Akdeniz ve Dünyası - Cilt 1 [1]

Table of contents :
İçindekiler
Ön sözler xv
BİRİNCİ BÖLÜM
Ortamın Payı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I
l YARIMADA LAR: DAGLAR, YAYLA LAR, OVALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1 . Herşeyden Önce Dağlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
X Fizik ve insani karak teristikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Dağı tanımlamak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Dağlar, uygarlık lar ve di nler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Dağlı özgürlüğü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0
Dağın kaynakları v e bilançosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2
Dağlılar kentte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Dağın gurbetin tipik örnekleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 6
Dağ yaşa mı, Akdeniz'in ilk tarihi mi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8
2. Yaylalar, Dağ Etekleri ve Tepeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9
Yüksek düzlükler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9
Sarmaşık Gibi Ülkeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Tepeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3. Ovalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
Su Sorunları : Malarya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Ovaların Islahı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Lombardiya örneği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Büyük mülk sa h ipleri ve fakir köylüler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
Ovaların kısa dönemindeki değişimleri: Venedik terra ferma'sı . . . . . . . . . 35 Uzu n dönemde: Roma Ca mpagna 'sının kaderleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Ovaların gücü: Andaluçya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
4. Transhümans veya Göçebelik: Daha şimdiden iki Akdeniz . . . . . . . . . . . . . 40
Transhürnansla r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
Transhümanstan daha eski olan göçebe hayvancılık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1
Kastilya Transhümansı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Karşılaştırmalar ve bütüne ait haritala r . . . . . . . .
• . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 Hecin devesi ve Orta Asya devesi; Arap ve Türk istilaları . . . . . . . . . . . . . 48
Balkanlar, Anadolu ve Kuzey Afrika'da Batılı tanıklar tarafından görülen
göçebelik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Yüzyılları aşan devreler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

2 AKDEN İZ'İN KALBİNDE DENİZLER VE KIYILAR 55
1. Sıvı Ovalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Kıyı denizciliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
Portekiz keşiflerinin başlangıcında . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5K
Tarihin üsleri olarak dar denizler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5K
" Karadeniz, İstanbul'un özel avlanma sahası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
Venedikli ve Cenevizli olan Adalar Denizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Tunus ile Sicilya arasında . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . fı4
Akdeniz "Manş'ı" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
Tiren havzası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Adriyatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Sicilya'nın doğusunda ve batısında . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
İki deniz, evreni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
.., Türk ve İspanyol imparator1uklarının çifte dersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Siyasetin ötesinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
2. Kıta sahilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Deniz hal klan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . KO
Denizcilik se ktörlerinin zayıflıkları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
Büyük kentler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ll5
Denizcilik hayatının altı ve üstü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8tı
3. Adalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Münzevi dünyalar mı? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
Narin hayatlara dair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 911
Büyük tarihin yollarında . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Adalı göçmenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Ve denizin çevrelemediği adalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Yarımadalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3 SIN I RLAR YA DA EN BÜYÜK AKDEN İZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. 101
Tarihin boyutlarında bir Akdeniz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ini
x
1. Sahra, Akdeniz'in ikinci çehresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I03
Sahra: Yakın ve uzak sınırlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
Sefalet ve fakirlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Uzun mesafe göçebeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
Stepten ileri doğru hareketler ve sızmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IO!l
Altın ve baharat kervanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Vahalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
İslamiyetin coğrafi alanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2. Avrupa ve Akdeniz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Kıstaslar ve meridyenler yönündeki yollar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Rus kıstağı: Karadeniz'e veya Hazar Denizi'ne doğru . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Balkanlardan Datzig'e: Polonya kıstağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Alman kıstağı: bütünsel bir şema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Alpler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Üçüncü kişi, çok çehreli Almanya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . • . 31
Cenova'dan Anvers'e Venedi k'ten Hamburg'a: ulaşım koşulları . . . . . . . . 33
Ticaret dengesi ve ticari göçler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
Rouen'da n Marsilya'ya Fransız kıstağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . . . . . . . . 36
Okyanus Akdeniz Okulunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Avrupa ve Akdeniz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 1
3 . Atlas Okyan usu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
Birçok Atlantikler . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 42
XVI . yüzyılda Okyanus'un kaderi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Gecikmiş bir gerileme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 46
4 FİZİK B İ RLİK: İ K LİM VE TARİH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 47
1 . İklimsel birlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Atlantik ve Sahra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Tekdüze bir iklim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 49
Kuraklık: Akdeniz'in afeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 52
2. Mevsimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 57
Kışın durakları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 58
Deniz seyrüseferinin durması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 59
Kış barışı ve gevezelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
K ışın sertlikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 64
Yaz ve hızlı hayat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Yaz salgınları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 67
Akdeniz iklimi ve Doğu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
Mevsimlerin ritmi ve istatistikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Determinizm ve ekonomık hayat . . . . . . . . . . . . . .. . .... . . . . . .... . . . . : • 1 72
3. XVI. yüzyıldan bu yana iklim değişmiş midir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 74
Tamamlayıcı not . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
5 İNSANİ BİRLİK: YOLLAR VE K ENTLER, K ENTLER VE YO LLAR . . . 1 8 1
1 . Karayolları ve denizyolları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 8 1
Besleyici yollar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
Ulaşım araçlarının köhneliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . l!Hı
1600'lere doğru karayollarına üstünlük mü? . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 1 87
Bizatihi bir sorun olarak karayolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 90
Venediğin çifte tanıklığı .... . :: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 9 1
Dolaşım v e istatistik: ispanya Orneği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Uzun dönemde çifte sorun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
2. Denizcilik: tonajlar ve konjonktürler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
XV. yüzyılda büyük tonajlılar ve küçük yelkenliler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 Küçük tonajlıların ilk başarıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
XVI . yüzyılda Atlantik'te . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Akdeniz'de . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
3. Kentsel işlevler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Kentler ve yollar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
Çeşitli yolların buluşma yeri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 IO
Yoldan bankaya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 1
Kentsel devre ve gerileme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 4
Çok eski bir tipoloji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 4
4. ·?ağın tanıkları kentler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 7
Nüfus artışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 7
Eski sefaletler, yeni sefaletler: kıtlıklar ve buğday sorunu . . . . . • . . . . . . . . 2 1 8
Eski sefaletler, yeni sefaletler: salgın hastalıklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
Vazgeçilmez göçmen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
Kentsel siyasal bunalımlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . • . • . . . . . . . . 225
Ayrıcalıklı nakit kentleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Krallık ve imparatorl uk kentleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
Başkentlerin lehine olmak üzere . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
Daha şimdiden konjonk tür . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
İKİNCİ BÖLÜM
Ortak kaderler ve bütünsel hareketler 237
1 EKONOMİLER: YÜZYI LIN Ö LÇÜSÜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
1 . Mekan, bir numaralı düşman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Yazanlar için: gidiş gelişlerde kaybolanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
Denizin boyutları: birkaç hız rekoru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
Ortalama hızlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
Mektupların ayrıcalıklı durumları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Haber, lüks mal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 ../. Çağdaş, karşılaştırmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
İmparatorluklar ve mekan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
Claude du Bourg'un üç yolculuğu (1576 ve 1577) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Mekan ve ekonomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
Fuarlar, ekonomik hayatın yedek güçleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
Küçük çapl ı ekonomi alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Cenova, Milano, Venedik, Floransa dörtgeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
2. İnsanların sayısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
60 veya 70 milyon kişilik bir dünya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
Akdeniz'in boşlukları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Yüzde yüzlük bir nüfus artışı mı? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Düzeyler ve göstergeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Çekinceler ve Sonuçlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
Teyidler ve İlhamlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 Emin olunan birkaç konu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277
Başka bir gösterge: göçler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
.l Akdeniz ekonomisinin "model"i inşa edilebilir m i? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Tarım, en büyük endüstri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2H2
Bir endüstri bilançosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2H6
"Verlagssystem" ve kentsel endüstrilerin gelişimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2H9
Sistem başarılı olmuştur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
Gezgin bir iş gücü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
Bütünsel hareketler ve özel hareketler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
Ticari muamelelerin hacmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
Uzak mesafe ticaretinin darlığı ve önemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29tı
Kapitalist yoğunlaşmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29H
Akdeniz filolarının toplam tonajı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298
xıı
Kara taşımacılığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Devletler yüzyılın en büyük girişimcileridir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
Değerli madenler ve parasal ekonomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
Sel iller yaşayanların beşte biri miydiler? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
Geçici bir sınıflandırma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
Gıdalar kötü bir kıstastır: resmi rakamlara göre çorba her zaman iyidir . 308
Hesabın sağlaması yapılabilir mi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
2 E KONOMİLER: D EGERLİ MADENLER, PARALAR VE FİYATLAR . . 3 1 1
1. Akdeniz ve Sudan altını . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 2
Doğuya doğru değerli maden çıkışları . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 I 2
Sudan altını: Önceller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 4
Portekizliler Gine'de: altın Akdeniz'e gelmeye devam ediyor . . . . . . . . . . . 3 I 5
Konjonktürün sorumlulukları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 7
Kuzey Afrika 'da k i Sudan altını . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 9
2 . Amerikan gümüşü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
Amerika hazineleri ve İspanya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
Amerikan hazineleri Anvers yolunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 1
Fransız sapağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
Büyük Barselona-Cenova yolu ve Amerika değerli madenlerinin ikinci devresi 328
İ spanyol paraları tarafından istila edilen Akdeniz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 1
"Modena larga"ya av olan İtalya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Cenevizlilerin yüzyılı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
Piacenza fuarları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Kağıt yüzyılı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 1
I I. Felipe'nin sonuncu iflasından I I I. Felipe'nin ilk iflasına ( 1 607) . . . . . . . 342
.3. Fiyat artışları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Çağı yaşayanların yakınmaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . · 349
Amerikan hazinelerinin sorumluluğuna dair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
Amerikan sorumluluğunun lehinde ve aleyhinde neler söylenebilir? . . . . . . 351
Ücretler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
Toprak gelirleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354
Bankalar ve enflasyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35fı
"Sanayiciler" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Devletler ve fiyat artışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
Amerikan "hazinelerini"nin azalması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
Devalüe edilmiş paralar ve sahte paralar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
Üç maden çağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
EKONOMİLER: TİCARET VE TAŞIMA.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
1. Karabiber ticareti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367 Akdeniz rövanşını alıyor: l 550'lerden sonra K ızıldeniz'in gelişmesi . . . . . . 368
Portekiz karabiberinin toparlanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
Portekiz karabiberi üzerindeki dalaveralar ve tasarılar . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
Venediğe sunulan Portekiz karabiberi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37tı
Welserlerin ve Fuggerlerin yaptıkları sözleşme 1 586- 159 1 . . . . . . . . . . . . . . 3 77
Doğu Akdeniz baharat yollarının sürekliliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374.J
Mümkün açıklamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3X2
2. Akdeniz buğdayının dengeleri ve bunalımları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
Buğdaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3X4
Tahıl ticaretinin bazı kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
Denizyollarına bağlı olarak buğday ticareti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
İhracatçı kent ve ülkeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
Doğu buğdayı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
Dengeler, bunalımlar ve değişimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 394
Birinci bunalımlar: Kuzey buğdayı Lizbon ve Sevilla'da . . . . . . . . . . . . . . . 395
Türk buğday "boom"u: 1 548- 1 564 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
Kendi ekmeğini yemek : 1 564- 1 590 arası Italyan konjonktürü . . . . . . . . . . . 40 1
Sonuncu değişim : 1 590'dan sonra kuzey buğdayı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
Sicilya hala Sicilya'dır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
Buğday bunalımlarına dair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
3. Ticaret ve Taşıma: Atlantik yelkenlileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 0
Basklar, Biskaylılar ve hatta Galiçyalılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 O
Portekizliler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 1
Normanlar ve Brökonlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 2
Flaman gemileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 3
İlk İngiliz yelkenlileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 3
Başarı dönemi ( 1 5 1 1 - 1 534) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 14
Doğu Akdeniz ticaretinin yolları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 7
Akdeniz Akdenizlilerindir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1 8
İngilizlerin 1 572- 1 573'te geri dönüşleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
\.Türk-İ ngiliz müzakereleri: 1 578- 1 583 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 422
İ ngiliz deniz yolculuklarının başa ısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 423
Yüzyılın sonundaki durum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
Hansalılar ve Hollandalıların gelişi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
Buğdaydan baharata: Hollandalılar Akdenizi fethediyorlar . . . . . . . . . . . . . 427
Hollandalılar 1 5 70'den itibaren tek bir kurşun bile atmadan Sevilla'yı nasıl
aldılar? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 430
Akdeniz'de yeni hrıstiyanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 434
NOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 437

