Opera, Pars III, 1: Epistularium, Epistulae 1-57

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

III в

SANCTI CYPRIANI EPISCOPI OPERA PARS Ш3 1

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMXCIV

SANCTI CYPRIANI EPISCOPI EPISTVLARIVM

AD FIDEM CODICVM SVMMA CVRA SELECTORVM NECNON ADHIBITIS EDITIONIBVS PRIORIBVS PRAECIPV1S EDIDIT

G.F. DIERCKS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMXCIV

m GO

.счЯ 1/.3B

svmptibvs svppeditante Svpremo Belgarvm Magistratv pvblicae institvtioni atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

© Brepols 1994 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher.

CYPRIANVS EPISTVLAE 1-57

INDEX SIGLORVM 1. Codice« a b (b) V b* if V(f) V s d * / g b k / m p / В C D H F F* G H J К L M Af N О (У P J2 R

Vatic., Regin. lat. 117, s. XI Beneuentanus deperditus, s. X (?) haec epistula non extat in ed. Erasmiana lectio cod. Beneuentani quae sequitur e silentio Latinii lectio cod. Beneuentani quae sequitur ex adnotatione Latinii de lectione cod. Veronensis (u. sub V) lectiones cod. Beneuentani quae inueniuntur in app. crit. editionis Oxoniensis lectio cod. Beneuentani quae sequitur e silentio Latinii, sed suspecta siue potius uitiosa uidetut Bern, Bibl. Bongars. 235, s. ХП Berlin, Theol. lat fol. 700, s. ХП Bruxelles, Bibl. R. 1052-3 (918), s. XI London, Br. Libr., Royal 6 B XV, s. XII Bruxelles, Bibl. R. 1791-4 (481), a. X Paris, B.N., lat. 1650, s. XII Leiden, Bibl. Rijksuniv., Voss. lat. oct. 7, s. XI Metz, Bibl. mun. 224, s. XI London, Lambeth Pal. 106, s. XII Mantua, Bibl. Com. B III 18, s. XI Vatic., lat. 202, s. XI Salamanca, Bibl. Univ. 2608, ol. Madrid, Bibl. Reg. II К 4, s. XV Bamberg, Staarsbibl., Patr. 63 (B IV 5), s. XI Paris, B.N., lat. 12126, s. IX Oxford, Bodl., Laud. misc. 451, s. IX Paris, B.N., lat. 17349, s. X Torino, Bibl. Naz. F IV 27 + Milano, Ambros. D 519 inf. + Vatic., lat. 10959, s. V/VI Torino, Bibl. Naz. G V 37, s. V/VI Sankt Gallen, Stiftsbibl. 454, s. IX Paris, B.N., lat. 15282, s. XII Angers, Bibl. mun. 148 (140), s. IX Leiden, Bibl. Rijksuniv., Voss. lat. fol. 40, s. IX Wien, Nationalbibl. 962, s. IX München, Staatsbibl., Clm 208, s. IX München, Staatsbibl., Clm 3739, s. IX Monte Cassino, Bibl. dell'Abbazia 204, s. X Oxford, Bodl., Add. C 15, s. IX Orléans, Bibl. mun. 154 (131) s. ViП Paris, B.N., lat. 1647 A, s. IX Troyes, Bibl. mun. 581, s. VIII/LX Vatic., Regin. lat. 116, s. IX

INDEX SIGLORVM S T U V (Г) V V* V V" V'(f) W W" X Z c fj t A

vu

Paris, B.N., lat. 10592, s. V/VI Vatic., Regin. lat. 118, s. IX Oxford, Bodl., Laud. misc. 105, s. IX Veronensis deperditus, s. V/VII haee epistula non extat in ed. Erasmiana lectio cod. Veronensis quae sequitur e silentio Latinii lectio cod. Veronensis quae sequitur ex adnotatione Latinii de lectione cod. Beneuentani (u. sub V) lectio cod. Veronensis secundum adnotationes Latinii i.m. ed. Manutianae a. 1563 lectio cod. Veronensis quae sequitur e silentio Latinii i.m. ed. Manutianae a. 1563 lectio codicis Veronensis quae sequitur e silentio Latinii, sed suspecta siue potius uitiosa uidetur Würzburg, Univ. Bibl. M.p.thcol.f. 56, s. IX Würzburg, Univ. Bibl. M.p.theoLf. 33, f. IX Manchester, John Rylands Libr., lat. 15, s. VIII Paris, B.N., lat. 1658, s. XIV London, Br. Libr., Add. 40165 A 1, s. IV München, Staatsbibl., Clm 21240, s. XV Tours, Bibl. mun. 256, s. IX Torino, Bibl. Naz. D IV 37, s. XII 2.a. Editiones recentiores

Hart. Harf Hanf Ray

G. Hand, S. Thasci Caecilii Cypriani opera omnia, CSEL III, i-iii, Vindobonae, 1868/1871 coniecturae et emendationes in app. crit. prolatae adnotationes et correction« in Praefatione (CSEL III, in, p. Isqq.) propositae, praesertim p. XLVIIIsqq. L. Bayard, Saint Cyprien, Correspondance, deuxième édition, vol. 1, Paris, 1962, vol. 2, Paris, 1961 2.b. Editiones priores quas contuli

ed. ed. ed. ed. ed. ed. ed.

Erasmiana, Basileae, 1520 Manutiana, Romae, 1563 More liana, Parisiis, 1564 Pameliana, Antuerpiae, 1568 Rigaltiana, Parisiis, 1648 Oxoniensis, Oxonii, 1682 Baluziana, Parisiis, 1726

3. Libri saepiua laudati Bayc = L. Bayard, Correspondance de Saint Cyprien. Corrections a faire au Texte de Harte!, Revue de Philol., de Littérature et d'histoire anciennes, N.S., 38, Paria, 1914 BayL = L. Bayard, Le Latin de Saint Cyprien, Paris, 1902

vin

INDEX SIGLORVM

Benson = E.W. Benson, Cyprian, His Life, His Times, His Works, London, 1897 Bev., Greg. = M. Bevenot, St. Cyprian's De Unitate, Chap. 4, in the Light of the Manuscripts, Analecta Gregoriana, vol. XI, Romae, 1938 CI. = G.W. Clarke, The Letters of St. Cyprian of Carthage, Ancient Christian Writers, 4 vols., vol. I/II (no. 43/44, Letters 1-27; Letters 28-54), New York, 1984, vol. Ill (no. 46, Letters 55-66), New York, 1986, vol. IV (no. 47, Letters 67-82), New York, 1989 Grasmüller = О. Grasmüller, Koordinierende, subordinierende und fragende Partikeln bei St. Cyprian von Karthago, Erlangen, 1933 Gülz(ow) = H. Gülzow, Cyprian und Novatian, Tübingen, 1975 Harn. = A. von Harnack, Über verlorene Briefe und Aktenstücke, die sich aus der Cyprian. Briefsammlung ermitteln lassen, Texte und Untersuchungen, N.F. VIII 2, Berlin 1902 Melin = B. Melin, Studia in Corpus Cyprianeum, Upsaliae, 1946 Merc. = G. Mercati, D'alcuni nuovi sussidi per la critica del testo di S. Cipriano, Opere Minori, vol. II, Studi e Testi 77, Ciña del Vaticano, 1937 Pet(itm.) = P. Petitmengin, Le Codex Veronensis de Saint Cyprien, Revue des Études Latines, 47, Paris, 1969, p. 330/378 Schäfer = K.Th. Schäfer, Die Überlieferung des altlateinischen Galaterbriefes, Braunsberg, 1939 vS = H. von Soden, Die Cyprianische Briefsammlung. Geschichte ihrer Entstehung und Überlieferung, Leipzig, 1904 SM = J. Schrijnen - Chr. Mohrmann, Studien zur Syntax der Briefe des hl. Cyprian, 2 vols., Noviomagi, 1936/37 Watson = E.W. Watson, The Style and Language of St. Cyprian, Oxford, 1896

EPISTVLA 1 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS ET PLEBI v 465 FVRNIS CONSISTENTIBVS S. 1 1 Grauiter commoti sumus ego et collegae mei qui praesentes 5 aderant et conpresbyteri nostri qui nobis adsidebant, fratres carissimi, cum cognouissemus quod Geminius Victor frater noster de saeculo excedens Geminium Faustinum presbyterum tutorem testamento suo nominauerit, cum iam pridem in conci lio episcoporum statutum sit, ne quis de clericis et dei ministris to tutorem uel curatorem testamento suo constituat, quando singuli diuino sacerdotio honorati et in clerico ministerio constituti non nisi altari et sacrificas deseruire et precibus atque oratio-

8/9 de hoc concilii decreto deperdito cf. Harn. n. 23, p. 4 et 19sq., Cl. n. 7 et 8. 8/9 sqq. citat fere totam hanc ep. (paucis mutatis aut corruptis) Decretum Gratians, II, Causa 21, quaestio 3, c. IV: 8/14 (Friedberg I, 856).

Codd.: Vs F X (= XWDkN [P = PDk\) M (= MQE) T C b В a (= acgH) p A elZfj

Inscr. : Incipit (Item aH Epla Cypriani /, оm. /j) ad clerum et plebem (ad clerum et plebem оm. F acH, Furnitanorum add. V C) de Victore qui Faustinum (Faustum a) presbyterum (testamento add. В) tutorem (tunc oс, tutorem post nominauit fj) nominauit V (LXXV) F (XLIIII) X (P XXXVIIII) M (MQ XXXVIIII) T C (36) В (LVIII) acH A (XLIIII) / Z p Ad clerum et plebem Furnitanorum de Victore qui Faustum ecclesie renouauit s (M) Incipit ad clerum et plebem furensem de eo qui moriens tutorem testamenti clericum nominauit g (XXIIi; оm. p e deest m b (LiII; post lac. (Mm. 189J) 2 Cyprianus ... s. (3) оm. el ps BB, e proefix. D2 ita ut ltgatur ëps BB diaconis (-ch- s) Vs C (bi /.*. C2) V Z diacc P diac k diaconi, B (= bus) suprascr. D2 et2 оm. Z plebi] universe add. с 3 consistenti Vs 4 comiti fj, o s.u.m.2 ante mei in s nostri exp. praesentis MQ, corr Q2 5 cumpraesbyteri M presbiteri L conprbis nris, s bis exp. C nostri оm. g nobiscum P C adsedebant В assistebant A 6 cum cognouissemus quod s.u. L2 cognouisemus X conuenissemus Z geminus i В ц frater оm. Z frater post noster k noster оm. fj 7 geminum C Z fj faustin*u, i eras. P fastinum A praesbyter*um, i eras. X 8 tutorem /.*. C2 testamento suo (suo оm. e) post nominauerit el tuo X nominauerint, n exp. C2 in оm. В consilio Z 9 clericis et] ecclesiae C et] uel g, оm. Z dei] de Vs 9/10 ministris tutorem] ministratorem Z 10 uel curatorem оm. fj curationem T custodem el constituat] nominauerit В quando] cum b* singulis, s exp. В 11 sacerdotio оm. g honerati A et оm. В et in] extinti C, corr. in extincti /.*. C2 clerico, ru s.u.L2 Q2, clericali p A, ex clerico D2 a2 fj2, ex clerici C2 cleri b Z ministerio ex monasterio L 12 altari ex -teri L altaris T altario В p sacrificio g fj

2

EPISTVLA 1

nibus uacare debeant. Scriptum est enim: nemo militons deo obligat se molestiis saecularibus, ut possit placere ei qui se 15 probauit. 2 Quod cum de omnibus dictum sit, quanto magis molestiis et laqueis saecularibus obligari non debent qui diuinis rebus et spiritalibus occupati ab ecclesia recedere et ad terrenos et saeculares actus uacare non possunt ? Cuius ordinationis et religionis formam leuitae prius in lege tenuerunt, ut, cum terram V 466 20 diuiderent et possessiones partirentur undecim tribus, leuitica tribus, quae templo et altari et ministeriis diuinis uacabat, nihil de illa diuisionis portione perciperet, sed aliis terram colentibus illa tantum deum coleret et ad uictum atque alimentum suum ab undecim tribus de fructibus qui nascebantur decimas per25 ciperet. Quod totum fiebat de auctoritate et dispositione diuina,

13/15 2 Tim. 2, 4.

18/24 cf. Num. 3, 6-10.18, 2-7.20-24.

16/18 Decretum Gratians, II, Causa 21, quaestio 3, c. V (Friedberg I, 857).

VsFXMTCbBupAelZn X = XLPDkN P = PDk M = MQE

a = acgH

13 uacari a debent Z est post enim g post deo m C nemo exp. 14 obligat] implicat p se s.u. Q2 molestiis] negotiis В p l cui F P C а p el Z, Hart, ex qui E2; cf. Baf 272 15 probabit F L, corr. L2 quod ... sit оm. Z magis оm. с magis] clerici add. Vs 16 obligari ... spiritalibus (17) оm. Ц diuinis] bonis el 16/17 diuinis rebus et оm. Vs 17 rebus оm. I ecclesie, a suprascr. С ad] in C 18 seculares ex -ris C uocare, e exp., i suprascr. D2 cuius] eius C et] ac Z 19 leuuitae PD M (pr. u eras. D M) leuitae prius] leuitica tribus Z ut] et P cum] nec cH terram] tantû ^, corr. i.т. fj2 20 diuiderint X diuiderent ex -dirent k diuiderunt L uiderunt F undecim] in decem cH tribubus I Z, ex tribus a2 leuuitica PD (pr. u eras. D) 20/21 leuitica tribus] leuitica (ex -ci m fallor) quibus C, ad leuitas tri suprascr. C2, оm. N 21 templo оm. A altari, s add. s.u. C2 et2 оm. C, s.u. В2 ministerii Z minister, io add. s.u. C2 misteriis с diuinis] dinis Z diaconus C, sed exp. uacabat Vs N E T V gH (n suprascr. H2) p A Z uacabant cett.codd. (in Qn eras.), HartBay (cf. Bay1- 268); tuentur SM I 31 22 de оm. T diuissionis L deuisionis, i suprascr. C2 porcione Z percipere В acH Z perciperent P el pertineret C 23 illi P T В p A, ex illa C ista Z dominum Vs X C colerent P T (colent) В p A, ex coleret C colere acH suum оm. Vs 24 tribus X MQ T C В oс p A e, corr. in tribubus D2*? Q2 T2 C2 a2 p2 tribubus Vs F E V gH I Z fj, HartBay nascerentur undecima В reciperet LN, HartBay reciperent P perciperent p A percipere В perciperet сett.codd., corr. in reciperet E2, corr. in perciperent T2 C2 25 tantum C g, an exp. et o suprascr. C2

EPISTVLA 1

3

ut qui operationibus diuinis insistebant in nulla re auocarentur nec cogitare aut agere saecularia cogerentur. Quae nunc ratio et forma in clero tenetur, ut qui in ecclesia domini ad ordinationem clericam promouentur in nullo ab administratione diuina 30 auocentur, ne molestiis et negotiis saecularibus alligentur, sed in honore sportulantium fratrum tamquam decimas ex fructibus accipientes ab altari et sacrifiais non recedant et die ac nocte caelestibus rebus et spiritalibus seruiant. II 1 Quod episcopi antecessores nostri religiose considerantes 35 et salubriter prouidentes censuerunt, ne quis frater excedens ad tutelam uel curam clericum nominaret, ac, si quis hoc fecisset,

30 cf. 2 Tim. 2, 4.

31 cf. Num. 18, 21.

28/33 o.c., U., VI (Friedberg I, 857). 856).

34/40 ox., U, c. IV (Friedberg I,

VsFXMTCbBapAelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

a = acgH

26 ut] aut Z orationibus c, corr. s.u. с2 re auocarentur Vs M V a /, Hart rea uocarentur C, con C2 reuocarentur cett.codd. (reuae- L2k) re reuocarentur Bay 27 nec] ne g cogitatione, tion exp. et r suprascr. C2 cogitare aut] cogitarent Z agere] gerere k quae] qui Z oratio F *ratio, o eras. Q ratio ... clericam (29)] oratione ad clerum Z 28 in clero оm. Vs ut оm. M, s.u. Q2 T2 quis, s exp. C in s.u. T2 28/29 ad (in Bay) ordinationem (orationem T ordinati I) clericam (clericalem CД«x clericam p2) Vs T C a p A el, Bay ordinationem (ad adscr. i.m. Q2, in E eras., corr. m ч>ne E2) clericam (ex clericalem Q2 clericalem E, sed lem eras.) F XL M ordinatione clerica (li add. s.u. D2 clericâ В cleri b) PN *3/j, Hart (ordinationem clericam promerentur Harf) 29 in nullo] nullomodo C nulli Z nullo ab administratione] nulla ministratione A ab om. L ab administratione] aministratione T âministratione p administrationem MQ, m eras. Q 29/30 diuina auocentur ex diuinouocencur C2 30 uocentur s P B, a adscr. s.u. P2 reuocentur Z ne, c adscr. s.u. D2 nec Vsg fj 31 honores portulantium XL T a honores postulantium g ei honoris postulantium В honore postulantium Z honore sporrulatium C, sportulatium exp. et & solatio suprascr. C2 fratruum PD MQ В cH (pr. u eras. D Q В) decimas оm. В 32 accipientem L altariis LP altaribus N al tar is, s eras. fj recedebant, eb exp. C с ac] et g 33 rebus et spiritalibus оm. Vs 34 epis, s eras. B, et add F relegiose X M 35 et salubriter s.u. C2 censer M cësuerunt eх co- fj2 35/36 ad uite iam C, uite et i exp., tute et 1 suprascr. C2 a tutela В ad ... curam] ullum tutorem uel curatorem Z 36 curam оm. В clerum В clericus nominaretur fj ac] et g hoc оm. F, Bay faceret s

4

EPISTVLA 1

non ofierretur pro eo пéс sacrificium pro dormitione eius celebraretur. Neque enim apud altare dei meretur nominari in sacerdotum prece qui ab altari sacerdotes et ministros uoluit 40 auocare. 2 Et ideo Victor cum contra formam nuper in concilio a sacerdotibus datam Geminium Faustinum presbyterum ausus V 467 sit tutorem constituere, non est quod pro dormitione eius apud uos fiat oblatio aut deprecatio aliqua nomine eius in ecclesia frequentetur, ut sacerdotum decretum religiose et necessarie 45 factum seruetur a nobis, simul et ceteris fratribus detur exemplum, ne quis sacerdotes et ministros dei altari eius et ecclesiae

46/47 cf. 2 Tim. 2, 4.

38/45 o.c., I, Distinctio 88, c. XIV (Friedberg I, 310). 21, quaestio 3, c. VII (Friedberg I, 857).

VsFTLHLT CbВлp AelZ fj X = XLPDiN P = PDk M = MQE

44/49 o.c., II, Causa

a = acgH

37 offeretur s PD QT C p A (ait. r suprascr. D2 Q2 T2 С2 p2) offerre*tur, n eras. В nec] ne Z nec post sacnñcium el domitione, r suprascr. L2 Q2 celebratur, re suprascr. P2 38 neque] non H apud] ad p dei от. Z me**retur, re eras. E meretur, re suprascr. C2 merentur В 39 altaris / altare F C p alteri Ai ministros] suos add. C suos leuitas add. b* 39/40 uoluit auocare] leuita uocaret C, s et a suprascr. ita ut legatur leuitas auocaret C2 uoluit post auocare b* 40 auocari F, HartBay consilio b* Z 41 a от. F X T a fj geminum s В g (i suprascr. g2) fj aussus g asus, u suprascr. A2 42 tutorem] auctorem, u exp. C constuere D anse non in C et exp. est quod] enim Z quo V M (d suprascr. F2) T V p A 43 faciat Ai aut deprecatio] от. P deprecatio] delegatio C Z in nomine F nomini X p A pro nomine Z eius от. s in ecclesia от. a ecclesie, a suprascr. C2 44 frequenter В frequentetur от. Pk frequentetur ut от. D sacerdotium, i exp. C В decrete T relegiose X et] aut В ac fj necessarium, um exp. et o suprascr. C2 necessario el 45 uobis X 46 neq. (= nequi) В sacerdotis В sacerdotes] dei add. p ministros post dei Z alteri, e exp. et a suprascr. L2 altare, e exp. et i suprascr. C2 altari ... uacantes (47)] ab altano eius et ecclesia euacuantes Z eius от. C ecclesiae] suae add. b 46/47 ecclesia euacuantes N

EPISTVLA 1

5

uacantes ad saeculares molestias deuocet. Obseruari enim de cetero poterit ne ultra hoc fiat circa personam clericorum, si quod nunc factum est fuerit uindicatum. Opto uos, fratres 50 carissimi, semper bene ualere.

VsFXMT C bВ tp AelZ fj X = XLPDiN V*PDk M = MQE

a = acgH

47 uacantes ex uoe- C saecularem molestiam F, HartBay euocet F deuocent Z 48 ante poterit in s oportet del ultra ex ultro C hec H faciat F MQ (ac exp. Q2) T В acH p A e fj faciant Z circa] terra, ud exp. et erga suprascr. C2 49 quid C (exp., quod suprascr. C2) В uindicandum Z opto ... ualere (J0) оm. L el (bale add. eI) uos] te PD M T В p A Z fj, corr m uos D2 E2 frater PbATBpAZfj, con. m fratres E2 50 carissime (Tur- M В p A fj) M T В p A Z fj, corr. m -mi E2 carissimi] in domino add. C carissimi semper оm. t ualere] uale add. N, amen add. Z Subscr. : Explicit (post nominauit F XLN M T b, оm. В) ad clerum et plebem (Turnitanorum add. V) de Victore (quodam add. b) qui Faustinum presbyterum (Taustinus presbiter X, testamento add. В) rutorem (tutor T) nominauit V F XLPN M T b В Z De Victore qui Faustinum tunc nominauit explicit a Explicit ad Furnenses g Explicit Dk C оm. s АН p A el fj

EPISTVLA 2 CYPRIANVS EVCRATIO FRATRI S. I 1 Pro dilectione tua et uerecundia mutua consulendum me existimasti, frater carissime, quid mihi uideatur de histrione 5 quodam, qui apud uos constitutus in eiusdem adhuc artis suae dedecore perseuerat et magister et doctor non erudiendorum sed perdendorum puerorum id quod male didicit ceteris quoque insinuat, an talis debeat communicare nobiscum. 2 Quod puto ego nec maiestati diuinae nec euangelicae disciplinae congruere, V 468 lo ut pudor et honor ecclesiae tam turpi et infami contagione foedetur. Nam cum in lege prohibeantur uiri induere muliebrem

11/12 cf. Deut. 22, 5.

3/4 de hac ep. cf. Harn. n. 36, p. 5 et 26sq., Cl. p. 161 et n. 13. Decretuт Gratiani, III, Distinctio II, c. XCV (Friedberg I, 1352).

3/11

Codd.: Vs X (= XLPDkN [P = PDk)) M (= MQE) R (= RCт) TОbB a (= acgH) AelZ n

Inscr. : Incipit (оm. s a Item epla I) ad (de D) Eucratium (Eugr- Q2E eucracium fj, Euagriû f/ i.m. Eucratum Ct Hereniacum Z) de histrione (-onem О istrione X Ct a A hystrione Z, id est pantomimo add. V beati Cipriani epla add. H feliciter add C) V (LXXII) / (43) X (P XXXIIII) M (MQ U1) R (C Í6) T О b (XXXVin В (LVII) a (g XXI) A (LUI) l Z fj om. e 2 eugratioj2E et eucratio Ct, et exp. C2 fratres Cт, сотт. C2 3 dilectione ex del- Ai delictione Q шae ^r. e "Ф. C2 mutua оm. О me оm. E 4 frs kmî Ct, corr. C2 quod Cт, o exp. et i suprascr. C2 uidetur Ct uidea*tur, n eras. fj 5 quomdam L quondam fi qui m. Cт nos с constituios X Q Cт, u suprascr. X2 Q2, s exp. C2 eusdem L adhuc post artis suae Z arti (s suprascr) L 6 non оm. О 7 puerorumpost erudiendorum (6) g quod male didicit] maledicunt Cт dicit XT В didiscit Z quaeque fj, o s.u. fj1 8 insuat T, sorr. s.u. T2 insinuant R an оm. Cт, si suppL s.u. C2 debeat post communicare О uobiscum e 9 nemagestati, i suprascr. X maiestati ex mages- R maiestate Cт, e corr. m i C2 nec euangelice discipline i.m. M2 10 ecclesia / 11 federetur X in оm. Cт lege] dei add. el prohibeatur uir el prohibeantur post uiri / induere post muliebrem el mulierem MQ (corr. s.u. Q2) R 11/12 muliebrem post uestem a

EPISTVLA 2

7

uestem et maledicti eiusmodi iudicentur, quanto maioris est criminis non tantum muliebria indumenta accipere sed et gestus quoque turpes et molles et muliebres magisterio inpudicae artis 15 exprimere? II 1 Nec excuset se quisquam si a theatro ipse cessauerit, cum tamen hoc ceteros doceat. Non potest enim uideri cessasse qui uicarios substituit et qui pro se uno plures succidaneos suggerit contra institutionem dei erudiens et docens, quemad20 modum masculus frangatur in feminam et sexus arte mutetur et diabolo diuinum plasma maculanti per corrupti atque eneruati corporis delicta placeatur. 2 Quod si penuriam talis et necessitatem paupertatis obtendit, potest inter ceteros qui ecclesiae alimentis sustinentur huius quoque necessitas adiuuari, 25 si tamen contentus sit frugalioribus et innocentibus cibis nec

22/23 cf. Reg. Baud. 48, 7 (CSEL 75, 127): si autem necessitas loci aut paupertas exegerit (cf. 40, 5 et 8 [CSEL 75, 111]: necessitas loci). 25 cf. Reg. Bernd. 7, 49 (CSEL 75, 53): si omni uilitate uel extremitate contentus sit.

VsXMRTОbBaAelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

R = RO

a = acgH

12 huiusmodi Vs Z uindicentur с maioris ex -res L2 T2 magis maior X maior PN MQ, is suprascr. k2 Q2 est оm. k 12/13 est post criminis T 13 muliebra L T, -i supraar. L2 T2 muliebri R gestu X M T В cH (s suprascr. k2 E2), HartBay gesta a, u suprascr. a2 14 et1 от. Z moles Ct fj, 1 suprascr. C2 fj2 mulieres N muliebris s 16 se] ipse add. Z quispiam V(f) V( f) a] aut л Z 17 hoc post ceteros Z hoc] nec Vs Z enim от. Z uidere N uiri О 18 uicario X uarios k, ic add. s.u. k2 canos Ct, i exp. C2 substrauit Ct constitua4 О a er от. M se оm. Ct se uno] secundo L huno т plures post succedaneos Z succedaneos P M R (-anteos C) b* Z fj2 (ex -cid-) suocedaneos corr. in suos coetaneos X2 succidant (i corr. in e) eos О, succedaneos i.m. О2 19 suggesserit О constitutionem В erudies R, n suprascr. R2 20 masculum Ct et от. Z arte В artem utetur Ct, corr. C2 21 et diabolo diuinum] ex diabulo diuino Ct (corr. m -nû C2) diabulo XL diabolum В maculati P M maculant Q, i adscr. Q2 currupti R correpti Ct, e exp. et u suprascr. C2 enceruati Cт, c exp. C2 enerui nati Z 22 delecta X placeantur X E H, n exp. H2 poenoria Cт, o exp. et u suprascr. C2 penuria acH talis om. g 23 necessitas cH pauperitatis О optendit M (corr. in obt- E2), HartBay obstendit L ostendit P О В acg fj offendit H obtendis Z potest qui MQ, qui exp. Q2 potes Z quia Ct, a exp. C2 ecclesiae post alimentis (24) R F in ecclesiae В 24 quoquo r adiuuati Z sustineri Vs 25 contemptus О (corr. О2) A /j fragilioribus / et] sed XLN T О b A fj (corr. s.u. fj2) et innocentibus от. Z ciuis R ne A

8

EPISTVLA 2

putet salario se esse redimendum ut a peccatis cesset, quando hoc non nobis sed sibi praestet. Ceterum quantum uult inde quaerat, qualis quaestus est qui de conuiuio Abraham et Isaac et Iacob homines rapit et male ac perniciose in saeculo saginatos 30 ad aeternae famis ac sitis supplicia deducit ? 3 Et ideo quantum potes ab hac eum prauitate et dedecore ad uiam innocentiae atque ad spem uitae suae reuoca, ut sit contentus ecclesiae sumptibus parcioribus quidem sed salutaribus. Quod si illic ecclesia non sufficit ut laborantibus praestet alimenta, poterit V 469 35 se ad nos transferre et hic quod sibi ad uictum atque ad uestitum necessarium fuerit accipere, nec alios extra ecclesiam mortalia docere, sed ipse salutaria in ecclesia discere. Opto te, fili carissime, semper bene ualere.

28/29 cf. Mt. 8, 11.

36 cf. Reg. Baud. 34, tit. (CSEL 75, 100): necessaria accipere.

VsXMRTОbBaAelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

R = RCr

a = acgH

26 salatio C, corr. in salarii C2 salutario Z solano / salario se] scelerose A salario ... cesset от. R salario se esse] & larias ëë О (larias i.ras., g suprascr., corr. in largius f) se exp. C redimentum P (corr. P2) Ct, -dimentum exp. et mediû suprascr. C2 a peccatis] aspectatis C apectatis т 27 praestat g uelit R inde от. R 28 adquirat R g Z, de boc loco cf. Hartp UII est on. N habraham т О fj abrahae V P E V abrae s et от. Vs E C V g fj ysaac cgH A I Z isac LPDN О isaach т ysac s 29 Iacob] et add. b* hominis Cт, i corr. m e C2 ac] & k, ac suprascr. k2 saecula О, a exp. ei o suprascr. О2 saginatos ex sagnitos R signatos Ct 30 ac] et k g, ac suprascr. k2 31 potest AiJ2 Ct Г О В A, t del Q2 О2 potes] atque add. a ab hac post eum / eum] cum Cт 32 atque] et /, от. О ad от. A Z suae] eterne Z, от. g reuoca ut] reuocauit Cт, -aui exp. et e suprascr. C2 ut] si P, от. A contemptus A 33 sumtibus P R, p suprascr. k2 R2 pacioribus Cт, u suprascr. C2 quidam MQ, a exp. ei e suprascr. Q2 quid X О illi R Z, от. T 34 ut] et Z 35 nostras ferre C hic] id s el q3*** (ex quide) H2 atque] et Z adq; uestitum /.*. P2 ad1] ac N, от. P2!) A Z uestimentum Vs 37 ipsa P ipso H salutaria s.u. E2, post in ecclesia s opto ... ualere (38) от. Cт О В ei te от. MQ, suppL s.u. Q2 fili] frater V a filii Z, от. E car"" Z 37/38 carissime semper от. s 38 semper] in dño semper R ualere] amen add. Z Subscr.: Ad Eucratium (Eugr- E) de histrione (istrione a histrionem X) explicit (ante Ad XP cg, -cat L) XLPN M R T b В acg Explicit Caecilii Cypr. ad Eucratium de histrione id est pantomimo V Caecilii Cypriani ad Eucratium de histrionem explicit О Cecili Cipriani ad Eucratium explicit Z Explicit k Incipit (corr. C2) ad Ecratium (u s.n. C2) de istrione Cт от. s D H A ei

EPISTVLA 3 CYPRIANVS ROGATIANO FRATRI S. I 1 Grauiter et dolenter commoti sumus ego et collegae mei qui praesentes aderant, frater carissime, lectis litteris tuis, 5 quibus de diacono tuo conquestus es, quod inmemor sacerdotalis loci tui et officii ac ministerii sui oblitus contumeliis et iniuriis suis te exacerbauerit. Et tu quidem honorifice circa nos et pro solita tua humilitate fecisti, ut malles de eo nobis conqueri, cum pro episcopatus uigore et cathedrae auctoritate haberes 10 potestatem qua posses de illo statim uindicari, certus quod collegae tui omnes gratum haberemus quodcumque circa dia-

Goffridus abbas Vindocinensis scribens ad Amblardum abbatem Lemouicensem hanc epistulam fere totam exscripsit et suam fecit, lib. IV, cap. 22 (PL 157, col. 163/166) mutatis mutandis et nonnullis (quae punctis indicaui) e suo ingenio interiectis; nomen Cypriani in fine demum quasi in parenthesi com memorat. 4/7 perlectis litteris tuis, quibus de monacho tuo conquestus es, agnouimus quod immemor ecclesiastici uigoris et honoris et officii ac ministerii sui oblitus linguae aculeis te exacerbare praesumpserit ... 4/5 De hac ep. cf. Harn. n. 37, p. 5 et 27, Cl. p. 164sq.

Codd.: Vs X1 X (= X"LPJkN) M (= MQE) TD b В a (= acgH) A el и

Inscr. : Ad Rogatianum episcopum (от.s) de superbo diacono eius (от.s) V (LXXIIII) s (46) Incipit de diacono superbo X1 Incipit (Epla Cypriani I) ad Rogatianum de diacono (qui contra episcopum contendit add. Pk, E2 i.m.) X (P XLI) M (MQ LIII) T * (LXX) В (tXW\) ac I Incipit ad Rogatianum episcopum de diacono qui eum contumeliis exacerbauerat g (XXII) Ad Rogatianum beati Cipriani epla H Epla ad Rogatianum de diacono qui eum contumeliis et iniuriis exsecrauerat A (LXVII) Ad Rogatianum de diacono h

оm. e

2 Cyprianus ... s. оm. el fratri оm. L, in dô dño çternâ add. X1 3 mei] nostri X1, оm. Vs X, HartBay 4 praesentis L TD, con. L2 erant X1 electis T S es] & X1 quod] qui В 6 loci tui] locitur L tui оm. s post officii in E tui del ac] et a, оm. X1 et] ac / 7 suis post contumeliis (6) X1 te оm. g exaceruauerit MQ (corr. Q2) T exacerbaret Vs exprobrauerit X1 execrauerit D A lib pro solita] prosilita T 8 solita] insita A solicita, 1 suprascr. X1 solita tua] insita & si D tua post humilitate X1 humanitate ap 9 cathedra M, e suprascr. M2 cathedra et X1 10 quia X" MQ (i eras. mj X" Q2) quas TD qua В possis X1 g illo] eo X1 uindicare s P D Д corr. P2 certus] certum est X1 cernis a 11 collega tuus (-us corr. in -if), et exp. ante omnes s ratum Vs ctra i.ras. Q, circa i.m. Q2 circa contra E, sed contra exp. diaconem a

1o

EPISTVLA 3

conum tuum contumeliosum sacerdotali potestate fecisses, habens circa eiusmodi homines praecepta diuina, cum dominus deus in Deuteronomio dicat: x2et homo quicumque fecerit in 15 superbia ut non exaudíat sacerdotem aut iudicem quicumque fuerit in diebus Ulis, morietur homo Ule, i3et omnis populus cum audierit timebit, et non agent impie etiam nunc. 2 Et ut sciamus hanc V 470 dei uocem cum uera et summa maiestate eius processisse ad honorandos ac uindicandos sacerdotes suos, cum aduersus Aaron 20 sacerdotem tres de ministeriis Core, Dathan et Abiron ausi sunt

14/17 Deut. 17, 12-13.

19/23 cf. Num. 16, 1-35.

12/33 Goffridus: Habes circa huiusmodi delinquentes et in ueteri et in nouo testamento diuina consilia et praecepta, cum dominus deus in Deuteronomio dicat: et homo quicunque fecerit in superbia ut non exaudiat sacerdotem aut iudicem quicunque fuerit, homo ille morietur, et omnis populus cum audierit timebit, et non aget impie, ne moriatur. Et ut sciamus hanc dei uocem cum uera et summa maiestate eius processisse ad honorandos et uindicandos sacerdotes qui in eius loco stant aut de eius loco cadunt, cum aduersus Aaron sacerdotem tres de ministris Core, Dathan et Abiron ausi sunt superbire, hiatu terrae absorpti ac deuorati poenas statim sacrilegae audaciae persoluerunt. Nec illi soli, sed et ceteri ducenti quinquaginta qui eorum comites ad audaciam fuerunt prorumpente a domino igne consumpti sunt. Vnde uera propositione probatur quod non solum qui contra praepositos ecclesiae superbiunt, sed etiam qui consentiunt eis a deo damnantur. In libro quoque Regnorum cum Samuel sacerdos a populo contemneretur, exclamauit dominus et dixit: non te spreuerunt, sed me. Et ut hoc ulcisceretur, excitauit Saulem regem, qui superbum populum calcaret et premeret et per diuersa poenarum genera affligeret, ut contemptus sacerdos ultione diuina uindicaretur ...

Vs X1 X M TD b В а A el fj X = X"LPkN M = MQE

a = acgH

12 potestatem MQ T, m eras. Q T habes X1 13 huiusmodi ** agH e hominis MQ TD, corr. Q2 14 deus от. X1 с in от. D deuteromio s dixerit X1 et om. X1 a fuerit ** in от. MQ, suppL s.u. Q2 15 ut]au1X' sacerdotume iudicem] et add. X"U>N MQ TD a A (m Q ms.), Hjrt quicum M 16 moriatur X1 17 a*gent, u ma. M D aget Vs ante îpie nr s pñîâ юi^. ut от. D A 18 uocem] sententiam Vs cum от. В maiestate post eius X1 ad от. M, supp¿ s.u. M2 19 horandos T orandos В e//j (bon s.u. //) *ac, h ms. MQ et 4* ac uindicandos от. Vs iudicandos с sacerdotes post uos (s- supraur) X1 aduersos, u suprascr. Q2 aron s Х"(л s.u. m.2)L 20 ministeriis] ministri X' ministris VEVBaAel,ex ministeriis Q2 f/ ministristeriis, teriis deL L chore V M V В eg A el, Hert coreЬА? core] et add. s datan X' XPlJt Q, h suproscr. LV Q2 habiron L abyron В g ausi] qui ausi A

EPISTVLA 3

11

superbi esse et ceruicem suam extollere et sacerdoti praeposito se adaequare, hiatu terrae absorti ac deuorati poenas statim sacrilegae audaciae persoluerunt. Nec soli illi, sed et ceteri ducenti quinquaginta qui eis comites ad audaciam fuerunt 25 prorumpente a domino igne consumpti sunt, ut probarentur sacerdotes dei ab eo qui sacerdotes facit uindicari. In libro quoque Regnorum cum Samuel sacerdos a Iudaeorum populo ob senectutem, sicut tu modo, contemneretur, exclamauit iratus dominus et dixit: non te spreuerunt, sed me spreuerunt. Et ut 30 hoc ulcisceretur, excitauit eis Saul regem, qui eos iniuriis grauibus adfligeret et per omnes contumelias et poenas superbum populum calcaret et premeret, ut contemptus sacerdos de superbo populo ultione diuina uindicaretur.

23/25 cf. Num. 16, 2 et 35. 30/32 cf. 1 Sam. 8, 11-18.

Vs X1 X M TD b В а A el p X = X"U>kN M = MQE

26/28 cf. 1 Sam. 8, 5.

29 1 Sam. 8, 7.

a = acgH

21 superbisse corr in superbi esse V(ut Lat. i.т. indicare uidetur) superbisse Q2 (ex superbi esse) E, Hart esse superbi X1 (superbi esse luetur Bay1- p.349) et1] ut .V 21/22 prçpositos ca. de quare X" 22 se] suo H adaequarent X1 absorti, p suprascr. E2 absorpti V P V, HartBay absorbti A absorbiti X" ac] et X1 g, оm. В 23 sacrilegae] suae g persoluerunt Q, i suprascr. Q2 persoluerint X1 E, u suprascr. E2 sous illis X1 illi оm. TD b A fj & s.u. E2 24 eius В eiusdem t ad audaciam] adauciâ N ad audaciam post fuerunt, participes add. X1 fuerint TD, fuerant el 25 igni X" probare *tur, n ms. M probaretur X1 X"PkN, HartBay 26 sacerdotes1] sacerdos X1 MQ, te suprascr. Q2 *abeo, h eras. D ab eo qui sacerdotes оm. P, ab eo qui sacerdotes dei suppl i.m. P2 sacerdotes2] dei add. X A uindicare L 27 quaeque fj, o s.u. fj2 regum g cum sacerdotes iudeorum Samuhel populo В Samuhel l. TD В oс A a оm. cH el a populo s.u. post iud. a 28 ob ex ab L2 ob senectutem] a senectute Pk senectute В senectutem] sibi add. el sicut tu modo оm. s i.sp. ca 18 liti. tu оm. P exclamat D A exclamaui (t suprascr. mJ) X1 iratus оm. X 28/29 iratus post dominus /, post ds X1 29 spreuerunt2 оm. Vs g ut /.*. Q2 E2 30 hoc оm. T с ei T, -.•*. Vs X1 el eos оm. k iniuriis «x -as M 31 effligerit T effligeret D 32 ut оm. cH, suppl sm. H2 de superbo] a Pk

12

EPISTVLA 3

II 1 Sed et Salomon in spiritu sancto constitutus testatur et 35 docet quae sit sacerdotalis auctoritas et potestas dicens : ex tota anima tua time deum, et sacerdotes eius sanctifica. Et iterum: honora deum ex tota anima tua et honorífica sacerdotes eius. Quorum praeceptorum memor beatus apostolus Paulus secun dum quod in actis apostolorum legimus, cum ei diceretur: sic 40 insilis in sacerdotem dei maledicendo?, respondit et dixit: nesciebam, fratres, quia pontifex est. Scriptum est enim: prin cipem plebis tuae non maledices. 2 Dominus etiam noster ipse V 471

35/36 Sirach 7, 31. 23, 5.

36 Sirach 7, 33.

39/40 Act. 23, 4.

41/42 Act.

34/42 Goffridus: Sed et Salomon in spiritu sancto constitutus docet quae sit sacerdotalis auctoritas et potestas dicens: ex tota anima tua time deum et sacerdotes eius sanctifica. Et iterum: honora deum tuum ex tota anima tua et honorifica sacerdotes eius. Quorum praeceptorum memor beatus Paulus cum sacerdoti nesciens eum sacerdotem esse malediceret et ei diceretur: sic insilis in sacerdotem maledicendo ?, statim culpam agnouit ; et quia noxam ex ignorantia contraxerit, asseruit dicens : nesciebam, fratres, quia pontifex esset. Scriptum est enim: principem populi tui non maledices ... 42/56 Goffridus: Dominus etiam noster ipse Iesus Christus rex et iudex et magister noster ad passionis diem seruauit honorem sacerdotibus, quamuis illi nec timorem dei nec agnitionem Christi seruassent. Nam cum leprosum mundasset, dixit illi: uade et ostende te sacerdoti. Ea humilitate qua nos quoque humiles esse docuit sacerdotem appellabat quem sciebat esse sacrilegum. Item sub ictu passionis cum alapam accepisset et ei diceretur : sic respondes pon tifie i ?, nihil contumeliose locutus est in personam pontificis, sed magis innocentiam suam seruauit dicens: si male locutus sum, exprobra de malo; si autem bene, quid me caedis? Quae omnia ab eo ideo facta sunt humiliter atque patienter ut nos suae humilitatis ac patientiae haberemus et sequeremur exemplum. Docet doctores ecclesiae legitime et plene honorari, etiamsi aliter agant quam debeant, dum circa falsos doctores deus ipse talis existit ... 42/62 Demtum Gratiani, I, Distinctio 93, c. XXV (Friedberg I, 329/ 330).

Vs X1 X M TD b В a A el fj X = X"LPkN M = MQE

a = acgH

34 sed et оm. L solomon V X1 LP solomonis, s del s salamon X" in оm. X1 spûs, s del s constitutos, u suprascr. X1 35 docet] dicit X1 et] aut a 36 tua оm. g dominum с sanctifica ... eius (37) оm. с д suppL i.m. inf. с2 f/ iterum] dicit add. el 37 dominum a (s.u. g2) honorifica] honora D honorifica post sacerdotes eius k 38 Paulus оm. X TD b A fj, HartBay 39 actibus b* cum] et cum TD A 40 in оm. X1 domini В et dixit] dicens cgH el 41 quia] quoniam X1 est] esset a 42 populi tui X1 M g suae X" maledicis X1 maledicens T etiam оm. s ñr s.u. с2 ipse оm. s В 42/43 ipse post Iesus Christus с

EPISTVLA 3

13

Iesus Christus rex et iudex et deus noster usque ad passionis diem seruauit honorem pontificibus et sacerdotibus, quamuis 45 illi nec timorem dei nec agnitionem Christi semassent. Nam cum leprosum emundasset, dixit illi : uade et monstra te sacerdoti et offer Jonion. Humilitate ea qua nos quoque esse humiles docuit sacerdotem adhuc appellabat quem sciebat esse sacrilegum. Item sub ictu passionis cum alapam accepisset et ei 50 diceretur: sic respondes pontifici?, nihil ille contumeliose locutus est in personam pontifias, sed magis innocentiam suam tuitus est dicens: si male locutus sum, exprobra de malo; si autem bene, quid me caedis ? Quae omnia ab eo ideo facta sunt humiliter atque patienter ut nos humilitatis ac patientiae haberemus 55 exemplum. Docuit enim sacerdotes ueros legitime et plene honorari, dum circa falsos sacerdotes ipse talis existit.

45/46 cf. Mt. 8, 3. 46/47 Mt. 8, 4. 18, 22. 52/53 loh. 18, 23.

Vs X1 X M TD b В а A el p X = X"LPkN M = UQE

47/48 cf. loh. 18, 22.

50 loh.

a = acgH

43 rex et оm. X1 et2] ac k dominus X1 В ad] in el 43/44 passionis post diem X1 44 seruauit post honorem X1 quamquam cH cum g 45 timorem dei] mortem X1 dei оm. N adignationem T dignationem DA ifiû xpî X1 46 mundasset el uade et] uadens k demonstra Vs (-mostra s) cgH el 46/47 et monstra te sacerdoti post et offer donum X1 47 offers X" MQ(e suprascr. Q2) В offeres cgH offerres (res exp.) E humilitate] enim add. X" quaeque ц o s.u. fj2, оm. g esse оm. В 47/48 humiles docuit esse X1 docuit esse humiles g humiles esse docuit el 48 adhuc Vs E V g, HartBay adhoc cett.codd., u suprascr. k2Q2 hoc, ad suprascr. e2 appellauit X1 sacrileg*m, a eras., u suprascr. Q2 49 subditus passioni В ictu] tempore /j 49/50 ei diceretur] eieceretur X1 50 respondens X1 respondis X (corr. P2 k2 respondit, s suprascr. L2) ille] illi a esse T ille post contumeliose locutus est X1 51 persona N sed] quod N sed sic В innocentia sua humiliatus est (52) X1 sui / tutus T В cH, i suprascr. T2 В2 H2 tutatus fj 52 post est in k & exp. exproba s T fj testimonium exprobra el 53 quae] qui MQ, corr. Q2 omnia] ergo X1 ab eo post ideo g ideo оm. X1 s (= sunt) s.u. T2 humiliter ... nos (54) s.u. с2 54 atque ... humilitatis оm. X1 ut /.*. m.2 X" cum L nos] nobis D A, оm. g ac] actque s atque el hac В ad X1 et g paenitentiae L pacientiae eius g habemus X1 55 enim оm. X, HartBay uero Pk MQ, s suprascr. k2 M2Q2 plenae L plenius X1 56 honorare ** tales X" exsistat X1 extitit Q2 (ex existit) E b* В cgH (exsti- H) I

4

EPISTVLA 3

III 1 Meminisse autem diaconi debent quoniam apostolos id est episcopos et praepositos dominus elegit, diaconos autem post ascensum domini in caelos apostoli sibi constituerunt episco60 patus sui et ecclesiae ministros. Quod si nos aliquid audere contra deum possumus qui episcopos facit, possunt et contra nos audere diaconi a quibus fiunt. 2 Et ideo oportet diaconum de quo scribis agere audaciae suae paenitentiam et honorem

57/58 cf. Mt. 10, 1-4. 61/62 cf. Act. 6, 2-6.

58/60 cf. Act. 6, 2-6.

60/61 cf. Mt. 10. 1-4.

57/62 Goffridus : Meminisse monachi debent quoniam abbates deus instituit ; abbates autem monachos constituerunt. Quod si nos aliquid audere contra deum possumus qui abbates facit, possunt et contra nos audere monachi a quibus fiunt 62/72 Goffridus {ordme paululum inuerso): Haec sunt enim, sicut uenerabilis doctor et martyr Cyprianus scribit, haereticorum onus atque conatus schismaticorum male cogitantium, ut sic superbi superbis placeant, ut praepositum superbo rumore contemnant. Sic de ecclesia recedirur, sic altare profanum extra ecclesiam collocatur, sic contra pacem Christi et ordinationem atque unitatem dei rebellatur. Opportet ergo monachum de quo mihi scripsisti, ne et ipse daemonium fiat, agere audaciae suae paenitentiam et honorem dei in sacerdote etiam aliter agente agnoscere et tota cordis et corporis supplicatione suo praeposito satisfacete. Quod si superbus extiterit, exerce in eum honoris tui potestatem, ut tamquam homicida ab omni ordine depositus uel sic agnoscat ecclesiasticae censurae rigorem ...

VsX1XMTDbBaAelfj X = X"LPkN M = MQE

a = acgH

57 autem] enim el diaconi оm. X1 deb& X1 qrh (= quomodo) / apostolus T 58 episcopus T praepositos] presbiteros e digit L post elegit in с diaconos non elegit add., in H non diaconos elegit add., sed del 59 ascensam Q2 (ex -um)E assensum e in] ad el celo В celis cH apostoli post sibi g constituerant k, u suprascr. k2 60 sui] sibi X1 si post nos T audire fj, e /.*. fj2 audere post contra deum (61) a 61 dm corr. in dñm J27 dtim X1 g possemus s episcopos ex -pus Q2 ^ccit X? facit possunt] faciunt N possunt] possum TD et] ei L MQ (corr. in et J22 iH1 suprascr. M.2) TD et hi Pik, оm. el et contra] econtra E, t et hic suprascr. E2 ila ut legatur et hic contra contra] circa X1 62 audere] addere LPN diacones В a оm. s, adscr. i.m. X1 D fiunt] sunt ordinati X1 ideo] fratres carissimi add. X1 Cassium diaconum В 63 scripsisti X1 g scripsi cH agere post audaciae suae a et] ut X"N E (u in ras.) b* g, ita iam coni. Hart quem seq. Bay honorem post sacerdotis (64) g

EPISTVLA 3

15

sacerdotis agnoscere et episcopo praeposito suo plena humilitate 65 satisfacere. Haec sunt enim initia haereticorum et ortus atque conatus schismaticorum male cogitantium, ut sibi placeant, ut V 472 praepositum superbo tumore contemnant. Sic de ecclesia receditur, sic altare profanum foris conlocatur, sic contra pacem Christi et оrdinationen! atque unitatem dei rebellatur. 3 Quod 70 si ultra te contumeliis suis exacerbauerit et prouocauerit, fungeris circa eum potestatem honoris tui, ut eum uel deponas uel abstineas. Nam si apostolus Paulus ad Timotheum scribens dixit: iuuentutem tuam nemo despiciat, quanto magis tibi a collegis tuis dicendum est: "senectutem tuam nemo despiciat"? 75 4 Et quoniam scripsisti quendam cum eodem diacono tuo se miscuisse et superbiae eius atque audaciae participem esse, hunc quoque et si qui alii tales extiterint et contra sacerdotem dei

65/66 cf. 2 Tim. 3, 2.

73 1 Tim. 4, 12.

Vs X1 XMTD bВ л Ael fj X = X"LPkN M » MQE

74 cf. 1 Tim. 4, 12.

a = acgH

64 sacerdotes X1 sacerdotii В adagnoscat (ad exp.) L adignoscat T agnoscat X"PkN M D b* В ag A, Hart Bay agnoscant, n exp. с praeposito оm. Vs praetioso MQ (con. Q2) precioso д corr. i.m. fj2 ptio T 65 satisfaciat X" g initia от. LPAN et ortus] exortus k hortus X" A ornatus g 66 sibi] sic Pk, con. k2 ut2] et el 67 ppositum T praepositos suos X1 superbo tumore] sup uotum ore T timore X1 contemnunt T sic] si T, c suprascr. T2 sic ... conlocatur (68) оm. I regreditur В 68 de altare e 69 dei s.u. T2 dei posl ordinationem X1 reuelatur T 70 te post contumeliis suis a, post exaceruauerit X1 con tumelí s, i s.u. M2 exaceruauerit X1 k MQ, corr. k2 Q2 proclamauerit L probauerit Д corr. m exprobrauerit D2 exprobrauerit A fungeris, e exp., a suprascr. Q2 fungaris E b* fungeris] ille add. L 71 circum T contra LPkN В a, HartBay in X" potestatem Vs Q (corr. m -te Q2) В e, HartBay; tuentur SM I p. 74 potestаte cett.codd. ut] et X1 eum2] potestate add. TD A, de suprascr. D2 72 abstineat a si] sic X" si* с û E, c suprascr. E2 thymoteum / thimoteum X1 fj 73 dicit cgH el iuuentutem tuam post nemo X1 dispiciat X" Q, corr.Q2 Tcontempnat cgH el(-emn- 1) quando T tibi] tuatibi T, оm. X1 cH 74 dispiciat X" Q, corr. Q2 T contempnat g 75 et оm. N quâdam s quosdam X1 qñdam /j eo*dem, s eras. M eodem post diacono tuo g diacone k diaconotuo, otuo in ras. (ex -onio f) P tuo оm. В 75/76 se miscuisse] semis cômiss& T 76 superbia X1 participes post esse X1 nunc X1 TI qui оm. X1 alii «x aliqui P extiterunt LN sacerdotem post dei X1

16

EPISTVLA 3

fecerint uel coercere poteris uel abstinere. Nisi quod hortamur et monemus ut peccasse se potius intellegant et satisfaciant et 80 nos propositum nostrum tenere patiantur. Magis enim optamus et cupimus contumelias et iniurias singulorum dementi patientia uincere quam sacerdotali licentia uindicare. Opto te, frater carissime, semper bene ualere.

80/82 Goffridus: Optare tamen debes magis iniurias odientium pietate et patient» uincere quam concessa tibi licentia et auctoritate uindicare.

VsX1XMTDbBлAelfj X = X"LPkN M = MQE

a = acgH

78 fecerunt N uel] certe add. T porueris A^UV nisi] nâsi о quo US quod ... potius (79) оm. fj, suppL ijm. fj2 79 ut оm. X1 peccasse оm. g se оm. s et2 оm. X1 80 nos] non X" nunc Vs praepositum L Ai (p«f- E2) T о proposito nostro X' patiamur k pacientiâ paciantur A 80/81 cupimus et optamus g 81 et iniurias оm. В iniuriam M TD b* A fj dementi A, d exp. et cl supгoяr. A2 clementia patientie о patientie D, a suprascr. D2 82 licentia] uigore X' opto ... ualere (83) оm. L «/, uale add el frater ... bene (83) оm. В 83 carissime semper оm. s semper] in domino add X1 Subser. : Explicit ad Rogatianum episcopum de superbo diacono eius V Ad fCaeciln Cypriani praem. B) Rogatianum de diacono explicit (ans* ad P ас) Х"РЛ' M T * В oс Explicit ad Rogatianum g Explicit * Finit de 2*cone (cli sMpnoscr. тj) X1 оm. l L D H A el fj

EPISTVLA 4 CYPRIANVS, CAECILIVS, VICTOR, SEDATVS, TERTVLLVS CVM CONPRESBYTERIS QVI PRAESENTES ADERANT POMPONIO FRATRI S. 5

II Legimus litteras tuas, frater carissime, quas per Paconium fratrem nostrum misisti postulans et desiderans ut tibi rescriberemus, quid nobis de his uirginibus uideatur quae, cum semel V 473 in statu suo esse et continentiam firmiter tenere decreuerint, detectae sint postea in eodem lecto pariter mansisse cum masio culis, ex quibus unum diaconum esse dicis; plane easdem quae

Dc affinitate quadam huius ep. cum tractatu anonyme. De singul cieric. (CSEL III, i", 173sqq.) u. Koch, Cyprianiscbe Untersucbungen, p. 458sq. 5 de hac ep. cf. Harn. n. 38, p. 5 et 28, Cl. p. 170 sq.

Codd.: V (= VsW"RZ) F (inc. inde ab obtemperantes 94) X (= XLNk; k defic. post salubribus 102) M (= MQE) W TD b В a (= ocgH) A el fj Meng - К. Mengis, Ein Dmatistiscbes Corpus Cyprianiscber Briefe, Freiburg i. Br., 1916, p. 17/23. Turner = JTS 29, 1928, p. 120/122 (Prolegomena III).

Inscr. : Incipit (оm. s oH, epla add. g. Epla Cypriani /) ad Pomponium (Ponps X Pompeium MQ, corr. Q2) de uirginibus (de uirginibus оm. W", epla add. s beati Cipriani epla add. H cum uiris habitantibus add.g) V (V LXXVIII s 49) X M (MQ LXXXI) IT TD b(LXV[l) В(LXIi; a (g XVII) / fj Epla ad Pomponium A (LXV) оm. F (i.iac.) e 2/4 Cyprianus ... Tertullus et Pomponio fratri suo оm. e 2 sed natus D senatus A sedulus Q sedulius E 3 tertulus W33 MQ fj tertillus a (tertyllus c) tertalus W cum conpresbyteris V (conpresbiteri, cum оm. R), Meng cum presbyteris cett.codd. (conpresbyteri, cum оm. e, & coprBi /, romanis add. g), HartBay praesente M 4 poponio s fratri***, bus eras. Q 5 paconium] pachonum g caldonium Z 6 fratrem] collegam a misisti оm. s, s.u. A2 scriberemus W" B, Meng 7 quid ex quod, de his ex deis т.2 W" hiis sZ iis V(f) V(f) e uideretur Z 7/8 cum semel in statu suo esse et (in statu essent Z) continentiam VsZ, Turner cum se incontinentiam W"Meng (in exp. W", del Meng) se semel instituisse et continentiam (cum оm.) R cum semel (оm. TD b A) statum suum continenter et celt.codd., HartBay 8 decreuerunt R DA 9 detactae L sunt R H eadem MQ, o suprascr. Q2 pariter оm. Meng mansisse**, nt eras. Q 10 ex оm. e unum] quem add. g diaconë g esse post dicis LNk W a (sed in H dicis оm., suppL i.m. H2 post unum) el dicis unc. incl Hart, item dicis esse Bay et easdem plane que / eadem, s suprascr. T2 eedem Z

18

EPISTVLA 4

se cum uiris dormisse confessae sint adseuerare se integras esse. 2 Circa quam rem quoniam consilium nostrum desiderasti, scias nos ab euangelicis et apostolicis traditionibus non recedere, quominus fratribus et sororibus nostris constanter et fortiter 15 consulatur et per omnes utilitatis et salutis uias ecclesiastica disciplina seruetur, cum dominus loquatur et dicat : et dabo uobis pastores secundum cor meum, et pasceni uos pascentes cum disciplina. Et herum scriptum est : disciplinam qui abicit infelix est, et in psalmis quoque spiritus sanctus admonet et instruit 20 dicens: continete disciplinam, ne forte irascatur dominus, et pereatis a uia recta, cum exarserit cito ira eius super uos. II 1 Primo igitur in loco, frater carissime, et praepositis et plebi nihil aliud elaborandum est quam ut qui deum timemus cum omni obseruatione disciplinae diuina praecepta teneamus 25 nec patiamur errare fratres nostros et pro arbitrio et ructu suo 16/18 1er. 3, 15.

18/19 Sap. 3, 11.

20/21 Ps. 2, 12.

24 cf. Ps. 2,

12. VFXMirro*Вaárfíi V = VsW"RZ

X = XLNk

M = MQE

a = acgH

11 se1 от. X TD b В a A e ц add. s.u. В2 (m T ras. 2 litt. inter cum et uiris; se cum от. W cum uiris post dormisse Vs professae el sunt RZ E2 (ex sint) a se integras VZ Mf/ integras se sW"R, Meng integras cettxodd., HartBay ; luentur SM I 17: 12 quoniam от. a desiderasti] quaeris Vs sciens R 13 apostolis A traditionibus] litteris g 14 et sororibus от. TD A nostris] non R ("sbewing sbat it was copied frот an ancient MS »Ыеb gape .N. for nostris" Turner 121) contestanter A et fortiter от. Vs W e IS consolamus IT consolatur W33 consulereturL* M (corr. E2) TD b A consuleturNconsolaremur В consulamus g et1 от. X W TD b В A el fj omnis L W utilitates X (ex -tis) E (corr. in -is E2) b В A el et salutis от. R X b cH salutes el uias от. X M (suppl s.u. E2) W TD b В A el fj 15/16 ecclesiasticae disciplinae X M (na MQ, Us e exp. E) W TD b В A el ecclesiasticas disciplinas /j ecclesiastica post disciplina g 16 seruetur от. W TD bВ A el fj (cf. Sauday, TЫ Оxford MSS., 130) 17/18 cum disciplina] in iusticia с 18 disciplinam MQ, corr. Q2 scriptum sit Z W a fj, от. el cum scriptum sit W" M TD b* A, Meng 19 psalmo Z M TD ** A fj admonet et instruit W"R, Meng Turner admoneat et instruat VsZ LNJk V instruat fj instruet X В instruit M (corr in -at, admoneat & suprascr. E2) W TD л (-ах g) A el, HartBay 20 forte] qñ (= quando) g 21 a] de Z recta] iusta L T arserit T cito от. k in cito a in breui R 22 igirur] g (= ergo) a fratres carissimi R et2 от. W33 23 est от. X В ut от. W»Z qui от. В dñm Z timeamus В 24 disciplinae s.u. m.2 W", ueneramur add. R disciplinae diuina] disciplina & sua A disciplinae tuae T disciplinae suae D fj diuinae X W В ag el, от. b praecepta] capitulorum add. Z 25 patiamus X nostros от. Meng et1 от. Z ructu Vs, Hart (coll Poneii uit., с 15) Bay, tuelur Clarke n. 13 (sequens Baf- 70) friictu celt.codd. (post suo Z, flucru B), Meng ('wie es scbeint, Ersaftuvrt fry fruitu")

EPISTVLA 4

19

uiuere, sed ad uitam singulis fideliter consulere пéс pati uirgines cum masculis habitare, non dico simul dormire, sed пéс simul uiuere, quando et sexus infirmus et aetas adhuc lubrica per V 474 omnia frenari a nobis et regi debeat, ne diabolo insidianti et 30 saeuire cupienti ad nocendum detur occasio, quando et apostolus dicat: nolite locum dare diabolo. 2 Liberanda est uigilanter de periculosis locis nauis, ne inter scopulos et saxa frangatur. Exuenda est uelociter de incendio sarcina prius quam flammis superuenientibus concremetur. Nemo diu tutus est periculo 35 proximus. Nec euadere diabolum seruus dei poterit qui se diaboli laqueis inplicauit. Intercedendum est cito talibus ut separentur, dum adhuc separari innocentes possunt, quia diuidi postmodum nostra intercessione non poterunt, posteaquam conscientiae glu-

29/30 cf. Eph. 6, 11.

31 Eph. 4, 27.

29/30 cf. Reg. Bernd. 54, 4 (CSEL 75, 140): et non contristetur frater cui forte directum fuerat, ut non detur occasio diabolo. 43, 8 (CSEL 75, 118): datur occasio maligno. 34/35 Hier., ep. 30, 14 (CSEL 30, 249, 3/4): nemo, ut beatus Cyprianus ait, satis tutus periculo proximus.

VFXMWTDbBaAelfj V = VsW"RZ X = XLNk

M = MQE

a = acgH

26 uiuentes В sed] et add. MQ, dei Q2 ad оm. W B, s.u. т.2 W" patitur W 27 maculis Ai habitare оm. sW", Meng habitare non dico оm. Z dico] tanrum sR nec] debere add. R, temere add. s, temere se add. Z 28 quando] cum ** et1] est В et sexus] asexus T, d suprascr., lia ut legator ad sexus T2 infirmis R -mius с, оm. Z et2 оm. L 29 frenari a] renaria T л оm. Vf a nobis s.u. с2 a nobis post et regi g uobis H et regi] eregi X debeant W" (n eras.) X M W TD В (n eras.) a A el /j ne] ne et W33, Meng et ne R nec Z X H e diabulo W" X T zabulo R insidianti ex -te T В 29/30 et saeuire оm. N 30 seruire Z dedit X quando] cum b* 31 dicit TD A locum post dare V 32 periculoso loco W33, Meng scapulos M, o s.u. M2 scopolos D В frangantur (n exp.) с 33 emenda W uelociter оm. W33, Meng flammis] missis k 34 peruenientibus k diutius X diuturnus D A torus M, u s.u. M2 35 proximis L diabulum W33 zabulum R diabulus T, corr. in -os T2 diaboli manus В diaboli seruus deum fs seruos X domini W В a el dm X diabuli X ad diabuli T a (eras. В) diaboli В H 35/36 diaboli post laqueis A 36 intercidendum sR X interdicendum Z g est cito оm. Z ut separentur оm. Vs, unc. indus. Hart; uetat Baf 272 37 adhuc] hac с possint В 38 poterint W" patuër N potuerunt (u exp.) с posteaquam] post X postquam Z quam¿ posteaquam ... cohaeserunt (39) оm. Vs, unc. indus. Hart; uetat Bay Lc. conscientiae glutino W»Z, Meng glutino conscientiae R, Turner conscientia (scientia W, conscientiae MQ, e eras. Q2) grauissima (-â -â B) cett.codd., HartBay

20

EPISTVLA 4

tino cohaeserunt. 3 Denique quam graues multorum ruinas hinc 40 fieri uidemus et per huiusmodi inlicitas et periculosas coniunctiones corrumpi plurimas uirgines cum summo animi nostri dolore conspicimus. Quod si se ex fide Christo dicauerunt, pudicae et castae sine ulla fabula perseuerent et fortes ac stabiles praemium uirginitatis expectent; si autem perseuerare 45 nolunt uel non possunt, melius est nubant quam in ignem delictis suis cadant. Certe nullum fratribus aut sororibus scandalum faciant, cum scriptum sit : si cibus scandalizat fratrem, non manducabo carnem in saeculo ne fratrem scandalizem. Ill 1 Nee aliqua putet se posse hac excusatione defendi, quod so inspici et probari possit an uirgo sit, cum et manus obstetricum

45/46 cf. 1 Cor. 7, 9.

47/48 1 Cor. 8, 13.

49/65 et 73/89 Decretum Grasiam. II, Causa 27, quaestio 1, c. IV et V (Friedberg I, 1048 et 1049).

VFXMIPTDJВaárfp V = I 'sir"RZ X = XLNÁ

M = MQE

a = *gH

39 cohaeserint R k Q2 (ex -runt) E g cohexerint л s u /' admiserunt B, om. X qua В hic W" 39/40 hinc fieri uidemus aae. В 40 per оm. Z eiusmodi R N periculosus T 41 cum] et cum Z summo «x -mi /.'-' 42 perspicimus g quod] et quod « et que / si put dicauerunt l se post ex (et g) fide V V D a A fj, se от. RZ X T В t dicarunt Z 43 pudice et caste l ''sRZ W V A l fj sine] et prwem. R, Timar nulla, n exp. «T*3 perscrauerent, a exp. T perseuerant В er2 V, Mag Turmr in cect.codd., HertBey fores T ac] et VsR V g 44 expectant V (aap-) В pml autem m В praemium uirginitatis foiso itrrotmr 45 melius est nubant om. IF" est oт. Hоrt Mag Bay est] ut add A quam] antequam IF" omie (melius nubantN antequam Mag quamquam IF quam ut g in «к В, /.*. т.2 IF" M in ignem] uirginem Z 46 deliciis V' delictis] pro proem I delicti sui RZ cene put nullum В aut sororibus ij*. N7 47 faciam TD A fiat Z scriptum sit] senpsit sit Z sit om. fj cibum N scandaluant, n del H. -ate T fratrem] meum оdd g 48 saeculo E. ü suprmtr. E2 saeculuro I W ¥ В aeternum IT el nec, c exp. Z 49 ne. c sжpгшях Q2 putat IF" LA (лл: k2) potest MQ, con Q2 pures и (et se exp.) se pul posse R posse «к l "/ g e, aaс. mcL Hort: meta1 Be? 2'2 ac X (h sшpгшхr.) В haee T aliqua s, eт. й defendi] posse defendi R quod] et оdd. E V' a/ 50 probari et inspici g posset Z obsetneum W"R XL Mß B, X supramx Г» X Q ebsesmeum 7T>

EPISTVLA 4

21

et oculus saepe fallatur. Et si incorrupta inuenta fuerit uirgo V 475 ea parte qua mulier potest esse, potuerit tamen et ex alia corporis parte peccasse quae corrumpi potest et tamen inspici non potest. Certe ipse concubitus, ipse conplexus, ipsa confa55 bulatio et osculatio et coniacentium duorum turpis et foeda dormitio quantum dedecoris et criminis confitetur? 2 Si superueniens maritus sponsam suam iacentem cum altero uideat, nonne indignatur et fremit et per zeli dolorem fortassis et gladium in manu sumit? Quid? Christus dominus et iudex 60 noster cum uirginem suam sibi dicatam et sanctitati suae destinatam iacere cum altero cernit, quam indignatur et irascitur et quas poenas incestis eiusmodi coniunctionibus comminatur? 3 Cuius ut gladium spiritalem et uenturum iudicii diem unusquisque fratrum possit euadere omni consilio prouidere et ela65 borare debemus. Et cum omnes omnino disciplinam tenere

WFXMWTDbBaAeIfj V = VsW3RZ X =- XLNk

M = MQE

a = acgH

51 oculi ("-lus L -lis T) saepe fallantur LNik TD A oculos saepe fаllst ii" oculos saepe fallatur Z M (-ut eras. Q2, -li saepe fallantur E2) с oculis sepe fallatur fj et si] utesi, t suprascr. W2 ut et si Hart (ex com.) Bay si om. Z k inuenta om. W" fj inuenta post fuerit uirgo N 52 ea, ex proef. s.u. Q2 ex tа К H b* in ca Z D e qua] quam L sua E (qua add. s.u. E2) TD A sui qua b* suis e, om. MQ, sua suprascr. Q2 sua qua fj potuerit Q, sed erit del, it suprascr. Q2 poterit W» k. Meng pot*erit, u eras. В potuit E, er suprascr. E2 potum erit T et om. VRZ Xk E W V el 53 corporis post parte Z k qua Z corrumpi] uiolari VsRZ et s.u. X2, om. el et tamen om. Z et tamen inspici non potest om. k tamen] iterum H 54 concubitos MQ (и suprascr. Q2) T 55 et osculatio om. W", Meng inosculatio QE osculatio et om. Z contrectantium W", Meng turpis om. Z turpisim, -im del В 56 si om. N 58 non W fremit et] remittet D A pro zelo Z dolorem] liuorem VsRZ ("cf. tbe treatise De zelo et Isuore" Turner 121) fortasses MQ, corr. Q2 fortasse Xk TD cgH A portans В et1 om. л, in В eras. 59 manu (iuentur SM I 115; ita et Bay i.t.)] sua add. g manum W" b*. Meng manus W cH, Hart (ita et Bay1143) sumit] sua.& В quid VsRZ gH el. Hart Meng Bay, ex quod W" quo ac quia cett.codd. quid ? ego dominus] deus W» et dominus Z a et dominus noster cH 60 dicata ex -tu T sanctitatis X TD (s eras. D) A 61 facere DA quam] quantum Z 62 et om. Z ingestis Z ineesti W" eiusmodi ex -do T huiusmodi W cominatur W comminatus X 63 ut] et Z LNk QE W acH A e, corr. in ut k2 ^E2 H2 A2 et om. Meng uenturum] neutrum Z diem ex de яг-? W}1 unusquisque] ut praem. el 64 frater LKk. fratrem W laborare V (labore, rа suprascr. mj W") Д Meng 65 et] ut R LNJt, om. W a (add. s.u. H2) el cum omnes] commouere Z omnis MQ TD В A, corr. in -es Q2 D2 omnino] ut add. Z

22

EPISTVLA 4

oporteat, multo magis praepositos et diaconos curare hoc fas est, qui exemplum et documentum ceteris de conuersatione et moribus suis praebeant. Quomodo enim possunt integritati et continentiae praeesse, si ex ipsis incipiant corruptelae et uitio70 rum magisteria procedere? IV 1 Et idcirco consulte et cum uigore fecisti, frater carissime, abstinendo diaconum qui cum uirgine saepe mansit, sed et ceteros qui cum uirginibus dormire consueuerant. Quod si paenitentiam huius inliciti concubitus sui egerint et ab se inuicem 75 recesserint, inspiciantur interim uirgines ab obstetricibus diligenter, et si uirgines inuentae fuerint, accepta communicatione V 476 ad ecclesiam admittantur hac tamen interminatione, ut si ad eosdem masculos postmodum reuersae fuerint aut si cum isdem in una domo et sub eodem tecto simul habitauerint, grauiore 80 censura eiciantur nec in ecclesiam postmodum tales facile recipiantur. Si autem de eis aliquae corruptae fuerint deprehensae,

VFXMirro*iaárfjj V = VsW3RZ

X = XLNk

M = MQE

а = ocgH

66 oport&, a suprascr. яг_? Л733 propositos W et оm. D A diaconus W" (con. m -nos /»_?) M diacones Z dico nos T curare от. g 67 explum T exercitium Z conuersationem MQ, corr. Q2 conuersione g 68 pr(a)ebent VsZ 69 si] sic add. LNk ex] ab W", Meng ante ipsis m W exemplis exp. incipiunt W»R k, Meng corruptile M 70 prodire R 71 consultae MQ (a del Q2) W T cum uigore et consulte R 72 abstenendo M diaconem Z uirginem XL MQ, m de/. Q2 uirginibus VP", Meng saepe от. В, sm. T2 mansit sed] mansisset X 72/73 s&c&eros, ed suprascr. m3 W13 73 uirginibus] uign L, seq. lac. ca. 7 litt. (usque ad fin. u.) ubt dormire desideratur dormisse Z consueuerunt Vs В л el quo T penitentia X 74 inliciti ex -te W" sui] ui T, от. W egerunt W"R X M (corr. s.u. E2) W T b В el ц. M«« et ... fuerint (76) mm. sZ a Vk E Va 75 recesserunt W"R X M (corr. s.u. E2) W T b В a el fj. Meng ab i.ras. H & с obsetricibus W"R Хk MQ TD B, свгr. m.2 W" X2 k2 obsteteritibus H obsetricio W 76 ruerit, n sje. m.2 W" inaccepta X В communicationem MQ, m del Q2 communione RZ comunione, cati хж N2 77 admittant D ac W» (h s.u.) oс haec Z D В tamen оm. V interminationem MQ, m del Q2 interim ratione W" X IT 77/78 si post masculos R X W TD В acH A fj 78 postmodum от. g eisdem W"R V g A, Meng hisdem N W В H hiisdem Z 79 una] eadem / lecto R simul оm. Meng habitare uoluerint Z grauiori .V В a fj 80 censure X censu reicümtur W ecclesia Z Nk MQ (corr. Q2) a postmodum post tales W", Meng tales оm. R X TD b В л A e fj tales facile оm. W reperiantur Z 81 deis, h suprascr. тj W", ita ut de his Itgatur eis] his R TD A aliqua corrupta (оm. g) fuerit (& add В) deprehensa (deprensa L TD, he suprascr. D2) agat (82) W" XU? TD *В ae/ fj (if. Turner 121: 'read plural all tbrougb wisi R, and so all MSS in tbe next senience'), Hart Meng Boy corruptae] contumaces VsZ MQ (corr. s.u. Q2) deprensae Q ad praesens Z

EPISTVLA 4

23

agant paenitentiam plenam, quia quae hoc crimen admisit non mariti sed Christi adultera est, et ideo aestimato iusto tempore postea exomologesi facta ad ecclesiam redeant. 2 Quod si ob85 stinate perseuerant nec se ab inuicem separant, sciant se cum hac sua inpudica obstinatione numquam a nobis admitti in ecclesiam posse, ne exemplum ceteris ad ruinas delictis suis facere incipiant. Nec putent sibi uitae aut salutis constare rationem, si episcopis et sacerdotibus obtemperare noluerint, 90 cum in Deuteronomio dominus deus dicat : i2et homo quicumque fecerit in suberbia, ut non exaudiat sacerdotem aut iudicem, quicumque fuerit in diebus Ulis, morietur homo Ule, i3et omnis populus cum audierit timebit et non agent impie etiam nunc.

90/93 Deut. 17, 12-13.

82/83 cf. Cypr., De bob. uir. 20 (CSEL 3, 3, 201, 22): non mariti sed Christi adulterae.

VFXMIPTD*Вaá«//j V = VsW3RZ X = XLNi

M = MQE

a = acgH

82 plenam оm. W quia quae] quaeque X W TD b A el fj, corr. i.m. fj2 quia qui R quae В crimen] crimine ut В admisit s.u. m.2 W33 83 aestimato] existimato / extimato ¡j aestimato iusto] existi W estima ("to suprascr. с2) iusti с existimati Cuius e iusto оm. W13, Meng 84 post W33 W, Meng, от. N postea] confessione add. A exomologesi Vs V g el. Hart Meng Bay ex(h)omologesim Z (exim-) k W ex(h)omologesin cett.codd. (-gisin MQ, corr. in -gesin ¿У) exhomolongesin /j, ait. n exp. post facta in fj et exp. ecclesia MQ, corr. Q2 redeat (cf. 81/82) ХГМ(n s*prascr. E2) TD В A el ц Hart Meng Bay si оm. L obstinan W33 85 perseuerat «, -rent Z se post inuicem D В agH A fj, оm. X W T с separent Z seperant W" X scient a secumacIP'D se ... obstinatione (86J\ secundum hanc suam impudicam obstinationem g 86 ac В sua оm. k obstinationum quam Ai unquam ii л оm. X a nobis post admitti a amitti W in] ad R 87 ecclesia Ng ne] nec Vs MQ (c eras. Q2) W e ut Z expШ T ad] aut W" ad post ruinas Z ruinam VsW33 g fj (аd ruinam post delictis suis Vs), Meng delicti sui R 88 facere post incipiant / incipiant post ceteris (87) W", Meng, оm. VsZ putant D aut] ac R I 89 si] qui W et] aut a nolueruntX WB uoluerunt T 90 cum] enim Z, оm. s in Deuteronomio] indeutoronomio X indenoteronomio Z dominus оm. W"RZ, Meng deus оm. s k VC e, s.u. M2 et оm. В quodcumque W33 91 fuerit R in superbia V el, Meng Turner 121 superbiam cett.codd., HartBay ut оm. Z at, u suprascr. m.2 W" 92 quicumque] qui a in оm. W moriatur D A moritur, e suprascr. m.2 W" 92/93 omnis post populus W", Meng 93 aget sW" b* a A, Meng agit XLN M (corr. m -et E2) W TDB fj. Hart in pietatem s tunc A

24

EPISTVLA 4

Interfici deus iussit sacerdotibus suis non obtemperantes, iudi95 cibus a se ad tempus constitutis non oboedientes. 3 Et tunc quidem gladio occidebantur, quando adhuc et circumcisio car- V 477 nalis manebat ; nunc autem quia circumcisio spiritalis esse apud fideles seruos dei coepit, spiritali gladio sic superbi et contu maces necantur, dum de ecclesia eiciuntur. Neque enim uiuere îoo foris possunt, cum domus dei una sit et nemini salus esse nisi in ecclesia possit. Indisciplinatos autem perire, dum non audiunt nec obtemperant salubribus praeceptis, testatur scriptura diuina quae dicit: ,2non diligit indisciplinatus castigantem se. i0Qui au tem oderunt correptiones, consumentur turptter.

94/95 cf. Deut. 17, 12. 103/104 Prou. 15, 12.10.

97/98 cf. Rom. 2, 29.

VFXMWTDbBaAelfj V = VsW"RZ X = XLN*

M = MQE

100 cf. 1 Tim. 3, 15.

a = acgH

94 interfeci L dñs Z, оm. k g deus post iussit W suis оm. g, î.u. M2 obtemperantes] bic inc. F iudicibus (et iudicibus Z) a se ad tempus (a se post ad tempus Z) constitutis non ob(o)edientes (obaudientes R obçdientes «x -tibus k2 oboedientibus LN) (95) V LNk M /, Meng Turner iudicii sui ("iudiciis suis si X В iudiciis suis id b e iudiciis suis ad fj iudicis sui sit T iudicii sui sic D A) tempus (ante tempus in F N exp. templum B) constituit (ex -tuti ij2f) non ob(o)cdientibus (obaudientibus B) cett.codd., HartBay 95 et] sed Vs 96 adhoc X, оm. W33, Meng et оm. Z carnalis] in carne Z 97 esse оm. W" apud V (aut W") a, Turner ad celt.codd., Hart Meng Bay (luelur Baf- 139); cf. SM I 104 97/98 apud fideles seruos dei] fidelibus dei seruis * 98 serui TD, -os suprascr. D2 seruos post dei a dei оm. L coepit] esse coepit F sic V (Vi, nam adnot. Latini aesideratur) MQ (in Q eras.), Meng Turneт, оm. cett.codd., HartBay 99 cum W" de] ex g de ecclesia eiciuntur] ecclesia deiciuntur N eiciuntur ex -antur j2^ enim оm. Z * *uiuere (re eras. f) W" 99/100 uiuere post foris R 100 possint Z domus] dominus TD, corr. s.u. D2 domini Z unus L et ... possit (101) оm. В nemo saluus A salus] saluus Z 101 in su. m3 W33 autem оm. Z non оm. W!3, Meng 102 nec] neque g obtemperare UVí obaudiunt W salubribus] biс def. k, add. i.m. k2: monitis uolunt. Item dominus dicit : sacerdotes qui accedunt ad dominum sanctificentur ne (= ep.72^0) salubribus] salutaribus /j sa lubribus post praeceptis V( f) V( f) testetur, e exp. et a suprascr. T2 scriptura post diuina b* a diuina оm. el 103 indisciplinatos, u suprascr. M2 disciplinaras, in s.u. 1У se оm. W" qui autem] nam qui Z 104 correptionem VsZ consumuntur R 104/105 consumentur (-summ- F). Turpiter ergo ne F W acHel

EPISTVLA 4

25

105

V 1 Ergo ne indisciplinan consumantur et pereant da operam, frater carissime, ut quantum potes consiliis salutaribus fraternitatem regas et singulis ad salutem suam consulas. Arta et angusta uia est per quam gradimur ad uitam, sed summus et magnus est fructus cum peruenimus ad gloriam. Qui se semel no castrauerunt propter regnum caelorum, per omnia deo placeant nec sacerdotes dei aut ecclesiam domini scandalo suae prauitatis offendant. 2 Et si ad praesens a nobis contristan uideantur, nos tamen in salubri persuasione maneamus scientes et apostolum

105 cf. Prou. 15, 10.

107/108 cf. Mt. 7, 13-14.

109/110 Mt. 19, 12.

107/108 cf. Reg. Bernd. 5, 10-11 (CSEL 75, 39): quibus ad uitam aeternam gradiendi amor incumbit. Ideo angustam uiam arripiunt, unde dominus dicit: angusta uia est quae ducit ad uitam.

V = VsW"RZ

X = XLN*

M = MQE

a = acgH

105 disciplinati F indisciplinate W33 consumentur Z consummantur W33 FA 106 frater karissime ex fratres -mi яг-? W33 karissimi L quantos В potest X TD salubrious RZ F W a el, HartBay salubriter LN 107 singulis] in praem. T b consolas F MQ (u suprascr. Q2) T consulans, n exp. g arcta k" a 108 uia est V X В el. Meng est uia cett.codd., HartBay gradimur V X, Meng Turner ingredimur (-iuntur F) cett.codd., HartBay 109 est] et T cum от. D A peruenimus corr. in peruenientibus D2 se оm. Z сH se semel] et semel se В semet cH 110 regna Vs per omnia post deo b* per] ut praem. R domino R dm XT" placent T 111/112 nec (ne я) sacerdotes dei (оm. Z) aut (ad R) ecclesiam domini (оm. W»R g. Meng Turner) scandalo su(a)e (se cH) prauitatis offendant V a, Meng Turner nec sacerdotes (-tibus W) dei aut (оm. TD A) per ecclesiam (domini add. X, Christi add. В) scandalos et (et оm. N, scandalo se W X TD A fj) fratribus offerant F XLN W TD В A fj nec sacerdotes dei aut ecclesiam domini (contemnentes add. b*) scandalo se fratribus offerant M b* nec per sacerdotes dei aut per ecclesiam scandalo se fratribus (in e excis.) offerant el nec sacerdotes dei ** (insercidit offendant uel tale quid Harf) aut per ecclesiam scandalo se et (et add. Hart) fratribus offerant Hart; cf. SM I 127 nec sacerdotes dei non exaudiant (non exaudiant] despiciant Bay1- 394) aut per ecclesiam scandalo semet (u. Watson 306) fratribus offerant Bay; sed cf. Baf- 349 112 si оm. F LN W TD В A e, si post ad praesens Hart (ex ami.) Bay ad оm. R ad praesentia F adphensam X contristari uideantur] contristantur Vs uidentur W3Z M, Meng uideatur L nos] nonos F 113 in salubri persuasione (salubriter suasione/) maneamus VsW33Z M a, Meng salubri persuasione moneamus cett.codd., HartBay scientes post et apostolum W et оm. VsW»R

26

EPISTVLA 4

dixisse : ergo ego inimicus uobis factus sum uerum dicens uobis ? lis Quod si obtemperauerint nobis, lucrati sumus fratres et eos ad salutem pariter et dignationem nostro sermone formauimus. Si V 478 autem quidam de peruersis obtemperare noluerint, sequamur eundem apostolum dicentem: si hominibus placerem, Christi seruus non essem, si quibusdam suadere non possumus ut eos 120 Christo placere faciamus, nos certe quod nostrum est Christo domino et deo nostro praecepta eius seruando placeamus. Optamus te, frater carissime ac desiderantissime, in domino semper bene ualere.

114 Gal. 4, 16.

115 cf. Mt. 18, 15.

\FXMWTDbBaAelfj V = VsW"RZ X = XLNA

118/119 Gal. 1, 10.

M = MQE

a = acgH

114 ego оm. W"RZ tP, uetat Turner 121 uobis1 add. V (post factus) W" (ante inimicus, ita et Meng) RZ M / (post factus sum). Meng Turneт, оm. cett.codd., HartBay; cf. Scboefer, Die Ueberi des Gal, 39 dicens] praedicans F, HartBay, оm. L uobis2 anee uerum dicens e, anse dicens / 115 quod] uerum Vs si оm. TD A uobis R W (u exp., n suprascr. W2) lucrati sumus fratres V UV, Meng Turner gratissimum est stantes cett. codd.. HartBay (sed cf. Bay1- 349) 115/ 116 et eos ... formauimus] et eos (eosdem Z, ëë quos g) ad salutem pariter et (ac Vs) dignationem (dignitatem VsW", Meng, ex dignitate Z, оm. a) nostro sermone (nostra sermonem Z) formauimus (formabimus B^3firmauimus R o [corr. o2] g. Turner) V a, Meng Turner eos ad salutem pariter (оm. F W, HartBay) dignatione nostri sermonis formauimus (firmabimus b* firmauimus Hart) F M W TD b* В A /j, HartBay (sed cf. U) post eos ad salutem pariter (оm. eI) in X dignationem nostris sermones formauimus legitur, in LN et dignitate (-tem N) nostri sermonis firmauimus (-bimus N), in el dignationis (-one I) nostri sermonis formabimus XLN el 117 quidam оm. R noluerf fj sequamur V, Meng Turner secundum cett.codd., HartBay 118 eundem] eum T, оm. F W a el fj eundem post apostolum Z dicent W dicente D si ... essem (119) оm. cH, suppl i.m. inf. H2, post si add. adhuc placerent T placere uellem XP"Z, Meng Bay; cf. Seiaefer, U, 38 118/119 Christi post seruus W; cf. Scboefer, U., 38 119 si оm. TD, s.u. f/ persuadere Z cos] ex eo Z eos qui с 120 est оm. X 120/121 christo domino (оm. Vs л) et (оm. g) deo (deo et domino W", Meng et domino, deo оm. R) nostro V a A el /j, Hart Meng Bay christi domini et dei (оm. L) nostri cett.codd. (quater corr. in -o N) 121 eius оm. E **, m D eras. seruando] V a, Meng, tueturBay1- 350 seruantes cett.codd. , HartBay optamus ... ualere (123) оm. LN e, uale / optamus VRZ opto cett.codd., Hart Meng Bay; tuentur SM I 66 122 uos W" F X fratres carissimi (Tcar- W", ex -me X) W" X carissime оm. Vs ac ... domino оm. VW"Z M TD V В A с fj. Meng ac ... semper оm. sR in domino оm. X W, in dm F Subscr. : Ad Pomponium (Tompeium N M) de uirginibus explicit (ante Ad V M с, feliciter add. V) VRZ XLN M VP T b В oс оm. cest. codd. (F k i.lac.)

