζ^τως αρά την αιώνων σωτηρίαν άρτι μεν έλεγε προσδοκαν, νυν δε και πόθων αυτής του νόμου μελέτης ταΰτην πεποιήσθαι σκοπόν. άναξήσεσθαί yap δη και αινέσειν θεόν λέγει τοις πανσόφοις αυτού κρίμασιν εις τοϋτο βοηθηθείς, Ο δη εστί Χριστός άντ' ανθρώπων εις τον σωτηρίαν άνθρώποις θάνατον καταβαΐνων και τω παθειν έξωνούμενος τους εν πάθεσι και τους αποθνήσκοντας δια του θανάτου λυτροΰμενος· ω και ακολούθως επάγεται το Ζήσεται η ψυχή μου, και τα εξής.

[249] PS 119,2 is

Τούτο ην μεν ευθύς μετά πρώτην άπόστασιν του ανθρώπου και δόλψ τον άδελόι> ό Κάα> κατέβαλεν, εστί δε και δια του παντός αιώνος του παρόντος,

1/2 cf I Reg 24 et 26

12/3 PS 118,175a

14/5cfGen4,8

246 S fol 27Sr an (P Apoll); 2 6117««] U (PC), διοικεί S 247 S fol 279r; 248 S fol 280r; 9 Xeyei] U (PC), X^e* S 249 S fol 287r an; U Apoll;

95

ως εν τοις άλλοις και εν τφ παρόντι πράγματι, δεικνυται. τοϋτ' ούν καταπονούμενος και θλιβόμενος ο προς θεόν αφορών άνθρωπος της εξ αΰτοΰ σωτηρίαν αιτεί, ου προορςι την παΰλαν έσομένην τότε, έπειδάν άναβιβασθή προς την της ειρηνικής πόλεως οικησιν και την συν ά^αθοίς και κακοίς s πολιτείαν.

[250] PS 119,5

Δήλοι δε άλλος και την άλλόφυλον χωράν εξ ενός μέρους, εις ην έκπεσών παρωκησεν ό Ισραήλ, και το je επί μακρότατον παρατεϊναι την παροικίαν αυτού, προφητεύων εν όδυρμώ τούτο εκφέρει ως έφικνεισθαι και της νυν καθεστώσης · αύτη y p ή μακρότατη.

[251] PS 119,7

ίο

Οι μεν yap αγαθοί και θεοσεβεΐς το εξ αυτών και μετά πάντων ανθρώπων είρηνεύουσιν, οπότε μη κριτικής δέοι τιμωρίας ην κατά Χαναναίων και 'Αμορραΐων έπέταττεν ό θεός την φιλιαν πayopeύωv την προς αυτούς· οι δε φαύλοι και θεόν yvooύvτες ουδέ ποτ' αν άγαοοϊς εις φιλιαν συμβαΐεν, αλλά βδελύττονται θεοσεβειαν και το χρηστόν τι παρά των θεοσεβών ουκ ευμενώς is αποδέχονται ουδέ ήμερούνται τη παρ' εκείνων φιλανθρωπία.

[252] PS 120,1 b-2

"Ορη λέγει ενταύθα τάς αόρατους και ουράνιους δυνάμεις · και την βοήθειαν δια τούτων περιμένων, ουκ εκ τούτων όρμάσθαι την βοήθειαν αλλά παρά του δημωυρyoύ λέγει.

2 0λι/3ούμει>ος U 12 αμμοραίωνΖ 96

250 S fol 288r; 6 άλλως U 251 S fol 288v; 252 S fol 289v an (E Apo ; G Did) [F Apoll);

[253] Psl21,lb-4

s

ίο

is

20

25

Ευφροσύνη εστί το άκοϋσαι λεγόμενοι1 υπό των αγγέλων δηλαδή των λαλούντων προφήταις και οίον αγέλης έξαρχόντων της Ισραηλιτικής, οίος εστίν ο δια Ζαχάρων δηλούμενος πρεσβεύων τε υπέρ της πεπτωκυίας Ιερουσαλήμ και την μέλλουσαν αυτής λέγων κατοίκησιν. ταύτα δη και ό υμνωδός άκηκοώς ηύφράνθαί ψησι και προεωρακώς την βέβαιον κατοίκησιν εν τη αγία πάλει και οιονεί παρόντος του πράγματος αισθόμενος προφητικώς. τούτο yap το Έστώτες ήσαν οι πόδες ημών εν τοις αύλαϊς Ιερουσαλήμ, στάσις δε ποδών ή αμετακίνητος εστί κατοίκησις ην και οι άγιοι προφήται προαγορεύουσιν, ου τουναντίον ην οτε κατά την ίστορίαν έσάλενσεν ο θεός τον πόδα Ιερουσαλήμ από γης της οικείας, άνοικοδομίαν ούν λέγει της πόλεως ό υμνωδός, τεθεωρημένην αύτώ καθάπερ και τω Ιεζεκιήλ, την δε οικοδομϊαν ως πόλεως ηνωμένης είναι, ου κατά το σύνηθες δηλαδή περιβόλων αυτήν ενοϋντων αλλά των ο'υίητόρων προς αλλήλους ηνωμένων, διό και ου πάλιν ειρηκεν αλλ ως πόλιν συνάφειαν εχουσαν ομού. ουδέ yap υπό τεΐχεσιν αυτήν ό Ιεζεκιήλ οΐκηθήσεσθαι πρόδηλοι ουδέ Ζαχαρίας αλλ άτείχιστον, τείχος δε αυτής τον κύριον εσεσθαι καθότι της των αγίων ενότητος φύλαξ και συνοχεύς ό θεός. ερμηνεύει δη το δι αυτών των οίκητόρων είναι την έ'νωσιν, λέγων Εκεί γαρ άνέβησαν αϊ φυλαί, φυλαί κυρίου μαρτύριον τω Ισραήλ του έξομολογήσασθαι τφ ονόματι κυρίου. Ούχ ότι τείχη περιεβάλλοντο, δια τούτο ήνώθησαν, αλλ ότι αυτοί δι εαυτών, μαρτύριον μεν τω Ισραήλ, την άλήθειαν δηλαδή των επαγγελιών μαρτυρούν, του εξομολογήσασθαι δε τω ονόματι κυρίου, ότι τω πληρώσαντι δηλαδή την θαυμασίαν έπαγγελίαν έζομολόγησις χαρίτων οφείλεται παρά των ευεργετούμενων. Θρόνους τε του οίκου Δαυίδ ΐδρυοήναι έπ' αυτής φησιν, έπεί και βασιλείαν την πάντων ο Δανιήλ προφητεύει, ου μόνον άρχικήν τίνος ουδέ ενός την αρχήν αλλά κοινήν υπέρ των αρίστων και θεοσεβεστάτων, δι' ων ή βασιλεία Δαυίδ άνορθούται χάριτι του Χριστού ος τοις δώδεκα εδωκεν άποστόλοις το επί δώδεκα θρόνοις καθεξομενους κρίνειν τον Ισραήλ.

3/4 cf Zach 2,5s 7 PS 121,2 t 9/10 cf II Chron 33,8 14/5 cfEz 38,11 15 cf Zach 2,8s 18/9 PS 121,4 26/7 cf Dan 7,27 28/9 cfMt 19,28 253 S fol 292v (1-19) + cont Apoll (21-29); (G Did 21-29);

97

[254] PS 124,3 Αλλ' οοτε πονηροίς δαίμοσιν έάσει διαφθείρεσθαι τους αγαθούς υπηκόους, άλλ'όλίγοζ; πονήσαντας υπό τούτων τους αγαθούς ελευθερώσει δουλείας βλαβεράς ου τολμώσης έπελθεϊν τοις υπό 0εοϋ αρχομένου.

[255] PS 126,1.2 s

ίο

is

Σαλομώι> επιγράφεται τφ φσματι, διότι τόι> mov φκοδόμησε. σημαίνει δε TOP άληθτ? Σολόμω^α κύριοι ημών, αίτιοι της αληθινής και ειρηνικής οίκοδομίας. διό και θεοποίητος ή οικοδόμοι aim? δτ/λούται και η φυλακή βέβαιος εν τφ φυλάττεσθαι κατά θεόν· και τούτο είκότως ότι διεπεσον εις μάταιον αϊ δι' ανθρώπων οικοδομίαι και φρουραί και jpv-πνίαι φρουρούντων εν νυκτι και το δι ημέρας επιμελές και έπίπονον. διό και προεισήλθε τα ανθρώπεια τοιαύτα οντά, 'ίνα έπιγ^ωσθείτ? τα οεία μόι^α δη το βέβαιον και αμετάστατον έχοντα, ωσπερ και δικαιοσύνη προσήλθε δια νόμου, ιν' ή θεού δικαιοσύνη μετ1 αύτόι^ όφθείη το -γνήσιον και το μόνον αληθινόν έχουσα και ζωή γε αληθής μετά την εν σκιά και εν εικόνι. "Οταν δ φ τοις άγαπητοΐς αΟτοϋ ύπνον. την παρά θεού δεδήλωκεν άνάπαυλαΐ' ΰπνω εοικυιαν εξ αγάπης δοθησομενην.

[256] PS 126,4 a Έι>έτεα>α γαρ σε, φησιν, Ιούδα, έμαυτφ ως ΤΟ£ΟΙΛ και ενταύθα βέλη του δυνατού τους καταλειπομέ^ους αγίους λέγει προς ήτται^ των άσεβων και συν αδικία βίαιων.

14 Psl26,2d 254 S fol 299r; coll U

98

16 Zach 9,13 t 2 πε^σαυτας S

256 S fol 306r;

255 S fol 304r an;

11/2 δικαιοσύνη θεού

[257] PS 127,1

Πολλαί μεν και διάφοροι αϊ της εισαγωγής οδοί και πολύτροποι των αρχομένων οϊ βίοι, μία δε τ? εις άκρον φθονούσα τελειότης. χαρακτηρίζει δε τους φοβούμενους τον κύριον, οποίοι τινές είσιν ei-ής ειπών- Οι πορευόμενοι εν ταίς όδοίς αυτού, οι jap μη τούτο ποιούντες ου φοβούνται τον κύριον. φόβος μεν yap κυρίου κακών αποτροπή, ο δε των κακών άποτετραμμένος έτοιμος εις τάς θείας οδούς.

[258] PS 129,lb.2

ίο

δε το εκ βάθους οίον υδάτων των περικεχυμενων θλίψεων, η δε υπομονή και η των αυτών έπανάληψις ενεχομένου και εξηρτημένου και μη θέλοντος την ικεσίαν άνειναι δια την έπιθυμίαν. δια τούτο Εΐοάκουσον της φωνής μου και yεvηθήτω τα ώτά σου προσέχοντα.

[259] PS 131,6

is

Ου προεννοήσαντι τφ Δαυίδ εκ του πράγματος αυτού καταφανής ό τόπος έ"γένετο. διό και Ίϊκούσαμεν και εϋρομεν λέγει, ό'τι πρόσταγμα θεού την άλωνα υπέδειξε την Όρνά εφ' ης το θυσιαστήριον φκοδόμησε προς άποτροπήν του φθείροντας θανάτου την Εβραίων yεvεάv. ύπεpayaπήσaς τε την εύρεσιν ως αν το πάλαι ποθούμενου έγνωκώς, χαίρει τω πράγματι και την ενταύθα προσκύνησιν άγαπ θεού, ου μόνον έως έπράττετο τα έργα γνωριζομένου του πράττοντος αλλά και εις ύστερον δια μνήμης.

7-10 cfEx 10-14 267 S fol 329v Apoll similiter Thdt; U Apoll; 8 de] add και U 269 S fol 332v; 102

4 καθ1 ου S

268 S fol 330v;

[270]

PS 134,15 "Ανω μεν ούν αυτούς θεούς ώνόμασε κατά την των εθνών συνήθειαν τους ου θεούς, νυν δε έπ' αισχύνη των φευδονύμων θεών είδωλα ονομάζει τη τε ύλη διαβάλλων ότι αργύρων και χρυσών και τη εργασία καθαίρων ότι υπό ανθρώπων και τω άψύχω μετά του ματαίου των φυχών ομοιώματος δια το μη ένεϊναι -πνεύμα ζωής έπ' αύτοίς · όπερ απαντά του τε σεβάσματος έχει την εξ εμφανούς διαβολήν και των δαιμόνων τον κατά το εμφανές ελεγχον ότι μη θεοί ων τα τοιαύτα ομοιώματα, θείον yap το ομοίωμα του θεού· διό και άνθρωπος ε'υιών ό θείος, ούχ ο της θεότητος έστηρημενος.

[271] PS 135,16-22 ίο

is

2ο

Ούχ ήττον του ύποτάξαι τους πολεμούντας αύτοίς το δι έρημης θρέψαι και αν ενδεείς οδηγήσαι και τάς των 'Αμορραίων δε βασιλέων αναιρέσεις έλέου θεού δείγμα τίθεται χωράν εις ένοίκησιν άγαθήν παρέχοντος 'Εβραίοις την εκείνων, και τούτο ην το θησαυρίζεσθαι δικαίοις πλούτον ασεβών, ουδέ γαρ αύ έτερως άπώλοντο αν μη ουκ εις πλήρωσιν ηκοντες των αμαρτιών, ώσπερ θεός εΐρηκε προς 'Αβραάμ· και Μωυσής γέ φησιν ου δια τάς αυτού δικαιοσύνας τον Ισραήλ κεκρατηκεναι της γης αυτών αλλά δια τάς εκείνων ανομίας και δι' άγάπην θεού (την) προς τους πατέρας, ώστε κατ' εκείνους μεν δικαίαν είναι την όλοθρευτικήν κρίσιν, προς δε τούτους φιλανθρώπινον την εύεργετικήν δόσιν εις δε την μετοχην της φιλανθρωπίας παρασκευήν γεγενήσθαι την των πατέρων εύσέβειαν. ούτω yap δικαίως και άγαθώς και αρμοζόντως είς κόσμον έκφαίνεται τα παρά θεού.

[272]

PS 136,1.2 Έ^ ερημιά αυτούς έσομένους δήλοι οία δη τα των αιχμαλώτων μετά την

12 cfProv 13,22

13/4 cf Gen 15,16

270 S fol 333v; 7 τα] om S 10 έλβωϋ 16 TT/^][FKi],rfjcUS

14-17

cf Dt 9,5s

271 S fol 337v Apoll; U Eus [FK i Apoll]; 19 των] U [FK^], om S 272 S fol 340r;

103

εκ των ιδίων πόλεων μετανάστασιν. τούτο yap το Επί ταΐς ίτεαις έκρεμάσαμεν τα pyava ημών.

[273] PS 136,4 Και κατά την πνευματικήν δε λατρείαν άλλοτρίαν yήv ηγοϋντο τάς αλλότριας φυχάς και φυλάττεσθαι δε εν τούτοις έκφέρειν τα θεια καθάπερ εις άλλότριον εξ ιδίου τόπου μετοικιξόμενα, ως φησι το θείον στόμα Χριστού Μη 8 ore τα ay ία τοις κυσί μηδέ βάλλετε τους μαργαρίτας εμπροσθε των χοίρων, τοιούτος ην και ό τα σημεία του Χριστού θεάσασθαι βουλόμενος Ήρφδης, ου« επί σεβασμώ τούτο ζητών αλλ επί θέα τερπνή, διόπερ ούδ'

[274] PS 136,5 ίο

is

Ου χρήσομαι, φησίν, ετέρα yf) καθάπερ σοι, ώ Ιερουσαλήμ, ούδ' εν ΐσω θήσω την άκάθαρτον τη καθαρό, ουδέ το βέβηλον τω ιερώ παραπλήσιον λοηιούμαι, αλλά μοι και έκτος οντι της σης διατριβής ό σος έyyίσετaι πόθος· και οπότε τούτου μετασταίην, μετασταίη μου δΰναμις απασα. δια τοι τούτο και τάς εΰχάς προς την Ιερουσαλήμ άφορώντες έποιούντο και το δυνατόν των ευχών ένθα έκομίξοντο κατά τάς Σολόμωνος αιτήσεις και τάς θείας επαγγελίας, ώσπερ ήμϊν την προς την ούράνιον Ιερουσαλήμ άφοράν avayKaiov.