Citation preview

Yayımlayan: Muhittin Salih Eren lsıan bul 1989.

Özgün adı: Fernand Braudel

La Mftliırrranrr rı /r mondr mrdilrrranun frpoqur dr Phi/ippr il.

a

34-89-Y-70-00 10

EREN Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti.

Merkez: Tünel, Sofyalı Sokak No: 34 BEYOÔLU-ISTANBUL Tel: 1 5 1 28 58 - 1 52 05 60 Sube : Sahaflar Çarşısı No: 16 BEYAZIT - ISTANBUL Tel: 522 85 3 1

Basıldığı yer: Çelıüı Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Tel: 522 34 54 - 528 67 29

Fernand Braudel

•

AKDENiZ VE •

••

AKDENiZ DUNY ASI Birinci cilt

Fransızca aslından çeviren:

MEHMET

ALİ KILIÇBAY

HER 7AMAN MEVCUT OIAN LUCIEN FEBVRE'E

Minnet. ve oğulca bağlılık göstergesi olarak.

Jasques aujourd-huy l'on n'a point descouvert au nouveau monde aucune Mediterranee comme il y en a en Europe Asie et Afrique ... Yeni dünyada bugüne kadar Avrupa, Asya ve Afrika'da olduğu gibi, hiçbir Akdeniz keşfedilmemiştir... J. Acosta, Histoire Naturelle

des lndes, 1558, s. 94.

v

İçindekiler Ön sözler

xv

BİRİNCİ BÖLÜM

Ortamın Payı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

l YARIMADA LAR: DAGLAR, YAYLA LAR, OVALAR . . .. . .. .. . .. . . . . .

1 . Herşeyden Önce Dağlar . . . . . . . . . . . . X Fizik ve insani karak teristikler . . .. . . Dağı tanımlamak .. . . . . . . . . . . . . . . . Dağlar, uygarlık lar ve di nler . . . . . . . . Dağlı özgürlüğü . . . . . . . . . . . . . ... . . Dağın kaynak ları v e bilançosu . . . . . . Dağlılar kentte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dağın gurbetin tipik örnekleri . . . . . . Dağ yaşa mı, Akdeniz'in ilk tarihi mi?

.... .... .... .... .... .... . .. . .... ....

2. Yaylalar, Dağ Etekleri ve Yüksek düzlükler . . . . . . Sarmaşık Gibi Ülkeler . Tepeler . . . . . . . . . . . . . . .

.. .. .. ..

.

Tepeler . . . . . . .. ........ ........

. . . .

. . . .

. . . .

...... .. . . . . ...... ...... . . .. . . ...... . .. .. . ...... .. . . . .

... ... ... ...

..... ... . . ..... .....

. . . . . . . . .

.. .. .. .. .. .. .. .. ..

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

.. .. .. .. .. .. .. .. ..

. . . . . . . . .

. . . . . . . . .

. . . .. . ...... ...... ...... . ... . . . . . .. . . . .. . . ...... . . . . ..

.... .... .... .... .... .... .... .... ....

. . . . . . . . .

3 3 6 8 10 12 14 16 18

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

.. .. .. ..

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

19 19 20 22

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

23 25 27 30

.. .. . . . . .

33

. . . . . . .. . ......... .........

35 37 37

4. Transhümans veya Göçebelik: Daha şimdiden iki Akdeniz Transhürnansla r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Transhü manstan daha eski olan göçebe hayvancılık . . . . . . Kastilya Transhümansı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Karşılaştırmalar ve bütüne ait haritala r . .. . . . . . . Hecin devesi ve Orta Asya devesi; Arap ve Türk istilaları Balkanlar, Anadolu ve Kuzey Afrika'da Batılı tanık lar göçebe lik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yüzyılları aşan devreler . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .

.

.

.

. .

•

3

. . . . . . . . .

. . . .

3. Ovalar . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . .. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . Su Sorunları : Mala rya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ovaların Islahı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . Lombardiya örneği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . Büyük mülk sa h ipleri ve fakir köylü ler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ovaların kısa dönemindeki değişimleri: Venedik terra ferma'sı Uzu n dönemde: Roma Ca m pagna 'sının kaderleri . . . . . . . . . . . . Ovaların gücü: Andaluçya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

I

.. .. .. ..

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

40 . . ... . . . . . . . 40 ............ 41 ............ 44 ............ .. ... . . . .. . . 46 ............ 48 tarafından görülen 52 ............. 53 . . . .. . . . . . . . .

. . . . . .

IX

2 A K DEN İZ' İN KAL BİNDE DENİZLE R VE KIYILAR

55

Sıvı Ovalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kıyı denizcil iği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Portekiz keşiflerinin başlangıcında . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tarihin üsleri olarak dar den izler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . " Karadeniz, İ stan bul'un özel avlanma sahası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Venedikli ve Cenevizli olan Adalar Denizi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tunus ile Sicilya arasında . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akdeniz "Manş'ı" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tiren havzası . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Adriyatik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sicilya'nın doğusunda ve batısında . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . İki deniz, evreni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..,_ Türk ve İ spanyol imparator1uklarının çifte dersi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Siyasetin ötesinde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.

2. Kıta sahilleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . Deniz hal klan . . . . . . . . . . . . . . . . . . Den izcilik se ktörlerinin zayıflıkları Büyük kentler . . . . . . . . . . . . . . . . . . Den izcilik hayat ının altı ve üstü . . . .

3.

. . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . . .

59 63 fı4 65 67 70

77 78 79 80 80 KO 82

. . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .

ll5

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . .

8tı

. . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . .

Sahra , Akdeniz'in i kinci çehresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sahra: Yakın ve uzak sınırlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sefalet ve fa kirlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uzun mesafe göçebeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Stepten ileri doğru hareketler ve sızmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Altın ve baha rat kervanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Va halar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . İ slamiyetin coğrafi alanı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Avrupa ve Akdeniz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kıstaslar ve meridyenler yönündeki yollar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rus kıstağı: Karadeniz'e veya Hazar Deni zi'ne doğru . . . . . . . . . . . . . . . . . Balka nlardan Datzi g'e: Polonya kıstağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alman k ıstağı: bütünsel bir şema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Alpler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Üçüncü kişi, çok çehreli Almanya . . Cenova'dan Anvers'e Venedi k'ten Ham burg'a: ulaşım koşulları . . . . . . . Ticaret den gesi ve ticari göçler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rouen'da n Marsi lya'ya Fransız k ıstağı . . .. . . . . . Okyanus Akdeniz Okulunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. • . .

.

x

5K 5K

. . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .

3 S IN I RLAR YA DA EN BÜYÜK AKDEN İZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. 1.

55

. . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .

Adalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mü nzevi dünyalar mı? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Narin hayatlara dair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Büyük tarihin yollarında . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ada lı göçmenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ve denizin çevrelemediği adalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yarımadalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tarihin boyutları nda bir Ak deniz

55

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

•

. .

.

.

. •

87 88 911 91 93 95 96 101 ini I03 104 105 107

IO!l

11

14 15 17 17 18 21

26 27

31 33

34 36 140

Avrupa ve Akdeniz . . ... . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . ... .. . . . . ..... ..... 1 4 1 3 . Atlas Okyan usu . . . ... . ... . . . .. . Birço k Atlantikler . . . .. . . . . . . . . . XVI . yüzyılda Okyanus'un kaderi Gecikmiş bir gerileme . . . . . . . . . .

. . . .

.. . . . . .. . .... ....

. . . .

. ... . . .. .. .. . . . . .. ... . . . .... ... .

. . . .

.. .. .. .. .... ....

.. .. .. ..

. . . .

....... . . ..... . . . . .. . ... . . . .

.. . .. ..... .. ... . . . ..

4 F İ Z İ K B İ RL İ K : İ K LİM VE TAR İ H . . . . . . . .. . . . . .. . .. . . .... ... . .. . . ..

1 . İklimsel birlik . . . . . . . .. . . . Atlantik ve Sahra . . . .... . . Tekdüze bir iklim .. . . . . ... Kuraklık: A kdeniz'in afeti . .

.. .. .. ..

.. . .. . .. . . . .. . . . ... .

. . . .

.. .. .. ..

2. Mevsimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . Kışın durakları . . . . . . .. ... . . . .. . . . . . Deniz seyrüsefe rinin durması . . .... . . . Kış barışı ve gevezelikleri . . . . . . . . . . . . K ışın sertlikleri . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . Yaz ve hızlı hayat . . . .. . . . . . . . . . . . . . . Yaz sal gınları . . . . . .. .. . . . . . . .. . .... . Akdeni z i k limi ve Doğu . . . . . . . . .. . . . . Mevsimlerin ritmi ve istatistikler . . . . . . Determinizm ve ekonomık hayat . . . . . .

. . . .

. . . .

... ... .. . .. .

. . .. . ..... ... .. . . .. .

. ... ... . .. . . ....

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

.. . . . . . . . . ... .... . . . . ..... . . . . . . . . ..

. . . . . . . . . . .. . . .. . . .. .. . . . . . . .... . . . . . . . . .. . . .... . .. . . . . . . .. .. . . . ... . . ... . . . .. . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ... .. ... . . . ... .. . . . . . . . . . . .... . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .. . .... . . . .

. . . . . . . . . .

. ... . . .. . . . . .. . . .. .. ..... ..... . . . .. ... . . . . .. . .... .

