Germanische Heldensage. II. Band. 2. Abteilung. III. Buch. Englische Heldensage. Festländische Heldensage in nordgermanischer und englischer Überlieferung. Verlorene Heldensage [3] 3110092654, 9783110092653

Es war der Wunsch des Verlags, einen geschlossenen Band "Nordgermanische Heldensage" herauszubringen. Ich bin

573 127 12MB

German Pages VIII+184 [194] Year 1934

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD FILE

Polecaj historie

Germanische Heldensage. II. Band. 2. Abteilung. III. Buch. Englische Heldensage. Festländische Heldensage in nordgermanischer und englischer Überlieferung. Verlorene Heldensage [3]
 3110092654,  9783110092653

Table of contents :
Einleitung 1
Englische Heldensage 3
Analytischer Teil: Literaturgeschichte der englischen Heldensage 3
Die einzelnen Sagenkreise 5
1. Beowulf 5
2. Finnsburgkampf 52
Synthetischer Teil: Literaturgeschichte der englischen Heldensage 67
Festländische Heldensage in nordgermanischer und englischer Überlieferung 71
1. Wieland 72
2. Hunnenschlacht 96
3. Offa 115
Verlorene Heldensage 136
Germanische Heldensage (Schlußbetrachtung) 156
Register 160

Citation preview

GRUNDRISS DER

GERMANISCHEN PHILOLOGIE UNTER MITWIRKUNG

ZAHLREICHER FACHGELEHRTER

BEGRÜNDET

VON

HERMANN PAUL W E I L . O R D . P R O F E S S O R D E R D E U T S C H E N P H I L O L O G I E AN D E R U N I V E R S I T Ä T MÜNCHEN

10/3

BERLIN UND LEIPZIG

WALTER DE GRUYTER & CO. VORMALS G.J.GÖSCHEN'SCHE VERLAGSHANDLUNG — J. GUTTENTAG. VERLAGSBUCHHANDI G E O R G R E I M E R — K A R L J . T R Ü B N E R — V E I T tt COMP.

'934

GERMANISCHE

HELDENSAGE VON

HERMANN SCHNEIDER

II. B A N D

2. A B T E I L U N G

III. BUCH: ENGLISCHE HELDENSAGE - FESTLÄNDISCHE HELDENSAGE IN NORDGERMANISCHER UND ENGLISCHER ÜBERLIEFERUNG - VERLORENE HELDENSAGE

BERLIN UND LEIPZIG WALTER DE GRUYTER &

CO.

VORMALS G.J.GÖSCHEN'SCHE VERLAGSHANDLUNG — J.GUTTENTAG, VER. LAGSBUCHHANDI GEORG REIMER — KARL J. TRÜBNER — VEIT 4 COMP.

>934

ALLE RECHTE, BESONDERS DAS DER ÜBERSETZUNG, VORBEHALTEN.

Archiv Nr. 430534

PRINTED IN GERMANY Druck von Waller de Gruyter & Co., Bertin W 10

VORBEMERKUNGEN E s war der Wunsch des Verlags, einen geschlossenen Band »Nordgermanische Heldensage« herauszubringen. Ich bin diesem Wunsche nachgekommen, weil der Verfasser umfangreicher wissenschaftlicher Werke heute auf den Verleger jede mögliche Rücksicht nimmt. Natürlich haben sich bei der Zweiteilung des ursprünglich einheitlichen Bandes »Nordgermanische und Englische Heldensage« einige Mißhelligkeiten und Unstimmigkeiten ergeben. So war nicht zu vermeiden, daß der Schlußteil von I I , i teilweise schon mit den Ergebnissen von 1 1 , 2 arbeitet. Die Gruppe Wieland—Hunnenschlacht—Offa wurde in eine peinliche Vereinsamung gedrängt. Wenn der Verfasser diese Schönheitsfehler in Kauf genommen hat, wird sie der Leser hoffentlich auch nachsichtig beurteilen. Dieser Schlußteil der Germanischen Heldensage hat nicht die Absicht, zu der wissenschaftlichen Forschung Stellung zu nehmen, die inzwischen den Stoff der früheren Bände behandelt hat. Eine Ausnahme sei hier gemacht zugunsten des geschichtlich schwächstgestützten aller Sagenhelden, A m i e d s . Der Westeremder Runenzauberspruch hat durch Kapteyn P B B 57, 166 eine Deutung gefunden, die die Amledsage dem germanischen Altertum sichern würde. Zwar ist die Zeitbestimmung des Fundes ( 5 . - 8 . Jhd.) ebenso unsicher, wie die Lesung der Runen, und selbst die Namensform .Amluth' ergibt sich nicht ohne Zwang. Vollends ist die Haltbarkeit des kühnen Gebäudes, das Kapteyn auf dieser schwanken Grundlage errichtet, fraglich genug, und, daß Amled schon so früh mit Wind und Flut in zauberische Verbindung gebracht worden ist, bleibt eine lockende Möglichkeit. Aber selbst für diese ist der Heldensagenforscher hier dankbar. Wie er es auf der anderen Seite als Zeichen der

VI

Lebenskraft unserer Stoffe begrüßen wird, daß man seither in Dänemark, einer alten Ortsüberlieferung folgend, dem sagenhaften Jütenfürsten einen Gedenkstein gesetzt hat — unbekümmert um die Zweifel der Wissenschaft an dänischen Ortsfestlegungen, die ja z. B. bei der Hagbardsage so überzahlreich begegnen (s. darüber die Schrift L0ye, Hamlets Grav i Ammeihede ved Randers 1933)-

INHALT Seile

Einleitung Englische

i Heldensage

3

Analytischer Teil: Literaturgeschichte der englischen Heldensage

3

Die einzelnen Sagenkreise

5

1. Beowulf

5

2. Finnsburgkampf

52

Synthetischer Teil: Literaturgeschichte der englischen Heldensage 67 Festländische Heldensage englischer Überlieferung

in nordgermanischer

und 71

1. Wieland

72

2. Hunnenschlacht

96

3- Offa

115

Verlorene Heldensage

136

G e r m a n i s c h e H e l d e n s a g e (Schlußbetrachtung)

156

Register

160

Verzeichnis der Abkürzungen zu Band II, 1 und 2 (Ergänzung zu der Liste I, S. I X und

X.)

A J P H American Journal of Philology. Ant(ikvarisk) Tidskr(ift för Sverige). A S B Altnordische Sagabibliothek. D H Olrik, Danmarks Heltedigtning. D N L Deutsche Nationalliteratur. D S t Danske Studier. DTM Deutsche Texte des Mittelalters. EM Eddica minora. E S t Englische Studien. Fas. Fornaldarsaga. H H Helgikvida Hundingsbana. HHj Helgakvida Hjörvardssonar. J E G P h Journal of English and Germanic Philology. Kläberfestschrift: Studies in English Philology, a Miscellany in Honour of Friedrich Klaeber. MLN Modern Language Notes. M(od)Ph(il) Modern Philology. Neckel, Beiträge (zur Eddaforschung 1908). PMLA Publications from the Modern Language Association of America. R E S Review of English Studies. S R D Scriptores rerum Danicarum ed. Langebeck. UUA Uppsala Universitets Arsskrift.

EINLEITUNG Der Inhalt dieses dritten Buchs sieht sich bunt an. Er zeigt zunächst eine dritte Gruppe und Art germanischer Heldendichtungen: die englische Heldensage. Ihre Reste sind am schmälsten, ihre Stoffe Sind nicht eigentlich bodenständig. Aber sie stellt die Heldenfabeln in eine ganz neue Welt hinein und entwickelt völlig eigene Formen. Die anderen Heldensagen dieses Buches tragen den Fluch des jahrhundertelangen Wanderns und UmgeschmoLzenwerdens; entweder ist die Dichtung dabei versprengt worden, und nur die Fremde hat sie bewahrt, oder sie ist überhaupt untergegangen, und nur noch das Zeugnis spricht für sie. Man könnte scheiden: entwurzelte und verlorene Heldensagen. Der Norden bewahrt eine kleine Anzahl von Lieddenkmalen, die nicht ursprünglich sein eigen sind. Die Heimat hat sie abgestoßen. In einem Fall ist das Volk untergegangen, das das Lied hervorbrachte, im anderen hat es seine Sitze verlassen und den Nachfolgern im Land auch seinen dichterischen Besitz abgetreten. Im dritten gebrach es dem Heimatgebiet an der dich terischen Kraft, seine Schöpfung allezeit festzuhalten. Deutschland hat seinen Schmied W i e 1 a n d nicht vergessen, aber von ihm zu singen wußten andere Völker besser, voran die Nordgermanen. Die weiten Wanderungen der entwurzelten Stoffe und all ihre widrigen Schicksale mögen den einen Grund haben: sie zählen zu den allerältesten Erzeugnissen germanischer epischer Liedkunst. Zwei von ihnen, H u n n e n s c h l a c h t und O f f a , gehören sicher noch dem 4. Jahrhundert an. Jene die einzige rein gotische Liedfabel, die wir noch in Händen haben. Diese ein Übergangsglied zur verlorenen Heldensage hinüber; denn kein wirkliches Denkmal hält sie fest, sondern sie wirft nur ihren Widerschein in drei nachschaffende halbhistorische Werke. Vom Schneider,

Heldensage II. 2.

I

2

EINLEITUNG.

Standpunkt Englands aus wären alle diese frühen Fabeln zu den verlorenen Heldensagen zu rechnen, denn wir haben von ihnen keine englische Darstellung, sondern nur Zeugnisse. Daß wir sie und damit drei der großartigsten altgermanischen Lieder noch vor Augen haben, ist das Verdienst der Nordgermanen; wir schulden ihnen hier noch größeren Dank als für ihre reiche Pflege der auch deutsch erhaltenen Heldensage.

ENGLISCHE HELDENSAGE ANALYTISCHER TEIL

A. LITERATURGESCHICHTE DER ENGLISCHEN HELDENSAGE In unseren Bereich gehören nur zwei a l t e n g l i s c h e Denkmäler, beide in der heimischen Sprache. Das eine ist vollständig erhalten, das andere ein schmales Bruchstück, das eine ganz gewiß episches Buchwerk, das andere, wenngleich aufgezeichnet, doch möglicherweise ein Liedrest. Das H e l d e n e p o s von B e o w u l f , nicht einzig in seiner Art, aber als einziges in einer germanischen Volkssprache vor dem Nibelungenlied überkommen, ist nur aus einer Hs. bekannt, deren Abfassung in das westsächsische Gebiet etwa des Jahres iooo führt. Die Entstehungszeit liegt nach der fast allgemeinen Annahme mindestens um ein Vierteljahrtausend früher. Die ursprüngliche Sprachform, die hinreichend deutlich zutage tritt, ist anglisch, vielleicht mercisch. Die kulturellen und literarischen Voraussetzungen, unter denen der Beowulf entstand, bleiben undurchsichtig. Weder läßt sich — trotz Vermutungen — mit Sicherheit ein Königshof jener Zeit und ein Fürst nennen, für den das große Gedicht geschrieben sein könnte, noch ist klar, wie damals eine so starke Teilnahme an dänischer und nordgermanischer Heldengeschichte und Dichtung bei Dichter und Publikum möglich war. Aber auch in späteren Zeiten ergibt sich nirgends eine geistesgeschichtliche oder politische Lage, die das Entstehen der Beowulfdichtung verständlich machen könnte. Man glaubt, daß der Verfasser ein Geistlicher war, jedenfalls war er ein Hofmann.

4

BEOWULF



FINNSBURC.

Aasgaben Heyne-Schücking (danach zitiert) >3 1929, Holthausen i 1929 Sedgefield 1 1913. Klaeber» 1928. — Deutsche Übersetzung von Gering» 1929. — Literatur bis 1907 bei Brandl, Grundr. II » 101 j ff. Bei Chambers, Beowulf, an introduction to the study of the poem, Cambridge 1921, mit Nachträgen 1 1932, Klaeber. — Über die Handschrift: Förster, Berichte über die Verhandlungen der sächsischen Akademie der Wissenschaften 71, 4, 1919. Entstehungszeit: Morsbach GN 1906, 252 ff.; Schücking, P B B 42, 347 und 47, 293. Liebermann GN 1920, 255 ff. — Zur Textkritik Hoops, Beowulfstudien 1932; Kommentar von dems. 1932. Das

Finnsburgbruchstück,

48 und zwei

halbe

zeilen, ist nur in einem Druck des 18. Jahrhunderts

Linguarum septentrionalium thesaurus I, 192) erhalten. kunft, Zugehörigkeit, Alter sind gleich dunkel.

Lang-

(Hickes, Her-

Immerhin läßt

sich sagen, daß das Denkmal älter ist als der Beowulf, denn dieser

bringt

V. 1069 ff. einen

späteren Teil offenbar desselben

gedehnten Gedichts.

Auszug

aus

einem

Man wird es also

um 700 ansetzen dürfen. Kluge Ags. Lesebuch Nr. X X X . Die meisten Beowulfausgaben bringen den Text auch, von Beowu Umschriften behandeln Chambers und Klaeber Finnsburg besonders ausführlich. Williams, The Finn Episod in Beowulf Cambridge 1924.

B. DIE EINZELNEN SAGENKREISE i. BEO W U LF Nach zwei Seiten hin ist die Stellung der Beowulfsage unver gleichbar in der germanischen Heldendichtung: sie ist als erste und für Jahrhunderte einzige überkommen in der Form des Helden epos,. des allein vollständig erhaltenen in englischer Sprache; und sie ist auf dieses eine Denkmal beschränkt, keine Neben quelle erhellt sie, keine Anspielung berührt sie auch nur von ferne. Wohl läßt sie teilweise Personen auftreten, die auch sonst bekannt sind, und folgt in ihren zwei Hauptabenteuern geläufigen Erzählformen. Aber man hat doch den Eindruck, daß hier der sagenhistorisch voraussetzungsloseste aller Stoffe vorliegt. Das Gedicht beginnt mit einem Preis der vorzeitlichen Heldentaten der Speerdänen. Ihr König war Scyld der Scefing. Sie fanden ihn als Kind hilflos, aber er wuchs zu einem guten und berühmten Herrscher heran. Der Herr, voll Erbarmen mit dem langen Leid der Dänen, schenkte ihm einen Erben, und der Ruhm dieses Beowulf verbreitete sich weit in Scedeland (Schonen).

Als Scylds Schicksalsstunde schlug, da trug man ihn

nach seinem Willen an das Seegestade und legte ihn mit vielem Schmuck und Waffen auf sein Schiff; so fuhr er wieder ins Meer hinaus, nicht weniger reich ausgestattet, als er einst zu den Dänen als neugeborenes Kind ge­ kommen war, unter der Klage der Männer, und niemand weiß, wer die Schiffsladung empfing. Nun herrschte Beowulf lange Jahre, nach ihm sein Sohn, der erhabene (heah) Healfdene.

Er hatte vier Kinder, Heorogar,

Hrodgar und Halga, und eine Tochter, die er dem Scylfingen . ..e la zur Ehe gab.

(Die beiden Namen sind verderbt.)

König Hrodgar war vom

Kriegsglück begünstigt und schuf eine herrüche Halle, die er Heorot (Hirsch) nannte.

