Latine discere iuvat [Editio III.] 9788820913755, 8820913755

Table of contents :
latine_Page_01
latine_Page_01
latine_Page_02
latine_Page_02
latine_Page_03
latine_Page_03
latine_Page_04
latine_Page_04
latine_Page_05
latine_Page_05
latine_Page_06
latine_Page_06
latine_Page_07
latine_Page_07
latine_Page_08
latine_Page_08
latine_Page_09
latine_Page_09
latine_Page_10
latine_Page_10
latine_Page_11
latine_Page_11
latine_Page_12
latine_Page_12
latine_Page_13
latine_Page_13
latine_Page_14
latine_Page_14
latine_Page_15
latine_Page_15
latine_Page_16
latine_Page_16
latine_Page_17
latine_Page_17
latine_Page_18
latine_Page_18
latine_Page_19
latine_Page_19
latine_Page_20
latine_Page_20
latine_Page_21
latine_Page_21
latine_Page_22
latine_Page_22
latine_Page_23
latine_Page_23
latine_Page_24
latine_Page_24
latine_Page_25
latine_Page_25
latine_Page_26
latine_Page_26
latine_Page_27
latine_Page_27
latine_Page_28
latine_Page_28
latine_Page_29
latine_Page_29
latine_Page_30
latine_Page_30
latine_Page_31
latine_Page_31
latine_Page_32
latine_Page_32
latine_Page_33
latine_Page_33
latine_Page_34
latine_Page_34
latine_Page_35
latine_Page_35
latine_Page_36
latine_Page_36
latine_Page_37
latine_Page_37
latine_Page_38
latine_Page_38
latine_Page_39
latine_Page_39
latine_Page_40
latine_Page_40
latine_Page_41
latine_Page_41
latine_Page_42
latine_Page_42
latine_Page_43
latine_Page_43
latine_Page_44
latine_Page_44
latine_Page_45
latine_Page_45
latine_Page_46
latine_Page_46
latine_Page_47
latine_Page_47
latine_Page_48
latine_Page_48
latine_Page_49
latine_Page_49
latine_Page_50
latine_Page_50
latine_Page_51
latine_Page_51
latine_Page_52
latine_Page_52
latine_Page_53
latine_Page_53
latine_Page_54
latine_Page_54
latine_Page_55
latine_Page_55
latine_Page_56
latine_Page_56
latine_Page_57
latine_Page_57
latine_Page_58
latine_Page_58
latine_Page_59
latine_Page_59
latine_Page_60
latine_Page_60
latine_Page_61
latine_Page_61
latine_Page_62
latine_Page_62
latine_Page_63
latine_Page_63
latine_Page_64
latine_Page_64
latine_Page_65
latine_Page_65

Citation preview

OPVS FVNDATVM «LATINITAS» - II

CAROLVS EGGER

LATINE DISCERE IVVAT Editio III

OFFICINA LIBRARIA VATICANA Libreria Editrice V aticana EDIDIT

I edizione 1974 II edizione, corretta e ampli~ta, 1978 III edizione, corretta e ampliata, 1982

© 1982 Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano ISBN 88-209-1375-5

PROOEMIVM

Cum hac aetate multi ex iis etiam, qui studia colunt, linguae Latinae sint prorsus ignari, nec desint, qui eius rudimenta discere cupiant, brevis quidam ac facilis modus eiusdem sermonis docendi discendi proponitur. Lingua Latina tironibus non est multo difficilior scitu quam quilibet sermo, qui in huius aetatis hominum usu et consuetudine viget. Scholis ( quas minus Latine lectiones vel praelectiones appellant) non ita multis discipuli adducuntur, ut eiusdem sermonis rudimenta cognoscant ac faciliora scriptionum exempla intelle- · gant. Cuius rei causa magister per gradus quosdam procedat~ usum linguae cum arte grammatica sapienter coniungens. Hoc vero praeceptum magister summum habeat ac firmissime sequatur: iant a prima schola loquatur Latine, interpretationem vulgarem, saltem initio, atque etiam postea, cum opus est, adiciens. Assuescant enim oportet in sermonem Latinum discipuli, qui et singula verba et locutiones Latinas sciant enuntiare ac paulatim ad propositas quaestiones Latine respondere. Notum est quidem linguam lingua condisci. Discipuli, antequam hoc opus aggrediantur, praecipuas notiones grammaticas habeant comprehensas, maxime quod ad structuram enuntiati attinet et ad rationes verbi temporalis. Scholae eo, quo proponuntur, ordine tradantur et a quavis abstineatur festinatione. Vna, summum duae scholae singulis heb-· domadibus suadentur. Omnia vocabula memoriae debent mandari et crebro relegi scriptionum exempla. Cum « facilem » hunc modum linguae Latinae docendae discendae ·edimus, nihil detrahimus de altioris ordinis _studiis Latinis eiusdemque linguae reconditis litteris. Volumus enim, ut ti-

6

CAROLVS EGGER

rones, huiusmodi rudimentis quasi tincti et allecti, ad graviores !' Latinitatis se applicent tlisciplinas.

*** t

Quae supra sunt scripta, ea praefatus sum, cum hic liber primup1 in vulgus ederetur, qui praeter spem a non paucis est probatus. Nunc ·vero, rebus ad Latinitatem christianam pertinentibus auctus purgatusque a nonnullis mendis, incuriae potissimu!Jl typothetarum tribuendis, fidenter iam isecundo emittitur.

*** Omnibus exemplaribus divenditis, hic liber iam tertio .editur; cui Appendix, ad vivum pertinens sermonem Latirium, est adiuncta. CARQLVS EGGER

SCRIBENDI COMPENDIA

no. = nomen adi. = adiectivum vt. = verbum temporale p. = pronomen adv. = adverbium

m. = genus masculinum f. = genus femininum n. = genus neutrum

SCHOLA PRIMA·

Magister: Salvete, discipuli (salve, discipule)! Discipuli: Salve, magister! (Hic vel similis salutandi modus initio cuiusque scholae iteretur). l. Magister: In omni lingua initium sumitur ab alphabeto. Lingua Latina viginti quattuor litteras habet: AB C D E F G H l K L M N O P Q R S T U V X Y Z.

