This is an extensive interpretation of Quran, in persian (farsi), by a sunni researcher. It contains the main text of Qu
1,189 41 66MB
Farsi Pages 3450
ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻧﻮار اﻟﻘﺮآن
ﻧﻮﺷﺘﻪ: ﻋﺒﺪاﻟﺮؤوف ﻣﺨﻠﺺ
ﻓﻬﺮﺳﺖ ﺳﻮرهﻫﺎ
1
2
7
5
286
87 89
ﻓﺎﺗﺤﻪ
!
1
ﺑﻘﺮه
"
2
11
آل ﻋﻤﺮان
"
3
288
200
ﻧﺴﺎء
"
4
427
176
92
ﻣﺎﺋﺪه
"
5
582
120
112
اﻧﻌﺎم
!"
6
694
165
55
أﻋﺮاف
!"
7
805
206
39
اﻧﻔﺎل
"
8
927
75
88
ﺗﻮﺑﻪ
"
9
977
129
113
ﻳﻮﻧﺲ
!"
10
1072
109
51
ﻫﻮد
!"
11
1139
123
52
ﻳﻮﺳﻒ
!"
12
1208
111
53
رﻋﺪ
"
13
1271
43
96
اﺑﺮاﻫﻴﻢ
!"
14
1308
52
72
ﺣﺠﺮ
!"
15
1338
99
54
ﻧﺤﻞ
!"
16
1370
128
70
اﺳﺮاء
!"
17
1441
111
50
ﻛﻬﻒ
!"
18
1508
110
69
ﻣﺮﻳﻢ
!"
19
1567
98
44
1ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻮره ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮ روي ﻧﺎم ﺳﻮره ﻛﻠﻴﻚ ﻛﻨﻴﺪ.
1606
135
45
112
73 103
ﻃﻪ
!"
20
أﻧﺒﻴﺎء
!"
21
1664
ﺣﺞ
"
22
1716
78
ﻣﻮﻣﻨﻮن
!"
23
1764
118
74
ﻧﻮر
"
24
1808
64
102
ﻓﺮﻗﺎن
!"
25
1863
77
42
ﺷﻌﺮاء
!"
26
1901
227
47
ﻧﻤﻞ
!"
27
1960
93
48
ﻗﺼﺺ
!"
28
2005
88
49
ﻋﻨﻜﺒﻮت
!"
29
2054
69
85
روم
!"
30
2092
60
84
ﻟﻘﻤﺎن
!"
31
2124
34
57
ﺳﺠﺪه
!"
32
2147
30
75
اﺣﺰاب
"
33
2163
73
90
ﺳﺒﺎء
!"
34
2229
54
58
ﻓﺎﻃﺮ
!"
35
2263
45
43
ﻳﺲ
!"
36
2292
83
41
ﺻﺎﻓﺎت
!"
37
2325
182
56
ص
!"
38
2371
88
38
زﻣﺮ
!"
39
2404
75
59
ﻏﺎﻓﺮ
!"
40
2452
85
60
ﻓﺼﻠﺖ
!"
41
2495
54
61
ﺷﻮري
!"
42
2531
53
62
زﺧﺮف
!"
43
2571
89
63
2609
59
64
37
65 66
دﺧﺎن
!"
44
ﺟﺎﺛﻴﻪ
!"
45
2628
اﺣﻘﺎف
!"
46
2648
35
ﻣﺤﻤﺪ
"
47
2675
38
95
ﻓﺘﺢ
"
48
2699
29
111
ﺣﺠﺮات
"
49
2726
18
106
ق
!"
50
2752
45
34
ذارﻳﺎت
!"
51
2772
60
67
ﻃﻮر
!"
52
2793
49
76
ﻧﺠﻢ
!"
53
2810
62
23
ﻗﻤﺮ
!"
54
2837
55
37
رﺣﻤﻦ
"
55
2857
78
97
واﻗﻌﻪ
!"
56
2883
96
46
ﺣﺪﻳﺪ
"
57
2908
29
94
ﻣﺠﺎدﻟﻪ
"
58
2934
22
105
ﺣﺸﺮ
"
59
2957
24
101
ﻣﻤﺘﺤﻨﻪ
"
60
2981
13
91
ﺻﻒ
"
61
2998
14
109
ﺟﻤﻌﻪ
"
62
3007
11
110
ﻣﻨﺎﻓﻘﻮن
"
63
3021
11
104
ﺗﻐﺎﺑﻦ
"
64
3029
18
108
ﻃﻼق
"
65
3040
12
99
ﺗﺤﺮﻳﻢ
"
66
3052
12
107
ﻣﻠﻚ
!"
67
3063
30
77
3081
52
2
52
78 79
ﻗﻠﻢ
!"
68
اﻟﺤﺎﻗﻪ
!"
69
3100
ﻣﻌﺎرج
!"
70
3116
44
ﻧﻮح
!"
71
3128
22
71
ﺟﻦ
!"
72
3140
28
40
ﻣﺰﻣﻞ
!"
73
3155
20
3
ﻣﺪﺛﺮ
!"
74
3167
56
4
ﻗﻴﺎﻣﺖ
!"
75
3184
40
31
اﻧﺴﺎن
"
76
3198
31
98
ﻣﺮﺳﻼت
!"
77
3212
50
33
ﻧﺒﺄ
!"
78
3224
40
80
ﻧﺎزﻋﺎت
!"
79
3236
46
81
ﻋﺒﺲ
!"
80
3248
42
24
ﺗﻜﻮﻳﺮ
!"
81
3259
29
7
اﻧﻔﻄﺎر
!"
82
3268
19
82
ﻣﻄﻔﻔﻴﻦ
!"
83
3275
36
86
اﻧﺸﻘﺎق
!"
84
3287
25
83
ﺑﺮوج
!"
85
3294
22
27
ﻃﺎرق
!"
86
3302
17
36
اﻋﻠﻲ
!"
87
3308
19
8
ﻏﺎﺷﻴﻪ
!"
88
3315
26
68
ﻓﺠﺮ
!"
89
3322
30
10
ﺑﻠﺪ
!"
90
3332
20
35
ﺷﻤﺲ
!"
91
3338
15
26
3343
21
9
11
11 12
ﻟﻴﻞ
!"
92
ﺿﺤﻲ
!"
93
3349
ﺷﺮح ﻳﺎ اﻧﺸﺮاح
!"
94
3355
8
ﺗﻴﻦ
!"
95
3359
8
28
ﻋﻠﻖ
!"
96
3365
19
1
ﻗﺪر
!"
97
3374
5
25
ﺑﻴﻨﻪ
"
98
3377
8
100
زﻟﺰﻟﻪ
"
99
3382
8
93
ﻋﺎدﻳﺎت
!"
100
3387
11
14
ﻗﺎرﻋﻪ
!"
101
3391
11
30
ﺗﻜﺎﺛﺮ
!"
102
3394
8
16
ﻋﺼﺮ
!"
103
3400
3
13
ﻫﻤﺰه
!"
104
3403
9
32
ﻓﻴﻞ
!"
105
3406
5
19
ﻗﺮﻳﺶ
!"
106
3411
4
29
ﻣﺎﻋﻮن
!"
107
3414
7
17
ﻛﻮﺛﺮ
!"
108
3418
3
15
ﻛﺎﻓﺮون
!"
109
3421
6
18
ﻧﺼﺮ
"
110
3424
3
114
ﻣﺴﺪ
!"
111
3428
5
6
اﺧﻼص
!"
112
3432
4
22
ﻓﻠﻖ
!"
113
3436
5
20
ﻧﺎس
!"
114
3441
6
21
ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻋﻘﻴﺪهي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ وﺟﻤﺎﻋﺖ درﺑﺎرة اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﻜﻲ از ﻻزﻣﻪ ﻫﺎي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ،اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎت ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ، اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ رﺣﻤﺎن ،رﺣﻴﻢ ،ﻗﻮي ،ﻋﺰﻳﺰ اﺳﺖ .وﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘـﺬﻛﺮ ﺷـﺪ ﻛـﻪ اﺳـﻤﺎء وﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﻗﻴﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ اﺳﻢ و وﺻﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ذات ﺑـﺎري ﺗﻌـﺎﻟﻲ در ﻗﺮآن وﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﺪﻻل اﺳﺖ. وﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺒﻴﻪ وﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻣﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ﻟﻴﺲ ﻛﻤﺜﻠﻪ ﺷﻲء وﻫﻮ اﻟﺴﻤﻴﻊ اﻟﺒﺼﻴﺮ .در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﺛﺒـﺎت ﺻـﻔﺖ ﺷـﻨﻴﺪن ودﻳـﺪن ﺑﺮاي ﺧﻮد ،ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺸﺒﻴﻪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي را از ﺧﻮد ﻧﻔﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ. وﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﺎﻳﺮ اﺳﻤﺎء وﺻﻔﺎت وارده ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن داﺷﺖ و از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺄوﻳﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺧﻮدداري ﻧﻤﻮد. ﺧﺪاوﻧــﺪ در ﻗــﺮآن ﻛــﺮﻳﻢ ﻣــﻲ ﻓﺮﻣﺎﻳــﺪ j i hg f e d c{ : z s r q p o nm l kاألعراف) .١٨٠ :ﻳﻌﻨـــﻲ ﺧﺪاوﻧـــﺪ اﺳﻤﻬﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ دارد ،ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ذﻛـﺮ آن اﺳـﻤﻬﺎ ﺧﺪاوﻧـﺪ را در دﻋﺎﻫﺎﻳﺘـﺎن ﻓـﺮا ﺧﻮاﻧﻴـﺪ ،و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در اﺳﻤﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ دﭼﺎر اﻟﺤﺎد ﺷﺪﻧﺪ رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ ،ﺑﻪ زودي ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬـﺎ را ﺑﻪ ﺳﺰاي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﻲ رﺳﺎﻧﺪ(. از ﺟﻤﻠﻪ ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ زﻳﺎد در ﻗﺮآن وﺳﻨﺖ آﻣﺪه ﺻﻔﺖ دﺳﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﺷـﺪ ،ﻣﺎﻧﻨـﺪ H G{: z KJ Iالفتح z º¹ ¸ ¶ µ ´{ ،١٠ :المائدة ° ¯ ® ¬{ ،٦٤ : z ¶µ ´ ³ ² ±ص ،٧٥:ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎور داﺷﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ داراي دﺳﺖ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻳﻦ دﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﺳﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎن ﻧﻴﺴﺖ ،و ﺣﺘـﻲ ﻧﺒﺎﻳـﺪ در ذﻫﻦ ﺗﺼﻮر ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺮد .و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ آن را ﺑﻪ ﻗـﺪرت ﻳﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺗﺄوﻳﻞ ﻛﺮد ،زﻳﺮا اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻠﻤﻪ اي را ﺑـﻪ ﻛـﺎر ﺑﺒﺮد ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﻣﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻻي ﻫﻤﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎﺳﺖ. و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﻳﮕﺮ ﺻﻔﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺻﻔﺎت را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺑـﺮاي ﺧﺪاوﻧـﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﻧﺶ ﺑﻪ دور اﺳﺖ. 1
﴿ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ﴾
ﻣﻜﻲ اﺳﺖ ،و داراي ) ( 7آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﻏﺎز ﻫﺮﭼﻴﺰ اﺳﺖ ،اﻳﻦ ﺳﻮرهرا ﻧﻴﺰ »ﻓﺎﺗﺤﺔ اﻟﻜﺘﺎب« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ زﻳﺮا ﻗﺮآن ﺑﺎ آن اﻓﺘﺘﺎح ﺷﺪه اﺳﺖ ،از ﻃﺮﻓﻲ اﻳﻦ اوﻟﻴﻦﺳﻮره از ﻣﺼﺤﻒ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﺗﺒﺎن ﻗﺮآن آن را ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و اوﻟﻴﻦ ﺳﻮره ازﻛﺘﺎب ﻣﺠﻴﺪ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه آن را ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐﻧﺰول آﻳﺎت ،اﻳﻦ ﺳﻮره اوﻟﻴﻦ آﻳﺎت ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻗﺮآن ﻧﻴﺴﺖ. ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ دوازده ﻧﺎم دارد ﻛﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﻪ ﻧﺎم زﻳﺮ اﺳﺖ» :ﻓﺎﺗﺤﺔاﻟﻜﺘﺎب«، »أماﻟﻜﺘﺎب« و »ﺳﺒﻊ اﻟﻤﺜﺎﻧﻲ« .1از دﻳﮕﺮ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﺸﻬﻮر آن »ﺣﻤﺪ«» ،ﺻﻼة« و »واﻗﻴﺔ«
2
ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻓﻀﻴﻠﺖ آن :در ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره اﺣﺎدﻳﺜﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ،از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ذﻳﻞ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و اﺣﻤﺪ از اﺑﻲﺳﻌﻴﺪﺑﻦاﻟﻤﻌﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﺪان ،ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﺷﻮي ،ﺗﻮ را از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺳﺘﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻤﻴﻦﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻢ :اي رﺳﻮل ﺧﺪاص! ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :آري ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن lI H G F m :اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﺒﻊاﻟﻤﺜﺎﻧﻲ )ﻫﻔﺖ آﻳﺖ ﺗﻜﺮارﺷﻮﻧﺪه( و ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪه اﺳﺖ«.ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺴﻠﻢ در ﺻﺤﻴﺤﺶ و ﻧﺴﺎﺋﻲ در ﺳﻨﻨﺶ از اﺑﻦﻋﺒﺎس ،آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﺎﮔﺎه آن ﺣﻀﺮتص از ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺧﻮﻳﺶ ﺻﺪاﻳﻲ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ .ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﮕﺎﻫﺶ را ﺑﻪﺳﻮي آﺳﻤﺎن دوﺧﺖ و ﮔﻔﺖ: اﻳﻦ دري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن در آﺳﻤﺎن ﮔﺸﻮده ﺷﺪ و ﻗﺒﻞ از اﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﺸﻮده ﻧﺸﺪه ﺑﻮد.
1ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻔﺖ آﻳﻪ اي ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ آﻧﻬﺎ در ﻧﻤﺎزﻫﺎ ﺗﻜﺮار ﻣﻲ ﺷﻮد. 2ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﮕﺎه دارﻧﺪه.
2
راوي اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ :ﺳﭙﺲ ،از آن درﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮود آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ: »&&8 "5 ,8,5 7 6 4*!5 23 :/0,'+, -. ( )* & ' "#$ %$ .«* & » : & :C$ﻫﺮﻛﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺎم ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻏﺎز ﻧﺸﻮد ،آن ﻛﺎر اﺑﺘﺮ ]ﺑﻲﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ[ اﺳﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺗﻼوت ﻛﺘﺎب ﺧﺪا را ﺑﺎ) :ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ( آﻏﺎز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻟﺬا ﺗﻼوت آن در آﻏﺎز ﻫﺮﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻞﻧﻴﻜﻲ ،ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ .ﺧﻮاﻧﺪن آن در آﻏﺎز وﺿﻮء ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮ وﺿﻮء ﻧﺒﺮد ،وﺿﻮﺋﻲﻧﻴﺴﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻧﺪن آن در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ ـ ﻧﺰد اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ ـ ﻣﺴﺘﺤﺐاﺳﺖ ،وﻟﻲ اﺋﻤﻪ دﻳﮕﺮ آﻧﺮا واﺟﺐ ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ .در ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺬا ﺧﻮردن ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪن آن ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖB A$ ='» : >= :/ 0 E => /# D $وﻗﺘﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﻏﺬا ﺑﺨﻮري ،در آﻏﺎز آن ﺑﺴﻢ اﷲ ﺑﮕﻮ، آنﮔﺎه ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺖ ﺑﺨﻮر و از آﻧﭽﻪ در ﺟﻠﻮي ﺗﻮ اﺳﺖ ﺑﺨﻮر« .ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آن در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ:
3
» FL J5 #K FL J5 #,#K )05 ,B A$ :' 0I& GH F& & @; >:& F& 5 .«$& FL J5 O ( 5 )# $ 8 F; N3 ,#*'M »اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻫﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﻮد ،ﺑﮕﻮﻳﺪ :ﺑﻪﻧﺎم ﺧﺪا ،ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را از ﺷﻴﻄﺎن دور ﺑﺪار وﺷﻴﻄﺎن را از آﻧﭽﻪ روزي ﻣﺎن ﻧﻤﻮدهاي )از ﻓﺮزﻧﺪ( ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﺑﺪار؛ در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن آن دو ﻓﺮزﻧﺪي ﻣﻘﺪر ﺷﻮد ،ﺷﻴﻄﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ او آﺳﻴﺒﻲﺑﺮﺳﺎﻧﺪ«. »ﺑﻪﻧﺎم اﷲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﺎﻳﻨﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن« اﷲ :ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮ ﺣﻖ؛ ﻧﺎم ﻣﻘﺪسذات ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي اﻃﻼق ﻧﮕﺮدﻳﺪه .اﺻﻞ آن «اﻟﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮﻣﻌﺒﻮدي ـ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ـ اﻃﻼق ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻃﻼق آن ﺑﺮ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻖ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺸﺖ. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ» :اﷲ« اﺳﻢ اﻋﻈﻢ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت ﻗﺪﺳﻲ ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻲﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ: l{z y xw v u ts r q p o n mm »اﷲ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ اوﻧﻴﺴﺖ ،داﻧﺎي ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ،رﺣﻤﺎن و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ] « ...ﺣﺸﺮ 22 /ــ .[24 ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ دو آﻳﻪ ،ﺗﻤﺎم اﺳﻤﺎء دﻳﮕﺮ ،ﺻﻔﺎت «اﷲ« ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ. و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم «اﷲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻧﺸﺪه ،ﻟﺬا ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻋﺪه ﺑﺮاي «اﷲ« در ﺳﺨﻦ ﻋﺮب اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﺳﻢ اﷲ »ﺟﺎﻣﺪ« اﺳﺖ ﻧﻪ «ﻣﺸﺘﻖ« و اﻳﻦ رأي اﻛﺜﺮ اﺻﻮﻟﻴﺎن و ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. »رﺣﻤﻦ« و »رﺣﻴﻢ« ،دو اﺳﻢ ﻣﺸﺘﻖ از رﺣﻤﺖ ـ ﺑﺮ وﺟﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ـ اﻧﺪ ،اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ »رﺣﻤﺎن« از »رﺣﻴﻢ« در ﻣﻌﻨﺎي رﺣﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ .ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ رﺣﻤﺎن و ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن رﺣﻴﻢاﺳﺖ« .اﺳﻢ »رﺣﻤﻦ« ﻧﻴﺰ وﻳﮋه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺪان ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻌﻨﺎي اﺟﻤﺎﻟﻲ «ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ،ﺑﻪﻧﺎم ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و ﺑﻪ ﻳﺎد و ﺗﺴﺒﻴﺢ او آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻢ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از او در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎري ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ زﻳﺮا او ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺣﻤﺘﺶ ﺑﺮ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﮔﺴﺘﺮده 4
اﺳﺖ ،ﻧﻌﻤﺖ دﻫﻨﺪه ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ و ﻛﻮﭼﻚ ﺗﻨﻬﺎ اوﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﺶ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و اﺣﺴﺎن اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮاوان ،ﻣﺪام و ﻣﺴﺘﻤﺮ اﺳﺖ. ﺣﻜﻢ آن :ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ و ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ» :ﺑﺴﻢاﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦاﻟﺮﺣﻴﻢ« آﻳﻪاي از ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻮرهﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﻏﺎزﮔﺮ ﺳﻮرهﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﻗﺮاردادن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﻮرهﻫﺎ در اﺑﺘﺪاي آﻧﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ و ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ» :ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« آﻳﻪاي از ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ اﺳﺖ ،ﻟﺬا ﺧﻮاﻧﺪن آن در ﻧﻤﺎز واﺟﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .از اﺧﺘﻼف ﻓﻘﻬﻲ ﻳﺎدﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﮕﺬرﻳﻢ ،أﻣﺖ اﺳﻼم اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ: »ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« ﺑﺨﺸﻲ از ﻳﻚ آﻳﻪ در ﺳﻮره «ﻧﻤﻞ« اﺳﺖ: l} | { z y x w vm »اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺳﻠﻴﻤﺎناﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﺸﺎﻳﺸﮕﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ ». ] ﻧﻤﻞ .[30/ JI H G F »ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶﻫﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ» ﺣﻤﺪ :ﺛﻨﺎ و ﺳﭙﺎس زﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺗﻔﻀﻴﻞ و ﺑﺮﺗﺮي دادن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .ﻓﺮق در ﻣﻴﺎن «ﺣﻤﺪ« و »ﺷﻜﺮ« ﻳﻜﻲ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻤﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﺑﺎن اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺷﻜﺮ ﻫﻢ ﺑﻪزﺑﺎن ،ﻫﻢ ﺑﻪ ﻗﻠﺐ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻜﺮ ﻓﻘﻂ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﺣﻤﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻛﻤﺎلﻣﺤﻤﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ .و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻮﺟﻮدي درذات ،ﺻﻔﺎت و اﺳﻤﺎء از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ،ﺑﻪ آن ذات ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ،ﭘﺲ در ﺣﻘﻴﻘﺖﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻤﺪﻫﺎ و ﺷﻜﺮﻫﺎ ﺳﺰاوار اوﺳﺖ و ﺗﻨﻬﺎ او ﻣﺎﻟﻚ ﻫﺮ ﺣﻤﺪ و ﺷﻜﺮي اﺳﺖ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ :B DR ST5 =P3& ,B Q5 =P3&» :ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ذﻛﺮﻫﺎ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دﻋﺎﻫﺎ اﻟﺤﻤﺪ ﷲ اﺳﺖ« .آري ﻫﻤﻪ ﺳﺘﺎﻳﺸﻬﺎ از آن ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ: »ﻛﻪ رب ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺳﺖ« رب :ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ،ﻣﺎﻟﻚ ،ﺳﺮور ،ﺳﺎﻻر ،ﻣﺼﻠﺢ ،ﻣﺪﺑﺮ و ﻣﻌﺒﻮد؛ اﺳﻤﻲ از اﺳﻤﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﺑﺮﻏﻴﺮوي ـ ﺟﺰ ﺑﺎ ﻗﻴﺪ و اﺿﺎﻓﺖ ـ اﻃﻼق 5
ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻲ» :ﻫﺬا اﻟﺮﺟﻞ رب اﻟﻤﻨﺰل :اﻳﻦ ﻣﺮد رب )ﺻﺎﺣﺐ( ﻣﻨﺰل اﺳﺖ« » .ﻋﺎﻟﻤﻴﻦ« ﺟﻤﻊ ﻋﺎﻟﻢ؛ ﻋﺒﺎرت از ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻋﺎﻗﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع اﻧﺲ ،ﺟﻦ ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ؛ ﺑﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ،ﻋﺎﻟﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد. M L K »ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻌﻨﺎي» :ﺑﺴﻢاﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ« ﺑﻴﺎن ﺷﺪ .و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﺗﺼﺎف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ lIHm ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺨﻮﻳﻒ و ﻫﻴﺒﺖ وﺟﻮد داﺷﺖ ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن ،آن آﻳﻪ را ﺑﻪlL Km :
ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﺸﻮﻳﻖ اﺳﺖ ،ﻣﺘﺼﻞ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ،در ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت ﺧﻮﻳﺶ ،ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس را ﺑﺎ رﻏﺒﺖ و اﻣﻴﺪ ﻫﻤﺮاه و ﻳﻚﺟﺎ ﮔﺮداﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ دو ﻣﻌﻨﻲ در ﻛﻨﺎر ﻳﻚدﻳﮕﺮ ،اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻬﺘﺮي ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن در اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري از او ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻧﺪ. Q P O N »ﻣﺎﻟﻚ روز ﺟﺰاﺳﺖ« در ﻗﺮاﺋﺖ دﻳﮕﺮي» ،ﻣﻠﻚ« ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه و ﻫﺮ دوﻗﺮاﺋﺖ» :ﻣﻠﻚ و ﻣﺎﻟﻚ« ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﺘﻮاﺗﺮﻧﺪ .اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ» :ﻣﻠﻚ« ﻋﺎﻣﺘﺮ و ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ از »ﻣﺎﻟﻚ« اﺳﺖ زﻳﺮا ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻠﻚ ﺑﺮ ﻣﺎﻟﻚ در ﻣﻠﻚ وي ﻧﺎﻓﺬ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و او ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺰ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ و رأي ﻣﻠﻚ در ﻣﻠﻚ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺼﺮف ﻛﻨﺪ .ﺑﺮﺧﻲدﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ» :ﻣﺎﻟﻚ« ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎﻟﻚ ﻣﺮدم و ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .وﻟﻲﺻﺤﻴﺢﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوت در ﻣﻴﺎن دو ﺻﻔﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ :ﻣﻠﻚ وﺻﻔﻲ ﺑﺮاي ذات او ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ وﺻﻔﻲ ﺑﺮاي ﻓﻌﻞ او ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻳﻮماﻟﺪﻳﻦ :روز ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺟﺰاﺳﺖ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ .ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﻮماﻟﺪﻳﻦ :روزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درآن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ را در ﺑﺮاﺑﺮ 6
اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻛﻴﻔﺮ ﻳﺎ ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ« .اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﻮماﻟﺪﻳﻦ :روز ﺣﺴﺎب ﺧﻼﻳﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ؛ اﮔﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺧﻴﺮ ﺑﻮد ،ﭘﺎداش ﺧﻴﺮ و اﮔﺮ ﺷﺮ ﺑﻮد ،ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻴﻔﺮ ﺷﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺶ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :زﻳﺮك و ﻫﻮﺷﻴﺎر ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار داده و ﺑﺮاي ﺑﻌﺪ ازﻣﺮﮔﺶ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ«. V U T S R »ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ و ﺗﻨﻬﺎ از ﺗﻮ ﻳﺎري ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ» ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﻘﻂ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت واﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ ،ﻧﻪ ﻏﻴﺮ از ﺗﻮ را ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ و ﻧﻪ از ﻏﻴﺮ ﺗﻮ ﻳﺎري ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ .ﻋﺒﺎدت :در ﻟﻐﺖ ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﺗﺬﻟﻞ اﺳﺖ .و دراﺻﻄﻼح ﺷﺮﻳﻌﺖ :ﻋﺒﺎرت از ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺤﺒﺖ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ ،و ﺧﻮف و ﺑﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮدن دو ﻓﻌﻞ «ﻧﻌﺒﺪ« و »ﻧﺴﺘﻌﻴﻦ« ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ ،ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ از ﺳﻮي ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﻮد را ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻛﺮده وﺑﺰرگ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ .ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﻪ ﻗﺼﻮر و ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ از اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ درﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ اﻋﺘﺮاف ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ در آﺳﺘﺎن ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺗﻮ ﺳﺰاوار ﺷﺄن ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ،ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ وﻗﻄﺮهاي از اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮم ،ﭘﺲ دﻋﺎﻳﻢ را ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﭙﺬﻳﺮ و ﻣﻘﺪم ﺳﺎﺧﺘﻦﻋﺒﺎدت ﺑﺮ اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻲ وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي درﺧﻮاﺳﺖ دوﻣﻲﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺗﻔﺴﻴﺮ lS Rm :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻓﻘﻂ ﺗﻮ را ﺑﻪﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ و ﻓﻘﻂ از ﺗﻮ ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﻢ ﻧﻪ از ﻏﻴﺮ ﺗﻮ و ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺘﺖ و ﺑﺮ ﻛﻠﻴﻪ اﻣﻮرﺧﻮﻳﺶ ،ﻓﻘﻂ از ﺗﻮ ﻳﺎري ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ« .ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻋﺒﺎدت را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و در اﻣﻮرﺧﻮﻳﺶ ﻓﻘﻂ از او ﻳﺎري ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ«.
7
Z Y X W »ﻣﺎ را ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎ« راﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮﻣﻨﺰل اﻧﺲ و ﻗﺮب ﺗﻮﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ. ﻫﺪاﻳﺖ :ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ارﺷﺎد ،ﻳﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ ،ﻳﺎ دﻻﻟﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ .اﻣﺎ ﺷﺨﺺ راﻫﻴﺎﻓﺘﻪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﺪهاي ﻛﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻃﻠﺐ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺘﺶ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﻠﺐ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ وي اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: lÆÅ Ä Ãm »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن اﻓﺰود« ] .[17/47 ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ :راه روﺷﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺠﻲاي در آن ﻧﻴﺴﺖ ،ﻫﻤﺎن راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺪان ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رﺳﺎﻟﺖﺧﺎﺗﻢص را ﭘﺎﻳﺎنﺑﺨﺶ رﺳﺎﻟﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﻤﻪ اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﻧﺎﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؛ اﻋﻢ از ﻋﻘﺎﻳﺪ ،اﺣﻜﺎم ،آداب و ﻏﻴﺮه .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻧﻮاس ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺻﺮاط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺜﻠﻲ را آورده اﺳﺖ .ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ دو ﭘﻬﻠﻮي ﺻﺮاط دو دﻳﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ دروازهﻫﺎﻳﻲ ﮔﺸﻮده ﺷﺪه و ﺑﺮآن درﻫﺎ ﭘﺮدهﻫﺎﻳﻲ آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﺳﺮ در ﺻﺮاط ،دﻋﻮﺗﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻫﺎن اي ﻣﺮدم! ﻫﻤﮕﻲ در ﺻﺮاط داﺧﻞ ﺷﻮﻳﺪ و ﻛﺞ ﻧﺮوﻳﺪ .و دﻋﻮﺗﮕﺮ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻠﻨﺪاي ﺻﺮاط ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ ،و ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ درﻫﺎ را ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ ،ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :واي ﺑﺮ ﺗﻮ! آن را ﺑﺎزﻧﻜﻦ ،ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎز ﻛﻨﻲ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ آن وارد ﻣﻲﺷﻮي .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺻﺮاط اﺳﻼم اﺳﺖ ،دو دﻳﻮار ،ﺣﺪود اﻟﻬﻲ و درﻫﺎي ﺑﺎزﺷﺪه ﻣﺤﺮﻣﺎت وياﻧﺪ ،دﻋﻮﺗﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺻﺮاط اﺳﺖ ،ﻛﺘﺎب ﺧﺪا اﺳﺖ و دﻋﻮﺗﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻠﻨﺪاي ﺻﺮاط اﺳﺖ ،واﻋﻆ واﻧﺪرزﮔﻮي اﻟﻬﻲ در ﻗﻠﺐ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ«. ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن ﭘﻨﺞ ﻣﺤﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻓﺮﻣﻮده ﻛﻪ او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎ ،ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﺳﻌﺎدت ﺟﺎوداﻧﻲ ﻧﺎﻳﻞ آﻳﺪ: 1ـ ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻬﺎم ﻓﻄﺮي :ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از اﺑﺘﺪاي ﺗﻮﻟﺪ از آن ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﻮن اﺣﺴﺎس ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ. 8
2ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﺣﻮاس :ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﻜﻤﻞ ﻫﺪاﻳﺖ اول اﺳﺖ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن وﺣﻴﻮان ﻫﺮ دو در اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻨﺪ. 3ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﻋﻘﻞ :ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ از دو ﻫﺪاﻳﺖ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ. 4ـ ﻫﺪاﻳﺖ دﻳﻦ :ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺧﻄﺎ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ. 5ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎري و ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻟﻬﻲ :ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺗﺮ از ﻫﺪاﻳﺖ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ. و ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻮع اﺧﻴﺮ از ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻦداﺋﻤﻲ آن ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ«. [ \ ] ^ _ ` d c b a »راه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻌﻤﺖ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪاي« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﮔﺮاﻣﻲ ،ﻫﻤﺎنﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺳﻮره « ﻧﺴﺎء« از آﻧﺎن ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ : vu tsr qponm lkjim l{z y xw
»و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ ،در زﻣﺮه ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪاﻳﺸﺎن ﻧﻌﻤﺖ داده اﺳﺖ؛ اﻋﻢ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ،ﺻﺪﻳﻘﺎن ،ﺷﻬﻴﺪان و ﺻﺎﻟﺤﺎن وه! آﻧﻬﺎﭼﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺎن و دوﺳﺘﺎن ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ .اﻳﻦ ﻓﻀﻠﻲ اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و ﺧﺪا داﻧﺎﻳﻲﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ« ].[69/4 »ﻧﻪ )راه( ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ را ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻗﺮار ﻧﺪه ﻛﻪ از راه ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ از رﺣﻤﺖ ﺗﻮ دورﻧﺪ و ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪﺑﺎ وﺟﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ از آن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻋﺬاب و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﺒﺘﻼﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ .اﻳﻦ ﻣﻐﻀﻮﺑﺎن ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ و ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪا ص ،ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻨﺪ. »و ﻧﻪ« راه »ﮔﻤﺮاﻫﺎن« .اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل ﺧﺪاص ـ و ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ـ ﻧﺼﺎري )ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن( ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ از آﻧﺠﺎﻳﻲﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﻖ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ وﻟﻲ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ آن را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ و از آن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ ،ﺳﺰاوار ﺧﺸﻢ وﻏﻀﺐ اﻟﻬﻲ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﺼﺎري )ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن( ﻧﻴﺰ از روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎآﮔﺎﻫﻲ ،از راه ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه و 9
در ﻣﻮرد ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﻏﻠﻮ و زﻳﺎدهروي ﻛﺮدﻧﺪ ،در ﮔﻤﺮاﻫﻲ آﺷﻜﺎري ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. »آﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪا! دﻋﺎﻳﻤﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻦ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: » .«YH*5 WXA5 UT !A: SV UT ) 5 !A: »ﻳﻬﻮد ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ،ﺑﻪاﻧﺪازه ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ و آﻣﻴﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺴﺪ ﻧﻮرزﻳﺪه اﻧﺪ «. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ «آﻣﻴﻦ« دﻋﺎ ﺑﻮده و از ﻛﻠﻤﺎت و آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻧﻴﺴﺖ .اﻟﺒﺘﻪ آﻣﻴﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﻌﺪ از ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ» :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ اﻣﺎم آﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ،ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ آﻣﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ آﻣﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺶ ﺑﺎ آﻣﻴﻦﮔﻔﺘﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻤﺮاه ﮔﺮدد ،ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪاش آﻣﺮزﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد«. ﻧﻈﺮ اﺣﻨﺎف و ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :آﻫﺴﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آﻣﻴﻦ از ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ. اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ و ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ :آﻣﻴﻦ در ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺳﺮي آﻫﺴﺘﻪ و در ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺟﻬﺮي ﺑﻠﻨﺪ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد و ﻣﻘﺘﺪي ﻧﻴﺰ در ﮔﻔﺘﻦ آﻣﻴﻦ ﺑﺎ اﻣﺎﻣﺶ ﻫﻤﺮاﻫﻲﻛﻨﺪ. ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم در ﺑﺎره ﺣﻜﻢ ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ در ﻧﻤﺎز ،ﺑﺮ دو ﻧﻈﺮﻧﺪ .ﻧﻈﺮ اﺣﻨﺎف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن در ﻧﻤﺎز ـ ﭼﻪ ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ و ﭼﻪ ﻏﻴﺮ آن ـ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺳﻪ آﻳﻪ ﻛﻮﺗﺎه ﻳﺎ ﻳﻚ آﻳﻪ ﺑﻠﻨﺪ ﻓﺮض اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ واﺟﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .رأي دوم :رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ )ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ ،ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ ،ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ را در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ﻣﻲداﻧﻨﺪ.
10
﴿ﺳﻮره ﺑﻘﺮه﴾
ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ ،و داراي ) (286آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ آن :اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﺳﺒﺐ در ﺑﺮداﺷﺘﻦ داﺳﺘﺎن «ﺑﻘﺮ ه« ،ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺎويﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺑﻪ ذﺑﺢ آن ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮداﻧﻴﺪ» ،ﺑﻘﺮه« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ ﺳﻮره اوﻟﻴﻦ ﺳﻮرهاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ. ﻓﻀﻴﻠﺖ آن :در ﺑﺎره ﻓﻀﻴﻠﺖ آن اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ .از آنﺟﻤﻠﻪ؛ ﻣﺴﻠﻢ، ﺗﺮﻣﺬي و اﺣﻤﺪ از ﻧﻮاس ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »ﻳﺆﺗﻲ ﺑﺎﻟﻘﺮآن وأﻫﻠﻪ اﻟﺬﻳﻦ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﻌﻤﻠﻮن ﺑﻪ ﻓﻲ اﻟﺪﻧﻴﺎ ،ﺗﻘﺪﻣﻬﻢ ﺳﻮره اﻟﺒﻘﺮة وآل ﻋﻤﺮان :در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﻗﺮآن و اﻫﻞ آن ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪآن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،آورده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﺳﻮره ﺑﻘﺮه وآل ﻋﻤﺮان ﻗﺮار دارﻧﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲاﻣﺎﻣﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪZ3 N3 F85 &'» : [ & ,F*$ ] & F*] \H> 85 W F H \N3 " I 5 &' , 85 W 0I >FN3 ,78,5 S' :' b , 85 W )0I& "T FKa ^ _` " F'3 \H & : 0L,5 ) L*A < ,7c: )> >$ IQ6ﻗﺮآن را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﻗﺮآن ﺷﻔﺎﻋﺖﻛﻨﻨﺪه اﻫﻞﺧﻮﻳﺶ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ .زﻫﺮاوﻳﻦ )ﺑﻘﺮه و آل ﻋﻤﺮان( را ﻧﻴﺰ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ زﻳﺮا آندو در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ؛ ﮔﻮﻳﻲ دو ﭘﺎره اﺑﺮ ﺳﻔﻴﺪ و ﻧﻮراﻧﻲ ،ﻳﺎ دو ﭼﺘﺮ ،ﻳﺎ دودﺳﺘﻪ از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎلﮔﺸﺎدهاﻧﺪ ،آنﮔﺎه از اﻫﻞ ﺧﻮد در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺤﺎﺟﻪ )ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲو دﻓﺎع( ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺎﻳﻪ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ .ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺑﻘﺮه را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ زﻳﺮاﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﺮﻛﺖ و ﺗﺮك آن ﺣﺴﺮت اﺳﺖ و ﺳﺎﺣﺮان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه آنﺗﺴﻠﻂ و ﺳﻴﻄﺮه و ﻧﻔﻮذ ﻳﺎﺑﻨﺪ -ﻳﺎ ﺳﺎﺣﺮان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آن را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻻﺗﺠﻌﻠﻮا ﺑﻴﻮﺗﻜﻢ ﻗﺒﻮرا ﻓﺎن اﻟﺒﻴﺖ اﻟﺬي ﺗﻘﺮأ ﻓﻴﻪ ﺳﻮره اﻟﺒﻘﺮه ﻻﻳﺪﺧﻠﻪ اﻟﺸﻴﻄﺎن :ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن را ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ در آن ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد ،وارد ﻧﻤﻲﺷﻮد« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي از ﺳﻬﻞﺑﻦ ﺳﻌﺪ رواﻳﺖﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ان ﻟﻜﻞ ﺷﻲء ﺳﻨﺎﻣﺎ ،و ان ﺳﻨﺎم اﻟﻘﺮآن اﻟﺒﻘﺮه ،و ان ﻣﻦ ﻗﺮأﻫﺎ ﻓﻲ ﺑﻴﺘﻪ ﻟﻴﻠﻪ ﻟﻢ ﻳﺪﺧﻠﻬﺎ اﻟﺸﻴﻄﺎن 11
ﺛﻼث ﻟﻴﺎل :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮﭼﻴﺰ اوﺟﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ و ﻗﻄﻌﺎ اوﺟﮕﺎه و ﻗﻠﻪ ﻗﺮآن ،ﺳﻮره ﺑﻘﺮه اﺳﺖ ،ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه آن را در ﺧﺎﻧﻪاش ﺗﻼوت ﻛﻨﺪ ،ﺷﻴﻄﺎن ﺳﻪ ﺷﺐ ﺑﻪ آن ﺧﺎﻧﻪ وارد ﻧﻤﻲﺷﻮد«. ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮره ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎر زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻨﻈﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ و ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺑﻌﺎد آن ﺗﻮﺟﻪ وﻋﻨﺎﻳﺖ دارد، ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻛﻪ در آن دﻳﻦ و دوﻟﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻮده و از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺟﺪاﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ دو در ﻧﻈﺎم اﺳﻼﻣﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺴﻢ و روح ﻻزم و ﻣﻠﺰوم ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻟﺬا ﺑﻨﻴﺎد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ،ﺑﺮ ﻧﻬﺎدﻳﻨﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﻼﻣﻲ و ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻦ ﻛﺎخ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻛﻪ ﺗﺮﺟﻤﺎن اﻳﻦ اﻳﻤﺎن و ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ اﺳﺘﻮار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. CBA ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه وﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن
BA ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد» :اﻟﻒ ،ﻻم ،ﻣﻴﻢ» .ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ» :ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪاي ﻛﻪدر اواﻳﻞ ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﻮرهﻫﺎي ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﺳﺮ اﻟﻬﻲ در ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﺟﺰﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺳﺮ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ .ﺳﭙﺲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ :اﻣﺎ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﻴﺎري ازﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﺎ دوﺳﺖ دارﻳﻢ ﺗﺎ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻓﻮاﻳﺪي را ﻛﻪ درﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ ﻧﻬﺎن اﺳﺖ ،ﺟﻮﻳﺎ ﺷﻮﻳﻢ و از ﻣﻌﺎﻧﻲاي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آﻧﻬﺎ درﻳﺎﻓﺖﻛﺮد ،آﮔﺎه ﮔﺮدﻳﻢ .ﭘﺲ اﻳﺸﺎن دراﻳﻦﺑﺎره ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻼﺗﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ اراﺋﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ آن ﺑﺴﻨﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و آن اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺮﺑﻬﺎ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻗﺮآن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ،ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺮوف ﺑﻪ ﺣﺮوف ﻫﺠﺎي زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ اﺷﺎره دارد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻋﺮاب اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ﻛﻪﻗﺮآن ﻣﺮﻛﺐ از ﻫﻤﺎن ﺣﺮوﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ آن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ،ﭘﺲ اﮔﺮﻣﺪﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻧﻈﻴﺮ آن را ﺑﻴﺎورﻧﺪ! و ﭼﻮن ﻋﺠﺰ وﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آﻧﺎن در اﻳﻦ ﻣﺒﺎرزه و ﻫﻤﺎوردﻃﻠﺒﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺣﺠﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ و رﺳﺎﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮدد زﻳﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﻗﺮآن از ﺣﺮوف ﻣﻮرد ﺗﻜﻠﻤﺸﺎن 12
ﺧﺎرجﻧﻴﺴﺖ ،ﻧﻔﺲ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ آن ﺑﻪﻣﻴﺪان آورﻧﺪ ،ﺧﻮد ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ روﺷﻦ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و اﻟﻬﻲ ﺑﻮدن آنﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« زﻣﺨﺸﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﻤﻌﺎ در اول ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ واردﻧﮕﺮدﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﺒﺎرزه ﻃﻠﺒﻲ و ﻫﻤﺎوردﺧﻮاﻫﻲ ﻗﺮآن ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ و ﺟﺪيﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪﻛﻪ ﻫﺪف از ﺗﻜﺮار داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ ،ﺗﻜﺮار اﻧﺪرزﻫﺎ و ﻫﺸﺪارﻫﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ« .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :از اﻳﻦ رو ،ﻫﺮ ﺳﻮرهاي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮوف آﻏﺎز ﺷﺪهاﺳﺖ ،ﺣﺘﻤﺎ ذﻛﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻗﺮآن و ﺑﻴﺎن اﻋﺠﺎز و ﻋﻈﻤﺖ آن ﻧﻴﺰ در آن ﺳﻮره وﺟﻮددارد« .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ،ﺑﺎ ﭘﮋوﻫﺶاﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ در ﺑﻴﺴﺖوﻧﻪ ﺳﻮره ﻗﺮآن روﺷﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻮن اﻳﻦ ﺳﻮره وﺳﻮرهﻫﺎيK J I H G F E D C B A ﴿ : ] ﴾N MLآل ﻋﻤﺮان] ﴾ EDCBA﴿ ،[3 – 1 :اﻷﻋﺮاف،[2 -1 : ﴿] ﴾V U T SRإﺑﺮاﻫﻴﻢ﴾G F E D C B A ﴿ ، [ 1 : ]اﻟﺴﺠﺪة] ﴾ F E D C B A ﴿ [2 - 1 :ﻓﺼﻠﺖ ،[2 - 1 :و دﻳﮕﺮﺳﻮرهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ آﻏﺎز ﺷﺪهاﻧﺪ.
LK JIHGF EDC »اﻳﻦ ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻢ »ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي در آن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﻴﭻ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزل ﺷﺪهاﺳﺖ »ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺘﻘﻴﻦ اﺳﺖ« ﻫﺪاﻳﺖ :راﻫﻨﻤﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب .ﻣﺘﻘﻴﻦ: ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻳﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻪ اواﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﮔﺸﺘﻪ و از ﻧﻮاﻫﻲ و ﻣﺤﺮﻣﺎت او ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده اﻧﺪ.اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺗﻔﺴﻴﺮ) :ﻫﺪي ﻟﻠﻤﺘﻘﻴﻦ( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺘﻘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ازﻣﺠﺎزات ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده و ﻫﺪاﻳﺘﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ،ﻓﺮوﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ ،و درﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺳﻮي وي آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻪ رﺣﻤﺘﺶ اﻣﻴﺪ دارﻧﺪ« .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖF! F& ,5 d0, * :m _6 85$ ". ,6lW 5 0 ,اﻳﻤﺎن آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن، ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز آﺧﺮت را ﺑﺎور ﻛﻨﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺪر را در ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ آن ﺗﺼﺪﻳﻖﻧﻤﺎﻳﻲ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﻋﺒﻴﺪه ﺟﺮاح ﮔﻔﺖ: ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ! آﻳﺎ ﻛﺴﻲ از ﻣﺎ اﺻﺤﺎب ﺑﻬﺘﺮ ﻫﻢ ﻫﺴﺖ؛ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎاﻳﻤﺎن
14
آورده و ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدهاﻳﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آري! ﺑﻌﺪ از ﺷﻤﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺮا ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ،آﻧﻬﺎ از ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ« دوﻣﻴﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﺘﻘﻴﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ» :و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ« ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز :ادايآن ،ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ارﻛﺎن ،ﺳﻨﻦ و آداب آن در اوﻗﺎت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه آن اﺳﺖ. اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺗﻔﺴﻴﺮ lQ Pmﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺠﺎ آوردن ﻛﺎﻣﻞرﻛﻮع ،ﺳﺠﺪه، ﺗﻼوت و ﺧﺸﻮع در آن« .ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﻦ ﻧﻤﺎز؛ ﻳﻌﻨﻲﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ وﻗﺖ، وﺿﻮء ،رﻛﻮع و ﺳﺠﺪه آن« .ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ :ﺗﻘﻮاﭘﻴﺸﻪﮔﺎن ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ وﺟﻪ ﻛﺎﻣﻞ ـ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﺮوط ،ارﻛﺎن ،آداب و ﺧﺸﻮع آن ـ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻧﻤﺎز ﺑﻲ ﺣﻀﻮر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﻜﺮ ﺑﻲ روح اﺳﺖ. ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﺘﻘﻴﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ» :و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن روزي دادهاﻳﻢ ،اﻧﻔﺎقﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﻌﻨﻲ زﻛﺎت اﻣﻮاﻟﺸﺎن راﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ« .اﻣﺎاﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ زﻛﺎت ﻓﺮض و ﺻﺪﻗﺎت ﻧﻔﻞ -ﻫﻤﻪ -ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻣﻴﺎن ﺻﺪﻗﻪ ﻓﺮض و ﺻﺪﻗﻪ ﻧﻔﻞ و ﻣﻴﺎن اﻧﻔﺎق ﺑﺮ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن« .رأي ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ رأي اﺳﺖ .اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﺎز و اﻧﻔﺎق ﻣﺎل را در ﺑﺴﻴﺎري از آﻳﺎت ﺑﺎﻫﻢ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪزﻳﺮا ﻧﻤﺎز؛ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و اﻧﻔﺎق ﻣﺎل؛ ﻧﻴﻜﻲ و اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وي اﺳﺖ«
ba`_^]\[Z Y XWV ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺻﻔﺖ ﻣﺘﻘﻴﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ» :و آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه و ﺑﻪآﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ،اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ را در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﻫﻤﺮاه آوردهاي و ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﺑﻪﻫﻤﺮاه آوردهاﻧﺪ ،ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ :ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺸﺪه وآﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از ﺑﺎرﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ آوردهاﻧﺪ ،اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺳﻪ ﺗﻦاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎداﺷﺸﺎن را دوﺑﺎر درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ: 15
-1ﺷﺨﺼﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ اﻳﻤﺎنآورده - 2 .ﺑﺮدهاي ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﺪا و ﺣﻖ ﻣﺎﻟﻜﺎﻧﺶ را ادا ﻛﺮده اﺳﺖ - 3 .ﺷﺨﺼﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﻴﺰك ﺧﻮﻳﺶ آداﺑﻲ ﻧﻴﻜﻮ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺳﭙﺲ آزادش ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎوي ازدواجﻛﺮده اﺳﺖ«» .و آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت ﻳﻘﻴﻦ دارﻧﺪ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪﺷﻜﻲ ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﭘﺲ از ﻣﺮگ، ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و دﻳﮕﺮ اﻣﻮر آﺧﺮت ﺑﺎور دارﻧﺪ ،ﻧﻪ آن ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهاي ،ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ. ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در اول ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ﭼﻬﺎر آﻳﻪ در وﺻﻒ ﻣﺆﻣﻨﺎن ،دو آﻳﻪ در ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت ﻛﺎﻓﺮان و ﺳﻴﺰده آﻳﻪ در ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت و وﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ«
lkj ihgfedc »آﻧﺎن از ﻫﺪاﻳﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺎل اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪﺗﻘﻮي ،اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻏﻴﺐ و آﺧﺮت و اﻧﺠﺎم ﻓﺮاﻳﺾ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺟﻤﻊ و ﻫﻤﺮاه ﻛﺮدهاﻧﺪ،ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :از ﻧﻮر ،ﺑﺮﻫﺎن ،ﺻﻼح ،اﺳﺘﻮاري و ﭘﺎﻳﺪارﻳﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﻓﻴﻘﻲارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺗﻨﻬﺎ آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﮕﺎر و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت زﻳﺮا آﻧﭽﻪ را از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ او و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺻﺎﻟﺢ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،درﻳﺎﻓﺖ داﺷﺘﻪ و از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از آنﮔﺮﻳﺰان ﺑﻮدهاﻧﺪ ،ﻧﺠﺎت و رﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ. LK J I HGFED CB A »ﺑﻪ راﺳﺘﻲ آﻧﺎن ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﻧﺪ ،ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ؛ ﭼﻪ ﺑﻴﻤﺸﺎن ﺑﺪﻫﻲ ،ﭼﻪ ﺑﻴﻤﺸﺎن ﻧﺪﻫﻲ ،اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺤﻤﺪص! آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﻜﺎر رﺳﺎﻟﺘﺖ و اﻧﻜﺎر آﻳﺎت ﺑﻴﻨﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻫﻤﺮاه آوردهاي ،اﺻﺮار ورزﻳﺪهاﻧﺪ ،ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن واﺿﺢ و روﺷﻦ ﮔﺸﺘﻪ ،ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﺎﻣﻼ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻳﻘﻴﻨﺸﺎن ﺑﻪراﺳﺘﮕﻮﻳﻲات ﻓﺮاﻫﻢ 16
آﻣﺪه؛ آﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ از ﻫﺸﺪارﻫﺎﻳﺖ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﭼﺮاﻛﻪ ﻓﻘﻂ از ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎي ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﻛﻔﺮ :ﭘﻮﺷﻴﺪن و ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮ از آن رو ﻛﺎﻓﺮ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او در واﻗﻊ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪه و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ .اﻧﺬار :آﮔﺎﻫﻲ دادن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻴﻢدﻫﻲ اﺳﺖ. اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ،ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ رﺳﻮل اﻛﺮمص اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻪ از اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردن ﻗﻮم ﺧﻮد درﻳﻎ و اﻓﺴﻮس ﺧﻮرﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﻃﻤﻊ ﻛﺮده و اﻣﻴﺪوار ﺷﻮﻧﺪ .ﺳﺒﺐ ﻧﺰول دو آﻳﻪ ) (7 - 6در ﺻﺤﻴﺢﺗﺮﻳﻦ رواﻳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :اﻳﻦ آﻳﺎت درﺑﺎره رؤﺳﺎي ﻳﻬﻮد و از آن ﺟﻤﻠﻪ؛ ﺣﻴﻲ ﺑﻦ أﺧﻄﺐ و ﻛﻌﺐ ﺑﻦ أﺷﺮف ﻧﺎزل ﺷﺪ. [ZYXWV U TSRQPONM »ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎ و ﺑﺮ ﺷﻨﻮاﻳﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻗﻔﻞ ﻧﻬﺎده؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻤﺎن و ﻧﻮري ﺑﻪ آﻧﻬﺎ راه ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ »و ﺑﺮﺑﻴﻨﺎﻳﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮدهاي اﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺖ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﭘﻴﺎم ﻫﺪاﻳﺖ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ. اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮنﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺮ دﻟﻬﺎ ﭘﻴﺎﭘﻲ در آﻳﻨﺪ ،دﻟﻬﺎ را ﻗﻔﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻪﺳﻮي دﻟﻬﺎﻳﻲ اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ ،ﻫﻴﭻ راه ﻧﻔﻮذي ﻧﺪارد و ﻛﻔﺮ ﻗﻄﻌﺎ داﻣﻨﮕﻴﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ« .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻳﺎ ﻣﻘﻠﺐ اﻟﻘﻠﻮب ﺛﺒﺖ ﻗﻠﻮﺑﻨﺎ ﻋﻠﻲ دﻳﻨﻚ :اي ﮔﺮداﻧﻨﺪه دﻟﻬﺎ! دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن را ﺑﺮ دﻳﻨﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺪار«» .و ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ و ﻫﻮﻟﻨﺎك اﺳﺖ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ .ﭘﺲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ دﻟﻬﺎ و دﻳﺪهﻫﺎو ﺷﻨﻮاﻳﻲﻫﺎ ،دال ﺑﺮ ﺟﺎيﮔﺮﻓﺘﻦ و رﻳﺸﻪدار ﺷﺪن ﻛﻔﺮ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎﻛﻪ آﻧﺎن اﺳﺒﺎب و اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز رﻫﻨﻤﻮﻧﻲﺷﺎن ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ در دﻻﻳﻞ اﻳﻤﺎن و ارزﺷﻬﺎي آن اﺳﺖ ،ﮔﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،از ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎدن« اﻳﻦﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻬﺮا ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺳﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ در ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻤﺎرﺳﺖ و ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻛﻔﺮ و اﻋﻤﺎل آن ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭼﻴﺮه ﺷﺪه و ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻌﺪاد و ﭘﺬﻳﺮﺷﻲ ﺑﺮاي
17
ﻏﻴﺮ آندر ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ ) (88ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ را ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد» : l»º¹ ¸m :و ﮔﻔﺘﻨﺪ :دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن ﻏﻠﻒ اﺳﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ» :ان اﻟﻤﺆﻣﻦ اذا أذﻧﺐ ذﻧﺒﺎ ﻛﺎﻧﺖ ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻮداء ﻓﻲ ﻗﻠﺒﻪ ،ﻓﺎن ﺗﺎب و ﻧﺰع و اﺳﺘﻌﺘﺐ ﺻﻘﻞ ﻗﻠﺒﻪ ،و ان زاد زادت ﺣﺘﻲ ﺗﻌﻠﻮ ﻗﻠﺒﻪ ،ﻓﺬﻟﻚ اﻟﺮان اﻟﺬي ﻗﺎل اﷲ ﺗﻌﺎﻟﻲ: ﻛﻼ ﺑﻞ ران ﻋﻠﻲ ﻗﻠﻮﺑﻬﻢ ﻣﺎ ﻛﺎﻧﻮا ﻳﻜﺴﺒﻮن :ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﺆﻣﻦ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﻲﮔﺮدد ،ﻧﻜﺘﻪاي ﺳﻴﺎه در ﻗﻠﺒﺶ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ ،ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ و از آن ﮔﻨﺎه دﺳﺖ ﺑﻜﺸﺪ و از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻃﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي ﻛﻨﺪ ،ﻗﻠﺒﺶ ﺻﻴﻘﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ ،ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻗﻠﺒﺶ ﻧﻴﺰ اﻓﺰون ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻗﻠﺒﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲﮔﺮدد و اﻳﻦﻫﻤﺎن زﻧﮕﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺑﺎره آن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ :ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن -ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ -زﻧﮕﺎر اﻓﺘﺎده اﺳﺖ«.1 \] ^_` gfed cba »و از ﻣﺮدم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﻢ وﻟﻲآﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در اﻳﻦ ﺳﻮره اﺑﺘﺪا از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﺑﻌﺪاز آن از ﻛﻔﺎر ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻳﺎد ﻛﺮد و اﻳﻨﻚ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻛﻪ از ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه ﻳﺎد ﺷﺪه ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﺳﻮﻣﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ ،ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآورد .آري! آﻧﺎن درﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ ﺑﺎ ﮔﺮوه اول و در ﺑﺎﻃﻦ ﺑﺎ ﮔﺮوه دوم ﻫﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ .وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ ،از ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻃﺒﻘﻪ زﻳﺮﻳﻦ ﺟﻬﻨﻢ اﻧﺪ .ﻧﻔﺎق :ﻋﺒﺎرت اﺳﺖاز آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻴﺮ و ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻦ ﺷﺮ ،و ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ :ﻧﻔﺎق اﻋﺘﻘﺎدي ﻛﻪﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮﻳﺶ را در دوزخ ﺟﺎودان ﻣﻲﺳﺎزد و ﻧﻔﺎق ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎنﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ. دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ اوﺻﺎف ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺿﻌﻒ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻔﺎﻗﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ در ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ﺷﺄن و ﺷﻮﻛﺘﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮده ﺗﺎ ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ و ﻫﻢﺳﻮﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ .و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻫﺪاف و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﭘﻮﺷﻴﺪه و ﻣﺒﻬﻢ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي 1ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ][83/14
18
روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺣﻮال آﻧﺎن ﺻﻔﺎت ﻣﺘﻌﺪدي را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎزﺗﺎﺑﻲ از ﻧﻔﺎق اﺳﺖ و ﻣﺸﺨﺼﻪ و ﻣﻈﻬﺮ اﺻﻠﻲ ﻧﻔﺎق ،ﻃﻤﻊ ﺑﺴﺘﻦﺑﻪ ﻗﺪرت ،ﻳﺎ ﺗﺮس و ﮔﺮﻳﺰ از آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. rqp o nmlkjih »آﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺧﻮدﺷﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ،ﺑﺎ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﻧﻤﻲﺧﻮرد ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻛﻨﻨﺪ ،در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮد را ﻓﺮﻳﺐ دادهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري ﻓﻘﻂ ﺑﺎ آن ﻛﺴﻲﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺎﻃﻦ اﻣﻮر آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »وﻟﻲ« آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را »درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺧﺪاع :ﺑﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪن دﻳﮕﺮان از ﻣﻘﺼﺪ و ﻫﺪﻓﺸﺎن ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﻓﺮﻳﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن در اﻳﻨﺠﺎ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﻼم و ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻦ ﻛﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. `_ ~}|{z yxwvuts »در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﻤﺎرﻳﻲ اﺳﺖ« ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﺑﻴﻤﺎري؛ ﻓﺴﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻚ وﻧﻔﺎق ،ﻳﺎ ﺑﺎ اﻧﻜﺎر و ﺗﻜﺬﻳﺐ در ﻋﻘﺎﻳﺪﺷﺎن رﺧﻨﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﺑﻴﻤﺎرﻳﺸﺎن را اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺨﺸﻴﺪ« ﺑﺎ ﺗﺠﺪﻳﺪ و ﺗﺪاوم ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ و اﺣﺴﺎﻧﻬﺎي دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﮔﺮاﻣﻴﺶ، ﻟﺬا آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻚ و دودﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺣﺴﺮت و اﻧﺪوه ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﺷﺪت ﻧﻔﺎق ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪﻧﺪ »و ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ دروﻏﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ادﻋﺎي دروﻏﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﻳﻤﺎن »ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك و ﺟﺎﻧﻜﺎه در ﭘﻴﺶ دارﻧﺪ« اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺣﻜﻤﺖ در ﺧﻮدداري رﺳﻮل اﻛﺮمص از ﻛﺸﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن -ﺑﺎوﺟﻮد ﻋﻠﻢ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن -در اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ» :دوﺳﺖ ﻧﺪارم اﻋﺮاب در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺎﻳﻊ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ اﺻﺤﺎب ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻲﻛﺸﺪ« زﻳﺮا اﻋﺮاب ﻓﻘﻂ ﻇﺎﻫﺮ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻼك ﻗﻀﺎوت ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎﺟﺮا ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ« .اﻣﺎ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ: در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :دﻟﻴﻞ ﺧﻮدداري رﺳﻮل اﻛﺮمص از ﻛﺸﺘﻦﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ،ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻛﺮدن 19
اﺳﻼم از ﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﻮد« .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ آن اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ،آﻣﺪه اﺳﺖDT I5' @N3 ,B & F>& F& KH3 ,zﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از اﻧﺒﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ، y B : & i : ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﺑﻪ وي داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ،اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادهﺷﺪه ،وﺣﻴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن را ﺑﺮ ﻣﻦﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ،ﭘﺲ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﭘﻴﺮوان راداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ« .ﻳﻌﻨﻲ :از ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎء‡ ﻓﻘﻂ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺨﺼﻮصﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﺸﺎن ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ، ﺑﺮﺧﻼف دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺐ اﻟﻬﻲ ﻛﻪ -ﻧﺰد ﺑﺴﻴﺎري ازﻋﻠﻤﺎ -ﻣﻌﺠﺰه ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﭼﻮن ﻣﻌﺠﺰه اﻳﺸﺎن ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﺸﺎن ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻤﺮار دارد ،ﻟﺬا اﻣﻴﺪوار آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن از ﭘﻴﺮوان دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻗﺮﻃﺒﻲﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪه اﻫﻞ ﺣﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ :دوزخ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن وﺟﻮد دارد و آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺮ ﺧﻼف اﻫﻞ ﺑﺪﻋﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :دوزخ ﺗﺎﻛﻨﻮن آﻓﺮﻳﺪهﻧﺸﺪه اﺳﺖ«.
PONMLKJI HGFEDCBA e dc b a ` _^ ] \ [Z Y X W V U TS R Q hgf »و ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه ﻛﺴﺎﻧﻲ را« ﺗﺒﺸﻴﺮ :ﺧﺒﺮدادن از ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺛﺮ ﻣﮋده ﺑﺨﺶ وﺳﺮور اﻧﮕﻴﺰ آن ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﭼﻬﺮه اﻧﺴﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﻮد .آري! ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه ﻛﺴﺎﻧﻲ را» :ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﺎن ﻛﺎرﻫﺎي درﺳﺖ وﺻﻮاﺑﻲ را ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻓﺮض ﮔﺮدﻳﺪه ،اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ .ﻳﺎﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﻲ را
30
اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺠﺎم داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﻜﻮﺷﻤﺮده اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺎ اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻗﺎﺑﻞدﺳﺘﺮﺳﻲ اﺳﺖ. ﻋﺒﺎرت) :آﻣﻨﻮا وﻋﻤﻠﻮا اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت( ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺷﺼﺖﺑﺎر در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻪﻛﺎررﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻻزم و ﻣﻠﺰوم ﻳﻚدﻳﮕﺮﻧﺪ. آري! ﻣﮋده ﺑﺪه ﺑﻪ اﻳﺸﺎن »ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﻨﺎﺗﻲ اﺳﺖ« ﺟﻨﺖ :ﻧﺎم ﺑﻬﺸﺖ داراﻟﺨﻠﺪ وﺳﺮاي ﺛﻮاب و ﭘﺎداش اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺖ و آن را ﺟﻨﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا ﺟﻨﺖ در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪن اﺳﺖ و ﺑﻬﺸﺖ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺧﻮد را در زﻳﺮ درﺧﺘﻬﺎي اﻧﺒﻮه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ .آري! ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﻨﺎﺗﻲ اﺳﺖ» :ﻛﻪ ازﻓﺮودﺳﺖ آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :از زﻳﺮ درﺧﺘﺎن و ﻗﺼﺮﻫﺎي آﻧﻬﺎ »ﺟﻮﻳﻬﺎ روان اﺳﺖ ،ﻫﺮﮔﺎهﻣﻴﻮهاي از آن روزي آﻧﺎن ﺷﻮد« از ﻫﺮ ﻧﻮﻋﻲ از اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻦﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ روزي ﻣﺎ ﺑﻮده« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻣﻴﻮه ،ﺷﺒﻴﻪ و ﻧﻈﻴﺮ و از ﺟﻨﺲﻫﻤﺎن ﻣﻴﻮه اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ رﻧﮓ ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺷﺒﻴﻪﻫﻢاﻧﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﻢ و ﻃﻌﻢ و ﺑﻮي آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ و ﭼﻮن از آنﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ،ﻃﻌﻢ آن را ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻃﻌﻢ ﻣﻴﻮه اول ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ »و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن« ﻣﻴﻮه ﻗﺒﻠﻲ در ﺧﻮﺑﻲ و ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ »داده ﺷﻮد« زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﭘﺴﺖ و ﻧﺎﻣﻄﺒﻮع ﻧﻴﺴﺖ و در ﺷﻜﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﻧﺪ »و در آﻧﺠﺎ ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰه دارﻧﺪ« ﻛﻪ ﺣﻮرانﺑﻬﺸﺘﻲ و ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ »و ﻫﻢ در آﻧﺠﺎ ﺟﺎوﻳﺪاﻧﻨﺪ« ﻧﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و ﻧﻪ از آن ﺑﻴﺮون ﺑﺮدهﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﻣﺮاد از ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﻮدن ﺟﻔﺘﻬﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :آﻧﭽﻪ ﺑﻪ زﻧﺎن دﻧﻴﺎ ازﭘﻠﻴﺪي ﺣﻴﺾ و ﻧﻔﺎس و ﺑﺰاق و ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮان ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻫﺮ ﻣﺮد ﺑﻬﺸﺘﻲ دو ﻫﻤﺴﺮ دارد .ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ» :ﻳﻜﻲ از آن دو ،از زﻧﺎن دﻧﻴﺎﺳﺖ و دﻳﮕﺮي از زﻧﺎن ﺑﻬﺸﺖ« .ﺧﻠﻮد :ﺑﻘﺎي داﻳﻢ وﻫﻤﻴﺸﮕﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﺴﺴﺖ و اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪارد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ=I& F;» : {:5' ,FL}D* < F`|* < ,F5, < ,F0* < ,F$% ) 3 F0>H # FD)0 > D*5 ~ ,A*5 FD)0 ,/Ae ~> ~ SJK :' ?WL5 $ 3 :#5ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ در ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ وﻣﻲآﺷﺎﻣﻨﺪ ،ﻧﻪ آب دﻫﺎن ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ ،ﻧﻪ 31
ادرار و ﻣﺪﻓﻮع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ آب ﺑﻴﻨﻲﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ .اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭘﺲ ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ﭼﻪ ﻣﻲﺷﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺑﻪآروﻏﻲ و ﺗﺮﺷﺢ ﻋﺮﻗﻲ ﭼﻮن ﺗﺮﺷﺢ ﻣﺸﻚ ،دﻓﻊ ﻣﻲﺷﻮد .و ﺧﻮاﻧﺪن «ﺳﺒﺤﺎن اﷲ« ،و »اﻟﺤﻤﺪﷲ« ﺑﺮآﻧﺎن ﭼﻨﺎن اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻔﺲ ﻛﺸﻴﺪن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ«. y x w v ut s r q p o n m l k j i j i hg f e d c b a ` _ ~} | { z utsrqp onmlk »ﺧﺪاوﻧﺪ از آن ﺷﺮم ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﺜﻠﻲ را ﺑﺰﻧﺪ« ﻣﻌﻨﺎي» :ﻻﻳﺴﺘﺤﻴﻲ :ﺷﺮم ﻧﺪارد« در ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺮم و ﺣﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖﻛﻪ او ﻣﺜﻞ زدن را ﻓﺮو ﻧﻤﻲﮔﺬارد زﻳﺮا ﺣﻴﺎ؛ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲاي اﺳﺖﻛﻪ از ﺑﻴﻢ ﻋﻴﺐ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ،ﺑﺮ اﻧﺴﺎن روي ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦ در ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺤﺎلاﺳﺖ .دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از ﻣﻌﻨﺎي «ﺗﺮك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪ )ﺷﺮم ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ( ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﭼﻴﺰي ﺷﺮم ﻛﻨﺪ ،آن را ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارد وﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ آن ﭼﻴﺰ از آﺛﺎر و ﺛﻤﺮات ﺣﻴﺎء اﺳﺖ ،ﭘﺲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ،ﻣﺠﺎز اﺳﺖ و از ﺑﺎب اﻃﻼق ﻣﻠﺰوم و اراده ﻻزم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻫﺮﮔﺎه در ﻣﻮردﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﺣﻴﺎ« ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ ،ﻣﺮاد از آن ﺑﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺪأ و ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺣﻴﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ،ﻣﺮاد ﻣﻌﻨﺎي ﻻزم آن، ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﻛﺎراﺳﺖ .ﻣﺜﻞ :در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺒﻴﻪ و ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺖ .ﻣﺜﻞ زدن در ﮔﻔﺘﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ:ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺣﺎل ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺎن ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﺣﺎل ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ذﻛﺮ آن ﻣﺜﻞ ،ﺣﺴﻦ وﻗﺒﺢ ﭘﻨﻬﺎن آن ﺣﺎل ،آﺷﻜﺎر ﮔﺮدد. اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ از ﮔﺮوﻫﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ رواﻳﺖﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ آﻳﻪ ، l...EDC BAm :و آﻳﻪ l ...] \ [ Zm :درﺑﺎره ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺜﻞ زد ،ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺜﻠﻬﺎﻳﻲ ﺑﺰﻧﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺗﺎª ©m :
32
« lﻧﺎزل ﺷﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﻔﺎر ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :در ﻗﺮآن ذﻛﺮ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ و ﻋﻨﻜﺒﻮت و ﻣﻮرﭼﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ و ذﻛﺮ اﻳﻦ اﺷﻴﺎء ﺑﺎ ﻛﻼم ﻓﺼﻴﺤﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺖ! ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﻧﻴﺰ رد ﻧﻤﻮده و ﻓﺮﻣﻮد :ﻣﻦ ﻫﺮ ﻣﺜﻠﻲﻣﻲزﻧﻢ؛ »ﭘﺸﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻓﺮوﺗﺮ از آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ و ﻓﺮوﺗﺮ از ﭘﺸﻪ؛ ﭼﻮن ﺑﺎل آن -ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺤﻘﻘﺎن اﺳﺖ -ﻳﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﻓﺮاﺗﺮ از آن »ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎنآوردهاﻧﺪ ،ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ آن ﻣﺜﻞ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ« و ﺛﺎﺑﺖ .ﺣﻖ :ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ» .وﻟﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﮔﺮاﻳﻴﺪهاﻧﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺧﺪا از اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﭼﻪ ﻗﺼﺪيداﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ ﺧﺪا ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﺎ آن ﮔﻤﺮاه و ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﺎ آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺼﺪ و اراده ﺧﺪا اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ،ﺑﺴﻴﺎري -ﭼﻮن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن -را ﮔﻤﺮاهﺳﺎزد و ﺑﺴﻴﺎري -ﭼﻮن ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه ،اﻳﻦ راه را ﺑﺎاﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ ،ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺳﺒﺐ ،ﺑﺮ ﻣﺴﺒﺐ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ »وﻟﻲ ﺟﺰ ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﺑﺎ آن ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ازآن روي ﻛﻪ آﻧﺎن ،ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﺷﺪه و ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺳﺒﻚ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ ،ﭘﺲﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻓﺴﻖ ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﻓﺴﻖ :در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪن اﺳﺖ ،اﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﻓﺴﻘﺖ اﻟﺮﻃﺒﻪ ﻋﻦ ﻗﺸﺮﻫﺎ: ﺧﺮﻣﺎي رﻃﺐ از ﭘﻮﺳﺖﺧﻮد ﺧﺎرج ﺷﺪ« .اﻣﺎ ﻓﺴﻖ در ﻋﺮف ﺷﺮع :ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺮوج از ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪايﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎه از داﻳﺮه ﻃﺎﻋﺖﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻴﺮون ﻣﻲروﻧﺪ -ﻫﺮدو -اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ،اﺻﻄﻼح »ﻓﺎﺳﻖ« ﺷﺎﻣﻞ ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﺆﻣﻦ ﮔﻨﻬﻜﺎر ﻫﺮ دو ﻣﻲﺷﻮد ،ﻟﻴﻜﻦ ﻓﺴﻖ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ اﺳﺖ .وﻟﻲ ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺻﻔﺖ ﻓﺴﻖ ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﺆﻣﻦ ﮔﻨﻪﻛﺎر ﻫﺮدو اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ،اﻣﺎ ﻣﺮاد اﻳﻦآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ از »ﻓﺎﺳﻘﻮن« ،ﻛﺎﻓﺮاﻧﻨﺪ ﻧﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺑﻴﺎن اوﺻﺎﻓﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:
33
¦¥¤£¢¡~}|{zyxwv §¨©¬«ª »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا را ﭘﺲ از ﺑﺴﺘﻦ آن ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ آﻧﺎن اوﻻ ﺑﻪﻋﻬﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻗﺮار ﻛﺮده و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ آن را ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدﻧﺪ ،وﻟﻲ ﺑﻌﺪا ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه وﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ .ﻧﻘﺾ :درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ و از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺘﻦ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﮔﺸﺘﻪ؛ اﻋﻢ از ﺑﻨﺎ ﻳﺎ رﻳﺴﻤﺎﻧﻲ ،ﻳﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ .ﻋﻬﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ :اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ آن در ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﻔﺎرش ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﻃﺎﻋﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺧﻮدداري از ﻧﻮاﻫﻲ وي .ﻣﻴﺜﺎق :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد، ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﻜﺴﺘﻦ آن دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ .ﻣﻴﺜﺎقﻋﻬﺪ :ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺳﺖ. ﻣﺮاد از ﻋﻬﺪ ﺧﺪا در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد در ﻣﻮرد اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص در ﻋﺼﺮ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸﺎنﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ، ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻬﻢ ﺳﻨﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﻔﻜﺮ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻘﻞ و ﺣﻮاس در اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦﻓﻬﻢ راﻫﺒﺮﻧﺪ ،ﭘﺲ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ :ﺑﻜﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﻮﻫﺒﺖﻫﺎ در ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ» .و« اﻳﻦ ﻓﺎﺳﻘﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ» :آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺶ اﻣﺮ ﻧﻤﻮده ،ﻣﻲﮔﺴﻠﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻗﺮاﺑﺖ وﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ و اﻧﺠﺎم دادن آن ﻓﺮﻣﺎنداده اﺳﺖ -از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻦ اﺣﻜﺎم و رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺪودش -ﻣﻲﮔﺴﻠﻨﺪ و رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ .ﭘﺲ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ در اﻳﻨﺠﺎ داراي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻋﺎم و ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ رﺣﻢ ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺸﺎن و اﻗﻮام و ﻫﻢ ﺻﻠﻪ ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻴﺎن اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان :و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ اﻟﻬﻲ و رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻠﻴﻪ اواﻣﺮ وي را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد .و اﻳﻦﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ اﺳﺖ» .و« اﻳﻦ ﻓﺎﺳﻘﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ» :در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﺴﺎدﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮده ،در ﺗﻌﺎﻣﻞ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮﻳﺶﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺟﻮر و ﺟﻔﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ،از ﺷﻬﻮات ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻌﺼﻴﺘﻬﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻓﺘﻨﻪ ﺑﺮﻣﻲاﻓﺮوزﻧﺪ ،ﻛﻪ اﻳﻦﻫﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻓﺴﺎد اﻧﮕﻴﺰي اﺳﺖ »آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ زﻳﺎﻧﻜﺎراﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن اﻫﻞ دوزﺧﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛ 34
ﺑﺎﺷﻜﺴﺘﻦ ﻋﻬﺪاﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲرﺳﻨﺪ زﻳﺮا وﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻨﻔﻌﺘﻬﺎ اﺳﺖ ،در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺮﺗﺮ را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻓﺴﻖ ﻣﻮﺟﺐ زﻳﺎن و ﺧﺴﺎرت اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﻃﺎﻋﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻮد و راﺣﺖ؛ ﭼﻪ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎن! و ﭼﻪ ﺳﻮدي ﺑﺮﺗﺮ از رﺿﺎ و ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ وي!. ® ¯ » º ¹ ¸ ¶ µ ´³ ² ± ° ¼½ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪ؟« اﺳﺘﻔﻬﺎم ﺑﺮاي اﻧﻜﺎر و ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ واداﺷﺘﻦ ازﺣﺎل آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺻﻒ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎن ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ اﻳﻤﺎن ،ﻛﻔﺮ واﻧﻜﺎر ﻣﻲورزﻧﺪ .آري! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ازداﺳﺘﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ آﮔﺎﻫﻴﺪ و ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ» :ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺑﻴﺠﺎن ﺑﻮدﻳﺪ« ﻗﺒﻞ ازآﻓﺮﻳﻨﺶ »او ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﻤﺎ را از ﻋﺪم آﻓﺮﻳﺪ و درﺷﻤﺎ روح دﻣﻴﺪ »ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ« در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪﺳﺮ رﺳﻴﺪن اﺟﻠﻬﺎﻳﺘﺎن »و ﺑﺎززﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺷﻤﺎ را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ »آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« درﻣﻴﺪان ﻣﺤﺸﺮ ،ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ. اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺷﻤﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﻮﻳﺪ ،ﺧﺎك ﺑﻮدهاﻳﺪ؛ و اﻳﻦ ﺧﻮد ،ﻳﻚ ﻣﺮگ اﺳﺖ ،آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ و زﻧﺪهﮔﺮداﻧﻴﺪ؛ و اﻳﻦ ﺣﻴﺎت اﺳﺖ ،ﺑﺎز ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻮرﻫﺎﻳﺘﺎن ﻣﻲروﻳﺪ؛ و اﻳﻦﻣﺮگ دوم اﺳﺖ ،ﺑﺎز ﺷﻤﺎ را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؛ ﭘﺲ اﻳﻦ ﺣﻴﺎتدﻳﮕﺮي اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،در اﻳﻨﺠﺎ دو ﻣﺮگ و دو زﻧﺪﮔﻲ اﺳﺖ« .آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ) (40از ﺳﻮره «ﻏﺎﻓﺮ« ﻧﻴﺰ ﻣﺆﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖr m : » lw v u t sﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را دوﺑﺎر ﻣﻴﺮاﻧﺪه و دوﺑﺎر زﻧﺪه ﻛﺮدهاي.«...
35
¾ ¿ ÎÍÌË Ê É ÈÇÆÅÄÃ ÂÁÀ ÒÑÐÏ »اوﺳﺖ آن ذاﺗﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در آن اﺳﺖ »ﻫﻤﻪ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ و ﺗﻜﺮﻳﻢ و ﻧﻌﻤﺖ و ﺗﻮﺷﻪ و ﻣﻨﻔﻌﺘﻲﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ »ﺳﭙﺲ« ﺑﻌﺪ از آﻓﺮﻳﻨﺶ زﻣﻴﻦ »ﺑﻪ ﺳﻮيآﺳﻤﺎن ﻗﺼﺪ ﻛﺮد« ﺑﺎ اراده ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪ ﻗﺼﺪي درﺳﺖ و اﺳﺘﻮار ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪﺧﻮد اوﺳﺖ »و ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن را اﺳﺘﻮار ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :آﻓﺮﻳﻨﺶ آﻧﻬﺎ را اﺳﺘﻮار ﻛﺮد وﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪ، ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻠﻞ و ﺑﻲﻧﻈﻤﻲاي در آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ »و او ﺑﻪﻫﺮﭼﻴﺰي داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﺤﻴﻂ و ﻓﺮاﮔﻴﺮاﺳﺖ. اﻳﻦ آﻳﻪ» l Ç Æ m :ﺑﻘﺮه «29/و آﻳﻪ» l| { z y m :ﻃﻪ «5/از ﻣﺸﻜﻼت ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎره آن ﺑﺮ ﺳﻪ رأي اﻧﺪ: رأي اول :ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﺋﻤﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ وﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ ،وﻟﻲ آن را ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ .اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ :در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺳﺨﻦ ﻣﺸﻬﻮري دارد ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﺳﺘﻮا ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﻗﺎﺑﻞ دركﻧﻴﺴﺖ ،اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن واﺟﺐ و ﺳﺆال ﻛﺮدن از آن ﺑﺪﻋﺖ اﺳﺖ«. رأي دوم :رأي ﻓﺮﻗﻪ «ﻣﺸﺒﻬﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :اﺳﺘﻮاء؛ ارﺗﻔﺎع و ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺮﻳﻚ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ) lGFEDCBAm :و ﭼﻮن ﺗﻮ )اي ﻧﻮح( و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺖ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻛﺸﺘﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ ( ] .«[28/23ﻛﻪ اﻳﻦ رأي ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻮاﺋﻲ از ﺻﻔﺎت اﺟﺴﺎم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از آن ﻣﻨﺰه اﺳﺖ. رأي ﺳﻮم :رأي ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎء اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺮاد از »اﺳﺘﻮي« ارﺗﻔﺎع و ﺑﺮﺗﺮي اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ.
36
اﻣﺎ اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ» :اﺳﺘﻮي :در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺼﺪ ﻛﺮدن واراده ﻧﻤﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺳﻮي آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻣﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻳﻦ ﻗﺼﺪ و اراده وي را ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ«. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ و دﻳﮕﺮ آﻳﺎت ﻗﺮآن در اﻳﻦ ﺑﺎره ،دال ﺑﺮ وﺟﻮد ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن وﻫﻔﺖ زﻣﻴﻦ اﻧﺪ ،وﻟﻲ در ﺳﻨﺖ رﺳﻮل اﻛﺮم ص ﭼﻨﺎن ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ وزﻣﻴﻦ را روﺷﻦ ﺳﺎزد ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻓﺎﻳﺪهاي در ﺑﺤﺚ از ﻃﺒﻴﻌﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎره اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ،ﺑﺮﻋﻈﻤﺖ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺑﺰرگ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ. ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم رازي در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻠﻤﺎي ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮمﻋﺼﺮ ﺧﻮﻳﺶ در ﺑﺎره آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺑﺎاﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﭼﻨﺪان ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ ﻧﺪارد .ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ و ﻛﺎوﺷﻬﺎيﻧﺠﻮﻣﻲ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺿﻴﺎﺗﻲ را در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﻴﺮون داده اﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺳﺨﺖدر ﺗﻜﺎﭘﻮي اﻳﻦ ﻣﻴﺪاﻧﻨﺪ ،وﻟﻲ ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ؛ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﺎوش و ﭘﮋوﻫﺶﺑﺸﺮي در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ،اﮔﺮ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺻﺤﻴﺢ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ در راﺳﺘﺎي ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻴﻨﻲ آﻳﺎت ﻛﻮﻧﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ. P O N M L K JI H G F E D C B A _^]\[ZYXWVUT SRQ »و ﻳﺎد ﻛﻦ« اي ﻣﺤﻤﺪص! »ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺖ« ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺟﺴﺎم ﻧﻮراﻧﻲ و ﻣﻮﺟﻮدات ﺻﺮﻓﺎ روﺣﺎﻧﻲاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺧﻮرﻧﺪ و ﻧﻤﻲآﺷﺎﻣﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و اﻃﺎﻋﺖ اواﻣﺮ او -از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﭘﺎرهاي از اﻣﻮر ﻋﺎﻟﻢ -اﺷﺘﻐﺎل دارﻧﺪ ،از ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ﻣﻌﺼﻮم و ﻓﺎﻗﺪ ﺷﻬﻮت ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .آري! ﺧﺪاوﻧﺪﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺖ» :ﻣﻦ در زﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪاي ﺧﻮاﻫﻢ ﮔﻤﺎﺷﺖ« اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻮﻣﻲ را در زﻣﻴﻦ ﻣﻘﻴﻢ ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﻲ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ،ﻗﺮﻧﻲﭘﺲ از ﻗﺮﻧﻲ و ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻌﺪ از ﻧﺴﻠﻲ ،در آن ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻧﻪ از روي
37
ﻣﺸﺎوره ،ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﺎﻓﻲاﻟﻀﻤﻴﺮﺷﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺖ. ﺧﻠﻴﻔﻪ :در ﭘﻲ آﻳﻨﺪه ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از وي وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﺧﻠﻴﻔﻪ در اﻳﻨﺠﺎ آدم اﺳﺖ »ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﻛﺴﻲ را ﻣﻲﮔﻤﺎري ﻛﻪ در آن ﻓﺴﺎد اﻧﮕﻴﺰد و ﺧﻮﻧﻬﺎ ﺑﺮﻳﺰد« ﺑﺎ ﺷﺮك و ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺎﺻﻲ و ﻛﺸﺘﺎر و آزار دﻳﮕﺮان؟. در اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﻏﻴﺐ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ،ازﻛﺠﺎ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در زﻣﻴﻦ ﻛﺴﻲ را ﻣﻲﮔﻤﺎرد ﻛﻪ در آن ﻓﺴﺎد اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ وﺧﻮﻧﻬﺎ ﺑﺮﻳﺰد؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه ،ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﻗﺒﻠﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﻳﺎ ﻗﺒﻼ ﺧﻮد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮد ،ﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮﻇﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻳﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺟﻨﺲ ﺧﻮد آﻧﺎن )ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن( از ﮔﻨﺎه ﻣﻌﺼﻮﻣﻨﺪ و ﺑﺲ ،ﻳﺎ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺟﻨﻴﺎن ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺳﺎﻛﻦ زﻣﻴﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ ،ﻗﻴﺎس ﻛﺮدﻧﺪ وﻳﺎ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎده ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ اﺳﺖ. اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻇﺎﻫﺮا ﻣﺮاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ،ﺷﺨﺺ ﺣﻀﺮت آدمﻧﺒﻮد، ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮادﺷﺎن ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﺑﻮد«. آري! ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻧﻪ ﺑﺮ وﺟﻪ اﻋﺘﺮاض ،ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻛﺴﺐ آﮔﺎﻫﻲ ازﺣﻜﻤﺖ ﮔﻤﺎﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ در زﻣﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺣﻜﻤﺖ در آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺟﺪﻳﺪ -ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﻓﺴﺎداﻧﮕﻴﺰﻧﺪ -ﭼﻴﺴﺖ؟ »و ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ ﺗﻮ و ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﺗﻮ اﻗﺮارﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺸﺖ ،ﺗﻮ را از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺼﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﺰﻳﻪ ﻳﺎد ﻛﺮده وﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ» :ﺳﺒﺤﺎناﷲ وﺑﺤﻤﺪه« ،و ﺗﻮ را ﺗﻤﺠﻴﺪ و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺳﺆال ﺷﺪ :ﻳﺎرﺳﻮل اﷲ! ﻛﺪام ﺳﺨﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮاي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺒﺤﺎن اﷲ و ﺑﺤﻤﺪه«» .و ﺑﻪ ﺗﻘﺪﻳﺴﺖ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ« ﺗﻘﺪﻳﺲ :ﺗﻄﻬﻴﺮ و ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﻳﺎدﻧﻤﻮدن اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺗﻮ را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺷﺄن و ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻠﺤﺪان ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،ﻳﺎ ﻣﻨﻜﺮان ﺑﺮ ﺗﻮ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﺗﻨﺰﻳﻪ ﻳﺎد ﻛﺮده وﺗﻘﺪﻳﺴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ،ﭘﺲ ﭼﺮا ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺎ )ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن( 38
اﻛﺘﻔﺎ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟ »ﻓﺮﻣﻮد :ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« از ﻣﺼﻠﺤﺖ در ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آدم . ﻗﺘﺎده در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ازﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ؛ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻧﻴﻜﺎن و ﺻﺪﻳﻘﺎن و ﻋﺎﺑﺪان و زاﻫﺪان و اوﻟﻴﺎ و اﺗﻘﻴﺎ و ﺟﻤﻠﻪﺳﺎﻛﻨﺎن ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ،از اﻳﻦ رو آﻧﺎن را ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﺎﺧﺖ« .ﻗﺮﻃﺒﻲ وﻏﻴﺮآن ،ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺮ وﺟﻮب ﻧﺼﺐ ﺧﻠﻴﻔﻪ و اﻣﺎم )رﺋﻴﺲ دوﻟﺖ( در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲاﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ آن اﻣﺎم ،اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم را ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻧﻤﻮده ،داد ﻣﻈﻠﻮﻣﺎﻧﺸﺎن را از ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﺴﺘﺎﻧﺪ ،ﺣﺪود را ﺑﺮﭘﺎ دارد و ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺌﻮن ﻣﻬﻤﻲ را ﻛﻪﺟﺰ ﺑﺎ ﻧﺼﺐ ﺣﺎﻛﻢ ،ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن آورد زﻳﺮا آﻧﭽﻪ ﻛﻪ واﺟﺐ ﺟﺰ ﺑﺎ آنﺗﻤﺎم ﻧﺸﻮد؛ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ واﺟﺐ اﺳﺖ .اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :واﺟﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺎم :ﻣﺮد ،آزاد ،ﺑﺎﻟﻎ ،ﻋﺎﻗﻞ ،ﻣﺴﻠﻤﺎن ،ﻋﺎدل، ﻣﺠﺘﻬﺪ ،ﺑﻴﻨﺎ ﺑﻪ اﻣﻮر ،ﺳﺎﻟﻢ اﻷﻋﻀﺎ ،آﮔﺎه ﺑﻪآراء و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و اﻣﻮر ﺟﻨﮕﻲ و ﻗﺮﻳﺸﻲ ﻧﺴﺐ ﺑﺎﺷﺪ ،اﻣﺎ ﻫﺎﺷﻤﻲ ﺑﻮدن و ﻣﻌﺼﻮمﺑﻮدن وي ﺷﺮط ﻧﻴﺴﺖ«. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ،در وﺟﻮب اﻣﺎﻣﺖ ﻫﻴﭻ ﺧﻼﻓﻲﻧﻴﺴﺖ. `n mlkjih gfedcba o »و ﺧﺪا ﻫﻤﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎ را ﺑﻪ آدم آﻣﻮﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎ و ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﺎﻣﻌﺎﻧﻲ و او ﺻﺎف و اﻓﻌﺎل آﻧﻬﺎ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﺮاد ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻧﺎﻣﻬﺎيﻳﻜﺎﻳﻚ ﻧﺴﻞ آدم اﺳﺖ »ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﻮد« و از اﺳﻤﺎيﻣﺴﻤﻴﺎت؛ ﻳﻌﻨﻲ اﻋﻴﺎن و اﺷﺨﺎص ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻪ آدم آﻧﻬﺎ را آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد ،از اﻳﺸﺎنﺳﺆال ﻛﺮد »و ﻓﺮﻣﻮد: اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ،از اﺳﺎﻣﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮدر اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ زﻣﻴﻦ از ﻏﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﺪ ،راﺳﺘﮕﻮﻣﻲﺑﺎﺷﻴﺪ ،ﭘﺲ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﻳﻦ اﺷﻴﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ.
39
} |{zyxwvutsrq p اﻣﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن درﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و »ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﻨﺰﻫﻲ ﺗﻮ! ﻣﺎ را ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪاي،ﻫﻴﭻ داﻧﺸﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺗﻮﻳﻲ داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ« ﻟﺬا ﺑﻪ ﻗﺼﻮر و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﻋﺘﺮافﻛﺮدﻧﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي آدم و رﻣﺰ ﮔﺰﻳﻨﺶ وي ﺑﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن - ﻛﻪآﻣﻮﺧﺘﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ وي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ -اﺷﺎره دارد ،ﭘﺲﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ آدم اﻓﺘﺨﺎر ﻛﻨﻨﺪ. ~_`nmlkjihg fedcba ut srq po »ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ آدم» :اي آدم! اﻳﺸﺎن را از اﺳﺎﻣﻲ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ده« آدم در اﺟﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮﺿﻴﺢ داد ﻛﻪ :اﺳﻢ آن ﭼﻴﺰ ،اﻳﻦاﺳﺖ ...و اﺳﻢ آن ﭼﻴﺰ ،اﻳﻦ ...و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ» ...و ﭼﻮن آدم آﻧﺎن را ازاﺳﻤﺎءﺷﺎن ﺧﺒﺮ داد« در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن »ﻓﺮﻣﻮد :آﻳﺎ ﺑﻪﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻬﻔﺘﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﻣﻲداﻧﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻣﻴﺪان درك و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﻧﻬﺎن اﺳﺖ -از ﺟﻤﻠﻪ ،ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮﺗﺮي آدم و ﻧﺴﻞ و ﺗﺒﺎروي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﻳﺸﺎن داﻧﺎﻳﻢ؛ »و ﻣﻲداﻧﻢ آﻧﭽﻪ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮاد از آن ،اﻳﻦﺳﺨﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﻛﺴﻲ را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻲ ﻛﻪ در آن ﻓﺴﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ وﺧﻮﻧﻬﺎ ﻣﻲرﻳﺰد؟« »آﻳﻪ» .«30/و« ﻧﻴﺰ ﻣﻲداﻧﻢ »آﻧﭽﻪ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ در درون ﺧﻮد از ﻛﺒﺮ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺖ .اﻳﻦ ﺗﺄوﻳﻞ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ك اﺳﺖ -وااﷲ اﻋﻠﻢ .ﻳﺎ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻣﻲداﻧﻢ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻲدر ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ .ﭼﻨﺎن ﻛﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮﺟﻮدي ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﺮ از ﻣﺎ در ﻧﺰد ﺧﻮد ،ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ،ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ در زﻣﻴﻦ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻢ« .ﻟﻴﻜﻦ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي ﻗﻮل اول را -ﻛﻪ آن ﻫﻢ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﺷﺪه -ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ.
40
اﻣﺎم رازي :ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ» :آﻳﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﺷﻴﺎ و ﺧﻮاص و ﺻﻔﺎت آﻧﻬﺎ ﺑﻪآدم ،دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﻛﻤﺎل ﺣﻜﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ درآﻓﺮﻳﻨﺶ آدم را ﺟﺰ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ آﺷﻜﺎر ﻧﺴﺎﺧﺖ و اﮔﺮ در ﻋﺎﻟﻢ اﻣﻜﺎن ﭼﻴﺰي ﮔﺮاﻣﻲ ﺗﺮاز ﻋﻠﻢ وﺟﻮد ﻣﻲداﺷﺖ، ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻀﻴﻠﺖ آدم را ﺑﺎ آن ﭼﻴﺰ آﺷﻜﺎرﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ«. ¤£¢¡~}|{zyxwv »و ﭼﻮن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻓﺮﻣﻮدﻳﻢ :ﺑﺮاي آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ ،ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﺠﺪهدراﻓﺘﺎدﻧﺪ« ﺳﺠﻮد :در ﺳﺨﻦ ﻋﺮب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﺗﺬﻟﻞ و ﺧﺮدي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺴﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي وي ﺳﺠﺪه ﻣﻲﺷﻮد .و در اﺻﻄﻼح ﺷﺮع :ﻧﻬﺎدن ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﺑﺮ زﻣﻴﻦاﺳﺖ .آري! ﻧﻬﺎدن ﭼﻬﺮه ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ،ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﺧﺎﻛﺴﺎرياﺳﺖ .اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ از ﺗﻜﺮﻳﻢ و ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺖ اﻟﻬﻲ از آدم وﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻓﻀﻴﻠﺖ اوﺳﺖ ،از آن روي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ را ﺑﺮاي او ﺑﻪﺳﺠﻮد واداﺷﺖ. ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﻴﺎن اﺣﻜﺎم ﺳﺠﺪه ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ :ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻋﺒﺎدت ،و ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ وي ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ و ﺗﺤﻴﺖ اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺠﺪهﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮاي آدم و ﺳﺠﺪه ﺑﺮادران ﻳﻮﺳﻒ ﺑﺮاي وي .اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪﻛﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮدن ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا در ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪه و اﻳﻦ ﻛﺎر -ﺑﻪﻗﻮلاﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ -ﺗﺎ ﻋﺼﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺒﺎح ﺑﻮد ،وﻟﻲ اﻳﺸﺎن از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن درﺧﺖ و ﺷﺘﺮ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ،اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از درﺧﺖ وﺷﺘﺮرﻣﻨﺪه ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻢ! آن ﺣﻀﺮت ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :Ye5 4 B $ =D < _w h#5 0
?Q5 (5 =x ﻋﺎﻟﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﻴﺮ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻲآﻣﻮزد اﻣﺎ ﺧﻮد ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﭼﺮاﻏﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم روﺷﻨﺎﻳﻲﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ،وﻟﻲ ﺧﻮدش را ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ» :درﺷﺐ ﻣﻌﺮاج ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﮔﺬر ﻛﺮدم ﻛﻪ زﺑﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻗﻴﭽﻲﻫﺎﻳﻲ از آﺗﺶ ﺑﺮﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪ ،ﮔﻔﺘﻢ :اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻴﺎﻧﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﻄﻴﺒﺎن و ﺳﺨﻨﺮاﻧﺎن اﻣﺘﺖ از اﻫﻞ دﻧﻴﺎ؛ از آﻧﺎن ﻛﻪﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ اﻣﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺧﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎبرا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ آﻧﺎن ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟«. آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل راه درﻣﺎن و ﻋﻼج اﻳﻦ آﻓﺖ را ﺑﺮ ﻳﻬﻮد ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪه وﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ¡ª© ¨ §¦¥¤£¢ »و ﻳﺎري ﺟﻮﻳﻴﺪ« ﺑﺮ اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ »از ﺻﺒﺮ« ﺑﺎ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺘﺎن از ﺷﻬﻮات وﺑﺴﻨﺪهﻛﺮدن ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺎت .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﺻﺒﺮ؛ روزه ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ .ﻗﺮﻃﺒﻲﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :از
49
اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻣﻀﺎن ﻣﺎه ﺻﺒﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد«» .و از« ﮔﺮاﻳﺸﻲ ﻛﻪ »ﻧﻤﺎز« در ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﺮ واداﺷﺘﻦ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﻪاﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص ﻳﺎري ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺘﺎن اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﺮﻧﺘﺎﺑﻨﺪ. ﻗﺮﻃﺒﻲ و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :از ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﻋﺒﺎدات ﻓﻘﻂ ﻧﻤﺎز ﺑﻪﻳﺎدآوري ﻣﺨﺼﻮص ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﻫﻤﻴﺖ آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ: »رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭼﻮن از ﻛﺎري در ﻓﺸﺎر ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺳﻮيﻧﻤﺎز ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ«. »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻧﻤﺎز دﺷﻮار اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻤﺎنﻧﻴﺎورده و از ﻃﺎﻋﺖ وي ﺗﻜﺒﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ »ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﻓﺮوﺗﻨﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن ﻛﻪ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺸﺎن در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮوﺗﻦ و رام اﺳﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻪ آراﻣﺶ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ. «¬®¯´³²±° اﻳﻦ ﻓﺮوﺗﻨﺎن» :ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻘﻴﻦ و ﺑﺎور دارﻧﺪ .اﻋﺮاب ﮔﺎﻫﻲ ﻳﻘﻴﻦ را ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ .ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻫﺮ ﻇﻨﻲ در ﻗﺮآن ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ« .آري! ﻳﻘﻴﻦ دارﻧﺪ »ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻣﻼﻗﺎت ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد« درروز ﻗﻴﺎﻣﺖ »و ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ« و او ﭘﺎداﺷﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﺮداﺧﺖ و از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺰود. ÁÀ ¿ ¾½¼» º¹¸ ¶µ »اي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ! ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻢ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻢ ،ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﺎ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاريدر ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ .ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ در آﻳﻪ ) ( 11ﮔﺬﺷﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ راﺑﻪﻳﺎد آوردﻳﺪ، ﺣﻖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻦ اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ »واﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮﺗﺮي دادم« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن؛ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎنزﻣﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ: ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮﺗﺮي داده ﺷﺪهاﻧﺪ ودﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮي اﻳﺸﺎن ،وﺟﻮد اﻧﺒﻴﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﻴﻠﺖ در زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺮﺳﻞ ﺧﺪاﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ ،اﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ 50
ص ﺳﺮ ﺑﺎز زدهاﻧﺪ؛ دﻳﮕﺮ ﺑﻪﻃﻮرﻗﻄﻊ از اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﺮﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در وﺻﻒ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ) l R Q P ON m :ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺘﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدمﺑﻴﺮون آورده ﺷﺪهاﻳﺪ ( » .«110/3ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ آﻧﺎن ،ﻧﻪ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ،ﺑﻠﻜﻪ از ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن زﻣﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و از ﺳﻮﻳﻲ دﻳﮕﺮ ،واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي آﻧﺎن ﺑﻪ اواﻣﺮ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ. ÕÔÓÒÑÐÏÎÍÌË ÊÉÈÇ ÆÅ ÄÃÂ »و از روزي ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻋﺬاب روزي ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ .ﻣﺮاد روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﻛﻪﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﭼﻴﺰي را از ﻛﺴﻲ دﻓﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن روز ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺣﻘﻲ را ﺑﻪ ﺟﺎيدﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﭘﺮدازد »و از ﻛﺴﻲ ﺷﻔﺎﻋﺘﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد« اﮔﺮ ﻓﺮﺿﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻴﺎورد ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺮاي وي ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ »و ﻧﻪ ﺑﺠﺎي وي ﻋﻮﺿﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪﻣﻲﺷﻮد« از ﻣﺎل ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻓﺮزﻧﺪان »و ﻳﺎري ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲ را ﺗﻮان و اﻣﻜﺎن آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ و از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺠﺎﺗﺸﺎندﻫﺪ. ﻣﻔﺴﺮان اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ :ﻋﺪم ﺳﻮدﺑﺨﺸﻲ ﺷﻔﺎﻋﺖ ،ﻓﻘﻂ در ﺣﻖ ﻛﻔﺎراﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻔﻊ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﭘﺲ ﺷﻔﺎﻋﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدود اﺳﺖ؛ ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺣﻖ ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. NMLKJIHGFEDCBA TSRQ PO »و ﺑﻪ ﻳﺎد آرﻳﺪ« اي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ! اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺶ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ازﭼﻨﮓ ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ» :ﻓﺮﻋﻮن« ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻧﺎم ﭘﺎدﺷﺎه زﻣﺎن ﻣﻮﺳﻲﺑﻮد ،اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻓﺮﻋﻮن ﻟﻘﺐ ﻫﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻮد از ﻣﺼﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از»ﺑﻄﺎﻟﺴﻪ« ﺑﺮ ﻣﺼﺮ ﻗﺪﻳﻢ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ «ﻗﻴﺼﺮ« ﻟﻘﺐ ﺷﺎﻫﺎن روم و »ﻛﺴﺮي« ﻟﻘﺐ ﺷﺎﻫﺎن ﻓﺎرس ﺑﻮد .اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ» :ﻧﺎم ﻓﺮﻋﻮن زﻣﺎنﻣﻮﺳﻲ ،وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﺼﻌﺐ ﺑﻦ رﻳﺎن ﺑﻮد 51
و او اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺎرﺳﻲ داﺷﺖ و از ﺳﺮزﻣﻴﻦاﺻﻄﺨﺮ ﺑﻮد«» .ﻛﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن »ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﭼﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ» :ﭘﺴﺮان ﺷﻤﺎ را ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﺪﻧﺪ؛ و زﻧﻬﺎﻳﺘﺎن رازﻧﺪه ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ« ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﻨﻴﺰي ﮔﺮﻓﺘﻪ و ذﻟﻴﻠﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻨﺪ .دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﭘﺴﺮان ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ و زﻧﺪه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ دﺧﺘﺮان آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن داد ،اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺎﻫﻨﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ :از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﺮدي ﺑﻪدﻧﻴﺎ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮدي و زوال ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲات ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻓﺮﻋﻮن ﻟﻌﻨﻪ اﷲ ،ﺧﻮاﺑﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ او را ﺳﺨﺖ ﺗﻜﺎن داد؛ در ﺧﻮاب دﻳﺪ ﻛﻪ آﺗﺸﻲ از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ﺧﺎرج ﺷﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﺒﻄﻴﺎن در آﻣﺪ ،ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ .ﻟﺬا از ﻣﻀﻤﻮن ﺧﻮاب اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺳﻘﻮط ﺣﻜﻮﻣﺘﺶ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ،از اﻳﻦ رو ﺑﻪ اﻋﻤﺎل اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻓﺠﻴﻊ ﺑﺮ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻓﺮﻣﺎن داد«. »و در اﻳﻦﻛﺎر« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻋﺬاب و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺷﺪﻧﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮﻋﻮن و در ﻧﻌﻤﺖ رﻫﺎﻳﻲﺗﺎن از ﭼﻨﮓ او »آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺰرگ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻮد« ﺗﺎ ﻣﻴﺰان و ﻣﻘﺪار اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲﺗﺎن در ﻣﻴﺪان ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري از ﺧﺪا ،اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﺷﻜﺮﮔﺰارﻳﺘﺎن از او ﺗﻌﺎﻟﻲ ،در ﻋﻴﻨﻴﺖ اﻣﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﻮد. _^]\[Z YXWVU »و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ درﻳﺎ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﻜﺎﻓﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ رااز ﭼﻨﮓ ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪﻳﻢ و ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ از ﻣﺼﺮ ﺧﺎرج ﺷﺪﻳﺪ ،ﻓﺮﻋﻮن ﺑﺮايدﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮدﻧﺘﺎن ﺑﻴﺮون آﻣﺪ ،در آن ﻫﻨﮕﺎم درﻳﺎ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺷﻜﺎﻓﺘﻴﻢ و ﺑﺴﺘﺮ آن راﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺧﺸﻚ و آﻣﺎده ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ آن روان ﺷﺪﻳﺪ .اﻳﻦ درﻳﺎ؛ درﻳﺎي ﻗﻠﺰم)درﻳﺎي ﺳﺮخ( ﺑﻮد »و ﺷﻤﺎ را رﻫﺎﻧﻴﺪﻳﻢ« از ﻏﺮق ﺷﺪن »و آل ﻓﺮﻋﻮن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﻋﻮن و ﭘﻴﺮواﻧﺶ »را ﻏﺮق ﻛﺮدﻳﻢ، درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮدﺗﺎنﻛﻪ ﭼﻪ ﺳﺎن ﻧﺠﺎت ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ،و ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﻛﻪ درﺣﺎل ﻏﺮقﺷﺪن ﺑﻮدﻧﺪ. ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ روز ،روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﻮد ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ ،دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ 52
ﻳﻬﻮدﻳﺎن روز ﻋﺎﺷﻮرا را روزه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ،ﭘﺲ ،از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ» :اﻳﻦ روزي ﻛﻪﺷﻤﺎ آن را روزه ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ ﭼﻪروزي اﺳﺖ؟« ،ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻦ روز؛ روزياﺳﺖ ﻧﻴﻚ ،اﻳﻦ روزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در آن ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ را از ﭼﻨﮓ دﺷﻤﻨﺸﺎن ﻧﺠﺎت داد و ﻣﻮﺳﻲ آن را روزه ﮔﺮﻓﺖ .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ )ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﺎ( ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺰاوارﺗﺮم«،از آن ﭘﺲ ،ﺧﻮدﺷﺎن آن را روزهﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »روز ﻧﻬﻢ و دﻫﻢ ﻋﺎﺷﻮرا -ﻫﺮ دو -را روزه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﻨﻴﺪ«. `l kjihgfedc ba »و« ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮﺧﻮد »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﭼﻬﻞ ﺷﺐ وﻋﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ« واﻋﺪﻧﺎ: از ﺑﺎب «ﻣﻔﺎﻋﻠﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﺎﻧﺒﻴﻨﻲ دارد ،ﻟﺬا از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن وﻋﺪهﮔﺬاﺷﺘﻦ و از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮﺳﻲ ﻗﺒﻮل ﺣﻀﻮر در ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﺑﻮد .آري! ﺧﺪايﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻌﺪ از ﻧﺠﺎت دادن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ از ﭼﻨﮓ ﻓﺮﻋﻮن ،ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ وﻋﺪهﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ «ﻃﻮر« ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺪت ﭼﻬﻞ ﺷﺐ ﺑﺎ وي ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﭼﻬﻞ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻗﻮل اﻛﺜﺮ ﻣﻔﺴﺮان؛ ﺗﻤﺎم ﻣﺎه ذواﻟﻘﻌﺪه و ده روز از ﻣﺎهذي اﻟﺤﺠﻪ ﺑﻮد» .آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ در ﻏﻴﺎب او ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ« و آن را ﻣﻌﺒﻮدﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻳﺪ »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻳﺪ« ﺑﺮ ﻧﻔﺴﻬﺎي ﺧﻮد ،ﺑﺎ ﺷﺮك آوردن ﺑﻪﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن. utsrqponm »ﭘﺲ از آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻮدﻳﻢ« و از اﻳﻦ ﮔﻨﺎهﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻳﺪ ،ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﻣﻨﺖ ﺧﻮﻳﺶ درﮔﺬﺷﺘﻴﻢ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺮﮔﺰاريﻛﻨﻴﺪ« ﺷﻜﺮ ﮔﺰاري ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ -ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ -ﺗﻼشو ﻛﻮﺷﺶ در ﺟﻬﺖ ﻃﺎﻋﺖ وي و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﻌﺼﻴﺘﺶ در آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن اﺳﺖ. }|{zyxwv »و« ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮﺧﻮد »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ« ﺗﻮرات »وﻓﺮﻗﺎن دادﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻓﺮﻗﺎن :ﺣﺠﺖ و ﺑﻴﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﭼﻮن ﻋﺼﺎ وﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ ﻛﻪ 53
ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ داد؛ و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻓﺮق ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ راه آﻳﻴﺪ«. دادن ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ از درﻳﺎ ﺑﻮد ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﺳﻮره «اﻋﺮاف« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ دﻻﻟﺖ دارد. ~_`kjihgfedcba y xwv utsrqpon ml »و ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ :اي ﻗﻮم ﻣﻦ« ﺧﻄﺎب وي ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ازﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮدﻧﺪ »ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻴﺘﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻳﺪ ،ﭘﺲ ﺑﻪ درﮔﺎه آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﺗﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ درﮔﺎه ذاﺗﻲ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ او ،دﻳﮕﺮان را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ »وﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺰد آﻓﺮﻳﺪﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از ﻋﻠﻲ رواﻳﺖﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺗﻮﺑﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻲﻣﺎنﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﻜﺸﻴﺪ .آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺑﺮي ﺳﻴﺎه را ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ را در ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺸﺘﻦﻧﺒﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻬﺮﺷﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻧﺠﻨﺒﺪ. ﭘﺲ ﻛﺎردﻫﺎ و ﺧﻨﺠﺮﻫﺎ را ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪﻫﻢدرآوﻳﺨﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ،ﺑﺮادر و ﭘﺪر و ﻓﺮزﻧﺪش را ﻣﻲﻛﺸﺖ و ﭘﺮوا ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﭼﻪﻛﺴﻲ را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﺗﻦ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ .در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ: ﻓﺮﻣﺎﻧﺸﺎن ده ﺗﺎ دﺳﺖﻧﮕﻪدارﻧﺪ ،ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺸﺘﮕﺎن آﻣﺮزﻳﺪه ﺷﺪ و ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ آﻣﺪ«» .ﭘﺲ ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻛﺸﺘﻴﺪ و ﺑﺮ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﮔﺎﻧﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﺨﺸﻮد »ﻛﻪ او ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮﺑﻪﻛﺎرش. © ¨§¦¥ ¤£¢¡~}|{z »و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻴﺪ :اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﺪارا آﺷﻜﺎراﻧﺒﻴﻨﻴﻢ« ﻣﺮاد از ﺟﻬﺮه :دﻳﺪن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ اﺳﺖ .ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ،ﻫﻔﺘﺎدﺗﻦ 54
ﻧﺨﺒﮕﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻌﺪ از ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ،آﻧﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ درﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ ﺻﺎﻋﻘﻪﺷﻤﺎ را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آﺗﺸﻲ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زد و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻳﺪ »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ رﺧﺪاد را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﻣﻲدﻳﺪﻳﺪ .دﻟﻴﻞ ﻋﺬاب ﻛﺮدﻧﺸﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر اﻣﺮي ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آن در دﻧﻴﺎ اﺟﺎزهﻧﺪادهاﺳﺖ ،و آن درﺧﻮاﺳﺖ رؤﻳﺖ وي ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﺑﻮد .اﻣﺎ رؤﻳﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ درآﺧﺮت ﺣﻖ اﺳﺖ و اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﺗﻮاﺗﺮ ﺧﺒﺮ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎنرا در آﺧﺮت ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ،و اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻗﻄﻌﻲ دارﻧﺪ. ²±°¯® ¬«ª »آنﮔﺎه ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﺘﺎن ﺷﻤﺎ را دﻳﮕﺮﺑﺎر زﻧﺪه ﻛﺮدﻳﻢ؛ ﺗﺎ ﺷﻜﺮﮔﺰار ﺑﺎﺷﻴﺪ« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ودﻳﮕﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻣﺎ را. ÃÂÁÀ¿¾½ ¼»º¹¸¶µ´³ ÈÇÆ ÅÄ »و اﺑﺮ را ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺷﻤﺎ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺑﺮي ﺳﭙﻴﺪ و رﻗﻴﻖ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﺘﺮي ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﻛﻪ ﻫﺮﺟﺎ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ،ﺑﺎ آﻧﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎآﻧﺎن را از ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ در دﺷﺖ «ﺗﻴﻪ« ﻛﻪ ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺮ و ﺷﺎم اﺳﺖ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،و اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از ورود ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان »ﻋﻤﺎﻟﻘﻪ« و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ آﻧﺎن اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮدﻧﺪ »و ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﻣﻦ وﺳﻠﻮي ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻣﻦ :ﺷﺒﻨﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻃﻠﻮع ﺑﺎﻣﺪاد ﺗﺎ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭼﻮن ﻣﻪ ﺑﺮآﻧﺎن از آﺳﻤﺎن ﻓﺮودﻣﻲآﻣﺪ و ﺷﻴﺮﻳﻦ ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺴﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﺪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﻤﻎ )اﻧﮕﻢ( ﺧﺸﻚ ﻣﻲﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻳﻜﺮوزهاش از آن ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ آن «ﮔﺰاﻧﮕﺒﻴﻦ« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻗﺎرچ از ﻣﻨﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮد و آب آن ﺷﻔﺎي ﭼﺸﻢ اﺳﺖ« .ﺳﻠﻮي :ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﭘﺮﻧﺪه «ﺑﻠﺪرﭼﻴﻦ« ،و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻋﺴﻞ اﺳﺖ.
55
و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ» :از ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ روزي دادهاﻳﻢ ﺑﺨﻮرﻳﺪ« وﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺠﺎ آرﻳﺪ .اﻣﺎ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺣﻖ را ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ »وآﻧﺎن« ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ »ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ« و زﻳﺎن ﻧﺰدﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺎ ﻗﻮﻳﺘﺮ از آن ﻫﺴﺘﻴﻢﻛﻪ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﻢ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﭼﺮاﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ،ﺳﺒﺐ ﻗﻄﻊاﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺷﺪﻧﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن دادﻳﻢ ﻛﻪ از روزي ﺑﻲزﺣﻤﺖ ﻣﺎ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺑﺎ ﻋﺒﺎدت و اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ و راﺳﺘﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺷﻜﺮﮔﺰار ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده و ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ. اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻓﺮود آوردن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ،اﻓﺰون ﺑﺮ آﻳﺎت روﺷﻦ و ﻣﻌﺠﺰات ﻗﺎﻃﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ،از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺻﺤﺎبﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ اﺻﺤﺎب اﻧﺒﻴﺎ‡ در ﺻﺒﺮ و ﺛﺒﺎت اﻳﺸﺎن ،آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد.آري! اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪ ص در ﺳﻔﺮﻫﺎ و ﻏﺰوات ،رﻧﺞﻫﺎ و ﺑﻼﻫﺎ را در راه ﺧﺪا ﺑﻪﺟﺎن ﻣﻲﺧﺮﻳﺪﻧﺪ ،از آن ﺟﻤﻠﻪ در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ،در آن ﮔﺮﻣﺎي ﺳﺨﺖ و ﺟﺎن ﻓﺮﺳﺎ ،ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﺤﻤﻞ ﻫﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺟﺎﻧﻜﺎه دادﻧﺪ ،اﻣﺎ ﻧﻪ ﻧﻖ ﻣﻲزدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎرﺧﺮق ﻋﺎدت و ﻣﻌﺠﺰه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ آوردن ﻣﻌﺠﺰه و ﺧﺮق ﻋﺎدت ﺑﺮرﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن ﺑﻮد«. Q PONMLK JIHGFEDCBA VUT SR »و ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻳﺎد آرﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ :ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻬﺮ درآﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس »و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻲ و ﻓﺮاواﻧﻲ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي آن ﺑﺨﻮرﻳﺪ وﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن از در درآﻳﻴﺪ« دري ﻛﻪ ﺑﻪ وارد ﺷﺪن در آن ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ،دروازه ﺷﻬﺮﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻮد. ﺳﺠﻮد :در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺧﻢ ﺷﺪن اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ اﺳﺖ .دﺳﺘﻮر دادﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و ﺧﻢ ﺷﺪن در ﭘﻴﺸﮕﺎهﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪا ،ﺑﺮاي آن ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ،اﻋﺘﺮاﻓﻲ از ﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺮ ﻓﻀﻞ اﻟﻬﻲ درآﻣﺎدهﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻓﺘﺢ و ﻧﺼﺮت ﺑﺎﺷﺪ »و ﺣﻄﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺣﻄﻪ :ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪا! ﮔﻨﺎﻫﺎن
56
ﻣﺎن را دور ﺑﺮﻳﺰ» .ﺗﺎ ﺧﻄﺎﻫﺎي ﺷﻤﺎ راﺑﺒﺨﺸﺎﻳﻴﻢ و ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران« از ﺷﻤﺎ را »ﺧﻮاﻫﻴﻢ اﻓﺰود« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻓﻀﻠﻲ از ﺳﻮيﺧﻮﻳﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري اﻳﺸﺎن. ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ :ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺘﺢ ﺑﻴﺖ اﻟﻤﻘﺪس ،ﺑﺎ ﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻀﻮع ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮده و از آﻧﻬﺎ آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ زﻳﺮا در ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺷﻜﻮر و در ﻧﻜﺒﺘﻬﺎ ﺻﺒﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻮد .ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ آﺛﺎر ﺧﻀﻮع و ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺮوزي آﺷﻜﺎرﻣﻲﮔﺸﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :رﺳﻮل ﺧﺪا ص در روز ﻓﺘﺢﻣﻜﻪ -ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از )ﺛﻨﻴﻪ ﻋﻠﻴﺎ ( وارد آن ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ -ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻜﺮﮔﺰاري ،ﭼﻨﺎن ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻢ ﺷﺪﻧﺪ و ﺧﻀﻮع ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮي زﻳﺮ ﭼﺎﻧﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪﺟﻠﻮي ﭘﺎﻻن ﻣﺮﻛﺐ ﺷﺎن رﺳﻴﺪ«. gfe dcb a`_^]\[ ZYXW ih »اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،آن ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪهﺑﻮد ،ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ« در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ :ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن ﺑﻪ در درآﻳﻴﺪ و ﺣﻄﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ،ﭘﺲ ﺳﺨﻦ را ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن از در وارد ﺷﺪﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮﻧﺸﻴﻤﻨﮕﺎهﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺧﺰﻳﺪﻧﺪ ،ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺣﺒﻪ ﻓﻲﺷﻌﺮه :ﮔﻨﺪم درﺟﻮ« ﻛﻪ اﻳﻦﺟﻤﻠﻪاي ﺗﻤﺴﺨﺮآﻣﻴﺰ و ﺑﻲﻣﻌﻨﺎﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ» :ﺣﻨﻄﻪ :ﮔﻨﺪم«ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻴﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« رﺟﺰ :ﻋﺬاب اﺳﺖ. اﺑﻦ ﻋﺒﺎسك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻫﺮ رﺟﺰي در ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﻋﺬاب اﺳﺖ«. ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺬاب ،در رأي ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﻋﺬابﻃﺎﻋﻮن ﺑﻮد .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ :در اﻳﻦ ﻃﺎﻋﻮن ﻫﻔﺘﺎدﻫﺰار ﺗﻦ از ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﻳﻚ روز ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ.
57
zyxwv utsrqpon m lkj {|}~_` jihgfedcba »و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺧﻮد در ﻃﻠﺐ آب ﺑﺮآﻣﺪ« اﺳﺘﺴﻘﺎء :ﻃﻠﺐ ﺑﺎران درﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﺑﺎران ﻧﻴﺎﻳﺪ .آري! درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن در دﺷﺖ ﺗﻴﻪﺑﻮدﻧﺪ، ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻃﻠﺐ آب ﻛﺮد »ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻴﻢ :ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺖ ﺑﺮ آن ﺳﻨﮓ ﺑﺰن« و ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮد »آنﮔﺎه از آن ،دوازده ﭼﺸﻤﻪ ﺟﺎري ﺷﺪ« ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ وﻣﻌﺠﺰهاي از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ آري! در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ آﺑﻲ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﻴﺪنﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﻌﻤﺘﻲ ﺑﺰرگ ،آﺑﻲ ﺣﻴﺎتﺑﺨﺶ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ازﺳﻨﮕﻲ ﺟﺎري ﺳﺎﺧﺖ و اﻳﻦ ﺳﻨﮓ؛ ﺳﻨﮓ ﻣﺮﺑﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻫﺮ ﻃﺮف آن ﺳﻪ ﭼﺸﻤﻪﻣﻲﺟﻮﺷﻴﺪ و ﻫﺮ وﻗﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آب ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺶ ﺑﺮ آن ﻣﻲزد وﭼﺸﻤﻪﻫﺎ از آن روان ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن از آب ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ ،ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ ﺧﺸﻚ ﻣﻲﺷﺪ »ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﻣﺸﺮب ﺧﻮد را ﻣﻲداﻧﺴﺖ« ﻣﺸﺮب :آﺑﺸﺨﻮر ،ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎي ﻧﻮﺷﻴﺪن آب اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻫﺮ ﺳﺒﻄﻲ از اﺳﺒﺎط دوازدهﮔﺎﻧﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ،ﭼﺸﻤﻪاي ﻣﻌﻴﻦ از اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮآن رﺟﻮع ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ .اﺳﺒﺎط :ﻧﺴﻠﻬﺎي دوازدهﮔﺎﻧﻪ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﻌﻘﻮب اﻧﺪ .ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :آن ﺳﻨﮓ؛ ﺳﻨﮓ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﺒﻮد و ﻫﺮ ﺳﻨﮕﻲ را ﻛﻪﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺼﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲزد ،آب از آن ﻣﻲﺟﻮﺷﻴﺪ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺮآنﻣﻲزد ،آن ﺳﻨﮓ ﺧﺸﻚ ﻣﻲﺷﺪ .ﻛﻪ اﻳﻦ در اراﺋﻪ ﺣﺠﺖ ،ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺘﺮ و در ﻧﺸﺎن دادنﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل روﺷﻨﮕﺮﺗﺮ اﺳﺖ« .آري! ﻓﻮران و ﺟﺎري ﺷﺪن آب ﺑﺎ ﻋﺼﺎيﻣﻮﺳﻲ ،ﻣﻌﺠﺰه آﺷﻜﺎري ﺑﺮاي وي ﺑﻮد. ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﻌﺠﺰات ﻫﻤﻪ از آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ وﺳﻨﺖ ﺟﺪﻳﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺎدات روزﻣﺮه ﻣﺎ ﻣﻐﺎﻳﺮت دارﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺠﺰه واﺧﺘﺮاﻋﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺨﻴﺖ و ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد زﻳﺮا ﻣﺒﻨﺎي اﺧﺘﺮاﻋﺎتﻋﻠﻤﻲ ،ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻓﻦ آوري ﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ -ﭼﻮناﻣﻮاج ﻓﻀﺎ ،ﻫﻮا ،اﻧﺮژي، ﺑﺮق و ﻏﻴﺮه اﺳﺖ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻌﺠﺰه ،ﺻﻨﻊ اﻟﻬﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻨﺘﻬﺎ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺳﺎري و ﺟﺎري ﺑﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ را درﻫﻢ ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ« .ﺻﺎﺣﺐ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ» :ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن 58
زدن ﻋﺼﺎ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ و اﻧﻔﺠﺎر آب از آن ،ﻫﻴﭻ راﺑﻄﻪ ﻋﻠﻲ و اﻳﺠﺎدي وﺟﻮد ﻧﺪارد زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﺑﻪ اﻧﻔﺠﺎر آب از ﺳﻨﮓ ﻳﺎ ﻫﺮ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ،ﭼﻪ ﺑﺎ ﻋﺼﺎ ،ﭼﻪ ﺑﻲ واﺳﻄﻪ ﻋﺼﺎ ﻧﻴﺰ ﻗﺎدر اﺳﺖ وﻟﻲ ﭘﺎي ﻋﺼﺎي ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲﻛﺸﺪ ﺗﺎ از ﻳﻚﺳﻮ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ اﺻﻞ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن اﺳﺒﺎب ﺑﺎ ﻣﺴﺒﺒﺎت را ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،آﻧﺎن را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﺳﺒﺎب ﺑﺴﺎزد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﻮان در ﺑﺪﺳﺖ آوردن آن ﺑﻜﻮﺷﻨﺪ«. »از روزي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺨﻮرﻳﺪ و ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﺎنﮔﻔﺘﻴﻢ؛ از ﻣﻦ و ﺳﻠﻮيﺑﺨﻮرﻳﺪ و از آب ﺑﺮﺟﻮﺷﻴﺪه از ﺳﻨﮓ ﺧﺎرا ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻴﺪ »و در زﻣﻴﻦ ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎد ﺑﺮﭘﺎﻧﻜﻨﻴﺪ« در ﻓﺴﺎد اﻓﺮوزي ﭘﻴﺸﻮاي دﻳﮕﺮان ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺑﺎ ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ﭘﺎﺳﺦﻧﺪﻫﻴﺪ ،ﻛﻪ در آن ﺻﻮرت ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ از ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد» .ﻋﺜﻮ« :ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦﻧﻮع ﻓﺴﺎد اﺳﺖ. ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ اﻧﺪ :در ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻨﺖ اﺳﺘﺴﻘﺎء )ﻃﻠﺐ ﺑﺎران( ﺑﺎ اﻇﻬﺎر ﻋﺒﻮدﻳﺖ و ذﻟﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﺼﻮح ،وﺟﻮد دارد .ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ :ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺼﻠﻲ و ﺧﻄﺒﻪ و ﻧﻤﺎز ﺟﺰء ﺳﻨﺖ اﺳﺘﺴﻘﺎء اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ آن را از ﺳﻨﺖاﺳﺘﺴﻘﺎء ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ زﻳﺮا اﺳﺘﺴﻘﺎء از ﻧﻈﺮ آﻧﺎن ،ﺗﻨﻬﺎ دﻋﺎء اﺳﺖ ﻧﻪ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ. | { z y x w v u t s r q p o n m l k } ~ ¡¬ «ª © ¨ § ¦ ¥ ¤£ ¢ ®¯¿¾½¼ » º¹¸¶µ´ ³²±° ÎÍÌË ÊÉÈÇ ÆÅ ÄÃÂÁ À »و« اي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ! ﻧﻌﻤﺘﻢ را ﺑﺮ ﺧﻮد در ﻓﺮود آوردن ﻣﻦ و ﺳﻠﻮي ﺑﻪ ﻳﺎدآورﻳﺪ؛ »آنﮔﺎه ﻛﻪ« از آن دﻟﺘﻨﮓ ﺷﺪﻳﺪ و »ﮔﻔﺘﻴﺪ :اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺧﻮراك را ﻧﺪارﻳﻢ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺗﻜﺮار ﻫﻤﻪ روزه و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮدن آن و ﻧﺒﻮد ﻏﺬاي دﻳﮕﺮي ﺑﺎ آن. ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن از ﻧﻌﻤﺖ روزي ﭘﺎﻛﻴﺰه و زﻧﺪﮔﻲ ﮔﻮاراﻳﻲ ﻛﻪ داﺷﺘﻴﺪ ،ﻣﻠﻮل و دﻟﺘﻨﮓ ﺷﺪﻳﺪ و ﻣﺸﺘﺎق و آرزوﻣﻨﺪ ﻫﻤﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺳﺨﺖ و ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎﻳﻲﮔﺸﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺪان ﺧﻮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ »ﭘﺲ از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ زﻣﻴﻦ ازﺳﺒﺰي و ﺧﻴﺎر و ﺳﻴﺮ و ﻋﺪس و ﭘﻴﺎز ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ ،ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺮآورد« ﻣﺮاد آﻧﻬﺎ ﺳﺒﺰيﻫﺎيﺧﻮردﻧﻲ؛ ﭼﻮن ﻧﻌﻨﺎع و ﻛﺮﻓﺲ 59
و ﺗﺮه و اﻣﺜﺎل آن ﺑﻮد .ﺑﻘﻞ :ﻫﺮﮔﻴﺎه ﺑﻲﺳﺎﻗﻪ ،و ﺷﺠﺮ :رﺳﺘﻨﻲﻫﺎي داراي ﺳﺎﻗﻪ اﺳﺖ .ﻓﻮم: ﺳﻴﺮ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﮔﻨﺪم اﺳﺖ .ﻋﺪس و ﭘﻴﺎز ﻫﻢ ﻛﻪﻣﻌﺮوﻓﻨﺪ» .ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :آﻳﺎ ﺑﻪﺟﺎي ﭼﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺎن ﭼﻴﺰ ﭘﺴﺖﺗﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ از ﺟﻬﺎت ﻣﺘﻌﺪدي - ﭼﻮن ﺗﻐﺬي ،داﺷﺘﻦ ﻟﺬت ،رﺳﻴﺪن آﻧﻬﺎ ازﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﻲواﺳﻄﻪ اﺣﺪي از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ، ﺣﻼل ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻲوﺟﻮد ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي و ﻋﺪم رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ در ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن آﻧﻬﺎ - ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ ﺑﺮﺗﺮيو ﻓﻀﻴﻠﺖ دارﻧﺪ ،ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺘﻴﺎزات را ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﻧﺪارﻧﺪ؟ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺷﻬﺮي ﻓﺮود آﻳﻴﺪ« از ﺷﻬﺮﻫﺎي زراﻋﺘﻲ .اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪآﻧﺎن اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ ﺷﻬﺮي را داد .وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻣﺮ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﺠﻴﺰ اﺳﺖ» .ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻳﺪ« از ﺳﺒﺰي و ﺳﻴﺮ و ﭘﻴﺎز و ﻏﻴﺮه »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آﻧﺠﺎ ﻣﻬﻴﺎ اﺳﺖ« وﻟﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻴﻢ و ﺧﻮاري و ﺣﻘﺎرت و ﻗﺘﻞ و ﻗﺘﺎل »و« اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ وﺿﻊ ﺑﺮايﻳﻬﻮدﻳﺎن دور از اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ» :ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ آﻧﺎن داغ ﺧﻮاري و ﻧﺎداري زده ﺷﺪ« و آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در روي زﻣﻴﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و آﺷﻔﺘﻪ ﺣﺎﻟﻨﺪ و اﮔﺮ در ﻗﻠﻤﺮودوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮﻧﺪ ،ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪ ذﻟﺖ و ﺧﻮاريآﻧﻬﺎﺳﺖ »و ﺑﻪ ﺧﺸﻤﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺰاوار ﺧﺸﻢ وي ﺷﺪﻧﺪ. ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﺮ و ذﻟﺖ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ اﺑﺪيﻳﻬﻮد، اﺣﺴﺎﺳﻲ درون ﺟﻮش و رﻳﺸﻪدار در اﻋﻤﺎق روان آﻧﻬﺎﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ آﻧﻬﺎﻫﻤﻴﺸﻪ اﺣﺴﺎس ﻓﻘﺮ و ذﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي روي زﻣﻴﻦﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻟﺬا ﺣﺴﻲ رﻳﺸﻪدار از داﺷﺘﻦ ﻛﻢ و ﻛﺴﺮ و ﻓﻘﺪان وزن ﻣﻌﻨﻮي و ﻣﺎدي ،ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺎل دﻧﻴﺎ را ﺗﺎ ﺳﺮ ﺣﺪ ﭘﺮﺳﺘﺶ دوﺳﺖ دارﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺟﺰ اﺣﺴﺎس دروﻧﻲ ﻓﻘﺮ در ﻧﻬﺎد آﻧﻬﺎ ،ﻋﺎﻣﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد .ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻲ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮاي ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﻧﺎم دوﻟﺖ »اﺳﺮاﺋﻴﻞ« ﻧﻴﺰ ،ﻫﻴﭻ ﺗﻀﺎدي ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺪارد زﻳﺮا ارﻛﺎن اﺳﺎﺳﻲ ﻳﻚ دوﻟﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ،ﻳﻌﻨﻲ اﺣﺴﺎس ﺛﺒﺎت و اﺳﺘﻘﺮار ،ﺑﺮاي ﻳﻬﻮد اﺻﻼ ﻓﺮاﻫﻢﻧﻴﺴﺖ ،ﭼﺮاﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن داﺋﻤﺎ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﺧﻄﺮ ﻧﺎﺑﻮدي اﺳﺖ«. »اﻳﻦ« داﺳﺘﺎن ﻧﻨﮕﻴﻦ ذﻟﺖ در ﺣﻴﺎت ﻣﻠﺖ ﻳﻬﻮد »ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪﻧﺎﺣﻖ ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ ،اﻳﻦ از آن روي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮﻛﺸﻲ 60
ﻧﻤﻮده و از ﺣﺪ درﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ از داﺳﺘﺎن ﻧﻨﮕﻴﻦ و ذﻟﺖﺑﺎر در ﺣﻴﺎت ﻣﻠﺖ ﻳﻬﻮد ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﻫﻢ از روﻧﺪ ﺑﻲﭘﺎﻳﺎن ذﻟﺖ و در ﺑﺪري ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎنﻣﻲآﻳﺪ؛ ﻓﻘﻂ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻛﺸﺘﻦ اﻧﺒﻴﺎي اﻟﻬﻲ ﭼﻮن ﺷﻌﻴﺐ و زﻛﺮﻳﺎ و ﻳﺤﻴﻲ :اﺳﺖ .آﻧﺎن ﺑﺎ ﻋﻠﻢ و ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻦ اﻳﺸﺎن ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ، ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻫﻮﻟﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻗﺘﻞ ﻋﻴﺴﻲ را ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد ﺑﺮد و از ﻧﻴﺮﻧﮓ آﻧﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪرواﻳﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ 85W i $QT h#5 &p : :Y0xDe " =xE , 5X W; ,i , =*' & ,+, 0*' =Kﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦﻣﺮدم از روي ﻋﺬاب در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ :ﻣﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي او را ﻛﺸﺘﻪ ،ﻳﺎ اوﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﻛﺸﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﭘﻴﺸﻮاي ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮي از ﺗﺼﻮﻳﺮﮔﺮان اﺳﺖ«. NM LKJIH GFEDCBA YXWVUT SRQ PO »درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :رﺳﺎﻟﺖ رﺳﻮل ﺧﺎﺗﻢ ص را ﺗﺼﺪﻳﻖﻛﺮده و از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻴﺮوان اﻳﺸﺎن ﺷﺪﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدي ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﻌﻨﺎي )ﻫﺎدوا(» ،ﺗﺎﺑﻮا« اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ »وﻧﺼﺎري« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﺴﻴﺤﻴﺎن .ﻧﺼﺎري ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي «ﻧﺎﺻﺮه« اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﻪاي در ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺴﻴﺢ از آن ﻗﺮﻳﻪ ﺑﻮد .ﻳﺎ از آن رو ﻧﺼﺎري ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪﻣﺴﻴﺢ را ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري دادﻧﺪ »و ﺻﺎﺋﺒﺎن« ﻗﻮﻣﻲاﻧﺪ ﻛﻪ از دﻳﻦ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎريﺧﺎرج ﺷﺪه و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻘﺎﻳﺎﻳﻲ از آﻧﺎن ﻫﻨﻮز در ﻋﺮاق وﺟﻮددارﻧﺪ .ﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻫﺮ ﻛﺲ از دﻳﻨﻲ ﺑﻪ دﻳﻦ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﮔﺸﺖ ،ﺻﺎﺋﺒﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪهﻣﻲﺷﻮد؛ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮﺗﺪان از اﺳﻼم« .اﻣﺎ اﺑﻦ ﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﻗﻮل دراﻳﻦﺑﺎره -واﷲ اﻋﻠﻢ -ﻗﻮل ﻣﺠﺎﻫﺪ و ﻣﻮاﻓﻘﺎن وي و وﻫﺐ ﺑﻦ ﻣﻨﺒﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺻﺎﺋﺒﻴﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺮدﻳﻦ ﻳﻬﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮدﻳﻦ ﻧﺼﺎري و ﻣﺠﻮس و ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﺑﻠﻜﻪ ﮔﺮوﻫﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻄﺮت ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻮده و دﻳﻦ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺼﻲ ﻧﺪارﻧﺪ«» .ﻫﺮ ﻛﺲ« از ﮔﺮوهﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻳﺎد ﺷﺪه »ﻛﻪ« در زﻣﺎن 61
ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ص »ﺑﻪ ﺧﺪا وروز ﺑﺎزﭘﺴﻴﻦ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهﺑﺎﺷﺪ، ﭘﺎداﺷﺸﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖو ﻧﻪ ﺑﻴﻤﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻧﻪ اﻧﺪوﻫﻨﺎك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ك رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪﻓﺮﻣﻮد :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از آن ،اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد) lk jihg fe dc ba ` _m :و ﻫﺮﻛﻪ ﺟﺰ اﺳﻼم دﻳﻨﻲ )دﻳﮕﺮ( ﺑﺠﻮﻳﺪ ،ﻫﺮﮔﺰ از وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و در آﺧﺮت از زﻳﺎﻧﻜﺎران اﺳﺖ( ».«3/85 ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ او داﺳﺘﺎن ﻳﺎران ﻓﺎرﺳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻴﺎنﻛﺮد و ﮔﻔﺖ :آﻧﺎن اﻫﻞ ﻧﻤﺎز و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻌﺜﺖ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻧﺎن در دوزﺧﻨﺪ« .ﺳﻠﻤﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺨﺖاﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﮔﺸﺖ .و ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ،ﮔﻔﺖ» :ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻮﻫﻲ را از ﺳﺮمﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ« .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ رواﻳﺖ ﺑﺎﻻ ﻛﻪ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻧﻘﻞ ﺷﺪه،ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد زﻳﺮا رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺖرﺳﻮل ﺧﺪا ص از ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻫﻴﭻ راه و روش و ﻋﻤﻠﻲ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖﻣﺤﻤﺪي ص ﺑﺎﺷﺪ ،ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ،اﻣﺎ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺣﻜﻢ اﻳﻦ اﺳﺖﻛﻪ :ﻫﺮ ﻛﺲ در زﻣﺎن ﺧﻮد از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ زﻣﺎﻧﺶ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهﺑﺎﺷﺪ ،او از اﻫﻞ ﻫﺪاﻳﺖ وﻧﺠﺎت اﺳﺖ«. ihgfed c ba`_^]\[ Z »و ﺑﻪﻳﺎد آرﻳﺪ« اي ﻳﻬﻮد »آنﮔﺎه ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻣﺤﻜﻢ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺗﻮرات ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮوع ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ،اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ »و ﻃﻮر را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺷﻤﺎ اﻓﺮاﺷﺘﻴﻢ« ﻃﻮر :ﻧﺎم ﻛﻮﻫﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ .ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻔﺴﺮان ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ :ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ از ﻣﻴﻘﺎت )وﻋﺪهﮔﺎه( اﻟﻬﻲ در ﻃﻮر ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﻟﻮاح ﺗﻮرات راﺑﺎ ﺧﻮد آورد، ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ :اﻟﻮاح را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ .اﻣﺎ آﻧﺎنﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ .ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ 62
ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ ﻛﻮﻫﻲ از ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻓﻠﺴﻄﻴﻦرا ﻛﻪ ﻃﻮل آن ﻳﻚ ﻓﺮﺳﻨﮓ و ﺑﻪاﻧﺪازه اردوﮔﺎه ﻳﻬﻮد ﺑﻮد ،از ﺟﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪه و ﭼﻮن ﺳﺎﻳﺒﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن ﻗﺮار دﻫﻨﺪ، آنﮔﺎه ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ» :آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎدادهاﻳﻢ ،ﺑﻪ ﺟﺪ و ﺟﻬﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﻋﺰﻣﻲ اﺳﺘﻮار و ﻣﺤﻜﻢ »ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ« و ﺗﻌﻬﺪ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪﻛﻪ آن را ﺑﻪﻛﻨﺎري ﻧﻴﻔﮕﻨﻴﺪ ،در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت؛ ﻛﻮه ﺑﺮ ﺳﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ .دراﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ،ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از ﺳﺮ ﺗﻮﺑﻪ ،ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺠﺪه در اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻌﻬﺪ ﺑﻪاﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن ،ﺗﻮرات را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺠﺪه آﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﻴﻤﻪ ﺑﺪﻧﺸﺎن ﺑﻮد زﻳﺮا از ﺑﻴﻢ آن ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻛﻮه ﺑﺮﺳﺮﺷﺎن ﺑﻴﻔﺘﺪ ،ﻃﻮري ﺑﻪ ﺳﺠﺪه در اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻤﻲ از ﺑﺪﻧﺸﺎن در ﺳﺠﺪه و ﻧﻴﻢ دﻳﮕﺮآن در ﺣﺎل ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻛﻮه ﺑﻮد و ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﺎن را از آن ﻋﺬابرﻫﺎﻧﻴﺪ ،ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺳﺠﺪهاي ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﺳﺠﺪه ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ آن راﭘﺬﻳﺮﻓﺖ! و ﺑﻌﺪ از آن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺪن ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ. »و آﻧﭽﻪ را در آن اﺳﺖ ،ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮرات را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ آن را ﺑﺪاﻧﻴﺪ و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮا ﮔﺮاﻳﻴﺪ« و ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺗﻮرات ،ازآﺗﺶ دوزخ ﻳﺎ از ﮔﻨﺎﻫﺎن وارﻫﻴﺪ .آري! ﻫﺪف از ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي اﻟﻬﻲ ﻋﻤﻞﺑﺪاﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺻﺮف ﺗﺮﺗﻴﻞ و ﺗﺮﻧﻢ ﺑﻪ اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن ﺑﺪون اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن در اﻧﺪرزﻫﺎ وﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم آن ،ﻣﻔﻴﺪ ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖاﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪi K h#5 m " F;p : ?T< ,F85 &8 i 83 X ; :# SVﺑﻲﮔﻤﺎن از ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ،ﻓﺎﺳﻘﻲ اﺳﺖﻛﻪ ﻗﺮآن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻴﺰي از آن ﺑﺎز ﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﺪ« .ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﺮآن در او ﻫﻴﭻ ﺗﻜﺎن و ﺗﺄﺛﻴﺮي اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. xw v utsrqponm lkj »ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ« اي ﻳﻬﻮدﻳﺎن! »ﺑﻌﺪ از آن« دادن ﭘﻴﻤﺎن »اﻋﺮاض ﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ،روي ﮔﺮداﻧﺪﻳﺪ »و اﮔﺮ ﻓﻀﻞ ﺧﺪا و رﺣﻤﺖ او ﺑﺮ ﺷﻤﺎﻧﺒﻮد« ﺑﻪ اﻳﻦ
63
ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻮرد ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار داد و ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻳﺪ »ﻣﺴﻠﻤﺎ از زﻳﺎﻧﻜﺎران« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺑﺎزﻧﺪﮔﺎن ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت »ﺑﻮدﻳﺪ«. edc ba` _~}|{zy »و ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ را ﻛﻪ در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺗﺠﺎوز ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺧﻮب ﺷﻨﺎﺧﺘﻴﺪ« آﻧﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻗﺮﻳﻪ «أﻳﻠﻪ« ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺮﻣﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ را ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻳﻬﻮدﻳﺎن در روزﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻧﻤﻮدن ﻛﺎرﻫﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ،اﻣﺎ ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ از اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ،ﺣﻴﻠﻪاي ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﺮده و در آن ﺑﻪ ﺷﻜﺎر ﻣﺎﻫﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ،ﻛﻪ داﺳﺘﺎﻧﺸﺎن در ﺳﻮره اﻋﺮاف )آﻳﺎت ( 162 - 166ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻲآﻳﺪ» .ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ :ﺑﻮزﻳﻨﮕﺎﻧﻲ ﻃﺮدﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺑﻮزﻳﻨﻪ ﻣﺴﺦ ﺷﻮﻳﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻘﻴﺮ و ذﻟﻴﻞ و ﺑﻲارزش ﻫﺴﺘﻴﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺟﺰاي آﻧﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻣﺤﺾ ﺗﻨﺰل ﻛﺮده ،ﺑﺪون ﻋﻘﻞ واﻧﺪﻳﺸﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻮزﻳﻨﮕﺎن در ﺷﻬﻮات ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮو روﻧﺪ. ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ :ﺻﻮرﺗﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﺴﺦ ﺷﺪ و در ﺷﻜﻞ و ﺻﻮرت ﺑﻮزﻳﻨﻪﺷﺪﻧﺪ. ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺦ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﺳﻪ روز ﺑﺨﻮرد ،ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﺪ و زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺻﺤﻴﺢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺦ آﻧﺎن ﻫﻢﺻﻮري و ﻫﻢ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﻮد -واﷲ اﻋﻠﻢ«. onmlkji hgf »و ﻣﺎ آن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮﻳﻪ »أﻳﻠﻪ« را ﻛﻪ ﻣﺮدم آن از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺗﺠﺎوز ﻛﺮدﻧﺪ »ﻧﻜﺎﻟﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻧﻜﺎل :ﻫﺸﺪار و ﻋﺒﺮت اﺳﺖ »ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آن ﻗﺮﻳﻪﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ »و آن ﻗﻮم ﻛﻪ ﭘﺲ از آﻧﺎنآﻳﻨﺪ« در زﻣﺎﻧﻬﺎي آﻳﻨﺪه »و آن را ﭘﻨﺪي« و ﻫﺸﺪاري »ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران« ﻛﻪ ﭘﺲ ازآﻧﺎن ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ »ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮهآﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ:= R fH$ B W 0*A*3 ) 5 ,! ,! ;» :ﻫﺎن! از ﮔﻨﺎﻫﺎن اﻧﺪك و ﻛﻮﭼﻚ ﺷﻤﺮده ﺷﺪه ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را ﻧﺎﺑﻮدﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«. ¦¥¤£¢¡~}|{z »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎنآوردهاﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ آن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻳﺪ و ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪﺷﻤﺎ آن را ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻳﺪ از دﺳﺘﻮرات دﻳﻦ ﺧﺪا؛ »آﻧﺎن اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ و در آنﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ« ﻧﻪ ﻓﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻪ از ﺑﻬﺸﺖ ﺧﺎرج ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ.
74
§ ¨ © µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª ¶¸ÂÁÀ¿¾½¼»º¹ ÆÅÄà »و ﺑﻪﻳﺎد آر« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص! »ﻛﻪ ﭼﻮن از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﻴﺜﺎق ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻣﺮاد ازﻣﻴﺜﺎق؛ ﻫﻤﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﻴﺎﺗﺸﺎن ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ ازآﻧﺎن ﮔﺮﻓﺖ. ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ :ﻋﻬﺪ ﺧﻠﻘﺖ و ﻓﻄﺮت ﻛﻪﻣﻌﺮوف ﺑﻪ «ﻋﻬﺪ اﻟﺴﺖ« اﺳﺖ و ﻋﻬﺪ ﻧﺒﻮت و رﺳﺎﻟﺖ ،ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮاد ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻬﺪدوم اﺳﺖ. ﻣﻀﻤﻮن آن ﻋﻬﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد» :ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ« و ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ وي درﻋﺒﺎدت ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ .و اﻳﻦ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦﺣﻘﻮق اﺳﺖ .ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺆﻛﺪﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﺣﻖ؛ ﺣﻖ واﻟﺪﻳﻦ اﺳﺖ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖﻓﺮﻣﻮد» :و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺣﺴﺎن ﻛﻨﻴﺪ« اﺣﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :رﻓﺘﺎر و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ،ﻓﺮوﺗﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن و ﺑﺠﺎ آورد ناﻣﺮﺷﺎن در ﻏﻴﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﺪا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :از رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭘﺮﺳﻴﺪم :ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؟ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در وﻗﺖ آن« .ﮔﻔﺘﻢ :ﺑﻌﺪ از آن ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﻋﻤﻞ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ»:ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ« .ﮔﻔﺘﻢ :ﺑﻌﺪ از آن؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا« »و« ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺰدﻳﻜﺎن و واﺑﺴﺘﮕﺎن .ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن؛ ﻧﮕﻪداﺷﺖ ﺻﻠﻪ و ﭘﻴﻮﻧﺪ رﺣﻢ ﺑﺎ آﻧﺎن و رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان اﺳﺖ »و« ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﻪ ﻳﺘﻴﻤﺎن« ﻳﺘﻴﻢ در ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ :ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪرش را ازدﺳﺖ داده ﺑﺎﺷﺪ و در ﻣﻴﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت :ﺣﻴﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎدرش را ازدﺳﺖدادهﺑﺎﺷﺪ. »و« ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ« ﻣﺴﻜﻴﻦ :ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﺮ و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي او را ﺧﻮار و زﻣﻴﻦﮔﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ .ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻫﻞ ﻟﻐﺖ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻜﻴﻦ از ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻲﭼﻴﺰﺗﺮ اﺳﺖ .اﻣﺎ از اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ :رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﻓﻘﻴﺮ از ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻲﭼﻴﺰﺗﺮ و ﭘﺮﻳﺸﺎنﺣﺎﻟﺘﺮ اﺳﺖ »و ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮش ﺳﺨﻦﺑﮕﻮﻳﻴﺪ« و ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﺮﻋﺎ ﺳﺨﻦ ﻧﻴﻚ ﺷﻤﺮده ﺷﻮد ،ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ. 75
در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮذر از رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ h85 $ FA: & )05pﺧﺪاﻳﺎ! ﺣﺴﺎن را ﺑﻪروحاﻟﻘﺪس ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﻳﺎري ﻛﻦ ،ﻫﻤﺎن ﻃﻮري ﻛﻪ او از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮت دﻓﺎع ﻛﺮد« .وﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪ ) ( 195از ﺳﻮره »ﺷﻌﺮاء« آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ »روحاﻻﻣﻴﻦ« ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﺮاد از »روحاﻟﻘﺪس« ،روح دﻣﻴﺪه ﺷﺪه در ﻋﻴﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺎ آن روح ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮد »ﭘﺲ ﭼﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺣﻜﺎﻣﻲ ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻴﻞ ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﺧﻼف ﻫﻮاﻫﺎيﻧﻔﺴﻲ ﺷﻤﺎ »ﺑﺮاﻳﺘﺎن آورد ،اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻛﺮدﻳﺪ؟« و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻘﻴﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان :و دورﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸﺎن ،از ﭘﺬﻳﺮش آن ﺳﺮﺑﺎز زدﻳﺪ »ﭘﺲ ﮔﺮوﻫﻲ را دروﻏﮕﻮ ﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ« ﭼﻮن ﻋﻴﺴﻲ و ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم را »و ﮔﺮوﻫﻲ را ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ؟« ﻣﺮاد ،ﺑﻴﺎنﺣﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﺮوﻫﻲ را ﻛﺸﺘﻴﺪ ،ﭼﻮن ﻳﺤﻴﻲ و زﻛﺮﻳﺎ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم را .اﻣﺎ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻛﺸﺘﻦ اﻧﺒﻴﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻳﻬﻮد ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻣﺎﺿﻲ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﻜﺮد زﻳﺮا ﻣﺮاد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻋﺼﺮ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﻴﺰ در ﺻﺪد ﻛﺸﺘﻦﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﻼم ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زﻫﺮ و ﺟﺎدو در ﭘﻲ ﻗﺘﻞ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺮ آﻣﺪﻧﺪ. ﺷﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺑﻴﻤﺎري وﻓﺎﺗﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ 79
زاﻟﺖ اﻛﻠﻪ ﺧﻴﺒﺮ ﺗﻌﺎدﻧﻲ ﻓﻬﺬا اوان اﻧﻘﻄﺎع اﺑﻬﺮي :ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ،آنﺧﻮردن ﺧﻴﺒﺮ )از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ آﻟﻮده ﺑﻪ زﻫﺮ( ﻣﺮا آزار ﻣﻲدﻫﺪ ،ﭘﺲ اﻳﻦ زﻣﺎن؛ زﻣﺎنﻗﻄﻊﺷﺪن ورﻳﺪ ﮔﺮدن ﻣﻦ اﺳﺖ«. ¸ ÃÂÁÀ¿¾½ ¼»º¹ »و« ﻳﻬﻮدﻳﺎن »ﮔﻔﺘﻨﺪ :دﻟﻬﺎي ﻣﺎ ﻏﻠﻒ اﺳﺖ« ﻏﻠﻒ :ﺟﻤﻊ اﻏﻠﻒ ،ﻋﺒﺎرت ازﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ روي آن ﭘﻮﺷﺸﻲ ﻗﺮار دارد .ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻼم ﺗﻮ ﺑﻪ دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺪ .اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ و ﻟﺬا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را از اﻳﻤﺎن آوردن ﺧﻮد ﻣﺄﻳﻮس ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮ دﺳﺖ از دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﺮدارد »ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺰاي ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻟﻌﻨﺘﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ از ﭘﻨﺪار ﻋﺪم ﻓﻬﻢ ﭘﻴﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﺳﺒﺐﻋﺪم ﮔﺮوﻳﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻤﺎن ،آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ دور ﻧﻤﻮده و درﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ. ﻟﻌﻦ :ﻃﺮد و دورﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺖ .ﺑﻞ :ﺑﺮاياﺿﺮاب ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺘﻘﺎل از ﻳﻚ ﻛﻼم ﺑﻪ ﻛﻼم دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﻔﻲ آن اﺳﺖ» .از اﻳﻦ رو،اﻧﺪﻛﻲ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« آري! اﻳﻤﺎن ﻳﻬﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﻋﻨﺎد و ﻧﺎﻛﺴﻲ وﺳﺮﺳﺨﺘﻲ و ﺷﺪت ﻟﺠﺒﺎزي و دورﻳﺸﺎن از اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪ ﻣﺎ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ،ﺟﺪا اﻧﺪك اﺳﺖ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻛﺘﺎب ﺗﻮرات اﻳﻤﺎنآورده و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ را ﺗﺮك ﻛﺮده ﻳﺎ آن را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ،ﭘﺲ ﺣﻘﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺄن آﻧﺎن اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﺎي(F#. X 083) : اﻳﻦ اﺳﺖ :آﻧﺎن اﺻﻼ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﻗﻠﻤﺎ راﻳﺖ ﻣﺜﻞ ﻫﺬا ﻗﻂ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﺪﻳﺪم. PONMLK JIHGFED CBA à \[ZYXWVUTS RQ »و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن »ﻛﺘﺎﺑﻲ« ﭼﻮن ﻗﺮآن »از ﺟﺎﻧﺐﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺆﻳﺪ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﺷﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن ﻣﺆﻳﺪ ﺗﻮرات واﻧﺠﻴﻞ 80
اﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺮآن از آﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎآﻧﻬﺎ» ،ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﭘﻴﺮوزي ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ« ﺑﺎ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﺒﻲ ﻣﺒﻌﻮث درآﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن، ﻃﻠﺐ ﻧﺼﺮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﻧﺒﻴﻲ ﻛﻪ اوﺻﺎﻓﺶ را در ﺗﻮرات ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ» ،وﻟﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ ص »ﺑﻪ ﻧﺰدﺷﺎن آﻣﺪ ،اﻧﻜﺎرشﻛﺮدﻧﺪ«. اﺑﻦاﺳﺤﺎق از ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﺑﺰرﮔﺎن اﻧﺼﺎر در ﺑﺎره ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻴﭻ ﻃﺎﻳﻔﻪاي از اﻋﺮاب در ﻣﻮرد ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭼﻮنﻃﺎﻳﻔﻪ ﻣﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﺟﻮار ﻣﺎ در ﻣﺪﻳﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ ،و ﭼﻮن از ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪي و آزاريﻣﻲرﺳﻴﺪ ،ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ روزﮔﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد وزﻣﺎن ﺑﻌﺜﺘﺶ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ،در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺎ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ او ،ﺷﻤﺎ را ﭼﻮن ﻛﺸﺘﺎر ﻋﺎد و ارم ،ﻳﻚﺳﺮه ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﻣﻲدارﻳﻢ! اﻣﺎ ﭼﻮنرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ ،ﻣﺎ )اﻧﺼﺎر( از اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻳﻢ ،وﻟﻲآﻧﺎن )ﻳﻬﻮد( ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮت ص ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ«» .ﭘﺲ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن »ﺑﺎد«. \ ]^_`mlkjihgfe dcba z yxwvutsr qpon »وه ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﺑﺪ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد را ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻛﺮده ﺑﻮد ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺧﻮدﻓﺮوﺷﺎن ،در ﻗﺒﺎل ﻓﺮوش ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻋﻮﺿﻲ ﺟﺰ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﻣﻨﺰلﺧﺪا ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮد را ﻣﻔﺖ و ﻣﺠﺎﻧﻲ در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ ،وه! اﻳﻦ ﭼﻪ ﺑﺪﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺮدﻧﺪ »از ﺳﺮ ﺑﻐﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻧﮕﻴﺰهﺷﺎن در اﻳﻦ ﻛﻔﺮ ،ﺑﻐﻲ ﺑﻮد .ﺑﻐﻲ: ﺣﺴﺪ و رﻗﺎﺑﺖ و ﺑﺨﻞ و ﺗﺠﺎوز اﺳﺖ »ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪﺑﺨﻮاﻫﺪ ،از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮوﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ اﻋﺮاب ﺣﺴﺪ ﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﺎﺗﻢاﻟﻨﺒﻴﻴﻦص از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه ،در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺒﻮت ﻓﻀﻠﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و 81
اﻳﻦﻓﻀﻞ در اﻧﺤﺼﺎر آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺧﺘﺼﺎص داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺸﻤﻲ ﺑﺮ ﺧﺸﻢ دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪﻧﺪ« ﺧﺸﻢ اول ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻴﺴﻲ و ﺧﺸﻢ دوم ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ .ﻳﺎ ﺧﺸﻢ اول ،ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮتﻣﺤﻤﺪص و ﺧﺸﻢ دوم ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﺗﺠﺎوزﺷﺎن ﻋﻠﻴﻪ آن ﺣﻀﺮت ص اﺳﺖ .ﻳﺎ ﺧﺸﻢ اول ،ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ از ﺳﻮي آﻧﺎن و ﺧﺸﻢ دوم ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﻀﺮتﻣﺤﻤﺪ ص اﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺬاﺑﻲ ﺧﻔﺖ آور اﺳﺖ«. { | } ~ _ ` k j i h gf e d c b a zy xwvutsrqponm l »و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن و اﻣﺜﺎل آﻧﺎن از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب »ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﺑﻪآﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻛﺮده اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻗﺮآن ﻳﺎ ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻛﺘﺐآﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮده ،اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه ،اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ« و آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺎﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ »و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺟﺰ آن اﺳﺖ ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن ﻛﺎﻓﺮﻳﻢ »و ﺣﺎل آن ﻛﻪ آن« ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص »ﺣﻖ و ﻣﺆﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪﻧﺰد آﻧﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮق ﻧﻬﺎدن در ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻴﺎن دو ﭼﻴﺰ ﻣﺘﺴﺎوي در ﺣﻘﺎﻧﻴﺖﺧﻮد -درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از آن دو ﻣﺼﺪق دﻳﮕﺮي اﺳﺖ -ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧﺪارد »ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدﻳﺪ ﭘﺲ ﭼﺮا ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﺪا را ﻣﻲﻛﺸﺘﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮدر اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﮔﺸﺘﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدﻳﺪ ،ﭼﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ راﻛﺸﺘﻴﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮدﺗﺎن ﺷﻤﺎ را از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ زﻣﺎن ﺧﺎﺗﻢاﻟﻨﺒﻴﻴﻦص اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﻣﺮاد از آن ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن راﺿﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ودر ﺗﻜﺬﻳﺐ و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ اﻧﺒﻴﺎ :از ﻧﻘﺶ ﻗﺪم ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ ،ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ،از اﻳﻦ روي ،ﻓﻌﻞ «ﻗﺘﻞ« ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪ.
82
{|}~ ¡ ¨§¦¥¤£¢ »و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻨﺎت را آورد« ﻣﺮاد از ﺑﻴﻨﺎت :ﺗﻮرات ،ﻳﺎ ﻣﻌﺠﺰات وﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻪﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آﻳﻪ ) ( 101از ﺳﻮره «اﺳﺮاء« ﺑﻪ ﺑﻴﺎنآﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از :ﻋﺼﺎ ،ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ ،ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ درﻳﺎ ،ﺳﺎﻳﺒﺎنﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺮ ،ﻣﻦ، ﺳﻠﻮي ،ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ از آن ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي دوازدهﮔﺎﻧﻪ ﺟﻮﺷﻴﺪ وﻓﺮود آوردن ﻃﻮﻓﺎن ،ﻣﻠﺦ، ﺷﭙﺶ ،ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ و ﺧﻮن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﺬاب ﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐﭘﻴﺸﻪﮔﺎن »ﺳﭙﺲ در ﻏﻴﺎب او ﺷﻤﺎ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را« ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ »ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ و ﺷﻤﺎ« ﺑﺎ اﻳﻦﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻲﺗﺎن »ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻳﺪ« ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ. ©¸¶µ´³²± °¯®¬«ª Å ÄÃÂÁÀ¿¾ ½¼ »º¹ » ÈÇÆو آنﮔﺎه ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﺘﺎن را ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺗﻮرات اﺳﺖ ،ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ »و ﻃﻮر را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻴﻢ« داﺳﺘﺎن ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن درآﻳﻪ ) ( 63ﮔﺬﺷﺖ »و ﮔﻔﺘﻴﻢ :آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادهاﻳﻢ ،ﺑﻪ ﻗﻮت ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن اواﻣﺮي را ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ ،اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ .وﻟﻲ آﻧﻬﺎ در ﺟﻮابﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺨﻦ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺣﺲ ﺷﻨﻮاﻳﻲﻣﺎن ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ ،وﻟﻲ »ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻛﺮدﻳﻢ« اﻣﺮ ﺗﻮ را .ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﻣﺎن ﺗﻮ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ »و ﻣﻬﺮ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎنﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻬﺮ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭼﻨﺎن ﺟﺎي ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن آن را ﻣﻲآﺷﺎﻣﻴﺪ و ﺑﺎ آن در ﻣﻲآﻣﻴﺨﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ آب ﺑﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪن ،در اﻋﻀﺎيوﺟﻮد درﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ درون ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي وﺟﻮد ﻣﻲرﺳﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺣﺒﻚاﻟﺸﻲء ﻳﻌﻤﻲ وﻳﺼﻢ :ﻣﻬﺮ و ﻣﺤﺒﺖ ﺗﻮ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ،ﻛﻮر و ﻛﺮتﻣﻲﺳﺎزد« .اﻳﻦ ﻣﻬﺮورزﻳﺪن ﺑﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ »ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ آﻧﺎن« ﺑﻮد ،ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﺠﺎزات وﻓﺮود آوردن ﺧﻔﺖ و ﺧﻮاري ﺑﺮ آﻧﺎن »ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ از اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ« ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ »اﻳﻤﺎﻧﺘﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﺪﭼﻴﺰي ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :دروﻏﻴﻦ ﺑﻮدن اﻳﻤﺎن ادﻋﺎﻳﻲﺗﺎن در
83
اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﺪ؛ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺆﻣﻦ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻛﺎﻓﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺘﺎن ﻛﻪ) :ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻳﻢ!( ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ ،ﭼﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ،ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﻛﺬب ﺷﻤﺎ در ادﻋﺎي اﻳﻤﺎﻧﺘﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﭘﺲ ﺷﻤﺎ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻳﺪ ،ﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﻮرات و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن. PONMLKJIHGFEDCBA RQ اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺟﺰ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد» :ﺑﮕﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪ ص! ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن »اﮔﺮ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ اﻟﻬﻲ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﻣﺨﺘﺺ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻧﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم« و ﻓﻘﻂ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و دﻳﮕﺮان ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪارﻧﺪ؛ »ﭘﺲ اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ آرزوي ﻣﺮگ ﻛﻨﻴﺪ« زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﺑﻮدن ﺧﻮد ﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺮگ ﺑﺮاﻳﺶ از زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺮ رﻧﺞ و ﮔﺪاز دﻧﻴﺎ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ دﻧﻴﺎ زﻧﺪان ﻣﺆﻣﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در ﺑﻴﺎن ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮاد آﻳﻪ از اﺑﻦﻋﺒﺎسك رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻣﺮاد اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺎ ﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ادﻋﺎي ﺧﻮد دروﻏﮕﻮﺳﺖ ،دﻋﺎي ﻣﺮگ ﻛﻨﻴﺪ .اﻣﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎﻳﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدن ﺧﻮدﻳﻘﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ«. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦﻋﺒﺎسك از آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ -ﻳﻌﻨﻲ دﻋﺎﺑﺮ وﺟﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ - ﺗﻔﺴﻴﺮي اﺳﺖ ﺻﺤﻴﺢ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن وﺟﻮد ﺻﻼح و آرزوﻛﺮدن ﻣﺮگ ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎط ﻣﻨﻄﻘﻲاي وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺮاد ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻛﻪ ﻣﺮگ را آرزو ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮي ﻃﻮﻻﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮﺷﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﻨﺪ و ﻣﺮﺗﺒﻪﺷﺎن در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﺗﺮ ﮔﺮدد ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺧﻴﺮﻛﻢ ﻣﻦ ﻃﺎل ﻋﻤﺮه ،و ﺣﺴﻦ ﻋﻤﻠﻪ: ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮشدراز و ﻋﻤﻠﺶ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺎﺷﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻏﻴﺮ وي از اﺑﻦﻋﺒﺎسك آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص
84
ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﮔﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺮگ را آرزوﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻲﻣﺮدﻧﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﻮد را در دوزخ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ«. ]\[ZYXWVUTS »وﻟﻲ ﻫﺮﮔﺰ آن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮگ را »ﻫﻴﭻﮔﺎه آرزو ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻛﻪدﺳﺘﻬﺎي آﻧﺎن ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ،ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از ﻋﺬاب اﻳﻤﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ اﺻﻼ در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﻴﭻ اﻣﻴﺪي ﻧﺪارد، ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ آن را ﺧﺎص و ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮﻳﺶﺑﭙﻨﺪارد »و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳﺘﻤﮕﺮان داﻧﺎﺳﺖ« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ،اﻋﻼم ﺛﺒﺖﻧﺎﻣﺸﺎن در ﭘﺮوﻧﺪه ودﻳﻮان ﺳﺘﻤﮕﺮان اﺳﺖ. ^ _`n m l k j i h g fe d c b a yxwvutsrqp o »و ﻫﺮ آﻳﻨﻪ آﻧﺎن را ﺣﺮﻳﺺﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺣﻘﻴﺮﺗﺮﻳﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ درﻧﮕﻲ در دﻧﻴﺎ »ﻣﻲﻳﺎﺑﻲ« ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاي ﺑﺴﻴﺎر و درﻧﮕﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ وﻣﺎﻧﺪﮔﺎر »و ﺣﺮﻳﺺﺗﺮ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﻨﺪ« و ﺑﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ و ﺳﺮاي آﺧﺮتاﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ از ﺣﺮﻳﺺﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ .دﻟﻴﻞ ﺣﺮص ﻳﻬﻮد ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪ؛ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ازﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ در آﺧﺮت در اﻧﺘﻈﺎرﺷﺎن اﺳﺖ ،ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ آﮔﺎﻫﻨﺪ »ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن دوﺳﺖﻣﻲدارد؛ ﻛﺎش ﻋﻤﺮ داده ﺷﻮد« و زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ »ﻫﺰار ﺳﺎل ،ﺑﺎ آن ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮي ﻫﻢ ﺑﻪ او دادهﺷﻮد ،دور دارﻧﺪه وي از ﻋﺬاب ﻧﻴﺴﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ازﺧﻴﺮ و ﺷﺮ »ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« و آﮔﺎه اﺳﺖ ،ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪاش ﺟﺰاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲدﻫﺪ. ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﺎت ،اﻣﺘﺤﺎﻧﻲ ﺑﺮاي آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦﺣﻘﻴﻘﺖ ادﻋﺎي ﻳﻬﻮد در ﻣﻴﺪانداري اﻳﻤﺎن اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻣﺘﺤﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺷﻜﺴﺖ ﻗﻄﻌﻲ و ﺧﻔﺖﺑﺎر آﻧﺎن ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺴﺖ«.
85
i h g f e d c b a ` _ ~ } | { z lkj اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :داﻧﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ ،ﺟﻤﻠﮕﻲ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮدارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ ،ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞدﺷﻤﻦ آﻧﻬﺎ و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ دوﺳﺘﺸﺎن اﺳﺖ« .در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺒﺒﻲ ﻛﻪﻳﻬﻮدﻳﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﺑﺎز اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ در ردﺷﺎن ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎاﺧﺘﻼف اﺳﺖ ،اﻣﺎ از ﻣﺠﻤﻮع رواﻳﺎت رﺳﻴﺪه در اﻳﻦ ﺑﺎب ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐاﻳﻦ اﻇﻬﺎرﻧﻈﺮﺷﺎن ،ﻣﻨﺎﻇﺮهاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺑﺎره ﻧﺒﻮت آنﺣﻀﺮت ص ﺑﻪوﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ .ﻳﻬﻮدﻳﺎن در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﮔﺮدوﺳﺖ ﺗﻮ ﻓﺮﺷﺘﻪ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮاز ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻮد، ﺣﺘﻤﺎ ﻣﺎ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و ﺗﺄﻳﻴﺪت ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ .رﺳﻮل ﺧﺪاص از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ :ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را از ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎزﻣﻲدارد؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ دﺷﻤﻦ ﻣﺎﺳﺖ! »ﺑﮕﻮ :ﻫﺮ ﻛﺲ دﺷﻤﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭘﺲﻫﻤﺎﻧﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﻗﻠﺒﺖ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ« و اﻳﻦ ﺧﻮد ،دﻟﻴﻞ ﺷﺮفو ﺣﺮﻣﺖ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻨﺰﻟﺖ وي ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻫﻴﭻدﻟﻴﻞ ﻣﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﻲ ﻳﻬﻮد ﺑﺎ او وﺟﻮد ﻧﺪارد زﻳﺮا از او ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐدوﺳﺘﻲ و ﻣﺤﺒﺖ اﺳﺖ ﺻﺪور ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ،و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ، ﻗﺮآن ﻛﺘﺎب ﺑﺮﺣﻖﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ را ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻓﺮودآورده ،ﺟﺮم ﻧﻴﺴﺖ ،از ﺟﻬﺖدﻳﮕﺮ ،ﻗﺮآن» :ﻣﺆﻳﺪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﺳﺖ آﻧﺎن اﺳﺖ و راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﮋدهدﻫﻨﺪه ﺑﻪﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﻮرات ﻫﻤﺨﻮان اﺳﺖ ،ﭼﺮا اﻳﻦ اﻧﺪازه ﺑﻐﺾ وﻧﻔﺮت در آﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد؟ ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮرات ﻛﺘﺎب آﻧﻬﺎﺳﺖ؟ yxwvut srqponm »ﻫﺮﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان او و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ اﺳﺖ ،ﭘﺲ ﻫﺮآﻳﻨﻪ، ﺧﺪاوﻧﺪ دﺷﻤﻦ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ اوﻟﻴﺎي ﺧﺪا و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﺶ دﺷﻤﻨﻲﻛﻨﺪ، ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن دﺷﻤﻨﻲ ﻛﺮده و ﺑﻪ او ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪﻣﺘﻌﺎل ﻫﻢ دﺷﻤﻦ اوﺳﺖ و او را ﻣﻮرد ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ و ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ،ﭘﺲدﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن 86
ﺧﺪا ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﺖ .ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ وﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻳﺎدآوري ﺑﻌﺪ از ذﻛﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم؛ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ وﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ آن دو و اﺷﺎرهاي اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ آن دو ﻫﺮﭼﻨﺪ ازﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻨﺪ ،وﻟﻲ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻣﺘﻴﺎز ﺧﺎﺻﻲ ﻛﻪ دارﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺟﻨﺲ دﻳﮕﺮي ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻒﺗﺮ و ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ از ﺟﻨﺲ ﻋﺎﻣﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻗﺪﺳﻲ آﻣﺪهاﺳﺖM$ 83 i 5 z T "p : :4R$ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ دوﺳﺘﻲ از دوﺳﺘﺎن ﻣﻦدﺷﻤﻨﻲ ﻛﻨﺪ؛ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ اﻋﻼم ﺟﻨﮓ داده اﺳﺖ«. ¦¥ ¤£¢¡~}| {z »و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ آﻳﺎﺗﻲ روﺷﻦ« و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ واﺿﺢ »ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻛﻪ دﻟﻴﻞﻧﺒﻮت ﺗﻮ اﻧﺪ ،آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﺻﻮل اﻋﺘﻘﺎدي را ﺑﺎ ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي آﻧﻬﺎ و اﺣﻜﺎم ﻋﻤﻠﻲ را ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪﻳﻬﺎ و ﻣﺼﺎﻟﺢ آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻼ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺧﻮد ﺑﺴﺎن ﻧﻮري روﺷﻦ در درﺧﺸﺶ ﺑﻮده و ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ روﺷﻨﮕﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارﻧﺪ »و ﺟﺰ ﻓﺎﺳﻘﺎن ﻛﺴﻲآﻧﻬﺎ را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪﻗﺪري روﺷﻦاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ازﭘﺬﻳﺮش ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺳﺮﺑﺎز زده و از ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﻪآﻧﻬﺎ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ ،ﻧﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﭘﻴﺮوي از ﺣﻖ ،ﺟﻮﻳﺎي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦآﻳﻪ ﺑﻪ ﻓﺴﻖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن اﺷﺎره دارد. اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﺑﻦ ﺻﻮرﻳﺎي ﻳﻬﻮدي ﺑﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺖ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻴﺎوردهاي ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ! و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺸﺎﻧﻪاي روﺷﻦ ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده ﺗﺎ ﻣﺎ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮدl...~}| {zm : §¨©³²± °¯®¬«ª اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ راﻛﻪ در ﺗﻮرات در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪﻳﺎد آﻧﺎن 87
آوردﻧﺪ ،اﻣﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻦ ﺻﻴﻒ ﻳﻬﻮدي ﮔﻔﺖ :ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎﻣﺤﻤﺪص از ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ! ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در رد اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد: »ﭼﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ ،ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ،آن را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﭘﻴﻤﺎن را دور اﻓﮕﻨﺪه و زﻳﺮﭘﺎ ﻧﻬﺎدﻧﺪ؟ »آري ،ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﺣﺴﻦﺑﺼﺮي :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻴﭻ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪآن ﻣﺘﻌﻬﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﺪا آن را ﻧﺸﻜﺴﺘﻪ و ﭘﺸﺖﺳﺮ ﻧﻴﻨﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،اﻣﺮوز ﻋﻬﺪي ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻓﺮدا آن را ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ«.1 ´Ä ÃÂÁÀ¿¾½¼» º¹¸¶µ ËÊ É ÈÇÆÅ »و ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص »از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺰد آﻧﺎنآﻣﺪ ﻛﻪﺗﺼﺪﻳﻖﻛﻨﻨﺪه ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻛﺘﺎﺑﺸﺎن ﺑﻮد ،ﮔﺮوﻫﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﺘﺎب داد و ﺑﺎ آن ﮔﺮاﻣﻴﺸﺎن داﺷﺖ؛ »ﻛﺘﺎب اﻟﻬﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮرات »را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ« زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ -ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن در ﺗﻮرات ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص را ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺣﺘﻲ اوﺻﺎﻓﺸﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎنداﺷﺖ - دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻔﺮ و اﻧﻜﺎرﺷﺎن ،در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺸﺖ ﺳﺮاﻓﮕﻨﺪن ﺗﻮرات و رد و اﻧﻜﺎر آن ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ »ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ« ﺣﻘﻴﻘﺖ را »ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﭼﻮن رﻓﺘﺎر ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ و ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ. NMLKJ IHGFEDCBA ^ ] \ [ Z YX W V U T S R Q P O _ ` p o nm l k j i h g f ed c b a a`_ ~}|{zy xwvutsrq
1ﻣﻌﺎﻫﺪات ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻳﻬﻮد ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﺰ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺑﺎرز اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ اﺳﺖ.