[275] PS 136,6a Ουδέ γαρ το των λόyωv pyavov έρρώσθαι δίκαιον, οπότε μη εις α δει

1/2 Psl36,2a

6/7 Mt 7,6 t

7-9 cfMt 2,1-12

273 S fol 340v Apoll et Jo; U an; 6 δώτε U l βάλετε U 274 S fol 340v an (G Apoll); 12 eyyioerai] S (G), έγκεάτετα* U 275 S fol 34Ir an [FK t Apoll); 18 των] supra lineam U, om S l \ό^ων] λέγων S l oSet U, Ηδη S, [το diov

104

παραλαμβάνοιτο. διό και την ξωήν άπασαν οι μακάριοι άνδρες τη περί τους ύμνους άνετίθεσαν φροντίδι λέγοντες "Αισω τω κυριφ εν τη ζωή μου, ψάλω τω θεφ μου έως υπάρχω, τίμως δε και ή πόλις αύτοϊς δια την ev αύτη καθεστηκυϊαν λατρείαν θεού, ώσπερ και προείρηται το "Ει>εκα του οίκοι; του 0εοο μου έξεξήτησα αγαθά σοι.

[276] PS 136,6b Το γαρ 'άκρον και καθαρόν της ευφροσύνης ev τω μεμνήσθαι της ιεράς πόλεως τίθεται, ούτω yap και τάς έπομενας εύφροσύνας άγαθάς είναι συμβήσ€ται, καθά ήμίν ό κύριος τάς ιεράς τροφάς προ των κοινών και σωματικών εισηγείται.

[277] PS 136,8.9 ίο

is

20

Το δίκαιον εύχονται κομΐσασθαι Βαβυλώνιους απερ δεδράκασι. τοΰτο yap το οσιον κρίμα κατά το Γινώσκεται κύριος κρίματα ποιών, εν τοις εργοις των χειρών αυτού συνελήφθη ό αμαρτωλός, μακάριον δη και τον τούτο δυνησόμενον αποφαίνεται δι ου την δίκαιον κρίσιν ό θεός έκφαίνει και στρέφει κατά των διαρπασάντων το διαρπάξεσθαι και κατά των ανηρηκότων το άναιρείσθαι. θεού yap η λειτουργία, μακάριος δε ό θεώ λειτουργών, προσκεϊσθαι δε δει και το μετά γνώσεως και της οικείας προαιρέσεως, ώστε ου Κύρον μακαρίζει τον Περσών βασιλέα Βαβυλωνίων κρατήσαντα ότι μηδ' εγνω του χάριν την κατ' εκείνων Ίσχύν ελάμβανε μηδέ τον δεδωκότα ταύτην θεόν (Σύ γαρ ουκ έγ^ως με, φησί) μηδέ συνήκε δια την του Ισραήλ αφεσιν ε'ις έξουσίαν προαγόμενος, ως έχει τα δια του Ήσαίου προφητευθέντα· αλλ ό μακαρισμός ε'ις εκείνους περιστήσεται τους αποδίδοντας τα αμοιβαία τη Βαβυλώνι και τον τα νήπια αυτής προσαράσσοντα τη πέτρα και άναφούντα αυτά. και γαρ τω αντί το μεν πρώτον μακάριον ην το μη θεάσασθαί ποτέ την Βαβυλώνα μηδέ εν τη συγχύσει γενέσθαι των ταύτης κακών ει δ' άπαξ τις

2/3 PS 103,33

4/5 PS 121,9 t

276 S fol 341r cont Apo [N Apoll]; 21 μακαρισμον S 23 τω μεν π/οώτακ S

11/2 PS 9,17 t

19 Jes45,4

277 S fol 341v an; U Apoll [KiN Apoll);

105

γένοιτο εν αυτί? άποπεσών των κρειττόνων, μακάριος αν elf], et α πέπονθε ποιήσειε και άνταιχμαλωτίσειε τους Βαβυλώνιους και αύτάς τάς των Βαβυλωνίων ψυχάς μεταγάγοι em τον του θεού ψόβον ei δε και τα νήπια αυτών μη συγχωρήσειεν αύξήσαι αλλά και συντρίψειε προς τη πετρά, πολλών αν γένοιτο μακαριώτερος. Βαβυλώνος δε νήπια τα σπέρματα της κακίας και τάς αρχάς των συγχυτικών αμαρτημάτων ουκ αν άμάρτοις ειπών, α δη τω λόγφ τω σωτηρίω (ή πέτρα jap ην ο Χριστός) άναφεϊν προς το μη αύξεϊν μηδέ εις έργα προέρχεσθαι σπουδάσει ο εν τούτοις μακαριξόμενος.

[278] PS 137,1.2 Απόκειται μεν τω Ισραήλ ή των κατ' αυτόν πραγμάτων διόρθωσις, ως αϊ προφητεϊαι λέγουσι, προεισέρχεται δε ή εξ απάντων εθνών εκκλησία δευτέραν άπολιποϋσα χωράν τοις από Ιερουσαλήμ έπιστραφησομένοις. ούτω δη και εν τοις προκειμένοις αίχμαλωσίαν μεν του έθνους άρτίως ήκούομεν και δέησιν υπέρ της τιμωρίας των αιχμαλωτισάντων, ακολουθεί δε το νυν άσμα την του λόγου του θεού κατά πάσαν οίκουμένην έπιφάνειαν απάγγελλαν, ωσπερ is και εν Ήσαΐου τφ προφήτη προαποδυρομένου του λόγου την Σιών ότι εγενήθη έρημος και εις κατάραν το άγων ευθύς ή παρά τοις άλλοις εθνεσι γνώσις του θεού προαγγελλεται κατά το Εμφανής έγενήθην τοις εμέ μη έρωτώσιν, εύρεθην τοίς έμε μη ξητοΰσιν. τοιαύτην ούν είχε τάξιν και ή τούτων σύνθεσις των ασμάτων, μετά την υπέρ Ισραήλ δέησιν ευχαριστίας άκολουθήσης και 20 ύμνων προδηλουμένων και προσκυνήσεων των προς θεόν, έπεί τε τω ελεεί αυτού και τη άληθείο: δια την του λόγου του θεού υπέρ άπαν όνομα αυτού δόξαν (τουτεστι το νυν έπιτετελεσμένον) το δοξάξεσθαι τον θεόν εν τω του λόγου ονόματι ως ου ποτέ πρότερον εδοξάσθη, διότι γης μόρων κατεϊχεν ή του θεού λατρεία προ της εκφανείας του λόγου, και ποιητής μεν απάντων 25 ανυμνεϊτο και θεός Αβραάμ και Ισαάκ και Ιακώβ κατηγγελλετο, ταύτα δε πάντα μέχρι του Εβραίων έθνους είχε την γνώσιν και την τιμήν οπότε δε το ξών λόγων αυτού πέφηνεν εξελθόν παρά θεού και εις τον κόσμον δια σώματος εκκαλυφθέν, τότε πάν έθνος και πάσα ή οικουμένη προς την του θεού λατρείαν συντρέχει και τω ονόματι του λόγου δουλεύει και τον θεόν εν τη του λόγου 30 παρουσία., δοξάζει, νυν μεν εν εθνεσι το σέβας πεπλεονακός κατά τον ελεον, φυλαττόμενον δε και τω Ισραήλ κατά την άλήθειαν την των επαγγελιών. ίο

7 cf I Cor 10,4

15/6 cfJes64,9s

17/8 Jes65,lf

7 τω U (correctura) 278 S fol 343r an; U Apoll [F Apoll]; προκειμένου] om U 20 επί U 28 η] om S 30 ev] om S

106

21/2 cf Phil 2,9

11/2 οϋτω

[279] PS 137,3 Μεγάλτ?ι> δηλοϊ την ενμένευαν και ταχεΐαν την ύπακοήν εν ονόματι του Χριστού και δυνάμεως επι-χορηγίαν εις ψυχάς διδομένην. λέγει yap Χριστός Εάν τι αιτήσητε επί τφ ονόματι μου, εγώ ποιήσω · και του πνεύματος έπιχορηγίαν δ απόστολος φησιν εις τους πιστεύοντας γύ^εσθαι.

[280] PS 137,5 s

'Ύμνείσθω ή θεού πρόνοια διότι μέγας θεός και το μεγαλείου αυτού δια της προνοίας έκφαίνεται, καθά και δια των σεραψίμ άνυμνείτο την εν τη παρούση πρόνοια και οικονομία δόξαν θεού βοώντων εν τφ λέγειν "Αγιος άγιος άγιος κύριος σαβαώθ, πλήρης πάσα ή γη της δόξης αυτού.

[281] PS 137,6 ίο

is

"Οτι, φησίν, απολαύει της του θεού δωρεάς ή ανθρωπινή κτίσις, και ταύτης γε ή έλάττων και άτιμωτέρα πρότερον ούσα εθνική ουδέ αυτή νυν ύπεροφθείσα, διότι θεφ πάντα ταπεινά και τα υψηλότατα, ως και ταύτα πόρρωθεν 'γινώσκεσθαι δια το μη δύνασθαι τφ άνεφίκτω ϋψει του θεού συνεγγΐξειν. ατέ ούν πάντων όντων μικρών προς θεόν, ουδέν θαυμαστόν, ει και έπΐ τα μικρότατα διήκει ταϊς εύεργεσίαις, τουτέστιν επί τους ελπίδα μη έχοντας και άθεους εν τφ κοσμώ ους μηδέ οντάς ό απόστολος κέκληκεν.

3Johl4,13t

3/4 cfPh 1,19

7/8 Jes6,3

279 S fol 344v; 4 -yWaflai] S (E), yeveaOai U 281 S fol 346r; 10 'έλαττον S 11 ττάυτα] add τα S

15cfEph2,12 280 S fol 345r; 12 γίνώσκεται U

107

[282] PS 137,7.8 a Δεύτερον επιφέρει το του Ισραήλ μέρος θλίψεσι μεν έναποληφθέν, έπισκευασθησόμενον δε εις σωτηρίαν δι ου σοι πολέμιοι πλήσονται προς θεού, αυτοί δε σωτηρίας της παρά θεού τεΰξονται. Κύριος ανταποδώσει υπέρ εμού· ανταποδώσει γαρ υπέρ ήδικημένου του έθνους ώστε αυτούς εκ των βιαξομένων χειρών εξελέσθαι.

[283] PS 137,8c Ei και καρπούς, φησΐν, άξιους της σης αγάπης ου παρεχόμενα, αλλ' ότι yέ έσμεν έργα σα, μη παροφθήναι άξιούμεν.

[284] PS 138,5

ίο

is

Ενταύθα δε φαίνεται και ψυχήν και σώμα εις εν τιθεις και υπό μίαν πλάσιν έκάτερα τάττων, ότι δη των ψυχικών ιδιωμάτων την γνώσιν από της διαπλάσεως 'εχειν φησί τον θεόν, καθά και έτερος εϊρηκεν Ό πλάσας πνεύμα ανθρώπου εν αύτώ. ου yap εν διαστάσει το ποίημα, αλλ' ει και καλλίων ή της ψυχής ποίησις παρά την του σώματος, ούχ οιονεί χειροποίητος ούσα κατά την της ύλης μόρφωσιν αλλ εμπνευστή κατά την εκ θείας δυνάμεως ύπόστασιν. όλως γοϋν εις εν έκάτερα συντελεί, καθά και ονόματος ενός κοινωνεί ποτέ μεν ψυχή το συναμφότερον, ποτέ δε σαρ£ όνομαζόμενον· καθά και εικόνα θεού τον άνδρα λέγων ο απόστολος της εμπνεύσεως ένεκα της εις αυτόν γεγονυίας παρά θεού ή μη γέγονεν επί γυναικός, δήλος εστί συμπεριλαμβάνων τη ψυχή και το σώμα καθό διακρίνεται το αρσεν του θήλεος.

3/4 PS 137,8a 282 S fol 346v; ηS

108

10/1 Zach 12,1 t 283 S fol 346v;

14 όμως U

15 σάρ S

16 cf I Cor 11,7 284 S fol 348v; 18 'apae S

13 της J rn S l

[285] PS 138,9.10 Οίον δη και επί του Ίωνά πέφηνεν εις θάλασσαν άποφυγόντος και ως την δύναμιν εύρόντος τον θεού περί re την υδάτων κΐνησιν κλύδωνας έγειρόντων και περί την των ξφων φύσιν, κήτους re αυτόν υποδεχόμενου και μη συντρίβοντας, αυτού re ev κήτει φυλαττομενου και μηδεμίαν φθοράν υπομένοντος.

[286] PS 138,15.16

ίο

Αυτήν, φησί, την ύπόστασίν μου γινώσκεις, και σον έργον ή των έμών οστών σύνθεσις· ev απόκρυφα) μητρώας γαστρός ωσπερ εϊσω γης (διαπεποκιλμένον) εγνως με και πριν ή μορφωθήναι· και γεγραμμαι παρά σοι καθάπερ εν βιβλϊω, και πας όλως άνθρωπος ό δημιουργούμενος χρόνφ μεμετρημέν€Ϊκνυσα> ή -προφητεία U (add ή supra lineam)

117

[314] PS 149,5 Ύών ούν Κ€κοιμημένων την μετά τον θάνατον άνάπανλαν και την εν τούτ άγαλλίασα> άναγκαίως ό λόγος eOeomoe κατά το Εν €'ψήνη [επί το αυτό] κοιμηθήσομαι και υπνώσω.

2/3 PS 4,9

314 S fol 415r an (G Apoll) [K, Apolll; 118

2 eniro αυτό] U, om S (G) [KJ

DIDYMUS DER BLINDE ZU PSALM l BIS 50

Abkürzungen Hss von Typ VI B Oxford, Baroccian. 235; X s. V Rom, Vat.gr. 1789; X s. M München, Monac. gr. 359; X-XI s. J Athos, Iviion gr. 597; XI s. R Bukarest, Bibl. Acad. Rom. gr. 931; XI s. 1 R Konstantinopel, Bibl. Patr., Panhagias (Kamariotisses) 9; XI s.

Ab Psalm 32 vertritt B den Typ VI gegenüber PC. Zu den Lücken vgl. S. XVI. Hss von Typ III P Paris, Bibl. Nat. gr. 139; X s. C Venedig, Bibl. Nat. Marc. gr. 17; X s. A Athen, Bibl. Nat. gr. 45; XIII s. Die Angabe P schließ C immer ein, A nur für Psalm 1-36,23.

Andere für die Lemmabezeugung verwandte Hss L Lesbos, Leimon. 49; X-XI s. (Ekloge von Typ VI) D Wien, Bibl. Nat., Theol. gr. 8; XI s. (Typ V; Ekloge von Typ VI) Xb Rom, Bibl. Vat., Borg. gr. 2; XVI s. (Typ X) Xd Oxford, Baroccian. 223; XV s. (Typ X) Lemmabezeugung cont Did cont Did sine dist [] ()

abgesetzter Text in B, vor dem der zuletzt genannte Autor Didymus ist Didymuslemma ohne Absatz, aber mit Kennzeichnung des kommentierten Psalmverses durch den Schreiber der Katene Paraphrasentradition von Typ VI Eklogetradition von Typ VI

Ast = Asterius Sophistes; Bas = Basilius von Caesarea; Cyr = Kyrill von Alexandrien; Did = Didymus; Eus = Euseb von Caesarea; Or = Origenes; Thdt = Theodoret. Für Text und Variantenapparat wurden die üblichen Zeichen bzw. lateinischen Abkürzungen verwendet. t

120

im Testimonienapparat gibt an, daß der zitierte Bibeltext nicht mit der Göttinger Septuaginta-Ausgabe oder dem „Novum Testamentum Graece" von Nestle-Aland übereinstimmt.

[1]

Prologus

Εν τη καινή διαθήκη λέξεων από τί?ς βίβλου των ψαλμών παραληφθεισών μαρτυρίαι κείνται ως υπό αγίου πνεύματος είρημέναι. Παύλος εν τη προς Εβραίους επιστολή από του ενενηκοστού τετάρτου ψαλμού κεφάλαιον λαβών υπό του αγίου πνεύματος άπηγγελΟαι αυτό 'γράφει φήσας Καθώς λέγει το s πνεύμα το αγιον σήμερον εάν της φωνής αυτού άκούσητε, και τα εξής. προς τούτω και ο των αποστόλων πρόκριτος Πέτρος εν ταΐς Πράξεσι των αποστόλων σύμφωνα λέγει οπού μεν "Εδει πληρωθήναι την γραφήν, ην προεϊπεν το πνεύμα το ay ιόν δια στόματος Δαυίδ περί Ίοΰδα του γενομένου οδηγού τοις συλλαβούσιν Ίησούν, και τα εξής, οίς ολίγα έπειπών έπήγαγεν ίο Γεγραπται γαρ εν βίβλω ψαλμών γενηθήτω ή επαυλις αυτού έρημος και μη έστω ό κατοίκων εν αυτή, και· την έπισκοπήν αυτού λαβέτω έτερος. Ουδέν δε ξένον ει οι απόστολοι ταύτα γράφουσα, αυτού μάλιστα του σωτήρος ταύτα έπισφραγιξομένου. μνήμης yap γενομένης εν τφ Ευάγγελο}; της αρχής του εκατοστού εννάτου ψαλμού ώδε εχούσης· Ειπεν ο κύριος τω is κυρΐω μου· κάθου εκ δεξιών μου, έως αν θώ τους εχθρούς σου ύποπόδιον των ποδών σου, έπύθετο των Φαρισαίων, ει Δαυίδ εν πνεύματι άγίω τον Χριστόν κύριον ειπεν, πώς υιός αυτού εστίν. Et τοίνυν πνευματικά νοήματα περιεχουσιν ο'ι ψαλμοί, ούχ ως ετυχεν έντευκτέον τη γραφή αυτών.

