Psalmenkommentare aus der Katenenüberlieferung: Band II 9783110842975, 3110057174, 9783110057171

Table of contents :
Einleitung
I. Die Überlieferungsgruppen
1. Psalm 51—76
2. Psalm 77—150
II. Die Lemmabezeugung
1. Zu Psalm 51—76
2. Zu Psalm 77—150
III. Der Text
1. Zu Psalm 51—76
2. Zu Psalm 77—150
IV. Der Apparat
Abkürzungen
Didymus der Blinde zu Psalm 51—150
Register
I. Bibelstellenregister
II. Griechisches Sachregister
A. Textversionen und Übersetzungen
B. Apollinaris von Laodicea
C. Didymus

Citation preview

EKKEHARD MÜHLENBERG

PSALMENKOMMENTARE AUS DER KATENENÜBERLIEFERUNG BAND II

P A T R I S T I S C H E TEXTE U N D S T U D I E N IM AUFTRAG DER

PATRISTISCHEN KOMMISSION DER AKADEMIEN DER WISSENSCHAFTEN I N D E R B U N D E S R E P U B L I K DEUTSCHLAND

HERAUSGEGEBEN VON K. A L A N D UND W. S C H N E E M E L C H E R

BAND 16

W A L T E R DE G R U Y T E R · B E R L I N · NEW Y O R K

1977

PSALMENKOMMENTARE AUS DER

KATENENÜBERLIEFERUNG

VON

EKKEHARD MÜHLENBERG

BAND II

WALTER DE GRUYTER · BERLIN · NEW YORK

1977

Gedruckt mit Unterstützung der Deutschen Forschungsgemeinschaft.

CIP-Kurztitelaufnahme der Deutschen Bibliothek Psalmenkonunentare aus der Katenenüberlieferung / hrsg. von Ekkehard Mühlenberg. - Berlin, New York : de Gruyter. NE: Mühlenberg, Ekkehard [Hrsg.] Bd. 2. - 1. Aufl. - 1977. (Patristische Texte und Studien ; Bd. 16) ISBN 3-11-005717-4 Library of Congress Catalog Card Number: 73-91808 © 1977 by Walter de Gruyter & Co., vormals G. J. Göschen'sche Verlagshandlung — J. Guctentag, Verlagsbuchhandlung — Georg Reimer — Karl J. Trübner — Veit & Comp., Berlin 30. Printed in Germany. Ohne ausdrückliche Genehmigung des Verlages ist es auch nicht gestattet, dieses Buch oder Teile daraus auf photomedianischem Wege (Photokopie, Mikrokopie) zu vervielfältigen. Satz und Druck: Walter de Gruyter, Berlin · Einband: Wübben, Berlin.

Dem Andenken von M. l'abbe Marcel Richard 1907-1976

Vorwort Marcel Richard starb am 15. Juni 1976. Den ersten Band konnte ich ihm als Dank überreichen; der zweite sowie der dritte Band der Psalmenkommentare aus der Katenenüberlieferung mögen seinem Andenken gewidmet sein. Was ich M. Richard verdanke, kann ich nicht beschreibend abgrenzen, geschweige denn in Fußnoten gebührend dokumentieren. Er hat mich in die Forschung über die Psalmenkatenen eingeführt und mir bereitwillig seine Schubladen geöffnet. Daß diese Ausgabe vor seinen kritischen Augen würde bestehen können, ist mein Wunsch; andere mögen darüber urteilen. Diese Ausgabe konnte nicht ohne die Unterstützung von Freunden, Kollegen und Institutionen entstehen. Herr Professor D. Carl Andresen hat mir die Kollationen und das Filmmaterial überlassen, die von ihm in der Göttinger Arbeitsstelle der Patristischen Kommission der Akademien der Wissenschaften der Bundesrepublik Deutschland zusammengestellt wurden. Die griechische Abteilung des Institut de Recherche et d'Histoire des Textes, besonders Pater Joseph Paramelle, hat mir bereitwillig Filme zur Verfügung gestellt und geduldig Rückgabetermine verlängert. Das Institute for Antiquity and Christianity, Claremont Graduate School, hat die Edition in sein Forschungsprogramm aufgenommen; die School of Theology at Claremont, Kollegen und Verwaltung, hat verständnisvoll die absorbierende Editionsarbeit unterstützt. Ihnen allen gilt mein Dank. Den Herausgebern der „Patristischen Texte und Studien", insbesondere Herrn Professor D. Wilhelm Schneemelcher, danke ich für die Aufnahme in ihre Reihe. Die Deutsche Forschungsgemeinschaft hat die Drucklegung ermöglicht. Herr Dr. Wolfgang Bienert hat beim Mitlesen der Korrekturen unersetzbare Hilfe geleistet. Eine Edition ist nur gut, wenn sie zuverlässig ist. Ein großer Teil der Kollationen ist von studentischen Mitarbeitern angefertigt worden; sie wurden von mir soweit als möglich nachkontrolliert. Fehlerfrei ist diese Ausgabe gewiß nicht, trotz allen Strebens nach diesem Ziel. Der kritische Schritt von den Kollationen zum druckfertigen Manuskript hat leider nicht von einem Mitarbeiter überprüft werden können; ich bitte um Nachsicht für die Verantwortung, die ich allein trage. Weiterhin hält der Composersatz zwar die Druckkosten in erreichbaren Grenzen, aber für Editionen griechischer Texte erschwert er das Korrekturlesen. Die Zusammenarbeit mit dem Verlag war gut, und doch bleibt ein Gefühl des Unbehagens, wenn z. B. eine Akzentkorrektur den Neusatz von Zeilenteilen oder ganzer Zeilen nach sich zieht. Dieser Ausgabe wird als dritter Band die Einleitung folgen, die die nötigen Angaben und Übersichten über die Filitation der Psalmenkatenen enthält, VII

soweit sie die Edition der Texte von Apollinaris von Laodicea und Didymus betreffen. Band III wird ebenfalls eine vollständige Analyse der beiden Katenen vorlegen, aus denen die Texte im wesentlichen entnommen sind. Damit wird das einseitige Vorgehen, nur ein oder zwei Autoren einer Katene gesondert zu edieren, ausgeglichen werden. Claremont, im März 1977

Ekkehard Mühlenberg

Inhaltsverzeichnis Einleitung I. Die Uberlieferungsgruppen 1. Psalm 51—76 2. Psalm 77—150 II. Die Lemmabezeugung 1. Zu Psalm 51—76 2. Zu Psalm 77—150 III. Der Text 1. Zu Psalm 51—76 2. Zu Psalm 77—150 IV. Der Apparat Abkürzungen Text: Didymus der Blinde zu Psalm 51—150 Register I. Bibelstellenregister II. Griechisches Sachregister A. Textversionen und Übersetzungen B. Apollinaris von Laodicea C. Didymus

XI XI XI XIV XX XX XXIII XXIX XXIX XXX XXXI XXXIII

l 368 368 390 390 390 393

Einleitung

Die Einleitung wird sich darauf beschränken, die Quellen für den Text und die Textherstellung zu erklären. Dabei werden sich einige Überschneidungen mit der Einleitung zum Apollinaristext in Band I nicht vermeiden lassen. Die Analyse der Psalmenkatenen, wie sie M. Richard1 im Anschluß an R. Devreesse2 durchgeführt hat, wird erst in Band III ausfuhrlich vorgeführt und begründet werden; sie ist im wesentlichen richtig und ist in ihren Grundzügen hier vorausgesetzt. I. Die Überlieferungsgruppen I.Psalm 51-76 a) Die Grundlage dieser Ausgabe ist die Katene, die Richard die palästinensische Katene genannt hat; man muß m. E. diese palästinensische Katene für die Quelle der Didymuszitate in allen übrigen Katenentypen halten. Die palästinensische Katene hat offensichtlich in zwei Ausgaben existiert, einer dreibändigen von je 50 Psalmen und einer zweibändigen mit je 75 Psalmen. Zu der dreibändigen Ausgabe gehört die Katene, die in Turin, Bibl. nat. 300 (= T) für Psalm 51 — 100 überliefert ist. Diese Handschrift, ein schönes Exemplar aus dem 10. Jahrhundert, ist bei dem Brand 1904 stark beschädigt worden, und mehr als die Hälfte des Kodex ist zerstört. Die Überreste konnten alle identifiziert werden.3 Für einige Psalmen teilt R. Devreesse4 die Aufzeichnungen mit, die G. Mercati vor dem Brand gemacht hat, nämlich für PS. 51—55, 83—86 und 95—100 mit incipit und explicit der Lemmata. T ist für die Psalmen 51—100 das, was Richard die palästinensische Katene genannt hat. Sie exzerpiert ausschließlich aus folgenden Psalmenkommentaren: Euseb von Caesarea, Theodoret, Didymus und ab Psalm 70 Apollinaris; dazu kommen nach den Angaben von Devreesse5 Origenes zu PS. 51 und 54 und ein „Didymi similiter Origenis" zu PS. 78,1-3 in den erhaltenen Überresten sowie Basilius von Caesarea zu PS. 59 und 61. Die Lemmata der Katene scheinen vollständig gewesen zu sein. Euseb, Theodoret und Basilius lassen sich anhand direkter Überlieferung kontrollieren und damit aus1

Les premieres chaines sur le psautier, in: Centre National de la Recherche Scientifique. Bulletin d'Information de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes. Nr. 5 (1956) S. 87-98. 2

Dictionnaire de la Bible, Supplement l (1928) Art.: Chaines exegetiques grecques.

3

Vgl. Bd. I, S. XXIII.

4

Les anciens commentateurs grecs des psaumes (Studi e Testi 264) 1970; vgl. S. 116 Anm. 27. 5

S. 18f. (vgl. Anm. 4). XI

scheiden. Bis auf vereinzelte Origenesfragmente6 ist aller Wahrscheinlichkeit nach alles übrige von PS. 51 -69 Didymus zuzuweisen, ab Psalm 70 kommen Didymus und Apollinaris in Frage. Von einem Ausscheideverfahren wird deswegen so betont gesprochen, weil die Lemmata durch den Brand zum überwiegenden Teil zerstört und nur Teile der Folia gerettet wurden, manchmal nur drei oder vier Buchstaben von einer der beiden Spalten. Der durch den Brand entstandene Verlust der palästinensischen Katene kann zu einem erheblichen Teil durch die indirekte Tradition dieser Katene ersetzt werden. Mit indirekter Tradition werden im Anschluß an Richard zwei Arten von Nebentraditionen bezeichnet, eine Eklogetradition und eine Paraphrasentradition.

b) Die Eklogetradition Mit Ekloge sind Auszüge aus der palästinensischen Katene gemeint, deren Hauptmerkmal darin besteht, daß sie prinzipiell den Wortlaut der palästinensischen Katene beibehalten, aber vor allem Schriftzitate weglassen. In solchen Exzerpten ist die palästinensische Katene in vier Katenentypen aufgenommen worden: Typ III (Karo—Lietzmann), der in den Handschriften Par.gr. 139 (X s.) = P und Venet.Marc.gr. 17 (X s.) = C. Für die Lemmata ist P maßgebend. Es ist notwendig, hier Richards7 Analyse dieses Typs kurz zu wiederholen, soweit sie die vorliegende Ausgabe betrifft. Die Ekloge der palästinensischen Katene ist aufgenommen zu den Psalmen 51—60, einige wenige Stücke dieser Ekloge zu den Psalmen 61-83. Außer der Ekloge der palästinensischen Katene zitiert der Katentyp III durchgehend Äthanasius und Theodor von Mopsuestia (letzteren bis PS. 80); außerdem enthält der Typ III eine Katene, die Richard die monophysitische Katene genannt hat, vereinzelt bis Psalm 60; ab Psalm 61 wird die Ekloge gegen die Paraphrase ausgetauscht, die zusammen mit der monophysitischen Katene von hier die Katene von Typ III konstituiert, zusammen mit Äthanasius und Theodor von Mopsuestia. P C bieten also zu Psalm 51—60 Didymus in Eklogeform, ab Psalm 61 fast ausschließlich in der Paraphrasenform. H = Athous Lawra B 83 (XI/XIIs.) enthält zu diesem Teil des Psalters ebenfalls die Eklogetradition. Sie findet sich zusammen mit sehr verschiedenen Elementen, von denen die wichtigsten folgende sind: Äthanasius und die Evagriusserie8, Hesychius von Jerusalem (aus den drei Kommentaren9), außerdem Theo-

6

Vgl. dazu meinen Artikel „Zur Überlieferung des Psalmenkommentars von Origenes", der in der Festschrift M. Richard („Texte und Untersuchungen") demnächst erscheinen wird. 7

Richard (vgl. Anm. 1)8.96.

8

Vgl. M. J. Rondeau, Le commentaire sur les Psaumes d'Evagre le Pontique, in: Orientalia Christiana Periodica 26, I960, 307-348. 9

XII

Vgl. Devreesse (Anm. 4) S. 243-261.

dor von Mopsuestia. Die Lemmata dieser Katene sind sehr unzuverlässig.10 G = Vat.Reg. gr. 40 (XIV s.), der Typ IX bei Karo-Lietzmann. Diese Katene setzt sich ab PS. 51 (— 76) aus folgenden Grundelementen zusammen: Eine Ekloge der palästinensischen Katene, Athanasius und die sog. Evagriusserie11, Hesychius von Jerusalem und Kyrill von Alexandrien (diese beiden aus der sog. monophysitischen Katene), dazu noch vereinzelte Zitate, deren Herkunft noch zu bestimmen sein wird (5 Johannes, 2 Gregor von Nazianz und 2 unter dem Namen des Basilius). Von Psalm 51 —74 schreibt G bis auf zwei Ausnahmen , ab Psalm 75 heißt es . D L = Typ V bei Karo—Lietzmann. Der Typ V ist in drei Handschriften überliefert: D = Vindob. theol.gr. 8 (XI s.); L = Lesbos, Leimon 49 (X/XI s.).12 Außerdem liegt dieser Typ in dem Palimpsest Mailand, Ambros. 0 39 sup. vor, das G. Mercati13 veröffentlicht hat. Diese Katene hat eine Ekloge aus der palästinensischen Katene zu hauptsächlich zwei Autoren aufgenommen: Athanasius und Metrophanes; hinzu kommen einige Hesychiusfragmente, vier Auszüge aus Gregor von Nyssa und ein Neilos. Die Lemmata von D und L widersprechen sich nirgends; in einigen wenigen Fällen fehlt das Lemma in der einen oder anderen Handschrift.14 Von dem Palimpsest ist zu diesem Teil des Psalters nichts überliefert. c) Die Paraphrasentradition P = Par.gr. 139 mit der Schwesterhandschrift C = Venet. Marc.gr. 17 bieten ab PS. 61 (—83) Auszüge aus der Paraphrasentradition. F = Vat.gr. 2057 (X s.; Typ II) hat vereinzelte Auszüge aus der Paraphrasentradition. W = Athous Vatopedi 660 (XI s.) fügt dem Athanasiuskommentar einige Auszüge aus der Paraphrasentradition hinzu.15 Die Paraphrasentradition begegnet weiterhin in den Typen IV und XIII m (Mosqu. 194) sowie XlIIv (Vat.gr. 754 = Kj) und XIX (Coisl. 10 = K 2 ), in denen sich aber hier nichts über P und W hinaus findet. 10

Vorläufige Beschreibung und Analyse bei M. Richard, Quelques manuscrits peu connus des chaines exegetiques et des commentaires grecs sur le psautier, in: Centre National de la Recherche Scientifique. Bulletin d'Information de l'Institut de Recherche et d'Histoire des Textes. Nr. 3 (1954) S. 96f. 11

VgL Anm. 8.

12

L ist eine Textkatene, deren Lemmata auf dem Rand eingetragen sind. Die Handschrift beginnt ohne Prologe mit Psalm l und endet auf fol 184v mit Psalm 71. Für den hier betreffenden Teil ist zu vermerken, daß zwei folia verlorengegangen sind, nämlich eins zwischen fol 147v 148r mit der Katene zu Psalm 59,10b-60,5 und eins zwischen fol 174v 175r mit der Katene zu Psalm 68,1-5. 13

Psalterii Hexapli Reliquiae cura et studio J. Mercati editae, pars prima (Codices ex ecclesiasticis Italiae bybliothecis, vol. VIII) 1958. 14

In D sind zu Psalm 75 nur zwei Fragmente eingetragen, ein Theodoret zu Vers 11 und ein Didymuszu Vers 13. 15

Beschreibung bei Richard (vgl. Anm. 10) S. 97-101. XIII

Aus den genannten Traditionen ist zu decken, was zu PS. 51 —76 durch die Besch digung von T verloren gegangen ist. 2. Psalm 77-150. a) Zu Psalm 77—150 besitzen wir die urspr ngliche Form der pal stinensischen Katene in direkter Tradition. O = Vindob. theol. gr. 59 (XIII s.) beginnt zu Psalm 77 auf fol. 317r diese Katene abzuschreiben, wie sich aus den bereinstimmungen mit T ergibt. Die Handschrift endet auf fol. 332v mitten im Kommentar zu PS. 78,3. S = Ambros. F 126 sup. (XIII s.) ist der zweite Band einer wohl zweib ndigen Ausgabe der pal stinensischen Katene. Karo—Lietzmann haben sie Typ XI genannt. Am Anfang sind einige Bl tter verloren; die Katene ist uns erst ab PS 83,4 erhalten. U = Patmensis monasterii S. Joannis 215 (XII/XIII s.) ist nicht die reine Form dieser Katene, sondern bringt sie als Zusatz jeweils nach dem Kommentar des Theodoret; U hat am Anfang einige Bl tter verloren und beginnt mitten im Kommentar zu PS. 78,3. S und U gehen auf eine gemeinsame Vorlage zur ck, wie gleiche L cken beweisen.16 Eine kurze Beschreibung des Verh ltnisses von U zu S ist notwendig. U beabsichtigt, den Katenentext des Theodoretkommentares durch den Text des Kommentares selbst zu ersetzen, um Wiederholungen zu vermeiden; dabei sind der Katene einige Versehen unterlaufen, die gelegentlich auf dem Rand vermerkt werden, z. B. auf fol. 58r έγκειται ev rf? του Θεοδωρίτου βζηγήσει.16* Auff llige Abweichungen von S weist U zu PS. 86 und 88 auf, in anderer Art zu PS. 114 und 115. Zu PS. 86 und 88 bringt U einige anonyme Fragmente, die nicht zur pal stinensischen Katene geh ren und sich weder in S noch in T noch in deren Paraphrase, die hier in P (Typ III) vollst ndig berliefert ist, finden. Ihre Herkunft ist nicht sicher, doch liegt die M glichkeit nahe, da sie aus Randscholien zu Theodorethandschriften kommen, wie wir solche Randscholien z. B. in Monac. gr. 478 sehen.17 Unerfindlich bleibt, warum sie nur hier eingedrungen sind. Diese anonymen und nur von U berlieferten Fragmente haben sich alle identifizieren lassen. Die Versangaben beziehen sich auf den in der Katene gegebenen Abschnitt. PS. 86,4 fol 38r

16

το μεν παιδίον — ev τφ νφ. Evagriusserie β (= PG 12, 1548Α1-4).18

Vgl. Bd. I, S. XXV f.

16a

Vgl. C. Curti, II codice Patmos Monastero S. Giovanni 215 e i „Commentarii in Psalmos" di Eusebio di Cesarea, in: Studi Classici in Onore di Quintino Cataudella, vol. II (Universita di Catania 1972) S. 19. 17

Richard (vgl. Anm. 10) S. 102 weist darauf hin, da der Theodorettext in U dieser Handschrift verwandt ist. 18

XIV

Vgl. Rondeau (Anm. 8) S. 340.

PS 88,20—25 fol 55v

PS. 88,36—38 fol 59v

Εις το Και ή άλήοειά μου και το έλεος μου μετ1 αύτοΰ. άλήθειαν — προσκυνειν. Athanasiusserie in Vat.gr. 754 ΛΘ (PG 27, 389Α8-12). Και ύψωθήσεται το κέρας αυτού' κέρας ή γραφή επί μεν των αμαρτωλών την ύπεροφίαν ψηοίν, επί δε των δικαίων την δόζαν. Kyrill nach Typ XIV (PG 69, 1213A1-3). "Απαξ καλεί το της άποι^άσεως βέβαιον — κατά της άγιωσώ>ης ώμοσε. Diodor nach Typ XIV; findet sich im Diodorkommentar des Vindob. theol. gr. 8 fol 143 v. "Ορκος του deov ή παρ' αυτού ύπόσχεσις — ώμοσα εν τη οργή μου. Hesychius nach Typ XIV (PG 55, 752,60-62). Δεί πρότεροι ημάς γενέσθαι — γνώσιν λαμβάνοντες. Evagriusserie ιη' (Pitra, Anal. Sacra III 166,13—22). Εις το Και ό Θρόνος αυτού ως ό ήλιος εναντίον μου. ώσπερ ουδείς εν άνθρώποις — ή σελήνη. Kyrill nach Typ XIV (PG 69, 1213D3-6).

PS. 88,47—49 fol 62r

Αρχαία ελέη του 0εού — άναστοιχείωσις. Athanasiusserie Ξ (PG 27, 393C13-D2); anonym in Typ XIV. η άλλως· ελέη 0εού ταύτα ότι προέγνωστο προ καταβολής κόσμου το Χριστού μυστήριον και ή δι' αυτού κατά καιρούς έσομένη σωτηρία. anonym in Typ XIV; Hesychius (cf. PG 55, 755,7-11). καλώς δε πανταχού της αληθείας προφέρει την μαρτυρίαν. anonym in Typ XIV; Theodoret (PG 80, 1597A1 -3).

PS 88,51—53 fol 62v

Εις το Ου υπέο-χοι; εν τω κόλπω μου πολλών εθνών. δεχόμεθα γαρ εις κόλπους σωτηρίαν και ξωήν εγώ γαρ ειμί ό έξαλείφων τάς αμαρτίας σου και ου μη μνησθώ, και εκ χειρός άδου ρύσομαι σε, δια του προφήτου φησίν. Kyrill nach Typ XIV (cf. PG 69, 1217A6-11). Κόλποι ενταύθα την φυχήν φησιν — εν γη ζώντων. Evagriusserie * '(PG 12, 1549D4-8);19 rigenes in Typ XIV.

Zu Psalm 114 und 115 enth lt U mehr Ausz ge aus Basilius und l t daf r einige Fragmente der in S vorliegenden pal stinensischen Katene aus. Die Schiiftverse wurden in roter Tinte abgesetzt und bestimmen die Abschnitte der Katene. Die Abk rzungen f r die Lemmata sind transskribiert worden. Nach

19

Vgl. Rondeau (Anm. 8) S. 341. XV

ine und expl gebe ich meine Bestimmung. F r die Identifizierung in gedruckten Texten sind die Ausgabe von R. Devreesse, Les anciens commentateurs grecs20 und der Index von M. Richard21 dankbar benutzt worden. PS 114 l-4a

4b. 5a 5b 6

l)Eus 2) 3) 4) 5) 6) 7) Did

8) Thdt 9) 10)

7 8

PS 114 arg lb-2

4b.5

l)Thdt 2) Thdt 3) Bas 4) Bus 5) Thdt 6) Bas 7) Thdt 8) Bas 9) Diod 10) Thdt 11) Bas 12) Thdt 13) Bas 14)

8.9

PS 115 1-2

S fol 202v-206r ό πάλαι φοβούμενος — -πάντα τα -προκείμενα και έπείπερ — διάβολον έκλινε — είπον πανταχού — άνελεήμων έλεος εστί - ύφους είτε κατά — άδου και άλλως δε' τους κατά — ένδύσας με έαυτφ προσάγει — ταύτα συγκρίσει — Ί-ησού και εν τφ σώματι — παραλλαγή^ U fol 184r-188r πολλοίς — fio-πήν ήγάπησα — άπήλανσαν ήγάπησα — ψυχήν μου = 81-2 ώ κύριε — την ψήφον ώ κύριε — ύψους φυλάσσων — ήξίωσεν φυλάσσων — έσωσε με = 87 •παραθαρύννουσιν — έπιφερόμενα έπίστρεψον — ότι έξείλατο χωράν — Θάνατον ότι έί-είλατο — κράτος = 810

Sfol206r-210r οννήπται — επαγγελίας D 2) Thdt την άνθρωπίνην — Apoll στρέφεται ταύτης — τεθεάσθαι 3) 4) Bas νοήσεις και ούτως' αρχή - φεύδεσθαι 5) sim ου μην έαυτώ — θεόν Did

20

Vgl. Anm. 4.

21

VgL Bd I, S. XXX.

XVI

= Eus = Eus? = Bas (PG 29,485B7-489A7) = Bas(PG29,489A7-10) = Bas(PG 29, 489B1-C1) = Bas (PG 29, 489C5-492A2) = Did Nr. 1067 = Bas(PG29,492A4-B10) = Bas (PG 29, 492B10-493C12) = Bus

= 80, 1796D5-1797A8 = 80, 1797A9-C9 = 29, 484C5-489A5 = = = =

80, 1797C9-D7 29, 489A3-C1 80, 1797D8-1800B9 29, 489C4-492A2 80, 1800B11-C2 29, 492A3-B8 80, 1800C6-D6 29,492B7-493C12

Bus 80, 1801B6-8 + Apoll Nr. 205 Did Nr. 1068

30, 105C7-108B12 30, 108B12-109A8

3-6

6) 7) Did 8) Bas 9) 10) 11) Apoll 12) Or

1

Ps 115 arg 1-2 3-6

1) Thdt 2) Thdt 3) Bas 4)Diod 5) Thdt 6) Bas

7—10

7) Diod 8) Thdt 9) Bas 10) Apoll 11) Or

εις αΐσθησιν - τιμήν εάν — περί αυτών ουδέν — εκκλησίας υιόν τταιδίσκης — δηλών αντί yap — έποιησάμην λύσεως — άττοιρεύγοντες όλου του ψαλμού — όψθαλμοϊς κυρίου Ufol 188r-192v ό εβραίος — λεγοϋσιν έπι'στευσα — ματαιότης έπι'στευσα — ευσέβειας =S1 τι ανταποδώσω — σεβάσμιος τι ανταποδώσω — παραπέφυκεν = S7 ώ κύριε — τβλευτήν ώ κύριε, εγώ δούλος σος· ουδέν — αιώνων =S11 =S12

= = = = = = =

30, 109B2-112A3 Did Nr. 1069 30, 112D6-113C8 Eus(GP);cf. 23, 1361AB Bus Apoll Nr. 206 Or; Pitra, Anal. Sacra II 339f.

= 80, 1801A1-9 = 80, 1801A15-C6 = 30, 104B1-109A15 80, 1801C7-1804B11 30, 109A15-112D5 80, 1804B12-1805A13 30, 112D6-116A4

Die Wiederholung des Psalmverses als Teil des Theodoretzitates ist f r U blich, ein sicheres Zeichen daf r, da U eine Handschrift des Theodoretkommentares benutzt, aus der U die Theodoretzitate entnommen und in den von der pal stinensischen Katene gegebenen Rahmen einf gt. Bei den Basiliuszitaten sind die Psalmverse ebenfalls wiederholt; das weist daraufhin, da diese Basiliuszitate auch selbst ndig aus einer Handschrift seiner Homilien und nicht aus der pal stinensischen Katene entnommen sind. b) F r den zweiten Teil des Psalters (Psalm 77—150) haben wir auch Nebentraditionen, in den beiden Formen von Ekloge und Paraphrase. Sie sind sowohl f r die Identifizierung bzw. Verifizierung der Lemmata in O S T U wichtig wie auch f r die Textherstellung (siehe dazu die beiden folgenden Abschnitte II 2 und III 2). Ekloge r P = Par.gr. 139 und C = Venet. Marc. gr. 17. Zu Psalm 90-118 setzt sich dieser Typ aus einer Ekloge der pal stinensischen Katene und aus der monophysitischen Katene zusammen.22 Die Ekloge der pal stinensischen Katene ist nicht sehr sorgf ltig angefertigt, es sei denn, da die von P benutzte Quelle f r die pal stinensische Katene schon weithin ohne Lemmata war. Es werden sehr h ufig St cke ohne neues Lemma mit ro αυτού und και μετ'ολίγα zitiert, die sich im Vergleich mit S U als aus der pal stinensischen Katene stammend erweisen. 22

Vgl. Richard (Anm. 1) S. 97. XVTI

Die daraus resultierende Konfusion der Lemmata ist m. E. dadurch bedingt, daß P seine Katene in kleinere Einheiten aufteilt als die palästinensische Katene, nämlich in Verse und Halbverse. D = Vindob.theol.gr.8. Die Randkatene ist jedoch nicht mehr so vollständig wie zu Psalm 51—76 und fehlt auch zu einigen Psalmen ganz. E = Athous Esphigmenou 73 (XIII s.)-23 Ab Psalm 101 enthält dieser Typ teilweise eine Ekloge der palästinensischen Katene, die der gleichen Tradition wie D zugehört. Didymus wird Dionysius genannt, ein Irrtum, der sich aus der Abkürzung erklären läßt. G = Vat.Reg.gr.40 (XIV s.) hat weiterhin den gleichen Aufbau, der unter I l b beschrieben wurde. Einige Athanasiuslemmata, vor allem zu Psalm 118, begegnen, die in Wirklichkeit aus der Paraphrasentradition der palästinensischen Katene stammen; das Auftauchen solcher Elemente aus der Paraphrase unter dem Namen des Athanasius kann damit erklärt werden, daß G seinen Athanasius aus einer Tradition wie Vat.gr. 754 schöpfte, wo sich außer Athanasius auch Teile der Paraphrase finden: Sie müssen in einer solchen Quelle anonym zu Athanasius zugefügt gewesen sein, und G nahm dann seine ganze Quelle für Athanasius. Bisher nicht genannt wurde der Typ XIV (Ambros. B 106 sup. = X s. und Vat.gr. 1747 = X/XI s.). Diese Katene gibt ihre Quellen nicht gleichmäßig wieder; freigelassene Flächen weisen darauf hin, daß sie aufgefüllt werden sollte oder daß ihr Autor eine Auswahl traf. Die immer wiederkehrenden Elemente zu Psalm 51—103 sind Theodoret, Athanasius und die Evagriusserie, Hesychius, Kyrill; unregelmäßig erscheint eine Ekloge der palästinensischen Katene. Zu Psalm 104 finden sich nur noch Athanasius und Theodoret, ab Psalm 105 Theodoret allein. Abgesehen von der Evagriusserie beurteile ich das Ganze vorläufig als eine selbständige Kombination der monophysitischen und palästinensischen Katene. Die eingesprengten Zitate von den beiden Gregoren finden sich auch in Vat.gr. 754. Die Katenentypen XX und XXII scheinen den Typ XIV als Quelle benutzt und in Kurzform gebracht zu haben. Der Typ XIV ist nur in einem Fall, auf den G. Mercati aufmerksam gemacht hat, herangezogen worden. Es handelt sich um zwei Fragmente zu Psalm 88 (Nr. 890a und 891 a). Die palästinensische Katene, wie sie uns in S T U vorliegt, stellt uns zu Psalm 88,20—25 vor den einmaligen Fall, daß ihr Autor das Didymuszitat aus theologischen Gründen verwirft (siehe Nr. 889). Mercati 24 hat in Typ XIV zwei Didymuszitate gefunden, die auf die Beschreibung in Nr. 889 passen; m. E. sind sie echt. Mercati urteilt im Hinblick auf seine Kenntnis der Katenentypen, es bestünde Grund zu der Annahme, daß Typ XIV direkt aus dem Kommentar des Didymus geschöpft habe und also nicht von der palästinensischen Katene abhängig sei.25 Diese Möglichkeit kommt m. E. nicht in Frage; es verhält sich vielmehr so, daß Typ XIV seine kurzen Auszüge aus der palästinensischen Katene vor der jetzt vorliegenden Fassung dieser Katene in S T U zu Psalm 88 gemacht hat. Da die übrigen Nebentraditionen (D G P) den 23

Beschreibung bei Richard (Anm. 10) S. 93f.

24

Psalterii Hexapli Reliquiae, pars prima „Osservazioni" (Codices ex ecclesiasticis bybliothecis, voL VIII) 1965, S. 461-464. 25

XVIII

Ebd. S. 461.

Einwurf gegen Didymus ebenso bringen, ist an dieser einen Stelle ein theologischer Eingriff sichtbar, der sogar vor das 9./10. Jahrhundert fuhrt, weil er sich schon in dem Palimpsest Ambros. 0 39 sup. (einer Handschrift des Typ V) findet.26' Typ XIV hat seine Texte des Euseb, Didymus und Apollinaris der pal stinensischen Katene entnommen. Diese Annahme st tzt sich auf zwei voneinander unabh ngige Beobachtungen: Die bernahme von falschen Lemmata und die Gestalt des Textes. Es begegnen wie in der pal stinensischen Katene Doppellemmata wie z. B. zu PS. 88,30a Apoll Thdt καν μύρια, φησίν, -παράνομα — διαφυλάξω = PG 80J592B3-6 (Ambros. B106 sup. fol 150v); in S fol 39v ist das Zitat des Doppellemmas l nger: καν - αλήθευαν (PG 80, 1592B3-C2). Die zweite H lfte findet sich unter dem gleichen Doppellemma in Typ XIV zu Vers 34b, n mlich το δε αδικήσω - αλήθευαν (PG 80, 1592B8-C2). Ein hnlicher Hinweis liegt zu Psalm 91,5 a vor (Ambros. B106 sup. fol 157 v): unter dem L«mma Apollinaris liest man ποίημα θεού φησι τάς δημιουργίας — ύμνωδιαν κινεϊν. Dies Fragment entspricht einem Apollinarislemma in S fol 61 v. In Wirklichkeit handelt es sich um ein Fragment, das sich aus Euseb und Theodoret zusammensetzt (PG 23, 1173B7-8und80, 1617B8-11). Die Ekloge in P wei noch mensetzt (PG 23, 1173B7-8 und 80, 1617B8-11). Die Ekloge in P wei noch von der Mischung und verzeichnet das Fragment als Apoll Eus Thdt. Ein weiteres Beispiel haben wir zu Psalm 91,9 in dem Ambrosianus fol 158r: Apoll l yap την σήν — ουμηδία. Dieses Fragment weist S fol 63 r ebenfalls Apollinaris zu; es handelt sich jedoch um Theodoret (PG 80, 1620B2-C2). An Eusebtexten soll die Abh ngigkeit des Textes von der pal stinensischen Katene illustriert werden. Zu Psalm 88,26b (Ambros. B106 sup. fol 150r) liest man Eus άρμοζα — της γης έσεσθαι αυτόν ύψηλόν φηοιν. Das entspricht dem originalen Eusebtext in PG 23, 1100D9-1101A12. Das entsprechende Zitat in der pal stinensischen Katene S U ist l nger; dort ist es anonym ei τις ακριβώς - έπηγγείλατο (PG 23, 1100D2-1104D9). Der Teil, der Typ XIV entspricht, lautet in SU folgenderma en: S fol 37v; U fol 56 v Και αρμόσει ye εντεύθεν πάντα em τον Χριστόν τον εκ σπέρματος Δαυίδ γενησόμενον άναφέρεοθαι. el yovv τις μη τούτον έκλάβοι τον τρόπον αλλ'επί τον Δαυίδ avayot τα προκείμενα, άσύστατος αν ειη ό λόγος αΰτώ. πώς γαρ του Δαυίδ εν θαλασσή έταξεν ο θεός την χείρα και εν ποταμοίς την δεξιάν, ό βουλόμενος έρμηνευέτω· ουδέ yap έκράτησεν ό Δαυίδ της παραλίου χώρας, r] πώς περί του Δαυίδ λέγοιτ' αν το (om U) Αυτός έπικαλέσεταί με Πατήρ μου ei συ, κάγώ πρωτότοκον θήοομαι αυτόν; πώς δε και άληθεύσει περί αυτού φάσκων ο θεός Θησομαι αυτόν ύφηλόν παρά τοις βασιλεύσι της γης; μόνης yap της Ιουδαίας φαίνεται βασιλεύσας, ό δε λόγος πάρα πάσι τοις βασιλεϋσι της γης εσεσθαί φησιν αυτόν ύφηλόν. ει δε έκλάβοις ταύτα . . . In Typ XIV lautet der Text (a = Ambros. B106 sup. fol 150r; v = Vat.gr. 1747 fol 149v): Αρμόσει ye ενταύθα πάντα επί τον Χριστόν τον εκ σπέρματος Δαυίδ yevηooμενον άναφέρεσθαι. πώς yap του Δαυίδ εν θαλασσή εταζεν ό θεός την χείρα 26

Vgl. Mercati (Anm. 13) S. I l l , 18-22. XIX

και εν ποταμοΐς την Βεξιάν, ό βουλόμενος έρμηνενέτω. ου yap έκράτησεν ό Δαυΐδ της παραλίου χώρας, ή πώς περί του Δαυίδ [εν θαλασσή eYa£e] λεγοιτ' αν το Αυτός έπικαλέσεταί με Πατήρ μου ει συ, κάγώ πρωτότοκοι θήσομαι αυτόν; πώς 5e και άληοεύσει λεγωί> περί αΰτοϋ ό 0εός Θήσομαι auT f ύψηλό^ παρά τοις βασιλεύσω της γης; μόι^ς γαρ της Ιουδαίας φαίνεται βασίλευσαν, ο δε λόγος παρά πάσι βασιλεϋσι της γης εσεσθαι αυτόν φησιν ύψηλόν (α ύψηλόν φησιν). Ausgelassen ist der zweite Satz ei γοϋι> — ό λόγος αύτώ. Aber abgesehen von geringen Abweichungen entsprechen sich die Texte in S U und Typ XIV. Man halte den direkt berlieferten Eusebtext daneben und wird nur schlie en k nnen, da Typ XIV seinen Auszug der pal stinensischen Katene entnimmt. Aufschlu reich ist der letzte Satz, dessen gleiche Fassung in S U und Typ XIV im Vergleich mit dem direkt berlieferten Text nicht auf Zufall beruhen kann, sondern Abh ngigkeit beweist.27 Der letzte Satz lautet nach Migne: Ποτ' ούν ό Δαυίδ παρά Περσαις φέρε, ή Σκύθαις, τ? Ίί^δοϊς, η Α,ΐβίοφιν, η Μαύροις, η Σπάι^οις, η ΒρεταΐΌΪς, η -παρά τοις λοιποΐς τώι> εθνών βασιλεύσιν ΰψώθη; II. Die Lemmabezeugung 1. Zu Psalm 51-76. Zu diesem Teil des Psalmenkommentars von Didymus sind wir auf die Nebentraditionen der pal stinensischen Katene angewiesen, abgesehen von den Stellen, wo die Turiner Handschrift Ύ erhalten ist. a) F r T hat R. Devreesse28 nach Notizen von G. Mercati zu Psalm 51—55 die Lemmata mit incipit und explicit mitgeteilt, allerdings nur f r Didymus und Origenes;29 die dritte Quelle dieser Katene, Euseb von Caesarea, hat Devreesse nicht identifiziert, da wir f r Euseb in Par. Coisl. 44 eine direkte berlieferung besitzen (Ps. 51-95,3), abgedruckt in Migne, PG 23,441 -l 221C12; zu Psalm 51 ist, wie Devreesse30 mitteilt, PG 55, 591 ff zu vergleichen. Bis auf den Schlu von Nr. 582 a haben sich alle Didymusst cke in den sekund ren Traditionen finden lassen. M. E. sind die von Devreesse angef hrten Notizen nicht vollst ndig; es scheinen in ihnen einige anonyme Fragmente zu fehlen, die normalerweise in dieser Katene als Fortsetzung der zuletzt identifizierten Quelle zu bewerten sind. Mir ist allerdings nur ein Beleg zug nglich, der einzige berrest von T zu Psalm 51 — 55. In T l t sich auf fol C 191r oben ein Teil von Nr. 566 erkennen; es folgt dann das Zitat Psalm 53,4 und daran schlie t sich, wahrscheinlich anonym, Nr. 567 an. Obwohl sich nur eine Ausnahme nachweisen l t, sind zu Psalm 54 27

C. Curti (Anm. 16 a) weist S. 30ff. m. E. berzeugend gegen Devreesse nach, da S und U keinen anderen als den in PG 23 zu Psalm 51-95,3 reproduzierten Eusebkommentar voraussetzen.

XX

28

Vgl. Anm. 4.

29

(vgl. Anm. 4) S. 18f. und 176-178.

30

S. 116 Anm. 26.

und 55 einige Fragmente zus tzlich zu den Nachweisen von Devreesse aufgenommen worden. Es k nnten noch einige Fragmente zu Psalm 51 in Frage kommen, die in verschiedenen Traditionen Didymus zugesprochen werden. Ich habe sie nicht in den Text aufgenommen, weil mir der Eusebkommentar hier nicht ganz zuverl ssig berliefert worden zu sein scheint. Deswegen seien sie hier abgedruckt. Zu PS. 51,7b in D fol 49r, L fol l I8r; beide Didymi, aber ich halte Metrophanes f r m glich. Παρασημαντέον ως ein ων Μεταναστεύσαι σε την αθανασία» της λογικής του ανθρώπου ψυχής άριδήλως παρέστησεν, προς ην δήπουθεν αποτείνει και τους λόγους ως το κρειττον μέρος της ανθρωπινής φύσεως ούσαν. ή yap μετανάστασις μετάθεσιν δήλοι τοπυίήν. σκήνωμα μηδέ το σώμα φησιν όθεν προσφόρως μεταστάντος τους κοιμηθέντας καλεϊν η καθολική εκκλησία παρείλαφεν. Zu PS. 51,9 berliefern G H P C ein Fragment, von dem ein Teil Euseb sein k nnte. G Diodori fol 116v von δέον — δοθήναι; Η Eusebii fol 160v den ganzen Text; P fol 143r Eusebii von ει ηγούμενος; Didymi τάχα πας — αγαθόν έργον. Ει γαρ (om Η) έθετο τον θεόν βοηθόν αυτού, ουκ αν διέβαλεν τους δούλους και θεραπευτάς αυτού. Δέον (add δε PC) τον 0εόν βοηθόν έπικαλείσθαι. ήττον τούτου φροντίσας ήλπισεν επί τω πλήθει ου είχε πρόσκαιρου πλούτου· ην yap των έπιτεταγμενων βασιλικήν ύπηρεσίαν. ένεδυναμοΰτο γοϋν (και ένεδυναμοϋτο PC) εν τη ματαιότητι αυτού ή είχεν, αγόνων και στείρων ζφων τυγχάνων (υπάρχων Η) r/γούμενος. Και (om PC) τάχα πας πλούτων εν κοκ ig ψευδωνύμω γνώσει εν τω μεγαλοφρονείν επί τούτοις έπελπίζει επί τω πλήθει του τυφλού πλούτου (του πλούτου αυτού Η)· αλλά και ένδυναμούσθαι νομίζει (ελπίζει Η), άρχων άyovίaς (άγόνοις G) προς πάν αγαθόν έχουσών ψυχών (άγουσών ψυχών Η, έχων έργον PC). Και αϊ της ψυχής δε αυτού δυνάμεις στερωθείσαι προς την άρετήν και την άλήθειαν ήμίονοι αν (om G) είεν ων έφειστήκει του Σαούλ του πονηρού βασιλέως, ο yap Σαούλ του πονηρού πνεύματος τύπον φέρει, άρξαντος του Ισραήλ τότε είπόντος Ουκ έχομεν βασιλέα' και yap ό πάλαι λαός έξουθενώσας τον θεόν βασιλεύοντα αυτού τρησε τον Σαούλ άρχοντα ούτω δοθήναι. (cf I Reg 8) Zu PS. 51,10 berliefern D L G H P C ein Fragment, dessen Schlu satz m glicherweise Euseb zugeh rt, siehe PG 23,449B9—10, der berschu in H mit Sicherheit = PG 23,449C11-12. Die Bezeugung ist wie folgt: G eiusdem (= Diodori) fol 116 v μετά — πε^υτευμενψ; Η Didymi fol 161 r μετά — πολίτευμα; P Didymi fol 143 r ό εν τω οίκω — αιώνος. In D fol 49r wie L fol 118r findet sich μετά — φως της γνώσεως als Metrophanes, was sicher ein Irrtum ist, da Metrophanes in den anderen Quellen sonst nicht belegbar ist. Μετά το (του DL) κατειπείν του εν κακία καυχωμένου περί της 'ιδίας διαθέσεως έρεί Ως (ώσεΐ DL) έλαια κατάκαρπος εν τφ οίκω του θεού, καρπόν φέρουσα λυτήρυον πόνων άλεξητικόν νόσων θρεπτικόν και αύξητικόν φωτός, ό yap εν τφ οίκω της εκκλησίας του (om Η) θεοϋ δια πίστεως φυτευθείς άρετήν φέρει άλέξουσαν τάς εκ παθών και αμαρτημάτων νόσους και τους έπ' XXI

αύταΐς λύουσαν πόνους και τρέφουσαν το φως της γνώσεως (φως γνώσεως της θείας Η). Ό τοιούτος έλεημοσύνας καρποφορήσας ελπίζει επί το 'έλεος του θεού, εϊδώς Οτι οι ελεήμονες έλεηθήσονται. έχει 8ε την ελπίδα ουκ. εφ' ένα αιώνα αλλ' ε'ις τον αιώνα του αιώνος, παραβαλλόμενος ei a\el και πολυκάρπω φυτώ εν οίκω θεού πεφυτευμενω. [Οίκοι; δε θεού νοεί ενταύθα το ευσεβές πολίτευμα.] F r περί της — αύξητικόν φωτός schreibt Η νυν επί του την άρετήν κατορθούντος έρχεται. PC lassen am Eingang γαρ aus; au erdem ist in PC και τους έπ' αύταϊς λύουσαν πόνους ausgefallen. Alle brigen berreste von T sind identifiziert worden; soweit sie nicht nach PG 80 Theodoret oder nach PG 23 Euseb von Caesarea oder zu Psalm 59 und 61 nach PG 29 Basilius von Caesarea sind, wurden sie Didymus zugewiesen; bis zu Psalm 69 sind sie in diesem Band alle als Didymus abgedruckt, zu Psalm 70—76 wurden sie auf Didymus und Apollinaris verteilt. b) Folgende sekund ren Traditionen sind vollst ndig analysiert worden: G = Typ IX, D L = Typ V und H; P ist nur nach den Lemmata durchgesehen worden. Zur Identifizierung und Verifizierung dieser Katenentypen wurden folgende Psalmenkommentare benutzt: Theodoret nach PG 80, Euseb von Caesarea nach PG 23, Theodor von Mopsuestia nach der Ausgabe von R. Devreesse31, Basilius von Caesarea f r Psalm 59 und 61 nach PG 29 und zwei der Kommentare des Hesychius von Jerusalem32, den von Antonelli edierten in PG 27, 855—968 und den von V. Jagic" edierten Kommentar eines unbekannten Autors.33 Dazu kommen einige ungedruckte Kommentare: Athanasius nach der Serie in Vat.gr. 754 und die sog. Origenesserie (= Evagrius)34 nach der gleichen Handschrift; der gro e Kommentar des Hesychius von Jerusalem nach Vat.gr. 525 ;35 au erdem Diodor von Tarsus nach dem Innentext von Vindob. theol. gr. 8. Mit Hilfe dieser Methode lie en sich verh ltnism ig befriedigende Resultate erzielen. Es ergab sich: F r G blieben von 760 abgesetzten Fragmenten ungef hr 20 Fragmente oder Teilfragmente unbestimmt; f r D L von 530 abgesetzten Fragmenten blieben ungef hr 20 unbestimmt; f r H von 900 abgesetzten Fragmenten ungef hr 60 Fragmente oder Teilfragmente. Die verbleibende Zahl der nicht identifizierten Texte wird in Band III abgedruckt werden. Verschiedene Unsicherheitsfaktoren k nnen benannt werden. Wir haben einmal mit fremden Einsch ben zu rechnen; siehe die Autorenliste auf S. Xllf. Au erdem ist es m glich, da die Athanasius- und Evagriusserie in Vat.gr. 754 nicht ganz vollst ndig sind. Schlie lich fehlt uns eine vollst ndige Ausgabe des Diodor von Tarsus. Ky31

Studi e Testi 93 (1949; repr. 1962).

32

Vgl. Devreesse (Anm. 4) S. 243-248.

33

Supplemenlum Psalterii Bononiensis. Incerti auctoris explanatio psalmorum Graeca. Wien 1917. 34

VgL Anm. 8.

35

VgL Devreesse (Anm. 4) S. 253-256.

XXII

rill von Alexandrien ist wahrscheinlich eine der Quellen f r die genannten sekund ren Traditionen, ebenso finden sich m glicherweise noch einige Origenesfragmente darunter. Ich bin in der Zuweisung zu Didymus soweit gegangen, wie ich es aufgrund der berlieferten Lemmata und der negativen Ausscheidung glaubte verantworten zu k nnen. Der Stil des Didymus zeigt einige erkennbare Merkmale, die au er einem Vergleich mit seinem Vokabular eine berpr fung erm glichen. Ich nenne die folgenden Eigenheiten: 1) Keine Zitate aus der Hexapla. 2) Als Sprecher der Psalmen werden Christus, ό άγιος, seltener ό δίκαιος oder ό σπουδαίος genannt, m. W. nie der Prophet. 3) Didymus liebt nachgestellte Partizipials tze. 4) Ein bevorzugter Ausdruck ist αμελεί γοϋι>. 5) Die Konstruktionen sind einfach und nicht sehr verschachtelt; auffallend sind die Gegen berstellungen von ως — οϋτως, ore μεν — ore δε oder die Konstruktion e i . . . αλλ' ούν ye. 6) Dem Didymus eigent mlich erscheinen mir die Einleitung neuer Abschnitte mit δυνατόν 8e και έκλαβεϊν oder τάχα και ( e) oder der Abschlu von Abschnitgen mit e i . . . έπίστησον (έτησκεψαι). 7) Bei keinem der mir bekannten Autoren habe ich έτερα γρα^τ? als Hinweis auf andere Handschriften berlieferungen f r den Bibeltext finden k nnen. 8) Schlie lich ist noch darauf hinzuweisen, da Didymus f r die pal stinensische Katene προς διάνοιαν und προς άναγωγήν vertritt; dieses Merkmal l t sich allerdings nur f r die direkte berlieferung der pal stinensischen Katene verwenden. 9) Zu erw hnen ist auch noch die Methode des Didymus, einen Gedanken durch ein Bibelzitat mit eingef gtem γαρ zu bekr ftigen. 2. Zu Psalm 77-150. a) Quellen und Aufbau der von hier ab direkt berlieferten pal stinensischen Katene sind schon beschrieben worden.36 Zu Psalm 77—117, mit Ausnahme von Psalm 114 und 115, kommen nach meiner Analyse au er Theodoret und Euseb nur Didymus und Apollinaris in Betracht. Aus den berresten von T ergaben sich noch einige Lemmata; zu Psalm 83-86 und 95—100 verzeichnet Devreesse die Lemmata von T nach Mercatis Notizen. Ab Psalm 101 hilft die Katene in Athous Esphigmenou 73 bei der Wiederherstellung der in S U nicht verzeichneten Lemmata. Zu Psalm 118 m ge man die vollst ndige Ausgabe der pal stinensischen Katene von M. Harl37 konsultieren. Die Autoren Origenes und Athanasius sind zu Psalm 118 hinzugef gt, wobei sich Athanasius nach der Serie in Vat.gr. 754 leicht identifizieren l t, Origenes dagegen manchmal nur schwer auszuscheiden ist. Am Schlu von Psalm 118 steht ein Hesychiuszitat. Ab Psalm 119 haben wir au er den vier Grundquellen auch Origenes und Johannes Chrysostomus; letzterer wurde nach PG 55, 338-498 ausgeschieden. 36

Vgl. Bd. I, S. XXV-XXX.

37

La chaihe palestinienne sur le psaume 118 (Sources Chretiennes, Bd. 189 u. 190)

1972. XXIII

Au er den Eklogetraditionen D G E P C wurde f r die zweite H lfte des Psalters auch die Paraphrasentradition, wie sie in P C F K vorliegt, herangezogen (siehe oben unter I l c). Au er den Stilmerkmalen, die oben f r Didymus zusammengefa t wurden, ist die Stellung innerhalb der Katene zu beachten. Normalerweise wird in der Katene von T S U der Autorenname nicht wiederholt, sondern Ausz ge aus der gleichen Quelle sind anonym aneinandergereiht. Dieses Merkmal ist in S U allerdings deswegen beeintr chtigt, da eine ganze Reihe von Lemmata verloren gegangen ist, d. h. schon in der Vorlage von S U fehlte. Es ist schon darauf hingewiesen worden, da allein der Aufbau von S ma gebend ist. b) Da R. Devreesse einen Didymusindex f r die pal stinensische Katene gegeben hat, seien hier alle seine Abweichungen zu dieser Ausgabe verzeichnet. Die nderungen gegen ber Devreesse r hren daher, da Devreesse offensichtlich nicht alle Fragmente aufgenommen hat, es sei denn, er wiese sie aus mir unbekanntem Grund Theodoret oder Johannes Chrysostomus zu, sondern auch eine Reihe von anonymen Fragmenten ausgelassen hat. In Klammern gebe ich die Notizen aus dem Index von M. Richard, den ich freundlicherweise benutzen durfte.38 Zuerst die Abweichungen von der unter Didymus gegebenen Liste der Fragmente; ich zitiere nach Psalm und Vers bei Devreesse; die Begr ndungen ergeben sich aus dem Apparat am angegebenen Ort. Die Nummern f r Apollinaris und Didymus beziehen sich auf die beiden B nde dieser Ausgabe. Zu PS. 78,4 ταύτα — eBveow = Apoll 129 nach T (Richard: Did) PS. 79,3c-4 = Apoll 131 nach T (Richard: Apoll) PS. 79,9-14 Tf) παρώντων = Apoll 132 nach T (Richard: ?) PS. 79,18 = Did 829; Rest in PG 80. PS. 80,1 σάλπιγγες — συνεπίσκεψοί = Apoll 133 (Richard: ?). PS. 80,5-8 αράβων βασταγμάτων = Apoll 134 (Richard: ?). PS. 87,8 = Did 874; der Schlu geh rt auch noch zu Didymus. PS. 89,9 = Did 899 beginnt fr her. PS. 93,2 = Did 918; der von Devreesse gegebene Anfang findet sich in PG 80. PS. 94,10 = Did 928; der Rest findet sich in PG 23. PS. 95,2b = Did 930; auch der Anfang ist Didymus, wie Devreesse S. 117 selbst vorschl gt. PS. 101,4b-5 = Did 968; Devreesse weist S. 121 den ersten Teil m. E. zu Unrecht Euseb zu (Richard: Did). 38

XXIV

VgL Bd. I, S. XXX.

= Did 980; auch der zweite Teil des Fragmentes, den Devreesse nirgends aufführt, gehört dazu (Richard: Did). PS. 103,33-34 = Apoll 184 (Richard: Apoll). = Did 1007, wie S bezeugt (Richard: Did). PS. 104,12 PS. 104,18-19 = Did 1008a; der Schluß ist nach P C hinzuzufügen. = Did 1070 und 1071 wegen des Stils. PS. 116 = Did 1090; der Schluß ist Ath nach S und der AthanasiusPS. 118,11 serie in Vat.gr. 754. = Did 1101; es besteht kein Grund, den Schlußsatz wegzuPS. 118,58 lassen. Nach dem Aufbau kommt Didymus nicht in Frage; vgl. PS. 118,68 M. Harl, Sources Chr6tiennes Bd. 190, S. 638 zu v. 68a. Es bleibt bei dem Fragezeichen, das Harl setzt. Trotz der Zuweisung an Didymus durch S ziehe ich Origenes PS. 118,72 vor; vgl. die Erklärung von M. Harl (Sources Chr6tiennes Bd. 190, S. 643 f.), die aber an Didymus festhält. Didymus sagt m. W. nicht „der Prophet". Als Did 1109a gedruckt. PS. 118,160 = Did 1140; der Schluß ist hinzuzunehmen, was Harl als Möglichkeit erwägt (a. a. 0., S. 750f.). PS. 118,174 = Did 1148; ich nehme den Anfang hinzu, wie es der Satzbau verlangt; vgl. Harl a. a. O., S. 774f. PS. 142,3 c weise ich mit G Euseb zu. PS. 142,10 = Did 1243; die beiden letzten Abschnitte gehören noch dazu, wie die Handschriften zeigen. PS. 145 Anfang = Did 1264; es kommt außer Didymus niemand in Frage, da Euseb und Apollinaris zu Vers 1.2 auch überliefert sind. PS. 147,8-9 — verzeichnet Devreesse richtig auch unter Euseb, wohin es m. E. gehört. PS. 150,3 = Did 1289; m. E. hat Devreesse aus Versehen den Schluß nach PG 39 statt nach S U gegeben.

PS. 102,7

Folgende Didymusfragmente in dieser Ausgabe hat Devreesse entweder überhaupt nicht aufgeführt oder anderen Autoren zugewiesen:

Nr. 870 871 879 890a und 891 a 905 906

(Richard: Did). (Richard: Did); nach Devreesse S. 116 Anm. 28 Euseb; dagegen überzeugend C. Curti, II codice (vgl. Anm. 16a) S. 32-38. (Richard: Did); der Text spricht für sich selbst. nach Mercati aus Typ XIV; vgl. oben S. XVIII. (Richard: Did); Zuweisung mit G. (Richard: unbestimmt); Devreesse unter Apoll zu PS. 90,11—12. Der Stil bestätigt die Zuweisung von D zu Didymus, die Devreesse irrtümlich als Apoll angibt. XXV

907 908 910 912 921 922 925 926 936 und 937

945 969 970 971 972 973 983 987 989 999

(Richard: unbestimmt); es handelt sich um die Fortsetzung des gleichen Autors. (Richard: unbestimmt); Devreesse erwägt S. 213 Anm. 6 Apollinaris; mit G halte ich an Didymus fest. (Richard: unbestimmt); entgegen der Zuweisung von P an Apollinaris, der Devreesse zu PS. 91,6-7 folgt, entscheide ich mich mit G für Didymus. (Richard: Did); Devreesse unter Apollinaris zu PS. 91,11-12. Der Auslegungsstil spricht für Didymus. (Richard: Did); Devreesse S. 186 Anm. 37 unentschlossen. Die Zuweisung an Didymus nach dem Stil und der Stellung in der Katene wird durch die sekundären Traditionen bestätigt. (Richard: unbestimmt). Obwohl in S U T nicht vom Eusebfragment abgetrennt, findet sich dieser Teil nicht in PG 23 und ist deswegen Didymus zuzuweisen. (Richard: unbestimmt); von Devreesse ausgelassen. T klärt die Zuweisung. (Richard: unbestimmt); es handelt sich um die Fortsetzung des vorhergehenden Didymus, wie das Thema auch zeigt. sind die Fortsetzung von Did 935; Devreesse erwägt S. 118 Anm. 32 Euseb (Richard: unbestimmt). (Richard: Did); Zuweisung nach T, was Devreesse aus Versehen ausgelassen haben muß. (Richard: Did); nach dem Ausweis von G E gehört dieser Teil nicht mehr zu Euseb, wozu ihn Devreesse zu PS. 101, 13—14 rechnet. Richard und Devreesse trennen diesen Teil nicht von Apoll 171 ab; ich weise ihn mit D E Didymus zu. (Richard: Did); Devreesse unter Apollinaris zu PS. 101,16; F gibt die auch durch den Stil bestätigte Zuweisung an Didymus. (Richard: Did); Devreesse zögert für Euseb (S. 122 Anm. 34). E gibt den Ausschlag. fehlt bei Devreesse; Richard aufgrund der sekundären Traditionen Didymus. (Richard: Eus); fehlt bei Devreesse. Der Stellung nach kommen nur Apoll oder Did in Frage, da Theodoret und Euseb schon einen Kommentar zu diesem Vers haben; ich entscheide mich für Didymus. (Richard: Did); bei Devreesse unter Euseb zu PS. 102,19. U hat hier einen Fehler gemacht; mit G ist Didymus anzunehmen. (Richard: Did); von Devreesse nicht verzeichnet. Ich folge G. (Richard: Did); bei Devreesse unter Euseb S. 124 Anm. 35. G P weisen auf Didymus. (Richard: Did?); von Devreesse ausgelassen; G P haben Didymus.

1004 1009 a und lOlOa. In S U fehlt der Kommentar zu PS. 104,16-30a; während S fol XXVI

1013

1023 1029 1045 1052

1059 1064 1068 1079 1084

1087 1088

1089 1093 1097 1103 1108 1110 1115 1117 1131 1138 1141 1143

145rv unbeschrieben sind, fügt U fol 138r-139v den Kommentar von Theodoret ein. (Richard: Did); bei Devreesse unter Euseb zu PS. 105,9. Da P zu Psalm 101-107 nicht zuverlässig ist, geben die anderen sekundären Traditionen den Ausschlag. (Richard: Did); von Devreesse ausgelassen. Zuweisung nach den sekundären Traditionen. (Richard: Did?); von Devreesse ausgelassen. Es handelt sich um die Fortsetzung von Did 1028. (Richard: Did); von Devreesse ausgelassen; mit D G als Fortsetzung von Did 1044 zu betrachten. (Richard: Bus). Der Stil spricht für Didymus, außerdem geht schon ein Eusebfragment zum selben Vers voraus; von Devreesse nicht verzeichnet. (Richard: Did); bei Devreesse S. 130 Anm. 37 unter Euseb. Ich halte dieses lange Fragment für die Fortsetzung von Did 1058. findet sich bei Devreesse innerhalb von Euseb zu PS. 113,22; ich trenne mit P G ab und weise das Fragment Didymus zu. von Devreesse ausgelassen; mit D P zu Didymus. von Devreesse ausgelassen; mit P als die Fortsetzung von Did 1078 zu bewerten. bei Devreesse unter Apollinaris zu PS. 117,27b—c. Apoll 210 geht voran; da Apollinaris keine Auslegungen zur Auswahl stellt, halte ich ? für die Überleitung zu einer neuen Quelle. von Devreesse ausgelassen; mit P für Didymus. von Devreesse ausgelassen; G P lassen Apoll 213 schon hier beginnen, was ich als einen in S U verlorengegangegen Absatz interpretiere. In Betracht kommt dann nur Didymus. von Devreesse ausgelassen; ich folge G in der Zuweisung. von Devreesse ausgelassen; ich folge P in der Zuweisung. bei Devreesse unter Origenes zu PS. 118,41; es ist der Auslegungsstil des Didymus, dem K das Fragment auch zuweist. von Devreesse ausgelassen; dieser Teil ist nach Vat.gr. 754 nicht mehr Athanasius und mit P Didymus zuzuweisen. bei Devreesse unter Origenes zu PS. 118,70b; mit G ist an Didymus festzuhalten. von Devreesse ausgelassen; nach P ist es Didymus. von Devreesse ausgelassen; G P weisen auf Didymus. bei Devreesse unter Origenes zu PS. 118,88; nach P ist dieser Teil für Didymus abzutrennen. von Devreesse ausgelassen; die sekundären Traditionen weisen auf Didymus. bei Devreesse in Origenes zu PS. 118,151; der Verweis auf eine andere Handschrift bestätigt die Zuweisung von K 1 zu Didymus. von Devreesse ausgelassen; die Zuweisung von P ist m. E. richtig. von Devreesse ausgelassen; die Abtrennung vom vorangehenden Fragment ist durch F K! gefordert, die Zuweisung an Didymus XXVII

1156 1164 1166 1172 1174 1175 12031205 1207 1212 1222 1226 1229 1233 1234 1248

1251 1252 1254 1255

1271 1282

XXVIII

durch F wahrscheinlich. von Devreesse ausgelassen; es handelt sich um die Fortsetzung von Did 1155. von Devreesse ausgelassen; der Stil best tigt die Zuweisung von K j . von Devreesse ausgelassen; es ist die Fortsetzung des vorangehenden Lemmas (Did 1165). von Devreesse ausgelassen; Kl best tigt, da es sich um die Fortsetzung des vorangehenden Lemmas handelt. von Devreesse ausgelassen; Begr ndung wie Nr. 1172. von Devreesse ausgelassen; Zuweisung nach K j . von Devreesse ausgelassen; Zuweisung nach dem Stil, f r 1205 durch G best tigt. von Devreesse ausgelassen; Fortsetzung des vorangehenden Lemmas. von Devreesse ausgelassen; Zuweisung nach dem Stil. von Devreesse ausgelassen; der Stil spricht f r Fortsetzung des vorangehenden Lemmas. von Devreesse ausgelassen; Zuweisung nach F Kt . von Devreesse ausgelassen; Zuweisung nach E. von Devreesse ausgelassen; Stil und G sprechen f r Fortsetzung des vorangehenden Lemmas, Euseb folgt zum selben Vers. von Devreesse ausgelassen; Euseb kommt nach dem Aufbau der Katene nicht in Betracht; zwischen Origenes und Didymus entscheide ich mich wegen der Einfachheit des Stils f r den letzteren. bei Devreesse unter Euseb zu PS. 143,7-8. G bringt die beiden letzten Abschnitte als Euseb, unterl t es jedoch, das folgende Fragment abzusetzen, das zum selben Vers mit άλλος δε φησί in S eingef hrt wird und nach dem Stil eindeutig Euseb ist. Infolgedessen weise ich 1248 Didymus zu; auf ihn weisen das Zitat aus Joh 4,14 und die Erw hnung von έτβρόδοί-οι. von Devreesse ausgelassen; E G geben Didymus an. von Devreesse ausgelassen; ich halte Didymus f r m glich. von Devreesse ausgelassen; ich halte dieses Fragment f r die Fortsetzung des vorangehenden Lemmas; Vokabular und Stil (ei και. . . αλλ1 ούν) deuten auf Didymus. von Devreesse ausgelassen; dem Stil nach k me auch Euseb in Betracht, aber es folgt ein dem Euseb mit Sicherheit zuzuweisendes Fragment zum selben Vers (bei Devreesse Euseb zu PS. 144,7), das au erdem noch durch άλλος φησι in S eingef hrt wird. von Devreesse ausgelassen; da Euseb zum selben Vers folgt, ist Didymus anzunehmen; der Anklang an I Cor 15,49 und Col 3,2 ist typisch f r ihn. von Devreesse ausgelassen. Zum gleichen Vers gehen Johannes Chrysostomus, Theodoret und Apollinaris voraus, θεσπίξβι st rt, aber der Schlu satz l t sich f r Didymus, nicht jedoch f r Euseb oder Origenes reklamieren.

c) Die Abweichungen von M.Harl 39 zu Psalm 118 sind gering. Nr. 1088

= Harl v. 6bl 2-15. Es ist wahrscheinlich, da dieses Fragment von Apoll 212 abgetrennt werden mu . Da Apollinaris (= Nr. 213) folgt, schlage ich Didymus vor, auch wenn mit einem Fehler in der Katene gerechnet werden k nnte; vgl. Harl S. 567f. 1098 = Harl v. 43 b. Harl schl gt Origenes f r den zweiten Teil vor, aber ich sehe keinen zwingenden Grund, hier aus inneren Kriterien der Katene zu mi trauen; vgl. Harl S. 613f. 1109a = Harl v. 72b; vgl. S. 643f. Trotz der Zuweisung von S und P an Didymus halte ich Origenes f r wahrscheinlicher. M. W. nennt Didymus den Sprecher der Psalmen niemals den Propheten. 1115 = Harl v. 85 a. Harl erw gt S. 671 Origenes oder Didymus; die inneren Kriterien reichen m. E. nicht aus, die Bezeugung von G P zu annulieren. 1116 = Harl v. 87b. Harl m chte teilen (S. 673) und den ersten Satz Origenes zuschreiben, aber die berlieferung scheint mir dagegen zu sprechen. Harl v. 13 a; vgl. S. 577. Der Schlu w re nach Harl m glicherweise Didymus, aber der Verweis auf andere bersetzer ist f r Didymus sonst nicht zu belegen. d) Der Name Didymus wird auf zweierlei Weise abgek rzt. In T findet sich durchgehend gro es Δ mit daruntergesetztem t, in S dagegen fast immer Αιδυμ. U schreibt durchgehend Diodor (Διοδ), woraus ich entnehme, da die Vorlage von S U wie T abgek rzt und U falsch aufgel st hat. G schreibt zu Psalm 51—74 immer Διοδωρ(ου), ab Psalm 75 jedoch Δρυμού.40 Als Ausnahme verzeichne ich Nr. 690a und 749a. E nennt Didymus Διοι>υσ(ίου). Zu Psalm 51-76 sind alle Nebentraditionen mit ihren Lemmata nachgewiesen. Zu Psalm 77—150 sind die Lemmata der Nebentraditionen dagegen nur dann nachgewiesen, wenn die Prim rtradition O T S U kein Lemma hat oder wenn sie dem Lemma der Prim rtradition widersprechen. III. Der Text 1. Zu Psalm 51-76. Bis auf die berreste in T sind wir f r diesen Teil ganz auf die sekund ren Traditionen angewiesen, die Ekloge in D L, G, H und P C sowie die Paraphrase in P C ab Psalm 61. Wegen der verschiedenen Traditionen ist die Feststellung des Textes ein gewagtes Unternehmen. Als einziges festes Datum l t sich angeben, da die Ekloge relativ wortgetreu exzerpiert, jedoch gerne Bibelzitate unter39

Vgl. Bd. I, S. XXX Anm. 30. Ich zitiere ihre Ausgabe mit Kommentar nur nach den Seitenzahlen. 40

A. Mai hielt ihn wirklich f r Diodor und seine aus G entnommenen Texte sind in PG 33, 1587-1616 reproduziert. Ich ber cksichtige Mais Textkollation nicht. Der Irrtum wurde entdeckt von L. Maries, Un commentaire de Didyme publie sous le nom de Diodore, in: Recherchesde Science Religieuse 5 (1914) 73-78, 246-251. XXIX

schlägt. Die Paraphrase weist kein Pattern von Auslassungen auf, hat fast alle Bibelzitate (besonders typisch sind Nr. 739 und 780 a) und schreibt den Text in eigenen Satzkonstruktionen neu. Daraus ergibt sich, daß die verschiedenen Eklogetraditionen, die voneinander unabhängig sind, zur gegenseitigen Ergänzung herangezogen werden dürfen. Es ist nun so verfahren worden, daß die mit Folioangabe identifizierte Quelle als der Text genommen wurde, gegen den alle Abweichungen im Apparat verzeichnet wurden. Varianten als Übergänge nach Auslassungen sind nicht aufgenommen worden, wie , , jap oder . Ich gebe einige Beispiele: Nr. 555 läßt P C einen Satz aus und stellt dann durch Umstellung den Anschluß wieder her; vgl. den Apparat. In Nr. 567 überbrückt H die Auslassung des Bibelzitates durch . Durchsetzt von Auslassungen ist das Fragment Nr. 572. Ich habe sogar die Paraphrase zu Ergänzungen herangezogen, jedoch mit < > gekennzeichnet. In einigen Fällen läßt sich das Mehr der Paraphrase an T kontrollieren, so in Nr. 631 und 755, in anderen Fällen nicht, wie z. B. 664a, 683a, 687a,688a, 689a. Besonders hilfreich ist die Paraphrase im Hinblick auf H, wo häufig Absätze nicht gekennzeichnet sind; an der Paraphrase, die ziemlich zuverlässig abtrennt, kann die Zugehörigkeit eines Überschusses in H überprüft werden; das gilt z. B. für Nr. 648a, 695a, 732a und 772a. Im Apparat sind die verschiedenen Versionen der Eklogetraditionen so eingetragen worden, daß sie aus ihm rekonstruiert werden können. Die Hoffnung, den ursprünglichen Text der palästinensischen Katene vollständig wiederherstellen zu können, ist nicht realistisch, obwohl die Eklogetraditionen verhältnismäßig gut mit T harmonisieren. Es war mein Bestreben, einmal einen lesbaren Text zu bieten, zum ändern aber auch einen vollständigen Text. 2. Zu Psalm 77-150. Es braucht hier nicht wiederholt zu werden, was schon zu Apollinaris im ersten Band gesagt wurde. Das Ziel ist, den Text der palästinensischen Katene, wie sie in O T und der Vorlage von S U überliefert ist, zu rekonstruieren. Entsprechend ist verfahren worden: Soweit 0 T S U nicht voneinander abweichen und der Text sich halten läßt, sind die Varianten aus den sekundären Traditionen nicht aufgenommen worden. Finden sich jedoch Abweichungen zwischen O T S U, so sind alle sekundären Zeugen, wenn es sie zur Stelle gibt, verzeichnet; dabei ist dann die Lesart, die von sekundären Zeugen unterstützt wird, bevorzugt worden. In solchen Fällen sind wir einen Sphritt über die Vorlage von S U hinausgelangt. Man kann also bei Varianten zwischen O T S U negativ erschließen, ob es Nebentraditionen zur Stelle gibt. Es ist schon durch die verschiedenen Ausgaben klar, daß T und S U nicht direkt auf die gleiche Vorlage zurückgehen; T gehört zu einer dreibändigen, S U zu einer zweibändigen Ausgabe. Es scheint so, daß die Ekloge der in T vorliegenden Textrezension näher steht als der in S U. Anhaltspunkte für eine solche Annahme finden sich in Nr. 908, wo S U einen Zusatz gegenüber T G haben; vgl. in diesem Sinne auch Nr. 816 (p. 132,25 T G gegen U. Ebenso p. 133,4 T G H gegen U); Nr. 819 (p. 134,5 T H gegen U; linea 15 T G H gegen U); Nr. 825 passim; 850 passim; 851 (p. 151,15/6); 852 (p. 151,25); 853 (p. 152,4). 869 XXX

(p. 160,5) u. ö. Seltsam nimmt sich dagegen Nr. 949 (p. 212,21) aus, wo sich eine Auslassung in T S gegen U P findet; ähnlich Nr. 950 (p. 213,2), wo eine Auslassung von T gegen S U D P steht. IV. Der Apparat Aufbau und Schreibung des Apparates müssen gesondert erklärt werden, da die benutzten Traditionen vielfältig sind. Die Fragmente sind numeriert worden. Der Text, von dem Abweichungen im Apparat verzeichnet sind, ist durch die Folioangabe seiner Quelle identifiziert. Zu Psalm 51-76 sind alle genannten Traditionen mit ihrem Lemma verzeichnet. Eine Nummer ohne zusätzlichen Buchstaben haben diejenigen Fragmente erhalten, die sich in der palästinensischen Katene nach T 0 S U nachweisen lassen. Einen Kleinbuchstaben habe ich zur Nummer hinzugefügt, wenn der Text aus einer der Eklogetraditionen stammt, einen Großbuchstaben, wenn der Text aus der Paraphrasentradition kommt. Die Herkunft der Texte ist auch noch durch [ ] um das Handschriftensigel für die Paraphrasentradition, ab Psalm 77 durch ( ) für die Eklogetradition gekennzeichnet; diese beiden verschiedenen Klammern sind auch im Variantenapparat verwendet, um das Gewicht der Varianten zu charakterisieren, auch wenn man die Einordnung der Handschriften nicht auswendig weiß. Das Lemma ist nicht verzeichnet, wenn es als Didymus gegeben wird. Findet sich der Didymustext innerhalb des abgesetzten Fragmentes einer Handschrift, wo die Abgrenzung unterschlagen ist, so gebe ich diesen Fall mit einer runden Klammer, z. B. (Bus), manchmal auch „in Bus" an; ich meine damit, daß ich eine Abtrennung wiederherstelle, die die Katene übersehen hat. T ist nur stark beschädigt überliefert; eine Fragezeichen hinter der Folioangabe von T bedeutet, daß die Textabgrenzung sichtbar aber der Rand mit dem Lemma nicht mehr vorhanden ist. Die Folioangaben für T entsprechen denen der Turiner Bibliothek für die vom Brand geretteten Blätter. Ab Psalm 83,4 ist nur S als Quelle angegeben, nach der handgeschriebenen Paginierung in der oberen rechten Ecke. Diese Paginierung weicht von den unten rechts gedruckten Nummern dadurch ab, daß fol 180 und fol 295 jeweils zweimal gegeben werden. U ist immer dann miteingeschlossen, wenn U das gleiche Lemma wie S hat, aber auch, wenn U das Lemma ausgelassen hat und das Fragment anonym bietet. Von S abweichende Lemmata in U sind alle aufgeführt. Die Abtrennungen folgen S oder U; es ist also eine Abtrennung in der Vorlage von S U angenommen worden, auch wenn nur in U, dagegen nicht erkennbar in S abgetrennt ist. Die palästinensische Katene hat einen regelmäßigen Aufbau. Die Psalmverse werden vorweg zitiert, dann folgt die Serie der Auszüge aus den Quellen bis zum nächsten abgesetzten Psalmzitat. Die Katene pflegt das Lemma des gleichen Autors nicht zu wiederholen, auch wenn sie durch abgesetztes Psalmzitat eine neue Serie anzeigt. Innerhalb einer Serie zwischen Psalmzitaten wird die gleiche Quelle nicht zweimal zitiert. Ich habe durch „cont Did" (continuitur Didymus) angegeben, wo ich meine, daß ein nicht mit Lemma versehenes Fragment die gleiche Quelle fortsetzt, die zuletzt ausdrücklich genannt wurde. Dieses „cont Did" gibt gleichzeitig an, daß ein davorstehendes Psalmzitat von der Katene geXXXI

kennzeichnet ist, also den Psalmentext der Katene wiedergibt und nicht notwendig dem von Didymus vorausgesetzten Psalmentext entspricht. Es ist schließlich noch zu bemerken, daß ich die Psalmverse vor den Fragmenten nach dem tatsächlich kommentierten Schrifttext abgegrenzt habe; diese Versangaben stimmen nicht immer mit der Einordnung in die Katene überein. Zu Psalm 61—76 ist angegeben, ob sich die Paraphrase in Migne, PG 39 findet. Zu diesen Psalmen ist in Migne der Text von A. Mai nach Vat.gr. 1682/3 abgedruckt,41 einer späten Handschrift des Typ III.42 Das Gleichheitszeichen zu P sagt nicht, daß der Text mit P absolut identisch ist, sondern nur, daß Umfang und Charakter des Textes P entsprechen. Es soll durch diese Hinweise dem Leser ermöglicht werden, die Paraphrasentradition selbst zu kontrollieren, soweit sie nicht in den Variantenapparat eingetragen ist. Solche Kontrolle ist besonders da wünschenswert, wo ich den Eklogetext nach der Paraphrase von P C ergänzt habe.