88
rqpon mlkjihgfedc b s »و از آﻧﭽﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ« اﻧﺲ و ﺟﻦ »در روزﮔﺎر ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻲﺑﺎﻓﺘﻨﺪ از ﺳﺤﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن »ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ«. ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ داﻧﺶ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺤﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ و او ﺳﺤﺮ وﺟﺎدو را اﺟﺎزه داده و ﺑﺎ آن ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺳﺤﺎق در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﺑﺮﺧﻲ از داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ از ﻣﺤﻤﺪص درﺷﮕﻔﺖ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮده؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ او ﺟﺎدوﮔﺮي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ! ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﺷﺎن را رد ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد» :و ﺳﻠﻴﻤﺎن« ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﻧﭙﺮداﺧﺖ و »ﻛﻔﺮ ﻧﻮرزﻳﺪ« .اﻳﻦ اﻋﻼم ﺻﺮﻳﺢ ﺑﻴﺰاري و ﺗﺒﺮﺋﻪ ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻫﻢ از ﺳﺤﺮ و ﻫﻢ از اﻳﻦ اﺗﻬﺎم ﻳﻬﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ او -اﻟﻌﻴﺎذ ﺑﺎاﷲ -ﺑﺮاي ﺑﺘﻬﺎ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدهاﺳﺖ »وﻟﻲ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺤﺮ ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ«. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﺳﻠﻴﻤﺎن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺳﺤﺮي را ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻣﻴﺎنﻣﺮدم ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﮔﺮدآورده و آﻧﻬﺎ را در ﺻﻨﺪوﻗﻲ ﻧﻬﺎد و در زﻳﺮ ﺗﺨﺘﺶ دﻓﻦ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻣﺮدم ﮔﻤﺮاه ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮد :اﮔﺮ از اﺣﺪي ﺑﺸﻨﻮم ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ :ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻏﻴﺐ را ﻣﻲداﻧﻨﺪ ،ﮔﺮدﻧﺶ را ﻣﻲزﻧﻢ! و ﻛﺴﻲ از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﻪ ﺗﺨﺖ وي ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ دردم ﻣﻲﺳﻮﺧﺖ .ﭼﻮن ﺳﻠﻴﻤﺎن درﮔﺬﺷﺖ و داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪاز ﺟﺮﻳﺎن اﻣﺮ آﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻧﻴﺰ درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ،ﺷﻴﻄﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ درآوردهو ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ :اي ﻣﺮدم! ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺒﻮد ،ﺑﻠﻜﻪﺳﺎﺣﺮ ﺑﻮد ،اﮔﺮ ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﺪ، اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﺳﺤﺮ وي راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻢ .آنﮔﺎه ﻣﺤﻞ دﻓﻦ آن ﺻﻨﺪوق را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺸﺎن داد ...در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺰ ﻣﺆﻣﻨﺎن ،دﻳﮕﺮان ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه ﺳﻠﻴﻤﺎن را ﺳﺎﺣﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ،و ﺳﺮزﻧﺶ وي ﺑﺮ ﺳﺮ زﺑﺎﻧﻬﺎ اﻓﺘﺎد و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص را ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﺑﺮاﺋﺖ ﺳﻠﻴﻤﺎن از اﻳﻦ ﺗﻬﻤﺖ را ﺑﺮزﺑﺎن اﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد.
89
»ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﺎروت و ﻣﺎروت در ﺑﺎﺑﻞ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﺎﻃﻴﻦآﻧﭽﻪ را ﺑﺮ اﻳﻦ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدادﻧﺪ .ﻣﺮدم ﺑﺎﺑﻞﻗﻮﻣﻲ ﺻﺎﺑﺌﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ را »ﺧﺪاﻳﺎن« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻮادث ﺟﻬﺎن ﺟﻤﻠﮕﻲ از اﻓﻌﺎلآﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻫﻢآﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻠﻴﻞ را ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ. ﻫﺎروت و ﻣﺎروت -ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻠﻒ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه -در اﺻﻞ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود آورده ﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪﺷﺎنﺑﺮآورده ﺷﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ آدﻣﻲ و ﺷﻬﻮاﻧﻲ داد ،ﭘﺲ از آﻧﺎن ﮔﻨﺎه ﺳﺮ زد و ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ اﻳﻦ ﮔﻨﺎه ،در ﭼﺎﻫﻲ در ﺑﺎﺑﻞ ﻋﺮاق ﻓﺮوآوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ .اﻣﺎ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :آﻧﭽﻪ اﻧﺒﻮه ﻣﻔﺴﺮان از ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن و ﻣﺘﺄﺧﺮان ،در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ داﺳﺘﺎن ﻫﺎروتو ﻣﺎروت ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺣﺎﺻﻞ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺧﺒﺎر ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﺎ درﺑﺎره داﺳﺘﺎن ﻫﺎروت و ﻣﺎروت ،ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻛﻪ اﺳﻨﺎدي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﺪارﻳﻢ و ﻇﺎﻫﺮ ﺳﻴﺎق ﻗﺮآن ﻫﻢ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﺟﻤﺎﻟﻲ داﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﻤﻮده ،ﻟﺬاﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﻗﺮآن آﻣﺪه ،اﻳﻤﺎن دارﻳﻢ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺪ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎﻟﺸﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«. »ﺑﺎ آن ﻛﻪ آندو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ: ﻣﺎوﺳﻴﻠﻪ آزﻣﺎﻳﺸﻲ« از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ،ﭘﺲ زﻧﻬﺎر ﻛﺎﻓﺮ ﻧﺸﻮي« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺷﻴﻮه آﻣﻮزش آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻫﺸﺪار و ﺑﻴﻢدﻫﻲ از ﺳﺤﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮد ،ﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺤﺮ »اﻣﺎ« ﻣﺮدم »از آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن دو ،ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺤﺮ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدادﻧﺪ و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ آن را ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ »ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻴﺎن ﻣﺮد و ﻫﻤﺴﺮش ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﮕﻨﻨﺪ« زﻳﺮا ﺳﺤﺮ ،در اﻓﮕﻨﺪن ﺣﺐ و ﺑﻐﺾ در دﻟﻬﺎ، ﻳﻚﺟﺎﻛﺮدن و ﭘﺮاﻛﻨﺪهﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻧﺰدﻳﻚﺳﺎﺧﺘﻦ و دورﮔﺮداﻧﻴﺪن ،دارايﺗﺄﺛﻴﺮي اﺳﺖ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺳﺒﺐ ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﻴﺎن زن و ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪﺳﺤﺮ؛ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺨﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺳﺤﺮ در ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ وﺟﻮدﻣﻲآﻳﺪ ،ﻫﻤﭽﻮن زﺷﺖ ﺟﻠﻮهدادن ﺳﻴﻤﺎ و ﻗﺪ و اﻧﺪام او ،ﻳﺎ زﺷﺖ ﻧﺸﺎندادن رﻓﺘﺎراو ،ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ از اﺳﺒﺎب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه ﻓﺮﻗﺖ و ﺟﺪاﻳﻲ«. 90
در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺷﻴﻄﺎن ﺗﺨﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آب ﻧﻬﺎده ﺳﭙﺲﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ و ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖﻧﺰد وي، ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن در ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰي اﺳﺖ .ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ:ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎ ﻓﻼن ﻛﺲ درآوﻳﺨﺘﻢ ﺗﺎ او را در ﺣﺎﻟﻲ ﺗﺮك ﻛﺮدم ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎنﻣﻲﮔﻔﺖ !...اﺑﻠﻴﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ،ﺗﻮ ﻛﺎر ﻣﻬﻤﻲ ﻧﻜﺮدهاي! آنﮔﺎه ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲآﻳﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: ﻓﻼن ﺷﺨﺺ را ﺗﺮك ﻧﻜﺮدم ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﻣﻴﺎن او و ﻫﻤﺴﺮشﺟﺪاﻳﻲ اﻓﮕﻨﺪم! ﭘﺲ اﺑﻠﻴﺲ او را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪ و در آﻏﻮﺷﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد وﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :آري! اﻳﻦ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ واﻗﻌﺎ ﻛﺎري ﻛﺮدهاي«. »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺪون ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ اﺣﺪي زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﺤﺮ در ﺣﺪ ﺧﻮد داراي ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺖ ،وﻟﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ زﻳﺎنﺑﺨﺶ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن در وي ﻓﺮﻣﺎن دادهﺑﺎﺷﺪ .ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ذاﺗﺎ ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ و داراي ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ذاﺗﻲ اﺳﺖ ،اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و ﺟﺰﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ،اﺑﻮﺑﻜﺮ رازي از ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ و اﺑﻮاﺳﺤﺎق اﺳﻔﺮاﻳﻨﻲ از ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ ،ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎاﻳﻦ اﺟﻤﺎع ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ» .و ﭼﻴﺰي ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ وﺳﻮدي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﺪاﺷﺖ« اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از آﻳﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮد ﺳﻮدي در ﺑﺮ ﻧﺪارد و ﻧﻔﻌﻲ ﺑﻪ وي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ در واﻗﻊ ﺑﺮايوي زﻳﺎن ﻣﺤﺾ اﺳﺖ »و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﺮﻳﺪار آن ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﻛﺲ اﻳﻦ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را ﺑﺎ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻋﻮض ﻛﻨﺪ »در آﺧﺮت ﺑﻬﺮهاي ﻧﺪارد ،وه! ﭼﻪ ﺑﺪ ﺑﻮد آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﺮﻳﺪﻧﺪ اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ« ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ ،وﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢﺧﻮﻳﺶ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ،از اﻳﻦ رو ﻧﺎدان ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﻣﺎم رازي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺳﺤﺮ ﺑﺮ ﻫﺸﺖ ﻧﻮع اﺳﺖ: -1ﺳﺤﺮ دروغﭘﺮدازاﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺳﻴﺎر ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ،ﮔﺮداﻧﻨﺪه ﻛﺎر ﻋﺎﻟﻢ و آورﻧﺪه ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﻫﻤﻴﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﺑﻄﺎل ﻋﻘﻴﺪه ﻓﺎﺳﺪﺷﺎن ،اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد.
91
-2ﺳﺤﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻗﺪرت ﺗﻠﻘﻴﻦ و اﻟﻘﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي دارﻧﺪ زﻳﺮا ﻧﻔﺴﻬﺎ ﺑﻪ اوﻫﺎم ﮔﺮدن ﻧﻬﺎده و از ﺗﻠﻘﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ. -3ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺳﺤﺮ؛ ﻳﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ارواح زﻣﻴﻨﻲ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻨﻴﺎن اﺳﺖ .ﺟﻨﻴﺎن ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢاﻧﺪ :ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟﻦ ،و ﻛﻔﺎر آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻨﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﺮﻗﺮارﻛﺮدن ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻳﻦ ارواح زﻣﻴﻨﻲ ،آﺳﺎﻧﺘﺮ از ﺑﺮ ﻗﺮارﻛﺮدن ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ارواح آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ وﺟﻮد دارد. -4ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺳﺤﺮ؛ ﺗﺨﻴﻼت و ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزي و ﭼﺸﻢ ﺑﻨﺪي اﺳﺖ .ﺑﺮﺧﻲ ازﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﺳﺎﺣﺮان ﻓﺮﻋﻮن از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﻮد. -5ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺳﺤﺮ؛ ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﺮﻛﻴﺐ آﻻت واﺑﺰار ﺑﺮ ﻧﺴﺒﺘﻬﺎي ﻫﻨﺪﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد ،ﭼﻮن ﺳﻮاري ﻛﻪ در دﺳﺖ آن ﺑﻮﻗﻲاﺳﺖ ،ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ از روز ﺑﮕﺬرد ،ﺑﺮ آن ﺑﻮق ﻣﻲدﻣﺪ ،ﺑﻲآن ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آندﺳﺖ ﺑﺰﻧﺪ .از آن ﺟﻤﻠﻪ، ﺗﺼﺎوﻳﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ روﻣﻴﺎن و ﻫﻨﺪﻳﺎن ﺻﻮرتﻧﮕﺎريﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻨﺪه ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد .ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮاز ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﺳﺎﺣﺮان ﻓﺮﻋﻮن از اﻳﻦ ﻧﻮع ﺑﻮد. -6ﻧﻮع دﻳﮕﺮ از ﺳﺤﺮ؛ ﻳﺎري ﺟﺴﺘﻦ از ﺧﻮاص ادوﻳﻪ در ﻏﺬاﻫﺎ و رﻧﮕﻬﺎﺳﺖ.آري! ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺧﺎﺻﻴﺘﻬﺎي اﺷﻴﺎ اﻧﻜﺎر ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻴﺮوي ﻣﻐﻨﺎﻃﻴﺲ وآﻫﻦرﺑﺎ ﻣﻠﻤﻮس و ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻜﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. -7ﻧﻮع دﻳﮕﺮ از ﺳﺤﺮ؛ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاري رواﻧﻲ اﺳﺖ ،ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ -ﻣﺜﻼ -ﺳﺎﺣﺮادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ را ﻣﻲداﻧﺪ و ﺟﻦ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن وي اﺳﺖ ،ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻨﻮﻧﺪهﻛﻢﺧﺮد ﺑﺎﺷﺪ ،اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺎور ﻛﺮده و ﻗﻠﺒﺶ ﺑﺪان ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻟﺬا در روان وي ﻧﻮﻋﻲ از رﻋﺐ و ﺗﺮس ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﮔﺮدد و ﭼﻮن ﺧﻮف آﻣﺪ ،ﻧﻴﺮوي ﺣﻮاسﺿﻌﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وي اﻧﺠﺎمدﻫﺪ. -8ﻧﻮع ﻫﺸﺘﻢ ،ﺳﺤﺮ ﺑﺎ ﺳﺨﻦ ﭼﻴﻨﻲ و دو ﺑﻪﻫﻢزﻧﻲ از راهﻫﺎي ﻇﺮﻳﻒ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎزاﻧﻪاﺳﺖ، ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﺳﺤﺮ ،ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺷﺎﻳﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﻧﻮاع در ﻓﻦ ﺳﺤﺮ ﺑﺮﺷﻤﺮدهﺷﺪهاﻧﺪ، اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :درك و درﻳﺎﻓﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻇﺮﻳﻒ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﺤﺮ از ﻧﻈﺮﻟﻐﻮي ﻋﺒﺎرت از 92
ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ آن ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ» :ان ﻣﻦ اﻟﺒﻴﺎن ﻟﺴﺤﺮ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﺑﻴﺎﻧﻬﺎ ﺳﺤﺮ اﺳﺖ«. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﺎره ﺣﻜﻢ آﻣﻮﺧﺘﻦ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻓﻘﻬﺎ درﺑﺎرهﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ را آﻣﻮﺧﺘﻪ و آن را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد ،اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ،اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ وﻣﺎﻟﻚ و اﺣﻤﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮد .ﻳﻜﻲ از ﻳﺎراناﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: آﻣﻮﺧﺘﻦ ﺳﺤﺮ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از آن ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ ،اﻣﺎ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻮدن ،ﻳﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺳﺤﺮ آن را ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦاﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮاي او اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ آﻣﻮزش ﻋﻠﻢ ﺳﺤﺮ ﻣﻤﻨﻮع ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻤﻨﻮع اﺳﺖ ﻋﻤﻞﺑﻪ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«. ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎره ﻣﺠﺎزات ﺳﺎﺣﺮ ﺑﺮ دو رأي اﻧﺪ :ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ )اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ،ﻣﺎﻟﻚ واﺣﻤﺪ ( ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺣﺪاﻟﺴﺎﺣﺮ ﺿﺮﺑﻪ ﺑﺎ اﻟﺴﻴﻒ :ﺣﺪ ﺳﺎﺣﺮ ،زدن وي ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ اﺳﺖ« .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻋﻤﻞ ﺳﺤﺮ را اﻧﺠﺎم داد ،ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد .وﻟﻲ رأي ﺷﺎﻓﻌﻲاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ ،ﭘﺲ اﮔﺮ ﺳﺎﺣﺮ ﺑﺎ ﺳﺤﺮ ﺧﻮد ﺳﺒﺐ ﻛﺸﺘﻦﻛﺴﻲ ﺷﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻣﻮﺟﺐ زﻳﺎن ﺷﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار ،ﻣﻮردﺗﺄدﻳﺐ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد .اﻣﺎ رأي اول ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ اﺳﺖ. ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ و ﻣﺰﻧﻲ ﺟﺎﻳﺰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ :از ﺳﺎﺣﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺳﺤﺮ را ازﺷﺨﺺ ﺟﺎدو ﺷﺪه دور ﻛﻨﺪ. ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﺸﻢزﺧﻢ ﺣﻖ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ. ¢ ¡ ~}|{zyxw vut »و اﮔﺮ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ« ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص و ﻗﺮآن »و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ازﺳﺤﺮ و ﻛﻔﺮي ﻛﻪ در آن ﻓﺮو رﻓﺘﻪاﻧﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ از ﻧﺰد اﷲ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ،ﺑﻬﺘﺮﺑﻮد« ﺑﺮاﻳﺸﺎن از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺤﺮ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ ،اﻣﺎ »اﮔﺮ
93
ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ« ﺑﻪ ﻋﻠﻤﻲ درﺳﺖ ،ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎورﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮﭘﻨﺪار و ﺗﻘﻠﻴﺪ اﺳﺖ. ¯ ® ¬« ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ±° اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻛﻠﻤﻪ )راﻋﻨﺎ ( ﻣﻌﻤﻮﻻدر ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي «رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺎل ﻣﺎرا ﺑﻜﻦ!« ﻛﺎرﺑﺮد داﺷﺖ ،اﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ درزﺑﺎن ﻳﻬﻮد، دﺷﻨﺎﻣﻲ زﺷﺖ ﺑﻮد ،ﭘﺲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﻛﺎرﺑﺮد آن در ﺳﺨﻦ اﻋﺮابﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪه ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﻪ ﺑﻬﺘﺮ! ﻣﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﺤﻤﺪ را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدادﻳﻢ ،اﻛﻨﻮن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻋﻠﻨﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﻢ ،ﻟﺬا ﻓﺮﺻﺖ را ﻣﻐﺘﻨﻢ ﺷﻤﺮده ﻧﺰدرﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و اﻳﺸﺎن را را ﺑﺎ آن ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار داده ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ» :راﻋﻨﺎ!« و ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ ،و ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺮﺑﻲ آن را ﻣﺪﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺑﻮد .ﺳﻌﺪﺑﻦ ﻣﻌﺎذ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻳﻬﻮدآﺷﻨﺎ ﺑﻮد ،ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﭘﻲﺑﺮد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻬﺪﻳﺪﻛﻨﺎن ﮔﻔﺖ :اي ﻣﻠﻌﻮﻧﺎن! اﮔﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﺎر اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺸﻨﻮم ،ﮔﺮدﻧﺘﺎن را ﻣﻲزﻧﻢ! ﮔﻔﺘﻨﺪ: آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد آن را ﺑﻪ ﻛﺎرﻧﻤﻲﺑﺮﻳﺪ؟ ﭘﺲ ﻧﺎزل ﺷﺪ» :اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ، ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ راﻋﻨﺎ« راﻋﻨﺎ :درﻋﺮﺑﻲ ﻓﻌﻞ اﻣﺮ از ﻣﺎده رﻋﺎﻳﺖ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :در ﻛﺎر ﻣﺎ ﺑﻨﮕﺮ و رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺎل ﻣﺎراﺑﻜﻦ ،اﻣﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ؛ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در زﺑﺎن ﻳﻬﻮد ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﻫﺎﻧﺖ آﻣﻴﺰ دارد وﻫﻤﺮﻳﺸﻪ ﺑﺎ »رﻋﻮﻧﺖ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺟﻬﻞ و ﺣﻤﺎﻗﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﺑﻜﺎرﺑﺮدن آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮد ﺗﺎ راه را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺒﻨﺪد. اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻧﻬﻲ از ﺗﺸﺒﻪ ﺑﻪ ﻛﻔﺎر در ﻗﻮل و ﻓﻌﻞ اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ :)# )3 W8$ ,J "p :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻲ ﺷﺒﻴﻪﻛﺮد ،ﭘﺲ او از آﻧﻬﺎﺳﺖ« .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻗﻮل درﺳﺖ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﺰد ﻣﺎ اﻳﻦاﺳﺖ :ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص »راﻋﻨﺎ« ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻧﻬﻲ ﻛﺮدزﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﮔﻔﺘﻦ آن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻛﺮاﻫﺖ دارد«.
94
»و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ اﻧﻈﺮﻧﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻨﮕﺮ و ﻣﺴﺎﺋﻞ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﻦ .ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪاﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻓﺎﻗﺪ آن اﻳﻬﺎم زﺷﺖ ﺑﻮد »و ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ« اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ را و از ﺧﺪاوﻧﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ،ﺑﺪون ﻃﻠﺐ ﻣﺮاﻋﺎت ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮشﻓﺮادﻫﻴﺪ .اﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد ﻧﻴﺰ ﺑﻲﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ،ﭼﺮاﻛﻪ» :ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺬاﺑﻲدردﻧﺎك اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ÁÀ¿¾½¼»º¹¸¶µ´³²± ÎÍÌËÊÉÈÇÆÅÄà»ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن ،دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ازﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺧﻴﺮي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدد« ﻫﺮ ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻋﻢ از وﺣﻲ ﻳﺎﻏﻴﺮآن ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪت دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ »ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ، ﻣﺸﻤﻮلرﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻣﺮاد از رﺣﻤﺖ دراﻳﻨﺠﺎ؛ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﺮاد؛ ﺟﻨﺲ رﺣﻤﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎم »و ﺧﺪاوﻧﺪ داراي ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻴﻜﺮان اﺳﺖ« ﭘﺲﭼﺮا دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ،ﺑﻪ رﺣﻤﺖﺧﻮﻳﺶ اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ. ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ ،آﻧﺎن در ﭘﺎﺳﺦﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻦ دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي آن ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ،ﺑﻬﺘﺮ از دﻳﻦ ﻣﺎﻧﻴﺴﺖ ،ايﻛﺎش ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد ،ﻛﻪ در آن ﺻﻮرت ﻣﺎ دﻋﻮت ﺷﻤﺎرا اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ! ﭘﺲ ﺧﺪايﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ آﻳﻪ را در ﺗﻜﺬﻳﺒﺸﺎن ﻧﺎزل ﻛﺮد. VUT SRQPON MLKJIHGFEDCBA »ﻫﺮ آﻳﻪاي را ﻛﻪ ﻧﺴﺦ ﻛﻨﻴﻢ« ﻧﺴﺦ در ﻟﻐﺖ :ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺑﻄﺎل و از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﺳﺖ وﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺷﻮد ،در ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را ﻧﺴﺦ ﻛﺮدهاﺳﺖ، ﭼﻨﺎنﻛﻪاﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺳﺎﻳﻪ را ﻧﺴﺦ ﻛﺮد ...ﭘﻴﺮي ﺟﻮاﻧﻲ را ﻧﺴﺦ ﻛﺮد«. 95
ﻧﺴﺦدر اﺻﻄﻼح ﺷﺮع؛ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﭘﺎﻳﺎنﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻌﺒﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻳﻚ آﻳﻪ، ﻳﺎﺣﻜﻢ ﻣﺴﺘﻔﺎد از آن ،ﻳﺎ ﻫﺮدو .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻼل را ﺣﺮام ،ﺣﺮام راﺣﻼل، ﻣﺒﺎح را ﻣﻤﻨﻮع و ﻣﻤﻨﻮع را ﻣﺒﺎح ﮔﺮداﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ در ﺑﺎب ﺣﻼل و ﺣﺮام و ﻣﻨﻊ و اﺑﺎﺣﺖ ،اﻣﺎ در اﺧﺒﺎر ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮﺧﻲ ﻧﻴﺴﺖ .اﺻﻞ ﻧﺴﺦ؛ از ﻧﺴﺦﻛﺘﺎب ،ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻘﻞ آن از ﻧﺴﺨﻪاي ﺑﻪ ﻧﺴﺨﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺴﺦ ﺣﻜﻤﻲﺑﻪ ﺣﻜﻢ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ درواﻗﻊ ﻣﺘﺤﻮل ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم از ﺳﻠﻒ و ﺧﻠﻒ ﺑﺮ ﺛﺒﻮت ﻧﺴﺦ در ﻛﺘﺎب اﻟﻬﻲاﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و ﺟﺰ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮش ﻓﺎﻗﺪ اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ ،ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺛﺒﻮت ﻧﺴﺦ ﻧﻴﺴﺖ .اﻟﺒﺘﻪ اﻧﻜﺎر ﻧﺴﺦ از ﺳﻮي ﻳﻬﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪ اﻧﻜﺎر ﻧﺒﻮتﻣﺤﻤﺪص دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﻮن ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺮﺧﻲ ازاﺣﻜﺎﻣﻲ را ﻛﻪ در ﺗﻮرات اﺳﺖ ﻧﺴﺦ ﻧﻤﻮده ،ﻟﺬا او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺣﺠﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﻮدﺷﺎن -ﺗﻮرات -از ﻧﺴﺦ وﺟﻮددارد ،ﻣﺤﻜﻮم و ﻣﻐﻠﻮﺑﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﻧﺴﺦ ﻧﻜﺎح ﺑﺮادر ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮش ،ﻛﻪ اﻳﻦ در ﺷﺮﻳﻌﺖآدم ﺣﻼل ﺑﻮد و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ و ﻗﻮﻣﺶ ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪ .آري! ﻫﺮ آﻳﻪاي را ﻛﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﻛﻨﻴﻢ »ﻳﺎ آن« آﻳﻪ »را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﺴﭙﺎرﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آن را ﻓﺮاﻣﻮﺷﺘﺎن ﮔﺮداﻧﻴﻢ ﺗﺎ آن را ﻧﺨﻮاﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﻳﺎد ﻧﻴﺎورﻳﺪ »ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪش را درﻣﻴﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻜﻤﻲ را در ﻣﻴﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم در دراز ﻣﺪت ﻳﺎﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ ،ﻳﺎ در ﻣﻨﻔﻌﺖ و آﺳﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﻜﻢ ﺳﺎﺑﻖ اﺳﺖ زﻳﺮاﮔﺎﻫﻲ ﺣﻜﻢ ﻧﺎﺳﺦ ﺳﺒﻚﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﭘﺲ در ﻛﻮﺗﺎهﻣﺪت ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﺎﻓﻊﺗﺮ اﺳﺖ وﮔﺎﻫﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ اﺳﺖ و ﺛﻮاب آن ﺑﻴﺸﺘﺮ ،ﻟﺬا در درازﻣﺪت ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮاﺳﺖ .ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،از ﻳﺎد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشﻣﻲﺑﺮد و ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ« .ﻗﺮاﺋﺖ دﻳﮕﺮ )او ﻧﻨﺴﺌﻬﺎ( اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻳﺎ آن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﻢ» .آﻳﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻲ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮﻛﺎري ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« و ﻧﺴﺦ ﻫﻢ از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي اوﺳﺖ؟ ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﻧﺪ :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ آﻳﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪص ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﻪ ﻛﺎري دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺎز ﺧﻼف آن راﻣﻲﮔﻮﻳﺪ، 96
اﻣﺮوز ﺳﺨﻨﻲ اﻧﺸﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻓﺮدا آن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؟! ﭘﺲ اﻳﻦ ﻗﺮآنﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺳﺨﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ در رد ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ. ihgfedcba`_^]\ [ZYXW »آﻳﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺼﺮف در آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد واﺧﺘﺮاع و اﺟﺮاي ﻓﺮاﻣﻴﻦ »از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« زﻳﺮا او ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶداﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ، ﻟﺬا ﻧﺴﺦ اﺣﻜﺎم ﻫﻢ ﺗﺎﺑﻊ اﻳﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﺎاﺧﺘﻼف زﻣﺎﻧﻬﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ »و ﺷﻤﺎ را ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻟﻲ و ﻧﺼﻴﺮي ﻧﻴﺴﺖ« وﻟﻲ :دوﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻚ و ﻧﺼﻴﺮ: ﻳﺎور و ﻣﺪدﻛﺎر اﺳﺖ. y xwvutsrqpo nmlkj }|{z در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﺳﺆال ﻛﺮدن ﺑﺴﻴﺎر از رﺳﻮلﺧﻮﻳﺶص درﺑﺎره اﻣﻮر ﻣﺨﺘﻠﻒ -ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ آن اﻣﻮر واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ -ﻧﻬﻲﻣﻲﻛﻨﺪ» :آﻳﺎ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد ﻫﻤﺎن را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ از ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ« آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را آﺷﻜﺎرا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺸﺎن دﻫﺪ! ﻫﻤﭽﻨﻴﻦﻣﺸﺮﻛﺎن از رﺳﻮل ﺧﺪص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ آﻧﺎن روﻳﺎرو ﮔﺮداﻧﺪ! »ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻔﺮ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ اﻳﻤﺎن ﻛﻨﺪ ،ﻣﺴﻠﻤﺎ از راه راﺳﺖ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻣﻴﺎﻧﻪ راه ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و از راﺳﺘﺎي آن ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ رﻓﺘﻪاﺳﺖ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ...» :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻴﺎن آن را ﻓﺮو ﮔﺬاﺷﺘﻪام ،از ﻣﻦ ﺳﺆال ﻧﻜﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻛﺜﺮت ﺳﺆاﻟﻬﺎﻳﺸﺎن و اﺧﺘﻼف ﺑﺎاﻧﺒﻴﺎﻳﺸﺎن ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ ،ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻣﺮي ﻓﺮﻣﺎن دادم ،آن را ﺗﺎ آﻧﺠﺎﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ و ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را از ﭼﻴﺰي ﻧﻬﻲ ﻛﺮدم ،از آن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ«.
97
اﺑﻦ ﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :راﻓﻊﺑﻦ ﺣﺮﻣﻠﻪ و وﻫﺐﺑﻦزﻳﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود آور ﺗﺎ آن راﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ و ﺟﻮﻳﺒﺎران را ﺑﺮاي ﻣﺎ روان ﺳﺎز ﺗﺎ ازﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ! ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزلﺷﺪ. ~ _ ` k j i h g f e d c b a ~ } | { zy x w v u t sr q p o n m l ¡ ¢ در اﻳﻦ آﻳﺎت ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺶ را از ﻫﻢﺳﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻧﻬﻲ ﻛﺮده و اﻳﺸﺎن را از دﺷﻤﻨﻲ ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر آﻧﻬﺎ و ﺣﺴﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن دارﻧﺪ آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺖ و ﻋﻔﻮ و ﺗﺤﻤﻞ ﺗﺎ رﺳﻴﺪن ﻣﻴﻌﺎد ﺟﻬﺎد ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ وﺑﻪ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻧﻤﺎز و ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ» :ﺑﺴﻴﺎري از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب از رويﺣﺴﺪي ﻛﻪ در دل دارﻧﺪ ،دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎﻧﺘﺎن ﻛﺎﻓﺮ ﮔﺮداﻧﻨﺪ« از ﻃﺮﻳﻖﺷﺒﻬﻪاﻓﮕﻨﻲ در دﻳﻨﺘﺎن .اﻧﮕﻴﺰه آﻧﺎن از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺣﺴﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﺴﻴﺮ ﺣﻖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﺎن »ﭘﺲ از اﻳﻦ« اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ »ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪص رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ و اوﺻﺎف آن ﺣﻀﺮتص را درﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ، دﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر زدﻧﺪ. ﺣﺴﺪ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ :ﺣﺴﺪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﺣﺴﺪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ .ﺣﺴﺪ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در آرزوي زوال ﻧﻌﻤﺖ از ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺖ ﺑﺎﺷﻲ ،ﭼﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آن ،اﻳﻦ آرزو را ﻛﻪآن ﻧﻌﻤﺖ از آن ﺗﻮ ﮔﺮدد ،داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ .اﻣﺎ ﺣﺴﺪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم «ﻏﺒﻄﻪ«ﻳﺎ »ﻣﻨﺎﻓﺴﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ در اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ=K :Y*#b "» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﺶ ﻻاﻟﻪ اﻻاﷲ ﺑﺎﺷﺪ ،وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮد«. P O N M L K J I H G F E D C B A cba`_^]\[ZYXWVUT SRQ lkjihgf ed ﻋﻄﺎء در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﺎت ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ آﻳﻪ) :و ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪاﺳﺖ( ... ] [163در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﺷﺪ ،ﭘﺲ ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻜﻪﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را ﻳﻚ ﺧﺪا ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ؟ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ» :ﻫﺮآﻳﻨﻪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و درﭘﻲ ﻫﻢ آﻣﺪن ﺷﺐ و روز« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪدﻧﺒﺎل ﻫﻢ آﻣﺪن آﻧﻬﺎ ،اﺧﺘﻼف 137
آﻧﻬﺎ در روﺷﻨﻲ اﻓﺸﺎﻧﺪن و ﺗﺎرﻳﻜﻲ اﻓﮕﻨﺪن ،ﮔﺮﻣﺎ وﺳﺮﻣﺎ ،ﻛﻤﻲ و ﻓﺰوﻧﻲ و در اﺳﺒﺎب و ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻳﻨﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺸﺤﻮن و آﻛﻨﺪه از ﺣﻜﻤﺘﻬﺎي ﺑﺎﻟﻐﻪ و رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ »و« در »ﻛﺸﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در درﻳﺎ رواﻧﻨﺪ ﺑﺎآﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ« ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢﻛﺮدن اﻣﻜﺎن ﺳﻴﺮ و ﺳﻔﺮ درﻳﺎﻳﻲ ﻣﺮدم و اﻧﺘﻘﺎلﻛﺎﻻﻫﺎي ﺗﺠﺎرﺗﻲ و ﺑﺎرﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻨﺸﺎن در ﻣﻴﺎن ﻗﺎرهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﻴﻦ »و« در »آﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﺎ آن زﻣﻴﻦ را ﭘﺲ از ﻣﺮدﻧﺶ زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﻴﺪه ودر آن ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﺮده« از ﻛﻠﻴﻪ ﺟﻨﺒﻨﺪهﻫﺎ و ﺧﺰﻧﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺧﺰﻧﺪ .ﻛﻠﻤﻪ «داﺑﻪ« ﺑﺮ آن ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ اﻃﻼق ﺷﺪه ﻛﻪ در ﺳﻮاري و ﺑﺎرﺑﺮي ﻣﻮرداﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ» .ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺑﺎدﻫﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺳﺘﺎدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎدﻫﺎي ﻋﻘﻴﻢ و ﺑﺎرورﻛﻨﻨﺪه ،ﺑﺎدﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮد و ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه ،ﺑﺎد ﮔﺮم وﺗﻒ آﻟﻮد ،ﺑﺎد ﺧﻮﺷﮕﻮار و ﭘﻴﺮوزيآورﻧﺪه ،ﺑﺎد ﻧﺮم و ﻣﻼﻳﻢ و ﺑﺎد ﺗﻮﻓﺎﻧﻲ ودرﻫﻢﻛﻮﺑﻨﺪه .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺑﺎد؛ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﺮﺳﺘﺎدن آن ﺑﻪ ﺟﻬﺘﻬﺎي ﺟﻨﻮب وﺷﻤﺎل و ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب اﺳﺖ .ﺑﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺮق ﻣﻲوزد ،ﺑﺎد »ﺻﺒﺎ« ،ﺑﺎديﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﻐﺮب ﻣﻲوزد ،ﺑﺎد »دﺑﻮر« و ﺑﺎد ﻛﺞ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دو ﺑﺎد از ﺑﺎدﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻣﻲوزد، ﺑﺎد »ﻧﻜﺒﺎء« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد »و در اﺑﺮي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻣﺴﺨﺮ ﺷﺪهاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رام ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ او ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲرود .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ: ﺗﺴﺨﻴﺮ آن ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺛﺒﻮت و آرﻣﻴﺪن آن ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﺑﺪون ﺳﺘﻮن و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه آﺷﻜﺎري اﺳﺖ .آري! در اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎيﺷﮕﻔﺖآور و ﻋﻈﻴﻢ» :واﻗﻌﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد« ﺑﺮ وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ »ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ« زﻳﺮا ﻫﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ و ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ ازﺧﺪاﻳﺎن ادﻋﺎﻳﻲ ﻛﻔﺎر ،ﻗﺎدر ﺑﻪ آوردن ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ،ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﺑﻪ اﻣﻌﺎنﻧﻈﺮ و ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻴﻖ و دﻗﻴﻖ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ و ازاﺑﺰارﻫﺎي ﻋﻠﻢ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺑﻌﺎد ﻋﻈﻤﺖ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﺑﮕﻴﺮد ،ﺑﻪﻃﻮر ﺣﺘﻢ و ﻗﻄﻊ ﺑﺎور ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺻﺎﻧﻊ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ.
138
`_~}|{zy xw vutsrqpon m nmlkjihgfe dcba اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ دﻻﻳﻞ روﺷﻦ و ﻣﻔﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺳﻠﻄﻪ و ﭼﻴﺮﮔﻲ ﺑﻲاﻧﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺪﻳﺮ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ ،ﺑﺎز ﻫﻢ» :ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺑﺘﻬﺎ و دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »و آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪا دوﺳﺖﻣﻲدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ .ﻳﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ؛ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ »وﻟﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ را دوﺳﺖﺗﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻧﭽﻪ ﻛﻪﻛﻔﺎر ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮﻳﺶ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ روي ﺑﺮ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و اﻧﻘﻄﺎعاﺳﺒﺎب ﻣﺎدي ،ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن روي ﻣﻲآورﻧﺪ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ« ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﺑﺘﻬﺎ ودوﺳﺖداﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﺑﺮ ﺧﻮد »ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ،اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ، ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮو از آن ﺧﺪاﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖﻛﻴﻔﺮاﺳﺖ« آري! اﮔﺮ ﻧﻴﺮوي ﻻﻳﺰال اﻟﻬﻲ و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ او در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﻋﺠﺰ و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن را از دﻓﻊﻧﻤﻮدن ﻋﺬاب از ﺧﻮد ،ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ؛ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺰﻳﺪﻧﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اي ﻣﺤﻤﺪ! اﮔﺮ ﺗﻮﺳﺘﻤﮕﺮان را در ﻋﺬاب ﺑﺒﻴﻨﻲ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﻲ را دﻳﺪهاي .ﻛﻪ در ﻫﺮدو ﺻﻮرت ،ﺟﻮاب ﺷﺮط ﻣﻀﻤﺮ اﺳﺖ. {zyx wvutsrqpo »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن از ﭘﻴﺮوان ﺑﻴﺰاري ﺟﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻛﻔﺮ و رؤﺳﺎ وﺳﺮدﻣﺪاران ﺑﺎﻃﻞ از ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ آﻧﺎن را در ﻛﻔﺮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ،در روزﻗﻴﺎﻣﺖ ﺗﺒﺮي و ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ »و ﻋﺬاب را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻢ ﭘﻴﺮوان و ﻫﻢﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن، ﻋﺬاب را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﻳﻦ ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻦ ،ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎمﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب دﻧﻴﺎﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :اﻳﻦ ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻦ ،ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن ﻋﺬاب وﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روز آﺧﺮت 139
اﺳﺖ »و ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎ ﺑﺮﻳﺪه ﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ :رواﺑﻂ و ﻋﻼﻳﻘﻲﻛﻪ در دﻧﻴﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲداد؛ ﭼﻮن راﺑﻄﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و ،...از ﻫﻢﮔﺴﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. | } ~ ¡ ¯® ¬« ª ©¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¸¶µ´³²±° »و ﭘﻴﺮوان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻛﺎش ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ ﺑﻮد« ﺑﻪ ﺳﻮي دﻧﻴﺎ »ﺗﺎ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪآﻧﺎن از ﻣﺎ ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻨﺪ ،ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از آﻧﺎن ﺗﺒﺮي ﻣﻲﺟﺴﺘﻴﻢ« و ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎمﻣﻲدادﻳﻢ »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن را -ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﺣﺴﺮﺗﻬﺎﺳﺖ -ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ﻋﻤﻠﻬﺎي ﻓﺎﺳﺪﺷﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦﺧﻮد ﻣﺎﻳﻪ ﺣﺴﺮﺗﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد .ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي را ﻛﻪ ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪاﻧﺠﺎم آن ﺑﻮدهاﻧﺪ وﻟﻲ آن را ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻳﻪ ﺣﺴﺮت و اﻓﺴﻮﺳﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد .آري! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ اﺛﺮ را ﺑﺮ زﻳﺎن آﻧﻬﺎ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺟﺰ ﺣﺴﺮت و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ ،ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪ ارﻣﻐﺎن ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ »و از آﺗﺶ ﺑﻴﺮونآﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ،ﮔﻮﻳﺎي ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﺎﻧﺪن ﻛﻔﺎر در دوزخ اﺳﺖ. ÊÉ ÈÇ ÆÅÄÃÂÁÀ¿¾½¼ »º¹ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ ،ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد؛ اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺑﻴﺎناﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻓﻘﻂ او روزيدﻫﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ» :ايﻣﺮدم! از آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه را ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺣﻼل وﮔﻮاراﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ،ﺑﺨﻮرﻳﺪ .ﺣﻼل :ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﺒﺎح ﻛﺮده ،ﺣﺮام :ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﻤﻨﻮعﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﺣﻼل ﻃﻴﺐ :آن اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪ و ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﺒﻮده و ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻲ ازدﻳﮕﺮان ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ» .و از ﮔﺎﻣﻬﺎي ﺷﻴﻄﺎن« در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﺮع ﺧﺪا آن را ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﻜﺮده و او ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و از ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي وي »ﭘﻴﺮويﻧﻜﻨﻴﺪ ﭼﺮاﻛﻪ او دﺷﻤﻦ آﺷﻜﺎر 140
ﺷﻤﺎﺳﺖ« اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﺬري ﻛﻪدر ﺣﺎل ﺧﺸﻢ از اﻧﺴﺎن ﺻﺎدر ﺷﻮد؛ از ﺧﻄﻮات ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ ،ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻧﻘﺾﻛﺮد و ﻛﻔﺎره آن ،ﻛﻔﺎره ﺳﻮﮔﻨﺪ )ﻳﻤﻴﻦ( اﺳﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﺷﻴﺮ و ﻧﻤﻜﻲ آوردﻧﺪ و او ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﻤﻊ ،ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺧﻮردن آنﻛﺮد ،در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻣﺮدي از آن ﺟﻤﻊ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺖ .اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮﻣﻮد :ﺑﻪ رﻓﻴﻘﺘﺎن ﻫﻢ ﺑﺪﻫﻴﺪ! اﻣﺎ آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ :ﻣﻦ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ. اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﭘﺮﺳﻴﺪ :آﻳﺎروزهداري؟ ﮔﻔﺖ :ﻧﻪ! ﭘﺮﺳﻴﺪ :ﭘﺲ ﭼﺮا ﻧﻤﻲﺧﻮري؟ ﮔﻔﺖ :ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪامﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻴﺮ ﻧﺨﻮرم .ﻓﺮﻣﻮد :اﻳﻦ از ﺧﻄﻮات ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ ،ﺑﺨﻮر و ﺑﺮاي ﺳﻮﮔﻨﺪت ﻛﻔﺎره ﺑﺪه .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس آﻣﺪه اﺳﺖ» :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺰدرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﻼوت ﺷﺪ ،دراﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﻌﺪﺑﻦاﺑﻲوﻗﺎص ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ: ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻣﺴﺘﺠﺎباﻟﺪﻋﻮه ﮔﺮداﻧﺪ .آن ﺣﻀﺮت ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: اي ﺳﻌﺪ! ﺧﻮراﻛﺖ را ﭘﺎك ﮔﺮدان ،ﻣﺴﺘﺠﺎباﻟﺪﻋﻮه ﻣﻲﺷﻮي .ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺎن ﻣﺤﻤﺪ در ﻳﺪ اوﺳﺖ ،دﻋﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻟﻘﻤﻪ ﺣﺮاﻣﻲ را درﺷﻜﻤﺶ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ، ﭼﻬﻞ روز ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد .و آن ﺑﻨﺪهاي ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺑﺪﻧﺶ ازﺣﺮام و رﺑﺎ رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،آﺗﺶ دوزخ ﺑﻪ وي ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ«. ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻗﺒﺎﻳﻞ «ﺛﻘﻴﻒ«» ،ﺧﺰاﻋﻪ« و »ﺑﻨﻲﻣﺪﻟﺞ« ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﺷﺖ اﻧﻮاع ﺧﺎﺻﻲ از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮدﺣﺮام ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ. ÖÕ ÔÓÒÑÐÏÎÍ ÌË »او« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﻄﺎن »ﺷﻤﺎ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﺪي و ﻓﺤﺸﺎء ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ« ﻓﺤﺸﺎء :ازﺣﺪ ﮔﺬﺷﺘﻦ در زﺷﺘﻲ و ﻗﺒﺎﺣﺖ اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻓﺤﺸﺎء ،زﻧﺎ اﺳﺖ »و« ﺷﻴﻄﺎن »ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ آن ﻣﻲدارد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﺪ« ﭼﻮن ﺗﺤﺮﻳﻢﺣﻴﻮاﻧﺎت »ﺑﺤﻴﺮه ،ﺳﺎﺋﺒﻪ و و ﺻﻴﻠﻪ« ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ در آﻳﻪ ) (103ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه« ﻣﻲ آﻳﺪ و ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﻨﻬﺎ از اﻣﻮري ﻛﻪ اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻞ آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻗﺮاردادهاﻧﺪ .ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ -از اﻋﻴﺎن و اﻣﻮال ﻣﻮﺟﻮد در روي زﻣﻴﻦ -ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺤﺮﻳﻢ آﻧﻬﺎ ﻧﺼﻲ ﺷﺮﻋﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ،
141
اﺻﻞ و اﺳﺎس در آﻧﻬﺎ ﺣﻼل ﺑﻮدن اﺳﺖ ﺗﺎآنﮔﺎه ﻛﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺷﺮﻋﻲ ﺑﺮ ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﻮد. S R Q P ON M L K J I H G F E D C B A XW VUT »و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﻔﺎر »ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد :از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻛﺮدهاﺳﺖ« از ﻓﺮﻣﺎندادن ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ و ﺣﻼل ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ »ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻧﻪ ﺑﻠﻜﻪ ازﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﭘﺪران ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ،ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ .آﻳﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﺸﺎن ﭼﻴﺰي رادرك ﻧﻤﻲﻛﺮده و ﺑﻪ راه ﺻﻮاب ﻧﻤﻲرﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﺑﺎز ﻫﻢ درﺧﻮر ﭘﻴﺮوي ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ آﺧﺮ ﭘﺪراﻧﺸﺎن در ﮔﻤﺮاﻫﻲ آﺷﻜﺎري ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ آن ،ﺗﺤﺮﻳﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺗﻮﺳﻂ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺣﺮام ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ،ﭘﺲ آﻳﺎ اﮔﺮ راه و رﺳﻢ ﭘﺪران ازﻋﻘﻠﻲ ﺻﺤﻴﺢ و ﻧﻘﻠﻲ ﺻﺮﻳﺢ ،ﻳﻌﻨﻲ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺧﺮد و ﻫﺪاﻳﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻲﺑﻬﺮهﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ از آﻧﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد؟ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻳﻪ و اﻣﺜﺎل آن از آﻳﺎت ،اﻣﺖ اﺳﻼم اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ درﻋﻘﺎﻳﺪ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﻜﻠﻒ )ﺑﺎﻟﻎ ﻋﺎﻗﻞ( ،آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪآن ﻓﺮض اﺳﺖ. ﺗﻘﻠﻴﺪ :ﻧﺰد ﻋﻠﻤﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻗﺒﻮل ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺪون ﺣﺠﺖ .اﻣﺎ »اﺗﺒﺎع« ،ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮي ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻟﻴﻞ آن اﺳﺖ .اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﺗﻘﻠﻴﺪ در اﺣﻜﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ :ﺑﺮ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻋﺎﻣﻲاي ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺣﻜﺎم را از اﺻﻮل آﻧﻬﺎاﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﻨﺪ ،ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﭙﺮﺳﺪ و از ﻓﺘﻮاﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ. l kjihgfedcba`_ ^] \[ZY »و ﻣﺜﻞ ﻛﺎﻓﺮان« ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﻔﺖ آﻧﺎن »ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻴﻮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﺟﺰ ﺻﺪا وﻧﺪاﻳﻲ ﻧﻤﻲﺷﻨﻮد ،ﺑﺎﻧﮓ ﻣﻲزﻧﺪ« در اﻳﻦ آﻳﻪ دﻋﻮﺗﮕﺮ و اﻧﺪرزدﻫﻨﺪه ﻛﻔﺎر ،ﻳﻌﻨﻲﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ،ﺑﻪ ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺘﺮان ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺧﻮد را ﺑﺎﻧﮓﻣﻲزﻧﺪ ،اﻣﺎ آن ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﻲﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ،ﺟﺰ ﺻﺪا و ﻧﺪاﻳﻲ ﻣﺒﻬﻢ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞﻓﻬﻢ ،ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي را ﻧﺸﻨﻴﺪه
142
و ﻧﺪاي دﻋﻮﺗﮕﺮ را درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ .اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ»:داﺳﺘﺎن اﻳﻨﺎن ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن ﮔﺎو و اﻻغ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺳﺖ ،ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻨﻲﺑﮕﻮﻳﻲ ،ﺳﺨﻨﺖ را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ ،اﻣﺎ ﺻﺪاﻳﺖ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ .ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ،اﮔﺮ او را ﺑﻪ ﺧﻴﺮي اﻣﺮ ﻳﺎ از ﺷﺮي ﻧﻬﻲ ﻛﻨﻲ، ﻳﺎ ﺑﻪ وي اﻧﺪرزي ﺑﺪﻫﻲ ،آﻧﭽﻪ را ﻛﻪﻣﻲﮔﻮﻳﻲ درك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ ﺻﺪاﻳﺖ را ﻣﻲﺷﻨﻮد«. »ﻛﺮ و ﮔﻨﮓ و ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﭘﺲ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪن و دﻳﺪن و ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻖ را ﻧﺪارﻧﺪ »و از اﻳﻦ روﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد، ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ. {z yxwvu tsrqponm ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از ﺧﻴﺮات و ﺑﺮﻛﺎت زﻣﻴﻦ ارﺷﺎد ﻓﺮﻣﻮد ،اﻳﻨﻚ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺧﻄﺎب زﻳﺮ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪزﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻛﻼم اﻟﻬﻲ ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ» :اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎيﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ روزي ﺷﻤﺎ ﻛﺮدهاﻳﻢ ،ﺑﺨﻮرﻳﺪ« و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﺣﺮام ﻧﻜﺮده اﻳﻢ ،ﺣﺮام ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ و از ﺧﻮردن ﻏﺬاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ ،ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻜﻨﻴﺪ »و ﺧﺪا را ﺷﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ او را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ او را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ، از ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ ﺑﺨﻮرﻳﺪ و از ﺗﺤﺮﻳﻤﻬﺎي ﻏﻴﺮﺧﺪاﻳﻲ ﭘﺮوا ﻧﻜﻨﻴﺪ وﺷﻜﺮﮔﺰار اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺎﺷﻴﺪ زﻳﺮا ﺧﻮردن ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ؛ ﻏﺬاي ﺟﺴﻢ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺷﻜﺮﻧﻌﻤﺖ؛ ﻏﺬاي روح ﺷﻤﺎ. |} ~_`n ml k jihgf edcba wvu tsrq po ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ ،ﻣﺒﺎحﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺣﻼل ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮد ،اﻳﻨﻚ ﺣﺮاﻣﻬﺎ را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮاﺣﺮاﻣﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻼلﻫﺎ اﻧﺪك ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﭘﺲ ﺣﺮاﻣﻬﺎ را ﺑﺮ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻴﺘﻪ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻣﻴﺘﻪ :ﺧﻮدﻣﺮده )ﻣﺮدار(، ﺣﻴﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روح از ﺑﺪن آن ﺑﺪون ذﺑﺢ ﺷﺮﻋﻲ ﺟﺪاﺷﺪهﺑﺎﺷﺪ .ﻣﺮاد از »ﻣﻴﺘﻪ« در
143
اﻳﻨﺠﺎ ،ﺣﻴﻮان ﻣﺮدار ﺧﺸﻜﻲ اﺳﺖ ﻧﻪ درﻳﺎ زﻳﺮاﺧﻮردن ﺗﻤﺎم ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺤﺮي )آﺑﺰﻳﺎن( - اﻋﻢ از زﻧﺪه و ﻣﺮده آﻧﻬﺎ -در ﻧﺰدﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ .اﻣﺎ ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ ﺑﺠﺰ ﻣﺎﻫﻲ ،دﻳﮕﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت آﺑﺰي را اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮده و ﺧﻮردن آﻧﻬﺎ را ﺣﺮام ﻣﻲداﻧﻨﺪ» .1و« ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ »ﺧﻮن را« ﺧﻮن ﺣﺮام :ﺧﻮن رﻳﺨﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﺧﻮن ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه در ﻋﺮوق ﺣﻴﻮان ﺑﻌﺪ از ذﺑﺢآن .رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﻲﭘﺨﺖ ،زردي ﺧﻮنﻣﻮﺟﻮد در داﺧﻞ ﻋﺮوق آن ،ﺑﻪ ﺳﻄﺢ دﻳﮓ ﻳﺎ ﻗﺎﺑﻠﻤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﺪ ،اﻣﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص آن را ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ و در ﺧﻮردن آن ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪي ﺑﻪ ﺧﻮد راهﻧﻤﻲدادﻧﺪ» .و« ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ »ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك را« و ﺗﻤﺎم ﺑﺪن ﺧﻮكﺣﺮام اﺳﺖ »و« ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﺎم ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﺪه« ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن ،ﭼﻮن ﻧﺎم ﻻت و ﻋﺰي و ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ .اﻫﻼل :ﺑﻠﻨﺪﻛﺮدن ﺻﺪاﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭼﻮن ﺑﺮاي ﺑﺘﺎن ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺻﺪاي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻣﺜﻼ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻪ ﻧﺎم ﻻت! ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﺰي! از اﻳﻦ رو ﻫﺮ ذﺑﺢﻛﻨﻨﺪهاي را »ﻣﻬﻞ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺻﺪاي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺑﺮدن ﻧﺎﻣﻲ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﻨﺪ »اﻣﺎاﮔﺮ ﻛﺴﻲ« ﺑﻪ ﺧﻮردن ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺧﻮد »ﻧﺎﭼﺎرﺷﻮد« ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﻓﻘﺪان ﺧﻮراﻛﻲ ﺣﻼﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺟﺒﺎر و اﻛﺮاه از ﺳﻮي دﻳﮕﺮان «در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻏﻲ و ﻋﺎدي ﻧﺒﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻴﺸﺘﺮ ازﺣﺪ ﻧﻴﺎز ﻧﺨﻮرده و از ﺧﻮردن آن ﮔﺮﻳﺰ و ﭼﺎرهاي ﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﺑﺮ او ﮔﻨﺎﻫﻲﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﺎل اﺿﻄﺮار و ﻧﺎﭼﺎري ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﺧﻮردن ازﻣﺤﺮﻣﺎت را ﻣﻲدﻫﺪ و او را ﺑﺪان ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .ﻣﺮاد از »ﺑﺎﻏﻲ« ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺎز از ﻣﺤﺮﻣﺎت ﻣﻲﺧﻮرد و ﻣﺮاد از »ﻋﺎدي« ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﺮﻣﺎت را در ﺣﺎﻟﻲ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻳﺰ و ﭼﺎرهاي دارد »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﺪاآﻣﺮزﻧﺪه« اﺳﺖ ﮔﻨﺎه ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ درﺣﺎل ﻧﺎﭼﺎري از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺣﺮام ﻣﻲﺧﻮرد »وﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﻪ او زﻳﺮا ﺣﺮام را ﺑﺮ وي در ﻫﻨﮕﺎم ﺿﺮورت ،ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲ از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ در ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﻼم ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از:
1ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم را در ﻛﺘﺐ ﻓﻘﻪ ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ.
144
-1ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮد ﻣﺮده )ﻣﺮدار( -2ﺧﻮن رﻳﺨﺘﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت. -3ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك. -4ﺣﻴﻮان ذﺑﺢ ﺷﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن ﻧﺎم ﻏﻴﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ آن ﺑﺮدهﺷﻮد. اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺼﺮ ﺗﺤﺮﻳﻢ در اﻧﻮاع ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق؛ ﺣﺮﻣﺖ ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ در ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﻴﺎنﺷﺪه ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در آﻳﻪ ) (3از ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه« وﻣﺤﺮﻣﺎت دﻳﮕﺮي ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺣﺮﻣﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ -ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰدر اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺮﻳﻒ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ -ﺑﻪ ﺣﺮاﻣﻬﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. © ¨ § ¦ ¥¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x ¹¸¶µ´³²±°¯®¬«ª »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﻛﺮده ،ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑﺪان ﺑﻬﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰيﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ« زﻳﺮا ﻣﺘﺎع و ﺑﻬﺮه ﻓﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻛﻪ درﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻨﻬﺎنﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ﺷﺮع ﺧﺪا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﺷﻮد ،ﺑﺪون ﺷﻚ ﻧﺎﭼﻴﺰ و اﻧﺪك اﺳﺖ زﻳﺮا ﻋﻮض ﺣﻘﻴﻘﻲ آن ،ﺳﻌﺎدت دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ »آﻧﺎن ﺟﺰ آﺗﺶ در درون ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮو ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﺑﻬﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن آﻳﺎت اﻟﻬﻲ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ ،ﻋﺬاب آﺧﺮت را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﺳﺒﺐ ورودﺷﺎن ﺑﻪ دوزخ ﻣﻲﺷﻮد »و ﺧﺪاوﻧﺪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻓﺮود آﻣﺪن ﺧﺸﻢ وي ﺑﺮ آﻧﺎن و ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي از آﻧﺎن .ﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ آﻧﺎن در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ،ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ درآﻧﭽﻪ ﻛﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ،ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ«» .و ﭘﺎﻛﺸﺎن ﻧﻤﻲدارد« ﻳﻌﻨﻲ :اﻋﻤﺎل ﭘﻠﻴﺪﺷﺎن را اﺻﻼح ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از ﮔﻨﺎه ﭘﺎك ﺷﻮﻧﺪ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖدردﻧﺎك« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ آﺗﺶ دوزخ اﺳﺖ. اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﻪ ﴿¿ÁÀ ﴾...ÃÂﺳﻮره «آل ﻋﻤﺮان« ،ﻫﺮ دو درﺑﺎره ﻳﻬﻮد ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا رؤﺳﺎ وﻋﻠﻤﺎي آﻧﺎن از ﺳﻔﻠﮕﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺪاﻳﺎﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮآﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن 145
ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻏﻴﺮ آﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ ،آﻧﻬﺎ از زوال رﻳﺎﺳﺖ و أﺧﺎذيﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺷﺪه و ﻟﺬا ﺻﻔﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎنص در ﺗﻮرات را ﻛﺘﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ و اوﺻﺎف دﻳﮕﺮي را ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﻪ ﻋﻮام ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻨﻚ اوﺻﺎف ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﻫﻤﻴﻦﻫﺎﺳﺖ ،ﻛﻪ ﺑﺎ اوﺻﺎف ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻴﭻ ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ ﻧﺪارد! اﻣﺎ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ درﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺷﺮع ﺧﺪا را ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ و درﺑﺮاﺑﺮ آن رﺷﻮه ﺑﮕﻴﺮد ،ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺮﻛﺴﻲ را ﻛﻪ در ازاي ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻋﺎﺟﻞ و ﻳﺎ ﻣﺼﻠﺤﺖ زاﻳﻞ و زودﮔﺬري ،ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮدادن ﭼﻴﺰي از دﻳﻦ ﺧﺪا و ﻛﺘﻤﺎن ﺣﻖ راﺿﻲ ﮔﺮدد. ÆÅÄà ÂÁÀ¿¾½¼ »º »آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻫﺪاﻳﺖ و ﻋﺬاب را ﺑﻪ ازاي آﻣﺮزشﺧﺮﻳﺪﻧﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ در آﻳﻪ ) (16ﮔﺬﺷﺖ »ﭘﺲ ﭼﻪ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻨﺪ ﺑﺮ آﺗﺶ دوزخ!« ﻣﺎ :ﻣﻔﻴﺪ ﺗﻌﺠﺐ اﺳﺖ و ﻣﺮاد از آن ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻦ ازﺣﺎل آﻧﺎن اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﺎ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺑﻲﭘﺮواﻳﻲ ،اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻋﺬابآﺗﺶ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺠﺎزات آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﮔﺸﺘﻨﺪ. ÖÕÔÓÒÑÐÏÎÍÌ ËÊÉÈÇ »اﻳﻦ« ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ از ﻣﺠﺎزات آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي آﻧﺎن »از آن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪ ﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺻﺪقو راﺳﺘﻲ و ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻖ »ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺑﻴﺎن آن ﺑﺮ ﻋﻠﻤﺎ واﺟﺐ وﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻛﺘﻤﺎن آن ﺿﺮوري اﺳﺖ ،ﻟﺬا ﻫﺮﮔﺎه از آن ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ،ﻳﺎ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آن ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻣﻼﺣﻈﻪاي آن را اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در آن اﺧﺘﻼف ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آن و ﻛﺘﻤﺎن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ آن -ﻛﻪﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻨﺪ -ﻳﺎ ﻣﺮاد ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﺤﺮ اﺳﺖ وﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي
146
ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن اﺳﺖ ،اﻳﻨﺎن ﻫﻤﮕﻲ «در ﺷﻘﺎق« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﺳﺘﻴﺰه و ﻛﺸﻤﻜﺶ »دور و درازي« از ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ »ﻗﺮاردارﻧﺪ«. P O N M L K J I H G F E D C B A \[ZYXWVUTSRQ ] ^ _ ` ih g f e d c b a xwvuts rqponmlkj در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در رد ﺑﺮ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪدرﺑﺎره ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺒﻠﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﻃﻌﻦ و اﻳﺮاد ﺑﺴﻴﺎري را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﭘﺲ ﺧﺪايﻋﺰوﺟﻞ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ :روي ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ذاﺗﺎ ﻣﻘﺼﻮد ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ ﺷﻤﺮده ﻧﻤﻲﺷﻮد .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮﺟﻤﻼﺗﻲ ﺑﺰرگ و داراي ﻗﻮاﻋﺪي ژرف و ﻋﻤﻴﻖ و ﻋﻘﻴﺪهاي ﺧﺎﻟﺺ و اﺳﺘﻮاراﺳﺖ«. »ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ روي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب )ﻳﻌﻨﻲ: ﺟﻬﺎتﻣﺨﺘﻠﻒ( ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد« ﻳﻌﻨﻲ: ﻧﻴﻜﻲ ،ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎوردِ .ﺑﺮّ :ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺮ ﺧﻴﺮ؛ اﻋﻢ از اﻳﻤﺎن ،اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و اﺧﻼق ﻧﻴﻚ اﺳﺖ و اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آن را ﺑﻪ اﺻﻮل اﻳﻤﺎن و اﺻﻮل اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ. »و« ﻧﻴﺰ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد ﺑﻪ »روز ﺑﺎزﭘﺴﻴﻦ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن« ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن: ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻧﻮراﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﻬﺎ و وﻇﺎﻳﻒ ﻣﺘﻌﺪدي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺳﺮﺷﺖ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ،اورا ﻋﺼﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪدﺳﺘﻮر ﻳﺎﺑﻨﺪ ،اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ. »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد ﺑﻪ »ﻛﺘﺎب« ﻣﺮاد از ﻛﺘﺎب :ﺟﻨﺲﻛﺘﺎب، ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ.
147
»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد ﺑﻪ »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﺎ وﺟﻮد دوﺳﺖداﺷﺘﻦ آن ﺑﻪ ذوياﻟﻘﺮﺑﻲ« ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد »ﺑﺪﻫﺪ« دادن ﻣﺎل ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان -ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ -ﻫﻢ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺻﻠﻪرﺣﻢ. »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ »ﻳﺘﻴﻤﺎن« ﻓﻘﻴﺮ ﺑﺪﻫﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن از ﻓﻘﺮاي ﻏﻴﺮ ﻳﺘﻴﻢ ﺑﻪ دادن ﺻﺪﻗﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ ،ﭼﺮاﻛﻪ ﺗﻮان ﻛﺴﺐ وﻛﺎر را ﻧﺪارﻧﺪ. »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ »ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ« ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ،ﭘﺲ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﻧﺪ و ﺑﻪ دﺳﺘﻬﺎي ﻣﺮدم ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ. »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ »در راه ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﺎﻓﺮان ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ از ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺪا ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻣﻜﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮدن آن وﺟﻮد ﻧﺪارد. »و« ﻣﺎل ﺧﻮد را ﺑﻪ »ﺳﺎﺋﻼن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺘﻜﺪﻳﺎﻧﻲ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ودرﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺪاﻳﻲ ﺣﺮام اﺳﺖ ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺿﺮورﺗﻲ ،ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺳﺎﺋﻞ ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ از ﺣﺪ ﺿﺮورت ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﻪ ادب درﺧﻮاﺳﺖﻛﺮدن ﻣﻠﺘﺰم ﺑﺎﺷﺪ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون ﭘﺎﻓﺸﺎري و اﺻﺮار درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ .وﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ و ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻪ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ زن و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎري ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﻨﺪ. »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎل ﺧﻮد را »در« راه آزادﻛﺮدن »ﺑﺮدﮔﺎن« ﺑﺪﻫﺪ .ﻣﺮاد ﺧﺮﻳﺪن ﺑﺮدﮔﺎن و آزادﻛﺮدن آﻧﻬﺎﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد آزادﻛﺮدناﺳﻴﺮان اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺻﺪﻗﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﺣﺮص ﺑﺮ ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ آرزوي ﺗﻮاﻧﮕﺮي را داري و از ﻓﻘﺮ ﻣﻲﺗﺮﺳﻲ؛ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺪﻫﻲ«. »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارد« ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎم ارﻛﺎن و ﺷﺮاﻳﻂ آن. »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ »زﻛﺎت را ﺑﺪﻫﺪ« .ﺑﻴﺎن ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ زﻛﺎت ،دﻟﻴﻞ ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از اﻧﻔﺎق ﻳﺎد ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ،ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺎﻓﻠﻪ اﺳﺖ ﻧﻪ زﻛﺎت ﻓﺮض .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ :7> 5 i 8: e F;p :ﻗﻄﻌﺎ در ﻣﺎل ﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﺑﺠﺰ زﻛﺎت«.
148
»و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﺎن »آﻧﺎن« اﻧﺪ »ﻛﻪ ﭼﻮن« ﺑﺎ ﺧﺪا ﻳﺎ ﻣﺮدم »ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻪﻋﻬﺪ ﺧﻮد وﻓﺎدارﻧﺪ« ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻬﺪﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدم ،ﺧﻼف اواﻣﺮ دﻳﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﭘﺲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﻋﻬﺪ در ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ ﺑﻮد ،وﻓﺎ ﺑﻪ آن واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ .روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪﺧﻴﺎﻧﺖ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ و ﺧﻠﻒ وﻋﺪه از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻔﺎق اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﺳﺨﻦ ﭘﺮدازد ،دروغﮔﻮﻳﺪ و ﭼﻮن وﻋﺪه ﻛﻨﺪ ،ﺧﻼف ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭼﻮن اﻣﺎﻧﺖ ﺑﻪ وي ﺳﭙﺮده ﺷﻮد ،ﺧﻴﺎﻧﺖﻛﻨﺪ«. »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﻜﺎن »آﻧﺎن« اﻧﺪ »ﻛﻪ در ﺳﺨﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﺪت ﻓﻘﺮ »و زﻳﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺰﻣﻦ ﻳﺎ ﻓﻘﺪان ﻋﺰﻳﺰان »و ﺑﻪﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ ،ﺻﺎﺑﺮﻧﺪ« ﺻﺒﺮ :ﻧﺼﻒاﻳﻤﺎن اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ،ﺑﺮ رﺿﺎي اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮار از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ،ﻳﻜﻲ از ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎهﻛﺒﻴﺮه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. »اﻳﻨﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ« در ادﻋﺎي اﻳﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ »و ﻫﻢاﻳﻨﺎن ﻣﺘﻘﻴﺎﻧﻨﺪ« ﺗﻘﻮي :ﺧﻮد ﻧﮕﻪداري از ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ. ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،آﻳﻪ ﺑﺰرﮔﻲ از اﻣﻬﺎت اﺣﻜﺎم اﺳﺖ زﻳﺮا در ﻛﻞ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺷﺎﻧﺰده ﻗﺎﻋﺪه ﻋﻘﻴﺪﺗﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. k j i hg f e dc b a` _ ~ } | { z y }|{zyxwvutsrqponml ~¡£¢ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،دو رواﻳﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ :ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ،اﻳﻦ آﻳﻪ در رد و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺮدم در دوران ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﺘﻤﮕﺮي ﻋﻤﻞ ﻛﺮده، از ﺣﺪ ﻣﺘﺠﺎوز و ﭘﻴﺮو ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺜﻼ اﮔﺮ ﺑﺮدهاي از ﻳﻚﻗﻮم ﻗﻮي و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ،ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮدهاي ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻲ ﻓﺮودﺳﺖ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ،آن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ،ﻣﻐﺮوراﻧﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ آزادي را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪ ﻗﺘﻞﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ! و اﮔﺮ زﻧﻲ از آﻧﺎن ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ، ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺮدي را در ﺑﺮاﺑﺮ آنﺑﻜﺸﻴﻢ! ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ آﻧﺎن ﻓﺮادﺳﺖ را در ﻣﻘﺎﺑﻞ
149
ﻓﺮودﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺸﺘﻨﺪ ،اﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮﻗﺘﻞ ﻳﻚ ﻓﺮد اﺷﺮاﻓﻲ ،ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از ﻓﺮودﺳﺘﺎن را ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ. ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ :اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺑﺎره دو ﻃﺎﻳﻔﻪ از اﻋﺮاب ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن و دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺑﻮد ،آن دو ﻃﺎﻳﻔﻪ ،زﻧﺎن و ﺑﺮدﮔﺎن واﺷﺨﺎص آزادي را از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص درﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺣﻜﻤﻲ را ﺻﺎدر ﻧﻤﻮدﻧﺪ و آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﻜﻢ اﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ. »اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﺮ ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﻛﺸﺘﮕﺎن ،ﻗﺼﺎص ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻛﺴﻲﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻋﻤﺪ و از روي ﺗﺠﺎوز ﻛﺸﺖ ،ﻛﺸﺘﻦ آن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ -در ﻫﻨﮕﺎمﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ -ﻓﺮض اﺳﺖ و ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ،اوﻟﻴﺎي ﻣﻘﺘﻮلاﻧﺪ .ﻗﺼﺎص: ﻳﻌﻨﻲﻋﻤﻠﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻗﺎﺗﻞ زﻳﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻴﺰان اﺳﻼم ﺑﺎﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ، ﻫﺮﭼﻨﺪﺑﻌﻀﻲ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ وﺿﻴﻊ ،ﺑﻌﻀﻲ زﻳﺒﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ زﺷﺖ، ﺑﻌﻀﻲﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻓﻘﻴﺮ ،ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ زن »آزاد درﺑﺮاﺑﺮ آزاد و ﺑﺮدهدرﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮده« ﻳﻌﻨﻲ :آزاد در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﺷﺨﺺ آزاد و ﺑﺮده در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﺷﺨﺺ ﺑﺮدهﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮد .از اﻳﻦ ﻗﻴﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ آزاد ﺑﺎ ﻗﺘﻞ ﺑﺮده ﻗﺼﺎص ﻧﻤﻲﺷﻮد - ﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻧﺪ -اﻣﺎ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ :ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ آزاد درﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮده ﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺎمﺑﻮدن آﻳﻪ ) (45ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه« ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﺧﻮاﻫﺪآﻣﺪ .از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ و اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ رأي ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﻣﺎمﺑﺨﺎري ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: ﻣﻮﻟﻲ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﺑﺮده ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮدهاش را ﻛﺸﺖ ،او را ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻴﻨﻲاش را ﺑﺮﻳﺪ ،ﺑﻴﻨﻲاش را ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ و ﻫﺮ ﻛﺲ او را ﻋﻘﻴﻢ )ﺟﻨﺴﻲ( ﻛﺮد ،او را ﻋﻘﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ«. ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﻗﺼﺎص ﻧﻤﻲﺷﻮد .دﻟﻴﻞ آﻧﻬﺎ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ درﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮي ﻛﺸﺘﻪﻧﻤﻲﺷﻮد«» .و زن در ﺑﺮاﺑﺮ زن« ﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮد ،اﮔﺮ او را ﻛﺸﺖ .اﮔﺮ زﻧﻲ ﻣﺮديرا ﻛﺸﺖ ،ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ ﻣﺮدي زﻧﻲ را ﻛﺸﺖ ،ﻧﻴﺰ ﻗﺼﺎصﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺮد درﺑﺮاﺑﺮزن ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد«. 150
ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺬﻫﺐ اﺋﻤﻪ ارﺑﻌﻪ -ﺟﺰ در ﻳﻚ رواﻳﺖ از اﺣﻤﺪﺑﻦﺣﻨﺒﻞ -اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻳﻚ ﺗﻦ ﻗﺼﺎص ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ» .ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪﮔﺬﺷﺖ ﺷﺪ ﺑﻪ او ﭼﻴﺰي از ﺧﻮن ﺑﺮادرش« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻗﺎﺗﻞ ،ﻳﺎ ﺟﺎﻧﻲ از ﺳﻮي ﻣﺠﻨﻲﻋﻠﻴﻪ )ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ وي اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ( ،ﻳﺎ از ﺳﻮي وﻟﻲ ﻣﻘﺘﻮل ،درﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺘﻞ ﻳﺎ ﺟﺮﺣﻲ ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻮد ،از اﻧﺠﺎم ﻗﺼﺎص ﻣﻮرد ﻋﻔﻮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ،ﺑﻪ ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ )ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮ او اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ( ،ﻳﺎ وﻟﻲ وي ،دﻳﻪ ﻗﺘﻞ ﻳﺎ دﻳﻪ ﺟﺮاﺣﺖ )ارش( ﺗﻌﻠﻖﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻗﻴﺪ )اﺧﻴﻪ :ﺑﺮادرش( ﻋﺎﻃﻔﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ :ﻋﻤﻞ ﻗﺘﻞ ،اﺧﻮت اﻳﻤﺎﻧﻲ را ﻧﻤﻲﮔﺴﻼﻧﺪ .آري! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺘﻲ در ﻛﺎرﺑﻮد »ﭘﺲ ﺣﻜﻢ آن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ از ﻗﺎﺗﻞ ﻳﺎ ﺟﺎﻧﻲ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ رﻓﺘﺎري ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺗﻮأم ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻗﺎﺗﻞ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺑﻮد ،ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﺑﻪ او ﻣﻬﻠﺖ دﻫﺪ »و« ﺑﺮ ﻗﺎﺗﻞ »رﺳﺎﻧﻴﺪن ﺧﻮنﺑﻬﺎﺳﺖ ﺑﻪ وي ﺑﻪ ﺧﻮش ﺧﻮﻳﻲ« ﺑﺪون ﺗﻌﻠﻞ و اﻣﺮوز و ﻓﺮداﻛﺮدن ،ﻳﺎ اﻧﻜﺎر ،ﻳﺎ ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮدن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲزﺷﺖ »اﻳﻦ ﺣﻜﻢ« ﺣﻜﻢ ﻋﻔﻮ و دﻳﻪ »ﺗﺨﻔﻴﻒ و رﺣﻤﺘﻲ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺖ ،ﻗﺼﺎص و ﻋﻔﻮ ﺑﺎ ﻋﻮض ﻳﺎ ﺑﺪون ﻋﻮض -ﻫﺮ دو -را ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﺗﻨﮓ ﮔﺮﻓﺖ، ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻨﮓ ﻧﮕﺮﻓﺖ زﻳﺮا ﺑﺮ ﻳﻬﻮد ،ﻗﺼﺎص ﻳﺎ ﻋﻔﻮ ﺑﺪون دﻳﻪ ،و ﺑﺮ ﻧﺼﺎري ،ﻋﻔﻮ ﺑﺪون دﻳﻪ را ﻓﺮضﮔﺮداﻧﻴﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻌﺪ از آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از ﻋﻔﻮ »از اﻧﺪازه درﮔﺬرد« ﺑﻪ اﻳﻦﺻﻮرت ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ دﻳﻪ ،ﻗﺎﺗﻞ را ﺑﻜﺸﺪ ،ﻳﺎ ﻗﺎﺗﻞ را ﻋﻔﻮ ﻧﻤﻮده و ﺑﻌﺪ از آنﻗﺼﺎﺻﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ؛ »ﺑﺮاي او ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ« در آﺧﺮت ﺑﺎ آﺗﺶ دوزخ ،ﻳﺎ دردﻧﻴﺎ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻗﺘﻞ. ¬«ª©¨ §¦¥¤ »و اي ﺧﺮدﻣﻨﺪان! ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در ﻗﺼﺎص زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاي اﺳﺖ« ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺼﺎص ﺑﻪ ﺧﻮدداري ﻣﺮدم از ﻗﺘﻞ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮا روي آورﻳﺪ« و از ﺑﻴﻢ ﻗﺼﺎص ،از ﺧﻮنرﻳﺰي ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ .آري! اﻳﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻮن »ﻗﺼﺎص« در اﺳﻼم ،ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي در ﻫﻴﭻ ﻋﺼﺮي از آن ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺠﺰ آن ،ﻫﻴﭻﻣﺠﺎزات دﻳﮕﺮي -از 151
ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺪان -ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻓﺮاد ﺧﻮﻧﺮﻳﺰ را از ارﺗﻜﺎب ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﺎز دارد ،ﭘﺲ اﻳﻦ ﻗﺼﺎص اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻴﺎﺗﻲ آرام و ﭘﺎﻳﺪار را ﺑﺮايﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮده و از ﻣﻴﺰان ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻗﺘﻞ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺗﻞ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻜﺸﺪ ،ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﻘﻴﻨﺎ از ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﻗﺘﻞ دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲدارد و در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺣﻴﺎت ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﻳﻜﻲ ﺣﻴﺎت ﻣﻘﺘﻮل ودﻳﮕﺮي ﺣﻴﺎت ﺧﻮد ﻗﺎﺗﻞ.1 ®¯ ½¼»º ¹¸¶µ´³² ±° ¾¿À »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮض ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻣﺮگ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﻓﺮا رﺳﺪ« ﻓﺮارﺳﻴﺪن ﻣﺮگ؛ ﻓﺮارﺳﻴﺪن اﺳﺒﺎب و ﻋﻼﺋﻢ آن اﺳﺖ .آري! در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ؛ »اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻴﺮي ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬارد« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد ،ﺑﺎﻳﺪ »وﺻﻴﺖ ﻛﻨﺪ« ﭼﺮا ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ وي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺴﺮان» ،ﺧﻴﺮ« را ﺑﻪ ﻣﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،اﻣﺎ ﻇﺎﻫﺮا -ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻋﺒﺎس و ﮔﺮوﻫﻲ ازﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ - ﻣﺮاد از »ﺧﻴﺮ« ،ﻣﻄﻠﻖ ﻣﺎل اﺳﺖ ،ﭼﻪ ﻛﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺮا اﺳﻢ «ﺧﻴﺮ« ﺑﺮ ﻣﺎل اﻧﺪك و ﺑﺴﻴﺎر ﻫﺮ دو اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد .آري! ﺑﺎﻳﺪ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﺪ ،اﻣﺎﺑﺮاي ﭼﻪﻛﺴﻲ؟ »ﺑﺮاي ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮد« و ﺑﻌﺪ از اﺟﺮاي وﺻﻴﺖ وي ،ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺎﻟﺶ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ در اول اﺳﻼم ﻣﺸﺮوع ﺷﺪ و ﺳﭙﺲ وﺻﻴﺖ ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺑﺎ آﻳﺎت ﻣﻴﺮاث )در ﺳﻮره ﻧﺴﺎء و ﻏﻴﺮآن( ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﻳﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ» :ﻻوﺻﻴﻪ ﻟﻮارث :ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ وارﺛﻲ وﺻﻴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ« .ﻧﺴﺦ وﺻﻴﺖ ﺑﺮاي وارث ،رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ،ﺣﻜﻤﻲ اﺟﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ .اﻣﺎ ﺣﻜﻢ وﺻﻴﺖ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ وارث ،ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮ ارﺷﺎد ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ و ﻧﻴﺰاﺣﺎدﻳﺚ رﺳﻮل ﺧﺪا ص، وﺻﻴﺖ ﻧﻤﻮدن از ﺛﻠﺚ ﻣﺎل ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ وارث ،ﻣﺴﺘﺤﺐ وﻧﺎﻓﺬ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ$*! * 6 :5آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را از ﺑﺰ ﻧﺮ ﻋﺎرﻳﺖ ﺷﺪه ﺧﺒﺮ ﻧﺪﻫﻢ؟ اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﺮا ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ ،ﺧﺒﺮ 212
دﻫﻴﺪ .ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :او ﻓﺮد ﺣﻼلﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻓﺮد ﺣﻼلﻛﻨﻨﺪه را و ﻧﻴﺰ آن ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ زن ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﻼل ﻛﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ« .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺎ ﻧﻜﺎح ﻣﺤﻠﻞ ،زن ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮ اول ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻼل ﻧﻤﻲﺷﻮد .وﻟﻲ ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ و ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ درﻋﻘﺪ، ﺣﻼلﻛﺮدن را ﺷﺮط ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ،آن ﻧﻜﺎح ﺑﺎ ﻛﺮاﻫﻴﺖ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ» .ﭘﺲ اﮔﺮ« ﺷﻮﻫﺮ دوم »وي را ﻃﻼق داد« و ﺑﺎ ﻓﺴﺦ ﻧﻜﺎح از زن ﺟﺪاﺷﺪ ،ﻳﺎ ﻣﺮد ،در اﻳﻦ ﺻﻮرت »اﮔﺮ آن دو« ﻳﻌﻨﻲ :زن و ﺷﻮﻫﺮ اول »ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪﺣﺪود ﺧﺪا را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻘﻮق ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲاي را ﻛﻪ ﺑﺮ ذﻣﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ دارﻧﺪ »ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ ،ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ آن دو« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮ اول و زن ﺳﺎﺑﻘﺶ »ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ« و ﻋﻘﺪ ازدواج ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﺪ ازدواج ﺟﺪﻳﺪ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮده و ﻣﺮد را ﻳﻚﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻟﻚ ﺳﻪ ﻃﻼق ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺪود اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ« ﺣﻘﺎﻳﻖ را »ﺑﻴﺎنﻣﻲﻛﻨﺪ« زﻳﺮا ﺟﺎﻫﻞ ،اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﻧﮕﻪ ﻧﻤﻲدارد و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ. ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻋﺎﻳﺸﻪ دﺧﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦﺑﻦﻋﺘﻴﻚ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ زن رﻓﺎﻋﻪ ﺑﻦوﻫﺐ ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻮﻳﺶ ﺑﻮد .ﻣﺎﺟﺮا اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ رﻓﺎﻋﻪ او را ﺳﻪ ﻃﻼﻗﻪ ﻛﺮد ،ﺑﻌﺪ از آن او ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦﺑﻦزﺑﻴﺮﻗﺮﻇﻲ ازدواج ﻧﻤﻮد و اﻳﻦ ﺷﻮﻫﺮ دوﻣﻲ ﻧﻴﺰ او را ﻃﻼق داد ،آنﮔﺎه ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح ﺷﻮﻫﺮ اوﻟﺶ ﺑﺎزﮔﺮدد ،ﻟﺬا ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ :ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ)ﺷﻮﻫﺮ دوﻣﻢ( ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻛﻨﺪ ،ﻃﻼﻗﻢ داد ،آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻧﺰد ﺷﻮﻫﺮ اوﻟﻢ ﺑﺎز ﮔﺮدم؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺧﻴﺮ! ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪﺷﻮﻫﺮ دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از وي ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻛﻨﺪ« .در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ آن زن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻳﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي رﻓﺎﻋﻪ ﺑﺮﮔﺮدي؟ﻧﻪ! اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ از ﻋﺴﻴﻠﻪ او )ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ( ﻧﭽﺸﻲ و او ازﻋﺴﻴﻠﻪ ﺗﻮ« .ﻣﺮاد از ﭼﺸﻴﺪن ﻋﺴﻴﻠﻪ :ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺪ دﺧﻮل آﻟﺖ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻓﺮج زن اﺳﺖ.
213
N M L KJ I H G F E D C B A b a ` _ ^ ]\ [ Z Y X WV U T S R Q PO srqponmlkjih gfedc »و ﭼﻮن زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﻳﺪ و ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪﻧﺪ »آنﮔﺎه ،ﻳﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻧﮕﺎهدارﻳﺪ« ﺑﺪون ﻗﺼﺪ رﺳﺎﻧﺪن آزار و زﻳﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ »ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬارﻳﺪ ﺗﺎ ﻋﺪهﺷﺎن ﺳﭙﺮي ﺷﻮد و آنﮔﺎه ﺑﺎ آزادي از ﺣﻴﻄﻪ ﻧﻜﺎح ﺷﻤﺎ ،زﻧﺪﮔﻲﺟﺪﻳﺪي را از ﺳﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ »وﻟﻲ آﻧﺎن را ﺑﺮاي آزار و زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﻧﮕﺎه ﻧﺪارﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎنﺳﺘﻢ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺎزي دارﻳﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﺤﺒﺘﻲ ،ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺪه و ﻣﺪت اﻧﺘﻈﺎر آﻧﺎن -ﻛﻪ ﻫﺪف از آن آزار وزﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ -ﺑﻪ آﻧﺎن رﺟﻮع ﻛﻨﻴﺪ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ :در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ رﺳﻢ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮدان ﺑﻪ ﻗﺼﺪ آزار رﺳﺎﻧﺪن و ﺑﻼﺗﻜﻠﻴﻒ ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻦ زﻧﺎن ،آﻧﺎن را ﻃﻼق داده و در ﭘﺎﻳﺎن ﻋﺪه ﺑﻪ آﻧﺎن رﺟﻮع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﺪهﺷﺎن ﺑﻪﺳﺮآﻳﺪ ،ﺑﺎز ﻣﺠﺪدا ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﭘﺲ ﻧﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺪﻳﺪي را از ﺳﺮ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ .ﺑﻌﺪ از اﺳﻼم ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ، اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﻧﻬﻲ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺎزلﺷﺪ» .و ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻮدهاﺳﺖ« زﻳﺮا ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﻋﺬاب وﺟﺪان و ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ -ﻫﺮدو -ﻗﺮار داده اﺳﺖ »و آﻳﺎت ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« زﻳﺮا ﻫﻤﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ﺟﺪي اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻮﺧﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ ،ﺣﻜﻢ آﻧﻬﺎ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ وي ﻻزم ﻣﻲﺷﻮد ،ﻟﺬا از اﻋﻤﺎل راﻳﺞ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ ﺑﺨﺶ اﺧﻴﺮ از آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ :در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ رﺳﻢ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮد زﻧﺶ را ﻃﻼق ﻣﻲداد ،ﻳﺎ زﻧﻲ را ﺑﻪ ﻧﻜﺎح ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ،ﻳﺎ ﺑﺮدهاش را آزاد ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ،ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻔﺖ :ﻣﻦ ﺷﻮﺧﻲ ﻛﺮدم! ﭘﺲ اﺳﻼم ،ﺷﻮﺧﻲ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ را ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻛﺮد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ ﻣﺮدي زﻧﺶ را ﻃﻼق داد و ﮔﻔﺖ :ﺷﻮﺧﻲﻛﺮدم؛ ﻣﺴﻠﻤﺎ 214
ﻃﻼق واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺳﻪ ﭼﻴﺰاﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺪي ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺟﺪي و ﺷﻮﺧﻲﻛﺮدن در آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺟﺪي اﺳﺖ ،ﻧﻜﺎح ،ﻃﻼق و رﺟﻌﺖ«» .و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از :اﺳﻼم وﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آن اﺳﺖ ،ﭘﺲ از آن ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺘﻲ ﻛﻮر و ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي اﻧﺒﻮه ﺗﻮ در ﺗﻮ ﻗﺮار داﺷﺘﻴﺪ »و« ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »از ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن »و ﺣﻜﻤﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﻛﺮده و ﺑﺪان ﭘﻨﺪﺗﺎن ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻴﻢ داده و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺪار و ﻫﻮﺷﻴﺎرﺗﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ،ﭘﺲﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻋﻈﻤﺎي ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ را - ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ -ﺷﻜﺮ ﮔﺰارﻳﺪ »و از ﺧﺪا ﭘﺮواداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻴﺰي داﻧﺎﺳﺖ« و از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻤﺎ در ﻗﺒﺎل اواﻣﺮ و ﺣﺪود ﻣﻘﺮر ﺧﻮﻳﺶ ،ﭘﺲ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰاﻣﻲدﻫﺪ. c ba ` _ ~ } | { z y x w v u t xwvut srq ponmlkjih gf ed ﺑﺨﺎري و ﻏﻴﺮ آن در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ :ﻣﻌﻘﻞﺑﻦ ﻳﺴﺎر، ﺧﻮاﻫﺮش را ﺑﻪ ﻋﻘﺪ ﻣﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آورده ﺑﻮد ،آن ﻣﺮد ﻣﺪﺗﻲ ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮش ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮد ،آن ﮔﺎه وي را ﻳﻚ ﻃﻼق داد و ﺑﻪ او رﺟﻮع ﻧﻜﺮد ﺗﺎﻋﺪهاش ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ ،ﻟﻴﻜﻦ ﻫﻢ آن ﻣﺮد دوﺳﺘﺪار زن ﺑﻮد و ﻫﻢ آن زن ﻫﻮادار ﻣﺮد ،ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،ﻣﺮد ﻋﺰﻣﺶ را ﺟﺰم ﻛﺮده ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺟﻤﻌﻲ ﻧﺰد ﻣﻌﻘﻞ ﺑﺮادرش ﺑﻪﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري او آﻣﺪ ،وﻟﻲ ﻣﻌﻘﻞ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ :اي ﻧﺎﻛﺲ! ﺗﻮ را ﺑﺎ ازدواج ﺧﻮاﻫﺮم ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺘﻢ ،اﻣﺎ ﺗﻮ ﻃﻼﻗﺶ دادي؟! ﻧﻪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ زﻧﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﻪﺳﻮﻳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻲﮔﺮدد .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل -ﻛﻪ ﻧﻴﺎز آن دو را ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮﻣﻲداﻧﺴﺖ -ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد» :و ﭼﻮن زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﻳﺪ و ﻋﺪه ﺧﻮد را ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ،آﻧﺎن را از ازدواج ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن ،ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺷﻲ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ رﺳﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﺎزﻧﺪارﻳﺪ« .ﭼﻮن ﻣﻌﻘﻞ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرش را ﺷﻨﻴﺪ ،ﮔﻔﺖ :ﺑﻪ ﺟﺎن و دل ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮم! آنﮔﺎه ﺷﻮﻫﺮﺧﻮاﻫﺮ ﺳﺎﺑﻘﺶ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ :ﻣﺮا ﺑﺒﺨﺶ؛ اﻳﻨﻚ ﺧﻮاﻫﺮم را ﻣﺠﺪدا ﺑﺮاﻳﺖ ﺗﺰوﻳﺞ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﮔﺮاﻣﻴﺖ ﻣﻲدارم! و ﻫﻤﻴﻦﻛﺎر را ﻫﻢ ﻛﺮد. 215
ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﻄﺎب در آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ اوﻟﻴﺎي زﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ دﺧﺘﺮان ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺮان ﻣﻄﻠﻘﻪﺷﺎن را از رﺟﻮع ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮان ﺳﺎﺑﻘﺸﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺪه ،ﻳﺎ از ازدواج ﻣﺠﺪد ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪه -ﺑﻪ ﺷﺮط رﺿﺎﻳﺖ و ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺎﻣﻞ ﺟﺎﻧﺒﻴﻦ -ﻣﻨﻊﻧﻤﺎﻳﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ: ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻫﺮان ﺳﺎﺑﻖ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﺷﻮﻫﺮان ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻨﮓ و ﻏﻴﺮت ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ،زﻧﺎن ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد را ﻛﻪ ﻋﺪهﺷﺎن را ﮔﺬراﻧﺪهاﻧﺪ ،از ازدواج ﺑﺎ ﻓﺮد دﻟﺨﻮاﻫﺸﺎن ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮان و ﺳﻼﻃﻴﻦ ،از اﻳﻦ ﻛﻪزﻧﺎن ﺳﺎﺑﻘﺸﺎن ﻫﻤﺴﺮ ﻣﺮداﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﺎم و ﻧﻨﮓ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .واﻟﺒﺘﻪ »ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز ﺑﺎزﭘﺴﻴﻦ اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ« دﺳﺘﻮرﻫﺎ ﻋﻤﻞﻛﺮده و از آﻧﻬﺎ »ﭘﻨﺪ ﻣﻲﮔﻴﺮد« ﭘﺲ رﻋﺎﻳﺖ »اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﺮ ﺑﺮﻛﺖﺗﺮ و ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮ اﺳﺖ« از آﻟﻮده ﺷﺪن ﺑﻪ ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي و ﻓﺴﺎد ﺿﻤﻴﺮ »و ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺳﻮد و ﺻﻼح در اﺟﺮاي اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ را ،ﻟﺬا از ﻓﺮﻣﺎن وي ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ. « ª© ¨ §¦¥¤£¢¡~} |{zy ¬®¯ÁÀ¿¾½¼»º¹¸ ¶µ´³²±° ÕÔÓÒÑÐ Ï ÎÍÌËÊÉÈÇÆÅÄ Ã åäã âáàßÞÝÜÛÚÙØ×Ö ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺣﻜﺎم ﻧﻜﺎح و ﻃﻼق را ذﻛﺮﻛﺮد ،ﺣﻜﻢ ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ زن و ﺷﻮﻫﺮ در ﺣﺎﻟﻲ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲ دارﻧﺪ» :و ﻣﺎدران ،ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را دو ﺳﺎل ﻛﺎﻣﻞ« ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ ﻧﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ »ﺷﻴﺮ دﻫﻨﺪ« .ﻣﺮاد از )واﻟﺪات( در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،زﻧﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻃﻼق ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و )ﻳﺮﺿﻌﻦ( ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎدران ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻪ ﺷﻴﺮدادن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ .از ﻧﻈﺮ ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ ،ﻫﺪف از آوردن ﻗﻴﺪ »دوﺳﺎل ﻛﺎﻣﻞ« در اﻳﻨﺠﺎ؛ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺪت ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲاي ﻛﻪ ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎﻋﻲ در آن ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻣﺪت ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲاي ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﻣﺖ رﺿﺎﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد ،درﻧﺰد آﻧﺎن ،ﺳﻲﻣﺎه اﺳﺖ» .اﻳﻦ ﺑﺮاي 216
ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ دوران ﺷﻴﺮﺧﻮارﮔﻲ راﺗﻜﻤﻴﻞ ﻛﻨﺪ« ﭘﺲ ﺷﻴﺮدادن دو ﺳﺎل ﻛﺎﻣﻞ ﺣﺘﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪف از ﺗﻌﻴﻴﻦ آن ،ﺑﻴﺎن ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻮدن ﻣﺎدر اﺳﺖ، ﻟﺬا ﻛﻮﺗﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﭘﺪر وﻣﺎدر ﻃﻔﻞ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ .ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎدر ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ازدواج ﻣﺠﺪد ﻧﻜﻨﺪ -ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻓﻘﻬﺎ -ﺑﻪ ﺣﻀﺎﻧﺖ )ﻧﮕﻪداري( ﻃﻔﻞ ﺧﻮﻳﺶ ذيﺣﻖﺗﺮ اﺳﺖ »وﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك آﻧﺎن ﺑﺮ وﺟﻪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﺪر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرجﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺎدري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﺮدادن ﻃﻔﻞ ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺖ، ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﺪر ،ﻳﻌﻨﻲ آنﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﺳﺖ و اﻳﻦ ﺣﻖ ﻣﺎدران ﻣﻄﻠﻘﻪ اﺳﺖﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺰد ﺷﻴﺮدﻫﻲﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد .اﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺎدران ﻏﻴﺮﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ :ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻔﻘﻪ و ﭘﻮﺷﺎك آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﺪر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻢﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﺷﻴﺮ ﻧﺪﻫﻨﺪ »ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺟﺰ ﺑﻪاﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺶ ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﻧﻪ زن، ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﺰد اﻧﺪك و ﻣﺨﺎرج ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭘﺪر ﻃﻔﻞ ،ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻔﻘﻪ ﻣﺴﺮﻓﺎﻧﻪ ﺧﺎرج از ﺣﻴﻄﻪ ﺗﻮاﻧﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ،ﺣﺪاوﺳﻂ ﻧﻔﻘﻪ در ﺣﺪ ﻋﺮف اﺳﺖ» .ﻫﻴﭻ ﻣﺎدري ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺮزﻧﺪش زﻳﺎن ﺑﺒﻴﻨﺪ و ﻫﻴﭻﭘﺪري ﻫﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮزﻧﺪش زﻳﺎن ﺑﺒﻴﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎدر ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭘﺪر را ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺮزﻧﺪش زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ،ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از وي ﻣﺨﺎرج ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻛﻪ از ﺣﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ وي ﺧﺎرج اﺳﺖ - ﺑﺎﺑﺖ ﺧﻮراك و ﭘﻮﺷﺎك ﺧﻮﻳﺶ -ﻃﻠﺐ ﻛﻨﺪ و ﺷﻮﻫﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻃﻔﻞ زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ،ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻛﻪ در ﭼﻴﺰي از ﺗﻌﻬﺪات و وﻇﺎﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﻋﻬﺪهاوﺳﺖ ،ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻤﻮده، ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﺳﺒﺒﻲ از آﻏﻮش ﻣﺎدرش ﺟﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ. ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر در ﻫﺮ دو ﺟﺎ ،ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻋﻄﻮﻓﺖ آن دو اﺳﺖ .ﺻﻴﻐﻪ )ﻣﻀﺎره( ،ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﭘﺪر و ﻣﺎدر در وارد ﻧﻤﻮدن ﺿﺮر اﺳﺖ ،ﺗﻌﺒﻴﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮي ،در واﻗﻊ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻫﺮدو اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﺗﺒﻊ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﻲ ﭘﺪر وﻣﺎدر ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ؛ ﻃﻔﻞ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻀﺮر ﻣﻲﺷﻮد» .و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻴﻦ اﺣﻜﺎم ﺑﺮﻋﻬﺪه وارث ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: اﮔﺮ ﭘﺪر ﻣﺮد؛ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺨﺎرج ﺷﻴﺮدﻫﻲ ﻃﻔﻞ ،ﺑﺮﻋﻬﺪه وارث ﭘﺪر ،ﻳﺎ وارث ﻃﻔﻞ ،ﻳﺎ وﺻﻲ ،ﻳﺎ ﻗﻴﻢ اوﺳﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺨﺎرج در ﺣﻴﺎت ﭘﺪر ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺧﻮد وي ﺑﻮد .و اﮔﺮ 217
ﭘﺪر ارﺛﻲ از ﺧﻮد ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد ،ﻋﺼﺒﻪ وي )ﻳﻌﻨﻲ اﻗﺮﺑﺎي ﺻﻠﺒﻲ درﺟﻪ ﻳﻚ وي( ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺨﺎرج را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ ،ﭘﺲ ﻣﺮاد از »وارث«؛ ﻳﺎ وارﺛﺎن ﭘﺪر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻔﻘﻪ و ﭘﻮﺷﺎك ﻣﺎدر ﺷﻴﺮده ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺮﻓﻲ و ﺑﺮ وﺟﻪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ،ﺑﺮﻋﻬﺪه اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﺎ وارﺛﺎن ﻃﻔﻞاﻧﺪ ،ﻳﻌﻨﻲﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻣﺮگ ﻃﻔﻞ از وي ﻣﻴﺮاث ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ،ﻛﻪ ﻟﻔﻆ )وارث( ،ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل؛ زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺎدر از ﺳﻮي اﻳﻦ وارث ،ﭼﻪ وارث ﻃﻔﻞ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ وارث ﭘﺪر؛ ﺣﺮام اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﭘﺪر ﺣﺮامﺑﻮد. »و اﮔﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺎ رﺿﺎﻳﺖ و ﻣﺸﺎوره ﻳﻚدﻳﮕﺮ ،ﻛﻮدك را« ﺑﻪﻃﻮر ﭘﻴﺶﻫﻨﮕﺎم ﻗﺒﻞ از دو ﺳﺎل »از ﺷﻴﺮ ﺑﺎزﮔﻴﺮﻧﺪ ،ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ آن دو ﻧﻴﺴﺖ« اﻣﺎ اﮔﺮ ﻳﻜﻲ ازﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻃﻔﻞ را از ﺷﻴﺮ ﺟﺪا ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﺸﻮرتﻧﻤﻮده ،ﻣﻮاﻓﻘﺖ او را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻴﺎن آن دو ﺑﻪدﺳﺖ آﻳﺪ» .و اﮔﺮﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد داﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﺮدﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮاز ﻣﺎدراﻧﺸﺎن »ﺑﺮﺷﻤﺎ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪ ﺷﺮط آن ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ آن را ﺑﻪﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ، ﺑﻪدرﺳﺘﻲﺑﭙﺮدازﻳﺪ« ﺑﻪ ﻣﺎدران ،ﺑﻪﺣﺴﺎب آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﺪت ﺷﻴﺮدﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻤﺎ ﺷﻴﺮدادهاﻧﺪ ،ﻳﺎ ﺑﻪ زﻧﺎن داﻳﻪ و ﺷﻴﺮده دﻳﮕﺮ و در ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺰد آﻧﻬﺎ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻳﺎﺳﻬﻞاﻧﮕﺎري ﻧﻜﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﭼﻪ ﺑﺴﺎ واﻛﻨﺶ ﻣﻨﻔﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻔﻞ ﺑﺮﮔﺮدد و اﻳﻦ ﺧﻮد ،اﻧﮕﻴﺰهاي ﺑﺮاي ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎرﻳﺸﺎن در ﺣﻖ ﻃﻔﻞ ﮔﺮدد. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺰد ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎدر در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻴﺮدادن ﺑﻪ ﻃﻔﻠﺶ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ در ﻗﻴﺪ ﻧﻜﺎح ﻳﺎ ﻋﺪهﺑﺎﺷﺪ ،ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻣﮕﺮ در ﻧﺰد اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ :ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻄﻠﻘﺎ ﺟﺎﻳﺰاﺳﺖ .ﺟﻮاز اﺟﻴﺮﻛﺮدن زن ﺷﻴﺮده دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از ﻣﺎدر ﻫﻢ ،ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ ﻋﺪم زﻳﺎنرﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺎدر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺎدر در اﻣﺮ ﻧﮕﻪداري ﻓﺮزﻧﺪش ﺣﻖ اوﻟﻮﻳﺖدارد ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻏﺎز آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﺬﺷﺖ» .و از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪآﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ، ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ ﺣﻘﻮق زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن را ادا ﻧﻤﻮدﻳﺪ و ﭘﺪر و ﻣﺎدر از زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪﻳﻚدﻳﮕﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺮوا داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن اوﻻد ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي در دﻧﻴﺎ و ﺳﺒﺐ ﭘﺎداش اﺧﺮويﺷﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ 218
ﺷﺪ ،اﻣﺎ اﮔﺮ آﻧﺎن ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ را ﻣﺪار ﻋﻤﻞ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ؛ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻼ و ﻓﺘﻨﻪ و در آﺧﺮتﻫﻢ ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد. P ONMLKJ IH GFEDCBA \ [Z YXWVUTSR Q ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺑﻴﺎن اﺣﻜﺎم ﻃﻼق و رﺟﻌﺖ و ﻣﺴﺆوﻟﻴﺘﻬﺎي ﭘﺪران در ﻗﺒﺎل ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﻴﺮﺧﻮاره و ﻫﻤﺴﺮان ﻣﻄﻠﻘﻪﺷﺎن؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻜﻢ ﻋﺪه وﻓﺎت را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺶ ﻧﻴﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺪه وﻓﺎت ﻫﻢ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪه ﻃﻼق اﺳﺖ» :و ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :زﻧﺎﻧﻲ را »ﭘﺲ از ﺧﻮد ﺑﺠﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ« ﭘﺲ زﻧﺎﻧﺸﺎن »ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده روز« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده ﺷﺒﺎﻧﻪ روز »اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻨﺪ« و ﭘﺲ ازآن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ازدواج ﻣﺠﺪد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ .ﺣﻜﻤﺖ در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﺮاي ﻋﺪه وﻓﺎت دو ﭼﻴﺰ اﺳﺖ: -1اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻦ ﻛﻪ زن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ .و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺟﻨﻴﻦ ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﮕﻲ زﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﻣﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ده ﺷﺒﺎﻧﻪروز دﻳﮕﺮ را اﺣﺘﻴﺎﻃﺎ ﺑﺮ آن اﻓﺰوده زﻳﺮا ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ ﺟﻨﻴﻦ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮده در ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﮕﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﺒﺎﺷﺪ .ودر ﺻﻮرت ﻣﺤﺮزﺷﺪن ﺣﻤﻞ؛ ﻋﺪه زن ﺣﺎﻣﻠﻪ ،وﺿﻊ ﺣﻤﻞ اوﺳﺖ. -2در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺪت ،ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﻧﻜﺎح اول ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ .ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺪه وﻓﺎت ﺑﺮاي زن؛ ﭼﻪ زن ﺻﻐﻴﺮهﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻛﺒﻴﺮه ،ﭼﻪ ﺣﺎﻳﻀﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪﻳﺎﺋﺴﻪ، ﻫﻤﺎن ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده روز اﺳﺖ و ﻋﺪه زن ﺣﺎﻣﻠﻪ ﭼﻪ از وﻓﺎت و ﭼﻪ ازﻃﻼق -ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ -وﺿﻊ ﺣﻤﻞ اوﺳﺖ. »ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺪه ﺧﻮد را ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ،در آﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه درﺑﺎره ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ« از آراﻳﺶﻛﺮدن ،رويآوردن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎران و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ازدواج ﻣﺠﺪد ،در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ وﺟﻪ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺷﺮع ﻧﺒﺎﺷﺪ »ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ ،آﮔﺎه اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ زﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎروا از ازدواج ﻣﺠﺪد ﺑﺎز ﻣﻲدارد و ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺣﺪود و ﺣﻘﻮق ﻣﻘﺮر را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻫﺮ ﻛﺲ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻠﺶ ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ. 219
ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮ وﺟﻮب «اﺣﺪاد« ﺑﺮاي زن ﻣﻌﺘﺪه در ﻋﺪه وﻓﺎت اﺳﺘﺪﻻل ﺷﺪه اﺳﺖ. اﺣﺪاد :ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺮك زﻳﻨﺖ و آراﻳﺶ ،اﻋﻢ از ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮدن ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻲ ،ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻟﺒﺎﺳﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪ و زﻳﻮرآﻻت و ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﻣﻨﺰل -ﺟﺰ ﺑﻪﺟﻬﺖ ﺿﺮورت ﻳﺎ ﻋﺬري - ﻧﻴﺰ ﻣﺸﻤﻮل آن ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در رأيﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ،ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻔﻘﻪ زﻧﻲ ﻛﻪ در ﻋﺪه وﻓﺎت ﺷﻮﻫﺮش ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد ،واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا راﺑﻄﻪ ﻫﻤﺴﺮي )زوﺟﻴﺖ( ﻣﻴﺎن آن دو ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ،ﻟﻴﻜﻦ اﻫﻞﻋﻠﻢ ﺑﺮ وﺟﻮب ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻔﻘﻪ زن ﺣﺎﻣﻠﻪاي ﻛﻪ ﻃﻼق ﺛﻼﺛﻪ ﻳﺎ ﻃﻼق رﺟﻌﻲ داده ﺷﺪه اﺳﺖ اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﻠﻤﺎ اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ زﻧﺶ را ﻃﻼق رﺟﻌﻲ داد ،ﺳﭙﺲ ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻋﺪه وي ،وﻓﺎت ﻛﺮد؛ ﺑﺮ آن زن ،ﻋﺪه وﻓﺎت ﻻزم اﺳﺖ و ﻫﻢ او از آن ﺷﻮﻫﺮ ارث ﻣﻲﺑﺮد .ﻋﺪه وﻓﺎت؛ ﺑﺮ زن آزاد ،ﻛﻨﻴﺰ ،ﺻﻐﻴﺮه و ﻛﺒﻴﺮه -ﭼﻪ ﺑﺎ او آﻣﻴﺰش اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﻪ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ -ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻻزم ﻣﻲﮔﺮدد .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮ ﻣﺮگ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻓﻘﻂ ﺳﻪ روز اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮ ﻣﺮگ ﺷﻮﻫﺮ -ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ -ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﺮاي زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن دارد؛ رواﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﺮدهاي ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺳﻪ روز ﺳﻮﮔﻮاري ﻛﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮش ،ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻮاري ﺑﺮاي او ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده روز اﺳﺖ .«...اﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎﺳﺦ ﺣﻜﻢ آﻳﻪ[﴿ : \ ] ^ _ ` ﴾f e d c b a »ﺑﻘﺮه «240/ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آن ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ. ] ^ _ ` m l k ji h g f e d c b a |{ z y xw v u t s r q p o n } ~ _ ` o n m l k ji h g f e d c b a p »و درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ از زﻧﺎن« ﻋﺪهدار ﻛﻪ در ﻋﺪه وﻓﺎت ،ﻳﺎ ﻃﻼق ﺛﻼﺛﻪ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﺮده ،ﻳﺎ« ﻧﻴﺖ و ﻋﺰم ازدواج ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪه را »در دل ﻧﮕﻪدارﻳﺪ ،ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ« ﺗﻌﺮﻳﺾ )ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ( :ﺿﺪ ﺗﺼﺮﻳﺢ اﺳﺖ و ﺑﻪ 220
ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺑﺎ ﻟﻔﻈﻲ ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ آن ﻟﻔﻆ ﺻﺮاﺣﺘﺎ ﺑﺮاي ﻣﻘﺼﻮد او ﻧﻬﺎده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎ و اﺷﺎرﺗﺎ ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻓﻬﻢ آن ﺑﻪ ﻗﺮﻳﻨﻪاي ﻧﻴﺎز دارد ،ﭼﺮا ﻛﻪ از ذﻫﻦ ﺷﻨﻮﻧﺪه دور اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ و ﻛﻨﺎﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﭼﻴﺰي را ذﻛﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ذﻛﺮ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ،دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ زن ﺑﮕﻮﻳﺪ :آﻣﺪهام ﺗﺎ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﻼم ﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﭼﻬﺮهات ﺑﻨﮕﺮم !...اي ﻛﺎش زﻧﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاﻳﻢ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﺪ! ...و از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺨﻨﺎن ﻛﻨﺎﻳﻪ آﻣﻴﺰ دﻳﮕﺮ .ﺧﻄﺒﻪ :ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎر ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﻟﻄﻒآﻣﻴﺰ در ﮔﻔﺘﺎر و ﻋﻤﻞ ،از زن ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ» .ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ زودي آﻧﺎن را ﻳﺎد ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﺑﻴﺎن رﻏﺒﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آن زﻧﺎن ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲورزﻳﺪ و ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮد را ﺑﺎ آﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻣﻲﮔﺬارﻳﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺧﺼﺖ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺗﻠﻮﻳﺤﻲ ﻧﻪ ﺗﺼﺮﻳﺤﻲ از آﻧﺎن را داد »وﻟﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻗﻮل و ﻗﺮار ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻧﮕﺬارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮد ﻣﺜﻼ ﺑﻪ زن ﻋﺪهدار ﻧﮕﻮﻳﺪ :ﺑﺎ ﻣﻦ ازدواج ﻛﻦ ،ﭼﻮن ﻛﻪ دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ ﺗﻮام و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻗﻮل ﺑﺪﻫﻲ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﻣﻦ ﺑﺎ دﻳﮕﺮي ازدواج ﻧﻜﻨﻲ ...و از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺨﻨﺎن دﻳﮕﺮ »ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺗﻠﻮﻳﺤﻲاي ﻛﻪ ﻣﺒﺎح ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه ،دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ ،ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ :ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ زﻳﺒﺎﻳﻲ !...ﻣﻦ ﺑﻪ زﻧﺎن ﻧﻴﺎز دارم !...ﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ از ﺧﻮدش در ﺑﺮاﺑﺮ زن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ و ﻣﺜﻼ ﺑﮕﻮﻳﺪ :ﻣﻦ ﻣﺮدي ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ اﺧﻼﻗﻲ ﻧﻴﻜﻮ دارم ،دﺳﺖ و دل ﺑﺎز ﻫﺴﺘﻢ و ...از اﻳﻦ ﻗﺒﻴﻞ ﺳﺨﻨﺎن »و ﺑﻪ ﻋﻘﺪ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح را ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ »ﺗﺎ زﻣﺎن ﻣﻘﺮر ﺑﻪﺳﺮ آﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﻋﺪه زن ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﺪ .ﺣﺮام ﺑﻮدن ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح در ﻋﺪه، ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻫﻤﻪ ﻣﺬاﻫﺐ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻧﻜﺎح در ﺣﺎل ﻋﺪه ،زن ﺑﺮ ﻣﺮد ﺣﻼل ﻧﻤﻲﺷﻮد» .و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را در دل دارﻳﺪ« از ﻋﺰم ﺑﺮ ﻧﻜﺎح ،ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن »ﻣﻲداﻧﺪ ﭘﺲ ،از او ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ« از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﺻﻮرت ﻋﺰم ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺎﺣﻲ ،ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﺎﻳﺪ »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از او ﭘﺮوا ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺑﺮدﺑﺎر اﺳﺖ« ﺑﺎ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﮕﻨﺪن ﻣﺠﺎزات ﺧﻄﺎﻛﺎران. ﭘﺲ ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ ،از آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ اﺣﻜﺎم ذﻳﻞ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﺷﻮد: 221
-1ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺻﺮﻳﺢ وﺑﻲﭘﺮده از زن در ﺣﺎل ﻋﺪه ،اﺟﻤﺎﻋﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻟﻴﻜﻦ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﻨﺎﻳﻲ و ﺗﻠﻮﻳﺤﻲ از زﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻋﺪه وﻓﺎت ﻳﺎ ﻃﻼق ﺑﺎﻳﻦ ﺑﻪﺳﺮﻣﻲﺑﺮد، ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ. -2ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﺻﺮﻳﺢ ﻳﺎ ﻛﻨﺎﻳﻲ از زﻧﻲ ﻛﻪ در ﻋﺪه ﻃﻼق رﺟﻌﻲ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا زﻧﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻋﺪه ﻃﻼق رﺟﻌﻲ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد ،ﻫﻨﻮز ﺣﻜﻢ ﻫﻤﺴﺮي او ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮش ﭘﺎﺑﺮﺟﺎﺳﺖ. -3اﻧﻌﻘﺎد و اﺟﺮاي ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح ﺑﺮ زﻧﺎن در ﺣﺎل ﻋﺪه ،ﺷﺮﻋﺎ ﺣﺮام ﺑﻮده و اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﻀﻤﻮن ﴾`_~}﴿ :در آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻧﻘﻀﺎي ﻋﺪه زن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. -4اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ زن در ﺣﺎل ﻋﺪهاي ﻋﻘﺪ ﻧﻤﻮد و ﻋﺮوﺳﻲ ﻛﺮد ،ﻗﺎﺿﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻜﺎح آن دو را ﻓﺴﺦ ﻛﻨﺪ و آن ﻧﻜﺎح ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ. ¤ £ ¢ ¡ ~} | { z y x w v u t s r q ® ¬«ª©¨§ ¦ ¥ »ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺘﻲ -اﻋﻢ از ﮔﻨﺎه ﻳﺎ ﻣﻬﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن -ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ زﻧﺎن را ﻃﻼق دادﻳﺪ؛ »در آن وﻗﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺴﺎس ﻧﻜﺮده و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻬﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻴﻦ ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ« ﻣﺮاد از ﻣﺴﺎس :ﺟﻤﺎع )ﻣﻘﺎرﺑﺖ( اﺳﺖ ،ﭘﺲ اﮔﺮ ﺟﻤﺎع ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﻬﺮي ﻫﻢ از ﻗﺒﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ،زن ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﻬﺮ ﻣﺜﻞ ﺧﻮد ﻣﻲﺷﻮد »و آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :زﻧﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻬﺮ و ﻗﺒﻞ از ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻃﻼق ﻣﻲدﻫﻴﺪ »ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎزﻳﺪ« ﺑﻪ ﻣﺘﻌﻪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪآﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي -از ﭘﻮﺷﺎك ﻳﺎ ﻃﻼ ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن -ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﺶ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺑﺨﺸﺶ ،ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﻣﻬﺮ از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ »ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان ﺧﻮد و ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان ﺧﻮد« ﭘﺲ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﺘﻌﻪ ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ ،ﻟﺬا ﻣﺘﻌﻪاي ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻏﻨﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺑﺮ ﻣﺘﻌﻪاي ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻓﻘﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺑﺮﺗﺮي دارد »ﺑﻬﺮه دادن ﺑﺮ وﺟﻪ ﻣﻌﺮوف« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ وﺟﻬﻲ ﻣﺘﻌﻪ ﺑﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮع و ﻋﺮف ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ آن ،ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ 222
»ﻻزم ﺷﺪه« اﻳﻦ ﻣﺘﻌﻪ دادن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻘﻲ واﺟﺐ »ﺑﺮ« ذﻣﻪ »ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎزﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪ ،روﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. ¯ À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ÓÒ ÑÐÏÎÍÌ ËÊÉÈÇ ÅÄ ÃÂ Á ÖÕÔ در آﻳﻪ ﻗﺒﻞ ،ﺣﻜﻢ زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮﻟﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻬﺮي ﻣﻌﻴﻦ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ،اﻣﺎ در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻜﻢ ﻧﻮع دوم را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻬﺮي ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ» :و اﮔﺮ ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﻨﻴﺪ ،ﻃﻼﻗﺸﺎن دادﻳﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮي ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدهاﻳﺪ ،ﭘﺲ« واﺟﺐ ذﻣﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ» :ﻧﺼﻒ آﻧﭽﻪ را« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﺮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن »ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮدهاﻳﺪ« ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﻴﺪ »ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ زﻧﺎن ﺧﻮد ،ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻳﺎدﺷﺪه ،اﻳﻦ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﻬﺮ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪهاي را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺷﻮﻫﺮان ﻃﻼقدﻫﻨﺪهﺷﺎن واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن ﺑﺒﺨﺸﻨﺪ ،ﻛﻪ در اﻳﻦﺻﻮرت ﻣﺎﻧﻌﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮان اﻳﻦ ﻧﻴﻤﻪ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﭙﺮدازﻧﺪ »ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺮرﺷﺘﻪ ﻧﻜﺎح در دﺳﺖ اوﺳﺖ، ﺑﺒﺨﺸﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺮ رﺷﺘﻪدار -ﺑﻨﺎﺑﺮ دو ﻧﻈﺮي ﻛﻪ دراﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻴﺎن ﻓﻘﻬﺎ و ﺟﻮد دارد -ﻳﺎ ﺷﻮﻫﺮ ،ﻳﺎ وﻟﻲ زن اﺳﺖ .ﻣﺬﻫﺐ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ وﺷﺎﻓﻌﻲ )در رأي ﺟﺪﻳﺪ وي( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از)﴾ÅÄ ÃÂ ÁÀ﴿ :ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﺒﺨﺸﺪ ﻛﻪ ﮔﺮهﺑﻨﺪ و ﺳﺮ رﺷﺘﻪ ﻧﻜﺎح در دﺳﺖ وي اﺳﺖ( ،ﺷﻮﻫﺮﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻮل ،ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺷﻮﻫﺮ ﻧﻴﻤﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻬﺮ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪه را ﻧﻴﺰ ﺑﻪزن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺧﻮد ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﻣﻬﺮآن را ﻛﺎﻣﻞ ﺑﭙﺮدازد ،ﻳﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﻬﺮ ﻣﺴﻤﻲ را ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ زﻧﺶ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻌﺪ از ﻃﻼق ،ﻧﺼﻒ آن را از وي ﺑﺎز ﭘﺲﻧﺴﺘﺎﻧﺪ ،ﻛﻪ اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي اﻳﻦ ﻗﻮل را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده .ﻗﻮل دوم در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮاد آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از) :ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺮ رﺷﺘﻪ ﻧﻜﺎح در دﺳﺖ اوﺳﺖ( ،وﻟﻲ زنﻣﻄﻠﻘﻪ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :وﻟﻲ زن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺷﻮﻫﺮ ،ﻃﻼق داده ﺷﺪه وﻣﻬﺮي ﻫﻢ ﻗﺒﻼ ﺑﺮاي آن ﻣﺴﻤﻲ )ﻣﻌﻴﻦ( ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻮن ﺧﻮد آن زن ﻣﻄﻠﻘﻪ 223
ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ،آن ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮي را ﻛﻪ زن ﺑﺎ ﻃﻼق ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻮﻫﺮش ﺑﺒﺨﺸﺪ و آن را از وي ﻧﮕﻴﺮد» .وﻟﻲ« :ﻳﺎ ﭘﺪر زن اﺳﺖ ،ﻳﺎ ﺑﺮادرش ،ﻳﺎ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي از ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﻲ ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح وي ﺷﺪه اﺳﺖ .و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎمﻣﺎﻟﻚ اﺳﺖ .زﻣﺨﺸﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺻﺤﺖ ﻗﻮل اول آﺷﻜﺎر اﺳﺖ«. »و ﺑﺨﺸﺶ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﺧﻄﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺮدان و ﻧﻴﺰ زﻧﺎن -ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻐﻠﻴﺒﻲ -ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺨﺸﺶ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪهﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ »و ﺑﺰرﮔﻮاري را در ﺑﻴﻦ ﺧﻮدﺗﺎن ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻃﻼق رواﺑﻂ ﺷﻤﺎ را ﺗﻴﺮه و ﻣﻜﺪرﺳﺎﺧﺘﻪ، وﻟﻲ ﺑﻪ ﺣﺮﻣﺖ ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ،اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﺴﻴﻤﻲ از ﻓﻀﻞ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و ﮔﺬﺷﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﻣﻜﺪر ﺑﻮزد ،ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺰرﮔﻮاري و ﻓﻀﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ ،ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« و از اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ آﮔﺎه اﺳﺖ ،ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰاي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲدﻫﺪ. ﺧﻼﺻﻪ اﺣﻜﺎم اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از: -1اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ دادن ﻣﺘﻌﻪ ﺑﻪ زﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮل )آﻣﻴﺰش( و ﻗﺒﻞ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻬﺮ ﻃﻼق داده ﺷﺪه؛ ﻣﻄﻠﻘﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ ،اﻣﺎ دادن ﻣﺘﻌﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪ ،ﭼﻮن زﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از دﺧﻮل ﻃﻼق داده ﻣﻲﺷﻮد ،ﻳﺎ زﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮل اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻬﺮ ﻃﻼق داده ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ .وﻟﻲ در ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲ ،دادن ﻣﺘﻌﻪ ﺑﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ زن ﻣﻄﻠﻘﻪاي واﺟﺐ اﺳﺖ ،ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي آن زن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﺑﺎ او آﻣﻴﺰش )ﻣﻘﺎرﺑﺖ( ﻧﻜﺮده و ﻣﻬﺮي ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﺪهاﺳﺖ زﻳﺮا او ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. -2ﻣﺬﻫﺐ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و اﺣﻤﺪﺑﻦﺣﻨﺒﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺮ ﺑﺎ ﺧﻠﻮت ﺻﺤﻴﺤﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻻزم ﻣﻲﺷﻮد .وﻟﻲ ﻣﺸﻬﻮر از ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲ و ﻣﺎﻟﻚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺮ ﺑﺎ ﺧﻠﻮت ﺻﺤﻴﺤﻪ ﻻزم ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آن ﺧﻠﻮت ،ﺑﺎ دﺧﻮل )ﻣﻘﺎرﺑﺖ( ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ. -3ﺑﺮاي ﻣﺘﻌﻪ در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ ﺣﺪي ﻣﻌﻴﻦ ﻧﮕﺮدﻳﺪه ،ﻟﺬا ﻓﻘﻬﺎ در ﻣﻘﺪار اﻗﻞ و اﻛﺜﺮ آن اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ دارﻧﺪ .ﺣﺪ ادﻧﺎي آن در ﻧﺰد اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ :ﭘﻴﺮاﻫﻦ و ﭼﺎدر و ﻟﺤﺎﻓﻲاﺳﺖ .وﻟﻲ 224
ﺷﺎﻓﻌﻲ :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺷﻮﻫﺮ ﺑﻪ اﻋﻄﺎي ﺣﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻣﺘﻌﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﻧﺸﻮد ،ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﺪ اﻗﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺳﻢ ﻣﺘﻌﻪ ﺑﺮ آن اﻃﻼق ﮔﺮدد. -4ﺑﻪ زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺒﻞ از دﺧﻮل ﻛﻪ ﻣﻬﺮ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﺟﻤﺎﻋﺎ دادن ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ واﺟﺐ اﺳﺖ. -5ﺷﻮﻫﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺼﻒ دﻳﮕﺮ ﻣﻬﺮ ﻣﺴﻤﻲ )ﻣﻌﻴﻦ( را ﺑﺮاي زن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻗﺒﻞ ازدﺧﻮل ﺑﺒﺨﺸﺪ ،ﻳﺎ زن ،ﻳﺎ وﻟﻲ او ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از آن ﺑﺮاي ﺷﻮﻫﺮ در ﮔﺬرﻧﺪ. IH GFEDCBA »ﺑﺮ ﻧﻤﺎزﻫﺎ ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ اداي ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ در اوﻗﺎت آﻧﻬﺎ و ﺑﺎرﻋﺎﻳﺖ ارﻛﺎن و ﺷﺮوط آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺸﻮع ﻗﻠﺐ ،ﻣﺪاوﻣﺖ و اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪ »ﺑﻮﻳﮋه ﻧﻤﺎز ﻣﻴﺎﻧﻪ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل اﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺟﻤﻬﻮر ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮاﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از آن ،دو ﻧﻤﺎز و ﺑﻌﺪ از آن ﻧﻴﺰ دو ﻧﻤﺎز وﺟﻮد دارد و ﻟﺬا اﻳﻦ ﻧﻤﺎز در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﭘﻨﺞﮔﺎﻧﻪ ﻗﺮار دارد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص درروز ﺟﻨﮓ اﺣﺰاب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﺮﻫﺎ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن )ﻣﺸﺮﻛﺎن( را ﭘﺮ ازآﺗﺶ ﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﻧﻤﺎز وﺳﻄﻲ ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ -ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻏﺮوبﻛﺮد« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ :)*' [ 7X5 = t B ; T[ :& F;p :ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﻧﺰد ﺧﺪا ،ﺗﻌﺠﻴﻞ ﻧﻤﺎز در اول وﻗﺖآن اﺳﺖ«» .و ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: در ﻧﻤﺎز ﺑﻪ وﻗﺎر و ﻃﻤﺄﻧﻴﻨﻪ و ﺧﺸﻮع ﺑﺮﭘﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ .ﺑﺮﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدن در ﻧﻤﺎز ﻓﺮض ،ﻓﺮض اﺳﺖ ،اﻣﺎ در ﻧﻤﺎز ﻧﻔﻞ ،ﻧﺸﺴﺘﻦ ﻳﺎ اداﻛﺮدن آن ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻣﺮﻛﺐ )ﻣﺎﺷﻴﻦ ،ﻗﻄﺎر ،ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ، اﻻغ (...ﺟﻮازدارد» .ﻗﻨﻮت« در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺳﻜﻮت ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﺎﻋﺖ و ﺧﺸﻮع ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ذﻛﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺣﺎل ﻗﻴﺎم ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺸﻮع اﺳﺖ. ﺳﺒﺐ ﻧﺰول :اﺋﻤﻪ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ﺣﺪﻳﺚ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از زﻳﺪﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :در ﻋﻬﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺎ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ در اﺛﻨﺎي ﻧﻤﺎز ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻜﻲ از ﻣﺎ ﺑﺎ رﻓﻴﻖ ﭘﻬﻠﻮﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ) ﴾HGF﴿ :و
225
ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ ﺑﭙﺎ اﻳﺴﺘﻴﺪ( ،ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﻜﻮت ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه و ازﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﻧﻤﺎز ﻧﻬﻲ ﺷﺪﻳﻢ. YXWVUTSRQPON MLKJ Z »وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻳﺪ« از دﺷﻤﻨﻲ ،ﻳﺎ از ﺳﻴﻞ ،ﻳﺎ از درﻧﺪهاي؛ ﭘﺲ در ﺣﺎل ﺧﻮف »ﭘﻴﺎده ﻳﺎ ﺳﻮاره ﻧﻤﺎز ﮔﺰارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺷﺪت ﺧﻮف و ﻫﺮاس ،ﺳﻮاره ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮد ،ﻳﺎ در ﺣﺎل ﭘﻴﺎدهروي ،رو ﺑﻪﺳﻮي ﻗﺒﻠﻪ ﻳﺎ ﺑﺪون آن ،ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ و اﻧﺘﻘﺎل و ﺟﻮﻻن و ﺣﻤﻠﻪ و ﮔﺮﻳﺰ ،ﻧﻤﺎز را ﺑﻪﺟﺎ آورﻳﺪ »و ﭼﻮن اﻳﻤﻦ ﺷﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﺧﻮف و ﻫﺮاس ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ؛ »ﭘﺲ ﺧﺪا را ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ« از ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺳﻼم »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ« ﻗﺒﻞازآن »ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﺎ از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻦ ﺧﻮف ،ﻧﻤﺎز را ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺮوط و ارﻛﺎن آن ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻛﺎﻣﻞ و اﺻﻠﻲ و رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ادا ﻛﻨﻴﺪ .اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺣﻜﻢ ﻧﻤﺎز ﺧﻮف ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻣﺎم ،ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران در آن ﺑﻪ دو ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺣﻜﻢ در ﺳﻮره «ﻧﺴﺎء« ﻣﻲآﻳﺪ. ﺧﻼﺻﻪ اﺣﻜﺎم دو آﻳﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ: -1ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از ﺷﺨﺺ ﻣﻜﻠﻒ ﺳﺎﻗﻂ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺗﺮك آن ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﺬري ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ در ﺻﻒ ﻛﺎرزار ،ﻳﺎ درﺣﺎل ﺷﺪت ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺎﺷﺪ ،از ﻫﻤﻴﻦ روي اﺳﻼم آن را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺣﻮال، ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻋﻤﺮانﺑﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﻳﺴﺘﺎده ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰار ،ﭘﺲ اﮔﺮﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺸﺴﺘﻪ و اﮔﺮ ﺑﺎزﻫﻢ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ« .ﺣﺘﻲ در ﺻﻮرت وﺟﻮدﻋﺬر ،ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردن ﺑﻪ اﺷﺎره ﭘﻠﻚﻫﺎ ،ﻳﺎ ﺑﺎ اﺟﺮاي ارﻛﺎن آن ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﻧﻴﺰ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ .و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﺟﻤﻬﻮر )ﻣﺎﻟﻚ ،ﺷﺎﻓﻌﻲ و اﺣﻤﺪ ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .اﻣﺎ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردن در ﺣﺎﻟﺖ ﺟﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﻮﻻن و ﺟﺴﺖ و ﮔﺮﻳﺰ اﺳﺖ ،ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن 226
درﻧﮓ ﻛﺮدن ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻏﻴﺮ آن ،رزﻣﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪازﻧﺪ. -2در ﻧﺰد ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ و ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ؛ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮد ﻧﻤﺎز ازروي ﺳﻬﻮ ﺻﺎدر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد ،اﻣﺎ اﺣﻨﺎف ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺎ ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻬﻮ ،ﻳﺎ از روي ﺟﻬﻞ و ﺧﻄﺎ ،ﻳﺎ اﺟﺒﺎر ،ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺣﺪاﻗﻞ دوﺣﺮف ،ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺷﻮد. -3ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﺪي ﺻﺤﻴﺢ و ﺳﺎﻟﻢ ،ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم ﺑﻴﻤﺎري ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺴﺘﺎدن ﻗﺎدر ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﻓﺮض ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮان ﺧﻮﻳﺶ ادا ﻣﻲﻛﻨﺪ ،وﻟﻲ ﻣﺸﻬﻮر از ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎﻟﻚ ،ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎزي -ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻣﺎم و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺄﻣﻮم -اﺳﺖ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪور دﺳﺘﻮر ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﺑﺮﻧﻤﺎز در ﻣﻴﺎن ﻃﺮح اﺣﻜﺎم ﺧﺎﻧﻮاده ،ﺑﻪاﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ :ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﺤﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ و آﺷﻔﺘﮕﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎ در آن ﺑﻪﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺪ ،ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺎ را از ﻧﻤﺎز ﻛﻪ ﻳﺎدآور ﻋﻤﻠﻲ ﭘﻴﻮﻧﺪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮداﻧﺪ. [\]^_`hgfedcba xw vuts rqponmlkj i »و ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﻣﺮﮔﺸﺎن ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ و ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻫﻤﺴﺮاﻧﺸﺎن وﺻﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎزﻧﺪ« از ﻧﻔﻘﻪ و ﭘﻮﺷﺎك وﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺿﺮوري آﻧﺎن »و« آﻧﺎن را از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮان »ﺑﻴﺮون ﻧﻜﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن ﻣﺴﺘﺤﻖ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي از ﺧﻮراك و ﻟﺒﺎس و اﻗﺎﻣﺖ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﻮﻫﺮان ﻣﺘﻮﻓﺎي ﺧﻮد ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺧﺎﻧﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺮون راﻧﺪه ﺷﻮﻧﺪ. در اﺑﺘﺪاي اﺳﻼم -ﭘﻴﺶ از ﻧﺰول آﻳﺎت ﻣﻴﺮاث -زﻧﺎن از ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن ارث ﻧﻤﻲﺑﺮدﻧﺪ ،اﻣﺎ زن ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ ﺷﻮﻫﺮ ،ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚﺳﺎل ﻋﺪه ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ و ﺑﺎﻳﺪ درآن ﻳﻚ ﺳﺎل ،ﻧﻔﻘﻪ و ﻣﺴﻜﻨﺶ از ﺗﺮﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪ .ﭘﺲ ﺣﻜﻢ اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ -در رأي ﺟﻤﻬﻮر -ﺑﺎ آﻳﻪ ﻣﻴﺮاث در ﺳﻮره «ﻧﺴﺎء« ﻛﻪ ﺳﻬﻢ زن را از ارث ﺷﻮﻫﺮش ﻣﻌﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ و آﻳﻪ
227
) (234از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺪه وﻓﺎت اﺳﺖ ،ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ و ﺑﻪﺟﺎي ﻳﻚ ﺳﺎل ﻋﺪه ،ﭼﻬﺎر ﻣﺎه و ده روز ﻣﻘﺮر ﮔﺸﺖ» .ﭘﺲاﮔﺮ ﺑﻴﺮون ﺑﺮوﻧﺪ« ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮدﺷﺎن ﻗﺒﻞ از ﺗﻤﺎمﺷﺪن ﻳﻚ ﺳﺎل »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ وﻟﻲ ﻣﺘﻮﻓﻲ ،ﻳﺎ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺮع ،ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ »ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن درﺑﺎره ﺧﻮد اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ« از آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎران و آراﻳﺶ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮاي آﻧﺎن «ﺑﻪﻃﻮر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﺷﺮع ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ و ﻣﻨﻜﺮ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻧﻤﻲرود زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺸﺎن از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺘﻮﻓﻲ ،دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن وﻻﻳﺘﻲ ﻧﺪارد .اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ :زﻧﺎن در رﻋﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﻣﺨﻴﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺘﻤﻲ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ .وﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ؛ ﺣﻜﻢ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ -ﺑﻨﺎ ﺑﺮ رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان و ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻨﺴﻮخاﺳﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰﻳﺰ« و ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ در ﻣﻠﻜﺶ »ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« در ﺻﻨﻌﺶ.در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ :ﻣﺮدي از اﻫﺎﻟﻲ ﻃﺎﺋﻒ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ و در آﻧﺠﺎ درﮔﺬﺷﺖ ،ﭘﺲ ﺑﺮاي ﭘﺪر و ﻣﺎدر و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ از ارث او ﺳﻬﻢ ﻗﺮار دادﻧﺪ ،اﻣﺎ ﺑﻪ زﻧﺶ ﭼﻴﺰي ﻧﺪادﻧﺪ ،ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ورﺛﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ اﻣﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻔﻘﻪ وي را از ﺗﺮﻛﻪ ﺷﻮﻫﺮش ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻜﺴﺎل ﺑﭙﺮدازﻧﺪ .آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ. `_~}|{ zy »و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻧﺎن ﻃﻼق داده ﺷﺪه ﻻزم اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻣﺘﻌﻪ »ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻌﺮوف« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ و ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه »ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﻣﻘﺮر اﺳﺖ« .آراي ﻓﻘﻬﺎ در ﺧﺼﻮص «ﻣﺘﻌﻪ« را ﻗﺒﻼ در آﻳﻪ ) (237ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ :ﭼﻮن آﻳﻪ l...£¢ ¡m ﺗﺎ » l¬«ªmﺑﻘﺮه «236 /ﻧﺎزل ﺷﺪ؛ ﻣﺮدي ﮔﻔﺖ» :ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ ﻗﺼﺪ اﺣﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻲ را داﺷﺘﻢ ﺑﻪ زن ﻣﻄﻠﻘﻪام ﻣﺘﻌﻪ ﻣﻲدﻫﻢ و در ﻏﻴﺮ آن ﺧﻴﺮ!« .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ.
228
hgfedc ba »ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ« در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ از ﺣﻜﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻫﺴﺖ ،ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻳﺪ. ﺑﺎ ﻳﻚ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي اﺟﻤﺎﻟﻲ از آﻳﺎت ﻓﻮق ،ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ داراي ﭼﻬﺎر ﺣﺎﻟﺖ ذﻳﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ: -1زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن آﻣﻴﺰش داﺷﺘﻪاﻧﺪ و ﻗﺒﻼ ﻣﻬﺮي ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻘﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از زﻧﺎن ،ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻛﻞ ﻣﻬﺮﻳﻪ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻋﺪه آﻧﺎن ﻫﻢ ﺳﻪ ﺣﻴﺾ ﻳﺎ ﺳﻪ ﻃﻬﺮ اﺳﺖ. -2زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻮرد آﻣﻴﺰش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮي ﺗﻌﻴﻴﻦﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از زﻧﺎن ،ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻮان ﺷﻮﻫﺮاﻧﺸﺎن ﻣﺘﻌﻪ واﺟﺐ اﺳﺖ و ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﻬﺮي ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ. -3زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻣﻘﺮر ﺷﺪه ،وﻟﻲ ﻣﻮرد آﻣﻴﺰش ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﻛﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از زﻧﺎن ،ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻧﺼﻒ ﻣﻬﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. -4زﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﻪاي ﻛﻪ ﻣﻮرد آﻣﻴﺰش ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ ،اﻣﺎ ﻣﻬﺮي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻘﺮرﻧﮕﺮدﻳﺪه ،ﻛﻪ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از زﻧﺎن ،ﺑﺪون ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺧﻼﻓﻲ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻣﻬﺮ ﻣﺜﻞ ﺧﻮدﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎﻳﺪ دﻳﺪه ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻬﺮ اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن از زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﺧﺎﻧﻮاده و اﻗﺮﺑﺎ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺸﺎن ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺑﻮده ،ﭘﺲ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺪار را درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. {zyxw vu tsrqponm l kji |}~ ¡ ¨§¦¥ ¤£¢ »آﻳﺎ از« ﺣﺎل »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺰارانﻫﺰار ﺑﻮدﻧﺪ و از ﺑﻴﻢ ﻣﺮگ از ﺧﺎﻧﻪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻪ ﺧﻮدﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ ،ﺧﺒﺮ ﻧﻴﺎﻓﺘﻲ؟« اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :آﻧﺎن ﭼﻬﺎرﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻃﺎﻋﻮن ﻓﺮار ﻧﻤﻮده و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰﻳﻢ ﻛﻪ در آن از ﻣﺮگ ﺧﺒﺮي ﻧﺒﺎﺷﺪ«... »ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ« ﺑﻪ اﻣﺮ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﺧﻮد »ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ :ﺑﻤﻴﺮﻳﺪ« و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻧﺪ »ﺳﭙﺲ آﻧﺎن 229
را زﻧﺪه ﻛﺮد« ﺑﻌﺪ از ﻫﺸﺖ روز ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ؛ ﺑﻪ دﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ؛ ﻧﺎم او »ﺣﺰﻗﻴﻞ« ﺑﻮد ،ﭘﺲ روزﮔﺎري زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﺮگ ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻮدار ﺑﻮد و آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻣﻪاي را ﻧﻤﻲﭘﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞﻛﻔﻦ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺸﺖ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﻴﺶ از ﻳﻚﺗﻦ از ﺳﻠﻒ ﻧﻘﻞﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ،اﻫﺎﻟﻲ ﺷﻬﺮي در زﻣﺎن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻃﺎﻋﻮﻧﻲﺳﺨﺖ ﺷﺪﻧﺪ ،ﭘﺲ ﮔﺮﻳﺰان از ﻣﺮگ ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن زدﻧﺪ و در وادي ﻓﺮاﺧﻲ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺮان ﺗﺎﻛﺮان وادي را ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ .در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم،ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎد ،آنﮔﺎه ﻳﻜﻲ از آن دو ﻓﺮﺷﺘﻪ از ﻓﺮودﺳﺖ وادي و دﻳﮕﺮي از ﻓﺮاز آن ﺑﺎﻧﮕﻲ ﻣﺮﮔﺒﺎر در دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻫﻤﻪ ﺑﻪﻳﻜﺒﺎره ﭼﻮن ﻣﺮگ ﻳﻚﺗﻦ ﻣﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺸﺎن ﻣﺮدم دورادورﺷﺎن را دﻳﻮارﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن اﺟﺴﺎدﺷﺎن ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﭘﻮﺳﻴﺪه ﺷﺪ. ﭼﻮن روزﮔﺎري دراز ﺑﺮاﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﮔﺬﺷﺖ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪﻧﺎم «ﺣﺰﻗﻴﻞ« ﺑﺮ ﮔﻮرﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺖ ،در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ وي زﻧﺪهﮔﺮداﻧﺪ ،ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ وي را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد و ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﺑﮕﻮﻳﺪ :ﻫﺎن اي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﭘﻮﺳﻴﺪه! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢآﻳﻴﺪ .ﭘﺲ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي اﺟﺴﺎد ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ .ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦﻧﺪا دردﻫﺪ :اي اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﮔﻮﺷﺖ و ﻋﺼﺐ وﭘﻮﺳﺖ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ .آنﮔﺎه -در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﺎﻫﺪ ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻮد -ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ .ﺳﭙﺲ ﺑﻪ وي دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻧﺪا ﻛﻨﺪ :ﻫﺎن اي ارواح! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ روﺣﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺟﺴﺪ ﻣﻘﺮر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ او را زﻧﺪه و ﺷﺎداب ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ، ﺑﺮﮔﺮدد .در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﻪ آﻧﺎن زﻧﺪه ﺑﺮﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺎره ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ .«& Y$ 7,#5 K& 83 F85 ¤: "» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﻗﺮآن را ﺣﻔﻆ ﻛﺮد ،در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺒﻮت در ﻣﻴﺎن دو ﺷﺎﻧﻪاش ﺟﺎﮔﺮﻓﺘﻪ ،ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد«» .و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺣﻜﻤﺖ دادهﺷﻮد ،ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺧﻴﺮي ﻓﺮاوان ﺑﻪ او داده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻛﺴﻲ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﻘﻂ ﻛﺴﻲ ﺧﻄﺎب ﺷﺮع و ﻣﻀﻤﻮن ﻛﻼم اﻟﻬﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪد و از آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ. QPO NMLKJIHGF EDCBA »و ﻫﺮ ﻧﻔﻘﻪاي را ﻛﻪ اﻧﻔﺎق ﻛﺮدﻳﺪ ،ﻳﺎ ﻫﺮ ﻧﺬري ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﻲداﻧﺪ« و ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن ﭘﺎداش و ﺑﺮ ﺗﺮك آن ﺳﺰاﻳﺘﺎن ﻣﻲدﻫﺪ .اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ،ﺣﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﮋده و ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻫﺮ دو اﺳﺖ» .ﻧﺬر« در ﻟﻐﺖ؛ ﻋﺰم ﺑﺮ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﭼﻴﺰيﺧﺎص و ﻻزم ﮔﺮداﻧﻴﺪن آن ﺑﺮ ﺧﻮد اﺳﺖ و در اﺻﻄﻼح ﺷﺮﻳﻌﺖ؛ ﺗﻌﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻦ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮ وي ﻻزم ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﭼﻮن ﺧﻮد اﻧﺴﺎن آن را ﺑﺮﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺮ وي واﺟﺐ و ﻻزم ﻣﻲﺷﻮد »و ﺑﺮاي
262
ﺳﺘﻤﻜﺎران« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻧﻔﺎق و ﻋﺪم وﻓﺎ ﺑﻪﻧﺬر ،ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﻣﻲآﻻﻳﻨﺪ »ﻫﻴﭻ ﻳﺎوري ﻧﻴﺴﺖ«. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ وﺟﻮب وﻓﺎ ﺑﻪ ﻧﺬر ﻃﺎﻋﺖ و ﺣﺮام ﺑﻮدن ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺼﻴﺘﻲﻛﻪ ﻧﺬر ﺑﻪ آن ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ،اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ» :ﻧﺬر ﺑﺮ دوﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ: - 1آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﺬر ﺷﺪهﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪآن وﻓﺎ ﻛﺮد- 2 . آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﺬر ﺷﺪهﺑﺎﺷﺪ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺬر ﺑﺮاي ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ و در آن وﻓﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﻔﺎره آن؛ ﻛﻔﺎره ﻗﺴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« .اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ؛ اﻧﺴﺎن در وﻓﺎﻛﺮدن ﺑﻪ ﻧﺬر در ﻳﻚ ﻛﺎر ﻣﺒﺎح و در ﻋﺪم وﻓﺎ ﺑﻪ آن ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺬر ﺑﻪ ﺧﻮردن ،ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن و اﻣﺜﺎل آن ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ» :ﻧﺬري ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ رﺿﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ آن ﻣﺪﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ«. a `_^]\ [ZYXWVUT SR ihgfe dcb »اﮔﺮ ﺻﺪﻗﺎت ﺧﻮﻳﺶ را آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ ،اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ اﺳﺖ« و ﻫﻴﭻ اﻳﺮاد و اﺷﻜﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺪارد »و اﮔﺮ آن را ﭘﻨﻬﺎن دارﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪان ﺑﺪﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ آن را از ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ﺑﺪﻫﻴﺪ »اﻳﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮدن ﭘﻨﻬﺎنﻛﺎري در ﭘﺮداﺧﺖ ﺻﺪﻗﺎت ،در ﺧﺼﻮص ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺎﻓﻠﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ از رﻳﺎ دورﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻪ در زﻛﺎت ﻓﺮض زﻳﺮا در ﭘﻨﻬﺎنﻛﺮدن زﻛﺎت ﻓﺮض ﻫﻴﭻ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ اﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﺑﻪ زﻛﺎت دﻫﻨﺪه اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪ »و« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﭘﻨﻬﺎن و ﺻﺪﻗﻪ آﺷﻜﺎرﺗﺎن »ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را ﻣﻲزداﻳﺪ« ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را زﻳﺮا ﺻﺪﻗﻪ ،ﻫﻤﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن راﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ،آﮔﺎه اﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ ،ﭘﺲ ،از رﻳﺎﻛﺎري و اﻧﻔﺎق ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺣﺬر ﻛﻨﻴﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻲﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ HJ 4 ,T W; :0¢ @ =K , 5; ZK f*: # 5 0 < f*: I6H3 '$ =K Ye5 4 B ^6& ; :83 ¥ :# D #ﻫﻔﺖ ﻛﺲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را در ﺳﺎﻳﻪ ﻋﺮش ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺎي ﻣﻲدﻫﺪ ،در روزي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﺎﻳﻪاي ﺟﺰ ﺳﺎﻳﻪ اوﻧﻴﺴﺖ :زﻣﺎﻣﺪار ﻋﺎدل ،ﺟﻮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻋﺒﺎدت ﺧﺪا رﺷﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ،دو ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا ﺑﺎﻫﻢ دوﺳﺘﻲ ﻧﻤﻮده ﺑﺮاي او ﺑﺎﻫﻢ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در راه او از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ،ﻣﺮدي ﻛﻪ دل وي آوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ؛ از ﻫﻤﺎنﮔﺎه ﻛﻪاز آن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﻣﺠﺪدا ﺑﻪﺳﻮي آن ﺑﺮﮔﺮدد، ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺧﻠﻮتﺧﻮﻳﺶ ﺧﺪا را ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﭘﺮ از اﺷﻚ ﻣﻲﺷﻮد، ﻣﺮدي ﻛﻪ زﻧﻲ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﺎه و ﺟﻤﺎل او را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ،اﻣﺎ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻣﻦ ازﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ و ﻣﺮدي ﻛﻪ ﺻﺪﻗﻪاي را اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن راﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ دﺳﺖ ﭼﭙﺶ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ اﻧﻔﺎقﻛﺮده اﺳﺖ« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺻﺪﻗﻪ اﻟﺴﺮ ﺗﻄﻔﻲء ﻏﻀﺐ اﻟﺮب ﻋﺰوﺟﻞ: ﺻﺪﻗﻪ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ،ﺧﺸﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ را ﻓﺮو ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ«. اﺑﻦاﺑﻲ ﺣﺎﺗﻢ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا ﻋﻤﺮ ﻧﺼﻒ ﻣﺎﻟﺶ را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آورد و آن را ﺗﻘﺪﻳﻢ اﻳﺸﺎن ﻛﺮد و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي ﻋﻤﺮ! ﭘﺸﺖ ﺳﺮت ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادهات ﭼﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي؟« ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ :ﻧﺼﻒ ﻣﺎﻟﻢ را .اﻣﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻘﺪﻳﻢ آن ﺣﻀﺮتص ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻧﻬﺎن داﺷﺘﻦ آن ﺳﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺖ ،ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ آن را ﺣﺘﻲ از ﺧﻮدش ﻧﻴﺰ ﭘﻨﻬﺎن دارد ،رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادهات ﭼﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي اي اﺑﻮﺑﻜﺮ؟«ﮔﻔﺖ :وﻋﺪه ﺧﺪا و وﻋﺪه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را .ﻋﻤﺮ ﭼﻮن اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا را ﺷﻨﻴﺪ ،ﮔﺮﻳﺴﺖ وﮔﻔﺖ :ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﻓﺪاﻳﺖ ﺑﺎد اي اﺑﻮﺑﻜﺮ! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﻣﻦ و ﺗﻮ ﺑﺎﻫﻢ در ﻛﺎر ﺧﻴﺮي ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪادﻳﻢ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮ در آن ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻲ.
264
zyx w vutsrqpon mlkj {| }~_` jihg fedcba »ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻔﺎر »ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »ﺑﻠﻜﻪﺧﺪا ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﻼم درآوري و ﭘﺬﻳﺮاي اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﺷﺮع ﮔﺮداﻧﻲ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪا ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ راه ﺧﻴﺮ و ﺳﻌﺎدتاﺳﺖ ،ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﭘﺲ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﺗﺒﻠﻴﻎ ،ارﺷﺎد وراﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻴﺮ اﺳﺖ و ﺑﺲ. اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺗﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺳﺘﻮر ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﺮ اﻫﻞ اﺳﻼم ﺻﺪﻗﻪ ﻧﻜﻨﻴﺪ ،اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰولآن ،اﻳﺸﺎن ﺻﺪﻗﻪ دادن ﺑﻪ ﻫﺮﻓﺮد ﺳﺎﺋﻠﻲ را -از ﻫﺮدﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ -اﺟﺎزه دادﻧﺪ« .ازاﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ در ﻣﻴﺎن ﻋﺮﻓﺎ راﻳﺞ ﺷﺪ ﻛﻪ» :ﻧﺎﻧﺶ دﻫﻴﺪ و از اﻳﻤﺎﻧﺶ ﻧﭙﺮﺳﻴﺪ«. »و ﻫﺮ ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﺎ ﻛﻢ »ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ« و ﺧﺪا را از آن ﺳﻮدي ﻧﻴﺴﺖ ،ﭼﻪ او از ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ »و ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﻔﺎقﻛﻨﻴﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﻃﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ :اﻧﻔﺎق ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻘﺒﻮل ،ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺿﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ »و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ اﻧﻔﺎق ﻛﺮدﻳﺪ ،ﭘﺎداش آن ﺑﻪﻃﻮر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺳﺘﻤﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﻓﺖ« ﭘﺲ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺻﺪﻗﻪ دﻫﻨﺪه ،ﺑﺮاي ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪا اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﭘﺎداش وي ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ او ﻣﻲرﺳﺪ و دﻳﮕﺮ او ﻣﺴﺌﻮل اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪﻗﻪ وي ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺨﺺ ﺧﻮﺑﻲ رﺳﻴﺪه ،ﻳﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺨﺺ ﺑﺪي زﻳﺮا او ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل -ﺑﻨﺎ ﺑﺮﻧﻴﺖ ﺧﻮد -ﺻﺎﺣﺐ ﺛﻮاب اﺳﺖ.
265
u t s r q p o n m l k £¢¡~} |{zyxwv «ª©¨§ ¦¥¤ »ﺻﺪﻗﺎت ﺑﺮاي ﻓﻘﺮاﻳﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﺪﻗﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي آن ﺗﻬﻴﺪﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺪﻫﻴﺪ »ﻛﻪ ﺧﻮد را وﻗﻒ در راه ﺧﺪا ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﺑﺎ ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه »و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در زﻣﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺮاي ﺗﺠﺎرت ﻳﺎ زراﻋﺖ و اﻣﺜﺎل آن از ﻣﺸﺎﻏﻞ دﻳﮕﺮ ،ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺨﺎرج زﻧﺪﮔﻲ ،ﭼﺮاﻛﻪ ﺗﻤﺎم وﻗﺖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺮاي آن وﻗﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻳﺎ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ در ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و رﺳﻮل وي ﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻫﻤﭽﻮن اﺻﺤﺎب ﺻﻔﻪ 1ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﺷﺐ و روز در ﻣﺴﺠﺪ اﻟﻨﺒﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪﻋﺒﺎدت و ﺗﻼوت ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮده ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ در ﺗﻤﺎم ﻏﺰوات و ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ داوﻃﻠﺐ ﺟﻬﺎد ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ ،اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن اﻳﺸﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ. ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﻴﺎن اﺣﻜﺎم ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺗﻜﺪي در اﺳﻼم ﺣﺮام اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺿﺮورﺗﻲ ،ﭘﺲ ﺗﻜﺪي ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دارد ،ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ :? 7 ?Q5 < +#|5 '5 =2 " )* LT&» :اﻳﻦدو را از ﮔﻨﺠﻲ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﻋﺮش رﺣﻤﺎن اﺳﺖ ،داده ﺷﺪهام« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ78,5 7 6 " Y*l$ &' "p : :*> 0 5ﻫﺮ ﻛﺲ دو آﻳﻪ آﺧﺮ ﺳﻮرهﺑﻘﺮه را در ﺷﺒﻲ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ،اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ او را ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ« .ﻳﻌﻨﻲ :داﻓﻊ ﻫﺮ ﺷﺮ وﺑﻼﻳﻲ از اوﺳﺖ .اﺣﺎدﻳﺚ وارده در ﻓﻀﻞ اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ .اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﭼﻮن آﻳﻪ ﴿ ﴾ ...j i h gﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﺷﺪ ،ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺖ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮ و اﻣﺘﺖ را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺳﺘﻮده اﺳﺖ ،ﻟﺬا از او ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪات اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد. ﭘﺲرﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﴾...ª© ¨§﴿ :ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ آﻳﻪ«...
286
ﺧﻼﺻﻪ اﺣﻜﺎم ﺳﻪ آﻳﻪ ﻓﻮق اﻳﻦ اﺳﺖ: -1اﻳﻤﺎن ﺗﺠﺰﻳﻪﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ وﺣﻲ و اﺑﻼغ ﻧﻤﻮده و ﺑﻪ ﺑﺮﺣﻖ ﺑﻮدن ﺗﻤﺎم رﺳﺎﻟﺘﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. -2اﻳﻤﺎن ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻃﺎﻋﺖ اﺳﺖ. -3اﺳﻼم دﻳﻦ ﺳﻬﻮﻟﺖ و آﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﭘﻴﺮوان ﺧﻮﻳﺶ را در ﺣﺪ ﺗﻮان آﻧﻬﺎ ﻣﻜﻠﻒ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ،ﻧﻪ ﺑﻴﺶ از آن. -4ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ،ﻓﺮدي اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﺎر ﮔﻨﺎه دﻳﮕﺮي را ﺑﺮ ﻧﻤﻲدارد. -5ﮔﻨﺎه و ﻣﺆاﺧﺬه ،از دو ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻄﺎ و ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ،ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
287
﴿ﺳﻮره آل ﻋﻤﺮان﴾ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و داراي ) (200آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﺪان ﺳﺒﺐ «آل ﻋﻤﺮان« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ داﺳﺘﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﻤﺮان ﭘﺪر ﻣﺮﻳﻢ و ﺷﺮح رﺧﺪاد ﺗﻮﻟﺪ ﻋﻴﺴﻲ :در آن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ.ﺳﻮره ﺑﻘﺮه و آل ﻋﻤﺮان ﻣﺸﺘﺮﻛﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم «زﻫﺮاوﻳﻦ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ دوﺳﻮره ،ﺑﺴﺎن دو ﻧﻮر روﺷﻨﮕﺮ؛ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻓﺮوغ ﻫﺪاﻳﺘﺒﺨﺶ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ .ﻳﺎ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻳﻦ دو ﺳﻮره ،در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻧﻮري ﺗﻤﺎم ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺷﻮد .ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺳﻮره ،ﻣﺘﻀﻤﻦ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﻳﻦ ﺳﻮره اﺟﻤﺎﻋﺎ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ. اﺑﻦاﺑﻲ ﺣﺎﺗﻢ ،اﺑﻦ ﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ،اﺑﻦاﺳﺤﺎق و اﺑﻦﻣﻨﺬر در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻏﺎز اﻳﻦﺳﻮره ﺗﺎ آﻳﻪ ﻫﺸﺘﺎد و ﺳﻮم آن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﻳﻦ آﻳﺎت درﺑﺎره وﻓﺪ )ﻫﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ( ﻧﺼﺎراي ﻧﺠﺮان ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺷﺼﺖ ﺳﻮار ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪآﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻬﺎرده ﺗﻦ از اﺷﺮاف آﻧﺎن ،از ﺟﻤﻠﻪ رﺋﻴﺲ ،وزﻳﺮ و اﺳﻘﻒﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ درﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ .آﻧﻬﺎ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺑﺎره ﻋﻴﺴﻲ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶﻣﻨﺎﻇﺮه ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت ﻧﺎزلﺷﺪ و ﺳﻴﻤﺎي ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ را از ﻣﻴﺎنﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن ،ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ. ﻓﻀﻴﻠﺖ آن :در ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره و ﺳﻮره ﺑﻘﺮه ـ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺸﺘﺮك ـ اﺣﺎدﻳﺜﻲرواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﻬﺎ در آﻏﺎز ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه« ﻧﻘﻞ ﺷﺪ ،از آن ﺟﻤﻠﻪاﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺴﻠﻢ از ﻧﻮاسﺑﻦﺳﻤﻌﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ، ﻗﺮآن و اﻫﻞ آن ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ،آورده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﻮرهﻫﺎي ﺑﻘﺮه و آلﻋﻤﺮان ،ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آﻧﻬﺎ ﻗﺮاردارﻧﺪ«.
288
CBA ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﻨﺪه وﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن BA »اﻟﻒ .ﻻم .ﻣﻴﻢ« ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻣﺮاد ﺧﻮﻳﺶ از آوردن اﻳﻦ ﺣﺮوف در آﻏﺎزﺳﻮرهﻫﺎ، داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ .ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ ،در آﻏﺎز ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه« ﻧﻴﺰﮔﺬﺷﺖ. J I H G F E D C »اﷲ؛ ﺟﺰ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻧﻴﺴﺖ ،ﺣﻲ ﻗﻴﻮم اﺳﺖ« ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﺣﻲ« و »ﻗﻴﻮم« ،در ﺳﻮره»ﺑﻘﺮه/آﻳﻪ «255ﮔﺬﺷﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آﻧﺠﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و آﻳﻪاﻟﻜﺮﺳﻲ ﺣﺎﻣﻞ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. VU T S R Q P ON M L K اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺧﺪاوﻧﺪ »اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را »ﺑﻪ ﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪراﺳﺘﻲ و ﺑﻪ ﺣﺠﺖ ﻏﺎﻟﺐ »ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮد ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺼﺪق اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻮاﻓﻖاﺳﺖ ﺑﺎ »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« از ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ »و ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ را ﻓﺮودآورد« ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﻴﺴﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم .ﺗﻮرات :ﻛﻠﻤﻪ ﻋﺒﺮي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﺖ وﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭘﻨﺞ ﺳﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از :ﺳﻔﺮ ﺗﻜﻮﻳﻦ ،ﺳﻔﺮ ﺧﺮوج ،ﺳﻔﺮﻻوﻳﻴﻦ ،ﺳﻔﺮ ﻋﺪد و ﺳﻔﺮ ﺗﺸﻨﻴﻪ اﺷﺘﺮاع .و ﺑﻪ آن «ﻋﻬﺪ ﻗﺪﻳﻢ« ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ .اﻧﺠﻴﻞ:ﻛﻠﻤﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ «ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺟﺪﻳﺪ« ،ﻳﺎ »ﺑﺸﺎرت« اﺳﺖ و آن را »ﻋﻬﺪﺟﺪﻳﺪ« ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﻴﺮت ﻣﺴﻴﺢ و ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﻌﺎﻟﻴﻢ وي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
289
k j i h g fe d c b a ` _ ^ ]\[ Z Y X W »ﭘﻴﺶ از آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ را ﭘﻴﺶ از ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻗﺮآن ﻓﺮود آورد »ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻤﺎم ﺑﺸﺮﻳﺖ در زﻣﺎن رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ .ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻣﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از آن ﺑﺨﺶ ازﺷﺮاﻳﻊ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺳﺎﺑﻖ ﻛﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ،ﻣﻜﻠﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪﺷﺮط آن ﻛﻪ درﻗﺮآن ﻳﺎ ﺳﻨﺖ ﺻﺤﻴﺢ، از آن اﻣﻮر ﺑﺮ وﺟﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ و اﺛﺒﺎت آﻧﻬﺎ ذﻛﺮي رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »وﻓﺮﻗﺎن را ﻧﺎزل ﻛﺮد« ﻓﺮﻗﺎن: ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮﻋﻴﺴﻲ و ﻏﻴﺮ آن از اﻣﻮر، ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪاﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ ،ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ در ﭘﻴﺶ دارﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﺎﻟﺐ« و »ﺻﺎﺣﺐاﻧﺘﻘﺎم« ﺳﺨﺖ و ﺑﺰرﮔﻲ »اﺳﺖ« ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻛﻪ آﻳﺎت او را ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﻧﻘﻤﺖ :ﻣﺠﺎزات اﺳﺖ .ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﻓﻼﻧﻲ از ﻓﻼﻧﻲ اﻧﺘﻘﺎمﮔﺮﻓﺖ«؛ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺟﺮم ﺳﺎﺑﻘﺶ ،او را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ. w v u t s r q p o n m l »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﺧﺪا ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﻧﻪ در زﻣﻴﻦ و ﻧﻪ در آﺳﻤﺎن« و از ﺟﻤﻠﻪآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ وي ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ،اﻳﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﻔﺮ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ .آﺳﻤﺎن وزﻣﻴﻦ را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻳﺎد ﻛﺮد زﻳﺮا ﺣﺲ ﺑﺸﺮي از ﻣﺤﺪوده آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻮاﻟﻢ دﻳﮕﺮ ﻓﺮاﺗﺮﻧﻤﻲرود. fe d c b a ` _~ } | { zy x »اوﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ در رﺣﻤﻬﺎ ﺻﻮرﺗﮕﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ« از ﭘﺴﺮ ودﺧﺘﺮ ،زﻳﺒﺎ و زﺷﺖ ،ﺳﻴﺎه و ﺳﻔﻴﺪ ،ﺑﻠﻨﺪ و ﻛﻮﺗﺎه ،و ﻧﻴﺰ ﺷﻜﻞدادن ﺑﻪ اﻋﻀﺎ؛ اﻋﻢ ازﭼﺸﻢ و ﮔﻮش و ﺑﻴﻨﻲ و ﻏﻴﺮ آن از اﻧﺪاﻣﻬﺎ و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ،آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻃﺒﺎﻳﻊ ،اﺧﻼﻗﻴﺎت، ﺣﺎﻣﻞﻫﺎي وراﺛﺘﻲ و ﻏﻴﺮه »ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ آن ﺗﻮاﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ در ﻣﻠﻜﺶﻏﺎﻟﺐ و در آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺻﻨﻌﺶ ،ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ.