Den hochragenden Saal sollte später im Streite zwischen Eidam

und Schwäher heiße Lohe verzehren.

Aber einen Unhold ergrimmte es,

wenn aus der Halle täglich Jubel und Skaldensang ertönte; er wohnte im Moor und hieß Grendel, eines der Ungeheuer, die von Kain abstammten und von Gott zur Rache aus den Kreisen der Menschen verbannt waren. E r machte sich des Nachts auf in die Trinkhalle, wo die Dänenkrieger ausrubten, und schleppte dreißig von ihnen als Fraß nach Hause. In der

6

I nhalt

dkb

B eowulf .

nächsten Nacht kam er wieder, und bald wagto niemand mehr, in der Halle zu ruhen. Sio stand ln der Nacht leer 12 Jahre lang. Das schuf dem Scyldingcn schweren Kummer, und die Dänen gelobten Ihren Götzen oft Opfer­ spenden. Da hörte der Goiolgsmann des Hygelac, der Gcate, von Grendels Untaten, der körporkräftigsto von allen Helden. Kr rüstete ein Schiff aus und wählte 34 rüstige Genossen. Am nächsten Tag landen die Helden der Wodorn an der ragenden Klippe nahe von Heorot. Der Strandwächter Hrodgars eilt herbei und befragt die Fremden, die so kühn und offen landen, nach Namen und Herkunft.

Der Führer nennt sich Hygelacs

Hcrdgcnosson, sein Vater hieß Ecgþeow.

Er kommt, um den greisen

König aus der Not zu befreien, die ihm der nächtliche Besucher bereitet. Der Strandwart geleitet die Gäste mit Ehren hallenwärts, am Eingang tritt ihnen Wulfgar, der Fürst der Wendlen, entgegen und fragt erneut nach der Herkunft der Helden.

Ihr Führer nennt sich Beowulf.

erhält durch Wulfgar Kunde von den Ankömmlingen. von seiner Kindheit und hat von ihm gehört,

Hrodgar

Er kennt Beowulf

daß er in seiner Faust

die Stärke von dreißig Männern trage. Sein Vater, Ecgþeow, hat im Alter die einzige Tochter des Geatenkönigs Hredel gefreit. Nun befiehlt Hrodgar, die Fremden hereinzuführen, und Beowulf begrüßt ihn: er, der einst seinen Feinden entrann und fünf band, der dann im Wasser die Seeungeheuer schlug und die Not seines Volks rächte, bittet um die Gunst, es nun auch mit Grendel aufnehmen zu dürfen.

Er möchte ihm ohne Waffe, mit der

bloßen Faust entgegentreten; fällt er, so möge Hrodgar seine Brünne, Welands Werk, dem Hygelac senden; dem Schicksal entrinnt doch keiner. Hrodgars Antwort gedenkt wieder des Vaters Ecgþeow : er hat den W ylfing Headolaf erschlagen und damit mächtige Fehde erregt; weil die Wedern ihn nicht schützen konnten, ist er zu Hrodgar geflüchtet; damals war Hrodgar noch ganz jung und kaum seinem Bruder Heorogar gefolgt; er versöhnte die Wylfingen durch Gold. Nun lädt er Beowulf zum Sitz beim Gelage.

Einen seiner Gefolgs­

leute, Unferd, der Sohn des Ecglaf, erzürnt das mut:er s. OngenJ>eow Angantyr 1. (Anganterus, Samseykämpfer): I I : 140, 146, 1 5 5 ; I I I : 96f., 101, 153 Angantyr 2. (IngenJ>eow, Hunnenschlacht) : I I I : 97 ff., 1 1 2 , 157 Angelburg: I I I : 78 Anulo: I I : 209 Amgrim: I I : 276; I I I : 96 Ary, der Einäugige: I I : 191, 193, 208 Aslaug, (Asla): 156 Asmund: 320; I I : 316; I I I : 84, 104, 1 0 7 ! . , 121 Aspilian (Asprian): 287 f., 292 f., 299, 306, 309, 322 f. Astolt: 277 Attila s. Etzel Aud (Unn): I I : 190, 193, 205 Audoin (Eadvin): 253; I I I : 143 Aun: I I : 145; I I I : 152 Authari: I I I : 141 Aventrod: 330 Baldr: 22, 188; I I : 325; I I I : 149, 151 Balmung, Schwert: 1 1 7 , 166 ff., 170, 388, 427 Baltram (Boltram): 272 ff., 433 Beanstan: I I I : 6 Beaw (Bjar): I I : 186f.; I I I : 47 f. Beigad: I I : 11, 45, 52, 54, 56, 71 f. Beimuni (Bemonus) I I : 129, 156 f. Bekka (Bikki) s. Sibich Bekkhild: 140 Belche, Roß: 314 Belgo: I I : 129 Beorn: I I : 78 Beomredus: I I I : 124 Beowa: I I I : 36, 46 f., 51 Beowulf: 18, 24 ff., 40, 45, 157 ff., 160 f., 163 ff., 241, 253, 386; I I : 34, 76, 109 ff., 120 f., 173 ff., 177, 183 ff., 188, 208, 244, 294 f.; I I I : 3, 5 ff., 54, 57, 60, 67 ff., 121 ff., 126 ff., 1 3 1 ff., 138, 145 ff., '53 Bera: I I : 52, 58, 75. 78 Berchtung (Berker, Berchter): 283, 345 ff-. 357. 36o, 418 f. Bewar s. Beowulf und Bjarki Bibung: 270 Bilwisus: I I : 212

Biterolf (Biturulfr) : 163, 218, 220, 222, 224, 226, 235, 239, 254, 267, 277, 287, 289 f., 292 ff., 297 f., 302 f. Bjalki: I I : 57 Bjarki (Bödvar) : I I : 5, 6, 21 ff., 3°. 35. 39 f-. 43. 47. 53 ß-. 6° f.. 65. 67 f., 71 ff., 83, 88, 90 ff. 98, 100 ff., 107 ff., 1 1 5 , 1 1 9 ff., 123 f., 126, 1 3 1 , 133, 136, 21CJ, 306, 308 ff.. 3 1 2 ff., 317, 319 ff.; I I I : 21 f., 29, 3 1 , 67 f. B j o r : I I : 58 Björn: 52, 78 Bladni, Schwert: 301 Blindr (enn bölvisi, Blindr Molvigson, Bolvisus): I I : 2 1 1 f., 2 1 5 f., 220 f., 254, 274, 282 Blödelin (Bledas, Blödeling, Genselin, Kanselin) : 79, 101, 1041., 109, i n , 191, 250 f., 289, 308 ff., 344. 359. 4M. 436 Bodvar s. Bjarki Bodvild (Beadohild): I I I : 70, 72 ff., 82, 87, 89, 91 Boppe von Tenelant: I I I : 51 Borghild: 126, 163; I I : 251, 254 Borkar: I I : 189 Breca: I I I : 6, 143 Brisingen: 242 Broderus: 248 Brünhild (Brynhild): 23, 46, 65, 7 1 , 76, 82 ff., 87, 1 1 2 , 128 ff., 136 ff., 145 ff., 1 5 1 ff., 170, 172 ff., 198, 200, 202, 204 f., 208 f., 289, 314 f., 342, 386, 390 ff., 395 f.. 422, 424, 426 f., 429 ff., 437; I I : 2 1 1 , 2 i 8 f . , 221, 3 1 1 , 3 1 3 ; I I I : 77, 133, 158 Brun (Bruno): I I : 191 ff., 200 ff. Brunstein: 285 Budel s. Ute Budli (Botelung) : 129 f., 137, 155 f., 320; I I I : 84, 108 Chlodovinc (Floovant) : 358 ff., 417 f. Chlodwig (Clovis, Huga) s. Hugdietrich Cochilaicus s. Hygelac Collerus: I I : 226, 240 Cvendrida (Cynetryth) s. J)ryd Dag 1. Sohn Högnis: I I : 255, 260, 289 Dag 2, König, Alfs Muttervater: I I : 271

B.

GESTALTEN

DER

45, 60 f., 255 ff.. f., 3 1 4 , 3 2 8 f., 353. 403 « . 409. 411. 427. 434. 4 3 7 f.; I I I : 4 1 Eckenot: 256, 3 1 3 Eckerich: 1 1 7 , 313, 389 Eckesachs (Schwert): 256, 3 1 1 ff. Eckewart 1. Nibelungensage : 77 f., Ecke

Dzghrefn: I I I : 10, 40 Dan (Danpr): I I : 36 t., 42, 187 f.; III: 1 0 6 Dankrat: 86, 292 Dankwart: 76 ff., 81, 91, 98, 1 0 1 f., 106,

219

228,

325

fi.,

1 5 0 ff., 1 5 4 ,

168,

171,

185, 211 295 341

190 ff.,

369,

ff.,

ff..

f.,

348

t.,

380 6i

279, 71,

ff.,

301, 80,

138,

159 Dietrich

194

317

ff.,

83

140,

2.

352

f.,

101,

393 ff.;

217,

337

f., 3 9 6 I I : 1, 272,

f.,

322;

f.,

86

ff.,

142

f.,

147,

92

8 7 ff.

Egil 2. Schwedenkönig, sonst Angan{>er: I I I : 1 5 2 Eirik 1. Schwedenkönig: I I : 147. 1 4 9 f., 1 7 2 Eirik 2. s. Ericus Elgfrodi: I I : 53, 57 Elsan (Elsung) : 2 1 7 , 221, 324 Else 1. Bayernherzog: 78, 98 Else 2. die rauhe: 347 Eofor: I I I : 38 f., 122 f., 153 Eomer: I I I : 126 Eoten: I I I : 36, 54 ff., 146 Ericus 1. = Hrörik Ericus 2. disertus, enn malspaki (Saxo V) I I : 280; I I I : 104 ff. Ermanrich (Eormanric, Jörmunrek) : 7. 13. 37. 45. 52, 58. 2 1 3 ff.,

f.,

182, ff., ff., 358, ff.. 13, 275,

III:

40,

ff.,

112,

150,

,,alte"

Egil 1. (ölrunegil) : I I I : 72, 81 ff..

209,

254

356,

315

der

f., ff.,

ff.,

433

ff-.

205,

322

389,

418, 423, 426 30,

177

2 1 6 ff., 2 4 8 , 2 5 0

ff., ff.,

f.,

174

157,

(Wolf- j

dietrich ?) : 230, 2 8 2 f., 360, 4 i 8 f . , 1

438 Dietrich 3. von Kriechen, Sohn Waldemars: 236 ff., 404 f. Dietwart: 284 Drida s. J>ryd Drifa: I I : 47, 52, 54, 57 Drott (Hild): I I I : 108 Drusian: 257, 259 Dvalinn: I I I : 96, 102 Eadgils 1. s. Ad ils Eadgils 2. Myrging 34, 252 f. ; I I I : 128 f. Eaha: I I I : 52 Ealhhild : 37, 252 ff. ; I I I : 70 Ebbo: I I : 74 Ebenrot: 255 Ecglaf: I I I : 6 EcgJjeow: I I : 294: I I I : 6, 9, 43

311

90, 98. 1 2 2 , 194, 242, 309, 3 1 3 , 4 2 5

Ii2ff.,

1 5 6 ff., 1 6 5

271,

Eckewart 2. (Eckehart, Eckart, Hardenecke) : 90, 216, 218, 226, 2 3 9 f., 242, 249 ff, 293. 325. 380 f., 4 3 3 Edgeir: 295 f., 299 f., 302, 307 Egard: 239

({>etleif) : 218, 220, 226, 267, 2 8 7 ff., 2 9 2 f., 298, 306. 3 0 8 f., 3 1 4 , 3 2 4 . 3 2 6 f., 3 3 4 , 3 4 1 , 3 6 9 , 4 0 6 f., 4 1 0 , 4 1 2 , 4 3 5 II: 2 7 6 Dietmar (Jjetmar, Theodemir): 215, 2 8 2 f., 3 9 7 ; I I I : 1 1 3 Dietrich von Bern (Theoderich der Große, Jjidrek, J)eodrik) : 10, 13, 16, 20, 23, 38, 4 6 f., 6 0 ff., 6 7 , 7 1 , 7 8 f., 8 3 , 8 5 , 8 9 , Dietleib

121

(Ecca) :

269,

Deor: 37, 64, 2 1 1 , 241, 368 Diether (J>ether) : 46, 2 1 5 , 2 1 7 , 223 f.,

9 3 . 95» 9 8 ff., I 0 3 Î Ï . , 1 0 9 f f . ,

I65

HELDENSAGE.

218, 282, 341, 422 216 69,

Erp,

2 2 4 ff., 2 2 9 ff., 2 3 8 ff., 2 4 6 ff., 2 8 4 f., 2 8 9 , 3 0 7 ff., 3 2 5 ff., 3 7 8 ff., 3 8 9 , 4 0 0 ff., 4 0 7 , 4 0 9 . ff., 4 2 6 f., 4 3 0 , 4 3 5 ff.; I I : f., 2 2 0 , 3 1 5 . 3 1 9 ; I I I : 8 , 92, 1 1 4 , 128, 148, 150. 157

2 1 8 f.,

Erpf:

222 f.,

244 f.,

250 f.. 379 Esa:

II:

143,

146,

154!..

321

Etzel (Attila, Atli, Ätla): 13, 16, 21, 7 7 ff., 9 3 ff., 9 9 f f . , 108S.,

| j ; j j

1 1 3 f.,

1 3 0 , 1 3 2 ff.. 1 3 7 , 1 4 1 . 1 6 1 , 185, 188, 1 9 1 ff., 1 9 8 ff., 2 0 9 . 214, 2 2 0 f.. 2 2 3 ff., 2 2 8 f., 2 3 2 ff., 2 4 5 , 2 5 0 , 2 6 6 , 2 8 3 , 2 8 8 f., 3 0 3 . ^08, 3 2 5 f., 3 3 1 f., 3 3 4 , 3 3 7 ff., 343. 3 6 0 , 3 8 4 , 3 9 2 ff-, 4 0 4 f - . 4 0 9 f - . 4 1 5 . 4 1 8 , 4 2 6 f., 4 3 4 ; I I : 315, 3 1 9 ; I I I : 9 2 , 1 1 2 f., 1 4 0

\ Eugel: 120, 152, 180 ! Eyjolf: I I : 251, 254

REGISTER.