2. De modo pronuntiandi.

Magister: In lingua Latina est duplex modus pronuntiandi: a) modus antiquus seu restitutus (qui similis est ei, qui praestantium auctorum aetate viguit); b) modus nationum nostrarum, praesertim .vero Ecclesiae, proprius. Ad a): ae = a.e (saepe, non sepe); oe = {f {p6ena, non pena); c ante vocalem e et i est 'k (celo = kelo; civitas = kivitas); g ante e vel i = g, .cuius sonus est asper {lege = leghe); h vix vel non auditur; y = u Gallorum vel ii Germanorum; ti cum vocali = t- i, non zi-; ph = f (rectius p cum aspiratione); v = w Anglorum. Ad b): ae, oe = ·e (maestus =· mestus, poena = pena); c ante vocalem e vel i = tsh (celo = tshelo); g ante e vel i = dsh (lege = ledshe); h non auditur; per errorem multi eam nimis enuntiant; ti cum vocali est tsi (non autem in verbis Graecis : Critias, vel cum s, t, x praecedunt: Sextius, ostium, Vettius), vel cum accentus in littera i residet: totfus.

8

CAROLVS EGGER

3. De syllabis longis et previbus. Vocales in lingua Latina sunt aut longae aut breves. Longae ita significantur - , breves ita v. Longitudine aut brevitate sensus verborum potest mutari: 6ccido (adiciatur interpretcHio vuJgaris) - occido (adiciatur interpretatio vulgaris); populus (arbor) populus (gens).

4. De accentu.

Magister: Accentus in lingua Latina in paenultima syllaba résidet, si est longa; si est brevis in tértiam a postrema recedi t: occido ocddo. In scriptionum exemplis nostris, si deest apex, accentus est in paenultima . syllaba.

S. Praeeunte magistro, discipuli legant rélegant:

Salve, Regina! Te saluto, o pia, nostra tutela . in tenebrosa via, in sinistra terrffica procella benigna stella. Quando te non saluto, o nostra vita, gemo in amari tu dine infinita ; in tranquilla quiete, te invocata, vivo, o beata. Saluto te, Regina gloriosa, arca divina, intemerata rosa; te, bella oliva, Iris serena, pura, nivea figura. Quando miser vacillo in vento infido, Regina generosa, in te confido; in te confido in fausta, in dura sorte, in vita, in morte (A. Bendazzi).

Latine discere iuvat

9

6. Discipuli legant et mem6riae mandent haec verba, quorum in" terpretationem vu.lgarem iuxta conscribant: onitio ... h6stia ... natio ... calamitas ... caecus .. ~ sextus ... exsilium ... habere ... oboedire ...

patiéntia ... poeta ... caelum ... phoca ... béstia ... syllaba ... philos6phia ... mixtura ... murus ...

vitium ... physicus ... phoenix ... mare ... terra ... sphinx ... médicus ... medicina ... vita ...

SCHOLA SECVNDA

(

7. Magister: In lingua Latina deest artfculus: rosa = la rosa, la rose, ;the rose, die Rose. rosae = (adiciatur interpretatio vulgari,s ) rosae = rosam = » rosa = rosa = ))

))

))

))

))

))

))

))

))

))

))

8. Hi sex modi casus appellantur; quorum haec sunt n6mina: nominativus (n6minor ... ; subiectum); , genetivus (cfr. filius genitoris; attributum); dativus (cfr. do tibi; complementum obliquum); accusativus (cfr. accuso te; complementum directum seu obiectum); vocativus (voco te, o mater); ablativus (cfr. ablatum a loco; instrurnentum; modus). 9. Nomen, cum extremis syllabis sic mutatur, dicitur

«

declinari

».

in lingua Latina sunt quinque declinationes (n. 7 est prima de. clinatio). Ex genetivo {qui in léxicis poni solet) intellégitur dedin~Hio n6minis: I :. ae rosa, rosae II - i Paulus, Pauli III - is dolor, doloris

IV - us versus, versus V - ei séries, seriei

Discipuli ea, quae numeris 7, 8, 9 continentur, mem6riae infigant.

Latine discere . iùvat

11

10. Verbum temporale esse: ·

sum

= ...

es . = .. . est - .. .

11. Magister:

sumus = ... estis - .. . sunt - .. .

Lingua Latina = ... lingua e La tinae = ... linguam Latinam = · ...

Adiectivum femininum ( « Latina ») eodem modo ac nomen femininum («lingua»), cui refertur, declinatur ( = congruéntia).

12. Exemplum : Ira est funesta; terra est ampia; stella spléndida est. · Ecce magistra nostra! Bona et sédula est. Discipula da t rosam magistrae. Magistra vocat Paulam. Magna est Paulae diligéntia. Paula, amica mea, amat linguam Latinam. Paula bene legit: « Vita honesta est étiam beata; numquam autem secura est consciéntia praya ». Magistra laudat Paulae diligéntiam.

13. Vocabula mem6riae mandanda (interpretatio vulgaris iuxta conscribatur) :· magistra = ecce = ... sédula = ... bona = laeta = .. . beata = .. . magna = .. .

mea = ... prava = ... consciéntia = diligéntia = secura = autem bene ·= ...

numquam = étiam = ... dat = laudat = ... legit = ... vocat = et = ...