290
x w v u ts r q p o n m l k j i h g ¬ « ª ©¨ § ¦ ¥ ¤ £¢ ¡ ~ } | { z y ® ¯ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° »اوﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب« ﻗﺮآن »را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن آﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢاﺳﺖ« ﻣﺤﻜﻢ :آﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ وﺿﻮح و روﺷﻨﻲاش اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ وﺟﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي را ﻧﺪارد ،ﻟﺬا ﺻﺮف ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن ،ﻣﻔﻴﺪ ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ از آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، ﭘﺲ در آن اﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﺮﻳﻒ از ﻣﻌﻨﻲ و وﺟﻪ ﺣﻘﻴﻘﻲ آن وﺟﻮد ﻧﺪارد»آﻧﻬﺎ اماﻟﻜﺘﺎب اﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢ ،اﺻﻞ و اﺳﺎس ﻗﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎهآن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ آﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ ﺳﻮيآﻧﻬﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ وﺟﻪ و ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ آن داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ»:آﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢ؛ ﺣﺠﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ،ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه ﺑﻨﺪﮔﺎن و دﻓﻊﻛﻨﻨﺪه دﺷﻤﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰاز آن ﻣﻌﺎﻧﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ وﺿﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ«» .وﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت اﺳﺖ« ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ :آﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺄوﻳﻞ در ﻣﻌﻨﻲ آن وﺟﻮد دارد و اﻳﻦ ﺗﺸﺎﺑﻪ ،ﻳﺎ از ﺧﻔﺎ و ﻋﺪم واﺿﺢﺑﻮدن ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮاد ،ﻳﺎ وﺟﻮد اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪد در آن و ﻳﺎ ﺗﺮدد در ﻣﻴﺎن ﭼﻨﺪ وﺟﻪﺗﻔﺴﻴﺮي ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ اواﻳﻞ ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻮرهﻫﺎ .ﻗﺮﻃﺒﻲﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻢ آن را ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻣﻨﺤﺼﺮﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﻛﺴﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﺑﺮ آن آﮔﺎه ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻮن وﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲﻗﻴﺎﻣﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از اﻣﻮر ﻏﻴﺐ«. ﻋﻠﺖ وﺟﻮد آﻳﺎت ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ـ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮانﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ ﻣﺮدم ﻧﺎزل ﺷﺪه ـ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن راﺳﺘﻴﻦ از اﻓﺮاد ﺳﺴﺖ اﻳﻤﺎنو روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲاﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﺎت اﻟﻬﻲاﻧﺪﻳﺸﻪ ،ﺗﺪﻗﻴﻖ و ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از ﻛﮋروي در ﻗﺮآن ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ. »اﻣﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن زﻳﻎ اﺳﺖ« زﻳﻎ :ﻣﻴﻞ و اﻧﺤﺮاف از ﺣﻖ اﺳﺖ .آري! آﻧﺎن »ﺑﺮاي ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﻳﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰي و ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدن ﻣﺮدم در دﻳﻨﺸﺎن و ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن »و در ﻃﻠﺐ ﺗﺄوﻳﻞ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻃﻠﺐ ﺗﺄوﻳﻞ آﻳﺎت ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﺑﺮ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ 291
دﻟﺨﻮاﻫﺸﺎن و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻣﺬاﻫﺐ ﻓﺎﺳﺪﺷﺎن اﺳﺖ »از ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﻗﺮآن ﭼﻨﮓ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﻚو ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺮ اﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و آن ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت را در ﺑﺪﻋﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮآن ﻗﺮاردارﻧﺪ ،دﻟﻴﻞ وﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ »ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ آن« آﻳﺎت ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ »را ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ و راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: راﺳﺨﺎن و رﻳﺸﻪداران در ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺰ ،ﺗﺄوﻳﻞﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت را ﻣﻲداﻧﻨﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ» :ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻫﻤﻪﻗﺮآن ـ اﻋﻢ از ﻣﺤﻜﻢ و ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ آن ـ اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ »ﻫﻤﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻗﺮآن از ﺑﺎرﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ،ﭘﺲ اﺧﺘﻼﻓﻲدر آن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آن اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ،ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ آن را ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻت ﻣﺘﻌﺪدي دارد ،ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﻜﻢ آن ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﺟﺰ ﺣﻖ را ﻧﺪارد، ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ وارﺟﺎع ﻣﻲدﻫﻴﻢ و ﺑﺪﻳﻦوﺳﻴﻠﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮاد از ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﺎ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد .اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﻦ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت را ﻣﻲداﻧﻨﺪ« .ﺳﺨﻦ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻋﻴﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪا »در ﺣﻖ وي ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ := H*5 D0T "5 )83 )05p :ﺧﺪاﻳﺎ! او را در دﻳﻦ ﻓﻘﻴﻪ و داﻧﺎ ﻛﻦ و ﺗﺄوﻳﻞ را ﺑﻪ او ﺑﻴﺎﻣﻮز«. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ ،ﻣﻌﻨﺎي ﴾...® ¬ « ª ©¨ § ¦ ¥ ¤﴿ :اﻳﻦاﺳﺖ :ﺗﺄوﻳﻞ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ را ﺟﺰ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ،ﺣﺘﻲ راﺳﺨﺎن و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪﻣﺎن درﻋﻠﻢ ﻫﻢ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻮل ،در ﻗﺮاﺋﺖ ،ﺑﺮ ﻛﻠﻤﻪ «اﷲ« وﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد و در اﻳﻦﺻﻮرت ،ﻋﺒﺎرت: ﴿ ﴾...¬«ªﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﺄﻧﻔﻪ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ آنﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد» :راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ازﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻣﺎ ﻣﻌﻨﻲ و ﺗﺄوﻳﻞ آن را ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ« .ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﻮل؛ ﻣﺮاد از ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ :ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﭼﻮن وﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﻣﺎﻫﻴﺖ روح و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ »و ﺟﺰ ﺧﺮدﻣﻨﺪان ﻛﺴﻲ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد«. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ ﻣﻮرد ﺳﺆالﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ،در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪy " ,0' W8* A5 ,# D $ "§ p : #L$ T
292
:05 Y}5" /5Q3 ,K3ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮرد ،زﺑﺎن او راﺳﺖ ﮔﻮﻳﺪ ،ﻗﻠﺐ او ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﻔﺖ را در ﺷﻜﻢ وﻓﺮج ﺧﻮد ﻧﮕﺎه دارد، او از راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ اﺳﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮدﻧﺪ ،آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭼﻮنﻛﺴﺎﻧﻲ را دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ]ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺘﻨﻪﮔﺮﻧﺪ[ ﭘﺲ از آﻧﺎن ﺣﺬرﻛﻨﻴﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ از اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪرﺳﻮلﺧﺪا »در ﺗﻔﺴﻴﺮ y x w v u ﴿ :
﴾}|{zﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ»:ﻫﻢ اﻟﺨﻮارج :آن )ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن ﻛﺞ رو( ﺧﻮارج اﻧﺪ« .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ،اﮔﺮ ﻫﻢ ﺣﺪﻳﺚ ﻣﻮﻗﻮف ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺨﻦ ﺻﺤﺎﺑﻲ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻣﻌﻨﻲ آن ﺻﺤﻴﺢاﺳﺖ زﻳﺮا اوﻟﻴﻦ ﺑﺪﻋﺘﻲ ﻛﻪ در اﺳﻼم ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ،ﻓﺘﻨﻪ ﺧﻮارج ﺑﻮد«. ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﻪ دﻳﮕﺮي ﻗﺮآن را ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ﴾hg f﴿ :
»اﻳﻦ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎت آن ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﺤﻜﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ« ]ﻫﻮد .[1 /ﻣﺮاد از آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﻼﻣﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺣﻖ ،داراي اﻟﻔﺎﻇﻲ ﻓﺼﻴﺢ وﻣﻌﺎﻧﻲاي ﺻﺤﻴﺢ ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد .در آﻳﻪ دﻳﮕﺮي ﺗﻤﺎمﻗﺮآن ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪه X ﴿ :
» ﴾ ] \ [ Z Yﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦﻛﻼم را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ« ]زﻣﺮ ،[23/ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ در زﻳﺒﺎﻳﻲ ،راﺳﺘﻲ، ﻫﺪاﻳﺖﮔﺮي و ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻮدن از ﺗﻨﺎﻗﺾ ،ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﺳﺖ ،ﻟﺬا ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺎ آﻳﻪ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ درﺗﻀﺎد ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻴﺎن آﻳﺎت ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺎرﺿﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد. اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻧﺼﺎراي ﻧﺠﺮان ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ وﻗﺘﻲ ازﺧﻮدش در ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ،ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ» :ﻧﺤﻦ :ﻣﺎ« ،و »اﻧﺎ :ﻣﺎ« را ﺑﻪﻛﺎرﻣﻲﺑﺮد ،و اﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﺑﺮاي ﺟﻤﻊاﻧﺪ ،ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮم ﺳﻪ ﺧﺪاﺳﺖ« .ﭘﺎك و ﺑﺮﺗﺮاﺳﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ .ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪن اﻳﻦ ﻣﻮارد ﺑﻪﺳﻮي آﻳﺎت ﻣﺤﻜﻢ
293
ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺘﻮر داد ،ﭼﻮن آﻳﻪ) ﴾D C B A﴿ :ﺑﮕﻮ :اﷲ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ( ،و آﻳﻪ i h﴿ :
) ﴾ k jﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ(. ½ ¾ ¿ ÍÌ Ë Ê ÉÈ Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از راﺳﺨﺎن در ﻋﻠﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ :آﻧﺎن ﭼﻮن ﭘﻴﺮوان ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ و ﻛﮋروان از راه راﺳﺖ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ،ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ» :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدي« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ »دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن را دﺳﺘﺨﻮش اﻧﺤﺮاف ﻧﮕﺮدان« ﻳﻌﻨﻲ :دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن را ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻮدن از ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﻣﻨﺤﺮف ﻧﮕﺮدان ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ دﻟﻬﺎيﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺴﻴﺎرﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ,b 4085 08 p : ' :/# UT +,0اي ﮔﺮداﻧﻨﺪه دﻟﻬﺎ! دﻟﻢ را ﺑﺮدﻳﻨﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺪار«» .و رﺣﻤﺘﻲ« ﺑﺰرگ و وﺳﻴﻊ ﻓﻘﻂ »از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺎ ارزاﻧﻲ دار ،ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﺨﺸﻨﺪهاي« و ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﻲ ،ﺑﺨﺸﺸﻲ ﻓﺮاوان ﻋﻨﺎﻳﺖﻣﻲﻛﻨﻲ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ از ﻋﺎﻳﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻮن ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ؛ اﻳﻦ دﻋﺎ راﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ|*& ,/, & p : :76l o% ( , * ( )# Iﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﺴﺘﻲآوري ﺷﺮاب اﺳﺖ وﻫﺮ ﻣﺴﺘﻲآوري ﺣﺮام اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺷﺮاب ﻧﻮﺷﻴﺪ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻣﺮد ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﻪ آن ﻣﻌﺘﺎد ﺑﻮد و از آن ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﺮده ﺑﻮد ،آن را در آﺧﺮت ﻧﻤﻲﻧﻮﺷﺪ«.
668
ba ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q fe d c ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﻪ ﺳﺎﺑﻖ ﺣﻜﻢ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر را اﻋﻼم ﻛﺮد ،اﻛﻨﻮن در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺣﻜﻤﺖ ﺗﺤﺮﻳﻢ آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر ،ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﻴﻨﻪ ﺑﻴﻨﺪازد« اﻳﻦ از ﻣﻔﺎﺳﺪ دﻧﻴﻮي ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎراﺳﺖ »و« از ﻣﻔﺎﺳﺪ دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ در آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ ،از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ» :ﺷﻤﺎ را از ﻳﺎد اﷲ و از ﻧﻤﺎز ﺑﺎزدارد ﭘﺲ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲدارﻳﺪ؟« و ازآﻧﻬﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎزﻣﻲاﻳﺴﺘﻴﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ :دﻳﮕﺮ ﺑﺲ اﺳﺖ ،ﺑﺎزاﻳﺴﺘﻴﺪ! ﻋﻤﺮ ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺷﻨﻴﺪ ،ﻓﺮﻣﻮد: ﺑﺎزاﻳﺴﺘﺎدﻳﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﺣﻨﺎف ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ :ﺑﺎزي ﺑﺎ ﻧﺮد ،ﺷﻄﺮﻧﺞ ،ﻗﺎب ﻗﻤﺎر ،ﻣﻨﻘﻞ ﭼﻴﻨﻲ ،ورق و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻜﺮوه ﺗﺤﺮﻳﻤﻲ اﺳﺖ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻤﺎر ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ اﻣﺎ اﻣﺎم اﺑﻮﻳﻮﺳﻒ ﺑﺎزي ﺑﺎ ﺷﻄﺮﻧﺞ را ﻣﺒﺎح داﻧﺴﺘﻪ ،ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻛﻪ: 1ـ ﺑﺎزي ﺷﻄﺮﻧﺞ ﺑﺎ ﻗﻤﺎر ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ. 2ـ ﺷﺨﺺ ﺑﻪﻃﻮر داﻳﻢ ﺑﻪ آن ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ. 3ـ ﺑﻪ واﺟﺒﻲ از واﺟﺒﺎت وي ﺧﻠﻞ وارد ﻧﺴﺎزد. 4ـ ﺑﺮ آن ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻧﺨﻮرد. u t sr qpo n m lkj i h g »و از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ« از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش، ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺮس و ﺣﺬر از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ را ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻳﻜﺠﺎ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »ﭘﺲ اﮔﺮ رو ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﺪ« از ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري و ﺗﺮس از ﺧﺪا و اﻃﺎﻋﺖ رﺳﻮﻟﺶص »ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺟﺰ ﭘﻴﺎم رﺳﺎﻧﺪن آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﺻﻮرت ،ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ وارد ﻧﺴﺎﺧﺘﻪاﻳﺪ زﻳﺮا ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ وي ﻓﻘﻂ اﺑﻼغ آﻳﺎت اﺳﺖ و ﺑﺲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﺧﻮد زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪهاﻳﺪ؛ ﭼﺮاﻛﻪ از ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮﻳﺶ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ.
669
e d c b a ` _ ~}|{ z yxwv o n m l kj i hg f »ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ،در آﻧﭽﻪ ﺧﻮردﻧﺪ« ﻗﺒﻞ ازﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب ،از ﻫﺮ ﻧﻮع ﺧﻮراﻛﻲ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲاي ﻛﻪ ﻣﻴﻞ داﺷﺘﻨﺪ »ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﭼﻮن ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﺮا ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﭼﻮن ﺷﺮك وﻏﻴﺮه، ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدﻧﺪ »و اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎز ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ« وﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﺷﺪ ،ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺒﺎح ﺑﻮد »و اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻢ آن »و ﺑﺎز ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ« و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎريﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﺗﺤﺮﻳﻢ ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﺷﺪ و ﻗﺒﻼ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺒﺎح ﺑﻮد »و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ. ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮا و اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اول ذﻛﺮ ﺷﺪ؛ ﺗﺤﻘﻖ اﺻﻞ ﺗﻘﻮا و اﺻﻞ اﻳﻤﺎن در آﻧﺎن اﺳﺖ، ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮا و اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎر دوم ذﻛﺮ ﺷﺪ؛ ﺛﺒﺎت و دوام اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺗﻘﻮا و اﻳﻤﺎن اﺳﺖ و ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮاي ﺳﻮم؛ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻇﻠﻢ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن و اﺣﺴﺎن و ﻣﻮاﺳﺎت ﺑﺎ آﻧﺎن اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮاي اول؛ ﺧﻮدداري از ﺷﺮك ،ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮاي دوم؛ ﺧﻮدداري از ﻣﺤﺮﻣﺎت و ﻣﺮاد از ﺗﻘﻮاي ﺳﻮم؛ ﺧﻮدداري از ﺷﺒﻬﺎت اﺳﺖ »و اﷲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد«. ﺳﺒﺐ ﻧﺰول :ﭼﻮن آﻳﻪ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪ ،ﮔﺮوﻫﻲ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺎ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﺮﻳﻢ درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ دم ﻣﺮگ ﺷﺮاب ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﺗﺎ دم ﻣﺮگ اﻣﻮال ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﻗﻤﺎر را ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ و درﺣﺎﻟﻲ ﻣﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﺬاﻫﺎي ﺣﺮام در ﺷﻜﻢﺷﺎن ﺑﻮد؟ ﭘﺲآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن آﻧﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب و ﻗﻤﺎر درﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر ﻫﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ. ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪ ﺷﺮاب ،ﺑﻨﺎﺑﺮ رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﻫﺸﺘﺎد ﺷﻼق )دره( اﺳﺖ.
670
¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t s r q p ©¨ § ¦ ¥ ¤ £ »اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﺷﻜﺎر ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس ﺷﻤﺎ و ﻧﻴﺰهﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮاﻫﺪ آزﻣﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺷﻜﺎر آﻣﺎدهاي ﻣﻲآزﻣﺎﻳﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﻪﺗﻴﺮاﻧﺪازي ،راﻧﺪن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺷﻜﺎري و ﺗﻌﻘﻴﺐ و دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ آن ﺷﻜﺎرﻫﺎ ـ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر آزﻣﺎﻳﺸﺘﺎن ـ ﻫﻤﻪ در دﺳﺘﺮس و در ﺑﺮد ﻧﻴﺰهﻫﺎﻳﺘﺎن ﻗﺮارداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .آري! ﺷﻜﺎر ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد ﺗﺄﻣﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎدي اﻋﺮاب ﺑﻮد و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻢ آن در ﺣﺎل اﺣﺮام و در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺮم ،ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶﻗﺮار داد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﺑﺎ ﻋﺪم ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪود ﻣﻘﺮره در روز ﺷﻨﺒﻪ ،ﻣﻮردآزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار داد »ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺪارد ﻛﻪ ﭼﻪﻛﺴﻲ ﻏﺎﻳﺒﺎﻧﻪ از وي ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ را ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﻮاﻫﺪ داد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻇﻬﻮر ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺪارد ﻛﻪ ﭼﻪﻛﺴﻲ از ﺷﻤﺎ ﭘﻨﻬﺎن از ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم ،از او ﭘﺮوا ﻣﻲدارد ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از او در ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﻣﺮدم ﭘﺮوا ﻣﻲدارد زﻳﺮا ﭘﺮوا داﺷﺘﻦ ازﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻏﺎﻳﺒﺎﻧﻪ و ﻧﻬﺎن ازﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﻣﺮدم ،ﺧﻮد ﺑﺮﻫﺎن اﻳﻤﺎن اﺳﺖ »ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻌﺪ از آن ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ ،ﺑﺮاي اوﺳﺖ ﻋﺬاب دردﻧﺎك« ﺑﻪﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ وي ﺑﺎ اﻣﺮ و ﺷﺮع اﻟﻬﻲ. ﻣﻘﺎﺗﻞ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ در ﻋﻤﺮه ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ،آنﮔﺎه ﻛﻪ اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﺟﺎﻧﻮران و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺤﻞ اردوﻳﺸﺎن درآﻣﺪه و آن ﻣﺤﻞ را ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪﻧﺪ، ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اﻳﺸﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻊ اﻧﺒﻮﻫﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺷﻜﺎري را ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را ازﻛﺸﺘﻦ ﺷﻜﺎر در ﺣﺎل اﺣﺮام ﻧﻬﻲ ﻛﺮد. ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺘﻤﺮار دارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:
671
À¿¾½ ¼»º ¹ ¸ ¶ µ´³² ± ° ¯ ® ¬ « ª ÄÃÂÁ
Å
ÈÇÆ
ÍÌËÊÉ
Î
âáàßÞÝÜÛÚÙØ×ÖÕÔÓÒÑÐÏ »اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺤﺮﻣﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﺣﺞ ﻳﺎ ﻋﻤﺮه ﻳﺎ ﻫﺮ دو، اﺣﺮام ﺑﺴﺘﻪاﻳﺪ »ﺷﻜﺎر را ﻧﻜﺸﻴﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻋﻤﺪا آن را ﺑﻜﺸﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺣﺎﻟﻲ آن را ﺑﻜﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻳﺎدآورﻧﺪه اﺣﺮام ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ،ﻳﺎ از ﺣﺮﻣﺖ ﻛﺸﺘﻦ آن آﮔﺎه اﺳﺖ »ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻔﺎرهاي ﺑﺪﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ وي ﺗﺤﻤﻞ ﻛﻴﻔﺮ و ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻔﺎرهاي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﺸﺘﻪ؛ واﺟﺐ اﺳﺖ »از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺷﺘﺮ ،ﻳﺎ ﮔﺎو ،ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ »ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آن ﺟﺰا و ﻛﻴﻔﺮ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮدن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ »دو ﺗﻦ ﻋﺎدل از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :دو ﻣﺮد ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ از ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ آن ﺣﻜﻢ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن آن دو ﺑﻪ آن ﺣﻜﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ،آن ﻛﻔﺎره ﺑﺮ وي ﻻزم ﻣﻲﺷﻮد »و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺪي ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ دو ﺗﻦ ﺣﻜﻢ ﻋﺎدل ﺑﻪ ﻛﻔﺎره ﺣﻜﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺎ آن ﺣﻴﻮان ﻛﻔﺎره ،ﻫﻤﺎن ﻛﺎري اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎﻗﺮﺑﺎﻧﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد؛ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن آن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻜﻪ و ذﺑﺢ ﻧﻤﻮدن آن در آﻧﺠﺎ .اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺮاد آﻳﻪ ﻋﻴﻦ ﻛﻌﺒﻪ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ در ﺧﻮد ﻛﻌﺒﻪ ذﺑﺢ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮاد ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺮم اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺧﻼﻓﻲ در اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ »ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻔﺎرهاي ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻃﻌﺎم دادن ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ ،ﻳﺎ ﺑﺮاﺑﺮ آن روزه ﺑﮕﻴﺮد« اﻣﺎ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻋﻤﺪ ﺷﻜﺎر را ﻣﻲﻛﺸﺪ ،ﻛﻔﺎرهاي ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺑﺮ وي ﻧﻴﺰ ﻛﻔﺎره اﺳﺖ. ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎد آوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻘﺪار ﻛﻔﺎره در ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻴﺪي را ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪاﻧﺪ .ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺟﺰاي ﺻﻴﺪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد: 1ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺻﻴﺪ را در ﺣﺮم ذﺑﺢ ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي در ﻧﺰد ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ و ﻫﻴﺄت و در ﻧﺰد اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻤﺎﺛﻠﺖ ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ و ﻫﻴﺄت ﻣﺘﻌﺬر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻣﺮاد ﻣﻤﺎﺛﻠﺖ ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ و داوران ﺑﺎﻳﺪ ﻗﻴﻤﺖ آن را ﺑﺴﻨﺠﻨﺪ ﻧﻪ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را.
672
2ـ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺻﻴﺪ ،ﺧﻮراﻛﻲاي ﺧﺮﻳﺪه و آن را ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻴﻨﺎن ﺑﺪﻫﺪ .در ﻧﺰد ﺷﺎﻓﻌﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻣﺪي از ﻃﻌﺎم و در ﻧﺰد اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻧﻴﻢ ﺻﺎع از ﮔﻨﺪم ﻳﺎﻳﻚ ﺻﺎع از ﺟﻮ ﺑﺪﻫﺪ.١ 3ـ ﺑﺠﺎي اﻃﻌﺎم ﻫﺮ ﻧﻔﺮ ﻣﺴﻜﻴﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﺴﻜﻴﻨﺎن ﻳﻚ روز روزه ﺑﺪارد .ﭘﺲ ﺟﺎﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﺳﻪ ﻧﻮع ﻛﻔﺎره ﻳﺎدﺷﺪه ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ »ﺗﺎ وﺑﺎل ﻛﺮدار ﺧﻮد را ﺑﭽﺸﺪ« وﺑﺎل :ﻳﻌﻨﻲ: ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺪ و ﺟﺰاي ﻛﺸﺘﻦ ﺷﻜﺎر را »اﷲ از آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ« از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻤﺎ ،درﻣﻮرد ﺷﻜﺎرﻛﺮدن ﺻﻴﺪ ﺣﺮم ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول ﺣﻜﻢ ﻛﻔﺎره »ﻋﻔﻮ ﻛﺮده اﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﺮ ﻛﺲﻛﻪ ﺑﺎزﮔﺮدد« ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺸﺘﻦ ﺷﻜﺎر ،ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻗﺎﻃﻊ »ﭘﺲ ﺧﺪا از او اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد« در آﺧﺮت و او را ﺑﻪﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﺎﻟﺐ و ﺻﺎﺣﺐ اﻧﺘﻘﺎم اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺣﺪود اﺳﻼم ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ .ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﻌﻨﻲاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از او ﺑﺎ وﺿﻊ ﻧﻤﻮدن ﻛﻔﺎره اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ،ﭘﺮداﺧﺖ ﻛﻔﺎره را ﺑﺮ ﺗﻜﺮارﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ،واﺟﺐﺷﻨﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،در ﻧﺰد آﻧﺎن ﺟﺰا ﺑﺎ ﺗﻜﺮار ﺷﻜﺎر ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﺟﺰايآﺧﺮت ﻣﺎﻧﻊ وﺟﻮب ﺟﺰاي دﻧﻴﺎ ﺑﺮ وي ﻧﻴﺴﺖ .اﻣﺎ ﺷﺮﻳﺢ و ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :او در اوﻟﻴﻦﺑﺎري ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﻋﻤﻞﺷﺪ، ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻔﺎره ﺑﺪﻫﺪ ،وﻟﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ،ﺑﺎر دوم ﺑﺮ وي ﺑﻪ ﻛﻔﺎره ﺣﻜﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :ﺑﺮو ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﺗﻮ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد! ﻳﻌﻨﻲ: ﮔﻨﺎه ﺗﻮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻔﺎره ﺟﺒﺮان ﺷﻮد. ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ،ﺣﻴﻮاﻧﺎت و ﺣﺸﺮات ﻣﻮذي ذﻳﻞ از ﺣﻜﻢ ﻗﺘﻞ ﺻﻴﺪ در ﺣﺎﻟﺖ اﺣﺮام ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ 1 :ـ ﻛﻼغ 2 .ـ زﻏﻦ )ﻏﻠﻴﻮاج( 3 .ـ ﻋﻘﺮب 4 .ـ ﻣﻮش 5 .ـ ﺳﮓ درﻧﺪه .و ﮔﺮگ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﮓ ﻣﻠﺤﻖ ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ در ﻛﺸﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﮔﻨﺎه و ﻛﻔﺎرهاي ﻧﻴﺴﺖ.
١ﻳﻚ ﺻﺎع ) (2751ﮔﺮم اﺳﺖ ،و ﻣﺪ ﻳﻚﭼﻬﺎرم ﺻﺎع اﺳﺖ.
673
S R QP O N M L K J IH G F E D C B A WV U T »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ« ﺣﺘﻲ در ﺣﺎل اﺣﺮام ﻧﻴﺰ »ﺷﻜﺎر درﻳﺎ ﺣﻼل ﺷﺪه اﺳﺖ« ﺷﻜﺎر درﻳﺎ :ﺷﻜﺎر ﺣﻴﻮاﻧﺎت آﺑﻲ )آﺑﺰﻳﺎن( اﺳﺖ .ﻣﺮاد از درﻳﺎ در اﻳﻨﺠﺎ :ﻫﺮ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآن ﺷﻜﺎر درﻳﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ آن آب ،آب ﻧﻬﺮ ﻳﺎ ﭼﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﺷﺪه »ﻃﻌﺎم درﻳﺎ« ﻃﻌﺎم درﻳﺎ :ﺧﻮردﻧﻲاي از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎي آن اﺳﺖ ﻛﻪ درﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون اﻓﮕﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺮ روي آب آﻳﺪ .اﻣﺎ در ﻧﺰد اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ،ﻣﺎﻫﻲ ﻣﺮدهاي ﻛﻪ ﺑﺮ روي آب درﻳﺎ ﻣﻲآﻳﺪ ،ﺧﻮرده ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﺠﺰ ﻣﺎﻫﻲ ،ﺧﻮردن ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت درﻳﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ در ﻧﺰد اﺣﻨﺎف روا ﻧﻴﺴﺖ .وﻟﻲ ﻏﻴﺮ اﺣﻨﺎف) ،ﺻﻴﺪ( را در آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﺎري ﻛﻪ از درﻳﺎ زﻧﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و )ﻃﻌﺎم( را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮدن آن را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ ،ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ .آري! ﺷﻜﺎر و ﻃﻌﺎم درﻳﺎ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ« و ﻣﻘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺎزه ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،از آن ﻧﻴﺮو ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪ »و ﺑﺮاي ﻗﺎﻓﻠﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺷﻤﺎ ﻛﻪ از آن ﺗﻮﺷﻪ ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮان ﺷﻜﺎرﺷﺪه را ﺧﺸﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻳﺎ آن را در ﻳﺨﭽﺎﻟﻬﺎ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﭼﻮن ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ـ »وﻟﻲ ﺷﻜﺎر ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ،ﻣﺎدام ﻛﻪ ﻣﺤﺮم ﺑﺎﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻟﺒﺎس اﺣﺮام ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﻜﺎر ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺮم ﺑﺮ ﻣﺤﺮم ﺣﺮام اﺳﺖ ،اﮔﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺮم آن را ﺟﻬﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﺤﺮم ﺷﻜﺎر ﻛﺮده ﺑﻮد ،ﻣﮕﺮ در رأي اﺣﻨﺎف ﻛﻪ ﺧﻮردن ﺷﻜﺎر ﺧﺸﻜﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻏﻴﺮﻣﺤﺮم ﺻﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ؛ در ﻫﺮﺣﺎل ﺑﺮاي ﻣﺤﺮم ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ،ﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻔﺎده وي ﺷﻜﺎر ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﻪ در ﻏﻴﺮ آن. ﺷﻜﺎر ﺧﺸﻜﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺧﺸﻜﻲ ﺗﺨﻢﮔﺬاري و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻧﺴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﺎرهاي از اوﻗﺎت در درﻳﺎ زﻧﺪﮔﻲﻛﻨﺪ ،ﭼﻮن ﻣﺮﻏﺎﺑﻲ »و از ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد او ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ ﭘﺮوا دارﻳﺪ« زﻳﺮا او ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ.
674
g f e dc b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X ut s r q p o n m l k j i h »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻌﺒﻪ را ﻛﻪ ﺑﻴﺖ اﻟﺤﺮام اﺳﺖ ،ﺳﺒﺐ ﻗﻮام اﻣﻮر ﻣﺮدﻣﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎﻳﻪ و ﻣﺪار ﺳﺎﻣﺎنﻳﺎﺑﻲ و اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﻣﻌﺎش و ﻣﻌﺎد و دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن »ﮔﺮداﻧﻴﺪ« زﻳﺮا در ﺣﺞ ،ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ روﻧﻖ دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد؛ آري! در ﺣﺞ ﻧﻴﺎﻳﺸﮕﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻪ اوج ﻋﺒﻮدﻳﺖ واﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺧﺎﺋﻒ و ﻫﺮاﺳﻨﺎﻛﺸﺎن اﻳﻤﻦ ﻣﻲﺷﻮد، ﺿﻌﻴﻔﺸﺎن ﻧﺼﺮت داده ﻣﻲﺷﻮد ،ﺗﺠﺎرﺷﺎن در آن ﺳﻮد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ،ﻓﻘﺮاﻳﺸﺎن در آن اﻃﻌﺎم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﺧﻴﺮا اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را ﺳﺒﺐ آﺑﺎداﻧﻲ وادياي ﻏﻴﺮﻣﺰروع ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،وﮔﺮﻧﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ اﻗﺎﻣﺖ ﻧﻤﻲﮔﺰﻳﺪ »و« ﺧﺪاوﻧﺪ »ﻣﺎه ﺣﺮام را« ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﻈﺎم و ﺳﺎﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻣﻮر ﻣﺮدم ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﻃﻮريﻛﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ـ ذواﻟﻘﻌﺪه ،ذواﻟﺤﺠﻪ ،ﻣﺤﺮم و رﺟﺐ ـ ﻧﻪ ﺧﻮﻧﻲ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ،ﻧﻪ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﻲ ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﻣﻘﺪس و ارزش ﻣﻮرداﺣﺘﺮاﻣﻲ ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ـ از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ـ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻳﻪ ﻗﻮام واﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﻣﺮدم اﺳﺖ .وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ :ﺣﺮﻣﺖ ﻗﺘﻞ و ﻗﺘﺎل ﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ،در ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺎ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﺳﺖ »و« ﺧﺪاوﻧﺪ »ﻫﺪي را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ اﻫﺪا ﻣﻲﺷﻮد »و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲﻫﺎي ﻗﻼدهدار را« ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﻈﺎم اﻣﻮر ﻣﺮدم ﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﺠﺰ ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ ،وﻗﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﺣﻴﻮان داراي ﮔﺮدنﺑﻨﺪ )ﻗﻼده( را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﻛﻨﺪ ،ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ او ﻋﺰم ﺣﺞ ﻳﺎ ﻋﻤﺮه را دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻛﺴﻲ ﻣﺘﻌﺮض وي ﻧﻤﻲﮔﺮدد .و ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻗﻼده دار را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻳﺎد ﻛﺮد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از )ﻫﺪي( اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻛﻪ ﺛﻮاب آن ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺷﻜﻮه ﺣﺞ ﺑﺎ آن ﺟﻠﻮهﮔﺮﺗﺮ اﺳﺖ »اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﺮاي آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﷲ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎﺳﺖ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﷲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ داﻧﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﺑﺮاﺳﺎس ﺣﻜﻤﺖ و ﻋﻠﻢ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ ،اﺣﻜﺎم را ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ.
675
_~ } | { z y x w v »ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ اﷲ ﺳﺨﺖ اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺣﻜﺎم وي ،ﺣﺮم ﻗﺪﺳﻲ وي و ﺣﺮﻣﺖ اﺣﺮام را ﺳﺒﻚ اﻧﮕﺎرد و ﺑﻪ ﻣﻘﺪﺳﺎت و ارزﺷﻬﺎي وي ﺑﻲﺣﺮﻣﺘﻲ ﻛﻨﺪ »وﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﺮ ﺗﺎﺋﺒﺎن و ﺑﺎزﮔﺸﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺳﺘﺎن ﻋﻔﻮ و رﺣﻤﺖ وي ﺑﺎز ﻣﻲآﻳﻨﺪ. ` lk j i h g f ed c b a »ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺟﺰ رﺳﺎﻧﺪن ﭘﻴﻐﺎم« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ »ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ اﮔﺮ اﻣﺘﺜﺎل و اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻜﺮدﻳﺪ ،ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺟﺰ ﺑﻪﺧﻮدﺗﺎن زﻳﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﺪه و ﺟﺰ در ﺣﻖ ﺧﻮدﺗﺎن ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدهاﻳﺪ اﻣﺎ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ؛ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ،دﺳﺘﻮر ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را اﻧﺠﺎم داده و ﺑﻪ واﺟﺐ ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در ﻛﻮﺗﺎﻫﻲﻫﺎ و ﺗﻘﺼﻴﺮﻫﺎﻳﺘﺎن ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ﻧﻴﺴﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و آﻧﭽﻪ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻳﺪ ،ﻣﻲداﻧﺪ« ﻟﺬا ﻧﻔﺎق ﻳﺎ وﻓﺎق ﺷﻤﺎ ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ. { z y x w vu t s r q p o n m |} »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺧﺒﻴﺚ و ﻃﻴﺐ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻠﻴﺪ و ﭘﺎك »ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﺮاد از ﺧﺒﻴﺚ: ﺣﺮام و ﻣﺮاد از ﻃﻴﺐ :ﺣﻼل اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﺮاد؛ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺑﺪ و ﺷﺮور و ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﻮب و ﭘﺎﻛﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﺮاد؛ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ و اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﺳﺖ .ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻟﻔﻆ ،ﻋﺎم اﺳﺖ و ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد« .آري! اﻳﻦ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺜﺮت ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آورد« زﻳﺮا ﭘﻠﻴﺪي ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ،ﺳﻮد و ﺛﻤﺮ آن را از ﺑﻴﻦﺑﺮده و ﺑﺮﻛﺖ آن را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ اي ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﺮد! از اﷲ ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ« و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺤﻪ را ﺑﺮ ﻛﺮدارﻫﺎي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﺪ و از ﭘﺎﻛﺎن و ﻧﻴﻜﺎن ﻣﺮدم ﺑﺎﺷﻴﺪ ،ﻧﻪ از ﺗﺒﻬﻜﺎران و ﭘﻠﻴﺪان آﻧﻬﺎ »ﺗﺎ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ«. 676
~ ¡ ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ » º ¹ ¸ ¶µ ´ ³ ² ± ﭘﺲ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻜﻢ ﺷﻜﺎر در ﺣﺎل اﺣﺮام را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ،در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺷﻴﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﻬﻲ ﻛﺮده و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ادب ﻣﻲآﻣﻮزد» :اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! از آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲﻧﭙﺮﺳﻴﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪن از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارﻳﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در اﻣﺮ دﻳﻨﺘﺎن ﻣﺪد ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ .آري! از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي ﺳﺆال ﻧﻜﻨﻴﺪ »زﻳﺮا اﮔﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد ،ﺷﻤﺎ را ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎﺧﻮش ﻣﻲآﻳﺪ .از ﺟﻬﺘﻲ دﻳﮕﺮ ،ﺳﺆالﻛﺮدن از اﻣﻮر ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ،ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺒﺐ وﺟﻮب آن اﻣﺮ ﺑﺮ ﺳﺆالﻛﻨﻨﺪه و ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺷﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻳﻜﻲ ازرواﻳﺎت وارده در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ،دال ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ .در اﻳﻦ رواﻳﺖ آﻣﺪهاﺳﺖ؛ ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪ :آﻳﺎ ﺣﺞ در ﻫﺮ ﺳﺎل ﻓﺮض اﺳﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ :آري! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ واﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ» .و اﮔﺮ از آﻧﻬﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻴﺎﻧﺘﺎن و ﻧﺰول وﺣﻲﺑﺮ وي؛ »اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد« ﺟﻮاب آن ﺳﺆاﻟﺘﺎن؛ ﺑﺎ ﭘﺎﺳﺦ رﺳﻮلاﻛﺮمص ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺰول وﺣﻲ در ﺑﺎره آن ﻣﻮﺿﻮع »ﺧﺪا از آﻧﻬﺎ ﮔﺬﺷﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺆال ﻛﺮدﻳﺪ درﮔﺬﺷﺖ ﭘﺲ دﻳﮕﺮﺑﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﺎزﻧﮕﺮدﻳﺪ .ﻳﺎ ﺧﺪا از ﻣﻜﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺘﺎن ﺑﻪ آن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ درﮔﺬﺷﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﺑﺮدﺑﺎر اﺳﺖ« و از ﺑﺮدﺑﺎري وي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ـ ﺟﺰ ﺑﻌﺪ از ﻫﺸﺪاردادﻧﺘﺎن ـ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :در ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺘﺎن اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن از آﻧﻬﺎ ﺳﻜﻮت ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ را در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ ،از آن ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺳﺆال ﻧﻜﻨﻴﺪ وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﻪرﻏﻢ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻛﺮدﻳﺪ ،ﺣﻜﻢ آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻛﻨﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﻈﺮ ﺟﺮم،
677
ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭼﻴﺰي ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺮام ﻧﺸﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺳﺆال وي ﺣﺮام ﻣﻲﺷﻮد«. ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺻﺤﺎﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ اﻳﻦ ادب ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ از ﻃﺮح ﺳﺆاﻻت ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺑﻼغ ﻣﻲﻧﻤﻮد ،اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ .اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ رﺳﻮل اﻛﺮمص ،ﻃﺮح ﺳﺆاﻻت در ﻣﻮرد اﻣﻮر ﺷﺮﻋﻲ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻣﺮوزه دﻳﮕﺮ ﺑﻴﻢ آن ﻧﻤﻲرود ﻛﻪ ﺣﻼل ﻳﺎ ﺣﺮاﻣﻲ ﻧﺎزل ﺷﻮد. ¼ ½ ¾ ¿ Å ÄÃ Â Á À »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ،از ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺎز ﺑﻪ آن ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ،ﺳﺆالﻫﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﻃﺮح آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮد و ﺿﺮورﺗﻲ دﻳﻨﻲ ﻃﺮح آﻧﻬﺎ را اﻳﺠﺎب ﻧﻤﻲﻛﺮد اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﺮﺳﺸﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻣﻜﻠﻒ ﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ آن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ،ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ اﻣﻮري در آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻓﺮاوان اﺳﺖ. ﭘﺲ ﻗﺎﻋﺪهاي ﻛﻪ از اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ :از رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺑﺘﺪاﺋﺎ ﭼﻴﺰ ﻧﻮي را ﻧﭙﺮﺳﻴﺪ اﻣﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه ،ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻓﻬﻤﻴﺪن و ﻋﻤﻞﻛﺮدن ﺑﻪ آن، ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ. Ú ÙØ × Ö Õ Ô Ó Ò ÑÐ Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Ý Ü Û »اﷲ ﻫﻴﭻ ﺑﺤﻴﺮه و ﺳﺎﺋﺒﻪ و وﺻﻴﻠﻪ و ﺣﺎﻣﻲاي را ﻣﺸﺮوع ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ« ﺑﺤﻴﺮه: ﻣﺎدهﺷﺘﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﮔﻮش آن را ﻣﻲﺷﮕﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺷﻴﺮ آن را ﺑﻪ ﺑﺘﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدادﻧﺪ ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﺣﻖ دوﺷﻴﺪن آن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﺷﮕﺎﻓﺘﻦ ﮔﻮش آن ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻮد .ﺳﺎﺋﺒﻪ :ﻣﺎدهﺷﺘﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺬر ﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ورﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺷﺘﺮ ﻧﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺖ ﻣﺸﺮوط ﻧﺬر ﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺜﻼ ﺧﺪاوﻧﺪ او را از ﺑﻴﻤﺎرياي ﺑﻪﺳﻼﻣﺖ ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ ،ﻳﺎ او را از ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل و ﻣﺄواﻳﺶ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ ،در اﻳﻦ 678
ﺻﻮرت آن ﺷﺘﺮ را آزاد ﺑﮕﺬارد ﻛﻪ در ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﭼﺮا و آب ﺑﺮود و ﻛﺴﻲ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻧﺸﻮد .وﺻﻴﻠﻪ :ﻣﺎده ﺷﺘﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ دوﺷﻜﻢ ﻣﺎدﻳﻨﻪ ﻣﻲزاﻳﻴﺪ ،ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﺮﻳﻨﻪاي ﻣﻲزاﻳﻴﺪ ،ﺑﻪ ﺑﺘﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ .ﺣﺎﻣﻲ :ﺷﺘﺮ ﻧﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن از ﭘﺸﺖ وي ده ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪوﺟﻮد ﻣﻲآﻣﺪ ،ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ﭘﺸﺘﺶ داغ ﺷﺪه ﭘﺲ رﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ودﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ آن ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪ ،ﻧﻪ او را از آب و ﻋﻠﻔﻲ ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ .اﻳﻨﻬﺎ اﻣﻮري ﭼﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ آﻧﻬﺎ را اﺧﺘﺮاع ﻛﺮده و در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ روش ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﺗﻤﺴﻚ ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ» .وﻟﻲ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺮ اﷲ دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ اﻳﻦﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺗﺪﻳﻦ و ﺗﻌﺒﺪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻛﺮده و اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ را ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﻬﺎ را ﺣﺮام ﻧﻜﺮده ﺑﻮد »و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« زﻳﺮا اﻓﻌﺎل و دﻳﺪﮔﺎه آﻧﺎن از ﻋﻘﻞ و ﻓﻬﻢ ﻧﺸﺄت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد .ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ،ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي از ﺟﻬﻞ و ﺑﻲﺧﺮدي آﻧﺎن را اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ: S R QP O N M L K J I H G F E D C B A Z Y X W V U T »و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد :ﺑﻪﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﻧﺎزل ﻛﺮده و ﺑﻪﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :آﻧﭽﻪ ﭘﺪران ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ زﻳﺮا دﻳﻦ ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ »آﻳﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻢ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﺟﺎﻫﻼﻧﻲ ﮔﻤﺮاه ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮ دﻳﻦ آﻧﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ؟ ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﺴﻲ ﻓﻘﻂ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺶ در راﻫﻲ روان ﺑﻮدهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻛﻴﺶ و آﻳﻴﻦ آﻧﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ، ﺑﻮﻳﮋه آن ﮔﺎه ﻛﻪ ﻓﺴﺎد ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﺷﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﺎ راه و روشآﻧﺎن ﺑﺎ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻻزم اﺳﺖ؛ آنﻛﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎﻟﻤﻲ راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﻧﻪ ﻋﻠﻤﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ از ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ.
679
[\]^_` kjihgfedcba po n m l »اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﭙﺮدازﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ در ﻗﺒﺎل ﺧﻮدﺗﺎن ﻣﺴﺆول ﻫﺴﺘﻴﺪ ﭘﺲ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﭙﺎﻳﻴﺪ ،ﻳﺎ ﺧﻮدﺗﺎن را ﻧﮕﺎه دارﻳﺪ »ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻤﺎ راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ،ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪهاﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زﻳﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد در ﺣﺪود ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ راﻫﻴﺎب و ﻫﺪاﻳﺖﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﺪ ،ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺮدم ﻛﻪ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻔﻲ وﺟﻮب اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ و اﺣﺎدﻳﺚ ﻧﺒﻮي ﺑﺴﻴﺎري ،ﺑﺮ وﺟﻮب ﺣﺘﻤﻲ و ﻗﻄﻌﻲ اﻣﺮﺑﻪﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲازﻣﻨﻜﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎم ﺑﻪ واﺟﺐ «اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ ازﻣﻨﻜﺮ« را ﻧﺪارﻧﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺮﺑﻪﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲازﻣﻨﻜﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال در ﻣﺨﺎﻃﺒﺸﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺠﺎ ﮔﺬارد ،ﻳﺎ از آن ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ از اﻣﺮﺑﻪﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲازﻣﻨﻜﺮ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن زﻳﺎﻧﻲ روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺻﺮف ﺗﺼﻮر وﻗﻮع آن ،ﺗﺮك آن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮﺻﺪﻳﻖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﺷﻤﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ و آن را در ﻏﻴﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه آن ﻣﻲﻧﻬﻴﺪ) ...ﻳﻌﻨﻲ آن را ﺑﺮ ﺗﺮك اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﺣﻤﻞﻣﻲﻛﻨﻴﺪ( درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻨﻜﺮ را دﻳﺪﻧﺪ و آن را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪادﻧﺪ ،ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن راﺑﻪ ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﻨﺪ« .از اﺑﻮﺛﻌﻠﺒﻪ ﺧﺸﻨﻲ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :درﺑﺎره اﻳﻦ آﻳﻪ از ﺷﺨﺺ ﺑﺴﻴﺎر آﮔﺎﻫﻲ ﺳﺆال ﻛﺮدم ،آري! درﺑﺎره آن ازرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﺆال ﻛﺮدم ﭘﺲ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ و از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻬﻲ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭼﻮن ]در زﻣﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ[ از ﺑﺨﻞ وﺣﺮص اﻃﺎﻋﺖ و از ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﺷﺪ و ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ و دﻧﻴﺎﻣﺤﻮري ﻣﺪار اﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮد و ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ رأي و ﻧﻈﺮي ﻓﻘﻂ ﺑﻪ رأي ﺧﻮﻳﺶ دﻟﺨﻮش و ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﭘﺲ در آن وﻗﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ» .«...ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ 680
ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ،آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻳﺪ ،آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد« ﻳﻌﻨﻲ: راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن و ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و او ﺑﻪزودي ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ را از اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺧﺒﺮ داده و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻠﺸﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﺷﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ،ﺳﭙﺲ ﻫﻤﮕﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺟﺰا ﺧﻮاﻫﺪ داد. ` _ ~ } | { z y x w v u t s r q p o n m lk j i h g f e d c b a ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ }| { z y x w v u t s r q ¦§ آﻳﺎت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ زﻳﺮ از ﻧﻈﺮ اﻋﺮاب ،ﻟﻔﻆ و ﺣﻜﻢ ،از دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ اﺳﺖ: »اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﻧﺼﺎب ﺷﻬﺎدت در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ« ﺷﻬﺎدت در اﻳﻨﺠﺎ :ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮاﻫﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺷﻬﻮد اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد .آري! ﻧﺼﺎب ﺷﻬﺎدت در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮگ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﺣﺎﺿﺮ آﻳﺪ« ﺣﻀﻮر ﻣﺮگ :ﺣﻀﻮر ﻋﻼﺋﻢ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن اﺳﺖ »اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻊ وﺻﻴﺖ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد دو ﺗﻦ را« ﻳﻌﻨﻲ :دو ﺗﻦ از ﻣﺮدان ﻣﺴﻠﻤﺎن را »ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎدل ﺑﺎﺷﻨﺪ »ﻳﺎ دو ﺗﻦ از ﻏﻴﺮﺗﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻛﻔﺎر را »ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ،اﮔﺮ در زﻣﻴﻦ ﺳﻔﺮ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﺪ« و ﮔﻮاه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد »وﻣﺼﻴﺒﺖ ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ را ﻓﺮارﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮﮔﺘﺎن در رﺳﻴﺪ .ﭘﺲ در ﭼﻨﻴﻦﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ دو ﺗﻦ ﻛﺎﻓﺮ را ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺘﺎن ﺣﺎﻣﻞ وﺻﻴﺖﺗﺎن ﺑﻪﺳﻮي ورﺛﻪﺗﺎن ﮔﺮدﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺣﺎﻣﻞ ﻣﺎل ﺑﺠﺎﻣﺎﻧﺪه از ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺎﻳﺰ ﺑﻮدن ﮔﻮاﻫﻲ اﻫﻞ ذﻣﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺳﻔﺮ و در ﻣﻮرد وﺻﺎﻳﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﻮاز ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎﻓﺮ ،ﻣﻘﻴﺪ ﺑﻪ دو ﺷﺮط ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ .واﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﺎن ﻛﺎﻓﺮ ﻣﺸﻜﻮك ﺷﺪه و ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ ادﻋﺎي ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدﻳﺪ» :آﻧﺎن را« ﺑﺮاي اداي ﺳﻮﮔﻨﺪ »ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز« ﻋﺼﺮ ،ﻳﺎ ﻏﻴﺮآن از ﻧﻤﺎزﻫﺎ »ﺑﺎزدارﻳﺪ« .ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اداي ﺳﻮﮔﻨﺪ و 681
ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد .و ﺣﻜﻤﺖ در ﺳﻮﮔﻨﺪ دادن ﺑﻌﺪ از ﻧﻤﺎز ،ﺗﻐﻠﻴﻆ و ﺑﻪ ﺗﻜﺎن واداﺷﺘﻦ وﺟﺪان و ﺿﻤﻴﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮرﻧﺪه اﺳﺖ »ﭘﺲ اﮔﺮ در ﺻﺪاﻗﺖ آﻧﺎن ﺷﻚ ﻛﺮدﻳﺪ« و ﻣﺮدد ﺑﻮدﻳﺪ »ﺑﻪ اﷲ ﻗﺴﻢ ﺧﻮرﻧﺪ« آن دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن »ﻛﻪ :ﻣﺎ اﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻧﻤﻲﻓﺮوﺷﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺑﻬﺮهﻣﺎن از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﺎع ﻧﺎﭼﻴﺰ دﻧﻴﺎ ﻧﻤﻲﻓﺮوﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﺎل دﻧﻴﺎ ،ﺑﻪﻧﺎم ﻣﻘﺪس او ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﻳﺎدﻛﻨﻴﻢ! »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﻔﻊ او ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ،ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﭼﻨﺪﻓﺮد )ﻣﺸﻬﻮدﻟﻪ( از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎ ﺣﻖ و راﺳﺘﻲ را ﺑﺮ رﺿﺎي وي ﺗﺮﺟﻴﺢﻣﻲدﻫﻴﻢ »و ﮔﻮاﻫﻲ اﷲ را ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﻮاﻫﻲاي را ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ آن اﻣﺮ ﻛﺮده ،ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ »ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ،از ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﺰ در ﺣﻜﻢ ﻗﺴﻢ داﺧﻞ اﺳﺖ. ¨©¶µ´ ³²±°¯® ¬«ª ¸ Äà  Á À¿ ¾ ½ ¼»º ¹ »و اﮔﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﻛﻪ آندو دﺳﺘﺨﻮش ﮔﻨﺎه ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از اﺟﺮاي ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﺤﻠﻴﻒ ،آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ آن دو ﺷﺎﻫﺪ ،ﻳﺎ آن دو وﺻﻲ ،ﺑﺎ دروغ ﮔﻔﺘﻦ درﺷﻬﺎدت ﻳﺎ در ﺳﻮﮔﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﻇﻬﻮر ﺧﻴﺎﻧﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ؛ »ﭘﺲ دوﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﺠﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮاﺑﺖ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮي ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :دوﺗﻦ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﺠﺎي آن دو ،ﺟﻬﺖ اداي ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﭙﺎ اﻳﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ؛ ﺷﻬﺎدت ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ »از ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از دو ﮔﻮاه دروغ ﺑﻪ زﺑﺮدﺳﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ،ﻣﺎل را ﺣﻖ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ ،از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي آن دو ﺷﺎﻫﺪ اول ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﺟﻔﺎ رﻓﺘﻪ و ﺳﺘﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ اﷲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﺎ درﺳﺖﺗﺮ ازﮔﻮاﻫﻲ آن دو اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﻠﻴﻪ دو ﺷﺎﻫﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ :ﺷﻬﺎدت ﻣﺎ ازﺷﻬﺎدت آﻧﻬﺎ
682
درﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ دروﻏﮕﻮ و ﺧﺎﺋﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺎ اﻣﺎﻧﺖدار وراﺳﺘﮕﻮ »و ﻣﺎ از ﺣﺪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ را ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دروغ و ﺑﻬﺘﺎن ﻧﺨﻮردهاﻳﻢ »و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت از ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺑﺎﺷﻴﻢ« اﮔﺮ در ﻛﺎرﻣﺎن دروغ و دﻏﻠﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. Ù Ø ×Ö Õ Ô ÓÒ Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å ÝÜ Û Ú »اﻳﻦ« روش »ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﻛﻪ ﺷﻬﺎدت را ﺑﺮ وﺟﻪ آن ادا ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ روش ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﺎن ﺑﺮدارﻧﺪه ﮔﻮاﻫﻲ وﺻﻴﺖ ،ﮔﻮاﻫﻲ را ﺑﺮ وﺟﻪ درﺳﺖ و ﺑﻪﻃﻮر ﺷﺎﻳﺪ و ﺑﺎﻳﺪ آن ادا ﻛﻨﻨﺪ و آن را ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻜﺮده و در آن ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻮرزﻧﺪ »ﻳﺎ از آن ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي آﻧﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ روش ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﺎن وﺻﻴﺖ اﻳﻤﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ از اﻳﻦ ﺗﺮس ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ ﺑﻪ ورﺛﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﮔﻮاﻫﻲ آﻧﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻮﮔﻨﺪ وي ،ﺳﻮﮔﻨﺪ دﻳﮕﺮي از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺪﻋﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﻣﻲﺧﻮرد ﻟﺬا ﺳﻮﮔﻨﺪ ورﺛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺷﻬﻮد وﺻﻴﺖ ،ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺷﻬﻮد وﺻﻴﺖ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪدروغ ،ﭘﺮﻫﻴﺰ و اﺣﺘﻴﺎط ﻛﻨﻨﺪ »و از ﺧﺪا ﭘﺮوا دارﻳﺪ« در اﻣﺮ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ »و ﺣﻜﻢ او را ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ« ﺑﻪ ﺷﻨﻴﺪن ﭘﺬﻳﺮش و اﺟﺎﺑﺖ »و اﷲ ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎن را راه ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻴﺮونروﻧﺪﮔﺎن از داﻳﺮه اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻖ راﻫﻴﺎب ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ. ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﺎي دو آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻓﻮق اﻳﻦ اﺳﺖ :اﮔﺮ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮگ دررﺳﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ وﺻﻴﺖ ﻛﻨﺪ و دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﻋﺎدل ﻣﺴﻠﻤﺎن را ﺑﺮ وﺻﻴﺖ ﺧﻮد ﮔﻮاه ﺑﮕﻴﺮد و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺳﻔﺮ ﺑﻮد و ﺟﺰ ﻛﺎﻓﺮان ﻛﺲ دﻳﮕﺮي در ﺣﻮلوﺣﻮش وي ﻧﺒﻮد و دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﻴﺎﻓﺖ ،ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﺗﺎ دو ﺗﻦ ﺷﺎﻫﺪ ﻛﺎﻓﺮ را ﺑﺮ وﺻﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮاه ﺑﮕﻴﺮد .ﺳﭙﺲ اﮔﺮ ورﺛﻪ ﺷﺨﺺ وﺻﻴﺖﻛﻨﻨﺪه ،در ﮔﻮاﻫﻲ آن دو ﺗﻦ ﺷﻚ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ آن دو ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ :ﺑﻪﺣﻖ ﺷﻬﺎدت داده و ﭼﻴﺰي از ﺷﻬﺎدت را ﻛﺘﻤﺎن ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ و در ﻣﺎل ﻣﺘﺮوﻛﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﭙﺮده ،ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻨﻤﻮدهاﻧﺪ .آنﮔﺎه اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از 683
اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ،در ﻋﻤﻞ ﺧﻼف ﺳﻮﮔﻨﺪﺷﺎن ﺑﻪﻇﻬﻮر رﺳﻴﺪ ،ﻳﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﻲرﻓﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از ﺗﺮﻛﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺑﻪ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه در ﻣﻠﻜﻴﺖ آن دو ﺗﻦ درآﻣﺪه اﺳﺖ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ،دو ﺗﻦ از ﻣﺮدان ورﺛﻪ ﻣﺘﻮﻓﻲ ،ﻋﻠﻴﻪ آن دو ﮔﻮاه ﻛﺎﻓﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻋﻤﻞﻣﻲﺷﻮد. از اﺑﻦﻋﺒﺎس درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﺗﻤﻴﻢ داري و ﻋﺪيﺑﻦ ﺑﺪاء دو ﺗﻦ از ﻧﺼﺮاﻧﻴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺗﺠﺎرت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ...و ﭼﻮن رﺳﻮلاﻛﺮمص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ ،آﻧﺎن ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺠﺎري ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ اﻧﺘﻘﺎل دادﻧﺪ .در ﻣﺪﻳﻨﻪ ،ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪﻧﺎم ﺑﺪﻳﻞ ﺳﻬﻤﻲﻳﻜﺠﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪﻗﺼﺪ ﺗﺠﺎرت ﻋﺎزم ﺷﺎم ﮔﺮدﻳﺪ ،ﺑﺪﻳﻞ در راه ﺑﻴﻤﺎر ﺷﺪ و اﺣﺴﺎس ﻛﺮد ﻛﻪ از آن ﺑﻴﻤﺎري ﺟﺎن ﺑﻪﺳﻼﻣﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮد ﭘﺲ ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ وﺻﻴﺘﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ و آن را در درون ﻛﺎﻻي ﺗﺠﺎرﺗﻲاش ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻮد ،آنﮔﺎه وﺻﻴﺖ ﻛﺮد و آﻧﻬﺎرا ﺑﺮ وﺻﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺖ .و ﭼﻮن درﮔﺬﺷﺖ ،آﻧﻬﺎ از ﻣﻴﺎن ﻛﺎﻻي ﺗﺠﺎرﺗﻲاش ﻇﺮﻓﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻃﻼ ﻧﻘﺶوﻧﮕﺎر ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد ،ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ ،ﻣﺎﺟﺮاي ﺑﻴﻤﺎري و ﻣﺮگ ﺑﺪﻳﻞ را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﺎزﮔﻔﺘﻪ و اﻣﻮاﻟﺶ راﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﭙﺮدﻧﺪ .ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺪﻳﻞ ﻛﺎﻻﻳﺶ را ﮔﺸﻮدﻧﺪ، وﺻﻴﺖﻧﺎﻣﻪ او را ﻛﻪﺻﻮرت اﻣﻮال ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ درآن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد ،ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ از آن ﻇﺮف ﺧﺒﺮي ﻧﺒﻮد .ﻟﺬا ﻧﺰد رﺳﻮلاﻛﺮمص ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺒﺎرﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ.«... اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺗﺮﺟﻴﺢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ آﻳﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﻜﻢ اﺳﺖ«. SR Q P O NM LKJ IH GFE D C B A »روزي ﻛﻪ ﺧﺪا ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﮔﺮد ﻣﻲآورد« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ .ﻣﺨﺎﻃﺐ آﻳﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ روز را ﺑﻪﻳﺎد آورﻧﺪ ،ﻳﺎ از آن ﺣﺬر ﻛﻨﻨﺪ .آري! روزي ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﮔﺮد ﻣﻲآورد »ﭘﺲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ﺷﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ: اﻣﺖﻫﺎﻳﺘﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ ،ﺑﻪﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ 684
دادﻧﺪ؟ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارﻳﻢ ،ﺗﻮﻳﻲ ﻛﻪ داﻧﺎي رازﻫﺎي ﻧﻬﺎﻧﻲ« ﺑﺎآن ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن دادهاﻧﺪ داﻧﺎ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر اﻇﻬﺎر ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺧﻮد در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاي ﻋﻼماﻟﻐﻴﻮب ،ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪ و ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﻪ ﺧﻮد وي ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻛﺮدﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ:ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ از ﻫﻮل و وﺣﺸﺖ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺤﺸﺮ ،ﭘﺎﺳﺦ اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن را از ﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ .واﻳﻦ ﻗﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻜﺠﺎ ﻛﻨﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺨﻦﺷﺎن ﺑﺎ ﮔﻮاﻫﻲاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪا درﺑﺎره اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ اﻳﻦﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ :ﻣﺎ ﺑﻪ اﺧﻼص اﻣﺖﻫﺎﻳﻤﺎن ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارﻳﻢ زﻳﺮا ﻓﻘﻂ ﺗﻮﻳﻲ ﻛﻪ داﻧﺎي آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ. c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T r q p on m l k j i hg f e d a` _ ~ } |{ z y x w v u t s p o n m l k j i h g fe d c b xw v u t s r q »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻔﺖ :اي ﻋﻴﺴﻲ ﭘﺴﺮم ﻣﺮﻳﻢ! ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺮا ﺑﺮ ﺧﻮد و ﺑﺮ ﻣﺎدرت ﺑﻪﻳﺎد آور« اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻌﺪ از ﺑﺎﻻﺑﺮدن وي ﺑﻪﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﻮد .ﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﺎدآوري ﺑﻪ وي در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ و ﺗﻌﺒﻴﺮ از آن ﺑﻪﺻﻴﻐﻪ ﻣﺎﺿﻲ ،ﺑﺮاي آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ وﻗﻮع ﺣﺘﻤﻲ آن دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ« .ﻫﺪف از ﻳﺎدآوري ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺮاو و ﺑﺮ ﻣﺎدرش ،ﻫﻤﺎﻧﺎ آﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻣﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺮاﻣﺖ ،ﻋﻠﻮ ﻣﻘﺎم و رﻓﻌﺖ ﺷﺄﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آندو را ﺑﺪان ﻣﻔﺘﺨﺮ ،ﻣﻌﺰز و ﻣﻤﺘﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﺎدآوري، درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ آن دو را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن در واﻗﻊ از اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﻌﺎمﻫﺎ ﺑﺮ ﻋﻴﺴﻲ و ﻣﺎدرش ﻫﻤﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻮده و آندو ،ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ از زﻣﺮه ﺑﻨﺪﮔﺎن وياﻧﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ ﻋﻴﺴﻲ و ﻣﺮﻳﻢ ﻫﻴﭻ ﺻﻼﺣﻴﺖ وﻗﺪرﺗﻲ ،اﻓﺰون ﺑﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮده ،ﻧﺪارﻧﺪ .آري! ﻧﻌﻤﺖ ﻣﺮا ﺑﺮ ﺧﻮد و ﺑﺮ ﻣﺎدرت ﺑﻪﻳﺎد آور »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺗﻮ 685
را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻴﺮو دادم »ﺑﻪ روحاﻟﻘﺪس« ﻳﻌﻨﻲ :روح ﭘﺎﻛﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻴﺴﻲ را ﺑﻪ آن ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :روحاﻟﻘﺪس ،ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ: ﺗﻮ را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮدم »ﺑﺎ ﻣﺮدﻣﺎن در ﮔﻬﻮاره« ﺑﻪ اﻋﺠﺎز »ﺳﺨﻦﻣﻲﮔﻔﺘﻲ« در ﺣﺎل ﻛﻮدﻛﻲ »و در ﻣﻴﺎﻧﺴﺎﻟﻲ« ﻧﻴﺰ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻲ ،و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻨﺖ در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ،ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎﻫﻢ ﻧﺪاﺷﺖ »و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﺘﺎب را آﻣﻮﺧﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻂ و ﺳﻮاد ،ﻳﺎ ﻣﻄﻠﻖ ﻛﺘﺎب ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻨﺲ آن را »و ﺣﻜﻤﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺨﻦ ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار را »و ﺗﻮرات« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺘﺎب ﻣﻮﺳﻲ را »و اﻧﺠﻴﻞ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮدت وﺣﻲ ﻛﺮدم »و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ اذن ﻣﻦ از ﮔﻞ ﺑﻪﺷﻜﻞ ﭘﺮﻧﺪه ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻲ ،آنﮔﺎه در آن ﻣﻲدﻣﻴﺪي ﭘﺲ ﺑﻪاذن ﻣﻦ ﭘﺮﻧﺪهاي ﻣﻲﺷﺪ« ﻣﺘﺤﺮك و زﻧﺪه ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن »و ﻛﻮر ﻣﺎدرزاد و ﭘﻴﺲ را ﺑﻪاذن ﻣﻦ ﺷﻔﺎ ﻣﻲدادي و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را ﺑﻴﺮون ﻣﻲآوردي« زﻧﺪه از ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن و اﻳﻦ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺰرگ ﺑﻮد؛ »ﺑﻪ اذن ﻣﻦ« ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ و ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﺑﻮد و ﻋﻴﺴﻲ در ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺸﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ از اﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ »و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻓﻊﻛﺮدم و ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪم »از ﺗﻮ ﺷﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را« وﻗﺘﻲ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ ﺗﻮ را ﻛﺮدﻧﺪ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺠﺘﻬﺎي آﺷﻜﺎر« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎي روﺷﻦ »آوردي ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از آﻧﺎنﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهﺑﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻨﻬﺎ ﺟﺰ ﺳﺤﺮ آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ« ﭼﻮن در ﺑﺮاﺑﺮ درﺧﺸﺶ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺰرگ ﺧﻴﺮه ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺗﺠﻠﻲ آﻧﻬﺎ ،ﭼﺸﻢ و رواﻧﺸﺎن را ﭘﺮ ﺳﺎﺧﺖ ،ﻗﺎدر ﺑﻪاﻧﻜﺎر ﻛﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺪه ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ. §¦¥¤£¢¡~}|{zy »و ﭼﻮن وﺣﻲ ﻛﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ :اﻟﻬﺎم ﻛﺮدم »ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻮارﻳﻮن ،ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮم اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ« ﭘﺲ ﻧﻮر ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺧﻼص را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻓﮕﻨﺪم .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲاﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﻪ ﺣﻮارﻳﻮن ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮم ﻋﻴﺴﻲ دﺳﺘﻮر دادم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ و رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮم اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ .ﺣﻮارﻳﻮن :ﺷﺎﮔﺮدان و ﭘﻴﺮوان راﺳﺘﻴﻦ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻮدﻧﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻤﺎن
686
آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ دﻋﻮت ﻋﻴﺴﻲ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ »و« ﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﮔﻮاه ﺑﺎش ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﮔﻮاه ﺑﺎش ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻳﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶﻛﺎﻣﻼ ﻣﺨﻠﺺ و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﺎﻣﻼ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ. ¨ © º ¹¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª » ¼ ½ ¾ ¿ À اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ داﺳﺘﺎن «ﻣﺎﺋﺪه« اﺳﺖ ،داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻮره ﻧﺴﺒﺖ ﺧﻮد را ازآن ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ. »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﻮارﻳﻮن ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻋﻴﺴﻲ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﻳﻢ! آﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺎﺋﺪهاي از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺪ؟« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﺣﻮارﻳﻮن ازآنرو ﻧﺒﻮد ﻛﻪ در ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﻚ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎور راﺳﺦ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﻴﺎز آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮراﻛﻲ ﺑﻮد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :آﻧﻬﺎ ﺑﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎﺋﺪه، ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻃﻤﺄﻧﻴﻨﻪ و آراﻣﺶ ﻗﻠﺒﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ) :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدﮔﺎن را ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﻲ»(...ﺑﻘﺮه .«260/و آﻳﻪ ﺑﻌﺪ ،ﮔﻮاه ﻫﺮ دو ﻗﻮل اﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺧﻮراك و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﻠﺒﻲﻫﺮدو در آن ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻣﺎﺋﺪه :ﺳﻔﺮهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻏﺬا ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ .ﻋﻴﺴﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺣﻮارﻳﻮن »ﮔﻔﺖ :اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻨﻴﺪ، از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در اﻳﻤﺎن ﺧﻮد راﺳﺘﮕﻮﻳﻴﺪ ،از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ و از اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ و اﻣﺜﺎل آن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ زﻳﺮا از ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪدور اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﻲ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ. ÐÏ Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á »ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ از آن ﺑﺨﻮرﻳﻢ« زﻳﺮا ﺟﻤﻊ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺎ ﻋﻴﺴﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﺬاي ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮردن ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ »و دﻟﻬﺎي ﻣﺎ آرام ﮔﻴﺮد« ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺎ را ﻣﻮرد اﺟﺎﺑﺖ ﻗﺮار داده اﺳﺖ »و ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻋﻴﻦ اﻟﻴﻘﻴﻦ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ در ادﻋﺎي ﻧﺒﻮﺗﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪاي »و در ﻧﺰول آن« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻓﺮود آﻣﺪن ﻣﺎﺋﺪه از آﺳﻤﺎن »از 687
ﮔﻮاﻫﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ« در ﻧﺰد ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻳﺎ از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺮدم ﻛﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻓﺮودآﻣﺪن آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. Q P O N M L K J I H G F E D C B A XW V U T SR ﭼﻮن »ﻋﻴﺴﻲﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ« اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻫﺪﻓﺸﺎن از ﻓﺮود آوردن ﻣﺎﺋﺪه ﺑﻮد، ﺷﻨﻴﺪ »ﮔﻔﺖ :ﺑﺎراﻟﻬﺎ! ﭘﺮوردﮔﺎرا! از آﺳﻤﺎن ﺧﻮاﻧﻲ« ﭘﺮ از ﻏﺬا »ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﺎ ﺗﺎ ﻋﻴﺪي ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ روز ﻓﺮودآﻣﺪن آن ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻋﻴﺪي ﺑﺎﺷﺪ »ﺑﺮاي اول و آﺧﺮ« اﻣﺖ »ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻢ ﺑﺮاي آﻧﺎنﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻧﺰول ﻣﺎﺋﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن در روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ ﺑﻮد و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﺼﺎري آن روز را ﻋﻴﺪ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻧﺪ »و« ﺗﺎ »ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮ« ﺑﺎﺷﺪ .ﻳﻌﻨﻲ: دﻻﻟﺖ و ﺣﺠﺖ روﺷﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﻛﻤﺎل ﻗﺪرﺗﺖ و درﺳﺘﻲ ادﻋﺎي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺘﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي »و ﻣﺎ را روزي ده« ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺮ ﻋﺒﺎدﺗﺖ ﻧﻴﺮوﮔﻴﺮﻳﻢ »و ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ روزيدﻫﻨﺪﮔﺎﻧﻲ« ﺑﻠﻜﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﻏﻴﺮ از ﺗﻮ روزيدﻫﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ. k j i h g f e d c b a ` _ ^] \ [ Z Y »ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن« ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻋﻴﺴﻲ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد و »ﻓﺮﻣﻮد :ﻣﻦ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﻨﺪه آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ« و وﻋﺪه ﻣﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﺧﻠﻒ وﻋﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ »وﻟﻲ ﭘﺲ از آن« ﻳﻌﻨﻲ: ﭘﺲ از ﻓﺮودآوردن ﻣﺎﺋﺪه »اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮد« و اﻧﻜﺎر ورزد »ﭘﺲ او را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺗﻌﺬﻳﺐ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن »ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻫﻞ ﻋﺎﻟﻢ را ﻋﺬاب ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻢ« ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در آن ﺻﻮرت ،ﻣﻌﺠﺰهاي را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ و آن را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ دﻳﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺑﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
688
ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﺋﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ ،ﺑﺮﺧﻼف ﻗﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :وﻗﺘﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻪ ﻧﺰول ﻣﺎﺋﺪه ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارﻳﻢ .از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻣﺎﺋﺪه ،ﺑﺮ ﻋﻴﺴﻲ و ﺣﻮارﻳﻮن ﻧﺎزل ﺷﺪ و آن ﺧﻮاﻧﻲ آﻣﺎده از ﻣﺎﻫﻲ و ﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ از آن در ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ، ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ« .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس رواﻳﺖ ﻋﻤﺎرﺑﻦ ﻳﺎﺳﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ...» :آﻧﻬﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﺮده و ﻏﺬاي اﻣﺮوز را ﺑﺮاي ﻓﺮداذﺧﻴﺮه ﻧﻜﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻤﻮده و ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ آن ،ﺑﻪ ﺧﻮك و ﺑﻮزﻳﻨﻪ ﻣﺴﺨﺸﺎن ﻛﺮد«. اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رﺳﻮلاﻛﺮمص ﮔﻔﺘﻨﺪ :از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻃﻼ ﮔﺮداﻧﺪ و آن وﻗﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ!... رﺳﻮلاﻛﺮمص دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ :ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ،ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﻢ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪ ،او را ﭼﻨﺎن ﻋﺬاب ﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﺣﺪي از ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن را ﻋﺬاب ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻢ .و اﮔﺮﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ،در ﺗﻮﺑﻪ و رﺣﻤﺖ را ﺑﻪروي آﻧﺎن ﮔﺸﺎده ﺑﺪارم ]و ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﻪ ﻃﻼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻜﻨﻢ[.رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺑﻠﻜﻪ در ﺗﻮﺑﻪ و رﺣﻤﺖ را ]ﺑﺮﻛﻮه ﻃﻼ[ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ«. ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﻲﻇﻼل اﻟﻘﺮآن« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻴﺎن ﻋﻴﺴﻲ و ﺣﻮارﻳﻮن، ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻗﻮم ﻋﻴﺴﻲ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهﺗﺮﻳﻦﻫﺎﻳﺸﺎن آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺳﺎزد ..ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و اﺻﺤﺎب رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ زﻳﺮا ﺣﻮارﻳﻮن ﺑﺎ آنﻫﻤﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﺣﺴﻲ آﺷﻜﺎري ﻛﻪ از ﻋﻴﺴﻲ دﻳﺪﻧﺪ ،ﺑﺎز ﻫﻢ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻌﺠﺰهاي دﻳﮕﺮ ﺷﺪﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ اﺳﻼم آوردﻧﺪ ،ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﻌﺠﺰه ﻫﻢ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ...اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﻔﺎوت ﻋﻈﻴﻢ ﺣﻮارﻳﻮن ﻋﻴﺴﻲ ﺑﺎ ﺣﻮارﻳﻮن ﻣﺤﻤﺪص«.
689
} | {z y x w vut s r q p o n m l ~ _ ` u t s r q p o n ml k j i h gf e d c b a |{ z y x wv »و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻮﻳﺪ :اي ﻋﻴﺴﻲﺑﻦ ﻣﺮﻳﻢ! آﻳﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ و ﻣﺎدرم را ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﻴﺮﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺤﻤﺪص! روز ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﺑﻪ ﻳﺎدآور ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آن روز اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ .اﻳﻦ رأي ﺟﻤﻬﻮرﻣﻔﺴﺮان در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ اﺳﺖ .وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎﻻﺑﺮدن ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ،ﺟﻬﺖ رد ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﻧﺼﺎري در ﺑﺎره وي ﺑﻌﺪ از ﺑﺎﻻﺑﺮدﻧﺶ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ .و ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﺼﺎري ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻧﺼﺎري و ﻗﻄﻊ ﺣﺠﺖﺷﺎن ،از ﻋﻴﺴﻲ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺳﺆال ﻛﺮد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ ﻋﻨﻮان ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻴﺎﮔﺎﻫﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻌﺪ از او ﻣﻨﺤﺮف ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ او ﭘﻨﺪارﻫﺎﻳﻲ دروﻏﻴﻦ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ؛ ﭼﻮن ﮔﺮﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ وي و ﻣﺎدرش درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل او را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﭘﺮﺳﺘﻲ دﻋﻮت ﻧﻤﺎﻳﺪ» .ﻋﻴﺴﻲ ﮔﻔﺖ :ﺗﻮ را ﺑﻪﭘﺎﻛﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ﻣﻨﺰﻫﻲ و ﻣﻦ ﺗﻮ را از اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺎنﻫﺎ ﺗﻨﺰﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ »ﻣﺮا ﻧﺴﺰد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را از ﺣﻖ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﮕﻮﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺳﺰاوار ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ از ﺣﻖ و ﺣﺪ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،ادﻋﺎ ﻛﻨﻢ .ﺳﭙﺲ ﻋﻴﺴﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ارﺟﺎع داد وﮔﻔﺖ» :اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﭘﺲ ﺑﻲﺷﻚ ﺗﻮ آن را داﻧﺴﺘﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﭼﻪ ﻋﺬري ﭘﻴﺶ آورم درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ داﻧﺎﻳﻲ »ﻣﻲداﻧﻲ آﻧﭽﻪ را در ﺿﻤﻴﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ« و آن را از ﻣﺮدم ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارم »و ﻧﻤﻲداﻧﻢ آﻧﭽﻪ را در ﺿﻤﻴﺮ ﺗﻮﺳﺖ« ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻧﻬﺎن ﺗﻮ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻲ ،ﻫﻴﭻ آﮔﺎﻫﻴﻲ ﻧﺪارم »اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ داﻧﺎي رازﻫﺎي ﻧﻬﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ ﻓﻘﻂ داﻧﺎي ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ از دﺳﺘﺮس ﺣﻮاس و ادراك ﺑﻨﻲآدم دور اﺳﺖ.
690
} ~ ¡ ´ ³ ²± ° ¯ ® ¬ « ª© ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ À ¿ ¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶ µ »ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﻣﺮا ﺑﻪ آن ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻮدي ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﮕﻔﺘﻪام« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﺎن ﺟﺰ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺑﻮدي ،ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪادهام ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪام» :ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ ،ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ و ﻣﺎدام ﻛﻪ در ﻣﻴﺎنآﻧﺎن ﺑﻮدم ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮدم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻮدم و اﺣﻮاﻟﺸﺎن را ﺗﺤﺖ اﺷﺮاف و ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﺧﻮد داﺷﺘﻢ و آﻧﺎن را از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺖ ﺑﺎزﻣﻲداﺷﺘﻢ »ﭘﺲ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺮا ﻣﺘﻮﻓﻲ ﻛﺮدي ،ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﻮدهاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﻣﺮا ﺑﻪآﺳﻤﺎن ﺑﺮدي ،ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﺑﻪ آﻧﺎن داﻧﺎ و ﮔﻮاه ﺑﻮدهاي .ﭘﺲ )وﻓﺎت( در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮگ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻋﻴﺴﻲ در آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ داﺷﺖ ،ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ آن ﻛﻪ در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود آﻳﺪ »و ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ« ﻫﻢ ﺑﺮ ﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻞ ﻣﻦ و ﻫﻢ ﺑﺮ ﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻞ آﻧﺎن. ÍÌ Ë Ê É È Ç Æ ÅÄ Ã Â Á »اﮔﺮ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻛﻨﻲ ،آﻧﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻮاﻧﺪ« ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﺧﻮاﻫﻲ ،ﻣﻲﻛﻨﻲ »و اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻴﺎﻣﺮزي ﭘﺲ ﺗﻮﻳﻲ ﻋﺰﻳﺰ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺎدر و ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر »ﺣﻜﻴﻢ« و ﻓﺮزاﻧﻪ ﻫﺴﺘﻲ در اﻓﻌﺎل ﺧﻮﻳﺶ. ﻋﻴﺴﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺮ وﺟﻪ اﺳﺘﻌﻄﺎف ،ﻳﻌﻨﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن ،ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻮﻟﻲ در ﺣﻖ ﻏﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮرد اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد. ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﻲ در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ،از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﺣﻜﻢ ﻛﺮدن در ﻣﻮرد اﻣﺘﺶ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻜﻢﻛﺮدن در ﺑﺎره آﻧﺎن را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮذر آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﺒﻲ ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺪاد اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮده و ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻚ آﻳﻪ ،رﻛﻮع و ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲﭼﻮن ﺻﺒﺢ دﻣﻴﺪ ،ﮔﻔﺘﻢ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺐ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺪاد اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ و ﺑﺎ آن رﻛﻮع و ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ،راز 691
اﻳﻦ ﻛﺎر در ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﻦ ]در اﻳﻦ ﺷﺐ[ ﺑﺮاي اﻣﺖ ﺧﻮد از ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻮدم و او اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد .اﻣﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ـ انﺷﺎءاﷲ ـ اﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭼﻴﺰي را ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺎورد«. â á à ßÞ Ý Ü Û Ú Ù Ø × Ö ÕÔ Ó Ò Ñ Ð Ï Î é è ç æ åä ã »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد :اﻳﻦ روزي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن را راﺳﺘﻲﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ: راﺳﺘﮕﻮﻳﻲﺷﺎن در دﻧﻴﺎ ،ﻳﺎ :راﺳﺘﮕﻮﻳﻲﺷﺎن در آﺧﺮت »ﻧﻔﻊ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ دو ﻗﻮل را ﺟﻤﻊ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ :ﻳﻌﻨﻲ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪﺷﺎن در دﻧﻴﺎ وآﺧﺮت ﺑﻪ آﻧﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻔﻊ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ» .ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺑﻬﺸﺖ »ﻛﻪ از ﻓﺮودﺳﺖ آن ﺟﻮﻳﺒﺎران ﺟﺎري اﺳﺖ ،ﺟﺎوداﻧﻪ درآﻧﻨﺪ ،ﺧﺪا از آﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ« ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺎت ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي وي اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ »و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از او ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﺎ ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﭘﺎداﺷﻲ ﻓﺮاوان ﻛﻪ اﺻﻼ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻟﺸﺎن ﺧﻄﻮرﻧﻤﻲﻛﺮد و ﻋﻘﻠﻬﺎﻳﺸﺎن از ﺗﺼﻮر آن ﻋﺎﺟﺰ ﺑﻮد »اﻳﻦ اﺳﺖ ﻓﻮز ﻋﻈﻴﻢ« زﻳﺮا اﻳﻦ رﺳﺘﮕﺎري ،ﺑﺎﻗﻲ و ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ رﺳﺘﮕﺎري دﻧﻴﺎ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻓﻮز :دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ و ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ آن اﺳﺖ. ö õ ô ó ò ñ ðï î í ì ë ê »ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي اﷲ اﺳﺖ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻧﻪ ازآن ﻋﻴﺴﻲ اﺳﺖ ،ﻧﻪ از آن ﻣﺎدرش ،ﻧﻪ از آن ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎري ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ از دﻳﮕﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »و« ﺑﺮاي اﷲ اﺳﺖ »ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﻧﭽﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ از ﺗﻤﺎم ﺧﻼﻳﻖ ،ﻫﻤﮕﻲ
692
ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﻠﻚ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎلاﻧﺪ ،از آن رو ﻛﻪ او از داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ و ﭘﺪر ﻣﻨﺰه اﺳﺖ »و او ﺑﺮ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻳﺎري دادن ﻳﺎرﻳﮕﺮي از آﻧﺎن ﻣﺤﺘﺎج ﻧﻴﺴﺖ.
693
﴿ ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ﴾ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي ) (165آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ در آﻳﺎت ) (138 ،139اﻳﻦ ﺳﻮره ،از )اﻧﻌﺎم :ﭼﺎرﭘﺎﻳﺎن( ﺳﺨﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،آن را »اﻧﻌﺎم« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ. ﻓﻀﻴﻠﺖ آن :در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﻤﺮك از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺳﻮره اﻧﻌﺎم ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻳﻜﺒﺎره ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻔﺘﺎدﻫﺰار ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻧﮓ ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﺤﻤﻴﺪ آن را ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« .ﻋﻠﻤﺎي اﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻦﺳﻮره ﺻﻒ آراي ﻣﺤﺎﺟﻪ و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻌﺎد اﺳﺖ و ﺑﻪﭘﺎﻳﺪارﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪه و اﻳﻤﺎن در ﺑﻨﻴﺎد اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺧﺮد و ﺿﻤﻴﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﻮﺟﻪ دارد. ﺷﺶ آﻳﻪ از اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ. O N M L K JI H G FE D C B A P در آﻏﺎز اﻳﻦ ﺳﻮره ،ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﻮد ،از ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻠﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲاش ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎﻳﺶﻫﺎ را اﺛﺒﺎتﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﺳﺘﺎﻳﺶ آن ﺧﺪاﻳﻲ راﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ وﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ و ﻧﻮر« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﻴﺎﻫﻲ ﺷﺐ و روﺷﻨﻲ روز و ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻛﻔﺮ و ﻧﻮر اﻳﻤﺎن »را ﭘﺪﻳﺪ آورد« )ﻇﻠﻤﺎت( را ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ اﻣﺎ )ﻧﻮر( را ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻣﻔﺮد ذﻛﺮ ﻛﺮد ،ازآنرو ﻛﻪ ﻇﻠﻤﺎت ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﺑﺴﻴﺎر و ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ »آنﮔﺎه ﻛﺎﻓﺮان« ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻦ ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ »ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ« ﻏﻴﺮ وي را »ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻋﻈﻴﻢ ،ﺑﺠﺎي آن ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ را ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﺮده ،ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﺑﺎ او ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺪان ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ،ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ،ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﻨﺘﻬﺎي ﺣﻤﺎﻗﺖ و ﻧﺎداﻧﻲ و ﺑﻲﺷﺮﻣﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ. 694
a ` _ ^ ]\ [ Z YX W V U T S R Q »اوﺳﺖ آن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﮔﻞ آﻓﺮﻳﺪ« ﻣﺮاد ،آﻓﺮﻳﻨﺶ آدم اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻞ و ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »آنﮔﺎه اﺟﻠﻲ را ﻣﻘﺮر داﺷﺖ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ،ﻳﻌﻨﻲ :وﻗﺖ ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ را »و ﻧﺰد او ﻣﻴﻌﺎدي ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ« ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﻴﺎﻣﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﺟﻞ اول؛ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﻣﺮگ او و اﺟﻞ دوم؛ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺮگ ﺗﺎ زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﺠﺪد اوﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :اﺟﻞ اول؛ ﻣﺪت ﻋﻤﺮ دﻧﻴﺎﺳﺖ و اﺟﻞ دوم؛ ﻣﺪت ﻋﻤﺮ اﻧﺴﺎن ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ وي اﺳﺖ »ﺑﺎ اﻳﻦﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آن ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ از آﻏﺎز ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻲرود ،ﺑﺎز ﻫﻢ در اﻣﺮ ﺑﻌﺜﺖ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ!! آﻳﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ؛ آن ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﮔﻞ آﻓﺮﻳﺪ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ داﻧﺎ و ﺑﺎ ﺧﺮدﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺣﻮاس و اﻳﻦ اﻧﺪاﻣﻬﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد ،ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ازﺷﻤﺎ ﺳﻠﺐ ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ را ﺑﻌﺪ از آن، ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ ﺑﻲﺟﺎن و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎﻳﻲ ﭘﻮﺳﻴﺪه وﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﺟﻤﺎدي ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ؛ ﻫﻤﺎن ذات ﻗﺎدر ﻣﺘﻌﺎل ،از ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺠﺪد ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺗﻮان ﻧﻴﺴﺖ و ﻳﻘﻴﻨﺎ اﺟﺴﺎم ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺷﻜﻞ اوﻟﻴﻪ آن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ارواح را ﺑﺪان ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؟! on m l k j i hg f e d c b »و اوﺳﺖ اﷲ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و در زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :اوﺳﺖ ﻣﻌﺒﻮد ،ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻚ ،ﻳﺎ ﻣﺘﺼﺮف آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ »ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﺷﻤﺎ را ﻣﻲداﻧﺪ و ﻧﻴﺰ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻣﻲداﻧﺪ« و ﻫﻴﭻ ﭘﻮﺷﻴﺪهاي ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ. آﻳﺎت ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻓﻮق ،در واﻗﻊ ﭼﻮن ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮاي ﺳﻮره «اﻧﻌﺎم« اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﺳﻮره ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﺤﺎﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﻨﻜﺮان ﻣﻌﺎد و ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪه در ﻧﻬﺎد ﺑﺸﺮ اﺳﺖ ،اﺷﺎره دارد.
695
{ z y x w v u t s r q p »و ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ« ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺠﺰات اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﺳﺎﻳﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻗﺪرت ﺣﻴﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد »ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ از آن روي ﺑﺮ ﻣﻲﺗﺎﻓﺘﻨﺪ« ﺑﻲآن ﻛﻪ ﺑﺪان ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﻮﺟﻪ و اﻟﺘﻔﺎﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .آري! آﻧﻬﺎ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ روي ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ذرهاي ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﺛﺮ ﻓﻌﻞ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎناﻧﺪ، ﺷﻚ ﻛﻨﺪ ،آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ،ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل راه ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ اﺳﻔﺎ! ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ،ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻪ از آن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ .رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ دﻋﺎﻛﻦ ﺗﺎ ﻣﺎه دو ﻧﻴﻢ ﺷﻮد ،آنﮔﺎه ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ! اﻳﺸﺎن دﻋﺎﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺎه دوﻧﻴﻢ ﺷﺪ ،ﻧﻴﻤﻲ از آن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻛﻮه ﺣﺮاء رﻓﺖ و ﻧﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ،ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﻦ ﻛﻮه ﺣﺮاء را در ﻣﻴﺎن دو ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺎه دﻳﺪم« .اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻦ ﺳﺤﺮي اﺳﺖ آﺷﻜﺎر! | } ~ _ ` i h g f e d c b a »ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ آﻧﺎن ﺣﻖ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا ﻗﺮآن ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ ،ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻮن آﻧﻬﺎ در ﻣﻮرد ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻌﺎرﺿﻪ )ﺗﺤﺪي( ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ ،از آوردن ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﮔﺮ آﻧﺎن از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻟﻬﻲ رو ﺑﮕﺮداﻧﻨﺪ ،ﺟﺎي اﺳﺘﺒﻌﺎد ﻧﻴﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن ،ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن را »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن آﻣﺪ« ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :آن ﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن آﻣﺪ ،او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪزودي اﺧﺒﺎر آﻧﭽﻪ ﺑﺪان اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ زودي ﺑﺮاي آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺪان اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،در ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﺘﻬﺰا ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و آﺷﻨﺎﻳﻲﺷﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ :در ﻫﻨﮕﺎم ارﺳﺎل ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ،ﻳﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻴﺮوزي و ﻏﻠﺒﻪ اﺳﻼم در دﻧﻴﺎ ،ﻳﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ. 696
{ z y x w v u t s r q p o n m l k j | } ~ ¡ ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ »آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺮنﻫﺎ را ﻫﻼك ﻛﺮدﻳﻢ« ﻗﺮن :ﺑﺮ ﻣﺪت اﻧﻘﻀﺎي ﻋﻤﺮ اﻫﻞ ﻫﺮ ﻋﺼﺮي اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد .ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻨﻴﺪن اﺧﺒﺎر و ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ آﺛﺎر ،اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﺷﻜﺎر ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻣﺖﻫﺎ را در ﻋﺼﺮي ﭘﺲ از ﻋﺼﺮ دﻳﮕﺮ ـ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎي ﺧﻮد را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ـ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻳﻢ »اﻣﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻗﺪري ﺗﻤﻜﻴﻦ داده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺗﻤﻜﻴﻦ ﻧﺪادهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺑﻪ آن اﻣﺖﻫﺎي ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ،از ﻣﺎل دﻧﻴﺎ و ﻃﻮل ﻋﻤﺮ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺪﻧﻲ، ﺑﻪ اﻧﺪازهاي اﻗﺘﺪار و اﻣﻜﺎﻧﺎت داده ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺪادهاﻳﻢ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ،ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻳﻢ ﭘﺲ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﺷﻤﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺿﻌﻒ و ﺑﻲاﻗﺘﺪارﻳﺘﺎن ﺑﺮ ﻣﺎ آﺳﺎﻧﺘﺮ اﺳﺖ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﻗﺮآن در اﻳﻦ ﻣﻮردﻧﺪ» .و ﺑﺎراﻧﻬﺎي آﺳﻤﺎن را ﭘﻲدرﭘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدهﺑﻮدﻳﻢ و رودﺑﺎرﻫﺎ را از زﻳﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از زﻳﺮ درﺧﺘﺎن و ﻣﻨﺎزل آﻧﺎن »روان ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ،آنﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻫﻼك ﻛﺮدﻳﻢ« ﭘﺲ اﻗﺘﺪار و اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﻜﺮد »و ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن اﻣﺘﻲ دﻳﮕﺮ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻧﺴﻠﻲ دﻳﮕﺮ »ﭘﺪﻳﺪ آوردﻳﻢ« ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﻢ اﻣﺎ آن ﻧﺴﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ وﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺷﻤﺎ اي اﻫﻞ ﻣﻜﻪ! و اي ﻣﻨﻜﺮان در ﻫﻤﻪ ﺟﺎ و ﻫﺮ زﻣﺎن! ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﻴﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ در ﻋﺬابﻛﺮدن و ﻧﺎﺑﻮدﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻮاﻣﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺮق ﮔﻨﺎه و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ :از اﻣﻮري ﻛﻪ ﻣﺮدم در آن ﺑﺴﻴﺎرزود ﻓﺮﻳﺐ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪﻛﺎران ﺳﺮﻛﺶ و ﻣﻔﺴﺪان ﻋﺎﺻﻲ ،ﻳﺎ ﻣﻠﺤﺪانﻛﺎﻓﺮ را در زﻣﻴﻦ، ﻣﻘﺘﺪر و ﻣﺘﻤﻜﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ...وﻟﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم درﻗﻀﺎوت ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،آﻧﻬﺎ آﻏﺎز ﻳﺎ ﻣﻴﺎﻧﻪ راه را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن راهﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭘﺎﻳﺎن راه ﻓﻘﻂ آنﮔﺎه دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ! ﭘﺎﻳﺎن راه دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد ،ﻣﮕﺮ در وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و ﺧﺮاﺑﻪﻫﺎي ﺳﺘﻤﮕﺮان .ﻛﻪ ﻗﺮآن در ﺑﺴﻴﺎري از داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﺧﻮد ،ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ وادﻫﺎي وﻳﺮان ﻣﻲﺑﺮد ﺗﺎ درس ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ. 697
« ¬ ®¯½¼»º¹¸¶µ´³²±° ﺳﺒﺐ ﻧﺰول :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث و دو ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻮﺷﺘﻪاي ﻧﻴﺎوري ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﻤﺮاه آن ﺑﺮ ﺻﺤﺖ آن و درﺳﺘﻲ رﺳﺎﻟﺘﺖ ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨﺪ. »و اﮔﺮ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﻛﺎﻏﺬ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ ،آنﮔﺎه آﻧﺎن ﺑﺎ دﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ آن را ﻟﻤﺲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺲ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و ﺑﺴﺎواﻳﻲﺷﺎن ﻫﺮ دو ،آن را درﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺎﻓﺮان« آﻧﺎن »ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻦ ،ﺟﺰ ﺳﺤﺮي آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻟﻤﺲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،از روي ﻋﻨﺎد و ﺳﺮﻛﺸﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ ﭘﺲ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ رﻓﺘﺎر آﻧﺎن ﺑﺎ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻳﺪﻧﻲ و ﻣﺤﺴﻮس اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ،دﻳﮕﺮ ﺣﺎل آﻧﻬﺎ ﺑﺎ وﺣﻲ ﻣﺠﺮد ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻮﻛﻠﻲ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻪ آن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻧﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ¾ ¿ Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Á À ﺳﺒﺐ ﻧﺰول :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺣﻜﻢ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻪ آﻧﺎن اﺑﻼغ ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺟﻤﻌﻲ از ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻛﺎش ﺑﺎ ﺗﻮ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻫﻤﺮاه ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﺗﺎ درﺑﺎره رﺳﺎﻟﺘﺖ ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ !...ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ» :و ﻛﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﺮا ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻓﺮودآورده ﻧﺸﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﭼﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮد ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ و او ﺑﺎ ﻣﺎ دراﻳﻦﺑﺎره ﻛﻪ ﺗﻮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻲ ،ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن آورده و از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ؟ »و اﮔﺮ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اوﺻﺎﻓﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ او را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده و ﺑﺎ اوﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ و از او ﺳﺨﻦ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ؛ »ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺎر ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ آﻧﺎن را ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮود آﻣﺪن ﻓﺮﺷﺘﻪ و دﻳﺪن وي ،اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ »ﺑﺎز دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺎل و ﻣﻬﻠﺘﻲ داده ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ« ﺑﻌﺪ از ﻓﺮود آﻣﺪن وﻣﺸﺎﻫﺪه آن ﻓﺮﺷﺘﻪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﮔﺮ 698
ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،از ﻫﻮل و ﻫﺮاس دﻳﺪن او ﺟﺎن ﻣﻲﺑﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ. اﻧﺒﻴﺎ‡ ﻫﻢ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺻﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣﻮرد رﺳﻮلاﻛﺮمص رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ـ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﺑﺸﺮﻧﺪ وﻟﻲ اﺳﺘﻌﺪاد و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي رواﻧﻲ و روﺣﻲ و ﻗﻠﺒﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺸﺮ ﻋﺎدي ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ. J I H G F E D CB A »و اﮔﺮ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده را ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن او را ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺮدي درﻣﻲآوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻫﻢ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻪﺳﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص را ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ او را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻮرد ﺧﻄﺎﺑﺶ ﻗﺮاردﻫﻨﺪ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن او را ﻣﺮدﻣﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ زﻳﺮا اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻘﻴﻘﻲاي ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲاﻳﺸﺎن را ﺑﺮ آن آﻓﺮﻳﺪه ،ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺑﻪﺷﻜﻞ اﺟﺴﺎم ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ اﺟﺴﺎم ﺑﻨﻲآدم ـ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﺗﺮاﻛﻢ و ﺟﺴﺎﻣﺖ و ﭼﮕﺎﻟﻲ آن ـ ﻣﺠﺴﻢ ﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻓﺮﻣﻮد» :اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺻﻠﻲ آن ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻲﻣﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺗﺎب و ﺗﻮان دﻳﺪن ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ« .ﺣﺘﻲ در ﻣﻘﻴﺎس ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ :ﻣﻴﺪان درك ﺣﻮاس ﺑﺸﺮ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و ﭼﺸﻢ ﺑﺸﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎده را در ﺻﻮرت ﺗﻠﻄﻴﻒ ﺷﺪه آن ،ﻳﺎ در ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ داراي ﭼﮕﺎﻟﻲ و ﺗﺮاﻛﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺒﻴﻨﺪ ،ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ «اﻧﺸﺘﻴﻦ« اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﺗﻮﺿﻴﺢ دادهاﺳﺖ .ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺎده ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻋﺎﻟﻢ ﻏﻴﺐ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺸﺮ را ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه ﻣﻮرد ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻗﺮارﻣﻲداد ،ﻗﻄﻌﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از او ﻣﻲﮔﺮﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﺎ او اﻧﺲ ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و رﻋﺐ و وﺣﺸﺖ از او ﺳﺮاﭘﺎي وﺟﻮدﺷﺎن را ﻓﺮا ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ،آن وﻗﺖ ،ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺮس ﺣﺎﺻﻠﻪ ازاﻳﻦ اﻣﺮ ،آﻧﺎن را از ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ آن ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه وي ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺖ »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻛﺎر را ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻴﻦ اﻟﺘﺒﺎس و ﺧﻠﻄﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن درآﻧﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﻢ ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎﺳﺖ ،در آن ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺎد زﻳﺮا وﻗﺘﻲ آﻧﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﻲ وي
699
ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻦ ﻫﻢ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﻛﺎر ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ و آﺷﻔﺘﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ. X W V U T S R Q P O N M L K آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص را از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ دروغ اﻧﮕﺎران ﻗﻮﻣﺶ روﺑﺮو ﻣﻲﮔﺮدد ،ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻧﻤﻮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﺑﻪ اﺳﺘﻬﺰا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﺎ اﺳﺘﻬﺰاي آﻧﺎن روﺑﺮو ﻫﺴﺘﻲ ،اﻧﺒﻴﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﻴﺰ در ﻣﻌﺮض ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻬﺰاﻳﻲ ﻗﺮارداﺷﺘﻪاﻧﺪ »اﻣﺎ آﻧﭽﻪ را رﻳﺸﺨﻨﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ رﻳﺸﺨﻨﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آﻧﺎن ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ ﺑﺪان رﻳﺸﺨﻨﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ و اﺳﺘﻬﺰاﻳﺸﺎن ﺑﻪ »ﺣﻖ« ،ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮدﻳﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ. c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »در زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ ،آنﮔﺎه ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :در زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺮوﺳﻔﺮ ﻛﺮده و آﺛﺎر و وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺑﺠﺎﻣﺎﻧﺪه ازﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن را ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻋﻘﻮﺑﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻌﺪ ازآن ﻛﻪ در ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ ﻣﺴﺘﻐﺮق ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﻴﻮه ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻧﻘﺶ ﭘﺎي آﻧﺎن را در ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺣﻖ دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺑﺴﺎن آﻧﺎن ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ. w v u t s rq p o n ml k ji h g f e d a ` _ ~ }| { zy x »از آﻧﺎن ﺑﭙﺮس« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻛﻪ »آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،از آن ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺑﮕﻮ :از آن ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :از آﻧﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﭙﺮس ﭘﺲ اﮔﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ :از آن ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺑﮕﻮ :از آن ﺧﺪاﺳﺖ ،ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺧﻮدﺗﺎن ـ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن در اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﻜﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ـ ﻳﺎ ﺑﺮاي آﻧﺎن در اﻳﻦﺑﺎره ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪا اﺳﺖ ،ﺣﺠﺖ و
700
دﻟﻴﻞ ﺑﻴﺎور و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺎﻟﻚ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاﺑﻲ ﻋﺎﺟﻞ ﻗﺎدر اﺳﺖ ،ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ دﺷﻮار ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد وﻟﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »رﺣﻤﺖ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻘﺮر ﻛﺮدهاﺳﺖ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺑﺎ وﻋﺪهاي ﻣﺆﻛﺪ، رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ وﻋﺪه دادهاﺳﺖ و وﻋﺪه او ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺗﺤﻘﻖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ از آﻧﺎن ﺗﻮﺑﻪ و اﻧﺎﺑﺖ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ،ﻓﺮودآوردن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ادﻟﻪ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﺣﻖ ﻧﻴﺰ از رﺣﻤﺖ وي ﺑﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻠﻖ را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪ ،ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت زﻳﺮ ﻧﻮﺷﺖ و آن را در ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻋﺮش ﻧﻬﺎد :ﻫﻤﺎﻧﺎ رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﺸﻤﻢ ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ«» .ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺷﻤﺎ را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﺮد ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ در آنﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻳﺎ در ﮔﺮد آوردﻧﺘﺎن ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻬﻠﺘﺘﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﮔﺮدآوردﻧﺘﺎن را از ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺘﺎن ﺗﺎ روزي ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ آن ﻫﺴﺘﻴﺪ ،ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد زﻳﺎن زدهاﻧﺪ ،اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ،ﺑﻪ زودي در روز ﮔﺮدآوري ،ﺑﺮ آﻧﺎن روﺷﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺎن زده و ﺧﻮد را ﻏﺮق ﺧﺴﺮان ﻛﺮدهاﻧﺪ. m l k j ih g f e d c b »و ﺑﺮاي اوﺳﺖ آﻧﭽﻪ در ﺷﺐ و روز ﺳﺎﻛﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺷﺐ و روز آرام و ﺳﺎﻛﻨﻨﺪ ،از آن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ .آري! ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ در ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎيﻫﺴﺘﻲ ،ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ اﺷﻴﺎ ﻫﻤﻪوﻗﺖ درﺣﺎل ﺳﻜﻮن و آراﻣﺶ ﺑﻪﺳﺮﻣﻲﺑﺮﻧﺪ؛ ﭼﻮن ﺟﻤﺎدات و ﺑﻌﻀﻲ اﺷﻴﺎ در ﺷﺐ آراماﻧﺪ؛ ﭼﻮن اﻏﻠﺐ ﺣﻴﻮاﻧﺎت وﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ در روز آراماﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و درﻧﺪﮔﺎن و ﺣﺸﺮات.ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ در ﺷﺐ و روز آرام اﺳﺖ و ﻫﺮﭼﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﺤﺮكو ﺗﻜﺎﭘﻮ دارد ،ﺟﻤﻠﮕﻲ از آن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ. 701
ﻋﻨﻮان ﻛﺮدن ﺣﺮﻛﺖ و ﺳﻜﻮن در اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ زﻳﺮا ﺣﺮﻛﺖ و ﺳﻜﻮن ،ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺣﺪوث ﻋﺎﻟﻢ اﺳﺖ و ﺣﺪوث ﻋﺎﻟﻢ ،ﺑﺮوﺟﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪهاي ﺑﺮاي آن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آن ﻣﺎﻟﻚ آن اﺳﺖ و ﭼﻴﺰياز وي ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ،آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮد» :و اوﺳﺖﺷﻨﻮاي داﻧﺎ« ﻟﺬا ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ .ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ،ﻣﻜﻠﻔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ازروز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﺬر ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ذاﺗﻲ ﻛﻪ اﺣﻮال و اوﺿﺎﻋﺸﺎن را ﻧﻘﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮرآﮔﺎه و ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ و ﺣﺴﺎب ﻫﻢ ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ،ﺟﺰ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺧﻮد آن را ﺑﺮوي آﺳﺎن ﺳﺎزد. ¢ ¡ ~ } | { zy x w v u t s r q p o n © ¨ § ¦ ¥ ¤£ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »آﻳﺎ ﻏﻴﺮاز ﺧﺪا ـ ﻓﺎﻃﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ـ را وﻟﻲ ﺧﻮد ﮔﻴﺮم؟« در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اوﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﻛﺘﻢ ﻋﺪم اﺧﺘﺮاع ﻛﺮده و آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ؟ ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ آنﺣﻀﺮتص ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ »و اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﮕﺎنروزي ﻣﻲﺧﻮراﻧﺪ و ﺧﻮد روزي ﻧﻤﻲﺧﻮرد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺮدم رزق و ﺧﻮراك ﻣﻲدﻫﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد از ﺧﻮردوﺧﻮراك و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻃﻌﺎﻣﺶ ﻛﻨﺪ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﭘﺲ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ و روزي ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﻟﺬا ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ،ﻧﻴﺰ ﻧﺪارد .آري! اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﻌﺪ ازآن ﻛﻪ وﻻﻳﺖ و ﺳﺮوري ﻏﻴﺮﺧﺪا را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻲ ،ﺑﻪ آﻧﺎن »ﺑﮕﻮ :ﻣﻦ ﻣﺄﻣﻮرم ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻢ و ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺒﺎش« ﻣﺄﻣﻮرم ﺗﺎ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ از ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﺮدن ﻣﻲﻧﻬﺪ و اوﻟﻴﻦ ﻛﺲ از اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ درﺑﺴﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ .ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد زﻳﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻫﻤﻪ اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ در اﺳﻼم ﺟﻠﻮ ﺑﻮدﻧﺪ.
702
´³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﻢ« ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮ وي ،ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻣﺮ ﻳﺎ ﻧﻬﻲ وي »ﻫﺮآﻳﻨﻪ از ﻋﺬاب روز ﺑﺰرگ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ ،آنﮔﺎه ﻛﻪ ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻋﺬاب ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ـ ﺟﺰ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺷﺎﻣﻞ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮداﻧﺪ. À¿ ¾ ½ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ »آن روز ،ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب از وي ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب از وي در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﻮد »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا ﺑﺮ او رﺣﻤﺖ آورده« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻘﻴﻨﺎ او از اﻫﻞ رﺣﻤﺖ ﻋﻈﻤﻲ ،ﻳﻌﻨﻲ از اﻫﻞ ﻧﺠﺎت اﺳﺖ و ﺑﻪزودي ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ »و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻓﻮز آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻓﻮز :ﻋﺒﺎرت از ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﺳﻮد و ﻣﻨﺘﻔﻲ ﺷﺪن زﻳﺎن اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺠﺎت در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﻓﻮز و رﺳﺘﮕﺎري ﻛﺎﻣﻞ و آﺷﻜﺎري اﺳﺖ. Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë ÊÉ È Ç Æ Å Ä Ã Â Á »و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« و ﺳﺨﺘﻲ و ﺑﻼ و ﺿﺮري ﭼﻮن ﻓﻘﺮ ،ﺑﻴﻤﺎري ﻳﺎ ﺑﻼي دﻳﮕﺮي را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﻨﺪ »ﻛﺴﻲ ﺟﺰ او ﺑﺮﻃﺮفﻛﻨﻨﺪه آن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲ ﺟﺰ او ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻦ آن زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﻴﺴﺖ »و اﮔﺮ ﺧﻴﺮي ﺑﻪ ﺗﻮﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« ﭼﻮن ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻧﻌﻤﺖ و رﻓﺎه ،ﻳﺎ ﻋﺎﻓﻴﺖ و ﺳﻼﻣﺘﻲ ،ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ »ﭘﺲ او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« و از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ وي ،رﺳﺎﻧﺪن ﺷﺮ و ﺧﻴﺮ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ< LT& e Z < )05» : :{ /# { @ Z# < # e +Lﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻋﻄﺎي ﺗﻮ را ﻫﻴﭻ ﺑﺎزدارﻧﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺎزش داري ،ﻫﻴﭻ ﺑﺨﺸﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ وﺟﺎﻳﮕﺎه و ﺛﺮوت ﻫﻴﭻ ﺻﺎﺣﺐ ﺟﻼل و ﺛﺮوﺗﻲ در دﻧﻴﺎ ،در آﺧﺮت ﺑﻪ وي از ﺟﺎﻧﺒﺖ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ« ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﺳﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ،اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ و ﺑﺲ. 703
ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺎﻓﺮان را در ﻣﻮرد ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻓﺮﺷﺘﻪ و ﻓﺮود آوردن ﻧﺎﻣﻪاي از آﺳﻤﺎن ﻛﻪ دال ﺑﺮ ﺗﺼﺪﻳﻖ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻴﺎن ﻛﺮد و روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ،ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻨﺎد و اﺳﺘﻬﺰاي آﻧﺎن اﺳﺖ ،ﻧﻪ از ﺳﺮ اﺷﺘﻴﺎق ﺑﻪ ﻛﺸﻒ و درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ،اﻳﻨﻚ در اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭼﻬﺎر ﺳﺨﻦ را ﺑﮕﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻮر ،داروي درد ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ از اﻫﻞ ﻛﻔﺮ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻳﻤﺎن آورد ،راه ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮود: 1ـ ﺳﻴﺮوﺳﻔﺮ در زﻣﻴﻦ و ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن. 2ـ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و دﻳﺪن آﺛﺎر رﺣﻤﺖ وي ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ. 3ـ ﻧﮕﺮش در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ. 4ـ اﻋﻼن ﺗﺮس و ﻧﮕﺮاﻧﻲ از ﻋﺬاب ﺧﺪا. Ü Û Ú Ù Ø× Ö Õ Ô »و اوﺳﺖ ﻗﺎﻫﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻏﺎﻟﺐ و ﭼﻴﺮه و ﺑﺮﺗﺮ »ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد« ﻛﻪ ﮔﺮدﻧﻬﺎي ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن درﺑﺮاﺑﺮ وي ﻓﺮو اﻓﺘﺎده و ﺳﺮﻫﺎي ﺟﺒﺎران در ﭘﻴﺸﮕﺎه وي ﺑﻪ ذﻟﺖ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد؛ در »ﻗﻬﺮ« ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺰﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در »ﻗﺪرت« ﻧﻴﺴﺖ و آن ﺑﺎزداﺷﺘﻦ دﻳﮕﺮان از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﺮاد و ﻣﻘﺼﻮد ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ »و اوﺳﺖ ﺣﻜﻴﻢ« در اﺟﺮاي ﻣﺮاد ﺧﻮد »آﮔﺎه» ﺑﻪ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﻗﻬﺮ اﺳﺖ از ﺑﻨﺪﮔﺎن وي. W VU T S R Q P O N ML K J IH G FE D C B A lk j i h g f e d c ba ` _ ^] \ [ Z Y X »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ در ﺑﺎب ﺷﻬﺎدت« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﮔﻮاه در ﮔﻮاﻫﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ» :ﺑﮕﻮ :ﺧﺪا ،ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه اﺳﺖ« ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮدص و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ او در ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﺟﻮاب ﺳﺆال در ﴿ ﴾HGﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد، 704
ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪا ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ در ﮔﻮاﻫﻲ دادن .دراﻳﻦ ﺻﻮرت ،ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻌﺪ ازآن﴾LK J﴿ : ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :او ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه اﺳﺖ »و اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ آن ﺑﻴﻢ دﻫﻢ و ﻛﺴﻲ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ او ﻣﻲرﺳﺪ، ﺑﻴﻢ دﻫﻢ« آوردن اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن ﮔﻮاﻫﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮود آوردن ﻗﺮآن ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ،ﺑﺨﺸﻲ ازﮔﻮاﻫﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ وﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ـ اﻋﻢ از اﻧﺲ و ﺟﻦ ـ را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻣﻠﻞ و اﻗﺸﺎر و اﺻﻨﺎف ﻣﺨﺘﻠﻔﺸﺎن ،ﭼﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ و ﭼﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ در زﻣﺎﻧﻬﺎي آﻳﻨﺪه ـ ﺗﺎروز ﻗﻴﺎﻣﺖ ـ ﺑﻪوﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ ،ﺑﺎ آن ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪار دﻫﻢ زﻳﺮا اﺣﻜﺎم ﻗﺮآن ،ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮ و ﻫﻤﻪ ﺟﻦ اﺳﺖ ،ﭼﻪ آﻧﺎنﻛﻪ در ﻋﺼﺮ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﭼﻪ آﻧﺎنﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه ﻳﺎ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ،ﺑﻪﺷﺮط آن ﻛﻪ دﻋﻮت اﺳﻼم ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ و اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ .ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎﺳﺖ زﻳﺮا آﻧﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻟﻘﺎي اﻟﻬﻲ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺎﺳﺦﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ دﻋﻮت اﷲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﺑﻼغ ﺷﺪه و از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ،ﻣﻮرد ﺳﺆال و ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ازﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ )ﭘﻴﺎم وي را( ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ و اﺑﻼغ ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ آﻳﻪاي از ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ ،در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪه اﺳﺖ«. »آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن دﻳﮕﺮي ﺑﺎ اﷲ وﺟﻮد دارﻧﺪ؟ ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺷﻬﺎدت دﻫﻴﺪ »ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻬﺎدﺗﻲ ﻧﻤﻲدﻫﻢ« زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﻬﺎدت از ﺑﺎﻃﻞﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞﻫﺎﺳﺖ »ﺑﮕﻮ :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ، ﻣﻦاز آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﺮﻳﻚ او ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﺪ ،ﺑﻴﺰارم« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺑﺘﺎﻧﻲﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺧﺪاﻳﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﺪ ،ﻳﺎ از ﺷﺮكآوردﻧﺘﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،ﺑﻴﺰار و ﺑﺮﻛﻨﺎرم زﻳﺮا ﻣﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻢ. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺳﻼم ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ.
705
{zyxwvutsrqponm »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ دادهاﻳﻢ« ﭼﻮن ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ »او را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺑﺎ ﺷﻤﺎﻳﻞ و اوﺻﺎﻓﺶ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﻤﺎﻳﻞ و اوﺻﺎف در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ »ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن راﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ« و ﻛﺴﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﻧﺴﺎن ،او را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﭘﺲ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب در اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﻛﻪ :ﻣﺎ ﻣﺤﻤﺪص را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ،دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ .رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻫﺠﺮت رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ،ﻋﻤﺮ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ آﻳﻪ را ـ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ وي را ﻫﻤﭽﻮن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ ـ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻤﺎ از اﻳﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﮔﻔﺖ :ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﭼﻮن او را در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ دﻳﺪم ،ﭼﻨﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻤﺶ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪم را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ ،ﺣﺘﻲ ﻣﻦ ـ ﺑﺪون ﺗﺮدﻳﺪ ـ ﻣﺤﻤﺪص را ازﻓﺮزﻧﺪم ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ زﻳﺮا ﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﻛﻪ زﻧﺎن ﭼﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ» .«!...ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد زﻳﺎن زدهاﻧﺪ« از ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﻠﺤﺪان و ﻣﻨﻜﺮان رﺳﺎﻟﺖ ـ اﻋﻢ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب وﺗﻤﺎم ﻛﻔﺎر »آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻧﻜﺎرﺷﺎن از رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻧﺎﺷﻲ ازﻋﺪم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻋﻨﺎد و ﺗﻤﺮدﺷﺎن اﺳﺖ ،ﻋﻨﺎد و ﺗﻤﺮدي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺎن وارد ﻛﺮدهاﻧﺪ. | } ~ _ ` k j i h g fe d c b a »و ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آنﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﺴﺘﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آنﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮدن ﭼﻴﺰي در ﺗﻮرات ﻳﺎ اﻧﺠﻴﻞ ﻳﺎ ﻗﺮآن ﺷﺪه ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ »ﻳﺎ آﻳﺎت او را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻌﺠﺰات روﺷﻦ و آﺷﻜﺎر ،ﻳﺎ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻢ او را »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده« و ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻜﺬﻳﺐ ،دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﺎ دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎن وي در ﻣﻮرد ﻟﺰوم و وﺟﻮب اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ،ﻳﻜﺠﺎ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻫﻢ ﻛﺎذب ﺷﺪه و ﻫﻢ ﻣﻜﺬب »ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺳﺘﻤﻜﺎران رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« و ﭼﮕﻮﻧﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ دو ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻃﻞ ـ ﻳﻌﻨﻲ دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ دﻳﻦ ﺣﻖ و دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ـ را ﺑﺎﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ؟. 706
xw v u t s r q p o n m l »و« اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻳﺎدآوري ﻛﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن از »روزي ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را ﺣﺸﺮﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﺮﺳﺘﻨﺪﮔﺎن و ﭘﺮﺳﺘﺶﺷﺪﮔﺎن ﺑﺎﻃﻞ را ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ در آن ﮔﺮد ﻣﻲآورد »آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮك آوردهاﻧﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ« از روي ﺗﻮﺑﻴﺦ »ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪا ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ ،ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ ﺧﺪاﻳﺎن ﭘﻨﺪاري ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ؟ ﻳﺎ ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن اﺣﻀﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲاز آﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ ،وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪم وﺟﻮدﺷﺎن اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب آﻧﺎن را ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻣﻲﻛﻨﺪ .آري! درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎروا ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ او ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ، ﺷﺮﻛﺎي وي ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ. ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y »آنﮔﺎه ﻓﺘﻨﻪ آﻧﺎن ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻗﺴﻢ ﺑﻪ اﷲ ـ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ـ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺸﺮك ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﻮاب آﻧﻬﺎ ﺟﺰ اﻧﻜﺎر و ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻦ از ﺷﺮك ،ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ .ﻣﻔﺴﺮان در ﺑﻴﺎن ﻣﻌﻨﺎي «ﻓﺘﻨﻪ« در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﭼﻨﺪ وﺟﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ آن «ﻋﺎﻗﺒﺖ« اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺎﻗﺒﺖ و ﻓﺮﺟﺎم ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻓﺘﺨﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ،ﭼﻴﺰي ﺟﺰ اﻧﻜﺎر و ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻦ از ﺷﺮك ﻧﻴﺴﺖ .از دﻳﮕﺮ وﺟﻮه در ﻣﻌﻨﺎي »ﻓﺘﻨﻪ« ،اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺑﻦﻋﺒﺎس اﺳﺖ» :ﻓﺘﻨﻪ آﻧﺎن ،ﻳﻌﻨﻲﺣﺠﺖ آﻧﺎن« .ﻋﻄﺎء ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻓﺘﻨﻪ آﻧﺎن ،ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ آﻧﺎن«. § ¨ © ³ ² ± ° ¯ ® ¬« ª »ﺑﻨﮕﺮ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد دروغ ﺑﺴﺘﻨﺪ« ﺑﺎ اﻧﻜﺎر ﺷﺮﻛﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن در دﻧﻴﺎ روي داد »و آﻧﭽﻪ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﺎن ﮔﻢ ﮔﺸﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻓﺘﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺖ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ و اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻳﺎوهﺷﺎن ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻜﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻣﺘﻼﺷﻲ و ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺸﺖ و 707
ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ اﷲ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﺘﺎد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎزي را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺮآورده ﻛﻨﻨﺪ. ´ É È Ç Æ Å Ä Ã Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹¸ ¶ µ Ø× Ö Õ Ô Ó ÒÑ Ð Ï Î Í Ì ËÊ اﺑﻦﻋﺒﺎس و دﻳﮕﺮان در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه دور از دﻳﺪه ﻣﺮدم و ﺑﻲآن ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ از ﺣﺎل دﻳﮕﺮي آﮔﺎه ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ ﻗﺮآن ﮔﻮش ﻣﻲﺳﭙﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﻧﺎزل ﺷﺪ» :و از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮔﻮش ﻣﻲدﻫﻨﺪ« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ »وﻟﻲ ﻣﺎ ﺑﺮدﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮدهﻫﺎ اﻓﮕﻨﺪهاﻳﻢ ﺗﺎ آن را ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮدهﻫﺎﻳﻲ ﻛﺸﻴﺪهاﻳﻢ ،ﭼﻮن دوﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺮآن را درك ﻛﻨﻨﺪ »و در ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﻨﮕﻴﻨﻲاي ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺷﻨﻴﺪن ﻗﺮآن ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ »ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﭼﻮن ﻧﺰد ﺗﻮ آﻳﻨﺪ ،ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ در ﻛﻔﺮ وﻋﻨﺎدﺷﺎن ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﺮف اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردن اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺪالﻛﻨﺎن ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻦ ﺟﺰ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻗﺮآن ،ﺟﺰ از ﺟﻨﺲ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﻲﭘﺎﻳﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آن را در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ،ﻧﻴﺴﺖ .آري! آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﻗﺮآن را از اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ و اﺧﺒﺎر ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺟﺰ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاي ﻋﺰﻳﺰ و ﺣﻤﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ. å ä ã â á à ß ÞÝ Ü Û Ú Ù »و آﻧﺎن ﻣﺮدم را از او ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از او دور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﻢﻣﺮدم را از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن ،ﻳﺎ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﺎزﻣﻲدارﻧﺪ و ﻫﻢ ﺧﻮد از آن ﺣﻀﺮتص دور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﻳﺎ :ﻣﺮدم را از آﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ اﻣﺎ درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ،ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از رﺳﻮل ﺧﺪاص دوري ﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺘﻲ درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا او در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻛﻔﺎر را از 708
آزاردادن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺎزﻣﻲداﺷﺖ ،ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش اﺳﻼم دوري ﻣﻲﻛﺮد» .و ﻫﻼك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺧﻮد را وﻟﻲ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ از ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻣﺮدم و دور ﺷﺪن از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻖ از آﻧﺎن ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ ،ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮدي ﺧﻮد آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ،ﺧﻮد را در ﻣﻌﺮض ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ و ﺧﺸﻢ وي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ اﻣﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﻼﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲآورﻧﺪ. ö õ ô ó ò ñ ð ï î í ìëê é è ç æ »و اﮔﺮ آﻧﺎن را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﺗﺶ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﺒﻴﻨﻲ« ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻨﻈﺮه ﻫﻮﻟﻨﺎك و ﺣﺎﻟﺖ دﻫﺸﺘﻨﺎﻛﻲ را ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ زﻳﺮا در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻞ )ﺻﺮاط( ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺟﻬﻨﻢ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و آﺗﺶ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اي ﻛﺎش ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮﻳﻢ!« ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ »آنﮔﺎه آﻳﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ دروغ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻴﻢ و از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﻮﻳﻢ« و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮد را ﺟﺒﺮان ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ .آري! ﭼﻨﻴﻦ آرزوﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﻫﻴﻬﺎت ﻛﻪ اﻳﻦ آرزوﻳﺸﺎن ﺑﺮآورده ﺷﻮد. R Q P O N M L K J IH G F E D C B A »ﻧﻪ؛ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ،ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻋﻤﺎل ﻧﺎﺑﻜﺎرﺷﺎن ﺑﺮآﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ و داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺮﻛﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،از روي اﺳﺘﻴﺼﺎل و درﻣﺎﻧﺪﮔﻲ ،ﺑﻪ آرزوﻫﺎ و وﻋﺪهﻫﺎي دروﻏﻴﻦ روي آوردﻧﺪ. ﻳﺎ :ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎوري ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﻣﺤﻤﺪص داﺷﺘﻨﺪ اﻣﺎ آن را ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮده و در ﻣﺤﺎﻓﻞ و ﻣﺠﺎﻣﻊ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺮ آﻧﺎن در آﺧﺮت آﺷﻜﺎر ﺷﺪ .ﻳﺎ :ﻛﻔﺮ و ﺷﺮكﺷﺎن ﻛﻪ آن را درآﺧﺮت ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ) :ﺑﻪ ﺧﺪا ـ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ـ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺸﺮك ﻧﺒﻮدﻳﻢ( »اﻧﻌﺎم ،«23/در آﺧﺮت ﺑﺎ ﮔﻮاﻫﻲ دادن اﻋﻀﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎﻳﺸﺎن، ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ .ﭘﺲ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺳﻪ وﺟﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي دارد» .و اﮔﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻫﻢ ﺑﺸﻮﻧﺪ« ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ ،آن ﻃﻮر ﻛﻪ آرزو ﻛﺮدﻧﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻪ« اﻧﺠﺎم دادن »آﻧﭽﻪ از آن ﻧﻬﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ« از اﻣﻮر ﻧﺎرواﻳﻲ ﻛﻪ در رأس آﻧﻬﺎ ﺷﺮك اﺳﺖ ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ 709
اﺑﻠﻴﺲ دﻳﺪ آﻧﭽﻪ را از آﻳﺎت اﻟﻬﻲ دﻳﺪ وﻟﻲ ﺑﺎزﻫﻢ ﻋﻨﺎد ورزﻳﺪ و ﺳﺮ ﺑﻪ ﺗﻤﺮد ﺑﺮداﺷﺖ »و ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ« در اﻳﻦ وﻋﺪهﺷﺎن ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﺠﺎت از ﻣﻬﻠﻜﻪاي ﻛﻪ در آن دراﻓﺘﺎدهاﻧﺪ، ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ. آري! وﻗﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﺎﺑﻬﻨﺠﺎر و اﻳﻦ ﻣﻨﺶ ﻧﺎﺑﻜﺎرﺷﺎن آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ ،آنﮔﺎه درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺳﺰاوار ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در دوزخ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ. \[ Z Y X W V U T S »و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺟﺰ ﻫﻤﻴﻦ زﻧﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ« ﻟﺬا ﻣﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﻮاﻧﻤﺎن را ﺑﺮاي ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﻲ اﻳﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ و ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﺷﻬﻮاﻧﻲ در آن ،ﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي آﺧﺮت ﻛﺎري ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ زﻳﺮا آﺧﺮت وﺟﻮد ﻧﺪارد »و ﻣﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ« ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ. وه! اﻳﻦ ﭼﻪ ﺟﻬﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ!! ] ^ _ ` r q p o n m lk j i hg f e d cb a s »و اﮔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻲ آنﮔﺎه ﻛﻪ درﺣﻀﻮر ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﺮاي ﺣﺴﺎبوﻛﺘﺎب ،ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻛﺎري ﺑﺰرگ ،ﻣﻨﻈﺮهاي ﻫﻮﻟﻨﺎك و دﻫﺸﺖ اﻧﮕﻴﺰ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاي، در آن ﺣﺎل ﻛﻪ »ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :آﻳﺎ اﻳﻦ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ اﻳﻦ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﻜﺮ آن ﺑﻮدﻳﺪ ،ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺪارد؟ و آﻳﺎ اﻳﻦ ﻛﻴﻔﺮي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آن را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ، ﺣﺎﺿﺮ و آﻣﺎده ﻧﻴﺴﺖ؟ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭼﺮا ،ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن« ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ. آري! آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻨﻜﺮ آن ﺑﻮدﻧﺪ ،اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ اﻋﺘﺮاﻓﺸﺎن را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ،ﻣﺆﻛﺪ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻳﺪ ،اﻳﻦ ﻋﺬاب را ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺗﺎن ﺑﻪ ﺣﻖ ،اﻳﻨﻚ ﻛﻴﻔﺮﺗﺎن را درﻳﺎﺑﻴﺪ.
710
g f e d c b a ` _ ~ } | { zy x wv u t p o n m l kj i h »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻟﻘﺎي اﻟﻬﻲ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ زﻳﺎﻧﻜﺎر ﺷﺪﻧﺪ« ﻣﺮاد ،ﺗﻜﺬﻳﺒﺸﺎن ﺑﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﻛﻴﻔﺮ آﺧﺮت اﺳﺖ »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﺮ آﻧﺎن دررﺳﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: اي درﻳﻎ ﺑﺮ ﻣﺎ ،ﺑﺮ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره آن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اي درﻳﻎﻫﺎ! ﻣﺎ را ﻓﺮاﮔﻴﺮﻳﺪ، واي و ﺻﺪ اﻓﺴﻮس و ﺣﺴﺮت ﺑﺮﻣﺎ و ﺑﺮ ﻏﻔﻠﺖ و ﻗﺼﻮر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎن در ﺑﺎب ﻗﻴﺎﻣﺖ! ﻛﻪ ﺑﺪان ﺑﻬﺎ ﻧﺪادﻳﻢ و اﻫﻤﻴﺖ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﺸﺪﻳﻢ و آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﺮدﻳﻢ! »و آﻧﺎن ﺑﺎرﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ را »ﺑﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻮنﮔﻨﺎﻫﺎن ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮﺷﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ،از ﺑﺮ دوش ﻛﺸﻴﺪن آن ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺮ ﭘﺸﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ »آﮔﺎه ﺷﻮﻳﺪ؛ ﭼﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ« و ﭼﻪ زﺷﺖ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ دوش ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ! ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ در ﺣﺎﻟﻲ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﭘﺸﺖﺷﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻋﺬاب ﺷﻮﻧﺪ. ¡ ~ }| { z y x wvu t s r q »و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺟﺰ ﺑﺎزي و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﺮاد آﻳﻪ ،ﺗﻜﺬﻳﺐ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺟﺰ اﻳﻦ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺴﺖ .ﻟﺬا ﺑﺸﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي آن ﻛﺎر ﻛﺮد ،ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﻴﺎت آﺧﺮت اﺳﺖ زﻳﺮا ﺣﻴﺎت آﺧﺮت ،داﺋﻤﻲ و ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﻲ اﺳﺖ »و ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺷﺮك وﻣﻌﺎﺻﻲ »ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ اﻋﻤﺎل ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻫﺮﭼﻪ ﻫﺴﺖ؛ ﺑﺎزي و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ و ﺑﻴﻬﻮدﮔﻲ اﺳﺖ »آﻳﺎ درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ؟« و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ؟ و آﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﻲارزش ﺑﻮدن زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ آﺧﺮت ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاي آﺧﺮت ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ؟ آﺧﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت؛ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﻄﻊ ﻛﻮﺗﺎه ﻋﻤﺮ دﻧﻴﻮي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻴﺎت از ﻧﻈﺮ ﻃﻮﻟﻲ در ﻋﻤﻖ زﻣﺎن ،از ﻧﻈﺮ ﻋﺮﺿﻲ در ﻋﻤﻖ آﻓﺎق و از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻘﻲ در ژرﻓﺎي ﻋﻮاﻟﻢ ﺑﻲﻛﺮان ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻣﺘﺪاد ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﻧﻈﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮد ﻫﻢ ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ.
711
²±°¯®¬«ª©¨§¦¥¤£¢ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺗﻮ را اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻧﺒﺎش ﻛﻪ »در واﻗﻊ آﻧﺎن ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ دروﻏﮕﻮﻳﻲ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و ﺻﺪاﻗﺖ ﺷﺨﺺ ﺗﻮ ﻣﻌﺘﺮﻓﻨﺪ وﻟﻲ ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﭘﻴﺎم اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهاي ،ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻣﻮد» :وﻟﻲ ﺳﺘﻤﻜﺎران آﻳﺎت اﷲ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ درﺣﻘﻴﻘﺖ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ و ﻛﺘﺎب وي را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻪرﺳﻮل اﻛﺮمص ﮔﻔﺖ :ﺑﺪان ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﺨﺺ ﺗﻮ را دروﻏﮕﻮ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ وﻟﻲ آﻧﭽﻪ راﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاي، دروغ ﻣﻲداﻧﻴﻢ .در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ ...:ﺑﻪﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﺎ ﭼﻪ وﻗﺖ ﭘﻴﺮو ﻃﺎﻳﻔﻪ »ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف« ﺑﻮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﺎﻻ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟! Ç ÆÅ Ä Ã Â ÁÀ ¿ ¾ ½¼» º ¹ ¸ ¶ µ ´³ Ì ËÊ É È »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺷﺪﻧﺪ« ﭘﺲ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻔﺲ ﺑﺸﺮياي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ آﻟﻮده ﺷﺪه ،در ﻫﺮ ﻋﺼﺮ و زﻣﺎﻧﻲ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ »وﻟﻲ« آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان »ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ آزاري ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﺎري ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ و ﺑﺮاي وﻋﺪهﻫﺎي اﷲ« در ﻳﺎري دادن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ »ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ« اﻳﻦ آﻳﻪ، دﻟﺠﻮﻳﻲ از رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :اي رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﺎ! ﺑﺮ آزارﻫﺎ و اﻧﻜﺎرﻫﺎ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﺎش و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺶ از ﺧﻮد اﻗﺘﺪاﻛﻦ و اﻧﺪوه ﻧﺨﻮر ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ آزارﻫﺎ و اﻧﻜﺎرﻫﺎ ﺻﺒﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺮوزي و ﻧﺼﺮت ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺳﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪ و ﺗﻮ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺑﺮ دروغ اﻧﮕﺎران ﭘﻴﺮوز و ﻏﺎﻟﺐ ﻫﺴﺘﻲ ـ و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﻢ ﺷﺪ »و ﻫﻤﺎﻧﺎ از اﺧﺒﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﻀﻲ از اﺧﺒﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﻧﺠﺎت دادن اﻳﺸﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻣﺆﻣﻦﺷﺎن و اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ اﺧﺒﺎر ،ﺧﻮد دﻟﻴﻞ روﺷﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺎ ﺗﻮ را ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ. 712
ßÞ Ý Ü Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í ë ê é è ç æå ä ã â á à »و اﮔﺮ روﻳﮕﺮداﻧﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ ﮔﺮان ﻣﻲآﻳﺪ« آري! روﻳﮕﺮداﻧﻲ ﻗﻮم رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻖ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﺖ ﮔﺮان ﻣﻲآﻣﺪ و آن را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ اﻧﮕﺎﺷﺘﻪ ﺑﺮ آن ﺳﺨﺖ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص روﺷﻦﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ از روﻳﮕﺮداﻧﻲ ﻛﻔﺎر از دﻋﻮت ﺣﻖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ،ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه روي دادﻧﻲ اﺳﺖ ،ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر در ﻋﻠﻢ او ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا اﺻﻼح ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ او ﺑﺪان اذن دﻫﺪ ،از ﺗﻮان آن ﺣﻀﺮتص ﺧﺎرج اﺳﺖ.آري! اﮔﺮ روﻳﮕﺮداﻧﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ ﮔﺮان ﻣﻲآﻳﺪ؛ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﺒﻲ در زﻣﻴﻦ ﺑﺠﻮﻳﻲ« ﺗﺎ از آن ﻧﻘﺐ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻴﺎوري »ﻳﺎ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ درآﺳﻤﺎن« ﺑﺠﻮﻳﻲ »ﺗﺎ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻴﺎوري« ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻦ! وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻮاﻧﻲ ﻛﺮد ﭘﺲ ﺣﺰن و اﻧﺪوه را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬار .آري! ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺑﻪﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص ﻣﻌﺠﺰه ﺣﺴﻲ داﺋﻤﻲ ﻧﺪاد ،ﺣﻜﻤﺖ روﺷﻨﻲ ﻗﺮار داده اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ اوﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﻌﺠﺰهاي ﻣﻲداد ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻛﻔﺎر را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﻧﺎﭼﺎر ﺳﺎزد ،در آن ﺻﻮرت ،ﺑﺮاي «ﺗﻜﻠﻴﻒ« ﻛﻪ ﻣﺪار آن ﺑﺮ اﺑﺘﻼ و اﻣﺘﺤﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ،ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :و اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﮔﺮد ﻣﻲآورد« ﺑﻪ ﺷﻴﻮه اﺟﺒﺎر و اﻛﺮاه وﻟﻲ او اﻳﻦﻛﺎر را ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد آﻧﺎن وا ﮔﺬاﺷﺖ ـ و از آن ﺧﺪاﺳﺖ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ »ﭘﺲ از ﺟﺎﻫﻼن ﻧﺒﺎش« زﻳﺮا ﺷﺪت اﺷﺘﻴﺎﻗﺖ ﺑﻪ اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻔﺎر و ﺳﺨﺘﻲ اﻧﺪوﻫﺖ ﺑﺮ اﻋﺮاض آﻧﺎن ـ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن اذن دﻫﺪ ـ از ﻛﺎرﻛﺮد اﻫﻞ ﺟﻬﻞ اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻗﻄﻌﺎ از آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ .ﻳﺎ :از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﺎش ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را در اﻳﻦ ﻛﺎر درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ.
713
M L K J I H G FED C B A »ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« دﻋﻮت ﺣﻖ را »ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« ﺑﻪ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻓﻬﻢ و ﻗﺒﻮل، ﺑﺪانﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻓﻬﻢ اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﻳﺎد ﺷﺪه از آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻧﻪ درك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻣﺮدﮔﺎن را ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﭘﺲ ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺮدﮔﺎن را ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ،ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻬﺎي ﻣﺮده اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻔﺎر را ﺑﻪﺳﻮي ﻓﻬﻢ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻪﻫﻤﺮاهآوردهاي ،ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ و راﻫﻴﺎب ﮔﺮداﻧﻴﺪه و اﻳﻦ دﻟﻤﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه دل ﮔﺮداﻧﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻔﺎر را ﻛﻪ ﻣﺮدهدل اﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺗﻦ ﻣﺮدﮔﺎن ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد و اﻳﻦ از ﺑﺎب ﺗﻬﻜﻢ و اﺳﺘﻬﺰاي آﻧﻬﺎﺳﺖ«. b a ` _ ^ ] \ [ Z Y XWV UT S R Q P O N »و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﺮا آﻳﻪاي از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﻧﺸﺪهاﺳﺖ؟« ﻣﺮادﺷﺎن از )آﻳﻪ( در اﻳﻨﺠﺎ ،ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺠﺰهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﻧﺎﭼﺎرﺷﺎن ﮔﺮداﻧﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮودآوردن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻢ آﻧﺎن ،ﻳﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪن ﻛﻮه و ﺑﺎﻻﺑﺮدن آن ﺑﺮﻓﺮاز ﺳﺮﺷﺎن... ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر داد» :ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص درﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺮآن ﻛﻪ آﻳﻪاي ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺪ« ﺑﺮ ﻣﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﻣﺠﺒﻮر ﮔﺮداﻧﺪ وﻟﻲ او اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﻓﺎﻳﺪه «ﺗﻜﻠﻴﻒ« ﻛﻪ اﺑﺘﻼ واﻣﺘﺤﺎن اﺳﺖ ،ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺮدد. ﻫﻤﭽﻨﺎن ،اﮔﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از آن دﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻃﻠﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﺮد ،دﻳﮕﺮ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول آن ﻧﺸﺎﻧﻪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﻠﺖ ﻧﻤﻲداد ﺑﻠﻜﻪ اﮔﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ ،ﺑﻲدرﻧﮓ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﻲﻛﺮد »وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻓﺮودآوردن ﻣﻌﺠﺰه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي آﻧﺎن ﻗﺎدر اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻓﺮودآوردن اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ،ﻓﺮﺟﺎم آن ،ﭼﻪﻗﺪر ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻓﺎﺟﻌﻪﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
714
y x w vu t s r q p on m l k j i h g f e d c { z »و ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي در زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﺮﻧﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﺑﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﺮد ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ آﻧﻬﺎ« ﻧﻴﺰ »اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ ﮔﺮوﻫﻬﺎ و دﺳﺘﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ در ﭘﻴﺪاﻳﺶ ،ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ زﻳﺴﺖ ،ﺗﺠﻤﻊ ،ﺗﻐﺬﻳﻪ، ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﺎرﭘﺮداز و ﻣﺪﺑﺮ ...و ﻏﻴﺮ اﻳﻦ از ﺷﺌﻮن زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ ،داراي ﻧﻈﺎم وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪه و روزي داده اﺳﺖ و اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﻴﺰ ،در ﺣﻴﻄﻪ ﻋﻠﻢ و ﺗﻘﺪﻳﺮ و ﺳﻠﻄﻪ و اﺣﺎﻃﻪ وي ﻗﺮار دارﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ) :أﻣﺜﺎﻟﻜﻢ :ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ( ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ :اﻳﻦ اﻣﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ در ذﻛﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و راﻫﻴﺎﺑﻲ ﻓﻄﺮي ﺑﻪﺳﻮي وي و ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﻗﻴﺪ ﭘﺮواز ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎ )دو ﺑﺎل(، ﺑﺮاي ﻧﻔﻲ ﻣﺠﺎز و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اراده ﻣﻌﻨﺎيﺣﻘﻴﻘﻲ ﭘﺮواز اﺳﺖ» .در ﻛﺘﺎب ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي را ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ« از اﻣﻮر ﺷﻤﺎ و اﻣﻮر اﻳﻦ اﻣﺖﻫﺎ .ﻣﺮاد از »ﻛﺘﺎب« ،ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻤﺎم ﺣﻮادث را در آن ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﺪهاﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﺮاد؛ ﻗﺮآن اﺳﺖ. ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﻠﻖ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آن ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ ،ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدﻳﻢ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﻓﺮاﮔﻴﺮ آنﺳﺎﺧﺘﻴﻢ. ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ و ﻓﺮاﮔﻴﺮي ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﺳﻴﺎق ذﻛﺮ اﻧﻮاع ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن زﻣﻴﻦ ،ﺑﻪ اﻋﺠﺎز ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺷﺎره دارد ،ﻛﻪ ﻋﻠﻢ زﻳﺴﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ اﻋﺠﺎز را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﺳﺖ. »ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻪ اﻣﺖﻫﺎي ﻣﺬﻛﻮر ،در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻻﻟﺖ دارد ﻛﻪ اﻣﺖﻫﺎي ﺟﻨﺒﻨﺪه و ﭘﺮﻧﺪه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻨﻲآدم ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .از اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪه و ﭘﺮﻧﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺤﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ،آنﮔﺎه ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ از ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺣﺘﻲ ازﺣﻴﻮان ﺷﺎخدار ﺑﺮاي ﺣﻴﻮان ﺑﻲﺷﺎخ ،ﺳﭙﺲ ﺑﻪ آن ﺣﻴﻮان ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :ﺑﻪ ﺧﺎكﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮ! و در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ 715
ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ) :ﻳﺎ ﻟﻴﺘﻨﻲ ﻛﻨﺖ ﺗﺮاﺑﺎ :اي ﻛﺎشﻣﻦ ﻫﻢ ﺧﺎك ﺑﻮدم!( .اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از »ﺣﺸﺮ« در اﻳﻨﺠﺎ ،ﻣﺮگ اﻳﻦ ﺟﺎﻧﻮران اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از »ﺣﺸﺮ« ،ﺣﺸﺮ ﻛﻔﺎر اﺳﺖ. |} ~_`lkjihgfedcba n m »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ ،ﻛﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﮔﻮشﻫﺎﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﺣﻖ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ »و ﮔﻨﮓاﻧﺪ« ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﺨﻦ ﺣﻖ را ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »و در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻛﻔﺮ و ﺟﻬﻞ و ﺣﻴﺮت ﺳﺮﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺻﻼﺣﺸﺎن در آن اﺳﺖ ،راﻫﻴﺎب ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا از ﺑﻴﻨﺎﻳﻲﻫﺎ و ﺷﻨﻮاﻳﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻬﺮه ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ،از اﻳﻦ رو ﻫﻤﭽﻮن ﺣﻮاسﺑﺎﺧﺘﮕﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎل ازﺣﻮاس ﺧﻮد ﺑﻬﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺨﺺ ﻛﺮ و ﻛﻮر و ﻻﻟﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺳﺨﺘﻲ دﺳﺖوﭘﺎ ﻣﻲزﻧﺪ ،ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﻫﺶ را ﺑﺒﻴﻨﺪ ،ﻧﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪﻳﺎري ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ او را راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ ﻛﺴﻲ او را از دور ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﺗﺎ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲاش ﻛﻨﺪ ﭘﺲﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻪﺳﻮي راه ﻧﺠﺎت رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲرﺳﺪ؟ »اﷲ ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﺑﺮ راه راﺳﺖ ﻗﺮارش ﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﺎﻟﻖ اﻓﻌﺎل اﺳﺖ و ﻣﻌﺎﺻﻲ ﺷﺎﻣﻞ اراده وي اﻧﺪ و وﺿﻊ «اﺻﻠﺢ« ﺑﺮ او واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ. ~}|{z y xwvutsrqpo »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ :اﮔﺮ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دررﺳﺪ ،ﻳﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دررﺳﺪ ،آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ـ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ رﺳﻴﺪن ﻋﺬاب ﻳﺎ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ ـ ﻛﺴﻲ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را ـ از ﻗﺒﻴﻞ ﺑﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ
716
ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ـ ﺑﻪ زاري ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ،ﻳﺎ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ؟ »اﮔﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻴﺪ« در اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﺎن ﺷﻤﺎ ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ ،ﺧﺪاﻳﺎﻧﻨﺪ؟ ¡ ¬«ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ »ﻧﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ او را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ« ﻧﻪ دﻳﮕﺮان را .آري! در آن اﺣﻮال ﺳﺨﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه و دﺳﺘﺘﺎن از اﺳﺒﺎب ﻣﺎدي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲﮔﺮدد ،ﻓﻘﻂ او را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ،آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ اﺧﻼص و ﺗﻀﺮع »ﭘﺲ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻓﻊ آن دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ،دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و آن ﻋﺬاب و وﺣﺸﺖ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻣﻲدارد »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار دادهاﻳﺪ ،ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« از ﺑﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪآﻧﻬﺎ ﭘﺲ در آن ﺣﺎل ﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ و ﻧﻪ دﻓﻊ ﺑﻠﻴﻪاي را ﻛﻪ در آن اﻓﺘﺎدهاﻳﺪ ،از آﻧﻬﺎ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ از آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روﮔﺮداﻧﻲ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻜﺎر ،رو ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻣﺘﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ .آري! ﺑﺎزﮔﺸﺖ اﻧﺴﺎن در ﻣﻮاﻗﻊ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻃﻌﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي ،در ﻓﻄﺮت اﻧﺴﺎن ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ® ¯ º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° »و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺄﺳﺎء دﭼﺎر ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﺑﺄﺳﺎء :ﻓﻘﺮ و ﻣﺼﺎﻳﺐ در اﻣﻮال اﺳﺖ »و ﺑﻪ ﺿﺮاء« ﺿﺮاء :ﺑﻴﻤﺎري و ﻣﺼﺎﻳﺐ در اﺑﺪان اﺳﺖ »ﺗﺎ زاري ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺗﻀﺮع ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻜﺴﺘﮕﻲ و ﺧﺎﻛﺴﺎري اﺳﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﻗﺎﻋﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻬﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮود آﻣﺪن ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ،ﺧﺎﺷﻊ و ﻓﺮوﺗﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. » ¼ ½ ¾ ¿ É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À »ﭘﺲ ﭼﺮا وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺸﺎن آﻣﺪ ،ﺗﻀﺮع ﻧﻜﺮدﻧﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪت ﺗﻤﺮد و اﻓﺮاط در ﻛﻔﺮ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :وﻟﻲ« ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻗﺴﻲﺷﺪ« 717
ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺨﺖ و درﺷﺖ ﺷﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻋﺬاب درس ﻋﺒﺮت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺳﺮﻛﺸﻲﺷﺎن اﻓﺰودﻧﺪ »و ﺷﻴﻄﺎن ،ﻛﺎر و ﻛﺮدارﺷﺎن را در ﻧﻈﺮﺷﺎن آراﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﻣﺼﻤﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ،ﺑﻪ اﻏﻮاﻳﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺖ. Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê Þ Ý Ü Û »ﭘﺲ ﭼﻮن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺪان ﭘﻨﺪ داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﻫﺸﺪارﻫﺎ و ﺗﺬﻛﺮﻫﺎي ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﻣﺎ در ﻳﺎدآوري ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎي ﻣﺎﻟﻲ و ﺟﺎﻧﻲ ،ﻫﻴﭻ اﺛﺮي از ﭘﻨﺪﭘﺬﻳﺮي و دردوﺳﻮز در آﻧﺎن اﻳﺠﺎد ﻧﻜﺮد و از اﻳﻦ ﭘﻨﺪﻫﺎ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ؛ »درﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺸﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺑﺎب «اﺳﺘﺪراج« ،درﻫﺎي ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع آن ﺑﻪ روي آﻧﺎن ﺑﺎز ﻛﺮدﻳﻢ »ﺗﺎ ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ« ازﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن »ﺷﺎد ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﻪ ﺷﺎد ﺷﺪن ﺳﺮﻣﺴﺘﻲ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ و ﺗﻜﺒﺮ و ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻫﻤﻪ رﻓﺎه و ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ و اﻧﻜﺎرﺷﺎن درﺳﺖ و ﺑﺮﺣﻖ اﺳﺖ؛ »ﻧﺎﮔﻬﺎن آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﺑﻪﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺘﺮﻗﺒﻪ و ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ اﺻﻼ اﻧﺘﻈﺎر آن را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﻳﻜﺒﺎره ﻧﻮﻣﻴﺪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻣﺒﻠﺲ :ﻛﺴﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺪت ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﺑﺪروزياي ﻛﻪ ﺑﺮ وي ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﻏﺮق ﺣﺰن و اﻧﺪوه ﮔﺮدﻳﺪه و از ﻫﺮﺧﻴﺮي ﻣﺄﻳﻮس ﻣﻲﺷﻮد. اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ،ﻧﮕﺎﻫﻲ ﮔﺬرا داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ،ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ ،ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻓﺮاوان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﻣﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آﻧﻬﺎ را در اوج ﻣﺪﻧﻴﺖ و رﻓﺎه و ﻧﻌﻤﺖ ،ﺑﻪ ﺳﺮاﺷﻴﺐ اﺿﻤﺤﻼل و ﻓﺮوﭘﺎﺷﻴﺪﮔﻲ دراﻓﮕﻨﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ و ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ را ﻫﻴﭻ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲاي ﻧﻴﺴﺖ .ﻋﻘﺒﻪﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭼﻮن دﻳﺪي ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻋﻴﻦ ﻓﺮوروي ﺑﻨﺪه در ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎي وي ،ﺑﻪ او دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲﻫﺎي دﻧﻴﺎ را ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﺲ ﺑﺪان ﻛﻪ آن اﺳﺘﺪراج اﺳﺖ« ،آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻋﺒﺎدهﺑﻦﺻﺎﻣﺖ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص 718
در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻘﺎ ﻳﺎ رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ را اراده داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن وارﺳﺘﮕﻲ و ﻣﻴﺎﻧﻪروي در ﺗﻨﻌﻤﺎت را ارزاﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن اراده ﻧﺎﺑﻮدي و رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺷﺪن را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﺧﻴﺎﻧﺘﻲ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ« .آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪي را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ. K J I H GFE D C B A »ﭘﺲ ﺑﻨﻴﺎن و رﻳﺸﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺑﺮﻛﻨﺪه ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ از اول ﺗﺎ آﺧﺮ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ رﻳﺸﻪﻛﻦ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ،دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ وﺟﻮد دﻧﻴﻮي و دوران رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮدﻧﺪ »و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪ راﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﺮ ﻧﺎﺑﻮدي آﻧﺎن. اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮودآﻣﺪن ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎ ـ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻇﺎﻟﻤﺎن از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎﺳﺖ ـ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮔﻮﻳﻨﺪ زﻳﺮا ﻇﺎﻟﻤﺎن ـ ﻳﻌﻨﻲ آﻧﺎن ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ﻛﺮده و در ﺻﻼح ﻧﻤﻲﻛﻮﺷﻨﺪ ـ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﻫﺮ ﺳﺨﺘﻲ و ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﺳﺨﺖﺗﺮ و ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﺘﺮﻧﺪ .ﭘﺲ ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺖ را از ﻇﻠﻢ ﻇﺎﻟﻤﺎن ﺑﺮﻫﺎن و ﺷﺮ آﻧﻬﺎ را از ﺳﺮﺷﺎن ﻛﻢ ﻛﻦ و رﻳﺸﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻛﻦ و ﺑﺮ وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺳﺘﻢ آﻧﺎن ﻛﺎخ ﻋﺪل ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ و ﻫﻤﻪﺟﺎﻳﻲ را ﺑﺮاﻓﺮاز. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻳﻦ آﻳﺎت درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ :رﻓﺎه و ﻧﻌﻤﺖ ،ﻫﻤﭽﻮن اﺑﺘﻼي ﺷﺪت ،اﺑﺘﻼي دﻳﮕﺮي اﺳﺖ و اﺑﺘﻼ در ﻧﻌﻤﺖ ،ﺳﺨﺖﺗﺮ از اﺑﺘﻼ در ﻣﺼﻴﺒﺖ اﺳﺖ. ^ ] \[ Z Y X W V U T S R Q P O N M L _ ` d c b a »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص» :ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ» :اﮔﺮ اﷲ ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺷﻤﺎ را و ﭼﺸﻤﻬﺎي ﺷﻤﺎ را ﺑﺎزﮔﻴﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻴﺮوﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در اﻳﻦ دو ﺣﺎﺳﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ ،از ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﮔﻴﺮد ،ﻳﺎ ﻫﺮدو ﺣﺎﺳﻪ ﻳﺎدﺷﺪه را ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧﺪ »و ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺪ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻓﻬﻢ ﭼﻴﺰي در اﻣﻜﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ »ﻛﻴﺴﺖ ﻣﻌﺒﻮدي ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ 719
آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ؟« ﭘﺲ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﻮب ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ» .ﺑﻨﮕﺮ« ايﻣﺤﻤﺪص! »ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ!« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻔﻴﺪ »ﺗﻌﺠﻴﺐ :ﺑﻪﺷﮕﻔﺘﻲ واداﺷﺘﻦ« اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﻠﻴﻎ و ﺑﺪﻳﻊ در ﺷﮕﻔﺖ ﺷﻮ .ﺗﺼﺮﻳﻒ آﻳﺎت :آوردن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ؛ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﻫﺸﺪار و اﻧﺬار ،زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﻋﺬرﻫﺎ ،وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﺨﻮﻳﻒ و ارﻋﺎب و ﺗﻬﺪﻳﺪ اﺳﺖ »آنﮔﺎه آﻧﺎن روي ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﺑﻨﺪ« از اﻳﻦ آﻳﺎت؟!. srqp o nm l kjih g f e »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻪﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﻋﺬاب اﷲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﺬاب ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺪ؛ »ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ« ﺑﻐﺘﻪ :ﺑﻪﻃﻮر ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ و ﺑﺪون ﺑﺮوز ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮ رﺳﻴﺪن ﻋﺬاب دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ »ﻳﺎآﺷﻜﺎرا« ﺟﻬﺮه :ﻋﺬاب آﺷﻜﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺑﺮوز ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ وﻗﻮع آن دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ ،روي دﻫﺪ و ﺑﺎ آن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ درﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻻﺑﺪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ آﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ.آري! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد؛ »آﻳﺎ ﺟﺰ ﻗﻮم ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻮد ،ﺟﺰ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻋﺬاب وﺧﺸﻢ اﻟﻬﻲ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ. d c b a ` _ ~ }| { zy x w v u t »و ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ ﺟﺰ ﺑﺸﺎرتدﻫﻨﺪه« ﺑﻪ وﻋﺪه ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ »و ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه« از ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورد« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺎ ﺧﻮدآوردهاﻧﺪ »و اﺻﻼح ﻛﺮد« ﺣﺎل ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪﺳﻮي آن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﺑﻴﻤﻲ« ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه »ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻳﻨﺪهاي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ رو دارﻧﺪ »و ﻧﻪ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ.
720
m l kj i h gfe »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺴﻘﺸﺎن ﻋﺬاب ﻣﻲرﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﺎ ﻛﻔﺮ از داﻳﺮه ﻓﺮﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،ﺑﻪ ﻋﺬاب ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ¥¤ £ ¢ ¡ ~ }| { z y x w v u t s r q p o n ¦ §¨©¯ ® ¬ «ª »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي« ﻗﺪرت »ﺧﺪا ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ« ﺗﺎ ﻫﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي را ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ ،ﺑﻴﺎورم «و ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ را ﻣﻲداﻧﻢ« ﺗﺎ از اﻣﻮر ﻧﺎﭘﻴﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ داده و ﺷﻤﺎ را از روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در روزﮔﺎران آﻳﻨﺪه واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ، آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻢ. ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﺮ ﭘﺎرهاي از ﻋﻠﻮم ﻏﻴﺐ آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﮔﺎﻫﻲ اﻣﺮ ﺣﻘﻲ را اﻟﻬﺎم ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﭼﻪﺑﺴﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎ اﻣﺮ ﻏﻴﺒﻲاي ﭘﻴﻮﻧﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ وﻟﻲ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺎس و زﻳﺮ ﺑﻨﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﻛﻨﺪ. »و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻫﺴﺘﻢ« ﺗﺎ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺎرق اﻟﻌﺎدهاي ﻣﻜﻠﻒ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺗﺎبوﺗﻮان آن را ﻧﺪارد »ﻣﻦ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮﻳﻢ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد« و ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ آن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﻳﺪهام »ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« و ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺳﺮ ﺳﻮزن ﻫﻢ از آن ﺗﺨﻄﻲ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻢ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »آﻳﺎ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ و ﺑﻴﻨﺎ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﻤﺮاﻫﺎن و ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ،ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮ و ﻣﺴﻠﻤﺎن ،ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »آﻳﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺎ ﻋﺪم ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ را درﻳﺎﺑﻴﺪ و آنﮔﺎه از روش ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ را دﻳﺪه و راه را ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ؟
721
à  ÁÀ ¿ ¾ ½ ¼» º ¹¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° »و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از ﻣﺤﺸﻮرﺷﺪن در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﻧﺪﻳﺸﻨﺎﻛﻨﺪ، ﻫﺸﺪار ﺑﺪه« زﻳﺮا ﻫﺸﺪار دادن در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاﺗﺮساﻧﺪ، ﺑﺮﺧﻼف ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻔﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﻜﺎر رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ،از ﺣﺸﺮوﻧﺸﺮ ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻫﺸﺪار دادن در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪﺷﺪن ﭘﺲ از ﻣﺮگ اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ؛ اﻋﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،اﻫﻞ ذﻣﻪ و ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ـ در اﺻﻞ ـ روز ﺣﺸﺮ را ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ از آن ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ دادن رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﻳﻦ ﻣﻮرد ،ﺻﺤﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺎد اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ و از ﻓﺮا رﺳﻴﺪن آن ﺑﻴﻤﻨﺎك اﻧﺪ، ﭘﻨﺪدادﻧﺸﺎن ﻣﻔﻴﺪﺗﺮ و ﻫﺸﺪار دادﻧﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ اﺳﺖ .و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻬﻢ در دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ؛ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻦﻋﻤﺮك ﻓﺮﻣﻮد» :ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﻮد ،اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ داده ﻣﻲﺷﺪ«. »ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺠﺰ اﷲ ﻫﻴﭻ دوﺳﺖ و ﺷﻔﻴﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻫﺸﺪار ﺑﺪه ﻛﻪ از آن ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ دوﺳﺖ و ﻳﺎور و ﺷﻔﺎﻋﺖﮔﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﻳﺎري وﻧﺼﺮت دﻫﺪ ،ﻳﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﺳﻔﺎرش آﻧﺎن را ﺑﻜﻨﺪ ﺗﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﻋﺬاب وي ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﻨﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻫﺸﺪار ،در زﻣﺮه اﻫﻞ ﺗﻘﻮي درآﻳﻨﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﭘﻨﺪار ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻛﻔﺎر ﻣﻌﺘﺮف ﺑﻪ ﺣﺸﺮ را رد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﭘﺪران ﻳﺎ ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﻣﻨﺤﺮﻓﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ،ﻳﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛ ﺑﺘﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î ÍÌ Ë ÊÉÈ Ç Æ Å Ä ÞÝ Ü Û Ú Ù Ø × Ö Õ از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﻣﺼﻌﺐ، ﺑﻼل ،ﻋﻤﺎر ،ﺧﺒﺎب و ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ از ﺿﻌﻔﺎ و ﻓﻘﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص 722
ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮتص آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! آﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﺑﻲﻫﻤﻪﭼﻴﺰ دل ﺧﻮش ﻛﺮده و از ﻗﻮﻣﺖ ﺑﺮﻳﺪهاي؟ آﻳﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﺑﻴﻨﻮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ؟ آﻳﺎ ﻣﻲﭘﻨﺪاري ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺮو ﻫﻤﻴﻦﻫﺎ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؟! آﻧﺎن را از ﺧﻮد ﺑﺮان! ﺷﺎﻳﺪ اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﻲ ،ﻣﺎ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ» :و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎﻣﺪادان و ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن ﺑﻪ ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺸﻨﻮدي او را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ،از ﺧﻮد ﻣﺮان« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰارﻧﺪ و ذﻛﺮ او را ﺑﺮ دل و ﺑﺮ زﺑﺎن دارﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد اﺧﻼص داﺷﺘﻪ و ﺟﺰ رﺿﺎي او ﻫﻴﭻ ﻫﺪف و ﻣﺮام دﻳﮕﺮي را دﻧﺒﺎل ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ،از ﺧﻮد ﻣﺮان .ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﺴﻴﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮاد ،ادا ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻓﺮض اﻧﺪ« .آري! اﻳﻨﺎن را از ﺧﻮد ﻣﺮان ﺑﻠﻜﻪ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن و رازداران ﺧﻮد ﻗﺮار ﺑﺪه »ﭼﻴﺰي از ﺣﺴﺎب آﻧﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ و ﭼﻴﺰي از ﺣﺴﺎب ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻧﻪ ﺗﻮ ﻋﻬﺪهدار ﭼﻴﺰي از ﺣﺴﺎب آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﻧﻪ آﻧﺎن ﻋﻬﺪهدار ﭼﻴﺰي از ﺣﺴﺎب ﺗﻮ ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﭼﺮا آﻧﺎن را از ﺧﻮد ﻣﻲراﻧﻲ؟ ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن روي آور ،ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻨﺸﻴﻦ و ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در دﻳﻦ و ﻓﻀﻞ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﻘﺎم آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ،آﻧﺎن را از ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﻲ »ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﻴﺸﺎن و از ﺳﺘﻤﻜﺎران ﮔﺮدي« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﻲ ،از ﺳﺘﻤﻜﺎران ﻣﻲﮔﺮدي. O N M LK J I H G F E D C B A QP »و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ آزﻣﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان را ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن آزﻣﻮدﻳﻢ و اﻣﺘﺤﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »ﺗﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ« ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان و ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن »آﻳﺎ اﻳﻨﺎﻧﻨﺪ« ﻛﺴﺎﻧﻲ »ﻛﻪ ﺧﺪا از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ« و آﻧﺎن را ﺑﺎ واﺻﻞ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺣﻖ، ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺎ رؤﺳﺎ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻗﻮم ﻫﺴﺘﻴﻢ؟ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد: »آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ اﺣﻮال ﺷﻜﺮﮔﺰاران آﮔﺎهﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ؟« ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻫﻼﻧﻪ اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و ﻣﻨﻜﺮ ﻓﻀﻞ ﻓﻀﻼ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ؟.
723
ﺷﺎﻳﺎن ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﭘﻴﺮوان رﺳﻮل ﺧﺪاص در آﻏﺎز ﺑﻌﺜﺖ ،ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن ـ از ﻣﺮدان و زﻧﺎن و ﺑﺮدﮔﺎن ـ ﺑﻮدﻧﺪ و از اﺷﺮاف ـ ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ ـ از آن ﺣﻀﺮتصﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮدﻧﺪ ،ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در اﻳﻦ آﻳﺎت ،از اﻳﻦ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن و ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ،ﭘﻴﺸﮕﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ و ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮓ ﻗﺎﻓﻠﻪ آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ. b a `_ ^ ] \ [ZY X W V U T S R o n m l k j ih g f e d c »و ﭼﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ ،ﻧﺰد ﺗﻮ آﻳﻨﺪ« آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را از راﻧﺪن اﻳﺸﺎن ﻧﻬﻲ ﻛﺮد »ﭘﺲ ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮاي ﺧﻮش ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻃﺮ و ﺗﺠﻠﻴﻞ و ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺖ ﻣﻘﺪمﺷﺎن» :ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ« .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺳﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎن .و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻫﺮ وﻗﺖ آن ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ،در ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ،ﺳﺒﻘﺖ ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ »ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد رﺣﻤﺖ را ﻻزم ﮔﺮداﻧﻴﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آن ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن از روي ﻓﻀﻞ و اﺣﺴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ،اﻳﻦ رﺣﻤﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﺧﻮد واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﭘﺲ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ رﺣﻤﺖ وﺳﻴﻊ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﮋده ﺑﺪه .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ ،ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﺮﺧﻮد رﺣﻤﺖ را ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ» .ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ از روي ﺟﻬﺎﻟﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻛﺎر ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻲ ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎر ﺟﺎﻫﻼن را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ،ﻧﻪ ﻛﺎر اﻫﻞ ﺣﻜﻤﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ را» ١آنﮔﺎه ﺑﻌﺪ از آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از ارﺗﻜﺎب آن ﻋﻤﻞ زﺷﺖ »ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ و اﺻﻼح ﻧﻤﺎﻳﺪ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﮔﻨﺎه ﻓﺎﺳﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد ﭘﺲ ،از روي اﺧﻼص ﺑﻪ راه ﺻﻮاب و ﻋﻤﻞ ﻃﺎﻋﺖ ﺑﺎزآﻳﺪ »ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﺮ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآﻣﺮزد و رﺣﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
١ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ از روي ﺟﻬﺎﻟﺖ ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ .ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻧﺴﺎء.«17 /
724
v u t s r q p »و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻳﻢ« در اﻣﺮ دﻳﻦ و ﺣﻜﻢ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﻦ دارﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺗﻤﺎم روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ »ﺗﺎ راه و رﺳﻢ ﻣﺠﺮﻣﺎن آﺷﻜﺎر ﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! راه و روش ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻌﺎﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ راﻧﺪن ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،از راه و روش ﻣﺆﻣﻨﺎن ،ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﮔﺮدد. k j i h g fe d c b a` _ ~ } | { z y x w nm l »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﻣﻦ ﻧﻬﻲ ﺷﺪم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ادﻟﻪ ﺳﻤﻌﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪم از اﻳﻦ »ﻛﻪ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﺰ اﷲ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ ،ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻢ .ﺑﮕﻮ :ﻣﻦ از ﻫﻮا و ﻫﻮﺳﻬﺎي ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :از راه و رﺳﻢﻫﺎ و ﻫﺪﻓﻬﺎي ﻓﺎﺳﺪﺗﺎن ﻛﻪ ﻣﺴﺒﺐ اﻓﺘﺎدن در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﺷﻮد »ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« از ﻗﺒﻴﻞ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﺘﺎن راﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻢ و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﻣﺆﻣﻦ را از ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﻢ! »آنﮔﺎه« اﮔﺮ از ﻫﻮا و ﻫﻮسﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻢ »ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻢ و از راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻧﺒﺎﺷﻢ«. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻫﻮا و ﻫﻮس ،ﺳﺒﺐ ﻓﺮواﻓﺘﺎدن در ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ و آﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ ،از راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ. ¤ £¢ ¡ ~ }| { z y x wv ut s r q p o ª © ¨ § ¦¥ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﺮ ﺣﺠﺖ آﺷﻜﺎري ﻫﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺑﺮﻫﺎن و ﻳﻘﻴﻦ روﺷﻨﻲ اﺳﺘﻮار ﻫﺴﺘﻢ و ﺷﻚ و ﻫﻮا و ﻫﻮس ،ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﭘﻴﺮوي از ﺷﺒﻬﺎت ﺑﺎﻃﻞ و ﺷﻚورزﻳﻬﺎي ﺑﻲاﺳﺎس ،ﻫﻴﭻ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﻲ ﺟﺰ ﻫﻮسﻫﺎي ﻧﺎروا ﻧﺪارﻳﺪ »و ﺷﻤﺎ آن را دروغ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺮوردﮔﺎر را ،ﻳﺎ ﺣﺠﺖ آﺷﻜﺎر را» .آﻧﭽﻪ ﺑﻪﺷﺘﺎب از ﻣﻦ 725
ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ« از ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ »در ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦﻧﻴﺴﺖ .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﻓﺮط ﺗﻜﺬﻳﺐ و از روي اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻤﺴﺨﺮ ،ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻧﺰول ﻋﺬاب ﻋﺎﺟﻞ و ﺷﺘﺎﺑﺎن اﻟﻬﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ .ﺑﻌﻀﻲ در ﻣﻌﻨﺎي آن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲﻛﻪ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ در ﻧﺰد ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ »ﺣﻜﻢ ﺟﺰ ﺑﻪدﺳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ« در ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ،از ﺟﻤﻠﻪ در اﺟﺎﺑﺖ ﻳﺎ ﻋﺪم اﺟﺎﺑﺖ درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ ﻋﺬاب ،ﻳﺎ ﻓﺮودآوردن ﻣﻌﺠﺰات »او ﮔﻮﻳﺎي ﺣﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻴﺎنﻛﻨﻨﺪه ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺣﻜﻤﻲ از اﺣﻜﺎم وي ﺧﺎﻟﻲ ازﺣﻜﻤﺖ ﻧﻴﺴﺖ .ﻳﺎ او ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺣﻖ اﺳﺖ »و او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﻴﺼﻠﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ« ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ،ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻲدﻫﺪ .ﻓﺼﻞ :ﻗﻀﺎوت و داوري اﺳﺖ. «¬®¯ ¼ »º ¹ ¸¶ µ´ ³²±° »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اﮔﺮ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب از ﻣﻦ ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ ،ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاب درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺪه ﺷﻤﺎ در ﺗﻮان ﻣﻦ ﺑﻮد »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺎر ﺑﻴﻦ ﻣﻦ وﺷﻤﺎ ﻳﻜﺴﺮه ﻣﻲﺷﺪ« زﻳﺮا آن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآوردم ،آنﮔﺎه دﻳﮕﺮ ﻛﺎر ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﻴﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران آﮔﺎهﺗﺮ اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﻋﺬاب را ـ ﺑﻪﻣﻘﺘﻀﺎي ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺘﺶ ـ در وﻗﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﻓﺮود ﻣﻲآورد. ½ ¾ ¿ ÐÏÎÍÌ ËÊ ÉÈÇ Æ ÅÄ Ã Â Á À ßÞÝÜ Û Ú Ù Ø ×ÖÕÔÓÒ Ñ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﮔﻔﺖ وﮔﻮي ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﻣﻌﺎﻧﺪان دﻳﻦ ﺣﻖ ﺗﺮﺗﻴﺐ داد ،اﻳﻨﻚ ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد» :و ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻏﻴﺐ« ﻳﻌﻨﻲ: ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺐ .ﻳﺎ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي ﻏﻴﺐ »ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد اوﺳﺖ ،ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺟﺰ او آن را ﻧﻤﻲداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺣﺪي از ﺧﻠﻘﺶ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از اﻣﻮر ﻏﻴﺒﻲاي ﻛﻪ او ﻋﻠﻢ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺘﻪ ،آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارد.
726
اﻳﻦ آﻳﻪ ،اﺑﺎﻃﻴﻞ و ﻳﺎوهﮔﻮﻳﻲﻫﺎي ﻛﺎﻫﻨﺎن ،ﻣﻨﺠﻤﺎن ،رﻣﺎﻻن و دﻳﮕﺮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ داﻧﺴﺘﻦ اﻣﻮري ﻓﺮاﺗﺮ از ﺣﺪ و ﺷﺄن ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﺰد ﻋﺮاف )ﻛﺎﻫﻦ ،ﻣﻨﺠﻢ ،رﻣﺎل( ﺑﺮود و از او ﭼﻴﺰي را ﺳﺆال ﻛﻨﺪ ،ﭼﻬﻞ ﺷﺐ از وي ﻧﻤﺎزي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ راﺟﻊ ﺑﻪ «ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ« آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻏﻴﺐ ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد: 1ـ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮدا ﭼﻪﻛﺎري اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ. 2ـ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ در رﺣﻢﻫﺎ ﭼﻴﺴﺖ «از اوﺻﺎف اﺧﻼﻗﻲ و اﻳﻤﺎﻧﻲﺟﻨﻴﻦ«. 3ـ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎران ﭼﻪوﻗﺖ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد. 4ـ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭼﻪوﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﺷﻮد. 5ـ و ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﺪام ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻲﻣﻴﺮد«.١ »و آﻧﭽﻪ را در ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎﺳﺖ« از ﻧﺒﺎت و ﺣﻴﻮان و ﺟﻤﺎد و ﺟﻮاﻫﺮ و ﻋﻨﺎﺻﺮ وﻏﻴﺮه »ﻣﻲداﻧﺪ« ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ »و ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﻲ ﻓﺮو ﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ آن را ﻣﻲداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﻲ از ﻫﻴﭻ درﺧﺘﻲ ﻓﺮوﻧﻤﻲاﻓﺘﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آن آﮔﺎه اﺳﺖ و ﺷﻤﺎر ،زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﺳﻘﻮط آن را ﻣﻲداﻧﺪ »و ﻫﻴﭻ داﻧﻪاي« ﻧﻴﺴﺖ »در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :در اﻣﺎﻛﻦ ﺗﺎرﻳﻚ آن ،ﭼﻮن ﺑﻄﻦ زﻣﻴﻦ »و ﻫﻴﭻ ﺗﺮ وﺧﺸﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ« اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ،ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻲﺷﻮد »ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎﺑﻲ روﺷﻦ ﺛﺒﺖ اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ،ﻳﺎ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
«
©34 · F85p _A $ #> ¬ , " M CJ $ +I¶ ?$
727
P ON M L KJ I HG FED C B A X W V U T S RQ »و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ در ﺷﺐ ﺷﻤﺎ را ﻗﺒﺾ روح ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺷﺐ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻓﺮو ﻣﻲﺑﺮد و ارواح ﺷﻤﺎ را ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻤﻴﻴﺰ و ﺗﺼﺮف ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ،در آن ﻗﺒﺾ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،از اﻳﻦرو ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ :ﺧﻮاب ﻣﺮگ ﺻﻐﺮي اﺳﺖ» .و آﻧﭽﻪ را در روز ﻛﺴﺐ ﻛﺮدهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ را از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ﺑﺎ اﻧﺪاﻣﻬﺎ و اﻋﻀﺎي وﺟﻮد ﺧﻮد در روز اﻧﺠﺎم دادهاﻳﺪ »ﻣﻲداﻧﺪ« اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻓﻌﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺷﺐ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﻢ ،ﻧﻤﻲداﻧﺪ ،ﻳﺎ ﻣﺎ را در روز ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺧﻮاب ﻗﺒﺾ روح ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﺎدآوري ،دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻧﻔﻲ ﻣﺎﻋﺪاي آن ﻧﻴﺴﺖ »ﺳﭙﺲ ﺷﻤﺎ را در آن« ﻳﻌﻨﻲ :در روز »ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد« ﻣﺮاد ﺑﻴﺪار ﺷﺪن اﻧﺴﺎن از ﺧﻮاب در روز اﺳﺖ »ﺗﺎ ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﻣﻴﻌﺎدي ﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ و رزق و روزي ﻫﺮ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ» ،ﺑﻪاﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه ﺷﻮد ،ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﻮي اوﺳﺖ ،آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ« اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮ اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ در ﻫﻤﻪ اﺣﻮال و اﻃﻮار ﻫﺴﺘﻲ و ﻣﺮﮔﺸﺎن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺧﻮاب را »وﻓﺎت« ،و در ﺟﺎي دﻳﮕﺮي آن را »ﻣﺮگ« ﻧﺎﻣﻴﺪه؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،از ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ ﻓﻮق ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﻮاب ،ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را در ﻣﻮرد ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺮگ ،ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮزخ ،ﻋﺬاب ،ﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻗﺒﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ زﻳﺮا در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻪ را ﺳﺎﻛﻦ و آرام و ﺑﻲﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ،ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ او درﺣﺎل ﻋﺬاب ﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮاﺑﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ،اﻳﻦ ﺣﺎﻻت را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺣﺎل ﺷﺨﺺ ﻣﺮده و ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﺧﻮابرﻓﺘﻪ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاب ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻲ ﻛﻮﭼﻚﺷﺪه از ﻣﺮگ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :اﻟﻨﻮم اﺧﻮ اﻟﻤﻮت :ﺧﻮاب ﺑﺮادر ﻣﺮگ اﺳﺖ«.