Eylimi: I, 126; II: 265, 269 Eystein: I I : 45 Fafnir: 65, 127 fi., 139, 143, 150, 167, 184; I I : 165, 167 Falke, Roß: 218, 257 f., 283, 301, 310 f., 313 f. Fasolt: 255 ff., 260 f., 266, 296, 298, 404 Fengo (Foggi): I I : 2268., 236, 245 Fenja: I I : 31, 402, 412, 414 Finn: I I I : 7, 50, 52, 5 4 s . , 670., 140 Finnzleif, Brünne : II : 45 Fitela s. auch Sinfjötli: 158 ff., 423; I I : 122, 203, 251 f.; I I I : 32, 149, 254 f., 262, 264, 280, 287 Fjallerus: I I : 230 Fjölnir: I I : 277 Fjöri: I I : 147 Flebex: I I : 160 Flokkus: I I : 156 f., 164 Floovant (Chlodovinc, Fioravante): 358 ff., 417 ff. Folkwald: I I I : 54 f., 60 Folko: I I I : 117 Franmar: I I : 265 Frasti: I I I : 122 Freawaru: I I : 308; I I I : 9, 15 Freka: I I : 147 Fridulf: I I I : 59, 63 Fridleif (Fridlevus): I I : 31 f., 143 ff., 153 Friedrich: 215, 235, 24öS., 253, 373 Fritele (Fridla, Fritila): 239, 241 Froda, (Beowulf): I I : m f., 117, 173 ff.; I I I : 9 •Frodi 1. (Mühlenlied): I I : 31 ff.. 41 Frodi 2. (verschiedene Gestalten der Bjarkarimur) : II : 58 s. a. Elgfrodi Frodi 3. (isländische Prosa samt Arngrim): I I : 50, 59, 60, 65 ff., •) Die völlige Vermischung verschiedener Frodigestalten der nordischen Quellen machen eine reinliche Scheidung (etwa: Fridleifssohn, Skjöldssohn, Frodi, der Friedsame, Friedensfrodi usw.) unmöglich. Wir scheiden den Froda des Beowulf und die 4 Frothos des Saxo, den Frodi des Mühlenlieds. Die Frodis der isländischen Prosa bleiben ungeschieden.

69, 71. 73 f-. 87, 106, 114, 116, 123, 125, 131 f.. 135. 138, 142, 145. 169, 171, 175, 177. 182, 186 fi., 201, 251, 277, 306, 315, 322; I I I : 31 ff., 35, 39, 47, 107, 115, 122, 152 Frotho I (Saxo I I ) : 36 t., 41 ff., 64 f., 99. 315. 317: III: 3° ffFrotho III (Saxo V ) : 366; I I : 187; I I I : 104 ff. Frotho I V (Saxo V I ) : I I : 127 fi., 136, 138, 143, 156, 169 Frotho V (Saxo V I I ) : I I : 40 f., 64 ff. Frodmar: I I I : 97 Frogertha: I I : 143 Frowin (Freavin): I I I : 117, 123, 129, 130 Fruote: 361 f., 370f. Fyri: I I : 147 Galand s. Wieland Gamaliel: I I : 232 f., 238 Gamelo von Metz: 89, 332 Gannund s. Wermund Garulf : I I I : 52 f., 56 g., 70 Geat: I I I : 60 Gefwulf : I I I : 56, 58 Geigad: I I : 1 5 6 5 . , 164, 178, 179 Geirjijof: I I : 45 f. Gelpfrat : 78, 98 Ge(n)simund: 317, 399; I I I : 114, 137 Gerlinde: 362, 376 f., 438 Gernot: 7 5 « . , 78 f., 83, 86, 95, 98, 101, 104 f., 116, 120 f., 175, 201, 287, 289, 293, 305 f., 309. 33°. 334 Gerutha (Geirrid, Gertrud): I I : 236, 243 Gestr: I I : 25 Gibich 1. (Gibica, Gjuki): 18, 86, 115 f., 120 f., 127 ff., 175, 177, 182, 200 f., 208, 287 f., 292 ff., 297. 35. 331. 384. 4«>4 Gibich 2. Zwergkônig: 203 Gibichungen (Gjukungen): 129 ff., 137 f., 142, 156, 184, 194 f., 208, 391. 394 Giselher (Gislaharius) : 13, 75, 78 t., 83, 86, 95 f., 98, 101, 104 ff., 113, 129, 131 f-. 138. 157. 180, 191, 202, 208, 252 Gizur: 317; I I I : 98 ff., 105 f., 111 f., " 4 . 137 Glaumvôr : 133

B.

GESTALTEN

DER

HELDENSAGE.

167

Glomerus: 368 ! Hadugast: III: 139 Godulf: III: 60, 63 i Ha-dcyn: II: 164; III: 10, 38, 150, Goldemar, Zwergkönig: 66, 267, 153 269, 412 Hagal: II: 254, 256 f., 274, 285 Goldwart: 328 Hagathies: 332 Gotelind: 99 Hagbard (Havbor) : 21; II: 26, 37, Gram, Schwert: 126, 128, 170, 185 44, 210 ff., 225, 243, 256, 307 ff., Gram, Hund: II: 55 312, 315 f., 318, 320; III: 144 Grani 1. Roß: 127 f., 130, 132, Hagen (Hagena, Hagano, Högni) 151 f., 154, 185, 314 1. Nibelungensage: 20 f., 59, 71, Grani 2. (Odin) s. Hrossharsgrani 76 ff., 81, 83 f.. 86, 89, 92 ff.. Grani 3. (Saxo V) II: 280 102 ff., 109 ff., 115 f., 120 £., 129 ff. Granmar: II: 251, 254, 256, 259 f., 136, 138, 141 ff., 154 ff , 175 ff-, 271, 292, 295 179 ff., 185, 187/., 190 ff., 196 ff., Grendel: III: 5 ff., 10, 12, 15, 17 ff., 202, 204, 206, 208, 210,281 f., 28gf., 2i, 23 ff.. 27 ff., 31, 37. 39, 44, 293, 296ff., 306, 331 ff., 337 ff . 46 f., 148 341 ff., 353, 385, 390, 392 ff-. Greip: II: 273, 278 ff. j 396, 4 1 5 f-. 420, 436, 438, 442; Grep: II: 280 II: 293; III: 69, 77, 141, 143, 158 Grim: 255, 263 ff, 311, 404, 409 Hagen (Hagena, Högni) 2. HildeGrimhild (Mutter): 23, 129, 133, sage: 22, 361, 365 f., 368, 370, 138 f., 175. 432 381, 383, 426; II: 293; H I : 63 Gripir: 127, 154 Hagensohn s. Niflung und Aldrian Grò: II: 280 Haki Hamundsson (Höge HergrimGrytungen: III: 98, 100, 114 son): II: 37, 42, 44, 56, 159. Gudere: I I I : 52 f., 57, 63 1780., 191, 193, 220 ff, 224 Gudlaf (Gunnleifus) : III: 52 ff. Haklang: II: 56 Gudmund: II: 251 f., 254 f., 262, Hako: II: 129 ff., 156 f., 191, 194, 280 211, 213 f. Gudny: 129 Half: II: 2 f., 97 f., 100 f., 272, 316, Gullinhjalti, Schwert: II: 54; III: 322 21, 73 •Halfdan (Healfdeane, Haldanus) Gurith: II: 191, 199 1. Skjölds Enkel, Frodis Sohn Gunther (Gundicarius, Gundahaoder Bruder: II: 31 ff., 42, 45 f., rius, Gudhere, Gunnar) : 13, 17, 50, 60, 64 ff., 68, 73 f., 99, 101 f., 21, 75 ff., 82 ff., 86, 94 f., 97 f-, 105, 110, 113 ff., 121, 123, 125, 104IÌ., 109, 116, 120f., I29ff., 136, 132. 135. 175. i g 8 . 205 f., 237 f., 138, 141 f., 155 f.. 175 f., 1 7 8 « . 263, 295, 300, 311, 313, 321; 185, 187, 191 f., 196 f., 200 f., III: 5, 31, 47, 54, 108, 149 203 f., 208 f., 287, 289 f., 290, Halfdan 2. Schwedenkönig: II: 293, 296 ff., 304, 306, 326, 331 ff., 128 f., 132 f., 143 338 f., 341 ff., 384 f., 390 f., 393 ff.. Halfdan 3. Haldanus = Helgi (Saxo 4 1 5 i.; III: 63, 158 VII): 41, 65 f.. 74 Guthorm (Godomarus) : 201, 208 f., Halfdan 4. Haidan = Asmund (Saxo 385 f., 390, 426 VII): III: 108 Habrok, Habicht: II: 54f., 88 f., 105 Halfdan 5. Harald Kampfzahns Hache: 239 Vater (Saxo VII): II: 189 Hadding (Haddingus Saxo I): II: 272 ff., 281, 288 Hadobarden (Headobearden) : II: *) Auch hier ist keine reinliche 69, 114 f., 119, 174 ff., 188, 268, Scheidung möglich. Der Name ist 294, 300f.; I I I : 15, 35, 37, 39, bei Saxo häufig. Einige deutlich 110, 158 kennbare Nebengestalten sind von Hadubrand (Alebrand): 316, 318ff., der Hauptgestalt, dem Skjöldenkel, 429, 438; II: 164 (1.) geschieden.

REGISTER.

H a l f d a n 6. V a t e r K a r a s : I I : 273, 275 H a l f d a n s ö h n e s. H r o a r und Helgi H a m , D e c k n a m e f ü r H r o a r : I I : 50 H a m a : I I : 127, 64 Hamal, Deckname für Helgi: I I :

Helche (Herka, E r k a — auch Ospirin): 77, 215, 217 s . , 223, 228. 235, 237, 245, 331. 415, 418 Helferich ( H j a l p r e k ) : 79, 218 f., 221, 223, 256 f., 259, 270, 274, 308, 324, 389 H e l g a : I I : 136 ff., 1 4 0 8 . , 155, 254. 257. 274 1 7 1 , 320 Hamdir (Ammius, Hemido, HaHelgi 1. der S k j ö l d u n g : I I : 2, 36, m i d i e h ) : 65, 2 4 3 S . , 249f., 252, 38, 42, 45, 5 0 f . , 60, 6 2 , 6 4 s . , 81. 253 85. 89, 94 f., 97 ff., 102, 106, H a m u n d : I I : 37, 211 f.. 214, 221, 110, 113, 1 1 7 , 120 f., 125, 186, 264 205, 320 f. H a n e f : I I : 128 Helgi 2. der Y l f i n g : 124, 129, 144, 35, H a q u i n u s : I I : 38 148, 162, 328, 367; I I : 47, 69. H a r , der S c h ü t z e : I I : 27 94. 165, 174, 177 ff., 215, 250 ff., H a r a l d 1. K a m p f z a h n : I I : 2, 9, 3i5 143, 1 8 9 0 . , 196 ff., 205 £f., 209, H e l g o : I I : 140 ff. 229, 306, 308, 310, 312, 3 1 5 , 321, H e l g u n d e : 340 323; I I I : 142 H e l m : I I : 294 H a r a l d 2. = H a l f d a n ( S a x o V I I ) : H e l m e r : I I : 282 I I : 40, 64 H e l m i c h i s : I I I : 144 H a r a l d 3. = H r o a r ( S a x o V I I ) : H e l w i n : I I : 211 ff. I I : 40 ff., 66 f. H e m i n g : I I : 209, 254, 289. 294 H a r a l d 4. Norwegischer T e i l k ö n i g H e n g e s t : 18; I I I : 7, 52 ff., 62 ff., ( V i k a r f a b e l ) : I I : 147 70, 143, 158 H a r a l d 5. enn g a m l i : I I : 186 Heodeninge (Hetelinge, Hjadninge, H a r d r e f i l : I I : 56 H e g e l i n g e ) : 365, 368, 370 H a r l u n g e n : 2 i 5 f . , 222, 239ff., 2 4 8 s . , H e o r o g a r : I I : 110, 113, 132; I I I : 5, 253f-. 379ff-. 407, 422, 424, 426. 6, 9 433; I I : 216 Heoroweard s. H j ö r v a r d H a r t m u t ( H e r b o r t ) : 328 f.. 375 H e p t i s a x , S p i e ß : I I I : 26 f. H a r t m u t ( K u d r u n ) : 362, 373, 384 H e r b o r t : 293. 324. 328 f., 375. H ä r t u n g : 263 407, 410, 438 H a r t w i n : 123 H e r b u r g : 329 H a t h e r u s (Hödr), Sohn L e n n o s : H e r e b e a l d : I I I : 10, 150 I I : 159 ff., 164 f. H e r e m o d : I I : 186; I I I : 145 ff. H a t i : I I : 265 Hereric (Hererich): 3 3 1 ; I I I : 49 H a v a r d : I I : 251 H e r g r i m : I I : 172 H e a d o l a f : I I : 294 i H e r i b e r t : 263 H e a r d r e d : I I I : 9 f., 16, 38 f., 49 ' H e r i b r a n d : 316 HeaJ>oric s. H e i ö r e k H e r i b u r g : 263 H e ö i n (Heoden, H i t h i n u s , Hetele) Heriold: I I : 209 1. H i l d e s a g e : 20, 22, 361 ff., H e r m a n n von Polen: 123, 235 370; I I : 293; I I I : 63 H e r m u t h r u d a : I I : 227, 230 f., 239 f., H e d i n 2. H e l g i s a g e : I I : 266, 270 ff., 244; I I I : 133 f. 287 Herjijof: II: 147t. H e i ö r e k (Hca{>oric): I I : 3 1 5 ; I I I : H e r r a d : 217, 219, 221, 223, 225. 71, 96 ff., 106, 109 ff., 150 338 H e i m e ( H a m a , H e i m i r ) : 46, 129 f., H e r t e g e n : I I I : 151 137, 140, 152, 213 215 f. 224, H e r t e r i c h : 313 241 f., 249, 253 f., 275 ff., 2 8 7 0 . , H e r t l i n d : 269 292 f., 296 ff., 306, 308 ff., 314, Hertnid, H e r t n i t s. O r t n i t 322 ff., 379, 399 f., 402, 405, 407, H e r t w i c h : I I I : 84 409 f., 4 1 2 f. H e r v a r ö 1. s. Hjörvarft

B.

GESTALTEN

Hervarö 2. Hundingssohn: I I : 2 5 1 , 254. 276 Hervarö 3. Amgrimssohn: I I : 276 Hervör: I I : 167, 1 7 1 f., 190, 260, 39. 3 ' 3 . 3 ' 5 f-. 319; H I : 71 f., 74, 96 f., 101 fi., 107, 109, I I I , 1 2 1 . 150 Herwig: 362, 364. 373. 375, 383; III: i n H e t h a : I I : 191 Hild (Hilde, Hildina) 1. Högnis, Hagens Tochter: 45, 52, 2 1 1 , 255, 260, 265 ff., 270 f., 283, 289, 291, 302 ff., 3 1 2 . 3 1 5 , 361 ff., 370 f., 374 f -. 377.381 fi-, 410.422,424 ff., 430. 433. 435. 439; I I : 270ff. Hild 2. = Brynhild 128; = Sigrun I I : 255, 260 Hild 3. Mutter Böövars I I : 58 Hild 4. Tochter Alos I I : 144 Hild 5. Tochter Buölis I I I : 108 Hilde (auch Hild) 1. die Riesin: 263, 404. 409 Hilde (auch Hild) 2. Artus Tochter: 328 Hildburg 1. (Kudrun): 328 f., 349, 362, 365. 375 f.. 47 Hildburg 2. Hugdietrichs Frau: 349, I I : 220 Hildebrand: 35, 52, 58, 79, 93, 98, 104 ff., 1 9 1 , 219, 221, 223, 225, 227 ff., 250, 263 ff., 267,270,272 ff., 283, 287 ff., 293, 296 ff., 302, 3o6ff. 3 1 1 ff., 3 1 5 ff., 325, 328, 338, 356, 369, 399, 401 f., 405 f., 408 ff., 4 1 5 , 424, 428, 432. 437 f., 440; I I : 30, 248, 297, 3 1 5 ; I I I : 52, 58, 90, 106, 108 f., 124 Hildeburh (Finnsburg): I I I : 54 f., 57. 59, 64. 68, 70 Hildegisleus: I I : 2 1 1 f., 214 ff. Hildegrim, Helm: 264 f. Hildegund 1 .Walthersage, (Hildegyö, Helgunde): 46, 59, 198, 331 ff., 337 ff., 342, 414 f., 439; I I I : 7 ° Hildegund 2. Yngligasaga: I I : 295, 297 Hildiger: I I I : 108 Hildisvin, Helm: I I : 45 Hinieldus s. Ingeld Hillugi (Illhugi) 367 Hjalli: 134 Hjallus: I I : 144, 155 Hjalmar: I I : 2, 3, 141, 309 Hjalmgunnar: 129

DER

MELDENSAGE.