41

Angabe nach R. Devreesse (vgl. Anm. 2) Sp. 1125/6.

42

Vgl. Bd. I, S. XXVIf.

XXXII

Abkürzungen Hss der palästinensischen Katene T Turin, Bibl. Nat. 300 (C II 6); X s. O Wien, Nationalbibliothek, Theol. gr. 59; XIII s. S Mailand, Ambrosiana F 126 sup.; XIII s. S' fol 419 von späterer Hand ergänzt. U Patmos, St. Johannes 215; XII/XIII s. Hss der Eklogetradition D Wien, Nationalbibliothek, TheoL gr. 8; XI s. L Lesbos, Leimon 49; X/XI s. E Athos, Esphigmenou 73; XIII s. G Rom, Vat. Regin. gr. 40; XIV s. H Athos, Lawra B 83; XI/XII s. P Paris, BibL Nat. gr. 139; X s. C Venedig, Bibl. Nat. Marc. gr. 17; X s. Hss der Paraphrasentradition F Rom, Vat. gr. 2057; X s. K, Rom, Vat. gr. 754; X s. W Athos, Vatopedi 660; XI s. PC zu Psalm 61-89. Lemmabezeugung S schließt U immer ein, wenn das Lemma identisch oder in anonym ist. P hier gilt das gleiche für C. T? Lemma zerstört, aber Absatz erkennbar. T (Dev: Did) Devreesse bezeugt das Lemma nach Notizen von Mercati. () Eklogetradition [ ] Paraphrasentradition cont Did Fortsetzung des Didymustextes nach Unterbrechung durch Psalmzitat. et parallele Texte a A

nach der Fragmentnummer = Eklogetradition nach der Fragmentnummer = Paraphrasentradition

an = anonym; Apoll = Apollinaris; Ath = Athanasius; Bas = Basilius; Cyr = Kyrill; Did = Didymus; Diod = Diodor; Dion = Dionysius; Eus = Euseb von Caesarea; Hes = Hesychius; Jo = Johannes Chrysostomus; Or = Origenes; Thd = Theodor; Tht = Theodotion; Thdt = Theodoret t

im Testimonienapparat gibt an, daß der zitierte Bibeltext nicht mit der Göttinger Septuaginta-Ausgabe oder dem Novum Testamentum Graece von Nestle-Aland übereinstimmt.

XXXIII

DIDYMUS DER BLINDE ZU PSALM 51 BIS 150

[552]

PS 51 arg

Τΰ>α δε Sei της τοσαντης τραγωδίας -προψααιν παράσχων η τον νομέα των άλογων ζώων; αυλάρχης jap ην ήμώνων. ό γούν Δαυίδ συν€ΐς την ττολλήν αυτού κακίαν η τον κινήσαντα τον εν αύτώ φθόνον διάβολον ως προς -παρόντα τακ λέξεις έφθέγξατο του ψαλμού.

[553] PS 51,3 b s

Το όνομα το 'Ημερα ενταύθα φανέρωσιν δήλοι ή δλ τον χρόνον καθ' δν άνομ€Ϊ.

[554] PS 51,6

ίο

is

Καταποντισμού ρήματα εστί τα τιμωρίαν φέροντα, του καταποντισμού σημαίνοντος κόλασιν ως και Ύού άφρονος δε χείλη καταποντιούσιν αυτόν, και Δωήκ ούν ό Ίδουμαϊος αληθώς -γήινος έρμηνβυόμ€νος, αεί κλονούμενος τω αβέβαιος eivai· εις σάλοι^ γαρ Δωήκ ερμηνεύεται δς Βιαβολήν έργασάμενος κατά θ€ραπ€υτών θβού ηγάηησβ γλώσσαν δολίαν και συν αύτη ρήματα κατατιοντίξοντα αυτόν, δήλοι δε το Εύαγγέλιον καταποντιομόν eivai την κόλασιν λέγον τω ακανδαλίξοντι 'ένατωνμικρών εν τη εκκλησία- Συμφέρ€ΐ καταποντισθήναι ev τω ττελάγει της θαλάσσης περικεισόμερον ούτω μύλον όνικόν περί τον τράχηλον αυτού.

8EccllO,12t

13-15

cfMt 18,6

552 Pfol 141v;G;H;(TDev: Did); l 6et"l T Dev PC, e6ei G, e X ei H l της] C, τ-ην ek PGH 3 τον ev ainCj φθόνον\ H, ev αύτώ TW (om C) φθόνον PG 553 P fol 142r; G fol 116r; H; (T Dev: Did); 5 'όνομα το] T Dev GH, om PC l fj) om C 554 G fol 116r;H;DL (7-11 SoXtaiQ; (T Dev: Did); 7 Καταπ.) HDL, add 6e G 9 ούν] GDL, δε Η 10 γαρ) H, add ό G I έρμ. δς| Η, έκλαμβά^ται G 14 αύτφ] H, om G

[555] PS 51,7

s

ίο

Δια το ήJaπηκέvaι τα βλαβερά εις τέλος τουτέστι παντελώς καθελεϊ σε ως ου καλώς οικοδομηθένταάλλά και ως κακώς φυτευθέντα έκτϊλαι ό φάσκων Πάσα φυτεία ην ουκ έφύτευσεν ό πατήρ μου ό ουράνιος έκριξωθήσεται · αλλά και του ιερού σκηνώματος μεταναστεύσαι ποιήσει, έκβάλλωι; και φυJaδεύωv σε εκ της σκηνής εκείνης ης τους ιερείς διαβέβληκας και εις θάνατον ηγαγες, έτι μήι> Και το ρίζωμα σου εκ γης ζώντων, ei jap και Ίδουμαϊος ην αλλά προσηλύτευσας τω Ισραήλ δια της του νόμου κατηχήσεως, εν τω σκηνώμαη και τη των ζώντων γη πεφύτευτο · ει γαρ μη είχε σέβας προς τον του Ισραήλ θεόν, ούδ' αν εν τω ίερώ έΐΌχλοϋμε^ος ήρχετο. τα δε προς τούτον λεγόμενα αρμόσει προς πάντας τους από της ευσέβειας μεταπίπτοντας.

[556]

PS 51,8.9 a

is

Οι πάνυ ευλαβείς, όταν μεταπίπτοντας εξ αρετής εις κακΐαν ίδωσί τινας, φόβον λαμβάνουσι μη τα αυτά πάθοιεν. ούτοι δε και έπικερτομήσαιεν κατά του άλόντος ως επ' αύτω Jελάv έροϋντες Ούτος ό άνθρωπος ουκ έ'θετο τον θεόν βοηθόν αυτού· ή jap αν ου διέβαλε τους δούλους και θεραπόντας αυτού. συμβάλεις τούτοις το Ό υμάς άθετών έμέ αθετεί.

[557] Ps51,ll

2ο

Εύχαριστίαν δια του έξομολογεΐσοαι τω θεώ δηλοϊ επί τω πεποιηκέναι αυτόν, 'ίσως ά ήτήσατο ή α προτέθειτο. προθέμενος jap ην φυγείν τον Σαούλ. Άλλα και έτι υπομένω, φησίν, το ονομά σου εστ' αν αυτού τύχω ότι χρηστόν και άJaθότητός εστί πλήρες εναντίον των οσίων σου · οι jap όσιότητα κατορθώσαντες της χρηστότητος του ονόματος σου αισθάνονται. 3 Mt 15,13

15 Lc 10,16 t

555 G fol 116v; H; P Eus; (T Dev: Did); l τοντέστι] GH, δια τούτο PC l ως] PC, om GH 2 και ως] PC, om GH 3 ό ούρ.] GH, om PC 8 ei - 9 ftpxero] om PC 9 τα — 10 άρμ,όσα] GH, άρμώαΐΐ δε τα προς τούτον λεγόμενα και PC 10 από] GH, om PC 556 G fol 116ν; H an; P Did Eus (11-14 αυτού1); (T Dev. Did); 11 l - εύλα/3εϊς| HPCT Dev, om G 12 και] GPC, om H l έπικερτομήσαιειΊ GH, έπικερτομησοΐεμ Ρ, έτπκβρτομήσειεί' C 13 έροΰ^τες] GH, έροιτβς Ρ, λέγοντες C 13/4 Ούτος — αύτοϋ ] GH, 16ού Άνθρωπος και τα εξής PC (finis) 14 ή] Η, el G 15 συμβάλεις] G, add δε Η 557 G fol 117r; DL; Pan; (T Dev: Did); 17 ίσως] DL, εί'σως G , o m P C

[558] PS 52,2 a

'Άφρονα ήγητέον λέγεσθαι τον φρονήσεως θείας στερούμενον. φαίνεται yap ούτος περί ου ό λόγος μη σώζων κοινην φρένα, είδώς γαρ πάστ? ψυχή έ'ννοιαν θ€θύ καταβεβλημένων, άθεότητα άσπαξόμενος, ούδενι αλλω ei μη τη εαυτού καρδία ειπεν μη είναι θεόν. και ούτως ό αφρών διάβολος ου τη αλλότρια εαυτού καρδία (αυτή δ ' έστι^ ή άνακειμένη θεώ) αλλά τη εξ αύτοϋ δια το άμαρτάν€ΐι> γεγενημένη ειπεν μη είναι θεόν.

[559] PS 52,2 b

Ό γαρ κακώς περί θεού φρονήσας και εις την αλλην έρχεται κακίαν την γαρ εύσέβξίαν της εαυτού ψυχής έκβάλλων συνεκβέβληκ€ν αύτη πάσαν άρητήν ακολουθούσαν ως βασιλίδι τη euoe eia. oi *γούν δι άφροσύνην λέγοντες μη ίο eivai θ€0ν διέφθ€ψαν την εαυτών 'γνώμην εν άνομίαις αίς έπραξαν, έ| ων έβδελύχθησαν τουτέστι βδελυκτοί yeyovaoiv. EW έξης επιλέγεται.

[560] PS 52,2 c

"Η πάντων άμαρτανόντων ή και αυτών των δοκούντων το αγαθόν ποιειν, ου κυρίως και αληθώς ποιούντων αλλ' Ινα καν τύπον αυτού λάβωσι δι' is έσότττρου και αινίγματος αυτό ποιούντων.

[561] PS 52,3

Ό παρών στίχος προνοητήν εισάγει τον θεόν, ου των κατ' ούρανόν μόνον άλλα και των επί γης · εξ ουρανού yap έφοράν προνοητικώς τους υιούς των ανθρώπων εϊρηται, ουκ 'έξωθεν κατά το σώμα μόνον επιβλέπων αυτούς άλλα και κατά το κρυπτόν της καρδίας, επιβλέπει γούν επί τους υιούς των ανθρώπων,

558 Gfol 117v;H;PDL(l-4(960^);(TDev: Did); 1 φαίι>€ται - 2 λόγος] GPCDL, ως Η 2 αφζων] add την Η 3 \ DLT Dev, eyevovro PC 12 el ' - οητώς C

Οπως 'ίδη ei 'εστίν ό δια του καλόν ποιείν συνιών και δια τον έξετάξειν την άλήθειαν έκξητών τον θ€0ν. ανθρωπίνως δε και αφ' ων ΐσμεν εϊρηται το διακύπτειν αυτόν εξ ουρανού και του ίδεϊν ει εστίν συνιών· μεγάλη γαρ, "ίν' ούτως εϊπω, προσβολή βλέψεως του πάντων κρυπτού γνώσιν έχει. [562] PS 52,4

s

ίο

Και εκ της προκειμένης λέξεως μανθάνομεν κατά παράβασιν νόμου την άμαρτίαν συνίστασθαι ω ακολουθεί μη είναι τίνα φύσει πονηρόν Πάστες yap έξέκλιναν· αυτή δε ήέ'κκλισις αμαρτία εστίν, αποτυχία ούσα της ευθείας οδού. άμα δε και ήχρειώθησαν οι έκκλίνοντες · άχρείον λέγων ή κατά την έπικράτησιν των παθών η την άγνοιαν του μη νοούντος συγχεομένου τω μετιέναι εξ ετέρων εις ετέρα πράγματα, τω μη κεκρατηκέναι ενός ου την έπιστήμην έχει. Πάντων ούν έκκλινόντων, εΰίότως εϊρηται το Ουκ εστί ποιών αγαθόν, καθ' έκάτερον των προειρημένων το "Εως ενός προσκάμενον δηλοϊ ήτοι μηδέ ένα είναι το αγαθόν ποιούντα ή τον μηδέ εν αγαθόν ποιούντα. [563] PS 52,5 a

is

Έπεΐ εις κακότεχνον φυχήν ουκ είσελεύσεται σοφία, ου γνώσονται ά δει είδέναι κατά θείον -γνώσιν, ου yap κατά πεύσιν αλλά κατά άπόφασιν άναγνωστέον. [564] PS 52,6

2ο

Το Έκεϊ φοβηθήσονται φόβον ου ουκ ην φόβος δύναται άναφέρεσθαι εις τον μέλλοντα αιώνα· ένθα απόδρασης οδύνης και στεναγμού και λύπης έδει θάρσος έ'χειν. εν τούτω ούν τω καταστήματι ουκ οντος φόβου, φοβηθήσονται οι έπιφερόμε*>οι τα εφ' οίς κολασθήσονται. δια τούτο δε φοβηθήσονται ότι τους ύποκριτάς

1 ϊδτ}] ιδεί Ρ, ΐδοι G Ι του] C, τούτο PGH, add -ποιων Η Ι ποιεϊν] συνώεϊν Η 1 συνιών3 συνιών] om Η 3 αύτόΗ om PC 4 'e\ei] PC Τ Dev, e\eiv GH 562 G fol 117v; H; P (5-10 πράγματα) + Bus (l 1-13); DL (12 το - 13);(TDev: Did); 5 Καϊ εκ] GH T Dev, εκ δε PC 7 αυτή δε ή] ή 6e PC 8 έκκλίναντες Η Ι κατά] om GH 9 ά-γνοιαν] &VOULV PC 11 ούν] om PC l έκκλινάντων PC 12 το] add 6e HDL I npoxeivevov G I ήτοι] μ^τοι PC 563 G fol 118r; P; DL; H an (15 ou - 16); (TDev: Did); 15 γαρ] om PC I TTeuaw] add 6e PC 564 L fol 120v, D; P (17-7,3 όντα); Η (17 δύναται 7,5 κατ.); (Τ Dev: Did); 17 ' Εκεί] DLT Dev, add ούν PC I φοβηθήσονται] PC T Dev, έφοβήθησαν LD Ι δύναται] add τοϋτο Η 18 ένθα — 20 κολασθήσονται] DL, 'ένθα ουκ οδύνη ου λύπη ου στεναγμός φοβηθήσονται ούν eKel ουκ Οι>τος φόβου οι έπιστρεφόμ,ενοι τα εφ' οϊς κολασθήσονται Η, φοβηθήσονται yap οι έπιφερόμενοι τα εφ' οις κολασθήσονται εν ώ 'έδει θάρσος exeiv PC 20 φοβηθήσονται] εφοβήθησαν HDL

ενταύθα και σκοπόν έχοντας άνθρωπος άρέσαι έφανέρωσεν εκεί ό θεός σκορπίσας αυτών τα οστά δόγματα και επιτηδεύματα μοχθηρίας και οίήσεως έκγονα και φαύλης ψυχής ενθυμήσεις Οντά. ει jap και ενταύθα έδοξαν είναι τι άνθρώποις οις ήρεσκον, άπατώντες αλλά γε εξουδενωθέντες s υπό του θεού ως ουκ Οντες τι κατησχύνθησαν. και τάχα οι την κακίαν ενεργούντες και ταίς προαναψωνηθεϊσαις κολάσεσι περιτεΰξονται. οι δ' άνθρωπαρέσκως ΰποκρινόμενοι την άρετήν κολάσεως άλλης ου πειραθήσονται, διελεγχθείσης αυτών της ύποκρίσεως · οίον ό ποιών έλεημοσΰνην προς το δοξασθήναι υπό των ανθρώπων ου κολασθήσεται υπό πυρός ή άλλου τινός ίο τοιούτου (ήλέησε jap), καταισχυνθήσεται δε αποδειχθείς μη δια θεόν αλλά δι' ανθρώπους κοινωνήσας των υπαρχόντων πένησιν.

[565] PS 52,7

Ή yap αμαρτία εστίν ή αίχμαλωτΐξουσα τους ποιούντας αυτήν, αφέσεως δε αμαρτημάτων δωρουμένης ευφραίνεται ό Ισραήλ και άγαλλιάται ό Ιακώβ τοις χαίρουαιν εν ούρανοϊς παραπλησίως επί ένί άμαρτωλώ μετανοούντι.

[566] PS 53,3 b

is

Αύναμις του πατρός ό Χριστός, ούτος δε κρίνει τα κρυπτά των ανθρώπων, παρακαλεί δε μη άλλοις κριταίς αλλά τη δυνάμει του αγαθού θεού εις εξέτασα? παραδοθήναι- όίδε yap, συγγνώμης τευξόμενος εφ' οις παρείδεν, έκδικίαν δε γενησομένην κατά των αυτόν πορθούντων ματαίως.

[567] PS 53,4

Δέεται όπως ευπρόσδεκτος ή προσευχή αυτού γενήσηται και "ίνα λαβή τα 20 περί ων ηΰξατο. άλλα και ως εγγύς θεού δια καλών έργων γεγενημένος

14cfLcl5,7

15 cf I Cor 1,24 et Rm 2,16

2 τα οστά Ι fj Η Ι έπιτηδ. — 3 φαύλης] C, της DLPH 3 &ντα\ add f) δόξα και πλούτος Η 4 TC| add και Η Ι τοϋ| om L 565 G fol 118r; H in Eus; (T Dev: Did); 14 ei> — μεταν. | GT Dev, άμαρτωλοίς μετανοούσα» tv ούρανοϊς H 556 T fol C 191 r sup (Dev: Did); P; G (16 παρά«. - 18); 18 αύτόν\ G (T mut), αυτών PC 567 T fol C 1 9 1 r s u p c o n t D i d ( m u t ) ; G f o l 118v;PEus;H (20 ως - 8,3); 19 ευπρόσδεκτος] TPC, άπρόσδβκτος G l -γενήσηται] TPG, -γένηται C 20 yey. - 8,1 μου] γενόμενος φησί ταύτα Η

Ένώτισαι έφη τα ρήματα του στόματος μου. ουδείς γαρ άργόν προφερόμενος ρήμα ή αίσχρόν ή 'έτερον τι κακόν φθεγγόμενος θέλει τον θεόν ένωτίσασθαι αυτού τα ρήματα άλλα μόίΌς και πάς ό αληθή και ευσεβή λάλων.

[568] PS 53,5

s

Αλλότριους φησί τους έναντίαν προαίρεσιν τοίς σπουδαΐοις έχοντας, κραταιούς δε τους πονηρούς δαίμονας, και φησίν· έπεί ου προέθεντο τον θεόν ενώπιον αυτών άποστραφέντες αυτόν και νώτα ούτω δεδωκότες, επανέστησαν τω δικαίω και εξήτησαν την φυχήν αυτού.

[569] PS 53,6.7 θεόν βοηθόν εχειν ομολογεί, τάχα τον πατέρα και κυρ ιόν άντιλαμβανόμενον της φυχής αυτού 'ίνα εϊπη τον υ'ιόν δς Αποστρέφει τα κακά τοίς έχθροίς μουίο α -γαρ έπαγαγεϊν μοι βεβούληνται κακωτικά, ταύτα προς αυτούς αποστρέφει, τούτο του κυρίου κρίναντος οϋτω. συνάδει τούτψ το Ποιήσατε ούτω δν τρόπον επονηρεύσατο ποιήσαι τω πλησιψ. και τους δε φεύστας Οντάς διελεγχουσα ή του θεού αλήθεια όλοθρεύει ει τοιούτοι είσιν- ου γαρ αναιρεθήναι καθάπαξ αυτούς αλλ' fj τοιούτοι είσιν ό άγιος εύχεται.

[570] PS 53,8 a

is

Τούτων δε συμβεβηκότων αυθαιρετώ γνώμη έπ' εύχαριστίαν ερχόμενος Εκουσίως θύσω σοι, ουκ ανάγκης ή βίας εις τούτο καλούσης αλλ' αύτοκελεύστου προθυμίας.

l

3 και] GH, om PC 568 G fol 118v; P; H Tht; (T Dev: Did); 569 G fol 118v; P (8-12 πλησύν) + Thd (12 και - 14); (H); (T Dev: Did); 9 δς] PC, om G 10 (αναστρέφει H) 11 τούτο] PC, om GH l συνάδει] add 6e H 12 πλησίω] PC, πλησίον GH l και — οιτας] GH, τους ψβύστας Οντως PC 13 θεού] add -πρόνοια και Η Ι oXo peuet] GH, όλοθρβύσει PC 570 G fol 118v; P Did Thdt; (H); (T Dev: Did); 15 6c| G T Dev, om PCH l συμβ.\ add φησιν PC 8

T ap|HPC,omG

[571] PS 54,2.3 a Προσευχή^ αναφερών θεώ παρακαλεί αυτόν έγγι'σαι ούτω όπως εις τα ίδια ώτα δέξηται ην προσαγήοχεν προσευχήν. ένωτίξεται yap ό εγγύς ων του λέγοντος, εις τα ώτα δεχόμενος τον λόγον. και έπεί δέομαι ων ουκ άλλοθεν θαρρώ τα λείποντά μοι άναπληρωθήναιή εκ σου, μη ύπεριδης την υπέρ ων δέομαι παράκλησιν. προσχες δε μοι έπαίροντι όσιους χείρας χωρίς οργής και διαλογισμού κοσμίως και ίεροπρεπώς παρισταμένω σοι, και εισάκουσον των λόγων ων εκ καθαράς συνειδήσεως αναπέμπω.

[572] PS 54,3 b.4 a

ίο

is

20

Δύναται ό εχθρός ό αυτός eivai τω άμαρτωλώ, σχέσει μόνη της διαφοράς ούσης, θλίβοντος ούν του αμαρτωλού δι ων πράττει κακώς και άθεα φθεγγομένου του εχθρού της αληθείας, Έλυπήθην εν τη άδολεσχύ? μου και εταράχθην. ή άδολεσχΐα ενταύθα την εύχήν σημαίνει, ως και εν τη πρώτη των Βασιλειών της Άννας λεγούσης Εκ πλήθους άδολεσχίας μου έκτέτακα έως νυν · περί yap της προσευχής εαυτής τούτο λέγει, ό άγιος ούν φησιν · τον έχθρόν υπερήφανα φθεγγόμενον και θλίβοντα τον άμαρτωλόν ορών, προς τον θεόν δι' ευχής άδολεσχών, έλυπήθην· τους ομοούσιους και ομογενείς μοι όρων εις βάθος κακίας πεσόντας ως και ταραχθήναι επί τω τρεπτώ της φύσεως, μήτι άρα κ άγω ταύτην την τροπήν υποστώ, τάχα δε και κηδεμονικώτατα λυπεϊται και ταράττεται ορών τους φαύλους παραπαίοντας ώσεί τις πατήρ λυπεί τω έπιμανέντι υΐψ. Και γαρ τον φαλμόν τούτον εκ προσώπου του Χριστού κατά το άνθρώπινον άπαγγέλλουσί τίνες ειρήσθαι ω και αρμόζει περί των βλαπτομένων λυπεισθαι.

12/3 I Reg 1,16

571 Gfol 119v;P;DL(l-5 δέομαι); (Ί Dev: Did); 2 προσευχής] GPDL, εύχήν C 2/3 του λέγοντος ώι> coll C 3 eirei — ων] GDL, έττεϊ (add 6e C) φησιν δεόμενον PC I a\Ko6ev] GDLP, add yap C 4 λείποντά] GDLP, λειπόμενα C 6 κόσμους] G, κοσμικώς PC 7 άυαπεμττω) GPT Dev, άναπεμπομένων C 572 G fol 119v; P; H an, PL (8-17 υποστώ); (Τ Dev: Did); 9 και] om DL 10 «at - 11 σημαίνει] ήτοι τη ευχή μου Η 10 και — 12 μου] om PC 12 "Αι^ας] άννης HL 13 έως] add του DL l irepi - \eyei] om DL I εαυτής] εαυτού C, om H l λέγει] add νυν Η 17 μήτι] μη ττως G, μήπη Ρ Ι υποστώ ττ\ν τροπήν coll PC 18 -παραπαίοντας \ Ρ, παρανοώντας C, παραπταίοντας G 19 λυπεί τω επιμ.) Ρ, λυπεΐτο επί μανέντι G, λυπείται έττί τω μανέντι C

[573] PS 54,5

Έπίσταται πάς σπουδαίος έτερον είναι το εν λογισμοίς άμαρτάνειν ο και άνεκτόν eon και έτερον εν πράξει και λόγοις δ και επικίνδυνου και βαρύ. διό και chore ev λογισμοίς συμβαίνει κλόνον και βλάβην γενέσθαι, ev έαυτώ φυλάττων αυτά ουδέ προφέρει λόγοι; κατά TO ev κρύπτω αμάρτημα ουδέ πράττει άποτελεσματικώς, είδώς ϊάσιμον είναι το ενθύμημα εσθ' Ore και άνΐατον διό φησιν Ή καρδία μου έταράχθη ev έμοί. ου yap ήρμήνευσα την ταραχήν η 'έπραξα τι κατ' αυτήν, άλλα και δειλίας επιπεσοΰστ/ς θανάτου του άκολουθούντος τη αμαρτία ev έμαυτω αυτήν κατέσχον. συμβαίνει jap εκ του έξω την δειλίαν φανήναι και ετέρων πρόσκομμα γενέσθαι τον δηλωθέντα.

[573 a] PS 54,6.7 ίο

v εχθρών και T >V αμαρτωλά»' C l έληλασμένων] Coisl 189 fol 232r (= typus VII), inelvov έ\η\ασμένον Ρ, έ\η\αμένοι> C 4 καταστάσβι (Ιρανική] P (W; Coisl 189), καταπαύσει διηι^κεϊ C 7 Kot] P (W), om C (Coisl 189) l εκκλησία] C (Coisl 189), εκκλησίας Ρ (W) 573c G fol 120r eiusdem = Diod; P an; 14 πάι>τας G 15 συγχυθέιτες PC l εκ συμφωνίας] om PC 16 ¥) €\\ov C 18 όμοψρονησάντων PC 19 ~(ΐΐ>ομένων C 22 Σαδδ. και Φαρ. coll PC 11

[573 d] PS 54,1 Ob

Τούτο άναφέρεσθαι δύναται em το Ιδού εμάκρυνα φυγαδεύων και ηύλίσθην εν τη έρήμω, δια μέσου ειρημενων των δύο στίχων από του Προσεδεχόμην τον θεόν τον σώζοντα με έως του Καταδΐελε τάς γλώσσας αυτών, Ιν ή το λεyόμεvov τοιούτον επεί εν τη νομιξομενη θεού πάλει τη Ιερουσαλήμ εϊδον άνομίαν και άντιλσγίαν άνομούντων και άντιλεγόντων τη αλήθεια, εμάκρυνα φιτγαδεύων απ' αυτής, ώστε 'γενόμενον εν τη από εθνών εκκλησία, έρήμω καλούμενη αύλισθήναι εν αύτη διαναπαυόμενον και διανυκτερεύοντα εν τοις πιστεύουσιν.

[573 e] PS 54,11-12 Έπεί διαπαντός νύκτωρ και μεθ' ήμέραν άνομούσι και άντιλέγουσιν ev TTJ ίο πόλει ως κυκλωθήναι την πόλιν από της ανομίας και της αντιλοηίας και του δια ταύτας τάς κακίας έπελθόντος αύτη στρατοπέδου, έφθασεν η ανομία και ή άντιλ€τγία και επί τα τείχη αυτής τους φρουρούντας αυτήν ιερούς αποστόλους. και jap ούτοι έyκaτέλιπov αυτήν άνομούσαν και άντιλέγουσαν έωρακότες, διότι ανομία και πόνος ενάντιος τη επαινετή ηδονή εν μεσψ αυτής συν άδοα'ςι is ΊεΊένηται, ως μη έκλείπειν εκ των πλατειών αυτής τόκον και δ όλον δολιευομένων των οίκούντων αυτήν δι' ων φρονοϋσι πονηρώς, κοπιώντων δε τω άίρειν εφ' εαυτοίς το της κακίας άχθος μολύβδω παραβαλλομένης. "Η και πλατείας αυτής ή^ητέον είναι τάς δια το φιλήδονον πλατυνούσας βουτάς φυχάς τω την πλατειαν και εύρύχωρον όδεύειν όδόν τουτέστι τον άδοξου 20 και παθητικόν βίον. και εν τούτοις jap αεί μένων ό περί τα κακά κόπος και ό περί τάς απατάς δόλος πληρούσθαι ποιεί το Ουκ έξελιπεν εκ των πλατειών αυτής τόκος και δόλος.

1/2 PS 54,8

2/3 Ps54,9aet 10a

19 cf Mt 7,13

21/2 PS 54,12

573d G fol 120r eiusdem = Diod; DL; P an; (H Tht); 3 τον2} om P 573e G fol 120r an; P an; 9 cwet/ir) παντός (πάντως C) PC 10 της2] om G 12 και] om G l αυτής) αυτούς G l αγγέλους PC 13 αντιλογοΰσαι* PC 19 ψυχάς] om GP l αδοξον] om PC 20 και 1 ) om C l αϋταϊς PC 22 κόπος G 12

[574] PS 54,14 b.15 a

To Γνωστέ μου αντί του Jιvωσκόμεvε υπ' εμού, Ός επί το αυτό έJλύκυvάς μοι εδέσματα, άμα τοις λοιποΐς μαθηταίς τρέψων μ€ τοις καλοϊς εργοις.

[575] PS 54,16 be

s

ίο

"Ελεγε γαρ ης των παλαιών ζώντας εις οδού κατέρχεσθαι μόνους τους κατήχησιν των θείων παιδευμάτων έχοντας, ό jap άγευστος των της ζωής λόγων νεκρός · οι ούτω ζώντες εις αδην κατέρχονται, ου yap οίον τε ζώντας το κοινόν ζην εις αδην κατέρχεσθαι τω μη πεφυκέναι γίνεαθαι σώμα εκεί μεθ' ου τις την κοινήν ζωήν έχει. έπεί οϋν ό 'Ιούδας και πάς ό των Ιουδαίων λαός κατήχησιν ειχον του νόμου και των προφητών, θανάτου επ' αυτούς ερχομένου του επομένου τη αμαρτία ζώντες εις αδην κατέρχονται. Ακολούθως δε και ό έπιφερόμενος λέγεται στίχος "Οτι πονηρία εν ταϊς παροικίαις αυτών εν μέσω αυτών, ει jap και πείραν έ'σχον των ζωοποιών γραφών, ου κατωκησαν αλλά παρώκησαν εν αύταίς τω πονηρίας εχειν εν μέσω εαυτών τουτέστι τω ήJεμovικώ · εν μέσω jap είναι λέγεται του όλου ζώου.

[576] PS 54,17

is

Εγώ προς τον θεόν έκέκραξα και έ'σχον είσακουμένην υπό κυρίου την φωνήν μου. μόνος jap εισακούεται υπό κυρίου ό προς τον θεόν κεκραγώς. ου γαρ πας κρά^ωι^ προς θεόν βοά· περί Σοδομιτών γεγραπται Φωνή Σοδόμων και Γομόρρας πεπλήθυνται, ου προς θεόν κεκpaJότωv.

17/8 Gen 18,20 t

574 Ρ fol 153r; G; DL; (T Dev: Did); l ami τον] PC, om GDL l °Oc] GDL, ως PC 575 G fol 120v; P an; DL; H in Eus (3-12 παρώκησαμ); (T Dev: Did); 3 -yap] DLHT Dev, om GPC l {·ώιτας] om H 4 ό - 5 κατέρχονται] om DL 6 ff?i>] om H 6 τφ - 7 exei]omH 10 ακολούθως - 11 αυτών] H praebet PG 23, 484 A 12-15 = Eus 11 el y p] οΐτινες ei H 12 e\eiv] πλ€θΐ>άξειν C, om P 13 αυτών PCDL 576 G fol 12Qv; P; (T Dev: Did); 17 ου] ό G

13

[577] PS 54,18

Έπεΐ διήγησις ευσεβούς διαπαιτός σοφία, ευσεβής ων και διαπαντός διηγούμενος σοφΐαν, ό ψάλλων φησίν- Εσπέρας (παν δύνει μοι τα της κακίας και το σβεννύμενον φως των άσ€βών, άνατελεί δε μοι ό της δικαιοσύνης -ήλιος ως εν πρωία μ€ ποιήσαι, ob άκμάσαντος εν τω μεσημβρινώ γενόμενος διηγήσομαι τα της προειρημένης εσπέρας και του προαπηγγελμένου πρωί και της προειρημένης μεσημβρίας · απαγγέλλοντας δε μου, ταύτα εΐσακούσεται ό θβός της φωνής μου, αποδεχόμενος και (ΐν' ούτως ειπώ) τερπόμενος επί τη φωνή μου τη πάντα διηγησαμένη.

[578]

PS 54,20 b ίο

is

'Υπάρχοντα δε φησι τον θεόν προ των αιώνων αλλ' οΰχ ύπάρξαντα. ει yap εΐρηκεν ύπάρξαντα, και αυτός αρχήν έχων μεμετρημένω τινί διαστήματι πρώην ων ύπήρχεν. δια. τούτο ούν είπεν Ό υπάρχων, άναρχον και άιδιον αυτού την ϋπαρξιν τιθέμενος, δια δε του Προ αιώνων αρχήν υπάρξεως των αιώνων καταβαλλόμενος, δει δε Ίων αιώνων άκούειν ως παρεκτάσεων ούσών των κτισμάτων. Και ό σωτήρ δε άίδιος εξ άίδίου τυγχάνων προ των αιώνων εστίν τω και αυτούς τους αιώνας δι' αυτού 'γε'γονέναι. και Παύλος δε Και αυτός εστίν, φησί, προ πάντων· 'ίσον δετό 'Ύπαρχων το αυτό εστί Προ πάντων· ου yap είπεν Kae αυτός γεγοί^ε προ πάντων, και ό σωτήρ περί εαυτού Πριν 'Αβραάμ ουκ είπεν εγώ ήμην αλλ' εγώ ειμί.

[579]

PS 54,20 d 20

Των αμαρτημάτων τα μεν δυσίατα ή και ανίατα, τα δε Ιάσιμα, και περί μεν των ιάσιμων εστίν αντάλλαγμα εύρεϊν την υπέρ αμαρτιών προσαγομένην 16cfHbrl,2

16/7 Col 1,17

18/9 Job 8,58

21cfHbr5,l

577 P fol 154 r; G (2 ' Εσπβρας - 7 φωνής μου); (Τ Dev: Did); 578 Ρ fol 154v; G Eus (9-13 καταβαλλόμενος); Η; (Τ Dev: Did); 9 6e - αλλ1] GH (T Dev), προ τάν αΙώνων φησιν τον Beov PC l ei y p] PCG, διοτι el Η 10 eipr\Kev ύπάρξαντα] PC, coll GH 10 αυτός — 11 υπάρχων] PGH, αυτός &ν αρχήν 'έχ£ΐν νπενοήσθη- τη 6c αρχή και τέλος επβται- νυν fie υπάρχων elirev C 11 αυτού — 12 ϋπαρξιν] Η, ττ\ν om PCG, coll G 16 Παύλος — 19] πάντων αυτόν elvai βασιλέα- ή yap βασιλεία σου βασιλεία πάντων των αΙώνων προς τον σωτήρα ε'ίρηται Η 17 ϊσοι> — πάντων] om C 19 εγώ 2 ] Τ Dev, om PC 579 Ρ fol 155r; DL; (T Dev: Did);

14

θυσίαν αλλά και έλεημοσύνην και νηστείαν μετά προσευχής (ταύτα -γαρ ρύεται εκ θανάτου), των δε ανίατα ήμαρτηκότων ουκ εστίν αντάλλαγμα λύτρον και σώστρον καταθέσθαι. eav yap άμαρτών άμάρττ? άνήρ εις άνδρα και προσεύξωνται περί αυτού, eon τούτων αντάλλαγμα- εάν δε εις κύριον τον θεόν, τις προσεύχεται περί αυτού', ουκ εστί yap των τοιούτων αντάλλαγμα.

[580]

PS 54,21.22 a

ίο

is

20

ΈξέΥεινε την χείρα ούτοι) εν τω άποδιδόναι τα αντάξια ων εϊργάσαντο. έπει γαρ προδόται και φονείς Χριστού yεyέvηvτaι άκατάλλακτα ήνομηκότες, άξιοι ύποπεσεϊν τιμωρία ώφθησαν. έάλωσαν ούν υπό 'Ρωμαίων ως έξανδραποδισοήναι και της θρεφαμένης (χώρας) έζωσθήναι ό οΰπώποτε άλλφ έονει γεγεντ/ται. ούτοι δ'αν έπάνακτοι της πατρίδος άπερρίφησαν. Έβεβήλωσαν yap την διαθήκην του θεού, ου προσηκάμενοι άλλα και άναιρήσαντες τον υπ' αυτής προφητευόμενον. τάχα δε και έπει μέχρι καιρού ώριστο τηρείσθαι κατά το αίσθητόν ή διαθήκη, πληρωθέντος του χρόνου καθ' όν βδει εκ του κατά σάρκα επί το κατά -πνεύμα αυτήν μεταβαλεϊν, έμμείναντες τη τυπική λατρεία Έβεβήλωσαν την διαθήκην αυτού, διό και έκτείνας την χείρα την κολαστικήν άπεδωκεν αυτούς ως φθάσαι έπ' αυτούς την όpyήv αυτού εις τέλος υψ' ης και διεμερίσθησαν ούκέτι εν τη αυτού χώρα συστρεφόμενοι αλλ' εν παντι εονει έσκορπισμενοι. ταύτα δ' αύτοΐς προυξένησεν ή όpyή του προσώπου του θεού, έπεί έπιλάμφαντος και έπιφανέντος του προσώπου αυτού ουκ έδεξαντο.

[581]

PS 54,22 b-d Απαλοί yap νομιξόμενοι είναι και λείοι δια το μεθ' ύποκρίσεως αυτούς προφέρεσθαι βολίδες ήσαν αναιρετικοί και ίου πλήρεις.

3-5 cf I Reg 2,25

2 εκ] add τον D 3 σώστροιΊ DL, lac Ρ, om Χύτρον και σώστρον et dicit τί yap και τοσούτον 'έσται r, τω eye0eiC Ι εάν] PCL, et D I προσεύξωνται] C, προσβύξονταί PDL 4 εστί] add γαρ DL I 6e ek) DL, προς PC 580 P fol 155r (6-18 έ σ καρπισμένοι); DL an;(TDev: Did); 6 Έξέτεινε - άποδώόναι] om DL 7 yey. άκατ.\ yeyevriv... λλακτα lac P, yeyevrimai ταύτα C 8 έάλωσαν - 10 άπ€ρρίφτισαν\ ο m PC 9 χώρας| addidi 11 του Oeo ] αυτού DL Ι και] om C 12 τάχα - 15 αύτοϋ) om DL 15 και) om DL 16 έπ' αυτούς] om P 17 ούκέτι - 18 αλλ'] om PC 18 διεσκορπισμευοι PC 581 L fol 129r D an (21-16,5 κατα^ρο^οΰ^τας); P (= 39, 1408 D 7-1409 A 7; sequentia argument! differt) et P (16,1 Είσί - 3 καμνόιτων); (Ύ Dev: Did); 21 νομιζόμ€νοι] add ιουδαίοι PC

15

[Εΐσί δε οι και περί Θεού έρμηνεύοντες ούτως ·] την καρδίαν εαυτού θεός ήγγισεν συγκαταβαίνων τοις άνθρώποις λόγους re προφέρων ελαίου δΐκην Ίωμένους και λύοντας τάς άλγηδόνας των καμνόντων. ούτοι δε οι υπέρ £λαιον απαλοί λόγοι τοις καταφρονούσα αυτών ευρίσκονται βολίδες, κολάξοντες τους καταφρονούνται, πολλαχοϋ δε επί των κολάσεων κείται ή βέλους προστ/γορία, βέλος δε και βολίς ταύτόν καθ' ύποκείμενον.

[582 a] PS 54,24 a

ίο

Ύώ δικαΐω ου διδούς σάλον ό θεός τους βεβηλώσαντες την διαθήκην αυτού κατάξει εις φρέαρ διαφθοράς, έναντίως έχον τοις φρέασιν αφ' ων πίνειν ξωήν και άφθαροΐαν προστάττει ό λόγος, ή τάχα Φρέαρ διαφθοράς τον άδην λέγει εις όν οι διαφθαρέντες την γνώμην κατάγονται υπό του θεού ψηφώ αυτού και κρίσει παραδιδόμενοι.

[583]

PS 54,24 b-d

is

Ους εύχεται ταπεινωθήναι υπό του θεού του υπάρχοντος προ των αιώνων τους Ιουδαίους είναι νοήσομεν. εκείνοι yap τω θελήματι άντέπιπτον του μονογενούς, ου φοβηθέντες τον θεόν άλλα και βεβηλώσαντες την διαθήκην αυτού, άνδρας δε αιμάτων λέγει τους είπόντας Το αίμα αυτού εφ' ημάς και επί τα τέκνα ημών, οντάς και ενόχους παντός αίματος έκκεχυμένου επί της γης των δικαίων, οι δ' αυτοί και δολιότατος εΐσΐί^ άΊ>δρες, δολερώς αεί τω σωτήρι και τοις άγίοις προσερχόμενοι.

8/9 cf Job 4,14

15 Mt 27,25

1 Εϊσΐ — οϋτως| DL, τινές φασιν PC; verba catenae 3 καμνόντων] P et P, πασχόντων DL 4 aUTU)f|omPC 5 άλλαχοο C 6 καθ'] Τ Dev, om PC 15,21-16,6 ^yiaev ό βεος τοις άνθρώττοις συγκατάβαιναν λόγους re προφέρων ελαίου δίκτην Ιωμένους και λύοντας των καμνόντων τάς άλγηδόνας. ούτοι δε υπέρ ελαίου άτταλοΐ λόγοι όντες τοις καταφρονούσα? βολίδες ευρίσκονται, άλλαχού δε επί των κολάσεων κείται ή βέλους προσηγορία· βέλος δε και βολίς ταύτόν τω ύποκειμένω. ει yap και απαλοί ήσαΐ' και λείοι οι ταν ιουδαίων λόγοι ένομίξοντο δια το μεθ' ΰποκρίσεως αυτούς προσφέρεσθαι, βολίδες ήσαν αναιρετικοί καί ίου πλήρεις · pyavov δε τι αϊ βολίδες πολεμικό^. Η 582a Ρ fol 156ν; G (7-9 λόγος); (Ύ Dev: Did Ύ ω δικαίω - άδοκίμω νω quae finis non exstat); 583 P fol 156v ( 1 2 - 1 7 , 1 1 ) + ( 1 7 , 1 2 - 1 3 ) ; H; G (17,8 έπεί - 13); (Τ Dev: Did); 12 τους 13 μονογενούς| C, om PH 14 φοβηθέντες] PC, φοβηθέντας Η Ι βεβηλώσαντες| C, βεβηλώσαντας ΡΗ 15 δ έ | C, om PH Ι τούς| C, om PH 16 επί - γης] Η, om PC 17 και — άγίοις] PC, ούτοι δολιότητός εϊσιν άνδρες αεί δολερώς καί μετά πανουργίας καί τοις άγίοις καί τω σωτήρι Η

16

s

ίο

Τούτους ούν εύχεται μηδ' επί το ήμισυ των ήμερων αυτών φθάσαι. έπεί yap άποστραφέντες την ήμέραν την εκ της λάμψεως του αληθινού φωτός συνισταμένην έαυτοϊς ήμέραν δήθεν φωτισμού δια μυθικών παραδόσεων έπενόησαν, πονηρόν δε το εν τούτοις άναπληρωθήναι αυτών τάς ημέρας παρακαλεί, μεσολαβηθεισών των ήμερων αυτών μήποτ€ επί το ήμισυ αυτών των ημερών φθάσασιν άνατεϊλαι αϋτοΐς τον ήλιον της δικαιοσύνης ίνα ev ημέρα, κυρίου 'γένωνται. Και προς το ρητοί; δε βιάσοιτό τις τοιαύτα· έπει εν τω βίω οι ασεβείς διαμένοντες άμετανοήτω προαιρέσει πολλά κακά δρώσιι^, φειδόμενος αυτών άξιοι όπως μεσούσης της ανθρωπινής ζωής άρπαγώσι του βίου 'ίνα υπέρ ολίγων αμαρτημάτων και μη πολλών τιμωρηθώσιν. Τούτων, φησίν, οϋτω διακειμένων, εγώ την προσδοκίαν και ελπίδα επί σε έχω, κύριε.

[584] PS 55,2

is

2ο

25

Το καταπατεΐσθαι επί καταφρονήσεως τάττει ή γρα^ή, ώσπερ έπΐ του μεμωραμένου αλός λέγεται "Εξω βάλλουσιν αυτό. καταπατείσθαι υπό των ανθρώπων και περί του τον Χριστόν έξευτελίζοντος γεγραπτατ Πόσω δοκεϊτε χείρονος άξιωθήσεται τιμωρίας ό τον υίόν του θεού καταπατήοας; και ό άγιος ούν έζευτελιζόμενος υπό του δια φαυλότητα άνθρωπου όντος κατά το "Οπου έ'ρις εν ΰμίν και ζήλος ουχί σαρκικοί έστε και κατά άνθρωπον περιπατείτε; έλεηθήναι υπό θεού άξιοι. Ούτος δε άδιαστάτως πολέμιος και φονικός ων ολημ την του βίου ήμέραν εκθλίβει πολέμων τον δίκαιον, ουδέ κατά ποσόν ειρηνικός είναι βουλόμενος. επειδή δε και εν τη παραβολή των ζιζανίων ο τούτων σπορεύς πονηρός άνθρωπος ό διάβολος ήρμήνευται, έπίστησον ει και περί αυτού ρηθείη τα προκείμενα.

15 Lc 14,35

16/7 Hbr 10,29

18/9 1 Cor 3,3 t

23/4 cfMt 13,39

2 λάμψεως] PC, έλλάμψεως Η 4 έπίνόησαν] PC, ένενόησαν Η 5 μβσολ. — αυτών j H, om PC I μήττοτε] PC, μήπω Η 6 ήμερων] PC, om H I αΰτοϊς άνατ€Ϊ\.αι coll H 8 oi aoe eic] G, om PCH 9 πολλά] GH, om PC 12 Τούτων] PC, add 6e GH l π/οοσδ. KCU| PCG, om H 584 L fol 130v Eus, D an; P fol 158r; H (14-17 καταπατήσας); G (23-25); (TDev: Did); 14 T ] PCH, add 6e DL I em] PCLH, add της D 16 περί yeypanrai] DLH, ό απόστολος PC Ι Πόσω - 17 τιμωρίας] Om Η 16 Πόσω] DL, πόσου PC 18 ούν] PC, om DL 18/9 "Οπου - περιπατείτε] DL, οπού γαρ ερις και $·ηλος εν ύμϊν ουχί άνθρωποι έστε; PC 20 έλ. - dfioi] PC, om DL 21 και ι^οι-ικός) PC, om DL 22 «ατά ποσόι>] DL, καν ποσώς (ποσόι> C) PC

17

[585] PS 55,3

Άρζάμενοι από πολλού τούτο 7rote >, φησίν, ή τάχα από ύψηλοτέρας ημέρας και ζωής καταπεσόντες επί το εχθροί μου είναι έληλύθασιν.

[586] PS 55,8 a

s

Ύούς εις κακίαν πεσόντας σώζει ό θεός δωρβάν, ουδέν παρ' αυτών δεχόμενος. Ίδοι) γαρ φησι ταις άμαρτίαις υμών έπράθητε και ου μετά αργυρίου λυτρωθήσεσθε, ουκ ε£ έργων αλλά χάριτι σωζόμενοι, το γοΰν 'Υπέρ μηδενός σημαίνει μη υπέρ τίνος διδομένου ούτω την σωτηρίαν αύτοίς παρέχειν.

[586 a] PS 55,9

Ιίαρρησυαζομένου προς θεόν η φωνή. ό yap ζών μη τη αμαρτία αλλά τω θεώ δι αυτών των έργων φανεράν τω θεώ ποιεί την ζωήν εαυτού, έζαγγέλλων αυτήν διαθέσει και πράξει.

[587] PS 55,11

ίο

Το επί τω θεώ και δια τον θεόν προφερόμενον ρήμα αΐνετόν εστίν, ωσαύτως και ό λόγος, ήτοι δε εκ παράλληλου κατά του αυτού το ρήμα και τον λόγον κατηγορεί, ή έπ' αλλού και άλλου τίθεται τάς τοιαύτας προσηγορίας, έττει γαρ

4/5 Jes 50,1 et 52,3

585 Ρ fol 158ν; PL; (Τ Dev: Did); 1 από1] PC, εκ DL l φησίν] PC, om DL 2 το] PC, τω DL 586 G fol 122r; DL an; H; (T Dev: Did); 3 ό] H, om GDL 4 ^01] H, om GDL 5 σωζόμενοι) H, at fojf GDL 6 σημαίνει] GH, add το DL l αύτοίς] GDL, om H 586a G fol 122r eiusdem = Diod; H; P Eus; 7/8 τω e] om G 11 6e] om DL 12 επειδή C 18

s

ίο

το ρήμα μέρος εστί λόγου, ό εις την θεοσέβειαν εισαγόμενος πληρέστατα; λόγο; μήπω δυνάμενος κοινωνείν από ρήματος άρχεται τουτέστι μερικού λόγου, αμελεί πρότερον το ρήμα κυρίου γίνεται έπϊ Ίερεμίαν /cat μετά τούτο λόγος κυρίου γίνεται προς αΰτόι>· και έι^ Ήσαϊ# Ακούσατε «/ττ/σι ρήμα κυρίου οι τρέμοντες τόζ; λόγο«; αυτού, ακούεται δε ρήμα κυρίου τω εν εισαγωγή γινομένω δι αυτού. Ei δε τις έι>στήσεται ρήμα λεγωι> διδόσθαι τοις εύαγγελι^ομενοις δυνάμει πολλή, ί'στω προς την μέλλουσα^ γνώσιν και δώασκαλίαν ρήμα λαμβάνειν νυν τους εκ μέρους γινώσκοντας και προφητεύοντας, του τελείου λόγου διδομένου αΰτοϊς της τελείας γνώσεως έπιλαμπούσης ως την εκ μέρους καταργηθήναι. Αποδεχόμενος ούν και την είσαγωνήν και την πληρεστάτην του λόγου έπιφοίτησιν επί τω θεώ αινεί ρήματι και λόγω.

[588] PS 55,12

is

Σάρκα δ έ η τόι^ ανθρωπον λέγει ή έκείνην ης το φρόνημα έχθρα εις θεόν τω νόμω του θεού ούχ ύποτασσομένης. ό γαρ εν ταύτη τη σαρκΐ γινόμενος θεώ άρέσαι ου δύναται, φοβείται ούν μήτι ποιήσει αύτω σαρξ ό εν πνεύματι γινόμενος, ως αν τα έργα της σαρκός νεκρώσας· ούτος γαρ αληθώς επί θεόν ήλπισεν.

[589] PS 55,13

20

Ό ευχόμενος ότε καταλλήλως διάκειται οίς επαγγέλλεται δια της ευχής, εν έαυτώ έχει τάς εύχάς της αίνεσεως ας αποδώσει τω θεώ. εϋχαί δε αϊνέσεως αϊ περί αίνεσεως · ως γαρ εύχεται τις ποιήσαι ή άποδούναι τω θεώ τόδε τι, ούτως εύχεται τις αίνέσαι τον Θεόν.

3 cfJerl,!

3/4 cfJer 1,4

4/5 Jes66,5

13-15 cfPs55,5b

l έστϊ) add του L l ώ] καί D 1/2 λόγω πληρέστατα; coll Η 3 irporepov τό\ πρώτοι L 3 μετά - 4 αυτόν] τότε λόγος κυρίου PC 4 Ήσαίςι) add 6e HDL Ι φησι] φησι το Η, om PC 5 ακούεται — 6 αυτού] om DL 6 δι' αυτού] om Η 7 έι>στήσεται| add το Η 8 Kau aveiDL 9 τούς]οπιΡΰ 9 του - 10] om PC 11 ούν] om C 588 P fol 159r;G; (TDev: Did); 14 Tavrrj] G, αυτή PC 16 ως... κεκρώσας] PC, δτ1 &ν... νεκρωααι G l επί] PGT Dev, add τον C 589 Ρ fol 161v; G; Η; (Ύ Dev: Did); 19 ή] om Η 19

[590] PS 55,14 ab

s

ίο

Kai έπεί ακολουθεί τω θανατουμένω το θρηνείσθαι και δάκρυα έπ' ούτω γύ>εσθαι, ουκ άλλος δε θρηνεί τον κατά ψυχήν τεθνηκότα ή ούτος εαυτόν, είκότως μετά το έρρύσθαι την φυχήν εκ θανάτου του νοητού της άyvωσίaς της περί θεού και οι οφθαλμοί αυτού από δακρύων ήλευθέρωνται. Έρρύσατο δε από ολισθήματος τους πόδας, ύποδήοας αυτούς υπόδημα μετεώριζαν και άνω της yής ποιούν. Εγώ jap φησιν ό θεός ύπέδησά σε ύάκινθον. ό δε υάκινθος μιμούμενος το σώμα του ουρανού δήλοι την ψυχήν ούρανίω χρωμένην ύποδήματι ουκ θρώπωυ] GH2 (cf T Dev), om PCH1 592a P fol 163r;H an; G Tht; DL Thdt (15-16 xpqtaugf); (F); 15 επιδ.] PCHG, add του έλεου DL l και 1 ] om DL 16 θεού] om DL l κηδεμονία^ καλεί] PC, coll GH 20

[593 a] PS 56,2 d

s

To παρέρχεσθαι την άνομίαν δήλοι πρόσκαιροι αυτήν eivai· και ο Παύλος γούν εν τη Προς Εβραίους πρόσκαφον ypάφει την της αμαρτίας άπόλαυοιν. ώσπερ ούν παρερχομένη, ούτω και από τίνος χρόνου άρξαμένη εστίν ή ανομία· περί jap τίνος είδους αυτής εΐρηται- οΰτ€ ην απ' αρχής ούτε εις τον αιώνα εσται.

[594 a] PS 56,3 a

Οι) μάτην δε Ύόν ύφιστον ειπεν. έπεί yap ή ανομία έρπηστική και χαμαιπετής εστίν, ό ταύτης άπαλλακτιών προς τον ϋφιστον βοά V εις ύφος αψόμενος τη βοή μακράν από του βλαβερού θηρός γει>ηται.

[595 a] PS 56,4 a

ίο

is

Ό αποσταλείς εξ ουραίου επί τω σώσαι ό κύριος εστί ψάσκων Καταβέβηκα από του ουρανού ούχ 'ίνα ποιώ το θέλημα το έμόν. τούτον γαρ Vra λόγον αυτού έξαπέστειλεν ό θεός και Ιάσατο τους τετρωμένους εκ των διαφθορών αυτών, ως φησιν έτέρωθι αυτός ό Δαυίδ. Ζητήαειε δ' αν τις το εξ ουρανού άπεστάλθαι, ει τοπικήν εκ του σωματικού ουρανού έκπομπήν δήλοι, δ όζει yap άλoyov είναι τοπικήν κατάβασιν τω θεώ προσάπτει*-», μήποτ' ούν σημαίνει ή ουρανός φωνή την άσώματον και νοητήν οΰοίαν, κατά το θησαυρίζετε εν ούρανοϊς, και το Ό οεός εν τω ούρανώ άνω. ό εν μορφή τοίνυν θεού και ίσα Ο εφ υπάρχων μορφήν δούλου λαβών εις ανθρώπους ήκεν. και τούτο εστί το εξ ουρανού άποστεϊλαι ίνα ο θεός λόγος σαρξ γέίτ?ται και έπΐ γτ?ς όφθείς άνθρώποις συναναστροφή, τα αυτά και περί

16/7

2 cfHbr 11,25 PS 113,11 t

9/10 Job 6,28 17 cf Phil 2,6s

10-12 cf PS 106,20

16 Mt 6,20 t

593a P fol 163r; H in That; G in Tht; (F); l To] PCH, add 6e G l και - 2 απόλαυσα/] GH (om o), om PC 594a G fol 123r; P;H Thdt; (F); 6 Ου - einev] GH (om 6e), om PC l έ-irel γαρ] GPC, αλλ' ως έπβΐ Η 7 άπαλλακτιών] GP, άποτρέχων H, (ΐ7Γαλλα7ήι>αι έπΐ θυμών C 8 add δια τούτο φτ\σι τον θ€0ν τον ύψιστον PC 595a Ρ fol 163ν; G, Η Tht, DL Eus (9-12); (F); 9 εξ ουρανού] om D l τω] το PL 10 από] εκ Η Ι ούχ — έμόν] om PCGH 11 τετρωμένους] add ή-γουν GH Ι αυτού G 12 ως — Δαυίδ] om PC Ι ό αυτός coll D 16 ούρανοις] ούρανώ C

21

του αγίου πνεύματος μυστayoyώv ό Πέτρος γράφει "Α νυν άνηγγέλη ύμϊν δια των εύαγγελισαμένων υμάς πνεύματι άγιω άποσταλεντι από ουρανού · άποαταλεν yap εκ του νοητήν ούσίαν τύγχανε u> το πνεύμα άνθρώποις ενωκίσθη τοις εύαγγελισαμέΐΌΐς υμάς.

[596 a] PS 56,4 b

s

Οί προ τούτου δια του έξευτελι^ειν καταπατούντές με εις Ονειδος εδόθησαν, θεού άποστειλαντος εξ ουρανού όπως σωθώ. έωρακώς yap τον τον θεού υ'ιόν φροντίσαντα της σωτηρίας μου, άσχημονούντας αυτούς και όνεώιζομενους είδον καταπατήσαντας ον ό θεός εσωσεν.

[597 a] PS 56,4c.5a Εν τω πpoάyovτL στΐχω ειπών Έξαπέστειλεν εξ ουρανού, ουκ είρηκώς τι ίο το αποσταλέν εξ ουρανού, νυν ερμηνεύει ότι έλεος εστί και αλήθεια το ρυόμενον την ψνχήν αυτού yεvoμέvηv μεταξύ εχθρών των καταπατησάντων ούτοι δε είσιδια το aypiov και ώμόθυμον σκύμνοι, ούχ έτερον δε κατ' ούσίαν της αληθείας το έλεος· αμφότερα yap ό σωτήρ.

[598 a] PS 56,5 b

Ή κοίμησις την άνάπαυλαν πολλάκις σημαίνει, ως εν τω Εν ειρήνη επί το is αυτό κοψηθήσομαι και υπνώσω. Ο ούν βούλεται λέγειν τοϋτό εστίν· ει και έταράχθην καταπατούμενος υπό εχθρών και θαμβούμενος των σκύμνων των

1/2 I Ptr 1,12 t

9Ps56,4a

596a Gfol 123r;Pan;

14/5 PS 4,9

6 έωρακώς] PC, έωρακότες G

597a G fol 123r; H an;

P (9—12 σκύμνοι); DL (9—11 καταπατησάντων)', 9 eliri^v] om H l ουκ] om H 10 άιτοτ€\€σθέι> H l έ£ ουρανού] om PCDL l δτι - το] τι το και αλήθεια εστί τούτο (om H) GH, 8τι το έλεος και ή αλήθεια nep ούχ ετέρα κατ' ούσίαν αλλ' αυτός ό σωτήρ αμφότερα (ίμφω τε C) PC 11 καταπατησάυτων] add αυτόν DL 11 ούτοι — 12 είσι] οϊ PC 12 ώμόβυμοιΊ add είσϊ PC 12 ούχ - 13] om PC 13 το έλεος] ό σωτήρ Η 598a P fol 164v; H; G (15 el - 23,2); 14 δήλοι πολλάκις PC 15 λέγειν τοϋτό] τοιούτον Η 16 έταράχθην και coll Η Ι σκύμνων] add με G Ι των2] om H

22

μέσον με λαβόντων, αλλ' ου παρέμεινεν ή ταραχή, έκοιμήθην yap τεταραγμένος, ουχί τεταραγμένος γρήγορων έμεινα αλλ' έκοιμήθην αποβολών την ταραχήν.

[599 a] PS 56,7 b

Τούτοι» σύμβολον ην ή συνεχόμενη πνεύματι ασθενείας γυνή, Συγκύπτουσα και μη δυναμένη άνακύφαι εις το παντελές, ην έλυσεν ό Ιησούς από των βρόχων των σατανικών θυγατέρα ούσαν 'Αβραάμ, τάχα δε και πάς ο τα κάτω φρονών κατακεκαμμένην έχει την ψυχήν ου δυναμένην τα άνω σκοπεϊν 'όσον εστίν τοιαύτη.

[600 a] PS 56,10

Λάους δε νοήσεις και τους εκ περιταμής, έθνη δε τους από των ειδώλων μετανοήσαντας ως μίαν γενέσθαι έκκλησίαν.

[601 a] PS 57 arg

ίο

Οι εν αφθαρσία τον κύριον άγαπήσαντες εις το τέλος του μη διαφθείρειν έληλυθότες την στηλογραψίαν δι' ων ένεργούσι καλώς έγεφουσιν. ως yap oi τάναντία ποιοϋντες αυτά α πράττουσι κακώς στήλην άπηγορευμένην ποιοϋσιν, ή φησιν ό νόμος Ου ποιήσεις σεαυτώ στήλην ά έμίσησεν ό κύριος, δηλών ότι πάς ο τα άπηγορευμένα πράττων φαΰλον βίον στήλης δΐκην εγείρει, διό και

3/4 Lc 13,1l; cf 13,11-16

13 Dt 16,22 f

2 ουχί τετ.] om G 599a P fol 164v; H; (F); 3 ην] om H 4 0 ] om PC 5 ούσαν θυγατέρα coll H l τα] om PC 6 ου δυναμένην] om Η Ι όσον] έως C 600a Ρ fol 165ν; (FW); 9 μίαν... έκκλησίαν] C, μία... εκκλησία Ρ I cf auctorem catenae in Η και προ ολίγων λαούς και 'έθνη · ων οι μεν λαοί δηλοϋσι τους εκ περιτομης πιστεύσαντας, τα δε 'έθνη τους από των εΙδώλων μίτανοήσαντας, ως μίαν συμπληρωθήναι. έκκλησίαν. τα νυν δε πάλιν ύψώθητι λέγει- τι δε τούτο ε'ίρηται άνωθεν. 601 a H fol 175r;Pan; 10 άγαπώι^τες PC 11 έλθόντ€ται ούδέ^ βέβαιον και παράμονον έχοντες αλλ' υδαρή και vypov βίον προσκαίρως υποδεζάμενοι.

1 τάχα — f€i>i>T)au>] τάχα δε και PC, «ποιμευ ούν και ά\\ηι> elvai -γέννησιν G 2 τεχβ^τες] add γαρ G 604a P fol 168r; H; DL; [F Did Ath, W]; 4 Ασπίδα βύουσαν] PCH, άσπίδι βυούση DL 6 άκούσοι] PCDL, ακούει Η 8 τώρ — 9 σοι^άς] PC, ταύτα σον?ώς DL, τάς σοι^ιστίκάς Η 9 έπωδάς - καί) PCDL, om H 11 Φαρμάκου — 12 φαρμακούται] PC, dvayv(*)OTeoi> δε φαρμάκου -γενικην απευθείας ττ)ς το φάρμακον μετά του τέ συνδέσμου (συν D) καί ου φαρμακούται DL, άνα-γνωστέον δε φαρμάκου yeviKriv μετά του τε συν Η 605a P fol 169r;G;H in Eus(13 e epyer v - 21); DL (15 σημειωτέον - 21);(F); 13 ευεργετών] add αυτούς Η 15 μηδέ κατεσθκοσιν] om Η 15 σμηειωτεου - 17 μύλαι) om GPC 15 σημ. — 16 γραι^ήυ] om H 19 και — γίνεται) om PCGH 20 υδαρή — ypov] ύδαρόν Η

25

[606 a]

Ps57,8b-10

Και πρότερον είπομεν τα βέλη σημαίνειν αυτού τάς κολάσεις, τόξον δ' εστίν αφ' ου άφίεται τα βέλη · ταύτα η κριτική του θεού δύναμις. τούτο ούν το τόξον έντενεί, ουκ άνιείς αυτό έως ου άσθενήσωσιν οι βαλλόμενοι- προς αγαθόν δε αύτοϊς το άσθενήσαι, καθαιρουμένης ης είχοζ; ισχύος περί την κακίαν. s Ώσπερ δε ό τηκόμενος κηρός αναιρείται καθό τηκτός και παχύτητα έχων του -πρώτου υποκειμένου εις πυρ μεταβαλόντος, ούτως οι φαύλοι κολάσεως πεπειραμένοι την εκ μοχθηράς έξεως παχύτητα τηκόμενοι άποβάλλουσι. προ κολάσεως δ' εστί το φως το άληθινόν Tvyxavov δικαιοσύνης ήλιος· μετά yap την κόλασιν ούχ οίον τε προσβάλλειν τη λαμπηδόνι του νοητού ηλίου, όθεν ίο ενταύθα εφηται· ως άρα έπιπεσόντος του κολαστικού φωτός ουκ εϊδον τον ηλιον οι τη κολάσει περιπεσόντες. ο'ι δε συνέντες τα 'ίδια πάθη άλληyopικώτεpov άκανθας ονομαζόμενα ου πειρασθήσονται κολαζούσης οργής, προ του δε συνιέναι τάς πνευματικώς λεyoμέvaς άκανθας και ράμνον ώσεί ζώντες υπ' οργής καταποθήσονται· ου yap ζώντες άλλα ζώσιν Ομοιοι τιηχάνοντες υπ' is οργής συλληφθήσονται. το γαρ καταπιείν κατά την γραψην το κρατήσαι και νικήσαι σημαίνει, του καταποθεντος ήδη κεκρατημένου και νενικημένον. καταπίνεται yoύv και το θνητόν υπό της ζωής, κρατούσης και νικώσης της ζωής τον θάνατον.

[607 a] PS 57,11 a

20

Ουκ έπιχαίρων ευφραίνεται αλλ' ότι μη αυτός υπόκειται τιμωρία και καθαιρεί τάς εαυτού πράξεις y^vόμεvoς ασφαλέστερος.

[608] PS 58,2.3 Έι^ός του Σαούλ διώκοντας, εκ πλειόνων εχθρών έξαιρεθήναι εύχεται.

8 cf Mal 3,20

10/1 cfPs57,9b

17/8 cf I Cor 15,54; II Cor 5,4

606a P fol 169v; H (1-4) + eiusdem (5-11 nepineaome·;) + an (11 ol - 18); G in Eus (15 το γαρ - 16); (F); 1 αύτοϋ] ποτέ PC 3 evreivei PC I &v ek PC 5 δ την φυχήν μου, ei και θεον δυνάμει έσώθη παραδοθώ τεχνητής γαμέτης. Περί αοράτων εχθρών των σπουδήν εχόντων θηρβύειν φυχήν έρμηνευθβίη ό στίχος των παρασκ€υαξόντων τον Σαούλ φονέα κατά του δια -πάντων s άμέμπτου Δαυίδ y€voμέvoυ προς αυτόν.

[610] PS 58,4 b

Κραταιούς δε τοι)ς έπιθβμένους αύτω δηλοί βασιλέα και τους αφ' εαυτού, ως δε προς διάνοιαν τάς αρχάς και τάς εξουσίας και κοσμοκράτορας του σκότους τούτου.

[611] PS 58,5 a

Ευ δε και το Έδραμορ elnev τ€λέσαντος yap τον δρόμον ή φωνή. ως yap ίο ου ταύτόι> το πράττει^ και πεπραχέναι, όντως ου τούτον το τρέχειν και το δεδραμηκέναι. Παύλος τοίνυν αμφοτέρων διδάσκαλος· ότέ μεν λέγει Οϋτως τρέχω ως ουκ αδήλως, ότέ δε Ύόν δρόμον τετέλεκα, του τον δρόμον τελέσαντος ουκ έτι τρέχοντος. 'Avrepel δε τις τοις β'φημένοις, φέρων την προς την του Ούριου άμαρτίαν is (έί-ομολόγησυ;), έπεί και eξωμoλoyήσaτo τφ θεώ φήσας Επί πλείοι^ πλϋι^όΐ' με από της ανομίας μου και από της αμαρτίας καθάρισαν με. yέyove δε ή πράξις περί ης και ή έξoμoλόyησις μετά τον του Σαοΰλ θάνατον, τούτου yovv αληθούς Οντος, πώς ό επί του 'έτι ζώντος Σαούλ διωκόμενος ως ήδη τελέσας τον δρόμον

7/8 cfEph5,12

11/2 I Cor 9,26

12 II Tim 4,7

15/6 PS 50,4 t

610 Ύ fol C 73r sine dist (mut); G fol 125v an; 6 εαυτού] scripsi, εαυτόν G 611 H fol 178v (9-29,3 evtfov\eueu>); Ύ fol C 73v ? (exstant 16 na apiaov - 29,7); P; DL (14-29,3 67T(j3.) + an (29,3 etra - 7); G (9-13); 9 Ευ - και] ου Η I elnev] om PC l τον — φωνή] ή φωνή αυτή τον δρόμον Η 9 ως — 13] om PC 11 τοίνυν} om G 12 του — 13] om H 14 — 29,3 eiri ovXevfLv] el δε τις avrepel προς την του ούριου άμαρτίαν ύστερον Ύΐνομένην μη αληθεύει^ νυνι ως ήδη τελβσαιτας τον δρόμον αυτού, φαμεν ό'τι την προς τον σαούλ ΰπηρεσίαυ &vev ανομίας κατηυθυνκέναι φησίν, και μάτην ene'ivov eiri ouXeoeiv PC 14 δ ε ] om DL 15 έξομολογησι^] addidi 15 έ π ε ΐ 17 έξομολο'γησις| yeyove 6ε αυτή η πράξις DL 17 του] om DL Ι γούυ] om DL

28

ειπεν "Avev ανομίας έδραμον και κατεύθυνα; λεκτέον προς την άντίρρησιν •πρώτον μεν ότι την προς τον Σαούλ και την προς αυτόν ύπηρεσίαν vev ανομίας κατευθυκέναι φησίν ως μάτην εκείνον έπφουλεύειν, είτα και ούτωςεις ore τότε δρόμων vev ανομίας και κατευθύνας ην πάντα τα διανυσθέντα ούτω. αλλ' έπεί τρεπτός καθόλου πάς γενητός άνθρωπος ων, μετά ταύτα πταίσας ράστα μετενόησεν- εξ ου και αυτού δείκνυται ως ουκ είχε τριβήν και συνήθεναν προς το άμαρτάνειν.

[612 a] PS 58,5 b

ίο

Ύών προειρημένων εχθρών εμμενόντων τη κατ' εμού σπουδή, εξεγερθείς συνάντησον ε'ις το βοηθήσαί μοι μηκέτι μακροθυμών έπ' αύτοϊς. παρακαλώ δε εξεγερθέντα εις συνάντησίν μου ΐδείν ως ου κατ' έμήν πρόφασιν κατ' εμού φονώσιν άμαρτόντος ε'ις αυτούς, ούτε -γαρ η ανομία μου ούτε η αμαρτία μου εξεκαλέσατο αυτούς αλλά το φθονερόν αυτών πάθος λυπηθέντας επί έυκλεία ημετέρα.

[613 a] PS 58,6 a b

is

20

Ύή περί αυτού ευχή συμπαραλαμβάνει την περί πάντων των εθνών άξΐωσιν, φιλάνθρωπος άμα και προφήτης υπάρχων, προγνούς yap προφητικώς την των εθνών κλήσιν παρακαλεί κύρνον τον θεόν των θείων δυνάμεων αλλά και του Ισραήλ θεόν προσέχοντα έπισκέφασθαι τα έθνη όπως Ίάσηται αυτά διάγοντα κακώς δια είδωλολατρείαν και δαιμόνων θεράπειαν. γίνεται δ ε ή επισκοπή των εθνών άποσταλέντος του θείου λόγου επί τω πάντας ίάσασθαι και σώσαι εκ των προκαταλαβουσών διαφθορών, ιατρός γούν εστί ψυχών, τους συντετριμμένους τη καρδία ϊώμενος.