[2]

20

PS 1,1

"Εστα^ αμαρτωλών οδόν τον διάβολον ειπείν, εν ή 6 γενόμενος μη έμμενέτω επόμενος τη φασκούση διδασκαλία Άντίστητε τφ διαβόλω και φεύξεται αφ' υμών. Ό μι? στάς εν ταύτη τη όδώ έλεύσεται προς τον ειπόντα κΰριον Εγώ ειμί ή οδός, εν ή γενόμενος κατά σκοπόν δραμών τεύξεται του βραβείου.

4/5 Hbr 3,7; cf PS 94,7 7-9 Act 1,16 10/1 Act 1,20; cf Ps 68,26 et 108,8 14-17 cfMt 22,41-45 (Ps 109,1) 21/2Jac4,7 23 Job 14,6 23/4 cf Phil 3,14

l B fol 9v;

2 B fol 14v;

121

[3]

PS l,3ab Πώς yap ουκ έδει τη σοφία όμοιοϋσθαι τον εκ των εϊρημένων μαρτυροΰμενον ως el-η σοφός; ομοιούται jap τις τφ ποιότητα τοιάνδε χαριζομένω, ή ούχ όμοιος δικαιοσύνη ό δίκαιος και ο άγιος άγιότητι· είδη τούτο, και τη σοφία ο σοφός, προσελθών σπάσας απ' αυτής το είναι, σοφός όμοιοϋται αυτή, s κατά το λεχθέν υπό του σωτήρος Άρκετόν τφ μαθητή 'ίνα γένηται ως ό διδάσκαλος αυτού και ό δούλος ως ό κύριος αυτού. Ό δε όμοιούμ€νος τφ της ζωής ξύλω γίνεται μεν εν τφ παραδείσω, 'ίνα συν αύτφ φυτευθή· οϋτως άκονστέον του εν Ησαΐα, JεJpaμμέvoυ εκ προσώπου του θεού Κατά τάς ημέρας του ξύλου της ζωής έσονται αϊ ήμέραι του λαού ίο μου. τούτου αληθούς οντος, έπεί άίδιον το της ζωής ξύλον, συναιωνίζει και συναπαθανατίζεται αυτόν αύτη ή όμοιότης συμφυείς ημάς ποιεί εν τφ ξΰλω, ώστε κλάδους αυτού και κλήματα χρηματίσαι επί τω θείον καρπόν άγα^εά. άμπελος jap αληθινή το ξύλον της ζωής rvj\avov φησί προς τους μιμητάς δια καλοκαγαθίας γινομ^ους Εγώ ειμί ή άμπελος ή αληθινή· 'Ύμεϊς τα is κλήματα· Ό πατήρ μου ό γεωργός· Πάν κλήμα εν έμοιμενον, καθαιρεί αυτό, αια καρπόν πλείονα φέργι.

[4] PS 1,3 cd

20

Άλλα και του |ύλου του πεφυτευμένου παρά τάς διεξόδους των υδάτων (τούτο δε εστίν ή του θεού σοφία) καρπός μεν εστίν ή μυστική και πνευματική των jpa^ iv διάνοια, φύλλα δε σκέποντα τον ε'ψημένον καρπόν αϊ πρόχειροι λέξεις είσώ> αί προς τω ποιεα» τόϊδιορ έ'ργοι^ εν τφ φυλάττειν τους καρπούς και τροφή jivovTai των άκεραιοτέρων ανθρώπων των δι απλότητα κτηνών λεJoμέvωv κατά το Ανθρώπους και κτήνη σώσεις, κύριε.

5/6 Mt 10,25

9/10 Jes 65,22

14-16

Job 15,la.5.1b.2

22 PS 35,7

3 B fol 16v; 3 δικαιοσύνης B, correxi cum J l o 1 ] J, om B 4 B fol 18v; 18 τούτο - 22 P; 18 σοφία] ada και A 20 elalv] om PAC l τψ) BAC, το JP 21 ακαιρεωτέρον J, (hv - P) ακαιρ€ωτ€ρωι> C 122

[5] PS 1,4 'Αμελεί γούν δι' ην εσχον εκ του άσεβεϊν εύτέλειαν χνονς θελήσαντες είναι και την εικόνα του χοϊκού ψέρειν, παραπλησίως ευτελέστατη χνώ εκριπτούνται από προσώπου της γης, ανέμου αυτούς άναρριπΐσαντος -πονηρού και τήδε κάκεϊσε διαρριπτούντος. νοήσεις δε άνεμον έκριπτούντα αυτούς και τον τψίωρούντα αυτούς αγγέλου και την ορμήν της πλανησάσης αυτούς διδασκαλίας ΐίεριφβρομένονς παντί άνέμφ διδασκαλίας εν τη κνββία των ανθρώπων εν πανουργία.

[6] PS 1,5

ίο

Άναστήσονται μεν οϊ ασεβείς, αλλ' ου κριθήσονται τω αύτοκατάκριτοι elvai. Ό γαρ μη πιστβύων εις έμε, φησίν, ήδη κέκριται, κατακριτος εκ της έαυτοϋ απιστίας αναδειχθείς.

[6 a] PS l,6a Οίκειοΰται τάς των δικαίων πράξεις- τούτω yap ενταύθα το Γινώσκει.

[7] PS l,6b

is

Δειχοεντος ως οι ασεβείς εν κρίσει ουκ εγείρονται, πεφανέρωται πώς Πολλοί των καθευδόντων εν χώματι γης, οι μεν εις ζωής αιώνιον, οι δε εις όνειδισμόν και α'ισχύνην αιώνιον εγείρονται, πώς yap ουκ εις όνειδισμόν και αίσχύνην αιώνιον άνίστανται οι επί το κριθήναι έγειρόμενοι, αυτής της

2 cf I Cor 15,49

5 Β fol 18v; 7 B fol 20r;

6/7 Eph4,14f

6 Β fol 19r;

9 Joh 3,18

9 e«]J, evB

13/4 Dan 12,2 f

6a X b fol 49v;

123

κρίσεως τα αμαρτήματα αυτών φανερούσης; είδη τούτο σαφές γέγονεν, δια τι μη ειρηται Πώτας εγείρεσθαι τους καθεύδοντας εν γης χώματι, τους εις fo;i?f αιώνων, τους δε εις όνειδισμόν και αισχΰνην αιώνων; ταύτα jap γεγραπται περί μόνων των εις KpiW αμαρτωλών ερχομένων και εις αιώνων έγεψομενων δ ικαίων, των ασεβών ουκ εις τι τούτων έγεψομενων, ουκ έσομενης εξετάσεως αυτών μετά άνάστασιν.

[8]

PS 2,8

Εάντων ανθρώπων προαιρετικώς κινουμένων (αυτεξούσιοι jap), ουδείς κατ' ούσίαν αγαθός ή κακός εστίν· και έπεί ο αρετής μετέχων ο'ικεωύται οεφ μόνος, και πας ό τοιούτος κληρονομιά θεού τυγχάνει, οτε ούν ο Ισραήλ αγαθός ίο ύπήρχεν, ελέγετο περί αυτού Έγενήθη μέρις κυρίου Ιακώβ, σχοίνισμα κληρονομιάς αυτού Ισραήλ, παρίσταται ως ουκ άποκληρωτικώς μόνον το έθνος τούτο, αλλά δια καλοκάγαθίαν όντως εχρημάτισεν εκ του περί θεού λεγομένου υπό των αγίων ανδρών Έξελέξατο ήμϊν την κληρονομίαν αυτού, την καλλονήν Ιακώβ ην ήγάπησεν. είδε τηρήσει εντολών και πίστει τη εις is θεόν κληρονομιά τις γίνεται θεού, ο παραβαίνων τάς εντολάς του θεού και της εις αυτόν πίστεως μεταπίπτων έκβάλλεται της τοιαύτης τιμής, ως αύ ό έκκλίνας από του κακού και το αγαθόν ποιών γίνεται θεού κλήρος καίπερ ουκ ων πρότερον. ταύτης μενούσης της ακολουθίας, ό πάλαι δια θεοσέβειαν ων κληρονόμος θεού Ισραήλ, αποστάτης θεού γενόμενος μετέπεσεν, ου δεξάμενος 20 τον έπ' ευεργεσία προηγουμένως αυτού, είτα και των άλλων ανθρώπων, εληλυθότα σωτήρα, έδει τοίνυν άντεισαχθήναι έτερον συμπληρούμενον εκ πλειόνων εθνών και προσερχόμενον τφ εύαγγελίφ. Το ούν Αιτησαι παρ' εμού και δώσω σοι ημών ένεκα αλλ ου του υιού ε'ίρηται· δήλοι γαρ ως ουκ αύτφ προστίθεται τι αλλά τοϊς δεομένοις αυτού· 25 ως γαρ ΐατρφ και διδασκάλω δίδονται, 'ίνα ύγιαίνοντες και επιστήμονες εξ αυτού γένωνται. αλλά και το Ύήν κατάσχεσΐν σου τα πέρατα της γης απλοΰστερον νοηθείη ούτως· μέχρι των εσχάτων της γης ή ση κρατήσει διδασκαλία, κηρυττομένου του ευαγγελίου εν πάση τη κτίσει τη υπό τον ούρανόν. ε'ι δυνατόν πέρατα της γης καλεϊσθαι ενταύθα τους βίω και so ψρονήματι περάσαντας την γήν, έπίστησον.

10/1 Dt 32,9 26 Ps2,8b

13/4 PS 46,5

5 etc rt] scripsi, ek τι BR BJ, correxi cum V 124

23 Ps2,8a

8 B fol 28r;

25

25 cfMt 9,12 parr

>a] V (con), om BJ

27 κ/οατήση

[9] PS 2,10

s

ίο

Καν νυν σύνεσιν λάβετε άναστάντος εκ νεκρών του σταυρωθεντός, και ύμεϊς δε οι άρχοντες παιδεύθητε γι>όι>τες, ότι, ον έδόξατε περιβαλεϊν θανάτω, ανέστη λΰσας την νεκρότητα· τούτο yap προτρέφεται δουλεϋσαι υμάς εν φόβω τω έπιβουλευθέντι προς ύμίν γνοΰσιν, ότι θεός εστίν, καθ' ου συνεληλύθειτε. αύτη η εν φόβω δουλεία πεπαύσεται προκοπής γεγενημένης, ως θείον αγαλλίασα? μετά τρόμου έγγενέσθαι ύμιν- ει γαρ και χαρά τις ευλόγως γινομένη, τυγχάνει η άγαλλίασις· αλλ' ούν επί θεώ συν τρόμω γίνεται, τούτω συνάδει το Αλαλάξατε τω θεώ εν φωνή άγαλλιάσεως, ότι κύριος ΰφιστός φοβερός· υψίστου γαρ φοβερού οντος του εφ' φ η άγαλλίασις, μετά τρόμου εχεα> αυτήν δει.

[10] Ps2,12a-c Το Έι> τάχει τω Δράξασθε παιδείας άποδοτέον καθ' ύπερβατόν ειρημένον, ως είναι το άκόλουθον της φράσεως ούτως · Δράζασθε παώείας εν τάχει και έτι εν τω βίω τούτω τυγχάνοντες, μήποτε, ραθυμούντων υμών, όργισθή κύριος και άπολείσθε εξ οδού δικαίας.

PS 3,4

is

Επειδή δ' ελέχθη ως εκ προσώπου κυρίου ο ψαλμός απαγγέλλεται, ρητέον ως και αυτού ύψούται η κεφαλή, ο θεός ούσα, οτ' αν ή θεότης αυτού φανερά δι αποδείξεως τοις πιστοϊς γίνεται, σημαίνει το της κεφαλής όνομα εν τούτοις άρχοντα· διό των ανδρών αρχών ό Χριστός αγίων όντων βασιλεύς αυτών είκότως εστίν, και ταύτη κεφαλή αυτών χρηματίζει.

8/9 PS 46,2s

9 Β fol 32r; 4 ύμίυ] scripsi, ύμώι> codd 10 Β fol 34r; P; 12 UJC om PAC l και] om A 13 τούτο P i όργισ0ή υμών (ημών P) coll PAC 14 απόλησθβ Α 11 Β fol 39v; 17 -γίνεται V, -yeirjrot J

125

[12] PS 3,5 Ή ύπερψυής γνώσις αυτού δύναται ορός άγων είναι θεού, εξ ου εισακούει των ευχόμενων θεός, ο μονογενής νιος αυτού, περί ου ε'ίρηται "Εσται εμφανές το ορός κυρίου έπ' εσχάτου των ημερών, δηλοΰσης της λέξεως ταύτης την γενομένην αυτού φανέρωσιν κατά την έπιδημίαν επί συντελείς των αιώνων.

[13] PS 3,6 s

Το κοιμηθήναι σημαίνει την άνάκλισιν, μεθ' ην ευθέως ο ύπνος έπιγίνεται. έπεί ούν εκουσίως Ιησούς την ψυχήν αυτού εθηκεν, κατά τούτο κοιμηθείς ύπνωσεν· ου yap αν έτεθνήκει, ει μη αυτόν είς τούτο έδεδώκει, εξεγερθείς δε εκ νεκρών, άντιλαβομένου θεού, πρωτότοκος εκ νεκρών γεγένηται.

[14] Ps3,8b ίο

is

Ματαίως εχθρούς έχει ο μη παρέχων μίσους και έχθρας πρόφασιν· τοιούτοι δε ε'ισιν Πάστες οι διωκόμενοι δια το ζην εύσεβώς εν Χριστή Ιησού, προς ους λέγεται υπό του σωτήρος Μακάριοι έστε οτ' αν όνειδΐσωσιν υμάς και εϊπωσιν παν πονηρόν ψευδόμενοι ένεκεν εμού, και τα έξης. Ταύτης της προθέσεως ων και ο Δαυίδ πολλούς είχεν ματαίως εχθρούς ως τον Σαούλ και τον Άβεσσαλώμ και τους συν αΰτοϊς· του γαρ άγιου πολλήν πραότητα και αγαθότητα είς αυτούς πολλάκις ένδειξαμένου, μάτην ήσαν εχθροί.

2/3 Mich4,l t;cf Jes2,2 6 cfMt 20,28 parr; Job 10,11-18 10 cf II Tim 3,12 11/2 Mt5,ll

8 cf Col 1,18

12 Β fo!41r; P; 1 δύναται) om C I elvai] TO P, om C 3 εσχάτων PC 13 Β fol 43r; 5 ανάκ\ισα>] scripsi cum typo XV, (ιι>άκλησα> BJ 14 B fol 46r;

126

[15] Ps3,8c.9 Τίερί των τοιούτων οδόντων πολλάκις ειπεν τφ θ εφ "Εβρυξαν επ' έμέ τους οδόντας αυτών, και ευχάριστων em τω υπ' αυτών μη βλαβήναί φησιν Εύλογτ?τός κύριος, ος ουκ εδωκεν ημάς εις θήραν τοις οδοϋσιζ> αυτών. δήλον δε ότι περί νοητών ταύτα φησιν. τοις ούτω λεγομένου όδούσιν κακώς s χρώμενοι Γαλάται κακώς εδακνον αλλήλους και κατήσθιον, ματαίως και αμαρτητικώς χρώμενοι ταΐς δυνάμεσι της ψυχής αϊ οδόντες άλλτγγορικώς καλούνται, βεβαιωθείσης jap της αιτήσεως αντ' εχθρών φίλοι και αντί αμαρτωλών σπουδαίοι yεvήσovτaι. Του κυρίου ή σωτηρία- μη αλλοθεν τοίνυν ή παρ' αυτού ταύτην ζητώμεν. ίο Και επί τον λαόν σου ή ευδοκία σου· τις δε ή ευδοκία ή επί τον λαόν ερχόμενη ή ή βούλησις του πατρός ή περί της επιδημίας', δείξας γούν τον ένανθρωπήσαντα σωτήρα Ούτος εστίν ό υιός μου ό αγαπητός, εφη, εν ώ ηϋδόκησα. εις τούτο λήψη το Και εν τη ευδοκία σου ύψωθήσεται το κέρας ημών.

