Karl Marks: Yaşam Öyküsü (1. Cilt) [1, 2 ed.] 9789944260572

Citation preview

f .ır ilıtr i / K ir.ik .tn l.tr l ) i / i \ i

Karl Marks Yaşam Öyküsü

1. Cilt Franz Mehriııg

KARL M ARKS Yaşamöyküsü (I. Cilt)

Franz Mehring

İngilizceden Çeviren F E Y Y A Z ŞA H İN

TARİHTE İZ BIRAKANLAR DİZİSİ

(I VA

T A R İH T İ’, İ Z BIRA K A N LA R D İZ İS İ - 06

Atlı

K arl M arks: Yaşantöykiisii

Y:ı>sm

F ran z M ehring

(.eviren

Feyyaz Şahin

( ie n . Yiiyııı lid itö rü

Sevim Korkmaz Dinç

( )ıi|iııa l A d ı

Karl Marx: The Sıory o f His Life

Y ayın N o

204

(\«y|ni|>lil

2 0 0 9 . İlya İzm ir Y ay ın ev i, İzm ir - T ü rk iy e S8-1(ı S a y ılı Y asa'y a g ö r e tü m h a k la n İly a İz m ir Y a y ın ev i'n e :ııı oiııp k ısm e n v ey a la m a m e n , izin a lın m a d a n basıla ırıaz.

1SHN

T K : *)78-‘)l> 44-260-57-2

Baskı

iiirıııci H a s k ı,2 0 0 ‘> İk in ci H askı. 2011!

I.C .: 9 7 8 -9 9 4 4 -2 6 0 -5 8 -9

İZ M İR İZ M İR

Basıklığı Yer

İlya İ/ıııiı Y ayınevi M a tb aası

Adres

ily a İ/ıııiı H asını Y ayın M ;d y a Y apım D ağ ıtım l’a zark ım a S a n ay i T ic. L ld. Şii. R e lik T ıılga C a d d e si No: 1 1 Ç a ıııd ib i/İZ M İR Tel: 0 2 3 2 4 6 2 75 86(pl>x) - ( a k s: 0 2 3 2 4 6 2 3 2 19 iııfo(«i ily a y a y in e v i.e o m .tr w w w .ilv a v a v in e v i.c tim .tr

Franz Mehring

(1846 Pom m ern-1919 Berlin)

W ilh elm d ö n e m i A lm a n y a sı'n m ö n d e g ele n M a rk sist p o litik a c ıs ı, ta r ih ç is i v e e d e b iy a t e le ş tirm e n iy d i. E s e rle riy le , la rilıse l m a d d e c iliğ i so sy al d em o k ra t ed eb iy a t v e ta rih ele ş tiris in in y ö n te m i h a lin e g etird i. K arl L ie b k n e c h t ile R o sa l.n x c m b n rg 'u n y a k ın ç a lışm a ark ad a şı o la n M e h n n g 'in siy asi ç a lışm a la rın a , n e re d e y s e tü m ü y le , ü . E n te rn a sy o n a l'd e v e A lm a n S o sy al D e m o k ra t P arlisi'n d e o rta y a çık an o p o rtü n iz m e karşı m ü c a d e ­ led e M ark sizm in sa v u n u c u su d a m g a sın ı v u rd u .

Feyyaz Şahin 1987

İstan bul d o ğ u m lu

o lan

F e y y a z Ş alıin, Y ıld ız T ek n ik

Ü n iv e rs ite s i İn g iliz c e Ö ğ re tm e n liğ i o lm u ştu r. Ç e v irm e n lik y ap m ak tad ır.

B ö lü m ii’n d e n

m ezun

İÇİNDEKİLER 1. C İ L T Birinci Bölüm: İlk Yjlları ................................................................... 9 1. Fv ve Okııl ....................................................................................9 2. Jenny von Westphalcn ............................................................. 14 İkinci Bölüm: Hegel'in Öğrencisi ....................................................19 1. Berlin'de İlk Yıl ................................................................. .......19 2. Genç Hegclciler .........................................................................25 3. Kendini Bilme Felsefesi .......................................................... 32 4. Doktora Tezi .............................................................................. 37 5. Anekloda ve Rheiııischc Zeitung ............................................43 6. Ren Kurultayı .............................................................................49 7. Rcş Aylık MücadcIe ................................................................. 55 8. Ludwig Fcuerbauh .................................................................... 65 Üçüncü Bölüm: Paris'te Sürgün Yaşamı ........................................ 73 1. Deııtsch Franzcisisclıc Jalırbüclıer .......................................... 73 2. Felsefi Bir Bakış Açısı ............................................................ 80 3. Yahudi Sorunu Üzerine ........................................................... 84 4. Fransız Uygarlığı .......................................................................90 5. Vorvvaıts ve Marks'ın Sımrdışı Edilmesi................................ 95

fi

Aıjı / ¡\hirkx: Yctşcımöyküsit - /

I i'iHİıım iı İliklimi 1 rivdıidı Engels.................................................105 I ı »İt-, m- kışl;i ............................................................................105 1

l ı ı / n l ı / I ly g a ı lı ğ ı ........................................................................................1 12

ı knl',;ıl Aile ............................................................................... I 15 I I sjı:,lı Bir Sosyalist Yapıt .......... ...........................................123 Hcşmh'İ HölLim: Brüksel'de Sürgiin Y aşam ı..................................127 1. Alınan ideolojisi ...................................................................... 127 2. Gerçek Sosyalizm ................................................................... 130 3. Weitling ve Proudlıon ............................................................ 135 4. Tarihi Materyalizm ................................................................. 140 5. Komünistler Birliği ................................................................. 154 6. Brüksel'de Propaganda Çalışmaları ...................................... 158 7. Komünist Manifesto ............................................................... 165 Altıncı Bolüm: Devrim ve Karşı D evrim ...................................... 171 1. Şubat ve Mart Günleri ........................................................... 171 2. Haziran Günleri ....................................................................... 174 3. Rusya'ya Karşı Savaş ............................................................. 178 4. Eylül Günleri ............................................................................184 5. Köln Demokrasisi ................................................................... 190 6. Freiligrath ve Lasalle ............................................................. 194 7. Ekim ve Kasım Günleri ..................................................... 196 8. Bir İhanet Eylemi ....................................................................202 9. Ve Bir Başka Korkakça Hile ................................................207 Ycdinei Bölüm: Londra'da Sürgün Y aşam ı................................... 21 I 1. Neue Rheinische Revue .........................................................211 2. Kinkel Meselesi ....................................................................... 216 3. Komünistler Birliği’nde B ölünm e.......................................... 221 4. Sürgiin Yaşamı .........................................................................228 5. Onsekiziııci Brumaire ............................................................. 233 6. Köln'de Komünist Davası ......................................................238 Sekizinci Bölüm: Marks ve E n g e ls................................................ 247 1. Deha ve Toplum ..................................................................... 247 2. Benzersiz Bir İttifak ............................................................... 254

K ari M arks: Yaşamöykiisü — t

7

II. CİLT Dokuzuncu Röllim: Kırım Savaşı ve K r iz ......................................... 7 1. Avrupa Politikası .........................................................................7 2. David Urqıılıart, G.J. Uarııey ve Erııest Jones .......................13 3. Aile ve A rk a d a şla r....................................................................16 4. 1857 Krizi ................................................................................... 23 5. Politik Ekonominin Eleştirisi ................................................... 28 Onuncu Bölüm: Hanedan Değişiklikleri ......................................... 37 1. İtalya Savaşı ............................................................................... 37 2. Lasalle'la Anlaşmazlık ..............................................................43 3. Sürgün Yaşamında Yeni M ücadeleler....................................51 4. Ara Dönemler ............................................................................ 61 5. 1leır Vogt .............. ..................................................................... 67 6. Aile İçi ve Kişisel Meseleler .................................................. 71 7. Lasallc'ın Ajitasyonıı ................................................................ 80 Onbirinci Bölüm: Enternasyonal'in İlk Yılları................................. 91 1. Enternasyonal'in Kurulması .....................................................91 2. Açılış Töreni Söylevi ............................................................... 98 3. Sclnveitzer'le Ayrılık .............................................................. 105 4. Londra'da İlk Konferans ........................................................110 5. Avusturya-Prusya Savaşı ....................................................... 117 6. Cenevre Kongresi ................................................................... 124 Onikinci Bölüm: Das Kapital .........................................................133 1. Doğum Sancıları ......................................................................133 2. İlk Cilt ....................................................................................... 137 3. İkinci ve Üçüncü Cilt .............................................................147 4. Kapitalin Karşılanması ...........................................................157 Oniiçüncii Bölüm: Enternasyonal Doruk Noktasında................... 163 1. İngiltere, Fransa ve Belçika .................................................. 163 2. İsviçre ve Almanya .................................................................170 3. Bakunin’in Ajitasyonu ............................................................178

X

Kari Marks: Yaşamöykiisü - I

4. 5. 6. 7. 8.

Sosyal Demokrasi İttifakı ...................................................... 186 Rasle (Basel) Kongresi ..........................................................192 Cenevre'de Karışıklık ............................................................. 198 Gizli İietişim ............................................................................ 205 İrlanda Genel Affı ve Fransa Referandumu.........................210

Ondördiincü Bölüm: Enternasyonal'in Ç ö k ü şü .............................213 1. Sedan ..........................................................................................213 2. Sedan'daıı Sonra ......................................................................219 3. Fransa'da İç Savaş .................................................................. 226 4. Enternasyonal ve Paris Komünü .......................................... 233 5. Bakuninci M u h a le fet.............................................................. 240 6. Londra'da İkinci Kongre ............................................. .........249 7. Enternasyonal'in Dağılışı ....................................................... 256 8. Hagııe Kongresi .......................................................................262 9. Veda Konuşması Sancıları .................................................... 271 Onbeşinci Bölüm: Son ü n Yıl ...................................................... 279 1. Evdeki Marks ...........................................................................279 2. Alman Sosyal Demokrasisi ................................... ............... 285 3. Yakın Doğu'da Anarşizm ve Savaş ...................................... 293 4. Yeni Bir Günün Şafağı .......................................................... 297 5. Alacakaranlık ........................................................................... 306 6. Son Yıl ...................................................................................... 308

B İR İN C İ BÖLÜM

İLK YTLLARI 1. Ev ve Okul ar) Heinrich Marks, 5 Mayıs 1818'deTrier'de dünyaya geldi. \ ^ XVIII. yüzyılın sonu XIX. yüzyılın başında yaşanan sıkıntılı zamanlar sırasında Ren Eyaleti’ndeki resmi kayıtların karışık olması ve yok edilmesi nedeniyle ataları hakkında çok az şey bilinmektedir. I Icinrich I Icinc'ın doğdıığıı yıl bile hâlâ tartışma konusudur. Buna rağmen, daha huzurlu zamanlarda dünyaya gelmiş olması nedeniyle Kari Marks konusunda durum o kadar da kötü değildir; ancak halalarından biri, yaklaşık elli yıl öııcc arkasında geçersiz bir vasiyet bırakarak ölüncc, yasal mirasçıları kesinleştirmek üzere yapı­ lan tüm yasal incclcmcler, Kari Marks'ın büyükbabası ve büyükan­ nesinin ölüm tarihlerini ortaya çıkaramadı. Büyükbabasının adı Marks Levy’di; ancak daha sonra Lcvi soyadı isminden çıkarıldı. Bu adam, Trier'de yaşayan bir hahamdı ve 1798 yılında öldüğü düşünülmektedir. Her ne olursa olsun, 18lü yılında hayatla değildi; ancak, eşi Eva Marks (kızlık soyadı Moses), hayattaydı ve onun da 1825 yılında öldüğü düşünülmekledir. Bu çiftin çok sayıda çocuğu vardı vc bunlardan ikisi, Saımıcl vc Hirschel, kendilerini bil im sel çalışmalara verdiler. 1781 yılındadoğup

K ari Marks: Yajam öyküsi - I

) 821 yılında ölen SamııeL.Trier'de haham olarak babasının yerine geçti. Kari Marks’ın babası olan Hirschcl, 1782 yılında dünyaya geldi. I lııkıık eğilimi gördü ve Trier’deavııkallık yapmaya başladı. Daha sonra hukıık müşaviri oldıı vcllcinrich Marks adını alarak Hristiyaıı lığa geç­ li. 1838 yılında öldü. Fleanor Marks'm ifadelerine göre Heinrich Marks, soyağacı yüzyıl­ lık bir Haham ailesine dayanan, Henıietla Pressbıırg adındaki bir Al­ man Yahudisi ile evlendi. Henrietta Pıessbıırg 1863 yılında öldü. Hein­ rich Marks ve eşi Heıırielta arkalarında geniş bir aile bıraktı; fakat bize bıı soyağacı bilgilerini sağlayan vasiyel ile ilgili incelemeler sıra­ sında, çocuklarından yalnızca dördü; Kari Marks, Mastricht’te yaşa­ yan Schmalhaıısen adındaki bir avukatın ölümü ile dul kalan Sophie, Trier'de yaşayan Conrady adındaki bir mühendisin eşi olan Ernilie ve Cape Town’da Jııta adındaki bir tüccarın eşi olan Luise hayatlaydı. Fazlasıyla ınutlıı birevlilikyaşayan anne babasının sayesinde Kari Marks, en büyük çocuk olan kız kardeşi Sophie'nin yanında neşeli ve kaygısız bir gençlik geçirdi. 'Olağanüstü doğal yetenekleri,' babasında bir gün insanlığa hizmet edecekleri ııımıdıınu uyandırırken annesi onu, elinde her şeyin yolunda gideceği, talihli bir çocuk olarak nitelen­ diriyordu. Ancak Kari Marks, neGoethegibi annesinin ne de Lessing ve Sebiller gibi babasının çocuğuydu. Marks'ın annesi, eşi ve çocuğu­ na gösterdiği tüm şefkatli ilgi ile kendisini bütünüyle ev işlerine veri­ yordu. Tüm yaşamı boyunca bozıık bir Almanca konuştu; bir annenin pişmanlığıyla oğlunun, doğrıı yolıı seçseydi, ne dıırıımda olabileceğini merak elenenin ötesinde düşünsel mücadelelerine hiç dahil olmadı. Sonraki yıllarda Kari Marks, anne tarafından akrabaları, özellikle 'dayı'sı Philip ile yakın ilişkiler kurmuş gibidir. Daha sonra yaşadığı mad­ di sorunlarda kendisine yardımcı olan bıı "iyi ihtiyar delikanlıdan" sık­ lıkla bahseder. Kari Maıks'ın babası, oğlunun yirmi birinci doğııen gü­ nünden birkaç gün sonra ölmüş olsa da, o da gizli bir endişe ile en sev­ diği oğlunun içindeki "şeylaııı" görmüş gibidir. Bu. bir ebeveyn in oğlu­ nun kariyeri ile ilgili canını sıkan önemsiz ve rahatsız edici endişeden çok, oğlıınıın kişiliğinde bir laş kadar sert, kendisindeki boyıın eğme­ ye yatkın doğaya yabancı bir şey oldıığıı ile ilgili belirsiz bir hisli. Bir Yahudi, bir Ren vatandaşı ve bir avukat olarak, Doğıı Elbia Prusya aristokratlarının hilelerine karşı üç kere silahlanmış olması gerekiyor­

/ - İlk Yılla-1

du; bıı, kelimenin günümüzde ifade ettiği anlam kadar kötü olınasada burjuva kültürü ile büyümüş,Napolyon’un haklı olarak nefret etliği türden bir "ideolog” olan "Eski Fıitz" aydınlanmasına dürüst bir inancı olan Waldeck ve Zicglcr türünden bir Prusya vatanseveriydi. Fatihin, Ren Yahııdilerine sivil haklarda eşitlik tanımasına ve Ren Eyalcti'ııe Napolyon Yasalarını vermesine rağmen, Eski-Prıısya gericiliği tara­ fından durmaksızın saldırıya uğrayıp kıskançlık ile korunan bir değer ile, Marks’ın babası Napoleoıı'dan nefret ediyordu. Prusya Moııarşisi'nin "üstünlüğüne" olan inancı, Prusya hükümeti­ nin burjuva konumunu koruması için kendisini dinini değiştirmeye zorlayabileceği gerçeği ile bile sarsılmıyordu. Bu durumdan, başka açılardan bilgili kişiler tarafından bile, görünürde ne haklı çıkarılmak nede bir mazeret gerektiren bir eylemi haklı çıkarmak ya da en azın­ dan mazur görmek amacıyla bahsedilmektedir. Tamamen dini bir ba­ kış açısı ile düşünüldüğünde bile, Locke, Leibniz ve Lessing gibi düşünürlerin "sadece Tanrıya olan inançlarını" onaylayan biradanım sinagogda yeri olamazdı ve o zamanlarda daha hoşgörülü bir rasyo­ nalizmin izlerini 1819 yılının "Prusya Denetim Bildirisi"nde bile bıra­ kan bir sağduyu dininin hüküm sürdüğü Prusya Devlet Kilisesi Ccmaati'ne ait olabilirdi. O zamanlar Museviliğin terk edilmesi sadece dini değil, aynı za­ manda ve daha çok, toplumsal bir özgürleşmeydi. Gerçekte Musevi cemaati, Alman düşünürleri ve şairlerinin düşünsel çabalarına katıl­ mamıştı. Moses Mendelssohn'uıı mütevazı ışığı, "ulusunu" Almanya1 ııın düşünsel hayatına doğru yönlendirmeyi boşuna denemişti ve tam da Ilcinrich Maıks’ın Hıistiyaıılığa geçmeye karar verdiği sırada, Edııard Gans ve Heinı ich Heine gibileri bunların en önde gelenleri olsa da Berlin'deki bir grup Yahudi genç aynı başarısızlığa uğramak üzere Mendelssohn'un çabalarını yenidencanlandırdı. Bu girişimin lideri olan Gaııs, teslim bayrağı çekerek Hıistiyanlığa geçen ilk kişiydi. Ileinrich I leinc arkasından sağlam bir lanet savurdu: "Gesterıı noch cin Held gevvesen, ist man heute sehon cin Schuıke."(,> Ancak bu­ nun üstünden çok geçmeden I leine'nin kendisi de onun örneğini takip ederek "Avrupa kültürü topluluğuna giriş kartını" satın aldı. Hem Gans (*)

Daha dıin kahramandı, bugün alçağın teki oldu. -A lm .