142 1 42 143 1 46 1 47

. 147 . 148 . 1 49 . 1 52

.... . ..... .. ... . . . .. ..... ..... ..... ..... ..... ...: •

1 57 1 58 1 59 162 1 64 1 65 1 67 167 168 1 72

3. XVI. yüzyıldan bu yana iklim değişmiş midir? .. . . .. . . .... . .. .. . . .. . . 1 74 Tamamlayıcı not . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . 1 77

5 İN SANİ BİRLİK: YOLLAR VE K ENTLER, K ENTLER VE YO LLAR . . . 1 8 1 1 . Karayolları ve denizyolları . . . . . . . . . . . . . .. . . . . Besleyici yollar . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . .. . . . Ulaşım araçlarının köhneliği . . . .. . . . . . . . . .. . . . 1600'lere doğru karayollarına üstünlük mü? . . . . . Bizatihi bir sorun olarak karayolu . . . . .. . ... . . . Venediğin çifte tanıklığı .... . :: ... .. .. . . .. . . . . Dolaşım v e istatistik: ispanya Orneği . . . . . . . . . . Uzun dönemde çifte soru n . . . . ... . . . .. . . . . . . . .

. . .. . . .. .... .... .... .... .... ....

. .. . . . ...... .. . . . . ...... . . .. . . . . . .. . .. . . . . ......

2. Denizcilik: tonajlar ve konjonktürler . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . XV . yüzyılda büyük tonajlılar ve küçük yelkenliler .. .. . . . Küçük tonajlıların ilk başarıları .. . . . . . . . ... . . .. . .... .. . XVI . yüzyılda Atlantik'te . .. . . . .. . . .. . . .. . . . . . . .. . . . . . Akdeniz'de . . . . ... . . .. . . . . . . .. .. . ... . .. . . . . . . .. . . . . .. 3. Kentsel işlevler . . . . . . . . .. . . . . . . .. . Kentler ve yollar . . . . .. . . . . . . . .. .. Çeşitli yolların buluşma yeri . ... . . . Yoldan bankaya . . . . ... .. . . . .... . Kentsel devre ve gerileme . . . . . .... Çok eski bir tipoloji .. . . . . . . . .... .

. . .. .... .... .. . . . . .. . .. .

.. .. .... .... .... .... .. . .

. .. ... .. . ... ... ...

4. ·�ağın tanıkları kentler . . .. ... .. .. . . . ..... . . . . Nüfus artışı . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . Eski sefaletler, yeni sefaletler: kıtlıklar ve buğday Eski sefaletler, yeni sefaletler: salgın hastalıklar . Vazgeçilmez göçmen .. . ... . . . . . ... ... .. . . . . .

.. .. .. .. .. ..

.. .. .. . . .. . . .. . . .. . . . ...

. . . . . .

. . . . . .

. .... .. . . . ... . . . sorunu . . . .. .. . . . . .. . .. .

.. . .. . . . .. . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . .. . .. .. . . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . .

.. .. .. .. ..

... . . . . . .. . . . . ....... . .. ... . ... . . ..

1 81 1 84 l!Hı 1 87 1 90 191 193 1 94

. . . 1 95 . . . 1 97 .. . 198 .. . 1 99 . . . 202

. . . . .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . ..... . . .. . . . . . . . . .. . . . .. . . . .. . . . ....... . . . . . .. . . . . . .

206 206 2 IO 21 1 214 214

... . .. ..... . . . ... . ... . .. . . . . . . . . . .. ... . ..... . .. . . .

217 217 218 221 222

.

.

.

.

•

.. .. .. .. ..

XI

Kentsel siyasal bunalımlar . Ayrıcalıklı nakit kentleri . . . . . . . Krallık ve imparatorl uk kentleri . Başkentlerin lehine olmak üzere . Daha şi mdiden konjonk tür . . . . . .

. .

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

. .

. .

.

.

.

.

. .

. .

• .

• .

.. .. .. .

225

. . . ... . . . . . . .. . .. . . ... . .. . . . . . . .. . .

227

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

230

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .

234

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . .

235

İKİNCİ BÖLÜM Ortak kaderler ve b ütünsel hareketler

237

1 EKONOM İ L E R : YÜZYI LIN Ö LÇÜSÜ

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

238

1 . Mekan, bir numaralı düşman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yazanlar için: gidiş gelişlerde kaybolanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De n izin boyutları: birkaç hız rekoru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ortalama hızlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mektupların ayrıcalıklı durumları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Haber, lüks mal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ../. Çağdaş, karşı laştı rmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . İmparatorluk lar ve mekan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Claude du Bourg'un üç yolculuğu (1576 ve 1577) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mekan ve ekonomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fuarlar, ekonom ik hayatın yedek güçleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Küçük çapl ı ekonomi alanları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cenova, Milano, Vened i k , Floransa dört gen i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

238

2.

İnsanların sayısı . . . . . . . . . . . . . . . . . veya 70 m ilyon kişilik bir dünya Akdeniz'in boşlukla rı . . . . . . . . . . . . Yüzde yüzlük bir nüfus artışı mı? . . Düzeyler ve göstergeler . . . . . . . . . . Çekinceler ve Sonuçlar . . . . . . . . . . Teyidler ve İl hamlar . . . . . . . . . . . . . Emin olu nan birkaç konu . . . . . . . . Başka bir gösterge: göçler . . . . . . . .

60

.

xıı

242 244 247 249 250 252 253 255 257 260

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

265

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

265

. .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

266

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

269

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

270

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

276

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

277

. . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . .. .. .. . . . . .

277

. . . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . . .

279

.l Akde niz ekonomisinin "model"i inşa ed ilebilir m i? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tarı m , en büyük endüstri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bir endüstri bilançosu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . "Verlagssystem" ve kentsel endüstrilerin gelişimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sistem başarılı olmuştur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gezgi n bir iş gücü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bütünsel hareketler ve özel hareketler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ticari muamelelerin hacmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uzak mesafe ticaretinin darlığı ve önemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kapitalist yoğunlaşmalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akdeniz filolarının toplam tonajı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kara taşımacılığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Devletler yüzyı lın en büyük girişimcileridir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Değerli madenler ve parasal e konomi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sel i ller yaşayanların beşte biri miydi ler? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geçici bir sınıflandırma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gıdalar kötü bir kıstastır: resmi ra kamlara göre çorba her zaman iyidir . Hesabın sağlaması yapılabi lir mi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

239 240

281 2H2 2H6 2H9 290 290 291 293 29tı 29H 298 300 301 303 304 306 308 308

2 E KONOMİLER: D EGERLİ MADENLER, PA RALAR VE Fİ YATLAR . .

Akdeniz ve Sudan altını . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Doğuya doğru değerli maden çıkışları . . . . . . , . . . . . . . . . . . . . Sudan altını: Önceller . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Portekizliler Gine'de: altın A kdeniz'e gelmeye devam ediyor Konjonktürün sorumlulu kları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kuzey Afrika 'da k i Sudan altını . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31 1

........... . . . .

312 3I2 314 3I5 317 319

2 . Amerikan gümüşü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amerika hazineleri ve İspanya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amerikan hazineleri Anvers yolunda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Fransız sapağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Büyük Barselona-Cenova yolu ve Amerika değerli madenlerinin ikinci devresi İ spanyol paraları tarafından istila edilen Akdeniz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . "Modena larga"ya av olan İtalya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Cenevizlilerin yüzyılı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Piacenza fuarları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kağıt yüzyılı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I I. Felipe'nin sonuncu iflasından I I I. Felipe'nin i l k iflasına ( 1 607) . . . . . . .

320 320 32 1 326 328 33 1 333 336 338 34 1 342

1.

. . . . .. . . . . .

. . . .

. . . .

.. .. .. ..

.. .. .. ..

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

.3. Fiyat artışları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Çağı yaşaya nların yakınmaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . Amerikan hazinelerinin sorumluluğuna dair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amerikan sorumluluğunun lehinde ve aleyhinde neler söylenebilir? . . . . . . Ücretler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toprak gelirleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bankalar ve enflasyon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . "Sanayiciler" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Devletler ve fiyat artışı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Amerikan "hazinelerini"nin azalması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Devalüe edilmiş paralar ve sahte paralar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Üç maden çağı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

·

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM EKONO M İ LER: TİCARET VE TAŞ I M A.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Karabiber ticareti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akdeniz rövanşını alıyor: l 550'lerden sonra K ızıldeniz'in gelişmesi . . . . . . Portekiz karabiberinin toparlanması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Portekiz karabiberi üzerindeki dalaveralar ve tasarılar . . . . . . . . . . . . . . . . . Venediğe sunulan Portekiz karabiberi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Welserlerin ve Fu g gerlerin yaptıkları sözleşme 1 586- 159 1 . . . . . . . . . . . . . . Doğu Akdeniz baharat yollarının sürekliliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mümkün açıklamalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Akdeniz buğdayının dengeleri ve bunalımları . . . . . . . . . Buğdaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tahıl ticaretinin bazı kuralları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Denizyollarına bağlı olarak buğday ticareti . . . . . . . . . . . İhracatçı kent ve ülkeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Doğu buğdayı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dengeler, bunalımlar ve değişimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . Birinci bunalımlar: Kuzey buğdayı Lizbon ve Sevilla'da

.. .. .. .. .. .. .. ..

............. ............. ............. ............. ............. ............. ............. .............

346 349 350 351 352 354 35fı 359 359 362 363 365 367 367 368 372 374 37tı 3 77 374.J 3X2 384 3X4 385 388 390 393 394 395 x ııı

Türk buğday "boom"u: 1 548- 1 564 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kendi ek meğini yemek : 1 564- 1 590 arası Italyan konjonktürü Sonuncu değişim : 1 590'dan sonra kuzey buğdayı . . . . . . . . . . Sicilya hala Sicilya'dır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Buğday bunalımlarına dair . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

.. .. .. .. ..