EPISTVLA 5 CYPRIANVS PREáBYTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS CARISSIMIS S. I 1 Saluto uos incolumis per dei gratiam, fratres carissimi, 5 laetus quod circa incolumitatem quoque uestram omnia integra esse cognouerim. Et quoniam mihi interesse nunc non permittit loci condicio, peto uos pro fide et religione uestra fungamini illic et uestris partibus et meis, ut nihil uel ad disciplinam uel ad diligentiam desit. 2 Quantum ad sumptus suggerendos, siue 10 illis qui gloriosa uoce dominum confessi in carcere sunt consti tute siue his qui pauperes et indigentes laborant et tamen in V 479 domino perseuerant, peto nihil desit, cum summula omnis quae redacta est illic sit apud clericos distributa propter eiusmodi casus, ut haberent plures unde ad necessitates et pressuras is singulorum operari possint. II 1 Peto quoque ut ad procurandam quietem sollertia et sollicitudo uestra non desinat. Nam etsi fratres pro dilectione sua cupidi sunt ad conueniendum et uisitandum confessores bonos quos inlustrauit iam gloriosis initiis diuina dignatio,

5/6 vS 21 his uerbis epistulam quae periit indican censet; sed cf. Cl. p. 181 et n. 3

Codd.: (V)s TDN(b) AZ fj

Inscr. : Incipit ad eosdem secunda V (XX XII) Ciprianus ad eosdem i (73) Incipit ad clerum sicut (ut * A) supra TD N (i.т. N2) b (LXV) A (LXIII) Incipit ad clerum propter curam pauperum Z Ad clerum pp curâ paupum et peregrinorum incipit fj (Lat. in ed. Eraste. p. 156 ordmem in V b indica!, números auiem non adnotat) 2 et оm. A diac(h)onis s Z 3 fis krrïï D, corr. D2 kmî N, оm. Z fj 4 incolomis T incolumes Z 5 quo T incolomitatem T 7 uestra] nrâ Z fundamini Z fj 8 et1 оm. Z 8/9 uel ad disciplinam ... desit] indigentia et ad humilitatem uel humanitatem uel ad disciplinam sit Z 9 quantum] autem add. V" sumptos TD (corr. D2) N siue оm. Z 10 deum y""t dño fj 11 siue] sibi Z his] iis V"" hiis Z 12 dñm Z summala T, corr. T2 summa V"t Z suma fj omnis оm. Z 13 propter] P /j 14 ut] unde Z plures] pauperes Z ad] an Z ad necessitatem expressa fj 15 possent V"s fj 16 ut оm. V' 17 non оm. A desit N, HartBay sit TD A nam оm. Уs Z ^ 18 sint fj 19 quo / lustrauit ц iam оm. Z gloriosos s Z fj intus s Z fj initus D, corr. D2

28

EPISTVLA 5

20 tamen caute hoc et non glomeratim nec per multitudinem semel iunctam puto esse faciendum, ne ex hoc ipso inuidia concitetur et introeundi aditus denegetur et dum insatiabiles multum uolumus, totum perdamus. 2 Consulite ergo et prouidete ut cum temperamento fieri hoc tutius possit, ita ut presbyteri quoque 25 qui illic apud confessores offerunt singuli cum singulis diaconis per uices alternent, quia et mutatio personarum et uicissitudo conuenientium minuit inuidiam. Circa omnia enim mites et humiles, ut seruis dei congruit, temporibus seruire et quieti prospicere et plebi prouidere debemus. Opto uos, fratres caris30 simi ac desiderantissimi, semper bene ualere et nostri meminisse. Fraternitatem uniuersam salutate. Salutat uos Victor diaconus et qui mecum sunt salutant. Valete.

27/28 cf. Mt. It, 29. 22. Tit. 3, 15.

28 cf. Rom. 12, 11.

32 cf. Gal. 1, 2. Phil. 4,

(V> TDN(») A Z m

20 tam s 21 iunctam] uinctum Z 22 degencretur Z et Mг. Z insatiales D (Ы lu. D2) insacules A insatialis T insaciables Z instabiles N multum] totum Z, «. A 23 consulete T consulte N, i s.u. N2 24 бeл am. Z fj fieri hoc] hoc agi И"/ tonus TD (шт. à totum D2) N tocius Z possit] implen add fj itaq; N 25 Ulicaput D singuli cum am. D diaconibus Z p 26 quia poss et /j mutatiooe, ne dtL s mutuatio TD A 28 himiles T congruit] congruum sit sed Z congruum sit _ quietë _ 29 prouideri D 30 ac desiderannssimi aт. Z fj desideratissimi /; a» mt ai. Mоmut., sai desiderârissimi Ver coir. LmL Lm. et nostri ... ualete (32) «a Z u 31 fraternitatem] uestram mid N salutate mm. TD N A salutat] salutant V""i Victor aт. HanBay 32 salutant «к Vn"s ualete «к A Subacr. : Ad clerum sicut (ut N) supra explicit T N (lml AP) Ad clerum propter curam pauperum explicit Z mm. s D A fj amtrr V a dmsl. maо ep. $ m mi. Eгшвт. mm атpят

EPISTVLA 6 CYPRIANVS SERGIO ET ROGATIANO ET CETERIS CONFESSORIBVS IN DOMINO PERPETVAM S. I 1 Saluto uos, fratres carissimi, optans ipse quoque conspectu 5 uestro frui, si me ad uos peruenire loci condicio permitteret. Quid enim mihi optatius et laetius posset accidere quam nunc uobis inhaerere, ut conplecteremini me manibus illis quae purae et innocentes et dominicam fidem seruantes sacrilega obsequia respuerunt? Quid iucundius et sublimius quam osculari nunc io ora uestra quae gloriosa uoce dominum confessa sunt, conspici

Codd.: V X (= XLPDkN, Pk dtfic. m 51, P post cor, k post gehennam) M (= MQ) W33(inc. inde ob cum 28) R (= RCт) T U b В aA pm b cH el Z fj s Meng = K. Mcngis, Ein Donatistiscbes Corpus Cyprianiscber Briefe, Freiburg i. Br., 1916, p. 12/17 (inc. etiam ab cum 28).

Inscr. : Incipit (Epla A) ad Rogatianum et ceteros (оm. с, qui cum eo sunt add. a) confessores (ex -oribus a2 ceteris confessoribus N, in carccre positos add. A) V (XVI) XNRaA (XXII) с Z Incipit (epla add. pm) ad confessores LP (XVII) pm Incipit (epla add. В) ad Rogatianum iuniorem et (de fj s, ceteros add. В) confessores (rum H -ribus fj s) D M (XVII) TUB (XVH) H fj s (14) Incipit epistola ad Rogationem (corr. C2, iuniorem et ceteros confessores add. C2). Amen Ct (C 2) Incipit ad Rogatianum. Emendaui * (XVII) Epla Cypriani ad martyres et confessores drïï nn iesu xpî / оm. k W33 (inc. inde ab cum 28 ubi inscribitur Sententia ex libro sancti Cypriani) b e 2/3 Cyprianus ... sal. оm. el 2 Cyrrianus T Sergio ügiiur in V, Sergio et in R (Seagio et Ct, sed in C del) Z, HartBay seagrio et b*, оm. celt. codd. ; cf. Cl n. 1 Rogatiano (-ono т)] iuniori add. R (iuniore C iugniore т) Z; cf. Hart ? LV; CL n. 1 3 confessores L (-ibus suprascr. L2) confessioribus Cт (ex -ionibus т) domino V R aA pт Z deo ceet. codd., HartBay perpetuam post salutem Z 4 uos] omnes add. A karissime X кгш ac beatissimi pm Z ortans Cт (corr. C2) optans ipse] optas **se (ip eras.) R conspectui В 5 nostro t (corr. s.u. t2) fj uenire pm 6 optantius R -ncius Z opta*tius a possit X QCt (posit т) p el accedere XPD M Cт Z (i suprascr. P2 M2 C2) ante quam in L per dei 7 ut s.u. a2 conplecteret Cr, corr. in -terer C2 me оm. Ct manibus, ib exp. C2 manibus post illis H illas Cт furae C, f exp. et p suprascr. C2 fure т 8 et2 от. cH fidem /.*. o2 sacrilegam, m exp. R 9 respuerint A, u suprascr. A2 respuere R res fuerunt Ct, f exp. et p suprascr. C2 et sublimius] sublimiusq ; Z nunc оm. m 10 ora post uestra aA gloriose Cт deum p cH dm ex dñi M dñi R m dño L Cт (corr. in dñi C2) T U 10/11 conspiciet tam R conspicientiam Q (n eras.) U espici etiâ (spici et e i.ras.) b conspici** (ras. 2 litt.) me (i.ras.) T

V 480

Зо

EPISTVLA 6

etiam praesentem ab oculis uestris qui despecto saeculo conspiciendo deo digni extiterunt? 2 Sed quoniam huic laetitiae interesse facultas non datur, has pro me ad aures et ad oculos uestros uicarias litteras mitto, quibus gratulor pariter et ex15 hortor ut in confessione caelestis gloriae fortes et stabiles perseueretis et ingressi uiam dominicae dignationis ad accipiendam coronam spiritali uirtute pergatis, habentes dominum protectorem et ducem qui dixit: et ecce uobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem mundi. О beatum carcerem quem 20 inlustrauit uestra praesentia. О beatum carcerem qui homines V 481 dei mittit ad caelum. О tenebras lucidiores sole ipso et luce hac mundi clariores, ubi modo constituta sunt dei templa et sanctificata diuinis confessionibus membra uestra. II 1 Nec quicquam nunc versetur in cordibus et mentibus 25 uestris quam diuina praecepta et mandata caelestia, quibus nos

18/19 Mt. 28, 20.

22 cf. 1 Cor. 3, 16. 2 Cor. 6, 16.

V X M W" R T U b В aA pm b cH el Z fj s X = XLPDkN M = MQ_ R = RCt

11 nostris H despectu XL с (o s.u. с2) conspicendo Z 11/12 ad conspiciendum deum cH conspiciamus indeque (ex end-r) dño Cт 12 domino V R Z dm pm fj (deo i.m. fj2) di X letiae Cт 13 non datur i.m. post huic (12) A2 his ,Vf с, corr. sm. M2 с2 et] atque el ad2 от. R b el Z 14 misi В gratulor post pariter fj & s.u. a2 et exhortor оm. T U, & moneo suppl s.u. T2 hortor cH 15 ut in] uti XLPDk T (con. T2) U aA cH e s ut / Rufi В confessionem Ct (m юep. C) T (m eras.) U confessione] et add. Z caelesti gloria et fortes Cт (corr. C2) cçlesti fortis et stabilis В gloria e*fortes, t eras. U 16 dignationis] passionis Z îdi'grôls & s ad от. L R pт accipiendam] uite add. I 17 pergratis Cт (t exp. C2) habentë N dño L dnm nîm В profectorem Q 18 et ducem от. D docentem uel ducem Z dicit a et2 от. XBbcHAelZfjs, m T eras. nobiscû e 18/19 dieb; que t, us /.*. t2 19 ad consummationem] inconsumatione pm consumationem k т fj mundi] saeculi V R / Z 20 uram praesentiâ В presentia*, m eras. T U qui от. R 21 dei mittit] dimittit Cт cçlos и o] quo T (qu eras.) U hac] ac R T (exp.), от. el 21/22 hac mundi] ac mundo i.ras. b 22 modo от. e sanctificatio В 23 ante diuinis in fj de exp. inser diuinis el confessionibus in a precepta et mandata (ex 25) del 24 quidquam H uersatur C b* Z, ante nunc pm et] in add. I et mentibus s.u. t2 25 uestris] nostris b, от. N quam] nisi Cт quibus nos оm. В uos N fj (corr. sm. fj2) non R

EPISTVLA 6

31

ad tolerantiam passionis spiritus sanctus semper animauit. Nemo mortem cogitet sed inmortalitatem, nec temporariam poenam sed gloriam sempiternam, cum scriptum sit: pretiosa est in conspectu dei mors iustorum eius. Et iterum: sacrificium deo 30 spiritus contribuíatus, cor contritum et humiliatum deus non despicit. Et iterum ubi loquitur scriptura diuina de tormentis quae martyras dei consecrant et ipsa passionis probatione sanctificant : *et si coram hominibus tormenta passi sunt, spes eorum inmortalitate plena est. *Et in paucis uexati in multis bene 35 disponentur, quoniam deus temptauit illos et inuenit illos dignos se. 6Tamquam aurum in fornace probauit illos et quasi holocaustam hostiam accepit illos. Et in tempore erit respectus illorum.

28/29 Ps. 115, 15.

29/31 Ps. 50, 19.

33/39 Sap. 3, 4-6.8.

26/28 cf. Lucifer Mor. II (CCL 8, 269, 61/64): ad tolerantiam sanctae passionis animat, unde et nemo nostrum mortem quam inferre minitaris cogitat, sed immortalitatem, nec temporariam per te inlatam poenam, sed gloriam sempiternam.

V\MW31RTUbBaApmbcHelZij. X = XLPDkN M = MQ R = RCt

26 passiones L semper от. A 26/27 nemortem X Z 27 mortem от. т, iuppl 1. т. r2 cogitat b* temporariam, ariam i.ras. b temporaliam Xk p (corr. in -ariam У p2) aA e temporatiam m temporalem Ct Z, iam add. Z 28 cum] enim add. W33 (qui bic inc.), Meng cum scriptum] conscriptum r est от. W" Ct aA, Meng 29 domini Lk W" Ct оA cH el Z fj s sanctorum k MQ с el у deo] di D 30 contritum] contribulatum W", Meng 31 dispicit W" despiciet R (ex dis- Cт) despicis D ubi от. W", Mag, s.u. с2 32 martyras ex -res R martyres XfcN M Ct T b* aA m b cH i Z, -res ex -ras Ü2 U2 dei] domino a cH, от. fj consecrant** (ur eras.) D conseniant Meng ipsam passionem probationis В ipsa] in praem. V M R Z fj s ipsa, s add. s.u. P2 passionis «x -nes b probationes Q (s eras.) T (s eras.) U approbatione el prouocatione Z sanctificat R 33 hominibus] inquit add. el illorum W" R b* A pт el Z, Meng 34 inmortalitatë R -tatis Ct (ex -te т) îmortalitate post plena H et от. X 35 dominus W33, Meng illos1] cos s illos2] eos se 36 se] .её. e, se esse cH tamquam] et praem. b in fornace] informe №'». Meng probabit R (corr. C2) quasi] ut M 36/37 holocaustam (corr. m -ti D2 T2 U2 -ta Xk [corr. in -ti k2] W" В pm b e -tum M) hostiam X M W" T U b В pm b e, HartBay Meng holocausta (-cauta V, corr. in -ti R2) hostia V R holocausti hostiam (-as Z) aA cH I Z fj s 37 illorum] fulgebunt iusti (от. R) et tamquam scintillae in harundineto discurrent add. RIT; cf. Hart LV; de Bruyne, RB 41 (1929) p. 109

32 EPISTVLA 6 BIudicabunt nationes et dominabuntur populis et regnabit dominus eorum in Perpetuum. Quando ergo iudicaturos uos et regnaturos 40 cum Christo domino cogitatis, exultetis necesse est et futurorum gaudio praesentia supplicia calcetis, scientes ab initio mundi sic institutum ut laboret istic in saeculari conflictatione iustitia, quando in origine statim prima Abel iustus occiditur et exinde V 482 iusti quique et prophetae et apostoli missi. Quibus omnibus 45 dominus quoque in se ipso constituit exemplum, docens ad suum regnum non nisi eos qui se per suam uiam secuti sint peruenire dicens: qui amat animam suam in isto saeculo, perdet illam, et qui odit animam suam in isto saeculo, in uitam aeternam

39 cf. Sap. 3, 8. 43 cf. Gen. 4, 8. 49-51. 47/49 Ioh. 12, 25.

43/44 cf. Mt. 23, 34-35. Luc. 11,

40/41 cf. o.c. Ill (269, 2/3): exultent necesse est et futura cogitantes gaudia praesentia tua mala calcent.

VXMW"RT U bB aApm bcH elZ fjs X = XLPDkN M = MQ R = RCt

38 nationes] populi Q В regnauit M T U В m b (corr m -bit M2 T2 U2) 38/39 regnabit dominus eorum] erit illorum dominus W", Meng dominus post eorum V 39 illorum k a pт b cH el Z, от. A perpetuum] aeternum M ergo] autem fj s, оm. В iudicaturus W" M (corr in -os M2Q2) regnaturos ex -rus M2Q2 40 Christo от. W" pm, Meng dñm В cogitetis H, con. s.u. H2 exultatis В et exultetis Z, от. pm et] ut C, ut ex a m futurorum] futur i in W", Meng in futurorum cH 40/41 futurum gaudium pт, corr. т2 41 gaudiorum В gaudio] cum add. s2 s.u. caelestis pm, calcetis i.m. p2т2 mundi от. A sic] huius Ct 42 laboretis e laboret istic] labore iussit Ct laboretis hic T (corr. T2) В A b (corr. b2), sic et p2 (labore***ic, tis et h s.u.) istic от. fj s in] cum M T U b saeculari от. W", Meng conflictionc pm iustitiam L 43 in prima origine statim W33, Meng originem M T U (m eras. MQ T) statim] mundi add. M primo R primus p (л s.u. p2) m iustus] uictus a 44 quibus] qui R omnibus от. В 45 domino Ct В in se ipso] se ipsum W", Meng docens от. b 46 se per] semper el /j s suam post uiam V W" R pm el Z, Meng sunt M (corr. M2) T U В aA pт cH el Z fj s fuerint W", Meng 47 superuenire pm dicens] sic praeт. W", Meng amat ... qui (48) от. A isto] hoc b* p perdet ... saeculo (48) от. c, suppl i.m. inf. с2 (sed amat pro odit) in] & praem. T (sed eras.) U isto] hoc A 48 uita aeterna LN M (corr. Q2) W" U pm e, Meng

EPISTVLA 6

33

conseruabit illam. Et iterum: nolite timere eos qui occidunt 50 corpus, animam uero non possunt occidere. Magis autem me tut te eum qui potest et animam et corpus occidere in gehennam. Paulus etiam nos adhortatur ut qui ad domini promissa uenire cupimus imitari dominum in omnibus debeamus. ieSumus, inquit, filii dei: "si autem filii, et heredes dei, coheredes autem Christi, 55 siquidem compatiamur ut et conmagnificemur. Addidit etiam conparationem praesentis temporis et futurae claritatis dicens: non sunt condignae passiones huius temporis ad superuenturam claritatem quae reuelabitur in nobis. Cuius claritatis gloriam cogitantes pressuras omnes et persecutiones tolerare nos conue-

49/51 Mt. 10, 28.

53/55 Rom. 8, 16-17.

57/58 Rom. 8, 18.

58/61 cf. o.c. III (271, 49/53): cuius claritatis gloriam cogitantes pressuras omnes et persecutiones non solum per te inlatas a diabolo, sed et per omnes eius homines nos tolerare seruos Christi conuenit, quia licet sint multae, tamen ex omnibus illis liberamur qui filium dei uerum esse filium credimus.

VXMW"RTUbBaApmbcHelZLtt X = XLPDkN M = MQ R = RCt

49 conseruauit M (corr. M2) R pm b (con. b2) conseruabis T (con. T2) U seruabit Z custodit aA inueniet W31, Meng eam A et оm. V eos s.u. a2 50 uero] autem M W33 с Z, Meng non possunt post occidere W", Meng occidere оm. fj timete W33, Meng 51 et1 оm. Dk Ct pm b el fj s cor] bic deficit P, sequitur sacrifica! is (= ep. 55, 286) occidere] perdere k aA, оm. Z, mittere suppL s.u. Z2 gehennam] bu deficii k, sequito quia exomologesis (= ep. 55, 286/7) gehenna W" Ct **, Meng 52 etiam] et ipse add. W", Meng hortatur nos W", Meng hortatur^ adortat Ct quique p quiqui m qui*, d eras. T a, d add. s.u. Cт ad domini] adñm U domini] dei nostri M dñî ex dñm R T, ex dm D 53 imitare X Cт dm M cH fj s dño LRВ omnia pm filii] fili X M VP" T U (i adscr. W" MQ T) 54 si autem filii от. Z si ... heredes от. pт filii] fili X M T U (i adscr. MQ T) & filii H filii dei N heredes] heredes quidem add. D A (partiт i.m.) Z 55 si tamen cum illo patimur (con suprascr. m.2) ut cum eo clarificemur W", Meng siquidem] sin âût A conpatimur D pm et] sic Cl b* conglorificemur exp., cmagnificemur i.m. C2 addit W33 (Addi) Cт b* В pт, Meng etiam] et add. W", Meng 56 claritatis ex -tes W" ducens T (corr. T2) U 57 passiones ex -nis X M W33 RC T U a e passionis т 58 claritatem] gloriam m glorie claritatem Z claritatis] claritatem, -is suprascr. C2 gloria R 59 cogitantes] conputantes W33, Meng et persecutiones от. A persecutionis L -tionem Cт (corr. t2) persecutiones tolerare] cogitationes cogitare pm tolerare] colet probare Cт, in т exp. et calcare /.*. conueniet W31, Meng

34

EPISTVLA 6

60 nit, quia etsi sunt multae pressurae iustorum, ex omnibus tamen liberantur qui in deum fidunt. HI 1 Beatas etiam feminas quae uobiscum sunt in eadem confessionis gloria constitutae, quae dominicam fidem tenentes et sexu suo fortiores non solum ipsae ad coronam proximae 65 sunt, sed et ceteris quoque feminis exemplum de sua constantia V 483 praebuerunt. Ac ne quid deesset ad gloriam numeri uestri, ut omnis uobiscum et sexus et aetas esset in honore, pueros etiam uobis gloriosa confessione sociauit diuina dignatio, repraesentans nobis tale aliquid quale Ananias, Azarias, Misael inlustres pueri 70 aliquando fecerunt, quibus inclusis in caminum cesseront ignes et refrigerium flammae dederunt, praesente cum illis domino et probante quod in confessores et martyras eius nihil posset

60/61 cf. Ps. 33, 20.

69/71 cf. Dan. 3, 49-50.

VXMW3RTUbBaApmbcHelZijs X = XLPDiN M = MQ R = RCt

60 utsi L, от. fj multa pressura Z ex] et praem. pт hominibus Z 61 liberabuntur cH el Z fj s libcrantibus Ct (corr. r) domino R dominum V В a pm Z fj confidunt Cт b* cH 62 beatç etiâ femine el beatas ex -tus W33 beatus Rt (mrr. in -tas t2) beatos C etiam] autem aA nobiscum Z eandem В ea cH 63 confessione b confessione et cH gloria* (e eras.) M gloria* (m del) Cт gloriae b gloriam et m gloriam constitutam В tenent Bay 64 et от. b ipsae om. W", Meng coronas p 66 ac ne] anne Cт (corr. t2) pm numero uestro b muneris uestri V numeris uestris W", Meng 67 omnes W" Cт (con t2) omnes ex omnis p omnibus N nobiscum В H et1] est M, от. L b* aetates p ëëï p, n s.u. p2 honorem V В 68 uobis от. Z gloriosam LD M T U (m deL L MQ T) gloriam W" confessionem D M T U (m del MQ T) sociauit] liberauit В diuina post dignatio b* l dignatiore prçsentauit W31, unde dignatio; repraesentauit Meng dignatiore presentes R dignatione repsentas В dignatione representans s dignatiori aliquando (repraesentans ... pueri [69] от.) D 69 aliquod T (mrr. T2) U qualis В annanias L R T pт e fj anania с aninia H asarias (s exp., z suprascr) e misahel XL XP" T V В aA с e et misael R (h suprascr. R2) pт Z et misahel V inlustres] ac nobiles add. VT" (*ac, b eras.), Meng 70 qño (= quando) p inclusum Cт, corr. /j». C'r7 camino D W11 b el Z, Meng cessauerunt R 71 refrigerium V M R pm Z, Hart refrigerii locum cett. codd., Bay Meng dederintВ dñm В 72 in от. X confessore с et от. pm martyres XD M Cт T b* В aA (in martyres A) pm b cH Z eius post nihil V, post nihil in D T eius exp. nihil от. с posset ex poscet ij2 posse D M (corr. M2Q2) T(corr. T2) U possit H potuisset aA

EPISTVLA 6

35

gehennae ardor operari, sed quod qui in deum crederent inco lumes semper et tuti in omnibus perseuerarent. 2 Et consideretis 75 diligentius peto pro uestra religione quae apud illos pueros fides fuerit, quae promereri plenius deum potuit. Ad omnia enim parati, sicuti omnes esse debemus, aiunt regi : ieNabuchodonosor rex, non opus est nobis de hoc uerbo respondere tibi. "Est enim dens cut nos seruimus potens eripere nos de camino ignis ardentis, 80 et de manibus tuis, rex, liberabit nos. is£/ si non, notum tibi sit quoniam diis tuis non seruimus et imaginem auream quam statuisti non adoramus. Cum se et crederent et pro fide sua scirent posse etiam de praesenti supplicio liberari, iactare hoc tamen et uindicare sibi noluerunt dicentes et si non, ne minor

77/82 Dan. 3, 16-18.

84 Dan. 3, 18.

V X M VP" R T U b В aA pm b cH el Z fj s X = XLPDkN M = MQ R = RCt

73 arbor R operari*, s del R quod от. R Z quod qui] quotquot pm dño В eum aA crediderint b incolomes X Q W*f R T (ex -lumQ? R2, corr. m -lum- t2 T2), Meng incolum essem U in locum eius В 74 semper] essent TD et от. В et tuti оm. Ct ominibus X omonibus, i eras. D dño aA perseuerarent R T (ra eras. T2) b* Z, Hart Bay Meng perseuerent ce1t. coda1. (ra suprascr. D2), stasur Waisen 220, 2, dubit. Bay1- 350 et] et ut У W" R, Meng quam ut a quod ut cH considerent W" 75 relegione X relione e fide R 76 promeri W33, re /.*. m.2 plenus (i s.u.) dñi lfw dominum plenius V R V plenius dominum el deum pest potuit pm omni Cт (con. t2) enim] erant add. W" (sed n suprascr), Meng Tí sicut W" b* a (hi add.) b cH, Meng secuti Cт, corr C2 omnes] iidem b esse debemus] sedebimus Cт aiunt] dicunt Z aiunt regi от. X nabugodonosor C nabuchodonossor D nabuccodonossor (corr. in nabuccho-) R nabachodosor W33 nabuchodonor a llisting. post Nabuchodonosor V Cт T V aA 78 opus post est aA H 1 s est от. с hoc] isto fj s ac re exp., hoc uerbo suprascr. C2 uerbo] sermone M^i, от. aA 79 deus] potens add. W33, Meng potens] potest W33 R, Meng potens erit В ardentes, i suprascr. W" ardenti X (s adscr) L 80 manibus post tuis M rex legitur in W13 R**(/Z, HartBay Meng, post tibi sit in M, от. cett. codd. liberauit Q (corr. Q2) \T" liberare D M aA Z et] quod Z en ... sit] et sit notum tibi b non /.*. T2 notû ex motû R tibi sit V M R, HartBay sit tibi eett.codd, Meng 81 quoniam] quia M If'" a el Z, Meng 82 et1 от. M m Z fj, suprascr. R2, in H eras. et2] ut cH 83 scir& i.т. m.2 W", n suprascr. psenti*, s eras. a liberi M (ra s.u. M2) liberari ex -re t2 iactarent C iactari W" hoc] nos W33 84 uoluerunt Z dicentes, i exp., o suprascr. t2 f/ docentes V dicentes et si non ne] licet non M et si non ne] ut (quod suprascr. t2) non eis Cт quod eis nö (post nö ne exp.) fj ne от. XL, suprascr. L2 84/85 minor esset confessionis] minores confessores В

36

EPISTVLA 6

85 esset confessionis uirtus sine testimonio passionis. Addiderunt posse omnia deum facere, sed tamen non in hoc fidere, ut V 484 liberari in praesentia uellent, sed illam libertatis et securitatis aeternae gloriam cogitarent. IV Quam fidem nos quoque retinentes et die ac nocte medi90 tantes toto corde ad deum prompti contemptu praesentium futura tantummodo cogitemus, fructum regni aeterni, conplexum et osculum domini, conspectum dei, ut sequamini in omnibus Rogatianum presbyterum gloriosum senem uiam uobis ad glo riam temporis nostri religiosa uirtute et diuina dignatione fa95 cientem, qui cum Felicissimo fratre nostro quieto semper et sobrio excipiens ferocientis populi impetum primum hospitium uobis in carcere praeparauit et metator quodammodo uester

85/88 cf. Dan. 3, 17.

95/96 cf. Tit. 1, 8.

VXMW3RTUbBaApmbcHelZfji X = XLPDkN M = MQ R = RCt

86 omnia post deum / fj deum] dni A sed] se XN M T U aA сH el, ex sed L т, ipsi W", Meng in оm. cH confidere W", Meng 87 presentia, a exp. т pñtiarum fj et securitatis от. D W" T U fj, Meng 87/88 securitatis post eterne Z 88 aeternam M 89 fide p nos s.u. A2 et...meditantes оm. Cт die ac] de hac pm (corr. p2т2) meditantes] et add. b 90 toto] atad N et contemptu V R pm Z contemptu praesentium от. e 91 anle futura in R & eras. regna X regi ciñe В conplexu XD QU В conplexi (ex -xu) L2 91/92 cöplexu et osculo in cspectu di el 92 domini] dom D dñm U dñl ex dño L2, ex dñm R2, от. Cт conspectum] in conspectu W33 et conspectum V L Cт et inconspectum (in eras.) R et complexum Z dei] uenire (inuenire H) possitis add. cH ante ut in T oramus autem suprascr. T2 sequamini] quoque add. el 93 rogationum L (corr. L2) W" a uitam В uim Z nobis b* pm H ad от. W" gloriosam p gloriam] patris add. H 94 temporibus nostris fj s relegiosa X gloriosa R dignatione, e i.ras. T dignationis D (corr. D2) U faciente p 95 quieto] corde add. b*, suprascr. t2 96 sobrio] semper sobrio W", Meng expians W" ferocientes W" furentis Cт impetus Z primus cH /j s et primum el hostium В 97 nobis m s iam se W" carcerem pm H et от. W33 metador Z quod admodo W31 quod amodo Z

EPISTVLA 6

37

nunc quoque uos antecedit. Quod ut consummetur in uobis adsiduis orationibus dominum deprecamur, ut initiis ad summa 100 pergentibus quos confiteri fecit faciat et coronari. Opto uos, fratres carissimi ac beatissimi, in domino semper bene ualere et ad coronae caelestis gloriam peruenire.

V X M W" R T U b В oA pm b cH el Z fj s X = XLPDkN M = MQ R = RCt

98 hunc p nos H consumetur X W» R a m Z fà s in uobis оm. X nobis H 99 deum W]1 pm e. Meng dño L Ai dñi X, оm. I deprecetur W» deprecemur cH initiis] in praem. В in*itiis, u eras. R inistis b uirtus Z summam Ct pm cH 100 pertingentibus a pertinentibus A confitere, ait. e exp., i suprascr. t2 faciat от. Ct, suppl su. t2 opto ... peruenire (102) от. Ct el Z, ualete add. el 101 ac] et / ac beatissimi от. W33 pт. Meng dñm QT U b bene оm. XN 102 coronam gloriae (caelestis оm.) W33, Meng coronam caelestis gloriae V R V coronas caelestis gloriae p caelestem gloriam (coronae оm.) В perueniri Q Subscr. : Caec. Cypr. ad Rogatianum et ceteros confessores 1 explicit (1 explicit оm. Z) V Z Explicit ad Rogatianum et ceteros (оm. c) confessores X R с Ad confessores explicit pm Explicit D Ct Ad Rogatianum (-onum L T U) iuniorem et (caeteros add. В) confessores (et confessores от. s) explicit LN M T U В s Emendaui ad Rogatianum explicit b от. Pk (defic. in 51)

W3aAbHelfj

EPISTVLA 7 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS CARISSIMIS S. 1 Saluto uos, fratres carissimi, per dei gratiam incolumis, 5 optans cito ad uos uenire, ut desiderio tam meo quam uestro et omnium fratrum satisfiat. Oportet nos tamen paci communi V 485 consulere et interdum quamuis cum taedio animi nostri deesse uobis, ne praesentia nostri inuidiam et uiolentiam gentilium prouocet et simus auctores rumpendae pacis, nos qui magis 10 quieti omnium consulere debemus. Quando ergo uos scripseritis rebus conpositis me uenire debere aut si ante dignatus fuerit dominus ostendere, tunc ad uos ueniam. Vbi enim mihi aut melius possit esse aut laetius quam illic ubi me deus et credere

6/9 cf. Mt. 10, 23.

Codd.: Vs M (= ME) TD N b A g Z1 Z"

Inscr. : Incipit ad clerum eius propter curam pauperum et peregrinorum ut de pecuniis eius stipendientur V ( X X X I ) Ciprianus ad clerum. Curam pauperum habendam etiam pecuniis Cipriani / ( 12) Incipit ad clerum de cura (propter curam * Z") pauperum M (M LXXVll)TD N b (LXIIII) A (LXII) Z" Incipit ad pBros et diaconos Cartaginis Z1 Item ad eosdem de reditu suo et elemosina in pauperes g (XXX1XJ Ad clerum ut curam pauperum et peregrinorum diligentiorem habeant N2; de duplici inscr. busus ep. in N u. Ramsay, Опт oldesi MSS of St. Cyprian, III, 588, 4 2 diaconis Vs (-cho-) ** Z1 Z" 3 fratres kfïïî D (corr. V) carissimis от.sgZ" 4 carissimi от. NZ" domini s Z1 dñî nrî irm xpî ZH incolomis M (corr. E2) T incolumes b Z" 5 optans] gratioptans TD (corr. in gratis optans D2) gratius optans A *ut, a eras. TD uestro] nostro Z1 uestrum Z" 6 fratruum M (pr. u eras. E) inter fratrum et satisfiat m T ras. 4 liet. nos post tamen Z1 tamen] ta m D 7 deesse] a add. Vs Z" 8 gentium Vs Z" 9 et] ut Vs Z1 Z" scimus Z1 nos qui V b qui nos celt. codd. (sed nos от. E g), HartBay 10 quiete M TD A (corr. A2) quando] Qum b ergo] igitur % uos от. D rescripseritis b 11 si] quâ DA si ante] stante T post ante in E uenire iteratur, sed exp., dñs suprascr. et dominus post fuerit от. 11/12 dignatus fuerit post dominus У 12 dominus] deus g ostenderet TD A (x del D A) tunc s.u. T2, nunc Z" ueniant N mihi aut от. N 13 possit post esse s esse от. Z" aut .... uiduarum et ( 14)] peto ut (peto 15 от.) g aut (del) & (exp.) E (laetius ... uiduarum et от.) deus] dominus A et от. M et credere] se cedere Z1 13/14 et ... crescere] esse decreuit Vs decreuit Z"

EPISTVLA 7

39

uoluit et crescere? 2 Viduarum et infirmorum et omnium pau15 perum curam peto diligenter habeatis. Sed et peregrinis si qui indigentes fuerint sumptus suggeratis de quantitate mea propria quam apud Rogatianum conpresbyterum nostrum dimisi. Quae quantitas ne forte iam uniuersa erogata sit, misi eidem per Naricum acoluthum aliam portionem, ut largius et promptius 20 circa laborantes fiat operatio. Opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere.

Vs M TD N b A g Z1 Z" M = ME

14 noluit Z1 15 et] de add. Z1 peregrini Z" 16 propia M T 17 cumpresbiterum T g demisi M dimissi D quae оm. N 18 uniuersae rogata T N errogata s D erogata sit] iam rogate sint Z" misi] ms Z", misi post eidem Z1 19 maricû Z" acoluthum V T V, HartBay accolutu s acolytü M accolytû E acolito ceit. codd. prumptius Ai 20 fiat operatio] faciat portionem Z" operatio] portio Ki Z! oratio g carissimi оm. s Z1 Z" semper] saluos V, оm. i post ualere m ed. Baluziana et nostri meminisse. Fraternitatem uestram meo nomine salutate et ut nostri memores sint admonete kgitur. In mais austm editor mm dint ueide bau turba bausent, unc. incl. Hart, rec1e оm. Bay Cl Subscr. : Ad clerum propter curam pauperum (populi V b) explicit KMT b Z", i.m. N2 Explicit ad pBros et diaconos Carthaginis Zl от. s D A g

EPISTVLA 8 I 1 Didicimus secessisse benedictum papatem Cyprianum a Crementio subdiacono, qui a uobis ad nos uenit certa ex causa, quod utique recte fecerit, propterea cum sit persona insignis, V 486 5 et inminente agone quem permisit deus in saeculo conluctandi causa aduersarium simul cum seruos suos, uolens etiam angelis et hominibus certamen hoc manifestare, ut qui uicerit coronetur, uictus uero reportauerit in se sententiam quae nobis manifestata est. Et cum incumbat nobis qui uidemur praepositi esse et uice 10 pastorum custodire gregem, si neglegentes inueniamur, dicetur nobis quod et antecessoribus nostris dictum est, qui tam negle gentes praepositi erant, quoniam perditum non requisiuimus et errantem non correximus et claudum non collegauimus et lactem eorum edebamus et lanis eorum operiebamur. 2 Denique is et ipse dominus inplens quae erant scripta in lege et prophetis docet dicens: nego sum pastor bonus, qui pono animam meam

7 cf. 2 Tim. 2, 5. 19 loh. 10, H-12.

9/10 cf. Ez. 34, 2.

12/14 cf. Ez. 34, 3-4.

16/

Codd.: TD p/ Lai* = emendationes a Latinio propositae in Bibliotbeca Sacra et Profana, Romae, 1677, p. 174. Miod = A. Miodonski, Anonymus advenus Aleniares und dit Briefe 8.21 -24, Erlangen und Leipzig, 1889, p. 114/117. Harn = Л. Harnark, Die Briefe des römiscben Klerus aus der Zeit der Sedisvacanz im Jabre 250, Freiburg, 1892, p. 6/13. Gülz = H. Gülzow, Cyprian und Novatian, Tübingen, 1975, p. 25/51. De hac ep. cf. etiam Chr. Mohrmann in Vig. Cbr. 3, 1949, p. 178/181.

Inscr. : Incipit rescribens Celerino Luciano T Epla Celerini rescribentis Luciano D Rescripta de (ca. 5 litt. uesustate euanuerunt) Cipriani / (92); cf. Harn 6, 1 Alia rescripta p 2 a оm. fj s 3 cremenio p t diacono Lat* ex оm. fj s 4 quos TD pterea fj AIS insignis, et Ham Cük insignis et Miod insignis. Sed Bay; cf. Во/ 272 insignis tet Wart, uetas Harn 10 5 imminenti fj s dominus /j s 6 aduersario Miod, uetat Harn 10; cf. SM I 77 seruos suos TD (com. in -is -is D2), Miod Harn seruis suis fj s, Harp' seruo suo Bay ("sans doute l'empereur Dece") Gúlz 8 portauerit D manifesta ¡j s, ta add. s.u. s2 9 cum incumbat] incumbitp/ incumbant TD 10 pastorem TD (corr. in -ris D2) custodirem TD neglegenter Harn (errare puto typogr) negligentes fj s 11 negligenter /j s 13 clodum fj, Miod dodum / collegauimus T, Harn colligauimus D, Hart Miod Bay collegimus fj s lac Hanf lactantem p s 14 operabamur T opiem fj 16 docet dicens] dixit là i

EPISTVLA 8 41 pro ouibus mets. i2Mercenarius autem et cuius non sunt propriae oues, cum uiderit lupum uenientem, relinquet et fugit, et lupus disparget eas. Sed et Simoni sic dicit: diligis me? Respondit: 20 diligo. Ait ei: Pasce oues meas. Hoc uerbum factum ex acto ipso quo cessit cognoscimus, et ceteri discipuli similiter fecerunt. II 1 Nolumus ergo, fratres dilectissimi, mercenarios inueniri, sed bonos pastores, cum sciatis tum non minimum periculum incumbere, si non hortati fueritis fratres nostros stare in fidem 25 inmobiles, ne praeceps euntes ad idolatria funditus eradicetur fraternitas. 2 Nec enim hoc solum uerbis uos hortamur, sed discere poteritis a plures a nobis ad uos uenientes quoniam ea V 487 omnia nos deo adiuuante et fecimus et facimus cum omni sollicitudine et periculo saeculari ante oculos habentes timorem 30 dei et poenas perpetuas quam timorem hominum et breuem iniuriam, non deserentes fraternitatem et hortantes eos stare in fide et paratos esse debere ire cum domino. 3 Sed et ascendentes ad hoc quod conpellabantur reuocauimus. Ecclesia stat fortiter in fide, licet quidam terrori ipso conpulsi, siue quod essent 35 insignes personae siue adprehensi timore hominum, ruerunt;

19/20 Ioh. 21, 15-17. 22/23 cf. loh. 10, 11-12. 24 cf. 1 Cor. 16, 13. 31/32 cf. 1 Cor. 16, 13. 32 cf. 1 Petr. 2, 21. 1 loh. 2, 6.

TD fjs

17 mercennarius D, HartBay Gük. 18 relinquit fj s, HartBay relinquet corr. in relinquens D2 et fugit] erfugit D lupus s.u. T2 19 dispget fj disggit D dispargit HartBay eas] oues D sic оm. p s 20 factum оm. s actu Hart cessit] gestum fj s 22 uos add. Bay ante fratres, D2 s.u. post dilectissimi, Miod post mercenarios, uetat Harn 1 1 mercennarios D, HartBay Güiz, mercenarii fj s 23 boni /j s tum edd., cum TD, оm. fj s 24 fuerimus ц fide fj s, HartBay 25 in praeceps s et in preceps fj euntium ami. Lot* idolatriam Miod Bay idololatriam Hart 26 hoc solum] solum hec fj > 27 dicere D plures TD (-ibus con. s.u. D2), Miod Harn Bay Güiz; tuentur SM I 72 pluribus fj s, Hartf ad uos uenientes] a deo uos conueniente /j s uos] nos TD, corr. D2 uenientibus Hartf ea] mea T 28 iuuante fj s 29 oculos] plus add. HartBay 30 dei ... hominum оm. GäJz quam] magis praem. fj s 31 eos stare] extare p s 32 sed et] sedent T sedë D a? оm. fj s accedentes /j s attendentes comi. Lat* 33 ad] ab /j s hoc unc. incl Miod conpellabantur T, Miod Harn Bay conpellebantur D, Hart conpellabuntur Geh (errore puto typogr) cum pellebantur fj s compellebatur reuocauimus Ecclesia ista in fidem sa compellebantur, reuocauimus ad Ecclesiam istam fortiter in fide ami. Wms* ecclesia stat] ecclesias xit fj s stat] ista TD, corr. in stat T2 fortiter] starent add. fj s 34 fidem Miod quidem s terrore Hartf Bay essent] ëë D, nt adscr. D2 35 persona T ruerant s reuer D

42

EPISTVLA 8

quos quidem separatos a nobis non derelinquimus, sed ipsos cohortati sumus et hortamur agere paenitentiam, si quo modo indulgentiam poterint recipere ab eo qui potest praestare, ne si relicti fuerint a nobis, peiores efficiantur. 40

III 1 Videtis ergo, fratres, quoniam et uos hoc facere debetis, ut etiam Uli qui ceciderunt, hortato uestro corrigentes animos eorum, si adprehensi fuerint iterato confiteantur, ut possint priorem errorem corrigere, et alia quae incumbunt uobis, quae etiam et ipsa subdidimus, ut si hi qui in hac temptatione 45 inciderunt coeperunt adprehendi infirmitati et agant paeniten tiam facti sui et desiderent communionem, utique subueniri eis debet, siue uiduae siue thlibomeni qui se exhibiere non possunt siue hi qui in carceribus sunt siue exclusi de sedibus suis utique V 488 habere debent qui eis ministrent; sed et caticumini adprehensi so infirmitate decepti esse non debebunt, ut eis subueniatur. 2 Et quod maximum est, corpora martyrum aut ceterorum si non sepeliantur, grandis periculus inminet eis quibus incumbit hoc opus. Cuiuscumque ergo uestrum quacumque occasione fuerit effectum hoc opus, certi sumus eum bonum seruum aestimari, 55 ut qui in minimo fidelis fuit constituatur super decem ciuitates. Faciat autem deus, qui omnia praestat sperantibus in se, ut omnes nos in his operibus inueniamur. 3 Salutant uos fratres

54/55 cf. Luc. 19, 17.

TD us

36 dereliquimus T (sed dereli iras.), Hart Harn Bay Gük sed] et add. fj s 37 cohortamur fj s 38 poterint recipere] consequi poterint fj s recipere ex receperint D2 reciperint T ne si] nisi TD 39 fuerint ex fuerunt T2 peiores se T peior (es s.u. D2) ee D 41 hortato TD (и suprascr. D2), Miod Harn Gutz hortatu fj s, HartBay nostro fj s 42 si] iam fj, cum s.u. fj2 ut оm. TD, suppl su. D2 43 priore errore TD corripere fj s alios qui fj s quae2] q; in D eras. 44 et in D eras., оm. fj s si hi edd. sibi 717 (in D bi eras.) fj s hanc temptationem D2 fj s, HartBay 45 incideretur fj caeper D coeperint HartBay infirmitate fj s, Hanf Bay agent fj s 46 desideraent D desiderant fj s eis оm. fj s 47 thlibomeni ex ami. Bosqueti Hart Miod Bay Gük. thilbomeni p s clidomeni TD clinomeni ex ami. Pamelii Harn (sed cf. p. 12); sic et Lat* 48 exclusi] expulsi p s de] a D 49 caticumini T, Miod Harn Bay Gñh cathecumini Dfjs catecumini Hartf apphendi fj s 50 infirmitate] in praem. fj s esse non debebunt] essent non habebunt ^ / 50/51 et quod] ut s 52 sepelliantur D grandis periculus TD (-lis T), edd. grande periculum D2 fji s, Harsf immineat fj s eis] his fj s 53 cuiusque fj s 53/54 fuerit post effectum D fj s 54 existimari fj 55 fuit] erit fj s 56 facit fj s sperentibus Bay 57 omnis T omnes post nos /

EPISTVLA 8

43

qui sunt in uinculis et presbyteri et tota ecclesia, quae et ipsa cum summa sollicitudine excubat pro omnes qui inuocant no60 men domini. Sed et nos petimus mutua uice memores sitis nostri. 4 Sciatis autem Bassianum peruenisse ad nos. Et petimus uos, qui habetis zelum dei, harum litterarum exemplum apud quoscumque poteritis transmittere per idoneas occasiones, uel uestras faciatis, siue nuntium mittatis, ut stent fortes et in65 mobiles in fide. Optamus uos, fratres carissimi, semper bene ualere.

TD fjs

58 pBri*, s eras. D 59 cum summa] consumma T, on exp., u npписr. T2 omnibus D2 (ex oms) fj s, Hart; cf SM I 72 61 autem] ad eum fj s basianum T fj s nos] uos D 62 uos] nos D exempla fj s apud] лЛ fj s 63 potueritis fj s 64 uestra fj s 65 fratres от. D semper от. D Subscr. : Scribens Celerinus Luciano explicit T

от. D fj s

EPISTVLA 9 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS ROMAE CONSISTENTIBVS FRATRIBVS S. I 1 Cum de excessu boni uiri collegae mei rumor apud nos 5 incertus esset, fratres carissimi, et opinio dubia nutaret, accepi a uobis litteras ad me missas per Crementium hypodiaconum, V 489 quibus plenissime de glorioso eius exitu instruerer, et exultaui satis quod pro integritate administrationis eius consummatio quoque honesta processerit. 2 In quo uobis quoque plurimum 10 gratulor, quod eius memoriam tam celebri et inlustri testimonio prosequamini, ut per uos innotesceret nobis quod et uobis esset circa praepositi memoriam gloriosum et nobis quoque fidei ac uirtutis praeberet exemplum. Nam quantum perniciosa res est ad sequentium lapsum ruina praepositi, in tantum contra utile

6 de hac ep. cf. Harn. n. 2, p. 3 et 6sq.; Gülz 9 et 21/23; Cl. p. 219/221.

Codd. : Vs M (= ME) TD b A g I Z fj Harn = A. Harnack, Die Briefe des röтiscben Кlerus aus der Zeit der Sedisracanz im Jabre 250, Freiburg, 1892, p. 4/9. Gütz = H. Gülzow, Cyprian und Novatian, Tübingen, 1975, p. 36/38 et 51/ 52.

Inscr. : Ad clerum romanorum de excessu episcopi eorum s (\6) Incipit scribentes Romae clero episcopi urbici M (M LXXIIII) Incipit epistula Cypriani scribentis (post clero /, -tes T) Romae ad clerum (ad clerum] clero b I) de reditione (reddi- T) episcopi urbici TD b (LXXIX) / Epla ad clerum romanum A (LXXVIII) Ad clerum romanum de quibusdam eplis ad se directis¿ (XXXVII) Incipit ad diaconos et pBros Romae consistentes Z Ad pBros et diaconos Romae consistentes fj Inscr. V (XLI) deest, quia ep. in V proecedens (34) in ed. Erasm. non exta1; sed u. subscr. 2 diaconis V V Z 3 fratribus от. Vs Z fj 4 de excessu] excessus Z mei] nostri fj uos M (corr. E2) I 5 esse M fratres carissimi от. Harn notaret TD accipi M 5/6 accepi post a uobis gl 6 uobis] diac(h)oni add. Vs fj, diaconis add. Z crimentium M crementum Z clementium V b fj hypodiaconum VV A, edd. hyppo- M yppo-¿ / hipo TD hippo- fj ypodiachonum sZ 7 instrueret M TD, corr. M2 D2 instruere* (1 list. eras.) g instruere, r add. s.u. fj2 et от. Vs M TD exultans g 8 satis] saucius д corr. i.m. fj2 9 quoque от. s 10 quo Z tam от. Z 11 psequamini Z 12 praepositi] ppoita Zppositi / ante nobis in E a exp. nobis] ap nos fj ac]et¿ 13 praebere M, t add. s.u. M2 quanto / 14 consequentium Vs sequentiam TD lapsû D, corr. in lapsorum D2 in tantum] tm Z interim fj, corr. i.m. m.2

EPISTVLA 9

45

15 est et salutare cum se episcopus per firmamentum fidei fratribus praebet imitandum. II 1 Legi etiam alias litteras, in quibus nec quis scripserit nec ad quos scriptum sit significanter expressum est. Et quoniam me in isdem litteris et scriptura et sensus et chartae ipsae 20 quoque mouerunt, ne quid ex uero uel subtractum sit uel inmutatum, eandem ad uos epistulam authenticam remisi, ut recognoscatis an ipsa sit quam Crementio hypodiacono perferendam dedistis. 2 Perquam etenim graue est, si epistulae clericae ueritas mendacio aliquo et fraude corrupta est. Hoc 25 igitur ut scire possimus, et scripturam et subscriptionem an uestra sit recognoscite et nobis quid sit in uero rescribite. Opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere.

17 sc. ep. 8; cf. Gülz 10, 47. 51, 2; Cl. I.c.

Vs M TD b A g I Z fj M = ME

15 se post fratribus Vs Z se оm. fj 16 prebeat s probet Z mutandum Z 17 alias post litteras T, liani Bay, alias от. Hart Gülz nec1] ne Ai quis scripserit E b* A g Z, Bay Gülz (cf. p. 37sq.) qui scripserit M TD, Harn qui scripserint Vs (scriberint s) fj (ex -runt), Hart, uetat Cütz (p. 37, n. 74) scripserit quis / 18 quos] uos T 19 me оm. Vs hisdem M (h exp. E) TD Alp iisdem V eisdem¿ Z chartae ... inmutatum (21)] cathedra personare uidebantur ipse quoque tñ Z chartae V V, edd. cartae Ai fj carthae T E g carte s A I carthe D 20 ne] nec T ex оm. A subactum fj 20/21 uellit mutatû TD (lit m D eras.) 21 ad uos post eplam Z autenticam Vs V A g l /j autenticare Z misi s ut] cum add. TD A 22 ipse E clementio V b clerñto fj cremento Z hypodiacono V V D A, edd. hyppo- M yppo- g I hipo- T hippo- fj ypodiachono s Z 23 qua p, p praef. s.u. f/ graues TD (In D s eras.) 23/24 epistola elerice ueritatis mendacii aliqua fraude ц 24 clerici Z et] uel Vs Z 25 scriptura et subscriptio (scriptio Z) Vs Z scripta et scriptio (sub proef. s.u. m.2) fj subscriptione T 26 uestra] manu (a manu Z) praem. Vs Z fj et nobis оm. Z sit2 post in uero / optamus Z 27 fr karissime Z carissimi оm. s semper post bene / bene post ualere T ualere] ualete add. M TD A b, amen add. Z

(

Subscr. : Explicit ad clerum Rom. de excessu episcopi eorum V Epistula Cypnani rescribentis (scribens M) Romae clero de reditione (reddi- M T) episcopi urbici explicit MT* Explicit ad clerum romani g Ad pBros et diaconos tome consistentes explicit Z оm. s D A I ц

EPISTVLA 10 CYPRIANVS MARTYRIBVS ET CONFESSORIBVS IESV CHRISTI DOMINI NOSTRI IN DEO PATRE PERPETVAM S. 5

II Exulto laetus et gratulor, fortissimi ac beatissimi fratres, cognita fide et uirtute uestra, in quibus mater ecclesia gloriatur, gloriata et nuper quidem cum confessione perstanti suscepta poena est quae confessores Christi fecit extorres. Confessio tamen praesens quantum in passione fortior, tantum clarior et to maior in honore est. Creuit pugna, creuit et pugnantium gloria.

10/12 cf. Lucifer, Mor. IV (CCL 8, 275, 81/84) : Creicit, Constanti, crudelitatis tuae pugna; sed crescere adueñe et Christi militibus gloriam, nec retardamur denique ab acie tormentorum metu, sed ipsis magis tuis tormentis ad actiem prouocamur.

Codd.: V X LPDkN (V = PDk) IT" M* (inc. inde ab sed Щ M (= MQ) R f> RCт) TJbBaApmbcHZfjs Meng = K. Mengis, Ein Donatistiscbes Corpus Cyprianiscber Briefe, Freiburg i. Br., 1916, p. 23/30.

Inacr. : Incipit (Thibari add. L) ad martyras (-tyres M т В m1 с -tires X Z -tyr D T -tures C mar p) et confessores (feliciter add. R В feliciter. Amen add. J) V (XVIII) XLDM (XVIIII) R (C 3) TJ b (XIX) В (XXII) p (XII) т с Z Incipit ad martyras (-tires Pk -tirae» a) P (VI) k aA (VII) Ciprianus ad martires et confessores s (88) Ad martyras et confessores fj Ad mares et confessores b.c.e. H Incipit de martiribus et confessoribus W33 Incipit epla Cipriani ad Siluanum et Regianum martyres in metallo constitutes N (cf. Raтsay, JTS 3, 1901-2, 592. Bmnot. Bull ]obn Rylands Ubr. 28, 1944, 76-82; sed cf. subscr) от. M* (i.iac.) b 2/4 Cyprianus ...s. оm. В 3 iesu ...nostri] in xpô dño nrô et P aA iHu xpô dño nrô T b domini] et praem. Cт nostri от. cH Z 4 deo] domino N R cH dm ^ (deo s.u. m.2) deû / patre от. L M R T b* pm b cH /j (suppl s.u.m.2) s 5 fratres] martires cH 6 et] ac V V aA Z uirtute] ueritate PD in от. W", Meng gloriatur] gratularur P aA (corr. m gloriatur A2) 7 gloriata om. X P a pm cH, m A legitur i.ras., corr. in glorificata M2 J2 et] es R est W33, ande est (et) Meng ë et i.ras. A2 nuper] nec praeт. В quidem post cum confessione V PD aA cum от. W33 confessionis В confessioni pm prestanti X m b cH fj perstante V N a perstantes PD, corr. in perstanti D2 perstantibus M per tantos Ct constante A suscepte cH, corr. H2 suspecta W33 8 poena est quae] pеnс atque cH, corr. H2 i.ras. quae confessores] qui confessione Ct 9 quanto P aA in от. codd. exc. W31 R аЛ tanto P aA 10 in от. W" in honore] honor pm honor R est от. P W33 aA (suppL s.u. a2)

V 490

EPISTVLA 10

47

Nec retardati estis ab acie tormentorum metu, sed ipsis tormentis magis estis ad aciem prouocati, fortes et stabiles ad maximi certaminis proelium prompta deuotione prodistis. 2 Ex quibus quosdam iam conperi coronatos, quosdam uero ad cois ronam uictoriae proximos, uniuersos autem quos agmine glo rioso carcer inclusit pari et simili calore uirtutis ad gerendum certamen animatos, sicut esse oportet in diuinis castris milites Christi, ut incorruptam fidei firmitatem non blanditiae decipiant, non minae terreant, non cruciatus ac tormenta deuincant, 20 quia maior est qui est in nobis quam qui est in hoc mundo, nec plus ad deiciendum potest terrena poena quam ad erigendum tutela diuina. Probata res est certamine fratrum glorioso, qui

20 cf. 1 loh. 4, 4.

16/19 cf. o.c. (85/90) : quando conspicias pari et simili calore uirtutis Christiane« toto in orbe ad gerendum certamen animatos, quando uideas militum Christi incorruptam fidei firmitatem quod non detestandae tuae blanditiae decipiant, non minae furoris tui terreant, non cruciatus tuae carnificinae ac tormenta crudelita tis deuincant.

V X LPN W"№4ARTJbBaApmbcHZfjs P = PDk M = MQ R = RQt

11 nec] ne Z ab acie] abicie R tormentorum ... ipsis оm. В metu sed] m&tus& X metus et IT" 12 estis «яг. pm ad] ab L fortis It"" et оm. T ad] et proem. Z 13 praecium C pr&tium t pmiû b promptu Cт (corr. C2) promptam deuotionem N prodistis, i add. s.u. k2 prodiistis aA produis X T J b (s add. s.u. T2 J2 b2) prodidistis N Cт s redistis b 14 iam от. N R conperi] corpore A 14/15 coronae uictoriam X 15 proximos] iam iamque praem. P aA autem] uero P aA quos оm. P agmine] cognomine Cт 16 pari et] pariter Z / et] ac b* aA uel k simili calore] simplici colore pm (con in cal- т2) calore post uirtutis / regendum P (corr. D2) R В 17 animatis ex -tus T2 anima***, tos eras., uit suprascr. j2 adunatos В sic**, ut eras. J sic i.ras. b sic Z oportuit P aA militem J 18 incorruptae cH, com. H2 incorrupta fidei firmitate W (et ut praem. s.u. т2) fidei] fidem fidei P firmitate P e blandientie k 19 non minae terreant «or. N *ac, h eras. W" hec Z aut pm et s 20 quimaior W", a suprascr. m.2 qui est] qui praeest Cт, от. R В est2 post in nobis KP*, от. aA uobis k J cH fj s est1 от. P aA est post in hoc mundo ** hoc] nob В 21 plus от., tantum suprascr. J adiciendum X ad eiciendum Z ad deijciendum/wf/ potest/ regendum/j(eris.*.w.^j 22certamN gloriosum N

48

EPISTVLA 10

ad tormenta uincenda ceteris duces facti exemplum uirtutis et V 491 fidei praebuerunt congressi in acie, donec acies succumberet 25 uicta. II 1 Quibus ego uos laudibus praedicem, fortissimi fratres? Robur pectoris uestri et perseuerantiam fidei quo praeconio uocis exornem ? Tolerastis usque ad consummationem gloriae durissimam quaestionem, nec cessistis suppliciis, sed uobis po30 tius supplicia cesserunt. Finem doloribus quem tormenta non dabant coronae dederunt. Laniena grauior ad hoc diu perseuerauit, non ut stantem fidem deiceret, sed ut homines dei ad dominum uelocius mitteret. 2 Vidit admirans praesentium multitudo caeleste certamen dei et spiritale, proelium Christi, ste-

34/36 cf. o.c. V (277, 49/51): Stamus utique famuli Christi eius ma ¡estate firmati uoce libera, mente incorrupta, telis quidem fragilibus tuis nudi, sed illa induti arma.

V X LPN W33 Af M R Tу b В aA pm b eu Z fj s f = PDi M = MQ R = RCt

23 tormenta post uincenda Z tormenda t m uincenda от. N cetera W» ceteri ex ceterum J2 ceteri В a ceteris Z facti] sunt add. cH 23/24 fidei et uirtutis N et] ac P ** aA, от. W" 24 ccessi В aciem R T (m eras. R T) acie donec от. b aciei cH succumbere X 24/25 succumberet uicta] suceûberetis R 25 uincta, n exp. В uita cH 26 ergo aA fj s, HartBay Meng praedicem post fortissimi V praedicem] for prçdicent R pdicë**, re eras. A fortissimi] ac (*ac, h eras.) beatissimi add. W", Meng 27 robor X B, ex -ur Q2 robur ex roborem J2 quo] qui Cт 28 exorne Cr (e exp., ati suprascr. C2) toleratis N Cт T (s suprascr N2 T2) tolleratis fj, s s.u.m.2 tolerantis b usque] utique P consumationem N W» R T A cH fj t gloriae от. X 28/29 gloriae durissimam quaestionem оm. В 29 nec cessistis] necessitatis W" В cessistis] cessitis k T (s iupraur. T2) sed] et W" uobis potius] magis uobis pт potius от. A /j 30 post supplicia in В descendit eras. supplici accesserunt X suplitii accesserunt т gesserunt W33 fidë В doloris / dolorum aA quem] que X 31 laniendea N lanianda /j (questio corr. i.m.m.2) s aliena W" lanienda X M (i i.ras. M) lamentia Cr laniâ В questio aA lanigena p lamena cH lanio b Z, от. P laniena ... perseuerauit от. J grauiora L W" M В cH fj (corr. i.m.m.2) ad от. W¡3 perseuerauerit Ct (et exp. C2) perseuerat В 32 non ut stantem fidem] non uis tante finem R stantium W33, Meng ut2] ne s, от. PD J aA hominis Cт 32/33 ad dominum] a dñö L 33 dominum] deum X M R**ВrH^ uelociter V N M Z admirata P aA 34 caeleste] psente В certamen itérat. m aA dei et spiritale] qui spiritalem (-tale r) Cт, corr. in -tali C2 et] certamen aA, et от. R spiritalem W" spiritalium cH, corr. H2 praemium N W" J

EPISTVLA 10

49

35 tisse sernos eius uoce libera, mente incorrupta, uirtute diuina, telis quidem saecularibus nudos, sed armis fidei credentis armatos. Steterunt torti torquentibus fortiores et pulsantes ac laniantes ungulas pulsata ac laniata membra uicerunt. Inexpugnabilem fidem superare non potuit saeuiens diu plaga repetita, 40 quamuis rupta conpage uiscerum torquerentur in seruis dei iam non membra sed uulnera. Fluebat sanguis qui incendium per secutions extingueret, qui flammas et ignes gehennae glorioso cruore sopiret. 3 O quale illud fuit spectaculum domino, quam sublime, quam magnum, quam dei oculis sacramento ac deuo45 tione militis eius acceptum, sicut scriptum est in psalmis spiritu sancto loquente ad nos pariter et monente: pretiosa est in V 492

46/47 Ps. 115, 15.

37/39 cf. o.c. (277, 44/47): torquentibus stemus fortiores, inanimamur ut tuam ungulam artus nostri pulsati ac laniati superent. Quomodo etenim incx pugnabilem fidem superare poterit saeuiens diu plaga repetita.

V X LPN W" M*MRTJbBaApmbcHZfjs P = PDk M = MQ R = RCt

35 seruo N 36 telis] tales PD talis Z nudos] nador X sed] bic inc. M* fidei] fideles N credentis L M (ex -tes M) R (coтr in -tes (?) T В b cH Z, Bay, tuetur Bay1- 350¡q. feruentis fj s credenteis V( f) V( f) credentes cett. codd., Hart. arman Cт 37 torti] tormentis fj (s eras., torti corr. i.m.m.2) s fortiter P forti В toti /, r acprascr. J2 torquentibus] torquentes k pulsantes ac от. W" M*, Meng 37/38 pulsantibus ac laniantibus Cт ac laniantes m. R 38 ungulis P W" M*, Meng ac V P V aA s, HartBay et cett.codd. (atque X), Meng ui*cerunt, n eras. M* inexpugnabile В expugnabilem P (in suprascr. D2) 39 superare non] superant N diu от. W" Af, Meng diu plaga repetita quamuis (40)] dupla repetit ac quamuis C duplare petit aquam uis т inter plaga et repetita m J & s.u. m.2 plagare petita X PD M T plagapetit a, re suprascr. Af placere petita L 39/40 placere petit aqua uis ruptâ N 40 rumpta*, m eras. T torquentur PD 41 flueba*t, n eras. M* qui*, s eras. M* 42 qui] cui N flamma ignis (et оm.) В ignis Af ignem Cт 43 sepiret Z expuit В illud post fuit V pm expectaculum W" M* domini X LPN M T (i i.ras. T) aA b, HartBay deo R 44 sublimen N solemnae M* (corr. i.m. m.2) quam2] quod PD do N di, î i.ras. R oculos J (ante dei suprascr. ante m.2) В oculis] pciosû semper et semper add. cH ac] hac Af *ac, h eras. W" ac deuotione от. PD deuotionë N deuotioni cH 45 milites PD militis оm. fj, suppL i.m.m.2 accepto PD sicut от. T 46 sancto от. PD aA (suprascr. a2) loquente*, s eras. M ad] et praem. Z ad nos от. b ad nos ... monente от. N uos Z pariter et monente от. V aA et] ac Cт monente] meminisse PD pretiosa ... eius (47) от. W", sed suppl i.m. inf. est от. P aA s

50

EPISTVLA 10

conspectu dei mors iustorum eius. Pretiosa mors haec est quae emit inmortalitatem pretio sui sanguinis, quae accepit coronam dei consummatione uirtutis. so

III Quam laetus illic Christus fuit, quam libens in talibus seruis suis et pugnauit et uicit protector fidei et dans credentibus tantum quantum se credit capere qui sumit. Certamini suo adfuit, proeliatores atque adsertores sui nominis erexit, corroborauit, animauit. Et qui pro nobis mortem semel uicit 55 semper uincit in nobis. teCum uos, inquit, tradiderint, nolite cogitare quid loquamini. Dabitur enim uobis in illa hora quid loquamini. MNon enim uos estis qui loquimini, sed spiritus patris uestri qui loquitur in uobis.

47 cf. Ps. 115, 15.

55/58 Mt. 10, 19-20.

51/53 cf. o.c. (211, 40/43) : protector fidei ... semper adest certamini nostro, qui proeliatores atque adsertores diuini sui nominis erigat.

V X LPN W" JlfMRT J bВoApт b cH Z fj s P = PDk M = MQ R = RCt

47 domini V X LP W" M* aA pm b cH fj s. Meng sanctorum X W" Mx M J В a s, Meng haec оm. fj s qui R J, son. in que J2 48 emit] eximit Ct emittit mortalitatem Af mortalitatem Ct praetiosa uis sanguis Ct qui PD В accipit V L W" M* M T pm b Z fj. Bay 49 dei] de V PD R V aA cH, Bay, uetat Hart9 UV fidei N W" Af, Meng consumatione D Af т A p Z s consumationë X fj uirtutis ex -tes W31 uirtuti X ueritatis C 50 illis aA in illis P illic post xpe В 51 pugnabit M" protecta Ct propter Af, pter exp., tector suprascr m.2 et3 aaг. R credantibus Cт, corr. C2 52 credit] putat W33 Af cH, Meng accipere V N W" Af J Z, Meng facere X quo Cт sûmis N sumo s 52/53 certaminis sui Cт (coтr. m suo C2) 53 suo] proelium add. X proeliator T adproeliatores X predicatores Z atque adsertores от. R A adsertore Af" 54 corroborabit Af mortem] per proeт. J semel mortem uicit T pm semel uicit mortem aA uicit mortem semel k semel uicit от. N uicit] mihi R 55 semper uincit от. b uincit] uicit R / traderint N 56 quid1] quo aut quid i dabitur ... loquamini (57) от.XVB A, Bay donabitur T 57 loquamini] loquimini N non] nec Tb uos post estis s loquimini ex -amini L2

EPISTVLA 10

51

IV 1 Documentum rei praesens proelium praebuit. Vox plena 60 spiritu sancto de martyris ore prorupit, cum Mappalicus beatissimus inter cruciatus suos proconsuli diceret: "uidebis cras agonem". Et quod ille cum uirtutis ac fidei testimonio dixit dominus impleuit. Agon caelestis exhibitus et dei seruus in agonis promissi certamine coronatus est. 2 Hic est agon quem 65 propheta Esaias ante praedixit dicens: non pusillum uobis certamen cum hominibus, quoniam deus praestat agonem. Et ut ostenderet quis hic agon futurus esset, addidit dicens: ecce uirgo V 493 in utero accipiet et pariet filium et uocabitis nomen eius Emma-

65/66 Is. 7, 13.

67/69 Is. 7, 14.

V X LPN W" Af M R T/ bВaApт bcHZfjs P = PDk M = MQ R = RCt

59 documenta Ct docimentum, i eras., u suprascr. P par documentû cH döcumenim, im exp., ta suprascr. M* rei] fidei M* presentis X et pñl Z praebuit] docuit s plena] paene В 60 sps scî N martyris ore] martire В ope, pe eras., re suprascr. P, corr. in ore k2 ore**, pe eras. D prçrupit R prorumpit Ct (m exp. C2) mapalicus m(ps.u. /w2)7mappali**cus R mapculipus C (corr. in mappulicus C2) inappulibus r (corr. m mappulicus r2) 61 inter cruciatus] incruciatu*, s eras. N cruciatos X M T J b (corr. in -tus M2 Q2 T2 J2, -us i.ras. b) suo N proconsuli post diceret s uidebitis X eras ex gras L2 trans N 62 cum от. pm uirtute В *ac, h eras. W" hac Af atque aA fide W33 Af testimonio ex -iû X laudibus testimonium W33 M* cH, Meng 63 dñs ex dñm T2 deos N Christus IF" Af, Meng conpleuit Ct acon IF" Af Ct ago X et agon aA agonem N b agon**, em eras. k T agon] est add. cH caelestibus Ct exhibetur В exhibitionis b exhibitus] est add. V et] est P aA dei] dñm ihm IF" M* domini Iesu Meng domini christi cH dei seruus] diseruus R seruis В seruos W" M* 64 praemissi P certamine coronatus est] et coronatus est certamine A certamine ex -minis В certaminis с certamen Ct coronatus est] coronatur P est2 от. cH aeon Af 65 propheta Esaias ante] prophe se testante N isaias X R (isa i.ras.) J a H fj eseias M (i suprascr. Q2) ysaias A p ysayas с esayas Z ante от. V praedixit] promisit V P W33 M* aA, Meng non ... dicens (67) от. s 66 certamen cum] testamentum pm (certamen s.u. m.2) omnibus W33, corr. s.u. m.2 quoniam] que с qm pstat agonë dñs В aconë Af* 67 quis ... dicens am. X hic от. P Z acon M* futurus post esset P b* aA (esset ex es sed P, ë? a2) 68 concipiet in utero pm accipiet in uterum V uterum N R Z anse accipiet in M* cone eras. coneipiet P J aA pт b et panet от. X P a uocabisAf, ti suprascr. яг~? uocabitur Cts emmanuhel LN R] ap emmunuel P emanel IF" (u s.u.) emanuel Af (h suprascr) s hemanuhel В hemanuel (hemanuel ... peruenire [72] i.ras. partim i.m.) A emanuhel fj

52

EPISTVLA 10

nuel Hic est agon fidei nostrae qua congredimur, qua uincimus, 70 qua coronamur. 3 Hic est agon quem nobis ostendit et beatus apostolus Paulus, in quo oportet nos currere et ad coronae gloriam peruenire. uNescitis, inquit, quia qui in stadia currunt omnes quidem currunt, unus tamen accipit palmam. Sic currite ut occupetis. aEt Uli quidem ut corruptibilem coronem accipiant, 75 nos autem incorruptam. Item suum certamen ostendens et hostiam se domino cito futurum esse promittens ait : eego iam libor, et tempus instat adsumptionis. 1Bonum agonem certaui, cursum perfeci, fidem seruaui. BIam superest mihi corona iustitiae quam mihi reddet dominus in illa die Ule iudex iustus, non solum 80 autem mihi, sed et omnibus qui dilexerunt aduentum eius. Hunc igitur agonem per prophetas ante praedictum, per dominum

72/75 1 Cor. 9, 24-25.

76/80 2 Tim. 4, 6-8.

V X LPN W" AfMRT/ bB aA pт b cH Z fj1 P = PDk M = MQ R = RCt

69 hic ... coronamur (70) оm. cH, suppl i.m. H2 acon Af quo (ter) J congredimur] cum credimur W» concredimur Af uicimus s uincimur Ct uincemus W» uincemur Af 70 est оm. X N nobis post ostendit a et оm. X P J b* a cH s, in fj exp. 71 apostolus post paulus a H Z paulus оm. N nos] et praem. X ad оm. N, s.u. m.2 W" К 71/72 gloriam coronae P a coronam gloriae W33 Af J В pm, Meng 11 peruenire] dicens add. M nec scitis fj quia] quod s quodh : (= hi f) J, оm. X b fj currunt s.u. J2 a2 currit P, corr P2 73 unus tamen] sed unus M" aA s sed unus tam b (tam accipit i.ras., seq. loc. ca. 7 litt. anie palmam) accepit X 74 ut] omnes add. XV b* В a Z occupetis] accipietis Ai* cöphendatis A conpraehendatis/ omnis autem (enim b* aA) qui agonizatur in omnibus continens est add. IX b* aA (in omnibus] nominibus R) ; cf. Harr9 LV et] sed Jк ut N C anse ut » p et exp. ut оm. N 75 uos X LN M T ] b fj s incorruptibilem M T A certamen post ostendens b* ostendens оm. P 76 domini V L T (ex dnm) bB ¿íH/j/dño** (äö i.ras.) M domninoj2 dei/ cito] et Cr futuram X P Af R, оm. Z; ueiat Hart? UV esse оm. J esse] se add. X ait] ut X ego post iam ^ ego] enim add. a liuor X T (corr. Ia) liberor W» Af delibor Ct J b* aA pm (îmolor /.*. m.2) Z imolor M 77 adsumptionis] meae add. V P A pm cH Z s, s.u. b2 (mee ads. inst. / ass. mee inst. Z) meae resolutionis instat a agonem post certaui ] agonem] certamen (corr. m.2) Ct 77/78 cursum ... seruaui оm. W" Af, Meng 78 fide R 79 mihi post reddet A s, post reddet dominus M reddat t dominus от. W» Af, Meng deus Z illo die R Z illum diem Ct ille оm. P В aA pm b s, exp. C iudex post iustus V X (sign. тut. add.) P *' aA p H s 80 et оm. aA qui оm. R dilexerint V N W" Af R pm diligunt X (corr. in dilexerunt X2) M aA 81 igitur] ergo Z agonem оm. cH, suppl s.u. H2 prophetam Z per dominum] a domino W33 Af, Meng et a domino cH

EPISTVLA 10

53

commissum, per apostolos gestum Mappalicus suo et collegarum suorum nomine proconsuli repromisit. Nec fefellit in promisso suo uox fidelis. Pugnam quam spopondit exhibuit et palmam 85 quam meruit accepit. 4 Istum nunc beatissimum martyrem et alios participes eiusdem congressionis et comites in fide stabiles, in dolore patientes, in quaestione uictores ut ceteri quoque V 494 sectemini et opto pariter et exhortor, ut quos uinculum confessionis et hospitium carceris simul iunxit iungat etiam consum90 matio uirtutis et corona caelestis, ut lacrimas matris ecclesiae quae plangit ruinas et funera plurimorunr uos uestra laetitia tergeatis et ceterorum quoque stantium firmitatem uestri exem pli prouocatione solidetis. Si uos acies uocauerit, si certaminis uestri dies uenerit, militate fortiter, dimicate constanter, scientes 95 uos sub oculis praesentis domini dimicare, confessione nominis

86/87 cf. Lucifer, Mor. VI (CCL 8, 280, 40/41): in fide stabiles, in dolore patientes, in quaestione uictores. 94 cf. o.c. VI (43/44) : congredimur fortiter, dimicamus constanter.

V X LPN W" М*МKT] bВoApт bcHZ fjs V = PDk

M = MQ

R = RCt

82 promissum W" M*, Meng pmissû В per] & per cH (in с & s.u. m.2) apostolis X apostolum P mappalicos (ex -cusí') К mappulicus^xw suos R et] ex add. Z 83 proconsulis, s exp. A promisit Af (tt adscr. i.m. т2) J necfellit, fe stepraur. m.2 W" Af in от. X promissu kN W" M* R (corr. in -so R2) J В pm cH Z, Meng promiss*o, u eras. P 83/84 promisso suo uox] promisso. Ouax D 84 spondit X expopondit N et] ex R 85 eruit X, m adscr. X2 accipit W" M* iustum XV} hunc P aA 86 participes ex -ceps X2 particeps /j congressiones W33 M* confessionis / consensionis P et] eius proeт. N et post comites s stabiles оm. X 87 questiones Ct (s exp. C2) questionë A ut] & Cт cetere p ceteros m, ceteri suprascr. т2 88 sectimini W" sectemi J, ni adscr. J2 et1] sed В pariter от. s hottor X P b* В aA p exortatur W" Af consensionis P 89 iutiget M* etiam] et s etiam et P aA consumatio M* A p /j i consumat ¡onis X (nis eras.) Cт (nis exp. C2) 90 coronae P (a s.u. D2) pm ut] ad add. N lacrimam Cт lacrimis cH 91 ruginas Z post funera in fj more exp. uestra* laetitia*, bis m eras. M T 92 tergatis aA p cil ц s tergiatis Z et ceterorum] ceterorumque ] quoque от. X sanantium Z firmitate p infirmitatem J exempli ex -plo X exemplis N exemplum Cт 93 ante prouocatione m s grâ (= gratia) exp. solidatis M" soliditis, ait. i exp. et a suprascr. IV11 prouocauerit V W" Af R pm Z, Meng certamini L 94 militante Z p (n exp.) dimicate constanter scientes от. W33, suppL i.m. inf. m.2 dimica*te, n eras. T 95 oculo ex -lum T2 praesentis post domini aA dño N R (corr. R2) dimicare ; Mappalicus confessione T confessionë D s confessio, ne add. s.u. C2 confessionem т

54

EPISTVLA 10

eius ad ipsius gloriam peruenire, qui non sic est ut seruos suos tantum spectet, sed ipse luctatur in nobis, ipse congreditur, ipse in certamine agonis nostri et coronat pariter et coronatur. V 1 Quod si ante diem certaminis uestri de indulgentia domini loo pax superuenerit, uobis tamen manet uoluntas integra et conscientia gloriosa. Nec contristetur aliquis ex uobis quasi illis minor qui ante uos tormenta perpessi uicto et calcato saeculo ad dominum glorioso itinere uenerunt. Dominus scrutator est renis et cordis, arcana perspicit et intuetur occulta. Ad coronam ios de eo promerendam sufficit ipsius testimonium solum qui iudicaturus est. 2 Ergo utraque res, fratres carissimi, sublimis pariter et inlustris: illa securior ad dominum uictoriae consum-

103/104 cf. Apoc. 2, 23.

V X LPN W" AfMRTJ bBaApтbcHZ fjs P = PDk M = MQ R = RCt

96 peruenit T quia k C (л exp.) T ut] & Cт (u atprascr. C2) Z 97 tantum spectet от. R expectet W" Af J Z, Meng spectetur Cт spe, confirmet adscr. i.m. T2 sed ipse luctatur] seluctatur R sed от. V" M*, sed ex & T2 sed] et add. V P V aA, f/ s.u. luctatus Af uobis / congredit N ipse от. W" M* 98 in от. fj in cettamine] certamen / agonis nostri] ûrî agonis Z et coronat pariter от. D et coronat ... uestri (99) от. Cт coronat] corone Z et2 от. Z coronatus L 99 quo a si ante] stante N ante] instante ante cH diem] & iam W33 aciem Af nostri mH de] di W" ЛР, от. В fj s indulgentia*, m eras. M T indulgentia domini] indulgentie domo Cт dei P aA dñî, i i.ras. R dñm N 100 nobis В fj (con. s.u. m.2) maneat pm monet Cт et W" Af, от. P et от. AJP 101 nc V (f) M* b* (f) A tristetur L, con suprascr. L2 contristentur k aA aliqui P (s suprascr. P2) k aA (s suprascr. A2) quasi] quam se IP*' Af 102 minores k minor] sit add. pт cH, s.u. A2 qui*, a eras. R qui ante] quia nec Cт nos J perpessi] sunt add. X cH, estis s.u. C2 103 deum W" Af cH gloriose W33 gloriosae Af ante itinere m D in dei itinere] iam add. cH peruenerunt N R ; uttat Harsp UV scrutor, ta /.*. J2

est] & L, est post renis Z, от. W" Af, Мв% 104 cordis et renis M cordas, i suprascr. J2 prospicit Z perspicit et] perspiciet N perspicit*, e eras. J intuemini Cт 105 de deo X W" № cH, Meng dei P (in P exp., sua suprascr. P2) aA pm Z domini V dñm N promerendo cH promerendç В solus Z solius W" M* cH qui] inde add. W" Af, Meng iudicatur, us suprascr. m.2 W" 106 ergo] itaque Meng utreque X utraeque b utrasque В ueraque Cт (que exp. C2) res от. W" Mx, i.ras. co. 8 lits. X fratres] mei

add. k carissimi] dilectissimi P b* aA m sublimis] est add. V (f) V (f) 107 illic W" M*. Meng securiora X N pm (л eras. m) ad от. X dñl X L dm В dominum] ñrî add. P (corr. in ñrç k2), nîm add. aA uictoriae от. X p consumatione r A pm /j s consummationem W" M* (-suma-) M

(m exp. Q) T В

EPISTVLA 10

55

matione рrорerаré, haec laetior accepto post gloriam commeatu in ecclesiae laude florere. О beatam ecclesiam nostram quam 110 sic honor diuinae dignationis inluminat, quam temporibus nos- V 495 tris gloriosus martyrum sanguis inlustrat. Erat ante in operibus fratrum candida, nunc facta est in martyrum cruore purpurea. Floribus eius nec lilia nec rosae desunt. Certent nunc singuli ad utriusque honoris amplissimam dignitatem. Accipiant coronas lis uel de opere candidas uel de passione purpureas. In caelestibus castris et pax et acies habent flores suos quibus miles Christi ob gloriam coronetur. Opto uos, fortissimi ac beatissimi fratres, semper in domino bene ualere et nostri meminisse. Valete.

V X LPN W" M'WlRT] bBaApтbcHZ fjs P = PDi M = Aiß R = RCt

108 properasse R (e [= est/ add. s.u. C2) haec ...florere (109) оm. Z hic W" M* M, Meng letitior N letiora Ct lectio В commcatum X pm 109 ecclesia V P (post laude k) V aA laudem Ct pт florere] proferre florere В o от. P quam beata ecclesia nostra W" Af, Meng 109/110 quas hic Ct 110 dignationis] consummationis X inluminat оm. p qua Ct 111 gloriosos, u suprascr. C2 glorios is P (i exp., u suprascr. P2) R ante] autem pm, оm. В 112 in от. s martiriü" Af porpurea т purporea X Q C T (u suprascr. QC T) 113 nec rosae nec lilia N V b* aA H desint Af certant cH (corr. H2) certent ex certant b nunc] non X in singulati N 114 utrisque В amplissima В accipiunt P ut accipiant a 115 uel1 оm. X T operibus R ; uetat Harf LSV passione] sanguine b* aA porpureas t purporeas X Q C T (и s.u. Q C T) caelestibus post castris H 116 et1 оm. cH facies В milites P aA 117 ob] ad В ob gloriam] gloria N coronatur X cH coronantur Pk aA coronetur, corr. in coronentur D2 co ronetur] amen add. N opto ... ualete (118) оm. P W" M* Ct (suppL i.m. C2, .sed dñlñ pro dñó) A pт (suppL i.m. т2), Meng opto uos fratres fortissimi bene ualere et meij semper meminisse s obto uos bene ualere k fortissimi ac beatissimi оm. V fortissimi ac beatissimi fratres] fratres carissimi N (kmî) Z 118 semper post in domino L, оm. В in domino оm. a Z dñm Q et nostri meminisse оm. Z nostri meminisse] ñm esse R meminisse] memores esse V ] ualete] amen N Z, оm. V X L R J a s Subser. : Caecil. Cyp. ad mart. et confif. prima explicit feliciter V C(a,)ecilii (-li J) ad martyras (-res В m2 mars p) et confessores explicit J В pm (In Christo permaneas qui legis in hac epla. Sanctum Mappalicum martirem sanctus Cyprianus inter ceteros laudat add. m) Explicit (epistola Cipriani add. Cт) ad martyres (-tires Cт) et confessores X R Ad martyras (-res M b -tiras T-rires Z) et confessores (et confessores от.P) explicit LP M T b Z Explicit ad martyres k Explicit D M* a De martyribus eiusdem explicit N от. W" b cH A

EPISTVLA 11 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS S. I 1 Quamquam sciam, fratres carissimi, pro timore quem 5 singuli debemus deo uos quoque illic adsiduis orationibus et enixis precibus instanter incumbere, admoneo tamen etiam ipse religiosam sollicitudinem uestram ut ad placandum atque exorandum deum non uoce sola, sed et ieiuniis et lacrimis et omni genere deprecationis ingemescamus. 2 Intellegendum est enim 10 et confitendum pressurae istius tam turbidam uastitatem quae gregem nostrum maxima ex parte populata est et adhuc usque

De quadam affinitate inter hanc ep. et tract. De dотinica oratione cf. M. Reveillaud, Saint Çyprien, L'oraison dотinicale, Paris, 1964, p. 39/41 (Cl. p. 239).