Kart Marks: Yaşaınöykt'mî - I

hem de Heine, Museviliğin kültürel gelişimine sadık kalan arkadaşları­ nın isimleri uzun zamandır unutulmuş olsa da yüzyıl Almanya'sının düşünsel çabalarına, kendilerine ait tarihte yer edecek desteği verdiler. Bu nedenle, on yı llar boyunca Hıristiyanlığa geçiş, M usevilerin da­ ha özgür ruhluları için gelişen bir uygarlaşma süreciydi ve Heinriclı Marks'ın kendisi vc ailesinin 1825 yılında dinlerini değiştirmesi sadece bu bağlamda ele alınmalıdır. Dış koşulların değişimin gerçekleştiği anı belirlemiş olmaması mümkündür; ancak bunlar bunlar nedenleri de­ ğildi. Arazi ve tarlaların Yahudi tefecileri tarafından dağıtılması yir­ mili yıllardaki tarım krizi sırasında gittikçe artan bir biçimde gerçek­ leşiyordu ve sonuç olarak bu da Ren eyaletinde, şiddetli bir antisemitist dalgayı ortaya çıkardı. Bıı durumda bu türden bir nefreti paylaş­ mak, Marks'ın babası gibi dürüstlüğü sorgulaıtaınaz bir adamın so­ rumluluğu değildi ve ailesi göz önünde bulundurulduğunda, böyle bir hakkı da olamazdı. Belki de yaklaşık bu zamanlara denk gelen anne­ sinin ölümü, kendisini bir evlada özgü dini duygulardan, tüın kişiliği ile uyum içinde olan hislerden arındırmış olabilir y a d a babanın dinini değiştirdiği yılda oğlunun okııl çağına gelmiş olmasının son kararda payı olmıış olabilir. Fakat durum ne olursa olsun, Heinriclı Marks'ın kendisini Yahu­ diliğe ait tüm önyargılardan muaf kılan insancıl bir kültüre ulaştığı ve bu özgürlüğü oğiıı Kari Maı ks’adeğerli bir miras olarak bıraktığından şüphe duyulamaz. Heinriclı Marks'ın öğrenci oğluna yazdığı çok sa­ yıda mektupta, özellikle Yahudiliğin iyi ya da kötü herhangi bir özel­ liğine ilişkin bir ihanet izine rastlanamaz. Mektupları, çağın gerisinde kalan babaya Özgü, duygusal ve bağlantısız bir biçimde ve gerçek bir Alınan'ın coşkuyla sevdiği ve kızgınlığıyla fırtına gibi estiği XVIII. yüz­ yıl mektuplarını yansıtan üslupta yazılmıştır. "AIışılageldik şairbozımtuluğu" olarak gördüğü şöhret özlemine karşı kesin ve tamamen haklı sayılabilecek itirazlar içerse dc mektuplar, oğlunun düşünsel meraklarına burjuva dar katalı lığının hiçbir belirtisi olmaksızın deği­ niyordu. Ancak, oğlunun geleceği ile ilgili duyduğu tüırı sevincin ya­ nında, "ağarmış saçları ve biraz yatışmış ruhu ile" yaşlı adanı," kendi­ sini oğlunun kalbinin aklı kadar büyük olmadığı vc bu gözyaşı diyarın­ d a insanın avutucusu olan; sıradan fakat daha yumuşak duygulara yer bulamayacağı düşüncesinden alıkoyaınıyordu.

1 - İ lk Yıllan

13

Bıı anlamda, şüpheleri haklı çıktı. "Kalbinin derinliklerinde" oğluna duyduğu gerçek sevgi; onu kör etmekten çok, onun geleccği görme­ sini sağladı. Ancak hiç kimsecylcınlcrinin akıbetini önceden göreme­ yeceğinden, Heinrich Marks da oğluna hayatı için değerli bir miras olarak sunduğu zengin burjuva kültürünün korktuğu "tanrısal" ya da Faustvari, "şeytanı" açığa çıkaracağını düşünmedi ve düşünemezdi de. Henüz anne babasının evindeyken Kari Marks, Heinc vc Lasalle'm hayatlarındaki ilk büyük mücadelelere neden olan ve her ikisindede tamamen iyileşmeyen yaralar bırakan büyük şeylerin altından kolay­ lıkla kalkıyordu. Büyümekte olan delikanlının yetişmesine okul hayatının ne tür katkıları olduğunu söylemek güçtür. Kari Marks okul arkadaşların­ dan hiç sözetmedi ve onlardan hiçbiri de onunla ilgili bir bilgi bırak­ mamıştır. Çok geçmeden lise öğrenimini bitirdi ve 25 Ağustos I835’de mezuniyet diplomasını aldı. Umut vadeden bu genci okulu alışılagel­ miş bir biçimde gelecekteki başarıları ile ilgili iyi dileklerle vc çeşitli konulardaki başarılarına dair basmakalıp gözlemlerle uğurlar. Bunun­ la birlikte, Kari Marks'ın özellikle klasik eserlerdeki en zor metinleri ve özellikle zorluğunun, dilin yapısından çok ana fikir vc düşüncelerin birbiri ile ilişkisinde yattığı metinleri çoğukezaçıklayıpyorumlayabildiğini vurgular. Latince ödevlerinin düşünce zenginliği ve konuyla ilgili açık bir hakimiyeti olduğunu gösterdiğini; ancak konuya uygun olma­ yan meselelere gereğinden çok yüklendiğini ifade eder. Son sınavlarında din ve yanı sıra tarih bazı zorluklar çıkarıyordu; ancak inceleme öğretmeni, Almanca kompozisyonunda, aslında bi­ zim de çok daha büyük bir ilgi göstereceğimiz "ilginç" bir düşünce bulmuştu. Yazı konusu "Meslek Seçimi Öncesinde Bir Gencin Diişünccleri"ydi ve Marks’ın denemesi ile ilgili hüküm, büyük bir düşün­ ce zenginliği ve başarılı bir sistematik yorumlamayı içerdiği; ancak diğer yandan yazarının her zamanki farklı ve canlı anlatımların peşin­ de abartılı arayışlara girme hatasına düştüğüydü. Ve sonrasında keli­ mesi kelimesine şu kısım aktarılır: "Herzaman kendimize uygun his­ settiğimiz mesleği seçenleyiz, toplumdaki ilişkilerimiz bizim onları be­ li rleyeceğimiz bir konuma gelmeden önce az ya da çok bel irginleşıneye başlamıştır." Böylece, genç adamın aklında bir fikrin ilk ışıkları, gelişimi ve tamamlanması insanlığa sonsuza dek hizmet edecek bir fikir, yaz yıldın mı gibi kendini göstermişti.

It

Kari Siarks: Ya.ya/nöykiisu - t

2. Jenny von VVestphalcn 1835 sonbaharında Kari Marks, Bonn Ünivcrsitesi'ne girdi ve hu­ kuk çalışmaların in kapsamlı ve derinlemesine olmadığı düşünülse dc, orada bir yı) boyunca öğrenci! ik yaptı. Bu dönemle ilgili doğrudan bir bilgi mevcut değildir; ancak ba­ basından gelen mektuplara bakıldığında bu dönemde bağımsız bir yaşamın tohumlarının büyük bir kısmının atıldığı söylenebilir. İ Ik ola­ rak babasının "Marks'ın alakasız ve bir sonuca varmayan harcama­ larından şikayet ettiğini," görüriiz(Marks'!n para hesaplarına bakılın­ ca hayatı boyunca klasik bir para teorisyeni olduğu ve kendi para he­ sabını pek yapamadığı doğrudur); ancak daha sonra babasının üzgün bir şekilde "vahşi eğlencelerden" şikayetçi olduğu görülür. Bonn'da geçirdiği mutlu yılın ortalarına doğru, on sekizinci yaşının olgunluğunda çocukluğunun oyun arkadaşı, iki genç kalbin biraraya gelmesi için güçlüklerden uzak bir yol açan ablası Sophie'ııiıı yakın bir arkadaşı ile bîr birlikteliğe adım attığında, bir öğrenciye özgü macera­ nın tüm belirtileri vardı. Fakat gerçekte bıı, doğuştan usta olan bıı ada­ mın ilk zaferi, bu kızın kendisinde de "bir üstiin yetenek" olduğu ve sıradan bir kız için imkânsız fedakârlıklarda bulunabileceğini keşfe­ dene kadar babası için "tamamen anlaşılmaz" gözüken bir zaferdi. Gerçekten de, Jenny von Westphalen sıra dışı bir güzelliğin yanın­ da, olağanüstü bir rııha ve kişiliğe sahipti. Kar) Marks'tan dört yaş bü­ yüktü; ancak yirmili yaşlarının başındaydı. Gençliğinin güzelliğinin ilk görkemli ihtişamını yaşıyordu. Kendisine hayranlık duyuluyor ve ken­ disiyle flört ediliyordu ve yüksek makamlarda bulunan bir devlet gö­ revlisinin kızı olarak mükemmel bir eş olabilirdi. Jenny von Wcstphaleıı, Marks’ın babasının da dediği gibi,varlığtnıntüm göz kamaştırıcılığını "tehlikeli ve belirsizbir gelecek" için ibda etti; ve Marks’ın ba­ bası onu ayrıca rahatsız eden endişeli önsezileri gözlemliyordu; an­ cak o zamandan "melek kızdan", "büyülcyici kadından” o kadar emindi ki hiçbir hükümdarın kendisini ondan çalmaması gerektiğini oğluna tem in ediyordu. Gelecek kendisini, Hcinrich Marks'ın içine doğabilecek en kötü şeylerden daha tehlikeli ve belirsiz bir şekilde gösterdi; fakat gençlik resminin çocuksu incelik ve çekiciliğini yaydığı Jenny von Westphalen,

/ - İlk Yılları

korkunç acı ve sefaletleri lıiçe sayarak bir kahramanın sarsılma/ cesareti ile tercih ettiği adama bağlı kaldı. Talihin en fazla yanında olduğu çocuklarından biri ve rahatlığa daha fazla alışık bir kadın ola­ rak insanların yaptığı gibi hayatın ktiçüktalihsizlikleri ile her zaman başa çıkabilecek yeteneğe sahip olmadığı için, Kari Marks'ın 'haya­ tının ağırlığını hafifletmesi', kelimenin tekdüze anlamını taşımıyordu, gerçek anlamda onıııı hayatının eserini sıkıca kavramıştı. Günümüze kadar ulaşan tüm mektuplarında gerçek bir kadınlık havası vardır. Onun doğası,Goethe'niııtasvirettiği gibi, kendisini mut­ lu günlerin keyifli gevezeliklerinde ya da yoksulluk ve mahrumiyet tarafından bir çocuğu çalınmış ve ona sade bir mezar bile verememiş olan traj ik N iobc kederinde gösterse de her ruh halinde gerçekti. Gü­ zelliği daima kocasının gururuydu ve kaderleri yirmi yıl boyunca birbi­ rine bağlandıktan sonra, I 863 yılında annesinin cenaze törenine ka­ tılmaya gittiği Trier’deki mektubunda şunları yazdığını görürüz: "İler gün (Romerstrasse'deki)eski Westphalen evine yolculuk ettim ve bu ev tüm Roına kalıntılarından daha fazla ilgimi çekiyor; çünkü bana gençliğimin mutlu günlerini hatırlatıyor; çünkü bir zamanlar benim hâzinem orada barınıyordu. Her gün sağda solda, önceleri Trier'dcki en gtizel kızın,' 'balo kraliçesinin' kim olduğunu soruyorlar. Bir erkek için karısının tüm şehir anılarında 'büyüleyici bir prenses' olarak ya­ şadığını görmesi son derece kabul edilebilir bir şey." Ve Marks ölür­ ken tüm duygusallığından arındığı birzaınanda, hüzünlü ve derin duy­ gular uyandıran bir ses tonuyla, hayatının en güzel döneminin Jeııny voıı VVestphaleıı'e geçtiğinden bahseder. Genç çift, ilk başta kızın anne babasının iznini almadan nişanlan­ dılar. Bu, Kari Marks'ın dürüst babasında küçücük bir korku bile uyandırmayan bir durumdu; ancak çok geçmeden onların rızaları da alındı. Adı ve unvanına rağmen Özel Meclis Üyesi Ludvig voıı VVestphalen, 11e Doğu Elbia Aristokratlarına 11e de eski Prusya bü­ rokrasisine aitti. Babası Philip Westphalen ordu tarihindeki en kayda değerkişiliklerden birisiydi. Yedi Yıl Savaşında XV. Louis ve Poınpadour’uıı fetih açlığına karşı, paralarını İngiltere'nin verdiği farklı milletlerden askerlerin oluşturduğu ordunun başında Batı Almanya'yı başarıyla savunan Bruıısvvick Dükü Ferdiııand'ın resmi sekreteriydi. Philip Westphaleıı,ordusuylatüm İngiliz ve Alınan generallerinin kar­

Karl Marks: Yaşumöyküsı - l

şısında Diik'ün gerçek geneSkurmay başkanı oldıı, Hizmetleri o kadar büyük ölçüde dikkatcalmdı ki İngiltere kralı ona ordunun ikinci komu­ tanı olmasını teklif etti; fakat Philip Westphalen bu onuru reddetti. Ancak, bağımsız ruhunu bir görevi "kabul edecek" boyutta ehlileş­ tirmesi gerekiyordu, bunu gerçekleştirmesindeki nedenlerde Herder ve Sclıiller'in benzer küçük düşürücü durumlara razı olması ileaynıydı; Kız kardeşini ziyaret etmek üzere Dük Fcrdinand'm karargâhına gelen, İngiliz destek ordularını yöneten general ile evli olan, bir İskoç baronluk ailesininkızı ile evlenmek istiyordu. Bu çiftin oğullarından biri Ludwig von Westphalen'di. Babasından tarihi bir isim miras alınıştı ve annesi tarafından ataları büyük tarihi hatıraları anıyordu; soyağaçlarıtıdadoğrudan yeralan atalarından biri İskoçya’daki Reform mücadeleleri sırasında kazığa bağlanarak öldürülmüştü vc bir diğeri, Argyle’lı Kont Arclıibald, II. James’e karşı başlatılan bir isyandan dolayı pazaryerinde idam edilmişti. Bu türden aile gelenekleriyle Ludvig von Westphalen, kaba bürokrasinin dilenci-kibirli Aristokratlarının küflenmiş ve bayağı dar kafalılığının çok üstündeydi. Başlangıçta Brunswick’in hizmetiıideyken Napoleon, kü­ çük düklüğü Westfalya Krallığı ile birleştirdiğinde bu konumunu sürdürmekte tereddüt etmedi; çünkü miras olarak kalan Guelphler ile Fransız fatihlerinin kendi küçük anayurdunun bozulmakta olan du­ rumunu iyileştiren reformlarından dalıaaz ilgileniyordu. Buna rağmen, bu nedenle gerçekleşen yabancı hakimiyetine karşı çıkışı yine de güçlüydü ve 1813 yılında Fransız Mareşal Davoust’un acımasız yetki­ lerini hissetti. Kızı Jenny 12 Şubat ISM'teLandrat r) olduğu Salzwedel'de doğdu ve bundan iki yıl sonra hükümet danışmanı olarak Trier’e gönderildi. İlk zamanlarının ateşliliğiyle Prusyalı Hükümet Başkanı Hardenberg, aristokratlığın alışılageldik kişilik özelliklerinden en az etkilenmiş en yetenekli adamları, özünde hâlâ Fransa’yaolumlu bakan yeni kazanıl­ mış Ren eyaletine göndermesi gerektiğini fark edecek keskin zekâya sahipti. Yaşamının sonlarına doğru Karl Marks, Ludwig von Westphalen'den büyük birbağlılık ve şükranla "sevgili babacan dostu" olarak (*)

Yaklaşık olarak Kasaba Şerifi ile aynı görev.