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

3. Ticaret ve Taşıma: Atlantik yelkenlileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bas klar, Biskaylılar ve hatta Galiçyalılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Porte kizli ler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . Normanlar ve Brökonlar . . .. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Flaman gemileri . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . İ l k İ ngiliz yelkenlileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Başarı dönemi ( 1 5 1 1 - 1 534) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Doğu Akden iz ticaretinin yolları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akdeniz Akdenizlilerindir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . İ ngilizlerin 1 572- 1 573 'te geri dönüşleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . \.Tü rk-İ ngiliz müzakereleri: 1 578- 1 583 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . İ ngiliz deniz yolculuklarının başa ısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yüzyılın sonundaki durum . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . . . ... . . .. . . . . .. . . . . . Hansalılar ve Hollandalıların gelişi . . . . . . . . . . . . . . . .. ... .. . . . . .. . . . . . Buğdaydan baharata: Hollandalılar Akdenizi fethediyorlar . . .. . . . . .. . . . Hollandalılar 1 5 70'den itibaren tek bir kurşun bile atmadan Sevilla'yı aldılar? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akdeniz'de yeni hrıstiyanlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . NOTLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

x ıv

398 40 1 405 407 409 410 41O 41 1 412 413 413 4 14 417 4 18 420 422 423 424 425 427 nasıl 430 434 437

BİRİNCİ YA YINLANIŞIN ÖNSÖZÜ

Akdeniz'i ihtirasla sevdim, kuşkusuz kuzeyden geldiğim için, tıpkı çok sayıda başkaları gibi ve birçok insanlardan sonra. Ona uzun inceleme yıllarımı sevinçle tahsis et tim -benim için bu, bütün gençliğimden de uzun bir süreydi-. Bunun karsılığında, bu sevincin birazının ve ışığının çoğunun bu kitabın sahifelerini aydınlatmasını tem �nni ediyorum. İdeal olan kuşku­ suz, romancı/ar gibi kahramanı keyfimize göre yerleştirmek, onu gözden hiç kaybetmemek, ve o koskoca biraradalığını sürekli olarak hatırlamak olacaktır. Ne yazık ki, veya ne mutlu ki, mesleğimiz romanın hayranlık verici esnekliklerine sahip değildir. Temenni ettiğim üzere, bu kitaba yanaşmak isteyen okuyucu, demek ki iç Deniz hakkında kendi anılarını, görüşlerini de beraberinde getirip metnimi renk/endirirse ve elimden geldiğince yapmaya çalış tığım gibi, bu geniş varlığı yeniden yaratma konusunda bana yardımcı olursa, çok iyi birşey yapmış olur. . . Denizin görülebildiği ve sevilebi!diği haliyle, geçmişi hakkında olabile­ cek en büyük belgeyi meydana getirdiğini düşünüyorum. Sorbonne'da hocam olan coğrafya­ cı/arın öğrettiklerinden sadece bunu muhafaza edebildiysem de, onu o kadar inançlı bir şekilde korudum ki, giriştiğim bu işin tüm anlamını o verdi. Akdeniz'den daha sade bir örneğin, tarihle mekan arasındaki bu bağları kaydetmek konusunda bana dahafazla yardımcı olabileceği düşünülebilir: hele insani ölçüleri içinde iç Denizin bugünkünden çok daha geniş olduğu hesaba katıldığında: kişilerinin daha karmaşık, karışık ve tasnif dışı olduğu gözönüne alındığında. Bu kişiler ölçülerimize ve kategori/eri­ m ize sığmamaktadır/ar. Onun hakkında "şu tarihte doğdu. . " gibi basit bir tarih yazmak yararsızdır: onun hakkındaki olayları sadece oldukları gibi aktarmak yararsızdır. Akdeniz bir deniz bile değildir: o bir denizler bütünüdür ve bu denizler adalarla dolu, yarımada/arla kesilmiş ve dallı budaklı kıyılarla çevrelenmiş/erdir. Akdeniz'in hayatı kara­ nınkine karışmıştır: şiirinin yarıdan fazlası kırsal, denizci/eri köylülerdir: Akdeniz zeytin ağaçlarının, üzüm bağlarının olduğu kadar, dar kürekli teknelerin veya yuvarlak tüccar gemilerinin de denizidir ve nasıl ki alçı ona şekil veren sanatçının ellerinden ayrı/amazsa, onun tarihi de onu çevreleyen karasal dünyadan ayrılamaz. Bir Provence atasözü /anso la mare e tente'n terro (denizi methet ve karada dur) demektedir. Demek ki, Akdeniz'in kesin olarak hangi tarihsel kişiliğe sahip olabileceğini ancak zahmetli bir şekilde bilebileceğiz: bunun için sabır, çok gayret ve kuşkusuz kaçınılmaz bazı hatalar gerekmektedir. Okyanus bilimcisinin, jeologun ve hatta coğrafyacının Akdeniz' inden daha net birşey yoktur: bunlar bilinen, etiketlenmiş, kilometre taşları döşenmiş alanlardır. Fakat acaba tarihin Akdeniz'i nedir? Yüzlerce uyarı bizi ikaz etmektedir/er: şu değildir. bu değildir, kare biçiminde bir çayır hiç değildir. Uzun süreden beri tanımlanmış. açık, hemen tanınabilir nitelikte olduğu ve genel tarihi onun coğrafi sınırlarına göre keserek kavrayabileceğimiz bahanesiyle Akdeniz'in belirlenmesi gerekli bir tarihsel kişilik olduğu xv

sonucunu ortaya koymayan tarihçiye ne yazık. Çünkü, A kdeniz'in sınırlarının bizim soruş­ turmamız açısından ne değerleri vardır ki? Elli yıllık bir süre için olsa bile, bir yandan Herak/es sütunlarında, diğer yandan da antik llion 'un önceden kıyılarını gözlediği deniz koridorunda sınırlandırılmış bir denizin tarihi yazılabilir mi? ilk olarak ortaya çıkan bu çerçeve çizme sorunları, diğer başkalarını davet etmektedir: sınırlamak; tanımlamak, çözümlemek, yeniden inşa etmek ve duruma göre bir tarih felsefesini seçmek, hatta benimsemektir. Bir yardımcı olmak üzere muazzam bir makale. anı, kitap, yayın, soruşturma kitlesine sahibiz; bunlardan bazıları saf tarih alanına aittir; daha az ilginç olmayan diğerleri de komşularımız etnograflar, coğrafyacılar, botanikçi/er, jeologlar, tekno/og/ar. . . tarafından yazılmışlardır. Dünyada iç Deniz ve onun yansımasıyla parıldayan karalar kadar iyi aydın/att/mış. envanteri böylesine çıkartılmış hiçbir mekan bulunmamaktadır. Fakat, öncel­ /erimize haksızlık etmek tehlikesine rağmen, bu yayın kitlesinin araştırmacıyı bir kül yağmuru gibi ezdiğini söylemek gerekir mi? Bu incelemelerden çoğu düne ait, kullanışsız bir dil konuşmaktadtrlar. Onları ilgilendiren, geniş Denizin bütünü olmayıp, mozayiğini mey­ dana getiren küçük taşlardan biri: hareketli bütünsel hayatı olmayıp. hükümdar ve zenginle­ rin hayatlarıdır; yani bizi ilgilendiren güçlü ve yavaş tarih yerine, onlar ortak değerleri olmayan bir çeşitli olaylar tozu içinde kalmak tadırlar. Bu inceleme/erin çoğu yeniden ele alınmayı. bütünsel ölçeğe getirilmeyi, yaşam kazanmak için ayağa kaldırılmayı bek/emektedir/er. A ynı şekilde, geniş arşiv kaynakları hakkında kesin bilgiler olmaksızın denizin tarihini yazmak m ümkün değildir. XVI. yüzyılda hiçbir A kdeniz ülkesi yoktur ki, A kdeniz dünyası­ nın tanık o/du/fu yangın. kuşatma ve her türden felaketlerden kurtarılabilmiş belgelerle, genelde iyi donatılmış arşivlere sahip olmasın. Fakat, bu kuşku duyulması mümkün olmayan zenginlikleri, en alasından tarihsel olan bu madenleri araştırmak ve envanterini çıkartmak için tek bir ömür yetmez, bunun için yirmi ömür gerekir veya herbiri ömrünü bu işe hasretmiş yirmi araştırmacı gerekir. Belki tarih şantiyesinde küçük zenaatkar yöntemlerimizle çalışıl­ mayan bir gün gelecektir. . . O gün geldiğinde belki de, genel tarihi az veya çok ilk elden kitaplardan değil de, özgün metinlere dayanarak yazmak mümkün olacaktır. Çabam ne kadar büyük olursa olsun, ulaşabileceğim bütün arşivlerde ayıklama yapmadığımı; kitabı­ mın zorunlu olarak kısmi bir soruşturmaya dayalı olarak inşa edildiğini söylemeye gerek var mı? Önceden biliyorum ki, kitabımın sunuşları yeniden ele alınacak/ar, başkalarıyla ikame edilecek/er ve ben bunu temenni ediyorum. Tarih böyle gelişmektedir ve gelişmelidir. Diğer yandan. Rönesans ve Reformasyon 'un son büyük ateşleri arasında kalan ve daha onaftıncı yüzyılda kendini göstermekte olan. şu sert bir dönem olacak olan XVI/. yüzyıl tarafından kronolojik konumu oldukça kötü hale getirilmiş olan xvı. yüzyılın ikinci yarısındaki A kdeniz. lucien Febvre'in yazdığı gibi "güzel bir yan/ıs konu" dur. Bu konumun yararını işaret etmeye gerek var mıdır? İç Denizin. dünyanın artık onu merkez almaktan. onun için ve onun ritmine göre yaşamaktan vazgeçtiği Modern Çağın başında ne duruma geldiğini bilmek yararsız değildir. Her zaman sözü edilen ani gerileme. bana kanıtlanmış gibi gözükmemektedir; veyahut da, herşey bunun tersini gösteriyora benzemektedir. Fakaı. bu dramın dışında A kdeniz'in ortaya koyduğu sorunların istisnai bir insani zengin/ikıe olduklarını ve buna bağlı olarak da, tarihçileri ve tarihçi olmayanları i/gilendirdiklerine inanıyorum. Hatta, bunların ışıklarını şimdiki zamana kadar uzattıklarını: Nietsche'nin bizzat tarihten beklediği kesin anlamda, bunların şu "yarar"dan da yoksun olmadıklarını düşünüyorum. Böylesine bir konunun sunduğu cazibelere varıncaya kadar sözü uzatmayacağım. Bunun sahte/iklerinı -zorluklarını olarak anlayınız-. ihanetlerini dah.1 önce sıralamıştım. Bunlara şunu ekleyeceğim: tarih kitaplarımızın arasında hiçbir işe yarar rehber bana yardım sunmu-