Codd.: V X (= XLPDkN [P = PDkj) M (= MQ) К (m Кd) R (= RCт) T b (inc. inde ab nec uigilanter 82) В aA p b t%H Z fj s

Inscr. : Incipit ad clerum de deprecando (precando P1D В a) deo (ex dm В2 domino К) pro peccatis nostris (pro peccatis nostris оm. V R nostris оm. A)

v (ххш) x (P xx; m (xxii) к (к xii; rc t в (xxiii) *a (xxv; Ciprianus (Incipit fj) ad clerum de precando deum s (66) fj Incipit alia epla t Incipit ad clerum et plebem (epla add. H) cH Ad clerum et plebem de orando deo et de persecutione pro peccatis g (LX) Incipit ad clerum et plebem de precando deum Z от. p b; inscr et numerus b desuní in lac. (cf. Merc. 189, 2). b incipit inde ab nec uigilanter (82) teste Latinio in ed. Erasт. p. 187. 2 presbyterorum L et оm. A, in Q exp. et diaconibus оm. p s, in d eras. diaconibus] dilectissimis X de (exp.) diaconorum L dilectissimi Q, s suprascr. Q2 diaconis К Z (et add. Z) diconis R diâc В DD N M T A b fj, diaconibus i.т. f/ 3 ff Ai frs j2, bus suprascr. Q2 fratribus] carissimis add. s 5 singuli*, s eras. Q illi d (uel illis suprascr. d2) 6 enisis / innixis T nixis X incubere В etiam] et P, оm. A 7 religiosam sollicitudinem] religionem p religiosa sollicitudine uestra R plicandum К, sup suprascr. К2 supplicandum d atque] et T exorandum] ad praem. R explorandum T exortandum, t exp. A 8 deum] dominum R, ода. В et1] a r К, et оm. C (suppL s.u. C2) ieiuniis ex diei unius К2 et2 оm. T ante et1 add. sed s.u. D2 9 ingemiscamus ex -mesc- k2 М20? b2 ingemiscamus X d C aA p cgH Z fj intellegendum] intellegamus К 10 pressura, л m ras. N istius tam] iustitie et N tun] iam Ct turpidam R T (uel turbi s.u. T2) castitatem, c exp., u suprascr. с2 11 grege т maxime Ct fj copulata В

EPISTVLA 11

57

populatur secundum peccata nostra uenisse, dum uiam domini non tenemus nec data nobis ad salutem caelestia mandata V 496 seruamus. Fecit dominus noster uoluntatem patris, et nos non 15 facimus dei uoluntatem, patrimonio et lucro studentes, superbiam sectantes, aemulationi et dissensioni uacantes, simplicitatis et fidei neglegentes, saeculo uerbis solis et non factis renuntiantes, unusquisque sibi placentes et omnibus displicentes. Vapulamus itaque ut meremur, cum scriptum sit : seruus ante m 20 ille qui cognoscit uoluntatem domini sui et non paruerit uoluntati eius, uapulabit multas. 3 Quas autem plagas, quae uerbera non meremur, quando nec confessores, qui exemplo ceteris ad bonos mores esse debuerant, teneant disciplinam? Itaque dum quos-

14/15 cf. loh. 5, 30 et б, 38. Luc. 12, 47.

18 cf. 2 Tim. 3, 2 (Cl. n. 7а)

19/21

12/16 August., De bapt. VI, XXXI 60 (CSEL 51, 329,26/330,4) (15 dei] domini). 12/18 o.c. IV, III 4 (225,22/226,1) : quod uiam domini non tenerent nec data sibi ad salutem caelestia mandata seruarent, quod non facerent domini uoluntatem patrimonio et lucro studentes, superbiam sectantes, aemulationi et dissensioni uacantes, simplicitatis et fidei neglegentes, saeculo uerbis solis et non factis renuntiantes, unusquisque sibi placentes et omnibus displicentes. 17 as. IV, II 3 (224, 9/10 et 18/19); IV, X 16 (240, 14/15); IV, XIII 19 (245, 17/18); IV, XV 22 (247, 15); V, XV 19 (278, 18); V, XVIII 24 (283, 17); V, XXVII 38 (294, 1/3); August., Ер. 157, 34 (CSEL 44, 481, 16).

VXMKRTbBaApbcgHZfjs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Кd

R = RCt

12 copulatur В populatus / 13 temus R data T Z anse nobis in В a exp. ad оm. T caelestia post mandata g p. (postea insert. f) mandata T 14 facit Р dominus] ds g uoluntatem dñs (signis mut. add., sed noster оm.) ¡j 14/15 patris ... uoluntatem оm. R non ... uoluntatem] faciamus dei uoluntatem non fj s nos non facimus post dei uoluntatem k 15 domini V К Ct p cH Z, post uoluntatem g 15/16 superbiam sectantes оm. Ct 16 uagantes M (c suprascr. M2) uitantes Ct simplicitatis] unusquisque (u. 18) exp., simplicitatis suprascr. C2 16/17 simplicitatë & fidë f -c Us i.ras. f) M, ex -tatis & fidei D2 17 uerbis post solis Z solis s.u. L2 18 tibi L, corr. s.u. U 19 uapulamur Dk uapulare Ct ut] et К p, оm. Ct memoremur X autem post cum g 20 cognouit R 21 uapulauit L M R b, corr. in uapulabit Q T К multas X M К R T В a s, mrr. in -is X2 (plagis add. s.u. anie uapulabit) D2 M2 T2 a2, HartBay multis V d A p b (-tis i.ras.) Z fj multum cgH autem oт. g 22 mereremur К ceteros PD 22/23 bonos post mores В 23 debuerunt В

58

EPISTVLA 11

dam insolenter extollit confessionis suae tumida et inuerecunda 25 iactatio, tormenta uenerunt, et tormenta sine fine tortoris, sine exitu damnationis, sine solacio mortis, tormenta quae ad coronam non facile dimittant, sed tamdiu torqueant quamdiu deiciant, nisi si aliquis diuina dignatione subtractus inter ipsa cruciamenta profecerit, adeptus gloriam non termino suppliai, 30 sed uelocitate moriendi. II 1 Haec patimur delicto et merito nostro, sicut praemonuit diuina censura dicens : 31s! dereliquerint legem meant et in iudiciis mets non ambulauerint. ^si iustificationes meas profanauerint et praecepta mea non obseruauerint, ^uisitabo in uirga facinora 35 eorum et in flagellis delicta eorum. Virgas igitur et flagella sentimus qui deo nec bonis factis placemus nec pro peccatis satisfacimus. 2 Rogemus de intimo corde et de tota mente V 497 misericordiam dei, quia et ipse addidit dicens: misericordiam autem meam non dispergam ab eis. Petamus et accipimus; et si

34.

32/35 Ps. 88, 31-33 (Cl. n. 16). 39 cf. Mt. 7, 7. Luc. 11, 9.

35/36 cf. Ps. 88, 33.

VXMKRTbBaApbcgHZfjs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Кd

38/39 Ps. 88,

R = RCt

24 insolentes Cт confessioni r confessionis suae] cfessio sua. et В suae от. g tumida] timor C, u suprascr. C2 tumor t tumida et] tumidae Г 24/25 et inuerecunda post iactatio k inuerecund*a, i eras. D uerecunda X Z 25 iactantiâ Cт Z tormenta uenerunt] in tormenta uerterunt Cт uerentur, rentur i.ras., nerunt suprascr. M2 et оя. Cт tormenta2] torta Z fine от. X, fine & suprascr. X2 tortoris] et tortores cgH 27 demittant X (ex dimittant) M b H admittant A Z torquent с 28 si от. T К A p indignatione A 29 cruciamenta] tormenta Z proficerit Cт (con. C2) defecerit p b g adeptus] ad tempus Q gloria*, m eras. Q ri «x ¡n Л supplicii*, s eras. M suplicas К 30 uelocitatem oriendi Cт (cап. C2) 31 praemoneo Cт (o exp., t suprascr. C2) 32 dereliquerit T, n suprascr. T2 derelinquerint К Cт a (n exp.) Z fj, filii tui add. a cgH delinquerint / meam от. с in от. XLN, add s.u. L2 iudiciis] uiis i.ras. A 33 si] et praem. añ si ...obseruauerint (34) om. C, suppL i.m. inf. C2 iustitias К C2 aA g 34 praecepta] mandata с obseruaberint N seruauerint X facinora] iniquitates g 35 fragellis / uerberibus cg delicta] peccata с uirgas] eorum add. R fragella / 36 dño RC (m C n exp.) nec1] non X V" fi aA p b Z fj s de R factis от. d peccatis] deo s 37 rogamus К intimo] toto Cт et от. и de от. a de tota] deuota k 38 mîa (= misericordia) В dm ¡j et от. В ipsa В 39 dispergam V N M R T g Z dispargam XLP (corr. in -pcT-L2P2) b, HartBay dispgem cett.codd. eis ex eo H petimus, corr. m petemus X accipimus (suenlur SM H 14)] accipiemus V R A2 (ex -imus) p b, ex -pimus fj2 accipiamus M К cgH accepimus X et2 от. В

EPISTVLA 11

59

40 accipiendi mora et tarditas fuerit, quoniam grauiter offendimus, pulsemus, quia et pulsanti aperitur, si modo pulsent ostium preces et gemitus et lacrimae nostrae quibus insistere et inmorari oportet, et si sit unanimis oratio. lll 1 Nam quod magis suasit et conpulit ut has ad uos litteras 45 scriberem, scire debetis, sicut dominus ostendere et reuelare dignatur, dictum esse in uisione: "petite et inpetratis". Tunc deinde praeceptum plebi adsistenti ut pro quibusdam personis designatis sibi peterent, in petendo autem fuisse dissonas uoces et dispares uoluntates et uehementer hoc displicuisse illi qui so dixerat: "petite et inpetratis", quod plebis inaequalitas discreparet nec esset fratrum consensio una et simplex et iuncta concordia, cum scriptum sit : deus qui inhabitare facit unanimes in domo, et in actis apostolorum legamus: turba autem eorum qui crediderant anima ас mente una agebant, et dominus sua 55 uoce mandauerit dicens: hoc est mandatum meum, ut diligatis

46 et 50 cf. 39.

52/53 Ps. 67, 7.

53/54 Act. 4, 32.

55/56 Ioh. 15,

1Z

VXMKRTbBaApbcgHZijs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Кd

R = RCt

40 accepiendi X in accipiendo R more Cт, corr. C2 tardita Q (s suprascr. Q2) с fuerint PD grauiter] fuerit add. Cт (in C exp.) 41 pulsemus] et praem. cH (in H eras.) quia от. A et «яг. M pulsantibus T aperietur V M К R a p b cgH si, c add. s.u. К2 hostium V d (h exp.) T Z fj s 42 preces et от. V et2 от. V(f) morari cgH 43 et] sed a cgH, oт. M R T, in N eras. si, c add. s.u. К2, от. A *unanimis ("u i.ras.) A unianimis X (ex -mes) LN M (i exp. M) b, Bay 44 quod] quis R suasis R has duos b, a insert. b2, litteras iras. ad uos post litteras К 45 ante scriberem in с re exp. scriberemus R scire] scribere R, от. T ostendere et от. R supra & in M alicui M2 46 dignatus est Cт dignetur К (corr. К2) Z pete, ti suprascr. A2 pete et impetrabis a inpetratis Q, e suprascr. Q2 îpetratis fj, bi s.u. fj2 imperatis, t suprascr. R2 impetrabis Д ti suprascr. A2 impetrabitis Cт fu В 47 adsistendi К adsistandi В assistendi s adsistent enim Cт quibus Q К quibusq ; d 48 designatis ex dignatis a2 penetrent Cт, corr. in impetrent C2 fuerunt Cт, от. X dissona*s, n eras. Q dissonantes В dissones Cт (-nçs C) 49 dispares] dissipatas В hos R illi ex ille M illi*, s eras. N 50 dixerunt C dixerit T dixit К Z inpetratis ex -tes X impetratis A, bi s.u. A2 impetrabitis k Cт p impetrastis R impetretis fj 51 ne, c add. s.u. A2 est В fratruum L confessio Cт 52 concordias R habitare R В pb unianimes XLN C T В a. Bay 53 actibus К aA Z legimus M Cт aA Z fj s, от. cgH rurbae P (ex turba) D autem от. a eorum от. В 54 quae P (ex qui) D crediderat, n s.u. В2 crediderunt T credebant К animi R animo Cr 55 uoce] mente fj s mandauerat gH

6o

EPISTVLA 11

inuicem, et iterum : dico autem uobis quoniam si duobus ex uobis conuenerit in terra de omni re quamcumque petieritis continget V 498 uobis a patre meo qui in caelis est. Quod si duo unanimes tantum possunt, quid si unanimitas apud omnes esset, 2 quid si secun60 dum pacem quam dominus nobis dedit uniuersis fratribus conueniret? lam pridem de diuina misericordia inpetrassemus quod petimus nec tamdiu in hoc salutis et fidei nostrae periculo fluctuaremus, immo uero nec uenissent fratribus haec mala, si in unum fraternitas fuisset animata. 65

IV 1 Nam et illud ostensum est, quod sederet paterfamilias sedente sibi ad dexteram iuuene, qui iuuenis anxius et cum quadam indignatione subtristis maxillam manu tenens maesto uultu sedebat. Alius uero in sinistra parte consistens rete portabat, quod se mittere ut circumstantem populum caperet 70 minabatur. Et cum miraretur quid hoc esset ille qui uidit, dictum est ei iuuenem qui ad dexteram sic sederet contristari

56/58 Mt. 18, 19.

59/60 cf. loh. 14, 27.

VXMKRTbBaApbcgHZfjs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Кd

R = RCt

56 quoniam] quia g duo Cт aA Z ц s 57 con**uenerit, se eras. К conuenerint Cт с Z p consenserint aA super terram В in terra post de omni re К terram cgH re quamcumque] reliqua cumque R quacumque Q К Z qu(a)ecumque Cт A petiueratis s contiget Cт (corr. C2) 58 in caelis (caelo Cт) post est R p s unianimes XLN C К T (ex -is) b. Bay una mines P unanime R animes fj (un add. i.m.т.2) s tantum] statum R 59 quid1] quod Cт (corr. C2) ii sm. К2 unianimitas XLN С T В b. Вау eё X C (eorr. s.u. C2) quid2 P, o suprascr. P2 quod D (id praef s.u. D2) d. Hart Bay qui H quid2... conueniret? (61 )] sic disetnxi ego (esset? Quod si... conueniret, iam HartBay) si ex se P 60 dominus post nobis V cgH, оm. К nobis post dedit T, оm. D В 61 conuenerit R iam] nam g pridiem К imperasemus R, t et s suprascr. R2 impetraremus «Л impetremus Ct impetramus Z 62 quod petimus s.u. с2 fidei nostrae post periculo с periculo s.u. a2 63 fructuaremus R flutuaremus К fluctuaremur В immouere В euenissent p b fratribus от. N mala] maria /63/64 sinunum T, i suprascr. T2 64 animata] adunata Z 65 et от. Z istud s 66 sedenti К sedentem M (m eras. M) sedentëque g adsistente Z a dextera Z dextram с destrâ s dextam aA iuuenem M (m eras. M) К Rg et] ei К, от. d 67 subtristi*, s eras. К subtristi PD d maxilla*, s eras. К maxilla D d manus К sustinens V К p b Z (subst-Z) mestu Cт (corr. C2) 68 uero от. В consisteret. exultabat quo se mitteret (69) В retem P M (m eras.), от. g 69 se от. Z m'. ter it Z mittere] testabatur add. M plebe m cH capere LN, от. В 70 minebatur R quod X Cт illud К illud quod Z 71 est] esse P ei] iili cgH et aA dextram с destrâ s dextam aA H

EPISTVLA 1 1

61

et dolere quod praecepta sua non obseruarentur, illum uero in sinistra exultare quod sibi daretur occasio ut a patrefamilias potestatem sumeret saeuiendi. 2 Hoc prius longe ostensum est 75 quam tempestas uastitatis huius oriretur. Et uidemus inpletum quod fuerat ostensum, ut dum domini praecepta contemnimus, dum datae legis mandata salutaria non tenemus, facultatem nocendi inimicus acciperet, minus armatos et ad repugnandum minus cautos iactu retis operiret. 80

VI Oremus instanter et adsiduis precibus ingemescamus. Nam et hoc nobis non olim per uisionem, fratres carissimi, exprobratum sciatis, quod dormitemus in precibus nec uigilanter oremus. Et deus utique, qui quem corripit diligit, quando cor- V 499 ripit, ad hoc corripit ut emendet, ad hoc emendat ut seruet. 85 Excutiamus itaque et abrumpamus somni uincula et instanter ас uigilanter oremus, sicut Paulus apostolus praecipit dicens:

82/83 cf. Mt. 26, 40-41. Marc. 14, 37-38. Luc. 22, 45-46. 3, 12. Apoc. 3, 19. Hebr. 12, 6 (CI. n. 33).

I ' X M К R 7' b И oA p b ф Z и s X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Кd

83/84 cf. Prou.

R = RCt

72 dolore с obseruaretur R obseruaret Ct obseruarent p b uero] qui add. s 73 ut] et Z 74 ante potestatem in s sibi del potestatem] occasionem g su*meret, m eras. К sûmeret A fj s saeuiendi ex saeuiendû P longo К est ... ostensum (76) от. Z 75 oriretur ex oreretur M T b oreretur R, Bay (cf. etiam Bay1- 351) operetur X opereretur L (i supra ait. e L2) ope rare tur К В horiretur a et] ut Z impetum Ct 76 fuerat] et add. a cH fuerit fj, a s.u. fj2 dum] dñm exp., dû suprascr. C2 cum В praeceptum К 77 data В data elegis* X tenemur R 78 acceperet X Q (corr. in acceperit j2*) post acciperet /я fj et add. s.u. m.2 armator R armatus Ct (corr. C2) et оm. В a 79 cautus Ct (corr. C2) cautos post iactu retis X iactu retis] iactaret et R iactaretur et eos В iacturis cgH iactaret ipse perire Z 80 et оm. X ingemiscamus ex -mesc- № M2^ C2 b2 ingemiscamus d cgHp Zfss 81 nobis post olim с non] iam V ( f), оm. ApcH peruersionem cH uisiones В 81/82 carissimi exprobratum] dilexpbatum К, corr. in dilecti probatum К2, quod legiiur in d 82 exprobatum a (r suprascr. a2) Л с 7. fj s exploratum g nec] ut et Cт; bic incipit b uigilantes Ct 83 et] ut Ct qui deest in codd. exc. g; extabat etiaт in V b ut patere uidetur ex silentio Lasinii; R inter utique et quem rasuraт babet ubi tantum q discerm potest corripit 1 post diligit g diligit quando corripit от. Ct corripit2] corripiet Ct (corr. in -iat C2) 84 emendet ad hoc оm. К ad hoc emendat от. d emendat] emendet ex -dat C corripit fj s 85 et1 оm. В somnii P (ait. i eras. D) M R sompnus Ct (corr. in somnii C2) sompni Z omnia fj s omni L Q, л add. s.u. L2 Q2 et2 от. d fj stanter К 86 uigilantes Ct paulus post apostolus M, оm. p praecepit X К Ct fj praecipit dicens от. В

62

EPISTVLA 11

instate orationi uigilantes in ea. Nam et apostoli orare diebus ac noctibus non destiterunt, et dominus quoque ipse disciplinae magister et exempli nostri uia frequenter et uigilanter orauit, 90 sicut in euangelio legimus : exiit in montem orare et fuit pernoctans in oratione dei. 2 Et utique quod orabat orabat ille pro nobis, cum peccator ipse non esset, sed nostra peccata portaret. Adeo autem pro nobis ille deprecabatur, ut legimus alio loco: 3idixit autem dominus ad Petrum: Ecce satanás postulauit ut 95 uos uexaret quomodo triticum.^Ego autem rogaui pro te ne deficiat fides tua. Quod si pro nobis ас pro delictis nostris ille et laborat et uigilat et precatur, quanto nos magis insistere precibus et orare et primo ipsum dominum rogare, tunc deinde per ipsum deo patri satisfacere debemus? 3 Habemus aduocatum et deloo precatorem pro peccatis nostris Iesum Christum dominum et deum nostrum, si modo nos in praeteritum peccasse paeniteat,

87 Col. 4, 2. 90/91 Luc. 6, 12. 91/92 cf. 1 Pfetr. 2, 24 (CI. n. 37). 94/96 Luc. 22, 31-32. 99/100 cf. 1 loh. 2, 1-2.

91/92 cf. Cypr., De dom. or. 29 (CCL ЗА, 108, 541): quodsi ille orabat qui sine peccato erat. 99/100 cf. o.c. 3 (CCL ЗА, 91, 33/34): cum ipsum habeamus apud patrem aduocatum pro peccatis nostris.

VXMKRTbBaApbcgHZfjs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Кd

R = RCt

87 instantete R instante fj oratio R 88 disciplinae] disciplina et cgH 89 et1 от. L R В exempli nostri post uia Z nostrae uiae В et uigilanter от. X uigilantes Ct (corr. C2) euigilanter aA 90 monte Z 91 orationë К et оm. В ait. orabat оm. Cт В Z /j (suppl i.т. m.2) s 91/92 orabat2 post ille pro nobis cgH 92 post sed M2 add. ut s.u. nostra] aliena V 93 ideo g depr(a)ecatur Ct c (Ъa s.u. с2) Z legamus LN T b* p b, Bay(cf.Baf 273 eiBay1- 351) alio] lnproem. К 94 autem от. s expostulauit s 95 uexaret] excitaret с autem от. Z te] uobis cgH ne] ut non s deficeret cgH s 96 tua] uestra cgH ac] et k g delicto К, o exp., is suprascr. К2 et от. Z 96/97 laborabat et uigilabat p 97 precatur ex peccatur К2 precantur R depcatur p nos post magis V R g, от. Ct magis ... stantes (105) legitur iterum m aA in ep. 5i post saeculorum (179), sed dominum (98) et per ipsum (98) от.; et deum post nostrum (100/101); domino (103); et1 (104) от. 98 primum cgH dm aA dño L dominum ... ipsum от. R tum V (f) V (f) deinde per] de К 99 deo post patri* (s eras.) T patris Cт (corr. C2) sanctificare Z depr(a)ecationem Cт (corr. C2) precatorem ex peccatorem К2 pcatorë d 100 nostris от. Z Iesum от. V dm et dñm cH et от. X Cт

EPISTVLA 11

63

et confitentes atque intellegentes delicta nostra quibus nunc dominum offendimus, uel de cetero nos ambulare in uiis eius et praecepta eius metuere spondeamus. Pater nos et corrigit et 105 tuetur, stantes tamen in fide et pressuris atque angustiis licet Christo eius firmiter adhaerentes, sicut scriptum est: quis nos separabit a dilectione Christi, pressura an angustia an persecutio V 500 an fames an nuditas an periculum an gladius? Nihil horum potest separare credentes, nihil potest auellere corpori eius et 110 sanguini cohaerentes. Persecutio ista examinatio est atque exploratio pectoris nostri. Excuti nos deus uoluit et probari, sicut suos semper probauit, nec tamen in probationibus eius aliquando auxilium credentibus defuit. VI 1 Denique ad minimum famulum suum et in delictis licet 115 plurimis constitutum et dignatione eius indignum tamen ille pro sua circa nos bonitate mandare dignatus est. "Dic illi, inquit, securus sit, quia pax uentura est. Sed quod interim morula est, supersunt adhuc aliqui qui probentur". 2 Sed et de uictu parco et sobrio potu diuinis dignationibus admonemur, scilicet ne

106/108 Rom. 8, 35.

VXMKRTbBaApbcgHZfjs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Кd

R = RCt

102 et от. s 103 clcum M В domino L A uel] ne uel d 104 praeceptis X metuere respondeamus (re del) D metue* respondeamus P metu respondeamus К pater] pariter b nos оm. R, bis in X (sed corr. in noster nos) et1 »яг. XaA 105 tarnen om. dl fide*, m eras. T pressuris] in praem. V M К A cH Z, Bay angustis R in angustiis V P licet] scilicet Ag, ex licet k2, oт. b 106 firmiter] peeptis add. su. M2 nos] nobis s 107 separauit M К T В b, corr. in separabit M2 T2 b2 dilectione ex delictione M2 Q2 caritate k cH s an1 on. с Z l.i persecutio ... gladius (108)] periculum an fames an persecutio an nuditas an gladius К 108 famis X т an nuditas от. N 108/109 horum/»// potest k 109 separare ... potest от. s auellere corporis eius et sanguis (110) Ct, corr. in auelli a corpore eius et sanguine C2 110 exanimatio T, uel mina s.u. T2 exploratio ex eaminatio a2 post exploratio M2 add. i.u. corporis nostri 111 pectoris V T b A cgH Z, Bay (cf. Bay1- 351), dubit. tuetur Ci n. 43 corporis ÍC torporis d peccati cett.codd. (peccatis, s exp. a peccatis M, pro adscr. i.m. M2), Hart nostris M, от. V b 112 suos] nos p g uos b et uos R В 113 in credentibus i deficit Z 114 denique] quod Z minimum] inimicum aA famulum] salutem Z in delictis post licet g dilectis X scilicet /j / 115 pluribus¿ plurimum Cт 116 circa nos post bonitate Z dic**, it eras. L illi post inquit gH 118 adhuc /.*. с2 p2, от. V R adhuc post aliqui * В aliqui от. p deuictu ex dedictu Q 119 puto В cH diuinis /.*. a2 admonemus Z 119/120 neauigore P

64

EPISTVLA 1 1

120 uigore caelesti sublime iam pectus inlecebra saecularis eneruet, uel ne largioribus epulis mens grauata minus ad preces orationis euigilet. VII 1 Dissimulare haec singula et apud conscientiam meam solus occultare non debui, quibus unusquisque nostrum et in125 strui et regi possit. Nec ipsi denique apud uos hanc epistulam teneatis occultam, sed legendam fratribus suggeratis. Intercipere enim quibus nos dominus admonere et instruere dignatur eius est qui admoneri et instrui fratrem suum nolit. 2 Probari nos a domino nostro sciant, nec a fide qua in eum semel credidimus 130 praesentis pressurae conflictatione deficiant. Delicta sua singuli recognoscentes uel modo conuersationem ueteris hominis exponant. Nemo enim retro adtendens et superponens manum suam super aratrum aptus est regno dei. Denique uxor Loth, quae V 501 liberata contra praeceptum retro respexit, quod euaserat per-

131 cf. Eph. 4, 22. Luc. 17, 31-32.

132/133 Luc. 9, 62.

133/134 cf. Gen. 19, 17.26.

133/134 cf. Quoduultdeus, De cant. IV, 11 (CCL 60, 386, 31/32): uxor enim Loth, quae liberata a Sodomis, contra praeceptum retro respexit, quod euaserat perdidit. Id., Über prотiss. I XVI, 23 (CCL 60, 32, 27/28): haec femina demonstrauit quae quod euaserat perdidit.

VXMKRTbBaApbcgHZfjs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Кd

R = RCt

120 inlecebras seculares В inlecebra secula seneruet Cт, corr. m inlecebroso poculo se eneruet C2 enerbet К 121 ne оm. К arcioribus aepulis К artioribus epulis d gratuita с grauat animus R precem К orationibus К R 122 euigil*&, i eras. R 123 meam оm. X 124 solis Z debuit g (t exp.) Z quibus] et add. g unusquique b et instrui] estrui Z 125 regi] pcipi В neque b ipse X apud uos post hanc eplam g haec epistola R 126 lega fj, corr. i.m. fj2 patribus Ct 127 deus R dignatus Cт dignatus est g 128 est] qui admoneri et instrui dedignantur eius est add. t suum от. s noluit В cH fj nollit P probare R 129 deo a nostro] non К, reprobari add. s.u. К2 non reprobari d, nostro оm. с scient В nec] umquam add. V cgH Z qua] in praem. b* credimus В fj (di s.u.m.2) s 130 conflictationem Cт deficiant ... conuersationem (131) оm. Cт singula К 131 cognoscentes j2 necognoscentes R exponat с 132 tendens Cт 133 super aratrum] aratrum Cт (corr. m -tro C2) actus / denique] et add. V К cgH Z uxor Loth quae] uxori atque Cт (Л atque exp. C2) lot PD a i, HartBay 134 praeceptum] domini add. g retro от. X respexit] aspexit cH euaserat ex -rit с

EPISTVLA 11

65

135 didit. Adtendamus non posteriora quo diabolus reuocat, sed priora quo Christus uocat. Oculos erigamus ad caelum, ne oblectamentis et inlecebris nos suis terra decipiat. 3 Vnusquisque oret deum, non pro se tantum, sed pro omnibus fratribus, sicut dominus orare nos docuit, ubi non singulis priuatam 140 precem mandauit, sed oratione communi et concordi prece orantes pro omnibus iussit orare. Si nos dominus humiles et quietos, si nobis inuicem copulatos, si circa iram suam timidos, si praesenti tribulatione correctos emendatosque conspexerit, tutos ab inimici infestationibus exhibebit. Praecessit disciplina, 145 sequetur et uenia. VIII Nos tantum sine cessatione poscendi et cum fide accipiendi simplices et unanimes dominum deprecemur, cum gemitu pariter et fletu deprecantes, sicut deprecari oportet eos qui sint positi inter plangentium ruinas et timentium reliquias, inter 150 numerosam languentium stragem et exiguam stantium pauci139 cf. Mt. 6, 9. 137/141 cf. Суpr., De dom. or. i (CCL ЗА, 93, 101/103.106/108): singillatim noluit et priuatim precem fieri, ut quis cum precatur pro se tantum precetur. ... Publica est nobis et communis oratio, et quando oramus, non pro uno sed pro populo toto rogamus.

VXMKRTbBaApbcgHZfjs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Кd

R = RCt

135 uttendamus R accedamus Ct non] ad add. s.u. C2 fj2 quo] quod Z quo ... priora (136) оm. В sed ...uocat (136) оm. Z 136 ante priora M2 C2 ad suppl s.u. quo] quod В oculos ex oculus (¿ erigamus post ad caelum В ne] nec К. aAZ 137 oblectamentis] obiactantes В et inlecebris оm. V nos] non C nos post suis g sui T, s suprascr. T2 ante decipiat in s despiciat exp. 138 dominum M T p b cH Z sed] et add. P 139 dnrïï X dñs ihs P 140 mandat X T В oA p b fj s, HartBay oratione*, m eras. Q orationi X В oratione post communi d concordia К 141 orentes Ct (corr. C2) orantis В iussit orare] sitore Ct (in C exp.) si /.*. b2 sed H, от. p et оm. s 142 nobis] nos P C (bi exp.) b* iram] oram Ct (h s.u. C2) 144 tutos ] ut hos Ct (corr. m ut has C2) tutos ... exhibebit оm. К inimicis Ct exhibebis N exiberit Ct (corr. m huent C2) precedat Z praeces si disciplinam sequitur et ueniam (145) Ct disciplinas R 145 sequitur К В aA cgH uenia ex uenea M 146 nos] non К cessatione /wrtposcendi¿ post et in R si eras. et cum fide] tecum finem Ct accipiendis R 147 simplices] et praem. В unianimes X К C b. Bay dño L dm В deprecemus К 148 flectu /j deprecari ex deprecare К precari /j s sunt ex sint M2Q2 sunt К Cт aA cg Z s sin*t, i eras. R 149 positi ex possit T2, от. Ct ruinas et timentium оm. В ruinas ... languentium (150) от. R 150 numerosa К languentium] iacentium К cgH Z et от. (i.rasf) К paucitatem (tuetur Watson 234, 1)] firmitatem V, HartBay (sed Bay1- 351 paucitatem mauult) quantitatem cgH

66

EPISTVLA 11

tatem. Rogemus pacem maturius reddi, cito latebris nostris et periculis subueniri, inpleri quae famulis suis dominus dignatur ostendere, redintegrationem ecclesiae suae, securitatem salutis nostrae, post pluuias serenitatem, post tenebras lucem, post 155 procellas et turbines placidam lenitatem, pia paternae dilectionis auxilia, diuinae maiestatis solita magnalia, quibus et persequentium blasphemia retundatur et lapsorum paenitentia reformetur et fortis et stabilis perseuerantium fiducia glorietur. Opto uos, V 502 fratres carissimi, semper bene ualere.

VXMKtlTbBaApbcgHZfjs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

К = Kd

R = RCt

151 regemus, corr s.u. C2 rogamus Z seddi R cito post periculis g latebris] lecebris Cт (corr. m inl- C2) 152 subueneri Cт (corr. C2) subuenire К inplerique X s impleriq ; К (s suprascr. К2) a iam plerisque d impleri quam 7 fj implerique quod В in plerisque R p b cgH famulis от. s suus (pro suis) post dominus / dominus от. R dignanter Ct dignetur p 153 integrationem N reintegrationem К rede integrationë p suae оm. V securitate PD 154 pluuiam /j s post tenebras ... lenitatem (155) оm. К 155 turbines et procellas / procelUas, i eras. T turbines «x turbinas T paterna Cт (corr. C2) deiectionis P 156 solidam Ct (corr. C2) et от. fj persequentibus К 157 redundatur Ct (corr. C2) retardetur К retundantur 8 158 fontis т stabiles K opto ... ualere(f5?) оm. P M Cт В cH s, in /. amen legiiur 159 fratres post kmi k bene ualere] uiuatis К post uniere in ed. BaIuziana et nostri meminisse. Fraternitatem meo nomine salutate et ut nostri meminerint admonete. Valete. legitur. In noiis autem editor non dia1 und* baee uerba bauserit ; nibilотinus Hart et Bay ea i.t. admiserunt. Subscr. : Ad elerum (Cycili Cypriani proem. T, Caecilii Cipriani praem. B, ad clerum от. d, et plebem add. V b) de deprecando (precando В с) deo (domino К) pro peccatis nostris (pro peccatis nostris от. R a, nostris оm. c) explicit V X (in D tantum explicit legitur) MKRT b В o с (explicit ante ad XP К Ct с) Ad clerum et plebem de precando deum explicit Z от. p b gH Aus

EPISTVLA 12 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS S. I 1 Quamquam sciam uos, fratres carissimi, litteris meis 5 frequenter admonitos esse ut gloriosa uoce dominum confessis et in carcere constitutis omnis diligentia praebeatur, tamen identidem uobis incumbo, ne quid ad curam desit his quibus ad gloriam nihil deest. Atque utinam loci et gradus mei condicio permitteret ut ipse nunc praesens esse possem: promptus et 10 libens sollemni ministerio cuncta circa fortissimos fratres nos tras dilectionis obsequia complerem. Sed officium meum uestra

4 cf. ep. 5, 9/10, ep. 14, 31/32 (Cl. n. 1).

Codd.: Vs F (defic. post inscr) XLN M1 (= M1Q1E1 TЧУ A1) Mn (= M" Q"E" T"D" Aп)bВл (= acgH) Z f/ f/1

Inscr. (bic adnotandum est Latinium codicis b bis inscriptionem [in p. 67 et 123 ed. Erasm.] et subscriptiomm [in p. 124] exscriben, sc. in b et in alio (codice); cf. Mere 189sq. Incipit ad presbyt. et diacones de conff. alimentis V (XXVII) Ciprianus ad presBros et diachonos de cöfexoribus s (68) Incipit ad presbyteres et diaconos (diac IJV D diacones X diaconibus T, Incipit eiusdem tenia M1Q1E1) ut (et Ai) his (iis b) confessoribus (confessore f/ confratres X) qui in carcere sunt constituti humanitas omnis (omnium T omnibus D A) praebeatur XLN M1 (MQ XLV A LVi; * (XX, in alio LXII) В (XXVI) f/ Incipit (Ciprianus H) PPRR (prBris H) et diaconibus fratribus F H Incipit Cypriani psBris et diaconibus fratribus с Ad eosdem de ministerio quod sit in mrës g (LXI) Cyprianus papa PRBIS et diaconibus salutem a Incipit ad pBros et diaconos Z Incipit ad clerum eo (оm. D) quod non posset temere carthaginem (-gine Q) uenire propter confessorum corpora qui in carcere (-rem b) reddiderunt (redierunt b, eo ... reddiderunt оm. A, qui ... reddiderunt оm. D) Mn (MQ LV A LXIX) b (in alio codice, ut patet etiam ex subscr) Ad clerum propter corpora confessorum qui in carcere reddiderint (exp.) fP 2 diaconis b* Z 3 frs, bu suprascr. m.2 D" 4 ante sciam in Q1 uo eras. sciam] sciamus X sciam uos] sciamus T1 (uos suppl s.u. m.2 ante esse 5) ¡У A1 Z uos оm. Vs, uos post meis //1 meis] nostris A1 5 admonitis, o suprascr. ¡У admonit, os add. s.u. m.2 D" admonitos ex ad montes m.2 A1 domini L В domino Q1E1 T confessis ex -ses L 6 et оm. g carcerem XL M1Q1E1 (m eras. E1) T1ia// constitu**tis, is eras. Q" omi*, s eras. В diligentia ex dilegentia L tamen] tñ eo Z 7 incumbone qui M1 hiis / Z, оm. A1 В iis V (f) V (f) (u. ad 41) 8 atque utinam loci et] si Z loci ex loca A1 gradus mei] gradû & В 9 ipsi s, оm. Z possim Mn f/1 post promptus in T1 fateor suppl s.u. m.2 et] ac M11 Z //1 10 sollemni post ministerio g misterio A" nostros оm. f/1 11 dilectionis ex -nes T1 obsequio T" cSpleremus В uestra] et praem. Z post uestra in T1 queso add. s.u. m.2

68

EPISTVLA 12

diligentia repraesentet et faciat omnia quae fieri oportet circa eos quos in talibus meritis fidei ac uirtutis suae inlustrauit diuina dignatio. 2 Corporibus etiam omnium, qui etsi torti non is sunt, in carcere tamen glorioso exitu mortis excedunt, inpertiatur et uigilantia et cura propension Neque enim uirtus eorum aut honor minor est quominus ipsi quoque inter beatos martyras adgregentur. Quod in illis est tolerauerunt quidquid tolerare V 503 parati et prompti fuerunt. Qui se tormentis et morti sub oculis 20 dei obtulit passus est quidquid pati uoluit. Non enim ipse tormentis, sed tormenta ipsi defuerunt, sicut scriptum est: 3 qui in me confessus fuerit coram hominibus, et ego in illo confitebor coram patre meo, dicit dominus. Confessi sunt. Qui tolerauerit usque ad finem hic saluabitur, dicit dominus. Tolerauerunt et ad

22/23 Mt. 10, 32.

23/24 Mt. 10, 22.

Vs XLN M1 Mn * В a Z // fP M1 = M1&E1 TЧУ A> Mn = Afj^E" T"D" ¿"

а = acgH

12 praesentet b* et оm. XLN M"QPE" T" В a // fP et faciat] faciatque Vs ¡У A1, sic et T1,q; add s.u. m3 faciet E1 (corr. in faciat) E" 13 in eras. T1, от. Z ac] et g uirtutis] ueritatis ex -tes T1 14 corporis В qui] quid В etsi torti] exitorii Z non оm. М" 15 carcerem XL hfiQ¡ (m exp. j20 T1 exito В exitu post mortis fP in(m)pertiarur Vs L M1g T1 M"Q"E", HartBay inper*tiatur, i eras. X impartiatur b* f/1 impciatur D" g Z in(m)j>tiatur cett.codd. 16 et1 от.gfP tí^от.Z et cura оm. g propensius Z neque] nequаquam g neque enim от. aH пeque ... adgregentur (18) оm. Mn Z fР 17 minor оm. В quo minui В beatos ex -tus T1 beatas L martyres XN A1 В cgH, a suprascr. N2 martyras, e suprascr. m.2 T1 ¡У 18 quod] enim add. Vs Z f/1 quidquid] quid A1 quod quicquid В quidquid tolerare оm. X tolerare ...quidquid (20) оm. MPÇPE" 19 pati T^D", & proef. s.u. m.2. D" et prompti оm. В fuerant M1 В qui se] quis & L M1QÏ se tormentis ex detormenta //' m.2 post tormentis in T1 subdiderunt add. im. m.2, post et s.u. qui se 20 pati] ille pati a noluit Z potuit ¡У A1 ipse corr. in ipsi j2" ¡У ipsi E" В //', ex ipse // 21 tormenta ipsi] illi tormenta g ipsi, s add. s.u. m.2 ¡У Ó1 f/ ipsis E" В fF sicut scriptum est оm. Mn Z /A HartBay 22 in1 оm. V X A1 В cgH Z, in g eras. me post confessus В in illo post confitebor f/ in illo corr. in illum m.2 Q¡ illum X (post confitebor) A1 В Z eum a (post confitebor acH) in eum (post confitebor) Vs confitebor ante et ego g 23 meo] qui in caelis est add. M1gE1 b* dicit dominus оm. b g dominus] tolerauerunt add. Mn H Z fp post sunt in T1 et isti quia add. s.u.. яг_?, et add. s.u. m.2 jУ toleraberit M?Qj (corr. in tolerauerit m.2 g) tolerauerint, n del ¡У tolerauerunt X A1 24 ad1] in ¡УE1 BgZ ad in j2" hic ...finem (25) оm. X, suppL is saluabitur dicit dominus tollerauerunt et ad finem s.u. X2 his T1 В is ХЧ^Ы acH fЛ hii A1 saluus erit Vs E1 A" V g Z saluabuntur A1 dicit dominus оm. М1&E1 post tolerauerunt in T1 ergo adscr. i.m.т.2 et s.u. fP m.2 post ad in ¡У1 in exp. (cf. supra) 24/25 ad finem post usque Z //1

EPISTVLA 12

69

25 finem usque incorrupta et inmaculata uirtutum suarum merita pertulerunt. Et iterum scriptum est : estofidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitae. Vsque ad mortem fideles et stabiles et inexpugnabiles perseuerauerunt. Cum uoluntati et confessioni nostrae in carcere et uinculis accedit et moriendi terminus, 30 consummata martyris gloria est. II 1 Denique et dies eorum quibus excedunt adnotate, ut conmemorationes eorum inter memorias martyrum celebrare possimus; quamquam Tertullus, fidelissimus ac deuotissimus frater noster, pro cetera sollicitudine et cura sua quam fratribus 35 in omni obsequio operationis inpertit, qui nec illic circa curam

26/27 Apoc. 2, 10. Vs XLN MIMn»ВaZí/í/7 M1 = M1&E1 TЧУ A1

Мп = Ai"j2"E" T1ЧУ1 A"

а = oф

25 uirtute Z 26 et от. XLN a Z f/ fР iterum] sicut add. Vs esto] ego f/fP, corr. s.u. fP 27 et dabo ... mortem оm. Vs fideles et оm. Z 28 et inexpugnabilespost peruenerunt N, оm. В inpugnabiles H perseuerauerunt Vs b Z perseuerarunt M" peruenerunt cett. coda., HartBay cum] qui cum a uoluntate XLN M1 (corr. in -ti m3 E1) a Z uoluntatë В et confessioni] confessionis ¡У A1 Z confessione X a confessiones ex -nis T" confessionis ex -nes D" 29 nostrae] nominis a mors A1 carce M1 in uinculis A1 a uinculis ex qui colis m.2 iP accidit LN M1 (ex -ced- V) // accedere Z accedet fP accedit et] exierunt acH extiterunt g et2 оm. b*, m E1 f/ exp. moriendi] enim add. a terminos M1g (m suprascr. m.2 @) T1 Z termino ¡У A1 30 consumata s N A1 ¿(V' consumat Ai1 consummat T1 consummate Z martyrii N (-tir-) ¡У, HartBay martyriis M1Qj (ait. i eras. @) martyria T1 A1 martyribus fP 31 et оm. N Z quibus ...eorum (32) оm. В excidunt М1£УE1 (cort in -ced- m.2 E1) adnotat Ai^jg" (e add. m.2 QP) ut] et P sicut et Z 32 rommt morationis Mn (-nis A", corr. in -nes «r_? E" D11) 33 possimus ex -sumus m.2 fjP Tertulus X Ai1 M" //1 fidelissimus ex -sumus T" ac] et V (f) V (f) ac deuotissimus оm. Z deuotissimus ex -mis T1 deuotus a 34 pro Vs Mn b Z (cf. ep. 14, 18/9: pro cetera cura sua quam inpense diuinis operibus inpertit) inter XLN M1gE1 В a (qui inter g, et qui in 35 del) f/, HartBay, оm. TЧУ A1 (qui s.u. т.2 A1) certa Vs certam A1, от. Z solltcitudinem et curam suam A1 g f/ et] ac a quam] cum XLN M1 В a 35 in] et В omnibus, bus exp. fj" operationes В in(im )pertit V L g T1A1 M"Q" A" b, HartBay îpartit s in(im-)ptit celt.codd. qui . . . scripserit et (36) от. Z fP nec] enim a illi X A" illis LBg circa] ad A", от. D" curam] ïïrâ e cincâ //, u s.u.m.2

70

EPISTVLA 12

corporum deest, scripserit et scribat ac significet mihi dies quibus in carcere beati fratres nostri ad inmortalitatem gloriosae mortis exitu transeunt, et celebrentur hic a nobis oblationes et sacrificia ob conmemorationes eorum, quae cito uobiscum do- V 504 40 mino protegente celebrabimus. 2 Pauperibus quoque, ut saepe iam scripsi, сиrа ас diligentia uestra non desit, his tamen qui in fide stantes et nobiscum fortiter militantes Christi castra non reliquerunt ; quibus quidem nunc maior a nobis et dilectio et cura praestanda est, quod nec paupertate uicti nec persecu45 tionis tempestate prostrati, dum domino fideliter seruiunt, ce teris quoque pauperibus exemplum fidei praebuerunt. Opto uos, fratres carissimi ac desiderantissimi, semper bene ualere et nostri meminisse. Fraternitatem meo nomine salutate. Valete.

40 cf. ep. 5, 11/12, ep. 7, 14/17, ep. 14, 27/29 (Cl. n. 17).

Vs XLN M1 МП * В a Z // //l M1 = M1gE1 TЧУ A1 Мп = M"QPE" V4P Aп

а = ocgH

36 corporis g deesse D" scribserat X scripsit H et] ac M"^1 hac IA1Q¡ (h eras. g) ac] et g Z significat A" michi post dies Z dies fP s.u.m3 37 carcerem XL Ai1j^ V В Z (in X £ m eras.) frîi cH immortalitatis Z glonae Vs 38 mortis] mortalitatis В palmam mortis Z ptranseunt g transierunt f/, corr. i.m.m.2 celebretur XLN T1 hinc X 39 commemorationem Z quae] quas fP 40 celebrauimus XL M1g T1 M"ß" T"D" (corr. m2 g ÇP ГР) В celebramus Z fP saepius // 41 cura] ut cura М1Ч^1E" ac] et Mn Z fP uestra от. g desit] sit 7* hiis / Z iis V (f) V (f) (u. ad 7) quae L 42 stantes] satis В 43 relinquerunt M1 T1¡У В derelinquerunt FTP dereliquerunt M"£>"E" A1 A" b derelinquunt Z quidem от. Mn b Z fjP maiora nobis / 1* T"D" // et от. APgE1 Z 43/44 et cura et dilectio g 44 quid M1ß1 (o suprascr. m.2 J20 nec ...persecutionis от. X, suppL s.u. X2 paupertatem M"£P (m eras. QP) T" uicti Vs J2" («i i.ras.) E" TP A" b Z fP uitii M" T" adacti X*LN M1jgE1 T1 В a //, HartBay abiecti ¡У A1 anie nec m D" ut eras. persecutione a 45 tempestate T1, от. a prostati V T° dum от. Z 46 opto ... ualete (48) от. XLN (opto ... meminisse add. N2) M"£?1E" В 47 kmë Af ac от. M1 ac desiderantissimi от. Z desiderantissimi] deuotissimi Vs desideratissimi b* // et от. s 48 meminisse] memores esse Vs salutare s ualete] от. M1 A" b* a f/, unc. mcL Hart et ualete Vs Subscr. : Ad clerum de confessoribus in carcere constituas explicit V Ad presbyteros et diaconos (diaconibus T1Ad Romanos epistula tertia M1Q1E1 Explicit X) ut his (iis b) confessoribus (confrat ut T) qui in carcere (-rem MQ T) sunt constiruti humanitas omnis (omnium T) praebeatur (prebeat T) explicit X (ante ut) LN M1¡УE1 T1 b В Cipriani ad pbrôs et diaconos explicit oс Ad pBros et diaconos explicit Z Ad (epla Caecilii Cypriani proeт. b) cle rum eo quod non posset temere carthagine (-nem b rCartaginë T) uenire propter confessorum corpora qui in carcere (-rem b) reddiderunt (redierunt b) explicit Aí"j2" T» b (in alio) Explicit E" от. s F (in lac.) ¡У D" A1 A" gH ///1

EPISTVLA 13 CYPRIANVS ROGATIANO PRESBYTERO ET CETERIS CONFESSORIBVS FRATRIBVS S. I Et iampridem uobis, fratres carissimi ac fortissimi, litteras 5 miseram quibus fidei et uirtuti uestrae uerbis exultantibus gratularer, et nunc non aliud in primis uox nostra conplectitur quam ut laeto animo frequenter ас semper gloriam uestri nominis praedicemus. Quid enim uel maius in uotis meis potest esse uel melius quam cum uideo confessionis uestrae honore 10 inluminatum gregem Christi? Nam cum gaudere in hoc omnes fratres oportet, tunc in gaudio communi maior est episcopi V 505 portio. Ecclesiae enim gloria praepositi gloria est. Quantum

4/5 sc. ep. 6 (Cl. p. 254 et n. 2).

Codd. : V S X ( = XLPD"kN [P = PD°k]) M (= MQE) R (= RCт) T ¡У b В a (= acH) d b A el Z fj

Inscr. : Incipit (от. H, Item incipit epla В Epla Cypriani I) ad Rogatianum (pBrm add. В) et ceteros (confessores add. RBI, ceterorum confessorum Cт) de obseruanda disciplina (de obseruanda disciplina от. Rt I) 5 X (P XXXV) M (MQ XXXVI) R (C 25) T b (XLVI) В (XVIIi; cH A (XLI) / Z Incipit ad eund. II V (XVII) Incipit de disciplina 1У Ad Rogatianum iuniorem et ceteris de obseruanda disciplina a Item liber ici Cipriani de disciplina ad Rogatianum presbiterum d Ad Rogatianum de obseruâtia disciplina fj от. be 2 Cyprianus ... s.(3) от. el rogatianus Ct, corr. C2 prBs Ct, corr. C2 pBris A 3 confessoribus fratribus] con fratribus L fratibus T 4 Etiam ГУ (corr. in Etsi iam m2) uobis] ad uos В, от. b frib ; H fratres karissimi ex frater karissime M2Q2 R2 ac fortissimi от. T A 5 fide A uirtuti ex uirtute Q R uirtute Ct uirtutis VSXM&BлZ exultentibus т 6 gratularet, r s.u. m.2 T ГУ gratuler k (ar s.u. k2) cH et от. T non] nrm Ct **aliud, in eras. T nostra ex uestra S2 7 uestri] nrî Z 8 predicemur Ct uel s.u. f/ uel maius post in uotis meis d uotis post meis A 9 cum] ut H, от. Z cum uideo от. e confessioni S L ME В confessione Q confessiones Ct uestrae] uestra et Q nrç H honore R 10 inluminatum] esse add. a grege P gregi Ct 10/11 omnes post fratres a Z 11 oporteat V R T A el; uetat Hartp LTV tunc] tñ (= tamen) corr. i.m. fj2 gaudiû Ct maior est] maioris est Ct (est от. r) maiorë A 12 ecclesia P (corr. m.2 kD") M enim от. A pposti Ct, i s.u. C2 praepositi gloria от. LPN В gloria] glç A 12/13 quantum dolemus ex quando demus M2

72

EPISTVLA 13

dolemus ex illis quos tempestas inimica prostrauit, tantum laetamur ex uobis quos diabolus superare non potuit. 15

II 1 Hortamur tamen per communem fidem, per pectoris nostri ueram circa uos et simplicem caritatem, ut qui aduersarium prima hac congressione uicistis gloriam uestram forti et perseueranti uirtute teneatis. Adhuc in saeculo sumus, adhuc in acie constituti, de uita nostra cotidie dimicamus. Danda opera 20 est, ut post haec initia ad incrementa quoque ueniatur et consummetur in uobis quod iam rudimentis felicibus esse coepistis. Parum est adipisci aliquid potuisse. Plus est quod adeptus es posse seruare, sicut et fides ipsa et natiuitas salutaris non accepta sed custodita uiuificat. Nec statim consecutio, sed 25 consummatio hominem deo seruat. 2 Dominus hoc magisterio suo docuit dicens : ecce sanus factus es, iam noli peccare, ne quid tibi deterius fiat. Puta hoc illum et confessori suo dicere : "ecce

26/27 loh. 5, 14.

27/28 cf. loh. 5, 14 (Cl. n. 5).

VSXcARTiybBadbAelZfj X = XLPD"*N P = PD"k M = MQE

R = RCt

я = acH

13 inimici k unica Z 14 letemui L lçtamus Ct, r su. C/ quos] quod Ct ut MQ (ante ut suprascr. quos Q2) quos ut (sed ut exp. ) E diabulus X MQ (corr. in -bol- X Q) diabulos L 15 ortamur ¡У ortamus Ct tamen] autem R (m C i.ras.) plane a cômune В per2 оm. Z per pectoris] perfectoris Ct peccatoris L 16 uestri d circo В nos d Z qui*, d erat. k 17 haec R, e eras. R congressine R gloram R uestram ex ure k forti et] fortiter N 18 uirtuti X in2 от. S 19 constituai Ai debita MQ, corr. Q2 cot(t)idie post dimicamus ¡У d dicamus, mi /.*. E2 denda L, e exp., a suprascr. L2 opera est] operç R 20 est оm. Ct haec оm. Ct hçc post inicia A incremenda Ct, t sm. C2 ueniamus Z et оm. В 21 consumetur CtT¡УabAefj consummatur Z 22 est от. S aliquid от. e potuisse] posse d quo, d suprascr. Q2 quid с eptus, ad suprascr. T2 adeptum cH 23 es VNRbabAfj, HartBay, sutntur SM II 1 es*, t eras.T es ex ï (= est) D" est cett.codd. posse] potuisse M seruari cH et1 от. Z fide, s suprascr. S2 et2 s.u. В2, от. L, ï suprascr. L2 23/24 non accepta sed] nam acceptas et Ct 24 custodiaia L uiuificat] sanctificat d nec] non ¡У d el nam Ct consecutio] constitui M constirutio d 25 consumatio k b A fj cosummatio S hominë adscr. i.m. H2 hominis Z seru*at, i eras. k deus Z hoc] enim R 26 docet a ës Q (cf. 28) post peccare in fj inquit exp. quid] quidquod Ct, quod in C exp., от. d 27 tibi post deterius с deterius] aliquid deterius ¡У d fiat] contingat ¡У d puta ... fiat (28) от. k C B, suppl i.m. inf. C2 (sed autem pro boc) puto R b putabo N hoc post illum d

EPISTVLA 13

73

confessor factus es, iam noli peccare, ne quid tibi deterius fiat". Salomon denique et Saul et ceteri multi quamdiu in uiis domini 30 ambulauerunt, datam sibi gratiam tenere potuerunt: recedente ab his disciplina dominica recessit et gratia. lll 1 Perseuerandum nobis est in arto et in angusto itinere laudis et gloriae, et cum quies et humilitas et bonorum morum tranquillitas Christianis omnibus congruat secundum dei uocem V 506 35 qui neminem alium respicit nisi humilem et quietum et trementem sermones suos, tunc magis hoc obseruare et implere confessores oportet, qui exemplum facti estis ceteris fratribus, ad quorum mores omnium uita et actus debeat prouocari. 2

29/31 cf. 1 Reg. 11, 1-13. 1 Sam. 15, 10-28. cf. Is. 66, 2.

32 cf. Mt. 7, 14.

35/36

30/31 cf. Lucifer, De Atbanasio I (CCL 8, 64, 46/47) : quis ignorat recedente disciplina recedere et gratiam?

VSXbART¡УbBлdbAelZfj X = XU>D"kN P = PD"k M = MQE

R = RCt

a = acH

28 confessor factus es] factus es sanus Z es Q (cf. 26) 29 solomon S P MQ R (corr. in sal- R2) salemon d quamdiu] qui diu a d qui (diu оm.) Z in оm. S ambulauerunt] non praem. S LPkN M T A el Z, in ¡У1 non eras., HartBay; ita et Hart'' UV 30 ambulauerint Cт (u s.u. C2) A datam ... potuerunt] nec datam sibi gratiam tenere potuerunt Z detâ, e exp., a suprascr. m.2 1У data R tam diu datam a candidatam cH (candi de/. H) data sibi gratia X sibi] sunt, unt exp. et ibi suprascr. C2 detenere S genere Cт, corr. in gerere C2 tenere potuerunt] tenuerunt X non tenuerunt S LPkN M T A el, in D" non eras., HartBay recedente] recedet et L recessit et N 31 ab ex ad R hiis Z illis A et от. PD" 32 est] et Z in1] et in cH in2 от. X R ¡У d itineris В 33 et1 oт. В et2 s.u. fj2 ante cum in M qui eras. quis Cт quies et] quisset MQ (in Q ait. s eras.) quiescet Z quies ... morum] quies est humilitas honorum et morum P 33/34 et bonorum morum tranquillitas от. В Z 34 cristianis T et cristianis X, от. LPN domini V (f) V (f) 35 ante alium in A in exp. recipit В perspicit el quietem Cт ¡У a Z (и s.u. m.2 ¡У a) 36 tuos L meos k c, uel suos suprascr. k2, corr. с2 eius d tunc] tamen V (f) ¡r" (f) tam д corr. i.m. f/ hoc от. L E В d A fj obseruaret Cт, corr. C2 36/37 inpleto confessons В 37 confessores post oportet Z confessores] in terra add. f qui] ubi В facti estis] facitis Cт facti estis post ceteris d estis] est LB 38 omnium ex omnem a uita ex uite b uitae S multa Cт debeam Cт prouocare Z

74

EPISTVLA 13

Nam sicut Iudaei a deo alienati sunt, propter quos nomen dei 40 blasphematur in gentibus, ita contra deo cari sunt, per quorum disciplinam nomen domini laudabili testimonio praedicatur, sicut scriptum est domino praemonente et dicente: luceat lumen uestrum coram hominibus, ut uideant bona opera uestra et clarificent patrem uestrum qui in caelis est. Et Paulus apostolus 45 dicit: lucete sicut luminaria in mundo. Et Petrus similiter hortatur: usicut hospites, inquit, et peregrini abstinete uos a carnalibus desideriis, quae militant aduersus animam, x2conuersationem habentes inter gentiles bonam, ut dum retractant de uobis quasi de malignis, bona opera uestra aspicientes magnificent dominum. 50 Quod quidem maxima pars uestrum cum meo gaudio curat et confessionis ipsius honore melior facta tranquillis et bonis moribus gloriam suam custodit et seruat.

39/40 cf. Rom. 2, 24 (CI. n. 9). 46/49 1 Pctr. 2, 11-12.

42/44 Mt. 5, 16.

45 Phil. 2, 15.

39 cf. Cypr., De dom. or. 13 (CCL ЗА, 276, 11): sicut Iudaei ... exciderunt domino (cf. Réveillaud 39 qui banc ep. quandam affinitaiem cum tract. De dom. or. proe se ferre putat).

VSXMRTDrbBлdbAelZfj X = XLPD"JkN P = PDPk M = MQE

R = RCt

a = acH

39 sicum MQ (corr. in -t Q2) R a deo alienati] abalienati Z dñö R el propter] per Z quod Cт В H domini E 40 contra] coram D' d, ont. Z deo ex deum T sunt] propter quos et add. b 41 disciplina S (m suprascr. S2) XLN M dei S R d A F praedicat X comprobatur Z sicut ... dicente (42) ont. E 43 corum Z ut] et S В uidentes Z uideat /j bonam operam uestram S uestra bona opera / opera uestra bona b* В A bona uestra opera k d glorificent k A 44 qui] siqui ("si exp.) R in caelis post est M b* 45 sic i.m. a2 in] hoc add. P (s.u. k2) 46 sicut] si Z inquit] qui R et] atque a peregrini] sic add. Cт 47 anima S animas uestras R Z conuersationem] et dum conuersationem Z 48 habente, s suprascr. X2 habentes post inter gentiles d inter gentiles post bonam Z gentes ER/ bonam от. W detractant k (corr. in -traectant) R ¡У a, ex re- J22 detrectant PD" E b* d 49 dnö MQ (corr. Q2) dm d 50 qdâ ^ maxima* (m eras.) M uestra В nrm Z meo] co E В *eo, m eras. fj gaudiû X cunit Cт, corr. C2 et оm. В et] ut in fj del, et s.u.m.2 51 confessiones Cт illius ¡У d honorem PD" Z melior от. e meliore acta В meliori auctâ A et] ut В

EPISTVLA 13

75

IV 1 Sed quosdam audio inficere numerum uestrum et laudem praecipui nominis praua sua conuersatione destruere, quos etiam 55 uos ipsi utpote amatores et conseruatores laudis uestrae obiurgare et conprimere et emendare debetis. Cum quanto enim nominis uestri pudore delinquitur, quando alius aliquis temu- V 507 lentus et lasciuiens demoratur, alius in eam patriam unde extorris factus est regreditur, ut deprehensus non iam quasi 60 Christianus sed quasi nocens pereat ? 2 Inflari aliquos et tumere audio, cum scriptum sit :wnoli altum sapere, sed time. 2iSi enim dominus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat. Dominus noster sicut ouis ad uictimam adductus est et sicut agnus coram tondente sine uoce sic non aperuit os suum. 5Non 65 sum, inquit, contumaz, neque contradico. ^Dorsum meum posui

59/60 cf. 1 Petr. 4, 15-16 (CI. n. 16). 61/62 Rom. 11, 20-21. cf. Is. 53, 7; Act. 8, 32. 64/67 Is. 50, 5-6.

VSXMRTrybBadbAelZfj X = XLPD"MN P = PD"k M = MQE

R = RCt

63/64

a = acH

53 quosdam post audio d audio оm. В infecere L uestrum] nrm Z, оm. В 54 praua оm. d destrue**re, re eras. X distruere MQ (corr. Q2) ¡У (e suprascr. m.2) quos] que Z ii (f) quos p etiam] et add. S 55 utpote] ut post MQ (corr. Q2) ut postea В amatoris ¡У conuersatores S X (serua s.u. m.2 D") MQ (corr. Q2) В a b conuersationis ¡У conuersationis et d el uestri S, Hart, tuentur SM I 158 nre Z 56 conpremere X côprimare, e s.u. m.2 ¡У emundare a quando S MQ (t s.u. Q2) enim оm. Ct 57 nrî Z /j delingirur, gi del, qui s.u. L2 deliquitur Z quanto Ct ¡У alius aliquis] aliquis S Z, Hart; cf. SM I 159; Baf 273 et Bajt1- 352 alius ad aquas e unus apud aquas (aqua Ct) V R timulentus S X stemulentus Ct temulentus] est add. b fj 58 et оm. В lasciuus A demonstrarur V demoratus T A denudatur Z cam] eandem В 58/59 unde extorris] indeserto Z 59 extores X extorres MQ (corr. Q2) 1У(\ suprascr. m.2) extorrens S В (cf. Wat.son 290, 4) es b, от. TA ut deprehensus V (repre-) R T b* В л A el fj, k2 ex inde deprehensus, HartBay (sed Baf 273 praehensus proeferre uidetur) unde prehensus S X unde reprehensus est M unde repraehensus (ap s.u. Q2) *** (est eras.) Q unde adprehensus E ГУ d unde deprehensus Z inde ptfa)ehensus LPD"N adprehensus (ut от.) b; cf. Harf LV quasi om. Z 60 sed оm. ¡У qua S quasi nocens] quanto gens Z innocens E (in exp.) R A aliquis / et] non add. b* timere Ct rumore с 61 audio ex audeo E gaudio ¡У a d aliquos Ct sit] est R time] uiue Z 62 deus V X R ** Z fj, am. e non от. e ne] ne*, c eras. Q, om. Z forte post nec Z post tibi in R es eras. parcit M, a s.u. M2 placet Ct, corr. C2 63 sicutuis R, o s.u. R2 uictima R ductus V Ue R T В el fj et om. A Z 64 agnos R quoram Ct, corr. C3 tundente Ct M tondente* (ex tun-, m eras.) T tondente] se add. ¡У b* В H d el Z fj sine ... non] sicut aperuit Z apperuit R 65 contradicens В

76

EPISTVLA 13

ad flagella et maxillas meas ad palmas. Faciem autem meam non auerti a foeditate sputorum. 3 Et quisquam per ipsum nunc atque in ipso uiuens extollere se audet et superbire, inmemor et factorum quae ille gessit et mandatorum quae nobis uel per 70 se uel per apostolos suos tradidit ? Quod si non est maior domino suo seruus, qui dominum sequuntur humiles et quieti et taciturni uestigia eius imitentur, quando quisque inferior fuerit sublimior fiat dicente domino : qui minimus fuerit in uobis, hic erit magnus. 75

VI Quid deinde illud, quam uobis execrandum debet uideri, quod cum summo animi nostri gemitu et dolore cognouimus, non deesse qui dei templa et post confessionem sanctificata et inlustrata plus membra turpi et infami concubitu suo maculent, cubilia cum feminis promiscua iungentes, quando etsi stuprum V 508 80 conscientiae eorum desit, hoc ipsum grande crimen est, quod

67/68 cf. Act. 17, 28 (Cl. n. 20). 70/71 Ioh. 13, 16 et 15, 20. Luc. 9, 48. 77 cf. 1 Cor. 3, 16. 2 Cor. 6, 16.

VSXMRT¡УbBлiibAelZfj X = XLPD"kN P = PD"k M = MQE

R = RCt

73/74

a = acH

66 flagellea L et оm. P 67 foeditat, t exp., te suprascr. k2 me ditate, f suprascr. Q2 stuporum eras., sputorum suprascr. m.2 ¡У sputarum a sputorum ex spudorem M2 sputaminum Z per ipsum port nunc d nunc] et praem. Z 68 atque] lu N in оm. P (suppL s.u. m.2 VPk) ueniens /a uiuens /.*. f/ audet se extollere d se] sed В audeat X auderet Z suDuire b 68/69 inmemor et] inmemores sУ Z inmemor es d 69 et corr. m est s.u. Q2 est E, оm. N illic В ille gessit] in leges sit b et mandatorum quae nobis оm. Z mandatorum quae] mandatorumq; Ct 70 suos] uos Ct trandidit R quod] uel Z maior port domino suo d 70/71 domino post suo a domino suo port seruus Z 71 quid X humiles] et humiles Z 72 imitentur ex emi- S, оm. E quanto V (f) V (f) d quando quisque] quandoque b quisquis fj 73 sublimis В fiat corr. in -et Q2 fiet E d minimus ex -mis L2 minus X nobis a Z hoc, i suprascr. C2 is T A, оm. ¡У d fj 75 qui Ct (corr. C2) a uobis оm. В nobis exetrâdû fj execrando, û suprascr. M2 ad execrandum Z uidere В 76 quo Z sumo R sûmi В uñ H recognouimus Z 77 et1 оm. X post] per d cfessione В sanctificatam LPD" (in D" corr) MQ (m exp. Q) 78 inlustratam L MQ (m exp. Q) iam lustratam, m exp. S plus /n fj exp., оm. X R, in V post suo legitur ture et intami S concubito LP M (ex -pito) Q, u suprascr. P2 Q2 concupido 5 concubitus Ct sua, o suprascr. D" maculant Ct 79 cubilia] sua add. b cum] sua В femineis R promisca LPD" MQ RT b (m s.u. m.2 LD" Q R T), Bay (çfr Baf- 352) pmiscant В ante quando in M & exp. etsi] si & R et /j, si add. s.u. fj2 80 conscientiae post eorum el hic В ipse T (й s.u. T2) ipso V R istud Z est] sit X

EPISTVLA 13

77

illorum cum scandalo in aliorum ruinas exempla nascantur. 2 Contentiones quoque et aemulationes inter uos nullas esse opor tet, cum pacem suam nobis dimiserit dominus et scriptum sit: i*diliges proximum tuum tamquam te. xsSi autem mordetis et 85 incusatis inuicem, uidete ne consumamini ab inuicem. Conuiciis etiam et maledictis quaeso uos abstinete, quia neque maledici regnum dei consequentur et lingua quae Christum confessa est incolumis et pura cum suo honore seruanda est. Nam qui pacifica et bona et iusta secundum praeceptum Christi loquitur Chris90 tum cotidie confitetur. 3 Saeculo renuntiaueramus cum baptizati sumus ; sed nunc uere renuntiamus saeculo quando temptati et probati a deo nostra omnia relinquentes dominum secuti sumus et fide ас timore eius stamus et uiuimus.

82 cf. Gal. 5, 20. 83 cf. loh. 14, 27. cf. 1 Cor. 6, 10. 90/91 cf. Mt. 19, 27.

83/84 Gal. 5, 14-15.

VS\MRT¡УbBлdbAelZfj X = XLPD"kN P = PD"k M = MQE

R = RCt

86/87

a = acH

81 ipsorum R cum] olim el, от. V XWRV scandalum Ct ante in in D" ne s.u. m.2 nascuntur V R noscanrur S X M (corr. m nase- E2) T fßa (-untur a) d b A e Z fj (a s.u.m.2) monstrantur / 82 contentionis XL cötemptiones p et от. ¡У aemulationis S XL nulla PD" (s sm. т.2 D") 83 uobis H, оm. a dimiserit post dominus k dominus] ihus Z et scriptum sit] dicens a 84 diligis Ct В diligens S tuum от. e tamquam] sicut A te] ipsum add. KíRaá 84/85 et incusatis от. S 85 incausatis L (tuetur Scbäfer 38) causatis В uidete ... inuicem от. A ne] nec Ct, c exp. С consummamini S QC consûmamini X т ¡У В Z ad / conuiciis] a praem. V P Z conuictis В 85/86 a maledictis etiam et conuitiis R 86 etiam от. Z et от. B, m fj s.u.m.2 maledicis S A fj malediciis X MQ (corr. Q2) T in maledictis ¡У (in del) maleditis Z neque от. P T I, non post regnum dei (87) P T2 s.u. maledici ... consequentur (87)] qui maledicit regnum dei consequetur Z 87 consequuntur V ( f) V ( f) fj consequerentur, тe dei L non consequentur S \У (non del ¡У) possidebunt cH et] ne R quae] sua Cт christi S christo TA 88 incolomis L Q (ex -\xxm-) E (u /.*. m2) Cт d fj plura M В cum] uö A qui] qa A pacifica ... secundum("#9) от. Z 89 praeceptum post christi E b* 90 cotidie от. I saeculo] sed nunc Z renuntiauerimus Cт (corr. in -auimus C2) renunciauerâ, uimus suprascr. m.2 ¡У renuntiaueram cum baptizatus sum d cum от. P, quando s.u. k2 cum ... renuntiamus (91 ) от. Z 91 sed] et add. b* uero S X (corr. in -e m.2 D", in k scl eras, uere от.) ¡У В d, HartBay uere renuntiamus] reuertere (in C reuerte exp.) nuntiauimus Cт renuntiauimus V X (ex tenunt- D") R b В л fj quando от. T A 92 deo nostra] domino nostro R deo ... relinquentes om. S nostra post omnia k H d nostra ... dominum от. Z deum Я В 93 et] ut R hac MQ (h eras. Q2) et Z uiuamus S

78

EPISTVLA 13

VI Corroboremus nos exhortationibus mutuis et magis ас 95 magis proficiamus in domino, ut cum pro sua misericordia pacem fecerit quam se facturum repromittit, noui et paene mutati ad ecclesiam reuertamur, et excipiant nos siue fratres nostri siue gentiles circa omnia correctos atque in melius refor matos et qui admirati fuerant prius in uirtutibus gloriam nunc V 509 loo admirentur in moribus disciplinary VII Et quamquam clero nostro et nuper cum adhuc essetis in carcere constitute sed nunc quoque denuo plenissime scripserim, ut si quid uel ad uestitum uestrum uel ad uictum necessarium fuerit, suggeratur, tamen etiam ipse de sumpticulis ios propriis quos mecum ferebam misi uobis CCL. Sed et alia CCL. proxime miseram. Victor quoque ex lectore diaconus qui mecum est misit uobis CLXXV. Gaudeo autem quando cognosco plurimos fratres nostros pro sua dilectione certatim concurrere et necessitates uestras suis conlationibus adiuuare. Opto te, frater no carissime, semper bene ualere. 95/96 cf. loh. 14, 27 (Cl. n. 33).

94/95 cf. Reg. Bened. 62, 4 (CSEL 75, 144) : magis ac magis in deum proficiat

VSXMRTiybBadbAelZij X = XLPD"kN P = PD"k M = MQE

R = RCt

a = acH

94 corroborare ¡У corroborate uos d exhortationibus] & Hortationibus, & peibus add. В exorcationibus fj mutuis] multis В et оm. В hac MQ (n «?. £?) 94/95 ac magis оm. X ¡У d 95 proficiant S X T ¡У (eon m -amus т.2) В Z proficiam L proficiscamus Cr proficite d dominum X T ¡У a d A deum В ut] et Ai cum] qui P, от. LN pro от. ¡У d 96 pacem] qui add. PD", in D" del fecerit] faciat N, от. V noui] nobis MQ am. m noui Q2, ut noui Z et от. В poenae fj 97 mutuati MQ (m Q ait. u exp.) I et«. KXRВa excipiunt Cт sciant Z nos om. S LPN T В A Z, HartBay 97/98 fratribus nostris В 98 nostri siue] ñrïs ue M correcto Cт (s s.u. C2) incorruptos ¡У d correptos с atque] et В melius ex -os Q2 reformatus M reportatos L 99 et] ut X in] iam Z 100 moris S disciplina Ai 101 Hoc cоp.Vll, ama priтus mentimem facit RJgalíius, qui boc tegmentum repperit in codice sancti Remigii (= Remensis 370, o/ 218, 311, s. XV), sed rettulit inter obseruationes (p. 13), primus in iestum reapit Baùcaus, cui adsentiuntur von Soden (p. 142), Duquenne (Cbronologie, p. 26, n. 2) et Clarke (n. 35). Apud Hartelium in app. crit. inuenitur, in texsum admisit Bayard. 109 opto ...ualere(f fO) от. V k (suppL i.m. ^tL¡У В d optamus LPN (ex opto k2) uos T 109/110 uos fratres carissimi X b /j Subscr. : Ad (Caecilii Cypriani ad B,post Ad in T Cornelium exp.) Rogatianum (pBrm add. B) et cereros (confessores add. R Z ceterorum confessores Cт) de obseruanda disciplina (de obseruanda disciplina от. MRT) explicit (ante Ad X P) XLPN MR T b В Z Ad Rogatianum et ceteros explicit с Explicit ce. (= et cetera) V Explicit S ¡У k оm. D" oH d b A Ы fj

EPISTVLA 14 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIS FRATRIBVS S. I 1 Optaueram quidem, fratres carissimi, ut Universum clerum nostrum integrum et incolumem meis litteris salutarem. Sed 5 quoniam infesta tempestas, quae plebem nostram ex maxima parte prostrauit, hunc quoque addidit nostris doloribus cumulum ut etiam cleri portionem sua strage perstringeret, oramus deum ut uos saltem, quos et in fide et in uirtute stare cognouimus, tutos quoque in posterum per diuinam misericordiam 10 salutemus. 2 Et quamquam causa conpelleret ut ipse ad uos properare et uenire deberem, primo cupiditate et desiderio V 510 uestri, quae res in uotis meis summa est, tunc deinde ut ea quae circa ecclesiae gubernacula utilitas communis exposcit tractare simul et plurimorum consilio examinata limare posseis mus, tamen potius uisum est adhuc interim latebram et quietem

15/17 cf. Mt. 10, 23. Codd.: Vs R (= RCт) TDNb AZ1 Z" fj Inscr. : Incipit alia (от. Z) ad eosdem de cura pauperum et (quiete add. Z) confessorum К (XXXIII) Zl Ciprianus ad clerum / (14) Incipit ad presbyte ros et diaconos (-nes Cт) R (C 9) Incipit ad Rogatianum et ceteros confessores T № i.m. A (LXIIII) Ad Rogatianum et ceteros qui cum eo sunt D Incipit ad eosdem Z" Ad eosdem et (ut s.u.т.2) nihil pauperibus desit fj inscr. b (LXVI) dees1, quia ep. in b proecedens (a. 5) non extat in ed. Erasm. ; idem ualeret de V, nisi Lat. (p. 156) post ep. 7 inscr. V ep. 5 et 14 exscripsisset. 2 presbiteros Cт, i s.u. Сt2 diaconibus T /j. Bay diacones Cт, ibus s.u. m.2; cf. Watson 297J fis, ib; /.*. D2 ffî fj, bus s.u.m.2 3 ut] et TD N A 4 incolomë R incolumen T salutare*, m eras. T salutare R D A 5 infestat TD N A tempesta R, s s.u.m3 Cт ex ex et Cт 5/6 et maximam partem T N 6 hunc Vs fj, Bay hic Z1 hinc cett.codd.. Hart addit Z1 additis D comulû (u s.u. m.2) Cт 7 pstringere*, t eras. T .pstringent Z" 8 dominum V Cт V, HartBay ut] saluet add. A uos] saltem add. Vs Z" salutem add. T N salute add. D m.2 salutemus add. /j, om. R b* A Z1, HartBay quos] quoq ; (s suprascr. f) N et1 oт. Z1 Z" fide et in] fidei Cт in2 от. R Z1 9 tutos] ut hos N utos, h suprascr. T2 ut nos D A tantos C totos, tu suprascr. t2 stantes Bay tutatos Harf per от. T diurna* misericordia* (m bis eras.) T 10 salutemus] saluet Z" et] ut R conpellit (ex -et f) T ut] et add. Z" 11 prosperare R 12 quae от. Z" tum b* fj tunc deinde ut] deinde et Z1 ut] et Cт, ut s.u. t2 13 gubernaculum Cт b* utilitati N utilitati ex -te T 14 et plurimorum] explurimorum R exanimata N examinatâ R et unanimitate fj delimare R b* Z1; uetat Hartp UV post limare in fj simul exp. possimus Cт b* possumus Z1 poscimus Z" 15 adhuic T ad hoc Z1 latebrû et quiete Z'

8o

EPISTVLA 14

tenere respectu utilitatum aliarum quae ad pacem omnium nostrum pertinent et salutem, quarum uobis a Tertullo fratre nostro carissimo ratio reddetur; qui pro cetera cura sua quam inpense diuinis operibus inpertit etiam huius consilii auctor fuit, 20 ut cautus et moderatus existerem nec me in conspectum pu blicum et maxime eius loci ubi totiens flagitatus et quaesitus fuissem temere committerem. II 1 Fretus ergo et dilectione et religione uestra quam satis noui his litteris et hortor et mando ut uos, quorum minime illic 25 inuidiosa et non adeo periculosa praesentia est, uice mea fungamini circa gerenda ea quae administratio religiosa deposcit. Habeatur interim quantum potest et quomodo potest pauperum cura, si qui tamen inconcussa fide stantes gregem Christi non reliquerunt, ut his ad tolerandam penuriam sumptus per ues30 tram diligentiam suggeratur, ne quod circa fidentes tempestas non fecit circa laborantes necessitas faciat. 2 Confessoribus etiam gloriosis inpertiatur cura propensior. Et quamquam sciam

Vs R TD N b A Z1 Z" fj R = RCt

16 tenerem T tenerë N respecto T N utilitatium T militan umaliarum N aliarum quae] aliarumque R aliorumque Z" aliarum quam fj 17 nostrorum R Ir* fj pertinet R T N et от. Z" quorum Cт (л s.u. t2) b a tertullo] alter tullo Z" tartuUo D tertulo fj 18 oratio Z" redditur Zl redderetur TD N A pro] tu D cû A cetera] eciâ Z" sincera fi cetera cura] caritate iras. A cura post sua Cт b*, cura от. TD que A 19 impendens Vs Z" ante diuinis m fj deus exp. in(im-)pertit Vs R, HartBay impartit b* in(im-jp- ctti.codd. etiam] et etiam T N consilii auctor] consiliator TD N A (consci-) auctor] auctoritas Z" auctô fj 20 cautos Zl et оm. Z1 existere A existeret Z" nec me ... maxime (21) оm. R, me ... maxime оm. Cт in] iam in Z" conspectu TD A conspectu publico Z1 21 eius] huius 7J eius loci C, sed ei loco ё corr. C2 t.т. ei loci т, am. in eis locis et in quibus add. r-' ubi оm. Cт b* toties b flagitatus] **fragitatus hanc R 22 fuissem] me add. V Cт comitterem T 23 fructus Z" ergo /.*. fj2 et1 оm. Cт Z" dilectione ... uestra] dilectionis uestrae Z" religione et lectione (di praef s.u.m.2) fj et religione от. s legione, re add. s.u. C2 24 nouis R hiis Z' Z" post mando in fj tutius exp. uos /.*. f/ quorum] quos Z" 24/25 illic post inuidiosa Z" 25 est от. A Z" uice ex uite C T, ex uitae т fugamini / fungimini Z' 27 habeatur] habet aut R quantum potest] quam possit Z" et оm. fj 28 si qui] sequi, сorr. m sed qui C2t2 qui] cui Z" fides tantis T N stantes] tantum D A christus R 29 relinquerunt Cт Z1 Z" ut] et fj. от. s hiis /1 is Z" tolerandam penuriam] curam /j sumtus R 30 suggerantur sZ1 fj fidem Vs Z" fj 32 in(im-)pertiatur Vs R T Z1, HartBay impartiatur b* in('un)¡>- cttt.codd. cura от. Z" prosperior TD N (propensior i.ras. A)

EPISTVLA 14

81

plurimos ex his fratrum uoto et dilectione susceptos, tamen si qui sunt qui uel uestitu uel sumptu indigeant, sicut etiam 35 pridem uobis scripseram cum adhuc essent in carcere constituti, subministrentur eis quaecumque sunt necessaria, modo ut sciant V 511 ex uobis et instruantur et discant quid secundum scripturarum magisterium ecclesiastica disciplina deposcat, humiles et mo destos et quietos esse debere, ut honorem sui nominis seruent, 40 ut qui gloriosi uoce fuerint sint et moribus gloriosi, faciant se dignos ut in omnibus dominum promerentes ad caelestem coronam laudis suae consummatione perueniant. Plus enim superest quam quod transactum uidetur, cum scriptum sit: ante mortem ne laudes hominem quemquam, et iterum: esto fidelis 45 usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitae, et dominus quoque dicat : qui tolerauerit usque ad finem, hic saluabitur. 3 Imitentur dominum qui sub ipso tempore passionis non superbior sed humilior fuit. Tunc enim apostolorum suorum pedes lauit di-

38/39 cf. Is. 66, 2 (CI. n. 19). 46 Mt.10, 22. 24, 13.

43/44 Sir. 11, 30.

44/45 Apoc. 2, 10.

34/35 sc. ep. 5 (Cl. n. 18).

Vs R TD N b A Z1 Z" fj R = RCt

33 ex his fratrum] ex fratribus Z" hiis s Z1 fratro, û suprascr. D2 uolo / uole Z" uato Z1 suspectos R Z1 Z" suspecto, s add. s.u.m.2 C susceptos ex suspectos t2 34 uestitû uel sumtus R etiam от. N 35 scripseram] scribere Cт, corr. t2 huc Cт, ad s.u. t2, от. Vs Z" fj carcerem TD constituti] et add. Z" 36 sunt оm. N, Hart sunt eis s sunt post necessaria V (f) V (f) dûmodo Z1 modicum Ct 37 et1] ut add. Z1 instruatur T N et2] ut C distant Cт, corr. C2t2 sciant N qui Cт (od s.u. C2, d /.*. t2) Z1 Z" 38 ecclesiasticam disciplinam Cт (corr. m.2) N deposcit Z" deposcât /j humiles ex -lis Cт humiles] esse add. T N, se add. b et modestos et quietos (39) от. D A modestes R 39 ut] et Z" 40 ut] et Vs, от. Z" uoci T N fuerunt TD b* A timoribus R faciunt Z' 41 dm Z" dñö R 42 cosumatione s Z1 Z" fj perueniat R TN 43 quam от. N Z" 44 laudibus Cт (corr. m -demus C2, in -des t2) quëquem Z1 Z" 45 et1 от. s 46 dicit ЛГ ad] in Z" fj fidë R fine fj saluabitur] saluus erit s A Z1 Z" imitentus R inuitetur Z1 immitemur Z" 47 dñs R dm Z" p sub ... passionis] in tempore passionis sue Z" 48 humiliore R ante tunc от fj te exp. tunc] runo N apostolorum] discipulorum R, HartBay suorum] istorum N, от. D i.ras. ca. 5 litt.

82

EPISTVLA 14

cens : ,4si ego laui pedes uestros magister et dominus, et uos debetis 50 aliorum pedes lauare. "Exemplum enim dedi uobis ut sicut ego feci et uos aliis faciatis. Item Pauli apostoli documenta sectentur, qui post carcerem saepe repetitum, post flagella, post bestias, circa omnia mitis et humilis perseuerauit, nec post tertium caelum et paradisum quicquam sibi insolenter adsumpsit dicens : 55 neque gratis panem manducauimus ab aliquo, sed in labore et fatigatione node et die operantes, ne quem uestrum grauaremus. lll 1 Haec singula, oro uos, insinuate fratribus nostris. Et V 512 quia is exaltabitur qui se humiliauerit, nunc est ut magis insidiantem aduersarium metuant, qui fortiorem quemque ma60 gis aggreditur et acrior factus hoc ipso quo uictus est superantem superare conatur. Dominus faciet ut et ego illos maturius uidere et salutare et exhortatione conponere mentes eorum ad

49/51 loh. 13. 14-15. 52/53 cf. 2 Cor. 11, 23-26. 53/54 cf. 2 Cor. 12, 1-6 (Cl. n. 25). 55/56 2 Thess. 3, 8. 58 cf. Mt. 23, 12 et Luc. 14, 11. 18, 14.

VsRTDNbAZ1 Z" fj R = RCt

49 ergo Cт (m т t eras.) pedes post uestros Zl 50 enim s.u. fj2 51 aliis от. Vs aliis post faciatis jj sectaentur D sectemur Vs Z" fj restantur ex pstranrur C2 restantur corr. in test- т 2 (uel praestant /.яг. m.rec.) 52 qui] quo T fragella s bestiis, corr. s.u. C2 53 perserauit T nec] ne Cт (c s.u. t2) 54 et] nec Z" quiquam T N quidquid Z" 55 gratis] satis Cт (corr. s.u. t2) ab ... grauaremus (56)] ne aliquem uestrum grauaremus sed in labore et fatigatione nocte et die operantes manibus nostris Z" aliquo] uestrum add. Vs Z1 56 et] ac fj ne] ut ne Cт quem] quid T grauaremur T graueremus, a s.u. fj2 57 insinuate ex insumate fj2 uestris Cт (corr. s.u. т2) 58 post quia in s obmissa exp. quia is] q***, ui suprascr. C2 is] his R N fj (h del), от. TD A, HartBay exaltabit Cт, corr. t2 exaltabunrur D A exaltantibus R qui om. Cт, suppL s.u. t2 humiliauerint TD A . est ut от. D ut от. A magis от. Z" 59 fortiorem quemque] fortior est quem qui Z" quemquem T quemquam s D A magis от. s 60 et от. Z" acrior factus от. fj quo] qui Cт, corr. in quo C2, in quia t2 quod fj superantem от. Z" 61 dñm T N fati&, a suprascr. t2 faciat Ü* fj et от. s TD N b A Z" illos maturius Vs Z1 Z" martyres illos R martirum (corr. in iterum t2) illos Cт maturius] martyres N matures T mature D A p maturos *, от. HartBay 62 salutare (cf. 4 et 10) et exhortatione Vs D A fj salutare exercitatione Cт (corr. in salutari exhortatione t2) salutari et exercitatione R salutari exercitatione Z1 salutari exhortatione 7' N b* Z", HartBay conponere] nec coponere N

EPISTVLA 14

83

seruandam gloriam suam possim. 2 Doleo enim quando audio quosdam improbe et insolenter discurrere, ad ineptias uel ad 65 discordias uacare, Christi membra et iam Christum confessa per concubitus inlicitos inquinare, nec a diaconis aut presbyteris regi posse, sed ita gerere ut per paucorum prauos et malos mores multorum et bonorum confessorum gloria honesta maculetur; quos uereri debent, ne ipsorum testimonio et iudicio 70 condemnati ab eorum societate priuentur. Is enim demum confessor inlustris et uerus est de quo postmodum non erubescit ecclesia sed gloriatur. IV Ad id uero quod scripserunt mihi conpresbyteri nostri Donatus et Fortunatus et Nouatus et Gordius, solus rescribere 75 nihil potui, quando a primordio episcopatus mei statuerim nihil sine consilio uestro et sine consensu plebis mea priuatim sententia gerere. Sed cum ad uos per dei gratiam uenero, tunc de

65 cf. t Cor. 6, 15.