21 cf PS 146,3

1 καί κατεύθυνα} om H I λεκτέον — άντίρρησιν] τοίνυν προς τούτο λεκτέον Η 2 τ; ν 1 ] om D 3 κατευθυκέναι — έπιβονλβύβιν] 'έδραμον ως μάτην enelvov έπφουλεύοντα. Η Ι ή καί ούτως DL, η καί ότι PC 4 και] om DL 5 γενητός] -γενικός DL, om PC Ι ών\ om PC 6 ραστα - 7) ως μη 'έχων συνί\θξΜν προς το άμαρτάνειν ράστα μ€τενόησ€ν PC 612a G fol 126r; P an (8-9 αύτοίς) + an (9 παρ. - 13); H Ath (8-11 φονωσνν); 9 παρακαλώ - 10 l£e >] καί toe H 10 e >] G, Seiv PC 11 άμαρτόιτος) G, άμαρτάνοντος PC l γάρ| PC, om G 12 εΰκλεία] GP, ευκολία C 613a G fol 126r;Pan; 16 κύριοι-] G, om PC 16 των - 17 Oeov] G, om PC l έπισκεψασοαι) GP, add πάιτα C 20 προκατ.] PC, καταλαβουσων G l εστί] PC, των G

29

Δυνάμεων de θεόν αυτόν καλεί και κύριον ήτοι λογικών άγίω^ ζώων και στρατευμάτων ουρανίων, ως δε τούτων των δυνάμεων θεός, ούτω και των διορατικών ανθρώπων Ισραήλ καλουμένων Εβραίων φωνή θεός εστίν.

[614] PS 58,10.11

s

ίο

is

20

Διωκόμενος ό Δαυίδ υπό Σαούλ δια τον προειρημένον φθόνον έγνω 6τι εσται της αρχής διάδοχος, καί προφητικώς μεν θεωρήσας το έσόμενον και εκ του κεχρίσθαι εις τοϋτο υπό του Σαμουηλ, πλην ει καί ούτω πεπληροφόρητο, ουκ άνήρει αυτόν πολλάκις είς χείρας αυτού παραδοθέντα, νομίμως εκ θεού άντιπαραλαβειν την αρχήν βουλόμενος αλλ ουκ εκ του έπιθέσθαι καί δολοφο^ήσαι. από ταύτης της προθέσεως φηοιν Ό θεός το κράτος μου, προς σε φυλάξω, ου σφετερίσασθαι αυτό προαιρούμενος αλλ' έκδεχόμεΐΌς παρά σου αυτό λαβείν- θαρρώ δε τη περί τούτου διαβεβαιώσει, γνούς πείρα πολλάκις ότι καί θεός καί άντιλήπτωρ μου τυγχάνεις, καν jap μη εξ ημετέρας δυνάμεως άξιος λαβείν το βασιλεύειν, αλλά γε το σον έλεος πρόφθασαν με δείξει μοι εν τοις έχθροις μου, ως αυτοί μεν παιδευθήσονται κολάσει ύποπεσόντες, εγώ δε την βασιλείαν λήψομαι παρά σου. Καί προς διάνοιαν δε ό κατά τον Αβραάμ εκ θεού το βασιλεύει» έχων. γέγραπται γαρ ως είπόι» τιζ^ες τω πατριάρχη ουκ αισθητώς κρατοϋντι Βασιλεύς παρά θεοϋ συ ει εν ήμϊν. βασιλεύων άρεσκόντως θεώ έρεί Ό θεός μου το κράτος μου, προς σε φυλάξω· συ yap είσάξεις είς την βασιλείαν τους είρηκότας Κορινθίους Καί όφελόν γε έβασιλεύσατε ίνα καί ημείς ύμϊν συμβααιλεύσωμεν.

[615]

PS 58,12.13 ab

Ως προς ΐστορίαν- τους επικειμένους εχθρούς έπιτιμηθήναι προς θεού αλλ 17/8 Gen 23,6

18/9 PS 58,10a t

20 I Cor 4,8

1 καλεί] PC, αποκαλεί G Ι ή'τοι] PC, om G I αγίων] PC, αλόγων G 614 P fol 175r; H; DL in Thdt (4 - 15); G (9 το - 15); Ύ folC 64r (totalit r mut); 4 o l o m C 6 υπό] παρά H, προς PC 10 βουλόμ€νος H l δεχόμενος H 11 αυτό] om C l de] yap G l βεβαιώσει DLG 12 και — καί] καί 0εός μου και Η, και (add ό D) θεός DLG Ι τυγχάνει G 12 καν - 13 με] om DL 13 προφθάσει Η 13 δείξει - 15| om H 13 δείξει μοι) δείξει δε μοι ό θεός μου καί DL 16 Καί) add ως Η 16 ο - 19 φυλάξω] om Η 16 εκ) add του C 18ei]omC 19 γαρ] om Η 19 τους - 20] omH 615 Ρ fol 175ν; Η1 an (21-31,4) et Η2 Eus (21-31.5); G (21-31,6): Τ fol C 64v ? (mut exstant 31,1 oiSev - 6 ΰπερασπί$·οι/τος); (F); 21 Ως - 31,1 θεοϋ] τους εχθρούς έπιτιμηθήναι Η1 21 έπιτιμ-ηθήναι — 31,4] άξιοι σκορπισθήναι καί αίχμαλωτισθήΐ'αι Η 21 προκείμενους G

30

s

ίο

is

ουκ άποθανεϊν άξιοι, οίδεν yap Sri, ei μένοντες φαύλοι άποθάνοιεν, λήξιν εξουσι τον θεϊκού νόμου, διασκορπισθέντες δε τη του θεού δυνάμει και εις αιχμαλωσία^ παραδοθέντες στενάξουσι προς θεόν πειραν κακώσεως έσχηκότες. Εούλεται δε αυτούς και καταχθήναι από ύψους ης εχουσι ύπερηφανίας, ποιούντος αυτό του υπερασπίζοντος κυρίου του την δεησιν αναφερόντος, ή jap παντελής τιμωρία εις απόγνωαιν παρασκευάζει και προτρέπεται. Οτι δε φειδόμενος αυτών τούτο ό Δαυίδ έπρεσβεύετο, "wo. τη μετριωτέρα τιμωρία σωφρονισθέντες νήφωσιν, επάγει τα εξής· εάν yap διασκορπισθώσιν, ομού και τιμωρούνται και συναχθήναι πάλιν δυνήσονται μετανοήσαντες. ομοίως δε και καταχθήναι τουτέστι ταπεινωθήναι βούλεται Ά.μαρτίαν στόματος αυτών, λόγον χειλέων αυτών, συμφέρων αύτοίς τε τοις ταπεινουμένοις και τοις πλείοσι ώστε μη παροξυνθήναι προς ξήλον των εν ΰπερηφανία λαλούντων και φθεγγομένων άδικα, οι yap μεθ' ΰπερτιφανίας λελαληκότες οι κατά του δικαίου φευσάμενοι· όταν εναντίον τοις έργοις την έκβασιν εν τη ύπερηφανία των οικείων λόyωv συλλαμβανόμενοι δέχωνται, ως παράνομοι καταληφθέντες ελέγχονται.

[616 a] PS 59,3 b

20

Έλεγκτέον και εκ της προκειμένης λέξεως τους αμυντικόν φρονούντας είναι τον δημιουργόν αιρετικούς, οργίζεται ο θεός ούχ α>α άπολέση, αλλ' ίνα οίκτεψήση. τούτω συνάδει Ευλογήσω σε, κύριε, Οτι ώργίσθης μοι εις σωτηρίαν. ει yap εϊς σωτηρΐαν οργίζεται και επί τφ οίκτείραι, ου πάθος ή οργή αυτού αλλά χρησίμως παραλαμβανομένη.

[617 a] PS 59,4

Οι προσπαθούντες τοις ύλικοίς και τα επίγεια φρονούντεςϊ έπ' αύτοις τω

11/2 Ps58,13a

20 Jesl2.lt

23 cf Phil 3,19

1 προς] του G I οϊδεν] PCTH1, οίΑας G l μένοντες] PCH1 (T mut), μεν 'oines G 2 \ήξα>] H 1 (T mut), \ήθην PCG 4 κακώσβως] PCGT, κακώσεων Η1 12 συμφέρον P 16 συλλ. δέχωνται] συλλαμβάνονται P 616a P fol 179r;H; 19 py^erai 0€0ς| H, οριζομένου θεού PC 20 τοΰτψ - 21 oUretpaiJ om H 20 awq ei] add roC 21 άλλα] δ um H 22 παραλαμβάνεται H 617a H fol 182v; 23 τενπόμενοι, indivavi corruptelam

31

εμπαθείς eirai όίονται εύστάθειαν και αταραξία» ε"χευ>, βλάβην δε αύτοϊς ή τοιαύτη κατάστασις φέρει- όθεν χρήσιμο» ελέω θεού συσσεισθήναι αυτήν και ταραχθηναι μεταμέλειας τρόπο;, γνούσα jap ως επιβλαβές τοίς ΰλικοϊς ενέχεσθαι και φρονεϊν τάραχον και συσσεισμόν σχοίη, μετατιθέμενη εκ του •προτέρου φαύλου βίου em σπουδαίου, αμελεί καί συντριβείσα, αϊσθησιν λαβούσα των υπαρχόντων συντριμμάτων εκ των δαιμόνων παρακαλέσει τον δυνάμενον κύριον ίάσαι ταύτα.

[618 a] PS 59,5

Δείκνυταί τινι σκληρά, όταν έπιπόνοις περιπέση- άπερ εάν τις δε^ι?ται επί μετάγνωσιν προτέρων αμαρτημάτων, οίνον καταψύξεως nivei, αίτϊαν του ίο κατανΰττεσθαι επί μετάνοιαν λαμβάνων εκ του ποτισμού. πολλαχοϋ δε της •γραφής^ ακράτου όμωνυμεϊ τα σκληρά τα περιστατικά, ως εν τω ΐίοτήριον εν χειρϊ κυρίου οίνου ακράτου, όμωνυμεί δε τα σκληρά καί ταϊς είρημέναις σκληραίς όδοΐς· εν IS ψαλμω ούτως λέγει- Δια τους λόγους των χειλέων σου εγώ έι^ύλαξα όδοΰς σκληράς. εκεί μεν yap οδοί σκληραί αϊ κατ' άρετήν is είρηνται δια το συν ίδρώτι πολλώ καί πονώ κατορθοΰσθαι αύτάς, ενταύθα δε εΐδεν ό λαός σκληρά πειραθείς κακωτικών.

[619] PS 59,6

Τις η σημεΐωσις ην δίδωσιν ό θεός ή ό φωτισμός καθ' Ον δυνατόν διάκρισιν έχειν πνευμάτων καί άγαοοΰ καί κακού; ταύτης γαρ της γνώσεως ύπαρζάσης φεΰγομεν από των χεψόνων, μακράν κακού έργου καί πνεύματος πονηρού 20 γινόμενοι, δίδοται δε ου τοις τυχούσιν αλλά τοις κατά θεόν εύσεβέσι σημεΐωσις.

11/2 PS 74,9

13/4Psl6,4

17/8 cf I Cor 12,10 et Hbr 5,14

618a P fol 179van; DL (8-12 ακράτου); Η Thdt (8-10 ττοτισμοϋ) + Did (11 όμωνυμεί — 16); 9 μ€τάΎνα>σα>] PDL, μεταγρώσει Η, coll προτέρων μίτα,Ύνώσβι C Ι κατανύξεων nivei] PCDL, coll Η 10 δε] PC, om DL 11 ακράτου — τφ] PC, ονόματι του ο'ίνου σημαίνεται τα περιστατικά ως το DL 12 6e] C, om PH Ι και] C, om PH 13 Xe-yet] H, om PC 14/5 σκληραί... έίρηνται] Η, σκληραί έίρηνται... coll PC 15 ττολλφ — πόνψ] PC, omH 619 G fol 127ν; Ρ; Η; Τ fol C 63r ? (exstant 18 τανττ,^ - 20); Π/8 διάκρισιν exeu>] GPC, εστίν evpeu> διάκρισιν H l και 1 ] G, om PCH 18 ταύτης — 19 κάκου] TGPH, om C 20 Ίΐνόμβνοι\ TGPH, γ^ομββα C l ίύσεβέσι] TGH, add αυτή ή PC

32

[620] PS 59,7

s

ίο

is

'Όπως αβλαβείς διαμείναντες ρυσθώσα» από προσώπου τόξου οι αγαπητοί σου, την λεχθεϊσαν σημείωσιν εδωκας. λεκτέον και ώδε- τότε ρυσθήναι από πολεμίων αοράτων δυνήσονται, όταν σώση ή δεξιά σου, μονογενής σου υιός. ούτος yap δεξιά θεού ήρμήνευται πολλάκις, μάλιστα ore προέκειτο το Ήσφαλισάμην σε τη δεξιά τη δικαία μου, και Ύή δεξιό, V°v έστερεωσα τον ούρανόν. Έπιστατέον ως έμπαλιν TTJ τάξει της νοήσεως έχει τα της προφοράς, πρότερον yap είσακούσας σώζει θεός και αύτη ή ακόλουθος αρμονία, της λέξεως μετά το Σώσον το Έπάκουσόν μου έχούσης, ει μη άρα ούτω νοηθείη· Σώσας TTJ δεξιά έπάκουσόν μου, ευχής ούσης έμοί τω σωθέντι ου περί του σωθήναι (εκείνο yap εΐρηταί) αλλά περί θείων αγαθών αίτουμένω άπερ εστί τα του θείου πνεύματος χαρίσματα. Αγαπητοί δε θεού τυγχάνουσιν oi δια καλοκαγαθία^ οντες, άξιοι του άγαπάσθαι υπ' αυτού- oi κατ' εικόνα θεού πεποιημένοι άνθρωποι, ει και τα μάλιστα ύποπεπτώκασιν τη αμαρτία.., αλλ' όμως δια την της φυχής οΰσιαν νοεράν ούσαν και λογικήν είεν αν αγαπητοί αυτού.

[621 a] PS 59,8 a

20

θεός λαλεί εν παντί μετέχοντι αγιότητας, ούτω γούν και εν Παύλω άγίω οντι έλάλει Χριστός και εν παντί προφήτη, ει δε περί του πατρός εκλαμβάνεται ή φωνή, άγιος εν ω λαλεί ό σωτήρ αν εΐη συμφώνως τω Ό πατήρ ό μένων εν έμοί ποιεί τα έργα, και Έντολήν δέδωκέν μοι ό πατήρ τι είπω και τι λαλήσω · αρμόζει ταύτα τη οικονομία.

5 Jes41,10

5/6 Jes45,12f

19/20 Job 14,10

20 Joh 12,49 t

620 P fol 180r an (1-14 αυτού); H (2 rare - 16); G an (2 rare - 14 αυτόν); DL (13-14 αυτού); T fol C 62r cont (exstant 1-10 6βξιφ); l "Οπως] PT, add γαρ φησιν C l ρνσθώμί C 2 λεκτέον] Τ, add δε PC 4 μάλιστα - 5 μου] om Η 5 και] ως το Η 7 Έπιστατέον — 12] om G 7 Έπιστατέον] add 6e Η 8 σψίΈΐ — 9 έχοΰσης] θεός awfei- αυτή δε ή της λέξεως αρμονία και ακολουθία μετά... έχει Η 10 ου — 11 αλλά] om PC 11 anep — 12 χαρίσματα] ουκ αλλά δε ταϋτα των του πνεύματος χαρισμάτων PC 13 δε] add του C 621a G fol 127v;H;P; 17 ά-πωσύντκ Η 18 Χριστός] θεός PC 19 &ν] om GH Ι ό 2 ] om Η 21 αρμόσει δε ταύτα Η, και αρμόσει ταϋτα μάλιστα PC

33

[622 a] PS 60,3 ab

Ό ενταύθα ευχόμενος πόρρω εαυτόν τυγχάνοντα είδώς του ω την εύχήν αναπέμπει εκ των περάτων είναι της γης λέγει και κεκραγέναι προς θ εάν τότε Οτε άκηδιο·· καθά yap φησιν εν τω Εκκλησιαστή Ό θεός εν τω ούρανώ άνω και συ εν τη γη κάτω. σημαίνεται δε δια της λέξεως ου διάστασις s τοπική αλλ' ουσίας άκτίστου και κτισμάτων διαφοράς, της του θεού υπάρξεως δι' ύπεροχήν τιμής άνω εν ούρανώ λεγομένης, της του ανθρώπου κάτω εις γήν τυγχανούσης τω εκ του μη Οντος εις το είναι έληλυθέναι. εις ταύτην την διαφοράν και ό Βαπτιστής σκοπήσας τον σωτήρα άνωθεν εξ ουρανού είναι λέγει, τον δε άνθρωπον εκ της γης τυγχάνειν και λαλεϊν- προφέρει jap a ίο κτίσματι δυνατόν ειπείν.

[623 a] Ps60,3c-5 ϊίέτραν σημαίνεσθαι έκδεξόμεθα ρέουσαν πνευματικόν πόμα τον Χριστόν. ό εν ταύτη τη πέτρα γινόμενος τω μετέχειν αυτής (υπάρχει γαρ σοφία και δικαιοσύνη και αγιασμός) μετεωρίζεται κατά τον νουν υψούμενος υπό θεού. Και ο'ι επεσθαι δε τω σωτήρι προθέμενοι κατά τάς αυτού προτροπάς is λέγοντος Δεύτε οπίσω μου, και πάλιν προς Φίλιππον Ακολουθεί μοι, οδηγώ ούτω χρώμενοι, της αυτής έπάρσεως κοινωνούσα?, ουκ άλλον έλπϊααντες ηγεμόνα εύρήσειν της ay ούσης προς τον πάντων αίτιον οδού. ταύτης της δωρεάς τυχών και ό Δαυίδ μεθ' ύμνου λέγει τω κυρίω Ώδήγησάς με ότι έγενήθης έλπίς μου · ου μόνον δε οδηγός αλλά και πύργος γέγονάς μοι από 20 προσώπου εχθρού, σε γαρ ίσχύν έχων και ισχύος πύργον αβλαβής διέμεινα, καίτοι του εχθρού τυγχάνοντος αντιπροσώπου και πολεμεΐν με θέλοντας, τούτον τον πύργον ό οικοδομειν άρξάμενος ως θεμέλιους ήδη τεθεικέναι τελειωσάτω την οίκοδομήν ως και στεφανήν έπιθείναι τω δώματι, όπως μη αίσχύνην όφλής προς των παραπορευομένων είωθότων έπιχλευάξειν τοις μη εις τέλος ην 25 ήρήσαντο πολιτεΐαν αγουσιν.

3/4 Eccl5.lt 1,43

8/9 cfJoh5,31

12/3 cf I Cor 1,30

15 Mcl,17etJoh

622a Ρ fol 183v; 1 τνγχάνοντα] add eavrov P 2 λέγει] om Ρ Ι προς) add τον C 3 ore) add και C Ι γαρ] om C 4 συ] om C 5 διαφορά C 6 της] add 6e C 623a P f o l l 8 4 r ; H f o l l 8 5 v ( l l - 1 8 Ώδήγησάς) + eiusdem (19 ou - 25) + (35,7-14); G (11-13) + a n (14-20 εχθρού); (F 35,7-9); 13 ύμυοϋμεΐΌς G Ι υπό] add του C 15 και - μοι] om PC 16 της - κοιυωκοϋσ«'] om PGH 18 δωρεάς] οδηγίας Η Ι ό] om PC 18 Ώδήγησάς — 19 μου] ώδήγησάς με έλπίς μου yeyevrj ewx; G, ταύτα Η 19 6eJ om Η 20 σε - 21 τυγχάι>οιτος] om Η 21 τοΰτον - 25] om PC, estne Didymi? 34

Δύναται άναφοράν εχειν εις το Από προσώπου εχθρού και το 'Ωδήγησάς με εΐρμώ τοιούτω· Ώδττγησάς με από προσώπου έχορού έλπίς μου γεγενημένος, άλλα και πύργος ισχύος προς τω ώδηγηκέναι μ€ από προσώπου εχθρού γεγονός μοι. έλπίς των αγίων αληθινή και αδιάπτωτος ό σωτήρ, ή φησι Παύλος Και Ιησού s Χριστού της ελπίδος ημών, και ή προφητεία Έπ' ούτω έθνη έλπιούσιν· ούτος yap ό προαναφωνηθείς έσεσθαι Εθνών προσδοκία. Παροικεί δε τις τελειωθείς εν άγιότητι εις τους αιώνας εν έκείνω τω οκηνώματι, Ο δηλοϊ το Τις κατασκηνώσει εν Opei άγίω σου; αίώνιον yap τούτο τούτον όν τη σκηνή Ην έπηξεν ό κύριος και ουκ άνθρωπος, πλην ίο ει και οϋτω τελειότητας έχει ή τοιαύτη σκηνή ως και "Αγια άγιων είναι, αλλ' ούν εστίν μετ' αυτήν κατάστασις υπερέχουσα των λογικών καθ' ην έσονται εν πατρι και υίφ, μάλλον δε τη τριάδι. διό παροικείν εις τους αιώνας αλλ' ου κατοικειν εν τω σκηνώματι εΐρηται, ό εν τούτω τω οίκω γεγονώς σκεπασθήσεται εν τη των πτερύγων του θεού σκέπη.

[624 a] PS 60,6b is

Πλούσιος γαρ ων, φησίν, και μεγάλας δωρεάς παρέχεις, μάλλον δε χαριξόμενος τοις τελείοις άνθρώποις το γενέσθαι σου υιούς κληρονομίαν αύτοίς δέδωκας. ει γαρ καί προσδοκάται δοθησομένη κατά την άνάστασιν εν τφ μέλλοντι αίώνι, αλλά γε τω ήδη ηύτρεπΐσθαι δέδοται τοις εις αυτήν κατά καιρόν τον δέοντα άχθησομένοις. 20 Καί επί τοις φοβουμένοις το όνομα αυτού ό θεός κληρονομίαν έδωκεν. εάν τις ή διαφορά φοβούμενων τον θεόν καί το όνομα αυτού, πιστευόντων ούτω καί τφ ονόματι αυτού, έπεί πολλάκις ε'ίρηται υποδεεστέρους είναι τους οικειωθέντας τη του θεού προσηγορία των ένωθέντων αΰτφ τω οεώ, Ορά ως καί τοις φοβουμένοις τον θεόν δέδοται ή κληρονομιά- ει γαρ τοις 25 υποδεεστέρας ύπήρκται ή χάρις αυτή, πολλώ πλέον τοις ύπεραναβεβηκόσιν.

[625 a]

PS 60,7.8

Ό τυχών των ήρμηνευμένων δωρεών βασιλεύς τις εστί καθ' ο σημαινόμενον

4/5 I Tim 1,1 t 10 Hbr 9,3

SJesll.10

6 Gen 49,10

8 PS 14,1 t

9 Hbr 8,2 t

7 6e) omH 9 π\·ηι> - 13 έίρηται] om H 624a P fol 185r; DL (17 et -19); 17 μ€τα - 18 αΐωνι] coll DL 18 δη D l ein-pemfeaeai DL l κατά] add τον Ό 19 είσαχβησόμευος DL 625a P fol 18Sr; H (26-36,7) + (36,10 πολλαχοϋ - 16 )i G (26—36,7 αΙώνια)', 26 έρμηνίυομένων C, ερμηνευμένων Ρ

35

ε'ίρηται περί των θεοσεβών ως εϊησαν Βασίλειοι ίεράτευμα, έθνος άγων. τουτψ τω σημαινομένω βασιλεύσαι και οι απόστολοι προσδοκώντες λέγουσι Κορινθίοις Χωρίς ημών έβασιλεύσατε ii/a και ημείς ύμΰ' συμβασι\€ύσωμ€ν. τω ούτω γενομένη βασιλεί έτη υπό του κυρίου προστίθεται, ημέρας εφ' ημέρας αγομένης. s δει γαρ εκ προλαβούσης φωτεινής καταστάσεως εις ετέραν ωσαύτως έχουσαν μετάβασιν γίνεσθαι, ως εκ του των ημερών ονομαζόμενου συμπληροϋσθαι τα έτη τα αιώνια περί ων ε'ίρηται Και έτη αιώνια έμνήσθην και έμελέτησα. παρατείναι δε ή ζωή των ημέρας εφ' ημέρα προσλαμβανόντων έως ημέρας γενεάς γενεών ενώπιον του θεού. ίο Έλεος και άλήθειαν αυτού τις έκξητήσει; πολλαχοϋ των θείων παώευμάτων άμα τη αλήθεια του θεού το έλεος αυτού συνέζευκται· μήποτ' συν έπεί το γνώναι ακραιφνώς και καθαρώς την άλήθειαν του θεού ούχ οίον τε περικείμενον την άνθρωπίνην άσθενειαν, τούτου ένεκα έλέου θεού χρεία προς τω συνιέναι την άλήθειαν. συντείνει προς το προκείμενον το θέλειν πάντας ανθρώπους is σωθήναι και εις έπίγνωαιν αληθείας έλθεΐν. πρώτον μεν yap σωθήναι ελέω θεού δει, 'ίν' επομένως ή έπΐγνωσις της αληθείας ύπάρχη. έργον γαρ της του θεού ελεημοσύνης ή ανθρώπων σωτηρία· Έξαπέστειλεν yap ό θεός το έλεος αυτού και την άλήθειαν αυτού, και τα εξής.

[626 a] PS 60,9

Έπει ων ήξίωσα παρά σου τέτευχα ευχάριστος ούτω γεγονώς, ψάλω τω 20 ονόματι σου, ύμνων δι έργων νοημάτων τε και λόγων αγαθών την έπ' έμοί κληθείσαν προσηγορίαν σου· και προς τούτω ήμέραν έ£ ημέρας α ηύζάμην αποδώσω, ώσπερ ό Ιακώβ φησα> Εάν δω μοι ό θεός αρτον φαγείν, και τα εξής, πάντα μοι όσα εάν δ ως δεκάτην άποδεκατώσω σοι αυτά. προ γαρ τούτων των λόγων φέρεται το Ηϋί-ατο ό Ιακώβ, λέγων το Εάν ή κύριος μετ' 25 εμού έως του Δεκάτην άποδεκατώσω αυτά. Ευ δε και το ειπείν Ήμέραν εξ ημέρας τάς εύχάς άποδούναι ψάλλειν τε

l IPtr2,9 17/8 PS 56,4

3 I Cor 4,8 7 PS 76,6 22 25 Gm 28,20-22 f

10 PS 60,8b

14/5 cf I Tim 2,4

l ήσαν G l τοΰτψ 3 συμβασι\εύσωμεν] om G, και άλλαχοϋ πολλαχοϋ Η 3 οϊίτωΐ add -γοϋν Η 4 του) om H 6 τούτων (του τΰ>ν Ρ) ήμερων ονομαζόμενων PCG 7 και έμ€λετησα| om Ρ(.' 8 ημβρων Ρ 11 όνομάζίται Η 12 ακριβώς Η 13 θ€θϋ] θεωρητοϋ Η 14 awreivei — 15 έ\θ€ΐι>\ om Η 14 προς το προσκ€Ϊμ€νον] om C 15 μέν\ om Η 16 έπομ«^»ς Ρ 16 επομένως — 18] £πόμ€νον έίη ή ττ)ς άληθβίας έπί-^ωσις Η 626a Ρ fol 186r; G (19-23 έξης); Η eiusdem = Diod (37,1 το - 6): 19 ψάλλω G 21 σου irpoariyopiav coll G 24 ή] correxi, et PC

36

τω ονόματι του θεού Etc τον αιώνα τον αιώνος, τω το μεν ψάλλει» τω ονόματι τον ύμνουμενου παρεκτείνειν έως του μέλλοντος αιώνος, τω δε τάς εύχάς άποδούναι πληρούσθαι έως έτι ό εξ ήμερων συμπληρούμενος χρόνος εστίν· ούτος δε εστίν ό παραμετρούμενος τη εκάστου ζωή. έως ούν εν βίω έσμέν, τάς εύχάς άποδώσομεν, >a και φάλαι εις τον αιώνα τον αιώνος τω ονόματι τον θεού δυνηθώμεν.

[627 Α] Ps61,3b

ίο

Σαλεύεται πάς ό εξ αρετής εις κακίαν μεταπίπτων αλλ' ουκ αθρόως σνμβαΐνει τούτο, προτέρας -γινομένης ταραχής εν λογισμοϊς δια παθών μεθ' ην, ει προσληφθείη κατάλληλος πράξις, τοις τεταραγμένοις λογισμοϊς κλόνος και πτώμα γύ>εται. αρχομένης τοιγαρούν αισχράς επιθυμίας ή ετέρου τινός αλόγου κινήματος, επισχεϊν δει τω εύσεβεΐ λογισμώ, σνλλαμβανομένου θεού, την επί την πράξιν όρμήν, ΐνα μη επί πλεϊον κλόνος γένηται. ταύτα ό σωτήρ σαφώς εν τω εύαγγελίω διδάσκει, τάς αρχάς των αμαρτημάτων άναιρών 'ίνα μη μενόντων αυτών το επί πλειον σαλευθήναι πρακτικώς γένηται.

[628] Ps61,4c is

Ό εν αγάπη τεθεμελιωμενος και έρριζωμένος άσειστός εστί τοίχος και φραγμόν έχει ήσφαλισμένον, όπως μη τρυγώσιν αυτόν οι την όδόν παραπορευόμενοι φαύλοι άνθρωποι και πονηροί δυνάμεις, τον ούτως ασφαλώς έχοντα φραγμόν ό θεός περιβάλλει, φάσκων Και έχαράκωσα και φρα'γμόν περιέθηκα. σύγκειται yap ούτος ό φραγμός έζ αγγέλων φρουρούντων και 20 δογμάτων αληθείας και πράξεων κατ' άρετήν επιτελουμένων, τούτου μένοντος, ουδείς βλάφαι τους θείους καρπούς του πνευματικού φυτού δυνήσεται. ει δε συμβαίη ποτέ αντί σταφυλών άκανθας έξενέγκειν τον φρουρούμενον αμπελώνα, έγκαταλιπών αυτόν ό θεός λέγει Άφελώ τον φραγμόν αυτού και έσται εις διαρπαγήν, και καθελώ τον τοίχον αυτού και έσται εις καταπάτημα. εί δη 25 τούτο συμβαίνει δια το φαύλον καρπόν γενέσθαι εξ ημών, κεκλιμένος ό τοίχος και ώσμένος γίνεται ό φραγμός. ***

13 cf Me 4,19?

18/9 Jes5,2f

23-24 Jes5,5

l το ψάλλεις το τω ονόματι Η 2 αιώνος| add εστί Η Ι το Η 3 πληροϋσβαι] om H 4 εστίν) om Η 627Α Ρ fol 187ν; 628 Ρ fol 187ν; Ύ fol C 66r ? (mut exstant 16 ήσφαλιαμένον — 26); H Eus; 16 όπως — 25 ημών] el μη kv τούτοις έβεμβλίωται Η 16/7 οι - παραπορευόμενοι] Ύ, coll PC 24 ei δη) scripsi, ε'ίδη Ρ, ^δη C (Ύ mut) 26 sequitur in T a-ne... 6e. αύτ. θ. άι^τιληπτορος ·γ€νομ€ΐ>ο. αμα... (7 litt) σαλευβή...

37

[629] PS 61,5

Τιμή του σοφού ην βουλεύονται άπώσασθαι οι πονηροί ή αρετή και ή ευσέβεια, κατά το Δόξα και τιμή και ειρήνη παντί τφ έργαξομένω το αγαθόν.(ατιμία τοίνυν εστίν ή κακία εις ην οι έκπεσόντες ο πεπόνθασιν αίσθανόμενοι λέγουσα; Έπεκάλυψεν ημάς ή ατιμία ημών εις θλιψιν.) s εις τούτο λήψη το "Ανθρωπος εν τιμή ων ου συνηκεν. ειτ' έπεί μη βία. έλκύσαι εις κακίαν δύνανται οι επικείμενοι απατεώνες, ουκ Άπώσαντο είπε την τιμήν μου αλλ' Έβουλεύσαντο άπώσασθαι· ου γαρ οίοι re είσιν έλεΐν τον Ισχυρώς άνθιστάμενον. τούτων συγγενείς είσι περί ων 'γράψει ό Παύλος Δι' ευλογίας και χρηστολογίας έζαπατώντες τάς των άκακων καρδίας. ίο της αυτής διανοίας εστί το Εάν δέηταί σου ό εχθρός μεγάλη τη φωνή, μη πεισθής · επτά γαρ είσι πονηρίαι εν τη ψυχή αυτού, έγγινόμεναι τάχα από των Ζ πνευμάτων ων παραλαμβάνει το άκάθαρτον πνεύμα πονηρωτέρων εαυτού υπαρχόντων ** ...σαν τάς επτά πονηρίας έχων εν τη ψυχή εαυτού Ίκετεύησε, το Πρωί λαμπρά και ηδέα λέγων κ'ολαστικώς, μη πεισθής · στόματι yap is εύλογων καταράται τη καρδία.

[630] Ps61,7b εις έμέ έχει ξωήν αιώνιον, και Αυτή εστίν ή αιώνιος ζωή, ίνα γινωσκώσι σε τον μόνον άληθινόν θεόν και όν άπέστειλας Ίησούν Χριστόν. ταύτης της νυν ζωής και της μελλούσης ήτις κατά την τελειότητα γίνεται τοις προσβάλλουσι τη αλήθεια πρόσωπον προς πρόσωπον κρείσσόν εστί το έλεος του Οεοϋ τω δι' αυτό και καθ' αυτό γίνεσθαι εν ταίς ξωαϊς τον εις αύτάς 20 άναγόμενον. ου yap κατ' άξιον πράξεως και θεωρίας αλλ' άγαθότητι και ελέου θεού έρχεται τις επί το ξήν κατ' άμφοτέρας τάς ξωάς. κρείσσον δε αυτών εΐρηται το έλεος ως αίτιον αιτιατού. "Ορά γε μη το λεγόμενον ενταύθα έλεος οΰχ έτερον εστί του θεού λόγου, περί ου γεγραπται Έξαπεστειλε^ ό οεός το έλεος ούτοι) και την άλήθειαν 25

αυτού.

9 Me 14,38 18 cf I Cor 13,12

12/3 cf I Tim 4,8 24/5 Ps56,4

14/5 Job 6,47 t

15/6 Joh 17,3

3 e/ccu-epux] G [PC], etcarepa yow H 638a P fol 192r (12-22, 23-25 paraphrasis); H fol 191r (17-25); G (23-25); 17 ταύτης - και] PC, inc Η ?ωής ου της νυν άλλα Ι -γίνεται] PC, tyyiverai Η 19 yiveadai] Η, yeveaOai PC 21/2 δε - έλεος) Η, ούν PC 23 "Ορά ye] Η, άρα G 43

[639 a] PS 62,6

s

ίο

is

20

"Opa ei στέαρ εστί πληρούν την ψυχήν α 'έσφαξε θύματα ή σοφία και ή αληθινή βρώσις σαρξ τον λόγου και πιότης εύφραίνουσα τον έσω άνθρωπον ό τρυγώμενος οίνος εκ της αμπέλου της αληθινής και ή αληθινή πόσις της σοφίας το αίμα. κληθ€ίς yap ό ταύτα λέγων εις το μετασχείν της έτοιμασθείσης τραπέζης υπό της σοφίας σφαξάσης τα εαυτής θύματα και τον εαυτής κερασάσης οινον. Εμφορηθείς ήδη της θείας εστιάσεως και έτι έμφορηθήσεσθαι προσδοκών ούτως ειπεν- Ώσεί στεατος και πιότητος έμπλησθείη ή ψυχή μου. και έπεί αεί ό ταύτης της ευωχίας μεταλαμβάνων πείνα δια το της ορέξεως του νου άκόρεστον Έμπλησθεΐη εϊπεν και ουκ Ένεπλήσθη ή ψυχή μου, καίπερ ήδη δαψιλώς μετειληφώς της τροφής και του πόματος. Έντρεπέσθωσαν και εκ ταύτης της λέξεως οι μετά άνάστασιν αίσθητήν τροφήν και μέθην όνειροπολούντες. ου yap είπε την σάρκα ή το σώμα άλλα την ψυχήν έμπλησθήσεσθαι στεατος και πιότητος, πληρούντος του θεού εν άγαθοϊς την της ψυχής επιθυμΐαν ως ειπεν εν ετέρω ψαλμφ. Πληρωθείς δε της ευφροσύνης χαριστηρίως άγαλλιςι τω όρέξαντι την τροφήν, λέγων Και χείλη άγαλλιάσεως αίνέσει το 'όνομα σου, περί ων έλεγε Τα χείλη μου έπαινέσουσί σε. Χείλη δε άγαλλιάσεως τυγχάνει ή αρετή, ως γαρ λέγεται αφροσύνης μέλη ως εν τω Ύής γαρ αφροσύνης οι πόδες κατάγουσι τους χρωμένους αυτή, οϋτω μήποτε και της άγαλλιάσεως εϊη χείλη, ει μη άρα και εν τούτοις ειπη τις τους έχοντας τάς έξεις δηλούσθαι δ ία των έξεων, ως περί του άφρονος είρήσθαι, ως έχει πόδας τους κατάγοντας εις τον αδην τους χρωμένους αύτοίς, και περί του αγαλλιώντας ως χείλεσιν άγαλλιάσεως αίνοϋντος την του θεού προσηγορίαν.

1 cfProv9,2 2 cf Job 6,55 2/3 cf PS 103,15 3/4 cf Job 6,55 5/6 cfProv9,2 13/4 cfPs 102,5 18 Ps62,4b 20 Prov 5,5 24 cfProv5,5

3 cf Job 15,1 17 Ps62,6bf

639a H fol 191v; P; G (7-11, 16-17 σου); 1 "Ορά] Η, add δε PC 5/6 — owov\ PC, om Η 7 εστιάσεως) PC, εστίας HG I έτι] G, προσέτι PC, ότι Η 8 Ώσεί - και] PCG, om H 9 aei] G, γαρ H, om PC 10 ειπεί* J HG, φηοιν PC l και] PCG, om H 11 τροι^ής] HPC, τρνφής G 12 'Ει>τρ. — 14 ψυχήν] Η, μάτην άρα τινές £\πίζουσιν μετά ir\v άνάατασιν βρώματά τε και ποματα αίσθητά· ου σώμα γαρ άλλα ψυχή" είίτει> PC 15 της) Η, om PC Ι ως - ψαλμφ| PC, om H 16-18 omH 16 χαριστηρίως - 17 Tpov^f] G, χάριν ομολογεί τω ταύτη» όρέξαντι PC 19—24J Η, δυνατού δε άγαλλιάσεως χείλη λέγειν ως άγαλλιάσεως ωριμασμένης της αρετής ως λέγεται άι^ροσΰΐ'ης· μελέτης (lege μελή · της) γαρ ά^>ροσΰι·ης οι πόδες κατάγουσι τους χρωμέΐΌυς αυτή PC

44

[640 a] PS 62,7

Αύναται δε ταύτα λέγειν ό αγαμία σχολά^ων, Ινα μερίμνων τα του κυρίου άρέση αύτφ, και ό κοίτην άμίαντον 'έχων τω κατά τους άγιους άνδρας τιμίως οννεΐναι τη γαμεττ?.

[641 a] Ps62,9.10a s

ίο

is

20

Ώοττερ δε εστί τον τρέχοντα επί την άρετήν και την εύσέβειαν τέλος έπιθείναι κατά το λεχθέν Ύόν δρόμον τετέλεκα, και το "Ανευ ανομίας έδραμον και κατεύθυνα (τελέσαντος yap εστί το Έδραμον), ούτως ό επόμενος 0εω κατά τον Ιερεμίου Εγώ δε ουκ έκοπίααα κατακολουθών οπίσω σου, και κατά τον Ώσηέ Όττίσω κυρίου πορεΰσομαι, και κα0ά φησιν Μωυσής 'Οπίσω κυρίου του θεού αού πορεύση, τελέοοι αν ποτέ την οπίσω του θεού πορείαν έπ' αυτό φθάσας το της μακαριότητας τέλος οτε άκούσεται προς θεού Σύ δε αυτού στήθι μετ' εμού. Ου jap έτι πορευομένου φωνή. εις ταύτην την κατάστασιν μετά το πορευθήναι οπίσω καταφθάσας ως κολληθήναι οπίσω ου εϊπετό φησιν Έκολλήθη ή ψυχή μου οπίσω σου, δηλούσης της φωνής της Έκολλήθη το Ήνώθη. ούτω γαρ άκουστέον και του Άποστυγούντες το πονηρόν, κολλώμενοι τω άγαοώ. ενωσιν την προς θεόν δήλοι και το Ό κολλώμενος τω κυρίω εν πνεύμα εστίν- Οπερ ξητητέον ει τούτον εστί τφ Έκολλήθη ή ψυχή μου οπίσω σου, ως μη διαφθείρειν το κολληθήναι τω κυρίω και το κολληθήναι την ψυχήν τίνος οπίσω ετέρου ου ταύτόν είναι βουλομένου τω τέλει το ούτω τω κυρίω κολληθήναι. τέλος μεν jap του οπίσω κυρίου πορευθήναι το κολληθήναι την ψυχήν του πορευομένου οπίσω αυτού · πλην ει και τέλος πορείας το φθάσαντα ένωθήναι οπίσω, αλλ' ούν έτι τούτου τελειότεροι το κολληοήΐ'αι προς τον κύριον επί τω εν πνεύμα προς αυτόν γενέσθαι.

1/2 cf I Cor 7,32 5 II Tim 4,7 5/6 PS 58,5 t 8 Hos 11,10 8/9 Dt 13,5 t 10/1 Dt 5,31

7 Jer 17,16

640a Pfol 193r;H in Tht; 2 κατά - αγίους) και τοις τιμώις C 641 a Η fol 192r; P; G (14 δηλούσης - 16 εστίν, 46,1 όμολογβί - 6); 4 6e] PC, om H I την2] PC, om H 5 και - "Εδραμον} PC, om H 7 κατά - 9 πορεύστ}) PC, om H 12-46,6) Η, [PC vide 39, 1432 Β 11 -C 9) 14 δηλούσης - Ήνώθη] Η, ine G το πολληβήυαι ή ψυχή μου οπίσω σου το ήνώθη δηλοί ή φωνή 15 τω α-γαβψ) Η |PC), το ά-γαθόν G 15 ένωσα? - 16 δήλοι] Η, om G 20 κυρίου) correxi, κυρίω Η 45

Όπως δ ' αν δέχη τα της θεωρίας, ομολογεί κεκολλήσθαι οπίσω του θ€θύ την φνχήν εαυτού, αντιλαμβανόμενης της του θεού δεξιάς, αύτη δε εστίν ή μονογενής θεού δύναμις· ης αντιλαμβανόμενης και κρατούσης ασφαλώς, εϊς μάτην έξήτησαν την φυχήν του ταύτα λέγοντος οι επικείμενοι ορατοί και αόρατοι εχθροί, ου δυνάμενοι άρπάσαι τον υπό την κρατανάν χείρα του θεού ψρουροΰμενον.

[642 a] Ps62,10b.ll

ίο

is

20

25

Σύμφωνον τω είοελεύσεσθαι τους φαύλους εις τα κατώτατα της γης το Άποστραφήτωσαν οι αμαρτωλοί εις τον άδην πάντα τα έθνη τα έπιλανθανάμενα του θεού. εισελθόντα δε κολάσει παραδοθήσονται σημαινομένη ονόματι της ρομφαίας, χείρες της ρομφαίας ταύτης ήτοι ους ενεργεί πόνους και πικρία εστίν ή οι υπηρετούντες αύτη, σκεύη οργής εν ετέροις ονομαζόμενοι, αλωπεκών δε μερίδας τάς πονηράς δυνάμεις καλεί, δια το πανούργον και δολερόν και κακόηθες αλωπεκών ονομαζόμενων. Έρμηνευτέον δε τα προκείμενα και άλλως · έπεί εστίν έπιτεταμένως ύλικόν και σάρκινον γενέσθαι τον τοιούτον, ερεϊς βεβαθυγκέναι έαυτώ εις γήν κάθεσιν ως εις αυτά τα κατώτατα αυτής προαψετικώς είσελθεϊν. πάσχουσι δε τούτο οι παραδ(δομένοι εις ατιμίας πάθη όίς εχειν είλοντο και τοις έπιθυμιαις των καρδιών αυτών εις άκαθαρσίαν. τούτω τω τρόπω και ό Φαραώ και οι άμφ' αυτόν υπό γης κατεπόθησαν, και Μωυσής ως εν επινικίω υμνώ είπε προς θεόν Έ£έτεΐί>ας την δεζιάν σου, κατέπιεν αυτούς γη. και μην όσον επί τη ιστορία οΰχ υπό γης αλλ' υπό βυθού κατεπόθησαν, οι ούτως καταποθέντες υπό της γης και εις τα κατώτατα της γης κατεληλυθότες παρεδόθησαν εις χείρας διαβόλου ρομφαίας άλληγορικώς καλουμένου, χείρες δε αυτού ήτοι οι άγγελοι αυτού ή αϊ χείριοται πράξεις τυγχάνουσιν. ούτω παραδοθέντες μερίδες αλωπεκών γενήοονται.

8/9 Ps9,18

11 cfRm9,22

18/9 cfEx 15,4

20 Ex 15,12

1 όμολθ7εί] Η, ομόλογη οΰν G 2 eavro ] Η, αυτόν G [PC] 3 6eov] G [PC], του θ€οϋ Η 642a H fol 192rv; G (7-13); [P (7-13 = 39, 1432 C 11 - D 3) + an 14-25)]; 8 Άποστραι^ήτωσαιΊ G [PC], άποστραφήσονται H 8 πάντα. — 9 eo ] G, om H 9 σημαινομένη] G, σημαινομένης H 10 χείρες — ήτοι] G, ης χείρες οι -πόνοι Η Ι πόσους] G, om Η Ι και] G, add ή Η 11 αλωπεκών — 13] Η, μερίδες αλωπεκών εσοιται τουτεστι πονηρών δυράμεωΐ', δια το πανουργοΰν καΐ κακοήοες αλωπεκές όΐΌμα{"όμεΐΌΐ G

46

[643 a] Ps62,12b Επαινείται δε και ό ομνύων επί τω θεώ τω εύφραίνοντι τον βασιλέα.

[644 a] PS 63,2 b

"Εξω δε ποιεί φόβου θεός, ου πάντως άνατρέπων ή καταβάλλων τον άντικείμενον αλλ' άνδρείαν όρέγων τω προσευχομένω.

[645 a] PS 63,3.4 a s

ίο

Διττής ούσης της εκ κακίας βλάβης ξημιούσης ore μεν το φρόνημα, ore δε την πράξιν, δύο φάλαγγες eioiv αϊ προσπολεμούσαι τοις δίχαώις αφ' ων ρυσθήναι άβλαβης παρακαλεί ο άδων τα προκείμενα, φάσκων τω θεά) Σκέπασόν με από ανατροφής πονηρευομένων (ούτοι δε ε'ισιν οι παραχαράττειν την των δογμάτων άλήθειαν θέλοντες), αλλά και από των πρακτικήν άδικίαν έπιτελούντων και εις αυτήν έλκύσαι με θελόντων. αμφότερα yap τα στρατόπεδα ταύτα ρομφαίας δίκην τάς γλώσσας εαυτών ήκόνησαν ως λόγον έχοντας τους μεν πονηρευομένους συναγορεύοντας και φευδωνύμω γνώσει, τους δε τη πρακτική κακία.

[646 a] PS 63,6 ab

is

Πλην ει και ούτοι πονηρώς είσι παρεσκευασμενοι, αλλ' ό ευεργέτης θεός τοις φοβουμένοις αυτόν δίδωσι σημείωσιν του φυγείν από προσώπου τόξου. Οπερ εϊρηται τυγχάνειν πράγμα πικρόν (τοιούτο δ' εστί πάν κακίας είδος και άσεβες δόγμα), τούτο έντείναντες οία τόξον απ' αυτού βάλλουσιν, άναλογίαν έχοντα βέλη προς τα πεπυρωμένα του εχθρού βέλη.

14 cf PS 63,4b

16 cfEph6,16

643a Gfoll32r;DL; [Pan]: 644a G fol 132r; |P an|; 645 a H fol 193v. [P an; G Ath]; 646a G fol 132v; H; [P an]; 13 τοϊς - δίδωσι] G |P], coU H l προσώπου] add σου Η 14 7vy\aveu>\ H, τυγχάνει G 15 έιτ.) Η, έκτ. G

47

[647 a] PS 63,6 c

Και οι ere/906οξοι φασι μηδένα είναι τον καταλαβείν δυνάμενον την κεκομψευμένην αυτών και σεσοφισμένην διδασκαλίαν.

[648 a] PS 63,7.8 a Έκλειπόιτω^ έρευνάν εξερευνήσει δια το σφόδρα εξηρευνηκέναι την άνομίαν ως και λόγο^ εαυτοϊς κραταιώσαι πονηρόν και παγίδας κρύφαι εν s τοις διηγήμασιν εαυτών εφ' οίς συν πολλή κομψεία έσπουδασμέι>οις σεμνύνονται ως άλυτους εχει^ λόγους ως μη φωρασαΐ τίνα την άπάτην, προσελεύσεται αύτοις άνθρωπος αληθινός σώ^ω»; το κατ' εικότα και το είναι διηρθρωμένος λόγιος και βαθεϊαν καρδίαν τουτέστι νόησιν έχων βαθείαν, ως ύφωθήναι τον θεόν δραττόμενον των σοφών εν τη πανουργία αυτών ούτω ίο γοΰι^ και δια Παύλου του αποστόλου Έλύμαν τον μάγον φανερώσας αυτού τον δόλον και την πανουργίαν. πώς γαρ ούχ ΰψοϋται θεός δι' αγίων ανδρών, της πλάνης λυομένης των απατεώνων; Μέγα έφρόνουν επί γοητεία και σοφιστεία ο'ι Αιγύπτου φαρμακοί και έπαοιδοί, άλλ'ό θεού ίεροφάντης Μωυσής, έχων εν έαυτώ καρδίαν βαθεϊαν, προσελθών is ανέτρεψε την άπάτην εφ' ή μέγα έφρόνουν. και ούτως ύφώθη θεός προς πάντων άνυμνούμενος. ο ταύτην δε την βαθείαν νόησιν έχων δέχεται αυτήν υπό του τα πάντα ερευνώντας πνεύματος.

[649 a] Ps63,8b-10 "Ωσπερ τα πεμπόμενα νηπίων βέλη ουδέ μέχρις αμυχής πλήττει τι τιτρώσκοντα, ούτω και των παρεσκευασμένων σοφιστών έντεινάντων

9 cf I Cor 3,19 (Hi 5,13) 17 cf I Cor 2,10

10/1 cf Act 13,8-12

13-15

cf Ex 7,8ss

647a G fol 132v; P an; 1 ό 6e διόδωρος οοτως έρμήνβυσίν · οι G I καταβαλεϊν C 648a Η fol 194v; GPL (3-12); [P = 39, 1433 A 10 - Β 7]; 3 ' Εκλειπόντων] G [P], εκλιπόντων HDL |C] Ι έκξητάν Η 4 nayi&a. DL 5 αυτών G 9 δραττόμΐνον ev τη πανουργία αυτού τον σοψον Η 10 καί\ ό D 9 ούτω — 11 πανονργίαν] ούτω? έφανίρωσε τταύλος έλύμα του μάγου τον δόλον (PC] 649a H fol 195r eiusdem = Tht (18-49,3) + an (49,4-14); G fol 133r; |P = 39,1433 B 10 - C 61; (F 49,1-3); 18 άμαχης H l n] om G 19 καΐ| Η |PC|, add oi G

48

s

ίο

πράγμα πικρόν κεχώρηκε κατ' αυτών ή λώβη- και οι γλώσσαι ήσθένησαν δ' αυτών, τουτέστιν οι λόγοι, ως μηδέ κατά ποσόν βαλεϊν δύνασθαι τον άναλαμβάνοντα τον της πίστεως θυρεόν. ®εωρούντες οι άνθρωποι τα προεφημένα, οι πάλαι δεινότητα εαυτοίς μαρτυρούντες, (έταράχθησαν), ούκέτι μένοντες εν αις εσχοι^ υπό των σοφιστών ήπατημέναις δόξαις, φόβον έσχηκότες δια το τοιούτους άσεβέσι δόγμασιν συγκατατεθεϊσθαι. μαθόντες yap ήσαν παρ' αυτών ως ουκ εΐη πρόνοια- ως εκ ταύτομάτου φέρονται τα πάντα, και προς άλλων απατεώνων έτεροι συναρπαγέντες φύσει αγαθούς και κακούς ανθρώπους παρεδέξαντο, και προσέτι ως ειμαρμένης πρυτανευούσης. τούτων κλονηθεισών των ψευδοδοζιών εν τω ταράττεσθαι αυτούς, αληθή φανέρωσιν έσχον ως εΐη θεός ποιητής των όλων και προνοητής. ανήγγειλαν γοϋν τα της προνοίας έργα και τα κτίσματα αυτού συνήκαν και τον προνοούμενον έγνωσαν, εκ του μεγέθους και κάλλους αυτών αναλόγως τον δημιουργόν θεωρήσαντες.

[650 a] PS 63,11

is

Αιελεγχομένης της πλάνης, ό δίκαιος εύφρανθήσεται επί τω θεώ, ορών τους πάλαι πλανωμένους ανθρώπους αναγγέλλοντας τα έργα του θεού και σύνεσιν έχοντας των ποιημάτων αυτού, και προς τούτω έτι μάλλον ελπίσει επί τω κυρίω εν ω ηύφράνθη, ως λοιπόν έπαινείσθαι μόνους τους ευθείαν έχοντας καρδίαν επί πρακτικώ και θεωρητικώ βίω.

[651 a] PS 64 arg

20

Ε'ίρηται δε πρότερον ως πράζιν μεν ό ψαλμός, θεωρίαν δε ή ωδή δήλοι, ο πρακτικός άρα άμα τω θεωρητικώ βίω κατορθούμενος άνδρα τέλειον άποδεΐκνυσιν.

3 ctEph6,16

20 cfNr. 16

1 κεχ. — λώ/3η] Η, τα β€\η G 1/2 6e αυτών ήσθένησαν G 2 λόγοι) G (F) (cf paraphrasin ως άσθενήσαι τους λόγους αύτώι» PC), λωμοί Η 4 τούτο ot άνθρωποι οεωροϋι^τες G 5 έταράχθ·ηααι>\ addidi, cf paiaphrasin Sioitep ϊφοβήθησαν οι πάλαι PC 8 τά| om H 650a H fol 19Sr; G fol 133r; P an; (F); 15 el έλεγχομΕυτ,ς G 16 και] add την C 17/8 επί τω κυρίω ελπίσει coll PC 18 τον κύριαν Η 65la H fol 195ν; G fol 133r;P;DL (20); 2 0 6 e 1 ] o m H 21 Αρά] Η, om G I ό - κατ.] ό θεωρητικός γαρ άμα τω πρακτικώ θεωρούμενος (3ίω PC

49

[652 a] PS 64,2.3 a Εκ του ρητού μεταβατέον επί την εκκλησιαστική? γνώμην. δια το σκοπευτικοί? της αληθείας Σιών ονομαζόμενης, εν ταύτη πρεπόντως ύμνος και ευχή άποδίδοται τω πάντων αίτίω. σημαίνει δε ό μεν ύμνος θεωρίαν θεού και της αληθείας, ή δε ευχή εΰχαριστίαν. ο εν παντί τοίνυν ευχάριστων εν τη Σιών τούτο ποιείτω, άρζάμενος από του ύμνεϊν τον ω την εύχήν άποδίδωσιν. ης τοίνυν προσηγάγομεν νώ και πνεύματι θεού προσευχής εισάκουσαν, ώ κύριε· εστί δε περί ου ήζιώσαμεν το ϊλεών σε εχειν υπέρ ων άσεβεϊν εδόξαμεν κατά αγνοιαν.

[653 a] PS 64,3 b

Έρχεται προς τον θεόν πάσα σαρξ, πληρουμένου του Προς σε έθνη ήξουσιν απ' εσχάτου της γης, και του Πάντα τα έθνη όσα έποίησας ήξουσιν εναντίον σου. Έκληπτέον δε και έτέρως προς θεόν έρχεσθαι πάσαν σάρκα την εΰεικτον φυχήν προς το ρφοτα τυπούσθαι προς των θείων νόμων και των χαρακτήρων της αληθείας · καθό σημαινόμενον εΐρηται ό πνευματικός νόμος εν πλα£ί καρδίας σαρκίναις γεγράφθαι και ουκ εν πλαξί λιθίναις. τούτο δε αυτό παρίσταται και is εκ της του Ιεζεκιήλ προφητείας, του θεού λέγοντος περί των σκληροκαρδίων λεγομένων κατ' ήλιΒιότητα Έκσπάσω απ' αυτών τάς λώίνας καρδίας και ένθήσω καρδίας σαρκίνας, Οπως εν τοις προστάγμασί μου πορεΰωνται.

ίο

[654 a] PS 64,5 ab

Ό εκλεγείς δΓ αγιότητα, εάν έπιμείνη τη εκλογή, προσλαμβάνεται υπό του θεού, ως μετοικισθέντα αυτόν του περί γήν τόπου κατασκηνώσαι εν ταϊς

6 cf I Cor 14,15 16/7 Ez 11,19s t

9/10Jerl6,19

10 PS 85,9 t

13/4 cf II Cor 3,3?

652a H fol 195v; (P an l Sta - 8); l δια] add 5e PC 6 ης - 8] άξιοΰσι δ ό Οβός έι> ΐ€ξ6κιη\ PC 17 ττορεύσωνται C 654a P fol 197v, om C; Η (18-51,10); G (18-51,2 (F51,6 ort - 10); 1 50

αΰλαίς του έκλεξαμένου περί ων εϊρηται Εισέλθετε εις τάς αύλάς αυτού εν ϋμνοις · ων άπεντεύθεν πόθον τις 'έχων ειπεν Έπιποθεϊ και εκλείπει η ψυχή μου εις τάς αύλάς του κυρίου, και έπεί ουκ εν ταΐς αύλαΐς το της μακαριότητος τέλος, κατασκηνοί εν αύταΐς ό εκεί παραληφθείς, ϊνα προκόφας και έπ' αΰτόι^ s TOf OUCOP έλθών κατοική μακαριξόμενος · Μακάριοι yap φησιν οι κατουίοϋντες εν τω οίκψ σου εις τους αιώνας των αιώνων αίνέσουσΐν σε. Οτι τελειότερον του έκλεγηναι το προσληφθήναι υπό του έκλεξαμένου δήλον εκ του Εν τη βουλή σου ώδήγησάς με και μετά δόξης προσελάβου με. όταν yap ό εκλεγείς πάντα κατά βούλησιν θεού πράττη, τότε μετά δόξης τάς επαγγελίας ι ο πρ οσλαμβάνεται. Τάς δε λέξεις ταύτας προφέρουσιν οι τους άπαλλαγέντας του βίου δοξολογούντες.

[655 a] PS 64,5 cd

is

20

Οίκον θεού την έκκλησίαν έπιστέλλων ό Παύλος Ύιμοθέω καλεί- Εάν δε βραδύνω 'ίνα Ζδ^ς πώς δει εν οίκω θεού άναστρεφεσθαι,ητις εστίν εκκλησία οεού ζώντος, τούτου του οίκου αγαθά τα του πνεύματος χαρίσματα τα τε περί τριάδος και τα λοιπά δόγματα οι τε παραδοθέντες υπό των αποστόλων θεσμοί και κανόνες. Τούτων των αγαθών έμπλησθήσεσθαι προσδοκώσιν οι είρηκότες Ίλάσθητι ταΐς άσεβείαις ημών ας εχειν έδόξαμεν, των ανόμων λόγοις ύπερδυναμυθέντων καθ' ημών. Ή αρετή τω της δικαιοσύνης ονόματι σημαινομένη θαυμαστώς εν ούτω επιτελείται. Ό πιστεύων και έργων αγαθών πληρωθείς έχει τον κύριον εν εαντώε'ίρηται γαρ δια της πίστεως κατοικεϊν τον Χριστόν εις τον έσω άνθρωπον.

1/2 PS 99,4 t 13-15 I Tim 3,15

2/3 PS 83,3 5/6 PS 83,5 7/8 PS 72,24 18-20 cf PS 64,4 24cfEph3,16s

2 τις πόθον coll H l elnev] om H 2 ή - 3 κυρίου] ek τας αύλας ούτοΰ ή ψνχή Η 3 της - 4 τέλος) τέρμα της μακαρώτητος Η 4 και] om Ρ 5 έλοών) om Ρ Ι φησιν] omP 6 e k - a e ] o m H 7 υπό] εκ Ρ 7 δήλοι- - 8 με2] om H 9 πράξτ? Η 655a P fol 197v an; H fol 196v eiusdem = Did (13-20) + (21-22) + (23-52,7); G (23-52,3 ΰμΙι>); 13—17) PC, έπιστέλλων τχιοθέω τταΰλος οίκον θβοϋ την έκκλησίαν Xe-yet ου τα άγαβά τα. TOO πνεύματος χαρίσματα τα περί της τρίάδος Οεολθ7οι5μ6ΐ>α τα αλλά δόγματα της αληοεάις οϊ θεσμοί και οϊ καυόυες Η 18—22] Η, kv δε τούτω θαυμαστώς ή αρετή επιτελείται καλουμέΊτ] δικαιοσΰΐΊ) ηΎουν Οτι PC

51

ούτως ό κύριος προς τον τηροϋντα τον λόγον αυτού μετά του -πατρός ερχόμενος μονην ποιείται, ώστε ναός άγιος ό άνθρωπος εστίν· γέγραπται γαρ Ουκ ο'ίδατε Οτι ναός θεού έστε και το πνεύμα του θεού οικεί εν ύμίν; και μεθ' ετέρα· Ό γαρ ναός του θεού άγιος έστι^ οϊτινες έστε ύμείς. ούτος θαυμαστός εστί και εν δικαιοσύνη κατορθοί τη δια της πίστεως Ιησού Χριστού συνισταμένη, πλήρης ων αγαθών θείων χαρισμάτων του πνεύματος ων οί μετασχείν προσδοκώντες έρούσι Πλησθησόμεθα.

[656] Ps64,8c.9

ίο

is

Πώς γαρ ουκ έφοβούντο οι κατοικούσες τα πέρατα και συνεταράσσοντο τα έθνη, των χρηστηρίων καταλυθέντων ως μη κομπάξειν έτι τους μαντικούς δαίμονας και ιατρειαν έπαγγελλομένους, προς τούτοις μαγείας και φαρμακείας καταλυομένης και αυτού του Σατανά του το κράτος έχοντος του θανάτου καταργουμένου; σημεία γαρ ικανά τα τελεσθέντα, δεικνύντα θεόν είναι τον έργασάμενον. αμελεί γνόντες αυτού την θεότητα εκ των γινομένων, έπίστανται λοιπόν ως και των κατ' ούρανόν αυτός προνοεί, ως τοις νόμοις αυτού ανατέλλει και δύεται τα άστρα, έξοδοι γαρ πρωίας αϊ άνατολαί, εσπέρας δε τέρψεις αϊ δύσεις, τερπομένων και εύφραινομένων λοιπόν των πιστευσάντων εθνών θεωρησάντων ότι ό τον ήλιον και την σελήνην και τους άλλους αστέρας έπιτέλλειν και δΰεσθαι ποιών αυτός εστίν ό γενόμενος άνθρωπος και της άπατης και του θανάτου έλευθερώσας.

1/2 cfJoh 14,23

2/3 I Cor 3,16 t

3/4 I Cor 3,17

HcfHbr2,14

ό κύριος] HG, om P, και jap C 2 ώστε — yap] HG, και γίνεται ναός κατά το PC l yap] G, yo v H 4 οι5τος - 7] Η, ος και δικαιοσώ>7}ΐ> βαυμαστώς κατορθοί την δια πίστεως συνιαταμένην PC 656 Η fol 197v; DL; Ί fol C 67r (mut); [P = 39,1436 Α8- Β 4l; 8 Πώς yap ουκ] DL (Τ mut), πώς δε ουκ [PC], επειδή είπευ Η 9 ως 10 έπ.) ΗΤ, om DL 12 6eucvuvra] Η (Τ mut), add τον DL 13 την - yiv.] H (T mut), coll DL 15 έξοδοι - 16 SiWic] Η (Τ mut), εξόδους yap πρωίας αύται δε elaiv αϊ ανατολαί και εσπέρας είσΐ δε δύσεις αίίται τέρψεις DL 17 Αλλους] Η (Τ mut), om DL 18 και2 - 191 DL, om H (T mut)

52

[657 a] Ps64,10ab (Έπεσκέφω την γήν και έμέθυαας αυτήν, έπλήθυνας του πλουτίσαι αυτήν,) ύετόν πνευματικόν διδούς, πρώϊμον μεν δια της παλαιάς οφιμον δε δια της καινής διαθήκης δι ων μεθυσθείσα ή άλληγορουμένη γη (ψυχή δε ανθρώπου αύτη) έπλουτίσθη παντί λόγψ και πάση -γνώσει και εργοις άγαοοϊς, πληθύνοντος αυτού του θεού.

[658 a]

Ps64,10cd.ll

ίο

is

Θεού ποταμός ό λόγος αυτού τυγχάνει, και ζωή και πηγή αυτός ων. και τάχα οτε προς τον θεόν εστί, πηγή υπάρχει· εψηται jap Παρά σοι πηγή ζωής, ποταμός τότε ευρισκόμενος όταν την λογικήν κτίσιν ποτίζη. τούτου τα όρμήματα τουτέστιν αϊ κατά μέρος διδασκαλίαι εϋφραίνουσι την πόλιν του θεού ήτοι την έκκλησίαν. και έπεί το πλήρωμα της θεότητας εν ούτω κατοικεί, πεπληρωμένος υδάτων εστίν, καθό λέγεται περί αυτού Έθεασάμεθα την δόξαν αυτού, δόζαν ως μονογενούς παρά πατρός, πλήρης χάριτος και αληθείας, ου μόνον τοίνυν εκ τούτων των υδάτων ων πλήρης ό ποταμός εστίν ποτίζεται πάσα ή λογική κτι'σις, αλλά και τροφήν θεόθεν έτοιμαζομένην έχει, σπείροντος Ιησού σποράν έκατονταπλασίονα καρποφορούσαν. Εκ τούτου του ποταμού οι αύλακες της γης εφ' ην βέβληται το πνευματικόν άροτρου μεθΰακονται πίνοντες έπ' ευφροσύνη, ως και τα γενήματα της δικαιοσύνης αυξανόμενα εν αυτή πληθύνεσθαι, περί ων είρηται Σπείρατε

l Ps64,10ab 7 cf Job 1,1 7 PS 35,10 1,14 14/5 cfLc 8,8 18-54,2 Hos 10,12 t

10 cfCo!2,9

11/2 Job

657a Pfol 198v;G;(F); l supplevi 3 6e] PC, om G 5 αυτού] PC, αυτά G 658a H fo!197v an (6-15) +Did (16-54,7); DL; P; G (54,5 efrgp. - 7); 6 Θεού - ων] H, ποταμός ό λόγος αυτού τυγχάνει, αυτός ώι> και ?ωής ττηγη DL, θβού ποταμός και ?ωής πηγή ό λόγος αυτού PC 6 τάχα — 7 γαρ] ore τάχα προς θεόν ο λόγος πηγή δτι PC 7 ore] add λόγος DL Ι υπάρχουσα L 8 τότε] om PC l όταν — τούτου] ore την κτήσα> ποτί{"6ΐ την λογικήρ· ου δη (add και C) PC 8 τούτου — 10 έκκλησίαν] om DL 9 τουτέστιν] Η, και PC Ι ήτοι] Η, om PC 10 αυτή D Ι πβπληρωμβνων D 11 κάβο 12 αληθείας] om Η 11 'Efleoa. - 12 πατρός] om DL 12 ου - τοό>υι>] om DLPC 13 , επιβλέπουσα?, φρουρούντες αυτούς άβλαβ€Ϊς · όθεν Οι παραπικραινόμενοι μη ύψούσθωσαν εν έαυτοϊς, ως δυνάμενοι άπολέσαι τους τω εύαγγελίψ προσερχόμενους.

(667 a]

PS 65,9

ίο

Τίθεται εις ξωήν ή ψυχή του τέλος κομιξομένου της πίστεως σωτηρίαν, ως ειπείν πιστή προθέσει Ή ψυχή μου αύτω ξή (δήλον δε οτι τω θεώ), ζή δε ψυχή άρετήν και σοφίαν έχουσα, ως ψυχή ή άμαρτάνουσα άποθανείται, ως ειπείν τω θεώ Εν τη δικαιοσύνη σου ξήσόν με. Ου δίδονται εις σά\ον οι πόδες του έσω ανθρώπου, Οταν τις ιδρυνθή επί τον αρραγή και ίσχυρότατον του θεού λσγον, ως χαριστηρίως ειπείν Έστησας επί πέτραν τους πόδας μου.

[668 a] PS 65,10 is

Πυροϋται τις ως το αργυρών ^λεγουσαις περιστάσεσιν ύποπίπτων · ας γενναίως τις ενεγκων δόκιμος άναδείκνυται, ουδέν έχων ψεκτόν εν εαυτώ. εις τούτο λήψη Μακάριος άνήρ ός υπομένει πειρασμόν, οτι δόκιμος γενόμενος λήψεται τον στεφανόν της ζωής.

4 Ps65,7b 16/7 Jacl,12

5 Ps65,7c

8Ps21,30

10 PS 118,40

12/3 PS 39,3

666a H fol 200v; G; P an (4 φρουρ. - 6); [P = 39, 1440 A S - 10] l την evavriav δύναμιν G l ειπείς G 2 άμάρττ7) + (12 tVa - 22); P (1-4 ανθρώπων); [P (an)]; (F l + 2 - 4 άνθρ.); l Δια) add yap PC l e'iaeXeetv 6el coll PC 4 σήμαινα] add 6e H 4/5 ev ετέραις ypaipa ] άλλαχοϋ Η, [εν άλλοις PC] 7 0λί/3όντωιΉ 12 Διήλθομ€ΐ>] scrip si, διελβωμει1 G l e't'rroi G 670a G fol 135 v; H an (23-25 εκκλησία); |P an]; 23/4 supplevi = Ps 65,13 59

[671 a] PS 65,15

s

ίο

Τα προερμηνευθέντα πνευματικά ολοκαυτώματα ευτραφή και μεμυαλωμένα τυγχάνει, οτε μη αλλού τον χάριν αλλά του θεού αναφέρεται, ταύτα γούν, όπως ον δει τρόπον άνυσθή, μεθ' ικεσίας αναφέρεται· σημαίνεται δε αυτή τη ονομασία του Θυμιάματος. Κατευθυνθήτω jap η προσευχή μου ως θυμίαμα ενώπιον σου. και ου μετά μόνου θυμιάματος ή προσφορά γίνεται άλλα και κριών, είαίν οι κριοί κινήσεις και θυμοί, από του θυμικού της ψυχής την αρχήν έχουσαι. Σύν τοις μεμυάλωμένοις όλοκαυτώμασι και του θυμιάματος και των κριών άνοίσειν επαγγέλλεται βόας μετά χιμάρων, ίερουργούντος τάχα βοϋν του προσάγοντας θυσίαν ξώσαν τω θεώ το 'ίδιον σώμα· γεωπόνον γαρ το ξώον, όθεν άνάλογίαν έχει τω σώματι εκ γης την πλάσιν 'έχοντι. οι χίμαροι δε είσι τα μετανοίας έργα και λόγοι- περί αμαρτίας γαρ προσφέρεται ό χΐμαρος.

[672 a] PS 65,17

"Ανευ γλώττης και προσφοράς αυτής κατά το σιωπώμενον εν διάνοια ύψωσα.

[673 a] PS 65,18

is

Δυνατόν δε τον στΐχον έκλαβεϊν τη νοήσει τοιαύτη · ει τη καρδία μου άδικίαν έθεώρουν, μη είσακουσάτω κύριος, εις τούτο λήψη το \ε^όμενον υπό Παύλου Ουδέν έμαυτώ σύνοιδα αλλ' ουκ εν τούτω δεδικαΐωμαι, τω έγχωρεϊν θεόν όράν εν έμοί άδικίαν καν ή έμή καρδία μη θεωρεί αυτήν, εις τούτο παράληψη και το Παραπτώματα τις συνήσει; από των κρύφιων μου καθάρισαν με.

4/5 PS 140,2 18/9 PS 18,13 t

10 c f R m l 2 , l

14/5 cfPs65,18

16 ICor4,4f

671a Hfol201van;(F);[Pan]; l .a H 672a H fol 202r;G;DL; [P]; 673a H f o l 2 0 2 v ( a n ) ; G ( 1 4 e l - 19);|P14 e t - 19 = 39, 1440 C 1-61; 18 κρύφιων] G (PCJ, κατακρνφίων Η

60

[674 a] PS 65,20 'Ύπήρκται δε μαι τούτο, ου τοσούτον δια το άναμάρτητόν μου όσον δια το έλεος αυτού, ο ουκ άπέστησε μου, άφισταμένου του θεϊκού ελέους από του μη εϊσακουομενου δια το μη άγαοά αίτεϊσθαι αλλά τα άνθρώποις φίλα τε και ηδέα.

[675 a] PS 66 arg

ίο

[Ούτος ό ψαλμός σαφή την διάνοιαν έχει και πολλών λαγών εις έρμηνείαν ου δεϊται. προκηρύττει yap του θεού λόγου την ένανθρώπησιν και την σωτήριον επιφάνειαν και των εθνών απάντων την σωτηρίαν·] όθεν Εις το τέλος έπιγεγραπται. και έπεί μη ανθρώπινα έργα τα κατορθωθέντα, ουκ εν έγκωμίοις τ) έπαίνοις αλλ Εν ύμνοις έπιγεγραπται · 0εοϋ γαρ το ύμνεισθαι, ανθρώπων δε το δι' επαίνων έγκωμιάξεσθαι. αμελεί γούν ό θείος ομι>ος Ψαλμός ώδτ?ς τυγχάνων τω και πράξεις δηλούν του σωτήρος και θεωρίαν αυτών μεyίστηv ουκ εν τω τυχόντι άλλα κάλλη παριέχοντι άριομφ τέτακταιό γαρ ΞΣ το τέλειος είΜζι έχει και εν μονάσι και εν δεκάσιν.

[676 a] PS 66,2

is

20

Οίκτιρμών και ευλογιών πληρούνται οι άνθρωποι, έπιφαίνοντος το πρόσωπον εαυτού τοις τυχειν τούτου εύχομένοις. έπιφαίνεται δε το πρόσωπον του πάντων δημιουργού, όταν έπιδημήση ό χαρακτήρ της υποστάσεως αυτού άνθρωπος γεγονώς και εμφάνιση εαυτόν τοις άξίοις η φησι περί του τηρούντος τάς έντολάς αυτού Εμφανίσω ούτω εμαυτόν. τούτου υπάρχοντος έπεί εικών εστί του οεοϋ του αοράτου ό ταύτα λέγων, ό ούτω προσβάλλων νώ καθαρώ ορά τον πατέρα- Ό έμέ γαρ φησιν έωρακώς έώρακε τον πατέρα, τω τρόπω τούτω του θεϊκού προσώπου έπιφανέντος, οίκτείρονται οι ευεργετούμενοι και ευλογούνται πάση ευλογία πνευματική εν τοις επουρανίους εν Χριστώ Ιησού.