ı - İlk Yılları

söz eder ve kendisine duyduğu "evlada özgü sevginin bir damadın formalite gereği yaptığı gösterişten çok daha fazlası olduğunu" kesinlikle ifade eder. Westphalen, Homeros'un şiirlerinden parçalan ezbereokuyabilir ve Slıakespeare'in çoğtı dramını İngilizce ve Alman­ ca ezbere bilirdi. "Eski VVestphalen evinde” Kari Marks, kendi evinin kendisine sunamayacağı ve okulunun daha az verebileceği dürtünün büyük kısmını elde etti. İlkyıllannda VVestphalen'iıı gözdelerinden bi­ riydi ve Westphalen'in kendi anne babasının mutlu evliliğini göz önün­ de tutarak birlikteliklerine rıza göstermiş olması muhtemeldir; çünkü insanların gözünde aristokrat bir baron ailesinin kızının fakir ve bir memurdan daha fazlası olmayan bir burjuva île evlenmesi dc kötü bir eşleşme olmuştu. Babanın karakteri, bürokratik bir meslek sahibi haline gelen ve bundan daha kötüsü olan en büyük oğlunda yaşamaya devam etme­ mişti; Ellili yıllardaki gericiliksırasında Prusya İçişleri Bakam’ydı ve hükümet başkanma dahi en taş kalpli ve gerici Aristokratların feodal isteklerini savunuyordu. Bu erkek evlat, Ferdinand von Westphalen ile Jenny'deıı on beş yaş büyük olması ve babasının daha önceden yaptığı bir evlilikten dünyaya gelmiş olması nedeniyle kız kardeşi ile yakın ilişkilerde bulunmadı. Jenny’nin asıl erkek kardeşi, üvey erkek kardeşinin sağında yer alması gibi, babasının seçtiği yolun solunda yer alarak kendisinden ayrılan Edgar Westphalen’di. Edgar zaman zaman eniştesi Kari Marks'ın komünist manifestolarına imzasını atıyordu; ancak asla güvenilir bir destekçi olmadı. Denizaşırı ülkelere yolculuk yaptı ve yaşamı rastlantılarla değişti, birçok farklı yere gidip geri döndü ve kendisinden hep tamamen vahşi bir kişilik olarak bahsedildi; fakat kalbinde Jeııny ve Marks için daima sıcak bir köşe ayırdı ve onlar da ilk oğullarına onun adını verdiler.

İ K İN C İ BÖ LÜM

HEGEL'İN ÖĞRENCİSİ 1. Berlin’de İlk Yıl arl Marks, Jenny von Westphalen ile birlikteliğine başlamaV*dan önce bile babası, çalışmalarının Berlin'de sürmesi ge­ rektiğine karar vermişti ve bugüne dek elimize ulaşan 1 Temmuz 1836 tarilıli bir belgede Heinrich Marks'ın oğluna izin vermesinin yanında Kari Marks'ın Berlin Üniversitesine girmesi ve Bonn’da başladığı hu­ kuk ve politik ekonomi çalışmalarım sürdürmesi dileğini ifade eder. Bulundukları konumların birbirinden uzak doğasını göz önünde bu­ lundurarak, Marks'ın babasının temkinli karakteri, şu halde sevgi Hierin ayrılmalarının istenebileceğini hissetmesine neden olduğundan, büyük olasılıkla nişanlanmaları da bu kararı güçlendirdi. PrusyalI vatansever­ liği ve ayrıca belki de ihtiyatlı babasına göre Kari Marks’ın yeterince destek verdiği "ihtişamlı fakülte günleri" geleneğini güçlendirmeye­ ceği, Berlin'i seçmesindeki etkenler olabilir. Ludwig Feuerbaclı, Berlin'den bahsederek, "Bu ıslahevi ile karşılaştırıldığında, diğer üniversiteler tamamıyla içki alemi yerlerine benzer." demişti. Genç öğrenci, Berlin’i kesinlikle kendisi seçmedi. Karl Marks gü­ neşli Ren llyaleti’ni seviyordu ve Prusya başkenti ona hayatı boyunca çirkin geldi. Kurucusunun ölümünden sonra Berlin Üniversitesi'nde

.’ I)

Karl Marks: Yaşamoyktisii

I

hâlâ yaşamında olduğundan çok daha fazla geçerli olsa da [ îegel fel­ sefesi hakkında hiçbir şey bilmediği için oııaçekici gelmiş olamaz. Ve bununla birlikte sonrasında sevgilisinden ayrılması vardı. Gelecekte onunla evlenmeyi kabul etmiş olması vc o zamanki tüm duygusal yakınlıktan feragat etmiş olması, kendisini memnun edeceği umudu­ nu vermiş olabilir; fakat aşıkların bu türden yeminleri herkesin bildiği gibi suya yazılır. Sonraki yıllarda Maıks çocuklarına, o zamanlarda annelerine duyduğu aşkın kendisini gözü dönmüş bir Rolaııd'açevirdi­ ğini ve doğrusu, sonunda Jcııııy'e yazına iznini elde edene kadar genç ve coşkulu kalbinin rahata kavuşmadığını söylemiştir. Kari Marks, 22 Ekim 1836’da üniversiteye kaydoldu. Üniversite­ deki derslere çok fazla aldırmıyordu ve dokuz yarı yıllık dönem boyun­ ca, genellikle zorunlu hukuk derslerinin olduğu yalnızca 011 iki dersi aldı ve büyük olasılıkla bu on ikisinden çok az sayıda dersi dinlemeye gitti. Edııard Gaııs, ün iversitede düşünse) gelişimine bir etkisi olan tek öğretim görevlisiydi. Marks, Gaııs'ın ceza hukuku ve Prusya Medeni Kanunu derslerine katıldı ve Gaııs'ııı kendisi deMarks'ııı bu iki ders­ te gösterdiği "üstün çalışkanlığa" şahit oldu. Çoğu kez kişisel faktör­ lerden etkilenebildi bu türden bir tanıklıktan daha değerli olan ise, Marks'ııı bu okulun dar görüşlülüğü ve bayağılı ile yasama vc yasa geliştirme üzerindeki kötii etkilerine karşı etkileyici sesini güçlü bir biçimde yükselten felsefe konusunda eğitimli hukuk bilgini Gans'ı ör­ nek alarak ilk yazılarında tarihi yasa okuluna karşı girdiği amansız polemiktir. Kendi ifadelerine bakılırsa Marks; hukuku, tarih ve felsefenin yanında ikincil öneme sahip bir disiplin olarak okudu. Son bahsedilen konular düşünüldüğünde, derslerle neredeyse hiç ilgilenmiyordu ve Hegel'in resmi lıalefî; ancak Hegel'in alelade takipçileri arasındaki en sıradanı olan Gabler'in alışılagelmiş zorunlu mantık derslerine adını yazdırmaktan fazlasını yapmıyordu. Kari Marks, gerçek bir düşünül­ dü vc üniversitedebilebağımsızçalışıyordu, böylecebiryıl içinde ola­ ğan ve devletin desteğiyle yürüyen akademik derslerin 011 yıl içinde zorlukla verebileceği bilgi zenginliğine ulaştı. Berlin'e gelişiyle birlikte, "sevginin yeni dünyası" ilgi görmek için gürültü kopardı. "Özlemle dolu ve umuttan yoksun" duyguları, "sevgi­ lisi vc hep seveceği Jenny von Westphaleıı'e" adanmış şiirlerle dolu

2- H cgel'in Ö ğrencisi

üç çalışma kitabına döküldü. 1836 Aralığında Jenny'nin ellerindcydi ve Marks’m kardeşi Sophic’nin Berlin'e ilettiği gibi "sevinç ve keder güzyaşl arıyla" karşılandı. Bir yıl sonra anne ve babasına yazdığı uzun bir mektupta şair, kendi ilham perisinin çocuklarıyla ilgili oldukça nezaketsiz hükümlere varmaktadır: "Hepsi duygular açısından sönük ve biçimsiz, hiçbir doğallıkları yok. Her şey havada, olan ve olması gereken arasında bütünüyle bir karşıtlık var: şiirsel düşünceler yerine retorik yansımalar." Bu günahlar listesinin sonunda genç şair, hafifle­ tici birdıırıım olarak "belki kesin bir dııygu coşkunluğu ya da bir şiir­ sel heyecan mücadelesini" kabul etmeye hazırdır; fakat bu bile ancak Schilleı'in Lauıa’sında olduğu gibi ve ancak onun kadar doğruydu. Genelde bu gençlik şiirleri,sıradan bir romantizm ruhunu ifade eder ve bunun belirtileri nadiren görülebilir. Ayrıca, mısıalarımn tekniği, Heine ve Platen'in her ikisini de okuduktan sonra olabileceğinden da­ ha acemice ve zayıftır. Bu nedenle Maıks'm sahip olduğu ve kendi­ sini bilimsel yapıtlarında gösteren büyük yetenek, olağandışı yollar­ dan gelişmeye başlamıştı. Dilinin sembolik gücü ile Maıks, Alman edebiyatının en büyük ustalarının sev iyesi ne ulaştı ve kupkuru birbiçeınin bilimsel başarının ilkkoşuluolduğunu düşünen zayıf ruhlulardan farklı olarak yazı larııı ııı estetik uyumuna çok büyük bir değer verdi. Yinede mısralar, ilham perilerinin beşiğine yerleştirdiği hediyelerden biri değildi. Ailesine yazmış olduğu mektuplardan anlaşıldığı kadarıyla, şiironun için ikinci derecede öneme sahip bir ilgi alanı olmalıydı. Kapsaml ı bir şekilde hukuk çalışabilirdi ve her şeyden önemlisi, felsefe ile mücadele etme arzusu duyuyordu. ÎÎeinecciııs, Thibautve yetkin kişileri oku­ du, Pamhcts'in ilk iki kitabını Almancaya çevirdi ve bir hukuk felsefesi temellendirmeye çal ıştı. Marks’ın "başarısız" dediği bu yapıt, neredeyse 300 sayfa tııttıı; ^ ancak bu da bir yazı hatası olabilir. Sonunda "bir bütün olarak yanlışlığı" gördü ve yeni bir metafizik sis­ tem tasarlamak amacıyla sonrasında çabalarının akılsızlığını bir kez daha fark etmek üzere kendisini felsefenin kollarına bıraktı. Çal ışmaları sırasında, örneğin okuduğu Lessing'in Laocoon'ı, Solger'in Er(*)

Juslinyen’in "Corpus juris civilîs" ('Kamıı Hukuku Esasları) kanunu.

(**)

Y azıcıda basılmış oıı altı yıızı savlası.

22

Kar Marks: Y aşam öyh sit — I

vin'i, Winckelmann'm Sancıt Tarihi gibi kitapların özelini çıkarına ve aynı zamanda izlenimlerini not etme alışkanlığını edindi. Ayrıca TaciUıs'ıın Ger mania eserini veOvid'in Ağıtlar' ını çevirdi ve kendi başına, daha doğrusu dilbilgisi kitaplarından İngilizce ve İtalyanca öğrendi; fakat fazla ilerleme kaydedemedi. Klein’in Ceza Hukuku'nu ve Yıl­ lıklar'\m ve ayrıca tiim yeni yazınsal ürünleri okudu, ancak bu sade­ ce yeri geldiğinde ve boş zamanlarındaydı. Dönem sonu yeniden "il­ ham perilerinin dansına ve Satirlerin müziğine" adandığında, gerçek şiirin ülkesi çok uzaklardaki peri sarayı gibi gözlerinin öniine serildi ve kendisinin tiim yaratıları bir hiç haline geldi. Böylece ilk dönemin sonucu "uykusuz geçen geceler, verilen çok sayıda mücadele, ele geçen içsel ve dışsal dürtülerdi"; ancak çok az kazanım vardı: Doğa, sanat ve dünya ihmal edilmiş, arkadaşlar kay­ bedilmişti. Bunun yanında sağlığı aşırı efor nedeniyle kötüleşti ve dok­ tor tavsiyesi üzerine o zamanlar hâlâ sakin bir küçük kasaba olan Stralau’ya taşındı. Stralau’da hızla sağlığına kavuştu ve düşünsel mü­ cadelesine yeniden başladı. İkinci dönemde çok çeşitli bir bilgi yığınına yetkin hale geldi; ancak bilgilerin durmayan akışında değişmez bir kutup olduğu gittikçe daha fazla belirginleşen, Hegel'in felsefesiydi. Marks'ın bu felsefeyle ilk tanışması oldukça bölük börçiiktii ve "garip ve kabaca oluşturulmuş ahengi hiç hoşuna gitmedi; ancak ikinci bir kısa hastalık döneminde başından sonuna kadar okudu ve çok geçmeden genç Hegelcilerin topluluğuna kapıldı ve burada düşüncelerin çatışmasında, "içinde yan­ kılanan sesleri susturmadan, yaşadığı zamanın felsefesine gittikçedaha fazla bağlandı ve bu da kendisinde bu kadar olumsuzluğa karşı doğrudan doğruyabiı öfkeoluşmasınaneden oldu. Kari Marks tiim bunları anne ve babasına anlatır ve mektubunu babasının söz verdiği gibi birsonraki yılın paskalyasında değil, biran önce eve dönmek için ailesinden izin isteyerek bitirir. Fikirlerinin oluşumu sürecinde zihninin maruz kaldığı "çok sayıda kararsızlığı" babasıyla tartışmak istediğini ve yalnızca anne ve babasının "sevgili varlığı" ile "huzursuzhayaletleri"yatıştırabileceğini belirtir. Bııınektup, genç Marks’ı açık birbiçimde görebileceğimiz bir ayna olduğun­ dan bugiiıı bizim için büyük bir değer taşır, ancak anne ve babası ta­

2- Hegei'in Ö ğrencisi

rafından olumlu bir şekilde karşılanmamıştı. Zaten rahatsız olan babası, her zaman korktuğu "şeytan" ı birdenbire yeniden fark etti ve oğlu, çocuğu gibi sevdiği "belli bir kişiye" aşık olduğundan vc onurlu bir aile, görünüşte ve dünyan ııı alışılageldik yöntemlerine göre sevgili çocuk­ ları için tehlike dolu ve iç karartıcı olabilecek bir ilişkiyi onaylamaya ikna edildiğinden, bu şeytandan iki kat korkuyordu. Marks'ın babası, farklı bir hayatın oğlunun "kutsal görevlerini" yerine getirmesine izin vermesi koşuluyla, oğlunu izleyeceği bir hayat akışına zorlayacak ka­ dar inatçı değildi; ancak yaşlı adamın şimdi ileride gördüğü şey, gü­ venli bir limanın gözükmediği fırtınalı bir denizdi. Bu yüzden, "herkesten daha fazla fark ettiği "zayıfl ığıııa" rağmen," bir kereliğine katı olmaya karar verdi ve cevabında kendi üslubunda katıydı ve sınırtanımayan abartı, hüziinlü iç çekişleri izliyordu. Oğluna sorunlarını nasıl çözdüğünü sorar vc cevabı onun yerine verir: "Tanrı bize yardım etsin! Düzensizlik, bilimin tiim alanlarında dar kafalı bir şekilde kol gezmek, kasvetli bir gaz lambasının altında bunaltıcı düşüncelere dalmak... Değişiklik olarak, elindeki bira bardağından, dağınık saçları ve skolastik sabahlığı olan bir evlada geçiş. Tiksindirici bir çekingenlik ve kendi babanın düşüncelerinin de dahil olduğu kabııl edilebilir her şeyi önemsiz bir konuma koymak... Toplumsal saygın­ lıklardan Jenny'nin aşk mektuplarının ve bir babanın iyi niyetli uya­ rılarının acınası düzensizlik içinde pipo tutuşturucu lan olarak kullanıl­ dığı -bu arada daha dasoı umsıız bir düzensizliğin sonucu olarak üçiincii kişilerin ellerine düşmelerinden iyidir- kirli bir odaya kapanmak..." Ve sonra melankoliye kapılır ve acımasızlığını sürdürmek için doktorunun yazdığı ilaçlar ile kendisini güçlendirir. Karl'ın başarısız idaresi şiddetli bir şekilde azarlanmaktadır. "Benim değerli oğlum, tiiın öğütleri hiçe sayarak vc bütün geleneklere karşı ve en zengin kişinin 500 talerden daha fazlasına ihtiyaç duymamasına rağmen, biz para­ dan yapılmışız gibi yılda 700 taler harcıyor." Şüphesiz, Karl’ın ne sa­ vurgan olduğunu ne de boşa para harcayan birisi olmadığını kabul eder; her hafta yeni sistemler icat eden vc sonrasında bir yana atan bir adamdan bu kadar önemsiz şeylere kafa yorması nasıl beklene­ bilir ki? Herkesin eli Karl'ın cebindeydi sağda solda herkes hile ile parasını harcıyordu.