169

Hjalti (Hjalto): 22 ff., 30 f., 39 f., 45. 54. 56 f., 59. 62, 75 ff., 90 ff., 95, 100 ff., 308, 3 1 8 Hialprekr: (Völsungasaga) 1 2 6 ! . , 130, 177, 2 1 9 H j ö r t : I I : 25 Hjördis: 126, 162 Hjörleif: I I : 98, 2 5 1 , 272, 294 Hjörvard 1. (Heoroweard, Hjarwarth, Hervard, Hjarthwarus) I I : 4, 22 f., 25. 30, 37, 40, 43 f., 46, 48, 52, 56, 70, 79, 85, 89, 91 ff., 95, 96, 103, 1 1 0 , 1 1 3 ff., 1 1 8 , 124, 205 Hjörvard 2. der Ylfing: I I : 250, 257, 264 ff., 278, 281 f., 285 f.. 288 f., 291 ff., 295 ff., 300, 3 1 6 f., 320 Hjörvard 3. Hundingssohn: I I : 2 5 1 . 254, 276 Hjörvard 4. Arngrimssohn: I I : 276 Hlaöguö: I I I : 72, 79 Hlöör (HliJje, Lotherus): 97 ff-. 103, 106, 109 ff., 1 1 3 Hlööver: I I I : 72 Hnäf (Nabi): I I : 294; I I I : 7, 53 ff., 65 Hniflung (Hagensohn) 134 Hnikar: 127, 143 Huohhing: I I I : 64 Ho, Hund: I I : 50, 66 Hokinge: I I : 294; I I I : 64 Höfund: I I I : 97 Höge Hergrimson s. Haki Hamundson Högni 1. Nibelungensage s. Hagen Högni 2. Hildesage s. Hagen Högni 3. Helgisage: I I : 2 5 1 , 254 f., 257, 259, 271 f., 289, 292 Holger s. Ogier Holm-Ryger: 368, 381 Hondscioh: I I I : 1 2 Hönir: 127 Hopp, Hund: 50, 66 Horant (Heoranda, Hjarrandi, Herrant): 37, 361 ff., 365, 368, 373. 381, 383. 425 Hörö: I I I : 193 Hornboge: 2 5 1 , 275, 296, 298 f.. 303. 3°9 Horsa: I I I : 64 Horvendillus: I I : 225, 230, 243 Hödbrodd (Hothbrodus): I I : 38, 67, 69 f., 100, 102, 1 1 4 f., 177. 251 ff., 259 f., 268, 278, 288 ff., 294

170

REGISTER.

H ö t t r : I I : 76 Hrafn, R o ß : I I : 45 H r a n i , 1. der B a u e r O d i n : I I : 54, 56, 88, 95, 97 Hrani 2. D e c k n a m e für H e l g i : I I : 50 Hredel: I I I : 6, : o , 43, 1 4 9 f f . Hredrik s. Hrörik H r e i ö m a r : 127, 143, 207 H r e i ö g o t e n : 2 1 2 ; I I I : 97, 110, 113, H r i m g e r d : I I : 265 ff., 287 H r i n g : I I : 52 f., s. a . Sigurd Hring Hroar (Hroögar, Ro, Roe) : I I : 3 6 g . , 42, 4 6 ! . , 50 f., 60, 64 ff., 68, 73 f., 95, 102, 110 ff., 113, 1 1 5 f., 125, 132, 173 ff., 186, 205, 294, 300 f., 3 1 1 ; I I I : 5 ff., 12, 14 ff., 22, 30, 36. 39, 43. 47- 54. 146. 159 H r o ö m a r : I I : 110, 174, 220 H r o ö m u n d : I I : 110, 174, 200 Hroömund, der H a r t e : I I : 56 H r o k : 51, 67, 73, 95, 102. 115, 121 H r o l l a u g : I I : 255, 260 Hrolf 1. G a u t r e k s o n : 277 f. Hrolf 2. K r a k i (Hroöulf, Rolpho, R o l f ) : I I : 3, 8, 19 ff., 27, 29 ff., 37 ff., 43, 45 ff., 52 ff., 62 ff.. 79 ff-. 95 ff-. 109 ff., 120 ff., 125, 132, 157, 173, 175, 188 f.. 205, 215, 250, 295 f., 300 ff., *o6, 308, 312 f. 315 ff., 324 f.; I I I : 21 f., 25 f., 29, 35, 38, 49, 65, 68, 152 Hrolf 3. der Schnellhändige : I I : 56 Hromund Greipsohn: I I : 7, 9, 174, 220, 272 ff., 279 ff., 286, 322, 324 H r ö n g v i ö r : I I : 273, 287 Hrörik (Hreörik, Erikus, R u r i k ) : 22 f., 26 f., 30, 36 ff., 41, 46 f., 48, 60, 64, 66 ff., 73, 80, 102, 104 f.; 110, U 3 f f . , 132., i88f., 193, 2050., 226, 236, 280; I I I : 7, 9, 35 Hrossharsgrani (Odin): I I : 147, 149, 172 H r u n t i n g : I I I : 8, 12 f., 26 Hugdietrich (Huga, C h l o d w i g ) : 127, 345. 349Ì , 358; I I : 220 H u n : I I I : 54 ff., 62 f., 104 f. H u n d i n g : I I : 4, 38, 69 f., 251, 254 ff., 263 f., 266 ff., 272, 275 ff., 284 ff., 293 ff., 313 Hundingssöhne : 126, 140; I I : 251, 254. 2 6 3

Hunlaf (Hunleifus): I I I : 55 ff., 62, 64 H u n o l d : 290

H u m m e r l u m m e r (Amelung) : 309 H u m l i (Humblus) : I I I : 97 ff-. 103. 106 H u m l u n g : I I I : 98 H v i t : I I : 52, 58 H v i t s e r k ( W i t s e r k ) : I I : 45, 52, 54, 56, 58, 60, 63, 70. 72, 96. 105, 317 H y g d : I I I : 9 f., 16, 38 f., 49 Hygelac (Cochilaicus, Huglaicus, H u g l e i k ) : I I : 71 f., m , 1 1 7 . l 5 6 . 164, 171, 178 ff.; I I I : 6, 8 ff., 14, 16, 57 ff., 41 f., 46, 49. 149, 153 fI b e l i n : 270 I l j a s : 233, 236, 327, 351, 356, 407, 420, 435 f.

353 f .

I l s a n : 287, 292 f., 305 f., 314, 323 f., 34 8 . 412 I l s u n c : 324 I m b r e k e (Emerca, E m b r i c o ) : 239 I m m u n g : 263 I m i a n : 309 f. I n g e b o r g : I I : 309 Ingeld 1. (Ingellus, I n g j a l d , Hinield u s ) : 34, 430; I I : 5, 20, 23, 30, 39, 46 ff., 60, 63 f., 67, 69, 73 f., 102, 105, 110, 112 ff., 1 1 9 . I 2 3 . 125 ff., 155 ff-, 159, 162, 164, 168, 172 ff., 181, 188 ff., 206, 213 f. 246, 300 ff., 306, 308 ff., 3 1 6 ; I I I : 9. 35, 68, 121, 143, 158 Ingeld 2. (Ingjald illradi): I I I : I 5 4 f Iring (Irung) : 22, 79, 101, 104 f . , 109, 190 f., 396, 426; I I : 1 5 3 ; I I I : 138 ff., 158 Irminfrid (Irnfrid): 79; I I I : 138 ffI s e n h a r t : 310 Ismar: I I : 219 Isung (Isin, Isack) : 278, 295 ff., 303, 305 f., 309, 330. 404, 409 I s u n g e n : 62, 78, 295 ff., 3°9. 33°. 4°4. 4°9 I v a r v i ö f a ö m i : I I : 190, J o n a k r : 244 J o r u n d : I I : 135 J u r i t h a : I I : 143 Kanselin s. Blödelin K a r a : I I : 272 ff., 278, 286, 290 K a r i : I I : 273, 280 K e r r ( K e m i s ) : I I : 160, K e t o : I I I : 1 1 7 , 123 K i a r : I I I : 72 f. K n e f r ö ö : 133 K o n r a d : 225

303, 305 f., 193. 205 f .

281, 283 f . , 164

B.

GESTALTEN

Kostbera: 133 Krimhild (Grimhild, Guörun, Kremold, Ildico, Hildico, Sienild): 59, 65. 71. 75 ff- 83 ff-. 93 ff-. 98 ff., 106, 136

1 0 9 ff., ff.,

!75. 194

141, 177.

ff.,

203

287

f.,

290,

384

ff.,

389

116

ff.,

145,

148,

180

ff.,

ff.,

209

293

f.,

f.,

392

f.,

125, 155

184,

129, 172,

187

f.,

f.,

245,

376,

379,

242

308, ff.,

f.,

415,

425

f.,

f.. 4 4 1 ; I I I : 3 9 , 1 4 1 , 1 4 4 Kristin, liden: I I : 218 Kudrun: 60, 80, 360, 362, 364 f., 3 6 9 ff., 3 8 4 , 4 0 7 , 4 2 9 , 4 3 8 f.; I I : 8 ; I I I : 1 3 , 1 7 f., 3 9 , 4 9 , 5 1 Kunild: 267 Kunimund: I I I : 144 Kuperan: 116, 168 Laf (Leifus): I I I : 54 f., 62 Lafing (Hunlafing ?), Schwert: 54, 62 Lamisso: I I I : 141 Laurin: 60 ff., 267 ff., 271, 277, 432, 438

2 9 4 f., 3 2 4 , 411 Lenno: I I : 159 f. Ler: I I : 1 6 0 , 1 6 4 Libertin: 270 f., 275 Liudegast: 76 Liudeger: 76, 89 Ljotr (Leoterus): I I : 144, 146 Löghti, Schwert: I I : 144 Loki: 127 Lowe, Roß: 321 Löwi, Schwert: I I : 39, 77 Ludwig 1. (Herbort): 328 f., 374 Ludwig 2. (Kudrun): 362, 374 Ludwig 3. (Ths.) 225 Ludwig 4. Ths., Deckname für Heime 322 Ludwig 5. Völundarkviöa I I I 79 Lummert (Amelolt): 309 Lyngvi: I I : 267 Machorel (Malek el Adel): 351 Madelger: 315 Mädhild: I I I : 70 Menja: I I : 31 Mimming (Schwert): 276 f., 280, 296,

2986.,

310

ff.,

3 3 2 f.,

337,

III: 81 Mimmingus (Waldgeist) (Saxo): 311. Mimir (Mime): 122, 150, 302, 313, 399,

389

406,

415;

Mistiltein, Schwert: I I : 273 f. Mitumnus: I I I : 123 Mysing: II 35 Nabi s. Hnäf

DER

171

HELDENSAGE.

Nägling, Schwert: I I I : 10 Nagelring, Schwert: 2 6 3 ff., 3 1 0 8 . , 315, 4 ° 6 Nibelung 1. Vater: 65, 113, 120, 167,

205

ff..

217,

295

Nibelung 2. Sohn: 134 Nibelung 3. = Hniflung: 134 Nibelungen: 5, 7,13, 21, 23, 40, 59, 65,

73,

98

ff.,

7 5 ff-, 8 1 , 103

f., 1 2 3 153, 155. 119

134,

161

ff.,

174,

176 s.,

213,

219,

277.

106

192

221

289,

83.

f., f.,

113,

140

f.,

164

ff.,

ff.,

f.,

303,

88ff., 93ff.,

ff.,

199,

225, 307,

115,

148 170 202

ff., f., ff.,

232,

242,

309,

334,

339 f-, 342, 348. 352 f-, 3 6 0 . 362 f., 371. 373. 379 f-, 384. 388 f., 3 9 6 f., 4 0 2 , 4 0 4 , 4 0 8 f., 4 1 6 , 4 1 9 f., 4 2 6 , 434. 436, 4 4 0 ; I I : 8 , 2 0 , 8 1 , 1 0 6 , 262, 303, 3 1 1 ; III: 3, 15, 18, 57, 63,

141,

158

Niöu6r

(Nidung, Nidhart): I I I : 7 2 ff., 8 3 , 89, 91 Nitger: 270 Norprecht: 288 Nuodung (Nauöung) 78, 101, 219, 283

Oda s. Uote Oddrun: 65, 139 ff., 148, 395, 428, 431 Oöin: 25, 125, 127 ff., 144 ff., 147 f.. 1 5 9 f., 1 6 3 , 1 6 5 , 1 7 2 f., 2 4 4 , 2 4 9 , 3 8 9 f., 4 2 7 . 4 3 2 ; I I : 2 3 , 2 7 , 30, 4 8 , 5 6 f., 8 9 , 9 6 , 1 0 3 , 1 2 4 , 132, 1 4 7 , 1 4 9 ff., 1 5 4 f., 1 7 0 ff., 1 8 0 f., 185,

191

ff.,

198,

200

ff.,

245,

f., 3 2 1 ; I I I : 3 2 , 7 7 , 9 9 , 1 0 5 f., 1 4 7 ff. Offa (Uffo) : II : 293 ff., 302 ff., 306, 3 0 9 f., 3 1 5 ; I I I : i, 6 8 . 7 0 f., 1 1 5 ff.. 255,

123

264, 309

ff.,

129

ff..