16cfHbrl,3 22 cfEph 1,3

18 Job 14,21

18/9 cf Col 1,15

20 Job 14,9 t

674a Pfol204r;G;H(an); 1 τοσούτον...τοϋτο coll Η 2 e\eov GH 3 - 4] τα τω θεώ φίλα άλλα τα τοις άνθρωπο* Η 675a H fol 202v Bus; G Tht; |P]; 5-7 =80, 1372B5-8Thdtexclusi 13 τέλος G 676a H fol 203r an; G; PL (15-18 ϊμαυτόν); |P = 39, 1440 C 8 - D 3]; (F 14-17 άξίοκ); 14 έπιναίνοιτος] G (F), επιψάναντος Η 15 δέ| om DL 18 αϋτοϋ] add και DL

61

[677 a] PS 66,3

Έπιφάναντος σου το πρόσωπον, γινώσκεται ή οδός ή προς σε άγουσα τον πατέρα, τις δε αυτή η ό ειπών Εγώ ειμί ή οδός και ουδείς έρχεται προς τον πατέρα ei μη δι εμού', συμφώνως δε τω Ύνωσθήναι εν τη jfj την όδόν του θεού και το σωτήρων αυτού, ούχ έτερον ον της οδού, γνωσθήσεται ev πασι τοις έθνεσιν, πληρωθέντος τον "Οψεται πασά σάρ| το σωτήριον του θεού. Δυνατόν δε οδόν του θεού "γνωριξομένην ev τη yrj τάς έντολάς αυτού λαβείν, κατά το 'Οδόν εντολών σου έδραμον. σωτήριον άρμωνΐως ταύτη τη όδώ 'γνωσθέν πασι τοις έθνεσιν ή σωτηρία εστίν ην έλήλυθε παράσχειν.

[678 a] PS 66,4

Πάλαι ενός λαού του των Εβραίων έξομολαγουμένου τω λέ'γοντι θεώ Εγώ ειμί ό έζαλείφων τάς αμαρτίας σου διό λέγε πρώτος τάς αμαρτίας σου (έ£αγορεύωι> αύτάς μετανοίας τρόπω), 'ίνα δικαιωθής — τούτου του λαού πρόσωπον φέρων ό άγιος τω 0εώ τταρακελεϋεται και ek αγαλλίασα' προτρέπει Η 1 εις — 2 προτρέπει] om Η 3 σπουδή - γενεσθω] και προτρέπει Η 6 πατέρα — θεο'ι>] om H 685a G fol 137ν; Η in an; |Ρ = 39, 1444 A 12 - 15]; (F 8-9 πεπ.); 8-9 αύτοϋ] τόπος δε ώγιος αύτοϋ και ή εκκλησία τυγχάνει η ό θείος των πεπιστευκότωι» χορός, f) H 686 Α Ρ fol 208ν;

65

[687 a] PS 67,8.9 a εν τω έκπορεύεσθαι τον θεόν ενώπιον του λαού αυτού ή εκ μέσου αυτού, ore ειπεν Ιδού άφίεται ύμίν ό οίκος υμών, κατά το nap' Ιερεμία Εγκατέλειπαν τον οίκον μου, άφήκα την κληρονομίαν μου,) εν τω διαβαίνειν αυτόν ev τη έρήμω τη από των εθνών εκκλησία., γη έσείσθη τουτέστι το s γράμμα και η σκιά του νόμου, δια το παχυλόν ούτω κεκλημένη. γέγονε δε ό σεισμός ταύτης, σταξάντων των ουρανών τον θείον νουν κατά το ξωοποών πνεύμα των θείων "γραφών, ουρανοί δε εν τούτοις λελέξονται ήτοι Μωσής και οι προφήται η τα μυστικά θεωρήματα· ουρανός δε και νεφέλαι τούτον εις τούτο, ώδε μεν οι ουρανοί έσταξαν, άλλαχού δ' Αι νεφέλαι ρανάτωσαν ίο δικαιοσύνην. (Άλλα και των της είδωλολατρείας μετατεθέντων εθνών, έσείσθη ή γη, κρατούσης λοιπόν της ευαγγελικής διατάξεως αποστόλων και ευαγγελιστών και των λοιπών διδασκάλων τάς πνευματικάς σταξόντων γονάς.)

[688 a] PS 67,10.11 μο0.);[Ρ3η1;70,2-4 et 12-14 supplevi e [PC] 22 ου] om G 23 Μωυσέως και των] G ( c f P C ] , o m H

69

αγγέλων αρχαγγέλων αρχών θρόνων κυριοτήτων και άπαξ απλώς θεοληπτουμένων και εχόντων yvov πνεύμα (περί ων εν ωδή φησιν Έπίβηθι επί τους Ίππους σου, και ή ιππασία σου σωτηρία, δ Γ αυτών yap έξέτεινεν εις την οίκουμένην το σωτήρων εΰαγγέλιοιΟ εμφαίνεται yap πλείονα τάγματα s λογικών ύπεξευγμένα τω Χριστού £υγώ. δια τούτο yap έπενήνεκται ώσεί εν άρμα ευθηνούντων χιλιάδες · ουδείς γαρ εν αΰτοϊς άκαρπος. Ώσπερ ούν άρμα και όχημα εν αποτελούσα? εν οίς έποχείται ό 0εός, ούτως και ορός εν το Σΐί>ά yεyεvημέvoι κύρνον έχουσα» εν έαυτοϊς νομοθετούντα, ύφηλόν δε τοϋτο εν ω ό θεός καταβάς προστάττει Μωυσή άναβήναι. αδύνατον ίο γαρ εις υφός θείον άναβήναι γενητόν, μη πρότερον θεού ονγκαταβάντος εν ούτω. (Ερμηνεύεται δε το Σινά πειρασμός, ου συνωνύμων περιστάσει αλλά πείρα καθ' ην πεψαξόμενός τις δια πολυπειριας ύφηλός έσται ως τον άναβαΐνοντα έπ' αυτό νομοθέτην και θεού χρησμφ ίεροφάντην άναδειχθήναι.)

[695 a]

Ps67,19a-c is

Αΐ προκείμεναι φωναί παρά του χορού των ay ίων εΐρηνται (τω) άναβάντι δια του σταυρού εις οψος κάκεϊθεν αίχμαλωτεύσαντι τους καταδυναστευομένους υπό του Σατανά και έλευθεροϋντι αυτούς από της ώμότητος αυτού της τυραννικής, λυτρόν δεδωκότι την φυχήν αυτού αντί πολλών, τούτω τω τρόπω έλυτρώσατο πάντας. έπεί γαρ μη πάντες εκουσίως και αυθαιρέτως έρχονται προς αυτόν, 20 και τους άπειθούντας en λαμβάνει επί τω κατασκηνώσαι παρ' ούτω. πολλοί yap άπειθοΰντες τη κλήσει του ευαγγελίου, έλκυσθεντες υπό νόσου και άλλου περιστάσεως, εστί δ' Οτε και δι' οραμάτων ήλθον εις το κατασκηνώσαι παρά τω Ιησού.

2/3 Hab 3,8 f

8-11 cf Ex 19

18 cf Me 10,45

— κυριοτήτων} H, om G l και — 2 -πνεύμα] G [cf PC και καθόλου των εχόντων aytov πΡέϋμα nepi ων etc], om Η 4 εμφαίνεται - 6 άκαρπος! Η [cf PC], om G 7 "Ωσ-irep ούν] και ώσπερ G 8 εν τω G Ι 'έχοντες G Ι έαυτοϊς] Η [Ρ], αύτοϊς G [C] 695a Η fol 208ν an; G (15-17 τυρα^κής); [Ρ = 39. 1445 C 10-D 5]; 15 παρά] προς Η Ι τφ] addidi, cf ταύτα των ά-γίων φησίν ό χορός τω είς ϋψος άναβάντι [PC]

70

[696 a]

Ps67,19d.20

Τοσούτων ευεργεσιών γενομένων υπό του κυρίου, πώς ουκ έμελλαν τον των τηλικοΰτων ευλογεί και τοσούτων αγαθών αίτιον, και εύλογεϊν μήποτε μεν ου, ποτέ δε οο; αλλά κατά πάσαν ήμέραν τη ευλογία καταμίξαντες εύχήν, αιτούνται κατευοδωθήσεσθαι υπό του θεού του τάς σωτηρίας όρεγοντος. εΰλόγητος δε εστίν ου τω δ έχε σο αϊ ευλογίας άλλα τω δίδομαι ταύτας, ως γαρ άγαοός εστίν, ου γινόμενος άλλα ποιών αγαθούς, και άγιος αγιάσω ν, ούχ αγιασμένος · ούτω και εύλόγητός εστί, πηγή πάσης ευλογίας ων.

[697 a]

PS 67,21.22

Ει μεν περί του κοινού θανάτου λέγεται τα προκείμενα, μυρίαι είσίν οδοί γνώριμοι πασιν εις τον κοα>όν άγουσαι θάνατον· ει δε περί του κατά θεόν ζην ίο και του έναντιουμενου τούτω θανάτου και ενταύθα σημαίνεται, θεός ημών ων ό σωτήρ θεός του σώ^ειν εστίν, γίνεται γαρ αίτιος σωτηρίας αιωνίου, λέγει γούν περί εαυτού Σώξων ουκ εστί πάρεξ έμοΰ. "Ωσπερ ούν του σώξειν εστίν ό θεός, οοτω και αϊ διέξοδοι του θανάτου τυγχάνουσιν αυτού κυρίου οντος, παρέχοντος αεί διεξόδους δι' ων τις εξέρχεται is δια μετανοίας του επομένου τη αμαρτία θανάτου. (Και ό διάβολος γαρ ούτως ώνόμασται εν τω Κατέπιεν ό θάνατος ίσχύσας. παρέχει δε τάς διεξόδους του θανάτου τω ύψωθέντι εκ των πυλών του θανάτου, κεφαλαί δε έχθρων η οι άρχοντες η τα ηγεμονικά, ως εν τω Από κεφαλής αρχόντων εθνών- το δε ηγεμονικόν εν τω Τάς οδούς αυτών έδωκα 20 εις κεφάλας αυτών, καί τφ Αϊ χείρες σου επί της κεφαλής σου. αμφότερα δε Ισως δηλοί το "Εβαλες εις κεφάλας ανόμων θάνατον, ευεργετούντος θεού όπως μη ζώσιν έτι πονηρώς περιγραφείσης της καθ' άμαρτίαν ζωής. εχθροί δε ούτοι δντες εκ του πλημμελεϊν διαπορεϋονται εν πλημμελείαις αυτών.)

12Jes45,21t

20 Jer 2,37

16 Jes 25,8

18/9 Dt 32,42 t

19/20 Ez 22,31

21 Hab 3,13 t

6%a H fol 208v an; G (1-6); |P an, C Eus|; l πώς - 2 αϊτιοι>| ως εκ τφθ6φημ€ΐ>ων δηλοϋται. πώς ουκ £μελλοι> evKoyeiv τον κύριον G 2 μτ)ΐτοτ€ μεν ου] ye ofmore μεν G S e \oyiav...T· ως και εν ενί φησι των φαλμών Και ιδού αλλόφυλοι και Τύρος και λαός των Αιθιόπων (ούτοι έγενήθησαν εκεί (δήλον ως εν τη -πνευματική Σιών). και Σοφονίας δε λέγει) Τότε μεταστρέφει επί λαούς γλώσσαν του έπαγγελεϊσθαι πάντας το όνομα κυρίου του δουλεύει? ούτω υπό ξυγόν ένα· s έκ περάτων ποταμών Αιθιοπίας οίσουσι θυσίας μοι. συνάδει τω ... πληροΰσθαι την Αιθιοπίαν έκ * των βασιλειών * και εν * λε'γομένω. αύτη ή αφ' έγγΰς καϊ (ή) Αιθιοπία πνευματική γενοϊμένη γνησίαν μετάνοιαν συνεισενεγκαμένη φησί περί εαυτής Μέλαινα ειμί και καλή· μέλαινα μεν δια την ε'ιδωλολατρείαν και πρακτικήν κακίαν, καλή δε δια την *** άναχώρησιν (εξ έ)κείνων δι' ά ίο μέλαινα έχρημάτισα. τϊ δε υπάρξει έξομολογηοαμένη αυτή και προσφθασάση τω θεώ την χείρα ή το καθαρισθήναι επί τω πάσαν καρδίαν άποβαλεϊν και εν φωτί 'γενέσθαι; δηλοϊ τούτο το των ασμάτων Άισμα εν τω όζράσθαι) αυτήν συν τω *** ήττον υπέρ των άλλοιωθησομένων εσται των μη πιστευσάντων αύτφ Ιουδαίων, ei δε και τους κατά άνάστασιν την εκ νεκρών ήλλοιωμενους κατά το Και ήμεϊς άλλαγησόμεθα, συνεπίσκεφαι. ει γαρ εκ προσώπου Χριστού εστίν ό ψαλμός, σημαίνεται δε εν αύτώ και το πάθος αυτού ω έπεται αποθανόντος αυτού και άναστάντος και πάντας έγείρεσθαι, ουκ άπάδει έκλαβεϊν και υπέρ των ούτως άλλοιωθησομένων την έττιγραφήν είναι.

[707] 20

PS 68,2.3

Ίστέον ότι τα πλείστα εν τω φαλμώ εκ προσώπου ημετέρου υπό Ιησού λέγεται τάς ασθενείας ημών φέροντος και υπέρ ημών όδυνωμένου. ούτος γούν

15 I Cor 15,52

21 cf Jes53,4

705a G f o l l 4 0 r ; H a n ; [ P = 39. 1449 Β 2-8]; 1 και] addidi cum (PC] 1-3 yeyevwivot] ουκ άλλως χωρεα» δνιτηθ€ίημ€ν el μη αληθινοί Ισραήλ γευώμεθα Η 3 όρώιτες] G [PC], οράν δυνάμενοι Η 706a H fol 212r an; [P = 39, 1449 B 10-C S]; 11 fclwrec] correxi cum |PC], ίύντος H 707 D fol 87v (Eus) (21-76,7) + an (76,8-12); H an (20-21 λβγβται, 76,13-18) + an (19-26);T folC 53rv (exstant mut 20-76.1 et 21 ivniaw - 26); [P = 39. 1449 C 6-1452 A 2]; 76,17-18 et 19/20 supplevi e [PC] 20 ine H τα πλείστα τώυ kv τω ψαλμώ εκ προσώπου του Χρίστου

75

εξομολογείται περί αμαρτημάτων ων ούδ' όλως τι πεποίηκεν. ei τοίνυν μη υπέρ ιδίων εξομολογείται, δηλονότι υπέρ τ/μών τούτο ποιεί, και γαρ οι περί αμαρτωλών φυγήν ύποστάντων, δι' α επραζεν, βασιλέως δεόμενοι, εις ίδιον πρόσωπον τα αμαρτήματα των υπέρ ων δέονται αναφερόντες εύεργεσίαν και s συγχωρήσω των κακώς πραχθέντων αύτοϊς αιτούνται, εθος γούν έχουσιν οι άγιοι εν ταΐς έξομολογήσεσι ταΐς περί άλλων λέγειν Ήμαρτήκαμεν ήνομήσαμ€ν ήσεβήσαμεν. Ει δη τούτο δορυφόροι βασιλέως και φίΚοι θεού υπέρ άλλων παρακαλούσα? ως 'ίδιον πρόσωπον χάριν αιτούμενοι, παράδοξοι ουδέν δι' ύπερβάλλουσαν ίο κηδεμονίαν υπέρ ημών έξομολογείσθαι χάριν και συγχώρησιν απαιτούντα υπέρ άλλων τον οντά προς πατέρα παρακλητόν υπέρ αμαρτημάτων τον όλον κόσμου. Περί γούν των ημετέρων αμαρτημάτων εξηγείται ων ούδ' όλως τι πεποίηκεν. άνοΐκειον yap α'ιτεϊσθαί τι τον σωτήρα οντά χορηγόν πάντων των is αγαθών, αίρει γούν την άμαρτίαν του κόσμου, και άφεσιν αμαρτιών όρέγει τοις προσερχομένοις. έπεί τοίνυν ου δι' αμαρτίας ό κύριος εις τον χώρον εκείνον έφθασεν αλλά δια θάνατον όν υπέρ ημών άνεδέξατο, φησί (Καταιγις με εις τα βάθη της θαλάσσης κατεπόντισεν.) Καταιγίδα δε τους πειρασμούς δήλοι καθάπερ (το Καταιγις δι' ερήμου 20 διέλοοι,} και το Προσεδεχόμι?ν τον οεον τον σώζοντα με από όλιγοψυχίας και από καταιγίδας. ** νομίσης το προκείμενον τω Ουδείς αίρει την ψυχήν μου απ' εμού, αλλ' εγώ τίθημι αυτήν απ' έμαυτού, αυθαιρέτως άναδ εξαμένου τον θάνατον, επειδή ου νοσώ ούδ' άπαξαπλώς τω είθισμένω τέλει ίδιω λέγεται την ψυχήν δεδωκέναι αλλ' ύπομει'νας σταυρόν, ταύτη λέγεται υπό καταιγίδος 25 καταποντίξεσθαι, ει και μη ακουσίως ύπέμεινε τούτο υπήκοος τφ πατρϊ μέχρι θανάτου γενόμενος.

[708 a] PS 68,4.5

30

Τούτο δε παραστατικόν εστί της των Ιουδαίων κωφώσεως. ει γούν και προς μη δεϊν έκκακεϊν προσευχόμενον αλλά βοάν ημέρας τε και νυκτός προς τον θεόν είπε κεκοπιακέναι εν τω κράζειν συμφώνως (τω Μετά κραυγής ίσχυράς και δακρύων,) συνεπίσκεφαι. και ό πάσαν δε την προσδοκίαν τείνας 6/7 III Reg 8,47 f 21/2 Job 10,18t

17/8 cf PS 68,3 25/6 cf Phil 2,8

19/20 Jes 21,1 29/30 Hbr5,7

20/1 PS 54,9 t

17 φησι] cont H eve-nayr\v είς l\w βυθόν ώσανεϊ ότι etc = 80, 1401 A T—12 Thdt 21 ...ταΓχώος mut 15 litterae μένων mut 15 litterae σθαι νομίσης, cf πώς ούν ως αυθαιρέτως άνα&€ξόμ€νοe την 71 la H fol 214r an

(5-12) + an (15-18); G (15-18); [P = 39, 1453 B 7-C 121; 13/4 supplevi e |PC] 9 irpoc — 10] και δηλοϋσιι> oi e ayye\ujrai τα kv τοις τοιούτοκ yevo eva θαύματα. σπανίως δε καλούμενος aniei ττρός τα συμπόσια, τοίνυν όρώΐ'Τβς oi διαβάλλοιτες τούτοις «χρώίτο τοίς λ07θΐς, τον λοιποί' της αύτοϋ διαίτης ά^ΐ'οοϋΐ'τβς καιρόν, πλην άρκείτω προς άπόδβιξιν ή £ν τεσσαρακοστά αυτού ήμεραις συνεχής και αδιάκοπος γενομένη νηστεία [PC] 12 συνε'καμψα (ςΡ) IPC] 17 κυρών Η 18 το - Χριστός] ave\a ev σώμα G

78

[712 a] PS 68,14

s

ίο

is

20

25

Δω έπάκουσόν μου εν πλήθει έλέου του σου, την εν άληθει σωτηρίαν παρέχων τοις υπέρ ων άξιώ. υπάρξει δε τούτο 'όταν αυτόν αποθανόντα σώσης δι' αναστάσεως, ούτω jap ζωή και σωτηρία υπέρ αυτών έσται ην άναδέχομαι. σωτηρία εν αλήθεια η κατά θεόν εστίν, ουκ εν αλήθεια αλλ' εν τύπω και είκόνι ούσης της υπό ιατρών και στρατηγών -γινομένης τοις κάμνουαιν. ei και ποτέ τοίνυν έπιδεικνύς με αύτοϊς εϊρηκας, πάτερ, Ούτος εστίν ό υιός μου αγαπητός εν ω ευδόκησα, σταυρούμενον υπέρ αυτών άνάστησον. ούτω yap ο καιρός, τουτέστι το τέλος της ευδοκίας της θελήσεως της σης της υπέρ σωτηρίας. Διό και έπάκουσόν μου, ΐνα εμού ζωοποιουμένου συν έμοί ξωοποιηθώσιν οι δι' αμαρτίας νεκροί. Τούτο μυσταγωγών ό απόστολος είπεν Ό 0εός πλούσιος ων εν ελεεί δια την πολλήν αυτού άγάπην ην ήγάπησεν ημάς νεκρούς οντάς δια παραπτώματα και αμαρτίας τω Χριστώ συνεξωοποίησεν. [713 a] PS 68,15 Και ταύτην υπέρ ημών προσάγει την δέησιν, 'ίνα μη έμπαγώμεν τω σώματι δια παθών πηλω όνομαξομένω. είδε και αύται αϊ άμαρτΐαι άςάνέλαβεν εις το εαυτού σώμα, ίνα άνέλη αύτάς άναβάς επί τον σταυρόν, ό πηλός εστίν, συνεπίσκεψαι. (Τα ύδατα μεν) πειρασμοί είσιν ους υπέρ ημών άνεδέζατο, ϊν' ή μόνη αυτού σωτηρία ήμιν ύπαρχθή· Εν ω yap πέπονθεν αυτός πειρασθείς, δύναται τοις πεψαξομένοις βοηθήσαι. βάθος δε των έρμηνευθέντων υδάτων εστίν, εις ο γίνονται οι μη γενναίως τα πεφατήρια φέροντες, αφ' ου θεού μόνου ρύεσθαι {αυτούς) μη δυναμένους ειπείν Εκ βαθέων έκέκραζά σε, κύριε! και τα εξής δε ύπαρχθήναι ούτω ημών ένεκα αιτεί, ουδέν yap αυτόν θαμβεί ή φοβεί των άλλους βλαπτόντων. καν τοίνυν παρ' αύτω τω θανάτί^ φθάσας άρξηται θαμβεϊσθαι και άδημονείν, προηγουμένως μεν ημών ένεκα, ούχ ήκιστα δε ΐνα και άνθρωπος αληθώς γεγονώς δειχθή, άναδέχεται τα πάθη ταύτα. 6/7 M t 3 , 1 7 t

12-14 E p h 2 , 4 s f

20/1 Hbr2,18

23 PS 129,1

712a Hfol214van;G(10-14);P(lQ- t Va - 11) et [=39, 1453 C 13-1456 A 12]; 10 Δω καί) H, ev τψ π\ήθει του έλεος σου G 13 ην] G [PC], om H l ημάς — 14 και] G [PC], υμάς και νεκρούς οντάς δι' Η 713a Η Ιοί 214ν an (15-18) + an (19-27); G eiusdem = Diod (15-18) + an (21 βάθος - 27); [P cont sine dist = 39, 1456 A 3 - B 4); 16 έτοιμα{·ομ«>ω H 21 6 e ] o m G 22/3 θεού μόνου ρν€σθαι τους δυναμένους G, μόνον eo ρύεσθαι μη δυναμένους Η, cf eo μόνον ρυομένον προς δι> και φησίν εκ etc [PC] 23 σε — 24 αύτφ] G, και τα έξης Η, cf σοι κύριε- καϊ τα έπΐ τούτοις δε υπέρ ημών αίτεϊ [PC) 25 άλλους] G |PC|, άλλοι- Η Ι κά^] G |PC|, αν Η Ι ^άσας] om H 26 προηγούμενοι G 27 γεγοι^ώς] G [cf -γενόμενος PC), om H I άι>αδεχεται] scripsi cum [PC], άι>αδ έξηται G, και άυαδεξηται Η

79

[714 a] Ps68,15b Μίοοϋντας και τους δαίμονας ύποληπτεον, και τους αυτόν μισούντας ανθρώπους, οίοι ήσαν οι λέγοντες ΤΑρον άρον, σταύρωσον αυτόν.

[715 a] PS 68,16

s

Μη ως φρέαρ αϊ συμφοραί σχώσιν, ώστε μοι παντελώς άδιεξοδεύτους ταύτας γενέσθαι, τροπικώς jap ταύτα τίθησιν, επιμένων τη εξ αρχής υποθέσει, κάκεϊ -γαρ "Οτι είσήλθεν ύδατα, έλεγεν, έως ψυχής μου, πώς δε ειπών Και καταιγίς κατεπόντισέ με · νυν λέγει Μι? ότι. έπεί εστί βυθισθέντα πάλιν άνανήζασθαι, εύχεται ων έπειράθη, μη πείραν πάλιν λαβείν δευτέραν.

[716 a] PS 68,17-19 Έπεί εκ πολλής άγαθότητος χρηστόν έσται το έλεος σου ο παρακαλώ γενέσθαι επί τους υπέρ ων άξιώ (λύσεις γαρ αυτών τάς αμαρτίας), εισάκουσαν ίο μου· ώσεί επιβλέψεις έπ' έμέ πρεσβευόμενον υπέρ πάντων, ου καθ' ένα ή δεύτερον αλλά κατά το πλήθος των οίκτιρμών σου σωθήσονται και πολλήν ώφέλειαν σχήσουσιν. ταύτα yap οίκονομήσαί με βουλόμενος άπέστειλας · ου jap έπι τω κρϊναι αλλά σώσαι τον κόσμον έπέμφθην υπό των σων οΐκτψμών των εις τους ευεργετούμενους κοιτώ χρηστφ ελέω σου. is Ή δε προσθήκη ή τω χρηστώ παρίστησιν, ως μη πάντα έλεον είναι τοιούτον λέγει jap ό θεός περί των κόλπων τοις δικάζουσιν Ου φείσεται οφθαλμός σου έπ' αύτώ, ουδέ μη ελεήσεις αυτόν, ου πιθανόν δε εκ προσώπου του μονογενούς ταύτα λέγεσθαι γυμνού οντος της ενανθρωπήσεως, καν ποτέ ή παις προσηγορία σημαίνει τον τίνος υιόν άλλα ταύτα δηλονότι κενώσας 20 εαυτόν και μορψήν δούλου λαβών και ομοιωθείς ήμίν κατά πάντα χωρίς αμαρτίας και τα ημέτερα οίκειωσάμενος πάθη (τα φυσικά φημι και αδιάβλητα) έλεγεν. 2 Job 19,15 19/20 cf Phil 2,7

5 PS 68,2 t 5/6 Ps68,3b 12/3 cf Job 3,17 20/1 cfHbr4,15

714a Hfol215ran;

715a Hfol215ran;

an (81.1 εστί - 20 0βος); [Ρ = 39. 1456 B 5-D 3]; 15 πάν έλεος G 16 -γούν G 17 έπ ' αυτόν Η coll G 80

16/7 Ez 7,6?

716a G fol 142v; H an (8-22) + 9 λύσει G 10 υπέρ πάντων] om H 18 ταύτας Η 21/2 πάθη ελεγει>

s

ίο

is

20

Πρόσχες τη ψυχή μου και λύτρωσαι αυτήν, εστί Be το λυτρωθήναι αυτήν το μη yεvoμέvτ|v εν νεκροϊς κατασχεθήναι εν τω g&rj αλλά και λυτρώσασθαι τους εκεί. ταύτα περί αλόγου ψυχής ουδείς νουν έχων εϊποι, ζωήν και ύπόστασιν καθ' έαυτήν ουκ έχούσης. πώς δε και λυτρωθείς αυτή, εατάτωσαν οι οϋτω φρονούντες · ανθρωπινής yap ψυχής το λυτρούσθαι, τουτέστι λογικής. Δυνατόν και πιθανώς ειπείν ψυχήν είναι του πρεσβευομένου παοαν την οίκειωθεισαν αύτώ, 'ίνα, ώσπερ τις άνθρωπος θεού λέγεται ΟΪΟΡ Μωυσής και Ηλίας, ούτω και ψυχή αύτοϋ ρηθεΐη ή κολληθείσα αύτφ και ev πνεύμα προς αυτόν γεννημένη, πάσαν yap ταύτην λυτρούται διδούς υπέρ αυτής ην άνειληφεν- ως yap υπέρ των σωμάτων των ανθρωπίνων δέδοται το Ιησού σώμα, ούτως ή ψυχή αύτοϋ υπέρ των ψυχών αυτών, ϊν' όλος άνθρωπος υπέρ πάντων δοθή προς του αυτόν άνειληφότος. "Ενεκα τοίνυν των εχθρών μου των έναλλομενων τη απώλεια, των ανθρώπων ρύσαί με eyeίpaς εκ νεκρών, ϊν' αυτοί και ό το κράτος έχων του θανάτου διάβολος καταλυθώσιν, άναστώσι δε οι άνθρωποι σωτηρίαν κοιμιούμενοι· εύχομαι δε από εχθρών θλιβόντων με ουκ αγνοουμένων είσί yap ενώπιον σου. έμή δε ολϊψις το καταπονεΐσθαι τους ανθρώπους υπέρ ων απέοτέιλάς με, ϊνα λυτρώσωμαι του καταδυναστεύοντας αυτούς διαβόλου. Ταΰτα δε λέγει προς τον πατέρα, ϊνα οϊ άνθρωποι παώευθώμεν, ην έχει φροντίδα υπέρ ημών ό θεός ου φεισάμενος του υιού, ϊν' ημών φεΐσηται.

[717 a] PS 68,21.22

25

Περίλυπος ή ψυχή μου yέyovεv έως θανάτου, προσδοκώσης της καρδίας μου όνεώισμόν και ταλαιπωρία^, (ό σταυρός δε εστίν ό δηλούμενος δια του όνειδιομού και της ταλαιπωρίας.) ταύτης της προσδοκίας ούσης εν τη καρδία μου, νπέμεινα συλλυπούμενον εύρεϊν εκ των Ιουδαίων των άπιστούντων, και ούχ υπήρξε, και παρακαλούσα και ούχ εύροι;, πώς γαρ οΊ^ελυπούιτο και παρεκάλουν φάσκοντες Πιλάτω τω τγγεμόνι Σταύρωσον σταύρωσαν αυτόν εφ' ημάς το αίμα αυτού και επί τα τέκνα ημών; πώς δε παρεκάλουι; ή συνελυπούντο οι δεδωκότες αΰτω ό'|ος μετά χολής μεμημένον;

l Ps68,19a 20cfRm8,32

8 cf I Cor 6,17 21 cf Me 14,34

14/5 cfHbr2,14 26/7 Mt 27,23.25 t

18 cf Act 10,38 28 cf Me 15,36

1 την ψυχήν αϋτοΰ εστί τα ine H 3 ταύτα — 4 έχοιίσης] om H 4 είπάτωσαν — 5 φρονούντες] om Η 5 τουτέστι λογικής] om Η 6 και] ούν Η 11 όλος] add ό Η 13 eva\nev δε έ/c των άβύσσων της γης τουτεστι του αδου γενόμενος εκεί μετά άπόθεσιν ου είχεν σώματος ουκ άλλου ένεκα ή του αναγάγει» τους εκεί 20 καταχθέντας δι' αμαρτίας ιδίας. s

[746] PS 70,21

Προσκείμενου τω Εκ των άβύσσων της γης ανήγαγες με του πάλιν - ει μεν

1 cf I Cor 15,28 21 PS 70,21 c f

2/3 Job 17,24 f

16 cf Me 10,45

17cfJoh3,15

745 G fol 148r eiusdem = Diod; DL (4-19 elxev); H an (4-5 awe\upr\aev) + (5 μβτα6 ταΐς σνμφοραϊς ου άλαλλάττεται πας ό υπό της οίκείας βοηθούμΐνος δικαιοσύνης C 21 Προσκειμένου] add 6e DL I τφ] του DLP I της γης] om DLP l του] το Η 95

ή άβυσσος σημαίνοι τον εν τοίς περιστατικοί«; βυθισμόν (ως έρμενεύεταϊ), άκόλουθον έκλαβεϊν ως πολλάκις εστίν υπό θεού εκείθεν άναχθήναι αεί εϋεργετοϋντος (μαρτυρίου τούτου το φερόμενον ούτως- Πολλαί αϊ θλίψεις των δικαίων και εκ πασών αυτών ρύσεται αυτούς ο κϋρως) · ei δε αντί του s οδού ή άβυσσος παραληφθή, έργον ειπείν πώς πάλιν εκείθεν τις ανάγεταιως γαρ μία είσοδος εις τον βίον και έξοδος απ' αυτού μία, ανάγκη και τους χωριζόμενους του σώματος ου έσχον εν τω άδη άπαξ γίνεσθαι. "Ητοι ούν παρέλκει το πάλιν η παραμυθίας τεύζεται, άλλα μην ουδέν τοίς θείοις παρέλκον και περιττόν. έσται αυτού άρα νόηαις τοιαύτη· ζωοποιήσας ίο με ευεργεσία τη ση, αλλά και την δικαιοσύνην σου πλεονάσας έπ' έμέ, πάλιν ευεργετών ανήγαγες με εκ των άβύσσων της γης τω μη μόνον έξωοποιηκέναι με και πεπλεονακέναι σου την δικαιοσύνην έπ' έμέ άλλα και εκ των κάτω άναγαγείν με.

[747] PS 70,22.23 Σκεύος ψαλμού το ψαλτήριον, δι' ου λέγει Έζομολογήσομαί σοι, εύχαριστικώς is προφέρων την άλήθειαν και καθ' ην ουδείς όμοιος θεού μετά τα κακά ξωοπουούντος και πάσαν την έπομένην εύεργεσίαν τελούντος, προς το έζομολογήσασθαι την άλήθειαν εν σκεύει ψαλμού και εν κιθάρα ψάλαι ύπισχνείται τω θεώ ύπάρχοντι άγίω του Ισραήλ, άγιος δε του Ισραήλ λέγεται ως άγιάζων αυτόν ώσπερ γαρ εάν λέγωμεν θεού αγίους είναι παριστώμεν 20 τους προς αυτού άγιαζομένους, ούτως αγιον αυτόν λέγοντες τίνος το άγιαξόμενον σημαΐνομεν. και οτι τούθ' ούτως έχει, έπίστησον τω περί Χριστού λεγομένω 'Ός έγεννήθη ήμίν σοφία από θεού, δικαιοσύνη και αγιασμός και άπολύτρωσις· γεγονε γαρ σοφία τοίς σοφοϊς, δικαιοσύνη τοίς δικαιουμένοις, αγιασμός και άπολύτρωσις τοίς άγναζομένοις και άπολυτρουμένοις. ουκ ενταύθα μόνον άγιος 25 του Ισραήλ ό θεός εϊρηται αλλά και εν τω Παρωξύνατε τον άγων του Ισραήλ, δήλον ότι οι άμαρτάνοντες.

3/4 PS 33,20 t 25 Jesl,4t

6 cf Sap 7,6

14 PS 70,22a

22 I Cor 1,30 f

1 βιωτικοϊς Η Ι βνθοϊς Ρ Ι ως epneveverai] om Η, μόΐ'ος eppeveverai Ρ 2 kneWev imo Oeov coll Ρ 3 ένερ-γοϋντος D 3 μαρτυρίου — 4 κύριος] om Η 3 τούτο Ρ Ι φερόμενον οϋτως| om DL Ι Πολλαί) add yap C 4 αυτών - κύριος] om DL l o] C [PC], om Ρ 6 άυάγκη — 7] om DL 9 αρά ούν αυτού (αυτός D) DL 12 σε την δικαυοσύνην σου DL 747 Ί fol C 46v 43r (exstant 14-19 eou, 21 τφ - 97,5); G (14-26) + eiusdem = Diod (97,1-5); H in an (18 ύπισχνβϊται - 24 άπολυτρουμένοις) + an (97,1-5); |P = 39, 1465 A 5 - B I j ; 17 ψάλλει G 18 ύπισχνεϊται ούν ine H l Ισραήλ] add ύμνήααι Η 19 ως] Η, ό G (T mut) 20 TIWK G 96

Λυτροϋται η λογική φυχή, λύτρον δεδωκότος του Ιησού υπέρ αυτής την εαυτού φυχήν και αυτήν δηλονότι λογική" ούσαν. όνπερ yap τρόπον λυτρούμενος τα σώματα των ανθρώπων σώμα όμοούσνον αυτός υπέρ αυτών δέδωκεν, ούτως λυτρούμενος λογικάς ψυχάς λoyuv] om H 7 λέγεται) add δε Η 8 ine DL τούτο περί της σαρκός αυτού λέ'γεται ης Ι αύτώ G 8 της2 — 9 voepq.] om H 8/9 re \oyinfj coll D 10 της2] την D 12 εκ πάντων] om D 13 και] om H I εχουσα-Ι add τούτο δε Η 14 εκκλησία] είς .λ.. L, κλήσιν D Ι οοτως] om Η Ι αύτη] add ή DL 753a L fol 184r. D; H an; G (18 ως - 100,4); [P = 39, 1465 D 2 - 8]; 17 γενημάτωμ] DL [PC], om H 18 ως] om H 99

πρότεροι' έπϊ πόκον κατήλθεν, είτ' εκείθεν επί την γήν. άπειθήσαντος yap του Ισραήλ ως μη δέξασθαι τον έληλυθότα, μετάβασις επί την γήν του ύετού γέγονεν ως πάντας τους έπ' αυτής ανθρώπους ύγραίνεσθαι, μάλλον δε ποτίξεσθαι εκ των σταγόνων επί τω άγαγείν καρπούς πνευματικούς.

[754] PS 71,7

Εν ταϊς ήμέραις του έπιδημήσαντος οωτήρος άνατελεί οία φως δικαιοσύνη πρακτική αρετή ούσα και συν αυτή ή δια πίστεως Ιησού εις τους ζώντας εύαγγελικώς συνισταμένη και ή κατάλληλος ειρήνη πλήθος έχουσα πολύ ως παρατείνεσθαι μέχρι της συντέλειας του κόσμου, τούτο yap σημαίνει ή της σελήνης άνταναφεσις.

[755] Ps71,7b ίο

Έλέγομεν την σελήνην την έκκλησίαν δηλοϋν. ή yap σελήνη νόθον έ£ ηλίου δέχεται φως και ουχί οίκοθεν έχει, ως ή εκκλησία όσον εστίν επί γης εκ μέρους γινώσκει και ου γνησίως όλη πεφώτισται λήγουσα ποτέ έσομένη κατά τον ήλιον ore το τελείου... ...(λήγ)ουσα οΰχ Ολη γν(ησίως π)εφώτισται σχήσ(εως, τό)τε τούτο γενομένη is κατά τον ήλιον, Οταν το τέλειον και πρόσωπον προς πρόσωπον έλθη. ώ γαρ λόγω καταργείται το εκ μέρους γινώσκειν, ένστήσ(εύ της ανυπερβλήτου γνώσεως, ούτως άναιρεθήζσεται ή σ)εληνιακή κατάστασις της εκκλησίας κατά τον ήλιον της δικαιοσύνης έσομένης, έκλαμψάντων ως ό ήλιος των συμπληρούντων την έκκλησίαν δικαίων εν τη βασιλεία του πατρός εαυτών, κατά εν τω 20 "Αισματι των ασμάτων ή τελειότης της νύμφης · ή εκκλησία δ' αυτή μετά πολλήν (προ)κοπήν κατά τον ήλιον έσται. Ύίς γαρ αύτη, φησίν, ή έκκύπτουσα ώσεί όρθρος, αρχήν φωτισμού έχουσα μεθ' ην αρχήν ως σελήνη πλησιψαής έσομένη; (αΰ)τη γαρ ή εκ λ... * μεθ1 Ο ως ήλιος (θάμβος εσται.)

15-17

cf I Cor 13,12

18 cfMa!3 : 20

21/2 Cant 6,10

2 μετάβασις του ύετοο coll Η 3 μάλλον - 4] και ποτίξεσθαι δια των arayovι£εσ0ε, νήσοι, προς με, άνανεούμεναι τη καινότητι του πνεύματος, φέρουσαι τον νέον άνθρωπον τον κατά θεόν κτισθέντα. προς τούτοις τοις βασιλεϋσι και οί των Αράβων και Σαβα προσοίσουσι δ ώρα τους προς την έσπέραν του βίου του φαύλου ερχόμενους ως σκοτισθήναι απ' αυτών το φως των ασεβών. Και δύναιτ' αν μετασχηματιξόμενον εις αγγέλου φωτός ψευδώς και μέχρι του άπατήσαι ήλιον Οντα· "Αραβες yap δυσμαί και εσπέρας ερμηνεύονται, μετά τούτων των Αράβων και ετέρων πλειόνων μετάνοια προσφέρεται Σαβά· μεταλαμβάνεται δε το όνομα εις το επιστροφή. Δυνατόν έκλαβεϊν προσκυνοϋντας αυτόν και δώρα προσφέροντας τους διδασκάλους πάντων των εθνών αποστόλους και μαθητάς και τους τούτων διαδόχους · προσφέρουσι yap τους κερδαινομένους υπ' αυτών ανθρώπους δώρα τω θεώ. είδε και έκαστος των πιστών δώρα φέρει πράξεις έπαινετάς και αληθές φρόνημα, ως βασιλείς πpoσάyoυσι τα οικεία δώρα τω μόνω και ένί παμβασιλεΐ.

[757 Α] Ps71,14b 30

Γράφεται δε και έντιμον το όνομα αυτού ενώπιον αυτών του τοσούτων κακών αυτούς άπαλλάζαντος. 10 Mt 25,21

14Jes41,lt

15/6 cfEph 4,24

756 Gfol-150r;TfolC44v? (exstant 20 και - 28); [Ρ); 1 Νοήσεις ούτως] Ke-γοις δ 1 αν και ούτως |PC] 8 κατασκοπεϊν] scripsi, κατασκοπεί G, κατασκοπη [PC] 14 'EfKau>^eaee\ |C], έ-γκαινί^σθαι G [Ρ] 26 και] om G 757Α Ρ fol 242v; 29/30 cf Ambros B 106 sup (typus XIV) fol 120r Did ev-ημοι, φησίν, άν€ ϊνώπνον του λντρωσαμένον αυτούς.

101

[758]

Ps71,15b Μα0 όιτες οί άγιοι άνδρες ως ουδείς των γενητών λυτρώσεται τους ανθρώπους εκ της κατέχουσας κακοπραγΐας, -πόντων έκκλινάντων και άμα άχρειωθέντων περί του δυναμένου ρύσασθαι εκ χειρός δυναστού και σωτηρίας αιωνίου αιτίου έσομένου, συνεχώς και άδιαστάτως ευχήν τφ πατρί άνέπεμπον, ore μεν λέγοντες Δεϊί·οι> ήμϊν, κύριε, το έλεος σου και το σωτήρων σου δφης ήμϊν, ore δε Έξαπόστειλον το φως σου και την άλήθειάν σου. (περί δε ττ?ς αποστολές αΰτοΰ και εν αρχή του παρόντος ψαλμού προσεύχοντο λέγοντες Ό οεός, το κρ«μα σου τφ βασιλεϊ δός και την δικαιασύνην σου τφ υίώ του βασιλέως.)

[759 a] Ps71,15c Δοξολογοϋσι τε αυτοί' δι' όλης ημέρας ήτοι του ένεστώτος αιώνος τ\ του ίο πεφωτισμένου βίου των εύλογούντων.

[760 a] Ps71,16a "Ακρα τοΰτωί' των ορέων ai εκβάσεις των προαναφωνήσεών είσιν εφ' α φθάσας ό προφητευόμενος στήριγμα γέγονεν εν ττ? γη.

[761] Ps71,16bc Ους γαρ έκαρποφόρησεν Ιησούς δια της επιδημίας πιστούς ανθρώπους, και πλήθος και μέγεθος πράξεων και θεωρημάτων έχουσιν· μαρτύριον δε

5/6 PS 84,8

6 PS 42,3

7/8 PS 71,1 be

758 G fol 150v; T fol C 48r? (exstant 1-4 βύχτ>ν); [Ρ Bus]; l yewrrr iv G 4 άνέπεμπον] scripsi, άναπέμπον G 6—8 supplevi e [PC] 8 και — βασιλέως] om P 759a G fol ISOv Bus; P an; 9 re] om G 760a D fol 97r in Did; H an; ]P = 39, 1468 B 7 -91; 12 yeyovev - 75] D [PC], collH 761 G fol 150v; H an; D an; T folC 48v? (mut exstant 13-103,2 et 12 ...σα^-βς -14); [P an]; 13 γαρ] omH l έ καρποφόρησε v] add ό Η 14 6c τούτου] H (fortasse T), om GD

102

s

ίο

τούτου το Δίκαιος ως φοίνιξ άνθησα, ώσεί κέδρος ή εν τω Λιβάνω πληθυνθήσεται. ούτω γούν πληθυνθέντος και ύπεραρθέντος του καρπού του στηρίγματος των όλων, έξανθήσουσιν εκ της πόλεως της ' Ιερουσαλήμ οι άπιατήσαντες τω σωτήρι Ιουδαίοι ως εκ της γης χόρτος, δια το €ύμάραντον και ταχύ άποξηραίνεσθαι ούτως ώνομασμένοι και μόλα δικαίως, επεί σαρξ τω φρονήματι γεγόνασιν άπιστη σαΐτες τφ σωτήρι και δόί-αν παρ' αλλήλων λαμβάνοντες άλλα μη την παρά θεού μόνου διδομένην ξητούντες, έξανθήσουσιν οία της γης χόρτος · Πάσα yap σαρξ χόρτος και πάσα δόξα ανθρώπου ως άνθος χόρτου, ου yap άν0η ειπεν αλλ' έξανθήσειν. Ευ δε και το Εκ πόλεως και μη εν πόλει έξανθήσαι οία χόρτος τους περί ων ό λόγος, έξω yap της πνευματικής πόλεως Ιερουσαλήμ βΐω και φρονήματι σπεΰσαντες είναι ως ό εύμάραντος και ξηραινόμενος ταχύ χόρτος έξηράνθησαν, του ένδον εν τη πόλει μένοντος ουδέν τοιούτο πεισομένου· Ου σαλευθήσεται yap εις τον αιώνα ό κατοίκων Ιερουσαλήμ.

[762] Ps71,17c-19a is

20

25

Αΐ εύλογηοείσαι εν ούτω φυλαί ούσαι τα έθνη μακαρίξουσιν τον εύλσγήσαντα λέγουσαι Ευλόγητος κύριος ό του διορατικού γένους θεός, ός μόνος θαυμάσια, πεποΐηκεν έλευθερώσας ημάς από είδωλολατρείας και δαιμόνων άλιτηρίων θεραπείας · οαυμάσιον yap αληθώς έκαστον των υπέρ της κλήσεως των εθνών γεγονός. Προσκείμενοι* δε το Μόνος μη ταραττετω σε· ου γαρ έναντιούται τω Ου δύναται ποιείν ό υιός ουδέν, εάν μη βλέπη τον πατέρα ποιοϋντα- ά γαρ αν ό πατήρ ποιη, ταύτα και ό υιός ομοίως ποιεί, το γαρ Μόνος και Οσα τοιαύτα επί θεότητος λαμβανόμενα δήλοι πατέρα και υΐόν, ως εκ του προφήτου παρίσταται· ένθα εΐρηται προς τον πατέρα Και οι Σαβαεϊν άνδρες υψηλοί επί σε διαβήσονται και προσκυνήσουσίν σοι και εν σοι προσεύχονται, οτι εν σοι ό θεός εστίν και ουκ εστί Οεός πλην σου· συ γαρ ει ό οεός, καί ουκ η"δειμεν, οεός του Ισραήλ σωτηρ.

1/2 PS 91,13 16/7 cf PS 71,18

5 cf PS 36,2 20/1 Joh5,19t

8/9 Jes 40,6 13/4 PS 124,1 24-27 Jes 45,14s t

2 yovv] H (fortasse T), om GD 3 της1] »m D 5 τραχύ H 5 και2 - 8 γης χόρτος) om D 7 πάρα] add του Η Ι $Ί}τοΰι/τες] om H 8 πάσα σαρξ χόρτος ούσα Η 9 ου - έξανθησειν] omGD 11 γαρ] omH 12 ό] om G 14 γαρ] om D, add φησιν Η 762 Ί folC 47v 32r (exstant 15-18flau...et 21 τον - 104,6 et mut 104,8...^>ec 10..IW)...); G (15-27); H an (15-18 Οβραπβίας) + an (20-23 utoiQ + an (104,1-10 )', [P an]; 16 κύριος] om G 20 6e] om H l σε] om G 21 κ&ν Η Ι γαρ H 23 υΐόν] add και ttv εϋμα το aytav H

103

Τις δε ή δόξα ης το όνομα ευλογείται ή ην κατόρθωσεν έπιδημήσας επιδόξους καϊ έπιτιμίους ποιήσας έ| άτιμων και άδοξων τους μετανοήσαντας ανθρώπους; δυνατόν δόξαν αυτού φόνοι και ον άνεδέξατο άοίδιμον θάνατον υπέρ της των όλων σωτηρίας· το yap Ιησούς ούδέπω έδοξάσθη, και το Ύόν 5 ή(λαττω)μένον βλέπο(μεν Ίησούν δια) το πάθη(μα του θανάτου δόξη και τιμή έστεφανωμένον *** Ει δε κάκείνη δόξα αυτού εστίν ης ευλογείται το Ονομα αυτού εϊς τον οΐώνα περί ης γράφει Παύλος Ουκ άξια τα παθήματα του νυν καιρού προς την μέλλουσαν δόξαν άποκαλυφθήναι εις ημάς, έπίστησον. μάλιστα yap ταύτην και ίο την περί αυτής απαγγελία^ εις αεί ύμνούμενον εύρίσκομεν, (Πέτρου φήσαντος· τάδε λέγει ό μάρτυς των αυτού παθημάτων Και ό της μελλούσης αποκαλύπτεσοαι δόξης κοιι>ωι>ός.)

[763 a] PS 72,1.2 [Και ό Ισραήλ δε ορών τον θ εάν ερμηνεύεται.] διό και νοούντες ον όρώσιν ισασιν ότι άyaθός εστίν, καν τι yoύv σκυθρωπόν τε και αηδές τοις άνθρώποις is παρέχει, ϊοασιν ως συμφερόντως και προς σωτηρίαν ποιεί τούτο, και ου σαλεύονται τα διαβήματα α ήσαν διαβεβηκότες και προκόφαντες.

[764] PS 72,6b-9 Έττεΐ μη μόνη πρακτική κακία άλλα και ασέβεια ενέχονται οι περί ων ό λόγος, ακολούθως περιβέβληνται άδικίαν και την καθ' όλου ήθικήν κακΐαν και συν ταύτη άσέβειαν ασεβώς περί πάντων των δoyμάτωv φρονούντες. ευ δ ε και

4 Job 7,39

4-6 Hbr2,9

8/9 Rm 8,18

ll/2IPtr51

l 6e) om H 1/2 ην ό θεός έττιδημήσας επιδόξους ef άδοξων και έπιτιμίους εξ άτιμων έποίησε τους etc Η 3 δυνατόν 6e δόξαν αυτού του φάναι Η Ι άοί&ψ,ον] om H 3—6 cf [PC] δόξα δε αϋτοΰ και ον υπέρ σωτήριας TUJP αλωι> άνεδέξατο θάνατον· 7αρ εύ'κλεια δια την άνάστααιν ό σταυρός, τοϋτο γαρ και ό Ιησούς οίίττω έδοξάσθη δήλοι και το τον ήλαττωμένον βλέπομβν Ιησοϋν δια το πάθημα τον θανάτου δόξη και τιμή £ατ€ψανωμένον. δόξα δε αϋτοΰ και περί ης γράφει etc 4—6 cf Η σωτηρίας ως το δόξη και τιμή έστειρά^ωσας αυτόν 10—12 supplevi e [PC] ταύτην yap εύρίοκομεν είς dei ύμ,νουμένην πέτρου etc 11 Ίράφη [Ρ] Ι ό και coll [C] 763a G fol 15lr in Diod; [P 13-15 τοϋτο = 39, 1468 B 12 - 141; 13 = Bus 23, 837 B 13-14 seclusi 764 D fol IQOv (17-105,6) + an (7-13); T fol C 35r (exstat 17 έπει μη); [Ρ = 39, 1468 C l - D 31; 104

s

ίο

το ειπείν έξελεύσεσθαι την άδικίαν αυτών ως εκ στέατος, τότε όταν πρακτικώς έπιτελήται μηκέτι εν μόνοις τοις λογισμοϊς μένουσα. Αιήλθοσαν €ίς διάθεσιν καρδίας, κατά κακίαν πρότ€ρον διαθέντες, ου μόνοις έαυτοϊς έστησαν το κακόν και άλλοις βλαπτικοί ποθούντ€ς eivai- όθεν μετά το διελ0εύ> εις διάθεσιν κακίας διανοηθέντες εν πονηρή έλάλησαν άπατηλώς ως αγαθά. Έπήρθησαν, φησίν, ως και κατά θεού λαλειν άδικα και την δημιουργίαν αυτού και την πρόνοιαν διαβάλλειν, (οποίοι τινές eioiv ο'ί τη φορά των αστέρων άνατιθέντες τα προαφέσει γινόμενα, οι και θεοποιούντες τα άστρα και την κτίσυ> παρά τον κτίσαντα εις ούρανόν έθεντο το στόμα αυτών.) κατεσπάσθησαν, μάλλον κατερίφθησαν ως την γλώτταν αυτών ην κατά του υψίστου ήκόνησαν διελθειν επί της γης, ως πάστας τους άκοΰοι>τας εΐδεναι οτι ματαίως και ασεβώς κατά του θεού και της προνοίας αυτού φιλοσοφοϋσιν.

[765 a] PS 72,10 is

Ύών ασεβών υπερήφανα λελαληκότων, ό του θεοϋ λαός άφορμήν εύρεν επιστροφής, φωτεινών έθέ\ων άπολαύαασθαι θεωριών ας ημέρας ό λόγος καλεί, το δε Έρταϋοα ένθα ό λέγων τούτο θεός οποίον το λεχθέν Μωυσή Συ δε αύτοϋ οτήοι μετ* έμοϋ.

[766] PS 72,11-13

20

Οι έκβάλλεο> οελοι^τες την πρόνοιαν και άδικίαν εις το ύφος λαλή(σά)ντες τοιούτους προφέρουσι λόγους · πώς γνώναι θεόν δυνατόν τα ανθρώπινα; μη γαρ αίσθητικήν έχει όργανικήν δύναμιν; μη yap τύπ(ους) των όρωμένων και

l cfPs72,7a

3 PS 72,7b

16/7 Dt 5,31

4 έαιιτοϊς) scripsi, έαυτόι> D, cf [PC] ου y p μέχρι διαθέσεως 'έστησαν το κακόν και άλλους βλάπτειν έββλοιτες Ι κακόν] fortasse αλλά addendum 8-10 supplevi e [PC], cf βλασ^ημούιτες δε (add «αϊ C) κατά της θείας προνοίας πάσιν έγΐΌοσθησαι/ τοις ev rf) γτ/ μη δικαίως αυτήν διαβάλλο^τες · όποιοι etc 765a G fol 151vEus; P; 14 υπερήφανα των άσε/?ώρ coll C l eaxev PC 15 άπολαΰσαι PC 16 ένθάδε Ρ, ένθάντα C 17 στήθη προς με G 766 Ύ folC 29r (exstant 18-106.4 τρόπον); [P = 39. 1468 D 9 - 1469 C 31; 18 — 106,4 cf [PC) και πάλιν το πως γυώσεται ως του θεού δια το μη εχειν αίσθητικήυ ήγουν όρτ/ανικήν δυναμό* των έπΐ γης -npovoeiv άδυνατοϋιτος (...τες Ρ) δια το τήυ νόησιν αύτοϋ τύπους των λεγομένων η γοΌμε'νων μη δέχεσθαι, καίτοι το (om C) πώς γνώσεται όμολογίαν έχει του γινώσκειν τον θεον, αγνοουμένου του τρόπον της γνώσεως etc

105

s

ίο

is

20

άκου(ομ)ένων δέχεται τ? νάησις (αύτοϋ), ίνα και γνούς * διάθηται προνοητικώς άμα και βασιλικώς ay ων αυτά $ βούλεται; είπόντες δε πρότερον Πώς γνώσεται ό θεός; όμολογοϋσι γινώσκειν * τον 6eov, a (γνοούσι) δε τον τρόπον < της γνώσεως, μετά ταύτα δε και άγνοεϊν αυτόν λέγουσιν είπόντες Ει εστί γνώσις εν τω ύφίστω; πεπλάνηνται δε νομίξοντες αυτόν έχειν διάθεσιν τι?ν κατά ποιότητα, πατήρ γαρ σοφίας και αληθείας και θείας επιστήμης εστίν, είρηται γοΰν θεός γνώσεων κύριος, και Ό δίδάσκων άνθρωπον γνώσιν, και Κύριος γινώσκει τους διαλογισμούς των ανθρώπων, και πώς ων και διδάσκει και δίδωσι λειττεται, ν€μ€σητικού δε πάθους το θέλειν έκαστοι» τώι> προς ά|ίαμ τυγχάι>ειι>, του αληθώς σο^οϋ ττ7^ eirnpayiav η oυσπpayίav ουκ ev ήδέσιν η λυπηροίς τιΒβμένου, αλλά την μεν ev αρετής κτήσει και ευσέβειας, την Be τη τούτων στερήσει; επεί τοίνυν έκατέροις συμβαίνει αηδή τε και λυπηρά, ούκετι ως εύσεβεσίν ή άμαρτωλοίς τοις μεν ταύτα, τοις δε εκείνα συμβαίνει, όπερ δια του προκειμένου κατασκευάζεται, ως αν μετά το λεχθήναι τα ταράττοντα λύσις ευσεβής έπενεχθτ?, τοιούτον εν τω Μαλαχία φησιν ό θεός · Έβαρύνατε επ' έμε τους λόγους υμών και είπατε Εν τίνι κατελαλήσαμεν σου; και είπατε Μάταιος ό δουλεΰων θεώ· και ΐδου μακαρίξομεν αλλότριους, και ανοικοδομούνται πάντες ποιούντες άνομα, άντέστησαν θεώ και έσώθησαν, ουδέν ημών πλέον εχόντων των δουλευόντων αύτώ, καίτοι ίκεται προπορευόμενοι του προσώπου αυτού. προς δε τους ταύτα λέγοντας επάγει μεθ' ετέρα Είπατε Πας ποιών πονηρά, καλόν ενώπιον αυτού, και εν αυτοίς αυτός εύδόκησεν.)

[767] PS 72,14

25

...ς ως κολασθήσ άνομοι και ασεβείς, τώ(ν) δικαίων επαγγελίας θείας ληψομένων. Δυνατόν έκλαβεϊν Και έγενήθην μεμαστιγωμένος ολην την ήμέραν νοήσει τοιαΰτι?· ειρηκώς "Αρα ματαίως έδικαίωσα την καρδίαν μου, και τα εξής, γνούς ως ουκ έδει ταραχθέντα τούτ' ειπείν, έμαστίχθην υπό του της ευσέβειας λογισμού ολην την ήμέραν ελεγχόμενος και έπιτιμώμενος υπ' αυτού.

2/3 PS 72,1 la 14 cf PS 72,12.13 25 Ps72,13a

11 £i>]omC 21 αυτός] om C

106

4/5Ps72,llb 7/8 I Reg 2,3 et PS 93,10 et 11 15-19 Mal 3,13-15 f 20/1 Mal 2,17 t 24Ps72,14at

14 &v] add el C 16 λογίσμούς C 767 T folC 29v?; G (24-27);

17 άνοικοδομοϋντες C

[768] Ps72,19b Συνάδει τω προκειμένω και το Είδον τον ασεβή νπερυψούμενον και έπαψόμενον ως τάς κέδρους του Αιβανού και παρήλθαν, και ] add onep και πορνείαν έκάλεσε δικαίως Η 14 άπολλεισοαι G, correxi 19 έπ' - ελπίδα] G |PC], coU H 20 και] om H I είσαγωγαί] είσάγουσιν Η 21 Ίβντ,θ€ϊαα\ |PC], yevvrjenaa G (Ύ mut) 772a H fol 236r; D Eus (23-109,1); G (109,2-3); |P = 39. 1472 A 12 - B 11;

108

αυτήν συναπερχόμενα σχώσι και τα αυτής 'ένεκα παρόντα. Απωθείται ό θεός τον άμαρτάνοντα, εκείνου πρότερον άποσχοινίσαντος εαυτόν Ύόν yap έρχόμενον προς με ου μη έκβάλλω έξω, είπεν ό κύριος.

[773 Α] PS 73,lc Όpyήv του θεού και θυμόν μη καθ' ημάς νόμιζε· άπαγε της άτοπόας. περί yap τον θεόν ουδέν πάθος άνθρώπινον άλλα την υπερβάλλουσαν άποστροφήν δια των ειρημένων αινΐττεται λέξεων ην ύπομένειν φησί πρόβατα νομής αυτού, νομή δε του θεού τα λόγια του πνεύματος, νόμος ο£ον και προφήται, εν οίς καθάπερ ποψήν πρόβατα τους δικαίους νέμει.

[774 a]

PS 73,13.14 Προς θεωρίαν άντ^γμένην θάλασσα πας ό των ανθρώπων βίος λαμβάνεται. τούτον εν τη δυνάμει εαυτού ό θεός έκραταίωσεν ως εκ πλείονος χειμώνος και σφοδρότατης ζάλης εις εύδίαν και yaλήvηv άγαγεϊν, ϊν' οι πατούντες αυτήν ως δια ξηράς βαδίξωσι κατά τα λεχθέντα Ό μεταστρέφων την θάλασσαν εις ζηράν. πλειόνων ούν δρακόντων πολλάς κεψκιλάς αλλά καϊ ενός πολλάς κεφάλας συνέθλασεν επί του ύδατος ό σωτήρ, ύδατος νοουμένου της κακίας ή των is άστατων και τετapayμέvωv πpayμάτωv του βίου. εν τω τονούτω yap ύδατι έvερyoύσι βλαπτικώς οι δράκοντες, και ό τούτων υπερέχων εις περί ου γεγραπται ως βασιλεύς εϊη πάντων των εν τοις υδασι και ως εν θαλασσή διατρΐβει. Αύτη yap ή θάλασσα ή μεγάλη και ευρύχωρος · δεικρυς την ταραχήν των πραγμάτων και την κακίαν λέγει Εν ταύτη ζώα μικρά μετά 20 μεγάλων έννήχεται και διαπορεύεται πλοία επί τω εμπαίξειν τω εν αυτή δράκοντι εις τοϋτο πεπλασμένω. ίο

3 Joh6,3?t 12/3 PS 65,6 19-21 cf PS 103,25 s

16-18 cf Hi 41,25 et?

18 PS 103,25

2 ό θβος| 6e ov ev τω erepu» ψαλμώ -nopvevovra έίρηκεν '-ήτοι Η 3 αυτόν G l έκβάλω H 773A P fol 254r, C an; 5 τον] om C T r o u ' l o m C 774a H fol 238v;G(9-110,7 Κ6ν»αλάς) + (110,9-18); [P]; (F 9-13 tnpav); 9 Προς - άντημέντ,»} H [cf προς άνα^ωγην fie PC], om G 10 τούτο G 13 ούν] H [PC], om G l ττολλάς κεφάλας2] om G 14 συνέθλασβν] add ό κύριος Η Ι ό σωτηρ] om Η Ι νοουμένου οδατος η Η 19 \eyei - 110,6 έι/αγβίς] om G 109

s

ίο

is

ούν δράκοντες ων συντρίβονται αϊ κεφαλαί οι άρχοντες είσι του αιώνος τούτον οι έπαγγελλόμενοι σοφίαν και ούν αύτοίς άρχοι και έξουσίαι κοσμοκράτορες του κόσμου τούτου και -προσέτι πνευματικά πονηρίας και πας ο των δαιμόνων και αντικειμένων δυνάμεων Οχλος, κεφαλαί δε τούτων των δρακόντων μαντεϊαι γοητεΐαι οίωνισμοι και δσα συντελεί προς ειδωλολατρίαν άλλα και ψευδοδοξίαι και πράξεις εναγείς, μόνου του σωτήρος έργον συντρίβειν των είρημένων δρακόντων τάς κεφάλας, ουκ άλλοθεν αλλ' ένθα ίσχύειν έδόκουν. Είτ' έπει μη μονάς τάς κεφάλας του δράκοντος συνέθλασεν αλλά και όλον αυτόν ένέκρωσεν, βρώμα τούτον παρέσχεν λαοίς τοις Αίθίοφιν. ου jap άλλους έδει έμφορεϊσθαι των σαρκών και μερών αυτού ή τους λαούς των Αιθιόπων δι' άγνοιαν σκότους και νυκτός όντας υιούς, ως yap τάς Ιησού σάρκας τροφήν άληθινήν ούσαν τρέφονται πάντες οι του φωτός υιοί ως e£ αύττ?ς της χρήσεως της βρώσεως φωτιζόμενους υπέρ χιόνα λευκαίνεσθαι, ούτω τα τέκνα του σκότους Αιθίοπες κατά τον έσω άνθρωπον οντά τραφήαονται τάς σάρκας τάς δρακόντειους (τα κακίας και ψευδοδοζίας είδη), όταν παραδοθώσι τοις έπιθυμίαις των καρδιών αυτών εις άκαθαρσίαν και προσέτι εις πάθη ατιμίας και άδόκιμον νουν.

[775 a] Ps73,17b 20

Ήρξατο από του έαρος της έξαριθμήσεως προς δήλωσιν του από έαρος άρχεσθαι τον ένιαυτόν, αρχομένου του μηνός των νέων από εαρινής ίσημετρίας, ον μηνών αρχήν και πρώτον εν τοίς μησί του ένιαυτοϋ άπήγγειλε Μωυοης.

[776 Α] PS 73,18

Έχορός όνεώΐζων τον κΰριον ό διάβολος, άφρων δε λαός ό των (άλλων αοράτων και πονηρών δυνάμεων όχλος).

28

2-4 cfEph6,12 21 cf Ex 12,2

9 cf PS 50,9

16/7 cfRm 1,24

17/8 cfRm 1,26 et

6 μόνου] add 6e G 9 Είτ'] omG l του δράκοντας] om H 10 παρβ'σχβυ αυτόν Η 12 Ιησού] του κυρών Η 15 ovres G 16 τα] τάς G 775a H fol 239v an; D jn an; [P]; 19 προς] προ D Ι ίταρος2] αέρος D 20 ων D 776 Α Ρ fol 259v (= 39, 1472 Β 12-13); Η; 22 Θηρία την των πο\€μίων ωμότητα καλεί (= 80, 1465 Α 1-2 Thdt) έχθρόν 6e τον διάβολου, λααι> &e etc Η 22/3 sumpsi e H et adaptavi, δαιμόνων χορός [PC] 110

[777 a] PS 73,18-21 Ώνείδισε τον σωτήρα Χριστόν εχθρός Καϊάφας ό άρχιερεύς, παρώζυνε δε το όνομα αυτού λαός άφρων ό των Ιουδαίων κεκραγώς Άρον άρον σταύρωοον αυτόν. Ουκ αληθές το προκείμενον αισθητών θηρίων λαμβανομένων, πολλοί yap s τέλειοι άνδρες, μάρτυρες της αληθείας, έβρώθησαν υπό θηρίων, λεκτέον τοίνυν ως ου παραδοθήσεται ψυχή έζομολογουμένη θηρσίν έκείνοις, περί ων γέγραπται ϊΐρόβατον πλανώμενον Ισραήλ· λέοντες έζωσαν αυτόν, τούτων των λεόντων τάς μύλας συνέθλασεν ό κύριος, εις τούτων ό Σατανάς εστίν, ως Πέτρος ό απόστολος γράφει Ό αντίδικος υμών διάβολος περιπατεί ως ίο λέων ώρυόμενος ζητών τίνα καταπίη. Πένητες δε του θεού είναι δύνανται οι αυτού ένεκα άπεσχημένοι πλούτου κατά τους ειπόντας Ιδού ημείς άφήκαμεν πάντα και ήκολουθήσαμέν σοι, έτέρως πενήτων αυτού τυγχανόντων των εν ψευδοδοξία κακίας πλούτον άποβαλόντων. είδε αυτοί τοις πτωχοίς τω πνεύματι τυγχάνουσιν oi ονομαζόμενοι is νυν θεού πένητες, έπίσκεψαι. Μετά ταύτα παρακαλεί τον θεόν έπιβλέψαι την διαθήκην ην διέθετα τοις άμφί τον Αβραάμ πατράσιν, "ίνα μη τέλεον τους από του σπέρματος αυτού εγκατάλειψη- πεπληρώσθαι δε οίκων ανομιών ρητέον τους έσκοτισμένους εν τη γη · ούτοι jap εν τη jfj προσπελάζουσι · διό εχουσι σκήνος γήϊνον βίον, 20 πολυφρόντώα νουν σκοτισθέντες δι αγνοιαν.

[778 a] PS 74,1.2 Et το φθεϊραι και διαφθείραι πολλαχοϋ παρά τη θεία γραφή το άμαρτάνειν εστίν, αφθαρσία και το έχειν αυτήν άρετήν σημαίνει· Ή χάρις γαρ φησι μετά των άγαπώντων τον κύριον ημών Ίησοϋν Χριστόν εν αφθαρσία, και έπεί τον άρξάμενον έργου αγαθού έπιτελέσαι αυτό δει τουτέστιν άγαγεϊν αυτό εις πέρας, 25 Εις το τέλος μη διαφθείρης είρηται, μέχρι τέλους φεύγων την φθοράν, ϊνα μη μείνη τις εν αυτή αλλ' εν αφθαρσία μείνη. μέγα δε τούτο το κατόρθωμα, όθεν Ψαλμός ωδής επί τη συμπληρώσει αυτού αναπέμπεται. Εις το τέλος φθάσαντες του μη διαφθείραι, κατωρθωμένης αφθαρσίας,

2/3 Joh 19,15 12 Mt 19,27 25 PS 74, l a

7 Jer27,17 14 cfMt5,3

8cfPs57,7 19/20 cfSap9,15

9/10 I Ptr 5,8 t 22/3 Eph 6,24

777a H fol 239v eiusdem = Did (1-3) + eiusdem = Did (4-15) + an (16-20); ["P eiusdem = Did = 39, 1472 B 14 - D 2]; 778a H fol 241r (21-27) + eiusdem = Did (28-112,9); G (28 -112.9); [P= 39. 1472 D 4 - 1473 A 8]; (F 28-112,5);

111

ευχαρίστως έξομολογησόμεθά σοι, θεέ, ως αΐτίω των ύπαρξάντων και κατορθουμένων αγαθών συν σοι yap και εκ σου βεβαιούται ταύτα, και επί τοις κατορθωθείσιν άγαθοίς προσλαβεϊν και έτερα βουλόμεθα · ούπω γαρ έσμεν τέλειοι- έξομολογησόμεθά μεν περί τώι> ύπαρξάντων, έπικαλεσόμεθα δε την προσηγορία» σου υπέρ του άλλα λαβείν. Εάν δε ώσι τέλειοι οι έξομολογούμενοι και επικαλούμενοι, εξομολογούνται υπέρ ων πλήρη είλήφασιν επικαλούμενοι υπέρ φυλακής αυτών, Οττως παραμένη αύτοίς μέχρι τέλους τα δοθέντα παρά του ουρανίου πατρός τοις αίτήσασιν αυτόν.

[779 a] PS 74,4b ίο

Και Δίδυμος δε ομοίως τούτοις έξηγήσατο.

[780 a] PS 74,4.5 a

is

20

25

Το κατοικειν την γήν ως έπίπαν αντί ψόγου λαμβάνεται ώσπερ το παροικεϊν επί επαίνου· Ούαί γαρ φησιν επί πάντας τους κατοικοϋντας την γήν, και Από προσώπου βορρά έκκαυθήσεται τα κακά επί τους κατοικοϋντας την γήν. φαύλου τοιγαρούν οντος του κατοικείν την γήν, παχύνεσθαι συμβαίνει εκ του φρονείν τα επί γης και ποιείν τα κατηριθμημένα της σαρκός έργα και το ύποκείσθαι τω φρονήματι αυτής τυγχάνοντι έχθρα εις θ εάν δια το κατοικεϊν την γήν. ταύτην την εκ κακίας προσγενομένην παχύτητα καθ' ην έπαχύνθη ή καρδία του εγκαλουμένου λαού έκτήκει ή διάπυρος του σωτήρος διδασκαλία, περί ης ειπεν ότι Πυρ ήλθον βαλείν επί την γην. και έπεί μη μόνον εκ του τήκοντος ά^αλωθ^αι δει την κακίαν αλλά και εκ προαιρέσεως των ενεχομένων, προστάττεται πνεύματι πράξεις του σώματος θανατούν και πνεύματι περιπατεϊν, ϊνα Σαρκός έπιθυμΐαν μη τελέσητε. Στΰλους δε αυτής της τακεΐσης γης τους εύτονον και φρόνημα αληθές έχοντας (λέγει) ή τους κήρυκας της αληθείας, ους στερεοί ό εν τάξει ττβε ούστ? ίδρΰωι> αυτούς εν τω οίκω του θεού σωτήρ. 10 refertur ad Eusebium 23, 869 D 9-13 12 Ape 8,13 t 12/3 Jer 1,14 14/5 cf Col 3,2 15 cf Gal 5,19 16 cfRm8,7 19 Lc 12,49 21/2 cfGa!5,16

l et 4 έξομολοτησώμεθα G 7 το Te\etov ϊέλαβον και Η Ι -παραμείνει G 8 τοις — 9] om H 779a Dfoll07v; 780a H fol 241v; G (11-16 eebv); 14 en - 16 eof| το φρόνημα της σαρκός 'έχθρας είς θεόν οίκτος G 22 έπιβυμίαν] scripsi, επιθυμία Η 23 εύτονον] addc iov"! 24 λέγει) add id i

112

[781 A] PS 74,4.5 a

s

ίο

is

20

25

Στερεώσας της εκκλησίας τους στύλους τοις λοιποϊς παρήνeaa μη παρανομεί», λέγοιτο δ' αν προς το καταστασιάσαν τάγμα και κατεπαρθέν του Χριστού, δι ους έτάκη αυτών η γη και παίδες οι κατοικούντες αυτήν, πλην και τοις καθ' όλης οικουμένης έθνεσι δια των αποστόλων έμαρτύρατο μη παρανομείν μηδέ λαλείν άδυίίαν κατά του θεού τη πολυθέω προσέχοντας πλάνη. "Ανωθεν δε το κατοικεϊν την yήv ως επόταν επί ψόγου λαμβάνεται ως εν επαινώ το παροικείν. Ούαί yap φησιν επί πάντας τους κατοικούντας την γήν, και Από προσώπου βορρά έκκαυθήσεται τα κακά επί τους κατοικούντας την yήv. παχύνεται yap ό φρονών τα επί της yής και ποιών τα της σαρκός epya ης το φρόνημα έχθρα εις θεόν δια το κατοικεϊν την yήv, κατά το Έπαχύνθη έπλατύνθη έλιπάνθη· όποιοι ήσαν οι το στέαρ αυτών (η^γκλείσαντες εν τη yrj και περί ων είρηται Έξελεύσεται ως εκ στέατος ή αδικία αυτών. Ύήν δε τοιαύτην εκ κακίας παχΰτητα έκτήκει ή διάπυρος του σωτήρος διδασκαλία ε'ιπόντος Πυρ ήλθον βαλεϊν επί της yής. αλλ' έπεί και εκ προαιρέσεως άναλωθήναι δει την κακίαν και ουκ εκ μόνου του τήκοντος, προσταττόμεθα τάς πράξεις του σώματος θανατοΰν και πνεύματι περιπατεϊν, ίνα σαρκός έπιβυμίαν μη τελέσωμεν. Στερεοί δε της yής της τακείσης τους στύλους τους εύτονον βιον και αληθές έχοντας φρόνημα, μάλλον δε της αληθείας τους κήρυκας περί ων είρηται Στύλοι ουρανού έπετάσθησαν, πτερωθέντες πτεροϊς οΰρανίοις ως λέyεσθaι περί αυτών Οίος ό επουράνιος, τοιούτοι και οι επουράνιοι, yέypaπτaι δε και περί πάσης της ενδόξου εκκλησίας ης παρέστησε Χριστός έαυτώ Στϋλος και έδραίωμα της αληθείας, πάντας ούν τους στύλους τούτους στερεοί ο εν τάξει ττ?δε οΰστ? ιδρύων αυτούς εν τω οίκω του θεού σωτήρ λέyωv Τον οίκον τον ay ιόν μου θεμελιώσω.