[16] PS 4,1 is

ίο

25

Ώιδή εστίν έπινΐκως ή χαριστήριος αίνος μόνη φωνή προφερόμενος, ψαλμός δε ύμνος όργάνω τω καλουμένω φαλτηρίω ή και κιθάρα κρουόμενος. ειη δε προς άναγωγήν ωδή ή θεωρία της αληθείας μόνη νοήσει μεμουσωμένη "γενομένη, ψαλμός δε πράξεις κατά λόηον τον ορθόν έπιτελούμεναι, ως ψάλλειν μεν τον πρακτικόν βίον 'έχοντα, αδειν δε τον θεωρητικόν. έπεί τοίνυν ό Δαυίδ θεωρεί καθαρςι καρδία τον θεόν και την άληθείαν αυτού, φδήν προφέρει, ην είναι εν ψαλμοϊς λέγει δια το πολλά πρακτικώς αύτω κατωρθώσθαι. Αύτη ή ωδή Εις το τέλος εστίν εκείνο, ο καλεϊν ειώθασιν εσχατον όρεκτόν τω αυτού ένεκα τα αλλά πάντα eu>ai αιρετά και όρεκτά, αυτό δε ουκ αλλού χάριν- όπερ εστίν ή πάντων τελείωσις, περί ου και ό Παύλος φησιν Είτα το τέλος, καο' ην όμοιος τις τω θεώ γεγενημένος οψεται αυτόν. Κατά τι δε βούλεται και το Ύφ Δαυίδ την ώδήν αλλά μη του Δαυίδ άναγεγράφθαι', φασίν τοίνυν τινές του Δαυίδ είναι τον ψαλμόν ή την ώδήν,

1/2 PS 34,16 12/3 Mt 3,17

15 B fol 47r;

3 PS 123,6 13/4 Ps 88,18

5 cf Gal 5,15 25/6 I Cor 15,24

9 PS 3,9a

10 PS 3,9b

16 B fol 49r;

127

οτ' αν αυτός η προενεγκών θεοπνευσθείς, τφ Δαυίδ δε elvat την φδήι> τ? TOP ψαλμόν, οτ' αν προς αΰτοι> τα λεγόμενα άναφοράν εχη. συνπίπτει δε πολλάκις και αυτού και αΰτφ είναι το άπαγγελλόμενον, οτ' αν αυτού διακονησαμένου τφ πνεΰματι τα υποβαλλόμενα υπ' αυτού προελέχθη, είτα δοθέντος του ψαλμού TtVL των οδόντων άπηγγέλθη δι' εκείνων Τ φ Δαυίδ- όποτέρως δ' 'έχει 'έκαστον των εν γραφαϊς κειμένων, μόνου του κατά θεόν σοφού ε'ιδέναι f

[17] Ps4,2b

ίο

Πλατύνει δε εν θλίψει ο θεός ου πάνων την περίστασιν, ουκ ανατρέπων τους κακοϋντας αλλά παρέχων μεγαλοψυχίαν γενναίως φέρειν τα περιστατικά κατά ταύτην την διάνοιαν άκουστέον και το Πολλαΐ αϊ θλίψεις των δικαίων και εκ πασών αυτών ρύσεται αυτούς, ύπομονην χαριξόμενος. εστί δ' οτε και 'έξω των περιστάσεων ποιεί τον μεγαλοψύχως προς τάς περιστάσεις στάντα ως τον Ιωσήφ και τον Ίώβ άλλα και αυτόν τον περί ου τα προκείμενα.

[18] PS 4,3 a

is

Πολλά δε τοιαύτα φέρεται και εν τη γραφή ων εν εστίν και το Βροτός yap γεννητός γυναικός, και το Εν γεννητοϊς γυναικών Ιωάννου ουδείς μείζων έστΰ>. και αύται γαρ αϊ λέξεις αντί του άνθρωποι εϊρηνται.

[19] PS 4,4 a 'Ή ου θαυμαστούται ο όσιος του θεού οτ' αν θλίψεις φέρη μεγαλοψύχως δοκούσας υπέρ ανθρωπον είναι αλλά και οτ' αν επικαλούμενος θεόν έπινεύοντα

9/10 PS 33,20

13/4 Hi 14,1

14/5 Mt 11,11

4 υποβαλλόμενα] V (corr) J, ύποβα\\όνα Β 6 τα εξ *** B, τα e£ [η. J 17 B fol 51r; P; 11 τον] τους PAC 11 τάς - 12 το«;3) αύτάς στάντας ως Ιωσήφ και Ίώβ και avrov τούτον Α 18 Β fol S2r; 19 Β fol 54v;

128

ευθέως εχη, απερ πάντα αγνοεί o βαρείαν καρδίαν, τουτέστι νόησιν μετά κακίας, έχων, είδε περί του Χριστού εϊρηται προς Ιουδαίους ό λόγος δια το βαρυκάρδιον ουκ en θ€θύ αλλ ανθρώπων υιούς, πώς γαρ ουκ έθαυμάστωσεν (κύριος τον οσιον) εν αύτώ και δι αυτού πληρώσας προφητείας, παραδόξων δυνάμεων 'γενομένων δι αυτού έτι μην και άναστάντος εκ νεκρών; γνώσεσθε δε άποβαλόντες το βαρυκάρδιον και έρευνήσαντες τάς περί του οσίου γραφάς· ερευνήσασι yap ύμϊν ή καινότης του πνεύματος εύρεθήσεται.

[20] Ps4,5a

ίο

is

Ίαυτήν την λέξιν παραλαβών ό απόστολος έπήγαγεν αύτη· Ό ήλιος μη έπιδυέτω επί τω παροργισμω υμών, μηδέ δίδοτε τόπον τω διαβάλω, ό ταύτην καταδεξάμενος την άποστολικην προτροπήν όργισθείς ούχ άμαρτάνει του κατ' όργην διακειμένου έπίμονον αυτήν έχοντος ον και μηνιαστήν εθος καλεϊν. βέβαιοι ταύτην την νόησιν το έξης έπιφερόμενον · "Α λέγετε yap φησίν (όργισθεντες δηλονότι) εν ταϊς καρδίαις υμών, επί ταΐς κοίταις κατανύγητε, ώστε αναστάντας εξ ύπνου μηδέν πράξαι ή ειπείν των εν τη καρδία εν pyfj δ ιεσκ εμμένων.

[21] Ps4,7b Δυνατόν Φως του προσώπου του θεού τον χαρακτήρα της υποστάσεως και εικόνα αυτού του αοράτου θεού ειπείν, όπερ φως άπεντεύθεν έσημειώθη εφ' ημάς μορφωθέντας κατ' αυτόν, ουκ άyvoητέov ως αναγινώσκουσί τίνες το Τις δείξει ημιν τα άγαοά ούτως · τα αγαθά ου πολλών έστιι>, αλλ' έί>ός έστα' δείξαι- ούτος δε ό μονογενής εστί του θεού υιός. σημαίνει τοις ούτως έκλαμβάνουσι το Τίς το όνομαξόμενον Ιδίως ποιόν ή ατομον και μίαν τω αριθμώ ούσίαν. ονγχρώνται μαρτυρίω το "Ανθρωπος τις ευγενής, και ενταύθα yap το Τίς δήλοι τον Ιδίως ποών.

7 cfRm7,6 17 cf Col l,15

2 eUe]TjV

8/9 Eph 4,26 18/9 Ps4,7a

4 addidi

12/3 Ps4,5bcf 22 Lc 19,12

20 B fol 56r;

16 c f H b r l , 3

11 em ovovB]

21 Bfol61r; 129

[22] PS 4,9

Et και ούτοι από των ηδέων αύτοίς εδοξαν πληθύνεσθαι, αλλά je εγώ προσδοκών αιώνα μέλλοντα και μισθόν ορθής πολιτείας, πάοτ?ς ταραχής έκτος δια την ελπίδα yeyovώς, Επί το αυτό κοιμηθήσομαι και ύπνώσωμαι, κοίμησιν και ύπνον λέγων την από του βίου αναχώρησα*· άποδιδούς την αΐτίαν του κ€κοιμήσθαι και ύπνωκέναι εν ειρήνη €ύθύς έπήγαγεν ότι Έπ' έλπίδι κατωκισάς με. εϊρηται δε και εν Ώσηε προς την φυχήν εκ προσώπου του θεού Κατοικιώ oe έπ' έλπίδι. ποιεί δε τούτο θεός ελπίδα μελλόντων θειων αγαθών προτείνων τοις κατοικιξομένοις υπ' αυτού εν διανοητική και πρακτική αρετή και εν δόγμασιν αληθείας και θεσμοϊς έκκλησιαστικοϊς.

[23] PS 5,la ίο

is

20

Εις το τέλος χαριστήριος ύμνος φδεται υπέρ της αγομένης ψυχής ήτοι εκκλησίας εις θείον κληρονομίαν ήτοιμασμένην τοις του θεού θεραπευταΐςεστί yap κληρονομιά τοις θεραπεΰονσι κύριον. εστίν δε αύτη ου φθαρτή και εν αισθητω πλούτω το είναι έχουσα · εΐρηται yap είσάγεσοαι τους ταύτης κληρονόμους Εις κληρονομίαν άφθαρτον και άμίαντον και άμάραντον τετηρημένην εν ούρανοΐς. εις ταύτην τους άξιους καλών ο σωτήρ Δεύτε εκ δεξιών μου, ειπεν, οι ευλογημένοι του πατρός μου, κληρονομήσατε την ήτοιμασμένην ύμϊν βασιλείαν. ταύτης ερωτά λαβών ο τον έγκείμενον ψαλμόν λέγων εύχήν αναπέμπει τω εύτρεπίσαντι αυτήν οεώ, 'ά>' άξιωθή κληρονόμος αυτής κατά την καινήν διαθήκην άναδειχθήναι, ως και περί της αυτού ψυχής σημαίνειν την έπιγραφήν την 'Υπέρ της κληρονομούσης.

3 Ps4,9a 5/6 Ps4,9b 15-17 Mt 25,34 t

22 B fol 62v; 130

7 Hos 2,20

23 B fol 65v an [P];

14/5 I Ptr 1,4

[24] PS 5,2.3

Το δε Ένώτισαι μη φερόμενοι* εν τη συνήθεις,, εν τη γραφή κείται συνεχώς δηλούν το εις τα ώτα δέχεσθαι τον άκούοντα τους απαγγελλόμενους λόγους του λέγοντος αυτούς δια το εγγύς είναι- σχέσει δ' εγγύς οι δίκαιοι θεού όθεν εύχαϊς δικαίων έπακούειν ειρηται ο θεός και τα ώτα εχειν εις δέησιν αυτών. Βασιλεύς δ' άμα και δημιουργός ό θεός τυγχάνει των μη διαπετασάντων χείρας αυτών προς θεόν άλλότριον μηδέ βασιλευομένων υπό της αμαρτίας.

[25] PS 5,4

Κατά θεωρίαν δέ· φ ό της δικαιοσύνης ήλιος άνέτειλεν εν αρχή νοητής ημέρας γεγονώς, χαριστήριον αίνον πρόφερων τω α'ιτίω του φωτισμού Το ίο πρωί, εφη, είσακούση της φωνής μου· τίνι γαρ έδει χάριν όμολογήσαι υπέρ τηλικούτου αγαθού ή σοι, ω δέσποτα, τφ άνατείλαντί μοι φως αίτιον μοι μεγίστης θεωρίας υπάρχον, αεί γούν έρως εισέρχεται προς ταϊς ύπαρξάσαις θεωρίαις και έτι θέλειν βλέπειν τα κάλλη της αληθείας, παρίσταται τούτο και εκ του Και έπόψομαι. ως γαρ το επέρχομαι άκατάπαυστον πρόσοδον is δηλοί, ούτω το Έπόφομαι συνεχώς προστιθ εμενην κατανόησιν εμφαίνει- πώς γαρ ουκ αεί βλέπει ό επαγγελίας τυχών της "Εσται σοι κύριας φως αίώνιον, και Φως δικαίοις δια παντός; "Εστίν δε και ετέρα γραφή έχουσα Παραστήσομαί σοι και έπόφει με, όπερ ου παντός λέγειν άλλα των κατά τον μέγαν Ήλίαν δια την από της πολιτείας 20 παρρησίαν λέγειν θαρρούντων Ζή κύριος φ παρέστην ενώπιον αυτού σήμερον.

3/4 cfProv 15,29 4/5 cf PS 33,16 8 cf Mal 3,20 9/10Ps5,4a 14 Ps5,4b 16 Jes 60,19 17 Prov 13,9 18Ps5,4b 20 III Reg 18,15 t

24 Bfol67v;6-7P;

25 Bfol68r;

131

[26] PS 5,5-7

s

ίο

is

20

2s

Τούτου αληθούς οντος, ουκ 'εστίν εκ Θεού το κακόν ως όίονται οΐ ενυπόστατον την κακίαν τιθέμενοι. Εκ στόματος yap ύψιστου ουκ έξελεΰσεται το κακόν και το αγαθόν, μόνον yap το αγαθόν είναι βούλεται· ου οντος αδύνατον 'εν τινι Μστήναι το κακόν. Άπόλλυσιν δε Τους λαλούντας το ψευδός f) φεύσταί εισιν, w' επιγνώσιν την αλήθευαν ην και πάλαι ηδεισαν. το yap επιγνώναι τούτο δήλοι· ουδείς yap αρχήν 'έχων του γινώσκειν τι επιγινώσκειν αυτό λέγεται, πάντων δε των λαλούντων το φεύδος υπό θεού άπολλυμένων, άπολείται κάκεΐνος περί ου εΐρηται "Οτ" αν λαλή το φεύδος, εκ. των ιδίων λαλεί, et δε τοΰτο, ουκ εστίν κατ' ούσϊαν κακός· ου yap άμα τφ γενέσθαι και εις ύπόστασιν έλθεϊν αλλά μετά ταύτα τραπείς αρχήν του λαλεϊν το φεύδος 'έσχεν, έσχηκώς ποτέ το εν αλήθεια είναι, δηλούται δε τούτο εκ των ούτω περί αυτού γεγ'ραμμένων Εν τη αλήθεια ούχ εστηκεν, ότι αλήθεια ουκ εστίν εν αύτφ· ό γαρ φ εκτός ων δω. το μη εστάναι φανερός εστίν πεψαθείς τούτων των διαθέσεων, κριτέον δε εκ προθέσεως αλλ ουκ εκ μόνης φωνής τον φευδόμενον, "ίνα μη ώσιν υπό την άπειλήν οι οικονομικώς ποτέ τούτο πεποιηκότες ως Ύαάβ· εδοξεν γαρ φεύδεσθαι προς τους άναξητούντας επί τφ άποκτεΐναι τους κατασκόπους αγαθούς άνδρας Οντάς· υπό Ιησού γαρ του Νάβη άποσταλέντες επαινετοί ήσαν. της προθέσεως της άνθρωπου πολύ το σπουδαίον έσούσης, ουκ άκόλουθον ούν εστίν τάξαι αυτήν εν τοις άπολλυμένοις ή εν τοις το φεύδο ούτως- ε'στα' τις δικαιοσύνη θεού άνθρώποις εφικτή, διαστελλομένη προς δικαιοσύνην ύποδεεστέραν. Παύλος γούν περί της διαφοράς τούτων γράφων περϊ Ιουδαίων Μαρτυρώ γαρ αύτοϊς, εφη, ότι ζήλον θεού εχουσιν αλλ' ου κατ' επίγνωσιν· άγνοούντες yap την του θεού δικαιοσύνην και την Ιδίαν θέλοντες στήσαι, τη δικαιοσύνη του θεού ούχ ύτ(ετάyησav. θεού δε δικαιοσύνην λέyωv την εις ττάντας τους πιστεύοντας δια Ιησού Χριστού yιvoμέvηv, ην και αυτός εΌχεν ποθήσας, λέγει πάί'τα αποπεπέμφθαι δι α ίουδαίχώς δίκαιος ύπήρχεν, 'ίνα ευρέθη την εκ θεού δια πίστεως δικαιοσύνην έχων και μη την εαυτού, ταύτην και τοις μαθηταίς ύπαρχθηναι ο Ιησούς θ ελών είπεν προς αυτούς Εάν μη περισσεύση υμών η δικαιοσύνη πλέον των Γραμματέων και Φαρισαίων, ου μη εισέλθητε εις την βασιλείαν των ουρανών, ταύτης της διαστολής ούσης ανθρωπινής δικαιοσύνης και ττ?ς του θεού, κατά την του δεσπότου βούλεται κριθήναι, εϊδώς ως Άποβήσεται αύτώ εις σωτηρύαν το ούτω κριθήναι.