12

CAROLVS EGGER

14. Discipuli e6rrigant: Paula amat linguae Latinae - Magistr~ laudat diligéntia Paulae Magistra numquam sumus laetam.

15. 1ndica declinationem horum verborum: sapiéntia, ae ... mare, maris hortus, i .. . aqua, ae .. .

aquila, ae .. . via, viae .. . vita, ae .. . animus, i ...

ovile, is .. . filìa, ae .. . vict6ria, ae ... poeta, ae ...

• SCHOLA TÉRTIA

16. Magister: rosa, rosae, rosae, rosam, rosa, rosa est singularis numerus primae declinationis; nunc éxplico vobis numerum pluralem: rosae' = rosarum = I rosis = ...

NOM

GEN DAT

rosas = rosae rosis = ...

ACC

voc ABL

Vocativus est idem ac nominativus in numero singulari et plurali. In hoc numero (plurali) etiain dativus et ablativus sunt iidem.

17. Magister: ~n lingua Latina sunt quattuor coniugationes, quae extremis syllabis infinitivi témporis praesentis distinguuntur:

are II - ere III- ere IV -ire I

-

arare, laborare, amare, iudicare, laudare docere, persuadere, piacere, respondere, timere légere, currere, facere, vivere venire, audire, dormire, ire, servire

Ea, quae numeris 16 et 17 continentur, discipuli animis fmprimant.

18. Magister: Iam cognoscitis tempus praesens verbi esse: sum, es, est, sumus, estis, sunt. N une d6ceo vos tempus imperfectum:

eram, eras, erat, eramus, eratis, erant

14

CAROLVS EGGER

Quaelibet persona

pecu~jaribus

litteris extremis distinguitur:

~

Num. sing.

l. -m 2. · -s 3. -t

Num. plur.

l. -mus 2. -tis 3. -nt

Proriomen personale ego, tu, is, ea, id, nos, vos, ii, eae, ea, in lingua Latina plerumque omittitur.

19. Exemplum: Ecce m Jgistrae nostrae! Bonae et sédulae sunt. Magistrae sunt in scholis et vocant discipulas~ Magna est discipularum diligéntia. Paula et Antonia, ·amicae meae, amant linguam Latinam. Magistrae laudant discipularum diligéntiam. Discipulae dant rosas · magistris. Magistrae nostrae, vere bonae estis !

20. Vocabula memoriae mandanda: vocant = ... dant = ... vere = ...

heri = h6die lassa =

.. .

= ...

21. Praepositio in cum ablativo locum . significat, in quo aliquis vel aliquid est: in terra sunt rosae .

. 22. Discipuli indicent -(numerum inscribendo) horum verbo rum coniugationem: tra d ere del ere ludere vi d ere mittere exercere

( ( ( ( ,( (

) = ) ) = ) ) = ) -

=

sperare punire errare ferire habere intrare

( ( ( ( ( (

) ) ) ) ) )

= = = =

=

Latine discere iuvat

15

23. P6nite has lqcutiones in nUmero plurali (exemplum: magistra est in schola - magistrae sunt in scholis): discfpula erat in schola . . . . , - - - - - - - - - - eram magistra linguae Latinae - - - - - - - Magistra, heri eras bona ! Amica · mea heri bona era t Lassa sum. Lassa eram

24. P6nite iuxta haec verba pronomen personale sermonis patrii v estri a) b) c) d) e)

ararem placet eramus timetis sumus f) estis g) legit

vident vide t eratis da t erant sunt era t

d an t p laces eras vide t is légitis légerem arabam

SCHOLA QVARTA

25. Magister: H6die pertractamus secundam declinationem. Ecce exemplum:

...

in numero singulari

NOM (et VOC) -us, -er GEN -i DAT (et ABL) -o

ager = agri = agro =

in numero plurali

NOM (et VOC) -i GEN -o rum DAT (et ABL) -is

agri = ... agro rum = agris = ...

...

26. Unum nomen exit in -ir: vir, viri, viro ( = ... ). Vocativus est idem ac nominativus: vir. Casus dativus et ablativus n1lmeri pluralis eodem modo quo in prima declinatione (-is) terminatur.

27. Haec sunt attendenda circa vocativum: a) vocativus n6minum in -us exeuntium (secundae declinationis tantum) in numero singulari distinguitur littera -e: domine! anime ! Paule ! b) vocativus n6minum in -ius exeuntium in numero singulari habet litteram -i: fili! (nominativus: filius); Vergili (nominativus: Vergilius). c) Vocativus n6minis Dei (Deus, i) est: Deus; pron6m1n1s masculini meus ( = ... ) est: mi. Exempla: mi Deus! Fili mi!

Latine discere iuvat

17

28. Magister: N une doceo vos accusativas: DECLINATI O I II III IV

.PLVR.

SING. -am -um -em -unt -em

v

-as -os -es -us -es

ltaque accusativus numeri singularis exit semper in -m, accusativus numeri pluralis in -s. Accusativus declinationis secu.ndae et quartae est idem in numero singulari, accusativus declinationis tértiae et quintae est idem in numero singulari et plurali.

29. Magister: Debetis etiam discere imperfectum modi coniunctivi verbi temporalis. Addite ad infinitivum litteras illas, quibus personae in coniugatione distinguuntur (cfr. num .. 18): CONIVGATIO I II III IV

arare m timerem légerem audirem

arares timeres légeres audires

arare t; timeret; légeret ; audiret;

araremus timeremus legeremus audiremus

araretis timeretis legeretis audiretis

ararent timerent légerent audirent

(= (= (= (=

... ) ... ) ... )

... )

Additur verbum esse: essem esses esset; essemus essetis essent.

30.