728
i h g f e d c b a ` _ ^ ]\ [ Z Y k j »و اوﺳﺖ ﻗﺎﻫﺮ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻛﺎر ﺧﻮد درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ »و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎﻧﻲ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺷﻤﺎ از اﻓﺘﺎدن در آﻓﺎت ﻗﺮار دادهاﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻧﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ در ﺷﺐ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ در روز ﭘﻲدرﭘﻲ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ،اﻳﻦ دو ﮔﺮوه در ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻣﺪاد و ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﺑﺎﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺷﺐ را در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﮔﺬراﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻋﺮوجﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،آنﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺎر اﻳﺸﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ـ ازاﻳﺸﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ :ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را در ﭼﻪ ﺣﺎﻟﻲ ﺑﺠﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :آﻧﺎن را درﺣﺎﻟﻲﺗﺮك ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و درﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن آﻣﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ«. ﺣﻜﻤﺖ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن ،اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن را ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ـ ﺑﺎ آن ﻛﻪﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ از ﻫﻤﻪﻛﺲ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ـ ﻫﻤﺎﻧﺎ آوردن دﻟﻴﻞ ﻣﺎدي ﻣﺤﺴﻮﺳﻲ ﺑﺮاي اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺶ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ دﻗﻴﻖ ،ﺿﺒﻂ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺧﻮد را از ﻣﻨﻬﻴﺎت ﺑﺎزداﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎدات روي ﻣﻲآورد» .ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ را ﻣﺮگ ﻓﺮا رﺳﺪ ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺎ او را ﻗﺒﺾ روح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،ﻣﻠﻚاﻟﻤﻮت )ﻋﺰراﺋﻴﻞ( وﻳﺎوران او ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺗﻮﻓﺘﻪ: ﻳﻌﻨﻲ :ﻃﻠﺐ ﻛﺮد درﻳﺎﻓﺖ روح او را» .درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ـ از اﻛﺮام ﻳﺎ اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ارواح ـ ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺸﺘﻪ اﻧﺪ ،ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ .در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺨﺸﻲ ازﻳﻚ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻃﻮﻻﻧﻲاي را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ آﻣﺪهاﺳﺖ ،ﻧﻘﻞﻣﻲﻛﻨﻢ .اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه از رﺳﻮلاﻛﺮمص رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن درﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر ﺷﺨﺺ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ وي ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ آن ﺷﺨﺺ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﻴﺮونآي اي روح ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ در ﺟﺴﻢ ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﺑﻮدهاي ،ﺑﻴﺮون آي ﺧﻮﺷﺤﺎل و ﺳﺘﻮده ،ﻧﻪ ﺧﺸﻢآﻟﻮد و ﻧﺎﺳﺘﻮده ...و اﮔﺮ ﺷﺨﺺ
729
ﺑﺪﻛﺮداري ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﻴﺮونآي اي روح ﭘﻠﻴﺪي ﻛﻪ در ﺟﺴﻢ ﭘﻠﻴﺪي ﺑﻮدهاي ،ﺑﻴﺮون آي ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺷﺪه و ﻣﮋده ﺑﺎد ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺟﻮﺷﺎب و ﭼﺮﻛﺎب.«... y xw v u t s rq p o n m l »آنﮔﺎه ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ـ ﻣﻮﻻي ﺑﺮﺣﻘﺸﺎن ـ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻮﻛﻞ ﻣﺮگ ،ارواح ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻌﺪ از ﻗﺒﺾ ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ ،ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﻋﺎدل آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ »آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ از آن اوﺳﺖ« در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪاﻧﺸﻨﺎﺳﺎن ﻇﺎﻫﺮا در دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺸﻤﻜﺶﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ در آﺧﺮت ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ در آﻧﺠﺎ ﺣﻜﻢ در ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ از آن اوﺳﺖ »و او ﺳﺮﻳﻊﺗﺮﻳﻦ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﺎن اﺳﺖ« ﻟﺬا در ﻛﺎر ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ و ﺣﺴﺎﺑﮕﺮي ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن در ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺪﺑﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ. j i h g f e d c b a ` _ ~ } | { z k »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎن و درﻳﺎ ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ؟« آنﮔﺎه ﻛﻪ »او را ﺑﻪ زاري و ﻣﻨﺎﺟﺎت ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ :اﮔﺮ ﻣﺎ را ﻧﺠﺎت دﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻣﺎ را ﻧﺠﺎت دﻫﻲ »از اﻳﻦ ﻣﺤﻨﺖ« و ﺷﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ »ﺑﻲﮔﻤﺎن از ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ« ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻪ اﺧﻼص ﺗﻤﺎم ،در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﻧﺠﺎت دادنﻣﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ. v u t s r q p o n m l »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اﷲ ﺷﻤﺎ را از آن« ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ »ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﺪ و از ﻫﺮ ﻛﺮﺑﻲ« ﻛﺮب :ﻏﻢ و اﻧﺪوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روح اﻧﺴﺎن را ﻣﻲآزارد »و ﺑﺎز ﺷﻤﺎ ﺷﺮك ﻣﻲورزﻳﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺣﺴﺎن ﻛﺮد؛ ﺑﺎ رﻫﺎﺳﺎﺧﺘﻨﺘﺎن ازﭼﻨﮕﺎل 730
ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﻣﺤﻨﺖﻫﺎ و ﻏﻤﻬﺎ و ﮔﺮﻓﺘﺎريﻫﺎ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻜﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﮔﺮﻓﺘﺎرياي را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﺷﺮكﮔﺰاري را ﺑﻪﺟﺎي آن ﺷﻜﺮﮔﺰارياي ﻛﻪ ﺧﻮد وﻋﺪه داده ﺑﻮدﻳﺪ ،ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟ ﭼﻪﻗﺪر ﻏﺎﻓﻞ و ﻧﺎﺳﭙﺎس ﻫﺴﺘﻴﺪ؟! ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w « ¬® ¯ µ ´ ³ ²± ° »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اوﺳﺖ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻋﺬاﺑﻲ را ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« از ﻫﻤﻪ اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺒﺘﺎن» :از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺷﻤﺎ« و آن ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﭼﻮن ﺑﺎراﻧﻬﺎي وﻳﺮاﻧﮕﺮ ،ﺑﺎرﻳﺪن ﺳﻨﮓ و ﺻﺎﻋﻘﻪﻫﺎي ﻣﻬﻠﻚ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ،ﻗﻮم ﻟﻮط و اﺻﺤﺎب ﻓﻴﻞ را ﺳﻨﮓﺑﺎران ﻛﺮد »ﻳﺎ از زﻳﺮ ﭘﺎﻫﺎي ﺷﻤﺎ« ﺑﺎ ﻓﺮوﺑﺮدﻧﺘﺎن در زﻣﻴﻦ )ﺧﺴﻒ( و ﺑﺎ زﻟﺰﻟﻪ و ﻏﺮق ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن را ﻏﺮق وﻗﺎرون را در زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﺑﺮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ «ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﻴﺎﻣﺖ« آﻣﺪهاﺳﺖ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ ،ﻗﺬف، ﺧﺴﻒ و ﻣﺴﺦ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ«» .ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﮔﺮوهﮔﺮوه ﺑﻪﻫﻢ اﻧﺪازد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻫﻮاﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد ،ﻧﺤﻠﻪﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ،آرا و ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺗﻔﺮﻗﻪﺑﺎر و اﺧﺘﻼف ﻛﻠﻤﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺳﺮﺗﺎﭘﺎ ﻏﺮق ﻛﺸﻤﻜﺶ و ﻣﻌﺎرﺿﻪ دروﻧﻲ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﮔﺮدﻳﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ »و ﺷﺮ و ﺑﻼي ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﭽﺸﺎﻧﺪ« ﭼﻮن ﻛﺸﺘﻦ و ﻏﺎرت و ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ،اﻣﺖ اﺳﻼم در ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﻘﺎط زﻣﻴﻦ ﻣﺒﺘﻼي اﻳﻦ ﻋﺬاب اﺳﺖ »ﺑﻨﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺠﺖﻫﺎ و دﻻﻳﻞ آﺷﻜﺎر را از وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻪﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ« ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﭘﺲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﻴﺎﻧﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮع و روﺷﻬﺎي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ،ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻘﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ ،ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻌﺪﺑﻦاﺑﻲوﻗﺎص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :روزي رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ ﺧﻮد در ﺑﺎﻻي ﻣﺪﻳﻨﻪ ،ﺑﻪﺳﻮي ﻗﺴﻤﺖ ﺳﻔﻼي آن آﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن در راﻫﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻨﻲﻣﻌﺎوﻳﻪ )ﻗﺮﻳﻪاي از ﻗﺮاي اﻧﺼﺎر( 731
رﺳﻴﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ آن ﻣﺴﺠﺪ وارد ﺷﺪه و در آن دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻳﻢ ،آنﮔﺎه ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻃﻮﻻﻧﻲاي ﻧﻤﻮدﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺳﻪ ﭼﻴﺰ را درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدم؛ اﻣﺎ او دو ﺗﺎ از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻦ داد و ﻳﻜﻲ را از ﻣﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ :از او ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ اﻣﺘﻢ را ﺑﺎ ﻏﺮقﻧﻤﻮدن و ﺑﺎ ﻗﺤﻄﻲ ﻫﻼك ﻧﻜﻨﺪ؛ و او اﻳﻦ دو را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد و از او ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﺮ وﺑﻼي آﻧﺎن را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﻴﻔﮕﻨﺪ )آﻧﺎن را دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﻛﻠﻤﻪ ﻧﮕﺮداﻧﺪ( اﻣﺎ او آن را از ﻣﻦ ﺑﺎزداﺷﺖ«. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ اﻣﺖ ،ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻗﺤﻄﻲ و ﻏﺮق ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺖ اﺳﻼم ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﻠﻴﺎت رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻛﺎﻣﻼ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻲﮔﺮدد .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮلاﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﻦ ﺑﺮ اﻣﺘﻢ ﺟﺰ از اﺋﻤﻪ )ﺣﻜﺎم( ﮔﻤﺮاهﮔﺮ ﺑﻴﻢ ﻧﺪارم زﻳﺮا ﭼﻮن ﺷﻤﺸﻴﺮ در ﻣﻴﺎن اﻣﺘﻢ ﻧﻬﺎده ﺷﺪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«. ¶ ¸ Á À ¿ ¾ ½ ¼» º ¹ »و آن را ﻗﻮم ﺗﻮ دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﺣﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻮﻣﺖ ﻗﺮﻳﺶ ،ﻗﺮآن ﻳﺎ ﻋﺬاب را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﻖ و راﺳﺖ اﻧﺪ »ﺑﮕﻮ« ايﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺒﺘﺎن ﻛﻴﻔﺮ دﻫﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ رﺳﻮل ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﺮ رﺳﻮﻻن ﺑﻼغ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺲ. È Ç Æ ÅÄ Ã Â »ﻫﺮ ﺧﺒﺮي را ﻣﺴﺘﻘﺮي اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﻗﺮآن از آن ﺧﺒﺮﻣﻲدﻫﺪ ـ اﻋﻢ از اﻣﻮر دﻧﻴﺎ ﻳﺎ آﺧﺮت ـ وﻗﺖ وﻗﻮﻋﻲ دارد ﻛﻪ ﻻﺑﺪ در آن وﻗﺖ ﺑﻪوﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد .ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺧﺒﺮ در آﻳﻨﺪه ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ آن ﺧﺒﺮ ﺣﻖ ﻳﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ ،در آن آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد »و ﺑﻪزودي ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ« ﻧﻬﺎﻳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻦ از وﻗﻮع و ﻧﺰول آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ دادهام .اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري ﻣﺤﻜﻢ و ﻣﺆﻛﺪ ﺑﺮ وﻗﻮع و ﺗﺤﻘﻖ اﺧﺒﺎر ﻗﺮآن اﺳﺖ. 732
Ú Ù Ø × ÖÕ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É áà ß Þ Ý Ü Û »و ﭼﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در آﻳﺎت ﻣﺎ ﻓﺮو ﻣﻲروﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﺨﻄﺌﻪ ،ﻳﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ و رد و اﺳﺘﻬﺰا »ﺑﺒﻴﻨﻲ ،از آﻧﺎن روي ﮔﺮدان« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬار و ﺑﺎ آﻧﺎن درﮔﻮش ﺳﭙﺮدن ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮ ﻣﻨﻜﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﻤﺮاه ﻣﺸﻮ .ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺸﺴﺘﻲ و در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ،آﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﻨﺪوﻛﺎو ﺗﺨﻄﺌﻪﮔﺮاﻧﻪ و ﻓﺮوروي ﺟﺪال ﭘﺮدازاﻧﻪ در آﻳﺎت ﻣﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ،ﺑﻲدرﻧﮓ از ﻣﺠﻠﺲ آﻧﺎن ﺑﺮﺧﻴﺰ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﻏﻴﺮاز آن ﺑﭙﺮدازﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻣﻴﺎن آورﻧﺪ .ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻪﺗﺒﻊ اﻳﺸﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن را ،ﺑﻪ روﻳﮕﺮداﻧﻲ و اﻋﺮاض از ﻣﺠﺎﻟﺴﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا ﺗﻮﻫﻴﻦ روا داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و از ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﻲ و اﻧﺲﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺖﮔﺬاران ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا در ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ و ﻣﺆاﻧﺴﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ،ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ آﻓﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران وﺟﻮد دارد. از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﺎت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺟﺪال و ﺑﮕﻮﻣﮕﻮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ» .و اﮔﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ اﻧﺪاﺧﺖ« ﻛﻪ از ﻣﺠﻠﺲ آﻧﺎن ﺑﺮﺧﻴﺰي و ﺗﺮﻛﺸﺎن ﻛﻨﻲ »ﭘﺲ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺑﻪﻳﺎد آوردي« ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ را »ﺑﺎ ﻗﻮم ﺳﺘﻤﻜﺎر ﻣﻨﺸﻴﻦ« ﺑﻠﻜﻪ دردم ﺑﺮﺧﻴﺰ. ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎ‡ در ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺣﻜﺎم ﺷﺮع ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ،اﺻﻼ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ روي ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ،در اﻣﻮر ﻋﺎدي ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻬﻮ در اﺛﻨﺎي ﻧﻤﺎز و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ. ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻫﺮ ﻛﺲ در آﻳﺎت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ و در ﻏﻴﺮﺻﻮاب ﻓﺮوروي ﻛﺮد ـ ﭼﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮد ،ﭼﻪ ﻛﺎﻓﺮ ـ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ وي ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد وآﻣﻴﺰش و ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ﻓﺎﺳﻖ ﻣﻄﻠﻘﺎ ﻣﻜﺮوه اﺳﺖ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺘﻴﺎن وﻓﺴﺎدﭘﻴﺸﮕﺎن ،ﺑﻪﻗﺼﺪ ﻣﻮﻋﻈﻪ و اﻧﺪرزدﻫﻲ و اﺻﻼح ﻣﻔﺎﺳﺪﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ.
733
MLK J IHGFE D C BA »و ﭼﻴﺰي از ﺣﺴﺎب ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺟﺪال و ﻓﺮوروي ﺗﺨﻄﺌﻪﮔﺮاﻧﻪ در آﻳﺎت ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ ،از ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻓﺮوروﻧﺪﮔﺎن در اﻳﻦ آﻳﺎت ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﮔﻨﺎه ﻓﺮوروﻧﺪه در آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ،ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧﻮد وي اﺳﺖ »وﻟﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻨﺪدادن ﻻزم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺠﻠﺲ آﻧﺎن ﺑﺮﺧﻴﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮد ،ﻋﻈﻤﺖ ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن را ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻳﺎدآور ﺷﻮﻧﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﻨﻨﺪ« آن ﮔﻤﺮاﻫﺎن واﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دو وﺟﻪ دارد :ﺑﻨﺎﺑﺮ وﺟﻪ اول؛ ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﺑﺮاي ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻓﺮورويﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻮرزﻧﺪ ـ رﺧﺼﺖ داده ﺷﺪه زﻳﺮا رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﮔﺮ ﻣﺎ در ﻫﺮ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،از ﻣﺠﺎﻟﺴﺸﺎن ﺑﺮﺧﻴﺰﻳﻢ ،دﻳﮕﺮ ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﻢ و ﻧﻪ ﻃﻮاف ﻛﻨﻴﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ رﺧﺼﺖ دادهﺷﺪ .وﺟﻪ دوم اﻳﻦاﺳﺖ :اﮔﺮ از ﻫﻢﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدﻳﺪ ،ﮔﻨﺎه ﻓﺮوروي آﻧﺎن در آﻳﺎت ﺧﺪا ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ. ] \ [ Z Y X WV U T S R Q P O N ^ _ ` p o nm l k j i h g f e d c b a ~} | { z y x w v u tsr q »و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را« ﻫﻤﺎن دﻳﻦ ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮش و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن ﺑﺮ آﻧﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ »ﺑﻪ ﺑﺎزي و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ،رﻫﺎ ﻛﻦ« و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺄﻣﻮر رﺳﺎﻧﺪن ﺣﺠﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻲ اﻣﺎ دﻟﺖ را آوﻳﺨﺘﻪ آﻧﺎن ﻧﻜﻦ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ اﻫﻞ ﺗﻌﺼﺐ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ »و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ آﻧﺎن را ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ اﺳﺖ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ آن را ﺑﺮ ﺣﻴﺎت ﺟﺎوداﻧﻲ آﺧﺮت ﺗﺮﺟﻴﺢ داده و ﻣﻨﻜﺮ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ »و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻗﺮآن اﻧﺪرز ده ،ﻣﺒﺎدا ﻛﺴﻲ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﺎر و ﻛﺮدارش ﺑﻪ ﻣﻬﻠﻜﻪ اﻓﺘﺪ« اﺑﺴﺎل :ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺷﺨﺺﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ
734
اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮآن ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ،ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را از ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ـ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﺑﺪان ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻳﺪ ـ ﻧﺠﺎت دﻫﺪ زﻳﺮا آنﮔﺎه ﻛﻪﻋﺬاب ﻧﺎزل ﺷﺪ» :او را درﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻪ ﻳﺎوري اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺷﻔﻴﻌﻲ و اﮔﺮ ﻫﺮ ﻓﺪﻳﻪاي ﺑﺪﻫﺪ ،از او ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ اﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ وا ﻧﻬﺎده ﺷﺪه ،ﻫﺮ ﻓﺪﻳﻪ و ﻋﻮﺿﻲ را ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﻨﺪ ،آن ﻓﺪﻳﻪ از وي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد و درﻧﺘﻴﺠﻪ ،او ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻬﻠﻜﻪ ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖوﭘﺎ ﻣﻲزﻧﺪ »آن ﮔﺮوه« ﻛﻪ دﻳﻦﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ، ﻫﻢآﻧﺎن »اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺑﺎل آﻧﭽﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻬﻠﻜﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﺎر و ﻛﺮدار ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖﺳﭙﺮده ﺷﺪﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲاي از آب ﺟﻮﺷﺎن اﺳﺖ« ﻛﻪ ﭼﻮن آن را ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ ،رودهﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ ﻋﺬاب دردﻧﺎك« و ﺳﺨﺖ »ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ«. _ ` qp o n m l k j i h g f e d c b a ¥ ¤£ ¢ ¡ ~ } |{ z y x w v uts r ¦ § ¨ © »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻔﺎر »آﻳﺎ ﺑﻪﺟﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺘﺎﻧﻲ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ از آﻧﺎن ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﮔﺮدﻳﻢ ،ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ از زﻳﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارﻳﻢ؟ ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮان و ﺳﻠﻄﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻴﺴﺖ »و آﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﺑﺮ ﭘﺎﺷﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮﻳﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺮك و ﮔﻤﺮاﻫﻲاي ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺪايﺳﺒﺤﺎن ﻣﺎ را از آن ﺑﻴﺮون آورده و ﺑﻪ اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؟ »ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎﻧﻬﺎ در زﻣﻴﻦ او را از راه ﺑﻪ در ﺑﺮدهاﻧﺪ« آﻧﺎن ﻏﻮﻟﻬﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ،ﻳﺎ ﺳﺮﻛﺸﺎن از ﺟﻨﻴﺎناﻧﺪ ﻛﻪ در ﺑﻴﺎﺑﺎن راه را ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ و او را ﺑﻪ ﻧﺎم و ﻧﺎم ﭘﺪر و ﺟﺪش ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و او ﻫﻢ ـ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻛﻪ او را ﺑﻪ راه ﺳﻼﻣﺖ رﻫﻨﻤﻮن 735
ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ از آﻧﺎن دﻧﺒﺎﻟﻪروي ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋﻘﻞ ﻣﻲآﻳﺪ و ﭼﺸﻢ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎن ﺑﺮﻫﻮت ﺑﻲ آب و ﻋﻠﻒ و ﻧﺎﭘﻴﺪاﻳﻲ دراﻓﮕﻨﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﺳﺮﺑﻪﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲﺷﻮد و از ﺗﺸﻨﮕﻲ ﻣﻲﻣﻴﺮد .اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﺑﺮﺣﻖ ﻻﺷﺮﻳﻚ ،ﺧﺪاﻳﺎن دروﻏﻴﻦ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻴﺮد .آري! اﻳﻦ اﻧﺴﺎن دراﻓﺘﺎده دردام ﻏﻮﻻن ﺑﻴﺎﺑﺎن» :ﺣﻴﺮان اﺳﺖ« و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ،ﻧﻪ راه ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﺮد و ﻧﻪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪﭼﻪﻛﺎر ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻨﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻣﻬﻠﻜﻪ ﺑﻪ درآﻳﺪ »ﺑﺮاي وي ﻳﺎراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮي راه راﺳﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ،ﻛﻪ :ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﺑﻴﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﺷﺨﺺ ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ،در راه رﻓﻴﻘﺎن و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﻲ دارد ﻛﻪ وي را ﺑﻪ ﺳﻮي راه راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻦ و ﻣﺄواﻳﺶ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻴﺎ! اﻣﺎ او ﺑﻪ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﮔﻮش ﻓﺮاﻧﻤﻲدﻫﺪ و از راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ آﻧﺎن ﺑﻬﺮه ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد زﻳﺮا او ﺣﻴﺮان اﺳﺖ و ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻃﺮﻓﻴﻦ او را ﺑﻪ راه درﺳﺖ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻫﺪاﻳﺖ ،ﻫﻤﺎن ﻫﺪاﻳﺖ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻗﻄﻌﺎ دﻳﻦ راﺳﺖ و درﺳﺖ ،دﻳﻦ وي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻏﻴﺮ از آن ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ ،ﺑﺎﻃﻞ و ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ »و« ﺑﮕﻮ» :دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ او را ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻴﻢ و ﻛﺴﻲ را ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﻢ. ´ ³ ² ± ° ¯® ¬ « ª »و اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ و از او ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻪ و ﺧﺪاﺗﺮس ﺑﺎﺷﻴﻢ .ﭘﺲ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن راه ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ »وﻫﻢاوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺶ ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي او ﮔﺮد آورده ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و ﺣﻜﻢ در ﻣﺤﺸﺮ و ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻨﻬﺎ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ اوﺳﺖ و در آن روز ،ﺟﺰ آﻧﭽﻪ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﻮ ـ ﻛﻪ در رأس آﻧﻬﺎ ﺗﻘﻮا و ﻧﻤﺎز اﺳﺖ ـ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﺪ ،ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ.
736
Å ÄÃ Â ÁÀ ¿ ¾ ½ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ Ó Ò Ñ Ð ÏÎ Í Ì ËÊ É È Ç Æ »و او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ ،ﺑﻪ« آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ »ﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮي ﻣﺤﻜﻢ و ﺑﻪ ﻋﺪل ﭘﺲ اوﺳﺖ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﻣﺎﻟﻚ و ﻣﺪﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻫﺮﭼﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ »و روزي ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ :ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ ،ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮد؛ ﺳﺨﻦ او ﺣﻖاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﺧﻼﻳﻖ را ﺑﻪ ﺣﺸﺮ و رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺟﻤﻠﮕﻲ از وي ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻴﺰي ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﻪدﺳﺘﻮر او ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﻪ ﺳﺨﻨﺎن و ﻛﺎرﻫﺎي او ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻖ و ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻦ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ، ﭼﻴﺰي را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ و از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ ،ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ آن ﺑﻪ ﻗﻬﻘﺮا ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ؟ »و روزي ﻛﻪ در ﺻﻮر دﻣﻴﺪه ﺷﻮد؛ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ از آن اوﺳﺖ« ﺻﻮر :ﺷﺎﺧﻲ )ﺷﻴﭙﻮري( اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺮاﻓﻴﻞ در آن ﻣﻲدﻣﺪ ،ﻛﻪ دﻣﻴﺪن اول ﺑﺮاي ﻣﻴﺮاﻧﺪن زﻧﺪﮔﺎن و دﻣﻴﺪن دوم ﺑﺮاي اﺣﻴﺎي ﻣﺠﺪد آﻧﻬﺎﺳﺖ .ﻣﺮاد در اﻳﻨﺠﺎ دﻣﻴﺪن دوم اﺳﺖ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺳﻪ ﻧﻔﺨﻪ )دﻣﻴﺪن( اﺳﺖ ،ﻧﻔﺨﻪاول؛ ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻫﻮل و ﻫﺮاس از ﻗﻴﺎم ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﻧﻔﺨﻪ دوم؛ ﺑﺮاي ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻠﻖ و ﻧﻔﺨﻪ ﺳﻮم؛ ﻧﻔﺨﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ﺑﺮاي ﺣﻀﻮر در ﭘﻴﺸﮕﺎه رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ اﺳﺖ« »داﻧﺎي ﻏﻴﺐ و ﺷﻬﻮد اﺳﺖ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎن اﺳﺖ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺪاﺳﺖ »و اوﺳﺖ ﺣﻜﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮزاﻧﻪ اﺳﺘﻮارﻛﺎر در ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از وي ﺳﺮﻣﻲزﻧﺪ ،از ﺟﻤﻠﻪ در زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻣﻴﺮاﻧﺪن »آﮔﺎه« اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب و ﺟﺰا. QPONMLKJIHGFEDCBA »و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﺪر ﺧﻮد آزر ﮔﻔﺖ« اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺑﻮاﻻﻧﺒﻴﺎ ،دﻫﻤﻴﻦﻓﺮد از اوﻻد »ﺳﺎم« ﺟﺪ ﺑﺰرگ اﻋﺮاب اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ »اور« )ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮر( از ﺳﺮزﻣﻴﻦ «ﻛﻠﺪان« ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﻪﻧﺎم «اورﻓﻪ« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و در ﺟﻨﻮب ﺗﺮﻛﻴﻪ درﻣﺠﺎورت ﻣﺮز ﺳﻮرﻳﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه ،ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻧﺎم ﭘﺪر اﺑﺮاﻫﻴﻢ» ،ﺗﺎرح« ﺑﻮد ،ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :ﭘﺪرش دو ﻧﺎم داﺷﺖ :آزر و ﺗﺎرح .آري! اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ» :آﻳﺎ ﺑﺘﺎن را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ 737
ﻣﻲﮔﻴﺮي؟« و آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻲ؟ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ اﻳﻦ اﺳﺘﻔﻬﺎم، ﺗﻮﺑﻴﺨﻲ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺗﻮ و ﻗﻮﻣﺖ را« ﻛﻪ ﺑﺎﺗﻮ در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ »در ﮔﻤﺮاﻫﻲاي آﺷﻜﺎري ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ« از راه ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ.آري! ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﮔﻤﺮاﻫﻲ آﺷﻜﺎرﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ اﺳﺖ؟. [ Z Y X WV U T S R »و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﻣﻠﻜﻮت آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ از آﻓﺮﻳﻨﺶ وﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﺳﺖ »ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪﻳﻢ« ﻧﺮي :ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪﻳﻢ و ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ .آري! ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آزر و ﻗﻮﻣﺶ؛ ﺑﺘﺎن ،ﺳﺘﺎرﮔﺎن ،ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﻬﺘﺎب را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎﻫﺸﺎن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﮔﺮداﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﮔﺴﺘﺮه ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ،زﻣﻴﻨﻪ اﺣﺘﺠﺎج وي را ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻠﻚ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﺧﻮد در ﭘﻬﻨﺎي آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﺴﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎن و ﻣﻜﺸﻮف ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ او از ﺑﺎﻻ ﺑﻪﺳﻮي ﻋﺮش و از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻓﺮوﺗﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت زﻣﻴﻦ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺠﺎﺑﻬﺎ را از ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺣﺴﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ دور ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،او آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ دﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﺑﺼﻴﺮت ﻗﻠﺒﻲ و ﺑﻴﻨﺶ دروﻧﻲ ﺧﻮد ،اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ را دﻳﺪه و درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ« .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ از ﻣﻠﻜﻮت آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ، ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد »ﺗﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﻳﻘﻴﻦﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺠﺎﻳﺐ آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﻏﺮاﻳﺐ ﻣﻠﻜﻮت ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﺸﺎن دادﻳﻢ ﺗﺎ او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮﺧﻮردار از ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻮده و ﻋﻠﻢ وي از روي ﻳﻘﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ، ذره ﺷﻜﻲ در ﻧﻬﺎد ﺧﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
738
\ ] ^ _ ` ml k j i h g fe d c ba »ﭘﺲ ﭼﻮن ﺷﺐ ﺑﺮ او ﭘﺮده اﻓﮕﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :او را ﺑﺎ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ »او ﺳﺘﺎرهاي را دﻳﺪ« ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺳﺘﺎره ﻣﺸﺘﺮي ،ﻳﺎ زﻫﺮه را دﻳﺪ »ﮔﻔﺖ :اﻳﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ« درﺑﺎره اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺨﻨﺎن وي در اﻳﻦﺑﺎب ـ ﻛﻪ در دو آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﻣﻲآﻳﺪ ـ ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺴﺮان دو ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد؛ ﻳﻚ ﻧﻈﺮ اﻳﻦاﺳﺖ ﻛﻪ :اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در دوره ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد و داراي ﺑﻴﻨﺶ آﻧﭽﻨﺎن ﻋﻤﻴﻘﻲ ﻧﺒﻮد .ﻧﻈﺮ دوم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :او اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﺑﻪﻣﺜﺎﺑﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺣﺎل و اﻋﺘﻘﺎدات آن ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن را در ﺣﺠﺖ ﻣﻠﺰم ﮔﺮداﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﺪﻓﺶ از ﻃﺮح اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن ،اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻮد ،ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﻳﻦ ﻗﻮل را ﻛﻪﺳﺨﻨﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ در اﻳﻦ ﺑﺎب ،در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﻮد ،ﻧﻪ از روي ﺗﺄﻣﻞ و ﻗﻨﺎﻋﺖدروﻧﻲ وي؛ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ »ﭘﺲ ﭼﻮن اﻓﻮل ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن آن ﺳﺘﺎره ﻏﺮوب ﻛﺮد »ﮔﻔﺖ« اﺑﺮاﻫﻴﻢ :ﺑﻲﮔﻤﺎن آﻧﭽﻪ ﻏﺮوب ﻛﻨﺪ ،ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺧﺪا؛ زﻧﺪه ،ﭘﺎﻳﻨﺪه و ﺗﺪﺑﻴﺮﻛﻨﻨﺪه اﻣﻮر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ »ﻣﻦ اﻓﻮلﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »دوﺳﺖ ﻧﺪارم«. ` _ ~ } | { z y x w v ut s r q p o n a »ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﺎه را ﺗﺎﺑﺎن دﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻃﻠﻮعﻛﻨﺎن دﻳﺪ »ﮔﻔﺖ :اﻳﻦ اﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ! آنﮔﺎه ﭼﻮن اﻓﻮل ﻛﺮد ،ﮔﻔﺖ :اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي راه و روشﺣﻖ »ﻗﻄﻌﺎ از ﮔﺮوه ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮم« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را از ﺑﻬﺮه ﺧﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ،ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ. ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ،اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﺎه را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮد؛ ﮔﻤﺮاه اﺳﺖ .و ﭼﺮا اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ اﻓﻮل اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮد ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻠﻮع؟ زﻳﺮا اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ اﻓﻮل ،ﺑﺮ ﺑﻄﻼن اﻟﻮﻫﻴﺖ آن ﭼﻴﺰ اﻓﻮل ﻛﻨﻨﺪه ،دﻻﻟﺖﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ.
739
s r q p o n m l kj i h g f e d c b t »ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻃﻠﻮعﻛﺮده دﻳﺪ ،ﮔﻔﺖ :اﻳﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ« زﻳﺮا »اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ« از ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﻣﻬﺘﺎب ﻟﺬا اﻳﻦ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ »وﭼﻮن اﻓﻮل ﻛﺮد ،ﮔﻔﺖ :اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﺑﻴﺰارم« ﻳﻌﻨﻲ: از اﺟﺮام ﻓﻠﻜﻲاي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪا ﻗﺮار داده و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﺪ ،ﺑﻴﺰار و ﺑﺮﻛﻨﺎرم .اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻔﻊ و دﻓﻊ زﻳﺎﻧﻲ ﻗﺎدر ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺧﺪاي ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻓﻮل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﻳﺎ اﺑﺮاﻫﻴﻢ از ﺑﺎب ﻣﻨﺎﻇﺮه ،ﻗﻮم ﺧﻮد را ﻗﺪمﺑﻪﻗﺪم ﺑﺎ ﺷﻴﻮه ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ،ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﺑﺎور رﻫﻨﻤﻮﻧﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎداﺗﺸﺎن ،ﻫﻴﭻ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪاي از دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن ﻧﺪارد. £ ¢¡ ~ }|{zyx w v u »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ روي ﺧﻮد را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻤﺎم و ﻛﻠﻴﺖ وﺟﻮد و ﺷﺨﺼﻴﺖ و ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد را »ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪم ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ« و آﻧﻬﺎ را از ﻛﺘﻢ ﻋﺪم ﭘﺪﻳﺪ آورده اﺳﺖ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻨﻴﻒ ﻫﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﺮاﻳﻨﺪه ﻫﺴﺘﻢ از ﻫﻤﻪ ادﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از ﺧﻠﻖ ﺧﺪا را ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲ آورﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ ،ﭘﺎﻛﺪﻳﻦ و ﭘﺎﻛﺪل ﻫﺴﺘﻢ »و از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ« ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از ﺧﻠﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻢ. º¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ®¬ « ª © ¨ § ¦¥ ¤ » ¼ ½ ¾ ¿ à  Á À از دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎن را در ﻣﻘﺎم ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ، ﻧﻪ از ﺳﺮ ﺗﺄﻣﻞ و ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ؛ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ» :و ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺎ او ﻣﺤﺎﺟﻪ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ او در اﻣﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺳﺘﻴﺰه و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن 740
ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪاي ﻛﻪ او ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و درﺳﺘﻲ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻧﻤﻮده و او را از زﻳﺎن و ﺧﺸﻢ آن ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻨﺪ »ﮔﻔﺖ: آﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ درﺑﺎره اﷲ ﻣﺤﺎﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺑﺎره اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ روﺷﻦ ﻛﻪ او از ﺷﺮﻳﻚ و ﻫﻤﺘﺎ ﻣﻨﺰه اﺳﺖ »ﺣﺎل آن ﻛﻪ او ﻣﺮا ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ« ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﻮﻳﺶ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﻣﻦ در ﺷﺮك و ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺟﻬﺎﻟﺖ و ﻋﺪم ﻫﺪاﻳﺖ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﻢ؟ »و ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﻳﻚ او ﻣﻲﺳﺎزﻳﺪ ،ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارم« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺨﻠﻮﻗﻲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاﺳﺖ ـ ﭼﻮن ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ زﻳﺎﻧﻲ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﻧﻔﻌﻲ ـ ﻫﻴﭻ ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارم »ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭼﻴﺰي« از زﻳﺎن ﺑﺮاﻳﻢ »اراده ﻛﻨﺪ« درﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﺎﺷﻢ ،ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮﻣﺎن از آن اوﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺻﻮرت ،اﻳﻦ زﻳﺎن از ﺳﻮي اوﺳﺖ ﻧﻪ از ﺳﻮي ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻤﺎ »و ﻋﻠﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺣﺎﻃﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ« و ﺑﻪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ ﻓﺮود آوردن ﺷﺮي را ﺑﺮ ﻣﻦ اراده ﻛﻨﺪ ،آن ﺷﺮ ،ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ »ﭘﺲ آﻳﺎ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ« و ﻣﺘﺬﻛﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺗﻮاﻧﺎ و ﻧﺎﺗﻮان ﺗﻤﻴﻴﺰ دﻫﻴﺪ؟. Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä ÜÛ Ú Ù Ø× Ö Õ Ô ÓÒ »و ﭼﮕﻮﻧﻪ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪا ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﺑﺘﺮﺳﻢ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ از آن ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮوﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﺳﺖ، ﻧﻤﻲﻫﺮاﺳﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻪ زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ ﺳﻮد ،ﻧﻪ ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ و ﻧﻪ روزي ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺑﺘﺮﺳﻢ ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﺷﺮﻳﻚ آوردن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻻﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻴﺪ، ﺑﺎ آن ﻛﻪ او زﻳﺎنرﺳﺎن و ﻧﻔﻊرﺳﺎن و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و روزيدﻫﻨﺪه اﺳﺖ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،او ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻠﻲ ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﺮك ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺘﺪﻻل و اﺣﺘﺠﺎج ﻛﻨﻴﺪ »ﭘﺲ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﺎ دو ﮔﺮوه ﺑﻪ اﻣﻦ« و اﻣﺎن از ﻋﺬاب »ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ؟« ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻗﻮي ﻗﺎدر و ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﺑﺖ ﻧﺎﺗﻮان ،ﻳﺎ ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﺖ ﻧﺎﺗﻮان و
741
ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻗﻮي ﻗﺎدر؟ آري! ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﮔﺮوه ،ﺑﻪ اﻣﻦ و اﻣﺎن و ﻋﺪم ﺗﺮس و ﺑﻴﻢ ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ »اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﻴﺪ« و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي راﺳﺘﻴﻦ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را از ﺷﺒﻬﻪﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﺎﻃﻞ ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟. ﺳﭙﺲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆال ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ داد: L K J I H G FED C B A »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و اﻳﻤﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻇﻠﻢ ﻧﻴﺎﻟﻮدﻧﺪ ،آن ﮔﺮوه اﻳﺸﺎن راﺳﺖ اﻳﻤﻨﻲو اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﺸﺎن از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮك آوردهاﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻤﻦ ﺑﻮدن ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ .ﻣﻌﻨﺎي ﴾F E D C﴿ :اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :اﻳﺸﺎن اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪﺷﺮك ﻧﻴﺎﻟﻮدﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺮاد از ﻇﻠﻢ در اﻳﻨﺠﺎ ،ﺷﺮك اﺳﺖ. از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﭼﻮن آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ،اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺮ اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺷﻮار آﻣﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻣﺎ ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﻇﻠﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ اﮔﺮ ﻛﺎر ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ از اﻳﻤﻨﻲ ﺑﻲﺑﻬﺮه ﺑﺎﺷﻴﻢ ،در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻫﻤﻪ ﺑﻴﭽﺎره ﮔﺸﺘﻪاﻳﻢ؟ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﻌﻨﺎي آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﻘﻤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﮔﻔﺖ: ﻓﺮزﻧﺪم! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺎور زﻳﺮا ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺷﺮك ﻇﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻋﻈﻴﻢ« .ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮاد از ﻇﻠﻢ در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺷﺮك اﺳﺖ. ] \ [ Z Y XW V U T SR QPO N M »و آن ﺣﺠﺖ ﻣﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮد و ﺑﻴﺎن آن ﮔﺬﺷﺖ ،ﺣﺠﺖ ﻣﺎ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :او را ﺑﺎ آﻣﻮﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﺣﺠﺘﻬﺎ ﻧﺼﺮت دادﻳﻢ و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد »درﺟﺎت ﻫﺮﻛﺲ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ« ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ وي ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و ﺗﻠﻘﻴﻦ ﺣﺠﺖ و ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﻪ وي ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺟﺎت و ﻣﺮاﺗﺐ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮدﻳﻢ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ
742
ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« در ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮدن ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ »داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ رﻓﻌﺖ و ﺑﺮﺗﺮي را دارﻧﺪ. ^_` mlkjihgfedcba w v u t sr q p o n »و ﺑﻪ او« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ »اﺳﺤﺎق و ﻳﻌﻘﻮب را ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ« ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﺸﻲ از ﺳﻮي ﺧﻮد .ﻳﻌﻘﻮب ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﺤﺎق اﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« زﻳﺮا ﻫﻤﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻳﻢ »و ﻧﻮح را« ﻛﻪ ﺟﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺳﺖ »ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« اﻳﻦ ﺧﻮد ،ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻓﻀﻞ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ در اﺟﺪاد و اﺣﻔﺎدش ﻧﻴﺰ رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و از ﻧﺴﻞ او« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻧﺴﻞ ﻧﻮح »داوود و ﺳﻠﻴﻤﺎن» ﻓﺮزﻧﺪ وي را »و اﻳﻮب و ﻳﻮﺳﻒ« ﻓﺮزﻧﺪ ﻳﻌﻘﻮب »و ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻧﺴﻞ ﻧﻮح را ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻧﺎم ﺑﺮد زﻳﺮا ﻳﻮﻧﺲ و ﻟﻮط ﻛﻪ در آﻳﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﻬﺎ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد ،از ﻧﺴﻞ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ،ﭼﺮاﻛﻪ ﻟﻮط ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﺎران ﻓﺮزﻧﺪ آزر، ﺑﺮادرزاده اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺳﺖ .دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺪاﻳﺖ اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺒﻴﺎ‡ را از زﻣﺮه ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ارزاﻧﻲ داﺷﺖ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻓﻀﻞ و ﺷﺮف ﻓﺮزﻧﺪان ،ﺑﻪ ﭘﺪران ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد »و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻧﺒﻴﺎ را ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺟﻬﺎد و دﻋﻮت و ﭘﺎﻳﺪاري ﻧﻴﻜﻮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ،ﭘﺎداش دادﻳﻢ ،ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻫﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر دﻳﮕﺮي را ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ. ` _~ } |{ z y x »و زﻛﺮﻳﺎ و ﻳﺤﻴﻲ و ﻋﻴﺴﻲ و اﻟﻴﺎس را ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ از ﺻﺎﻟﺤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻟﻴﺎس ،ﻫﻤﺎن ادرﻳﺲ اﺳﺖ .وﻟﻲ اﻳﻦ ﻗﻮل درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ادرﻳﺲ ﻗﺒﻞ از ﻧﻮح ﻣﻲزﻳﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻟﻴﺎس از ﻧﺴﻞ ﻧﻮح اﺳﺖ زﻳﺮا او ﺑﺮادرزاده ﻫﺎرون ﺑﺮادر ﻣﻮﺳﻲ ـ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ـ اﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
743
ذﻛﺮ ﻋﻴﺴﻲ در زﻣﺮه ﻧﺴﻞ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻮح ،دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان دﺧﺘﺮي از ﻧﺴﻞ ﻣﺮد ﺑﻪﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﻨﺪ زﻳﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ از راه ﻣﺎدرش ﻣﺮﻳﻢ اﺳﺖ .داﺧﻞﺑﻮدن ﺣﺴﻦ و ﺣﺴﻴﻦرﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ در ﻧﺴﻞ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺢاﻟﺒﺨﺎري آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦ ﻓﺮزﻧﺪم ﺳﻴﺪ اﺳﺖ و ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ او ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوه ﻋﻈﻴﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﺻﻠﺢ و آﺷﺘﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ«. j i h g f edc b a »و اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و ﻳﺴﻊ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻳﺴﻊ ،ﺧﻀﺮ اﺳﺖ.ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ: او از اﺻﺤﺎب اﻟﻴﺎس اﺳﺖ و آن دو ،ﻗﺒﻞ از ﻳﺤﻴﻲ و ﻋﻴﺴﻲ ـ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ـ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ »و« ﻧﻴﺰ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ »ﻟﻮط را« ﻟﻮط ﺑﺮادرزاده اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد »وﻫﺮﻳﻚ را ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﺑﺮﺗﺮي دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﻳﻚ از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﺎ ﻧﺒﻮت ،ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي از ﻣﺮدم ﺑﺮﺗﺮي دادﻳﻢ ﭘﺲ اﻧﺒﻴﺎ‡ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺸﺮﻧﺪ. u t s r q p on m l k »و ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺪراﻧﺸﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن و ﺑﺮادراﻧﺸﺎن را« ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺮﺗﺮي دادﻳﻢ »و آﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻳﻢ« اﺟﺘﺒﺎء :ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ،ﻳﺎ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻦ ،ﻳﺎ ﺑﺮﺗﺮي دادن اﺳﺖ »و آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻤﻪ ﻋﺼﺮﻫﺎﺳﺖ. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﺎت ﻓﻮق ،اوﻻ ﭼﻬﺎرﺗﻦ از اﻧﺒﻴﺎ‡ را ﻧﺎمﺑﺮد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از :ﻧﻮح ،اﺑﺮاﻫﻴﻢ ،اﺳﺤﺎق و ﻳﻌﻘﻮب‡ ،ﺳﭙﺲ از ذرﻳﻪ )ﻧﺴﻞ( آﻧﺎن ﭼﻬﺎرده ﺗﻦ دﻳﮕﺮ از اﻧﺒﻴﺎ‡ را ـ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺠﺪه ﺗﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ذﻛﺮ ﻛﺮد .اﻣﺎ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺣﺮف «و« در اﻳﻦ آﻳﺎت ،ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺣﻜﻤﺖ دراﻳﻦ ﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎ :دراﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﻋﺒﺎرتاﺳﺖ از اﻳﻦ ﻛﻪ: 744
1ـ داوود ،ﺳﻠﻴﻤﺎن ،اﻳﻮب ،ﻳﻮﺳﻒ ،ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون‡ در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮت و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا داوود و ﺳﻠﻴﻤﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮدﻧﺪ ،اﻳﻮب اﻣﻴﺮ ،ﻳﻮﺳﻒ وزﻳﺮ و ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون‡ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺑﺎره اﻳﺸﺎن u t﴿ : ﴾vﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را ﺑﺎ ﻳﻜﺠﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻴﺎن رﻳﺎﺳﺖ دﻧﻴﺎ و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي آن و ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺪاﻳﺖ دﻳﻨﻲ و ارﺷﺎد ﻣﺮدم ،اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎداشﻣﻲدﻫﻴﻢ. 2ـ زﻛﺮﻳﺎ ،ﻳﺤﻴﻲ ،ﻋﻴﺴﻲ و اﻟﻴﺎس‡ ﺑﻪ زﻫﺪ در دﻧﻴﺎ ﻣﻤﺘﺎز ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ وﺻﻒ )ﺻﺎﻟﺤﻴﻦ( ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد. 3ـ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ،ﻳﺴﻊ ،ﻳﻮﻧﺲ و ﻟﻮط ،ﻧﻪ از ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه اول و ﻧﻪ از دﻧﻴﺎ روﻳﮕﺮدان ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه دوم ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن زﻣﺎن ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺘﻨﺪ ،ازاﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪﻧﺪ. ¨§¦ ¥¤£¢¡ ~ } |{zyx w v »اﻳﻦ اﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﺮﺗﺮي و ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﻛﻪ از آﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺒﻴﺎ‡ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺪاﻳﺖ اﷲ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻫﺮﻛﻪ را از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﺑﻪ آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« از روي ﻓﻀﻠﺶ و ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؛ از روي ﻋﺪﻟﺶ و ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺧﻴﺮ و ﭘﻴﺮوي از ﺣﻖ ﺗﻮﻓﻴﻖ دادهاﺳﺖ »و اﮔﺮ اﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﮔﺮوه اﻧﺒﻴﺎي ﻳﺎد ﺷﺪه و واﺑﺴﺘﮕﺎن و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن »ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺣﺒﻄﻪ ﺷﺪي از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ: ازﺣﺴﻨﺎﺗﺸﺎن »آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ« ﺣﺒﻮط :ﺑﻲاﺛﺮ ﮔﺮدﻳﺪن و ﺗﺒﺎهﺷﺪن اﺳﺖ. © ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± °¯ ® ¬ « ª ½ »اﻳﻦ ﮔﺮوه« اﻧﺒﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮﺷﺎن رﻓﺖ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻛﺘﺎب و ﺣﻜﻢ دادﻳﻢ« ﺣﻜﻢ :ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ و ﺣﻜﻤﺖ »و ﻧﺒﻮت« دادﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺸﺮي و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ 745
ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲاﺳﺖ »ﭘﺲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻔﺎرﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻧﺪان رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از ﺳﺎﻳﺮ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ »ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آﻳﺎت ﻗﺮآن »ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ را ﮔﻤﺎردﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻧﻪ ﭼﻴﺰي از ﻗﺮآن را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﻳﻚ ﺣﺮف از آن را رد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﻳﺸﺎن ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و اﻧﺼﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺑﺎر اﻳﻦ اﻣﺎﻧﺖ ﺗﻮﻓﻴﻖ دادهﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﮔﻤﺎرده ﺷﺪهاﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﻣﻮﻛﻼن و ﮔﻤﺎﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺎره ﻛﺮدهاﻧﺪ» :ﮔﺮوﻫﻲ از اﻣﺖ ﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ آﺷﻜﺎر ﻗﺮار دارﻧﺪ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن زﻳﺎﻧﻲ رﺳﺎﻧﺪه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎ آن ﻛﻪ اﻣﺮﺧﺪا )ﻗﻴﺎﻣﺖ( در رﺳﺪ«. ¾¿ ÏÎÍÌËÊÉÈÇÆÅÄÃÂÁÀ Ñ Ð »اﻳﻦ ﺟﻤﺎﻋﺖ« اﻧﺒﻴﺎي ذﻛﺮ ﺷﺪه »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﷲ آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد ﭘﺲ ﺑﻪﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن اﻗﺘﺪا ﻛﻦ« ﻟﺬا رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن درﺑﺎره آن ﻧﺼﻲ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ،ﺑﻪ اﻗﺘﺪاي اﻧﺒﻴﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺄﻣﻮر ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »از ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺰدي ﺑﺮآن درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻗﺮآن از ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺰدي ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻢ »اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺟﺰ ﺗﺬﻛﺮي ﺑﺮاي ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن: ﻣﻮﻋﻈﻪ ،ﻳﺎدآور و ﺑﻴﺪارﮔﺮي ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ،اﻋﻢ از ﺟﻦ واﻧﺲ و ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول آن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻳﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ.
746
W V U T S R Q P ON M L K J I H G F E D C B A m lk j ih g f e d c b a` _ ^ ] \ [Z Y X r q p o n »و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺳﺰاوار اوﺳﺖ ،ﻗﺪر ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺪر و ﺣﺮﻣﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ،ﻳﺎ او را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﻈﻤﺖ اوﺳﺖ ،ﺑﺰرگ ﻧﺸﻤﺮدﻧﺪ؛ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ،ﻣﻨﻜﺮ ارﺳﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻧﺰول ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲﺷﺪﻧﺪ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ آن را آورده اﺳﺖ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد؟« ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻓﺮودآوردن ﺗﻮرات ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ اذﻋﺎن و اﻋﺘﺮاف دارﻳﺪ واز ﻃﺮﻳﻖ اﺧﺒﺎري ﻛﻪ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن درﻳﺎﻓﺖ ﻛﺮدهاﻳﺪ ،اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲداﻧﻴﺪ ،از اﻳﻦﮔﺬﺷﺘﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎن را در ﻓﺮودآﻣﺪن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ »ﻫﻤﺎنﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮراﺗﻲ ﻛﻪ »روﺷﻨﻲ و ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻮد ،و آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﻮﻣﺎرﻫﺎ در ﻣﻲآورﻳﺪ« ﺧﻄﺎب از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻳﻬﻮد ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ،ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺗﻮرات را ورقﭘﺎرهﻫﺎي ﺟﺪا ﺷﺪه و از ﻫﻢ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪاي ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻫﺪﻓﺘﺎن از ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﻮرات ﺑﺮﺣﺴﺐ دﻟﺨﻮاﻫﺘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اوﺻﺎف ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﻛﻪ در آن ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺮآورده ﺷﻮد »آﻧﭽﻪ را از آن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« از ﻛﺎﻏﺬﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺗﻮرات ﺟﺪا ﻛﺮدهاﻳﺪ »و ﺑﺴﻴﺎري را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﻮرات را »ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﭘﺲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ،ﺗﻮرات را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻃﻮﻣﺎرﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ،ﻗﺎدر ﮔﺮدﻧﺪ »در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ« ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﻗﺮآن »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ و ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪ« آﻣﻮزهﻫﺎي ﻳﻬﻮدﻳﺎن از ﻗﺮآن ،اﺧﺒﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص از وﺣﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن دادﻧﺪ زﻳﺮا وﺣﻲ اﻟﻬﻲ در ﻗﺮآن ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺧﺒﺮﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻧﻪ از ﻛﺘﺐ ﺧﻮﻳﺶ آﻧﻬﺎ را آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻧﻪ از زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن آﻧﻬﺎ را آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ .ﻳﺎ ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ
747
اﻳﻦ اﻣﺖ اﺳﺖ ،ﻛﻪ در اﻳﻦﺻﻮرت ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد :ﭼﻪﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﺮآﻧﻲ را ﻛﻪ در آن اﺧﺒﺎر ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و آﻳﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ،ﻧﺎزل ﻛﺮد؟ اﺧﺒﺎري ﻛﻪ ﻧﻪ ﺷﻤﺎ آن را ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ و ﻧﻪ ﭘﺪراﻧﺘﺎن؟ »ﺑﮕﻮ :ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪا آن را ﻧﺎزل ﻛﺮد »آنﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﮕﺬار ﺗﺎ در ﻛﻨﺪوﻛﺎوﺷﺎن ﺑﺎزي ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آنﮔﺎه رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻦ ﺗﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎزيﮔﻮش ،در ژرﻓﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد ﺑﺎزي ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﭘﺮواﻳﺸﺎن را ﻧﺪاﺷﺘﻪﺑﺎش. ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻣﺮدي از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪﻧﺎم ﻣﺎﻟﻚﺑﻦ ﺻﻴﻒ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻛﺮد ،آنﮔﺎه از ﺳﺮﺧﺸﻢ ﮔﻔﺖ) :ﻣﺎ أﻧﺰل اﷲ ﻋﻠﻲ ﺑﺸﺮ ﻣﻦ ﺷﻲء :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده اﺳﺖ(! ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در رد ﭘﻨﺪار وي ﻧﺎزل ﺷﺪ .اﻣﺎ رواﻳﺖ راﺟﺢ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ،رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪ. ba`_~}|{zyxwvuts kj i h g fe d c »و اﻳﻦ« ﻗﺮآن »ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻣﺒﺎرك« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺑﺮﻛﺖ و داراي ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻓﻮاﻳﺪ ﻋﻈﻴﻢ؛ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت و ﻋﻠﻮم اوﻟﻴﻦ و آﺧﺮﻳﻦ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص ﭘﺲ ﺷﻤﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ) :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻴﭻﺑﺸﺮي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ(؟ »ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪه آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن آﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن ﻣﻮاﻓﻖ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ اﺳﺖﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﺗﺎ ﻣﺮدم اماﻟﻘﺮي و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آﻧﻨﺪ« از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب و ﺳﺎﻳﺮ ﻃﻮاﻳﻒ ﺑﻨﻲآدم؛ از ﻋﺮب و ﻋﺠﻢ »ﺑﻴﻢ دﻫﻲ« اماﻟﻘﺮي )ﻣﺎدرﺷﻬﺮ(: ﻣﻜﻪ ﻣﻜﺮﻣﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮﻳﺶ ،ازﻫﻤﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا اوﻟﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدت ﻣﺮدم ﺑﻨﺎ ﮔﺮدﻳﺪه ،درآن واﻗﻊ ﺷﺪهاﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن ،ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آن ﻛﻪ ﻣﻜﻪ ﻗﺒﻠﻪﮔﺎه اﻳﻦ اﻣﺖ و ﻣﺤﻞ ﺣﺞ آﻧﺎن اﺳﺖ و در ﻧﺎف زﻣﻴﻦ ﻗﺮار دارد ﻟﺬا اﺑﻼغ ﭘﻴﺎم ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ و ﻫﺸﺪاردادن آﻧﺎن ،ﻣﻌﻨﺎ اﻧﺬار و ﺑﻴﻢدﻫﻲ ﺳﺎﻳﺮ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ را ﻧﻴﺰ درﺑﺮ دارد ،ﭼﺮاﻛﻪ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ ﺗﺎﺑﻊ اﻳﻦ ﻣﺎدرﺷﻬﺮ ﺑﺰرگ اﻣﺖ اﺳﻼماﻧﺪ »و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ 748
آﺧﺮت ،ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ وآﻧﺎن ﺑﺮ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺰاوار ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ،آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ زﻳﺮا ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ آﺧﺮت و ﺑﻴﻢ ازﻋﺎﻗﺒﺖ ،ﻣﻮﺟﺐ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﻋﻮت ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﻴﺰي ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻛﻪ ﺧﻴﺮ آﺧﺮت ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن در دﺳﺘﺮس و دﻓﻊ زﻳﺎن آﺧﺮت ﻫﻢ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻘﺪورﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آﺧﺮت و ﺧﻮف از ﻋﺎﻗﺒﺖ ،اﺻﻞ دﻳﻦ و ﻧﻤﺎز ﻫﻢ ﺳﺘﻮن دﻳﻦ اﺳﺖ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ از اﻳﻦ دو اﻣﺮ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻳﺎد ﺷﺪ. £¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t srq p o n m l ²±°¯®¬« ª©¨§ ¦¥¤  Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´³ »و ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﺮ ﻣﻲﺑﻨﺪد ﻛﻴﺴﺖ؟« ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﺎزل ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﭼﻴﺰي ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪاﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻜﺬﻳﺐ اﻧﺒﻴﺎ‡ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ از آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﺮﺑﻨﺪد و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﭙﻨﺪارد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در واﻗﻊ اﻣﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻳﺎ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﭼﻴﺰي از ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ ـ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺧﺘﺼﺎصﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺘﺎن ـ دروغ ﺑﺮﺑﻨﺪد »ﻳﺎ« ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲﻛﻪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﺷﺪه ،ﺣﺎل آن ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﺮ وي وﺣﻲ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ« ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ ﻣﺪﻋﻲ ﻧﺒﻮت ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدماﻧﺪ .آري! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻧﺒﻴﺎﻳﺶ را از ﮔﻔﺘﻦ دروغ ،ﻣﺼﻮن و ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ، ﺑﺮ ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻣﻮرد اﻳﺸﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ زﻳﺮا ادﻋﺎي دروغ ،ﺷﺄن و ﺷﻴﻮه رﻫﺒﺮان ﻛﺬاب ﺟﺮﻳﺎﻧﻬﺎي ﺿﻼﻟﺖ ـ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺴﻠﻴﻤﻪ ﻛﺬاب ،اﺳﻮد ﻋﻨﺴﻲ و ﺳﺠﺎح اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﺑﻪدروغ ﻣﺪﻋﻲﻧﺒﻮت ﺷﺪﻧﺪ »و« ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از »آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ :ﺑﻪزودي ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﭼﺮاﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻗﺮآن ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻗﺮآﻧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﻧﺸﺎ ﻛﻨﻢ» .اﻧﺸﺎء« را از ﺑﺎب ﻣﺸﺎﻛﻠﺖ» ،اﻧﺰال« ﻧﺎﻣﻴﺪ. 749
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ { z﴿ :
|}~ ﴾ )اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ( »اﻧﻔﺎل.«31/ﻳﻚ رواﻳﺖ دﻳﮕﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺑﺎرهﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲﺳﺮح ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه وﺣﻲ ﺑﻮد و ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻳﻪ ¤ £ ¢﴿ :
﴾¥را ﺑﺮ او اﻣﻼ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ .﴾ª © ¨ §﴿ :آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﻨﻮﻳﺲ؛ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺧﻮاﻧﺪي« .ﭘﺲ ﭼﻮن ﺳﺨﻨﺶ ﺑﺎ وﺣﻲ ﻣﻮاﻓﻖ ﮔﺮدﻳﺪ ،در ﺷﻚ اﻓﺘﺎد و ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ :اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ در ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت راﺳﺘﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ؛ در واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ او وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه و اﮔﺮ دروﻏﮕﻮ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺳﺨﻨﻲ ﻫﻤﺴﺎن ﺳﺨﻦ وي ﮔﻔﺘﻪام! ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ازاﺳﻼم ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ .اﻣﺎ در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻣﺠﺪدا اﺳﻼمآورد ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ داﺳﺘﺎن وي ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ. »و اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺮي آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻇﺎﻟﻤﺎن در ﻏﻤﺮات ﻣﺮگ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻏﻤﺮات :ﺟﻤﻊ ﻏﻤﺮه ،ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﺷﺪت اﺳﺖ ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﻨﮕﺮي آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻇﺎﻟﻤﺎن ـ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﻜﺮان وﺣﻲﺧﺪا ،ﻳﺎ ﻣﺪﻋﻴﺎن دروﻏﻴﻦ ﻧﺒﻮت ،ﻳﺎ ﭘﺮﭼﻤﺪاران ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ ﻗﺮآن ـ در ﺳﻜﺮات ﻣﺮگ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺟﺎنﻛﻨﺪن ﻗﺮار دارﻧﺪ؛ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺎر ﺑﺰرﮔﻲ را دﻳﺪهاي »وﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺸﻮدهاﻧﺪ« ﺑﺮاي ﮔﺮﻓﺘﻦ ارواﺣﺸﺎن ،ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﺘﻜﻬﺎي آﻫﻨﻴﻦ در دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻬﻴﺐ ﻣﻲزﻧﻨﺪ» :روحﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون آرﻳﺪ« از اﻳﻦ ﺷﺪاﻳﺪ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺟﺎنﻛﻨﺪن ﻛﻪ در آن در اﻓﺘﺎدهاﻳﺪ ،ﻳﺎ ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﻴﺮون آرﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﻋﺬاب ﻧﺠﺎت دﻫﻴﺪ ،ﻳﺎ ارواح ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون آرﻳﺪ ﺗﺎ آن را از اﺟﺴﺎد ﺷﻤﺎ ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﻢ وﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ »اﻣﺮوز ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﺑﻪﻧﺎﺣﻖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻳﺪ« از اﻧﻜﺎر ﻓﺮودآوردن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و ادﻋﺎي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ دارد »و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ از آﻳﺎت او ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺗﺼﺪﻳﻖ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻜﺒﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻳﺪ؛ »ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﻋﺬاب ﺧﻮارﻛﻨﻨﺪه ﻣﻲرﺳﻴﺪ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺧﻮارﻛﻨﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺪان ﻛﻴﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ، ﻛﻴﻔﺮي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺟﺮم ﺷﻤﺎﺳﺖ. 750
ÒÑÐÏÎÍÌËÊÉÈÇÆ ÅÄÃ â á à ß Þ Ý ÜÛ Ú ÙØ × Ö Õ Ô Ó »و« ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﺑﻪ آﻧﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ آﻣﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻜﻲﻳﻜﻲ ،ﺟﺪا از ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺎل و ﻳﺎران و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن ﺧﻮد و ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺠﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ ،ﭘﻴﺶ ﻣﺎ آﻣﺪهاﻳﺪ و اﻣﺮوز ﭼﻴﺰي از آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻛﺎرﺗﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ »ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻧﺨﺴﺘﻴﻦﺑﺎر آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻫﻤﺎن وﺻﻔﻲ ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻣﻲآﻳﻴﺪ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺎرجﺷﺪن از ﺷﻜﻤﻬﺎي ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﺑﺮ آن ﻗﺮار داﺷﺘﻴﺪ؛ ﻋﺮﻳﺎن وﺧﺘﻨﻪ ﻧﺸﺪه »و آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﻧﻬﺎدهاﻳﺪ« ﺧﻮل :ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﺧﺪم و ﺣﺸﻤﻲ را ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ،ﻫﻤﻪ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻧﻬﺎده و ﭼﻴﺰي از آﻧﻬﺎ را ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﻧﻴﺎوردهاﻳﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه ،ازآﻧﻬﺎ ﺑﻪﻧﻔﻊ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮدهاﻳﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻓﺮزﻧﺪ آدم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻣﺎل ﻣﻦ! ﻣﺎل ﻣﻦ! و ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺗﻮ از ﻣﺎﻟﺖ ﺟﺰ آنﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮردهاي و ﻓﻨﺎﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪاي ،ﻳﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪهاي و ﻛﻬﻨﻪاش ﻛﺮدهاي ،ﻳﺎ ﺻﺪﻗﻪ دادهاي و ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي؟ ﺑﺪان ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺟﺰ اﻳﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻪاي ،ﻫﻤﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ و در واﻗﻊ آن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﮔﺬاﺷﺘﻪاي«» .و ﺷﻔﺎﻋﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺎﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ« ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎن ﻛﺮدﻳﺪ و ﮔﻔﺘﻴﺪ: )ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ﺟﺰ ﺑﺮايآن ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﻢ( ».«3/39 »ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؛ در ﻋﺒﺎدت ﺷﻤﺎ ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ« ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و از ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ »ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻨﻚ در آﺧﺮت ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﺘﺎن ﺑﺮﻳﺪه ﺷﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ« از ﺷﺮك و ﺷﺮﻛﺎ »از دﺳﺖ ﺷﻤﺎ رﻓﺖ« و ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ،ﻓﺎﺻﻠﻪ وﺻﻞ ﻧﺸﺪﻧﻲ اﻓﺘﺎد. اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻀﺮ ﺑﻦ ﺣﺎرث ﮔﻔﺖ :ﻻت و ﻋﺰي ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ.
751
TSRQPONMLKJIHGFEDCBA VU »ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﷲ ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه داﻧﻪﻫﺎ و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎﺳﺖ« ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه داﻧﻪﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﮔﻴﺎﻫﺎن و ﻧﺒﺎﺗﺎت را ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد و ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه ﻫﺴﺘﻪﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ درﺧﺘﺎن را ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد. ﻧﻮي :ﺟﻤﻊ «ﻧﻮاه« ،ﺑﺮ ﻫﺮ ﻣﻴﻮه و ﻣﺤﺼﻮﻟﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ داراي ﻫﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﻣﺎ و زردآﻟﻮ و ﻫﻠﻮ» .زﻧﺪه را از ﻣﺮده ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻮﺟﻮد داراي ﺣﻴﺎت ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﻧﺒﺎﺗﻲ را از ﻣﻮﺟﻮد ﺿﻌﻴﻒ و ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻄﻔﻪ و ﺑﻴﻀﻪ و زﻣﻴﻦ ﻣﺮده ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺎﻗﺪ ﺣﻴﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ. در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه :ﻣﺮاد از ﺑﻴﺮون آوردن زﻧﺪه از ﻣﺮده؛ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي وﻗﻮامﭘﺬﻳﺮي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه از ﻏﺬاﻫﺎﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ﺑﺎ ﺧﻮردن اﺷﻴﺎي ﻣﺮده رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻏﺬا ﻣﺮده اﺳﺖ و رﺷﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. »و ﺑﻴﺮونآورﻧﺪه ﻣﺮده از زﻧﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻴﺮونآورﻧﺪه ﻧﻄﻔﻪ و ﺑﻴﻀﻪ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت زﻧﺪه اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﺎي دو ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻮق اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﻴﺮونآورﻧﺪه ﻣﺆﻣﻦ از ﻛﺎﻓﺮ وﺑﻴﺮونآورﻧﺪه ﻛﺎﻓﺮ از ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺖ ـ ﺑﺎ وﻻدت. در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﻋﻠﻤﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه :ﻣﺮاد از ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﺮده از زﻧﺪه؛ ﺧﺎرجﺷﺪن ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﺮ از ﺑﺪن ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺷﻴﺮ ﻣﺎﻳﻊ ﺳﻴﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﭼﻴﺰ زﻧﺪهاي وﺟﻮد ﻧﺪارد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻄﻔﻪ داراي ﺣﻴﻮاﻧﺎت )ﺳﻠﻮﻟﻬﺎي( زﻧﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺪن ﺣﻴﻮان زﻧﺪه ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد. »اﻳﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﺎﻧﻊ اﻳﻦ ﺻﻨﻊ ﻋﺠﻴﺐ و ﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪه اﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﺪﻳﻊ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ »اﷲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آن ﻛﻪ اﻳﻦ ﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ و اﻳﻦ ﻗﺪرت ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺮوردﮔﺎر را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺣﻖ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و از آن روي ﺑﺮ ﻣﻲﺗﺎﺑﻴﺪ؟.
752
dcba`_^]\[ZY X W »ﻫﻢ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه ﺻﺒﺢ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه ﺳﺘﻮن ﺻﺒﺢ از ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ اﺳﺖ ،ﻳﺎ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻧﻮر و روﺷﻨﻲ روز اﺳﺖ »و ﺷﺐ را آراﻣﮕﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻛﻪ ﻣﺮدم درآن از ﺟﻨﺐوﺟﻮش و ﺗﻜﺎﭘﻮ ﺑﺮاي ﻣﻌﺎﺷﺸﺎن آرام ﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﺧﺴﺘﮕﻲ روز ﻣﻲآﺳﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻣﻲروﻧﺪ ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه از وﺣﺸﺖ ﺧﻠﻖ ﺑﻪﺳﻮي اﻧﺲ ﺑﺎ ﺣﻖ ،آرام ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را ﻣﻌﻴﺎر ﺣﺴﺎب ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را وﺳﻴﻠﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺣﺴﺎب و ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻗﺮارداد ﻛﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪآن واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﻴﺮوﺳﻔﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه ،ﺑﺮ اﻧﺪازهﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺘﻮار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﻢ و زﻳﺎد ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﺎزﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و زﻣﺴﺘﺎن ودﻳﮕﺮ ﻓﺼﻠﻬﺎي ﺳﺎل ،آن را ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻨﺪ ﭘﺲ اﺧﺘﻼف ﺷﺐ و روز از ﻧﻈﺮ درازي وﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ،ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ .آري! ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را وﺳﻴﻠﻪ و ﻣﻌﻴﺎر ﺣﺴﺎب ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ و ﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ ﺧﻮﻳﺶ رﻫﻨﻤﻮن ﮔﺮدد »اﻳﻦ اﺳﺖ اﻧﺪازهﮔﻴﺮي آن ﺗﻮاﻧﺎي داﻧﺎ« و ذات ذواﻟﺠﻼﻟﻲ ﻛﻪ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎ و داﻧﺎﻳﻲﻫﺎي او ،ﻳﻜﻲ ﻫﻢ راﻫﺒﺮي ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ اﺳﺘﻮار و ﻣﺤﻜﻤﻲ اﺳﺖ. u t s r q po n m l k j i h g f e v »و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي« ﺷﺐ ،ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻲﺗﺎن در» :ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ راه ﻳﺎﺑﻴﺪ« آري! ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ راﻫﻬﺎي ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺘﺒﻪ و ﻧﺎﭘﻴﺪا ﻣﻲﺷﻮد ،ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺪاﻛﺮدن راه ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ و اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺳﺘﺎرﮔﺎن را ﺑﺮاي ﺑﺮآوردن آن آﻓﺮﻳﺪهاﺳﺖ. ﺑﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ «ﻋﻠﻤﻲ ـ ﺗﺠﺮﺑﻲ« اﺷﺎره ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ :ﺧﻄﻮط ﻃﻮل و ﻋﺮض ،ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ از اﺷﻜﺎل ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺖ ﺳﺘﺎره ﻗﻄﺐ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻄﻮط ،اﺳﺎس راﻫﻴﺎﺑﻲ اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ در ﻓﻀﺎ ،درﻳﺎ و ﺧﺸﻜﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺎ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي 753
ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ،ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﭘﺲ ﺗﺪﺑﺮ و ﻋﻠﻢ و ﻣﻌﺮﻓﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻖ روﺷﻨﻲ را ﺑﻪﺳﻮي آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻟﻬﻲ ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﺪ. e dc b a ` _~ } | { z y x w »و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻳﻚ ﺗﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :از آدم »ﭘﺪﻳﺪ آورد« ﻛﻪ اﻳﻦ در ﻋﻴﻦ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﺑﺮ وﺣﺪت اﺻﻞ و ﻧﻮع اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﻣﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻟﺰوم ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺗﻌﺎون ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﺳﺖ ،ﭼﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﻪ از ﻳﻚﭘﺪرﻧﺪ و ﺑﺮادران ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺑﺮادر ﺑﺎ ﺑﺮادر ﻳﺎر و ﻏﻤﺨﻮار اﺳﺖ ،ﻧﻪ دﺷﻤﻦ ﻣﻜﺎر »ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻗﺮارﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ و ودﻳﻌﺘﮕﺎﻫﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻗﺮارﮔﺎﻫﻲ و در اﻧﺪرون آن ودﻳﻌﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻗﺮارﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ در رﺣﻢ زﻧﺎن و ودﻳﻌﺘﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ در ﺻﻠﺐ )ﭘﺸﺖ( ﻣﺮدان» .ﻫﺮآﻳﻨﻪ آﻳﺎت را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻓﻬﻤﻨﺪ« و اﻫﻞ درك و ﺧﺮدﻧﺪ »ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ«. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ذﻛﺮ ﻧﺠﻮم ،ﺗﻌﺒﻴﺮ ﴾ut﴿ :و در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ: ﴿ ﴾d cرا ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮد زﻳﺮا ﭘﻲﺑﺮدن ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺸﺮ از ﻳﻚﺗﻦ واﺣﺪ و ﺗﻄﻮر آن ﺑﻪ اﺣﻮال ﻣﺨﺘﻠﻒ ،ﺑﻪ دﻗﺖ ﻧﻈﺮ و ﻋﻤﻖ ﻓﻬﻢ و ﻓﻜﺮ ﻧﻴﺎز دارد،ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي «ﻓﻘﻪ« ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ اﻣﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي ﺳﺘﺎرﮔﺎن و راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ در ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ،ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري از داﻧﺶ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻇﺎﻫﺮي ﻫﻢ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ و ﺑﻪدﻗﺖﻧﻈﺮ و ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻤﻴﻖ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻧﻴﺴﺖ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺗﻌﺒﻴﺮ »ﻋﻠﻢ« ﺑﺮاي آن ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻫﺮﻳﻚ از دو ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻮق ،ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
754
vuts r q ponml k j i h g f { | }~ ¡ ¥¤£ ¢ { z yx w ¦§ ¨ © ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯® ¬«ª »و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻓﺮودآورد« ﻛﻪ آب ﺑﺎران اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آنآب، ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎه« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﻴﺎﻫﻲ »را ﺑﺮآوردﻳﻢ« ﺗﻌﺒﻴﺮ: ﴾m l﴿ : )ﭘﺲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺮ آوردﻳﻢ(؛ اﻟﺘﻔﺎﺗﻲ اﺳﺖ از ﺣﺎﻟﺖ ﻏﺎﻳﺐ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻜﻠﻢ ،ﻛﻪ اﻳﻦ »اﻟﺘﻔﺎت« ،ﻣﻔﻴﺪ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺷﺄن اﻧﺴﺎن و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ او ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد »و از آن ﮔﻴﺎه ،ﺟﻮاﻧﻪ ﺳﺒﺰي ﺑﻴﺮون آوردﻳﻢ« ﺧﻀﺮ :ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ﺗﺮوﺗﺎزه اﺳﺖ »ﻛﻪ از آن ﺟﻮاﻧﻪ ﺳﺒﺰ ،داﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﺮاﻛﻤﻲ ﺑﺮﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :داﻧﻪﻫﺎي درﻫﻢرﺳﺘﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ »و از ﺷﻜﻮﻓﻪ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎي درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ از ﺷﻜﻮﻓﻪﻫﺎي آن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ ،درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ »داﻧﻴﻪ« اﺳﺖ .داﻧﻴﻪ :ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ﻫﺮ دو ﺣﺎل اﻳﺴﺘﺎده و ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﻲ دارد .زﺟﺎج ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﺧﻮﺷﻪﻫﺎ ﻧﺰدﻳﻚ و در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ و ﺑﻌﻀﻲ دور .و ﺟﻤﻠﻪ )ﺑﻌﻀﻲاز آﻧﻬﺎ دور اﺳﺖ( ﺣﺬف ﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﺎﻗﺒﻞ آن ﺑﺮ آن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﺮد«» .و ﻧﻴﺰﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ از درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر و زﻳﺘﻮن و اﻧﺎر ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و ﻏﻴﺮﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ـ ﺑﻴﺮون آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻴﻮهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺣﺠﻢ و رﻧﮓ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و در ﻃﻌﻢ و ﻣﺰه ﻏﻴﺮﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﻣﻴﻮهﻫﺎ در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﻜﻮﻓﻪدﻫﻲ و در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺨﺘﮕﻲ و ﻧﻀﺞ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺑﺪﻧﺸﺎن در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎزﮔﺎر و ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ،ﺑﻪ دﻳﺪه ﻋﺒﺮت ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و در اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﻚ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺧﺎك ﺗﻴﺮهﻣﻴﻮهﻫﺎي اﻟﻮان ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد ،ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻳﻚ ﺧﺎك و ﻳﻚ آب ،ﻫﺰاران ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻴﺎه و ﺛﻤﺮ ﺑﺎ ﻫﺰاران ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮاص و ﻃﻌﻢ و رﻧﮓ ﺗﻘﺪﻳﻢ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد» :ﺑﻪ ﻣﻴﻮه آن ﭼﻮن ﺛﻤﺮ دﻫﺪ 755
ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ« ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻜﻮﻓﻪ آن ﺿﻌﻴﻒ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي اﺳﺖ »و« ﻧﻴﺰ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﺑﻪﺳﻮي »ﭘﺨﺘﮕﻲ آن ،آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺪ .ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ، ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺟﻤﺎل و ﺗﻔﺼﻴﻞ ذﻛﺮ ﺷﺪ؛ ﺑﺮاي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ راهﮔﺸﺎ ﺑﻪﺳﻮي وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاي ﺗﻮاﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ زﻳﺮا ﭘﺪﻳﺪ آوردن اﺟﻨﺎس ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از ﻳﻚ اﺻﻞ؛ ﻓﻘﻂ ﺑﻪﻗﺪرت آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ راز و رﻣﺰﻫﺎي ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ آﮔﺎه اﺳﺖ ﭘﺲ ﺗﺄﻣﻞ در ﻫﺮ ﺑﺨﺸﻲ از آﻧﻬﺎ ،ﻓﺘﺢ ﺑﺎﺑﻲ ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ. آري! آﻳﻪ ) (99ﺗﺎ ) ،(95ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع از ادﻟﻪ ﺑﺮ وﺟﻮد ﺧﺪاي آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﺑﺮ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ،ﻋﻠﻢ ،ﻗﺪرت و ﺣﻜﻤﺖ وي اﺳﺖ: ﻧﻮع اول :ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از دﻻﻟﺖ اﺣﻮال ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﺳﺖ. ﻧﻮع دوم :ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﺣﻮال ﻧﺠﻮم و اﻓﻼك اﺳﺖ. ﻧﻮع ﺳﻮم :ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از اﺣﻮال اﻧﺴﺎن و ﺧﻠﻘﺖ وي از ﻳﻚ اﺻﻞ و ﻳﻚ رﻳﺸﻪ اﺳﺖ. و ﻧﻮع ﭼﻬﺎرم :ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از روش روﻳﺎﻧﻴﺪن و ﺗﻨﻮع ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي اﺷﺠﺎر و ﻧﺒﺎﺗﺎت و اﺧﺘﻼف اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﻣﺤﺼﻮﻻت اﺳﺖ .ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ در ﻫﺮ ﺑﺎﺑﻲ از اﻳﻦ اﺑﻮاب ،ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﻋﻈﻴﻤﻲ را ﭘﻴﻤﻮده و اﻓﻘﻬﺎي ﺟﺪﻳﺪي را در ﺟﻬﺖ اﻳﻤﺎن و ﻳﻘﻴﻦ ﺑﻪ روي ﻋﻘﻞ و ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن رﻫﭙﻮي ﺟﺴﺘﺠﻮﮔﺮ ﮔﺸﻮده اﺳﺖ .ﭘﺲ در واﻗﻊ ﻣﺎ در اﻳﻦ آﻳﺎت ،درﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺘﺎب ﺑﺎز ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺮار دارﻳﻢ .اﺳﻔﺎ! ﻛﻪ ﻏﺎﻓﻼن ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪ از ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ اﻣﺎ ﻟﺨﺘﻲ ﻫﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ درﻧﮓ ﻧﻜﺮده و دﻣﻲ دﻳﺪه ﺟﺎن و دﻟﺸﺎن را ﺑﺮ ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎ و اﺑﺪاﻋﺎت آن ﺑﺎز ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ. ¸ Ç Æ Å ÄÃ Â Á À ¿ ¾ ½¼ » º ¹ É È »و ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ از ﺟﻦ ﻗﺮار دادﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﺷﻴﻄﺎنﻫﺎي ﺟﻨﻲ را ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﺗﻌﻈﻴﻢ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﺗﻌﻈﻴﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ »ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ» ﻳﻌﻨﻲ :در 756
ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﻨﻴﺎن را آﻓﺮﻳﺪهاﺳﺖ .ﻳﺎ :در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮان را ﺑﺎ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؟ »و ﺑﺮاي او ،ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺧﻴﺎل ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﺴﺮان و دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻨﺪ زﻳﺮا ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ .ﻧﺼﺎري ﻧﻴﺰ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ، ﻳﻬﻮد ﻫﻢ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ »ﺑﺪون ﻋﻠﻢ« ﺑﻠﻜﻪ از روي ﺟﻬﻞ ﺧﺎﻟﺺ و ﻧﺎداﻧﻲ ﻣﺤﺾ »او ﭘﺎك اﺳﺖ« و ﻣﻘﺪس »و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ« و ﻓﺮاﺗﺮ »از آﻧﭽﻪ وﺻﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺮاﻳﺶ از ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲاﺳﺎس. ß Þ Ý Ü Û ÚÙØ× ÖÕ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î ÍÌ Ë Ê »ﻧﻮﭘﺪﻳﺪآورﻧﺪه آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺒﺪع و ﻧﻮآورﻧﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ وﺿﻊ ﻣﺤﻜﻢ و ﻣﺘﻴﻦ و ﻣﻨﻈﻢ و اﺳﺘﻮار ،ﺑﺪون ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮداري ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي او ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺻﻒ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ ،ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ داراي ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ؟ آﺧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ او آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪه ،ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﻣﻲﮔﻴﺮد؟ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،وﻻدت از ﺻﻔﺎت اﺟﺴﺎم اﺳﺖ و ﻣﺨﺘﺮع اﺟﺴﺎم ،ﺧﻮد ﺟﺴﻢ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺶ ﻓﺮزﻧﺪﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪي ﺑﺎﺷﺪ »در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي او ﻫﻤﺴﺮي ﻧﺒﻮده« ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاﻳﺶ ﻫﻤﺴﺮي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،وﺟﻮد ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺮاي وي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ از دو ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻨﺎﺳﺐ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻣﺘﻮﻟﺪ ﮔﺮدد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ازﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎ او ﻫﻴﭻ ﻧﻮع ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺗﺸﺎﺑﻬﻲ ﻧﺪارد؛ زﻳﺮا »او ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ« و از آنﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻣﺴﻴﺢ و ﻋﺰﻳﺮ را »و او ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻴﺰي داﻧﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﺑﺎﺷﺪ ،از ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
757
T S R Q P O NM L K J IH G F E DC B A »اﻳﻦ اﺳﺖ اﷲ ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ذات ﻣﺘﺼﻒ ﺑﻪ اوﺻﺎف ﺑﺮﺗﺮ ﺳﺎﺑﻖ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ »ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﻳﻲ ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ ،آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﭘﺲ او راﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺟﺎﻣﻊ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﺑﺎﺷﺪ ،ﻓﻘﻂ او ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻏﻴﺮاو را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ »و او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﺳﺖ« و ﻧﺎﻇﺮ ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. _ ^ ] \ [Z Y X W V U »ﭼﺸﻤﻬﺎ او را درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﺸﻤﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ او ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ .ﻟﺬا آﻧﭽﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ،درﻳﺎﻓﺘﻦ و اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻤﻮدن ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ،ﻧﻪ اﺻﻞ رؤﻳﺖ وي؛ زﻳﺮا ﻣﺆﻣﻨﺎن ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را در آﺧﺮت ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ J I﴿ :
) : ﴾ONMLKدر آن روز ،ﺻﻮرﺗﻬﺎﻳﻲ ﺷﺎداب و ﻣﺴﺮورﻧﺪ و ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ( »اﻟﻘﻴﺎﻣﻪ 22/ـ .«23ﻫﻤﭽﻨﺎن دﻳﺪن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﺧﺮت ﺑﺎ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ـ ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺗﻮاﺗﺮي ﻛﻪ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪاي را در آن راﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ـ ﻧﻴﺰ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ »و او دﻳﺪﮔﺎن را درﻣﻲﻳﺎﺑﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﻨﻪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻮﺷﻴﺪهاي از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ. از ﻋﻜﺮﻣﻪ درﺑﺎره آﻳﻪ) : ﴾W V U﴿ :ﭼﺸﻤﻬﺎ او را درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ( ،ﺳﺆال ﺷﺪ ،در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ :آﻳﺎ ﺷﻤﺎ آﺳﻤﺎن را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﺮا؟ ﮔﻔﺖ :آﻳﺎ ﻫﻤﻪ آن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ و ﻧﮕﺎﻫﺘﺎن ﻫﻤﻪ آن را اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﻴﺮ! ﮔﻔﺖ :ﭘﺲ دﻳﺪن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ .ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :او ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎن او را درﻳﺎﺑﻨﺪ«. ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﻲﻇﻼل اﻟﻘﺮآن« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺑﺸﺮ و ﺣﻮاس و ادراﻛﺎت ذﻫﻨﻲ او ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي آن آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ او ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺧﻼﻓﺖ در زﻣﻴﻦ ﻗﻴﺎم ﻧﻤﺎﻳﺪ و آﺛﺎر وﺟﻮد اﻟﻬﻲ را در ﺻﻔﺤﺎت اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه 758
درك ﻧﻤﺎﻳﺪ اﻣﺎ در ﺑﺎره ذات ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ :ﻗﺪرت درﻳﺎﻓﺖ وي ﺑﻪ ﺑﺸﺮ داده ﻧﺸﺪه زﻳﺮا ﺣﺎدث ﺗﻮان آن را ﻧﺪارد ﻛﻪ وﺟﻮد ازﻟﻲ و اﺑﺪي را ﺑﺒﻴﻨﺪ ...ﺑﮕﺬرﻳﻢ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻗﻴﺎم ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﻼﻓﺖ در زﻣﻴﻦ ،ﻣﺴﺘﻠﺰم دﻳﺪن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ ...ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل؛ اﮔﺮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﮔﺎﻫﻲ ﭼﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺎدهاﻧﺪﻳﺶ و ﻛﻮﺗﻪﻧﻈﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ وﻟﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺎﺻﺮان در اﻳﻦ ﻣﻮرد را ﺑﺮ اﻣﺮي ﺟﺰ ﺳﻤﺎﺟﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺣﻤﻞ ﻛﺮد زﻳﺮا اﻳﻨﺎن از »اﺗﻢ« و »اﻟﻜﺘﺮون« و »ﭘﺮوﺗﻮن« و »ﻧﻴﻮﺗﺮون« ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ،اﺗﻢ واﻟﻜﺘﺮون و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ را ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن آﺛﺎر اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ؛ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ را ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن از وﺟﻮد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲرود ،آن ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ آﺛﺎر ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺘﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻣﻄﻠﻖ وي دارد؛ ﺑﻲﻫﻴﭻ داﻧﺶ و ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﺮﻫﺎن روﺷﻨﻲ ،دراﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪال ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮاﻫﺎن دﻟﻴﻞ ﻣﺎدي ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺧﻮد و اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻋﺠﻮﺑﻪﻫﺎﻳﺶ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد«» .و اوﺳﺖ ﻟﻄﻴﻒ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ .ﻟﻄﻒ از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ :ﺗﻮﻓﻴﻖ و ﻋﺼﻤﺖ اوﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻟﻄﻴﻒ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رازﻫﺎ را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ درك ﻣﻲﻛﻨﺪ .و اوﺳﺖ »آﮔﺎه« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎء ،اﻋﻢ از آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن آﻧﻬﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ دارد. ` r q p o n ml k j ih g f ed c b a »ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﺑﺼﺎﺋﺮي از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ« ﺑﺼﺎﺋﺮ :ﺟﻤﻊ ﺑﺼﻴﺮت؛ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد :ﻧﻮر و ﺑﺎور ﻗﻠﺐ ،ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﻳﺪار ،ﻳﻘﻴﻦ ،ﻋﺒﺮت و ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﻠﻤﻲ درك و درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد .و درﻣﻘﺎﺑﻞ آن «ﺑﺼﺮ« ﻗﺮار دارد ﻛﻪ اﺷﻴﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن درك ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﻣﺮاد از ﺑﺼﺎﺋﺮ :ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎنﻫﺎي روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪﭼﺸﻢ ﺧﺮد ﺑﻨﮕﺮد ،ﺣﻖ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ .اﻳﻦ ﺣﺠﺘﻬﺎ در آﻳﺎت اﻳﻦ ﺳﻮره و ﻏﻴﺮ آن از ﺳﻮرهﻫﺎ ،و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﺣﺎدﻳﺚ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ وﺣﻲ ﺧﻔﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﺗﺠﻠﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ» .ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪه ﺑﺼﻴﺮت ﺑﻨﮕﺮد ،ﺑﻪ ﺳﻮد ﺧﻮد اوﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺣﺠﺖ را ﺧﺮدورزاﻧﻪ درك و ﺑﺎور ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﻔﺎد آن ﻋﻤﻞ 759
ﻛﻨﺪ؛ اﻳﻦﻛﺎر ﺑﻪﻧﻔﻊ ﺧﻮد اوﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻣﺎﻧﺪ« از دﻳﺪن ﺣﺠﺖ و آن را درك ﻧﻜﺮده و ﺑﻪ آن ﺑﺎور ﻧﻨﻤﺎﻳﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد اوﺳﺖ« و ﺧﻮد او از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻮر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ. ﺑﮕﻮ :اي ﻣﺤﻤﺪ!ص »و ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻧﻴﺴﺘﻢ« ﺗﺎ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺷﻤﺮده و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺎرت و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻛﻨﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ و اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻬﺒﺎن اﺳﺖ. { z yx w v u t s »و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،آﻳﺎت ﺧﻮد را ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي وﻋﺪ و وﻋﻴﺪ ،اﻟﻘﺎي ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ و ﻣﻮﻋﻈﻪ و ﺗﻨﺒﻴﻪ در ﺑﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮﺣﻴﺪ »ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ :ﺗﻮ درسﺧﻮاﻧﺪهاي« ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﻴﺪن آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻴﺎوردهاي ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ و از آﻧﺎن آﻣﻮﺧﺘﻪاي .ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي دﻓﻊ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ؛ ﻗﺮآن را ﺑﻪﻃﻮري ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ﺗﺎ ﻣﺠﺎل اﻳﻦ اﻟﻘﺎﺋﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺸﻮد زﻳﺮا ﺑﻴﺎﻧﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ،ﺑﻪﺻﺮف ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﺑﺪون وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ،از ﻛﺴﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ »و ﺗﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ آن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را »ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ« ﺣﻖ را؛ ﭘﺲ از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺑﺎﻃﻞ را؛ ﭘﺲ از آن اﺟﺘﻨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ«. | } ~ _ ` k j i h gf e d c ba »ﭘﻴﺮوي ﻛﻦ« اي ﻣﺤﻤﺪ! »از آﻧﭽﻪ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪﺗﻮ وﺣﻲ ﺷﺪه« در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ذﻫﻦ و ﻓﻜﺮ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻜﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎﺷﺪ »ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ« از اﻳﻦرو ﻓﻘﻂ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ وﺣﻲ و اﻣﺮ وي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪ و از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد »و از ﻣﺸﺮﻛﺎن روي ﺑﮕﺮدان« ﺑﺎ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ و ﺗﺤﻤﻞ آزارﻫﺎ و ﺗﺮكﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﺮﻣﻲ و ﻣﻼﻳﻤﺖ؛ ﺗﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﺗﻮ و دﻋﻮﺗﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﻫﺠﺮت و ﺟﻬﺎد و ﻏﻴﺮ آن 760
ﮔﺸﺎﻳﺸﻲ ﭘﺪﻳﺪ آورد و آنﮔﺎه ﺑﺘﻮاﻧﻲ اﺣﻜﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ را در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﭘﺎداري .اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول آﻳﻪ «ﻗﺘﺎل« ﺑﻮد و ﺑﻪ آﻳﻪ ﻗﺘﺎل ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ. { z y x w vu t s r qp o n m l »و اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن ﺷﺮك ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را ﻣﺆﻣﻦ ﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﺮك ﻧﻴﺎورﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن رﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮد وﻟﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺷﺮك را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻫﻢ از اﻳﻦرو ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺷﺮك را اراده ﻛﺮد؛ ﭘﺲ ﻓﺮﻣﺎن در دﺳﺖ اوﺳﺖ ﻟﺬا اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺗﻮ اﻳﻦﻗﺪر ﺑﺮ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺣﺮﻳﺺ ﻧﺒﺎش .اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖﻛﻪ :ﺷﺮك ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺗﻌﻠﻖ دارد» .و ﺗﻮ را ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ را ﻣﺮاﻗﺐ و ﻧﺎﻇﺮ اﻋﻤﺎل آﻧﺎن و ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺟﺮاﻳﻢ آﻧﺎن ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »و ﺗﻮ وﻛﻴﻞ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ ﻗﻴﻢ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻔﻌﺸﺎن در آن اﺳﺖ ﻧﻴﺴﺘﻲ ﺗﺎ ﻣﻨﻔﻌﺖ را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺟﻠﺐ ﻛﻨﻲ ﻟﺬا ﺗﻮ ﺟﺰ اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ ،ﻫﻴﭻ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ و ﺗﻌﻬﺪ دﻳﮕﺮي در ﻗﺒﺎل آﻧﺎن ﻧﺪاري. | } ~ ¡ ° ¯ ® ¬ «ª©¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¹ ¸ ¶µ ´ ³ ² ± از اﺑﻦﻋﺒﺎس درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻳﺎ از دﺷﻨﺎمدادن ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ دﺳﺖ ﺑﺮدار ،ﻳﺎ ﻛﻪﭘﺮوردﮔﺎرت را ﻫﺠﻮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و او را ﺑﻪﺑﺎد دﺷﻨﺎم و ﻧﺎﺳﺰا ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪﻧﺎزل ﺷﺪ» :و« اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! »آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ،دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﻴﺪ ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﻬﺎ از ﺳﺮ دﺷﻤﻨﻲ و ﻧﺎداﻧﻲ ﺧﺪا را دﺷﻨﺎم ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎن را دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﻴﺪ زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت ،آﻧﻬﺎ از روي ﻇﻠﻢ و ﺗﺠﺎوز از ﺣﻖ و از روي ﻧﺎداﻧﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺣﻖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از ﺗﻘﺪﻳﺲ و ﺗﻌﻈﻴﻢ واﺟﺐ اﺳﺖ ،او را دﺷﻨﺎم ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﻛﺮدارﺷﺎن را آراﺳﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آراﻳﺶ دادن اﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ آﺷﻜﺎر در 761
ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ و دل ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ از اﻣﺖﻫﺎي ﻛﻔﺮ ،ﻛﺮدار آﻧﺎن را آراﺳﺘﻴﻢ »آنﮔﺎه ﺑﺎزﮔﺸﺖﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ و او آﻧﺎن را از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺎر و ﻛﺮدارﺷﺎن آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد« و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰاﻳﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ. ﭼﻪﻗﺪر زﺷﺖ و ﻧﻔﺮتﺑﺎر اﺳﺖ ﺣﺎل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﺷﻨﺎم دادن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ و دﻟﺸﺎن ،ﺑﺮاي دﻓﺎع از ﺑﺖ ﻳﺎ ﻃﺎﻏﻮﺗﻲ آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ،ﻣﻠﻌﻮن اﺳﺖ .اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺨﺺ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :او ﭘﺪر ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و آن ﺷﺨﺺ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﺑﻠﺘﺎ ﭘﺪرش را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن او ﻣﺎدر ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ و آن ﺷﺨﺺ ﻫﻢ ﻣﻘﺎﺑﻠﺘﺎ ﻣﺎدرش را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدﻫﺪ« .ﭘﺲ در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻣﻴﻨﻪ دﺷﻨﺎم دادن ﭘﺪر و ﻣﺎدر ،ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺗﻮﺑﻴﺦ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﺣﺎل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ دﺷﻨﺎم دادن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﻘﺪس ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ! ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪﺣﻮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺳﺨﻨﻲ را از ﻋﻼﻣﻪ اﻟﻮﺳﻲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ،آنﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد» :ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻃﺎﻋﺖ ،ﻓﺮض ﻳﺎ واﺟﺐ ﻳﺎ ﺳﻨﺖ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺑﻮد ،ﺑﺎﻳﺪ آن را اﻧﺠﺎم داد ،ﺑﺪون ﭘﺮوا داﺷﺘﻦ از ﭘﻴﺎﻣﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ اﮔﺮ اﻣﺮي از اﻣﻮر ،ﻣﺒﺎح ﺑﻮد و ﺑﺮ اﻧﺠﺎم دادن آن ﻣﻔﺴﺪه و ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻣﻲﮔﺸﺖ؛ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ،ﺷﺨﺺ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻘﺪمﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪ دﻓﻊ ﻣﻔﺴﺪه ،آنﮔﺎه ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ آن ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ و در ﻫﺮ دو ﺻﻮرت ﻫﻢ ﻣﺄﺟﻮر اﺳﺖ«. Í Ì ËÊ ÉÈ Ç Æ Å Ä ÃÂ Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º Ñ Ð Ï Î »و« ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﺑﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﺑﻮد »ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ ،ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻌﺠﺰهاي از ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ را ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دادهاﻧﺪ ﻳﺎ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،ﺑﻴﺎورد؛ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ .و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ 762
ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺧﺪاي اﻋﻈﻢ اﺳﺖ ،از اﻳﻦرو ﺑﻪﻧﺎم اوﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ» .ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﺗﻨﻬﺎ در اﺧﺘﻴﺎر اﷲ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي ﺷﻤﺎ و ﻏﻴﺮ آن از ﻣﻌﺠﺰات ،ﻫﻤﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،آنرا ﻓﺮود ﻣﻲآورد و اﮔﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻓﺮود ﻧﻤﻲآورد »و ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي ﻫﻢ ﺑﻴﺎﻳﺪ ،ﺑﺎز اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ ،اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ؟ ﻧﻪ! ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از آن آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻢ ﭘﺲ اﻳﻦﻗﺪر ﺑﺮ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺸﺎن ﺣﺮﻳﺺ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ. از ﻣﺤﻤﺪﺑﻦﻛﻌﺐ ﻗﺮﻇﻲ درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ: رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻛﺮده و از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ اﻣﺎآﻧﻬﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﻣﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﺼﺎﻳﻲ ﺑﻮد ...ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻣﻲﻛﺮد ...ﺛﻤﻮد ﻣﺎدهﺷﺘﺮي داﺷﺖ و ...ﭘﺲ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ از اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﺑﻴﺎور ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻴﻢ! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :دوﺳﺖ دارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﻴﺎورم؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻃﻼﮔﺮدان .ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ ،ﻣﺮا ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ،ﮔﻔﺘﻨﺪ :آري! واﷲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻲ ،ﻣﺎ ﻫﻤﻪ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ .آنﮔﺎه رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ دﻋﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ دررﺳﻴﺪ و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﻮد» :اﮔﺮﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﻪ ﻃﻼ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻴﺰ ﺗﻮرا ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدﺷﺎن واﮔﺬار ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪﻛﺎرﺷﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ« .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪﻛﺎرﺷﺎن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ« .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻳﻪ: ﴿ ﴾...½¼ » ºرا ﻧﺎزل ﻛﺮد.
763
ßÞÝÜÛÚÙØ×ÖÕÔÓÒ »و دﻟﻬﺎ و دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي ﺳﻮزان و اﺧﮕﺮﻫﺎي ﻓﺮوزان ﺟﻬﻨﻢ »ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻗﺮآن »اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ ﺑﻠﻜﻪ درﺑﺎره ﻗﺮآن آرا و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﺑﻪﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎن درﻫﻢ و ﺑﺮﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ :ﺷﻤﺎ ﭼﻪ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ دﻟﻬﺎ و دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ ،در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ را درﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺣﻖ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، اﮔﺮ ﺣﺘﻲ ﻣﻌﺠﺰهاي ﻣﺤﺴﻮس ﻫﻢ ﻧﺎزل ﺷﻮد اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اوﻟﻴﻦﺑﺎر در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول آﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ »و آﻧﺎن را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :در دﻧﻴﺎ ﻣﻬﻠﺖﺷﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ و ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ »ﺗﺎ در ﻃﻐﻴﺎﻧﺸﺎن ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ« و ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﺣﻴﺮان در ﻃﻐﻴﺎن و ﺗﺠﺎوزﺷﺎن دﺳﺖوﭘﺎ زﻧﻨﺪ. R QP O N M L K J IHG FE D C B A X WV U T S »و اﮔﺮ ﻣﺎ« درﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺸﺮك را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮده و »ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﺗﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ آﻧﻬﺎ را دﻳﺪه و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ و از زﺑﺎن اﻳﺸﺎن از ﺻﺪق و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲات ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﻮﻧﺪ »و اﮔﺮ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻃﺒﻖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻳﮕﺮي ﻛﻪ دادﻧﺪ ،ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻪﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ادﻋﺎي رﺳﺎﻟﺘﺶ از ﺳﻮي ﺧﺪا راﺳﺘﮕﻮﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ؛ »و« اﮔﺮ »ﺑﺮ آﻧﺎن ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را« از ﺟﻨﺲ ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ »دﺳﺘﻪ دﺳﺘﻪ ﮔﺮدﻣﻲآوردﻳﻢ« ﻗﺒﻼ :دﺳﺘﻪدﺳﺘﻪ و ﮔﺮوهﮔﺮوه، ﻳﺎ ﺑﻪﻃﻮر روﻳﺎروي و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه »ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ« ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر و اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد »ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ ﺗﻮ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! دلﻧﮕﺮان اﻳﻤﺎن آوردﻧﺸﺎن ﻧﺒﺎش ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪهاي ،ﻓﻘﻂ ﭘﻴﺎﻣﺖ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺑﻼغ ﻛﻦ» .وﻟﻲ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺗﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻠﺘﻤﺴﺎﻧﻪ درﺧﻮاﺳﺖ 764
ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات اﻳﻨﺎن ﺑﺮآورده ﻫﻢ ﺑﺸﻮد؛ ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ. اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ و زﻋﻤﺎي آن ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﺑﺪه ﻛﻪ ﺑﺮ رﺳﺎﻟﺖ ﺗﻮ ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺪﻫﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدﮔﺎﻧﻤﺎن را زﻧﺪه ﻛﻦ ﺗﺎ از آﻧﺎن ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺗﻮ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ﻳﺎ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ ﻣﺎ روﻳﺎروي ﮔﺮدان !...ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ. hg f e d c ba ` _ ^ ] \ [ Z Y r q p o nm l k j i »و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﻲ را ﭘﺪﻳﺪ آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻛﻔﺮ و ﻋﻨﺎد اﻳﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻌﺎﻧﺪ ﻣﺒﺘﻼ ﻛﺮدﻳﻢ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺸﻬﺎ ﻣﺒﺘﻼ ﻛﺮده و ﺑﺮ ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﺎن دﺷﻤﻨﺎﻧﻲ از ﻛﻔﺎر زﻣﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﮔﻤﺎردﻳﻢ زﻳﺮا اﺑﺘﻼ ﺳﺒﺐ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪن اﺟﺮ و ﺛﻮاب اﺳﺖ .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ورﻗﻪﺑﻦ ﻧﻮﻓﻞ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺖ» :ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﭘﻴﺎم ﺗﻮ ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻮرد دﺷﻤﻨﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ« .آري! اﻳﻦ دﺷﻤﻨﺎن »از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ اﻧﺲ« اﻧﺪ ،ﭼﻮن ﻛﺎﻫﻨﺎن و ﺳﺎﺣﺮان و رؤﺳﺎي ﻛﻔﺮ ـ ﻛﻪ از ﺧﺪاي ذواﻟﺠﻼل ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻨﺪ »و« از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ »ﺟﻦ« اﻧﺪ .ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺟﻦ :ﻓﺮزﻧﺪان اﺑﻠﻴﺲ ﻟﻌﻨﻪاﷲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻨﻴﺎن وﻫﻤﭽﻨﺎن آدﻣﻴﺎن را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮذر ﻧﻤﺎزﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ،رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »اي اﺑﻮذر! آﻳﺎ از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ اﻧﺲ و ﺟﻦﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻲ؟« .اﺑﻮذر ﮔﻔﺖ :ﻣﮕﺮ از آدﻣﻴﺎن ﻫﻢ ﺷﻴﺎﻃﻴﻨﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ؟رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آري!« آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ. »ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲدﻳﮕﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ آراﺳﺘﻪ اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻌﻀﻲدﻳﮕﺮ را ﺑﻪﻃﺮﻳﻖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد را ﺑﺎ روﻛﺸﻲ دروﻏﻴﻦ ﻣﻲآراﻳﻨﺪ »ﺗﺎ ﻓﺮﻳﺐ دﻫﻨﺪ« ﺑﺎ آن ﺳﺨﻨﺎن ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را »و اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را از وﺳﻮﺳﻪاﻓﮕﻨﻲ 765
ﺑﺎزﻣﻲداﺷﺖ وﻟﻲ او اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﺪ و ﺑﺮ ﺛﻮاﺑﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ »ﭘﺲ آﻧﺎن را ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دروغ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ« ﺑﺮ ﺗﻮ و ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ »واﮔﺬار« زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻧﺎن را ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻮده و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ. _ ~} | { zyx w v u t s »و« ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ آراﺳﺘﻪ را اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺗﺎ دﻟﻬﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ،ﻣﻴﻞ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ دﻟﻬﺎي ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻋﺎﺷﻘﺎن دﻧﻴﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻪﺳﻮي ﻇﺎﻫﺮآراﻳﻲﻫﺎي ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ اﻧﺲ و ﺟﻦ ،ﻣﻴﻞ ﻛﻨﺪ »و ﺗﺎ« اﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن »آن« ﻓﺮﻳﺐ و ﺳﺨﻦ ﺑﺎﻃﻞ »را ﺑﭙﺴﻨﺪﻧﺪ« ﺑﺮاي ﺧﻮد ،ﺑﻌﺪ از ﮔﻮشﺳﭙﺮدن وﮔﺮوﻳﺪن ﺑﻪ آن »و ﺗﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﻨﺪ ،ﺑﻜﻨﻨﺪ« از ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻣﻌﺎﺻﻲاي ﻛﻪ ﻻﻳﻖ ﺷﺄﻧﺸﺎن اﺳﺖ. ` n m lk ji h g f ed c b a y x w v u ts r q p o »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »آﻳﺎ داوري ﺟﺰ ﺧﺪا ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻢ؟« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن را در ﺗﻌﻴﻴﻦ داور ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و آﻧﺎن در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ،رد ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻴﺎن او و آﻧﺎن داوري ﻋﺎدل اﺳﺖ و ﭼﮕﻮﻧﻪ داوري ﺟﺰ او ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ» :ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻪ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ واﺿﺢ ﺷﺪه ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺷﻴﻮا و روﺷﻦ ،ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪه و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ،ﺟﺪاﻛﻨﻨﺪه ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ ﺟﻮاﺑﮕﻮي ﻫﻤﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﺳﺖ »وﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻛﺘﺎب دادهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻫﻞ ﻛﺘﺎب »ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﺳﺖ« و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻠﻢ راﺳﺦ دارﻧﺪ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻇﻬﺎر اﻧﻜﺎر و ﻣﻜﺎﺑﺮه ﻛﻨﻨﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن در ﻛﺘﺐ ﻣﻨﺰﻟﻪاﻟﻬﻲ ـ ﭼﻮن ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ـ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻻﻳﻞ روﺷﻨﻲ وﺟﻮد دارد »ﭘﺲ ،ازﺗﺮدﻳﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺒﺎش« ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻧﻪ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ 766
ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻪ ﺳﺆال ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ« .ﭘﺲ اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﻘﺘﻀﻲ وﻗﻮع ﺷﻚ از ﺳﻮي آن ﺣﻀﺮتص ﻧﻴﺴﺖ .ﻳﺎ ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :اي ﺷﻨﻮﻧﺪه! در اﻳﻦ ﻛﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ داﻧﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،از ﺗﺮدﻳﺪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺒﺎش. ¨ § ¦ ¥ ¤£ ¢ ¡ ~ } | { z »و ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺻﺪق و ﻋﺪل ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﺪه و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺎزل ﻛﺮده و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺣﻖ را آﺷﻜﺎر و ﺑﺎﻃﻞ را رﺳﻮا ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ،وﻋﺪهﻫﺎ ،ﻫﺸﺪارﻫﺎ و ﺧﺒﺮﻫﺎي او آراﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ و اواﻣﺮ و اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻨﺶ ﺑﺮﺧﻮردار از ﻋﺪل و داد اﺳﺖ »ﻛﻠﻤﺎت او را دﮔﺮﮔﻮنﻛﻨﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ« ﻧﻪ در آﻧﻬﺎ ﺧﻼﻓﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او ﺑﻪ آن ﺣﻜﻢ ﻛﺮده ،ﺗﻐﻴﻴﺮدﻫﻨﺪهاي اﺳﺖ »و او ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﺷﻨﻮاﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ،داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻧﺪرون ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ. © ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´³ ² ± ° ¯®¬ « ª ¾ »و اﮔﺮ از ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻫﻞ زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻛﻔﺎر »ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻛﻨﻲ« زﻳﺮا آﻧﺎن اﻛﺜﺮﻳﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ »ﺗﻮ را از راه ﺧﺪا ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و از دﻳﻦ وي ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ. آري! ﺳﻨﺖ ﺧﺪايﺳﺒﺤﺎن در ﺧﻠﻘﺶ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺟﺰ ﺑﻪدﺳﺖ اﻗﻠﻴﺘﻬﺎ ﭘﺎي ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد اﻣﺎ اﻛﺜﺮ ﻣﺮدم ،ﭘﻴﺮو ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎ و ﻫﻮاﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ در اﻣﻮر دﻳﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و »ﺟﺰ از وﻫﻢ و ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« وﻫﻢ و ﮔﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﺻﻞ و اﺳﺎﺳﻲاز ﻋﻠﻢ و ﻋﻘﻞ ﻧﺪارد ،ﻣﺜﻼ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻛﻪ :ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶاﻧﺪ و آﻧﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ! ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺳﺎﻳﺮ ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎس در اﻧﺪﻳﺸﻪ دﻳﻨﻲ ﺑﺸﺮ »و ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دروغ ﻣﻲﺑﺎﻓﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن در ادﻋﺎﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞﺧﻮد ،ﺣﺪس و ﺗﺨﻤﻴﻦ و دروغ ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ.
767
¿ Ë ÊÉ È ÇÆ Å Ä Ã Â Á À »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از راه وي دور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ و او ﺑﻪ راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﭘﺲ ادﻋﺎﻫﺎي آﻧﭽﻨﺎﻧﻲ ،در ﻧﺰد وي ﻫﻴﭻ ﻗﺪر و ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻧﺪارد. Ö Õ ÔÓÒ Ñ Ð Ï Î Í Ì »ﭘﺲ ،از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﺪهاﺳﺖ ،ﺑﺨﻮرﻳﺪ« و ﭼﻴﺰي از آن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه و ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺗﺪﻳﻦ ،از ﺧﻮردن آن اﻣﺘﻨﺎع ﻧﻜﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﺣﻴﻮان ﺣﻼل ﮔﻮﺷﺘﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﻮد ،ﺣﻼل اﺳﺖ »اﮔﺮ ﺑﻪ آﻳﺎت او« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم او از اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ »اﻳﻤﺎن دارﻳﺪ« ﻓﻘﻂ ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ را ﺑﺨﻮرﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﻪ ﻧﺎم ﺧﺪاﻳﺎن ﭘﻨﺪاري آﻧﺎن و ﻧﻪ ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮان ﺧﻮد ﻣﺮده )ﻣﺮدار( را. TS R QP O N M L K JI H G F E D C B A a`_ ^ ] \ [Z Y X WVU »و ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﺪه ،ﻧﻤﻲﺧﻮرﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ: ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮان ﺣﻼﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا را در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن ﺑﺮدهاﻳﺪ ،ﺑﺎزﻣﻲدارد ،ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از آن اذن ﺧﻮردن دادهاﺳﺖ »ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻛﺮده ،ﺑﻪﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎي ﺣﺮام را ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻣﻔﺼﻞ و روﺷﻦ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺷﻚوﺷﺒﻬﻪ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﻮد...p o n m l k j i﴿ :
﴾ »اﻧﻌﺎم «145 /ـ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﺑﻌﺪا ﻣﻲآﻳﺪ ـ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﺤﺮﻣﺎت در آﻳﺎت ) 5ـ (1ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه« ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ »ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺑﺪان ﻧﺎﭼﺎر ﺑﺎﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺰ ﻣﺤﺮﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮردن آن ﻧﺎﭼﺎر و ﻣﻀﻄﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ زﻳﺮا ﺿﺮورت ،ﺣﺮام را ﻣﺒﺎح ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺴﻴﺎري ،ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺧﻮاﻫﺶ ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ از روي ﻧﺎداﻧﻲ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« 768
ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت «ﺑﺤﻴﺮه« و »ﺳﺎﺋﺒﻪ« و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎرا ﺑﺮ ﺧﻮد ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ١و ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻢ و ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ازﻫﻮي و ﻫﻮس ﺧﻮد ،ﻣﺮدم را ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و ﻏﺎﻓﻞ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ راه و رﺳﻢ، ﭘﻴﺮوي از ﺟﻬﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻠﺘﻬﺎ ﻣﺤﺮﻣﺎﺗﻲ رواج دارد ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺄ ﺗﺤﺮﻳﻢ آﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﻫﻮي و ﻫﻮس و ﻧﺎداﻧﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﺗﺠﺎوزﻛﺎران« از ﺣﻖ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎﻃﻞ »داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«. onml kjih g fe d c b »و ﮔﻨﺎه آﺷﻜﺎر و ﭘﻨﻬﺎن را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ« ﮔﻨﺎه آﺷﻜﺎر :ﮔﻨﺎه اﻋﻀﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ وﮔﻨﺎه ﭘﻨﻬﺎن :اﻓﻌﺎل ﻗﻠﺐ اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻫﻢ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﺷﻜﺎرا ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و ﻫﻢ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﻧﻬﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ ،ﻫﻤﻪ را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد زﻧﺎي ﻋﻠﻨﻲ و زﻧﺎي ﭘﻨﻬﺎن ،ﻳﺎ اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ زﻧﺎ ﺑﺎ زﻧﺎﻛﺎران ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸﻬﻮر ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﺸﻮﻗﻪﻫﺎي ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻧﻮاسﺑﻦﺳﻤﻌﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ :از رﺳﻮل ﺧﺪاص راﺟﻊ ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ﭘﺮﺳﻴﺪم ،ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪF& I> : bj» : : 0T h#5 Z0Lﮔﻨﺎه ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻟﺖ رﺳﻮخ ﻛﻨﺪ و دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮآن آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ«» .ﺑﻲﺷﻚ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺟﺰا داده ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ« در ﻗﻴﺎﻣﺖ »در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ. _~}|{zyxwvu tsrqp ` f e dc b a »و از آﻧﭽﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﻧﺸﺪه ﻧﺨﻮرﻳﺪ« ﭼﻮن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺮدار )ﺧﻮدﻣﺮده( و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﻴﺮﺧﺪا ذﺑﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﻣﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن آن را ذﺑﺢﻛﺮده اﺳﺖ، ﺗﺮك ﻋﻤﺪي ﻧﺎم ﺑﺮدن از اﷲ در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ آن ـ در ﻧﺰد ﺟﻤﻬﻮرﻓﻘﻬﺎ ـ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ «
¬ >©«ÀÁ·kp _A $ #
769
ﺗﻨﺎول آن ﻣﻲﮔﺮدد وﻟﻲ ﺗﺮك آن ﺑﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارد .وﻟﻲ ﺷﺎﻓﻌﻲ و دﻳﮕﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ: ﺑﺮدن ﻧﺎم ﺧﺪا )ﺑﺴﻢ اﷲ (...در ﻫﻨﮕﺎم ذﺑﺢ ،ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ﻧﻪ واﺟﺐ ﭘﺲ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن آن را ـ وﻟﻮ ﺑﻪ ﻋﻤﺪ ـ ﺗﺮك ﻛﺮد ،ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارد و ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻤﻲﮔﺮدد زﻳﺮا ﻧﺎم ﺧﺪا در ﻗﻠﺐ ﻫﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ وﺟﻮد دارد .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻢ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻣﺮدار )ﺧﻮدﻣﺮدهاي( ﻛﻪ اﺻﻼ ذﺑﺢ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ و ﺣﻜﻢ ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺎم ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ذﺑﺢ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ» .وآن ﻗﻄﻌﺎ ﻓﺴﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﻴﺮﺧﺪا ذﺑﺢ ﺷﺪه و ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮدﻣﺮده و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ،ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از داﻳﺮه ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ وﺣﻜﻢ وي اﺳﺖ »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ وﺳﻮﺳﻪ اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪﺳﻮي دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﺼﻮﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ در ذﻫﻦ و ﺿﻤﻴﺮ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد اﻟﻘﺎﺋﺎت و ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪ ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﺟﺪال آﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن در ﻣﻮرد ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮان ﺧﻮدﻣﺮده ﺑﻪ دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن» :ﺷﮕﻔﺘﺎ! از آﻧﭽﻪﻛﻪ ﺧﺪا آن را ﻛﺸﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻧﻤﻲﺧﻮرﻳﺪ اﻣﺎ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد آن را ﻛﺸﺘﻪاﻳﺪ ،ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ؟« ،ﻛﻪ اﻳﻦ اﻟﻘﺎي ﺑﺎﻃﻞ ،آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮردن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﻮدﻣﺮده و ﺟﺪال ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ ،ﺑﺮ ﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد »و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻛﻨﻴﺪ« در اﻣﺮ و ﻧﻬﻲﺷﺎن و در ﻣﻮرد ﺣﻼل ﺷﻤﺮدن ﺣﻼﻟﻬﺎي ﺧﺪا »ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺮك ﻫﺴﺘﻴﺪ« ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺣﻼل ﻛﺮدن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺣﺮام ﻛﺮده، اﻋﺘﻘﺎد ﻳﻘﻴﻨﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ. از اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﭼﻮن آﻳﻪ q p﴿ : ﴾...w v ut s rﻧﺎزل ﺷﺪ ،ﻓﺎرﺳﻴﺎن ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ از دوﺳﺘﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﺮاوده و ﻣﻜﺎﺗﺒﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮد ،ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﻐﺎم دادﻧﺪ :ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﺪال ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ؛ آﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺎ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻛﺎرد ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﺣﻼل اﺳﺖ اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﺎردي از ﻃﻼ آن را ذﺑﺢ ﻧﻤﻮده )ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻴﻮان ﺧﻮدﻣﺮده( ،ﺣﺮام ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ.
770
w v u t s rq p o n m l k j i hg ¡ ~ } | { zyx »آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺮده ﺑﻮد ﭘﺲ زﻧﺪهاش ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺘﺶ ﻧﻤﻮدﻳﻢ زﻳﺮا اﻳﻤﺎن ﺣﻴﺎﺗﺒﺨﺶ دﻟﻬﺎﺳﺖ »و ﻧﻮري ﺑﻪ او ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم راه ﻣﻲرود« ﻣﺮاد از ﻧﻮر در اﻳﻨﺠﺎ :ﻫﺪاﻳﺖ و اﻳﻤﺎن اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻧﻮر، ﻗﺮآن اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :ﻧﻮر ،ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻤﺎن و ﻗﺮآن و ﺣﻜﻤﺖ؛ در اﻣﻮر زﻧﺪﮔﻲ و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ،ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﺑﺼﻴﺮت و ﺑﻴﻨﺸﻲ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ،آري! آﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺻﻔﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ« ي ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ »اﺳﺖ و از آن ﺑﻴﺮونآﻣﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ« و زﻣﻴﻨﻪ و ﻓﻀﺎي اﻳﻦ را ﻛﻪ از ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ دﺳﺖ ﺑﻜﺸﺪ ،از دﺳﺖ داده اﺳﺖ؟ »ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻛﺎر و ﻛﺮدارﺷﺎن آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ«. از زﻳﺪﺑﻦ اﺳﻠﻢ درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺷﺄن ﻋﻤﺮﺑﻦاﻟﺨﻄﺎب و اﺑﻮﺟﻬﻞﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ زﻳﺮا آن دو در ﺣﺎل ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﺮده ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﻤﺮ را ﺑﻪ اﺳﻼم زﻧﺪه ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪ و اﺑﻮﺟﻬﻞ را در ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲاش اﺑﻘﺎ ﻛﺮد و اﻳﻦ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ: »ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! اﺳﻼم را ﺑﻪ اﺑﻲﺟﻬﻞﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﻳﺎ ﻋﻤﺮﺑﻦ اﻟﺨﻈﺎب ﻋﺰت ﺑﺨﺶ« و دﻋﺎﻳﺸﺎن در ﺣﻖ ﻋﻤﺮ ﻣﺴﺘﺠﺎب ﮔﺮدﻳﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺻﺤﻴﺢآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻔﺎد آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻋﺎم اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﻣﺆﻣﻦ و ﻛﺎﻓﺮي ﻣﻲﺷﻮد«. ° ¯ ® ¬ «ª © ¨ § ¦¥¤ £ ¢ ³ ² ± »و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ« ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﻪ را ﻓﺎﺳﻘﺎن آن ﻗﺮار دادﻳﻢ »در ﻫﺮ ﺷﻬﺮي ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ﺑﺰرﮔﺶ را ﭘﺪﻳﺪ آوردﻳﻢ ﺗﺎ در آن ﻣﻜﺮ ورزﻧﺪ« ﻣﻜﺮ :ﺗﺪﺑﻴﺮ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪن دﻳﮕﺮي از ﺑﺮآوردن ﺧﻮاﺳﺘﻪاش ﺑﺎ ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻳﺎ ﭼﺮبزﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎي آن در
771
اﻳﻨﺠﺎ :ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ و ﺳﺘﻢ و ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدن ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎراه اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺘﻦ ﮔﻨﺎﻫﻜﺎران ﺑﺰرگ ﺑﻪﻳﺎدآوري از آنروﺳﺖ ﻛﻪ رؤﺳﺎ و ﺳﺮدﻣﺪاران ﺑﺮ ارﺗﻜﺎب ﻓﺴﺎد ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ و ﺟﺴﻮرﺗﺮﻧﺪ »و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﻜﺮ ﻧﻤﻲورزﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﺣﻖ ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :وﺑﺎل و ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪ ﻣﻜﺮ ورزﻳﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد »و درك ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را از ﻓﺮط ﺟﻬﻞ و ﻓﺮورويﺷﺎن در ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎ و ﻫﻮﺳﻬﺎي ﭘﻠﻴﺪ. آري! ﺳﻨﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﺻﻒﺑﻨﺪي ﻣﻴﺎن اﻳﻤﺎن و ﻛﻔﺮ را ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و در آﻏﺎز؛ ﻧﻔﻮذ و ﺗﺴﻠﻂ از آن ﺳﺮدﻣﺪاران ﺟﺮم و رﻫﺒﺮان ﻓﺴﻖ و ﻋﺼﻴﺎن و اﻫﻞ اﻧﺤﺮاف اﺳﺖ وﻟﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر؛ ﻓﻮز و ﻓﻼح ﻧﻬﺎﻳﻲ از آن اﻫﻞ ﺣﻖ و اﻳﻤﺎن و اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ´ ÈÇ Æ Å Ä Ã ÂÁ À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É »و ﭼﻮن آﻳﺘﻲ ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن آﻳﺘﻲ از آﻳﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن و رؤﺳﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﺧﺒﺮ دﻫﻲ ،ﻳﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻴﺎوري؛ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ داده ﺷﺪه ،ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ داده ﺷﻮد« ﻣﺮادﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ﻣﮕﺮ آن ﻛﻪ ﺑﻪ وﺣﻲ و رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﻮﻧﺪ »ﺧﺪا ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ رﺳﺎﻟﺘﺶ را در ﻛﺠﺎ ﻗﺮار دﻫﺪ« زﻳﺮا رﺳﺎﻟﺖ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﺻﺐ دﻧﻴﻮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﺑﻪ ﺳﻌﻲ وﻛﻮﺷﺶ و ﻣﺎل و ﺟﺎه ﺑﻪدﺳﺖ آورد ،ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻀﻠﻲ از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ و ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺼﺒﻲ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﻮاﺑﻂ و ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد را دارد ﻟﺬا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب اﻟﻬﻲ ﺑﺮاﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ رﺳﺎﻟﺖ را درﺷﺨﺺ ﻣﺤﻤﺪص ،رﺳﻮل ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه و ﻣﺤﺒﻮب ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻟﺬا آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﺷﺄن ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ و ﻟﻴﺎﻗﺖ آن را ﻧﺪارﻳﺪ ،درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ .از واﺋﻠﻪﺑﻦاﺳﻘﻊ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ از اوﻻد اﺑﺮاﻫﻴﻢ ،اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ و از ﻗﺮﻳﺶ، 772
ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ را و از ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﻣﺮا«» .ﺑﻪزودي اﻳﻦ ﻣﺠﺮﻣﺎن را از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ ﺻﻐﺎري ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ« ﺻﻐﺎر :ﺧﻮاري و ذﻟﺖ و رﺳﻮاﻳﻲاﺳﺖ »و ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻣﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا اﻳﻦ ﺳﺮدﻣﺪاران ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ آﻧﭽﻪ راﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﺒﺮي ﻛﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ. اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ؛ درﺑﺎره وﻟﻴﺪﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪﮔﻔﺖ: اﮔﺮ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻧﺒﻮت ﺣﻖ ﺑﻮد ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﻦ از ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ آن ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻮدم زﻳﺮا ﻣﻦ ﻫﻢ ﺳﻨﺎ از او ﺑﺰرﮔﺘﺮم و ﻫﻢ در ﻣﺎل و اوﻻد از او ﺑﻴﺶ و اﻓﺰوﻧﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻢ!. Q P O N M L K J IH G F E D C B A _ ^ ] \ [ ZY X WVU T S R »ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ،ﺳﻴﻨﻪ وي را ﺑﺮاي اﺳﻼم ﮔﺸﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻟﺶ را ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﺳﻼم را ﺑﺎ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﺎز و ﻣﻨﺸﺮح ﺑﭙﺬﻳﺮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ،اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي و ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ :اﺻﺤﺎب از رﺳﻮل ﺧﺪاص راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ؛ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﻴﻨﻪ اﻧﺴﺎن راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﮔﺸﺎده ﻣﻲﺷﻮد؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :~A# 5 %# 3 , 3 ^Q8 » :ﻧﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ در او اﻓﮕﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﺳﻴﻨﻪاش از آن ﻧﻮر ،ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده ﻣﻲﺷﻮد« .ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﺸﺎدﮔﻲ و اﻧﺸﺮاح ،ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ ; $jp : :e S85 =,' D05 *©kp M W _A $ #
Q¶ ±173° ©8$p ©Lp 5: ©LPp _A
789
دﻳﮕﺮي ﻛﻪ داراي ﺳﭙﻞ )ﺳﻢ( ﺑﻮده و اﻧﮕﺸﺘﺎن از ﻫﻢ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪﺷﺪهاي ﻧﺪارﻧﺪ ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﺑﻮد«» .و از ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ،ﭘﻴﻪ آن دو را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮامﻛﺮدﻳﻢ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از :ﭘﻴﻪ ﻛﻠﻴﻪﻫﺎ و ﭘﻴﻪ رﻗﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﺷﻜﻤﺒﻪ آﻧﻬﺎ ﻗﺮاردارد .آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻴﻪ ﭘﺸﺖ و رودهﻫﺎ و اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮده ﻓﺮﻣﻮد» :ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ آن دو ،ﻳﺎ ﺑﺮ رودهﻫﺎﺳﺖ ،ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان ﭼﺴﭙﻴﺪه اﺳﺖ« در ﺗﻤﺎم ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﺪن ﺣﻴﻮان و از آن ﺟﻤﻠﻪ دﻧﺒﻪ وي زﻳﺮا دﻧﺒﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﺨﻮان دم ﺣﻴﻮان ﭼﺴﭙﻴﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع ﭘﻴﻪ و ﭼﺮﺑﻲ ،ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﺮام ﻧﻴﺴﺖ »اﻳﻦ« ﺗﺤﺮﻳﻢ »را ﺑﻪ ﺳﺰاي ﺳﺘﻢﻛﺮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻴﻔﺮ دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪ و در ﻗﺮآن ﺣﺮام اﻋﻼم ﻧﺸﺪه، اﺳﺎﺳﺎ از ﭘﺎﻛﻴﺰهﻫﺎﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮي ﺑﺮ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢ و ﺗﺠﺎوز ﻳﻬﻮدﻳﺎن ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪ »و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﻴﻢ« در ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﺤﺮﻳﻢ اﺷﻴﺎي ﻓﻮق ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ،ﺑﻪ ﺗﻮ دادﻳﻢ ﭘﺲ اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﺷﺎن ﻛﻪ ﻳﻌﻘﻮب )اﺳﺮاﺋﻴﻞ( آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﻛﺮده ﺑﻮد ،اﺻﻼ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻣﺎ در ﻛﻴﻔﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن دادﻳﻢ ،ﻋﺎدل ﻫﺴﺘﻴﻢ. N MLKJIHGFEDCBA »ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮ را دروﻏﮕﻮ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺗﻮ را در اﻳﻦ اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻧﻤﻮدﻳﻢ ،دروﻏﮕﻮ ﺷﻤﺮدﻧﺪ ،ﻳﺎ :اﮔﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﻪ اﻗﺴﺎم ﻣﺨﺘﻠﻒ ذﻛﺮ ﺷﺪه در آﻳﺎت ) 139ـ (138ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ را ﺣﻼل و ﺑﻌﻀﻲ را ﺣﺮام ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ،ﺗﻮ را دروﻏﮕﻮ ﺷﻤﺮدﻧﺪ؛ »ﺑﮕﻮ :ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺻﺎﺣﺐ رﺣﻤﺘﻲ ﮔﺴﺘﺮده اﺳﺖ« و از رﺣﻤﺖ اوﺳﺖ ﺣﻠﻢ و ﺑﺮدﺑﺎري او ﺑﻪ ﺷﻤﺎ و ﻋﺪم ﺷﺘﺎﺑﺶ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮدادﻧﺘﺎن »وﻟﻲ ﻋﻘﻮﺑﺖ او از ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎن ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد« زﻳﺮا اﮔﺮ ﺳﺰاوار ﻋﺬاب ﺷﺘﺎﺑﺎن و ﻋﺎﺟﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،آن را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآورد ﭘﺲ دروغاﻧﮕﺎران ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ واﺳﻌﻪ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪه و از ﺑﻴﻢ ﻋﺬاﺑﺶ آﺳﻮدهﺧﺎﻃﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ. در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﺮﻫﻴﺐ )ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ( ﺑﺎ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه و اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ در ﺑﺴﻴﺎري از آﻳﺎت آن اﺳﺖ. 790
_ ^ ]\ [ Z Y X W V U T S R Q P O ` r q p o nm l k j ihg fe d c b a w v u t s »زود ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن« ﻗﺮﻳﺶ و ﻏﻴﺮآﻧﺎن »ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ« ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﺷﺒﻬﻪ ﭘﺮاﻛﻨﻲ: »اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،ﻧﻪ ﻣﺎ و ﻧﻪ ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﺷﺮك ﻧﻤﻲآوردﻳﻢ و ﭼﻴﺰي را« ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ »ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ« ﻫﺪف ﻣﺸﺮﻛﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ،ﺣﻖ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺣﻖ ﻧﻤﻲ ﺑﻮد ،ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺷﺮك و ﺗﺮك ﺗﺤﺮﻳﻢ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او ﺣﺮام ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه و ﺣﻼل ﻧﺸﻤﺮدن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪه ،دﺳﺘﻮر دﻫﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﺮده ،اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او از اﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن راﺿﻲ ﺑﻮدهاﺳﺖ »ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﻫﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮ ﺣﺠﺖﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ، ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ »ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﺎ را ﭼﺸﻴﺪﻧﺪ« و ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آوردﻳﻢ .ﭘﺲ اﮔﺮ ﺣﺠﺖ آﻧﺎن درﺳﺖ ﻣﻲﺑﻮد ،ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﭼﺸﺎﻧﻴﺪ »ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﻫﺴﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﺮاي ﻣﺎ آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ در دﺳﺖ دارﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﺷﺮك ﺷﻤﺎ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﻼلﺳﺎزﻳﻬﺎ و ﺣﺮامﺳﺎزﻳﻬﺎي ﺷﻤﺎ راﺿﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺮف وﻗﻮع ﻓﺴﺎد از ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ،ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺑﺮ ﺧﺸﻨﻮدي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺷﻤﺎ دﻻﻟﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺸﻴﺖ ﺑﺎريﺗﻌﺎﻟﻲ در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ،ﻋﻴﻦ رﺿﺎي او ﻧﻴﺴﺖ »ﺷﻤﺎ ﺟﺰ از ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺰ از ﭘﻨﺪار و ﺧﻴﺎل و اﻋﺘﻘﺎدات ﻓﺎﺳﺪ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ ،ﭘﻨﺪارﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎﻫﻲ ﺟﺰ ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ و اﺷﺘﺒﺎه ﻧﺪارﻧﺪ »و ﺷﻤﺎ ﺟﺰ دروﻏﮕﻮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ دروغ و ﺧﻴﺎل ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻲﺑﺎﻓﻴﺪ.
791
a` _ ~ } |{ z y x »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺣﺠﺖ رﺳﺎ و روﺷﻦ« ﻛﻪ ﻋﺬرﻫﺎﻳﺸﺎن در ﭘﻴﺸﮕﺎه آن ﻣﻨﻘﻄﻊ ﺷﺪه و ﺷﺒﻬﻪﻫﺎ ،ﭘﻨﺪارﻫﺎ و ﺗﻮﻫﻤﺎﺗﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻫﻴﭻ ﻣﻲﺷﻮد »از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« و ﻣﺨﺘﺺ و وﻳﮋه اوﺳﺖ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎرا ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺪون ﺗﻌﻠﻴﻢ و ارﺷﺎد و اﻧﺪﻳﺸﻪ و اﺳﺘﺪﻻل ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ» ،ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد« و ﭼﻮن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺷﻤﺎ را ﺧﻠﻘﺘﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﻄﺎع ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ در ﺣﻮزه اﻧﺘﺨﺎب و اراده و ﺗﻤﻴﻴﺰ دادن ﻣﻴﺎن ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ و ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ،ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺸﻲﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ وﻟﻲ از ﺣﻜﻤﺖ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ـ ﻫﺮ دو ـ را ﺑﺮ اﺳﺒﺎب آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻟﺬا در ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻫﺪاﻳﺖ را دارﻧﺪ ـ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﻮﻳﺶ ـ ﻫﺪاﻳﺖ را آﻓﺮﻳﺪ و در ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ـ ﺑﻪ ﻋﺪل ﺧﻮﻳﺶ ـ ﮔﻤﺮاﻫﻲ را آﻓﺮﻳﺪ. s r qp o n m l kj i h g f e d c b ~} | { z y x w vu t »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﮔﻮاﻫﺎن ﺧﻮد را ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪا اﻳﻨﻬﺎ را« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ اﺷﻴﺎي ﭘﻨﺪاري ﺷﻤﺎ را »ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺷﻬﺎدت دادﻧﺪ« ﺑﺪون ﻋﻠﻢ و اﻃﻼع و ﻓﻘﻂ از روي ﮔﺰاﻓﻪﮔﻮﻳﻲ و ﺗﻌﺼﺐ »ﺗﻮ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺷﻬﺎدت ﻧﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ آﻧﺎن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﻦ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﻮاﻫﻲ دروغ آﻧﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﻮ »و از ﻫﻮﺳﻬﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ،ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻦ« زﻳﺮا آﻧﺎن ﺳﺮدﻣﺪار دروغ اﻧﮕﺎران آﻳﺎت ﻣﺎ ﺑﻮده و ﺑﻪ آﺧﺮت ﻧﺎﺑﺎوراﻧﺪ »و آﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻫﻤﺘﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي او از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ـ ﭼﻮن ﺑﺘﺎن ـ ﻫﻤﺘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺮدﻫﺎﻳﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺳﺴﺖ و ﺑﻲﺑﻨﻴﺎد داﺷﺘﻪ و ﻓﻘﻂ از ﻫﻮا و ﻫﻮﺳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ،ﭘﻴﺮو ﻫﻮا و ﻫﻮس ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ از دﻟﻴﻞ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ.
792
¡ ³ ²± ° ¯® ¬ « ª ©¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ´ Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½¼ » º ¹¸ ¶ µ Õ Ô Ó Ò Ñ Ð ÏÎ Í Ì Ë ÊÉ È Ç ÆÅ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮﻣﻮد :ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ وﺻﻴﺖ ﻣﻬﺮ ﺷﺪه رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻨﮕﺮد، ﺑﺎﻳﺪ آﻳﺎت «153ـ «151از ﺳﻮره «اﻧﻌﺎم« را ﺑﺨﻮاﻧﺪ: »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻛﺮدهاﺳﺖ ،ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻢ« اﻳﻦ ﻣﺤﺮﻣﺎت اﻟﻬﻲ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از» :اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮارﻧﺪﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭼﻴﺰ از ﻣﺤﺮﻣﺎت اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻻزمﮔﺮداﻧﻴﺪه ،ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮاي آن آﻓﺮﻳﺪه ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ» .و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺣﺴﺎن ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﺎ اﻣﺘﺜﺎل اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ آﻧﻬﺎ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻬﻲ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ» .و ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را از ﺑﻴﻢ اﻣﻼق ﻧﻜﺸﻴﺪ ،ﻣﺎ ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن را روزي ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ« زﻳﺮا رزق ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻮﻻﻳﺸﺎن اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺣﺮام؛ ﻛﺸﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪان اﺳﺖ .اﻣﻼق :ﻓﻘﺮ اﺳﺖ .ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ـ اﻋﻢ از ذﻛﻮر و اﻧﺎث ـ از ﺑﻴﻢ ﻓﻘﺮ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪﻋﻼوه درﺧﺼﻮص دﺧﺘﺮان، اﻳﻦ رﻓﺘﺎر ﻇﺎﻟﻤﺎﻧﻪ را از ﺑﻴﻢ ﻋﺎر و ﻧﻨﮓ ﻧﻴﺰ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ» .وﺑﻪ ﻓﻮاﺣﺶ« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﻨﺎﻫﺎن »ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ« و از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ زﻧﺎ و ﻟﻮاط »آﻧﭽﻪ آﺷﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ از آن و آﻧﭽﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻪ آن ﻛﺎرﻫﺎي زﺷﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﻋﻠﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﻪ ﭘﻨﻬﺎن .اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺣﺮام اﺳﺖ» .و ﻫﻴﭻ ﻧﻔﺴﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺸﺘﻨﺶ را ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ، ﺟﺰ ﺑﻪﺣﻖ ﻧﻜﺸﻴﺪ« ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻗﺼﺎص ،ﻛﺸﺘﻦ آن ﺑﻪﺳﺒﺐ ار ﺗﻜﺎب زﻧﺎ در ﺣﺎل اﺣﺼﺎن و ﻛﺸﺘﻦ آن ﺑﻪﺳﺒﺐ ارﺗﺪاد ،از ﺣﻖ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﺳﺒﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮع ﺷﺮﻳﻒ در ﺑﺎب ﻗﺘﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ آن ﻧﺎﻃﻖ اﺳﺖ ،از آن ﺟﻤﻠﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد از رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن ﺷﺨﺺ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻦ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﺳﺒﺐ :زﻧﺎي ﻣﺮد زن دار ﻳﺎ زن
793
ﺷﻮﻫﺮدار ،ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻗﺼﺎصﻧﻔﺲ و ﻛﺸﺘﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻛﺮده و از ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺮﻳﺪه اﺳﺖ«.ﭘﺲ ﺣﺮام ﭘﻨﺠﻢ ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻔﺲ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ اﺳﺖ» .اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن ﺳﻔﺎرشﻛﺮدهاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻣﺮ ﻛﺮده و رﻋﺎﻳﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮض ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﻬﻤﻴﺪ« اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را. R QP O N M LK J I H G F E D C B A d cb a ` _^ ] \ [ Z Y X WV U T S i hg f e »و ﺑﻪ ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﻣﺘﻌﺮض ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ﻧﺸﻮﻳﺪ »ﻣﮕﺮﺑﻪ« ﺷﻴﻮه و »ﻧﺤﻮهاي ﻛﻪ« آن ﺷﻴﻮه »ﻫﺮﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن از ﺷﻴﻮهﻫﺎ و آن ﺷﻴﻮهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼح و ﻧﻔﻊ ﻳﺘﻴﻢ و رﺷﺪ و ﻧﻤﻮ ﻣﺎل وي ،در آن ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺪ رﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻤﺎل ﺑﻠﻮغ و ﺳﻦ ﺟﻮاﻧﻲ »ﺧﻮدﺑﺮﺳﺪ« و آن زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺘﻴﻢ در ﺗﺼﺮﻓﺎت ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺷﻴﻮهاي اﺳﺘﻮار و ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر و راه و روش رﺷﺪﻳﺎﻓﺘﮕﺎن را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﺪ ،ﻧﻪ روش ﺑﻲﺧﺮدان و اﺳﺮافﻛﺎران را .ﭘﺲ ﺷﺸﻤﻴﻦ ﺣﺮام؛ ﺧﻮردن ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ اﺳﺖ» .و ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو را ﺑﻪ ﻗﺴﻂ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻤﺎم در دادوﺳﺘﺪ »ﺑﭙﻴﻤﺎﻳﻴﺪ« در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوش .ﭘﺲ ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺣﺮام؛ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و وزن اﺳﺖ. »ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﻮاﻧﺶ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« در ﺗﻤﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺮﻋﻲ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﭘﻴﻤﻮدن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪاي ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻛﺎﺳﺘﻦ و اﻓﺰودن در آن ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ »و ﭼﻮن ﺳﺨﻦ ﮔﻮﻳﻴﺪ« در داوري ،ﻳﺎ ﺷﻬﺎدت ،ﻳﺎﺟﺮح ،ﻳﺎ ﺗﻌﺪﻳﻞ» ١ﭘﺲ اﻧﺼﺎف را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻴﺪ« و در ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻮﻳﺎي ﺻﻮاب ﺑﺎﺷﻴﺪ ،ﻟﺬا ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﺴﻲ ،ﻳﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه دوري ﻛﺴﻲ؛ روش ﻣﺘﻌﺼﺒﺎﻧﻪ و ﻃﺮﻓﺪاراﻧﻪاي را در ﭘﻴﺶ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺣﻖ و ﻋﺪل ،ﺑﻪﺳﻮي دوﺳﺘﻲ ـ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ دوﺳﺘﻲاش ـ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ «
K,? +Tm T K `6$ ¼> ) ? , FXL$ $ !:
#¶ = µ} 5T $ !:
794
ﻧﺸﻮﻳﺪ و ﺑﺮ دﺷﻤﻨﻲ ـ ﺑﻪ ﺻﺮف دﺧﺎﻟﺖدادن اﻧﮕﻴﺰه دﺷﻤﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ وي ـ اﺟﺤﺎف و ﺳﺘﻢ روا ﻧﺪارﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﺪل و داد رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ »ﻫﺮﭼﻨﺪ« آن ﺻﺎﺣﺐ دﻋﻮي ،ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻪ اوﺳﺖ »ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮاﺑﺖ ﺑﺎﺷﺪ« ﺑﺎ ﺷﻤﺎ .ﭘﺲ ﺣﺮام ﻫﺸﺘﻢ؛ دروغﮔﻔﺘﻦ و ﺷﻬﺎدت دادن ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ و ﻧﺎرواﺳﺖ. »و ﺑﻪ ﻋﻬﺪ اﷲ وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﮔﺎه در ﻧﺬر ،ﻳﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ،ﻳﺎ ﻫﺮ اﻣﺮ ﺣﻖ دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻴﺪ ،ﺑﻪ آن وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورده اﺳﺖ ،درﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ وي ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺗﻌﺒﻴﺮ وﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻬﺪ وي در اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ رﺑﻮﺑﻴﺘﺶ و ﻋﻬﺪ وي ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺘﺶ در اﻣﺮ و ﻧﻬﻴﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ ﻧﻬﻤﻴﻦ ﺣﺮام ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ اﺳﺖ» .اﻳﻨﻬﺎ« ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ »ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن ﺳﻔﺎرش ﻛﺮدهاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ اﻣﺮي ﻣﺆﻛﺪ و ﻣﺤﻜﻢ ،ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮﻳﺪ« و از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده ،ﺧﻮد را ﺑﺎز دارﻳﺪ. y x wv u t s r q p on m l k j } | { z »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ راه راﺳﺖ و درﺳﺖ ﻣﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :راه رﺳﺎﻧﻨﺪه ﺑﻪ ﺳﺮﻣﻨﺰل رﺿﺎي ﻣﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ ،ﻫﻤﻴﻦ راه اﺳﺖ »ﭘﺲ« ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ و از راﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ادﻳﺎن واﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ راﻫﻬﺎي ﻣﺘﻀﺎد و ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﻛﻪ اﻳﻦ راﻫﻬﺎ ﺷﻤﺎ را ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :دور ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ و ﻣﻨﺤﺮف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »از راه اﷲ« ﻳﻌﻨﻲ :از راه راﺳﺖ اﷲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ .ﺗﻌﺒﻴﺮ )راﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮ( در آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻋﺎم ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻬﻮدﻳﺖ ،ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ ،ﻣﺠﻮﺳﻴﺖ و ﺳﺎﻳﺮﻣﻠﻞ و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎم ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺑﺪﻋﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ ﻫﻮاﻫﺎ و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي اﻧﺤﺮاف اﻧﮕﻴﺰ و ﻓﺴﺎد آﻣﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ دﻫﻤﻴﻦ ﺣﺮام؛ ﭘﻴﺮوي از راه و روﺷﻬﺎي ﻏﻴﺮاﻟﻬﻲ اﺳﺖ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮد در زﻣﻴﻦ ﺧﻄﻲ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اﻳﻦ راه راﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ 795
ﺧﺪاﺳﺖ ،آنﮔﺎه ﺧﻄﻮﻃﻲ از راﺳﺖ و ﭼﭗ آن ﺧﻂ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ وﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اﻳﻨﻬﺎ راﻫﻬﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ راﻫﻲ از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي آن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ .آنﮔﺎه آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﴾... m l k j﴿ :را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ«. »اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن ﺳﻔﺎرشﻛﺮده اﺳﺖ ،ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﻮا ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ« و از ﭘﻴﺮوي ﻫﻮي و ﻫﻮﺳﻬﺎ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ. از ﻋﺒﺎدهﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلاﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺑﻴﻌﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺳﭙﺲ ﺗﻼوت ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﴾... ¤ £ ¢﴿ :ﺗﺎ از ﺗﻼوت ﻫﺮ ﺳﻪ آﻳﻪ ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ ...آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻓﺎ ﻛﻨﺪ ،ﭘﺎداش وي ﺑﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ از آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﻛﻨﺪ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را در دﻧﻴﺎ )ﺑﻪﻣﺠﺎزات( درﻳﺎﺑﺪ ،اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻛﻴﻔﺮ اوﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت ﺑﻴﻨﺪازد ﭘﺲ ﺳﺮوﻛﺎرش ﺑﺎ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ،وي را ﺑﺪان ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و اﮔﺮﺧﻮاﻫﺪ ،از وي درﻣﻲﮔﺬرد« .ﭘﺲ اﻳﻨﻬﺎ در ﻣﺠﻤﻮع ،ده وﺻﻴﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي اﻧﺴﺎن اﺳﺖ. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻳﻪ اول از اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ را ﺑﺎ ﴿ ، ﴾ÔÓآﻳﻪدوم را ﺑﺎ ﴿ ﴾h gو آﻳﻪ ﺳﻮم را ﺑﺎ ﴿ { |﴾ ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن آورد ،ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻫﺮﻳﻚ از ﺗﻌﺎﺑﻴﺮ در ﻫﺮﻳﻚ از آﻳﺎت روﺷﻦ اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺗﻌﻘﻞ و ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻮش ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﭘﻨﺪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و اﮔﺮ ﭘﻨﺪ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ از ﻣﺤﺮﻣﺎت ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﻣﻲﮔﺮاﻳﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز دﻳﮕﺮي اﺳﺖ. ~ _ ` l k j i h g f e d c b a on m »آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ دادﻳﻢ« ﺗﻘﺪﻳﺮ ﺳﺨﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﮕﻮ؛ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص ﻧﺎزل ﻛﻨﻴﻢ ،ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﺘﺎبآﺳﻤﺎﻧﻲ دادﻳﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮﺷﺪ ،درﺷﺮﻳﻌﺖﻫﺎي اﻟﻬﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰآﻣﺪه 796
اﺳﺖ .ﭘﺲ روي ﺳﺨﻦ در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ ﴾e d c b ﴿ .ﻣﻔﺴﺮان اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺑﻪ دو وﺟﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ: 1ـ ﺗﻮرات را ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ و ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮهﻫﺎﺳﺖ ،ﺑﻪ اﺗﻤﺎمرﺳﺎﻧﺪﻳﻢ. 2ـ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ دادﻳﻢ ﺗﺎ ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﻴﻜﻲ ﻛﺮدهاﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻮﺳﻲ اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﺗﻤﺎم ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ» .و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﻪروﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺣﻜﺎم ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ را »و« ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﺗﻮرات »ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »ﺑﻪﻣﻼﻗﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺣﺴﺎب و دﻳﺪار ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ در ﻣﺤﺸﺮ را ﺑﺎور ﻛﻨﻨﺪ. xw v u ts r q p »و اﻳﻦ« ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ »ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻣﺒﺎرك اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺑﺮﻛﺖ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺧﻴﺮ و ﻣﻨﻔﻌﺖ دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮي اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﻧﺎزل ﻛﺮدهاﻳﻢ ﭘﺲاز آن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ« و ﭘﻴﺮوي از آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ »و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﻴﺪ« از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﺮآن و ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ« اﮔﺮ آن راﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ و ﺑﺎ آن ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻮرزﻳﺪ »ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﺪ«. ¨ §¦¥¤£¢¡~ } |{zy »ﺗﺎ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ« اي اﻋﺮاب »ﻛﻪ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ »ﻓﻘﻂ ﺑﺮ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪهاﺳﺖ« ﻛﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه »و ﺑﻪﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺗﻼوت آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺗﻼوت ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﻧﺎن ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن »ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ زﺑﺎﻧﺸﺎن را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪهاﻳﻢ و ﻣﺨﺎﻃﺐ آن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ.
797
ﻣﺮاد؛ اﺛﺒﺎت ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ ﻓﺮودآوردن ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ :ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﺑﺮ دو اﻣﺖ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد و ﻣﺎ از ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدﻳﻢ. © » º ¹ ¸ ¶ µ ´³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª ¼½ ¾ ¿ Ì Ë Ê É È Ç ÆÅ Ä Ã Â Á À Ñ Ð Ï Î Í »ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ :اﮔﺮ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮ دو ﻃﺎﻳﻔﻪ ﭘﻴﺶ از ﻣﺎﻧﺎزل ﺷﺪ »ﻗﻄﻌﺎ از آﻧﺎن راهﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﻮدﻳﻢ« زﻳﺮا ﻣﺎ اﻋﺮاب؛ اذﻫﺎﻧﻲ ﺑﻴﺪارﺗﺮ ،ﻓﻬﻤﻲ راﺳﺨﺘﺮ و ﺣﺎﻓﻈﻪاي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ داﺷﺘﻴﻢ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻦ و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺬرﺗﻲ ازﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﺤﻤﺪص و ﻓﺮودآوردن ﻗﺮآن ﺑﺮ وي ،ﺑﻪﻛﻠﻲ ﻧﺎوارد و ﻣﺮدود اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﺠﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﮔﺮوه ﻋﺮب! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺗﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ روﺷﻦ ﻧﺎزل ﻛﺮده و اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﺬرﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺮدود و ﻧﺎوارد ﺗﻮﺳﻞ ﻧﺠﻮﻳﻴﺪ »و ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻛﺘﺎب اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو آﻧﻨﺪ »ﭘﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آنﻛﺲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا را« ﻛﻪ رﺣﻤﺖ و ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدماﻧﺪ »دروغ ﭘﻨﺪارد و از آﻧﻬﺎ اﻋﺮاض ﻛﻨﺪ« و ﺑﺎ روﻳﮕﺮداﻧﻲ از آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺮاه ﺷﻮد »ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺑﻪزودي ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از آﻳﺎت ﻣﺎ روي ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ ،ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻋﺮاﺿﺸﺎن ،ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد«. T S R Q P ON M L K J I H G F E D C B A h g f e d cb a ` _ ^ ] \ [Z Y X W V U »آﻳﺎ ﺟﺰ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺣﺠﺖ را ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ و ﺛﺒﻮت رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻪ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖﺷﺎن را اﺑﻄﺎل ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻟﺬا ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ،ﺟﺰ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎري ﻧﺪارﻧﺪ؛ »ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺮگ ﺑﺮاي ﻗﺒﺾ 798
ارواﺣﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ »ﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﺪ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي داوري ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن »ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻋﻼﺋﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﺮارﺳﻴﺪن ﻗﻴﺎﻣﺖ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »روزي ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﻋﺒﺎرت از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﻣﺠﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﻣﻐﺮب و ﺧﺮوج »داﺑﻪ اﻻرض« ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ در آن روز» :ﻧﻔﻌﻲ ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ را اﻳﻤﺎنآوردن آن« ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻛﻪ در آن روز ﺗﻜﻠﻴﻒ اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا آنروز ،روزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺣﻖ را ﺑﻪ رأياﻟﻌﻴﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎاﻻﺟﺒﺎر ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، اﻳﻤﺎن آوردن در آن ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﭼﺮا »ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد ﭘﻴﺶ ازاﻳﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺶ از آﻣﺪن ﺑﻌﻀﻲ از آن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ »ﻳﺎ در اﻳﻤﺎن آوردن ﺧﻮد ﺧﻴﺮي ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد« ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﻲ ﻛﻪ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :در آن روز ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻴﺎﻳﺪ ،از ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد؛ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﺪﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﻴﺶ از آﻣﺪن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﻓﻘﻂ اﻳﻤﺎن آورده اﻣﺎ در اﻳﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻧﻜﺮدهﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي ﻛﺮده وﻟﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﻦ اﻳﻤﺎن ﻳﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ ،ﺑﻪ ﺣﺎل وي ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻧﺪارد »ﺑﮕﻮ :اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ« ﻳﻜﻲ از ﺳﻪﭼﻴﺰ ﻳﺎد ﺷﺪه در اول آﻳﻪ را» ،ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﻈﺮﻳﻢ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ را. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﻏﺮوﺑﮕﺎه ﺧﻮد ﻃﻠﻮع ﻧﻜﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﻏﺮوﺑﮕﺎه ﺧﻮد ﻃﻠﻮع ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم آن را دﻳﺪﻧﺪ ،در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻫﻤﮕﻲ آﻧﻬﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺸﺎن در وﻗﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ اﻳﻤﺎن آوردن آن ﺳﻮدي ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ.«...
799
| { z y x w v u t sr q p o n m l k j i } »ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺗﻜﻪ ﺗﻜﻪ ﻛﺮده ،ﺑﺮﺧﻲ از آن را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧﻲ را واﻧﻬﺎدﻧﺪ .ﻣﺮاد :ﻳﻬﻮد ،ﻧﺼﺎري و ﻣﺸﺮﻛﺎناﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺘﺎن را ﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ،ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺮاد ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺧﺪا ﺑﺪﻋﺖ ﻧﻬﺎده و اﻣﻮري را ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ »و ﻓﺮﻗﻪﻓﺮﻗﻪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﺮوهﮔﺮوه وﺣﺰبﺣﺰب ﺷﺪﻧﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺎس ﻛﺎرﺷﺎن در اﻣﺮ دﻳﻦ ﺑﺮ وﺣﺪت و اﺟﺘﻤﺎع و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﻮده ،ﺳﭙﺲ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ،رأي ﻧﺎدرﺳﺖ ﺷﺨﺼﻲ از ﺳﺮﻛﺮدﮔﺎن ﺧﻮد را ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،از آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ وﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪهاﺳﺖ »ﺗﻮ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﺴﺆول آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ از ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ و ﺗﻔﺮﻗﻪﺳﺎزيﻫﺎي آﻧﺎن ،ﺑﻴﺰار و ﭘﺎك و ﻣﺒﺮا ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﺮ ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﻫﺸﺪار دادن وﺑﻴﻢ دادن اﺳﺖ و ﺑﺲ .ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺻﺪﻳﻘﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻓﺮﻗﻪﻓﺮﻗﻪ ﺷﺪﻧﺪ ،آﻧﻬﺎ اﺻﺤﺎب ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ و اﺻﺤﺎب ﻫﻮاﻫﺎ و اﺻﺤﺎب ﮔﻤﺮاﻫﻲ از اﻳﻦاﻣﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،اي ﻋﺎﺋﺸﻪ! ﺑﺪانﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺗﻮﺑﻪاي اﺳﺖ ،ﺑﺠﺰ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺑﺪﻋﺘﻬﺎ و ﻫﻮاﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻮﺑﻪاي ﻧﻴﺴﺖ، ﻣﻦ از آﻧﺎن ﺑﻴﺰارم و آﻧﺎن ﻧﻴﺰ از ﻣﺎ ﺑﻴﺰارﻧﺪ«» .ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪﻛﺎرﺷﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« ﭘﺲ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻣﺸﻴﺖ وي اﺳﺖ ،ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ »آنﮔﺎه« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ »آﻧﺎن را از ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و واﺟﺒﺎت ﻣﻌﻴﻨﻪ وي ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮد »آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد« و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ. ~ _ ` o n m l k j i h g f e dc b a »ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻴﺎورد ،دهﭼﻨﺪان آن ﭘﺎداش دارد« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭘﺎداﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن آن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﮔﺮداﻧﻴﺪه .و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ دهﭼﻨﺪان ﻧﻴﺰ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ 800
داﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﻔﺖ ﺧﻮﺷﻪ ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ و در ﻫﺮ ﺧﻮﺷﻪ ﺻﺪ داﻧﻪ اﺳﺖ .ﺣﺘﻲ رواﻳﺎﺗﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻔﺎد آن ،اﻧﺠﺎمدﻫﻨﺪه ﺑﻌﻀﻲ از اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ،ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﻲﺣﺴﺎب درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﺣﺪوﻣﺮزي ﻣﻌﻴﻦ ﻣﺤﺪود ﻛﺮد »و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﺎر ﺑﺪي ﺑﻴﺎورد« از ﻛﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ »ﭘﺲ ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺟﺰا داده ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﺑﻲآن ﻛﻪ ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ﺷﻮد .ﭘﺲ ﻛﻴﻔﺮ ﻛﺎر ﺑﺪ ،ﺑﺪياي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ در ﺳﺒﻜﻲ و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﺧﻮد. ﻣﺜﻼ ﻛﻴﻔﺮ ﺷﺮك ،ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در آﺗﺶ اﺳﺖ و ﻛﻴﻔﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ، ﺳﺰاﻳﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ درﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﻨﺪ اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮد ،ﻳﺎ ﺛﻮاﺑﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد ،ﻳﺎ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن او را ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد درﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ و ﺑﺎ آﻣﺮزشﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ او ﺑﺨﺸﻴﺪ ﭘﺲ در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرﺗﻬﺎ ،ﺑﺮ وي ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖﻛﻪ ﺣﺪ و ﻛﻴﻔﺮ ﻋﻘﻮﺑﺎت در دﻧﻴﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﺳﺖ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن رﺣﻴﻢ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻗﺼﺪ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ آن را اﻧﺠﺎم ﻧﺪﻫﺪ ،ﺑﺮاﻳﺶ ﻳﻚ ﺣﺴﻨﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ اﮔﺮ آن را اﻧﺠﺎم داد ،از ده ﺗﺎ ﻫﻔﺘﺼﺪ ﺣﺴﻨﻪ ﺗﺎ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ،ﺑﺮاي او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻗﺼﺪ اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺑﺪي را ﺑﻜﻨﺪ اﻣﺎ آن را ﺑﻪﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎورد ،ﺑﺮاي او ﻳﻚ ﺑﺪي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻳﺎ ﻫﻢ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن ﺑﺪي را از ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ وي ﻣﺤﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ» «...و ﺑﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﻳﺎ ﺑﺪي در آﺧﺮت ﻣﻲآورﻧﺪ »ﺳﺘﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪﺷﺪ« ﺑﺎ ﻛﺎﺳﺘﻦ از ﺛﻮاب ﺣﺴﻨﺎت ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ،ﻳﺎ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺪﻛﺎران. ¢¡ ~ } |{ z y x w v u t s r qp »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا ﺑﻪﺳﻮي راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ« اﻳﻦ راه راﺳﺖ؛ »دﻳﻨﻲ اﺳﺖ اﺳﺘﻮار« و ﭘﺎﻳﺪار ،ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﻛﺠﻲاي ﻧﻴﺴﺖ ،اﻳﻦ راه و روش اﺳﺘﻮار؛ »آﻳﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺣﻨﻴﻒ اﺳﺖ« ﺣﻨﻴﻒ :ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖﮔﺮا »و او از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺒﻮد« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن رﺳﻮلاﻛﺮمص ﺷﺐ راﺑﻪ ﺻﺒﺢ ﻣﻲآوردﻧﺪ، 801
ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﺻﺒﺤﻨﺎ ﻋﻠﻲ ﻣﻠﻪ اﻻﺳﻼم و ﻛﻠﻤﻪ اﻻﺧﻼص و دﻳﻦ ﻧﺒﻴﻨﺎ ﻣﺤﻤﺪ و ﻣﻠﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺣﻨﻴﻔﺎ و ﻣﺎ ﻛﺎن ﻣﻦ اﻟﻤﺸﺮﻛﻴﻦ :ﺑﺮ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم و ﻛﻠﻤﻪ اﺧﻼصو دﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص و ﻣﻠﺖ ﺣﻖﮔﺮاي اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺒﻮد ،ﺻﺒﺢ ﻛﺮدﻳﻢ«. ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »درﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﺎز ﻣﻦ« ﻣﺮاد از ﻧﻤﺎز :ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﻧﻤﺎزﻫﺎﺳﺖ »و ﻧﺴﻚ ﻣﻦ« ﻧﺴﻚ :ﺟﻤﻊ ﻧﺴﻴﻜﻪ ،ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ذﺑﻴﺤﻪ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻦ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻧﺴﻚ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺒﺎدات ﻣﻦ »و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﻣﺮگ ﻣﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲام اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻢ ،ﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﺛﻮاب آﻧﻬﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﻢ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ؛ ﭼﻮن وﺻﻴﺖﻛﺮدن ﺑﻪ ﺻﺪﻗﺎت و اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ از اﻣﻮري ﻛﻪ ﺧﻴﺮ ﺟﺎري اﺳﺖ و ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻘﺮب ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪا اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﺮاد؛ ﺧﻮد زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﻣﺮگ اﺳﺖ. آري! اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ »ﺑﺮاي ﺧﺪا ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺎص و ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاي اوﺳﺖ. ® ¯ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ±° »او را ﻫﻴﭻ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺎ او در ﻧﻤﺎز و ﻧﻴﺎﻳﺶ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و ﻣﺮﮔﻢ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲآورم »و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ راه و روش ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪام« از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرم »و ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻢ زﻳﺮا اﺳﻼم ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮ اﺳﻼم اﻣﺘﺶ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻠﻲ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻮن ﻧﻤﺎز را ﺷﺮوع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ» :وﺟﻬﺖ وﺟﻬﻲ ﻟﻠﺬي ﻓﻄﺮ اﻟﺴﻤﺎوات و اﻻرض ﺗﺎ ـ و اﻧﺎ اول اﻟﻤﺴﻠﻤﻴﻦ« .ﻛﻪ ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ رواﻳﺖ ،ﺑﻌﺪ از ﺗﻜﺒﻴﺮ اﻓﺘﺘﺎح اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ (...)05/,° :را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ وﻟﻲ ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺗﻜﺒﻴﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﻧﺨﻮاﻧﺪه و رأﺳﺎ ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻓﺎﺗﺤﻪ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ.
802
Ð ÏÎ Í Ì Ë Ê ÉÈ Ç Æ Å Ä Ã ÂÁ À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ Ù Ø × Ö ÕÔ Ó Ò Ñ »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »آﻳﺎ ﻏﻴﺮ از اﷲ ﭘﺮوردﮔﺎري ﺑﺠﻮﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺰ اﷲ ﭘﺮوردﮔﺎري دﻳﮕﺮ ﺟﺴﺘﻪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ اﷲ را رﻫﺎ ﻛﻨﻢ؟ ﻳﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي اﷲ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻗﺮارداده و آن دو را ﺑﺎﻫﻢ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻢ؟ »و« ﺣﺎل آن ﻛﻪ »اوﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ« ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﺒﺎدﺗﺶ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ،ﭘﺮورده او و ﻣﺨﻠﻮﻗﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﺑﺮ رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻔﻊ ﻳﺎ ﺿﺮري ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺟﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﺮوردﮔﺎري دﻳﮕﺮ ﺑﺠﻮﻳﻢ؟ »و ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺟﺰ ﺑﺮ زﻳﺎن ﺧﻮد ﮔﻨﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﻪ زﻳﺎن ﻏﻴﺮ ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎمدﻫﺪ ،اﻳﻦ ﮔﻨﺎه ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد اوﺳﺖ »و ﻫﻴﭻ ﺑﺎرﺑﺮداري ،ﺑﺎر ﮔﻨﺎه دﻳﮕﺮي را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎن ﭘﺎك و ﺑﻲﮔﻨﺎﻫﻲ ،ﮔﻨﺎه ﺷﺨﺺ ﻧﺎﭘﺎك و ﮔﻨﻬﻜﺎري را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد و ﺑﻪ ﮔﻨﺎه او ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﺷﻮد »ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺘﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﺳﺖ ،آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را از ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ در آن اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻴﺪ« در اﻣﺮ ادﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺮق ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ »آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد« و ﺗﻔﺮﻗﻪﺳﺎزان را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ. در اﻳﻦ آﻳﻪ ،روش اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ،ﻛﺴﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ را ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﮔﻨﺎه ﻋﻀﻮي از ﻳﻚ ﻗﺒﻴﻠﻪ ،ﻋﻀﻮ دﻳﮕﺮي از آن ﻗﺒﻴﻠﻪ را ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ ،ﻣﺮدود اﻋﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻳﺎدآورﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﻪ ) (25از ﺳﻮره «ﻧﺤﻞ«: ﴿« ¬) :﴾...ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم ﺑﺮدارﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ آﻧﺎن را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ ﭼﻪ ﺑﺪﺑﺎري را ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ!( ،ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺷﺨﺺ ﮔﻤﺮاهﮔﺮ ،ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺎر ﮔﻨﺎه ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﭘﻴﺮواﻧﺶ را ﻧﻴﺰ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ دوش ﻣﻲﻛﺸﺪ ،ﺑﻲآن ﻛﻪ از ﮔﻨﺎه آن ﺷﺨﺺ ﮔﻤﺮاه ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﺷﻮد.
803
é èç æ å ä ã â á à ß Þ Ý Ü Û Ú ð ï î í ì ë ê »و اوﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻗﺮار داد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را در ﻋﻤﺮان و آﺑﺎداﻧﻲ زﻣﻴﻦ ،ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮع اﻧﺴﺎن در زﻣﻴﻦ ،ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ »و ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﺑﺮﺧﻲدﻳﮕﺮ ﺑﻪ درﺟﺎﺗﻲ ﺑﺮﺗﺮي داد« در ﺧﻠﻘﺖ و رزق و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و ﻓﻀﻞ و ﻋﻠﻢ و او در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺣﻜﻤﺘﻬﺎﻳﻲ دارد »ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده اﺳﺖ« از اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ »ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﺪ« ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﺰارﻳﺪ و ﻏﻨﻲ ﺑﺎ ﻓﻘﻴﺮ ،ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺎ وﺿﻴﻊ و ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎ ﻣﺤﻜﻮم ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ؟! »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ زودﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ« و ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻛﻴﻔﺮ در آﺧﺮت ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻟﻴﻜﻦ ﻫﺮ اﻣﺮ آﻣﺪﻧﻲاي ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ »و ﻫﻢاو آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﺎزل ﻛﺮده ،ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ و ﺷﻜﺮﮔﺰارش ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﺴﻴﺎر آﻣﺮزﻧﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻣﺮزﮔﺎري و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ در ﻛﻴﻔﺮش ،ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﮔﺬارد و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﺧﺸﻤﺶ وﺳﻴﻊﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒﻓﺮﻣﻮدهاﻧﺪ: »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻠﻘﺶ را آﻓﺮﻳﺪ ،در ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد وي ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻋﺮش ﻗﺮار داﺷﺖ، ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ :ﺑﻲﮔﻤﺎن رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﺸﻤﻢ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ رﺣﻤﺖ را ﺻﺪ ﺑﺨﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﻧﻮدوﻧﻪ ﺑﺨﺶ از آن را در ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻪداﺷﺖ و ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ از آن را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود آورد ﭘﺲ از ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻼﻳﻖ در ﻣﻴﺎن ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻬﺮ و ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺣﻴﻮان ﺳﻢ ﺧﻮد را از ﺑﭽﻪاش دور ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد ،از ﺑﻴﻢ آن ﻛﻪ ﺳﻤﺶ ﺑﻪ وي اﺻﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ او آﺳﻴﺒﻲ ﺑﺮﺳﺪ«.
804
﴿ﺳﻮره أﻋﺮاف﴾ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي ) (206آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻣﺪن اﺳﻢ اﻋﺮاف در آن ـ ﻛﻪ داﺳﺘﺎﻧﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ـ »اﻋﺮاف« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ. ﺳﻮره اﻋﺮاف ـ ﺑﺠﺰ ﻫﺸﺖ آﻳﻪ از آن ـ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ ،ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﻜﻲ از اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﴾...}| {﴿ :ﺷﺮوع و ﺗﺎ آﻳﻪ ﴾...G F E D C B﴿ :اداﻣﻪ دارد. ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﻛﻪ ،ﺑﻴﺎن اﺻﻮل ﻋﻘﻴﺪه و ﺗﻔﺼﻴﻞ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻧﺒﻴﺎ‡ اﺳﺖ. B A
»اﻟﻒ .ﻻم .ﻣﻴﻢ .ص« از ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮادش از آوردن اﻳﻦ ﺣﺮوف داﻧﺎﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ در ﺑﺎره ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ در آﻏﺎز ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه« ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ. PON M L K J I H G F E D C
»ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺳﻴﻨﻪات از ﻧﺎﺣﻴﻪ آن ﻫﻴﭻ ﺗﻨﮕﻲاي ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺤﻤﺪص! از ﺑﻴﻢ آن ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺗﻮ را در اﺑﻼغ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺗﻮ آزار و اذﻳﺘﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ،ﻫﻴﭻ ﺗﻨﮕﺪل ﻣﺒﺎش زﻳﺮا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﻳﺎور ﺗﻮﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮﺗﻨﮕﺪل ﻣﺒﺎش ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده و ﺑﻪ دﻋﻮت ﺗﻮ ﻟﺒﻴﻚ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ زﻳﺮا وﻇﻴﻔﻪﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﺑﻼغ اﺳﺖ و ﺑﺲ. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ؛ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻧﺒﺎﻳﺪ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎب ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و آن را ﺑﺮاي دﻋﻮت ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮده ،در ﺳﻴﻨﻪات ﻫﻴﭻ ﺗﺮدﻳﺪ و اﺑﻬﺎﻣﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ» .ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻫﺸﺪار دﻫﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن ﺑﺮﺗﻮ ﻓﺮود آورده ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺮدم را ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪار دﻫﻲ »و ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﻨﺪآﻣﻮزي ﺑﺎﺷﺪ« زﻳﺮا 805
ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻣﺮدم را ﮔﺎهﺑﻪﮔﺎه ﺑﻪﻳﺎد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﻓﮕﻨﺪه و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻃﺎﻋﺖ وي اﺳﺖ ،رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ،در واﻗﻊ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮمص ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﺳﺖ. ` _ ^ ] \[ Z YX W V U T S R Q
»آﻧﭽﻪ را از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻓﺮود آورده ﺷﺪه ،ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻢ و ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻲ ﻛﺮﻳﻢص اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﻨﺖ ،ﻣﺒﻴﻦ و ﻣﻔﺴﺮ ﻗﺮآن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ) :﴾ w v u t s r q p ﴿ :و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪﺷﻤﺎ داده ،ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ،ﺑﺎزاﻳﺴﺘﻴﺪ( »ﺣﺸﺮ.«7/ »و ﺑﺠﺰ او از دوﺳﺘﺎن دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ دو وﺟﻪ دارد: 1ـ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ. 2ـ ﺑﺠﺎي ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ از دوﺳﺘﺎﻧﻲ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را از آﻧﺎن ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮدهاﻳﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﺑﺎ اﻃﺎﻋﺖ از رؤﺳﺎي ﺧﻮد در ﺣﻼل و ﺣﺮام ،ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ. »ﭼﻪ اﻧﺪك ﭘﻨﺪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ!« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺸﺮ از آن رو ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ اﻳﻤﺎن ﻛﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮده و اﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺪﻳﻬﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻳﺎ از ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺑﻪ ﻧﺎداﻧﻲ ﻣﻲﮔﺬرد ،ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ و از ﻣﺮاﺟﻊ و ﻣﻌﺒﻮدان دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﺪ. k j i h g f e d c b a
»و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻛﻪ ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪه ﺣﻖ را ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﺷﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻳﻢ »ﭘﺲ ،ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن آﻣﺪ« درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب آرﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ »ﻳﺎ ﺑﻪﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﻗﻴﻠﻮﻟﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻗﻴﻠﻮﻟﻪ :ﺧﻮاب ﻧﻴﻤﺮوز اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻗﻴﻠﻮﻟﻪ ،اﺳﺘﺮاﺣﺖ در ﻧﻴﻤﺮوز ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎﺳﺖ ،ﭼﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاب ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ .ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ دو وﻗﺖ را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاب ﻣﻘﺮر ﻛﺮد زﻳﺮا اﻳﻦ دو وﻗﺖ ،اوﻗﺎت آراﻣﺶ 806
و اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب در آﻧﻬﺎ ﺳﺨﺖﺗﺮ و وﺣﺸﺘﻨﺎكﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻧﺴﻔﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻗﻮم ﻟﻮط ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﻪ وﻗﺖﺳﺤﺮ و ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻪ وﻗﺖ ﻗﻴﻠﻮﻟﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ«. xwvu t sr q p o n m l
»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن آﻣﺪ ،ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻋﺎي آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮودآﻣﺪن ﻋﺬاب، ﺟﺰ اﻋﺘﺮاﻓﺸﺎن ﺑﻪ ﻇﻠﻢ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ،ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﺒﻮد اﻣﺎ اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف ﺑﻌﺪ از وﻗﺖ ،ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪاﺷﺖ. _~ }|{ z y
»ﭘﺲ ،ﻗﻄﻌﺎ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از اﻣﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ »ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ« از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ دادهاﻧﺪ »وﻗﻄﻌﺎ از ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪاﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻋﻮﺗﺸﺎن ﭼﻪ ﭘﺎﺳﺨﻲ دادهاﻧﺪ ،ﭼﻪﻛﺴﻲ از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده و ﭼﻪﻛﺴﻲ ﻋﺼﻴﺎن ورزﻳﺪه اﺳﺖ. اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺑﻼغ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﭘﺮﺳﻴﺪ و اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺎن ﻫﻮﻳﺪا ﮔﺮدد ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮدﻳﻢ ،ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ راﻋﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﻫﻤﻪ از رﻋﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ ﭘﺲ اﻣﺎم )زﻣﺎﻣﺪار( از رﻋﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ،ﻣﺮد ازﺧﺎﻧﻮاده ﺧﻮﻳﺶ ،زن از ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻮﻫﺮ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺮده از ﻣﺎل ﻣﻮﻻي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ«.