139,

157

Ogier (Holger): 323, 341, 369, 405 Olaf, verschiedene Könige bei Saxo: II: J 4 3 , 1 4 5 , 190, 200, 273 (Hromundsaga) ; I I I : 118 Olaf Kuaran: I I : 244 Olimarus: I I I : 104, m Olius: I I I : 84 Olo (Ali, Alo): I I : 1 4 3 ff., 1 5 3 « . 1 5 9 f., 1 6 4 , 181, 191, 194, 209, 317 Olof (Olafa, Alof) : I I : 46, 50 f., 6 9 t.,

95,

121

ölrun: I I I : 72 ölrunaregil s. Egil

172

REGISTER

Onela s. Ali Ongenl>eow: H I : 10. 15, 37 f., 122, 128, 150. 153 f. Oreo (Ocre): 27 Orendel: I I : 1 Ordlaf (Oddleifus, Oslaf): I I I : 52, 54 ff- 62 Orkise: 266, 270 O r m a r : (Wyrmhere ?) I I I : 9 7 f . , i o i ö m u l i : I I : 273 O r t : 95, 217 f., 222 f., 228 Ortlieb: 77, 79, 95 Ortnid (Ortnit, H e r a i t ) : 59 ff., 122, 215, 236, 238, 275, 283 f., 289, 312, 328, 344 ff-. 349. 354. 359 f-, 407, 419 f.. 427. 435. 439; I I : i . 275. 276; I I I : 32, 84 O r t r u n : 362 Ortwin: 219, 293, 309 f., 334. 3^2, 373. 377 Osangtrix (Oserich): 235 f., 243, 312, 330, 354 Osift (Hosed): 90, 95, 105 f., 109, 435 Oslaf s. Ordlaf Ospiria (Helche): 311, 415 Ostacia: 354. 435; I I : 275 f. Otacker (Odoaker, Addocar): 13, 229 ff., 241, 249, 316, 379, 397 400, 426; I I I : 157 f. O t r : 127 Otrygg: I I : 149 Ottar (Othere): I I : 44, n o , 116, 167; I I I : 10, 38, 122, 152 f. Ottelin (Etzel): 111 P a t a v r i d : 332 Perdeo: I I I : 144 Pilgrim, Bischof von Passau: 77, 90 Pineredus: I I I : 124 Portalaphe: 270 f. Ragnar Lodbrok: 69; I I : 2, 3 Ramund (Rambolt, Ranild): 281 Ranche: 113 Randolt: 215 Randver 1. lirmanrichs Sohn: 244, 246, 250, 253; I I : 216, 222 Randver 2. Harald Kampfzahns Halbbruder, Sohn des Folgenden: I I : 193 R a t h b a r t h u s (Raöbard): I I : 191, 193 Regin 1. Nibelungensage: 65, 71, 127 f., 150, 154, 165, 169 f.; I I : 106, 263; I I I : 84

Regin (Regno) 2. Skjöldungensage: I I : 41, 50, 66, 106, 263 Regin 3. Wielandsage: I I I : 81, 84 Reginbald: 240, 272 f. Reginfrid: I I : 209 Regnerus (Helgi): I I : 277 ff., 282, 285 ff. Reinald s. Rienolt Rentwin: 270 f., 274 Rerir: 161 Ribolt: I I : 282 Rienolt (Reinald): 215 f., 218 f., 223, 288, 290, 293, 308 f. Rigamus: (Aliel): I I I : 123fr. Rimstein (Ribstein, Ripémont): 222, 239 f.. 312 Rimus: I I : 160 Rispa, R o ß : 310, 314 Rodingeir s. Rädeger Rodulf, Herulerkönig: I I : 203 Rolf Karl: I I : 36, 42 Rose, Schwert: 351 Rosimund: I I I : 141, 144 Rozeleif s. Ruodlieb Rüdeger: (Rodingeir): 22, 77S., 95, 98 f., 104 f., m , 190, 215 ff., 222 f., 226, 232, 266, 284, 288 ff., 305. 334. 338, 396. 426, 439; I I : 272 R u m e t r u d : I I I : 141 Rumold: 96, 99, 396, 413 Runze: 259 Ruodlieb (Rozeleif): 257, 263 f., 328 f., 427, 433; I I : 1; I I I : 150 R u t a : (Hrut) I I : 22 f., 30, 39, 73, 98, 102 f., 105, 123 Saben (Seafola): 345, 348 f.; I I : 220 Séefred s. Sigefred Saelde, J u n g f r a u : 266 S a v i l : I I : 46, 95 Samson: 71, 284 ff. Sarius s. Sörli Scatus, Scati: I I : 33, 144, 155 Sceaf (Scäf): 25; I I : 184ff.; I I I : 47f. Scharpf: 217, 288 Schemming, R o ß : 218, 223, 276, 287, 296, 301, 303, 307, 31°. 3*4 Schilbung: 115 Schildungen s. Skjöldungen Seeburg: 256 Seegen: I I I : 52, 56 Sewart: 328 Sibich (Sifka, Bikki): 215 f., 218 f., 222, 239 ff., 244, 246, 248 f., 253, 348, 379 ff., 426, 438; I I : 217, 220

B.

GESTALTEN

DER

Sienild s. Krimhild Sifka(Hunnenfürstin) : I I I : 97, 104, 110 f. Sifrit von Moorland: 362, 374 Sifrit von Niederland s. Sigfrid Sigar (Sigehere) : 1. Hagbardsage: I I : 211 ff., 214 f., 217,

199 ff., 203, 207, 209, 252

Sigurö, Sigfrids Söhnchen: 137 Sinfjötli (Fitela, Sintarfizzilo): 64, 125 f., 147 f., 153. 160, 165, 384, 423, 432; I I : 122, 184, 203, 251 ff., 262, 264, 280, 287; I I I : 147 Sintram (Sistram): 235, 272 ff., 296,

221 ff., 225, 309 289

Sigeferö (Finnsburg): 74; I I : 209; I I I : 52 f. Sigeher: 235 Sigelint (Sigrlinn, Siglinde) : 23, 75, 116, 162; I I : 265 f., 269 Sigeminne: 347 Sigenot: 60 f., 255, 263 ff., 353, 411 Sigerich: 163 Sigfrid (Sifrit, Sigurd, Seyfrid, Si- j vart, Sjurdur) : 10, 13, 18 f., 23, 26, 40, 46, 63, 65, 69 ff., 73 ff., 81 ff., 91, 93 ff., 100, 105, I l l f . , 115 ff., 124 f., 127 ff., 135 ff-, 135 ff., 142 ff., 153 ff., 162 ff., 1 6 7 0 . , 186 ff., 190, 199 f . , 203 ff., ; 217, 275, 278, 286 ff., 293, 295 ff.,

306 f., 311 ff., 327, 342, 373, 3840., 399. 404 f., 409, 422 ff., 427 f., 430 ff., 440, 442; I I : 44, 106, 136, 165, 167, 209, 218, 243, 251, 253, 257, 262 ff., 267 ff., 284 f., 287, 296, 303 f., 313 ff., 326; I I I : 32 f.. 41, 80, 84, 86, 114, 121, 126,

144. 158 Siggeir: 125 f., 147 ff.; I I : 223,251 Sigi: 161 Sigmund (Sigemund): 24 f., 45,

74 f., 83, 115 f., 148 f . , 1 5 1 . 157«.. 163 g., 169 f., 172. 384, 386 ff., 399. 4 « ff . 4 2 7 . 429. 432 f ; I I : 71. 203 f., 251, 254, 257, 262 ff., 267, 269, 271, 284 f., 286 f., 289, 293, 296, 303, 309; I I I ; 7, 32, 68, 146 ff., 158

Sigfrids Söhnchen:

298, 403, 433, 437

Sisar: I I : 147 ff., 156, 158 Sisibe: 123, 151 Siward s. Sigfrid Skjöld (Scyld, Scealdwa): I I : 18, 37, 46, 110, 114, 184 ff., I I I : 5, 10, 47 f., 132, 147 ff., 153 Skjöldungen (Scyldingen, Skaldingen, Schildungen): I I : 10, 18 ff., 32ff.. 41 ff., 48 f., 58, 6 i f f . , 68 ff., 75, 79, 81, 86 ff., 91, 95 f., 98, 105, 108 ff., 1 1 3 ff., 116 f., 132, 134 f., 143 f., 146, 153, 166, 1 6 9 , 1 7 1 ff., 179, 181, 184, 186 ff., 201, 204 ff., 223, 277, 286, 295 f., 301 ff., 312, 315, 317 ff., 320, 323,

325Skrep Schwert: I I I 118, 128 Sköfnung: Schwert II 56 Skuld: I I : 22, 30, 36 f., 40, 42, 44, 47 f., 51 f.. 55 ff., 61, 74, 76, 89, 92 ff. 95 f., 98, 103, 124, 165, 308 Skur: I I : 47, 52, 57. 78 Slagfiör: I I I : 72 ff., 79, 91 Sleipnir: 127 Slöngvanbaugi, Beiname Hröriks. s. d. Snyrtir, Schwert: I I : 23, 77 Sörli (Saraleoz, Sarius, Sarelo, Serila) : 46, 244 ff., 249 f., 253, 401 Starkaö: I I : 5, 20, 47, 65, 69, 71, 74, 96, 119, 125 ff., 147 ff-, 191 ff-, i g ö f f - , 201, 216, 246, 254 f., 260, 286, 290, 300, 302, 306, 308, 3ioff., 314 fr., 324; I I I : 37, 96, 126, 138. 140

76,

129, 182

(Signelill) : 21, I I : 2ioff., 221, 223 f., 309, 315 Signy: 125 f., 147 t., 161; I I : 46, 50, 106; I I I : 145. Sigriö: I I : 46, 50, 106. Sigrdrifa: 128, 138, 143. Sigrun: I I : 141, 251 ff., 267 f., 270, 272, 275, 279 f., 284, 286, 289, 309

173

Sigstab: 219; 221, 275 f., 287 f., 293. 2 99. 308 S., 314, 406 Sigurö Hring: 182; I I : 191, 193 f.,

Sigar 2. Helgisage: 254, 257, 266,

Sigmund,

HELDENSAGE.

Starkaö: 2. (Großvater): I I : 177,

Signe

179, 181

|

1 1

;

Starkher: 314 Starolf: I I : 56 Storverk: I I : 127, 148, 150, 193 Studas: 314 Stutfuchs (Stüving): 289 f., 293, 297. 299. 309 fSvafnir: I I : 265, 268 f.

174

REGISTER.

Svanhild (Sonilda, Svanailta) : 46, 52, 124, 243 f., 246, 248 f., 253 f., 378 ff., 427; I I : 216, 220 S v a n h v i t : I I : 265,268 f., 273,277ÍI., 284, 286, 288 f. Svafrlami: I I I : 96, 102 S v a v a : I I : 265 ff., 275, 284, 286, 294; I I I : 97 S v a r t a : I I : 134 Svemmel: 77 Sverting: I I : 46, 65, 73, 105, 128, 130, 134 f., 160 f., 1 7 1 . 175 f., 1 7 8 ; I I I : 8, 37 Sviagns, R i n g : I I : 45 f., 48, 55 f., 60 f., 67 f., 104, 322 Svip: I I : 52 Svipdag: I I : 45, 52, 54 ff., 62 f., 7 1 f., 76, 95, 105, 156 f., 164, 178 f., 3 1 7 S v ö r t : I I : 58 Sywaldus ( S y v a r d ) : I I : 2 1 1 , 2 1 3 T a n n a : I I : 157 f., 164 T a t o : I I I : 142 T h e o d e b e r t : 358; I I I : 40, 43 Theoderich 1. der Große s. Dietrich Theoderich 2. von F r a n k e n (s. auch Wolfdietrich): 358, 4 1 6 ; I I I : 138s. T h o r a : I I : 36, 38, 41 f., 69, 320 Thoraldus: I I : 277, 287 Thorilda: I I : 277, 287 T h o r o : I I : 144 Thurisend: I I I : 139, 141, 143 T h r a n d : I I : 189 T o k i : I I : 195, 201 T o s t o : I I : 144 Tripel: 345 T u f a : 230 Tuinfredus: I I I : 124 T u n n i : I I I : 152 f. Tyrfing: I I I : 96 ff., 108, 1 1 4 Jjakkraö: I I I : 73, 75, 79 Jx>rr: I I : 59, 127, 149 ff., 166 f., 170 ff., 180 f., 277 t>orir: I I : 53, 57 ff. p r y ö : I I I : 70, 1 3 1 ff., 148 U b b o : I I : 1 9 1 ff., 201 Uffo s. Offa Uggerus s. Yggr Ulf von J e r a : 414 Ulfrad s. W o l f h a r t Ulvilda: I I : 38, 40 U n a : I I : 147 f. U n f e r d : I I : 1 1 9 ; I I I : 6 ff., 12, 23, 49 Ursa s. Yrsa

U t e (Oda) 1. M u t t e r d e r B u r g u n d e n : 75. 78, 96. 99. i n . 193. 2°9. 250, 425 f., 442 U t e 2. Hildebrands G a t t i n : 318, 319 V a d i s. W a t e V a l d a r : I I : 190 Vali: I I : 253 V a r : I I : 50, 66 Vazi: I I : 157 f., 164 Veseti: I I : 45 Vidga s. Witege Vidigoja: I I I : 1 3 7 Vifil: I I : 50, 60, 66 Vigo: I I I : 1 1 7 , 123, 1 2 9 Viggo s. Voggr Vigletus: I I : 228; I I I : 116 V i k a r : I I : 5, 8, 49, 147 ff., 162, 164, 180, 182, 202, 3 1 1 Vingi: 133, 194 Virginal: 62, 2 7 0 f f . , 2740., 305 309 f., 314, 412 Vizinn s. Wisineus Vöggr (Wiggo, Woggerus): I I : 40, 45. 47 f-. 55. 57 Í-. 63, 79 f., 86, 94, 96, 100 ff., 3 1 8 f., 3 2 1 , 324 Voli: I I : 273 Volker: 78 f., 81, 96, 98, 100 f., 104 f., i n , 190, 287 ff., 292, 304 f., 334. 396 Volknant: 216 Völsungen: 5, 8, 49, 106 f., 203 f, 221, 2 5 4 ! , 2 5 8 ! , 264, 285, 287, 311, 313; III: 131 V ö t t 1. Hrolfsheld: I I : 56 V ö t t 2. J a r l : I I I : 122 W a c h i l t : 318, 369 W a l b e r a n : 62 W a l d e m a r : 233 f., 236 f., 364, 404, 407. 435 W a i t h e r (Waldere, W a l t h a r i u s ) : 19, 46, 59, 64, 174, 192 f., 198 f., 204 f., 209, 217, 225, 235, 277, 297. 306, 3 1 1 , 314, 327 f., 3 3 1 ff., 407, 414 s . , 422 ff., 4 2 6 6 . , 433, 439; I I : 2 1 1 , 224, 282, 296; I I I : 41, 49 f., 69, 70, 87, 1 2 1 , 147, 1 5 7 f . W a r m u n d u s s. W e r m u n d u s W a t e (Wada, V a d i ) : 2 7 1 , 327, 361 ff., 368 ff., 373. 375, 381. 383, 425 f-. 433. 435 H I : 63, 80, 83, 85. 94 W a s k e (Wüzke): I I : 1 5 7 W a z e : I I : 160, 164

C.

STÄTTEN DER

WealhJ)eow: I I : n o f , 120; I I I : 7 e - 49 Webiorg: I I : 191 ff. W e d e m : I I I : 6, 43 Wenezlan: 62, 235 Wendeln: I I I : 6 Weohstan: I I I : 10 Werbel: 77 Wermundus (Warmundus): I I I : 1 1 5 ff., 1 2 3 f., 1 2 9 Welisung (Weisung) Schwert: 163 Wicram: 270 Widergyld: I I : 173, 175, 183 Widolt: 330 Wieland (Völund, Welent, Welant): 5 2 f., 2 7 5 ff., 3 0 2 , 311, 3 1 3 f., 331 i-, 337. 369. 389. 399. 406. 427, 430, 4 3 5 ; I I : 243, 275, 279, 302 322

ff.,

308II.,

312, 314 6, 28, 68

ff.,

319, 7 1 ff.,

HELDENSAGE. 399, 401 420,

426

f., f.,

175 405 435

f., f.,

409

f., 4 1 2 III:

438;

ff.. 83.