73 de hac ep. cf. Harn. n. 40, p. 5 et 29 ; Cl. n. 32.

VsRTDNb A ¿ Z" fj R = RCt

63 gloriam post suam s Z1 Z" suam оm. fj possit Z1 64 quosdem Z1 Z" ad1] et proem. Vs Z" ad2 оm. Z1 Z" 65 iam оm. Vs Z" iam] иe.Xadd.Z1 Christum] Christo /j 66 ccubitos Ct, u suprascr. C2t2 inquinare corr. in -ri t2 inquinari b* a] ad TD (á eras. D2) diaconibus p aut] et Vs Z" 67 regi] populum dei regi Z" regio TD, оm. N sed] se (seq. lac. aut ras. ca. 4 liet. usque ad fituт lineoe) N ita gerere (gere T rege D agere A) Vs TD N (ita оm.) A Z1 Z" p id agere R b*, HartBay paruos N malas, o suprascr. m.2 Ct 68 multorum] mortuorum ex mortorum R^ gloriosa fj honestas /j 69 debeant R Z1 et] aut Z1 70 ad eorum sotietatem perueniant /j societatem T priuentus s priuentur. is] preuenturis T N his R D 73 ad id] addit D scripsennt TD N nostri] non A 74 et1] ë N et fortunatus] infortunatus Z1, оm. V R et2] e N, оm. Vs Z1 p et Nouatus оm. Z" et1] ë.& N goridius Vs gurdius Ct glorius fj rescriberent, nt deL N scribere / Z" 75 nihil] nil Ct uobis b potuit Z1 quando] cum ** a] ad R episcopatus post mei Z1 mei] me R 76 censu D me(a)e V b A fj priuata Vs b A Z1 Z" fj priua*** D 77 sed от. TD N A, Bay, in ed. Erasm. exp. sine adnotatione Lat. gratiam] gloriam Z1 77/78 de his] deinde *

84

EPISTVLA 14

his quae uel gesta sunt uel gerenda, sicut honor mutuus poscit, in commune tractabimus. Opto uos, fratres carissimi ac deside80 rantissimi, semper bene ualere et mei meminisse. Fraternitatem V 513 si qua uobiscum est multum a me salutate et ut nostri meminerint admonete. Valete.

VsRTDNbAZ1 Z" fj R = RCt

78 hiis tZ1 Z" iis V (f) V (f) uel1 оm. b Z1 gerenda] erunt add. Z1 generanda, ne exp. T 79 tractauimus T N opto ... ualete (82) оm. Ct Z" ac] et N b desideratissimi s b 80 semper] saluos Vs, оm. b et от. s et ... ualete (82) оm. fj mei post meminisse b Л 81 si qua] quae Vs Z1 qua] qua R meminerit Vs Z1 82 uale T, оm. s R D b A et ualete Z1 Subscr. : Ad clerum (et plebem add. Z) de cura pauperum et quiete confessorum explicit V Z1 Ad presbyteros et diacones explicit (ante Ad Ct) R Ad Rogatianum et ceteros confessores explicit T N b Explicit ad clerum propter curam pauperum Z" от. s D A fj

EPISTVLA 15 CYPRIANVS MARTYRIBVS ET CONFESSORIBVS CARISSIMIS FRATRIBVS S. I 1 Sollicitudo loci nostri et timor dei conpellit, fortissimi ac 5 beatissimi martyres, admonere uos litteris nostris ut a quibus tam deuote et fortiter seruatur fides domini ab isdem lex quoque et disciplina domini reseruetur. Nam cum omnes milites Christi custodire oporteat praecepta imperatoris sui, tunc uos magis praeceptis eius obtemperare plus conuenit, qui exemplum ceio teris facti estis et uirtutis et timoris dei. 2 Et credideram quidem presbyteros et diaconos qui illic praesentes sunt monere uos et instruere plenissime circa euangelii legem, sicut in praeteritum semper sub antecessoribus nostris factum est, ut diaconi

Codd.: Vs M (= MQE) R (= RCт) TD b A I Z fj

Inscr. : Incipit ad martiras ("res Z) et confessores ne cui temcre (оm. Z) pax daretur (detur Z) V (XXXV) Z Ciprianus ad martiras et confexores ne pax detur s (%2) Incipit ( Epla Cipriani A) ad martyras (mart D mar A -res E T I) et confessores (et confessores оm. I) qui lapsis petierunt (оm. M) pacem dari (et corripit[-pet 7] presbyteros qui pacem dederunt eis qui poenitentiam non egerunt add. T A, et corripit presbyteros qui pacem dederunt add. D) M (MQ LXVIII) TD b (LXXIII) A (LXXl) / Incipit ad martyres et confessores RC (C 13, qui lapsis petierunt pacem dari et corripit ppbb qui pacem dederunt eis qui paenitentiam non egerunt add. C2 i.m.mf.) Incipit ad martires feliciter т Incipit ad eos. Qui lapsis petierût pacem dari et corripiet (e exp.) да quos pacem dederunt sine poenitentia /j 2 et confessoribus оm. M TD Al 3 carissimis post fratribus Vs, оm. Z 4 loci post nostri fj domini b* Z ac оm. M 4/5 ac beatissimi оm. R 5 martyres] fratres R Z л оm. Z 5/6 quibus tam] quibusdam M (in E -dam eras.) quibus iam (sed i i.ras.) fj 6 tam оm. l domino Kr Ct fj ab isdem] a nobis Z iisdem b* eisdem R hisdem M (h eras. E) TD A I fj lex post quoque M b* quoque оm. I 7 domini] dño* (i eras.) Ct omnes] honestos Vs Z fs (corr. s.u. fj2) similites M 8 imperatores R tunc] tum b* dum Z tuc, с del. fj uos /.*. fs2 9 exemplum] in praem. Z ceteris] et add. Cт (del C2) 10 et timoris] extimoris R timoris ex -res Q et1 от. Z, ut add. I crediderim R 11 quid M (qui3 Q2 Ite ergo et docete gentes omnes, tinguentes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti, ^docentes eos obseruare omnia quaecumque praecepi uobis. Et Iohannes apostolus mandati memor in epistula sua post35 modum ponit :3/n hoc, inquit, intellegimus quia cognouimus eum, si praecepta eius custodiamus. *Qui dicit quoniam cognouit eum et mandata eius non seruat, mendaz est, et ueritas in illo non est. 3 Haec praecepta custodienda suggeritis, diuina et caelestia mandata seruatis. Hoc est esse confessorem domini, hoc est esse 40 martyrem Christi, seruare uocis suae inuiolatam circa omnia et solidam firmitatem, nec per dominum martyrem fieri et prae cepta domini destruere conari. Vti aduersus illum dignatione quam tibi dederit, armis ab illo acceptis rebellem quodammodo fieri, hoc est Christum confiteri uelle et euangelium Christi 45 negare. 4 Laetor igitur ex uobis, fortissimi ac fidelissimi fratres,

30/33 Mt. 28, 18-20.

35/38 1 Ioh. 2, 3-4.

I's X M R T В aA b ф e! Z fj X = XLPDiN P = PDk M = MQ

R = RCr

30 mittens post apostolos Z apostulos L et mandat et Z 31 omnis оm. s A omnis post potestas В a cH ergo s.u. T2, et оm. T 32 gentes post omnes TD aA g Z ôís fj intinguentes R T et tingentes Z baptizantes В cgH el eas Vs R «/; uetat rbsrtp LJV fili P M r (i suprascr. P2 Ai7) spû a 33 cas Vs R seruare В obserare fj, u s.u. f/2 quae R praecepi] mandaui В 34 ioânes ^ apostolos PD (u suprascr. D2) huius mandati R mandati ex -ta a 34/35 postmodum ponit] ponit et dicit В 35 ponit] dicit R ponit et dicit M b inquit оm. Vs Z intelligimus ex -amus a quia] quoniam Vs Z 36 qui] quid R quoniam] quia R В cgH el cognoui M fj nouit Vs 37 ueritas in illo] in isto ueritas s in ipso ueritas Z illo] eo a 38 haec] si add. s.u. N post praecepta // cu add. i.m. sugeritis, g /.*. fj2 suggeritis corr. m si geritis Q2 r7 sigeritis C datis suggeritis В si diuina Z et оm. Ct caelestia] iam add. s 39 seruastis P est1 post esse1 Ct (corr. C2) est1 s.u. fj2 esse1 оm. N T confessiores, i exp. C confessore, s add. s.u. t2 confessionë e dñi, i i.ras. R dño Ct dei g est2 от. e 40 martyres Ct et martirem Z uocis suae inuiolatam] uob que inuiolentia В inuiolatam] eiuiolatâ Ct, in suprascr. C2 post ei 41 nee per] nam propter g nec per dominum] nam uelle aA per corr. in pro M2 dño L M dñi R 42 dñm Cт co**nari, ro eras. Q coronad В uti] ut В e et R aduersus ex -um T aduersum В illam C dignationem M Cr В indigna tione A 43 tibi s.u. fj2 et armis Z rebellem] bellum В quondâ modo s 44 Christum] Christi L, ex Christus R nolle cH et оm. Cт fj 45 lator R, оm. Cт lçto A ex] et s ac] et g fidelissimi] dilectissimi Re/

136

EPISTVLA 28

et quantum gratulor martyribus istic honoratis ob uirium glo- V 547 riam, tantum gratulor pariter et uobis ob dominicae etiam disciplinae coronam. Dignationem suam dominus multiplici ge nere largitatis infudit, bonorum militum laudes et glorías spi50 rítales copiosa uarietate distribuit. Honoris uestri participes et nos sumus, gloriam uestram nostram gloriam conputamus, quo rum tempora inlustrauit tanta felicitas ut aetate nostra uidere contingeret probatos seruos dei et Christi milites coronatos. Opto uos, fortissimi ac beatissimi fratres, semper bene ualere 55 et nostri meminisse.

Vs X M R T В aA b cgH el Z fj X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

46 martyribus ... gratulor (47) от. fj, suppl i.m. fj2 istis A fj2 illic * istic (isti т) post honoratis R honoratis ex -tus L ob uirium] cui triumphum Ct gloriâ corr. in gloriae C2 47 et] ex A 48 disciplina P dignationemque suam b quam dignationem suam N dignationis suae M drii L 49 infudit T, n suprascr. T2 infundit В b Z milites / laude P (s adscr. k2) gloriam spiritalem N 50 copiosas Ct copias auarietate X ueritate В uirtute (exp.) ueritate fj, uarieie i.m. fj2 disposuit aA honoris] laboris aA honores Hart (оbuio errore typop.) participites p et t.*. f/ 51 simus H gloria uestra Cт В uestram nostram от. s ñra (= nostra) PD (corr. D2) nostram от. fj, suppl i.m. f/ côputemus В 52 sic illustrauit Z illustrauit post tanta k ut оm. В cH (suppl s.u. H2) aetatem nostram Pi a* cgH 53 contigeret Ct contingere L M (corr. in -tSс M2) В et probatos M Z seruos post dei g l christi et dei / coronamus R 54 opto ... meminisse(55) от. Ct T el fortissimi ac beatissimi post fratres X, от. s ac beatissimi от. aA fratres от. M semper] in domino semper L, от. s В Z 55 et nostri meminisse от. Vs P Z nostri meminisse] ñm esse R meminisse] emendauit iustinus romae add. M; de bac subscr., quae redit ep. 37, 90 ei ep. 39, 97 (romae от.) cf. Hartelp XLV; Souda» Tbe Cbeitmbam Lut 296sq. ; pS 83, 1 Subscr.: Caecilii Cyp. ad Moysen et Maximum presbyteros et cet. confess. prim. explicit V Ad Moysen et Maximum et ceteros confessores explicit R Explicit epistola Cipriani ad Moysen ad Maximum et ceteros confessores Ct Explicit ad Maximum et ceteros confessores a Explicit ad Moysen et Maximum pBros с Ad Moysem et Maximum explicit Z Mosi (Caecilii Cypriani proem. B, Moysi P T B) et Maximo presbyteris (presbytero**, rû eras. L, от. T) et ceteris confessoribus explicit (\ explicit T, explicit ante Mosi X) XLN M P T В Explicit Dk от. s A b gH el fj subscr. b dust m lac. (u. adCodd.)

EPISTVLA 29 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS S. 1 Ne quid conscientiam uestram lateret, fratres carissimi, 5 quid mihi scriptum sit quidque ego rescripserim, utriusque epistulae exemplum uobis misi ; et credo uobis id quod rescripsi non displicere. Sed et illud ad uos perferre litteris meis debui, urgente causa clero in urbe consistenti litteras me misisse. Et quoniam oportuit me per clericos scribere, scio autem nostros 10 plurimos absentes esse, paucos uero qui illic sunt uix ad minis- V 548 terium cotidiani operis sufficere, necesse fuit nouos aliquos

5 mihi scriptum: de hac ep., cuius etiam mentio fit ep. 33, 12sqq. et 39sqq., et ep. 35, l0sqq., cf. Harn. n. 46, p. 5 et 31 sq. (sed in p. 31 lege 29 pro 27), CI. p. 106sq. et n. 2. rescripserim: sc. ep. 33 (CI. ibid.). 8 sc. ep. 27 (Cl. n. 3. Gülzow 8 et 76); sed Duquenne 139 epp. 27 et 28 designan censet.

Codd. : Vs M (= ME) TD b A g l Zl Z" fj (Z" deficit post necessitate [21 j)

Inter.: Incipit ad clerum de litteris Romae missis, et Saturo lectore ; et ypodiacono Optato factis V (XXXVIII) Ciprianus ad clerum de Iris Rome missis et Saturo lectore / (78) Incipit ad clerum Rome missa Z" De redditione âepi urbici describentis Romae ad clerum fj (cf. hucr ep. 9 m TD et subirr. ep. 9 in T) Incipit epistula Cypriani (epistula Cypriani от. E) ad clerum insinuans quod ut (ut E) Romae litteras fecisse (fecisse se E mittere fecit se TD mitteret fecisse se b) Optatum (-to TD) hyppodiacono (-con E hypodiacono T diacono D hypodiaconum b) et Saturum lectorem (-tor E) M (Ai LXXV) TD b (LXXX) Incipit ad clerum insinuans quod utrasque Rome litteras misisset et quod Optatum yppodiaconum et Satirum confessorem lectorem constituisset / Incipit ad clerum de Optato facto ypodiacono et de Saturo lectore A (LXXIX) Incipit ad clerum carthag de eo quod litteras Romam miserit et de ordinatione quorundam g (XXXVIII) Incipit ad poros et diaconos Zl 2 presbyteris et diaconibus] clero Z" diaconis Vs V Z1 4 quid] uos uel add. ^ nostram Z1 Z" latere TD (t adscr. i.m. D2) 5 quidque ego rescripserim оm. E g l 6 exemplum post uobis Z" id от. s 7 displicere*, s eras. TD sed оm. D et illud] aliud A illud] aliud (ex -t) D perferre post litteris meis gl 8 clausa D clero] credo Z" ante clero in D & adscr. i.m. D2 consistente D (ex -ti) Z1 me] ad me Z1 me misisse] meminisse M TD fj (corr. f/) misistis Z1 et оm. Vs 9 clerico M autem] enim / eciam Z1 10 abentes, s suprascr. M2 habentes E g l esse оm. fj 10/11 ministerii cotidiani opus g 11 cotidiani Vs A Z" fj (quot-) cotidianum cett.codd., HartBay operis] non Z1 sufficere] sufficere et V Z" surficeret s

138

EPISTVLA 29

constituere qui mitterentur. 2 Fecisse me autem sciatis lectorem Saturum et hypodiaconum Optatum confessorem, quos iam pridem communi consilio clero proximos feceramus, quando aut 15 Saturo die Paschae semel atque iterum lectionem dedimus aut modo, cum presbyteris doctoribus lectores diligenter probaremus, Optatum inter lectores doctorum audientium constituimus, examinantes an congruerent illis omnia quae esse deberent in his qui ad clerum parabantur. Nihil ergo a me absentibus uobis 20 nouum factum est, sed quod iam pridem communi consilio omnium nostrum coeperat necessitate urgente promotum est. Opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere et nostri meminisse. Fraternitatem salutate. Valete.

Vs M TD b AglZ1 Z" fs M = ME

12 mitterentur] ministraren! g ministrent / me oт. Z1, me post autem JE b* gl me et sciatis оm. ¡j, me sciatis suppL f/ post autem sciatis оm. s, suppL i.m. s2 12/13 lectorem post Saturum g 13 satirum / ypodiaconum Vs Z" hyppodiaconum M A yppo- g I hippo- yi hypodiacono D hyppodiaconem Zl et optatum M TD I cöfexores s 14 clero оm. Z1 clero proximos] cum proxime Vs cum prosimite Z" proximus D proximo M T / fj 14/ 15 aut Saturo] ad saturum Z1 15 satiro / lectionem оm. D dedimus] de diuinis /j, corr. i.m. f/ 16 modo] quomodo D qñ (= quando) A ; de boc loco u. Gryson, RHE 68, 1973, 362, n. 2; errant SM II 101; cf. Cl n. 11 dictoribus M g l doctoris V, оm. s lectoribus Egl lectorem fj diligenter ex -tes D diligenter ... lectores (17) оm. M g l properemus T 17 lectos fj, res /.*. f/ doctorem b audentium fj 18 congruent TD (corr. T2D2) consisterent s Z1 Z" const¡terent p, corr. i.m. fj2 deberentur, ur exp. /j 19 hiis / Z" huius Z1 qui] quae E (i suprascr. E2) A g I Z1 Z" fj parabuntur TD (corr. D2) пк(Ь)\i post ergo Vs Z" fj nihil ergo] hec ergo nihil Z1 nobis Zl 20 nouum оm. Vs nouum post factum est g actum Ai factum est оm. fj 21 ceрa Z" necessitate] reliqua dtsunt Z" urguente M T A, оm. D 22 opto ... ualete (23) оm. M g l carissimi semper оm. s 23 et fraternitatem s ualete оm. s Z1 fj Subscr. : Ad clerum de litteris Romae missis, et Saturo lectore, et ypodiacono Optato factis explicit V Explicit ad clerum Rome missis Z" Epistola Cipriani (Epistola Cipriani оm. M J ad clerum insinuans quod utrasque (utraque M ultra me T) Romae (оm. T) litteras misisset (miss- E mitteret fecisse se T) cum (оm. T) Optatum hypodiaconum (hyppodiacono M ) et lectorem Saturum explicit M T Epla Cyp. ad clerum etc. expl. b Ad pBros et diaconos explicit Z1 оm. s D A g l fj

EPISTVLA 30 CYPRIANO PAPAE PRESBYTERI ET DIACONI ROMAE CONSISTENTES S. I 1 Quamquam bene sibi conscius animus et euangelicae 5 disciplinae uigore subnixus et uerus sibi in decretis caelestibus testis effectus soleat se solo deo iudice esse contentus nec alterius aut laudes petere aut accusationes pertimescere, tamen geminata sunt laude condigni qui, cum conscientiam sciant deo soli debere se iudici, actus tamen suos desiderant etiam ab ipsis 10 suis fratribus conprobari. 2 Quod te, frater Cypriane, facere non mirum est, qui pro tua uerecundia et ingenita industria consiliorum tuorum nos non tam iudices uoluisti quam participes

Codd.: Er UV TD ОB ba (defic. post se 6) k cgH A /j "Hanc epist. neque inter alias Cypriani neque inter rescripta ad eum habet Ver. cod." adseuerat Lat. in p. 98 ed. Erasm. ; cf. Merc. 172, 2. In * haec ep. bis legebatur, sed b1, cuius Inscr. et Subscr. desideranrur, periit in lac. ; occupabat autem in cod. numerum Vlum; cf. Merc. 189 et vS 121. Adnotandum est in cod. k ordinem foliorum ualde perturbatum esse; cf. CCL 4, 193, 28. Adde: Petitmengin, Revue d'Histoire des Textes 2, 1972, 216sqq.

Ingcr. : Incipit (оm. s cH) Cypriano (Ad Ciprianum s) papae (оm. s) presbiteri (TPRR F PR L pBns N) et diacones (diacon. F DD L diac. N) Romae consistentes F (XLVIIII) / LN cH Incipit ad Romanos T (bit, sc.f. 146u es 147r; cf. Bevenot, Greg. XVI. 22) D (Cypriani epla add.) О Incipit ad Rom. b (LXI), sed sequiiur: (in alio) epla Caecilii Cypriani ad clerum ... redierunt explicit (= Subscr. ep. 12, ubi uide) Incipit ad Cyprianum epla cleri et plebis Romanorum В (XVI) Incipit epla piBorum et diaconorum Rome consistentium ad Cornelium (exp., Ciprianum im. a2) a Rescriptum romanae ecclesiae g (XLVI) Incipit Romanorum ad Cyprianum /j оm. k A (Ad Ciprianum i.m. AJ, etiam numerus (XVI) deesf) 2 Cyprianus TD О papae оm. TD b presbiteris TD, оm. О 3 diacones s сH A fj diaconibus TD О diaconi*, b ; eras. N roma k consistente, s add. s.u. F2 consistentibus TD О 4 bene post sibi s fj 5 rigore Er TD О b /j; cf. Мelin 61sq.; Watson 275, 3; E-Löfstedt, Coniectanea. Erste Reibe (Amsterdaт 1968), 112 sq. discretis a castris A 6 se оm. b', exp. D О g; post se deficit a; sequitur quando admoneat dominus (ep. 59, 370) dö* (ex dño) В 7 petere] patere В pati О cominata F geminatae D 8 laudes D condigne que D cum оm. A conscientia F conscientiam suam g di ex dö H2 soli ex solo i/ solo F TD g solius H 9 se оm. О se iudici] sed iudicii с iudicati g iudici, o adscr. H2 iudice D iudicio F T /j (o eras. fj2); de boc loco сf. Melht 73/76 aucrus (u del H) cH 10 suis оm. cH quid s facere оm. В 11 ingenita оm. В cH 12 tuorum ... consiliorum (14) оm. ОB non оm. s L fj iudices] esse add. g

V 549

140

EPISTVLA 30

inueniri, ut in tuis rebus gestis laudem tecum dum illas probamus inueniremus et tuorum consiliorum bonorum coheredes is quia et adfirmatores esse possemus. Idem enim omnes crederemur operati, in quo deprehendimur omnes eadem censurae et disciplinae consensione sociati. II 1 Quid enim magis aut in pace tam aptum aut in bellis persecutions tam necessarium quam debitam seueritatem diuini 20 uigoris tenere ? Quam qui remiserit instabili rerum cursu erret semper necesse est et huc atque illuc uariis et incertis negotio rum tempestatibus dissipetur et quasi extorto de manibus consiliorum gubernaculo nauem ecclesiasticae salutis inlidat in V 550 scopulos, ut adpareat non aliter saluti ecclesiasticae consuli 25 posse, nisi si qui et contra ipsam faciunt quasi quidam aduersi fluctus repellantur et disciplinae ipsius semper custodita ratio quasi salutare aliquod gubernaculum in tempestate seruetur. 2 Nec hoc nobis nunc nuper consilium cogitatum est nec haec apud nos aduersus inprobos modo superuenerunt repentina 30 subsidia, sed antiqua haec apud nos seueritas, antiqua fides,

Fs LNTDОBbkcgH A fj

13 inuenire s TD fj ut] et F tecum оm. g 14 inueniremus ex -eremus T et от. Fs TD b, add s.u. fj2 quo heredes д co s.u.m.2 heredes ОB 15 qui s fj quia post et A tí. оm. О possimus / TD ОB b fj (u sm. f/) possumus F enim оm. О credimur F b credimur ex credimus fj2 credimus s TD crederemus corr. in credimus H2 credemur HortBay (Ci n. 6) 16 deprehendimus T deprehendemur L О deprehenderemur N k A (deprehendimur tuetur Melin 60, 2) omnes post eadem VA 17 confessione Fs TD /j solaci Fs TD /j (-ti s fj), sociati corr. s.u. fj2 18 pacem L TD (m eras. D) tam aptum] tm c tutvî g tantû H libellis cH (1i exp. c) bello HartBay 19 persequutionibus b tam] iam T qua N debitam] debet ad ОB securitatem A 20 rigoris cgH instabili] in proeт. g cursu errfiс i.ras. H concurreret с semper curret et g erret] uerû et О eruet В 21 semper оm. k A et1 оm. cgH, suppL s.u. H2 huc оm. О, suppl s.u. О2 22 extoto О (euulso suppl i.m. О2 post gubernaculo) В cH(t add. s.u. H2) 23 gubernaculorum F (cub-) cH (rum eras. H) nauim fj ecclesiae c salutis] disciplinae ОB inlidat, t i.ras. (ex nt f) k inlidant Fs L TD ОB cH ц in О n exp. 24 ut] et s soluti F salutis L k (s exp.) 25 si] et hi (tiii gH) cgH, от. NB qui] siqui b qui post et Bay et от. g ipsa В faciant, a exp, u suprascr. A2 quidem В 26 ipsius] illius О 27 aliquid О tempestatem, m exp. О 28 hoc] hos T nunc post nuper k, nunc от. N В H (suppl s.u. N2 H2) est от. H (suppl s.u. H2) fj haec] hoc с 29 aduersus ... nos (30) от. c, aduersus ... sed partim i.ras. partim i.m. H2 30 antiqua haec apud nos seueritas

от. DH

EPISTVLA 30

141

[disciplina legitur antiqua,] quoniam nec tantas de nobis laudes apostolus protulit dicendo: quia fides uestra praedicatur in toto mundo, nisi iam exinde uigor iste radices fidei de temporibus illis mutuatus fuisset, quarum laudum et gloriae degenerem 35 fuisse maximum crimen est. Minus est enim dedecoris numquam ad praeconium laudis accessisse quam de fastigio laudis ruisse. Minus est criminis honoratum bono testimonio non fuisse quam honorem bonorum testimoniorum perdidisse. Minus est (praeiudicii) sine praedicatione uirtutum ignobilem sine laude iacuisse 40 quam exheredem fidei factum laudes proprias perdidisse. Ea enim quae in alicuius gloriam proferuntur, nisi anxio et sollicito labore seruentur, in inuidiam maximi criminis intumescunt. III 1 Hoc nos non falso dicere superiores nostrae litterae probauerunt, in quibus uobis sententiam nostram dilucida ex45 positione protulimus et aduersus eos qui se ipsos infideles inlicita nefariorum libellorum professione prodiderant, quasi hoc eua-

32/33 Rom. 1, 8 (Cl. n. 9).

43 de hac ep., cuius etiam mentio fit ep. 27, 75, cf. Harnack n. 3, p. 3 et 7; Cl. n. 12; Gülzow 69 et 89, 8.

Fs LN TD ОB b k ф A fj

31 uerba disciplina legitur antiqua delenda eenseo ut interpretationem postea additaт (fortasse (intel)legitur rescribendum) ; sed cf. CL n. 9 antiqua] fides add. L tantas de] tandem О 32 protulisset LN О V k A proferret s fj dicendo] deligendo T rua ¡j 33 iam] tam D radicis Fs T fj exradicis D de оm. D 34 illis] in praem. TD laudes F laudem T laude D ante et gloriae in и est gloria de exp. et gloriae оm. g gloria D degenere s В 35 fuissem F О (m exp) fuissent В minus est оm. В est оm. H, suppl i.m. post dedecoris H7 decoris Bay (uertit autem "aesboimeur") 37 minoris D détinsse L que D 38 honore ex -rum k2 praeiudici restit. Bay, -cii mauuit Xíelin 56 39 praedicatione (ita et Bay, prob. Melin 56)} praeiudicione F praeiudicio Hart iacuisse et tae- fj tacuisse / TD 40 ex herede s laudes] claues В propias T reddidisse О 41 quae оm. s 42 in inuidiam оm. s i.sp. ca. 7 litt. in fine lineoe maximi*, s eras. T 43 hoc ex hçc с 44 reprobauerunt s delucida s dilucida В delucidam T expositionem T 45 et от. Fs TD b fj. HartBay; u. Melin 187 eos оm. О (illos suppl s.u. О2) В 46 nefandorum g librorum A professio, ne adscr. i.m. F2 hoc] hinc g, оm. H i.ras. 3 list.

142

EPISTVLA 30

suri inretientes illos diaboli laqueos uiderentur, quo non minus V 551 quam si ad nefarias aras accessissent hoc ipso quod ipsum contestati fuerant tenerentur, sed etiam aduersus illos qui ac50 cepta fecissent, licet praesentes cum fierent non adfuissent, cum praesentiam suam utique ut sic scriberentur mandando fecis sent. Non est enim inmunis a scelere qui ut fieret inpetrauit, nec est alienus a crimine cuius consensu licet non admissum crimen tamen publice legitur ; et cum totum fidei sacramentum 55 in confessione Christi nominis intellegatur esse digestum, qui fallaces in excusationem praestigias quaerit negauit, et qui uult uideri propositis aduersus euangelium uel edictis uel legibus satisfecisse, hoc ipso iam paruit quo uideri paruisse se uoluit. 2 Necnon etiam contra illos quoque qui inlicitis sacrificiis manus 60 suas adque ora polluerant pollutis ante mentibus propriis, unde etiam sunt ipsae manus atque ora polluta, fidem nostram consensumque monstrauimus. 3 Absit enim ab ecclesia Romana uigorem suum tam profana facilitate dimittere et neruos seueritatis euersa fidei maiestate dissoluere, ut cum adhuc non

61/62 cf. ad 43 (Cl. n. 18). 62/67 Decretvm Gratiani, I, Distinctio 50, c. XXVI (Friedberg I, 188). Absit a Romana ecclesia ... sed etiam cadant ... prestentur.

FsLNTDОBbkcgH Afj

47 inretientis LN inretinentis О (corr. in irre- О2) inretinendi, s add. s.u. В2 &. retinentes cg irreti*entes (i i.ras., n eras.) H laqueis D quo] qui / /j quod ОB quo ... tenerentur (49) оm. cH 48 adiarias TD (ne suprascr. D2) accesissent F arcessissent T ipsum] ipso D in ipsum g 49 constituti g acta LN k cgH A, i.m. f/ 50 cum fierent] qui afruerant g fierent] fuerint ОB 51 sic оm. g mandata ОB mendacio s 52 ab £ 53 est оm. V fj consensus k consensi cH (corr. in -su H2) admissum] a se admissum V A (adse, d exp), post admissum m D est add. s.u. D2 55 Christi post nominis g quia О (a exp)B 56 excusatione Fs V k A fj excusationes О (s exp.)B g praetigias L quaeri*, t eras. /j qui оm. В 57 ppositis T О (corr. 02)B k, оm. g propositis ... uideri (58) оm. A editis fj, c /.*. fj2 uel2 оm. cH uel legibus] legalibus g 58 quod TD ОB b, Bay se] negasse Д оm. D В cgH uoluti F 59 qui оm. О (suppL s.u. О2) В illicitis ex -tos A il Ircin s, seq. sp. ca. 4 litt. 60 pol lue runt Dg polluitis F pullutis T polluistis, is exp. О pollutus cH (corr. in -tis H2) pollutis ... polluta (61) оm. D post mentibus in О nns exp. mentibus] manibus g propiis T 61 pollut L 62 esensû. que В constrauimus cH (corr. H2) contraximus g ecclesiâ romanam F 63 profana] prona coni. Hart ; uetat Melin 48 facultate О (corr. О2) В demittere О dimitteret D et] ei F seueritati, s add. s.u. F2 64 auersa cH (corr. H2) maiestati F dissolueret T (t exp.) D

EPISTVLA 30

143

65 tantum iaceant, sed et cadant euersorum fratrum ruinae, properata nimis remedia communicationum utique non profutura praestentur et noua per misericordiam falsam uulnera ueteribus transgressionis uulneribus inprimantur, ut miseris ad euersionem maiorem eripiatur et paenitentia. Vbi enim poterit indul70 gentiae medicina procedere, si etiam ipse medicus intercepta paenitentia indulget periculis, si tantummodo operit uulnus nec sinit necessaria temporis remedia conducere cicatricem? Hoc non est curare, sed si dicere uerum uolumus occidere. IV Quamquam confessorum quoque, quos hic adhuc in car- V 552 75 cerem dignitas suae confessionis inclusit et ad certamen euangelicum sua fides in confessione iam gloriose semel coronauit, litteras habeas conspirantes cum litteris nostris, quibus seueritatem euangelicae disciplinae protulerunt et inlicitas petitiones ab ecclesiae pudore reuocarunt, ne si hoc facile fecissent, dis80 ciplinae euangelicae ruinas non facile sarcirent, praesertim cum nulli magis tam congruens esset tenorem euangelici uigoris

69/73 o.c.. Lc. : Vbi enim poterit penitencie medicina procedere ... periculis ? (Si tantummodo ... cicatricem оm.) Hoc ... occidere. 77 de hac ep. cf. ad ep. 27, 76/77 (CI. n. 22). cum litt. nostris: item u. ad 43.

Fs LN TD ОB bk cgH A fj

65 iactam s uersorum D (c add. s.u. D2) et uniuersorum В fratruum L 65/66 properat animis О (corr. О2) k properant animis В properata animis s 66 remediis / 67 praestarenrur L et] ut ОB falsa D В uerticibus del, ueteribus s.u. О2 68 transgressionibus T ad euersionem] aduersionem О (ad add. s.u. О2) В aduersionë fj, e s.u. fj2 69 erapiatur F eripiantur T k H (n del k H) paenitentiam F В poterit post indulgentiae bf indulgentiae] penitentiae N 70 prodere О (ere exp., esse suprascr. О2)B proficere k A fj intercepta fj, pre s.u. f/ post inter 71 indulge T indulget periculis si оm. D periculosis k perit A uultus, t exp., n suprascr. T2 72 sint cH A obducere g, Hart; dubit. tuetur Melin 53sq. 76 73 est оm. fj dicere post uerum g uerius ОB 74 quamquam] qua ОB carcere N D В çfH 75 dignitatis, ti exp. H dignatus О confessiones T euangelii cum cH (ait. i in H eras.) 76 fide В gloriose fj, a s.u.m.2 gloriosae T В с gloriosa D V g A 77 habeas/xv/ conspirantes b 79 ad ecclesiae pudorem cH reuocauerunt s с reuocabunt В ne si] nisi s LN TD ОB V k A fj faciles D, оm. Д /я fj exp. disciplinae] et praeт. N 80 ruinae ОB ruina V (f) 81 non nulli D esse D k(t add. sm. k2) cH tenore k. Harl (ex com.) Bay tenor В euangelici ex -cç О, ex -ce k ante uigoris in fj tenoris exp. uigorem cH

144

EPISTVLA 30

inlibata dignitate seruare quam qui se excruciandos et excarnificandos pro euangelio furentibus tradidissent, ne martyrii honorem merito perderent, si in occasione martyrii praeuari85 catores euangelii esse uoluissent. Nam qui id quod habet non custodit in eo ex quo illud possidet, dum id ex quo possidet uiolat, amittit illud quod possidebat. V 1 In quo loco maximas tibi atque uberes gratias referre debemus et reddimus quod illorum carceris tenebras litteris 90 tuis inluminasti, quod ad illos uenisti quomodo introire potuisti, quod illorum animos sua fide et confessione robustos tuis adlocutionibus litterisque recreasti, quod felicitates eorum condignis laudibus prosecutus accendisti ad multo ardentiorem caelestis gloriae cupiditatem, quod pronos inpulisti, quod ut 95 credimus et optamus uictores futuros uiribus tui sermonis animasti, ut quamquam hoc totum de fide confitentium et de

89/90 sc. ep. 28 (Cl. n. 27. Gülzow 89, 7).

Fs LN TD ОB b k cgH A fj

82 ¡Ilibata dignitate (diuinitate g) sgfj inlibatam dignitatem F LN T О (que add. s.u. О2 post inlibatam) В k cH, HartBay per inlibatam dignitatem D illibatum dignitatemque A illibatum dignitatem b (cf. CL n. 25; Wasson 210,3) seruasse g se оm. N excutiendos О (г suprascr. post c О2) excusando« В et excarnificandos оm. D 83 ne] nec Д от.D mrii** (ex mrum) H2 84 honoremerito L perderent ex pro- g perdidissent A in оm. В occansione F occassione N occisione ОB 85 euangelii post esse В, post uoluissent H qui ex quo T qui id] quis О id оm. TD ОB V Д m k eras. habent, n exp. Ос 86 custodi T in eo оm. D eo] eos T possidet] uideat amitti add. cH, uidetur amitti add. g dum id ex quo possidet оm. s N k (sed m k suppL iж inf.) id] hic В possedit cgH 87 uiolata mittit О (corr. О2) В amittit] uiolat ц com i.m. f/ amittit оm. Fs T (perdit suppL i.m. T2) D cgH id s 88 quo post loco ОB tibi оm. ОB referre оm. k 89 et] ut О (corr. О2) В quod] qui / illo L illorum post carceris g carceres F T tenebrisВ litteris ex -ras L 90 quod] qui s intrare¿ potuistis, s exp. О 91 quod] qui / animas О H robustas ex -os О elocutionibus / TD fj 92 litterisque] et Iris s fj recreati, s suprascr. О2 creati В quod] qui s felicitatis TD ОB (corr. О2 D2) indignis О (in exp.) В cй dignis ^ 93 prosecutos TD ascendisti N В с лd оm. О 93/94 ardentiore caelesti В 94 cupiditate В pronos LN О (bi suprascr. О2) V k A, HartBay, tuttur Melin 79, 1 innos F TD cH pronosit В nos s ц pronos i.т. fj2 illos g inpulsisti L intulisti О polis« TD intellectu В ut] ue F 95 sermonis ex -nes О, ex -nibus A amasti, r suprascr. D2 armasti b 96 hoc totum corr. in hanc totam D2 de1 оm. ОB confidentium N OB confide nt iam D de2 от. ОB

EPISTVLA 30

145

diuina indulgentia uenire uideatur, tamen in martyrio suo tibi v 553 ex aliquo debitores facti esse uideantur. 2 Sed ut ad id unde digressus sermo uidebatur esse rursus reuertatur, quales litteras 100 in Siciliam quoque miserimus subiectas habebis. Quamquam nobis differendae huius rei necessitas maior incumbat, quibus post excessum nobilissimae memoriae uiri Fabiani nondum est episcopus propter rerum et temporum difficultates constitutus, qui omnia ista moderetur et eorum qui lapsi sunt possit cum ios auctoritate et consilio habere rationem. 3 Quamquam nobis in tam ingenti negotio placeat quod et tu ipse tractasti, prius ecclesiae pacem sustinendam, deinde sic conlatione consiliorum cum episcopis, presbyteris, diaconis, confessoribus pariter ac stantibus laicis facta lapsorum tractare rationem. Perquam enim 110 nobis et inuidiosum et onerosum uidetur non per multos exa minare quod per multos commissum uideatur fuisse et in unum sententiam dicere, cum tam grande crimen per multos diffusum

99/100 89, 11. 66/70 (cf. 75/76. 17,

de hac ep. cf. Harnack n. 4, p. 3 et 7; vS 17, 1 ; Cl. n. 29. Gülzow 105/109 haec uerba Cypríanus postea in memoriam reducet: ep. 55, praecipue Gübow 90/99). 106/109 cf. e.g. ep. 15, 38/40. 16, 16/19. 20, 55$qq. 26, 16/18 (Cl. n. 31).

F/ LN TD ОB b k cgH A p

97 uidear F TD sibi О (cort О2) В 98 alio quo F deuictores В facti ex -ta В factis L id unde] eundû В uden F, post unde in О non exp. 99 sermo] et praem. В esse от. b esse ... litteras оm. s T fj (suppL i.m.m.2), in D Redeat iegitur rursum F reuetatur L reuersatum В 100 siciliam A ц Hart sicilia ceit.codd.. Bay miserrimus О (pr. r exp.) miserias D subectas F sublectas LN haberebis, re del. L habetis cgH 101 différencia Bay (obuw errore typogr) incumbit В k (a suprascr. k2) 102 potest, te exp. О fauiani N est ex esset fj2 essent, n del F esset s TD b 103 ante constitus (tu suprascr. О2) in О et exp. constitutos s 104 ista оm. TD mederetur ОB (maed- B) lapsi sint ex lapsiunt L 105 consilio] cum proeт. LN В & A 105/106 in tam] ist! В sunt intertâ О 106 placeant В et s.u. ¡/ 107 sic оm. g consolatione D H (sol i.ras. H) consiliatorem, orem del, icione suprascr. с2 108 episcopis] plurimis s TD b fj et diaconis b et diaconis et / et diaconibus TD diaconibus k A et diaconibus et fj pariter от. TD 108/109 ac stantibus] adstantibus F ОB k A (d exp., c suprascr. A2) astantibus gH (in H pr. л i.ras., ex ac f) 109 lacis F fj (i s.u. f/) facta k, оm. О ratione D cH 110 inuiosum L honerosum s D A exanimare s 111 permissum / TD b fj, cö s.u. fj2 uidetur s TD /j, a /.*. fj2 in unum Fs D b cgH fj (sed in eras. fj2), Hart, tuesur CL n. 33 in unam T unum LN О, Bay unam В k A 112 per multos post diffusum T

146

EPISTVLA 30

notetur exisse, quoniam nec firmum decretum potest esse quod non plurimorum uidebitur habuisse consensum. 4 Aspice totum 115 orbem paene uastatum et ubique iacere deiectorum reliquias et ruinas, et idcirco tam grande expeti consilium quam late propagatum uidetur esse delictum. Non sit minor medicina quam uulnus est, non sint minora remedia quam funera, ut quomodo qui ruerunt hoc ruerunt quod caeca temeritate nimis incauti 120 fuerunt, ita qui hoc disponere nituntur, omni consiliorum moderamine utantur, ne quid non ut oportet factum tamquam inritum ab omnibus iudicetur. VI 1 Vno igitur eodemque consilio, isdem precibus et fletibus v 554 tam nos qui usque adhuc uidemur temporis istius ruinas sub125 terfugisse, quam illi qui in has temporis uidentur clades incidisse, diuinam maiestatem deprecantes pacem ecclesiastico nomini postulemus. Mutuis uotis nos inuicem foueamus, custodiamus, armemus. 2 Oremus pro lapsis ut erigantur, oremus pro stantibus ut non ad ruinas usque temptentur, oremus ut qui no cecidisse referuntur delicti sui magnitudinem agnoscentes intellegant non momentaneam neque praeproperam desiderare medicinam. Oremus ut effectus indulgentiae lapsorum subse-

FsLNTD ОB bkcgH A fj

113 quoniam ... esse оm. Fs TD cgH ц suppl i.m. fj2 fimmum L primum 114 non оm. О, suppl. s.u. О2 uidetur cH fj (bi s.u. fj2) consilium g 115 Iacere L reliquias] laqueos с 115/116 et ruinas оm. A 116 et /.*. T2 expetit D expete ex -t& k 117 non ... funera (118) от. TD fj, sed suppl i.m. f/2 118 sit L funera] uulnera k 119 ruerunt1] fuerunt В rucre fj ob hoc Er D V A hoc, ob praef s.u. k2 ex hoc g ruerunt2 оm. Ai nimis] minus с incaute D 120 ita оm. О nititur В omni оm. A 121 nitantur В quid, o suprascr О2 ut оm. V tamquam оm. g 122 hominibus В 123 igitur] ergo g isdem, h suprascr. A2 hisdem s Ng fj idem О (s s.u. О2) В iisdem V praecipibus T pcipimus, pimus ael, bus add. s.u. D2 124 adhoc TD ОB (o exp., u suprascr. О2) temporibus istis b subterfuisse, g suprascr. T2 A2 125 his В tempori, b ; add. s.u. О2 temporibus T uidentur post clades g gladis О, corr. in cladibus О2 gladiis В 126 nomine / О (corr. in -ni О2) В V nominis F L 127 postulamus, a exp., e suprascr. H2 mutuis] in tuis g inficem / 129 temptetur, n s.u. k2 qui] quid / 130 feruntur fj delicti sui] delictis T (ui adscr. i.m.) О (s eras.) В magnitudine В noscentes О 131 momentanen D (corr. in -a D2) praepoperam F praepropera В properam T, p proef. s.u. T2 considerare N 132 indulgentiâ В lapsorum оm. g subsequantur k В

EPISTVLA 30

147

quatur et paenitentia, ut intellecto suo crimine uelint nobis interim praestare patientiam, nec adhuc fluctuantem turbent 135 ecclesiae statum, ne interiorem nobis persecutionem ipsi incendisse uideantur et accedat ad criminum cumulum quod etiam inquieti fuerunt. 3 Maxime enim Ulis congruit uerecundia quo rum in delictis damnatur mens inuerecunda. Pulsent sane fores, sed non utique confringant. Adeant ad limen ecclesiae, sed non wo utique transiliant. Castrorum caelestium excubent portis, sed armati modestia qua intellegant se desertores fuisse. Resumant precum suarum tubam, sed qua non bellicum clangant. Arment se quidem modestiae telis et quem negando mortis metu fidei dimiserant clipeum resumant, sed ut contra hostem diabolum us uel nunc armati, non contra ecclesiam quae illorum dolet casus, armatos esse se credant. Multum illis proficiet petitio modesta, postulatio uerecunda, humilitas necessaria, patientia non otiosa. V 555

138 cf. Mt. 7, 7-8. Luc. 11, 9-10. Eph. 6, 16.

141 cf. 1 Pfctr. 3, 16.

143/144 cf.

FsLNTDОBbkcgH Afj

133 et] ut О (exp.) В, оm. A paenitentiâ О (ex -л) Д ex -a fj2, -am V, HartBay (cf. CL n. 37) ut] aut F, ut t.*. fj2 intellectu В uelint ex uellit О2, ex uelut (ni fallar) В2 uellint F uelit LN nobis] nouit О (exp.) В 134 interim оm. Fs TD b с/H fj praestare] prare N patientiam V A, Hart Bay patientiâ ex paenit- //2 paenitentia В paenitentiam cttt.codd. ne k adhuc оm. L fluctuantem turbent] fluctuante et urbante L fluctuent et conturbent N turbent*,ent i.ras. k turbare A 135 nec N (c del) k interimere В persecutione В ipse /, оm. k incidisse D (ex ince-) В k 136 uidentur В iudicentur ex uindicetur О2 accedat] ad proem. i acce*dat, n eras. T 137 fuerint g b fuerît (it i.ras.) k illis ex illos k 138 damnatur fj men' (= menus) k inuerecundia L T A (i deL T A) /j foris s TD fj, e s.u. f/ foras В 139 sed оm. N confringent, e exp., a suprascr F2 confrangant T adeant оm. T adeant ad оm. D лd оm. g lumen L 140 transiliant ex -unt T exiliant В 141 quia intellegerant D se оm. В se* desertores (d erat. D) seductores cH (corr. H2) fuisse ex -ssent В esse b resumerant T 142 libellicum cH plangant LN О (corr. О2) В 143 quidam с quibusdam g modestiâ В quem] quae В q О, uë suprascr О2 negando V A, edd. negotio F LN TD О (in suprascr. О2) В k in negotio s fj (corr. l.m. fj2) negatio cH negocioso g fidei] fieri О (exp.) 144 demiserant D demirant, se nprascr. L2 remiserant ОB clipeum resumant оm. s diabulum T 145 illos g casos F cesos cgH 146 armatus В esse port se g credent В intelligant g proficient ОB (corr. m -iens В2) 147 uerecundia L paeniten tia В

148

EPISTVLA 30

Mittant legatos pro suis doloribus lacrimas, aduocatione fungantur ex intimo pectore prolati gemitus dolorem probantes 150 commissi criminis et pudorem. VII 1 Immo si dedecoris admissi magnitudinem perhorrescunt, si pectoris et conscientiae suae letalem plagam et sinuosi uulneris altos recessus uere medica manu tractant, erubescant et petere, nisi quia maioris est rursum et periculi et pudoris 155 auxilium pacis non petisse. Sed hoc totum in sacramento, sed in ipsius postulationis lege temporis facto temperamento, sed postulatione demissa, sed prece subdita, quoniam et qui petitur flecti debet, non incitan, et sicut respici debet diuina dementia, sic respici debet et diuina censura, et sicut scriptum est : donaui 160 tibi omne debitum, quia me rogasti, sic scriptum est: qui me negauerit coram hominibus, negabo et ego eum coram patre meo et coram angelis eius. 2 Deus enim ut est indulgens, ita est

159/160 Mt. 18, 32 (CI. n. 43). ibid.).

160/162 Mt. 10, 33 et Luc. 12, 9 (CI.

162/168 Hincm., De praedest. 73 (PL 125, 136D/137A): Deus ... ita est et praeceptorum .... diligens, sicut ad conuiuium ... habitum nuptialem ... pedibus ligatum ... caliginem.

Fs LN TD ОB b k cgH A p

148 lacrimarum cH aduocationë В fugantur TD fundantur A fundata b pugnantur анr. in fungantur О2 utantur g 149 ex] et N g prolans F ploratus cH plorantes sui g gemitos s demi О (v suprascr. О2) В 150 et ante commissi criminis g pudore В 151 dedecores T decoris В magnitudine T magnitudinis В 152 si] sic О, оm. В peccatoris, ca del. L conscientiâ В suae оm. N et sinuosi] e. in un О nesciunt. immo sui В 153 altus D auctos ОB uere] fuere с suere H medicina F (in del) T В medicinae D medica manu] medicaminu, a suprascr. A2 tractante T tractate D tractantemrubescant, m del F et] hoc g 153/154 et petere] appetere cH 154 peterent О nisi] si О qua, i suprascr. D2 maiores О maior В et1 от. g et2 оm. В, оm. etiaт L i.ras. 2 lilt. 155 sed2] hoc add. g 156 postulationes О (corr. О2) В lege ... postulatione (157) оm. В 157 dismiss» F dimissa / TD ОB k A fj (e s.u. fj2) submissa cgH et оm. ОB 158 citari ОB sicut] sic / diuina ... et1 (159)] ex D 159 sic] sicut / et1 post sic О, оm. g sicut] ut F, HartBay; cf. Melin 193, 4 donabi FL 160 qui, a add. s.u. О2 qrñ (= quoniam) g me post rogasti g sic] sicut Fs D k (corr. m sic et k2) fj (ut eras.) sic et HarfBay 161 et оm. g 162 coram оm. N eius] suis s est1 оm. g ita est оm. В est2] et N

EPISTVLA 30

149

praeceptorum suorum exactor et quidem diligens, et sicut ad conuiuia uocat, sic habitum nuptiarum non habentem manibus 165 et pedibus extra sanctorum coetum foras iactat. Parauit caelum, sed parauit et tartarum. Parauit refrigeria, sed parauit etiam aeterna supplicia. Parauit inaccessibilem lucem, sed parauit etiam perpetuae noctis uastam aeternamque caliginem. VIII Cuius temperamenti moderamen nos hic tenere quae170 rentes diu et quidem multi et quidem cum quibusdam episcopis uicinis nobis et adpropinquantibus et quos ex aliis prouinciis V 556 longe positis persecutions istius ardor eiecerat, ante constitutionem episcopi nihil innouandum putauimus, sed lapsorum curam mediocriter temperandam esse credidimus, ut interim 175 dum episcopus dari a deo nobis sustinetur, in suspenso eorum qui moras possunt dilationis sustinere causa teneatur, eorum autem quorum uitae suae finem urgens exitus dilationem non potest ferre, acta paenitentia et professa frequenter suorum detestatione factorum, si lacrimis, si gemitibus, si fletibus do-

164/165 cf. Mt. 22, 13.

166/167 cf. 2 Petr. 2, 4.

167 cf. 1 Tim. 6,

16.

FsLNTDОBbkсgH Afj

163 peepture (ure iras.) В et quidem] equidem D ante sicut in fj si 163/164 a conuiuio auocat О 164 conuiuium TD В aduocat В sic] si О habitu F L T О habentium Fs TD habentibus fj manibus] ligatis add. s.u. k2 ligatis manibus V A 164/165 manus et pedes D 165 pedibus] ligatis add. s fj coetu F cçtu О, port cetû in k dñs add. s.u. k2 foris Fs g iaciat О parabit F 166 post sed1 in k et eras. parabit (ter) F tartarum] parauit inaccessibilem lucem (cf. 167) add. s refrigeria] frigora s sed оm. В 167 parabit F inaccessibile В lucem] lum L sed] et add. F parabit F 168 perpetuae] aeternae g aeternamque] et terram / et tertram (pr. r eras.) fj caliginem] uitae caligine D 169 temporamenti Bay moderationë О moderatione В moderam** (us eras.) fj nos оm. ОB 170 diu s.u. T2 et quidem1] aequidem В quidem1 ... cum оm. О multi et quidem оm. В 171 quos] quod D 172 persecutione D persecution ibus О (corr. О2) В istius] ipsius k ardore cH (e eras. H) deiecerat Fr TD b ц Hart 173 putauimus] credidimus g 174 temperandum В (corr. В2) A 175 a deo port nobis g substinetur F in] uoto g 176 moras] foris A dilationis юc -nes О2 dilationë A dilectionis k dilatione V causa teneatur оm. g 177 finae F fine LN ОB V k cH A fj dilatione F TD 178 terre О paenitentia et] paenitentiae О 179 si1 оm. A si fletibus eaг. cgH dolentis V g, Bay dolentes lett.codd., Hart exp.

150

EPISTVLA 30

180 lentis ас uere paenitentis animi signa prodiderint, cum spes uiuendi secundum hominem nulla substiterit, ita demum caute et sollicite subueniri, deo ipso sciente quid de talibus faciat et qualiter iudicii sui examinet pondera, nobis tamen anxie curantibus ut nec pronam nostram inprobi homines laudent facili185 tatem nec uere paenitentes accusent nostram quasi duram crudelitatem. Optamus te, beatissime ac gloriosissime papa, semper in domino bene ualere et nostri meminisse.

Fs LN TD ОB bkcgH Ь fj

180 ac] et g paenitentis LN V k ¿ Bay poenitentia T paenitentiae D p(a)enitentes cett.codd., Hart prodiderunt Fs TD cH, HartBay 181 nulla оm. В substiterit ex subsistuerit N2 182 subuenire TD О deo оm. О ipsi TD scienti F TD k (corr. k2) fj (e s.u. fy оm. О quod В et2 оm. V 183 qualiter] equaliter F iudiciis suis ОB anxiae L T (a exp. T) ancxiç N (c eras.) В anxe D (i s.u. D2) anxiet О curauimus ОB 184 nec] in eo D laudant F L T k laudat, a exp., en suprascr. D2 ludant A 185 dura В 186 credulitatem / optamus ... meminisse (187) оm. О opto TD b te ... papa] uos fratres beatissimi ac gloriosissimi TD b 187 in domino оm. TD В b et] ac * et nostri meminisse оm. В A Subsct. : Cypriano papae PPRR (PR L PRB N) et dd Romae consistentes (consistentibus N) explicit F LN Explicit ad Romanos T Caecilii Cypriani ad Romanos explicit О A Romanis explicit * Ad Cyprianum cleri et plebis Romanorum epla explicit В Explicit s Dk оm. a (in loc.) cgH A fj

EPISTVLA 31 CYPRIANO PAPAE MOYSES ET MAXIMVS PRESBYTERI ET NICOSTRATVS ET RVFINVS ET CETERI QVI CVM EIS SVNT CONFESSORES S. 5

II Inter uarios et multiplices, frater, dolores nobis constitutis propter praesentes multorum per totum paene orbem ruinas hoc praecipuum nobis solacium superuenit, quod acceptis litteris tuis erecti sumus et dolentis animi maeroribus fomenta suscepimus. Vnde intellegere iam possumus gratiam diuinae prouiio dentiae forsitan non ob aliam causam nos tam diu clausos uinculis carceris reseruare uoluisse nisi ut instructi et robustius animati litteris tuis uoto proniore ad coronam destinatam possemus peruenire. 2 Inluxerunt enim nobis litterae tuae ut in tempestate quadam serenitas, ut in turbido mari exoptata tran is quillitas, ut in laboribus requies, ut in periculis et doloribus

7/8 sc. ep. 28 (Cl. n. 3).

13/14 cf. ep. 30, 89/90.

Codd.: (V)s F TD (b) a (= acgH) A I f/ fP If = lectiones cod. Bcneuenrani quae inueniuntur in ap. crit. editionis Oxoniensis

Inscr. : Incipit (оm. acH) Cypriano papae Moyses (Moises b) et (оm. T) Maximus presbyteri F T b (XXII) acH Incipit ad Ciprianum epla Moysi Maximi D Epla Moysi et Maximi et Nicostrati Rufini ad Ciprianum A (LX) Rescripta Moisi et Maximi ad Ciprianum s (55) Rescriptum Moysi et Maximi poiterorum g (XLV) Incipit Cypriano pp Moyses et Maximus et caeteri confessores // Rescripta confessorum f/1 от. I Inscr. et num. V defiaunt (cf. Petitт. 356) 2 Cypriano ... sal. (4) оm. I moises s A moses F (i s.u. F2) D PR F prBr T pBn*, s eras. D pp. A 3 et2 ] ac a Ruffinus V*", corr. i.m. (a Latiniof) Rufinus] diac(h>ni add. V""s (cf. ep. 32, 6; CL n.1) 4 qui оm. fP sunt post confessores a, оm. F TD (suppL s.u. D2) fP, HartBay confessores post ceteri (3) V"s confessores] fratres A 5 frater] sup g in nobis constitutes p" 6 multorum] fratrum add. If l paene оm. I 7 peruenit s (super /.*. s2) 8 erecti] et recti / et recreati If dolentes cH dolenti anime roboris / animi maeroribus] anime roribus s suscipimus T 9 inde / 10 nonbaliam F ob] ad T nos tam] nostram / tam] non tam F non tantum TD, оm. A clausis T 11 carceris оm. f/ reseruari¿ instructis iT(u suprascr. T2) instructus D instructius V" 12 uoto proniore] proniores a proniore*, s eras. f/, proniouere, ue del с posse dl 13 illusit fP, x s.u.m.2 nobis оm. a I Iris tuis fP in оm. f/ 14 quaedam iP ut et ut1 (15) ] et in ed. Manut., sed ut suprascr. (a Latinio f) turbi domari TD exorta If I, оm. V"s (errat Merc 167, 1) 15 et] ac a doloribus] laboribus

iP

V 557

152

EPISTVLA 31

sanitas, ut in densissimis tenebris candida lux et refulgens. Ita illas animo sitiente perbibimus et uoto esuriente suscepimus, ut ad certamen inimici ex illis nos satis pastos et saginatos gaudeamus. 3 Reddet tibi dominus pro ista tua caritate mercedem 20 et huius tam boni operis repraesentabit debitam frugem. Non V 558 minus enim coronae mercede condignus est qui hortatus est quam qui et passus est, non minus laude condignus est qui docuit quam qui et fecit. Non minus honorandus est qui monuit quam qui et exoptauit, nisi quoniam nonnumquam magis gloriae 25 cumulus redundat ad eum qui instituit quam ad eum qui se docibilem discipulum subministrauit. Hic enim fortasse hoc quod excercuit non habuisset, nisi ille docuisset. II 1 Percepimus igitur, iterum dicemus, frater Cypriane, ma gna gaudia, magna solacia, magna fomenta, maxime quod et 30 gloriosas martyrum non dicam mortes, sed immortalitates gloriosis et condignis laudibus prosecutus es. Tales enim excessus talibus uocibus personandi fuerunt, ut quae referebantur sic

(V)s F TD (b) a A l f/ fP a = acgH

16 et оm. b" I fulgens a 17 illa / /У1 sitienti / / bibimus A esurienti si 18 ad] in / ad certamen] acertam D inimicitie s animi / nos оm. TD A f/ satis pastos et saginatos] cibatos et saginatos esse g pasti et saginati D A f/ gauderemus / 19 Redet f/ 20 tam оm. I boni operis] bonis g repraesentabis F repsentauit T debitam] bonam a ad fP 21 minus post enim H l fP enim от. a corona F, e adscr. F2 mercedem F TD f/ (m exp. т.2) dignus fjP qui hortatus est ... condignus est (22) оm. с I 22 qui post et g minus laude condignus est qui docuit quam qui et fecit (23) от. H. sed suppl i.m.mf. (sed docuit pro fecit) minus] magis minus A magis Hart; cf. Melin 54/57; CL n. 8 laude post condignus est s est2 от. V" TD A f/ //1 23 docuit quam qui et fecit Bay fecit (docuit H2) quam qui et docuit (et docuit] edocuit D I) codd. (etiam V"), Hart minus] magis minus A minuit T dimicabat D (Ъa del, ui s.u. D2) dimicat A uoluit fP 24 et exoptauit ego et exortauit F exoptauit V""t et hortauit T exhortauit f/, exhortatoi paruit arr i.m.m.2 monitus est et exhortauit a (exorr- cH) adhortatus est D A exhortanis est f/1 et exhortaron paruit Hart exercuit / et exercuit Bay et exercitauit Melin 55 et exhortatus est "in a passive sense" Cl n. 8 25 cumulum F cumulas, u suprascr. A redimat //7 institui T 26 suum ministrauit cH ministrauit g I Sic acH fortassis V""s a, HartBay; cf. Melin 194 hoc] id //1 27 quod от. s 28 iterum] et praem. g dicimus U^"s a fP dicamus, e suprascr. A, от. f/ frater] pater f/ frater post cipriane s 29 et от. a 30 gloriosis D martires, û suprascr. a, от. с immortalitatem TD A 31 dignis f/ prosecutis, u suprascr. F2 psecutus f/1 ё corr. in es D2, ante es in T est eras. e (= est) p" talis //1 tale (tali a) enim excessu acH excessus от. s 32 prosequendi / ut om. s ut quae] utque j/

EPISTVLA 31

153

dicerentur qualiter facta sunt. Ex tuis ergo litteris uidimus gloriosos illos martyrum triumphos et oculis nostris quodam35 modo caelum illos petentes prosecuti sumus et inter angelos ac potestates dominationesque caelestes constituíos quasi contem plad sumus. 2 Sed et dominum apud patrem testimonium suum illis promissum perhibentem auribus nostris quodammodo sensimus. Hoc est ergo quod et nobis animum in dies erigit et ad 40 consequendos gradus tantae dignationis incendit. lll Quid enim gloriosius quidue felicius ulli hominum poterit V 559 ex diuina dignatione contingere quam inter ipsos carnifices interritum confiten dominum deum, quam inter saeuientis saecularis potestatis uaria et exquisita tormenta etiam extorto et 45 excruciato et excarnificato corpore Christum dei filium etsi recedente, sed tamen libero spiritu confiten, quam relicto mundo caelum petisse, quam desertis hominibus inter angelos stare, quam inpedimentis omnibus saecularibus ruptis in conspectu dei iam se liberum sistere, quam caeleste regnum sine ulla

37/38 cf. Mt. 10, 32. Lc. 12, 8. (Cl. n. 10).

(V)s F TD (b) л Ai ^ iP a = acgH

33 dicerent D A qualiter] quomodo / ergo от. TD A uidemus // 34 gloriosos post illos s illos оm. I martyrum ... illos (35) оm. A тлтrит post triumphos с quodammodam T 35 illum fj1 fj11 psecuti fj1 ac] et g 36 quasi оm. V's 37 dñî //' suum testimonium suum F suum testimonium g, HartBay 38 illic acH(corr. H2) perhibentem] reddentem /, reddens add. F T acH, ac reddentem add. Bay prohibentë (er s.u.m.2) : redente (d i.u.m.2) f/ quodammodo] similiter If I 39 et 1 от. s animum post in dies g in dies] inde F dies] singulos add. V"s 40 accendit If g intendit t '"", t ютт in c (a Latiniof) 41 quid ex quod cH quid enim gloriosius от. s facilius F f/ iP ulli ex ulla a homini / 42 inter от. F TD A f/ ipso TD A f/ carnificis TD A f/ 43 interritum V", HartBay internum s F f/1 interitu TD A // in ipso interitu ¿* / in terris a dominum post deum F TD a // //1 dm (s.u.) & dñm A saeuientis If l f/1 (scae-), HartBay s(a)euientia V's gH seuitia a, corr. m seuientia a2 s(a)euientes F A с (-tia s.u. с2) // (sce-) seuidentes TD (d eras. D) saecularis] popularis \P 43/44 saeculares potestates TD Aaf/ 44 uaria] per praem. cH quaesita D A etiam] iam / extoto f/ et2 от. Vs 44/45 et excruciato от. f/ f/1 45 et от. Vs et excarnificato от. I corpore от. s 45/46 et sine caedente V et sin cadente s 46 recedenti / sed от. I ante mundo in a celo del 49 domini g f/ fP iam se от. g se liberum] celerem Vs

154

EPISTVLA 31

so cunctatione retinere, quam collegam passionis cum Christo in Christi nomine factum fuisse, quam iudicis sui diuina dignatione iudicem factum fuisse, quam inmaculatam conscientiam de confessione nominis reportasse, quam humanis et sacrilegis legibus contra fidem non oboedisse, quam ueritatem uoce pu 55 blica contestatum fuisse, quam ipsam quae ab omnibus metuatur moriendo mortem subegisse, quam per ipsam mortem inmortalitatem consecutum fuisse, quam omnibus saeuitiae instrumentis excarnificatum et extortum ipsis tormentis tor menta superasse, quam omnibus dilaniati corporis doloribus 60 robore animi reluctatum fuisse, quam sanguinem suum profluentem non horruisse, quam supplicia sua post fidem amare coepisse, quam detrimentum uitae suae putare uixisse? IV 1 Ad hoc enim proelium quasi quadam tuba euangelii sui nos excitat dominus dicendo:*7^«» plus diligit patrem aut matrem V 560 65 quam me non est me dignus. et qui plus diligit animam suam quam me non est me dignus, xet qui non tollit crucem suam et sequitur me non est me dignus. Et iterum: 10Beati qui persecutionem passi fuerint propter iustitiam, ipsorum est enim regnum

64/67 Mt. 10, 37-38. Luc. 14, 26-27. (CI. n. 14).

67/71 Mt. 5, 10-1Z

(V)s F TD (b) а A I // fP a = acgH

50 contentione D contactione // tenere /; cf. Melin 162sq. 51 quam iudicis ... fuisse (52) оm. tgH I 53 et sacrilegis] sacrilegiis s 54 regibus g contraria, riis del s obedissem //, m exp. m.2 55 fuisse] esse / ipsae F ipse TD quae] qua / hominibus ^ metuitur g 56 morienda D subegisse ... mortem от. s F 57 consecutâ f/ omnibus] cum praem. a 58 extortum] excortatum / 59 laniati TD A 60 robore] dolere F robore animi оm. I animo / **luctatum, re eras. D luctatum T A f/ fluentem / 61 sua оm. l 62 quâre, re exp. //1 detrimenta p" uixisse] non exisse V's uicisse **; bic adnotandum est in app. ait. ed. Оxon. adseverari uicisse etiam in V legi et Rigaitium in Оbseruot. ed. suoe subieais saibere: In Veronensi: detrimentum uitae suae putare, non uixisse 63 adhuc F TЩcorr. D2) cH sui] sic / 64 nos post excitat T, nos от. F dicens / qui] is praeт. s plus post matrem g 65 quam] super s quam me от. / me2 post dignus T et qui plus ... dignus (66) от. D A I plus post animam suam g diligit post animam suam If 66 crucem post suam cH 67 sequatur T me1/.*. T2 68 passi fuerint] patiuntur / fuerit, n suprasa. T2 iustitiam] me TD A ipsorum est enim] quoniam ipsorum est F g, HartBay est post enim V' enim от. I

EPISTVLA 31

155

caelorum. "Beati estis cum uos persecuti Juerint et odio habuerint. 70 laúdete et exultate. Sic enim et prophetas persecuti sunt, qui ante uos fuerunt. Et : xbQuoniam ante reges et praesides stabitis, 2xet tradet frater fratrem ad mortem, et pater filium, aet qui perseuerauerit usque ad finem, hic saluus erit. 2 Et: Vincenti dabo sedere super thronum meum, sicut et ego uici et sedi super 75 thronum patris mei. Sed et apostolus: xQuis nos separabit a caritate Christi? Pressura an angustia an persecutio an fames an nuditas an periculum an gladius? MSicut scriptum est: Quia propter te interficimur tota die, aestimati sumus ut oues occisionis, ^sed in his omnibus superamus propter eum qui nos dilexit. 80

VI Haec et huiusmodi cum in euangelio conlata perlegimus et quasi faces quasdam ad inflammandam fidem dominicis uocibus subpositas nobis sentiamus, hostes ueritatis iam non tantum non perhorrescimus, sed et prouocamus et inimicos dei iam hoc ipso, quod non cessimus, uicimus et nefarias contra V 561 85 ueritatem leges subegimus. Et si nondum nostrum sanguinem fudimus, sed fudisse parati sumus, nemo hanc dilationis nostrae

71/73 Mt. 10, 18.21-22. Marc. 13, 9.12-13. 79 Rom. 8, 35-37.

73/75 Apoc. 3, 21.

75/

(V)s F TD (b) а A i f/ fP a = acgH

69 caelorum] et qui plus diligit animam suam quam me non est me dignus. Et iterum add. I eritis V's uos post persequuti g hodio F D odio habuerint] oderint V's habuerint] homines add. a 70 etenim T, оm. cH 70/71 qui ante uos fuerunt оm. TD A // 71 fuerunt] patres eorum add. V's et] iterum add. V's praesides] potestates V's 72 ad] in F pater] mater / 73 pseuerit //1 usque оm. g ad] in F ag, HartBay hic] is / 74 sedere] supersedere / edere / super1 ] supra a et1 оm. I f/ sedeo / super2 ] supra a 75 sed оm. I et оm. s apostolus] Paulus if I qui a nos] inquid add. F separauit F seperauit T 76 angustia] iniustitia / an2 оm. a an persecutio оm. I famis F TD A (corr. A2) 77 gladiis D est оm. D 78 te /.*. T2 interficiemur / tota die] cotidie / uelut V's occisionis corr. in -nes T2 hoccisionis D uictimae V""/ a iugulationis f/ . 79 sed] et / iis V" hiis s superuincimus V's superauimus //1 pro eo V's TD A f/ //1 in eo / nos post dilexit s ag 80 haec ... perlegimus] hec pcepta cum in euangelio perlegamus / eiusmodi s TD // in] et in TD A f/ f/1 collecta // 81 quasi оm. iP fac*es, i eras. A 82 sentimus Vs, sed cf. Melin 55J 83 non оm. T et1 оm. V's inimicus T 84 uincimus / nefarios acH 85 ueritatem] ciuitatem Vs legis T acH (corr. a2) lege F subiecimus TD(pr. i exgD2) A nostrum post sanguinem al 86 fundimus D cH I (n del H I) fudisse] fundere / dilationis ex dilee- H2 dilectionis f/1 86/87 dilectionem nostram more dementie /

156

EPISTVLA 31

moram clementiam iudicet, quae nobis officit, quae inpedimentum gloriae facit, quae caelum differt, quae gloriosum dei conspectum inhibet. In huiusmodi enim certamine et in huius90 modi ubi decertat fides proelio moram martyres non distulisse uera dementia est. 2 Pete ergo, Cypriane carissime, ut nos gratia sua dominus magis ac magis in dies singulos quosque uberius atque propensius et armet et inlustret et uiribus potentiae firmet ac roboret, ut qua optimus imperator milites suos, quos 95 usque adhuc in castris carcens exercuit et probauit, producat iam ad propositi certaminis campum. Porrigat nobis arma diuina, illa tela quae nesciunt uinci, loricam iustitiae quae numquam solet rumpi, clipeum fidei qui non potest perforan, gladium spiritus qui non consueuit uulnerari. Cui enim magis haec ut loo pro nobis petat mandare debemus quam tam glorioso episcopo, ut hostiae destinati petant auxilium de sacerdote? VI 1 Ecce aliud gaudium nostrum, quod in officio episcopatus tui, licet interim a fratribus pro temporis condicione distractus

96/97 cf. Eph. 6, 13. 97 Eph. 6. 14. cf. 1 Thess. 5, 8. (CI. n. 20: "allusions"). 98 Eph. 6, 16. (CI. id.). 98/99 Eph. 6, 17. (CI. id.).

(V)s F TD (b) а A I // //7 a = acgH

87 efficit, e exp., o s.u. T2 otfecit cH (corr. H2) 87/88 quae inpedimentum gloriae facit оm. I 88 quae1 ] quaeque f/ differet F TD (e eras. D) A 89 inhabet F eiusmodi //1 et in huiusmodi оm. if I eiusmodi //1 90 fide F plii iP proelio post martyres If mora V"s T fP, оm. If I martyras V- I martyris falso SM 1 48 ("КoUekl. Sing") 90/91 distulisset ueram clementiam (est оm.) T 91 dementia DA 92 in] et in a die f/ quoque TD A //, оm. I liberius TD A // 93 et1 оm. F TD A f/, HartBay potentiae] suae add. I 94 ante firmet m s mutet exp. probet ac formet If l ac] et g ut] et a ut qua] et quia / quia D A quasi a f/; sic etiam ed. Manut., sed Lat. adnotat i.m. m ]/ qua legi quam l/1 quo TD acH Л//(s add. s.u.m.2) 94/95 quos usque оm. I 95 castris post carceris T exercuit оm. a (suppl i.m. H2) et оm. g 96 iam] etiam TD A // propositis T prositis F porrigant / arma post diuina a 96/97 diuina post illa fí1 97/98 numquam solet] nescit g 98 rumpi] uinci //7 non] numquam non T numquam D A forari¿ proforari \J. corr mp m.2 perforan] et add. V's. galeam salutis quae non potest frangi add. If l, rede unc. inclus. HartBay 99 magis оm. g //1 hac D ac Л nec F 100 bonis ag quam tam] tamquam //1 tam] intam TD (in eras. D) Д оm. V""s 101 destinati V"s F fP, HartBay destinat(a)e (designate g) cett.codd. petunt Bay auxilio D (corr. D2) 102 gladium fj" officii F T («x -ie T2) o // officiis /, officiis post episcopatus tui (103) g 103 tu TD A (corr. A2) f/ interim (оm. ed. Manut.)] in primo Vt inter initia о* I temporibus //, corr. s.u.m.2 103/104 distractus es] districtius /

EPISTVLA 31

157

es, tamen non defuisti, quod litteris confessores frequenter 105 corroborasti, quod etiam sumptus necessarios de tuis laborious iustis praebuisti, quod in omnibus te praesentem quodammodo V 562 semper exhibuisti, quod in nulla officii tui parte quasi aliqui desertor claudicasti. 2 Sed quod nos ad maiorem laetitiam robustius prouocasti tacere non possumus quin omni uocis 110 nostrae testimonio prosequamur. Animaduertimus enim te congruente censura et eos digne obiurgasse, qui inmemores delictorum suorum pacem a presbyteris per absentiam tuam festinata et praecipiti cupiditate extorsissent, et illos qui sine respectu euangelii sanctum domini et margaritas prona facilitate 115 donassent, cum tam grande delictum et per totum paene orbem incredibili uastatione grassatum non oporteat nisi, ut ipse scribis, caute moderateque tractari, consultis omnibus episcopis,

104/105 e.g. epp. 6.13.10 (CI. n. 22). 111/113 e.g. ep. 17; cf. ep. 15, 42/52 et ep. 19, 13/25 (Cl. n. 25). 116/117 cf. ep. 17, 29/31 (Cl. n. 27).

114/115 cf. Mt. 7, 6. (Cl. n. 26).

(V)s F TD (b) a A I J fP a = acgH

104 litteras TD (j> proef. s.u. D2) in litteris с litteris] tuis add. fP conff T confrib ; D (сon in confratres D2) confiës A 105 roboras« g etiam оm. I 106 in оm. V" praesentibus TD A quodammodo оm. g quod admodo f/ 107 semper от. V's TD A ^ exhibuisti] praebuisti F TD A I f/ ^" ulla f/ quasi] qua F aliquis V" g i //, HartBay; cf. SM 1 159 107/ 108 aliquid desecta D A 108 quid H ad maiorem] amaiorë, d suprascr. F2 109 prouocauit V" F TD A f/ fj", HtrtBay quin] qui in F A quod cH (con. FF) in / omnis TD (s eras. D) 109/110 uoce nostrate F 110 prosequatur //1 animaduertemus //1 enim оm. s te] tua / 111 congruenti f/ fP censurae F etот.slfP dignae TD 112 absentiam] impatientiam a suam TD a A f/ 113 festinatâ ac extorrissent TD (s sm. D2) dicuntur extorsisse / et оm. s qui оm. I 114 respectum T sanctum] praesenti* (s eras.) T praecipientis D A scî (= sancti) f/ sanctum domini] domini secundum canibus fP domini] canibus add. V' et] ne DA margaretas T margaritam / margaritas] porcis add. f/1 ; ita et cd. Manut., sed Lat. adnotat i.m. banc uocem in V deficere profana V""s I f/1, dubit. tuetur Melin 48J; sed app. crit. ed. Оxon. et Оbseruationes Kigali. tesiantur V prona babuisse 115 donasse / tam acH (corr in tam H2), оm. V""s grandem lucrum g panae F 116 crassarum / // fP 117 moderatequae F tractare / consulis F TD A // omnibus post aepiscopis f/1

158

EPISTVLA 31

presbyteris, diaconibus, confessoribus et ipsis stantibus laicis, ut in tuis litteris et ipse testaris, ne dum uolumus inportune 120 ruinis subuenire, alias maiores ruinas uideamur parare. 3 Vbi enim diuinus metus relinquetur, si tam facile peccantibus uenia praestatur ? Fouendi sane ipsorum animi et ad maturitatis suae tempus nutriendi et de scripturis quia ingens et supra omnia peccatum commiserint instruendi. Nec hoc animentur quia multi 125 sunt, sed hoc ipso magis reprimantur quia non pauci sunt. Nihil ad extenuationem delicti numerus inpudens consueuit, sed pu dor, sed modestia, sed paenitentia, sed disciplina, sed humilitas V 563 atque subiectio, sed alienum de se expectasse iudicium, sed alienam de suo actu sustinuisse sententiam. 4 Hoc est quod 130 paenitentiam probat, hoc est quod inpresso uulneri ducit cicatricem, hoc est quod deiectae mentis ruinas erigit et adtollit, quod ardentem delictorum aestuantium uaporem restinguit et

119/120 cf. Ambrosius, De oßciis mimstrorum 2, 21, 102 (Testard, uol. И, 55): ne uideamur ... grauiora inferre uulnera, dum leuioribus mederi desideramus.

(V)s FTD(b)aAl ^ >P a = oсц}\

118 prBr T pBr A diaconibus ag I // p", HartBay et diaconibus TD A diaconis Vs F cH confessoribus оm. l et] cum / stantibus] sanctis TD A f/ lacis F 119 ut in] sicut a in оm. //1 ipsi F testares T inporrunaeFD 120 post ruinis inc omnibus del subueniri T maiores post ruinas с pparare / ibi / 121 diuinitus cH uidimus F metus] sermo Vs relinquitur TD A I //1 relinqueretur f/ si] cum / uenie / 122 praestentur s praestetur V' TD A f/ fP fouentibus legitur in ed. Manut., sed tibus deL, di suprascr. (a Latinio f) fouendi] sunt add. V's f/1, HartBay ipsorum] lapsorum ami. L.at. i.m. ed. Manut., iia et Harf ipsorum] sunt add. f/ et оm. cH ad оm. I ad maturitatis suae оm. s 123 tempore / et de ... instruendi (124) оm. cH scribis D A scripturis] sanctis add. V""s quia] quam V's et]ac¿ 124peccata/ peccata peccatum g admiserint / instituendi //1 nec] ne D с (c s.u. с2) A f/ f/1 hoc] ex proem. Vs a qua D 125 hoc] ex praem. a ipsum F ipsud T reprimamus A nihil] enim add. I 126 extinuationem f/¡ estinuationem f/ delecti T numeris T (corr. T2) inpudens] prodesse ^/1 sueuit F ualere consueuit КТц HartBay (sed contulit absque ualere malit Harf) proficere consueuit / consulit f/ 127 patientia V's (ante patientia in s pñîâ exp.) sapientia D A 128 sed alienum ...sententiam (129) оm. I in loс. ca. 11/2 lin. expectare д" 129 alienum T aliena /У sustenuisse D 130 est quod оm. V inducit Vo"s, HartBay 131 diaeiecte, ia exp. F deiectae mentis] decliues et trementes / extollit / 132 uaporem] morbum F TD If A I f/ f/1, HartBay restiguit / restringuit D A restringit / f/1 extinguit (-git a) a 132/133 et finit оm. a, sed congruas escаs medicus egris dat (ex dabit c) add. a

EPISTVLA 31

159

finit. Non enim ea quae sanorum sunt corporum medicus aegris dabit, ne inportunis cibis tempestatem ualetudinis saeuientis 135 non reprimat, sed accendat, scilicet ne quod potuisset maturius ieiunio adtenuante sanari uideatur per inpatientiam longius pasta cruditate produci. VII 1 Eluendae sunt igitur impio sacrificio manus inquinatae operibus bonis et nefario cibo ora misera polluta paenitentiae 140 sunt uerae sermonibus expianda et in secretis cordis fidelis nouellandus et conserendus est animus. Crebri paenitentium gemitus audiantur et iterum fideles ex oculis lacrimae profundantur, ut illi ipsi oculi, qui male simulacra conspexerunt, quae inlicite commiserant satisfacientibus deo fletibus deleant. 2 Non 145 est inpatientia in morbis necessaria. Luctantur cum suo dolore qui languent et ita demum sperant sanitatem, si tolerantia superarint dolorem. Infidelis enim cicatrix quam cito festinans medicus induxit et ad quemlibet casum medella rescinditur, si

(V> F TD (b) a A l // fP a = acgH

133 non enim ... dabit (134) оm. с, suppL s.u. с2 non enim sanis corporibus medicus sed egris dabit / enim оm. V*s ea оm. TD A ea quae] aquae f/ 134 inportunus cibus F a f/, ex -is -is D2, HartBay tempestate D saeuienti T seuiente D seuientem Д оm. I 135 repraemat F potuissed D potius sed F 136 ieiuno A ieiunius T attenuari Vs sanari uideatur оm. Vs 137 pasta a ///1 HartBay passa V F TD A f/ (corr. i.m.m.2) passiua /; ita et ed. Manui.. sed Lat. corr. i.m. crudelitate TD A fP (ei exp.) producat Vs 138 eleunde 1 elauande T eleuande D eleuande g A igitur] ab / 139 opedibus F bonis] malis if i ora post misera H misera оm. if I pulluta T paenitentiae V"s fP, HartBay patientiae cett.codd (patienter I) 140 sunt post uere g ueris if I uerere (re exp.) .sertie //1 expiande / aom. si cordis оm. s 141 et conserendus оm. TD if A If/ conserendus] consecrandus V""s a (et consecrandus est post animus g) crebri V"" f/, HartBay ut crebri / a crebris F crebi T creber if I a percrebis D et percrebris (s exp.) A crebro //1 paenitentium V""j p", HartBay paenitentiae if I patientium F a spatium TD A f/ 142 gemitu //; audiatur if I audeat FDA gaudeat T, оm. iP et iterum] non semel tantum sed iterum / fidelis / 143 mala TD A mali / conspexerant / fP 144 inlicita V"" f/ f/1 inlicitae T illicitis g commiserunt g satisfacientibus V'i f/, HartBay satisfacientes if I satisfactionibus cett.codd. (iendo s.u. D2) deo оm. g deleant ex debeant H diluant g doleant s 145 inpatientia F TD if A I f/ //7, ita et ed. Manut., sed cf. corr. Lat., Bay, iuetur Melin 177,3 nisi patientia Vs penitentia nisi a nisi penitentia cg îpatiencia* (m eras. f) H ni patientia Hart in оm. Vs in morbis] timor F mortis fj" luctentur g 146 laguent s sperent g sanctitatem / 147 superarint ex -rent D superauerint A superauerit if i supauit f/ enim] est If I enim] est add. g cicatrix quam оm. s 148 et оm. fP casu T mella F si] cui if I

16o

EPISTVLA 31

non fideliter de ipsa tarditate remedia praestentur. Cito rursus V 564 в0 in incendium flamma reuocatur, nisi totius ignis etiam usque ad extremam scintillam materia restinguitur, ut merito huiusmodi homines sciant sibi etiam de ipsa mora magis consuli et fideliora de necessariis dilationibus remedia praestari. VIII 1 Ceterum ubi erit quod custodia squalidi carceris inclu155 duntur qui Christum confitentur, si sine periculo fidei sunt qui negauerunt ? Vbi quod in nomine dei catenarum ambitu uinciuntur, si sine communicatione non sunt qui confessionem dei renuerunt ? Vbi quod detenti gloriosas animas suas ponunt, si qui dereliquerunt fidem periculorum et delictorum suorum 160 non sentiunt magnitudinem ? 2 Quod si nimiam inpatientiam praeferunt et intolerabilem festinationem communicationis exposcunt, frustra querula ista et inuidiosa ac nihil aduersus ueritatem ualentia iactant petulanti et infreni ore conuicia,

(V)s F TD (b) a A I S fP a = ocgH

149 defideliter F darditate D praestantur F, HartBay prantur I (cf. 153) cito rursus in (150) оm. I rursus Vя" TD g A //, HartBay; cf. Melin 195,2 rursum / F acH fP 150 in оm. s с incendio fP flamme / flammam reuocaretur F lamina reuocatur V laminu uocatur / reuocantur, n exp. H 151 extremam оm. a scintilla F materie //1 restinguitur F f/1, HartBay stinguitur T exstingitur D (corr. in -atur D2) extinguitur A // rescinditur V's restinguatur a / eiusmodi Vs l 152 sibi оm. s magis] satis / cösili F consilii T consoli, u suprascr. D2 et оm. s 153 de оm. Vs TD A l // prari / (cf 149) 154 custodias s F T cH custodiis g custodia ... carceris] custodias. quod iudicia patiuntur. quod carcere \f l squalidi ex -ladi T scalidi a squalida D A squalidica t ante carceris in s de del 156 ubi] ut F dei] de ed. Manut., sed dei corr. i.m. (a Lasmiof) 157 uincuntur F T g si оm. TD (suppL s.u. D2) 158 renuerunt / f/ p", HartBay tenuerunt F T attenuarunt D A non retinuerunt V""s a quod] qui / detenti] debenti T, оm. Vs, martyres add. a suas оm. cgH, HartBay 159 qui dereliquerunt оm. s derelinquerunt TD reliquerunt a / fP delectorum F suorum оm. g I 160 quosi T quasi D A (corr. in qui si A2) minimam patientiam post praeferunt (161) if patientiam / / inpaenitentiam ac imperitiam g 161 prae se ferunt V""s acg fi" et оm. F intorabilem T, оm. I intolerabili festinatione communicationem V""s fessionem T 162 querula V"s gH (u i.ras. H), HartBay querella F qu(a)erela TD oс A l quaerelosa //1 querella ista //, bis s add. s.u. // indiosa T aduersus V""s g //1, HartBay; cf. Melin 195, 1 et 2 aduersum cett.codd. 163 petulanti ex -te T et] ac g infreno / infreniorem T infreni ora D infremore с inferniora //, corr. i.nt.m.2 infreniori fP conuinti D (-incti D2) conuicio fP

EPISTVLA 31

161

quandoquidem licuerit illis suo iure retinere quod nunc sua 165 sponte quaesita necessitate coguntur postulare. Fides enim quae Christum potuit confiten, potuit et a Christo in communicatione retineri. Optamus te, beatissime ac gloriosissime papa, in domino semper bene ualere et nostri meminisse.