807
` gfed cb a
»ﻫﻤﺎﻧﺎ از روي ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﻋﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ روي دادهاﺳﺖ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﺰارش ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن رﺧﺪادﻫﺎ و ﺑﻪ اﺣﻮال آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎﻧﺸﺎن در ﻧﺤﻮه ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن داﻧﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ »و ﻣﺎ ﻏﺎﻳﺐ ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ« از آﻧﺎن و اﺣﻮاﻟﺸﺎن ﺗﺎ ﭼﻴﺰي از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن روي داده اﺳﺖ ،ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از آﻧﺎن ،ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻛﺴﺐ آﮔﺎﻫﻲ از اﺧﺒﺎر ﻣﺠﻬﻮﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺸﺎن از روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ. r q p o n m l kj i h
»و در آن روز وزن ﺣﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﻴﺰان )ﺗﺮازو( ،ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﺑﻲ ذرهاي ﺳﺘﻢ و اﺟﺤﺎف ،ﺑﻪ وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد. و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل اﻋﺮاضاﻧﺪ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ،ﺟﺮم و ﺟﺴﺎﻣﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ـ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺟﺴﺎم ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻛﻔﻪ اﻋﻤﺎل او« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻔﻪ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ وزنﺷﺪه او »ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ،اﻳﺸﺎن ﺧﻮد رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ«. ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻋﻤﺎل در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﺗﺮازوﻳﻲ ﻛﻪ داراي زﺑﺎﻧﻪ و دو ﭘﻠﻪ اﺳﺖ و زن ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺧﻼﻳﻖ ﺑﻪﺳﻮي آن ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﻋﺪل اﻟﻬﻲآﺷﻜﺎر و راه ﻋﺬر ﺑﺮ ﻣﻌﺬرتﺧﻮاﻫﺎن ﻣﺴﺪود ﺷﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ .ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ وزن اﻋﻤﺎل ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ و اﻋﻤﺎل ﻛﻔﺎر؛ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد.
808
~ } | { z y x w v u t s
»و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻔﻪ اﻋﻤﺎل« ﻧﻴﻚ »او ﺳﺒﻚ ﺑﺎﺷﺪ« و ﻛﻔﻪ ﺑﺪﻳﻬﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﺑﺮﺗﺮي و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻳﺎﺑﺪ »ﭘﺲ آن ﮔﺮوه ،آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺎن زدهاﻧﺪ ،ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آﻳﺎت ﻣﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺳﺰاوار آن ﺑﻮد ،ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺳﺰاوار آﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺗﻌﻈﻴﻢ و اﺣﺘﺮام ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ،ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﻧﻜﺎر روﺑﺮو ﺷﻮﻧﺪ .ﻇﻠﻢ :ﻧﻬﺎدن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ در ﻏﻴﺮ ﺟﺎﻳﮕﺎه آن اﺳﺖ. ¡ ¬« ª © ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢
»و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ اﺳﺘﻘﺮار دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آن ،ﺟﺎي ﺑﻮدوﺑﺎش ﻗﺮار دادﻳﻢ ،ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺗﺼﺮف در زﻣﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آن وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻧﻬﺎدﻳﻢ« از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه »اﻣﺎ ﭼﻪ ﻛﻢ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﺷﻜﺮﮔﺰارﻳﺘﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﭼﻪ اﻧﺪك اﺳﺖ!. ®¯ ½¼»º ¹¸ ¶µ´³²±° ¾ ¿
»و ﺑﻪﺗﺤﻘﻴﻖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آدم را از ﺧﺎك آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ »ﺑﺎز ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﮕﺮي ﺷﻤﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آدم و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را ﺻﻮرت ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻣﺎ اوﻻ ارواح را آﻓﺮﻳﺪه و ﺳﭙﺲ ﻛﺎﻟﺒﺪﻫﺎ را در آﻧﻬﺎ ﺻﻮرت و ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺷﻤﺎ را در ﭘﺸﺘﻬﺎي ﻣﺮدان آﻓﺮﻳﺪه و در رﺣﻤﻬﺎي زﻧﺎن ﺻﻮرتﻧﮕﺎري ﻛﺮدﻳﻢ »آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ :ﺑﺮاي آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺗﺤﻴﺖ و ﺷﺎدﺑﺎش »ﭘﺲ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ« ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻲدرﻧﮓ ﺳﺠﺪه ﻧﻤﻮدﻧﺪ »ﻣﮕﺮ اﺑﻠﻴﺲ ﻛﻪ از ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺒﻮد« و ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻜﺒﺮ ازﺳﺠﺪهﻛﺮدن ﺑﺮاي آدم اﺑﺎ ورزﻳﺪ.
809
SR Q P O N M L K J I HG F E D C B A
»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »ﭼﻮن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﺠﺪه اﻣﺮ ﻛﺮدم ،ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮ را از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻲ ﺑﺎزداﺷﺖ؟« ﻃﺮح اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪ اﺑﻠﻴﺲ و ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﻛﻔﺮ و ﻛﺒﺮ و ﻋﻨﺎد و اﻓﺘﺨﺎر او ﺑﻪ اﺻﻞ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺮاي ﻛﻮﺑﻴﺪن وﺗﻮﺑﻴﺦ وي اﺳﺖ ،وﮔﺮﻧﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ اﺑﻠﻴﺲ از اﻃﺎﻋﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ داﻧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﻃﺮح اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد »ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ در ﭘﺎﺳﺦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ از او ﺑﻬﺘﺮم« ﻟﺬا ﺑﻪ ﭘﻨﺪار اﺑﻠﻴﺲ ،ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪهاش از ﺳﺠﺪه ﺑﺮاي آدم؛ ﺑﺎورش ﺑﻪ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺮ آدم و ﻋﻴﺐ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ويﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﺑﻪﭘﺎﻳﻪ آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﺪ »ﻣﺮا از آﺗﺸﻲ آﻓﺮﻳﺪهاي و او را از ﮔﻞ« اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ آﺗﺶ از ﻋﻨﺼﺮ ﮔﻞ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ آﺗﺶ ﻧﻮراﻧﻲ و ﻋﻨﺼﺮ ﮔﻞ ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻴﺎس اﺑﻠﻴﺲ ،ﻗﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻃﻞ واﺷﺘﺒﺎﻫﻲ آﺷﻜﺎر از ﺳﻮي آن ﻣﻠﻌﻮن ﺑﻮد زﻳﺮا از ﺷﺄن ﺧﺎك و ﮔﻞ ،ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ و وﻗﺎر وﺑﺮدﺑﺎري و ﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻞ ﻣﺤﻞ روﻳﺶ ﺳﺒﺰه و رﺷﺪ و ﺑﺎﻟﻨﺪﮔﻲ و اﺻﻼح ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﺷﺄن آﺗﺶ، ﺳﻮزﻧﺪان و ﺷﺘﺎب و ﺳﺒﻜﻲ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﺗﺶ وﺳﻴﻠﻪ ﻋﺬاب ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺎزﻧﺪه اﺑﻠﻴﺲ او را ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺖ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﺳﺎزﻧﺪه آدم ،او را ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﺗﻮﺑﻪ و اﻧﺎﺑﺖ و اﻧﻘﻴﺎد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﻣﻐﻔﺮت و ﻧﺠﺎت ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ. a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T
»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »ﭘﺲ از آن ﻓﺮوﺷﻮ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪهاي ،از آﺳﻤﺎن ﻓﺮودآي زﻳﺮا آﺳﻤﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداراﻧﻲ ﭼﻮن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را در ﻓﺮﻣﺎن وي ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ،از اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺑﻪﺳﻮي زﻣﻴﻨﻲ ﻓﺮو ﺷﻮ ﻛﻪ ﻣﻘﺮ ﻋﺎﺻﻴﺎن و ﻣﻄﻴﻌﺎن ﻫﺮدوﺳﺖ »ﭘﺲ ﺗﻮ را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ در آن ﺗﻜﺒﺮ ﻧﻤﺎﻳﻲ« زﻳﺮا آﺳﻤﺎن ﺑﺮاي ﻣﺘﻜﺒﺮاﻧﻲ ﭼﻮن ﺗﻮ ﻛﻪ از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺮﺑﺮﻣﻲﺗﺎﺑﻨﺪ ،ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ و آﻣﺎده ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺲ ﺑﻴﺮون ﺷﻮ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺑﻬﺸﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺗﻮ از ﺧﻮارﺷﺪﮔﺎﻧﻲ« ﺗﻮ ﺑﻪ 810
ﻛﻴﻔﺮ اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﮔﺮدنﻛﺸﻲات ،ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرش ،از اﻫﻞ ﺧﻮاري و ذﻟﺖ و ﺣﻘﺎرت ﻫﺴﺘﻲ و ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ رداي اﺳﺘﻜﺒﺎر را ﺑﺮ دوش اﻓﮕﻨﺪ ،ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﻮاري و ﺧﺮدي و ﺑﻲﻣﻘﺪاري ﻋﺬاب ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮﻛﺴﻲﻛﻪ رداي ﺗﻮاﺿﻊ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ را درﭘﻮﺷﺪ؛ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺪر و ﻣﺮﺗﺒﺘﺶ را ﮔﺮاﻣﻲ و ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ. g f e d c b
»ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ »ﺑﺎراﻟﻬﺎ! ﻣﺮا ﺗﺎ روزي ﻛﻪ آدﻣﻴﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﻣﻬﻠﺖ ده« ﮔﻮﻳﻲ او درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻴﺮد زﻳﺮا ﭘﺲ از روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ،دﻳﮕﺮ ﻣﺮﮔﻲ درﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ .اﻣﺎ او ﺗﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪﺷﺪن آدم و ذرﻳﻪاش ﺑﺮاي ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ دﻣﻴﺪن در ﺻﻮر ﻣﻬﻠﺖ داده ﺷﺪ ،ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ. l k j i h
»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ از ﻣﻬﻠﺖ دادهﺷﺪﮔﺎﻧﻲ« ﻧﻪ ﺗﺎ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺎ روز دﻣﻴﺪن در ﺻﻮر .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﺣﻜﻤﺖ در ﻣﻬﻠﺖ دادن ﺑﻪ وي :ﻗﺮاردادن ﺑﻨﺪﮔﺎن در ﻣﻌﺮض آزﻣﺎﻳﺶ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﻄﻴﻌﺎن از ﻋﺎﺻﻴﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲاش ،ﺟﺴﺎرت اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﺑﻪ ﺧﻮد داد زﻳﺮا ﺑﻪ ﺣﻠﻢ ذات ذواﻟﺠﻼل داﻧﺎ ﺑﻮد. ts r q p o n m
»ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ »ﭘﺲ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻣﺮا ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدي ،ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ آﻧﺎن ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ راه راﺳﺖ ﺗﻮ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ اﻓﮕﻨﺪي ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎﻛﻪ ﺳﺠﺪه ﺑﺮاي آدم را ﺗﺮك ﻛﺮدم و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﻣﻬﻠﻚ روﺑﺮو ﺳﺎﺧﺘﻲ ،اﻳﻨﻚ ﻣﻦ ﻫﻢ در ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ آدﻣﻴﺎن از ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻦ ﺗﺒﺎهﮔﺮدﻧﺪ، ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺳﺠﺪه ﺑﺮاي ﭘﺪرﺷﺎن آدم ،ﺗﺒﺎه ﮔﺮدﻳﺪم ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺮ
811
ﺳﺮ راه اﺳﻼم در ﻛﻤﻴﻦ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻢ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ دام ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ دراﻓﮕﻨﻢ ﭼﻨﺎنﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ راه دﺷﻤﻦ ﻛﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ed c b a `_ ~ } | { z y x w v u
»آنﮔﺎه ﺑﺮ آﻧﻬﺎ از ﭘﻴﺶروي آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺎزم« ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را در اﻣﺮ آﺧﺮت ﺑﻪ ﺷﻚ دراﻓﮕﻨﻢ »و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮﺷﺎن« ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺎزم ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪدﻧﻴﺎ راﻏﺐ ﮔﺮداﻧﻢ »و از ﻃﺮف راﺳﺖﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻃﺮف ﻧﻴﻜﻲﻫﺎ و ﺣﺴﻨﺎﺗﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺎزم ﺗﺎ اﻳﺸﺎنرا از آن ﺑﺮﮔﺮداﻧﻢ »و از ﻃﺮف ﭼﭙﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻃﺮف ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﺑﺪﻛﺎرﻳﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻲﺗﺎزم ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آن دراﻓﮕﻨﻢ؛ ﭘﺲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﺮ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻤﻜﻦ از راه راﺳﺘﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﺑﺮم ،از ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺟﻬﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺎزم زﻳﺮا دﺷﻤﻦ از ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻬﺎر ﺟﻬﺖ ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺶ ﻣﻲﺗﺎزد .ذﻛﺮ دو ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ را ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪﺳﻮي آدﻣﻴﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻫﻢ ﻣﺤﻞ ﺳﺠﺪه اﺳﺖ. از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻫﻴﭻﮔﺎه اﻳﻦ دﻋﺎﻫﺎ را در ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺗﺮك ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ; )05 ,76l 5 35 /5H& ; )05p : &)05 ,GT " GT C )05 ,z I& ? +# 35 5 /5H F& /*D$ @T& +'3 " z "T +# D "T +06 " ? Y$ " +#: &]* " .١©+*2 آنﮔﺎه ﺷﻴﻄﺎن اﻓﺰود» :و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن را ﺷﻜﺮﮔﺰار ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻲ« ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ وﺳﻮﺳﻪ و اﻏﻮاي ﻣﻦ در آﻧﺎن.
«
3T ( 6 " M " !6$ ,0`+ 3T 6 M !6$
J´ M Ä ´ M !6 "> , Ä $ I¬ FÃ$ ), T !6 ,0`+ ^` M > "M W$+ #´ +¶ $ $ "> ¤: WÅM3 M ó K M * K M WÅ ´W¶ *3¶ Y
812
آري! ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ در ﺑﻨﻲآدم ﮔﻤﺎﻧﻲ زد و ﺗﻴﺮ ﮔﻤﺎﻧﺶ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻧﺸﺴﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻛﺜﺮﻳﺖ ﺑﻨﻲآدم از ﺷﺎﻛﺮان؛ ﻳﻌﻨﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺸﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ) : ﴾¦¥¤ £¢¡~}| ﴿ :ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﮔﻤﺎن ﺧﻮد را در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و ﺟﺰ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ،ﺑﻘﻴﻪ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ( »ﺳﺒﺎء .«20 / sr q p o n m l kj i h g f
»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »از آن ﺑﻴﺮون رو« ﻳﻌﻨﻲ :از آﺳﻤﺎن ،ﻳﺎ از ﺑﻬﺸﺖ »ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه و راﻧﺪهﺷﺪه« از رﺣﻤﺖ ﻣﻦ »ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺮﻛﻪ از آدﻣﻴﺎن از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ دوزخ را از ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺠﺎ ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ« اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ و ﻫﺸﺪاري از ﺳﻮيﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺎﻋﺖ او را واﻧﻬﺎده و از راه ﺷﻴﻄﺎن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ¥¤ £ ¢ ¡ ~} | { z y x w v u t »و ﮔﻔﺘﻴﻢ :اي آدم! ﺗﻮ و ﻫﻤﺴﺮت در ﺑﻬﺸﺖ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮﻳﺪ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻌﺪ از اﺧﺮاج اﺑﻠﻴﺲ از آﺳﻤﺎن ،ﻳﺎ از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ »ﭘﺲ از ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺨﻮرﻳﺪ« از ﻫﺮ ﻧﻮﻋﻲ از اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ» .وﻟﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ درﺧﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ ﻛﻪ از ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ« ﺑﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻦ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ اﻣﺮ ﻣﻦ. ﭘﺲﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﺗﻤﺎم درﺧﺘﺎن ﺑﻬﺸﺖ را ـ ﺑﺠﺰ اﻳﻦ ﻳﻚ درﺧﺖ ـ ﺑﺮاي آدم و ﺣﻮا ﻣﺒﺎح ﮔﺮداﻧﻴﺪ. ﻣﻔﺴﺮان در ﻧﻮﻋﻴﺖ اﻳﻦ درﺧﺖ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ دارﻧﺪ و در ﺗﻌﻴﻴﻦ آن رواﻳﺖ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻫﻢ ﻧﻘﻞ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا از ﺑﺤﺚ درﺑﺎره آن ﻓﺎﻳﺪهاي ﻣﺘﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ ،و ﻣﺎ وارد اﻳﻦ ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ.
813
¦ § ¨ © ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º
»ﭘﺲ ﺷﻴﻄﺎن آندو را وﺳﻮﺳﻪ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪﻃﻮر آﻫﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ »ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻧﭽﻪ را از ﺷﺮﻣﮕﺎﻫﻬﺎﻳﺸﺎن ﻛﻪ از دﻳﺪﺷﺎن ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻮد آﺷﻜﺎر ﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﻄﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﻮرﺗﻬﺎي آدم و ﺣﻮا ﻛﻪ از دﻳﺪﺷﺎن ﻣﺴﺘﻮر ﺑﻮد ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪي ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از آن ،آدم و ﺣﻮا ﻧﻪ ﺧﻮد ﻋﻮرﺗﻬﺎيﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ و ﻧﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻋﻮرت دﻳﮕﺮي را ﻣﻲدﻳﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ )ﻛﺸﻒ ﻋﻮرت( ،از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎﺳﺖ و ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻮرت از اﻳﺠﺎﺑﺎت ﻃﺒﻊ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ ،ﻓﻄﺮﺗﻲ ﺣﻴﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻪ آن ﮔﺮاﻳﺶ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ .ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻋﻮرت آدم و ﺣﻮا ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ ﻧﻪ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان »و ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ ﺑﻪ آدم و ﺣﻮا »ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﻧﻬﻲ ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ« از ﺧﻮردن »اﻳﻦ درﺧﺖ ،ﺟﺰ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮدﻳﺪ »ﻳﺎ از ﺟﺎوداﻧﮕﺎن ﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﮕﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻬﺸﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ. Ç ÆÅ Ä Ã Â
»و ﺑﺮاي آن دو ،ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻗﻄﻌﺎ از ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ« زﻳﺮا ﻣﻦ ﭘﻴﺶاز ﺷﻤﺎ ﺳﺎﻛﻦ اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﻮدهام و ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ راز ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در ﭼﻴﺴﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺮ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ،آندو ﻧﻴﺰ ،ﺑﺮﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﻣﺮام او ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ آدم و ﺣﻮا او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ در ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﺧﻄﻮر ﻧﻜﺮد ﻛﻪ او دروﻏﮕﻮي ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪهاي اﺳﺖ و ﺗﻌﺒﻴﺮ )ﻗﺎﺳﻤﻬﻤﺎ( ﻛﻪ از ﺑﺎب ﻣﻔﺎﻋﻠﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﻧﺠﺎم دو ﻃﺮﻓﻪ ﻓﻌﻞ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻧﻴﺰ ﻣﺆﻳﺪاﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ.
814
Ù Ø ×Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï ÎÍÌ Ë ÊÉ È æå ä ã â á à ß Þ Ý Ü Û Ú
»ﭘﺲ آن دو را ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ« ﺗﺪﻟﻴﻪ و ادﻻء :ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ از ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺎﻳﻴﻨﻲ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺳﻮﺳﻪ ﺧﻮد ،آدم و ﺣﻮا را از ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻠﻨﺪي و ﺑﺮﺗﺮي ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﻛﺮاﻣﺖ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﭘﺴﺘﻲ و ﻫﺒﻮط ﻛﺸﺎﻧﻴﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن آن دو از آن درﺧﺖ ﭼﺸﻴﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن از آن درﺧﺖ ﺧﻮردﻧﺪ »ﻋﻮرﺗﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« زﻳﺮا ﻟﺒﺎس از ﺗﻦﺷﺎن ﻓﺮورﻳﺨﺖ »و ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﭼﺴﺒﺎﻧﻴﺪن ﺑﺮﮔﻬﺎي درﺧﺘﺎن ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮ ﺧﻮد« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :آن ﺑﺮﮔﻬﺎ؛ ﺑﺮگ درﺧﺖ اﻧﺠﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ آن را ﺑﺮ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﻘﻪاي از ﺑﺮﮔﻬﺎ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﻃﺒﻘﻪاي دﻳﮕﺮ ﻣﻲﭼﺴﺒﺎﻧﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ »و ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺪا درداد« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺮزﻧﺶﻛﻨﺎن ﺑﻪآﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺖ» :ﻛﻪ ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ را از اﻳﻦ درﺧﺖ ﻧﻬﻲ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم« آري! اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ،ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺸﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ آدم و ﺣﻮاﺳﺖ ،از آن رو ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎدﺳﺘﻮر ﺧﺪا ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده و از آن درﺧﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﺧﻮردﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺬر و اﺣﺘﻴﺎط ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ـ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﻴﺪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮد ـ ﺣﺬر ﻧﻜﺮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺒﻼ آﻧﺎن را از ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺷﻴﻄﺎن دﺷﻤﻦ آﺷﻜﺎر ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :دﺷﻤﻨﻲ وي ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ او اﻳﻦ دﺷﻤﻨﻲ ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻨﻬﺎن ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. ML K J I H G F E D C B A
»ﮔﻔﺘﻨﺪ« آدم و ﺣﻮا »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻳﻢ« اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ،ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﮔﺮدﻳﺪهاﻳﻢ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻳﻢ .اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف آدم و ﺣﻮا، ﺑﺮﺧﻼف ﺷﻴﻮه اﺑﻠﻴﺲ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻧﻜﺮد و از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ آﻣﺮزش ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر ورزﻳﺪ »و اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﻴﺎﻣﺮزي و ﺑﻪﻣﺎ رﺣﻢ
815
ﻧﻜﻨﻲ ،ﻗﻄﻌﺎ از زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد« .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ دﻋﺎ و زاري ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ. [Z Y X W V U T SR Q P O N
»ﻓﺮﻣﻮد :ﻓﺮود آﻳﻴﺪ« اﻳﻦ ﺧﻄﺎب اﻟﻬﻲ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ آدم و ﺣﻮا و ذرﻳﻪ آن دو و ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ اﺑﻠﻴﺲ اﺳﺖ »ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲدﻳﮕﺮ دﺷﻤﻨﻴﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل دﺷﻤﻨﻲ آﻧﻬﺎ در ﻣﻴﺎن ﻳﻚدﻳﮕﺮ را ،ﻧﻮﻋﻲ از ﻣﺠﺎزات ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻗﺮار داد »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ ﻣﺴﺘﻘﺮي اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﺘﻘﺮاري اﺳﺖ »و« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آن »ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪياي اﺳﺖ« ﻛﻪ در آن از ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ و آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮردار و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ وﻗﺖ ﻣﺮگ ﺷﻤﺎ ،ﻳﺎ وﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ. \ ] ^ _ ` cb a
»ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل» :در آن« ﻳﻌﻨﻲ :در زﻣﻴﻦ »زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و در آن ﻣﻲﻣﻴﺮﻳﺪ و از آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮاي آﺧﺮت ،ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎداش و ﺟﺰاي ﺧﻮﻳﺶ. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در اﻳﻦ آﻳﺎت ،ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺧﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در ﻃﺎﻋﺖ ﻣﻄﻠﻖ و ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮاردارد ،ﻧﻤﻮﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﻋﺼﻴﺎن ﻣﻄﻠﻖ و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻨﻔﻮر ﻏﻮﻃﻪور اﺳﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺳﻮم ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺧﻴﺮ وﺷﺮ را ﺑﺎﻫﻢ دارد ،ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺸﺮي اﺳﺖ. v u t s rq p o n ml k j i h g f e d yx w
»اي ﻓﺮزﻧﺪان آدم! ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻟﺒﺎﺳﻲ را ﻓﺮود آوردﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« اﻳﻦ ﻟﺒﺎس از ﭘﺸﻢ و ﭘﻨﺒﻪ و از ﺳﺎﻳﺮ اﺟﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺻﻨﻌﺖ
816
آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آدم آﻣﻮﺧﺖ و ﺑﺎ ﻓﺮودآوردن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺧﻮد را ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺮ آﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ ،ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻨﺪ .و از آن ﺑﻪ »اﻧﺰال :ﻓﺮودآوردن« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪ؛ زﻳﺮا آب ﻛﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺒﺎس اﺳﺖ ،از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ» .و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ رﻳﺸﻲ اﺳﺖ« ﻣﺮاد از رﻳﺶ در اﻳﻨﺠﺎ :ﻟﺒﺎس زﻳﻨﺖ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دو ﻟﺒﺎس ﻓﺮود آوردﻳﻢ ،ﻟﺒﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﭘﻮﺷﺶ ﻋﻮرﺗﻬﺎﻳﺘﺎن و ﻟﺒﺎس دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي آراﻳﺸﺘﺎن ﭘﺲ ﺣﻜﻤﺖ از اﻧﻮاع ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ و ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده از آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﻨﻲآدم اﻟﻬﺎم ﻛﺮد ،ﻫﻢ ﭘﻮﺷﺶ و ﻫﻢ زﻳﻨﺖ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻠﻲ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻟﺒﺎس ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ:GT $ ? & h#5 $ =D& ¦5 " +#'M ?Q5 B DRp : ﺳﺘﺎﻳﺶﺧﺪاﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ از ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﻓﺎﺧﺮ ،آن ﻣﻘﺪار ارزاﻧﻲ ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ آن در ﻣﻴﺎنﻣﺮدم ﺧﻮد را ﺑﻴﺎراﻳﻢ و ﻋﻮرﺗﻢ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آن ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻢ«» .وﻟﻲ ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮا؛ اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻟﺒﺎس اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ،ﻟﺒﺎس زﻫﺪ و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري از ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻟﺒﺎس ﺗﺮس از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ؛ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻟﺒﺎسﻫﺎﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮا، زره و ﻛﻼﻫﺨﻮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻓﻲﺳﺒﻴﻞاﷲ آن را در ﺟﻬﺎد ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ »اﻳﻦ« ﻓﺮودآوردن اﻧﻮاع ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ و ﺑﻴﺎن ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮا »از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﷲ اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ وي ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﻮﻧﺪ« و اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻴﻢ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ دادن دو ﻟﺒﺎس؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻟﺒﺎس ﺣﺴﻲ و ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮي ﻳﺎدآور ﮔﺮدﻳﺪ زﻳﺮا درواﻗﻊ ﻣﻴﺎن ﻫﺮدو ﻧﻮع ﻟﺒﺎس ،ﺗﻼزم وﺟﻮد دارد ﭼﻪ ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮي؛ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺿﻤﻴﺮ و ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﻧﻬﺎد وي را ﺑﻪ ﻧﻮر ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ ﻣﻲآراﻳﺪ و ﻟﺒﺎس ﺣﺴﻲ؛ ﻋﻮرﺗﻬﺎي ﺟﺴﻢ وي را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ و ﺗﻦ وي را ﻣﻲآراﻳﺪ ﭘﺲ ﭘﻮﺷﺶ ﺟﺴﻢ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻘﻮاﺳﺖ.
817
ih g f e d c b a ` _~ } | { z zy x w v u t s rq p o n m l k j
»اي ﻓﺮزﻧﺪان آدم! زﻧﻬﺎر ﺗﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻧﺴﺎزد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺷﻤﺎ را از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻴﺮون راﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻔﺮﻳﺒﺪ و از ﻃﺎﻋﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﺑﺮد؛ آنﮔﺎه از ﺗﻨﺘﺎن ﻟﺒﺎس ﺣﺴﻲ ،ﻳﺎ از روح و ﻗﻠﺒﺘﺎن ﻟﺒﺎس ﺗﻘﻮا را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺷﻤﺎ را از ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺤﺮوم ﻛﻨﺪ .ﻳﺎ ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ را در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻛﺮدن ﺑﻪ ﻋﻮرﺗﺘﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ ،در ﭼﺸﻢ و دﻟﺘﺎن ﺑﻴﺎراﻳﺪ؛ زﻳﺮا ﺷﻴﻄﺎن را در اﻳﻦ ﻣﻴﺪان ﻳﺪ ﻃﻮﻻﻳﻲ اﺳﺖ ـ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرﺗﺎن را ﻓﺮﻳﻔﺖ »و ﻟﺒﺎﺳﺸﺎن را از آﻧﺎن ﺑﺮﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻮرﺗﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻛﻨﺪ« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن اﻳﺸﺎن را در ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ دراﻓﮕﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺎزات آن ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺸﺘﻦ ﻋﻮرتﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ازدﻳﺪﺷﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮد »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺷﻴﻄﺎن و ﻗﺒﻴﻠﻪاش ﺷﻤﺎ را از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ،ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ« ﻟﺬا ﺧﻮد را از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﻋﺮﻳﺎن ﺑﺒﻴﻨﺪ ،ﻧﮕﻬﺪارﻳﺪ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را از ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﻮرﺗﻬﺎﻳﺘﺎن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ. ﺗﺮدﻳﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻄﺎن ـ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن او را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ داراي ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺑﺲ ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﻗﺒﺎل ﭼﻨﻴﻦ دﺷﻤﻦ ﺑﺰرﮔﻲ ،ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﻮدداري وﭘﺎﺳﺪاري را از ﺣﺮﻳﻢ ارزﺷﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺚ وارده در اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﻴﺰ ،ﻣﺆﻛﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲاﺳﺖ. ذواﻟﻨﻮن ﻣﺼﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﮔﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﺗﻮ را از ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ او را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ؛ ﭘﺲ ﺗﻮ ﻫﻢ از ﻛﺴﻲ ﻳﺎري ﺑﺨﻮاه ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن را از ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ او وي را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ .آن ﻛﺲ؛ ﻫﻤﺎن ﻛﺮﻳﻢ ﭘﺮدهﭘﻮش و رﺣﻴﻢ آﻣﺮزﮔﺎر اﺳﺖ«) .ﻗﺒﻴﻠﻪ( :ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺷﻴﻄﺎن .ﻣﺮاد از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺷﻴﻄﺎن ،ﻳﺎران و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن و ﻧﺴﻞوﺗﺒﺎر وي از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦاﻧﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را اوﻟﻴﺎي ﻧﺎﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﺮداﻧﺪهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﻳﺎور و ﺗﻮﺟﻴﻪﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺮﺑﻲ و ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ. ﻋﻼﻣﻪ «اﻟﻮﺳﻲ« در ﺗﻔﺴﻴﺮ »روح اﻟﻤﻌﺎﻧﻲ« ،در ذﻳﻞ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﻲ را ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻣﻜﺎن دﻳﺪن ﺟﻦ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و از آن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻄﻠﻖ وﻫﻤﻴﺸﮕﻲاي 818
را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻧﻔﻲ دﻳﺪن ﺟﻦ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻋﺎدت اﺳﺖ و دﻳﺪنآن ﺑﺮاي ﺑﺸﺮ اﻣﻜﺎن دارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ و اﺧﺒﺎر و آﺛﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ. { | } ~ ¡ ± ° ¯ ®¬ « ª © ¨ § ¦¥ ¤ £ ¢ µ´ ³ ²
»و ﭼﻮن ﻛﺎر زﺷﺘﻲ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭘﺪران ﺧﻮد را ﺑﺮ آن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ و ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻮدن ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﺑﺮ راهورﺳﻤﻲ زﺷﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ،ﻫﺮﮔﺰ اﻧﺠﺎمدادن آن ﻛﺎر زﺷﺖ را از ﺳﻮي آﻧﺎن ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺮﮔﺰآﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎرﻫﺎي زﺷﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺷﻴﻮه و راه اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻧﺎزلﺷﺪه ﻓﺮﻣﺎن داده و از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎيﺧﻮﻳﺶ و از ﺟﻤﻠﻪ ارﺗﻜﺎب ﻓﺤﺸﺎ و دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻼف ﻋﻔﺖ ،ﻧﻬﻴﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪهاﺳﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻃﻮاف ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ ﭘﺪران ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺮﻫﻨﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺪﻋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺗﺄوﻳﻠﺸﺎن ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻪاي ﻃﻮاف ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا را در آن ﺟﺎﻣﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ» .ﺑﮕﻮ :ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻛﺎر زﺷﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ« ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻓﺘﺮاﻳﻲ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ؟ »آﻳﺎ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ از روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ ،در ﻫﺮ اﻣﺮي زﺷﺖ وﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻛﺎر ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﮔﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ از ﺟﻬﻞ و آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ دروغ ،ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد؟ ¶ ¸ Ç Æ ÅÄ Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ »º ¹ ÉÈ
»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻗﺴﻂ ﻓﺮﻣﺎن دادهاﺳﺖ« و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻧﺰد ﻫﺮ ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻧﻴﻜﻮ و زﻳﺒﺎﺳﺖ ﭘﺲ او ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ زﺷﺘﻲﻫﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ؟ آري! اواﻣﺮ وﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي 819
ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻗﺴﻂ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻫﻨﮕﻲ و دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل زﺷﺖ ﺷﻤﺎ درﻛﺠﺎي اﻳﻦ ﻗﺎﻣﻮس ﺟﺎي دارد و اﻳﻨﻬﺎ را از ﻛﺠﺎ آوردهاﻳﺪ ؟ .ﻗﺴﻂ :ﻋﺪل اﺳﺖ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ ﻗﺴﻂ ،روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺪل ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺤﺸﺎ؛ آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ »و« ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ﺑﻪ »اﻳﻦ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪي روي ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪي ﻛﻪ ﺑﻮدﻳﺪ،ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻳﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ روي دل ﺑﻪﺳﻮي او ﻛﺮده و روي ﺗﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ »و او را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﺎﻟﺺﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را در ﺣﺎﻟﻲ ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻋﺎ ﻳﺎ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاي او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲآورﻳﺪ »ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ ،ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در آﻏﺎز آﻓﺮﻳﻨﺸﺘﺎن ﭘﺪﻳﺪ آورد ،ﺑﺎز آﻓﺮﻳﻨﺸﺘﺎن را اﻋﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ از ﻧﻮآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺑﺮ او ﻣﺸﻜﻞﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﺷﻜﻤﻬﺎي ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﻋﺮﻳﺎن و ﺑﻲﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺑﻴﺮون آورد ،ﺑﺎز ﺑﻪﺳﻮي او درﺣﺎﻟﻲ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎسك آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮﻋﻈﻪاي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي ﻣﺮدم! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺷﻤﺎ ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﻳﺎن و ﺧﺘﻨﻪﻧﺸﺪه ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ .آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ: ﴿_ ` ﴾ j i h gf e dc b aاﻷﻧﺒﻴﺎء.« 104 : ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت ،ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻟﺒﺎس و ﭘﻮﺷﺶ و ﻧﺤﻮه آراﻳﺶ؛ ﺟﺪا از ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪا و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ وي ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ،ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺿﻮع ﻟﺒﺎس ،و ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻤﺎن و ﺷﺮك ،ﭼﻨﻴﻦ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﺮﻗﺮار ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ. Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ ÐÏ Î Í Ì Ë Ê ÛÚÙ
آري! ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ درﺣﺎﻟﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪهاﻳﺪ» :ﮔﺮوﻫﻲ را راه ﻧﻤﻮد« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﮔﺮوه ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻨﺪ »و ﮔﺮوﻫﻲ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺮآﻧﺎن 820
ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻛﻪ ﮔﺮوه ﺑﺪﺑﺨﺖ ﻛﻔﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »زﻳﺮا آﻧﺎن ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را ﺑﻪﺟﺎيﺧﺪا ﺳﺮور و ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺑﻪﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را در ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪا اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ »و ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ راهﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ« واﻳﻦ ﺣﺎل و وﺿﻊ ﻫﺮﻛﺎﻓﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻗﺮار داﺷﺘﻦ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﮔﻤﺮاﻫﻲ؛ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﻛﻪ درﻧﻬﺎﻳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﺻﻮاب ﻗﺮار دارد. RQPON MLKJIHGFEDCBA
»اي ﻓﺮزﻧﺪان آدم! زﻳﻨﺖ ﺧﻮد را در ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪي ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ آراﺳﺘﻪﺷﺪن ﺑﻪ زﻳﻨﺖ و ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻋﻮرت در ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻀﻮر در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺟﻬﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﺎز و ﻃﻮاف ،دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس آﻣﺪهاﺳﺖ ـ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ و اﺣﺎدﻳﺜﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﻲ آن رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ،ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﻤﺎزﮔﺰار درﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞوﺷﻤﺎﻳﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد زﻳﺮا ﻧﻤﺎز ،ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻪﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ زﻳﻨﺖ و اﺳﺘﻌﻤﺎل ﺧﻮﺷﺒﻮﻳﻲ در ﻫﻨﮕﺎم اداي ﻧﻤﺎز ﻣﺴﺘﺤﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ ،ﻟﺒﺎس ﺳﻔﻴﺪ از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﺳﺖ .ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻋﻮرت ،ﻓﺮﺿﻲ از ﻓﺮاﻳﺾ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ» .و ﺑﺨﻮرﻳﺪ و ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻴﺪ وﻟﻲ اﺳﺮاف ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺳﺮاف و زﻳﺎدهروي در ﺧﻮردوﻧﻮش و در ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ،ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﷲ اﺳﺮافﻛﺎران را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺘﺠﺎوزان از ﺣﻼل ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﺮام را »دوﺳﺖ ﻧﺪارد« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪروي از ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻛﺮد ﭘﺲ ﺗﺮك ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ ،از زﻫﺪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﻼ ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ را ﺗﺮك ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻛﺸﻨﺪه ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ و از اﻫﻞ دوزخ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻏﺬا و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻢ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ دراﺛﺮ آن ﺑﺪن وي ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﮔﺮاﻳﺪ و از اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺧﻮﻳﺶ ـ اﻋﻢ از ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎدات ،ﻳﺎ اداي ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮد و ﻛﺴﺎن ﺗﺤﺖ ﺗﻜﻔﻠﺶ ـ ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺮدد؛ ﺑﺎ اواﻣﺮ و ارﺷﺎدات اﻟﻬﻲ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ .ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﺳﺮاف در 821
اﻧﻔﺎق ﻣﺎل و ﺧﻮرد و ﻧﻮش و آراﻳﺸﻬﺎ و آﺳﺎﻳﺸﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﻲﺧﺮدان و اﺳﺮافورزان ﺑﺪان روي ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ،ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﻓﺮاﻣﻴﻦ و اﺣﻜﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﺳﺖ .و ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ در اﻳﻦ ﻧﻬﻲ ﻗﺮآﻧﻲ داﺧﻞ اﺳﺖ. ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻠﻒ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﻪ ﻋﻠﻢ ﻃﺐ را در ﻧﺼﻒ آﻳﻪ ﮔﺮدآورده اﺳﺖ: ﴿.﴾LKJI f e d c b a ` _ ^] \ [ Z Y X W V U T S on m l k j ih g
»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﭼﻪﻛﺴﻲ زﻳﻨﺖ اﻟﻬﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻴﺮون آورده ،ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ؟« زﻳﻨﺖ :ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻣﻲآراﻳﺪ ،اﻋﻢ از ﻟﺒﺎس ﻳﺎ ﻏﻴﺮآن از اﺷﻴﺎي ﻣﺒﺎح؛ ﻫﻤﭽﻮن زﻳﻮرآﻻت ،ﺟﻮاﻫﺮ و ﻏﻴﺮه .ﻣﻌﻨﺎي) :ﺑﺮايﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻴﺮون آورده( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ زﻳﻨﺖﻫﺎ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن رام وﻣﺴﺨﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪه؛ ﺑﺎ آﻓﺮﻳﺪن اﺻﻞ آﻧﻬﺎ ـ ﻫﻤﭽﻮن آﻓﺮﻳﻨﺶ ﭘﻨﺒﻪ از زﻣﻴﻦ و اﺑﺮﻳﺸﻢ از ﻛﺮم ـ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﻓﺎﺧﺮ و ﮔﺮانﻗﻴﻤﺖ ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ ،ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻊ و ﺣﺮﺟﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺣﺪ اﺳﺮاف داﺧﻞ ﻧﺸﻮد و آن ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲ از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻧﻬﺎ را ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻲآراﻳﺪ ﻛﻪ آن را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻛﻠﻲ »زﻳﻨﺖ« ﻣﻲﺗﻮان ﺟﺎي داد ،ﻫﻴﭻ ﺣﺮﺟﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﺷﺮﻋﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﻛﻪ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از زﻳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺼﺎدﻳﻘﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ،ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ زﻫﺪ وﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري اﺳﺖ ،ﺑﺪون ﺷﻚ در اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ. »و« ﻧﻴﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﺮام ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ »ﭘﺎﻛﻴﺰهﻫﺎ را از رزق« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎي ﭘﺎك را ﭘﺲ ﺑﺪانﻛﻪ ﺗﺮك اﻳﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ ﻧﻴﺰ از زﻫﺪ ﻧﻴﺴﺖ .ﺗﺮك ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ و ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﻟﺬﻳﺬ دﻳﮕﺮ ـ ﭼﻮن ﻣﻴﻮهﻫﺎ ،ﺷﻴﺮﻳﻨﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ـ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻧﻬﻲ اﻟﻬﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .آري! آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮاي اﻳﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ و زﻳﻨﺘﻬﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻳﺎ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،اﻧﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ و اﻳﻦ روش ﻧﺎدرﺳﺖﺷﺎن را ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻛﻨﺪ .از رﺳﻮل ﺧﺪاص رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ 822
ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :دور از ﺧﻮدﭘﺴﻨﺪي و ﺗﻜﺒﺮ و اﺳﺮاف ﺑﺨﻮرﻳﺪ ،ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ ،ﺻﺪﻗﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﭙﻮﺷﻴﺪ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دوﺳﺖ دارد ﺗﺎ اﺛﺮ ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪهاش ﺑﺒﻴﻨﺪ«. »ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ـ اﻋﻢ از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ ،ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ ،ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و دﻳﮕﺮ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ ـ اﺻﺎﻟﺘﺎ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻔﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﺗﺒﻌﻲ و ﻃﻔﻴﻠﻲ در اﻳﻦ ﺑﺮﺧﻮردارﻳﻬﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ دارﻧﺪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﺎﻟﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﺧﺎص و ﻣﺨﺘﺺ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻛﻔﺎر در آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪارﻧﺪ »ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﺗﺎ ﺣﻼل از ﺣﺮام ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﮔﺮدد »ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد. d c b a ` _ ~ } | { z y x w v u t s r q p ml k j i h g f e
»ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺟﺰاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻓﻮاﺣﺶ را ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻓﻮاﺣﺶ :ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ اﺳﺖ »آﻧﭽﻪ آﺷﻜﺎر ﺑﺎﺷﺪ از آن و آﻧﭽﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻪ اﻳﻦ ﻓﻮاﺣﺶ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻨﻲ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﻴﺮد و ﭼﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ »و ﮔﻨﺎه را ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ« و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ،ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﮔﺮدد »و« ﺣﺮام ﻛﺮدهاﺳﺖ »ﺗﻌﺪي ﻧﺎﺣﻖ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺘﻢ و ﻛﺒﺮ و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲاي ﺑﺮ ﻣﺮدم را ﻛﻪ از ﺣﺪ و ﺣﻖ ﻣﺘﺠﺎوز اﺳﺖ »و اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ او ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ آن ﻧﺎزل ﻧﻜﺮده اﺳﺖ« اﻟﺒﺘﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮد؛ ﻫﺮﮔﺰ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ،ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر رد ﭘﻨﺪار ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا ﺷﺮك آوردهاﻧﺪ »و« ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ »اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را و اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ »ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻴﺪ«
823
ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻼﻟﻬﺎ و ﺣﺮاﻣﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ. {z y xw v u t s r qp o n
»و ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ اﺟﻠﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ وﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺤﺪودي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن اﻣﺖ را در آن ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﻫﻼك ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن اﺟﻠﺸﺎن ﻓﺮارﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﻣﻴﻌﺎد اﻣﺘﻲ از اﻣﺘﻬﺎ ﻓﺮارﺳﺪ »ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﺲ اﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﻴﺶ اﻓﺘﻨﺪ« و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻘﺪر ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ،ﻫﻢ در آن ﺳﺎﻋﺖ واﻗﻊﻣﻲﺷﻮد. اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﻮي ،ﺣﻴﺎت و ﻋﺰت و ﺳﻌﺎدت ﻳﻚ اﻣﺖ ،ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﺷﺮع ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي و ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ دﻳﻦ و اﺧﻼق و ﻓﻀﻴﻠﺖ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺮگ و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ آن اﻣﺖ ،ﺑﻪ روﮔﺮداﻧﻲ از دﻳﻦ و اﻧﺘﺸﺎر ﻣﻔﺎﺳﺪ و ﻣﻨﻜﺮات و ﻣﻈﺎﻟﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻣﺮگ ﻧﻴﺰ ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻨﻲ دارد. | } ~ ¡ ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦¥ ¤ £ ¢ ±
»اي ﻓﺮزﻧﺪان آدم! اﮔﺮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ »آﻳﺎت ﻣﺮا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺣﻜﺎم ﻣﻦ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و آن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ و اﻳﺸﺎن را ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﺪ« از ﻣﻌﺎﺻﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »و اﺻﻼح ﻛﻨﺪ« ﺣﺎل ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ را؛ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي ازﭘﻴﺎﻣﺒﺮان :و ﻟﺒﻴﻚﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺪاي دﻋﻮت آﻧﺎن »ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﺗﺮﺳﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ« از ﺳﺘﻢ ﻳﺎ ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮﺷﺎن ﺷﻮد »و ﻧﻪ اﻳﺸﺎن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :آﻧﻬﺎ اﺻﻼ در ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻴﻤﻲ ﻧﺪارﻧﺪ؛ زﻳﺮا در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و در ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ ﻫﻢ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا در ﻫﻤﻪ اﻣﻮرﺷﺎن ﺑﻪﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. 824
¿¾ ½ ¼ »º ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ²
»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را« ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ »دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :از اﺟﺎﺑﺖ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ »ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ ،اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺪم دوزﺧﻨﺪ و در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ« ﻟﺬا ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺑﻴﺮون ﺑﺮده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ. Ó Ò Ñ ÐÏ Î Í Ì Ë ÊÉ È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À æ å ä ã â á à ß ÞÝ Ü Û Ú ÙØ × ÖÕÔ è ç
»ﭘﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﻨﺪد ،ﻳﺎ آﻳﺎت او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﺪ، ﻛﻴﺴﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن دروغ ﺑﺴﺘﻪ و از ﻛﺎر دﻳﻦ ﭼﻴﺰي را ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ او ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ ،ﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ آوردهاﻧﺪ ،ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ »آن ﮔﺮوه« دروﻏﮕﻮ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و دروغاﻧﮕﺎر آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ؛ »ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻬﺮه آﻧﺎن از آﻧﭽﻪ در ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ »ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه« از ﺧﻴﺮ و زﻳﻨﺖ دﻧﻴﺎ و ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎي آن ـ اﻋﻢ از ﺧﻮردﻧﻲ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ و ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲ »ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﺎ آنﮔﺎهﻛﻪ ﭼﻮن ﻧﺰد آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻠﻚاﻟﻤﻮت و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ »ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺴﺘﺎﻧﻨﺪ ،ﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻛﺠﺎﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺠﺎﺳﺖ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ و ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ؟ اﻳﻨﻚ آﻧﻬﺎ را ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ اﻣﺮوز ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﻨﺪ و ﻧﻔﻌﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :آﻧﺎن از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ« و ﻣﺎ را ﮔﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻛﺠﺎﻳﻴﻢ .ﻳﺎ از ﻧﺰد ﻣﺎ رﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ »و ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﮔﻮاﻫﻲ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف و اﻗﺮار ﻛﺮدﻧﺪ.
825
V U TS R Q P O NM L K J I H G F E D C B A g f ed c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W lk j i h
»ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »ﻛﻪ داﺧﻞ آﺗﺶ ﺷﻮﻳﺪ در ﻣﻴﺎن اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ »از ﺟﻦ و اﻧﺲ« و آﻧﺎن ﻛﻔﺎر دو ﻧﻮع ﺟﻦ و اﻧﺲ از ﻫﻤﻪ اﻣﺘﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ »ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ اﻣﺘﻲ در آﺗﺶ درآﻳﺪ« از اﻣﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ »اﻣﺖ دﻳﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻣﺖ دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از او ﺑﻪ دوزخ درآﻣﺪه اﺳﺖ ،ﻟﻌﻨﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺖ اﺧﻴﺮ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻗﺘﺪا ﺑﻪ اﻣﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﻮم ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ در دوزخ ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ رﺳﻨﺪ« اﻋﻢ از اﻣﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﭘﺴﻴﻦ و رﻫﺒﺮان و ﭘﻴﺮوان .ﺗﺪارك :ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ و ﻣﻠﺤﻖ ﺷﺪن ،ﭘﻲدرﭘﻲآﻣﺪن و ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪن اﺳﺖ »ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﮔﺮوه ﻣﺘﺄﺧﺮ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ورود ﺑﻪ دوزخ آﺧﺮﻳﻦﻫﺎﻳﻨﺪ ،ﻛﻪ ﻓﺮوﻣﺎﻳﮕﺎن و ﭘﻴﺮوان ﻳﺎ ﻣﺘﺄﺧﺮان در زﻣﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »در ﺣﻖ ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺪم از آﻧﺎن« ك هدر ورود ﺑﻪ دوزخ ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﮕﺎم ﺑﻮدهاﻧﺪ و آﻧﺎن رؤﺳﺎ و ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن ،ﻳﺎ ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن در زﻣﺎناﻧﺪ .آري! ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: »ﭘﺮوردﮔﺎرا! آﻧﺎن ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ« ﺟﺎﻳﺰاﺳﺖ ﻣﺮادﺷﺎن اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ :ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺪم ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺎ ﻣﺘﺄﺧﺮان از آﻧﺎن ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻛﺮده و ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن ﺑﻪ دﻳﻦﺷﺎن اﻗﺘﺪا ﻛﺮدﻳﻢ و آﻧﺎن را اﻟﮕﻮ و ﭘﻴﺸﻮاي ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻳﻢ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻣﺮاد اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ :رؤﺳﺎ و رﻫﺒﺮان ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ از ﻋﺬاب آﺗﺶ ،ﻣﻀﺎﻋﻒ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪه« ﺿﻌﻒ :اﻓﺰون ﺷﺪن ﺑﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻳﻚﺑﺎر ﻳﺎ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺎر اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺬاﺑﻲ دوﭼﻨﺪ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪه »اﷲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺪام ﻋﺬاب ﻣﻀﺎﻋﻒ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﮔﺮوه از ﺷﻤﺎ؛ ﭼﻪﮔﺮوه اول و ﭼﻪ آﺧﺮ ،ﭼﻪ ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن و ﭼﻪ ﻣﺘﺄﺧﺮان ،ﭼﻪ رﻫﺒﺮان و ﭼﻪ ﭘﻴﺮوان ،ﻫﻤﻪ ﻋﺬاﺑﻲ دوﭼﻨﺪان ﻳﺎ ﺑﻪﻣﺮاﺗﺐ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ دارﻳﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﭘﻴﺮوان ﻧﻤﻲﺑﻮدﻧﺪ ،رﻫﺒﺮان از ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﺳﻠﻄﻪاي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﺘﺄﺧﺮان از ﻣﺘﻘﺪﻣﺎن
826
ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ »وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﺮوه ﻫﺴﺖ .ﻳﺎ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﻣﻘﺪار ﻋﺬاب ﮔﺮوه دﻳﮕﺮ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ. { z y x w v u t s r qp o n m
»و ﮔﺮوه ﻣﺘﻘﺪم از آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺶدرآﻣﺪﮔﺎن در دوزخ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ ،ﻳﺎ ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺮوان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﺑﺮﺗﺮﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺨﻔﻴﻔﻲ در ﻋﺬاب ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا آﻧﭽﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ ،دﺳﺘﺎورد و ﻋﻤﻞ ﺧﻮد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﭘﻴﺮو ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ ﭘﻴﺶرو در آن ،ﻫﻴﭻ ﻋﺬري از او ﭘﺬﻳﺮﻓﻨﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻟﺬا ﻣﺎ ﻫﺮ دو ﮔﺮوه؛ اﻋﻢ از ﭘﻴﺸﻮا و ﭘﻴﺮو ،در ﻛﻔﺮ و اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻋﺬاب ،ﺑﺮاﺑﺮﻳﻢ »ﭘﺲ ﻋﺬاب آﺗﺶ را ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺎ ﭼﺸﻴﺪهاﻳﻢ »ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻛﻔﺮ ﺑﻪ وي. | } ~ _ ` n m l k j i h g f e d c b a ts r qpo
»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ، ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ارواﺣﺸﺎن ،آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ »دروازهﻫﺎي آﺳﻤﺎن ﮔﺸﻮده ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎب اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ: درﻫﺎي آﺳﻤﺎن ﺑﻪروي دﻋﺎﻫﺎﻳﺸﺎن؛ ﭼﻮن دﻋﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﻪروي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ ،ﮔﺸﻮده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﭘﺲ دﻋﺎ و ﻋﻤﻠﺸﺎن ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ،آنﮔﺎه ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آن را ﺑﺮ روﻳﺸﺎن ﻣﻲﻛﻮﺑﻨﺪ .اﺑﻦﺟﺮﻳﺞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻧﻪ درﻫﺎي آﺳﻤﺎن ﺑﻪروي ارواﺣﺸﺎن ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﺑﻪروي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن« .ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ،ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺮ دو ﻗﻮل اﺳﺖ» .و ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ در ﺳﻮراخ ﺳﻮزن درآﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ درآﻣﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻪ ﻣﺤﺎل ﻣﻌﻠﻖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻓﺮﻣﻮد) :ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ در ﺳﻮراخ ﺳﻮزن درآﻳﺪ( .ﺳﻮراخ ﺳﻮزن را 827
ﺑﻮﻳﮋه از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻏﺎﻳﺖ ﺗﻨﮕﻲ ﻗﺮار دارد .ﺟﻤﻞ :ﺷﺘﺮ ﻧﺮ اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺟﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﻨﺎب ﻛﻠﻔﺖ اﺳﺖ »و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺟﺰاي وﺣﺸﺘﻨﺎﻛﻲ ﻛﻪﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »ﻣﺠﺮﻣﺎن را ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻲدﻫﻴﻢ«. ¡ ~ } |{ z y x w v u
»آﻧﺎن را از دوزخ ﻓﺮﺷﻬﺎﺳﺖ« ﻣﻬﺎد :ﻓﺮش اﺳﺖ »و از ﺑﺎﻻﻳﺸﺎنﭘﻮﺷﺸﻬﺎﺳﺖ« ﻏﻮاﺷﻲ: ﻟﺤﺎﻓﻬﺎﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ از ﺑﺎﻻﻳﺸﺎن آﺗﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻟﺤﺎف ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ. ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ :ﺑﺴﺘﺮﻫﺎ و ﺑﺎﻻﭘﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن از آﺗﺶﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ »و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ، ﺑﻴﺪادﮔﺮان« ﺑﺮ ﻧﻔﺴﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ »را ﺳﺰا ﻣﻲدﻫﻴﻢ«. آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﻴﻚ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ،ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ² ± ° ¯® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ³
»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﻮاﻧﺶ ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻧﺸﻮد ﻛﻪ ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ؛ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﻧﺠﺎم دادن اﻋﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻴﻄﻪ ﺗﻮان و اﻣﻜﺎن اﻧﺴﺎن ﻗﺮار ﻧﺪارد »آن ﮔﺮوه« ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻴﻜﻮﻛﺮدار »ﻫﻤﺪم ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ ،اﻳﺸﺎن در آﻧﺠﺎ ﺟﺎودان ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ«. ´ È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ¿¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ÜÛ ÚÙ Ø× Ö Õ Ô ÓÒ Ñ Ð Ï Î ÍÌ Ë Ê É
»و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻴﻨﻪاي را از ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲزداﻳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﺮ ﻳﻚدﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ،از ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺎك ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﺳﺘﺮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺻﺎف و ﺷﻔﺎف ﻣﻲﺷﻮد و ﻳﻚدﻳﮕﺮ را از ﺗﻪ دل دوﺳﺖ ﻣﻲدارﻧﺪ ،ﭼﻪ اﮔﺮ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻧﻴﺎ ﻏﻞوﻏﺶ و ﻛﻴﻨﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ در اﻟﺘﺬاذ و
828
ﺑﺮﺧﻮردارﻳﺸﺎن از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﻛﺎﺳﺘﻲ و ﻛﻤﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻛﻴﻨﻪ ﻣﻲورزﻧﺪ ،زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﺧﻮش ﻧﻤﻲﮔﺬرد .ﻏﻞ :ﻛﻴﻨﻪ ﭘﻨﻬﺎن در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ :زدودن ﻛﻴﻨﻪ در ﺑﻬﺸﺖ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن در ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻘﺎﻣﻬﺎ و درﺟﺎت و ﻣﻨﺰﻟﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ،ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺣﺴﺪ ﻧﻤﻲورزﻧﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن از آﺗﺶ دوزخ ﻧﺠﺎت ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ،ﺑﺮ ﺳﺮ ﭘﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ اﺳﺖ ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ در ﻣﻈﺎﻟﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ از ﻳﻚدﻳﮕﺮﺷﺎن ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ آن ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﺎك و ﻣﺼﻔﺎ ﮔﺸﺘﻨﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد .ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ درﻳﺪ اوﺳﺖ ،آﻧﺎن ﻣﻨﺰل و ﻣﺄواي ﺧﻮﻳﺶ در ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺴﻜﻨﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ،ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ«. ﻋﻠﻲ درﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﺳﺖ» :ﺑﻪﺧﺪا ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﺎ اﻫﻞ ﺑﺪر ﻧﺎزل ﮔﺮدﻳﺪ«» .از زﻳﺮ ﻗﺼﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاﻳﻲراﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در ﺑﻬﺸﺖ و زدودن ﻛﻴﻨﻪ از دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن اﺳﺖ ،راه ﻧﻤﻮد .ﻳﺎ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ رﺳﺘﮕﺎري ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ ،ﻫﺪاﻳﺘﻤﺎن ﻧﻤﻮد »و ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴﺘﻌﺪ راهﻳﺎﻓﺘﻦ ﻧﺒﻮدﻳﻢ« و ﺗﻮان راهﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦﻫﻤﻪ ﻓﻴﺾ و ﻣﻨﺰﻟﺖ را ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ »اﮔﺮ اﷲ ﻣﺎ را رﻫﺒﺮي ﻧﻨﻤﻮدي« ﭘﺲ او راﻫﺒﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ راه ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ »ﺑﻲﺷﻚ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ آﻣﺪﻧﺪ« ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن از ﺳﺮ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ و ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ از ﻋﺎﻗﺒﺖﺧﻮﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ،اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »و ﻧﺪا داده ﺷﻮﻧﺪ« ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﭘﻴﺎمﺗﺒﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻤﺎي اﻟﻬﻲ» :اﻳﻨﻚ اﻳﻦ ﺑﻬﺸﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻳﺪ ،ﻣﻴﺮاث ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن را ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ از ﻓﻀﻞ اﻟﻬﻲ ﺑﺮﺷﻤﺎ ﺑﻮد، ﺑﻪدﺳﺖ آوردهاﻳﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :راﺳﺘﻲ ودرﺳﺘﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺗﻘﺮب ﺟﻮﻳﻴﺪ وﻟﻲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﺶ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد. اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺣﺘﻲ ﺷﻤﺎ ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ؟ آنﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺣﺘﻲ ﻣﻦ؛ ﻣﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺮا ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ درﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« .ﭘﺲ اﮔﺮ ﻓﻀﻞ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ 829
ﺷﺨﺺ ﻋﻤﻞﻛﻨﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ و او را ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﺒﺨﺸﺪ ،او ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮارﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ :ﺻﺤﻴﺢ و ﺗﻨﺪرﺳﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻴﻤﺎر ﻧﺸﻮﻳﺪ ،ﺷﺎدﻣﺎن و ﻧﻴﻜﻮﺣﺎل و در ﻧﺎزوﻧﻌﻤﺖ ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ و ﻫﺮﮔﺰ در رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ و آزار ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ ،ﺟﻮان ﺷﻮﻳﺪ؛ و ﻫﺮﮔﺰ ﭘﻴﺮ و ﻓﺮﺗﻮت ﻧﮕﺮدﻳﺪ ،ﺟﺎودان ﺑﺎﺷﻴﺪ؛ و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻴﺮﻳﺪ«. W VU T SR Q P O N M L K J I H G F E D C B A i h g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X j
»و اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﻫﻞ دوزخ را ﻧﺪا دﻫﻨﺪ« ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از دو ﮔﺮوه در ﻣﻨﺰل و ﻣﻘﺎم ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻘﺮار ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ» :ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﭽﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ« از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ »وﻋﺪه داده ﺑﻮد ،راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪﻳﻢ »ﭘﺲ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ آﻧﭽﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ« از ﻋﺬاب دردﻧﺎك »وﻋﺪه ﻛﺮده ﺑﻮد ،راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آن رﺳﻴﺪﻳﺪ؟ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را در ﻣﻘﺎم اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ« دوزﺧﻴﺎن »آري« ﻣﺎ ﻧﻴﺰ وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن را راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺪر را ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺎﻫﻲ اﻓﮕﻨﺪه ﺷﺪﻧﺪ ،ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺪاي ﻛﻮﺑﻨﺪه ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮاردادﻧﺪ :اي اﺑﺎﺟﻬﻞﺑﻦ ﻫﺸﺎم! اي ﻋﺘﺒﻪﺑﻦرﺑﻴﻌﻪ! اي ﺷﻴﺒﻪﺑﻦ رﺑﻴﻌﻪ !...آﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻪﺷﻤﺎ وﻋﺪه ﻛﺮده ﺑﻮد ،راﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ؟ زﻳﺮا ﻣﻦ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻣﻦ وﻋﺪه ﻛﺮده ﺑﻮد ،راﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻢ« .در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺷﻤﺎ ﮔﺮوﻫﻲ را ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮارﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﮔﻨﺪﻳﺪهاﻧﺪ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪﺟﺎﻧﻢ در ﻳﺪ اوﺳﺖ ،ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻨﻮاﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ وﻟﻲ آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ«. »آنﮔﺎه آوازدﻫﻨﺪهاي در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوه »آواز درﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ: اﻳﻦ آوازدﻫﻨﺪه از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺑﺮ دوزخ اﺳﺖ »ﻛﻪ :ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﺎد! 830
ﻫﻢآﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﺮدم را از راه اﷲ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﭘﻴﻤﻮدن راه ﺣﻖ »ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﺮاي آن راه ﻛﺠﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم را از آن راه ﻣﻲرﻣﺎﻧﻴﺪﻧﺪ و در راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ آن راه ،ﻋﻴﺐ و اﺷﻜﺎل وارد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦﺷﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ راه ،راه ﻧﺎﺣﻖ و ﻧﺎﺻﻮاﺑﻲ اﺳﺖ و ﺣﻖ ﻓﻘﻂ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺧﻮد در آﻧﻴﻢ »و آﻧﺎن آﺧﺮت را ﻣﻨﻜﺮﻧﺪ« از اﻳﻦ رو ،ﺑﺎﻛﻲ از ﺳﺨﻨﺎن و اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻜﺮﺷﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ از ﻋﻘﺎب و ﺣﺴﺎﺑﻲ ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻨﺪ. ~ } | {z y x w v u ts rq p o n ml k _ `
»و در ﻣﻴﺎن آن دو ،ﺣﺠﺎﺑﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻣﻴﺎن آن دو ﮔﺮوه ،ﻳﺎ در ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ،دﻳﻮاري اﺳﺖ »و ﺑﺮ اﻋﺮاف ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ« اﻋﺮاف :ﺑﻠﻨﺪﻳﻬﺎي دﻳﻮاري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن و دوزﺧﻴﺎن زده ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻟﻐﺖ :ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻜﺎن ﺑﻠﻨﺪ و ﻣﺮﺗﻔﻊ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎره اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﺑﺮ ﭼﻨﺪ وﺟﻪ اﺧﺘﻼفﻧﻈﺮ دارﻧﺪ :ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ،ﺷﻬﺪاﻳﻨﺪ .ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ،ﻓﻀﻼ و ﺻﻠﺤﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎناﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺎرغ از ﻣﺸﻐﻠﻪ واﻧﻔﺴﺎي ﺧﻮد در اﻋﺮاف ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺣﻮال ﻣﺮدم ﻣﺼﺮوف ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل ﻣﺠﺎﻫﺪ اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن دﻳﻮار ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﺎﻓﺮان را ﻗﺒﻞ از ورودﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺛﻮابﻫﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ و اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﺸﺎن ﻛﻤﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن وارد ﺑﻬﺸﺖ ﮔﺮدﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ اﻟﻬﻲ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،اﻳﺸﺎناﻧﺪ .ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮل اﺑﻦﻋﺒﺎس و اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ و ﻋﺪه دﻳﮕﺮي از ﺳﻠﻒ اﺳﺖ و اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻗﻮل را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده و از دﻳﮕﺮ اﻗﻮال ﻗﻮيﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل؛ ﺑﺮ اﻋﺮاف ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ» :ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ را ﺑﻪ ﺳﻴﻤﺎي آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آﻧﺎن؛ ﭼﻮن ﺳﭙﻴﺪي ﻳﺎ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن »و اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﻧﺪا ﻣﻲدﻫﻨﺪ« 831
ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻋﺮاﻓﻨﺪ ،ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ،اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﺤﻴﺖ و ﺷﺎدﺑﺎش و اﻛﺮاﻣﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺪا ﻣﻲدﻫﻨﺪ» :ﻛﻪ ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد .اﻳﻨﺎن ﻫﻨﻮز وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ اﻣﺎ ﻃﻤﻊ آن را دارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﻫﻨﻮز وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ورود درآن ﻃﻤﻊ داﺷﺘﻪ و ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻴﺪي را در ﺳﺮ ﻣﻲﭘﺮوراﻧﻨﺪ زﻳﺮا ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﺧﺸﻢ وي ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ. رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آنﮔﺎه ﻛﻪ رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ از داوري ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺷﻤﺎ آزادﻛﺮدﮔﺎن ﻣﻨﻴﺪ ﭘﺲ در ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ از ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ،ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﻳﺪ و ﺑﺨﺮاﻣﻴﺪ«. on m l k j i h g f e d c b a
»و ﭼﻮن ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﺸﻤﺎن اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف »ﺑﻪﺳﻮي دوزﺧﻴﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮد ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را در زﻣﺮه ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﻜﺎران« ﻛﻪ ﺑﻪ دوزخ دراﻓﺘﺎدهاﻧﺪ »ﻗﺮار ﻧﺪه«. ~}|{zyxwvutsrqp
»و اﻫﻞ اﻋﺮاف ﻣﺮداﻧﻲ« از ﺳﺮان ﻛﻔﺎر »را ﻧﺪا ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﻴﺎﻓﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن و »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻤﺎ« ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از راه ﺧﺪا ﮔﺮد ﻣﻲآوردﻳﺪ .ﻳﺎ آن ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮد ﻣﻲآوردﻳﺪ »و آنﻫﻤﻪ ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲﺗﺎن »ﻛﻔﺎﻳﺖﺗﺎن ﻧﻜﺮد« و ﺑﻪ ﻛﺎرﺗﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪ ،ﺑﻠﻜﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ اﻳﻦ روزﮔﺎر ﺑﺪ و اﻳﻦ ﻋﺬاب اﺑﺪ دراﻓﺘﺎدﻳﺪ. ¡ ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ §¦ ¥ ¤ £ ¢
»آﻳﺎ ﻫﻢاﻳﻨﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪا ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﭻ رﺣﻤﺘﻲ ﻗﺮارﺷﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻓﻘﺮا و ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن 832
ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻣﺪهاﻧﺪ ،اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﮕﺮ ﻫﻢاﻳﻨﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻧﻤﻲآوردﻳﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪﺧﺪا ﻫﻴﭻ رﺣﻤﺘﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﻴﺪ »اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻳﻴﺪ ،ﻧﻪ ﺑﻴﻤﻲ ﺑﺮﺷﻤﺎﺳﺖ و ﻧﻪ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« اﻳﻦ از اداﻣﻪ ﺳﺨﻦ اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻳﻴﺪ ...ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺧﻮد اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ رﺣﻤﺖﺧﻮد وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ. از ﺳﺪي ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ» :اﺻﺤﺎب اﻋﺮاف ﻣﺮدم را از ﺳﻴﻤﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ؛ اﻫﻞ دوزخ را ﺑﺎ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن و اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺎ ﺳﭙﻴﺪي ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺲ ﭼﻮن از ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ،ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺳﻼم ﻋﻠﻴﻜﻢ! و ﭼﻮن از ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي دوزخ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ،ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻗﻮم ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻫﻤﺮاه ﻣﮕﺮدان«. Ä Ã Â ÁÀ ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² È Ç Æ Å
»و دوزﺧﻴﺎن ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن را ﻧﺪا ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ :ﭼﻴﺰي از آب ،ﻳﺎ از ﺳﺎﻳﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﷲ ﺑﻪﺷﻤﺎ روزي دادهاﺳﺖ ،ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ« ﭼﺮا آﻧﺎن ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از اﺟﺎﺑﺖ ﻃﻠﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺄﻳﻮساﻧﺪ ـ از ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﺑﺮاي آن ﻛﻪ ﺷﺨﺺ درﻣﺎﻧﺪه و ﻣﺘﺤﻴﺮ ،ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻓﺎﻳﺪه و ﺑﻲﻓﺎﻳﺪه ﻫﺮدو را ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ .و ﺗﻌﺒﻴﺮ )اﻓﻴﻀﻮا :ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﻳﺰﻳﺪ( ،دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮ ﻓﺮاز دوزخ ﻗﺮار دارد »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﷲ اﻳﻦ ﻫﺮدو را« ﻳﻌﻨﻲ :آب و دﻳﮕﺮ ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎي ﮔﻮارا را »ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ؛ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺪد و ﻣﻌﺎوﻧﺘﻲ ﺑﻜﻨﻴﻢ.
833
Ö Õ Ô Ó Ò ÑÐ Ï Î Í Ì Ë Ê É × Ý Ü Û Ú Ù Ø
آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻓﺮﻳﺒﺸﺎن داد« ﻟﺬا آﺧﺮت را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺑﻘﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ در دﻧﻴﺎ ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ »ﭘﺲ اﻣﺮوز آﻧﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :در دوزخ رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ »ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻼﻗﺎت اﻳﻦ روز ﺧﻮﻳﺶ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻼﻗﺎت روز آﺧﺮت را »ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﺼﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﻼﻛﺖﺷﺎن ﮔﺮدﻳﺪ، ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از :ﺣﺐ دﻧﻴﺎ ،ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدن آﺧﺮت و دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ. K J I H G F E D C B A
آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي اﻋﻼم اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان :ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺸﺮﻛﺎن، ﺣﺠﺖ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺮده و ﺟﺎي ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻋﺬري را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ، ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ آوردﻳﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗﺮآن اﺳﺖ »ﻛﻪ روﺷﻦ و ﺷﻴﻮاﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻼل و ﺣﺮام و اﻧﺪرزﻫﺎ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي آنرا روﺷﻦ و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ »از روي ﻋﻠﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ روﺷﻦﺳﺎﺧﺘﻦ اﺣﻜﺎم آن داﻧﺎ و ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮدهاﻳﻢ »و ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺮاي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻗﺮآن در ﻋﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻪ واﺿﺢ و روﺷﻦ اﺳﺖ ،ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ،ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن. ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q PO N M L r qpon mlkj ihgfe dcba t s
»آﻳﺎ آﻧﺎن ﺟﺰ در اﻧﺘﻈﺎر ﺗﺄوﻳﻞ آﻧﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻔﺎر ﺟﺰ ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده ﺷﺪه اﺳﺖ ،اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲﻛﺸﻨﺪ ،ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺪان ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .رﺑﻴﻊ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از ﺗﺄوﻳﻞ ﻗﺮآن ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻧﻮ ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺎ آن 834
ﻛﻪ روز ﺣﺴﺎب ﻓﺮارﺳﺪ و در آن روز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ آن ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻣﻲرﺳﺪ«» .روزي ﻛﻪ ﺗﺄوﻳﻞ آن ﻓﺮارﺳﺪ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آنرا ﭘﻴﺶ از آن ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﻣﺼﺪاق وﻋﺪهﻫﺎي آن ﻓﺮارﺳﺪ و ﻓﺮﺟﺎم ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ در آن ،ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﺑﺪ ،ﺗﺮك ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ؛ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﻲﺷﻚ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ را آورده ﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،در ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻗﺮار و اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف در آﻧﺠﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪارد »ﭘﺲ آﻳﺎ اﻣﺮوز ﻣﺎ را ﺷﻔﺎﻋﺘﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺖ؟« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻤﻨﺎﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻛﺎش ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺘﮕﺮاﻧﻲ ﻣﻲﺑﻮد »ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖﻛﻨﻨﺪ« در ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺗﺎ ﻣﺎ را از ﻋﺬاب دوزخ ﻣﻌﺎف ﮔﺮداﻧﺪ »ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮﻳﻢ« ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ »آنﮔﺎه ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ« اﮔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ داده ﺷﻮﻳﻢ »ﻏﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ« از ﻣﻌﺎﺻﻲ واﻋﻤﺎل ﺷﺮكآﻟﻮد »ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد زﻳﺎن زدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن از زﻧﺪﮔﻲ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﻳﻬﺎي ﺧﻮد در ﺟﻬﺖ ﺻﻼح و ﻓﻼح ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺮهاي ﻧﮕﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﺲ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻼ و ﻣﺤﻨﺖ ﮔﺮدﻳﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎﺟﺮي ﻛﻪ رأساﻟﻤﺎل ﺧﻮد را ﻣﻲﺑﺎزد »و ﮔﻢ ﺷﺪ از آﻧﺎن آﻧﭽﻪ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: دروغﺑﺎﻓﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﺮﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ،ﺗﺒﺎه و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ ،ﻳﺎ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ ،از ﻧﺰدﺷﺎن ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪ و ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪ. e d c b a ` _ ~ } | { z y x w v u v u t s rq p o n ml k j i h g f w
»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ آن اﻟﻠﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﻳﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ روزﻫﺎ از روزﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﺑﻮد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :اﻳﻦ روزﻫﺎ از روزﻫﺎي آﺧﺮت ﺑﻮد
835
ﻛﻪ ﻫﺮ روز آن ﺑﻪاﻧﺪازه ﻫﺰار ﺳﺎل دﻧﻴﺎﺳﺖ .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ :اوﻟﻴﻦ روز از اﻳﻦ روزﻫﺎي ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ ،ﻳﻚﺷﻨﺒﻪ و آﺧﺮﻳﻦ آن ،روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﻮد. ﻋﻠﻤﺎ در ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ: 1ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻠﻘﺖ در ﻳﻚ آن واﺣﺪ ﻫﻢ ﻗﺎدر اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﮕﻮﻳﺪ» :ﻛﻦ :ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎش« ،ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲﺑﺮاي ﻫﺮﭼﻴﺰ ﻧﺰد او ﻣﻴﻌﺎدي اﺳﺖ و ﺳﻨﺘﺶ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ روﻧﺪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ داﺷﺘﻪ و ﻣﺮﺣﻠﻪﺑﻪﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻣﻞ ﺑﺮﺳﺪ. 2ـ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺗﺪرﻳﺠﻲ ،ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺄﻧﻲ در اﻣﻮر را ﺑﻴﺎﻣﻮزاﻧﺪ. 3ـ اﻳﺠﺎد ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ،ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻣﺪﺑﺮ ﻣﺮﻳﺪ ﻣﺨﺘﺎر و ﻓﻌﺎل ﻣﺎ ﻳﺸﺎء دﻻﻟﺖﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ. »ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻣﺴﺘﻮي ﺷﺪ« اﺳﺘﻮاء :ﻋﺒﺎرت از ﺑﺮﺗﺮي و اﺳﺘﻘﺮار اﺳﺖ و ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آن داﻧﺎﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻼل و ﻋﻈﻤﺖ وي ﺳﺰاوار اﺳﺖ ،ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﻢ .از امﺳﻠﻤﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﴾b a ` _﴿ :رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :درك ﻛﻴﻔﻴﺖ اﺳﺘﻮا در ﺣﻴﻄﻪ ﻋﻘﻞ ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ اﺳﺘﻮا ﻣﺠﻬﻮل ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ ،و اﻗﺮار ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن و اﻧﻜﺎر آن ﻛﻔﺮ اﺳﺖ .از ﻣﺎﻟﻚﺑﻦاﻧﺲ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ از وي ﭘﺮﺳﻴﺪ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮﻋﺮش اﺳﺘﻮا ﻳﺎﻓﺖ؟ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻔﺖ» :اﺳﺘﻮا ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ در ﻟﻐﺖ( و ﻛﻴﻒ )ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺘﻮا( ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ آن واﺟﺐ و ﺳﺆال ﻛﺮدن از آن ﺑﺪﻋﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« .اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺬﻫﺐ ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ در اﻳﻦ ﺑﺎب .ﻋﺮش :ﻋﺒﺎرت از ﺗﺨﺖ ﺟﻬﺎﻧﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ» .ﺷﺐ را ﺑﻪ روز ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺐ را ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺮدهاي ﺑﺮاي روز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻇﻠﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ،روﺷﻨﻲ آن را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ »ﺷﺐ ،روز را ﺑﻪﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺣﺎﻟﻲ ﺷﺐ را ﺑﻪ روز ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺐ ﺷﺘﺎﺑﺎن در ﻃﻠﺐ روز اﺳﺖ و در ﻫﻴﭻ ﺣﺎل و ﻟﺤﻈﻪاي از ﻃﻠﺐ آن ﺳﺴﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد. ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ،ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺰرگ ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺮﻛﺖ و 836
دوران ﻣﺤﻮري زﻣﻴﻦ را اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ» .و آﻓﺘﺎب و ﻣﺎه و ﺳﺘﺎرﮔﺎن را« آﻓﺮﻳﺪ »ﻛﻪ رامﺷﺪه ﻓﺮﻣﺎن اوﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﻃﺒﻖ اراده و اﻣﺮ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ او ﺑﻲﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﺨﻠﻔﻲ ﺳﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آﮔﺎه ﺷﻮ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ و اﻣﺮ او راﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻫﻤﻪ آﻓﺮﻳﺪه او و ﻓﺮﻣﺎن در آن ،ﻓﺮﻣﺎن اوﺳﺖ» .اﻣﺮ« ﻋﺒﺎرت از :ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و اﺣﻜﺎم ﺗﺸﺮﻳﻌﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ »اﷲ ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺖ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﻛﺖ و ﺧﻴﺮ او ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و ﭘﺮﮔﺴﺘﺮه اﺳﺖ. اﺑﻮدرداء از رﺳﻮلاﻛﺮمص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﻳﻦ دﻋﺎي ﻣﺄﺛﻮر را رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ: @T& 0> _w " /5& ,0> [ ZK / 5; 0> DR /5 0> /0e /5 )05p :0> %5 " /$ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻚ ازآن ﺗﻮﺳﺖ و ﺗﻤﺎم ﺣﻤﺪ از آن ﺗﻮﺳﺖ و ﺗﻤﺎم اﻣﺮ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﭘﺲ ،از ﺗﻮ ﺗﻤﺎم ﺧﻴﺮ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ و از ﺗﻤﺎم ﺷﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم«. ¢ ¡ ~ } |{ z y x
»ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ زاري ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺗﻀﺮع و ﺗﺬﻟﻞ و ﺗﻤﻠﻖ و اﺧﻼص و رﻏﺒﺖ ،ﺑﻪﺳﻮي او دﻋﺎ ﻛﻨﻴﺪ »و« ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را ﺑﻪ »ﺧﻔﻴﻪ« ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ .ﺧﻔﻴﻪ :ﺧﻮاﻧﺪن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎن از ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش ﻣﺮدم اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﺪن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻴﻮه ،رگورﻳﺸﻪ رﻳﺎ را ﺑﻪﻛﻠﻲ ﻗﻄﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﺣﻨﺎف ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺑﺮﺧﻔﻴﻪ ﺧﻮاﻧﺪن آﻣﻴﻦ در ﻧﻤﺎز اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا در ﻧﺰد آﻧﺎن ،آﻣﻴﻦ دﻋﺎء اﺳﺖ» .ﻫﺮآﻳﻨﻪ او از ﺣﺪﮔﺬرﻧﺪﮔﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺠﺎوزﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻣﺮز اواﻣﺮ ﺧﻮد را ـ ﭼﻪ در دﻋﺎ و ﭼﻪ در اﻣﻮر دﻳﮕﺮ ـ »دوﺳﺖ ﻧﺪارد«. ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؛ ﺗﺠﺎوز در دﻋﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :دﻋﺎﻛﻨﻨﺪه در دﻋﺎ ﺻﺪاﻳﺶ را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﺪ و ﻓﺮﻳﺎد ﺑﺮآورد ،ﻳﺎ در دﻋﺎﻳﺶ ﭼﻴﺰي را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ وي ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻮن ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در دﻧﻴﺎ ،ﻳﺎ دﺳﺖﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ذاﺗﺎ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ،ﻳﺎ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل و ﻣﻘﺎﻣﺎت اﻧﺒﻴﺎ‡ در آﺧﺮت .ﭼﻨﺎنﻛﻪ از اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﻣﺮدم ﺻﺪاﻫﺎﻳﺸﺎن را در دﻋﺎ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي ﻣﺮدم! ﺑﺮ ﺧﻮد آﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ زﻳﺮا ﺷﻤﺎ ذات ﻧﺎﺷﻨﻮا ﻳﺎ ﻏﺎﻳﺒﻲ را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ 837
ﺑﻠﻜﻪ ذاﺗﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﻮا و ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ.«...ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻣﻐﻔﻞ از ﻓﺮزﻧﺪش ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﻦ از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮم ،ﺑﻪ ﻣﻦ ﻗﺼﺮي ﺳﭙﻴﺪ ﺑﺒﺨﺸﻲ! ﻋﺒﺪاﷲ ﮔﻔﺖ :ﻓﺮزﻧﺪم! از ﺧﺪا ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺨﻮاه و ﺑﻪ او از دوزخ ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ و ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺪر ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻦ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در دﻋﺎ و وﺿﻮ ،از ﺣﺪ در ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ«. ﺧﻼﺻﻪ آداب دﻋﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ: 1ـ دﻋﺎﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎوﺿﻮ ﺑﺎﺷﺪ. 2ـ رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ. 3ـ ﻗﻠﺒﺶ را از ﺧﻄﺮات و ﻣﺸﻐﻮﻟﻴﺖﻫﺎ ﺧﺎﻟﻲ ﮔﺮداﻧﺪ. 4ـ دﻋﺎ را ﺑﺎ درود آﻏﺎز و ﺑﺎ درود ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮد. 5ـ دﺳﺘﻬﺎ را ﺑﻪﺳﻮي آﺳﻤﺎن ﺑﺮدارد. 6ـ ﻣﺆﻣﻨﺎن را در آن ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎزد. 7ـ ﺟﻮﻳﺎي ﺳﺎﻋﺎﺗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻋﺎت اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻮن ﺛﻠﺚ اﺧﻴﺮ ﺷﺐ ،وﻗﺖ اﻓﻄﺎر ،روز ﺟﻤﻌﻪ ،ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻔﺮ و دﻳﮕﺮ ﻣﻮاردي ﻛﻪ در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ. ³ ² ± ° ¯ ® ¬« ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ´
»و در زﻣﻴﻦ ﺑﻌﺪ از اﺻﻼح آن ﻓﺴﺎد ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻛﺘﺐ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺣﻜﺎم ،زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺻﻼح آورد و ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮي آن را آﺑﺎدان ﻛﺮد ،درآن ﻓﺴﺎد ﻧﻜﻨﻴﺪ؛ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺮدم و وﻳﺮان ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻨﺎزﻟﺸﺎن و ﻗﻄﻊ درﺧﺘﺎﻧﺸﺎن و ﻣﺴﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻧﻬﺎرﺷﺎن .و ازﺟﻤﻠﻪ ﻓﺴﺎد در زﻣﻴﻦ :ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،اﻓﺘﺎدن در ﻣﻌﺎﺻﻲ وي و ﻟﻐﻮ ﻛﺮدن ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺷﺮاﻳﻊ وي ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪن آﻧﻬﺎﺳﺖ »و او را ﺑﺎ ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﺑﻴﻢ ازاﻳﻦ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دﻋﺎﻳﺘﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﻨﺪ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ دﻋﺎﻳﺘﺎن را ﻣﻮرد اﺟﺎﺑﺖ ﻗﺮاردﻫﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﻴﻢ از ﻓﺮﺟﺎم ﻓﻼﻛﺖﺑﺎر ﻋﺬاب ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ 838
ﺛﻮاب ﺧﺠﺴﺘﻪ و ﻓﺮﺧﻨﺪه وي«» .ﻫﺮآﻳﻨﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ،ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻴﺮ ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻧﺸﺎط و ﺷﺎداﺑﻲ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ. ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران :ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻳﻜﺠﺎ ﻛﺮده ،ﻓﺮاﻳﺾ ﺧﺪا را ﺑﺠﺎآورده و از ﻣﺤﺮﻣﺎت وي ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ و ﺗﺮس و ﻣﺮاﻗﺒﺖ اﷲ را در دل دارﻧﺪ ،ﻫﻢ از اﻳﻦ رو اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﻧﻴﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ. Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ÕÔÓ Ò Ñ ÐÏÎ Í Ì Ë Ê É È Ç
اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻣﺘﻀﻤﻦ ذﻛﺮ ﻧﻌﻤﺘﻲ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ارزاﻧﻲ ﻧﻤﻮده ،در ﻋﻴﻦﺣﺎل ﻛﻪ دﻟﻴﻠﻲ از دﻻﻳﻞ وﺣﺪاﻧﻴﺖ و ﺛﺒﻮت اﻟﻮﻫﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ» :و اوﺳﺖ آن ﻛﻪ ﺑﺎدﻫﺎ را ﻣﮋدهرﺳﺎن ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد« ﻛﻪ ﺑﺎران اﺳﺖ »ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎدﻫﺎ ﻣﮋدهرﺳﺎن ﺑﺎراﻧﻨﺪ »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ اﺑﺮﻫﺎي ﮔﺮاﻧﺒﺎر را ﺑﺮدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺎدﻫﺎ اﺑﺮﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﻮﻟﻪ آب ﺧﻮد ﮔﺮاﻧﺒﺎرﻧﺪ ،ﺣﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ، دراﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم» :آن را« ﻳﻌﻨﻲ :اﺑﺮ را »ﺑﻪﺳﻮي زﻣﻴﻦ ﻣﺮدهاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺮ و ﺑﻲﮔﻴﺎﻫﻲ »ﻣﻲراﻧﻴﻢ .ﭘﺲ ،از آن« اﺑﺮ ﮔﺮاﻧﺒﺎر »آب ﻓﺮود ﻣﻲآورﻳﻢ« ﺑﻪ آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺎﻳﺮ و ﻣﺮده »آنﮔﺎه از آن ﻫﺮ ﻣﻴﻮهاي ﺑﺮآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آن آب ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ ﻣﻴﻮه و ﺳﺒﺰه ﻣﻲروﻳﺎﻧﻴﻢ و ﺑﺮﻣﻲآورﻳﻢ »ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻣﺮدﮔﺎن را ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدﮔﺎن را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﻴﻮهﻫﺎ و رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ ،در روز ﻣﺤﺸﺮ از ﻗﺒﺮﻫﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻳﻢ زﻳﺮا وﻗﺘﻲ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻋﺠﻴﺐ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻋﻈﻴﻢ ،ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ،دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ،آن ﻗﺎدر ﻻﻳﺰال را از ﺑﻴﺮونآوردن ﻣﺮدﮔﺎن از ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﺎﺗﻮان ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ؟ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮﻳﺪ« و ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و ﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ وي و اﻳﻦ ﻛﻪ او ﺑﺮ زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺠﺪد و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ دوﺑﺎره ﺷﻤﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ،ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻳﺪ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن دو ﺑﻴﺮون آوردن ﻓﻮق ،ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ.
839
R Q P O NM L K JI H GF E D C BA T S
»و ﺷﻬﺮ ﭘﺎك ،ﮔﻴﺎﻫﺶ ﺑﻪ اذن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ« در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮاد از ﺑﻠﺪ :زﻣﻴﻦ وﺧﺎك اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺎك ﭘﺎك ،ﮔﻴﺎﻫﺶ ﺑﻪ اذن ﭘﺮوردﮔﺎر و ﻓﺮاﻫﻢﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮوري ﺑﺮاي روﻳﻴﺪن آن؛ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ،ﺗﻤﺎﻣﺘﺮﻳﻦ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺧﻮد ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ »و آن زﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﭘﺎك اﺳﺖ ،ﮔﻴﺎﻫﺶ ﺟﺰ اﻧﺪك و ﺑﻲ ﻓﺎﻳﺪه ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺎك ﭘﻠﻴﺪ ،ﺟﺰ ﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﻠﻴﺪ و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲآورد .ﻧﻜﺪ :ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻲﺧﻴﺮ و ﻧﺎﭼﻴﺰ .اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﺑﺮاي دﻟﻬﺎﺳﺖ ،ﻛﻪ ﻗﻠﺐ ﭘﻨﺪﭘﺬﻳﺮ ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﻗﻠﺐ ﻓﺎﺳﻖ ﭘﻨﺪﮔﺮﻳﺰ را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﭘﻠﻴﺪ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي وي اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ«. اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﴾...BA﴿ :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﻣﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻦ زده اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :ﻣﺆﻣﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ و ﻋﻤﻠﺶ ﻧﻴﺰ ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﻣﻴﻮه ﭘﺎﻛﻴﺰه دارد ،و ﴾...I H﴿ :ﻣﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮ زده ﺷﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﺷﻮرهزاري اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﺮﻛﺖ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ ﭘﺲ ﻛﺎﻓﺮ ﺧﻮد ﭘﻠﻴﺪ اﺳﺖ و ﻋﻤﻞ وي ﻧﻴﺰ ﭘﻠﻴﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«. از اﺑﻲﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﺜﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺮا ﺑﺮ آن از ﻫﺪاﻳﺖ و ﻋﻠﻢ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻨﻲ ﻓﺮود آﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﺨﺸﻲ از آن زﻣﻴﻦ ،ﭘﺎك و ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ آب را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻋﻠﻒ و ﺳﺒﺰه ﻓﺮاوان ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺧﺸﻚ و ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آب را ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم را از آﺑﺶ ﻧﻔﻊ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﻛﻪ از آن ﻧﻮﺷﻴﺪه و ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﻮد را ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ آن ﻛﺸﺖ و زرع ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ .اﻣﺎ ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از آن زﻣﻴﻦ ،ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻫﻤﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ آﺑﻲ را ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد و ﻧﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺴﺐ ﻧﻤﻮده و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺮا ﺑﺮ آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ،ﺑﻪ وي ﻧﻔﻊ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ از اﻳﻦ رو ،ﻫﻢ ﺧﻮد آن را درﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﻢ آن را ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﺗﻌﻠﻴﻢ 840
دادهاﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺑﻼغ آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪهام ،ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪه اﻣﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺳﺮي ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﺮده و آن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ«. g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U ih
ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل داﺳﺘﺎن آدم را در آﻏﺎز ﺳﻮره ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ،اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻧﺒﻴﺎي دﻳﮕﺮ‡ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و اﺑﺘﺪا از ﻧﻮح آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا او اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺸﺮ ﺑﻌﺪ از آدم اﺳﺖ» :ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻧﻮح را ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮﻣﺶﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻧﻮح در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮاق ﻣﻲزﻳﺴﺖ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را در ﺳﻦ ﭘﻨﺠﺎه ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﻴﺎن آدم و ﻧﻮح ـ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ـ ده ﻗﺮن ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد ،ﻛﻪ در ﻃﻮل اﻳﻦ ده ﻗﺮن ،ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ﺑﺮ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﭘﺎﻳﺪار ﺑﻮدﻧﺪ و در ﻋﺼﺮ ﻧﻮح ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﺮك و اﻧﺤﺮاف ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ« .ﻧﺎم ﻧﻮح (43) ،ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ذﻛﺮ ﺷﺪه و داﺳﺘﺎن وي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ در ﺳﻮرهﻫﺎي اﻋﺮاف ،ﻫﻮد ،ﻣﺆﻣﻨﻮن ،ﺷﻌﺮا ،ﻗﻤﺮ و ﻧﻮح آﻣﺪه اﺳﺖ و ﺷﻐﻞ وي ﻧﺠﺎري ﺑﻮد .ﺗﺮﻣﺬي و دﻳﮕﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ﻫﻢاﻛﻨﻮن از ﻧﺴﻞ ﻧﻮح ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ادرﻳﺲ ﻗﺒﻞ از ﻧﻮح ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ» .ﮔﻔﺖ« ﻧﻮح »اي ﻗﻮم ﻣﻦ« ﻓﻘﻂ »ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺠﺰ او ﻫﻴﭻ ﺧﺪاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﺗﺎ ﺳﺰاوار اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺷﻤﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ،ﻧﻮح ﭘﺮﭼﻢ دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ و از ﻗﻮﻣﺶ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﻮي آﻳﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻪ آدم و ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪ از وي ﺑﺮ آن ﺑﻮدهاﻧﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﻋﻘﻮﺑﺖ روزي ﺑﺰرگ ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ،ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﻋﺬاب روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﻳﺎ ﻋﺬاب روز ﻃﻮﻓﺎن ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻢ .ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﺘﺎﻧﻲ را ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺳﻮره «ﻧﻮح« ﺑﻪ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﺎﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎ :ود ،ﺳﻮاع ،ﻳﻐﻮث ،ﻳﻌﻮق و ﻧﺴﺮ ﺑﻮد. ﻣﺎﺟﺮاي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن اوﻟﻴﻦ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ در ﻣﻴﺎن ﻓﺮزﻧﺪان آدم اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ :در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ اﺷﺨﺎص ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺻﺎﻟﺤﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن آﻧﻬﺎ ﻣﺮدﻧﺪ ،ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ 841
ﮔﻮرﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺴﺎﺟﺪي ﺑﻨﺎ ﻛﺮده و ﺗﻤﺜﺎل آﻧﻬﺎ را در آن ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﺣﻮال ﻧﻴﻚ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪﻳﺎد آورده و ﺧﻮد را ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺷﻴﻮه اﻳﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﭼﻮن زﻣﺎن درازي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال ﮔﺬﺷﺖ ،رﻓﺘﻪرﻓﺘﻪ ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ و ﻧﻤﺎدﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺎم آن ﮔﺮوه ﺻﺎﻟﺢ ﻧﺎمﮔﺬاري ﻛﺮدﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺑﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪﻧﺎﻣﻬﺎي ود، ﺳﻮاع ،ﻳﻐﻮث ،ﻳﻌﻮق و ﻧﺴﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ازﺻﺎﻟﺤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ. sr q p o n m l k j
»ﻣﻸ از ﻗﻮم ﻧﻮح ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻣﻸ :اﺷﺮاف و رؤﺳﺎي ﻗﻮماﻧﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺗﻮ را در ﮔﻤﺮاﻫﻲ آﺷﻜﺎري ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ« در دﻋﻮﺗﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ. ~ } | { z y x w v u t
»ﮔﻔﺖ« ﻧﻮح »اي ﻗﻮم ﻣﻦ! در ﻣﻦ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲاي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮياز ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﻫﺴﺘﻢ« ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﻴﺮ و ﻓﻀﻴﻠﺖ را ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﺳﻮق داده و ﺷﺮ و رذﻳﻠﺖ را از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ ﻛﻨﻢ .ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﻮد ﻛﻪﻧﻮح ﺿﻼﻟﺖ را از ﺧﻮد ﻧﻔﻲ و رﺳﺎﻟﺖ را ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد. _ ` j i h g f e d c b a
»ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ« ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن ﭘﻴﺎﻣﻬﺎ را ﺑﺮاي اﺑﻼغ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻴﻜﺨﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻴﺖ ﺧﻮد را در ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ،از ﺷﺎﺋﺒﻪﻫﺎي ﻓﺴﺎد ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻴﺪهام و ﻓﻘﻂ ﺻﻼح اﻣﻮرﺷﻤﺎ را ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ »و از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« از اوﺻﺎف ﺑﻲﻣﺜﺎل ،ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ و ﺷﺪت ﺧﺸﻢ وي ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺮا از اﻳﻦ اﻣﻮر آﮔﺎه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ.
842
x w v u t s r q p o n m l k
»او ﻋﺠﺒﺘﻢ« آﻳﺎ ﺑﻌﻴﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ ،ﻳﺎ :ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻳﺪ ،ﻳﺎ :اﻧﻜﺎر ورزﻳﺪﻳﺪ و ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدﻳﺪ »از آن ﻛﻪ ﺑﻪﺷﻤﺎ ذﻛﺮي« ﻳﻌﻨﻲ :وﺣﻲ و ﻣﻮﻋﻈﻪاي »از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﻣﺮدي از ﺧﻮدﺗﺎن آﻣﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﺮدي از ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺗﺎن ﻛﻪ او را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ واو از ﺟﻨﺲ دﻳﮕﺮي ـ ﻣﺜﻼ از ﺟﻨﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺟﻦ ـ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ از او ﺑﺮﻣﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺸﺮي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻧﺲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن او ﻣﺮدي از ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ او را از اوان ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ و اﻣﺎﻧﺘﺪاري ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ و ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﮔﻤﺮاه ﺑﻮدهاﺳﺖ و ﻧﻪ دروﻏﮕﻮ و آﻣﺪهاﺳﺖ »ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﻢ دﻫﺪ« از ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﻔﺮ »وﺗﺎ ﺷﻤﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﻮاﻳﺪي ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻴﻢدادن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎرﻳﺘﺎن »ﻣﻮرد رﺣﻤﺖ« و رﺿﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﺪ«. ¨ § ¦ ¥ ¤£ ¢ ¡ ~ } | { z y ©
»اﻣﺎ او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ او و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻤﺎن آورده و ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻮدﻧﺪ »ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ در ﻛﺸﺘﻲ« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻛﺸﺘﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻮح را ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آن دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ او و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن از ﺧﻄﺮ ﻃﻮﻓﺎن ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﻨﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ« و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻧﺎروا اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪه ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺑﻪ ﺑﺎزﻧﮕﺸﺘﻨﺪ »ﻏﺮق ﻛﺮدﻳﻢ« در ﻫﻤﺎن دار ودﻳﺎرﺷﺎن »زﻳﺮا آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻮردل ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻮﻋﻈﻪاي ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ و ﻧﻪ ﭘﻨﺪي در آﻧﺎن ﻛﺎرﮔﺮ ﺑﻮد .ﺗﻔﺼﻴﻞ اﻳﻦداﺳﺘﺎن در )آﻳﺎت 48ـ (35ﺳﻮره »ﻫﻮد« آﻣﺪه اﺳﺖ.
843
¾ ½ ¼ »º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± °¯ ® ¬ « ª
»و ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﻋﺎد ﺑﺮادرﺷﺎن ﻫﻮد را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻧﺎم »ﻫﻮد« را زﻳﺮا »ﺑﺮادر« در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮادر ﻧﺴﺒﻲ ﻧﻴﺴﺖ. ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﺎد ،ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺮب از ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ اﻣﺘﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در روي زﻣﻴﻦ و ﻇﺎﻫﺮا ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ از ﻗﻮم اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻟﺬا ذﻛﺮ داﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﺑﻌﺪ از داﺳﺘﺎن ﻧﻮح ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﻧﻤﻮد .ﻣﺮاد از ﻗﻮم ﻋﺎد در اﻳﻨﺠﺎ ،ﻗﻮم ﻋﺎد اول اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻦ اﺣﻘﺎف ـ رﻳﮕﺰار ﻣﻴﺎن ﻋﻤﺎن و ﺣﻀﺮﻣﻮت در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻳﻤﻦ ـ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻧﺎﺑﻮدي آﻧﺎن ،ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻋﺎد دﻳﮕﺮي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻳﻤﻦ ـ اﻣﺎ ﻧﻪ در اﺣﻘﺎف ﺑﻠﻜﻪ در ﺣﺪود ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﺤﻄﺎن و ﺳﺒﺎ ـ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻋﺎد دوم ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻋﺎد ﺑﺠﺰ ﻗﺮآن ،در ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ» .ﮔﻔﺖ :اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺧﺪا راﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ آﻳﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻮد آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﻋﺒﺎدت و ﺗﻮﺣﻴﺪ اﻟﻬﻲ دﻋﻮت ﻛﺮد ،دﻋﻮﺗﻲ ﻛﻪ درﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺗﻘﻮي و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ. ¿ Í ÌË Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À
»اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ از ﻗﻮﻣﺶ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺎ ﺗﻮ را در ﺳﻔﺎﻫﺖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ« ﺳﻔﺎﻫﺖ :ﺳﺒﻚﺧﺮدي و ﺣﻤﺎﻗﺖ اﺳﺖ .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺎروا آنﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻋﺎﻟﻴﻘﺪر را ﺑﻪ ﺳﺒﻚﻣﻐﺰي و ﻛﻢﺧﺮدي ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و وﻗﻴﺢﺗﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ» :و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺎ ﺗﻮ را از دروﻏﮕﻮﻳﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﻢ« در ادﻋﺎي رﺳﺎﻟﺖ. E D C B A Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î HG F
»ﮔﻔﺖ :اي ﻗﻮم ﻣﻦ! در ﻣﻦ ﺳﻔﺎﻫﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي از ﺑﺎرﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ﻫﺴﺘﻢ ،ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ
844
ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ اﻣﻴﻨﻢ« اﻣﻴﻦ :ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه ﺑﻪ اﻣﺎﻧﺖداري و ﺻﺪاﻗﺖ ،ﻛﻪ ﺿﺪ ﺧﻴﺎﻧﺖ اﺳﺖ. ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻄﻤﺌﻨﺎ ﻣﻦ در ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي اﻟﻬﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي وارد ﻧﻜﺮدهام. YXWVUT SR Q P O N M L K J I fedcba`_^]\[Z
»آﻳﺎ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدي از ﺧﻮدﺗﺎن ﭘﻨﺪي از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮاﻳﺘﺎن آﻣﺪه ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﻢ دﻫﺪ؟ و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ زﻣﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺲ از ﻗﻮم ﻧﻮح ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن آﻧﺎن ﻗﺮار داد« ﻫﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻌﻤﺘﻲ از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﻳﺎدآوري ﻛﺮد ،اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ؛ ﻗﺮاردادن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺎﻛﻨﺎن زﻣﻴﻦ ﺑﻌﺪ از ﻫﻼﻛﺖ ﻗﻮم ﻧﻮح،ﻳﺎ ﻗﺮاردادن آﻧﻬﺎ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن روي زﻣﻴﻦ ﺑﻮد .آنﮔﺎه ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻧﻌﻤﺖ دﻳﮕﺮي ﭘﺮداﺧﺖ» :و در ﺧﻠﻘﺖ ،ﺑﺮ ﻗﻮت ﺷﻤﺎ اﻓﺰود« ﻳﻌﻨﻲ :در آﻓﺮﻳﻨﺶ ،ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﺪوﻗﺎﻣﺘﻲ ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ و ﺑﻠﻨﺪ ـ اﻓﺰون ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان از ﻧﻈﺮ ﺑﺪﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ ـ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮد .ﻧﻘﻞاﺳﺖ ﻛﻪ :ﺑﻠﻨﺪي ﻗﺎﻣﺖ ﺷﺨﺺ ﺑﻠﻨﺪﻗﺪﺷﺎن ﺻﺪ ﮔﺰ و از ﻛﻮﺗﺎهﻗﺪﺷﺎن ﺷﺼﺖ ﮔﺰ ﺑﻮد »ﭘﺲ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا را ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ« ﺑﺮ ﺧﻮد ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ،ﻧﻌﻤﺖ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺘﺎن در زﻣﻴﻦ و اﻓﺰودن در ﺧﻠﻘﺖ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﻳﺘﺎن و ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ« زﻳﺮا ﻳﺎدآوري ﻧﻌﻤﺖ ،اﻧﮕﻴﺰهﺑﺨﺶ ﺷﻜﺮ آن اﺳﺖ و ﻫﺮﻛﻪ ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﺠﺎ آورد ،ﺑﻲﺷﻚ رﺳﺘﮕﺎر ﻣﻲﮔﺮدد. w v u t s r qp o n m l k j i h g y x
»ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪهاي ﺗﺎ ﺗﻨﻬﺎ اﷲ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﻢ« ﺣﺎل آن ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ در ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺎ ﭘﺪراﻧﻤﺎن را ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ـ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﺎ را ﺑﻪﺳﻮي آن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ ـ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ .از ﻫﻤﻴﻦ رو ﮔﻔﺘﻨﺪ» :و« آﻳﺎ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ ،رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ« و دﻳﮕﺮ دﻧﺒﺎل راه و رﺳﻢ ﭘﺪران ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺮدﻳﻢ؟ ﻧﻪ!
845
ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي از ﻣﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺲ اﮔﺮ از راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻲ ،آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﻲ ،ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎور« آﻧﻬﺎ از ﺑﺲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺘﻤﺮد و ﻣﺘﻜﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ، ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﻫﻮد ﺑﺪان ﻫﺸﺪارﺷﺎن ﻣﻲداد ،ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ. gfedc ba`_~} |{z u t s r q p on m l k j i h
»ﮔﻔﺖ :ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﻋﻘﻮﺑﺖ و ﺧﺸﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﮔﺸﺘﻴﺪ و ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه اﻳﻦ ﻋﺬاب و ﺧﺸﻢ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮودآﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ .ﻫﻮد ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر وﻗﻮع آن ﻣﻲرﻓﺖ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ،ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر دادن اﻳﻦ ﻫﺸﺪار ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺮآﻧﺎن واﻗﻊ ﻣﻲﮔﺮدد. رﺟﺲ :ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ اﺳﺖ »آﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻦ در ﺑﺎب ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺑﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ؟ ﻫﻮد ﺑﺘﺎن را ﻣﺠﺮد ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺑﻲﻣﺴﻤﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد زﻳﺮا ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺴﻤﻴﺎت آﻧﻬﺎ داراي ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ اﻃﻼق ﻧﺎم «ﺧﺪاﻳﺎن« ﺑﺮآﻧﻬﺎ در اﺻﻞ ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ،ﻣﻌﺪوماﻧﺪ و ﻫﻴﭻ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ،ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎﺳﺖ؛ »ﻛﻪ ﺷﻤﺎ وﭘﺪراﻧﺘﺎن ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻛﺮدهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ و ﭘﺪراﻧﺘﺎن از ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻠﺘﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻳﺪ و در واﻗﻊ اﻣﺮ ،اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺖ وﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن ﻧﺎزل ﻧﻜﺮدهاﺳﺖ« ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﺮ ﺻﺤﺖ اﻳﻦ راهورﺳﻢ ﺑﺎﻃﻠﺘﺎن ﺣﺠﺖ آورﻳﺪ .ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻫﺸﺪار ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد» :ﭘﺲ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻨﺘﻈﺮاﻧﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ آن را درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدهاﻳﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻨﺘﻈﺮان ﻧﺰول اﻳﻦ ﻋﺬاب ﻫﺴﺘﻢ و اﻳﻦ ﻋﺬاب ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ آﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ. ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v
»ﭘﺲ او و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ دﻋﻮﺗﺶ اﻳﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﻪ رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ« از ﻋﺬاب ﻓﺮودآﻣﺪه ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان »و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻳﺎت 846
ﻣﺎ را دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ ،رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻫﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦﺷﺎن ﮔﺮدد »و از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺒﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :رﻳﺸﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺳﺮﻛﺸﻲ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺑﻪ آﻳﺎت و ﻋﺪم اﻳﻤﺎن ﺑﻪﺣﻖ ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﺮﻳﺪﻳﻢ ﭘﺲ اﻳﻦ رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﺮدن در ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد ﺑﻮد. ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؛ ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ ﻗﻮم ﻫﻮد ﻧﺎزل ﻛﺮد ،ﺗﻨﺪﺑﺎد ﺳﺮﻛﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮدي ﺑﻮد ﻛﻪ دﻳﺎر و اﺷﺠﺎرﺷﺎن را ﭘﺎك وﻳﺮان ﻛﺮد ،ﺗﻨﺪﺑﺎدي ﻛﻪ ﺻﺨﺮهﻫﺎي ﺑﺰرگ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻛﻮﺑﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را از ﺟﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪه ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻮﻓﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﺳﻮره «اﻟﺤﺎﻗﻪ« ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ) :اﻣﺎ ﻋﺎد؛ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻨﺪﺑﺎدي ﺗﻮﻓﻨﺪه و ﺳﺮﻛﺶ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا آن را ﻫﻔﺖ ﺷﺐ و ﻫﺸﺖ روز ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﻤﺎﺷﺖ ﭘﺲ آن ﻗﻮم را در آن ﻣﺪت ﻓﺮواﻓﺘﺎده ﻣﻲدﻳﺪي ،ﮔﻮﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﻪ ﻧﺨﻠﻬﺎي ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ( »آﻳﺎت 8ـ .«6 ¦ § ¨ © ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª Ì Ë Ê É ÈÇ Æ Å Ä Ã ÂÁ À ¿ ¾ ½ ¼» º Ï Î Í
»و« ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ »ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺛﻤﻮد ،ﺑﺮادرﺷﺎن ﺻﺎﻟﺢ را« ﺛﻤﻮد :ﻗﺒﻴﻠﻪاي از اﻋﺮاب اوﻟﻴﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻨﻄﻘﻪ »ﺣﺠﺮ« واﻗﻊ در ﺷﻤﺎل ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﻨﻮره در ﻣﻴﺎن ﺣﺠﺎز و ﺷﺎم ﻧﺰدﻳﻚ وادياﻟﻘﺮي ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ .ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺛﻤﻮد ﺑﻌﺪ از ﻗﻮم ﻋﺎد وارث دﻳﺎر وﺳﺮزﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ ) (74از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻫﻤﻪ از اﻋﺮاب اوﻟﻴﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ .اﺑﻦﻋﻤﺮرﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺗﺒﻮك روان ﺑﻮدﻧﺪ ـ از ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺎر و ﻣﻨﺎزل ﻗﻮم ﺛﻤﻮد ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ،او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻟﺸﻜﺮ را در ﺗﺒﻮك ﻓﺮود آوردﻧﺪ ،ﻣﺮدم ازﭼﺎﻫﻬﺎي آﺑﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺛﻤﻮد آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺧﻮد را از آﻧﻬﺎ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ، آب ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و از آن آب ﺧﻤﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ دﻳﮕﻬﺎ را ﻧﺼﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻏﺬا ﺑﭙﺰﻧﺪ ،رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻏﺬاي دﻳﮕﻬﺎ را ﺑﻴﺮون رﻳﺨﺘﻪ و ﺧﻤﻴﺮﻫﺎ را ﻋﻠﻮﻓﻪ ﺷﺘﺮان 847
ﻛﻨﻨﺪ ،آنﮔﺎه اﻳﺸﺎن را از آن ﻣﺤﻞ ﻛﻮﭼﺎﻧﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭼﺎﻫﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ از آن ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ ﭘﺲ در آن ﻣﺤﻞ ﻓﺮود آﻣﺪﻧﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آنﺣﻀﺮتص اﺻﺤﺎبﺷﺎن را از ورود ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﻣﻦ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ ،ﺑﺮﺳﺪ ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﻨﺎزﻟﺸﺎن وارد ﻧﺸﻮﻳﺪ« .ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ آﺛﺎر ﻣﺪاﺋﻦ ﺻﺎﻟﺢ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪﻧﺎم »ﻓﺘﺢاﻟﻨﺎﻗﻪ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. »ﮔﻔﺖ« ﺻﺎﻟﺢ »اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ،ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ« ﺻﺎﻟﺢ ﻗﻮﻣﺶ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪايﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ،ﻋﺒﺎدﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻠﻖ را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آن آﻓﺮﻳﺪهاﺳﺖ ،او ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ و ﺟﺰ وي ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي اﻳﻦ ﺻﻼﺣﻴﺖ را ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد .آري! دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻧﻔﻲ ﺷﺮك ،ﺧﻼﺻﻪ و ﻋﺼﺎره دﻋﻮت ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ) :و ﻫﻤﺎﻧﺎ درﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻛﻪ :ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﻴﺪ( »ﻧﺤﻞ .«36 /ﺻﺎﻟﺢ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ اﻓﺰود» :در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻴﻨﻪاي آﻣﺪه اﺳﺖ« ﺑﻴﻨﻪ :ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺠﺰه روﺷﻦ و آﺷﻜﺎر ،ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از :ﺑﻴﺮونآوردن ﻣﺎدهﺷﺘﺮي از ﺳﻨﮓ ﺳﺨﺖ و ﺧﺎرا »اﻳﻦ ﻣﺎده ﺷﺘﺮﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ ﭘﺲ آن را ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺗﺎ در زﻣﻴﻦ ﺧﺪا ﺑﺨﻮرد« ﻳﻌﻨﻲ :آن را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﺪ و آزاد ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﺧﺪا ﺑﭽﺮد و ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﺳﺖ از آن ﺑﺨﻮرد زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﺘﺮ؛ ﺷﺘﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ و زﻣﻴﻦ ﻫﻢ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ وي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ او را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎل و ﻣﻠﻚ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﺎزﻧﺪارﻳﺪ. ﺻﺎﻟﺢ آن را ﺷﺘﺮ ﺧﺪا ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا آن ﺷﺘﺮ ﺑﺎ اﻣﺮ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﭘﺪر و ﻣﺎدري آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺑﻮد »و ﺑﻪ او« ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ »آﺳﻴﺒﻲ ﻧﺮﺳﺎﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺎ ﮔﺰﻧﺪ و آزار ﻣﺘﻌﺮض او ﻧﺸﻮﻳﺪ »ﻛﻪ آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﻓﺮوﻣﻲﮔﻴﺮد«. ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻮم ﺻﺎﻟﺢ ﺧﻮد از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن از ﺻﺨﺮه ﺳﻨﮕﻲ ﺧﺎرا، ﻣﺎدهﺷﺘﺮي ﺑﻴﺮون آورد ﻛﻪ ﺧﺮوج آن را ﺑﻪ رأياﻟﻌﻴﻦ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﺻﺎﻟﺢ از آﻧﻬﺎ ﻋﻬﺪﻫﺎ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪﺷﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ آورد و 848
ﭼﻮن آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﻋﻬﺪﻫﺎ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ را ﺳﭙﺮدﻧﺪ ،ﺻﺎﻟﺢ دﻋﺎ ﻛﺮد و آن ﺻﺨﺮه ﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ در آﻣﺪ و ـ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﻣﺎدهﺷﺘﺮي ﭘﺎك ،ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ و ﺑﻲﻋﻴﺐ از آن ﺑﻴﺮون آﻣﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺰرگ و ﻗﻮي و ﭘﺮﻫﻴﺒﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن از ﺑﺮاﺑﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﺬﺷﺖ ،ﻫﻤﻪ از او ﻣﻲرﻣﻴﺪﻧﺪ .در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ،رﺋﻴﺲ آن ﻗﻮم و ﭘﻴﺮواﻧﺶ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ .ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭼﻨﻴﻦﻣﻘﺮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﻳﻚ روز آن ﻣﺎدهﺷﺘﺮ آب ﭼﺎﻫﺸﺎن را ﺑﻨﻮﺷﺪ و روز دﻳﮕﺮ آﻧﺎن از آب آن ﭼﺎه اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و در آن روز ﻛﻪ او آب ﭼﺎه را ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ ،آﻧﻬﺎ از ﺷﻴﺮ وي ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ زﻳﺮا ﭼﻨﺎن ﺷﻴﺮآور ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن او را ﻣﻲدوﺷﻴﺪﻧﺪ ،ﻫﺮ ﻣﻘﺪار از ﻇﺮوﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ،از ﺷﻴﺮ آن ﭘﺮ ﻣﻲﺷﺪ و ﻗﻮم ﻫﻤﻪ از ﺷﻴﺮش ﺳﻴﺮ و ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ. N M L K J I H G F E D C B A [ Z Y X W V U T SRQ P O
»و ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﭘﺲ از ﻗﻮم ﻋﺎد ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن آﻧﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻗﻮم ﻋﺎد ﮔﺮداﻧﻴﺪ .ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را در آن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ داد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را در آن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﺑﻪﻃﻮري »ﻛﻪ از ﺑﺨﺸﻬﺎي ﻫﻤﻮار و ﻧﺮم آن ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻗﺼﺮﻫﺎ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ازﺧﺎﻛﻬﺎي آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ،ﺧﺸﺖ و آﺟﺮ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎ آن ،ﻛﺎﺧﻬﺎ و ﻗﺼﺮﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ) .ﺑﻮأ( :از ﻣﺼﺪر »ﻣﺒﺎءه« ،ﻋﺒﺎرت اﺳﺖاز :ﻣﻨﺰﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در آن ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻲﺷﻮد »و از ﻛﻮهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻳﺪ« ﻗﻮم ﺛﻤﻮد ،ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻧﻴﺮو و ﺻﻼﺑﺖ ﺑﺪﻧﻲ و ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ ﺑﻮدن ﻫﻴﻜﻞﻫﺎﻳﺸﺎن ،ﻛﻮﻫﻬﺎ را ﺗﺮاﺷﻴﺪه و در دل ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻐﺎرهﻫﺎ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻧﺘﺨﺎب درون ﺻﺨﺮهﻫﺎي ﺳﺨﺖ و ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺑﺮاي ﺳﻜﻮﻧﺖ از ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ،ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ و ﺳﻘﻔﻬﺎي دﻳﮕﺮ ،ﻗﺒﻞ از ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎنآﻣﺪن ﻋﻤﺮﺷﺎن وﻳﺮان ﻣﻲﺷﺪ ـ از ﺑﺲ ﻋﻤﺮ ﻃﻮﻻﻧﻲاي داﺷﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در داﺳﺘﺎن ﻗﺒﻞ
849
ﮔﺬﺷﺖ »و در زﻣﻴﻦ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺑﺮ ﻧﺪارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﺑﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ، ﻓﺘﻨﻪ وﻓﺴﺎد ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻜﻨﻴﺪ. \] ^ _` h g fe dc b a t s r q p o n ml k j i
»ﺳﺮان ﻗﻮم او ﻛﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ« وﺗﺤﺖ ﺳﺘﻢ و اﺳﺘﻀﻌﺎف آﻧﺎن ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺎﻟﺢ از ﺳﻮي ﭘﺮورﮔﺎرش ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ؟« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از ﺑﺎب اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ» .اﻫﻞ اﻳﻤﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺮوان ﺻﺎﻟﺢ »ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ وي ﺑﺪان رﺳﺎﻟﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﺳﺖ ،ﻣﺆﻣﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ او در اﻳﻦ ادﻋﺎ داﻧﺎﻳﻴﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ او و رﺳﺎﻟﺘﺶ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮده و از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ ،ﺗﺎﺑﻊ و ﻣﻄﻴﻊ اﻣﺮش ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻴﻢ. } |{ z y x wv u
»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺻﺎﻟﺢ »ﻛﺎﻓﺮﻳﻢ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را درﺣﺎﻟﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰه آﺷﻜﺎر و ﺣﺠﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ درﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻮد ـ ﭘﺲ ﻟﻌﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺎد. ~ _ ` m l k j i h g f e d c b a
»ﭘﺲ آن ﻣﺎدهﺷﺘﺮ را ﭘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻲﻫﺎي آن را ﺑﺮﻳﺪﻧﺪ ،ﻳﺎ آن را ذﺑﺢ ﻛﺮدﻧﺪ .و ﺑﺎ آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ درﻛﺸﺘﻦ ﻣﺎدهﺷﺘﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻳﻚ ﺗﻦ از آﻧﺎن او را ﻛﺸﺖ وﻟﻲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺎ رﺿﺎ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﻟﺬا اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﺪ »و از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺳﺮﭘﻴﭽﻴﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻗﺒﻮل ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺎدهﺷﺘﺮ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ازﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ دﻳﻦ وي اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﻋﻨﺎد ورزﻳﺪﻧﺪ »و ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﺻﺎﻟﺢ! اﮔﺮ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻫﺴﺘﻲ ،آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﻣﺎ وﻋﻴﺪ
850
ﻣﻲدﻫﻲ« از ﻋﺬاب »ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎور« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از روي ﺗﺤﺪي )ﻣﺒﺎرزهﻃﻠﺒﻲ( و اﺳﺘﺨﻔﺎف ﮔﻔﺘﻨﺪ. t s r q p o n
»ﭘﺲ آﻧﺎن را رﺟﻔﻪ ﻓﺮو ﮔﺮﻓﺖ« رﺟﻔﻪ :ﻳﻌﻨﻲ زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺨﺖ .ﺑﺮﺧﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :رﺟﻔﻪ، ﻓﺮﻳﺎدي ﺳﺨﺖ و ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻜﺎن ﺳﺨﺖ ،دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را از ﺟﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪ »و در ﺳﺮاي ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺷﻬﺮ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ »از ﭘﺎ در آﻣﺪﻧﺪ« ﺟﺎﺛﻤﻴﻦ :ﺑﺮ زاﻧﻮﻫﺎ و ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﭼﺴﺒﻴﺪه و ﺑﻲﺟﺎن و ﺑﻲﺣﺮﻛﺖ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮﻧﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺮ روي دراﻓﺘﺪ و از ﭘﺎ درآﻳﺪ .رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ :ﭘﻲﻛﺮدن ﻣﺎدهﺷﺘﺮ از ﺳﻮي آﻧﺎن در روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ و ﻧﺰول ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ـ ﺟﺰ ﺻﺎﻟﺢ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ از اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ـ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ. ¤ £¢ ¡ ~ }| { zy x w v u
»ﭘﺲ ﺻﺎﻟﺢ از آﻧﺎن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺖ« آنﮔﺎه ﻛﻪ از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻖ از ﺳﻮي آﻧﺎن ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪ و درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺸﺖ ﻛﺮده و از آﻧﺎن روﻳﮕﺮدان ﺷﺪه ﺑﻮد، ازﺳﺮزﻣﻴﻦﺷﺎن رﻓﺖ »و ﮔﻔﺖ« ﺻﺎﻟﺢ ،در ﺑﻴﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن» :ايﻗﻮم ﻣﻦ! ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺎم ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﺪم و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺮ ﺧﻮاﻫﻲﻛﺮدم وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﻧﺼﻴﺤﺘﮕﺮان را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارﻳﺪ« ﻣﻦ از ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺷﺸﻲ در اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺖ ﺣﻖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدم ،اﻣﺎ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ دﻋﻮت را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ و از آن ﺳﺮ ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻴﺪ ﭘﺲ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻻزم ﮔﺸﺖ و اﻳﻨﻚ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻳﺪ ،ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﻟﺢ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺸﺎن ـ از روي ﺣﺴﺮت ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از اﻳﻤﺎن و ﺳﻼﻣﺘﻲ از ﻋﺬاب از دﺳﺖ دادﻧﺪ ـ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
851
³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥
»و« ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ »ﻟﻮط را« ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ .ﻟﻮط ﻓﺮزﻧﺪ ﻫﺎران ﻓﺮزﻧﺪ آزر ،ﺑﺮادزاده اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻮﻳﺶ اﺑﺮاﻫﻴﻢ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻋﺮاق ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﻫﺠﺮت ﻛﺮد ،ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را ﺑﻪﺳﻮي اﻫﺎﻟﻲ ﺷﻬﺮي ﺑﻪﻧﺎم «ﺳﺪوم« در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ،ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ :آﻳﺎ آن ﻓﺎﺣﺸﻪ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﺧﺼﻠﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ و ﺳﺨﺖ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ را ﻛﻪ ﻓﻌﻞ ﻟﻮاط ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن در آن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺸﻲ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :اﺣﺪي ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ آن را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ؟ زﻳﺮا ﻓﻌﻞ ﻟﻮاط ،ﻗﺒﻞ از آﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ از اﻣﺖﻫﺎ ﺷﺎﻳﻊ ﻧﺒﻮد. ´ Á À ¿ ¾ ½ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ
»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ از روي ﺷﻬﻮت ،ﺑﻪﺟﺎي زﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺮدان در ﻣﻲآﻣﻴﺰﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ، ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاﻳﺘﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪﺣﺴﺐ ﻓﻄﺮت ﺑﺮاي آﻣﻴﺰش آﻣﺎده ﺑﻮده و ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﻘﺎرﺑﺖ را دارﻧﺪ و ﻓﻘﻂ آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺮآوردن ﺷﻬﻮت و ﻣﻮﺿﻊ ﻟﺬتﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻓﻌﻞ ﻟﻮاط ﺑﺎ ﻣﺮدان رو ﻣﻲآورﻳﺪ ،ﻓﻌﻞ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺪﻓﻲ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎ ﻋﻘﻞ و ﻓﻄﺮت ﺳﺎﻟﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﺟﺰ ﺷﻬﻮتراﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻈﻮر دﻳﮕﺮي از آن ﻧﺪارﻳﺪ ﭘﺲ ﺷﻤﺎ در ارﺗﻜﺎب اﻳﻦ ﻋﻤﻞ زﺷﺖ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺷﻬﻮتراﻧﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻓﺮوﻣﻲﺟﻬﻨﺪ »ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺴﺮف و ﺗﺠﺎوز ﻛﺎرﻳﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻌﻞ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﻟﻌﻨﺖ و ﺧﺸﻢﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻓﻌﻠﻲ اﺳﺖ اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ و ﻓﻄﺮت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد و ﻋﻠﺖ ﺧﺎرج ﺑﻮدن آن از ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻓﻄﺮت ،اﺳﺮاف و ﺧﺎرج ﺷﺪن ﻟﻮاﻃﻜﺎر از ﺣﺪ اﻋﺘﺪال ﺑﺸﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ :ﮔﻮاﻫﻲ دوﺗﻦ در اﻧﺠﺎم ﻓﻌﻞ ﻟﻮاط ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻣﺠﺎزات ﻟﻮاﻃﻜﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﺑﻪﭘﺎﻳﻴﻦ اﻓﮕﻨﺪه ﺷﺪه ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﺎب ﺳﻨﮓ دﻧﺒﺎل ﮔﺮدد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﻟﻮط ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﺟﺰا ﺗﻌﺰﻳﺮ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺣﺪ .اﻣﺎ ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ 852
)ﻣﺎﻟﻚ ،ﺷﺎﻓﻌﻲ و اﺣﻤﺪﺑﻦﺣﻨﺒﻞ( ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ :ﻣﺠﺎزات ﻟﻮاط ،ﺣﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻌﺰﻳﺮ و ﺣﺪ ﻟﻮاط ،رﺟﻢ )ﺳﻨﮕﺴﺎر( ﻓﺎﻋﻞ و ﻣﻔﻌﻮل ﺗﺎ ﻣﺮگ آﻧﻬﺎﺳﺖ ،ﺧﻮاه ﺷﺨﺺ ﻟﻮاﻃﻜﺎر ﻣﺤﺼﻦ )زندار( ﺑﺎﺷﺪ ،ﺧﻮاه ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺼﻦ .در ﻳﻚ رواﻳﺖدﻳﮕﺮ از ﺷﺎﻓﻌﻲ :ﺣﺪ ﻟﻮاط ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺪ زﻧﺎ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ ﻟﻮاﻃﻜﺎر ﻣﺤﺼﻦ ﺑﻮد ،رﺟﻢ ﻣﻲﺷﻮد ،در ﻏﻴﺮآن ،ﺻﺪ ﺷﻼق زده ﻣﻲﺷﻮد .ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺑﺎ زﻧﺎن از راه ﭘﺸﺖ )دﺑﺮ( ﻧﻴﺰ ﻛﻪ «ﻟﻮاط ﺻﻐﺮي« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ﺣﺮام اﺳﺖ. ONM L KJ I HG F E D C B A
»وﻟﻲ ﺟﻮاب ﻗﻮم او« درﺑﺮاﺑﺮ اﻧﻜﺎر و ﻣﺤﻜﻮمﻛﺮدن اﻳﻦ ﻋﻤﻞ از ﺳﻮي ﻟﻮط »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻟﻮط و ﭘﻴﺮواﻧﺶ را »از ﺷﻬﺮﺗﺎن ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻴﺪ« و از روي اﺳﺘﻬﺰا اﻓﺰودﻧﺪ» :ﻫﺮآﻳﻨﻪ آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﻲ ﻣﻨﺰه ﻃﻠﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻛﻪ از اﻓﺘﺎدن در ﻋﻤﻞ ﻟﻮاط ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻪ و ﭘﺎﻛﻲ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ در ﺷﻬﺮ ﻣﺎ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺘﻬﺰا آﻟﻮدﺷﺎن ،ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻪ ﻧﺼﻴﺤﺖ ﻟﻮط ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺒﻮت وي را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮده و از ﻓﺮﻣﺎن وي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ وي ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺴﺎﻋﺪ ﻣﻲدادﻧﺪ وﻟﻲ آﻧﺎن اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ زﺷﺖ را ﻛﻪ از ﻧﻔﺲﻫﺎي ﭘﻠﻴﺪ و ﻓﻄﺮﺗﻬﺎي واژﮔﻮﻧﻪﺷﺎن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮد ،ﺑﻪ وي ﺗﺤﻮﻳﻞدادﻧﺪ ،ﻋﺠﺒﺎ از اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ واژﮔﻮﻧﻪ! ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺎك و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎرﻧﺪ ،از ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮون روﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻠﻴﺪان و ﻧﺎﭘﺎﻛﺎن در آن ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ؟! اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻖ؛ ﻣﻨﻄﻖ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ در ﻫﺮ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ ﭘﺎﻛﺎن و ﭘﺮﻫﻴﺰﻛﺎران ،در ﻃﺮد و ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ. W V U T S R Q P »ﭘﺲ او و اﻫﻞ ﺧﺎﻧﻪ او راﻧﺠﺎت دادﻳﻢ« آنﮔﺎه ﻛﻪ در ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺷﺒﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ »ﺳﺪوم« ﻓﺮود آﻣﺪ ،ﻟﻮط و ﺧﺎﻧﻮادهاش را از آن ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮونآوردﻳﻢ» ١ﻣﮕﺮ «
= " * ± ®® ¯¯ ÆÁ ° I F
853
زﻧﺶ را« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ زن ﻟﻮط را از اﻫﻠﺶ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮد زﻳﺮا او ﺑﻪ ﻟﻮط اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورده ﺑﻮد »ﻛﻪ« ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ زن ﻟﻮط »از ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﻮد« در ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪي و ﺣﻜﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ در زﻣﺮه ﻧﺎﺑﻮدﺷﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ. a `_ ^ ] \ [Z Y X
»و ﺑﺮ ﺳﺮ آﻧﺎن ﺑﺎرﺷﻲ ﺑﺎراﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻏﻴﺮاز آن ﺑﺎرﺷﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﺎدي ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺎرش، ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺎرش ﮔﻞ ﭘﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓﺷﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪ XWVU﴿ :
» ﴾ Yﻫﻮد «82 /آﻣﺪه اﺳﺖ» .ﭘﺲ ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ آﺧﺮ ﻛﺎر ﻣﺠﺮﻣﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﻓﺮان »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد!«. r q po n m l k j i h g fe d c b ~}|{zyxwvuts _ ` k j i h g f e dc b a
اﻳﻦ ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ داﺳﺘﺎن از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻧﺒﻴﺎ‡ در اﻳﻦ ﺳﻮره ،ﺑﻌﺪ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻧﻮح ،ﻫﻮد، ﺻﺎﻟﺢ و ﻟﻮط‡ اﺳﺖ: »و ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﻣﺪﻳﻦ ،ﺑﺮادرﺷﺎن ﺷﻌﻴﺐ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻦ، ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﺧﻮدﺷﺎن را ﻛﻪ ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ .ﺷﻌﻴﺐ ـ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﻣﺪﻳﻦ ـ از اﻧﺒﻴﺎي ﻋﺮب اﺳﺖ و از وي در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ـ در ﺳﻮرهﻫﺎي اﻋﺮاف ،ﻫﻮد ،ﺷﻌﺮاء و ﻋﻨﻜﺒﻮت ـ ﻳﺎزده ﺑﺎر ﻳﺎد ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻌﺜﺖ وي ﺑﻪﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ،ﻗﺒﻞ از ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮد .ﻋﻠﻤﺎ او را ﺧﻄﻴﺐ اﻧﺒﻴﺎ‡ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ،ﺑﻪﺳﺒﺐ آنﻛﻪ او دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺣﺠﺘﻲ رﺳﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ اﺑﻼغ ﻛﺮد .ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻬﺮ »ﻣﺪﻳﻦ« ،ﻧﺰدﻳﻚ «ﻣﻌﺎن« واﻗﻊ در ﺟﻨﻮبﺷﺮق اردن ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﺣﺠﺎز ﻗﺮار دارد و ﻣﺪﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻣﺪﻳﻦ و ﻫﻢ ﺑﺮ ﺷﻬﺮﺷﺎن اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد »ﮔﻔﺖ :اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺧﺪا راﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ ،ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ« ﺷﻌﻴﺐ ﺑﺎ ﻳﺎدآوري اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺑﻪﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻮم او ﻫﺴﺘﻨﺪ و او 854
ﻳﻜﻲ از ﺧﻮد آﻧﻬﺎﺳﺖ ﭘﺲ ﻃﺒﻌﺎ دوﺳﺖدار ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﺸﺎن در آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﻮت ﻛﺮد ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﻪ در رأس دﻋﻮت ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻗﺮار دارد ،ﻓﺮﻣﺎن داد و اﻳﻦ ﭘﻨﺪار را ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭼﻴﺰي از ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ ،رد ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ را ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه ﺧﻮاﻧﺪ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮورﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ روﺷﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻌﺠﺰهاي آﺷﻜﺎر »آﻣﺪه اﺳﺖ« وﻟﻲ ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮده ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﺷﻌﻴﺐ ﭼﻪ ﺑﻮد ﭘﺲ اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻣﻌﺠﺰهاي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﭼﻪ ﻣﻌﺠﺰه وي ﺑﻴﺎن ﺷﻮد و ﭼﻪ ﻧﺸﻮد. آري! اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻮد ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ از ﺟﻨﺒﻪ اﻋﺘﻘﺎدي آن ،اﻣﺎ او از ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺰ ،ﺑﻪ روي ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ اﻧﺤﺮاف ﻋﻤﻠﻲﺷﺎن اﻧﮕﺸﺖ ﮔﺬاﺷﺖ و ﮔﻔﺖ» :ﭘﺲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو را ﺗﻤﺎم ﻧﻬﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺧﺮﻳﺪار ﻳﺎ ﻓﺮوﺷﻨﺪه ،ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻋﻴﺎري ﻧﺎﻗﺺ ،ﻛﻢ ﻧﺪﻫﻴﺪ و ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن از ﺷﻴﻮهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻛﺎﺳﺘﻦ و اﻓﺰودن در اﺷﻴﺎي ﻣﻮرد ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ،ﺑﻪ ﺣﻖﺧﻮري از دﻳﮕﺮان ﻧﭙﺮدازﻳﺪ .آري! ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺧﻮد را ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ وﻟﻲ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و ﺗﺮازو را ﺗﻤﺎم ﻧﻨﻬﺎده و از ﺣﻖ ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ ﻣﻲﻛﺎﺳﺘﻨﺪ »و ﺑﻪ ﻣﺮدم اﺷﻴﺎي آﻧﺎن را ﻧﺎﻗﺺ ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﺑﺨﺲ :ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻧﻘﺺ وآن ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﻌﻴﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﺎﻻ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﻛﻢﻛﺮدن از آن ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﺮدﺳﺘﻲ ،ﻓﺮﻳﺒﻜﺎري و ﻧﻴﺮﻧﮕﺒﺎزي اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮردن اﻣﻮال ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻧﺎرواﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﺑﺎزارﻫﺎﻳﺸﺎن وارد ﻣﻲﺷﺪ ،ﻋﻮارض و ﺣﻘﻮق ﮔﻤﺮﻛﻲ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻬﻲ اﻟﻬﻲ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ »ودر زﻣﻴﻦ ﭘﺲ از اﺻﻼح آن ﻓﺴﺎد ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ،در آﻳﻪ ) (56ﮔﺬﺷﺖ »اﻳﻦ« رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎ »ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت »اﮔﺮ ﺑﺎور دارﻳﺪ« ﺳﺨﻨﻢ را.
855
x w v u t s r q p o n m l ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } |{ zy §
»و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻫﺮ راﻫﻲ ﻧﻨﺸﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪ« ﻣﺮدم را از ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزارﺗﺎن .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ: ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ ﺑﺮ ﺳﺮ راهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ وي ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﺪ ،ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻗﺼﺪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪﻧﺰد وي را داﺷﺘﻨﺪ ،از ﻋﺬاب و ﻋﻘﺎب ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻢ داده وﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :او ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﺬاب ﻟﺬا ﻧﺰد او ﻧﺮوﻳﺪ »و« ﺗﺎ »ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آورده اﺳﺖ ،از راه اﷲ ﺑﺎزدارﻳﺪ« ﻣﺮاد از ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از راه اﷲ ،ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻣﺮدم از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺷﻌﻴﺐ اﺳﺖ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﺮاد؛ ﻧﻬﻲ آﻧﺎن از ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺳﺮ راه دﻳﻦ و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آن را دارﻧﺪ ،ﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺮ ﺳﺮراهﻫﺎ ﭘﺲ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻟﻔﻆ ،ﻣﺮاد ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﺮاي آن راه ،ﻛﺠﻲ ﻧﺠﻮﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي راهﺧﺪا ﻛﺠﻲ، ﻧﺎﻫﻤﻮاري و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري ﻧﺠﻮﻳﻴﺪ و آن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ »و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﺑﻪ ﻳﺎدآورﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺪك ﺑﻮدﻳﺪ« از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد »ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮداﻧﻴﺪ« از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﻮاﻟﺪ و ﺗﻨﺎﺳﻞ .ﺑﻌﻀﻲ در ﻣﻌﻨﻲ آن ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻮدﻳﺪ ،اﻣﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﻓﺴﺎدﻛﺎران« از اﻣﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ؛ ﭼﻮن ﻗﻮم ﻧﻮح و ﻫﻮد و ﺻﺎﻟﺢ و ﻟﻮط‡ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟« ﻣﮕﺮ ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻛﺮد و آﺛﺎر وﺟﻮدﺷﺎن را از ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺤﻮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ؟! ¨ © ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª ¾ ½ ¼ » º¹
»و اﮔﺮ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﺑﺪان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهام اﻳﻤﺎن آورده و ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ﭘﺲ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ »ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ، ﻛﻪ او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﻜﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺣﻜﻢ و داوري او ،ﺑﺮ ﺣﻖ و ﻋﺪل ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ و ﺑﻴﻢ آن ﻧﻤﻲرود ﻛﻪ او در ﺣﻜﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﻢ ﻛﻨﺪ .آري! ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ درﻣﻴﺎن دو 856
ﮔﺮوه ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻜﻢ ﻛﺮدن ﻣﻴﺎن دو ﺧﺼﻢ اﺳﺖ :ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺤﻘﺎن را ﺑﺮ ﻣﺒﻄﻼن ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺳﺎزد. در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﺒﺮ ﺑﺮ آزار ﻛﻔﺎر ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻴﺮوزﺷﺎن ﮔﺮداﻧﺪ. Q P O N M L K J I H G F E D C B A X W V U T SR
»ﺳﺮان ﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ اﺳﺘﻜﺒﺎر ورزﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺷﺮاف و ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﺮﻛﺶ ،ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ و ﻛﺎﻓﺮﺷﺎن »ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﺷﻌﻴﺐ! ﻳﺎ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ اﻳﻤﺎنآوردهاﻧﺪ ،از ﺷﻬﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﻴﺶ ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ،آن ﺳﺮان ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺮك اﻳﻤﺎن و اﻧﻜﺎر دﻋﻮت ﺣﻖ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ از روي ﺳﺮﻛﺸﻲ ،ﺳﺒﻜﺴﺮي، ﻏﺮور ،ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ و ﺗﺠﺎوز ،ﭘﺎ را از اﻳﻦ ﺣﺪ ﻓﺮاﺗﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ وﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴﺮونﻛﺮدن از ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدﻧﺪ .ﻳﻌﻨﻲ از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ،ﺷﻌﻴﺐ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ دو راه ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﭘﻴﺶ رو ﻧﺪارﻧﺪ :ﻳﺎ ﺑﻴﺮون ﺷﺪن از ﺷﻬﺮ و ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﻴﺶ ﺑﺎﻃﻞ ﻛﻔﺮي آﻧﺎن »ﮔﻔﺖ« ﺷﻌﻴﺐ »ﺣﺘﻲ اﮔﺮ دﻟﻤﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻛﻴﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ آن ﻛﺮاﻫﺖ و ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :آﻳﺎ از ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺮوﻧﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﺷﺪن از آن ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﻲ ﻧﺪارﻳﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ روا ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺠﺒﻮرﻣﺎن ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻟﻤﺎن آن را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ زﻳﺮ ﻓﺸﺎر و اﺟﺒﺎر ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و از ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺘﺶ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ و ﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺶ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ دﻳﮕﺮي، ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد.
857
p o n m l k j i h gf e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y f e d c b a ` _ ~ }| { z yx w vu t sr q g
»در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ را از آن ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﺪ ،ﺑﻪ دﻳﻦ ﺷﻤﺎ« ﻛﻪ ﺷﺮك اﺳﺖ »ﺑﺮﮔﺮدﻳﻢ ،ﺑﻪ ﺧﺪا دروغ ﺑﺴﺘﻪاﻳﻢ« زﻳﺮا ﺷﺮك ،دروغﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ، ازآنرو ﻛﻪ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﺟﺰ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ،ﻣﺪﺑﺮ و ﻣﻌﺒﻮدي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ اﺳﺖ ،آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر دﻳﮕﺮي ﻧﺪارد ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺎﻳﻞ ﺷﻮد ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﻪ او دروغ ﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺪﻋﻲ ﻧﻘﺺ اﻟﻮﻫﻴﺖ و رﺑﻮﺑﻴﺖ وي ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺟﻤﻠﻪ) :ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺎ را از آن ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﺪ( ﻣﻔﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ،ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺟﺮم ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺮاي وي روﺷﻦ ﻧﺸﺪه و در اﺻﻞ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎن ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲﺷﻮد ،در ﻛﻔﺮي ﺑﺰرﮔﺘﺮ و اﻟﺤﺎدي ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﻛﻔﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻓﺮورﻓﺘﻪ ﻛﻪ در اﺻﻞ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ »و ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎ را ﻧﺴﺰد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻪ ﻫﻢ اﺻﻮﻟﻲ و ﻗﺎﻋﺪهﻣﻨﺪ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺑﻪآن ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ« ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال ،ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را از آن ﻧﺠﺎت ﺑﺨﺸﻴﺪ »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ اﷲ ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ در ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ زﻳﺮا اﻣﻮر ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻫﻤﻪ ـ اﻋﻢ از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ـ ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ او واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ »ﭘﺮورﮔﺎر ﻣﺎ از روي داﻧﺶ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺣﺎﻃﻪ دارد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﻠﻢ وي ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات اﺣﺎﻃﻪ دارد ﭘﺲ او ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮ اﺣﻮال ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ روي ﻣﻲدﻫﺪ »ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻓﻘﻂ ﺑﺮ او ﺗﻜﻴﻪ و اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺮدهاﻳﻢ در اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﭘﺎﻳﺪار و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﺪارد ،ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻛﻔﺮ و اﻫﻞ آن ﻣﺎﻧﻊ و ﺣﺎﺋﻞ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ ،ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺗﻤﺎم ﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﺎ را از ﻋﺬاب ﺧﻮد در ﭘﻨﺎه ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻪدارد »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻣﺎ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻛﻦ ،ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻓﻴﺼﻠﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻣﺎ ﺑﻪﺣﻖ و راﺳﺘﻲ ﺣﻜﻢ و داوري ﻛﻦ ،ﺑﺎ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻫﻞ ﺣﻖ ﺑﺮ اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻞ .ﮔﻮﻳﻲ اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﺷﺪﻧﺪ.
858
t s r q p o n m l k j i h
»و آن اﺷﺮاﻓﻲ از ﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﮔﺮ از ﺷﻌﻴﺐ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﻪ دﻳﻦ وي در آﻳﻴﺪ و دﻳﻦ ﺧﻮدﺗﺎن را ﻓﺮوﮔﺬارﻳﺪ »در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﺎ زﻳﺎﻧﻜﺎرﻳﺪ« ﻣﺮادﺷﺎن از زﻳﺎﻧﻜﺎر ﺷﺪن؛ ﻫﻼﻛﺖﺷﺎن اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﺮاد :زﻳﺎن ﻛﺮدن ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺗﻤﺎم دادن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و وزن و ﺗﺮك ﻛﻢﻓﺮوﺷﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن ﺑﺎ ﻣﺮدم ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ. { z yx w v u
»ﭘﺲ رﺟﻔﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :زﻟﺰﻟﻪ »آﻧﺎن را ﻓﺮو ﮔﺮﻓﺖ« ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :رﺟﻔﻪ ،ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺮﮔﺒﺎر ﻋﺬاب ﺑﻮد »ﭘﺲ در ﺳﺮاي ﺧﻮﻳﺶ ،ﻣﺮده ﺑﻪ زاﻧﻮ دراﻓﺘﺎده ﺻﺒﺢ ﻛﺮدﻧﺪ« و ﻛﺎﻣﻼ از ﭘﺎ درآﻣﺪﻧﺪ .ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ،در داﺳﺘﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﮔﺬﺷﺖ. | } ~ ¡ « ª© ¨ § ¦ ¥ ¤£ ¢
»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻌﻴﺐ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮد ﻫﺮﮔﺰ در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﺎﻛﻦ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﻗﻮم ﭼﻨﺎن رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺷﺪﻧﺪ و آن دﻳﺎر ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول ﻋﺬاب ،ﭼﻨﺎن ﺧﺮاب و ﺧﺎﻟﻲ ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻛﺴﻲ ﻗﺒﻼ در آن ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ .اﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: »ﻏﻨﻴﺖ ﺑﺎاﻟﻤﻜﺎن« آنﮔﺎه ﻛﻪ در ﻣﻜﺎﻧﻲ اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﻨﻨﺪ »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺷﻌﻴﺐ ،ﺧﻮد ﻫﻤﺎن زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺑﻮدﻧﺪ« ﻛﻪ ﺧﻮد و ﻣﺎﻳﻤﻠﻚ ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﻤﻪ ﭘﺎك ﺑﺎﺧﺘﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :آن ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﺷﺮاف ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﭘﻨﺪارﺷﺎن ،آن زﻳﺎن ،ﻧﺼﻴﺐ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺷﻌﻴﺐ ﻧﮕﺮدﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ آن زﻳﺎن در ﻓﺮﺟﺎم ﺑﻪ ﺧﻮد آﻧﺎن وﻣﻮاﻓﻘﺎﻧﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ.
859
¬®¯ ¼»º¹¸¶µ´³²±° ½ ¾
»ﭘﺲ ،از آﻧﺎن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻌﻴﺐ ﭼﻮن ﻧﺰول ﻋﺬاب را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ،از آﻧﺎن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺖ »و ﮔﻔﺖ :اي ﻗﻮم ﻣﻦ! ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﺎﻧﺪم و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮدم ،دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﻗﻮم ﻛﺎﻓﺮ« ﺑﻪﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﭘﺎيﻓﺸﺎرﻧﺪه ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﻣﺘﻤﺮد از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻖ »اﻧﺪوه ﺑﺨﻮرم؟« ﻧﻪ! ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ آﻧﺎن درﻳﻎ و اﻧﺪوه ﻧﻤﻲﺧﻮرم. ¿ Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À
»و در ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي« از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان »را ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ و ﻣﻨﻄﻘﻪ او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﻣﺮدم آن را ﺑﻪ ﺑﺄﺳﺎء« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺨﺘﻲ و ﻓﻘﺮ »و ﺿﺮاء« ﻳﻌﻨﻲ :رﻧﺞ و ﻣﺮض »ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ زاري درآﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ زاري و ﺧﺎﻛﺴﺎري در آﻳﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﻓﺮوﮔﺬارﻧﺪ. Ü Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í ß Þ Ý
»ﺳﭙﺲ« ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﺎرﻛﺮدن ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ اﺣﻮال ﺑﺪ ،ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲو ﻣﺮض و ﻋﺪم ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺑﻴﺪارﺷﺪن آﻧﻬﺎ از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ و ﺳﻜﺮات ﻏﺮور و اﺳﺘﻜﺒﺎر ،وﺿﻊ را دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻪ و »ﺑﻪﺟﺎي ﺑﺪي« اي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن از ﺑﻼﻫﺎ و ﻣﺤﻨﺖﻫﺎ رﺳﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ؛ »ﻧﻴﻜﻲ را ﻗﺮار دادﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اﻣﺘﺤﺎن ،ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن در ﺧﻴﺮ ،ﻓﺮاواﻧﻲ ،اﻳﻤﻨﻲ و ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ »ﺗﺎ آنﻛﻪ اﻧﺒﻮه ﺷﺪﻧﺪ« در ﺟﻤﻌﻴﺖ و درﻣﺎل و ﻣﻜﻨﺖ ﺧﻮﻳﺶ »و ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﭘﺪران ﻣﺎ را ﻫﻢ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ رﻧﺞ و راﺣﺖ ﻣﻲرﺳﻴﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ
860
از رﻧﺞ ،ﻓﻘﺮ و ﺑﻴﻤﺎري و ﺑﻌﺪا از ﻓﺮاواﻧﻲ ،ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻧﻌﻤﺖ رﺳﻴﺪ ،ﻫﻤﺎن رﺧﺪادي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﺎ ﺑﺮ ﭘﺪران و ﻧﻴﺎﻛﺎﻧﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﺮادﺷﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ :رﺧﺪادﻫﺎ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺳﺨﺘﻲ وآﺳﺎﻧﻲ و رﻧﺞ و راﺣﺖ ،ﮔﺮدش روزﮔﺎر و ﻋﺎدت زﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن و آﻳﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﺟﺎري و ﺳﺎري ﺑﻮده و ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺎ زﻣﺎن و زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻮده ،اﻳﻦﺗﺤﻮﻻت ﻫﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ از ﺑﺎب ﻣﺆاﺧﺬه و ﻣﺠﺎزات در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ورﻓﺘﺎر ﻣﺎ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺘﻼ و اﻣﺘﺤﺎن ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ. ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺤﻮه ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ روﻳﺪادﻫﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎ ﻫﺪف اﺑﺘﻼي آﻧﻬﺎ و ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﻇﻠﻢ و ﺳﺘﻢﺷﺎن ﺑﻮدهاﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﺣﺎل اﻳﻦ ﻣﻜﺬﺑﺎن ﺑﺮﺧﻼف ﺣﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در راﺣﺘﻲ و ﻧﻌﻤﺖ ﺷﻜﺮ ﻛﺮده و ﺑﺮ رﻧﺞ و ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪهاﺳﺖ: »ﺷﮕﻔﺘﺎ ﺑﺮ ﻛﺎر ﻣﺆﻣﻦ؛ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻴﭻ ﺣﻜﻤﻲ را ﺑﺮاو اﺟﺮا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آن ﺣﻜﻢ ﺑﺮاﻳﺶ ﺧﻴﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﻪ او رﻧﺞ وﺳﺨﺘﻲاي ﺑﺮﺳﺪ؛ ﺻﺒﺮ ﭘﻴﺸﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ اوﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻪ او ﺧﻮﺷﻲ و راﺣﺘﻲاي ﺑﺮﺳﺪ؛ ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﺰارد و اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ اوﺳﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒدﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻣﺆﻣﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﺒﺘﻼي رﻧﺞ و ﺑﻼﺳﺖ ﺗﺎ آنﻛﻪ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﭘﺎك و ﺻﻔﺎ ﺑﻴﺮون آﻳﺪ ،اﻣﺎ ﻣﺜﻞ ﻣﻨﺎﻓﻖ ،ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺜﻞ ﺧﺮ اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﺻﺎﺣﺒﺶ او را در ﻛﺠﺎ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﻛﺮده و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﭼﻪ رﻫﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ«. »ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﺑﻨﺎﮔﺎه ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪدﻧﺒﺎل آنﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ ،ﺑﻨﺎﮔﺎهآﻧﺎن را ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺧﻴﺮ و ﻣﻬﻠﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺬاب ﻛﺮدﻳﻢ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻣﻮت اﻟﻔﺠﺄه رﺣﻤﻪ ﻟﻠﻤﺆﻣﻦ و أﺧﺬه أﺳﻒ ﻟﻠﻜﺎﻓﺮ :ﻣﺮگ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ،رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻦ و ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺄﺳﻒﺑﺎري ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺖ« .آري! آﻧﺎن را ﺑﻨﺎﮔﺎه ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻴﻢ »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻧﺪ« از اﻳﻦ ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ و اﺻﻼ اﻧﺘﻈﺎر وﻗﻮع آن راﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ .اﻳﻦ ﻧﺤﻮه ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦﺷﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﺧﻮد ﺑﺮاي اﻓﺰودن ﺑﺮﻋﺬابﺷﺎن اﺳﺖ ،ﭼﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻧﺎن را درﺣﺎﻟﻲ ﻓﺮو ﻧﮕﺮﻓﺖ ﻛﻪ در رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ درﺣﺎﻟﻲ آﻧﺎن را 861
ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺮﭘﻨﺠﻪ ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ در ﻧﻌﻤﺖ و راﺣﺘﻲ و ﮔﺸﺎﻳﺶ و رﻓﺎه ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ؛ ﻋﺬابﺷﺎن را ﺳﺨﺖﺗﺮ و ﻫﻮﻟﻨﺎكﺗﺮ ﮔﺮداﻧﺪ. P O N M L K J I H G F E D C B A S R Q
»و اﮔﺮ اﻫﻞ آن ﺷﻬﺮﻫﺎ« ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ »اﻳﻤﺎن آوردهﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﻪ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان» :و ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« از ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و اﺻﺮار ﺑﺮ زﺷﺘﻲﻫﺎ و ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮﻛﺎﺗﻲ از آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦﻣﻲﮔﺸﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺧﻴﺮات و ﺑﺮﻛﺎت آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ را ﻓﺮاﻫﻢ و ﻣﻴﺴﺮ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﻫﺎي ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﺎزﻛﺮدن ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد .ﻣﺮاد از ﺧﻴﺮ آﺳﻤﺎن :ﺑﺎران و ﻣﺮاد از ﺧﻴﺮ زﻣﻴﻦ :رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺮﻛﺎت آن اﺳﺖ .اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آناﺳﺖ ﻛﻪ رﻓﺎه ﺳﺎﻟﻢ اﻗﺘﺼﺎدي ،ﺑﺎ اﻳﻤﺎن و ﺗﻘﻮي و ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﷲ در دﺳﺘﺮس اﺳﺖ »وﻟﻴﻜﻦ« اﻫﺎﻟﻲ آن ﺷﻬﺮﻫﺎ »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« آﻳﺎت و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎ را ،از اﻳﻦ رو ،ﻧﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﻘﻮي ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ آﻧﺎن را ﺑﻪ« ﺳﺒﺐ »آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از ﮔﻨﺎه و ﻛﻔﺮ »ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﺑﻪ ﻋﺬاب و ﺑﻼ. ] \ [ Z Y X W V U T
»آﻳﺎ اﻫﻞ ﺷﻬﺮﻫﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﻓﺮان آﻧﻬﺎ »اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ـ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻓﺮو رﻓﺘﻪاﻧﺪ ـ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ؟« ﻣﺮاد؛ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد و ﻣﺪﻳﻦاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮﺷﺎن رﻓﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از »ﻗﺮي« ،ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ و ﻣﺎﺣﻮل آن اﺳﺖ ،از آن رو ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ.
862
^ _ ` g f e d c b a
»ﻳﺎ اﻫﻞ ﺷﻬﺮﻫﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺬاب ﻣﺎ ﻧﻴﻤﺮوز ﺑﻪ آﻧﺎن در رﺳﺪ« آنﮔﺎه ﻛﻪ آﻓﺘﺎب ﻣﻲدرﺧﺸﺪ و ﺑﺎﻻ ﻣﻲآﻳﺪ »درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺑﺎزي ﺳﺮﮔﺮﻣﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﺑﺮ ﻧﺪارد ﻟﺬا ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟ s rq p o n m l kj i h
»آﻳﺎ از ﻣﻜﺮاﷲ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه اﺳﺖ ـ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از آن ﺑﻲﺧﺒﺮﻧﺪ »اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ؟« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﻜﺮ ﺧﺪا در اﻳﻨﺠﺎ ،اﺳﺘﺪراج او ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻧﻌﻤﺖ و ﺳﻼﻣﺘﻲ و ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦﺷﺎن ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎل؛ ﺳﭙﺲ ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲﺷﺎن اﺳﺖ »ﺑﺎ آنﻛﻪ ﺟﺰ ﮔﺮوه زﻳﺎﻧﻜﺎر« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻨﺪ »ﻛﺴﻲ ﺧﻮد را از ﻣﻜﺮ ﺧﺪا اﻳﻤﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺪ«. d c b a` _ ~ } | { z y x w v u t h g f e
»آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﭘﺲ از ﻫﻼك ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﺑﻪ ارث ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ،روﺷﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻳﻢ« و ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ ،ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن ﻗﺒﻠﻲ آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻳﻢ؟ »و ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻃﺒﻊ ﻣﻲﻧﻬﻴﻢ ﺗﺎ دﻳﮕﺮ ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ« ﻃﺒﻊ :ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎدن و ﻗﻔﻞ ﻛﺮدن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ اﻧﺪرون آن ﻧﻔﻮذ ﻧﻜﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎدن ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ،ﭼﻨﺎن ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪﻫﺎ ،ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪارﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ ﻟﺬا ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن ﺑﻪ ﭼﻨﮓ ﻋﺬاب ـ ﺑﺎ وﺻﻒ روﺷﻨﻲ و وﺿﻮح ﺧﻮد ـ ﺑﺮآﻧﻬﺎ روﺷﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد و از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﻗﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد.
863
x w v u t s r q p on m l k j i £ ¢¡ ~ } | {z y
»اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎ را« ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ رﻓﺖ و ﻧﺎﺑﻮدﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ،ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از :ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻗﻮام ﻧﻮح ،ﻫﻮد ،ﺻﺎﻟﺢ ،ﻟﻮط و ﺷﻌﻴﺐ‡ ﺑﻮدﻧﺪ» ،ﺑﺮﺧﻲ از ﺧﺒﺮﻫﺎي آنرا ﺑﺮ ﺗﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪص »ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« وﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻫﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﻣﻌﺠﺰات روﺷﻦ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردﻧﺪ ،اﻣﺎ آﻧﺎن ﺑﺮ آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ« در ﻫﻨﮕﺎم آﻣﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺣﺎﻣﻞ ﻣﻌﺠﺰات» ،ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻗﺒﻼ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ آنﻣﻌﺠﺰات را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات را دﻳﺪﻧﺪ ،اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ،ﺑﻪﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻗﺒﻞ از دﻳﺪن آن ﻣﻌﺠﺰات ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺣﺎﻟﺸﺎن در ﻫﻨﮕﺎم آﻣﺪن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻗﺒﻞ از آن اﺳﺖ »اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ،ﺧﺪا ﺑﺮ دﻟﻬﺎي ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻬﺮ ﻣﻲﻧﻬﺪ« زﻳﺮا داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ ﻛﻔﺮ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،از اﻳﻦ رو ،ﻫﻴﭻ ﭘﻨﺪ و ﺗﺬﻛﺮ ،ﺗﺮﻏﻴﺐ و ﺗﺸﻮﻳﻖ وﺑﻴﻢ و ﺗﻬﺪﻳﺪي در آﻧﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد. ¯ ® ¬« ª ©¨ § ¦ ¥ ¤
»و در ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم »وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻴﻢ« ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ ﺧﻮي و ﺷﻴﻮه آﻧﻬﺎﺳﺖ .ﻣﺮاد از )ﻋﻬﺪ( ،ﻫﻤﺎن ﻋﻬﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﺸﺮ در»ﻋﺎﻟﻢ ذر« ١ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﺎن ،ﻛﻔﺎرﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎم ﻛﻪ اﻛﺜﺮﺷﺎن ﻋﻬﺪ و وﻓﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻓﻘﻂ اﻧﺪﻛﻲ از آﻧﺎن ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ آن ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن را ﺟﺪا ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ« ﻟﺬا ﻋﻠﺖ ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮﻫﺎ ،ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﻣﺎ را ﭘﺸﺖ ﭘﺎ اﻓﮕﻨﺪه و آن راﭘﺎس ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ.
«
¬ > ±«®·^T ° _A $ #
864
ÁÀ ¿ ¾ ½ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° Â
»آنﮔﺎه ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻳﺎد ﺷﺪه »ﻣﻮﺳﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮﺳﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻤﺮان ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﻧﺒﻴﺎي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را »ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ آن ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﭼﻮن اژدﻫﺎ ،ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ و ﻏﻴﺮه .ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺎم ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻴﺶ از ﺻﺪوﺳﻲ ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ذﻛﺮ ﺷﺪه و زﻧﺪﮔﻲ او ـ از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﺗﻮﻟﺪ ﻛﻪ ﻣﺎدرش او را در درون ﺻﻨﺪوﻗﻲ ﻧﻬﺎد و ﺑﻪ ﻧﻴﻞ اﻧﺪاﺧﺖ ﺗﺎ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺮﺑﻴﺘﺶ ﻛﻪ در ﻛﺎخ ﻓﺮﻋﻮن ﺳﭙﺮي ﺷﺪ ،ﺳﭙﺲ ﻫﺠﺮﺗﺶ ،ﺑﺎز ﺑﻌﺜﺘﺶو داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺑﻌﺪ از آن ـ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺷﮕﻔﺘﻲ دارد .آري! او را ﺑﺎ ﻣﻌﺠﺰات ﺧﻮﻳﺶ »ﺑﻪﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن« ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺼﺮ »و ﻣﻼء وي« ﻳﻌﻨﻲ :اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ .ﻣﺨﺼﻮصﺳﺎﺧﺘﻦ اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﻳﺎدآوري، ازآنروﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ؛ در آن دوران ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮد ،ﻓﺮﻋﻮن ﻟﻘﺐ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻟﺬا ﻧﺎم ﻓﺮﻋﻮن زﻣﺎن ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﻨﺘﺎح ﻓﺮزﻧﺪ رﻣﺴﻴﺲ « 1225ق.م« ﺑﻮد» .وﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از راﺳﺖﺗﺮﻳﻦ راﺳﺘﻬﺎﺳﺖ، ﺑﺪونﺷﻚ ﺳﺘﻤﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦآﻳﺎت ﻣﺎ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ را از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :در ﺣﻖ ﺧﻮد ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ،از آنرو ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﺒﻴﻦ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻣﻔﺴﺪان ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر دروغاﻧﮕﺎران وﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت، ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺑﺲ ﻧﻨﮕﻴﻦ ﺑﻮد زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ درﻳﺎ ﻏﺮق ﺷﺪﻧﺪ. Ë Ê É È Ç Æ Å ÄÃ
آنﮔﺎه ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻋﻮن و ﻟﮕﺎمزدن او ﺑﺮ وي ﺑﺎ ﺣﺠﺖ و آﺷﻜﺎرﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﺠﺰات روﺷﻦ ﺑﻪ دﺳﺖ او در ﺣﻀﻮر ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶﺧﺒﺮ داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :اي ﻓﺮﻋﻮن! ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر
865
ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻫﺴﺘﻢ« ﭘﺲ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺟﺎﺑﺖ و ﺳﺰاوار ﺗﺼﺪﻳﻖ اﺳﺖ. S R Q P O N M L K JI H G F E D C B A T
»ﺳﺰاوارم ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ ﺳﺨﻦ ﺣﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ ﺳﺨﺖ ﻣﺸﺘﺎق و ﺳﺰوار آن ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻣﺘﻦ ﭘﻴﺎم ﺧﻮﻳﺶ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻫﺴﺖ ،ﺑﻲ ﻫﻴﭻ دﺧﻞوﺗﺼﺮﻓﻲ در آن ـ ﺑﺎ ﺧﺒﺮ و آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻢ »ﻣﻦ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺳﻮيﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻴﻨﻪاي آوردهام« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﻫﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهام ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎراﺳﺘﮕﻮﻳﻲام در اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي از ﺳﻮي رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ ﻫﺴﺘﻢ ،واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد »ﭘﺲ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﻔﺮﺳﺖ« ﻣﻮﺳﻲ از ﻓﺮﻋﻮن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را آزاد ﺑﮕﺬارد ﺗﺎ ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در آن زﻣﺎن ﻧﺰد ﻓﺮﻋﻮن در ﺗﺒﻌﻴﺪ و اﺳﺎرت ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ. ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U
»ﮔﻔﺖ« ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ،ﻧﻪ ﺗﻮ را در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻲ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻪ ﺗﻮ را در آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻲ اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ وﻟﻲ »اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰهاي آوردهاي« از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ »آن را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻦ« ﺗﺎ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ و در آن ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ »اﮔﺮ از راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻲ« در ادﻋﺎي ﺧﻮد. g f e d c b a
»ﭘﺲ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﺼﺎﻳﺶ را اﻓﮕﻨﺪ و ﺑﻨﺎﮔﺎه« در واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ،ﺑﻪﻃﻮر ﻧﻤﺎﻳﺎن وﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﻟﺘﺒﺎﺳﻲ »اژدﻫﺎﻳﻲ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« و ﭼﻮن ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻦ اژدﻫﺎي واﻗﻌﻲ را دﻳﺪ،
866
ﻣﺘﻮﺣﺶ ﮔﺸﺘﻪ از ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﻓﺮﻳﺎد زد؛ اي ﻣﻮﺳﻲ! آن را ﺑﮕﻴﺮ! ﻛﻪﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورم !...و ﻣﻮﺳﻲ آن را ﮔﺮﻓﺖ .ﺛﻌﺒﺎن :اژدﻫﺎي ﺑﺰرگ ﻧﺮﻳﻨﻪ اﺳﺖ. n m l k j i h
»و دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻮﺳﻲ دﺳﺖ ﺧﻮد را از ﮔﺮﻳﺒﺎن ﺧﻮﻳﺶﺧﺎرج ﻛﺮد ،ﻳﺎ آن را از زﻳﺮ ﺑﻐﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﺮاي ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮانﺳﭙﻴﺪ و درﺧﺸﻨﺪه ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :دﺳﺖ وي ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺳﭙﻴﺪ و درﺧﺸﺎن ﭘﺪﻳﺪار ﺷﺪ و از آن ﭼﻨﺎن ﻧﻮري ﺳﺎﻃﻊ ﻣﻲﮔﺸﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺑﻴﻨﻨﺪهاي آﺷﻜﺎر ﺑﻮد، ﺑﻲآنﻛﻪ آن ﺳﭙﻴﺪي ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺴﻲ و ﻋﻴﺐ دﻳﮕﺮي ﺑﺎﺷﺪ. xw v u t s r q p o
»ﻣﻼء« ﻳﻌﻨﻲ :اﺷﺮاف »از ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪن ﻋﺼﺎ را ﺑﻪ اژدﻫﺎ و درﺧﺸﺎن ﺷﺪن دﺳﺖ ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺴﻲ ﻳﺎ ﻋﻴﺐ دﻳﮕﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ؛ »ﺑﻲﺷﻚ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻮﺳﻲ »ﺳﺎﺣﺮي داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :او در ﻋﻠﻢ ﺳﺤﺮ ،ﺑﺴﻴﺎر داﻧﺎﺳﺖ. ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺨﻦ در ﺳﻮره «ﺷﻌﺮاء« ،در ﺣﻜﺎﻳﺖ از زﺑﺎن ﻓﺮﻋﻮن ﻧﻪ اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ ﻃﺮﻳﻖ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن در ﻣﻴﺎن دو آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻳﺎ ﻓﺮﻋﻮن و اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺶ ﻫﺮ دو اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ ،ﻳﺎ در آﻏﺎز ،ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ ،ﺳﭙﺲ اﺷﺮاف ﻗﻮم، ﺳﺨﻨﺶ را ﻣﺒﻨﺎ ﻗﺮار دادﻧﺪ. a ` _~} | { z y
آنﮔﺎه ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ ،ﻳﺎ ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ» :ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را از ﺳﺮزﻣﻴﻨﺘﺎن« ﻛﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﺑﻮد »ﺑﻴﺮون ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺑﺎره ﻣﻮﺳﻲ ﭼﻪ رأي و ﻧﻈﺮي دارﻳﺪ و ﭼﻪ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟ ﮔﻮﻳﻲ ﻓﺮﻋﻮن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد
867
ﻛﻨﺪ ﻛﻪ او اﺟﺮاﻛﻨﻨﺪه اواﻣﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪ ﻗﺒﻞ )اﻧﺎ رﺑﻜﻢ اﻻﻋﻠﻲ( ﻣﻲﮔﻔﺖ. ih g f e d c b
»ﮔﻔﺘﻨﺪ« اﺷﺮاف ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن در ﭘﺎﺳﺦ وي» :اي ﻓﺮﻋﻮن! او و ﺑﺮادرش را ﺑﺎزدار« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﻮﺳﻲ و ﺑﺮادرش را ﺑﺎز دار و ﻣﺠﺎزات آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاز »و ﮔﺮدآورﻧﺪﮔﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﻔﺮﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﺮوﻫﻲ را در ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮان در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻔﺮﺳﺖ. n m l k j
»ﺗﺎ« آن ﮔﺮوه ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ »ﻫﺮ ﺳﺎﺣﺮ داﻧﺎﻳﻲ را« ﻛﻪ در ﻓﻦ ﺳﺤﺮ ﻣﻬﺎرت داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻦ ﺑﺴﻴﺎر داﻧﺎ و آﺷﻨﺎﺳﺖ »ﻧﺰد ﺗﻮ آورﻧﺪ« ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺤﺮ در آن زﻣﺎن ،رواج و روﻧﻖ ﺑﺴﻴﺎري داﺷﺖ. z y x w v u t s r q p o
»و ﺳﺎﺣﺮان ﻧﺰد ﻓﺮﻋﻮن آﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﻋﻮن ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎد و آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺣﺮان را ﺟﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﺰد ﻓﺮﻋﻮن آوردﻧﺪ »و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ را ﻣﺰدي ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﮔﺮ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮﻳﻢ« ﺳﺎﺣﺮان از ﻓﺮﻋﻮن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺳﺤﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﭘﺎداﺷﻲ درﺧﻮر و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻘﺮر دارد. { | } ~ ¡
ﻓﺮﻋﻮن در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن »ﮔﻔﺖ :آري! و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻘﺮﺑﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ اﮔﺮ ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮﻳﺪ ،ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻋﻼوه آن ،ﻧﺰد ﻣﻦﻣﻘﺎم و ﻗﺮﺑﻲ وﻳﮋه ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :او ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﻨﺼﺐ و ﻣﻘﺎم را داد.