K ari Marks: Yafam öykı.s t - I

Mektup bir süre bu üslupta devam eder ve sonunda baba sert bir biçimde oğlunun eve dönme isteğini geri çevirir. "Şimdi eve dönmen aptalca olurdu. -Y ine de ödemesi yapılan- derslere aldırmadığının oldukça farkındayım. Ancak en azından dikkat edilen uygun davranış­ lar konusunda ısrar ediyorum. Diğer insanların fikirlerinin kölesi deği­ lim; ancak kendi hesabıma dedikodu yapılmasını istemiyorum." Kari önceden karar verildiği gibi Paskalya'da ya da on gün öncesinde eve gelebilirdi; çünkü babası o kadar titiz değildi. Tüm bu şikâyetlerden, evladın kalpsizolduğu serzenişini hissede­ biliriz. Bu sitem daha sonra Kari Marks'a karşı tekrar tekrar yöneltil­ diğinden, ilk kez vc muhtemelen haklı bir şekilde ortaya atıldığı bu du­ rumda da söylenebilecek çok fazla şey yoktur. Şımartılmış bir uygar­ lık tarafından korkakça bencilliklerini bahane etmek için uydurulan "hayattan sonuna kadar keyif alma" yaygın sözü, elbette anlamsızdır. Daha eski bir söz olan "dehanın kendisine sıradan insanlardan daha fa?la izin verme hakkı" da aynı şekilde anlamsızdır. Marks’ın ka­ rakterinin ayırt edici özelliği olan durmaksızın en yüksek gerçeğe ulaşma mücadelesi, kalbinin derinliklerinden doğmuştur. Bir defasında açıkça ifade edildiği gibi, derisi "insanlığın çektiği acılara" sırtını dönmesine izin verccek kadar kalın değildi y a d a Hutten'in aynı düşünccyi dile getirdiği gibi: Tanrı, insanlığın ortak acıları­ nın ona diğerlerinden dahaşiddetli bir şekilde dokunmasına neden olan bir kalbin ağırlığını yükledi. Hiç kimse "insanlığın çektiği acıların" te­ mel nedenlerini ortadan kaldırmak için Kari Marks kadar bir şey yap­ mamıştır. Gemisi fırtına vc stres boyunca vc düşmanlarının aralıksız ateşi a İt ıııda hayatın yüksek denelerinde dalgaları yararak yoluna de­ vam ediyordu. Bayrağı daima direğin tepesindeydi; fakat bordadaki hayat ne kaptan ne dc mürettebat için pek rahat olmuştu. Marks kesinlikle ona cn yakın olan insanların hislerine karşı duyar­ sız değildi. Savaşçı ruhu gerektiğinde kalbindeki duyguları hükmü al­ tına alabilirdi; ancak onları asla tamamen bastırmadı ve olgunluk ça­ ğında kendisi de hayatının acımasıztalihi dolayısıyla cn yakın ındakilerin kendisinden daha fazla acı çektiğinden mutsuzlukla yakmmıştır. Genç öğrenci hızla babasının endişelerine karşı vurdumduymaz ol­ madığını gösterdi. Vakit geçmeksizin vc annesini hüsrana uğratarak

2- H egel'in Ö ğrencisi

ve kızgınlığı çabucak geçen babasını memnun ederek Paskalya yor­ tusunda bile eve gitme isteğinden vazgeçti. Babası şikâyetlerini sür­ dürdü; ancak abartmalarından vazgeçti: Soyut düşünme sanatında kesinlikle oğluna rakip olamayacağını yazdı. Ayrıca, mabedin en iç kısmına dalmadan önce gerekli terminolojiyi incelemek için çok yaş­ lıydı; ancak bir noktada soyut akıl yürütme pek yardımcı olmadı ve tam da bu noktada oğlu, akıllıca ağırbaşlı sessizliğini sürdürdü. Gö­ rünüşte oğlun bir ailenin babası için ne kadar değerli olabileceğini fark etmekte başarısız olduğu önemsizpara konusu... Ancak, yorgunluğun kendisini teslim olmaya zorladığını ifade etti. Ne yazık ki bu son cümlenin kendisini yeniden mektuplarda göstermeye başlamış olan şakacı ruh halinden daha ciddi bir anlamı vardı. Hcinrich Marks beş haftadır hapsolduğu hasta yatağından kalktığında tarihler 10 Şubat 1838’i gösteriyordu. Sağlığında ayağa kalkmasına izin veren olumlu gelişmenin devamlılığı sağlanamadı ve görünüşe bakılırsa karaciğer hastalığı olan sorun kendini tekrar gös­ tererek üç ay sonra, 10 Mayıs 1838'de hayatını kaybedene dek daha da kötüleşti. Ölüm, kalbini ağır ağır kıracak olan hayal kırıklıklarından kendisini bağışlamak üzere tam zamanında geldi. Kari Marks babasının varlığının onun için ne anlama geldiğinin her zaman farkındaydı ve babasının kendisini kalbinin derinliklerinde saklamış olması gibi, oğlu da kendisiyle birlikte mezara götürdüğü gü­ ne kadar kalbinin yanı başında babasının fotoğrafını taşıdı.

2. G enç U egelciler Babasını kaybettiği 1838 baharından sonra Kari Marks, Berlin’de üç yıl daha geçirdi vc Genç Hegelcilerin arasında geçirdiği düşünsel yaşam, Hegel felsefesinin sırlarına varmasını sağladı. O zamanlar Hegel'in felsefesi Prusya Devlet Felsefesi olarak gö­ rülüyordu ve Kültür Bakanı Altenstein ile kişisel danışmanı Johannes Schulze tarafından özel bir gözetim altına alınmıştı. 1legel. Devleti tinsel düşüncenin gerçekliğini, saf ¡akıl, mutlak vc dolayısıyla en önemli görevi devletin bir üyesi olmak olan birey karşısında en yüksek doğru

Kar! Marks: Yaşamöyidisü ■- f

olarak yüceltti. Bu devlet öğretisi, demagog avının n günahlarının bile şeklini değiştirdiğinden, doğal olarak Prusya bürokrasisi tarafın­ dan oldukça iyi karşılanmıştı. Hegel'in felsefesi ikiyüzlü değildi veoıuın politik gelişimi, devletin tiiın hizmetkârlarının en iyi başarılarını kucaklayarak, monarşik yöne­ tim biçiminin neden en ideal hükümet düzeni olarak gördüğünü açık­ lar. En fazla egemen sınıfların devlet yönetiminde belli dolaylı hak­ lardan yararlanmaları gerektiğini; ancak bu hakların bile kurumsal bir biçimde sınırlandırılması gerektiğini düşünüyordu. Modern meşrutiyet anlamında halkın genel temsilini düşünmeye Prusya kralı ya da onun danışmanı Metternich'den daha hazır değildi. Bıına rağmen, Hegel'in kendi tasarladığı sistem ile bir filozof ola­ rak benimsediği diyalektik yöntem bağdaştın lamaz bir karşıtlık için­ deydi. Varlık kavramı ile yokluk kavramı verilir ve ikisinin karşıtlığın­ dan dalıayüksck bir fikir olan "oluş" kavramı oıtaya çıkar, iler şey bir akış, sürekli bir değişim, gelişme ve sonlanma durumunda olduğun­ dan her şey bir ve aynı zamandadır ve değildir. Bıına bağlı olarak ta­ rih de aralıksız bir evrim sürecinde alçaktan yükseğe doğru çıkan bir gelişme sürecidir. Tarih biliminin en farklı dallarındaki evrensel bil­ gisiyle, kendisine ait, saf düşüncenin tüm tarihsel olaylarda kendini gösterdiği düşüncesiyle uyumlu olan form içinde bıınıı kanıtlamaya çalıştı. Ancak Ilcgel, tüm dünyanın hayat verici ruhu olduğunu belirt­ tiği bu saf düşünce hakkında daha fazla bilgi vermez. Bu nedenle Hegel’in felsefesi ileFredercik Williams'ııı Devleti ara­ sındaki bağlılık, çiftlerden her birinin diğerinin çıkarına hizmet etmeye hazır olduğu sürece devam eden bir anlaşma evliliğinden daha fazlası olamazdı. Bu, Carlsbad Kararları vc Demagog Avı zamanlarında ku­ sursuzca işledi, 1830yılındaki Temmuz Devrimi Avrupa gelişmesine okadargiiçlü bir itici güç vcı di ki Hegel’in yöntemi, sisteminden daha güvenilir görülmeye başlandı. Temmuz Devriminin Almanya'daki etkileri zayıflamaya başladığında ve mezarlığın sessizliği düşünür vc (*) "Demagog" M ettcmich döneminde kıtadaki Radikal ve Liberallere verilen addı vc dem okratik kışkırtmaların tüm biçimleri 18 i 9 yılında K arlsbad K ararları ile yasaklandığından D em agoglar yasadışı sııçlu ilan edildi. "Demagog A vı'1onlara karşı yürütülen zuliim kampanyasına verilen addı.

2- Ifegvl'in Ö ğrencisi

27

şairlerin topraklarına yeniden yerleştiğinde, Prusyalı aristokratlar, modern felsefeye karşı kullanmak îizere Ortaçağ Romantizminin eski köhne köklerini yeniden kazmak için acelcettiler. Hegel'in hayranlığı­ nın açık fikirli bürokrasinin amaçlarına aristokrasinin amaçlarından da­ ha az yönelmiş olması ve I Icgcl'in bürokratik devleti yüceltirken halk arasında, tüm feodal geleneklerin başlangıç vesonu vc tüm sömürü­ cü sınıfların son çaresi olan dini muhafaza etmek için hiçbir şey yap­ mış olmaması, bu durumu daha da kolaylaştırdı Bu nedenle ilk çatışma dini alanda gerçekleşti. Ilcgel, İncirdeki öykülerin dindışı öyküler ile aynı şekilde dikkate alınması gerektiğini; çünkü inancın genel vc gerçek olaylarla bir ilgisi olmadığını belirtti. Bunun ardından genç bir Sııabiyalı olan David Straııss, tanrının sözle­ rini amansız bir ciddiyetle ele aldı. Incil'c ait tarihin normal tarihi eleş­ tiriye tabi tutulması gerektiğini savundu ve bu talebi 1835 yılında çı­ kan veçok biiyük birsansasyon yaratan "İsa’nın I layatı” eserinetaşıdı. Straııss bu kitapta, Ilcgcl’in oldukça küçültücü bir biçimde "sahteaydınlanına" olarak bahsettiği XVIII. yüzyılın burjuva aydınlanma hareketinin düşünüş tarzını ilerletti. Strauss’un diyalektik düşünme becerisi, soruna kendisinden önce yaklaşan yaşlı Reimarııs'tan daha etraflıca eğilmesini sağladı. Straııss. Hıristiyanlığı bir aldatmaca vc Havariler'i bir grup dolandırıcı olarak görmedi-ancak Incil'in öğretile­ rinin söyleııcesel öğelerini ilk Hıristiyan topluluklarının bilinçaltı yara­ tıları ile açıkladı. Yeni Alıit'in büyük bir kısmını İsa’nın hayatı ile ilgili tarihi bir rapor olarak kabul ediyordu ve İncil'dc bahsedilen daha önemli olay lar için tarihi bir temel oluştururken, ona göre İsa’nın ken­ disi de tarihi bir kişilikti. Politik olarak düşünüldüğünde, Straııss tamamen zararsızdı vc yaşamı boyunca da öyle kaldı. Ancak politik belirtiler, 1848 yılında Arnuld IIııge vc Tlıeodor Echtermcvcr tarafından Genç Hegclcilcr’in yayın organı olarak kurulan Hallische Jahrböcher'de sesini çok daha keskin ve açık bir biçimde duyuruyordu. Bu yayın ayrıca edebiyat ve felsefe konularını da ele alıyordu vc ilk başta, Rski Hegelcilcr’in (*) UalUnche Jalırbücher (Halle Yıllıkları): O /um anlar Almanya'da yaygın olup aslında bir yazılar derlemesi olsa da 20 Bogcn ya da 320 sayfadan fazla olanlar dışında titiz bir şekilde daha kısa yayınları kapsamasına rağmen sansürü önlemek am acıylaçıkm ış bir gelen ek.

2S

kıiri Marks Yaşunıöyku.ıH

I

çamura batmış yayın aracı olan Berlinar Jahrbücher'e bir ters ccvap olmanın ötesinde bir amacı yoktu. "Burschensclıaft" hareketinde (4> yer alan vc demagog avı kurbanı olarak Köpeııick ve Kolberg’dc se­ ki/, yıl hapislik hayatının acısını çeken Rugc, genç ölen Echterıncyer ile ortaklığında hızla liderliğe geçti. Ruge, ilk başlardaki yazgısını traİik bir şekilde görmedi ve daha sonra şanslı bir evlilik kendisine Halle Üııiversitesi'ndc öğretim görevliliği kazandırdı. Rahat bir yaşam sür­ dü ve, ilk baştaki talihsizliklerine rağmen bu durum, Prusya devlet sis­ temini özgür ve adil olarak görmesini sağladı. Kendi kişiliğinde, eski Prusyalı memurların kötü niyetli "Hiç kimse meslek yaşamında din değiştiren bir demagog avcısı kadar hızlı ilerleme kaydedemez." sözü­ nü doğrulamak istemiş olabilirdi; fakat sorıın da buydu. Rııge bağımsız bir düşünür vegerçekbirdevrimci rıılı değildi; fakat tanınmış bir derginin editörü olacak kadar eğitim, çalışkanlık ve savaş­ çı ruha sahipti ve bir kez daha kendisini, gerçeklikten uzak olmayan bir şekilde, düşünsel ürünlerin toptan satış tüccarı olarak adlandırmış­ tı. Onun liderliğinde Hallische Jahrbücher, tüm itaatsiz ruhların, ba­ sma başka herkesten daha fazla canlı lık getirebilecek avantaja hükü­ metin bakış açısıyla talihsizliğe-sahip adamların buluşınayeri haline geldi. Örneğin bir destekçi olarak David Strauss, İncirin hatasızlığım göstermek için canını dişine takarak nnicadcle ederek, okurların dikka­ tini tüm Ortodoks din bilimcilerin yapabileceğinden daha fazla çekmiş­ tir. Ruge'ıın otoritelere derginin "Hegel Hristiyanhğı vc Hegel Prus­ ya'sını'' propagandasını yaptıklarının güvencesini verdiği doğrudur; ancak zaten romantik gericilik tarafından yeteriııcc baskı altında olan Kültür Bakanı Altenstcin onun verdiği teminatlara güvenmedi ve Ruge'uıı hizmetlerinin tanınması için bir devlet ataması elde etme ıs­ rarlarından etkilenmedi. Bunun sonucunda HaUische Jahrbücher Prusya’nın özgürlüğünü vc adaletini mahkum eden prangaları par­ çalamak için bir şeyler yapı İması gerektiğinin farkına vardı.

(*) "Burschensclıaft" hareketi, gelenekçi aristokrat öğrencilerin '’birliğine'' karşı bir burjuva demokrat öğrenci oluşumu olarak 1815 yılında.lena'da kuruldu. Özgürlükçü ve mil itan bir ruha sahipti vebunuıı sonucunda 1819 yılındaki Kaılsbad Kıırullayı'nda alınan kaı aı lar ile baskı altına alındı. "Burchenschaftcn" varlığını sürdürmektedir; ancak doğal olarak ilk yıllarındaki anlamını uzun zaman önceyitirınişlir.