137 Witolf: I I : 41. 99 Witserk s. Hvitserk W i t t a : I I : 293 Wölfinge: 126, 129, 137, 170, 202, 3 6 7 f., 373 ff- 382: I I : 2 9 6 f. Wolfdietrich (Theuderich): 47, 59 ff.. 2 1 5 , 2 5 5 f., 2 5 8 f., 2 6 2 , 2 7 4 t-, 2 8 0 , 2 8 3 ff., 3 1 0 , 3 1 2 ff., 3 1 9 , 3 2 7 .

344 ff-. 352 f-. 355 ff-. 400. 4*3. 4 1 8 ff., 4 2 3 f., 4 2 7 , 4 3 9 f-. I I : 1, 8, 2 2 0 , 2 4 8 Wolfhart (Ulfrad): 79, 106. 219 ff.. 2 2 3 f., 2 3 4 f., 2 3 7 , 2 6 7 , 2 7 7 , 2 8 7 f., 416,

290 f.,

293,

402, 4 1 2 ,

297,

305«.,

309 f.,

414.

Wolfrat: 277, 402 Wolfwin: 364, 377, 383 Wülfing: 349 Wulf: I I I : 39, 122. 153 f. Wulfgar: I I I : 6 Wulfhere: I I I : 111 Wunderer: 60, 225, 266 f., 271, 280, 3°3. 4 1 1 Wyrmhere s. Ormar Yggr (Uggerus-Oöin): I I I : 105 f. Y m i (Imi): I I : 208 Yngvi: I I : 252, 263, 271, 295; I I I : 152 Yrsa (Ursa): I I : 31 ff., 41 f., 45 f.. 51 f-. 55. 57. 6 ° . 67, 6 9 t., 8 1 f.. 300 f., 303, 8 5 f., 8 8 , 9 4 ff., 1 0 0 , 1 1 0 , H 9 ff. f., 3 6 9 , 3 7 9 f., I 308, 3 1 8 , 320; I I I : 1 5 2

f.; I I I : 1, f., 157 ffWiglaf: I I I : 10 f., 34, 49 Wildeber (Wildifer): 296, 298, 329 f. Wilcinus: 369 Winithari: I I I : 113 Winus: I I : 157, 158, 164 Wislaus: 340 Wisna: I I : 178, 191, 193 Wisselaue (Vizleo): 330 Wisineus: I I : 155, 157, 171, 180 Witege (Widia, Wudga, Vidga Widrik, Vidigoja?): 46, 213, 2 1 5 ff., 2 2 3 f., 2 2 6 , 2 2 8 , 2 3 0 f., 2 4 1 f f . , 2 5 3 f., 2 6 7 , 2 7 5 ff., 2 8 0 f., 287«., 293, 298, 3 0 6 ff., 3 1 2 ff., 3 2 4

C. STATTEN DER HELDENSAGE. (Verzeichnis der örtlichkeiten, an denen Heldensage spielt, oder die für die Geschichte der Heldensage wichtig sind. Namen geschichtlicher Stämme und Länder finden sich hier, sagenhafte Namen im 2. Verzeichnis. Also z. B . dort Grytungen, Tyrfing, hier Greutungen, Terwingen.) Aasfeld: I I I : 143 Adlerstein s. Arastein Afrika: 366 Agde: I I : 147 Ägidora (Egdora = Eider): I I : 303; III: 126 Albans, Abtei, S t . : I I I : 123 Alfheim: I I : 172

Alemannien: 61 f., 336, 378, 424; III: 157 Angeln: 18, 53, 241, 252, 381, 424; I I : 186, 299; I I I : 3 5 , 4 6 , 4 8 , 1 2 3 1 2 8 ff., 1 5 7

ff.,

Angelsachsen: 212, 277, 336; I I I : 36. 4 2 , 5 9 f., 8 7 Aquitanien: 331, 341

176

REGISTER

Arastein: I I : 2 5 1 , 2 9 2 Arona: 2 7 0 f., 2 7 4 f. Ask: I I : 1 4 8 Athen: 3 4 5 Austrasien: 4 1 7 Balofa (Balve?): I I I : 8 0 , 9 4 Bardengau (Bardonje): 3 0 5 Baskenland: 3 4 1 Bayern: 1 8 , 6 0 f., 7 3 , 1 9 1 , 2 2 5 , 3 1 7 , 343. 393 ff-. 397. 399. 424; I I : 221; III: 1 5 7 Bechelaren (Bakalar): 7 8 , 9 5 , 9 9 , 105,

216,

223,

225,

396,

4 3 8

Beowulfs Berg: I I I : 5 0 Bern (Verona): 1 0 , 2 3 , 4 7 , 6 0 , 1 9 7 , 2 1 1 , 2 1 3 , 2 1 5 , 2 1 7 f., 2 3 9 , 2 5 1 , 2 5 5 f., 2 6 0 , 2 6 7 , 2 6

78,

229, 9 f., 2 7 3 , 2 7 5 ff.. 2 7 9 ff., 2 9 5 , 2 9 7 . 3 ° i f - . 3 0 6 , 3 0 9 , 3 1 3 ff.. 3 1 8 , 3 2 5 , 3 2 8 f..

338. 344. 349. 353. 360. 380, 393. 397. 399 f-. 4 ° 2 ff., 4 0 9 , 4 " ff-> 4 1 8 , 4 3 4 ff.; I I I : 9 2 Bertangaland (Birtingsland) s. a. Bretagne: 7 1 , 2 9 5 , 3 0 1 , 3 0 4 , 3 0 9 , 328 Bjarmland: 4 1 4 ; I I : 1 6 0 Böhmen: 6 2 , 2 3 5 Bonn: 404!., 4 3 4 Boillyng ( Roljung)brücke: I I : 1 6 5 Bozen: 2 6 8 Brabucht (Bravik): I I : 1 9 3 . 2 0 8 , 292

Bralund: I I : 2 5 4 , 2 9 2 , 2 9 5 Brandenburg: 2 3 0 , 2 3 4 Brandey: I I : 2 9 2 Bravellir: I I : 2 0 , 2 5 , 1 4 4 f., 1 5 7 , 1 6 0 , 170, 1 7 7 f., 1 8 2 , 1 8 9 f., 1 9 4 ff., 2 0 7 ff., 2 5 1 , 2 6 0 , 3 0 2 f., 3 0 8 , 3 1 2 , 3 1 9 ; III: 1 4 2 Breisach: 2 5 0 Breisgau: 2 4 2 Bretagne: 2 7 0 , 2 7 8 , 3 0 5 f., 4 0 4 , 4 0 9 , 413 Brian: I I : 1 9 6 Britannien: 2 7 7 , 3 0 5 ; II: 3 9 Brondingenland: I I I : 6 Brünhildenbett: 1 7 3 Brunvagar: I I : 2 5 4 Büden (Widdin): 2 3 5 , 3 4 5 Burgdorf: 2 7 3 Burgund: 1 6 3 , 2 0 0 , 3 3 1 , 3 8 4 Burgunden: 1 7 , 7 3 ff., 7 7 ff., 8 1 , 8 9 , 9 1 f., 9 4 , 101, 1 0 3 f., 1 0 9 . 125, 1 3 3 , 1 4 8 f., 1 7 9 f., 1 9 1 ff., 195 ß-, 2 0 0 f., 2 0 3 ff., 2 0 8 f., 2 8 2 , 287,

289, 293, 297, 3 0 5 , 3 3 4 , 3 3 8 f. 342. 3 8 4 0 . , 3 9 2 ff., 4 0 4 , 4 1 5 f . ' 4 2 2 ff., 4 2 6 ff., 4 3 1 , 4 3 3 ff., 4 3 7 ; II: 6 2 ; III: 1 5 8

Byzanz: 2 3 8 ; II: 1 5 7 Chattuarier (Hetwaren): III: 3 5 , 3 9 , 40 Cimbria: I I : 2 3 2 Clermont: 4 7 ; I I I : 4 2 , 8 7 Dacien (Danien): I I : 3 6 Dänemark: 1 5 , 1 8 , 2 1 , 2 5 , 4 4 , 5 3 , 5 7 f.. 6 6 , 6 8 , 7 0 f., 7 3 , 7 6 , 7 9 , 8 7 , 126, 1 3 2 f., 1 4 2 , 182, 184, 234, 2 4 8 f., 2 5 2 , 2 8 9 , 3 2 0 , 3 2 6 , 361, 3 6 4 , 3 6 6 , 3 6 8 ff., 3 8 1 ff.. 3 8 7 , 3 9 5 , 4 0 6 , 4 1 3 , 4 2 4 , 4 3 5 , 4 4 1 ; II: 3 9 , 1 f., 4 5 , 5 0 ff., 5 6 . 6 6 f., 1 0 1 , 40, 1 4 4 f., 1 5 8 , 166, 182, 9 4 . 1 9 9 t . , 2 0 5 f., 2 0 9 , 2 1 1 , 2 2 f., 2 2 4 , 2 2 8 , 2 4 0 , 2 4 6 , 2 4 9 , I I I : 2 4 , 3 6 f., 7 1 , 9 4 , 1 1 5 , 1 1 7 , 122, 125, 1 5 2

4 1 1 2

130 186 218 2 9 2 120

, , , ; ,

Dänen, dänisch: 1 8 , 2 1 f., 2 5 , 4 3 f., 112, 154, 5 3 . 5 7 . 6 6 , 7 0 f., 7 6 , 184. 188, 234, 248, 280, 285, 3 0 6 , 3 0 8 f., 3 1 1 , 3 2 6 , 3 6 6 , 3 6 9 0 . , 381, 3 8 3 f., 3 9 5 , 4 4 1 f.; I I : 2 , 5 , 1 0 ff., 1 4 f r . , 1 9 ff., 2 2ff.,3 0 , 3 2 , 3 4 , 3 6 « . , 4 0 . 4 2 , 4 7ff.,7 1 , 8 2 ff., 8 8 f., 9 0 , 9 7 f., 1 0 0 , 109, 1 1 0 , 1 1 3 . 1 1 8 f., 1 2 0 , 1 2 3 f., 1 2 7 , 1 3 2 ff., 1 4 0 , 157, 166, 173 f . 1 8 6 ff., 1 9 0 , 1 9 2 ff., 1 9 5 , 198, 215, 217, 201, 2 0 4 ff., 2 1 1 f., 2 2 5 f., 2 2 8 , 2 3 3 , 2 4 3 . 2 4 5 , 2 4 9 f., 2 7 6 , 2 8 4 , 2 9 2 , 2 9 4 , 2 9 9 f., 3 0 4 ff., 3 0 9 , 3 1 3 ; I I I : 3 , 5 f., 7 ff., 1 1 ff., 1 5 , 2 4 , 2 8 ff., 3 3 ff., 3 6 ff., 4 0 , 4 3 , 4 6 , 4 8 ff., 5 4 ff., 5 7 , 6 1 , 65, 69, 104, i i 5 f f . , iigff., 123, i25ff., 1 3 0 , 1 4 5 f., 1 4 9 , 1 5 1 f.

Danpr (Dnjepr): 2 0 ; I I I : 9 8 , 1 1 2 f. Deutschland, 1 8 , 3 1 ff., 4 1 , 4 7 , 5 2 f.. 5 7 , 6 5 , 6 8 ff., 7 3 ff.. 1 2 3 , 1 6 2 , 1 6 9 f., 1 7 3 , 1 8 1 ff., 1 9 1 , 194, 243, 1 9 6 , 1 9 8 f., 2 0 8 , 2 1 1 f., 2 2 1 , 248, 324,

252, 265, 276, 3 5 3 f., 370,

279, 281, 306, 3 7 8 ff., 3 8 2 ,

387. 389. 391. 393. 395

407.

4 1 0 , 4 1 3 ff., 4 1 8 , 4 2 g f . , 4 3 2 , 434; II: 1 6 5 , 1 7 6 s . , 242, 272, 284, 292, 300, 3 1 0 ; III: 2 7 , 3 0 , 3 6 , 5 1 , 6 7 , 7 7 ff., 8 4 f . , 9 0 f . , 9 3 f . , 1 9 0

Deutsche, deutsch: 5 2 f., 5 7 f., 7 4 f., 8 8 , 9 0 f., 9 3 , 1 0 4 t . , 1 0 7 ff., 1 5 3 ,

C . STÄTTEN DER HELDENSAGE. 1 7 4 , 1 7 6 , 1 8 2 , 184 f., 190, 1 9 4 ff., 2 0 I , 2 1 1 , 2 1 4 , 2 2 5 , 2 3 5 ff., 239, 2 5 4 . 2 5 7 , 259 í • 262 ñ., 2 7 2 , 2 7 4 ,

276, 281 f., 2 8 5 0 . , 292, 296 f. 302, 304, f., 3o8ff., 316 f., 320 ff., 3 2 7 s . , 335, 337 ff-. 350 f., 353ff . 357 Í-. 365. 369 374. 377. 3 7 9 f., 382 f., 3 9 1 f-. 394- 400. 402, 404 f., 408 ff., 4 1 2 , 417, 4 1 9 , 4 2 4 , 4 2 6 , 4 3 2 ff.; I I : 129, 156, 2 i i , 2 1 5 , 269, 276, 296, 3 0 2 , 306, 310, 3 2 2 ; I I I : 7 7 , 7 9 f-, 8 3 , 9 1 , 1 1 5 f.. 1 1 9 , 130. 133. !37 Don: II: 158«.

D o r t m u n d ( J » r t a ) : 95, 99, 195, 434 D r a c h e n f e l s (Drekanflis): 257 f. D u b l i n : I I : 157 f., 160, 164, 172, 187,

244

D u n ( D o n a u ? ) : 20, 78, 95, 97 f.. 194. 277. 393. 402; I I I ; "3 D ü n a : I I : 158, 177, 180 D u n h e i d e : 415; I I I : 39, 112 f. D y l g i a : I I I : 93 E c k e r t s b e r g : 243 E i d e r : I I : 293, 302; I I I : 116, 118, 1 2 7 ff.

E l b e : I I I : 115, 126 E l s l o v : 374 E n g l a n d : 18, 32, 34, 36, 47, 57, 74,

211,

240

ff.,

311,

336,

349,

368. 379. 386, 4 1 5 , 4 2 4 ; I I : 38, 5 0 , 7 9 , 100, 1 1 0 , 1 1 3 f . , 1 7 3 , 1 8 6 , 1 9 1 , 193, 1 9 6 , 2 0 1 , 2 2 6 ff., 230, 2 3 6 , 238, 2 4 0 ff.. 2 4 5 . 2 4 7 , 284, 3 0 6 , 3 2 2 ; I I I : 20, 24, 2 7 , 36, 4 2 . 4 7 , (>3 f., 6 7 ff.. 86 ff., 90 f., 1 2 3 , 1 2 6 f., 1 3 0 , 1 3 3 , 1 4 9

E n g l ä n d e r , englisch: 34, 43, 164, 2 1 1 f., 229, 3 3 2 , 3 3 6 f., 3 6 7 0 . 3 8 1 , 4 2 9 ; I I : 1 5 . 24. 8 7 . "3. 1 7 6 , 186, 188, 230, 239, 243, 2 5 0 , 284, 2 9 9 , 3 0 5 ; I I I : 5, 25, 28, 30, 36 f., 4 6 ff., 6 7 f., 7 1 , 88 ff.,

i o g f f . , 115, 125, 127, 130, 133, 148

E t z e i n b u r g : 77 f., 92, 215, 415. 434 F a l d a r w a l d : 326 f. F a l d e r ( N e u m ü n s t e r ) : 327 F a l k e n i s : 346, 350, 359, 419 F ä r ö e r : 70 f., 73, 110, 321, 413, 4 4 1 ; I I : 4 F e h m a r n : 280 F e n h r i n g : I I : 148 S c h n e i d e r , Heldensage II. 2.