868
¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢
»ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﻮﺳﻲ! اول ﺗﻮ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻲ« ﻋﺼﺎﻳﺖ را »ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ: اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮﺑﺖ ﺑﺎ ﺗﻮ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻋﺘﻤﺎدﺑﻪﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ را در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوز ﻣﻴﺪان ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ آﺧﺮ از آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ. ® ¯»º¹¸¶µ´ ³²±°
ﻣﻮﺳﻲ در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن »ﮔﻔﺖ :ﺷﻤﺎ ﺑﻴﻔﮕﻨﻴﺪ« ﻣﻮﺳﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ داد ﺗﺎ آﻧﺎن ﺷﺮوع ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد ،ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاﻧﺪ ،ﺗﺮس و واﻫﻤﻪاي ﻧﺪارد زﻳﺮا ﻣﻮﺳﻲ ﻳﻘﻴﻦ ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﻌﺠﺰه ﻏﺎﻟﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺣﻜﻤﺖ درﻣﻘﺪم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺳﺎﺣﺮان اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻛﺎر آﻧﻬﺎ را ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و در آن ﺧﻮب ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺰكﻛﺮده آﻧﻬﺎ ﻓﺎرغ ﺷﻮﻧﺪ ،آنﮔﺎه ﺣﻖ آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ در ﻣﻴﺎن آﻳﺪ ،ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ،اﺛﺮ آن در ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد »ﭘﺲ ﭼﻮن اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ« ﺳﺎﺣﺮان رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎي ﺧﻮد را »دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺤﺮ ﺑﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺰكﻛﺮده و آراﻳﺶداده ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﺧﻴﺎﻟﻲاي ﻛﻪ ﺟﺎدوﮔﺮان ،ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزان و ﻓﻦآوران ﻋﺮﺻﻪ ﺗﺮدﺳﺘﻲ و ﺣﻘﻪﺑﺎزي در دﻳﮕﺮان ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ ،ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺮدم را از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ادراﻛﻲ درﺳﺖ و واﻗﻌﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻓﺮوﺑﺴﺘﻨﺪ »و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻫﻮل و ﻫﺮاس اﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ« ﺗﺮس و ﻫﺮاس ﺳﺨﺘﻲ در دﻟﻬﺎي ﻣﺮدم اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ »و ﺳﺤﺮي ﺑﺰرگ در ﻣﻴﺎن آوردﻧﺪ« در ﭼﺸﻤﻬﺎي ﺑﻴﻨﻨﺪﮔﺎن و ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺤﺮﺷﺎن در واﻗﻊ اﻣﺮ ،ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻧﻮﻋﻲ از ﺳﺤﺮﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻴﺎلاﻓﮕﻨﻲ و ﺗﺮدﺳﺘﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ ١.در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮان ﻓﺮﻋﻮن در زﻳﺮ ﻃﻨﺎﺑﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﺎده «زﺋﺒﻖ« را ﺟﺎﺳﺎزي ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن آن ﻣﺎده ﺑﺮاﺛﺮ ﻧﻴﺮوي ﺣﺮارت ﺑﻪ ﺗﻤﺪد آﻏﺎز ﻛﺮد ،ﻃﻨﺎﺑﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ وﺟﻨﺐوﺟﻮش در آﻣﺪ. 1وﻟﻲ ﻧﻮﻋﻲ از ﺳﺤﺮ ،داراي ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﺳﺖ .ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ) ﺑﻘﺮه. ( 102/
869
¼ ½ ¾ ¿ ÉÈ Ç Æ Å Ä ÃÂ Á À
»و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺼﺎي ﺧﻮد را ﺑﻴﻔﮕﻦ! ﭘﺲ« ﻋﺼﺎﻳﺶ را اﻧﺪاﺧﺖ و اژدﻫﺎ ﺷﺪ و »آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ دروغ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« از رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎ »ﻓﺮوﺑﻠﻌﻴﺪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را دروغ ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا آن ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎ در واﻗﻊ داراي ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزي و ﺧﻴﺎلاﻓﻜﻨﻲاي ﺑﻲاﺳﺎس و دروﻏﻴﻦ ﺑﻮد و ﺑﺲ. Ð Ï Î Í Ì Ë Ê
»ﭘﺲ ﺣﻖ واﻗﻊ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﻮد ،آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ ﮔﺸﺖ »و آﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از ﺳﺤﺮ »ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻄﻼن ﺳﺤﺮﺷﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ. Õ Ô Ó Ò Ñ
»ﭘﺲ ﻣﻐﻠﻮب ﺷﺪﻧﺪ« ﻓﺮﻋﻮن و ﭘﻴﺮواﻧﺶ و ﺳﺎﺣﺮان »در آﻧﺠﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﺻﺤﻨﻪاي ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و »ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ« از آن ﺻﺤﻨﻪ و ﻣﻴﺪان »ﺧﻮار ﺷﺪه« و ﺧﺮد و ذﻟﻴﻞ و ﺷﻜﺴﺖﺧﻮرده ،ﺑﺎ ﻛﺎرﻫﺎ و ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺘﻪ. Ù Ø × Ö
»و ﺳﺎﺣﺮان« ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر »ﺑﻪ ﺳﺠﺪه در اﻓﺘﺎدﻧﺪ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ از آﻧﭽﻪ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺳﺨﺖ ﺗﻜﺎن ﺧﻮرده و ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎﺟﺮا ﭘﻲ ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه دراﻓﺘﺎدﻧﺪ. I H G F E D C B A
»ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﺳﺎﺣﺮان »ﺑﻪ ﭘﺮودﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون« آﻧﻬﺎ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻣﻮﺳﻲ ﺳﺤﺮ ﻧﻴﺴﺖ و اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰه وي ﺳﺎﺧﺖ دﺳﺖ ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺟﻬﺎﻧﻴﺎن؛ ﭘﺮوردﮔﺎر
870
ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ﺗﺎ ﮔﻤﺎﻧﻪزﻧﺎﻧﻲ از ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن در اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﻧﻴﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺠﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ. ]\[ Z Y X W V U T S RQ P O NMLK J ^_` h gfedcba
»ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺖ :آﻳﺎ ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه دﻫﻢ ،ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آوردﻳﺪ؟« اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ،ﻧﺎﺷﻲ از ﺳﻮء اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺳﺒﻜﻲ ﺧﺮد ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻮد زﻳﺮا او از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻏﻔﻠﺖ ﻳﺎ ﺗﻐﺎﻓﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ ﺣﻖ ،ﺑﻪ اﺟﺎزه ﻛﺴﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻧﻴﺴﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺠﺎت اﻧﺴﺎن، در ﮔﺮو اﻳﻦ اﻳﻤﺎن و ﻧﺎﺑﻮدي وي در ﺗﺮك آن اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﻧﺠﺎت و ﻓﺮار از ورﻃﻪ ﻫﻼك ،ﺑﻪ اذن ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ؟ اﻣﺎ ﻓﺮﻋﻮن ﻛﻪ ﻏﺮق ﺧﻮدﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﻮد ،ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ اداﻣﻪ داد» :ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ ﻣﻜﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺎﺣﺮان ﺑﻪ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ ﻣﻮﺳﻲ ـ ﺑﺮاﺳﺎس ﻗﺮار و ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻛﻪ از ﻗﺒﻞ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ داﺷﺘﻪاﻳﺪ ـ درﺷﻬﺮ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻪاﻳﺪ »ﺗﺎ از آن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺷﻬﺮ ﻣﺼﺮ »اﻫﻞ آن را« از ﻗﺒﻄﻴﺎن »ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻴﺪ« و ﺧﻮد ﺑﺮ آن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در آن ﺣﺎﻛﻢ ﮔﺮدﻳﺪ .ﻣﻌﻨﺎي) :ﻓﻲاﻟﻤﺪﻳﻨﻪ( اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﻮﻃﺌﻪ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ و ﺗﺪارك دﻳﺪﻳﺪ ﻛﻪ در ﺷﻬﺮ ﺑﻮدﻳﺪ ،ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ ﺟﻬﺖ ﻣﺒﺎرزه ﺑﻴﺮون آﻳﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ زودي ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ« ﻛﻪ: »اﻟﺒﺘﻪ دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺧﻼف ﻳﻚدﻳﮕﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺎي راﺳﺖ و دﺳﺖ ﭼﭗ ،ﻳﺎ ﭘﺎي ﭼﭗ و دﺳﺖ راﺳﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ را »ﻣﻲﺑﺮم ،آنﮔﺎه ﻫﻤﮕﻲﺗﺎن را« ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ »ﺑﻪ دار ﻣﻲآوﻳﺰم« ﺑﺮ ﺗﻨﻪﻫﺎي درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ. n m l k j i
»ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﺳﺎﺣﺮان؛ ﻫﺮﭼﻪ ﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻜﻦ ،ﻣﺎ از ﻣﺮگ ﻫﻴﭻ ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﺪارﻳﻢ زﻳﺮا »ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮورﮔﺎرﻣﺎن ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺸﺖ« و ﺑﻪ او روي ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد و ﻳﻘﻴﻦ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪزودي
871
ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮ را در ﻗﺒﺎل اﻳﻦ ﻋﻤﻠﺖ ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﺑﺎ ﻣﺎ ـ ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در راه وي ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﺮﻳﺪهاﻳﻢ ـ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ رﻓﺘﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد. ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﺳﺎﺣﺮان را ﺑﻪ ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ ﻫﺸﺪار داد ،اﻳﺸﺎن او را ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ در آﺧﺮت ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ. `_~}|{zyxwvu tsrq p o
»و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻋﻴﺐ و اﻳﺮاد ﻧﻤﻲﮔﻴﺮي« و ﻣﺎ را ﻛﻴﻨﻪﺗﻮزاﻧﻪ ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ »ﺟﺰ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﺑﺮاﻳﻤﺎن آﻣﺪ ـ اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ« ﺑﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ اﻳﻤﺎن آوردن ،ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺷﺮﻓﻲ ﺑﺰرگ و ﺧﻴﺮي ﻛﺎﻣﻞ اﺳﺖ و آراﺳﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮف ﺑﺰرگ و اﻳﻦ ﺧﻴﺮ و ﻛﻤﺎل ،ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ درود و ﺷﺎدﺑﺎش و ﺗﺤﺴﻴﻦ اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﻋﻴﺐ و اﻧﻜﺎر و اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮي. آنﮔﺎه ﺳﺎﺣﺮان ،ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﻓﺮﻋﻮن را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ روي ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺟﻨﺎب ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ آوردﻧﺪ ،ﺗﺤﻔﻪ ﻧﻴﺎز ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﭙﺮدن ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ: »ﭘﺮوﮔﺎرا! ﺑﺮ ﻣﺎ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻓﺮو رﻳﺰ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎن ﺑﺎرﺷﻲ از ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﺮورﻳﺰ ﻛﻪ رﻳﺰش ﻗﻄﺮات ﻧﻮراﻧﻲ و اﻃﻤﻴﻨﺎنﺑﺨﺶ آن ،ﻛﺎﻣﻼ ﻏﺮﻗﻤﺎن ﮔﺮداﻧﺪ .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻠﻴﻎﺗﺮﻳﻦ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﺻﺒﺮ را درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا اوﻻ ﺑﺮ ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن در ﺷﺮف ﻓﺮودآﻣﺪن ﺑﻮد ،آﻣﺎدﮔﻲ ﻋﺎم و ﺗﺎم داﺷﺘﻨﺪ و ﺧﻮد اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ،ﻧﺸﺎﻧﻪ روﺷﻦ اﻳﻦ آﻣﺎدﮔﻲ اﺳﺖ و ﺛﺎﻧﻴﺎ ﻫﺪفﺷﺎن از اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺪاري در راه ﺣﻖ و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪﻣﻲ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻣﺼﻤﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ،ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﺒﻨﺪﻧﺪ ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ »و ارواﺣﻤﺎن را در ﺣﺎﻟﻲ ﻗﺒﺾ ﻛﻦ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ« ﻧﻪ ﺗﺤﺮﻳﻒﮔﺮ وﺗﻘﻠﺐﮔﺮ ،ﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﻧﻪ ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن ،ﻳﺎ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ﻣﺮدم از راه راﺳﺘﻲ. از ﺳﺪي رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ» :ﻓﺮﻋﻮن ﻫﻤﻪ آن ﺳﺎﺣﺮان را ﻛﺸﺖ و ﻗﻄﻌﻪﻗﻄﻌﻪﺷﺎن ﻛﺮد« .اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :آﻧﻬﺎ در آﻏﺎز روز ﺳﺎﺣﺮاﻧﻲ ﻓﺮﻳﺒﮕﺮ و در آﺧﺮ آن ،ﺷﻬﺪاﻳﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰه روح ﭘﺎكﭘﻴﻜﺮ ﺑﻮدﻧﺪ«. 872
p o nm l k j i h g f e d c b a w vu t s r q
»و اﺷﺮاف از ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ ﻣﻮﺳﻲ و ﻗﻮﻣﺶ را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﺗﺎ در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ﻛﻨﻨﺪ؟« ﺑﺎ اﻓﮕﻨﺪن ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ ،ﺑﺮﻫﻢزدن وﺣﺪت و ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن دﻳﻨﻲ ﻛﻪﻣﺮدم اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮ آن ﻗﺮار دارﻧﺪ؟ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺑﺮاﻧﺪازي ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻃﺎﻏﻮت ،از ﻧﻈﺮ ﻃﺎﻏﻮﺗﻴﺎن ،ﻓﺴﺎداﻓﮕﻨﻲ در زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد »و« آﻳﺎ ﻣﻮﺳﻲ را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﺗﺎ »ﺗﻮ را رﻫﺎ ﻛﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ازﻋﺒﺎدﺗﺖ ﺑﺮاﺋﺖ ﺟﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺸﺖ ﮔﺮدن ﻧﻨﻬﺪ »و« ﻫﻤﭽﻨﺎن ،ﻋﺒﺎدت »ﻣﻌﺒﻮداﻧﺖ را« رﻫﺎﻛﻨﺪ؟ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻓﺮﻋﻮن ﺑﺘﺎﻧﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻗﺮﺑﺖ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :ﻓﺮﻋﻮن ﺧﻮد، ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ »ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺖ :ﺑﻪ زودي ﭘﺴﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ و دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن را زﻧﺪه ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮزﻧﺪان ذﻛﻮر ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ و ﻓﺮزﻧﺪان اﻧﺎﺛﺸﺎن را ﺑﺮاي ﺧﺪﻣﺘﻜﺎري و ﻛﻨﻴﺰي ،زﻧﺪه ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارﻳﻢ. اﻳﻦ دوﻣﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎن از ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺑﻮد؛ زﻳﺮا او ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺰ ـ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﻴﺸﮕﻮﻳﻲ ﻣﻨﺠﻤﺎن ـ ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده ﺑﻮد ،اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ،ﺧﻼف ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي وي ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ،ﻣﻮﺳﻲ در درون ﻛﺎﺧﺶ ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺖ »و ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻄﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺮﺗﺮﻳﻢ و ﺑﺎ ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒﻪ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﺮ آﻧﺎن دﺳﺖ ﺑﺎﻻ را دارﻳﻢ ﭘﺲ آﻧﺎن ﻣﻘﻬﻮر و ﻣﺤﻜﻮم ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ .وﻟﻲ ﻓﺮﻋﻮن از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮاي وي وﭘﻴﺮواﻧﺶ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻛﺮده ﺑﻮد ،ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮد و ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺷﻮﻣﻲ در اﻧﺘﻈﺎر وي اﺳﺖ!. ¨§¦¥¤£¢¡~}|{zyx © « ª
»ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ« آن ﮔﺎه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ وﺣﺸﺖ اﻓﺘﺎدﻧﺪ »از ﺧﺪا ﻣﺪد ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻴﺪ و ﺻﺒﺮ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺤﻨﺖ »ﭼﺮاﻛﻪ زﻣﻴﻦ از آن
873
ﺧﺪاوﻧﺪاﺳﺖ ،آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث ﻣﻲدﻫﺪ« اﻳﻦ وﻋﺪهاي ازﺳﻮي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ،ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮم وي اﺳﺖ .ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﺑﺸﺎرت داد ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ» :و ﻋﺎﻗﺒﺖ از آن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻧﻴﻚ وﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺳﺘﻮده و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ،از آن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎر ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻦ و ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ .ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ :آﺧﺮ آن اﺳﺖ. ¬ ® ¯ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸¶ µ ´ ³ ² ± ° ¿ Å Ä Ã Â Á À
ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻏﺮوﻟﻨﺪﻛﻨﺎن از روي ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ« ايﻣﻮﺳﻲ! »ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﻲ« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ »ﻣﻮرد آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪت ،ﻓﺮزﻧﺪان ذﻛﻮر ﻣﺎ را ﻣﻲﻛﺸﺖ »و ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪي« ﺑﻪﻋﻨﻮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ،ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ زﻳﺮا ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ ﻓﺮزﻧﺪان ذﻛﻮرﻣﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﻨﺪ. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺗﻮ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎﻳﻲ ،ﻣﻮرد اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ؛ ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﺮﻓﺘﻨﻤﺎن از ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن در اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻗﻪ ﺑﺪون ﻣﺰد و ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ آﻣﺪي ،ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اذﻳﺖ و آزار ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ؛ ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن در ﻣﻮرد ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪان و ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎﻳﻤﺎن دارﻳﻢ» .ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن دﺷﻤﻨﺘﺎن را ﻫﻼك ﻛﻨﺪ و ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﺗﺼﺮﻳﺤﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻗﺒﻼ ﺑﻪﻃﻮر رﻣﺰﮔﻮﻧﻪ و ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻛﺮده ﺑﻮد ،آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ) :زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪاﺳﺖ، آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث ﻣﻲدﻫﺪ» .«128» (...آنﮔﺎه ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻲورزﻳﺪ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد رﺿﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ.
874
Ð ÏÎ Í Ì Ë Ê É È Ç Æ
»و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺎ آل ﻓﺮﻋﻮن را« ﻣﺮاد از آل ﻓﺮﻋﻮن در اﻳﻨﺠﺎ ،ﻗﻮم وي اﺳﺖ »ﺑﻪ ﻗﺤﻄﻲﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲﻫﺎ و ﻗﺤﻄﻲﻫﺎي ﭘﻴﺎﭘﻲ و ﻣﺼﻴﺒﺖﺑﺎر »و ﺑﻪ ﻧﻘﺼﺎن ﻣﻴﻮهﻫﺎ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﻓﺮود آﻣﺪن ﺑﺎران و ﺑﺴﻴﺎري آﻓﺎت و ﺑﻠﻴﺎت »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺮت ﮔﻴﺮﻧﺪ« و ﭘﻨﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﺮدم در ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ، ﻧﺮﻣﺪلﺗﺮ و ﻓﺮوﺗﻦﺗﺮ اﻧﺪ. R Q P ON M L K J I H GF E D C B A Y X W V U T S
»ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﺴﻨﻪاي ﺑﻪ آﻧﺎن روي ﻣﻲآورد« ﻣﺮاد از ﺣﺴﻨﻪ ؛ ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﻌﻤﺖ و ارزاﻧﻲ ﻧﺮخﻫﺎﺳﺖ »ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺳﺰاوار اﻳﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺑﺮ اﺳﺎس ﻟﻴﺎﻗﺖ و اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آوردهاﻳﻢ و اﻳﻦ از ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﺎﺳﺖ »و اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺎﺧﻮﺷﻲاي ﻣﻲرﺳﻴﺪ« ﭼﻮن ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ و ﻗﺤﻄﻲ و ﺑﺴﻴﺎري اﻣﺮاض و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﺑﻠﻴﺎت »ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎن او ﺷﮕﻮن ﺑﺪ ﻣﻲزدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻦ ﻫﻤﻪ از ﺷﻮﻣﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ! »آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﮕﻮن ﺑﺪ آﻧﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺒﺐ و ﻣﻨﺸﺄ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ و ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻗﺤﻄﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲرﺳﺪ، ﻫﻤﻪ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ،ﻧﻪ از ﻧﺰد ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ .اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻪﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮه اﻋﺘﻘﺎد و ﻓﻬﻢ ﺧﻮدﺷﺎن ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ؛ از ﺧﻴﺮ وﺷﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل و ﺣﻜﻤﺖ و ﻣﺸﻴﺖ وي ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ «ﻃﺎﺋﺮ« ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺎل و ﺷﮕﻮن ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪ و اﻳﻦ از ﺑﺎب «ﻣﺸﺎﻛﻠﻪ« ١اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﺮاد از آن ،اﺛﺒﺎت اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻓﺎل و ﺷﮕﻮن ﻧﻴﺴﺖ» .وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ از روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ ،ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ را ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ. 1ﻣﺸﺎﻛﻠﻪ :ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻫﻢﺷﻜﻞ ﮔﻮﻳﻲ؛ ﻋﺒﺎرت از :اﺗﺤﺎد در ﻟﻔﻆ و اﺧﺘﻼف در ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ .
875
f ed c b a ` _ ^ ] \ [ Z
»و ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن ،اي ﻣﻮﺳﻲ! »ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﮕﺮﻓﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎوري ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺎ را ﺳﺤﺮ ﻛﻨﻲ ،ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ« ﻋﻨﺎد و اﺻﺮار ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﻓﺴﺎد ،ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﺟﺎن و رواﻧﺸﺎن درﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺠﺰه و ﺳﺤﺮ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﮔﺮ ﺑﺴﺎن ﺳﺎﺣﺮان ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺤﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺷﮕﺮﻓﻲ ﻣﻲآورﻧﺪ؛ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺎوري ﺗﺎ ﻣﺎ را از اﻳﻦ راه و روشﻣﺎن ﺑﺮﮔﺮداﻧﻲ ،ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻣﻮﺳﻲ را ﻛﺎﻣﻼ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺧﻮد ﻣﺄﻳﻮس ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ دﻳﮕﺮ دﻋﻮت ﺣﻖ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻧﻜﻨﺪ. sr q p o n m l k j i h g t
»ﭘﺲ ﺑﺮآﻧﺎن ﻃﻮﻓﺎن را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻃﻮﻓﺎن :ﺳﻴﻠﻲ ﺳﺨﺖ و ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﻏﺮق و ﻣﻨﺎزل و درﺧﺘﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از ﻃﻮﻓﺎن؛ ﻣﺮگ اﺳﺖ »و ﻣﻠﺦ« را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺨﻮرد و ﻓﻮج ﻣﻠﺦ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد »و ﻗﻤﻞ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﭙﺶ و ﻛﻨﻪرﻳﺰ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ» :ﻗﻤﻞ« ،ﻣﻠﺦ ﻛﻮﭼﻚ )ﻣﻠﺦﭘﻴﺎده( اﺳﺖ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﭙﺮد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻛﻚ اﺳﺖ »و ﻏﻮﻛﻬﺎ« راﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ .ﻏﻮك )ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ( :ﺣﻴﻮان ﻣﻌﺮوﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آب زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺧﻮن را« ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ .رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رود ﻧﻴﻞ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮن ﺳﻴﻼن ﻛﺮد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از آن ،ﺧﻮنﺑﻴﻨﻲ اﺳﺖ .آري! اﻳﻨﻬﺎ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ »ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻔﺼﻞ« ﻳﻌﻨﻲ :روﺷﻦ و آﺷﻜﺎر »و ﺑﺎز ﻫﻢ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻌﺪ از ﻓﺮود آوردن اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ،ﺑﺎز ﻫﻢ از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ »و ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺠﺮم ﺑﻮدﻧﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و از ﺑﺎﻃﻞ دﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ.
876
f e d c b a` _ ~ } | { z y x w v u l k j i h g
»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ« ﺑﺎ آﻓﺎت و ﺑﻠﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﻋﺬاب در اﻳﻨﺠﺎ ،ﻃﺎﻋﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ در ﻳﻚ روز ﻫﺰاران ﺗﻦ از ﻗﺒﻄﻴﺎن را ﺑﻪﻛﺎم ﺧﻮد ﻛﺸﻴﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﻮﺳﻲ! ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﻪ آن ﻋﻬﺪي ﻛﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ دارد ،ﺑﺮايﻣﺎ ﺑﺨﻮان« ﻳﻌﻨﻲ :او را ﺑﻪ آن اﺳﻤﺎء و ادﻋﻴﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﻳﺎ ﺑﻪآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺨﻮان .ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ درﺣﺎﻟﻲ دﻋﺎ ﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺰد ﺧﻮد داري ،ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﮔﺮدي »اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﺬاب را از ﻣﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻲ ،ﺣﺘﻤﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺒﻮﺗﺖ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ »و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ« ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس ﺑﺮوﻧﺪ. x w v u t s r q p o n m
»و ﭼﻮن ﻋﺬاب را ـ ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺪان رﺳﻨﺪهاﻧﺪ ـ از آﻧﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺗﺎﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻼكﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻏﺮق ﻣﻘﺮر ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ »ﺑﻨﺎﮔﺎه ﻋﻬﺪ ﻣﻲﺷﻜﺴﺘﻨﺪ« و آن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ داده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﻲﻣﺤﺎﺑﺎ ﭘﺸﺖﭘﺎ ﻣﻲزدﻧﺪ ،ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﺪان ﻣﺘﻌﻬﺪ ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ اﻣﺘﻨﺎع ورزﻳﺪﻧﺪ. ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y
»ﺳﺮاﻧﺠﺎم از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ ﻛﺮدﻧﺪ »و در درﻳﺎ ﻏﺮﻗﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ،ﺑﻪﺳﺒﺐ آنﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ ﻣﻲاﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ و از آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺷﮕﺮف ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ.
877
¦ § ¨ © ³ ²± ° ¯ ® ¬ « ª ´ Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½¼ » º ¹ ¸ ¶ µ Ç ÆÅ
»و ﺑﻪ آن ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻀﻌﺎف ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪن و ﺧﺪﻣﺘﻜﺎري ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ ،ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاري و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ »ﻣﺸﺎرق و ﻣﻐﺎرب ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ را ﻛﻪ در آن ﺑﺮﻛﺖ ﻧﻬﺎدﻳﻢ« و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﺑﻮد »ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث دادﻳﻢ« ﺑﺮﻛﺖ ﻧﻬﺎدن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ؛ ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﻴﻮهﻫﺎ وﻣﺤﺼﻮﻻت زراﻋﺘﻲ در آن ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺳﻮدﺑﺎرﺗﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ، ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰﺗﺮﻳﻦ و آﻣﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزي اﺳﺖ »و وﻋﺪهﻧﻴﻚ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آن وﻋﺪه ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻛﺎﻣﻞ ﺧﻮدﺗﺤﻘﻖ و اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ ،ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از¾½ ¼ »º ¹ ¸ ¶ µ﴿ :
¿ ) : ﴾Á Àﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اﺳﺘﻀﻌﺎف ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده و اﻳﺸﺎن را ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن ﻣﺮدم ﮔﺮداﻧﻴﻢ و اﻳﺸﺎن را وارث زﻣﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ( »اﻟﻘﺼﺺ» «5/ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن از ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ،ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا ﻧﻴﺰ ﺻﺒﺮ وﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮدﻧﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« از آﺑﺎدﻳﻬﺎ و ﻗﺼﺮﻫﺎ و ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪﻫﺎ »و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻲاﻓﺮاﺷﺘﻨﺪ« از ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ »وﻳﺮان ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ) :ﻳﻌﺮﺷﻮن( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي «ﻳﺒﻨﻮن« اﺳﺖ، ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﺧﻬﺎي اﺳﺘﻮاري را ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻛﺎﻣﻼ وﻳﺮان ﻛﺮدﻳﻢ .آري! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ را ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ داد ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ـ و اﻛﻨﻮن آن را ﺑﻪ ﻣﺎ داده اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ و آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻓﺮ ﭘﺲ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ اﻣﺮوز و ﻓﺮدا از آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آن را از ﭼﻨﮓ دﺷﻤﻦ ﺑﺎزﮔﻴﺮﻧﺪ.
878
R Q P O N M LK J I H G FE D C B A Z YX W V UT S
»و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را از درﻳﺎ ﮔﺬراﻧﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﺎن ﻗﺪرت و ﺗﻮان ﻋﺒﻮر از »درﻳﺎي ﺳﺮخ« را دادﻳﻢ ،آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺶ ﺑﻪ آن درﻳﺎ زد و آب درﻳﺎ از ﻫﻢ ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪ و اﻳﺸﺎن از آن ﻋﺒﻮر ﻛﺮدﻧﺪ »ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺘﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺠﺎورت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺘﺎن ﺧﻮد را ﻋﺒﺎدت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :آﻧﺎن از ﻗﺒﻴﻠﻪ »ﻟﺨﻢ« ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از :ﺗﻤﺜﺎﻟﻬﺎي ﮔﺎو .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :آن ﻗﻮم از ﻛﻨﻌﺎﻧﻴﺎن ﺑﻮدﻧﺪ» .ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ،ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺒﻮدي ﻗﺮار ده« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺑﺘﻲ ﻗﺮار ده ﻛﻪ آن را ﭘﺮﺳﺘﺶﻛﻨﻴﻢ ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻮم ﺑﺘﺎﻧﻲ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ »ﮔﻔﺖ :ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﺷﻤﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪﻛﻪ ﻧﺎداﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« زﻳﺮا ﺷﻤﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي روﺷﻨﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﻢ و داﻧﺎﻳﻲاي ﻣﻲداﺷﺖ ،ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻧﻬﺎ ،از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ وﺣﺸﺖ ﻣﻲﻛﺮد و ﺳﺨﺖ ﺗﻜﺎن ﻣﻲﺧﻮرد ،اﻣﺎ ﺷﻤﺎ در ﺟﻬﻞ و ﻋﻨﺎد و رﻧﮓﺑﻪرﻧﮓﺷﺪن ،ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻫﺴﺘﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه آن ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺠﺰات ،ﭼﻨﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺖ وﻗﻴﺤﺎﻧﻪاي را ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ. در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻳﺎران رﺳﻮلﺧﺪاص دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن درﺧﺘﻲ ﺑﻪﻧﺎم »ذاتاﻧﻮاط« را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﻼح ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آن ﻣﻲآوﻳﺰﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ذاتاﻧﻮاﻃﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﻬﺎ ذاتاﻧﻮاﻃﻲ دارﻧﺪ«! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮآﺷﻔﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻲ را ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻗﺮار ده ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ دارﻧﺪ!«. [ \ ] ^ _ ` e d c b a
آنﮔﺎه ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﻞ آﻧﺎن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧﻬﺎده ﮔﻔﺖ» :در ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ اﻳﻦﮔﺮوه« ﺑﺖ ﭘﺮﺳﺖ »در آﻧﻨﺪ« از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن »ﺑﺮ ﺑﺎد و ﻧﺎﺑﻮد اﺳﺖ« ﺗﺒﺎر :ﻧﺎﺑﻮدي و ﺗﺒﺎﻫﻲ اﺳﺖ »و آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ ـ و از ﺟﻤﻠﻪ
879
ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن ـ ﺑﺮ ﺑﺎد و ﺑﻲﺑﻨﻴﺎد اﺳﺖ ﭘﺲ اي ﻗﻮم ﺟﺎﻫﻞ ﻣﻦ! ﭼﺮا از ﺣﻖ دﻟﺘﻨﮓ ﺷﺪه و دﻧﺒﺎل اﻳﻦ ﻣﺰﺧﺮﻓﺎت ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ؟. o nm lk j ih g f
»ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »آﻳﺎ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻮﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺠﻮﻳﻢ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺰرﮔﻲ را از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﮔﺮاﻳﺸﺘﺎن ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد ،آﺧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻢ» :ﺑﺎ آنﻛﻪ او ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن« زﻣﺎﻧﺘﺎن »ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ؟« ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﻧﺎﺑﻮدﻛﺮدن دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن ،ﺟﺎﻧﺸﻴﻦﺳﺎﺧﺘﻨﺘﺎن در زﻣﻴﻦ ،ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺘﺎن از زﻳﺮ ﺑﺎر ﺧﻮاري و ﭘﺴﺘﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺮﺗﺮي و ﻋﺰت و ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺘﺎن ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ؟ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﻣﻌﺒﻮد ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮ وي ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟! ﻧﺴﻔﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ» :ﻳﻬﻮدياي ﺑﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﮔﻔﺖ: ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺗﺎن ـ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺣﺘﻲ آب وي ١ﺧﺸﻚ ﺷﻮد ـ ﺑﺎﻫﻢ اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻳﺪ! ﻋﻠﻲ در ﭘﺎﺳﺦ وي ﻓﺮﻣﻮد :ﺷﻤﺎ ﻫﻨﻮز آبﭘﺎﻫﺎﻳﺘﺎن ٢ﺧﺸﻚ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻴﺪ :ﺑﺘﻲ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺪا ﻗﺮارده!!«. {zyxwvutsrqp |} ~_ ` d c b a
»و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از دﺳﺖ ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ ،ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺳﺨﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﭘﺴﺮاﻧﺘﺎن را ﻣﻲﻛﺸﺘﻨﺪ و دﺧﺘﺮاﻧﺘﺎن را زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ« و ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﻲ ﺗﻌﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻋﺬاب ﻋﺎدت ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺘﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺎدت ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﺠﺎت از ﭼﻨﺎن 1ﻳﻌﻨﻲ :آب ﻏﺴﻞ وي ،ﻳﺎ آﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﺒﺮش ﭘﺎﺷﻴﺪﻳﺪ . 2ﺑﻌﺪ از ﺧﺮوج از درﻳﺎي ﺳﺮخ .
880
ﻋﺬاﺑﻲ ،ﺑﺎزﻫﻢ دﻳﮕﺮان را ﺑﺎ ﻣﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ؟ »و در اﻳﻦ« ﻧﺠﺎت دادﻧﺘﺎن اززﻳﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺬاﺑﻬﺎي ﺑﺰرگ »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ آن ﻧﻌﻤﺖ ،آزﻣﺎﻳﺶ و اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪآﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﻜﺮﮔﺰاري وي ﻗﻴﺎم ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ t s r qp o n m l k j i h g f e ~ } | { z y x w v u
»و ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻲ ،ﺳﻲ ﺷﺐ وﻋﺪه ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ« از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ و ﺗﺠﻠﻴﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﻮﺳﻲ ،ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺪت ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻮﻋﺪي ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﺟﺎت و ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ وي ﺑﻮد. ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮدن او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﺑﺮاي آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن و ﻳﻘﻴﻨﺶ ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪص در ﺷﺐ «اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج« ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد وﻧﻴﺰ ﺑﺮاي آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ وي ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺒﻨﺪد و ﺗﻮرات را ﺑﻪ وي ﺑﺴﭙﺎرد ﭘﺲ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه رﻓﺖ و آن ﻣﺪت را روزه ﮔﺮﻓﺖ »و آن ﻣﻴﻌﺎد را ﺑﺎ ده ﺷﺐ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﻣﻴﻌﺎد ﭘﺮوردﮔﺎرش در ﭼﻬﻞ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ وﻋﺪهﮔﺎه رﻓﺖ ،ﺑﺮ آن ﻣﻴﻌﺎد ،ده ﺷﺐ دﻳﮕﺮ اﻓﺰودﻳﻢ. ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻬﻞﺷﺐ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از :ﺗﻤﺎم ﻣﺎه ذياﻟﻘﻌﺪه و ده روز از ﻣﺎه ذياﻟﺤﺠﻪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻮﺳﻲ ﻣﻴﻘﺎت را در روز ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑﺎن ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﺎﻧﻴﺪ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ وي در اﻳﻦ روز ﺳﺨﻦﮔﻔﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻫﻤﻴﻦ روز ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،دﻳﻦ اﺳﻼم را ﺑﺮاي ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻪ اﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ lk﴿ :
» ﴾u t s r q p o n mﻣﺎﺋﺪه » .«3 /و ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻫﺎرون ﮔﻔﺖ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻋﺎزم ﻛﻮه ﻃﻮر ـ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﻣﻨﺎﺟﺎت ﺑﺎ ﭘﺮورﮔﺎرش ـ ﺑﻮد »در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻣﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻦ ﺑﺎش و در اﺻﻼح« ﺣﺎل ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »ﺑﻜﻮش« ﺑﺎ ﺣﺴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ،اداره اﻣﻮر آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ و رﺳﻴﺪﮔﻲ دﻟﺴﻮزاﻧﻪ ﺑﻪ اوﺿﺎع و اﺣﻮال آﻧﺎن »و از راه و روش ﻓﺴﺎدﮔﺮان ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :راه ﻋﺎﺻﻴﺎن را ﻧﺮو و ﻳﺎور ﺳﺘﻤﮕﺮان
881
ﻧﺒﺎش ﺑﻠﻜﻪ راه اﻫﻞ ﺻﻼح و اﺻﻼح را ﺑﭙﻴﻤﺎي .اﻳﻦ ﺳﺨﻦ؛ ﻧﺼﻴﺤﺖ ،ﺑﻴﺪارﺑﺎش و ﺗﺬﻛﺮي از ﺳﻮي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺑﺮادرش ﻫﺎرون ﺑﻮد و اﻻ ﻫﺎرون ﺧﻮد ،ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺰرگ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ. ¡ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ «ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ´ Æ Å Äà  Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶ µ Î ÍÌ Ë Ê É ÈÇ
»و ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ وﻋﺪهﮔﺎه ﻣﺎ آﻣﺪ« ﺑﺮاي ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺎ »و ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻼم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻲواﺳﻄﻪ و ﺑﺪون ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﻪ او ﺷﻨﻮاﻧﻴﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ: ﻣﻮﺳﻲ ﻛﻼم ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را از ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت ﺷﻨﻴﺪ و آن ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﻓﺘﻦ ﺑﺎ وي ﺑﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻧﻴﺰ ﻛﻼم ﺣﻖ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ »ﻋﺮضﻛﺮد :ﭘﺮورﮔﺎرا! ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﻨﺎ ﻛﻦ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﻨﮕﺮم« .ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﻛﻼم اﻟﻬﻲ را ﺷﻨﻴﺪ ،ﺑﻪ دﻳﺪن وي ﻧﻴﺰ ﻃﻤﻊ ﺑﺴﺖ و ﻣﺸﺘﺎق دﻳﺪارش ﮔﺮدﻳﺪ«» .ﻓﺮﻣﻮد« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮا ﻧﺨﻮاﻫﻲ دﻳﺪ« ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﺸﻢ ﻓﺎﻧﻲ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎي ﻓﺎﻧﻲ ﺑﻠﻜﻪ رؤﻳﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﺳﺮاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ و ﺟﺎوﻳﺪان اﺳﺖ. ﺗﻌﺒﻴﺮ ﴿®¯﴾ ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را در وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻃﺎﻟﺐ دﻳﺪن وي ﺷﺪ ،ﻧﺪﻳﺪ ،اﻣﺎ دﻳﺪن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﺧﺮت ﺑﻪ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻮاﺗﺮ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎن ﺗﻮاﺗﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻣﻄﻬﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻫﻢ ازاﻳﻦرو ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻔﺮﻣﻮد» :ﻟﻦ أري :ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ دﻳﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮم« ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﻣﻮد) :ﻟﻦ ﺗﺮاﻧﻲ :ﺗﻮ ﻣﺮا ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ(» .وﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﻮه ﺑﻨﮕﺮ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ ،ﻣﺮا ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻪ ﺗﻮ ﺗﻮان دﻳﺪن ﻣﺮا داري و ﻧﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺟﺮم ،ﺻﻼﺑﺖ و ﻗﻮت از ﺗﻮ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻛﻮه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ـ ﻟﺬا اﮔﺮ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻛﻮه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻢ ،ﻛﻮه ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻧﺸﺪ »ﻣﺮا ﺧﻮاﻫﻲ دﻳﺪ« وﻟﻲ اﮔﺮ ﻛﻮه از ﺑﺮداﺷﺖ ﺗﺠﻠﻲ رؤﻳﺖ ﻣﻦ ﻧﺎﺗﻮان ﮔﺸﺖ ،ﺑﺪانﻛﻪ ﺗﻮ از ﻛﻮه ﻧﺎﺗﻮانﺗﺮي .اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ
882
ﻣﻨﺰﻟﻪ اراﺋﻪ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻛﻮه اﺳﺖ» .ﭘﺲ ﭼﻮن ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﻪ ﻛﻮه ﺗﺠﻠﻲ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﻮه ﻇﻬﻮر ﻛﺮد .ﺗﺠﻠﻲ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ،ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪن آن اﺳﺖ »آن ﻛﻮه را رﻳﺰرﻳﺰ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺠﻠﻲ ذات ﺣﻖ ،آن ﻛﻮه را ﭘﺨﺶ و ﻣﺘﻼﺷﻲ ﻛﺮد ،ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﻛﻮه در ﻫﻢ ﻓﺮورﻳﺨﺖ و ﺑﻪزﻣﻴﻦ ﻫﻤﻮاري ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :آن ﻛﻮه؛ ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﻮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺮﻓﻮع اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻛﻮه در زﻣﻴﻦ ﻓﺮو رﻓﺖ«» .و ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻴﻬﻮش ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﺘﺎد« ﺻﻌﻘﺎ :ﻣﺄﺧﻮذ از ﺻﺎﻋﻘﻪ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :از ﻫﻮش رﻓﺖ و ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻓﺮواﻓﺘﺎد» .وﭼﻮن ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪ« از آن ﺑﻴﻬﻮﺷﻲ »ﮔﻔﺖ :ﺗﻮ ﻣﻨﺰﻫﻲ« ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ :اي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن! ﺗﻮرا ﺗﻨﺰﻳﻪ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ ،ﺑﻪ ﺗﻨﺰﻳﻬﻲ ﺗﻤﺎم »ﺑﻪ درﮔﺎﻫﺖ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدم« از ﺗﻜﺮار ﭼﻨﺎن درﺧﻮاﺳﺘﻲ در دﻧﻴﺎ »و ﻣﻦ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻢ« ﺑﻪ ﺗﻮ ،ﻗﺒﻞ از ﻗﻮم ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼﻟﺖ ﻣﻌﺘﺮﻓﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺣﺠﺎب ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻮر اﺳﺖ ،اﮔﺮ آن را ﺑﺮدارد ،اﻧﻮار روي وي ،ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻨﻈﺮش از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ،ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ«. O NM L K J I H G F E DC B A
»ﻓﺮﻣﻮد :اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎ و ﺑﻪ ﻛﻼم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺮﮔﺰﻳﺪم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ را از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم روزﮔﺎرت ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ و ﺷﻨﻮاﻧﻴﺪن ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ـ ﺑﻲ ﻫﻴﭻ واﺳﻄﻪاي ـ ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪم »ﭘﺲ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدهام ،ﺑﮕﻴﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺷﺮف ﺑﺰرگ و اﻳﻦ ﻓﺨﺮ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﺒﻮت و ﺣﻜﻤﺖ ،ﻳﺎ ﻛﻼم وﻣﻨﺎﺟﺎت را ﺑﮕﻴﺮ »و از ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺑﺎش« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻄﺎي ﺑﺰرگ و اﻳﻦ اﻛﺮام ﺳﺘﺮگ. ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P _ ` e d c b a
»و ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ در اﻟﻮاح از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻨﺪ »ﻣﻮﻋﻈﻪاي« ﻗﺮاردادﻳﻢ ،ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از آن ﭘﻨﺪ
883
و اﻧﺪرز ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ »و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻧﮕﺎﺷﺘﻴﻢ« از اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﮕﺮي و ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻧﻴﺎز دارد »ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻳﻢ :آن را ﺑﻪ ﻗﻮت ﺑﮕﻴﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :ايﻣﻮﺳﻲ! اﻟﻮاح را ،ﻳﺎ ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎ و روﺷﻨﮕﺮيﻫﺎي ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ را ،ﺑﺎ ﺟﺪﻳﺖ وﻧﺸﺎط ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ ،ﻋﻤﻞ ﻛﻦ .اﻟﻮاح :ﺑﻪﻗﻮل راﺟﺢ ،اﻟﻮاح ﺗﻮرات ﺑﻮد »و ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺖ دﺳﺘﻮر ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺗﻮرات اﺳﺖ ـ از ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﭘﺎداش آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ـ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺒﺮ و ﭘﺎﻳﺪاري در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﺠﺎوز دﻳﮕﺮان ،ﻋﻔﻮ وﮔﺬﺷﺖ ،ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﻧﻪ رﺧﺼﺖ ،اﻧﺠﺎم دادن اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ آن و ﺗﺮك اﻋﻤﺎل ﻣﻨﻬﻴﻪ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎ و اﺣﻜﺎم ﺗﻮرات ﺑﻮد .ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ،ﻣﻮﺳﻲ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﻮدش اﺣﻜﺎم ﺗﻮرات را ﺑﺎ ﻗﻮت و ﺷﺪﺗﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ را ﺑﺪان اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﮕﻴﺮد و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ »ﺑﻪزودي ﺳﺮاي ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻢ داد« ﺗﺎ از دﻳﺪن آن ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ: ﻣﺮاد ازﺳﺮاي ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن ،ﻣﻨﺎزل ﻛﻔﺎر از ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻓﺮﻋﻮﻧﻲ و ﻋﻤﺎﻟﻘﻪ اﺳﺖ. v u t s r q p o n m l k j i h g f fedcba`_~}|{zyxw k j i h g
»ﺑﻪ زودي ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ ﺑﻪﻧﺎﺣﻖ ﺗﻜﺒﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ ،از آﻳﺎت ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻓﻬﻢ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد ،ﻳﺎ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﻪ آن »ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ« زﻳﺮا ﺗﻜﺒﺮ ،ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ذات ﻣﻦ اﺳﺖ »ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪاي را ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ ،ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ« ﺑﺎ وﺟﻮد ﺑﺴﻴﺎري ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰهﻫﺎ و دﻻﻟﺖ روﺷﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﻖ »و اﮔﺮ راه راﺳﺘﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ، آن را در ﭘﻴﺶ ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ و اﮔﺮ راه ﮔﻤﺮاﻫﻲ را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ،آن را راه ﺧﻮد ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ،اﻳﻦ« ﺑﺎزداﺷﺘﻦ و روﻳﮕﺮدان ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺣﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖﺷﺎن ﺑﺎ ﺣﻖ »ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن آﻳﺎت ﻣﺎ را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ و از آن ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ« ﺑﻪ ﻏﻔﻠﺖ ﻋﻨﺎد و اﻋﺮاض ،ﻧﻪ ﻏﻔﻠﺖ ﺳﻬﻮ و ﺟﻬﻞ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ از اﻳﻤﺎن و
884
ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ،ﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ و روﻳﮕﺮداﻧﻲ از ﺣﻖ اﺻﺮار ورزﻳﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ رﻏﻢ آنﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺴﻴﺎري را ﻫﻢ دﻳﺪﻧﺪ. y x w v u t sr q p o n m l z
»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ و دﺑﺪار آﺧﺮت را« ﻳﻌﻨﻲ :روﺑﺮوﺷﺪن ﺑﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در آﺧﺮت ﺑﺪان وﻋﺪه داده ﺷﺪهاﻧﺪ »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ،اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺣﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﺑﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ از آن اﻣﻴﺪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺮده ﻣﻲﺷﺪ .ﺣﺒﻂ ﺷﺪن :ﺑﻲاﺛﺮ ﺷﺪن اﻋﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻮرت ﻇﺎﻫﺮ آﻧﻬﺎ ،ﺻﻮرت ﻃﺎﻋﺖ اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﺻﺪﻗﻪ و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ »آﻳﺎ ﺟﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺎر و ﻛﺮدارﺷﺎن ﺟﺰا ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺮآﻧﻬﺎ ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮده و ﺑﺮ ﻛﻴﻔﺮي ﻛﻪ ﺳﺰاوار آن ﺑﻮدهاﻧﺪ ،ﻧﻴﻔﺰوده اﺳﺖ. { | } ~ ¡ ¯ ® ¬ « ª © ¨ §¦ ¥ ¤ £ ¢ µ ´³ ² ±°
»و ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ ﭘﺲ از او« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ از رﻓﺘﻨﺶ ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر »از زﻳﻮرﻫﺎي ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ: از زﻳﻮرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺷﺐ ﮔﺮﻳﺰ ﺧﻮد ،از ﻣﺼﺮﻳﺎن ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ »ﻣﺠﺴﻤﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪاي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻤﺜﺎﻟﻲ از ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻲ روﺣﻲ »ﻛﻪ ﺻﺪاي ﮔﺎو داﺷﺖ« آنﮔﺎه اﻳﻦ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎوﭘﺮﺳﺘﻲ ﻋﺎدﺗﻲ از ﻋﺎدات ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻮد .ﺧﻮار :ﺻﺪاي ﮔﺎو اﺳﺖ ،ﭼﻮن ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮﻛﺸﺪ. رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد وﻋﺪه ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻲ ﺷﺐ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺮود و ﭘﺲ از آن ،از ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﺑﺮﮔﺮدد .اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﻛﻪ ده ﺷﺐ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮ آن ﻣﺪت ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ ،ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﺮ ﻗﺮار ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺎزﮔﺮدد .دراﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم »ﺳﺎﻣﺮي« ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ از وي ﺣﺮفﺷﻨﻮي داﺷﺘﻨﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ :ﺑﺎ ﺷﻤﺎ زﻳﻮراﺗﻲ از ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻋﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﻮد را در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﻴﺪ ﺑﻴﺎراﻳﻴﺪ و اﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎن او را ﻏﺮق ﻛﺮده ،آن زﻳﻮرات را ﻧﺰد ﻣﻦ آورﻳﺪ .ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ از وي اﻃﺎﻋﺖ 885
ﻛﺮده زﻳﻮرات را ﺑﻪ وي ﺳﭙﺮدﻧﺪ و او از آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺜﺎل ﮔﻮﺳﺎﻟﻪاي ﺳﺎﺧﺖ ،ﺳﭙﺲ ﻣﺸﺘﻲ از ﺧﺎﻛﻲ را ﻛﻪ از ﻧﻘﺶ ﺳﻢ اﺳﺐ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ،در آن اﻓﮕﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،آن ﺗﻤﺜﺎل آواز ﮔﺎو ﺑﺮداﺷﺖ» .آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪﻧﺪﻛﻪ آن ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ« ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﻣﻀﺮﺗﻲ از آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ »و ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪآﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ راه ﺧﻴﺮ ﺣﺴﻲ ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮياي دﻻﻟﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ او را ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم درﻳﺎﻫﺎ ﻣﺮﻛﺐ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﻠﻤﺎﺗﺶ را ﺑﻨﻮﻳﺴﻨﺪ ،ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎت وي ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن آﻳﺪ ،آب درﻳﺎﻫﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻢاوﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻠﻖ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدهاﺳﺖ؟ »آن« ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ »را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ «در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﺮ ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر.ﻳﺎ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ .و ﭼﻪ ﺳﺘﻤﻲ از ﺷﺮك ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ؟ ¶ ¸ Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ É ÈÇ
»و ﭼﻮن ﺳﺨﺖ ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ« از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ ﻧﺪاﻣﺖﺷﺎن ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻮﺳﻲ از ﻣﻴﻘﺎت ﺑﻮد »و دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﺎ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :درﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ،ﺑﻪ ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺒﺘﻼ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﮔﺮﭘﺮودﮔﺎر ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻢ ﻧﻜﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﺒﺨﺸﺎﻳﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ از زﻳﺎﻧﻜﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد« در دﻧﻴﺎ وآﺧﺮت. ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻳﺎد و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ و ﺗﻀﺮع ﻣﺨﻠﺼﺎﻧﻪ ،ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺧﻠﻮص دل ﺑﻪ وي اﻟﺘﺠﺎ ﻛﺮدﻧﺪ.
886
S R QP O N ML K J I H G F E D C B A d c b a `_ ^ ]\ [Z YXW V U T k j i h g f e
»و ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﺧﺸﻤﻨﺎك و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ« از ﻛﻮه ﻃﻮر.ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺗﺄﺳﻒ ،ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻓﺮاﺗﺮ و ﺳﺨﺖﺗﺮ از ﺧﺸﻢ اﺳﺖ »ﮔﻔﺖ :ﭘﺲ از ﻣﻦ، ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻮدﻳﺪ!« و در ﻏﻴﺎﺑﻢ ﭼﻪ ﺑﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻳﺪ! »آﻳﺎ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺷﺘﺎب ﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﻴﻌﺎد ﭼﻬﻞ روزهاي ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻣﻦ وﻋﺪه داده ﺑﻮد ،ﺷﺘﺎب ﻛﺮدﻳﺪ؟ ﭼﺮا ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪادﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻴﻌﺎد ﺑﻪﺳﺮ آﻳﺪ؟ و درﻏﻴﺎﺑﻢ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ زﺷﺖ و ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪﻳﺪ؟ ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :آﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻋﺬاب ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺷﺘﺎب ﻛﺮدﻳﺪ؟ »و اﻟﻮاح را اﻓﮕﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻮﺳﻲ ﭼﻮن ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ وارد ﺷﺪ و دﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ زاﻧﻮ زده و ﻣﻌﺘﻜﻒ ﻋﺒﺎدت آن ﻫﺴﺘﻨﺪ، از ﺷﺪت ﺧﺸﻢ و ﺗﺄﺳﻒ ،اﻟﻮاح را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻓﮕﻨﺪ .اﻳﻦ ﻗﻮلﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ـ از ﺳﻠﻒ و ﺧﻠﻒ ـ اﺳﺖ .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﻮاح ﺗﻮرات از زﻣﺮد ،ﻳﺎ ازﻳﺎﻗﻮت ﺑﻮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ؛ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻨﻨﺪه ﭼﻮن ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻌﺪ از او ﮔﻤﺮاه ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺧﺒﺮ اﻟﻮاح را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﻴﻔﮕﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻳﻨﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ دﻳﺪ، اﻟﻮاح را ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﻓﮕﻨﺪ«» .و ﺳﺮ ﺑﺮادرش را ﮔﺮﻓﺖ و او را ﺑﻪﻃﺮف ﺧﻮد ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ« ﻣﻮﺳﻲ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺑﺮادرش ﻫﺎرون ،ﺟﻠﻮ اﻳﻦ ﻓﺘﻨﻪ ﺳﺎﻣﺮي را ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و رﺳﻢ ﺑﺎﻃﻞ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪاده ،ﺳﺮ وي را ﮔﺮﻓﺖ و او را ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ »ﻫﺎرون ﮔﻔﺖ :اي ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎدرم! اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺮا ﺿﻌﻴﻒ ﺷﻤﺮدﻧﺪ و ﭼﻴﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻜﺸﻨﺪ« ﭘﺲ ﺗﻮان آن را ﻧﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺤﺮاف و ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻢ .دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﻫﺎرون ﮔﻔﺖ :اي ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎدرم! و ﻧﮕﻔﺖ :اي ﺑﺮادرم! اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﺟﻤﻠﻪ، ﺟﻤﻠﻪاي ﻣﻬﺮاﻧﮕﻴﺰ و ﻋﺎﻃﻔﻪﺑﺎري ﺑﻮد وﮔﺮﻧﻪ ،ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون دو ﺑﺮادر اﻋﻴﺎﻧﻲ )ﭘﺪري و ﻣﺎدري( ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ .دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﻛﻪ ﻣﺎدرﺷﺎن ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ـ زﻧﻲ ﻣﺆﻣﻨﻪ ﺑﻮد »ﭘﺲ ﻣﺮا دﺷﻤﻦ ﺷﺎد ﻧﻜﻦ« ﺑﺎ ﻣﺆاﺧﺬه و اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﻦ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن آرزوي ﻗﻠﺒﻲ 887
ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ »و ﻣﺮا در ﺷﻤﺎر ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻗﺮار ﻧﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ ﺷﺪﻧﺖ ﺑﺮ ﻣﻦ ،ﻣﺮا در ﺷﻤﺎر ﻗﻮمﺳﺘﻤﮕﺮ ،ﻳﻌﻨﻲ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺖ ﻗﺮار ﻧﺪه ،آﺧﺮ ﻣﻦ ﺑﺴﺎن آﻧﺎن ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ زﺷﺖ ﻧﮕﺮدﻳﺪهام .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻧﺒﺎش ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ از آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻢ. x wv u ts r q p o n m l
ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاﺋﺖ ﻫﺎرون ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪ »ﮔﻔﺖ :ﭘﺮودﮔﺎرا! ﻣﻦ و ﺑﺮادرم را ﺑﻴﺎﻣﺮز« ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ دﻋﺎ ،ﺑﻴﻢ ﺷﻤﺎﺗﺖ و دﺷﻤﻦﻛﺎﻣﻲ را از ﺳﺎﺣﺖ ﺑﺮادرش ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد ،ﮔﻮﻳﻲ او ﻧﺤﻮه رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﺎ ﺑﺮادرش را ﺑﻪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﮔﺮﻓﺖ وﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ رﻓﺘﺎري اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ وي ،ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻋﻮض ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﻗﺼﻮري ﻛﻪ از او در ﺣﻖ ﺑﺮادرش ﺳﺮزد ،ﺑﺮاﻳﺶ از ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻋﻼوه آن ،از ﭘﺮوردﮔﺎرش ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻤﻨﺎ ﻛﺮد» :و ﻣﺎ را در ﭘﻨﺎه رﺣﻤﺖ ﺧﻮد درآور ،ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻬﺮﺑﺎنﺗﺮﻳﻦ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﺎﻧﻲ« ﭘﺲ ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ در دﻧﻴﺎ وﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮﻳﺶ در آﺧﺮت را از ﻣﺎ درﻳﻎ ﻧﻜﻦ. h g f ed c b a ` _ ~ } | { z y i
»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ »ﺑﻪ زودي ﺧﺸﻤﻲ ازﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ« و ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺸﻢ ،ﻫﻤﺎن ﻛﻴﻔﺮ ﻛﺸﺘﻦ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ ١زﻳﺮا ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻦ ﻳﻚدﻳﮕﺮ؛ از ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد »و« ﺑﻪ زودي ﺑﻪ آﻧﺎن »ذﻟﺘﻲ در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ« ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ .اﻳﻦ ذﻟﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد »و ﻣﺎ اﻓﺘﺮاﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺟﺰاﻣﻲدﻫﻴﻢ« و از آن ﺟﻤﻠﻪ ،اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ 1ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺳﻮره ) ﺑﻘﺮه. ( 54/
888
را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺗﻤﺜﺎل ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ روآوردﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮدﺷﺎن ﻧﺒﻮد .ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻓﺘﺮا و دروغ ﺑﻨﺪد ،ﺑﻪزودي در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﺮ او ﺧﺸﻢ و ﺧﻮارياي از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻮاﻫﺪرﺳﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻪ آن ﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﺎن رﺳﻴﺪ. ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻫﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺑﺪﻋﺘﻲ ذﻟﻴﻞ اﺳﺖ. x w v u t s r q p o n m l k j
»وﻟﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺳﻴﺌﺎت ﺷﺪﻧﺪ« ﻫﺮ ﺳﻴﺌﻪاي؛ اﻋﻢ از ﻛﻔﺮ و ﻣﻌﺎﺻﻲ »ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« ﺑﺎ ﺧﻠﻮص ﻧﻴﺖ و از ﺻﺪق دل »ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻌﺪ از آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از آن ﺗﻮﺑﻪ ،ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ارﺗﻜﺎب آن ﺳﻴﺌﻪ »آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﻟﺬا ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺳﻴﺎﻫﺸﺎن را ﻣﺤﻮ ﻛﺮده و ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻋﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺎه ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻋﻔﻮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از آن ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ. ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y
»و ﭼﻮن ﺧﺸﻢ ﻣﻮﺳﻲ ﺧﺎﻣﻮش ﺷﺪ ،اﻟﻮاح را« ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ ﺧﻮﻳﺶ آﻧﻬﺎ را اﻓﮕﻨﺪه ﺑﻮد »ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ« از »ﺳﻜﻮن« ﺧﺸﻢ ﺑﻪ «ﺳﻜﻮت« آن ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ ﺧﺸﻢ اﻧﺴﺎن در ﺣﺎﻟﺖ ﻓﻮران و ﺟﻮﺷﺶ ،ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ .زﻣﺨﺸﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﻪﺧﺸﻢ را ﺑﻪﺻﻮرت ﺷﺨﺺ ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪاي ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺜﻼ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﺎي ﺧﺸﻢآﻟﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺖ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﺑﮕﻮ ،اﻟﻮاح را ﺑﻴﻨﺪاز ،ﺳﺮ ﺑﺮادرت را ﺑﻜﺶ! و اﻳﻦ از ﻟﻄﺎﻳﻒ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻗﺮآﻧﻲ اﺳﺖ«» .و در ﻧﺴﺨﻪ آن ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از اﻟﻮاح ﺷﻜﺴﺘﻪ اﺳﺘﻨﺴﺎخ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﻪ اﻟﻮاح ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻘﻞ داده ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﻮد ،ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ راه ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و رﺣﻤﺘﻲ ﻛﻪ از ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن اﺣﻜﺎم ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﻴﻀﺎن ﻣﻲﺷﺪ.
889
ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :اي ﭘﺮوردﮔﺎرم! ﻣﻦ در اﻟﻮاح ﺗﻮرات اوﺻﺎف اﻣﺘﻲ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻣﺖ ﭘﺪﻳﺪ آورده ﺷﺪه در روي زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ ،اﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ و از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ..ﭘﺲ آﻧﺎن را اﻣﺖ ﻣﻦ ﮔﺮدان! ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد: آن اﻣﺖ؛ اﻣﺖ اﺣﻤﺪ اﺳﺖ .ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :اي ﭘﺮوردﮔﺎرم! ﻣﻦ در اﻟﻮاح اوﺻﺎف اﻣﺘﻲ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻮﻳﺶ آﺧﺮﻳﻦ ،اﻣﺎ در ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ،ﭘﻴﺶآﻫﻨﮓ اﺳﺖ، ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻳﺸﺎن را اﻣﺖ ﻣﻦ ﮔﺮدان! ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد :آن اﻣﺖ؛ اﻣﺖ اﺣﻤﺪ اﺳﺖ. ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :اي ﭘﺮوردﮔﺎرم! ﻣﻦ در اﻟﻮاح اوﺻﺎف اﻣﺘﻲ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ ﻣﺼﺎﺣﻔﺸﺎن در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ و آن را ازﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ،ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻳﺸﺎن را از اﻣﺖ ﻣﻦ ﮔﺮدان .ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد :آن اﻣﺖ؛ اﻣﺖ اﺣﻤﺪ اﺳﺖ .ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮﺳﻲ اﻟﻮاح را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ :ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﭘﺲ ﻣﺮا ﻧﻴﺰ از اﻣﺖ اﺣﻤﺪ ﺑﮕﺮدان«.
١
« ¬ ® ¯ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ²± ° ¾¿ Ô Ó Ò ÑÐ Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ ÅÄ Ã Â Á À Û Ú Ù Ø ×Ö Õ
»و ﻣﻮﺳﻲ از ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮد ﻫﻔﺘﺎد ﻣﺮد را ﺑﺮاي ﻣﻴﻘﺎت ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي آوردن اﻳﺸﺎن ﺑﻪ وﻋﺪهﮔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻘﺮر ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ »ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ« زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪﮔﻮﺳﺎﻟﻪﭘﺮﺳﺘﻲ روي آوردﻧﺪ ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ وي دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻤﻌﻲ از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ،در آن ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﻴﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻗﻮﻣﺶ از ﭘﺮﺳﺘﺶﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ »و ﭼﻮن رﺟﻔﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺨﺖ »آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎن زﻟﺰﻟﻪاي ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدﻧﺪ »ﻣﻮﺳﻲﮔﻔﺖ :اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ! اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻲ آﻧﺎن را و ﻣﺮا ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻫﻼك ﻣﻲﻛﺮدي« ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از ﺳﺮ اﻓﺴﻮس و اﻧﺪوه ﮔﻔﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ اراده ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎ را داﺷﺘﻲ ،اي ﻛﺎش ﻣﺎ را ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺖ ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ ،ﺑﻪ ﻋﻠﺖﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻤﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﺮدي زﻳﺮا اﻛﻨﻮن از آن ﺑﻴﻢ 1اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﻳﻦ رواﻳﺖ را در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و آن را ﺿﻌﻴﻒ ﻫﻢ ﻧﺨﻮاﻧﺪه اﺳﺖ
890
دارم ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ؛ ﻣﻦآﻧﺎن را ﺑﺎ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﭘﻴﺶﺳﺎﺧﺘﻪاي از ﺳﻮي ﺧﻮد، ﺑﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه ﻛﺸﺎﻧﻴﺪهام! آنﮔﺎه اداﻣﻪ داد» :آﻳﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺰاي آﻧﭽﻪ ﻛﻢﺧﺮدان ﻣﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ، ﻫﻼك ﻣﻲﻛﻨﻲ؟« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد ﻣﻮﺳﻲ از »ﻛﻢ ﺧﺮدان« ،ﺳﺎﻣﺮي و ﻳﺎراﻧﺶ ﺑﻮدﻧﺪ »اﻳﻦﺣﺎدﺛﻪ ﺟﺰ اﻣﺘﺤﺎن ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻀﻴﻪ ﺳﺎﻣﺮي و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ،ﻓﻘﻂ آزﻣﺎﻳﺸﻲ از ﺳﻮي ﺗﻮﺳﺖ »ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﮔﻤﺮاه و ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ، ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻲ« ﭘﺲ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ ،اﻣﺮ؛ اﻣﺮ ﺗﻮ و ﺣﻜﻢ؛ ﺣﻜﻢ ﺗﻮﺳﺖ ،ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻲ و ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﻲ ،ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ ،ﻣﻠﻚ؛ ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻣﻠﻚ ﺗﻮ و ﺧﻠﻖ و اﻣﺮ ﻫﻤﻪ از آن ﺗﻮﺳﺖ ﻟﺬا اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻲ ،ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ ﺑﻲﺧﺮدان را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻲ. آنﮔﺎه ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪﺳﻮي دﻋﺎ و ﺟﻠﺐ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﮔﻔﺖ» :ﺗﻮ وﻟﻲ ﻣﺎﻳﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺘﻮﻟﻲ و ﻛﺎرﺳﺎز اﻣﻮر ﻣﺎﻳﻲ »ﭘﺲ ﻣﺎ را ﺑﻴﺎﻣﺮز« در ﺑﺮاﺑﺮ ﻟﻐﺰﺷﻬﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاﻳﻢ »و ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻢ ﻛﻦ« ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﮔﺴﺘﺮده ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ »و ﺗﻮ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻣﺮزﻧﺪﮔﺎﻧﻲ«. TS R Q P O N ML K J I H G F E D C BA b a ` _ ^ ] \ [ ZYX WV U c
»و ﺑﻨﻮﻳﺲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻘﺪر ﻛﻦ »ﺑﺮاي ﻣﺎ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﻜﻲاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ دادن ﻣﺎ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﺳﺮازﻳﺮﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﻀﻞ و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎ ،ﻛﻪ در رأس آﻧﻬﺎ ،ﻧﻌﻤﺖ ﻋﺎﻓﻴﺖ و ﮔﺸﺎﻳﺶ در رزق اﺳﺖ »و در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ« ﻳﻌﻨﻲ :در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻨﻮﻳﺲ »زﻳﺮا ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪاﻳﻢ« و از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدهاﻳﻢ .از ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را ازآنرو، ﻳﻬﻮد ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻧﺎﻫﺪﻧﺎ اﻟﻴﻚ«» .ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد :ﻋﺬاب ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻢ« از ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺮآن ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﻢ .ﻣﺮاد از ﻋﺬاب :زﻟﺰﻟﻪ
891
ﺳﺨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ ،ﻳﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ـ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺬاب اﻳﻦ ﮔﺮوه ـ در ﺗﺤﺖ آن داﺧﻞ اﺳﺖ »و رﺣﻤﺘﻢ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ« اﻋﻢ از ﻣﻜﻠﻔﺎن و ﻏﻴﺮآﻧﻬﺎ و ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻛﺎﻓﺮ را. ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ او ﺑﻪزودي اﻳﻦ رﺣﻤﺖ ﻓﺮاﮔﻴﺮ را ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻬﺎي زﻳﺮ ﻣﻘﺮر ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ: »و ﺑﻪ زودي رﺣﻤﺖ ﻛﺎﻣﻠﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺷﺮك وﮔﻨﺎﻫﺎن »و زﻛﺎت« ﻓﺮض »را ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪﺗﻤﺎم ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﺎ ﺗﺼﺪﻳﻖ و اذﻋﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ» ،ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارم« ﻛﻪ اﻳﻨﺎن اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص ﻫﺴﺘﻨﺪ. onmlkjihgfed zyxwvutsrqp { | } ~ _ ` h g f e d c ba qponml k ji
»ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ از اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻣﻲ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ .اﻣﻲ :ﻳﻌﻨﻲ :از اﻣﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻣﻲ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ و در اﺻﻞ از »ام« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎدر اﺳﺖ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺎدرش او را از ﺧﻮد ﺟﺪا ﻧﻜﺮده ﺗﺎ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﻴﺎﻣﻮزد .ﻛﻠﻤﻪ «اﻣﻲ« ﺑﻪﻋﻨﻮان وﺻﻒ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼم ،ﻓﻘﻂ دو ﺑﺎر در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺑﻪﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻳﻜﻲ در اﻳﻦ آﻳﻪ و دﻳﮕﺮي در آﻳﻪﺑﻌﺪي »ﻫﻤﺎن ﻛﻪ او را ﻧﺰد ﺧﻮد در ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻬﻮد وﻧﺼﺎري ،ﻧﺎم و اوﺻﺎف آن ﺣﻀﺮتص را در دو ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺟﻊ دﻳﻨﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ ،ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ. از ﻋﻄﺎءﺑﻦﻳﺴﺎر رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ :ﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻋﻤﺮوﺑﻦﻋﺎص ـ رﺿﻲ اﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ ـ ﻣﻼﻗﺎت ﻛﺮدم و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ :ﻣﺮا از اوﺻﺎف رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻴﺎﮔﺎﻫﺎن! ﻓﺮﻣﻮد: »آري واﷲ! آن ﺣﻀﺮتص در ﺗﻮرات ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲاز اوﺻﺎﻓﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪه ،ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪهاﻧﺪ ،از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦﻛﻪ درﺗﻮرات آﻣﺪه اﺳﺖ :اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن! 892
ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺷﺎﻫﺪ ،ﻣﮋدهدﻫﻨﺪه ،ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه و ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اﻣﻲﻫﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ،ﺗﻮ ﺑﻨﺪه ﻣﺎ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻲ ،ﻣﺎ ﺗﻮ را ﻣﺘﻮﻛﻞ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻳﻢ ،ﺗﻮ ﻧﻪ درﺷﺘﺨﻮ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻪ ﺳﻨﮕﺪل ،ﻧﻪ ﺟﻴﻎ و دادﻛﻨﻨﺪه در ﺑﺎزارﻫﺎ ،ﺗﻮ ﺑﺪي را ﺑﺎ ﺑﺪي ﭘﺎداش ﻧﻤﻲدﻫﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻔﻮ ﻣﻲﻛﻨﻲ و درﻣﻲﮔﺬري و ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﻗﺒﺾ روح ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﻣﻠﺖ ﻛﺞ و ﻣﻨﺤﺮف را راﺳﺖ ﮔﺮداﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ :ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮ ﭼﺸﻤﻬﺎي ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ و ﮔﻮﺷﻬﺎي ﻧﺎﺷﻨﻮا و دﻟﻬﺎي ﻏﻠﻒﺷﺪه را ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ«» .ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻣﻌﺮوف :ﺗﻤﺎم ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻟﻬﺎ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ ،ﻧﻪ زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ »و آﻧﺎن را از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻣﻨﻜﺮ :ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎ آن را زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ؛ ﭼﻮن ﺑﺪيﻫﺎ و ﻧﺎﻫﻨﺠﺎريﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﻛﺮدارﻫﺎ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎي زﺷﺖ و ﻧﺎﻣﻴﻤﻮن .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭼﻮنﺣﺪﻳﺜﻲ را از ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎي ﺷﻤﺎ آن را ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪ و ﻣﻮﻫﺎ و ﭘﻮﺳﺘﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي آن ﻧﺮم و ﻣﻼﻳﻢ ﻣﻲﺷﺪ )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﺟﺎن و دل ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﺸﺴﺖ و ﺑﺮ ﺗﻦ و روان ﺷﻤﺎﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺖ( و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﻛﻪ آن ﺣﺪﻳﺚ ﺑﻪ )ﻗﻠﺐ( ﺷﻤﺎ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﻦ ﺳﺰاوارﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ )ﮔﻔﺘﻦ( آن ﺣﺪﻳﺚ ﻫﺴﺘﻢ ،اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﺪﻳﺜﻲ را از ﻣﻦ ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن آن را ﻧﭙﺴﻨﺪﻳﺪ و ﻣﻮﻫﺎ و ﭘﻮﺳﺘﻬﺎﻳﺘﺎن از آن ﻧﻔﺮت ورزﻳﺪ )ﻳﻌﻨﻲاز ﺷﻨﻴﺪن آن ﻣﻨﺰﺟﺮ ﺷﺪﻳﺪ( و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﻛﻪ آن ﺣﺪﻳﺚ از ﺷﻤﺎ دور اﺳﺖ؛ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ دورﺗﺮﻳﻦ ﺷﻤﺎ از آن ﺣﺪﻳﺚ ﻫﺴﺘﻢ«» .و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭘﺎﻛﻴﺰهﻫﺎ را ﺣﻼل ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺷﻴﺎي ﻟﺬﻳﺬ را و ﺑﻪﺧﺼﻮص آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪه ﺑﻮد »و ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻧﺎﭘﺎك را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺠﺎﺳﺘﻬﺎ و ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺸﺮات و ﮔﻮﺷﺖﺧﻮك ـ را ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﺒﺢ و زﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ .ﺧﺒﺎﺋﺚ :ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﺒﻊ ﺳﻠﻴﻢ آن را ﭘﻠﻴﺪ و ﻧﻔﺲ آن را ﻧﺎﭘﺎك ﺑﺸﻤﺎرد و ﺗﻨﺎول آن ﺳﺒﺐ درد و آﻓﺖ ﮔﺮدد .ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻫﺮ ﺧﻮراﻛﻲاي را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪه ،آن ﺧﻮراﻛﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰه اﺳﺖ و ﻫﻢ در ﺟﺴﻢ و ﻫﻢ در دﻳﻦ ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﭼﻪ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪه ،آن ﭼﻴﺰ ـ ﻫﻢ در ﺟﺴﻢ و ﻫﻢ در دﻳﻦ ـ ﭘﻠﻴﺪ
893
و زﻳﺎﻧﺒﺎراﺳﺖ» .و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ از دوش آﻧﺎن ﺑﺎر ﮔﺮان آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺎﻗﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ را »و ﻗﻴﺪوﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﺑﺮ ﻣﻲدارد«. ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺎﻗﻪاي ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ آن ﻣﻜﻠﻒ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ در آن ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ذاﺗﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ آن ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ،ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺷﺎن ﺑﺮآﻧﺎن وﺿﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد؛ ﭼﻮن ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕﻲ ،ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ زن ﺣﺎﺋﺾ ،ﺑﺮﻳﺪن ﻣﻮﺿﻊ ﻧﺠﺎﺳﺖ از ﻟﺒﺎس و ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪاﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻣﻲ؛ ﭘﻴﺎمآور آﺳﺎﻧﻲ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ: DA5 #R$ x$p : ﺑﻪ دﻳﻦ ﺣﻖﮔﺮاي آﺳﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪهام«. »ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« از ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و از دﻳﮕﺮان »ﺑﻪ او« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص »و ﺑﺰرﮔﺶ داﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺮﻣﺖ او را ﻧﮕﻪداﺷﺘﻨﺪ »و ﻳﺎرﻳﺶ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪ ﻳﺎري وي ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﻗﻴﺎم ﻛﺮدﻧﺪ »و« ﺑﻪﻫﻤﺮاه ﭘﻴﺮوي از ﺧﻮدش »ﻧﻮري را« ﻳﻌﻨﻲ: ﻗﺮآﻧﻲ را »ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺳﻨﺖ وي ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ اﺳﺖ »آﻧﺎن ﻫﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ وﻓﻼح ﻓﺎﺋﺰ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﻧﻪ ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از اﻣﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ. اﻳﻦ اوﺻﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اوﻻ و ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻮار ،ﭘﺎكﻛﺮدار و ﻣﻨﻘﺒﺖ آﺛﺎر رﺳﻮل ﺧﺪاص اﻧﻄﺒﺎق دارد ،ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻋﺎﻟﻲ ﻣﻘﺪاري ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺪي اﻳﻤﺎن آورده و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺟﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ،اﻳﺸﺎن را ﺑﺰرگ و ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺘﻨﺪ ،از اﻳﺸﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد را در راه ﻧﺸﺮ دﻋﻮت اﻳﺸﺎن ﻓﺪا ﻧﻤﻮدﻧﺪ .ﺑﻌﺪاز آن اﻳﻦ اوﺻﺎف ،ﺑﺮ ﺗﺎﺑﻌﻴﻦ آﻧﺎن ،ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﺑﻪﻧﻴﻜﻲ ﺗﺒﻌﻴﺖﻛﺮدﻧﺪ ،اﻧﻄﺒﺎق دارد. ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ روش و ﺳﻴﺮت اﻳﺸﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎص اﻳﻤﺎن آورده و اﻳﺸﺎن را ﻳﺎري ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻳﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﭘﺲ در روز ﻣﻴﻌﺎد ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﻛﻮه ﻃﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﺒﺎﻟﻪ رﺣﻤﺖ را ﺑﻪﻧﺎم اﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻮﺷﺖ .از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻣﻮﺳﻲ از ﭘﺮوردﮔﺎرش درﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻛﺮد ،اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﭽﻪ را او ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ،ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص 894
و اﻣﺖﺷﺎن داد و ﻓﺮﻣﻮد ﴾...\ [ Z﴿ :ﻟﺬا ﻫﺮﭼﻪ راﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ از ﭘﺮوردﮔﺎرش در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ،ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮد«. £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t s r ²±°¯®¬«ª©¨§¦¥¤ µ ´³
»ﺑﮕﻮ :اي ﻣﺮدم!« اﻳﻦ ﺧﻄﺎﺑﻲ ﻋﺎم ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم اﺳﺖ ،اﻋﻢ از ﺳﺮخ و ﺳﻴﺎه و ﻋﺮب و ﻋﺠﻢﺷﺎن »ﻣﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ« ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻤﻪ ﺑﺸﺮﻳﺖ و ﻓﺮاﺗﺮ از آن ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺎﻓﻪ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ، ﻧﻪ ﭼﻮن ﻏﻴﺮﺷﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ. ﭘﺲ آﺷﻜﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺰﻳﺖ رﺳﺎﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :اﻳﻦ رﺳﺎﻟﺖ؛ ﻋﺎم ،ﻓﺮاﮔﻴﺮ و اﺑﺪي اﺳﺖ. اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻋﻤﻮﻣﻴﺖ رﺳﺎﻟﺖ ﻧﺒﻮيص ﺗﺄﻛﻴﺪ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ،ﭼﻮن ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ وارده ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻨﺞ ﺧﺼﻠﺖ داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻧﺒﻴﺎي ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ: 1ـ ﺑﺎ رﻋﺐ و وﺣﺸﺘﻲ ﻛﻪ از ﻣﻦ در ﻗﻠﺐ دﺷﻤﻨﻢ اﻓﮕﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻳﻚ ﻣﺎه راه ،ﻧﺼﺮت داده ﺷﺪهام. 2ـ ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻦ ﺑﺮاﻳﻢ ﺳﺠﺪهﮔﺎه و ﭘﺎك ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ از اﻣﺘﻢ در ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ از زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ،ﻫﻤﻴﻦﻛﻪ وﻗﺖ ﻧﻤﺎزش ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد. 3ـ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ ﺑﺮاﻳﻢ ﺣﻼل ﺷﺪه ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﺣﻼل ﻧﺸﺪهﺑﻮد. 4ـ ﺑﻪ ﻣﻦ )ﺣﻖ( ﺷﻔﺎﻋﺖ داده ﺷﺪه. 5ـ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪهام«.
١
1اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ،ﺑﺮاي اﺳﺘﺸﻬﺎد ،در ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺟﺎ از اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ .
895
آري! اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﮕﻮ :ﻣﻦ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻤﻮم ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ »ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن اوﺳﺖ ،ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮاﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواي آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ و ﻣﺎﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻓﻘﻂ او ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻖ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﮕﻮ: ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ« ﻟﺬا ﻓﻘﻂ او ﺳﺰاوار ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ در رﺑﻮﺑﻴﺖ اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻛﻪ ﻧﺒﻴﻲ اﻣﻲ اﺳﺖ اﻳﻤﺎنآرﻳﺪ« اﻣﻲﺑﻮدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ،از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ادﻟﻪ رﺳﺎﻟﺖ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ ﺧﻮد اﻣﻲ اﺳﺖ ،ﻗﺮآﻧﻲ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻌﺠﺰه ﻧﺒﻮت ﺧﻮد آورده ﻛﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آن ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺳﻨﺘﻲ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آورده ﻛﻪ ﻛﻤﺎﻻت آن ﺣﺪوﻣﺮزي ﻧﺪارد »ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﷲ و ﻛﻠﻤﺎت او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﺧﻮدش و ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎي ﻗﺒﻞ از وي ﻧﺎزل ﻛﺮده ،ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و او را ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ ،ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻪﺳﻮي راه راﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻲﮔﻤﺎن راهﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر دﻳﻦ ،ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از آن ﺣﻀﺮتص ﻣﻤﻜﻦ و ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ ،ﭼﻪ از ﺳﻮي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﭼﻪ ﻏﻴﺮﺷﺎن از اﻣﺖﻫﺎ و ﻣﻠﺖﻫﺎ. ¶ ¸ ¿¾ ½ ¼ »º ¹
ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،داﺳﺘﺎن ﺳﺎﻣﺮي و ﻳﺎراﻧﺶ و ﺗﺰﻟﺰل ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را در دﻳﻦﺷﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ،در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﺎل ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﮔﺮوه ﻣﺨﺎﻟﻔﻨﺪ» :و از ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ ﺟﻤﺎﻋﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺖ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻟﺒﺎس ﺣﻖ ﻣﻠﺒﺲ و ﺑﻪ زﻳﻮر ﻫﺪاﻳﺖ آراﺳﺘﻪاﻧﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ آن آراﺳﺘﻪاﻧﺪ ،ﻣﺮدم را راﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »و ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺣﻖ »داوري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ« ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻋﺎدﻻﻧﻪ در ﺣﻜﻢ و ﻗﻀﺎوت ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ .ﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم و اﻣﺜﺎل وي از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب.
896
O N M L K J I H G FE D C B A ` _ ^ ]\ [ Z Y X WV U T S R QP n m l kji hg f ed c b a r qp o
»و آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻮم ﻣﻮﺳﻲ را »ﺑﻪ دوازده ﺳﺒﻂ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن را از ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ،ﺗﻤﺎﻳﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ واﺣﺪﻫﺎي »اﺳﺒﺎط« اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺒﻂ ﻣﻨﻔﺮدا ﻣﻌﺮوف و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد و ازﺧﻮد ﻧﻘﻴﺐ )ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهاي( داﺷﺖ .اﺳﺒﺎط ﺟﻤﻊ ﺳﺒﻂ :ﻧﺎم واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻗﺪﻳﻢ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ اﻣﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﺳﺒﻂ ،ﻗﺒﻴﻠﻪاي از ﻧﺴﻞ ﻳﻚ ﭘﺪر ـ از ﻓﺮزﻧﺪان ﻳﻌﻘﻮب ـ ﺑﻮدﻧﺪ »و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ،آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ از او آب ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ« ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در دﺷﺖ )ﺗﻴﻪ( دﭼﺎر ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺷﺪﻧﺪ »ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﺳﻨﮓ ﺑﺰن ﭘﺲ ،از آن ﺟﻮﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﺼﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ زد ،آنﮔﺎه ازآن ﺳﻨﮓ ﺟﻮﺷﻴﺪ و روان ﺷﺪ »دوازده ﭼﺸﻤﻪ« ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﺳﺒﺎط و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺳﺒﻄﻲﭼﺸﻤﻪاي ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ از آن ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ »ﻫﺮﮔﺮوﻫﻲ آﺑﺸﺨﻮر ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﺳﺒﻄﻲ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد را ﻛﻪ از آن ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ ،ﺷﻨﺎﺧﺖ »و اﺑﺮ را ﺑﺮ ﻓﺮاز آﻧﺎن ﺳﺎﻳﺒﺎن ﻛﺮدﻳﻢ« ﺗﺎ در آن دﺷﺖ ،آﻧﺎن را از ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ،آن اﺑﺮ ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲرﻓﺖ و ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻲﮔﺰﻳﺪﻧﺪ ،ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎد و ﻣﻘﻴﻢ ﻣﻲﺷﺪ »و ﺑﺮ آﻧﺎنﻣﻦ و ﺳﻠﻮي« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺮﻧﺠﺒﻴﻦ و ﺑﻠﺪرﭼﻴﻦ »را ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ« ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻦ و ﺳﻠﻮي ،درﺳﻮره «ﺑﻘﺮه «57/ﮔﺬﺷﺖ »از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ روزيﺗﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪآﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ :از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻟﺬﻳﺬ و ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﻛﻪ روزﻳﺘﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ ،ﺑﺨﻮرﻳﺪ »و ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮدﻧﺪ« ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺪم ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳﻲ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺎس آنرا ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا ﻓﺮﺟﺎم ﺷﻮم اﻳﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲﺷﺎن، ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﻣﻲﮔﺸﺖ.
897
ﭘﺲ ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،از آﻧﺎن ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ و دﻋﻮت ﺟﺪﻳﺪ را ﻫﻢ رد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻟﺬا اي اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص! ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻳﻬﻮد در ﻗﺒﺎل دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻌﻴﺪ ﻧﭙﻨﺪارﻳﺪ ،در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ،ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن در اﻳﻦ ﻣﻨﺠﻼب ﻧﻴﻔﺘﻴﺪ. ` _ ~ } | { z y x w v u t s h gf edc b a
»و ﻳﺎدﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ :در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: درﺷﻬﺮ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس »و از آن ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،ﺑﺨﻮرﻳﺪ »ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ از ﻣﻜﺎﻧﻬﺎي آن ﻛﻪﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ »و ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ :ﺣﻄﻪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﺣﻄﻪ« در ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه «58/ﮔﺬﺷﺖ »و ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن از دروازه ﺷﻬﺮ در آﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ «ﺣﻄﻪ« ،از دروازه ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن درآﻳﻴﺪ »ﺗﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ وارد ﺷﻬﺮ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺷﺪﻳﺪ و ﻏﺮور و ﺑﺪﻣﺴﺘﻲ ﭘﻴﺮوزي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺮه ﻧﺸﺪ ،در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺎﺷﻊ و زﺑﻮن و ﻓﺮوﺗﻦ ﮔﺸﺘﻪ ﮔﻮﺷﻲ ﺷﻨﻮا و ﺟﺎﻧﻲ ﻣﻄﻴﻊ و ﺑﻪﻓﺮﻣﺎن داﺷﺘﻴﺪ؛ اﻳﻦ ﺧﻮد آﻣﺮزﺷﻲ ﺑﺮاي ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ »و ﺑﻪ زودي ﺑﺮ ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ اﻓﺰود« ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺎﻳﻴﻢ. ﺑﻪاﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﺑﻪ آﻧﺎن دو وﻋﺪه داده ﺷﺪ :ﻳﻜﻲ وﻋﺪه آﻣﺮزش ﻋﺎم ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻃﺎﻋﺖ و دﻳﮕﺮي وﻋﺪهاي ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران در ﻣﻮرد اﻓﺰودن ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺸﺎن .از رواﻳﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ :دﺳﺘﻮر ورود ﺑﻪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ،در زﻣﺎن ﻳﻮﺷﻊ، ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﻮﺳﻲ داده ﺷﺪ.
898
w v u t s r q p o n m l k j i z y x
»ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺟﺎي )ﺣﻄﻪ( ،ﻛﻠﻤﻪ ﺑﻲﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮي ﭼﻮن «ﺣﻨﻄﻪ« ﻳﺎ »ﺣﺒﻪ ﻓﻲ ﺷﻌﺮه« ﮔﻔﺘﻨﺪ ،ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آن در ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه« ﮔﺬﺷﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺳﺰاي آنﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺳﺘﻢﺷﺎن »ﻋﺬاﺑﻲ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻛﻪاﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﻪ ﻗﻮل ﮔﺮوﻫﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ،ﻋﺬاب ﻃﺎﻋﻮن ﺑﻮد .ﮔﻮﻳﻨﺪ :در اﻳﻦ ﻃﺎﻋﻮن ،ﻫﻔﺘﺎدﻫﺰارﺗﻦ از ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﻳﻚ روز ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ. ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه «59/ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ. { | } ~ ¡ ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ © ¹¸¶µ´³²±°¯®¬ «ª » º
»و ﺳﺆال ﻛﻦ« اي ﻣﺤﻤﺪص! »از ﻳﻬﻮد« ﺑﺮاي ﺗﻮﺑﻴﺦ ،ﻳﺎدآوري وﻣﺘﻮﺟﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎﻧﺸﺎن روي داد ،ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﭼﻮن دﻳﻦ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ وي ﻧﻴﺮﻧﮓﺑﺎزي ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻣﺴﺨﺸﺎن ﻛﺮد ،آﻧﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ: »از اﻫﺎﻟﻲ آن ﺷﻬﺮي ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر درﻳﺎ ﺑﻮد« ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ :ﻣﺮاد از آن ،ﺷﻬﺮ »اﻳﻠﻪ« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻮار ﺧﻠﻴﺞ ﻋﻘﺒﻪ واﻗﻊ ﺷﺪه .اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ ﺧﻠﻴﺞ «اﻳﻼت« ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻧﺎم ﻗﺪﻳﻤﻲ آن را اﺣﻴﺎ ﻛﺮده وﺷﻬﺮ ﻣﺠﺎورش را »اﻳﻼت« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :آن ﺷﻬﺮ ،ﺷﻬﺮ »ﻃﺒﺮﻳﻪ« ﺑﻮد .اﻋﺮاب ،ﺷﻬﺮ را ﻗﺮﻳﻪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻬﺖ، ﺗﻌﺒﻴﺮ ﴾} | {﴿ :ﮔﻮﻳﺎي ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ» .ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از ﺣﺪود اﻟﻬﻲ ﺑﺎ ﺷﻜﺎر ﻣﺎﻫﻲ »در روز ﺷﻨﺒﻪ« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در آن روز از ﺷﻜﺎر ﻣﺎﻫﻲ ﻣﻨﻊ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ »آنﮔﺎه ﻛﻪ روز ﺷﻨﺒﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :روزي ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻈﻴﻢ روز ﺷﻨﺒﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ »ﻣﺎﻫﻴﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪﻃﻮر آﺷﻜﺎري ﺑﺮ روي آب ﻣﻲ آﻣﺪﻧﺪ« ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ در 899
دﺳﺘﺮس و آﻣﺎده ﺷﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ »و روزي ﻛﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :روزﻫﺎي دﻳﮕﺮ ،ﻏﻴﺮ از روز ﺷﻨﺒﻪ »ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن« ﻣﺎﻫﻲاي ﺑﺮروي آب »ﻧﻤﻲآﻣﺪ ،اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻣﻲآزﻣﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻇﻬﻮر ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ،آﻧﺎن را ﻣﻮرد اﺑﺘﻼ و آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار داد و ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ، ازﺷﻜﺎرﻛﺮدن در آن روز ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﻲ آن ﻣﻲﺷﺪ ،ﻧﻬﻲﺷﺎن ﻛﺮد وﻟﻲ درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ،ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻘﺪر ﻛﺮد ﻛﻪ در آن روز ،ﻣﺎﻫﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮﺳﻄﺢ آب ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﺷﻜﺎرﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﻬﻞ و ﺳﺎده ﺑﻮد ،اﻣﺎ در روزﻫﺎي دﻳﮕﺮ ،ﻣﺎﻫﻲﻫﺎ اﺻﻼ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ درﻳﺎ و ﺑﺮ روي آب ﻧﻤﻲآﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﻜﺎرﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ. آري! اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ،اﻣﺘﺤﺎﻧﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﺷﺎن را ﺑﺮ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺤﺮﻣﺎت اﻟﻬﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ﭘﺲ ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از ﺷﻜﺎر در اﻳﻦ روز ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻟﺬا ﺑﺮاي ﺷﻜﺎر در آن ،ﺣﻴﻠﻪاي اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ ـ ﻛﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ آن در ﺳﻮرهﻫﺎي »ﺑﻘﺮه« و »ﻧﺴﺎء« ﮔﺬﺷﺖ. T S R Q P ON M L K J I HG F E D C B A V U
»و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﮔﺮوﻫﻲ از ﺻﺎﻟﺤﺎن آن ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ از ﺻﺎﻟﺤﺎن ﻛﻪ در ﻧﺼﻴﺤﺖ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺗﺠﺎوزﮔﺮان و ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﺎن روز ﺷﻨﺒﻪ ﺟﺪوﺟﻬﺪي ﺑﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻗﻮﻣﻲ را ﭘﻨﺪ ﻣﻲدﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺑﺎ ﻋﺬاب؟ »ﻳﺎ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﻲ و ﮔﻨﺎه و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﺷﺎن؟ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻗﺒﻮل ﻣﻮﻋﻈﻪ از ﺳﻮي ﺣﺮﻣﺖ ﺷﻜﻨﺎن و دﺳﺖﻛﺸﻴﺪﻧﺸﺎن از ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه، ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪﻧﺪ» .ﮔﻔﺘﻨﺪ« اﻧﺪرز دﻫﻨﺪﮔﺎن» :ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻋﺬري ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻧﺪرز ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن در ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺸﻜﺶ ﻛﺮدن ﻣﻌﺬرﺗﻲ ﺑﻪ درﮔﺎه ﭘﺮوردﮔﺎر اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﺮك اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ ﻛﻪ از واﺟﺒﺎت ﻣﻬﻢ دﻳﻨﻲ ﺑﺮ ذﻣﻪ 900
ﻣﺎﺳﺖ ،ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه و ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﺪ »و ﺷﺎﻳﺪ آﻧﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻛﻨﻨﺪ« و ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ اﻧﺪرزﻫﺎي ﭘﻲ ﻫﻢ ﻣﺎ ،از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲاي ﻛﻪ در آن ﻏﻮﻃﻪورﻧﺪ ،دﺳﺖ ﺑﻜﺸﻨﺪ. ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ،در ﻣﻮرد ﺷﻜﺎر در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ :ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮده و ﺷﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ،ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ و ﮔﻮﺷﻪﮔﻴﺮي اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده ﻧﻪ از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﮔﺮوه ﺳﻮم در ﻋﻴﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ،ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﺎن را ﻧﻴﺰ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ. g f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W i h
»ﭘﺲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺑﺪان ﭘﻨﺪ داده ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن آن ﺷﻬﺮ ،ﭘﻨﺪ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺻﺎﻟﺤﺎن ﻧﻬﻲﻛﻨﻨﺪه از ﻣﻨﻜﺮ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﻳﺎد ﺑﺮدﻧﺪ »ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از ﻛﺎر ﺑﺪ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ و ﺳﺘﻤﻜﺎران را« ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن ﺗﺠﺎوزﮔﺮ در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﺌﻴﺲ: ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﺪﻳﺪ و ﺳﺨﺖ »ﺑﻪﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺎ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از داﻳﺮه ﻓﺮﻣﺎن و اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺎ. u ts r q p o n m l k j
»و ﭼﻮن از ﺗﺮك آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از آن ﻧﻬﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﺣﺮﻣﺖﺷﻜﻨﺎن روز ﺷﻨﺒﻪ ،در ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻤﺮد و ﺗﻜﺒﺮ ،از ﺣﺪ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ »ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ :ﺑﻮزﻳﻨﮕﺎﻧﻲ ﺧﻮار ﺷﺪه ﺷﻮﻳﺪ« و ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن دادﻳﻢ ،ﺑﻮزﻳﻨﮕﺎﻧﻲ زﺑﻮن و ﻣﻄﺮود ﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﻪاﻳﻦﺗﺮﺗﻴﺐ؛ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻣﺴﺦ ،ﻋﺬاب ﻛﺮدﻳﻢ. از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻧﻬﻲﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺮﺗﻜﺒﺎن ﻣﻨﻜﺮ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﻦ ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻲﻃﺮﻓﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﺪ؟ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ آن ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﺮا اﻳﻦ ﻗﻮم را ﭘﻨﺪ ﻣﻲدﻫﻴﺪ ...ﺑﺎ 901
ﻧﻬﻲﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ،اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاﻳﻢ از ﺷﺘﺮان ﺳﺮخﻓﺎم دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲﺗﺮ ﺑﻮد وﻟﻲ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ،ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺮﺗﻜﺒﺎن ﺣﺮام و ﺑﻲﻃﺮﻓﺎن ﺧﺎﻣﻮش ـ ﺑﺎﻫﻢ ـ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻋﻜﺮﻣﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ اﺑﻦﻋﺒﺎس دﻟﻴﻞ ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﺮاه ﺷﺪ ﻛﻪ آن ﺑﻲﻃﺮﻓﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ ،ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﺰه ﺣﻠﻪاي ١ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪ«. gf e d c ba ` _ ~ } | { z y x w v k j i h
»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت اﻋﻼم داﺷﺖ« ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎزد و ﺑﺮﮔﻤﺎرد »ﺑﺮآﻧﺎن ،ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪﻳﺸﺎن ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﺑﭽﺸﺎﻧﻨﺪ« اﻳﻦ وﻋﺪه اﻟﻬﻲ اﺳﺖ و وﻋﺪه اﻟﻬﻲ ﺣﻖ اﺳﺖ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ؛ ﻳﻬﻮدﻳﺎن در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ،ﺧﻮار و زﺑﻮن و زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻋﺬاب ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺰ درﮔﻴﺮ ﻋﺬاب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﻠﻴﻤﺎن را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﺬاب ﺑﭽﺸﺎﻧﺪ ﭘﺲ از وي ﺑﺎﺑﻠﻲﻫﺎي ﻣﺠﻮس را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ »ﺑﺨﺖاﻟﻨﺼﺮ« ﺑﺮ آﻧﺎن ﻳﻮرش ﺑﺮده ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﺳﺎرت ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﻧﺼﺎري را ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﺮﮔﻤﺎﺷﺖ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را »آري! ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ زود ﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ و ﻫﻤﻮ آﻣﺮزﻧﺪه ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«. ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﺮ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ،اﻣﺮي ﻋﺎرﺿﻲ و ﻣﻮﻗﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اذن ﭘﺮورﮔﺎر از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ وﻋﺪه و ﻛﻼم اﻟﻬﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ راﺳﺦ دارﻳﻢ.
1ﺣﻠﻪ :ﺟﺎﻣﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺗﻦ را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ.
902
x w vu t s r q po n m l | { z y
ﻣﺠﺎزات ﻳﺎدﺷﺪه در آﻳﻪ ﻗﺒﻞ ﺑﺮاي ﻳﻬﻮدﻳﺎن ،اوﻟﻴﻦ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن اﺳﺖ و دوﻣﻴﻦ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ» :و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را در زﻣﻴﻦ ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻄﻘﻪاي از ﻧﻮاﺣﻲ روي زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ازآﻧﺎن در آن وﺟﻮد دارﻧﺪ »ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺻﺎﻟﺤﺎﻧﻨﺪ« اﻳﺸﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻀﺮتﻣﺤﻤﺪص اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ ،ﻳﺎ در آﻳﻨﺪه اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺑﻌﺜﺖ ﻣﺤﻤﺪيص ﺑﺮ ﺣﻖ ﻣﺮدهاﻧﺪ ،ﺑﻲآنﻛﻪ در اﻋﺘﻘﺎد و ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺤﺮﻳﻒ و ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ آوردهﺑﺎﺷﻨﺪ »و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺟﺰ اﻳﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ،در ﺻﻼح و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻏﻴﺮ از آن ﮔﺮوهاﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ :ﻓﺎﺳﻖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﺴﻨﺎت و ﺳﻴﺌﺎت آزﻣﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺧﻮﺷﻲﻫﺎ و ﻧﺎﺧﻮﺷﻲﻫﺎ ،ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ،اﻣﻨﻴﺖ و ﻧﺎاﻣﻨﻲ ،ﻓﺮاواﻧﻲ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﻧﻌﻤﺖ و ﻣﺸﻘﺖ اﻣﺘﺤﺎﻧﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ،ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻨﺖ ﻣﺎ در ﻫﺮ اﻣﺘﻲ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ« از ﻛﻔﺮ و ﻣﻌﺎﺻﻲاي ﻛﻪ درآن ﻫﺴﺘﻨﺪ. } ~ ¡ ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ Å Ä Ã ÂÁ À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ±° Ë Ê É ÈÇ Æ
»آنﮔﺎه ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن ،ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎﻧﻲ ﺑﺪ از ﭘﻲ آﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺴﻠﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ آن ﮔﺮوه ﺻﺎﻟﺢ ﺷﺪه و ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ ،ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺑﻮدﻧﺪ .ﺧﻠﻒ :ﺑﻪ ﺳﻜﻮن ﻻم ،ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺻﺎﻟﺢ و ﺑﺪ ﻫﺮدو اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ،اﻣﺎ »ﺧﻠﻒ« ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﻻم ،ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺻﺎﻟﺢ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد »و« اﻳﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺪ »وارث ﻛﺘﺎب ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺗﻮرات را از اﺳﻼفﺷﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث ﺑﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻨﺪ آن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻣﺘﺎع اﻳﻦ دﻧﻴﺎي ﭘﺴﺖ را اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻨﺎﻓﻊ آن ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﻨﺪ؛ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ رﺷﻮت و ﻣﺎل ﺣﺮام در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﻠﻤﺎت
903
ﺧﺪا ،رﺳﻤﻲﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺎور ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎراﻧﻪ در ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺗﻮرات و ﻛﺘﻤﺎن آﻳﺎت آن »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :آﻣﺮزﻳﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﻲ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ ،در ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﻲﻟﻮﻟﻨﺪ و ﺑﺎ آنﻛﻪ در ﮔﻤﺮاﻫﻲدرازدﺳﺖ و ﺟﺴﻮرﻧﺪ ،از ﺳﺮ ﻏﻔﻠﺖ و ﺳﻤﺎﺟﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻜﻨﻴﻢ ،ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ. ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ وﺻﻔﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻳﻬﻮدﻳﺎن را ﺑﺮ آن ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮده، ﻫﻢاﻛﻨﻮن در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ .آنﮔﺎه رواﻳﺘﻲ از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ را ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﺑﻪ زودي ﻗﺮآن در ﺳﻴﻨﻪ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ از ﻣﺮدم ﭼﻨﺎن ﻛﻬﻨﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪ ﻛﻬﻨﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،آن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ وﻟﻲ از آن ﻟﺬت و ﺑﻬﺮهاي ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ ،ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻴﺸﺎن را ﺑﺮ دل ﮔﺮﮔﺎن ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ،اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻫﻤﻪ از روي ﻃﻤﻊ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﺧﻮف اﻟﻬﻲ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ،اﮔﺮ در ﻋﻤﻞ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ورزﻧﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﺎز ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ! و اﮔﺮ ﺑﺪي ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﻪ زودي ﺑﺮ ﻣﺎ آﻣﺮزﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲآورﻳﻢ!«» .و اﮔﺮ ﻣﺘﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺪﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﺪ ،ﺑﺎز آن را ﻣﻲﺳﺘﺎﻧﻨﺪ« و ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﻲ را ﺑﻬﺎﻧﻪ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﺟﻨﺎﻳﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ، ﺑﺎري ﺑﻌﺪ از ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ،ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎر ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﻲ اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﺳﺪي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﻨﻲاﺳﺮﺋﻴﻞ ﻫﻴﭻ ﻗﺎﺿﻲاي را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻗﻀﺎوت ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﻤﺎﺷﺘﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ رﺷﻮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ از او ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ :ﭼﺮا رﺷﻮه ﻣﻲﺧﻮري؟ ﻣﻲﮔﻔﺖ :ﺑﺮ ﻣﻦ آﻣﺮزﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد! ﭘﺲ ﺑﺮ او اﻳﺮاد ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻃﻌﻦ ﻣﻲزدﻧﺪ ،اﻣﺎ اﮔﺮ او ﻣﻲﻣﺮد ﻳﺎ ﺑﺮﻛﻨﺎر ﻣﻲﺷﺪ و ﺷﺨﺼﻲ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻃﻌﻦ زدهﺑﻮد ،ﺑﻪ ﺟﺎﻳﺶﻣﻨﺼﻮب ﻣﻲﮔﺸﺖ ،ﺑﺎز ﺧﻮد او ﻫﻢ رﺷﻮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﭘﺲ ﻣﺮاد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ازﻋﺒﺎرت) :و اﮔﺮ ﻣﺘﺎﻋﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺪﻳﺸﺎن ﺑﺮﺳﺪ ،ﺑﺎز آن را ﻣﻲﺳﺘﺎﻧﻨﺪ( ،ﻫﻤﻴﻦاﺳﺖ« .آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﺮار ﺑﺮ ﮔﻨﺎه و ﺑﻪ ازاء آن ،اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﻣﻐﻔﺮت اﻟﻬﻲ ،ﭘﺎﻳﻪ و ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد ﭼﺮاﻛﻪ» :آﻳﺎ از آﻧﺎن در ﻛﺘﺎب« آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺗﻮرات »ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺰ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻨﺪ« ﺑﺪون ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻼم وي ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻴﻢ ﻳﺎ ﻃﻤﻊ از ﻛﺴﻲ؟ »ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﺗﻮرات اﺳﺖ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن را درﺣﺎﻟﻲ ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ 904
را درﺗﻮرات اﺳﺖ ،ﺧﻮاﻧﺪه و داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن را از روي ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻧﻪ از روي ﺟﻬﻞ و ﻧﺎداﻧﻲ و اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ و ﺟﺮﻣﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ »و ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از اﻳﻦ ﻣﺘﺎع ﭘﺴﺖ و ﻧﺎﻗﺎﺑﻞ دﻧﻴﻮي »ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮوا ﭘﻴﺸﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺧﺪا ﻟﺬا از ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺎﺻﻲ وي اﺟﺘﻨﺎب و از ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﻼم وي و ﻧﻴﺮﻧﮓﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮ وي ،ﺣﺬر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آﻳﺎ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺷﻴﻮه دﺳﺖ ﺑﺮﻧﻤﻲدارﻧﺪ ،از ﭼﻨﺎن ﻋﻘﻞ و ﺧﺮدي ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ راه و رﺳﻢ ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎز دارد ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﺗﻌﻘﻞ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﻧﺪ. Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì
»و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺗﻤﺴﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب ﺗﻮرات ﺗﻤﺴﻚ ﺟﺴﺘﻪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن اﺳﺖ ،ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در اﻣﺮ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آن رﺟﻮع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻪاﻧﺪ« ﻧﻤﺎز؛ ﺑﻪﺟﻬﺖ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻛﻪ دارد ،ﺑﻪ ﻳﺎدآوري ﻣﺨﺼﻮص ﺷﺪ .ﭘﺲ آﻧﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎراﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎداش آﻧﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﭼﻨﮓ زدن ﺑﻪ ﻛﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﻲ ،ﻧﻤﺎد و ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ »ﻣﺎ ﭘﺎداش ﻣﺼﻠﺤﺎن را ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ«. S R Q P O N M L K J I H G FE D C B A U T
»و ﻳﺎدﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﻛﻮه را ﺑﺮ ﻓﺮازﺷﺎن ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻮه ﻃﻮر را از رﻳﺸﻪ ﺑﺮﻛﻨﺪه ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺳﺮﺷﺎن ﻗﺮاردادﻳﻢ »ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻳﺒﺎﻧﻲ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﻮﻳﻲ آن ﻛﻮه ،اﺑﺮي ﺳﺎﻳﺒﺎنآﺳﺎ ﺑﻮد »ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﻮه ﺑﺮ ﺳﺮﺷﺎن ﻓﺮو ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﺘﺎد« و ﺑﻪآﻧﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ» :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادهاﻳﻢ ﺑﻪ ﻗﻮت ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن را ﺑﺎ ﺟﺪوﺟﻬﺪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در آن اﺳﺖ« از اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﻢ »ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ« و ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﮔﺮاﻳﻴﺪ«.
905
ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻮه را از رﻳﺸﻪ ﺑﺮﻛﻨﺪ و آن را ﺑﺮ ﻓﺮاز ﺳﺮﺷﺎن ﻗﺮارداد، ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮد :ﻳﺎ دﺳﺘﻮر ﻣﺮا ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ،ﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻮه ﺗﻴﺮﺑﺎران ﻣﻲﻛﻨﻢ.آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از آن ،ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ روي آوردﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻗﺘﻀﺎي ﻓﻄﺮت ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ih gf e dc b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V sr q p o n m l k j
»و ﻳﺎد ﻛﻦ« ﻋﻬﺪ ﻓﻄﺮت را »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮورﮔﺎرت از ﭘﺸﺖ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ،ذرﻳﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮﮔﺮﻓﺖ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﭼﻮن آدم را آﻓﺮﻳﺪ، ﭘﺸﺘﺶ را ﻣﺴﺢ ﻛﺮد و ذرﻳﻪ وي را از آن ﺑﻴﺮون آورد ،آنﮔﺎه از آﻧﺎن ﺑﺮ رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﻬﺪ ﮔﺮﻓﺖ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻬﺪ را »ﻋﻬﺪ اﻟﺴﺖ« و آن ﻋﺎﻟﻢ را؛ »ﻋﺎﻟﻢ ذر« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﻄﺮت ﺑﺸﺮ را ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﺮﺷﺘﻪ اﺳﺖ »وآﻧﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻮاه ﺳﺎﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺷﺨﺺ ﺧﻮدش ﮔﻮاه ﺳﺎﺧﺖ »ﻛﻪ آﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﺮا ،ﮔﻮاه ﺷﺪﻳﻢ« ﺑﺮ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻮﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻲ »ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ،ﻣﺎ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ :ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ اﷲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ،ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﻻﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ؛ ﻫﻴﭻ ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﻗﺒﻠﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ. dc b a ` _~ } | {zyx w v u t
»ﻳﺎ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ :ﭘﺪران ﻣﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺸﺮك ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻣﺎ ﻧﺴﻠﻲ ﭘﺲ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و راه ﺻﻮاب را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻴﻢ ﻟﺬا ﻛﺎر در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﺷﻴﻮهاي اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﺮآن ﺑﻮدﻧﺪ »آﻳﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻃﻞاﻧﺪﻳﺸﺎن« از ﭘﺪران ﻣﺎ »اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ،ﻫﻼك ﻣﻲﻛﻨﻲ؟« در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻳﻢ ،ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺟﻬﻞ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و از اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻧﺎﺗﻮان ﺑﻮدهاﻳﻢ و ﻓﻘﻂ از ردﭘﺎي ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﭘﻴﺮوي
906
ﻛﺮدهاﻳﻢ؟ ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺣﺠﺖ ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﺮ ﭘﺎ ﻧﻤﻲﺷﺪ و از آﻧﺎن ﻋﻬﺪ ﻗﺒﻠﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪ ،از اﻳﻦ ﻋﺬر و ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲآوردﻧﺪ. ﻋﻠﻤﺎ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ «ﻋﻬﺪ اﻟﺴﺖ« ﺑﺮ دو رأياﻧﺪ :رأي اول؛ رأي ﺳﻠﻒ و رأي دوم؛ رأي ﺧﻠﻒ اﺳﺖ .رأي ﺳﻠﻒ ﺑﺮ آن وﺟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ،ﻳﻌﻨﻲاﻳﻦﻛﻪ :ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ذرﻳﻪ آدم را از ﭘﺸﺖ وي ﺑﻴﺮون آورد و از آﻧﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺖ .اﻣﺎ رأي ﺧﻠﻒ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :اﻳﻦ آﻳﻪ از ﺑﺎب ﻣﺠﺎز و ﺗﻤﺜﻴﻞ اﺳﺖ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ذرﻳﻪ آدم را از ﭘﺸﺖ وي ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎورد ﺑﻠﻜﻪ ادﻟﻪ ﻛﻮﻧﻲ را ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮد و ﻋﻘﻞﻫﺎي ﺑﻨﻲآدم ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﻮاﻫﻲ داد ﭘﺲ اﻗﺎﻣﻪ ادﻟﻪ ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ ،ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺶ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ :آﻳﺎ ﻣﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ؟ آﻧﺎن ﻫﻢ ﭘﺎﺳﺦ دادهاﻧﺪ :ﭼﺮا ،ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎﻳﻲ و ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮔﻮاﻫﻴﻢ .ﻟﺬا ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺘﻦ ،ﺧﻠﻘﺖ ﻓﻄﺮي آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻔﺮﻣﻮد :ﻣﺎ ذرﻳﻪ را از ﭘﺸﺖ آدم ﺑﻴﺮون آوردﻳﻢ .ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ذرﻳﻪ را از ﭘﺸﺖ ﺑﻨﻲآدم ﺑﻴﺮون آوردﻳﻢ .ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﻨﻲآدم را ﻳﻜﻲ از ﭘﻲ دﻳﮕﺮي آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ و ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻧﺴﻞ ﻫﻢ از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮانص و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻛﺘﺎب ﻣﺸﺎﻫﺪ و ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻮﻧﻲ ﺧﻮﻳﺶ ـ ﻛﻪ ﻛﺎﺋﻨﺎت اﺳﺖ ـ دﻻﻳﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪي اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮدﻳﻢ و آن ﻧﺴﻠﻬﺎ در ﻃﻮل ﻋﺼﺮﻫﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎل و ﺣﺎل ﻫﺮ دو ،ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻣﺎ ﮔﻮاﻫﻲ دادﻧﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮي ـ از ﺣﻴﺚ ﻗﺎﻋﺪه و ﻣﺒﺪأ ـ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ و ﻫﺮ دو را ﻣﻮﺟﻪ ﻣﻲداﻧﺪ .در ﺑﺎب ﺑﻴﺮون آوردن ﻧﺴﻞ آدم ازﭘﺸﺖ وي در ﻋﺎﻟﻢ «ذر« ،اﺣﺎدﻳﺜﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﻗﺎﺋﻼن ﺑﻪ رأي دوم )رأيﺧﻠﻒ( ،اﺣﺎدﻳﺚ را ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ. j i h g f e
»و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ،و ﺑﺎﻃﻠﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﺗﺮك ﻛﻨﻨﺪ.
907
از اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ،در ﻓﺮار از ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﺧﻮد ،ﻋﺬر و ﺣﺠﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ. x wv u t s r q p o n m l k
»و ﺧﺒﺮ آن ﻛﺲ را ﻛﻪ ﺑﻪ او آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮان« ﻳﻌﻨﻲ: واﻗﻌﻪ دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از اﺳﻼف ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ روي داد ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻳﺎدآوري ﻛﻦ، ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او ﻋﻠﻢ آﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ،ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻮاي ﻧﻔﺴﺶ ﺗﺮك ﻛﺮد و ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ آن در ﻛﻔﺮ ﻧﮕﻮﻧﺴﺎرش ﺳﺎﺧﺖ .از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :اوﻣﺮدي ﺑﻪﻧﺎم ﺑﻠﻌﻢﺑﻦﺑﺎﻋﻮرا از اﻫﺎﻟﻲ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻢ اﻋﻈﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻲداﻧﺴﺖ ،ﭼﻮن ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﺳﭙﺎه ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺟﺒﺎران )ﻋﻤﺎﻟﻘﻪ( ﻓﺮود آﻣﺪ ،ﺧﻮﻳﺸﺎن ﺑﻠﻌﻢ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﺴﺮﻋﻤﻮﻫﺎﻳﺶ ﻧﺰد وي آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﻮﺳﻲ ﻣﺮدي ﺗﻨﺪﻣﺰاج و ﺧﺸﻢآﻟﻮد اﺳﺖ و ﺑﺎ او ﻟﺸﻜﺮي اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ،ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﺮوز ﺷﻮد ،ﻫﻤﮕﻲﻣﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻟﺬا ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎ ﻛﻦ ﺗﺎ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ را از ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ. ﺑﻠﻌﻢ ﮔﻔﺖ :اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﷲ ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎﻳﻲ ﺑﻜﻨﻢ ،دﻧﻴﺎ و آﺧﺮﺗﻢ ﻫﻤﻪ از دﺳﺖ ﻣﻲرود .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖﺷﺎن را رد ﻛﺮد ،اﻣﺎ آﻧﻬﺎ از وي دﺳﺖ ﺑﺮﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻧﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻬﻲ دﻋﺎ ﻛﺮد .در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻫﺮ دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ ﻣﻲﻛﺮد ،ﺧﺪاوﻧﺪ زﺑﺎﻧﺶ را ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮم ﺧﻮدش ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻫﺮ دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻗﻮم ﺧﻮدش ﻣﻲﻛﺮد ،ﺧﺪاوﻧﺪ زﺑﺎﻧﺶ را ﺑﻪﺳﻮي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ .ﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ اﻳﻦ ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﺑﻠﻌﻢ! آﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻲﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ آﺧﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آﻧﻬﺎ و ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ! ﮔﻔﺖ :اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ،ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،اﻳﻦ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآن ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ .راوي ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ :در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ،زﺑﺎﻧﺶ از ﻛﺎﻣﺶ ﺑﺮروي ﺳﻴﻨﻪاش ﺑﻴﺮون اﻓﺘﺎد و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ :ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ،دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت از دﺳﺖ ﻣﻦ رﻓﺖ و ﺟﺰ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺣﻴﻠﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ .ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ را آﻣﻮﺧﺖ
908
ﻛﻪ زﻧﺎن را آراﻳﺶ ﻛﺮده ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ .آﻧﻬﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺮدي از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن زﻧﺎ ﻛﺮد ،آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻃﺎﻋﻮﻧﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻳﻚ روز ﻫﺰاران ﺗﻦ از آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎم ﻣﺮگ ﻛﺸﻴﺪ.«... »ﭘﺲ ،از آن آﻳﺎت ﻋﺎري ﮔﺸﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻠﻌﻢ ﺑﺎﻋﻮرا از ﻋﻠﻢ آن آﻳﺎت ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻬﻲ ﮔﺸﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ از ﭘﻮﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻣﻲﮔﺮدد »و آنﮔﺎه ﺷﻴﻄﺎن در ﭘﻲ او اﻓﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﻄﺎن او را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪ و ﻗﺮﻳﻦ و ﻫﻤﺪم وي ﺷﺪ »ﭘﺲ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﮔﺸﺖ« ﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺟﺎ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ ،ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻓﺠﺎراﻧﺪ. ª © ¨ § ¦ ¥ ¤£ ¢ ¡ ~ } | { z y «¬®¯ »º¹¸¶ µ´³²±° ¼ ½
»و اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ،ﻗﺪر او را ﺑﻪﺳﺒﺐ آن آﻳﺎت ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻠﻢ آن آﻳﺎت ،ﻗﺪر و ﻣﻨﺰﻟﺘﺶ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و او را ﮔﺮاﻣﻲ ﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻠﻤﺎي اﺑﺮار ،ارﺗﻘﺎﻳﺶ ﻣﻲدادﻳﻢ »اﻣﺎ او ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﮔﺮاﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ ﮔﺮاﻳﻴﺪ و آن را ﺑﺮ آﺧﺮت ﺗﺮﺟﻴﺢ داد »و از ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺧﻮد ﭘﻴﺮوي ﻛﺮد« در ﺗﺮﺟﻴﺢ دادن دﻧﻴﺎ و ﻟﺬﺗﻬﺎي آن ﺑﺮ آﺧﺮت و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺟﺎوداﻧﻪاش .آري! او ﺑﻪ ﺟﻴﻔﻪ دﻧﻴﺎي دون ﻛﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺑﻪ وي دادﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ اﻫﻞﺣﻖ دﻋﺎ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ زﻧﺪ ،دل ﺑﺴﺖ »از اﻳﻦرو وﺻﻒ او« در ﭘﺴﺘﻲ و ﺧﺴﺖ »ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺻﻒ ﺳﮓ اﺳﺖ« در ﭘﺴﺖﺗﺮﻳﻦ اﺣﻮال آنﻛﻪ ﺑﻴﺮون آوردن زﺑﺎن از ﻛﺎم ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ »ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ آن ﺣﻤﻠﻪور ﺷﻮي ،زﺑﺎن از ﻛﺎم ﺑﺮآورد و اﮔﺮ ﻫﻢ آن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬاري ،ﺑﺎز ﻫﻢ زﺑﺎن از ﻛﺎم ﺑﺮآورد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻠﻌﻢ ﺑﺎﻋﻮرا ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻓﻬﻢ وﺣﻜﻤﺖ را ﺑﺮ او ﺑﺎر ﻛﻨﻲ ،آن را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد و اﮔﺮ ﻫﻢ او را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدش واﮔﺬاري ،ﺑﻪ ﺧﻴﺮي راه ﻧﻤﻲ ﻳﺎﺑﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﮔﺮ ﭘﻨﺪش دﻫﻲ،ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ او را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮدش واﮔﺬاري ،ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ او در ﮔﻤﺮاﻫﻲاي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮش ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ از آﻳﺎت ﭘﺮورﮔﺎرش ﺗﻬﻲ و ﻋﺎري ﺷﺪه ﻟﺬا او ﻫﻤﭽﻮن ﺳﮕﻲ 909
اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد رﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ،زﺑﺎن از دﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد و اﮔﺮ ﺑﺮ وي ﺣﻤﻠﻪور ﺷﻮﻧﺪ ،ﻧﻴﺰ زﺑﺎن از دﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪور ﺷﻮي ،زﺑﺎن از دﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻧﺪ و در ﻏﻴﺮ آن ﺧﻴﺮ ،اﻣﺎ ﺳﮓ در ﻫﺮ دو ﺣﺎﻟﺖ ،زﺑﺎن از دﻫﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد. »اﻳﻦ ﻣﺜﻞ آن ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﭘﺴﺖ و ﺧﻔﺖﺑﺎر ،ﻣﺜﻞ و وﺻﻒ ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ ،آﻧﻬﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻛﺮدﻧﺪ؛ اﻋﻢ از ﻳﻬﻮد و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن »ﭘﺲ اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ راﺑﺮآﻧﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :داﺳﺘﺎن ﻣﺮد ﺗﻬﻲ ﺷﺪه از آﻳﺎت ﻣﺎ و ﻏﻴﺮ آن از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﭘﻨﺪآﻣﻮز را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﻦ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺜﻞ و وﺻﻔﺸﺎن ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻳﻬﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺷﺎﻳﺪ آﻧﺎن ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ« و از ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎز آﻣﺪه ﺑﻪﺳﻮي راه ﺻﻮاب روي آورﻧﺪ. ¾ ¿ Ç Æ Å Ä Ã Â Á À
»ﭼﻪ زﺷﺖ اﺳﺖ از روي ﻣﺜﻞ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻪ زﺷﺖ اﺳﺖ داﺳﺘﺎن و وﺻﻒ »ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﭼﺮا ﻛﻪ اﻓﻌﺎﻟﺸﺎن زﺷﺖ اﺳﺖ »و ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻳﺎت ﺑﺮ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺟﺰ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ. Ó Ò Ñ Ð Ï Î ÍÌ Ë Ê É È
»ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﺪا ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ او راهﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ« ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺮع و اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭘﺲ ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و آﻓﺮﻳﻨﺶ وي ﻧﻴﺴﺖ »وﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﺎﻳﺪ ،آن ﮔﺮوه اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ زﻳﺎﻧﻜﺎران« ﻛﻪ در زﻳﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻓﺮو اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ.
910
S RQP O N M L K J I HG F E D C B A ba` _ ^] \ [ZY XW V U T
»و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﻦ و اﻧﺲ را« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﻛﻔﺎر ﻫﺮ دو ﮔﺮوه »ﺑﺮاي ﺟﻬﻨﻢ آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﺣﺎل آﻓﺮﻳﻨﺶﺷﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎرﺷﺎن ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ اﺧﺘﻴﺎرا ﺑﻪ ﻋﻤﻞ اﻫﻞ دوزخ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .آري! او ـ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ دﻧﻴﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻗﺪم ﮔﺬارﻧﺪ ـ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد .آنﮔﺎه در ﻋﻠﺖ ﺟﻬﻨﻤﻲ ﺑﻮدﻧﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﭼﺮا ﻛﻪ آﻧﺎن دﻟﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ در ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﺣﻘﺎﻳﻖرا ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﻫﻴﺎﻓﺘﮕﺎن درﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ »و ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ« راه رﺷﺪ و راﺳﺘﻲ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻟﻬﻲ را »و ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« ﭘﻨﺪﻫﺎ و اﻧﺪرزﻫﺎرا ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،از ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن دﻳﺪن راه ﻫﺪاﻳﺖ رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺘﻪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﻣﻴﺎدﻳﻦ ،از دﻳﺪ و ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و از ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺷﻨﻴﺪن ﭘﻨﺪﻫﺎي ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ و اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﻨﺰل و ﺳﻨﻦ ﭘﻴﺎمآوران ﺧﺪا درﺑﺮدارﻧﺪ ،از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﻟﺬا اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﻴﺮوي ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻛﻼ ﺑﻲﺑﻬﺮه ﻧﺒﻮده و ﻏﻴﺮ آن از ﺳﺨﻨﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ »آﻧﺎن« ﻛﻪ ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ اﻳﻦ اوﺻﺎﻓﻨﺪ »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻨﺪ« در ﺳﻮد ﻧﮕﺮﻓﺘﻦ از ﺣﻮاس و ﻣﺸﺎﻋﺮ ﺧﻮد »ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻤﺮاهﺗﺮﻧﺪ« از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن زﻳﺮا ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ ،درﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ ،ﺳﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ زﻳﺎﻧﺒﺎر اﺳﺖ ،ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،اﻣﺎ اﻳﻦ ﮔﺮوه؛ در ﻣﻴﺎن ﺳﻮد و زﻳﺎن ﺧﻮد ـ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺪان ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻤﻮده ـ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻤﻴﻴﺰي ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ »آن ﮔﺮوه ،ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻏﺎﻓﻼﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪي ﺧﺪا و آﻳﺎت و ﺷﺮﻳﻌﺖ وي و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻫﻞ ﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﻴﺖ آﻣﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ ،در ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮاردارﻧﺪ.
911
sr q p o nm l k j i hg f e d c
»و ﺑﺮاي اﷲ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﻧﺎﻣﻬﺎ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﺑﻪ وي اﺧﺘﺼﺎص دارد زﻳﺮا ﻧﺎﻣﻬﺎي وي ﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﻤﻲ ﻛﻪ ذات ذواﻟﺠﻼل اوﺳﺖ و ﺑﺮ ﺷﺮﻳﻒﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ؛ ﭼﻮن رﺣﻤﺖ ،ﻗﺪرت ،ﻋﻠﻢ ،ﺣﻜﻤﺖ ،آﮔﺎﻫﻲ ،ﻋﺰت و ﻏﻴﺮه دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ او را ﺑﻪ آن ﻧﺎﻣﻬﺎ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﻣﺜﻼ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ :ﻳﺎ اﷲ! ﻳﺎرﺣﻤﻦ! ﻳﺎ رﺣﻴﻢ! ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻢ! ...زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﺪن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮي وي ،از اﺳﺒﺎب اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎء اﺳﺖ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻧﺎﻣﻬﺎي اﷲ ﻛﮋروي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ واﮔﺬارﻳﺪ« ﻳﻠﺤﺪون :اﻟﻔﺎظ ﻳﺎ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﻟﻬﻲ را ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺑﻪ زودي ﺑﻪﺳﺰاي آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ ،ﻛﻴﻔﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ«. ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺤﺎد )ﻛﺠﺮوي( در اﺳﻤﺎء ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﺳﻪ وﺟﻪ اﺳﺖ: 1ـ ﺗﻐﻴﻴﺮدادن اﺳﻤﺎء اﻟﻬﻲ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ـ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ اﺳﻢ «ﻻت« را ازاﷲ ،اﺳﻢ »ﻋﺰي« را از ﻋﺰﻳﺰ و اﺳﻢ «ﻣﻨﺎه« را از ﻣﻨﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. 2ـ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﷲ ،ﭼﻮن اﺧﺘﺮاع ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﻲ ﺑﺮاي وي ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ اذن ﻧﺪادهاﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،ﺗﻮﻗﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺎل دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف وﺟﻮد ﻧﺪارد. 3ـ ﻛﻢ ﻛﺮدن از اﺳﻤﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل؛ ﺑﺎ اﻧﻜﺎر ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ درﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺣﻤﻦ! ﻳﺎ رﺣﻴﻢ! در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﺴﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﮔﻔﺖ :ﻣﮕﺮﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﻤﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻳﮕﺎﻧﻪاي را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﺮد دو ﭘﺮوردﮔﺎر را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ؟ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﻮدوﻧﻪ ﻧﺎم دارد ـ ﺻﺪ ﺗﺎ ﺑﺠﺰ ﻳﻜﻲ ـ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺸﻤﺎرد )ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ( ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮد .ﻫﻤﺎﻧﺎﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮد اﺳﺖ و ﻋﺪد ﻓﺮد را دوﺳﺖ دارد«.
912
{ zy x w v u t
»و از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ« آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺑﻬﺸﺖ »ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻖ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از آﻧﺎن ﻓﺮﻗﻪاي از اﻳﻦ اﻣﺖ ﻣﺮﺣﻮﻣﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮ ﺟﺎده آﺷﻜﺎر ﺣﻖ رواﻧﻨﺪ و اﺻﻄﻼﺣﺎ »ﻓﺮﻗﻪ ﻧﺎﺟﻴﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ. | } ~ _ ` d c b a
اﻣﺎ ﻓﺮﻗﻪ دوم» :و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ ،آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ از ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻓﺮو ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ« اﺳﺘﺪراج :ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﺪرﻳﺠﻲ و ﭘﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ ،ﺑﺎ ﻓﺮورﻳﺨﺘﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺴﺘﺪرﺟﺎن و اﻓﮕﻨﺪن ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﺷﻜﺮ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮ دل و ﺟﺎن و زﺑﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻨﺪار ﻣﺴﺘﺪرﺟﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻲدرﭘﻲ آﻣﺪن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ،ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻛﺮام و ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ او از آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻏﺎﻓﻞ ازآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ،ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺧﻮاري و دوري و ﻣﻬﺠﻮري آﻧﻬﺎ از اﻟﻄﺎف ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﺎ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ در ﻏﻔﻠﺖ ﻓﺮورﻓﺘﻪ ،ﺑﻪ ﻟﺠﻦ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻏﻮﻃﻪور ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ راﻫﻬﺎي ﻫﺪاﻳﺖ ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. k j i h gf e
»و ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺪت اﻳﻦ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮيﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از آﻧﺎن ﻣﺠﺎزات را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازم »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﻴﺪ ﻣﻦ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ« ﻛﻴﺪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺪﺑﻴﺮ اوﺳﺖ و او ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را »ﻛﻴﺪ« ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا ﻓﺮورﻳﺨﺘﻦ ﻧﻌﻤﺖ در ﻋﻴﻦ ﻣﻬﻠﺖ دادن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻇﺎﻫﺮا ﻛﻴﺪ اﺳﺖ؛ ﭼﺮاﻛﻪ در ﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ اﺣﺴﺎن وﻟﻲ درﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ﺧﻮاري و ﺧﺴﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
913
y x w v u t sr q p o nm l
»آﻳﺎ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻨﺸﻴﻦ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺟﻨﻮﻧﻲ ﻧﺪارد؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﻫﻤﻨﺸﻴﻦﺷﺎن اﺳﺖ ﻫﻴﭻ ﺟﻨﻮﻧﻲ ﻧﺪارد و او ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ دﻳﻮاﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ »او ﺟﺰ ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪهاي آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ آﻧﺎن را از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺮ ﻧﺒﻮت ﺧﻮﻳﺶ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن آﺷﻜﺎر ﻫﻢ دارد. ﻗﺘﺎده در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ، ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ را ﻳﻜﺎﻳﻚ ﺑﻪﻧﺎم ﺗﻴﺮهﻫﺎ و ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي آن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ،آنﮔﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اي ﺑﻨﻲﻓﻼن! اي ﺑﻨﻲﻓﻼن! ..و آﻧﺎن را از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺧﺪادﻫﺎي ﻋﺒﺮتﺑﺎر وي ﺑﺮﺣﺬر ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ .در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺳﺨﻨﮕﻮﻳﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ :ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﻫﻤﻨﺸﻴﻦ ﺷﻤﺎ دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ! و ﺗﺎ ﺑﺎﻣﺪاد ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﺮﺑﺪه ﻣﻲﻛﺸﻴﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ. ®¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z ¯ ³ ² ± °
»آﻳﺎ در ﻣﻠﻜﻮت آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،اﻳﻦ ﮔﺮوه در ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ،ﺑﻪ دﻳﺪه ﺗﺄﻣﻞ و اﺳﺘﺪﻻل ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻪ و ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻧﮕﺮش و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪه و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪآن ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد و وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل راهﻳﺎﺑﻨﺪ »و« ﻧﻴﺰ آﻳﺎ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ »در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ« اﻋﻢ از ﺣﻴﻮان و ﻧﺒﺎت و اﻓﻼك....؟ ﻗﻄﻌﺎ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ ،آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻮد ،ﺑﺎزﺗﺎﺑﮕﺮ ﺗﺠﻠﻴﺎت وﺟﻮد و ﻋﻈﻤﺖ اوﺳﺖ و ﻗﻄﻌﺎ ﻧﻈﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ درآن ،راﻫﮕﺸﺎﺳﺖ »و« آﻳﺎ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪهاﻧﺪ در »اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ اﺟﻠﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ« و ﺑﻪزودي ﺑﻤﻴﺮﻧﺪ؟ ﭘﺲ ﭼﺮا ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﻣﺪت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻧﺪﻳﺸﻪ و اﻳﻤﺎن و ﻋﺒﺎدت ،ﺑﺎ ﺑﻪﺳﺮرﺳﻴﺪن اﺟﻠﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آﻳﺪ ،در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖﺷﺎن اﺳﺖ ﺗﺄﻣﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟ »ﭘﺲ ﺑﻌﺪ از ﻗﺮآن ،ﺑﻪ ﻛﺪام ﺳﺨﻦ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ ،ﺟﺰ آن 914
ﺑﻪ ﻛﺪام ﺳﺨﻦ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از ﻗﺮآن ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻬﺘﺮ و اﻧﮕﻴﺰهﺑﺨﺶﺗﺮ ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﺄﻣﻞ و ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ و اﻳﻤﺎن ،ﻧﻴﺴﺖ؟. ´ À ¿ ¾ ½ ¼ »º ¹ ¸ ¶ µ
»ﻫﺮﻛﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ ،ﺑﺮاي او ﻫﻴﭻ ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ و« ﺧﺪاوﻧﺪ »آﻧﺎن را در ﻃﻐﻴﺎﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻛﻔﺮﺷﺎن »ﺳﺮﮔﺮدان وا ﻣﻲﮔﺬارد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﻨﺖ وي اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را واﮔﺬارد ﺗﺎ در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﮔﻤﺮاهﺳﺎزي ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،از ﺑﺎب ﻧﺴﺒﺖ دادن آن ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻈﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او وﺿﻊ ﻛﺮده و ﺑﻪﺳﻮي ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﻣﻨﻈﻮر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد ﮔﻤﺮاﻫﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﺪ ،ﻏﻴﺮ از ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را راﻫﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﺳﻨﺖ وي ،واﮔﺬاﺷﺘﻦ ﮔﻤﺮاﻫﺎن در ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ اﺟﺒﺎري ﺑﺮ ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد. Ø ×Ö Õ Ô Ó ÒÑ Ð Ï Î Í ÌË Ê É È Ç ÆÅ Ä Ã Â Á ì ë ê é è ç æ å ä ã â áà ßÞÝ ÜÛ Ú Ù
»از ﺗﻮ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺳﺆالﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﻪ ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻗﺮﻳﺶاﻧﺪ »درﺑﺎره ﺳﺎﻋﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺑﺎره ﻗﻴﺎﻣﺖ .ﻗﻴﺎﻣﺖ را )ﺳﺎﻋﺖ( ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ روي ﻣﻲدﻫﺪ .ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮد ،در ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﻋﺘﻲ از ﺳﺎﻋﺎت در ﻧﺰد ﺧﻠﻖ وي اﺳﺖ .آري! از ﺗﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ» :ﻛﻪ اﺳﺘﻘﺮار آن ﭼﻪ وﻗﺖ اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻪ وﻗﺖ ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﻣﺮﺳﺎﻫﺎ :ﻟﻨﮕﺮﮔﺎه آن ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﺸﺘﻲاي ﻛﻪ از آن ﺳﻮي درﻳﺎ ﻣﻲآﻳﺪ ،در ﻛﻨﺎر ﺳﺎﺣﻞ ﻟﻨﮕﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد »ﺑﮕﻮ :ﻋﻠﻢ آن ،ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ« و ﺟﺰ او ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ آنرا ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻪ وﻗﺖ آن را ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﻘﺮﺑﻲ ﺧﺒﺮ داده و ﻧﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي .ﺣﻜﻤﺖ در ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕﻪداﺷﺘﻦ وﻗﺖ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ وﻗﺖ آن ،ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ 915
ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪهﺗﺮ و ﺑﺮ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از ﮔﻨﺎه ،ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ وﻗﺖ ﻣﺮگ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ »ﺟﺰ اوﻫﻴﭻ ﻛﺲ آن را ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺧﻮد آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ آن را ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻴﺎورده و ﭘﺮده ﻏﻴﺐ را از ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻛﻨﺎر ﻧﻤﻲزﻧﺪ »ﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﮔﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺰرﮔﻲ ﺣﺎدﺛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺗﺎب و ﺗﻮان ﺗﺤﻤﻞآن را ﻧﺪارﻧﺪ زﻳﺮا در ﻫﻨﮕﺎم اﻳﻦ رﺧﺪاد ،آﺳﻤﺎن ﺷﮕﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه ،ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﺎر و ﻣﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و درﻳﺎﻫﺎ ﻣﻲﺧﺸﻜﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺟﻦ و اﻧﺲ ،ﻫﻤﻪ در آرزوي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺖ آن را ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﻮدن اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺮان وﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ »ﺟﺰ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: درﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎرا ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﻤﺎ از ﺑﻴﻢ وﻗﻮع آن اﻳﻤﻦاﻳﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺮدم را ﻫﻴﺠﺎن زده و ﺳﺮاﺳﻴﻤﻪ ﻣﻲﺳﺎزد زﻳﺮا درﺣﺎﻟﻲ ﻓﺮا ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺣﻮﺿﺶ را ﻣﺮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،دﻳﮕﺮي ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﺶ را آب ﻣﻲدﻫﺪ ،آن دﻳﮕﺮ ﻛﺎﻻﻳﺶ را در ﺑﺎزار ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارد و ﺗﺮازوﻳﺶ را ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد.«... »از ﺗﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺗﻮ از آن آﮔﺎﻫﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺗﻮ از زﻣﺎن وﻗﻮع آن آﮔﺎﻫﻲ .ﻳﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺗﻮ از آن ﻛﺎوش ﻛﺮده و درﺑﺎره آن ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮسوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﻲ؛ »ﺑﮕﻮ :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ آن ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ. ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي ﻏﻴﺐ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ ،ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ و ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ وﻗﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
١
T S R QP O N M LK J I H G F E D C B A _ ^ ] \ [ Z Y X WV U
»ﺑﮕﻮ :ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﺮاي ﺧﻮدم اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارم« اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪي ﺑﺮ آﻳﻪ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻲ از ﻋﺪم ﻋﻠﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ در ﺑﺎره ﻣﻮﻋﺪ ﻓﺮارﺳﻴﺪن ﻗﻴﺎﻣﺖ و 1ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ) اﻧﻌﺎم. (59/
916
ﭼﻨﺪ و ﭼﻮن آن ﺑﻮد .ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاي ﺧﻮدم اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ را ﻧﺪارم ،دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ،ﺑﺮ داﻧﺴﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻠﻢ آن را وﻳﮋه ﺧﻮدﮔﺮداﻧﻴﺪه ،ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ »و اﮔﺮ ﻏﻴﺐ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﻨﺪه را »ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺧﻴﺮﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲاﻧﺪوﺧﺘﻢ« ﭘﺲ ـ ﻣﺜﻼ ـ ﺧﺮﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮدم؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺧﺮﻳﺪم ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﻣﻲﺑﻮد و ﻣﻲﻓﺮوﺧﺘﻢ؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻔﻌﺘﻢ در ﻓﺮوﺧﺘﻦ ﻣﻲﺑﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﻣﺎﻟﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﺪ .از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،در ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي زﻳﺎن ﻧﻤﻲﻛﺮدم زﻳﺮا ﻓﻘﻂ ﺑﻪﺳﻮي آن ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي ﻣﻲﺷﺘﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﺳﻮد آور اﺳﺖ... و ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر؛ ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ـ ﻣﺜﻼ ـ در ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺑﻮدم »و ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻧﺎﮔﻮارياي ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ« زﻳﺮا ﺑﺎ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ داﺷﺘﻢ ،ﺧﻮد را از ﻫﺮ زﻳﺎن و ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ و آﺳﻴﺒﻲﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﺮدم »ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه و ﻣﮋدهآور ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ،ﻧﻴﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ ﻣﺒﻠﻐﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﺣﻜﺎﻣﺶ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻴﻢ و ﺑﺸﺎرت ﻣﻲدﻫﻢ و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻦ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﺑﺪاﻧﺪ ﻟﺬا ﻧﻪ ﺧﺒﺮ دادن از ﻏﻴﺐ در ﺣﻮزه ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻋﻠﻢ و آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪآن ،از اوﺻﺎف و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻦ. ` o n m lk j i h g f e d c b a ` _ ~ } | { z y x w v u ts r q p
»اوﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻧﻔﺲ واﺣﺪي آﻓﺮﻳﺪ« ﻛﻪ آدم اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﻧﻔﺲ واﺣﺪ ،ﺟﻨﺲ و ﺷﻜﻞ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را از ﻳﻚ ﺟﻨﺲ و ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر آﻓﺮﻳﺪ »و ﻫﻤﺴﺮش« ﺣﻮا »را از وي ﭘﺪﻳﺪ آورد« و او را از ﻳﻜﻲ از دﻧﺪهﻫﺎي آدم آﻓﺮﻳﺪ »ﺗﺎ« آدم »ﺑﺪان آرام ﮔﻴﺮد« و اﻧﺲ ﻳﺎﺑﺪ زﻳﺮا ﺟﻨﺲ ﺑﺎ ﺟﻨﺲ ﺧﻮﻳﺶ ،اﻧﺲ و آراﻣﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ رﺧﺪاد در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻮد »ﭘﺲ ﭼﻮن آدم ﺑﺎ او آﻣﻴﺰشﻛﺮد« ﺗﻐﺸﺎﻫﺎ :ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﺟﻤﺎع )ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﺟﻨﺴﻲ( اﺳﺖ »ﺑﺎردار ﺷﺪ« ﺣﻮا »ﺑﻪ ﺑﺎري ﺳﺒﻚ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از ﺟﻤﺎع، ﻧﻄﻔﻪ ﺟﻨﻴﻦ در رﺣﻢ ﺣﻮا ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ و اﻳﻦ دوره اول ﺑﺎرداري )ﻋﻠﻘﻪ( اﺳﺖ ﻛﻪ زن از آن درد و ﻣﺸﻘﺘﻲ اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﭼﻨﺪي ﺑﺎ آن ﺑﺎر ﺳﺒﻚ رﻓﺖ و آﻣﺪ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ: ﺣﻮا ﭼﻨﺪي ﺑﺎ آن ﺣﻤﻞ ﮔﺬراﻧﺪ ،ﺑﺮﻣﻲﺧﺎﺳﺖ وﻣﻲﻧﺸﺴﺖ و ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ 917
رﺗﻖوﻓﺘﻖ اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ و از آن ﺣﻤﻞ ،اﺣﺴﺎس ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮد »و ﭼﻮن ﺳﻨﮕﻴﻦﺑﺎر ﺷﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺰرگﺷﺪن ﺑﭽﻪ درﺷﻜﻤﺶ »ﻫﺮ دو« ﻳﻌﻨﻲ :آدم و ﺣﻮا »ﺑﻪ ﺟﻨﺎب ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻓﺮزﻧﺪي ﺻﺎﻟﺢ ﻛﻪ داراي اﺧﻼﻗﻲ ﺑﻪﻫﻨﺠﺎر و اﻧﺪاﻣﻬﺎﻳﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﺷﺪ »ﻗﻄﻌﺎ از ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد« ﺑﺮاي ﺗﻮ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ،ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﺮآﻣﺪه از ﻣﺎ. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺢ ،ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﺎﻟﻢ و ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﺎﻗﺺاﻟﺨﻠﻘﻪاي ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از ﺗﻮﻟﺪش ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﻮدﻧﺪ. nm l k j ih g f e d c b a
»ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ« دﻋﺎﻳﺸﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد و »ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮزﻧﺪي ﺻﺎﻟﺢ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد، ﺑﺮاي او در ﻋﻄﺎﻳﺶ ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ« ﺳﺨﻦ در اﻳﻨﺠﺎ از آدم و ﺣﻮا ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه از اﻳﺸﺎن ـ از ﻣﺮد وزن ـ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺟﻤﻌﻲ از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻚ آورﻧﺪﮔﺎن در ﻋﻄﺎي اﻟﻬﻲ از ﺟﻨﺲ ﺑﻨﻲآدﻣﻨﺪ ،ﻧﻪ ﺧﻮد آدم و ﺣﻮا .ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎرياﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد ،اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻳﻬﻮدي و ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ«. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ را از ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع داﻧﺴﺘﻪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺎ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﻛﻪ آدم و ﺣﻮا ﺷﺮك ﻧﻮرزﻳﺪﻧﺪ و ﻣﺮاد آﻳﻪ ،ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺴﻞ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ«. وﻟﻲ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻔﺴﺮان ـ ﭼﻮن ﺳﻴﻮﻃﻲ و ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي ـ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ :ﻣﺮاد ﺧﻮد آدم و ﺣﻮا ﻫﺴﺘﻨﺪ .ﺗﻜﻴﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ ﺣﺪﻳﺚ ﺿﻌﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻤﺮه از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭼﻮن ﺣﻮا زاﻳﻤﺎن ﻛﺮد ،اﺑﻠﻴﺲ ﻧﺰد وي آﻣﺪ و ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ :ﻓﺮزﻧﺪت را ﻋﺒﺪاﻟﺤﺎرث ﻧﺎم ﻛﻦ ،ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻲ ،زﻧﺪه ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ـ و ﻗﺒﻼ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان وي ﻣﻲﻣﺮدﻧﺪ ـ ﭘﺲ اﻳﻦ از اﻟﻘﺎآت ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮد« .ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ،رواﻳﺎت اﺳﺮاﺋﻴﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎﺳﻲﻧﺪارﻧﺪ ،ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ
918
ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮآﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﻛﺮد .آري! ﺷﺮك و اﻣﺜﺎل آن ،از اﻋﻤﺎل ﻻﻳﻖ ﺷﺄن اﻧﺒﻴﺎ‡ ﻧﻴﺴﺖ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ از آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺪاﺳﺖ: ~}|{zyxwvutsrqp o
»آﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪه از ﻧﺴﻞ آدم و ﺣﻮا ،ﺑﺘﺎن را در اﻣﺮ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،ﺑﺎ آنﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺰاوار آن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮارﮔﻴﺮﻧﺪ »و ﺧﻮدﺷﺎن ﻣﺨﻠﻮﻗﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺑﺘﺎن ،ﻳﺎ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ،ﻳﺎ دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﺧﻮد ﻣﺨﻠﻮق و آﻓﺮﻳﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻻﺷﺮﻳﻚ ﻫﺴﺘﻨﺪ »و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻳﺎرياي ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ« اﮔﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن از آﻧﻬﺎ ﻳﺎري ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ »و ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮد را ﻳﺎري دﻫﻨﺪ« اﮔﺮ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را درﻫﻢ ﺑﺸﻜﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻳﺎري دادن ﺑﻪﺧﻮد ﻋﺎﺟﺰ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﺴﻠﻤﺎ از ﻳﺎري دادن دﻳﮕﺮان ﻋﺎﺟﺰﺗﺮ اﺳﺖ. ¡ ® ¬ « ª © ¨ § ¦¥ ¤ £ ¢
»و اﮔﺮ ﺑﺘﺎن را ﺑﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ،از ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﺷﻤﺎ را در اﻳﻦ دﻋﻮت اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ »ﭼﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ،ﻳﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ ،ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ« ﺣﺎل آﻧﻬﺎ در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن و ﻋﺪم ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از ﺳﻨﮕﻬﺎي ﺗﺮاﺷﻴﺪه و ﺟﺎﻣﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. ¯ ½¼»º¹¸¶µ´³²±° ¾ ¿
»در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺟﺎي اﷲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ،ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ اﻣﺜﺎل ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﺣﺘﻲﺷﻤﺎ از آﻧﻬﺎ ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﺪ زﻳﺮا ﺷﻤﺎ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ،راه ﻣﻲروﻳﺪ، ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ و ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺘﺎن اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ دراﻳﻦ 919
اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﻤﻠﻮك ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ و رام ﺷﺪه ﻓﺮﻣﺎن وي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﺑﺮاي ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ زﻳﺎﻧﻲ »اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ« دراﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺘﺎن ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﻗﺎدراﻧﺪ »ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻤﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ« اﮔﺮ ﻛﻪ زﻧﺪهاﻧﺪ؟ ﺧﻄﺎب از ﺑﺎب ﺗﻌﺠﻴﺰ و ﺑﻴﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ. ÓÒÑÐÏÎÍÌËÊÉÈÇÆÅÄÃÂ ÁÀ Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø × ÖÕ Ô
آنﮔﺎه ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺘﺎن ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﻧﻔﻲ ﻧﻤﻮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :آﻳﺎ ﺑﺘﺎن ﭘﺎﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن راه ﺑﺮوﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺑﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﻬﺎ را در ﭘﺮﺳﺘﺶ ،ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار داهاﻳﺪ ،ﭼﻴﺰي از وﺳﺎﻳﻞ و اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ دارﻳﺪ ،ازﺟﻤﻠﻪ ،اﺑﺰار راه رﻓﺘﻦ را در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارﻧﺪ »ﻳﺎ دﺳﺘﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﻛﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؟« ﻳﺒﻄﺸﻮن ﺑﻬﺎ :ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ،ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺰﻧﻨﺪ »ﻳﺎ ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ،ﻳﺎ ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ« ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﺎﺗﻮان و ﺑﻲآﻟﺖ و اﺑﺰار و ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﺪ ﻋﺎﺟﺰ و ﺑﻴﭽﺎره ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ؟ ﺑﻄﺶ :ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﻮت اﺳﺖ »ﺑﮕﻮ :ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺧﻮد را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! »ﺳﭙﺲ در ﺑﺎره ﻣﻦ ﺣﻴﻠﻪ ﺑﻪﻛﺎرﺑﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﺑﺮ ﭼﻴﺰي از ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ ،ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻫﻢ؛ ﻫﺮ ﻛﻴﺪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺑﺪاﻧﺪﻳﺸﻲاي ﻛﻪ دارﻳﺪ، در ﺑﺎره ﻣﻦ روا دارﻳﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ »و ﻣﺮا ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻓﺮود آوردن آﺳﻴﺐ و زﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻦ ،ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺧﻴﺮي روا ﻧﺪارﻳﺪ .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﻣﺄﻣﻮر ﻣﺒﺎرزهﻃﻠﺒﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﺮد ﺗﺎ ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻞﺷﺎن را در اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎ، ﺑﺮآﻧﺎن آﺷﻜﺎر ﮔﺮداﻧﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﻣﻌﺎذﺑﻦﻋﻤﺮوﺑﻦﺟﻤﻮح و ﻣﻌﺎذﺑﻦﺟﺒﻞ دو ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺠﺮت رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ ،آن دو ﻧﻮﺟﻮان ﻏﻴﻮر ﻣﺴﻠﻤﺎن ،ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺮ ﺑﺘﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺠﻮم ﺑﺮده آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺧﺮد و رﻳﺰ ﻧﻤﻮده و از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺑﻴﻮهزﻧﺎن ،ﻫﻴﺰم درﺳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﻮﻣﺸﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺑﻲﺟﺎن 920
و ﺑﻲارزش ﺑﺘﺎن ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ .از ﻗﻀﺎ ﻛﻪ ﻋﻤﺮوﺑﻦﺟﻤﻮح ﭘﺪرﻣﻌﺎذﺑﻦﺟﺒﻞ ﻛﻪ رﺋﻴﺲ ﻗﻮﻣﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد ،ﺑﺘﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ آن را ﻣﻲآراﺳﺖ و ﻣﻌﻄﺮ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ ﭘﺲ آن دو ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺖ وي را ﺑﺮ ﺳﺮش واژﮔﻮن ﻛﺮده آن را ﺑﻪ ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ ﻣﻲآﻏﺸﺘﻨﺪ. ﻋﻤﺮوﺑﻦﺣﺠﻮح ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲآﻣﺪ و ﺑﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ اﻳﻦ وﺿﻊ ﻣﻲدﻳﺪ ،از اﻳﻦ وﺿﻊ ﻧﺎراﺣﺖ ﺷﺪه آن را ﻣﻲﺷﺴﺖ و ﺧﻮﺷﺒﻮ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ و ﻧﺰد آن ﺷﻤﺸﻴﺮي ﻧﻬﺎده ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آن ﻣﻲﮔﻔﺖ :از ﺧﻮدت دﻓﺎع ﻛﻦ! اﻣﺎ آن دو ﻧﻮﺟﻮان ،ﺑﺎزﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺎ آن ﺑﺖ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و او ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺪدا آن ﺑﺖ را ﻣﻲﺷﺴﺖ و ﻣﻲآراﺳﺖ .ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،آﻧﻬﺎ ﺑﺘﺶ را ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺑﺎ ﺳﮓ ﻣﺮدهاي ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻨﺪ و آن دو را ﺑﺮ رﻳﺴﻤﺎن ﭼﺎﻫﻲ ﻛﻪ در آن ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻮد ،آوﻳﺨﺘﻨﺪ .ﭼﻮن ﻋﻤﺮو آﻣﺪ و اﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮه را دﻳﺪ ،ﺗﺄﻣﻠﻲ ﻛﺮد ،آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﻮدآﻣﺪ و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﻦ وي ،دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲﺑﻨﻴﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ ﭘﺲ ﮔﻔﺖ: ﺗﺎﷲ ﻟﻮ ﻛﻨﺖ إﻟﻬﺎ ﻣﺴﺘﺪن ﻟﻢ ﺗﻚ واﻟﻜﻠﺐ ﺟﻤﻴﻌﺎ ﻓﻲﻗﺮن ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﺗﻮ ﺧﺪاﻳﻲ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﻮدي؛ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﺳﮓ ﻣﺮده ﻫﻢ آﻏﻮش ﻧﻤﻲﺷﺪي. ﺳﭙﺲ اﺳﻼم آورد و ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﺷﺪ و در روز اﺣﺪ ﺑﻪ ﻓﻴﺾ ﺷﻬﺎدت ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺸﺖ ـ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از او راﺿﻲ ﺑﺎد! K J I H GF E D C B A
»ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ،ﻛﺎرﺳﺎز ﻣﻦ اﷲ اﺳﺖ ،آنﻛﻪ ﻗﺮآن را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺑﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي اوﺻﺎف ﻛﺬاﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻫﺮاﺳﻲ در دل راه دﻫﻢ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺮور و ﻛﺎرﺳﺎزي ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دارم ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي او ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم ،از او ﻳﺎري ﻣﻲﺟﻮﻳﻢ و او ﻣﺮا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و ﻫﻤﻮ ﻣﺘﻮﻟﻲ ﺻﺎﻟﺤﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن را ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،اﻳﺸﺎن را ﻧﺼﺮت ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﻣﻴﺎن دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ از ﺳﻨﺖ وي اﺳﺖ .ﺻﺎﻟﺢ :ﻫﺮ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪهاش از ﺧﺮاﻓﺎت و اوﻫﺎم ﺳﺎﻟﻢ و اﻋﻤﺎﻟﺶ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺎﺷﺪ.
921
Z Y X W V U T S RQP O N M L [ \] ^ _ ` dc b a
»و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺟﺎي او ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ را ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮد را ﻳﺎري دﻫﻨﺪ و اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ،ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﻋﻘﻠﻲ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﺣﻴﺎﺗﻲ »و آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ« ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﺑﺘﺎن را ﺑﻪﺻﻮرت ﺗﻤﺜﺎﻟﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ آدﻣﻴﺎن ،ﻳﺎ ﺣﻴﻮاﻧﺎت داراي دﺳﺖ و ﭘﺎ و ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭼﺸﻤﺎن آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎن ﺑﺎز ﺑﻪ ﻧﻘﺶ و ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻴﺮه ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ ،ﻟﻴﻜﻦ آن ﭘﻴﻜﺮﻫﺎي ﺑﻲﺟﺎن ،ﺗﻤﺜﺎﻟﻬﺎي ﺟﺎﻣﺪي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ،ﻧﻪ ﻛﺎري را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ،ﻧﻪ راه ﺑﺮوﻧﺪ و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ. l k j i h g f e
»ﻋﻔﻮ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻦ« ﺧﺬاﻟﻌﻔﻮ :ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن اﺳﺖ از اﺧﻼق و اﻋﻤﺎل و ﺻﺪﻗﺎت ﻣﺮدم ،ﺑﮕﻴﺮ و ﺑﭙﺬﻳﺮ ،ﺑﻲآنﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺮي ﻣﻜﻠﻔﺸﺎن ﮔﺮداﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن دﺷﻮار اﺳﺖ. ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ اﺟﺮاي ﺣﺪود و ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت ﻣﻜﻠﻒ ﺷﺪﻧﺪ. ﻟﺬا ﻣﺮاد از »ﻋﻔﻮ« در اﻳﻦ آﻳﻪ ،در ﭘﻴﺶﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ و آﺳﺎنﮔﻴﺮي ،ﻧﻪ ﺳﺨﺖﮔﻴﺮي و ﻓﺸﺎر در رﻓﺘﺎر و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ. آري! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ،ﻫﻴﭻﮔﺎه در ﻣﻴﺎن دو ﻛﺎر ﻣﺨﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آﺳﺎنﺗﺮﻳﻦ آن را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ آن ﻛﺎر آﺳﺎنﺗﺮ، ﮔﻨﺎه ﻧﻤﻲﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ وﺳﺨﺖ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﺸﺎرت دﻫﻴﺪ و ﻧﻔﺮت ﺑﺮﻧﻴﻨﮕﻴﺰﻳﺪ«» .و ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻛﻦ« ﻣﻌﺮوف :ﻫﺮ ﺧﺼﻠﺖ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻠﻬﺎ آن را ﺑﭙﺴﻨﺪد و رواﻧﻬﺎ ﺑﺪان اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﺑﺪ »و از ﻧﺎداﻧﺎن روي ﺑﮕﺮدان« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن در دﺳﺘﻮر دادﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف ،ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ داﺷﺘﻲ ،اﻣﺎ آن ﻛﺎر ﻣﻌﺮوف را اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻧﺪ ،در اﻳﻦ ﺻﻮرت از آﻧﺎن روي ﺑﺮ ﺗﺎب و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺟﻬﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ ،ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﻣﮕﻮ و ﻣﺸﺎﺟﺮه ﻧﻜﻦ. 922
ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﻮاﻋﺪ و اﺻﻮل ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه اﺻﻮل ﻓﻀﺎﻳﻞ و ﻣﻜﺎرم اﺧﻼﻗﻲ در اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر و ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ،رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ! ﺗﻮﺿﻴﺢ اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﮔﻔﺖ :ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ﺗﻮﺿﻴﺢ آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻗﻄﻊ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﭙﻴﻮﻧﺪي و ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ،ﺑﺪﻫﻲ و از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،درﮔﺬري« .ﺟﻌﻔﺮﺻﺎدق ﻓﺮﻣﻮد» :در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﻪ ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ و در ﻗﺮآن ،آﻳﻪاي ﺟﺎﻣﻊﺗﺮ از اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﻜﺎرم اﺧﻼق وﺟﻮد ﻧﺪارد«. x w v u ts r q p o n m
از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﺳﺘﻮر روﮔﺮداﻧﺪن از ﺟﺎﻫﻼن ،ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺒﺤﺎن از ﺷﺮ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ـ ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﻔﺎﺳﺪ و ﺷﺮارﺗﻬﺎﻳﺸﺎن ـ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ داﺷﺖ ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮد» :و اﮔﺮ از ﺷﻴﻄﺎن وﺳﻮﺳﻪاي ﺑﻪ ﺗﻮ رﺳﺪ ،ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﺑﺮ زﻳﺮا ﻛﻪ او ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ او اﻟﺘﺠﺎ ﻛﻦ زﻳﺮا او اﻳﻦ اﻟﺘﺠﺎي ﺗﻮ را ﻣﻲﺷﻨﻮد و ﻣﻲداﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺷﺮ ﺷﻴﻄﺎن را از ﺗﻮ دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﻧﺰغ :وﺳﻮﺳﻪ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻓﺴﺎد اﺳﺖ ،اﻋﺮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻧﺰغ ﺑﻴﻨﻨﺎ :ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻓﺴﺎد اﻓﮕﻨﺪ. ﺧﻄﺎب در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﻞ ﻣﻜﻠﻔﺎن و در رأس آﻧﺎن ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮمص اﺳﺖ. e d c b a ` _ ~ } | { z y
»در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﻣﺘﻘﻴﺎن ﭼﻮن وﺳﻮﺳﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺪﻳﺸﺎن رﺳﺪ ،ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﻈﻤﺖ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﺑﻪﻳﺎد ﻣﻲآورﻧﺪ »و ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﻴﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﻴﺎل و ﺧﻄﺮه ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺧﻮد را از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺷﻮرﻧﺪ و او را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .وﺳﻮﺳﻪ ﺷﻴﻄﺎن :آراﺳﺘﻦ ﮔﻨﺎه و دﺳﺘﻮر دادن او ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺑﺪي در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺸﻢ اﺳﺖ .ﻃﺎﺋﻒ :ﻳﻌﻨﻲ
923
وﺳﻮﺳﻪ ﻃﻮاﻓﮕﺮ زﻳﺮا وﺳﻮﺳﻪ اﻟﻘﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻮﺳﻪ ﺧﻴﺎل ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد ،ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺳﺮك ﻣﻲﻛﺸﺪ و ﭼﻮن ﻃﻮاﻓﮕﺮي ﺑﺮ ﮔﺮد او ﻣﻲﺗﻨﺪ. m l k j i h g f
»و ﺑﺮادراﻧﺸﺎن آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ،ﺑﺮادران و ﻳﺎران ﺑﺪﻛﺎر و ﻓﺎﺳﻖ ﺧﻮﻳﺶ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن اﻧﺴﻲ را ،در راه ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺟﻠﻮ داده و رﻳﺴﻤﺎن ﻓﺴﺎد را ﺑﺮاﻳﺸﺎن رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ در ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎي ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﭽﺮﻧﺪ. ﮔﻤﺮاﻫﺎن اﻧﺴﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺟﻠﻮداري را از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻗﺘﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺴﺎن ﺣﻴﻮاﻧﻲ رام ،ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎﻫﻬﺎي ﻓﺴﺎد و اﻧﺤﺮاف و ﻇﻠﻤﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪ ﻫﻴﭻ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺖ و ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻮرزﻳﺪه و ﻫﺮﮔﺰ از رﻫﺎ ﻛﺮدن رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﮔﻤﺮاﻫﺎن اﻧﺴﻲ و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﮔﻨﺎهآﻟﻮدﺷﺎن ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﺮ وﺳﻮﺳﻪ و ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺸﺎن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم در ﺑﺎﺗﻼق ﻓﺴﺎد و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮﻧﺪ. اﺻﻞ در اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺗﺸﺒﻴﻪﮔﻮﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻣﺎﻟﻚ ﺣﻴﻮان ،رﺳﻨﺶ را در دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ آن را وا ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﺑﭽﺮد و ﭼﻮن ﺣﻴﻮان ،ﻣﺤﻴﻂ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺧﻮد را از ﻋﻠﻒ ﭘﺎك ﻛﺮد ،ﺑﺎز ﻣﺎﻟﻜﺶ ،ﭼﻨﺪي دﻳﮕﺮ از آن رﻳﺴﻤﺎن را رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آن ﺣﻴﻮان در ﻣﻴﺪاﻧﻲ وﺳﻴﻊﺗﺮ از آن ﺑﭽﺮد ،اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﻴﻮان ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮود ﻛﻪ از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﺮاﻳﺶ زﻳﺎﻧﻲ ﻣﺘﺼﻮر ﺑﻮد ،ﺻﺎﺣﺒﺶ ،رﻳﺴﻤﺎن را ﺟﻤﻊ ﻛﺮده و ﺣﻴﻮان را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد واﭘﺲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ .وﻟﻲ ﺷﻴﻄﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺎن را در ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﺿﻼﻟﺖ و ﻇﻠﻤﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻼك ﮔﺮدﻧﺪ. £ ¢ ¡ ~} | { z y x w v ut s r q p o n ¨ § ¦ ¥ ¤
»و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺮاي آﻧﺎن آﻳﻪاي ﻧﻴﺎوري ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭼﺮا از ﺧﻮد ﺑﺮﻧﮕﺰﻳﺪي؟« ﭼﻮن ﻧﺰول وﺣﻲ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻓﺘﺎد ،ﻛﻔﺎر ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﺮا آﻳﺎت را از ﻧﺰد ﺧﻮد اﻧﺸﺎ 924
ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ؟ »ﺑﮕﻮ :ﻣﻦ ﻓﻘﻂ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد ،ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻢ« و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ »اﻳﻦ« ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﻦ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ »روﺷﻨﮕﺮﻳﻬﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮد ،ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن راﻫﻴﺎب ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺑﻴﻨﺶ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺠﻬﺰ ﻣﻲﺷﻮد ،اﻣﺎ ﻣﺮا در آن دﺧﻞ و ﺗﺼﺮﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ،ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ رﺿﺎ و ﺧﺸﻨﻮدي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ ،رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. © ²± ° ¯ ® ¬ « ª
»و ﭼﻮن ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد ،ﺑﻪ آن ﮔﻮش ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ و ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﻴﺪ« ﺗﺎ ﺑﺪان ﻧﻔﻊ ﮔﻴﺮﻳﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن از ﺣﻜﻤﺘﻬﺎ و ﻣﺼﻠﺤﺘﻬﺎي ﺑﺰرگ اﺳﺖ ،ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﮔﻮش ﻓﺮا دادن و ﺧﺎﻣﻮش ﻣﺎﻧﺪن در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﻗﺮآن ـ در ﻧﻤﺎز و ﻏﻴﺮ آن ـ ﻳﻚ واﺟﺐ ﻋﺎم اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻗﺮآن را ﭼﻮن ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،از آن روي ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »ﺗﺎ ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ ﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﺑﺎ اﻣﺘﺜﺎل اﻣﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﺷﻨﻴﺪن آﻳﺎت ﻛﺘﺎﺑﺶ ،ﺑﻪ رﺣﻤﺖ و رﺳﺘﮕﺎري ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮدﻳﺪ. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳﻞ اﺣﻨﺎف ﺑﺮ ﻛﺮاﻫﻴﺖ ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﻘﺘﺪي ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻣﺎم اﺳﺖ. Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ Ä
»و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را در دل ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎد ﻛﻦ« ﺑﻪﻃﻮر آﻫﺴﺘﻪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺪﺑﺮ. اﻳﻦ ﺣﻜﻤﻲ ﻋﺎم در ﻫﻤﻪ اذﻛﺎر اﺳﺖ؛ اﻋﻢ از ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ،دﻋﺎ ،ﺗﺴﺒﻴﺢ ،ﺗﻬﻠﻴﻞ وﻏﻴﺮه. آري! ﻳﺎدﻛﻦ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ را »ﺑﻪ زاري و ﺗﺮس و ﺑﺪون ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮداﺷﺘﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻃﻮري او را ﺑﺎ ﺗﺮس و زاري ﻳﺎدﻛﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدت ﺑﺸﻨﻮاﻧﻲ ﭘﺲ ﺻﺪاﻳﺖ را در ذﻛﺮ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﻦ زﻳﺮا ﻳﺎد ﻛﺮدن ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ،ﺑﻪ اﺧﻼص ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ و ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻣﻤﺪﺗﺮ اﺳﺖ .آري! او را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻳﺎدﻛﻦ »در ﺑﺎﻣﺪادان« ﻏﺪو :اوﻗﺎت ﺑﺎﻣﺪاد و ﻏﺪوه :ﺑﺎﻣﺪاد اﺳﺖ »و ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :در
925
اوﻗﺎت ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه .اﺻﻴﻞ :ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ ﺗﺎ ﻣﻐﺮب اﺳﺖ »و از ﻏﺎﻓﻼن ﻧﺒﺎش« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻏﺎﻓﻼن ذﻛﺮ و ﻳﺎد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و از ﻏﺎﻓﻼن ﻗﺮاﺋﺖ در ﻧﻤﺎز ﻧﺒﺎش. Ñ Ð Ï Î ÍÌ Ë Ê É È Ç Æ Å
»ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ،ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻣﺮاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻨﺪ »از ﻋﺒﺎدت او ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و او را ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﻨﺪ و او را از ﻫﺮ ﻋﻴﺐ و ﻧﻘﺼﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي او ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :او را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺳﺠﺪه ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻒﺗﺮﻳﻦ ﻋﺒﺎدات اﺳﺖ ،ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ. اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ ﺳﺠﺪه ﺗﻼوﺗﻲ در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪه و ﺷﻨﻮﻧﺪه آن ـ اﺟﻤﺎﻋﺎ ـ ﺳﺠﺪه واﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد.
926
﴿ﺳﻮره اﻧﻔﺎل﴾ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و داراي ) (75آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﮕﺬاري اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ »اﻧﻔﺎل« ،ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮕﻲ در آن اﺳﺖ. اﻳﻦ ﺳﻮره در ﻏﺰوه »ﺑﺪرﻛﺒﺮي« ﻧﺎزل ﺷﺪ و از اﺣﻜﺎم ﺟﻬﺎد ﻓﻲﺳﺒﻴﻞاﷲ ،ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﻨﮓ و ﺻﻠﺢ و ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪن ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼمص ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ. RQ P ON M L K J IH G F E DC B A V U T S
»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! از ﺗﻮ درﺑﺎره اﻧﻔﺎل »ﻳﻌﻨﻲ :ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ »ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ ،ﺑﮕﻮ :اﻧﻔﺎل ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﺪور ﺣﻜﻢ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل اواﺧﺘﺼﺎص دارد ،ﻛﻪ رﺳﻮل او آن را ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺗﻘﺴﻴﻢﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻴﺎري ﻧﺪارﻳﺪ .اﻧﻔﺎل :در ﻛﻼم ﻋﺮب ﺑﻪ ﻫﺮ اﺣﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرياي اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر آن را از روي ﻓﻀﻞ و ﻟﻄﻒ ،در ﺣﻖﻛﺴﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ،ﺑﻲ آنﻛﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮ وي واﺟﺐ ﺑﺎﺷﺪ .ﭘﺲ »اﻧﻔﺎل« ،از رﻳﺸﻪ «ﻧﻔﻞ« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻏﻨﺎﻳﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آن را ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ ،اﺣﺴﺎن و ﻓﻀﻞ وﻳﮋه او ﺑﺮ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﻨﺎﻳﻢ ،ﺑﺮ اﻣﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻗﺒﻞ از اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪيص ﺣﺮام ﺑﻮد .ﺷﺎﻫﺪ ﺳﺨﻦ ﻣﺎ اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي داده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ« ،ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﭘﻨﺞ ﭼﻴﺰ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻏﻨﺎﻳﻢ رﺳﻴﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺮاﻳﻢ ﺣﻼل ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻦ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺣﻼل ﻧﺒﻮده اﺳﺖ«.١ از ﻋﺒﺎدهﺑﻦﺻﺎﻣﺖ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺪر ﺑﺎ ﻫﻢ روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺷﻜﺴﺖ داد
"
0 (/ .,-+ () * ' & $% #
927
و ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ دﺷﻤﻦ ،اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ؛ ﮔﺮوﻫﻲ دﺷﻤﻦ را ﺗﻌﻘﻴﺐ و ﺗﺎر و ﻣﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻪ اردوﮔﺎه درﻫﻢ ﻓﺮورﻳﺨﺘﻪ دﺷﻤﻦ رﻳﺨﺘﻪ اﻣﻮال و اﺷﻴﺎي ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از آﻧﺎن را ﺟﻤﻊآوري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﺮوه ﺳﻮم ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺣﻠﻘﻪ زده ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮتص ﺣﻤﻠﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻧﻴﺎورد .ﭼﻮن ﺷﺐ ﻓﺮا رﺳﻴﺪ و ﻫﺮ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪﻧﺪ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﺟﻤﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﭼﻮن ﻣﺎ آن را ﺟﻤﻊ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻟﺬا ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﻣﺎ در آن ﺳﻬﻤﻲ ﻧﺪارد .از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ، ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮي دﺷﻤﻦ وﺗﻌﻘﻴﺐ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺷﻤﺎ از ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻏﻨﺎﻳﻢ ذيﺣﻖﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ را از اﻳﻦ اﻣﻮال دور ﻛﺮده و او را ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ روﺑﺮو ﻛﺮدﻳﻢ .ﮔﺮوه ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺷﻤﺎ دو ﮔﺮوه از ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻏﻨﺎﻳﻢ ذيﺣﻖﺗﺮ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺎ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺣﻠﻘﻪ زده و از ﺑﻴﻢ آنﻛﻪ ﻣﺒﺎدا دﺷﻤﻦ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﺰﻧﺪي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪﻳﻢ .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ E DC B A ﴿ :
﴾...IHG Fﻧﺎزل ﺷﺪ ،آنﮔﺎه رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ. ﺑﻌﻀﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻏﻨﺎﻳﻢ را ﻣﻠﻚ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺎ »آﻳﻪ «41/از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﴾...FE DC B﴿ :ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ. در ﺗﻔﺴﻴﺮي دﻳﮕﺮ ،اﺑﻦﻋﺒﺎس »اﻧﻔﺎل« را ﺑﻪ ﺑﺨﺸﺸﻲ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﺮده ﻛﻪ اﻣﺎم )ﺣﺎﻛﻢ( آن را ﺑﻌﺪ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از رزﻣﻨﺪﮔﺎن ـ اﻓﺰون ﺑﺮ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺸﺎن ـ ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﭼﻮن ﭘﻮل و ﻛﺎﻻ و ﺳﻼح ﺷﺨﺺ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪه )ﺳﻠﺐ( ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن .ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻘﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﺘﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲ ،اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ و ﻣﺎﻟﻚ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﻔﺎل ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﺎم ﺑﻨﺎﺑﺮ اﺟﺘﻬﺎد ﺧﻮد از ﺣﺴﺎب ﺧﻤﺲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﺎص از ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ و ﺑﻪ آن ﺑﺮﺧﻲاز ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن را ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺠﺎﻋﺖﺷﺎن ،ﻳﺎ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ.ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻧﻔﺎل از )ﺧﻤﺲ( ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﻪ از ﭼﻬﺎر ﻗﺴﻤﺖ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺳﻬﻢ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻏﻨﻴﻤﺖ اﺳﺖ.