2- Uegvtin Öğrencisi

2 ')

Karl Marks'ın aralarında hayatının üç yılın ı geçirdiği Berlinli Genç llegclciler'in neredeyse hepsi Ruge'ıın H allische Jahrhücher dergisinde yazıyordu. Demek üyeleri çoğunlukla üniversite öğretim görevlileri, öğretmenler ve yazarlardan oluşuyordu. Marks’ın ilk mektuplarından birinde babasına Berlinli arkadaşlarından en "içten"i diye anlattığı Rutenberg, Berlin Askeri Liscsi’nde coğrafya öğret­ meniydi; ancak iddia edildiğine göre bir sabah hendekte sarhoş bu­ lunduğundan, aslında "Habsburg ve Leipzig gazetelerinde kötü niyetli makaleler" yazdığı gerekçesiyle okuldan atıldı. Eduard Meycn, Marks'ın, neyse ki gün ışığı görebilen yalnızca iki şiirini yayımlayan kısa ömürlü bir gazeteye mensuptu. Max Stirner, Berlin’deki bir kız okulunda öğretmenlik yapıyordu; ancak Marks ile aynı anda demek üyeliği yaptığı düşünülmemektedir ve ikisinin birbirini kişisel olarak tanıdığına dair bir kanıt yoktur. Nasıl olursa olsun, bunun pek önemi yoktur; çünkü ikisi arasında düşünse! bir ilişki gerçekleşmemişti. Di­ ğer yandan, demeğin cn önde gelen iki üyesi, Berlin Üniversitesi’ndc öğretim üyeliği yapan Brııııo Bauer ve Dorotheen Modern Bilimler Belediye Ortaöğretim Okulu'ııda öğretmenlik yapan Karl Friedrich Köppen'in, Karl Marks üzerinde büyük etkileri olmuştu. Karl Marks, Genç Hegelciler’in kulübüne katıldığında yirmi yaşın­ da bile değildi; ancak sonraki yıllarda da sıkça yaşandığı gibi, yeni bir topluluğa katıldığında, çok geçmeden o topluluğun merkezi haline geliyordu. İkisi de Marks'tan yaklaşık 011 yaş büyük olan Bauer ve Köppen, çok geçmeden onun üstün zekâsının farkına varmışlardı ve hâlâ onlardan çok şey öğrenecek bir konumda olan ve öyle yapan bu genç adamdan daha iyi bir yoldaş isteyemezlerdi. Köppen'in, Biiyük Prusyalı Frcderick’in yönetime gelmesinin yüzüncü yıldönümünde yayımladığı coşkulu polemik, "Trier'li Arkadaşı Kari Marks'a" ithaf edilmişti. Köppen'in büyük bir tarih birikimi ve yeteneği vardı ve Hallische Jahrbücher’ûe yayınlanan yazıları bu gerçeği doğrular. Büyük Fran­ sız Devrimi sırasında yaşanan terör devrinin ilk gerçek tarihsel de­ ğerlendirmesini Köppeıı'e borçluyuz. Modern tarih yazarlığı, Lee, Rankc, Raıımer ve Sclılosser ile en etkileyici eleştiriyi bir araya getirdi (*)

Almanca metin yanlışlıkla doğuma gönderme yapmaktadır.

K arl Marks: Yaşamöyk s ü — I

vc İskandinav mitolojisi ile ilgili Jakob Grimin ve Ludwig Uhland’in yapıtlarının yanında önemli bir yer tutan tanıtım yazılarından, diğer yandan eski Hegel felsefesine pek iyi düşünceler beslemeyen Sclıoppenhauer'in bile dikkatini çeken Bııddlıa ile ilgili uzun bir yapıta kadar uzanan çok çeşitli tarihi alanlarda dolaştı. Köppen gibi bir adamın "bizi vaat edilen toprakların girişinden geri çevirenlerin hepsini silah vc kılıç ile yok etmek için" Prusya tarihinin en kötü despotunun "ruhunun dirilmesini" özlemle beklemesi, BerlinliGenç Hegelciler’in içinde ya­ şadığı tuhaf ortam hakkında bize biraz fikir verebilir. Ancak, iki faktör kesinlikle göz ardı edilmemelidir: Öncelikle romantik gericilik veonunlabağlantılı her şey, "Yaşlı Fritz"in hatırala­ rını karartmak için elinden geleni yaptı. Köppen’in kendisi de bu çaba­ ları şu şekilde tanımladı: "Korkunç bir yaygara: Eski ve Yeni Ahit borazanları, erdemli Yalıudilcrin harpları, öğretici ve tarihi gaydalar ve diğer korkunç enstrümanlar ve tiiın bunların arasında Tötonik '*> bas tonunda gürleyen özgürlük marşları..." Ve ikinci olarak, hiçbir yer­ de Prusya kralının yaşamına ve eylemlerine adalet getirecek eleştirel ve bil imsel inceleme yapılmamıştı ve böyle biryapıt için şüpheleri or­ tadan kaldıracak gerekli kaynaklar ortaya çıkarılmadığından böyle bir incclcıne yapılamazdı. Büyük Frederick, bir "aydınlanma" şöhreti yaşıyordu vc bu dakendisinin bir kesim tarafından nefret edilip başka bir kesini tarafından hayranlık duyulması için yeteriiydi. Köppen'in kitabı da XVIII. yüzyıl burjuvaaydınlanına hareketinin düşünüş tarzını ele almayı amaçladı vc Ruge ile Bauer, Köppen ile Marks’ı birleştiren esas özellik, aslında hepsinin bu hareketten yola çıkmış olmasıdır; felsefi bir Jakoben topluluğunu temsil ederek Al­ manya’nın fırtına ile kaybolan ufku ile ilgili bir Mene Mene Tekel Upharsin ^ yazmışlardı. Köppen, XVIII. yüzyıl felsefesine karşı (*) Toton: Püncenneni/m kuramcılarına göre E ski İran. Hindistan. lÂski Yunan ve Romalıları içeren sarışın, mavi gözlü, dahi vc üstün h ayali- ırk. (Yayım cmın N otu) (**) Eski Ahit'tc, Daniel:5'le. 25-28. ayetler: (Kralın sarayının duvarına yazılan kehanet, bilmece.) Aramiccde: .W cw(M ina) 28.55 kg karşılığı Yakındoğu ağırlık birimi. 50 çekele denk. Tekel: Shekel sözcüğünün telaffuzu. 1 1 grama karşılık gelen ağırlık birimi. Heres (lı'pharsin): 14.275 kg karşılığı ağırlık birimidir. 1 mina'nın yarısı. Bilıncccde, "Mene* Tanrı krallığınızın günlerini savdı vc onu sonuna ulaştırdı; Teke! ölçülerle ağırlığınız ölçüldü v c Peres krallığınız bölündü, M edler vc fe rsle r arasında paylaştırıldı.'' olarak yorumlanır. K ehanetin sonucu olarak Kral Bclshazzar öldürüldü vc Mcdli Darius kral oldu.

2- Hegel'itı Öğrencisi

"yüzeysel nutukları" çürüttü. Can sıkıcı yönlerine rağmen, burjuva aydınlanmasın ın öncüleri olan filozoflara çok şey borçluyuz. Onların tek kusuru yeterince aydınlanmamış olmalarıydı. Köppen burada sadccc, bacak bacak üstüne atıp oturan, ebediyen ve tekdüze bir biçim­ de "Kutsal Veda" hakkında gevezelik eden, arada bir yalnızca dans eden Bayadcrlcr'in dünyasına şehvet dolu bakışlar atmak amacıyla ara veren, Ilcgcl’in düşüncesiz taklitçileri, "düşüncenin kimsesiz tövbe­ karları," "mantığın eski Brahmanlarına" saldırır. Ok hedefini buldu; çünkü Varnhagcn, büyük olasılıkla Köppcn'in" dinsiz parazitler, anayurtsuz, inançsız, vicdansız, kalpsiz, ne sıcağı nc soğuğu, ne mutluluğu ne acıyı, ne sevgiyi ne de nefreti hissedebilen. Tanrısız vc şcytansız. "bataklık kurbağalan", cehcnncmin giriş kapı­ sında oturup kabul edilcmcyecek kadar değersiz olan zavallı yara­ tıklardan açıkça söz etmesi nedeniyle kendini yaralı hissederek Eski Hegelcilerin yayın organındaki metni suçlu buldu. Köppen "Büyük Kralı" sadccc "büyük bir filozof olarak onurlan­ dırdı; ancak savunmasında geçerli olan Frederic dönemi bilgi anlayışı­ nın standartlarının hoş görebileceğinden daha ileri gitti. "Kant'tan farklı olarak. Büyük Frcdcrick’in aklın iki formıı fikrine katılmadığını" be­ lirtti: "oldukça dürüstçe vc cesaretle şüphelerini, karşı çıkışlarını vc oluınsuzlamalarım kendisiyle birlikle ortaya koyan teorikakıl ile baş­ kasının kötü bir biçimde yaptığını iyileştirerek onun çocukça oyu ula­ rım aklamak üzere, koruma altnıda vc halkın yararına olan pratik akıl. Asil ve pratik akıl ile karşılaştırıldığında; ancakcn saf toyluk hali onun kuramsal uslamlamasının özellikle aşkın olduğunu ve Yaşlı Fritz'in Saııs Soııci'nin yalnızlığını aklından çıkardığını düşünebilir, l am tersi­ ne, Kral asla filozofun arkasında kalmadı." Bugün Köppen'in ileri sürdüğü fikirleri tekrarlayan herhangi biri kendisini kesini ikle, Prusya tarih ekolünden gelenlerin de içinde yer alabileceği en saf toyluğun suçlamalarına maruz kalma durumunda bulabilir; 1840 yılı için bile Kant gibi yaşadığı sürece aydın lanmaüzerindeçalışan bir filozofun yapıtını, onun saray soytarılarını oynamak­ tan memnun olan Fransız dehalarının üstündeki Borııssialı despot tarafından sahnelenen sahte aydınlanma oyunu ile aynı kategoriye sokmak, fazla ileriyegitmekolurdu.

I

K ari M a r h : Yaşam öyküaii

1

Ki'|)|H.n, orada yaşayan bütün Genç Hegelciler için zararlı olan üt'ilm yalımının olağandışı yoksulluğu ve boşluğu altında sıkıntı (.vkiynıdu ve kendisini bıına karşı diğerlerinden çok dalıa rahatlıkla MivunıiKisı gerekmesine rağmen, bu onıı diğerlerinden daha çok et­ kiledi. Bu durumu hiç kuşkusuz tüm kalbiyle yazdığı bir tartışmada belirtti. Berlin, Ren eyaletindeki endüstrinin orada yaşayan burjuva bilincine verdiği manevi destekten yoksundu. Bunun sonucu olarak, o zamanın sorunu pratik biçimini aldığında, Prusya sermayesi Kölıı ve hatta I.eipzig ve Könihsbers sermayesinin gerisine düştü. O günün BerJinlilerine atıfla bulunarak Doğu Prıısyalı Walesrode şöyle dedi: "Bilindik sokak soytarısı tavırlarıyla kafelerde oturup eğlenirken, Cerf ve Hageıı, Kral ve günün olaylarıyla dalga geçerken kendilerini son derece özgül've cüretkâr görüyorlar." Berlin aslında bir askeri garni­ zon ve ikâmet edilen bir şehirden fazlası değildi ve küçük burjuva halk tabakası, herbİr saray görevlisine gösterdiği korkakça bağımlılığı kö­ tü niyetlerle çekiştirerek bu durumu telafi ediyordu. Bu türden bir muhalefetin düzenli buluşma yerlerinden biri de Köppen'in anladığı biçimde bir Frcdiric yönelimi aydınlanması düşünce­ sinden ödü kopan ayııı kişi olan Varnhagen'in sağladığı dedikodu sa­ lonuydu. Genç Marks'm. halkın arasında adı ilk kez duyulan kitapta belirtilen görüşleri paylaştığından şüphe etmemiz için hiçbir neden yoktur. Köppen'i oldukça iyi tanıyordu ve onun üslubunu büyük ölçüde be­ nimsedi. Kısa süre sonra yolları farklı yönlere doğru ayrılsa da ikisi de daima iyi arkadaşlar olarak kaldılar ve Marks yirmi yıl sonra bir ziya­ ret ile Berlin’e geri döndüğünde Köppen'i "tam da eskisi gibi" buldu ve bir arada mutlu saatler geçirerek yeniden buluşmalarını kutladılar. Çok geçmeden, 1863 yılında Köppen öldü.

3. K endini B ilm e Felsefesi Ancak, Berlin'deki Geııç Hegelcilerin gerçek lideri Köppen değil, özellikle karşılığında Straııss'dan etkili bir azar işitmesine neden olan, Strauss'un İsa'nın Yaşamı kitabına saldırırken gösterdiği büyük küstahlıktan dolayı gerçekten de ustasının istediği gibi bir öğrenci ola­ rak tanınan Brııno Baııer’di. Baııer, kendisini başarı vadeden yetenekli

2- He gel'in Ö ğrencisi

bir genç adaın olarak gören Kültür Bakanı Altenstcin'iıı korumasın­ dan yararlanıyordu. Kakat Bruno Bauer bir kariyer meraklısı değildi ve Strauss, Bauer'in günlerini Ortodoks lideri Hengstenberg'in "katı skolastik düşüncesi" içinde geçireceğini ilan ederek, başarısız bir kahin olduğunu gösterdi. Tam tersine 1839 yazında Bauer, tiski Ahit’in tanrısını, ölke ve intikâıııın tanrısını, Hıristiyanlığın tanrısı olarak sunmak isteyen Hengstenbcrgilc büyük bir fikir çatışmasına girdi. Yazınsal atışmalar, akademik polemiklerin sınırlarının dışına çıkmadı; fakat eski gücünü kaybetmiş vc tetikte olan Altenstein'in safi olduğu kadar intikam peşinde olan Ortodoks'un şüpheli bakışlarından korumasını kaldırmasına neden olacak kadar keskindi. 1938 sonbaharı yıl sonunda kendisini bir pro­ fesörlüğe atamak amacıyla Bauer'i Bonn Üniversitesi'nde öğretim gö­ revlisi olarak görevlendirdi. Fakat Marks'a yazdığı mektuplara bakılırsa Brııııo Bauer, şimdi­ den kendisini Straııss'un çok ötesine götürecek olan bir düşünsel ge­ lişme dönemine girmişti. Straııss'un ayakta tuttuğu son yıkıntıları da tahrip eden bir İncil eleştirisine başladı. Incil'in öğretilerinde tarihi ger­ çeğin zerresi olmadığını, içindeki her şeyin fantezi üriıniı olduğunu ve Hristiyanlığın bir dünya dini olarak klasik Grekoromen dünyasına zor­ la sokulmayıp bu dünyanın doğal iiriınü olduğunu ileri sürüyordu. Bu gelişme ile Hristiyanlığın kökenlerini bilimsel yöntemlerle araştırına olasılığının yolıınıı açmıştı ve tam da bu sırada yönetici sınıfın men­ faatlerine uygıın olarak Incil'in öğretilerini yeni bir biçime sokmakla meşgul olan modern, çağa uygun saray ve salon din bilimcisi f 1arnack'ın1^ Brııııo Bauer tarafından açılan yolun devam ettirilmesine yönelik çabalan şiddetli bir şekilde kötülemesi, nedensiz değildir. Bu düşünceler Bruno Bauer'in kafasında olgunlaşırken, Kari Marks onun yanından ayrılmayan dostuydu vc Baııer kendisinden dokıızyaş küçük olan arkadaşını en yetenekli yoldaşı olanık görüyordu. Maı ks'ı kendisini takip etmek için ikna etmeye çalışmaya başladığında tam olarak Bonn'a yerleşmemişti. Bonn'daki bir profesör topluluğunun Berlin'deki Hegelci topluluk ile karşılaştırıldığında "açıkça kültürsüz"

(*)

H am atk 1930 yılında oldu.