PETRVS DIVRNARIVS

Petrus videt agricolam in agro valde ampio, decem capellas et equum, et agricolam intérrogat . .P(etrus): Agricola, cur ager tuus non est excultus? A(gricola) : Quia, puer mi, ager non est meus, et agricola non sum. P.: Si pecuniam haberes, nonne agrum comparares? A. : Si pecuniam haberem, agrum pecunia compararem. Si meus esset amplus ager, non salurn sérerem herbam capellis meis

18

CAROLVS EGGER

et equo, sed étiari). terram bonam ararem, incultum agruin. pénitus subigerem, vineam pulchram in agro plantarem, laetus viverem et equus meus miser nòn esset. P. : Vbi est d6minus agri? A. : Agri d6minus in parva et remdta insula est. Petrus annotat : « Si pecuniam haberet, agricola esset d6minus agri, agrum araret, vineam plantaret, laetus viveret ».

31. Vocabula mem6riaJ mandanda; quorum interpretatio vulgaris iuxta conscribatur: diurmirius, i equus, i ... Petrus, i ..·. puer, .eri ... amplus (adi. m.) .. . excultus (adi. m.) ... incultus (adi. m.) .. . comparare ... sérere ... subigere ... capella, ae ... prava ... honesta ...

meus, tuus · (pron. adi. m.) ... parva (adi. f.) ... vfnea, ae, ... non solum - sed etia,:n ... valde (adv.) ... pénitus (adv.) .•. decem ... herba, ae, .. . pect!nia, ae .. . agricola, ae cur? ... ? nonne? ... ?

32. Arznotdtio : In prima declinatione non solum verba feminina (capella, terra etc.) sunt, sed étiam masculina (agricola, poeta).

33. Adiectiva, ut vidimus, habent formam femininam et masculinam (I et II d~clinationis: terram bonam; vineam pulchram; ager tuus excultus ; incultum agrum).

SCHOLA QVINTA

34. Magister: In lingua Latina sunt n6mina, quae non sunt masculina aut feminina : sunt neutra .(neutri géneris ). Ne-uter significat ...

35. N·6mina neutra secundae declinaiionis éxeunt in -um {pauca in -us: pélagus = ... ; vulgus = ...) in numero singulari, sed in numero plurali in -a.

36. 6mnia n6mina neutra tres casus pares habent in numero singulari et plurali: NOM - ACC - VOC. Ceteri casus sunt ut in declinatione n6minis masculini. Ecce declimitio n6minis neutri :

cérasum ( = ... ) cérasi ( = ... ) céraso ( = ... )

NOM

+ ACC + VOC GEN

DAT

+ ABL

cérasa ( = ... ) ceraso rum ( = cérasis ( = ...)

... )

37. N6mina neutra haben t etiam adiectivum neutrum :

cérasum bonum cérasi boni céraso bono

NOM-ACC- VOC· GEN DAT-ABL

cérasa bona cerasorum bonorum cérasis bonis

38. Annottitio : n6mina arborum sunt feminina, n6mina pomorum plerumque neutra: malus, cérasus, p6pulus - malum, pirum, cérasum, pérsicum; p6pulus procera ( = ... ); p6puli procerae ( = ... ); malus bona dat bona mala ( = ...).

20

CAROLVS EGGER

39. Adiectivum neutrur.l, cum salurn est (non attributum), potest . habere vim substantivi: pueris iucundum est ludere; vere dignum et iustum est gnitias agere.

40. Petrus et Antonius, discipuli valde séduli, vident in amplis agris centum capellas et decem miseros equos, et agricolas intérrogant: -

Agricolae, cur agri jvestri non sunt exculti? Quia, pueri, agri non sunt nostri et agricolae non sumus. Si pecuniam haberetis, nonne agros compararetis? Si pecuniam haberemus, agros compararemus, in amplis agris sereremus herbas capellis et equis, terras bonas àraremus, et pénitus subigeremus, vineas pulchras plantaremus, laeti viveremus et filii nostri miseri non essent. Agrorum autem domini sunt in parvis et remotis insulis et agros non' curant.

Petrus et Antonius annotant: « Agricolae si pecuniam haberent, essent domini agrorum, ararent, sérerent, in agris pulchras vineas plantarent, laeti viverent. Étiam equi miseri non essent ».

41. Discipuli supra lineas apta verba conscribant aut verba compleant: Plantarem - - - - - - - - - (véluti: bonam) malum Plantaret populum. Plantaremus malos. Mitterem bon-- pir-- si habere--. Mitteremus cérasa, si habere-.-. 42. Discipuli item has locutiones emendent: Pélagus est amplus Cérasi mea sunt bona In ·agri sunt decem capellas Agri non sunt nostrae et agricoli non sum - - - - - - - - - Si agricola pecunia haberes, agri compararent -------..,---

Latine discere iuvat

21

43. Discipuli has senténtias in sermonem patrium convertant : a) Ecce Ant6nius et Petrus: neuter légeret, si librum non haberet. b) Si 6culos haberes, caecus non esses, agros videres et agricolas. c) mali bonae dant bona mala pueris agricolarum.

44. Vocabula mem6riae mandanda: quorum iuxta conscribatur : cérasus, i f. = ... cérasum, i, n. = malus, i, f. = .. . malum, i, n. = .. . pirus, i, f. = ... pérsicum (malum), i, n. bonus, a, um = ... procerus, a, um = iucundus, a, um = dignus, a, um = ...