(V> F TD (b) я A I ^ fß a = acgH

164 ille /Л i s um 2 164/165 quod nunc sua sponte in F mitro desuium sua post sponte T sua sponte quaesita оm. if I 165 fidem F 166 Christum post potuit V"" et оm. V"t F TD A I f/ fP, tuentur SM II 72 communicationem /FT communicatio g 167 optamus ... meminisse (168)] Bene uale frater in xpo / te] et a beatissime ... semper (168)] frater Vяs, HartBay; cf. CL n. 38 ac] et g ac gloriosissime оm. fP papa /.*. A2 168 et nostri meminisse оm. s Subscr. : Cypriano papae Moyses (Moses F) et Maximus presbyteri explicit F T oс оm. s D gH A I f/ iP Dust subscr. V (cf. Pttitm. 356) et b (quia boee ep. in ed. Erasm. non extat).

EPISTVLA 32

V 565

CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS S. 1 Quales litteras ad clerum Romae agentem fecerim quidque 5 illi mihi rescripserint, quid etiam Moyses et Maximus presbyteri et Nicostratus et Rufinus diaconi et ceteri cum eis confessores in custodia constituti aeque ad litteras meas rescripserint ut scire possetis, fratres carissimi, exempla uobis legenda transmisi. Vos curate quantum potestis pro diligentia uestra ut et scripta îo nostra et illorum rescripta fratribus nostris innotescant. 2 Sed et si qui de peregrinis episcopi collegae mei uel presbyteri uel

4 sc. ep. 27 (forsitan etiam ep. 20, cf. Cl. n. 1). 4/5 sc. ep. 30. sc. ep. 31. 7 ad litteras meas: respicit ad ep. 28; sed cf. Cl. n. 2.

5/7

Codd. : Vs XLNk (defit. post suos 14) M (= MQE) TD b В a (= acgH) A el

Inscr. : Incipit (Ciprianus s) ad clerum (ad clerum оm. Z) de scriptis tam suis quam Romanorum edendis (Romanorum edendis/ eorum s) V (XXIX) s (70) Z Incipit ad Romanos epla prima (epia prima оm. X) X M (MQ XLIII, ad Romanos post epla prima E) Incipit (Cyprianus add. L) ad pBros et diaconos (-oñ L -onibus N -ones k) LNk В (XXXI) Incipit presbyteris et diaconis (diac D diaconibus T fj) Romae (Cartagini A) consistentibus (Romae post consisteñ T) TD b (LVIII) A (LIV) fj Cyprianus (Item praem. с) pBris et (оm. H) diaconibus (et fratribus add. H, salutem add. a) acH Ad clerum carthaginensem de his quae ad confessores et clerum Romanorum scripserat et de eorum rescriptis g (XLVII) оm. el 3 diaconis b* gH Z 4 feceram L quicquid D A quidue el 5 ille X mihi оm. s rescripserit XN scripserint TD A el quid] ut praeт. el etiam оm. Z inter etiam et maximus m T ras. ca 7 liet. (moyses & eras. ni fallor) moises s A moses XLNk mos Q (corr. in mos j2^) nos MDB maxi mus et moyses / presbiter*, i eras. T 6 RufHnus b* ruphinus Z rufus / diacones T (es i.ras.) В (cf Watson 297, 2) diaconus D A ceteri*, s eras. T eis] meis fj 7 constitutiae que L Q (corr. Q2) aeque] quae E В ea que el ea uel horum Z aequae /j, оm. s i.lac. ca. 6 litt. litteras post meas s Z 8 possitis В legemda M transmissi T trasmissi X 9 ante uos in T Et s.u. T2 *curate, s eras. Q quantum] in praem. A pro оm. X ut оm. fj (m fine fnlii) ut et] aut M ut et scripta nostra (10) оm. Z et оm. Vs QE TD В A 10 nostris] nri T uestris E innotescatis E 11 et ода. В Л si оm. Vs Z q*, s eras. В quis e quid Z qui de] quidem / de] te MQ (corr. Q2) episcopis s X В A Z et episcopis MQ (et es s eras. Q2) TD collegem ei M & college mei H N

EPISTVLA 32

163

diacones praesentes fuerint uel superuenerint, haec omnia de uobis audiant. Et si exempla epistularum transcribere et ad suos perferre uoluerint, facultatem transcriptionis accipiant. 15 Quamuis et Satyro lectori fratri nostro mandauerim ut singulis desiderantibus describendi faciat potestatem, ut in ecclesiarum statu quoquo modo interim conponendo seruetur ab omnibus una fida consensio. 3 De ceteris uero quae agenda erunt, sicut et collegis meis plurimis scripsi, plenius consilio communi trac20 tabimus, quando conuenire in unum permittente domino coeperimus. Opto uos, fratres carissimi ac desiderantissimi, semper bene ualere. Fraternitatem salutate. Valete.

18/19 de his epistulis cf. ep. 25, 18 et 26, 15/16 (Cl.n.6).

Vs XLNk MTDbBaAelZfj M = MQE a = acgH

12 diaconi*, s eras. В diaconi if el diaconi qui Z fuerint] erunt X fuerunt uel superuenerunt /л sup*uenerint (s eras.) Q superuenerint ex -runt X haec deest i.ras. ca. 4 litt. H 13 et1 ] aut В sic MQ (c eras. Q) exemplum В 14 suos] uos k, uultis suprascr. k2, sequilur uobis sententiam nostram (= ep. 30, 44); reliqua pars ep. 32 desideratur uos b* fj transferre b В fj transcriptiones N 15 ante quamuis m g & exp. et] si Z saturo Vs satiro N a el fj lectori] college proem. В fratri оm. el ut s.u. T2 16 rescribendi Z scribendi b* faciat] accipiant Z potestate N ut s.u. ¡r çcclesiae A 17 statum MQ (m del Q2) quoquo modo] quoque modo b quomodo Vs X M D В acH A el cumponendo L seruetur] deseruent Z ab omnibus оm. el 18 fida ex fide e et fida Vs X T (& s.u. T2) g Z fido, o exp., e suprascr. E2 fide DBA fidei b* consentio A erant T (ex -at T2) DA 19 pluribus el consilio post communi a el tractauimus LN MQ TD В cH A (corr. in -bimus N2 Q2 T2 A2) 20 conuenire оm. Z uno M permittem te M permittente*. m eras. T coeperimus] uenerimus Z 21 opto ... ualete (22) оm. Vs X el Z ac] et g desideratissimi p semper] in domino proem. L 22 fraternitate Ai T fraternitatem salutate. Valete оm. DBA salu*tate ('s eras. M) salute, ta suprascr. Q2, оm. T, s.u. с2 salutare a uale LN, оm. g Subscr. : Caecil. Cyp. ad clerum (C. С ad clerum оm. Z) de epistulis (scriptis Z) tam suis quam Romanorum edendis explicit V Z Explicit ad clerum Romae presbiteros et diaconos X Ad pbros et diac (diacoñ L) LN В Ad Romanos cpistula prima explicit M Ad Maximum preb et Vrbanum et Sidonium et Macharium explicit T Presbyteris et diaconis Romae consistentibus explicit b Cyprianus pbris et diaconibus explicit a оm. s D cgH A el ц k in lac.

EPISTVLA 33 I 1 Dominus noster, cuius praecepta metuere et obseruare debemus, episcopi honorem et ecclesiae suae rationem disponens in euangelio loquitur et dicit Petro: ,sego tibi dico quia tu es 5 Petrus, et super istam petram aedificabo ecclesiam meam. et portae inferorum non uincent eam, i9et tibi dabo claues regni caelorum, et quae ligaueris super terram erunt ligata et in caelis, et quaecumque solueris super terram erunt soluta et in caelis. Inde per temporum et successionum uices episcoporum ordinatio et ec10 clesiae ratio decurrit, ut ecclesia super episcopos constituatur et omnis actus ecclesiae per eosdem praepositos gubernetur. 2 Cum hoc itaque diuina lege fundatum sit, miror quosdam audaci temeritate sic mihi scribere uoluisse ut ecclesiae nomine litteras facerent, quando ecclesia in episcopo et clero et in omnibus 15 stantibus sit constituta. Absit enim nec domini misericordia et

4/8 Mt. 16, 18-19 (CI. n. 3).

12/13 de hac ep. cf. Harn. n. 46, p. 5 et 31; Cl. n. 6; Gülzow 84/86.

Codd.: (V)s TD A Z ^ De quadam affinitate huius ep. cum cap. 4 tractatus Cypriani De eccl catb. unit. (CCL ЗА 251sqq) cf. Koch, Catbedra Petri 53sq. (u. Gülzow 84, 16).

Inscr. : Ad eosdem (Incipit ad Z) lapsos qui illi (оm. s) de usurpaia pace scripserunt (-rint Z) s (20) Z Incipit (Cipriano add. T epla Cipriani add. D) aduersus lapsos qui illic (quicquid illi A) scripserunt (q.i.s. оm. D) TD A (LXXXIII) Aduersus lapsos qui illi scripserunt fj ¡mcr V (45) deest quia et ep. in V proecedens (sc. 35) in ed. Erasm. non estot.

2 ante dominus in V's Z Cy(i)prianus lapsis, in fj Yprianus legitur; sed. cf. Cl n. 1 metuere] metuere (&uere, m proef. s.u. T2) debemus TD A (debemus m T exp.) inuenire fj metuere et] et monita Z seruare TD Д HartBay 3 debemus оm. A honorem et] honore Z 5 istam] hanc Z 6 uincent eam] uincentem T uincentem eam D pualebunt contra eam Z et оm. Kя/ D 7 quae] quecumque Z et1 оm. TD ^ et quaecumque ... caelis (8) оm. fj 8 et оm. T cçlo A 9 ordinatio et] ordinationibus A 10 decucurrit TZ ecclesiae D fj constituante fj 11 omnes Z posde D gubernentur Z 12 ita TD A, HartBay audacii T 13 sic оm. V"/ Z /j uoluisse* (nt eras. f) D noluisse V" nominae T 13/14 ut ...facerent оm. V's Z fj 14 quando] cum V's Z fj ecclesia in] aecclesiam fj clero] deo Z in2 оm. Z 15 constituía absit enim оm. fj nec] ne V*/ /lj de Z

et] ut Z

V 566

EPISTVLA 33

165

potestas eius inuicta patiatur ut ecclesia esse dicatur lapsorum numerus, cum scriptum sit : deus non est mortuorum sed uiuorum. V 567 Omnes quidem uiuificari optamus et ut in statum pristinum restituantur precibus nostris et gemitibus oramus. Si autem 20 quidam lapsi ecclesiam se uolunt esse et si apud illos atque in illis est ecclesia, quid superest quam ut ipsi rogentur a nobis ut nos ad ecclesiam dignentur admittere? Summissos ergo et quietos et uerecundos esse oportet eos qui delicti sui memores satisfacere deo debent nec ecclesiae nomine litteras facere, cum 25 se magis sciant ecclesiae scribere. II 1 Scripserunt autem mihi nuper quidam de lapsis humiles et mites et trementes ас metuentes deum et qui in ecclesia semper gloriose et granditer operati sunt et opus suum numquam domino inputauerunt, scientes illum dixisse: et cum haec 30 omnia feceritis, dicite : serui superuacui sum us, quod debuimus facere fecimus. Quae illi cogitantes et quamuis libello a martyribus accepto, ut tamen ad dominum satisfactio sua admitti possit, orantes scripserunt mihi se delictum suum cognoscere et paenitentiam ueram agere, nec ad pacem temere aut inpor-

17 Luc. 20, 38.

29/31 Luc. 17, 10.

16/17 cf. Tett., Pudú. XXI 74/78 (CCL 2, 1328): non ecclesia numerus episcoporum; cf. Gülzow 83sq. 24/25 u. ad 12/13. 26 de hac ep. cf. Harn. I.c., CI. n. 10. 33 u. ad 26.

(V)s TD A Z fj

16 inuicta] inuidiam Vs Z fj esse post dicatur s dictatur TD (t eras. 18 optoltamus T in оm. TD, suppl s.u. D2 20 uolunt] uolentes /j uolunt post esse Z atque] et Z in оm. fj 21 est post ecclesia fj 22 dignatur /j sumissos A fj 23 qui] atque Z delicti*, s eras. D merores TD (m s.u. D2) 24 deo satisfacere deo s deo] dño /.*. fj2 deo ... facere оm. D A Z deo debent nec] cum se magis sciant Z debeant T 25 ecclesiam Z; de boc loco u. etiam Gülzow 86/88 26 nuper оm. TD Д HartBay (cf. 39) de adscr. i.m. D2 27 ac] et V""s Z fj dominum Z fj ecclesiis TD A, HartBay; cf. CL n. 1 1, Watson 257 28 gloriosae TD p et2 оm. s 29 scientis T illum] eum Z 30 dioctte, s eras. D 31 illic, c exp. T fj quamuis] quo uis fj » оm. Z /j 32 ad dominum] adominum T a domino V"' fj domino s satisfactio sua] satisfactiosus fj satisfactiosa TD (sа eras. D) sua (dubit. tuetur Cl n. 14) ] ipsa Д HartBay, оm. TD amitti, d suprascr. A2 33 posset Z se] sine TD (corr. D2) sed fj 34 ueram post agere fj inportunae TD D)

166

EPISTVLA 33

35 tune properare, sed expectare praesentiam nostram, dicentes pacem quoque ipsam, si eam nobis praesentibus acceperint, dulciorem sibi futuram. Quibus quantum gratulatus sim domi nus testis est, qui dignatus est ostendere quid eiusmodi et tales serui de eius bonitate mereantur. 2 Quas litteras cum nuper 40 acceperim et nunc aliud scripsisse uos legerim, peto discernatis V 568 desideria uestra et quicumque estis qui has litteras nunc misistis nomina uestra libello subiciatis et libellum cum singulorum nominibus ad me transmittals. Ante est enim scire quibus rescribere habeam. Tunc ad singula quae scripsistis pro loci et 45 actus nostri mediocritate rescribam. Opto uos, fratres, bene ualere et secundum domini disciplinam quiete et tranquille agere. Valete.

37 cf. Cl. n. 16 ("Has Cyprian replied to these penitents in a separate, now lost, epistle?"). 39 cf. Harn. I.c., sed u. etiam CI. n. 17 et 6.

(V)s TD A Z fj

35 docentes Z 36 eam] a fj 37 sum Z 38 est1 оm. TD qui dignatus est оm. fj dignatus] potens l/""/ Z ostendere] ns suprascr. fj2 eiusmodi] de proem. Z et] ë (= est) p 39 de оm. /j bonitate] benignitate V"s Z bonitatem p quas Iras cum nuper V*l Z, cf. 26 quas cum litteras TD (litteris, a suprascr. D2) A (nuper оm.), HartBay Irâs quas cum (nuper оm.) fj 40 scripsisset TD (corr. in scripsi sed D2) scripsisse post uos Z legeri ex -rë D2 41 nunc s.u. f/ 42 nrâ libellos ut sciatis ¡j, ut sciatis i.m. corr. m subscribatis f/ 43 ad me transmittatis] admittatis DA 44 habeam] debeam TD A loci*, s eras. D 45 nostri оm. A scribam Z fratres оm. D A fratres] carissimi add. V""s Z fj semper bene V" Z fj 46 et secundum ... ualete (47) оm. Z qui, ete suprascr. D2 tranquile T ualete adscr. i.m. T2, оm. s Subscr. : Epistola Cipriani aduersus lapsos qui illic scripserunt explicit T Explicit ad lapsos qui illi de usurpata pace scripserint Z от s D Л ц Subscr. V dust ama baec ep. in ed. Erasm. non extat.

EPISTVLA 34 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS FRATRIBVS S. I Integre et cum disciplina fecistis, fratres carissimi, quod ex 5 consilio collegarum meorum qui praesentes erant Gaio Didensi presbytero et diacono eius censuistis non communicandum, qui communicando cum lapsis et offerendo oblationes eorum in prauis erroribus suis frequenter deprehensi et semel atque iterum secundum quod mihi scripsistis a collegis meis moniti, V 569 îo ne hoc facerent, in praesumptione et audacia sua pertinaciter perstiterunt, decipientes quosdam fratres ex plebe nostra, quibus nos omni utilitate consultum cupimus et quorum saluti non adulatione corrupta sed sincera fide prospicimus, ut uera paenitentia et gemitu ас dolore pleno deum deprecentur, quia 15 scriptum est: memento un de cecideris, et age paenitentiam, et

15 Apoc. 2, 5.

9 de hac ep. cf. ad 44 ; Cl. n. 4.

Codd.: (V> TD Ú Z1 Z"

Inscr. : Incipit ad clerum de Gaio Diddensi presbytero et eius diacono, et de presbyteris qui praepropere lapsis communicauerunt, ante exomologesim deo factam: et Filumeno (iia et V) ypodiacono et Faborino (ita et V) acolutho V (XXXX) Ciprianus ad clerum de Gaio didensi psBro et eius diaco s (80) Incipit ad eosdem de Gaio didendi et eius diacono qui pro lapsis communicauit Z" Incipit ad eosdem Z1 Incipit epistola Cipriani (epistola Cipriani оm. A) ad clerum de eis (his D A) qui temere lapsis (lapsi T A) communicauerunt et de Filumino (Philymino T Philemone et A) Fortunato hypodiacono (hyppoD yppodiaconis A) et Fauorino acolito (acholyto T et Fauorino acolito оm. A)

TD л (LxxxiПi; 2 presbyteris et diaconibus] clero Z" diaconis /Zl 4 ex оm. V'l 5 eorum Z1 aderant Z1, Bay gaio (gaclo A) didensi (Diddensi W" diddesii s) V"" s TD Д HartBay gaddianësi Z1 gayo dudësi Z" 6 censuistis non] censui sermoni Z1 7 communicando] cum proem. Z1 et] ut Z" eorum am. s Z" 7/8 in prauis] improbis Z" 8 atque] ac Z1 9 **aconlegis T âmoniti Z" 10 ne hoc] ut non Z1 11 persteterunt Z1 quosdem Z1 Z" 12 omni] ipsi Z1 humilitate V"s subtilitate Z1 13 adolacione Z1 adulationem TD corrupta] cohorta Z1 composita V""s Z" ueram paenitentiam TD A Z1, Bay, habeant add. Z1, Bay 14 ac] et V"l dominum V"s Z1 Z" dñi TD 15 caederis T, a exp., ci suprascr. T2 excideris Z" 15/16 et2 ...scriptura

168

EPISTVLA 34

iterum loquitur diuina scriptura: sic dicit dominus: cum conuersus gemueris, tunc saluaberis et scies ubi fuei is. II 1 Ingemescere autem et agere paenitentiam quomodo possunt quorum gemitibus et lacrimis intercedunt quidam de pres20 byteris, ut communicandum cum Ulis temere existiment, ne scientes scriptum esse : qui uos beatos esse dicunt, in errorem uos mittunt et semitam pedum uestrorum turbant. 2 Merito salubria nostra et uera consilia nihil promouent, dum blanditiis et palpationibus perniciosis salutaris ueritas impeditur, et pa25 titur lapsorum saucia et aegra mens quod corporaliter quoque aegri et infirmi saepe patiuntur, ut dum salubres eibos et utiles potus quasi amaros et abhorrentes respuunt et illa quae oblectare et ad praesens suauia uidentur esse adpetunt, perniciem sibi et mortem per inaudientiam et intemperantiam prouocent 30 nec proficiant ad salutem artificie medella uera, dum blandientis V 570 decipit dulcis inlecebra. III 1 Vos itaque secundum litteras meas fideliter et salubriter consulentes a consiliis melioribus ne recedatis. Legite uero has easdem litteras et collegis meis, si qui aut praesentes fuerint

16/17 Is. 30, 15.

21/22 Is. 3, 1Z

32 cf. Cl. n. 13 ("This could refer to such documents as epp. 16, 18, 19, 26).

(V)l td a z1 z" 16 diuina post scriptura V" D A Z1 sic (= sicut) A 17 saluaueris T 18 ingemiscere D A Z1 Z" 19 intendunt ex inter- T epresbiteris, d suprascr T2 compbns Z" 20 cum от. Z1 nescientes] nec scientes t 21 scriptum esse] quia scriptum est V"s Z" beatos] relices Vs ZP esse от. V"t Z1 Z" errore Z" 22 mittunt оm. T, adscr. i.m. T2 post errorë semitas V""s Z" 23 promouent dum] promouendum Z" blandimentis Z1 24 palpationi, b ; aeprascr D2 palpatione T A, HartBay Ccf CL n. 11) perniciosa Д HartBay patitur] ponitur TD A, sopitur Harf 25 sauciam TD saucia et] audaciam Z1 aegre T egre D quod] et D A Z1, om. T, quod suppl s.u. T2 26 aegri от. A saepe] se Z1 ut от. s dum] cum Z" 27 potos TD (o exp., u s.u. I'D2) aborrentes / A quasi aborrentes Z1 quae] que et Z1 28 perniciem от. Z1 29 per inaudientiam] in obedienciam Z" prouocant, a exp, e s.u. T2 30 proficiat V"s Z1 blandientis Rig. ex ami., HartBay blandientes i TD A blandiantes Z" blandimentis V" Z1 31 decipiat Z1 incelebra TD 32 meas] ad me add. Z1 33 consolentes T consiliis] meis add T legi Z1 has] ad hos Z" 34 eadem, s supraser. T2 aut от. Z" fuerunt Z1

EPISTVLA 34

169

35 aut superuenerint, ut unanimes et concordes ad fouenda et sananda lapsorum uulnera consilium salubre teneamus, tractaturi plenissime de omnibus cum conuenire in unum per domini misericordiam coeperimus. 2 Interea si quis inmoderatus et praeceps siue de nostris presbyteris uel diaconis siue de pere40 grinis ausus fuerit ante sententiam nostram communicare cum lapsis, a communicatione nostra arceatur, apud omnes nos cau sam dicturus temeritatis suae, quando in unum permittente domino conuenerimus. IV 1 Desiderastis quoque ut de Philumeno et Fortunato 45 hypodiaconis et Fauorino acolutho qui medio tempore recesserunt et nunc uenerunt quid mihi uideatur rescribam. Cui' rei non puto me solum debere sententiam dare, cum multi adhuc de clero absentes sint nec locum suum uel sero repetendum putauerint et cognitio haec singulorum tractanda sit et limanda 50 plenius, non tantum cum collegis meis, sed cum plebe ipsa uniuersa. Expensa enim moderatione libranda et pronuntianda res est quae in posterum circa ministros ecclesiae constituat V 571

44 de hac ep. cf. Harn. n. 45, p. 5 et 30sq. ; Cl. n. 1.

(V> TD A Z1 Z"

35 aut superuenennt оm. Z" ut] tuti et Z1 unianimes V"s, Bay ad fouenda] affbuenda T 35/36 et sananda оm. Z1 36 lapsorum оm. Z" tracturi T tractabitur Z1 37 plenissime post de omnibus Z" com, u s.u. T2 cuenire** (nt eras. f) D in unum] inuium T 38 inmoderatos T 39 siue1] uel Z1, оm. V"s Z" diacones TD diaconibus A 40 usus TD (a adscr. D2) 41 a оm. V""/ cömunione A uestra Z1 nos] in hoc Z1 42 dicturos T dicturi Z1 daturos Л permittentem T 44 Philumeno HartBay Philumeo V"*; sed cf. inscr. philumino TD philemone A philomone Z1 filomono Z" filomeno s et] de add. DA 45 ypodiaconis s (-ch-) Z" hippodiaconis Z1 faborino s, cf. hacr; éd. Manut. utroque loco Fauorino babei faburino Z1 acolutho Vo"*, HartBaj acholutho T acholito D acolito A Z1 Z" accoluto s cesserunt A 46 quod TD A 47 puto] potui V". Z1 Z" debere sententiam] iudicem V""/ Zl Z" cum] sed cum Zl 48 clero», s eras. D absentes**sint (ras. 2 lilt.) T nec] et Z" locum suum] hoc solum V""/ Z1 Z" sorore petendum TD solo repetendo Z" 49 putauerit Z1 putauerunt Z" cognitio оm. V""j Z1 Z" tracdanda D iactanda Z1 sint, n del s 50 plenius] plenius ratio V"** Z1 Z" prius ratio / sed] et add. V"s Z" 51 uniuersa оm. Z" expensa] pensa TD pensanti A moderationem T ueneratione Z1 52 imposterum Z1 Z" in posteros V*/ ministros] omnes uiros V*> Z1 Z" ecclesia / constitute T

170

EPISTVLA 34

exemplum. 2 Interea se a diuisione mensurna tantum contineant, non quasi a ministerio ecclesiastico priuati esse uideantur, sed 55 ut integris omnibus ad nostram praesentiam differantur. Opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere. Fraternitatem uniuersam salutate. Valete.

(V> TD л z1 z" 53 interea ... tantum] interim se a dictione mensurantium V" interim se adicione mens urnâtium s interim se adicione mse et orancium Z" inserta sedicione mësurancium Z1 addiuisione D, m ed. Mania. a dictione del, adicione nprascr. (a Laimiof) mensura T 54 non] ut non Z1 mysterio Vs (oust- s) 55 diierantur T diffaerantur D opto ... ualete (57) оm. Z" optamus Z1 56 carissimi semper оm. s 56/57 fraternitatem ... ualete оm. Z1 57 ualete] et praem. VM's Subscr. : Epistola Cipriani ad clerum de eis qui temere lapsis communicauerunt et de Philumino et Fortunato hypodiacoñ et Fauorino acholito explicit T Explicit ad clerum de Gayo didensi et eius diacono qui pro lapsis communicauit Z" Ad pBros et diaconos explicit Z1 оm. t D A subscr. V dent. quia bat ep. in ed. Erasm. non exlat.

EPISTVLA 35 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS ROMAE CONSTISTENTIBVS FRATRIBVS S. 1 Et dilectio communis et ratio exposcit, fratres carissimi, 5 nihil conscientiae uestrae subtrahere de his quae apud nos geruntur, ut sit nobis circa utilitatem ecclesiasticae administra tions commune consilium. Nam posteaquam ad uos litteras feci quas misi per Saturum lectorem et Optatum hypodiaconum fratres nostros, quorundam lapsorum conspirata temeritas, qui 10 paenitentiam agere et deo satisfacere detractant, litteras ad me fecerunt, pacem non dandam sibi postulantes sed quasi iam datam uindicantes, quod dicant Paulum omnibus pacem dedisse, sicut in litteris eorum, quarum exemplum ad uos transmisi, legetis. 2 Simul quid eis ego breuiter interim rescripserim, sed V 572

7 sc. ep. 27 (Cl. n. 2). 8 cf. ep. 29, 12/13 (Cl. n. 2). 10/11 et 13 de hac ep. cf. Harn. n. 46, p. 5 et 31 ; CI. n. 4. De eadem ep. agit ep. 33, 12/14. 12 de hoc Paulo cf. ep. 22, 20sqq. et ep. 27, 17sqq. 14 sc. ep. 33 (Cl. n. 5).

Codd.:(V> WTDZfj

Inecr. : Incipit (от. D) epistola Cipriani ad presbiteros et diacones Romae consistentes TD Incipit ad presbiteros et diacones Rome W De lapsis qui pacem sibi a Paulo m art ire uindicabant / (19) Incipit ad eosdem Z Ad eosdem fj Imcr. V (44) deest quia a Lat. in p. 123 ed. Erasm., ubi epp. 27 (V 4Ъ), 35 (V 44), 33 (V 45) quoe in ed. Erasm. non extant enumerat, nan adscribitur. 2 diaconis i Z 3 Romae consistentibus от. Z commorantibus s 4 delectio, i suprascr. T2 5 nostrae W Z substrahcre Z hiis s Z 6 ut sit] si sunt Z uisum est fj ecclesiasticam Z 7 communis Z consilia Z litteris, a suprascr. D2 8 mi*s i, s eras. T Satirum W obtatum D hyppo- W hypodiachonum Z ypodiachonum s hippo- fj 9 fratres nostros] fratres nostri D fratrum nostrorum W, от. I*/ Z fj quorundam lapsorum conspirata temeritas] de quorundam (-dem Z) temeritate V"s Z fj prospirata D qui] quae VC TD de qua Z çqua fj. qui lmm. 2 10 agere et] ageret D detrectant V"s Z /j detractat W 11 fecerunt V"s, HartBay, от. TD (fec = fecit suprascr. T2) fecistis Z fecit fj facere W, acere exp., ecit suprascr. m.2 dandam post sibi W postulans W TD fj 11/12 iam post datam Z 12 uindicantes] sibi praem. V's uindicans W TD fj (uend-) quo s dicat W TD fj paulus fj omnibus post pacem W 13 quorum /j quorum exemplar Z ad uos оm. ц suppL s.u.m.2 14 legistis Z legetis simul от. W simulque Z eis ego] et ego eis V""i ego eis W breuiter] libenter Z fj interim от. s scripserim W

172

EPISTVLA 35

is et quales postea ad clerum litteras fecerim ut scire possetis, huius quoque rei exemplum uobis misi. Quod si ultra temeritas eorum nec meis nec uestris litteris conpressa fuerit nec consiliis salubribus obtemperauerit, agemus ea quae secundum euangelium dominus agere praecepit. Opto uos, fratres carissimi, sem20 per bene ualere. Valete.

18/19 cf. Mt. 18, 17 (Cl. n. 8).

15 sc. ep. 29 (Cl. n. 6 ; Gülzow 82, 7 ; u. etiam vS 36sq.).

(V> W TD Z fj

15 ad clerum post litteras s fecerimus s scire*, m eras. T possitis W 16 queque fj, o s.u.m.2, оm. W misi*, s eras. T, оm. д suppL i.т.m3 quod оm. D quod si оm. WT 17 conprehensa W pressa Z fj nec] et Z 18 salutaribus V"*/ obtemperauerit] non proem. Z 19 opto ... ualete (20) оm. W semper оm. s 20 ualete оm. V""s Z fj Subscr. : Epistola Cipriani ad PRBR et DIACON Romae consistentes expli cit T Ad pBros et diaconos rome consistentes explicit Z оm. s W D fj Subsct. V dees! quia bon ep. m ed. Erasm. mm extat.

EPISTVLA 36 CYPRIANO PAPATI PRESBYTERI ET DIACONES ROMAE CONSISTENTES S. I 1 Cum perlegissemus, frater carissime, litteras tuas quas per 5 Fortunatum hypodiaconum miseras, gemino sumus dolore percussi et duplici maerore confusi, quod neque tibi requies ulla in tantis persecutionis necessitatibus traderetur et lapsorum fratrum inmoderata petulantia usque ad periculosam uerborum temeritatem producta denotaretur. 2 Sed quamquam nos atque to animum nostrum ista quae diximus grauiter adfligerent, tamen maeroris nostri tam grauem sarcinam uigor tuus et secundum euangelicam disciplinam adhibita seueritas temperat, dum et V 573 quorundam inprobitatem iuste coerces et cohortando ad paenitentiam uiam legitimae salutis ostendis. Quos quidem satis is mirati sumus ad hoc usque prosilire uoluisse, ut tam urgenter et tam inmaturo atque acerbo tempore, in tam ingenti et inmenso crimine atque delicto pacem sibi non tam peterent quam uindicarent, immo iam et in caelis habere se dicerent. 3 Qui si habent, quid petunt quod tenent? Si autem non habere 20 illos probatur hoc ipso quod petunt, cur non iudicium eorum

4/5 sc. ep. 35 (Cl. n. 2).

Codd.: (V)s TD A

Inscr. : Incipit ad eundem cleri Romanorum V (nuт. deest; cf. Pttitm. 356) Rescripta clericorum rom consistentium Cipriano s (58) Incipit rescriptum (-tis T) presbiteris et diaconibus Romae consistentibus (ad pbros et dd Romanos A) TD A (LXXXII) 2 papati T Д HartBay, dubit tuetur Melin 164 sq. pap(a)e V""s pap****, ras. ca 4 litt. D dia(c)honi V"s; cf. Melin 43, 1.164sq. 3 consistentib ; TD (tib exp. T, corr. in -tes su. D2) 4 carissime оm. V""s, HartBay quos T 5 ypodiachonum s hyppodiaconum A miseras оm. s in sp. ca. 18 litt. sumus dolore оm. s dolore оm. D perculsi K""/ 8 inmedulata T inmedullata D (oderata s.u. D2) A uerborum оm. V""s 9 tamquam TD nos оm. s in sp. ca. 10 litt. 10 grauiter оm. s 11 maeroris nostri оm. s m sp. ca. 10 litt. 12 adibitas T adhibitis, ten. i exp., u suprascr. D2 temperata TD A 13 iuste] ista D A coherces TD A coercet (an -it sf) V""i horrando V""s 14 uiç D A legitimam V's ostendit V*t 15 hue s uoluisset A uttâ* urgente* T utarrT (= -amut) gent D utamur gente A 16 et1] ex D m •maturo T inmatur*, a eras.(f) et o suprascr. D et2] atque DA 17 tam peterent] adpeterent TD A (app-)^ Harl 18 uendicarent s immo iam] i m mot a m TD immo etiam A et оm. s 20 probatur, n suprascr. D2 quod] a quo TD A ab altero quod Harf; cf. Melin 17$, 5 petent D

174

EPISTVLA 36

sustinent a quibus petendam pacem, quam utique non habent, putauerunt ? Quod si alicunde praerogatiuam communicationis habere se credunt, cum euangelio illam conferre conentur, ut ita demum firmiter ualeat, si ab euangelica lege non dissonat. 25 Ceterum quo pacto euangelicam poterit praestare communicationem quod contra euangelicam decretum uidebitur ueritatem ? Nam cum omnis praerogatiua ita demum ad indulgentiae priuilegium spectet, si ab eo cui sociari quaerit non discrepet, qui ab eo cui sociari quaerit discrepat, necesse est indulgentiam et 30 priuilegium societatis amittat. II 1 Videant igitur quid in hoc negotio agere conentur. Nam si aliud quidem euangelium, aliud uero martyres dicunt posuisse decretum, conlidentes contra euangelium martyres utrobique periclitabuntur. Nam et euangelii fracta iam et iacens uidebitur 35 esse maiestas, si potuit alterius decreti nouitate superari, et de martyrum capite gloriosa confessionis corona detracta, si non illam de euangelii conseruatione inuenientur consecuti, unde martyres hunt, ut merito nulli magis tam sit competens nihil contra euangelium decernere quam qui martyris nomen ex V 574 40 euangelio laborat accipere. 2 Illud praeterea uellemus addiscere : si martyres non propter aliud martyres fiunt nisi ut non sacri ficantes teneant ecclesiae usque ad effusionem sanguinis sui pacem, ne cruciatus dolore superati perdendo pacem perdant salutem, quo pacto salutem quam se, si sacrificassent, habituros 45 non putauerunt, illis existimant donandam qui sacrificasse di-

(V)s TD A

21 haberent DA 22 ali*unde, c eras. T aliunde Д Har/Bay communicationem V"s 23 haberes, s del s 24 demû*, r eras. i T 26 uiderur K""r, HartBay; cf. Melin 60, 2 28 exspectet Melin 164, 2 dubitanter discrepat DA quia Д HartBay; dust in ed. Manut., sed qui suppl i.m. (a Latmo f) 29 ab eo] a deo V"t 30 amittat V""s, Hart omittant TD (n del D) A omirtat Bay 31 uideant] audeant D in от. TD Д Hart conetur s cogentur D A 32 aliud1 ex aliû D2 aliud2 ] alius A uero] ù del D autem V" martyras (-tir- s) V""s 33 martiras sD (л exp., e suprascr. D2) A utrubique Vs utro**q. T 34 periclitabunt / 35 maiestas] manifestas T 36 capite от. s in tp. ca. 9 litt. 36/37 detracta si non illam от. s. in sp. ca. 15 liet. 37 in*uenianrur, e eras., a ex e T2 inueniuntur s 38 ut от. s merita TD nulli* T tam] iam s, от. V1" sit] si D petens T 39 quam qui] quâquâ A 40 laboraia D illum TD adiscer s 41 sacrificates, n suprascr. D2 42 teneant] necante T negante D negantes A sanguinis post sui / 43 dolores, % del s 44 sc om. s, sc post sacrificassent V"" 45 illi A existiment V't existimando nandâ T (d suprascr. T2 ita ut legatur dandâ)

EPISTVLA 36

175

cantur, cum legem hanc debent in aliis tenere quam ipsi uidebantur sibi ante posuisse? 3 In quo negotio hoc ipsum, quod pro se ipsis facere putauerunt, animaduertimus contra se ipsos protulisse. Nam si dandam illis pacem martyres putauerunt, 50 cur ipsi non dederunt? Cur illos ad episcopum, ut ipsi dicunt, remittendos censuerunt ? Is enim qui iubet fieri potest utique facere quod fieri iubet. Sed ut intellegimus, immo ut res ipsa loquitur et clamat, sanctissimi martyres utrobique adhibendum putauerunt temperamentum ut pudoris et ueritatis. Nam quia 55 a multis urguebantur, dum ad episcopum illos remittunt, uerecundiae propriae, ne ulterius inquietarentur, consulendum putauerunt, et dum illis non ipsi communicant, euangelicae legis inlibatam sinceritatem custodiendam iudicauerunt. HI 1 Tu tamen, frater, numquam pro tua caritate desistas 60 lapsorum animos temperare et errantibus ueritatis praestare medicinam, licet animus aegrotans medentium respuere soleat industriam. Recens est lapsorum nuper hoc uulnus et adhuc in tumorem plaga consurgens. Et idcirco certi sumus quod spatio productioris temporis inpetu isto consenescente amabunt hoc 65 ipsum, ad fidelem se dilatos esse medicinam, si tamen desint qui illos arment ad periculum proprium et in peruersum ins- V 575 truentes pro salutaribus dilationis remediis exitiosa deposcant illis properatae communicationis uenena. 2 Neque enim credimus sine instinctu quorundam ausuros fuisse omnes tam pe70 tulanter sibi iam pacem uindicare. Nouimus Carthaginensis

(V)s TD A

46 debca n t V"t 48 se 1 оm. D A ipsi s 50 ad оm. T ad episcopum post ut ipsi dicunt / 51 remictendum s is] his D 52 intellegimus, aii. i exp., a suprascr. D2 53 utrubique Vs 54 ut (tuelur CL n. 12) ] et V", HartBay (ut pudoris sic et Harf) nam] et add. V""s 55 a оm. A dum] qui D quâ A, que corr. i.m. A2 ad] a, d add. s.u. D2, от. T 56 ne] nec D A (c exp.) inquitarentur T 57 illi A ñ (= non) exp., cu corr. i.m. A2 ipso DA 59 frafnum qua corr. in fratnos qua D2 ptua, corr. in pcipua D2 caritate] te add. s, karitate, ñ (= non) add. s.u. D2 60 sapsorum D animis T ueritati V"" 61 (a)egrorum V"s 62 regens TD est] & T 63 timorë TD A (u suprascr. D2 A2) **spatio (nu. 2 list.) T 64 productionis s D (n exp., r suprascr. D2) productiones T inpeto 717 65 fidele corr. m fidei D2 sed ciatos 77? (corr. m se delatos D2) se delatos A sint s 66 propiû T inst ruentes] introeuntes / 67 pro от. s dilatioriis A dilationum V's 68 illius Л properata / 69 ausuros corr. in ausos D2 70 iam от. V""t nouimus ex nouissimus D2 Carthaginiësis K"" kartagiensis, ni suprascr. T2

176

EPISTVLA 36

ecclesiae fidem, nouimus institutionem, nouimus humilitatem. Vnde etiam mirati sumus quod quaedam in te per epistulam iniecta durius notaremus, cum amorem uestrum mutuum et caritatem exemplis multis reciprocae adfectionis in uos inuicem 75 saepe conperissemus. 3 Tempus est igitur ut agant delicti paenitentiam, ut probent lapsus sui dolorem, ut ostendant uerecundiam, ut monstrent humilitatem, ut exhibeant modestiam, ut de submissione prouocent in se dei clementiam et de honore debito in dei sacerdotem eliciant in se diuinam misericordiam, 80 quando meliores ipsorum litterae fuissent, si pro ipsis preces stantium humilitate ipsorum adiutae fuissent, quoniam et facilius inpetratur quod petitur, quando is pro quo petitur condignus est ut quod petitur inpetretur. IV 1 Quod autem pertineat ad Priuatum Lambesitanum, pro 85 tuo more fecisti, qui rem nobis tamquam sollicitam nuntiare uoluisti. Omnes enim nos decet pro corpore totius ecclesiae, cuius per uarias quasque prouincias membra digesta sunt, excubare. 2 Sed nos etiam ante litteras tuas fraus callidi hominis latere non potuit. Nam cum antehac quidam ex ipsius nequitiae 90 cohorte uenisset uexillarius Priuati Futurus ac fraudulenter litteras a nobis elicere curaret, nec quis esset latuit nec litteras quas uolebat accepit. Optamus te in domino bene ualere.

72/73 cf. ep. 35, 10/11 et 14/16; Cl. n. 16 ("The reference is to the letter from the lapsed written ecclesiae nomine, which was enclosed with Ep. 35"). 88 de hac ep. cf. Harn. n. 25, p. 4 et 20; Cl. n. 19; Gülzow 104/105.

(V)s TD A

71 nouimus institutionem оm. s TI quodam A in te per V"", priтuт legiiur in ed. Manut., tuetur CL n. 16 inter s interpetere T in te petere D inrpte (= interprete) A inter uos per Hart ex ami. 73 iniectâ A 74 in uos inuicem оm. s in sp. ca. 10 litt. 75 est оm. s ut agant оm. s in sp. ca. 10 litt. 79 sacerdote Vs eligant s eliceant DA 80 quanto V"s; cf. Melin 175 fuisse TD A si ... fuissent (81) оm. D A pro оm. T 80/81 preces stantium Va, HartBay pretestantium / pces statiû T 81 humilitatem / fuisse T 82 quod petitur оm. s is] et add. s condignis TD, con. s.u. D2 83 impetretur] impleretur V" 84 pertinet HartBay primatû, m exp. et v suprascr. T2 iam besitanu DA 85 amore A tamquam оm. V""s 86 docet TD A (o exp. et e suprascr. A2) 88 calidi T 89 nam оm. A ipH (= ipsis) / 90 priuatim A futuros TD et furto A; ita et ed. Mannt., sed corr. Lat. i.т. ac] et Vs fraudolenter T 91 eligere curare T eligeretur are D 92 optamus ... ualere оm. TD A in domino V' frater / semper HartBay Subscr. : Rescribentes PPRR et diacon. Romae consistentibus Cipriano papati explicit T оm. i D A Subscr. V deest quia bau ep. in ed. Erasm. non extat.

EPISTVLA 37 CYPRIANVS MOYSI ET MAXIMO PRESBYTERIS ET CETERIS CONFESSORIBVS FRATRIBVS S. I 1 Et cunctos uos pariter et singulos repraesentauit adfec5 tibus nostris, fratres carissimi, Celerinus adueniens, fidei ac uirtutis uestrae comes et gloriosis congressionibus dei miles. Vniuersos uos in illo ueniente conspeximus, et cum caritatem circa me uestram dulciter ac saepe loqueretur, in eius sermonibus uos audiebamus. Satis ac plurimum gaudeo quando a 10 uobis per tales talia perferuntur. 2 Vobiscum illic in carcere quodammodo et nos sumus, diuinae dignationis ornamenta uobiscum sentire nos credimus qui sic uestris cordibus inhaeremus. Honori nos uestro caritas uestra indiuidua conectit, separari dilectionem spiritus non sinit. Vos illic confessio, me adfectio 15 includit. Et nos quidem uestri diebus ac noctibus memores, et quando in sacrificiis precem cum pluribus facimus et cum in secessu priuatis precibus oramus, coronis ac laudibus uestris Codd.: Vs X (= XLPDkN [P = PDk]) M (= MQ) R (= RCt) T b (sed iextus deest m lac.; cf. Merc. 190) В aA b cgH el 7. fj

Inscr.: Incipit (Item g) ad (de Z) eosdem (II add. V) V píXl) R (C 5, feliciter add. Ct) В (XX) cg (g XLIIII) Z Incipit epla ad eosdem secunda / Incipit quibus supra XLN Incipit eiusdem secunda M ( XXI) Incipit eiusdem /j Incipit secundus (Il D) T D Incipit (Item a) ad Moysen et Maximum presbyterum (-biteros k PRBOS a) de confessione eorum Pk a Ciprianus ad Moisem et Maximum et ceteros confexores s (63) Incipit Moisi et Maximo presbyteris et ceteris confessoribus b (XXI) Incipit (Item H) ad Moysen et Maximum H A оm. b e 2 Cyprianus оm. e moisi / mosi XLN M b maximo, nicostrato / presbytero**, ru eras. L, оm. k 3 confessoribus fratribus] confratribus N fratribus] in domino fratribus аЛ frs in dno R in drio frs Ct (corr. in fratribus C2) salutem post pBris (2) Z 4 singulis C psentauit Ct 5 fratribus karissimis В, оm. Vs Caelerinus В aA 5/6 fide ac uirtute uestra Ct ac uirtutis оm. e 6 comes et gloriosis] gloriam annuncians cum esset gloriosus Z congressibus V XLN T В b cgH el Z ц HartBay milites X В 7 in illo] nullo Z ueniente оm. g perspeximus¿ cu s.u. fj2 7/8 de caritate (cía- Ct) circa me uestra R; cf. Hart1' IM 8 circa me оm. T sepius R 9 uos оm. Ct 9/10 a uobis] nobis P aA 10 proferuntur Z fj nobiscum Z 11 qdliâ modo В quemadmodum Z ornamenta] hortamenta aA ortamenta Ct (h s.u. C2) 12 sentiri В inh(a)eremus Vs P aA Z adhaeremus cett.codd., HartBay 13 nos] uos a conectis R nectit g separare В sed parari T separari enim el 14 non оm. В illi s M T (c add. s.u. Q2 T2) confessio me] confectionis В me*, a eras. k me** (am eras. f) T me adfectio оm. Z adflictio L afflictio aA 15 includit ex con- Q2 uestri оm. В 15/16 et quando оm. el 16 in1 оm. Ct plurimis В cgH el in2 оm. В 16/17 in seces оm. b up. ca. 10 list. 17 precimus e ac] et P aA, оm. Z

V 576

178

EPISTVLA 37

plenam domini fauentiam postulamus. 3 Sed ad reddendam uobis uicem minor est nostra mediocritas. Plus uos datis quando 20 nostri in oratione meministis, qui sperantes iam sola caelestia et tantum diuina meditantes, ad fastigia celsiora mora ipsa passionis ascenditis longoque temporum ductu glorias uestras non trahitis, sed augetis. Beatum facit prima et una confessio. Vos totiens confitemini quotiens rogati ut de carcere recedatis V 577 25 carcerem fide et uirtute praelegitis. Tot uestrae laudes quot dies, quot mensium curricula tot incrementa meritorum. Semel uincit qui statim patitur. At qui manens semper in poenis congreditur cum dolore nec uincitur, cotidie coronatur. II 1 Eant nunc magistratus et consules siue proconsules, 30 annuae dignitatis insignibus et duodecim fascibus glorientur. Ecce dignitas caelestis in uobis honoris annui claritate signata est et iam reuertentis anni uolubilem circulum uictricis gloriae diuturnitate transgressa est. Inluminabat mundum sol oriens et luna decurrens, sed uobis idem qui solem fecit et lunam maius

34 cf. Gen. 1, 16.

VsXMRT BaA bcgH elZ fj X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

18 plenam от. ei dño L R dñm X fauentiam] habentiâ В fj (corr. i.m. fj2) 19 minus fj nostra*, m eras. T uestra Z 20 nostris A uos nostri В nostri post in oratione g orationem M (m eras.) Z meministis ex -tes T spirantes Vs Ue (corr. s.u. k2) iam] etiam В sola] et add. e 21 tantum оm. H ad] et fj, ad suprascr. fj2 ante celsiora m fj cele del celsiorâ ora R celsior (a add. s.u. C2t2) ad horam Ct celsiora in hora Z mora от. T fj ipsam Ct 22 passione В ascendetis В conscenditis el longo quo В doctu, u suprascr. T2 uros В 23 trahitis /j, sub proef. s.u. f/ subtrahitis PD Ct aA (-aitis a) fecit В 25 fidei et uirtutis P fidem et uirtutem В pr(a)elegistis V R Z e preeligitis s f/ i.m. pelegitis aA (s s.u. a2) pelegistis / praeligitis k (corr. m -leg- k2), HartBay; cf. Wasson 312 uestrae] rerum C **re rem (u s.u. t2) т quot ex quod XLP M C T quod D т quo k (t suprascr. k2) quos В 26 diei P (corr. k2) quot ex quod XLPk/ M C T quod D т В mensium ex -uum XP QC T mensuum L M Rt В b cH mensum V N; cf. 38 tot] quot Z 27 at от. Z atqui corr. in atque M2 adqui X T(corr. m atqui T2) В et qui g atque R atq ; e at* (q ; eras.) cj fj manet b mens, an s.u. C2 semper] per add. R semper post in plus с semper от. el poenis] proeliis В cgH el 28 congreditur] semper proeт. с cotidie post coronatur / cotidie] sed proem. Ct Z, et proem. cgH coronatur] sed proem. M 29 erant Ct E*ât, r eras. fj siue proconsules] si uero consules T, от. В procon soles R 30 dignitates Cт dignitatum В insignibus et] indignibus a В 31 ecce dignitas caelestis] hec dignitates caelestes C e condignitates caelestes т honoris от. Z annui ex -с Л annua Ct annue В animi Z 32 est от. R reuertentes Ct reuertantis Z anni*, s eras. k annui R annua Cт circuitum В uicticris M 33 diurnitate с 34 maius] magis R

EPISTVLA 37

179

35 in саrсeré lumen fuit, et in corde ас mentibus uestris Christi claritudo resplendens horribiles ceteris atque funestas poenalis loci tenebras aeterna illa et candida luce radiauit. 2 Per uicissitudines mensium transmeauit hibernum, sed uos inclusi tem pora hiemis persecutions hieme pensastis. Successit hiemi uerna 40 temperies rosis laeta et floribus coronata, sed uobis rosae et flores de paradisi deliciis aderant et caput uestrum serta caelestia coronabant. Aestas ecce messium fertilitate fecunda est et area frugibus plena est, sed uos qui gloriam seminastis frugem gloriae metitis atque in domini area constituti exuri paleas 45 inextinguibili igne conspicitis, ipsi ut tritici grana purgata et frumenta pretiosa iam probati et conditi hospitium carceris horreum conputatis. Nec deest et autumno ad munera fungenda temporis gratia spiritalis. Vindemia foris premitur et profutura poculis in torcularibus uua calcatur. Vos de domini uinea pingues 50 racemi et iam maturis fructibus botrui pressurae saecularis V 578 infestatione calcati torcular nostrum carcere torquente sentitis,

43/44 cf. Gal. 6, 8.

44/47 cf. Mt. 3, 12. Luc. 3, 17 (Cl. n. 14).

VsXMRTBaAbcgHelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

35 carcerem Cт В et in corde] in eorundem В montibus 1 36 splendens Bay horbiles R horribilis В 37 loci] luci В lucis el aeterna] et proeт. k illa] licet proem. Z uicissitudinem sCt 38 menium X mensum V LD M T (i suprascr. D2 M* T2) mensuum R (corr. C2) В H (corr. H2); cf. 26 hibernus P A inclusi* (s eras. f) N inclusit Cт inclusa Z 39 persecutiones Cт persecutione T hieme] hiemi M hiemë T pensatis s P NM (s suprascr. M2) b, HartBay pensabatis aA hiemi] hieme P (con. s.u. k2) hic mihi В uerni cH el hiberni В 40 et1] est cgH rosae] rosa p, от. В 41paradisoH aderant] adhaerebant aA 42 aestas post ecce с messium ex mens- T2 mësium s msiû b mensuum Cт (corr. C2) 43 est ante frugibus plena aA gloria H 44 metetis Vs k Cт fj metietis X metistis A Z mtis (mtis f) В dñî ex dñm T b dño R dm A domini post area Ng constituas, s exp. fj palea В 45 inextinguibili ex -le T, ex -les s extinguibili В igni k perspicitis XLJV M R (corr. in -ietis C2) T b, HartBay ipsi »яг. Cr ipsi] autem add. Z ut] in N tri*tici R trictici Z purgata] probata g 46 iamiam el iam probati et conditi от. LN T probati ex -to M, ex -ta A conditi] candidi X 47 computastis cH et] te Hart, от. Vs M P aA b Z autumno] aut imno D fungendi el fugëda fj 48 uindimia X Vim debia s profitura /j, u s.u. fj2 49 populis k, ex populus Ct torcolaribus T (v suprascr. T2) Cт drïï ex dño т dño R di В pinguis В 50 et fj, et iâ i.m. fj2 tam P fructus T botrus Xk (us i.ras. k) botri aA cgH el Z /j secularibus Cт (corr. C2) 51 infestinatione Cт (in exp. C2) torcolar Cт T (u suprascr. C2 T2) uestrum cgH (corr. H2) Z carere Cт carcere В torquentes s (s del) Cт В Z sentitis от. Cт

18o

EPISTVLA 37

uini uice sanguinem funditis, ad passionis tolerantiam fortes martyrii poculum libenter hauritis. Sic apud seruos dei annus euoluitur. Sic spiritalibus meritis et caelestibus praemiis tem55 porum uicissitudo celebratur. lll 1 Beati satis qui ex uobis per haec gloriarum uestigia commeantes iam de saeculo recesserunt confectoque itinere uirtutis ac fidei ad conplexum et osculum domini domino ipso gaudente uenerunt. Sed et uestra non minor gloria, qui adhuc 60 in certamine constituti et comitum glorias secuturi pugnam diu geritis inmotaque et inconcussa fide stabiles cotidie spectaculum deo uestris uirtutibus exhibetis. Quo longior uestra pugna, hoc corona sublimior. Agon unus sed multiplici proeliorum numerositate congestus. Famem uincitis et sitim spernitis et squa65 lorem carceris ac receptaculi poenalis horrorem roboris uigore calcatis. 2 Poena illic subicitur, cruciatus obteritur, nec mors metuitur sed optatur, quae scilicet inmortalitatis praemio uincitur, ut uitae aeternitate qui uicerit honoretur. Qui nunc in

64/67 cf. Lucifer; Mor. VI (CCL 8, 280, 53/57) : famem uincat, sitim spernat, squalorem carceris et receptaculi poenarum horrorem roboris sui uigore subigat, omnem calcet poenam, cunctos conterat cruciatus nec mortem quam tu magno nisu minitaris inferre metuat.

VsXMWT В aA b ф el Z » X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

52 uini] et praem N uices, % del s uicem X R fudistis Ct ad passionis оm. д suppl i.m. f/ passionem Ct (corr. C2) fortis В 53 auritis s D M b (h suprascr. M2 b2) hausistis Z 54 et] ex P anie pmiis m fj meritis e\p. 55 uicissitudine В 56 nobis H nestigia H 57 *iam (& eras.) P itenere T 58 afidei, c /.*. C2 domini] dñî ex dñm T2, ex dñô R dñm Cт (corr. m dñî C2) domino] dm Ct (corr. in di C2), от. R domino post ipso s 59 gaudentes Ct minus Z gloria] cum praem. Cт quia s 60 constituas r cinirû с gloriam T b H el gloria XLN В glorie Z pugnas j2 61 *geritis (e eros.) T inmotaque ex -quae M2 immota*q ; T immo atque C, ex immotaque r* immota В inconeussa*, m eras. T fides, s del s stabiles от. Z 62 dño X di В, от. fj, do suppl i.m. fj2 uestris] de proem. R aA; uetat Hartf LTV quod Ct (d exp. C2) largior R uestra post pugna el pugna] confessio uel proem. aA confessio P hac Ct (h exp. C2)eog 63 agon] agro Cr numerositate *, m eros. k 64 Fauë e uicti fj, uincitis corr. i.m. fj2 famem uincitis] tam uictus В et2 от. Z squalorum Cт В scalorem aA Z 65 carceribus Ct carcerem В ac] ad В et Z receptabili e orrorem Ct robore uigoris В fj, corr. i.m. fj2 66 subigitur XLN R В, HartBay obteritur] subterirur P mors] mori Ct 67 optatur] hortatur T qu** (ae eras., o suprascr. P2) P quo D inmortalitates В plio fj, pmio corr. i.m. f/ 68 ut /.*. ¡j2 coronetur Vs el Z qui fj, s add. s.u. fj2 quis T aA cgH Z hunc Ct

EPISTVLA 37

181

uobis animus, quam sublime, quam capax pectus, ubi talia et 70 tanta uoluuntur, ubi non nisi dei praecepta et Christi praemia cogitantur? Voluntas est illic tantum dei, et in came adhuc licet uobis positis uita iam uiuitur non praesentis saeculi sed futuri. IV 1 Nunc est, fratres beatissimi, ut memores mei sitis, ut 75 inter magnas atque diuinas cogitationes uestras nos quoque animo ас mente uoluatis, simque in precibus et orationibus uestris, cum uox illa purificatione confessionis inlustris et iugi honoris sui tenore laudabilis ad dei aures penetrat et aperto V 579 sibi caelo de his subacti mundi partibus ad superna transmissa 80 inpetrat de domini bonitate quod postulat. 2 Quid enim petitis de indulgentia domini quod non inpetrare mereamini? Qui sic domini mandata seruastis, qui euangelicam disciplinam sincero fidei uigore tenuistis, qui incorrupto honore uirtutis cum praeceptis domini et cum apostolis eius fortiter stantes nutantem 85 multorum fidem martyrii uestri ueritate solidastis. Vere euangelii testes et uere martyres Christi radicibus eius innixi, super

86/87 cf. Mt. 7, 24. Luc. 6, 48 (CI. n. 19).

Vs X M R T В aA b cgH el Z fj X = XLPDkN P = PDk M = Aiß

R = RCt

69 animus] sani sumus s 70 uoluntur t dei post praecepta H 71 concitantur T tanta с 1\ITÍ adhuc post licet g Ti licet оm. e uitâ A 74 nunc] non T beatissimi] carissimi Vs H Z kmi P aA b ( beatissimi i.m. b2) g dilmi В scitis, c exp. A ut2] et M g 75 atque] ac / fj cognationes Z 76 simque ex -quae M3 simulque T В cgH Tl cum] ut cum M uos, s exp., x s.u. Л7 illa s.u. a2, оm. R punficatione] purifications et R purificatis et Ct et iugi от. N iuge L iugis R cgH Z 78 oneris N laudabiles X (i s.u. X2) M T 78/79 aptos ibi PD (corr. P2D2) aptas ibi de celo Z 79 hiis s Z, оm. A subactis M R au cgH sup, na suprascr. P2k2 T2 80 inpetrant Ct de /.*. f/ bonitate] uoluntate Vs R el Z pietate cH postulant Ct repetitis В 81 domini] et domini uoluntate Ct non post impetrare g meremini T debeamini В, ai (= aliter) mereamini s.u. В2 82 dño, o i.ras. R dño Ct (corr. C2) dni post mandata a mandata*, s eras. Q seruatis X T A b g e qui] quia X 83 corrupto В honore] uigore cgH praeceptis] prophetis cgH 84 domini et om. g cum apostolis] apostoli Ct (ex -lo т) 85 mutorum X fide т solidatis p 86 et от. Vs Z innoxii (o i.ras. f) R innexis Ct innexi Z nixi T В сgH

182

EPISTVLA 37

petram robusta mole fundati, disciplinan! cum uirtute iunxistis, ad timorem dei ceteros prouocastis, martyria uestra exempla fecistis. Opto uos, fortissimi ac beatissimi fratres, semper bene 90 ualere et nostri meminisse.

VsXMRTBaAbcgHelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

87 robustam X M R T /, оm. В mole] oleo, v sm. T2 olim («x -em f) M fundanti T uiatute R uirtute*, m eras. M T 88 ceteris ц, o i.». l/ 89 opto ... meminisse (90) оm. Cт el fualete add. el) fortissimi] fratres add. fj fortissimi ac beatissimi от. s beatissimi ac fortissimi Z fortissimi post fratres, ac beatissimi от. g semper от. s a (add. s.u. post bene a2) A b 90 et nostri meminisse] amen deo gratias Z, от. Vs P A nostri от. N meminisse] emendauit iustinus romae add. M/ cf. ep. 28, 55 Subscr. : Caecilii Cypriani ad Moysen (-sem /) et Maximum presbyteros (от. Z) et ceteros confessores II (от. Z) explicit V Z Mosi (Caecilii Cypriani Moysi B) et Maximo presbyteris (presbyteriorum, i exp. L presbitero T) et ceteris confessoribus (aepistula secunda add. M II add. T) explicit (ante Mosi X) XLN MTВ Ad Moysen et (et ad k) Maximum explicit Pk a (Explicit epla ante Ad) A (Explicit ante hi) с (Explicit II ante Ad) Pk aAc Explicit D Ad Moysen et (от. Cт) Maximum et ceteros confessores explicit R (explicit ante Ad Cт) от. s b gH el fj Subscr. b dust m lac. (cf. Mm. 190)

EPISTVLA 38 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS ITEM PLEBI VNIVERSAE S. I 1 In ordinationibus clericis, fratres carissimi, solemus uos 5 ante consulere et mores ac merita singulorum communi consilio ponderare. Sed expectanda non sunt testimonia humana cum praecedunt diuina suffragia. 2 Aurelius frater noster inlustris V 580 adulescens a domino iam probatus et deo carus est, in annis adhuc nouellus, sed in uirtutis ac fidei laude prouectus, minor 10 in aetatis suae indole, sed maior in honore: gemino hic agone certauit, bis confessus et bis confessionis suae uictoria gloriosus, et quando uicit in cursu factus extorris et cum denuo certamine fortiore pugnauit triumphator et uictor in proelio passionis. 12 cf. 1 Cor. 9, 24 (CL n. 7) Codd.: V X (= XLPDkN [P = PDk]) M (= Aig) W R (* RCt) T b В aA b cgH el 7. fj s bragmentum tantum imha ep. (sc. 29/44 praedicatione - lectorem) lepitur in cod. W sub titule : Semen tia de Aurelio ordinato de opuscul is Cypnan i. halb = ed. D.Balboni, Misceliama Litúrgica in onore ...Cardin. G. Lercaro, I, Vatic., 1966, 441-451, qui pauássimis excepsis textum Hartelianum repetit Inscr. : Incipit (Ciprianus s) ad clerum (clere Cr, corr. C2) et plebcm (plebes R plebs Cт, corr. C2, ad clerum et plebem оm. a c) de Aurelio (аureo Z) confessore (оm. k a) lectore (оm. D) ordinato (facto s, lectore ordinato оm. т) V (XXIII)

x (P v; M (XXIIi; R (C I) T b (ХХГП) В (XLII) « с Z s (65;

De (Ad

s.u.m.2) clerum ad plebem. De Aurelio confessore lectore ordinato ¡j Epla Cypriani de Aurelio confessore / De Aurelio confessore lectore ordinato epla b. Cipriani H Ad eosdem de Aurelio confessore diacono ordinato g (XU) оm. A (VI) b , 2 presbyterorum L pbris] uniuersis add. /j diaconis V R (corr. C2) V cgH Z **(de eras.f) diaconorum L, от. s i.sp. ca. 5 liit. 3 item] et V P aA unmerso (-o i.ras. f) M 4 in] de P аЛ ordinandis T b* aA (ante ordinandis in A in exp.)gfs (sed in initio lineoe inseq. bus exp.), Baib, ex ordinationibus k2 ordinandi Cт (s add. s.u. C2) clericorum DN H Z, ex -cis P2 M2 В2 clerici X uos s.u. a2 4/5 uos post ante H 6 ponderaret R 7 praecedant V P aA pater L noster от. R 8 adolescens T b* aA cgH Z fj, Balb, ex adul- P2/!2 ¿У aduliscens l. adoloscens / л от. В probatus] est add. b et от. L deo] suo add. D R b el Z fj s carus] uocatus Cт est] et V, от. g 8/9 in annis post adhuc Z 9 in] et Cт uirtute el ac] et R minor* (i eras.) P 10 indole**, ns del PD indile*, s eras. s indolis Z îdolae \i sed] et Z g*etrûô (r eras.) fj agonë D 11 bis confessus et от. Z confessus] est add. b et] est В confessionis ex -nes Ai uictoria*, e eras. T uictoriae Cт 12 et1] est В in cursu] excursu Cт extorris, i i.ras. k extorrens PD (corr. P2) ë. (= est) fortis a 13 fortior repugnauit В «/ pugnauit от. cH (suppl i.т. H2) triumphator et] triumphatore Cт (t add. s.u. C2) passionis ex -nes Q2 confessionis b passionis] extitit add. V ë (= est; add s.u. C2

184

EPISTVLA 38

Quotiens aduersarius prouocare seruos dei uoluit, totiens promp15 tissimus ac fortissimus miles et pugnauit et uicit. Parum fuerat sub oculis ante paucorum, quando extorris fiebat, congressum fuisse; meruit et in foro congredi clariore uirtute, ut post magistratus et proconsulem uinceret, post exilium tormenta superaret. 3 Nec inuenio quid in eo praedicare plus debeam, 20 gloriam uulnerum an uerecundiam morum, quod honore uirtutis insignis est an quod pudoris admiratione laudabilis. Ita et dignitate excelsus est et humilitate summissus ut appareat illum diuinitus reseruatum qui ad ecclesiasticam disciplinam ceteris esset exemplo, quomodo serui dei in confessione uirtutibus 25 uincerent, post confessionem moribus eminerent. II 1 Merebatur talis clericae ordinationis ulteriores gradus et incrementa maiora, non de annis suis sed de meritis aestimandus. Sed interim placuit ut ab officio lectionis incipiat, quia et nihil magis congruit uoci quae deum gloriosa praedicatione 30 confessa est quam celebrandis diuinis lectionibus personare, post uerba sublimia quae Christi martyrium prolocuta sunt euangelium Christi legere unde martyres fiunt, ad pulpitum V 581 post catastam uenire, illic fuisse conspicuum gentilium multi-

VXMWRTbBaAbcgHelZfjs X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

14 totiens] quotiens N 14/15 fortissimus ac promptissimus P b* aA Z 15 ac fortissimus оm. В b et1 оm. Ct et pugnauit] expugnauit Z parum] et praem. Z fuerit T facit В post fuerat in P quod add., sed in Pk exp. 16 ante от. e fj s quanto В quandextorris T extorsis Ct congressus L congressu TВ 17 merui с congredi] et praem. T 18 et] etiam Ct b cgH proconsule M Ct В, corr. M2 C2 post] et praem. V R ¥ aA tormenta] et praem. Z 19 praedicare post plus Z plus от. P 20 uericundiam M, corr. ¿У quod] an praem. el honore*, m eras. T 21 an] aut P quod от. A pudoris ex -res L 22 excelsus] exclusus L et humilitate] inhumilitate В sumissus fj 23 seseruatu R quia Ct, a dei C2 24 exemplum cgH serui dei от. Ct 25 uinceret Ct post] et praem. aA confessio, ne add. s.u. D2 emineret C 26 merebatur ex miraL caericae R ordinationi /j s ulterioris P, corr. k2 i.ras. altiores b Z ulteriores post gradus / gradus от. H 27 maiorum Z suis от. В de2 от. b aestimandum Ct (. man3 r) ex estimâdus fj 28 et от. k cH 29 uoci «oс -ce L dñm V P V aA b Z, etiaт M sed ñm i.ras. dño Q T, Halb 29/30 praedicatione ... lectionibus] praedicationibus L 30 est] sunt Z qua D quae celebrantibus p, corr. i.m.f/ celebrantibus XN T el s celebranda g diuinis post lectionibus aA personare ex -ante L 31 uerbum e martyrû If prolocuta sunt] in primis locuta est cgH 33 catasta Z catartam Ct (corr. C2) achië W fuisse ex fecisse В2 fecisse b se fecisse fj s conspicuum ex -cium r, conspicuum corr. in -uam C2 multitudine Ct (corr. m -ne C2)

EPISTVLA 38

185

tudini, hic a fratribus conspici, illic auditum esse cum miraculo 35 circumstantis populi, hic cum gaudio fraternitatis audiri. 2 Hunc igitur, fratres dilectissimi, a me et a collegis qui praesentes aderant ordinatum sciatis. Quod uos scio et libenter amplecti et optare tales in ecclesia nostra quam plurimos ordinari. Et quoniam semper gaudium properat nec potest moras ferre 40 laetitia, dominico legit interim nobis, id est auspicatus est pacem, dum dedicat lectionem. Vos orationibus frequenter insistite et preces nostras uestris precibus adiuuate, ut domini misericordia fauens nobis cito plebi suae et sacerdotem reddat incolumem et martyrem cum sacerdote lectorem. Opto uos, 45 fratres carissimi, [in deo patre et Christo Iesu] semper bene ualere.

VXMWRTbBaAbcgHelZfjt X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

34 a от. el illic] illuc add. s 35 circumstantes X Cт В Z, corr. C2 В2 cum от. aA audire Cт (corr. C2) hanc H nunc Z 36 fratres ex frater P2 fratre, s add. s.u. M2 a me от. Cт a2 оm. Cт Z collegis, i exp., a suprascr. C2 collegas Z, meos add. Z 37 adherant Ai aderunt W sciatis ex scio c2 libenter] ordinanter W 38 adoptare Z talis Cт (corr. C2) tales in] tale sine R plurimus Cт (corr. C2) 39 quoniam] quo L W C semper post gaudium / nepotest, c suprascr. k2 post, te suprascr. Q2 potest post moras el moram V, moram ante potest s ferre оm. Cт 40 dominico legit] domini colegir P (coor. P2) dni co egit W (coegit) В dñî collega Z dñî legit b domini collegit / leget g uobis C idë P (idë* P) W с i3 H fj (hac die add. i.m. fj2) idem¿ id enim Z hac die aA hoc die b* 41 pace W orationi aA orationibus] uestris add. s 42 dñî ex dñs T di fj 43 misericordia*, m eras. T pauens Cт (a exp., c suprascr. C2) faueris W cite k plebi*, s eras. k sacerdotii e sacerdotem] lectorem add. R 44 incolomem PD R T cum] et praem. Z sacerdote*, m eras. T sacerdotem, m exp. В opto ... ualere (46) от. M В7 Cт Z 45 fratres от. el fratres carissimi от. P aA carissimi от. s in deo patre et christo iesu P У aA, unc. incL Hart Bau, i.t. non adтisit Bay, от. cett.codd. semper от. s bene от. P 46 ualere] et nostri meminisse add. el Subscr. : Ad (et r. Explicit Cecili Cipriani praem. Cт) clerum et plebem (plebes RC plebis т, et plebem от. XL) de Aurelio confessore (et confess T) lectore (от. т) ordinato explicit (оm. Cт, oust Ad X) V XLN MRT*ВZ De Aurelio lectore (оm. k) explicit Pk Explicit de Aurelio (confessore lectore ordinato add. с) aA с от. D b gjti el fj s

EPISTVLA 39 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS ET PLEBI VNIVERSAE FRATRIBVS S. I 1 Agnoscenda et amplectenda sunt, fratres dilectissimi, 5 beneficia diuina quibus ecclesiam suam dominus inlustrare temporibus nostris et honestare dignatus est, commeatum dando bonis confessoribus suis et martyribus gloriosis, ut qui subli miter Christum confessi essent clerum postmodum Christi ministeriis ecclesiasticis adornarent. Exultate itaque et gaudete 10 nobiscum lectis litteris nostris quibus ego et collegae mei qui V 582 praesentes aderant referimus ad uos Celerinum fratrem nostrum uirtutibus pariter et moribus gloriosum clero nostro non hu mana suffragatione sed diuina dignatione coniunctum. 2 Qui

11 de hoc Celerino u. ep. 37, 5sqq; cf. Gülzow 53sq.. sed etiam Cl. I 316 (ep. 21 n. 1).

Codd.: V X LPDkN (Р= PDk) M (m MQ) R (= RCт) T b В aA b cgH el Z fj s

Inser. : Incipit ad clerum et plebem (lncipit ad eosdem R) de Celerino confessore (оm. C A) lectore ordinato (de ... ordinato от. t lectore ordinato от. a) V (XXV) LP (XXI) DkN M (ХХПП) R (C 8) T b (XX1UI) В (XLIII) aA (XXVI) Epla Cypriani ad clerum de Celerino confessore et lectore ordinato / Incipit epistula sancn (ca. 20 litt. buman deL) de Celerino confessore lectore (ca. 8 litt. bum. del) X; sed cf. subscr Ci. ad plebem de Celerino conf. s (Ы) Ad clerum et plebem de Cellerino confessore fj Incipit ad clerum de Celerino lectore с De Celerino confessore b. Cipriani epla H Incipit de Celerino lectore ordinato Z Ad eosdem de Celerino diacono ordinato g (XW\) от. b e 2 diaconis V R V g Z, HartBay; ita et Watson 297, 2 3 et от. Z fratribus] et proem. X aA fratribus от. Q i.ras. ca. 8 litt. 4 a*gnoscenda, d eras. R ad cognoscenda X agnoscendâ (-da* т) et amplectendâ (-da* т) Cт (bis lin. eras. C, m del r) amplectanda X Z dilectissimi] kmî g 5 suam от. V T dño R dñm Cт (corr. C2) 5/6 temporibus nostris et honestare от. A 6 cummeatum Cт (corr. C2) commeatum dando] commendando X dandum T 7 bonis] nobis V Cт T b el nobis et X nouis V suis от. V et от. X martyribus] suis add. g ut] et Z, от. fj s 8 ipô T b Christum post confessi essent H clerum] uerbum X ministris X 9 adornaret X adorarent b, n s.u. b2 adornatum s itaque] g° (= et go) / inquit cH 10 nostris] uestris g ego] gauisus sum add. cgH colligae X collegae ex -ga M2 collegi Cт (corr. C2) T collegae mei] college ei R 11 caelerinû Tb cellerinu li 12 pariter et moribus gloriosum] quae fecerat moribus aetati usum X et от. T moribus] omnibus В nostro ex nostrum b 13 coniuncta X

EPISTVLA 39

187

cum consentire dubitaret, ecclesiae ipsius admonitu et hortatu 15 in uisione per noctem conpulsus est ne negaret nobis suadentibus. Cui plus licuit et coegit, quia пéс fas fuerat пéс decebat sine honore ecclesiastico esse quem sic dominus honorauit caelestis gloriae dignitate. II 1 Hic ad temporis nostri proelium primus, hic inter Christi 20 milites antesignanus, hic inter persecutionis initia feruentia cum ipso infestationis principe et auctore congressus, dum inexpugnabili firmitate certaminis sui aduersarium uincit, uincendi ceteris uiam fecit, non breui conpendio uulnerum uictor, sed adhaerentibus diu et permanentibus poenis longae conluctatio25 nis miraculo triumphator. 2 Per decem nouem dies custodia carceris saeptus in neruo ac ferro fuit. Sed posito in uinculis corpore solutus ас liber spiritus mansit. Caro famis ac sitis

V X LPN M R T b H aA b ф el A fj s P = PDk M = MQ R = RCt

14 cum оm. fj, suppl i.m. f/ cum consentire dubitaret] ut consentiret V sentire L consentire dubitaret] consensu dubitatX consentiret В ortatu P (h s.u. k2) C s ornatu a oraru Z 15 uisu X est ne negaret] negare X ne negaret] negare s post negaret distinguant V LN M T b В el ц Hart Ci ¡sed cf. n. 6), post suadentibus X D a g. Bay (1ia et Watson 217,1); dubitat Gryson, RHE 68, 1973, 364, 1 ; nulla distmdio cett.codd. Lat adnotat i.m.: Locks такой uidetur. Veronensis codex post uerbum negaret babet spatiuт taie, quale sollt interponi ab lhts scripsore interßnem alicuius capitis et mi1ium allerius diuersi. nobis] uobis Z saudentibus X 16 et coegit оm. el cogit, e s.u. a coegit] cepit В nec fas] nefas L Ct cg (а s.u. с2) Z fas] aetas X decebat] petebat X decebat eum Z 17 sine honore ecclesiastico] nisi (n /.*. a) ecelesiasticam (-ci a -cû A) aA que con. m qua a qui C q; т sic dominus] unitas X sic post dominus fj dnö R (corr. in dñm C2) caelesti X eelesti fj s 18 gloria X grë (= gratiae) g dignitatem Cт (m exp. C) dignatur X 19 a* (d eras.) temporibus nostris В temporis post nostri Z nostri«, s eras. Q, от. b primus] ingressus add. el hic2] exit X 19/20 Christi post milites M 20 antesignanus b*, HartBay; cf. Hart? LK antesignan' (n i.ras.) b antesignanos R (u s.u. C2) ante sic natus В antesignatus cett.codd. persecutiones Cт H (con. C2 H2) percussionis e, con. e2 in inicia Z 21 ips*, a eras., o suprascr. M2 infestinationis R festinationis В auctoritate e congressus dum] tam gratum X inexpugnabile Cт (con. C2) expugnabili p 22 aduersarios aA aduersario (-orio C) Cт (v suprascr. C2) aduersarium] suum add. k uincit, n del. Q uicit В cgH Z uincendi] et proem.Z 23conpendiaX uicior Cr(ni лргдигС/7) uicto« 24 haerentibus P permanentibus] admanentibus Cт (con. in immi- C2) longae ex linguae i.ras. R 25 triumphatorum Cт per decem] precem Cт nouem] et proem. X R ** aA cgH el Z /j /, uetat Hart* UV custodiam LP T В s, m eras. M 26 in om. Z ac] et / proposito T sopito В in uinculis] inuincto X 27 solutos, u /.*. L2 soluto X ac1... sitis] liberato spû sco coronam essetis X ac liber от. V post liber in H fuit del. permansit H famis от. P, suppl s.u. k2 D2

188

EPISTVLA 39

diuturnitate contabuit, sed animam fide et uirtute uiuentem nutrimentis spiritalibus deus pauit. Iacuit inter poenas poenis 30 suis fortior, inclusus includentibus maior, iacens stantibus celsior, uincientibus firmior uinctus, sublimior iudicantibus iudicatus, et quamuis ligati neruo pedes essent, calcatus serpens et obtritus et uictus est. 3 Lucent in corpore glorioso clara uulnerum signa, eminent et apparent in neruis hominis ас membris 35 longa tabe consumptis expressa uestigia. Sunt magna, sunt mira quae de uirtutibus eius ac laudibus fraternitas audiat. Et si aliquis Thomae similis extiterit qui minus auribus credat, nec oculorum fides deest ut quis quod audit et uideat. In seruo dei V 583 uictoriam gloria uulnerum fecit, gloriam cicatricum memoria 4o custodit. Ill 1 Nec rudis iste aut nouus est in Celerino carissimo nostro titulus gloriarum. Per uestigia cognationis suae graditur, paren-

32 cf. Gen. 3, 15. Luc. 10, 19 (CI. n. 12).

36/37 cf. loh. 20, 24-29.

V X LPN MRT bВ oAb cgHelZ fj s P = PDk M = MQ R = RCt

28 contabuit] contaminat X anima X e uirtute et fide X fide et] fidei el et] ac В cH uiuens X uiuëte p iuuentutem aA (corr. A2) 29 nutrimentis] ite nutrimento X dñs fj Latuit u 29/30 iacuit ...fortior] diaconi interpositi ac poenis suis fortior X 30 inclusis T maior iacens stantibus] maior* (a eras.) gestantibus В celsior от. X 31 uincientibus I "' Р8У( (uincint-) gH, HartBaj uincentibus cett.codd. (i s.u. b2) firmioribus X uinctis, ait. i i.ras. M uictus R (n s.u. R2) T A el uictis a firmior uinctus] fortior H uindicantibus s iudicarurus LPN В e fj s iudicaturos a, u suprascr. •г'. оm. X 32 et оm. Z quam*uis, s eras. Ai quamuis ligati] quâ ingenti X ligati ex leg- L a ligato Ct (corr C2) a neruo Cт neruo post pedes s neruos T pedes оm. I galeatus P, HartBay (cf Bay1- 354 ubi calcatus proefert); uetant Watson 213,1 et Cl n. 12 33 obtritus] obrutus V uinctus X Ct est] et R lugentX'R (corr.R2) lucenti corpore T lucent ...uestigia (35) от. g uulnera XL 34 eminente (tert. e delf) L eminentque Z apparet R in от. T 34/35 neruis ... longa] membris hominis ac R membris hominis ac neruis Z 35 longa tabe] euacuata tamen X consumtis PD expressa ex expensa fj2 magna sunt et mira R Z sunt mira] et mirabilia X mira] et mira N miraque В 36 quae от. В de от. Cт hac M ac laudibus от. X laudis fj, corr. i.m. fj2 37 aliquid X Thomae] bonç X qui] sui X auribus credat] anima sedat X nec] ne k 38 fidei el quis] quisque Z quod от. X in от. В sernos cgH sermo fj 39 uictoria el fj s gloriam Cт e fj s uulnerum post fecit g facit H gloria X N R el Z memoriam PN R el Z gloriam / 41 aut] ac Cт Z est от. X Caelerino В carissimo] fratre Z caritas X nostra X, от. s 42 tituli X cognitionis X Cт (corr. C2)

EPISTVLA 39

45

50

55

60

189

tibus ас propinquis suis honore consimili diuinae dignationis aequatur. Auia eius Celerina iam pridem martyrio coronara est. Item patruus eius et auunculus Laurentinus et Egnatius in castris et ipsi quondam saecularibus militantes, sed ueri et spiritales dei milites, dum diabolum Christi confessione prosternunt, palmas domini et coronas inlustri passione meruerunt. Sacrificia pro eis semper, ut meministis, offerimus, quotiens martyrum passiones et dies anniuersaria commemoratione celebramus. 2 Nec degener ergo esse nec minor poterat quem sic domesticis exemplis uirtutis ac fidei prouocabat familiae dignitas et generosa nobilitas. Quod si in familia saeculari praedicationis et laudis est esse patricium, quanto maioris laudis et honoris est fieri in caelesti praedicatione generosum? 3 Non inuenio quem beatiorem magis dicam, utrumne illos de posteritate tam clara an hunc de origine gloriosa. Ita aequaliter apud eos recurrit et commeat diuina dignatio ut et illorum coronam dignitas subolis inlustret et huius gloriam sublimitas generis inluminet.

V X LPN M R T * В aA b cgH el Z fj s P = PDk M = /VfQ R = RCt

43 consimilis Ct (s eras. C) consimul X diuina dignatione X condignationis b s 43/44 dignationi sequatur Ct 44 sequatur X PD (s eras. D) 45 eius aт. T (i.ras. ca. 4 liet.) cH auunculus] eius add. X laurentius X T cgH s Ignatius N M (ex egn- ? e in ras. Q) aA b (ex cgn- f) cgH Z, corr. in egn- D2 cgenatius ^ s gnatius T В Egnatios e 46 quodam R ueri] ûrî T ueri et spiritales (47)] sps X et оm. R 47 spiritalis Ai dum] cum X diabulum M diabolorum R congressione VZ 48 palma X domino R a domino PMf«/jjia deo T corona R inlustri**, ait. i i.ras. R inlustrati X illustres aA pa*ssionë X 49 sacrifia R anse pro eis in s eius del semper post ut meministis s meminisseris В quoties R 50 commemoratio R im memoratione X celebremus L celebramus ... domesticis (52) оm. X 51 degenere R deneger В ergo] heres aA 53 si оm. L famlia T familias R saeculare M (corr. M2) T 54 est оm. X esse] iam add. V participium Z maioris] magis e laudis2] et praem. I et оm. с 55 est post laudis2 (54) el caelesti*, a eras. C genorosum C generorum R gloriosum cgH 56 que s.u. M2 que magis beatiorë magis dicâldicâ s post que in fj ras. ca 9 litt. (collegam eras. f) dicâ. dicâ /j utrum nec Ct (c eras. C) uirorumne (ni fallor) X 57 an hunc] adhuc X huc e origione e 58 eos] illos Z currit el recordaret X et commeat] ut (& т) cûmea ad Ct comeat X comm**eat Ai commoneat H diuina оm. иЛ (suppL i.m. post dignatio A2) 59 dignitatis el subolis V M (corr. in sobQ2), corr. in sob- PkN T A b sub oculis X sobolis cett.codd. (sobolem Cт, corr. in -lis C2 soboles / sololes e), Hart subolis ... gloriam оm. L subolis ... sublimitas оm. R

19o

EPISTVLA 39

IV 1 Hunc ad nos, fratres dilectissimi, cum tanta domini dignatione uenientem, testimonio et miraculo eius ipsius qui se persecutus fuerat inlustrem, quid aliud quam super pulpitum id est super tribunal ecclesiae oportebat inponi, ut loci alterions 65 celsitate subnixus et plebi uniuersae pro honoris sui claritate conspicuus legat praecepta et euangelium domini quae fortiter V 584 ac fideliter sequitur ? Vox dominum confessa in his cotidie quae dominus locutus est audiatur. 2 Viderit an sit ulterior gradus ad quem profici in ecclesia possit. Nihil est in quo magis 70 confessor fratribus prosit quam ut, dum euangelica lectio de ore eius auditur, lectoris fidem quisque audierit imitetur. 3 Iungendus in lectione Aurelio fuerat, cum quo et diuini honoris societate coniunctus est, cum quo omnibus uirtutis et laudis insignibus copulatus est, pares ambo et uterque consimiles, in

72 de hoc Aurelio u. ep. 38, 7sqq. (CI. n. 5).

V X LPN MRT * В aA b cgH el Z ij / P = PDk M = MQ R = RCt

61 adnnrtres (nisi fallar) M, os f. suprascr. M2 uos g s dilectissimi] kmi g dño Cт (corr. C2), от. s 62 dilectione s eius оm. b Z ipsius qui se persecutus (63)] quem semper secutus (-quut- g) cgH qui se persecutus (63)] semper actus X se оm. Z 63 persecutus post fuerat R fuerant, n eras. D quam] quem Ct (corr. C2) super от. H pulpas X 64 id] hoc R adponi X alterioris] aptioris X autioris, c s.u. A 65 celsitate] & parte X eelsitata, e add. s.u. C2 celeritate b, ri exp., bri suprascr. b2 celeritate el subnixius X pro оm. fj s horis X Ct (no s.u. X2 C2) honori R claritatë В 66 conspicuus] conspicuum. si Ct (s add. s.u., si exp. C2) legat] et add. Q et оm. Ct (suppL s.u. C2) dñî *¡6 confessa (67 quae.. .dominum оm.) M quae] quem Ct (corr. C2) a cgH el fortam, am exp., iter suprascr. C2 67 ac] et g ac fideliter post sequitur / uox dominum] uoxpi T dñi X N R aA b cgH el s fino I. hiis Z s cottidie post loquutus est (68) g que corr. m que C2, que*, m eras. т 68 dño X b est] et R audiamus Ct uidere X uiderit ... auditur (71) от. cH ulterior] altior Z 69 atquem Ct (corr. C2) profici, sci add s.u. T2 A2 proficisci a ecclesiam LP Cт (m exp. C2) T В (m eras.) as 70 confessor] conforman X fratribus] in praem. s possit Xbs dum] cû X dm Q, от. Tg euangelica] ecclesiastica e lectio de] lectione X 71 ore post eius g auditor Q audiatur T В g lectoris от. Ct quisquis V(f) V(f) quique X b quisqûa s audit X R audiret В imitetur ex mirtetur C2 72 lugendus Z dilectione D aurelius Z diuino, i s.u. M2 diuini ex -na a 73 societate] et praem. Cт uirtutibus V g Z fj laudibus Z fidei laudis M el 74 insignis Z, от. H insignibus copulatus] insigna stipula X copulandus A est от. V Z pare *s, n eras. В patres, t exp. A et от. aA utrique g Z s consimilis В p in от. b

EPISTVLA 39

191

75 quantum gloria sublimes, in tantum uerecundia humiles, quan tum diuina dignatione promoti, tantum sua quiete et tranquillitate summissi, et uirtutum pariter et morum singulis exempla praebentes et congressioni et paci congruentes, illic robore hic pudore laudabiles. 80

V 1 In talibus seruis laetatur dominus, in eiusmodi confessoribus gloriatur, quorum secta et conuersatio sic proficit ad praeconium gloriae ut magisterium ceteris praebeat disciplinae. Ad hoc eos Christus esse hic in ecclesia diu uoluit, ad hoc de media morte subtractos quadam dixerim resurrectione circa eos 85 facta incolumes reseruauit, ut dum nihil in honore sublimius, nihil in humilitate summissius a fratribus cernitur, hos eosdem fraternitas sectata comitetur. 2 Hos tamen lectores interim constitutos sciatis, quia oportebat lucernam super candelabrum poni unde omnibus luceat et gloriosos uultus in loco altiore 90 constitui, ubi ab omni circumstante conspecti incitamentum

88/89 cf. Mt. 5, 15.