266,

Fifeldor (Eider): I I I : 126 F j ö t u r l u n d : I I : 255 F i n n e n : 1, 5, 25, 28; I I : 51, 158, 1 8 7 , 2 4 8 ; I I I : 65, 72 ff. F i n n s b u r g : I I I : 4, 50, 52 ff., 58, 60, 62 ff., 6 7 ff. F r a k k l a n d : 162 F r a n k e n : 18, 33, 44, 62, 200, 331, 384, 424; III: 1 3 8 f., 1 5 7 f. F r a n k e n l a n d : 26, 128; I I : 293 F r a n k r e i c h : 30, 38, 59, 68, 123, 1 8 7 , 2 0 6 , 3 4 1 , 3 5 7 , 3 7 4 , 402, 4 i 6 f . , 4 2 7 ; I I : 1 9 1 , 240; I I I : 9 1 , 9 4 , 1 3 2 , 138, 1 5 7

F r e i b u r g : 243 F r e k k a s t e i n : I I : 252, 254 f., 266 f., 269

Friesland, F r i e s e n : 18, 34, 364; I I : 1 9 2 f., 2 9 4 ; I I I : 8, 10, 40, 5 4 f., 5 6 f., 6 1 , 64, 1 5 7 F ü n e n : I I : 36, 39 Fyrisvellir: I I : 23, 30, 43, 45, 55 Gallien: I I I : 40, 112 G a r d a : 122, 276, 301, 304, 345 G a r d a s e e : 236, 315, 354, 406, 419 G a u t e n ( G e a t e n ) : 18, 20, 53, 125; I I I : 6, 8 ff. G a u t l a n d : 125; I I : 53, 89, 115, 1 4 8 , 1 9 3 , 3 0 5 ; I I I : 10, 22, 5 0 G e r m a n e n : 15, 18 f., 24, 28, 31, 38,

46..

Givers ( Ä t n a ) : 372 G l o m m e n : 368, 371, 381; I I : 294 G n i t a h e i d e : 127, 434 Götaelf: I I : 273; I I I : 36 G ö t e b o r g : I I : 37 G o t e n : 16, 18, 20, 33, 37, 44, 52 f., 1 0 5 f., 191, 2 1 1 f., 214, 298, 2 3 0 f., 2 3 5 , 238, 2 4 1 , 244, 2 4 6 f., 2 5 2 , 282, 2 9 1 , 302, 3 0 7 , 3 1 5 ff., 3 2 0 f., 3 4 1 , 3 4 3 , 3 7 8 , 3 9 7 , 399, 4 0 4 , 4 0 7 f., 4 1 1 , 4 2 4 ; I I : 2 2 ; I I I : 96, 98, 100, 103, 108, 1 1 0 , 1 1 2 ff., 1 5 8

G ö t l a n d : 36; I I : 207, 292 G r a n : 215 G r e g e n b o r g : 225 G r e u t u n g e n : I I I : 98, 100, 114 G r ö n e s u n d : 369; I I I : 80 G r ö n l a n d : 21, 30, 57, 387, 422, 426,

390,

i 77

429

G r o n s p o r t : 219 H a e y : 365 H a l o g a l a n d : I I : 148 H ä l s i n g b o r g : 368; I I I : 83

178

REGISTER.

H a n ö f r a : I I : 128 Harvadaberge s. K a r p a t h e n H a t i f j o r d : I I : 265 H e d e b y : I I : 37, 185 Hedinsey (Hithinso, Hiddensee): 365 f., 382; I I : 251, 292, 295 H e o r o t : I I : i n f . , 116, 118, 173, 175; I I I : 5 ft., 35, 39 Heruler I I : 300 I I I : 142 H e t w a r e n s. Chattuarier H i n d a r f j a l l : 128 f. Hindarheide: 128 Hlesey (Läsö) I I : 254, 288 H o l m (Garda): 154 Holsatenland: I I : 293 H o l s t e i n : 327 H ö r ö a l a n d : I I : 147 H r e f n a w u d u ( R a b e n w a l d ) : I I I : 153 H r i n g s t e d : I I : 207, 233 Hugones: I I I : 39 H u n a l a n d : I I I : 80 H u n d l a n d , H u n d i n g l a n d : I I : 254, 259 Hunnen, H u n n e n l a n d : 17, 21, 53, 77 ff., 95 ff., 102, 108 f., 125, 133 f., 141, 191 f., 194, 197 f.; I I : 302 f., 3 1 9 ; I I I : 98 H v e n : 70, 112 f. Ingermannland: I I : 158 I n n s b r u c k : 324 Irland, I r e n : 1, 19, 38, 169, 361, 363. 365, 367. 372; I I : 156, 160, 195 f . ; I I I : 24 f., 2 7 0 . , 30 Iringsweg: 108; I I I : 140 f. Isenstein: 76 Island: 24, 30, 35, 45, 47. 57, 65, 67. 69. 73. 76, 85, 135, 162, 181, 184, 245, 277, 301, 321, 366, 368, 382, 389, 391. 420, 430 f . ; I I : 133. 179, 182, 189, 202, 231, 235, 239, 243, 245, 248 f., 284 f., 305, 308, 310, 312, 315, 325; I I I : 27, 51, 68, 78, 80, 104, 145 Isländer: 43, 57, 143, 246, 249, 320, 322, 324, 365 f., 368, 384, 387, 389 f., 437; I I : 1, 7, 1 0 f . , 13 ff., 19, 21, 26 f., 28 f., 32, 44, 85 f., 89, 9 7 f . , 100, 126, 135, 140, 151, 1 8 7 0 . , 192, 194, 196, 198 f., 204, 206, 215 f., 223 f., 225, 230, 234, 237 ff„ 245, 249 f., 263, 282, 285, 309, 311 f., 313: I I I : 23, 25, 27, 29, 74, 96, 104 ff., 108, 121 Istrien: 212, 357, 418

I t a l i e n : 13, 18, 20, 211 f., 215, 225, 229!.. 279, 3 5 1 , 354, 409, 418 f . ; I I I : 145, 157 J a f f a r b e r g e : I I I : 99 Jeraspunt: 271 J o c h g r i m : 255 f., 258, 260 f., 404 J ö t u n h e i m : I I : 170 J ü t l a n d , J ü t e n : 366; I I : 32, 60, 225, 243, 246, 249, 294, 300; I I I : 3 5 f f . , 5 6 , 58, 61, 122, I 4 6 f . , I 5 2 f . K ä n u g a r d ( K i e w ) : I I : 149, 158 K a r l u n g a l a n d = K e r l i n g e n : 123, 162 K a r p a t h e n ( H a r v a d a b e r g e ) : I I I : 97, 1 1 2 f. Katalaunische Felder: I I I : 112 K a u k a s u s : I I I : 54 K i r c h h e i m ( T r o n j e ) : 89 K o n s t a n t i n o p e l : 13, 18, 21, 345. 359, 417 ff-. 427 K u r l a n d : I I : 38 K u r e n : I I : 151 L a a l a n d : I I : 36 L a d o g a - S e e : I I : 158 L a g o Maggiore: 274 L a m p a r t e n ( L a n c b a r t e n l a n d ) : 283, 345 ff., 351. 360, 418 L a n g o b a r d e n : 33, 35, 44, 252 f., 3 1 7 ; I I : 121, 184, 186, 294; I I I : 42, 110, 114, 127 f., 141 ff. L a n g r e s : 342 L a u r e i n : 268 Lectullus Brunichildae: 173 L e j r e (Hleidr, L e t h r a ) : I I : 11, 16, 22, 28, 31, 33, 37, 42 f., 46, 48, 59, 89 f., 92, 109, 118, 130, 132, 175, 189, 205 ff., 214, 300 f., 303, 306, 308, 314, I I I : 21 f., 30 f., 65, 69 L i m a f j o r d : 21, 198, 394, 434 L i v l a n d : 364 L o g a b e r g e : I I : 251 L o m b a r d e i : 283, 355, 360, 419, 439 L o r s c h : 19 L u n d : I I : 11, 165 Mailand: 215, 288, 325 Mälarsee: I I I : 108 Maxingaburg: 2 1 1 , 229 Märingen (Mergoten): 211 f., 427 Matelane 362 Maurungani: I I I : 126 Meran (Maronia): 2 1 2 : 283, 345, 357. 360. 4 I 8 f . Mercien (mercisch): 123, 132, 134 Merovinger: 34, 187, 359, 386, 418; I I I : 39

C.

STÄTTEN

M e t z : 89, 332 M o o r l a n d : 362, 374 Mosel: 219, 281, 382 f., 434 Motala, F l u ß : I I : 207 M ü n s t e r : 94, 108, 434 M u n t a b u r (Möns Tabur): 351 Mutaren (Muter, Mautern) : 277, 402 M u r o m : 327 Myrgingen: 37, 252; I I : 273 f . ; I I I : 126, 128 f. Myrkvid: 133; I I I : 98 N i a r e n : I I I : 86, 94 Niederdeutschland: 15, 21, 91, 187, 235. 252, 3°9. 380, 387, 403, 405 ff., 424,

440

Niederlande: 75 f., 86, 115, 290, 4°3Niedersachsen: 233, 386, 394, 403, 406. 435f., I I I : 95. 157 N o n s b e r g : 268, 340 N o r d s e e : 381, 424, 435; I I I : 68, 126 N o r m a n d i e : 372, 375 f., 407 N o r m a n n e n : 286, 329, 373, 407 N o r k ö p p i n g : I I : 190, 302 N o r t h u m b e r l a n d : I I : 51 N o r w e g e n : 18, 47, 57 f., 65, 67 ff., 73, 7 5 , i n , 1 5 7 , 1 6 2 , 2 7 9 f., 286, 306 f., 366. 379, 381, 386, 403, 410, 4 1 3 , 4 1 6 , 424, 429 f., 434, 4 4 1 ; I I : 45 f., 52, 1 4 5 , 1 4 9 ff., 166, 195 ff., 200, 265, 293, 3 6 6 ; I I I : 27. 80 Norweger: 18, 22, 43, 57, 68, 85, 88, 95, 98 f., 1 1 3 * . 150. 1 5 4 f - . '7. v 195, 249, 2. o, 286, 2 9 5 , 303 ff., 379. 386, 424, 4 3 5 , 441 f., I I : 10, 14, 4 7 , 1 2 3 , 140, 149, 1 8 0 f., 1 9 1 , 1 9 5 ! . . 273, 87 f., 91

311,

369;

III:

73,

DER

HELDENSAGE.

179

Östergötland: I I : 271, 293, 297; I I I : 36, 37 Ostgermanen: I I I : 157 Ostgoten: 317 Ostrom: 418 Ostsee: 18, 368, 370, 381, 424, 435; I I : 292 f., 2 9 7 ; I I I : 126 Paderborn: 434 P a s s a u : 59, 77, 90 P f a l z : 200 P o l a : 215 P o l e n : 234 f., 340, 363 f., 416; I I : 157 P o l o t z k : 233 Portugal: 269, 376 P o m m e r n : 368 P r e u ß e n : 235, 340 R a b e n ( R a v e n n a ) : 20, 60, 211, 2 1 4 , 2 1 6 ff., 226, 228 f., 2 3 1 , 238, 242, 287, 301, 324 f., 397, 399 ff-, 405, 409, 4 1 1 f., 4 1 5 , 422 ff., 434. 437. 439; I I : 190, 195. 260; III: 126 Regensburg: 211 Rendsburg: I I I : 128 R h e i n : 89, 95, 98, 127, 134, 197, 200, 239, 242, 2 5 6 f., 288, 3 3 1 , 334. 337 ff-. 385 i-. 404. 4 ! ö . 4 2 4 . 4 2 7 , 433 f.; I I I : 41. 44 R h e i n f r a n k e n : 200 R h e i n l a n d : 62, 73, 75 ff-, 326 Riganburne: I I I : 124 Roijungheide: I I : 140, 160 f., 165 f., 2 3 8 ! . , 3 1 8 f.

R o m : 20, 4 3 6 R o m a n i e (Wüste = R u m ä n i e n ) : 345 Roskilde: I I : 10 f., 36 ff., 42 R o s o m o n e n : 246, 378 R ü g e n : 368, 381 Runkelstein: 47, 265, 311. Russen, R u ß l a n d , R e u ß e n : 1, 33, 39, 1 8 7 , 232 f., 236 f., 239, 289,

N o v a l e s e : 19 N o w g o r o d : I I : 158 3 1 6 , 328, 340, 3 5 1 , 354, 404, Oberdeutschland: 235 ff., 376, 387, 406, 4 1 6 , 435, I I : 1 4 5 , 158, 240; 406 f., 424, 429, 437 105, 107 Odenwald: 77, 116 1 Sachsen: 44 f., 68, 76 f., 82, 84 f., ö l a n d : I I : 3; I I I : 37 90, 108, 1 8 2 , 234, 3 9 5 ; I I : 5 0 ; Opland ( U p p l a n d ) : I I : 46 j III: 117 Orkneyinseln: 365, 372 1 Ormanie: 362, 372 Sachsen, das V o l k : 44, 76 f., 114, 182, 1 9 4 . 196 f., 2 3 4 ; I I : 46, 65, ö r e s u n d : 248 127 f., I I I : 1 1 8 , 1 2 7 , 129, 1 3 9 ö r v a r s u n d (Stralsund): I I : 251, 272 Sachsenwald: I I I : 94 Osnig: 257 Salerno: 284 f. Österreich: 18, 59, 73, 75, 91, 190, Saloniki: 345, 349 227; Ober-Österreich: 235 ff., 402, 405, 4 1 6 S a m s e y : I I : 141; I I I : 97 f., 102 f.

i8o

REGISTER.