'

vulgari~

interpretatio

pirum, i, n. == •.• pérsicus, i, f. = iustus, a, um = ... miser, a, um centum = .. . piantare = .. . vivere = .. . curant = .. . vident = .. . intérrogant =

SCHOLA SEXTA

Recognitio 45. Magister: H6die, chrissimi, oportet recognoscatis ea, quae iam didicistis. Nisi hoc facitis, magna conrusio in méntibus vestris erit. Videte vocabula, quae in prima schola didicistis (num.6): Quattuor eorum sunt neutra (neutri generis); qualia? Ibi undecim nomina sunt primae declinationis; qualia? Vnum nomen est masculinum; quale? Ibi sunt étiam tria adiectiva masculina; qualia? Réddite ea feminina: m. f.-----m. f. m.

t 46. Adiectiva, quae vidistis, in tres syllabas éxeunt: -us (m.), a (f.), um (n.). Nunc, sine léxico, complete adiectiva infr~ p6sita (ut in hoc exemplo : bonus, bona, bonum), et addite interpreta.tionelli · vulgarem: . a)

b) c)

d) e) f) g) h) i) amplus tuus m) incultus

k) l)

sédula Latina honesta beata secura prava laeta me a magna

= = = =

= =

= =

Latine discere iuvat

n) o) p)

23

=

miser

procera ----------- = dignum = iucundum

q)

47. Dicite mem6riter interpretationem horum verborum Latinorum; ea, quae non novistis, signa rubro indicate et quaérite interpretationem in léxico : poeta, ae oboedire habere diligéntia, a e autem étiam bene esse

tradere delere vocat equus, i puer, ri incultus parva vir

4

pecunia, ae agricola, aè cur? quia ludere sérere amplus occido

Relegatur exemplum 12; discipuli, audientes enuntiata Latina, statiro in sermonem vulgarem convertant. Resumatur exemplum 19, cuius senténtiae, a magistro in sermonem vulgarem conversae, a discipulis ilico iterum reddantur Latine. Idem agatur circa exempla 30 et 40. Potest autem exercitatio hoc etiam modo fieri: discipuli éad~m exempla in linguam vulgarem convertant in charta scribentes. Deinde, exemplo Latino non aspecto, vertant ea in Latinum.

Annotdtio: In aliis nominibus et adiectivis secundae declinationis in -er exeuntibus littera e eiusdem syllabae servatur, in aliis non servatur: puer, pueri miser, miseri liber, liberi (adi.)

noster, nostri liber, libri (no.)

Exercitdtio : Discipuli, vocabulis, quae usque adhuc didicerunt, usi, decem senténtias Latinas conficiant. Item, nomina pomorum (cfr. nn. 36 -38) adhibentes, quinque conscribant enuntiata Latina.

SCHOLA Sf:PTIMA

48. Magister: Tértia declimitio, quam hodie pertractamus, comprehendit nomina plurima numero et maxime vada. Nihil certi dicere possumus de exe~nte syllaba nominativi: est enim varia ac potest exire in consonantem aut in vocalem. Nomina huius declinationis ad unum e tribus genéribus (m. f. n.) possunt pertinere; quod quidem genus e léxicis et usu cognoscitur. Casus genetivus nilmeri singularis exit in -is, quae litterae in léxicis post nominativum poni solent. Haec aspicite animisque imprimite:

Numerus singularis tértiae declinationis varius - is - i -em (m. f.)

-e

NOM + VOC GEN DAT ACC ut nominativus (n.) ABL

Exempla: vox, vocis, voci, vocem, voce ( = ... ); est nomen femininum; homo, hominis, homini, hominem, homine ( = ... ); est nomen masculinum ; rete, retis, reti, rete, rete ( = ... ); est nomen neutrum; grus, gruis, grui, gruem, grue ( = ... ). limen, liminis, limini, limen, limine ( = ... ).

49. Multa adiectiva sequuntur hanc tértiam declinationem. Sed atténdite: in NOMINATIVO numeri singularis possunt terminari eodem modo in génere masculino, feminino, neutro; cfr. ferox = ... ;

Latine discere iuvat

2;

aut possunt te~inari eodem modo in génere masculino et feminino (-is), sed in neutro diverso modo(- e); cfr. fortis, fortis, forte; aut possunt habere pr6prium modum exetmdi in singulis genéribus ; cfr. céleber (m.); célebris (f.), - célebre- (n.); adiectiva, quae hoc modo in singulis genéribus éxeunt, sunt trédecim (13).

Annotdtio :- Adiectiva tértiae declinationis in ABLATIVO nt1meri singularis éxeunt in -i, non in -e (re quidem vera perpauca éxeunt in -e; sed de his nunc non tractatur). Exempla: Genus masc. et fem. ferox ferocis feroci ferocem feroci

NOM

+ VOC

- GEN DAT ACC

ABL

Genus neutrum ferox ferocis feroci ferox feroci

1taque in -génere neutro tres casus sunt iidem: nominativus, vocativus, accusativus. leo fortis leonis fortis leoni forti leonem fortem leone forti

NOM

GEN DAT ACC ABL

+

VOC

cor forte cordis fortis cordi forti cor forte corde forti

50. Magister : H6die étiam imperfectum modi indicativi discere debetis: cogitate de infìnitivo témporis praesentis (-are, -ere, -ire); expl1ngite Htteras -re, p6nite -ba, addite Htteram extremam, propriam cuiusque personae (cfr. n. 18). Exempla: I arare ara- arabam, arabas, arabat, arabamus, arabatis, arabant; II timere time- timebam, timebas, timebat, timebamus, timebatis, timebant; III légere lege- legebam, legebas, legebat, legebamus, legebatis, legebant;

26

CAROLVS EGGER

IV audire audi- audieb'ipm, audiebas, audiebat, audiebamus, audiebatis, audiebant ; Annotdtio: In quarta coniugatione post litteram i (audi) additur e. 51. Magister: Praepositio de conillingitur èum ablativo; indicat saepe argument~m, de quo agimus, vel titulum libri: de grue dicimus ( = ... ); de bello Gallico ( = ... ).

52. FABVLA DE LVPd ET GRVE Olim ferox lupus praedam vorabat, sed os , haerebat in faucibus lupi. Magna voce lupus ferarum auxilium implorabat. Ferae autem animalis ferocis crudelitatem timebant. In vitae discrimine, lupus gruem orabat, ut os extniheret. Non salurn incolumitatem, sed étiam magnam mercedem promittebat. Grus lupum ferocem timebat. Sed précibus lupus gtuis animuro dénique flectebat. Bona grus caput suum faucibus lupi committebat et longa rostro suo os extrahebat. P6stea grus flagitabat mercedem, sed frustra. Nam lupus bonae grui respondebat: « Satis gratus sum; nam caput tuum adhuc integrum est ». Mala béstia osse non amplius laborabat et pravum animum suum · rursus demonstrabat.