928
»ﭘﺲ از ﺧﺪا ﭘﺮوا دارﻳﺪ« در اﺟﺮاي اواﻣﺮ و اﺟﺘﻨﺎب از ﻧﻮاﻫﻲ وي »و« از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ» :ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺳﺎزش ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ« زﻳﺮا اﺻﺤﺎب ﺑﺪر در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ اﺧﺘﻼف ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ .ﻣﻜﺤﻮل ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﺠﺎد ﺳﺎزش و اﺻﻼح ذاتاﻟﺒﻴﻦ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻫﻤﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد و در ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﺸﺎن ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه و در ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ و ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﻮد«» .و اﮔﺮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ ،از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ارﺷﺎد ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻴﺞ و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺗﻘﻮي و اﺻﻼح ذاتاﻟﺒﻴﻦ و اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل وي اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻤﺎن ﺑﻪﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا و رﺳﻮل ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﺻﺪق اﻳﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ. f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W h g
»ﺟﺰاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﻛﺎﻣﻞ »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻳﺎد ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آﻳﺪ، دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺘﺮﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺪﻳﺪآﻣﺪن ﺗﺮس و ﺑﻴﻢ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻫﻨﮕﺎم ﻳﺎدﻛﺮد وي، از ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ .ﺳﺪي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﺻﻔﺖ از اوﺻﺎف ﻛﺴﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺘﻤﻲ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ،ﻳﺎ ﭼﻮن ﻗﺼﺪ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﻲ را ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻪوي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :از ﺧﺪا ﺑﺘﺮس! در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﻠﺒﺶ ﻣﻲﻟﺮزد و اﺣﺴﺎس ﻋﻈﻤﺖ و ﻋﺰت و ﺟﻼل ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ،وﺟﺪان و ﻧﻬﺎدش را ﺗﻜﺎن داده از آن ﺳﺘﻢ و ﮔﻨﺎه ﺑﺎزﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ«» .و« ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ »ﭼﻮن آﻳﺎت ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد ،ﺑﺮ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ« زﻳﺮا ﭘﺸﺖ ﺳﺮﻫﻢ آﻣﺪن ادﻟﻪ ،درك و ﻳﻘﻴﻦ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ را ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و« ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ »ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻪ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي. ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ ﺧﺪا :ﺗﻔﻮﻳﺾ و ﺳﭙﺮدن ﻛﺎر ﺑﻪ اوﺳﺖ ،از ﻫﻤﻴﻦ رو ،ﺳﻌﻴﺪﺑﻦﺟﺒﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ» :ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،ﻫﻤﻪ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ«.
929
o n m l k j i
»ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن روزي دادهاﻳﻢ ،اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻋﻤﺎل ﻗﻠﺐ؛ ﭼﻮن ﺑﻴﻢ از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ، اﺧﻼص و ﺗﻮﻛﻞ و ﻣﻴﺎن اﻋﻤﺎل اﻋﻀﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎ؛ ﭼﻮن ﻧﻤﺎز و زﻛﺎت ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دو آﻳﻪ ﻓﻮق ،ﮔﺮدآورﻧﺪه ﭘﻨﺞ وﺻﻒ )ﺗﻘﻮي ،اﺻﻼح ذاتاﻟﺒﻴﻦ، اﻃﺎﻋﺖ اواﻣﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮل ،ﺧﺸﻴﺖ اﻟﻬﻲ و ﺗﻮﻛﻞ( اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻨﺞ وﺻﻒ ،ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﺧﻴﺮ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: | { z y x w v u ts r q p
»آن ﮔﺮوه« ﻛﻪ ﺑﻪ اوﺻﺎف ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﻮﺻﻮفاﻧﺪ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ و راﺳﺘﻴﻦ ﻛﻪ در اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ درﺟﺎت وﻧﻬﺎﻳﻲﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ آن رﺳﻴﺪهاﻧﺪ) .ﺣﻘﺎ( :ﻣﻔﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪﻛﻠﻲ از ﻛﻔﺮ ﺑﺮي و ﺑﺮﻛﻨﺎرﻧﺪ .اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ،ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ازﺷﻤﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺆﻣﻨﻴﺪ؟ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ،آري! ﻣﻦ ﺣﻘﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ! و ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ :ﻣﻦ ﻣﺆﻣﻨﻢ ان ﺷﺎءاﷲ«» .ﺑﺮاي آﻧﺎن درﺟﺎﺗﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﺮوه ،ﻣﻨﺎزل و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﺧﻴﺮ و ﻛﺮاﻣﺖ و ﺷﺮﻓﻲ اﺳﺖ در ﺑﻬﺸﺖ ،ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟﻬﺎ ـ ﺑﻪ ﺣﺴﺐ اﻳﻤﺎن و اﻋﻤﺎل ﺻﺎﻟﺢ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﻮد ـ از ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ )درﺑﻬﺸﺖ( در ﻣﺮاﺗﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از اﻫﻞ ﻋﻠﻴﻴﻦ ﻗﺮاردارﻧﺪ ،آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﺎره ﻓﺮورﻓﺘﻪ در اﻓﻘﻲ از اﻓﻖﻫﺎي آﺳﻤﺎن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ« .آري! اﻳﻦ درﺟﺎت ﺑﺮاﻳﺸﺎن »ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن« اﺳﺖ .ﺑﻴﺎن اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ درﺟﺎت ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ، ﻣﺘﻀﻤﻦ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ و ﺗﺸﺮﻳﻒ و ﺗﻔﺨﻴﻢ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و« ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن »آﻣﺮزﺷﻲ اﺳﺖ« ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را »و روزياي ﻧﻴﻚ اﺳﺖ« ﻛﻪ از ﻓﻀﻞ ﺑﻴﻜﺮان ﭘﺮوردﮔﺎر و درﻳﺎي ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺟﻮد او ،ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ روزي ﺣﺎرثﺑﻦﻣﺎﻟﻚ اﻧﺼﺎري ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺸﺮف ﺷﺪ ،اﻳﺸﺎن ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ231 :5 ?4% 231 )+ : 930
F 2= - :/= ?CD E /% = ,A/ /% B@ (!? >D G\? ,]9- ]9 G\?+ : :dc a 3 b XZ` (T1 #ﺑﺎر اﻟﻬﺎ! آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪﻣﻦ وﻋﺪه دادهاي ،ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮدان! ﺑﺎر اﻟﻬﺎ! اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه از اﻫﻞ اﺳﻼم را ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﻲ ،دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮي«» .ﭘﺲ دﻋﺎي ﺷﻤﺎ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ :ﻣﻦ ﻳﺎري دﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ ﺑﺎ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن« ﻛﻪ دوﺷﺎدوﺷﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن وارد ﻛﺎرزار ﺷﻮﻧﺪ »ﻛﻪ« آن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن »از ﭘﻲ ﺧﻮد ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ آورﻧﺪ« ﺑﻪﻃﻮر ﭘﻴﺎﭘﻲ .زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آﻏﺎز ،ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﻫﺰار ﻛﺲ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺪد رﺳﺎﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ آن ﺗﻌﺪاد را ﺑﻪ ﺳﻪ ﻫﺰار اﻓﺰاﻳﺶ داد و ﺑﻌﺪا آﻧﺎن را ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﻴﺪ.
934
` _ ^ ] \[ Z Y X W V UT S R Q P O N M a
»و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺪد رﺳﺎﻧﺪﻧﺘﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را »ﺟﺰ ﺑﺸﺎرﺗﻲ ﻗﺮارﻧﺪاد« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﭘﻴﺮوزيﺗﺎن »و ﺗﺎ آنﻛﻪ دﻟﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺪان« اﻣﺪاد »آرام ﮔﻴﺮد و ﭘﻴﺮوزي ﺟﺰ از ﻧﺰد ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎ از ﻧﺰد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻧﺼﺮتدﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﺮ دو ،ﺧﻮد ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﻋﺰﻳﺰ« و ﻏﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد »و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« در ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮد و از آنﺟﻤﻠﻪ در ﻣﺸﺮوع ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎد ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب دﺷﻤﻨﺎن ﺧﻮﻳﺶ. از ﻋﻤﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻣﺎ در اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در روز ﺑﺪر ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ ﻧﺪارﻳﻢ اﻣﺎ در ﻏﺰوات دﻳﮕﺮ ﺑﻌﺪ از ﺑﺪر؛ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ آن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺎت ،ﺣﺎﻛﻲ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﻴﻨﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﻏﺰوه ﺑﺪر ـ از ﺳﻮي ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺮ دو ـ اﺳﺖ. p o n m l kj ih gf e d c b x w v u ts r q
»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﭘﺮده ﺧﻮاﺑﻲ ﺳﺒﻚ ﻛﻪ آراﻣﺶ ﺑﺨﺸﻲ از ﺳﻮي او ﺑﻮد، ﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺑﺪر ﭼﻨﺎن ﺳﻜﻮن و آراﻣﺸﻲ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون اﺣﺴﺎس ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاﺳﻲ ،آرام ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺘﻴﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮاب در ﻫﻤﺎن ﺷﺒﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮداي آن ﺟﻨﮓ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﺪ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺑﻠﻜﻪ در ﺣﺎل روﻳﺎروﻳﻲ دو ﺻﻒ ﻧﺒﺮد ،اﻳﺸﺎن را ﺧﻮاب ﺳﺒﻚ ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺖ و ﺳﺒﺐ آراﻣﺶﺷﺎن در ﺟﻨﮓ ﺷﺪ »و از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮو رﻳﺨﺖ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻞ ازﺷﺮوع ﺟﻨﮓ ،ﺑﺮ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎراﻧﻲ ﻓﺮود آورد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ از وادي ﺑﺪر ﺳﻴﻞ ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪ »ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ آن ﭘﺎك ﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺰداﻳﺪ ﻟﺬا ﺑﻪآن آب ﻏﺴﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردﻳﺪ .ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ آن وﻗﺖ ،ﺗﻴﻤﻢ در اﺳﻼم ﻣﺸﺮوع ﻧﮕﺮدﻳﺪه ﺑﻮد. اﺑﻦﻋﺒﺎسك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﻪ آب ﺑﺪر ﻓﺮود آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا آب از 935
دﺳﺘﺮس ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺎرج ﺑﻮد ﭘﺲ ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻛﺮد ،ﺑﻪ ﻋﻼوه ،در ﺣﺎل ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻳﺎ ﺑﻲوﺿﻮﻳﻲ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻪﻓﻘﻂ از آن آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻇﺮوف ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﺮ از آب ﻧﻤﻮده ،ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد را ﺳﻴﺮاب و از ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻧﻴﺰ ﻏﺴﻞ ﻛﺮدﻧﺪ«» .و از ﺷﻤﺎ ﭘﻠﻴﺪي ﺷﻴﻄﺎن را ﺑﺰداﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻫﺮاس و وﺳﻮﺳﻪ ﺗﺸﻨﮕﻲ و وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ »و ﺗﺎ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن را ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺎزد« و در ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﺟﻨﮓ ،ﭘﺎﻳﺪار و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﺪ »و ﮔﺎﻣﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺪان اﺳﺘﻮار دارد« زﻳﺮا در ﻣﻴﺎن ﺳﭙﺎه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ،زﻣﻴﻦ ﻣﺎﺳﻪزاري ﻗﺮار داﺷﺖ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎران را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ ﺳﺴﺘﻲ و ﺷﻜﻨﻨﺪﮔﻲ وﮔﺮدوﻏﺒﺎر آزاردﻫﻨﺪه آن زﻣﻴﻦ ﻣﺎﺳﻪزار را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮد. i h g f e d cb a ` _ ~ } | { z y q p o n m l k j
ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﻀﻞ و ﻧﻌﻤﺖ دﻳﮕﺮي از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﺪ» :آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن وﺣﻲ ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ« ﺑﺎ ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﻳﺎري ﺧﻮﻳﺶ »ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﺑﺪارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﮋده ﭘﻴﺮوزي ﺑﺪﻫﻴﺪ ،ﻳﺎ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺟﻨﮓ ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﺪارﻳﺪ؛ ﺑﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪن در ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن و ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻤﺎرﺷﺎن »ﺑﻪ زودي در دل ﻛﺎﻓﺮان رﻋﺐ ﺧﻮاﻫﻢ اﻓﮕﻨﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ،در ﺳﻮره »آل ﻋﻤﺮان «151/ﮔﺬﺷﺖ »ﭘﺲ ﻓﺮاز ﮔﺮدﻧﻬﺎ را ﺑﺰﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮاز ﮔﺮدﻧﻬﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻓﺮاز ﮔﺮدﻧﻬﺎ ﺟﺎي ﻣﻔﺎﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زدن در آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﻊﺷﺪن ﮔﺮدن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ دﺳﺘﻮر ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻮد .اﻣﺎ ﻗﻮل اول رﺟﺤﺎن دارد »و از آﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن دﺳﺖﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﭼﻮن ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن ﻗﻄﻊ ﺷﻮد، ﻓﺮد ﻣﻀﺮوب از ﺟﻨﮓ ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﺑﺮﺧﻼف ﺳﺎﻳﺮ اﻋﻀﺎ .رﺑﻴﻊﺑﻦاﻧﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮدم در روز ﺑﺪر ،ﻛﺸﺘﮕﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪدﺳﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﺪن ﻓﺮاز ﮔﺮدﻧﻬﺎ و
936
ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﮕﺸﺘﺎن ﻛﺸﺘﮕﺎن ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ در آﺗﺶ ﺳﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ«. ¡ ~ }|{zyxwv u tsr
»اﻳﻦ« ﻛﺸﺘﺎر ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﺑﻪﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ« و دﺷﻤﻨﻲ و ﻋﻨﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ »و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﺧﻴﺰد ،ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا ﺳﺨﺖﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ«. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺠﺎزات ﻣﺸﺮﻛﺎن در روز ﺑﺪر ،از ﻧﻮع ﻣﺠﺎزات ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻮد«. ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢
»اﻳﻨﻬﺎ را« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻋﺬاب ﻋﺎﺟﻠﻲ را ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﺪ »ﺑﭽﺸﻴﺪ« درد آن را اﺣﺴﺎس ﻛﻨﻴﺪ و ﻏﺼﻪ آن را ﺟﺮﻋﻪﺟﺮﻋﻪ ﺑﻨﻮﺷﻴﺪ »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺬاب آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻣﻬﻴﺎﺳﺖ« اﺷﺎره ﺑﻪ ﻋﺬاب ﭘﺎﻳﺪار و درازﻣﺪت آﻳﻨﺪه آﻧﺎن در آﺧﺮت اﺳﺖ. © µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª
»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﭼﻮن ﺑﺎ اﻧﺒﻮه ﻛﺎﻓﺮان رودر رو ﺷﺪﻳﺪ« زﺣﻔﺎ :ﺑﻪ ﻫﻢ ﮔﻼوﻳﺰ ﺷﺪه و ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ روي آوردﻳﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺸﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ« و ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ و اﻧﻬﺰام ﺗﻦ در ﻧﺪﻫﻴﺪ. ¶ ¸ Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ Ì Ë Ê ÉÈ Ç
»و ﻫﺮ ﻛﺲ در آن روز ﭘﺸﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﮕﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﻛﺲ در روز روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺪر ﺑﺎ ﻗﺒﻮل اﻧﻬﺰام و ﺷﻜﺴﺖ ،ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﭘﺸﺖ ﻛﻨﺪ ،ﻣﻮرد ﺧﺸﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺒﺮدي« ﻣﺠﺪد »ﻛﻨﺎرهﺟﻮ ﺑﺎﺷﺪ« و از روي ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدن
937
ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ و ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺟﻨﮕﻲ و ﻓﺮﻳﺐ دادن دﺷﻤﻦ ،از ﻳﻚ ﺟﻨﺎح ﺑﻪﺟﻨﺎح دﻳﮕﺮ ﺟﻨﮓ و از ﻳﻚ ﺳﻨﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﺮ دﻳﮕﺮ ﺑﺮود ،ﺑﺴﺎن رزﻣﻨﺪهاي ﻛﻪ از روي ﺗﺎﻛﺘﻴﻚ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن را در وي ﺑﻴﻔﮕﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮرده اﺳﺖ ﺗﺎ دﺷﻤﻦ او را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ،او ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺠﺪدا دﺷﻤﻦ را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ وي ﻗﺎدر ﺷﻮد زﻳﺮا ﺟﻨﮓ ﻓﺮﻳﺐ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﻳﺎ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ و »ﻳﺎ ﭘﻨﺎهﺟﻮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻲ« دﻳﮕﺮ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢرزﻣﺶ ـ ﺟﺰ آن ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻦ ﻗﺮار دارد ـ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪي ﻋﻀﻮ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺟﻨﮕﻲ ﺑﻮد و ازﺧﻂ اول روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﻓﺮﻣﺎﻧﺪه ﺧﻮﻳﺶ ،ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ و ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ آن دوﻟﺖ )رﺋﻴﺲ ﺣﻜﻮﻣﺖ( ﮔﺮﻳﺨﺖ ،در ﺗﺤﺖ اﻳﻦ رﺧﺼﺖ داﺧﻞ اﺳﺖ وﻟﻲ اﮔﺮ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ و ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﺧﻮد ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم دﺷﻤﻦ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﻨﮕﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ،دﻳﮕﺮ ﮔﺮﻳﺰ از ﺻﺤﻨﻪ ﻧﺒﺮد ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ ﻧﺪارد و ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﻪ ﺗﺎ ﻣﺮز ﺷﻬﺎدت ﺑﺠﻨﮕﻨﺪ .اﻣﺎ اﮔﺮ ﻓﺮار از ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻨﮓ ،ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از دو ﻣﻮرد ﻳﺎد ﺷﺪه ﻧﻤﻲﺷﺪ» :ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺎ« ﺷﺨﺺ ﻓﺮارﻛﻨﻨﺪه از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ »ﺑﻪ ﺧﺸﻤﻲ از ﺳﻮي اﷲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺠﺰ رزﻣﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﺪف ﺟﻨﮓ ﻣﺠﺪد ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﻪﻃﻮرﺗﺎﻛﺘﻴﻜﻲ از ﻣﻴﺪان ﻛﻨﺎره ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﻳﺎ رزﻣﻨﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊ دﻳﮕﺮي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻢرزﻣﺶ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮد ،ﻫﺮ ﻓﺮارﻛﻨﻨﺪه دﻳﮕﺮي از ﺻﺤﻨﻪ ﺟﻨﮓ ،ﺑﻪ ﺧﺸﻤﻲ ﻣﺴﻠﻢ از ﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺶ دوزخ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻓﺮارش او را در ﺑﻼﻳﻲ ﺳﺨﺖﺗﺮ و ﻋﻘﻮﺑﺘﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آﻧﭽﻪ از آن ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ ،دراﻓﮕﻨﺪه اﺳﺖ »و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ اﺳﺖ« دوزخ ،ﻛﻪ او ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدن ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ،ﺑﺪان ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎد آوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدن در ﻧﺒﺮد ،از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه و از ﺟﻤﻠﻪ ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎه ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ» :ازﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎه ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ .اﺻﺤﺎب ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎه ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺷﺮﻳﻚ آوردن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﺳﺤﺮ ،ﻛﺸﺘﻦ ﻧﻔﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺘﻞ او را ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ـ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ـ ﺧﻮردن رﺑﺎ ،ﺧﻮردن ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ،ﭘﺸﺖ ﻛﺮدن ﺑﻪ دﺷﻤﻦ در روز ﺟﻨﮓ و ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻧﺎن ﭘﺎﻛﺪاﻣﻦ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻪ زﻧﺎ«.
938
اﺣﻨﺎف ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ از ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ و ﭘﻨﺎه ﮔﺰﻳﺪن ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﭘﺸﺖ ﺧﻂ اول ﻧﺒﺮد ـ اﻋﻢ از ﻣﺮﻛﺰﻳﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ،ﻳﺎ ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ دوﻟﺖ اﺳﻼﻣﻲ ـ در ﺻﻮرﺗﻲ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ از دوازده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﭙﺎه اﺳﻼم دوازده ﻫﺰار ﻧﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ﺑﻮد ،ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﻓﺮار و ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻤﻮد، ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺗﻌﺪاد دﺷﻤﻦ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺶ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ .اﺣﻨﺎف در اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ» :ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻫﻤﺮاﻫﺎن ﭼﻬﺎرﺗﻦ ،ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ )ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﺟﻨﮕﻲ ﭘﺎرﺗﻴﺰاﻧﻲ( ﭼﻬﺎرﺻﺪﺗﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮﻫﺎ ﭼﻬﺎر ﻫﺰارﺗﻦاﻧﺪ و ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻛﻪ دوازدهﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﺎﺷﺪ ،از ﻛﻤﻲ ﺗﻌﺪاد ﺷﻜﺴﺖ ﻧﻤﻲﺧﻮرد و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد«. Q P O NM L K J I H G FE D C B A Y X W V U TS R
»ﭘﺲ ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را ﻧﻜﺸﺘﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪا آﻧﺎن را ﻛﺸﺖ« ﺑﺎ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺳﺒﺎب و ﻣﻘﺪﻣﺎت ﭘﻴﺮوزي ﺷﻤﺎ »و اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺗﻮ ﻧﻴﻔﮕﻨﺪي وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻓﮕﻨﺪي« آن ﻣﺸﺖ ﺧﺎك را »ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪا ﺑﻮد ﻛﻪ اﻓﮕﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ ﺗﻮ ﻧﺒﻮدي ﻛﻪ اﻓﮕﻨﺪي ﺑﻠﻜﻪ ﺻﻮرت اﻓﮕﻨﺪن از ﺗﻮ و ﺣﻘﻴﻘﺖ آن از ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮد زﻳﺮا اﮔﺮ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ اﻓﮕﻨﻨﺪه ﺗﻮ ﻣﻲﺑﻮدي ،اﺛﺮ ﻳﻚ ﻣﺸﺖ ﺷﻦ و ﺧﺎك ﺟﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎ از اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺸﺮ ﻣﺘﺼﻮر اﺳﺖ ،ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد و آﻧﭽﻨﺎن اﺛﺮي ﮔﺴﺘﺮده و ﺷﻜﻨﻨﺪه از آن اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﺷﺪ ﻛﻪ ذرات ﻳﻚ ﻣﺸﺖ ﺧﺎك ،ﺑﻪ ﭼﺸﻢ و ﺑﻴﻨﻲ ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎي ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮﺳﺪ و ﻫﻤﻪ را ﺗﺎروﻣﺎر ﮔﺮداﻧﺪ ﭘﺲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،اﻳﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ،ﻓﻌﻞ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺛﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ آن ﻣﺘﺮﺗﺐ ﮔﺸﺖ ،اﺛﺮي ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺗﺎب و ﺗﻮان ﺗﺤﻤﻞ آن را ﻧﺪارد. اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ :رﺳﻮل اﻛﺮمص در روز ﺑﺪر ،دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻬﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﻟﺘﺠﺎ ﻧﻤﻮدﻧﺪ: »ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﮔﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻊ را ﻫﻼك ﻛﻨﻲ ،دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ در زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮارﻧﻤﻲﮔﻴﺮي« .در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ در رﺳﻴﺪ و ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﮔﻔﺖ :ﻣﺸﺘﻲ 939
ﺧﺎك ﺑﺮﮔﻴﺮ و آن را ﺑﺮ روي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻴﻔﮕﻦ! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎك را ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺑﺮروي ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺷﺎﻫﺖ اﻟﻮﺟﻮه :ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻨﻔﻮر ﺑﺎد« ﭘﺲ ﻛﺴﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﻬﺎ و ﺳﻮراخﻫﺎي ﺑﻴﻨﻲ و دﻫﺎن وي ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ ﻣﺸﺖ ﺧﺎك رﺳﻴﺪ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺎر و ﻣﺎر ﺷﺪﻧﺪ» .و ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را از ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺨﺸﺸﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي آن ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮ و زﻳﺒﺎي ﺧﻮد را ارزاﻧﻲ ﺑﺪارد .ﻣﺮاد از ﴿ ﴾S Rﺑﺨﺸﺸﻲ ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ» .ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﺷﻨﻮاﺳﺖ« دﻋﺎي آﻧﺎن را »داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ اﺣﻮاﻟﺸﺎن. ` _^] \ [ Z
»ﺣﺎل اﻳﻦ ﺑﻮد« ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ؛ از ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﻛﺮدن ﻛﻔﺎر »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻛﺎﻓﺮان را ﺳﺴﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻋﻨﺎﻳﺎت اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ،اﻧﻌﺎم ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻧﻘﺶ ﺑﺮآب ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻘﺸﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻮد. r q p o n m lk j i h g fe d c b a { z y x w v u t s
»اﮔﺮ ﻃﻠﺐ ﻓﺘﺢ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﭘﺲ ﻓﺘﺢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آﻣﺪ« ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﻔﺎر اﺳﺖ و ﻫﺪف از آن اﺳﺘﻬﺰاﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﻣﻜﻪ ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻴﺮون ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ،از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داوري ﻧﻤﺎﻳﺪ و در ﺟﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ رواﺳﺖ ،ﮔﺮوه ﺑﺮ ﺣﻖ را ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ .ﻟﺬا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ ﻟﺤﻨﻲ ﺗﻤﺴﺨﺮآﻟﻮد ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :اﮔﺮ داوري ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ، اﻳﻨﻚ ﻧﺘﻴﺠﻪ داوري ﺑﺮاﻳﺘﺎنآﻣﺪ! »و اﮔﺮ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻴﺪ« از ﻛﻔﺮ و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص »آن« ﺑﺎزاﻳﺴﺘﺎدن از ﻛﻔﺮ و دﺷﻤﻨﻲ »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ؛ و اﮔﺮ ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﻛﻔﺮ
940
و دﺷﻤﻨﻲ و ﻧﺒﺮد ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »ﻣﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ« ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را در ﺑﺪر ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮدﻳﻢ »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوه ﺷﻤﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي را دﻓﻊ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺮد« ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﮔﺮوه ،ﻗﻮم ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻜﻪ اﺳﺖ »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﺪا ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ، ﻗﻄﻌﺎ ﭘﻴﺮوزاﺳﺖ. | } ~ _ ` g f e d c b a
»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده او را ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﻳﺪ« در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و از آن ﺟﻤﻠﻪ در ﺟﻨﮓ »و از او روي ﺑﺮﻧﺘﺎﺑﻴﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ« ﻧﺪاي او را. p o n m l k j i h
»و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ« ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدﻳﻢ »و ﺣﺎل آن ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« و در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ .آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻳﺎ ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ ،ﺑﻲآنﻛﻪ آن را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ آﻧﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻼ ﻧﺸﻨﻴﺪه اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ :آﻧﺎن ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ وﻟﻲ آن را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﺮدﻳﻢ! | { z y x w v u t s r q
»ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن« ﻛﻪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺟﻨﺒﻨﺪ و ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺣﻜﻢ و داوري وي »ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺎن ﻻﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ« در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻔﻌﺸﺎن در آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪﺳﻮي آن ﺑﺸﺘﺎﺑﻨﺪ و در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ زﻳﺎﻧﺸﺎن در آن اﺳﺖ ﺗﺎ از آن اﺟﺘﻨﺎب ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ آﻧﺎن در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي ﺟﺰ آﻧﺎن در روي زﻣﻴﻦ ،ﻣﻴﺎن ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ـ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ـ ﻓﺮق ﻧﻬﺎده و ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر ﺧﻮد را از ﻫﻢ ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻣﻲدﻫﺪ.
941
وﺻﻒ ﻛﺮدن ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺎن ﮔﻨﮓ ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻫﻢ ﻧﻄﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮيﺷﺎن از ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺷﻨﻮاﻳﻲ و ﻧﻄﻖ در ﺟﻬﺖ ﺻﻼح و ﻓﻼح ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ. } ~ ¡ ª ©¨ § ¦ ¥ ¤£ ¢
»و اﮔﺮ ﺧﺪا در آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﮔﺮوه ﻛﺮوﻻل »ﺧﻴﺮي ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻨﻮاﻧﻴﺪ« ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺷﻨﻮاﻳﻲاي ﻛﻪ از آن ﺳﻮد ﺑﺮده و در اﺛﺮ آن ،ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ را درﻳﺎﺑﻨﺪ »و اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺷﻨﻮا ﻣﻲﻛﺮد ،ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎز ﺑﻪ ﺣﺎل اﻋﺮاض ،روي ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﻓﺘﻨﺪ« زﻳﺮا اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ ،در ﻋﻠﻢ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. « ¬ ® ¯ ¼ » º ¹ ¸ ¶µ ´ ³ ² ± ° ½ ¾ ¿  Á À
»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﻪ ﻧﺪاي ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﺣﻴﺎتﺑﺨﺶ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ، ﻟﺒﻴﻚ اﺟﺎﺑﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﺎ و اﻃﺎﻋﺖ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎص و اﺟﺮاي اواﻣﺮ وي ﺑﺸﺘﺎﺑﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ،ﻛﻤﺎل ﺣﻘﻴﻘﻲ و زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﺑﺎ ﻋﺰت ﺷﻤﺎ ،در ﮔﺮو اﻳﻦ اﻃﺎﻋﺖ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ اواﻣﺮ اﺳﺖ ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﻮي اﻣﻮري ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻴﺎت ﺣﻘﻴﻘﻲﺗﺎن در آن اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﻋﻠﻢ ﺷﺮﻳﻌﺖ زﻳﺮا ﻋﻠﻢ؛ ﺣﻴﺎت اﺳﺖ و ﺟﻬﻞ؛ ﻣﺮگ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮش اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﻗﺮآن؛ زﻳﺮا ﺣﻴﺎت اﺑﺪي و ﻧﻌﻤﺖ ﺳﺮﻣﺪي در ﮔﺮو اﻣﺘﺜﺎل ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮآن اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﻬﺎد؛ زﻳﺮا ﺟﻬﺎد ﺳﺒﺐ ﺑﻘﺎي ﺣﻴﺎت ﺷﻤﺎﺳﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ اﮔﺮ دﺷﻤﻦ ﻣﻮرد ﻫﺠﻮم ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮد ،ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﺠﻮم ﺑﺮده و ﻧﺎﺑﻮدﺗﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻣﺎ از ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺪاي ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص در اﻳﻨﺠﺎ ،ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ اﺟﺎﺑﺖ ﻓﺮﻣﺎن ﺟﻬﺎد اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ اﺳﺤﺎق از ﻋﺮوهﺑﻦ زﺑﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ.
942
در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﻣﻌﻠﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻣﻦ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺸﻐﻮل اداي ﻧﻤﺎز ﺑﻮدم ﻛﻪ در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮا ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ )ﺑﻪﺗﺼﻮر اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﻧﻤﺎز اوﻟﻲ اﺳﺖ( اﺟﺎﺑﺖﺷﺎن ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻟﺬا ﭼﻮن ﻧﻤﺎز را ﺗﻤﺎم ﻛﺮدم ﺑﻪ ﻣﺤﻀﺮ اﻳﺸﺎن ﺷﺘﺎﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺷﻤﺎ ﻣﺮا در ﺣﺎﻟﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﻐﻮل اداي ﻧﻤﺎز ﺑﻮدم! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻣﮕﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻔﺮﻣﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺑﻪ ﻧﺪاي ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ـ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ـ ﻟﺒﻴﻚ اﺟﺎﺑﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ؟«» .و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن آدﻣﻲ و دﻟﺶ ﺣﺎﺋﻞ ﻣﻲﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﻧﺮم و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ ،ﺑﻪﺳﻮي اﺟﺎﺑﺖ اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺸﺘﺎﺑﻴﺪ ،ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ اﺣﻮال ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺷﻮد و دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن از ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺒﺮد .ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺒﺮدن دل از اﻧﺴﺎن ﺑﺎﻣﺮگ وي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻋﻤﻞ اوﺳﺖ .ﻳﺎ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻨﺎه ﻛﻨﺪ ،ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ از ﻣﻌﺎﻧﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ دور ﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﺎﻳﻞ ﻧﮕﺮدد. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ امﺳﻠﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪاص اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ :C9 f- ]3\5 23Y e\/? \/ G\?+ :ﺑﺎراﻟﻬﺎ! اي ﮔﺮداﻧﻨﺪه دﻟﻬﺎ! دﻟﻢ را ﺑﺮ دﻳﻨﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﮕﻪ دار« .ﮔﻔﺘﻢ ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲص! ﻣﮕﺮ دﻟﻬﺎ را دﮔﺮﮔﻮﻧﻲاي اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آري! ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﺑﻨﻲآدم را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ در ﻣﻴﺎن دو اﻧﮕﺸﺖ از اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﻼﻛﻴﻒ اوﺳﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،آن را راﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺞ و ﻣﻨﺤﺮﻓﺶ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻟﺬا از اﷲ ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﻤﺎن را ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺘﻤﺎن ﻧﻤﻮده ـ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﮕﺮداﻧﺪ و از او ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﻢ ﺗﺎ رﺣﻤﺘﻲ از ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ او ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺨﺸﺎﻳﻨﺪه اﺳﺖ» .«...و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي او ﺣﺸﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ« درروز ﻗﻴﺎﻣﺖ ،آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﻼﻣﺖ دﻟﻬﺎ و اﺧﻼص در ﻃﺎﻋﺎﺗﺘﺎن ،ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ. Ñ ÐÏÎÍÌËÊÉÈÇÆÅÄÃ
»و از ﻓﺘﻨﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ :از آزﻣﻮن و ﻣﺤﻨﺘﻲ »ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ ﻛﻪ از ﻇﺎﻟﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ ،داﻣﻦﮔﻴﺮ ﺧﻮﺑﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد و 943
ﺻﺎﻟﺢ و ﻃﺎﻟﺢ ﻫﻤﻪ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد زﻳﺮا آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ اواﻣﺮ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻟﺒﻴﻚ ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ و در ﻣﻘﺎم ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﻖ و اﻧﻜﺎر ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺮ ﻧﻴﺎﻳﻴﺪ ،ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻓﺘﻨﻪاي در رﺳﺪ ﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮده از آﻧﺎن ﺑﮕﺬرد و داﻣﻦ اﻫﻞ ﺻﻼح را ﻧﻴﺰ ﺑﮕﻴﺮد .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺪيﺑﻦﻋﻤﻴﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻋﻤﺎل ﺑﺪ ﻋﺪه ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻲ از آﻧﺎن ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻧﻜﺎر آن ﻗﺎدرﻧﺪ ،آن را اﻧﻜﺎر ﻧﻜﻨﻨﺪ ،آن وﻗﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎص و ﻋﺎم ﻫﻤﻪ راﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ«» .و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺨﺖ ﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ« و ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎﺷﺮﺗﺎ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﺳﺒﺎب ﻋﺬاب ﻧﺸﺪه ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺴﺒﺐ آن ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ ،ﻧﺸﺎﻧﻪاي از ﺷﺪت ﻋﻘﺎب وي اﺳﺖ .آري! آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ را ﺗﺮك ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ آن ،در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻓﺴﺎد ﺷﻴﻮع ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ اﻫﻞ ﻣﻨﻜﺮ ـ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ـ ﻓﺮود ﻧﻤﻲآﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ،ﺑﺮ اﺻﺤﺎب ﻣﻨﻜﺮ و ﻣﻌﺮوف ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا و اﻣﺮﺑﻪﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲازﻣﻨﻜﺮ ،دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺰرگ ﺣﻴﺎﺗﺒﺨﺶ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ اﺳﺖ. MLKJIHGFEDCBA T S R Q P O N
»و ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ« اي ﻣﻬﺎﺟﺮان! و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اي اﻣﺖ ﻋﺮب! »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ، اﻧﺪك و ﻣﺴﺘﻀﻌﻒ ﺑﻮدﻳﺪ« ﻣﺮاد :ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻜﻪ اﺳﺖ »ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷﻤﺎ را ﺑﺮﺑﺎﻳﻨﺪ« ﻣﺮاد از ﻣﺮدم :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺮﻳﺶ و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻓﺎرﺳﻴﺎن و روﻣﻴﺎﻧﻨﺪ .ﺧﻄﻒ :ﮔﺮﻓﺘﻦ و رﺑﻮدن ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ اﺳﺖ» .ﭘﺲ او ﺷﻤﺎ را ﺟﺎي داد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ، ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي اﻧﺼﺎر ،ﺟﺎي و ﻣﺄوي داد »و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزي ﺧﻮد ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ« در روز ﺑﺪر »و ﺷﻤﺎ را از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه روزي داد« ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ ﻫﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ اﺳﺖ »ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎس ﺑﮕﺰارﻳﺪ« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ را و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﺪا و رﺳﻮل وي را در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺟﺎﺑﺖ و اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ. 944
` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U
»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﺑﺎ ﺗﺮك آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪان ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻤﻮدهاﻳﻢ و ﺑﺎ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻣﺎص ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﺳﻔﺎرش ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ آن اﻣﻴﻦ ﻗﺮار داده اﺳﺖ »و در اﻣﺎﻧﺖﻫﺎي ﻳﻚدﻳﮕﺮ« ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮ آن اﻣﻴﻦ ﻗﺮار داده ﺷﺪهاﻳﺪ ،ﻧﻴﺰ »ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ،اﻓﺸﺎﻛﺮدن اﺳﺮار ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻴﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻴﺎﻧﺖ اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﻋﻤﺪا ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ .ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮﺷﺎن ﻧﻬﻲ ﻛﺮد. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره اﺑﻲﻟﺒﺎﺑﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻨﺬر ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا رﺳﻮل ﺧﺪاص او را ﻧﺰد ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﻐﺎم را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ داوري رﺳﻮلﺧﺪاص درﺑﺎره ﺧﻮد ﺗﻦ در دﻫﻨﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ .ﭘﺲ ﭼﻮن اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ﭘﻴﻐﺎم رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪ ،ﺑﺎ او در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ ،او ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺸﻮرت داد ﻛﻪ :ﺣﻜﻢ رﺳﻮل ﺧﺪاص را درﺑﺎره ﺧﻮد ـ ﻫﺮﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ دﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻮم ﺧﻮﻳﺶ اﺷﺎره ﻛﺮد! ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ :ﭘﺬﻳﺮش ﺣﻜﻢ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﮔﺮدن زدن ﺷﻤﺎﺳﺖ! وﻟﻲ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻟﺬا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﻛﻪ ﻟﺐ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻮردﻧﻲ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲاي ﻧﻤﻲزﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻤﻴﺮد ،ﻳﺎ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﺮ وي ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد .آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﻲ رﻓﺖ و ﺧﻮد را ﻣﺤﻜﻢ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺖ و ﺑﻪ ﻣﺪت ﻧﻪ روز در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺎرش ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺑﻲﻫﻮش و ﺑﻲرﻣﻖ ﻣﻲاﻓﺘﺎد .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ او ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺧﺒﺮ داده اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد. در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮدم آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ وي ﻣﮋده دادﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را از ﺳﺘﻮن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎز ﻛﻨﻨﺪ ،اﻣﺎ او ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮد رﺳﻮلﺧﺪاص ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺒﺎرﻛﺸﺎن او را ﺑﺎز ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪﻧﺪ و وي را ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ.«...
945
kj i h g f e d cb a
»و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻣﻮال و اوﻻد ﺷﻤﺎ ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ ﺳﺒﺐ اﻓﺘﺎدﻧﺘﺎن در ﻓﺘﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا ﻫﻤﻴﻦ اﻣﻮال و اوﻻدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻘﻮط ﺷﻤﺎ در داﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎري از ﮔﻨﺎﻫﺎن و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺬاب ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﻣﻮال و اوﻻد ﺷﻤﺎ آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ در ﻋﻴﻨﻴﺖ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﺪود و اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ را در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ »و ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد او ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﺮ اﻣﻮال و اوﻻدﺗﺎن ﻣﻘﺪم ﺑﺪارﻳﺪ و ﻣﺒﺎدا اﻣﻮال و اوﻻدﺗﺎن ﺳﺒﺐ آن ﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻣﺎﻧﺖ را ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﻴﺪ. | { zy x w v u t s r q p o n m l } ~ _
»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! اﮔﺮ از ﺧﺪا ﭘﺮوا دارﻳﺪ ،ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻓﺮﻗﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﻮي ،از ﺛﺒﺎت دل و ﻗﺪرت ﺑﺼﻴﺮت و ﺣﺴﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ آن ،ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺘﻪ ،ﺷﺒﻬﺎت را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ و در روﺷﻨﻲ آن ،از آﻧﭽﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاس ﺷﻤﺎﺳﺖ ﺣﺬر ﻛﻨﻴﺪ .ﻳﺎ »ﻓﺮﻗﺎن« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺮوزي اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ را از ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و« اﮔﺮ از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﺑﺪارﻳﺪ »ﺳﻴﺌﺎت را از ﺷﻤﺎ ﻣﻲزداﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻣﻲآﻣﺮزد« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﺤﻮ ﻣﻲﺳﺎزد و از آﻧﻬﺎ در ﻣﻲﮔﺬرد .در رواﻳﺘﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻣﺮاد از »ﺳﻴﺌﺎت« ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﻴﺮه و ﻣﺮاد از »ذﻧﻮب« ،ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻞ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ .ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻘﻮي ﻛﻠﻴﺪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﻫﺒﺖﻫﺎﺳﺖ.
946
` ponmlkjihgfedcba r q
»و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان درﺑﺎره ﺗﻮ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﺸﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻜﺸﻨﺪ ﻳﺎ اﺧﺮاج ﻛﻨﻨﺪ«. از اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﺷﺒﻲ ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻜﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﻮرت ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺎر رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﻳﻜﺴﺮه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭼﻮن ﺻﺒﺢ ﺑﺮ او دﻣﻴﺪ ،او را ﺑﻪ ﺑﻨﺪ ﻛﺸﻴﺪ. ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻠﻜﻪ از ﻣﻜﻪ اﺧﺮاﺟﺶ ﻛﻨﻴﺪ .ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ :از ﻫﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺟﻮاﻧﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪﻃﻮر دﺳﺘﻪﺟﻤﻌﻲ ﺑﺮ او ﻳﻮرش ﺑﺮﻧﺪ و او را ﺑﺎﺿﺮﺑﻪاي ﭼﻮن ﺿﺮﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻨﺪ ،در آن ﺻﻮرت ،ﺧﻮن او ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺗﻮزﻳﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ ﻗﺪرت ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﺒﺎﻳﻞ و ﺗﻴﺮهﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ را ﻧﺪارﻧﺪ .ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺮ اﻳﻦ رأي اﺟﻤﺎع ﻛﺮدﻧﺪ .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را از ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﻧﻘﺸﻪ دﺷﻤﻨﺎن آﮔﺎه ﻛﺮد .آنﮔﺎه ﺣﻀﺮت ﻋﻠﻲ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺨﻮاﺑﺪ ﺗﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﻏﺎﻓﻞ ﮔﺮدﻧﺪ و آنﺣﻀﺮتص ﺷﺒﺎﻧﮕﺎه ﺑﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ راه ﻫﺠﺮت ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﺎر ﺛﻮر رﺳﻴﺪﻧﺪ. »و آﻧﺎن ﻣﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻢ ﻣﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺧﻔﺎ ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮلﺧﺪاص ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﻨﻴﺪﻧﺪ ،اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ،ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻲاﺛﺮ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ .ﻣﺠﺎزات اﻟﻬﻲ از ﺑﺎب «ﻣﺸﺎﻛﻠﻪ» ١ﻣﻜﺮﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ«.
"
02 ]9 ,ZAi j? k : ]h(!T \)g
947
¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t s ¦
»و ﭼﻮن آﻳﺎت ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« از روي ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ،ﺗﻌﺼﺐ ،ﺗﻤﺮد و دوري از ﺣﻖ »ﺷﻨﻴﺪﻳﻢ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ »اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ را« ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺧﻮاﻧﺪهاي »ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ« اﻣﺎ ﭼﻮن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن رﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻳﺎت ﻗﺮآن را ﺑﺴﺎزﻧﺪ ،از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﺎﺗﻮان ﺷﺪﻧﺪ ،آنﮔﺎه ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از روي ﻋﻨﺎد و ﺗﻤﺮدﮔﻔﺘﻨﺪ» :اﻳﻦ ﺟﺰ اﺳﺎﻃﻴﺮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻗﺮآن ،ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و اﺳﻄﻮرهﭘﺮدازان ،از اﺧﺒﺎر و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ،ﻧﻀﺮﺑﻦ ﺣﺎرث ـ ﻟﻌﻨﻪاﷲ ـ ﺑﻮد ،او ﺳﭙﺲ در ﺟﻨﮓ ﺑﺪر اﺳﻴﺮ ﺷﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺷﺪ. § ¨ © ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬«ª ¼ » º
»و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪاﻳﺎ! اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻫﻤﺎن ﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺗﻮﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ از آﺳﻤﺎن ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎران ،ﻳﺎ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﺑﻴﺎور« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از ﺳﺮ ﺟﻬﻞ و ﺗﻨﺪروي و اﻓﺮاﻃﮕﺮي در اﻧﻜﺎر و ﺗﻜﺬﻳﺐﺷﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻖ اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ: ﺧﺪاﻳﺎ! اﮔﺮ اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺣﻖ اﺳﺖ ،ﻣﺎ را ﺑﻪﺳﻮي آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻦ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺪه ﺗﺎ از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ! ½¾ ¿ Ê ÉÈ Ç Æ ÅÄ ÃÂ Á À
»و ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺗﻮ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻲ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺤﻤﺪص! ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺗﻮ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻲ ،آﻧﺎن از ﻋﺬاب اﺳﺘﻴﺼﺎل و ﺑﺮاﻧﺪازي ﻛﺎﻣﻞ در ﻣﻬﻠﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ زﻳﺮا ﺳﻨﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ را درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ
948
ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻋﺬاب اﺳﺘﻴﺼﺎل ﻋﺬاب ﻧﻜﻨﺪ »و ﺧﺪا ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬاب ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ آﻣﺮزش ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ .رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻮاف ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﻏﻔﺮاﻧﻚ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! از ﺗﻮ آﻣﺮزش ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ« .اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در ﻣﻴﺎن ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ دو اﻣﺎن وﺟﻮد داﺷﺖ :ﻳﻜﻲ وﺟﻮد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاص و دﻳﮕﺮي اﺳﺘﻐﻔﺎر ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاص از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن رﻓﺘﻨﺪ ،اﻣﺎ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﻗﻮﻣﻲ را ـ ﻣﺎداﻣﻲﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎﻳﺸﺎن در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﺑﻪ ﻋﺬاب رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎ را از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺮون ﺑﺮد« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دو اﻣﺎن ﺑﺮاي اﻣﺘﻢ ﻧﺎزل ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ÁÀ¿¾½﴿ :
» ﴾ÉÈ Ç Æ ÅÄ ÃÂﻳﻚ اﻣﺎن ،وﺟﻮد ﻣﻦ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ و اﻣﺎن دﻳﮕﺮ ،اﺳﺘﻐﻔﺎر« ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﻦ درﮔﺬرم ،اﺳﺘﻐﻔﺎر را ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارم« .اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﮔﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و از او آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ،او ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪهﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪهﺷﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻐﻔﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ در روز ﺑﺪر و ﺑﻌﺪ از آن ،ﻋﺬابﺷﺎن ﻛﺮد. Q P O NM L K J I H G F E D C B A W V U TS R
»و ﭼﻴﺴﺖ آﻧﺎن را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬابﺷﺎن ﻧﻜﻨﺪ ،ﺣﺎل آنﻛﻪ« آﻧﺎن ﻣﺮدﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ اﻳﻤﺎن آورده و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺎزﻣﻲدارﻧﺪ« و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻣﻜﺎن اداي ﻣﻨﺎﺳﻚ را ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻓﺠﺎﻳﻌﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﻪ ﺑﺮﻛﺖ اﻗﺎﻣﺖ رﺳﻮلﺧﺪاص در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻧﮕﺸﺖ» .و« آﻧﺎن ﻣﺮدم را از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام در ﺣﺎﻟﻲ ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ »ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن آن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« اﻳﻦ رد ﺳﺨﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ 949
ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﻛﻌﺒﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ »اوﻟﻴﺎي آن ﺟﺰ ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن آن ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ از ﺷﺮك و ﻣﻌﺎﺻﻲ ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ زﻳﺮا ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ از آن ﺧﺪا اﺳﺖ ﭘﺲ دوﺳﺘﺎن و اوﻟﻴﺎي ﺑﺘﺎن ،ﺑﺮ آن ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ وﻻﻳﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ :اوﻟﻴﺎ و دوﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻪﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﺎﺗﻘﻮاﻳﻲ« .آنﮔﺎه ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ» .﴾RQPO﴿ :وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺳﺰاوار دوﺳﺘﻲﺧﺪا ،ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﻮﻟﻴﺖ ﺣﺮم وي اﺳﺖ. e d c b a `_ ^ ] \ [ Z YX f
»و ﻧﻤﺎز آﻧﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺟﺰ ﺳﻮت ﻛﺸﻴﺪن و ﻛﻒزدن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در دوره ﺳﻠﻄﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﻋﺒﺎدﺗﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در آن ﺑﺮ وﺟﻪ ﻣﺸﺮوع ﻣﻮرد ﺗﻌﻈﻴﻢ ﻗﺮارﮔﻴﺮد ،آﺑﺎدان ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت ﺳﺒﻚ و ﺑﻲﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺳﻮت ﻛﺸﻴﺪن و ﻛﻒ زدن ـ آن ﻫﻢ ﺑﻪﻧﺎم ﻧﻤﺎز ـ ﻋﺮﺻﻪﮔﺎه ﺣﺮﻛﺎت وﻗﻴﺤﺎﻧﻪ آﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻮت ﻣﻲﻛﺸﻴﺪﻧﺪ و دﺳﺖ ﻣﻲاﻓﺸﺎﻧﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺎت را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻤﺎز ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﻣﺴﻠﻤﺎن را از ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ و اﻳﺸﺎن را در ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﻓﮕﻨﻨﺪ »ﭘﺲ اي ﻛﺎﻓﺮان! ﺑﻪ ﺳﺰاي آن ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻳﺪ ،ﻋﺬاب را ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ اﺳﺖ ﭘﺎداش ﺷﻤﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﺮدﻳﺪ .ﻣﺮاد ﺳﺰاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ. v u t s r q po n m l k j ih g ~ } | { z y xw
ﻣﺤﻤﺪﺑﻦاﺳﺤﻖ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﺑﻌﺪ از ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺪر ،ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺑﺪر ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،از اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن و دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻗﺮﻳﺶ اﻣﻮاﻟﻲ داﺷﺘﻨﺪ ،ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ آن اﻣﻮال ،ﺻﺮف اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻮد و آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﻧﺎزل ﺷﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺎﻓﺮان اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﺧﺮج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ 950
ﻣﺮدﻣﺎن را از راه اﷲ ﺑﺎزدارﻧﺪ« ﺑﺎ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﺒﺮد ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن ﻟﺸﻜﺮي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪف »ﭘﺲ زود ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن را ﺧﺮجﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﺎز« ﻓﺮﺟﺎم »آن اﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ،ﺣﺴﺮﺗﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ« و ﻏﺮق ﺣﺴﺮت و ﻧﺪاﻣﺖ ﮔﺮدﻧﺪ زﻳﺮا آن اﻣﻮال را ـ ﺑﻲآنﻛﻪ ﺣﺎﺻﻠﻲ از آن ﺑﻪ دﺳﺖ آورﻧﺪ ـ ﻣﻲﺑﺎزﻧﺪ وﺗﻼﺷﻬﺎي ﻣﺬﺑﻮﺣﺎﻧﻪﺷﺎن ﺳﺮاﺳﺮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺼﻴﺒﺖﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد »ﺳﭙﺲ ﻣﻐﻠﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« و اﻳﻦ وﻋﺪه ﻣﺎ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدهاﻳﻢ) : zîí ì ë êé è ç æ å{ :ﺧﺪا ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﻣﻦ و ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎﻧﻢ ﻏﺎﻟﺐ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ( »ﻣﺠﺎدﻟﻪ .«21/ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﻧﻴﺰ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد و وﻋﺪه ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻴﻮﺳﺖ .ﻟﺬا اﺧﺒﺎر اﻳﻦ آﻳﻪ از ﻣﻌﺠﺰات اﺳﺖ و در ﺻﻮرت ﺗﻜﺮار ﺷﺮاﻳﻂ؛ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ »و ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪﺳﻮي دوزخ راﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﭘﺲ ﻫﻢ اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺗﺒﺎه ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﻢ در دﻧﻴﺎ ﻣﻐﻠﻮب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﻢ در آﺧﺮت ﻣﻮرد ﻋﺬاب ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و اﻳﻦﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ. _ ` l k j i h g f e d c b a r qp o nm
»ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ« ﮔﺮوه »ﭘﻠﻴﺪ را« ﻛﻪ ﻛﻔﺎرﻧﺪ »از« ﮔﺮوه »ﭘﺎك« ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ »ﺟﺪا ﻛﻨﺪ و ﻧﺎﭘﺎﻛﻲ را روي ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﻬﺪ ﭘﺲ آن ﻫﻤﻪ را ﻳﻜﺠﺎ ﺗﻮده ﺳﺎزد« ﻳﻌﻨﻲ: ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻔﺎر را ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﻧﻬﺪ و ﻳﻜﺠﺎﺷﺎن ﺳﺎزد ﺗﺎ از ﻓﺮط ازدﺣﺎم و اﻧﺒﻮﻫﻲﺷﺎن، ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺸﺘﻪ ﻫﻴﺰﻣﻲ ﺑﺮﻫﻢ ﻧﻬﺎده و ﺑﻬﻢ ﻓﺸﺮده ،ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﮔﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ« آنﮔﺎه »آن را« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﮔﺮوه ﭘﻠﻴﺪ را »در ﺟﻬﻨﻢ اﻧﺪازد ،اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺎن زﻳﺎﻧﻜﺎراﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﻮد و اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺑﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ.
951
£¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t s ¤
»ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻨﺪ« از دﺷﻤﻨﻲ رﺳﻮلﺧﺪاص و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ وي ،ﺑﺎ ورود در اﺳﻼم »آﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ« از ﻛﻔﺮ و اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺷﺎن ،از ﺟﻤﻠﻪ دﺷﻤﻨﻲ و ﺟﻨﮕﺸﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »ﺑﺮآﻧﺎن آﻣﺮزﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد« زﻳﺮا ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در اﺣﺎدﻳﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ـ اﺳﻼم ،ﻣﺎ ﻗﺒﻠﺶ را ﻣﺤﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ :ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺎد اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﮔﺮ ﻣﺮﺗﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪ ،ﻗﻀﺎ آوردن ﻋﺒﺎدﺗﻬﺎي ﺗﺮك ﺷﺪه ﺑﺮ وي ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ«. »و اﮔﺮ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ و دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﻔﺮ ﺧﻮد اﺳﺘﻤﺮار دﻫﻨﺪ »ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺳﻨﺖ ﺧﺪا در ﻣﻮرد ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﺖ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮ اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮدي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻠﻜﺮدﺷﺎن داﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ ،ﮔﺬﺷﺖ ﭘﺲ اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺟﺎم آﻧﺎن را اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ´³²±°¯®¬«ª ©¨§¦¥ ¸ ¶ µ
»و ﺑﺎ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﻛﻔﺎر »ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻤﺎﻧﺪ و دﻳﻦ ،ﻫﻤﻪ ﺑﺮاي اﷲ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮد ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮرد آزار ﻗﺮار ﮔﻴﺮد .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ آرﻣﺎن زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮآورده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻫﻤﻪ از آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدد وﺑﺴﺎط ﺣﺎﻛﻤﻴﺘﻬﺎي ﻛﻔﺮ ﺑﺮﭼﻴﺪه ﺷﻮد. آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺟﻬﺎد ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ در اﺳﻼم ،رﺳﻴﺪن ﺑﻪ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻛﻠﻤﻪ ﺧﺪاﻧﺪ ﺑﺮﺗﺮ و ﺳﻠﻄﻪ از آن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﺳﻠﻄﻪاي ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ دﺧﻮل اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم ﺷﻮد .ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه «193/ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ» .ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻨﺪ« از 952
ﻛﻔﺮ »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،آﻧﺎن را ﺑﺮ اﺳﻼﻣﺸﺎن ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ. Ä Ã Â Á À ¿¾ ½ ¼ » º ¹
»و اﮔﺮ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ« از اﻳﻤﺎن و از ﻛﻔﺮ ﺑﺎز ﻧﺎﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ« اي ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﻛﻪ اﷲ ﻣﻮﻻي ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺼﺮتدﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﻪ وﻻﻳﺖ و ﻧﺼﺮت وي اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻴﺪ »ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻮﻻﻳﻲ و ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﻳﺎريدﻫﻨﺪهاي اﺳﺖ« ﻟﺬا ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺷﺮف وﻻﻳﺖ و دوﺳﺘﻲ اﷲ ﻧﺎﻳﻞ ﺷﺪ؛ رﺳﺘﮕﺎر و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ از ﻧﺼﺮت وي ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺸﺖ؛ ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ. O N M L K J I H G F E D C B A a ` _ ^] \ [ Z Y X W V U T S R Q P d c b
»و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را« اﻧﺪك ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر »از ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ« ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ» :ﻳﻚ ﭘﻨﺠﻢ آن ﺑﺮاي ﺧﺪا و ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان او و ﻳﺘﻴﻤﺎن و ﺑﻴﻨﻮاﻳﺎن و در راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ« ﻏﻨﻴﻤﺖ :آن ﺑﺨﺶ از اﻣﻮال ﻛﻔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻗﻬﺮ و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ آن دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ـ اﻋﻢ از زﻣﻴﻦ، ﻛﺎﻻ ،ﭘﻮل و ...اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺎم )زﻣﺎﻣﺪار( آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻬﺎم ﻣﻘﺮر در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﺪ وﻟﻲ اﺣﻨﺎف در ﻣﻮرد زﻣﻴﻦ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ: اﻣﺎم در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻳﺎ اﺑﻘﺎي آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎﻟﻜﺎن اﺻﻠﻲ آن و درﻋﻮض ،ﻣﻘﺮرﻛﺮدن ﺧﺮاج ﺑﺮ آن ،ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ و در ﺻﻮرت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺧﺮاج؛ زﻣﻴﻦﻛﻤﺎ ﻓﻲ اﻟﺴﺎﺑﻖ ﻣﻠﻚ ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮدد. اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺧﻤﺲ )ﻳﻚﭘﻨﺠﻢ( ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﺳﻬﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل ويص ﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲرﺳﺪ و ﭼﻬﺎر ﺳﻬﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ،ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺻﻨﻔﻲ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در آﻳﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪهاﺳﺖ .وﻟﻲ 953
اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺧﻤﺲ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺳﻪ ﺻﻨﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد :ﻳﺘﻴﻤﺎن، ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ و در راهﻣﺎﻧﺪﮔﺎن )ﻣﺴﺎﻓﺮان( .زﻳﺮا ﺣﻜﻢ ﺳﻬﻢ رﺳﻮل ﺧﺪاص و اﻗﺮﺑﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ وﻓﺎت اﻳﺸﺎن از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺳﻬﻤﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻗﺮﺑﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮﺳﺪ ،ﻓﻘﻂ از ﺑﺎب ﻓﻘﺮ و ﻣﺴﻜﻨﺖﺷﺎن اﺳﺖ ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓﻘﻴﺮﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﻧﻪ از ﺑﺎب ﻗﺮاﺑﺖﺷﺎن .ﻣﺮاد از )ﻟﺬياﻟﻘﺮﺑﻲ( :اﻗﺎرب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص؛ ﻳﻌﻨﻲﺑﻨﻲﻫﺎﺷﻢ و ﺑﻨﻲ ﻣﻄﻠﺐ اﻧﺪ. اﻳﻦ در ﻣﺠﻤﻮع ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻫﻤﺎن ﻳﻚ ﺳﻬﻢ »ﺧﻤﺲ« اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﭼﻬﺎرﺳﻬﻢ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺑﺮ ﻏﻨﻴﻤﺖﮔﻴﺮاﻧﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ ﺣﻀﻮرداﺷﺘﻪاﻧﺪ .ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ :در اﻳﻦ ﺑﺎره اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮار دو ﺳﻬﻢ و ﺑﻪﭘﻴﺎده ﻳﻚ ﺳﻬﻢ داده ﻣﻲﺷﻮد. وﻟﻲ اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ و اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ رﺣﻤﻬﻤﺎاﷲ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ :ﺳﻮار ﺳﻪ ﺳﻬﻢ دارد و ﭘﻴﺎده ﻳﻚ ﺳﻬﻢ. »اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆﻣﻦ و ﺑﺎورﻣﻨﺪﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ و ﻓﺮﻣﺎن وي در ﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻋﻼم ﻛﺮده ،ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﺎﺷﻴﺪ و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در آن ﺳﻬﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻗﻄﻊ ﻃﻤﻊ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﭘﻨﺠﻢ ﺳﻬﻢ ﺧﻮد ﻗﻨﺎﻋﺖ ورزﻳﺪ »و« اﮔﺮ »ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺑﺮ ﺑﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ« ﻣﺤﻤﺪص؛ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻴﺮوزي و ﻣﻌﺠﺰات و آﻳﺎت »در روزﻓﺮﻗﺎن« اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ ،در ﺣﻜﻢ ﻏﻨﺎﻳﻢ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن دادهاﻳﻢ» .روز ﻓﺮﻗﺎن« :روز ﺑﺪر اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ روز ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﺣﻖ و اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻞ ،ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﮕﻨﺪ »روزي ﻛﻪ آن دو ﮔﺮوه« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻛﺎﻓﺮان »ﺑﺎ ﻫﻢ رو در روﺷﺪﻧﺪ .و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ اﺳﺖ« از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﻧﺼﺮت دادن ﺟﻤﻌﻲ اﻧﺪك ﺑﺮ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﺪر ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد. ﺳﭙﺲ در ﺑﻴﺎن ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﻌﻀﻲ از رﺧﺪادﻫﺎي ﺑﺪر ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: r q p on m l k j i h g f e c b a ` _ ~ } | { z y x w v ut s k j i h g fe d
954
»آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در ﻛﻨﺎره ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ در داﻣﻨﻪاي از وادي ﺑﺪر اردو زده ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺑﻮد »و آﻧﺎن در ﻛﻨﺎره دورﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :دﺷﻤﻦ در داﻣﻨﻪ دورﺗﺮ از ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻣﻜﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد »و ﻛﺎروان ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮد« ﻣﺮاد؛ ﻛﺎروان ﺗﺠﺎرﺗﻲ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از دو ﮔﺮوه ،در ﻧﺰدﻳﻚ ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ راه ﻣﻲﭘﻴﻤﻮد .ﭘﺲ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ وﺿﻌﻴﺖ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ ﻳﺎري دادن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺎر ،ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻣﻨﺖ ﮔﺬاﺷﺖ »و اﮔﺮ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ وﻋﺪه ﺟﻨﮓ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ در وﻋﺪهﮔﺎه ﺧﻮد اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺷﻤﺎ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ رو در رو ﺷﻮﻳﺪ ،وﻋﺪه ﻗﺒﻠﻲ ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ وﻋﺪه ﺧﻼﻓﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ زﻳﺮا ﺷﻤﺎ را ﻗﻠﺖ ﺗﻌﺪادﺗﺎن و ﻛﺜﺮت دﺷﻤﻨﺘﺎن از وﻓﺎ ﺑﻪ وﻋﺪه ﺳﺴﺖ ﻣﻲﻛﺮد و آﻧﺎن را ﺗﺮس و ﻫﻴﺒﺘﻲ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص در دل داﺷﺘﻨﺪ ،ﻳﺎ آﻧﺎن را ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪن ﻗﺎﻓﻠﻪﺷﺎن ،از آﻣﺪن ﺑﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﺑﺎز ﻣﻲداﺷﺖ »و ﻟﻴﻜﻦ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن را در اﻳﻦ آوردﮔﺎه ﮔﺮدآورد »ﺗﺎ اﷲ ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻛﺮدﻧﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ« از ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ دوﺳﺘﺎن و ﺧﻮار ﺳﺎﺧﺘﻦ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ و ﻋﺰت ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ دﻳﻨﺶ و ﺑﻪ ذﻟﺖ ﻛﺸﺎﻧﻴﺪن ﻛﻔﺮ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دو ﮔﺮوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﺎ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت روي ﻣﻲدﻫﺪ ،اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻜﻞ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »ﺗﺎ ﻫﻼك ﮔﺮدد ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﻗﻴﺎم ﺣﺠﺖ و زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از ﻗﻴﺎم ﺣﺠﺖ« و ﺑﻌﺪ از آن؛ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻﻛﺲ را ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﺬر و ﺣﺠﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ .ﺑﻌﻀﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ؛ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺗﺎ ﻛﻔﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻲﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﻬﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ؛ اﺳﻼم ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورده اﺳﺖ ،ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﻬﻪاي ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن در ﺑﺪر و ﺟﺪاﺳﺎزي ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ ،ﺷﺒﻬﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻲ از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺳﺘﻤﺮارش ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ،در وادي ﻫﻼﻛﺖ اﻓﺘﺎد و ﺳﺰاوار ﻋﺬاب ﮔﺮدﻳﺪ، ﻫﻼﻛﺖ وي ﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺷﺒﻬﻪاي اﺳﺖ و در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺠﺘﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ :ﻣﻦ در ﺷﺒﻬﻪ ﺑﻮدم و ﻛﺎر ﺑﺮ ﻣﻦ ﭘﻮﺷﻴﺪه و آﺷﻔﺘﻪ ﺑﻮد .ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي اﻫﻞ اﻳﻤﺎن در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺷﺒﻬﻪاي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ زﻳﺮا دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ 955
ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ و آﻓﺘﺎﺑﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ و دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻓﺎﺗﺢ و ﻣﺴﻠﻄﺎﻧﺪ »و ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﺗﻤﺎم ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻮد و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ آﻧﺎن را ﻣﻲداﻧﺪ ـ اﻋﻢ از ﻛﻔﺮ ﻛﺎﻓﺮ و اﻳﻤﺎن ﻣﺆﻣﻦ را. z y x w v u t s rq p o n m l { |} ~ ¡ £ ¢
»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن را »در ﺧﻮاﺑﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻧﺪك ﻧﺸﺎن داد« رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺧﻮاب ،ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن را اﻧﺪك دﻳﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮاب را ﺑﻪ ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻘﻞ آن ،ﺳﺒﺐ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ »و اﮔﺮآﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد ،اﻟﺒﺘﻪ ﺳﺴﺖ ﻣﻲﺷﺪﻳﺪ و ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ در ﻛﺎر ﻧﺰاع ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻟﺸﻜﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن را در ﺧﻮاب ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ، ﺑﻲﮔﻤﺎن اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن از ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻛﻔﺎر اﺣﺴﺎس ﺟﺒﻦ و اﻧﻔﻌﺎل و ﺳﺴﺘﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﻛﺎر ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﺰاع و ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر رودر رو ﺷﻮﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ »وﻟﻲ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ داﺷﺖ« ﺷﻤﺎ را و از ﺳﺴﺘﻲ و ﺑﺰدﻟﻲ در ﭘﻨﺎه ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ در آورد ﻟﺬا آﻧﺎن را در ﭼﺸﻢ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻢ ﻧﺸﺎن داد »ﭼﺮاﻛﻪ او ﺑﻪ راز دﻟﻬﺎ داﻧﺎﺳﺖ« و ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ و ﻗﻮت ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻣﻲداﻧﺪ. ² ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ º ¹ ¸ ¶ µ ´³
»و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ روﺑﺮو ﺷﺪﻳﺪ ،آﻧﺎن را در دﻳﺪﮔﺎن ﺷﻤﺎ اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ در دﻳﺪﮔﺎن آﻧﺎن اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ« ﺗﺎ ﻫﺮﻳﻚ از دو ﮔﺮوه را ﻋﻠﻴﻪ دﻳﮕﺮي ـ ﺑﺎ ﺿﻌﻴﻒ ﻧﺸﺎن دادن آن ـ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد .اﻳﻦ اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﻲ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﮔﻔﺖ :آﻳﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن را در ﺣﺪ ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻣﻲزﻧﻲ؟ او در ﭘﺎﺳﺨﺶ ﮔﻔﺖ :آﻧﻬﺎ در ﺣﺪود ﺻﺪ ﺗﻦاﻧﺪ .ﺣﺎل آنﻛﻪ ﺷﻤﺎر واﻗﻌﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﻮد .ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ
956
ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﭼﺸﻢ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻢ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪﮔﻮﻳﻨﺪهاي از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﮔﻔﺖ :آﻧﻬﺎ در ﺣﺪ ﺧﻮرﻧﺪﮔﺎن ﻳﻚ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ در ﻳﻚ ﻧﻮﺑﺖ ﻏﺬا ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ .اﻟﺒﺘﻪ اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﭼﺸﻢ ﻛﻔﺎر ﻗﺒﻞ از ﺷﺮوع ﺟﻨﮓ ﺑﻮد ،اﻣﺎ ﭼﻮن ﺟﻨﮓ آﻏﺎز ﺷﺪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﭼﺸﻢ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺸﺎن داد» ١ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺎري را ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻧﻲ ﺑﻮد ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ اﻧﺪك ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﻃﺮﻓﻴﻦ در دﻳﺪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ،ﺑﺮاي آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺟﻨﮓ را ﺑﺮاﻓﺮوزد؛ ﺑﺮاي ﺗﻌﺬﻳﺐ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اراده اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از آﻧﺎن را دارد و اﻧﻌﺎم ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﻧﻌﻤﺖ دادن ﺑﻪ آﻧﺎن را دارد »و ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪا ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد« ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ و ﺳﭙﺎس او را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮد اﻫﻞ اﻳﻤﺎن ﺣﻜﻢ ﻛﺮد. »¼½¾¿ Ç ÆÅÄÃÂÁÀ
»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﭼﻮن ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ رو در رو ﺷﺪﻳﺪ ،ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﺎﺷﻴﺪ« و در ﻧﺒﺮد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ ،ﺳﺴﺖ و ﺟﺒﻮن ﻧﺸﻮﻳﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري ﺟﺰ ﺑﺎ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮاي ﻧﺒﺮدي ﻣﺠﺪد ،ﻳﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ از ﻫﻢرزﻣﺎن ،ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد. اﻳﻦ آﻳﺎت آﻣﻮزﻧﺪه آداب ﺟﻨﮓ و ﺷﻴﻮه ﺷﺠﺎﻋﺖ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﺶ در ﻫﻨﮕﺎم روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﺖ و در ﻣﺠﻤﻮع ﺷﺎﻣﻞ ﭘﻨﺞ ﻗﺎﻋﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اوﻟﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻲ اﺳﻼمص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي ﻣﺮدم! آرزوي روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ را ﻧﻜﻨﻴﺪ و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﺑﺎ دﺷﻤﻦ روﺑﺮو ﺷﺪﻳﺪ ،ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﺷﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺖ در زﻳﺮ ﺳﺎﻳﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮﻫﺎﺳﺖ«. ﻗﺎﻋﺪه دوم از ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﻨﮓ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺮوزي اﻳﻦ اﺳﺖ» :و ﺧﺪا را ﺑﺴﻴﺎر ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ« در ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﺟﻨﮓ ،ﺑﻮﻳﮋه در ﻫﻨﮕﺎم اﺿﻄﺮاب و ﻣﺸﻮش ﺑﻮدن دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﭼﺮاﻛﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻗﻠﺒﻲ ﻳﺎري ﻣﻲﻛﻨﺪ و او را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﺘﺎن ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ و در ﻣﻴﺎدﻳﻦ و ﺳﻨﮕﺮﻫﺎي ﻧﺒﺮد ﺑﻪ او اﻟﺘﺠﺎ ﺑﺮﻳﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻳﺎران ﻃﺎﻟﻮت در ﻋﺮﺻﻪﮔﺎه ﻧﺒﺮد "
."nm>J- + ' 9) l
957
ﮔﻔﺘﻨﺪz p o n m l k j i h g { :
»ﺑﻘﺮه» .«250/ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﺘﮕﺎر ﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺮاد ﺧﻮﻳﺶ درﻛﺴﺐ ﭘﻴﺮوزي و درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎداش اﻟﻬﻲ ﺑﺮﺳﻴﺪ. P ONMLKJIHGFEDCBA
ﻗﺎﻋﺪه ﺳﻮم از ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﻨﮓ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺮوزي اﻳﻦ اﺳﺖ» :و از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﻃﺎﻋﺖ ﻛﻨﻴﺪ« در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و از ﺟﻤﻠﻪ؛ در اﻣﺮ ﺟﻬﺎد و ﻣﺒﺎرزه ،ﻧﻪ از ﻫﻮاﻫﺎ و آراء وﺗﻤﺎﻳﻼت ﺧﻮﻳﺶ. ﻗﺎﻋﺪه ﭼﻬﺎرم از ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﻨﮓ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺮوزي اﻳﻦ اﺳﺖ» :و ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﺰاع ﻧﻜﻨﻴﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺰدل ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﺗﻨﺎزع؛ ﻋﺒﺎرت از :اﺧﺘﻼف در رأي اﺳﺖ ،ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﺟﺒﻦ و ﺳﺴﺘﻲ در ﺟﻨﮓ ﻣﻲﺷﻮد »و« در ﺻﻮرت اﺧﺘﻼف و ﺗﻨﺎزع »ﺷﺎن و ﺷﻮﻛﺘﺘﺎن ﺑﺮ ﺑﺎد ﻣﻲرود« ﻣﺮاد از رﻳﺢ :ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و ﭘﻴﺮوزي و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :دوﻟﺖ و ﺷﻮﻛﺖ اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺎﻓﺬ ﺑﻮدن اﻣﺮ دوﻟﺖ را ﺑﻪ ﺑﺎد در وزش آن ،ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻴﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﺑﺎ ﺻﺎﺑﺮان اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻗﺎﻋﺪه ﭘﻨﺠﻢ از ﻗﻮاﻋﺪ ﺟﻨﮓ و آداب آن اﺳﺖ. ` _ ^] \ [ Z Y X W V U T S R Q c b a
»و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺮﻣﺴﺘﻲ و ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺮي در ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ« آﻧﺎن ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر ،ﻣﻐﺮوراﻧﻪ و ﺧﺮاﻣﺎن ﺑﺎ زﻧﺎن آوازﺧﻮان و ﻃﺒﻞ و دﻫﻞ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﺎرج ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ در ﻣﻴﺎن راه ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺎﻓﻠﻪ اﺑﻮﺳﻔﻴﺎن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ رﺳﺘﻪ و ﺧﻄﺮ از آن دﻓﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺎز ﻧﮕﺸﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺑﺪر ﺑﺮوﻳﻢ و در آﻧﺠﺎ ﺧﻴﻤﻪ و ﺧﺮﮔﺎه ﺑﺮﭘﺎﺳﺎﺧﺘﻪ، ﺷﺮاب ﺑﻨﻮﺷﻴﻢ و ﺑﻪ ﻋﻴﺶ و ﻋﺸﺮت و ﭘﺎﻳﻜﻮﺑﻲ و دﺳﺖاﻓﺸﺎﻧﻲ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ و زﻧﺎن
958
آوازﺧﻮان ﺑﺮاي ﻣﺎ آواز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺎ اﻋﺮاب آوازه ﻗﻮت و ﺷﻮﻛﺘﻤﺎن راﺑﺸﻨﻮﻧﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦ ﺣﺮﻛﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺳﺮﻣﺴﺘﻲ و ﺗﻜﺒﺮ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ در ﭼﺸﻢﻣﺮدم و ﺟﻠﺐ ﺳﭙﺎس و ﺛﻨﺎي آﻧﺎن و ﻓﺨﺮ ﻓﺮوﺷﻲ و رﻳﺎ ﻧﺒﻮد ،از ﻫﻤﻴﻦ رو درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻗﺮﻳﺶ را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻐﺮور و ﺳﺮﻣﺴﺖ دﻳﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻬﻲ ﻣﻨﺎﺟﺎت ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺑﺎراﻟﻬﺎ! اﻳﻦ ﻗﺮﻳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺨﺮ و ﻛﺒﻜﺒﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان روي آورده ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ زورآزﻣﺎﻳﻲ ﻛﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮت را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﺑﺎراﻟﻬﺎ! آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎﻣﺪاد ﻛﻤﺮﺷﻜﻦ ﻛﻦ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻜﻮت را در ﺳﻪ ﭼﻴﺰ دوﺳﺖ دارد: 1ـ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﻗﺮآن. 2ـ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻨﮓ. 3ـ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻤﻞ ﺟﻨﺎزه«. ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﻨﻮن ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺳﺮوﺻﺪا و ﻫﻤﻬﻤﻪ در ﺟﻨﮓ ،ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺿﻌﻒ روﺣﻴﻪ اﺳﺖ» .و« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ »از راه اﷲ ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ« ﺻﺪ :ﺣﺎﺋﻞﺷﺪن ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و ﻣﻴﺎن راﻫﻬﺎي ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاهﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺎن اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :درﺧﺎرج ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﮔﺮوه رﻳﺎﻛﺎر ﺑﺎزدارﻧﺪه از راه ﺧﺪا ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ »و ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،اﺣﺎﻃﻪ دارد« اﻳﻦ ،ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ. t sr q p o n m l k j i h g f e d g fe d c b a ` _ ~ } | { z y x w v u j ih
»و« ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎراﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در آﻧﺎن اﻳﻦ ﭘﻨﺪار را اﻓﮕﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﻛﺎري ﻧﻴﻚ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ .آري! ﺷﻴﻄﺎن در رأس ﻟﺸﻜﺮي از ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﻪﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻤﺜﻞ ﺷﺪ »و ﮔﻔﺖ« ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن »اﻣﺮوز ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻏﻠﺒﻪﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺟﺎر ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻨﺎهدﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ از ﻫﺮ دﺷﻤﻨﻲ ،ﻳﺎ اﻣﺎندﻫﻨﺪه ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ وﮔﻔﺖ :ﻣﻦ از ﻗﺒﻴﻠﻪ 959
ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻢ .اﺑﻠﻴﺲ ﺧﻮد ،ﺑﻪﺻﻮرت «ﺳﺮاﻗﻪﺑﻦﻣﺎﻟﻚﺑﻦﺟﻌﺸﻢ« ﻛﻪ از ﺳﺮان ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻳﺎد ﺷﺪه ﺑﻮد ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺑﺪر آﻣﺪ و ﻗﺮﻳﺶ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ ﻫﺮاس داﺷﺖ ﻛﻪ از ﭘﺸﺖ ،ﺑﻪ وي ﺿﺮﺑﻪ ﻧﺰﻧﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن ﻫﺮ دو ﮔﺮوه« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﺮوه ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﮔﺮوه ﻣﺸﺮﻛﺎن »روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ ،ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮ ﭘﺎﺷﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ »و ﮔﻔﺖ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺰارم« زﻳﺮا او ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ اﻣﺪاد ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﻳﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮاﺋﺖ ﺟﺴﺖ ،ﺳﭙﺲ در ﺑﻴﺎن ﻋﻠﺖ ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶﮔﻔﺖ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﭼﻴﺰي را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﺪ« ﺷﻴﻄﺎن ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ را درﺣﺎﻟﻲدﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻮدﻧﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ از اﷲ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ« ﺷﻴﻄﺎن از آن ﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮﻛﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﻪ وي ﺑﻼﻳﻲ ﺑﺮﺳﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﭼﻮن دﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ او را ﻳﺎراي روﻳﺎروﻳﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻟﺬا ﺑﻴﻢ و ﺗﺮس از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗﺮار داد و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﻠﻞ ورزﻳﺪ .آنﮔﺎه اداﻣﻪ داد» :و ﺧﺪا ﺳﺨﺖ ﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ« ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن ﻛﻨﺪ. { z y x w v ut s r q p o n m l k | } ~
»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن« در ﻣﺪﻳﻨﻪ ،ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻇﻬﺎر اﻳﻤﺎن ﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ در ﺑﺎﻃﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﻤﺎري اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻜﺎﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻔﺎﻗﻲ ﻧﺪارﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﻬﺖ اﻳﻦ ﻛﻪ ﻧﻮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ ،ﻋﻘﻴﺪه ﺣﻖ در آﻧﺎن ﻛﺎﻣﻼ رﺳﻮخ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ؛ »ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ: اﻳﻦ ﮔﺮوه را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را »دﻳﻨﺸﺎن ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ اﺳﺖ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﻠﻒ و دﺷﻮاري ،ﺗﻦ ﺑﻪ ﻛﺎري ﺳﺨﺖ ﭼﻮن ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺎب و ﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﺪارﻧﺪ .ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﺪ ،ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻋﺰﻳﺰ ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ وي ﻏﺎﻟﺐ ﺷﻮد و از ﻏﻠﺒﻪ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪك را ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎر و ﺿﻌﻴﻒ را ﺑﺮ ﻗﻮي ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از ﺣﻜﻤﺖ اوﺳﺖ ﻛﻪ دوﺳﺘﺎن و دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻤﻲﺳﺎزد و ﺗﻮﻛﻞﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد را ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ. 960
¡ ® ¬ « ª © ¨ § ¦¥ ¤ £ ¢ ¯
»و اﮔﺮ ﺑﺒﻴﻨﻲ« اي ﺑﻴﻨﻨﺪه! »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺟﺎن ﻛﺎﻓﺮان را ﻣﻲﺳﺘﺎﻧﻨﺪ« ﻣﺮاد؛ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در روز ﺑﺪر آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻮﻛﻞ ﻣﺮگ اﻧﺪ ﻛﻪ ارواح ﻛﺎﻓﺮان را ﻗﺒﺾ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .آري! اﮔﺮ ﺻﺤﻨﻪ ﻗﺒﺾ ارواﺣﺸﺎن را ﺑﺒﻴﻨﻲ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺎري ﺑﺰرگ را دﻳﺪهاي »ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎ و ﺑﺮ ﭘﺸﺘﻬﺎي آﻧﺎن ﻣﻲزﻧﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :زدن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎ و ﺑﺮ ﭘﺸﺘﻬﺎي ﻛﻔﺎر ،ﺑﻪﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ و ﺟﺎنﺳﺘﺎﻧﺪن آﻧﻬﺎﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :اﻳﻦ ﻛﺎر در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ ،ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن، ﻛﻔﺎر را ﺑﻪﺳﻮي دوزخ ﻣﻲراﻧﻨﺪ »و ﻋﺬاب ﺳﻮزان را ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻋﺬاب ﺳﻮزان را ﺑﭽﺸﻴﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﭼﻮن ﻣﻠﻚاﻟﻤﻮت ﺑﺎ ﭼﻬﺮهاي ﻋﺒﻮس و ﻫﻮﻟﻨﺎك در ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺘﻀﺎر ﻛﺎﻓﺮ ﻧﺰد وي ﻣﻲآﻳﺪ ،ﺑﻪ او ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: اي روح ﭘﻠﻴﺪ! ﺑﻴﺮون آي ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎد ﺳﻮزان و آب ﺟﻮﺷﺎن و ﺳﺎﻳﻪاي از دود ﺗﺎر .آنﮔﺎه روح وي در اﺟﺰاي ﺑﺪﻧﺶ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲﺷﻮد و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻮﻛﻞ آن را از ﺗﻨﺶ ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﺦ ﻛﺒﺎب از ﮔﻮﺷﺖ ﺳﺨﺖ و ﻣﺮﻃﻮب ﺑﻪ ﻓﺸﺎر ﺑﻴﺮون آورده ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻋﺮوق و اﻋﺼﺎب وي ﻫﻤﻪ ﺑﺎ آن زار و اﻓﮕﺎر ﻣﻲﺷﻮد«. º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³² ± °
»اﻳﻦ« ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ »ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﻛﺮداري اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻌﺎﺻﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪهاﻳﺪ »و« ﺑﻪﺳﺒﺐ »آن اﺳﺖﻛﻪ اﷲ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آورده و راه را ﺑﺮآﻧﺎن روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ وﻟﻲ آﻧﺎن اﻳﻦ ارزﺷﻬﺎ را ﭘﺎس ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻟﺬا ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻳﻦ ﻛﻴﻔﺮ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ.
961
» ¼ ½¾ ¿ Í Ì Ë Ê ÉÈ Ç Æ Å Ä Ã ÂÁ À Ï Î
ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،از ﻧﺰول ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺪر ﺧﺒﺮ داد ،اﻳﻨﻚ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ،ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ را ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ از ﺳﻨﺖ وي در ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻛﻔﺎر ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ: »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎدت ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲ ﻛﻔﺮورزﻳﺪﻧﺪ ،آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻛﺮد ،ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﷲ ﺗﻮاﻧﺎي ﺳﺨﺖﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ در ﻋﺬاب ﻛﺮدن ﮔﺮوه ﻗﺮﻳﺶ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺸﻴﻦ وي در ﺗﻌﺬﻳﺐ ﮔﺮوﻫﻬﺎي ﻛﻔﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎدت و ﺷﻴﻮه آﻧﻬﺎ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪن ﺑﻪ آﻳﺎت اﻟﻬﻲﺑﻮده اﺳﺖ ﻟﺬا اﻳﻦ ﻛﻔﺮﺷﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻋﺎدت و ﺷﻴﻮه ﺧﻮﻳﺶ در ﺗﻜﺬﻳﺐ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼ ﻋﺎدت و ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﻫﻢ ﺑﺮ ﺗﻌﺬﻳﺐﺷﺎن ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ .دأب :ﻋﺎدت اﺳﺖ. T S R Q P ON M L KJ I H G F E D C B A
»اﻳﻦ« ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآﻧﺎن ﻓﺮود آورد »ﺑﺪان ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ دﮔﺮﮔﻮنﻛﻨﻨﺪه ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻲ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺎدت اﻟﻬﻲ در ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ،ﻋﺪم دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﺮآﻧﺎن اﺳﺖ؛ »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ آﻧﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در دل دارﻧﺪ ،ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ« از اﺣﻮال و اﺧﻼق ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﺎ ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي اﷲ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ اﺣﺴﺎن و اﻫﻤﺎل اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ وي .ﭘﺲ دﮔﺮﮔﻮن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺮ آل ﻓﺮﻋﻮن و ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ،ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد و اﺣﻮال ﺧﻮد آﻧﺎن اﺳﺖ و ﻗﺎﻧﻮن اﻟﻬﻲ در ﻫﻤﻪ ﻋﺼﺮﻫﺎ و ﻧﺴﻞﻫﺎ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻨﻮاﺳﺖ« ﺳﺨﻨﺎن ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را »داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ.
962
cba`_ ^ ]\[ZYXWVU i h g f ed
»ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎدت ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ« ﺗﻜﺮار اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮاي ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻮع ﻋﺬاب در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺑﺮ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻮﺿﻮع اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ »آﻳﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ را دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺰاي ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎنﻫﻼك و ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن را ﻏﺮق ﻛﺮدﻳﻢ و ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻋﻮن و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﻛﻪ در ﺑﺪر ﺑﻪ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ ،ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﭼﻮن ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و آﻳﺎت و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و ﻧﻴﺰ ﻇﻠﻢ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان در ﺑﺮﺧﻮرد و رﻓﺘﺎرﺷﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺳﻨﺖ اﷲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻓﺮو ﮔﻴﺮد و ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن را ﺑﺎ ﻏﺮق و دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﺪ .در ﺳﻴﺮت آﻣﺪه اﺳﺖ :ﭼﻮن ﺧﺒﺮ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺑﻮﺟﻬﻞ در ﺑﺪر ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﻴﺪ ،آنﺣﻀﺮتص ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻧﻌﺶ وي رﺳﻴﺪﻧﺪ ،آنﮔﺎه اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ،ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﻮد«. z y x w v u t s r q p o n m l k j { | } ~ _ ` a
»ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ،ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ از اﻧﻮاع ﺟﺎﻧﺪاران ﻣﻲﺟﻨﺒﺪ »در ﻧﺰد ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺣﻜﻢ وي »ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﺻﺮار ورزﻳﺪه و در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻏﻮﻃﻪور ﺷﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﻔﺎر ﻛﻮدن ،ﻋﻘﻞ و ﺧﺮدﺷﺎن را در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ،ﺑﻪﻛﺎر ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﺸﺎن در آن اﺳﺖ ،راه ﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ »ﭘﺲ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« اﺻﻼ و اﺑﺪا از ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ،ﻫﺮﮔﺰ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲرود ﻛﻪ از آن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﮔﺮﻓﺘﻲ ،ﺳﭙﺲ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد را« ﻛﻪ از آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدي »در ﻫﺮ ﺑﺎر ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻫﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ »و ﭘﺮواﻳﻲ« از ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ »ﻧﺪارﻧﺪ« و از ﻋﺎﻗﺒﺖ آن 963
ﻧﺘﺮﺳﻴﺪه و از اﺳﺒﺎب آن ﻧﻤﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ .و از اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻨﺪ ﻃﺎﺋﻔﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر را ﻳﺎري ﻧﻜﻨﻨﺪ ،ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻨﺪ ،اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد وﻓﺎ ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻔﺎر را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه ﻳﺎري و ﻛﻤﻚ ﺑﺪﻫﻨﺪ ،ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ،ﻗﺮﻳﺶ و ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺸﺮك دﻳﮕﺮ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﺰوه ﺧﻨﺪق ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ .ﭘﺲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ، ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻜﺴﺖ و ﻓﺮار ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻏﺰوه ﺧﻨﺪق ،ﺣﺴﺎبﻛﺎر را ﺑﺎ آﻧﺎن ﻳﻜﺴﺮهﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن در ﺳﻴﺮت ﻧﺒﻮي ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻛﻔﺎر را ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن روي زﻣﻴﻦ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮد ،آنﮔﺎه از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪ. l kj i h g f e d c b
»ﭘﺲ اﮔﺮ در ﺟﻨﮓ آﻧﺎن را ﻳﺎﻓﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ در ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻗﺪرت ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮ ﻣﻐﻠﻮب ﺳﺎﺧﺘﻦﺷﺎن ﺗﻮاﻧﺎ ﺷﺪي »ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ و ﺗﻴﺮهروز ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺎن »ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ« از ﻣﺤﺎرﺑﺎن اﻫﻞ ﺷﺮك »ﻣﺘﻔﺮق ﺳﺎز« و ﺗﺎر و ﻣﺎر ﻛﻦ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺮت ﮔﻴﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎن درﺳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪه ﻛﻪ ﻋﺒﺮت ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎﻧﺸﺎن ﮔﺮدد ﺗﺎ از ﺗﻮ ﻫﺮاﺳﻲ ﻋﻤﻴﻖ در دل ﺑﺪارﻧﺪ و از ﺑﻴﻢ آنﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻓﺮود آﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﺎﻧﺸﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ ،از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺗﻮ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ. | { z y x w vu t s r q p o n m
»و اﮔﺮ از ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻴﻢ ﺧﻴﺎﻧﺖ داري« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ از ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪاي ،ﺑﻴﻢ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ داري و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﻴﻨﺪاز ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن« ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و آﻧﺎن اﺳﺖ »ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺮاﺑﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺗﻮ و آﻧﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ آن ﭘﻴﻤﺎن ،ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻟﺬا ﺑﻪﮔﻮﻧﻪ آﺷﻜﺎر و اﻋﻼمﺷﺪه ،ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را از ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮدن ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎﺧﺒﺮ و آﮔﺎه ﮔﺮدان و ﺟﻨﮓ را ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮاﻧﻪ و ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ آﻏﺎز ﻧﻜﻦ .ﻫﺮﭼﻨﺪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن 964
ﻳﻬﻮد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه وﻟﻲ ﺣﻜﻢ آن ﻋﺎم اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻴﻢ ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻋﻬﺪ از او ﻣﺘﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ ،در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد »زﻳﺮا ﺧﺪا ﺧﺎﺋﻨﺎن را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارد« اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري ﺑﺮاي رﺳﻮلﺧﺪاص اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻗﺒﻞ از اﻋﻼم ﺻﺮﻳﺢ و ﺑﻲﭘﺮده ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﺑﻮدن ﻋﻬﺪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﻴﻬﻘﻲ از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺳﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻛﺎﻓﺮ در آن ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ: 1ـ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﻋﻬﺪي ﺑﺴﺘﻪاي ،ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺑﺎ وي وﻓﺎ ﻛﻦ؛ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮ زﻳﺮا ﻋﻬﺪ ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ. 2ـ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و او راﺑﻄﻪ رﺣﻢ )ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي و ﻗﺮاﺑﺘﻲ( اﺳﺖ ،آن راﺑﻄﻪ را ﺑﭙﻴﻮﻧﺪ؛ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮ. 3ـ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺮ اﻣﺎﻧﺘﻲ اﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ،اﻣﺎﻧﺘﺶ را ﺑﻪ وي ﺑﺮﮔﺮدان؛ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮ«. } ~ ¡ § ¦ ¥ ¤ £¢
»و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﭙﻨﺪارﻧﺪ ﻛﺎﻓﺮان« درﺑﺎره ﺧﻮد »ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺸﻲ ﺟﺴﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﭙﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ از ﻧﺰد ﻣﺎ ﺟﺎن ﺑﻪ در ﺑﺮده و ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺟﺴﺘﻪاﻧﺪ ،ﻳﺎ ﻧﭙﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ از آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﻢ »زﻳﺮا آﻧﺎن ﻋﺎﺟﺰ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن از ﻣﻌﺮﻛﻪ »ﺑﺪر« ﮔﺮﻳﺨﺘﻪ و ﺟﺎن ﺑﻪدر ﺑﺮدهاﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاه ﻧﺎﺧﻮاه آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ در ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ و ﮔﺮﻳﺰي از ﻋﺬاب ﻣﺎ ﻧﺪارﻧﺪ ﭘﺲ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎش ﻛﻪ ﺟﺎن ﺑﻪدر ﺑﺮدﮔﺎن از ﺑﺪر ،ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ. و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻔﺎر آﻣﺎدﮔﻲ ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ ،ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺠﻬﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﻔﺎر ،ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ:
965
¨ © ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª ÊÉÈÇÆÅÄÃÂÁÀ¿¾½¼»º¹ Ì Ë
»و« اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! »ﻫﺮ ﭼﻪ در ﺗﻮان دارﻳﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن از ﻗﻮه ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎزﻳﺪ« ﻗﻮه :ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺎ آن در ﺟﻨﮓ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪ و ﺗﻮان رزﻣﻲ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد ،از آنﺟﻤﻠﻪ؛ ﺗﺠﻬﻴﺰ ﻧﻔﺮات ،ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺳﻼح ،ﻣﻬﻤﺎت ،ﺳﺎﺧﺘﻦ دژﻫﺎ و ﺳﻨﮕﺮﻫﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ،آﻣﻮزش ﻓﻨﻮن ﺟﻨﮓ و ﺳﺎﻳﺮ ﺗﺪﺑﻴﺮات ﺟﻨﮕﻲاي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮان و ﺗﻼش ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﺮف آن ﺑﺸﻮد. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﻌﻨﺎي ﻗﻮه وﺳﻴﻊ اﺳﺖ« .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ )ﻗﻮه( را ﺑﻪ »رﻣﻲ :اﻓﮕﻨﺪن ﺗﻴﺮ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ :]? o/? >D b1+ :آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻮه ،ﺗﻴﺮ اﻧﺪازي اﺳﺖ« .ﻟﺬا آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺳﺎﻳﻞ ﺗﻴﺮ اﻧﺪازي و ﺷﻠﻴﻚ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻧﻮاع آن ـ از ﺗﻮپﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﻤﺐ اﺗﻤﻲ و ﻏﻴﺮه ـ در ﻣﻔﻬﻮم »رﻣﻲ«، ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ »و« اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! ﻫﺮ ﭼﻪ در ﺗﻮان دارﻳﺪ »از اﺳﺒﺎن آﻣﺎده« در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ، ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎزﻳﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ» :در ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ اﺳﺐ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﻴﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه؛ ]ﻳﻌﻨﻲ[ ﭘﺎداش و ﻏﻨﻴﻤﺖ«» .ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ« ﺗﺪارﻛﺎت و آﻣﺎدﮔﻲﻫﺎ »دﺷﻤﻦ ﺧﺪا و دﺷﻤﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ »و« ﻧﻴﺰﺑﺘﺮﺳﺎﻧﻴﺪ »ﻗﻮم دﻳﮕﺮي را ﺟﺰ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪﺷﺎن« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻳﻬﻮد و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻓﺎرس و روم و دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﺎ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ »و آﻧﭽﻪ در راه اﷲ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺟﻬﺎد »ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ« اﻧﺪك و ﻧﺎﭼﻴﺰ ،ﻳﺎ اﻧﺒﻮه و ﺑﺴﻴﺎر »ﭘﺎداﺷﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم داده ﻣﻲﺷﻮد« در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﺑﻪ ﭼﻨﺪ و ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ »و ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﺳﺘﻢ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ« در ﺑﺎزﮔﺮﻓﺘﻦ ﭘﺎداﺷﺘﺎن ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺎداش ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ. ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺑﺎ دﺳﺘﻮر آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻧﻴﺮوﻫﺎ آﻏﺎز و ﺑﺎ اﻣﺮ ﺑﻪ اﻧﻔﺎق ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮد زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺞ و آﻣﺎدهﺳﺎزي ﻧﻴﺮو ،ﺑﺪون اﻧﻔﺎق ﻣﺎل ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ.
966
Û Ú Ù Ø × ÖÕ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í
»و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺻﻠﺢ ﮔﺮاﻳﻴﺪﻧﺪ ،ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﻣﻴﻞ ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و دادن ﺟﺰﻳﻪ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﺪﻧﺪ ،از آﻧﺎن ﺑﭙﺬﻳﺮ. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺑﻪ آﻳﻪ »ﺳﻴﻒ« در ﺳﻮره »ﺑﺮاﺋﻪ«z ~ } | { :
»آﻳﻪ «5/ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﻳﺪ .اﻣﺎ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ـ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ـ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻨﺴﻮخ اﺳﺖ و ﻧﻪ در آن ﺗﺨﺼﻴﺼﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﺎل ،ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺘﻄﺎﻋﺖ و ﭘﺬﻳﺮش ﺻﻠﺢ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺠﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي دﺷﻤﻦ و ﻋﺪم ﺗﻮازن ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺮوي آﻧﺎن ﺑﺎ ﻧﻴﺮوي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ. ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﻋﻘﺪ ﺻﻠﺢ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻪﺳﺮ رﺳﺎﻧﺪن آن اﻟﺰاﻣﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻴﺎﻧﺖ دﻳﺪه ﺷﺪ ،اﻟﻐﺎي ﭘﻴﻤﺎن ﺻﻠﺢ ﺑﻪﻃﻮر اﻋﻼمﺷﺪه آن ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ »و ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻦ« درﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﺻﻠﺢ و از ﻧﻴﺮﻧﮓ آﻧﺎن اﻧﺪﻳﺸﻨﺎك ﻧﺒﺎش زﻳﺮا »ﻛﻪ او ﺷﻨﻮاي« آنﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. N M L K J I HG F E D C B A
»و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻓﺮﻳﺐ دﻫﻨﺪ« ﺑﺎ ﺻﻠﺢ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ »ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﺲ اﺳﺖ« و ﺷﺮارﺗﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻏﺪر و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ را از ﺗﻮ ﺑﺎز ﻣﻲدارد »ﻫﻤﻮ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺎ ﻳﺎري ﺧﻮد و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻴﺮو داد« ﭘﺲ ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ )روز ﺑﺪر( ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻳﺎري ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﻫﻤﻮ در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﻳﺐ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ روي دﻫﺪ ـ ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺼﺮت داده و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ.
967
a` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S RQ P O e d c b
»و ﻫﻢ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :دﻟﻬﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ »اﻟﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺖ« ﻣﺮاد؛ اﻟﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎي اوس و ﺧﺰرج اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻋﺼﺒﻴﺖ ﺷﺪﻳﺪ و ﺟﻨﮕﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻲ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﺸﺘﻌﻞ ﺑﻮد ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ دادﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ،در ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻟﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد؛ اﻟﻔﺖ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎي ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر اﺳﺖ »اﮔﺮ آﻧﭽﻪ در روي زﻣﻴﻦاﺳﺖ ﻫﻤﻪ را ﺧﺮج ﻣﻲﻛﺮدي، ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻟﻔﺖ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻲ« از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻋﺼﺒﻴﺖ و ﻋﺪاوت در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﺪي رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ دﻓﻊ آن ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺎدي ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﺒﻮد »وﻟﻲ اﷲ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن اﻟﻔﺖ اﻓﮕﻨﺪ« ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ و ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ و ﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ و ﺑﻴﻨﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ دﻳﻦ اﺳﺘﻮار و ﻗﻮﻳﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺼﺎر درﺑﺎره ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺣﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي ﮔﺮوه اﻧﺼﺎر! آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﮔﻤﺮاه ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ وﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد؟ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را ﻓﻘﻴﺮ ﻧﻴﺎﻓﺘﻢ وﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻦ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻛﺮد؟ و آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻔﺮق ﻧﺒﻮدﻳﺪ ﭘﺲﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ اﻟﻔﺖ اﻓﮕﻨﺪ؟«» .ﻫﻤﺎﻧﺎ او ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ« و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺳﺮﻛﻮب و ﻣﻘﻬﻮر ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و ﺑﺎﺣﻜﻤﺖ« اﺳﺖ ،در ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن. n ml k j i h g f
»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺧﺪا و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻮ را ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻛﺎﻓﻲاﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ :ﺧﺪا ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮو ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ.
968
_ ~ }| { z y x w v ut s r q p o ` k j i h g f e d c b a
»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ« و رﻏﺒﺖ ده .اﻟﺒﺘﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن ،ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻣﺖﺷﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺗﺸﻮﻳﻖ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص در روز ﺑﺪر ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﭙﺎﺧﻴﺰﻳﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻬﻨﺎي آن ﺑﻪ وﺳﻌﺖ ﻫﻤﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ« »آلﻋﻤﺮان .«133/در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب ﺑﻪ ﻧﺎم ﻋﻤﻴﺮﺑﻦﺣﻤﺎم ﮔﻔﺖ :ﭘﻬﻨﺎي آن ﺑﻪ وﺳﻌﺖ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :آري! ﮔﻔﺖ :ﺑﻪ! ﺑﻪ! آنﮔﺎه ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ را ﻛﻪ در دﺳﺖ داﺷﺖ ،اﻧﺪاﺧﺖ و ﮔﻔﺖ :ﺗﺎ ﻣﻦ اﻳﻦ ﺧﺮﻣﺎﻫﺎ را ﺑﺨﻮرم ،اﻳﻦ ﻣﺪت ،زﻣﺎﻧﻲ ﻃﻮﻻﻧﻲ اﺳﺖ! ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺶ ﺗﺎﺧﺖ و ﺟﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ«. آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻟﻬﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن و آرامﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﺸﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺸﺎرﺗﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ» :اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺗﻦ ﺻﺎﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﺮ دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ـ ﻳﻚ ﺗﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ده ﺗﻦ ازﻛﻔﺎر ـ در ﻫﺮ ﺷﻤﺎري ﺟﺎري اﺳﺖ »و اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺻﺪ ﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﺮ ﻫﺰار ﺗﻦ از ﻛﺎﻓﺮان ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ« و ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﺘﺮ از اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﻐﻠﻮب ﮔﺸﺖ، اﻳﻦ از ﺿﻌﻒ اﻳﻤﺎن ﻳﺎ ﻋﺪم ﺻﺒﺮ و ﭘﺎﻳﺪاري ،ﻳﺎ ﻋﺪم آﻣﺎدﮔﻲ ،ﻳﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد ﻧﺰاع و اﺧﺘﻼف در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ،ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﻳﻦ از ﻋﻠﻞ و اﺳﺒﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺧﺒﺮي آﻣﺪه ،اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺮ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺄﻣﻮرﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺟﻨﮕﻲ از آﻧﺎن ،در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻪ ده ﺑﺮاﺑﺮﺷﺎن اﺳﺖ ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻨﺪ »ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻮﻣﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ« ﺣﻜﻤﺖ ﺟﻨﮓ را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪﻃﻠﺒﻲ ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي اﻋﻼي ﻛﻠﻤﻪاﷲ ﺟﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﭘﺲ آﻧﻬﺎ ﺑﺪون داﺷﺘﻦ ﺑﻴﻨﺶ و درﻛﻲ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ از ﺟﻨﮓ و اﻫﺪاف آن ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ، او اﻛﺜﺮا ﻣﻐﻠﻮب اﺳﺖ.
969
~ } |{ z y x w v u ts r q p o n m l ¡ ª © ¨ § ¦¥ ¤ £ ¢
و ﭼﻮن ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب و ﻣﻌﻴﺎر ،ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺷﻮار آﻣﺪ و آن را ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﺿﻌﻔﺸﺎن در ﻋﻴﻨﻴﺖ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ ،ﺧﺪاي ﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﺮآﻧﺎن ﺗﺨﻔﻴﻒ و رﺧﺼﺖ داد و ﻓﺮﻣﻮد» :اﻛﻨﻮن ﺧﺪا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﺨﻔﻴﻒ داده و ﻣﻌﻠﻮم داﺷﺖ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎ ﺿﻌﻔﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﺻﺪ ﺗﻦ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﺮ دوﻳﺴﺖ ﺗﻦ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ ﻫﺰار ﺗﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﺮ دو ﻫﺰار ﺗﻦ ﻏﺎﻟﺐ آﻳﻨﺪ ـ ﺑﻪ اذن اﷲ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ ﺗﺨﻔﻴﻒ ،ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻣﻜﻠﻒ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺗﻦ از اﻳﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ دو ﺗﻦ از ﻛﻔﺎر ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮده و ﺑﺮ آن دو ﺗﻦ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺻﺎﺑﺮان اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻋﻨﺎﻳﺖ و رﺣﻤﺖ و ﻧﺼﺮت ﺧﻮد. « ¬® ¯ ¿¾ ½ ¼ » º ¹ ¸¶ µ ´ ³ ² ± ° à  Á À
»ﺑﺮاي ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺳﻴﺮاﻧﻲ ﺑﮕﻴﺮد ﺗﺎ در زﻣﻴﻦ از آﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﻛﺸﺘﺎر ﻛﻨﺪ« زﻳﺮا ﺑﺎ ﻛﺸﺘﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻛﻔﺎر ﻛﺎﻣﻼ ﺳﻠﺐ ﺷﺪه و ﻗﺪرت و ﺗﻮان آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻓﻌﺎل ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ ،از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود ﻟﺬا از ﻛﻔﺎر ﻛﺸﺘﺎر ﺳﺨﺘﻲ ﺑﻪﭘﺎ ﻛﻨﻴﺪ. ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر ،ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن واﺟﺐ ذﻣﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮد ﻧﻪ اﺳﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺪﻳﻪ )ﺳﺮﺑﻬﺎ( از آﻧﺎن ،آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آن روز ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ »ﺷﻤﺎ ﻣﺘﺎع دﻧﻴﺎ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ« ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻓﺪﻳﻪ )ﺳﺮﺑﻬﺎ( ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ آﺧﺮت را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ،ﺑﺎ ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎرﻛﺸﺘﻦ ﻛﻔﺎر ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد »و اﷲ ﻏﺎﻟﺐ« اﺳﺖ ﭘﺲ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ را ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻲﻛﻨﺪ و »ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ« در ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻮدن دوﺳﺘﺎﻧﺶ.
970
Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä
»اﮔﺮ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻟﻬﻲ ﻧﺒﻮد« در اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﻋﻤﻞ اﺟﺘﻬﺎدي آﻧﺎن ﻋﺬاب ﻧﻜﻨﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در آﻧﭽﻪ ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ« از ﻣﺎل ،ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﺪﻳﻪ اﺳﻴﺮان ﺑﺪر »ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ ﻣﻲرﺳﻴﺪ« آري! ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻓﺪﻳﻪ از اﺳﻴﺮان ﺑﺪر ،ﻋﻤﻠﻲ اﺟﺘﻬﺎدي ﺑﻮد زﻳﺮا اﺟﺘﻬﺎدﺷﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺒﻨﻲ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد ﻛﻪ زﻧﺪه ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻦ ﻛﻔﺎر ،ﭼﻪﺑﺴﺎ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن آﻧﺎن ﮔﺮدد و از ﺳﻮﻳﻲ ،ﺑﺎ اﻣﻮال ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از درك ﻓﺪﻳﻪ ،ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻨﻴﻪ ﻣﺎﻟﻲ ﺟﻬﺎد را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﺮد .اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺸﻴﻦ اﻟﻬﻲ ،ﺣﻜﻢ وي ﺑﻪ آﻣﺮزش ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه اﻫﻞ ﺑﺪر اﺳﺖ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺣﻜﻢ اﺳﻴﺮان در ﻧﺰد ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ و اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ ،اﻣﺎم )زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( درﺑﺎره اﺳﻴﺮان ﻛﺎﻓﺮ ﻣﺨﻴﺮ اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻓﺪﻳﻪ )ﺳﺮﺑﻬﺎ( ﺑﮕﻴﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ اﺳﻴﺮان ﺑﺪر ﻋﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ«. Ü Û Ú Ù Ø ×Ö Õ ÔÓ Ò Ñ Ð Ï
»ﭘﺲ ،از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺮدهاﻳﺪ ،ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻓﺪﻳﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺑﺮدهاﻳﺪ ،ﮔﻮارا ﺑﺨﻮرﻳﺪ زﻳﺮا ﻓﺪﻳﻪ اﺳﻴﺮان از ﺟﻤﻠﻪ ﻏﻨﺎﻳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺣﻼل ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ در آﻳﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮ اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎﻓﺮان ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻮد ـ دراﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻓﺪﻳﻪ اﺳﻴﺮان را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺠﺎز اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻣﻔﺎد اﻳﻦ ﺳﺮزﻧﺶ و ﻋﺘﺎب ،ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﻮال ﻓﺪﻳﻪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ »و از ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺮوا دارﻳﺪ« در روﻳﺪادﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﻟﺬا دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎري ﻧﺰﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺪاده اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ« آن ﺗﻘﺼﻴﺮي را ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺳﺮزد »ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ،از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺧﺼﺖ داد ﺗﺎ از ﻓﺪﻳﻪ اﺳﻴﺮان ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ و آن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﺮام ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻜﻨﻴﺪ.
971
از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﭼﻮن ﻏﺰوه ﺑﺪر ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪ ،اﺳﻴﺮان را آوردﻧﺪ ،در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص رو ﺑﻪ اﺻﺤﺎبﺷﺎن ﻛﺮده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :رأي ﺷﻤﺎ درﺑﺎره اﻳﻦ اﺳﻴﺮان ﭼﻴﺴﺖ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ: ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻳﻨﺎن ﻗﻮم و ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟﺬا آﻧﻬﺎ را ﻧﻜﺸﻴﺪ ،ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد .ﻋﻤﺮ ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻳﻨﺎن ﺷﻤﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ را از دﻳﺎرﺗﺎن ﺑﻴﺮون راﻧﺪه و ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺟﻨﮕﻴﺪهاﻧﺪ ﻟﺬا آﻧﺎن را ﭘﻴﺶ اﻓﮕﻨﻴﺪ و ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺰﻧﻴﺪ .ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦرواﺣﻪ ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ در ﻛﺠﺎ وادﻳﻲ ﭘﺮ از ﻫﻴﺰﻣﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﺎن را در آن وادي اﻓﮕﻨﺪه ﺑﺮ آﻧﺎن آﺗﺶ اﻓﺮوزﻳﺪ ﺗﺎ در ﻛﺎم ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي آن ﻓﺮو روﻧﺪ .رﺳﻮل اﻛﺮمص ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﻴﺪن آراي ﻳﺎدﺷﺪه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﮕﺪﺳﺖ و ﻓﻘﻴﺮ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﭘﺲ اﺣﺪي از آﻧﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻧﺰد ﺷﻤﺎ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﺑﺪ؛ ﺟﺰ ﺑﺎ ﻓﺪﻳﻪ ﻳﺎ ﺑﺎ ﮔﺮدن زدن« .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻳﻪ ² ± ° ¯ ® ¬ «﴿ :
﴾...را ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد و رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب ﻗﺮار داد. RQ PO NM LKJ I H G F E D C BA Z Y X W VU T S
»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﻪ اﺳﻴﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﮕﻮ« ﻫﻤﺎﻧﻬﺎ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر ﺑﻪ اﺳﺎرﺗﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻪ و از آﻧﺎن ﻓﺪﻳﻪ )ﺳﺮﺑﻬﺎ( ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ »اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ در دﻟﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺮي ﺳﺮاغ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺴﻦ اﻳﻤﺎن و ﺻﻼح ﻧﻴﺘﻲ »اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﭽﻪ از ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪﺷﺪه« از ﻓﺪﻳﻪ »ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در ﻫﻤﻴﻦ دﻧﻴﺎ ،ﻳﺎ در آﺧﺮت، رزﻗﻲ ﺑﻬﺘﺮ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﺗﺮ از آن را ﻋﻮض ﻣﻲدﻫﺪ »و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲآﻣﺮزد« ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن را »و اﷲ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«. اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻋﺒﺎس ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد: اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص را از اﺳﻼم آوردن ﺧﻮﻳﺶ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ و از اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ اوﻗﻴﻪاي را ﻛﻪ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﺑﻬﺎ )ﻓﺪﻳﻪ( در ﺑﺪر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ،ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ ،اﻣﺎ اﻳﺸﺎن اﺑﺎ ورزﻳﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻋﻮض ،ﺑﻪ 972
ﻣﻦ ﺑﻴﺴﺖ ﻏﻼم ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺎﺟﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻤﺎم آن ﻣﺎﻟﻢ ﺛﺮوت داﺷﺘﻨﺪ« .اﺑﻦﻋﺒﺎسك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﺳﻴﺮان ﺑﺪر ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاي ،اﻳﻤﺎن آوردﻳﻢ و ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﺮاﻳﺖ ﻧﺰد ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ«. [ \ ] ^ _ ` i h g f ed c b a
»و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺳﺨﻦﺷﺎن در ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دروغ ﺑﺎﺷﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻛﺮدهﺑﻮدﻧﺪ« زﻳﺮا ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮ ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮد« ﺗﻮ را »ﺑﺮآﻧﺎن« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﮔﺮ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﺑﺎز ﮔﺮدﻧﺪ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺠﺪدا ﺗﻮ را ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد »و ﺧﺪا داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﭘﺲ او ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎ و ﺣﻜﻤﺘﻲ را ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﺪ. w v u t s r q p o n m l k j j i hg f e d c b a ` _ ~ } | {z y x z y x w v ut s r q p o n m l k
ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﻛﻪ را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻢ »ﻣﻮاﻻت« ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮده و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از آﻧﺎن را در ﻗﺒﺎل اﻳﻦﺣﻜﻢ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻫﺮ ﮔﺮوه ،دوﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻳﺎري ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ ،ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ .در ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ؛ ﻛﻔﺎر را ﻧﻴﺰ دوﺳﺘﺎن )اوﻟﻴﺎء( ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻫﺠﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻨﺎهﮔﺰﻳﻨﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ را »ﻣﻬﺎﺟﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻃﻠﺐ رﺿﺎ و ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺪاي او ،وﻃﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ .ﭘﺲ ﻣﻬﺎﺟﺮان در ﺣﻜﻢ ﻣﻮاﻻت ،اوﻟﻴﻦ ﮔﺮوهاﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺟﺎي دادﻧﺪ و ﻧﺼﺮت ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻧﺼﺎر ﻣﺪﻳﻨﻪ »اﻳﻨﺎن ﺑﻌﻀﻲ دوﺳﺘﺎن ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮﻧﺪ« و در ﻧﺼﺮت و ﻳﺎريﮔﺮي ﻛﺎرﺳﺎز
973
ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﺸﺎن در ﺣﻜﻢ ﻣﻮاﻻت دﺳﺘﻪ دوم اﻧﺪ .ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﺮ اﻧﺼﺎر اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر در ﻣﻴﺮاث ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺸﺎرﻛﺖ داﺷﺘﻪ و از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻴﺮاث ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺻﺪر اﺳﻼم ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد و ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر ،ﺑﺎ ﻫﺠﺮت و ﻧﺼﺮت از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻴﺮاث ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺣﻜﻢ ﻣﻴﺮاث ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ آﻳﻪ ) (75از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره z...ÏÎ Í Ì Ë{ :ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮداﻧﻴﺪ. »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﺠﺮت ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ،ﺷﻤﺎ را از وﻻﻳﺖ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻧﺼﺮت و ﻳﺎري آﻧﺎن ﻣﻜﻠﻒ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ .ﻳﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻴﺮاث آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﻬﻤﻲ ﻧﺪارﻳﺪ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻧﺴﺒﻲ ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻳﻀﻪ ﻫﺠﺮت ﻗﻴﺎم ﻧﻜﺮده و ﻫﻨﻮز در »دارﺣﺮب« ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﻨﻨﺪ« و اﻟﺰاﻣﺎت ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي دﻳﻨﻲ را ﺑﻪﺟﺎ آورﻧﺪ .اﻳﻨﺎن دﺳﺘﻪ ﺳﻮم از ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﺣﻜﻢ ﻣﻮاﻻت اﻧﺪ» .و اﮔﺮ در ﻛﺎر دﻳﻦ از ﺷﻤﺎ ﻣﺪد ﻃﻠﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻣﺎ ﻫﺠﺮت ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ،از ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻳﺎري ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ؛ »ﭘﺲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻳﺎريﻛﺮدن آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﺎري ﻛﺮدن آﻧﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮض اﺳﺖ »ﻣﮕﺮ« اﻳﻦﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﻳﺎري ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ »ﻋﻠﻴﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ« ﻛﻪ در اﻳﻦﺻﻮرت ،ﻧﺒﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﻋﻠﻴﻪ ﮔﺮوه ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ رﻋﺎﻳﺖ ﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻳﺎري ﻛﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻮﺻﻮف ﻋﻠﻴﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺎﻧﺘﺎن ،ﺷﻜﺴﺘﻦ اﻳﻦ ﭘﻴﻤﺎن اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﺎﺋﻨﺎن و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﺎن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﭘﺲﻋﻬﺪي را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﻣﻴﺎن آن ﮔﺮوه ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎﻧﺘﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻣﺪت آن ﻧﺸﻜﻨﻴﺪ »و ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ،ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﻟﺬا ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ از ﺣﺪود ﻣﺸﺮوع اﻟﻬﻲ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﻴﺪ. { | } ~ ¡ ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢
»و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ ،ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن دوﺳﺘﺎن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮﻧﺪ« اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ،در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻛﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر دوﺳﺘﻲ و ﻫﻤﻴﺎري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﻫﺮ ﻧﻮع وﻻﻳﺘﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ »اﮔﺮ اﻳﻦ دﺳﺘﻮر را ﺑﻪﻛﺎر ﻧﺒﻨﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اي 974
ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! اﮔﺮ دﺳﺘﻮر ﻣﻮاﻻت ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻫﻤﻴﺎري ﺑﺎ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ، ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ دﺳﺘﻮر ﺗﺮك ﻣﻮاﻻت ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان را ﺑﻪﻛﺎر ﻧﺒﻨﺪﻳﺪ »در زﻣﻴﻦ ﻓﺘﻨﻪ و ﻓﺴﺎدي ﺑﺰرگ ﭘﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ« ﻫﻢ در دﻳﻦ و ﻫﻢ در دﻧﻴﺎ ،ﭼﻪ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻔﺎر ﻳﺪ واﺣﺪه ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﻛﻔﺮ را ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد ﻳﺪ واﺣﺪه ﻧﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ،در اﻳﻦﺻﻮرت ،ﻻﺑﺪ ﻛﻔﺮ ﻏﻠﺒﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﻓﺴﺎد ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ» :ﻣﻦ ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻤﺸﺮك و ﺳﻜﻦ ﻣﻌﻪ ﻓﺎﻧﻪ ﻣﺜﻠﻪ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ ﻣﺸﺮك درآﻣﻴﺨﺖ و ﻫﻤﺮاه او در ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﺪ ﭘﺲ او ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ وي اﺳﺖ«. « ¬ ® ¯ ¼ »º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ½ ¾ ¿ À
»و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻫﺠﺮت ﻛﺮده و در راه اﷲ ﺟﻬﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻨﺎه داده و ﻧﺼﺮت ﻛﺮدهاﻧﺪ ،آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن واﻗﻌﻲاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن در اﻳﻤﺎن ﺧﻮد ﻛﺎﻣﻠﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﺠﺎﺑﺎت و ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت اﻳﻤﺎن ـ ﭼﻮن ﻫﺠﺮت از وﻃﻦ و ﺟﺪاﻳﻲ از ﺧﺎﻧﻮاده و ﻣﺎل و ﻣﺴﻜﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻘﻴﺪه و در راه آن ـ را ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ« از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل »آﻣﺮزﺷﻲ« ﺑﺮاي ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن در آﺧﺮت »و« ﺑﺮاي آﻧﺎن در دﻧﻴﺎ »رزق ﻛﺮﻳﻤﻲ اﺳﺖ« رزق ﻛﺮﻳﻢ :روزي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آﻟﻮدﮔﻲ ﺧﺎﻟﺺ و ﭘﺎك ﺑﻮده و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﮔﻮارا و ﻟﺬﻳﺬ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﺎ روزياي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë ÊÉ È Ç Æ Å Ä Ã Â Á Ù Ø × Ö Õ Ô ÓÒ
»و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﺎت »و ﻫﺠﺮت ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎﻻﺧﺮه ﺑﻪ ﻛﺎروان ﺟﻬﺎد و ﻫﺠﺮت ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاﻧﺪ »اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ از زﻣﺮه ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﺸﺎن در اﺳﺘﺤﻘﺎق ﻣﻮاﻻت و ﻳﺎريﮔﺮي ،ﻛﻤﺎل اﻳﻤﺎن و ﻣﻐﻔﺮت و ﺑﺮﺧﻮرداري از روزياي ﻧﻴﻚ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان و 975
اﻧﺼﺎرﻧﺪ .ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن در ﺣﻜﻢ ﻣﻮاﻻت دﺳﺘﻪ ﭼﻬﺎرم از ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ »و ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺮاﺑﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻧﺴﺒﻲ ،ﻳﺎ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان ﺳﺒﺒﻲ »ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺣﻜﻢ وي »ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ« ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ،ﻣﻴﺮاثﺑﺮدن آﻧﻬﺎ از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻮدن ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﻗﺮاﺑﺖ اﺳﺖ »آري ،ﺧﺪا ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي داﻧﺎﺳﺖ«. اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎب ﺧﻮد ﻋﻘﺪ ﺑﺮادري ﺑﺴﺘﻨﺪ ،ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ،ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ از ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻋﻘﻴﺪه ،ﻣﻴﺮاث ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ، z ...ÌË{ :آنﮔﺎه ﻣﻴﺮاث ﺑﺮدن ﺑﺮ اﺳﺎس ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﻳﺪ و ﻣﻴﺮاث ﺑﻪ ﻧﺴﺐ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ« .ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎﺳﺦ آن ﺣﻜﻢ اﺳﺖ .اﻣﺎ »وﻻﻳﺖﻋﺎﻣﻪ« ﻳﻌﻨﻲ راﺑﻄﻪ ﻧﺼﺮت و ﺗﻌﺎون ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ﻋﻘﻴﺪه ،اﻣﺮي اﺳﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﻛﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ.
976
﴿ ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ﴾ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و داراي ) (129آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :اﻳﻦ ﺳﻮره را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ «ﺗﻮﺑﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ در آن ﺑﻴﺎن ﺗﻮﺑﻪﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎ و ﺗﻮﺑﻪ ﺗﺨﻠﻒ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﺟﻨﮓ ﺗﺒﻮك ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ،ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻮره ﺗﻮﺑﻪ در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ،ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ. ﻣﻔﺴﺮان ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ،در اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺮ ﺣﺞ ﺑﺮوﻧﺪ ،ﻟﻴﻜﻦ ﺑﻪ ﻳﺎد آوردﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن در اﻳﻦ ﺳﺎل ﻫﻢ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﺳﺎﻟﻬﺎي ﻗﺒﻞ ،در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻃﻮاف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ، اﺣﺴﺎس ﻛﺮاﻫﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ،از اﻳﻦرو در آن ﺳﺎل اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ را اﻣﻴﺮ ﺣﺞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را ﺑﻪ ﻣﺮدم اﻗﺎﻣﻪ ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻋﺎزم ﺷﺪ ،آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪدﻧﺒﺎل وي ،ده آﻳﻪ اول از اﻳﻦ ﺳﻮره را ﺑﺎ ﻋﻠﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ و ﺑﻪ ﻛﺎﻓﻪ ﻣﺮدم در ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ اﺑﻼغ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ از ﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪه ﺑﻮد ـ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن اﻓﮕﻨﺪه و ﻣﻠﻐﻲ اﻋﻼم ﻛﻨﺪ؛ ﻋﻠﻲ ﻣﺮدم را در ﻣﻨﺎﺳﻚ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺪا ﻣﻲﻛﺮد: »اي ﻣﺮدم! ﺟﺰ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ،ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ داﺧﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد. ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ،ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺑﺮﻫﻨﻪ ﻃﻮاف ﻛﻨﺪ. ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ اﻳﻦ ﺳﺎل ،دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻛﺎﻓﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ در ﺑﻴﺖاﻟﺤﺮام ﮔﺮد آﻳﻨﺪ. ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن او و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ،ﭘﻴﻤﺎﻧﺶ ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻣﺪﺗﺶ داراي اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﺪارد ،ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻠﺖ وي ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه اﺳﺖ و ﺑﺲ«. از ﻋﺜﻤﺎن رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ص ﺳﻮره «اﻧﻔﺎل« از اواﻳﻞ ﺳﻮرهﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه در ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺳﻮره «ﺑﺮاﺋﻪ« از آﺧﺮﻳﻦ ﺳﻮرهﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه در آن اﺳﺖ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ داﺳﺘﺎن «ﺑﺮاﺋﻪ« ﺷﺒﻴﻪ داﺳﺘﺎن «اﻧﻔﺎل« ﺑﻮد ،ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ «ﺑﺮاﺋﻪ« ﺟﺰء »اﻧﻔﺎل« اﺳﺖ،
977
از ﻃﺮﻓﻲ رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺣﻠﺖ ﻛﺮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻴﺎن ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ «ﺑﺮاﺋﻪ« ﺟﺰء »اﻧﻔﺎل« اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﻣﻦ اﻳﻦ دو ﺳﻮره را ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ )آﻳﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ دﻫﻨﺪه( DC B Aرا ﻧﻨﻮﺷﺘﻢ«. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﺑﻌﺪ از اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وي اﻗﺘﺪا ﻛﺮده و در آﻏﺎز آن ) (DC B Aرا ﻧﻨﻮﺷﺘﻨﺪ. اﺑﻦﻋﺒﺎسك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :از ﻋﻠﻲ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﻛﻪ ﭼﺮا در آﻏﺎز ﺳﻮره ﺑﺮاﺋﻪ) C B A
(Dﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه؟ ﻓﺮﻣﻮد :زﻳﺮا ) (DCBAاﻣﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮاﺋﻪ ﺣﻜﻢ ﺷﻤﺸﻴﺮ و ﻣﻠﻐﻲ ﻛﺮدن ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ را ﻓﺮود آورد ﻟﺬا در آن ،اﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ« .ﺑﺪﻳﻦﺟﻬﺖ» ،ﺑﺮاﺋﻪ« و »ﻋﺬاب« از ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﺸﻬﻮر اﻳﻦ ﺳﻮره اﺳﺖ و ﺑﺮاي آن ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻧﺎم دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻧﺴﻔﻲ ﻧﺎﻣﻬﺎي آن را ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﺑﺮاﺋﻪ ،ﺗﻮﺑﻪ ،ﻣﻘﺸﻘﺸﻪ )ﺑﻴﺰاري ﻛﻨﻨﺪه از ﻧﻔﺎق( ،ﻣﺒﻌﺜﺮه )اﻓﺸﺎﻛﻨﻨﺪه رازﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن( ،ﻣﺸﺮده )ﺑﺮﻫﻢ زﻧﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن( ،ﻣﺨﺰﻳﻪ )ﺧﻮارﻛﻨﻨﺪه ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن( ،ﻓﺎﺿﺤﻪ )رﺳﻮاﮔﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﻣﺸﺮﻛﺎن(، ﻣﺜﻴﺮه ،ﺣﺎﻓﺮه ،ﻣﻨﻜﻠﻪ و ﻣﺪﻣﺪﻣﻪ ـ ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻢاﻧﺪ ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎروﻣﺎر ﻛﻨﻨﺪه ﻛﻔﺎر و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن«. ﻋﻠﻤﺎ در روﺷﻨﻲ آﻳﺎت اﻳﻦ ﺳﻮره ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ،در ﻣﻴﺎن ﺳﻪ اﻧﺘﺨﺎب زﻳﺮﻗﺮار دارﻧﺪ: 1ـ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم. 2ـ ﺗﻦ دادن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ. 3ـ ﻗﺒﻮل ﺟﺰﻳﻪ. اﻣﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب ـ ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ـ دو اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﻴﺶ رو ﻧﺪارﻧﺪ :ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺳﻼم، ﻳﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن .وﻟﻲ ﻓﻘﻬﺎ در ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ وﻟﻲ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ، ﺑﺎ ﻏﻴﺮ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺮب ـ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺠﻮس ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب رﻓﺘﺎر ﺷﺪه ،ﻳﻌﻨﻲ از آﻧﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ،رﻣﺰ ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﺳﻠﻄﻪ اﺳﻼم و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ آﻳﺎت ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره ،از اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ و ﺟﻨﮓ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن و اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ. 978
J I H G F E D C B A
»اﻳﻦ« آﻳﺎت »اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺘﻲ اﺳﺖ از ﻃﺮف ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ« ﻋﻬﺪ :ﻋﻘﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﺤﻜﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ. ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ او و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻛﻔﺎر روي داده اﺳﺖ ،از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻫﺪات اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ و ﺑﻴﺰاري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﺑﺮ ﻣﻌﺎﻫﺪﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎن واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻬﺪﻫﺎ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎي آﻧﺎن را ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ. در ﻳﻚ ﻧﮕﺎه ﻛﻠﻲ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در آن ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ،وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﻗﺒﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺧﺎرج از ﺣﺎﻻت زﻳﺮ ﻧﺒﻮد: ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ ،ﻳﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ؛ ﻳﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﻲ داﺷﺖ ﻳﺎ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﺪت ﻣﻌﻴﻨﻲ داﺷﺖ ،ﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺪت ﻛﻤﺘﺮ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺑﻮد ،ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن وﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻬﺎرﻣﺎه وﻗﺖ داﺷﺖ ،ﻳﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن آن ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد وﻓﺎدار ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻋﻼم ﺷﺪ ﻛﻪ: 1ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺖ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دارﻧﺪ ،ﺣﻜﻢﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﻟﻐﻮ و ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﻋﻼم ﺷﻮد )اﻳﻦ ﺣﻜﻢ در ﺳﻮره اﻧﻔﺎل ﮔﺬﺷﺖ(. 2ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد وﻓﺎدارﻧﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎه وﻗﺖ دارد ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ آﻧﺎن وﻓﺎ ﻛﺮد. 3ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻣﻄﻠﻖ از ﻗﻴﺪ زﻣﺎن دارﻧﺪ ،ﻳﺎ ﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎه وﻗﺖدارد، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﻓﺮﺻﺖ داد ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪ ﺑﻌﺪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ ـ و ﺑﻌﺪاز آن ،دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺪار اﻋﺘﺒﺎر ﻧﻴﺴﺖ. 4ـ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ،ﺣﻜﻢ آﻧﺎن در ﻣﻘﺪﻣﻪ اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻴﺎن ﺷﺪ. ZY X W V UT S R Q P O N M L K
979
»ﭘﺲ اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! ﭼﻬﺎرﻣﺎه دﻳﮕﺮ در زﻣﻴﻦ ﺑﮕﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻌﺪ از ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر اﻋﻼم ﻛﺮدن ﭘﻴﻤﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﺠﺎل داد ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﻣﺎه دﻳﮕﺮ ﺑﻪﻃﻮر آزاداﻧﻪ و ﺑﺎ اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ در زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺮ ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮوﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺟﻨﮓ آﻣﺎده ﺷﻮﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﺪت ،دﺷﻤﻦ ﺟﻨﮕﻲ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و در ﻫﺮﺟﺎﻳﻲﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ ،ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻏﺎز اﻳﻦ ﻣﺪت، روز ﺣﺞ اﻛﺒﺮ ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي و ﭘﺎﻳﺎن آن ،دﻫﻢ رﺑﻴﻊاﻻﺧﺮ ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻮد» .و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺧﺪا را ﻋﺎﺟﺰ ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻬﻠﺖ ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از روي ﻋﺠﺰ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ از روي ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ،ﺗﻮﺑﻪﻛﺎر ﺷﻮد و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮﻳﺰي ﻧﺪارﻳﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ او را ﺑﻪ ﺳﺘﻮه آورﻳﺪ »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا رﺳﻮاﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻮار و ﺧﺮدﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن اﺳﺖ ،در دﻧﻴﺎ؛ ﺑﺎﻛﺸﺘﻦ و ﺑﻪ اﺳﺎرت درآوردن و در آﺧﺮت؛ ﺑﺎ ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺎرﻧﺪ. [ \ ] ^ _ ` m l kj ih g f e d c b a _ ~ } | { z yx w v u t srqp o n
»و اذاﻧﻲ اﺳﺖ« أذان :ﻳﻌﻨﻲ :اﻋﻼم و اﻋﻼن ﻋﺎﻣﻲ اﺳﺖ »از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ و رﺳﻮل او ﺑﺮاي ﻣﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﻪ ﻣﺮدم ،ﺑﺪون اﺧﺘﺼﺎص ﻗﻮم و ﮔﺮوﻫﻲ »در روز ﺣﺞ اﻛﺒﺮ« ﻛﻪ اﻳﻦ روز ،در ﻣﺬﻫﺐ ﻣﺎﻟﻚ روز ﻋﻴﺪ اﺿﺤﻲ و در ﻣﺬﻫﺐ اﺣﻨﺎف و ﺷﺎﻓﻌﻲ ،روز ﻋﺮﻓﻪ اﺳﺖ .ﺗﻮﺻﻴﻒ آن ﺑﻪ «اﻛﺒﺮ« ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ در اﻳﻦ روز ،ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﻌﻈﻢ اﻓﻌﺎل ﺣﺞ در آن اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد ،ﻳﺎ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﻛﻪ ﻋﻤﺮه «ﺣﺞ اﺻﻐﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه ،اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﻚ» ،ﺣﺞ اﻛﺒﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد .دﻟﻴﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ وﻗﺖ ﺧﺎص ﺑﺮاي اﺑﻼغ اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﻼم آن در اﻳﻦ روز؛ ﭼﻨﺎن ﻋﺎم ،آﺷﻜﺎر و ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ،ﺗﻬﻤﺖ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻤﻲﭼﺴﺒﺪ ،از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،رﺳﻴﺪن آن ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم در اﻳﻦ روز ،ﺗﻀﻤﻴﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ.
980
ﻣﺘﻦ اﻳﻦ اﻋﻼﻣﻴﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ» :ﻛﻪ ﺧﺪا از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻴﺰار اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻲﮔﻤﺎن او از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻦ ﺑﺮاﺋﺖ ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ »و رﺳﻮل او ﻧﻴﺰ« ﻗﻄﻌﺎ از آﻧﺎن ﺑﻴﺰار اﺳﺖ .ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﻪ اول ،از ﺛﺒﻮت «ﺑﺮاﺋﺖ« و ﺑﻴﺰاري از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﺒﺮ داد و در اﻳﻦ آﻳﻪ ،آن را اﻋﻼم ﻣﻲدارد .اﻟﺒﺘﻪ ﺛﺒﻮت «ﺑﺮاﺋﺖ« در آﻳﻪ اول ،ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ داﺷﺘﻨﺪ ،اﻣﺎ اﻋﻼم ﺑﺮاﺋﺖ در اﻳﻨﺠﺎ ،ﻋﺎم اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﻣﺸﺮﻛﺎن. »ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻳﺪ« از ﻛﻔﺮ» ،آن« ﺗﻮﺑﻪ »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از اﺳﺘﻤﺮارﺗﺎن در آن »و اﮔﺮ روي ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ« و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ درﻣﺎﻧﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از وي ﮔﺮﻳﺰﻧﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ او درﻳﺎﺑﻨﺪه ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻟﺬا ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﻣﺠﺎزات ﻣﻲﻛﻨﺪ »وﻛﺎﻓﺮان را از ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﺧﺒﺮ ده« ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰاﻳﻲ ﺑﺮ ﻛﻔﺮﺷﺎن. ` n m l k j i h g f e d c b a w v u t s rq p o
»ﻣﮕﺮ آن ﻣﺸﺮﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻳﺪ و ﭼﻴﺰي از ﺗﻌﻬﺪات ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪﺷﻤﺎ ﻓﺮوﮔﺬار ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ« و از ﺟﺎﻧﺒﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻲ در ﺗﻌﻬﺪاﺗﺸﺎن ـ وﻟﻮ ﻧﺎﭼﻴﺰ ـ روي ﻧﺪاده اﺳﺖ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﺷﻤﺎ را ﻧﻘﺾ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ »و ﻫﻴﭻﻛﺲ« از دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن »را ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﭘﺲ ﭘﻴﻤﺎن آﻧﺎن را ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﺎم و ﻛﺎﻣﻞ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺑﺎﺷﻴﺪ »ﺗﺎ ﻣﺪﺗﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪاﻳﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺑﺎﺷﺪ »ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﺪا ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از او در ﻣﺤﺮﻣﺎﺗﺶ ﭘﺮوا ﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ :از اﻫﻞ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﺟﺎزه داد ﺗﺎ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻛﻨﺪ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﺮرﺳﻴﺪن ﻣﺪت آن وﻓﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ. 981
ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ،اﻣﺮ ﺑﻪ ﮔﺮدش در ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻣﺎه را ﻛﻪ در آﻳﻪ ) (2آﻣﺪه اﺳﺖ ،در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﮔﺮوه اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮد و در ﻣﻮردﺷﺎن ﻣﺠﺎل را از آن ﻓﺮاﺗﺮ ﺑﺮد. ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~} | { z y x ¦§ ¨ © ¶ µ´ ³ ² ±° ¯ ® ¬ « ª
»ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﺳﭙﺮي ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﺎن ﭼﻬﺎرﻣﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن آن ﻣﻬﻠﺖ دادهاﻳﻢ؛ »ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ﺑﻜﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲﻛﻪ آﻧﺎن را ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ،ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺸﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ ،ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ »و آﻧﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺳﺎرت ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد ،اﺳﻴﺮ اﺳﺖ »و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﺼﺮ درآورﻳﺪ« ﺣﺼﺮ: ﺑﺎزداﺷﺘﻦﺷﺎن از ﺗﺼﺮف در ﺑﻼد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ اﺟﺎزه ﺧﻮد آﻧﻬﺎﺳﺖ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﻫﺮ ﻣﺮﺻﺪي ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ« ﻣﺮﺻﺪ :ﻛﻤﻴﻦﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ از آن ﻣﻮرد ﺗﺮﺻﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﻣﻮاﺿﻌﻲ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ از آن ﻣﻮاﺿﻊ ،آﻧﺎن را ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﺗﺮﺻﺪ ﻛﻨﻴﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ دﺳﺘﻮر ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻌﺪ از ﺑﻪﺳﺮ رﺳﻴﺪن ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺣﺮام اﺳﺖ ،در ﻣﻮرد ﻫﻤﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﺎم ﺑﻮده و ﻫﻴﭻ ﻣﺸﺮﻛﻲ از ﺣﻜﻢ آن ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺟﺰ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻮي اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از :زﻧﺎن ،ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ ،اﻓﺮاد ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﺗﻮان ﺟﻨﮕﻴﺪن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻏﻴﺮﻣﺤﺎرب ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻫﺮ آﻳﻪ دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ در آن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ رويﮔﺮداﻧﺪن از ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ آزارﺷﺎن دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ آﻳﻪ اﻋﻼم ﻣﻲدارد ﻛﻪ دﻳﮕﺮ دوره ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ،اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را »آﻳﻪ ﺳﻴﻒ« ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ .از اﺑﻦﻋﻤﺮك درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺘﻮاﺗﺮ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮلﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪهام ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم ١ﺑﺠﻨﮕﻢ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ "
0e- >)r \- pq ' , & $% # X R
982
ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺤﻤﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاﺳﺖ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ و زﻛﺎت را ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﭼﻮن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﺮدﻧﺪ،ﺧﻮﻧﻬﺎ و اﻣﻮاﻟﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ در ﭘﻨﺎه اﺳﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺣﻖ اﺳﻼم و ﺣﺴﺎب ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺎﺧﺪاﺳﺖ« .ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ وزﻛﺎت دادﻧﺪ ،راه را ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺸﺎده ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﻪ اﺳﻴﺮﺷﺎن ﻛﻨﻴﺪ ،ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮهﺷﺎن درآورﻳﺪ و ﻧﻪ آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﻴﺪ »زﻳﺮا ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم ـ از ﻛﻔﺮ وﺧﻴﺎﻧﺖ ـ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ،ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﺣﻜﻢ ﻗﺘﻞ را از آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﺮﻣﻲدارد. ¸ É È Ç Æ ÅÄ Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ Ë Ê
»و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن« ﻏﻴﺮ ﻣﻌﺎﻫﺪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪ و »از ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﺧﻮاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺗﻮ اﻣﺎن ﺧﻮاﺳﺖ »ﺑﻪ او ﭘﻨﺎه ﺑﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻨﺎه او ﺑﺎش و از او ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻦ »ﺗﺎ ﻛﻼم ﺧﺪا را ﺑﺸﻨﻮد« از ﺗﻮ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ،در آن ﺗﺪﺑﺮ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮﺣﻘﻴﻘﺖ دﻋﻮﺗﺖ واﻗﻒ ﺷﻮد »ﺳﭙﺲ او را ﺑﻪ ﺟﺎي اﻣﻨﺶ ﺑﺮﺳﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﻴﺪن ﻛﻼم ﺧﺪا، ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪ ،او را ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ در آن اﻳﻤﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﺳﺎن و ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻨﺶ رﺳﺎﻧﺪي ،ﺑﺮاﻳﺖ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ وي ﺑﺠﻨﮕﻲ زﻳﺮا در آن ﻫﻨﮕﺎم ،او دﻳﮕﺮ از ﺟﻮار )ﭘﻨﺎه( ﺗﻮ ﺧﺎرج ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻦ ﺧﻮﻳﺶ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ .اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ: ﻣﺴﺘﺄﻣﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮرد آزار ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ او اﻣﻜﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻛﺸﻮرش داده ﺷﻮد. »اﻳﻦ« ﻓﺮﻣﺎن ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ آﻧﺎن »از آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻮﻣﻲ ﻧﺎداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن از ﻋﻠﻢ ﻧﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻤﻴﻴﺰ ﺧﻴﺮ از ﺷﺮ اﺳﺖ ،ﺑﻲﺑﻬﺮهاﻧﺪ ﻟﺬا اﻣﺎن دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻣﺸﺮوع ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﻢ ﺗﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﻣﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ و دﻋﻮت ﻣﺎ در ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻤﺎن ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﻮد. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﻋﺎم ﺑﻮدن ﺣﻜﻢ اﻣﺎن ﺑﺮاي اﻫﺪاف دﻳﻨﻲ ،ﻳﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ ،ﻳﺎ ﺗﺠﺎري اﺳﺖ ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ اﻳﻦ اﻣﺎن از اﻣﺎم )زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎن( ﻳﺎ ﻧﺎﻳﺐ وي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد .اﻟﺒﺘﻪ اﺣﻨﺎف ﺑﺮ 983
اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ :ﻣﺴﺘﺄﻣﻦ ﺣﻖ اﻗﺎﻣﺖ داﺋﻤﻲ در دار اﺳﻼم را ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ـ ﺑﺮاي ﺿﺮورﺗﻲ ـ در دار اﺳﻼم اﻗﺎﻣﺖ ﮔﺰﻳﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ اﻣﺎم )زﻣﺎﻣﺪار ﻣﺴﻠﻤﺎن( واﺟﺐ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺴﺘﺄﻣﻦ را ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮآﻣﺪن ﻧﻴﺎز وي ،ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ دﺳﺘﻮر دﻫﺪ و ﺑﻪ او اﻋﻼم ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از دﺳﺘﻮر ﺧﺮوج ،ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻪ اﻗﺎﻣﺖ در ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ اداﻣﻪ داد ،او ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﻣﺪت ،ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ذﻣﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺮ وي ﻣﻘﺮر اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ آن را ﺑﭙﺮدازد. M L K J I H G F E D C B A Z YX W V UT SR Q P ON
»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺰد ﺧﺪا و ﻧﺰد ﻓﺮﺳﺘﺎده او ﻋﻬﺪي ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ،ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻧﺰد رﺳﻮﻟﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺣﺎل آنﻛﻪ اﺿﺪاد ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻏﺪر و ﺧﻴﺎﻧﺖ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻪ و در ﭘﻲ ﻓﺮﺻﺘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﻬﺪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻃﻤﻊ ﻧﺪوزﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ و ﺑﺎ ﺧﻮد در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ،ﺣﺪﻳﺚ ﻧﻔﺲ ﻫﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﻣﮕﺮ در ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﻨﺎر ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ« و آن ﻋﻬﺪ را ﻧﺸﻜﺴﺘﻨﺪ »ﭘﺲ ﻣﺎدام ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻋﻬﺪ ﭘﺎﻳﺪارﻧﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﺠﻨﮕﻴﺪ .ﻣﺮاد؛ ﭘﻴﻤﺎنﺻﻠﺢ ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول اﻳﻦ ﺳﻮره ،در ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮمص وﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻨﻌﻘﺪ ﮔﺮدﻳﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از آن ﻗﻮم ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺮ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد :ﻗﻮم »ﺑﻨﻲﻛﻨﺎﻧﻪ« ﺑﻮدﻧﺪ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ،در ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻗﺮﻳﺶ و ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ اﺳﺘﻮار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻌﺎﻫﺪه ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ ،از ذياﻟﻘﻌﺪهﺳﺎل ﺷﺸﻢ ﻫﺠﺮي ﺗﺎ ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ،ﻣﺘﺎرﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻗﺮﻳﺶ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺘﻤﺮار داﺷﺖ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ را ﻛﻪ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﺰاﻋﻪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻳﺎري دادﻧﺪ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪه و در رﻣﻀﺎن ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﻣﻜﻪ را ﻓﺘﺢ
984
ﻛﺮدﻧﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻘﻴﺎن را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد« اﺷﺎره اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ وﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﺎﻳﺪاري و اﺳﺘﻮاري ﺑﺮ آن ،از اﻋﻤﺎل ﻣﺘﻘﻴﺎن اﺳﺖ. [ \ ] ^ _ ` i h g f ed c b a l k j
»ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻋﻬﺪي اﺳﺖ ،ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ« و ﻏﻠﺒﻪ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ »در ﺑﺎب ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺎه ﻧﻤﻲدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻣﺮاﻋﺎت ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ »اﻟﻲ را« ال :ﻗﺮاﺑﺖ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﺳﺖ »و ﻧﻪ ذﻣﻪاي را« ذﻣﻪ :ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎن اﺳﺖ »ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ زﺑﺎﻧﺸﺎن راﺿﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺎ ﻣﺠﺎﻣﻠﻪ و ﺧﻮﺷﮕﻮﻳﻲ ،ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﻪدﺳﺖ آورﻧﺪ و ﺷﻤﺎ را راﺿﻲ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ »ﺣﺎل آنﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن از آن اﺑﺎ دارد« و ﺑﺮﺧﻼف آن ﻣﻲﺗﭙﺪ زﻳﺮا دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮ از ﻛﻴﻨﻪ و ﺑﻐﺾ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ ،دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن دوﺳﺖدار ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺎن و ﻧﻘﺺ ﺷﻤﺎ در آن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ آﻧﺎن ﻓﺎﺳﻘﻨﺪ« ﻓﺴﻘﺸﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﺗﻤﺮد و ﺑﻲﺑﺎﻛﻲ در ﻛﻔﺮ ،ﺟﺴﺎرت ﺑﺮ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﺑﻴﺮون ﺷﺪن از داﻳﺮه ﺣﻖ ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ و ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻌﺎﻫﺪات. { z y x w v ut s r q p on m
»آﻳﺎت ﺧﺪا را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎت ﻗﺮآن را ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آن ،آﻳﺎت ﻣﺘﻀﻤﻦ دﺳﺘﻮر وﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺑﻬﺎي اﻧﺪك و ﭘﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻓﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ ،ﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ »و از راه اﷲ ﺑﺎز داﺷﺘﻨﺪ« ﺧﻮد از ﺣﻖروي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ و ﻏﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ از ﻣﺮدم را ﻧﻴﺰ از راه ﺣﻖ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ »ﺑﻪ راﺳﺘﻲ آﻧﺎن ﭼﻪ ﺑﺪاﻋﻤﺎﻟﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻛﺎرﻛﺮدﺷﺎن ﭼﻪ ﺑﺪ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ﺑﻮد. | } ~ _ ` g fe d cb a
985
»درﺑﺎره ﻫﻴﭻ ﻣﺆﻣﻨﻲ« اﻋﻢ از ﻳﺎران رﺳﻮل ﺧﺪاص ،ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن »ﻫﻴﭻ ال« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي »و ذﻣﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ »را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻄﻠﻘﺎ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ،ﻣﺮاﻋﺎت ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻲ از ﺣﻘﻮق ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻄﺮح ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در آﻳﻪ )(8 ﻋﺪم رﻋﺎﻳﺖ ﺣﻖ از ﺳﻮي آﻧﺎن را در ﺧﺼﻮص اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪاص ذﻛﺮ ﻛﺮد و در اﻳﻨﺠﺎ در ﻣﻮرد ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻋﺎم ﺑﻴﺎن ﻓﺮﻣﻮد »و آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﺗﺠﺎوزﻛﺎراﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: آﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﻴﻤﺎن ﺷﻜﻨﻲ ،از ﺣﺪ ﺣﻼل ﺑﻪﺳﻮي ﺣﺮام ﺗﺠﺎوز ﻛﺮدهاﻧﺪ .ﻳﺎ در ﺷﺮ و ﺗﻤﺮد ﺑﻪ ﻣﻨﺘﻬﺎي آن رﺳﻴﺪهاﻧﺪ .ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ داراي وﺿﻊ و ﺣﺎﻟﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮﺧﻮرداري از اﻣﻨﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺖ؟ v u t s r qp o n m l k j i h
»ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ« از ﺷﺮك و ﺑﻪ اﺣﻜﺎم اﺳﻼم ﮔﺮدن ﻧﻬﺎده ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻻت و ﻣﻨﺎت و ﻋﺰي را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪا و رﺳﺎﻟﺖ رﺳﻮل ﺑﺮ ﺣﻖ ويص ﮔﻮاﻫﻲ دادﻧﺪ »و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ و زﻛﺎت را دادﻧﺪ ،در اﻳﻦ ﺻﻮرت ،آﻧﺎن ﺑﺮادران ﺷﻤﺎ در دﻳﻦ« و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ »ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ .از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ اﻫﻞ ﻧﻤﺎز ،ﻳﺎ رﻳﺨﺘﻦ ﺧﻮن آﻧﻬﺎ را ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ«» .و ﻣﺎ آﻳﺎت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ،ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻳﻢ« ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ در آﻳﺎت ﻣﺎ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻨﺪ. اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﺑﺎزدارﻧﺪﮔﺎن زﻛﺎت ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و اﻣﺜﺎل آن از آﻳﺎت ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮد .در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،زﻛﺎت ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ ،آﻳﺎ اﮔﺮ اﻣﺮوز ﻫﻢ اﺑﻮﺑﻜﺮي در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻮد؛ اﻳﻨﺎن آﺳﻮده ﺧﺎﻃﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؟! § ¦ ¥ ¤£ ¢ ¡ ~ } | { z y x w ¨ © « ª
»وﻟﻲ اﮔﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد را ﭘﺲ از ﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و آن ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺳﺘﻮار ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪﻋﻼوه آن 986
»ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در دﻳﻨﺘﺎن ﻃﻌﻨﻪ زدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ را ﺑﺎ ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم و دﺷﻨﺎمﮔﻮﻳﻲ ﺑﻪ آن ﻫﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﺎ اﺋﻤﻪ ﻛﻔﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺳﺮان وﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن آن »ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ« ﺗﺨﺼﻴﺺ ﺳﺮان ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﻳﺎدآوري از آن رو اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺘﻞ آﻧﺎن ﻣﻬﻢﺗﺮ اﺳﺖ ﻟﺬا اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر دﻳﮕﺮ ،ﻛﺸﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ »ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪي ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﻛﺎﻓﺮان ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺻﻮرت ﺳﻮﮔﻨﺪ اﺳﺖ ،اﻣﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آن ﺳﺰاوار ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪن ﺧﻮن وﻣﺎﻟﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ .آري! ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎزاﻳﺴﺘﻨﺪ« از ﻛﻔﺮ و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ و ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ اﺳﻼم ﻟﺬا ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺎز داﺷﺘﻦﺷﺎن از ﻓﺴﺎد ،ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﺟﺰ ﺟﻨﮓ وﺟﻮد ﻧﺪارد. ¬ ® ¯ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼» º¹
»آﻳﺎ ﺑﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا را ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺟﻨﮓ را ﺑﺎ ﺷﻤﺎ آﻏﺎز ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻧﻤﻲﺟﻨﮕﻴﺪ؟« اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺟﻨﮓ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﺗﺤﻘﻖ آن اﺳﺖ زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن را ﺑﺸﻜﻨﻨﺪ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را از ﻣﻜﻪ اﺧﺮاج ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد آﻏﺎزﮔﺮ ﺟﻨﮓ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺳﺰاوار آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﻴﻜﺎر ﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ آﻧﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ورزد ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﻮﺑﻴﺦ اﺳﺖ »آﻳﺎ از آﻧﺎن ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ازﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﺎدﺛﻪاي ﻧﺎﺧﻮشآﻳﻨﺪ ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﺖ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ آﻧﺎن را ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارﻳﺪ؟ »ﺧﺪا ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از وي ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ ،اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻨﻴﺪ« زﻳﺮا زﻳﺎنرﺳﺎن و ﻧﻔﻊرﺳﺎن ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ از او ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ،از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺪاﺗﺮﺳﻲ ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﺴﺘﺪﻋﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺟﺰ از ﭘﺮوردﮔﺎرش از ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوي دﻳﮕﺮي ﻧﺘﺮﺳﺪ و از دﻳﮕﺮان ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻧﺘﺮﺳﻴﺪ.
987
J I H G F E D C B A Z Y X W VU T S R Q PO N M L K »ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪدﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ و رﺳﻮاﻳﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎزد و ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺷﻔﺎ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ« ﻟﺬا ﺑﺮﺟﻨﮓ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﻓﻮاﻳﺪ و آﺛﺎر ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺴﻴﺎري ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ ،از ﺟﻤﻠﻪ: 1ـ ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدن ﻛﻔﺎر ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن؛ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ و اﺳﻴﺮ ﻛﺮدن آﻧﺎن. 2ـ رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﺎن ،ﻛﻪ اﻳﻦ رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻳﺎ ﺑﺎ اﺳﺎرت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ذﻟﺖ و ﭘﺴﺘﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ. 3ـ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮدن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن. 4ـ ﺷﻔﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪن و ﺧﻨﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪن دﻟﻬﺎ و ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﻗﻮم ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺷﺎﻫﺪ وﺣﺎﺿﺮ ﻋﺮﺻﻪ ﺟﻨﮓ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ .و ﺑﻨﺎﺑﺮ رواﻳﺎت؛ اﻳﻦ ﻗﻮم ،ﻗﺒﻴﻠﻪ «ﺧﺰاﻋﻪ« ﻫﻢ ﭘﻴﻤﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را از ﺳﺮﻛﻮب ﻗﺒﻴﻠﻪ «ﺑﻨﻲﺑﻜﺮ« ﺗﺸﻔﻲ داد و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖﺷﺎن دﻟﺸﺎد ﻛﺮد» .و ﺧﺸﻢ و ﺧﺮوش دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن راﺑﺒﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎ ﺟﻨﮓ ،ﺧﺸﻢ و ﻏﻴﻆ دﻟﻬﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ ﻛﻔﺎر ﺳﺨﺖ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﺎﻳﺪ ﻳﺎدآور ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ وﻋﺪهﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ و اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﺗﻮﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ را ﻛﻪ در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و اﺳﻼم آوردﻧﺪ و اﺳﻼﻣﺸﺎن ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﺷﺪ ،ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ .اﻳﻦ ﻫﻢ ﺧﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن ﻗﺮﻳﺐ اﻟﻮﻗﻮع ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﻮﺳﺖ »و ﺧﺪا داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﺑﻪ روﻳﺪادﻫﺎي آﻳﻨﺪه داﻧﺎ و در ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪ از ﺗﻮﺑﻪﻛﺎران ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ. [ \ ] ^ _ ` k j i h g f e d c b a t sr q p on m l
988
ﺑﻌﺪ از اﻋﻼم ﺑﻴﺰاري از ﻣﺸﺮﻛﺎن ،اﻋﻼم ﻓﺮﺿﻴﺖ ﺟﻨﮓ و ﺑﻴﺎن ﺣﻜﻤﺖ و ﺿﺮورت آن، اﻳﻨﻚ ﺳﻴﺎق ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ دﻳﺪﮔﺎه و ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد» :آﻳﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد واﮔﺬار ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻲ آنﻛﻪ در اﻣﻮري ﻣﻮرد اﺑﺘﻼ و آزﻣﺎﻳﺶ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﻨﺎﻓﻖ ﺑﺎ آن اﻣﻮر از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻨﻮز ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ را ﻛﻪ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﻴﻦ ﻧﭙﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ ،ﺑﺎ آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻨﻮز ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﺟﻬﺎدﺷﺎن ﻣﺨﻠﺺاﻧﺪ از ﻏﻴﺮ ﻣﺨﻠﺼﺎن ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ »و« ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ »ﺟﺰ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻴﭻ دوﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ« از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟ وﻟﻴﺠﻪ :ﻣﺤﺮم اﺳﺮار و دوﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ .ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺘﻤﺎ ﮔﺮوه ﻣﺠﺎﻫﺪ ﺑﺎﺻﻼﺑﺖ و ﺳﺎزش ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ را از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ،رﺳﻮﻟﺶ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ،ﺑﺮاي ﺧﻮد از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﻢراز و دوﺳﺖ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و اﺳﺮار ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻧﺰد آﻧﺎن ﻓﺎش ﻛﺮده و از اﻣﻮر و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﮔﺎﻫﺸﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر و ﻛﺮدار ﺷﻤﺎ« اﻋﻢ از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ »آﮔﺎه اﺳﺖ« و ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ. ba`_~}|{zyxwvu h gf e d c
»ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺧﺪا را آﺑﺎد ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺻﺤﻴﺢ و روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ را در ﻋﺒﺎدات ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮار داده و ﺑﻪ اﻣﺮ آﺑﺎداﻧﻲ و ﺧﺪﻣﺖ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام اﺳﺖ »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻔﺮ؛ ﭼﻮن ﻧﺼﺐ ﺑﺘﺎن ،ﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ و ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻋﺒﺎدت و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﺑﺎ آﺑﺎد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ از ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ ،ﺟﻤﻊ ﻛﺮد؟ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﮔﻮاﻫﻲ دادن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ،اﻳﻦ ﻗﻮل آﻧﺎن اﺳﺖ در ﻃﻮاف ﺧﻮﻳﺶ» :ﻟﺒﻴﻚ ﻻﺷﺮﻳﻚ ﻟﻚ إﻻ ﺷﺮﻳﻜﺎ ﻫﻮ ﻟﻚ ﺗﻤﻠﻜﻪ و ﻣﺎ ﻣﻠﻚ ـ ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ ،ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺟﺰ 989
ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻛﻪ از ﺧﻮد ﺗﻮﺳﺖ و ﺗﻮ ﻣﺎﻟﻚ آن ﺷﺮﻳﻚ ﻫﺴﺘﻲ و ﻣﺎﻟﻚ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او دارد!!« »آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن« ﻛﻪ ﺑﺪان اﻓﺘﺨﺎرﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮي اﺳﺖ »ﺗﺒﺎه ﺷﺪه« و از ﺟﻤﻠﻪ ،آﺑﺎدﺳﺎزي ﻣﺴﺎﺟﺪ .ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪه و ﻫﻴﭻ اﺛﺮي ﺑﺮاي آن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه »و ﺧﻮد در آﺗﺶ ﺟﺎوداﻧﻨﺪ«. w v u t s rqp o n m l k j i ¢ ¡ ~ } | { zy x
»ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺧﺪا را ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ آﺑﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻪ آﺑﺎد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻌﻨﻮي و ﺣﺴﻲ »ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن آورده و ﻧﻤﺎز ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻪ و زﻛﺎت داده و ﺟﺰ از ﺧﺪا ﻧﺘﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ« و ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ،اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ را ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن داده ـ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻓﻘﻂ ﻣﺆﻣﻦ ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺖ ﺳﺰاوار آﺑﺎد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ اوﺻﺎف ﺗﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ .ﻣﺮاد از اﻳﻦﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺟﺰ ﺧﺪا از ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﻧﺘﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :اﻳﺸﺎن از ﺑﺘﻲ ،ﻳﺎ ﺑﺸﺮي ،ﻳﺎ ﺧﺪاي ﭘﻨﺪارياي ﻳﺎ از ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ در ﺑﺎب دﻳﻦ ﻧﺘﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻧﺒﻮده ﺗﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺗﺮس از آن اﻣﺮ ﻏﻴﺮ ﺧﺪاﻳﻲ ،رﺿﺎي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را ﺑﺮ رﺿﺎي وي ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ،در ﻏﻴﺮ آن؛ ﺗﺮس از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﺗﺮﺳﻨﺎك ﻳﻚ اﻣﺮ ﻃﺒﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﺧﻮد از آن ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ »ﭘﺲ اﻣﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه از راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻫﺮﮔﺎه راهﻳﺎﺑﻲ و ﻫﺪاﻳﺖ اﻳﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺖ ،ﻓﻘﻂ در ﺣﺪ اﻣﻴﺪ و ﺗﻮﻗﻊ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺣﺎل ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻳﻦ ﺻﻔﺎت ﻣﻮﺻﻮف ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ! اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻫﺮ »ﻋﺴﻲ :اﻣﻴﺪ اﺳﺖ« در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺣﻖ و ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻣﻴﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮدن ﺧﻮد اﻣﻴﺪوار ﺑﺎﺷﻨﺪ. µ ´³ ² ± ° ¯ ® ¬ «ª© ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¶ ¸ À ¿ ¾ ½ ¼ » º¹ 990
»آﻳﺎ آب دادن ﺑﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن و آﺑﺎدﻛﺮدن ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﺴﻲ ﻗﺮار دادهاﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن آورده و در راه او ﺟﻬﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ ؟ ﻧﻪ! اﻳﻦ دو ﻧﺰد ﺧﺪا ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮ آبدﻫﻨﺪه ﺑﻪ ﺣﺠﺎج و آﺑﺎدﻛﻨﻨﺪه ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ،ﺑﺎ آن ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت و ﺟﻬﺎدﮔﺮ در راه وي ،ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻤﻞ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ،ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻬﺘﺮي و ﺑﺮﺗﺮي دارﻧﺪ؟ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮕﺮ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« آﻧﺎن را ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ آﺑﺎدﻛﺮدن ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪارد. ﺳﭙﺲ ﮔﺮوه ﺑﺮﺗﺮ را ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﻮده ،ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: Ñ Ð Ï ÎÍ Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á Ò
»ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻫﺠﺮت ﻛﺮده و در راه ﺧﺪا ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺟﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﻤﻊﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﻴﺎن اﻳﻤﺎن و ﻫﺠﺮت و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن »ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﻘﺎﻣﻲ واﻻﺗﺮ دارﻧﺪ« و ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ،ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺮوه ﻣﺸﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺗﺒﺎهﺷﺪه ﺧﻮﻳﺶ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ »و آن ﮔﺮوه« ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ اوﺻﺎف ﻳﺎد ﺷﺪه »اﻳﺸﺎن ﻫﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﺑﻪ رﺳﺘﮕﺎري در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻧﻪ ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از اﻫﻞ ﺷﺮك ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ آن ﮔﺮوه ﻣﺸﺮك ﺑﻪ ﺣﺎﺟﻴﺎن آب ﺑﺪﻫﻨﺪ و ﻛﻌﺒﻪ و ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام را آﺑﺎد ﻛﻨﻨﺪ. P ON M L K J I H G F E D C B A U T S R Q
»ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﮔﺮوه ﻣﺆﻣﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪ را »ﺑﻪ رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد و ﺑﻪ ﺧﺸﻨﻮدي و ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي داﺋﻢ و ﭘﺎﻳﺪار دارﻧﺪ ،ﻣﮋده ﻣﻲدﻫﺪ« و اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺗﻮﺻﻴﻒﮔﺮان و ﺗﺼﻮر ﺗﺼﻮرﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎرج
991
اﺳﺖ .ﻧﻌﻴﻢ ﻣﻘﻴﻢ :ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي داﺋﻢ و ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﺎه از ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮد ﺟﺪا ﻧﻤﻲﺷﻮد. »ﺟﺎوداﻧﻨﺪ در آن ﺑﻪﻃﻮر اﺑﺪ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد او ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« و اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺎداش ﻫﺮﮔﺰ اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪارد ،ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻋﻈﻤﺖ آن اﺳﺖ. از اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﭼﻮن ﭘﺪرم ﻋﺒﺎس در روز ﺑﺪر اﺳﻴﺮ ﺷﺪ ،در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪﺳﺮزﻧﺶ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺖ :اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در اﺳﻼم و ﻫﺠﺮت و ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﻲ ﻛﺮدﻳﺪ ،ﻣﺎ ﻫﻢ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام را آﺑﺎد ﻛﺮده ،ﺣﺠﺎج را آب داده و اﺳﻴﺮان را از ﺑﻨﺪ رﻫﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ.ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد .﴾...¦¥¤ ﴿ :ﻳﻌﻨﻲ :اﻋﻤﺎل ﻛﺬاﻳﻲ ﺷﻤﺎ ،در دوران ﺷﺮك ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﻲ را ﻛﻪ در دوران ﺷﺮك اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد« .در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ» :اﻳﻦ ﻋﻠﻲﺑﻦاﺑﻲﻃﺎﻟﺐ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻋﺒﺎس را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺗﻮﺑﻴﺦ ﻛﺮد و او را از ﺣﻀﻮر در ﺟﻨﮓ ﻋﻠﻴﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﻗﻄﻊ رﺣﻢ ﺑﻪ درﺷﺘﻲ ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻤﻮد«. cb a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V j ih g f e d
»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! اﮔﺮ ﭘﺪراﻧﺘﺎن و ﺑﺮادراﻧﺘﺎن ﻛﻔﺮ را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻧﺪ ،آﻧﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻗﻄﻊ ﭘﻴﻮﻧﺪ وﻻﻳﺖ و دوﺳﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﻔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﮔﻴﺮد ،آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﻨﺪ« ﺑﺮ ﺧﻮد ،ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺑﺮ دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل .ﺣﻜﻢ ﺑﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدن آﻧﺎن دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ :دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ،از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪ از آن ،درﺑﺎره ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن از ﻫﺠﺮت و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺗﺮك ﺑﻼد ﻛﻔﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﺪران و ﺑﺮادراﻧﺸﺎن در ﻛﻔﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،از ﻣﻮاﻻت ﺑﺎ آﻧﺎن ـ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺄﻳﻴﺪ از آﻧﺎن ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد ـ ﻧﻬﻲ ﻛﺮد. 992
vut s r q p o n mlk c ba`_~ } | { zy x w mlk j i h gf e d
»ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ ﭘﺪران و ﭘﺴﺮان و ﺑﺮادران و زﻧﺎن و ﻋﺸﻴﺮه ﺷﻤﺎ« ﻋﺸﻴﺮه ﺷﺨﺺ ،ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻧﺴﺒﻲ او ﻫﺴﺘﻨﺪ »و اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻛﺴﺐ ﻛﺮدهاﻳﺪ و ﺗﺠﺎرﺗﻲ ﻛﻪ از ﻛﺴﺎدش ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻴﺪ« ﻣﺮاد از ﻛﺴﺎد اﻣﻮال در اﻳﻨﺠﺎ :ﻋﺪم ﻓﺮوش آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﻮت وﻗﺖ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻫﺠﺮت و ﻣﻔﺎرﻗﺖ از وﻃﻦ ،ﻳﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻘﺎﻃﻌﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ »و ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺴﻨﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را ﺧﻮش داﺷﺘﻪ و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺎﻳﻠﻴﺪ و ﻫﻤﻴﺸﻪ دﺳﺖاﻧﺪرﻛﺎر رﺳﻴﺪﮔﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ و ﺗﺠﻬﻴﺰ اﺳﺒﺎب و اﺛﺎﺛﻴﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دلﭘﺴﻨﺪ و زﻳﺒﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ .آري! اﮔﺮ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ »ﻧﺰد ﺷﻤﺎ از ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﺟﻬﺎد در راه وي دوﺳﺖداﺷﺘﻨﻲﺗﺮ اﺳﺖ« ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ از ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ واﺟﺮاي اواﻣﺮ وي و ﻫﺠﺮت و ﺟﻬﺎد در راه وي ﻏﺎﻓﻞ ﻣﺎﻧﺪهاﻳﺪ »ﭘﺲ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺧﺪا ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ را ﺑﻪ اﺟﺮا درآورد« و ﻋﺬاب و ﻣﺠﺎزاﺗﻲ را ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻣﺸﻴﺖ وي اﺳﺖ ،ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮداﻧﺪ »و ﺧﺪا ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ذﻛﺮ ﺷﺪ ،از ﺧﺪا و رﺳﻮل ويص دوﺳﺖﺗﺮ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در راه وي ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻓﺎﺳﻖاﻧﺪ و ﺳﺰاوار ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،اﻧﺬار و ﻫﺸﺪار ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪن ﻋﺬرﻫﺎ و ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎي واﻫﻲ ،از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻓﺮاواﻧﻨﺪ! ﭼﻪﻗﺪر ﻏﺎﻓﻞ و از ﺧﻮد راﺿﻲاﻧﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻃﻤﻊﻫﺎ و اﻧﺘﻈﺎرات دورودرازي دارﻧﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮد ﺳﺰاوار ﻋﺬاب وي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؟! ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا از ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب وي .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺎل را ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻐﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻗﻴﻤﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ 993
آن ﺑﻪ ﻧﺴﻴﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﺮدﻳﺪ ]ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻋﻴﻨﻪ[ و آنﮔﺎه ﻛﻪ دمﻫﺎي ﮔﺎو را ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ )ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺳﺘﻢ و ﺟﻮر اﺳﺖ( و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺎورزي راﺿﻲ ﺷﺪه و ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا را ﺗﺮك ﻛﺮدﻳﺪ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ذﻟﺘﻲ را ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻧﮕﺮدﻳﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ آن را از ﺷﻤﺎ دور ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«. | { z y x wv u ts r q p o n } ~ ¡ ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎ را در ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﺴﻴﺎري ﻳﺎري ﻛﺮد و ﻧﻴﺰ در روز ﺣﻨﻴﻦ« ﺷﻤﺎ را ﻳﺎري ﻛﺮد» .ﺣﻨﻴﻦ« وادياي در ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ و ﻃﺎﺋﻒ اﺳﺖ »آنﻫﻨﮕﺎم ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد ﺷﻤﺎ ،ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ آورده ﺑﻮد« اﻣﺎ در ﻏﺰوات ﻗﺒﻞ از ﺣﻨﻴﻦ ،ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد ﻛﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا در آن ﻏﺰوات ،ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺎد و ﺷﮕﻔﺖزده ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ »وﻟﻲ آن ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد ،ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﭼﻴﺰي را از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ ﻧﻜﺮد و زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮاﺧﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﮓ ﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﺮس و ﺑﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺮه ﺷﺪه ﺑﻮد »ﺳﭙﺲ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﻪ دﺷﻤﻦ ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ ،ﺑﺮﮔﺸﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻳﺪ. در ﺷﻮال ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ـ ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ـ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﺒﺮ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ »ﻫﻮازن« و »ﺛﻘﻴﻒ« ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﻣﺎﻟﻚﺑﻦﻋﻮف ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻧﺒﺮد ﺑﺎ اﻳﺸﺎن آﻣﺎده ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ و ﻫﻢاﻳﻨﻚ ﺑﺎ زﻧﺎن ،ﻓﺮزﻧﺪان ،ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺪان روي آوردهاﻧﺪ .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ) (12000ﻣﺮد ﺟﻨﮕﻲ ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ .در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻮﻳﻨﺪهاي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺖ :اﻣﺮوز از ﻛﻤﻲ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﺑﺎ ﮔﺮوه اﻧﺪﻛﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺪود ﺻﺪ ﺗﻦ ﺑﺎﻟﻎ ﻣﻲﺷﺪ ـ و اﺑﻮﺑﻜﺮ ،ﻋﻤﺮ ،ﻋﺒﺎس ﻋﻤﻮي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص واﺑﻮﺳﻔﻴﺎن از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮاري ﺑﻪ ﻧﺪاي رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد آﻣﺪﻧﺪ و از ﻋﻘﺒﻪﻫﺎي ﻓﺮار ،ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻛﺎرزار ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﭘﻴﺮوزي و ﻇﻔﺮ ﻧﺼﻴﺐ اﻳﺸﺎن ﺷﺪ. ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﻨﻴﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ در آن
994
ﭘﻴﺮوز ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮردﻧﺪ .دراﻳﻦ ﻏﺰوه ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻣﺮد ﻣﺸﺮﻛﻲ ﺑﻪﻧﺎم ﺻﻔﻮانﺑﻦاﻣﻴﻪ ،زرهﻫﺎ و ﺳﻼحﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻋﺎرﻳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ :و اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﻲ :ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﮔﺮ ﺳﻠﻄﻪ ﻏﺎﻟﺐ، ﺳﻠﻄﻪ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻳﺎري ﺟﺴﺘﻪ ﺷﻮد ،اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﺷﺮك ﺑﺮﺗﺮ ﺑﻮد ،ﻳﺎري ﺟﺴﺘﻦ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﺮوه اﺳﺖ. © º¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ±° ¯ ® ¬ «ª » ¼½ ¾
»آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ آراﻣﺶ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮود آورد« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ از ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮﻗﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺣﻨﻴﻦ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آراﻣﺸﻲ را ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺴﻜﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﺸﺎن ﺷﺪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﻓﺮودآورد و ﺗﺮس و ﻫﺮاس را از اﻳﺸﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ، ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺮأت ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺪاراﻧﻪ در ﻣﻴﺪان ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ .ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آراﻣﺶ ﺧﻮد را ﻫﻢ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮدﻧﺪ و ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺨﻮردﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻓﺮار ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺠﺪدا ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺟﻨﮕﻴﺪﻧﺪ ـ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ از اﻧﺼﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﻫﺮ دو ﻧﺎزل ﻧﻤﻮد »و ﺳﭙﺎﻫﻴﺎﻧﻲ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲدﻳﺪﻳﺪ« ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮدﻧﺪ »و ﻛﺎﻓﺮان را ﻋﺬاب ﻛﺮد« ﺑﺎ ﻗﺘﻞ و اﺳﺎرت و از دﺳﺖ دادن اﻣﻮال وﻓﺮزﻧﺪان »و اﻳﻦ اﺳﺖ ﺳﺰاي ﻛﺎﻓﺮان«. N M L K JI H G F E D C B A
»ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ،ﺗﻮﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان در ﺣﻨﻴﻦ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد ،ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم رو آورﻧﺪ، ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺒﻮل اﺳﻼم را ﺑﺮ ﺑﻘﻴﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻫﻮازن اﻟﻬﺎم ﻛﺮد و از آﻧﺎن ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﮔﺸﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﺑﻴﺴﺖ روز از واﻗﻌﻪ ﺣﻨﻴﻦ ،آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻠﻌﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﺘﺎﻓﺘﻨﺪ »و ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ«.