[782 Α] PS 74,7 b

30

'Έ,ρημον δια θυσιών καπνόν και ειμαρμένην

δε φηαω αρετής και ευσέβειας, σημειον δε της πονηρίας αυτών το αυτούς άποτροπιάξεσθαι ως διαβλάπτοντας, ει μη λοιβήν και κνϊσαν λάβοιεν- αλλ' οι ευσεβείς θεόν εΐδότες του φρονείν και yoητείav ελεύθεροι.

8 Ape 8,13 t 11 cfRm8,7 15 Lc 12,49 23/4 I Tim 3,15

9/10Jerl,14 11/2 Dt 32,15 t 17/8 cfGa!5,16 25/6 Jes 44,28

10 cf Col 3,2 12 cf PS 16,10 21 Hi 26,11

781A P fol 262rEus; 9 και - 10 -yfjvj om C 782A P fol 262v; 28 δη βλάπτοντας Ρ

10/1 cf Gal 5,19 13 PS 72,7 22 I Cor 15,48

14 εκ] om C

20 του κήρυκος Ρ

113

[783 a] PS 74,7.8 'Ομοίως και Δίδυμος φησιν. Οι πιστοί ευσεβείς ΟΡτες ϊσασιν ως ουκ εξ ανατολής και δύσεως άστρων ουδέ πονηρών επιμελητών αλλ' εκ θεού άγεται τα της -προνοίας έργα· Αυτός καθιστά βασιλείς και μεθιστά, εγείρει από γης πτωχόν και από κοπριάς άνΐστησι πένητα. Έπίστησον δε ei οίον τε και περί του από εθνών και εκ περιτομής λαού λαβείν τον στίχον, ταπεινωθέντος του εκ περιτομής και ύψωθέντος του από εθνών.

[784] PS 74,9

Έναντίωμα δοκεϊ σημαίνεσθαι εκ του πλήρες είναι το ποτήριον κεράσματος, ίο ακράτου οίνου οντος εν ούτω. ουκ αντίκειται δε το άκρατον τω κεράσματι· ή yap άκρατος φωνή ομώνυμος, δηλούσα ποτέ αυτόν τον οινον ως μη διαφέρειν οίνον η άκρατον ειπείν, άλλοτε παριστά τον αμιγώς έχοντα προς ύδωρ οινον. παριστά δε και τρίτον σημαινόμενον, όταν κράματος γενομένου εξ οίνου και ύδατος επικρατούντος του οΐνου άκρατον λέγωμεν το κράμα, το τρίτον τοίνυν is σημαινόμενον δηλο'ι το προκείμενον ρητόν, του θεού καταμιγνύντος τω κράματι τφ προς τους κρινόμενους έλεον και χρηστήν πρόθεσιν ώστε μη επαξίως τιμωρηθήναι οις έδρασεν ό κολαξόμενος, ούδενός αν υφισταμένου ει τάς γενομένης αμαρτίας παρατηρούμενος ό θεός έπήγαγε το κρίμα καθό κολάζεται ό ήνομικώς. Ύούτο το ποτήρυον εν τη χειρί του θεού κλίνεται εξ άλλου εις άλλο τω 20 πολλάκις τον κολαστεον δι' α έποίησεν κακά εκ μετανοίας δικαιοϋσθαι και τον δόξαντα προς ολίγον είναι αγαθόν μεταπίπτειν. πλην ει και κλίνει εκ τούτου εις τούτο, ουκ εκχεί εις τους ανθρώπους ό τρυγίας αλλ' εις τους αμαρτωλούς της γης εις τε τον διάβολον και τους άλιτηρίους δαίμονας.

l refertur ad Apoll Nr. 115 a

3/4 cf Dan 2,21 θ'

4/5 cf I Reg 2,8; PS 112,7

783a H fol 242r in Apoll (1) + (2-8); G Tht (3 Αυτός - 8); |P an 3 Αυτός - 8|; (F Apoll 6-8); 2 δΰσβως] corr in vel e δύσ€ων Η 4 πένητας G 6 6 e | o m G 6/7 olov re λαβείν τον στίχον coll G 6 wepi τους G 784 H fol 242v; Ύ fol C 25v (exstat 9 'Εναντίωμα - no...);

114

[785 a]

PS 74,10.11 Έλεγχοέντων των κατά του θεού άδικα λαλοώ'τωΐ' και των επομένων τελεσθέντων, εγώ ευχαριστώ μη υπεύθυνος ευρεθείς τινι των έγκληθέντων όθεν και αγαλλιώ και ψάλω εις τον αιώνα τω θεώ του πατριάρχου Ιακώβ ίσχύν δεδωκότι μοι ως έκείνω επί τω συγκλάσαι πάντα των αμαρτωλών τα s κέρατα οις έχρώντο κατά των ασθενέστερων τυγχάνοντες ταύροι κερατισταί. τίνες δε ούτοι έδηλώθη εν τω Ή συναγωγή των ταύρων εν ταίς δαμάλεσι των λαών. (ε'ύπών δε τούτο ουκ έπήνεΎκεν Και ύφωθήσεται τα κερατά μου, αλλά Ύού δικαίου, σύνηθες τούτο τοις άγίοις δια προσούσαν άτυφίαν· και διδάσκουσιν ως ύπάρξαι παντί άνθρώπω εν Χριστώ οντι δικαίω συντρίψαντι ίο των αμαρτωλών τα κέρατα το ύφωθήναι το κέρας αυτού. Ευ δε και το φάναι πληθυντικώς μεν τους αμαρτωλούς ων τα κέρατα συντρίβεται, ενικώς δε τον δίκαιον ου ύψούται τα κέρατα, {πλήθος yap πάς αμαρτωλός τω μη συνυπάρχειν άλλήλαις τάς κακίας ώσπερ τάς άρετάς άντακολουθούσας άλλήλαις ευρίσκεσθαι δια το είναι μεσότητας.) καν τοϊνυν is πολλοί άνθρωποι δικανοσύνην έχωσιν (αυτή δε εστίν η καθόλου αρετή), ενικώς δίκαιος καλούνται.

[786 a] PS 75,2

20

Ου τούτον το γινώσκεσθαι και το "γνωστόν, γνωστού όντος και του αγνοουμένου όταν γνωσθήναι δυνατώς εχη. οντος τσιγαρούν τρόπω τω λεχθέντι εν τη Ιουδαία του θεού γνωστού, ακολούθως εν τω οίκοΰντι την Ίουδαίαν Ισραήλ μέγα εστί το όνομα αυτού, φημί δε του γνωστού.

6/7 PS 67,31

7/8 PS 74,1 lb

785a G fol 157v in Eus; H Eus (1-6 έδηλώ^η); [Ρ 2 «^χαριστώ - 161; 12-14 supplevi e [PCJ 1 TOO] om G Ι αδικία^ G 3 και ] om G I ψάλλω G 3 του — 4 έκεώ>ω] G [cf PCJ, τω δβδωκοτι μοι ως τω Ιακώβ Η 4 πάντων G 6 έδηλώβη] kv ώλλω ψαλμώ έδηλώθησαμ Η 7 ..πώι> mut G 14 άλλήλαις εΰρίσκβσθαι) άλλήλας Ρ 786a G fol 158r; H; P; 17 ταύτον] add 6e PC l και το] τω Η 18/9 Οντος — \€\θέντι\ -γνωστού τοίνυν οϋτως δντος PC, 6ντος Toiyapow Η 19 γνωστού] om PC 20 φημί — -γνωστού} omPCH

115

[787 a] PS 75,3.4 Π am τρόπω άποδιωκτέον την των παθών ταραχήν και τον των κακιών πόλεμου, ϊν' ειρήνην την ύπερέχουσαν πάντα νουν έχοντες τόπος Jεvώμεθa θεού. ούτω jap και κατοικητήριον αυτού έσόμεθα, σκοπευτικοί της αληθείας και αρετής προθέμενοι είναι- το yap κατοικητήριον αυτού εν τη άποδοθείση 5 Σιών τυγχάνει. Άναχθήσεται τα είρημένα εις την ajiav έκκλησίαν ούσαν τόπον θεού εν ειρήνη ίδρυμένην και το κατοικητήρων αυτού. Ψάλατε jap φησι τω κυρίφ τω κατοικούντι εν Σιών. και έπεί μη εκ δυνάμεως ημών αλλά χάριτι θεού κατώρθωται ταύτα, αύτω την αίτιον της ειρήνης αναφερών ό λόγος ψηοίν ίο Εκ ei συνέτριφεν τα κράτη των τόξων, όπλον και ρομφαίαν και πόλεμον. ούτω jap ειρήνη ύπήρκται εν ή ό τόπος του θεού εστίν, συντριβέντων των κρατούντων των τόξων αφ' ων ό πονηρός πέμπων τα πεπυρωμένα βέλη αυτού ένεποίει πάθη και άτακτα κινήματα, ων και αίτιος ην. συν τοις είρημενοις τόξοις και τα ovJJεvή Οπλα και ρομφαία συντρίβεται και συν αύτοίς ο'ι is χρώμενοι πόλεμος καλούμενοι· Συντρΐβων jap πολέμους ό κύριος εστίν.

[788 a] PS 75, 5-7

20

25

ους γύ>εσ0αι φως, λέγοντος Παύλου Ό 0εός ό ειπών Εκ σκότους φως λάμψαι ελαμψεν εν τάϊς καρδΐαις ημών προς φωτισμόν της Jvώσεως της δόξης του θεού. Ύό θαυμαστώς δε τω φωτίζειν προσέθηκεν, ότι των άλλων Jvώσιv έπaJJελλoμέvωv και ταύτη φωτίζειν θεός παραδοξότερον εις Jvώσιv και σοφΐαν άJωv δι' άποκαλύφεών τε και οπτασιών φωτίζει θαυμαστώς από των είρημένων ορών. είδε και Ιουδαίας ούσης, ως είρηται της Jpaφής, δρη ταύτης αϊ ύψηλαί θεωρίαι και τα δόγματα της θεοσέβειας, και από τούτων θαυμαστώς φωτίζει θεός τους ερχόμενους εις επνγνωσιν αληθείας, πολλαχού

2 cf Phil 4,7 16,2 t; cf Ex 15,3

7/8 PS 9,12 10 PS 75,4 20/1 II Cor 4,6

12 cfEph6,16

15 Judith

787a H fol 244r Thd (1-S) + Eus (11 O TOJ - 12 τόξων); G (6-9 φησίν) + an (10) + an (11 o T-gj - 15); [P 1-9 ^aw = 39, 1473 B l-8 + a n 11 ούτω - 15];(FDidEus 1-7 αύτοϋ); 4/5 cf (PC) σκοπευτήριο^ yap ή αιών 788a H fol 244v (117,13-22); IP]; 16-117,12 supplcvi c |PC] 24 τε] ore Ρ 116

s

ίο

is

20

δε της γραφής όρη νοητά και οί άγγελοι αφ' ων πάλιν φωτίζει θεός άποστέλλων αυτούς εις διακονίαν δια τους μέλλοντας κληρονομεϊν σωτηρϊαν. εκάστη δε των εκδόσεων αρμόσει το Έγγίσατε peoiv αίωνίοις, υπό θεού τοις ποθούσιν εύσέβειαν προσταττόμενον, των μέντοι συνετών εκ της παρούσης αύτοίς αρετής ωφελουμένων. Σώ>εσις yap αγαθή πάσιν τοίς πονούαιν αυτήν, οί ασύνετοι υπό παθών τε και κακίας ταράττονται, εσθότε και υπό απατεώνων αισθητών και αοράτων, κατά το Έσκοτίσθη ή ασύνετος αυτών καρδία, τούτον γαρ το σκοτισθήναι και ταραχθήναι· δηλοϊ yap έκάτερον yvoiav, έπ' αμφοτέρων σκοτιξομένου του νου. θεός δε λέγεται Ιακώβ του ασκητικού και ανδρείου και δικαίου προς έλεγχο^ του δια ραθυμίαν ιδίαν τούτων έκπίπτοντος υπευθύνου επιτιμίοις καθ ισταμένου.) Ϊ Εφηταί τισιν ως οχήματα και ίπποι των ψυχών τα σώματα, εν τούτοις τοις ΐπποις έπιβάσαι φιληδόνως αρχήν του καθεύδειν δέχονται, καθελκόμενοι εις ΰπνον φεκτόν των ύποπιαζόντων το σώμα και δουλαγωγούντων συν επιστήμη τοίς Ϊπποις έπικαθημένων. εστί γοϋν ιδεϊν εν τη γραφή τον έπιβάτην ως επί το πλείστον φεκτώς ώνομασμένον, ως και εν Ζαχαρία τω προφήτη απειλή θεού- Και πατάξω πάντα ΐππον εν έκστάσει και τον επιβάτην εν παραφρονήσει · και παρά Μωυστ? "ΐππον και άναβάτην έρριφεν εις θάλασσαν — και ιππέα έπαινετώς παραλαμβανόμενον · είπε yo v προς τον Ήλίαν Έλισσαίος Πάτερ, άρμα Ισραήλ και Ίππεύς αυτού· και προς τον σωτήρα απαγγέλλεται Έπίβηθι επί τους ίππους σου, και ή Ιππασία σου σωτηρία.

[789 a] PS 75,8

Ουδείς οίος τε εστί των πενήτων όργιξομένω θεώ άντιστήναι φόβον έμποιούντι τοίς κρινομένοις τω μηδέν παροράν όσον επί τω καρδιογνώστην 25 εί^αι. φασίν γούν οί τον λόγον προς αυτόν ως προς κριτήν έχοντες Εάν ανομίας παρατήρηση, κύριε κύριε, τις ύποστήσεται; ΙΙλήν ει και μηδείς άντιστήναι τη οργή αυτού δυνήσεται οντος φοβερού, αλλ' ούν αυτός δια προσούσαν αγαθότητα συν ελεεί και κρίνει· Έλεος γαρ και κρίσιν άσομαί σοι, κύριε.

1/2 cfHbr 1,14 18/9 Zach 12,4t 24 cf Act 1,24

3 Mich 2,9 19 Ex 15,21 25/6 PS 129,3

5 Prov 1,7 t 21 IV Reg 2,12 28/9 PS 100,1

7 Rm 1,21 22 Hab 3,8 t

11 e\eyxov] add ως C l Ιδίαν] om C 11/2 ύπ€υθύνους...καθίστασθαι Ρ 12 cont [PC| evavrtoi 6e τοϊς urroTriefouau· (ύπωπίξουσι C) το σώμα και δουλαγωγοΰσι και δια τούτο συν επιστήμη τοις Ιδίοις σωματικοίς οχήμασι λεγομέυοις ΐπποις έπικαθημένοις οϊ δια φι\·ηδονίας έπϊ τούτω (τούτων C) ννστάζοντΐς etc 789a G fol 159r (23-29) +

an (118,1-6); H Eus (23-26); [P an 23-29 + an 118,1-6];

26 κύριε] om H 117

Έ£ ουρανού άκουτίξει κρίμα κρίνων τω προνοίας λόγω προς το εκαστον υπό 'ίδιον συμφέρον γενέσθαι, συνάδει τω προκειμένω το εν προφητεία του Άμώς ούτως έχων· Κύριος ποιών (εις ύφος) κρίμα και δικανοσύνην εις yf)v έθηκεν. καθό jap εν ούρανώ εστίν, εν υψει ποιεί πάν κρίμα· καθό δε ακοντίζει έ£ ουρανού κρίσιν έκπέμπων αυτήν τοις επί γης, δικαιοούνην εις γην έθηκεν ούσαν τέλος των κ ριμάτων.

[790 a] PS 75,11

Ένθύμιόν εστί το κρυπτόν του ανθρώπου, ό τούτο καθαρεύον έχων ευχαρίστως έξομολογήσεται τω 0εω. τότε εορτάσει εν τω πράττειν τα ώφελούντα, και ψρονεϊν τάληθή δυνήσεται. ει δε και το Έξομολοτγήσεται την ίο έπΐ άμαρτήμασα? έζαγόρευσιν δήλοι, νόησις τον προκειμένου εσται τοιαύτη · έπεί ουκ εν μόναις πράξεσι και λόγοις καθαρεύειν δει τον θέλοντα είναι τελείως yiov, και περί ενθυμήματος βραχυτάτου εξομολογεϊσθαι δει κακίξοντα εαυτόν, τούτο δηλούσθαι δύναται εκ του Από των κρύφιων μου καθάρισαν με. Εάν ούν και περί του ούτως έχοντος ώσθ' ύπονοεΐσθαι μη άρα ύπάρχη is έξομολόγησις γένηται, εορτάσει λοιπόν το έγκατάλειμμα του ενθυμίου του ανθρώπου εύρεθέν πάσης κακίας εκτός · ή τω άπειλήφθαι την περί αυτού άμφιβολίαν, άναδειχθείσης καθαρότητας, εορτάζει ό άγιος, ου ποτέ μεν, ποτέ δε ου, αλλ' οίδιαστάτως και αεί γινώσκων την άλήθειαν και ενεργών κατάδικαιοσύνην. αυτή yap κυρίως εορτή κατά τον άπόστολον είρηκότα "Ωστε 2ο εορτάξωμεν μη εν ζύμη κακίας και πονηρίας αλλ' εν άζύμοις ειλικρίνειας και αληθείας.

[791 a] PS 75,13

Φοβερός ων παρά τοις βασιλεύσι της γης τόί> Φαραώ κατεπόντισεν, τον Ναβουχοδονόσορ των ανθρώπων έδίωζεν αλλοιώσας αύτοϋ το φρονούν ως

3/4 Am 5,7 f 23 cf Dan 5,21

13 PS 18,13

19-21 I Cor 5,8 f

22 cf Ex 15,4

3 εις ίίψος] addidi 790a G fol 159r; |P an, C Eusl; 9 δυυήσεται] correxi, δυνήσηται G, vel lege τ}τή] correxi, yeverr) PC 16 ft] om C 17 διοχλούαη Ρ 25-120,8] το άδολεσχίας όνομα διττύν εστί, το μεν ψεκτον ως το δ νικήσαντα μοι παράνομοι άδολεσχίας, το δ' enatverov ώσπερ επί τον παρόντος · ayux; yap euj yerai δ ία παντός του ψ αλμού. πνεύμα δε την ψνχήν καλεί ως kv τω μαρτνρίω στέφανος δεξαι το πνΐϋμά μον (Η) 25 τι] om G 26 ήγουν - 120,3 άδολ«τχίας] D [cf PC], om G 119

τη ευχή, αποκρύβεται Εκ πλήθους άδολεσχίας μου έκτέτηκα έως του νυν- και περί του Ισαάκ δε on Έζήλθεν άδολεσχήσαι εις το πεδίον, επί ψεκτού παράληψη δε το Αιηγησαντό μοι παράνομοι άδολεσχίας. εϊ ποτέ γοϋν λ^γοιτο τ? λέ£ις αυτή εν τοις οείοις λογίοις, TTJ ακολουθία καί τφ λέγοντι προσώπω επιστήσαντες την φωνην ληφόμεθα η επί βελτίονος η επί κακού. ημαι, 18 έ^>0εγξάμτ}ΐ> — 19 16 τι] om PC

120

[794 a] PS 76,6

s

ίο

Τούτων συμβάντων μοι, φησίν, διέγειρα έμαυτόν προς το μνημονεύσαι των άνωθεν και πολλών προκαταλαβουσών περιστάσεων (ου μόνον έμέ άλλα και τους κατ' άρετήν -πατέρας μου) αφ' ων πασών ό κύριος έρρύσατο έμέ τ€ κάκει'νους- εφ' ω και εύθυμότερος γέγονα προς το ύπομεϊναι εις τέλος, ίνα άθλου των τοιούτων αγώνων σωτηρίας τύχω· Ό γαρ ΰπομει'νας εις τέλος, ούτος σωθήσεται. διαλογτ/σάμενος yap τάς αρχαίας ημέρας και τα αιώνια έτη μνησθείς και μελετήσας, εύρον πολλάκις έμαυτόν τε και τους λοιπούς ανθρώπους εις άπορίαν τοιαύτην έμπεσόντας, ως άπογνώναι την σωτηρίαν και πάσαν ελπίδα καταλεϊψαι- άλλα πεποιοήσεως επί θεόν γεγενημένης, πάσα εύπορία εν τοις καταλαβοϋσιν απορείς άναπέφανται. μνημόνευσης εις τα προκείμενα της Εβραϊκής πληθύος έλθούσης παρά τάς όχθας της θαλάσσης· ουδεμιάς yap εκεί υπολειπόμενης ελπίδος χρηστής, εξαίφνης ό θεός εν στενοίς πλάτος και εν άπόροις εύπορίαν παρέσχεν.

[795 a] PS 76,7

is

20

25

Παντός του βίου τούτου δια την έπιπολάξουσαν αγνοιαν των πραγμάτων νυκτός ονομαζόμενου, ου κατά τους άλλους ανθρώπους υπνω και κάρω έμαυτόν παραδέδωκα αλλά προς νηφαλεότητα και γρήγορσιν διαναστήσας έμαυτόν· υπαρχόντων τι άψαιρεθεΐη αυτής, πρότερον yap εύδοκούντα βοηθεϊν και έπινεύοντα τοις αίτουμενοις ειδον αυτόν, οτε Aιελoyισάμηv ημέρας αρχαίας, άρ' ούν μέχρις εκείνων έστη ή χρηστότης αυτού, ούκέτι προστιθέντος αυτού εύδοκήσαι; άπαγε, ούτε γαρ το έλεος αύτοΰ αποκόπτει από της προτέρας yεvεάς, ου φθάνον επί την έσομένην. τούτο γαρ οίομένων εστί τέλος εξειν το έλεος αυτού, ει 'εν τινι μεν γενεά εύεpyετoίη και έλεοίη, εν τινι δε μη. ουδέ yap έπιλήσεται τον οικτειρήσαι, ώσπερ ουδέ το πυρ και το φως έπιλήσεται του φωτίζειν και θερμαΐνειν. καν yap δια πρόσκαιροι όpyήv δια άμαρτίαν συμβασαν δόξη συνέχειν τους οικτιρμούς αυτού, αλλ' ουκ εις το άεϊ συσχεθήσονται.

[797 a] PS 76,Π

20

25

Εί και πολλά θλφερά περί έμέ yεyεvημέva τάραχον ένέβαλέ μοι ω ηκολονθησε τα δ^ηθέντα εν πάσαις ταίς προκειμέναις λέξεσιν, άλλα και έπιστήαας τοις πp yμaσιv έθεώρησα μη εις τους αιώνας άπωθούμενον τον θεόν μηδέ τα άλλα ά κατείλεκται ποιούντα, ως αλλην αρχήν με τρόπον τινά ζωής καταβαλέσθαι· επί πάσιν yap οίς διεξελήλυθα ειπον το Νϋί> ήρζάμην, πάντων των ταραξάντων με και φοβησάντων μεταβαλόντων ως θαρααλέον με του λοιπού yεvέσθaι.

cfICor2,ll

6-8ICorl4,15

12Ps76,6a

24Ps76,lla

7 6e\ b i s o m H 796a Η fol 247v; Ρ (16 ώσπβρ - 19); |P eiusdem = Did|; 17 ^ώς...ττϋρ coll PC Ι έπιλήψ6ται Η I yap] om H 797a H fol 248r Eus (20-26); D an; G (24 βπΐ - 123,4); 24 yap] om G l 6te£fj\9oz; H 25 μβτα|3αλλόι/τωΐ' G 122

λυτή ούν ή μεταβολή κατά ποιότητα ούσα (εκ διαβάσεως yap εις διάθεσιν μεταβέβηκά) άλλοίωσΐς εστίν, ουκ άλλου αυτήν ένεργήσαντος ή της δεξιάς του υψίστου, αυτή γαρ και τάς εννοίας ταύτας παρέσχεν και συνήργηοεν εις το άλλοιωθήναί με.

[798 a] s

Ps76,13b

Αυτή ή άδολεσχία όμοια τη άνωθεν αγαθή- το πολλάκις yap τα θαυμάσια του θεού λέγειν τινά καλόν εστίν.

[799 a]

ίο

Ps76,14a

Έπεί ένοικε'ι και έμπεριπατεί εν τοις άγίοις ό θεός, εν έκάστω των αγίων έχει την ίδιον όδόν, έπιπορευόμενος τη εκάστου αυτών διάνοια, επειδή δε ό λόγος αυτού οδός είρηται (Εγώ γαρ ειμί, φησίν, ή οδός), εστί δε ό λόγος αυτού εν ούδενί φαΰλω καθό οδός εστίν, αλλ' εν μόνοις τοις άγίοις είκότως ειρτιται ή έγκειμένη φωνή.

[800 a] Ps76,14b

is

Το μέγα επί νοητής ουσίας καθ' ύπεροχήν δυνάμεως άλλ'οϋ κατά ποσόν λέγεται, ουδείς ούν ούτω μέγας ευρίσκεται θεός ως ό ημέτερος, θεούς δε λέγει ου τα αγάλματα ουδέ τα δαιμόνια (έκάτερα γαρ ταύτα θεοί λέγονται), αλλ' εκείνοι προς ους ό λόγος του θεού γενόμενος έθεοποίησεν αυτούς, ου γαρ θεότητας ούτοι παρεκτικοί αλλά μέτοχοι. Αέγεται δε ή παρούσα λέξις προς τον σωτήρα, ως τα εξής δηλώσει, μεγάλου οντος θεού και πατρός, έπεί υιός του μεγάλου θεού υπάρχει.

5 cf Nr. 792 a

9 Joh 14,6 t

798a H fol 248r; 799a G fol 161v; H eiusdem = Did; 10 καθό - 11] δια τούτο και ό παρών στίχος τούτο ήνίξατο Η 800a G fol 161v; H (12—18 πατρός); (Ρ an]; 13 ούν ευρίσκεται μέγας Η 14 ουδέ] η Η I e«arepoi· yap τούτων ούτω \eyeTai Η 18 Οντος και τον πατρός Η

123

[801] PS 76,15 a

s

ίο

is

Mer του άρθρου λέγεται θεός ό σωτήρ, Ινα δειχθή έτερος εκείνων των προς ους εϊρηται Εγώ είπα Θεοί έστε· όθεν ουδείς αυτών ως υπερέχων των ομογενών μετά τον άρθρου εϊρηται θεός. τοιούτον εστί και το Ό μονογενής θεός ό ων εις τον κόλπον του πατρός, τω μόνος είναι κατ' ούσίαν θεός · ουδείς γαρ των ετέρων μονογενής άλλα μεθ' ομογενών εστί θεός. κατά την αυτήν θεότητα τω μονογενεί θεώ και ό πατήρ θεός εστίν, εϊρηται γοϋν προς τον σωτήρα (μιας ούσης θεότητος αυτού και του πατρός) Εν σοι ο θεός εστίν, και ουκ εστί θεός πλην σου· συ γαρ ει ο θεός, και ουκ ήδειμεν. πώς γαρ ει ό θεός εν ούτω εστίν, ουκ εστί θεός πλην αυτού και αυτός ο θεός εστίν, ει μη νοοιμεν πατρός και υιού την αυτήν θεότητα ως ένα θεόν είναι πατέρα και υίόν, υίόν τε και πατέρα μη ένα; ό γαρ πατήρ υιού πατήρ και ό υιός πατρός υιός · όθεν και το Εγώ και ό πατήρ εν έσμεν, του Εγώ και ό πατήρ ακολούθως εν τω "Εν έσμεν λεγομένου, ουκ έτι λέγοντος του υιού Εγώ και ό θεός· άλλος γαρ υιού ό πατήρ, ουκ άλλος δε Οεος τω την αυτήν είναι θεότητα του γεννήματος και του γεννήτορας.

[802] Ps76,15b.l6 Έγνώρισε την δΰναμιν αυτού ό σωτήρ εν άμφοτεροις τοις λαοίς, τω από εθνών και τω εκ περιτομής, παράδοξα και θαύματα πολλά εν αύτοϊς ποιήσας · Δΰναμις γαρ παρ' αυτού έξήρχετο και ίάτο πάντας. αλλά και εν τω βραχίονι αυτού (λέγω δη τη ενεργεία και πράξει αυτού) έλυτρώσατο τον 'ίδιον λαόν τον 20 εκ των δύο ένωθέντα, χάριτι θεού υπέρ παντός γευσάμενος θανάτου δούς την φυχήν αυτού λύτρον αντί πολλών · Ύώ γαρ τιμίω αϊματι αυτού έλυτρώθημεν εκ της ματαίας ημών αναστροφής πατρωπαραδότου. Λαοί δε είσιν εν οίς έγνώρισε την δύναμιν αυτού, ους και ήνωσεν εις 'ένα λαόν ον έλυτρώσατο, υιοί Ιακώβ και Ιωσήφ, των εκ περιτομής πιστευόντων 25 χρηματιξόντων υΙών Ιακώβ, των δε από εθνών υιών Ιωσήφ. Ιωσήφ γαρ ερμηνεύεται Κυρίου πρόσθεσις · προσέθηκε γαρ αληθώς ό θεός τοις σωζομένοις εκ της περιτομής τους από εθνών πιστεύοντας.

2 PS 81,6 3/4 Job 1,18 t 18 Lc 6,19 19/20 cf PS 76,16a 21/2 cfl Ptr 1,18s

7/8 Jes 45,14s t 20cfHbr2,9

12 Joh 10,30 20/1 cf MC 10,45

801 G cont Did; H an (1-4 fleoy1); Ύ fol C 50r? (mut exstant 6 ...τητα - 11 μη, habet rcliqua usque ad fincm); |P an, C Did]; l ό μετά G 8 ^δειμειΊ [PC], di&emev G 802 G cont Did (16-27); H (16-19 αϋτοΰ) + eiusdem = Did (23-125,3); Ί fol C 50r cont (exstant 16 ...την δύναμιν...); 17 πολλά θαύματα coll Η 23 6 e | o m H

124

Το δε Έγνώρισας ου το αρχήν του y^vώσκεaθaι έχον σήμαινα αλλά το επιγινωσκόμενον και άvayvωpιζόμενον · ειπών yap Ό ποιών θαυμάσια, αναγνωρίζει ταύτα δια τούτων των ρημάτων.

[803 a] Ps76,19c-21 s

ίο

is

20

Του σωτήρας επί γης όφθεντός, σάλον και τρόμον ή γη ύπέμεινεν τουτέστι τα επί γης πράγματα, των τιάρα πάσα» νόμων και δεισιδαιμόνων θεών άμα τοις χρηστηρίοις δι ων ηπάτων οι δαίμονες ανατρεπόμενων- άλλα και των ανθρώπων τοις yηivoις δια προπαθείας ηνωμένων μετατιθεμένων τω Χριστώ λόγω, κλόνον και τρόμον ύπέμενεν η γη. Και την θάλασσαν δε, τον παρόντα βίον, μόνος Ιησούς θεός ων ώδευσεν ως ίχνη και τεκμήρια καταλειπεϊν της οδού, όπως επακολουθήσωαιν οί βουλόμενοι ούτω επεσθαι· Αι τρίβοι σου yap φησιν εν ύδασι πολλοίς, και τα 'ίχνη σου ου yvωσθήσετaι, δια το άκατάληπτον είναι τον της πορείας αυτού \oyov. Ώδηyήθη δε τα Χριστού πρόβατα υπό θεού εν πράξει (αυμβολικώς χειρι ονομαζόμενη) του πνευματικού νόμου και του Ιερατικού λόγου. Χριστός δε ήμίν αμφότερα γεγεπ7ται αυτός ων ό πνευματικός νόμος, της πνευματικής τελετής του θεού μυσταγωγός και άρχιερεΰς ό μέγας τους ουρανούς διεληλυθώς. σημαίνει δε Μωυσή τον νόμον, Ααρών δε τον αρχιερέα· διό και αδελφοί τυγχάνουσιν, υιοί τυγχάνοντες της θείας προνοίας γεννησάσης τούτον τον ι^όμοι^ και τον κατάλληλον ούτω άρχιερατικόν λόγον · βουλήαει yap αυτής άνθρώποις ΰπήρκται τα άγαοα ταύτα.

[804] PS 77,l a

25

Νόμοι^ έπι του παρόντος δύναται καλεϊν πάσαν την πάλαιαν Ίραψψ. ει δε αημαίνοιτο ό προστακτικός και απαγορευτικός λόγος εκ της ί>όμος φωνής κατά τον προκείμενον στίχον, προσεχειν εντέλλεται τω νόμω, όπως κατωρθωμένα τα ήθη έχωσιν οι την πρόσταξα' είληφότες αίρούμενοι τάγαοά και φεύyovτες τα φαύλα.

11/2 Ps76,20bc

17 cfHbr4,14

1-3 Didymi? 803a G fol 163r (4-13) + cont Did (14-21); P (12 5c - 13); 804 O fol 317v an; D; H Apoll; [P]; 23 του νόμου D 25 εϊδη Η 125

[805] PS 77,3

s

Ταύτα οι Χριστού νουν έχοντες ήκουσαν και συνήκαν πνευματικώς · ου yap εκρύβη απ' αυτών των πατέρων κατ' έπιστήμην διηγησαμένων αύτοίς. και αυτοί δε ούτοι τοις τέκνοις εαυτών yεvvηθεiσιv υπ' αυτών δια παιδεύσεως έφανέρωσαν τα air' αρχής προβλήματα, όπως και εις την εξής αυτών yεvεάv yvωστά και μη κεκρυμμένα ητγχάνη.

[806] PS 77,8 d

ίο

Ό γαρ μετά του θεού πνεύματι yιvόμεvoς εξ αυτού του συνεϊναι θεώ πιστούται και βεβαιούται κατά πνεύμα, πνεύμα δε την διάνοιαν ενταύθα είρήσθαι νομιστέον κατά το περί της παρθένου λεχθέν, όπως ή ay ία πνεύματι και σώματι- πνεύμα yap εν τούτοις την yvώμηv αυτήν και την διάθεσιν καλεί, αφ' ης ήyιaσμέvης συμβαίνει και το σώμα άyιάξεσθaι έvεpyείaις άγιαστικαΐς ύπηρετούμενον. είδε και αυτή ή ψυχή πνεύμα και ενταύθα καλείται, συνεπίστησον.

[807] PS 77, 17-22 Προ της άvτιλoyίaς δεδόμενον ην το μάννα, ό ψαλμός μετά την avTi\oyiav φησί και το μάννα και το κρέας δεδόσθαι. αλλά τούτο ουκ αν ειη ζήτημα, επισυνάπτει yap τα εν διαψόροις χρόνοις ό ψαλμός, μίαν avTiKoyiav εν is διαφόροις χρόνοις yεyεvrιμέvηv away ων υπό μίαν αίτΐαν. ει yap δη την πρώτην avTiKoyiav τις όίητο την προ της ποιήσεως της σκηνής την εν δευτέρω μηνί της εξόδου, ουκ εν κάψω την ιστορίαν έκείνην τω ψαλμώ παρατίθησιν· ούπω yap τότε το εκ της πέτρας ύδωρ εητγχανε δεδόμενον, ουδέ μην τιμωρία ή του πυρός επηκολούθησεν, ατέ δη και πρωτοπείροις ούσι και ουκ άπεικότως 20 άπιστοϋσιν έτι προς την παράδοξον δόσιν της τροφής και όλιγοψύχως εχουσι δ «α το μη παραχρήμα της αφθονίας -η/γχάνειν. διό ουδέ Μωυσής άπέκαμεν επί ταΐς του λαού μυίροψυχΐαις. εν δε τη δευτέρα περί των κρεών ά^τιλογία χαλεπώς ήδη φέρει και Μωυσής · είκότως δε και ή παρά θεού τιμωρία τηνικαϋτα αύτοίς έπήει, και πυρί κaτεφλέyovτo. δέον πιστεύειν εκ των 25 πpoυπηpyμέvωv μη πιστεύοντες τη θεία δυνάμει, και δέον έλπίξειν την απ' αυτού σωτηρίαν ουκ έλπίξοντες. l cfICor2,16

8/9 cf I Cor 7,34

805 Ofol318van;Han;[P]; 8 Trepi] GH, om Ο Ι ή] GH, ηι> - 26); (H); 126

15-17 cf Ex 32

22-24 cfNum 11

806 Ο fol 319r an; G; (H Eus); 6 yevo^tvo^ Η 807 O fol 32lv an; T fol C 23v? (exstant 16...^ς

[8081

PS 77,17-25 a

'Ρητέον δε και κατά απαγωγή1' ώδε- εν τη έρήμω του υιού 'ένθα πολλή επικρατεί άγνοια των πραγμάτων, διελών και διαφήσας τον στ€ρρότατον αυτού λόγον πέτραν όνομαξόμενον, ποτισμός πολύς τοις εύεργετουμένοις γεγένηται ως παραβληθήναι το ρέον ύδωρ δια το άπερίγραφον κατά βάθος s και πλάτος άβύσσω. το jap έξαχθέν εκ ταύτης της πέτρας ύδωρ ως ποταμοί κατηνέχθη. ποταμοί δε περί ων ό σωτήρ Ό πιστεύων εις έμέ, καθώς είπεν ή γραφή, εκ της πνευματικής αυτού κοιλίας (της κατά τον έσω έ'νθρωπον) ρεύσουσιν ύδατος ζώντος- έλεγε δε, φησιν ό συγγραφεύς, τούτο -περί του πνεύματος ου έμελλον λαβείν ο'ι πιστεύοντες. ίο Τούτων γαρ των ποταμών το ύδωρ εξάγεται εκ πέτρας περί ης ό Παύλος φησιν Έπινον εκ πνευματικής ακολουθούσης πέτρας · ή δε πέτρα ην ό Χριστός, αυτός ούν ό Χριστός, καθό πέτρα εστί, περί του ύδατος των ποταμών είπεν "Οτι εκ του εμού λήφεται και άναγγελεί ύμϊν πάντα. Και προσέθεντο έτι του άμαρτάνειν ούτω, ου πάντων των άμαρτανόντων is θεώ άμαρτανόντων αλλά μόνων των γνόντων αυτού το θέλημα και μη ποιούντων αυτό. αμελεί και Δαυίδ ουκ άγνοών του θεού το βούλημα έφη Σοί μόνω ήμαρτον. ή τάχα των εν ήθικοίς άμαρτανόντων η αμαρτία, εις ανθρώπους γίνεται, των δε θεόν και την πρόνοιαν κακολογούντων ή αμαρτία ασέβεια τις ούσα εις θεόν ανατρέχει. Εάν γαρ άμάρτη τις εις άνδρα, και προσεύχεται περί αυτού· εάν δε 20 ε'ις κύριον τον θεόν άμάρτη, τίς προσεύχεται περί αυτού; Αμελεί γού^ επιφέρεται ότι τον ύφιστον παρεπίκραναν εν άνύδρω στερόμενοι των πνευματικών υδάτων- άπεστράφησαν γαρ το από της προειρημένης πέτρας ύδωρ. εν άνύδρω δε τυγχάνοντες ουδέν των γλυκαινόντων την χρηστότητα του θεού έδρασαν, γλυκαίνει δε αυτήν τα κατ' άρετήν και 25 σοφίαν ενεργούμενα και θεωρούμενα. Έξεπείρασαν ούν αυτόν εν τοις καρδίαις αυτών, ουκ εξ έπιπολής αλλ' εκ βάθους του ηγεμονικού εαυτών κατά του θεού διανοούμενοι και αμφιβάλλοντες περί της δυνάμεως αυτού του αίτήσαι βρώματα ταϊς φυχαίς αυτών ου τα'ις κατ' εικόνα και όμοίωσιν θεού γεγενημέναις (τρέφονται γαρ αύται τον της 30 ζωής άρτον και τον καρπόν του ξύλου της ζωής) αλλά ταίς ε'ις σάρκας μεταβαλλούσαις δια το τοίς ύλικοϊς προσπεπονθέναι όρεγομέναις ουκ ωφελίμων και υγιών τροφών αλλ' ηδέων και νοσοποιών. ή τάχα φυχή τροφών όρεγομένη ή έπιθυμητική και ορεκτική εν ήμίν άλογος δύναμίς εστίν, περί ταύτης γαρ εϊρηται Και φάγη κρέα Οσον επιθυμεί ή ψυχή σου. ταύτης μετέχει και τα 35 άλογα £ώα όρεγόμενα και έπιθυμητικά τροφής οντά.

6-8 Joh7,38t 8/9 cf Job 7,39 HICorlO,4t 13Johl6,14f 14 Ps77,17a 16 Ps 50,6 19/20 I Reg 2,25 t 21cfPs77,17b 26 cfPs77,18a 29 cf Gen 1,26 30 cf Job 6,35 et Ape 2,7 34Dtl2,20t

808 Ο fol 322v an; Τ fol 2 vr (valde mut); (H partim sub variis lemmatis); (G 128,32-35); 4/5 ύδωρ άβύσσωι coll Η 30 σάρκας) Τ, σάρκα Ο 127

s

ίο

is

20

25

30

35

Και κατελάλησαν του θεού και είπον Μη δυνήσεται ό θεός έτοιμάσαι τράπεζαν εν έρήμω, και τα εξής; αλλά και δέδωκει> άρτον εκ τον ουρανού καταβεβηκότα και τράπεξαν ήτοίμασεν ενώπιον του λάου αυτού, έφη η Σοφία Ύά εαυτής θύματα έπέθηκε και τον εαυτής οίκον εις κρατήρα κεράσασα ήτοίμασε· και γεύσεται αυτών ουδείς των απίστων, εις τούτο παράληψη το Λέγω γαρ ύμιν Ουδείς των ανδρών εκείνων γεύσεται μου δείπνου. Δια τοΰτο ήκουσε κύριος και άνεβάλετο, καν εις το έτι προσεχειν αύτοίς. τοΰτο δε ήκολούθησε το άναφθήναι το πυρ των επιθυμιών επί τον Ιακώβ· ή το επί το άσκεϊν και πονε'ιν υπέρ αρετής κεκριμένον, ή πυρ άνήφθη εκ θεού το δυνάμενον καταφλέξαι επ' ευεργεσία αυτών την ύλικήν προαίρεοιν και διάθεσιν αυτών, επομένως δε τω πυρί τούτω άνέβτ) επί τον Ισραήλ οργή. αφ' ων γαρ έπραττον κατωτερικών όντων, έξαφθεϊσα ή οργή επί τον Ισραήλ άναβέβηκε. και τάχα μεν επί τους αλλότριους της θεοσέβειας κάτω που κείμενους οργή καταβαίνει κατά το λεχθέν Αποκαλύπτεται γαρ οργή οεοΰ απ' ουρανού επί πάσαν άσέβειαν και άδικίαν ανθρώπων, αναβαίνει δε οργή επί τους κληθέντας επί το πράττειν α βούλεται θεός, άνω δια του κεκλήσθαι γεγενημένους. αμελεί γούν επί τον Ισραήλ τον όφείλοντα άνω βλέπειν άναβεβηκέναι εΐρηται ή οργή. Έπίστησον ει οι διακονούμενοι ταις εκ θεού κολάσεσι σκεύη τυγχάνοντες οργής, όμωνύμως ή υπηρετούνται οργή καλούνται, και ή οοτως ούν λεγομένη οργή κατωτέρω ούσα του προλεχθέντος Ισραήλ, επ' αυτόν αναβαίνει. τούτω[ν] συνάδει Εάν το πνεύμα του εξουσιάζοντας άναβή επί σε, τόπον σου μη αφής. και εν τούτοις γαρ το πνεύμα το άκάθαρτον κάτω λέγεται είναι του προς ον αναβαίνει, διό άναβαίνειν επί τον Ισραήλ δεδύνηται. Και έπεϊ ουκ έπίστευσαν τω θεώ, ούτε ήλπισαν επί το σωτήριον αυτού, οι γαρ μη έλπίσαντες επί τον Ίησούν οντά θεού σωτήριον ουδέ ούτω τω θεώ έπίστευααν. τοις γούν άποστόλοις υπό Χριστού εΐρηται Πιστεύετε εις έμέ, και εις τον θεόν πιστεύετε, δυνατόν δ' επί τον Ισραήλ μη πιστεύσαντα εις τον θεόν μηδ' έλπίσαντα επί το σωτήριον αυτού άναβεβηκέναι νομίξειν τήι> όργήν ην ύπομένουσιν άλόντες υπό ρώμης, περί ης ό Παύλος εφη "Εφθασε δ' αυτούς ή οργή εις τέλος. Και άρτον ουρανού εδωκεν αύτοίς. ή ουρανός φωνή σημαίνει την των νοητών οΰαίαν καθ α και εν τοις έμπροσθεν διειλήφαμεν, αϊ δε άνοιγόμεναι θυρίδες των ουρανών αϊ εξαπλώσεις και φανερώσεις των πατρικών είσιν, ρέοντος του θεού τάς αυτού δωρεάς δια τούτων των θυρίδων. 'Άρτον αγγέλων εφαγεν άνθρωπος · ϊνα εϊπη τον εν τω κρύπτω της καρδίας άνθρωπον. διό και πάντα τα άλλα ονόματα πάρεις καίτοι πολλάκις αυτών μνημονεύσας, του Ιακώβ και του Ισραήλ (και) του Έφραίμ, της ανθρώπου προσηγορίας ενταύθα μνημονεύει προς δεϊξιν του τον αληθώς άνθρωπον τον 1/2 PS 77,19 14/5 Rm 1,18 27/8 Joh 14,1 f

4/5 Prov 9,2 t 19/20 c f R m 9 , 2 2 30/1 l Thess 2,16 f

6 Lc 14,24 t 22 EccI 10,4 f 32 PS 77,24a

14 corr c κε«μει>ας O 21 τούτων O, correxi 34 ττατρικώι>| OH, πνευματικών G

128

7Ps77,21a 25 cf PS 77,22 36 PS 77,25 a

28 πιστεύετε] H, mareuerai O

κατ' εικόνα και ομοίωσα θεού γεγενημένον όμοτράπεξον και όμέστιον άγγέλοις γεγονέναι μεταλαμβάνοντα του αληθινού μάννα.

[809] PS 77,38b Το διαφθεϊραι σημαίνει ποτέ το κολάσει περιπέσει» καθάπερ ΕΙ τις τον ναόν του θεού φθείρει, ψθερεί τούτον ο θεός, αντί του κολάσει, αλλ' έπεί δήλοι το διαφθεϊραι και το παραδοθήναι πάθεσιν ατιμίας κατά άντιμισθίαν πλάνης και άλλων αμαρτημάτων γινομένων, ου διαφθείρει ό θεός κατά τούτο το σημαινόμενον τους άξιους του 'ίλεω εύρείν αυτόν, ως ελέω πολλώ και οίκτιρμώ ίλάσασθαι ταίς άμαρτίαις αυτών.

[810]

Ps77,49c-51 ίο

is

20

25

Αγγέλους πονηρούς ου φύσει οντάς τοιούτους φησίν αλλά τους πόνων κάκωσιν επιφέροντας. Ουκ εφεΐσατο από θανάτου των ψυχών αυτών, έπαγαγών αυτού τον επί καταλύσει της μοχθηράς ζωής θάνατον- εις τούτον τον θάνατον συγκλείσας και τάς άλογους αυτών δυνάμεις κτήνη τροπικώς όνομαξομένας. προς αγαθού yap αύτοϊς εσται άποβαλείν και τα κτήνη αυτών την φαύλην ξωήν, τουτέστι την εμπαθή κίνησιν. Και βαθύτερον δε νοήσεις · έπεί yap ό ψυχικός άνθρωπος κατά φυχήν αλλ' ου κατά πνεύμα ξή, ου φείδεται των ούτω λεγομένων ψυχών αυτών, 'ίν' άπολέσας την ψυχικήν κατάστασιν αυτών εις πνευματικήν εζιν αυτούς άγάγη. ότι δε ουκ άει το όνομα της ψυχής ούσίαν σημαίνει, σαφώς παρίσταται εκ του Ψυχή πονηρά άπολε'ι τον κτησάμενον αυτήν, ου yap το σώμα κτησάμενον ψυχήν λέγει πονηράν αλλά την ούσίαν ή συμβέβηκε το πράγμα καθ' ου κείται νυν ή ψυχή λέξις. και ή συνήθεια δε ψυχήν καλήν και φαύλην εχειν τινάς λέγουσα συμφέρεται τω προκειμένη σημαινομένω. Ή δεκάτη δε πληγή τοις Αίγυπτίοις έπαχθείσα θάνατος ην των παρ' αύτοϊς πρωτοτόκων από ανθρώπου έως κτήνους, τάχα ούν επί των ανθρώπων των

l cf Gen 1,26 20 Sirach6,4

3/4 I Cor 3,Π 24/5 cf Ex 11

5 cf Rm 1,26

11 PS 77,50b

809 O f o l 3 2 5 r a n ; H ; ( F ) ; [ P ] ; 4 θεός] add τουτέστιν Η 5 και] add το κολάσει παραπΐμφθήναι ως εϊρται και Η Ι κατά] add ττ\ν Η 810 Ο fol 327r an; T fol C 6v 7r? (exstant 16 ...ησβις - 25 από et 130,3 συμφέρομαι - 11 τεθνάναι); (Η Or); (F); 9 Ttovfjjv} Η, ποιους Ο 22 ψΐ'χή] Τ, om OH

129

s

ίο

is

20

25

•πρώτον τεχθέντων κυριολεκτούσαν την πρωτότοκοι' φωνήν eni των αλόγων ζώων άπαρχήν -πόνων την πρωτότοκοι eine, απαρχή yap -πόνων των ξωοτροφούντων τα -πρωτότοκα, συμφέρομαι δε εις τούτο elvai το δηλούμενον· εκ προσθήκης της λεγούσης εν τοις σκηνώμασιν αυτών τα πρωτότοκα των αλόγων άνηρέθη, όπως ζημία ύποπέσωσιν οι κεκτημένοι, αλλά και τα ανθρώπων πρωτότοκα υπεβλήθη θανάτω επί τω πεφαθήναι συμφοράς τους τούτων γονέας, προς γοϋν τους μη παιδευομένους μηδ' αύ μβτανοούντας επί τοιούτοις θεηλάτοις Μάτην έπάταξα τα τέκνα υμών, ε'ίρηται, παώείαν ουκ έδέξασθε. και ούτοι δε οι πρωτότοκοι ήτοι έπιτιμίαν έσχον το θανεΐν των σφών αμαρτιών ή ουδέν έβλάβησαν, ei παιδεΰσεως άλλων ένεκα υπέπεσαν θανάτω · άδιάφορον yap το τεθνάναι και εξ ανάγκης συμβαίνον, προς δ' άλήθειαν ανεξερεύνητα τα κρΐματα του θεού. Προς άναγωγήν· έπεί πνευματικώς Αίγυπτος καλείται πάς ό περί γήν τόπος, οι εν τούτω διατρίβοντες Αιγύπτιοι προσαγορεύονται. χάριτι θεού τοίνυν τούτων των Αιγυπτίων τα πρώτα γεννήματα της ψυχής αυτών αναιρείται, άγνοια και κακία τυγχάνοντα. προ γαρ των αρετών και επιστημών των ωφελίμων τέκνων των διανοιών κακία και άγνοια υφίσταται· διό και πρωτότοκα τις ταύτα όνομάξων ούχ άμαρτάνει. αλλά και των κατά τάς επιτηδεύσεις των κατά άρετήν έπιστήμην ενεργειών φαύλα τυγχάνοντα εστίν άναιρετέα. παντί γαρ τω κατά τέχνην και έπιστήμην ένεργοϋντι ουκ ευθύς το ευ ποιήσαι ή πραξαι παραγίνεται, αλλά μετά το άνεπιλτ/πτως ένεργήσαι το άμέμπτως ένεργήσαι παραγίνεται. Το δ ' εν τοις σκηνώμασιν αυτών προσκείμενον δήλοι περί ψυχών τα προκείμενα λέγεσθαι έτι τοις σώμασι συμπεπλεγμένων · σκηνώματα γαρ ψυχών τα σώματα.

[811] PS 77,54 Αγιάσματος ορός ή διηρημένη και υψηλοτάτη αρετή εστίν, ούχ ή διανοητική μόνον αλλά και ή πρακτική, μόνος δε εις ταύτην γνησίως εισάγει ό μόνος τέλειος διδάσκαλος Ιησούς, τότε ούν αγιάζονται οι εν τω pei γινόμενοι, όταν υπό κυρίου άχθώσιν εις αυτό. τούτο δη το όρος ούχ ή τυχούσα αλλ ή δεξιά του 30 οεοΰ δϋναμις ουκ ά"λλτ? του μονογενούς Ίησοϋ τυγχάνουσα κέκληται αυτό. κτήμα γαρ αληθώς Ιησού πάσα αρίστη γνώμη και θεωρητική της αληθείας έξις, Οθεν και ο'ι ταύτας τάς διαθέσεις κτώμενοι κτήματα του κυρίου καλούνται.

8/9 Jer2,30

12 cfRm 11,33

10 αμαρτημάτων Ο 811 Ο fol 328r an; T fol C7v 8r (mut 26 eanv - 30 9eo ); (H in Or); (G); 26 διηρημ^Ι ΟΤ(Η), δνηρμένη (G) 29 δη] (GH), δε Ο 30 κράτηται αυτός (G) (T mut) 32 κυρίου] Ύ (G), eo O (H)

130

[812] PS 77,61

Τάχα δε και τεθνηκυίας αύτάς εν τοσαύτη φορά. θεηλάτων κακών έμακάρισαν μάλλον ή 'έκλαυσαν.

[813] PS 77,66 Εις τα οπίσω αυτούς επάταξεν, όπως μη 'έμπροσθεν και -πρόσω ώμότητος έλάσσωσιν αλλ' άναχαιτίσωσιν από της απάνθρωπου και πονηράς εξεως αυτών s ούδένα yap βούλεται ό θεός εν κακοΐς προκόπτειν, κηδόμενος δε αυτών και όνειδος αιώνων παρέσχεν αύτοις. όνειδίξονται δε οϊ αμαρτωλοί και (ου) προς άλλων μόνον αλλά και ύφ' αυτών, όταν αίσθωνται ων δεδράκασι κακών. λέγει yo v προς τινας ό οεός Δίσχύνθητε από καυχήσεως υμών και από όνειδισμοϋ δλην την ήμέραν. d yap επί τοις χεψίστοις καυχώμενοι εύεpyετoύvτaL, ίο όταν αίσχυνθώσι και όνειδισθώσιν εφ' οίς έσεμνύνοντο.

[814] PS 77,72 Το ττ?ς ακακίας 'όνομα ουκ εύήθειαν ενταύθα σημαίνει αλλά στέρησιν κακίας και το άδολον. όσοι ούν των αρχομένων μιμούνται άκακίαν του διδασκάλου, ποιμαίνονται υπ' αυτής, όπως δε μη έπιπλάστως το άκακον έπιτηδεύων νομισθη αλλά από βέλτιστης έξεως, έπιτελούμενον καρδίας is άκακίαν εχειν αυτόν έφη. *Ώ,δήγησε δε και άλλους τη των χειρών αυτού συνέσει. διττόν yap και το της συνέσεως είδος, το μεν χειρών, το δε νου και χειρός · ή yap μετά σοφίας ονομαζόμενη σύνεσις νώ πapayίvετaι. περί ταύτης λέγεται Ό κύριος δίδωσι σοφίαν, και από προσώπου αυτού yvώσις και σύνεσις. ή δε των χειρών 20 πρακτική και ποιητική πτγχάνουσα δηλούται εν τω Σύνεσις δε αγαθή πάσι τοις ποιούσιν αυτήν, ή yap ποιούμενη σύνεσις χειρών εστί· και ταύτη οδηγεί τινας ό διδάσκαλος τους μη τοσούτον λόγψ όσον πράξει ωφελούμενους. Νοηοε«? δε χεφών σύνεσις και ό των πρακτέων λόγος καθ' 6ν δυνάμεθα εκάστη των κατά άρετήν πραττομένων έπιστήσαι λογικώς.

8/9 Jer 12,13 t

18/9 Prov 2,6 t

812 Ofol329van;|PDid.Can]; (H Or);

20/1 Prov 1,7

813 O fol 330r an;

814 Ofol331van;

131

[815] PS 78 arg

Vide Apoll Nr. 127

[816] PS 78,1-3 Προς δε διάνοιαν ή ποτέ κλήρος γενομένη θεού ψυχή και ναός χρηματίσασα μεταπεσούσα πείραν των έγκειμένων ελαβεν. ήλθον yap έτι' αυτήν ούσαν κληρονομίαν θεού οι πάλαι μηδέ κατά τι όσον δυνάμενοι συνεγγίσαι αυτή αόρατοι εχθροί ους είπεν έθνη δια το άλλότριον της του θεού ο'ικειώσεως. s ταύτα ούν έγγίααντα έμίαναν τον εν αυτή άγιον του θεού ναόν, φθείροντες αυτόν δι' ων ένήκαν αμαρτημάτων, όπως ούν μη τούτο γένηται, γράφεται τισιν Ουκ ο'ίδατε ότι ναός θεού έστε και το πνεύμα του θεού οικεί εν ύμίν; ει τις τον ναόν τον θεού φθείρει, φθείρει τούτον ο θεός · ο jap ναός του θεού άγιος εστίν, οίτινές έστε ύμεϊς. ίο Δυνατόν δε και τους ακάθαρτους και άπεριτμήτους λογισμούς έθνη ειπείν έλθόντας εις την κληρονομίαν την ποτέ οίκειωθεΐσαν θεώ ψυχήν, οτε και έμίανον το ποτέ άγιον. είδε τα συμβάντα κατά τινας καιρούς τω χριστιανισμώ άμα τοις άγίοις τόποις ένεργηθέντα υπό των εθνών σημαίνει τα έγκείμενα, κρα>έτω 6 έντυγχάνων. is Ούτοι δε οι αόρατοι εχθροί έθνη καλούμενοι εις τοσούτον ίσχυσαν ως την ποτέ πόλιν θεού γενομένην έρημώσαι, ως μηδενός έτι καρπού εν αυτή περιλειπομένου εις όπωροφυλάκιον αυτήν τεθήναι. το δε όπωροφυλάκιον, ως εν 'Ησαΐα γέγραπται, δια σικυήρατόν εστί· σίκυες δε και πεπονες τούτου οι καρποί, Αιγύπτια βρώματα απερ άμαρτάνων ό λαός έπεθύμει, καίτοι γε 2ο εχω^ το μάννα και την οϋράνιον τροφήν από του θεού άλλα και τα θνησιμαϊα των θεού δούλων βρώματα και τροφήν θέσθαι τοις του ουρανού πετεινοϊς. ή γαρ άμαρτούσα ψυχή ή την είρήνην του θεού όρώσα, Οτε καλώς διήγεν Ιερουσαλήμ, λογισμούς τινας είχεν οι δια το σπουδαϊον και ένάρετον δούλοι ετύγχαναν θεού. ούτοι δε ου πάντη έμειναν άντιποιούμενοι της άφθαρτου 25 ζωής, αλλά θνητόν τι προσειληφαν εν τω πράττειν τι έμπαθώς. τούτο ούν το θνηοιμαϊαν βρώμα γενόμενον των πετεινών των αρπαζόντων τα παρά την όδόν σπαρέντα, α έρμήνευσεν ό σωτήρ τον πονηρόν είναι και τους εκ τούτου νοσοποιονμένους. ούτοι yap γύπες και νεοσσοί γυπών χρηματίξοντες θηρία γης οντά ου τους οσίους αλλά τάς σάρκας αυτών κατεσθίει. ε'ί τι γαρ ευρίσκεται 7-9 I Cor 3,16s t

18 cf Jes 1,8

26/7 cfMt 13,19

816 U fol lr an; O Did Or (finitur 10 άπίριτμήτους); Ύ fol C 13rv 14r Did sim Or (cxstant 1-3 κληρονομίαν mut, 12 τα - 17 Sc mut, 24 άφθαρτου - 133,6 θηρίοις, 9 δραακ — 15); (H); (G); (F); l yevopevri] O (GH), γινομένη U 2 αυτήν (G), αυτόν U O (H) 5 φθείροντες] Ο, φθείραντος U (G) 7 ναός] O (G), add του U 18 σικνήρατον] (GH), σικυήλατον U 25 τι έμπαθώς] T (G), τα έμπαθώς U, τα εμπαθή (Η)

132

σαρκώδες και εμπαθές, τρέφεται. Ει δε άνάγειν ταύτα δυνατόν εις τους Χρίστου μάρτυρας, και αυτός επιστήσεις · πολλών εν τοίς διωγμοϊς βρώσις όρνέων και θηρίων βορά γεγενημένων, πλην τάς ψυχάς αυτών ουδέ τα πνευματικά πετεινά του ουρανού s ούδ' αυτά θηρία κατεδωδήσαι δ€δύνηται, ου παραδίδοντος του θεού τοις θηρίοις ψνχήν έξομολογουμένην. Έκχέουσι δε αίμα οι αίτιοι γινόμενοι αναιρέσει ψυχής, αντί του την ξωτικήν αυτής δϋναμιν τροπικώς αίμα καλουμένην, ου μακράν ουδέ πόρρω της Ιερουσαλήμ αλλά κύκλω αυτής, αύτη δε εστίν ή της ειρήνης ορασις. έπεί ίο δ' ό σκανδαλιξόμενος έξω -γίνεται της Ιερουσαλήμ, της των δογμάτων όρθότητος, περί αυτήν και κύκλω αυτής έκχεϊται αυτού το προεφημένον αίμα, ουδέ ταφής άξιος ων δια το ΰπεραίρειν αυτού τα αμαρτήματα· τοιαύτα δε τα μετά την έπίγνωσιν της αληθείας πταιόμενα. έπεί ούν συνθάπτεται Χριστώ ό βαπτιξόμενος, δεύτερον δε ουκ ε'ιη λουτρόν, εικότως ουκ εστί θάπτων is τους μετά λουτρόν ήαεβηκότας.

[817] PS 78,4

20

Κατά άναγωγήν δε γείτονας έρείς τους αιρετικούς · εγγιστα γαρ ημών τάς οικήσεις εχουσι δια το ταίς αύταΐς δήθεν έπανέχειν γραφαΐς. ούτοι ούν όνειδίξουσιν ημάς σφάς μεν αιρετικούς αναγορεύοντας, ημάς δε ως άνδραποδώδεις εύήθεις και ηλιθίους άποκαλούντες. κύκλω δε ημών εϊεν Ελλήνων οι σοφοί μυκτηρίξοντες και χλευάξοντες ημάς ως άνεξετάστως και μωρώς πιστεύοντας.

[818] PS 78,5-6 Πετταίδευκας, φησίν, τους Ιουδαίους Ίκανώς- ήδη ποτέ μετάγαγε την όργήν σου επί τα έθνη τα δυσσεβή και επί βασιλείας αλλότριας του σου σεβάσματος.

4 τάς ψυχάς) Τ (GH), των ψυχών U 14 εΐκοτως — 15 ήσεβηκότας] Ύ, ήσεβηκότος U sed indicat omissionem 817 U fol lv an; Ί fol C 14r? (fere totalit r mut); (H); (G in Apoll); (F); 18 αναγορεύοντας] U, dvayopeuovres (H), deest (G) (T mut) 818 U fol l v an; P; (F);

133

[819] PS 78,7.8a Κατά δε άναγω-γήν ei περί αοράτων εχθρών εϊη ό λόγος, κατέφαγον ούτοι τον των φαύλων ποτέ yεvόμεvov πτερνίοτήν εφ' ω και ό τόπος αυτών ήρημώθη. τόπος δ' εκάστου ή ύπόθεσις ου €Ϊλατο βίου- ό yap σώφρων τρόπον τινά οικεί την σωφροσύνην. λέyoμεv ούν τινας οίκεϊν τον των σωφρόνων s τόπον και άλλους την δικαίων τάξιν. εάν ούν συμβή καταβρωθήναι υπό εχθρών τους τάς έξεις ταύτας π€ριέποντας, έρημωθήσεται ή τάξις και ό τόπος αυτών, λέyoμεv ούν εν εκκλησία επισκόπου και πρεσβυτέρου τόπον, ως ούν 'Ιησού τροφή οι σωζόμενοι, ούτω βρώσις των πονηρών οι άπολλύμενοι. Μη μνησθής ημών ανομιών αρχαίων, και εν άλλοις εϊπομεν μηδένα ίο έξoμoλoyεϊσθaι εφ' οις 'έτι πράττει κακώς αλλ' εφ' οις πάλαι έvήpyησεv, ότι προέκειτο Αμαρτίας νεότητας μου και αγνοίας μου μη μνησθής. και νυν ούν οι μετανοούντες τάς πεπαυμένας ανομίας αυτών και δια τούτο αρχαίας ούσας άξιούσι μη μνημονεύεσθαι υπό του θεού. αεί γούν οί αισθητικοί ουκ επί νεαροίς αλλά παρωχηκόσιν έργοις παρακαλούσι θεόν, Ήμάρτομεν ήδικήσαμεν ι s ήνομήσαμεν λέγοντες · εναντίον γαρ τω μετανοούντι το έτι άμαρτάνειν.

[820] Ps78,8b-9a

20

'Επτωχεύσαμεν σφόδρα πεσόντες από του πλούτου της αρετής και 'γνώσεως, δέσποτα· όθεν παρακαλοΰμεν καταξιώσαι οίκτειρήσαι ημάς, μη εις το μέλλον αλλ ήδη και ταχέως, πατήρ yap των οίκτφμών ει και θεός πάσης παρά· κλήσεως, και Ικανοί οι οίκτψμοί σου πάλιν πλουσίους ημάς άποδεϊί-αι. ύπάρξεται δε ήμϊν ράστα τούτο, βοηθούντος σου και σώζοντος · ήδη yap πολλάκις βοηθούντος σου και σωτήρος πείραν άνέσχομεν.

[821] PS 78,9b-10 Ει και μη άξιοι ημείς του ευ παθειν δια το αμαρτίας είναι περί ημάς, αλλά

9 Ps78,8a

11 PS 24,7

14/5 III Reg 8,47

819 U fol 2r an; T fol C 14v 15r (exstant 1-6 o. 9 ...χαίων - 15); (H); (G); 5 τόπον] T (H), τρόπου U 13 μη] U (H), om T l του] U (H), om T 14/5 ήδικήσαμευ ήΐΌμήσαμειΊ Ύ (G), coll U (H) 15 άμαρτάναν] Ύ (GH), άμαρτίαν U 820 U fol 2v an; T fol C 15r? (exstant qualcunae litterae); (H Jo); 821 U fol 2v an; T fol C 15r an (ferc totaliter mut); (G); (P Apoll); (H Jo + an); cf Bus 23, 948 A 3 - B 6; 22 ημάς] (GHP), ήμώυ U 134

ye επειδή το σον όνομα έπικέκληται ήμίν (έσμέν yap κληρονομιά και λαός σου), Ιλάσθητι τοις αμαρτίας ημών, όπως δοξασθη το όνομα σου. ου φέρομεν yap τον όνειδισμόν των εθνών λεγόντων Πού εστίν ό θεός αυτών, κρατούσι yap ημών fj ήμάρτομεν, όνειδίζουσι δε και το όνομα σου οίόμ€νοί σε ήττηκέναι τω ημάς υποχείριους εχειν.

[822] PS 78,11

ίο

is

Προς δε τροπικήν διάληφιν- οι σειραϊς των ιδίων αμαρτημάτων σφιγγόμενοι πεπέδηνται, αλλ' εν συναισθήσει γενόμενοι του βάρους ων περίκεινται πεδών, δι' ας εμποδίζονται και τρέχει*» έπι σωτηρία και ένεργεϊν τα συντείνοντα προς €ύδαιμονίαν, στενάζουσι σφας όλοφυρόμενοι. διό και εύχονται γνωσθέντα τω ο εφ τον στevayμόv αυτών eiaievai ενώπιον αυτού, ούτω yap κινησαι την εαυτού αγαθότητα έπινεύσει προς το διαρρήζαι τους δεσμούς αυτών Κύριος γαρ λύει πεπεδημενους. περιποιήσεται δε αυτούς εις ξωήν μακαριαν, ay ων κατά την μεγαλωσύνην του θεού λόγου οντος αυτού βραχίονος, όπως, ει και τεθανατωμένων υίοί άνθρώποις έφάνησαν, αλλά γε δειχοώσι τέκνα τυγχάνοντες ζώντων, οι γαρ θανατωθέντες πατέρες αυτών υπό των εχθρών ζώντες είσι παρά κυρίψ, όσιοι και δούλοι αΰτοΰ τυγχάνοντες.

[823]

PS 78,12

Επειδή ό επτά αριθμός καταπαύσεως σύμβολον έχει, βούλονται την άνταπόδοσιν επί τω περιγραφήναι την άσέβειαν αυτών, εφ' fj ώνείδισαν θεόν και ώμώς προσηνέχθησαν τοις δούλοις αυτού, έπαχθήναι. ου yap έπαναφέσει 20 των κολαζομένων οι 6eov αγαθόν επισταμένοι έπιφέρεσθαι βούλονται τάς κολάσεις αλλ' επί τω άργησαι των έργων εκείνων οίς εξ ανάγκης ακολουθεί τιμωρία, αργίας δε σύμβολον ό σαββατικός άριβμός.

[824] PS 78,13

Έπεϊ λαός σου χρηματίζομεν ημείς και πρόβατα νεμόμενα την οήν νομήν

1 cf HI Reg 8,51

3 PS 78,10a

11/2 PS 145,7

822 U fol 3r; T fol C 15v? (exstant 8...otra - 16); (G); (H); 11 yap] T (G), om U (H) 823 U f o l 3 r ; T f o l C 16r?;(H); 824 U fol 3v an; T fol C 16r (mut); (G); (H); 135

s

ίο

περί ης είρηται το Είσελεΰσεται και έξελεΰσεται και νομήν εύρήσει (δηλονότι το Χριστού πρόβατον)' ας ήτήσαμεν ευεργεσίας, κατά την μεγαλωσύνην σου ποίησον, εφ' αίς ως ήδη παρούσαις χαριστηρίως άνθομολογησόμεθά σοι δια βίου- τοϋτο γαρ em του -παρόντος το Εις αιώνα δηλοϊ. ει δε και το συνήθως έκλαμβανόμενον του αιώνος έκλαμβάνοιτο, έρεϊς μη μόνον εν τω παρόντι αλλά και εν τη μελλούση ζωή €ύχαριστέον τω θεώ. Το δε Εις γει^εάί' και yeveav δύναται άπλούστερον λέγεσθαι αντί του Και εις έτι? και διαδοχάς ανθρώπων πλείονας, μυστικώτερον δε έρεϊς ev τω παρόντι και εν τω μέλλοντι βίω, η εν άμφοτέραις ταΐς γενεαίς τη τε εκ περιτομής και ττ? κλήσει τώι; εθνών, οπως και αύται μάθωσι 0eov ύμνεϊν.

[825] PS 79,2-4

is

20

25

30

Ό του Ισραήλ ποιμήν ουκ άλλος εστί τον είπόντος Εγώ ειμί ό ποιμήν ό καλός, νέμων τους 'έχοντας νουν όρώντα θεόν. οδηγεί δε και τους από των εθνών προστιθ€μένους ώσεί πρόβατα, τουτέστιν ως τα εαυτού πρόβατα, τους Ίσραηλίτας· Ιωσήφ jap ερμηνευόμενος κυρίου πρόσθεσις σημαίνει τους από των εθνών τοις εκ περιτομής προστιθεμένους, εθος δε τοις παλαιοΐς μόνοις τοις ήμεροις τάττειν αντί της βασιλέων προσηγορίας την ποιμήν φωνήν. αμελεί γούν και εκ ποιμένων ως επί το πλείστον επί το βασιλεύειν ίονται αρχήν προεθιξόμενοι και ηγεμονεύει εν τα'ις άγελαις των ευτελέστερων ζώων, ίνα προκύψαντες διαβώσιν επί το και λαών ήγήσασθαι. Καοήμε^ος δ ' έττΐ των χερουβιμ ό κύριος εστίν, ως εν τω Ιεζεκιήλ παρίσταται, έφέζεται δε τοις ήτοι ξώοις ούσι τετευχόσι ταύτης της προσηγορίας από της προσούσης αϋτοίς σοφίας (πλήθος yap γνώσεως ερμηνεύεται τα χερουβίμ), ή αυτή τη αρετή έφίδρυται εν οίς αν εύρίσκηται τυγχάνουσα· ενυπάρχει δε πασι τοις φωτίσασιν εαυτοίς φως γνώσεως οίς ελαμψεν ό θεός εν τοις καρδίαις προς φωτισμόν της γνώσεως της δόξης του Χριστού, τούτον ούν τον βασιλικώς ίδρυμένον επί των χερουβίμ παρακαλεί ό των άγιων χορός έμφανήναι και έπιλάμψαι εναντίον των καρποφορούντων την άρετήν και των υιών της δεξιάς του θεού δια δεξιών έργων και νοημάτων και λόγων γεγενημένων και των άπομαθόντων την των κακών ε'ίδησιν άμα ταΐς ένεργείαις αυτών, ούτοι γαρ αληθώς λήθην των κακών λαβόντες εν ύπομνήσει των αγαθών έληλύθασιν. Έφραϊμ γαρ καρποφορία, Βενιαμίν δε δεξιάς υιός, Μαι^ασσής δε από λήθης ερμηνεύεται, φασί τοίνυν Έπεί βασιλεύς υπάρχεις δυναστείαν έχων μεγίστην διεγείρας και εξεγείρας αυτήν, ήκε, ω δέσποτα, εις το σώσαι ημάς· ουκ άλλως γαρ εστί σωτηρίας τυχεϊρ ή 1 Joh 10,9

11/2 Joh 10,11

20 cfEz 10

24/5 cfIICor4,6

3 άνβομολογησόμβθάΐ U, — σομαι (GH) 10 ύμνΐϊν\ U, alvelv (G) 825 U fol 4r an; T fol C 17r (partim mut); 12 όρώι>τα| Ύ (PG), ό/οώιτας U 13 τουτέστιν πρόβατα] Ύ (PG), om U 14 ττροσοβσις) T (PG), πρόθβσις U 16 ήμεροις] Τ, ήμετεροις U 23 eH T (G), εφ' U 32 μανασοτι (G)

136

σου προς ημάς έληλυθότος έπιστρέφαι ημάς από αμαρτημάτων και της αιχμαλωσίας, κύριος τώ*> δυνάμεων τυγχάνων κατά το εξής επιφερόμενον.