Exercitdtio: Quot imperfecta sunt in hac fabula? Estne étiam imperfectum modi coniunctivi? (cfr. num. 29).

53. Vocabula mem6riae mandanda amplius = ... animai, is = ... auxilium, ii (n.) = caput, capitis (n.) == ... crudélitas, tis = ... discrimen, Inis (n.) = ...

bellum, i = ... longus, a, um = lupus, i = ... merces, dis == nam = olim = ...

committere demonstrare extnihere = flagitare = fléctere = haerere ·= ...

=

Latine discere iuvat

fabula, ae = ... . faux, cis (f.) = ... frustra = ... gratus, a, um == incolumitas, tis = ... integer, gra, grum = ·

os, ossis (n.) = p6stea = ... prex, cis (f.) = rursus ·= · ... satis = ... ut = ...

27

laborare = orare = .. . vorare = .. .

Declinate vocabula neutra, quae hic p6sita sunt.

54. Exercitdtio : Verte in sermonem patrium, deinde, exemplo Latino non aspecto, iterum in Latinum: Magistra legebat librum «De hist6ria Romana» et discipulae a:udiebant. Petrus videbat agricolas et agricolae videbant Petruro. Paula heri bene legebat et magistra laudabat Paulae diligéntiam. Agricola pecuniam non habebat, agrum non · comparabat, vineam non plantabat in agro, herbam non serebat capellis suis et equo. Mali bonae dabant bona mala pueris agricolarum. H eri fabulam de lupo · et grue audiebatis. Lupi praedam vorabant. Cur grus mercedem frustra flagitabat? Cur lupus mala béstia est? Preces tuae animum magistrae non flectebant, quia Paula et Antonia non erant diligentes.

SCHOIA OCTAVA

55. Magister: Argumentum praecipuum huius scholae est nfunerus pluralis tértiae declinatjonis. Statim mem6riae mandate haec verba: argumentum = ... praecipuus, a, um = statim = ... ecce = ... Ecce ntunerus pluralis tértiae declinationis NOM GEN

+ VOC + ACC

DAT + ABL

Genusmasc. -es -um -ibus

fem. -es -um -ibus

neutr. -a

:..um -ibus

Exempla: h6mines, h6minum, hominibus, h6mines, homfnibus (m.); voces, vocum, v6cibus, voces, v6cibus (f.); capita, capitum, capftibus, capita, capitibus (n.).

56. Annotdtio : Éxeunt in genetivo numeri pluralis in - ium l) n6mina paribus syllabis constantia in nominativo et in genetivo nfuneri singularis: civis, civis ( = ... ) - genet. plur.:

civium; 2) n6mina imparibus syllabis constantia, in quibus · extremam syllabam genetivi ntimeri singularis - is praecedunt duae consonantes: mons, montis ( = ... )- genet. plur.: m6ntium; arx, arcis ( = ... ) - genet. plur.: arcium; cor, cordis - genet. plur.: c6rdium (sed nominativus plur.: cordà);

Latine discere iuvat

29

3) nonnulla nomina, imparibus syllabis constantia in nominativo et genetivo numeri singularis, quamquam extremam syllabam - is non praecedunt duae consonantes; ~unt autem haec: dos, dotis ( = ... )- genet. plur.: dotium; faux, faucis - genet. plur.: faucium; fraus, fraudis ( ~ ... ) - genet. plur.: frau- · dium; glis, gliris ( = ... ) - genet. plur. glirium; lis, litis (= ...)- genet. plur.: litium; mas, maris (= ...)- genet. plur.: marium; mus, muris ( = ... ) - genet. plur.: murium; nix, nivis (= .... )- genet. plur.: nivium; 4) nomina géneris neutri, in nominativo singularis numeri exeuntia in - al, - ar, - e; haec praetérea in ablativo numeri sillgularis, ut adiectiva tértiae delicnationis, éxeunt in - i, et in nominativo numeri pluralis in - ia : animai, alis - abl. sing.: animali - nom. plur.: animalia - genet. plur.: animalium; calcar, aris ( = ... ) - ab l. sing. calcari - nom. plur.: calcaria - genet. plur.: calcarium; mare, ris ( = ... ) - abl. sing. mari - nom. plur. : maria - genet. plur. : marium.

57. Magister: Atténdite haec exempla, in quibus ad nomen additur adiectivum : ferocia animalia f6rtia corda magna maria

NOM + VOC + ACC

NOM+VOC+ACC PLVR ferocia animalia fortia corda magna maria

GEN PLVR ferocium animalium f6rtium cordium magnorum marium

ABL SING feroci animali forti corde magno mari

58. Nomina ménsium (merisis, mensis = .. ) in lingua Latina sunt adiectiva; itaque, si sunt tértiae declinationis, in ablativo numeri singularis éxeunt in - i : mense Octobri - mense Ianuario.

30

CAROLVS EGGER

Ecce n6mina ménsium ~ ~{

Ianmirius, ii = ... Februarius, ii = Martius, ii = .. . Aprilis,.is = .. .