XVI

yordu. Sıvı bir alanı merkez almış olan bir tarihsel incelemenin cazibesi büyüktür, ama bundan da ötesi bir yeniliğin bütün tehlikelerini de beraberinde getirmektedir. Terazinin her iki kefesi ae çok yüklü olduğundan, sonunda ağırlığımı risk ten yana koyduğumdan ve temkinlilik ten uzaklaşarak maceraya girişmeye değer olduğunu düşündü­ ğümden ötürü acaba haklı mıyım? Ozürüm bizzat bu kitabın öyküsüdür. Bu kitabı 1 923'te yazmaya giriştiğimde, çok daha temkinli olan, Il. Fe/ipe'nin Akdeniz politikasına hasredilmiş bir şekildeydi. O zamanki hocalarım bunu güçlü bir şekilde onaylıyorlardı. Hocalarım, coğrafyanın fetihlerine oldukça kayıtsız, iktisadı (tıpkı bizzat diplomasinin sıklıkla yaptığı gibi) ve toplumsal sorunları pek kaa/e almaksızın; uygarlık, din ve aynı zamanda edebiyat ve sanat o/aylarına, geçerli her tarihin bu büyük tanıklarına karşı oldukça küçümser tavırları, kendi taraf tutuşunun içine hapsolmuş olarak yazı bürolarının dışındaki grrçek, üretken ve yoğun hayata her türlü bakışı kendine yasaklayan diplomatik tarih çerçevesinde yer alarak. konumu bu bağlantı içinde görüyorlardı. Temkinli Kra/'ın politikasını açıklamak, herşey­ den önce, bu siyasetin yoğrulma süreci içinde hükümdarın ve danışmanlarının değişen koşullar karşısındaki sorumluluklarını belirlemek, büyük ve küçük rolleri saptamak; Akdeniz'in kuşkusuz her zaman ayrıcalıklı olmayan, yalnızca bir kısmını meydana getiren İspanya 'nın dünya politikasının genel haritasını oluşturmak anlamına gelmekteydi. Gerçek ten de, 1580' fi yıllarla birlikte, İspanya'nın gücü aniden At/antiğe doğru yönel­ mişti. Il. Fe/ipe'nin geniş imparatorluğu, tehlikenin bilincinde olarak veya olmayarak tehtid altındaki varlığını burada koruyacak ve bu tehtide burada karşı koyacaktır. Güçlü bir hareket, onu Okyanus'taki kaderine doğru yöneltmekteydi. Bu yeraltı oyunuyla, ispanya politikasının bu fiziğiyle ilgilenmek ve bu araştırmalara bir Il. Fe/ipe'nin veya Avusturyalı Don Juan'ın sorumluluklarının etiket/enmesini yeğlemek, diğer yandan bu sonuncuların hayallerine rağmen sıklıkla aktör olarak davrandıklarını düşünmek, daha bu haliyle bile diplomatik tarihin geleneksel çerçevesinin dışına çıkmak o/mak taydı; nihayet Akdeniz 'in, İspanya'nın bu uzak, ani ve düzensiz oyununda (eğer muhteris lnabahtı harekatı bir kanera bırakılacak olursa, oldukça donuk) kendi tarihine kendi kaderine, kendi güçlü hayatına sahip olup olmadığı ve bu hayatın pitoresk bir geri plan örtüsü olmaktan başka bir rolü hak edip etmediği sorulduğunda, beni sonunda esir alan muazzam konunun cazibesi önünde yere çökmek anlamına geliyordu. Farketmeden durabilir miydim? Arşivden arşive, bu çeşitli ve hareketli hayat karşısında gözlerim kapalı olarak açıklayıcı belgelerin izini nasıl sürebilirdim? Bu kadar çok besleyici faaliyet karşısında nasıl olur da ekonomik ve toplumsal tarihe yönelmezdim? Ne Almanya, ne /ngiltere, ne A. B.D. . ne de hatta hemen yakındaki Belçika veya Polonya'da reddedilme­ yen bir yüceliğe ulaşmak için Fransa'da küçük bir grubun harekete geçirmeye çalıştığı bu devrimci tarihe yönelmezdim? Akdeniz'in tarihini karmaşık kitlesi içinde kavramak dem ek, onların tavsiyelerini izlemek, deneylerinin sığınağına girmek, onların yardımına koşmak, bizde yoğrulmuş ve sınırlarımızı aşmayı hakeden yeniden düşünülmüş yeni bir tarih biçimi için mücadele etmek demekti. Evet bu yeni tarih kuşkusuz emperyalist bir tarihti, ama ödevlerinin ve olanaklarının bilincinde olan bu tarih ondan koptuğu için. yerine göre bazen adil. bazen de gayriadil bir şekilde eski biçimleri parçalamak istiyordu, ama bu adaletsizlik de pek fazla önemli değildi! Tasnif dışı bir tarihsel kişiyi benimseyerek, onun kitlesinden. isteklerinden. direnmelerinden ve tuzaklarından ve aynı zamanda atılımından yararlanarak, hocalarımızın öğrettiklerinden başka türlü bir tarih inşa etmek için tam da iyi bir fırsattı. Her eser kendini devrimci olarak hisseder, kendisi için birşeylerfethetmek ister ve böyle olmaya gayret sar/eder. Akdeniz bizi .mdece adetlerimizden sıyrılmaya zorlamış olsa bile, bu kadarı da bize hizmet etmiş olduğu anlamına gelecektir.

XVI I

Bu kitap, herbiri kendi içinde bütünse/ bir açıklama denemesi olan üç bölüme ayrılmaktadır. Birincisi hemen hemen hareketsiz bir tarihi, insanın onu çevreleyen ortamla ilişkileri içindeki tarihini gündeme getirmektedir; bu tarih akmakta ve değişmekte yavaş. sıklıkla ısrarlı geri dönüşlerden ve sürekli olarak yenilenen devrelerden meydana gelen bir tarihtir. Hemen hemen zamandışı olan ve cansız nesnelerle temasta olan bu tarihi ihmal etmeyi, ne de bu konuda bir sürü kitabın eşiğine yararsız yere konulan, madeni manzaralarıyla, tarlala­ rıyla ve çiçekleriyle çabucak gösteri/iveren ve sanki daha sonra bunlar bir daha ele alınma­ yacakmış gibi, sanki çiçekler her ilkbaharda yeniden açmıyorlarmış gibi, sanki sürüler hareketleri sırasında duruyorlarmış gibi, sanki tekneler mevsimlere göre değişen gerçek bir denizde seyretmiyor/armış gibi ele alınıveren şu geleneksel tarihe coğrafi girişlerle yetin­ meyi istemedim. Bu hareketsiz tarihin üstünde yavaş ritmi olan bir tarihfarkedilmektedir: eğer ifade asıl anlamından saptırılmış olmasaydı, bunun için grupların ve gruplaşmaların tarihi olarak, toplumsal tarih denilebilirdi. Bu dip dalgalarının Akdeniz hayatının bütününü nasıl yükselt­ tiği; işte kitabımın ikinci kısmında, birbirlerini izler biçimde ekonomileri, devletleri, top­ lumları incelerken ve nihayet tarih kavrayışımı daha iyi aydınlatmak için denizdeki bütün bu güçlerin karmaşık savaş alanında nasıl etki ettiklerini göstermeye çalışırken, kendime sorduğum buydu. Çünkü biliyoruz ki, savaş saf bir bireysel sorumluluk/ar alanı değildir. Nihayet üçüncü bölüm, gelenekse/ tarihe ayrılmış olanı, eğer istenirse insani ölçüde değil de, birey düzeyindeki tarih; Pau/ Lacombe ve François Simiand'ın olaysal tarihi: bir yüzey çırpıntısı, med ve cezirlerin güçlü hareketleriyle meydana gelen dalgalar. Kısa, hızlı ve sinirli salınımları olan bir tarih. Tanım gereği aşırı duyarlı olan bu tarihte, en ufak adım bütün ölçü araçlarını alarma geçirmektedir. Ama bu haliyle bütün tarihler içinde en fazla ihtiras vereni, insanlıktan yana en zengin olanı, aynı zamanda da en tehlikeli olanı budur. Çağdaşlarının hissettikleri tasJ1ir ettikleri hayatlarının ritmine göre, bizimki gibi kısa olarak yaşadıkları henüz yakıcı olan bu tarihten çekinelim. Bu tarih onların öfkelerinin, düşlerinin ve hayallerinin boyutuna sahiptir. Gerçek Rönasans'tan sonra XVJ. yüzyılda yazmaya, kendini anlatmaya ve başkalarından konuşmaya tutkun fakirlerin, mütevazı kişilerin Rönesans'ı gelecektir. Bu değerli kağıt yığını oldukça şekil bozucu olmaktadır. Il. Fe/ipe'nin kağıtlarını okuyan tarihçi. onun yerinde oturuyormuşçasına. bir boyutun eksik olduğu garip bir dünyaya taşınmış gibi o/maktadır; kuşkusuz canlı ihtirasların dünyası; yaşayan bütün dünyalar gibi, bizimki gibi kör, kayığımızın sarhoş bir tekne gibi üzerinde kaydığı şu canlı suların derinlik/erinin öykülerine karşı kayıtsız bir dünya. Tehlikeli bir dünya, fakat çoğunlukla sessiz ve anlamını ancak çok büyük zaman dilimleri kavrandığında açığa '!'uran şu gizil büyük akıntıları önceden saptayarak, onun büyülerini ve kötülüklerini defedebiliriz. Büyük gürültüsü olan olaylar çoğunlukla sadece anlar, bu büyük kaderlerin tezahürlerinden ibarettirler ve ancak onlar tarafından açıklanabilmektedir/er. Böylece, tarihin kat kat düzlemler halinde parçalanması noktasına gelmiş olduk. Veya, eğer istenirse, tarihin zamanı içinde, bir coğrafi zamanın, bir toplumsal zamanın, bir de bireysel zamanın ayırd edilmesine ulaştık. Veyahut da, başka bir tercih açısından, insanı bi dizi kişilik halinde ayırd etmeye ulaştık. Belki de en az afa f mazhar olacağım nokta bu olacaktır, hatta geleneksel parça/amaların da, derinlemesine biri olan yaşayan tarihi parça­ ladıklarını ifade etmese bile; hatta Ranke veya Kari Brandi'ye karşı anlatı-tarihin bir yöntem olmadığını veya en mükümme/inden nesnel yöntem olmayıp, onun da bir tarih felsefesi olduğunu ifade etmesem bile; hattlı önce ifade edip, sonra da bu planların sadece sunum araçları olmaktan başka bir amaçlarının olmadığını ve yolum ilerledikçe bunların birinden diğerine geçmeyi kendime yasaklamadığımı göstersem bile. . . Fakat savunma yapmak neye yarar? Eğer bu kitabın unsurlarını kötü bir şekilde biraraya getirmekle