34

Karl Marks: Yaşamoyh. s i

I

olduğunu söyledi. Berlin daima düşünsel etkinliğin merkezi olmuştu. Bonn’da bol miktarda-onların deyimiyle-eğlence vardı -aslında Marks ile Berlin caddelerini geçerken Bonn'da kaldığı zaman boyunca ol­ duğundan daha fazla eğleıunişti. Marks "önemsiz incclemesi’'ni bitir­ m e li- n e de olsa Aristoteles, Spinoza, Lcibniz dışında hiçbir şey ge­ rekmiyordu—ve bu gülünç saçmalığı bu kadar ciddiye almamalıydı. Bonnlu filozofları alt etmek çocuk oyuncağıydı. Hepsinden önemlisi, birlikte yayınlayabilecekleri radikal biryayın organı gerekiyordu; çün­ kü Berlin'de Hallische Jahrbücher ile ilgili dedikodular artık daya­ nılmaz hale gelmişti. Rugc için üzgündü; fakat ne diye'parazit1keli­ mesini yazısından çıkarmamıştı ki? Baueı ’in mektupları arada sırada devrimci tonlar taşır; fakat onun aklından geçen daima felsefi bir devrimdi ve devletin düşmanlığından çok desteğine güvenme eğilimindeydi. Bu tür savaşların her zaman toplu ölümlerle gerçekleşmesi gerekmese de Prusya’nın ancak Jena’ları aracılığıyla ilerleme kaydedebileceğinin anlaşıldığı 1839 aralı­ ğında Marks'a çokazsayıda mektup yazdı; birkaç ay sonra, koruyucu­ su Altenstein ve eski kralın ölümlerinin ardından kendisini "devletin varlığının en büyük düşüncesine", döıtyüzyıl boyunca asil çabalarını Kilise ve Devlet arasındaki anlaşmazlığın sonlanması için harcayan soylu Hohenzollcrn Hanedanı'nın aile ruhuna adadı. Bauer aynı za­ manda bilimin, kilisenin iktidarı ele geçirme çabalarına karşı devlet düşüncesini savunmasının başarısızlığa uğramayacağının sözünü ver­ di; devlet hataya düşebilirdi; bilimden şüphe edebilir ve korkulma sila­ hını kullanabilirdi; fakatakıl da doğal olarak düştüğü yanılgılara rağ­ men devlete aitti. Yeni kral bu bağlılığı uyumlu gerici F.ichorn’u Altenslein'm halefi yaptı ve Eichorn da vakit kaybetmeden devlet dü­ şüncesiyle bağlantılı olduğu kadarıyla, bilimin özgürlüğünü gözden çıkardı; daha doğrusu, akademik öğretimin özgürlüğünü kilisenin zorla egemenlik elde etme çabalarına feda etti. Politik olarak düşünüldüğünde. Bauer, Köppen’den çok daha az güvenilirdi. Koppen, şaşırtıcı bir biçimde genel aile düzeyinin üstüne çıkan Hohenzollerıı ile ilgili bir hata yapabilirdi; ancak bu soylu ha­ nedanlığın "aile ruhu” ile ilgili bir halaya düşecek biri değildi. Köppcn, Hegel ideolojisine Bauer kadar aşina değildi; ancak Bauer’in politik basiretsizliğinin, felsefi zekâsının ters yüzü olduğu da göz ardı edil­

2- Hegel'in Ö ğrencisi

memelidir. Incil'in öğretilerinde, oltaya çıktıkları dönemin düşünsel birikimini keşfetti. Onıın tamamen ideolojik bir bakış açısıyla benimse­ diği görüşüne göre Hıristiyanlık; Grekoromen felsefesinin düzensiz karışımı ile klasik dünyanın kültürüne karşı galip gelmiş olsa da mo­ dern diyalektiğin açık ve özgür eleştirisi, Hıristiyan-Alınan kültürü­ nün ağır yükünü ortadan kaldırarakçok daha büyük bir başarı kazana­ bilirdi. Ona bu etkileyici güveni veren şey, kendini bilme felsefesiydi. Yuııan yaşamının ulusal parçalanması ile gelişen ve Hıristiyanlık dininin meyve vermesini sağlayan Yunan felsefe ekolleri, Septikler, F.pikürcüIcr ve Stoacılar bu isim altında birleştiler. Kuramsal derinlik konusun­ da Plato ile ya da evren bilgisi anlamında Aristo ile karşılaştırılamaz­ lardı ve Hegel tarafından aşağılayıcı bir şekilde karşılanmışlardı. Or­ tak amaçları korkunç bir felaket ile bıı zamana kadar kendisinde bulunan ve onu güçlendiren her şeyden ayrılmış olan bireyi, kendisi dışındaki her şeyden bağımsız hale getirmek, iç dünyasına yeniden dönm esini, tüm dünya etrafında yıkılıp giderken sarsılmadan süre­ bilecek bir akıl sağlığı ile gerçek mutluluğu aramasını sağlamaktı. Fakat, der Baucr, yok olmuş bir dünyanın yıkıntıları üzerinde zayıflamış ego, kendisinin tekgüç olduğu korkusunu duyar. Kendi ge­ nel gücünü kendisinin dışındaki yabancı bir güç olarak temsil ederek kendi bilincinden uzaklaşır ve ona yabancılaşır. Ağzından çıkan bir nefesle doğa yasaların ın üstesinden gelen, düşmanlarına boyun eğdi­ ren ve yeryüzünde bile kendisini dünyanın hakimi ve her şeyin yargıcı olarak i lan eden Tanrı ve Rfendi ile İncil. Roına'da tüm haklar üzerin­ de egemen olan ve ölüm ile hayat üzerindeki tüm gücü dudaklarında taşıyan dünya hakimine düşman bir kardeş; ama yine de bir kardeş yarattı. Buna rağmen insanlık, Hıristiyanlık dininin esareti altında, kendisini gittikçe daha fazla büyüyen bir özgürlüğe hazırlayacağı ve sonunda kazanılması gereken zaman geldiğinde tamamen ele geçi­ rebileceği eğitimi alınıştı. Benliğin sonsuz bilinci, kendisini fark ede­ rek, anlayarak ve kendi özünü algılayarak kendi yabancılaşmasının ürünleri üzerinde güç sahibi oldu. Günümüzün felsefi dilinde kullanılan tipik anlatım biçimini birkeııara bırakacak olursak, Yunan kendini bilme felsefesinde Baııcr, Köppen ve Marx’ı çeken şeyin 11e olduğunu daha basil ve anlaşılır te-

t

Kari Alarks: Yaşamöykiisü - 1

ı imlerle ifade edebiliriz. Aslında burada burjuva aydınlanma harekeîınindüşünüş biçimini ele alıyorlardı. Yunan felsefesinin kendini bilme ekollerinden doğa felsefesinin dahileri, Deınokritosya da 1leı aklcitos ya da daha sonra gclcıı soyul felsefe temsilcilerine dek Plalo ve Aristoteles ile karşılaştırabilecek kişiler ortaya çıkarmamıştı; fakat biiyiik bir tarihi rol oynadılar. İnsan zekâsına yönelik yeni ufuklar açtılar ve ne Plato ne de Aristo'nun aşmayı hayal ettikleri sınırları, hem I lelcnizmin ulusal sınırlarını hem de köleliğin toplumsal sınırlarını orta­ dan kaldırdılar. Ezilenlerin ve ızdırap çekenlerin dini olan ve ayrıca ezici ve sömürücü gücün dini olana kadar Plato ve Aristo'yu tekrar gözden geçirmeyen ilkel Hıristiyanlığın meyve vermesini başarıyla sağladılar. Hegel, genel anlamda kendini bilme felsefesini üzerinde fazla durmadan ele alınış olsa da ruhsal bireyselliğin tüm soyluluğu ve güzelliğini merhametsiz elleriyle yok eden Roma dünyasının zavallı halinin ortasında, bireyin içsel özgürlüğünün önemini özellikle vurgu­ luyordu. XVIII. yüzyıl burjuva aydınlanması, kendini bilmeye yönelik Yu­ nan felsefelerini yeniden canlandırdı: Septiklerin şüpheleri, Epikürcüleriıı dine duydukları nefret ve Stoacıların cumhuriyetçi duyguları. Aydınlanma harekelinin kahramanlarından biri olarak gördüğü Büyiik Frederick üzerineyaz.dığı yapıtta, Köppeıı şu ifadeleriyleayııı şeylerden bahsediyordu: "Epikürcülük, Stoacılık ve Septisizm, antik organizmanın sinirleri, kasları ve bağırsak sistemini temsil eder. Dolaysızvcdoğal birliktelikleri, birliğin ortadan kalkmasıyla yıkılan, klasik antikitenin güzellik ve erdemini ortaya çıkardı. Büyük Frederick her üçünü de güçlü bir biçimde büyük bir ustalıkla kullandı. Onun dünya görüşü, karakteri ve lüın hayatında en önemli etkenler oldular." M arks, Köppen'in burada söylediklerinden en azından bu üç felsefenin Yu­ nan yaşamında "daha derin biranlaın"asahip olduğu kısmına katılabi­ lirdi. Eski arkadaşlarının aklını kurcalayan sorun. Marks için de aynı öneme sahipti; fakat o bu konunun üzerinde daha farklı bir üslupla hareket etti. O, ne dinin çarpıtıcı aynasında nede bir despotun felsefi uğraşılarında, kendisinden önce gelen tanrılara hoşgörü göstermeyen, "cıı üstün Tanrı olarak insanın öz bilinci"nin peşindeydi. Düşüncc sistemlerinin ayrıca Yunan ruhunun gerçek tarihine ulaşması için ipuçları sunduğu bu felsefenin tarihi kökenlerine indi.

2- Hege!'in Ö ğrencisi

37

4. Doktora Tezi Brııno Baucr, Marks'taıı "önemsiz araştırmalai'inı" bir yana bırak­ masını istediğinde, bunun için geçerli nedenleri vardı, ) 839 sonbaharın­ da Marks sekizdöneındir okuyordu. Bauerkesinlikle, kelimenin bilin­ dik ve kabul edilemez anlamıyla Marks'ın bir sınav telaşı yaşadığını zannetmiyordu ve asla Bonn'daki felsefe profesörlerini ilk karşılaşma­ da ağzı açık bırakacak niteliklerde olduğunu düşünmüyordu. Bilgiye olan doymak bilmez açlığı zor problemleri hızla çözmesini sağlarken, acımasız özeleştirinin sorunları aynı hızda çözmesini en­ gellemesi. Marks’ın kişiliğinin ayırt edici bir özelliğiydi ve ömrünün sonuna kadar öyle kaldı. Marks, alışıldık bütünlük duygusuyla Y ıınan felsefesinin en karanlık derinliklerine inmiş olmalıydı ve kendini bilme felsefesinin yalnızca üç düşünce sisteminin birkaç terim ile açıklan­ masının onun için bir önemi yoktıı. Süreklilikleri açısından aslında gereğinden fazla hızlı bir şekilde kendi yapıtını yarıda bırakan Bauer'in bıınıı anlaması güçtii, daha sonra Engcls'te de göreceğimizden daha güç... Engels bile bazen özeleştiriye bir sınır ve son getirememesinden sabırsızlık duyardı. Fakat, "önemsiz araştırına" Baııer için olmasa da Marks için başka güçlükler ortaya çıkardı. Babası hâlâ hayattayken Marks, aynı sırada bir meslek sahibi olma kararından tam olarak vazgeçmeksizin akade­ mik iş yaşamına girmeye karar verdi; ancak Allenstein'ın ölümüyle birlikte profesyonel iş yaşamının en çekici ve çok sayıdaki dezavan­ tajını telafieden özelliği, üniversite kürsüsündeki profesörlere bağış­ lanan göreceli özgürlük ortadan kalkmaya başladı. Bauer de öğretim görevlisi cübbesinin bundan başka hiçbir işe yaramadığını belirtmek­ ten asla yorulmadı. Aslına bakılırsa, Bauer’in, Prusyalı bir profesörün bilimsel araştır­ malarını müsaade ya da engel olunmaksızın yürütemeyeceğini fark etmesi için çok zaman geçmesi gerekmedi. 1848 M ayıs’ıııda Altenstein'ın ölümünden sonra, Kültür Bakanlığı'na birkaç aylığına, öncekinin Bauer'e Bonn'da sürekli bir mevki sağlama sözünü yerine getirmek isteyecek kadar eski üstünün hatırasına saygı duyan Kişisel Danışman Ladenberggetirilmişti. Ancak, Eiehhorn, Kültür Bakanlı­ ğına atandığı gibi, Bonn'daki Teoloji Fakültesi, Baııcr'in profesörlük

38

Kart Marks: Yaşamöyküsii

l

başvurusunu, fakültenin uyumunu bozacağı gerekçesiyle geri çevirdi. Ladenberg, Eichorn'un yönetiminde, üstlerinin gizli onayından emin olduklarında Alman profesörlerinin gösterdiği az rastlanır kahraman­ lığı eski gücüne kavuşturmakta başarılı oldu. Bauer sonbahar tatillerini Berlin'de geçiriyordu ve haber kendisi­ ne ulaştığında, Bonn'a geri dönmeye hazırlandı. Çok geçmeden ar­ kadaş çevreleri arasında dini ve bilimsel okullar arasında onarılamaz bir gedik açılıp açılmadığı ve bilimsel okulları destekleyen birinin bilim­ sel vicdanı ile birteoloji fakültesi üyeliğine kabul edilip edilemeyeceği ileilgili tartışmalar başladı. Bauer, Prusya devletine olan olumlu tutu­ munu sürdürdü ve edebi yapıtlarla ilgileneceği ve bu sırada devlet fonundan destek alacağı yarı resmi öneriyi geri çevirdi. Tam bir sa­ vaşçı ruhuyla ve çok geçmeden kendisini takip edecek olan Marks ile krizi en yukarıya taşıma umuduyla Bonn'a geri döndü. İkisi birlikte radikal bir dergi çıkarma düşüncesinden vazgeçmedi, fakat Marks'ın Ren Üniversitesi'ndeki akademik kariyer ümitleri bü­ yük ölçüde azaldı. Bauer'in arkadaşı ve asistanı olarak Bonn'daki profesörler zümresinin düşmanca karşılamalarını dikkate almak zo­ rundaydı ve Bauer'in Bonn'da her şeyin "yoluna gireceği" haklı gö­ rülebilir umuduyla önerdiği gibi F.ichorn ve Ladcnbcrg'e yalakalık yap­ mak hiçbir şekilde aklından geçmiyordu. Bu tür konularda Marks'ın düşünceleri oldukça katıydı, bu kadar kaygan bir yolda kendisine gü­ venme eğiliminde olsa da er ya da geç dengesini kaybedebileceğinin kaçınılmaz olduğunu görmek zor değildi; çünkü FJchorn gerçek ren­ gini göstermekte gecikmeyecekti. Berlin Üniversitesi'ndeki fosilleş­ miş Hcgclcilcrin birayağı çukurda topluluğundan kesin olarak bir ke­ reliğine ve son kez kurtulmak için yaşlı haliyle nihayet bir amaca varabilmişti. liiclıorn, rektör olarak Kraldan. Strauss'ıı Halle'da profesör­ lüğe getirmesi için saygılı birdilekçesunan Halle Üniversitesi öğrenci­ lerini terbiye etmeyi amaçlayan Schellingadlı bir profesörü atadı. Tüm bu manzaraya bakarak, bir Genç Hegelci olarak Marks, sına­ va kesinlikle Prusya'da girmeme kararım verdi. Mücadeleden kaçma niyeti olmasa da F.ichorn'un hevesli uşaklarına kendisine eziyet etme şansı vermek istemiyordu. Aslında durum bunun tam tersiydi! Dokto­ rasını küçük üniversitelerden birinde yapmaya, bilgi ve kapasitesinin bir kanıtı olarak iddialı bir önsöz ile doktora tezini yayımlamaya ve