September, bris = ... October, bris = ... November, bris = ... December, bris = :··

Maius, ii = ... . IU.nius, ii = ·... ' Iulius, ii = .. . Augustus, i = ~

~

59. Exercitdtio: Scribite quinque senténtias, quarum subiectum et praedicatum sin t plura~ia, ut in exemplo a):

a) Lupi sunt animalia fer6cia; b) Videbam ariimal

d) e)

c)

f)

P6nite has senténtias in nUmero plurali: a) b) c) d) e) f) g) h)

Cor h6minis era t forte: Mare est amplum: - - - - - - - - - - - Vir fortis dolorem tolèrab~t: - - - - - - - - - - - Miles erat in arce: - - - - - - - - - - - - Calcar equo non est gratum: - - - - - - - - - - - - Montis cacumen est sublime: - - - - - - - - - - - - --, Puer animai ferox timebat: - - - - - - - - - - - - Animai rostro praedam vorabat: - - - - ' - - - - - - - - - - -

Dicite casum n6minis maris (mare, maris) in his. sententiis: · a) b) c) d) e) f)

In mari Aegaeo multae -sunt insulae: - - - - - Piscatores in mari rétibt.!s captant pisces: - - - - - - Litus maris nostri est pulchrum: ·Heri mare nostrum rursus videbani : - - - - - - H6die mare nostrum pulchrum est: - - - - - - N6mina marium varia sunt: - - - - - - - - -

Latine discere iuvat

60. Vocabula mem6riaè mandanda: cacumen, 1nis (n.) = nomen, 'lnis (n.) .= ... litils, oris (n.) = .. . miles, ltis (m.) = .. . orbis, is (m.) = .. . piscis, is (m.) = .. . piscator, oris (m.) = pulcher, ra, um = mus - uris (m.) =

heri = h6die = ... captare = ... errar, 6ris (m.) = senténtia, ae (f.) = tolerare = lacerare = quaerere

61. In his senténtiis sunt du6decim (12) errores; quaerite eos l a) b) c) d) e) f)

Heri videbam ferocem animalem. Pulchri sunt litores maris. Mense Iulia eram in montis. Mense Decembre non sumus in mare. N6mines civum sunt vari. Puer timeb~t parvum mus.

31

SCHOLA NONA

62. Magister: H6die adhuc de tértia dedinatione agimus. In genetivo f nlimeri pluralis éxeunt in -um: a) nonnulla nomina paribus syllabis constantia in nominativo et genetivo numeri singularis. Sunt mem6riae mandanda : pater, patris (m. = ... ) - genet. plur.: patrum; mater, matris (f. = ... ) - genet. plur.: matrum; frater, fratris (m. = ... ) - genet. plur.: fratrum; senex, senis (m. = ... ) - genet. plur.: senum; iuvenis, is (m. f. = ... ) - genet. plur.: iuvenum; canis, is (m. = ... ) genet. plur.: canum; accipiter, tris (m. = ... ) - genet. plur.: accipitrum; v6lucer, cris (m. = ... ) - genet. plur.: v6lucrum; vates, is (m. = ... ) - genet. plur.: vatum; b) nonnulla adiectiva: compos, otis ( = ... ); dives, Itis ( = ... ); hospes, ltis ( = ... ); vetus, eris ( = ... ); inops, opis ( = ... ) ; pauper, eris ( = ... ) ; particeps, lpis ( = ... ); princeps, lpis ( = ... ) ; uber, eris ( = ... ) ; superstes, Itis ( = ... ). Saltem adiectiva huius géneris sunt mem6riae mandanda, quae in hac sunt senténtia: Pauper et inops vetus erat hospes divitis 'principis.

63. Magister: H6die étiam indicativum. témporis praesentis debetis discere. Iam cogn6scitis aliqua exempla: vita t ( = ... ) ; vocat ( = ... ); da t ( = ... ) ; ama t ( = ... ) ; legit ( = ... ); laudat ( = ... ); item numerum pluralem: vocant, amant, laudant, dant. Vbi sunt haec exempla? Cogn6scitis étiam has formas: videt ( = ... ); intérrogat ( = ... ); nota t ( = ... ); easque in numero plurali p6sitas: vident, intérrogant,

Latine discere iuvat

33

notant. Vbi sunt haec exempla? Étiam: dicimus ( = ... ) cogn6scitis. Ecce tota coniugatio indicativi praesentis: iterum cogitate de infinitivo témporis praesentis, expungite litteras-re, pònite extremam litteram (extremas 1itteras) ·propriam ·(proprias) cuiusque personae: I II III · IV

arare ara- aro, aras, arat, aramus, aratis, arant ( = ... ) timere time- timeo, times, timet, timemus, timetis, timent ( = ...) legere lege- lego, legis, legit, légimus, légitis, legunt ( = ... ) audire audi- audio, audis, audit, audimus, auditis, audiunt ( = ... )

Annotdtio: a) extrema littera propria primae personae est -o (non -m) (cfr. num. 18). b) in prima persona numeri singularis primae coniugationis expungitur littera -a infinitivi: ama-o = amo; c) in tértia coniugatione littera -e infinitivi mutatur in -i : légere legis, legit, légimus, légitis; d) in tértia persona numeri pluralis tértiae et quartae coniugationis habèmus extremam syllabam -unt: legunt, audiunt. 64. Magister: Doceo vos alias praepositiones :

+ ABL significat coniunctionem (simul): sum in schola cum Paulo ; ambulo ( = ... ) cum amicis meis. post + ACC ( = ... ) : post longum iter ( = ... ) eram lassus ( = ... ); Petrus est .post Ant6nium in schola; Paula et Antonia · sunt post magistram. ante + ACC ( = ... ): Petrus erat ante agricolam; Petrus et Ant6nius erant ante agricolas. Haec sunt témpora anni (tempus, oris = ... ): ver, veris (n. = ... ); a,estas, atis (f. = ... ); ~Ùtumnus, i (m. = ... ) ; hiems, hiemis (f. = ... ). cum

65. Petrus et Antonius de praetérita aestate dicunt:

........;. Petre, ubi eras aestate praetérita? - Antoni, amice mi, mense Augusto eram in m6ntibus, ubi erant abietes et pini semper virentes, et prata viréntia. Saepe longa

34

CARO LVS EGGER

itinera faciebam cum amicis meis. Sed post longum iter fame \\ laborabamus omnes. Nam aquam habebamus bonam et aerem salubrem. ·- Certe pulchros libros legebatis. - Sed non multos. Naro saepe ludebamus pila in ampio prato et post longum iter graviter dormiebamus.