4 Prov 14,15 13/4 cfRmlO,4

5/6Ps40,13 17-19 Mt 5,20

6Ps25,l.ll 10-13 Rm 10,2s 20/1 Hi 13,16 (PhU 1,19)

42 B fol 87v;

141

[43] PS 7,10-11

10

'Em θεού το έξετάζειν και έρευνάν καρδίας, ου το ζητεΐν και ανιχνεύει» δήλοι, αλλά το -παντελή κατάληψιν εχειν- γνώστης jap των κρυπτών εστίν, και πάς νους αύτώ πεφανέρωται. Νεφρούς δε ου τους σωματικούς άκουαν δεί, άλλα ψυχής νοητικάς δυνάμεις όμωνύμως τοίς σωματικοϊς καλουμένας. παρίσταται τούτο εκ πλειόνων γραφών, ων μία εστίν ή Εγγύς ει του στόματος αυτών, ττόρρω δε από των νεφρών, εΐρηται τούτο περί φαύλων ανθρώπων, λόγω μεν ομολογούντων θεόν εbaι, ουκ εχόντων δε αυτόν εν διανοήσει. Δικαία η βοήθεια μου παρά του θεού του σώζοντος τους ευθείς rf) καρδία, δυνάμει τούτο διδάσκει, ει τους ευθείς τη καρδία σώζει, απαιτώ δε δικαίαν βοήθειαν παρ' αυτού εφ' ή σωθήσομαι· ευθείαν καρδίαν έχω έκτος ούσαν παντός δόλου· διό και επί τη ακακία μου κριθήναι δέομαι.

[44]

is

20

PS 7,12-14

Δέηοιν προσενέγκας επί τω συντελεσθήναι την πονηρίαν των αμαρτωλών και ύψωθήναι τον κύριον επί τοις πέρασι των εχθρών άναστάντα εν οργή δι' αγάπης την προς τους πλησίον, ούδένα βούλεται ακουσίως παθειν την συντέλεσαν της πονηρίας άλλα γνώσει προαιρετική γνόντας τον θεόν κριτήν τυγχάνοντα. είδε κριτής δίκαιος ο θεός, φοβητέον το αμαρτάνειν· εχομεν γαρ τον λόγον προς κριτήν το κρυπτόν ορώντα και μηδέν των δρωμένων άγνοοϋντα. "Ωσπερ δε κριτής, ούτω και δίκαιος εστίν κατ' άζίαν έπάγων το κρίμα τοίς υπ' αυτού δικαζομένοις. κριτής δε ων δίκαιος και Ίσχύν έχει ώστ' αμελλητί δύνασθαι κολάζειν τους πταίοντας. ει ποτ' ούν τις μη παρ' αυτά δίκας εισπράττεται των άσεβουμένων και αμαρτανομένων, μακροθυμία τη εξ άγαθότητος του κριτού γίνεται ύπέρθεσις της άνταποδόσεως· ει γαρ δίκαιος

l cfRm8,27 9 PS 7,11

2 cfSus42

4 cfPs7,10c

6/7 Jer 12,2

43 B fol 89r; 1-2 e\ew P; 10 δυνάμει - 12 P; l enei P l οϋτω Ρ 2 το] Α, om BRPC l exei PC 8 ev } evl R 10 ei] BR, etc P, we AC l rft] τους Ρ 11 'έφη PC 44 B fol 89v cont Did [P an; typus IV Did Thdt et XIII m Did];

142

s

ίο

is

20

2s

30

as

κριτής και ισχυρός ην μόνον, άρδην το πάν άπώλλυτο, της διανοίας των ανθρώπων επιρρεπώς εχούσης προς το άμαρτάν€ΐν, τω δε εχειν προς τοις ε'ψημένοις και το μακροθυμεϊν. αγαθός γαρ ου καθ' εκάστην ήμέραν όργήν επάγει, καίτοι εκάστοτε ασεβείας ούσης και αμαρτημάτων γινομένων. μακροθυμεί δε οΰχ 'ίνα έπιμένωμεν τη κακία αλλ' 'ίνα καιρόν και τόπον μετανοίας εχωμεν· βούλεται γαρ την μετάνοιαν του αμαρτωλού 'ίνα ξή υπέρ τον θάνατον ον δέχεται επιμένων τω αμαρτάνειν, το λεγόμενον άγνοών ότι Το χρηστόν του θεού εις μετάνοιάν σε άγει. Πλην ει και μη όργήν επάγει καθ' εκάστην ήμέραν δι' ύπερβάλλουσαν αγαθότητα τε και μακροθυμίαν, αλλά γε τοις έμμενουσι τη κακία δια βίου έπαχθήσεται οργή εν ημέρα οργής τουτέστιν εν ημέρα κρίσεως. Εάν γαρ μη επιστραφήτε, φησίν, ήδόμενοι τω έμμένειν τη αμαρτία, στιλβώσει την ρομφαίαν αύτογ (αντί του άκονήσει). συν αυτή δε και το τόξον αυτού εύτρεπίσει, ετοιμάξων εν αυτή σκεύη θανάτου, έξεργασάμενος ήδη τα των κολάσεων βέλη κατά των καιομένων εκ της πυρώσεως των παθών, πολλαχού των θείων παιδενμάτων ευρίσκεται δηλούμενη ή κόλασις τφ της ρομφαίας ονόματι, το γαρ εν "Αμως τω προφήτη ούτως 'έχον Εν ρομφαία τελευτήσουσιν πάντες αμαρτωλοί λαού, ουκ αίσθητήν μάχαιραν σημαίνει· ου γαρ εξ 'άπαντος πάντες οι αμαρτωλοί σφαγή προχείρως νοούμενη αναιρούνται· ου μη οντος αναγκαίου παρίσταται πάντας τους αμαρτωλούς κολάσει τελευτάν παραδοθέντας ψυχή και σώματι άπολέσθαι εν γεεννη. το αυτό δηλούται και εν τω προφήτη Σοφονία, λέγοντος του θεού· Και ύμεϊς, Αιθίοπες, τραυματίαι ρομφαίας μου έστε, τη σαφηνισθείση θεού ρομφαία παντός δια σκοτασμόν τον εξ αγνοίας και κακίας Αιθίοπος προσαγορευομένου. φανερώτατα δ' εν Έξόδω am ωμότατης τιμωρίας ή ρομφαία παρελήφθη · ένθα οι γραμματείς των υιών Ισραήλ οι επί των έργων του τυράννου, υπ' αυτού χειροτονηθέντες, πικροτάττ/ απειλή και θλίψει ύποπεσόντες συντυχόντες Μωυσεϊ και Ααρών ελεγον έπαρώμενοι· "Ιδοι ό θεός υμάς και κρίναι· έβδελύξασθε γαρ την όσμήν ημών εναντίον Φαραώ δούναι ρομφαίαν εις τάς χείρας αυτού άποκτεΐναι ημάς. ου γαρ την εκ σιδήρου μάχαιραν ύπειδόμενοι, αλλά την ωμότητα του άρχοντος ταύτ' ε'ψήκασιν. Παρίσταται και εκ τούτων των λέξεων ή του θεού μακροθυμία ουκ άποτόμως χρησαμένου κατά των μη μετανοοΰντων τη ρομφαία αλλά στιλβώσαντος αυτήν, και το τόξον δε ένέτεινεν και ήτοίμασεν επί τω βαλε'ιν τα της κολάσεως βέλη, αλλ' ουκ άπέλυσέν πω τα βέλη καίτοι έζεργασάμενος αυτά και έτοίμως έχων προς το βαλεϊν. δυνατόν εν τόξω σκεύη θανάτου

6cfLc5.32etEz33.il 8 Rm 2,4 11-13 cf PS 7,13a 17/8 Am 9,10 22/3 Zeph 2,12 28/9 Ex 5,21 t

28 eiSoi B, correxi cum V

143

s

ήτοιμάσθαι ειπείν τους ύπηρετούντας ταίς κολάσεσιν σκεύη οργής πολλαχού ονομαζόμενους· ούτοι δε είσα> οι -πονηροί άγγελοι δ Γ ων οργή και θυμός και θλϊψις επί τους άξιους εκπέμπεται, el δε και τα έί·ειργασμβ>α τοις καιομένοις βέλη κληρωθέντα του δηλητηρίου φαρμάκου είσί τα σκεύτ? του θανάτου, έπιστατέον.

[45] PS 7,15-17

ίο

is

20

25

so

Ό ώδΐί^σας άνομίαν συνέλαβεν πόνον επί τφ τεκείν άδικίαν. ταύτα τα γεννήματα ολεθρον τφ κυήσαντι προξενεί, κολασθησομένω δι άνομίαν και άδικίαν ά έποίησεν, οίς καταλλήλως και πόνον τον εν τη κολάσει συλλήψεται η πόνον τον επί τφ άμαρτάνειν. βαρύτατη yap και επαχθής η της ανομίας εργασία, παραβαλλομενη ταλάντω μολίβου· ουδέν yap κατωφερέστερον της κακίας αεί κάτω φεροΰσης τον κατ' αυτήν ποιωθέντα. Ειρηταί τισιν ως, δια το άτακτον της κακίας, προ της συλλήψεως της ώδινήσεως λεχθείσης. επί yap των κυουσών μετά την σύλληψιν ή ώδίν μεθ' ην το τεκεϊν, ενταύθα δε προ της συλλήψεως ή ώδίν ώνόμασται τφ μηδέν των εν κακία είρμόν και τάξιν 'έχειν. ευ δε και το προτετάχθαι της αδικίας την άνομίαν. εκ ταύτης yap άνομος γεγονώς τις, ουκ έτι υπό τον νόμον εστίν της δικαιοσύνης, ως λοιπόν και κατά των άλλων ανθρώπων έπιτίθεσθαι επί :·ώ άδικείν αυτούς, ευρίσκεται τούτο μάλιστα περί τον Κάϊν· πρότερον yap άνομος γεγονώς τφ μη ορθώς διαιρεϊν α 'έδει 0εφ θύειν, ύστερον και άδικίαν ετεκεν φονικώς επιθέμενος τφ άδελφφ. μάλιστα δε τω διαβόλω προσοικειούνται αϊ φωναί αύται άρχεκάκω οντι δια το προ πάντων ήνομηκέναι και ήδικηκέναι. και πάς δε άμαρτάνων πρώτον εαυτόν, είτα άλλον r? 'άλλους βλάπτει· έπιξήμιον yap και βλαπτικόν ον το κακόν, προ πάντων τον μετέχοντα αυτόν ξημιοϊ και βλάπτει· Αφροσύνη yap ανδρός λυμαίνεται τάς οδούς αυτού, 'όθεν προσφυώς εϊρηται το Άμαρτάνοντας καταδιώκεται κακά. Τίς δε ό λάκκος ον ωρυζεν ο ψεγόμενος f) ην έποίησεν κακίαν; γεγραπται γαρ περί άμαρτανούσης ψυχής Ως ψύχει λάκκος ύδωρ, ούτως ψύχει κακία αυτής, βόθρος δε πολλαχού της ypaφής αντί κακίας λαμβάνεται ως το Τυφλός τυφλόν εάν οδηγεί, αμφότεροι έμπεσούνται εις βόθρον και ενταύθα yap τους υπ' αγνοίας και άλλης κακίας τυφλούς διδασκάλους και μαθητάς εκληπτέον.

6 cf PS 7,15 25 Prov 13,21 28/9 Mt 15,14 t

10 cf Zach 5,7 26 cfPs7,16a

18-20 cfGen4,3-8 24 Prov 19,3 27/8 Jer6,7 28 cfPs7,16b

45 B fol 91 v; 6-8 συλλ. P; 14 έιταοτα codd cum V 24 αυτόν] fortasse αυτού legend um

144

20 ·προσοικ.€ΐωνται BR, correxi

[46] PS 7,18

Από του ελπίζει» em κυρ ιόν τον θεόν αυτού άρξάμενος του ψαλμού, εις εύχαριστίαν καταπαύει, ως εικός, τυχών των αιτηθέντων ή πιστώς προσδοκών αυτά· εύχαριστίαν yap δήλοι ενταύθα το Έξομολογήσομαι· διό και συνέζευκται αύτφ το Ψάλω. εξομολογείται δε οΰχ ως ετυχεν, άλλα Κατά την δικαωσύνην του θεού- και ψάλλει ου παρέργως, άλλα Τω ονόματι κυρίου του υψίστου, ως ήδη σχών επικεκλημένον εαυτώ αυτό. διό και υψηλός κατά αγιότητα και άρετήν έστα>· ουδείς jap ταπεινός αλλά μόνος ό υπέρ ευσέβειας μετεωριζόμενος μετέσχει της του υψίστου προσηγορίας.

[47] PS 8,1

Ό γαρ εκάστου ανθρώπου βίος αμπέλων κατά τάς γραφάς καλείται, περί του τοιούτου Ναβουθαί ό δίκαιος άντέστη τφ τυραννικώς άπαιτούντι, αϊρούμενος τεθνάναι μάλλον ή δούναι τον αμπελώνα αυτού τφ θέλοντι αυτόν ποιήσαι κήπον λάχανων, μεγαλόψυχος γαρ ό άνήρ και ό αμπέλων περψίάχητος, βίος ων άριστος, πρακτικός άμα και θεωρητικός, τούτον οι πονηροί λαμβάνειν έθέλουσιν ουκ επί τω καρποφορειν κατ' αυτόν, αλλά is κατασπάν εις πρόσκαιρα και ταχύ μαραινόμενα πράγματα, λάχανα εικότως ονομαζόμενα- Ώσεΐ λάχανα γαρ φησι ταχύ άποπεσούνται. περί των πρόσκαιρους σπουδάς εχόντων εφηται τούτο, τούτω τφ άμπελώνι παραπλήσιοι και οι εν τω "Αισματι των ασμάτων εισίν ονομαζόμενοι εν τω Υιοί μητρός μου έμαχέσαντο εν έμοί, εθεντό με φυλάκισσαν εν άμπελώσιν20 αμπελώνα έμόν ουκ έφύλαζα. Τίαρειλήφαμεν δε τα νυν ταύτην την λέξιν μόνον του δεϊξαι χάριν ότι το όνομα του άμπελώνος σημαίνει βίον. ό κατά τον τοιούτον αμπελώνα καρποφόρων βότρυας αληθείας και σταφυλην φέρει, τα ούτω γενήματα της αμπέλου καιρόν έχοντα του τρυγηθήναι δρέψασθαι προσήκει και εις ληνούς 25 άπαγαγεΐν, 'ίν' εκθλιβέντα οινον ποιήσωσι τον εύφραίνοντα καρδίαν ανθρώπου. ίο

l cfPs7,2 10/1 cf III Reg 20 25 cf PS 103,15

3 Ps7,18a 4 Ps7,18b 4/6 PS 7,18 12 cf III Reg 20,2 16 PS 36,2 19/20 Cant 1,6

46 R fol 74r; 8 μετεωριζόμαινος R, μετεωριξόμενον V, correxi cum [P] 47 R fol 75r; 10 ναβονθέ R, correxi cum [PAC]

145

s

ίο

is

20

και έπεί πρακτικός και θεωρητικός ο βίος τυγχάνει, οι μεν θεωρήματα της αληθείας, ό δε έργα επαινετά καρποφορήσει, ου μία δε εστίν ή ληνός εφ' την φέρονται οι καρποί, άλλα πλείους, όθεν ούχ υπέρ της ληνού αλλ' 'Υπέρ των ληνών ή έπιλήνιος φδή. πάλιν δ' αν, έπεί πολλαί αϊ πρακτικαί άρεταί τον καρπού, εκάστης οικείας τις εσται ληνός, αλλη ληνός σωφροσύνης εφ' ην φέρονσι τους καρπούς οι άγαμίαν κατορθούντες οι κοίτην άμίαντον διατηρούντες, άλλη ανδρείας εφ' ην οι ταύτης γεωργοί φέρονσι, και περί των ετέρων δε αρετών έρεΐδονσι τα παραπλήσια, πλειόνων δε ούσών ληνών εις ας φέρονσιν οι γεωργούντες δίκην αμπελώνων τάς πρακτικάς άρετάς, ανάγκη και του θεωρητικού βΐον πλείονας είναι εις ας φέρονσι τα δόγματα και θεωρήματα της αληθείας οία βότρνς καρποφορήσαντες, τούτων λεγομένων Μη λάθη τις εαυτόν, την άντακολούθησιν των αρετών άθετών. 'ένθα jap μία και αϊ ομογενείς, αλλ έπεί μη προς πάσας την ΐσην ροπήν 'έχρνσιν οι μετέχοντες, ί^>" ης 'έχρνσι, μάλλον των άλλων χρηματίξονσιν · ό μάλλον δικαιοσύνης μετέχων από ταύτης παρονομάζεται, ωσαύτως και εφ' εκάστης των ετέρων, ούτω yap νοήσεις και τους λεχθέντας διαφόρονς μακαρισμούς εν τφ Εναγγελΐω, εκ τον πλειστοδνναμούντος πράου τινός ονομαζόμενου, ετέρου δε ελεήμονος, και καταλλήλως επί των λοιπών. Άλλα και εν αριθμώ οικείω ή ωδή αύτη τέτακται ογδόη ούσα. έχει jap συμφωνίαν πολλήν προς την άναστάσιμον ήμέραν του κυρίου, εν ή τρυγητός πολλών αμπέλων γέγονεν, αποστελλομένων των μαθητών τον άναστάντος εκ νεκρών μαθητεϋσαι τα έθνη πάντα και μαρτνρήσαι τφ άναστάντι έως εσχάτου της γης, 'ίν' εκταθή άπανταχή του άναστάντος ή προσηγορία, ως ευθέως εκ των λέξεων του ψαλμού παρίσταται.