XV I I I

suçlanırsam, şantiyelerimizin iyi kurallarına göre imal edilmiş parçaların da bulunacağını umuyorum. Çok fazla geniş tutkularımın, büyük görme arzumun ve ihtiyacımın da eleştiriye uğra­ mayacağını umuyorum. Tarih sadece duvarlarla kapatılmış bahçelerin incelenmesine mah­ kum edilemez. Eğer böyle yapılırsa tarih, zamanın endişe verici sorunlarına ce vap vermek, insanın çok geniş ama çok emperyalist bilimleriyle bağlantıda olmak gibi, şu andaki görev/erinden birini de ıskalamış olmaz mı? J 946'da ödevlerinin ve uçsuz bucaksız güçlerinin bilincinde olan muhteris bir tarih olmaksızın, şimdiki zamana ait bir hümanizma olabilir mi? Edmond Fara/ 1 942'de "Büyük tarih'i öldüren büyük tarih korkusudur" diye yazmaktaydı. Belki de büyük tarih yeniden hayata kavuşabilir (1)! Mayıs 1946 (1) Borçlarımın listesi uzundur. Açık olmak gerekirse, bu borçların dökümü için bir cilt gerekir. Ben ancak başlıcalarını sayabileceğim. Minnet dolu düşüncelerim Sorbonne'daki hocalarıma yönelmektedir. bundan 25 yıl öncesinin Sorbonne'una: Alberı Demangeon, Emile Bourgeois, Georges Pages. Maurice Hol/eaux, Henri Hauser ki, ekonomik ve toplum­ sal tarihe karşı ilk yönelmemi ona borçluyum ve sıcak dostluğu benim için her zaman bir rahatlık yaratmıştır. Cezayir'de Georges Yver, Gabrie/ Esquer, Emile-Felix Gautier ve Rene Lespes'in dostça yardımlarından yararlandım: burada 1 93 / 'de Henri Pirenne'in b üyü­ leyici derslerini dinleme zevkine ulaştım. . A raştırmalarımda bana yardımcı olan ve hispanizm konusunda ilk hocalarım olan Jspanyo/ arsivcilerine çok özel olarak teşekkür ediyorum. Mariano A/cocer, Ange/ de la Plaza, Mig�e/ Bordonau, Ricardo Magdalena, Gonza/o, Ortiz. . . Onların hepsini ve İspanya' nın "tarihsel" başkenti Simancas'daki tartışmalarımızı zevkle yad�ediyorum. Madrid'de Francisco Rodriguez Marin beni krallara özgü lüıujkiirlığıyla ağırladı. . . Araştırmalarım sırasında talep/erimle bunalttığım İtalya, A lmanya ve Fransa arsivcilerine de aynı şekilde teşekkür ediyorum. Ünlü astronomi bilgini Dubro vnikli (Raguzaj eşsiz arşivci ve arşivlerle kütüphanelerdeki yolculuklarım esnasında büyük dostum bay Truhelka'ya teşekkür/erimin içinde ayrı bir yer ayırıyorum. Cezayir, Sao Paolo ve Paris'te bana yardım sunan meslekdaş ve öğrencilerimin listesi de çok uzundur ve dünyanın her tarafına dağılmış kişileri kapsamaktadır. Earl J. Hami/ton, Marcel Batai/lon, Robert Ricard, Andre Aymard'a özel olarak teşekkür ediyorum, bunlar çok çeşitli vesilelerle benimle işbirliği yaptılar. Esaretteki arkadaşlarımdan iki tanesi, Paris'teki Cour d 'Appel'de a vukat olan A dde- Vida/ ile boş zamanlarında şehirci ve tarihçi olan Maurice Rouge çalışmalarıma bu/aşmışlardır. Nihayet Revue Historique'in küçük grubunun -Maurice Crouzot ve Char/es-Andre Julien- Charles Bemont ile Louis Eisenmann' ın bu dergide saldırgan gençliğimizi korurlarken benimle hiçbir zaman pazarlığını yapma­ dık/arı yardımı unutmuyorum. Marcel Batail/on, Emile Coornaert, Roger Dion ve Ernest Labrousse tarafından getirilen gözlem ve önermeleri kitabımın son düzeltmeleri sırasında hesaba kattım. Annales' e olan borçlarım, öğreti/erine ve zihniyetlerine karşı olanları borçlarımın en büyük kısmını meydana getirmektedir. Bu borcu elimden geldiğince ödemeye çalışmakta olduğum bilinmektedir. Savaştan önce Marc B/och'la sadece bir ilk temas kurabildim. Ancak, düşüncesinin hiçbir ayrıntısının bana yabancı kalmadığını söyleyebileceğime inanıyorum.

Lucien Feb vre'in müşfik ve enerjik ilgisi olmaksızın bu eserin kuşkusuz bu kadar erken tamamlanamayacağını i/ıive edebilir miyim? Onun teşvikleri, cesaretlendirmeleri ve tavsi­ yeleri beni giriştiğim işin iyi olup olmadığı konusundaki uzun bir endişeden kurtardı. Hiç kuşku yoktur ki o olmasaydı, ben soruşturma ve dosyalarıma birkez daha gömülmüş olurdum. Çok büyük teşebbüslerin sakıncası bazen onun içinde zevkle kaybolunmasıdır.

XIX

İKİNCİ YAYINLANIŞIN ÖNSÖZÜ Akdeniz'i ikinci bir kez yayınlama konusunda çok tereddüt ettim. Dost/arımdan bazıları ne bir kelime, ne de bir virgül hiçbir şey değiştirmememi öneriyorlar ve klasik olmuş bir metni değiştirmemekte avantaj olduğunu söyleyecek kadar ileri gidiyor/ardı. Onlara aklı başında bir şekilde inanabilir miydim? Bilgilerimizin artan ağırlığı altında, komşumuz insani bilimlerin baskısıyla, tarih kitapları bugün dün olduğundan çok daha hızlı bir şekilde ihtiyarlamaktadır/ar. Bir an geçer geçmez, onların kelime hazneleri yaşlı hale gelmektedir; onların yenilik/erini oluşturmuş olan noktalar vü/ger olana karışmış o/maktadır; ve kazanıl­ mış açıklama kendiliğinden tartışmalı hale gelmektedir. Diğer yandan, A kdeniz yayınlanma tarihi olan 1949 doğumlu değildir, doğum tarihi Sorbonne'da doktora tezi olarak savunulduğu 1947 de değildir. Tamamen yazılmadıysa bile, büyük çizgileri itibariyle 1 939'da; Marc Bloch ve Lucien Febvre'in Annales'/erinin ilk parlak gençliğinin sonlarında, onun doğrudan ürünü olarak saptanmıştır. Ayrıca, okuyucu birinci yayın/anışın önsözündeki bu cinsten de/illerden yanı/mamalıdır; bunlar bugün eğitim dünyasında değilse bile araştırma dünyasında unutulmuş eski konumlara karşı çıkmaktadır­ /ar. Dünkü polemik/erimiz gölgelerin peşindedir. Böylece, yeni bir yayın/anışın ciddi, hatta bütünsel bir güncelleştirme gerektireceği konusunda çok erkenden emin oldum ve bunu meşrulaştırmak için de 1949'da zamanın sertliğinin yayınlamama engel olduğu harita, kroki, grafik ve resimleri sunmanın yeterli olamayacağını anladım. Düzeltmeler, ekler, yeniden kaynaştırma/ar bazen önemli boyut­ lara ulaşmışlardır, hele sadece yeni bilgileri değil, bir de sıklıkla daha uzağa giden yeni problematik/eri hesaba katmak zorunda kaldığımda, bunların boyutları daha da büyümüş­ tür. Birçok bölüm baştan sona yeniden yazılmak zorunda kalmıştır. Henri Pirenne'in tekrarladığı gibi, her sentez özel araştırmaları harekete geçirir. Benim kitabımın izinde harekete geçenleri de eksik kalmamışlardır. Bunlar bana refakat etmişler­ dir ve bugün beni hapsetmektedir/er. 1949'dan beri bu kitabı doğrudan ilgilendiren alanlarda Ömer Lütfü Barkan ve öğrencileri, Ju/io Carro, Barrojo, Jean-François Bergier, Jacques Berque, Ramon Carande, Alvaro Castillo Pintado, Federico Chabod, Huguette ve Pierre Chaunu, Car/o M. Cipol/a, Gaetano Cozzi, Jean Delumeau, A lphonse Dupron t, E/ena Fasono, Rene Gascon, Jose Gentil da Si/va, Jacques Heers, Emmanuel Le Roy Ladurie, Vitorino Maga/haes Godinho, Hermann Kel/enbenz, Henri Lapeyre, Robert Mantran, Fe/ipe Ruiz Martin, Frederic Mauro, Ruggiero Romano, Raymond de Roover, Frank Spoo­ ner, Jorjo Tadic, A lberto Tenenti, Vgo Tucci. Va/entin Vasquez de Prado, Pierre Vilar ve nihayet muhteşem öğrencileriyle birlikte muteveffa Jose Vicens Vives'in meydana getirdiği grubun yayınlanmış ve yayınlanmamış kitap ve incelemelerinin oluşturduğu muazzam çalışmayı bildirmek için bana sahifeler ve sahifeler gerekmektedir. Bu çalışmaların yoğrul­ masına ben de sıklıkla çok yakından katıldım. xx

Nihayet, birinci yayınlanıştaki bilgilere bizzat kendimin Venedik, Parma, Modena, Floransa. Cenova, Napoli, Paris, Viyana. Simancas, Londra, Krakov, Varşova arşiv ve kütüphane/erinde sürdürdüğüm araştırma ve okumalardan sonra çok şey ilave ettim. Bütün bu hasadı depolamak gerekiyordu. Bu noktadan sonra, tuzaklarla dolu yöntem sorunları kendilerini gösterdiler. Bunlar en geniş sınırları içinde ve çeşitlenmiş hayatının bütün engebeleriyle birlikte ele alınmış olan Akdeniz mekanını sahneye koyan bir kitap ölçeğinde hemen işe karışmaktadır/ar. Bilgileri artırmak, zorunlu olarak eski sorunların yerini değiştirmek ve onları kopartmak, sonra da çözümleri zor ve belirsiz yenilerine göğüs germek olmaktadır. Diğer yandan, ilk yazımla bu yeni yayını ayıran onbeş yıllık süre içinde yazarın kendi de değişti. Jlk düzenlemeyi meşrulaştıran şu zaman-mekan (tarih-coğrafya) diyalektiğinin başlıca eklem/eşmeyi meydana getirdiği sorunsalın bizzat kendi ve akıl yürütmeye ilişkin bazı dengeler kendi/iliklerinden değişmese/erdi, bu kitaba dokunmak olanaksız olurdu. Ilk metinde yalnızca taslağı olan perspektifleri bu kez açığa çıkardım ve vurguladım. iktisat, siyaset bilimi, uygarlık/ar hakkında belli bir kavrayış. daha dikkatli bir nüfus bilimi benden ısrarlı tal.:plerde bulundular. Eğer yanılmıyorsam, girişimimin kalbine kadar ulaşan ışıkları taşıyan aydınlık kaynaklarımı çoğalttım. Ancak, ana sorun halii aynı kalmaya devam etmektedir. Bu bütün tarihsel çalışmaların ana sorunudur: hızlı değişen, bizatihi değişmelerinden ve gösterilerinden ötürü ilginç olan bir tarih ile, nisbeten sessiz, kesinlikle ketum, tanıkları ve aktörleri tarafından hemen hemen hiç kuşku duyulmayan ve zamanın inatçı kemirmesine karşı dişe diş direnen gizil bir tarihi aynı anda, şu veya bu şekilde kavramak mümkün müdür? Her zaman açıklamaya muhtaç bu belirleyici çelişki büyük bir bilgi ve araştırma aracı olarak ortaya çıkmaktadır. Hayatın her alanına uygulanabilir nitelikte olarak, karşılaştırmanın terimlerine göre zorunlu olarak farklı biçimlere bürünmektedir. Bazıları kısa dönemi, bazıları da uzun dönemi hatırlatan yapılar ve konjonktür/erden kısaca söz etme adeti yavaş yavaş yaygınlık kazanmaktadır. Mutlaka çeşitli yapılar vardır, konjonktürler de çeşitlidir/er ve bu konjonktürlerin veya bu yapıların süreleri de kendi hesaplarına değişmektedir/er. Tarih. diklemesine olarak zamansal bir "kat" tan bir diğerine çok sayıda açıklamayı kabul etmekte ve keşfetmektedir; aynı zamanda yatay bağlan tı/ar ve korelasyon/ar da bulunmaktadır. Daha basit ve daha kesin terimlerle birinci yayın/anışın önsözünde açıklanan buydu, benim ilk niyetlerimi söyleyen ve bu kitabın bölümlerinin birbirlerini izleyişini ilan eden ilk önsözde. . . 1 9 Haziran 1 963

Bu ikinci yayın/anışın harita ve krokileri benim işaretlerim üzerine, Jacques Bertin yönetimindeki Ecole des Hautes Etudes'in Vl Bölümüne bağlı Haritacılık Labaratuarında çizilmiştir. Bibliyografya sağlamaları ve matbaa tashih/erindeki yardımlarından ötürü Marthe Briata, Marianne Mahn, A. Tementi ve M. Keu/'e teşekkür etmek isterim.