[826]

PS 79,5.6

s

ίο

Ώ δέσποτα παμβασιλεύ, κυριεύων των ουρανίων στρατευμάτων, έως πότε ουκ έπιλάμπεις μοι ο ποθώ σου πρόσωπον ίδείν; όργιξομένω -γαρ έοικας έμοί τω δουλω σου- διό δέομαι σον καταλλαγείς μοι τω αώ θεραπόντι, ορεζον το περί ου έδεήθην. πάνυ jap αυτού διψώ έρωτι άκατασχέτω. Όργιξομένου δε σου επί τη προσευχή, fj άνεπέμψαμεν εις κλαυθμόν και θρήνον τραπεζίτες, τοσούτον πλήθος δακρύων φέρομεν παρά τον της τροφής καιρόν, ως άρτον δακρύων έσθΐειν και πίνειν μετά δακρύων ολίγον και μεμετρημένον πότον.

[827] PS 79,6-8 Έπεΐ ό υπέρ αρετής πόνος και κλαυθμός τρόφιμος εστίν, αυτού τούτου του κλαυθμού τα δάκρυα άρτου δίκην έσθίομεν. αλλά και πίνομεν οντά εν μετρώ, το δε Εν μετρώ παρίστησι το μη αεί και επ' άπειρον δακρύειν. τους γαρ υπέρ των καλών πόνους δια τι γινόμενους άνάπαυσις και Ιλαρά κατάστασις is διαδέχεται, εις τούτο λήψη το Μακάριοι οι κλαίοντες νυν, Οτι γελάσονται- και το Οι σπείροντες εν δάκρυσιν εν αγαλλιάσει θεριοϋσιν. οι γαρ σπείροντες μεθ' ιδρωτών και δακρύων την άρετήν μεμετρημένον έξουσι τον κλαυθμόν, εν αγαλλιάσει θερίξοντες · μετ' αυτόν yap γελάσονται. Έθου ημάς εις άντιλογίαν τοις γείτοσιν ημών. ε'ίρηται Άντιλογίας εγείρει 20 πάς κακός· και ό σωτήρ δε προς τον άμαρτάνοντα λαόν έκπεπετακέναι τάς χείρας άπειθούντας και αντιλέγοντας είπεν. ούτοι δε οι γείτονες εχθροί τυγχάνουοιν οίς άντιλεγουσιν. έκμυκτηρίξουσιν αυτούς χλευάξοντες και διασύροντες τους συνετούς αυτών λόγους, έντολήνγούν ό σοφός ειληφεν εις ώτα άφρονος μηδέν λέγειν, όπως μη μυκτηρίστι ό άφρων τους συνετούς του 25 σοφού λόγους, αλλά και μυκτηρίσουσι τους θεόν έπιβοωμένους. Άλλα γε αυτοί έτι μάλλον παρακαλοϋντές φασι Κύριε ό θεός των δυνάμεων έπίστρεφον δη, λυτρούμενος την αιχμαλωσία^ ημών από των καταδυναστευόντων· τευζόμεθα δε του αγαθού τούτου, ει έπιφάνας σου το πρόσωπον αίώνιον ήμίν σωτηρΐαν ορέξεις. 15 Lc6,21 20/1 cfJes65,2

16 PS 125,5 19 Ps79,7a 19/20 Prov 17,11 23-25 cf Prov 23,9 26/7 Ps 79,8a

826 U fol 5v; Ύ fol C 18v (exstant 3-8 rpa...); 3 ουρανίων] Ύ (G), επουρανίων U 827 U fol 5v an; T fol C 19r ? (partim mut); 19 e'tpTjraij T, ek U 137

[828] PS 79,6-14

s

ίο

is

20

25

30

35

Προς αλληγορίαν · ή ψυχή τότε την Δϊγυπτον οίκεά» λέγεται, όταν τοις αίσθητοϊς και τοις της σαρκός εργοις επιδιατρίβη. μεταίρει δε αύττ^ από της Αιγύπτου θεός άποσπών αυτήν των υλικών απάντων, ore και μεταφυτεύσει αύτήι> από ττ)ς προτέρας φαύλης φυτείας εις άμείνονα γήν. αυτή δε έστο> ή κατά άρετήν εί-ις. ώδοποίησε δε έμπροσθεν αυτής, ταύτης της ψυχής τροπικώς αμπέλου καλούμενης, νόμον σωτήριον και φωτεινά προστάγματα δεδωκώς επί τφ οδεϋσαι έπΐ τήι> άγαθήν γήν αύτη δε έστι^ ή παντελής αρετή. Ει δε σοι καλώς έχεα> δοκεϊ Αιγύπτου πνευματικήν τον περί γήν έκλαβεϊν κόσμον εν ω ή ψυχή προσπαθούσα τάίς αίσθητοίς και προσκαίροις πεφύτευται, έκλάβοις μεταφύτευσιν την εν έπουρανίοις και νοητοϊς ϊδρυσιν αυτής, του θεού αίτιου αυτή του τηλικούτου αγαθού γινομένου δια το όδοπεποιηκέναι έμπροσθεν αυτής τφ δεδωκε^αι την πνευματικήν των θεοπνεύστων γραφών διάληψιν. Έκάλυψεν όρη ή σκιά αυτής, έσκέποντο γαρ ότι ευ διήγεν υπ' αυτής οι ύψηλόν τι και διηρμένον πολιτείας έχοντες όρη καλούμενοι, άλλα και οι δι' εύτονωτέρου βίου στερροί και εύτονοι γεγενημένοι ως χρηματίσαι θεού κέρδους έκαλύπτοντο υπό των άναδενδράδων αυτής τρόπον τινά υποβασταζόμενων υπ' αυτών, εύκλήματος δ' ούσα ή άμπελος αύτη επί μήκιστον ήφίει τα κλήματα, ως θαλάσσαις αυτά πλησιάζοντα μη ύφΐστασθαι βλάβην τφ και παρ' αυτοΐς τοις πεψασμοϊς και κλύδωσι του βίου όνομαζομέναις θαλάσσαις τροπικώς καρποφορειν. ήφίει δε και τάς παραφυάδας αυτής έως και αυτών των ποταμών των ποτιζόντων αυτήν επί τω τον κατάλληλον καρπόν άποδοϋναι. κλήματα δε αυτής είεν οι συμπεφυκότες τη Ιουδαϊκή λατρεία, οι δια το έμμένειν τω νόμω καρποφοροϋσι τυγχανουσών παραφυάδων αυτής των προσηλυτευόντων. Είδε άμπελος είη ή τοιάδε ψυχή υπό θεού γεωργουμένη την αρχήν και την ρΐζαν έχουσα εν τω λόγω, καθ' ον εστί λογική τον είπόντα Εγώ ειμί ή άμπελος ή αληθινή, καταφυτεύσει θεός τάς διαφόρους σχέσεις και δυνάμεις αυτής, ρίζας τροπικώς ούσας, εν ταϊς ποικίλαις έπινοίαις του μονογενούς. αύτη τοιγαρούν ή άμπελος υψούμενη δια το καλώς γεωργείσθαι καλύψει τα υψηλά της αληθείας δόγματα 'όρη ονομαζόμενα σκιά τη εαυτής, εστί δε αύτη ή ενταύθα πολιτεία και γνώσις υπαρχθήναι δυνάμενοι σκιάν και τύπον φέρουσαι της αληθούς μετά ταύτα καταστάσεως αυτής, εκτείνει δε και τάς παραφυάδας αυτής τάς παραφυείσας ταϊς δυνάμεσιν αυτής άρετάς έως των ποτίμων του θεού λόγων καλουμένων ποταμών, δύνανται δε και άλλως παραφυάδες αυτής καλεϊσθαι, όσα παραφύεται αυτή επ' ωφελεία εκ της άλλης παιδεΰσεως. ον γαρ τρόπον αϊ παραφυάδες πιαίνονται και πιότητος 14 PS 79,1l a

27/8 Joh 15,1

828 U fol 7v an; T fol C 21v 22r? (partim mut); 19 τα] T, om U T, om U 36 εκ] Ύ, om U 37 πωτητος] Τ, ποιότητος U 138

34 τάς - ά/οετάς]

s

ίο

is

20

μεταποιούνται εκ του φυτού ω παρέφυσαν, ούτω τα έ£ άλλης μαθήσεως παραφυόμενα αυτή πιάνεται εκ της προηγουμένης διδασκαλίας αυτής, αίχμαλωτιζομένου παντός ονόματος εις την ύπακουήν του Χριστού. "Ινα τι καοεϊλες τον φραγμόν αυτής; όταν ό αμπέλων καρποφορεί, εν τη σκηνή τυγχάνει ό φύλαξ της σταφυλής, άκαρπίας δε ΰπαρχούαης, εγκαταλείπει την σκηνήν. Και τρυγώσιν αυτήν οι παραπορευόμενοι την όδόν, ούχ οι πορευόμενοι. είσί δε ούτοι φευδοδιδάσκαλοι και τα της πλάνης πνεύματα, τρυγώσι δε αυτήν εχουσαν σταφυλήν χολής και βότρυν πικρίας- γέγονε yap τοιούτων οικιστική. και οτε μεν αντί των ηθικών αρετών πάθη καρποφορεί, άκανθας αντί σταφυλών ήγαγεν- Οτε δε περί τα της γνώσεως άμαρτάνει, σταφυλήν χολής και βότρυν πικρίας φέρει. Έλυμήνατο αυτήν ύς εκ δρυμού, τα λυμαινόμενα αυτήν ήτοι τα άλογα και άγρια πάθη αυτής εστίν, ή αϊ έκτεθηριωμέναι και πονηρόταται δυνάμεις, και τάχα ύς είναι δύναται αϊ αισχροί έπιθυμίαι και ακόλαστοι ήδοναί αϊ και δια το άκάθαρτον εν δρυμώ τουτέστινάκάρποις φυτοΐς λοχώνται· περί γαρ τάς άλογους ορμάς και φαντασίας τα πάθη ταύτα εγκρύπτεται, θυμούς δε και οργάς, ει και ως γενομένας άποσημαίνειν δύναται ή του άγριωτέρου μονιού προσηγορία, μονιός δε ό άγριος όνος, ως αν τις ειποι Το θυμικόν αυτής έπιβήσεται.

[829] PS 79,18.19

25

30

Άνήρ πολλάκις, ο δι ημάς καθ' ημάς γενόμενος και μη άποβαλών το είναι 6 ην, προσηγόρευται παρά τη θεία γραφή· Ιδού γαρ Ανατολή όνομα ούτω, και οπίσω μου έρχεται άνήρ. ει ούν επί τούτον τον άνδρα καθό γέγονεν άνθρωπος ή ποιητική σημείων και τεράτων θεού χειρ γενηθείη δεξιά τυγχάνουσα (αύτη δε εστίν ό θεός λόγος), αντί του ει ένωθείη σαρκί καθ' ύπόστασιν φυχήν λογικήν εχούση κ αϊ δ ι' αυτής εύεργήσειε τάς θεοσημείας, τοσαΰτη βελτίωσις περί ημάς έσται ως μη άποστήναί σου. ούτω γαρ μετέχοντες σου ζωοποιηθησόμεθα και το σον έπικαλεσόμεθα όνομα, εκ τούτου γαρ ακολουθήσει και σωτηρία ήμϊν- Πάς γαρ ος αν έπικαλέσηται το όνομα κυρίου σωθήσεται.

4 Ps79,13a 22/3 Zach 6,12 t

7 Ps79,13bf 9 cf Dt 32,32 29/30 Rm 10,13

l ούτω] T, add και U

13 Ps79,14af

829 U fol 9v an; T fol C 187r? (exstant 29-30); (G);

139

[830] PS 80 arg Έπεί τάγματα βίοι πολλά των υπό Χριστού βελτιούμενων ο'ί και κλήματα αυτού εϊρηνται όντος αμπέλου αληθινής, ποικίλοι elev ληνοί τουτέστιν έπαγγελίαι, εις ας άποθλιβόμενος ό καρπός αυτών οινον ποιεί €ύφραίνοντα καρδίαν ανθρώπου, επειδή δε και πασά ή θεόπνευστος γραφή αμπέλων s €Ϊρηται (περί γαρ αυτής άρθείσης από των Εβραίων και τοις από εθνών πιστεύσασι δοθείσης ε'ίρηται τοις Ίουδαίοις 'Α,ρθήσεται άγ>' υμών ή βασιλεία των ουρανών - ην αμπέλων εν τη παραβολή ύπηνίξατο — και δοθήσεται έθνει ποιούντι τους καρπούς αυτής), ταύτης της αμπέλου καρποί και βότρυες ή των νοημάτων φορά- οΰσπερ καρπούς αϊ διάνοιαι των πιστενόντων παραλαβοϋσαι ίο οία οεϊαι ληνοί έκθλίψασαι ποιήσουοιν οινον, αφ' ου πίεται ό δυνάμενος ειπείν θεώ "Εδωκας εύφροσύνην εις την καρδίαν μου. Καταλλήλως δε τη επιγραφή και όγδοηκοστός ό ψαλμός τετακται, του αριθμού τούτου όγδοάδας δεκάδων περιέχοντος ως σύμβολον φέρειν της αναστάσεως του κυρίου εν τη κυριακή όγδοη ούση ημέρα έπιτελεσθείσης. is ου πρώτος δε ούτος 'Υπέρ των ληνών έπιγεγραπται άλλα και ο όγδοος, και' αυτός δια την είρημένην διάνοιαν εν τάξει του ογδόου αριθμού τεταγμένος.

[831] PS 80,2 Καί έπεί δια του θανάτου εαυτού βοηθών ήμίν Ιησούς κατέλυσε τον το κράτος έχοντα του θανάτου διάβολον, άλαλάξομεν έπικερτομοϋντες κατά του καταριηθεντός τυράννου, τω την βοήθειαν παρασχόντι άγαλλιωμενοι.

[832] PS 80,3 20

Έπεί το τύμπανον εκ δοράς νενεκρωμένου ζώου υπάρχει, βούλεται ημάς νεκρώσαντας τα μέλη τα επί της γης και την νεκρωσιν του Ίτ?σοϋ εν τω σώματι περιφέροντας τύμπανον κατασκευάσαι εαυτοϊς, όπερ δώσομεν αντί φαλμού. ου λαμβάνομεν τω παρερχομένω αυτόν· ου μόνον δε τύμπανον 2 cf Job 15,1 17/8 cfHbr2,14

3/4 cfPs 103,15 21/2 cfHCor4,10

6-8 Mt 21,43 t

HPs4,8

830 U fol IQr an; T fol C 187v 92r (5 εθνών - 9 νοημάτων mut); 4 καρδίας ανθρώπων U l και πάσα] om U 13 όγδοάδας vel όγδοάδαι legi potest T, εν όγδοάδι U 831 U fol IQv an sine dist; 832 U fol IQv; Ύ fol C 92v 93r (141,1 και1 - 3 των mut); 140

άποδούναι προς τον ψαλμόν προστάττει ό λόγος άλλα και ψαλτήριον και κιθάραν. eon δε καθά εν ετέροις εϊρηται ψαλμοίς ψαλτήριον δια το εύού και άκαμπές είναι και εκ των άνωθεν άποδιδόναι τον ήχον το πνεύμα eivai τον ανθρώπου το εν ούτω, της ψυχής δηλούμενης δια της κιθάρας τω τεταμένας τας αισθήσεις και της ψυχής τάς δυνάμεις αυτής εμμελή και μουσικήν των ενεργειών άποτελεϊν την φθογγήν. ει τοίνυν το ψαλτήριον το πνεύμα και την ψυχήν ή κ ίο άρα και το σώμα το τύμπανον αινίττεται, λαμβάνομεν τον λόγον θείον ψαλμόν Οντά επί τω δούναι το πνεύμα την ψυχήν το σώμα τάς κατ' άρετήν θεωρίας και πράξεις ένεργεϊν.

[833] PS 80,6-8 b ίο

Κατά δε άναγωγήν 'έχει ούτως · το πρόσταγμα το δηλοϋν το πνευματικόν βοΰλημα της σκιώδους εορτής μαρτΰριον τέθειται υπό κυρίου τοις υπό εθνών προστεθειμένοις τω εύαγγελίω. τούτους yap άποσημαίνειν ή του Ιωσήφ ονομασία και πρότερον ε'ΐρηται. ούτοι yap τα πάθη καϊ τάς κακίας και αυτόν τον περί γήν τόπον τω φρονήματι καταλιπόντες έξω της Αιγύπτου της τροπικής is έσπευσαν γενέσθαι, άμα δε τω έξιέναι ταύτην ην πρότερον ήγνόουν γλώτταν τουτέστι διάλεκτον ήκουσαν. τούτου δε του παραδόξου τα σύμβολα εν ταΐς Πρά£εσι των αποστόλων φέρεται, ore όφθεισών ώσεί πυρός γλωσσών ως καθίσαι αύτάς εφ' ένα έκαστον των πιστευόντων έξαπιναίως έκαστος τη ιδία διαλεκτά; ήκουσε λαλούμενα προς διαφόρων φωνών τα μεγαλεία του θεού· 20 αλλ' οι τούτου του χαρίσματος τυχόντες άπέστησαν από άρσεων τον νώτον της ψυχής αυτών, οϋκετι αϊρειν υπομένοντες τα ύλιπά και πηλώδη της τροπικής Αιγύπτου πράγματα, εδούλευσαν γαρ αλλ' ου δουλεύσωσιν εν τω κοφίνω αϊ χείρες αυτών, των πράξεων αυτών ας χείρας ειπεν ουκ έτι άχυρου και πλίνθου εφαπτόμενων αλλ' αιρουσών ευγενώς και έλευθερΐως τινά των 25 κοφίνων, ων έπλήρωσεν Ιησούς αφ' ων έκλασεν άρτων, τα γαρ καταλειφθέντα κλάσματα κοφίνων πληρώματα γεγένηνται αφ' ων τρέφουσι τους μαθητευομένους οι βαστάζοντες τους πνευματικούς τούτους κοφίνους. Καταιγίς πολλάκις επί πειρασμού λαμβάνεται, έπεί ούν θεός πάρεστι τοις πειραξομένοις ου φανερώς αλλά κεκρυμμένως, δέον έπικαλείσθαι τον 30 πειραξόμενον, όπως έπακούσας αυτού ό θεός ρύσηται αυτόν εκ της παρούσης αυτού θλίψεως.

2 cf Nr. 291

3/4 cf I Cor 2,11

833 U fol 12v; Ύ fol C 87r (partim mat);

16-19

cf Act 2,3ss

24-26 cfMt 14,20

11 υπό2] Ύ, άπα U 141

[834] PS 80,12

Kai ουκ ήκουσεν ό λαός μου της φωνής μου. το άκοϋσαι ου μόνον αίσθηθήναι φωνής σημαίνει αλλ' €σθ' ore και το πεισθήναι τω λέγοντι κατά το Ουκ ήκουον φωνήν παιδεύοντας μ€, τουτέστιν ου συγκατετιΒ έμην ταΐς προστάξεσι του παιδεύοντας, δήλοι δε ή άκούειν φωνή και το συνιέναι και νοήσαι. Ό s έχων yap φησιν ώτα ακούει? άκουέτω, φ ίσον εστίν Ό έχων σύνεσιν συνέτω. λαόν δε αυτού φησιν αυτόν ήτοι εις εϋνοιαν αυτούς διεγείρων ή βαρύνων και έπιτείνων το έγκλημα αυτών· μονονουχί λέγων, ει έτερον έθνος ετύγχανε, συγγνώμην αν ειχον μη άκούοντες της ημετέρας φωνής οντες άήθεις, νυν δε άσΰγγνωστα τιμωρηθείς — ου μόνον δε Ουκ ήκουσε της φωνής μου ο λαός ίο μου αλλ' ουδέ προσέσχε μοι, καίτοι νουν έχων δυνάμενον όραν έμέ, Ινα, ει και της φωνής καταφρονεί, αλλά γε καν αίσχυνθή με προσβολών μου τη αύθεντεία εύκαΐρως εύαγγελικήν λέξιν μη νοουμένην υπό των ετεροδόξων και ταύτα διακοπτόντων την θεότητα σαφηνίσαι καλόν, του σωτήρος τοις Ίουδαΐοις λέγοντος περί του πατρός Ουδέ φωνήν αυτού άκηκόατε πώποτε ούτε είδος is αυτού έωράκατε. μη νοήσαντες οι αιρετικοί το λεχθέν φασι (των Ιουδαίων του θεού την φωνήν άκηκοότων του τον κόσμον πεποιηκότος και το είδος αυτού έωρακότων) κατά τάς άναγραφείσας παρ' αύτοίς (άποφανείας) · ελέγχων ό σωτήρ μηδέποτε φωνήν αυτούς άκηκοότας θεού μήτε είδος αυτού έωρακότας άλλω προσέχει? θεώ ου και φωνήν ήκουσαν και είδος έωράκασιν. ήπατήθησαν 20 δε οι έτερογνωμονούντες το πολύσημον της ακούει? φωνής ήγνοηκότες. ει γαρ και ήκουσαν θεού φωνής οι Ιουδαίοι νόμον παρ' αυτού λαβόντες μη νοήσαντες αυτήν μηδέ πεισθέντες αυτή, ευλόγως ελέγχονται μη άκούσαντες φωνήν αυτού· αλλ' ουδέ το είδος αυτού εωράκασι μη προσηκάμενοι τον χαρακτήρα της υποστάσεως αυτού λέγοντα Ό έμέ έωρακώς έώρακε τον πατέρα. τ 25 Ωι ούν ε'ίρηται σημαινομένω μη άκηκοέναι φωνήν θεού πώποτε, ούτω και ενταύθα πλήττονται δια της είρημένης λέξεως και της εξής έκτεθησομενης ούτως έχούσης.

[835] PS 80,15 a

30

Το Εν τω μηδενί αν σημαίνει το δι ευτελών τους εχθρούς αυτών έταπείνουν, ώσπερ και τον μέγιστον τύραννον της Αιγύπτου ου γίγαντας ισχυρούς όπλίσας κατ' αυτών ή θηρία μέγιστα αλλ' ευτελή και μικρά ζωύφια. l Ps80,12a 14/5 Joh 5,37 f

2/3 Prov5,13 23/4 cfHbr 1,3

834 U fol 13v; T fol C 82rv (mut); T, om U 25 φωνηι>\ Τ, φωνής U 142

4/5 Mt 11,15 t 24 Joh 14,9

9/10 cf PS 80,12 30cfEx9.10

3 φωνήν] Τ, ψωνης U 17 lac? ... 835 U fol 15ran; T folC 81 v; 30 Ισχυρώς U

l836!

PS81.2-4

"Εθβι Έβραικώ φασι τους εις το κρίνειν τον λαόν προβεβλημένους άνδρας θ€θύς όνομάξεσθαι, ως και αυτός Μωυσής παρίστησι λέyωv Θεούς ου κακολογήσεις και άρχοντας του λαού σου ουκ έρείς κακώς, άρχοντι jap λαού Beoi συνταττόμενοι ούχ έτεροι των κριτών elev. αλλ' έπεί εξής εν ούτω τω s ψαλμώ τούτω ό θ€0ς έφη Εγώ είπα Θεοί έστε και υιοί ύψιστου πάντες (ούτοι *** θέντες, γεγονότος προς αυτούς του θεού λόγου), δηλονότι και νυν το Ό οεός εστί? εν συvayωyή θεών έπ' αυτούς άνενεχθήσεται. πάντων yap των ούτω θεών όντων, άνδρες δε και άγγελοι οεϊοι τω αύτω τρόπω πτγχάνουσιν ων ό θεός εν μέσω ϊσταται ου μετακινούμενος αυτών ουδέ καταλείπων αυτούς ίο όΌοι> είσΐ τοιούτοι, των yap μεταπιπτόντων αφίσταται καταλιπών αυτούς, διό και ό Αδάμ μετά την παράβαση ήσθήθη θεού έστηκότος ούτω προ της αμαρτίας · και εν τω προφήτη είρηται Και πορεύοεται κύριος ό θεός εν οάλω οργής αυτού, ιστάμενος δε ό θεός εν τη συvayωyή των θεών τηρεί αυτών την θεότητα, τρέφων μάλλον δε αύξων αυτήν τη μετοχή ή μετέχουσιν αυτού, αλλά is και εν μέσω αυτών πτγχάνων διακρίνει αυτούς τον είρημένον τρόπον. "Εως πότε κρίνετε άδικίαν και πρόσωπα αμαρτωλών λαμβάνετε; ει οι κριταί του Ισραήλ θεοί, μεταπεσοϋσιν αύτοϊς λέγεται τα έyκείμεva. διαστροφή yap κριτού το άδικίαν κρίνειν και πρόσωπα λαμβάνειν αμαρτωλών, ως yap έτεροι δώρων ένεκα παραχαράττουσι το δίκαιον, ούτως ούτοι άποδεζάμενοι 20 πρόσωπα παρά το ίσον κρίνουσιν. είκότως δε το αμαρτωλών πρόσκειται, ου yap φ εκ τον είη το δούναι το δίκαιον πλουσΐω και άλλως ύπερέχοντι την άκολουθίαν της ϊσότητος. είρηται yo v Και πένητα ουκ ελεήσεις εν κρίσει· είρηται δε και το Ου λήψη πρόσωπον εν κρίσει· κατά τον μέyav και τον μικρόν κρίνεις- ου μη ύποστείλη πρόσωπον, ότι ή κρίσις του θεού εστίν, δει yap τον 25 κριτήν ειδέναι, ότι κρίσει θεού υπηρετεί, διό και καλώς είρηται ϊστααθαι ό θεός εν τη των θεών τούτων συvayωyή και εν μέσω αυτούς διακρΐνειν, όπως εΐδότες αυτόν εν αύτοϊς και μέσον αυτών Οντα έπωνται τω αυτού βουλήματι. Ει δε θεοί είεν οι θεότητας μεταποιούμενοι, έπεί τρεπτοί τυyχάvoυσι, καν τραπεϊεν άπροσεκτήσαντες προς ους και σχετλιάξων ό λόγος Έως πότε, έφη, 30 κρίνετε άδικίαν; νόμον yap ένδιάθετον έχοντες καθ' ον εστίν είδέναι το αγαθόν αίρετόν είναι και φευκτόν το κακόν, εν άλλάί- τοις πpάyμaσι προσερχόμενοι ως άποστρέφεσθαι το aya ov, άσπάξεσθαι δε το κακόν, άδικίαν κρίνετε- διό και πρόσωπα αμαρτωλών λαμβάνετε, έπικρύπτοντες τα Ίδια εαυτών πρόσωπα καθό κατ' εικόνα του θεού έστε · κρίνατε όρφανω οί το 35 κρίνειν επιτραπέντες τω κηδεμονία πατρός έρημωθέντι αλλά και πτωχώ τω μη θέλοντι έπayωvίξεσθaι τοις εαυτού δικαίοις · αλλά και πένητα και πτωχόν έξέλεσθε καταπονουμένους, ρυόμενοι αυτούς εκ των πλεονεκτούντων 2/3 Εχ 22,27 t 5 PS 81,6 6/7 PS 81,l b 16 PS 81,2 22 Ex 23,3 23/4 Dt 1,17 t

12/3 Zach 9,14 t 29/30 PS 81,2a

836 U fol 16r an; Ί fol C 89rv 80r (paitim mut); 5 τούτψ] Ί, τούτο U 5/6 οϊηοι ...eevres] T (lac 10 litt), om U 11 ήσβήβη] U cum signo omissionis (Ύ m u t ) 34 έαντων] Ύ, αυτών U (G) 35 κηδεμορίςι] Ύ (G), κηδεμόνας U

143

αμαρτωλών. Άλλα και τοις κατ' άρετήν θεοποιηθείσι λέγεται, όπως τον άποβαλόντα τον φαύλον πατέρα και τον της πονηρίας πλούτον κρίνωσιν ά£ίως της προς αυτών δια παιδεύοεως προστασίας, δικαιούτωοαν δε και τον δι' άτνφίαν ταπεινόν και πένητα δια το πονεϊν υπέρ ευσέβειας γεγενημένον, εξαιρούμενοι τους ούτω πτωχούς και πένητας επί τφ έκτος αυτούς χειρός τουτέστι πράξεως αμαρτωλού ποιήσαι.

[837] PS 81,5

ίο

is

Ή 0ε«α γνώσις σοφία θ€θϋ τυγχάνουσα έλλάμπει και φωτίζει τον έχοντα· Σοφία jap ανθρώπου φωτιεί πρόσωπον αυτού, και οί εις έπιστήμην θείαν καλούμενοι έντολήν εχουσι φωτίσαι έαυτοίς φως 'γνώσεως, ei τοίνυν πεφωτισμένοι τυγχάνουσιν οι κατά θεόν σοφοί, οι έναντίως διακείμενοι τω jvotav και το άσύνετον περιεπειν εν σκότει διαπορεύονται προκύπτοντες αεί εν κακοΐς. Αλλ' έπεί τοϊς κακοΐς έντριβέντες τα πρώτα ένεγκάμενοι της κακίας, ουκ αυτό μόνο^ γτ? δια την ύλικήν εΐ-ιν γεγένηνται, άλλα και θεμέλια γης είναι ηθέλησαν, έδραΐως και άμετακινητως τη φαύλη 'γνώμη εμμένοντες, αλλ' ει και αυτοί τοιούτοι είναι ήγάπησαν, αλλ' ο γε φιλάνθρωπος λόγος εύχεται κλονηθηναι και σεισθήναι αυτούς αφ' ης εχουσι κάκιστης στάσεως και καταπεσεϊν αφ' ης ώκοδόμησαν χειρίστης εξεως.

[838] PS 8 1,6.7

20

25

Ό αγαοός Οεός ου πας ^οό^ος μακράν εστί των ίδιων μεταδιδούς άνθρώποις είπεν, όπως και θεοί ώσι καταδεξάμενοι τον θεόν λσγον αυτού. ούτος δε ό θεός λόγος ποιώι; αυτούς Οεούς οεός εστί και υιούς υψίστου αυτούς ποιήσει, μετεχόμενος υπ' αυτών ή μονογενής υιός ύψιστου τυγχάνει. άλλα του μεν θεού χαρισαμένου αύτοίς το είναι θεοϊς και υψίστου υίοϊς, αυτοί την εναντίον έδραμον, ως άνθρωποι γενέσθαι και άποθανείν τον έπόμενον τοις άνθρώποις θάνατον, άνθρωποι δε ούτοι γεγένηνται εκ πεσόντες της θεότητας ου καθό θνητά και λογικά ξώά ε'ισιν (τούτο γαρ είχον και οτε θεοί και υιοί υψίστου έτύγχανον), αλλά καθό θνητά και ανθρώπινα ηγάπησαν. 9 Eccl8,l

4 αύτώιΊ T(G), αυτόν U 837 U fol 16v an; Ί fol 80r cont Did (mut); (G); 15 yeyevTjirrai] (G), -γΐ-γένηται U (T mut) 18 και σειαθήναι] T (G), om U 838 U fol 16v an; T fol C 80v? (mut); (D); (G);

144

άποθνήσκουσι Be rj ο&τως άνθρωποι eiaiv ου τον κοινόν θάνατον άλλα τον έπόμενον τη αμαρτία., θάνατον, πίπτοντες παραπλήσιους τω πεσόντι ένι των αρχόντων, ούτος δ' εστίν ό διάβολος · άρχων yap ων και αυτός εν τοις έπουρανίοις επεσεν. ε'ίρηται γούν περί αυτού Πώς έί-έπεσεν εκ του ουρανού ό εωσφόρος ό πρωϊ ανατέλλων; ταύτη και ό Αδάμ άμαρτών ούχ ως θεός αλλ' ως εις των του θεού έκπεσών δηλονότι γέγονεν ου yap eine περί αύτοϋ ό θεός Ιδού γέγονεν Αδάμ ως ημείς, αλλ' Ως εις ημών, ή Ως εις εί- ημών, ως πολλά περιέχει των αντιγράφων.

[839] PS 81,8

ίο

is

Έτερον εφησε γραφήν έχουσαν Ανάστα, ό θεός, κρίνον την γήν, ότι συ εξολοθρεύσεις εν πάσι τοις έθνεσι. κρίνει 6 θεός ήτοι πάντας τους επί της γης η όσοι γη δια το φρονεϊν τα επίγεια γεγένηνται. κρίνει δε την γήν ό θεός έξολοθρεύων εν πάσι τοις έθνεσιν αλλ' ου πάντα τα έθνη. όσα γαρ έθνη δεισιδαίμονα χρηστήριά τε και ή άλλη περιεργΐα συν τοις ένεργήσασιν αυτά πνεύμασι πλάνης έξωλοθρεύθη υπό θεού, 'ίνα καθαρά τούτων τα έθνη γένηται επί τω καταδέξασθαι τον της σωτηρίας λόγον. και αυτήν δε την εν τοις έθνεσι διάθεσιν, καθ' ην έθνη διάφορα έτύγχανεν, έξολοθρεύσας θεός ανθρώπους αυτούς αποδείξει κατ' εικόνα εαυτού άποβαλόντα τα συμβεβηκότα καθά και έθνη γεγένηνται. [840] PS 82,2 a

20

25

Ή όμοίωσις διττώς νοείται, εστίν γαρ κατ' ούσίαν όμοιότης ή και κυρίως ταυτότης λέγεται, εστί δε και κατά ποιότητα ή και απλώς όμοιότης καλείται, κατά το δεύτερον σημαινόμενον όμοιωθείεν αν θεώ οι γινόμενοι τέλειοι, Ως τέλειος έστι^ ό ουράνιος πατήρ · όθεν εφηται "Οταν φανερωθή, όμοιοι ούτω έσόμεθα, τω θεώ δηλαδή. Και τον άνθρωπον ούν κατ' εικόνα και την εαυτού ομοιότητα κατεσκεύασεν ό πάντων αίτιος κατά το πρώτον σημαινόμενον, το κατ' ούσίαν λέγω, ούδενός όμοιουμενου θεώ. το γαρ Τις όμοιωθήσεται ου πεύσιν ου το σπάνιον αλλά το αδύνατον δήλοι, ούδενός δυναμένου κατ' ούσίαν θεώ όμοιοϋσθαι. αλλά μη λάθης σαυτόν νομΐσας και τον υΐόν ύποκεισθαι τοις λεγομένοις. ου γαρ είπε 4/5 Jes 14,12 24 cf Gen 1,26

7 Gen 3,22

21/2 Mt 5,48 t

22/3 I Joh 3,2 t

839 U fol 17v an; Ί fol C 83r (partim mut); 11 yeyevrjvrcu] (G), U yeyevrtrai (Ύ mut) 17 άττοβαλόιτας (G), Ύ mut 840 U fol 17v an; T fol C 83v 90r; 25 ό) Τ (D), add ό U

145

Τις όμοιος σοι, άλλα Τις όμοιωθήσεται σοι; ου yap επί μέλλουσα? έχει ό ι>ίός το όμοιωθήσεσθαι τω θ εφ, εκ της ουσίας αΰτοϋ τυγχάνων και δια τούτο ό αυτός ούτω ων ουκ αριθμώ αλλ' εν τω τούτω της ουσίας.

[841]

PS 82,14-16

Βούλεται αυτούς τεθήναι υπό του θεού ως τροχόν άβέβαιον και άνίδρυτον. προς καλού yap αύτοϊς 'έσται το μη βεβαιωθήναι και άκινήτως έχειν ης εΐλαντο κακίας, διό και βούλ€ται τεθήναι αυτούς ως καλάμην οκορπιξομένην και διαρριπτουμένην κατά πρόσωπον σφοδρόν πνέοντος ανέμου υπό του διώκοντας αυτούς τιμωρού πνεύματος ο dλληyopικώς άνεμον είπεν. Kaτaφάyετaι δε αυτούς και δρυμόν άκαρπον yey€vημέvoυς το των κολάσεων ίο πυρ έκκοπέντας άζίνη. χρώμενος δε κατ' αυτών και ετέρα τιμωρία καταδιώξει αυτούς τη ιδία αυτού κaτaιy^δι ην ουκ εστί διαδράναι· όθεν και ταραχθήσονται εν τη φερομένη έπ' αυτούς θεού opyfj. έπεί yap ποίκιλα τα αμαρτήματα αυτών έτύγχανεν, άvayκaίως πολύτροπος αύτοϊς ύπήρκται κόλασις. Σημειωτέον δε ότι καλή φυτεία ^χάνοντες άκαρπίαν ήyάπησεv. ή yap is καλάμη εκ του καλού σπέρματος την αρχήν έχει, ου πpoηyoυμέvως άλλα κατά συμβεβηκός παραφυομένη. έδει μεν yap αυτούς, εϊπερ προηγουμένως έκαρποφόρουν, σίτον yεvέσθaι, 'ίν' είσαχθώσιν εις τάς του λόyoυ άποθήκας. τούτο δε μη θελήσαντες καλάμη και άχυρα yeyei^vrai, οίς χρήσεται μεν και ό της πνευματικής Αιγύπτου τύραννος προς οικοδομήν ων κατασκευάζει 20 ολέθριων πόλεων, κατακαήσονται δε και υπό του άσβεστου πυρός, το yap αχυρον κατακαύσει πυρί άσβέστω. s

[842] Ps82,19b

25

Εϊ και άλλοι υψηλοί και ύψιστοι εκ θεού yεyέvηvτaι αρετή μετεωριζόμενοι και υψούμενοι, αλλ' ουδείς εκείνων εξ εαυτού και κατ' ούσίαν εστί τοιούτος, μόνος yap θεός ύψιστος υψίστους ποιών αλλ' ου yιvόμεvoς· ως μόνος σοφός εστί και μό^ος αληθινός παρέχων σοφίαν και άλήθεααν αλλ' ου μετέχων, ούτω μόνος ύψιστος, κατά τούτο του υψίστου το είδος και του μονογενούς ύψιστου πηχάνοντος. υψίστου yap ων δύναμις έπεσκίασε την Μαρίαν- και το πνεύμα δε το yvov από υψίστου πεμπόμενον ΰψιατόν εστίν, ό μόνος ούν ύψιστος άμα

27 cfLcl,35

2 όμοίωβησεται U 841 U fol 20v an; T fol C 95v? (partim mut); (F); 842 U fol 21r an; T fol C 84v? (partim mut); (G); (P); 23 και] Ύ (P), om U (G) 27 την] T (G), add Θεοτόκου U 146

τη τριάδι άρμοζα, ό jap τον πατέρα ύψιστον ein ων και τον υίόν και το πνεύμα το jiov δήλοι- ωσαύτως ό τον υίόν ούτω καλέσας δηλοί και τον πατέρα και το άγων πνεύμα, ως jap μία θεότης, ούτω και το ύψιστος εν, 'ίνα μηδέν τούτω διαφορά ή περί την τριάδα, ώσπερ εν τοις άλλοις ορθώς θεολ^ούμεν.

[843] PS 83,2.3a

ίο

is

Ή Ως λβ£ις ούχ ομοίωσα? και παραβολήν ενταύθα σημαίνει αλλ' αυτό το άγαπητόν, ώσπερ και εν τω Μωυσεϊ Εν ολω τω οίκω αυτού ως θεράπων, και έτι Χριστός δε ως υιός. το jap Ως υιός αλήθεια, υίόν αλλ' ούχ ομοίωμα τούτο σημαίνει, και Μωυσής δε ούχ ομοίωμα θεράποντος του θεού ην άλλα θεράπων ην αυτού, όθεν επί της προκειμένης λέξεως ου κατά παραβολήν αλλά κατά άλήθειαν αγαπητά τα σκηνώματα του θεού. και ει νοήσαμεν αυτά τίνα ποτέ εστίν, έτι μάλλον συνήσομεν ως αγαπητά αλλ' ούχ όμοια άγαπτ?τοϊς τυγχάνει, εστί τοινυν αιώνια και επουράνια, ταύτα, περί ων ό σωτήρ τοις παρούσιν έφη Ποιήσατε εαυτοίς φίλους εκ του μαμωνά της αδικίας, ΐν' όταν έκλίπη δέζωνται υμάς εις τάς αιωνίους σκηνάς. Έπιποθεί και εκλείπει ή φυχή μου, τω άποβαλειν την φυχικήν κατάστασιν και Jεvέσθaι πνευματικήν ως καταλλήλως εχειν προς την διατριβήν την εν τοις έπουρανίαις αύλαϊς εκ παραλλήλου ε'ιρημέναις.

[844] PS 83,4 c

20

25

Θυσιαστήρια ουκ αισθητά, ου jap πλήθος αλλ' εν ην το θυσιαατήριον κατά την Ίστορίαν. ει μη άρα και το θυσιαστήριον ούτω τις καλέσοι, κυρίου δε των δυνάμεων των ουρανίων τα θυσιαστήρια είπεν εφ' α ανάβονται κρείττους θυσίαι των κατά σκιάν και υπόδειγμα- ή φησιν ο απόστολος Ανάγκη τα υποδείγματα των εν τοις ούρανοϊς ταύταις ταϊς θυσίαις · αυτά δε τα επουράνια κρείττοσι θυσίαις παρά ταύτας, αϊ jap της αίνέσεως και δικαιοσύνης θυσίαι έττι ταύτα τα θυσιαστήρια αναφέρονται, και οι θυσίαν δε ξώσαν εΰάρεστον τω θεώ προσάγοντες τα εαυτών σώματα ουκ έπ' άλλα ή επί ταύτα τα θυσιαστήρια αυτήν προσφέρουσιν.

7 Mum 12,7 t 8Hbr3,6 9,23t 25/6 cfRm!2,l

14/5 Lc 16,9

16Ps83,3a

22/3 Hbr

843 U fol 22r an; T fol C 85r? (Dev: Did; exstant 10 θ€ράπων - 18); 15 έκλίττητε U 844 S fol l v an; Ί fol C 72v? (Dev: Did); 20 θυμιατήρων S l καλέσει Τ 147

[845] PS 83,5

s

ίο

Οίκος δε θεού ή παντελής αρετή καί ακρότατη γνώσις της αληθείας εστίν, εϊρηται δ' εν τοις έμπροσθεν την σκηνήν προκοπής σύμβολον είναι- όδενόντων yap οικεία αυτή. αυτό δε το τέλος της μακαριότητας δήλοι ή οίκος οεοΰ φωνή. όθεν καί κατά την ίστορίαν όδεύων ό λαός σκηνήν μαρτυρίου (οίκον δε θεολογίας) είχε καί των εαυτού αρετών διαφόρους σκηνάς εν αίς πάς ό λαός ωκει. φθάσαντες δε επί την άγίαν γήν καί αυτοί εν οίκίαις την οϊκησα> €Ϊχον, ουκ έτι προκύπτοντες · εις το τέλος -γαρ της αρετής καί επιστήμης έφθασαν, αλλ' ουκ έτι τη σκηνή του μαρτυρίου άλλα τω οίκω τω ίδρυμένω προσερχόμενοι έπετέλουν τα της λατρείας, καί ενταύθα τοίνυν μετά το ποθήσαι καί άγαπήσαι τάς προκοπάς ας δια των σκηνωμάτων ήνίξατο ειπών Ως αγαπητά τα σκηνώματα σου, κύριε, μακαρίζει τους δια των προκοπών επί την άκρώρειαν άναβεβηκότας ως οίκείν τον θεού οίκον φέροντας την κατά θεόν κατάστασιν, πληρωθέντος έπ' αύτοίς του "Οταν φανερωθή, όμοιοι ούτω έσόμεθα, ότι οψόμεθα αυτόν καθώς εστίν.

[846] PS 83,7.8 a is

Το "Εθετο δήλοι τότε ποιήσαι, ως το Έθέμην τω στόματί μου φυλακήν, αντί του έποίησα· καί Ό τιοεΐς την οίκουμένην ολην ερημον τούτον ον τφ ποιήσαι την οίκουμένην ερημον. καί ενταύθα ούν το Εις τόπον ον έθετο παρίστησι το Έποίησε τόπον, ούτος δ' εστίν ό περίγειος τόπος, εν τούτω yap ό θεός διέθετο τάς προς ανθρώπους διαθήκας αυτού, κλαύαωμεν ούν 20 έπαινετώς το άμέμπτως κλαΐειν, μανθάνοντες εξ ης διέθετο ό θεός διαθήκης τοις έτι ενταύθα τυγχάνουσιν. οϋτω yap καί των ευλογιών τευξόμεθα, κατά το βούλημα της διαθήκης ξήσαντες της ενταύθα δοθείσης, γνωσόμεθα δε το μέγεθος των δεδομένων ευλογιών, συνέντες τις ό όρέγων αύτάς. εστί δε ούτος ό νομοθετήσας θεός. 25 Πορεϋσοί'ται δε καί εκ δυνάμεως εις δύναμιν. αϊ άρεταί καί θεωρίαι της αληθείας δυνάμεις είσίν. διό καί πλέον τι δύνανται οι ταύτας έχοντες, οι πορευθέντες ούν κατά τάς προκοπάς της εισαγωγικής δυνάμεως σπεύσσυσιν

2 cfNr. 238 16 Jesl4,17t

10/1 PS 83,2 25 cfPs83,8a

13/4 Uoh 3,2 t

15 PS 38,2

845 S fol Iv an; T fol C 177r? (Dev: Did; partim mut); 3 οίκεία] Τ, οΐκία SU l οίκος] ST, add του U 7 το] ST, om U 11 προκοπών] T (G), άρβτώυ U supra lineam, om S 12 Oeo ] T (G), θεόν SU l θεον] U, θεοϋ S (G) 846 S fol 2v, T fol C 78r (mut); 15 "E ero] ST, e Tjro U l τότε) ST, το U 16 τφ] ST, το U 17 'ερημον] Ύ, om SU l Είς] S, add τον U 23 συνέντες] S, συνιέντες U

148

επί την τελειότεροι γενέσθαι και οι κατά νόμον πολιτευόμενοι επί την εΰαγγελικήν πολιτείαν, οϊ γνόντες κατά σάρκα Χριστοί; εις το θεάσασθαι την δόξαν αυτού, Δόί-αν ως μονογενούς παρά -πατρός · οι εκ μέρους γινώσκοντες τω επί γης είναι και μτ) χωρεΐν το άκραιψνέστατον της γνώσεως — έλοόντος του τελείου είδους της θεωρίας εις το γνώναι καοό δει γνώναι, εξ υποδεεστέρας δυνάμεως της νοήσεως επί μείζονα και τελειοτέραν δΰναμιν πορευόμενοι.

[847] Ps83,10b

ίο

Άπλούστερον δε και έκαστος των αγίων, μάλλον δε καί ιερέων και βασιλέων δύναται, ταύτην την άξίωσιν προσάγει?, χριστός ων θεού. Μτ) άπτεσοε γαρ των χριστών μου περί πάντων αγίων είρηται, και ιερείς δε καί /3ασιλεΐς Έβραικω εθει χριστοί προσηγορεύοντο.

[848] PS 83,1 la

is

20

Κρεϊσσον είη εν ταϊς αύλαΐς σου γενέσθαι καν επί ημέραν μίαν υπέρ πλήθος χιλιάδων ήμερων εκτός των αυλών σου τυγχάνοντι. της γαρ παρ' άνθρώποις τελειώσεως υπερέχει το δοκούν ολίγον εν τοις αύλαΐς του θεού. τοιούτον εστί καί το περί Ιωάννου προς του σωτήρος ρηθέν Εν γεννητοϊς γυναικών ουδείς μείζων Ιωάννου αλλ' ό μικρότερος εν τη βασιλεία μείζων αυτού εστί. Λ.εχθείη δ' αν καί οϋτως ενταύθα· βιούντες οι άνθρωποι υπό χρόνον είσίν, όστις χρόνος εις πλήθος ήμερων μερίζεται, μίαν ημέραν έχοντος αΐώνιον καί άδιάκοπον του εν ταίς οείαις αΰλαϊς του κυρίου γεγενημένου. γέγονε γαρ ούτω κύριος φως αΐώνιον του ηλίου της δικαιοσύνης ου δύνοντος επ' αΰτφ. αυτή ουν ή αδιάστατος καί αδιάκοπος ήμερα κρείσσων εΐη της πολυημέρου ενταύθα γινομένης ζωής.

2 cf II Cor 5,16 14-16 Mt 11,11 t

3 Job 1,14 20 cf Mal 3,20

3cfICorl3,12

8/9 PS 104,15

4 τω] U, το S 847 S fol 3v; (Ί Dev: Did); 7 και2] om U 9 tepu>p S 848 S fol 4r an; (Ύ Dev: Did); 12 χιλιάδων] S (G), χιλιάδας U 14 προς] παρά U

149

[849] Ps83,12b-13 ό θεός χάριν τοις σωζομένοις χάριτι κατά το Χάριτί erne σεσωσμένοι, Ισον δωρεάς δυναμένης ενταύθα της χάριτος, eon yap και έτερον της χάριτος σημαινόμενον καθό κεχαριτωμένος τις ευρίσκεται. κατά τοϋτο γαρ λέγεται τις εύρηκέναι χάριν ενώπιον του θεού. ταύτην την s χάρο> αντί χάριτος προτέρας δίδωσιν, ης εκ του εφ' ήμιν κατά το δυνατόν ανάλαβε ιν έσπεύσαμεν. Αίδωσι δε και δόξαν τοϊς άξίοις του τυχείν ταύτης δια το προδεδοΐ-ακέί'αι τον λέγοντα Ύούς δοξάζοντας με δοξάσω, δηλονότι δι' αγαθών έργων και αληθινών δογμάτων. ίο Πορεύονται δ' εν ακακία οι άνευ χειρίστης εξεως δια πάντων κινούμενοι. εί δε και την απλότητα σημαίνει ή ακακία, και αυτός έπΐστησον. Και επεί προσδοκία εστίν αγαθών η έλπίς, μόνον δε το λογικόν όρεκτικόν των κυρίως αγαθών, μόνου ανθρώπου οικεία αρετή το έλπίζειν, μάλιστα όταν ευσέβειας άντιποιήται· γέγραπται γαρ Έλπίς τω εύσεβεί. άναγεννώνται is γαρ οι πιστοί εις ελπίδα ζ ωσάν και μένουσαν δια το άκήρατον είναι την των αγαθών προσδοκίαν.

[850] PS 84,2-4

20

25

Προς δε διάνοιαν ευδοκεί κύριος την άγαθήν και σπουδαίαν καρδίαν γήν αυτού τυγχάνουσαν δια το δεχεσοαι τον σπόρον τον παρ' αυτού και εκατονταπλασίονα καρποφορειν. αποστρέφει δ' εις αυτήν και το πλήθος των αιχμαλώτων άχθέντων υπό πονηρών δυνάμεων, λογισμών Ιακώβ οντάς δια το ϊστασθαι κατά των παθών. Ταύτα δ' ένέργησας άφεσιν άνομημάτων χαρίζεται πάσιν, έξαίρων και λύων τάς ανομίας αυτών, ει ποτέ δε και μετά άφεσιν ήμαρτον, και ταύτα τα αμαρτήματα επικαλύπτει ενδούς την άρετήν· καλύπτει γαρ ή αρετή τάς αμαρτίας, ουκ έγκρύπτουσα αύτάς αλλ' εξ όλων αναιρούσα και άφανίζουσα. ούτω γαρ αγάπη καλύπτει πλήθος αμαρτιών, ως γαρ ή επιστήμη καλύπτει την άγνοιαν εξ ολων αναιρούσα αυτήν της ψυχής ή αν παραγένηται, ούτω και ή αγάπη του θεού ή αυτή ούσα τη αρετή καλύπτει τάς αμαρτίας ων αν εύεργετεϊν κ ρίνη. l/2Eph2,5 18/9 cfLc8,8

4 cf Vetus Testamentum passim

8 I Reg 2,30

14Jes24,16

849 U fol 26r an (deest S): (T Dev: Did): 850 S fol 5r an: T folC 129v 160r (par t im mut); 17 την αγαθής] T (G) [PJ, την γην τ·ηι> άγαθήν S, την ά-γαθην γην U 17/8 γήι> αύτοϋ] Τ (G), coll SU 22 άνομημάτων] S (G), αμαρτημάτων U 26 καλύπτει1] TU, καλύπτη S 27 Ολωι>) TS (G), δλτ?ς U 150

Εύδόκησεν δε την yήv αυτού ό θεός, άποστειλας τον υ'ιόν αυτού όφθήναι επί της γης και τοις άνθρώποις συναναστραφήναι- όθεν επί τω τοκετώ της Μαρίας Δόξα εν ύφίστοις θεώ και επί yής ειρήνη εν άνθρώποις ευδοκία εΐρηται. Μανθάνομεν 5ε εκ των εψημένων εντεύθεν μη πάθος είναι θεού την λεyoμέvηv αυτού όργήν. δια yap τα αμαρτήματα ύποστήναι οικονομείται ων καταλυθέντων και ήφανισμένων και αύτη αύτοϊς συναπέρχεται. ει δε φαίνονται οι τη οργή ύπηρετούμενοι σκεύη οργής καλούμενοι ώμωνύμως αύτη θυμός και οργή πpoσayopευόμεva, βέλτιαν επίσκεψη.

[851] PS 84,5-7 ίο

is

20

Έπεί των σωτηρίων ων δίδως ήμϊν θεός υπάρχεις, έπίστρεφον ημάς, άφορμάς μετανοίας ήμίν παράσχων και δεχόμενος ημάς ανακάμπτοντας προς σε. έφεται yap το και τον θυμόν σου άποστραφήναι αφ' ημών. έπεί yap ημείς έξήφαμεν αυτόν δι ων ήμαρτήκαμεν, μετayvόvτωv και επιστρεφόντων ημών, ούκέτ' ενεργήσει καθ' ημών άφανιξόμενος. ως yap πυρ, έπιλειπούσης της καυστής ύλης καθ' ην έvεpyεί, ούκέτ' εστίν, ούτως ήφανισμένων των αμαρτημάτων ημών ούκέτι ύποστήσεται θυμός σου καθ' ημών. Ζωοί ό θεός ζωήν παρέχων τούτοις, οι προς αυτόν επέστρεφαν άποστάντες αυτού και άποστραφέντες αυτόν · ή αυτός έπιστρέφας το πρόσωπον αυτού ό άπέστρεφεν απ' αυτών δι' ην επραττον κακίαν. έκατέρως yap το Έπιστρέφας νοεϊν δυνατόν άπαρεμφάτως είρημένον. ου yap εμφαίνει το πότερον αυτός επ' αυτούς ή αυτοί προς αυτόν επέστρεφαν, ζωής ένδοθείσης τοις ζωωθεϊσιν, εϋφράνθη ό λαός του θεού επ' ούτω τω την ξωήν δεδωκότι θεώ.

[852] PS 84,8

25

Έπεί ουκ εξ έργων άλλα χάριτι και ελέω θεού άπαιτοϋσι την σωτηρίαν, φασίν ΤΩ κύριε, δειλοί' ήμϊν δι ων ελεείς και οίκτείρεις τον λαόν σου- ούτω yap και το σωτήριόν σου, τουτέστιν ή παρά σου σωτηρία, δοθείη ήμϊν.

3 Lc2,14t

8 cfRm9,22

5 kvrevOev} TS [P], ενταύθα U (G) 7 συκαπβρχεται] SU (G), συνεπέρχεται Ύ 851 S fol 5v an;Ί folC 160v? (Dev: Did; partim mut); 10 'Enei] scripsi, επί SU (G) l υπάρχεις) S (G), υπάρχων U 15 καυστής] TS (G), καυστικής U l ούκέτ' έστιι·! Τ, ούκεστα» SU (ούκέστιν 'έτι. G) 16 ϋποστήσεται) TS (G), add ό U 852 S fol 6r an; T fol C 16Ir? (Dev: cont Did; paitim mut); 25 παρά σου) T (G), παρούσα SU

151

Δυνατόν έλεος και σωτήριοι» ειπείν τον αίτιον της ελεημοσύνης και σωτηρίας Ίησούν. αυτός jap το έλεος και το σωτήρων τον θεού εστί καθό ελεεί και σώζει.

[853] PS 84,9 s

ίο

is

20

Ουκ έξωθεν κρούων την άκοήν των άκουόντων λαλεί θεός αλλ' εν αυτή τη διάνοια έναποτιθέμενος όπερ βούλεται δηλώσαι τω νώ άνευ -προφοράς, όθεν ειρηται το Άκούσομαι τι λαλήσει εν έμοί. συνάδει τούτω και το του Άμβακούμ έχον ούτως · Και άποσκοπεύσω του ιδειν τι λαλήσει εν έμοί κύριος ο θεός. κατά ταύτα και ό Παύλος φησιν Ει δοκιμήν ζητείτε του εν έμοί λαλούντος Χριστού· εν ούτω yap αλλ' ούχ απλώς ούτω ελάλει Χριστός. λαλεί yap έκείνω εν ω λαλεί, ου πάιτως δε ω λαλεί τις και έκείνω λαλεί, Οταν έξωθεν μόνον ττλήττηται ή ακοή. πλην ο λαλήσει εν ούτω κύριος ό θεός έρμηνεύων, εϊπεν είρήνην είναι επί τον λαόν αυτού του θεού πάντων πολεμίων των κατά του λαού δηλονότι άνατρεπόντων, ή είρήνην την ύπερέχουσαν πάντα νουν έσχηκότος του λαού δι' ης πάσης ταραχής και θορύβου εκτός εΐη γαλήνην αγόντων των λογισμών, αυτή ή ειρήνη από θεού και πατρός και κυρίου Ιησού άμα χάριτι δίδοται, ως τον σωτήρα περί αυτής φάναι Είρήνην την έμήν δίδωμι ύμίν. δίδοται δε ή ειρήνη αύτη και τοϊς άποδιδούσι τα του ο εσύ τω ο εφ λάττουσι την προς αυτόν δικαωσύνην, οϊτινες κυρίως οι όσιοι αυτού καλούνται, δίδωσι δε αυτήν και τοϊς δ να μετανοίας έπιστρέφουσι καρδίαν προς αυτόν, την έπιατροφήν ου σκολιάν προς αυτόν ουδέ έπίπλαστον αλλ' απ' αυτού του βάθους της διανοίας ποιουμένοις.

[854] PS 84, 10 Τότε δε και αληθώς κατεσκήνωσεν και δόξαν εν τη γτ?, πολλά και μεγάλα παραδόξως επιτελούντος του σωτήρος νεκρών αναστάσεις τυφλών άναβλεψεις λεπρών καθαρισμούς και όσα άλλα θανμαστώς έποίει. ως δε προς μυστικώτερον

6 PS 84,9a 17 Joh 14,27

7/8 Hab 2,1 f

8/9 II Cor 13,3 t

13/4 cf Phil 4,7

1 £λ€ος] S (G), e\eoi> U 853 S fol 6r an; T fol C 16lr an (Dev: cont Did; partim mut); 4 λαλεί] T (G), add ό SU 8 El) S, f) U (G) 9 εμοί\ U (G), ημίν S 10 και\ S (G), ei> U 11 ή| U (G), om S 13 λαού) U (G), deo S l ανατρέπονταν] S (H), ανατρεπόμενων U corr (άνατραπέντων G) 20 προς αύτόιΊ S (G), om U 854 S fol 6v an; T fol C 16 Iv (partim mut); 22 κατ€σκήνωσ€ν] TU, κατεσκήι·ωσα»> S

152

s

ίο

λόγοι» τοις Beov φοβούμενος άνελλιπέσιν ούσιν (Ουκ εστί γαρ υστέρημα τοις φοβουμένοις αυτόν) ήγγισεν το θεού σωτήριον μετεχόμενον υπ' αυτών δ Γ ων πράττουσι σωτηριωδώς. ως γαρ μακράν από αμαρτωλών σωτηρία ενεργούντων τα της απώλειας, ούτως εκ. του εναντίου εγγύς το σωτήρων του θεού των φοβούμενων αυτόν υπάρχει, διό και κατασκηνοί δόξαν εν τη γτ? τω«' ταύτα λεγόντων, γήν δε αΰτώι> έρεΐς την άγαθήν αυτών καρδίαν την έκατονταπλασίως καρποφορήσασαν τον έπ' αυτή βληθέντα σπόρον. ότι δε κατασκηνοί εν τη καρδία δόξα θεού, παρΐστησιν ή λέξις ή φάσκουσα Ό θεός ο ειπών εκ σκότους φως λάμψαι ος ελαμφεν εν ταΐς καρδίαις ημών προς φωτισμόν της γνώσεως της δόξης του Χριστού, κατασκηνοί δε και εν τω σώματι των πειθομένων τη •παραινέσει τη λεγούση Δοξάσατε δη τον θεόν εν τω σώματι εαυτών των τελείαν σωφροσΰνην κατορθούντων.

[855] PS 84,11.12 Δύναται και εντεύθεν ή άντακολούθησις των αρετών δηλούσθαι, του ελεητικού αληθούς και του αληθούς έλεητυίού τυγχάνοντος, άλλα και του is δικαίου ειρηνικού και του ειρηνικού δικαίου οντος. και εν άλλοις δε άμα τω έλέει η αλήθεια ονομάζεται, ώσπερ εν τω Το έλεος σου και ή αλήθεια σου διαπαντός άντελάβετό μου, και το Έξαπέστειλεν ό θεός το έλεος αυτού και την άλήθειαν αυτού, και έφίστημι δε δια τούτο άμα αυτά είρήσθαι, έπειπερ δυσε^ικτός έστα» άνθρώιτοις ή των πραγμάτων αλήθεια, 20 μάλλον δε ανέφικτος, ει μη τύχοι ελέω θεού χορηγούμενη- ή τάχα την αληθή σωτηρίαν άνευ ελεημοσύνης θεού ουκ οντος λαβείν, άμα ώνομάσθησαν δικαιοσύνη, συνηντηκέναι το έλεος τη αλήθεια φησΐν. ει γαρ εις ταύτό^ ελοοι το έλεος και ή αλήθεια, και γνωσόμεθα αυτήν και εν αυτή έσόμεθα. Άλλα και ή δικαιοσύνη καταφιλεϊ την είρήνην και ή ειρήνη την δικαιοσύνην. 25 ένθα γαρ δικαιοσύνη, -πάντως ειρήνη έπεται ούσα αυτής βλάστημα. δύνασαι δε και επί του σωτήρος ταύτα έκλαβεϊν κατά διαφόρους έπινοίας αυτού είρημένα, ως ήδη προείρηται. Άνατέταλκε δε εκ της γης ή αλήθεια του σωτήρος ανθρώπου γεγενημένου. πολλή γαρ απάτη και πολλύ το ψευδός εν άνθρώποις ην. Ουκ εστί γαρ 30 αλήθεια και έλεος ούδ' έπίγνωσις θεού επί της γης · άρα και ψευδός και φόνος και μοιχεία κέχυται επί της γης, φησιν ό προφήτης, τούτο ούν το ψευδός το καθόλου της γης ίσχυσαν έλυσεν ό ειπών Εγώ ειμί ή αλήθεια, το δ' εκ της γης (τουτέστιν εκ των ανθρώπων) άνατείλας. αλλά και δικαιοσύνη τυγχάνων πατρός κατά το είναι λόγος θεού και σοφία, εξ ουρανού διεκυψε 1/2 PS 33,10 16/7 PS 39,12 t

6/7 cfLc8,8 17/8 PS 56,4

8-10 II Cor 4,6 t 29-31 Hos 4,1.2 t

11/2 I Cor6,20 t 32 Joh 14,6

2 nere\opevov\ TS, κατεχόμενοι U 6 αυτών] U (G), αυτόν S 7 αύτη U (G), αυτήν S 855 S fol 7v an; Ύ fol C 162r (partim mut); 20 τύχοι] Ί, τύχη SU 28 ή] omS 153

κλίνας ουρανούς και καταβάς. έπήvεyκε δε ήμα> την είρήνην καθό δικαιοσύνη και το έλεος καθό αλήθεια.· επινοείται yap αύτώ πάντα ταύτα, ως άρτίως εϊρηται.

[856] PS 84,13

s

"Ονπερ τρόπον ύετού δοθέντος ή χθων καρποφορεί αυτού του κυρίου δεδωκότος χρηστότητα, καρπόν ή νοητή yή δίδωσι, ποτισθείσα τη εκ θεού χρηστότητι. καρπός δε αυτής ή yεvική αρετή ης τα είδτ? προβαλλόμενη ή ψυχή yή καρποφορούσα τυyχάvει.

[857] PS 84,14

ίο

is

20

Δύναται περί του λαού ε'ψήσθαι το προκείμενον, ϊν' ή το λεyόμεvov τοιούτον, επεί έλάλησε κύριος είρήνην επί τον λαόν αυτού, η του λαού δικαιοσύνη έμπροσθεν αυτού πορευομένη θήσει τα διαβήματα αυτού επί την όδόν την ανάπαυσαν επί την μακαριότητα, ή αυτός ό κύριος ων ή δικαιοσύνη προπορεύεται του λαού και θήσει εις όδόν τα διαβήματα αυτού, προς τίνα yovv ειπεν "Εμπροσθεν σου πορεύσομαι και όρη όμαλιώ. Ή και ούτως · ή κατά νόμον δικαιοσύνη εν Μωυσεί και τοις προφήταις έvepyoύσa ης τέλος Ιωάννης προελήλυθε του σωτήρας, τεθείσα εις οδοί' την εν ήμίν τάς διαβάσεις αυτού, IV ένοική και έμπεριπατή ήμϊν, κέκpayεv Ετοιμάσατε τάς οδούς κυρίου ευθείας, ποιείτε τάς τρίβους αυτού· μονουχί βοών Όδοποιήσατε τω έπιβεβηκότι επί δυσμών, κύριας όνομα αύτώ. αμελεί και περί Ιωάννου λέγεται το Και ούτος προελεύσεται ενώπιον κυρίου εν πνεύματι και δυνάμει Ήλιου, και το Ιδού εγώ αποστέλλω τον άyyελόv μου προ προσώπου σου δς κατασκεύσει την όδόν σου έμπροσθεν σου. ει δε και ό οωτήρ δικαιοσύνη εστί προπορευόμενη του πατρός εις τάς διανοίας των θεοφοβούμενων, έπΐστησον νοών τίνα τρόπον εϊρηται το Ό δεχόμενος υμάς έμέ δέχεται και ό έμε δεχόμενος δέχεται τον άποστείλαντά με.

13 Jes45,2 20/1 Mt 11,10

17Jes40,3 23/4 Mt 10,40

18 PS 67,5

19/20 Lc 1,17

l ουρανούς] S (G) (D), ουρανοί* U l την] om S 2 -πάντα ταΰτο) S (G), coll U 856 S f o » 8 v a n ; T f o l C 162v; 857 S fol 8v an; T fol C 162v 163r an (Dev: cont Did); 8 Δύναται] add και U supra lineam 10 αυτού2] αυτής U 11 αχούσαν SU l ή] om U 12 προς] add 6v SU 13 προπορεύσομαι SU 15 τιθεισα Ύ 16 ev ήμϊιΊ την έμήι> U 20 το] om U 154

[858] Ps85,2b.3

s

ίο

is

Αϋχούσΐί> ως επί μεγάλω άζιώματι οι άγιοι πάστες έτι i τω δούλοι θεού elvojL. Ίωνάς γούν ερωτώμενος εκ ποίας χώρας €Ϊη και εκ ποίου λάου, Εγώ δούλος θεού ειμί εφη, και τον θεόν του ουρανού σέβομαι, και οι απόστολοι γοΰν μαρτυρούνται υπό τον σωτήρος καλώς δι' έργων και λόγων κύριον αυτόν ομολογούσες · Τμεϊς γαρ φωνείτέ με Ό κύριος και ό διδάσκαλος, και καλώς λέγετε- ειμί γαρ ύμώρ και κύριος και διδάσκαλος αεί μανθ αναντών παρ' εμού και δουλευόντων μοι γνησίως, και των γραμμάτων γούν εαυτών προτάττονσι ταϋτην την σημασίαν ως επί μεγΐστω άξιώματι έναβρυνόμενοι· Ιάκωβος γαρ θεού και κυρίου Ιησού Χριστού δούλος, και Παύλος δούλος Ιησού Χριστού. ως γαρ οι του κόσμου άνθρωποι εν ταϊς συγγραφαΐς των βιωτικών συναλλαγμάτων εκ των περί αυτούς αξιωμάτων χρηματίζειν θέλουσιν, ούτως οι απόστολοι εν ταϊς άρχαϊς τώι^ συγγραμμάτων αυτών δούλοι θεού και Χριστού χρηματίζειν άξιούσι. το παραπλήσιοι ποιώ^ ό Δαυίδ, καίτοι βασιλεύς ων, Σώσον, εφη, τον δούλόν σου, ό θεός, τον έλπίξοντα επί σε · σώσον δε με ελεα; τω σώ, έπειδήπερ Ολην ήμέραν, λέγω δη πάντα τον χρόνον της ζωής μου, προς σε βοώ.

[859] PS 85,5 a

Το δε επιεικής επί του θεού ου κυρνολεκτεϊται. ανθρωπινή γαρ αρετή ή επιείκεια, εϊρηται δε περί αυτού άνθρωπικώτερον ως και τα αλλά, το χαίρειν το εΰφραίνεσθαι το μνημονεύειν.

[860] PS 85,8

20

Θεούς δε και ενταύθα λέγεσθαι ου τα αγάλματα και τους δαίμονας ληπτέον άλλα και τους αγίους, εν τούτοις γαρ ουδείς πάντη και άπαραλλάκτως όμοιος

2/3 Jn 1,9 t 14 Ps85,2bf

5/6 Joh 13,13 t (υμών etc?)

8/9 Jac 1,1

9 Rm 1,1 f

858 S fol IQr an; T fol C 164v Ir (exstant 1—8 μβγίστψ); 1 oi άγω* πάστες ως έπϊ μεγάλψ άξιώματι coll U 1/2 elvai eo coll U 8 έναμβρινόμενοι S 12 αυτών] U (G), εαυτών S 859 S fol lOv an; T ibl C Iv? (Dev: Did); 860 S iol l Ir an; T fol C 179r? (Dev: Did; partim mut); 21 και1 ] S (D), om U l n vnj] S (D), πάντα U 155

s

ίο

is

εστί τω κυρία;. μόνος yap αυτός ωσαύτως τω πατρΐ εστί θεός, τούτων δε έκαστος μετουσία θεός γέγονε δεξάμενος τον θεόν λόγον κατά το Εκείνους eine θεούς προς ους ό λόγος του θεού έy ενετό, ει jap και κατ' εικόνα και ομοίωσα» θεού γεγένηνται, αλλ' ουδείς αυτών κατ' ούσίαν όμοιος εστί τω κυρίω, αυτών όμοιωθησομενων αλλ ουκ όντων 'Έσεσθε yap ayioi διότι εγώ ά'γιός ειμί, αυτού Οίκτος άγιου, αυτών δ ' έσομένων. περί των έσομένων αληθές ειπείν Τις άγιος εστίν ως συ, κύριε; ου yap yέypaπτaι Τις όμοιωθήσεταί σοι εν θεοίς, κύριε, αλλά Τις όμοιας σοι. όμοιοι yap έσονται κατά το ρηθέν "Ομοιοι ούτω έσόμεθα, ότι οψόμεθα αυτόν καθώς εστίν. Ουδείς ούν όμοιος τω κυρίω των προκειμένων θεών αλλ' ουδέ κατά τα έργα αύτοϋ τυγχάνει τις αυτών, διό και εν Εΰαγγελίω φησίν Ei μη τα έργα έποΐησα εν αΰτοΐς ά ουδείς άλλος έποίησεν, άμαρτίαν ουκ ειχον. ει γαρ κ αϊ τα αυτά ποτέ τω σωτήρι εποίησαν κατά το ύποκείμενον οι άγιοι, αλλά γε τω τρόπω πολύ διαλλάττει, των μεν εϋχτ? και πι'στει τη εις θ εάν εργαζομένων, του δε έξουσιαστικώς έπιτελοϋντος · όθεν εΐρηται μηδένα των θεών είναι κατά τα έργα του σωτήρος. εϊρηται δε ήμϊν και εν τη αρχή του ΠΒ πώς ελέχθη το Κύριε ό θεός, τις όμοιωθήσεταί σοι, άπερ άξνοϋμεν και τη προκειμένη λέξει έψαρμόξειν τον έντυγχάνοντα.

[861] PS 85,11 ab

20

25

Ύής γνώσεως ττ?ς αλήθειας άμέμπτως μεταλαβεϊν αδύνατον μη δια των ηθικών παιδευμάτων και ενεργημάτων διαβεβηκότα. όδηyηθήvaι γοΰν υπό θεού πρότερον εύχεται εν τη όδώ. αυτή δ' εστίν ή εν πρακτικοϊς προκοπή· Αρχή yap οδού αγαθής το ποιεϊν τα δίκαια, 'ίν' οντω πορευθήναι εν τη αλήθεια του θεού δυνηθή προκόπτων εν αύτη έστ' αν επί το τέλος δναβή. τέλος δε της γνώσεως της αληθείας το έπιβαλεϊν τοις γνωστοΐς τελείως και ως έχουσιν υπάρξεως.

[862] Ps85,llc-13 Ό δι' αυτά τα αγαθά αϊρούμενος αυτά ευφραίνεται επί τη τούτων κτήσει. 2/3 Job 10,35 7/8 Ex 15,11 22 Prov 16,7

3/4 cf Gen 1,26 5/6IPtrl,16f 7 cf I Reg 2,2 8/9IJoh3,2 11/2 Job 15,24 t 17 PS 82,2 f; cf Nr. 840

17 Kupiej U, κΰρως S 861 S fol 12r an; (Ύ Dev: an); (G eiusdem = Thd); 24 γνωστοί«;] S (G), γνωστικοϊς U 862 S fol 12v an; (T Dev: Did); 26 δι' αυτά] S (G), δια ταύτα U

156

εστί δε και το φοβ€ίσθαι το όνομα του θεού των αγαθών, όθεν μετ' ευφροσύνης αυτό εχειν βουλόμενος εύχεται εύφρανθήναι υπό θεού την καρδίαν εαυτού επί τω φοβείσθαι το όνομα αυτού. Τούτου δε τυχών εΰχαριστικώς εξομολογείται κυρίω τω θεώ εν ολη τη s καρδία τη εύφρανθείση επί τω τετευχέναι των αιτημάτων, δοξάζει δε και το όνομα του θεού εις τον αιώνα τουτέοτι πάντα τον της ζωής αυτού χρόνον, γενομένου επ' ούτω μεγάλου του θεϊκού ελέους · εφ' ω και έρρύσθη εκ του πυθμένος του $δου. τούτον γαρ κατωτάτω άδην ώνόμασεν. οι γαρ πολλά και μεγάλα άμαρτάνοντες καταπίπτουσα» εις τον κατωτάτω $δην, αφ' ου, ίο 'ίνα ρυσθώσιν, μεγάλου ελέους δέονται, ως εααοτον αυτών εύκτικώς λέγειν Έλέησόν με, ό θεός, κατά το μέγα έλεος σου. αρμόζει τοίνυν τω εκ τηλικούτου κακού ρυσθέντι το δοξάζειν το όνομα του θεού εις τον αιώνα και εν όλη καρδία έξομολογείοθαι αύτώ.