2- H egel'in Ö ğrencisi

bundan sonra Bonn'a yerleşerek Baııer ile önerilen dergiyi yayımla­ maya karar verdi. Böylece Bonn Üniversitesi’nin kapıları ona tama­ men kapanmayacaktı; çünkü "yabancı bir üniversite"nin Doktor Promotııs'u olarak, kendisine bağımsız bir öğretim görevlisi olarak üniversite özgürlüğünün verilmesi için sadece bir iki formaliteye uy­ ması yeteri i olacaktı. Bu, Marks'ın gerçeklen de uyguladığı plandı. Nisan’ın 15‘inde, Jeııa Üniversitesi tarafından yokluğunda kendisine, Dcmokritos ve Epikür doğa felsefeleri arasındaki farkları ele alan yazılı bitirme çalışması dolayısıyla Felsefe Doktorası derecesi verildi. Bu bitirme tezi, Marks’ın F.pikür, Stoa ve Septik felsefe anlayışlarını bir bütün olarak Yunan felsefesi ile ilişkileri açısından ele alacağı daha kapsamlı bir yapıtın iieriye yönelik kısmıydı. Şimdilik bu ilişkiyi bir örneğe dayandırarak ve yalnızca bir kuramsal felsefe ile ilişki içinde sundu. Eski Yunan doğa filozofları arasında, materyalizme en fazla bağlı olan filozofDcmokritos'tu. Hiçbir şey yoktan var olamaz. Hiçbir şey yok edilemez. Tiim değişim sadece parçaların bir araya gelmesi ve ayrılmasından ibarettir. Hiçbir olay rastlantı eseri gerçekleşmez ve gerçekleşen her şey mantığa bağlı ve gereklilikten dolayı gerçekle­ şir. Atomlar ve boşluktan başka hiçbir şey yoktur, kalan her şey dü­ şüncedir. Atomlar sonsuz sayıda ve biçimdedir. Sonsuz uzayda son­ suza dek bölünerek, büyük atomlar, daha hızlı bölünerek daha küçük atoml arla çarpışır ve maddesel hareketler ve dönüşler dünyaların olu­ şumunun başlangıcı ile sonuçlanır, Sayısız dünyalar bir arada ve bir­ biri ardından oluşur ve yok olur. Epikür, bu doğa anlayışını Demokrilos'tan aldı; ancak bu anlayışta belli değişiklikler yaptı. Bu değişikliklerden en ünlüsü, "atomların sapması"ydı. F.pikür’e göre, düşüşleri sırasında atomlar bir "sapma"ya uğruyordu; yani dikey olarak değil, bir doğru hattan saparak düşü­ yorlardı. Cicero ve Plutark'tan Leibniz ve Kant'a kadar birçok filozof bu türden bir fiziksel imkânsızlığı ileri sürdüğü için Dcmokritos ile alay etti ve onu, ustasından aklığı modeli yalnızca bozan bir taklitçi olarak andı. Buna rağmen, bu fiziksel anlamsızlığın suçlanmasına paralel olarak, Epikür felsefesi, büyük ölçüde Dcmokritos felsefesinin sade­ ce önemsiz parçaları, yüzyılların fırtına ve gerilimini aşındırabilmesi­ ne rağmen, Lucretius’un didaktik şiirlerinde yaşamaya devam etmesi

•10

Karl M arks Yaşamöykiisü

I

sayesinde klasik dünyadaki en gelişmiş materyalist sistem olarak gö­ rülmektedir. Kant, "cüretkar bir keşif' olarak atomların sapmasını reddetti, buna rağmen -Plato ile kıyasla- lipikür’ü duyıımsalcılığııı ve dlişün tarihinin en asil filozofu olarak gördü Marks, doğal olarak Epiktir felsefesinin fiziksel mantıksızlığım in­ kâr etmedi ve "Epikürüıı fiziksel olayları açıklamasındaki keyfi so­ rumsuzluğunu" eleştirdi; fakat Epikür için tek test ölçütünün duyuları­ nın tanıklığı olduğunu belirtti: Epikür, güneşin çapının iki fit ^ olduğuna inanıyordu; çünkü gözüne öyle gözüküyordu. Buna rağmen Marks. bu saçma olduğu apaçık olan fikirleri birkaç cümleyle reddetmekle ye­ tinmeyerek fiziksel mantıksızlık içindeki felsefi mantığın izini sürmeyi hedefledi. Bitirme tezinde not olarak hocası Ilegel’i onurlandırmak için kullandığı güzel sözlerle uyumlu hareket etti. Burada, bir hoca bir tutarlılık günahı işlediğinde felsefe ekolünün onu suçlamak yerine kökenlerinin bulunduğu prensibin yetersizliğiyle açıklamaya çalışıp böylelikle bilincin ilerlemesinde görünmesi gereken bilgi ilerlemesine dönüştürmeye çalışması gerektiğini belirtir. Kendi içinde Deınokritos için amaç olan şey, Epikür için yalnızca bir araçtı, Epiktir doğayı anlamayı amaçlamaktan çok» felsefi sistemini destekleyecek birdoğa fikri oluşturmayı hedefliyordu. Klasik dünya tarafından bilindiği biçimiyle kendini bilme felsefesi, üç ayrı ekole bölünmüştü ve Hegel’e göre Epikürcüler soyut tekil benlik bilincini, Stoacılar soyul genel benlik bilincini temsil ederken, lek taraflı her iki dogma da Septikler tarafından lek taraflı olmaları yüzünden eleştiri­ liyordu. Ya da daha sonra gelen bir Yunan felsefesi tarihçisinin aynı ilişkiyi dile getirdiği gibi: Stoacılık ve Epikürcülükte öznel ruhun birey­ sel ve genel yönleri, bireyin atomik izolasyonu ve bütüne panleizmsel teslim oluşu, aynı taleplerle birbirleri ile uzlaştırılaınaz bir şekilde yüz yüzeyken, bu antagonizın, Septisizmde nötrleştirilmiş haldeydi. Ortak amaçlarına rağmen, Epikürcüler ve Stoacılar, farklı çıkış noktaları nedeniyle birbirlerinden uzaklaşıyorlardı. Bütüne teslim oluşları Stoacıları, her olayın gerekliliğinin belitsel olduğunu düşünen deter­ ministler ve politik olarak değişmez cumhuriyetçilere dönüştürürken, din alanında kendilerini batıl ve zincire vurulmuş mistisizmden kurtaramıyorlardı. Kendisine Epikürcülerin Demokritos’a olan tutumlarına (*)

¡22 cm.

2- Hegel'in Ö ğrencisi

benzer biçimde az bir nezaketle yaklaşsalar da bütüne teslimiyetin en uzlaşmaz kendini bilme biçimini aldığı Heraklcitos'tan destek bekle­ diler. Diğer yandan, yal iliz birey prensibi, Epikürcüleri felsefi olarak indeterministler, her bir bireyin özgür iradesinin savunucuları ve poli­ tik olarak pasif kurbanlar hal ine getirdi. Incil'in uyarısı; "Sizin üstünüz­ de gücü olan insanlara itaat edin.” Epikiir'den kalan bir mirastır. Bu tutum aynı zamanda onları tüm dini sınırlamalardan kurtarmıştır. Marks da bir dizi keskin gözlem ile "Demokritosçıı ve Rpikürcü doğa felsefesi arasındaki farkın” nasıl açıklanabileceğini gösterir. Epi­ ktir, atomun bir kavram olmasının ötesinde madde oluşunun yanında formunu ele alarak varlığının yanında özüyle de i Igilenirken, Deınokritos sadece atomun maddesel varlığı ile ilgilendi. Epiktir atomu, feno­ menler dünyasının maddesel temeli olarak ele almasının yanında yal­ nız bireyin simgesi, soyut birey öz bilincinin formel prensibi olarak da görür. Deınokritos, atomların dikey düşüşünden tiim olayların zorun­ luluğu sonucunu çıkarırken Epikür, atomların düşüşleri sırasında düz çizgiden sapmalarını sağladı; çünkü böyle olmasaydı -Epikiir felse­ fesinin bilinen en iyi yorumlayıcısı Lucretius'un didaktik şiirlerinde sorduğu gibi-özglir irade, kaderin merhametsiz akışından zorlukla çe­ kip alınan özgür irade nerede kalırdı? Bir fenomen olarak atom ve bir kavram olarak atom arasındaki bu çelişki, Epikiir felsefesinin tama­ mında kendini gösterir ve fiziksel fenomenlerin klasik dünyada çokça alaya alınan gelişigüzel açıklamasını benimsemeye zorlar, lipikür'ün doğa felsefesinin çelişkileri yalnızca, dünyevi ve sonsuz varlıkları so­ yut birey öz bilinci prensibini ortadan kaldıran ilahi bedenlerin hare­ ketlerinde uçlaştırılabilir. Bu nedenle Epikiircü doğa felsefesi tüm maddesel maskaralığı terk eder ve Epikürde Marks'ııı kendisini ad­ landırdığı gibi, "en büyük Yunan aydınlaıımacısı" olarak, cennet tepe­ lerinden gelen uğursuz bakışlarıyla insanlığın gözünü korkutan dinin zorbalığına karşı savaşır. Bu ilk yapıtında Marks, Epikiir felsefesini yorumlamasının detay­ ları sorgulanabilirse de yaratıcı bir düşünür olduğunu gösterir. Aslın­ da onun bağımsız düşünceleri bu yapıtta çok daha da belirginleşir; çünkü tek itiraz, Marks'ııı Epikürcülüğün temel prensibini geliştirdiği ve bu prensipten Lipikıir'ün kendisinden daha açık sonuçlar çıkarmış olması olabilir. 1legel, Epikiir felsefesinin prensip üzerinde düşüncesiz­

42

K arl Marks: Yaşamöyküsü

I

lik olduğunu belirtir ve kendi kendisini eğitmiş bir adam olarak yaratı­ cısının sıradan insanların diline biiyük önem vererek Marks'ın açıkla­ dığı biçimiyle Hegel felsefesinin kuramsal anlatım biçimiyle zeııginleştirmediği doğrudur. Bu bitirme tezi ile Hegel'in öğrencisi, kendi olgun­ luk diplomasını imzalar. Diyalektik yöntemi büyük bir ustalıkla kullanır ve üslubu, öğretmeni Hegel'i karakterize eden; fakat maalesef sem­ patizanlarının yoksun olduğu ifade cani ılığını yansıtır. Ancak bu çalışmada Marks, hâlâ tamamıyla Hegel felsefesinin idealisttabanmdayeralıyorduvegünümüzokuru için en şaşırtıcı yö­ nü ise Deırıokritos’la ilgili olumsuz hükümlerdi. Marks, Demokritos’un tiim yaptığının, deneyimin sonuçlarını açıklayan bir hipotezi ve onun harekete geçirici prensibini ortaya koymak olduğunu vc bu yüzden bu hipotezin asla tamamlanmadığını ve doğal fenomenlerin pratik sorgu­ lamasını maddesel olarak etkilemediğini belirtir. Diğer yandan, fizik­ sel fenomenlerin açıklanmasındaki gelişigüzellik ve telkin ettiği soyut birey, öz bilince rağmen Epikür'ü atom biliminin kurucusu olarak över. Marks, bu sonuncusunu, tüm gerçek ve güvenilir bilimi tarafsız hale getirir; çünkü kendisini şeylerin doğasında gösteren tekil birim değildir. Bugün bu mesele artık tartışılmamaktadır. Bir atom bilimi varsa vc küçük madde parçacıkları teorisi ile hareketleri sonucunda tüm fe­ nomenlerin oluşumu, doğal fenomenlerle ilgili modern araştırmaların, ses yasalarının, ışık ve ısı ile maddesel bedendeki kimyasal vc fiziksel değişimlerin açıklanmasınatcmel oluşturuyorsa, bunun öncüsü Epikür değil, Dcmokritos'tu. Fakat, o dönemin Marks') için felsefe, daha doğ­ rusu soyut felsefe, o kadar bütünlüklü bilimdi ki içinde kişiliğinin özü gözler önüne serilmiş olmasaydı güçlükle anlayabileceğimiz bir sonu­ ca varırdı. Söz konusu Marks olduğunda yaşamak her zaman çalışmak, ça­ lışmak da savaşmakanlamma geliyordu. Bu nedenle onun Demokritos'a karşı çıkmasına neden olan şey, "harekete geçirici bir prensip" yoksunluğu y a d a daha sonraları belirttiği gibi "daha önceki tüm ma­ teryalizmlerin temel zayi fi iğiydi". Şeylerin, gerçekliğin ve duyumculu­ ğun öznel olarak, uygulamada, insanın duyumsal etkinliklerinde değil; sadece konu ya da düşünce olarak değerlendirilmesi. Ve diğer yan­ dan, Epikür'deonu cezbeden şey, bu filozofun dinin ezici ağırlığı kar­ şısında başkaldırmasına ve buna meydan okumasına imkân sağlayan "harekete geçirici prensipti."

2- ilegei'ifi Ö ğrencisi

43

"Weder von Blitzen geschreckt, noch durch das Geraune von Göttern, Oder des Himmels murrenden Groll" I*) Marks'ın bitirme tezi ile birlikte yayımlamak istediği ve kayınpede­ rine ithaf^ettiği önsöz, bastırılamaz ve vahşi bir savaşçı rıılıu yansıtır. "Felsefenin dünyayı fetheden ve kısıtlanmamış kalbinde hâlâ bir dam­ la kan aktığı sürece, düşmanlarına daima Bpiktir'ün sözleriyle mey­ dan okuyacaktır: 'Kalabalığın Tanrılarını aşağılayan kişi değil; ancak kalabalığın Tanrılarla ilgili düşüncelerini kabul eden kişi Tanrısızdır." Felsefe Prometeus'un beyan ettiklerini reddetmez: "Mit schlichtem Wort, den Göttern allen heg' ich Hass." (**) Ve görünüşte bozulmuş esenliklerinden şikâyet edenlere Prome­ teus'un Tanrıların hizmetkârı Hermes'e verdiği ccvabı verir: "Fur deinen Frondienst gab' ich mein unselig Los, Das sei versichert, nimmermehr zum Tausche dar." olan Dagobert Oppcııheim’ın coşkulu Genç Hegelciler oldukları ve onlar gibi Reııli bir işadamının oğluolan, Hegel felsefesi üzerinde ça­ lışmanın yanında Fransız sosyali/mi ile dc içli dışlı olan Moscs Mcss'in büyük etkisinde oldukları ortaya çıktı. Bu iki kişi, tamamı Berlin’deki genç Hegelcilerden oluşan kendi düşünsel çevrelerinin arasından des­ (*)

Alman Gümrük Birliği. 1834yılında kuruldu.

(**) R eferendar, ilk devlet sınavından sonra hazırlık h izm etine giren hukuk m ezunlarına verilen resmi unvandır; ikinci dev let sınavından sonra, assesor olurlar; d ah aso n ra kariyerlerine gerçekten başlarlar.

Kor I Marks: Yaşamöykiisii ~ 1

tekçileri işe aldılar ve Marks'ın tavsiyesi üzerine Ruthenberg, daha sonra görüleceği gibi bu lavsiyc Marks'ın en iyi fikirlerinden biri olma­ sa da. düzenli olarak çıkan Almanca yazıların editörlüğüne geçti. Marks'ın kendisi de başından beri bu riskli girişimin içinde olmuş olmalıdır. Marl ayının sonundaTricr'dcıı Kölıı'e geçmeyi amaçlıyordu; ancak Köln'deki yaşamı kendisi için çok gürültülü bularak bunun yeri­ ne geçici olarak o sıralar Bruno Bauer'in gözden kaybolduğu Bonn'a yerleşti. "Kimse çoğunlukla uyum içinde olanı huzursuz elmezse ya­ zık olacağını" söylüyordu. Buamaçla, kendisini diğer destekçilerin ba­ şının üstünde taşıyacakolan RheinıscheZeitımg'dü yazmaya başladı. Jung veOppenheim'in kişisel bağlantıları gazeteyi Genç Ilcgelcilerin buluşma noktası haline getirmek için ilk aı aç olsa da gerçek pay sahiplerinin takdiri ya da bilgi birikimi olmaksızın gazetenin karakte­ rinde bu denli bir değişikliğin gerçekleşebileceğine inanmak güçtür. İkinci grııp, Almanya’da bundan daha yetenekli bir düşünürler top­ luluğunu bulamayacaklarının farkında olacak kadar zekiydi. Genç Uegelciler coşkulu Prusya taraftarlarıydı ve Köln’ün burjuvalarının anlayamadığı y a d a şüpheyle yaklaştığı her şey onlar için büyük ola­ sılıkla zararsız hareketlerdi. Buna nasıl bir açıklama getiri İmiş olursa olsun, hisse sahipleri; gazetenin ilk haftalarında "yıkıcı eğilimleri" ile ilgili Berlin'den şikâyetler, üçüncü ayından itibaren laınamen kapatma tehditleri gelmişse de engelleme girişiminde bulunmadılar. Berlin idaresini en çok şaşkınlığa uğratan şey, korkunç bir devrimci olarak görülen ve katı bir politik gözetim altında tutulan Rutheııbcrg'in göre­ ve getirilmesiydi. 1848'in Mart günlerinde bile IV. Frederick William, devrimin gerçek kışkırtıcısı olduğuna inanarak onun adıyla bile kor­ kuyla ürperiyordu. Berlin'de hissedilen memnuniyetsizliğe rağmen amansız atılım durdurulmadı ve bu en başta, tamamen gerici birisi ol­ sa da Kölnische Ze ilung'un aşırı eğilimlerini dengeleyecek bir olu­ şumun gerekliliğini hisseden Kültür Bakanı Eichorn'dan kaynakla­ nıyordu. Rheinische Zeitmıg’un yönelimleri "neredeyse daha tehli­ keli" olsa da toplumun katı ve güvenilir unsurları için bir çekiciliği ol­ mayacak d üşüncelcrlc i Igi leniyord u. Bu kesinlikle Marks'm gönderdiği yazarların hatası değildi ve as­ lında onun günün olaylarıyla ilgilenmesinde izlediği pratik yöntem, his­ se sahiplerin Genç Hegelcilerlc uzlaşması için Bruno Bauer ve Max

2- H egel'in Öğrencisi

■l'>

Slimer'in katkılarından daha etkili oldu. Aksi takdirde nasıl olup da ilk yazısını göndermesinin üzerinden henüz birkaç ay geçmesine rağmen 1842 Kasımında gazetenin editörü yapıldığını anlamak imkânsız olurdu. Marks'a ilk kez, olayları benzersiz bir biçimde olduğu gibi ele alma ve kan dondurucu koşulları onların kendi ezgileriyle oynayarak dans ettirme yeteneğini gösterme fırsatı verilmişti.