XXI

Ü ÇÜNC Ü YA YINLANIŞIN ÖNSÖZÜ

Bu üçüncü yaymlanış vese/isiyle yalnızca birkaç sattr yazacağım. Bun/art yazmamın nedeni herşeyden önce, bu yayının yapmak istediğim değişiklik/erden yoksun olduğunu söylemek içindir. Bu konuda editörümü değil de, kitap endüstrisinin içinde bulunduğu zorluk/an suçlamak gerekir. Bugün bu kadar kalın bir kitabı yeniden basmak. gerçek bir cesaret gösterisidir. Böylece, on yıl kadar bir süre içinde şurada veya buradaki bir ayrıntının vaya hatta Denize ilişkin koskoca tablo parçalarının değişmesine yol açan çok sayıdaki incelemeyi gözönüne almaktan vazgeçtim. Türk arşivlerinin zenginlikleri yavaş yavaş açığa çıkmakta­ dtrlar, ama bana göre çok fazla yavaş. En fazla değişen ise, mesleğimizin promlematiği o/maktadtr. A rtık toplumu veya devleti veya iktisadı, tam da eskiden gördüğüm gibi görmüyorum. Okuyucu, hızlı bir şekilde yayınlanan Maddi Uygarlık ve Kapitalizm 'in üç cildini okuduğunda bunufarkedecektir; bu kitaplarda bakış açılartmı daha iyiformüle edebildim ve bana bile şaşırtıcı gelen, Akdeniz' in nisbi refahını açıklayabildim. Uzun zaman önce en azından bu kitabın sağlamış olduğu bu kazanım, bütün kuşkulann dışında kalmaktadır. Ben bu durumdan safça, yani hiçbir kısıtlama olmaksızın, tıpkı ispanya, /Ja/ya ve iç Denizin diğer ülkelerine, geleneksel tarihin onları mahrum btraktığı mutlu yıllar veya oldukça parlak yıllar sağ/adığındaki gibi sevinç duymaktayım. 1 6 Mart 1976

XXII

BRAUDEL'İN AKDENİZ'İ

İnsanlık ailesinin l 985 Kasımında kaybettiği, XX. yüzyılın en büyük tarihçilerinden biri olan Fernand B raudel'in baş eseri A kdeniz'ı Türk okuyucusuna sun ma ve tanıştırma görevi bana düştüğü için, gurur ve mutluluğumu ifadeden aciz kalmaktayım. Braudel'in X X . yüzyılın en büyük tarihçilerinden biri, bel k i de en büyüğü olması bili m çevrelerinde tartışma dışıdır, ama genel okuyucuya bunun nedenlerinin açıklan­ ması gerekmektedir. Çünkü her bilimsel disiplinde olduğu gibi, tarihçilik alanında da " kazip şöhretler" bulunmakta ve bunlar " kerametleri kendilerinden menkul" söylevler içinde, ağustos böceğiyle ateş böceğininkinin karışımı bir "bilimsel" hayat sürdürürler­ ken, günün ışıması ve sonbaharın gelmesiyle sön mektedirler. Oysa Braudel, üstatları Marc Bloch ve L ucien Febvre gibi, yaşarken klasik olmuştur ve bunun nedenleri vardır. Braudel çok zor bir işe girişen ve hayret verici bir şekilde başaran küçük bir tarihçiler cemaatinin (Annales Okulu) üyesidir. Bilim, çoğu zaman sanıldığının aksine en tutucu alanlardan biridir ve gene sanıldığı gibi "doğruları" değil de, belli bir cemaatin "doğruları"nı savunur. Hal böyle olunca, bilim adamlarının kendi sıcacık teorik çerçeve­ lerinden kopmaları hemen hemen olanaksızdır ve yeniliklere ilk önce onlar karşı çıkarlar. Tarih gibi, siyasetin ve toplumsal teorilerin alt yapısını oluşturan bir alanda, fincancı katırlarını ürkütmeden ve meydan savaşlarını göze almadan zihniyetlerde değişiklik sağlamak, belki de dünyanın en zor işidir. Herkes alıştığını sever ve doğru bulur. İşte Braudel'in önce bir üyesi, sonra da piri olduğu Annales loncası bu zorluğun üstesinden gelebilmiştir. A nnales Okulu n u l 929'da Strasbourg'da kurdukları Annales d'Histoire Economique et Sociale adlı derginin çevresinde dokumaya başlayan Marc Bloch ve Lucien Febvre, tarih i anlatmaktan tarihi anlamaya yönelen bir süreç üzerinde yer almışlardır. Onlara gelininceye kadar tarihçilik mesleğinin başlıca uğraşı olayanlatıcılık idi ve bu açıdan Orta Çağ geleneğinden pek fazla uzaklaşılmış değildi. Öte yandan gene bu e gemen tarihçi çevrelerin tarihin başlıca aktörleri olarak "Ünlü" kimseleri görmeleri de önemli bir yara meydana getiriyordu. Bu iki A nnales kurucununun tarihin sessiz unsurları olan ve belge bırakmayan küçük i nsanları tarihin aktörleri düzeyine yükseltmeleri bizatihi bir devrim meydana getirmiştir. Bu o kula erkenden i ntisap eden B raudel'i n bizzat belirttiğine göre "Annales tavrı" bu iki ünlü tarihçi n in meydana getirdiği birinci k uşakta belirlenmiştir. Braudel'e göre, diğer k uşaklar yen i formüller, yeni örnekler ve yeni teyidler getirmişler­ dir, ama yeni icatlar yapmamışlardır. XXII I

Braudel'in i l k kez 1 946'da bir doktora tezi olarak sunduğu ve 1 949'da yayınladığı "Akdeniz", daha sonraları yazar tarafından defalarca gözden geçiri lmiş, değiştirilmiş ve genişletilerek zen ginleştirilmiştir. Braudel'in bu eserinde yaptığı "une histoire autre" (bir başka tarih) dur. Çünkü tarihsel bir nesne olarak ele aldığı bir denizdir. Romalıların Mare nostrum 'u onun elinde tasnif dışı bir kişilik haline gelmiştir (tıpkı rejisörün kame­ rayı baş rolde oynatması gibi). Üstelik bu deniz, kitabın önsözünde de belirti ldiği gibi, tarih boyunca hep aynı boyutlara sahip olarak kabul edilmemektedir. A kdeniz X V I . yüzyılda "bu gü n olduğundan daha geniştir". M utlak ve kesin kavramlara alışık olanları isyan ettirecek bir ele alış tarzı. Diğer yandan, Akdeniz bir deniz olmaktan çok, bir "denizler karmaşası", "adalar tarafından doldurulmuş, yarımadalar tarafından kesin­ tiye uğratılmış, dallı budaklı kıyılarla çevrelenmiş bir denizler karmaşasıdır" . Ne kadar da çok özel tarih ve bir de A kdeniz'in "histoire g/oba/e"i. İşte bu özel tarihler konusu Annales o kulu ve Braudel'in en özgün yanlarından birini meydana getirmektedir. Hem tarih bütün mekanlar için aynı h ızla a kmamakta, hem de bu mekanlar aynı kaderleri i zlememektedirler. Parça ile bütün çoğu zaman farklıdırlar ve bütünden hareketle parça­ nın tarihini açıklamak mü mkün değildir. Başka bir ifade i le parça ile bütünün tarihleri farklı olmaktadır. Braudel kitabında özel A kdenizlerin tarihi ile Akdeniz'in tarihi arasın­ daki farklılık ları vurgulamaktan büy ü k bir tat almaktadır. Bu ne kadar zor bir . iştir. Braudel bu çok zor işi başarabilmek için kitabını üç bölüm halinde ele almıştır ve zaten üstadın çalışma yöntemi tüm eserleri için aynı olup, Wallerstein'in terimiyle bütün bilimsel inşalarını üçer katlı olarak gerçekleştirmektedir. Birinc i bölü mde (katta) insanın, onu çevreleyen ortamla olan i lişkilerini incelediği, adeta hareketsiz bir tarihi ele a lmaktadır. Bu tarih yavaş akma kta, yavaş dönüşmekte ve sürekli olarak yenilenen devrevi hareketlerle karşı karşıya kalmaktadır. Braudel bu adeta zaman dışı ve insan dışı oluşumu tarihsel bir nesne haline getirmektedir. Çünkü insan bunun da ürünüdür ve tdrih h eryerde aynı hızla a kmak zorunda değildir, ve hatta bazen hiç akmayabilir de. Bu yavaş hareketli tarihi n ü zerinde, ritmi yavaş bir tarih yer almakta, bu da eserin i kinci bölümünü meydana getirmektedir. Braudel burada grupların ve gruplaşmaların tarihini, sosyal adını verdiği bir tarih çerçevesinde incelemektedir. Bu bölüm tarihçiye göre, dipteki dalgaların tarihidir. Nihayet sonuncu bölü m , bireyler boyutundaki tarih olmakta veya başka bir ifade i le yüzey hareketlerinin tari h i olmaktadır. Üsta t kitabının sonuç bölü münde söylediği üzere "gerçeğin çakıştırdığı farklı tarih­ leri, saydam lıkları "içinde" göstermeye çalışmıştır. Braudel'e göre çok sayıda zamansal­ lı klar (temporalites) biraradadır ve /'histoire globale bunların çok sesliliğini, saydamlığını, ama çakışmasını da göstermeye çalışan tarihtir. Şurada, şu tarihte olduya alışık Türk okuyucusu bu kitapla yeni bir dünya keşfede­ cektir: yazın serinlediği suların aslında ne denl i büyük bir tarih aktörü olduğunu görecek­ tir. Bu kitabın çevirisi hakkında da birkaç söz söylemek durum undayım. Bu işin kolay olduğunu söylemem mümkün deği ldir. Önce hacim: bu kadar büyük bir kitabın çevril­ mesi , tahsis edilen zamanın yoğunluğu bakım ından bazen beni boğan boyutlara ulaşmış­ tır. Sonra terimler: Doğulu geleneklerin ağır bastığı ü lkemiz o kuyucusuna genellikle Batı'ya özgü terimlerle kaleme alınmış bir kitabı a ktarmak çok zamanımı aldı. Bunun yanı sıra teknik terimlerin ve coğrafi adların, Türkçe'de bu konuda henüz bir gelenek oluşmaması nedeniyle ben i çok yorduğunu belirtmeliyim. Ancak herşeyin başında sevgi yer alıyor. Eğer A kdeniz'i ve bu büyük Akdenizliy i sevmeseydim ne bu işe cesaret edebilir, ne de altından kal kabilirdim. A kdeniz'de en fazla kıyıya sahip ülkeni n çocu kları da acaba böyle düşünebilecekler m i? Mehmet Ali K ılı çb ay xxıv

Yayımcının notu:

Tarih'e get irdiği yeni yöntem ve anlayışla yüzyılımızın yetiştirdiği büyük bilgin Fernand Braudel'in uzun emek ve yoğun çabalarla ortaya koyduğu "Akdeniz ve A kdeniz Dünyası" adını taşıyan dev eserini yayım lamakla ü lkemiz bilimine hizmet ettiğimiz inancındayız. Türkiye'de özell ik le günümüzde, yayın hayatının içinde bulunduğu güç koşullar gözön üne alındığında. maddi ve manevi açıdan büyük bir sorumlulu k yüklendiğimizin bilincindeyiz. F. Braudel'in eser üzerindeki çalışmalarında karşılaştığı zorluklar ve gösterdiği çaba "Akdeniz"i Türk okuyucusuna kazandırma yönünden çalışmalarımıza gayret ve yol gösterdi Büyük bilgi!1 Ömer Lütfi Barkan :n kırk yıl önce Türk tarihi için önemini belirttiği eser hakkında iktisat Fakültesi Mecmuası X I l/ 1 -4 ( 1 95 1 ) sayfı 1 73- 1 92'deki tanıtma yazısını aşağıda aynen zikrediyoruz.