[48] PS 8,2-3 2s

Πάλαι μεν του Ισραήλ μόνου επανέχοντος τη θεοσέβεια, έλέγετο περί θεού Εν τφ Ισραήλ μέγα το όνομα αυτού, νυν δε πληρωθείσης της προφητείας της ΤΙάντα τα 'έθνη δονλεύσουσιν αντώ (αυτός γαρ εστίν ή των εθνών προσδοκία), θαυμαστόν το ο'νομά σου εν πάση τη γη γέγονεν των απανταχού μετεχόντων της Χριστού προσηγορίας. Έμεγάλυνεν γαρ επί πάντας το όνομα 30 αυτού, ως εν αλλω ψαλμφ φέρεται, τις δε ή αιτία του απανταχού γης

3/4 PS 8,1 16-18 cfMt 5,3-11 parr 21-23 c f M t 28,19 26 PS 75,2 27 PS 71,11 27/8 cf Gen 49,10 28 PS 8,2a 29/30 PS 137,2 (Aquila)

8 έρείδουσι) scripsi, kpeiauv R

146

48 R fol 78r;

s

ίο

is

2ο

θαυμάζεσθαι το όνομα αυτού άποδίδοται εν τφ επομένφ στίχω. έπεΐ γαρ φησιν Έπήρθη ή μεγαλοπρέπεια σου υπεράνω τώί^ ουρανών, ό'τε άνελήφθης εκ νεκρών άναστάς, οι απανταχού γης άνθρωποι Χριστιανοί καλούνται τη σου τον Χριστού προσττγορία. μεγαλοπρέπεια του σωτήρος έπαφομένη εστίν υπεράνω των ουρανών ή οικονομία, ην άνεδέξατο υπέρ της του κόσμου σωτηρίας, τι 'γαρ εστίν εύρεϊν εν αυτή άπολειπόμενον του εχειν εν μεγάλοις το πρέπον; υπεράνω των ουρανών έπήρθη η μεγαλοπρέπεια αυτού καθίσαντος εν δεξιά της μεγαλωσύνης εν ύψηλοϊς μετά το καθαρισμόν των αμαρτιών πεποιηκέναι. ταύτη τη νοήσει ληπτέον και το ύφηλότερον αυτόν των ουρανών yeyovevai μετά την άνάστασιν. μήποτε δε οι από εθνών πιστεύοντες πάντες και οι εκ περιτομής προσελθόντες τφ ευαγγέλιο;, οίον και οσην ποτέ εάν εχωσι του 'έξω άνθρωπου ήλικίαν, βρέφη ε'ισίν τη κακία, νηπιάζονται δια το απλότητα εχειν μη ειδότα την πονηρίαν. διαφορά νηπίων και θηλαζόντων παρίσταται εκ της λέξεως, των μεν έτι γάλα δεχομει>ωι> των θηλαζόντων, των δε ύπεραναβάντων την ήλικίαν ταύτην νηπίων χρηματιζόντων, οϊς κατάλληλον το μετά το γάλα βρώμα κατά τον άπόστολον γράψοντα Κορινθίοις Γάλα υμάς έπόησα, ου βρώμα, έπιστατέον και ετέρως· ό εισαγόμενος, γάλα δεχόμενος, θηλάζων εστίν, ό δε τελειωθείς κατά φρόνησιν, νηπιάζων δε τη κακία, νήπιος υπάρχει· τοιούτοι δε πάντες οι στραφέντες και γενόμενοι ως τα παιδία.

[49] PS 8,6

25

30

Ου γαρ πολύ αυτών απολείπεται το πεφυκέναι 'γνώσιν σου εχειν και ομοιούσθαί σοι ά'γιότητος και αρετής άναλήφει ως έφικτόν. ορθότατα δε και Ήλάττωσας αυτόν εΐρηται, αλλ ουκ ελάττονα πεποίηκας. ισότιμος yap και ισοσθενής ων τοις άθανάτοις λογίκοϊς ό άνθρωπος ήλαττώθη εκείνων θεού πρόνοια, δι ου συ δε μόνος ο προνοούμενος θνητή ύπερβληθεις ζωή τω σαρκι συμπλακήναι. αλλ' ε'ι και ούτω γεγονε τα κατ' αυτόν, όμως 'έχει ύπερβάλλουσαν τιμήν τιμή και δόξη στεφανωθείς υπό σου εν τω κατ' εικόνα και όμοίωσιν σήν Jεyovέvaι> δι' ην εικόνα και ομοίωσιν ενεχείρισας λογ«φ oVri την των θνητών ζώων προστασίαν ύποτάξας αύτφ τα πάντα ως υπό πόδας αυτά εχειζ>.

2 Ps8,2b 13/4 cfPs8,3a 29/30 cfPs8,7b

7 (Ps8,2b) 17 I Cor 3,2

16 ypa\lsavrai R, correxi

7/8cfHbrl,3 23 Ps 8,6a

9/10 cfHbr 7,26 27 cfPs8,6b

49 R fol 80v[POr]; 147

Ταύτας τάς λέξεις περί Χριστού ειρημένας Έβραίοις γράφει Παύλος ώδε αρχόμενος της περιοχής- Διεμαρτΰρατο δε που τις Τι εστί*» άνθρωπος, 'ότι μιμνήσκη αυτού; και θείς εφεξής τάς ετέρας λέξεις του ψαλμού έπήγαγεν Τον δε βραχύ τι nap' αγγέλους ήλαττωμένον βλέπομεν Ιησούς δια TO πάθημα του θανάτου δόξη κο,ί τιμή έστεφανωμένον · επρεπεν γαρ αΰτφ, δι' ου τα πάντα και δι' ον τα πάντα, πολλούς υιούς εις δόξαι> άγαγόντα, τον άρχηγόν της σωτηρίας αυτών δια παθημάτων τελειώσαι.

[50] PS 8,8-9

ίο

is

"Ορά την ακολουθίαν· ου καθάπαξ πάντων θνητών ξψων αρχεία τέθειται, αλλά των ήμερων, ου 'γαρ κρατεί μονοκέρωτος, ουδέ των αλλων ισχυρών τε και αγρίων παρίσταται ως ήμερων αρχειν εκ του Πρόβατα και βόας πάσας, 'έτι δε και τα κτήνη του πεδίου, και τα εξής. Νομίσω τοΰτο μι? καλώς ε'ψήσθαι. προ γαρ της παραβάσεως και τούτων ήρχεν ό άνθρωπος- οι δίκαιοι δε και τούτων μετά την παράβασιν άρχουσα?, ως Αανιήλ εν τω λακ κ φ των λεόντων βληθείς και μηδεμίαν εξ αύτώ^ ύποστάς βλάβην, και ό Παύλος την 'έχωναν της εαυτού χειρός έκτι^άξας έπϊ την πυράν. θήρες jap άγριοι, φησίν, ε'ψηνεύσουσίν σοι· προς δε τούτοις δια τώι; κτηνών του πεδίου περιείληπται καί τα θηρία, ως εν τη Γενέσει

[51] PS 8,10

20

"Επρεπεν την επί άναστάσει του σωτήρος λεγομένην ώδήν ομοιον ε'χειν τη αρχή το τέλος· καί yap αρχόμενος καί λήγων τη αυτή κέχρηται λέξει, διδάσκοντος του πνεύματος την αρχήν τω τέλει καθ' ύποκείμενον είναι· συνάδει τω Ως θαυμαστόν το όνομα σου εν πάση τη γη το Πάσα ή γη προσκυνησάτωσάν σοι καί ψαλάτωσάν σοι.

2/3 Hbr2,6 15/6 cf Act 28,3 22/3 PS 65,4

3-7 Hbr 2,9-10 16 Hi 5,23

50 B fol 93r; 12 cont Did;

148

10/1 PS 8,8 17 cf Gen 1,30

51 B fol 93r;

14/5 cfDan6,18sqq 22 PS 8,10

22 τφ]Υ, το BR

[52] PS 9,1

s

ίο

is

Mr? προσκειμένου δε του τίνος ο υιός υπάρχει, φανερόν ότι ό σωτήρ εστίν δηλούμενος πολλαχοϋ ούτως ονομαζόμενος, ev γοϋν τη προς Εβραίους επιστολή ό Παύλος, Χριστός, einev, ως υιός επί τον οίκον αυτού, ου οίκος έσμεν ήμεϊς· και πάλιν Έπ' εσχάτου των ημερών τούτων έλάλησεν ήμϊν εν υιώ· και αυτός δε ό σωτήρ περί εαυτού ev τφ Εΰαγγελίω Εάν ούν ο υίός υμάς ελευθέρωση, 'όντως ελεύθεροι γενήσεσθε. Ευ δε και το Εις τέλος άναφοράν εχειν την προκειμένην έπινίκιον φδήν. του yap τέλους εκείνου χάριν έπεδήμησεν ό σωτήρ, περί ου ο πρόκριτος των αποστόλων γράφει Κομιζόμενοι το τέλος της πίστεως σωτηρίαν ψυχών, περί ης σωτηρίας έξεξήτησαν και έξηρεύνησαν προφήται, και μετ' ολίγα Προμαρτυράμενοι τα εις Χριστόν παθήματα και τάς μετά ταύτα δόξας. "Ισως Ιουδαίοι περί του 'Αβεσσαλώμ οντος υιού του ψάλλοντος έροϋσιν την έπιγραφήν είναι, ελεγχόμενοι ως ου καλώς αυτήν έξειλήφασιν, άτε δια πάντων εσφαλμένοι τω μη έρευνάν τάς γραφάς. τι γαρ και πειθανόν ειπείν έχουσα' εις το Περί των κρύφιων, ει μη αρά περί των κρύβδην γεναμένων σκέψεων του 'Αβεσσαλώμ άρούσα/ τα υπέρ των κρύφιων κεϊσθαι; έχει δε πολλήν εύήθειαν το λεγόμενον υπ' αυτών.

[53] PS 9,5-6

20

Ή τοιαύτη κάθισις κριτήν αυτόν σημαίνει, αλλ ου το επί τίνος καθέδρας ίδρϋσθαι. έπίστησον, ει χωράν έχει έτι ειπείν, έπιτιμηθέντων των εθνών, άπόλλυσοαι ασεβή τον αθεον τρόπον αυτών ώστε μηκέτι χρηματίζει» αυτούς, συμβήσεται δε τούτο, πληρουμένου του πρότερον ε'φημένου έχοντος ούτως'Οδός ασεβών άπολείται.

3/4 Hbr3,6 9/10 IPtrl,9s

52 B fol 94r;

4/5 Hbr 1,2 11 I P t r l . l l

5/6 Job 8,36 15 PS 9,1

7 PS 9,1 22 PS 1,6

53 B fol 96r; 149

[54] Ps9,7a

s

ίο

is

Ύομφάϊαι δε του εχθρού εΐεν αν ίσως ai αίρετικαί διδασκαλίαι και αϊ κατ' είδος κακΐαι, αϊ τίνες έξέλειπον ως μηκέτι δύναοθαι ύπεραγωνβ'εσοαι ων ειχον πόλεων, και αύται καθαιρεθήσονται· αθροίσματα δε αϊ πόλεις παρανόμως συστάσαι και διοικούμενοι, γέγραπται γαρ περί του Ίδρυσαμένου αύτας ως εΐι? Οικοδομών πόλεις εν αΐμασιν και ετοιμάξων πόλεις εν άδικίαις. τ? γαρ ύλη αυτών αδικήματα και εκχυσις αιμάτων των σκανδαλισμένων εστίν, ταύτας καθελεί έπιδημήσας ό σωτήρ, καθελών τον έχθρόν τυραννικών κρατεϊν θέλοντα ων ω€το έσχηκέναι πόλεων, οι ταύτην την ^paya0iav Ομματι θβίω οεασάμενοι ει^τ/μοϋντες τον άριστέα φασίν ως εκ μίας φωνής την χαριστήριον προφέροντες φωνήν, αρχόμενοι ώδε· Κύριε ό Οεός μου, δοξάσω σε, υμνήσω το ο'νομά σου, ότι έποιτρσας θαυμαστά πράγματα, βουλήν αρχαίαν άληθινήν γένοιτο, κύριε, ότι εθτ?κας πόλεις εις χώμα, πόλις των ασεβών εις τον αιώνα ου μη οΐκοδομηθή, έπΐστησον ει σημαίνει το ανεγερτον πτώμα της Ιερουσαλήμ, του αωτήρος εν αυτή σταυρωθεντός, των πολιτών αυτής 'όντων λοιπόν ασεβών δια την κυριοκτονίαν.

[54Α] Ps9,7b Το Μετ' ήχους αντί του Ου συν ηρεμία αλαλαγμού νικησάντων το κατόρθωμα ύπήρκται.

[55] Ps9,8b.9

2ο

Προτρέπει τα προκείμενα άναχωρήσαι μεν κακίας και δυσσεβεϊας, προσελθεϊν δε αρετή και ευσέβεια, τις jap νουν έχων πιστεύσας τοις ούτως ε'ιρημενοις ου φοβηθήσεται, μη ύποπέση τω κρίνοντι εν δικαιοσύνη και εν εύθύτητι δια πράξεις ψεκτάς και φρόνημα ασεβές; ούτω jap κρίνοντος αυτού άναπόδραστον το κρίμα έ'σται.

5 Hab 2,12

54 Β fol 96ν; cont Did [P Or]; 150

10-13 Jes25,lsf

3 aurai] scripsi, αυτοί codd 19 e'xet Β sed corr V

54 Α P fol 28v;

55 BJolI 97r

[56] PS 9,10 Τούτου δηλωτικόν το εκ προσώπου λεχθέν του Oeov Καιρφ δεκτά) έπήκουσά σου, και το εν εκατοστφ πρώτω ψαλμφ ούτω 'έχον Σύ αναστάς οικτεφήσεις την Σιών, ότι καιρός του ο'ικτειρήσαι αυτήν, ότι ήκει καιρός.

[57] PS 9,11 s

ίο

is

Πάσης ανθρωπινής πεποιθήσεως ανωτέρω χωρήσαντες (γνώσιν yap του ονόματος σου 'έχοντες ασφαλή και τελείαν) έπ' ούδενι εκείνων έλπίσουσιν, ξητούσι δε θεόν οι πάντα παρ' αυτού θέλοντες ύπαρχθήναι α εξ εαυτών 'έχεα> ούχ οίοι τέ ε'ισιν, όθεν ουκ εγκαταλείπονται υπ' αυτού. Όσίως και φρονίμως και ταύτης της λέξεως άκούσαι προσήκει, ει jap νομίσοι τις μη έγκαταλείπεσθαι υπό θεού τον εν τοις βιωτικοίς εύοδούμενον, σφάλλεται. πολλοί yap ασεβείς διάγουσιν ούτως, επεί ώρα λέγειν τον "Αβελ εγκαταλελεϊφθαι (άνηρέθη yap), άλλα και τους προφητάς και αποστόλους · εθλίβνσαν yap διηνεκώς, και τέλος άνηρέθησαν υπό ανθρώπων οι πλείστοι αυτών, ούτω διαστολής γεγενημένης φαμέν μη έγκαταλελεϊφθαι τον μέχρις εσχάτης αναπνοής περιεχόμενον υπό θεού, καν μυριάκις υπ' εχθρών πάθη. τούτο yap αληθώς το μη έγκαταλειφθήναι υπό κυρίου εστίν. Παρίσταται ό τρόπος ως δει ξητειν τον θεόν εκ των εν τη Σοφία ούτως εχόντων· Φρονήσατε περί του κυρίου εν άγαθότητι, και εν απλότητι καρδίας ζητήσατε αυτόν, 'ότι ευρίσκεται τοις μη πειράξουσιν αυτόν, εμφανίζεται δε τοίς μη άπιστοϋσιν αύτφ.