6. Ren Kurultayı Bir önceki yıl Ren Kurultayı Düsseldorfta dokuz hafta süren bir oturum yapmıştı ve Marks da bu kez bir dizi uzun bilimsel inceleme ile bu oturumun etkinliklerini aydınlığa kavuşturmaya girişti. Eyalet kurultayları etkisiz, 1815 yılında bir anayasayı kabul etme sözünü tutmadığını gizlemek amacıyla Prusya Hükümdarlığı tarafından kurulmuş sahte temsili organlardı. Oturumlarını kapalı kapılar ardında yapıyorlardı ve en fazla toplumla ilgili önemsiz konular hakkında konuşmalarına izin veriliyordu. Ancak, 1837 yılında Köln ve Poscn'de Katolik Kilisesi ileyaşanan sorunlardan sonra, Kurultay hiç bir suret­ le toplanmadı. Hükümete karşı direniş, bu noktaya gelmemişse bile, yalnızca Ren ve Posen kurultaylarından beklenebilirdi; ancak o za­ man bile sadece dünyanın ötesinde bir direnişti. 13u değerli kurumlar, toprak mülkiyetine sahip olmak üyeliğin ge­ rekli bir koşulu haline getirilerek, etkin bir şekilde liberal sapmalardan korunuyordu. Kırsal kesim seçkinleri üyeliğin yarısın ı, kentli toprak sahipleri üçte birini ve köylü toprak sahipleri altıda birini oluşturabilirdi. Ancak bu yüksek duygulara ulaştıran ilke her yerde tüm görkemiyle uygulamaya koyulamadı ve örneğin, yeni kazanılmış Ren eyaletinde modernlikten bir iki ödün vermek zorunda kalındı; fakat üyeliğin üçte ikisinden daha fazlasını daima üst tabaka oluşturuyordu ve kurultayda verilen kararların tümünün üçte ikilik bir çoğunluk ile alınması gerek­ liği dikkate alındığında onların onayı olmadan hiçbir kararalınamıyordu. Kentli toprak sahipleri, Kurultay tarafından uygunluk lütfü bahşe­ dilmeden önce topraklarının en az on yıl boyunca sahibi olmaları ge­ rektiğinden, daha fazla sınırlamaya tabi tutuldular. Daha ileri bir ihti­ yati tedbir olarak hükümet herhangi bir şehir görevlisinin seçimini veto etme hakkını da elinde bulunduruyordu.

K a rl M arks: Y aşam öyküsü

— /

Kurultaylar genel itaatsizliğin araçları olsalar da IV. Frederick William. 184] yılında tahta çıkışıyla birlikte yeniden toplanmalarını sağladı vc hatta bir dcrcceye kadar haklarını genişletti; fakat bıııuı sadece 1820 yılında kendilerine ilerideki Reich Anonim Ortaklık KıırulııYıun rızası ve garantisi olmaksızın lıiçbiryeni borç para akışının gerçekleşemeyeceği sözünü verdiği devlete kredi veren kişileri al­ datmak amacıyla yapmıştı. Johaıın Jacoby Kurultayı krallık sözünün yerine getirilmesini talep elmeyeçağıran ünlü bir kitapçık çıkardı; an­ cak sağır kulaklara vaaz vermişti. Ren Kurultayı bile bazı konularda aşağılayıcı bir biçimde boyun eğdi vc hükümetin en fazla korktuğu, kilise ile ilgili politik sorunlarda bile bıııuı kesin bir biçimde yaptı. Yasadışı olarak tutuklanmış olan Kölıı Başpiskoposunun ya mahkemeye çıkarılması ya da görevine geri getirilmesi talebini, bu talebin doğrulıığıınıın hem liberal hem de papa taraftarı bakış açısına göre sıı götürmez olmasına rağmen, üçte ikilik çoğunlukla reddetti. Bir anayasanın gerekliliğinden bile bahsetmeksiziıı. halkın Genel Meclis'iıı oturumlarına katılmasına izin verilmesini, Genel Meclis'teki gelişmelerin günlük ve sansürden geçirilmemiş bir şekilde rapor halinde yayımlanmasını, Genel Meclis’teki meselelerin ve eyaletle ilgili diğertüm meselelerin basında tartışılması hakkını ve sansüryerine belirli bir basın yasasının çıkarı İmasını talepedcn.Köln'ün binden fazla vatandaşının imzaladığı bir di lekçe ile bu durumun üste­ sinden oldukça korkak biryöntemle geldi. Genel Meclis’iıı tüm yaptığı Kral'daıı kayıtlarında konuşmacıların adlarını yayımlamayı rica etmekti ve bir basın yasası talep elmek yerine, yalnızca sansürün uygulanma­ sındaki gelişigüzelliği önlemek amacıyla birsansüryasası talep ettiler. Korkaklığının büyiik kazanımı, bu alçakgönüllü talepler için bile olsa krallıktan gelen şiddetli bir reddedişti. Genel Meclis sadece toprak sahiplerinin menfaatlerini korumak için ortaya çıktığında yaşam belirtileri gösterdi. Eski feodal zaferlerin tekrargeri getirilmesi sözkomısıı olamazdı. Prusya’dan Ren eyaletine gönderilen görevliler bile bunu Berlin'e rapor etli. Bııııa herhangi bir şekilde kalkışmak, bu tiirdeıı bir şeye tahammül etmeye hazır olmayan Ren eyaleti vatandaşları tarafından şiddetli bir direnişi harekete geçir­ di. Toprak mülkiyetinin kısıllanmaksızııı paylaştırılması, hükümetin kıs­ men haklı olarak belirttiği gibi, toprak mülkiyelinin büsbütün atomlara

2- ¡iegel'in Ö ğrencisi

ayrılmasına neden olmasına rağmen, toprağın isteğe bağlı olarak bö­ lünmesi hakkı ile özellikle kır iisttabakasıyadaköylünün çıkarlarına yönelik bir müdaheleye karşı çıkmaya hazırlardı. Bundan dolayı "güç­ lü köylü sınıfının sürdürülmesi menfaatine" toprak mülkiyetinin pay­ laştırılması ile ilgili kesin kısıtlamaların belirlenmesi için verilen bir hükümet önerisi, bu noktada eyalet i le aynı fikirde olduğundan Genel Meclis tarafından 8'e karşı 49 oy ile reddedildi. Fakat bundan sonra Genel Mcclis kendi isteğine göre yasalara bağlandı ve hükümet ta­ rafından öne sürülen odun toplama, izinsiz mülke girme ve özel arazi­ ler ile ormanlarda izinsiz avlanmaya karşı bir dizi yasayı onayladı. Ge­ nel Meclis'teki toprak sahipleri utanmazca ve ahlaksızca yasal güçle­ rini kendi özel çıkarları adına kullandı. Marks, Genel Meclisi eleştirmek için kapsamlı bir plan oluşturmuş­ tu. Allı ıızun yazıdan oluşan ilk incelemede, basın özgürlüğü ve Genel Meclis meselelerinin yayımlanması ile ilgili tartışmaları ele aldı. Konuşmacıların adlarını yayımlamadan gelişmelerin bir rapor halinde yayımlanmasına izin verilmesi, Kralın Genel Mecüs'in gerçekleştir­ mesi için desteklediği reformlardan biriydi; ancak Genel Meciis'tcn gelen şiddetli bir karşı çıkışla karşılaştı. Ren Genel Meclisi, gelişmele­ riyle ilgili herhangi bir raporun yayınlanmasını kesinlikle reddeden Po­ nieran ve Brandenburg genel meclisleri kadar ileri gitmedi; fakat seçilmiş temsilcileri seçmenlerin eleştirisinden güvende, daha yüksek konumdaki varlıklar haline getiren aptalca kabalığı gösterdi. "Genel Meclis giin ışığına dayanamaz. Kendi çemberinin mahremiyeti buna daha uygundur. Eğer eyaletin bir grup kişiye haklarını onlara teslim edecek kadar güveni varsa, bu kişilerin bu onuru kabul edecek kadar küçümseyici olmaları oldukça doğaldır; ancak bu Övgüyü reddetme­ lerini vc kendilerini, yaşam tarzlarını ve karakterlerini kendilerine bu güven oyunu veren eyaletin hükmüne bırakmalarını talep etmek, faz­ la ileri gitmek olurdu." Nefis bir mizah ile Marks, daha sonra "mcclis kretiııizmi" adını taktığı vc yaşamı boyunca nefret ettiği fenomenin ilk ortaya çıkışı ile alay eder. Basın özgürlüğü konusunda çektiği kılıç, ihtişamı ve keskinliği ile emsalsizdi. Rııge kıskanınaksızın kabul etti: "Basın özgürlüğünün lehi­ ne daha derin ve daha kapsamlı bir şey söylemek olanaksız olurdu. Düşüncelerin zevksiz düzensizliğinin üzerinde böyle bir olgunluk, böyle

52

K arl Marks: Yaşatnöyküsü

/

bir deha vc böylesine bliyük bir ustalığın basınımızda görücüye çıkma­ sı dolayısıyla kendimizi kutlayabiliriz." Bir bölümde Maıks vatanının özgür vc mutlu havasına değinir ve bu yazılarda bugün bile hâlâ Ren göl kıyısı boyunca üzüm bağlarının üzerinde parıldayan güneşin parlak­ lığı ve sıcaklığından birşeylerbulunabilir. Hegel, "kötü bir basının her şeyi yok edebilccck öznelliğinden" bahsetmişti; fakat Marks burjuva aydınlanma dönemine gerigitti ve Rhc'inische Zeilutıg'ûa Kant’ı Fran­ sız Devrimi'nin Alınan teorisyeni olarak gösterdi. Ancak bu geçmişe Hegel’in larilıi diyalektiğinin açtığı politik ve toplumsal ufkun tüm de­ rini iği ne vararak uzandı. Marks'ın ne kadar ileride yer aldığını ayırt edebilmek için Marks’ın Rheinische Zsiiung'da çıkan yazıları ile Jacoby’nin Dört A'ortf’suıuı karşılaştırmak ycterlidir. Jacoby tüm so­ runun alfa vc omegası olarak kralın verdiği anayasa sözüne başvurur­ ken, Marks bunu geçici bir bahis konusu olarak bile ele almadı. İkiyüzlülüğün esas vekili -estetik bir bakış açısıyla bile iğrenç görülebilecek olan bir pasifliğin de dahil olduğu tüm diğer eksikliklere yol açan bir vekil-olarak denetlenen bir basına karşı halkın dikkatli gözü olarak özgür bir basma olan tüm övgüsüyle birlikte Marks, bu özgürlüğü tehdit eden tehlikeleri gözardı etmedi. Kenlmülk sahiple­ rinin temsile ilerinden birinin ticarct özgürlüğünün bir parçası ve etkin­ lik alanı olarak basın özgürlüğünü talep etmesi üzerine Marks: "Ken­ disini ticaretin bir parçası olarak alçaltan basın özglir müdür? 13ir ya­ zar hayatta kalabilmek ve yazabilmek için kesinlikle para kazanma­ lıdır; ancak para kazanmak amacıyla yaşamamalı ve yazmamalıdır. Basının ilk özgürlüğü kendisini ticaretten kurtarmasına bağlı olmalıdır. Basını maddi geçimin bir aracı olarak görerek alçaltan bir yazar, eğer zaten kendi yaşamı onun cezası haline gelmediyse, bu manevi köle­ liğin cezası olarak sansür adı verilen köleliği hak eder." Tüm yaşamı boyunca Marks bu ilkelere vc başkalarından talep ettiği standartlara bağlı kalarak yaşadı: Biradanım yazarlığı daima kendi başına bir amaç olmalıdır. Kendisi ve başkaları için yalnızca bir araç olmasından uzak­ ta, gerekirse kendi yaşamını yazdıklarına adamalıdır. Ren Kurultayı'ııın meseleleri ile ilgili ikinci incelemesi, Marks'ın Juııg'ayazdığı gibi "Başpiskopos Olayı"nı eleaklı. Bu inceleme sansür tarafından makaslandı ve Ruge'un Anektodcı'sına dahil etmeyi öner­ mesine rağmen hiç yayınlanmadı. 9 Temmuz ) 982’de Rııgc'a yazdığı

2- ¡fegel'in Ö ğrencisi

mektupla Marks şunları bildirir: "Burada, Ren eyaletinde politik bir Eldorado'da yaşadığımızı düşünme. Iihenische Ze.itımg gibi bir gaze­ teyi yönetmek, çok daha azimli bir inatçılığı gerektirir. Kurultayın kilise sorunlarını ele alan ikinci incclcınem sansür tarafından reddedildi. Bu yazıda devleti savunanların dini, kilise savunucularının ise politik bir tutuma girdiklerini belirttim. Köln'deki akılsız Katolikler tuzağa düşe­ bilir ve Başpiskopos'un savunulması yeni katılımcıları cezbedebilirdi; yazımın reddedilmesi ayrıca bu yüzden kabul edilebilir değildir. Bu arada, despotların gelenekçi ahmaklara nc kadar iğrenç bir şekilde ve aynı zamanda nc kadar aptalca davrandıklarını tahayyül edemezsin. Fakat başarı meseleyi taçlandırdı. Prusya tliın dünyanın gözleri önün­ de Papa’nın ayaklarını öpUive bizim hükümet otomatları hâlâ yüzleri kızarmadan halkın arasına çıkabiliyor. Yazının son kısmı romantik eği­ limlerine uygun olarak IV. Frcderick William'm Papalık Cııria'sı ile görüşmeye ciircl dinesi, bunun üzerine Papalığın, Vatikan'ın en iyi geleneği ile kendisini heryönden aldatarak minnet göstermesine değinir. Bu mektupta Ruge'a yazısıyla ilgili yazdıklarının Marks'ın Köln'iin ihtiyatsız Katoliklcrini tuzağa düşürmek amacıyla Başpiskoposun sa­ vunmasını üstlenmek istediği anlaşılmamalıdır. Tam tersine, dini va­ zifelerini yerine getirdiği için Başpiskoposun yasadışi bir şekilde tu­ tuklanması ve Katoliklerin yasadışı bir şekilde tutuklanan adamın ya­ sal bir mahkeme ile yargılanmasını talep etmesi ile devletin savunucu­ larının dini bir tutumu ve kilisenin savunucuların politik bir tutumu benimsediklerini belirterek, ilkelerine kesin olarak ve tamamen man­ tıklı bir şekilde sadık kaldı. Tam olarak Marks'ın daha sonra aynı mek­ tupta belirttiği, gazetenin ise büyük bir gayretle karşı çıktığı nedenler­ den ve Papa yanlısı topluluğun Ren eyaletindeki en tehlikeli güç olma­ sı ve bu karşıtlığa özellikle kilise içinde mücadelesini yürütmek için gereğinden fazla alışması nedeniyle, karmakarışık olmuş bir dünyada doğru bir tutum benimsemek Rheinische Zeitung için büyük bir önem teşkil ediyordu. Beş uzun yazıdan oluşan üçüncü inceleme, kurultayın ormanlarda izinsiz odun toplamaya karşı çıkarılan bir yasa ile ilgili gelişmeleri ele alıyordu.Bu noktada Marks, "dünyaya inmek" zorunda kaldı ya da başka bir bağlamda ifade ettiği gibi. Hegel'in ideolojik sistemine katmadığı maddi menfaatlerden bahsetmek zorunda kalmasından

K a