[863] PS 85,14.15 is

Ουκ άμοΰσως δε παραδέξοιτ' αν τις ειρήσθαι ταύτα υπό του κυρίου ημών Ίτίσοΰ Χριστού, παραστάντων των βασιλέων της γης και των αρχόντων συναχθέντων επί το αυτό κατ' αυτού.

[864] PS 85,16

Επισκόπησαν με. επισκοπείς γαρ ους βλέψεις ουκ άλλου του ένεκα η του ευ ποιήσαι και έλεήσαι. διό και εν τοις εξής βασιλεύς ων άξιοι δοθήναι και φυλαχθήναι αΰτώ το κράτος, Οπερ αυτός αύτώ δέδωκεν ό θεός. τούτω γαρ 20 ακολουθήσει και το σωθήναι αυτόν Οντα υίόν της του θεού παιδίσκης. Ει δε προφητεία εΐη περί Χριστού τα απαγγελλόμενα, τούτον τον τρόπον έξομαλισθείη τα προκείμενα· φησίν ό Δαυίδ · έπιβλέψας ως θεός έλεησόν με. υπάρξει δε του δίδοντος σου το κράτος σου τω παιδί σου εν τω ενανθρωπεϊν και λαμβάνειν την του δούλου μορφήν. και έπεί ακολουθεί τω γενομένω 25 άνθρώπω και τεθνάναι, ανίατων αυτόν ό θεός σώσει αυτόν Οντα υ'ιόν της παώίσκης αυτού της ειπούσης όπηνίκα ήκουσεν υπό του αγγέλου Διό και το γεννώμενον εκ σου αγιον κληθήσεται υιός οεοϋ- Ίδοϋ ή δούλη κυρίουγένοιτο μοι κατά το ρήμα σου. αληθώς γαρ δούλη και μήτηρ του κυρίου ή

11 PS 50,3

17 Ps85,16a

24 cf Phil 2,7

26-28 Lc 1,35 et 38

7 έρρύσθη} U (G), ϊρύσθ-ην S 863 S fol 13van;TfolC 176r; 13v an: Ύ fol C 176v? (Dev: Did: mut):

864 S fol

157

τεκούσα αυτόν, εκ παραλλήλου δε είρήσθαι νόμιζε τον κύριον παϊδα και τον υ'ών της παιδίσκης. Αύναται δε και υιός παιδίσκης ό εκ περιτομής λαός. σαφώς jap περί τούτων ό Παύλος Γαλάταις έπιστελλων φησίν Αλλ' ό μεν εκ της παιδίσκης κατά σάρκα γεγέννηται.

[865] PS 85,17

ίο

Γένοιτο μοι σημεϊον εις αγαθόν της προφητείας περιαιρουμένης της διαγορευούσης εν ημϊν τοίς άνθρώποις γενήσεσθαι τον θεόν, -παρθένου προ πείρας ανδρός τικτούσης και διαμενούσης παρθένου και μετά τον τόκον. τούτο εις αγαθόν σημείον ώφθη επί βοήθεια του γένους ημών. διό και παρεκλήθημεν · πώς jap ουκ έμέλλομεν πληρεστάτην παραμυθίαν έξεα», θεόν βοηθόν έσχηκότες;

[866] PS 86,4 a

Ύής 'Ραάβ και της Βαβυλώνας μνησθήσεσθαι ό θεός φησι γινωσκόντων αυτόν, συνάδει τούτοις το Νυν δε Jvόvτες θεόν, μάλλον δε Jvωσθέvτες υπό θεού. γνώσιν jap αυτού άναλαβόντες μάλλον και μάλιστα Jvωσθησόμεθa υπ' is αυτού· Ei jap τις αγνοεί, άJvoεlτaι. και προς τίνα ό θεός λέγει "Οτι συ επίγνωση άπώσω, άπώσομαί σε του μη ίερατεύειν μου· επελάθου νόμου θεού σου, κ άγω έπιλήσομαι τέκνων σου. των φαύλων τοίνυν άJvooύvτωv αυτόν έπιλέληστο θεός, μνησθεις αυτών ότε και αυτόν έγνωσαν αυτοί. Ιδού τοίνυν της 'Ραάβ της εις πλατυσμόν μεταλαμβανομένης και Εαβυλώνος 20 συγχύσεως ερμηνευομένης μεμνήσθαι ο θεός ειπεν έJvωκότωv αυτόν. μεταβαλόντες jap οι την πλατεϊαν και εύρύχωρον όδεύοντες όδόν 'Ραάβ είσιν έγνωκότες θεόν, και οι εκ συγκεχυμένων και τεταραγμένων ενθυμημάτων εις γαλήνην και κατάατασιν διανοίας έληλυθότες Εαβυλών είαι θεόν έγνωκότες, ων μνημονεύει θεός αξιών της μνήμης αυτού κριθέντων. 25 Αύναται δε ό πλατυσμός σημαίνειν των από ανατολών και δυσμών επί την βασιλείαν ερχομένων.

4/5 Gal 4,23 21 cfMt7,13

13/4 Gal 4,9

15 I Cor 14,38

15-17 Hos 4,6 t

865 S foL 14r an; (Ύ Dev: Did); 7 διοτχορβυούσης) S (DG), διαγορβυοβι'σης U l θεόν\ S (DG), add e«. U 866 S fol 16ran; (T Dev: Did); 16 μοι U 17 αύτώι; S 20 ό) om U 21 μ€τα.\αβόντ€) την S

158

[867] PS 86,6

s

ίο

Ύής εκκλησίας ου μόνον οι άρχοντες άλλα και οι λαοί ενεγράφησαν εις την πολιτείαν της ουρανών πόλεως του ζώντος θεού, την άναψοράν εχόντων επί την έκκλησίαν των -πρωτοτόκων των απογεγραμμένων εν ούρανώ, μόνου θεού διηγήσασθαι δυναμένου την γραφήν αυτών, ου yap των εκ συλλαβών ονομάτων αυτών ή αναγραφή γέγονεν άλλα των δηλούντων την κατά φυχήν ποιότητα αυτών ης μόνος αυτός έφορος εστίν, και εστίν εκ του εναντίου έπιστήσαι τω θεωρουμένω- εν Ιερεμία γέγραπται Άφεστηκότες επί της γης γραφήσονται. ως ούν οι άφεστηκότες και πόρρω θεού γεγενημένοι γράφονται επί της γης την εικόνα του χοϊκοϋ περικείμενοι φρονοϋντες τα επίγεια και τα υλικά διανοούμενοι, ούτως οι την εικόνα του επουρανίου φοροΰντες και το πολίτευμα έχοντες εν οΰρανοις εκεί έμπολιτογραφούμενοι ένετάγησαν τη του θεού βίβλω.

[868] PS 87 arg

is

'Υπέρ μαελέθ, τουτέστιν υπέρ χορού ή χορείας των υιών Κόρε, υπέρ του σύνεσιν και συνετώς άποκρίνεσθαι τω τον θεόν φοβουμένω και δια τούτο τυγχάνοντι αληθώς Ισραηλίτη. Αιμάν γαρ ερμηνεύεται φόβος αυτών, ως πάντα τον έχοντα θείον φόβον και εΰλάβειαν Αίμάν είναι, α; σύνεσιν άποκρίνεσθαι προσήκει οντι συνετφ ακροατή μετά χορείας και χορού θείου του φαλμού την ώδήν άπαγγέλλοντι.

[869] PS 87,2.3 20

25

Κεκρόξομαι προς σε ου μεθ' ήμέραν μόνον αλλά και νύκτωρ, ουκ εν μόνοις τυγχάνων τοις λαμπροις και προσηνέσι του βίου πράγμασιν (αδύνατον ήμέραν είναι) αλλά και εν τοις σκυθρωποίς γεγενημένος νυκτερινήν κατάστασιν περιέχουσιν· εν ήμερο, μεν κεκραγώς, όπως παραμένη μοι ή των αγαθών μετουσίφ, εν νυκτί δε, Οπως τέλος αυτής λαβούσης εκ νυκτός προς σε το πνεύμα μου όρθρίσαι δυνηθή. Δυνατόν δε και άπλούστερον ειπείν παραπλησίως τω λεχθέντι υπό του 7/8Jerl7,13t

9/10 cf I Cor 15,49

HcfPhil3,20

867 Sfol 17ran;(TDev: Did); 7 feypanrai] S (G), add yap U 868 S fol 17v; 869 Sfol 18r;TfolC 141r? (exstant 160,4 σωτηρία» - 11); 20 τυ^χάνων] add yap S

159

σωτήρος Ό πατήρ ποιήσει την έκδίκησιν των τεκνών αυτού των βοώντων προς αυτόν ημέρας και νυκτός, ό yap τον νόμον κυρίου μελετών ημέρας και νυκτός και δι' αυτού του μελετάν βργοις και διαθέσει κεκράξεται προς τον θεόν της σωτηρίας εαυτού ημέρας και νυκτός, ότέ μεν αιτούμενος σωτηρίαν, s ore δε φυλαχθήσεσθαι αυτήν ήδη ύπάρξασαν παρακαλών. Ιίολλήν δε παρρησίαν έχοντος προς θεόν ή λέγουσα φωνή Είσελθέτω ενώπιον σου ή προσευχή μου. επεί yap τοιαύτα αιτούμαι α κάμοί συμφέρει και σοι πρέπει και φιλον διδόναι (αιτούμαι yap τα κυρίως άγαοά), εν Οψεσί σου ή ημετέρα προσευχή yεvέσθω· ούτως yap και έπινεύσεις παρασχεϊν α ίο ήτησάμην, σιτγκαταβαίνων και κλινών προς με το ους σου· ούτως yap είσακουσθήναι πεπίστευκα· δια τούτο δε προς σε, ώ δέσποτα, βοώ.

[870] PS 87,4

Πολλοί γαρ οι επικείμενοι πολέμιοι οι κατασπάααι την ξωήν μου εις τον αδην θέλοντες, εφ' οίς άθυμών και άyωvιώv κακών έχω πλησθείσαν την φυχήν, τουτέστιν επίπονων κακωτικών.

[871] PS 87,5

is

Έκ παραλλήλου τον αυτόν τόπον αδην και λάκκον καλεϊν έθος τη θεία ypa(f>rj. αυτός ούν yεvόμεvoς ό σωτήρ υπέρ της των όλων σωτηρίας έλήλυθε λύτρον δούναι την φυχήν αυτού αντί πολλών, χάριτι θεού υπέρ παντός yευσάμεvoς θανάτου. Μόνος yap αυτός υπέρ πάντων απέθανε και ταύτη είπε ttpoσελoyίσθηv μετά των καταβαινόντων εις λάκκον. εκάστου yap είκότως 20 κατιόντος εις τον λάκκον δι' α έπραξεν ή έφρόνησεν, εγώ πpoaελoyίσθηv και μετ' αυτών ήριθμήθην, ουκ ακολουθίας έpyωv εις τούτο με ayayούσης αλλ' ευδοκίας πατρικής και ημετέρου θελήματος πpoσλoyισθήvaι τούτοις τοις εις τον λάκκον κατιούσι κρινόντων- οθεν αυθαιρέτως και έθελουσίως έyεvήθηv ως άνθρωπος αβοήθητος, της όμοιώσεως ουκ εις τον ανθρωπον αναφερομένης.

1/2 Lc 18,7 t 17/8 cfHbr2,9

2/3 cf PS 1,2 19 Ps87,5a

6/7Ps87,3af 23/4 cfPs87,5b

17 cfMt 20,28

4 ore| (G), ποτέ SU 5 ότ€\Ύ (G), ποτέ SU 870 S fol 18v cont Did; T fol C Hlrcont Did sine dist; 871 S fol 18v cont Did; Ύ fol C 141rv 142r? (paitim mut); (G);(F);(Dan): 18 ταύτη] TS (GD), ταύτα U 19 ΠροσελογίσθτΗ TU (G), S (D) 21 αγαγοΰσης | U (G), αγούσης S

160

s

ίο

is

20

25

30

35

"Απαγε- άνθρωπος jap κατά άλήθ€ΐαι> γέγονεν, ομοιώσθαι δε φησιν ούχ απλώς άνθρώπω αλλ' άβοηθήτω άνθρώπω. δυνάμενος γαρ μη παθεϊν μη κρατηθήναι μη δεθήναι, εαυτόν έπιδέδωκεν, Γενόμενος υπήκοος μέχρι, θανάτου, θανάτου de σταυρού. Αλλ' ei και γέγονεν εκουσίως άνθρωπος αβοήθητος ως και περιβληθήναι θανάτω, αλλά je εν νεκροϊς ελεύθερος ην. πάντων jap των εις τον χώρον των νεκρών άπιόντων υπό τίνων αγομένων, ου φαύλων μόνον αλλά και σπουδαίων, μόνος Ιησούς τεθάρρηκεν ειπείν Ουδείς αίρει την φυχήν μου απ' εμού· εγώ τίθημι αυτήν απ' έμαυτού, ϊνα πάλιν λάβω αυτήν, ότι δε ή πάντων φυχή υπό τίνων εις αδην άγεται, σαφές σοι έσται επιστήσαντι τοις Εύαγγελι'οις. περί γαρ Λαβάρου ανδρός σπουδαίου δντος εΐρηται Έγένετο δε άποθανεϊν τον πτωχόν και άπενεχθήναι εϊς κόλπους Αβραάμ· και προς φαύλον δε τίνα λέλεκται "Αφρων, ταύτη τη νυκτί άπαιτοϋσι την φυχήν σου από σου· και προς έτερον πρόσωπον λέλεκται το "Εως $δου καταβιβασθήση. ό jap καταβιβαξόμενός που ύφ' ετέρων έκείσε καταβφάζεται. όθεν ουδείς εν νεκροϊς ελεύθερος εΐη των προς άλλων έλκομένων ή ποδτυουμένων εις τον των νεκρών τόπον, μόνος δε Ιησούς αφ' εαυτού θείς την φυχήν αυτού, ούδενός λαβόντος αυτήν απ' αυτού, εν νεκροϊς ελεύθερος γέγονε. και έτι· έπεί Πάντες ήμαρτον και ύστεροϋνται της δόξης του θεού, άπαλλατόμενοι του βίου μετά δεσμών διαφοράν εχόντων την κατά το μάλλον και ήττον εν τω άδτ? γεγέντ/νται, μόνου του άμαρτίαν μη πεποιηκότος και μη γνόντος άμαρτίαν και εν τοις νεκροϊς ελευθέρου γεγεντ?μένου ως και λύειν των ετέρων νεκρών τα δεσμά του θανάτου επί τω άναστήσαι και ξωοποιήσαι αυτούς, ως jap των επί Jής μόνος αυτός ελευθερωτής αμαρτημάτων άφεσιν δωρούμενος, λέγει Joύv Εάν ό υιός υμάς ελευθέρωση, όντως ελεύθεροι Jεvήσεσθε, ούτως και εν άδη JεJεvημέvoς μετ' εΰλευθερίας τάς κατεχομένας φυχάς ήλευθέρωσε, φόβον έμποιήσας τοις αύτάς κατέχουσα»· έπτηξαν Joύv και οι πυλωροί των τόπων εκείνων, την αύθεντίαν αυτού και έλευθερίαν αυτού θεασάμενοι. Άκόλουθον δ' αν και τους προάγοντας στίχους έρμηνεύσαι ως είρημένους υπό Χριστού, λέγει TOU>W ό σωτήρ προς τον εαυτού πατέρα· Ei και σωτήρ του κόσμου τυγχάνω έληλυθώς ζητήσαι και σώσαι το άπολωλός αίτιος σωτηρίας αιωνίου πάσι Jεvόμεvoς, αλλά je, ω πάτερ, ταύτης ης παρέχω τοις σωξομένοις σωτηρίας θεός υπάρχεις· βουλήματι jap τω σώ χαρίζομαι αυτήν· όθεν και παράκλητος γινόμενος προς σε υπέρ των ήμαρτηκότων σώσω αυτούς, έντυγχάνων υπέρ αυτών. Άκολοΰοως δε τοις ήδη προειρημένοις νοήσεις και τα εξής.

3/4 Phil 2,8 14Mtll,23t 24/5 Job 8,36 f 35 cfRm8,34

8/9 Job 10,18.17 f 11/2 Lc 16,22 t 13 Lc 12,20 t 18/9 Rm 3,23 20cfIPtr2,22 21 cfIICor5,21 27 cf Hi 38,17 31 cfLc 19,10 34 c f I J o h 2 , l

11 ούτος J T, om SU 13 "Αφρων] scripsi, &φον SU Ί, Ιησούς SU l υμάς] TU, ημάς S 28 αύτοϋ] Τ, om SU 34 -γινόμενος] Τ, -γενόμενος SU

16 των] U, om S 24 32 ταύτης] TU, ταύτη S

161

[872] PS 87,6bc Toi' yap υπό της του θεού κραταώ,ς χειρός φρουρούμενον άρπάσαι ουδείς δυνήσεται, φησιν ό σωτήρ · όσον yap περιέχεται του θεού, αήττητος τοις έπιβουλεύσαι και άρπάσαι θέλουσι διαμένει, όταν δε τις φαύλος yeyevημέvoς δι' ων άμαρτάνει ανάξιος της χειρός yέvητaι, απωθείται ούκέτι άξιος ων κρατεισθαι και μνημονεΰεσθαι υπό θεού.

[873] PS 87,7

Έπεϊ ου κατά τα εαυτού έργα ήλθεν εις τον $δην και τον θάνατον άλλα άλλωι> ένεκα υπέρ αυτών yeυόμevoς θανάτου, εις εκείνους αναφερών την αίτιον του εις τον κατώτατον λάκκον και εις αυτήν την καρδίαν της yής έφθακέναι φησί το "Εθεντό με, αντί του Εποίησαν με εις τα κατώτατα του ίο λάκκου ίεραι, όπως και τους εν βάθει τούτου άνιμησάμενος μετayάyω εκείθεν επί τω εiσayayείv αυτούς εις τον θεού παράδεισοι. Έοερτο δε με και εν σκοτεινοίς και εν σκιά θανάτου, ε'ι yap και εν θανάτω αυτών ένεκα yεyέvημaι, αλλ' ουκ εν ούτω τω κυρίως 0αι>άτω αλλ' εν τη σκιά αυτού (έφθασα yap τριήμερος άναστάς), τω αύτώ δε τρόπω και εν is σκοτεινοίς υπ' αυτών τεθειμένος καταύγασα αυτούς, ως μηκετ' αυτούς εν σκότει διάγειν αλλ' εν έμοί τω φωτί.

[874] Ps87,8-10a Ό του οεοΰ θυμός έοικώς πυρί τροφήν και ΰλην έχει τα αμαρτήματα, εφ' όσον ούν ύφέστηκε ταύτα, και αυτός έvεpyεϊ· άναλουμενων δε αυτών συναπέρχεται και αυτός, πολλών ούν τυγχανόντων ανθρωπίνων άνομημάτων, 20 έφέρετο κατ' αυτών ό θεού θυμός, αλλ' ό σωτήρ εύεpyέτης ων ύπέβαλεν εαυτόν τω θεού θυμώ, ως έπιστηριχθήναι αυτόν επ' αυτόν μηκέτι κινούμενον ή έvεpyoϋvτa τω μη εύρίσκειν ύλην. όθεν και σβεσθήναι αυτόν συνέβη ου

1/2 cfJohlO,29

7 cfHbr2,9

9Ps87,7a

12cfPs87,7b

872 S fol 20r; Ύ fol C 142v? (partim mut); 2 δυι^σεταιΐ TU (G), add f, S 873 S fol 20r an; Ύ fol C 143r?; (G); [P] 10 μετάγω S 13 αύτφ| Ί [Ρ], orn SU 15/6 μηκετ' if σκοτ« αυτούς coll SU 874 S fol 21r; Ί fol C 143v 76f (partiin mut); 18 avaXov evuiv] T, άνεΧομένων SU 19 άνομημάτων] TU, άμαρττ7μάτωΐ' S

162

τραφέντα nap' ω έπεστήρικτο, άμαρτίαν ουκ. έγνωκότος αυτού τω πεπειράσθαι κατά πάντα χωρίς αμαρτίας. Έπήγαγε δ' έπ' αυτόν και πάντας τους μετεωρισμούς αύτοο πειρασμούς και θλίψεις οντάς, όπως άγωνισάμενος και πεφασθείς περί -πάντων δόκιμος s άναδειχθή ως μηκέτι ημάς ύποκ€Ϊσθαι τοις μετεωρισμοϊς. έξηφάνισε yap αυτούς · θεού δε εϊρηνται ούτοι, έπεί κρίσει αυτού επί συμφέροντι επάγονται. Γνωστοί του σωτήρος οι γινώσκοντες αυτόν και γινωσκόμενοι υπ' αυτού έτΰγχανον ο'ι εκ περιτομής, ore τω νόμω και τοις προφήταις έπανείχον αλλά μακράν αυτού γεγένηνται άποστήσαντες και προδόται αυτού αποδεδειγμένοι, ίο του πατρός έκβαλόντος και μακράν πεποιηκότος αυτούς του ιδίου υιού, ος και χειρ αυτού υπάρχει αφ' ης άπώσατο αυτούς κατά το Αυτοί εκ της χειρός σου άπώσθησαν. Οθεν και την πρόφασιν του μεμακρύνθαι αυτούς απ' αυτού άπαγγέλλων φησιν 'Έθεντό με βδέλυγμα εαυτοίς. αμαρτωλοί yap γενόμενοι οι Ιουδαίοι βδελυκτήν την θεοσέβειαν ηγούντο- Βδέλνγμα yap άμαρτωλώ is θεοσέβεια, διό και τον ταύτης μυσταγωγόν βδέλνγμα εαυτοίς έθεντο ουκ οντά τονοντον. Παρεδόθην και ουκ εξεπορευόμην. ου yap ευθύς παραδοθείς υπ' αυτών εις θάνατον ό σωτήρ εξεπορεύθη, καταλψπάνων αυτούς έτι παραμένων αύτοϊς εν τω παρέχειν μετανοίας τρόπον, ηδει yap αυτούς διορατικούς είναι, ως και 20 οφθαλμούς αυτού λέγεσθαι οΐ και ήσθένησαν ως μηκέθ' όράν αυτόν, δια τούτο φησιν Οΐ οφθαλμοί μου ήσθένησαν από πτώχειας, αίτια yap της ασθενείας αύτοϊς ή πνευματική πτώχεια γεγένηται, ην εχειν έπεπόθησαν και κατά το γράμμα πάντα τα γεγραμμένα έκλαμβάνοντες. πώς δε οφθαλμοί (αυτού) οΐ διορατικοί του Ισραήλ είναι δύνανται, έσται σοι σαφώς επιστήσαντι τω 'Ύμεϊς δε εστε 25 σώμα Χριστού και μέλη εκ μέρους, ως γαρ οΐ πιστεύσαντες κατά το εύαγγέλιον συμπληρούσι το Χριστού σώμα, ως τους μεν διορατικούς είναι οφθαλμούς, τους δε συνετούς άκροατάς ώτα, έτι μην τους πρακτικούς χείρας καλεΐσθαι, ούτω και προ της επώημίας οι ταϊς γραφαϊς έπανέχοντες σώμα του θεού λόγου ύπήρχον κατά την είρημένην άναλογίαν.

[875] PS 87,11-13 30

Δύναται πεϋσις άναγινώσκεσθαι ούτως · μη τοις άναισθητοϋσι και το άντιλαμβάνεσθαι άπολέλασι νεκροϊς ούσι ποιήσεις θαυμάσια; ταύτα γαρ τοις αίσθανομένοις και θαυμάσαι δυναμένοις γίνεται ομοίως, μη τοις θεομάχοις γίγασιν εις θεόν άσεβούσι και δια τούτο άμετανοήτως έχουσιν. ουδείς γαρ προσεύχεται περί αυτών. l cfIICor5,21 14/5 Sirach 1,24 34 cfl Reg 2,25

1/2 ciHbr4,15 11/2 Ps87,6c 13 Ps87,9b 17 Ps87,9c 21 Ps87,10a 24/5 I Cor 12,27

l παρ' φ) U, παρό S 9 έπιστήσαντες Ί 19 τρόπον] SU, lege τόπον? [napnov PJ 23 αΰτοϋ) scripsi, αυτών SU 875 S fol 23r; T fol C 77v 146r? (partim mut); 163

Άνάστασις έσται επί τω έζομολογήσασθαί σοι. ου yap πεφύκασι ή θεομάχοι τυγχάνουσιν έξομολογεϊσθαι. άι>άστασιι; δ' ενταύθα ου την κοινοτέραν νοουμένων λέγει (πάντες -γαρ μεθέξουσι ταύτης), άλλα την κατά μετάνοιαν γινομένην καθ' ην λέγεται Μτ?τι ό πεσών ουκ άνίσταται; s Δυνατόν άπόφασιν είναι Μη τοις νεκροΐς ποιήσεις θαυμάσια · μόνον ουχί λέγων Μη τοις νεκρωθεϊσι τω άλλοις θεοΐς προσέχει ποιήσεις θαυμάσια, έπειπερ ουδέ γίγαντες δια του θεομαχείν Οντες άναστήοονται επί τω έξομολογήσασθαι. ουδείς yap ψησι τοις άπελπισθεϊσι και ήδη εν τάφοις συγκεκρυμμένοις διηγήσεται το έλεος σου απαγγελλόμενοι τοις £ώσι και ίο έλεηθήναι ποθούσιν, αλλ' ουδέ την άλήθειάν σον εϊποιεν αν τις τοις απώλειας έργα ποιοϋσι καϊ δια τοϋτο άπωλειαν όνομαξομένοις. διηγείται γαρ ό λόγος το έλεος τοις πεφυκόσιν έλεείσθαι (ούτοι δε είσιν οι έλεούντες τους πέλας · Μακάριοι γαρ φησιν οϊ ελεήμονες, ότι αυτοί έλεηθήσονται), αλλά και την άλήθειαν ουκ εν τη απώλεια αλλ' εν τοις μεταστάσιν (αυτής) και επί σωτηρίαν is έφθακόσιν. Μη γνωσθήσεται εν τω σκότει τα θαυμάσια, οι υπό περιττής κακίας και αγνοίας κεκρατημένοι σκότος είσίν. ήτε γαρ σκότος προς τινας ειρηται αλλά και γη έπιλελησμένη και αμνημόνευτος ή καρδία ή ακανθών πεπληρωμένη ούσών ηδονών και μερίμνων βιωτικών. ου γνωσθήσεται ούν εν τούτοις 20 σκότος ούσι τα θαυμάσια της αληθείας αλλ ουδέ ή δικαιοσύνη ή πρακτική και ηθική αρετή εν τοις δια τάς άκανθας γενομένοις έπιλελησμένη γη.

[876] PS 87,15

25

Αρμόζει τη Ιησού παρρησία το ειπείν "Ινα τι, κύριε, απωθείς την προσευχήν μου', ου γαρ εστίν αίτιον τι δι' ο απωθείς την προσευχήν μου και αποστρέφεις το πρόσωπον σου απ' εμού, ουδαμώς μου ήμαρτηκότος· διό προσδεξάμενός μου την εύχήν πάντας εις σωτηρίαν άγαγε, υπέρ ων πρεσβεύομαι, έπιλάμπων αύτοίς το πρόσωπον σου.

4 Jer8,4f 15at

5 PS 87,11 a

13 Mt5,7

16 Ps87,13af

22/3 Ps 87,

1 έ£ομολογήσασθαι| S (G), έξομολογεϊσβαι U 1/2 fj...rvy\avovau>] S (G), τνγχάνοιηει; U 3 κατά| Ύ (G), add την SU 5 Δυνατόν] TS (G), add και κατά U 7 δια του) Ί (G), δια το S, έπϊ τω U 16 οαυμάσια) S (G), add σου U 19 ούσών] TS (G), ούσα con U 876 S fol 24r; T fol C 146v (exstant 22-24 πρόσωπον); 23 προα^υχήν1 ] TS, ψυχήν U

164

[877]

PS 87,16

s

ίο

"Ore δι' ημάς επτώχευσε πλούσιος ων έπόνησέ re υπέρ ημών κάμνων υπέρ της ημετέρας σωτηρίας, έρεί το προκείμενον, ου καθάπαξ λέγων πτωχός είναι αλλ εκ νεότητος. πλούσιος γαρ και εν μορφή θεού υπάρχων εαυτόν κβνώσας εν τω νυν αίώνι πτωχός jejovev, έξότε έτέχθη και ήλικίαν έχειν ήρξατο· υψωθείς δ' επί τον σταυρόν και ταπεινωθείς, Οτε εισήχθη εις το μνήμα το σώμα αυτού, έδοζεν έξαπορείσθαι σκανδαλιξομένων πολλών των πιστευσάντων αύτώ, αλλ' εκ νεκρών άναστάς πάλιν ύφώθη εις ουρανούς, αναληφθείς ως έλκύσαι προς αυτόν τους δυναμένους μηκέτι πτωχόν αυτόν όράν και κάμνοντα δια την ένανθρώπησιν άλλα πλούσιον και οντά εικόνα του θεού του αοράτου.

[878] PS 87,17.18

is

20

25

' Επεί το πάσης της άνθρωπότητος πολλά άμαρτούσης πρόσωπον φέρει ο ένανθρωπήσας κύριος (ανέλαβε γαρ τάς πάντων αμαρτίας εις το εαυτού σώμα), διήλθον en' αυτόν πάσαι αϊ κατά διαφόρων αμαρτημάτων όργαϊ και οι φοβερισμοι αυτού ως έκταράζαι αυτόν, ένεργήσαι δε κατ' αυτού ουδέν δεδύνηνται ουκ έγνωκότος ουδέ πεποιηκότος άμαρτίαν. 'Ρηθεϊεν δ' αν όργαί και φοβερισμοι θεού αϊ ΰπηρετούμεναι ταίς κολάοεσι δυνάμεις, οργής σκεύη τυγχάνουσαι. αύται επί τον σωτήρα διελθούσαι έξετάραζαν αυτόν λέγοντα Νυν ή ψυχή μου τετάρακται. ει yap και τελενοτάτην φυχήν ειχεν, αλλ' ούν τοσούτον πλήθος εχθρών όρώσα προπάθειαν εσχε, μάλιστα έπεί τρόπον ύδατος ολην την ήμέραν περιέσχον αυτόν άμα κατ' αυτού συνδραμούσαι και έπνιξαν αυτόν, ει μη δύτης άριστος ην. ως yap το ύδωρ το αίσθητόν περιεχόμενόν τίνος πνίγει αυτόν μάλιστα νήχεσθαι μη έπιστάμενον, ούτως αϊ πονηραί δυνάμεις άποκτένουσι τον υπ' αυτών καταπωθέντα. αλλ ε'ι κύκλω του Ιησού ως ύδωρ γεγένηνται αύται Ολην την ήμέραν περιέχουσαι αυτόν άμα, αλλά γε βλάφαι αυτόν ουδέ δύνηνται· 'Ύδωρ γαρ πολύ ου σβέσει την άγάπην. ή -γαρ τελεία έξις ή δι αγάπης προς τον θεόν τεθείσα άσβεστος εστίν, αυτή δε υπήρχε κατά το άνθρώπινον τω Ιησού, οθεν βλάψαι αυτόν ή των χειρόνων φάλαξ ου δεδύνηνται.

3/4 cfPhU2,6s Cor 5,21 et I Ptr 2,22

5 cf Job 3,14 et aliter 9/10 cf Col 1,15 18 Job 12,27 25/6 Cant 8,7 t

15 cfll

877 S fol 24r cont Did; T fol C 146v 145r an (mut fere totaliter); 878 S fol 24v an; T fol C 145rv (partim mut); 28 φάλαζ] codd, lege φάλαγξ l 6e6wT}irai] T, SU

165

[879] PS 87,19 Και οϋτως μεν Εύαέβνος ό Καισαρείας και Δίδυμος και Άπολινάριος έ%ηyήσavτo.

[880] PS 88,2.3 Εϊρηται Be πολλάκις ως ένθα διττώς φέρεται ή yevea. σημαίνει τον εκ. περιτομής Jcai εθνών λαόν. άποδιδωσι δε την αίτίαν δι ην εις τον αιώνα s φδει τα ελέη τον κυρίου, έπαγαγώΐ' "Οτι είττας Εις τον αιώνα έλεος οίκοδομηθήσεται. όσον yap ένέστηκεν ό αιών ούτος, φανερώς ελεεί και εύεpyετεί ό θεός· και ταύτη οίκοδομείν έλεος εις τον αιώνα λέγει, ως yap η οικοδομή εκ πολλών και διαφόρων συναρμοζομένων αποτελείται, ούτω πολλών εύεpyετoυμέvωv ελέω θεού οικοδομή γίνεται. ίο Τάχα δε έλεος οικοδομείται, της σοφίας οΐκοδομησάσης εαυτή οίκον, ή yap ένανθρώπησις αυτής θεμέλιος και πέρας της οικοδομής του ελέους εστίν, πάντων έλεουμένων αφαιρέσει της προκαταλαβούσης αμαρτίας. Έξης τούτοις εστίν Εν τοις ούρανοίς ετοιμασθήσεται ή αλήθεια σου. έπεί yap oi επί yής Οντες δι' έσόπτρου και εν αύ>ιγματι φανταζόμεθα τα θεία is πράγματα ουπω προσβολή καθαρά άντιλαμβάνεσθαι αυτών δυνάμενοι, εν τοις ούρανοίς ετοιμάζεται ή αλήθεια του θεού τούτοις άπεντεύθεν προπαρασκευασαμένοις ως οίον τ' ην προσβαλείν αυτή. τότε yap πρόσωπον προς πρόσωπον προσβάλλουσι τφ κάλλει της αληθείας, το τέλος της yvώσεως και επιστήμης άπειληφότες, κaτapyηθείσης αύτοίς της μερικής των πραγμάτων 20 διαλήψεως. ετοιμάζεται δε ή αλήθεια του θεού εν τοις μη τα επίγεια φρονούσιν αλλ' έχουσι το πολίτευμα εν ούρανοίς τω φορείν την εικόνα του επουρανίου δι' ην χρηματίξουσιν ουρανοί.

[881] PS 88,4.5 Τούτω δίδωσιν ό θεός τον θρόνον Δαυίδ του πατρός αυτού επί τω 1/2 refertur ad Bus 23, 1068 A 11 - B 14 3 cf Nr. 824 5/6 PS 88,3a 10 cfProv9,l 13Ps88,3b 14 cfl Cor 13,12 17/8 cfl Cor 13,13 21 cf Phil 3,20 et ICor 15,49 23-167,2 cfLc 1,32s

879 S fol 25r; 880 S fol 26r; T tbl C 79rv (partim mut); 3 δέ| S, om U 7 o] U, om S l ίτλεοςΐ SU, ...ov Ύ 14 εν] TU, om S 15 οοπω] Τ, οϋτω SU l αυ TS, add μη U 17 προπαρασκευασαμεροις] Τ, προπαρασκ€υασάμ€ΐ>οί SU 881 S fol 27r; T fol C 130r? (partim mut); 23-167,2 om U

166

s

ίο

is

βασιλεύσαι επί τον οίκον Ιακώβ εις τους αιώνας, ως μη είναι τέλος της βασιλείας αυτού. "Οπως δε μη νομίση τις ως έτυχε κατά προσωποληψίαν τον Δαυίδ τετευχέναι ταύτης της ευλογίας, ό 0εος Ώμοσα Δαυίδ τω δούλω μουέπεί γαρ γνήσιος δούλος μου και θεράπων άποδέδεικται ο Δαυίδ, δίδωμι τφ οίκω αυτού σημεϊον, ως παρθένον άχραντον και αψαυστον υπό ανδρός τεκειν τοί> με0' ΰμώί> τώ^ ανθρώπων θεόν. τούτο γαρ άποσημαίνει ή Εμμανουήλ φωνή· ούτος δε εστί το έτοψαξόμενον σπέρμα του Δαυίδ. Το δβ "Ωμοσα λεγόμενοι υπό του 0εού το βέβαιον της προς τον Δαυίδ επαγγελίας παρίστησιν. ως jap ό όμνύς άπαράβατον πρόθεσιν φυλάττει τω τον δρκον eivai λόγον έμπεδούμενον μετά θεού παραλείψεως, ούτως και ό 0εός εφ' οίς αιωνίως και βεβαίως χαρίζεται όμνύναι λέγεται, ου κατ' αλλού, εϊρηται yap Κατ' έμαντοΰ ώμοσα, λέγει κύριος, ούχ ότι άπωμοτικοίς ή κατωμοτικοίς χράται έπιρρήμασιν αλλ' ως άτρεπτος και άμετάβλητον βουλήν έχω»' ύπισχι>εΐται. έπεί ούν και ή ^οΰλτ7σις αυτού ή περί του εκ Δαυίδ άνθρωπον •γενέσθαι τον υίόν αυτού αμετάθετος ην, είκότως το "Ωμοσα Δαυίδ τφ δοΰλω μου ειπεί;.

[882] PS 88,7

20

25

30

Ουδείς των εκ θεού γε-γεννημένων τω παραδεδέχθαι το της υιοθεσίας πνεύμα όμοιωθήναι τω κυρίω δυνήσεται. αυτός -γαρ μόνος κατά άλήθειαν γέννημα θεού, οι δ' άλλοι τφ μετέχειν αυτού υιοί οεοΰ καλούνται, υπέρ τελείας δε νοήσεως των προκειμένων χρησόμεθα αποστολική φωνή ούτως έχούση· Χάρις ύμιν και ειρήνη από θεού πατρός ημών και κυρίου Ιησού Χριστού, ειπών yap τον θεόν πατέρα εαυτού και των παραπλήσιων ηύλαβήθη, μη δόζη τισίν Ίσοτιμιαν έαυτφ νέμειν προς τον μονογενή υ'ιόν- διό έπήνεγκε Και κυρίου Ιησού Χριστού, μονονουχί κεκραγώς · ει και οεού χάριτι γεγόναμεν υιοί, και αυτός ημών τυγχάνει πατήρ, άλλα γε καί δούλοι Ιησού Χριστού έσμεν κατά φύσιν κυρίου ημών δντος. ταΰτην την διάνοιαν παρεμφαίνει καί ή προκειμένη λέξις· Τις yap όμοιωθήσεται τω κυρίω εν υίοϊς οεού; ουδείς κατ' ούσίαν υιός θεού ή μόνος ό σωτήρ 'ίδιος καί μόνος ομοούσιος εστί τφ πατρί, όμοιωθήσονται δε αύτώ ούτοι οι ου κατ' ούσίαν αλλά κατά ποιότητα ώσπερ καί τω πατρί οίκτίρμονες ως αυτός γινόμενοι καί τέλειοι ως ό πατήρ γινόμενοι- "Αγιοι γαρ έσεσθε, διότι εγώ άγιος ειμί. 4 Ps88,4b 18/9 cfRm8,15 32 Lev 11,45 f

6-8 cfMt 1,23 22 Rm 1,7

13 Gen 22,16; Jer 22,5 16/7Ps88,4b 28 Ps88,7b 31 cf Lc6,36 et Mt 5,48

7 υμών] S, ημών corr U l άποσημαίνει] Ύ, ano λέyovτες Αυτός yap δίδωσιν ίσχύν του ποιήσαι δύναμιν όθεν και παρρησιέστερόν φασιν Εν τω θεώ ποιήσομεν δύναμιν, και εν τη ευδοκία σου ύφωθήσεται το κέρας ημών. ύφώθη yap και ηΰξησεν ήμίν ευδοκία θεού του είπόντος Ούτος εστίν ό υιός μου ό αγαπητός εν φ ηυδόκησα. ηύδόκησε yap εν τω ίδιω υιώ σωτηρίαν ημών ποιήσαι. και δια τούτο, φησίν, εν τη του θεού ευδοκία ύψώθη το ήμέτερον κέρας, έπει αυτού του κυρίου εστίν άντίληφις καθ' ην αντιλαμβάνεται υπερμάχων και υπερασπίζων των παρ' αυτού ταύτην την χάριν λαμβανόντων, εστί δε η άντίληψις του αγίου Ισραήλ βασιλέως ημών. ό yap βασιλεύς του αληθινού Ισραήλ του θεόν όρώντος αγιός έστι^, ό αυτός ων τω κυρίω ου εστίν ή άντίληφις. Αύναται ή αυτή άντίληφις του κυρίου είναι ως έvεpyovμέvη υπ' αυτού και του άγιου Ισραήλ ως υπομένοντος αυτήν, yiov δε Ισραήλ εν τούτοις ερεϊς τον άyιaξόμεvov εν τω νώ καθοράν αυτόν, το δε Βασιλεύς ημών άνακτέον επί τον κύριον του υπερβατοϋ ούτως άποκαθισταμένου, ότι του κυρίου βασιλέως ημών ή άντίληφις και του άγιου Ισραήλ.

[889] PS 88,20-23 Ό αντιλαμβανόμενος προφορικού λόγου ei μεν αυτό μόνον αϊσθοιτο αυτού

H/2cfRm3,22 17/8 Ps59,14et88,18b

12Ps88,18a 19 Mt 3,17

14/5 I Cor 1,31

16 Dt 8,18 t

3 τον] Τ, om SU 7 ύφανση] S, ύψοϋιτες U 11 •γινομένη] U, om S 12 ei συ] S, coll U 17 παρρηαιέστβρόν] U, παρρησιαίτβρον S 18 κέρας σου ημών S 29 ύττερβατοϋ) TS (D), ΰπβρασπίστοΰ U 889 S fol 36v; T fol C 96rv 97r (partim mut); 31 προφορικού] T (cf Mercati, Psalterii Hexapli Reliquiae p. 111,10 in Ambros. O 39), προφητικού SU (D)

172

s

ίο

is

20

25

30

η ακουστός έίη, εν ακοή λέγοντα έχει τον λαλούντα, ei δε νοοίη τα απαγγελλόμενα, ουκ ακοή αλλ' όράσει νου αντιλαμβάνεται της λαλιάς του •προσφέροντας αυτήν, έπεί ούν θεός έδείκνυε τα πράγματα 'έτι μάλλον ή απαγγέλλω^ αυτά, λαλεί τοις δια προκοπήν και τελειότητα χρηματίσασιν αυτού υίοίς ουκ εν ακοή αλλ' εν όράσει. ούτω γοΰν και περί τον Ισραήλ άναγεγραπται Και ό λαός εωρα την φωνήν κυρίου, δέον ειπείν Ήκουσε της φωνής κυρίου, εϊρηται δε αντί τούτου το Έώρα την φωνήν, τουτέστιν ένόει ταύτην. οράσεις έώρων οι προφήται- ου yap αισθητών τίνων και όψει καταληπτών αντιλαμβανόμενοι όράν έλέγοντο, αλλά νφ προσβάλλοντες κάλλει πραγμάτων νοτττων. Έλάλησας εν όράσει τοίς υΐοΐς σου 'ΕΘέμην βοήθειαν επί δυνατόν, δυνατόν λέγων τον εκ της ρίξης Ίεσσαί yεyεvημέvov σωτήρα, αληθώς -γαρ εν τούτω βοήθειαν έθετο την βοηθήσαι τη κτίσει πάση δυναμένην. εστί δε ό δυνατός εφ' όν εθετο βοήθειαν εκλεκτός εκ του λάου, υψωθείς ου κατά την θεότητα αλλά κατά την σάρκα, περί αυτού yap εστί και το Ισραήλ ό εκλεκτός μου, προσεδέξατο αυτόν ή ψυχή μου. εστί yap ' Εκλελοχισμένος από μυριάδων, ως εν τω "Αισματι των ασμάτων, και κατά τούτο υψωσεν αυτόν ό πατήρ, χαρισάμενος αύτώ 'όνομα το υπέρ πάν όνομα. Εύρον Δαυίδ τον δούλόν μοι>· και έπεί εκ σπέρματος Δαυίδ τυγχάνει το κατά σάρκα, δυνατόν και Ίκανόν χειρί τυγχάνοντα επί τω πασαν την λoyικήv κτίσιν εις το οϋτως δουλεύει^ μοι διδάξαι· όθεν και εν έλαίω άγίω έχρισα αυτόν, αρχιερέα και βασιλέα άμα κατά πάντα άποδείξας (Εν έλαίω άγίω, τφ πνεύματι τω άγίω δηλονότι κεχρισμένος, περί ου είρηται "Εχρισε σε ό θεός ο θεός σου ελαιον άγαλλιάσεως παρά τους μετόχους σου), επείπερ ή χειρ μου συναντιλήψεται αύτώ κατισχύοντας αυτόν του βραχίονας μου. βραχΐων δε και χειρ θεού του μονογενούς ι? 0εόττ?ς· συναντιλαμβάνεται δε αύτώ, έργα παράδοξα και μεγάλα δι' αΰτοϋ επιτελούσα. Ουκ ωφελήσει εχθρός εν αύτώ· αντί του ό διάβολος (Ουκ εγνω γαρ άμαρτίαν ούδ' έσχε δόλον εν τω στόματι αυτού), δοκών ωφελεί» εν οίς αν άπάτην και αλλην κακίαν έμποιείν δύνηται. αλλ' ουδέ υιός ανομίας τις δια του άνομεϊν γεγονώς δυνησεται κακώσαι αυτόν τφ εις άμαρτίαν περιβαλεϊν. κυρίως δε το ώφελήσαι επί του εχθρού κείται αντί του άνύσαι. και εν Εύαγγελίω γοΰν οί βουλευόμενοι αρχιερείς και Φαρισανοι κατά του Ιησού, μη άνύοντες εν τφ συσκευάξεσθαι αυτόν, προς αλλήλους έφασκον

6 Εχ 20,18 f 16 Cant 5,10 19 PS 88,21 a 24/5 cf PS 88,22

H Ps88,20abf 17/8 cf Phil 2,9 19/20 c f R m l . 3 28 PS 88,23 a

12 c f J e s l l . l s 15/6 Jes42,l 19-174,2 cf commentarium catenae! 21/2 cf PS 88,21 b 23/4 PS 44,8 28/9 cf II Cor 5,21 et I Ptr 2,22

l \eyovra. exei] TU, \eyov το e\eiv S 2 anayye\\opeva] Ύ (cf Mercati in Ambros O 3 9 p . 111,11), έπαΎγελλόμεΐ'α SU (D) 13 rfj] U, την S (G) 15 0| U (G), om S 16 Έκ\€\ο\ιαμένος] S (G) (P], έκλελεγμέιχχ; U 24 eneinep - 2 7 ] omissio catenae! 28 Ουκ) catena aliquid omittere videtur 30 &v άπάτην} U (G), άναηάτην TS Ί (G), ϊκ-noiew S, enmew U 31 TOO) Ύ (G), το SU l τφ] U, το TS (G)

173

Θεωρείτε ότι ουκ ωφελείτε ουδέν ϊδε ό κόσμος όλος οπίσω αυτού άπήλθεν 'ίσον τω μηδέν άνύειν. [Ταύτα μεν ό Δίδυμος, προφανώς διαιρών τον ένα Χριστόν, ei και ποσώς τάς προφανείς αυτού δυσφημίας έξέκλινα. δύο yap πρόσωπα φανερώς ύφίστησι και υιούς δύο, και είς το τήσδε προβιοτής απάγει δόγμα· όθεν δοκεϊ μοι ή των προ αυτού ερμηνεία μάλλον αΐρετωτέρα είναι τοις εϋσεβώς νοεΐν βουλομένοις. και Εύσέβως δε δια των ομοίων Διδύμω σχεδόν πρόεισιν ενθυμημάτων οίς επιλεγεί- Ό μεν των προφητών κτλ.]

[890 a] PS 88,21-23 ίο

is

Ύόν όντα Δαυίδ φησιν, έπεί εκ σπέρματος Δαυίδ το κατά σάρκα τυγχάνει, δυνατόν και ΐκανόν χειρί τυγχάνοντα- εις τούτο yap μεταλαμβάνεται ή Δαυίδ φωνή. εύρον και άγίω έλαίω έχρισα αυτόν, έπείπερ ή χειρ μου συναντιλήφεται ούτω, κατισχύοντος αυτόν του βραχίονας μου. βραχίων δε και χειρ θεού ό θεού υιός εϊρηται. ούτος yap κατισχύει τον άνθρωπον συναντιλαμβανόμενος αύτώ τον εκ της παρθένου γεγεννημένον. κατισχύει δε αυτόν η χειρ και συναντιλαμβάνεται, έργα παράδοξα δι'αυτού επιτελούσα. Το δε Ουκ ωφελήσει εχθρός· ό διάβολος εν τω άνθρώπω τω κυριακώ· Ουκ έγνω yap άμαρτίαν οΰδ' έσχεν δ όλον εν τω στόματι αυτού.

[891 a] Ps88,27.28a Αυτός (δηλονότι ό έλαίω άγίω χρισθείς) έπικαλέσεταί με· Πατήρ μου ει συ ο θεός, έφη. επεί γαρ γεννηθείς εκ της παρθένου υιός θεού κέκληται, 20 έπικαλέσεταί με, λέγων Πατήρ μου ει συ, του μονογενούς υιού του οεού (εστί γαρ κατ' ούσίαν υιός) αλλ' ουδέ επικαλουμένου αλλ' όμολογούντος πατέρα τον θεόν. όν δε άνέλαβεν άνθρωπον, και εκλήθη υιός οεού και επικαλείται τον 0εόν πατέρα εαυτού και αντιλήπτορα της σωτηρίας αυτού· άνέστησεν yap αυτόν και εις ουρανούς άνελαβεν. άντιλήπτωρ δε γεγονεν και 25 άλλως της αυτού σωτηρίας, ούχ ης αυτός σώζεται αλλ' ης σφξει τους

l Johl2,19f 3-8 verba catenae 6 praecedit Apoll Nr. 154 7/8 =Eus23,1100C2-10 17 cf II Cor 5,21 et I Ptr 2,22

3 nota lectionem D et Ambras O 39 (Mercati p. 111,19 -20) ταύτα μεν ό δίδυμος καλώς itpoTiveynaro, τα δ 1 έξης προφανώς δίΛίρων τον 'ένα χριστού έξηγησατο α δια τάς προφανείς αυτού δυσφημίας παρέλειψα. 890a Ambros Β 106 sup (typus XIV) fol 149v; 891 a Ambros Β 106 sup fol 150v; 174

προσφεύγοντας αύτώ. αυτού τοιγαρούν έπικαλεσαμένου τον πάντων αϊτών πατέρα, και αυτός ό πατήρ τίθεται αυτόν πρωτότοκον τα πρωτεία φέροντα πάντων των χρηματιοάντων υιών θεού, οΰχ ομοίως αύτφ άνακραθέντων τω μονογενεϊ- μόνος yap αυτός γνήσιον pyavov και ναός τον θεού λόγου άναπέφαται.

[892] Ps88,30b

ίο

is

Άλλα μη λάθης σαυτόν, νομίσας μέχρι τότε παρατείνει τον Χριστού θρόνον μέχρι πληρώσεως τούτον Ουρανός jap και ή γη παρελεύσεται, οι δε λόγοι μου μη παρέλθωσι. πάλιν yap βασιλεύει, των λόγων αυτού μη παρερχομένων μετά την πάροδον ουρανού και γης. ου yap ε'ίρηται Οήσομαι τον θρόνον αυτού μέχρι του παρελθεϊν τον ούρανόν, αλλ' Ως τάς ημέρας του ουρανού· και μετά την πάροδον yap ουρανός εστίν, ου yap 'ίσον τω φθαρηναι το παρελθεϊν αυτόν. Δύναται δε και τα λαμπρά και περιμάχητα τοις άνθρώποις ήμεροι γης είναι, ουρανού δε ήμέραι τα φωτεινά και φωτοειδή της αληθείας μυστήρια οις παραπλησίως ό θρόνος του σωτήρος τεθείς ασάλευτος εις αεί διαμένει.

[893] PS 88,36-38

20

"Ενθα βεβαίως επαγγέλλεται οεός όμόσας, εφ' οίς εϊρηκεν εισάγεται, έπεί ούν τω κατά την τάξιν Μελχίσεδεκ άπαράβατον Ίερωσύνην δίδωσιν όμνύς, ου μεταμέλεται· και τω Αβραάμ δε έπαγγειλάμενος μεθ' όρκων εν τφ σπέρματι αυτού εύλoyηθήσεσθaι πάντα τα έθνη της γης το άμετακίνητον της ευλογίας δήλοι, ει δε που προσκαίρως δίδωσί τι, ουκ Ομνυσιν επί τούτω· αμελεί γούν ου μεθ' όρκων έγχειρισας την βασιλειαν τω Σαούλ μετεμελήθη. έπεί ούν και το εκ του Δαυίδ γενέσθαι τον σωτήρα κατά σάρκα και το σπέρμα αυτού του εκ του Δαυίδ γεγενημένου άπαράβατον και βέβαιον είναι έβούλετο, ώμοσεν αύτώ επί τω τάς υποσχέσεις ασάλευτους έσεσθαι.

7/8 Mt 24,35 18/9 cf Gen 22,18

9-11 PS 88,30b 22 cf Rm 1,3

17 cfHbr7,24

18 cfHbr6,13

892 S fol 40r an; T fol C 175r? (Dev: Did); (G in Eus); 11 -γαρ ] Ύ [PJ, add ό SU (G) 11/2 τφ.,.τό] Ύ |P], TO...TO S (G), ro.-.τώ U 893 S fol 41 r; T fol C 135 r? (Dev: Did); 18 μεταμελλεταιU 21 όρκου U

175

Έπεΐ τοινυν ώμοσα Δαυίδ εν τφ άγίω μου ου φευδόμενος εφ' οίς έπηγγειλάμην, Το σπέρμα αυτού etc τον αιώνα μέν€ΐ, συνδιαιωνίξοντος του θρόνου της αρχής αυτού ούτω τω ήλϊω της δικαιοσύνης, και ή σελήνη δε το άθροισμα των υπό του Χριστού φωτιζόμενων εις τον αιώνα διαμένει πληρέστατα πεφωτισμένη, πληρουμένου του 'Έσται το φως της σελήνης ως το φως του ηλίου, έκλαμφάντων δε των δικαίων ως ό ήλιος εν τη βασιλεία του πατρός αυτών, μάρτυς δε πιστός περί του ούτως έχειν εν ούρανοΐς εστίν, περί ου Ίώβ (φησιν} Ιδού yap εν ούρανοΐς ό μάρτυς μου και ό συνίστωρ μου εν ύφίστοις.

[894] PS 88,39-46 ίο

is

20

25

Δίδυμος δε της Εύσεβίου ερμηνείας την διάνοιαν ούτως άποδέδωκε· Σύ, ω δέσποτα, ειπών Το σπέρμα του Χριστού εις τον αιώνα μένει, άπώσω το σπέρμα αυτού, έζουδένωσας αυτόν άναλαβόμενον τον Χριστόν bv εν έλαίω άγίω (εχρισας) ελανον μένον εις τον αιώνα του αιώνος έζειν, καθ' ό ελεούνται οι εξ αυτού φύντες. αναβαλλόμενος ούν τον Χριστόν κατέστρεφας την διαθήκην αυτού Οντος δούλου σου, καίτοι ειπών μη βεβήλωσειν την προς αυτόν διαθήκην σου. έβεβήλωσας δε και το άγιαστήριον αύτοϋ εις την γήν, ήτοι εις θάνατον και μνήμα το σώμα αυτού παρόδους ή την έκκλησίαν τυγχάνουσαν οίκον και άγιαστήριον αυτού βεβηλώσας εις την 'γήν αυτήν εν τοις καιροίς καθ' ους έπέτρεφας ή συνεχώρησας διωγμούς προς άθεων έπιτελείσθαι. Δούλος δε θεού ό Χριστός τυγχάνει άναλαβών την του δούλου μορφήν, γενόμενος εκ της ειπούσης τω άγγέλω Ιδού ή δούλη κυρίου, γένοιτο μοι κατά το ρήμα σου. Και πάντας τους φραγμούς αυτού καθεϊλες από των υιών αυτού, πάσαν όχυρωτάτην βοήθειαν, ως πάντα τον έπιβουλεύειν αύτοίς έπιχειρούντα δύνασθαι κατ' αυτών, φραγμοί γαρ κατά την γραφήν άδιαφόρως θεόθεν γινόμενοι φρουραί- φραγμούς δε του Χριστού άμπελώνος δυνατόν ε'ψήσθαι τους αποστόλους ους καθαφεΐσθαι υπό θεού φασιν οι όρώντες αυτούς έσκορπισμένους και σκανδαλισθέντας εν τη νυκτί της παραδόσεως Ιησού.

2 Ps88,37a 3 cf Mal 3,20 5/6 Jes 30,26 6/7 cfMt 13,43 8Hil6,19t 9/10Ps88,37 10/1 cf PS 88,39 11/2 cf PS 88,21b 13/4 cfPs88,40a 14 cf PS 88,35 a 15 cfPs88,40b 19 cf Phil 2,7 20/1 Lcl,38 22 cfPs88,41a 26/7 cf MC 14,50

4/5 πληρέστατα πεφωτισμένη] U [cf P], om S (T mut) 7/8 Ίώβ φησιν] [Ρ], exstat in Ί ίω/J tan turn, φησιν om (G), έΐρηται εν Ιώβ SU 894 S fol 42v, om U;TfolC 136vl49rv?; 12 εχρίσας] scripsi, χρύτας S (T mut) 176

"Εθου τα όχυρώματα αυτού δειλίαν. όχυρώματα του Χριστού οι "γνήσιοι μαθηταί αυτού τυγχάνουσιν nep δειλωθέντα κατά τον καιρόν της παραδόσεως Ιησού δειλία τεθείσθαι ε'ίρηνται. ω ήκολούθησεν το διηρπάσθαι αυτόν τον Χριστόν υπό των διοδενόντων η παραπορευομένων οοόν. Χριστός δε s διαρπαξόμενος ούχ έτερος των δ (αρπαζόντων αυτού το σώμα τυγχάνει'Τμεϊς jap έστε σώμα Χριστού και μέλη εκ μέρους, δυνατόν δε και τάς κατά διαφόρους παροικίας εκκλησίας όχυρώματα αυτού ε'ψήσθαι. Προς τούτω και Ονειδος αυτόν εθου τοις δια το προς αυτόν και πέριξ αυτού είναι καλουμένοις γείτοσιν αυτού, οι γαρ δοκοΰι>τες της γραφής αυτού ίο περιέχεσθαι και εγγύς της εκκλησίας αυτού δια ψευδωνύμου γνώσεως αθροιζόμενοι γείτονες αυτού τυγχάνουσι· δι' ων κακώς φρονούσι και πράττουσιν, όνειδίξουσιν αυτόν, ως γαρ εκ του εναντίου δοξάσει αυτόν ό ορθώς και έπαινετώς ενεργών κατά την αλήθευαν ψρονών, ούτως ό εναντίως τοις ορθώς έχουσι διακείμενος όνειδίζει αυτόν. is Δια ταύτα υφωσας δεξιάν των εχθρών αυτού- επαίρονται γαρ ως ιδία δυνάμει περιγενόμενοι και ποιήσαντες α διέθηκας αυτόν, εΰφρανας δε επί τοις συμβεβηκόσιν ούτω και τους μισοϋντας αυτόν, ουκ αντιλαμβανόμενος αυτού εν τω πολεμώ, αλλά γαρ και άπέστρεφας της βοηθείας την ρομφαίαν αυτού ή την ρομφαίαν της βοηθείας αυτού- έκατερως γαρ φέρεται, συμβαλόντων 20 γαρ εις πόλεμοι Χριστώ των εχθρών αυτού και μισούντων αυτόν, Ουκ άντελάβου αυτού εν τω πολεμώ, ως (δήσαντας) αυτόν άπαγαγείν επί τω σταυρώσαι και τα αλλά υβριστικώς έπενεγκεϊν κατ' αυτού, παύσονται ταύτα λέγοντες oi προς Χριστόν πόθον έχοντες και περί της προνοίας ορθώς διειληφότες, ου μην όρώντες πρόθεσιν καθ' ην ου φεισάμενος ό πατήρ του 25 ίδιου υιού έκδοτον αυτόν άφήκε τοις παραστάσι και συναχθεϊσι κατ' αυτού, την σωτηρίαν μαθόντες την κατορθωθείσαν δια του θανάτου αυτού, ου μόνον του πατρός υπέρ ημών παραδεδωκότος αυτόν αλλά και αυτού εις τούτο παραδεδωκότος εαυτόν· δέδωκε γαρ την ψυχήν αυτού λύτρον αντί πολλών. Κατέλυσας από καθαρισμού αυτού, και τα έξης έως του διαψάλματος. 30 οίόμενοι παρά τα έπηγγελμένα ούτω άπηντηκέναι και ταύτα φασιν. κατά· λελύσθαι γούν ύπειλήφασιν αυτόν από του καθαρισμού ου ε'ιργάσατο δια του αίματος αυτού- εφ' ω νομίξουσι και τον θρόνον αυτού κατερράχθαι εις την γήν, σμικρυνθεισών των ημερών του θρόνου αυτού, αλλ' ουδέν τοιούτον περί τον θρόνον αυτού συμβήσεται, θεού τεθεικότος αυτόν ως τάς ημέρας του 35 ουρανού περί ου τα έγχωρούντα ειπομεν- αλλά και μένειν εναντίον εαυτού ό θεός είπε τον θρόνον του Χριστού ως τον ήλιον και την κατηρτισμένην

l PS 88,41 b 3/4 cf PS 88,42 a 4 cf Me 15,29s 6ICorl2,27 8 cfPs88,42b 10 cfl Tim 6,20 15 cf PS 88,43 a 16 cf PS 88,43 b 18/9 cfPs88,44a 20/1 Ps88,44b 24-27 cfRm8,32 28 cf MC 10,45 29 PS 88,45 s 35 cf PS 88,30b;Nr. 892 36 cf PS 88,37b.38a

4 διοδευόιτωιΊ Ί, add των S 12 ώς| scripsi cum [P], el S (T mut) 13 την άλήθειαν] scripsi, της άληββίας S (Τ mut) 21 δήσαι/τας] scripsi cum [P], δήσαν S (T mut) 30 φααα>\ Ύ, φησιν S 31 jow] Ύ, add φτ\σα> S

177

σελήνην εις τον αιώνα, σταυρωθέντα yap και πεπονθότα Οδόντες) αυτόν έδοξαν τέλος είληφέναι την βασιλείαν αυτού, σμικρυνθεντός και άνατραπέντος του θρόνου αυτού, και την επί τω σταυρώ αίσχύνην κατασχεθεΐσαν αυτού περί ης ό απόστολος φησιν Ός αντί της προκειμένης αύτώ χαράς ύπέμεινε σταυρόν αισχύνης καταφρονήσας, ϊν' εκ νεκρών άναστάς μηκέτι καταλελυμένος υπό καθαρισμού η αλλ' επιτελών και ενεργών αυτόν αϊρων την άμαρτίαν του κόσμου κατά το εΐρημένον Καθαρισμόν αμαρτιών ποιησάμενος έκάθισεν εν δεξιά της μεγαλωσύνης εν ύφηλοϊς, άνωρθωμένον και βεβαίως ιδρυμένον τον θρόνον έχων μακροήμερον και αίώννον διαμένοντα.

[895] PS 88,47.48 a ίο

is

Μνήσθητι τις ημών των ταύτα λεγόντων η ύπόστασίς εστί. τρεπτοί yap και άλλοιωτοί τυγχάνομεν αυτεξούσιοι οντες · διό και φοβούμεθα, μη εις άσέβειαν ύποσυρώμεν. όθεν τάχυνον τον έλεόν σου επιβλεψας ήμίν. ούτως -γαρ μόνως σβέννυσθαι ή εξαφθείσα οργή πέφυκε. Αύναται το της υποστάσεως όνομα μη την ούσίαν σημαίνειν, ως ήρμηνεύσαμεν, άλλα την καθ' ην ύποστήναί τις δύναται τι των επίπονων.

[896] PS 88,49

20

as

Έπει πολλά σημαίνει ή τις φωνή, σκοπήσωμεν κατά τι των σημαινόμενων λέγεται το Τις εστίν άνθρωπος, σημαίνει yap ποτέ πεύσιν εν τω Τις άναβήσεται εις το όρος κυρίου και τις στήσεται εν τόπω άγιω αυτού', δηλοϊ και το σπάνιον εν τω Τις αρά εστίν ό δούλος ο πιστός και φρόνιμος; και Τις σοφός και συνήσει ταύτα; και συνετός και έπιγνώσεται αυτά; κείται και επί αδυνάτου ή φωνή εν τω Τις έγνω νουν κυρίου; η τις σύμβουλος αυτού έγένετο; και εν τω Τις συνήγαγεν ανέμους εν κόλπω; τις συνέστρεψεν ύδωρ εν ιματίω; τάττεται η φωνή και επί εύτελιξομένου ως οΰδενός οντος εν τω Ει ό θεός υπέρ ημών, τις καθ' ημών; και Ιδού κύριος βοηθήσει μοι, τις κακώσει με; κείται και επί του καλουμένου παρά τισιν Ιδίως ποίου, παρ' άλλοις δε ατόμου και ενός αριθμώ,

4/5 Hbr 12,2 19 Mt 24,45 f 23/4 Rm8,31

896 S fol 44v; 178

6/7 cfJoh 1,29 19/20 Hos 14,10 24 Jes 50,9

7/8 Hbr 1,3 21 Rm 11,34 t

scripsi cum [P όρωντες], «δότες S 16 σκοπήσωμειΊ S (D), add 6e U

17/8 PS 23,3 21/2 Prov 30,4

895 S fol 44v; 11 ek] om S 25 άριθμφ] S [P], αριθμού U (D)

s

ίο

is

εν τω "Ανθρωπος τις Ενταύθα δε δυνατόν έκλαβειν το προκείμενον επί του ουδείς- Τις γαρ εστίν άνθρωπος ος ζήσεται και ουκ οψεται θάνατον; αντί του Ουδείς, και ei μεν περί του κοινού θανάτου ό λόγος, ουδείς εστίν αληθώς ος έζησε και ουκ είδε θάνατον, καθό εϊρηται Και ούτος ό θάματος εις πάστας ανθρώπους διήλθεν, εφ' φ πάντες ημαρτον, και Καθόσον απόκειται τοις άνθρώποις άπαξ άποθανεϊν. το yap τις ισοδυναμεί τω πάσιν άνθρώποις. ουδείς ούν εστίν άνθρωπος, έπεί πάς θνητόν εστί ζώον και πάς δε άνθρωπος γεγοί>ώς τω άποπεπτωκέναι θεότητος, ως το "Τμείς δε ως άνθρωποι αποθνήσκετε, και το Όπου γαρ έρις και £τ?λος εν ύμϊν, ουχί άνθρωποι έστε και κατά άνθρωπον περιπατείτε; ουδείς yap των τοιούτων ανιστόρητος γέγονε θανάτου τω άμαρτάνειν· διό εΐρηται Τίς έστι^ άνθρωπος Ος ζήσεται; θεών yap εστί το τοιούτον, των κατά μετουσίαν θεότητος θεών εΐρημένων- ούτοι yap μόνοι ουκ Οφονται θάνατον, έπείπερ ζώσι μεταποιούμενοι της αιωνίου ζωής· εφ' fj ζωή ψαύσαι ή και κρατήσαι αυτών ό άδης ου δυνήσεται, ρυομενου θεού τους τοιούτους εκ χειρός αδου.

[897] Ps89,lb.2

20

25

Και ταύτα μεν είρήσεται, μενόντων ημών επί του ρητού· ει δε όρη λεγοιτό τις έδραννΰμενα τους αποστόλους, γήν δε πλασσομένην την καρποφορεϊν δυναμένην ψυχήν, οϊκουμένην δε την έκκλησίαν εν η οικούσιν άγγελοι, δόγματα τε αληθείας και του πνεύματος τα χαρίσματα έρεϊ προ τούτων πάντων, ώσεί και τοις προφήταις τον θεόν καταφυγήν γεγει^σοαι εν yeve και γενεά. Σημαίνει δε την εξ απείρου επ' άπειρον του θεού ΰπαρζιν το Και από του αιώνος και έως του αιώνος συ ει. συ yap ει μένων ό αυτός αεί, ουκ εν έτέρω μεν αίώνι άλλος, εν ετέρω δε άλλος · άτρεπτος yap και αμετάβλητος ων εξ απείρου έπ' άπεψον ό αυτός ει.

I L c 19,12 2/3 PS 88,49a 9 PS 81,7 9-11 I Cor 3,3 t

5/6 Rm 5,12 t 23/4 Ps89,2cf

6/7 Hbr 9,27

6 άπαξ] om S 7 τίς] τοϊς S 897 S fol 46v, om U; T fol C 154v?; Ί (G), δόγμα S 23 έπ ireipov] S (G), om Ί 24 ei2) Ί (G), om S

20 δόγματα)

179

[898] PS 89,3 a Εκ ταπεινών και χαμαιζήλων πραγμάτων εις υφός άναγαγών τον άνθρωπον, φυλάττων αυτόν εν τω μετεωρισμώ και υφει, μη απόστρεφες αυτόν αύθις εις τα χαμαιριφή γενέσθαι.

[899] PS 89,8 ] S, παρεμβάλουσι U (παρεμβαλοϋσιν

και τφ παιδί αυτού- εύχεται γοϋν άποκαλυφθήναι τους οφθαλμούς του παιδαρώυ επί τω ίδεΰ> ότι πλείους είχεν υπερμαχοϋντας των άντιπαλαιόντων αΰτοϊς. Έντολήν δε λαβόντες οι άγγελοι υπό κυρίου διαφυλάζαι τό^ σπουδαίον εκ πασών πράξεων και ενεργειών ας οδούς αυτού είπεν αιρουσι μετεωρίξοντες s αυτόν επί των ιδίων χειρών (αύται δε εΐσιν αϊ αγγελικοί ενεργειαι) έπϊ τω τον πόδα της ψυχής αυτού μη προσπταΐσαι λίοω. τυγχάνει γαρ ό υπ' αγγέλων βασταξόμενος ευλογίας της λεγούσης Ό δε πους σου ου μη προσκόφει. άνατεΐλαντος yap του φωτός του αληθινού και νοητήν ήμέραν καταυγάσαντος, ό εν ταύτη τη ημέρα περίπατων ου προσκόψει, ότι το φως ίο βλέπει, εστί δε ό λίθος εις ον προσκόπτουσιν οι μη μετεωριξόμενοι υπό αγγέλων ηλίθιος και σκληρωτάτη αμαρτία, προσκόπτουσι δε και επί τον άκρογωναϊον λίθον έκλεκτόν εντιμον δι απιστίας ως λίθον προσκόμματος αύτοίς γενέσθαι.

[907] PS 90,13

Τέσσαρα εϊδη αντικειμένων δυνάμεων σημαίνει δια των έγκειμένων is τεσσάρων ονομάτων τυγχανόντων ιοβόλων και εκτεθηριωμένων ζώων. και Παύλος δε υπερβάς την προς αίμα και σάρκα πάλην προς τεσσάρας διαφοράς αντιπάλων αοράτων, προς αρχάς προς εξουσίας προς κοσμοκράτορας σκότους προς πνευματικά της πονηρίας έχει τους αγώνας. Και ό νυν ούν επί άριστείας έγκωμιαξόμενος έπ' ασπίδα και βασιλίσκον 20 επιβαίνει, λαβών έΐ-ουσίαν υπό Ιησού πατεϊν επάνω οφεων και σκορπιών· καταπατών δε και πάσαν δύναμιν του εχθρού καταπατήσει λέοντα και δράκοντα, δύναται και εκ παραλλήλου λέων και Βρακών είναι ό αντίδικος ημών διάβολος · Ως γαρ λέω»' περιπατεί ζητών τίνα καταπιεί · αυτός ων και ό όφις και ό δράκων, ό αρχαίος σατανάς, κατά την Άποκάλυψιν.

[908]

PS 90,14-16 25

Έπεΐ έπ' έμέ ήλπισεν, ό κύριος λέγει, ό καταφυγών και έλπίσας έπ' έμέ, ό

7/8 Prov3,23f 12 cfIPtr2,6 23 I P t r S . S f 23/4 cf Apc 12,9

16-18

cfEph6,12

20 cf Lc 10,19

10 μη] U (G), omS(D) 907 S fol 57v cont Did; (G eiusdem = an); |P Eus]; 18 τους] U, om S (τον ay va G) 19 άριστβίας] S (G), άριστει'αις U 22 ώιτίδικος] U (G), add γαρ S 23 γαρ) U, om S 908 S fol 58r an; Ύ fol C 153r? (partim mut); (G); [P Thdt Eus];

187

s

ίο

is

20

ειπών "Οτι συ, κύριε, ή έλπίς μου, — ρύσομαι αυτόν από πιπτούσης εκ του κλίτους αυτού χιλιάδας και μυριάδας εκ δεξιών αυτού- αλλά και σκεπάσω αυτόν έγνωκότα το όνομα μου, Οπως άβλαβης διαμείνη έπιβάς επί άσπίδος και βασιλίσκου και καταστήσας λέοντα και δράκοντα, της γνώσεως του ονόματος μου άλεξικάκου ποιότητος περί αυτόν γινομένης, κεκραγώς δε τη της ψυχής μεγαλοφωνία προς έμέ, έπακούοντά με και επινεύοντα ούτω εύρήσει. αεί γαρ αύτώ πάρεψί, καν εν περιστάσει τυγχάνη- μετ' αυτού yap ειμί εν θλίψει (μάλιστα yap τότε συνεϊναι αυτόν χρεία, όταν θλιβερά και περιστατικά η περί ημάς}. Ου μόνον δε αυτόν ελευθερώσω των θλιβερών, αλλά και έπίβλεπτον άπεργάσομαι. παρέξω δε αύτώ και ξωήν την αίώνιον επί τω πολυήμερον και μακροήμερον οντά εχεα> φως αίώνιον (Φως yap δικαίοις διαπαντός). δείξω δε αύτώ τ° σωτηριόν μου ήτοι την παρ' εμού σωτηρίαν ή τον ταύτης αίτιον Ίησούν, όπερ και ό μακάριος Συμεών ιδών ηύχαρίστει λέγων Νυν απολύεις τον δούλόν σου, δέσποτα, εν ειρήνη, ότι είδον οι οφθαλμοί μου το σωτηριόν σου ο ήτοίμασας κατά πρόσωπον πάντων των λαών. Ου δη νομιστέον περί του κυρίου Ολον είρήσθαι τον ψαλμόν, ως οι Άρειανοί βούλονται και Εΰσέβως, αλλά και περί ανδρός δικαίου και θεώ πεποιθότος ω πρόκειται τέλος της ελπίδος το άριστον \&ειι> Χριστόν Ίησούν το σωτήρων του θεού. είδε ό διάβολος εν τοις προς κυρών λόγοις έφησεν αύτώ την έπαγγελίαν κείσθαι το "Οτι τοις άγγέλοις αυτού έντελεϊται περί σου, ως άνδρί κάκεϊνος διελέγετο δίκαιη, το καθαρώς και εξόχως δίκαιον ορών εν αύτώ, μήπω δε το πλέον ανθρώπου και άνώτερον εν Χριστώ συνιέναι δυνάμενος.