Sar az e n e n : 2, 271, 417 S a r m a t e n : 288 S a x l a n d : I I : 89, 135 S c a n d z a : I I : 184 Scedeland: I I I : 5 S c h e i d e m ü n d u n g : 20, 365 f., 382 Schleswig: I I I : 117, 129, 157 Schleswiger: I I : 1 9 1 ; I I I : 57, 1 1 7 , 123, 129, 157 S c h o n e n : I I : 11, 37, 184, 186, 191, 300; I I I : 5 S c h o t t l a n d : I I : 227 Schwaben: 123,280,314; I I I : 78!. S c h w a b e n w a l d : 123 Schwarzes Meer: 20, 33, 248; I I I : 113 f. S c h w e d e n : 19, 53, 57 f., 67, 71, 73, 281, 329, 368, 382, 413, 4 4 1 ; I I : 38, 40, 45 f., 51 f., 73, 89, 115 s . , 127, 136, 138, 140 f., 145, 165 f., 178 f., 191 ff., 199, 206, 208, 277 f., 292 ff.; I I I : 36 ff., 64. 67, 77, 145, 150, 157 f. Schweden, das V o l k : 53, 57, 67. 154, 280, 308; I I : 10, 22 f., 36, 38 ff., 44 ff., 51 f.. 55 f., 71 f., 83 ff., 87, 89, 115 ff., 120, 123, 128, 135, 152, 170, 190 ff., 195. 201, 205, 208 ff., 271, 277, 284, 294. 3°3. 35: H I : 1 1 . 15 f . 35 ff-. 49. 93. 96. 115. " 7 . " 1 f -. 128, 151 ff. S c h w e i z : 273 Seeland, Seeländer: 19, 21, 66, 362, 369; I I : 10 f., 36 f., 66, 140, 166, 191, 300; I I I : 80, 83 S e g a r d : 84, 314 S e g o n t u m : I I I : 94 S e r b e n : 15, 39, 345 S e r k l a n d : 366 Shetlandinseln: 367, 375 Sigarfeld: I I : 266 Sigarsted: I I : 223 Simeliberg: 114 S k a n d i n a v i e n : 21, 47, 52 f., 57, 73 f., 162, 368, 396, 440; I I : 20, 186, 211, 219, 299, 301, 304 f . ; I I I : 27, 36, 47 f., 50 f., 64 f., 6 7 . 77. 145. 150 S k a n d i n a v i e r : 281, 368, 370, 376, 386, 441; I I : 196 f., 216, 235, 248 f., 299, 303, 305, 310, 322; I I I : 24, 28, 42 ff., 49, 90, 125, 127, 138 Skuldelef: I I : 37, 42

S l a v e n : 39, 233 f. Smolensk: 233 Södermannland: 47 Soest (Susat): 21, 89, 94 f., 99, 107 f.. 236. 330, 394, 434, 436; I I I : 141 Spanien: 1, 18, 186, 190, 289, 326, 3 4 i . 4 1 7 , 440 f. S p e y e r : 89 Steier (Stire): 326 f. Steiermark: 410 Störe: 327 Stralsund: I I : 295 S t ürmen : 361, 373 S ü d j ü t l a n d : I I I : 37 Südtirol: 256 S u n d : 70; I I I : 83 Susa: I I : 62 Svarinshaug (Schwerin): I I : 254, 292 S v a v a l a n d : I I : 265, 269 Swsefen: I I : 293 s . ; I I I : 126 ff. T e l e m a r k e n : I I : 167, 177, 181, 192 ff., 197, 265 T e n e l a n t : I I I : 51 T e r w i n g e n : I I I : 100, 114 T h o r ö : I I : 36, 38, 42, 69 T h r o n d h e i m : I I : 189 T h r u m m : I I : 147 f. Thüringen, T h ü r i n g e r : 79; III: 138 f., 157 f. T h y l e : I I : 166 Tirol: 47, 60, 260 ff., 266 ff., 324, 403, 405, 4 1 1 , 434, 437 T o l e d o : 313 T o u r s : 44 Trelingborg: 239 T r o j a : 23, 89, 263, 347 T r o n j e : 89 U d e n s a k r e : I I : 230 U n g a r n : 233, 410, 434 Unteritalien: 285 Uppdalir: I I : 53 U p p l a n d : I I : 144; I I I : 122, 153 U p s a l a : 70; I I : 2S, 42, 47 f., 54 f., 57 f., 60 ff., 70 f., 80 f., 95 ff-. 100, 103, 105 f., 120, 123, 149, 157, 170, 177, 301, 303 f., 308, 319 V a d j e r : I I : 158 ValJjjofstad: 47 V a n d a l e n : 202, 369 V a r i n : I I : 267, 269 V a r i n s f j o r d : 265, 269, 292 V e n d e l : I I : 122, 152, 243 Vendsyssel (Jütland): I I I : 122, 152

C.

STÄTTEN

DER

Vener (see): I I : 43, 45, 47, 60, 63, 71, 96, 1 1 7 , 149, 158, 273, 2 7 7 ; I I I : 88, 152, 157 V e n u s b e r g : 242 V e r o n a : 279 V i b o r g : I I : 245 V i n t s c h g a u : 47 V o g e s e n : 344, 341, 417 W a s c o g n e l a n d : 313 Waegmundinge: I I : 11, 43 W a l a c h e i : 235 W a l e i s : 361, 364 W a r w i c k : I I I : 123 W a s g e n s t e i n : 20, 328 ff., 416 W a s g e n w a l d : 327, 332, 339, 341, 416 W e d i c u s a n (Weddinghausen): 4°5 W e i c h s e l : I I I : 1 1 3 f. Weichselwald: I I I : 113 f. W e n d e n : 249

322,

HELDENSAGE.

181

W e s t f a l e n : 21, 73, 233, 257, 322; I I I : 80, 94. 141 W i l t e n ( K l o s t e r ) : 324 Widdin s. B ü d e n Wilzen, W i l z e n l a n d : 232 ff., 240, 305. 435 W o l f s e e : I I I : 72 W o l f t a l : I I I : 72 W o r m s : 7 5 f . , 82, 8 4 f . , 8 7 ! . , 95 f., 116, 175, 200, 287 ff., 3 1 1 , 326, 3 3 i . 334. 339. 384. 44 f Wülpensand : 362 ff., 372, 375, 382 ff. W u l p e n : 365 W y l f i n g e : I I : 293 ff; I I I : 6, 35, 47 X a n t e n : 75, 89 Y l f i n g e n : 251, 254, 256 f., 262, 271, 294 ff. Y n g l i n g e n : I I : 10, 71, 87, 145, 147 f., 157, 171 f., 206, 208, 271, 277, 292 f . ; I I I : 151 ff. Y o r k : 195

G R U N D R I S S D E R G E R M A N I S C H E N PHILOLOGIE, unter Mitwirkung zahlreicher Fachgelehrter begründet von Hermann Paul, weil. o. Professor der deutschen Philologie an der Universität München. Groß-Oktav. I, i . G E S C H I C H T E D E R GOTISCHEN S P R A C H E . Von M. H. Jellinek, a. o. Professor an der Universität Wien. I X , 209 Seiten. 1926. RM. 9.—, geb. RM. 10.80 I. 2 2. G E S C H I C H T E D E R GOTISCHEN L I T E R A T U R . Von Wilhelm Streitberg. In Bearbeitung. II. U R G E R M A N I S C H . Vorgeschichte der altgennanischen Dialekte. Von Dr. Friedrich Kluge, weil. Professor an der Universität Freiburg i. B . X I , 289 Seiten. 1913 RM. 5.40, geb. RM. 7.20 III. GESCHICHTE D E R DEUTSCHEN SPRACHE. Von Dr. Otto Behaghel, o. Professor an der Universität Gießen. Mit I Karte. Fünfte, verbesserte und stark erweiterte Auflage. X X I X , 588 Seiten. 1928. RM. 16.20, geb. RM. 18.— IV. G E S C H I C H T E D E R NORDISCHEN S P R A C H E N , besonders in altnordischer Zeit. Von Adolf Noreen, ehem. Professor an der Universität Upsala. Dritte, vollständig umgearbeitete Auflage. 239 Seiten. 1913. RM. 4.50, geb. RM. 6.30 V. G R U N D R I S S D E S G E R M A N I S C H E N R E C H T S . Von Dr. Karl v. Amira, o. Professor an der Universität München. Dritte, verbesserte und erweiterte Auflage. I, 302 Seiten. 1913. RM. 4.50, geb. RM. 6.30 VI. G E S C H I C H T E D E R E N G L I S C H E N SPRACHE. II. Historische Syntax. Von Dr. Eugen Einenkel. Dritte, verbesserte und erweiterte Auflage. X V I I I , 223 Seiten. 1916. RM. 5.40, geb. RM. 7.20 VII. GESCHICHTE D E R MITTELNIEDERDEUTSCHEN L I T E R A T U R . Von Dr. Hermann Jellinghaus. Dritte, verbesserte Auflage. V I I I , 90 Seiten. 1925. RM. 4.50, geb. RM. 6.30 V I I I . D E U T S C H E V E R S G E S C H I C H T E mit Einschluß des altenglischen und altnordischen Stabreimverses. Von Dr. Andreas Heusler, o. Professor an der Universität Basel. Erster Band. Teil I und I I : Einführendes; Grundbegriffe der Verslehre; Der altgermanische Vers. V, 314 Seiten. 1925. RM. 14.40, geb. RM. 16.20 Zweiter Band. Teil I I I : Der altdeutsche Vers. VIII, 351 Seiten. 1927. RM. 14.40, geb. RM. 16.20 Dritter Band. Teil IV und V : Der frühdeutsche Vers. Der neudeutsche Vers. V, 427 Seiten. 1929. RM. 19.80, geb. RM. 21.60 I X . D I E G E R M A N E N . Eine Einführung in die Geschichte ihrer Sprache und Kultur. Von Torsten Evert Karsten, a. o. Professor an der Universität Helsingfors. Mit 4 Tafeln und 8 Textabbildungen. X, 241 Seiten. 1928. RM. 11.70, geb. RAI. 13.50 X . G E R M A N I S C H E H E L D E N S A G E . Von Dr. phil. Hermann Schneider, 0. Universitätsprofessor, Tübingen. 1 . B a n d : Einleitung: Ursprung und Wesen der Heldensage. 1. Buch: Deutsche Heldensage. X , 443 Seiten. 1928. RM. 13.50, geb. RM. 15.30

GERMANISCHE

HELDENSAGE

(Fortsetzung).

I I . B a n d . i . A b t e i l u n g : Nordgermanische Heldensage. V I I , 327 Seiten. 1933. R M . 9 . — , g e b . R M . 9.80 I I . B a n d . 2. A b t e i l u n g : Englische Heldensage, Festländische Heldensage in nordgermanischer und englischer Ü b e r l i e f e r u n g , Verlorene Heldensage. Im Druck. GRUNDRISS DER ROMANISCHEN PHILOLOGIE. w i r k u n g hervorragender Fachgenossen h e r a u s g e g e b e n Gröber. N e u e F o l g e : B a n d 3.

U n t e r Mitvon Gustav

Geschichte der mittelfranzösischen

Literatur.

I. V e r s - und P r o s a d i c h t u n g des 14., D r a m a des 14. und 15. J a h r h u n d e r t s . V o n G u s t a v Gröber. 2. A u f l a g e b e a r b e i t e t v o n S t e p h a n H o f e r . V I I I , 305 Seiten. 1933. R M 1 3 . — , geb. R M . 1 5 . — I I . V e r s - und P r o s a d i c h t u n g des 15. J a h r h u n d e r t s . I n Vorbereitung. B a n d 4 : Geschichte der französischen L i t e r a t u r i m Z e i t a l t e r der R e naissance. V o n Heinrich Morf. Z w e i t e , verbesserte und vermehrte A u f l a g e . G r o ß - O k t a v . V I I I , 268 Seiten. 1914. ( G r u n d r i ß der romanischen Philologie, N e u e Folge 4). R M . 5 . — , geb. R M . 6 . — GRUNDRISS DER INDOGERMANISCHEN SPRACH- UND ALTERTUMSKUNDE. B e g r ü n d e t v o n K a r l B r u g m a n n u. A l b e r t T h u m b . Herausgegeben von Albert Debrunner und Ferdinand Sommer. 1. G e s c h i c h t e der indogermanischen S p r a c h w i s s e n s c h a f t . A b t e i l u n g I : D i e E n t w i c k l u n g der i n d o g e r m a n i s c h e n s c h a f t . I n Vorbereitung.

Sprachwissen-

A b t e i l u n g I I : D i e E r f o r s c h u n g der i n d o g e r m a n i s c h e n Sprachen. Band I : D i e griechische Sprache. V o n A . T h u m b . — D i e italischen Sprachen. V o n A . W a l d e . — V u l g ä r l a t e i n . V o n K . E t t m a y e r . — D i e keltischen Sprachen. V o n R . T h u r n e y s e n . O k t a v . V I I I , 312 Seiten. 1916. R M . : o . — , geb. R M . 1 2 . — Band I I : Germanisch. V o n W . Streitberg und t V . Michels. 1. L i e f e rung. O k t a v . V I I I , 185 Seiten. 1927. RM. 10.— Band I I I : Slavisch-Litauisch. V o n A . B r ü c k n e r . — A l b a n i s c h . V o n N . Jokl. O k t a v . 154 Seiten. 1 9 1 7 . R M . 6 . — , g e b . R M . 7.50 Band I V , 1. H ä l f t e : Indisch. V o n W a l t h e r W ü s t . M i t einem S t a m m baum der indo-arischen Sprachen. Oktav. X , 1 1 2 Seiten. 1929 RM. 12.— Band I V , 2. H ä l f t e : Iranisch. V o n D r . H. R e i c h e l t , o . P r o f e s s o r an der U n i v e r s i t ä t H a m b u r g . — Armenisch. V o n D r . H . L . Zeller in D a r m stadt. O k t a v . 104 Seiten. 1927. RM. 6 . — Band V . I . L i e f e r u n g . Hethitisch u n d »Kleinasiatische« Sprachen. Von Joh. Friedrich. O k t a v . 76 Seiten. 1931. RM. 8.— 4. L i e f e r u n g . Etruskisch. V o n E v a Fiesel. O k t a v . I V , 79 Seiten. 1931 RM. 8 . — W e i t e r e B ä n d e , e n t h a l t e n d : Thrakisch, P h r y g i s c h , Illyrisch, Tocharisch u. a. in Vorbereitung.

VERLAG WALTER DE GRUYTER & CO. BERLIN W io, GENTHINER STRASSE 38

Deutsche Geschichte Erster Band: Urzeit, Bauerntum

und

Aristokratie bis um

noo

V o n Johannes Groß-Oktav. 1934.

VIII, 4 1 3 Seiten.

Bühler

Mit 16 T a f e l n und 4 K a r t e n .

G e b u n d e n R M 7.20

Schicksale und Leistungen des deutschen Volkes sind Kern und Stern dieses Geschichtswerkes, sie bestimmen seinen Inhalt und sein Ethos. das Leben

Für seine Anlage war das Bestreben

maßgebend,

der Vergangenheit dem Leben der Gegenwart und

Zukunft dienstbar zu machen.

Die Darstellung ist keineswegs

lehrhaft, sondern trägt lebendiges künstlerisches Gepräge. für das Verständnis wissenschaftlicher Einzelfragen

Die

notwendigen

Anmerkungen sind in einem Anhang zusammengefaßt. Der vorliegende erste Band ist einer ausführlichen

Schilderung

der Ursprünge des deutschen Volkes, der Kultur des bäuerlicharistokratischen Zeitalters und der Entstehung und Entwicklung des universalen Kaisertums bis um

1100 widmet.

Er verdient

be-

sonderes Interesse, da der Verfasser der Behandlung der

heute

im Brennpunkt

nicht

des

Meinungsstreites

stehenden

Fragen

ausweicht. Ausführlicher

Prospekt

auf W u n s c h

kostenlos.

VERLAG WALTER DE GRUYTER & CO. BERLIN W 10, GENTHINER STRASSE 38