V X LPN MRT b В aAbcgHelZ fjj P = PDk M = MQ R = RCt

75 in ear. V 76 promoti] prosumpti X quieti Cт quiete et tranquillitate] manu X et от. Cт 77 singulis] singuli eius X 78 prebentes ex perhibentes C congressioni ex -ne L congressionis Cт paci, s add. s.u. C2 congruentes N congruentiç Cт (опr. in -tia C2) illic] sibi X rubore ce 79 podore X, u s.u.m2 80 laudatur g iactatur X in2] an Л confessionibus Z 81 secta et conuersatio] sancta conuersio В profecit X В 82 ut] et proem. R magisteria V ceteris от. V ceteris post praebeat A prebeant Z 83 ad hoc ... diu] diuina ecclesia X eo Cт (corr. C2) esse post in ecclesia Cт g hic от. R in ecclesia diu] diuine ecclesie Z in ecclesia post diu V ecclesiae M noluit R В hoc] eos add. В 84 subtractus Ct (corr. C2) quandam R dixerim] ut sic proem. g ut ita proem. C2 im. resurrectione post circa cos / 85 facia X ut dum] et cum X in от. R in honore sublimius nihil (86) от. b honore] ore Z sublimis X 86 in от. Cт sûmissus В hoc X Ct (corr. C2) T Z codem P (corr. in eadem k2) eadem g 87 fraternitas, s exp., tis suprascr. Q2 secta**, ta eras. Q2 comitetur ex -atur H comitetur aA committetur C Z hoc Cт (corr. C2) tamen] autem R lectores] leue X 88 constitotos, u suprascr. L constitutus M lucernam] hanc add X lucerna Cт supra b fj s 89 luceat, n suprascr. C2 gloriosus M aA e Z gloriosius Cт (us exp. C2) uultos, u suprascr. X b altiori fj auctiore A 90 constiruti R a omni ex omne T omne X s omni] fraternitate add. R, add. im. fj2 circumstante*, s eras. В populum circumstantem X circumstante populo cgH conspectu b

192

EPISTVLA 39

gloriae uidentibus praebeant. Ceterum presbyterii honorem de signasse nos illis iam sciatis, ut et sportulis idem cum presbyteris V 585 honorentur et diuisiones mensurnas aequatis quantitatibus partiantur, sessuri nobiscum prouectis et corroboratis annis suis, 95 quamuis in nullo minor possit uideri aetatis indole qui consummauit aetatem gloriae dignitate. Opto uos, fratres carissimi et desiderantissimi, semper bene ualere.

V X LPN MRTbBaAbcgHelZfjs P = PDi M = Aíß R = RCt

91 euidentibus b, от. e caeteri В presbiteri X aA presbitr Ct (ii adscr. C2) honore Cr 92 nos] non R nos illis post iam¿ scitis M portulis T (s add su. T2) b iidem b* isdem V M hiisdem Z cum presbyteris] conpresbiteris X eû pbrns Z 93 diuisionis T Z mensurnas V IJkN (n del. L, n eras. k, mens I surnas N) M (n eras. Q2) R (corr. m mensuras R2) A fj2 (ex mensura), HartBay mensuras X PD T В a Z mensurae Ct lr* menstruas b cgH el mensura (ra incertum) s aequantis, n del N R aequitatis Cт cgH aequales P quantitalibus N quantitabus R b partiarur В 94 cessuri e sensuri Cт prouectis ex prouerbis C2 corroboratus L annis suis] annisibus b 95 mullo R innullis a prosit В uiderc Cт (corr. t2) uniólo Cт (corr. in -lç C2) in dolore X consumauit Cт 96 gloria Z glorie post dignitate / dignitatem Ct (m exp. C2) opto ... ualere (97) от. L R el Z carissimi ... semper (97) от. s et] ac X /j 97 desideratissimi P (n s.u. P2) k aA semper] uos add X ualere] amen add. X emendauit iustinus add. M ; cf. ep. 28, 55 Subscr. : Ad (Cecilii Cipriani proem. Z) clerum et (оm. Cт) plebem (et plebem от. X) de Celerino confessore (et -fess. T) lectore (от. b Z) ordinato explicit (anse Ad XP Cт с) V X LPN M R T * В с Z Explicit Dk De Celerino lectore ordinato explicit a от. A b gH ei l¡ s

EPISTVLA 40 CYPRIANVS PRESBYTERIS ET DIACONIBVS ET PLEBI VNIVERSAE CARISSIMIS AC DESIDERANTISSIMIS FRATRIBVS S. 5

1 Nuntiandum uobis fuit, fratres carissimi, quod pertineat et ad communem laetitiam et ad ecclesiae nostrae maximam gloriam. Nam admonitos nos et instructos sciatis dignatione diuina ut Numidicus presbyter adscribatur presbyterorum Carthaginensium numero et nobiscum sedeat in clero, luce clarissima 10 confessionis inlustris et uirtutis ac fidei honore sublimis: qui hortatu suo copiosum martyrum numerum lapidibus et flammis necatum ante se misit quique uxorem adhaerentem lateri suo

Codd.: Vs X (= XLPiN) R (= RCт) TD b В aA cgH el Z /j

Inscr. : Incipit (T.iprianus s Ad cosdem g Epla Cypriani /, ad plebem add. Vs ad clerum et plebem add. В ciusdcm cpla add.a) de Numidico (Numidio s Z, ita et ed. Manut., sed corr. i.m. (a Latíniof), c s.u. P2i? Numidiaco A NumiH N) confessore (-xore s confessores T confessore sed D, one. R a Z) presbytero (sacerdore g) ordinato (presbytero ordinate от. s) V (XXVIII) s (69) X (P XLVIIII) R (C 14, explicit add. Cт) TD b (XXXIIII) В (XLUU) aA ГХХХШП cg ptL) I Z De Numidico contrë prBo et ordinato H De Numidico confessore presbytero ordinato p от. e 2 PBRIS oí -OS A2 presbiter L et от. A ante diachon ibus in s cöfexoribus exp. diaconis R (bu s.u. C2) b* Z (аул-) diaconis ex -no A2 3 plebi post uniuersae Z 4 ac] et g ac desiderantissimis от. R desideratissimis Vs V fj desiderabilibus aA fratribus от. aA cgH el 5 mandandum el nobis Cт (corr. C2) fj frater T quo Z et от. В cgH Z fj 6 ad2] ab N 7 nam] et add. s admonitiones Cт (s exp. C2) instructus Cт (s exp. C2) structos В scitis K, a s.u. R2 satiastis д corr. i.т. fj2 8 numidiciis с presbyter от. cg psBrojíf/** partim i.ras. H populorum, pbrorum suprascr. a2 ad psbiterii*, s eras.( f) g ad pBrт с Z prçsbyteri R presbiterii Cт carthaginiensium V X (catta-) k TD b a el (carta-), Bay karthaginiensis R cartagine mensis Cт Karthaginensis g Z (cartha-) cartagiñ H, h s.u.m.2 chartagensis с 9 nomero T numerû g innobiscum T luce] luceat Cт luce clarissima] clara anima luce a luce post clarissima A clarissimae X cgH kma ц corr. i.m. fj2 10 confessione, e i.ras. C aefessioni N a confessionis ^ inlustris] uestrae LPkN inûrîs TD В (sed m В eras.) in uris fj, illustris s.u. fj2 et] ac Cт uirtutes Cт (corr. C2) uiriû o ac] et g honores Cт (s eras. C) 11 copiosum X R cgH Z gloriosum Vs LPkN (so k)TDbBeln HartBay; cf. YUrf LV copiosum martyrum numerum] bonos mrës et ueros aA martyrem LPkN Z martyrium В el numerum] numero Cт uerum LPAN (uerü, uer i.ras. f k) TD В Z /j (corr. i. m. fj2) lapidibus] laudibus s 12 necatum] paene necatum V pene necatus / necatus L (-neg-) PkN TD В cH el necatos X aA (si exp. ante necatos A), от. Z ante se] ad te R se s.u. fj2 se misit] emisit TD В el praemisit b se pmisit g quiqua Cт (corr. C2) quib; g ad (in fj exp.) uxorem h(a)erentem LPA (corr. k2)N TD В Ц HartBay latere с

194

EPISTVLA 40

concrematam simul cum ceteris, uel conseruatam magis dixerim, V 586 laetus aspexit. Ipse semiustilatus et lapidibus obrutus et pro 15 mortuo derelictus, dum postmodum filia sollicite- pietatis ob sequio cadauer patris inquirit, semianimis inuentus et extractus et focilatus a comitibus quos ipse praemiserat remansit inuitus. 2 Sed remanendi, ut uidemus, haec fuit causa ut eum clero nostro dominus adiungeret et desolatam per lapsum quorundam 20 presbyterorum nostrorum copiam gloriosis sacerdotibus adornaret. 3 Et promouebitur quidem, cum deus permiserit, ad ampliorem locum religionis suae, quando in praesentiam protegente domino uenerimus. Interim quod ostenditur fiat: cum gratiarum actione suscipiamus hoc dei munus, sperantes de 25 misericordia domini eiusmodi ornamenta conplura, ut redinte-

23/24 Cf. 1 Tim. 4, 4 (CI. n. 8). Vs X R TD b В aA cgH el Z fj X = XLPkN R = RCt

13 concrematam (tueturBay1- 354)] igne crematam L, Hart (incrematam Harf) igni (ex -ne P) crematam PkN omni crematam TD В uel] et LkN TD В, оm. P, sed Hart (ex com.) Bay (tuelur Во/ 273) consecralâ X conseruant amagis Ct (corr. in -ntâ magis C2) 14 semiusrulatus V k (ex -sesni-) b g I Z sum iusto (-u suprascr. C2) latus Cт mustilatus T ustulatus D В fj et1 ел». В obruptusp et2«/». R 15 derelictus dum] propemodum relictus. Denique cum Vs dum post postmodum R, dum от. Ct sollicitudo Ct 16 patres Ct (cvrr. C2) inquid TD В inquireret Vs ut inquireret fj semianimis] et proem. с stractus X 16/17 et extractus post et focillatus b* fj2 17 focillatus k V A g, HartBay focilatus, -re proem. s.u. D2, ex proem. s.u.f/, et extractus a comitibus add. i.т.fj2 refocilatus Ct H i refocillatus e uix focillatus (-ilatus s) Vs sociatus Z л от. Z a comitibus от. TD В fj1 qd" (= quod) a pmiserit k premisit Ct 18 uideamus fj, a exp. ut2] et add. g eum] dum Z 19 dñô т adiungere T adiungente a et ... adornaret (20) оm. A et] ac g eteiD desola В per lapsum от. V 20presbyteriinostri* presbyterum T Z (-bit- Z) phris В nrm TD В Z nrâm /, от. X s gloriosis] cum proem. R gloriosam D adoraret R adornarit T В adornare D donaret Z 21 promouetur T promouitur Ct D (corr. in -ebitur C2, in -etur D2) promoueretur el dominus X В Z tempus b* 22 regionis Vs X cH (li suprascr. H2) el; dubit. suetur CL n. 7; aliter Watson 279, 2 et Gryson RHE 68, 1973, 363sa. quando] cum b* pr(a)esentia Pk Ct b* protegentem TD 22/23 protegente post dñö g el 23 ueneremus Cт, corr. C2 ostenditur] ostensum est Vs fiat] et add. Vs, ut add. X f/ s.u., HartBay 24 suscipimus TD /j (г s.u. f/) suscepimus Cт spirantes / sperantem TD В separantes Cт, corr. C2 s*pantes, e eras. fj 25 misericordiam L Cт (m exp. C2) domini] dei aA g I cû plura g conpluria XL(com-)PN(cô-) b с (co-) H (com-) p (co-) cumplurimi T coplurimi D cpleri k, uel cpluria suprascr. k2 quam plurima el ut] aut Pk (a eras. k) TD Z uit R reintegrato s P (t s.u. P2) A (d s.u. A2) inreintegrato k (d s.u. k2) redintegratos Cт

EPISTVLA 40

195

grato ecclesiae suae robore tam mites et humiles faciat in consessus nostri honore florere. Opto uos, fratres carissimi ac desiderantissimi, semper bene ualere.

VsXRTD bВ aAcgHelZ fj X = XLPkN

R = RO

26 suae от. cH e roborct P R robor et T tam mites] tam mittes Z tam mitis D В cgH I fj ita mites Xk ita mitis LN ammitis T ammites R ammittes Ct (c s.u. C2) ut mittes a cum mitis e humilis UV TD В cgH el /j in оm. Cт 27 consessus N b* H i HartBay cossessus R concessus TD Z consessu Vs consensus LPJk A fj consensu с confessus В ag (confessus nostri post honore g) confusus Ct concessis e conspectu nostro X honores Cт opto ... ualere (28) от. LPkN Cт TD b* В A ri fj 27/28 carissimi ex -me X carissimi ... semper от. s ac desiderantissimi от. V g 28 desiderantissimi ex -me X semper bene ualere] in domino permanere V Subscr. : Explicit (ad plebem add. V) de Numidico confessore presbytero ordinato V P Explicit terordinato (corr. in de ord- C2) de (del) Numico (di s.u. C2) PRES C Explicit (Ter suppL t.m.) de Numidico PRËSB ordinato т Explicit de Numidico c Explicit k De (Ad clerum et plebem proem. В Cecilii Cipriani proem. Z) Numidico (-dio Z) confessore (от. R) presbytero ordinato explicit (-cat L) XLN R T b В Z от. s D aA gH el fj

EPISTVLA 41 CYPRIANVS CALDONIO ET HERCVLANO COLLEGIS ITEM ROGATIANO ET NVMIDICO COMPRESBYTERIS S. I 1 Vehementer contristatus sum, fratres carissimi, acceptis 5 litteris uestris, ut, cum mihi propositum semper et uotum sit uniuersam fraternitatem nostram incolumem continere et inlibatum gregem secundum quod caritas exigit reseruare, nunc nuntietis Felicissimum multa inprobe et insidiose esse molitum, ut praeter fraudes ueteres et rapinas, de quibus iam pridem 10 multa cognoueram, nunc quoque cum episcopo portionem plebis inlidere, id est a pastore oues separare et filios a parente secernere et Christi membra dissipare temptauerit, 2 cumque ego uos pro me uicarios miserim, ut expungeretis necessitates fratrum nostrorum sumptibus istis, si qui etiam uellent suas 15 artes exercere additamento quantum satis esset desideria eorum iuuaretis, simul etiam et aetates eorum et condiciones et merita discerneretis, ut etiam nunc ego, cui cura incumbit, omnes

5 de hac ep. cf. Harn. n. 47, p. 5 et 32; Cl. n. 2.

Codd. : (V)s TD Z fj

Inscr. : Incipit ad eundem 2" et Herculanium episcopum et Rogatianum et Numidicum presbyteros super nomine Felicissimi heretici V (LVIII) Ad Calct et Herculanu epös et Rogat psbro s (ЪЪ) Incipit epistola Cipriani diacoñ Caldonio et Herculaneo super nomine Felicissimi peruersi T Incipit ep)a Cypriani ad Caldonium et Herculaneo super nomine Felicissime peruersi D Incipit ad Caladonium de Felicissimi prauitate et eorum qui ei iungebantur Z Ad Caldonium et coeteros /j 2 he reulano s, i suprascr. s2 isa ut herculiano legalur herculanio V" fj herculaneo TD 3 cum presbiteris T cöpBro D 4 sum s.u. f/ 5 preposito s semper ... sit] sit semper eo tum fj sit оm. Z 6 uniuersa T nostram] ut proem. fj incolumen T incolomë D inlibatum] illi beatum 1.'"*' 7 nunc оm. T 8 nuciastis Z 9 ueteres] suas TD, HartBay et] sed Z rapinam Z ц 10 cum оm. Z, ab ami. Lat. i.m. ed. Manut. 11 inlidere] diuidere Vr""s Z fj conlidere malit Harf separare оm. V"s Z fj parentes, s exp. T perente* D, a tupraur., s eras. D2 parentibus V's Z p 12 secernere] separare V"s Z fj temptauerit оm. V*", tentauerit suppL i.m. ed. Manut. (a Latiniof) 13 expungeretis V's (-pugne- s), HartBay expûgneretis fj, n exp. expuggeritis T, n suprascr. supra aii. g T2 expurgeretis D expugnaretis Z necessitatis D 14 nrm TD istis оm. V's /j si] tum proem. fj si оm. Z etiam uellent (-let 7.) codd., iâ add. TD uellent etiam HartBay 15 additamento ... esset] addidit (-di fj) tamen tanquam tua satis esse (êënt fj) Z fj 16 et1 оm. Z aetatis TD eorum оm. HartBay condiciones] eorum add. TD Z fj, HartBay 17 ut оm. fj ut etiam] utinam Z etiam] iam V's nunc оm. s

V 587

EPISTVLA 41

197

optime nossem et dignos quosque et humiles et mites ad eccle- V 588 siasticae administrationis officia promouerem, ille intercesserit 20 ne quis posset expungi neue ea quae desideraueram possent diligentiae uestrae examinatione discerni, comminatus sit etiam fratribus nostris qui primi expungi accesserant potentatu inprobo et terrore uiolento quod secum in monte non communicarent qui nobis obtemperare uoluissent. 25

II 1 Cumque post haec omnia nec loci mei honore motus пéс uestra auctoritate et praesentia fractus instinctu suo quietem fratrum turbans proripuerit se cum plurimis, ducem se factionis et seditionis principem temerario furore contestans - in quo quidem gratulor plurimos fratres ab eius audacia recessisse et 30 uobis adquiescere maluisse, ut cum ecclesia matre remanerent et stipendia eius episcopo dispensante perciperent, quod quidem et ceteros pro certo scio cum pace facturos et cito ab errore temerario recessuros - interim, cum Felicissimus comminatus sit non communicaturos in monte secum qui nobis obtemperas-

18 cf. Mt. 11, 29. (V> TDZ fj

18 optime V"t T (i ex o i.ras.) Z fj opto me D, HartBay; tuetur Watson 235 nosse TD Z, HartBay nosce /j, c exp., s suprascr. fß et1 от. Z fj quoque V' D Z fj et2 оm. Z mittes D fj 19 promouere TD Z fj, HartBay ille] illi et Z 20 qui T, HartBay qict D post expungi m /j arcessebantur potentatû îprobo (cf. 22) exp. neue] neuel D ne Z, dubit. tuensur Watson 315 et Bay1- 159 21 diligenti V" fj diligencia Z uestrae оm. V"t Z p exa minations Z 22 primi оm. s expugni âcessebantur fj potentia (i exp. T, eras. D) tu TD potentatû Z optenhi (f p i.ras., hi iпстuт) ui s inprobo] probro Z 23 errore s T Z in monte non] imo uitae ciî nô fj monte V"s, Bay (103,1 "Peut-être la coUine de Byrsa"); tueiur Benson 112sq.; cf. 34 morte TD, Hart; iuttur Ritscbi 58, dubii CL п. 8 mortem Z 24 qui nobis obtemperare оm. s obtemperasse ^ 25 honorem T (m exp.) D nec honoris mei Z post nec2 in TD motus itérat. 26 instincto (o exp., u suprascr. D2) TD instructu Z 26/27 quietem post fratrum s 27 plumis T (ri suprascr. T2) D ducem se Vn", HartBay ducente T (s add. s.u. T2) «lucent** D (es eras., nt corr. in m) ducem s Z fj 29 plurim" (= -mus) T (corr. m -mu T2) plurimos post fratres Z ab eius audacia HartBay (cf. 32/33: ab errore temerario recessuros) habes audacia T (h et es exp., eius suprascr. T2) D (h et es eras., hac suprascr. D2) habentes audaciam V's /j laubentes audiâ Z recessisset, t exp. TD 30 uoluisse s maluisse ut] magis esse Z ut] et TD ecclesia] in praeт. fj matre оm. V"s Z /j 31 ëpî D dispensate V" perceperint D retraherent V"s Z fj 32 facturos] futuros Z 33 temerario оm. V""t Z fj excomminatus Z 34 cöminaturos fj, unica /.*. fj2 montem Z morte /л Hart; cf. 23 qui оm. T (suppL s.u. T2) D obtemperasse Z

198

EPISTVLA 41

35 sent, id est qui nobis communicarent, accipiat sententiam quam V 589 prior dixit, ut abstentum se a nobis sciat, quando ad fraudes eius et rapinas quas dilucida ueritate cognouimus, adultera etiam crimen accedit, quod fratres nostri graues uiri deprehendisse se nuntiauerunt et probaturos se adseuerauerunt. Quae 40 omnia cognoscemus, quando in unum cum collegis pluribus permittente domino conuenerimus. 2 Sed et Augendus, qui nec episcopum nec ecclesiam cogitans pari se cum illo conspiratione sociauit, si ultra cum eodem perseuerauerit, sententiam ferat quam ille in se factiosus et temerarius prouocauit. Sed et quisque 45 se conspirationi et factioni eius adiunxerit sciat se in ecclesia nobiscum non esse communicaturum, qui se sponte maluit ab ecclesia separare. 3 Has litteras meas fratribus nostris legite et Carthaginem ad clerum quoque transmittite additis nominibus eorum quicumque se Felicissimo iunxerint. Opto uos, fratres so carissimi, semper bene ualere.

48/49 cf. Cl. n. 14: "The addendum of Felicissimus' excommunicated supporters appears to be Еp. 42". Aliter Harn. p. 32: "Ob das geschehen ist, wissen wir nicht".

(V)s TDZ fj

35 id est] idem fj, est add. s.u. /r qui unc. incL Hart. nobis оm. TD, HartBay accipiat HartBay (primum legitur in ed. Manut.) accipiant T (n exp.) D accipit V fj accipi t accepit Z 36 astentum Z absentum T (corr. T2) 37 et] ad add. Z dilucida ex diludit T2 dilucidata Z, Bay (seq. Wation 308; cf. Ba/355) dilucida ueritate] diludauerit ate D dilucidaueratis a te / adulteri ц 38 crimine TD (corr. D2) Z crimini fj acce*dit, n eras. T accidit D reprehendisse Z p 39 se nuntiauerunt] renuntiauerunt fj nuntiarunt s renunciauerunt Z reprobaturos /j adserauerunt, ue suprascr. T2 asseuerarunt V"s 40 omnia] tunc add. V""s cognoscimus D (corr. D2) 41 deo V""s uenerimus Z 42 paris, s del TD pariter V""s Z fj illo] illius V' illo.. .cum (43)] оm. s 43 eodem] eo V"s Z ^ perseuerat fj 44 in se оm. fj temerius T, ra suprascr. T2 prouocasset TD prouocat Hart (ex ami.) Bay et2 оm. TD, Hart (sed = sed etiam SM II 80) quisquis V"t 45 se1«/». /j in conspiracione et factione Z factioni «x -ne D ecclesiam Z 46 nobiscum post non esse fj non esse post communicaturum TD, HartBay se оm. VS Z fj 47 separari VS Z fj 48 ad cartaginë (h s.u. fj2) et clerii /j kartagine / quoque оm. TD, HartBay 49 quicumque se] qui cum Z qui se cum fj iunxerit TD iunxerunt V"s 50 carissimi semper оm. s ualere] et nostri meminisse add. fj Subscr. : Cypri anus Caldonio et Herculaneo super nomine Felicissimi peruersi explicit T Ad Caldonium explicit Z оm. s D ц subscr. V deest quia bau ep. in ed Erasm. non exsat

EPISTVLA 42 CALDONIVS CVM HERCVLANO ET VICTORE COLLEGIS ITEM ROGATIANO CVM NVMIDICO PRESBYTERIS Abstinuimus a communicatione Felicissimum et Augendum, item Repostum de extorrentibus et Irenen Rutilorum et Paulam sarcinatricem, quod ex annotatione mea scire debuisti. Item abstinuimus Sofronium et ipsum de extorrentibus Soliassum budinarium.

2/8 De hoc rescripto cf. Cl. n. 1 et ep. 41, 47/49

Codd.: (V) TD E codice Paris., B.N. lat. 17188 (f.365r/i>), a Petro Petitmenginio e tenebris eruso, paiel boc rescriptum etiaт m К exiiiisse, seä uaide corruptam et mutilatum; legitur nim sub numero uitimo (10) Rescnptorum martyrum et con/essorum ad Cyprianuт: "Non possunt legi elementa ob uetustasem äetntis prorsus uestigiis. Appare1 autem Caldonii Herculanei et Victoris ad coUtgas et Nouatianum et Numidicum presbytères scriptaт fuisse epis1olam". Praeterea Lasinius i.m. p. 121 ed. Manutianoe quoe in bibliotbeca Acad. Gossingensi adseruatur adnotat : "quoe sequuntur epistolae duoe (sc. 24 et 42, V 15 et 16 in ed. Manut.) mire comptoe sunt". Quia boc rescriptum in s deest, nibil de textu V samus, nisi quod fartasse ed. Manut. (V") nonnulla uestigia nobis reseruauit.

InscT. : Item (оm. D) incipit ad Caldoni (-nii D) Herculanei (-ni D) et Victoris de absento Felicissimo et aliis de extorrentes rescripserunt TD 2 cum ... Victore] Herculaneus et Victor V™ herculaneo T herculanea D 3 rogationo D Nouatiano V™' prBr T .pp. D presbyteris] Cypriano s. add. Bay; uetant Benson 114, 1, CL n. 1 s(alutem) add. Vя" 4 л оm. V" 5 respostum TD extorrentibus V" exhorrentibus TD extorribus HartBay Irenem V", HartBay rutiliorumD 6 annotationem ea T 7sorTronium T soph ron mm V", HartBay extorrentibus V' TD; ita et Watson, J.TbSt. 4, 1903, 131 extorribus HartBay Soliasum V' soliarium Watson, U. 8 budinarium V" D, HartBay budianarium T Budinarium Моr Pom ("boc nisi cognотen sit, nescio quid signifiot") Rig ("ut lres abstentos bu fuisse mteUigamus") Оx burdonarium (i.e тulionem) Оx in adn. baxiarium Watson, Lc. butinarium Salmasius op. Benson 117 (ex Script. Hist. Aug. 408): "be suggests tbat it means: a maker of small vessels or measures" Subscr. : Caldoni Herculani et Victoris de absento Felicissimi et aliis de extorrentes rescrip explicit T оm. D

V 590

EPISTVLA 43 CYPRIANVS PLEBI VNIVERSAE S. I 1 Quamquam, fratres carissimi, Virtius fidelissimus atque integerrimus presbyter, item Rogatianus et Numidicus presby5 teri confessores et gloria diuinae dignationis inlustres, sed et diaconi boni uiri et ecclesiasticae administrationi per omnia obsequia deuoti, cum ceteris ministeriis plenam uobis praesentiae suae diligentiam praebeant et exhortationibus adsiduis V 591 singulos corroborare, sed et lapsorum mentes consiliis salubribus 10 regere et reformare non desinant, tamen ego quantum possum admoneo et quomodo possum uisito uos litteris meis. 2 Litteris, inquam, fratres carissimi. Hoc enim quorundam presbyterorum

11 De hac epistula siue de his epistulis u. CI. n. 4: "... The concluding echo (in 74/75: hinc tamen ... admoneo) ... suggests rather that he is referring specifically to this present epistle, and is not generalizing''.

Codd.: Vs X (= XLPDtN [P = PDk]) M (MQE) T b В л (= acgH) b A Ы Z1 Z" (defic. post temptatio 41) fj De conspicua affinitate huius ep. cum tractatu Cypriani De ealesioe catbolicae unitate (CCL 3, 1, 243sqq.) cf. Chapman, Inserpolations IV, 29-33 (33: "le traité de unitate fut compose immédiatement après la lettre 43"). V. etiam Koch, Catbedra Petri 53.

Inacr. : Incipit (Ciprianus s A Epla Cypriani i, оm. H) ad plebem de quinque (ex quinto T2) presbyteris (pBro A sibi insidiantibus add. В epla b. Cipriani add. H de Virtio presbitero add. X) V (XXVI) / (82) X (P XXXVI) M (MQ XXXVII) T b (XLVIi; В (XLVI) cH A (XLII) / Z1 Ciprianus ad plebem Hispaniae de quinque prbis a Ad plebem Chart de quinque pBris et de unitate ecclesiae g (^XLVIII) Incipit de pBns Z" Incipit ad plebem de uniuersis (V suprascr. fj2) presbyteris /j от. 1 e 2 Cyprianus ... sal. оm. el uniuersae] ecclesiae add. g 3 frat kmë M krñi ex kmë E2 uirtus, i add. s.u. M, sed possea britius suprascr. M2 britms ex uirtius J27 britius E «/ Briccius b* bricius g brittius ac brictius H fj2 i.m. uir totus A uir iustus et Z" 4 presbyter item] pBri tâ A rogatius /j imudicus Z" pBri*, s eras. В 5 confessores post et В gloriam MQ, m exp. Q2 dignationes M sed оm. s et2 оm. Z" 6 diaconi] clerici Z1 et] ac Z1, оm. Z" ecclesiasticae] disciplinae add. a administrationi ex -ne P administrations V M V a (ministrationis g) Z1 per omnia] pni Z" 7 obsequio Z" obseqp A obsequi, a add. s.u. H2 deuoti ex -tus H ministeris, e del L ministris cH Z1 8 diligentiam] psentiam g licentie 7?1 praebeat L prebent T b e prestent Z1 exibeant g et] ut В ex A 9 consiliis ex -lius Q2 sa**lubribus Q, lu eras Q2 salutaribus s В Z1 10 formare TA 11 quomodo] quantum Z1 litteris meis оm. Z" litterisi] litteras XLP M T A fj (corr. in -is k2 E2 T2 fj2), HartBay 12 fris H kmë ME (corr. E2)

EPISTVLA 43

201

malignitas et perfidia perfecit, ne ad uos ante diem Paschae uenire licuisset, dum coniurationis suae memores et antiqua illa 15 contra episcopatum meum immo contra suffragium uestrum et dei iudicium, uenena retinentes instaurant ueterem contra nos inpugnationem suam et sacrilegas machinationes insidiis solitis denuo renouant. 3 Et quidem de dei prouidentia nobis hoc nec uolentibus nec optantibus, immo et ignoscentibus et tacentibus 20 poenas quas meruerant pependerunt, ut a nobis non eiecti ultro se eicerent, ipsi in se pro conscientia sua sententiam darent, secundum uestra diuina suffragia coniurati et scelerati de ecclesia sponte se pellerent. II 1 Nunc apparuit Felicissimi factio unde uenisset, quibus 25 radicibus et quibus uiribus staret. Hi fomenta olim quibusdam confessoribus et hortamenta tribuebant, ne concordarent cum episcopo suo nec ecclesiasticam disciplinam cum fide et quiete iuxta praecepta dominica continerent, ne confessionis suae gloriam incorrupta et inmaculata conuersatione seruarent. 2 Ac ne

Vs X M T * В a b A el Z' Z" fj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

a = acgH

13 maligni*tas, s eras. X ma*lignitas, g eras. Q2 pfida В perficit XUt (corr. in -fec- k2) В acH р nec, c exp. g uos] mihi add. N 14 licuissent Z1 memoris L et] essent sed Z' 15 imo s.u. fj2 15/16 et dei ... retinentes] bene Z1 16 uenenata b instaurent P ueterem оm. Zl, ueterem post contra nos k 17 suam оm. g sacrilegas] sua (s add. s.u. D2) relegis LPD suç legis k machinationis MQ, corr. Q2 18 donuo L renouant] reuocant В Z" et] sed Z1 de exp. D hoc оm. P hoc nec] nos necû L nec] non cH, оm. В 19 immo et ignoscentibus оm. Z1, immo ... poenas (20) оm. e immo et] minuet in LPN (corr. m -ent k2) 20 meruerat Z" meruerunt В el rependerunt Vs el Z1 Z" eiecti оm. Z" utro L ipsi P 21 eiecerunt Л eijcierent fj ipse H et ipsi N in] & suprascr. T2 in оm. PD in se post sua g se corr. in sibi D2 22 secundum] et praem b, s.u. T2 uestra post diuina Zl coniuratio LN coniurata Z" 23 sponte] ultro В sepellirent XA 24 apparebit В apuit jj apparuit Felicissimi factio] profectio Felicissimi apparuit b felicissimi] fidelissimi Z1 factio Vs QE В l Z", HartBay (cf. 157) profectio cett.codd., corr. m factio a2, m M eras., factio corr. i.т. fj2 uenissent e Z1 quibus] et praem. s 25 et оm. X Z1 et quibus uiribus post staret H staret m fj exp., stâët suppl i.m. fj2 post radicibus starent e hi ... tribuebant (26) оm. e i.sp. unius lin. uac. reL (an eras. f) hi fomenta] thifolmenia X infomenta Z1 hi, i add. s.u. E2, c add. s.u. D2 hii s g b A Z" fomenta post olim / fomenta olim quibusdam] qui olim fomenta g olim quibusdam] aliquibus Z' quibusdam] qui «(busdâ suprascr. a2)cH 26 hortamenta] oreantes Z' tribuebant ne оm. Z' ne] nec a A concordabant A 27 ne*, c eras. M ne s QE b b fj eclesiam, m del, sticâ s.u. L2 28 iusta / ne] nec g A el Z1 neque b 29 incorruptam MQ, m exp. Q2 conseruatione k Z" seruarent] macularent В

202

EPISTVLA 43

30 parum fuisset corrupisse quorundam confessorum mentes et contra sacerdotium dei portionem ruptae fraternitatis armare uoluisse, nunc se et ad lapsorum perniciem uenenata sua deceptione uerterunt, ut aegros et saucios et ad capienda fortiora V 592 consilia per calamitatem ruinae suae minus idoneos et minus 35 solidos a medella uulneris sui auocent et intermissis precibus et orationibus quibus dominus longa et continua satisfactione placandus est ad exitiosam temeritatem mendacio captiosae pacis inuitent. III 1 Sed oro uos, fratres, uigilate contra insidias diaboli et 40 pro uestra salute solliciti contra mortiferam fallaciam diligentius excubate. Persecutio est haec alia et alia temptatio et quinque isti presbyteri nihil aliud sunt quam quinque primores illi qui edicto nuper magistratibus fuerant copulati, ut fidem

39 cf. Eph. 6, И.

41 cf. 145: in secunda hac temptatione; 150: persecutions istius nouissima haee est et extrema temptatio ; cf. Cypr., De lapsis 1 6 (CCL 3, 230, 330) : persecutio est haec alia et alia temptatio.

VsXMT bВлbAelZ1 Z" fj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

a = acgH

30 fuisse XLP, t add. s.u. ifD2 et] ut A 31 contra Vsg in T A aduersus B, HartBay, оm. cett.codd. (in s.u. H2) sacerdotium LDkN MQ T a A e fj (i dei k2 Q2 T2 a2), HartBay sacerdotum V XP (i s.u. P2) E V Ы Z1 Z" sacerdotem s; sic coniec. et Lat. i.m. ed. Erasт. dispositionem domini et sacerdotium В dei s.u. a'H2, оm. cg Z" deo LN portione В c fj corruptae В rupta fraternitate Z1 Z" amare X M amore armare a 31/32 arma reuoluisse A e 32 uoluissent Z1 uoluisset Z" fj (t ms.) et exp., ad suprascr. Q2, оm. E T b* cgH A el fj ad] in cH, оm. L MQ a uenenata post sua X sua оm. cH 33 saucios] et add. Vs X b В b fj, HartBay, оm. cett.codd. ad capienda] accipienda X 34 p (ex g) calamitate k ruinae оm. В idoneas XL (con. L2) e Z1 minus'] non Z" 35 solidas X e Z1, оm. b a оm. s el medeles, tert. e exp., a suprascr. e medelas / auocarent В aduocent Z" 36 dñm Z1 37 ad оm. PD temeritate /j mendacio оm. k 39 frat*res, e eras. Q2 fis s.u. a2 40 nostra a salute оm. Z1 sollicitudine Z1 fallaciam] uestram add. Z1 41 est post h(a)ec Z1 fj alia1] illa /j et1] atque ** et alia оm. D Z1 alia2] est add. В, HartBay temptation, n del L temptatio] et cetera. amen deo gracias add. Z" qui bie deficit in fine codicis et2 оm. b 42 priores b Z1 43 edicto ex -ucto g educto a dicto Z1 magestratibus N fuerat В 43/44 ut fidem nostram оm. X, fidem nostra suppl s.u. X2

EPISTVLA 43

203

nostram subruerent, ut gracilia fratrum corda ad letales laqueos 45 praeuaricatione ueritatis auerterent. 2 Eadem nunc ratio, eadem rursus euersio per quinque presbyteros Felicissimo copulatos ad ruinam salutis inducitur, ut non rogetur dominus nec qui negauit Christum eundem Christum quem negauerat deprecetur, post culpam criminis tollatur et paenitentia, nec per episcopos 50 et sacerdotes domino satisfiat, sed relictis domini sacerdotibus contra euangelicam disciplinam noua traditio sacrilegae institutionis exurgat, cumque semel placuerit tam nobis quam confessoribus et clericis urbicis^item uniuersis episcopis uel in nostra prouincia uel trans mare constituais- ut-mhiMlmMêïur^ 55 circa lapsorum causam, nisi omnes in unum conuenerimus et conlatis consiliis cum disciplina pariter et misericordia temperatam sententiam fixerimus, contra hoc consilium nostrum rebelletur et omnis sacerdotalis auctoritas et potestas factiosis conspirationibus destruatur. 60

IV 1 Quas nunc poenas patior, fratres carissimi, quod ipse ad V 593 uos in praesentiarum uenire non possum, ipse singulos adgredi,

VsXMTbBabAelZ1fj X = XLPDkN P = PDk

M = MQE

a = acgH

44 subucrterent Vs Z1 subcurrerent fj, obruerent i.m. ¡j2 ut] et a graci ** lia X gracilia corr. in fragilia L2 fragilia Vs b gratia, li add. s.u. P2 grali D graciali A gracilium В frm post corda H ad] ac a ad letales laqueos] adletalesq ; eos A allectare is laqueis P letales] tales '/.1 lecta res LN laqueas L 45 praeuaricacionibus /.1 praeuaricatione ueritatis] preuaricationis g uersitatis X uerterent В eadem nunc ratio оm. AZ1 46 rursus] prorsus s euersio] ë.uersio a 46/47 quinque ... ad оm. Z1 47 rogetur] inuocetur b dominus M T a b A f Z1 deus cett.codd. (dñs i.т. f/)> Har/Bay nec] ne a 48 Christum' от. a (suppl i.m. a2) I negauit g deprecatur Z1 49 post] ut proem. b culpam post criminis с culpa b penitentiç c, a suprascr. с2 paenitentiam N MQ, m eras. Q2 ne M (c suprascr. M2) g 50 domino Vs E V В a domini X MQ (corr. in dñô Q2) T b A fj dei eI Z1 domini domino HartBay, improbat CL n. 13 satisfiat sed relictis domini от. M, suppl i.m. M2 satisfiat ex satisfaciat Q2 dni ex dño Q domi В dñis s dñm L dm Z1 dni post sacerdotibus g 51 nouam e 52 placent M nobis] his Д от. T 53 et clericis от. g item uniuersis episcopis от. В 54 uel trans mare от. Z1 55 causa В conueniremus Vs M b* Z1 56 conlatis] cum latis Z1 misericordiam Aiß, m exp. Q2 57 fixerimus corr. in figeremus E2 contra] ne praem. X Z1 nostrum от. s rebellarur g reueletur T aH A reuelletur с reueretur LPN 58 et*] sed ex s& L sed P (& add. s.u. k2) 59 destruitur P g 60 fïs post Itnïï k carissimi] dilectissimi g 60/61 quod ...possum от. Z1 61 uenire post non possum k possim oс

204

EPISTVLA 43

ipse uos secundum domini et euangelii eius magisterium cohortari. Non suffecerat exilium iam bienni et a uultibus atque ab oculis uestris lugubris separatio, dolor iugis et gemitus qui me 65 solum sine uobis continua lamentatione discruciat, lacrimae diebus ac noctibus profluentes, quod sacerdoti quem tanto amore et ardore fecistis necdum uos salutare et necdum conplexibus uestris inhaerere contingat. 2 Accessit hic tabescenti animo nostro dolor maior, quod in tanta sollicitudine ac neces70 sitate excurrere ad uos ipse non possum, dum per minas et per insidias pexfidoxuni cauemus ne aduenientibus nobis tumultus illic maior oriatur et cum paci et tranquillitati episcopus prouidere in omnibus debeat, ipse materiam seditioni dedisse et persecutionem denuo exacerbasse uideatur. 3 Hinc tamen, fratres 75 dilectissimi, hinc admoneo pariter et consulo ne perniciosis uocibus temere credatis, ne fallacibus uerbis consensum facile commodetis, ne pro luce tenebras, pro die noctem, pro cibo

77 cf. Luc. 11, 35.

VsXMTbBлbAelZ1fj X = XLPDiN P = PDk

M = MQE

a = acgH

62 ipse corr. m ipsius D2 uos оm. В secundum] secundum LP (corr. k2, in D del) dñm X T В a b el Z1 /j dm N, оm. A euangelium В Z1 .N. (= enim) fj, eius suprascr. f/ magisterium оm. A coortan H coartan / cohartari Z1 63 non suffecerat] nos fecerat T a (corr. a2) A nos affecerat el (ex affectat P) sufScerat s АР (corr. k2D2) fecerat fj, suf proef. sm. // exilii** (tert. i i.ras.f) T exilii В exilium оm. a, auxilio suppl. i.m. a2 bienni V A"L MQ (o add. s.u. Q2) В cH, HartBay biennii / PN g b el Z1 bienii /j biennio E b* a A biennia, a i.ras. T et оm. Z1 ab оm. s 64 nostris H A et оm. b 65 solum] non praem. fj descruciat X discrutiant P 66 hac j2. h eras. Q2 quod] quem Z1 sacerdotem T Z1 quem] q3 (= quod) В qûo / tanto] totum g 67 ardore] pari dolo Z1 fecistis] reffecistis Z1 uos оm. Z1 uos salutare et necdum оm. e et оm. s В gZ1 68 nrîs Z1 hac, i suprascr. M tabescente e 69 uro с, оm. N A inta, tan suprascr. L hac MQ, h del Q2 70 per1 от. A minass& MQ, ait. s eras. Qf per2 оm. g 70/71 per insidias] perfidia Zl, оm. L 71 perfidorum] futurorum /j caueamus PD aduentibus, u del, ueni suprascr. L2 aduentantibus b A nobis оm. P 72 illic post maior X horiatur A pauci MQ (и eras. Q2) pace a Z1 pace cgH et оm. Z1 tranquilízate MQ (-e corr. in -i Q2) a Z1 tranquillitatë cgH preuidere H prouideri В 73 magisteriam PD, corr. in -um D2 seditionis Vs T a A «/ Z1 edisse Z1 74 denos MQ (corr. Q2) exaceruasse k b exacerbare В uideamur В tamen оm. Z1 76 temere corr. in -ncte Q2, tenere corr. in temere E2 facile Z1 ne] nec LPN sensum g facile] pariter Z1, оm. g 77 pro2] ne praeт. s diem, m exp. L noctem] pro uita internum add. Z1

EPISTVLA 43

205

famem, pro potu sitim, uenenum pro remedio, mortem pro salute sumatis. Nec aetas uos eorum nec auctoritas fallat, qui 80 ad duorum presbyterorum ueterem nequitiam respondentes, sicut illi Susannam pudicam corrumpere et uiolare conati sunt, sic et hi adulterinis doctrinis ecclesiae pudicitiam corrumpere et ueritatem euangelicam uiolare conantur. V 1 Clamat et dicit dominus: wnolite audire sermones pseu85 doprophetarum, quant am uisiones cordis eorum frustrantur eos. Locuntur, sed non ab ore domini. "Dicunt eis qui ab iaunt uerbum V 594 domini : pax erit uobis. Pacem nunc offerunt qui ipsi non habent pacem, in ecclesiam lapsos reducere et reuocare promittunt qui de ecclesia recesserunt. 2 Deus unus est et Christus unus et una 90 ecclesia et cathedra una super Petrum domini uoce fundata. Aliud altare constitui aut sacerdotium nouum fieri praeter unum altare et unum sacerdotium non potest. Quisque alibi collegerit spargit. Adulterum est, impium est, sacrilegum est quodcumque humano furore instituitur ut dispositio diuina uioletur. Procul

81 cf. Dаn. 13, 19-27 (CI. n. 21). 84/87 1er. 23, 16-17. 89 cf. Eph. 4, 6. 90 cf. Mt. 16, 18. 92/93 cf. Mt. 12, 30. Luc. 11, 23.

VsXMTbBяbAelZ1fj X = XLPDkN P = PDk

M = MQE

a = acgH

78 pro potu] ppo, tu add. s.u. M2 propo**tum Q, si eras., m exp. Q2 poto T, ait. o exp., u suprascr. T2 si, ti add. s.u. a2 uenenû ex -no k 79 salutem L MQ T (m del L2 Q2 T2) sumatis ex -amus с2 necl] neque с uos post eorum с qui] quia k 79/80 qui ad] quia, d add. s. u. T2 80 respondentes] estis add. el 82 sic] sicut MQ (ut eras. Q2) et hi s.u. с2 hi, i add. s.u. E2 hii / gH A Z1 adulterini», s eras. В doctrinis оm. В ecclesiae pudicitiam] ecclesiam g corrumpure L, оm. Vs 84 deus XLP B, HartBay 85 uisiones ex -nis T uisionis M uisi****onis (si i.ras., -nis corr. m -nes) Q2 frustantur L eis LP (o suprascr D2) eos] et add. X T b b A fj 86 dñm X dicunt оm. L qui abiciunt] quia dicunt LPN (uel quibus s.u. k2) 87 qui] quia g Z1 87/88 non habent post pacem g 88 in] nec LP (ad add. s.u. k2!)2) Z1, Hart (ex ami. f) nec ad N ecclesia Vs E permittunt Hart (ex ami. f); improbat CL n.23; cf. etiam Во/- 355 88/89 qui de] quid, e add. s.u. Q2 89 de оm. M, suprascr. M2 ecclesia* Q, m eras. Q2 deus ... unus] et unus deus et unus xpus Z1 et1 оm. M et Christus unus et оm. b et2] est praem Vs a «/ 89/90 una post ecclesia / 90 et] &** (de eras. f) Q petram M T b* a A p fundata] est add. el 91 altere В constitutum Z1 nouum оm. Z1 unum] unam T, a exp., u suprascr. T2 92 altare et unum оm. Vs, altare ... sacerdotium оm. Z1 sacerdotium ex -eum M quisquis V(f) V(î) colligerit a Z1 93 adulter*um (i eras. f) M adulterium LPN E (i eras.) В adhulterium b est2] et b, оm. P sacrilegium b est1 оm. P 94 humano post furore Z1

2o6

EPISTVLA 43

95 ab huiusmodi hominum contagione discedite et sermones eorum uelut cancer et pestem fugiendo uitate praemonente domino et dicente: caeci sunt duces caecorum. Caecus autem caecum ducens simul in foueam codent. Intercedunt precibus nostris quas nobiscum diebus ac noctibus deo funditis ut eum iusta satisfactione 100 placetis. Intercedunt lacrimis nostris, quibus commissi delicti crimen abluitis. Intercedunt paci quam uere et fideliter de domini misericordia postulatis, nesciunt scriptum esse: et propheta Ule aut somnium somnians, ille qui locutus est, ut errare te faceret a domino deo tuo. 4 Nemo uos, fratres, errare a domini 105 uiis faciat. Nemo uos Christianos ab euangelio Christi rapiat, nemo filios ecclesiae de ecclesia tollat. Pereant sibi soli qui perire uoluerunt, extra ecclesiam soli remaneant qui de ecclesia recesserunt, soli cum episcopis non sint qui contra episcopos V 595 rebellarunt, coniurationis suae poenas soli subeant qui olim

96 cf. 2 Tim. 2, 17 (CI. n. 26). 97/98 Mt. 15, 14. 5 (CI. n. 28). 104/105 cf. Deut. 13, 5.

VsXMT b В лb AelZ1 fj X = XLPDkN Р = PDk

g

M = MQE

102/104 Deut. 13,

a = acgH

95 ad, d exp., b suprascr. L, оm. В huiuscemodi A discedit N reccdite 96 ueluti b* carcer T, n suprascr. T2 carcerem Z1 cancrum g I etl оm.

MQ (& suprascr. Q2) figiendi a, u suprascr. a2 supra pr. i uiltç D, ta adscr. i.m. D2 uita*te (m eras. f) В 97 docente g aut s 98 simul] ambo g cadunt b с (u exp., e suprascr) g f intercedunt ... placetis (100) post intercedunt lacrimis (100) e uestris b* a nobiscum оm. Z1 99 deo] domino b* ad dm A fundatis¿ eum] cum cgH iuxta h. \ exp., s suprascr. E2 100 placeatis a (a del aH) nostris ... paci ( 101) оm. e uestris b* cgH delicti ex -lecti T delicta M 100/101 delicti post crimen / 101 abluistis b pacis MQ, s del Q2 paci* * (s et q eras.) k fideliter] firmiter f de s.u. Q2 102 postulastis / f nesciunt, c suprascr. Q2 nec sciunt Vs E Vf 103 illel «/ somnium оm. Z1 sommians Z1 ille7] moriatur add. В est] esset Z1 ut] & A erraret, t del s 103/104 errare te faceret] faceret et erraret Z1 104 te] et X faciat g a* dñô, d eras. M tuo] peribit add. s.u. k2, interficietur add. b* uo PD, s add. s.u. D2 fratres] krrïï add. a dominicis LPN b dño В 105 uiis оm. LPN (pceptis add. s.u. k2) ui*as, a eras. Q uia*, s eras. E uia a (domini post uia H, dei post uia g) fj uos от. s В Z1 christianus L Z1 ad L, d del, b suprascr. L2 rapeat X 106 nemo] ne Z1 de ecclesia оm. A sibi soli] soli ipsi Z1 soli] illi с 107 noluerunt В uolunt g uoluerint fj maneant L de] fide ab Z1 108 sunt Z1 episcopis (copis del) copos L 109 rebellarunt ex -bunt b reuellarunt cH (corr. H2) reuelarunt T, ue exp., bel suprascr. T2 rebellauerunt В g el suae оm. L paena В penas post soli / soli оm. A suçant T, b suprascr. T2 olim оm. В

EPISTVLA 43

207

no secundum uestra suffragia, nunc secundum dei iudicia sententiam coniurationis et malignitatis suae subire meruerunt. VI 1 Monet nos dominus in euangelio suo dicens: reicitis mandatum dei ut traditionem uestram statuatis. Qui mandatum dei reiciunt et traditionem suam statuere conantur fortiter a 115 uobis et firmiter respuantur. Sufficiat lapsis ruina una. Nemo uolentes surgere sua circumuentione praecipitet. Nemo iacentes, pro quibus nos rogamus ut dei manu et brachio subleuentur, prosternat grauius et deprimat. Nemo semianimes et ut salutem suam pristinam recipiant deprecantes ab omni spe salutis auer120 tat. Nemo nutantibus lapsus sui caligine omne itineris salutaris lumen extinguat. 2 Instruit apostolus dicens :3si guis aliter docet et non adquiescit sanis uerbis domini nostri Iesu Christi et doctrinae eius *stupore elatus, "discede ab huiusmodi. Et iterum dicit ipse: eNemo nos decipiat inanibus uerbis. Propterea enim 125 uenit ira dei super JUios contumaciae.1Nolite ergo esse participes

112/113 Marc. 7, 9. 113/114 cf. Marc. 7, 9. 4.11. 124/126 Eph. 5, 6-7.

VsXMTbBabAelZ1fj X = XLPDkN P = PDk

M = MQE

121/123 1 Tim. 6, 3-

a = acgH

110 uestra ... secundum оm. E uestra] nostra A, uïïpost suffrage nunc corr. in non Q2 non acH nunc secundum dei iudicia оm. g domini s sententia M iudicium el sententiam post malignitatis suae (1 1 1) ei 111 malign itati L, s add. s.u. L2 suae оm. Z1 subi L, re add. s.u. L2 112 dñs post in euangelio suo В suo оm. el reiecistis a 113 ut] propter exp., ut suprascr. k2 uestram ... traditionem (114) оm. с, suppL i.m. inf. с2 114 reiciunt s.u. a2 suam оm. В 114/115 a uobis posi et firmiter Л 115 sufficiant MQ, n exp. Q2 sufficit Z1 una оm. A una nemo uolentes (116)] unimo uiol lentis i nemo оm. LPN (suppl. s.u. post surgere (116) k2) 116 peipit& D, n suprascr. D2 pr(a)ecipit & L MQ (corr. Q2) precipitet & s 117 nos] uos e, оm. Z1 rogamus] dm add. Z1 manu*, s eras. В 118 opprimat TA semianimis Z1 et оm. b* л et ut оm. Z1 saltë a, u suprascr. a2 119 pristinam... nutantibus (120)от.a,suppli.m.a2 recipiensZ1 depcantis Z1 spe*, seras. В spe] et add. Z1 nutnat ... omne (/^)J ш. /1 auertant s 120 notantibus b nuntiantibus В lapsis a, i exp., u suprascr. a2 lapsus sui] labssui N lapsusui b caligite В caligine acH omnis В itinere Z1 salutaris оm. Z1 121 instruat X institua T b (ex -at) A Z1 a 122 adquiescet Z1 e uerbis] sermonibus a nostri оm. Z1 123 doctrina Z1 stupore/xu/ elatus Z1 eleuatus M inflatus P elatus] est add. Vs discedite Vs discedat b* \2A decipia*t, n eras. M 125 super] in g el ergo оm. Z1 esse] effici g, esse post participes H

2o8

EPISTVLA 43

eorum. Non est quod decepti inanibus uerbis prauitatis eorum incipiatis esse participes. Discedite a talibus quaeso uos et adquiescite consiliis nostris qui pro uobis cotidie continuas domino preces fundimus, qui uos ad ecclesiam reuocari per im domini clementiam cupimus, qui de deo pacem plenissimam prius matri, tunc et filiis eius oramus. 3 Cum precibus atque V 596 orationibus nostris uestras quoque orationes et preces iungite, cum fletibus nostris uestras lacrimas copulate. Vitate lupos qui oues a pastore secernunt, uitate linguam diaboli uenenatam qui 135 ab initio mundi fallax semper et mendax mentitur ut fallat, blanditur ut noceat, bona promittit ut malum tribuat, uitam pollicetur ut perimat. Lucent nunc quoque uerba eius et uenena manifesta sunt. Pacem pollicetur, ne perueniri possit ad pacem. Salutem promittit, ne qui deliquit ueniat ad salutem. Ecclesiam 140 spondet, quando id agat ut qui illi credit in totum ab ecclesia pereat.

126/127 cf. Eph. 5, 6-7. 3, 4-5.

133/134 cf. loh. 10, 11-12.

VsXMTbBabAelZ1fj X = XLPDkN P = PDk

M = MQE

134/135 cf. Gen.

a = ocgH

126 non est quod decepti] ne deceptis g quod decepti] ut qui decipiant /4 com. i.m. fУ decepti Vs X V В el HarlBay decipit A decipi celt. codä. anib ; k, in proef. sm. k2 uerbis] possit i s add. T2 s.u., debeatis add. k2 i.m. prauitatis] ut prauitatis N T A et prauitatis b, Bay; fortasse decipiamini inanibus uerbis et prauitatis Harf 127 incipiatis] ne proeт. P esse] eorum a participes] parati В participes eis X quaeso uos oт. e queso post uos s 128 adquiscite Z1 consiliis] cum filus A nobis Z1 cotidie от.B 129 dño post preces В H nos Q reuocare E g 130 cupi*mus, a eras. M domino Vs 131 prius] primi LPDN primo HartBay macri LPDN (t add. s.u. N2) patrem X dum L tum P (corr. k2) b* filium X 132 nostris оm. В uestras] has Z1 pces et orationes В 133 confletibus L, on exp., û add. su. L2 uestras] et praem. g uitç b, ta /.к. b2 134 pastores cernunt В diaboli post uenenatam В uenatam L, ne s.u. IJ uenenatam qui] uenena tamq; Ai 135 mundi оm. В ('fort. rede" Harf) mundi] est add. A semper post et mendax e 136 noceat] decipiat g noceat at s mala В 137 peremat Vs XL MQ a (corr. in -im- L2 Q2 a2) lucent ... pereat (141) от. Z1 lucent Q, nt exp. Q2 luce E, nt add. s.u. E2 lucent (c i.ras.) nos M lucent ex -gent Pk lugent ÍJV nunc post quoque k, nunc от. A et] ut MQ, corr. Q2 uena В 138 manfesta b pacem1 от. L pniri D, ue /.*. D2, *r/prouideri i.m. D2 perueniri ex -n E b peruenire k a 139 salutem ... salutem от. e quid / (d del) с delinquit s MQ (n del Q2) л b A a 140 spondet ex -it b spondit XP (corr. k2) sponde В quando] cu b* agat, ait. a exp., i suprascr. T2 agit A qui] ille (ex -\) praem. k illic redit s N В fj (corr. s.u. fj2)

EPISTVLA 43

209

VII 1 Nunc est, fratres dilectissimi, ut et qui statis fortiter perseueretis et stabilitatem uestram gloriosam quam in perse cution tenuistis perpetua firmitate seruetis, et qui circumue145 niente aduersario lapsi estis in secunda hac temptatione spei et paci uestrae fideliter consulatis et ut uobis dominus ignoscat, a sacerdotibus domini non recedatis, cum scriptum sit: et homo quicumque fecerit in superbia, ut non exaudiat sacerdotem aut iudicem quicumque fuerit in diebus Ulis, morietur homo Ule. 2 150 Persecutionis istius nouissima haec est et extrema temptatio, quae et ipsa cito domino protegente transibit, ut repraesenter uobis post Paschae diem cum collegis meis, quibus praesentibus secundum arbitrium quoque uestrum et omnium nostrum commune consilium, sicut semel placuit, ea quae agenda sunt 155 disponere pariter et limare poterimus. Si quis autem paenitentiam agere et deo satisfacere detractans in Felicissimi et satel- V 597

142/143 cf. 1 Cor. 10, 12.

VsXMTbBabAelZ1fj X = XLPDkN P = PDk

147/149 Deut. 17, 12.

M = MQE

a = acgH

142 nunc] curandum add. bf delcctissimi g et оm. Z1 satis MQ, t suprascr. Q2 statis] et add. fj 143 pseueritis e persecutionem PD MQ (m exp. Q2) b 144 firmitate ex form- M qui] si E, uel qui suprascr. E2, оm. XLN MQ acH p (si suprascr. Q2 a2 fj2) circuuenientes I ***** (ras. ca 9 litt.) В 145 ac T (h add. s.u. T2) В a e temptationem MQ, m юсp. Q2 146 pacis D В pauci, u exp. fj consuletur В nobis Bay (errore puto typogr) 147 dei Z1 148 in superbia] superbiam g insuperbi aut PD (corr. D2) ut] aut b ci X sacerdotem] domini add. H 149 1 11 is s.u. L2 150 istius] illius fj est от. D et exp. E, оm. LPN (suppL s.u. tfk2) extrema оm. E temptatio**, ne eras. В 151 et] est Z1 cito оm. s fj transibit ex -uit L T transmit X В transiit b ut] et add. В repter L, ait. r l.ras., sen suprascr. L2 repraesentem XN b repraesentem me a representetur s repsentet me f 152 paschae post diem P com L, o exp., u suprascr. L,2 colleg*is, i eras. fj 153 arbitrium post quoque Z1 uestrum] nrm Z1 omnium] animum X T (i suprascr. T2) a A Z1 animi cgH el nrm T, i suprascr. I* nostri cgH el ûrm fj 1 54 communem XL MQ (m exp. Q2), оm. Vs cömuneque fj commune post consilium g sicut] et add. L 155 linare MQ, m suprascr. Q2 elimare Z1 el liniare X b ordinаre T A iIluminare fj siq*. s eras. В 156 agere оm. В ilno Zl facere L, satis praef s.u. L2 satis agere В detra*ctans, n eras. Q detractans corr. in -trect- a detrectans V kN E V cgH p detrectant PD (n exp. D)B in от. T A infilicissimi MQ, corr.in -fel- et ad suprascr. Q2 ad infelicissimi E 156/157 satellitum eius] satelli. tumoris N

210

EPISTVLA 43

litum eius partes concesserit et se haereticae factioni coniunxerit, sciat se postea ad ecclesiam redire et cum episcopis et plebe Christi communicare non posse. Opto uos, fratres carissimi, 160 semper bene ualere et circa domini misericordiam exorandam continuis nobiscum precibus insistere.

VsXMTbBabAelZ1fj X = XLPDkN P = PDk

M = MQE

a = acgH

157 eius ex eris L2 eris PD (rro suprascr. D2) consenserit b 7? factione X factionis k T b A (s de¿ k2 T2 b2) pactioni N pactionis LPD (s exp. D) 158 sciat se] sciatq ; e ad ex de F/ redire] non praem. Z1 com Q, u suprasrr. Q2 cum episcopis] coepîs g plebi g 159 christi от. Z1 communicare ex -tio с opto ... insistere (161) от. LPkN el 159/160 carissimi semper от. s 160 semper] saluos К et circa ... insistere (161) оm. В exorandum ac, от. D A exor*andâ, t eras. /j 161 resistere, re exp., in suprascr A2 insistere] amen add. Z1 Subscr. : Explicit ad plebem de quinque presbyteris V P M T Ad (emendaui/iraftaг. b) plebem de quinque (Virtio X) presbyteris (sibi insidiantibus add. B) explicit XLN b В Z1 Ad plebem Hispaniae explicit (ante Ad с) ac Explicit k от. s D gH b A el fj subscr. Z" deest quia deficit m 41

EPISTVLA 44 CYPRIANVS CORNELIO FRATRI S. I 1 Venerunt ad nos, frater carissime, missi a Nouatiano Maximus presbyter et Augendus diaconus et Macheus quidam et Longinus. Sed enim cum ex litteris quas secum ferebant et ex eorum sermone atque adseueratione Nouatianum episcopum factum conperissemus, inlicitae et contra ecclesiam catholicam factae ordinationis prauitate commoti a communicatione eos nostra statim cohibendos esse censuimus. 2 Et refutatis interim

5 de hac ep. cf. Harn. n. 14, p. 4 et 12; u. etiam ep. 45, 25/26.29/30 (Cl. n. 3)

Codd.: Vs F (defic. port aduer 16) X (= XLPDiN [P= PDk]) M (= MQE) R (= RCт) T b В а (= acgH) bAelZfj Bev = M. Bevenot, Cyprian and bis recognition of Cornelius, JTS 28, 1977, 346/ 359

Inscr. : Incipit ad eundem (Ad Cornelium s) de ordinatione Nouatiani V (XLVIIIi; s (25) Incipit ad eundem VII ( lib. VII feliciter Cт) F (XXXVIIII) R (C 22) Incipit eiusdem (от. T D A) septima (-mus T VII ME D) M (MQ XXXIIIi; T D A (XXXIX) Incipit epia VII ad eundem a Item ad eundem VII b.c. epla H Incipit eiusdem epla VII de episcopatu * (XLIIII) Incipit aepla eiusdem septima /j Incipit ad Cornelium ("eundem P) quarta (UII NP) LNP Incipit (item add. X) ad eundem Xk с Epla Cypriani ad Cornelium / Incipit ad eundem de episcopatu eius et scismate Nouatiani epl. V В (XXXVII) Ad Cornelium papam quod crimina eidem a Nouatiano intemptata non receperit g (XLVIIII) Incipit ad eundem V de lapsis ad paenitentiam uenientibus et de hiis qui a Nouatiano missi erant Maximus pBr et Augendus dyaconus Z от.be 2 Cyprianus ... s. от. el fatri C 3 fratres, res exp. C frai т kfïïî Cт (corr. C2) messi L, e exp., i suproar. L2 misi T, s suprascr. T2 3/4 ad nouatianu maximû pBrт & augendû diaconû В 4 diaconis Ai macheus Cт E T с A el fj maccheus F MQ R a Z macceus X Machaeus HartBay matheus D (t suprascr. D2) kN В g b matteus / mattheus V LP b macoltheus H quidem F Cr T achí A Z 5 et Longinus от. N, in iтpressis exempl macheus quidam et Longinus add. m.rec. i.m. sed] et add. s T cum от. В ex от. /j litteris ce -as a * *ferebant, re eres. Q referebant R T A deferebant H perferebant Z ferebat B; cf. Harf UV et от. MQ T В A, suppl s.u. Q2 T2 6 ex от. X sermonem MQ (m del Q2) В adseratione R, ue suprascr. R2 adseuerationem P MQ Cт T A (m deL Q2 C2 T2) ad uerâ rationë В relatione V, sed Lat. adnotat: alias asseueratione supra emendasum postea 1 inlicitae F T Q2, HartBay inlicita R illicitam Z inlicite/illicite cett.codd. catholicam от. В 8 facta Cт prauitatem Z, от. el prauitatemmoti F commoti a] comota N eos от. В 8/9 statim nostra cos s 9 nostras R statim от. E prohibendos Vs et от. Z refutan /., s add. s.u. L2 reputatis Cт В

212

EPISTVLA 44

îo ас retusis quae obstinate ac pertinaciter adserere temptabant, iam ego et collegae plurimi qui ad me conuenerant expectauimus aduentum collegarum nostrorum Caldoni et Fortunati quos ad te nuper et coepiscopos nostras qui ordinationi tuae adfuerant V 598 legatos miseramus, ut eis aduentantibus et rei gestae ueritatem 15 reportantibus maiore auctoritate et elucida per eos probatione partis aduersae inprobitas frangeretur. 3 Superuenerunt uero Pompeius et Stephanus collegae nostri, qui et ipsi quoque ad struendos istic nos manifesta secundum grauitatem ac fidem suam indicia ac testimonia protulerunt, ut nec necesse fuerit 20 audiri ultra eos qui a Nouatiano uenerant missi.

VsFXMRTbBabAelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

R = RCt

a = acgH

10 ac1] & В retunsis XL Q (n eras.) T В g b A, ex retunsus fj, retusis im. fj2 recusit Z retusisq F r&unsisq; M quae] qui cH quam fj, quae i.u. lr obstinate ac] obstinatione L ac2] aut В perniciter Vs contëptabant A 11 tam N a b el nam R Q2 (ex iam) E Z tamen F, HartBay, оm. Vs ego от. F T A ego] quam add. g et collegae] ecollegae R & colligate Ct (corr. C2) colligae ex -leg- X; ita et 24 et 39 collegae] mei add. M quiame MQ (d suprascr. Q2) conuerant M, ne suprascr. M2 aduenerant¿ exspectabamus P 12 aduentum collegarum nostrorum от. Vs colligarum X (ex -leg-) L MQ Ct (corr. L2 Q2 C2), oт. В nostrorum от. R caldoni corr. m calidonii Q2 calidonii E cgH el caldonii s chaldoni LP T (i adscr. i.т. T2) b chaldonii N b A caldono Ct (corr. in calcidoni C2) caludoni a 13 et] ad Z et ad R epos B, co praef s.u. В2 ordinati Cт, oni add. s.u. C2 adfuerant ex -runt В 14 legatur Cт, corr. C2 missi eramus Cт, corr. C2 ut] et cum R Z eis от. cH aduetantib; R, n suprascr. R2 aduenientibus Cт Z auitantibus В et ... reportantibus ( 15) от. R Z 15 reportantibus] repugnantibus F (fort. perpurgantibus Harf) reprobantibus fj maiori A f Z auctore В elucida F XLNQ2 (ex lucida, e praef. s.u.) E b B, Hart; ita et Watson 304 elucidata Vs R lucida celt.codd., Bay probationes Cт, s eras. C2 16 aduer] bic defoni F aduersae] iam add. b inprobitas от. В frangeretur] retunderetur A uero] quoque T 17 et1] ac X B, HartBay & college T (& eras.) b A collige ex -leg- X collige Cт, corr. C2 ad от. В 18 instruendos Vs Q2 (in praef s.u.) E Ct V a b f ц HarlBay; sed cf. JJiWasznk, Tert., De anima, 1947, p. 184sq.; Watson 312 et Baf- 118, 284 et 355 istinc MQ (n del Q2) T a * A ei, Harl fistic recte defendunt Вт 349, Cl n. 9) istic nos] instinctos Z manifestas Ct, s dei C2 manifestae T manifeste« В manifeste A manifestâ Z ac] et g 18/19 fidem suam] sc3m sua с 19 suam от. X iuditia с ut от. Z nec] si Vs nec necesse] necesse non R Z fuerat M T (л exp., i suprascr. T2) A fuerint Z 20 audire Ct g nouatiano] ad nos add. b uenera (a i.ras.) nt suprascr. M2 (ex uener?) uenerunt В

EPISTVLA 44

213

II 1 Qui cum in statione inuidiosis quoque conuiciis et clamoribus turbulentis proruerent et flagitarent ut crimina quae se adferre ac probare dicebant publice a nobis et a plebe cognoscerentur, grauitati nostrae negauimus conuenire, ut col25 legae nostri iam delecti et ordinati et laudabili multorum sententia conprobati uentilari ultra honorem maledica aemulantium uoce pateremur. 2 Et quia quibus refutati et conpressi sunt et inlicitis conatibus haeresim fecisse nudati sunt, in epistula congerere longum fuit, ex Primitiuo compresbytero nostro 30 plenissime singula quando ad uos uenerit audietis. III 1 Ac ne eorum furens audacia umquam desisteret, hic quoque in schismatis partes Christi membra distrahere et ca-

VsXMRTbBabAelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

R = RCt

a = acgH

21 in оm. M R Г В Л 7. infestationc fj, in statione corr. i.m.fj2 stationem b el conui *ci is. n eras. Q clamoribus] clam MQ T a A, orib ; suprascr. Q2 a2 claris uocibus P 22 ante proruerent in H pfue r del proruerent ex -runt E a proruerunt Z prouerent Ct (he add. s.u. C2) proruerunt cg et flagitarent oт. T H A flagitarent (= -ntur) В ut оm. В crimini В 23 auferre acH (corr. H2) proferre Vs ac] et Vs g ac ... nostrae (24) оm. a, suppl i.m. a2 publica (a i.ras. f) s a1 add. s.u. s a2 оm. LPN B, HartBay 24 ut] & L 25 iam /.*. H2 delecti ex dil- Q2 H2 dilecti X a delicti LBb electi Ct ut delecti (ex dil-) T ut electi A laudati ¿f, bili s.u. fj2 sententiam, m deL T 26 cöprobari H conprobatio M uentiri, la suprascr. с2 mentiri ag uentilandum Vs (-ill-s) ultro /j honorem maledica] famam (s.u. Q2) ore maledico (-ci MQ, corr. s.u. Q2) M R Z ore (höre T ora g) maledico (-ca acg) T a A iam maledica д post iam fama s.u. f/; de boc loco cf. Hart1' U ante aemulantium T2 & suprascr. et (a)emulantium R E mutulantium MQ, & çmulantiû suprascr. Q2 1П pateremus Ct pareremus В qua В qui л e Z quia a P / quibus corr. in a quibusdam T2 refutati ex repu- Q2 reputati L refutatis В patuti Z comprehensi a (corr. H2) 27/28 conpressi sunt] compressis В 28 et оm. R g conantibus R concetibus Ct (corr. C2) h(a)eresin Ct (corr. C2) В b fj, Bay sint L aepistulam MQ (ep- Q) epistola E epistolam V(f) V(f) eplam s b Z 29 congere P (te add. s.u. P2) M congeri В loge fuit congerere Z ante ex T2 sed suprascr. exprimi tiuo / expriuitiuo R prôptiuo e cu pBro A 30 planissime Ct quando] qum * nos L M (n exp., u suprascr. E2) oH b conuenerit E (con exp.) I 31 audacia umquam] audatiamquam,/>r m del L audiâ.quâ В numquam XgH destrueret A 32 in schismatis] incismathicas a in scismaticas g ut scismaticas cfi iscismaticis p scisma /, tis add. s.u. s2 schimatis Ct (s add. s.u. C2) partem P parte M partis T (corr. m -tes) В A destrahere X detrahere с et оm. MQ, suppL s.u. Q2

214

EPISTVLA 44

tholicae ecclesiae corpus unum scindere ac laniare nituntur, ut ostiatim per multorum domos uel oppidatim per quasdam 35 ciuitates discurrentes obstinationis suae et erroris scissi sibi V 599 quaerant comites. 2 Quibus semel responsum dedimus nec mandare desistimus, ut perniciosa dissensione et concertatione de posita inpietatem esse sciant matrem deserere et agnoscant atque intellegant episcopo semel facto et collegarum ac plebis 40 testimonio et iudicio conprobato alium constitui nullo modo posse; proinde pacifice sibi ac fideliter consuluisse ut, si se adsertores euangelii et Christi esse confitentur, prius ad ecclesiam reuertantur. Opto te, frater carissime, semper bene ualere.

VsXMRTbBabAelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

R = RCt

33 corpus] & praem. MQ, & eras. Q unum Vi Q2 (ex suum) E R / Z; dubit. luetur CL n. 14 suum cett.codd. (sed m T eras., от. P b g), HartBay; cf. Harf LU post scindere in Z legitur: ut ui doloris ... pulsatur nec frangitur (De mortal, CCL IIIA, II, 21,143 - 23J01), post quoe sequitur laniare nituntur ac] et g, оm. Z nititur A ut оm. Z, sed legisur ante obstinationis (35) 34 ostim T, at suprascr. T2 hostiatim Vs V В b A e ostiati H domus XLPDN В Z uel оm. D uel oppidatim оm. P, suppl s.u. P2 uel oppidatim per] ¡¡ opida uel Z 35 discur**rentes, re eras. T obstinationes MQ Ct T, corr. Q2 C2 T2 erroris ex -res R schissi L scissis XPD (sed in D eras. in sp. 5 liit.) scisi ex sciso s scis in T eras. in sp. 4 litt. sui A ac scismatis 2, от. g schismatici Harf ipsi coni. Lat. i.m. ed. Erasm., sed cf. ep. 45, 8: scissi corporis membra/ *. etiaт Watson 295, 1 (= schismatis) 35/36 sibiq: erant Ai 36 quaerebant PD ante dedimus и j est exp. sedimus M debimus Ct (c exp., a suprascr. C2) nec] ne В 37 desistemus LN disensione P (corr. k2) discessione M T A e discenssione Q corr. in dissensione Q2 dissensionis с anse concertatione m a pessima legitur consertatione Ct depositam MQ (m eras. Q2) disposita В 38 esse] sese Z esse post sciant el matrem deserere et agnoscant от. X 39 et] ex A et collegarum от. g ac] ad N 40 et] ac / et iudicio] in dei iudicio Vs iudicio] iunio В comprobato ex cum- E T cumprobato Q côprobati / côprobatio В, от. A 41 proinde] si add. b, HartBay (fartasse pacifice si Harf) sibi post ac fideliter Vs consulunt b consiluisse Ct (corr. C2) ut si g ante si k2 ut add. s.u., in C ut adscr. i.m., ut от. cett.codd., HartBay si] et b si se] sese Ct (corr. C2) 42 adesertores В et et esse от. e prius] et praem. Z prius ad ecclesiam] ac (ad A) prius iam T A ecclesia Ct (corr. C2) 43 reuertuntur C, corr. in reuerterentur C2 reuertentur т reuertantur] uale add. el opto ... ualere от. XLN MQ (suppL Q2) Ct T В b A el carissime от. Q2E semper от. k semper bene om. s ualere] amen add. Z Subsct.: Explicit ad Cornelium de ordinatione Nouatiani V Ad Cornelium de episcopatu eius (eiusdem X M T Nouatiani с, оm. b) epist. VII (epistule nostre tertia X, от. PN T, et scismate Nouatiani epla V B) explicit (ante Ad P) XPN M T b В с Ad Cornelium VII (epla VII a V Z) explicit R о Z Explicat IIII L Explicit Dk от. s Ct gH b A el fj Subscr. F deest quia in 16 deficit

EPISTVLA 45 CYPRIANVS CORNELIO FRATRI S. I 1 Quod seruis dei et maxime sacerdotibus iustis et pacificis congruebat, frater carissime, miseramus nuper collegas nostros Caldonium et Fortunatum, ut non tantum persuasione litterarum nostrarum, sed praesentia sua et consilio omnium uestrum eniterentur quantum possent et elaborarent, ut ad catholicae ecclesiae unitatem scissi corporis membra conponerent et Chris-

5 de Caldonio et Fortunato u. ep. 44, 12. 27-30, p. 4 et 21 ; Cl. n. 3.

5/6 de hac ep. cf. Harn. n.

Codd.: Vs F X (= XLPDiN [P = PDk\) M (= UQE) R (= RCr) T b В а (= acgH) b A el Z fj Cod. F mutilates est, quia sex columnarum pars culiro abscisa est; cf. Introduction,

а. п, s з, ». s:

/

Bh = M. Bevenot, Cjprian and bis recognition of Cornelius, JTS 28, 1977, 346/ 359

Inscr.: Incipit ad eundem (ad eundem] eiusdem M b, оm. D T A) sexta (-tus T VI F D M R epla VI b) F (XXXVIII) M (MQ XXXIII) R (feliciter add. Ct, C 21 et V) D T b A (XXXVIII) c Item eiusdem ad eundem / Epla VI ad eundem a Incipit ad eundem (ad eundem оm. LN) secunda (II Pk) LPiN Item ad Cornelium incipit X Epistola b. Cipriani ad Cornelium H Ad Cornelium de ordinatione eius s (21) Incipit ad eundem de eius ordinatione epla UII В (XXXVI) Ad eundem de confirmatione ordinationis ipsius g (L) Incipit ad eundem I II I de pBris qui ad Felicissimi causam pertinent Z Incipit eiusdam aepla quinta p оm. b e Inscr. V (XXVI) deest, quia ep. in К proeeedens (sc. 33) non extat in éd. Erasm. ; sed cf. subscr. 2 Cyprian us ... sal. ont. el cornel io post fratri Ct 3 quos D sacerdotibus] dei add. s 4 congruerat e inseramus A miseram g nuper] ne p В colligas X Ct T (corr. C2 T2) nostras T (com. s.u. T2) a nrö Ct (s adscr. C2) 5 cabdonium, i eras. N calidonium M T В a b el calydonium F b* callidionium A callidonium fj et еда. R a furtunatum P fortunatum ex forti- R2 non от. s persuasionem Ct (m exp. C2) acH persuasponte (-sponte*, m eras. P) LPN litterarum] uel praem. Pk uelut (u corr. in i, I suprascr. D2) terarû D 6 nostrarum от. s sed] et add. a Z pñtie sue Z sua] tua P omnium nostrorum consilio Z urm (u i.ras., ex n- f) A urorum M Verû В 7 eniteretur F niterentur R; ¡f. Hart1' UV posset F possint b* et от. В laboraren! Vs Ct Z laboraret R (elabo)rare (an labo- f) F elaborent A ad] a R catholica ME (corr. in -ae E2) R (h s.u. R2) catholicam О 8 ecclesia Ai R, e adscr. M2 R2 ecclesiam Cт (corr. C2) scisci / scissimi fj con(pone)ret F xpiana M, от. s

216

EPISTVLA 45

tianae caritatis uinculum copularent. 2 Sed quoniam diuersae V 600 10 partis obstinata et inflexibilis pertinacia non tantum radicis et matris sinum atque conplexum recusauit, sed etiam gliscente et in peius recrudescente discordia episcopum sibi constituit et contra sacramentum semel traditum diuinae dispositions et catholicae unitatis adulterum et contrarium caput extra eccle15 siam fecit, acceptis litteris tam tuis quam collegarum nostrorum, item aduentantibus bonis uiris et nobis carissimis collegis nostris Pompeio et Stephano, a quibus haec omnia nobis cum laetitia communi adseuerata sunt firmiter et probata, secundum quod diuinae traditionis et ecclesiasticae institutionis sanctitas pari-

12 sc. Nouatianum. 15 de hac ep. Cornelii cf. Harn. n. 7-11, p. 3 et 9; de ep. collegarum cf. Harn. n. 13, p. 4 et 11 ; Cl. n. 9. 17 de Pompeio et Stephano u. ep. 44, 17.

KiFXMRT*ВaU«/Z/j X = XLPDkN P = PDk M = MQE

R = RCt

a = acgH

9 uinculo R uinculo ex -lum L2 (copula)ret F cupularent MQ (corr. M2) cöpularent a diuersae] aduersae b 10 partis ex patris T2 obstinata*, m eras. R inflexisibilis L infelixibilis MQ (corr. Q2) flexibilis a, in praef s.u. a2 inflexibilis] factio add. a pertinacia] sua add. a non оm. В tantum] semel traditum diuinae dispositions et (ex 13) add. a et] uel a 11 sinum] et matrissimu add. a atque conplexum от. N amplexum с recusabit MQ, u suprascr. Q2 excusauit Z cliscente В gliscentem M (corr. E2) ac guliscentem corr. m gliscente C2 gu*liscente t crescente F fj discerne, eis suprascr. ita ut legator disciscente k2 12 et post in peius Vs X (impeius) UkN b fj, ut (e /.*. D2) post in peius PD peius] penis Z recrudescente QE (corr. E2) с crudescente Vs X (-dis- X) T b A e Z fj & crudescendente В discordiam QE (corr. E2) cH (m del H) episcoporum MQ Cт В b (corr. Q2 C2) episcopum post sibi с constituti Ct (corr. C2) 13 simul сЩcorr H2) dispensationis Ct 14 adulterum] alterum В extra оm. A ecclesia В 15 facit M acceptis] uero add. a tuis] uis R quam] tam R quam ... aduentantibus (16) оm. В colligarum Ct (corr. C2) nostrarum a 16 aduentantibus] nobis add. Z uiris] utris Ct (corr. C2) uiris et] uiri se T et от. MQ, suppL i.u. Q2 et nobis] enoB A clarissimis e rmis Ct, corr. m remissis C2 collegis] collatis N collegis post nostris A nostris] noB В 17 haec] et Z nobis от. Vs nobis cum от. В laetitia] tristitia b 18 communi adseuerata sunt] cömunia seuerat adsunt В communis Ct, s exp. C2 adsi (corr. in -e).uerata k adserta (ass- s) Vs probata] quibus cognitis add. Vs secundum] et proem. В 19 traditionis от. A et] et ad Ct (ad exp. C2), от. F R В a ecclesiastico Ct (corr. C2) ecclesiasticae] traditionis add. fj constitutionis В Z 19/20 pariter post ac M

EPISTVLA 45

217

20 ter ас ueritas exigebat, litteras nostras ad te direximus. 3 Sed et per prouinciam nostram haec eadem collegis nostris singulis in notitiam perferentes ab his quoque fratres nostros cum litteris redigendos esse mandauimus. II 1 Quamquam mens nostra et propositum iam tunc fratribus 25 et plebi istic uniuersae manifestatum fuisset, quando litteris nuper ab utraque parte susceptis tuas litteras legimus et episcopatus tui ordinationem singulorum auribus intimauimus, 2 honoris etiam communis memores et grauitatis sacerdotalis ac sanctitatis respectum tenentes ea quae ex diuerso in librum 30 missum congesta fuerant acerbationibus criminosis respuimus, considerantes pariter et ponderantes quod in tanto fratrum

20 de hac ep. cf. Harn. n. 27-30, p. 4 et 21 ; Bcv 350; Cl. n. 11. 20/ 23 de hac ep. cf. Harn. n. 27-30, p. 4 et 22, et n. 48, p. 5 et 33. 25/26 de hac ep. Nouatiani cf. Harn. n. 14, p. 4 et 12; u. etiam ep. 44, S (Cl. ep. 44 n. 3); de ep. Cornelii u. ad 15; Cl. n. 16. 29/30 spectat ad ep. Nouatiani (25/26); sed u. etiam Harn. p. 12 ("Darnach scheint Novatian's Brief von einem Libell begleitet gewesen zu sein, welches die Angriffe auf Cornelius enhielt"); Cl. n. 17; Bév 351, 1.

VsFXMRTbBabAelZfj X = XLPDiN P = PDk M = MQE

R = RCt

a = acgH

20 ac] et В Z seueritas В exiebat L, g suprascr. L2 21 et оm. T et per оm. A per] ad В, оm. P {suppl s.u. D2) M cH b prouincias nostras fj eandem R adeam A omnia Ct nostris Vs F Q2 (s.u.) E a «/ suis X, оm. cett.codd., HartBay singulis оm. g 22 in notitiam] innocentiam fj notiam L (ti add. s.u. L2) с b perferentis I. hiis 1 Z nostros оm. HartBay 23 redignendos D, n exp. redegendos H regendos X rediendos k dirigendos R (dis C) T b A 24 prepositu X tum R В fratribus ... fuisset (25)] uniuersis manifestû fuisse Z 25 et оm. F istinc F M T В A el isti cu PD (cй eras. D) manifestum -V R b* В oс A Z manifesta. au (= autem) N quando] quod Z litteris] de litteris nostris H 26 ab оm. L suscepi Z tuas post litteras Z fj litteras оm. a, suppl s.u. a2 27 ordinatione В intimabimus Z; cuт Benson 130, 2 post intimauimus leuhis distinxi contra HartBay qui punctuт babent 28 cummunis MQ memoris N grauitates MQ (corr. ¿У) grauitati В gratales Z gratiae R sacerdotales XN MQ Z (corr. X2 £2) anc M 29 sanctitates MQ, corr. Q2 sanctitatis] tu(a)e add. Vs a respecta F ea quae] eaq' F C (corr. C2) eaq: M eaq; t ex от. Ct librum] ad nos add. Vs л 30 missum] transmissum Vs aceruationibus Vs P V coacerbationibus a (-uat- g) A acerbationis C (corr. C2) aceruationis В respicuimus R 31 considerantes] obsidentes Z panter et ponderantes от. R A Z quod] quid fort. Harf tanta H Z tm с fratrum] numero add. Vs a (munere g, uel numero s.u.)

2i8

EPISTVLA 45

religiosoque conuentu considentibus dei sacerdotibus et altari posito nec legi debeant nec audiri. Neque enim facile promenda V 601 sunt et incaute ас temere publicanda quae discordioso stilo 35 audientibus scandalum moueant et fratres longe positos ac trans mare constitutos incerta opinione confundant. 3 Viderint qui uel furori suo uel libidini seruientes et diuinae legis et sanctitatis inmemores uel iactitare interim gestiunt quae probare non possunt, et cum innocentiam destruere atque expugnare non 40 ualeant, satis habent fama mendaci et falso rumore maculas inspergere. Certe quod praepositis ac sacerdotibus congruit danda opera est ut talia cum a quibusdam scribuntur per nos respuantur. 4 Vbi enim erit quod discimus ac docemus scriptum esse: contine linguam tuam a malo, et labia tua ne laquant ur 44/45 Ps. 33, 14.