[909] PS 91,2.3 Ό έξομολογούμενος και κατηγορών εαυτού επί κυρίου άφεσιν και 25 συγχώρησα? αιτούμενος, την εκ του έξομολογείσθαι ώφέλειαν πείρα έχων, εργοις απαγγέλλει το έλεος του θεού, ελεηθείς εφ' οίς μετενόησεν. αναγγέλλει δε τον έπ' αυτόν γενόμενον έλεον θεού, φωτισθείς και εν αρχή ημέρας υπό του ηλίου της δικαιοσύνης συνισταμένης γεγονώς, οθεν πρωί άναγγέλλειν είπε την εύεργεσίαν ην θεόθεν έσχε. 30 Και το ψάλλει» δε τω ονόματι κυρίου του υψίστου θεολογίας και θεοπτίας ύπόθεσις τυγχάνον τέλος έχει την άλήθειαν ην άναγγέλλειν προσήκει ουκ εξ έπιπολής και εκ των φανερών πραγμάτων αλλ εκ βαθέων και απόκρυφων δια γνώσεως ύπερβολήν. την δε άσάφειαν την εν τοις τοωύτοις ώνόμασε

l Ps90,9a

12 Prov 13,9

14-16

Lc 2,29-31

21 PS 90,1 la (Mt 4,6)

3/4 άσπίδος και βασιλιάκον] S (G), ασπίδα και βασιλίσκον U 11 αύτφ] U (G), αυτόν S 15 δέσποτα] Ύ (G), add κατά το ρήμα σου SU 22 δικαι'ψ] U (G), δικαίως S 909 Sfol61r; 188

νύκτα· φύσει yap τα περί τον εύσεβώς και ορθώς λεγόμενα της των πολλών γνώσεως δω μέγεθος δυνάμεως αποδημεί, νϋ£ δ' εστί το δυσκατάληπτον. αυτή δε ή νύξ άναφοράν έχει προς το σκότος ο εοετο ό οεός άποκρυφην αυτού. απαγγέλλει τε το πρωί το έλεος του 0εοϋ και την άλήοειαν αυτού κατά νύκτα.

[910] PS 91,6.7 s

ίο

is

"Οσον δε το μέγεθος αυτών αναφαίνεται ήμίν, τοσούτον βαθυνομένους όρώμεν τους περί αυτών θεού διαλογισμούς καθ' οος πεποίηκε και έμεγέθυνεν αυτά. τούτοις συνάδει το λεγόμενον οπό του Έκκλησιαστοϋ Είπα Σοφισθήσομαι, και αύτη έμακρύνθη απ' εμού μακράν υπέρ δ ην και βαθύ βάθος, τις εΰρησει αυτήν; ως το βάθος αυτής φησιν άκατάληπτόν μοι φανήναι· ειπών δε Σφόδρα έβαρΰνθησαν οι διαλογισμοί σου, εΰθυμσποιεΐ τους σοφίας έραστάς, ότι εφόρων τίνα και περί τίνος άκούων όφθαλμφ και ακοή του εαυτού ορά και ακούει; άπαντητέον προς ταύτα οϋτω πονηρώς ε'ιρημένα Οτι διττόν -γένος αισθήσεων εστίν εν ήμίν, θνητόν και άθάνατον, κυρίως δε ημών των λογικών το άθάνατον τυγχάνον νοητόν. το γαρ θνητόν ουκ 'ίδιον ημών αλλά κοινόν και προς τα άλογα ζώα. όταν ούν ή γραφή τάς αισθήσεις του έσω ανθρώπου σημαινη, όφθαλμόν μου και ους μου όράν και άκούειν λέγει ως εν τοίς προκειμένοις.

3 cfNr!91 18/9 PS 91,12

7/8 Sap 4,8s t

9-11 Gen 25,8 t

14/5 PS 51,10

2 τηνικάδε] U (P), τηνικαϋτα 6e S 912 S fol 63v an; (P in Apoll + Apo ); 3 Σύμμαχον - elirov] om U 13 τετρυγωμέυοι· S 23 6e] om S 25 του] lege vel του? 28 νοητέον U l ήμϊι; U

190

[913] Ps91,13

s

ίο

is

20

Έπεϊ ό φοίνιξ πολύχουν τον καρπον φέρει και ή κέρδος ή εν τω Αιβάνω πολύερνος και πολύρι£ός εστίν, είκότως τον δίκαιον παρέβαλε το'ις τοιούτοις πολύκαρποι οντά εν τακ κατ' είδος άρεταϊς και τα διάφορα δόγματα της άληοειας. κατά ταύτα γαρ ή άι^οτ) αύτοΰ παραβάλλεται τω φοινίκι, άλλα και δια το βέβαιον και έχυρόν περί τα αγαθά τη κέρδω τη εν τη Αιβανω παρεικάξεται· άσηπτος γαρ και -πυκνότατη ή κέρδος, και αειθαλής δε ό φοίνιξ και την καρδίαν άνω νενευκυϊαν έχων, ω είκότως όμοιοΰται ό θησαυρίσας εν ούρανώ και δια τούτο εκεί την καρδίαν έχων. Επειδή δε εν τω 'Άισματι των ασμάτων ο νύμφιος (εστί δε ούτος ο θεός λόγος) φοίνιξ ειρηται εφ' ον άναβαίνειν και κρατειν των υψεων αυτού επαγγέλλεται ή νύμφη (ή τελεία ψυχή και ή εκκλησία) φάσκουσα Είπα Άναβήσομαι εν τω φοινίκι και κρατήσω των ύψεων αυτού, ορά ει τούτω τω φοινίκι παραπλησίως ανθήσει ό δίκαιος, απ' αυτού λαμβάνων την δύναμιν του σώξειν τον άνθούντα καρπον. οι yap προς γεωργών θηλυκοί καλούμενοι φοίνικες από του άρρενος φοίνικος την άφορμήν τον φυλάττειν τον καρπον λαμβάνουσι. τοιούτος δε εφ' δν άναβαίνειν ή νύμφη φησιν επί τω κρατήσαι κατά τίνα των έρμηνευσάντων των ελάτων αυτού του φοίνικος οι θεΐαι διδασκαλίαι τυγχάνουσαι το γόνιμον και φυλακτικόν των καρπών λαμβάνουσιν όθεν και ή νύμφη ή ταύτα λέγουσα, ουκ άλλη του άνθούντος κατά τον φοίνικα δικαίου τυγχάνουσα, φησίν Όμοιωθήσομαι τω φοινίκι, από τούτου του φοίνικος κάλ 20 ύφούσαι και μετεωρίξουσαι τον μεταποιούμενον.

[921] PS 93,20.21

25

Δυνατοί δε και οϋτως έκλαβεϊν την λέξιν· Σοϋ, δέσποτα, κούφα και ελαφρά προστάττοντος, κόπους επί τοις σοϊς προστάγμασι πλάττει ό της ανομίας θρόνος, δειλίαν και τοις ταχθείσι τάναντία υποβάλλων τη διάνοια, του γαρ ορθού λόγου προτρεπομένου επί δικαιοσύνην ως ώφέλιμον, την άδικίαν άντιτίθησιν κέρδη και πορισμούς τα εκ ταύτης προτείνων πάλιν του λόγου έπ' άκτημοσύνην παρακαλοϋντος και άμεριμνίαν, και επί τφ τοιοΰτω προστάγματι πλάττει κόπον, δειλίας έι>ιεΐς λογισμόν και φόβου του μη

2/3 PS 56,7

3/4 Prov 26,27 t

4 Prov 16,27 t

18/9 cf I Job 5,3

920 S fol 74r an; T fol C 116v 121r (partim mut); 7 'ίαμεν U, προαφοΰμεθα in marg U 11 των] Ί (DP), τον SU 13 προσταγμάτων] T (D), πραγμάτων SU 921 S fol 74v cont Did; T fol C 121rv?; (D); (P); 21 Δυνατόν - λέξιν] om U 24 ως] Τ (DP), om SU 25 ύποτίθησι S

194

s

ίο

is

20

ύστερηθήναι των αναγκαίων νόαον και yήpως καταλαβόντων. ωσαύτως και επί των άλλων προσταγμάτων του θεού ουκ. όντων βαρέων πλάττει κόπον βάρους φαντασίαν υποβάλλων. Άvayvωστέov δε και ούτως· ΤΩ δέσποτα, ο πλάσσων επί τοις σοϊς προστάγμασι κόπον ως μη δια το €ΰκολον καταφρονώνται· θέλεις yap τους προσ€ρχομένους αύτοίς κατορθοϋν αυτά συν ίδρώτι και πονώ. ούτω yap καρτ€ρίαν και ύπομονήν κτήσασθαι συμβαίνει- διό και σωτηρία έφεται· Ό yap ύπομείνας εις τέλος, ούτος σωθήσεται. Ου συμπροσέσται σοι τυραννικός θρόνος · διό κώλυσον αυτούς της ωμότατης καθ' ημών ορμής, καθ' ην δολερώς θηρεύουσιν επί φυχήν δικαίου, επιμορφαξόμενοι δε και το κριταί και δικασταί π/γχάνειν καταδικάζουσιν άθωον αίμα. &ρόνον δε αδικίας την τυραννικήν αρχήν του διαβόλου έφη. εις τοσούτον yap ήλασε πονηρίας ό διάβολος ως ίσοδυναμεϊν τη μοχθηρά έζει. άνομίαν yap αντί ανόμου και άπώλειαν αντί άπολωλότος καλεί αυτόν ή ypaw' οπού μεν λέyoυσa προς αυτόν Απώλεια εβένου (ταύτη και ό 'Ιούδας Τϊος απώλειας έχρημάτισεν υίος Σατανά yεyovώς), Οπού δε άνομίαν όνομάζουσα αυτόν τους yap τέκνα αυτού yεyεvημέvoυς υιούς ανομίας λέyει, ή φησι περί Χριστού Και υιός ανομίας ου προσθήσει του κακώσαι αυτόν, τούτου ΰπασπισταί τυγχάνουσιν οι πονηρευόμενοι περί ων φησι Τις άναστήσεταΐ μοι επί πονηρευομένους ή τις συμπαραστήσεταί μοι επί τους έpyaξoμέvoυς την άνομίαν; δαίμονες δε ούτοι και άνθρωποι πονηροί, δια πavoυpyίaς τα προειρημένα κατά του αθώου και δικαίου δρώντες.

[922] Ps94,lb-2 as

so

Επί έξομολόγησιν παρακαλούσαν ήτοι εφ' οις έδρασαν κακώς ή εφ' οις ευ πεπόνθασι θεοθεν εύχαριστούντες τω έπιφανέντι και έπιλάμφαντι αϋτοϊς την χαρακτήρα της υποστάσεως αυτού τυγχάνοντα αυτού πρόσωπον Αυτός γαρ εστιι> ή εικών του θεού του αοράτου, δυνατόν τον τρίτον στίχον τω πρώτω άποδοΰί^αι και τον τέταρτον τω δευτερω οοτω νοούντα επί τω ήκειν άyaλλιάσθaι τω κνρίω · Προεφθάσαμεν το πρόσωπον αυτού εν εξομολογήσει, άλλα και άλαλάττομεν τω σωτήρι θεώ ημών εν φαλμοϊς. φαλμοί δε καθ' ους άλαλάξουσι τω κυρίω πράξεις καθ' ας ένεργούσιν εΰαρεστούντες αυτώ τοιαύτα yap τίνα υποβάλλει ή φαλμός φωνή.

7/8 Mt 10,22 20-22 PS 93,16 t

16 Εζ 27,36 26 cf Hbr 1,3

16/7 cf Job 17,12 26/7 Col 1,15 f

19 PS 88,23

7 σωτηρίας S 18 αϋτφ SU 922 S fol 76i an sine dist; T fol C 119r an sine dist; 29 προφθάσωμεν SU 30 αλαλάξωμει· U

195

[923] PS 94,3 b

Θεούς λέγει ους αγγέλους ή γραφή καλεί, βασιλεύει δε κάκείνων γενομένων θεών προς ους ό λόγος του 0εού γεγένηται.

[924] PS 94,4

Πάσης της γης περώραττόμενος ό λόγος κατά τον της προνοίας λάγον εν τη χεφί εαυτού έχει τα λεγόμενα της 'γης -πέρατα· ή κατάσχεσις γαρ s αυτού τα πέρατα της γης εστί, κρατούντος δε αυτού των της γης περάτων, έπεΐ μέρη της γης και τα όρη αυτού του κυρίου (και ταύτα εστίν υψηλά εν τούτοις) τυγχάνει, σημειωτέον Οτι δια πάσης της γραφής αναιρείται το δόγμα των περιγραφόντων μέχρι των της σελήνης ορών την πρόνοιαν. ουκ ενταύθα γαρ μόνον κρατείν των περάτων της γης λέγεται άλλα και ίο πολλαχού, αμελεί γούν ως ουρανού ούτω και γης κύριος εστίν- Εξομολογούμαι σοι γαρ, πάτερ, κύριε του ουρανού και της γης. Προς διάνοιαν δε εν τη χεφί γίνονται του θεού τη σκεπαστικη και παντοδυνάμω μόνοι ο'ι περαιτέρω της γης φρονήσει και πολιτεία γινόμενοιόθεν ουδείς αυτούς άρπάσαι δύναται οντάς εν τη χεφί του πατρός και εν τη is χεφί του ι>ίού. ταύτα τα πέρατα κατ' έπίνοιαν αλλην Χριστού εΐεν πρόβατα, περί ων ό κύριος φησι Ύά πρόβατα τα έμά της φωνής μου ακούει, κάγώ δίδωμι αύτοίς ξωήν αιώνων και ουδείς άρπάσει αυτά εκ της χειρός μου, και εξής · ουδείς δύναται άρπάσαι εκ της χεφός του πατρός μου. Έπεΐ ούν τα έρμηνευθέντα της γης πέρατα είσιν εν χειρί θεού, είκότως 20 και τα υψηλά των ορέων αυτού τυγχάνει, όρων όντων των διηρημένων βίφ και φρονήματι θεοσεβών ανδρών, κατ' έξαίρετον δε αυτού είσιν υπερέχοντες ους υψηλά των ορέων προσηγόρευσεν · ή τάχα πέρατα μεν γης, οι επί γης περιπατούντες άνθρωποι, εν ούρανω δ' έχοντες το πολίτευμα και την καρδίαν δια το εκεί τεθησαυρικέναι, των αγγέλων υψηλών ορών 25 χρηματιξόντων.

4/5 cl PS 2,8

10/1 Mt 11,25

16-18

Job 10,27-29 t

923 Sfol76van;TfolC 119r; 924 S fol 76v cont Did; T fol C 119v?; (D); (G); (P); 8 Ορών] U, ορών S, ορών Ί 10 ως] T (G), add kv SU l ούρανω U 10 Εξομολογούμαι - 11] T (G), om SU 17 μου - 18 χειρός] T, om SU 24 υψηλών] SU, om T

196

[925] PS 94,5 b

s

10

Σημειωτέον 'ότι ούχ υπό χειρός αλλ' υπό χ€ψών πεπλάσθαι ή ξηρά λέγεται, ώσπερ το "Εργα των χειρών αού eioiv οι ουρανοί, και το Αϊ χείρες σου εποίησαν με και έπλασαν με. τίνες δε αύται αϊ δημιουργοί αϊ χείρες άπορητεον· μία μεν yap ομολογουμένως δραστήριος του θεού χειρ ό θεός λόγος εστίν, αλλά ταύτη τη χειρί και έτερα τις συντέτακται δια πλειόνων γραφών και αυτή δημιουργική υπάρχουσα, έδοξε δε άνδράσι θείοις και των αποστόλων φοιτηταίς γεγενημένοις ειπείν, ως αρά αϊ δημιουργικοί του θεού χείρες ό μονογενής εϊη και το αγιον πνεύμα, ταύτης δε της γνώμης ό Ειρηναίος μάλιστα ην, εξ ου δηλονότι παλαιά δόξα εστίν η τιθεμένη μη ποιαϋμενον αλλά ποιητικόν και το αγυον πνεύμα.

[926] PS 94,6-7 c Ουκ εκ τόττου εις έτερον τόπον ιόντες επί τω θεόν προσκυνήσαι παρακαλούσιν αλλήλους, ούκέτι γαρ τοπική προσκύνησίς εστίν, ώσπερ έτύγχανεν ούσα οτε συνέστηκε τα Ιεροσόλυμα και ό έκεϊσε ι>αός. Προσκυνοϋσι γαρ τω κυρίω, κατά τον προφήτην, έκαστος εκ του τόπου έαυτοϋ, ουκ αισθητώς και σωματικώς is άλλα πνεύματι καί αλήθεια. Έρχονται τοίνυν κατά διάθεσιν μάλλον ή μεταβολήν τόπου οι προσκυνούντες καί προσπίπτοντες αύτώ, κλίνοντες αύτώ γόνυ θεόν αυτόν όμολογούντες, ούχ οι επί γης μόνοι αλλά καί οι εν ούρανοϊς και καταχθονίοις κλαίοντες ενώπιον αυτού τον εκ μετανοίας κλαυθμόν, ή καί όσαχώς κλαίειν καί όδυνάσθαί τινας 20 εΐπομεν. αμεμπτος δε κλαυθμός καί πάσαν κηλίδα διαφεύγων ό θαρσών ενώπιον κυρίου γινεσθαι. Λεγουσι δε την α'ιτίαν δ Γ ην τα έγκείμενα έπιτελοϋσι, φάσκοντες "Οτι αυτός θεός ημών καί ήμεϊς πρόβατα νομής αυτού, σχέσεως του λαού προς θεόν δηλούμενης δια τήσδε της λέξεως, δια τούτο φησι· Λαός νομής αυτού 25 τυγχάνομεν οτι αυτός έπιδέδωκεν εαυτόν θεός ημών γενέσθαι- έπεί γαρ αυτός θεός ημών, καί ημείς λαός νομής αυτού τυγχάνομεν καί έπεί ημείς λαός νομής αυτού, αυτός θεός ημών. της δ' αύτοΰ νομής λαός αυτού οντες, έσμέν

2 PS 101,26 17/8 cf Phil 2,10

2/3 PS 118,73 8 cf Adv. haer. V 6 22/3 Ps94,7a-cf

13/4 Zeph 2,11 t

925 S f o l 7 7 r a n ; T f o l C 9 8 r ; 4 του 0eo xetp] Ύ (G), coll SU 6 'eSei^e S 7 χείρβς τον θεού coll U 926 S fol 77v an; T fol C 98v?; 11 το 0€ψ U 12 άλλήλοις TU 13 et U 17 αύτφ 2 |οιη8υ 26 τυ·γχάνομ€ν] om TS 26 καί - 27 αϋτοϋΐ U marg, om TS 197

και πρόβατα χειρός αυτού οντος ποιμένας ημών. διό ουδείς άρπάσει ημάς εκ της δεξιάς αυτού· Κάγώ γαρ δίδωμι αύτο'ις ξωήν αιώνων, και ούχ άρπάοει τις αυτά εκ της χειρός μου.

[927]

Ps94,7c-9 s

ίο

Ταύτας τας λέξεις έως του τέλους του ι//αλμοϋ υπό του αγίου πνεύματος είρήσθαι ι^ήσας ό απόστολος, εθηκεν αύτάς εν ττ? Προς Εβραίους επιστολή άμωσγέπως και έρμηνείαν αΰταΐς έπαγαγών. ήρμήνευσε δε το σήμ€ρον, εις τον πάντα ένεστηκότα αιώνα αναφερών αυτό- εκάστη yap ημέρα του αιώνος σημαίνεται δια του σήμερον, σκληρύνεται δε καρδία, Ον τρόπον και ή του Φαραώ κακία προσκλινομένη και υπό άπάσης της αμαρτίας σκληρά και άντίτυπος αναφαινομένη, ταύτης τοίνυν άφέμενοι της ωμότητας, βοώντι θεώ κλίνωμεν την άκοήν επί τω δίκαιοι γενέσθαι.

[928] PS 94,10.11 "Αλλος δε το Προσώχθισα προσκορής φησιν έγενόμην ου πάση γενεά αλλ' εκείνη αεί πλάνη συμβιούση δ (ατό μη έθέλειν γνώσιν έχειν θεού· εφη τον θεόν όργισθέντα όμόσαι μη είσελθεΐν εις την κατάπαυσιν αυτού, is ταύτα δε εν ΟΖ ειπών, έξηγησαμένου δε και Παύλου ταΰτ^ν την λέζιν, ουδέν πλέον των τότε ρηθέντων έροΰμεν.

[929]

Ps95,l-2a Νοήσεις δε και οοτως · τ? λογική κατ' εικόνα και ομοιωσιν θεού γινομένη ψυχή οίκος εστί του πεποιηκότος, μάλιστα συν αρετή διάγουσα, άμαρτάνουσα δε αιχμαλωτίζεται και καθαιρείται ώστε μηκέτι είναι ναός 20 οεοϋ. είπε γούν ό θεός περί τίνων Ου μη καταμείνη το πνεύμα μου εν τοις

2/3 Joh 10,28 17 cf Gen 1,26

4/5 cfHbr 3,7-19 20-199,1 Gen 6,3

15 non exstat

15 cfHbr4

l apnaaei] Ύ S (con), άρπάξ€ΐ U 927 S fol 78v an; T fol C 115v?; (P); 4 του1] om U 7 χρόνον S sed corr in marg 928 S fol 79r an; T fol C 122r?; (G); (P); 13 εκείνη] TS (GP), add τη U 929 S fol 80v an; T fol C 105v 102rv (partim mut);

198

s

ίο

is

20

25

30

35

άνθρώποις τούτοις did το e >ai αυτούς σάρκας, πάλαι γαρ ένοικούντος εν αύτοίς του θείου -πνεύματος ναός ήσαν αυτού- ore δε άμαρτάνοντες σάρκες γεγένηνται εμπαθή και ύλικήν e%w άναλαβόντες, το τηνικάδε απέ στη ο ένοικων εν αύτοίς και καταστροφήν ύπέμειναν προς των αίχμαλωτισάντων αυτούς πονηρών πνευμάτων. Ώσττερ τοίνυν ό άμαρτάνων αιχμάλωτος γεγονώς παύεται του είναι θεού οίκος διαλυθέντος του εξ αρετών οικοδομήματος αυτού, ούτως ό επιστρέφων προς θεόν δια μετανοίας ου μόνον της αιχμαλωσίας λυτροϋται, αλλά και θεμελιούται και οικοδομείται θεού οίκος δι' ορθότητα φρονήματος τε και πράξεων άριστων, και τούτο εστίν ο δήλοι ή έγκειμένη τον φαλμοϋ προγραφή, μετά yap την αίχμαλωσίαν του οίκου οίκοδομηθεντός προς των εύπαθόντων χαριστήριος ωδή αναπέμπεται υπέρ αφέσεως της αιχμαλωσίας και έγκαινισμού του θείον οικον. και προς το ρητόν έκλαβείν τις τα κατά τον τόπον δυνήσεται. φαίνεται yap ό οίπος εν τοις χρόνοις "Εσδρα μετά την αίχμαλωσίαν οικοδομηθείς λεκτέθί> ούν περί της τοιαύτης εις το άρχαϊον αποκαταστάσεως τον οίκου προφητικώτερον τον Δαυίδ τεθεωρηκότα την υπέρ του έγκαινισμού του οίκον την φδήν πεποιηκέναι. άδουσι δε την ώδήν οι τον παλαών άνθρωπον έκδνσάμενοι και τον νέον ένδυσάμενοι τον άνανεούμενον εις το γενέσθαι κατ' εικόνα του κτίσαντος αυτόν, τω μαθητεύεσθαι τη καινή διαθήκη την καινότητα της Χριστού διδασκαλίας προσηκάμενοι. Ενταύθα μεν ονν αδειν πάσα ή γη προστάττεται, εν ΞΕ δε προσκννεϊνΠάσα γαρ ή γη προσκννησάτωσάν σοι και \1>α\άτωοάν σοι- και εν Άμβακονμ Ύής αίνέσεως αυτού (δηλαδή του θεού) πλήρης πάσα ή γη εϊρηται, και εν άλλοις Πλήρης πάσα ή γη της δόξης αύτοϋ. ου>οι ονν πάντες οι ψδοντες τω θεώ προς τω άδειν ούτω και εύλογεϊν το όνομα αυτού προστάττονται. δια yap έργων αγαθών και γνώσεως της αληθείας ευλογεί τις και δοξάζει το όνομα του θεού. εϊρηται γούν εν Ευαγγέλου Λαμφάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, Οπως 'ίδωσι τα καλά υμών έργα και δοξάσωσι τον πατέρα υμών τον εν τοίς οΰρανοίς. της γαρ θεού προσηγορίας έπικληθείσης ήμϊν, πάντα πράττοντες τα κατά λόγον τον ορθόν δι' ευλογίας ων ενλογούμεν, ένεργούμεν ο φορούμεν όνομα κυρίου· ου γαρ άλλως έχοντος αυτού, εΰχόμεθα εύλογημένον αυτό και αγιον γενέσθαι, δι' ακριβείας δε ως οίον τ' ην εΐρηται περί τούτου εν τω ΛΓ φαλμώ εις το "Τφώσωμεν το όνομα αυτού επί το αυτό· δθεν νυν άρκούμεθα τοις δια βραχέων ε'ψημένοις. Έπίστησον ει δυνατόν και ούτως έκδέξασθαι τάς προκειμενας λέξεις·

14/5 cfHEsdr3-6 17-19 cf Col 3,9s 22Ps65,4 23 Hab 3,3 24 Jes6,3 27-29 Mt 5,16 f 29/30 cfJac 2,7 33/4 Ps 33,4b; cfNr. 307

10 προγραφή] TU, npoaypa κατώρθωσεν οΐκουμένην επί τω μηκέτι κλονεΐσθαι εν δικαιοσύνη, εν δικαιοσύνη κρίνει ό ερχόμενος κύριος, κρίνει δ' εν αλήθεια και τους λαούς εν οίς yeyovε τα θαυμάσια αυτού, Οπως τη μεν οικουμένη μισθόν οσιότητος νέμη κατ' άξίαν κρυθείση, τοις δε λαοίς yvώσιv τελείαν όρεξη, όπως μηκέτι εκ

9/10 cf PS 125,5 17 cf Ez 31,9 27-206,1 cflCor 13,12

20 Cant 2,3

21/2 cf II Cor 5,21

2 ei fie τις βϊη U 936 S fol 87r cont Did; Ύ fol C 100 rv an; (D); (P Eus); 11 eni] υπό S l κεκατωρθώσθαι T (D) 937 S fol 87r cont Did, U Thdt; Ύ fol C IQOv? (Dcv: an); (D an); (P Eus);

205

μέρους Ju>ώσκoιεv αλλ''αυτοπρόσωπα; προσβάλουν τω αλήθεια τελείως αυτήν και άναλαμβάνοντες και θεωρούντες.

[938] PS 96,1

Του ικανού χειρί (ούτος δ' εστίν ό πνευματικός Δαυίδ ό εκ σπέρματος αυτού το κατά σάρκα γεγο^ώς) ή γη καθίσταται, παντός θορύβου και τάραχου s πολεμικού υπ' αυτού καταλυθέντος · η καθίσταται γη κατάστασιν άναλαμβάνουσα καθό καρποφορείν έδεί-ατο σπόρον εις Ρ και Ξ και Λ, σπειράντων εαυτοίς εις δικαιοσύνην επί τω Jεvήμaτa δικαιοσύνης πληθΰναι των υπό Ιησού σπαρέντων. Διό και βασιλεύει ό κύριος, ουκ από του μη βασιλεύειν καοάπαξ έπΐ το βασιλεύει^ έλτ?λυ0ώς αλλ' από του μη αρχ€ΐν των άμαρτανόντων μετανοησάντων ίο τ?κειι> έπΐ την βασιλείαν. άγαλλιαται ούν πάσα ή γη, τούτο ποιεΐν προσταττομένη επί τω τον κύριον πάσης αυτής βεβασιλευκέναι. Προς δε τω άγαλλιάσθαι την άποδοθεϊσαν γην και νήσοι εύφρανθήσονται, τουτέστιν οι εν αΰταίς οίκοϋντες άνθρωποι ήτοι και αϊ έκκλησίαι. δύνασαι δε και τάς των βέβαιων κατ' άρετήν φυχάς νήσους φάναι υπό της τρικυμίας και is £άλτ?ς των παθών περικλυξομένας, πάσχουσας δε υπ' αυτών το σύνολον ουδέν, εις πάσας τάς διανοίας τάς προκειμενας λήψη το υπό του θεού λεγόμενον Έ-γκαινίξεσθε προς με, νήσοι, άνανεωθείσαι jap αϊ προκείμεναι νήσοι παιδεύσει της καινής διαθήκης δένονται τον περί των παραδοξοποιών του θεού δυνάμεων λότγον προς των ίκανώς απαγγέλλει^ αυτόν δυναμένων, ή φησι το πνεύμα Τάς 20 άρετάς αυτού (τουτέστι του θεού) εν τοις νήσοις άπαγγελούσι. τούτων δ' απάντων ύπαρζάντων ταίς νήσοις τελείως εΰφραΰ>εσθαι αυτάς συμβαίνει.

[939] PS 96,2.3 (Νεφέλη και ^όψος κύκλω αυτού) — ου σωματικώς· ει jap τα κυκλούντα εϊη σώματα, και ό κυκλούμενος είη σώμα ή σώματι γε χρώμενος· αλλ'

3/4cfRml,3 22 Ps96,2a

6cfMc4,20

17Jes41,l

19/20 Jes42,12

1 αυτοπρόσωπη] U (P) (T mut), αύτώ προσώπω S, (αύτώ τω προσώπω D) 938 S fol 88v; Ί fol 124r? (Dev: Did; partiin mut); 5 άναλαμβάνουσα] TU (P), αναλαμβάνει S 6 καθό] TS, καθ' όν U (P) l έδεξατο] TS (P), έδείξατο U 13 at] S, om U (P) 16 eo ] T, κυρίου S (lac U) 20 άπαγγελλοΰσι U sed corr 939 S fol 89r cont Did; T fol C 124v 99r? (partim mut); (D); (P); 22 supplevi 206

s

ίο

is

20

25

30

35

ασώματος, μάλλον δε ύπερέκεινα σωμάτων ό θεός και ό μονογενής αυτού υιός καθό θεός λόγος εστί. λέγει δε νυν προς παράσταση της άκαταληψίας αυτού περί αυτόν νεφέλη και γνόφος είναι- και τάχα μεν ή νεφέλη τους εξ αυτού ρέοντας ποτίμους σήμαινα λόγους, ό δε γνόφος την άσάφειαν της άκαταληψίας αυτού, είρηται γούν και πρότερον Kai έκλινεν ουρανούς και κατέβη, και γνόφος υπό τους πόδας αύτοΰ· το γαρ δυσθεώρητοι, μάλλον δε άκατάληπτον τω νώ των γενητών της -πορείας αυτού καθ' ην πορεύεται δημιουργικώς και προνοητικώς παρίσταται δια του Γνόφος υπό τους πόδας αυτού. Ει δε περί του σωτήρος κατά την ένανθρώπησιν έκλαβεϊν ταύτα καλώς έχει, έπίστησον ει νεφέλη δύναται λέγεσθαι κύκλω αυτού τυγχάνουσα ή ανθρωπεία φύσις ή προσληφθεϊσα καθ' ενωσιν άδιαίρετον, πληρών την λέγουσαν προφητείαν Ιδού κύριος κάθηται επί κουφής νεφέλης και ήξει εις Αιγύπτου, ήλοε γαρ εις την αλληγορικούς καλουμένην Αϊγυπτον οικουμένην έπιβάς και, ϊν' ούτως ε'ίπω, βασιλικώς προκαθήμενος επί κουφής νεφέλης ουδαμώς βάρος αμαρτίας έχούσης · άμαρτίαν yap ουκ έποίησεν επί τω ποτίσαι δια ταύτης της νεφέλης τον πάντα κόσμον. αλλ' έπεί η έπίβασις του κυρίου η εις την προειρημένην νεφέλην πολύ το δυσθεώρητον έχει, ε'ικότως και γνόφος άμα τη νεφέλη τυγχάνει περί αυτόν. Δικαιοσύνη και κρίμα κατόρθωσις του θρόνου αυτού· πυρ ενώπιον αυτού προπορεύσεται και φλογιε'ι κύκλω τους εχθρούς αυτού, ή κατόρθωσις του θρόνου της βασιλείας αυτού δικαιοσύνη και κρίσις εστίν, έπείπερ βασιλεύων κριτής δίκαιος εστί. συνάδει τούτοις τα εν Παροιμίαις ούτως έχοντα· Μετά yap δικαιοσύνης ετοιμάζεται θρόνος αρχής, όθεν δίκαιον κριτού τυγχάνοντος αύτοΰ, πυρ προπορευόμενον αυτού φλoyίξει πάντας τους εχθρούς αυτού, εχθροί δε του λόγου της δικαιοσύνης οι άλόγως και αδίκως πράττοντες ώσπερ ούν διάφοροι της αληθείας οΐ ψευδοδοξούντες και ψευδόμενοι· και ή φιλία δε του κόσμου έχθροποιεϊν εϊρηται θεώ. εάν ούν βουληθή φίλος είναι του κόσμου, εχθρός του θεού καθίσταται, των την ένυλον και κοσμικωτέραν διαγωγή άσπαζομένων εχθρών του θεού άποδεικνυμένων. τούτους ούν τους εχθρούς φλογίζει το πυρ το έμπροσθεν του κυρίου προπορευόμενον, ουκ άναλίσκον και φθείρον αυτών την ούσίαν (αθάνατος yap ή της ψυχής αυτών ύπόστασις) αλλ' άφανίξον τα περί αυτούς παραφυέντα της σαρκός έργα και υλικά φρονήματαΟθεν ό σωτήρ εύχεται άναφθήναι το πυρ δ βαλεϊν ήλθεν επί της γης, όπως άναλωθή τα γήινα πάντα, ούχ ήγητέον δε τούτο το πυρ ομογενές είναι τω τάς καυστάς άναλίσκοντι ΰλας αλλ' ετεροούσιον αύτοΰ πολλφ διαφέρον της παρ' ήμϊν φλογός. 5/6 PS 17,9 f 34 cfLc 12,49

13/4 Jes 19,1 t

20/1 PS 96,2b,3 t

23/4 Prov 16,12

l σωμάτων] S (DP), ασωμάτων U 2 θεός] Ύ (DP), eou SU 3 ν€ψ€\η και TS (yvoον SU 7 ·προφέρ€σθα.ι\ Τ, προσφέρίσθαί SU l έντ-ελήν S 951 S fol 97r an; T fol C 104v? (Dev: Did; initio mut); 10 tv] U (P), om S 11 προσφέροντας SU (T mut), correxi cum (P) 13 διακόνους] Τ (Ρ), δω της SU 14 δνναμένων] TS (P), δυνάμεων U ί πρόφεραν] Τ (Ρ), προοφέρειν SU 952 S fol 98r an; T fol 157v? (Dev: Did); 213

κύριος ποιήσαι- Ό πιστεύων yap φησιν ό κύριος εις έμέ ου κρύβεται, τουτέστιν ούχ υπόκειται έγκλήμασι, παρίσταται δε τω Χριστού βήματι επί τω τυχεΐν των έπηγγελμένων αγαθών. Κρίνων δε την οίκουμένην εν δικαιοσύνη, κατ' εξοχήν τους οίκειωθέντας αύτω ως λαούς αυτού χρηματίσαι ev εύθύτητι κρίνει, έπει ευθείαν καρδίαν και ευθείας πράξεις έχουσι οι λαοί'· Αποδώσει γαρ έκαστο; κατά την πραξιν αυτού.

[953] PS 98,2

Πρότερον εν τη Σιών κατά την δόσιν του νόμου και των προφητών μέγας ό κύριος εστίν, είο' ουΥως υψηλός τυγχάνει επί πάντας τους από των εθνών ίο προσερχόμενους τη πίστει λαούς · Δόξα γαρ και τιμή και ειρήνη παντί τφ έργα$Όμενω το αγαθόν, Ίουδαίω τε πρώτον και "Ε\\ηνι· υψωθείς γαρ εκ της γης πάντας εϊλκυσε προς εαυτόν, αμφότερα δε κατά ν?ύσιν αυτού υπάρχει το ΰψηλόν και μέγα. υψηλός γαρ εν ύψηλοϊς κατοίκων εστί, και μέγας τυγχάνει και αίνετός σφόδρα, της γενητής φύσεως ταπεινής και βραχείας, μάλλον δε is ουδέν ούσης προς αυτόν, υψηλού δε αυτού φαντασίαν έχομεν, δτε τα άνω φρονοϋμεν· αλλά και μεγάλα περί αυτού διαλαμβάνοντες το μέγεθος αυτού θεωροΰμεν. αλλ' ούτε το μέγεθος ούτε το οψος αισθητώς φανταζόμεθα (μακράν γαρ ταύτα των ασωμάτων), ου τι γε αυτού του θεού.

[954] PS 98,3.4 a Νοήσεις και οϋτως · μεγάλου όνομα μέγιστόν εστίν ως διαρκείν ηκειν εις 20 πάντας · μόνον γαρ το του σωτήρος Ονομα δέδοται εν γη υπ' οΰρανόν πάση ως θαυμαστόν αυτό είναι εν πάση τη γη. πάντας γούν τους από πάντων των εθνών σωζόμενους Χριστιανούς από Χριστού καλουμένους εστίν Ίδείν, περί ου άλλη πάλιν προφητεία Τοις δε δουλεΰουσί μοι κληθήσεται όνομα καινόν δ εύλογηθήσεται επί της γης. παρέτεινε γαρ αληθώς εις πάντα τα λογικά ή 25 Χριστού προσηγορία, ως μη τους επί γης μόνους άλλα και τους εν ούρανφ καί τους καταχθόνιους έξομολογήσεσθαι τω ονόματι αυτού τφ μεγάλω,

l Joh3,18f 13/4 cf PS 95,4 25/6 cf Phil 2,10s

6/7 Mt 16,27 15/6 cf Col 3,2

10/1 Rm 2,10 20 cf Act 4,12

13 cf PS 112,5 23/4 Jes 65,15s f

953 S fol 98v an; Ί fol C 156r (partim mut); 11/2 εκ - -γης] Ί (GP), om SU 954 S fol 99v an; Ύ fol 139rv? (Dev: Did; partim mut); (P Eus); 20 δεδοται] Ί, δίΒοται SU 26 έξομολοτησεσθαι) S, έξομολο-γβΐσθαι U

214

έπείπερ τοις μεν αποστάταις του θείου νόμου και αυτής της αληθείας φοβερόν εστί, τυγχάνον δε αγιον τοις τυχοΰσι της ευχής ης ανέπεμψαν λέγοντες Άγιασθήτω το όνομα σου. Τούτου 5e του βασιλέως Χριστού ου τω ονόματι τφ μεγάλω πάστες s έξομολογήσονται η τιμή κρίσιν αγαπά· ει yap οι παραβαίνοντες αυτού τον νόμον δι αυτού του παραβαίνει άτψάξουσιν αυτόν, οι κατορθοΰντες τον θείον νόμον δι' αυτού του ένεργεϊν κατ' αυτόν τιμώσι τον νομοθετήσαντα αυτόν βασιλέα άγαπώντες την παρ' αυτού κρίσιν, επισταμένοι δίκαιον το κρίμα αυτού, και Οτι τεύζονται θείων αμοιβών κατά το βούλημα αυτού εύσεβώς και ίο δικαίως πολιτευσάμενοι, των φαύλων ουκ άγαπώντων αυτού την κρίσιν, έπείπερ ήτίμασαν αυτήν, πας ούν φαύλος την από του φωτός φανέρωσιν έντρεπόμενος μισών το φως, ουκ έρχεται προς αυτό, ίνα μη έλεγχθή αύτοϋ τα έργα, του την αλήθευαν πονούντος ερχομένου προς το φως, 'ίνα φανερωθή αυτού το έργον, Οτι εν θεφ εστίν είργασμένον εφ' ώ και την κρίσιν την ι s φανερούσαν αυτό άγαπφ.

[955]

PS 98,4bc

20

25

Ευθύτητας ουκ αλλάς ήγητέον είναι των αρετών, ταύτας ούν Ιησούς ήτοίμασε προκατορθώσας και ένεργήσας αύτάς, ιν' επακολουθήσωμεν τοις ϊχνεσιν αυτού μιμησάμενοι αυτόν ύπογραμμόν yap αρίστου βίου ύπέδειζεν ήμιν. λέγων ούν Μάθετε απ' έμοϋ, ότι πρους ειμί και ταπεινός τη καρδία, ητοίμασεν ευθύτητας, ϊν' εύκολους και έτοιμους εύρειν αύτάς δυνηθέντες μετάσχωμεν αυτών. Και εν τω πτερνίξοντι δε πάντα τα πονηρά κρίσιν όθεός την εξετάξουσαν τα της αληθείας πράγματα συν δικαιοσύνη ποιεί και δύναται μεν το της δικαιοσύνης 'όνομα την πρακτικήν δηλούν άρετήν, το δε της κρίσεως την των δογμάτων εξέτασα'· και έτι την μεν εζιν καθ' ην διακρίνεται το φρονητέον και μη φρονητέον και πρακτέον και ου πρακτέον κρίσιν είπεν, αυτήν δε την κατ' άρετήν ένέργειαν δικαιοσύνην έκάλεσεν. αμφότερα γούν ό θεός ποιεί, τουτέστι χαρίζεται τω πρακτικώ και άσκητικώ των καλών σημαινομένω τη του Ιακώβ προσηγορία.

3 Mt6,9

17/8 cfIPtr2,21

19 Mt 11,29

5 έ£ομολογήσοι/ται] S, εξομολογούνται U I αυτού) Ύ (Ρ), om SU 10 αύτοϋ την] Ί, coll S U 11 ήτοΐμασαν αυτόν S 13 ποιοϋντα S 14/5 το epfov... ίΙρ^ασμένον...αύτό\ S, τα 'epya... elf>yaa eva...avra U 955 S fol IQQr an; Ύ fol C 139v? (Dev: Did; partim mut); 16 Αλλάς) U (H), άλλως S 19 ow] S, ότι U 23 jroiet] TU, iroxiv S 215

[956] PS 98,5 ab

'Ύφηλόν ποιείτε ουκ εκ του κάτω εις τα άνω έπάίροντες αυτόν (ϊδιοι> γαρ σωμάτων τούτο), αλλ' υψηλός και υπερβείς περί αύτοϋ έχοντες βοήσεις. ύποπόδιον δε αυτού είναι δύναται, ή προσληφθείσα σαρξ. όταν ούν τα περί θεού λόγου ως περί μονογενούς υιού του θεού διαλαμβάνωμεν, ύφούμεν κύριον s τον θεόν άλλα και περί της οικονομίας της κατά την έπώημίαν αυτού θεωρούντες, προσκυνούμεν τω ύποποδίω των ποδών αυτού δια τον έπερείσαντα ούτω τάς πορευτικάς αυτού δυνάμεις άλληγορικώτερον πόδας καλουμένας. λέγεται δε ύποπόδιον αυτού και ό πάλαι νεώς, ως εν Ιερεμία γέγραττται Πώς έζόφωσε κύριος εν οργή αυτού την θυγατέρα Σιών; ίο κατέρριφεν εις γήν το άγιασμα αυτής, ουκ εμνήσθη υποποδίου αυτού. Το μεν ούν αληθώς και κυρίως προσκυνεϊν αρμόζει μόνη τη τριάδι· Κύριον γαρ τον θεόν σου προσκυνήσεις και αύτώ μόνω λατρεύσεις, κατά τούτο το σημαινόμενον του προσκυνεϊν και ό κύριος Ιησούς προσκυνείταιΠροσκυνησάτωσαν γαρ ούτω πάντες άγγελοι θεού. άλλω δε τρόπω τιμής is ένεκα άνθρωποι τους εν ύπεροχαϊς κατά ταύτην την γραφήν προσκυνεϊν λέγονται, πολλάκις γούν άναγέγραπται ως άρα τον βασιλέα Δαυίδ πολλοί προσεκύνησαν, έπεί και τους άλλους τους Ισραήλ βασιλέας.

[957] PS 98,6

Ου περί μόνων των ανδρών τούτων ταύτα λέγεται, αλλά και περί πάντων των εχόντων την αυτήν αύτοίς άρετήν. και Οτι τούτο αλήθεια εστίν, επίστησον 20 τοις εν τω Ιεζεκιήλ γεγραμμενοις · γέγονε δε ούτος ό προφήτης κατά τον της αιχμαλωσίας καιρόν, γέγραπται γούν εν αύτώ τφ Ιεζεκιήλ, λέγων ό θεός εν τάϊς προς τον Ισραήλ άπειλαϊς Εάν ρομφαίαν επάξω έπι της γης και εύρεθώσιν έπ' αυτή Νώε και Ίώβ και Δανιήλ, επί τούτους ουκ είσελεύσεται ή ρομφαία - καίτοι προ μυρίων ετών γεγενημένων των 25 ανδρών ων μνημονεύει, ό μεν γαρ Νώε προ του κατακλυσμού γεγένηται, Ίώβ δε πέμπτος ων από 'Αβραάμ προ πάνυ πολλών ετών της προφητείας υπήρξε, τι ούν εχομεν περί τούτων ειπείν ή Οτι τους τάς αύτάς άρετάς έχοντας όμωνύμως αύτοίς ώνόμασεν, ει δε τούτο ούτως έχει, δήλον ότι και

9/10 Lament 2,1 t

11/2 Dt 6,13 t

14 Hbr 1,6

22-24 Ez 14,17-20 f

956 S fol IQOv cont Did;T folC 140r? (Dev: an; partim mut); (P); l ποιείτε] U (P), Tratet S 3 efcxu δύναται) T, coll SU 10 ek] S (P), add την U 14 τίμής) TS, τιμάς U 15 evena] Ύ, eveuev SU 957 S fol IQlv an; Ί fol C 155r? (Dev: Did; partim mut); 22 ί>ομφαίαν] T (D), ρομφαίας SU 24 elae\evaerai] TS, έλβΰσεται U l έτώι>] Τ (D), ανδρών SU 27 ϊχομεν] Ύ (DP), "έμελλε SU

216

ot πιστοί θεράποντες γενόμενοι πάντες κατά Μωυσέα ητγχάνουσι και eni των άλλων ομοίως.

[958] PS 98,7

s

ίο

is

Εν στύλω νεφέλης ελάλει προς αυτούς, και εντεύθεν μανθάνομ€ν κατά την Ίραψην eivai τον καλούμενον συλληπτυίόν τρόπον, δς αν πλείονας ώνόμασε τα τοϊς κατά μέρος προσόντα, ως περί πάντων απαγγέλλει, μόνω γοϋν Μωυσή λαλήσαντος εν στύλω νεφέλης, περί πάντων αυτό νυν φθέyy€τaι. εύρήσεις δε και εν τη Προς Εβραίους επιστολή σχήμα τοιαύτης δ^ήσεως. άπαριΰμηθέντων yap πάντων των δια πίστεως εΰαρεστησάντων, τάς των κατά μέρος πράξεις η πάθος συλλήβδην άμα λέγει περί πάντων Έπρίσθησαν έλιθάσθησαν, και τα εξής. Τι δε βούλεται το εν στύλω νεφέλης τον θεόν λαλειν, ήδη κατανοητέον. μήποτ' ούν έπεί ό του θεού λόγος βέβαιος και άκλινής εστί, στύλος είκότως καλείται ως την καταδεξαμένην αυτόν έκκλησίαν στύλον και έδραίωμα της αληθείας είναι- αλλ' έπεί και πότιμος και καρπών αίτιος εστίν ΰετού δϊκην εις τάς διανοίας των ανθρώπων ερχόμενος, στύλος νεφέλης εστί. Τάχα δε και προεθεσπΐξετο δια τούτου ή του σωτήρος δεύρο κάθοδος καθ' ην έπιβάς κουφής νεφέλης εις Αϊγυπτον ήκε τον περί yήv τόπον. Τελείου δε ανδρός και έχοντος πάσας τάς άρετάς το πάντα τα μαρτύρια και προστάγματα του θεού φυλάσσειν.

[959] PS 99, 2b

20

25

Αντίκειται τω έξελθεϊν από προσώπου κυρίου του θεού το εϊσελθείν ενώπιον, (ως) τοϊνυν έξελθών ό Κάιν από προσώπου κυρίου του θεού ου τόπον καταλειψας εν ω το πρόσωπον του θεού εν άλλω τόπω γεγεντ?ται αλλ' έρημος των περί θεού ορθών εννοιών Ύε"γενημένος, έξω του προσώπου αυτού έχώρησεν, άπρονοησίαν και άθείαν άσπααάμενος ως μηκέτι φαντασίαν ή έννοιαν εχειν επιφανείας θεού· ούτω το είσιέναι ενώπιον του κυρίου το δια νοήσεως τυεϊσθαι αυτόν παρόντα τυγχάνειν. ό yap εκ μεγέθους και καλλονής

3 Ps98,7a 17cfJesl9,l

5/6 cfEx 19,9 18 cfPs98,7bc

9/10 Hbr 11,37 21/2 cf Gen 4,16

13/4 cfITim3,15

958 S fol IQlv cont Did; T fol C 155rv? (Dev: Did; paitim mut); (P); 6 αυτό] S, ούτω U 11 το] U, τω S 18 fortasse vcrsum 7 bc omisit 959 S fol 103r an; T fol 133r? (Dev: Did; partim mut); 21 ώς| scripsi, el SU 25 του] TS, om U

217

κτισμάτων αναλόγως τον γενεσιουργόν αυτών θεασάμενος πάντα τον κόσμον υπερβάς εις αυτήν την περί 0εοϋ νόησιν είσελήλυθεν, ως ενώπιον κυρίου διαπαντός έστάναι κατά τον λέγοντα Zfj κύριος των δυνάμεων φ παρέστην ενώπιον αυτού.

[960] PS 99,4 s

Πύλαι του κυρίου αί κατ' είδος άρεταί περί ων και εν άλλοις εΐρηται Ανοίξατε μοι πύλας δικαιοσύνες, ίνα ύπερβάντες τάς ττΰλας αυτού εν τοις αΰλαϊς του 0εοϋ εν τοις κατά θεολογίαν υμνοις είσεληλυθότες ευχαρίστως έξομολογήσωνται τω θεώ.

[961] PS 100,1h ίο

is

Ό νυν $δων πραύνει και καταστέλλει τα ήθη των ακροατών, δια της ωδής κριτήν τον θεόν των πραττομένων άνθρώποις ύμνων ειτ' επει ακριβής εστίν αυτού ή κρίσις ου τα φανερά μόνον αλλά και τα κρυπτά της καρδίας εξετάζουσα, συν χρηστή προθέσει επάγει αυτήν, ει yap τοι προς άξιον των έργων και λόγων και ενθυμημάτων ημών σκοπήσαι, άρδην άπολώμεθα· u>' ούν μη τούτο γένηται, προ της κρίσεως ελεεί· Εάν γαρ ανομίας παρατήρηση, κύριε, τις ύποστήσεται; αλλ' επεί παρά σοι ό Ίλασμός εστίν (πηγή γαρ τυγχάνεις άγαθότητος και ελεημοσύνης), θαρροϋμεν ότι ελέω και κρίσει εξετάζοντος σου τα καθ' ημάς σωτηρίας τευξόμεθα.

[962] PS 100,2 a Του δε ορθώς βιούντος και αμωμον οδόν έχειν βουλομένου ούχ ή πράξις μόνη άμεμπτος είναι οφείλει αλλά και ή σύνεσις και ή περί τα δόγματα γνώσις

3/4 HI Reg 18,15

6 PS 117,19

14/5 PS 129,3

15 cf PS 129,4

2 αυτήν] T, om SU 960 S fol 104r an; T fol C 133v (paitim mut); 8 έξομολογήσωιται) U corr, έξομολογήσοιται S (GP) 961 S fol 105r an; T fol C 134v? (Dev: Did; partim mut); 14 ούν] TU (P), αύ S l παρατήρηση] TS (P), παρατήρησης U 962 S fol 105r an; T fol C 134v 171r; (D); (G); (P Thdt); 18 6e]TS(G), yow U

218

s

ίο

ήκριβωμένη. ψάλλει γαρ ης κρούων το όργανον έμμελώς και έναρμονίως, όπερ εστί το σώμα καθ α πολλάκις εϊρηται, επί τω άποτελεΰ> αρίστους ενεργείας, και σύνεσιν δε αναλαμβάνει, περί των φρονητέων διανοούμενος, και έπεί τέλος εστί του άμώμως πράξαι και νοησαι το θεού δέξασθαι παρουσίαν εις τον νουν και την διάνοιαν, έπήγαγεν ευθύς το Πότε ήξεις προς με; επί yap τω ήκειν σε προς έμέ και οίκήσαι ως εν άγίω ναώ παρ' έμοί κατώρθωταί μοι τα προειρημένα. Ύηθείη δ' αν και προς των προαναφωνησάντων την του σωτήρος ενταύθα έπιδημίαν Έψάλαμεν, συνήκαμεν τα θεσπισθέντα περί της εις τον βΐον φοιτήσεως σου.

[963] PS 100,2b-4

is

2ο

25

so

Ίων διαπορευομένων κατά τάς του νου ενεργείας, 'όσοι συν κακία κινούνται, εκτός εαυτών γίνονται έμπαθώς τοϊς αίσθητοϊς προσκεχηνότες. εθος γοϋν λέγειν τους τοιούτους εκτός εαυτών και έξεστηκότας είναι, ό δε συν ακακία τουτέστι συν αρετή κινούμενος περί τα πρακτέα και φρονητέα προς εαυτόν κεκλικώς στρέφεται· όλος του νου και της επιμελείας του έσω ανθρώπου γινόμενος, διαπορεύεται μεθ' εί-εως βέλτιστης εν μέσψ του οίκου αυτού, οίκος δ' εκάστου των σπουδαίων ην κατορθοϋσιν άρετήν. ταύτη και ό Ιακώβ οίκων οίκιαν μνημονεύεται, και αϊ των αφανών και κεκρυμμένων θεωριών ξητητικαι φυχαΐ, ας μαίας των Εβραίων ό λόγος καλεί, φοβηθείσαι τον θεόν τάς εκ των αρετών συγκληρουμένας οικίας οίκοδομοϋσιν· ας και σοφάς γυναίκας καθ' έτερον λόγον καλών Σοφαΐ, είπε, γυναίκες ώκοδόμησαν οίκους. Ου προετιθέμην προ οφθαλμών μου πράγμα παράνομον ου σκοπόν έχω και προκείμενον τέλος παρανομήσαι. και εροϋσί γε το έγκείμενον Ιωσήφ Σουσάννα ο'ι εν τη καμίνω τρεις παίδες και Οσοι εις το τάγμα τούτων συλλέγονται- όθεν φασί προς τους πολεμούντας αυτούς και διώκοντας· Ουκ έκκρούεις με ης έχω προθέσεως, καν μύρια, επί μυρύκς σοφιξόμενος λέγης, καν αναρτάς τιμωρίας και αυτόν τον θάνατον απειλής. Ποιούίτας παραβάσεις εμΐσησα. ποιοϋντας παραβάσεις λέγει τους άμαρτάνοντας · πάσα γαρ αμαρτία παρακοή και παράβασις του θείου γίνεται νόμου, ή συνήθεια, δε των αδελφών παραβάτας καλεί τους Χριστόν

5 PS 100,2a 17/8 cf Gen 25,27 23/4 cf Gen 39,9; Sus 23; Dan 3,16-18

21 Prov 14,1 28 PS 100,3b

22 PS 100,3a f

2/3 atroT€\e > αρίστους ενεργείας] (DG), από τέλους αρίστους ενεργείας (αρίστου evepyeiv U) SU (T mut) 8 -προαναφωντισάιπων] SU (Ρ), άναφωντισάντων Τ 963 S fol 105v an; Ί fol 171v l IQrv? (Dev: Did; partim mut); 21 καθ'] U, om S

219

s

ίο

is

20

25

30

35

άρνησαμενους ους έπιτεταμένως μισεο> προσήκει εχθρούς τον σωτήρος έλομένους είναι- όθεν και άκοινωνήτως εχειν προς αυτούς βουλόμενος ό λόγος φησίν 'Εάν τις αδελφός ονομαζόμενος προς ετεροις άμαρτήμασι και ειδωλολάτρης fj, τω τοιούτω μη συνεσθίειν. ου yap περί των καθάπαξ εθνικών τούτο ο απόστολος γράφει, ος γε εν τη αυτού επιστολή χαράττει Ει τις καλεί υμάς των άπιστων και θέλετε πορεύεσθαι, παν το παρατιθέμενον ύμϊν έσθΐετε μηδέν άνακρΐνοντες. ει ούν ου κωλύει άλών κοινωνεϊν άπίστοις, απαγορεύει δε συνεσθίειν μετά ονομαζόμενου αδελφού Οντος είδωλολάτρου, φανερόν Οτι τον εκ χριστιανισμού παραβεβηκότα επί τφ σέβειν είδωλα σημαίνει, και τούτους ούν τους παραβάτας ποίούντας παραβάσεις μάλιστα μισητέον, ούχ η άνθρωποι τυγχάνουσιν αλλ' fj είσι τοιούτοι. Ουκ έκολλήθη μοι καρδία σκαμβή. γέγραπται εν τφ Εκκλησιαστή Ό θεός έποίησε τον άνθρωπον εύθή. ει ούν εύθής γεγένηται τω κατ' άρετήν άρχήθεν πεποιώσθαι, πάσα κακία και σκολιότης ηθών μακράν αυτού εστίν, όστις ούν διέμεινε τηρών την ευθύτητα και την προς θεόν ομοιότητα, ταύτην προφέρει την φωνήν, δεικνύς την σκαμβήν και το ορθόν άπολέσασαν νόησιν μη κατάλληλον ήμϊν ούσαν αλλ' έξωθεν πόθεν έπερχομένην, Οταν ημείς αυτήν έπισπασώμεθα το ευθύ άποβάλλοντες. Έκκλίνοντος απ' εμού του πονηρού ουκ έγίνωσκον. έκκλίνει ό πονηρός διάβολος από παντός τηρούντος το Μη δίδοτε τόπον τω διαβόλω. Ιούδας γούν έπεί μη έφυλάξατο τόπον αύτώ παρασχεϊν, ουκ έζέκλινεν απ' αυτού, αλλά πρότερον βαλών εις την καρδίαν αυτού ενθυμήσεις εναγείς, ύστερον και εις αυτόν όλον τον Ίούδαν είσελθών ένήργει τα της πονηρίας εαυτού, ως αίσθήσει και γνώσει τον Ίούδαν είδέναι συνόντα ούτω τον πονηρόν. κατά γαρ πονηρίαν και αυτός ό παραδεχόμενος τον πονηρόν πεποίωται, αλλ' ό νυν φαλλών, καρδίαν σκαμβήν ουκ έχων εις ην ένεργεϊν ό πονηρός δύναται, του θεού και των του θεού έπεπλήρωτο ως μη έχοντα τον πονηρόν τόπον παρ' αύτώ έκκλίνειν απ' αυτού, ψάλλει γούν λέγων Έκκλίνοντος απ' εμού του πονηρού ουκ έγίνωσκον, τω μη αισθησιν παρουσίας αυτού έσχηκέναι· ου γαρ ενθύμημα ή έργον των αϋτοΰ έσχον παρ' έμοί. Τάχα δε και την εύτέλειαν αυτού παραστήσαι βουλόμενος την τοιαύτην προσηγάγετο φωνήν, είωθότων των μεγαλόψυχων και εύτελιξόντων τα ασθενή και μηδέν όντα λέγειν περί αυτών Ουδέ ει εστίν ουδέ ει άπεστιν οίδα. πονηρός δε ούτος μετά του άρθρου αεί. εν τοις παιδεύμασι καλείται τω ύπεραίρειν εν πονηρία και δι' απάτης ποιείν πονηρούς τους αύτφ

3/4 I Cor 5,11 f 5-7 I Cor 10,27 12 PS 100,4a 19 PslOO,4b 20 Eph4,27 28 Ps 100,4b

12/3 Eccl 7,29

2 άκοιί'ωΐ'ήτως] Τ, άκοινωι^ητους SU 3 είδωλολάτρης] U, είδωλολατρειας S 15 προφέρει] Ύ (Ρ), -προσφέρει SU 21 αύτφ] Τ, αυτού SU 26 πονηρός] Ύ, add ου SU 33 ουδέ el α,π^στιν] Τ, om SU 34 πονηρός] Τ, ό πουηρός SU

220

PS 100,8

s

ίο

is

20

25

30

35

Έπεΐ κατά το ρητόν τούτο γενέσθαι άμήχανον (ουδείς jap δυνήσεται πάσης της γης τους αμαρτωλούς άνελειν, καν πάσης αυτής βασιλεύς fj), αληθεύει δε ό τα προκείμενα λέγων, άλλην γήν θεωρητέον ης πάντας τους αμαρτωλούς άποκτέννει ουκ άλλω ή τω έωθινώ κάψω· λέγεται τοίνυν γη το σώμα και τα περί ημάς υλικά πάντα, αμαρτωλοί δε της γης ταύτης αϊ αισχροί και ακόλαστοι ήδοναί και έπιθυμίαι και τα άλλα πάθη. Οταν ούν ίσχύσας ό λογισμός, άνατείλαντος αύτω του ηλίου της δικαιοσύνης ως ημέρας πνευματικής αρχήν ούτω γενέσθαι, το τηνικαΰτα νεκρώσας τα μέλη τα επί της γης πορνείαν άκαθαρσΐαν πάσαν έπιθυμίαν κακήν και την πλεονεξίαν ήτις εστίν είδ ωλολατρεία έρεϊ την προκειμένην επί νίκης φωνήν, ούχ έαυτω διδούς τοσούτον το άνηρηκέναι τους πολεμίους όσον τω άληθινώ φωτί τω δια φωτισμού συνεργήσαντι ούτω. Ευ δε και το πληθυντικώς τάς πρωίας ειπείν, καθ' έκαστον yap άμαρτωλόν της γης ημέρας αύτω αρχομένης, άνήρει τούτον τω ξήν και ένεργεϊν τους αμαρτωλούς · ένθα άγνοιας και κακίας νύ£· Οι γαρ καοεύδοντες νυκτός καοεΰδουσι, και οι μεθΰοντες νυκτός μεθΰουσι. παρέρχεται δε και το τέλοςλαμβάνει αυτό ή νύξ, άνατείλαντος του φωτός του αληθινού, πολλάκις δ' ανατέλλων εν αύτω πολλάς πρωίας ποιεί, εν αίς και άποκτέννει πάντας τους αμαρτωλούς της γης. ΐ'στανται δε αύτω οι φωτισμοί ου μέχρι των πρωιών διό και μετά τάς πρωίας ήμερων μακρών και πολλών απολαύων και μακροήμερος και πολυήμερος εσται. και περί αλλού αγίου εν ευλογίας τρόπω λέγεται Μακρότητα ήμερων έμπλήσω αυτόν. Πόλις δε κυρίου οντος βασιλέως μεγάλου Ιερουσαλήμ λέγεται, έρμηνευομένη ειρήνης ορασις. πάσα ούν ψυχή τον εκ κακιών και παθών και (αγνοίας) καθαιρούσα πόλεμον εν όράσει της ειρήνης τα πάντα νουν ύπερεχούσης γίνεται, λαμβάνουσα χάριν και είρήνην από θεού πατρός και κυρίου Ιησού Χριστού- διό και πόλις θεού Ιερουσαλήμ χρηματίσει. ' Εν ταύτη τη του θεού πόλει της γης οι αμαρτωλοί ανιόντες ανομίας έργάται γίνονται, των γαρ εν αυτή κακιών τάς άφορμάς εκ των της σαρκός παθημάτων έχει ή ψυχή. εάν ούν τις Ίσχύση άποκτεϊναι πάντας τους αμαρτωλούς της γης τον είρημένον τρόπον, εξολοθρεύσει εκ πόλεως κυρίου πάντας τους εργαζομένους την άνομίαν. νεκρωμένων γαρ των μελών των επί γης ύπωπιαξομένου και δουλαγωγουμένου του σώματος, αϊ εκ της σαρκός των αμαρτημάτων άφορμαί ουκ έτι οίοι τε είσιν εγεϊραι λογισμούς τη ψυχή τους σπεύδοντας δι' ηδονής (άπόλαυσιν) την άνομίαν ποιεϊν. 7 cf Mal 3,20

15/6 IThessS.Tf

22 PS 90,16

25/6 cf Phil 4,7

964 S fol l IQr; T fol C 178v? (Dev: Did; partim mut); 4 άποκτέννει] scripsi cum (DG), anoKrevfi SU 6 κα£2| TS (DG), add αϊ U 18 anoKrewei] scripsi, anonrevei SU (corr ex.-.ea'ei) 20 μακρών και πολλώί>| TU, coll S 22 Μακρότητα] TS, μακρότητον U 25 ά-χνοίας] conieci cum (G), εΙρήι0α είώθασι τα φρυγόμενα έπιτιθέναι σφόδρα πεφρυγμένω δια το αεί ύποκαίεσθαι. εκλείπει δε καπνός, πυρός σβεννυμένου, ύφεστηκώς εις όσον ενεργεί το πυρ φ αυτός τις άρα ακολουθεί, ϊν' ούν και (αϊ) ήμέραι μη έκλείπωσιν (ου γαρ μοι προς καλού εσται το σβεσθήναι το φως απ' εμού το ποιητικόν των ήμερων μου), παράγαγε τα θλιβερά- ει γαρ έπιμένοιεν, αίτια γενήσεται της εκλείψεως των ήμερων μου, άλλα κοίτα οστά μου έτι μάλλον συμφρύξειε παραμένοντα, ειρηται δε πολλάκις οστά είναι του έσω ανθρώπου τα εΰτονα των δογμάτων και αϊ στερρόταται της ψυχής δυνάμεις ά και συμφρύγεται υπό της των ψυχικών παθών πυρώσεως. Αηρανθήναι δε αυτού την καρδίαν φησίν ουδέν ιλαρόν ούδ' εφ' φ εστίν εχειν θυμηδΐαν κεκτημένην. γέγονε γαρ εν τοις προκειμένοις περιστατικοίς τοσούτον ως μηκέθ' οίον τε είναι τον κατάλληλον και άρμόδων τω τιμιωτέρβ ουσία αυτού άρτον τρέφεσθαι. τούτου γαρ του άρτου μεταλαμβάνει» εστί μη περιελκόμενον μηδέ θολούμενον υπό των έκτος, εις τοσούτον δε φηαι μη τετράφθαι τούτον τον άρτον και λήθην εχειν του ποτέ αυτού γεγεύσθαι. Πάνυ δε στενάξων δια τα παρόντα επίπονα τοσούτον άφύημι έπιτεταμένον και συνεχή στεναγμόν ως εκ της φωνής αυτού μετά όλολυγής γινομένης κολληθήναι και τρόπον τινά ενωθήναι το όστούν μου τη σαρκί μου δια την πολλήν προσγινομένην ξηρασίαν, άναποθείσης πάσης της παρεσπαρμένης τφ σώματι μου ύγρότητος εκ της επελθούσης κακώσεως. αυτή γαρ ή ΰγρότης ore μοι παρήν πιαίνουσα το όστούν, διήρει αυτό από της σαρκός την μέσην σαρκός και όστέων εχουσαν χωράν.

[969] PS 101,14 Οικτειρήσεις γαρ τα πεπονθότα, έπεί θεός υπάρχεις ό οΐκτίρμων και

1-3 Rm 5,3-5

968 Sfolll2ran;(G);(P);(F); 6 φ αυτός τις) scripsi cum (G), δ αύτ Ιερουσαλήμ νόμιζε δηλούσθαι αλλά του της ευσέβειας πολιτεύματος την άνανέωσιν.

[970] PS 101,14 ίο

Δια τι δε μόί^ς μέμνηται της Σιών; Οτι προηγουμένως ουκ έλήλυθεν ει μη προς τα άπολωλότα πρόβατα οίκου Ισραήλ, άπαξ δε εις τον κόσμον υπέρ των ίδιων έλθών (λαός γαρ αύτοϋ έχρημάτιξον δια τους πατέρας), ούδένα των εν τω κοσμώ παρόψεται, αλλά συν τοις ιδίοις απαντά τον κόσμον ζωοποιήσει.

[971] PS 101,16.17 is

20

25

Εισαγομένων το φοβεΐσθαι το όνομα κυρίου, τελειωθέντων δε το αυτόν φοβεϊσθαι τον δεσπότην (Ουκ εστί γαρ υστέρημα τοις φοβουμένοις αυτόν), αμελεί και της θεοσέβειας αρχόμενοι πιστεύουσιν εις το όνομα αυτού, μετά jap την εις την προσηγορίαν αύτοϋ πίστα' αύτφ τφ ο εφ πιστεύουσι και τφ Χριστώ αυτού, πίστιι> εις δικαιοσύνην λελογισμένην καθ' ην εκ θεού γεννηθήσεταί τις πάς προπιστεύων Οτι Ιησούς εστίν ό Χριστός εκ του 0εού γεγέννηται. τέλειον δε το εκ θεού ^εΎεννήσθαι- διό και άναμαρτησία έπεται τη εξ αυτού γεννήσει. Ύών δε εθνών φοβηθέντων το όνομα κυρίου, οι ύπεραναβεβηκότες τα έθνη, νοητώς τυγχάνοντες βασιλείς τω άπολεληφέναι άφροσύνην Ινα εις τον αιώνα βασιλεύσωσι, φοβούνται την δόξαν του κυρίου πλείον ούσαν ή το Ονομα αυτού, ως είναι μεταξύ των φοβούμενων το όνομα κυρίου και τον κύριον αυτόν τους

10cfMtlO,6

15 PS 33,10

18cfRm4,9

19/20 cfJoh 1,13

3 προφητεύει] S (DEP), προφτ]Τ€0€ΐ U 5 έσομει>τ? S 6 άττό S 7 μηδέ] U (GP), μη S 970 S fol 115v sine dist Apoll (= Nr. 171); (DE cont sine dist Nr. 969); (H); 971 S fol 116r an; (P Apoll); (F); 19 -γ€»ηθήσετα.ι SU, correxi 20 yeyemirai S 23 άπολβλίπέναι U 24 ro ] om U l nKeiava U

224

φοβούμενους την δόξαν αυτού βασιλείς κατά αυτά βασιλεύοντας ΚορίΡΟιοις οίς γράφει ό Παύλος Χωρίς ημών έβασιλεύσατε · και ίνελόν ye έβασιλεύσατε, ϊνα και ήμεϊς ύμϊν συμβασιλεύσωμεν. Και τάχα κατά την πρώτην έπιδημίαν ώκοδόμησε κύριος την Σιών, κατά δε την δεύτερον όφθήσεται συν τη δόξη αυτού, η και ούτως · -γενόμενος σαρξ ό λόγος και σκηνώσας εν ήμϊν ώκοδόμησε την έκκλησίαν πνευματικώς Σιών όνομαξομένην · όφθήσεται δε εν τη δ όζη αυτού, Οταν σκηνώσαντος εν ήμϊν αυτού θεασώμεθα την δόξαν αυτού, Δόξαν ως μονογενούς παρά πατρός, πλήρης χάριτος και αληθείας.

[972] PS 101,19b.20a ίο

is

20

25

Έκτίσθη yap τα έθνη πιστεύσαντα τω κυρίω κατά το προσεληλυθέναι τη θεοσέβεια- 'Ώστε yap έί τις εν Χριστώ, καινή κτίσις· και εν ούτω τω Χριστώ κτίζονται οι δύο, ό εκ περιτομής και ό εξ εθνών, εις ένα καινόν άνθρωπον. το yap της κτίσεως 'όνομα ουκ ούσίωσιν αλλ' άλλοίωσιν ή μετασκευασμόν σημαίνει, κατά τούτο το σημαινόμενον και το Καρδίαν καθαράν κτίσον εν έμοι, ό 0εός, λελεκται. ει δε' τούτο έπι πολλών το σημαινόμενον, και το Κύριος έκτισε με αρχήν οδών αυτού εις τα έργα αυτού ουκ ούσίωσιν σημαίνει του λέγοντος προσώπου· ου yap καθάπαξ έκτίσθη αλλ' εις αρχήν οδών θεού των εις έργα αυτού· το δε αρχήν τίνων κτισθήναι σχέσιν αλλ ούχ ούσίωσιν δήλοι. Ό οϋτως ούν κτι$~όμενος λαός αίνέσει τον κύριον, εις γνώσιν του ενός θεού ερχόμενος, ευ δε και το Κτιξόμενος ειπεν ει γαρ ούσίωσιν έμφήναι ήβούλετο, και λαός ό κτισθείς ειπεν άν· ου yap αεί εν τω ούσιώσθαι αλλ' εν τω μετασκευάζεσθαι και άλλοιούσθαι μένειν δυνατόν. Ή δε αίτια του κτίξεαθαι τον λαόν και αίνείν τον κύριον παρίσταται εν τω "Οτι έξέκυψεν εξ οψους άγιου αυτού, συγκαταβαίνω ν γαρ ήμϊν εν τω δούλου μορφήν είληφεναι και μέχρι θανάτου έφθακέναι έζέκυψεν εξ ΰψους άγιου αυτού, ουδέ του άγιος ουδέ του υψηλός είναι παύσαμενος.

2/3 I Cor 4,8 11/2 cfEph2,15 24/5 cf Phil 2,7 s

(P Apoll);

5/6 cf Job 1,14 14/5 Ps 50,12

8/9 Joh 1,14 15/6 Prov 8,22

11 II Cor 5,17 24 Ps 101,20a

scripsi, ...τες SU 972 S fol 117r; (D in Eus); (G in Eus); (E); 11 7 τον σύνθετον άνθρωπον πολλάκις ως περί άλλων εαυτού λέγειν Ή ψυχή μου Το σώμα μου. και Παύλος γούν οίδε την χρήσιν ταύτην, Οπου μεν λέγων Εγώ δε μάρτυρα τον θεόν επικαλούμαι επί την έμήν ψυχήν, οπού δε ύπωπιάξων Το σώμα μου. φασί δε οΰτως έκλαμβάνοντες ώσπερ λέγομεν δήμον και άρχοντας και έπιμελητάς της πόλεως ου πάντη ετέρους όντας αυτής (έ£ αυτών γαρ συμπληρούταϊ), αλλ' ότι έκαστον τάγμα άλλο της Ολης πόλεως εστίν (ου γαρ οι άρχοντες μόνοι ή πόλις ουδέ ιδία οι βουληταί αυτής ούδ' αύ ό δήμος καθ' εαυτόν), τω άμα πάντας την πόλιν είναι - ούτως, ει και μη άλλος ο σύνθετος άνθρωπος παρά την ψυχήν και το σώμα (εξ αυτών γαρ τούτων συντέθειταΐ), αλλά γε του όλου ή ψυχή λέγεται ως άλλη αυτού. Άσύνθετος ούν εστίν ό παρορμών την εαυτού ψυχήν επί τω εύλογεϊν τον κύριον. και οι την ψυχήν δε λέγοντες είναι του πνεύματος ούχ ως χουν αυτό

l PS 101,27c 9cfPsl01,29a 21 c f l Cor 9,27

2 Jes34,4 3 cf PS 101,28 5 Psl01,25bt 10/1 cf eg III Reg 21,35 14 cf PS 101,295 20 II Cor 1,23

9 αλλά] S (EGP), add καϊ U 13 παραπλήσιους) scripsi cum (EG), παραπλησίως SU 977 S fol 122r an; (D); (E an); (P); 18 "Αλλοί 6e