[58] PS 9,12-13 20

"Ύμνον ειπείν προστάττονται οι πνεύματι και νοι το ψάλλειν έσχηκότες, ψάλλουσιν δε ούτοι εύσεβεϊ νοήσει και επινοία του πνεύματος· προστάττονται

1/2 Jes49,8 20 cf I Cor 14,15

2/3 PS 101,14

56 B fol 97v;

57 B fol 98r;

10/1 cf Gen 4,8

17-19 Sap 1,1s

58 B fol 99r;

151

s

ίο

is

γαρ 'άδεα> και ψάλλειν τη καρδία, οι ούτω ψάλλοντες r φ κατοικούντι εν τη Σιών κυρΐω καθ' ύφήγησιν του αγίου πνεύματος και έτερον πρόσταξα» δέχονται προς αυτού εν τφ άναγγεΐλαι εν τοις ε'θνεσιν τα επιτηδεύματα αυτού, ταύτα δε εστίν, οσα θαυμασίως έποίησεν έπιδημήσας νοητά τε και αισθητά. ρηθείη δ' αν η δευτέρα πρόσταξις μάλιστα τοις άποστόλοις πεμφθεϊσα> μαθητεύσαι πάντα τα έθνη. Και ότι εκξητών τα αίματα αυτών έμνήσθη των άναφεθέντων υπό των πεπυρωμένων βελών του πονηρού, τούτοις, φησΐν, επιφέρεται το Ουκ επελάθετο της κραυγής των πενήτων, περί ου επαπορήσει τις λέγων πώς εκραζον προς θ εάν οι από εθνών πένητες οντες, καίτοι άναψεθέντες υπό της κατεχούσης πολυθέου απάτης και των ενεργούντων αυτήν αοράτων εχθρών; προς ο λεκτέον πραγματικώς αυτούς την κραυγήν αναφέρει», ως του "A eX r αίμα oq, προς τον θεόν και ο μισθός ό αποστερηθείς των εργατών Ιδού γαρ φησιν ό μισθός των άμησάντων τάς χώρας υμών κράζει, ο αποστερηθείς αφ' υμών κραυγή γαρ ή του άποστερηθεντός μισθού τφ μη είναι παρά τω εργασαμένω αλλά τφ κτήτορι της χώρας της άμηθείσης.

[59] PS 9,13

20

'Ρηθείη δε και ετέρα διάνοια· ου πάντως οι αυτοί των από εθνών, ων έμνήσθη τα αίματα, οι πένητες εισιν ων της φωνής ουκ επελάθετο ό ευεργέτης, δύνανται γαρ ούτοι είναι οι περί εθνών προφητικώς προαναφωνήσαντες, ων ό μεν ειπεν Προς σε 'έθνη ήξουσιν απ' εσχάτου της γης, ό δε ΙΙάντα τα έθνη Οσα έποίησας ήξουσιν και προσκυνήσουσιν ενώπιον σου. πένητες δε και εν τούτοις ειρηνται οι πολύ του πλούτου της θεότητος άπολειπόμενοι ή και της θείας γνώσεως· τέως γαρ εκ μέρους προεφήτευον.

2/3 cfPs9,12b 5/6 cfMt 28,19 8/9 Ps9,13b 12/3 cf Gen 4,10 21 PS 85,9

59 B fol 99v cont Did; 152

7 cfPs9,13a 13-15 Jac5,4f

7/8 cfEph6,16 20 Jer 16,19

[60] PS 9,14

s

ίο

Κάτω που τνγχάνοντος του θανάτου εκείνου περί ου γέγραπται Karemev ο θάνατος Ίσχύσας, οι εχθροί ποιοΰσιν εν αύτώ yεvέσθaι τους υπ' αυτών ταπεινουμενους, ήτοι δια κακώσεως, ή του άμαρτάνειν. τούτου του θανάτου και της έπ' αύτφ ταπεινώσεως δυνατόν έκτος yεvέσθaι ελέω θ€θϋ. ό yap en περί τα τήδε έχων και προσπάσχων τω κοσμώ εν ταπεινώσει τνγχάνων, ei λάβοι αίσθησιν των οικείων κακών και yvώσιv της του θεού αγαθότατος, ευχής τρόπω έρεί Έλέησόν με και Ιδε την ταπείνωσΐν μου εκ των εχθρών μου yεyεvημέvηv· αυτοί yap έταπείνωσαν καθελκύσαντές με· συ δε μόνος δύνασαι δι αγαθότητα ουσιωδώς προσοϋσαν ύφώσαί με εκ των πυλών του θανάτου.

[60Α]

Ps9,15b Θυγατέρας της Σιών άκούειν δει τους μετέχοντας ταύτης καταλλήλως τω λέyεσθaί τινας υΙούς φωτός και ειρήνης και σοφίας- πύλαι δε της θυyaτpός της Σιών, άπεναντίως τάϊς πύλαις του θανάτου 'έχουσαι, πράξεις ε'ισίν έπαινεταί και αϊ έπιτελεσθείσαι κατ' άρετήν και σοφίαν θεού θεωρίαι.

[61] PS 9,16-17 is

Ύής αρετής αφθαρσίας λυομένης εν τω Ή χάρις μετά των άyaπώvτωv τον κύριον ημών Ίησοϋν Χριστόν εν αφθαρσία, ή άπεναντίως έχουσα κακία διαφθορά και φθορά ακολούθως κληθήσεται. παρίσταται το φθοράν την κακίαν λέyεσθaι εκ του Ει τις τον ναόν του θεού φθείρει, και εκ του εν τω προφήτη λεγομένου προς τους φαύλους "Ενεκεν αφθαρσίας διεφθάρητε φθορά-

1/2 Jes25,8 19 Mich 2,10

7-10 (Ps9,14)

15/6 Eph6,24

18 I Cor 3,17

60 B fol IQQr; 8 αΰτοϊ — 10 Ρ; 6 οικεί κακών έστιυ Β, correxi cum V 9 ουσιώδη PAC 60Α Ρ fol 29ν; 11 άκούδει Ρ 12 δε) om Ρ 14 και αϊ] om P 61 Β fol ΙΟΟν;

153

s

ίο

is

20

σύμφωνον τούτοις και το Ύή διαφθορφ σου, Ισραήλ, τις βοηθήσει; Ή ούτω λεyoμέvη διαφθορά εν τφ πράττεσθαι το είναι 'έχουσα πεποιήσθαι υπό των εχόντων αυτήν επαγγέλλεται, φησίν ό λόγος έμπεπήχθαι τα 'έθνη εν ft εποίησαν διαφθορά, ου yap άλλος τη αλλού άσεβεία και αμαρτία ενέχεται· 'έκαστος yap τη εαυτού αμαρτία άποθανεΐται. eh' έπεί ol κακοί πρότερον εαυτούς βλάψαντες και ετέρους εις την αυτήν βλάβην δι απάτης yew πειρώνται, σκευάξουσιν κεκρυμμενως παγίδας εν τοις δολεροϊς φρονήμασιν και λόγοις αυτών επί τω άypεύσaι τον άπροοράτως έχοντα, αυτή δε τη πayίδι ή έκρυψαν τιμωρούνται, δίκας yap διδόασιν και δι' ους ήπάτησαν. γίνεται δε το παθειν ούτως διακρίσει του προνοουμένου θεού- πώς yap ου κρίμα αυτού το εν τοις εργοις αύτοϋ συλλαμβάνεσθαι τον άμαρτωλόν έχοντα την πρόφασιν του καταδικάξεσθαι εξ ων 'έδρασεν πονηρώς', τούτω συνάδει το όλίyω πρότερον λεχθεν έχον ώδε· Ό όρύσσων βόθρον τω πλησίον εμπεσείται εις αυτόν. Περί του διαψάλματος ε'φηκότες ήδη, περί της του διαψάλματος ωδής νυνί λεκτέον. άρξαμένου του προκειμένου ψαλμού από του Έξoμoλoyήσoμaί σοι, κύριε, παρέτεινεν ή απαγγελία έως του Συνελήφθη ό αμαρτωλός· μεθ' ην λέξα> ωδής αρχομένης από του Άποστραφήτωσαν, άκόλουθον τω διαψάλματι συμπλέζαι της ωδής το 'όνομα, ε'ι yap όλος ό ψαλμός φδή είρηται, τρόπω και δυνάμει καν προ αυτού πάντως έτάττετο ή ωδής προσηγορία, ως έπΐ πλειόνων ψαλμών άποδεϊκνυται. τω δε μη ούτως εχειν, αρχήν δε λαμβάνειν μετά το διάψαλμα το άσμα, είκότως Ώίδη διαψάλματος μεταξύ τέθειται. δειχθήσεται ως φδής διάνοιαν 'έχει τα εξής των λέξεων αυτών έκτεθεισών Άποστραφήτωσαν νεκρότητος και αυτού του άμαρτάνειν, ως ο'ικεϊν αυτόν τον αδην ήδη καίτοι οντά εν τη μετά σώματος ζωή. Πτωχός δε λέγεται και ό πτωχεύων δι' άμαρτίαν, και ό μέτριος και ατυφος, και ό χρήξων δέξασθαι παρά θεού- έκαστος δε γενητός εστί τοιούτος, κατά πάντας τούτους τους τρόπους ό λεγόμενος πτωχός μνημονεύεται 0εφ. καν δια τι συμφέρον δόξη λήθης τι αυτού γίνεσθαι, ουκ εις το παντελές δε παραμένει αυτή, και δια τούτο Ουκ εις τέλος έπιληθήοεται. Τίνος δε διοι'σει πτωχός πένητος, προϊόντες ερούμεν οτ' αν καιρός καλέση ειπείν περί τούτων.

[63] PS 9,20

ΐ5

20

25

Σύ, κύριε, ό τους όγκυλλομένους και άπαυθαδιζομένους πίπτειν ποιών από του ψεκτού ύφους, άντιταττόμενος τοις ύπερηφάνοις· μη τοίνυν κραταιούσθωσαν, αλλά Κριτήθωσαν ενώπιον σου- εψεται γαρ αύτοϊς υπερβάλλουσα ώφέλενα. Έρμηνευθεΐη δε το Μη κραταιούσθω άνθρωπος ως λεχθέν περί διαβόλου, περί ου εϊρηται εν τη παραβολή των ζιζανίων ως 'όντος ανθρώπου εχθρού, άλλα και εν τη προφητεία.. Ούτος ο άνθρωπος ο παροξύνων την γήν. και έπεΐ ό άνθρωπος ούτος εκραταιοϋτο προ της του σωτήρος καθόδου λέγων Ύην οίκουμένην ολην άπολήφομαι τη χειρΐ ως νοσσιάν και ως φα καταλελειμμένα άρω· ουκ εστίν ος διαφεύξεταί με ή άντείπη μοι, ουκ ενεγκόν το γένος των ανθρώπων τους μεθ' ύπερηφανίας αυτού λόγους πρεσβείαν προσάγει τφ σωτήρι λεγον Άνάστηθι, ω δέσποτα, κατάβηθι προς ημάς, 'ίνα μη επί πολύ ό καο' ημών ύπερηφανευόμενος άνθρωπος κραταιωθή· άνθρωπος δε εΐρηται ο διάβολος ου τφ θνητόν λογικόν ξφον είναι, αλλά τφ θεότητος άποπεπτωκέναι ωσαύτως έκείνοις προς ους ό θεός Εγώ είπα· θεοί έστε και υιοί ύψιστου πάντες, ύμεϊς δε ως άνθρωποι αποθνήσκετε.

6 cfPs9,19a 18 cfMt 13,28 27/8 PS 81,6s

10 Ps9,19a 19 Jes 14,16

15 PS 9,20b 20-22 Jes 10,14

17 Ps9,20a 24 PS 9,20a

63 B fol 103r; 155

[64] PS 9,22-23 a

s

ίο

Ό προφήτης ως άνθρωπος ερωτς, και πυνθάνεται του θεού λέγων "Ινα τι, κΰρί€, άφέστηκας μακρόθεν; είπεν δ' αν ο λόγος προς αυτόν άποκρινόμενος ότι Το χρηστόν του θεού εις μετάνοιαν άγει τους άμαρτάνοντας. άφέστηκεν δε των αμαρτωλών μακράν ο θεός, της αμαρτίας αυτής διοριξούσης και μακράν ελαυνούσης τους αμαρτάνοντας κατά τα είρημένον- Αϊ αμαρτίαι υμών διϊστώσιν μεταξύ εμού και υμών. άλλως γαρ ό θεός αεί τοις πάσι πάρεση και τα πάντα πληροί πανταχού τυγχάνων. διό λέλεκται εν προφητείαις· Θεός εγγίζων εγώ ειμί, λέγει κύριος, και ου θεός πόρρωθεν. θλιβομένων δε κατά τον ενεστώτα βϊον των δικαίων και υπό των ασεβών καταπονουμενων, "Ωσπερ μακράν άφεστώς, καταλείπεις αυτούς, φησίν, ω κύριε, και ύπερορςις· διό και ανζει ή ύπερηφανία των ασεβών, τον δε σον πένητα και πτωχόν έμπνρίξει ζηλούντα τον θεοσεβή ζήλον και ενδοθεν φλεγόμενον την ψυχήν.

[65] PS 9,24

is

2ο

Και μάλιστα οι θείου πλούτου και σοφίας στερούμενοι και μη ακριβείς οντες περί τα δόγματα της ευσέβειας· ούτοι jap τοίς της σοφής προνοίας προσκόπτουσιν κρίμασιν επαινούντες τον άμαρτωλόν εφ' οις επνθυμεϊ, φανερού Οντος ως ου των αιρετών αλλά των ηδέων και εμπαθών ορέγεται ό αμαρτωλός, προς τούτοις εκ του αυτού σφάλματος ενλογίαν ηγούνται τους πλοϋτον και δόξαν άνθρωπίνην και πρόσκαιρον έχοντας, φάσκοντες τους άδικούντας προς θεού εύλογείσθαι· έδει δε τοπάσαι ως ή του θεού ευλογία δίδοται δικαίοις.

1/2 Ps9,22a 3 Rm 2,4 t 10-12 cfPs9,22b.23a

64 B fol 103r cont Did; 156

5/6 Jes59,2t

65 B fol 104r;

7/8 Jcr 23,23

[66]

PS 9,25-27

s

ίο

is

20

25

30

Et και εδοξεν μακράν άφεστάναι και ύπεροράν θεός τους θλιβομένους δ ία 70 ταράττεσθαι υπό της του ασεβούς ύπερ'ηφανίας, αλλ ούν πάνυ αγανακτεί κατά του υπερήφανου σκανδαλίσαντος και (ίνα κατά την γραφήν ειπώ) έμπυρίσαντος τον πτωχόν και δια το κακώς κεχρήσθαι rote ύπάρξασιν αύτω τή θεού πρόνοια, τούτο yap εκ των εξής λέξεων παρίσταται- εΐρηται jap Παρώξυνε τον κυρών ο αμαρτωλός, ούτος δ' εστίν ό ύπερηφανευόμενος άσεβης και επί ταϊς έπιθυμίαις εαυτού έπαινούμενος. εις τοσούτον δε παρώξυνεν τον κύριον ως έπιτεταμενην την όργήν γενέσθαι, ην ούτος εαυτώ έθησαύρισεν κατά το λεχθεν Κατά την σκληρότητα σου και άμετανόητον καρδίαν θησαυρίζεις σεαυτώ όργήν εν ημέρα οργής. Ιίλην ει και πολλή η θησαυρισθεϊσα υπ' αυτού οργή, αλλά γε ουκ έ'οται κατά το πλήθος και μέγεθος αυτής έκζήτησις εν ημέρα, κρίσεως δι αγαθότητα του κρίνοντος θεού. ει γαρ έκζήτησις κατά το πλήθος της οργής έγίνετο, άρδην άπώλλυντο και παρ' αυτά οι κακοί, τούτ' αυτό θεωρήσαντες τφ αγαθότητα ένδεικνυμένφ φασιν Εάν ανομίας παρατήρηση, κύριε, κύριε, τις ύποστήσεται; Πρόφασις δε του παροζύναι τον άμαρτωλόν τον κύριον εστίν το μη προ οφθαλμών και ενώπιον αυτόν εχειν, έπείπερ άπεστραφη θεόν. πάς γαρ άμαρτάνων τούτο πράττει· διό φησα> ό θεός περί παντός τοιούτου "Εστρεφαν έπ' εμέ νώτα αυτών και ουχί πρόσωπα, ταύτης της ασεβείας ό Κάιν πατήρ γεγονώς Έξήλθεν από προσώπου κυρίου του θεού άποστραφείς αυτόν δηλονότι. Ei περί ανθρώπων αμαρτωλών λέγεται ταύτα, πολλώ μάλλον και περί διαβόλου παροξύναντος τον θεόν και ουκ έχοντος αυτόν ενώπων αυτού. μάλιστα γαρ at επόμεναι λέξεις περί αυτού λέγονται· Εεβηλούνται αϊ οδοί αυτού εν παντί κάψω. τίνος γαρ ανθρώπου Εεβηλούνται αϊ οδοί εν παντί καιρώ, των ασεβών καθηκόντως πολλά πολλάκις έπιτελούντων; βαδίζει δε βεβήλως ουκ εις μονάς πράξεις έπιλήπτους άγων τους ανθρώπους, αλλά και άπρονοησίαν ορίζων, πολλούς γούν επεισεν άπροστασίαστον τον κόσμον δογματίσαι, πρότερον αυτός έκπεσών της ορθής περί διοικήσεως θεού και κρίσεως γνώμης, παρίσταται τούτο εκ του λεγομένου τω θεώ περί αυτού