X = XLPDkN

P = PDk

M = MQE

R = RCt

a = acgH

32 relegiosoque X т regio que R conuentum Cт (m exp. C2) considerantibus X Cт (ra exp. C2) BZ et altari от. Z 33 nec legi (neglegi C) debeant nec audiri (audire Cт, corr. C2) Vs RfaZ, tuelur Benson 130, 2 (sed debeat pro debeant) et (uel nec s.u. k2) legi debeat (debent N debeat fj) et (uel nec /.*. Jk2, et от. PD, suppl s.u. D2) audiri (et audiri] obaudire В audire MQ, corr. Q2) cett.codd., sed bis nec s.u. fj2, HartBay; ¡ta et Harf UV promerenda В 34 sunt] est sunt R hac XL MQ, h eras. Q2 ac temere] Ita autë clara В timere Cт (corr. C2) discordioso stilo] discordia postulo В discordioso stilo audientibus (35)] disordiosis & inoboedientibus R discordiosis et inaudientibus Z discordia sint & inobaudientibus Cт stilo] scribta (-pta /) add Vs 35 moneant В et оm. В ac от. Z 35/36 trans mare] firmiter В 36 cfundt (= -dunt) k uiderint ex -runt oH 36/37 qui post uel M 37 uel1 от. t furore X MQ R b A fj, corr. in -ri b2 Q2 R2 furoris O, s exp. C2 pudori Vs libidinis, s del L libidine M (corr. Q2E2) b liuidere Ct, corr. m liuori C2 seuientes Cт et2 ] ac Cт If 38 uel от. Vs iactare Vs R interim ... destruere (39) от. Z, suppl i.m. Z2 (sed probare от. et innocentia pro -am) probari В 39 et] ut X expugnare] exturbare g 40 ualeat s ualent Л habet F X Z habeant В acH Hat / fama Vs LPN E (ex -tnc) b' fj, HartBay famam cett.codd. mendaci V, HartBay mendacis acH mendacii cett.codd. falso rumore Vs N, HmrtBay falsi rumoris g falsorum more acH e falsorum ore cett.codd. (hore Cт) 41 inspargere Kr R (e su. C2) acH Z, ex inspergere T inspgere X g el fj inpergere P Q (s i.u. Q2) inpgere D, in suprascr. ita ut legatur inpingere D2 irvpgere В certe] quare В repositis В ac] et b* cH ac sacerdotibus] ad sacerdotis В ac sacerdotibus congruit от. R conuenit Vs 42 opere Cт (corr. C2) u* ; i eras., t suprasсr. fj2 alia В г от. RC scribantur g 43 respuantur ex -entur L В respuuntur Cт (corr. C2) Z discimus] scimus Z ac] et cH el Z 44 esse] est В labia tua post ne loquanrur k ne] ñ (= non) В loquatur fj complectantur g

EPISTVLA 45 219 45 insidióse? Item alibi :i9os tuum abundauit malitia, et lingua tua conplectebatur insidias. wSedens aduersus fratrem tuum detrahebas et aduersus filium matris tuae ponebas scandalum, item quod apostolus dicit: omnis sermo malus de ore uestro non procedat, sed bonus ad aedificationem fidei, ut det gratiam audientibus. so Porro haec fieri debere ostendimus, si, quando talia quorundam calumniosa temeritate conscripta sunt, legi apud nos non patimur. 5 Et idcirco, frater carissime, cum ad me talia aduersum te et conpresbyteri tecum considentis scripta uenissent, clero V 602 et plebi legi praecepi quae religiosam simplicitatem sonabant 55 nec ullis maledictorum et conuiciorum latratibus perstrepebant.

45/47 Ps. 49, 19-20.

48/49 Eph. 4, 29.

53 conpresbyteri, sc. Nouatiani (12); cf. Benson 129, 3; CI. n. 23; aliter Harn. n. 13, p. 12.

VsFXMRTbBabAelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

R = RCt

a = ocgH

45 insidiosa Z dolum F g, HartBay dolum insidiose T В oсH b A el item ... insidias (46) оm. g alibi] in alio loco Vs habundauit A ME (h eras. E) Ct В H A abundabit F L a habundabit Z malitiam F PD MQ (m exp. Q2) A fj nequitiam В 46 conplectabatur X R ac, corr. in -tebatur T2 conplecteba*tur, n eras. Pk cöpletebatur D, c s.u. D2 complectebantur Ct, n exp. C2 sedes MQ, n suprascr. Q2 47 aduersum L tuae от. fj quod оm. a 48 apostolos Q, u suprasсr. Q2 dicet MQ (corr. Q2) T omne Cr (corr. C2) procedi t Ct (corr. C2) exeat В 49 sed] & add. MQ, in Q eras. bonus] si quis bonus est el hedificationë В (hçd-) b ut det] ut & M (d suprascr. M2) R de T, t suprascr. T2, оm. с gratia Ai 50 porro] propter Cт fieri] ostendimus si add. Vs debere от. g 51 conscribti L sunt] ut add. s.u. C2 ligi M non patimur Vs V g Z, tuentur Benson 130, 2 et CL n. 22 non patiamur «/ patitur F MQ В patiamur R patimur cett.codd. (non add. s.u. E2 a2 fj2), HartBay 52 fratres Ct carissime оm. Ct Z aduersum] de Vs 53 te ex me с conpresbyteris Vs conpresbyteros E b* a el fj compresbitero ex cumpresbiterum T2 cum pBri В cum pBro A mecum A * *cum (te eras. f) T considentis PN, HartBay considentibus Vs consident T, e add. s.u. T2 considerantes В considentes cett.codd. (corr. in -tis C2) clero ... praecepi (54) post perstrepebant (55) Vs 54 relegiosam X 55 nec ullis] & uulnus В ullis ... conuiciorum] huiusmodi canoru latribus uel canu Z ullus F MQ (corr. Q2) I* ullius Ct maledictorum Vs R b B, HartBay maleditiorum Ct maledicorum cett.codd. (conuiciorum et maledicorum g) latrantibus F MQ (n exp. Q2) R T В a A perstrepebat F el perstrepebantur T

220

EPISTVLA 45

III 1 Quod autem scripta collegarum nostrorum qui illic ordinationi tuae adfuerant desiderauimus, non ueteres mores obliti nouum aliquid quaerebamus: nam satis erat ut tu te episcopum factis litteris nuntiares, nisi esset ex diuerso discre60 pans factio quae criminosis et calumniosis conmentis suis col legarum pariter ac fratrum plurimorum turbaret mentes et corda confunderet. Cui rei sopiendae necessarium duximus ut scribentium nobis inde collegarum nostrorum firma et solida auctoritas pararetur: qui moribus ac uitae disciplinae tuae 65 condigna litterarum suarum testimonia praedicantes aemulis quoque et rerum uel nouitate uel prauitate gaudentibus omnem ambigendi et discrepandi scrupulum sustulerunt. Et secundum consilium nostrum salubri ratione libratum in hoc fluctu aes56/57 cf. ep. 44, 11/14; Harn. n. 13, p. 4 et 11; Cl. n. 25; Bev 350 sq. 58/59 u. ad 15 (ep. Corne lii). 59/62 u. ad 29/30. 62/64 u. ad 15 et 56/57 (Cl. n. 26).

VsFXMRTbBabAeIZfj X = XLPDkN P = PDJt M = MQE

R = RCt

a = acgH

56 scriptam Cт, m exp. C2 scriptura Z istic В 57 adfuerunt, a suprascr. F ueteris moris Vs T b A moros E, ait. o exp., e suproar. E2 moles В maiores fj, mores s.u. fj2 58 obliti nouum] oblicionû Z quaerebamur R tu] to Q, u suprascr. Q2, от. R, Hart 59 epm ex epo A episcoporum L M episcopum factis litteris] factum episcopum g episcopum post factis litteris I* nisi] ne si LN fj (corr. fj2) si C (ni proef. s.u. C2) В esse L R В 60 factione R criminosas В et calumniosis от. R Z cumme(ntis) F cûmentis Cт (corr. C2) comtis с sui Cт, s add. s.u. C2 collegarum] suorum add. g 61 ac] et g fratruum L (ait. u del) В 62 concorda L, i suprascr. L2, ila ut -dia legatur confundere X MQ a (t add. X2 Q2) concuteret el sapiende Z diximus A, u suprascr. A2 63 scribendum Vs scribenti uni P cremti uni В nobis] de praem. R nobis om. Z inde оm. R uestrorum k et] ас k 64 auctoritate R Z pararentur R Z pariretur MQ (corr. en pare- Q2) pareretur E (corr. in para- E2) b* a partiretur k pparetur В ; de boc loa cf. Harsp LUI morbib; В uitae] et add. Vs E2 s.u. V f s.u., HarlBay; tuentur SM II 58 ("Stilmittel zur Abwecbslung") disciplinae] discrimine В disciplinae tuae оm. a suae Cт, оm. Z 65 condigne g Z condigna Cт condignas В tuarum LPN aemulas В 66 uel1 от. T A e nouitate В nobilitate Z uel2] aut В uel prauitate от. T A e 67 abigendi acH abicendi Z uigendi В âbîgendi fj scrupulum] consilium add. R scrupulum sustulerunt] tollerei scrupulum A sustulerant k 67/68 et secundum consilium nostrum] Nam A 68 concilium В nostrum] non X M (corr. E2) T В fj (nrm /.*. fj2), от. b rationem MQ (m exp. Q2) libratum P, HartBay liberatum b librat b liberare A libraras Vs XLN В acH fj (e s.u. //) liberatas M (e eras. Q2) R T g el, от. Z fluctua X fluctui H fluctuans Z fructu R luctu В fluctu aestuantium] fluctuantium Cт fluctue stantium a aestuantium] est ranrum R

EPISTVLA 45

221

tuantium fratrum mentes sincere ac firmiter tuum sacerdotium 70 probauerunt. 2 Hoc enim uel maxime, frater, et laboramus et laborare debemus ut unitatem a domino et per apostolos nobis successoribus traditam quantum possumus obtinere curemus et quod in nobis est balabundas et errantes oues, quas quorundam peruicax factio et haeretica temptatio a matre secernit, in 75 ecclesia colligamus, illis solis foris remanentibus qui obstinatione V 603 sua uel furore supersederunt et ad nos redire noluerunt, discretionis et separations a se factae et ecclesiae derelictae ipsi rationem domino reddituri. IV 1 Quantum uero hic ad presbyterium quorundam et 80 Felicissimi causam pertinet, quid hic actum sit ut scire posses,

77/78 cf. Rom. 14, 12.

VsFXMRTbBabAelZfj X = XLPDiN P = PDk M « MQE

R = RCt

a = acgH

69 fratruum XL (pr. u del L) В mentis Ai sincerae M (a eras. E) tuum post sacerdotium Ct tuum ... frater (70) оm. A 70 frater] lcme add. el et1 оm. s Ct В Z et laboramus] e labora m us L, оm. X elaboramus e 71 ut] et В, оm. I* unitatem] apostolis add. g (sic ami. et Lat. i.m. post a domino) unitatem a domino] nitat (u proef. s.u. R2) e amadño R л от Ct, suppl. s.u. C2 per apostolos] apostolis Vs В nobis] eorumque add. T2 i.m. nobis] post s 72 obtenere M ponere LPN (шr. in tenere D2) В (fort. feuere Hart') curremus Z /j (ait. r exp.) 73 quo В balabundas (tuentur Watson 303sq., Bay1- 26; cf. CL n. 29)] balla- L palabundas R b* uas habundans В uagabundas a (uaba- a) errabundas Z errantes] errabundas b 74 perficax X MQ (u suprascr. Q2) В peruiuax F fatio Ai actio Z facio fj, t sjs. // et] ex PD (& suprascr. D2) hereticam, m del M a от. R secerni F secesserint a fecerint c, secernit suprascr. с2 75 ecclesiam Vs D2 (ex -sа) R V В Z fj collegamus X M (corr. E2) congregemus g colligamus ... qui от. R foris от. a, suppl s.u. a2 foris post remanentibus A qui] uel add. Z obstinatione] in praem. Ct b* 76 sua от. R Z uel] et g furore] suo add. R Z supersederant b perseuerauerunt R Z; cf. Hart1' ЫII ire uoluerunt Z discretiones MQ (corr. Q2) 77 et separationis от. Z separationes MQ (corr. Q2) a se] asae R factae et] facta M factae Q, & adscr. i.m. Q2 et от. R e ecclesia Ai delictae L, re suprascr. L2 relictç A dilecte В ipsa Ct (corr. C2) in iudicio Z 78 ratione Pk rationem post domino g 79 uere В hinc R, от. g ad] apud nos Z presbiterum Cт В A fj (teriû suprascr. f/) presbyterorum Vs; ita et Bay1- 355sq. de pbrîs Z quendam Ct quorum Z et] ad Z 80 felicissimâ Ct pertinët Z qui L hic /.*. P2, от. E a*rû k, p eras., c suprascr. k2 aptum с api ptum H autem Z sit ut] sicut MQ (corr. Q2) Z ut sicut TA possis Bc

222

EPISTVLA 45

litteras ad te collegae nostri manu sua subscriptas miserunt, qui auditis eis quid senserint et quid pronuntiauerint ex eorum litteris disces. 2 Melius autem, frater, facies, si etiam exempla litterarum quae ad te legenda pro dilectione communi per 85 Caldonium et Fortunatum collegas nostros proxime miseram, quae de eodem Felicissimo et de presbyterio eiusdem ad clerum istic nostrum et ad plebem scripseram, legi illic fratribus iubeas, quae et ordinationen» et rationem rei gestae loquantur, ut tam istic quam illic circa omnia per nos fraternitas instruatur. 3

81 cf. Harn. n. 48, p. 5 et 33; Cl. n. 30. . 84/85 u. ad 5/6. sc. ep. 41 (ad clerum) et ep. 43 (ad plebem); Cl. n. 32.

VsFXMRTbBabAelZfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

R = RCt

86/87

a = acgH

81 litteras post nostri g arte F colligae Cт (corr. C2) subscripta с scriptas Vs suscripta Cт (s su. C2) supscriptas e 82 qui] quid Z quibus a (bus del H) qui ... senserint от. В audistis b eos cH (corr. H2), от. g quid1] qui Cт (con. in quç C2) quod g, от. Z senserint ex -runt H senserit Cт (corr. C2) censuerint el quid2] quod g, от. fj pronuntiauerunt В oс pronuntiauerit Cт (corr. C2) 83 dices R, s suprascr. R2 discis В frater от. с etiam от. a exempla] exemplaria b* pia Cт 84 litterum L, от. g quae от. Z legendi Z dilectionem Cт, m exp. C2 communi от. X 85 calidonium E В a (ex calu- a) el Calydonium b* chaldonium T A chaledonium b chacdonium LP chadonium N colligas Cт (corr. C2) proxime] oms add. b miseramus Z 86 quae] q. (= qui) В et от. В de1 от. a (suppL s.u. a2) Z presbytero F В oH A fj (i s.u. fj2) presbyteris Z, Hart Benson 145, 4 isdem F XLN (his- N) M (corr. in eiuss.u. E2) T acH b A fj (eiusdem /.*. f/), Hart eisdem b idem Vs В (presbyterio eiusdem tuenlur Bay1- 356, Ci. n. 32, eiusdem tuetur Benson 145, 4) ad] in В 86/87 clerum istic] ecclesiastica Cт, corr. in ecclesiâ C2 87 istinc g nostrum Vs R a Z nra Cт (corr. in nfam C2) non F LN M В ei. Hart nec non X P T b b A fj (sed nec exp.), Bay (cf. Bay1- 356) Benson 145, 4 et от. M b*, in fj eras. scripserim X illic] istic P hic e fratribus] a praem. g iuueas F 88 et1 от. Vs ordinem Vs de ordinationem P de ordinatione kD (ex -c D2) b (de eras) ordinatione R; cf. Hartp Ы1 et rationem от. Z ratione P gesta eloquantur M geste eloquantur Z loquamur LP В loquntur Vs uti Z 89 istic от. R Z circa omnia per nos] fratribus iubeas Z circa omnia post per nos R instituatur Z

EPISTVLA 45

223

90 Exemplaria autem eadem nunc quoque per Mettium hypodiaconum a me missum et Nicephorum acoluthum transmisi. Opto te, frater carissime, semper bene ualere.

90 de his exemplaribus cf. Cl. n. 34.

VsFXMRTbBabAelZfj X = XLPDiN P = PDk M = MQE

R = RCt

a = acgH

90 exempla R Z earundem Vt a nunc] nuper a quoque оm. Kr Mettium V, HartBay mersium Ct mesium g mesiü fj, Messium ¿яг. // messio a misso с missyum Z nemesium A messium cett.codd. (ex missium H) hyppodiaconum M Z ypo- / (-ch-) F с I yppo- R В gH hippo- P (ex -nem k2) fj hipo- T, p suprascr. I* 91 ad me X Z missam b niceforum jFXM t T В g A niciforum P RC niceporum Z nicoforum el acholutum / acolutum X acolytum P ('-thum k) Q В acolythum Ь* acolitum ME (u s.u. H2) R cg el Z fj accolitum H acholitum Ct a acolithium A transmissi Cт (pr. s erat. C) Z opto ... ualere (92) от. Ut Cт B, uale e 92 fis D carissime от. Vs semper] in dñô" semper R, от. s bone Ai ualere] amen add. Z Subscr. : Explicit ad Corn. de ordinatione eius V Ad Cornelium episrula (от. R T) sexta ( Aepla VI M epla VI * ac) explicit (ante Ad с) M R T b oс Ad Cornelium II explicit (ante Ad P) PN Ad Cornelium (IIII add. Z) explicit F X Z Ad Cornelium de ordinatione eiusdem epla UII explicit В Explicit Dk Cт от. s L ¿H b A el f.i

EPISTVLA 46 CYPRIANVS MAXIMO ET NICOSTRATO ET CETERIS CONFESSORIBVS S. I 1 Cum frequenter, carissimi, cognoueritis ex litteris meis 5 quem et confessioni uestrae honorem et fraternitati conexae dilectionem meo sermone seruauerim, credatis quaeso et adquiescatis' his litteris meis, quibus f uos eí t actui ac laudibus uestris et scribo et simpliciter ac fideliter consulo. 2 Grauat enim me atque contristat, intolerabilis perculsi et paene pros10 trati pectoris maestitia praestringit, cum uos illic conperissem contra dispositionem, contra euangelicam legem, contra institutionis catholicae unitatem alium episcopum fieri consen-

4 sc. ep. 28 et 37; cf. Cl. n. 2.

12 sc. Nouatianum.

Codd.: Vs F X (= XLPDkN [P = PDk]) M (= MQE) T b В л (= acgH) b A Ы Z fj

Inscr. : Incipit (past imitate E o, оm. H) ad Maximum et Nicostratum (Nicon- Z, de unitate add M M acH) F (XLV) X (P XUIIII M (MQ XU) T b (LV) В (XXV) acH A (XLVÏ) Z fj Item epla eiusdem ad Maximum et Nicostratum / Incipit ad confessores prauos feliciter V Ad confexores s Ad confessores epla ipsa g (LII) оm. b e 2/3 Cyprianus ... sal. оm. el 3 salutem оm. k 4 kmi post cognoueritis / Urteris post meis Z meis] nostris g post meis /n В cognoueritis itérat. et eras. 5 quem /.*. M2 et1 оm. Z confessionis XN g Z fraternitatis F co*nexe X conexae, n s.u. E connexae V V connexa Z 6 dilectione AiJ2 (corr. Q2) Z, ex delic- L dilectionis F dileccioni ex -ne X meo] eo T eos PD (corr. ЕЙ) Z meo sermone оm. F sermones Z seruauerit T A et оm. F 7 hiis s Z, оm. T A p uos, bi suprascr. ¡У uobis Vs fj, HartBay, от. b; in bis uerbis boereo, signa compsimis addidi; pro uobis et Harf religiose ami. et оm. В et actui оm. g hac MQ (h eras. Q2) et В a I 8 et1 оm. F Z et2 оm. s Z fideliter ac simpliciter g ac Vs g Z fj, HartBay et cett.codd. ac fideliter оm. В ante consulo in s laudo exp. Crauat X 9 contristat] constringit A intolerabilis] et praem. g fj percussi Vs Z periculi X, оm. В paene оm. В rostrati F 10 pec**toris, ca eras. M maestitia] maiestati В praestringit] et praem. P Z perstringit V ЪЛ (& proef. s.u. E2) T b A constringit g, оm. b illi MQ, c suprascr. Q2 cumperissem MQ, corr. Q2 compisse e 11 contra dei dispositionem оm. F X fj dei add. HartBay (prob. CL n. 5), m b dei poss dispositionem ltgiiur ecclesiasticam b* ; оm. cett.codd. contra1] uel contra e 12 institutionem e Z dispositions В unitatis MQ (corr. Q2) Z ueritatem I* (in e tanlum uer legi potest) alium post episcopum V(f) V(f) consensisse ... fieri (13) оm. T b A

V 604

EPISTVLA 46

225

sisse, id est, quod nec fas est nec licet fieri, ecclesiam alteram institui, Christi membra discerpi, dominici gregis animum et 15 corpus unum discissa aemulatione lacerari. 3 Quod quaeso ut in uobis saltem inlicitum istud fraternitatis nostrae discidium non perseueret, sed et confessionis uestrae et diuinae traditionis memores ad matrem reuertamini unde prodistis, unde ad confes sionis gloriam cum eiusdem matris exultatione uenistis. 20

II 1 Nec putetis sic uos euangelium Christi adserere, dum V 605 uosmet ipsos a Christi grege et ab eius pace et concordia separatis, cum magis militibus gloriosis et bonis congruat intra domestica castra consistere et intus positos ea quae in commune tractanda sunt agere ac prouidere. 2 Nam cum unanimitas et 25 concordia nostra scindi omnino non debeat, quia nos ecclesia derelicta foras exire et ad uos uenire non possumus, ut uos magis ad ecclesiam matrem et ad uestram fraternitatem reuer tamini quibus possumus hortamentis petimus et rogamus. Opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere. VsFX\lTbBabAelZ>j X = XLPDkN P = PDk M = MQE

a = acgH

13 nec fas] nefas k a nephas 7. fj ecclesiam post alteram В ecclesiam alteram] in ecclesiam alterum F, lia et ¿У (ex ecclesiam alteram) altera ex -ru E aliam Vs 14 constitui Vs a distitui X Christi] alia xpî Z nec xpî a graecis F animam F agnum X 15 unum оm. A discessa F LP (corr. ki)N a Z discis A quod] quos P 16 in s.u. Q2 nobis MQ (corr. Q2) T В A I* Z saltim T ag saUte, u eras. QE saluetur Z licirû В istud] id s inistû В paternitatis Z uestr(a)e g Z dissidium k discilium Q, corr. Q2 i.m. 17 et1] ut X, оm. A nostrae cH 18 reuertimini Q2 (ex -aminij£ b* prodidistis c confessionis ex -onem X2 20 potestis F M (corr. in putetis E2) T В a A I* Z fj (uel putetis fF i.m.) sic post uos s uos] et nos Л 21 uosmet] uos et X В uos g a Christi grege et] et christi gregem Z a] a*, d eras. Q, оm. В fj gregem XL MQ (m eras. Q2) T (m exp.) В ab eius pace et оm. k eiusdem Vs a pace, e exp., is suprascr. T2 pace et] pacem L et concordia ex concordi fj2 et] atque i, оm. X MQ T В A concordiae T (e exp.) A concordiam В 22 seperatis i fj (s s.u. fß) separastis Z separetis acH magnis A gloriosis] et praem. с inter Z in F 23 dominica Z positis fj 24 sunt оm. В hac MQ (h eras. Q2) & k (exp., ac suprascr. k2) a prouidere] possimus add. F unianimitas Bay unaminitas s unianimites T, e exp., a suprascr. T2 unianimes F 25 nostra scindi] nostranscindi F debeât F nos] ñ se A de aecclia fj 26 foris cgH et foras M el ut] et D B, оm. /j 27 nostram V Z 28 quibus] in praem. s possumus post hortamentis Z petimus et] uel Z opto ... ualere (29) оm. e 29 carissimi оm. XI,PN В b fj carissimi semper оm. s semper post bene Б ualere] ualete add. X b a, amen add. Z Subsct,: Ad Maximum et Nicostratum (Nicostr. et Max. L, de unitate add. XN M T ac) explicit (anse Ad P) F XLPN M T b В oс Z Explicit Dk Caecil. Cyp. ad confess. prauos explicit feliciter V оm. s gH b A el ¡л

EPISTVLA 47 CYPRIANVS CORNELIO FRATRI S. Et religiosum uobis et necessarium existimaui, frater carissime, ad confessores qui illic sunt et Nouatiani ac Nouati obstinatione et prauitate seducti de ecclesia recesserunt litteras breues facere, quibus eos pro adfectione mutua conuenirem ut ad matrem suam id est ecclesiam cathoJicanLreuertantur. Quas litteras tibi a Mettio hypodiacono legi prius mandaui, ne quis aliud me scripsisse fingeret quam quod meis litteris continetur.

4/6 sc. ep. 46.

Codd.: Vs FX (= XLPDkN [P = PDi]) M (= MQE) R (= RCт) T b В agH b A l1 I" Z fj

Inscr. : Incipit (Ad eundem Cornelium s Incipit ad eundem B) de confessoribus (a Nouato et Nouatiano seductis epla III add. B) V(\A\)s(21) В (XXXV) Incipit (item add. F) ad eundem (ad eundem от. D T A) quinta (V F D R A, от. Cт H, b.c.epla add. H) F (XXXVII) R (feliciter add. Cт, C 20 et UII) DT A (XXXVII) H Epla Cypriani ad Cornelium quinta l1 (V i.m.) I" Incipit ad Cornelium (1 add. N) XLP(XUl)kN Incipit eiusdem quinta (epla V *) M (MQ XXXII) * (XLII) Ad Cornelium epla quinta incipit a Ad eundem de litteris ad confessores qui ab ecclesia exorbitauerant missis g (1Л) Incipit ad Cornelium III ad confessores Nouatiani et Nouati obstinatione ac prauitate Z Incipit aepla eiusdem sexta fj от. b 3 relegiosum X Q (corr. Q2) nobis Vs E (n i.ras.) V gZ (recte ueШ CL n. 1), от. fj exestimaui X existimauit Cт, t del C2 fratres fcmi Cт 4 nonuatiani R ac] et ** 5 puatate corr. m -uit- lé* prauitati MQ (corr. Q2) prauitatem Cт, m del C2 hecclesia X 6 brebes F MQ (V suprascr. Q2) pro adfectione] profectione A adfectione*, m eras. P affectione ex adfectione D2 conuenirent F XL M В a conueniret H conuenire R ut ... reuertantur (7) от. E l1 I" 7 sua M, от. R a (suppl s.u. a2) ecclesiam] ad praeт. s fj ecclesiam post ad catholicam g reuertentur Cт, corr. C2 quasi X 8 tibi от. R В Z tibi D, am add. s.u. D2 tibiam L a от. LP a Mettio] ab hymettio N ab&tio MQ Ethipo corr. i.т. fj2 a Mettio hypodiacono] amecyopo diacono C a mecio ypodiacono r a metiohipo diacono Z ab aethippo diacono E ab ethipo (ethippo /") diacono I1 I" a me missas per mertium (metium g) hypodiacum (yppodiaconum gH) agH Mettio V X В b, HartBay metio s R T b A demetrio F et dio LP hypodiacono V XLN b b A, HartBay hyppo- P MQ hippo- T fj ypo- s (-chono) F В yppoR ne quis] neque В 9 aliud me 1Лr E2 T V g b, HartBay alius ad me В aliud de me l1 /j alius de me cett.codd. (corr. m aliud s.u. D2)/2 E2 C2, de eras. E2) ali a, ud add. s.u. a2, me scripsisse om. a meis] in eis H litteris ex -ras H2 continentur, n eras. M confitentur Cт, n del. C2

EPISTVLA 47

227

10 Mandaui tamen eidem Mettio a me ad uos misso ut de tuo V 606 arbitrio rem gerat, et si easdem litteras confessoribus putaueris esse reddendas, tunc eas tradat. Opto te, frater carissime, semper bene ualere.

VsF\\lRTbBagHbAl4"Zfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

R = RCt

10 »men] etiam g eidem V R V g A f, HartBay idem F XLPk T В b /1 Z et idem a et eidem H eadem fj eidem Mettio] demetrio / idë met do D, corr. in eidem metidio D2 idhymettio N idem &tio MQ idem et scio E, com. in eidem çthippo E2 &demmeotio Cт (pr. m deL C2) Mettio V XL b aH b fj, HartBay mentio, n deL F metio P R g mercio k am&io T amettio В umetio A a metio Z ethipo l1 ethippo /" a me post ad uos g a me от. H me] et add. A ad uos] alius В a me ad uos] ameameduos Cт, corr. C2 tuo] suo TA 11 rem gerat] regerat T si s.u. f/2 easdem] eas idem Z eadem p (s s.u. f/) confessoribus] sacerdotibus В 12 credendas F E l1 I" fj2 i.m., HartBay, ex reddendas Q2, corr. in reddendas P2 tunc] ut b* tunc] et praem. M (et exp. E) I" tradet Cгft del C2) tradas g reddat В opto ... ualere (13) от. L Cт В te s.u. fr uos fratres carissimi Z carissime semper от. s 13 ualere] amen add. Z Subscr.: Caecil. Cyp. (Caecil. Cyp. от. B) ad Cornelium de confessoribus (epia III add. В) explicit V В Ad Cornelium (I add. PN V add R T epistula quinta add. M b a m add. Z) explicit (ante Ad P) F XPN M R T b a Z Explicat prima L Explicit Dk Cт от. s A b gH /1 /" fj

EPISTVLA 48 CYPRIANVS CORNELIO FRATRI S. I Legi litteras tuas, frater carissime, quas per Primitiuum conpresbyterum nostrum misisti, in quibus te conperi motum 5 quod cum de Hadrumetina colonia Polycarpi nomine ad te litterae dirigerentur, posteaquam nos, ego et Liberalis, in eundem locum uenissemus, coepissent illuc ad presbyteros et dia conos litterae dirigi. II 1 Quod scire te uolumus et pro certo credere nulla id 10 leuitate aut contumelia factum. Sed cum statuissemus collegae conplures qui in unum conueneramus ut legatis ad uos coepiscopis nostris Caldonio et Fortunato missis omnia interim integra suspenderentur, donec ad nos idem collegae nostri rebus illic aut ad pacem redactis aut pro ueritate conpertis redirent, is presbyteri et diaconi in Hadrumetino consistentes Polycarpo

3 de hac ep. cf. Harn. n. 7-11, p. 3 et 9; Cl. n. 1. de Primitiuo u. ep. 44, 29. 5/6 de hac ep. Polycarpi cf. Harn. n. 49, p. 5 et 33; Cl. p. 251sq. 7/8 de hac ep. cf. Нarn. n. 50, p. 5 et 33; Cl. p. 252 et n. 5. 12 de Caldonio et Fortunato u. ep. 44, 12 et ep. 45, 5.

Codd.: Vs X (= XLPkN) Z fj Bñ> = M. Bcvenot, Cyprian and bis recognition of Cornelius, JTS 28, 1977, 346/ 359

Inacr. : Incipit (оm. s) ad Cornelium de Polycarpo Hadrumetino (оm. s) V (TCLVIIi; s (25) Incipit ad eundem (III add. P) XPk Incipit ad Cornelium tettia (III N) LN Incipit ad eundem VIIII ad confessores et de adremetino consilio Z Ad eundem aepistola XI fj 2 fratri оm. XLN 3 legimus s 4/5 primitiû pBrт p 5 hadrumetina X (-metin L, hadru****na, meti atprascr. k), HartBay adrumetina Vs (-mentina s) adrimetina Z hadimentia fj; cf. 15 policarpi s XL (ex polu-) kN Z fj; cf. 15 ad te оm. Vs Z /j 6 dirige*tur P, n eras., ren suprascr. P2 dirigentur X diriguntur Z postquam s Z щ cf. SM U 124 ante ego m P ras. 2 lilt., & adscr. i.m. ego et оm. /j 7 inuenissemus P coepissent] et cepissent P illud Z illic p diaconos] ad praem. LPk, HartBay 9 te] ate Z, te s.u. fj2 voluimus Vs fj (i exp.) 10 sed cum оm. X collegae ^, лги su. f/ 11 cum plures fj legamus X 12 omnia ... ad nos ( 13) оm. Z integre ex integer Х2 13 suspenderemus X rebus оm. Z 14 ad оm. L redacti, s adscr. X2 redatis fs, c s.u. fj2 redirent] audirent X (corruplum ex adirent f Hart') 15 hadrumetino XL (colonia add. s.u. L/)PN, HartBay adrumetino V k hadrumentino s hadrimeti Z adumetrîo fj; cf. 5 policarpo s XLk Z fj; cf. 5

EPISTVLA 48

229

coepiscopo nostro absente ignorabant quid nobis in commune placuisset. 2 At ubi nos in praesentiam uenimus, conperto V 607 consilio nostro ipsi quoque id quod et ceteri obseruare coeperunt, ut in nullo ecclesiarum istic consistentium consensio dis20 creparet. lll 1 Quidam tamen mentes nonnumquam et animos sermonibus suis turbant, dum aliter quaedam quam se habet ueritas nuntiant. Nos enim singulis nauigantibus, ne cum scandalo ullo nauigarent, rationem reddentes, scimus nos hortatos eos esse ut 25 ecclesiae catholicae radicem et matricem agnoscerent ac tenerent. 2 Sed quoniam latius fusa est nostra prouincia, habet etiam Numidiam et Mauretanias duas sibi cohaerentes, ne in urbe schisma factum absentium animos incerta opinione confunderet, placuit per episcopos retenta a nobis rei ueritate et ad 30 conprobandam ordinationen^ tuam facta auctoritate maiore, tunc demum scrupulo omni de singulorum pectoribus excusso, per omnes omnino istic positos litterae fierent, sicut fiunt, ut te uniuersi collegae nostri et communicationem tuam id est catholicae ecclesiae unitatem pariter et caritatem probarent

Vs XZ fj X = XLPkN

16 episcopo / Z abscente /j ignorabant] enim add. Vs Z p 17 at] ac Z Ad s P, con. in At XL praesentiam Vs XLN Z, Bay praesenti Pk praesentia Hart fin praesentia uenire pro in praesens u. dictum uidetur" Harl') 17/18 conperto past consilio L 18 consilio post nostro k quoque ex quaeque fj2 id оm. Vs Z fj et оm. Z seruare fj 19 ut оm. N istic оm. Z 21 quidam] qui X animus Z 22 dum] et dum Z habet «x habere L 23 singulis nauigantibus ne] singulo nauigantes nec X 24 redentes fj, d s.u. fj2 scimus nos Vs nos scimus LPk, HartBay noscimus N scimus X Z simus fj, c s.u. ¡j2 hortatos eos esse Vs honoratos eos esse Z et hortatos esse LPkN esse hortatos X hortatos nos eos /j, esse add. s.u. u2 hortatos esse HartBay; cf. Watson 235 ut] qui Z 25 radicem (rationem д) et matricem Vs Z fj (cf. ep. 45, 10/11 radicis et matris sinum) matricem et radicem X, HartBay 27 etiam] enim Z numidia X in india Z mauretanias (mauretenâ д) duas Vs Z fj, Lat. i.m. ( Maurit-) mauretaniam X (-rit- LPk) Mauritaniam HarlBay ne оm. X (inser. k2) Z 28 schisma] qui scisma X incerta] sincera Z confunderent X 29 placuit] ut add. Hart retenta (tuetur Вт 352sa. : "witbbeld"; sed cf. Ci. n. 17)] retecta ("discovered, ascertained") Benson 146, 2 recente /j ueritatë fj et exp., ut suprascr. k2 30 probanda X, con proef. s.u. X2 ordinationen) tuam оm. P, suppL i.m. inf. P2 31 tum p scusso X excluso Vs excuso f.i, s s.u. f/ 32 sicuti s Z fj, HartBay 32/33 ut te] uitae fj 33 te] & X uniuersi оm. L, suppl s.u. /.-' tuam оm. Z 34 catholicae оm. Z pariter et caritatem оm. X, suppl s.u. X*

230

EPISTVLA 48

35 firmiter ас tenerent. Quod diuinitus euenisse et consilium nos trum prouidenter profecisse gaudemus. IV 1 Ita enim nunc episcopatus tui et ueritas pariter et dignitas apertissima luce, manifestissima et firmissima conprobatione fundata est, ut ex rescriptis collegarum nostrorum qui V 608 40 ad nos litteras inde fecerunt et ex relatione ac testimoniis coepiscoporum Pompei et Stephani et Caldoni ac Fortunati ordinationis tuae et origo necessaria et ratio iusta et gloriosa quoque innocentia ab omnibus nosceretur. 2 Quod ut simul cum ceteris quoque collegis nostris stabiliter ac firmiter administre45 mus atque-utcatholicae ecclesiae pacem concordiae unanimitate teneamus, perficieT diurna protectio, ut dominus qui sacerdotes sibi in ecclesia sua eHgere et constituere dignatur, electos quoque et constitutos sua uoluntate atque opitulatione tueatur, gubernantes inspirans ac subministrans et ad inproborum contuma50 ciam frenandam uigorem et ad lapsorum fouendam paenitentiam lenitatem. Opto te, frater carissime, semper bene ualere.

39/40 de his epp. u. ad cp. 45, 56/57. 41 de Pompeio et Stephano u. ep. 44, 17 et ep. 45, 17. de Caldonio et Fortunato u. ad 12.

Vs X Z fj X = XLPkN

35 firmiter ac tenerent оm. N 36 processisse X, HartBay 37 ita] sit Pk nunc оm. Vs ueritas ex uir- L 38 luce] et add. Pk manifessima X probacione Z p 39 est оm. Pk ex оm. k 40 iñfecerunt ut fj, et /.*. fj2 et] ut Pk, оm. Z, ut suprascr Z2 41 ante coepiscoporum m t nost exp. quo (co s.u. f/) aeporum fj et2 оm. i caldoni Vs X Z fj, HartBay chaldoni LPN chaldonii k ac] et Z Fortunati] forti L 42 orrigo X oratio fj raditio X traditio L 43 quaeque fj ab оm. X, HartBay; tuetur Bay1- 215 noscerentur fj ut] & exp., ut suprascr. k2 44 quoque оm. Vs Z fj collegae nostri fj ministremus fj 45 ut unc. miïus. Hart catholica P captolica ecclesia t pacem concordiae Vs Z fj concordi X, HartBay unianimitate Bay unitate L 46 perficiat Pk proficiet p protectio] dignatio Vs Z fj dño Z 47 et constituere оm. p dignantur L dignetur fj 48 et оm. X uoluptate L teneatur Z gubernantes V gubernans gubernantes s X Z fj gubernanter LPkN, HartBay; tuetur Watson 314 49 ac] et Z et exp. fj improborunt L 50 refrenandam k ad оm. Z fj ad lapsorum] allapsorum k 51 lenitatem оm. Z opto ... ualere оm. L carissime semper оm. s XN ualere] uale add. X amen add. Z Subscr. : Explicit ad Cornelium de Polycarpo Hadrumetino V Ad Cornelium III explicit (ante Ad P) PN Explicit III L Ad Cornelium VilII explicit Z Explicit k Ad Cornelium pseudoepiscopum et quinque PR explicit X (sed cf. subscr. ep. 59) оm. t fj

EPISTVLA 49 CYPRIANO CORNELIVS FRATRI S. I 1 Quantam sollicitudinem et anxietatem sustinuimus de his confessoribus qui dolo et malitia hominis callidi et ueteratoris 5 fuerant circumuenti et paene decepti et ab ecclesia alienati, tanta laetitia adfecti sumus et deo omnipotenti et Christo V 609 domino nostro gratias egimus, cum ei cognito suo errore et intellecta hominis maligni uelut serpentis astutia uenenata ad ecclesiam unde exierant, sicut ipsi ex suo corde profitentur, 10 simplici uoluntate uenerunt. 2 Et primo quidem fratres nostri probatae fidei amantes pacem unitatem optantes tumorem illum

8 cf. Gen. 3, 1.

4 sc. Nouatiani; item 8. 25/27. 74/75.

Codd.: Vs R (= RCf) TD A Z p Mm = ed. G. Mercati, Оpere Maori, II, Città del Vaticano, 1937, p. 226/ 240.

Inscr. : Incipit ad eundem VIII R Incipit (-piunt C) rescripta (epla A) Cornelii ad Cyprianum de schismaticis (scis- T A, epistola prima Cypriani add. C) C (23) T A (XXXV) Cornelius Cipriano / (56), ad Ciprianum Cornelii qpî urbis Rescripta i.m. Incipit ad eundem VI de lapsis ad penitentiam uenientibus et .. de confessoribus Secundinum et Maximum Z Ad Cornelium aepla nona fj оm. т D lascr et nuт. V desuni; cf. Pit. 356. 2 Cypriano Cornelius Vs, Mm (cf. 238, 2 et 170, 1) Cornelius Cypriano TD A, HartBay Cyprianus Cornelio R (corr. in Cornelius Cypriano C2) Z fj 3 sustinuimus] ad pudorem add. fj hiis t Z 4 dolo er s.u ir homini T hominis ex -nes C2t2 calidi T fj (l s.u. fj7) ueratoris C, te suprascr. C2 ueteratoris ex -res D2 5 fuerunt T, u exp., a ntprascr. T2 accepti TD, de suprmcr. D2 abalienati Z 6 tantam laetitiam R adepti R (ex ab- C2) Z et1 s.u. f/ deo] dño Z /j et2] ac fj Christo от. A 7 egimus Vs, Mm agimus cett.codd., HartBay ei ego hii Vs, Merc eos R TD A Z co fj (s add. s.u fj2). Bay, от. Hart ("fort. cum ad nos" Hart") et от. R TD A Z ¡j 8 intellectu Z intela TD A (cf. Mm 231) intellegamus Cт fj homines Cт (corr. C2) uelut] uel T serpentis] hominis fj, corr. i.m. fj? serpentis] astuti add. T astuti / uenenata] fugientes add. s.u. C2, derelicts add. s.u. t2 f12 9 sicuti HartBay ex] in T 10 uenisse Cт fj 11 fidei amantes] fidem iam ante R timorem Cт, corr. t2 illum] illorum R Z fj. Hart, ex illum D2

232

EPISTVLA 49

horum mollitum iam adnuntiabant, fides tamen non idonea, ut facile nobis credere daretur illos repente esse mutatos. 3 Postea uero Vrbanus et Sidonius confessores ad compresbyteros nostros 15 uenerunt adfirmantes Maximum confessorem et presbyterum secum pariter cupere in ecclesiam redire. Sed quoniam multa praecesserant ab eis designata, quae tu quoque a coepiscopis nostris et ex litteris meis cognouisti, ut non temere eis fides haberetur, ex ipsius ore et confessione ista quae per legationem 20 mandaueram placuit audiri. 4 Qui cum uenissent et a presbyteris quae gesserant exigerentur, nouissime quod per omnes ecclesias litterae calumniis et maledictis plenae eorum nomine frequentes missae fuissent et paene omnes ecclesias perturbassent, circum-

17/18 de epp. coepiscoporum cf. Harn. n. 13, p. 4 et 11 ; Cl. n. 6; de ep. Cornelii cf. Harn. n. 7-11, p. 3 et 9; Cl. n. 6.

Vs R TD A Z fj R = RCt

12 mollitum iam] mollitiam R (con., m -em C2 t2) TD Z, Hart molitiam /j mollicia A (cf. Mm 232sq., CL n. 3) nuntiabant R Z, Hart non от. A non ydonea non Z aut Vs ("corruplum ex haut" Harf) haut Mm (cf. p. 233) 13 dabatur Vs, Mm (cf. ibid.) repentes T; cf. Mm 233; CL n. 4 rumpente R pentes Cт (corr. in penitus C2 t2) repetit Z mutatos от. fj, suppl i.m. /z7 14 uero] quam add. R urbanos TD (и suprascr. D2) sidoneus Z ad ... confessorem (15) от. D A, sed cf. adnot. ad 37 presbyteros Vs R Z /j. Merc 15 confessorem ex -res C2 t2 confratrem fj et] maximum add. A cöpBrm p post presbyterum Hart asteriscis lai. indie; rede uetant Merc 233 et CL n. 5 et Macarium add. Bay qui adnotat: "addit Pamelius"; Pamelius autem et Macarius add. in 36 post Sidonius et adnotat: "ex epistolis sequeniibui lribus, nam constat ilium una cum aliis rediisse". Cf. CL n. 5 et CL n. 2 ad ep. 51. 16 secundum R Z ("presbyterum Secundum secum fort." Hart'; cf. Merc 233) cupere post in ecclesiam fj redire sed] redire*** T redire*. & (s eras.) D redire. Et A quoniam] quam Z 17 processerant Vs, Merc (cf. 235, 1) praecesserat R T designata (recle luelur CL n. 6; cf. ep. 50, 15)] disseminata Vs, Merc quaeque fj, o s.u. fj2 г оm. Cт, suppl s.u. C2 ab, b i.ras. D epis D 17/18 coepo nro Ct, corr. in -orum -orum a*. t2 18 et от. A ex оm. Cт cognouistis 77? (s eras. D) ut non] ne V(f), Merc timere Cт (corr. C2r2) eis] et hiis Z his fj eis post fides s 19 ipsorum ex ipsius t2 fj2, Hart; sed cf. Merc 236, 1 ista quae] itaque R legatione R 20 mandauerant s (-rät i.ras.) т fj2 (ex -am), HartBay; sed cf. Mm 236, 2 et CL p. 304 uenisset Vs, Mm (cf. 236, 3) 21 exigerentur] eis ingrederentur TD, corr. in ingererentur D2, sic esiam Harf, i.t. rec. Bay eis interrogarentur A 22 litteras D A calumnias TD (corr. D2) et от. TD A, suppl s.u. D2 et maledictis от. s frequenter Cт 23 circumuentus Cт (corr. C2 t2)

EPISTVLA 49

233

uentos se esse adfirmarunt neque (quae) in istis litteris inessent V 610 25 scisse, tantummodo subscripsisse, calliditate eius circumductos se commisisse quoque schismati et haeresis auctores fuisse, ut paterentur ei manum quasi in episcopatum inponi. Qui cum haec et cetera eis fuissent exprobrata, ut abolerentur et de memoria tollerentur deprecati sunt. 30

II 1 Omni actu ad me perlato placuit contrahi presbyterium. Adfuerunt etiam episcopi quinque, qui et hodie praesentes fuerunt, ut flrmato consilio quid circa personam eorum obseruari deberet consensu omnium statueretur. Et ut motum omnium et consilium singulorum dignosceres, etiam sententias nostras

Vs R TD A Z fj R = RCt

24 se оm. R Z adfirmauerunt R Z quae suppl HartBay; cf. Merc 236, 4 litteris] quid add. s.u. fj2 24/25 inessent scisse TD (scise D) A, HartBay inesse (t "dd. /.*. fJ2) se scisse p inesset utrum nescisse Vs Merc (utrumne scisse, cf. 236) quia inesset scisse an R quid inesset scisse Ct Z (essent) inhesisse A 25 tantummodo] no tm fj, o add. s.u. fj2 subscripsisse calliditate eius от. Vs R Z /j, Mm (cf. 230) caliditate T sed calliditate A circumductos ex -tus Cт circumduct totos TD A circunditos fj, uc add. i.u. fj2 26 se] esse Z, se post commisisse Л, от. Bay commississe Rt (pr. s exp. т) D Z quoque ex quaeque f/ quodque Vs, Mm (cf. 237) Bay; cf. CL n. 10 sc(h)ismati A, Hart scismatica Cт scismaticis Z fj sc(b)ismatis celt.codd., Mm (cf. 237) Bay et] aut TD A fuisse] se add. Vs R, Merr(fuisse se] fuissent dubit. Merc 237) 27 paretur p, corr. i.т. f/ ei] et R(corr. R2) Z manus R Z manu / in от. Cт poni A qui] quod A 28 haec et cetera eis fuissent exprobrata TD (-bata D) A, HariBay et ceteris hereticis fuissent et ne exprobrarentur Vs (sed et ne ex от. s m sp. ca. 6 litt.), Merc (cf. 237) et ceteris fuissent (-nt dei C2) exprobrarentur (-barentur Cт, r s.u. C2, fj -braretur R) R Z p ut TD A, HartBay aut Vs R (a eras. C) Z fj a(u)t Merc abolarentur Cт (e mprascr C2 t2) abolirentur Z abolentur TD 30 omnia TD A omni] itaque add. Vs, Merc actû A perlatu TD perlatû A contra ni Z psbrûm / pBrm /l/ 31 adfuerant TD A, Hart qui et от. fj et от. TD A, Merc hodie] eo die T, HartBay 32 fuerent Bay, оm. ц fuerunt] etiam episcopi add. R (falso iter) ut] et Z concilio A personas Z 33 debere TD (nt add. s.u. D2) deberent Z consensum T (cf. Mm 230) statuerunt R (corr. s.u. t2) Z et от. R (suppL s.u. t2) Z 34 dignosceres Vs Cт 7'(g eras. Cт T) dignosceret Z dinosceres R D A /j, HartBay Merc sententias nostras] interim Z

234

EPISTVLA 49

35 placuit in notitiam uestri perferri, quas et subiectas leges. 2 His ita gestis in presbyterium uenerunt Maximus, Vrbanus, Sidonius et plerique fratres qui eis se adiunxerant, summis precibus desiderantes ut ea quae ante fuerant gesta in obliuionem ce dérent nullaque eorum mentio haberetur, proinde atque si nihil 40 esset uel commissum uel dictum, inuicem omnibus remissis, cor mundum et purum iam deo exhibérent, sequentes euangelicam uocem beatos esse puros corde, quoniam ipsi dominum uiderent. V 611 3 Quod erat consequens, omnis hic actus populo fuerat insinuandus, ut et ipsos uiderent in ecclesia constitutos quos er45 rantes et palabundos iam diu uiderant et dolebant. Quorum 42 cf. Mt. 5, 8 (CI. n. 13). 35 de hac appendice cf. Harn. n. 12, p. 3 et 10; Cl. n. 12. Vide etiam Euseb., H.E. 6, 43, 21 (GCS 9, 2, 622/624): ka'i èn1 teЛci ôé тfiс ¿moтoXfiс тu4-quod apud potestatem saeculi erant confessi in ecclesia V 612 constituti conprobarent ? Quapropter Maximum presbyterum locum suum agnoscere iussimus. Ceteros cum ingenti populi suffragio recepimus, omnia ante gesta remisimus deo omnipotenti, in cuius potestate sunt omnia reseruata. 65

III 1 Haec igitur, frater caríssime, eadem hora, eodem mo mento ad te perscripta transmisimus et Niceforum acoluthum descendere adnauigandi destinatione ad uos statim dimisi, ut nulla procrastinatione habita uelut praesens in isto clero et in isto populi coetu deo omnipotenti et Christo domino nostro 70 gratias ageres. 2 Credimus autem fore, quin immo pro certo iam confidimus ceteros quoque qui in errore hoc sunt constituti in ecclesiam breui reuersuros, cum auctores suos uiderint nobiscum

Vs R TD л Z fj R = RCt

58 confessi m us, su suprascr. T2 unum1] et add. Z spiritum sanctum Vs Cт (esse dominum add. Cт) /j, Merc sanctum spiritum R Z, HartBay xpm TD A epm s.u. fj2 59 catholica] ecclesia add. A fj2 (i.m.), suppl s.u. C2 ante catholica deberet TD (t eras. D) debere] praepositum add. Vs, Merc non moueremur Vs R (corr. m quis non moueretur C2) Z (mouemur) /j quis non moueretur TD A, HartBay qui(s) (= qui = comef cf. 230) non moueremur Mm 60 quod] cum /j apud s.u. C2 hab& т, exp. et apud suprascr. r2 saeculi] cui R 62 locum post suum s loquutus sum Cт, corr. s.u. C2t2 ad noscere T ceteris T (ex -ros ni faUor) D (i exp., o suprascr. D2) A, HartBay (cf. SM 1 30) cû s.u. // genti, in proef. s.u. Ст2 populi «x. -lo D2 63 suffragio recepimus ex suffragiore coepimus Cт recipimus R, от. TD A, HartBay (cf. CL n. 19) ante gesta (cf. 38)] autem Vs R Z fj. Merc remissimus (pr. s del) Cт TD p, от. s omnipotenti ex -te Ct 64 sunt post omnia Z reaeruantes A seruata fj 65 fr*, s eras. Cт, оm. TD A Z fj carissime оm. Cт hora] hoc /j, c exp., ra suprascr. fj2 eodem] eodemque Vs, Merc 66 perscripta Vs (ex pre- s) Cт fj, Merc; cf. Cl n. 20 prescripta R pscriptor T pscripto D A Iras Dscriptas Z per scripta HartBay transmissimus Cт D (corr. t2 D2) fj (pr. s exp.) nicephorum Z, Merc accolutum / acolitum R A Z fj alitum TD (corr. in ad lirus T2; cf. Merc 229 et 231) 67 desdere fj, cen s.u. fj2 adnauigandi Vs, Merc (cf. 234sq.) ad nauigandum cett.codd., HartBay destinatione Vs R (-one exp., ntc suprascr. t2), Merc de statione TD A Z festinantem de statione Hart destinantem fj. Bay dimissi Cт, sed exp., iussimus suprascr. C2 dimisimus Vs, Merc misi fj 68 procrastinatione] mora festinatione fj, corr. fj2 i.m. habitam T et от. fj 69 coetu] nobiscum par i ter add. TD A, HartBay; cf. Merc 233, 3 deo от. Z 70 gratias post agere Z autem от. TD A, HartBay qui immo Cт, corr. C2 pro certo post iam R 71 errore post hoc R 72 ecclesia R

EPISTVLA 49

237

agere. 3 Has litteras puto te debere, frater carissime, et ad ceteras ecclesias mittere, ut omnes sciant schismatici huius et 75 haeretici dolum et praeuaricationem de die euacuari. Bene uale, frater carissime.

VsRTD A Z fj R = RCt

73 agere] ut deuotos add. Vs, Merc agere] tacere Z frs Ct (s eras. C2) carissime оm. V (f) Cr, Merc 74 ceteras] ueras TD A (corr. s.u. D2); "fort. uestras" Hart'; cf. Merc 231 sciant ... dolum (/У)] schismatici huius heresis sciant ac idolum A scismati D, ci suprascr. D2 75 haeretici dolum] heresi ac idolum TD praeuaricatione R de die R (de оm. R, in diem add. s.u. r2) TD A Z, HariRay frequenter per dies Vs, Merc die] dei misericordia fj &uacuari Ct bene ... carissime (76)] opto te frater carissime bene ualere et nostri meminisse R opto te bene ualere frater carissime ¡j, от. Ct ualere T Z, semper add. Z uale**, re eras. D; cf. CL n. 24 Subsct: Explicit rescriptum Corneli ad Cyprianum V Ad Cornelium VIII explicit R Explicit liber VIII Cecili Cipriani т Rescripta Cornelii ad Cyprianum de scismaticis explicit T Ad Cornelium VI explicit Z от. s C D A fj

EPISTVLA 50 CYPRIANO CORNELIVS FRATRI S. 1 Ne quid minus ad poenam futuram huius scelerati hominis deesset, prostratus uirtutibus dei, cum Maximus et Longinus et 5 Macheus inde fuissent expulsi, denuo resurrexit, et sicut prioribus litteris tibi quas per Augendum confessorem misi significaui, putans Nicostratum et Nouatum et Euaristum et Primum et Dionysium illo iam peruenisse. Inuigiletur ergo ut omnibus coepiscopis nostris et fratribus innotescat: 2 Nicostratum mul10 torum criminum reum et non solum patronae suae carnali cuius rationes gessit fraudes et rapinas fecisse, uerum etiam, quod est

3 sc. Nouat i ani; item 18: ut schismaticus et haereticus. 7/8 de his quinque Nouatiani satellitibus cf. Cl. n. 4 ("Primus and Dionysius are otherwise unknown"); de Nicostrato u. etiam 9/13 (CI. n. 5) et ep. 52, 15/ 19; de Euaristo u. etiam 13/15 (Cl. n. 7) et ep. 52, 11/15; de Nouato u. ad 15.

Codd.: Vs R (= RCт) TD Z fj Mm = ed. G. Mercati, Оpm Maori, II, Città del Vaticano, 1937, p. 226/ 240.

Inscr. : Item incipit ipsius ad eundem feliciter V (num. deest; cf. Pit. 356) Cornelius Cip / (51) Incipit ad eundem Villi (feliciter "M. т) &' Incipit alia cid. (Cornelii ad Cyprianum T) de nomine Maximi Longini et(от. C) Machei (Maccei C)'et (оm. C) Nicostrati et Euaristi (-tum T) C (24) T Epla Cornelii ad Cyprianum de scismaticis D Incipit VII ad eundem V. Ad eundem aepistola X fj 2 Cypriano Cornelius Vs, Mm (cf. 240, 1 et 238, 2) Cornelius Cypriano TD, HartBay Cyprianus Cornelio R (corr. m Cornelius Cypriano (?) Z fj 3 minus оm. Ц minus] mali quod add. TD, Bay homines T, e exp., i suprascr. T2 4 prostratos Ct, cvrr. t2 di T, i exp., u (ni fallor) suprascr. T2, ita ut ducû legatur 5 macheus Ct TD fj maccheus R Z Machaeus HartBay matteus Vs, Mm (sed cf. 240, 2); cf. ep. 44, 4 inde fuissent] defuissent Z sicuti i R Z fj 6 agendum Cт (и suprascr. C2) Raugendum s cûfexorem i misi /.*. f/ 6/7 significaui putans Vs, Merc (-aui, putans cf. 240, 3: "nотinativo auoluto") significaui, putem TD fj, HartBay signifaui putans Nicostratum] signiuicauerit Nicostratum R significaui puto nicostratum (-i puto nico- i.ras.) C significauerit menisiestratû (nico suprascr. t2) t significauerit enim constratum Z 7 nouacianum Z uaristum su 8 dionisium s Ct fj dyonysium R zoticum TD ronisum Z peruenisse, inuigiletur interp. Mm Bay inuigilatur TD ergo] rogo Z 9 innotescant Cт, n exp. t2 inconstratum Z 10 et от. s fj patione Z 11 rationes] carnales raciones Z fraude R etiam] et / quod est] quidem Cт (corr. t2)

V 613

EPISTVLA 50

239

illi ad perpetuam poenam reseruatum, ecclesiae deposita non modica abstulisse, Euaristum uero cum auctor schismatis fuisset, successorem plebi cui antea praefuerat Zetum in locum eius 15 episcopum esse constitutum. Maiora uero et grauiora hic designauit malitia et inexplebili prauitate sua quam quae illic V 614 apud uos semper exercuit: ut scias quales duces et protectores ut schismaticus et haereticus lateri suo semper iunctos habeat. Bene uale, frater carissime.

15 uocab. hic auctore Merc (231) pronomen est et spectat ad Nouatum, de quo u. etiam ep. 52, 32sqq., praecipue 54/56; sed cf. Cl. n. 9.

Vs R TD A Z fj R = RCt

12 depositae T (e exp.) D 13 abtulisse R euaristi T (-1 i.ras. f) D post Euaristum in R ecclesiae falso iter. cîî exp. fj auctor Vs TD, Mm (cf. 235; Cl n. 7) auctore RZ, Hart auctorem Cт fj. Bay scismatici*, s eras. D fuisset Vs TD, Merc fuisse et R Z fj, HartBay ("anacolutbon" Bay) 14 plebi R Z fj, HartBay pleni TD ei in plebe Vs, Merc cum C, m exp., i suprascr. C2 ante Vs fj fuerat Ct (corr. s.u. t2) zelum Cт (i exp., n suprascr. C2) gestum Z getum fj 15 maiora uero (uere Z) et grauiora Vs R Z ^, Mm (cf. 231; CL и. 9; u.esiam ep. 52, 55/56) Nouatus uero ea TD, HartBay his fj dissignauit s 16 inexplebilis R explebili Z prauitate] auaritia TD, HartBay (cf. Merc 230) sua от. fj quam quae] qualia TD, HartBay illuc Ct, corr. t2 17 apud suos Ct ante uos Vs fj (corr. m apud suos fj2), Merc ante nos Z ut s.u. f/ ut scias] suos Z protectorem Cт, corr. t2 18 ut Vs R Z, Merc iste TD, HartBay cum fj sismaticis et hereticis fj semper от. TD iunctos ex -tus Cт uinctos Z habeas Z 19 bene ... carissime от. Cт opto te frater carissime semper bene ualere et nostri meminisse R opto uos fratres semper bene ualere p uale** (re eras.f) T ualere Z, semper add. Z carissime] amen add. Z Subscr, : Explicit rescriptum Corneli ad Cyprianum de Maximo et Longino Matteo et Nicostrato Nouato et Euaristo hereticis feliciter V Alia Cornelii ad Cyprianum de nomine Maximi Longini et Machei et Nicostrati et Euaristi explicit T Ad Cornelium VilII explicit R Explicit VUII Cт Ad Cornelium explicit VII Z от. s D fj

EPISTVLA 51 CYPRIANVS CORNELIO FRATRI S. I 1 Et egisse nos et agere, frater carissime, maximas gratias sine cessatione profitemur deo patri omnipotent et Christo eius 5 domino et deo nostro salutari, quod sic ecclesia diuinitus protegatur ut unitas eius et sanctitas non iugiter nec in totum P£ifidiae_Et haereticae prauitatis obstinatione uioletur. Legimus enim litteras uestras et uoti communis amplissimum gaudium exultanter excepimus Maximum presbyterum et Vrbanum io confessores cum Sidonio et Macario ad ecclesiam cathohcam regressos esse, id est errore deposito et schismatico uñmcThaeretico furore deserto unitatis ac ueritatis domicilium fideli

11/13 cf. Ps. 132, 1.

8 sc. ep. 49; cf. Cl. p. 283 et n. 1.

9/11 u. ep. 49, 13/16; cf. Cl. n. 2.

Codd.: Vs X (= XUkN) M (= MQE) T D b В а (= ocgH) b A el Z м

Iriscr. : Incipit (оm. s g) ad eundem (Cornelium /) IX (оm. s g) de confessoribus (ad ecclesiam add. g) regressis V (LV) s (30) g (LIIII) Incipit ad Cornelium de confessoribus (confessione eius X; buc transmigrasse uidetur ex hucr ep. 60) redeuntibus (redeunt L) in ecclesiam (-a L, redeuntibus in ecclesiam оm. Хk) X Incipit (eiusdem add. b) VIII (octauus T octaua E A epla VIII b, оm. M) M (MQ XXXV) TDbA (XL) Octaua epla ad Cornelium incipit a Item eiusdem ad eundem Cornelium (i.m. VID) / Incipit aepla eiusdem octaua fj Incipit (оm. H) ad Cornelium de Maximo prbro et Vrbano confess cH Incipit ad eundem de Maximo et Vrbano Sidonio et Machario ad ecclesiam deposito errore regressis epla VI В (XXXVIII) Incipit ad eundem X" de conuersacione Maximi et ceterorum confessorum Z оm. b e 2 cyprianus ... sal. оm. el 3 et1 оm. M maximas gratias post eius (4) Vs 4 eius оm. A 5 nostri L saluatori Vs el Z, ex salutari k2 D2 quid Z si M D A (c add. s.u. Q2E2 D2), оm. X ecclesiam s diuinitus post protegatur / protegantur, n exp. c protegitur В 6 ut /.*. Q2, оm. I non iugiter nec] iugiter teneatur et Z mgitur corr. m disiungatur T2 iungitur D A (dis proef sm. D2) di iungarur В 7 perfiae L prauitati M (s adscr. E2) obstinationis В obstinatio Z uioletur Vs T D A ei Bay uidetur k (corr. m -uetur k2) В uitetur ertt.codd. (uel uitietur s.u. g2) uitietur b*, Hart (cf. praef XL.V) 8 uotis b uoto communi b fj communi N 9 exultante N В accepimus В ц оm. A (in fine falsi) maxi, mû add. s.u. k2 10 sydonio¿ macano V X (h suprascr. X2) LN V a b fj, HartBay machario cett.codd. 11 regressus M errore ex errare Ai errare, a exp., o suprascr. Q2 *errore (t eras.) T В terrore b rore k, er praef sm. k2 12 ac ueritatis оm. В domicilio MQ (v suprascr. Q2)

EPISTVLA 51

241

sanitate repetisse, ut unde ad gloriam processerant illuc gloriosi V 615 redirent, ne qui Christum confessi essent Christi postmodum 15 castra desererent, nec temptarentur caritatis atque unitatis fide qui uicti robore et uirtute non fuerant. 2 Ecce incolumis et inmaculata laudis integritas, ecce incorrupta et solida confitentium dignitas, a desertoribus et profugis recessisse, proditores fidei et ecclesiae cathohcae inpugnatores reliquisse. Merito illos 20 reuertentes summo, ut scribitis, gaudio et clerus et plebs, fraternitas omnis excepit, quoniam in confessoribus gloriam suam conseruantibus et ad unitatem reuertentibus nemo non socium se et participem eorum gloriae conputat. II 1 Huius diei laetitiam de nostris possumus sensibus aesti25 mare. Nam cum istic ad litteras uestras quas de eorum regressione misistis laetatus sit omnis fratrum numerus et summa alacritate hunc nuntium communis gratulationis exceperit, quid

25/27 cf. ep. 49, 6/10.

VsXMTDbBabAelZfj X = XLkN M = MQE a = ocgH

13 sanitati X petisse k a gloria rei cesserant fj processerunt В illic В а fj illinc N 14 redire Z ne оm. Z ne qui] neque D A christum от. D A (suppL s.u. D2) 15 ne, c add. s.u. с2 nec temptarentur] contemptaretur D A (corr. in non contemptarentur D2) temptarentur, ur eras. E temptarent M ^ temptaretur T (in eis add. i.m. T2) В b (n suprascr. b2) temperarentur Z carita* a (s eras. i, te suprascr. a2) capitatis В atque unitatis оm. N В fidem M p fides T fide* (s eras.) D fidei Z 16 uicto X Q (corr. Q2) incolumis ex -mes T incolumis ex -lomis k Q îcôlomis fj colu*is D (n eras., in et m suprascr. D2) 17 inmaculate В soli. daconfitenlcium Ai confidentium X (t suprascr. X2) fj 18 recessis, se add. s.u. M2 proditores] et praeт. Z 19 et оm. LkN reliquissemmemolrito X marito, e suprascr. M2 Ulis, i exp., o suprascr. a2 illo Z 20 reuertantes Z reuertentes summo] reuerentissimo g scriptis В et clerus оm. В g ples L M (p s.u. M2) plebis g fraternitas] et praem. s T D b A el Z fraternitatis L (corr. L2) В 21 excipit Z suam оm. k 22 аd unitatem] adnuntiante В reuertantibus Z post reuertentibus /я a summo ut (ex 20) itérat. et del nemo] et add. MQ (m Q eras.) T D л (in a corr. in ut) A non socium se] se et socium sed Z 23 se D, es proef. s.u. D2, от. В 24 diei] glorie Z possumus post sensibus g A existimare fj 25 litteras post uestras A quas оm. s de eorum] deorum L regressione Vs (cf. 11 regressos esse) confessione cett.codd. (-nem MQ, m exp. Q2), HartBay; cf. CL n. 7 26 misistis] istis Z laetus V (f) fratris N 27 hine a, u suprascr. a2 hoc T D (corr. D2) nunctium L gratulationis ex -nes L, оm. M

242

EPISTVLA 51

illic ubi res ipsa et praesens laetitia sub oculis omnium gerebatur ? Cum enim dominus in euangelio suo dicat esse summum 30 gaudium in caelo super peccatore paenitentiam agente, quanto maius est gaudium et in terris pariter et in caelo super confessoribus ad ecclesiam dei cum gloria sua et cum laude redeuntibus et redeundi uiam ceteris exempli sui fide et probatione facientibus? 2 Hic enim quosdam fratres nostros error induxe35 rat, quod sibi communicationem confessorum sequi uiderentur. Quo errore sublato lux omnium pectoribus infusa est et ecclesia catholica una esse nec scindi nec diuidi posse monstrata est. Nec quisquam iam facile poterit schismatici furentis uerbis V 616 loquacibus decipi, quando probatum sit bonos et gloriosos Christi 40 milites non potuisse diu aliena fallacia et perfidia extra eccle siam detineri. Opto te, frater carissime, semper bene ualere.

29/30 cf. Luc. 15, 7.

VsXMTDbBabAelZfj X = XLkN M = MQE a = ocgH

28 sub oculis] subdolis occulis Z gerebatur] celebratur a 30 in caelo om. Z supra В post super in D uno suprascr. D2 peccatorem s Xk T В Z, Bay paenitentia L agentem s Xk T В Z, Bay 31 magis k ME b* fj esse Z, оm. A pariter оm. Vs supra В 32 gloriam suam MQ (m Us exp. Q2) laude ex -da T2 D2 laude redeuntibus] auderet euntibus b 33 et1 оm. В sede und i MQ (r suprascr. Q2) redeundi posl uiam Z ceteris] de proeт. /j exempli Vs, HartBay exemplo k exemplum cett.codd. (corr. in -plo E2) sub fidem et probacionem Z sui 6de] fidei suae k ч fidei ex -des X fidem MQ (m eras. Q2) et probatione] *♦ probatione X (ex eras.) probatione*, m eras. Q 34 errori s introduxerat A 35 quod] quam a commutationem g uideretur L 36 quod В suo HartBay lex Z peccatoribus MQ D В A (ca oV. Q2 D2) fusa D (in suprascr. D2) A infulsa fj et s.u. f/ et ecclesia ... monstrata est (37) оm. g 37 una esse] uniuersae, a exp. E nec1 ex haec MQ T, оm. В haee nec acH (ne sc indi o) nec diuidi post posse / nec diuidi оm. Z 38 nec] ne k fj (c s.u. fj2) quicquam E (c eras.) В iam] tam В, оm. T iam post facile Z scismaticis /. furenti N, s add. s.u. N2 furentes, e exp., i suprascr. // furentis от. a, suppL i.m. a2 uersis N 39 loquacius Z decepi X qum b Christi post milites (40) g chnstus В 40 milites оm. В non от. s diu] de В fj 41 detinere В detineri] amen add. Z opto ... ualere от. X (suppL i.m. X2) L M T D В A el Z semper от. s Subscr. : Caecil. Cypr. ad Cor. de confess. regressis explicit feliciter V Explicit ad Cornelium de confessione eius X (u. ad lnscr) Ad Cornelium explicat L Ad Cornelium de confessoribus redeuntibus in ecclesiam explicit N Ad Cornelium epistula (epistulae numero T) VIII (epistola octaua E) explicit MT bc Explicit Dk Ad Cornelium de pBris ad ecclesiam regressis epla VI explicit В Explicit ad Cornelium X* Z от. s agH b A el fj

EPISTVLA 52 CYPRIANVS CORNELIO FRATRI S. 1 1 Et cum diligentia et cum dilectione fecisti, frater carissime, festinato ad nos mittendo Niceforum acoluthum, qui nobis et de confessoribus regressis gloriosam laetitiam nuntiaret et aduersus Nouatiani et Nouati nouas et perniciosas ad inpugnandam Christi ecclesiam machinas plenissime instrueret. 2 Nam cum pridie istic uenisset haereticae prauitatis nocens factio ipsa iam perdita et alios qui sibi consenserint perditura, postero die

4 u. ep. 49, 66/67.

8 u. ep. 50, 7/8 (Cl. n. 3).

9/10 cf. ad 4.

Codd.: Vs F X (= XLPDkN [P = PDk]) M (= MQE) R T b В a (= acgH) b Ael fj Cod. F muиLitus est, quia umus columnat pars cuitro abscisa est; u. Introduction, cb. Ill,

S 3, n. s:

Inscr. : Incipit (оm. s) ad Cornelium de Nouato (NOUAT L confessione cius с [cf. Inscr. ep. 60], de Nouato оm. X) et (de X) Nouatiano (et Nouatiano оm. LPJkN c) V (LIIII) / (29) XLP (XXXVIII) kN с Item epla Cypriani ad eundem Cornelium de Nouato / Incipit (Explicit M) eiusdem quarta (UII M) M (MQ XXXI) Incipit aepla eiusdem IIII. fj Incipit eiusdem epistula (eiusdem epistula оm. D) quarta (-to T UII D) de Nouatiano (ad Cornelium add. A) D T A (XXXVI) Incipit epist. IIII eiusdem de Nouato b (XLI) Ad Cornelium de Nouato epla quarta incipit a Incipit ad eundem IIII R (Inc.) ad eundem (de) Nouato F Ad eundem de Nouato b. Cipriani epla IIII H Incipit ad eundem de Nouatiano epla II В (XXXIIII) Item ad Cornelium de reditu confessorum ad ecclesiam et de Nouato g (LIII) оm. b, 2 Cyprianus ... sal. оm. el cornelio post rratri a 3 diligentiam MQ (m eras. Q2) cum2 оm. FMTb*BcHbAelfj dilectionem MQ (m eras. Q2) 4 nicephorum V V acH niciforum P nicoforum el; cf. 10 acoluthum F (acolu) V LN T b, HartBay acolothum X acolythum P b, ex -lytum D acolytum MA« -lurum R acolitum k cg A el fj accolitum H acolithum a accolutum s 5 de оm. X et оm. s aduersum b 6 et nouati оm. fj nouati] nouanâ b nouati nouas] nouatiano uas M nouatianouas R, no suprascr. R2, ita ut legatur nouatiano nouas nouas et] uel В inpugnandû H impugnandum, a suprascr. e expugnandam Vs 7 plenissima, e adscr. M instruere XLP (corr. D2k2) institueret В nam] et add. b В 8 pridiae F istis R istuc b* uenissem F (em) В uenisse XL MQ (t suprascr. Q2; "fort. uenissent" Hart') p*rauitatis, a eras. R fatio R, c suprascr. R2 facio k, t suprascr. k2 facito L MQ (corr. Q2) T b facie N tacito В 9 et оm. T A consenserit F conserint PD perdituram F perditur apostero MQ (corr. Q2) a perditura I *postero (a eras.) E postera Xk с A diae F

244

EPISTVLA 52

ю Niceforus cum uestris Iitteris superuenit, quibus et didicimus et docere atque instruere ceteros coepimus Euaristum de episcopo iam nec laicum remansisse, cathedrae et plebis extorrem et de ecclesia Christi exulem per alias longe prouincias oberrare et ipsum ueritatis ac fidei naufragum factum circa quosdam sui is similes paria naufragia concitare, Nicostratum uero diaconio V 617 sanctae administrationis amisso, ecclesiasticis pecuniis sacrilega fraude subtractis et uiduarum ас pupillorum depositis denegatis non tam in Africam uenire uoluisse quam conscientia rapinarum et criminum nefandorum illinc ab urbe fugisse. Et nunc ecclesiae 20 desertor ас profugus, quasi mutasse sit hominem mutare regionem, confessorem se ultra iactat et praedicat, cum Christi confessor nec dici nec esse iam possit qui ecclesiam Christi negauit. 3 Nam cum Paulus apostolus dicat : 3xpropter hoc relin-

23/26 Eph. 5, 31-32; cf. Cl. n. 8.

11 de Euaristo u. ep. 50, 13/15. 15 de Nicostrato u. ep. 50, 9/13. cf. Horat., ep. I, 11, 27; Cl. n. 6; Watson 205, 3.

VsFXMRTbBabAelfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

20

a = acgH

10 niceforus ex -porus Q nicephorus V V a niciforus P nicoforis LN niceforis T nicoforus el; cf. 4 quibus] quisibi L et didicimus оm. T A dicimus PD (corr. m disc- D2) fj (di s..u. fj2) 11 ceteras L cupimus В euarestum В oс eualistum g seruare istum F episcopum F episcopi L episcopatu N 12 plebi H extorrent L 12/13 extorrem et de] extorrende R 13 et оm. Vs alios a oberare fj exerrare К/ (exarr- s) K 14 hac MQ (h eras. Q2) fide L fide inaufragium M naufragium s Q(\ eras. Q2) R T В acH (i exp. H) fj (corr. i.m. fj2) suis PD (s eras. D) 15 similis В cogitare P uere В quoque F a ei HortBay diaconum X В diacono A fj, i suprascr. A2 f/ 16 admisso F M (d erai E) fj (d exp.) ad (äel) âmisso s admissa L admissû P admisse В misso X ecclesiasticis] et praem. R sacrilega** (a i.ras.) R 16/17 sacrilega post fraude p 17 substractis XL et оm. L R 18 tam in] tamen F LS b tamen in MQ tantum В tam A ц. in add. s.u. i/ аfrica cH ( affr- с) uenire ex uenisse k noluisse X uoluisset T conscientiam MQ 19 nefadorum R, n add. s.u. RJ illic LP M В с et nunc ... negauit (23) от. g 20 detestor A quâsi В mitasse L sic В sibi A nutare N nutarem (m del) L mutare regionem оm. cH (suppL H2) mutare post regionem A regione P religionem LN 21 ultra Q, a exp., o suprascr. Q2 ultro E b iactare В 22 nec esse оm. A ' qui] (ja (= quia) В 23 negabit F paulus оm. o paulus/ки/ apostolus e apostolus оm. R propter] et praem. В relinquat PD relinquet Q, ctrr. m -it Q2 relinquet ex -it E

EPISTVLA 52

245

quet homo patrem et matrem. et erunt duo in carne una. ^Sa25 cramentum istud magnum est, ego autem dico in Christum et in ecclesiam, cum hoc, inquam, beatus apostolus dicat et Christi pariter atque ecclesiae unitatem indiuiduis nexibus cohaerentem sancta sua uoce testetur, quomodo potest esse cum Christo qui cum sponsa Christi atque in eius ecclesia non est ? Aut quomodo 30 adsumit sibi regendae aut gubernandae ecclesiae curam qui spoliauit et fraudauit ecclesiam Christi? II 1 Nam de Nouato nihil inde ad nos fuerat nuntiandum, cum magis per nos uobis debeat Nouatus ostendi rerum nouarum semper cupidus, auaritiae inexplebilis rapacitate furibun35 dus, adrogantia et stupore superbi tumoris inflatus, semper istic episcopis male cognitus, quasi haereticus semper et perfidus omnium sacerdotum uoce damnatus, curiosus semper ut prodat,

27/28 cf. Eph, 5, 32.

32 de Nouato u. ep. 50, 15/17.

i's h X M R T bВ я /> Ael fj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

a = acgH

24 matrem] et adherebit uxori suae add. a carne una / F k В я b A 11 д, Hart (cf. Cypr., Hob. 4 [CSEL 3,1 190,16]: quia sunt duo in carne una) una carne V D R unam carnem XL (ex -nam L) PN MQ (bis m eпи.) E (ex -na -ne) T b*, Bay 25 istud] hoc Fae/ 25/26 Christum et in ecclesiam Vi M g p Christum et ecclesiam F UV T b acH Д HartBay Christo et ecclesia В b e Christo et in ecclesia R l Christo et in ecclesiam XP (m eras. Dk) 26 hoc оm. F T В cgH A el inque T beatus оm. L apostolus] Paulus add. el et] in exp., & suprascr. k2, оm. A Christi Vs F R T b, HartBay Christum cctt.codd. (corr. in xpî D2) 27 atque] et с indiuiduis ex -diis Q 28 sanctam L sancta post sua g testatur PВ 29 sponsam MQ (m del Q2) in оm. l eius оm. Vs R eius post ecclesia el 30 adsumit] ausus sumit В assumit ц adsumit post sibi R regendâ В aut gubernandae оm. s gubernanda В 31 spoliabit F fraudauit et spoliauit g fraudabit F christi оm. s R 32 nouatiano В inde] de R, оm. e inde post ad nos / nuntiatum F nuntiantû e 33 per] a F nos] annis del., nos suprascr. a2 debeat ex debuit В ostendere В nouorum F 34 semper оm. R cupidos L auaritia b* inexplebili MQ (s svprascr. Q2) explebilis В inexplicabilis A 35 arrogantie k superbus N fj superbia T A supi** oris a, b et tum suprascr. a2 tumoris ex -res b rumore p isti R, c add. s.u. R2 istinc F В a ei 36 episcopus A cognitis, u suprascr. R2 ereticus N hereticos MQ (и suprascr. Q2) 37 sacerdote E, û suprascr. E2 perdat Vs

246

EPISTVLA 52

ad hoc adulatur ut fallat, numquam fidelis ut diligat, fax et V 618 ignis ad conflanda seditionis incendia, turbo et tempestas ad 40 fidei facienda naufragia, hostis quietis, tranquillitatis aduersarius, pacis inimicus. 2 Denique Nouato illinc a uobis recedente, id est procella et turbine recedente, ex parte illic quies facta est, et gloriosi ac boni confessores qui de ecclesia illo incitante discesserant, posteaquam ab urbe ille discessit, ad ecclesiam 45 reuerterunt. Idem est Nouatus, qui apud nos primum discordiae et schismatis incendium seminauit, qui quosdam istic ex fratribus ab episcopo segregauit, qui in ipsa persecutione ad euertendas fratrum mentes alia quaedam persecutio nostri fuit. 3 Ipse est qui Felicissimum satellitem suum diaconum nec permittente 50 me nee sciente sua factione et ambitione constituit et cum sua tempestate Romae quoque ad euertendam ecclesiam nauigans

K/FXMÄT*Вa*Л«//j X = XLPDkN P = PDk M = MQE

a = acgH

38 ad hoc post adulatur I* hec * adulator HartBay; cf. Watson 303 ut1] *ut (a eras.) M nuncquam L fidelis ex -les M, оm. g ut2 s.u. Q2 38/39 fax et ignis Vs F X R T V H (et ignis i.ras. H) A д ex factionis a2, HartBay рях et ignis MQ (corr. i.m. Q2) E (corr. E2) В b fpixjb*' Hart') pix et ignis el pacem et ignis L pacem ignis PN factiones с factiosus g 39 conflandam LP MQ (m eras. Q2) В conflandum A seditionis ex -nes T H incendie a, a suprascr. a2 torbo R, u sstprascr. R2 turbot В ad] et F 39/40 ad post fidei A 40 hostis] istis В hostis quietis оm. E quietis] et add. s tranquilitas p, ti s.u. fj2 41 ante pacis in s ex del nouato, de proeт. a illic F L R В a uobis ... illic (42) оm. fj, suppL i.m. fj2 (sed nobis pro uobis) nobis b* recedente оm. a (suppl s.u. o2) 42 id est ... recedente оm. F T В A i" turbine (turbedine rfí)] inimico add. a recedente оm. N ex parte] expiare (i exp.) R requies fj 43 ac] et s fj illos citante В 44 decesserat B, n suprascr. В2 disceserant fj ab s.u. a2, оm. fj ad] ab PD (corr. D2) 45 redierunt g nos] illos с primum оm. Vs fj 46 et] est b, оm. F et schismatis оm. Hart ("expunxi бос additamenlum" Hart') schisma et com. Bay s(c)hismatis V's N E R T V cgH b A el schismae XP schisma F L В schismas MQ (corr. m -atis Q2) schismata a scismie fj, ie exp., atis suprascr. fj2 cosdam R quondam L 47 in ipsa ...quaedam (48) оm. В uertendas X E 48 fratrum ex -tres M alia*, s eras. M alia quaedam] aliquadam b persecutio nostri] persecutiones trias с persequutionis strues g persecutio* nostri (i.ras.) H persecutio** trias (nrîs suprascr. a2, trias del) a nostri F Д HartBay, iuentur SM I 158 nostris cettxodd.; cf. CL n. 14; post nostris m fj nö exp. 49 felicissim T, v suprascr. T2 satalitem R satelitem fj suum оm. и. suppLi.m. fj2 suum diaconum] suum suum diaconum suum (tort suum exp.) M; cf. Benson 116,4; Cl n. 15 m fine diaconem F, Bay permitiente*, m eras. X permittetë a permittentem F 50 nec sciente] nesciente L MQ (c suprascr. Q2) R scientem F suae PD (corr. D2) satisfactione / 50/51 suam tempestatemR 51romamR¿ uertendam ER fj(eproef. s.u. /j2,) euertendum T uertendum A nauigans ex -ant a nauigauit cH

EPISTVLA 52

247

similia illic et paria molitus est, a clero portionem plebis auellens, fraternitatis bene sibi cohaerentis et se inuicem diligentis concordiam scindens. Plane quoniam pro magnitudine 55 sua debebat Carthaginem Roma praecedere, illic maiora et grauioria commisit. Qui istic aduersus ecclesiam diaconum fecerat, illic episcopum fecit. 4 Nec hoc quisquam miretur in talibus. Feruntur semper mali suo furore dementes et posteaquam scelera fecerunt, conscientia ipsa sceleratae mentis agi60 tantur. Nec remanere in ecclesia dei possunt qui deificam et ecclesiasticam disciplinam nec actus sui conuersatione nec morum pace tenuerunt. 5 Spoliati ab illo pupilli, fraudatae uiduae, V 619 pecuniae quoque ecclesiae denegatae has de illo exigunt poenas quas in eius furore conspicimus. Pater etiam eius in uico fame

55/56 cf. ер. 50, 15. 62/66 cf. Pacianus, ep. 2, 3 (Peyrot 29): Nouatus, inquam, patre prodito, ecclesia derelicta, partu uxoris effuso; ep. 3, 6 (Peyrot 57): Nouatus ex Africa fraudatis in Carthaginiensi ecclesia uiduis, spoliatis pupillis, pecunia ecclesiae denegata, proiecto extra domum patre et eodem fame mortuo nec sepulto, uxoris grauidae utero calce percusso pattuque eius effuso, Romam uenit; ep. 3, 19 (Peyrot 84): post interceptam pecuniam pupillorum atque uiduarum, miseri parentis et partus uxoris parricidam.

VsFXMRTbBabAelfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

a = acgH

52 a clero] adire A 53 auelens fj fraternitatem В bene s.u. post sibi s sibi оm. L coherentes MQ (corr. Q2) В diligentes L MQ (corr. Q2) В a coherentis b 54 concordia MQ (corr. Q2) plene В magnitudinem F В 55 sui s sua В sua debebat Carthaginem оm. P, sua debuit a cartagine suppL i.т. P2 debebat s R T; tuentur SM II 104 debat F В A debuit P (P2 i.m.) debeat cttt.codd (Ъ add. s.u. H2), HartBay cartagine / a cartagine P (P2 i.m.) romam P MQ (m eras. Q2) R fj procedere LP M (corr. E2) В A procederent F illic ... fecerat (56) оm. a, suppL i.т. sup. a2 56 istic] sic F MQ (corr. Q2) В hic T A ei 57 illis FR ho fj, c suprascr. fj2 quicquam A mirentur X 58 dementis F et adscr. i.т. T2 in initio noui folii 59 ferunt b, ce suprascr. b2 fecerint P g el ц ax -runt E scelerate F agitentur с 60 ecclesiam s dei оm. В qui deificam] qui (quid L) circa me LPN deificam et] deiciant T deiciunt A 61 ne E, c add. s.u. E2 nec actus] nanctus В conuersatione m P MQ (m eras. Q2) T conuersionem A moram L, a exp., u suprascr. L2 more H 62 pacem P MQ (m eras. Q2) R T В H A spiliati M spoliti a, a suprascr. a2 63 pecunia R pecuniq ; A denegator F delate В denegatae has] denegat aei PD (corr. in denegatae hi P2, in denegatae hii D2) denegate. hi k ante has in T & adscr. i.m. T2 his LN exigant k poenas оm. A 64 quas D, a exp., o suprascr. D2 qua A perspicimus b В uico fame] uicoram F

248

EPISTVLA 52

65 mortuus et ab eo in morte postmodum nec sepultus. Vterus uxoris calce percussus et abortione properante in parricidium partus expressus. Et damnare nunc audet sacrificantium manus, cum sit ipse nocentior pedibus, quibus filius qui nascebatur occisus est. 70

HI Hanc conscientiam criminum iam pridem timebat. Propter hoc se non de presbyterio excitari tantum, sed et communicatione prohiberi pro certo tenebat, et urgentibus fratribus imminebat cognitionis dies quo apud nos causa eius ageretur, nisi persecutio ante uenisset, quam iste uoto quodam euadendae et 75 lucrandae damnationis excipiens haec omnia commisit et miscuit, ut qui eici de ecclesia et excludi habebat, iudicium sacerdotum uoluntaria discessione praecederet, quasi euasisse sit poenam praeuenisse sententiam. IV 1 Circa ceteros autem fratres elaboramus, quos ab eo cir80 cumuentos dolemus, ut ueteratoris perniciosum latus fugiant,

72/73 cf. Pacianus, ep. 3, 6 (Btyrot 57) : et cum apud Carthaginem urgentibus in ecclesia fratribus dies cognitionis ipsius immineret.