66. De autumno. Septembri, Octobri autumnat totoque Novembri (Aus6nius). Autumno, mense Octobri, discipuli et discipulae sunt rursus in scholis, audiunt magistros et ·m agistras, discunt linguam Latinam (Anglicam, Gallicam, Gérmanicarn, Hispanicam, Italicam, Lusitanam), mathematicam, hist6riam et argumenta varia. Arbores amittunt frondes. Abies autem et pinus semper virentes sunt. V6lucres fere omnes migrant. Agricolae serunt, pira et mala c6lligunt, vinum bonum uva conficiunt.

67. De hieme. Post autumnum longa hiems est. Hieme noctes sunt longae. Candor nivium 6perit alta caclimina m6ntium et frigus est. Si nix est in agris, pueri nive ludunt vel in aédibus manent. Caelum saepe opériunt nubila. Mense Decembri et ·Ianuario discipuli breves scholarum férias habent.

68. De vere. Post longam hfemem est ver. Primo vere aer est rursus tépidus. Deinde frondescunt arbores .et florent. Amygdalus est f16ribus alba. In pratis est herba nova et agri sunt virides. Caelum serenum, sed interdum nubilum est. Extremo vere frumenta flavescunt in agris et agricolae laeti sunt pr6xima messe. Discipuli et discipulae periculum faciunt, et post pericula longas habent férias aestivas.

Latine discere iuvat

JS

69. Annotatio: Ad certum tempus indicandum adhibemus ablativum : primo vere; extremo vere, mense Decembri; aestate; autumno ; hieme.

70. Vocabula mem6riae mandanda: abies, etis (f.) = ... amygdalus (f.) = ... aedes, ium (f. plur.) = aer, is (m.) = ... arbor, oris (f.) = argumentum, i = fames, is (f.) = ... candor, oris (m.) = ... frigus, oris (n.) = frons, dis (f.) = frumentum, i = fériae, arum = ... mensis, is (f.) = ... nubilum, i = ... pinus, i (vel us, f.) = pratum, i = ... periculum, i = ... vel ... brevis, e = ... certus, a, um = extremus, a, um = adhibere = ... flavéscere = florerè = ... · frondéscere =

manere = .. . migrare = .. . maturus, a, um novus, a, um = ... omnis, e = ... peregrinus, a, um = praetéritus, a, um = primus, a, um = saluber, bris, bre = serenus, a, um = tépidus, a, um = .. . totus, a, um = .. . nubilus, a, um - ... deinde = .. . graviter = .. . interdum = .. . amittere = .. . autumnare = ... colligere = .. . conficere = .. . discere = operire = requirere = facere = ...

SCHOLA DÉCIMA · ~ ·

71. Magister: Hodie quartam declinationem pertractamus :

f in nfunero singulari NOM + VOC GEN DAT ACC ABL

genus masc. fructus fructus · fructui fructum fructu

fem. manus manus manui manum manu

neutr. comu cornus cornu cornu comu

Annotatio: Nomina neutra quartae declinationis in nl:tmero singulari éxeunt in -u, genetivo excepto.

in nfunero plurali NOM+VOC GEN DAT ACC ABL

fructus fructuum fructibus fructus fructibus

manus manuum manibus manus manibus

comua comuum comibus c6rnua cornibus

72. Annotatio : Nomina in -cus exeuntia ( exempla : acus = ... ; quercus = ...) et nomina artus, us ( = ... }, partus, us ( = ... ), tribus, us ( = ... ) in dativo et ablativo numeri pluralis ita terminantur: -ubus (acubus, quércubus, partubus, trfbubus).

73. Magister: Discite etiam modum imperativum témporis praesentis, qui est facilis: in numero singÙlari, expl:tngite ex infinitivo

Latine discere iuvat

37

litteras -re: amare- ama! haecest secunda persona. In numero plurali addite syllabam -te: amate! Haec item est secunda persona. I II III IV

arare ara arate timere time timete légere lege légite audire audi audite

lavare lava lavate ( = ... ) tenere te ne tenete ( == ... ) tradere trade tradite ( = ... ) operire operi operite ( = ... )

.74. Vocabula: equitatus, us exérci tus, us = éxitus, us = .. . fructus, us = .. . manus, us = .. . cornu, us = .. . occasus, us = ... peditatus, us sensus, us = .. . vultus, us = .. . tergum, i (n.) = incertus, a, um = avis, is = ... plerumque = lacus, us = .. . Iusus, us = .. . Iuxus, us = flumen, lnis (n.)

gladius, ii = ... ingénium, ii = ... mos, oris = ... nidus, i = .. . ramus, i = .. . sagitta, ae = .. . senectus, utis = albus, a, um = antiquus, a, um = dexter, a, um = .. . mutilus, a, um = .. . sinister, stra, strum = pugnare = .. . oboedire = .. . tantum = .. . corrumpere = indicare =· ... acuere = ...

75. Exercitdtio: Quot sunt digiti manus? responde: (quinque = 5); Quid manu déxtera tenet magister? responde:

P6nite has senténtias in numero plurali: a) Audi magistrum tuum! Audi te magistros vestros! b) Lava manum tuam !

38

c) d) e) f) g) h) i) k) l)

CARO L VS EGGER

Trade lih rum amic{i) tuo ! ~ Ara agrum tuum, àgricola ! Oboedi magistrae tuae! - - - - - : f - - - - - - - Lege librum Latinum, puer! Tene pomum manu tua, amice! :