4 cfPs9,23a 9/10 Rm 2,5 26/7 Ps9,26a

6 Ps9,25a 15/6 Ps 129,3

6 cfPs9,23a 19/20 Jer 2,27

7 cfPs9,24a 21 Gen 4,16

66 Β fol 105r; 11 cont Did; 158,10 δηλοί cont Did sine dist; 13 ei - 16 Pj 14 ά-πόλλυντο PC 15 άγαβότητα] add πολλής PC Ι παρατηρήσεις C

157

s

ίο

is

Άνταναφείται τα κ,ρίματά σου από -πρόσωπον αυτού, πάντων των εχθρών αυτού κατακυριεύσει, ούχ ως πάντως τούτο σχήσοντος, άλλα δια το αυτόν τούτο προτεθεΐσθαι- ψεύδος jap το κύριον αυτόν ΙΙάντων των έχθρων αυτού είναι ή Jεvήσεσθaι. μάλιστα jap εχθροί αυτού είσιν ο'ι εν άJlότητι τέλειοι ων ούδε^ός βασιλεύει, μόνων δε των ποιούντων. την αμαρτίαν κατακυριεύειεΐρηται jap Πας ό ποιων την αμαρτίαν δούλος εστίν της αμαρτίας, ό δε δούλος της αμαρτίας κατακυριεύεται υπό του διαβόλου του έvεpJήσavτoς εν ούτω την αμαρτίαν. Κατά δε το άκόρεστον της κακίας αυτού εστίν το έξης έπιφερόμενον Είπεν jap, φησίν, Ου μη σαλευθώ από Jεvεάς εις Jεvεάv άνευ κακού, δήλοι το ρήμα της αλαζονείας αυτού θράσος ομού και άναισχυντίαν. Ύαύτη τη φωνή επιστήσας τις ερμηνεύσει περί μόνων των ανθρώπων εχθρών αυτού Jεvaμέvωv ε'ψήσθαι Τίάντων των εχθρών αυτού κατακυριεύσει, ει jap από Jεvεάς εις Jεvεάv ειπεν εν τη καρδία άνευ κακού μηδεπώποτε κεκλονησθαι, φανερόν ως περί των κατά διαδοχήν εχόντων το είναι μόνων ανθρώπων εΐρηται. πλην ουδέ τούτο πάντως αληθές· των jap άJίωv πατριαρχών και προφητών και αποστόλων ουκ έκυρΐευσεν- μάλλον jap αυτοί αυτόν υπό πόδας εσχον του Ιησού την έξουσΐαν ταύτην όρέξαντος.

[67] PS 9,28

20

25

Ό της άJιότητoς αυτού εκπεσών, της αληθείας και ευλογίας πόρρω εαυτόν άπαγαγώΐ', το στόμα πλήρες έχει αράς δι ων λέJει πειρώμενος υπό κόλασιν και άράν ποιεϊν τους άπατωμενους. έχει δε αυτού ό λόγος σύζ^ τω δολερώ πολλήν δεινότητα- διό συν τη pq. και πικρίας και δόλου ο λόγος αυτού πλήρης εστίν, στόμα αυτού καλούμενος, και έπεί τούτων εκαστον επί το βλάψαι και άπολέσαι προφέρει υπό την Jλώσσav αυτού, αύτη δε ό λόγος ό δολερός έστα;, πόι>ος και κόπος υπάρχει- ουδέν jap προσηνές ή χρηστόν, αλλ ει τι κόπον και πόνον έμποιών προφέρει.

1/2 PS 9,26bc 13 Ps9,26c

3 PS 9,26c

67 B fol 106v cont Did; 158

6 Joh 8,34

20 πλήρη*: codd, correxi

10 PS 9,27 t

[68] PS 9,29-32 Αιά -πάντων βλαπτικός και απώλειας προθέμενος είναι αίτιος, επιλέγεται δοκοϋντας είναι πλουσίους εν λόγω (φευδώνυμον "γνώσιν έχοντας) ανθρώπους, και συν αύτοίς καθεξόμενος κεκρυμμένως em τω λανθάνει» τις εστίν ενεδρεύει πειράται, ίνα άθώον άποκτεΐνη, τρώσας αυτόν τοις πεπυρωμένοις s αυτού βέλεσι· θανάτου yap ποιητικά ταύτα κατασπώντος από της συν αρετή ζωής τον υπό των βελών βαλλόμενον. Στίξαι δυνατόν και ούτως· Έγκάθηται εν ενέδρα μετά πλουσίων μεθ' ο στίξαντες έπιφέρομεν Εν άποκρύφοις άποκτεϊναι άθώον. το yap Εν άποκρϋψοις άμφιβολίαν ποιούν εκατέρως διαστέλλεται, όπερ ήδη πεποιήκαμεν ίο πρότερον στίξαντες Έγκάθηται εν ενέδρα μετά πλουσίων εν άποκρύφοις, ύστερον ούτως άναγνόντες· Έγκάθηται εν ενέδρα μετά πλουσίων εν άποκρύφοις άποκτεϊναι άθώον. πλην ει και Ενεδρεύει πλουσίοις τοις προειρημένοις συγκαθήμενος επί τω ελειν και άποκτεϊναι άθώον, αλλά γε έπιστατέον ως ούδένα των κατά θεόν σοφών τρώσαι δύναται ενδεδυμενον is την πανοπλίαν του θεού- όθεν τους οφθαλμούς εις τον πένητα έχει πειθόμενος αυτόν εχειν άλωτόν, τον αυτόν οντά τω εμπυριξομένω πτωχφ επί τη του άσεβους ύπερηφανία. Ενεδρεύει εν άποκρύφω οία άγριος λέων εν τη μάνδρα αυτού του άρπάσαι πτωχόν δια λόγων απατηλών (εστίν δ' οτε και δια πράξεων), ον και ελκύσει μετά το άρπάσαι εν τη παγίδι αυτού επί τω 20 καταφαγειν. θήρ yap άγριος εστίν, μάλλον δε αυτό τούτο λέων. πολλάκις γούν ένεδρεύων, περί οικονομίας δήθεν ομιλών, έγκρύπτει τον περί φιλαργυρίας λόγον. ως αύ περί σωφροσύνης φθεγγόμενος τρόπον ακολασίας υποβάλλει, ούτως την Εύαν ήπάτησεν εν τω παραδείσω δια της παραβάσεως της εντολής Ίσοθείαν ύποβαλών και τον Ίουδάν δια φιλαργυρίας. 25 Το κύψαι κείμενον δήλοι, ως κάτω στρέψας τον όφθαλμόν επεσεν· πώς γαρ ου κάτω την βλεψιν έχει ό άθετών πρόνοιαν δια του λέγειν Έπιλέλησται ό θεός, και τα εξής;

2 cf I Tim 6,20 7 PS 9,29a 8 PS 9,29b 10-12 Ps9,29ab 12 cfPs9,30a 14/5 cfEph6,H 15 cfPs9,29c 16 cfPs9,23a 17/8 Ps9,30ab 19/20 cf Ps9,30c.31a 23/4 cf Gen 3,5 24 cfMt26,14sparr 25 cfPs9,31b 26/7 PS 9,32

68 B fol 107v; 159

[69] Ps9,35-37a

s

ίο

ΐ5

20

25

παραχρήμα ταπεινώσει τον υπερήφανου καταδυναστεύοντα τους ταραττομένους επί τη θρασύτηη αυτού, δια τι χρήσιμον, βοηθήσαι αύτοίς δυνάμενος, είασας αυτούς χρόνον τινά θλιβήναι εφ' ω γινομένω έγνώσθης ου μόνον και τον έπ' αύτφ και δ ι αυτού πόνον κατανοών; yejove δε τούτο, ΐν' l ώφεληθέντες δια της πρόσκαιρου κακώσεως εκουσίως εαυτούς παράδωσα? εις τάς χείρας σου, πόθον λοιπόν έχοντες παιδεύεσθαι και άρχεσθαι υπό σου. Σοί ούν εγκαταλείπεται ό πτωχός· συ τα περί της σωτηρίας αυτού οικονομήσεις, ίνα πλούσιον αυτόν ποίησης αγαθά οΰρανόθεν παράσχων. ούτω και όρφανώ αυτός βοηθεϊ, προϊστάμενος και άνατρέφων αυτόν εις υιού τάξιν. όρφανόν 3ν τούτοις εκλαβεϊν δεί τον ποτέ έχοντα πατέρα τον διάβολον δια κακίαν, νυν δε αυτόν άποβαλόντα μετανοίας τρόπω, (σύμβολα τούτων των προσληφθέντων ορφανών επί τφ βοήθειαν εχειν υπό θεού ό Αβραάμ καταλιπών τον οίκον του πατρός &>α θεφ άκολουθήση κεκλημένος, και οι Ζεβεδαίου υιοί αφέντες τον πατέρα προτροπή του είπόντος Ιησού Άκολουθ είτε μοι.) ^Αμαρτωλός δε τις αν €Ϊη και πονηρός μετά του άρθρου είρημένος ή ό διάβολος; τούτου ό βραχίων υπό κυρίου συντρίβεται, και ή αμαρτία αυτού ζητούμενη οΰχ ευρίσκεται, έχουσα εν τφ έπιτελεϊσθαι το είναι τέλος λαβούσα. ου γαρ ουσία τις εστίν το κακόν άλλα ποιότης, και ούτως ένστήσεται το επί πάσιν τέλος ου χάριν τα αλλά πάντα γέγονεν αυτός δε οϋδενός ένεκα εστίν, ως της βασιλείας αυτού μη είναι τέλος, ου jap οίον τε τον αυτόν υπό δύο κυρίους και βασιλείς είναι, ore έκυρίευεν και εβασιλευεν ή αμαρτία του αυτήν ποιούντος, ο θεός ου κύριος ου βασιλεύς του άμαρτάνοντος ην. επειδή δε ζητηθείσα ή αμαρτία ή βασιλεύουσα του ενεργούντος αυτήν ούχ ηύρέθη, Κύριος εις τον αιώνα βασιλεύει και εις τον αιώνα του αιώνος.

4 cfPs9,35a 5/6 cfPs9,35b 14/5 cf Me 1,19s par 17/8 cf PS 9,36 24 cfRm5,21 25 Ps9,37af

7 cfPs9,35c 12/3 cfGen 12,1 21 cf Lc 1,33 21/2 c f M t 6 , 2 4

69 B fol 108v; 21 ux cont Did sine dist; 9 προ. - 15 Ρ; 16-20 earw Ρ; 10 έκ\αμβάν€ΐν PAC Ι έχοντα] PAC (L), add τον Β 11 αυτόν] om PAC I σύμβολα 15]omB 11/2 τούτω προσλ. ορφανόν Ρ 13 κβκλημένος] om AC 16 6 e | o m P A C 17 συντριβήσετα,ί PAC 18 έχουσα] om AC I eivai] om PAC 19 των κακών PAC 24 ευρέθη codd, correxi

160

[70] PS 9,37b Γη του θεού ή αγαθή καρδία είρηται. εκ ταύτης της γης 'έθνη απόλλυνται, οτ' αν έκβληθή πάν ενθύμημα φαΰλον και λογισμός -πονηρός- 'έθνη jap τα φαύλα ενθυμήματα και λογισμοί εύεpyεσίa θεού άπολλύμενα. ei δε και την των πραέων yήv δηλοϋσθαί τις βοΰ\€ται (κυρίου yap και αύτη), απόλλυνται εκ της γης ταύτης 'έθνη. πας γαρ ό αμαρτανων ουκ επιτρεπόμενος εις αυτήν αναβήναι· μόνοι yap άγιοι κληρονομήσουσιν αυτήν, εΐρηται yap προς τίνος άγιοι;· Πιστεύω του ϊδεϊν τα αγαθά κυρίου εν γη ζώντων, και προς άλλον ο θεός είπεν · Αναβιβάσω σε επί τα αγαθά της γης.

[71] PS 9,38 ίο

is

Επιθυμία, των πενήτων υπήρχε το πεσεϊν τον τυραννικώς κατακυριεΰσαντα αυτών, έπεί ούν ύπήρκται αύτη συντριβεντος του βραχίονος του αμαρτωλού και πονηρού, εικότως θ εφ τφ τάς καρδίας έπισταμένω και το κρυπτόν εΐδότι ή επιθυμία αυτών πεφανέρωται, έvεpyής ούσα προσευχή, είσήκουσεν δε αυτών ο κύριος, προσέχοντας του ώτός αυτού τη ετοιμασία του ήyεμovικoύ αυτών· πώς yap ούχ ετοίμην την καρδίαν είχον προς το σωθήναι οι των προλεχθέντων έχοντες έπιθυμίαν;

[72] PS 9,39 Δίχως και ενταύθα τον άνθρωπον έκληπτέον, εις τε το θνητόν λoyικόv ζφον άλαζονευόμενον, και εις τον λέyovτa διάβολον Ύήν ο&ουμένην ο\ην καταλήψομαι τη χειρί, και ουκ ε'στι^ δς διαψεύδεται με ή άντείπη μοι. ου yap έτι μεyaλaυχήσει συντριβόμενος υπό τους πόδας των yίωv πατούντων αυτού 20 την δύναμιν, Ιησού τούτο χαρισαμενου.

l cfLc8,15 17/8 Jes 10,14

7 PS 26,13 19 cfPs9,39b

8 Jes 58,14

16 cfPs9,39a

70 Bfoll09vcontDid[PEus]; 71 B fol 109v cont Did [P Or]; 13 προσσχοι-Toc codd 14 οϋχ] Μ, ουκ BV 72 B fol 11 Or;

161

[73] PS 10,1-2 Άναγνωστέον δε και ούτως- Επί τω κυρίφ πέποιθα- πώς έρειτε TJ? ι//ι>χτ? μου Ιδού οι αμαρτωλοί ένέτειναν τόξον, ήτοίμασαν βέλη εις φαρέτραν, και τα έξης; εφ' οίς είρημένοις παρορμά την ψυχήν εαυτού μετεωρισθήναι δίκην στρουθίου πτεροίς αρετής, ίνα περάσας em τα ύφος 'έχοντα όρη πνευματικά άβλαβης διαμείνη. όπως δ' αν 'έχη τα της διαστολής του αναγνώσματος, πεποιΒέναι επί κύριον προσήκει.

[74] PS 10,1-2

ίο

is

20

Κατά θεωρίαν δε· πολλών σοφιστικώς παρεσκευασμενων ορατών τε και αοράτων εχθρών ως ήδη το ήγεμονικόν εχειν τεταμένον, δι' έτοιμασίαν τόξ έντεταμενω έοικός, άλλα και βέλη έτοιμα, λόγοι δε πειβανοί ταύτα, προς το κατατοξεύσαί σε, έχεις διατριβήν εν ύψηλοϊς ορεσιν, ένθα yεvaμέvη ου τρωθήσει. είρηται δε ως τα θειότερα των γραφών νοήματα τη των ορών προσηγορία σημαίνεται- προς τούτοις και οι σοφοί διδάσκαλοι απόστολοι και προφήται. Δυνατόν υπό του πνεύματος ε'ψημένον έκλαβειν το Μετανάστευε επί τα όρη ως στρουθίον, προτρεπομένου άναχωρεϊν τον διαδράναι θέλοντα την ιαβόλον τρώσιν των τοξοτών, είδε και αόρατοι δυνάμεις αϊ αύται ούσαι ή συγγενείς τοίς τοξόταις λέγοιεν το Μετανάστευε επί τα Ορη ως στρουθίον, χλευαστικώς αυτό ε'ψημένον έκληφόμεθα, ύποδειλώσαι θελόντων τους εν όλη καρδία επί θεόν πεποιθότας. εΐτ' επεί σκότους υιοί και νυκτός ε'ισιν οι προς το ούτω σοφιστεύειν παρεσκευασμενοι τοξόται, εν άφεγγεί νυκτί κατατοξεύειν προτεθεινται τους ευθείαν καρδίαν έχοντας.

1/2 PslO,lb.2ab 14/5 et 17 PS 10,lc

3/4 cfPslO.lc

73 B fol HOv; 1—5 διαμείνγϊ P; PAC 74 B fol 111 v;

162

10 cfPslO,2c

2 ήτοίμασβ» — φαρέτραν] om PAC

5 6ιαμ