VsFXMRTbBabAelfj X = XLPDkN P = PDk M = MQE

a = ocgH

65 et] est R, & adur. i.m. R2 et ab eo] est. ab eo mortuus. & ab eo В *abeo' (h eras.) b in morte post postmodum g fj (corr. fs2) *orte, p eras., m suprascr. k mortem M (corr. E2) I postmodum post nec H uterus] uerus F 66 uxorс F pс rc usus fj, s suprascr. f/ percussus оm. с, suppL s.u. с2 perfusus MQ (corr. s.u. Q2) ab oritione s abor*tione ("a eras.) a apartione E, sic etiaт f/ i.m. ultione T A properate R 67 expressus (excussus g)] est add. a audet nunc dampnare e dâpnare post nunc с audet] et add. F audeat L 68 sit] non sit T û innocentior MQ (in eras. Q2) T A quibus оm. F quibus] in praem. ц qui оm. LP (suppl s.u. k2, cum add. s.u. D2) В 70/71 propter hoc] propterea В 71 se «яг. В presbytero В acg A fj exitari В et communicatione ... imminebat (72) оm. В et communicatione] excommunicatione / communicatione] de proeт. P, a praem. g commun icationi F communicationem MQ (m eras. Q2) communionem L 72 proibere X timebat A!P 73 conitionis R cognitio A dies от. A quo] q. (» qui) В I 74 quondam В euadendae оm. В 75 luctandae В miscuit et commisit g 76 ut] et F atg, оm. P deici X, оm. В et s.u. E2 exludit В habeat cH debebat P iudicio s R I Tl uoluptaria Fa discessio nerecederet R praecederat F k euasisse X2 supra ras. ca. 4 list. euassisse M euasisset g sit] id В 78 puenire N sententia L 79 autem оm. cH laboramus s g ab eo] habeo L MQ b (h eras. L Q b) 80 circumuento M ut] et add. T A ueteratores LN MQ (i suprascr. Q2) В

EPISTVLA 52

249

ut letales laqueos sollicitantis euadant, ut de qua ille pelli diuinitus meruit ecclesiam repetant ; quos quidem domino adiuuante per eius misericordiam regredi posse confidimus. 2 Neque enim potest perire nisi quem constat esse periturum, 85 cum dominus in euangelio suo dicat : omnis plantatio quam non plantauit pater meus caelestis eradicabitur. Qui plantatus non est praeceptis dei patris et monitis, solus poterit de ecclesia ille V 620 discedere, solus episcopis derelictis cum schismaticis et haereticis in furore remanere. Ceteros uero nobis adunabit dei patris 90 misericordia et Christi domini nostri indulgentia et nostra patientia. Opto te, frater carissime, semper bene ualere.

85/86 Mt. 15, 13.

86/88 cf. Mt. 15, 13.

Vs b \ M R T b В л b Л el fj X = XLPDiN P = PDi M = MQE

a

81 ut1] et LPDN, оm. В laqueos sollicitantis] laq o I scilicet tantis F sollicitantes X T (corr m -tis T2) A euâdant F euandant R ut2] et F el de s.u. F2 ille ex illa J27, от. N ille pelli] repelli В 82 diuitus, ni suprascr. R2 ecclesiam] et praeт. LN petant / 83 per] et praem. b В eius om. L pose b 84 enim от. fj potes R qui constant esse perituri В costat R 85 plantantio k qua H 86 plantabit a meus от. A aeradicabitur F plantus, ta suprascr. D2 g2 86/87 non est] nonë N 87 praeceptis от. g et от. g monitus k A de ecclesia post ille el ecclesiam F L (m exp.) В illae P M 88 solus] solis k E A (и suprascr. k2 E2) derelictis от. M schismatis L et от. В et haereticis от. F Dg 89 in furore post remanere «/ manere P (тe proef s.u. P2)^ QE R В fj ceteras L uero от. cH nobiscum Vs X QE R V adunabit Vs F E R V В b, HartBay adunauit cett.codd. (corr. Q2) 90 misericordiam, m exp. L misericordie R nostri от. R el post nostri m P ihu xpî exp., in Q seq. ras. cu 10 litt. indulgentia от. M i.lac. ca. 10 litt. indulgentia*, m eras. Q et2 s.u. R2 nostra* patientia*, bis m eras. R 91 opto ... ualere] uale el, от. L uos fis (corr. m te 6 f) s uos fratres karissimi X carissime semper от. s Subscr. : Caecil. Cy. ad Cornelium de Nouato et Nouatiano explicit V Ad Cornelium (epla IUI add.b) de Nouato (NOUAT L Nouatiano X, epistula quarta add. T) explicit (ante ad P epla quarta add. a) F XLPN T b a Ad Cornelium UII (aepistula UII Ai epistola quarta E) explicit M R Explicit IUI ad Cornelium de Nouato с Ad Cornelium de Nouatiano epla II explicit В Explicit Dk от. s gH b A el fj

EPISTVLA 53 CYPRIANO FRATRI MAXIMVS VRBANVS SIDONIVS ET MACARIVS S. Certi sumus, frater carissime, te quoque nobiscum pari uoto 5 congaudere quod nos habito consilio utilitatibus ecclesiae et paci magis consulentes, omnibus rebus praetermissis et iudicio dei seruatis, cum Cornelio episcopo nostra pariter et cum uniuerso clero pacem fecisse. Cum gaudio etiam uniuersae ecclesiae prona etiam omnium caritate hoc factum his litteris nostris certissime 10 scire debuisti. Oramus te, frater carissime, multis annis bene ualere.

6/8 respicit ad ep. 46, praecipue 20/24.

CodtL: Vs M (= MQE) TD b l fj

Inscr. : Incipit epistula (epla E) a (in Q eras., оm. E) Maximo Vrbano Sidonio Machario (qua1er -i Q2E) ad Cyprianum M (MQ LXVl) Maximi Vrbani Sydonii et Machara epla ad Cyprianum incipit / Incipit epistola (epla D) ad Cyprianum (Cip- T) facta Maximo Vrbano Sidonio Machario (Maca- T) cum Cornelio episcopo pacem fecisse TD ConfessorumCipriano/(59) Rescripta confessorum fj Incipit ad Cyprianum facta a Maximo Vrbano b (deest numerus, ut et in ed. Erasm., ubi baec ep. ad ep. proecedentem, sc. 68, quoe non exta1 in b, adiecta est) Imir. et numerus cod. V desuni; cf. Pet. 336 ubi baeс ep. mdicalur siglo III 13 bis; Merc. 167.

2 fratri оm. s 3 Sydonius I, оm. D et оm. TD, HartBey Macarius V T V и HartBay Macharius cett.codd. salut M 4 certi sumus ex certissimus Q2E2 certissimum est / p 5 gaudere / p nos fj, u u». f/ consilio, c suprascr. Q2 6 pacis V praetermissis et] praetermisisset D 8 fecissetis fj; sed cf. SM I 32 et II 98sq.

uniuersa MQ, e adscr. Q2

pronati TD (ú eras.

D2) 9 etiam оm. V caritatem MQ (m eras. Q2) T hiis (bis) post Ins /p 9/10 certissime post scire V(f) V(f) 10 oramus ... ualere (11)] Vale i оm. MQ, suppL Q2 optamus s TD fj frater ... annis оm. s multis annis] semper ¡j 11 ualere] uale add. T b Subscr. : Epistula (EPST M EPLA E) Maximi Vrbani Sidoni (-nii E) Machan (-rii E) ad Cyprianum explicit M Ad Cyprianum (Cip- T) facta epla a Maximo Vrbano Sidonio Macario cum Cornelio episcopo pacem fecisse explicit Tb

оm. s D I fj

Subscr. cod. V deest; cf. Pet.356.

EPISTVLA 54 CYPRIANVS MAXIMO PRESBYTERO ITEM VRBANO ET SIDONIO ET MACARIO FRATRIBVS S. I 1 Lectis litteris uestris, fratres carissimi, quas ad me de 5 uestra regressione et de ecclesiastica pace ac fraterna redintegratione fecistis, in tantum me laetatum esse confíteor in quan tum fueram et ante laetatus, quando confessionis uestrae gloriam conperi et militiae uestrae caelestem ac spiritalem laudem gratulabundus excepi. 2 Nam et haec fidei et laudis uestrae alia 10 confessio est unam esse ecclesiam confiten nec alieni erroris uel

4 sc. ep. 53.

6/9 u. ep. 28 passim (Cl. n. 3).

Codd.: Vs F XUkN M (= MQE) TD b В a (= acgH) A l Z /j Inscr. cod. F legitur in cod. Tor. F TV 27 ; 2 Cyprianus ... uestri nominis (31) in Vatic. las. 10959; reliqua ¡terum m Tor. F TV 27; cf. Turner, JTS 3, 1901-2, 579/584 et 576/578. In cod. k inter inscr. (f. 150*) et textum bumi ep. (f.151r/m) pars ep.30 legitur, ubi uide admtationem post Codd.

Inscr.: Incipit ad confess. qui circumuenti ab hereticis errore cognito ad ecclesiam reuersi sunt inter quos Maximus de errore suo confessus presbyteris restitutus est feliciter V (LVI) Ad confexores qui ad ecclesiam redierunt s (Ъ\) Incipit ad Maximum PR F (XLVll), et ceteros et ad Maximum i.т. sup. cod. Vatic. f. f** Incipit (Epla A, оm. oH) ad Maximum presbyterum (оm. b A) et (оm. H, presb. et оm. В) Vrbanum ("Vrbem L, presbyteros add. b) et (оm. В) Sidonium (Syd- c) et Macarium (Mach- k M acH, de regressione eorum ad ecclesiam add. В) XUkN M (M Q XLII) TD b (XVII) В (LX ex LVIIII) acH A ( X r.YIIIj Incipit epla Cypriani ad Maximum prbm Vrbanum et Sidonium et Macharium / Ad ipsos confessores de eodem gratulatona g (XV) Incipit ad eundem VIIIo de confessoribus Z Ad Maximum et Vrbanum porum et Sidonem (in s.u.m.2) et Macharium fj 2 presbyterum Q, um M, o suprascr. g PRESB: M pbris В item] ITER CR del) F et Vs Z 3 sidono*, i suprascr. k2 sidono Z magario / machario k M T a / Z fj 4 fratres ex frater X2 fratres carissimi оm. s karissimi ex -me Q2 5 uestra post regressione H congressione c, con del, re suprascr. с2 et de оm. Z et de ... redintegratione] ad ecclesiasticam pacem ac fraternam redintegrationem k, оm. D A ecclesiatica] ecclesiae catholicae Vs Z pace] disciplina praem. b В ac] et g fraternitate X 6 me оm. Z me laetatum] male tatum В laerum N MQ (ta s.u. Q2) 8 cçleste*, m eras. В ac] et g spâle ex -aie В laudem] gaudium В 9 excepti L huius E (uel haec s.u. E2) l fidei] et praem. Z fide MQ, i adscr. Q2, i.m. huius fidei uestrae оm. В aliena Z non alia D A 9/10 alia post confessio / 10 esse post ecclesiam H nec] ne В H (c adscr. H2) uel] nec Z

V 621

252

EPISTVLA 54

potius prauitatis participes fieri, repetere eadem castra unde prodistis, unde ad gerendum proelium et aduersarium subigendum fortissimis uiribus prosilistis. Illuc enim erant de acie tropea referenda unde ad aciem fuerant arma suscepta, ne quos 15 ad gloriam Christus parasset eosdem gloriosos Christi ecclesia non haberet. 3 Nunc uero et uos congruentem fidei uestrae tenorem atque indiuiduae caritatis et concordiae legem dominica pace tenuistis et exemplum ceteris dilectionis et pacis uestro itinere fecistis, ut ecclesiae ueritas et euangelii ac sacramenti V 622 20 unitas quae a nobis tenebatur uestro etiam consensu ac uinculo necteretur nec confessores Christi erroris duces fierent qui uirtutis et honoris auctores laudabiles extitissent. II 1 Viderint quantum uobis ceteri gratulentur uel quantum apud se ipsos singuli glorientur; ego me et gratulari satis uobis 25 et plus ceteris gloriari in hac uestra pacifica regressione et caritate confiteor. Simpliciter enim quid in meo corde fuerit debetis audire. Dolebam uehementer et grauiter angebar quod eis communicare non possem quos semel diligere coepissem. 2 27 dolebam ... excepit (30): August., Conira Gaudentmm II, 9, 10 (CSEL 53, 267, 6/10).

Vs F XLkN MTD*Вa4/Zp M = MQE a = acgH

11 participem V XkN M TD V В A l ц HoпBo., reperere F, t suprascr. F2 eadem оm. g castra ... subigendum (12)] gratulabundus except. Nam haee fidem et laudis uestrae ministerium iste subigenda eum (parlim ex 9/10) В 12 gerendum Vs V a Z, HartBay regrediendum D (te ma.) A regendum cei1, odd. (corr. in ger- E2 fj2) 13 prosilitis X D В (nrr. X2 D2) prosiluistis T illuc enim erant] Luxerat enim В 14 tropea F LkN MВ(h s.u. JkN E) trophaea V(f) V(f) trophea cett.codd. (-fea X) tropaea HartBay perferenda В ante arma in TD ad del 15 Christus] Christi ecclesia b* ecclesiam M 16 nunc] Nec В 17 lege X dominicain M (corr. E2) T (m exp.) D A l 18 pacem M (corr. E2) I et1 «яг. / X I et pacis оm. A uestra Ai 19 ecclesiam В et oaг. F euangeli F L euangelii ac] euangelii k fj, c suprascr. k2 f/ euangelia MQ, c suprascr. Q? euangelica corr. in -ci E euangelica / ac] et b sacramenta T, a exp., i suprascr. T2 20 unitas quae] unitasq' F uobis Vs uestro ... necteretur (21) оm. D A ac] a / 21 necteneretur F MQ (ne exp. Q2) nec tenerentur T teneretur b tenere*tur, n eras. В nec] ne Vs A I fj, c suprascr. fj2 erroris ex -res TD fierent ex fuerint Q2 22 uirtute is T, corr. T2 honoris ex -tes X auctore*, s eras. В 23 uiderint ex -runt H и idean t Z gratulen (infine lineoe) L 24 glorientur] gratulentur В et оm. В fj congratulan D Â uos В 25 glori E, ari add. s.u. E2 26 raritate T quod L gH (corr. H2) me*, o eras. D me В corde ruerit] defuerit TD A 27 debeatis, a exp. T 28 eis] seis MQ (pr. s eras., e exp., h suprascr. Q2) is E (corr. in eis E2) his TD A se his В, оm. I possent В quod Z / semel] antea add. Vs Z deligere MQ coepisse F cepissent В

EPISTVLA 54

253

Posteaquam uos de carcere prodeuntes schismaticus et haere30 ticus error excepit, sic res erat quasi uestra gloria in carcere remansisset. Illic enim resedisse uestri nominis dignitas uidebatur quando milites Christi non ad ecclesiam de carcere redi rent, in quem prius cum ecclesiae laude et gratulatione uenissent. III 1 Nam etsi uidentur in ecclesia esse zizania, non tamen 35 inpediri debet aut fides aut caritas nostra, ut quoniam zizania esse in ecclesia cernimus, ipsi de ecclesia recedamus. Nobis tantummodo laborandum est ut frumentum esse possimus, ut cum coeperit dominicis horreis condi, fructum pro opere nostro

34/39 cf. Mt. 13, 24-30 (cf. Cl. n. 8).

34/36 nam ... recedamus (bic iilic pauciisimis mutatis aut отissis): August., Conlra Crtscomum II, 36, 45; III, 31, 35; III, 65, 73; IV, 56, 67 (CSEL 52, 406, 9/12; 442, 26 / 443, 1; 479, 23/26; 566, 9/12); August., Contra partem Donati post gesta VI, 6; VIII, 11; XX, 26; XXII, 37 (CSEL 53, 106, 12/15; 108, 12/16; 127, 13/16; 138, 19/22); August., Contra Gaudentium II, 4, 4; II, 5, 5 (bis); II, 9, 10 (CSEL 53, 259, 5/8; 261, 25/26; 261, 29/31 ; 266, 6/9); August., Retract. II, 28 (CCL 57, 113); Cesta conlasionis Cartbag. A' 441 (CCL 149A, 85, 251/253). Cf. etiam August., ep. 108, 7, 20 (CSEL 34, 633, 17/18); August., Breuicuks Conlationis cum Donat. (CCL 149A, 279, 11/14 et 286, 4/7); August., Conlra partem Donati post gata XXI, 51 (CSEL 53, 151, 9/12); August., Contra Cresconium III, 41, 45 (CSEL 52, 452, 19/21 ; 286, 4sqq). Cf. etiam CI. n. 8. 34/37 nam ... possimus: August., ep. 108, 3, 11 (CSEL 34, 622, 11/15). 34/53 nam ... amittunt: August., Contra Cresconium II, 34, 43; II, 38, 48 (CSEL 52, 402, 21 / 403, 17; 408, 8 / 409, 6); August., Contra Gaudentium II, 3, 3; II, 13, 14 (CSEL 53, 257, 29 / 258, 24 ; 272, 19 / 273, 14). 36/53 nobis ... amittunt : August., ep. 108, 3, 11 (CSEL 34, 623, 9 / 624, 6).

Vs F XUkN MTDbBaAlZfj M = MQE a = acgH

29 posteaquam] enim add. s uos] enim add. V Z prodentes TD A prodeuntibus Z redeuntes g scismaticos & hereticos MQ (bis u suprascr. Q2) В haereticus et schismaticus Vs (her- et sci- s) et] aut a 30 errat MQ (or s.u. Q2) horror / excipit T recepit A resUerat (s del) k T quas F uestra gloria] dedisse uestra Z carcerem F 31 mansisset k M (тe s.u. k2 E2) I recidisse M (corr. E2) В redisse X recessisse / 32 ad ecclesiam post de carcere / redirent] dirigerent Z 33 cum от. Vs ecclesiae] suae add. cH laudem MQ 34 etsi] si MQ (& add. s.u. Q2) T (siui) D A (& s.u. A2) В Z uidetur Z in ecclesia post esse k ecclesiam M 35 debeat M zizaniam T Z 36 esse post in ecclesia F agH i cernimus] semper proem. TD A ipsi post de ecclesia g recidamus M decedamus X 37 tantomodo, û suprascr. M2 est оm. В est] fratres carissimi add. Vs; ф 42 fratres dilectissimi add. Z possumus fj 38 cum s.u. с2H2 domicis D orreis N H, h /.*. H2 pro оm. В uestro A

254

EPISTVLA 54

et labore capiamus. Apostolus in epistula sua dicit: in domo 40 autem magna non solum uasa sunt aurea et argentea, sed et lignea etfictilia, et quaedam quidem honorata, quaedam inhonorata. Nos V 623 operam demus et quantum possumus laboremus ut uas aureum uel argenteum simus. Ceterum fictilia uasa confringere domino soli concessum est cui et uirga ferrea data est. 2 Esse non potest 45 maior domino suo seruus nec quisquam sibi quod soli filio pater tribuit uindicare, ut se putet aut ad aream uentilandam et purgandam palam iam ferre se posse aut a frumento uniuersa zizania humano iudicio separare. Superba est ista obstinatio et sacrilega praesumptio quam sibi furor prauus adsumit. 3 Et so dum sibi semper quidam plus quam mitis iustitia deposât adsumunt, de ecclesia pereunt, et dum se insolenter extollunt,

39/42 2 Tim. 2, 20. 42/43 cf. 2 Tim. 2, 20. 28; Ps. 2, 9 (cf. Cl. n. 10). 45 cf. loh. 13, 16. 46/48 cf. Mt. 13, 30 et 3, 12 (cf. Cl. n. 12).

43/44 cf. Apoc. 2, 27/ 45/46 cf. loh. 5, 22.

39/43 apostolus ... «mus: cf. August., Retrod. 2, 18 (CCL 57, 105, 16/20).

Vs F XLÂN MTDbBлAlZfj M = MQE a = mgH

39 apostolus] sicut praem. Vs Z dicat В dicit] ponit et praem. Vs Z 40 autem] aut s, оm. g uasa port sunt a uasa sunt aurea] autem uasa aurea sunt Z sunt] s ; (= sed ) k ligna В 41 et fictilia оm. A fictillia M quaedam1] quedem Z quidam L, от. Z anse quaedam2 in s et del quaedam2] uero add. \ " M TD V A I, autem add. s g Z 42 opera В demus] fratres carissimi add. Vs Z; cf. 37 et] ut В possimus k D, u suprascr k2 D2 elaboremus i X Z ut s u T2 42/43 uasa aurea uel argentea Vs a Z 43 simus] esse possimus Vs Z dñm M 43/44 domino pu1 soli Vs I Z 44 solo F consessum X est1 оm. В cui ... seruus (45)] cuius sumus serui Z et] etiam praem. Vs esse] enim odd. Vs 45 quicquam k sibi от. Vs solo Z filio] suo add. Vs Z 46 uendicare H A fj, ex uind- k2 D2 uendicet g uindicare potest Vs Z ut оm. k. eras. E о se оm. Vs g Z, Bay aut] *ut a (a eras.). оm. g, m fj ut del et exp. ad оm. Z et] aut DA 47 paleam X osgl Z fj, ex palam k2 palam] uentilabrum mad. F iam post ferre se l'i, iam mт. X D A I ferre port se H se] sese ц se оm. X D Д Her1;cf Wotmm 235 СггpеШят efo persmrnI Ammirratim pгтжтn") se posse post aut g posse] putet posse F uentilabrum g 47/48 uniuersam nxaniam Vs T Z 48 separare Vs F m Z, UortBoy segregare itsl iвâi est от. В 49 sacrilega] quaedam odd. a paruus D (orr. D2) A adsumit] insipienter prmm. Vs Z et] ut В 50 dum] dominium add. M T i, dominum mid. D Д Lm. J semper poss deposât (51) g quidem Z quidam plus] quid amplius N b В plus] amplius Vs Z 51 se t*. j* insolentes L

EPISTVLA 54

255

ipso suo tumore caecati ueritatis lumen amittunt. Propter quod et nos temperamentum tenentes et libram domini contem plantes et dei patris pietatem ac misericordiam cogitantes diu 55 multumque tractatu inter nos habito iusta moderatione agenda librauimus. IV Quae omnia penitus potestis inspicere lectis libellis quos hic nuper legeram et ad uos quoque legendos pro communi. dilectione transmiseram, ubi lapsis nec censura deest quae 60 increpet nec medicina quae sanet. Sed et catholicae ecclesiae unitatem quantum potuit expressit nostra mediocritas; quem libellum magis ac magis nunc uobis placere confido, quando eum iam sic legitis ut et probetis et ametis, siquidem quod nos uerbis conscripsimus uos factis inpletis, quando ad ecclesiam V 624 65 caritatis ac pacis unitate remeatis. Opto uos, fratres carissimi, semper bene ualere.

57 sc. De lapsis et De ecctaioe unitote (CCL 3, 217sqq. et 243sqq.).

Vs F XLkN MTDbBaAlZfj M = MQE a = acgH

52 ipsi fj ipsos uotum ore L tuore E, m suprascr. E2 timore s Z excaecati b* ceciti Z amittunt ex -met- M quos s 53 liberam L fj (e del) contemplantis MQ (corr. Q2) T 54 domini Z misericordiam & pietatem g hac MQ (h del Q2) misericordiam] domini add. M (in E exp.) diu] et add. fj 55 tractatum В (m eras.) Z habita L Z agendi В quae sunt agenda Vs Z 56 librabimus F librauimus ... inspicere (57) оm. Z 57 quaeque Vs omni exp. T penitus оm. В reliais Z 58 his F, оm. В legeram] edideram g legeram et] legeret X legendo / 59 delectione MQ (corr. Q2) transmiseramus T censura] diuina add. Vs Z 60 increpat Z sed] scilicet A catholicae (captolice s) post ecclesiae s N 61 quem] quam F 62 ac magis] magisque¿ оm. В nunc post libellum g, оm. Z 63 eum iam] eciam Z et1 оm. A quod оm. Z 64 cu scripsimus fj conscripsimus оm. F îplestis / impleuistis Z quando] si proem. cH ad] et proem. Z 65 ante caritatis T2 & adscr. i.m. ac] et g unitatem X MQ (m eras. Q2) TD BIZ (unitate tuentur SM I 124) remeatis * (tis i.ras.) M (s s.u. M2) E b* cgH, HartBay remeabunt F XIJV rememorario habuit В remeastis celt.codd. opto ... ualere (66) оm. X, suppl X2 carissimi] ac desiderantissimi add. M / 65/66 carissimi semper оm. s 66 ualere] amen add. Z Subscr. : Explicit ad confess. qui ad ecclesiam reuersi sunt V Ad Maximum presbyterum (оm. L b) et (presb. et оm. В) Vrbanum (presbyteros add. b) et (оm. В) Sidonium (Syd- c) et Macarium (Macha- M a, et M. оm. с, de regressione eorum ad ecclesiam add. В) explicit (ante ad c) F XL*N M T b В ac Explicit k Explicit ad Cornelium VIIIo Z оm. s D gH A l ^

EPISTVLA 55 CYPRIANVS ANTONIANO FRATRI S. I 1 Accepi primas litteras tuas, frater carissime, concordiam collegii sacerdotalis firmiter obtinentes et catholicae ecclesiae 5 cohaerentes, quibus significasti cum Nouatiano te non communicare, sed sequi consilium nostrum et cum Cornelio coepiscopo nostro unum tenere consensum. 2 Scripsisti etiam ut exemplum earundem litterarum ad Cornelium collegam nostrum transmitterem, ut deposita omni sollicitudine iam sciret te secum 10 hoc est cum catholica ecclesia communicare.

3 et 7 De hac ep. cf. Hаrn. n. 51, p. 5 et 33sq. (sed u. etiam p. 22sq.); Ci p. 158 et n. 2. 7/8 cf. Harn. p. 34: "In diesem Falle war also Cyprian Mittelsperson, in anderen Fällen haben die afrikanischen Bischöfe auch direkt an Cornelius geschrieben"; cf. ep. 45, 20/23 et 62/64; Cl. n. 2.

Codd.: Vs" c X (= XLPDkN [P= PDk]) M (= Aiß) R (= RCt) TО * В aA cgH el Z fj s1 Cod. c exigua tantum pars adbuc extat, sc facit (491) ... iudica(bit) (543) sed maxima ex parte erasa aui t.runcata; cf. lntrod., cb. II, f 4. Cod. P inc. mdi ab sacrificaos (286). Cod. k inc. inde ab quia exom. (ibideт). Cod. N magnam lacunam exbibet, sc. inde ab non tantum (99) usque ad quia apud alios (351). In cod. s ep. 55 bis cотpatit; ad inscr. s" i.m. hec epa scripta est superius ; ideo superflua additur.

Inscr. : Incipit (от. s") ad Antonianum (unto- Ct, corr. C2 Antoninum а Antonium R) de (ex ad Ct) Cornelio (Cor. r") et Nouatiano (Noua. uitam legenti s" Nouationo Cт, ex -num C2 Nouato N) V (LX) s" (36) LDN R (C 26) TОB (XLI) o Incipit (epla add. A) ad Antonianum (Antoninum A, lege feliciter add. M) X M (XV) b (XVI) A (XXI) cH Z p / (13) Ad Antonianum de Cornelio papa et de heresi Nouatiani¿ (LIX) Epla Cypriani ad Antonianum / оm. e, i.lac. c Pk 2 Cyprianus ... sal. om. el anthoniano Z antonino aA antomano С, m юсp., ni suprascr. C2 3 accepimus [/"V1R primas оm. M¿ primas post litteras tuas aA Z fi* (s eras.) Eme" (ex -i) C concordia X 4 collegi XL C (i add. s.u. C2) obtinentís T, i eras., e suprascr. T2 obstinentes (s exp.) Ct, i.m. uel obstringentes t2 optinentis В obtinentes] stringentes i.m. f/ ecclesiae] fidei Z, от. I 5 coherent*s T, i eras., e suprascr. T2 adherentes Z significan, s s.u. m. 2 Ct cum от. el cum Nouatiano post tc Z 6 episcopo MОZ 7 tenere] te praem. M consensum] consilium Z utemplum R, ex s.u. R2 8 collegam ex -lig- Ct transmitterer C 9 omni от. Z sciret te] scirete R 10 cum catholica ecclesia] catholicae ecclesiae О catholica*, e eras. Q catholica* ecclesia*, bis m eras. T

EPISTVLA 55

257

II 1 Sed enim superuenerunt postmodum aliae litterae tuae per Quintum conpresbyterum missae, in quibus animaduerti animum tuum Nouatiani litteris motum nutare coepisse. Nam cum et consilium et consensum tuum firmiter ante fixisses, 15 desiderasti in his litteris ut rescriberem tibi quam haeresim Nouatianus introduxisset uel Cornelius qua ratione Trofimo et turificatis communicet. 2 Quod quidem si pro sollicitudine fidei anxie curas et rei dubiae ueritatem sollicitus exploras, reprehendenda non est in timore diuino aestuantis animi sollicitudo 20 suspensa. III 1 Quoniam tamen uideo post primam sententiam epistulae V 625 tuae Nouatiani litteris postmodum te esse commotum, illud, frater carissime, primo in loco pono graues uiros et semel super

23/24 cf. Mt. 7, 24. Luc. 6, 48 (CI. n. 10).

11 De hac ep. cf. Harn. n. 52, p. 5 et 33; Cl. p. 158 et n. 6. 13 De hac ep. Nouatiani ad Antonianum cf. Cl. n. 6 contra Harn. n. 14, p. 12sq. 21/22 u. ad 3. 22 et 27/28 u. ad 13.

VS1cXMRTОbBaAcgHelZfjs1 X = XLPDkN P = PDk M = Aig

R = RCt

11 postmodum peat aliae О 12 conpresbyterum] contra pBrm В conpres byterum] nostrum add. M О anima (a exp.) aduerti L anim* (a eras. f) aduerti T 13 notare T natare g nutat (t exp. C2, eras. t2) recepisse Cт 14 ante cum in О et exp. cum ex con C2 cum post et1 s" cgH et1 oт. tri Z fj s1 consilium ... tuum] in consilio et in consensu tuo el et consensum ont. Vfi tuum post consilium О, post ñrmiter R b* ante] ad te Z, one. H fixisse X Z 15 in his litteris oт. e hiis s" Z s1 ut rescriberem] rescribi el scriberem s" heresin LDN (corr. m -im D2) heresî*, n eras. T heresem В/j/ haeresin Bay 16 nouitianus Q introduxit Z inducat el uel one. L trophimo V N T tr" В aA cgb (-ino с) el Z tropimo LD 17 thurificatis s" I thurificatus e turificatius a si] et add. s", si оm. В 18 anxie curas et om. el curas et] curar& C, corr. C2 curasses / et rei dubiae] eius reij diuine Z re*i (g eras. f) T ueritate el sollicit*us, i suprascr. M sollicitius Q explora R, s add. s.u. R2 explorare Z explorans, n exp. fj 19 non s.u. C2 estuandis Cт (corr. C2t2) tanti В animi ex -mo О animo т 21 post one. g prima sententia g 22 no*uatiani, n eras. T nauatiani e, corr. e2 litteras В postmodum post te g illud ex -m C illud] plane add. Z 23 Fratrer (ex -es f) kmë (ex -i) C ff* (s eras.) kmë (ex -i) т fra kmî M fr* (s eras.) kmë (ex -i) Q; ut infra singillatim adnotabo M uariat inser fra / fraf / (tï et kiñî / kmë / km; Q ibi exbioet f. k. aut f. E (proeter 548 ubi uide), reliauis loas in M lta legitur: 3 frater karissime (kmë Q), 29, 298 et 526 frater, 117 carissimum, 180 carissimus (kar- Q), 554 frater karissime (T. k. Q) primo ex promo R pono one. M semel] semper el supra Осe

258

EPISTVLA 55

petraiTi solida stabilitate fundatos non dico aura leui sed nec 25 uento aut turbine commoueri, ne animus dubius et incertus uariis opinionibus uelut quibusdam uentorum incursantium flatibus frequenter agitetur et a proposito suo cum quadam leuitatis reprehensione mutetur. Quod ne apud te uel apud quemquam Nouatiani litterae faciant, ut desiderasti, frater, 30 rationem rei tibi breuiter exponam. 2 Et quidem primum, quoniam de meo quoque actu motus uideris, mea apud te et persona et causa purganda est, ne me aliquis existimet a pro posito meo leuiter recessisse, et cum euangelicum uigorem primo inter initia defenderim, postmodum uidear animum meum a 35 disciplina et censura priore flexisse, ut his qui libellis conscientiam suam maculauerint uel nefanda sacrificia commiserint laxandam pacem putauerim. Quod utrumque non sine librata diu et ponderata ratione a me factum est.

24/25 cf. Mt. 7, 25.

29 u. ad 15.

Vs" cXMRTОbBaAcgHelZ fjs1 X = XLPDiN P = PDk M = MQ

R = RCt

24 petrаm] robustam add. R solida] robusta Z fundatos ex fundatus Ct auram (m del) L T nec] dico add. s" 25 aut] ac H I p / et XLDN M T О b aA Z nec Ct certus X 26 opinionibus] unionibus В 27 et оm. В et ... mutetur (28) оm. g suo cum] quoque Ct quadem Z 27/28 leuitatis post reprehensione s" 28 reprehesione L utetur О, m proef. s.u. О2 ne*, c eras. О nc (= nec) Z apud1] uel praem. M cgH (uel exp. H) Z fj / apud2 оm. В 29 quendam M faciat T, n s.u. T2 famant О, ci s.u. О2 desideranti Ct, corr t2 frater] krnë add. с (ad deL) I 30 tibi post breuiter Vs" quidem post primum T g 31 de meo] quidemeo R actus X actû C meapud M (a s.u. Q2) Ct (a s.u. t2) 32 aestimet В a] et proem. X praeposito О, ae exp. et o suprascr. О2 33 euangeliû (û i.ras. f) X euangelium Ai, c /.*. M2 euangelii D euangelio Ct (corr m -lii t2) uigorem post primo Ct b* primum В primo] et add. M R Z fj /, HartBajy; tuentur SM l 26 ("Abunaanz") 34 inter от. T internitia X Ct (i /.*. X2 C2t2) initio, o i.ras. T defendere in В postea el a] a*, d eras. D in Z, от. X 34/35 ad disciplinam et censuram priorem В 35 priori D prioret (t del) Cт, от. Z flectisse В ut] et «/ hiis Z / 36 suam оm. A maculauerunt LD T О el nefanda sacrifítia ex nefandam gratia C2 commiserunt D T О a el 37 laxandam] a me add. D T putauerint M (corr. M2) a ne (corr. m ñ, e exp.) diu liberata sine & (-e & i.ras.) с liberaгa fe exp.) Ct О 38 poderata R

EPISTVLA 55

259

IV 1 Nam cum acies adhuc inter manus esset et proelium 40 gloriosi certaminis in persecutione ferueret, toto hortatu et pleno impetu militum uires fuerant excitandae et maxime lapsorum mentes classico quodam nostrae uocis animandae, ut paenitentiae uiam non solum precibus et lamentationibus sequerentur, sed quoniam repetendi certaminis et reparandae salutis dabatur 45 occasio, ad confessionis potius ardorem et martyrii gloriam nostris increpiti uocibus prouocarentur. 2 Denique cum de V 626 quibusdam ad me presbyteri et diaconi scripsissent eos inmoderatos esse et ad communicationem accipiendam festinanter urgere, rescribens eis in epistula mea quae extat et hoc addidi : so qui si nimium properant, habent in sua potestate quod postulant tempore ipso sibi plus quam quod postulant largiente. Acies adhuc geritur et agon cotidie celebratur. Si commissi uere et firmiter

46/49 De hac ep. cf. Harn. n. 42 p. 29; ep. 19, 4 et 13/14. 19, 33/38.

Vs" c X M R T О b В aA. cgH el Z fj / X = XLPDiN P = PDk M = MQ

50/54 ep.

R = RCt

39 nam] aliam В cum s.u. a2 manus] nos Z pliû s.u. a2 40 persecutionem Z tota, a exp., o s.u. C1 ortatu s" T A (h s.u. T2 A2) piano Z 41 impetu*, m eras. T in impetum Z imp*etu, 1 del Ct militum от. T uires] aures el fuerunt Cт, от. s" et s.u. f/ maximae T 42 quodem Z, от. Q uocis] former add. a2 (i.m.) cgH (с2 s.u.) amande Z 43 precibus] et allegationibus add. В et] sed T sed et Z 44 sed con. in et T2 et Z debeatur s1 dedicatur X 45 ocoasio M et] ad add. r" 46 increpiti, a s.u. D2 increpati M el increpitis с increpate g intrepitis Ct (corr. in -dis C2t2) (uel increpiti s.u. t2) uocarentur e cum /.*. О2 eum Cт (corr. C2) 47 pBris В et] sed praem. I et diaconi от. e diacones M R T(es i.ras.) О fj s1 diaconibus В eos post inmoderatos R 48 ess& C, corr. C2 et] te Z, от. В 49 scribens M В A Z rescribens eis] rescribentes N eis от. e eis in epistula mea quae от. Z epistola* (m eras.) ea T hinc post que (= quae) add. s.u. t2 extat] expediant В et] ex b addidit Z 50 qui] quia Vs" qua r (i suprascr. t2) quod сЩcoтr. H2) qui post si aA qui si nimium] quis inimicum e properarent X, от. e i.ras. ca. 20 list. habent C, corr. in -eant C2 haberent X, от. R 51 tempore] et praem. M tempore ... postulant от. Z quam от. T, q suppl s.u. T2 quod от. V^s" R В el acies adhuc] aciens quod adhuc plium В adhoc T 52 geritur] agitur D T agon] apud nos Cт, corr. s.u. t2, от. fj (suppl i.m. fj2) / cotidie post celebratur Z ante si in T quia add. s.u. T2 si] s ; (= sed) H commissi] cotidie add. В (falso iter)

2бо

EPISTVLA 55

paenüet et fidei calor praeualet, qui differri non potest potest coronan. 3 De eo tamen quod statuendum esset circa causam 55 lapsorum distuli, ut cum quies et tranquillitas data esset et episcopis in unum conuenire indulgentia diuina permitteret, tunc communicato et librato de omnium conlatione consilio statueremus quid fieri oporteret, si quis uero ante consilium nostrum et ante sententiam de omnium consilio statutam lapsis 60 temere communicare uoluisset, ipse a communicatione abstineretur. V 1 Quod etiam Romam ad clerum tunc adhuc sine episcopo agentem et ad confessores Maximum presbyterum et ceteros in custodia constitutos, nunc in ecclesia cum Cornelio iunctos 65 plenissime scripsi, quod me scripsisse de eorum rescriptis potes

54/61 Dernluт Gra»,an, I, Distinctio 50, c. XXXV (Friedberg I, 193). 65 sc. ep. 27 et 28 (Cl. n. 15).

X = XLPDkN

Р = PDk

M = MQ

62/

R = RCt

53 penit& C, n suprascr. C2 penitent /1 et от. el qui] quod D M T aA lgH (corr. g2) diferri fj ait. potest от К В potest^] pot& Cт (corr. C2t2) 53/54 potest^ post coronari / Z potest coronan] coronan*** (non eras.) pote e 54 eo sjl fj2 statuendum ex statimendum L esse s" О (t s.u. О2) cgH s1 ante circa in Ci & del. causa Q 55 ut em. Cт (adscr. i.m. t2) cum om. / quis X quies] eis add. Z quies et] quiesset L Cт T (ait. s eras. Ct T) quç esset el et1 om. R esset] est R et2 s.u. О2 56 episcopos cgH Z uenire L 57 tunc ... oporteret (58) om. C, suppl C2 i.m.mf. liberate (e exp.) Cт О deliberalo el Z libato В dc om. Z omnium] omi ut / conlatione* (ex -num?) T conlationum В collato nostro Z 58 staruerem LDN T statuerimus Z quod H opteret R uero om. a (suppl s.u. o2)A ante] et praem. D concilium R 59 sententiam] nostram add. qfi omnium] omî ut / omnium nostrum Z consilium В starutum В constitutam el Z constiruta M statuam L lasis, s s.u. R2 60 timere Cr (corr. C2t2) uoluisse H ipse] et proem. el posl a in R communicare uoluisset ipse a falsa stir. a communicatione om. Vs" communione N (cati add s.u.) О abstineret ex -rerur N Q T О abstineret aA cg 62 etiam] et ad Vs" Romam ad clerum] ad Romam clerum R ad Roma (nu add su. C2t2) clerum Cт ad romanum clerum add i.ta. fj2 63 agente s" LN R (ti т) ad am M Z confession: (i exp., rë i.ras.) A presbyterum] ëe (= esse) add. a et2 д*. a2 ceteros] cuncros A. post ceteros in a cunaos del 64 custod i a m M (m eras. M) constitutis C, o s.a. C2 positos aA (ual constitutos s.u. a2) ecclesiam RC (m eras. R) iuntos R (c s.*. R2) iunctus Cт (o sjl r2) functos В 65 scripsi quod me om. X (suppl sjl X2) В a cg quod ... rescriptis i.ras. H de eorum] deorum Rt /j, e sjl fj2 eorum] quorum a с poteris V*x° R potest is Z potest N a с el

EPISTVLA 55

261

noscere. Nam in epistula sua ita posuerunt : quamquam nobis in V 627 tam ingenti negotio placeat quod et tu ipse tractasti, prius esse ecclesiae pacem sustinendam, deinde sic conlatione consiliorum cunt episcopis, presbyteris, diaconis, confessoribus pariter ac 70 stantibus laicis facta lapsorum tractare rationem. 2 Additum est etiam Nouatiano tunc scribente et quod scripserat sua uoce recitante et presbytero Moyse tunc adhuc confessore nunc iam martyre subscribente, ut lapsis infirmis et in exitu constitutis pax daretur. Quae litterae per totum mundum missae sunt et 75 in notitiam ecclesiis omnibus et uniuersis fratribus perlatae sunt. VI 1 Secundum quod tamen ante fuerat destinatum, persecutione sopita cum data esset facultas in unum conueniendi, copiosus episcoporum numerus, quos integros et incolumes fides 80 sua et domini tutela protexit, in unum conuenimus et scripturis

66/70 ep. 30, 105/109. 70/76 Pacianus, ep. 3, 5 (Pfcyrot 55); de hac subscriptione cf. Gülzow 96/99, Cl. n. 17. 80/82 De he« decreto cf. Harn. n. 31, p. 22sq. ; u. etiam cap. 17 huius ep.

Vs" cXMRT О bBaAcgH elZ fj/ X = XLPDkN P = PDk M = AiJ2

R = KO

66 dinoscere M a cgb ¡j disnoscere Z dignoscere / agnoscere В cognosci el in2 s.u. D2 66/67 in2 port tam a, in от. Ct (adscr. i.m. t2) in tam от. A 67 ingenti* (ex -tem) T quot R, om. Z tractatis Z tratasti /j, c s.u. iß proprius (au. r exp.) C esse от. О 68 sic, c exp. C si a cH sic** (c i.ras. A) hic Z, от. g conlationem В 69 presbyteris] et praem. M & s.u. anU diaconis C2 diacones M (corr. Q2) diaconibus DTОBcelfjs1, ex -nis N2 t2 confessoribus от. el 69/70 pariterque adstantibus a(лst-)A ac stantibus] adstantibus Q astantibus cgH Z 70 lacis fj, i s.u. iß tractare rationem] ac tractata ratione В ratione Z 71 etiam] enim Q, от. s" A nouationo R et quod scripserat от. Z 72 et] a add. В presbiterum moysen Ct (corr. t2) moise e mose XLN fj / adhoc L, o exp., u suprascr. L2 73 martyres, s exp. C suscribente M (Ь add. s.u.) R süssen-, pr. s exp. et b suprascr. T О suscribentur r (corr. in -te t2) suscriberentur (b add. s.u.) C exitum M constutis L 74 per] in В modum R sunt от. Cт 75 in notitiam] innocentiam Cт (corr. C2t2) innouatiam О eclesis R ecclesiis port omnibus cgH et ex sed T 76 sunt unc. mcl. Harl 77 sicundum R quod s.u. О2 quod post tamen В quod tamen] hoc tamen quod Z ante post fuerat В antehac M fj s1 ante hoc Z fuerit A destinatum] ut add. Z persecutione*, s eras. s" R 78 esset] est В cgH 79 copiosû / numero / quod R incolomes XL T (u s.u. T2) О, ex -lu- R, ex -mis Ct 80 sua] uera Z et1 air. В tutela от. В protexit] seruauit MZ/ji' conueniemus R (e eras.) Z

262

EPISTVLA 55

diu ex utraque parte prolatis temperamentum salubri moderatione librauimus, ut nec in totum spes communicationis et pacis lapsis denegaretur, ne plus desperatione deficerent et eo quod sibi ecclesia cluderetur secuti saeculum gentiliter uiuerent, 85 nec tamen rursus censura euangelica solueretur, ut ad communicationem temere prosilirent, sed traheretur diu paenitentia et rogaretur dolenter paterna dementia et examinarentur causae et uoluntates et necessitates singulorum, secundum quod libelle. V 628 continetur quem ad te peruenisse confido, ubi singula placitorum 90 capita conscripta sunt. 2 Ac si minus sufficiens episcoporum in Africa numerus uidebatur, etiam Romam super hac re scripsimus ad Cornelium collegam nostrum, qui et ipse cum plurimis

88/90 Cl. n. 25: "a summary of the decisions reached at that Council meeting"; cf. Harn. n. 31, p. 22 (u. etiam p. 21 sub n. 27-30). 91/92 de hac ep. cf. Harn. n. 27-30, p. 4 et 21 (u. etiam p. 37 sub n. 48); CI. n. 26. 92/94 de hac ep. Cornelii cf. Euseb., HE. 6, 43, 3 (GCS 9, 2, 614): f|A6ov ô' ouv clс f|uaс èrnoroAal Kopvr|Aiou "Puuaicov ènioкÓnou npàс tôv тfxç 'AvтioxÉcjv еккАr|снас Oaßiov, ônAoOom та ncpi тt)с "Puuaicjv ouvoôou «ai та ôoÇavтa toТс ката ti^v 'ItoAîov код 'Африсг^v кол тас aÙтOOi x^Pас (cf. Cl. n. 26).

Vs"cXMRTОbBaAcgHelZfjs1 X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

81 diu tuetur CL n. 21, unc. mc/. Hart diuinis ei ex от. g probatis Z temperamentis В saluri u, ta s.u. fj2 moderamine Z 81/82 moderatio neclib*rauimus (e eras.) R 82 liberauimus (e exp.) Ct librabimus Z commu nicationis et] communicatione X 83 lapsis ex -sus Ct denegetur Z ne*, c eras. О deficerent s.u. a2 profiterent, pro exp., de suprascr. О2 et eo] m/ item /.*. a2. & eo i.ras. H item В с et eo quod sibi (84)] itemq ; **si his g eo ex ea Ct 84 clauderetur ex clud- M T О clauderetur R Ir" aA gH I Z V s1 abdiceretur ex adduceretur Ct sicuti В sc3m a (corr. a2) s1 uiueret Z 85 rursum Vs" R (corr. C2) V soluerentur s" 85/86 ut ... prosilirent оm. с 86 temere ex tim- Ct prosilerent Ct (corr. C2t2) T a fj traheretur ex trad- M detraheretur r 87 et] ut Z, от. Ct caese X 88 et necessitates от. Z et necessitates singulorum] singulorum seu necessitates g secundo Q (ü s.u. g2) libello] in proem. s.u. C2 Z 89 continentur C О (n exp. О) quem] quod Q adte ex arte X Q peruenisisse T 90 ac] At H ac si] Et quia g subficiens R efficiens В suficiens fj 90/91 episcoporum post in Africa¿ in Africa post numerus «/Z 91 аfrica* (m ma. f) L uidebatur] ut proeт. R uidebatur т, a exp., i suprascr. t2 etiam post romam Z Romae V*s" Ct prome R roma M superare scripsimus Ct (corr. m super ac re C2, m super hac re t2) hoc H hac re scripsimus] hec rescribsimus N 92 collegam ex -lig- Ct, от. N cum] secum L plurimis] conpluribus О

EPISTVLA 55

263

coepiscopis habito concilio in eandem nobiscum sententiam pari grauitate et salubri moderatione consensit. 95

VII 1 De quo tibi necesse nunc fuit scribere, ut scias me nihil leuiter egisse, sed secundum quod litteris meis fueram ante complexus, omnia ad commune concilii nostri consilium distulisse et nemini quidem ex lapsis prius communicasse, quando adhuc erat unde non tantum indulgentiam sed et coronam 100 lapsus acciperet, 2 postea tamen, sicut et collegii concordia et colligendae fraternitatis ас medendi uulneris utilitas exigebat, necessitate temporum succubuisse et saluti multorum prouidendum putasse, et nunc ab his non recedere quae semel in concilio nostro de communi conlatione placuerunt, quamuis ios multa multorum uocibus uentilentur et mendacia aduersus sa cerdotes dei de diaboli ore prolata ad rumpendam catholicae unitatis concordiam ubique iactentur. 3 Sed te oportet ut bonum fratrem atque unanimem consacerdotem, non quid maligni atque apostatae dicant facile suscipere, sed quid collegae tui modesti

Vs" cXMRTОbBaAcgHelZ fjs1 X = XLPDiN P = PDk M = MQ

R = RCt

93 episcopis В el (ante plunmis I) / habito concilio] ab illo consilio Cт (corr. t2) concilio HartBay (u. 97) consilio codd. ; sed cf. CL n. 26 et 27 cadem M (n s.u. M2) О В Z fj s1 nobiscum от. aA sententia О Z fj / Pan] pia (ia i.ras. f) Q 94 et /.*. fj2 95 neccesse T (pr. c eras.) Z nunc] nos Z nunc fuit] est nunc В nil X 96 fueram от. cH ate M (n s.u. M2) ad te Q, oт. B 97 omne В communem s" communis Z concili R consilii M Cт О a Z (c s.u. r7 О2) conscilii A (p.m.) concilii nostri] nostri consilii Z concilii nostri consilium] consilium nostrum В concilium g, c exp., s suprascr. g2 98 et ... communicasse оm. Z nemini C, n exp., m suprascr. C2 memini / quidem ex que- T ex] me Ct (de suppl s.u. t2) ex lapsis от. T 99 unde] bic deficit N usque ad quia apud alios (351) tatum R et (= etiam) /j 100 lapsus post tantum (99) g lapsis a lapsi A (s s.u. A2) acciperet ex acceperat Cт ut acciperent aA postea] posset Z tamen] tantum aA (corr. A2) et1 от. Vs" M R О V e Z collegii ex -io R collegi LD T О (i s.u. T2(¥)Z collegis В colligi X concordiam XL 101 medendi ex -ti Ct medendis В 102 necessitate L (te s.u.) R, Hart necessitatë В necessitati cett.codd., Bay; cf. 180 103 putasse a (uel re s.u. a2) putare M Z putarem cH nunc] tunc e hiis s" Z s1 recesserit Ct (corr. m recessi C2, recedere suprascr. t2) 104 consilio V X V e Z côscilio A (p.m.) conciliatione Ct (ci exp. C) 105 utilentur e et оm. О aduersum cH 106 de оm. A dedi ab aboliore R diaboli ore] diabolo re X diaboli re В probata D В ad] & praem. О2 s.u. rumpendum A rumpendae Vs" 107 iactantur el sed te] te tñ Z Коm. A 108 unianimem XL R, Bay consacerdotem ex -tes Ct sacerdotem О non quid] nûquid / quod M a cH que Z atque] aut В 109 apotestate (te exp.) C dicant post facile A dicunt r (corr. t2) Z quod H collegii В modesti] ut praem. В

2Ó4

EPISTVLA 55

110 et graues uiri faciant de uitae et disciplinae nostrae exploratione perpendere. VIII 1 Venio iam nunc, frater carissime, et ad personam V 629 Corneli collegae nostri, ut Cornelium nobiscum uerius noueris, non de malignorum et detrahentium mendacio, sed de dei iudicio us qui episcopum fecit et coepiscoporum testimonio quorum nu merus uniuersus per totum mundum concordi unanimitate consensit. 2 Nam quod Cornelium carissimum nostrum deo et Christo et ecclesiae eius, item consacerdotibus cunctis laudabili praedicatione commendat, non iste ad episcopatum subito per120 uenit, sed per omnia ecclesiastica officia promotus et in diuinis administrationibus dominum saepe promeritus ad sacerdotii sublime fastigium cunctis religionis gradibus ascendit. 3 Tunc deinde episcopatum ipsum nec postulauit nec uoluit, nec ut ceteri quos adrogantiae et superbiae suae tumor inflat inuasit, 125 sed quietus alias et modestus et quales esse consuerunt qui ad

124 cf. Esther 16, 1Z

Vs" cXMRTОbBaAcgHelZfj/ X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

110 faciunt Z, оm. g de uita M Cт (шт. t2) deuictae L de uicto fj post nostrae m s" more exp. explanatione H exhortatione Z exemplo ratione О 112 iam от. Z / nunc от. s" fri kmî M et от. Vs" M, HartBay 113 Corneli XL M (i adscr. i.m. M2) R T О (i adscr. s.u. T2 О2) В, HartBay, от. el Cornelii cett.codd. corneli (i s.u. C2) post collegae Cт cornelius a uerius от. g nouerit L, от. В 114 et от. b mendatio ax -ium О de2 оm. О b I dei] de, i edd. s.u. О2 domini /, от. Z iudicio] eё add. C 115 qui оm. Q R qui episcopum] quod ad episcopos Z qui] cum add. g, s.u. t2 О2 episcopum] eum add. fj /, HartBay fecit et coepiscoporum aт. В fecit] illum add. aA et яг T aras. episcoporum D (co s.u. D2) Q testimonium C (corr. C2) / numerus от. Z 116 uniuersus ее -um О uniuersa Z, оm. X mudum, n sjt. T2 concordii X concordie Z concordi unanimitate] concordium anatiuitate / unianimitate XL M, Bay unanimitas Z 117 cornelio, û s.u. R2 carissimum am. p / 118 ecclesia L cum sacerdotibus R a Z / sacerdotibus О laudabi s" laudabilis В 120 promptus О et in] de Z 121 dm C dño L T promeritis / ad] a R sacerdoti M (i add. s.u. M2) sacerdotibus Ct (corr. m -tis C2, in -tii t2) sacerdotis D 122 cunctos el relegionis X M regionis R, li /.*. R2 religionibus s" religiosis О gradus el tunc т, nc exp., m suprascr. t2 tum b* 123 postulabit (ex -uit?; R nec uoluit оm. В nec1] nec ui Cт 124 et] aut В suae tumor ex sua et humor Cт inSatus R infra В, оm. A сH inuasit оm. D 125 alias, i suprascr. T2 alus Z alios Cт aliquis aA consueuerunt Vs" V aA с el 125/126 ad hunc] adhuc В

EPISTVLA 55

265

hunc locum diuinitus eliguntur, pro pudore uirginalis continentiae suae et pro humilitate ingenitae sibi et custoditae uerecundiae non ut quidam uim fecit ut episcopus fieret, sed ipse uim passus est ut episcopatum coactus exciperet. 4 Et factus est 130 episcopus a plurimis collegis nostris qui tunc in urbe Roma aderant, qui ad nos litteras honorificas et laudabiles et testi monio suae praedicationis inlustres de eius ordinatione miserunt. Factus est autem Cornelius episcopus de dei et Christi eius iudicio, de clericorum paene omnium testimonio, de plebis quae 135 tunc adfuit suffragio, de sacerdotum antiquorum et bonorum uirorum collegio, cum nemo ante se factus esset, cum Fabiani V 630 locus, id est cum locus Petri et gradus cathedrae sacerdotalis uacaret. 5 Quo occupato et de dei uoluntate atque omnium nostrum consensione firmato quisque iam episcopus fieri uoluerit 140 foris fiat necesse est nec habeat ecclesiasticam ordinationem qui ecclesiae non tenet unitatem. Quisque ille fuerit multum de se

128 quidam: sc. Nouatianus; cf. Cl. n. 33, 35, 36, 38. 131/132 De his epp. cf. Нaга. n. 13, p. 4 et 11 sq. ; CL n. 34. 133/145 Demtum Gratiani II, Causa 7, quaestio 3, c. V (Friedberg I, 568).

Vs"cXîARTОbBaAcgHelZfjs1 X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

126 huc Cт (n s.u. C2t2) uirginalis] uirginitatis et Z continentiae] conscientiae Vs" R 127 ingenitae ... exciperet (129)] ingenii ut episcopus fieret meruit. Sed ipse non passus est ut episcopatum non coactus exciperet Z et2 s.u. В2 128 ut episcopus ... factus (129) оm. a, suppl a2partiт i.т., parlim inter lineas epls X fieret] fieri uoluit R seipse A (d s.u. A2) 129 factus ... miserunt (132) оm. В 129/130 est episcopus adscr. i.т. A2 130 plurimis post collegis A colegiis fj rome Z 131 honorificas ex -cat L et2 оm. D M T 132 suo ¡j predicationis ex -nes Ct 133 est от. R cornelio C, o exp., us suprascr. C2 episcopus post iudicio (134) Z de от. Z eius от. s" 134 plebi Cт (s adscr. t2) 135 de] et proem. R de ... collegio (136) от. В 136 uirorum от. О a cgH collegio adscr. i.т. A (post bonorum), от. XL ; rute tuetur Clarke n. 35 conlra Hart' qui consensu mauuit (coll ep. 59, 136); prob. Bay. in app.crit; cf. Gryson, RHE 68 (1973) ¡71, 1 se factus esset] esset factus Z se от. a cum2 ... uacaret (138)] cum esset Fabiani locus idem cum cum (an eum/) locus petri et cathedra sacerdotalis uacaret Z fauiani s" 137 locus1] esset add. el id est] idem Ct (corr. C2t2) hoc est В cgH cum от. R gradus i.ras. a locus s" В cgH el cathedrae] et cathedra (.'/1 sacerdotalis от. В el 138 uaceret M (a /.*. M2Q2) et от. I."4 R de от. Z fj 139 nostrorum fj / quisquis V C2 (ex -que) D V Z; quisque tuentur SM I 161 coepiscopus b 140 foras aA fiant (n exp.) Cт necesse ... qui от. Z ecclesiasticam] ecclesiae Cт, от. cH aecclesiastica ordinatione В quia Cт (л exp. C2) 141 ecclesiae] in ecclesia Z quisquis V C2 (ex- que) Vg el Z ille] foris add. XLD T b 141/142 de se pert licet

266

EPISTVLA 55

licet iactans et sibi plurimum uindicans profanus est, alienus est, foris est. Et cum post primum secundus esse non possit, quisque post unum qui solus esse debeat factus est non iam us secundus ille sed nullus est. IX 1 Tunc deinde post episcopatum non exambitum nec extortum, sed de dei qui sacerdotes facit uoluntate susceptum, quanta in ipso suscepto episcopatu suo uirtus, quantum robur animi, qualis firmitas fidei, quod nos simplici corde et perspicere 150 penitus et laudare debemus, sedisse intrepidum Romae in sacerdotali cathedra eo tempore cum tyrannus infestus sacerdotibus dei fanda atque infanda comminaretur, cum multo pa-

143/145 VitaS. Anselmi auctore Bardone presbytero (PL 148, 911C): Itaque, ut beatissimi martyris Cypriani uerbis utar: Nullus uel iste, uel ille; quia nec successor, nec antecessor cuiusquam aut ille, aut iste : ambo parricidae, ambo sceleratissimi uiolatores suae matris ecclesiae. Cf. Gerhochus, De statu ecciesioe XVI (PL 194, 1460): nam qui post unum secundus esse uoluerit, iam non secundus, sed nullus erit. 148/154 cf. Lucifer, Mor. IX (CCL 8, 284, 1/9): quanta uirtus, quantum robur animi, qualis fuerit firmitas fidei ... contra te inmanem feram, qui fanda atque infanda nobis comminando non desinas, cum multo tolerabilius audire semper desiderans fueris ac sis aduersum te aemulos surgere principes quam Christum dei filium confitentes existere uictores. 151 sc. Decius; cf. Harn. n. 21, p. 18; Cl. n. 39.

Vs" cXMRT О bBaAcgHelZ fj/ X = XLPDkN P = PDi M = MQ

R = RCt

142 licet оm. Z fj plurimum] multum /j / 142/143 alienus est оm. О fj, suppL i.m. fj2 alienus est foris est оm. Z 143 foris est оm. e foris] hostis * a оm. D T primum] plurimum e secundus post esse g esse ex est C2 144 quisquis Vs" C (ex -que) ** qui solus оm. C est] etiam X est etiam * non post iam LD M T aA, HartBay iam оm. X Qb 145 ille оm. В sed] qui ex quod О est оm. M 146 tum b* ^ deinde] denique Z exambitu aA el ambitum M 147 ex** tot ú a, r s.u. a2 extort u el de оm. A qui оm. В suscepta Ct (corr. C2), оm. s" XLS) T A fj s1 148 coepiscopatum C, corr. m cu episcopatu С2 coepiscopatu ex -tu r epâtuo s" suo, o exp., a suprascr. C2 uirtus оm. T, magnanimitas suppL /jг. T2 quantum ... penitus (150) оm. C, suppl i.m. inf. C2 quanrus B, ex -й C2 robor X C2т (corr. t2) B, ex -ur M rubor с 149 quos В sed R nos] nunc A, от. Z 150 debeamus T sedit X sedisset Z sedinse trepidum L, in proef. s.u. ante trepidum L2 intrepidum Romae оm. s1, suppl i.m. m. 2 150/151 sacerdotali post cathedra H 151 cum] qum * quo «/ tiranis / sacerdotalibus (al exp.) Cr 152 dei оm. Ct fanda] nefanda R infanda] nefanda Z minarerur g communicarentur Z

EPISTVLA 55

267

tientius et tolerabilius audiret leuari aduersus se aemulum principem quam constitui Romae dei sacerdotem. 2 Nonne hic, 155 frater carissime, summo uirtutis et fidei testimonio praedicandus est, nonne inter gloriosos confessores et martyras deputandus, qui tantum temporis sedit expectans corporis sui carnifices et tyranni ferocientis ultores, qui Cornelium aduersus edicta feralia resistentem et minas et cruciatus et tormenta fidei uigore 160 calcantem uel gladio inuaderent uel crucifigerent uel igne tor- V 631 rerent uel quolibet inaudito genere poenarum uiscera eius et membra laniarent? Etiamsi maiestas domini protegentis et bonitas sacerdotem quem fieri uoluit factum quoque protexit, tamen Cornelius, quantum ad eius deuotionem pertinet et ti165 morem, passus est quidquid pati potuit et tyrannum armis et bello postmodum uictum prior sacerdotio suo uicit. X 1 Quod autem quaedam de illo inhonesta et maligna iactantur, nolo mireris, cum scias hoc esse opus semper diaboli,

157/162 cf. Lucifer, Mor. IX (CCL 8, 284, 14/285, 21): expectantes sumus momentis omnibus ... saeuiores carnifices, ferociores ultores, qui deuotos deo milites aduersus edicta feralia tua resistentes, quo minas et cruciatus et tormenta fidei uigore per dei misericordiam calcemus, possint uel gladio inuadere uel crucifigere uel igni torrere uel quolibet inaudito genere poenarum uiscera nostra ac membra laniare.

Vs" c X M R T О * В aA cgH el Z fj / X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

153 tolerabilWus (b eras.) R tolerabilis T, u s.u. T2 audire s" leuare fj / aduersum M О cgH el Z 153/154 emulum post principem с 154 quam] quosi R quam constitui Romae] quantum rome ac Z romae от. aA dei] aemulum M hic] is el 155 fra Icrñi .Vi carissime от. R el summe RC (corr. C2) В Z et fidei от. О 156 non / martyres et confessores g martyras Vs"(-tir-) XL MRО/, HartBay martyres ceti.coda'., est add s.u. C2 deputandus] est add. a el 157 tantis r temporibus Cт spectans О expetans fj, c s.u. fj2 158 ferocientes X (corr. m -\s) В cH aduersum Z edita s1 feralia] fere Z 159 resistentem ex -ndum с uigorë H 160 inuaderent**, ur eras. D uel crucifigerent post uel igne torrerent О crucifigerentur D (corr. D2) C (ur exp.) igni Vs"el(post torrerent I) torrerent**, ur eras. D 161 quolibet] quolicet et Z 162 laniaret R laniarentur D (ut eras.) / lacerarent el protegeret В 163 quem sacerdotem quem L sacerdotum Z que Z uoluit] nolint H protexit quoque factum g 164 quantum] tantum praem. В eiusdem /1 M et] ut Z, от. В timore M Z 165 ante potuit ht s1 uoluit exp. potuit] uoluit * 165/ 166 armis et bello post postmodum Z 166 libello X 167 quaedam от. A de illo] bello Z 168 iactentur В с (ex -anrur) g nolo ex noli Cт miraris Q, a exp., e suprascr. Q2 cum scias hoc от. A esse post opus H fj, post opus semper g diaboli] malum add. i.m. M2

268

EPISTVLA 55

ut seruos dei mendacio laceret et opinionibus falsis gloriosum 170 nomen infamet, ut qui conscientiae suae luce clarescunt alienis rumoribus sordidentur. 2 Explorasse autem collegas nostros scias et uerissime conperisse nulla illum libelli, ut quidam iactitant, labe maculatum esse, sed neque cum episcopis qui sacrificauerint communicationem sacrilegam miscuisse, sed eos 175 demum quorum causa audita et innocentia conprobata sit coniunxisse nobiscum. XI 1 Nam et de Trofimo, de quo tibi scribi desiderasti, non ita res est ut ad te pertulit rumor et mendacium malignorum. Nam, sicut et antecessores nostri saepe fecerunt, conligendis 180 fratribus nostris carissimus noster necessitate succubuit. 2 Et quoniam cum Trofimo pars maxima plebis abscesserat, redeunte nunc ad ecclesiam Trofimo et satisfaciente et paenitentia deprecationis errorem pristinum confitente et fraternitatem quam

171/176 Cl. n. 47: "That is, the expedition to Italy of Caldonius and Fortunatus (see epp. 44, 45, 48)". 177 de Trofimo u. 16, de desiderasti 15 et 29.

Vs" c X M R T О * В aA cgH el Z fj / X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

169 domini M fj lateret Ct (con. C2т2) et] ut В cgH el falsis ex -sus Ct 170 infamat L ut] et M В cH ut ... suae от. Z clarescunt] qñ (= quando) add. Z clarescant A alienis] in praem. D T 171 sordidentur ex -rentur L sordidantur a (e s.u. a2) Z sordentur A odirentur В collegas ex -lig- Ct 172 nullam ex -um R nulla] iam add. el illam L libella a 173 iactitant D M R (actitant C) T el Z, Hart iactans X iactant cett.mdd.. Bay 174 sacrificauerint Vs" XLD B, HartBaj sacnficai« О sacrificauerunt celtxodd. commutationem Ct (corr. m communionem r) communionem cgH el sa crilega M 174/175 eos demum] eos de Ai eosdem Q Z 175 causa В coniuncsisse R coniuncxisse T coniungat se X 177 Trophimo Vs" LD (-phymo D) T V В aA cgH el Z fj de quo] et proem. b* scripsi desideras В desideras fj s1 posrulasti g 178 rumor*, e eras. Ct mendacio т (con. t2) В poss malignorum m Ct Nam sicut de trofimo exp. 179 sie /.*. О2 et om. M В A e Z ц s1 antecessores ex -ris Q nostri ex -o L saepe ... nostris (180) оm. Z colligendus R 180 carissimus] frater add. Vs" (post noster s") R Vg, HartBay et om. Vf 181 trophimo: */ 177 pars] paci Ct (con. s.u. t2), оm. X plebs X abcesserat R a cg (s s.u. R a g) accesserat В recesserat el abscessit ^ 182 nunc] et praem. Ct nunc оm. o cgH trophimo: ut 177 et 181 satisfaciente ex -patiente R satisfacientem M (m eras. Q2) В et2 «яг. T et paenitentia] paenitentiae D A (con. m -ia D2 A2) paenitentiam M (con. Q2) Z deprecans D T 183 confitentem D M R T В (m del Q2 T2) et от. aA

EPISTVLA 55

269

nuper abstraxerat cum plena humilitate et satisfactione reuo185 cante auditae sunt eius preces et in ecclesiam domini non tam Trofimus quam maximus fratrum numerus qui cum Trofimo V 632 fuerat admissus est, qui omnes regressuri ad ecclesiam non essent, nisi cum Trofimo comitante uenissent. 3 Tractatu ergo illic cum collegis plurimis habito susceptus est Trofimus, pro 190 quo satisfaciebat fratrum reditus et restituta multorum salus. Sic tamen admissus est Trofimus ut laicus communicet, non secundum quod ad te malignorum litterae pertulerunt quasi locum sacerdotis usurpet. XII 1 Sed et quod passim communicare sacrificatis Cornelius 195 tibi nuntiatus est, hoc etiam de apostatarum fictis rumoribus nascitur. Neque enim possunt laudare nos qui recedunt, aut expectare debemus ut placeamus illis qui nobis displicentes et contra ecclesiam rebelles sollicitandis de ecclesia fratribus uiolenter insistunt. Quare et de Cornelio et de nobis quaecumque 200 iactantur nec audias facile nec credas, frater carissime.

Vs"cXMRTОbBaA^HelZfj/ X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

184 extraxerat О reuocantem D T (m exp.) В prouocantc Cт 185 preces] uoces Z et от. M A Z ecclesia M В au fj r1 non] et proem. M non ex nam C2 tam] tantum XLD M T b В gH el 186 trofimus : */ 177, trofimo fuerat Cт (com. in -mus, fuerat exp.) quam] quantum el sed et quam g trofimo: */ 177 (tropimo A) 187 fueranr с (n exp.), оm. В admissum H 188 esset R cum »i C exp. trofimo: */ 177 comitati b uenissent оm. Cт tractato Q (u /.*. Q?) R В 188/189 ergo illic] de illis Z 189 illuc LD T, от. X A collegis post plurimis g habitus / est] *ßc (i.ros.f) T trofimus: */ 177 pro quo ... Trofimus (191) от. C, suppl i.m. inf. C2 190 satisfaciebat ... et] satisfaciebant fratres reddirus est Z redditus s" 191 ut] et exp. О, ut suprascr. , Hart

290

EPISTVLA 55

485 non habet hereditatem in regno Christi et dei. Et iterum : ^mortifícate itaque membra uestra quae in terra sunt, exponentes fornicationem, inmunditiam et concupiscentiam malam et cupiditatem, quae sunt idolorum seruitus, ^propter quae uenit ira dei. Nam cum corpora nostra membra sint Christi et singuli simus templum 490 dei, quisque adulterio templum dei uiolat deum uiolat, et qui in peccatis committendis uoluntatem diaboli facit daemoniis et idolis seruit. Neque enim mala facta de sancto spiritu ueniunt sed de aduersarii instinctu et de inmundo spiritu natae concupiscentiae contra deum facere et diabolo seruire conpellunt. Ita 495 fit ut si peccato alterius inquinari alterum dicunt et idolatriam delinquentis ad non delinquentem transire sua adseueratione contendunt, excusari secundum suam uocem non possint ab

485/488 Col. 3, 5-6. 2 Cor. 6, 16 (CI. n. 126).

489 cf. 1 Cor. 6, 15.

489/490 cf. 1 Cor. 3, 16.

487/488 cf. August., De baptismo IV 4, 6 (CSEL 51, 227, 9/13): et auaritia, inquit, quae est idolorum seruitus. quem sensum idem Cyprianus sic exaggerauit in epistula ad Antonianum, ut eorum peccato, qui tempore persecutionis per libellos se turificaturos professi erant, auarit(iam) conparare non dubitaret.

WrXMRTО*ВiagH«/Z^/ X = XLPDiN P = PDi M = MQ

R = RCt

485 habent XLN R О b aA e et1 оm. Bay et dei оm. В iterum] dicit add. el 486 itaque adscr. i.m. T, оm. В aA g itaque membra uestra] ea Z in terra] terrena Vs" R in terra post sunt / ante exponentes C2 & adscr. i.m. 487 inmunditiam] et praem. В el, inmunditiam оm. fjs1 et1 оm. Z et concupiscentiam оm. L 487/488 quae sunt] quae est О aA quod est Ct 488 quae] quia В quod Z ueniet Ct euenit В 489 uestra H membra cm. A sint ex sunt H2 sint post Christi Z simus ex sumus o с sumus M Z fuimus В 490 domini В quisquis V V Z quisque adulterio от. a, suppl s.u. a2 deum] dominum В fj s1 deum uiolat] uiolabit illum deus Z, оm. M T 491 uoluptatem M diabuli e zabuli / demonibus b (daem-) Z 491 malefacta fj sancto post spiritu el 493 instructu Z 494 dominum В et оm. Z diabulo L s1 495 fit оm. R peccat Ct alterius ... dicunt] alterum inquinant alterum inquinari dicant Z alterum] alieni Ct dicunt] excusari alterum dicunt add. cgH et оm. X idololatriam V*, Hart idololatrian P idololatria M b idolatria X¡V Q T В / idolatrian L ydolatrie Z ydola cH 496 delinquendis X delinquetis R, n s.u. R2 deliquentis ex -tes a delinquentes b В e Z fj (i s.u. fj2) s1 delinquentis ad non bis m L derelinquentem R transire оm. Z assertione Z 497 condendit Ct ante excusari T2 cu add. s.u. excusari] excusare (ex -ri) C, qui add. s.u. C2 excusare se cgH Z secundum] secum dû P secûdû D uocem] sententiam Z possunt P Ct aA cgH e Z /

EPISTVLA 55

291

idolatriae crimine, cum constet de apostolica probatione moechos et fraudatores quibus illi communicant idolatras esse. 3 500 Nobis autem secundum fidem nostram et diuinae praedicationis datam formam conpetit ratio ueritatis unumquemque in peccato suo ipsum teneri nec posse alium pro altero reum fieri, cum dominus praemoneat et dicat: iustitia iusti super cum erit et scelus scelerati super eum erit. Et iterum: non morientur patres V 646 505 pro filiis et filti non morientur pro patribus. Vnusquisque in peccato suo morietur. Quod legentes scilicet et tenentes neminem putamus a fructu satisfactionis et spe pacis arcendum, cum sciamus iuxta scripturarum diuinarum fidem auctore et hortatore ipso deo et ad agendam paenitentiam peccatores redigi et 510 ueniam atque indulgentiam paenitentibus non denegari. XXVIII 1 Atque о frustrandae fraternitatis inrisio, о miserorum lamentantium caduca deceptio, o haereticae institutionis inefficax et uana traditio, hortari ad satisfactionis paenitentiam 498/499 cf. Eph. 5, 5 (Cl. n. 127). 24, 16.

503/504 Ez. 18, 20.

Vs" cXMRTОbBaAcgHelZfjs1 X = XLPDkN P = PDk M = MQ

504/506 Deut.

R = RCt

498 idololatnae V P M V, Hart crimine] immunes esse add. im. C2 constet оm. R 499 illic M communicant] conuincant Z idolatras ex -tria О2 idololatras V U>D_(io eras. D) V. Hart idololatrias Ai idolatrias Q T (i eras.) В idolatres Ct с e& (=esset) Ct 500 Vobis Z ñrâ Ct (m add. s.u. C2) 500/501 diuina praedicatione dicatam Z 502 ipsum] reum b*, оm. g alium] alterum Vs" N R V el (alium tuentur SM I 162) pro оm. Z rerum, ait. r exp. C cum s.u. f/ 503 deus Vs" PRe erit] perit R erit] et iterum add. Ct erit et1 оm. Z 504 super eum post erit g 505 filiis] filii e et filii non] neque filii Z non morientur оm. A g patribus] sed add. Z unusquisque] quiq;** (s suprascr., ue eras.) О, ita ut quisque legator 506 peccato post suo Z legentis X legimus В 507 inputamus X a оm. Z fructo Q, u suprascr. Q2 satisfactionis ex -nes Q satis & factionis В (Si del) sanctificationis H 508 iusta У scripturarum post diuinarum el fide Ct (corr. C2) hortatore et auctore О hortatore] ortatur Ct (corr. in ortatore C2) 509 et1 s.u. a2, ante ipso dö Ct (s.u. C2) ad оm. R (suppl. s.u. C2) В fj paenitentiam s.u. с2 peccatoris s1 510 paenitentibus оm. Z non оm. X negari M О В aA cgH el Z 511 atque in C exp., o suprascr. C2 at s" atque adeo / IHoque H, оm. Z atque o] A quo В Atq ; ado no fj, o suprascr. ij2 ante no o1] h add. s.u. О2, оm. Ct T frusrande s" frustranda В irustande s1 frustande N fraudandae О fraudans Z frustranda ( inrisio add. sed del r) efraternitatis Ct (corr. C2) fraternitas В o2 оm. R T В 512 lamentium L lamentum Z et amentium aA caduca] o praem. Z o от. PN R T В A el haereticae оm. Ct 513 inefEcat (corr. in -cax r) L ortari s" T satisfactione Ct (corr. in -ni C2) satisfactionis] precem add. Z 513/514 satisfactionis ... subtrahere de оm. О

2Q2

EPISTVLA 55

et subtrahere de satisfactione medicinam, dicere fratribus nos515 tris: "plange et lacrimas funde et diebus ас noctibus ingemesce et pro abluendo et purgando delicto tuo largiter et frequenter operare, sed extra ecclesiam post omnia ista morieris, quaecumque ad pacem pertinent facies, sed nullam pacem quam quaeris accipies". Quis non statim pereat, quis non ipsa despe520 ratione deficiat, quis non animum suum a proposito lamentationis auertat? 2 Operari tu putas rusticum posse, si dixeris: "agrum peritia omni rusticitatis exerce, culturis diligenter in-

521sqq. Zeno, Tract. I 36 (CCL 22, 92, 15/23): Quid facit ad litteratorem puer, si litterarum non sperat fructum ? Quid ratem profundo gurgiti nauta committit, si ei numquam lucrum, numquam portus desideratus occurrit ? Quid miles non dicam horridae hiemis aut torridae aestatis iniurias, sed se ipsum contemnit, si gloriae spem futurae non gent? Quid agricola semina spargit, si sudoris sui praemium non colligit messem ? Quid Christianus credit in Christum, si promissum sibi ab eo perpetuae felicitatis tempus non credit esse uenturum ? cf. Ambros., De paenit. II 3, 16 (CSEL 73, 170, 23/26): Tolle gubernatori perveniendi spem, et in mediis fluctibus incertus errabit. Tolle luctatori coronam, lentus iacebit in stadio. Tolle piscatori captionis efficaciam, desinit iactare retia. Cf. Petr. Chrysolog., Sermo LXXI, 11 (CCL 24A, 428, 106/115): Agricola numquam sereret anhelus, si fructum laboris sui de tempore non speraret. Viator laborem prolixi itineris non subiret, nisi se ad destinata crederet peruenire. Nauta maris non intraret incerta, si lucris sequentibus compensaturum discrimina non speraret. Miles tota iuuentutis tempora non ageret in periculis, si senectutis honores copiosissimos non speraret. Filius paternae dominationis tempora non duraret, si se substantiae paternae non speraret haeredem.

Vs" cXMRTОbBaAcgHeiZ fj/ X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

514 sub*trahere, s eras. T satisfactione О, e exp., is suprascr О2 satisfatione fj / medicum Cr dicere] nam dieere est Z 515 lacrimis XLA (a su. Xk) ac] et p ingemesce ex -c& T ingemisce b* aA çgH ei Z /, ingemissë ц ex -esce k C О 516 et purgando post delicto tuo Z, et purgando оm. g et1] ac ei 517 quamcumque Ct (corr. C2) 518 ante pacem1 гаг s" penitentiam exp. pacem2 от. fj quam ex quem О 519 ante accipies in О non exp. accipies] inuenies el pereatur, ur exp. C ipse О de ipsa Ct ista В ipsa] statim add. el 520 de*6at (i i.ras. f) R deficiatur C (ur exp.) Z quis] qui R, s adscr. R2 a] & a (& exp.) C ex т proposito] sue ex suo add. О 521 auertatur, ur exp. C frangat aut subtrahat О operari ... rusticitatis (522)] ut si dixeris operare tu rustice agrum periciam omnem ruscitatis Z tu] tum Cт, оm. В 522 agrum] et praem. A peritia] pet icia Ct (patient ia corr. i.т. C2) ruscitatis PD (ti t.u. D2) Z rusticitate В cultoris Cт (is exp. C) cultoribus Z insistere В

EPISTVLA 55

293

siste, sed nullam messem metes, nullam uindemiam premes, nullos oliueti tui fructus capies, nulla de arboribus poma de525 cerpes". 3 Vel si ei cui dominium et usum nauium suadeas dicas : "materiam de excellentibus siluis mercare, frater, carinam praeualidis et electis roboribus intexe, clauo, funibus, uelis ut V 647 fabricetur atque armetur nauis operare, sed cum haec feceris, fructum de actibus eius et cursibus non uidebis". 530

XXIX I Praecludere est atque abscidere iter doloris ac paenitendi uiam, ut cum in scripturis dominus deus reuertentibus ad se et paentitentibus blandiatur, nostra duritia et crudelitate, dum fructus paenitentiae intercipitur, paenitentia ipsa tollatur. Quod si inuenimus a paenitentia agenda neminem 535 debere prohiben et deprecantibus atque exorantibus domini misericordiam secundum quod ille misericors et pius est per

Vs"cXMRTОbBaAcgHelZfj/ X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

523 nullam messem metes оm. Ct mssë fj, messem i.m. fj2 messem metes] ines semetes R nullam uindemiam premes V*s" RZ/j/ (nullam post uindemiam Z fj s1 uindebiam s" post nullam in Ct ëë legitur, sed m C exp., inde suprascr. C2) ; recte tuetur CL n. i3O; deest m cett.codd. (suppl s.u. a2), unc. indus. HartBay 524 nullos ex -us k T nullus LPD В et nullos g oliueti tui] oliuarum uicium Z ardoribus D (corr. D2) arboris aA poma от. Ct deceipis 6 525 sic Ct (c exp. C) ei «яг. M Ct aA l cui оm. В dominum О (i add. s.u. О2) a chi Z fj (corr. i.m. fj2) / duminm A, o /.*. A2 dominium et от. b et] est M usum] usus V ius est Z iusu / î usû fj nauium] iniunxisti add. g suades Vs" R suadensi Ct (i eras. CT) dicas] et proem. Q2 (s.u.) P a cgH 526 excellentissimis H post siluis T2 excide add. s.u. mercare post frater / frater от. A fj / frater] kmë add. В carinam] nauem В 527 erectis В cgH roboribus] arboribus a pboribus A intecxe Z intexere В inrexto k inex* (e eras. ?) R clauo C, s adscr. C2 clauos T В clauum Z finibus J2, corr. s.u. Q2 uelis] et praem. M R cgH Z (uellis Z, pr. L exp.) ut] et О 529 fructû ex -tus H fructus aA et cursibus /.*. с2 530 recludere О est post abscidere gH absque a abcidere X ascidere Z abscidere L abscindere О abside ¡j, c s.u. f/ item Ct ac] atque s" 531 ui*a Q ut] et M В el in от. NMR T О el Z, suppl s.u. R2 C2 О2 scripturis] omnibus add. В ante dominus deus in el per dom in um deum legiiur reuertendis A reuertentibus ex -tis a2 532 ad se et paenitentibus от. Vs" et1] ac aA 533 interciditur с interdicitur gH ul 534 tolletur Cr a от. Z ad (a, d suprascr. C2) penitentiam agendam C «/ / penitenciam Z agenda*, m eras. T agendum Z 535 prohibere Z et] ad / depeccantibus R atque] ac cH exhorantibus X exortantibus D Q T (t eras.) A exhortantibus a (corr. a2) b exoptantibus R orantibus /' 536 misericordia M et] est Ct (corr. C2) per] et sicut exp., per suprascr. О2 et per Z his per cgH

294

EPISTVLA 55

sacerdotes eius pacem posse concedi, admittendus est plangentium gemitus et paenitentiae fructus dolentibus non negandus. 2 Et quia apud inferos confessio non est nec exomologesis illic 540 fieri potest, qui ex toto corde paenituerint et rogauerint in ecclesiam debent interim suscipi et in ipsa domino reseruari, qui ad ecclesiam suam uenturus de Ulis utique quos in ea intus inuenerit iudicabit. Apostatae uero et desertores uel aduersarii et hostes et Christi ecclesiam dissipantes, nec si occisi pro 545 nomine foris fuerint, admitti secundum apostolum possunt ad ecclesiae pacem, quando пéс spiritus пéс ecclesiae tenuerunt unitatem. XXX 1 Haec interim, frater carissime, pauca de multis quantum potui breuiter decucurri, quibus et desiderio tuo sa550 tisfacerem et te magis ac magis collegii et corporis nostri

539/540 cf. Ps. 6, 6.

545/547 cf. Eph. 4, 2-3 (Cl. n. 133).

Иг" f X M R T О b В aA cgH el Z p s1 X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

537 pacem от. s" est] et exp., est suprascr. О2 538 dolentibus оm. A negatur Ct 539 quia] quoniam R inferos] infernum dum Ct confessio] dum praem. b* est s.u. f/ nec] ne Z exhomologesis XLN В aA cH Z fj (exhôlo-) s1 exomologisis Ai, exhomologis Q, corr. Q2, exhomolonges C, corr. in logesis C2 exhomologes t illic] in illis Z 540 quia X В ut qui Z paenituerint] non praeт. L 541 ecclesia W kN Z ecclesia*, m eras. T deb& R T (n s.u. T2) debent от. cgH (suppl im. post suscipi H2) suscepi X suscipe L suscipient Ct (ent exp. C) et от. Ct (adscr. i.m. C2) ipsam PD (corr. D2) dñm X domo Ai T cgH e seruari T 542 qui] quia M T qui ad] quia de PD (corr. D2) R post uenturus T2 dñs add. s.u. uenturus est В est uenturus g de] et praem. M quo Q, s suprascr. Q2 quod Ct intus от. e 543 uenerit s1 iudicauit Ct (corr. C2) В uel от. g 544 et1] uel fjs1 et hostes] hostis В et2post Christi a ecclesiam] ia add. el dissipantis В nec s.u. О2 545 nomine] Christi praem. Z eius add. el. C2 i.m., T2 О2 s.u. foras A admitti ex -ta a admitti*, s eras. О admitti] debent add. g apostolorum L apostolum] dicentem uenire non add. M cg dicentem. Si tradidero cordis meum ita ut ardeat c. a. H. h. n. m. pdë. ( = 1 Cor. 13, 3) Venire ñ add. H (sed del) possunt] non praeт. В ad] in s" R 546 ecclesiam Cт post ecclesiae m L Ideo nec (s.u.) sps nec ecclesiae adder de¿ quando] quo Z spiritus] xpî el fj / necclesiae, ce s.u. О2 tenuerunt post unitatem (547) aA tenuerint s" R T В el fj /, Bay tenuerit О, n s.u. О2 tenuerant L 548 frater (er i.ras.) carissime (e i.ras.) T fis (frat M) krñl M Ct (corr. C2) frai carissimi X 549 brebiter R, u /j». R2 decurri Cт О a et] ut s" 550 te от. R magis2] nobis add. О (sed exp.) el collegii ex colligi О2 collegio (ex -ii f) Q collegio ex colligio C colligi т

EPISTVLA 55

295

societate coniungerem. Si autem tibi ueniendi ad nos opportunitas et facultas fuerit, plura in commune conferre et uberius V 648 ac plenius quae in salutarem concordiam faciant tractare poterimus. Opto te, frater carissime, semper bene ualere.

Vs" c X M R T О b В aA ф el Z fj / X = XLPDkN P = PDk M = MQ

R = RCt

551 societate ex -ti H societati ex -te О a societati R b* A g fj /, k2 s.u. soccietatë X cü iungerem s1 tibi s.u. a2 551/552 facultas et opportunitas