"Türkiye tarihi üzerinde çalışanlar tarafından, neşri, büyük bir ilmi hadise sayılacağından şüphe etmediğimiz bu eserin hakiki kıymet ve ehem­ m iyetini belirtmek maksadı ile, kitabın Türk okuyucular için ilk oakışta kufi derecede manalı olmayan ism i üzerinde bir lahza durmamız lazım gelmektedir. Philippe i l . ( 1 5 56- 1 598), XV I . , asrın i kinci yarısında Avrupa'da İspanya'dan başka İtalya'nın büyük bir kısmı ile Flandre ve Pays - Bas memleketlerini, Avrupa haricinde ise Orta A merika ile Güney Amerika' nın büyük bir kısmını ve 1 580'den itibaren de Portekiz ve Portekizlilerin Batı Afrika ve H indistan'daki müstem lekelerini ihtiva eden büyük bir İ mparatorluğun başında dünya politikasını idare etm iş bir hükümdardı. Aynı devirde A kdeniz sahillerinde bulunan diğer memle ketlerin mühim kısmı ( Anadolu, Balkanlar, Suriye, M ısır ve Şimali Afrika) ise, Osmanlı İmparatorluğu'na dahil bulunduğuna göre, Prof Braudel, Phi­ lippe Jl. devrinde Akdeniz memleketlerinin tarihini yazmağı kendisine mevzu ihtihap etmekle, Kanuni Süleyman ( 1 520- 1 566), Selim i l . ( 1 566- 1 574) ve M urat 111. ( 1 575- 1 595) �ibi Osmanlı Su ltanlarının hükümdarlı k yaptıkları azamet devirlerinde bu imparatorluğun hakimiyeti altında bulunan mem­ leketlerin de tarihini yazmakta, daha doğrusu bu devirde vuku bulmuş olan bazı büyük tarihi hadiselerin (siyasi ve hatta d ini hudutları hiç nazarı itibara almadan) bütün A kdeniz memleketlerinde ne şekilde cereyan etmiş ve akisler_ bırakmış olduğunu tetkik etmek istemiştir. Bu bakımdan eser, Osmanlı imparatorluğu tarihinin en büyük bir devrinin en mühim meselele­ rini bütün Akdeniz memleketlerine ştimil geniş bır pitin içinde zengin mal­ zeme ve yeni bir ilmi metodla vaz ve mü talaa etmiş olmak gibi, bizim için büyük bir kıymet ve ehemm iyet taşımaktadır. Bu suretle tetkik mevzuu olarak seçilmiş olan devrin ve sahanın bizim için çok büyük olan ehemmiyetini burada uzun uzadıya izaha kalkışmağı lüzumsuz görürüz. Bu hususta yalnız şu kadarını hatırlatmakla iktifa x xv

edeceğiz: XVI. asrın ikinci yarısında Akdeniz memleketleri, ( büyük deniz yollarının ve Yeni Dünyanın keşfinden sonra) dü nya ticaretinin sıklet merkezinin Atlantik sahillerine i ntikal etmesinin ve yeni müstemleke imparatorlu kları kurulmasının sarsıntılarını bütün şümülü i le hissetmeğe başlamış bulunmaktadır. Prof Braudel'in böyle bir devir ve sahayı etüd mevzuu o larak seçmekle giriştiği teşebbüsün azamet ve ehemmiyetini belirtebilmek için, mülhem olduğu tarih a nlayışının orijinalliği ile ku llandığı metod ve malzemen in hususiyetlerin i kısaca kaydetmemiz icap etmektedir:

Evvela şurasını tebarüz ettirmek lazım gelir ki, müellifin tasarladığı tarzda XV!. asrın ikinci yarısında Akdeniz memleketlerinin umumi tarihi, şimdiye kadar umumi tarih derslerinde görmeğe alışık olduğu muz şekliyle, küçük veya büyük her memleket veya siyasi teşe kkülün kadrolarını esas kabul eden ve bütün devletlerin ayrı yarı tarih lerini yan yana sıralamaktan ibaret kalan ve mi lletlerden ziyade milli hükümdar sü laleleri nin tarihini yazma k usulünün geriye kalmış itiyadlarını devam ettiren an anevi bir umumi tarih deği ldir. Burada tektik ettiğimiz eserin getirdiği yeniliklerden en büyüğü, siyasi ve hatta daha mühimmi dini ve kültürel bütün hudutların büyük bir cesaretle ilga edilmiş olmasıdır. Filhakika, X V I . asrın ikinci yarısında hristiyan veya müslüman bü tün A kdeniz memleketlerinin (içtimai veya ikt isadi) aynı problemlerin tesiri altında, aynı zaruret ve kanunlara tabi olarak yaşamış olduk larını ve bu bakımdan bir bütün olarak tetkik ve mütalaa edi lmeleri lazım geldiğini kabul etmekle müellif, ortaya çok büyük ve feyizli bir çalışma faraziyesi koymuş bulunmaktadır. Fikrim izce, iktisadi ve içtimai meselelere ehem­ miyet veren bir tarihçilik için, küçük veya büyük siyasi teşekküllerin hudutlarından taşarak, coğrafi veya iktisadi az çok büyük bir vahdet arze­ den geniş sahaları bir arada ve bir bütün olarak tetkik etmek zarureti vardır. Sosyal veya ekonomik buhranların veya teknik terakkilerin ekseriya . mev­ zii hareketler olmayıp, hakiki sebep ve mahiyetleri ancak geniş sahalar içinde bütü n vü's 'atleri i le mütalaaları sayesinde meydana çıkarılabilecek olan, milletlerarası şümüllü hadiseler olduğu bir haki kattir. Sadece siyasi ve hatta askeri hadiselerin ilmi bir şe ki lde izahı işinin bile, bu işle uğraşan tarihçide kafi derecede bir ufuk genişliğine ve bol malzeme üzerinde muka­ yese kabiliyetine, teknik, ekonomik, mali .. bü tün diğer sahalarda ve komşu memleketlerin tarihinde olup bitenlerle ilgilenmek melekesine bağlı olduğu şüphesizdir. Bu hakikatlerin bilhassa Türkiye tarihi üzerinde uğraşanlar tarafından anlaşılması bizim için büyük bir ehemmiyet i haizdir. Bu sebeple, Osmanlı tarihini dış aleminden tecrit edilmiş kapalı bir muhitte, yalnız kendi zatı inkişaflarının mantığı içinde, müstakil bir varlık gibi mütalaa ve izah etmenin mümkün olamıyacağı kanaatinin, burada tetkik mevzuu ettiğimiz eserden çıkarılacak en büyük neticelerden biri olmasını temenni ederiz. Prof Braduefin bu planda bir eseri, tasavvur edip yazabilmek için hususi bir tarih anlayışı nda n mülhem bulunduğunu yukarıda izah etti k. Şimdi, bu anlayışın diğer bazı hususiyet lerini de gözden geçirebiliriz:

Bu anlayış tarzına göre, tarihçinin vazifesi, büyük adamların ve Devlet reislerinin tarihi nasıl yaptı k larını, yarattıklarını değil; bel ki de tarihin xxvı

insanları nasıl şekillendirdiğini göstermeğe çalışmaktır. Bu sebeple, umu­ miyetle yapıldığı tarzda, harpler ve muahedeler gibi üzerine bir tarih etiketi koymak mümkün olan büyük ve bariz vak'a/arı ve kahramanların şahsi tesir ve hareketlerini tetkik edecek yerde, halk yığınlarının her günkü hayatla­ rında gürültüsüz patırdısız cereyan eden bir takım hadiselerin devamlı netice­ lerini aramak tazım gelmektedir. Bu sebeple, Prof Braudel'. kitabının birinci kısmına (Sf. 1-309), "tarihi olaylar üzerinde muhitin hissesi" (La part du milieu) ismini vermiş ve orada XVI. asrın i kinci yarısında Akdeniz bölgesinde coğrafi muhit ve tabiat kuvvetleride insanların mücadeles inin umumi durumunu gözden geçirmiştir. I kinci kısımda (Sf. 309-7 1 6) ekonomi ve cem'iyet hayatı, tica­ ret ve münakale, fiyatlar, umumi bir tarzda harp şekilleri, imparatorlukla­ rın ve medeniyetlerin im kanları ve zaafları i lah . . . gibi kol/ek tifve isimsiz bir kader mevzuu olan o/aylardan bahşetmiş ve ancak üçüncü k ısımda (Sf. 723- 1 089), umumiyetle tarih kitaplarında görmeğe alışık olduğumuz şekil­ lerle, mühim hadiselerden, yani siyasi ve askeri meselelerden ve Devlet adamlarının icraatından bahsetmiştir.

Müellifin kitabının birinci kısmında, XVI. asrın ikinci yarısında Akde­ niz memleketlerinde yaşayan insanların (tekniğin ik tisadi teşkilatın ve nüfus vaziyetinin o günkü durumunda) tabiat kuvvetleri ile olan münase­ betl erinin şekli hakkında vermiş olduğu malumat, tarihi hadiseleri izah ve tenvir bakımından mühim bir görüş tarzının ifadesidir. Bu faslın sonunda fikirlerini hülasa eden müellife nazaran, tarihi problemleri makul (intell i­ gen t) bir Beşeri Coğrafya ilminin görmek istediği şekilde, coğrafi mekan içinde mütalaa ve münakaşa etmek lazımdır. Bu suretle tarihin, bir bakıma. bu günkü beşeri coğrafyanın sahip o/duğuruh ve medodlarla mazide muayyen bir devre teveccüh etmesi ve adeta zaman içinde geriye doğru ( retrospective) bir beşeri coğrafya meydana getirmesi lazımdır. Tavzihe bile hacet yoktur ki, müellifin bu fasılda geniş m