995
\[ Z Y X W V U T S R Q P O ] ^ _ ` l kj i h gf e d c b a
»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺠﺲاﻧﺪ« ﻣﺮاد ﻧﺠﺎﺳﺖ ﻣﻌﻨﻮي ،ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺠﺎﺳﺖ ﺷﺮك و ﻇﻠﻢ و اﺧﻼق و ﻋﺎدات زﺷﺖ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻟﺬا ﻛﺎﻓﺮ ذاﺗﺎ ﻧﺠﺲاﻟﻌﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﺧﻮردن ﻏﺬاي ﻛﻔﺎر اﻫﻞ ﻛﺘﺎب را ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ، ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻇﺮوف ﻛﻔﺎر ﺧﻮردﻧﺪ وآﺷﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ،در ﻇﺮوف آﻧﻬﺎ وﺿﻮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻛﻔﺎر را در ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮود آوردﻧﺪ .و اﻳﻦ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎء اﺳﺖ .وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻛﻔﺎر ذاﺗﺎ ﻧﺠﺲاﻧﺪ ،از آن ﮔﺬﺷﺘﻪ،آﻧﺎن ﻏﺴﻞ ﺟﻨﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺟﺴﻤﺎ ﻫﻢ ﻧﺠﺲاﻧﺪ »ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻔﺎر ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﻜﻲ ـ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ـ وارد ﺷﻮﻧﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم دادن ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه زﻳﺮا ﺑﻪ آﻧﺎناﺟﺎزه داده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺷﺮﻛﻲ ﺧﻮد ،ﺣﺞ ﻳﺎ ﻋﻤﺮه ﺑﮕﺰارﻧﺪ .اﻣﺎ درﺑﺎره ﻣﺴﺎﺟﺪ دﻳﮕﺮ ـ ﺑﺠﺰ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ـ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ :اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﻣﺸﺮﻛﻲ را از ﻫﺮ ﻣﺴﺠﺪي ﻣﻨﻊ ﻛﺮد زﻳﺮا آﻧﺎن ﻧﺠﺲاﻧﺪ و ﻣﺴﺎﺟﺪ ،ﭘﺎك و ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪه و ﻧﻬﻲ ﻣﺸﺮﻛﺎن از ﻧﺰدﻳﻚﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ،در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻧﻬﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از دادن ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ :اﺳﺖ .وﻟﻲ اﺣﻨﺎف ،ورود ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ را ـ اﻋﻢ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن ـ ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر ﻣﺒﺎح ﺷﻤﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﺪف آﻳﻪ ،ﻧﻬﻲ از ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ .اﻣﺎ ﺷﺎﻓﻌﻲ :ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎﻳﺪ ـ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ـ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ» .ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﺎل« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص ،اﻣﺎرت ﺣﺠﺎج را ﺑﺮﻋﻬﺪه داﺷﺖ .ﭘﺲ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ آﻳﻪ ،ورود ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﻜﻲ از آﻏﺎز ﺳﺎل دﻫﻢ ﻫﺠﺮي ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪ »و اﮔﺮ از ﻓﻘﺮ ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻴﺪ ﭘﺲ ﺑﻪزودي ﺧﺪا ـ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ـ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ« ﻋﻜﺮﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﻓﺮود آوردن ﭘﻴﺎﭘﻲ و ﻓﺮاوان ﺑﺎران ،روﻳﺎﻧﺪن ﺳﺒﺰﻳﺠﺎت ،ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﻛﺮدن زﻣﻴﻦﻫﺎ ،اﺳﻼم آوردن اﻋﺮاب ـ ﻛﻪ اﺳﺒﺎب ﺗﻮاﻧﮕﺮي و وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺣﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ـ و ﺑﺎ اﻣﻮال ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﻓﻲء و ﺟﺰﻳﻪ، 996
ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎﺧﺖ« .ﺟﻤﻠﻪ )اﮔﺮﺑﺨﻮاﻫﺪ( ،ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر را ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻌﻠﻖ ﺳﺎزﻧﺪ و ﻫﻤﻪ اﻣﻴﺪﻫﺎ را ﺑﻪ او ﺑﺮﺑﻨﺪﻧﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ،از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ »ﺣﻜﻴﻢ« اﺳﺖ در ﺑﺮآوردن آرزوﻫﺎ و در ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ و اراده ﻛﻨﺪ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :ﭼﻮن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﻣﺸﺮﻛﺎن را از ورود ﺑﻪ ﺣﺮم ﻣﻜﻲو ﻣﺤﻞ ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﻨﺎﺳﻚ ﻣﻨﻊ ﻛﺮدﻧﺪ ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ واﻣﻮال ﺗﺠﺎرﺗﻲ را ﺑﻪﺳﻮي ﺣﺮم ﻣﻜﻲ ﻣﻲآوردﻧﺪ؛ ﺷﻴﻄﺎن ﺗﺮس از ﻓﻘﺮ را در دﻟﻬﺎي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﻨﺒﻊ درآﻣﺪ ﻣﺎ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ،اﻛﻨﻮن زﻧﺪﮔﻲﺧﻮد را از ﻛﺪام ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ؟ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن وﻋﺪه داد ﻛﻪ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺗﻮاﻧﮕﺮﺷﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ـ و ﺳﭙﺎس او را ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻛﺮد. | { z y x w v u t s r q p o n m } ~ _ ` j ih g f e d c b a
اﻳﻦ آﻳﻪ اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺘﻲ ﻋﻠﻴﻪ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ زﻳﺮا اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ،ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﻪ ﻃﻮر آﺷﻜﺎر و ﻫﻮﻳﺪا در ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﻟﺬا ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺳﺨﺖ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺳﺮزﻧﺶ اﺳﺖ. »ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﺎرزار ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ راﺑﻪ ﺣﻖ ﻣﻌﺮﻓﺘﺶ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ »و ﺑﻪ روز آﺧﺮت ﻧﻴﺰ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« اﻳﻦ دو ﺟﻤﻠﻪ، ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺟﺮﻣﺸﺎن از ﺟﻨﺒﻪ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻲﭘﺮدازد »و آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش« در ﻛﺘﺎب وﺳﻨﺖ »ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻧﺪ ،ﺣﺮام ﻧﻤﻲدارﻧﺪ« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ،ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻓﺰون ﺑﻮدن ﺟﺮﻣﺸﺎن ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺣﻜﻢ ﺷﺮع در اﻋﻤﺎل اﺳﺖ »و ﺑﻪ دﻳﻦ ﺣﻖ ﮔﺮدن ﻧﻤﻲﻧﻬﻨﺪ« ﻛﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ .اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺄﻛﻴﺪي ﺑﺮ ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ آﻧﺎن ،ﺑﺎ اﻧﺤﺮاف و ﻋﻨﺎد و ﺗﻜﺒﺮ ازﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ .آري! ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ »ﺗﺎ آنﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺧﻮاري ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺟﺰﻳﻪ دﻫﻨﺪ« ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻧﻜﻮل و اﻣﺘﻨﺎﻋﻲ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ؛ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد ﺟﺰﻳﻪ ﺑﺪﻫﻨﺪ ،ﺑﻲ آنﻛﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ را در ﭘﺮداﺧﺖ آن وﻛﻴﻞ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺎزﻧﺪ .ﻗﻴﺪ) :ﻛﻤﺎل ﺧﻮاري( ،ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰﻳﻪ را درﺣﺎﻟﻲ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ 997
ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺧﻮدش ﺷﺨﺼﺎ ـ و ﻧﻪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهاي ـ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ذﻟﺖ آن را ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻨﺪ و درﺣﺎل ﭘﺮداﺧﺖ ﺟﺰﻳﻪ ،ﺧﻮدش اﻳﺴﺘﺎده و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن را از وي ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺟﺰﻳﻪ :ﻣﺒﻠﻐﻲ از ﻣﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮداﺧﺖ آن ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ وي اﺟﺎزه اﻗﺎﻣﺖ در دار اﺳﻼم داده ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰاﻳﻲ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ وي ،ﻣﻘﺮر ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲ و اﺣﻤﺪﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰﻳﻪ ﺟﺰ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻳﺎ اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن ـ ﭼﻮن ﻣﺠﻮس ـ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد .اﻣﺎ اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻤﺎم ﻋﺠﻢﻫﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ـ ﭼﻪ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻪ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ـ ﺟﺰﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ از اﻋﺮاب ﺟﺰﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ـ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﻟﺬا اﻋﺮاب دو راه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ و ﻳﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ .اﻣﺎم ﻣﺎﻟﻚ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﺰﻳﻪ از ﺗﻤﺎم ﻛﻔﺎر ـ اﻋﻢ از ﻛﺘﺎﺑﻲ ،ﻣﺠﻮﺳﻲ و ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ ـ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،اوﻟﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﻀﻴﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺻﺪور ﻳﺎﻓﺖ زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺟﺰﻳﺮه اﻟﻌﺮب ﻛﺎﻣﻼ در ﺣﻮزه ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﺳﻼم در آﻣﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻓﺮﻣﺎن داد و اﻳﻦ در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺟﻨﮓ روم آﻣﺎده ﺷﺪه و ﻏﺰوهﺗﺒﻮك را ﺗﺪارك ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﺮ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري در ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ ﺟﻠﻮ ﻧﻴﻔﺘﻴﺪ و ﭼﻮن ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ در راﻫﻲ روﺑﺮو ﺷﺪﻳﺪ ،او را ﺑﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺗﻨﮓﺗﺮﻳﻦ آن راه ﻣﺠﺒﻮر ﻛﻨﻴﺪ« .ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﺷﺮوﻃﻲ را ﺑﺮ ذﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب وﺿﻊ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺮف ﺧﻮاري و ﻧﮕﻮﻧﺴﺎري آﻧﻬﺎﺳﺖ ،اﻳﻦ ﺷﺮوط ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ و ﻣﺎ ﺑﺨﺸﻲ از آن را در اﻳﻨﺠﺎ از ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ: » ...در ﺷﻬﺮ ﺧﻮﻳﺶ دﻳﺮ و ﻛﻠﻴﺴﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ... آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻣﻌﺎﺑﺪﻣﺎن وﻳﺮان ﺷﻮد ،ﻣﺠﺪدا آﺑﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ... دروازه ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺑﻪ روي اﺣﺪي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﺷﺐ و روز ﻧﻤﻲﺑﻨﺪﻳﻢ و ﻫﻤﻴﺸﻪ در آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ روي رﻫﮕﺬران و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ.
998
ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﻛﻪ از ﺷﻬﺮ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ ،ﺳﻪ روز ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻧﻤﻮده و اﻳﺸﺎن را اﻃﻌﺎم ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ. در ﻣﻨﺎزل ،ﻳﺎ ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎي ﺧﻮد ،ﺟﺎﺳﻮﺳﻲ را ﺟﺎي ﻧﻤﻲدﻫﻴﻢ... ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻤﺎن ﻗﺮآن ﻧﻤﻲآﻣﻮزﻳﻢ... ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﻤﺎن را از ورود ﺑﻪ اﺳﻼم ـ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ آن درآﻳﻨﺪ ـ ﺑﺎز ﻧﻤﻲدارﻳﻢ. ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﺮﻣﺖ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ و اﮔﺮ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﻧﺸﺴﺘﻦ داﺷﺘﻨﺪ ،ﺟﻠﻮ روي آﻧﺎن ﺑﭙﺎ ﻣﻲﺧﻴﺰﻳﻢ. ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﭼﻴﺰي از ﻟﺒﺎﺳﻬﺎﻳﺸﺎن ـ اﻋﻢ از ﻛﻼه و ﻋﻤﺎﻣﻪ و ﻧﻌﻠﻴﻦ و ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ ﻓﺮق ﺳﺮ ـ ﺧﻮد را ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ. ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻴﻢ و اﻟﻘﺎب و ﻛﻨﻴﻪﻫﺎي آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﮔﺬارﻳﻢ. ﺑﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﺑﺮﻫﻨﻪ ـ ﺑﺪون زﻳﻦ ـ ﺳﻮار ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ. ﺑﺮ ﮔﺮدنﻫﺎﻳﻤﺎن ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻧﻤﻲآوﻳﺰﻳﻢ و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﺳﻼﺣﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﻢ... ﻣﻮﻫﺎي ﺟﻠﻮ ﺳﺮ ﺧﻮد را ﻣﻲﭼﻴﻨﻴﻢ ﺗﺎ از دور ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ و در ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ،ﺑﻪ ﺷﻴﻮه و ﺳﻨﺖ ﺧﻮدﻣﺎن در ﻟﺒﺎس و ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﻳﻞ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻳﻢ. ﺑﺮ ﻛﻤﺮﻫﺎﻳﻤﺎن زﻧﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﻢ. ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻛﻠﻴﺴﺎﻫﺎﻳﻤﺎن ﺻﻠﻴﺐ ﻧﺼﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ...ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ«. ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ،ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻛﻤﺎل ذﻟﺖ و ﺧﻮاري ﻛﻔﺎر و اوج اﻋﺘﻼ و ﻋﺰت ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در آن ﻋﺼﺮ اﺳﺖ .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ؛ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻗﺒﻞ از وﻓﺎت رﺳﻮل ﺧﺪاصﺟﺰﻳﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ،اﻫﺎﻟﻲ ﺷﺎم ﺑﻮدﻧﺪ. ﺟﺎ دارد ﺗﺎ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،اﻣﺮوزه اﻧﺪﻛﻲ در ﺣﺎل و روز ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﺮده و ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ، ﻣﮕﺮ ﻧﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎل و روز ﻣﺎ اﻛﻨﻮن ﺷﺒﻴﻪ ﺣﺎل دﻳﺮوز آﻧﺎن ﺷﺪهاﺳﺖ؟ و اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ دورﻳﻤﺎن از اﺻﻮل اﺳﻼم ،ﻛﻪ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺟﻬﺎد ،از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﻈﺎﻫﺮ آن اﺳﺖ.
999
w v ut s r q p o n m l k § ¦¥ ¤£ ¢¡ ~ } | { z yx
»و ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻋﺰﻳﺮ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺰﻳﺮ ﺗﻮرات را ﺑﺮاي آﻧﺎن ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ـ از ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺧﻮد اﻣﻼ ﻛﺮد »و ﻧﺼﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﺧﺪاﺳﺖ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺪ؛ او ﻣﺮدﮔﺎن را زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺧﻮد ﻫﻢ ﺑﺪون ﭘﺪر ﺑﻪدﻧﻴﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ »اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ دﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻪ ﭘﺸﺘﻮاﻧﻪاي از ﺑﻴﺎن دارد و ﻧﻪ از ﻣﻨﻄﻖ و ﺑﺮﻫﺎن ﭘﺲ ﺻﺮﻓﺎ ﻳﻚ ادﻋﺎي ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ارزﺷﻲ ﻧﺪارد و ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ از دﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﺎرج ﺷﺪه ،ﻣﻔﻴﺪ ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪه در ﺧﻮر اﻋﺘﺒﺎري ﻧﻴﺴﺖ »ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻗﻮﻣﻲ ﺗﺸﺒﻪ ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮﺷﺪﻧﺪ« زﻳﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﭘﺪر دادن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻔﺮﻳﻦﺷﺪه ﻗﺪﻳﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را در ﺑﺴﻴﺎري از ادﻳﺎن اﻧﺤﺮاﻓﻲ ﻗﺪﻳﻢ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ و از ﺟﻤﻠﻪ ،در ﻣﻴﺎن ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﺑﺘﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻻت ،ﻣﻨﺎت ،ﻋﺰي و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ! »ﺧﺪا آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﺪ« اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻨﻲ از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺧﺪا او را ﺑﻜﺸﺪ ،ﻫﻼك ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺧﺪا آﻧﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :آﻧﻬﺎ ﺳﺰاوار آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ .آري! ﺧﺪا آﻧﺎن را ﺑﻜﺸﺪ؛ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ ،از ﺣﻖ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲروﻧﺪ؟! ¨© ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª à ÂÁ À¿¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶µ
»اﻳﻨﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎن ﺧﻮد را ﺑﺠﺰ اﷲ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« زﻳﺮا آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﻼل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺣﻼل ﻣﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮآﻧﺎن ﺣﺮام ﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ،ﺣﺮام ﻣﻲﺷﻤﺮدﻧﺪ و در اﻣﺮ و ﻧﻬﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم ﺧﺪاوﻧﺪ
1000
ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮد ،از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻮد ،ﻧﺴﺦ ﻛﺮده و از اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ زﻳﺮا از ﻋﻠﻤﺎ و راﻫﺒﺎﻧﺸﺎن ﭼﻨﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﺧﺪاﻳﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﺷﻮد »و« ﻫﻤﭽﻨﺎن ،ﻧﺼﺎري »ﻣﺴﻴﺢ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﻳﻢ را« ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و او را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دادﻧﺪ .اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺷﺎره ﺑﻪ آن دارد ﻛﻪ ﻳﻬﻮد ﻧﻴﺰ »ﻋﺰﻳﺮ« را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ .اﻣﺮوزه در ﻛﺸﻮرﻫﺎي اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎري از اﺣﺰاب و ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﺑﺴﻴﺎري از رﻫﺒﺮان و ﺣﺎﻛﻤﺎن ،ﻧﻘﺶ ﻣﻌﺒﻮد را در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺑﺖ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ ـ ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪا »ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎن و ﻋﻴﺴﻲ و ﻋﺰﻳﺮ ،ﺟﺰ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺧﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﻴﺮوان آﻧﻬﺎ ﺣﻖ دارﻧﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ؟ »ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ ،ﻣﻨﺰه اﺳﺖ او از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ وي در ﻃﺎﻋﺖ وﻋﺒﺎدﺗﺶ ﺷﺮﻳﻚ آورﻧﺪ ،ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ. O N M L K J I H G F E D C B A P
»ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ« اﻳﻦ ﮔﺮوه اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ »ﻧﻮر اﷲ را ﺑﺎ دﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ،ﺗﻼﺷﻬﺎي ﺑﻲﺛﻤﺮﺷﺎن در ﺟﻬﺖ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﺣﻖ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ و ﻣﺠﺎدﻻت ﻣﺮدود و ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﻬﺎ در ﻣﺜﻞ ﺑﻪﻛﺴﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻮري را ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ اﻓﻘﻬﺎ ﭘﺮﺗﻮ ﮔﺴﺘﺮده ،ﺧﺎﻣﻮش ﻛﻨﺪ ،آﻧﻬﻢ ﺑﺎ ﻓﻮت ﻛﺮدﻧﻲ ﻟﺬا او ﭼﻪ ﻗﺪر ﺑﺎﻳﺪ دﻳﻮاﻧﻪ و اﺣﻤﻖ ﺑﺎﺷﺪ؟! »و اﷲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد ،ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﻧﻮر ﺧﻮد را« ﻳﻌﻨﻲ :دﻳﻦ اﺳﺘﻮار و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻧﻮراﻧﻲ ﺧﻮد را »ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﺎﻓﺮان ﻧﺎﺧﻮش ﺷﻮﻧﺪ« زﻳﺮا آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻪاي دارﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪاي و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻓﺬ و ﺟﺎري اﺳﺖ.
1001
آري! ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﺒﺎرزات اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻤﻮده و ﻓﻘﻂ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺆﺳﺴﺎت «ﺗﺒﺸﻴﺮي« واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﻴﺎدﮔﺮاﻳﺎن ﻣﺴﻴﺤﻲ ،ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﻫﻨﮕﻔﺘﻲ را ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ؛ آنﮔﺎه ،ﺑﻘﺎ و ﮔﺴﺘﺮش اﺳﻼم را ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻞ ﻗﺮار دﻫﺪ ،ﺑﻲﺷﻚ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ را ﺑﻬﺘﺮ درك ﻣﻲﻛﻨﺪ. ] \ [ Z Y X W V U T S R Q ^ _
»ﻫﻢ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد« ﻣﺤﻤﺪص »را ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ وﻣﻌﺠﺰات و اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﺸﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻣﺮدم را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و« ﻫﻢاوﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎ »دﻳﻦ ﺣﻖ« ﻛﻪ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎد ،اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﺜﻞ ﻋﻘﻴﺪه ﺣﻖ و ﻣﻌﺮف ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ و از ﺻﺮف ﻋﺒﺎدت ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﻲ ،ﻋﺎري و ﻣﻨﺰه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺗﺎ آن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ،ﻳﺎ دﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه آن اﺳﺖ »ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ادﻳﺎن ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﺪ« و ﺳﭙﺎس ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﻛﻪ اﻳﻦ وﻋﺪه ﻫﻢ روي داد »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ« اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي و ﻏﻠﺒﻪ را وﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﻮري ﭼﺸﻢ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ،اﺳﻼم ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻏﺎﻟﺐ و ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :إن اﷲ زوي ﻟﻲ اﻷرض ﻣﺸﺎرﻗﻬﺎ و ﻣﻐﺎرﺑﻬﺎ و ﺳﻴﺒﻠﻎ ﻣﻠﻚ أﻣﺘﻲ ﻣﺎ زوي ﻟﻲ ﻣﻨﻬﺎ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ زﻣﻴﻦ را ﺑﺎ ﻣﺸﺎرق و ﻣﻐﺎرب آن ﺑﺮاي ﻣﻦ در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪ )ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻤﻪاﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه را دﻳﺪم( و ﺑﻪ زودي ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﺘﻢ ﺑﻪ آن ﻣﺤﺪودهاي از زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﻢ در ﻫﻢ ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺷﺪ ،ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ«. ` l k j i h g f e d c b a z y x w v u t s r qp o n m { | } ~
1002
»اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن! در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ،اﻣﻮال ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﻧﺎروا ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮدﻣﺪاراﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﻣﺎل ﺣﺮام ـ ﻫﻤﭽﻮن رﺷﻮه ـ را ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ .اﺣﺒﺎر :ﻋﻠﻤﺎي ﻳﻬﻮد و رﻫﺒﺎن :زاﻫﺪان ﻧﺼﺎري اﻧﺪ .ﺳﻔﻴﺎنﺑﻦ ﻋﻴﻴﻨﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺎ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﺪ ﺷﻮد ،در او ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻬﻮد اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻋﺒﺎد و زﻫﺎد ﻣﺎ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﺪ ﺷﻮد ،در او ﻣﺸﺎﺑﻬﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺼﺎري اﺳﺖ«» .و« ﻫﻤﭽﻨﺎن آن اﺣﺒﺎر و رﻫﺒﺎن »آﻧﻬﺎ را از راه ﺧﺪا ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم را از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ راﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺿﺎ و ﻗﺮب ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ ـ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ـ ﺑﺎز ﻣﻲدارﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه را ﻛﻨﺰ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ زﻛﺎت اﻣﻮال ﺧﻮد را ﻧﻤﻲﭘﺮدازﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺎﻟﻲ ﻛﻪ زﻛﺎت آن ادا ﺷﻮد ،ﻛﻨﺰ ﻧﻴﺴﺖ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻛﻪ ﻗﻮل راﺟﺢ در ﺗﻔﺴﻴﺮ )ﻛﻨﺰ ( ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ .ﻛﻨﺰ :ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﺟﻤﻊآوري و ذﺧﻴﺮه و ﮔﻨﺞ ﺷﻮد» .و آن را« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﮔﻨﺠﻬﺎ و اﻣﻮال را »در راه اﷲ ﺧﺮج ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﮔﺮوه را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﺑﺸﺎرت ﺑﺪه« ﻣﺮاد از آﻧﺎن :ﻳﺎ ﻫﻤﺎن اﺣﺒﺎر و راﻫﺒﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داراي اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ،ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺮاد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﺮدآورﻧﺪه اﻣﻮال و اﻧﻔﺎق ﻧﻜﻨﻨﺪه آﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﺑﺎب ﺗﻐﻠﻴﻆ و ﺗﻮﺑﻴﺦ ،ﺑﺎ اﺣﺒﺎر ﺣﺮامﺧﻮار اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻳﻜﺠﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ. ﺑﺸﺎرت دادن آﻧﺎن ﺑﻪ ﻋﺬاب ،از ﺑﺎب اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﺤﻘﻴﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ. _ ` m l k ji h g f e d c b a s r q p o n
»روزي ﻛﻪ آن ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎ را در آﺗﺶ دوزخ ﺑﮕﺪازﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :روزي ﻛﻪ آﺗﺶ دوزخ را ﺑﺎ ﺣﺮارت و دﻣﺎي ﺷﺪﻳﺪي ﻛﻪ دارد ،ﺑﺎ آن اﻣﻮال و ﮔﻨﺠﻬﺎ ﺑﺮاﻓﺮوزﻧﺪ »و ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ و ﭘﻬﻠﻮ و ﭘﺸﺖ آﻧﺎن را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ داغ ﻛﻨﻨﺪ« اﻳﻦ اﻋﻀﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﻳﺎدآوري ﻣﺨﺼﻮصﺷﺪ ﻛﻪ آن ﻣﻤﺴﻜﺎن ﭼﻮن ﻓﻘﻴﺮي را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ،روﺗﺮش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن در ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺑﺎ ﻓﻘﻴﺮي روﺑﺮو ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ،از او رو ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﭘﺸﺖ ﻛﺮدن و ﭘﻬﻠﻮ ﮔﺮداﻧﺪن ﺑﻪ او ،ﺗﺤﻘﻴﺮش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻬﺎر ﺳﻮي ﺑﺪﻧﺸﺎن ﺷﻌﻠﻪور اﺳﺖ »اﻳﻦ 1003
اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ذﺧﻴﺮه ﻧﻬﺎدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺑﺎب اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻮﺑﻴﺦ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﻣﻮاﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را اﻧﺪوﺧﺘﻪاﻳﺪ ﺗﺎ از آن ﺳﻮد ﺑﺮﮔﻴﺮﻳﺪ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﺳﻮد آن؛ »ﭘﺲ آﻧﭽﻪ را ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ،ﺑﭽﺸﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻴﻔﺮ و ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪ آن را ﺑﭽﺸﻴﺪ .اﺑﻦﻋﻤﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻣﻔﺎد اﻳﻦآﻳﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻣﺎلاﻧﺪوزي ﻗﺒﻞ از ﻓﺮﺿﻴﺖ زﻛﺎت اﺳﺖ و ﭼﻮن زﻛﺎت ﻓﺮض ﺷﺪ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن را ﭘﺎكﻛﻨﻨﺪه اﻣﻮال ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﺳﭙﺲ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد :اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻮه اﺣﺪ ﻃﻼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ،ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻤﺎر آن را ﺑﺪاﻧﻢ و زﻛﺎت آن را ﺑﺪﻫﻢ و در آن ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻢ ،ﻫﻴﭻ ﺑﺎﻛﻲ ﻧﺪارم«. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه را ﮔﻨﺞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻛﻠﻤﺎت را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﮔﻨﺞ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪEJ ? c a 3s? C?H1 ND G\?» : C?H1 ,8 \ 8 3\5 C?H1 ,C3- #t% C?H1 ,CAJ ! C?H1 ,? f?,\ y wxA1 ,\ & # C' v-1 ,\ ui # C?H1 ,8 5 8 t z - CD :e x? XZﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﻦ از ﺗﻮ در ﻛﺎر )ﺧﻴﺮ( ﭘﺎﻳﺪاري و ﺑﺮ راه رﺷﺪ؛ ﺗﺼﻤﻴﻢ و ﻋﺰم ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ و از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﻧﻌﻤﺘﺖ را ارزاﻧﻲ ﺑﺪاري و از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ دﻫﻲ ﺗﺎ ﻋﺒﺎدﺗﺖ را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻢ و ازﺗﻮ دﻟﻲ ﺳﺎﻟﻢ و زﺑﺎﻧﻲ ﺻﺎدق ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ و از ﺗﻮ از ﺧﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻲ ،ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ و ﺑﻪ ﺗﻮ از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻲ ،ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم و از ﺗﻮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻲ ،آﻣﺮزش ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ، ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻮ داﻧﺎي ﻏﻴﺐﻫﺎﻳﻲ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻤﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻳﺎ ﺗﻮ را از ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﮔﻨﺞ ﻣﻲﻛﻨﺪ آﮔﺎه ﻧﻜﻨﻢ؟ آن ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ،زن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﺨﺺ ﺑﻪﺳﻮي وي ﺑﻨﮕﺮد ،او را ﺷﺎدﻣﺎن ﮔﺮداﻧﺪ و ﭼﻮن وي را ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ ،اﻃﺎﻋﺘﺶ ﻛﻨﺪ و ﭼﻮن از وي ﻏﺎﻳﺐ ﺷﻮد ،ﻧﮕﻬﺪار )آﺑﺮو و ﻣﺎل( وي اﺳﺖ«.
1004
¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t ´ ³ ² ±° ¯ ® ¬ «ª © ¨ §¦ ¥ ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹¸ ¶ µ
»ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎر ﻣﺎﻫﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺣﻜﻢ و ﻗﻀﺎ و ﺣﻜﻤﺖ وي »در ﻛﺘﺎﺑﺶ« ﻳﻌﻨﻲ :در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻨﻦ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮد در ﻧﻈﺎم و ﻛﺘﺎب ﺑﺰرگ ﻛﺎﺋﻨﺎﺗﺶ ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳﺎﻧﺪه و ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ »از روزي ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪه ،دوازده ﻣﺎه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ دوازده ﻣﺎه ،از آﻏﺎز آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻋﺎﻟﻢ ،در ﻋﻠﻢ و ﻗﻀﺎي وي ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ »از اﻳﻦ دوازده ﻣﺎه ،ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺣﺮام اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻣﺎﻫﻬﺎي :ذواﻟﻘﻌﺪه ،ذواﻟﺤﺠﻪ، ﻣﺤﺮم و رﺟﺐ ،ﻛﻪ ﺳﻪ ﻣﺎه اول ﭘﻴﺎﭘﻲ و ﻣﺎه اﺧﻴﺮ ﻓﺮد اﺳﺖ. دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺮار داده ﺷﺪه ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ و ﻋﻤﺮه ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد .آري! ﻣﺎه ذواﻟﻘﻌﺪه ﻗﺒﻞ ازﺷﺮوع ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺞ ﺣﺮام ﻗﺮاداده ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم در آن از ﺟﻨﮓ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﻨﺪ و زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاي ﺳﻔﺮ ﺣﺞ ﻣﺴﺎﻋﺪ و آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎه ذياﻟﺤﺠﻪ ﺣﺮام ﻗﺮارداده ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﺎاﻣﻨﻴﺖ و آراﻣﻲ ﺧﺎﻃﺮ ،ﻣﻨﺎﺳﻚ ﺣﺞ را در آن اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ،ﺑﻌﺪ از آن ﻣﺎه ﻣﺤﺮمﺣﺮام ﻗﺮارداده ﺷﺪ ﺗﺎ در آن ﺑﺎ اﻳﻤﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎ و ﻣﻨﺎﻃﻘﺸﺎن ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ و ﻣﺎه رﺟﺐ در وﺳﻂ ﺳﺎل ﺣﺮام ﻗﺮارداده ﺷﺪ ﺗﺎ در آن ﺑﺎ اﻳﻤﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮه اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ »اﻳﻦ اﺳﺖ دﻳﻦ اﺳﺘﻮار« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮار دادن اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه و ﺣﺮﻣﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺣﺮام؛ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ درﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ، ﺣﺴﺎب ﺻﺤﻴﺢ و اﺳﺘﻮار و ﻋﺪدي ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل اﺳﺖ »ﭘﺲ در آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ،ﻳﺎ در ﺗﻤﺎم ﻣﺎﻫﻬﺎ ـ ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎﻫﺎن ،ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓ و ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ آن ﻣﺎﻫﻬﺎ ـ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺟﻨﮓ در ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﺤﻜﻢ اﺳﺖ و ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﮕﺮدﻳﺪه .اﻣﺎ ﺑﻪﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮرﺗﺮ؛ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻨﺴﻮخ اﺳﺖ و ﺟﻨﮓ در راه ﺧﺪا در ﻫﻤﻪ ﻣﺎﻫﻬﺎ ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻣﺎﻧﻌﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ »و ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ« ﺑﺎ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ و ﺗﻌﺎون ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ »ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ« ﺑﻪ ﻫﻤﺪﺳﺘﻲ و ﺗﻌﺎون ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ »ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران اﺳﺖ« ﻟﺬا آﻧﺎن را ﻧﺼﺮت ﻣﻲدﻫﺪ و ﭘﺎﻳﺪارﺷﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻫﺮ 1005
ﻛﺲﺧﺪا ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻛﺎر ،از آن اوﺳﺖ .ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺗﻘﻮي ﺑﺮ ﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد و در ﺻﻮرت داﺷﺘﻦ ﺗﻘﻮي ،ﭘﻴﺮوزي را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
O N M L K J I H G FE D C B A a`_^]\[ZYXWVUTSRQP c b
»ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﻲء ﻓﺰوﻧﻲاي در ﻛﻔﺮ اﺳﺖ« ﻧﺴﻲء :ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮاﻓﮕﻨﺪن ﺗﺤﺮﻳﻢ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام و ﺟﺎﺑﺠﺎﻛﺮدن آﻧﻬﺎ از ﻣﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ. در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ،اﻋﺮاب ﺑﻪ دو ﻫﺪف در زﻣﺎن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ اول اﻳﻦﻛﻪ :ﺗﺮك ﺟﻨﮓ و ﻏﺎرت در ﺳﻪ ﻣﺎه ﻣﺘﻮاﻟﻲ )ذياﻟﻘﻌﺪه ،ذياﻟﺤﺠﻪ و ﻣﺤﺮم( ﺑﺮ آﻧﺎن دﺷﻮار ﺑﻮد .دوم اﻳﻦﻛﻪ :ﻋﺒﺎدت و ﺗﺠﺎرت در ﻣﻮﺳﻢ ﺣﺞ ـ در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻛﻪ ﻓﺼﻞ ﮔﺮﻣﺎﺳﺖ ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺨﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﺪ. ﺷﻴﻮه دﺳﺖ ﺑﺮدن آﻧﺎن در زﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد؛ اول :ﻛﺒﻴﺴﻪ ﻛﺮدن ﺳﺎل ﻗﻤﺮي ،ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدن ﻧﻘﺺ آن ﺗﺎ ﺑﺎ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد زﻳﺮا دوران ﻣﺎﻫﺎﻧﻪﻗﻤﺮ ) 8/2ﺛﺎﻧﻴﻪ 44 + دﻗﻴﻘﻪ 12 +ﺳﺎﻋﺖ 29 +روز اﺳﺖ( ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب؛ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي از ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ ﻳﺎزده روز ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد و از ﻃﺮﻓﻲ ،ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻗﻤﺮي ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻳﻚ ﻓﺼﻞ ﺑﻪ ﻓﺼﻞ دﻳﮕﺮ در ﺣﺎل ﮔﺮدش اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﻲاﻓﺰودﻧﺪ ﺗﺎ آن ﻧﻘﺺ را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮده و ﺳﺎل ﻗﻤﺮي را ﺑﺎ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ ﻣﺴﺎوي ﮔﺮداﻧﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ وﻗﺖ ﺣﺞ را ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺎدي ﺧﻮﻳﺶ در زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻗﺮار داده و ﺗﺠﺎرت ﺧﻮﻳﺶ را در آن زﻣﺎن ﺳﺮوﺳﺎﻣﺎن دﻫﻨﺪ .روش دوم :ﻧﺴﻲ ﺑﻮد؛ ﻧﺴﻲ :ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﮕﻨﺪن ﺣﺮﻣﺖ ﻳﻚ ﻣﺎه ﺑﻪﻣﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ،ﻣﺜﻼ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﻫﺪاﻓﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ،در ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻣﺎه ﻣﺤﺮم را ﺣﻼل و ﺑﺠﺎي آن ﻣﺎه ﺻﻔﺮ را ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﻟﺬا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﺼﺮفﺷﺎن در ﺟﺎﺑﺠﺎ ﻛﺮدن ﻣﺎﻫﻬﺎي ﻗﻤﺮي را ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻛﺮد و ﻓﺮﻣﻮد :اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ
1006
)ﻓﺰوﻧﻲاي در ﻛﻔﺮ اﺳﺖ( .ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل وي و روز آﺧﺮت ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ زﻳﺮا ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ،ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ و ﻫﺮ ﻣﻌﺼﻴﺘﻲ از ﺳﻮي ﻛﺎﻓﺮ ،ﺳﺒﺐ ﻓﺰوﻧﻲ در ﻛﻔﺮ وي اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲﻛﻪ اﻳﻦ روش ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ،آﻧﺎنرا ﺑﺎ اﻳﻦ روش و ﺳﻨﺖ ﻏﻠﻂ ،ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »آن را« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﻣﺎه ﺣﺮام را »ﻳﻚ ﺳﺎل ﺣﻼل ﻣﻲﺷﻤﺮﻧﺪ« ﺑﺎ ﺑﺪل ﻛﺮدن آن ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﻼل »و ﻳﻚ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ آن را ﺣﺮام ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺮﻣﺖ آن را ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ،ﺟﻨﮓ را در آن ﺣﻼل ﻧﻤﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ »ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎره ﻣﺎﻫﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﻣﻮاﻓﻖ ﺳﺎزﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺮام ﻛﺮده ،ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻨﺪ« آري! ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﻴﭻ ﻣﺎﻫﻲ از ﻣﺎهﻫﺎي ﺣﺮام را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻼل ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪﺟﺎي آن ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻫﻬﺎي ﺣﺮام ﻫﻤﭽﻨﺎن ـ ﻋﻠﻲاﻟﻈﺎﻫﺮ وﻓﻘﻂ در ﺷﻤﺎر ـ ﭼﻬﺎر ﻣﺎه ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ .ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ دﺳﺖ ﺑﺮدﻧﺸﺎن را ﻛﻪ اﻧﮕﻴﺰه آن ﻓﻘﻂ ﻫﻮاي ﻧﻔﺴﺸﺎن در ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ ﺟﻨﮓ در ﻣﺎه ﺣﺮام ﺑﻮد ،ﻣﺮدود اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻛﺮدارﻫﺎي ﺑﺪ آﻧﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺪﻛﺮدارﻳﻬﺎﻳﺸﺎن و از ﺟﻤﻠﻪ «ﻧﺴﻲء« را ﺑﺮاﻳﺸﺎن آراﺳﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮان را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪه و ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ »ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«. t sr q p o n m l k j i h g f e d b a ` _ ~ } | { z yx w v u
»اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ ،ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :در راه ﺧﺪا ﺑﻴﺮون آﻳﻴﺪ ،ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺷﺪه ﺑﻪﺳﻮي زﻣﻴﻦ ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﺗﺎ در ﺧﺎﻧﻪ و دﻳﺎرﺗﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ .ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي دﻧﻴﺎ و ﺷﻬﻮات آن ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و رﻧﺠﻬﺎ و دﺷﻮارﻳﻬﺎي ﺳﻔﺮ را ﻧﺎﺧﻮش ﻣﻲدارﻳﺪ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ. 1007
ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك در ﺳﺎل ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ،ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚﺳﺎل ﺑﻌﺪ از ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ واﻗﻊ ﺷﺪ .و ﺗﺒﻮك ،ﺟﺎﻳﻲ در ﻣﻴﺎن وادياﻟﻘﺮي و ﺷﺎم اﺳﺖ .ﻧﻔﻴﺮ :ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦﺑﺮاي ﺟﻨﮓ اﺳﺖ .اﺻﻞ ﴿» ،﴾rq pﺗﺜﺎﻗﻠﺘﻢ« اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺴﺖ وﮔﺮاﻧﺠﺎن ﺷﺪه و ﺑﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﻴﻞ ﻛﺮدﻳﺪ »آﻳﺎ ﺑﻪﺟﺎي آﺧﺮت ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي آن »دل ﺧﻮش ﻛﺮدهاﻳﺪ؟« ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي آﺧﺮت ﺑﺎ ﺟﻬﺎد در راه ﻣﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﺑﺎ ﻧﺸﺴﺘﻦ و ﺑﻬﺮهور ﺑﻮدن ازﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﻣﺎدي؟ »ﻣﺘﺎع زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺧﺮت« ﻳﻌﻨﻲ :در ﭘﻬﻠﻮي آﺧﺮت و در ﺑﺮاﺑﺮ آن »ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ اﺻﻼ ارزش و اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪارد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺧﺮت ﺟﺰ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﻧﮕﺸﺘﺶ را ـ و ﺑﻪﺳﻮياﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ ـ در درﻳﺎ داﺧﻞ ﻛﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ آن را ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار از آب ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد!«. p o nm l k j i h g f e d c t s r q
»اﮔﺮ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﻴﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﺎد »ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﺎ ﺳﺮﻛﻮب ﻧﻤﻮدن و ﺑﻪ ذﻟﺖﻛﺸﻴﺪﻧﺘﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎﻧﺘﺎن ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻛﻮﻧﻲ و ﺑﻼﻳﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ »و ﺑﺠﺎي ﺷﻤﺎ ﻗﻮم دﻳﮕﺮي را ﻣﻲآورد« ﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﺪا را ﻳﺎري دﻫﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ؛ دوﻟﺖ و ﻋﺰت در آﻧﻬﺎ ﻗﺮارﮔﻴﺮد »و ﺑﻪ او ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ« ﺑﺎﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎن وي در رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎدﻳﻦ ﺟﻬﺎد .ﻳﺎ ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ؛ ﺑﺎ ﺗﺮك ﻳﺎري وي و رﻫﺴﭙﺎر ﻧﺸﺪن ﺑﺎ وي ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﺎد »و ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« و از ﺟﻤﻠﻪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي وي ،ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدﻧﺘﺎن و ﻋﻮض ﻛﺮدﻧﺘﺎن ﺑﺎ ﻗﻮم دﻳﮕﺮي اﺳﺖ. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻫﺸﺪار ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﮔﺮاﻧﺠﺎﻧﺎن و ﺳﻨﮕﻴﻦ دﻻن از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد.
1008
¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u ³²±°¯®¬«ª©¨§¦¥ ´ À ¿ ¾ ½¼ » º ¹ ¸ ¶ µ Æ Å Ä Ã ÂÁ
»اﮔﺮ او را ﻳﺎري ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻳﺎري رﺳﻮل ﺧﺪاص را ﻓﺮوﮔﺬارﻳﺪ ،ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻜﻔﻞ و ﻋﻬﺪهدار ﻛﺎر وي اﺳﺖ و »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﻧﺼﺮت داد« دردوران ﻛﻤﻲﻫﺎ و ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎ و ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ و او را ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺖ .ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺼﺮﺗﺶ دادهاﻧﺪ ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺟﺰ ﻳﻚ ﺗﻦ ،ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﻮد ـ ﺑﺎز ﻫﻢ او را ﻧﺼﺮت ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان او را ﺑﻴﺮون ﻛﺮدﻧﺪ« ازﻣﻜﻪ »و او ﻧﻔﺮ دوم از دو ﺗﻦ ﺑﻮد« ﻛﻪ آن دو ﺗﻦ ،ﻳﻜﻲ ﺧﻮد رﺳﻮل ﺧﺪاص ودﻳﮕﺮي اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﺑﻮد »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻛﺲ در ﻏﺎر ﺑﻮدﻧﺪ« اﻳﻦ ﻏﺎر در ﻛﻮه »ﺛﻮر« در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﻜﻪ ،ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ راه از آن ﻗﺮار دارد ،ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ ﻳﺎرﺷﺎن اﺑﻮﺑﻜﺮ ،ﺳﻪ روز را در آن ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺖ« ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﺑﻪ ﻳﺎر ﺧﻮد« اﺑﻮﺑﻜﺮ »اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻧﺒﺎش ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺎﺳﺖ« ﺑﺎ ﻳﺎري و ﻧﮕﻬﺪارياش و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ او ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻣﻐﻠﻮب ﻧﺸﻮد؛ ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪوه و ﻧﮕﺮاﻧﻲ را ﺑﺮ او رﻧﮕﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﻜﻴﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ او ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد« ﺳﻜﻴﻨﻪ :آراﻣﺶ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺸﻮﻳﺶ وﺗﻼﻃﻢ و اﺿﻄﺮاب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺴﻜﻴﻦ داد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﺮس و ﻧﮕﺮاﻧﻲ از دل آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻴﺮون رﻓﺖ و ﻛﺎﻣﻼ آراﻣﺶ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺧﺪاوﻧﺪ اﺿﻄﺮاب اﺑﻮﺑﻜﺮ را ﺗﺴﻜﻴﻦ داد. وﻟﻲ ﻗﻮل اول راﺟﺢ اﺳﺖ »و او را ﺑﻪ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲدﻳﺪﻳﺪ ،ﻗﻮت داد« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮدﻧﺪ وﭼﻬﺮهﻫﺎ و دﻳﺪﮔﺎن ﻛﻔﺎر را از ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻣﺨﻔﻲﮔﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ .ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آن ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را در ﻏﺰوات ﺑﻪ ﻳﺎري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﺪر ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد »وﻛﻠﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ ،ﻓﺮوﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻛﻠﻤﻪ ﺷﺮك را ،در ﻧﺘﻴﺠﻪ؛ دوﻟﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورد »و ﻛﻠﻤﻪ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮ
1009
اﺳﺖ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ؛ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و دﻋﻮت اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻛﻠﻤﻪاي ﻛﻪ وﺻﻒ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ آن ،ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻮﻗﻴﺖ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﻠﻤﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ .آري! اﺳﻼم ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ، ﻫﻴﭻﮔﺎه ﭘﺴﺘﻲ را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ آن ﺑﺮﺗﺮي ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺰﻳﺰ ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻏﺎﻟﺐ و ﻗﺎﻫﺮ اﺳﺖ؛ ﺑﺎ ﻧﺼﺮت دادن اﻫﻞ ﻛﻠﻤﻪ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ؛ و ﺟﺰ آﻧﭽﻪ راﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻜﻤﺖ و ﺻﻮاب ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎﺷﺪ ،اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ ،ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ذﻟﻴﻞ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻫﻞ ﺷﺮك. O N M LK JIH G F E D C B A Q P
»ﺑﻴﺮون آﻳﻴﺪ« ﺑﻪ ﺟﻬﺎد »ﺳﺒﻜﺒﺎر و ﮔﺮاﻧﺒﺎر« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﺎد و ﺑﺎﻧﺸﺎط ،ﻳﺎ اﻓﺴﺮده و ﺑﻲﻧﺸﺎط، ﻓﻘﻴﺮ و ﻏﻨﻲ ،ﭘﻴﺮ و ﺟﻮان ،ﭘﻴﺎده و ﺳﻮاره ،ﻣﺠﺮد و ﻣﺘﺄﻫﻞ و ﺧﻼﺻﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ؛ ﺟﺰ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ داراي ﻋﺬري اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون آﻳﻴﺪ »و ﺑﺎ ﻣﺎﻟﻬﺎ و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد در راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ« ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا ﻓﺮض ﻛﻔﺎﻳﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ اﮔﺮ ﺟﺰ ﺑﺴﻴﺞ ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ از زﻣﻴﻦ ،ﻧﻴﺮوي دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺟﻠﻮ دﺷﻤﻦ را ﺳﺪ ﻛﻨﺪ و دﺷﻤﻦ ﺑﻪ آن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻳﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ،ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻋﻤﻮم ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن ﻣﻨﻄﻘﻪ؛ و در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﻛﻔﺎﻳﺖ ،ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻫﻤﺠﻮار آن ﻓﺮض ﻋﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد و اﮔﺮ دﺷﻤﻦ ﺑﻪ داراﺳﻼم ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺸﺘﻪ اﻣﺎ ﺑﻪ آن وارد ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ،ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻫﻤﮕﻲ ﻓﺮض ﻋﻴﻦ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ اﻣﺎم )ﺣﺎﻛﻢﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( ﻓﺮض اﺳﺖ ﺗﺎ در ﻫﺮﺳﺎل ﻳﻚﺑﺎر ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم ﻳﻮرش ﺑﺮد ﺗﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ اﺳﻼم در آﻳﻨﺪ و ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﺎرت ﺟﺰﻳﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ »اﻳﻦ« اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻔﻴﺮ ﻋﺎم و اﻣﺮ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻴﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ﺧﻴﺮي اﺳﺖ ﺑﺰرگ ،ﻳﺎ ﺑﻬﺘﺮ از اﺳﺘﺮاﺣﺖ و ﻧﺸﺴﺘﻦ در ﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ »اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﺪ« و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮدن ﺟﻬﺎد آﮔﺎه ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﻧﺎدان اﺳﺖ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :روزي اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﺳﻮره )ﺑﺮاﺋﻪ( را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ رﺳﻴﺪ ،ﮔﻔﺖ :از اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ـ اﻋﻢ از ﭘﻴﺮ و ﺟﻮان ـ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ اي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ! ﻣﺮا ﻣﺠﻬﺰ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻋﺎزم ﺟﻬﺎد 1010
ﺷﻮم .ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭘﺪر ﺟﺎن! ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﻮ رﺣﻢ ﻛﻨﺪ ،آﺧﺮ ﺗﻮ ﻫﻤﺮاه رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺟﻬﺎد ﻛﺮدي ﺗﺎ رﺣﻠﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﻌﺪ از آن ﻫﻤﺮاه اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدي ﺗﺎ رﺣﻠﺖ ﻛﺮد ،ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺮاه ﻋﻤﺮ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدي ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ ،ﭘﺪرﺟﺎن! اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪات ﺗﻮ را ﺑﺲ اﺳﺖ و ﻣﺎ از ﺟﺎي ﺗﻮ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﻲروﻳﻢ! وﻟﻲ اﺑﻮﻃﻠﺤﻪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي درﻳﺎﻳﻲ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻲ ﻧﺸﺴﺖ و ﻋﺎزم ﺟﻬﺎد ﺷﺪ ،اﻣﺎ در ﻣﻴﺎن راه درﮔﺬﺷﺖ و ﻣﺠﺎﻫﺪان ﺟﺰﻳﺮهاي را ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را در آن دﻓﻦ ﻛﻨﻨﺪ ـ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از ﻧﻪ روز از درﮔﺬﺷﺘﺶ ـ وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد ﮔﺮﻣﻲ ﻫﻮا ،ﺟﺴﺪ ﻣﺒﺎرﻛﺶ در ﻃﻮل اﻳﻦ ﻣﺪت ﻫﻴﭻ ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻧﻜﺮد ،ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را در آن ﺟﺰﻳﺮه دﻓﻦ ﻛﺮدﻧﺪ«. `_^ ]\[Z YXWVUT SR j i h g f e d c b a
ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﺟﺎم ﺗﺮك ﺟﻬﺎد را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻧﻔﻴﺮ ﻋﺎم ﻓﺮﻣﺎن داد؛ اﻳﻨﻚ ﺑﻪ درﻣﺎن آﻓﺖ ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﻣﻲﭘﺮدازد» :اﮔﺮ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ زودﻳﺎب در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ: اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! اﮔﺮ آﻧﭽﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ آن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ ،ﻏﻨﻴﻤﺘﻲ ﻧﺰدﻳﻚ و در دﺳﺘﺮس ﻣﻲﺑﻮد، ﻧﻪ ﺳﻔﺮي دور و ﺗﻮانﻓﺮﺳﺎ »و اﮔﺮ ﺳﻔﺮي آﺳﺎن« و ﻣﺘﻮﺳﻂ ـ ﻧﻪ ﺧﻴﻠﻲ دور و ﻧﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ـ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺑﻮد »ﻗﻄﻌﺎ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺘﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ،ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ »وﻟﻲ راه ﭘﺮﻣﺸﻘﺖ« ﻳﻌﻨﻲ:ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك »ﺑﺮآﻧﺎن ﮔﺮان آﻣﺪ« زﻳﺮا از ﻳﻜﺴﻮ اﻳﻦ ﻏﺰوه ﺳﻔﺮي دور و ﭘﺮﻣﺸﻘﺖ ﺑﻮد و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،ﺳﺎل؛ ﺳﺎل ﻗﺤﻄﻲ و ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﻓﺼﻞ؛ ﻓﺼﻞ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻮد »و ﺑﻪزودي« ﺗﺨﻠﻒﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك »ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :اﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺗﺎب و ﺗﻮان ﻣﺎﻟﻲ و ﺑﺪﻧﻲ ﻣﻲداﺷﺘﻴﻢ »ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪﻳﻢ« و از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ وﻟﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ دروغ »ﺧﻮد را ﻫﻼك ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻪ دروغ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮرد؛ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﻮدش را ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ« در اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد؛ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻮان ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﺑﻪ
1011
ﺟﻬﺎد را داﺷﺘﻨﺪ ،اﻣﺎ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ و ﺳﺴﺘﻲ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪﺳﺒﺐ زﺣﻤﺖ و ﻣﺸﻘﺖ ﺟﻬﺎد ،از آن روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ.
x wv u t s r q po n m l k »ﺧﺪاﻳﺖ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ« اﻳﻦ ﻋﺘﺎﺑﻲ ﻟﻄﻒآﻣﻴﺰ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺎ ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ او ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻏﺎز ﺷﺪ »ﭼﺮا ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﺣﺎل راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺮدد و دروﻏﮕﻮﻳﺎن را ﺑﺸﻨﺎﺳﻲ ،ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه دادي؟« ﭼﺮا ﺑﺎ ﻋﺬرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ ،در دادن اﺟﺎزه ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﺑﻪ آﻧﺎن ﺷﺘﺎب ﻛﺮدي؟ و ﻗﺪري ﺗﺄﻧﻲ و درﻧﮓ ﻧﻨﻤﻮدي ﺗﺎ ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎن در ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪن ﻋﺬرﻫﺎ و دروغ دروﻏﮕﻮﻳﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ،ﺑﺮ ﺗﻮ روﺷﻦ ﺷﻮد؟ f e dc b a ` _ ~ } | { z y h g
»ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ اﷲ و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻬﺎ و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ ،از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺆﻣﻨﺎن ،در ﺑﺎب ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺎدت و ﺷﻴﻮه آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﺗﻮﻗﻔﻲ و ﺑﻲ آنﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺻﺪور اﺟﺎزه از ﺳﻮي ﺗﻮ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ،ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﺎد ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﻨﺪ. ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﺎل را ﺑﺮ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﻣﻘﺪم ﺳﺎﺧﺖ؛ زﻳﺮا ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻧﻔﺲ ﺑﺪون ﻣﻘﺪم ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﺎل ،ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻘﻮاﭘﻴﺸﮕﺎن داﻧﺎﺳﺖ« ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ. u t s r q p o n m l k j i w v 1012
»ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺗﻮ اﺟﺎزه« ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ از ﺟﻬﺎد و ﺗﺨﻠﻒ از آن را »ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﷲ و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ« و آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻨﺪ .ذﻛﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت از آنروﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو اﻣﺮ ،ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه ﺟﻬﺎد در راه ﺧﺪا اﺳﺖ »و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺷﻚ آورده اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﺎن در ﺷﻚ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺮدان« و ﻣﺘﺤﻴﺮ »اﻧﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ ،ﻣﺆﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ در دﻳﻦ ﺧﻮد ﺷﻜﺎك و ﻣﺘﺤﻴﺮ و ﻣﻀﻄﺮﺑﻨﺪ ،آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي راه ﺻﻮاب ره ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﭘﺎداش اﻟﻬﻲ اﻣﻴﺪي ﻧﺪارﻧﺪ. ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x §¨ ©
»و اﮔﺮ اﻳﻨﺎن ﺑﻪراﺳﺘﻲ اراده ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ« ﺑﻪ ﺟﻬﺎد را »داﺷﺘﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاي آن ﺳﺎزوﺑﺮﮔﻲ ﺗﺪارك ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ« و از ﺗﺪارك ﻗﺒﻠﻲ ﺳﺎز و ﺑﺮگ ﺳﻔﺮ ،ﺗﻐﺎﻓﻞ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮاي اﻳﻦ اﻣﺮ آﻣﺎدهﮔﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﻟﺬا آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺸﺎن دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ و در اﺻﻞ ،ﻗﺼﺪ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮاي آن ﺗﻮﺷﻪراه و ﺳﻼﺣﻲ آﻣﺎده ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ »وﻟﻲ اﷲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ آﻧﺎن را ﺧﻮش ﻧﺪاﺷﺖ ﭘﺲ آﻧﺎنرا از ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را از ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﺎز داﺷﺖ و ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺟﺎزه ﻣﺎﻧﺪن داده ﻧﺸﻮد و ﺑﻪ ﻋﺎزم ﺷﺪن ﻣﺠﺒﻮرﺷﻮﻳﻢ ،ﻓﺴﺎد ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮده و دﺷﻤﻦ را ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰﻳﻢ .ﭘﺲ ﺳﺴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ از ﺣﺮﻛﺖ، ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻮد »و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ :ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻓﮕﻨﺪ؛ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ آﻧﺎن را ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ ﻓﺮوﮔﺬارد و ﺑﺎ ذﻟﺖ در ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد واﻣﺎﻧﻨﺪ »ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آﻓﺖزدﮔﺎن ﻣﻌﺬور؛ از ﻛﻮران و ﺑﻴﻤﺎران و زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن .در اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ؛ ﭼﻨﺎن ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﻛﻮﭼﻚﺷﻤﺎرياي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲ ﻣﺨﻔﻲ ﻧﺘﻮان ﺑﻮد.
1013
º¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª » ¼½ ¾
»اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ ،ﺟﺰ ﺧﺒﺎل ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲاﻓﺰودﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺰ ﻓﺴﺎد وﺷﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲاﻓﺰودﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﺰدﻻﻧﻲ ﺧﻮار و ﺣﻘﻴﺮ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ .اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ،ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲاي ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ .ﺧﺒﺎل :ﻓﺴﺎد ،دو ﺑﻪ ﻫﻢزﻧﻲ ،اﺧﺘﻼف اﻓﮕﻨﻲ و ﺷﺎﻳﻌﻪﭘﺮاﻛﻨﻲ اﺳﺖ »و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﻮد را ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺘﺎب در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻓﺴﺎداﻧﮕﻴﺰي و ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ، ﺑﺎ دروﻏﻬﺎ و اﻛﺎذﻳﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺮﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﺪﻧﺪ ،دروﻏﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺴﺎد ذاتاﻟﺒﻴﻦ اﺳﺖ »و در ﺣﻖ ﺷﻤﺎ ﻓﺘﻨﻪﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺎﺑﺮﻫﻢاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ و دوﺑﻬﻢزدن و ﺗﻴﺮهﻛﺮدن رواﺑﻂ ﻧﻴﻚ ﺷﻤﺎ »و در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦﺷﻨﻮاﻳﺎﻧﻲ دارﻧﺪ« ﻛﻪ دروغﭘﺮدازﻳﻬﺎي آﻧﺎن را ﺷﻨﻴﺪه و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ،ﺳﭙﺲ آن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﺑﺮادران دﻳﻨﻲﺗﺎن اﺧﺘﻼف و ﻓﺴﺎد ذاتاﻟﺒﻴﻦ ﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺟﺎﺳﻮﺳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺘﺎن راﺷﻨﻴﺪه و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدﻫﻨﺪ »و ﺧﺪا ﺑﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮان داﻧﺎﺳﺖ« و ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون آﻳﻨﺪ ،ﭼﻪ آﻓﺎﺗﻲ از ﺳﻮي آﻧﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺘﺼﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد! از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ وي ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺘﻀﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ. ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺘﺨﻠﻒ ،از رؤﺳﺎي اوس و ﺧﺰرج ﺑﻮدﻧﺪ وﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲ رﺋﻴﺲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﺎن ﺑﻮد .آري! در ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺮونرﻓﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد از اﻧﺼﺎر ﻣﺪﻳﻨﻪ، ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ رؤﺳﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺨﻦ ﺷﻨﻮي داﺷﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﺑﺮاي آن رؤﺳﺎ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺷﺄن و ﻫﻴﺒﺘﻲ ﺑﻮد. ONMLKJIHGFEDCBA Q P
»ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻓﺘﻨﻪ را ﻃﻠﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﭘﻴﺶ از ﻏﺰوه »ﺗﺒﻮك« ﻧﻴﺰ ،ﺟﻮﻳﺎي ﻓﺴﺎداﻧﮕﻴﺰي ،دو ﺑﻬﻢ زﻧﻲ ،ﺷﺎﻳﻌﻪﭘﺮاﻛﻨﻲ ،ﺟﻮﺳﺎزي ،ﻣﺘﻔﺮق ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺣﺪت 1014
ﻛﻠﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﻤﻌﺸﺎن ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻦ در آﻏﺎز ﺗﺸﺮﻳﻒﻓﺮﻣﺎﻳﻲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻋﺮاب ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ ﺗﻴﺮﻛﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﺠﻮم آورده و ﻳﻬﻮد ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻫﻢداﺳﺘﺎن ﺷﺪﻧﺪ و در ﻏﺰوه اﺣﺪ ﻛﺮدﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﻛﺮدﻧﺪ »و ﻛﺎرﻫﺎ را ﺑﺮ ﺗﻮ واروﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آرا و ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎ و ﺗﻮﻃﺌﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺳﺎزﻣﺎن دادﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ واروﻧﻪﺳﺎزيﻫﺎ در ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و در ﺗﻮ اﺛﺮ ﻛﺮده و ﻋﺰﻣﺘﺎن را ﺑﺮ ﺟﻬﺎد ﺳﺴﺖ ﻛﻨﺪ »ﺗﺎ آنﻛﻪ ﺣﻖ آﻣﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺼﺮت و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲآﻣﺪ »و اﻣﺮ ﺧﺪا آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« ﺑﺎ ﻋﺰت دادن دﻳﻦ ،ﺑﺮﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ و ﺳﺮﻛﻮب دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺑﻮدﻧﺪ« از ﭘﻴﺮوزي ﺣﻖ و اﻳﻦ ﭘﻴﺮوزي ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﻴﻞ آﻧﺎن ﺑﻮد. a `_^]\[ZYXWVUTSR c b
ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ؛ اﻳﻨﻚ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﺎل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ،ﻣﻌﺮف وﻣﺼﺪاق ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺼﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻧﻔﺎق اﻧﺪ» :و از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص »ﻣﺮا اﺟﺎزه ده« در ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد و ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪن در ﻣﺪﻳﻨﻪ »و ﻣﺮا در ﻓﺘﻨﻪ ﻧﻴﻨﺪاز«. اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻗﺼﺪ ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك را داﺷﺘﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺟﺪﺑﻦﻗﻴﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اي ﺟﺪ! رأي ﺗﻮ درﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﺑﻨﻲاﻻﺻﻔﺮ )روم( ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺟﺪﺑﻦﻗﻴﺲ ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﻣﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﺷﻴﻔﺘﻪ زﻧﺎن و ﭼﻮن زﻧﺎن ﺑﻨﻲاﻻﺻﻔﺮ )روﻣﻴﺎن( را ﺑﺒﻴﻨﻢ ،ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻮم ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺪه و ﻣﺮا در ﻓﺘﻨﻪ ﻧﻴﻨﺪاز! ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ؛ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻣﺎﻧﺪن ﺑﺪه و ﻣﺮا در ﻓﺘﻨﻪ ـ ﻳﻌﻨﻲ در ﮔﻨﺎه ـ ﻧﻴﻨﺪاز زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻣﺎﻧﺪن ﻫﻢ ﻧﺪﻫﻲ ،اذن ﺗﻮ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﻣﻦ ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲﻛﻨﻢ و در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﻪ ﮔﻨﺎه درﻣﻲاﻓﺘﻢ» .آﮔﺎه ﺑﺎش ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن در ﻓﺘﻨﻪ اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﻓﺘﻨﻪاي ﻛﻪ از آن ﻧﺎم ﺑﺮدﻧﺪ ،ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻓﺘﻨﻪ 1015
ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد و ﺑﻬﺎﻧﻪﺗﺮاﺷﻲﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎس و ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ ،در اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ و ﭼﻪ ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد اﺳﺖ! »و ﻫﻤﺎﻧﺎ دوزخ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« و آﻧﺎن را از آن ﮔﺮﻳﺰ و ﮔﺰﻳﺮي ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ اﺣﺎﻃﻪ دوزخ در آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ. qpon ml k jihg fed u ts r
»اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺣﺴﻨﻪاي ﺑﺮﺳﺪ ،آﻧﺎن را ﻧﺎﺧﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﺑﺮﺳﺪ، ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺎ از ﻗﺒﻞ ﺣﺴﺎب ﻛﺎر ﺧﻮد را داﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ از ﻗﺒﻞ اﺣﺘﻴﺎﻃﻤﺎن را ﻧﻤﻮده وﺟﺎﻧﺐ ﺣﺰم و دوراﻧﺪﻳﺸﻲ را از دﺳﺖ ﻧﺪادهاﻳﻢ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻴﺮون ﻧﻴﺎﻣﺪﻳﻢ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻴﺮون آﻣﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ دراﻓﺘﺎدﻧﺪ .ﺣﺴﻨﻪ :ﻏﻨﻴﻤﺖ و ﻓﺘﺢ وﭘﻴﺮوزي و ﻣﺼﻴﺒﺖ :زﺧﻢ و ﺟﺮاﺣﺖ اﺳﺖ» .و ﺷﺎدﻣﺎﻧﻪ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻪ ،ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ« در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از ﺳﻼﻣﺖ ﺧﻮد و ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ. در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺳﻪ اﺻﻞ زﻳﺮ را ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻛﻨﺪ: e dcb a `_ ~ } | { z y x w v »ﺑﮕﻮ :ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﷲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ« در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ از ﺧﻴﺮ وﺷﺮ »ﻧﻤﻲرﺳﺪ« و ﭼﻮن او ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺄﻣﻮر ﻧﻤﻮده ﭘﺲ ﻣﺎ ﺑﻪﻫﺮ ﺣﺎل ،اﻣﺮ او را اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ »اوﺳﺖ ﻣﻮﻻي ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :اوﺳﺖ ﻧﺼﺮتدﻫﻨﺪه و ﻛﺎرﺳﺎز ﻣﺎ ،اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،ﻛﺎر را ﺑﻪ ﺳﻮد ﻣﺎ رﻗﻢ زده و ﻗﻄﻌﺎ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ادﻳﺎن ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻫﺮ رﺧﺪادي ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻇﺎﻫﺮ اﻣﺮ ﺷﺮ ﺑﺎﺷﺪ ـ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﻣﺎﺳﺖ »و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ« ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ ﺧﺪا ،ﺳﭙﺮدن اﻣﻮر ﺑﻪ وي اﺳﺖ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺑﺮﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻮﻛﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻄﻴﻊ و ﻣﺘﻮﻛﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
1016
u t s r q p o n ml k j i h g f ~ }| { z yx w v
اﺻﻞ دوم ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺷﻮد ،اﻳﻦ اﺳﺖ» :ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺟﺰ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﻧﻴﻜﻲ را اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ؟« آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺟﺰ ﭘﻴﺮوزي ﻳﺎ ﺷﻬﺎدت ،ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي را اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دوي اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺲ ﺧﻮش آﻳﻨﺪ و ﮔﻮاراﺳﺖ؟ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ« در ﺑﺎره ﺷﻤﺎ ﻳﻜﻲ از دو ﺑﺪي و ﺑﺪﻓﺮﺟﺎﻣﻲ را؛ ﻳﺎ »ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از ﻧﺰد ﺧﻮد ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺬاب ﻛﻮﺑﻨﺪهاي ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻳﺎ« ﺑﭽﺸﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﺬاﺑﻲ »ﺑﺎ دﺳﺖ ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ و ﻛﺸﺘﻦ و اﺳﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻏﺎرتﻛﺮدن و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﻛﺸﻴﺪن ﺷﻤﺎ »ﭘﺲ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ« ﺑﺮاي ﻣﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ از ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻴﻤﻮن و ﺧﺠﺴﺘﻪ »ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در اﻧﺘﻈﺎرﻳﻢ« آن ﻓﺮﺟﺎم ﻧﺎﻣﻴﻤﻮﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﺪان ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ. ¡ ® ¬ « ª© ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢
اﺻﻞ ﺳﻮم ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺷﻮد ،اﻳﻦ اﺳﺖ» :ﺑﮕﻮ :ﭼﻪ ﺑﺎ رﻏﺒﺖ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ، ﭼﻪ ﺑﺎ ﺑﻲﻣﻴﻠﻲ ،ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد« اﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ ﺧﻮد ،اﻣﺎ ﺑﺪون دﺳﺘﻮري از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﻲﻣﻴﻠﻲ ﺑﻪ اﻣﺮﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ، اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻧﻔﺎق ﺷﻤﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ »ﭼﺮاﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻮﻣﻲ ﻓﺎﺳﻖ ﺑﻮدهاﻳﺪ« در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ از ﺗﻘﻮاﭘﻴﺸﮕﺎن ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد .ﻓﺴﻖ :ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ و ﺗﻤﺮد اﺳﺖ.
1017
¯ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¿ Æ Å Ä Ã Â Á À
»و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﺎﻧﻊ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن اﻧﻔﺎﻗﻬﺎي آﻧﺎن ﻧﺸﺪ ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ و ﺟﺰ ﺑﺎ ﺣﺎل ﻛﺴﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺳﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﺎزدارﻧﺪه ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدن اﻧﻔﺎق آﻧﺎن ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ :اول ﻛﻔﺮ .دوم اﻳﻦﻛﻪ ﺟﺰ در ﺣﺎل ﻛﺴﺎﻟﺖ و ﻛﺎﻫﻠﻲ و ﮔﺮاﻧﺠﺎﻧﻲ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﮔﺰارﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻧﻪ از ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن اﻣﻴﺪ ﺛﻮاﺑﻲ دارﻧﺪ و ﻧﻪ از ﻋﺬاﺑﻲ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ ﭘﺲ ﻧﻤﺎزﺷﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ رﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ .ﺳﻮم اﻳﻦﻛﻪ» :اﻧﻔﺎق ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« اﻣﻮاﻟﺸﺎن را »ﺟﺰ ﺑﺎ ﻛﺮاﻫﺖ« ﻧﻪ ﺑﺎ رﻏﺒﺖ و دﻟﺨﻮﺷﻲ ،از آن رو ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛ اﻧﻔﺎق ﻣﺎل در راه ﺧﺪا ،ﻗﺮاردادن آن در ﻣﻌﺮض اﺗﻼف و ﻧﺎﺑﻮدي اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ وﻋﺪهﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮل ويص در ﭘﺎداش اﻧﻔﺎق ﻣﺎل ،ﻫﻴﭻ ﺑﺎور ﻧﺪارﻧﺪ. Q P O N M L K J I H G FE D C B A S R
»ﭘﺲ اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﻧﻴﺎورد« و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان دارﻧﺪ ،ﻧﻴﻚ ﻣﭙﻨﺪار زﻳﺮا »ﺟﺰاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻨﻬﺎ در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﻋﺬابﺷﺎن ﻛﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﺮوردﮔﺎري را ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻨﺪه اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﺳﺖ، ﺷﻜﺮ ﮔﺰار ﻧﺒﻮده و ﭘﺮداﺧﺖ زﻛﺎت آن اﻣﻮال و دادن ﺻﺪﻗﺎت دﻳﮕﺮ را در ﻣﻮارد ﻟﺰوم، ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ »و ﺟﺎﻧﺸﺎن درﺣﺎﻟﻲ ﺑﻴﺮون آﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ارواﺣﺸﺎن در ﺣﺎل ﻛﻔﺮ از ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﺮون آﻳﺪ ﺑﺪانﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﻣﻨﺰﻟﻪ ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻣﺼﻤﻢاﻧﺪ و ﺑﺎ ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﺳﻤﺎﺟﺖ ،در ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻓﺮورﻓﺘﻪاﻧﺪ. ^ ]\ [ Z Y X WV U T
1018
»و ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن از ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« زﻳﺮا ﻧﻬﺎد و ﻋﻮاﻃﻔﺸﺎن ﺑﺎ ﻛﻔﺎر اﺳﺖ »ﻟﻴﻜﻦ آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« از روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ،ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺟﺒﻦ .ﻳﺎ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ :از آن ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﻛﺸﺘﺎر و اﺳﺎرت و ﺑﺪﺑﺨﺘﻲاي ﻓﺮود آﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻧﺰد ﺷﻤﺎ از روي ﺗﻘﻴﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و واﻗﻊ اﻣﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ. _` j i h g f e d c b a
»اﮔﺮ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﻮد را در آن از آﺳﻴﺐ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ »ﻳﺎ ﻏﺎرﻫﺎﻳﻲ را« ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را در آن از دﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﭘﻨﻬﺎن دارﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ ﻫﻤﺮاﻫﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﺟﻨﮓ ﻣﻠﺰم ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ »ﻳﺎ ﺳﻮراﺧﻲ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺗﻮﻧﻞ ﻳﺎ ﻛﺎﻧﺎﻟﻲ را ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ در آن از دﻳﺪ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﻔﻲ ﺷﻮﻧﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﺷﺘﺎﺑﺰده ﺑﻪﺳﻮي آن روي ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﺷﺘﺎب ﺑﻪﺳﻮي آن ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه رويآورده و از ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺳﺐ ـ اﮔﺮ ﺑﺮ آن ﻣﻬﺎر ﻧﺰﻧﻨﺪ ـ ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﻣﻲﮔﺮﻳﺰد .ﭘﺲ اﻳﻨﺎن ﻣﺨﻔﻴﮕﺎﻫﻲ را ﺑﺮاي ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮدن ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ،ﻫﻢ از اﻳﻦ روﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺗﻈﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ،دﻳﮕﺮ راه و ﭼﺎرهاي ﻓﺮاروﻳﺸﺎن وﺟﻮد ﻧﺪارد. { zy x w v u t s r q p o n m l k
در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اوﺻﺎف ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دوم از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد: »و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن در ﺻﺪﻗﺎت« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺗﻮزﻳﻊ و ﺗﻘﺴﻴﻢ اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﺮده ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن از آن داده ﺷﻮد« ﺑﻪاﻧﺪازهاي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ »ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ« از ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻠﺖ ﻟﺬا ﺑﺮ ﺗﻮ ﻋﻴﺐ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ،از آنرو ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﻬﺮه ﻧﺎﭼﻴﺰ وﻓﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎي دون ،دﻳﮕﺮ ﻣﺮام و ﻣﻘﺼﺪي ﻧﺪارﻧﺪ و از دﻳﻦ و ﺗﺪﻳﻦ ﺑﻪدورﻧﺪ »و اﮔﺮ ﺑﻪ آﻧﺎن از آن داده ﻧﺸﻮد« در ﺣﺪي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﺟﻮﻳﺎي آن ﻫﺴﺘﻨﺪ »ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﻪ ﺧﺸﻢ ﻣﻲآﻳﻨﺪ« و اﻇﻬﺎر ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي ﻛﺮده ،ﻣﻲﻏﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻴﭽﻨﺪ. 1019
اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻣﻮال زﻛﺎﺗﻲ را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آوردﻧﺪ، اﻳﺸﺎن آن اﻣﻮال را در ﻣﻮارد ﻣﻌﻴﻦ آن ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ،در اﻳﻦ ﺣﺎل ،ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ اﻳﺸﺎن ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد ،ﮔﻔﺖ :اﻳﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻧﺒﻮد! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ«. | } ~ _ ` j i h g f e d c b a o nm l k
»و اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﻪ آﻧﺎن دادهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻘﺮر داﺷﺘﻪ و رﺳﻮل ويص ﺑﻪ آﻧﺎن داده اﺳﺖ »راﺿﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ« ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺮهﺷﺎن اﻧﺪك ﻫﻢ ﻣﻲﺑﻮد ،آري! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد »و« اﮔﺮ »ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪا ﻣﺎ را ﺑﺲ اﺳﺖ ،ﺑﻪزودي ﺧﺪا از ﻓﻀﻠﺶ و رﺳﻮل او ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲدﻫﻨﺪ« و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺗﻮﻗﻊ و اﻧﺘﻈﺎر آن را دارﻳﻢ؛ »ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي اﷲ راﻏﺒﻴﻢ« در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮد آﻧﭽﻪ را اﻣﻴﺪوار آن ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺑﺪﻫﺪ ،آري! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ؛ ﻗﻄﻌﺎ رﻓﺘﺎري اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺑﻬﺘﺮ از ﺧﺸﻢ و اﻋﺘﺮاﺿﺸﺎن ﺑﻮد. اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آداب ﺑﺰرﮔﻲ را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد. { z y x w v u t s r q p | } ~ ¡ ª © ¨ § ¦¥ ¤ £ ¢ ﭼﻮن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺻﺪﻗﺎت )اﻣﻮال زﻛﺎت( ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﺮده ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل وﺟﻮه ﻣﺼﺮف ﺻﺪﻗﺎت را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﻃﻌﻦ و اﻋﺘﺮاﺿﺸﺎن را دﻓﻊ و ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪاﻧﮕﻴﺰﻳﺸﺎن ﭘﺎﻳﺎن دﻫﺪ» :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺻﺪﻗﺎت ﺑﻪ ﻓﻘﻴﺮان اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻓﻘﻴﺮ: ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﺪارد .زﻳﺎدﺑﻦﺣﺮث ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮدي ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ :از اﻣﻮال زﻛﺎت ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﻴﺪ .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺑﺪانﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﺎ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي در ﺑﺎب ﺻﺪﻗﺎت )اﻣﻮال زﻛﺎت( راﺿﻲ ﻧﺸﺪه ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮدش در ﺑﺎره آن ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻧﻤﻮده و آن را ﺑﻪ ﻫﺸﺖ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮ ﻫﻢ از آن اﺻﻨﺎف ﻫﺴﺘﻲ ،اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺰ از آن ﻣﻲدﻫﻢ«. 1020
»و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ اﺧﺘﺼﺎص دارد« در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻛﻴﺴﺖ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮي را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻛﻨﺪ ،ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺣﻮاﻟﺶ ﭘﻲﻧﻤﻲﺑﺮد و ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻓﻘﺮ وي ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮ وي ﺻﺪﻗﻪ ﻛﻨﺪ و او ﺧﻮد ﻧﻴﺰ از ﻣﺮدم ﭼﻴﺰي درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« .در ﻧﺰد اﺣﻨﺎف ﻣﺴﻜﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺿﻊ اﻗﺘﺼﺎدﻳﺶ از ﻓﻘﻴﺮ ﺑﺪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻧﺰد اﺣﻨﺎف ،ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﺑﻴﺴﺖ دﻳﻨﺎر ﻳﺎ دوﻳﺴﺖ درﻫﻢ ﺷﺮﻋﻲ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺼﺎب زﻛﺎت اﺳﺖ ،ﻧﺒﺎﻳﺪ زﻛﺎت ﺑﮕﻴﺮد و ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻣﻨﺰل و ﺧﺎدﻣﻲ دارد ،ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ از زﻛﺎت ﺑﻲﻧﻴﺎز ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد. »و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﺰاران ﺟﻤﻊآوري آن اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺟﻤﻊ آوري اﻣﻮال زﻛﺎت ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ ،آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ ازاﺻﻨﺎف ﻫﺸﺖﮔﺎﻧﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ اﻣﻮال زﻛﺎت ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ. »و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ ﻣﺆﻟﻔﻪاﻟﻘﻠﻮب اﺧﺘﺼﺎص دارد« آﻧﺎن زﻋﻤﺎي ﻗﺒﺎﻳﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآوردﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺮ اﺳﻼم ﭘﺎﻳﺪاري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. ﻧﺴﻔﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺆﻟﻔﻪاﻟﻘﻠﻮب ﺳﻪ دﺳﺘﻪاﻧﺪ :دﺳﺘﻪاي ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ دادودﻫﺶ، آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ ،دﺳﺘﻪ دوم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺿﻌﻒ و دﺳﺘﻪ ﺳﻮم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﺷﺎن از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎل دﻓﻊ ﻣﻲﺷﺪ« .اﺣﻨﺎف وﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻼم و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪن آن ،ﺳﻬﻢ ﻣﺆﻟﻔﻪاﻟﻘﻠﻮب ﺳﺎﻗﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا اﻛﻨﻮن ﻣﺴﺘﺤﻘﺎن زﻛﺎت ﻓﻘﻂ ﻫﻔﺖ دﺳﺘﻪاﻧﺪ. ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي درﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﻏﺮﺑﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺿﻌﻴﻒ ﺷﺪﻧﺪ ،ﺣﺎﻛﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻬﻢ ﻣﺆﻟﻔﻪ اﻟﻘﻠﻮب را اﺣﻴﺎ ﻛﻨﺪ«. »و« اﻣﻮال زﻛﺎت »در راه آزادي ﺑﺮدﮔﺎن اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﺎﻧﻲ ﻣﻜﺎﺗﺐ ﺷﺪه 1را ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﺮده و آزادﺷﺎن ﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ ﻣﺬﻫﺐ ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ وﺣﻨﻔﻲﻫﺎﺳﺖ. "
! 9)iR' ]{ '' i LR )# ' 9'] /- i Lb ' ) 2 L' : |> > 0h] R , ~b ' }\3
1021
اﻣﺎ ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ و ﺣﻨﺒﻠﻲﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺧﺮﻳﺪن ﺑﺮده و ﺳﭙﺲ آزاد ﻛﺮدن ﺑﺎﻻﺳﺘﻘﻼل آن ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ. »و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ وامداران اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻣﺮاد از آﻧﻬﺎ :ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ زﻳﺮ ﺑﺎر ﻗﺮض ﺑﻮده و ﺗﻮان ﺑﺎزﭘﺮداﺧﺖ آن را ﻧﺪارﻧﺪ ،اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺼﺮﻓﺎت ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ و اﺳﺮاف آﻣﻴﺰ ﺧﻮد ﻣﻘﺮوض ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،واﻣﺶ از وﺟﻮه زﻛﺎت ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد ،ﻣﮕﺮ ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ آنﻛﻪ از ﺗﻜﺮار اﻳﻦ ﺷﻴﻮه در ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺎﻟﻲاش ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﺪ .رﺳﻮلاﻛﺮمص ﺧﻮد ،ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ زﻳﺮ ﺑﺎر ﻗﺮض ﺑﻮدﻧﺪ از وﺟﻮه زﻛﺎت ﻳﺎري ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﻪ ﻳﺎريﻛﺮدﻧﺸﺎن از ﺑﺎﺑﺖ اﻳﻦ وﺟﻮه ،ارﺷﺎد ﻧﻤﻮدﻧﺪ .اﺣﻨﺎف ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﻏﺎرم« ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ واﻣﻲ ﺑﺮ ﮔﺮدن وي اﺳﺖ و ﻣﺎﻟﻚ ﻧﺼﺎﺑﻲ ﻛﻪ از واﻣﺶ اﻓﺰون ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻴﺴﺖ. »و« اﻣﻮال زﻛﺎت »در راه ﺧﺪا اﺧﺘﺼﺎص دارد« اﻳﻦ ﺻﻨﻒ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از :ﻣﺠﺎﻫﺪان و ﻣﺮزداراﻧﻲ ١ﻛﻪ در ﺳﻨﮕﺮﻫﺎ و ﻣﺮزﻫﺎي ﻛﺸﻮر اﺳﻼﻣﻲ آﻣﺎده روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺧﻄﺮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎد و ﺗﻘﻮﻳﺖ اﺳﺘﺤﻜﺎﻣﺎت دﻓﺎﻋﻲ ،از وﺟﻮه زﻛﺎت ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ .وﻟﻲ اﺣﻨﺎف ﻓﻘﻴﺮ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي درﻳﺎﻓﺖ زﻛﺎت ،ﺷﺮط ﻛﺮدهاﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺠﺎﺟﻲﻛﻪ از ﻣﺎل و ﺛﺮوت ﺧﻮﻳﺶ ﺟﺪا اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ ،ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ. »و« اﻣﻮال زﻛﺎت »ﺑﻪ اﺑﻦ اﻟﺴﺒﻴﻞ اﺧﺘﺼﺎص دارد« اﺑﻦاﻟﺴﺒﻴﻞ :ﻣﺴﺎﻓﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺷﻪ رﺳﻴﺪن وي ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ و دﻳﺎرش در ﺳﻔﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ از دﺳﺘﺮس وي ﺧﺎرج اﺳﺖ و در راه ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﭘﺲ ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ،از اﻣﻮال زﻛﺎت ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻣﺤﻞ ﺑﻮدوﺑﺎش و زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ،از اﻏﻨﻴﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ »اﻳﻦ ﻓﺮﻳﻀﻪاي از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﺻﺮف اﻣﻮال زﻛﺎت در اﺻﻨﺎف ﻳﺎدﺷﺪه؛ ﺣﻜﻤﻲ ﺛﺎﺑﺖ و ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻓﺮض ﻧﻤﻮده و اﻳﺸﺎن را از ﺗﺠﺎوز از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﺧﺪا داﻧﺎ« اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺗﻮان آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﺑﺮ اﻳﺸﺎن
"
).'+ %Z , 9AtT 2% xg >= , ]: LGTh , TR ) Nt ] 0
1022
دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ »ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﻳﻀﻪ زﻛﺎت ،در ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻮزﻳﻊ آن و در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ. در اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ ﺳﺆال ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﻳﺎ زﻛﺎت ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻫﺸﺖ ﺻﻨﻒ ﻳﺎد ﺷﺪه ﺻﺮف ﺷﻮد ،ﻳﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آن اﺻﻨﺎف ﻫﻢ داده ﺷﺪ ،ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ؟ ﻓﻘﻬﺎ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﺑﺮ دو ﻗﻮلاﻧﺪ :ﺣﻨﻔﻲﻫﺎ و ﻣﺎﻟﻜﻲﻫﺎ ﺻﺮف آن را ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺻﻨﺎف ﻳﺎدﺷﺪه ﺟﺎﻳﺰ و ﺷﺎﻓﻌﻲﻫﺎ آن را ﻧﺎﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲداﻧﻨﺪ. «¬®¯ »º¹¸¶µ´³²±° ¼ ½¾ ¿ É È Ç Æ Å Ä Ã Â ÁÀ آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﺎل ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺳﻮم از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ: »و از آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را آزار ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ او زودﺑﺎور اﺳﺖ« اذن :ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮد ،ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻴﺎن ﺳﺨﻦ درﺳﺖ و ﻧﺎدرﺳﺖ ﻓﺮﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارد .ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ رﺳﻮلاﻛﺮمص ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻠﻢ آن ﺣﻀﺮتص و ﮔﺬﺷﺖﺷﺎن از ﺟﻨﺎﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ ـ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﺑﺰرﮔﻮاري و ﺑﺮدﺑﺎري و ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ـ ﻏﺮه ﺷﺪﻧﺪ .ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ از رﺳﻮاﻳﻲﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ »ﺑﮕﻮ :أذﻧﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺷﻨﻮد وﻟﻲ او ﻧﻴﻜﻮﺷﻨﻮﻧﺪهاي ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ زﻳﺮا او ﺳﺨﻦ ﺧﻴﺮ را ﺑﺎور ﻣﻲدارد ﻧﻪ ﺳﺨﻦ ﺷﺮ را و ﺧﻴﺮ را از ﺷﺮ ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ .آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ )أذن ﺧﻴﺮ( را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن دارد و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎور دارد و ﺳﺨﻦ او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،از آن رو ﻛﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﺟﻼل و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻛﻤﺎل ﻻﻳﺘﻨﺎﻫﻲ او را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺳﺨﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻮد ،ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا را ﻣﻲآزارﻧﺪ ﻋﺬاب دردﻧﺎﻛﻲ در ﭘﻴﺶ دارﻧﺪ« در ﻫﺮ دو ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت.
1023
ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﮔﻮشﺳﭙﺮدن ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮان ،از ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ اوﺻﺎف رﻫﺒﺮان ﺑﺰرگ اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﻮشﺳﭙﺮدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ،در ﺑﻪدﺳﺖ آوردن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﺛﺮ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬارد وﻟﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻳﻦ ﺧﺼﻠﺖ ﻣﻤﺘﺎز را ﻧﻘﻴﺼﻪاي ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﺮدﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪﮔﻮش دادن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮان ،ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط و دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻴﺎن ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻖ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ دﻳﮕﺮان ،ﻓﺮق ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ«. M LK J I H G F E DC B A
»ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺧﻠﻮت و ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺧﺼﻮﺻﻲﺷﺎن ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻃﻌﻨﻪ ﻣﻲزدﻧﺪ و ﭼﻮن اﻳﻦ ﺧﺒﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪ ،ﻧﺰد ﻣﺆﻣﻨﺎن آﻣﺪه و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهآﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮش اﻳﺸﺎن رﺳﻴﺪه ،واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺪارد و آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺳﺨﻨﺎﻧﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ »در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا و ﻓﺮﺳﺘﺎده او را ﺧﺸﻨﻮد ﺳﺎزﻧﺪ« ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﺧﻮد وﻟﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻮري ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺧﻮد ،ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﻘﺎم ﻣﻨﻴﻊ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي دروﻏﻴﻦ ﺧﻮد ارﺿﺎ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻣﺮدي از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﮔﻔﺖ؛ اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ،ﺣﻖ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از ﺧﺮ ﻫﻢ ﺑﺪﺗﺮﻧﺪ! ﻓﺮدي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺶ را ﺷﻨﻴﺪ و آن را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﺎﻧﺪ ،اﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده و او را ﻣﻮرد ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ ،اﻣﺎ او ﭘﺸﺖﺳﺮﻫﻢ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ. ]\[ZYX WVUTSRQPON ^ _
1024
»آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ورزد« و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن دراﻓﺘﺪ و دﺷﻤﻨﻲ ﻛﻨﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﺮاي او آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ،اﻳﻦ« ﻋﺬاب ،ﻫﻤﺎﻧﺎ »ﺧﻔﺖ و ﺧﻮارﻳﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« و ﭼﻪ ﺧﻮارﻳﻲ از اﻓﺘﺎدن ﺑﻪ دوزخ و ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در آن ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟! ` p o n m l k ji h g f e d c b a r q
»ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن از آن ﺑﻴﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ رﺳﻮل اﻛﺮمص »ﺳﻮرهاي ﻓﺮود آورده ﺷﻮد« در ﺑﺎرهﺷﺎن »ﻛﻪ آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را »از آﻧﭽﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ« از ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮشص »ﺧﺒﺮ دﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را از ﻧﻔﺎق ﻧﻬﺎﻧﻲاي ﻛﻪ اﻓﺰون ﺑﺮ ﻧﻔﺎق آﺷﻜﺎر ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ ،ﺧﺒﺮ دﻫﺪ .ﻣﺮاد؛ آﮔﺎهﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن از آﻧﭽﻪ آﻧﻬﺎ در دﻟﻬﺎي ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ ،آﮔﺎﻫﻨﺪ »ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻣﺴﺨﺮه ﻛﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ آﺷﻜﺎر ﻛﻨﻨﺪه ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﻴﻤﻨﺎﻛﻴﺪ« ﻳﺎ ﺑﺎ ﻓﺮودآوردن ﺳﻮرهاي و ﻳﺎ ﺑﺎ آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش از رازﻫﺎي ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪﺗﺎن. _ ~ } | { zy x w v u t s ` a
»و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﺑﭙﺮﺳﻲ« درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ دﻳﻦ و ﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ ﻣﺆﻣﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ،ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﺮ آن آﮔﺎه ﻛﺮده اﺳﺖ؛ »ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺷﻮﺧﻲ و ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﻛﺎر ﺗﻮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺸﻐﻮل ﻧﺒﻮده، ﻓﻘﻂ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﺎزي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻮدهاﻳﻢ »ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و آﻳﺎت او و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؟« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻧﻜﺎر دروﻏﻴﻦﺷﺎن را رد ﻛﺮد و آﻧﺎن را در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻌﺘﺮﻓﺎن ﺑﻪ وﻗﻮع اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ.
1025
qponmlk jihgf edcb s r
»ﻋﺬر ﻧﻴﺎورﻳﺪ« زﻳﺮا اﻳﻦ ﻋﺬرآوري و اﻟﺘﻤﺎس دروﻏﻴﻦ از ﺷﻤﺎ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﻌﺪ از ﺑﺮ ﻣﻼﺳﺎﺧﺘﻦ رازﻫﺎي ﺧﺎﺋﻨﺎﻧﻪﺗﺎن ،ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﺎن ﻧﺪارد »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎﻧﺘﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ اﻇﻬﺎر اﻳﻤﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﺪ »ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻛﻔﺮﺗﺎن را ﺑﺎ اﺳﺘﻬﺰاﻳﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮﻳﺘﺎن روي داد ،ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﺪ »اﮔﺮ از ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻤﺎ درﮔﺬرﻳﻢ« ﻣﺮاد از آﻧﺎن :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن را از ﻛﺪورت ﻧﻔﺎق ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از ﻧﻔﺎق ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ .و ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ،ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪﻧﺎم ﻣﺨﺸﻲﺑﻦﺣﻤﻴﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص درآوﻳﺨﺖ و ﺑﻪ زاري ﻣﻲﮔﻔﺖ :اي رﺳﻮل ﺧﺪاص! ﻧﺎم ﺧﻮدم و ﻧﺎم ﭘﺪرم ﺑﺮ ﻣﻦ اﺛﺮ ﻛﺮد ١و اﻳﻦ ﺧﺮﻳﺖ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪم! در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ :ﺗﻮﺑﻪ ﻣﺨﺸﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﻧﺎﻣﺶ را ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و او از ﺧﺪاوﻧﺪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ در روز ﺟﻨﮓ «ﻳﻤﺎﻣﻪ« ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﻴﺪ و ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻲ از او ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ. آري! اﮔﺮ ﮔﺮوﻫﻲ را ﻛﻪ از ﻧﻔﺎق ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ ﻗﺮاردﻫﻴﻢ «اﻟﺒﺘﻪﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺠﺮم ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻧﻔﺎق ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺼﺮﺑﻮدﻧﺪ و از آن ﺗﻮﺑﻪﻛﺎر ﻧﺸﺪﻧﺪ. از ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻋﻤﺮك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﺷﺨﺼﻲ در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك در ﻣﺠﻠﺴﻲ ﮔﻔﺖ :ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻗﺎرﻳﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﻜﻢ راﻏﺐﺗﺮ ،ﺑﻪ زﺑﺎن دروﻏﮕﻮﺗﺮ و در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺒﺮد ﺟﺒﻮنﺗﺮ ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ! ﻣﺮدي از اﻫﻞ آن ﻣﺠﻠﺲ در ﭘﺎﺳﺦ وي ﮔﻔﺖ :دروغ ﮔﻔﺘﻲ ،ﺗﻮ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻫﺴﺘﻲ و اﻳﻦ ﻳﺎوهﻫﺎ را از ﺳﺮ ﻧﻔﺎق ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻦ رﺳﻮل ﺧﺪاص را از ﺳﺨﻨﺎﻧﺖ آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص رﺳﻴﺪ و در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪ .راوي اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﻣﻦ آن ﺷﺨﺺ ﻣﻨﺎﻓﻖ را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻨﮓ ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪ ﺷﺘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص درآوﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ "
!i R= 9h ]9 , u#'
0 i ]9 : u 0 9h #A ]9 :
1026
ﺳﻨﮕﻬﺎ ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ را ﻣﻲﺧﺮاﺷﻴﺪ و ﻣﻲﮔﻔﺖ» :ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ! ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺎزي و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ! و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ﴾` _ ~ } |﴿ : :آﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و آﻳﺎت او و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺗﻤﺴﺨﺮﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ؟«. ~ } | { z yx w v u t ¡ « ª© ¨§ ¦¥ ¤ £ ¢
»ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻫﻤﻪ از ﻳﻚدﻳﮕﺮﻧﺪ« ﻣﺮدان ﻣﻨﺎﻓﻖ ،در ﻧﻔﺎق ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﺣﻮاﻟﺸﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ »اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﻜﺮ و ﻧﻬﻲ از ﻣﻌﺮوف ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻔﺎق و دوري از اﻳﻤﺎن ،ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻧﺤﻄﺎط را ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻨﺪ »و دﺳﺘﻬﺎي ﺧﻮد را ﻓﺮو ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از اﻧﻔﺎق ﻣﺎل در ﺻﺪﻗﻪ و ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﺟﻬﺎد ﻛﻪ اﻣﻮري ﻻزﻣﻲ اﺳﺖ ،ﺑﺨﻞ ﻣﻲورزﻧﺪ »ﺧﺪا را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ و ﭘﺮواي وي در ذﻫﻦ و ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﺧﻄﻮر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪا ﻫﻢ ﻓﺮاﻣﻮﺷﺸﺎن ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ و ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪدور داﺷﺖ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﻘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﻓﺴﻘﺸﺎن ﻛﺎﻣﻠﻨﺪ ،ﻓﺴﻘﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻤﺮد و ﺑﺮﻳﺪن از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻴﺮي اﺳﺖ. ¬ ® ¯ ½¼ » º¹ ¸ ¶µ ´ ³ ² ± ° ¾ ¿ Á À
»ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ و ﻛﺎﻓﺮان ،آﺗﺶ دوزخ را وﻋﺪه داده اﺳﺖ ،در آن ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ ،آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آﺗﺶ دوزخ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺲ اﺳﺖ و ﺑﻪﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺮﺗﺮ از آن ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارﻧﺪ .اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺧﻮد ،ﺑﺮ ﺳﺨﺘﻲ ﻋﺬابﺷﺎن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺧﺪا آﻧﺎن را ﻟﻌﻨﺖ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را از رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻃﺮد ﻛﺮد و دور ﺳﺎﺧﺖ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻋﺬاب ﭘﺎﻳﺪاري اﺳﺖ« ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺪارد.
1027
LKJIHGFEDCBA XWVUTSRQ PONM c ba ` _^ ] \ [Z Y
آنﮔﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن از ﻛﻔﺎر ﻫﺴﺘﻴﺪ ،ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن اﺳﺖ ،آﻧﻬﺎ »از ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ و داراي اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ از ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن از ﻟﺬتﻫﺎي دﻧﻴﺎ ﻣﻘﺪر ﻛﺮده ﺑﻮد »ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ« اي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن! »از ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻳﺪ« ﻫﻤﺎن ﻧﺼﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻘﺪر ﻛﺮده ﺑﻮد »ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ ،از ﻧﺼﻴﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻏﺮق ﺷﺪن درﺑﻬﺮهﻫﺎي دﻧﻴﺎ را ـ ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻔﻠﺖ از ﺣﻖ ﻣﻨﻌﻢ ذواﻟﻤﻨﻦ ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ ـ ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﮔﺮوه ﻋﻴﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺷﻤﺎ ﻓﺮورﻓﺘﻴﺪ« در ﻟﺬﺗﻬﺎي دﻧﻴﺎ و ﻟﻬﻮ و ﻟﻌﺐ آن و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :در ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻳﺎت ﺧﺪا »ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻓﺮو رﻓﺘﻨﺪ« در اﻳﻦ اﻋﻤﺎل و در اﻳﻦ اﻣﻮر »آن ﮔﺮوه« ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ اﻳﻦ اوﺻﺎف »ﺣﺒﻂ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺒﺎه و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ »اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن« ﻣﺮاد اﻋﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻠﻲ و ﺻﻮري ،اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﺳﺖ .آري! اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ آﻧﺎن ﺗﺒﺎه ﺷﺪ »در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت« ﺗﺒﺎﻫﻲ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،ﻏﻨﺎ و ﺑﻲﻧﻴﺎزياي ﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﻴﺪوارﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻓﻘﺮ وﻣﺴﻜﻨﺖ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﻋﺰت و ﺷﺮﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﭼﺸﻢ دارﻧﺪ ،ﺑﻪ ذﻟﺖ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد و ﻗﻮﺗﻲﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﻴﺪوارﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺿﻌﻒ ﻣﻲﮔﺮاﻳﺪ .اﻣﺎ ﺗﺒﺎﻫﻲ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن در آﺧﺮت ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دوزخ رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن را ﻃﺎﻋﺖ وﻗﺮﺑﺖ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ،ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ »و آن ﮔﺮوه ﻫﻤﺎن زﻳﺎﻧﻜﺎراﻧﻨﺪ« زﻳﺮا در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺧﻮﻳﺶ ،ﻫﻴﭻ ﺛﻮاب و ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﺪارﻧﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ وﺟﺐ ﺑﻪ وﺟﺐ و ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم از ﺳﻨﺖﻫﺎي ﭘﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؛ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﻮراخ ﺳﻮﺳﻤﺎري درآﻣﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ آن وارد ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« .اﺻﺤﺎب
1028
ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﻣﺮاد ﺷﻤﺎ از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻣﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ؟ آﻳﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »آري! ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺟﺰ آﻧﺎﻧﻨﺪ؟«.
q p o n m l k j i h g f e d ~}|{zyxwvutsr _ `
»آﻳﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﺧﺒﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ« ﺧﺒﺮ و ﮔﺰارﺷﻲ ﻛﻪ داراي اﻫﻤﻴﺖ و در ﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ؟ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از: ﮔﺰارش ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن و ﺟﺰاﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل آن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﻠﻖ ﮔﺮﻓﺖ. آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از آن ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺷﺶ ﮔﺮوه را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﺮاب ﻓﻲاﻟﺠﻤﻠﻪ اﺧﺒﺎرﺷﺎن را ﺷﻨﻴﺪه و از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن آﮔﺎه ﺑﻮدﻧﺪ. اول ﺧﺒﺮ» :ﻗﻮم ﻧﻮح« ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮﻓﺎن ،ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﻴﺪﻧﺪ. »و« دوم :ﺧﺒﺮ ﻗﻮم »ﻋﺎد« ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎدي ﻣﻬﻠﻚ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ. »و« ﺳﻮم :ﺧﺒﺮ ﻗﻮم »ﺛﻤﻮد« ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺮﮔﺒﺎر ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪﻧﺪ. »و« ﭼﻬﺎرم :ﺧﺒﺮ »ﻗﻮم اﺑﺮاﻫﻴﻢ« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺸﻪ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮد و ﻧﻤﺮود ﻣﻠﻌﻮن را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﺸﻪ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪ. »و« ﭘﻨﺠﻢ :ﺧﺒﺮ »اﺻﺤﺎب ﻣﺪﻳﻦ« ﻛﻪ ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻮدﻧﺪ و زﻟﺰﻟﻪ آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ. »و« ﺷﺸﻢ :ﺧﺒﺮ »اﻫﻞ ﻣﺆﺗﻜﻔﺎت« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎي زﻳﺮ و زﺑﺮﺷﺪه ﻗﻮم ﻟﻮط ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﺳﻨﮕﺒﺎران ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖﺷﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪ .و آن ﺷﻬﺮﻫﺎ را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ از رﻳﺸﻪ و ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﻨﻘﻠﺐ و واژﮔﻮن ﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻓﺮاز آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻓﺮود آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ، »ﻣﺆﺗﻜﻔﺎت« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ. »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان آن ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻃﻮاﻳﻒ ﺷﺶﮔﺎﻧﻪ »ﻣﻌﺠﺰات روﺷﻨﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن آوردﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﻧﺒﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻛﻨﺪ« زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ آﻧﺎن را
1029
ﺑﻴﻢ و ﻫﺸﺪار دادﻧﺪ »وﻟﻲ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ روا ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻋﺪم اﻧﻘﻴﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ. l k j i h g fe d c b a | { z y x wv u t sr q po nm
ﭼﻮن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺻﻔﺎت ذﻣﻴﻤﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ذﻛﺮ ﻛﺮد ،ﺑﻪدﻧﺒﺎل آن ﺻﻔﺎت ﺳﺘﻮده ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﻣﺮدان ﻣﺆﻣﻦ و زﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ دوﺳﺘﺎن ﻳﻚدﻳﮕﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن در ﻣﺤﺒﺖ و ﻋﻄﻮﻓﺖ دوﺟﺎﻧﺒﻪ ،ﺑﺎ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ اﺳﺖ و ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ و ﻫﻢآوا ﺳﺎﺧﺘﻪ ،ﻛﺎر دﻳﻦ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻦ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آن ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ را ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ،آنﮔﺎه اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺸﺎن را در ﻳﻚدﻳﮕﺮ داﺧﻞ ﻛﺮدﻧﺪ« .ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﺑﻪﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺷﺮع ﻣﻌﺮوف و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻨﻜﺮ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ،ﻛﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺗﺮك ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮ وي از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ »و از ﻣﻨﻜﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ »ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارﻧﺪ و زﻛﺎت را ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺧﺪا را ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در اﻧﺠﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﺪان دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ »و رﺳﻮل او را« ﻧﻴﺰ در اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ وي ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ،ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آن ﮔﺮوه« ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ اﻳﻦ اوﺻﺎف؛ »ﺧﺪا ﺑﻪزودي آﻧﺎن را ﻣﺸﻤﻮل رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد« در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ،ﺑﺎ ﺑﺮآوردن وﻋﺪهﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ »ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ ﻏﺎﻟﺐ و ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﭘﺎداش دادن و ﻣﺠﺎزات آﻧﺎن ،ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ؛ ﻛﻪ ﻫﻢ ﭘﺎداش و ﻫﻢ ﻋﻘﺎب را درﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺣﺎل ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻣﻮرد ﺗﺄﻣﻞ ﻗﺮار دﻫﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺤﻄﺎط اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ.
1030
} ~ ¡ ª © ¨ §¦ ¥ ¤ £ ¢ «¬ ®¯ º ¹ ¸¶µ ´³ ² ± °
»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ وﻋﺪه دادهاﺳﺖ ﻛﻪ از ﻓﺮودﺳﺖ آن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻓﺮودﺳﺖ درﺧﺘﺎن و ﻏﺮﻓﻪﻫﺎي آن »ﻧﻬﺮﻫﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ ،در آن ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﺎك« و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهاي وﻋﺪه داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻠﻴﺪي وﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲاي در آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ،در آﻧﻬﺎ ﺧﻮش ﻣﻲزﻳﻨﺪ و در اوج ﺑﺮﺧﻮرداري و رﻓﺎه ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »در ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﻋﺪن« ﻋﺪن :ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺎوﻳﺪان ﻛﻪ اﻗﺎﻣﺖ در آﻧﻬﺎ ﻫﺮﮔﺰ اﻧﻘﻄﺎع و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﺪارد» .ﻋﺪن« ﺑﻪﻗﻮل راﺟﺢ :ﻧﺎم ﺷﻬﺮي در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﮔﻔﺘﻴﻢ؛ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺑﻪﻣﺎ از ﺑﻬﺸﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آن ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺧﺸﺘﻲ از ﻃﻼ وﺧﺸﺘﻲ از ﻧﻘﺮه اﺳﺖ ،ﻣﻼط آن ﻣﺸﻚ اﺳﺖ ،رﻳﮕﻬﺎي آن ﻣﺮوارﻳﺪ و ﻳﺎﻗﻮت و ﺧﺎك آن زﻋﻔﺮان ،ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن درآﻳﺪ ،ﺧﻮشﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه و ﻫﺮﮔﺰ آزاري ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﺪ ،ﺟﺎوداﻧﻪ ﻣﻲزﻳﺪ و ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد ،ﻧﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ ﻛﻬﻨﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﺟﻮاﻧﻲاش از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود«» .و ﺧﺸﻨﻮدياي« ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺪك »از« ﺳﻮي »اﷲ ،ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ از ﻫﻤﻪ« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲاي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻳﺸﺎن داده اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﺧﺸﻢ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻤﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از ﻟﺬات ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﺎ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺧﺸﻨﻮدياي از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا رﺿﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺳﺒﺐ ﻫﺮ رﺳﺘﮕﺎري و ﺳﻌﺎدﺗﻲ اﺳﺖ »اﻳﻦ« ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺑﻬﺸﺘﻲ و ﺧﺸﻨﻮدي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« و ﻫﺮ رﺳﺘﮕﺎري و ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﺮدم آن را ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ و رﺳﺘﮕﺎري ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ،دون آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺳﻌﻴﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :اي اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ! ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻟﺒﻴﻚ ايﭘﺮودﮔﺎر ﻣﺎ! ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺣﺎﺿﺮﻳﻢ و ﺧﻴﺮ ﻫﻤﻪ در دﺳﺖ ﺗﻮﺳﺖ .ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :آﻳﺎ راﺿﻲ ﺷﺪﻳﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﮕﺮ ﻣﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ راﺿﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ 1031
ﺑﺨﺸﻴﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺖ ﻋﻄﺎ ﻧﻜﺮدهاي؟ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :آﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ را ﻋﻄﺎ ﻧﻜﻨﻢ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﮕﺮ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ؟ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ﺧﺸﻨﻮديام را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ روا داﺷﺘﻪ و ﺑﻌﺪ از آن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﺸﻢ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮم«. N M L KJ I HG F ED C B A
»اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺟﻬﺎد ﻛﻦ« ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻛﻔﺎر؛ ﺟﻨﮕﻴﺪن ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﻳﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ ،ﻳﺎ ﺟﺰﻳﻪ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ .و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ،اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮ ﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺪود ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺪود را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﺮاﻛﻪ از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻤﻲﺗﺮﺳﻨﺪ »و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻏﻠﻈﺖ ﻛﻦ« ﻏﻠﻈﺖ :ﺷﺪت دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺧﺸﻮﻧﺖ اﺳﺖ .آري! رﻓﺘﺎر ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ دو ﮔﺮوه در دﻧﻴﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ »و« اﻣﺎ در آﺧﺮت؛ »ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن دوزخ اﺳﺖ و ﭼﻪ ﺑﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ اﺳﺖ!« ﻋﻠﻲاﺑﻦاﺑﻲﻃﺎﻟﺐ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل رﺳﻮل ﺧﻮدص را ﺑﺎ ﭼﻬﺎر ﺷﻤﺸﻴﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ :ﺷﻤﺸﻴﺮي ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﺷﻤﺸﻴﺮي ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ،ﺷﻤﺸﻴﺮي ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺷﻤﺸﻴﺮي ﺑﺮاي ﺑﺎﻏﻴﺎن« .آنﮔﺎه آﻳﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺎ اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوه را ﺗﻼوت ﻛﺮد .از اﻳﻦ رواﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﮔﺮ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن را اﻇﻬﺎر ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ،ﺟﻬﺎد ﻣﺴﻠﺤﺎﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﻻزم اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻗﻮل؛ اﻧﺘﺨﺎب اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي اﺳﺖ. _ ^] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O ` s r q p o nm l k j i hg f e d c b a a ` _ ~ } | { z y xw v u t
»ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﮕﻔﺘﻪاﻧﺪ« ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ را .در ﻳﻜﻲ از رواﻳﺎت ،در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﺳﺨﻦ ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ :اﮔﺮ ﻣﺤﻤﺪ در ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮادران ﻣﺎ ـ ﻛﻪ ﺳﺮوران وﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ـ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ،ﻣﺎ ﺑﺪﺗﺮ از درازﮔﻮﺷﻴﻢ! رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ وي آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪه آن ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ را ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ» .در 1032
ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ را ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ« و آن ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »و ﭘﺲ از اﺳﻼم آوردﻧﺸﺎن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻓﺮض ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻮدن اﺳﻼﻣﺸﺎن ،آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ ،ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از اﻇﻬﺎر اﺳﻼم ،اﻇﻬﺎر ﻛﻔﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ »و ﻗﺼﺪ ﻛﺎري را ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم آن ﻧﺸﺪﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ ﻗﺼﺪﺷﺎن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﺳﻮء ﻗﺼﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ،ﻛﻪ دوازده ﺗﻦ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻨﺪه آن ﺑﻮدﻧﺪ »و ﺑﻪ ﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺮ آنﻛﻪ ﺧﺪا از ﻓﻀﻞ ﺧﻮد آﻧﺎن را ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺳﺎﺧﺖ و رﺳﻮل وي« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ اﻧﻜﺎر و اﻋﺘﺮاض و ﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ ﺑﺮﻧﺨﺎﺳﺘﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺧﻮر ﺛﻨﺎ و ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺳﺰاوار اﻋﺘﺮاض و اﻧﻜﺎر و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ و رﺳﻮﻟﺶ آﻧﺎن را از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ زﻳﺮا ﻗﺒﻞ از ﺗﺸﺮﻳﻒ آوري رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ،آﻧﺎن در ﺗﻨﮕﻲ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ ،وﺿﻊ زﻧﺪﮔﻲﺷﺎن رو ﺑﻪ ﺑﻬﺒﻮدي و ﮔﺸﺎﻳﺶ ﻧﻬﺎد و اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ« از ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن »ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از اﻳﻦ ﻧﻔﺎﻗﻲ ﻛﻪ در آن دﺳﺖوﭘﺎ ﻣﻲزﻧﻨﺪ »و اﮔﺮ روي ﺑﺮﺗﺎﺑﻨﺪ« از ﺗﻮﺑﻪ و اﻳﻤﺎن »ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك در دﻧﻴﺎ« ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ و ﺑﻪ اﺳﺎرت درآوردﻧﺸﺎن ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن »و« در »آﺧﺮت« ﺑﺎ ﻋﺬاب دوزخ »و ﺑﺮاﻳﺸﺎن در زﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻ وﻟﻲ و ﻧﺼﻴﺮي ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ از ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﻧﺠﺎﺗﺸﺎن دﻫﺪ. onm lkji h g f e d c b
»و از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻋﻬﺪ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻣﺎل و ﺛﺮوت »ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲدﻫﻴﻢ و از ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ« ﺑﺎ ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻳﻜﻲ از اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪﻧﺎم ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ ﻧﺎزل ﺷﺪ و او از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار را ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ .اﺑﻦﺟﺮﻳﺮﻃﺒﺮي ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر داﺳﺘﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ را ﺑﺎ اﺳﺎﻧﻴﺪ آن از اﺑﻦﻋﺒﺎس و ﺣﺴﻦ و ﻗﺘﺎده رواﻳﺖ ﻧﻤﻮده و ﺳﭙﺲ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ،اﻣﺎ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺿﻌﻴﻔﻲ از اﺑﻲاﻣﺎﻣﻪ ﺑﺎﻫﻠﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده 1033
اﺳﺖ :ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ :ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ! از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻲ ارزاﻧﻲ دارد زﻳﺮا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ ،اﮔﺮ او ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺣﻖ ﻫﺮ ذيﺣﻘﻲ را از آن ﺧﻮاﻫﻢ داد .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :واي ﺑﺮﺗﻮ اي ﺛﻌﻠﺒﻪ! ﻣﺎل اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺮ آن را ﺑﺘﻮاﻧﻲ ﮔﺰارد ،ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺎل ﺑﺴﻴﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎب ﺷﻜﺮ آن را ﻧﺘﻮاﻧﻲآورد« .وﻟﻲ او ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻟﺘﻤﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ از ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻣﻦ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻴﺪ .ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ» :ﺑﺎراﻟﻬﺎ! ﺑﻪ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻣﺎﻟﻲ ارزاﻧﻲ دار« .راوي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﭘﺲ از آن ،ﺛﻌﻠﺒﻪ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﻲ را ﭘﺮوراﻧﺪ و آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﺮﻣﻬﺎ و ﺣﺸﺮات ﺑﻪزودي و ﺑﻪ اﻧﺒﻮﻫﻲ رﺷﺪ و ﺗﻜﺜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺗﻜﺜﺮ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﻧﺪك ﻣﺪﺗﻲ ،ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻨﮓ آﻣﺪ و ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﺎ آﻧﻬﺎ از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﺑﻴﺮون رﻓﺖ ،ﺑﺎز ﻫﻢ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان او ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ روﻧﺪ ﭼﻨﺎن روﺑﻪ ﻓﺰوﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ او ﺑﺎز ﻫﻢ از ﺣﻮلوﺣﻮش ﻣﺪﻳﻨﻪ دورﺗﺮ رﻓﺖ ،ﺳﺮاﻧﺠﺎم، ﻛﺎر او ﺑﺪاﻧﺠﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﻌﻪاي ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﻨﺎزهاي .در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي واي ﺑﺮ ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ! اي واي ﺑﺮ ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦ ﺣﺎﻃﺐ!«. ﺳﭙﺲ آن ﺣﻀﺮتص دو ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب را ﺑﺮاي ﺟﻤﻊآوري زﻛﺎت اﻣﻮال و اﺣﺸﺎم ﻣﺮدم ،ﺑﻪ اﻃﺮاف و ﻧﻮاﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ،آن دو ﺗﻦ ﻧﺰد ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻧﻴﺰ آﻣﺪﻧﺪ و از او ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ زﻛﺎﺗﺶ را ﺑﭙﺮدازد وﻟﻲ او ﮔﻔﺖ :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ زﻛﺎت ﻧﺎﻣﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻳﺪ ،ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺟﺰﻳﻪ ﻧﻴﺴﺖ! ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ،از دادن زﻛﺎت ﺳﺮﺑﺎز زد .آن دو ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ و ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص اﻳﺸﺎن را دﻳﺪﻧﺪ ،ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ،ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي واي ﺑﺮ ﺛﻌﻠﺒﻪﺑﻦﺣﺎﻃﺐ!« .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ را درﺑﺎره وي ﻧﺎزل ﻛﺮد .ﻳﻜﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺛﻌﻠﺒﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت را ﺷﻨﻴﺪ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻧﺰد وي آﻣﺪ و ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ :واي ﺑﺮ ﺗﻮ اي ﺛﻌﻠﺒﻪ! درﺑﺎره ﺗﻮ اﻳﻦ ...واﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ .راوي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪ و زﻛﺎت ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻳﻦ زﻛﺎت ﻣﺎل ﻣﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﺗﻘﺪﻳﻢ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ .اﻣﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺮا از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ زﻛﺎت ﺗﻮ ﻣﻨﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ .ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺴﺘﻦ ﻛﺮد و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺧﻮد ﺧﺎك ﻣﻲاﻓﺸﺎﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﺮﭼﻪ اﻟﺘﻤﺎس ﻛﺮد ،رﺳﻮل 1034
ﺧﺪاص از وي ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ .ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن ،اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺻﺪﻳﻖ ﻧﻴﺰ در ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ از وي ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ،ﺑﻌﺪ از او ،ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن ﻧﻴﺰ از وي ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،درﺧﻼﻓﺖ ﻋﺜﻤﺎن ﻣﺮد. y x w v u t s r q p
»ﭘﺲ ﭼﻮن از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪ ،ﺑﺪان ﺑﺨﻞ ورزﻳﺪﻧﺪ« و ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﺳﻮﮔﻨﺪي ﻛﻪ ﺧﻮرده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﭼﻴﺰي از آن را ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺪادﻧﺪ »و اﻋﺮاضﻛﻨﺎن ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ« از ﻃﺎﻋﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﺮاض ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺼﺮ ﺑﻮدﻧﺪ. ª ©¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z
»در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺑﻪﺳﺰاي آنﻛﻪ وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻼف ﻛﺮدﻧﺪ و از آن روي ﻛﻪدروغ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ،در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ـ ﺗﺎ روزي ﻛﻪ او را دﻳﺪار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺎق را ﺑﺎﻗﻲﮔﺬارد« ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﺰا ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ،ﻳﻜﻲ ﺧﻠﻒ وﻋﺪه و دﻳﮕﺮي دروغ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦﺟﻬﺖ ،رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻠﻒ وﻋﺪه و دروغ را دو ﻧﺸﺎﻧﻪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻔﺎق ﻣﻌﺮﻓﻲﻛﺮدهاﻧﺪ .آري! ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺳﺰاي ﺑﺨﻠﺸﺎن ،ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﻧﻔﺎق را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﺴﺘﻤﺮا ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺖ ،روزي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ.ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﺨﻞ ،ﻧﻔﺎﻗﻲ ﭘﺎﻳﺪار در دﻟﻬﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬارد زﻳﺮا ﺳﺒﺐ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺑﺨﻞ ﻧﺒﻮد. « ¬ ® ¯ ¸ ¶ µ ´ ³² ± °
»آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ« ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ راز و ﻧﺠﻮاﻳﺸﺎن را ﻣﻲداﻧﺪ« در ﻣﻮرد ﻃﻌﻨﻪزدن ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص ،ﺑﺮ ﻳﺎراﻧﺸﺎن و ﺑﺮ دﻳﻦ اﺳﻼم »و ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺎي ﻏﻴﺒﻬﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ـ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ ـ ﺑﺮ وي ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ.
1035
ÃÂÁÀ¿¾½¼»º¹ Î Í Ì Ë Ê É È ÇÆ Å Ä
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ،ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن داوﻃﻠﺒﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ و رﻏﺒﺖ ﺧﻮد ـ اﻓﺰون ﺑﺮ زﻛﺎت ﻓﺮض ـ ﺑﻪﻃﻮر داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺎﻓﻠﻪ ﻣﻲدادﻧﺪ ،ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و ﭼﻮن ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ،ﭼﻴﺰ اﻧﺪﻛﻲ از ﻣﺎل ﺧﻮد را داوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲﻛﺮد ،ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪا از اﻳﻦ ﺻﺪﻗﻪ وي ﺑﺲ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ! و اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از اﻳﺸﺎن ﻣﺎل ﺑﺴﻴﺎري را ﺻﺪﻗﻪ ﻣﻲﻛﺮد ،ﺑﺎز ﻫﻢ ﻃﻌﻨﻪزﻧﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻓﻘﻂ از روي رﻳﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده و ﺻﺪﻗﻪ وي ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻧﺒﻮده اﺳﺖ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ: »ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺮ داوﻃﻠﺒﺎن ﻣﺆﻣﻦ در ﺻﺪﻗﺎت ﻋﻴﺐ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻋﻴﺐ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗﻮاﻧﺸﺎن« ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاي ﺻﺪﻗﻪ ﻛﺮدن »ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« و آن ﻣﺎل اﻧﺪك ﻫﻢ ﺣﺎﺻﻞ دﺳﺖرﻧﺞ و زﺣﻤﺖﺷﺎن اﺳﺖ »و آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: آن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ،ﻫﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﻢ اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﺳﺰاي آﻧﻬﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ» :ﺧﺪا ﺗﻤﺴﺨﺮﺷﺎن ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ: ﺧﻮار و ذﻟﻴﻞ و رﺳﻮاﻳﺸﺎن ﻛﺮده و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺟﺰاﻳﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ »و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ« در آﺧﺮت. S R Q PO N M L K J I H G F E D C B A \ [ Z Y X W VU T
»ﭼﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﭼﻪ آﻣﺮزش ﻧﺨﻮاﻫﻲ« ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲآﻣﺮزد .ﻳﻌﻨﻲ :آﻣﺮزشﺧﻮاﺳﺘﻦ و ﻋﺪم آن از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ اﻳﻦ را ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﻳﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آﻧﺎن را ﻣﻮرد ﻣﻐﻔﺮت ﻗﺮار دﻫﺪ »اﮔﺮ ﻫﻔﺘﺎدﺑﺎر ﺑﺮاي آﻧﺎن آﻣﺮزش ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻲ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ آﻧﺎن را ﻧﻤﻲآﻣﺮزد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻲآﻣﺮزد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺎ ﭘﺎﻓﺸﺎري و اﺻﺮار زﻳﺎد ،آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻲ .ﭘﺲ ﻣﺮاد ،ﻋﺪد ﻫﻔﺘﺎد ﻧﻴﺴﺖ و ذﻛﺮ ﻋﺪد ﻫﻔﺘﺎد ازآنروﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺮاب ،ﻋﺪد 1036
ﻫﻔﺘﺎد را در ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ ﻛﺜﺮت ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »اﻳﻦ« ﻧﻴﺎﻣﺮزﻳﺪن ﺑﺮ آﻧﺎن »ﺑﻪﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺒﺐ ﻋﺪم آﻣﺮزش آﻧﺎن ،ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل وي اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان آﻣﺮزﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺧﺪا ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﺘﻤﺮدان ﺧﺎرج از اﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎن را »ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺴﻖ ﺧﻮﻳﺶ ،ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﻳﺎﻓﺘﻦ راﻫﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ،ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ. ] ^ _ ` k j i h g f e d c b a z y x w vu t s r q po n m l
»ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﮕﺎن ،ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﻲ ﺧﻮد ﭘﺲ از رﺳﻮل ﺧﺪا ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ« آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﺒﻠﻲ ،ﺗﻦﭘﺮوري ،ﻧﻔﺎق و ﺷﻴﻄﺎن ﻟﻌﻴﻦ ،آﻧﻬﺎ را از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎرﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﺎزداﺷﺖ ﻟﺬا از رﺳﻮل ﺧﺪاص اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎروان ﺟﻬﺎد ﻧﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه داده و در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﺟﺎﺷﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و آﻧﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺑﻌﺪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد، ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪﻧﺪ »و از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎل و ﺟﺎن ﺧﻮد در راه ﺧﺪا ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻨﺪ ،ﻛﺮاﻫﺖ داﺷﺘﻨﺪ« ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻧﻔﺮﺗﺸﺎن از ﺟﻬﺎد ،ﺣﺮص و ﺑﺨﻠﺸﺎن ﺑﺮ ﻣﺎل و ﺟﺎن ،ﻋﺪم اﻳﻤﺎن واﺧﻼص و ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ﺑﻮد »و ﮔﻔﺘﻨﺪ :در اﻳﻦ ﮔﺮﻣﺎ ﺑﻴﺮون ﻧﺮوﻳﺪ« ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻪ ﺑﺮادران ﺧﻮﻳﺶ در ﻧﻔﺎق ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را از رﻫﺴﭙﺮدن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺳﺴﺖ ﻧﻤﻮده و ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ ﺳﻔﺎرش ﻛﻨﻨﺪ .ﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺰم اﻳﺸﺎن را در ﺟﻬﺎد ﺳﺴﺖ ﻛﻨﻨﺪ »ﺑﮕﻮ :آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﮔﺮﻣﺘﺮ اﺳﺖ ،اﮔﺮ درﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: اي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن! ﭼﮕﻮﻧﻪ از اﻳﻦ ﮔﺮﻣﺎي اﻧﺪك ﻣﻲﮔﺮﻳﺰﻳﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آن وارد ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ و ﺟﺎوداﻧﻪ در آن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻣﺎﻧﺪ ،از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن از آن ﻓﺮار ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ،ﮔﺮﻣﺘﺮ و ﺳﻮزانﺗﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا آﺗﺶ دوزخ ﮔﺮﻣﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ و ﭘﺎﻳﺎنﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﭘﺲ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺼﻮن ﻣﺎﻧﺪن از ﻣﺸﻘﺘﻲ اﻧﺪك ،ﺧﻮد را در ﻣﺸﻘﺘﻲ اﺑﺪي ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ ،از ﻫﺮ ﺟﺎﻫﻠﻲ ﺟﺎﻫﻞﺗﺮ اﺳﺖ.
1037
در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻳﻪ ³²...﴿ :
´ ﴾µرا ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ،آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺰار ﺳﺎل ﺑﺮ آﺗﺶ دوزخ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺖ ﺗﺎ ﺳﭙﻴﺪ ﺷﺪ ،ﺳﭙﺲ ﻫﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﺮ آن ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺖ ﺗﺎﺳﺮخ ﺷﺪ ،آنﮔﺎه ﻫﺰار ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﺑﺮ آن اﻓﺮوﺧﺖ ﺗﺎ ﺳﻴﺎه ﺷﺪ ﻟﺬا آﺗﺶ دوزخ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺐ ﺳﻴﺎه اﺳﺖ و ﺷﻌﻠﻪﻫﺎي آن روﺷﻨﻲ ﺑﺮ ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺎﻧﺪ«. { | } ~ _ ` c b a
»ﭘﺲ ﺑﻪﺳﺰاي آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از ﻣﻌﺎﺻﻲ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎ »اﻧﺪﻛﻲ ﺑﺨﻨﺪﻧﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺑﮕﺮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در آﺧﺮت ﻛﻢ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻨﺪﻳﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺮﻳﺴﺖ، ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺎزي و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺧﻨﺪﻳﺪﻧﺪ و اﻳﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻗﻄﻌﻲ و ﻣﺤﺘﻮم. ut s r q p o n m l k j i h g f e d ~ } | { z y x w v
»ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪا ﺗﻮرا« از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك »ﺑﻪﺳﻮي ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ﺑﺎز آورد« دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد) :ﺑﻪﺳﻮي ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن( ،ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻤﻪ آﻧﺎن زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻧﻔﺎق ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮده و از ﺗﺨﻠﻒ و واﭘﺲﻣﺎﻧﻲ از ﺟﻬﺎد ﻧﺎدم ﺷﺪﻧﺪ .آري! اﮔﺮ از ﺗﺒﻮك ﺑﺎزﮔﺸﺘﻲ »و« ﺑﻌﺪ ازآن ،آن ﮔﺮوه ﻣﻨﺎﻓﻖ »از ﺗﻮ ﺑﺮاي ﺑﻴﺮون آﻣﺪن« ﻫﻤﺮاﻫﺖ در ﻏﺰوه دﻳﮕﺮي »اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ،ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ آﻧﺎن» :ﺷﻤﺎﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺧﺎرج ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻤﺮاه ﻣﻦ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ دﺷﻤﻨﻲ ﻧﺒﺮد ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد« ﭘﺲﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ از ﺷﺮف ﺟﻬﺎد، اوﻟﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﻣﻌﻨﻮي آﻧﺎن اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن ،ﻣﻔﺴﺪه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ و ﻓﺘﻨﻪﺧﻴﺰ اﺳﺖ »زﻳﺮا ﺷﻤﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ راﺿﻲ ﺷﺪﻳﺪ« در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك »ﭘﺲ اﻛﻨﻮن ﻫﻢ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎران، زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﺬر ،از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ،در ﺧﺎﻧﻪ »ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ«.
1038
¡ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ «ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ´
دوﻣﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ» :و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ازﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﻪ ﺑﻤﻴﺮد ،ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺬار و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮش ﻧﺎﻳﺴﺖ« ﻗﺒﻼ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻛﺴﻲ دﻓﻦ ﻣﻲﺷﺪ، آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ وي ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ در اﻳﻦ آﻳﻪ از اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ ﻫﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر دﻋﺎ ﻛﺮدن ﺑﺮ وي ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻧﺪ .از آن ﭘﺲ ،ﭼﻮن ﺑﻪ ﺟﻨﺎزهاي ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ،در ﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺘﻮﻓﻲ ﺳﺆال ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،اﮔﺮ از او ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻣﻲﺷﺪ ،ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰاردﻧﺪ ،در ﻏﻴﺮ آن ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺶ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺷﺄﻧﻜﻢ ﺑﻬﺎ: ﺷﻤﺎ داﻧﻴﺪ و ﺟﻨﺎزهﺗﺎن« و ﺑﺮ آن ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﮔﺰاردﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﺟﻨﺎزه ﺷﺨﺺ ﻣﺠﻬﻮل اﻟﺤﺎل ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﮔﺰارد ﺗﺎ ﺣﺬﻳﻔﻪﺑﻦﻳﻤﺎن ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻧﮕﺰارد زﻳﺮا ﺣﺬﻳﻔﻪ ،اﻣﻴﻦ راز ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻮد و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﺑﻪ ﻧﺎم و ﻫﻮﻳﺖﺷﺎن دﻗﻴﻘﺎ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ »ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و در ﺣﺎل ﻓﺴﻖ ﻣﺮدﻧﺪ« ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻋﻠﺖ ﻣﻨﻊ آن ﺣﻀﺮتص از ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﺑﺮ ﻣﺮده ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ آﻧﺎن .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﺑﻌﺪ از وﺻﻒ ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ،ﺑﻪ ﻓﺴﻖ ﻧﻴﺰ وﺻﻒ ﻧﻤﻮد زﻳﺮا ﻛﺎﻓﺮ ﮔﺎﻫﻲ در دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ ،اﻣﺎ دروغ ،ﻧﻔﺎق ،ﻧﻴﺮﻧﮓ ،ﺟﺒﻦ و ﺧﺒﺎﺛﺖ ﻛﻪ از اوﺻﺎف ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ ،ﻣﻨﺎﻓﻖ را از ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻴﺰ زﺷﺖﺗﺮ و ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖﺗﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ. اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :از ﻋﻤﺮﺑﻦاﻟﺨﻄﺎب ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲ ﺳﺮﻛﺮده ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻣﺮد ،رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺑﺮ وي دﻋﻮت ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﺟﻨﺎزه وي ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ وي ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻢ :آﻳﺎ ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﺧﺪا ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰارﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ ...و اﻳﻦ ...ﺳﺨﻦ ﺑﻮد؟ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻳﺎم و ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻧﻨﮕﻴﻦ او را ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺮدم و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﺒﺴﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻮن ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻔﺘﻢ ،ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اي ﻋﻤﺮ! دﺳﺖ از ﻣﻦ ﺑﺪار ،آﺧﺮ ﻣﻦ از ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺨﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهام ،ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه C B A﴿ :
» : ﴾...F E Dﭼﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻲ و ﭼﻪ ﻧﺨﻮاﻫﻲ ،اﮔﺮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻲ ،ﻫﺮﮔﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻲآﻣﺮزد« ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر 1039
آﻣﺮزش ﺧﻮاﻫﻲام ﺳﺒﺐ آﻣﺮزش وي ﻣﻲﺷﻮد ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺎر ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻢ! آنﮔﺎه ﺑﺮ وي ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺟﻨﺎزه وي را ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮش اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ از ﺗﺪﻓﻴﻦ وي ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ .ﻋﻤﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻣﻦ از ﺟﺮأت ﺧﻮد ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاصدر ﺷﮕﻔﺖ ﺷﺪم ـ و ﺧﺪا ورﺳﻮﻟﺶ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ داﻧﺎﺗﺮﻧﺪ ـ وﻟﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﮕﺬﺷﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ .﴾ ... «ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ﴿ :ﺑﻌﺪ از آن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺎﻓﻘﻲ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﻧﮕﺰاردﻧﺪ«. ﻧﻬﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﺑﺮ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ،ﻣﻘﺎﺑﻠﺘﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻗﺮﺑﺘﻬﺎ در ﺣﻖ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺟﻨﺎزه ﺗﺎ ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردن ﺑﺮ ﻣﻴﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮد ،ﺑﺮاﻳﺶ ﻳﻚ ﻗﻴﺮاط )ﭘﺎداش( اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم دﻓﻦ وي ﺑﻤﺎﻧﺪ ،ﺑﺮاﻳﺶ دو ﻗﻴﺮاط اﺳﺖ« .از رﺳﻮلﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ آن دو ﻗﻴﺮاط ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮه اﺣﺪ اﺳﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺜﻤﺎن راﺟﻊ ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﺴﺘﺎدن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ ﻣﺆﻣﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻮن از دﻓﻦ ﻣﺮده ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ، ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮش ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﺮاي ﺑﺮادرﺗﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﺎﻳﺪاري ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا او ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد«. Ç ÆÅ Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶ µ
»و اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان آﻧﺎن ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﻧﻴﻨﺪازد ،ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن در دﻧﻴﺎ ﻋﺬاب ﻛﻨﺪ و ﺟﺎﻧﺸﺎن در ﺣﺎل ﻛﻔﺮ ﺑﻴﺮون رود« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦآﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در آﻳﻪ ) (55ﮔﺬﺷﺖ .ﻧﺴﻔﻲ در ﺣﻜﻤﺖ ﺗﻜﺮار آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺗﻜﺮار آن ﺑﺮاي ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻋﻴﻦﺣﺎل ﻛﻪ ﻫﺮ آﻳﻪ در ﺟﺎي ﺧﻮد ﭘﻴﺎم ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد ،از ﺟﻤﻠﻪ آنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﺠﺎزات ﻣﻌﻨﻮي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ«.
1040
Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ú Ù
»و ﭼﻮن ﺳﻮرهاي« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ،ﻳﻌﻨﻲ ﺳﻮره «ﺑﺮاﺋﻪ« اﺳﺖ »ﻧﺎزلﺷﻮد« ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن »ﻛﻪ :ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺟﻬﺎد ﻛﻨﻴﺪ« ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ ﺧﺪا »ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪاﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺎل و ﺛﺮوت و ﻣﻜﻨﺖ ،ﻳﺎ رؤﺳﺎ و ﺑﺰرﮔﺎﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم ﺑﻪﺳﻮي آﻧﻬﺎﺳﺖ »از ﺗﻮ ﻋﺬر و اﺟﺎزه ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﮕﺬار ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺟﺎزه ﺑﺪه ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﻌﺬور از ﺟﻨﮓ؛ ﻫﻤﭽﻮن ﺿﻌﻔﺎ و ﺑﻴﻤﺎران زﻣﻴﻦﮔﻴﺮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﻢ و از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﻮ در ﺟﻨﮓ ﻣﻌﺎف ﺑﺎﺷﻴﻢ. L K J I H G F E D C B A
»ﺑﻪ اﻳﻦ راﺿﻲ ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﻔﺎق و ﺑﻴﻤﺎري ﺑﺎﻃﻨﻲ و ﺷﻚ و ﺟﺒﻨﻲ ﻛﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ ،اﺑﺎ ﻧﻮرزﻳﺪﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎ زﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ از ﻣﺮدان ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﺮدﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ زده ﺷﺪه اﺳﺖ« از آن رو ﻛﻪ ﺧﻮد ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاﻧﺪ »در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺪرت درك ﻧﺪارﻧﺪ« ﻛﻪ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ؛ در ﺟﻬﺎد ﭼﻪ رﺳﺘﮕﺎري و ﺳﻌﺎدﺗﻲ و در ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد؛ ﭼﻪ ﻧﺎﺑﻮدي و ﺷﻘﺎوﺗﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ. Z YX W V UT S RQP O N M [ \ ]
»وﻟﻲ« اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻨﺎﻓﻖ از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﺎﻧﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺘﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ» :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺎ او اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،ﺑﺎ اﻣﻮال و ﺟﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد ﺟﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ و اﻳﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺧﻴﺮات ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ« ﺧﻴﺮات :ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺑﻴﻬﺎ وﻧﻴﻜﻲﻫﺎﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ ﻫﻤﻪ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ؛ ﺧﻴﺮات :زﻧﺎن
1041
ﺧﻮﺑﺮوي ﺗﻦآرا در ﺑﻬﺸﺖاﻧﺪ »و اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎراﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ ﻧﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﻓﻮز ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺤﺮوم ﻧﮕﺮداﻧﺪ. ^ _ ` l k j i hg f e d c b a
»ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ آﻣﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ از زﻳﺮ« درﺧﺘﺎن و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي آن »ﻧﻬﺮﻫﺎ روان اﺳﺖ و در آن ﺟﺎوداﻧﻪاﻧﺪ .اﻳﻦ ﻫﻤﺎن رﺳﺘﮕﺎري ﺑﺰرگ اﺳﺖ«. { z y xw v u t s r q p o n m | } ~ _
ﺳﭙﺲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻳﮕﺮي از آﻳﺎت ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻋﺬر ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ وﻗﺖ اﻳﻦ ﻋﺬر ﺻﺤﻴﺢ و ﭼﻪ وﻗﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ؟ و از ﺧﻼل ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ،ﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻔﺎق و اوﺻﺎف ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ» :و ﻣﻌﺬران اﻋﺮاﺑﻲ ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه« ﺗﺮك ﺟﻬﺎد »داده ﺷﻮد« ﻣﻌﺬر :ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺬر ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ ،اﻣﺎ در واﻗﻊ ﻋﺬري ﻧﺪارد .ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﺮوﻫﻲ از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺮب ،ﻋﺬر و ﺑﻬﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد را ﺑﺪﻫﻨﺪ وﻟﻲ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ﻣﻄﺮح ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺪون ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ورزﻳﺪﻧﺪ ،ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻋﺮاب ﺑﻮدﻧﺪ »وﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و رﺳﻮل او دروغ ﮔﻔﺘﻨﺪ ،در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ« و ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮ ﺣﺮفﺷﻨﻮي و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،اﻣﺎ ﻧﻪ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺎ ﺗﺨﻠﻔﺸﺎن از ﺟﻬﺎد ﺑﺪون ﻣﻄﺮح ﻛﺮدن ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ،اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدهاﻧﺪ. ﭘﺲ ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن از ﺟﻬﺎد ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺑﻮدﻧﺪ: 1ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ داﺷﺘﻦ ﻋﺬري واﻗﻌﻲ ،از ﺟﻬﺎد ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻧﺪ. 2ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﺬري ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﻣﺎ در ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ،ﻋﺬرﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ ﭘﻴﺶاﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و اﺟﺎزه ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ. 1042
3ـ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻋﺬري داﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻪ اﺟﺎزه ﻧﺸﺴﺘﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ،ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺑﻮدﻧﺪ. »ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻣﺘﺨﻠﻒ ﻋﺬرﺗﺮاش ﻏﻴﺮﻣﻌﺬور و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻲﭘﺮوا »ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ«. اﺑﻦاﺳﺤﺎق در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﮔﺮوﻫﻲ از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲﻏﻔﺎر ﻧﺎزل ﺷﺪ. ` p o n m l k j i h g f e d c b a | { z y xw v ut s rq
آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ داﺷﺘﻦ ﻋﺬري واﻗﻌﻲ، از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ» :ﺑﺮ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ زﻧﺎن و ﻛﻮدﻛﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﺮ ﺑﻴﻤﺎران ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﺮاد از آﻧﺎن :ﺑﻴﻤﺎران ﻣﺰﻣﻦ ،ﭘﻴﺮان ﻓﺮﺗﻮت ،ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﺎن ،ﻟﻨﮕﺎن و اﻣﺜﺎل آﻧﺎﻧﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ اﻳﺮاد و ﮔﻨﺎﻫﻲ درﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﻋﺬرﺷﺎن واﻗﻌﻲ و ﻣﻮﺟﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﺬرﻫﺎ ﺑﻪ ﺑﺪن و ﺟﺴﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد .ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻋﺬرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎل ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺪن و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﺗﺎ« در راه ﺟﻬﺎد »ﺧﺮج ﻛﻨﻨﺪ ،ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ ﺑﺎوﺟﻮد داﺷﺘﻦ ﭼﻨﺎن ﻣﻌﺎذﻳﺮ ﺑﺪﻧﻲ ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻲاي ،ﺟﻬﺎد از آﻧﺎن ﺳﺎﻗﻂ ﺑﻮده و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮض ﻧﻴﺴﺖ »ﺑﻪ ﺷﺮط آنﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﺼﻴﺤﺖ و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :اﻳﻤﺎنآوردن ﺑﻪ وي ،ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖ وي و ﺗﺮك اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺘﺶ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ وﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ،ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺠﺎﻫﺪان راه وي ،ﺧﻴﺮاﻧﺪﻳﺸﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در اﻣﺮ ﺟﻬﺎد و ﻳﺎري ﻧﻜﺮدن دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه ،درﻗﺪم اول ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ .اﻣﺎ ﻧﺼﻴﺤﺖ و ﺧﻴﺮاﻧﺪﻳﺸﻲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﺒﻮت اﻳﺸﺎن ،اﻃﺎﻋﺖﺷﺎن در ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻳﺎ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن آن ﺣﻀﺮتص،
1043
دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن اﻳﺸﺎن ،ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻌﻈﻴﻢ آن ﺣﻀﺮتص و اﺣﻴﺎي ﺳﻨﺖﺷﺎن ﺑﻌﺪ از رﺣﻠﺖﺷﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮان و ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﺳﻌﻲ و اﻣﻜﺎن. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ ،ﻧﺼﻴﺤﺖ اﺳﺖ و ﺳﻪ ﺑﺎر اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﺗﻜﺮار ﻛﺮدﻧﺪ .اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻳﺎرﺳﻮل اﷲ! ﻧﺼﻴﺤﺖ وﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي ﭼﻪ ﻛﺴﻲ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺑﺮاي ﺧﺪا ،ﺑﺮاي ﻛﺘﺎب و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش و ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﻮاﻳﺎن )زﻣﺎﻣﺪاران( ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و ﻋﺎﻣﻪ آﻧﺎن«» .ﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻣﻌﺬوران ﺧﻴﺮاﻧﺪﻳﺶ و ﺧﻴﺮﺧﻮاه ،ﻫﻴﭻ اﻳﺮاد و ﻋﺘﺎب و ﻋﻘﺎﺑﻲ در ﻧﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻧﻴﺴﺖ و ﺛﻮاب ﺟﻬﺎد ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ ،ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﺮك ﺟﻬﺎد از ﺳﻮي آﻧﺎن ،ﻧﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺑﻲرﻏﺒﺘﻲ ﺑﻪ آن ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺟﻮد ﻋﺬر ﻣﻮﺟﻬﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ »و ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﻟﺬا ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺬر از ﺟﻬﺎد ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻣﻲآﻣﺮزد و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ رﺣﻤﺖ وي ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﺮاي آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دو ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ :ﺑﺨﺶ اول آﻳﻪ ،درﺑﺎره ﻣﻌﺬوران ﺟﺴﻤﻲ ـ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﺎﺋﺬﺑﻦﻋﻤﺮو ﻣﺰﻧﻲ ـ و ﺑﺨﺶ دوم ،درﺑﺎره ﺑﻨﻲﻣﻘﺮنﺑﻦ ﻣﺰﻳﻨﻪ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از اﻧﺼﺎر ﻛﻪ «ﺑﻜﺎءون :ﮔﺮﻳﻨﺪﮔﺎن« ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﻧﺎزل ﺷﺪ. } ~ ¡ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¯ ¶ µ ´ ³ ² ± °
»و ﻧﻴﺰ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﻴﺶ ﺗﻮ آﻣﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻮارﺷﺎن ﻛﻨﻲ« ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺒﻬﺎ، ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد رﻫﺴﭙﺎر ﺷﻮﻧﺪ »ﮔﻔﺘﻲ :ﭼﻴﺰي ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺑﺮآن ﺳﻮارﺗﺎن ﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ ﻣﺮﻛﺒﻲ ﻧﻴﺎﻓﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺳﻮارﺷﺎن ﻛﻨﻲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ »ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ؛ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن ﺳﺮﺷﺎر از اﺷﻚ ﺑﻮد« ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻲ :وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي ﺳﻮار ﻛﺮدﻧﺘﺎن ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻢ! از ﻧﺰد ﺗﻮ درﺣﺎﻟﻲ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺎن و ﻧﺎﻻن ﺑﻮدﻧﺪ »از اﻧﺪوه اﻳﻦﻛﻪ ﭼﺮا ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺮج راه ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻪ در ﻧﺰد ﺧﻮد و ﻧﻪ در ﻧﺰد ﺗﻮ. اﻳﺸﺎن ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺼﺎر ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻛﺮمص ﺑﺮاي ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﺴﻴﺞ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻋﻼم ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻧﺰد اﻳﺸﺎن آﻣﺪﻧﺪ و ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮاري در اﺧﺘﻴﺎرﺷﺎن ﻗﺮار داده ﺷﻮد 1044
ﻛﻪ ﻋﺎزم آن ﻏﺰوه ﮔﺮدﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﺸﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺗﻮﺷﻪ راه ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :اﻳﺸﺎن از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ،ﺟﺰ ﻛﻔﺶ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﺨﻮاﺳﺘﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺟﻬﺎد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺮداﻧﻲ را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮﺟﺎي ﮔﺬاﺷﺘﻪاﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ وادياي را ﻧﻤﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻴﺪ و ﻫﻴﭻ راﻫﻲ را ﻧﻤﻲروﻳﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ در ﭘﺎداش ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ ،اﻳﺸﺎن را ﻋﺬر ـ و ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ ﺑﻴﻤﺎري ـ از ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺟﻬﺎد ﺑﺎزداﺷﺖ«. ﭘﺲ آﻧﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﺎ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوﻫﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﻣﻌﺎذﻳﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ. ¸ Æ Å Ä Ã Â Á À¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ Í Ì Ë Ê É È Ç
آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﺎل ﮔﺮوﻫﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﻌﺬور ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ» :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ راه« ﻋﺘﺎب و اﻳﺮاد و ﻣﺆاﺧﺬه ،ﻓﻘﻂ »ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻮاﻧﮕﺮﻧﺪ« و وﺳﻴﻠﻪاي را ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺪان ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻣﺠﻬﺰ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ،ﺑﺎ آنﻫﻢ »از ﺗﻮ اﺟﺎزه ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ« در ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد »ﺑﻪ اﻳﻦ راﺿﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﺧﻮاﻟﻒ :زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻪﻧﺸﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ »و ﺧﺪا ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ،در ﻧﺘﻴﺠﻪ آﻧﺎن« ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎدن »ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺳﻮدﺷﺎن درآن اﺳﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺧﺴﺮان و زﻳﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ ،ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﻨﺪ. RQP O N M L K J I H G FE D C B A _^]\[ZYXWVUTS ` a
»ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ ،ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻋﺬر ﻣﻲآورﻧﺪ« اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ،از ﺣﺎل ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻣﺘﺨﻠﻔﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ،ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪزودي در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ،از ﻋﺪم ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺧﻮد در ﺟﻬﺎد ﻧﺰد آﻧﺎن ﻋﺬر ﭘﻴﺶ 1045
ﻣﻲآورﻧﺪ »ﺑﮕﻮ :ﻋﺬر ﻧﻴﺎورﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺨﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎور ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را در اﻳﻦ ﻋﺬآورﻳﺘﺎن ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ. آنﮔﺎه ﺳﺒﺐ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻜﺮدن آﻧﻬﺎ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ،ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را از ﺑﻌﻀﻲ از ﺧﺒﺮﻫﺎي ﺷﻤﺎ آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺬرﺗﺎن را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ ،ﻣﺎ را ﺑﻪ دروغ ﺑﻮدن ﻣﻌﺎذﻳﺮﺗﺎن آﮔﺎه ﻛﺮده و ﻫﻢاﻳﻨﻚ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ واﻗﻔﻴﻢ »و ﺧﺪا و رﺳﻮل او ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ دﻳﺪ« در آﻳﻨﺪه ،ﻛﻪ آﻳﺎ از ﺷﺮ و ﻓﺴﺎدي ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻴﺪ ،دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲدارﻳﺪ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ »آنﮔﺎه ﺑﻪﺳﻮي داﻧﺎي ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر« ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﻲاﺳﺖ »ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ« زﻳﺮا او ﺑﻪ ﻫﺮ ﻗﻮل و ﻋﻤﻞ و ﻧﻴﺘﻲ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺻﺪور ﻳﺎﻓﺘﻪ ـ اﻋﻢ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺘﻴﺪ ،ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺗﻈﺎﻫﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ـ داﻧﺎﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺷﻤﺎ را در ﻗﺒﺎل آن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ. r q po n ml k ji h g f e d c b w v u t s
»ﭼﻮن ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ ،ﺑﻪزودي ﻧﺰد ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺧﻮرد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪزودي ﻋﺬرﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎﺳﻲ را ﻛﻪ آوردهاﻧﺪ ،ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي دروغ ﻣﺆﻛﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﺎﺧﺖ »ﺗﺎ از آﻧﺎن ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺪفﺷﺎن از آن ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي دروﻏﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن از آﻧﺎن درﮔﺬرﻳﺪ و ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺨﻠﻔﺸﺎن از ﺟﻬﺎد، ﺳﺮزﻧﺶ و ﻣﺆاﺧﺬهﺷﺎن ﻧﻜﺮده و ﻫﻴﭻ ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ از آﻧﺎن ﻧﻨﻤﺎﻳﻴﺪ و در ﻋﻮض ،از آﻧﺎن اﻇﻬﺎر رﺿﺎﻳﺖ و ﺧﺸﻨﻮدي ﻛﻨﻴﺪ »ﭘﺲ از آﻧﺎن رو ﺑﮕﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺮك و ﻃﺮدﺷﺎن ﻛﺮده ،از ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن در ﻧﮕﺬرﻳﺪ و از آﻧﺎن اﻋﻼم رﺿﺎﻳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ »ﭼﺮاﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻠﻴﺪﻧﺪ« و ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﭘﻠﻴﺪ و زﺷﺖ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﺖ ،دﻳﮕﺮ اﻫﻠﻴﺖ ﭘﺬﻳﺮش ﭘﻨﺪ و ارﺷﺎد ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻴﺮ و درﻳﺎﻓﺖ ﻫﺸﺪار در ﻣﻮرد ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﺷﺮ را ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻮردي ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺷﺄن آﻧﻬﺎﺳﺖ ،واﮔﺬاﺷﺘﻦﺷﺎن ﺑﻪﺣﺎﻟﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و ﺑﻪ ﺳﺰاي آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن دوزخ اﺳﺖ«. 1046
g f e d c b a ` _ ~ } |{ z y x
»ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ از آﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﮔﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺪف ﺣﻘﻴﻘﻲ آﻧﻬﺎ از ﺳﻮﮔﻨﺪﺧﻮردن اﻳﻦ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺷﻤﺎ را راﺿﻲ ﺳﺎزد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،دﺷﻤﻨﻲﺗﺎن ﺑﻪ دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن زﻳﺎن ﻧﺮﺳﺎﻧﺪ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از آﻧﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﺷﻮﻳﺪ« ﺑﺮايﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺣﺎل و وﺿﻌﺸﺎن ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ،ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا از ﮔﺮوه ﻓﺎﺳﻘﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﻧﻤﻲﺷﻮد«. ﻫﺪف ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﻧﻬﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﺧﺸﻨﻮدي و راﺿﻲ ﺑﻮدن از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا راﺿﻲ ﺑﻮدن از ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻣﺆﻣﻨﻲ آن را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ .اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻧﺸﻮد ﻛﻪ رﺿﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن از ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ،ﻣﻘﺘﻀﻲ رﺿﺎي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ. y x w v ut s r q p o n m l k j i h
»ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺮب ،در ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﺳﺨﺖﺗﺮﻧﺪ« از دﻳﮕﺮان زﻳﺮا آﻧﺎن دﻟﻬﺎﻳﻲ ﺳﺨﺖﺗﺮ، ﻃﺒﻴﻌﺖﻫﺎﻳﻲ درﺷﺖﺗﺮ و زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﺸﻦﺗﺮ دارﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،آﻧﻬﺎ ﺑﺎاﻟﻄﺒﻊ از ﭘﺬﻳﺮش ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي اﻟﻬﻲ و ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان وي دورﺗﺮﻧﺪ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺣﺎدﻳﺜﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ،از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ وارده ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺎﺋﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﮔﺮوﻫﻲ از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺮب ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،آﻧﻬﺎ از ﻳﺎران رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ :آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﻮدﻛﺎﻧﺘﺎن را ﻣﻲﺑﻮﺳﻴﺪ؟ ﻳﺎران ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :آري! ﮔﻔﺘﻨﺪ: وﻟﻲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﻣﺎ ﻛﻮدﻛﺎﻧﻤﺎن را ﻧﻤﻲﺑﻮﺳﻴﻢ! در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »وﻗﺘﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ رﺣﻤﺖ و ﻣﻬﺮ را از دﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻣﻦ ﭼﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻜﻨﻢ!« .اﻋﺮاب :ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺑﺎدﻳﻪ ازﻗﻮم ﻋﺮﺑﻨﺪ .ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻗﻮم ﻋﺮب ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻨﺪ، »ﻋﺮﺑﻲ« و ﻛﺴﺎﻧﻲ از آﻧﺎنﻛﻪ در ﺑﺎدﻳﻪ و ﺻﺤﺮا ﺳﻜﻮﻧﺖ دارﻧﺪ» ،اﻋﺮاﺑﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. »و« ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻋﺮب »ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﺪود ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻧﺎزل ﻛﺮده ،ﻧﺪاﻧﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دورﻳﺸﺎن از اﻣﺎﻛﻦ اﻧﺒﻴﺎ و از دﻳﺎر ﻧﺰول وﺣﻲ »و ﺧﺪا
1047
داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ اﺣﻮاﻟﺸﺎن ،ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ در اﻣﻬﺎل و ﻓﺮﺻﺖ دادن ﺑﻪ آﻧﺎن. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﻪﺳﺒﺐ درﺷﺖﺧﻮﻳﻲ و ﺳﻨﮕﺪﻟﻲ ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از آﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮﻧﻴﻨﮕﻴﺨﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را از ﻣﺮدم ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ«. ¬ « ª ©¨ § ¦ ¥¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z ®
»و از اﻋﺮاب« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در راه ﺧﺪا »ﺗﺎوان ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ« ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺴﺎرﺗﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﭘﺲ ﻓﻘﻂ از روي رﻳﺎ و ﺗﻘﻴﻪ اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ دواﺋﺮ را اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ« داﺋﺮه: ﭘﻴﺶآﻣﺪ ﻣﺼﻴﺒﺖﺑﺎر و ﺗﻘﻠﺐ روزﮔﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺑﻼ دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺷﻮد. آري! اﻳﻨﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ اﻧﺘﻈﺎر ﭼﻨﻴﻦ روزي را ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ ﺗﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﺷﻤﺎ از ﻣﻴﺎن ﺑﺮود و آن وﻗﺖ ،زﻛﺎت اﻣﻮال ﺧﻮد را ﻧﭙﺮدازﻧﺪ. ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺼﺪاق اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻣﻌﺠﺰهاي از ﻣﻌﺠﺰات ﻏﻴﺒﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ. »ﭘﻴﺸﺎﻣﺪ ﺑﺪ« و ﺣﺎدﺛﻪﻫﺎي ﻧﺎﮔﻮار؛ ﭼﻮن ﺷﺮ و ﺷﻜﺴﺖ و ﻋﺬاب و ﺑﻼ و ﻫﺮ ﭘﻴﺶآﻣﺪ ﻧﺎﮔﻮار دﻳﮕﺮي »ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎد« ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺎ آن رﺧﺪادي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﺣﻖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و ﺧﺪا ﺷﻨﻮاﺳﺖ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »داﻧﺎﺳﺖ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺿﻤﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ. ¯ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¾¿ Î ÍÌËÊ ÉÈ Ç Æ ÅÄà  Á À
»و ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ از اﻋﺮاب« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن »ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و روز آﺧﺮت اﻳﻤﺎن دارﻧﺪ« اﻳﻨﺎن ﮔﺮوه دوم از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ »و آﻧﭽﻪ را اﻧﻔﺎق ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در راه
1048
ﺧﺪا »ﺳﺒﺐ ﺗﻘﺮب ﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ« ﻗﺮﺑﺎت :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪﺧﺪا ﺗﻘﺮب و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺟﻮﻳﺪ »و ﺻﻠﻮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را« ﻳﻌﻨﻲ :دﻋﺎﻫﺎي ﻧﻴﻚ وآﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ را ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻘﺮب ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ ،از آن رو ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﺑﺎوري راﺳﺦ دارﻧﺪ »آﮔﺎه ﺑﺎش ﻛﻪ ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﻦ« اﻧﻔﺎق و ﺻﺪﻗﺎﺗﺸﺎن و ﻧﻴﺰ دﻋﺎﻫﺎ و آﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »ﻗﺮﺑﺘﻲ اﺳﺖ« ﻣﻘﺒﻮل و ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪه »ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل »ﺑﻪزودي ﺧﺪا اﻳﺸﺎن را در ﺟﻮار رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻲآورد« رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل :ﻣﺤﺒﺖ وي اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و ﺑﻬﺸﺖ آﺧﺮت ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ« و ﻋﻴﺐ ﻣﻘﺼﺮان را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ »ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« و ﺗﻼش وﻛﻮﺷﺶ اﻧﺪكﻣﺎﻳﻪﮔﺎن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد. M L K J I H G F E D C B A [ Z Y X WV U T S R Q P O N
»و ﺳﺎﺑﻘﻮن اﻻوﻟﻮن از ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر« ﺳﺎﺑﻘﻮن اﻻوﻟﻮن از ﻣﻬﺎﺟﺮان :ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن و ﺳﺒﻘﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از اﺻﺤﺎﺑﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ آﻧﻬﺎ در اﺳﻼم ﺑﻪ ﻋﻬﺪي ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻗﺒﻠﻪ را درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ .ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪﺷﺎﻫﺪ »ﺑﻴﻌﺖاﻟﺮﺿﻮان« ﺑﻮدهاﻧﺪ .ﻳﺎ اﻫﻞ «ﺑﺪر« اﻧﺪ؛ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦﺷﺎن ﺧﻠﻔﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ، ﺳﭙﺲ ﺷﺶ ﺗﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از »ﻋﺸﺮه ﻣﺒﺸﺮه« ،آنﮔﺎه اﻫﻞ »ﺑﺪر« ،ﺳﭙﺲ ﻣﺠﺎﻫﺪان «اﺣﺪ«، آنﮔﺎه اﻫﻞ «ﺑﻴﻌﺖاﻟﺮﺿﻮان« در »ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ« .وﺳﺎﺑﻘﻮن اﻻوﻟﻮن از اﻧﺼﺎر :ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎﻧﻲ از اﻧﺼﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص در »ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ اول و دوم« ،ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮده اﻧﺪ ،ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن در ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ اول ﻫﻔﺖﺗﻦ و در ﺑﻴﻌﺖ ﻋﻘﺒﻪ دوم ،ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ ﺑﻮد »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري از آﻧﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﺮوان ﭘﻴﺸﮕﺎم ﻣﻬﺎﺟﺮ و اﻧﺼﺎر ،ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهاﻧﺪ .اﻳﺸﺎن دﻧﺒﺎﻟﻪ روان و از ﭘﻲآﻳﻨﺪﮔﺎن آﻧﺎﻧﻨﺪ؛ از ﺻﺤﺎﺑﻪ و ﺗﺎﺑﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﺸﺎن آﻣﺪهاﻧﺪ ،ﻳﺎ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ،در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن دﻳﻦ و دﻋﻮت ،ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري در ﻛﺮدار و ﮔﻔﺘﺎر ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ .آري! ﻫﻤﻴﻦ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ از ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر و ﭘﻴﺮوان راﺳﺘﻴﻦ آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ» :ﺧﺪا از اﻳﺸﺎن 1049
ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪ« و ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎداﺗﺸﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و از ﺗﻘﺼﻴﺮاﺗﺸﺎن در ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺮآﻧﺎن ﺧﺸﻢ ﻧﮕﺮﻓﺖ »و اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ از او ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻓﻀﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻄﺎ ﻛﺮد و از ﻧﻌﻤﺖ دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﻛﺮد »و ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺿﺎي ﺧﻮﻳﺶ »ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ آﻣﺎده ﻛﺮده ﻛﻪ از زﻳﺮ آن ﻧﻬﺮﻫﺎ روان اﺳﺖ،ﻫﻤﻴﺸﻪ در آن ﺟﺎوداﻧﻨﺪ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ«. ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﮔﻮاﻫﻲ و ﻣﮋده و ﺑﺸﺎرﺗﻲ اﺳﺖ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و رﺳﺘﮕﺎري در آﺧﺮت ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺮوان و ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن از اﺻﺤﺎب ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﮋده ﺑﺨﺶ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ رﻫﺮو راه اﻳﺸﺎن ﺑﻮده و اﻳﺸﺎن را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻘﺘﺪا و اﻟﮕﻮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ. دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺳﺎﺑﻘﻪداران را ﺑﺮ دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮﺗﺮي و ﻓﻀﻴﻠﺖ داد، ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻳﻤﺎن و اﻧﻔﺎﻗﺸﺎن در دوران ﺿﻌﻒ اﺳﻼم و ﻗﺒﻞ از ﻏﻠﺒﻪ و اﻧﺘﺸﺎر آن اﺳﺖ. \ ] ^ _ ` nm l kj i h g f ed c b a v u t s r q p o
در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ دﻳﮕﺮي از آﻳﺎت روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ زواﻳﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮي از اوﺻﺎف و روﺷﻬﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ،اوﺻﺎف ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﻴﺰ روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :و ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻣﻨﺎﻓﻖاﻧﺪ« اﻳﻦﮔﺮوه، ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺳﻜﻮﻧﺖ داﺷﺘﻨﺪ »و ﻧﻴﺰ ﺑﻌﻀﻲ از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ« ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻣﻨﺎﻓﻖاﻧﺪ ﻛﻪ »ﺑﺮ ﻧﻔﺎق ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻧﻔﺎق ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮده ،در آن ﻣﻬﺎرت ﻛﺴﺐ ﻧﻤﻮده و ﺷﺪﻳﺪا ﺑﺮ آن ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و از آن ﻣﻨﺼﺮف ﻧﮕﺸﺘﻪ اﻧﺪ .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﺎرﺗﺸﺎن در ﻧﻔﺎق ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ﺣﺘﻲ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﻴﺰ ﻣﺨﻔﻲ ﻣﺎﻧﺪ ،ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﺗﻮ آﻧﺎن راﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻲ ،ﻣﺎ آﻧﺎن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺗﻮ آﻧﺎن را ﺑﻪ اﺷﺨﺎص و اﻋﻴﺎﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻲ؛ زﻳﺮا آﻧﺎن در ﻧﻔﺎق ﻣﺎﻫﺮﻧﺪ و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ در اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﮔﺮدد ،دوري ﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﻣﺎﻧﺪه و ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ دﻳﮕﺮان آﺷﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ »ﻣﺎ 1050
ﺑﻪزودي آﻧﺎن را دو ﺑﺎر ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻣﺮاد از دوﺑﺎر ﻋﺬاب ،ﻳﻜﻲ رﺳﻮا ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺑﺮﻣﻼ ﻛﺮدن ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن و دﻳﮕﺮي ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن در آﺧﺮت اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از دو ﺑﺎر ﻋﺬاب؛ ﻳﻜﻲ ﻧﺰول ﻣﺼﺎﻳﺐ ﺑﺮ اﻣﻮال و اوﻻد و ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن و دﻳﮕﺮي ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ اﺳﺖ »آنﮔﺎه ﺑﻪﺳﻮي ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮي درك اﺳﻔﻞ در دوزخ. i h g f e dc b a ` _ ~ } | { z y x w
در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺣﺎل ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺗﺨﻠﻔﺸﺎن از ﺟﻬﺎد ،ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻧﻔﺎق ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻳﻤﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ» :و دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮد اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ در واﻗﻊ اﻣﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮده اﻣﺎ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻋﺬر ﻣﻮﺟﻬﻲ ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﺪا از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮد ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺗﺨﻠﻒ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ،ﺑﻪ ﭘﻴﺶﻛﺸﻴﺪن ﻋﺬرﻫﺎي دروﻏﻴﻦ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﮕﺸﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ در ﻋﻮض اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآﻧﺎن ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد »ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﻚ را« ﻳﻌﻨﻲ :اﻋﻤﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﻗﺒﻼ اﻧﺠﺎم داده ﺑﻮدﻧﺪ؛ از ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺳﻼم و رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در ﺳﺎﻳﺮ ﻏﺰوات »ﺑﺎ ﻋﻤﻞ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ درآﻣﻴﺨﺘﻪاﻧﺪ« ﻣﺮاد :ﺗﺨﻠﻔﺸﺎن از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك اﺳﺖ .وﻟﻲ اﻳﺸﺎن ﻳﻚﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﺪ را ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻜﻲ دﻧﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از :اﻋﺘﺮاﻓﺸﺎن ﺑﻪ آن ﻋﻤﻞ ﺑﺪ و ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن از آن اﺳﺖ »ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن را ﺑﭙﺬﻳﺮد« زﻳﺮا اﻋﺘﺮاﻓﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﻨﺎه ،ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪ اﺳﺖ »ﻛﻪﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻣﻲآﻣﺮزد و ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺰرﮔﻮاراﻧﻪ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ. اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ و ﮔﺮوﻫﻲ از ﻳﺎراﻧﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن آن ﺣﻀﺮتص از ﺗﺒﻮك ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ،آﻧﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺴﺘﻪ ،ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ رﺳﻮلﺧﺪاص ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎ ﺑﺎزﺷﺎن ﻛﻨﺪ .و ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول
1051
اﻳﻦ آﻳﻪ ،رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﺨﺼﺎ آﻧﻬﺎ را از ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎز ﻛﺮدﻧﺪ .وﻟﻲ ﺣﻜﻢ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺧﻄﺎﻛﺎر ،ﻋﺎم اﺳﺖ. | { z y xw v u t sr q p o n m l k j
»از اﻣﻮال آﻧﺎن ﺻﺪﻗﻪاي ﺑﮕﻴﺮ« ﻛﻪ ﻛﻔﺎره ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از آن ،اداي زﻛﺎت ﻓﺮض اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد؛ دادن ﺻﺪﻗﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از ﺳﻮي اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻘﺪﻳﻢ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و آن ﺣﻀﺮتص را ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﻮاﻟﺸﺎن ـ ﻧﻪ ﻛﻞ آن ـ دﺳﺘﻮر داد »ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ آن« زﻛﺎت ،ﻳﺎ ﺻﺪﻗﻪاي ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻴﺮي »ﭘﺎك و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺳﺎزي« ﺗﻄﻬﻴﺮ :از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن اﺛﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻣﻨﮕﻴﺮ آﻧﺎن ﺷﺪه ﺑﻮد .ﺗﺰﻛﻴﻪ :اﻓﺰودن ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻛﺎﻣﻠﺘﺮ در اﻳﻦ ﭘﺎﻛﺴﺎزي اﺳﺖ. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﻨﺎه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﺤﻮ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺨﻠﻒ از ﺟﻬﺎد ﺑﺎﺷﺪ. »و ﺑﺮاي آﻧﺎن دﻋﺎﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺻﺪﻗﻪ از اﻣﻮاﻟﺸﺎن ،در ﺣﻖ آﻧﺎن دﻋﺎي ﺧﻴﺮ ﻛﻦ .از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻴﺮﻧﺪه ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ آن ،درﺣﻖ دﻫﻨﺪه ﺻﺪﻗﻪ دﻋﺎ ﻛﻨﺪ »زﻳﺮا دﻋﺎي ﺗﻮ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﻜﻨﻲ اﺳﺖ« ﺳﻜﻦ :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ روان ﺑﺪان آرام و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﮔﻴﺮد »و ﺧﺪا ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﺷﻨﻮاي دﻋﺎﻳﺖ ،ﻳﺎ ﺷﻨﻮاي اﻋﺘﺮاف ﺑﻪﮔﻨﺎه و دﻋﺎي آﻧﺎن اﺳﺖ ،داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎدﺷﺎن از اﻧﺪوه و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﮔﻨﺎه وﺟﻮد دارد. ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﺑﻲاوﻓﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﭼﻮن زﻛﺎت ﻗﻮﻣﻲ را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪص ﻣﻲآوردﻧﺪ، رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮاﻳﺸﺎن دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ.«... } ~ ¡ ¯ ® ¬ « ª © ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢
آنﮔﺎه اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ رو آوردن ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺑﻪ و دادن ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺗﻮﺑﻪ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد« زﻳﺮا او از اﻃﺎﻋﺖ 1052
ﻣﻄﻴﻌﺎن ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ و از ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻋﺎﺻﻴﺎن ،ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﺪارد »و ﺻﺪﻗﺎت را ﻣﻲﮔﻴﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد »و« آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ »ﻛﻪ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺻﺪق و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲﺷﺎن را در ﺗﻮﺑﻪ و اﻧﺎﺑﺖ ﺑﺪاﻧﺪ؟. اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ و ﺗﺸﺮﻳﻔﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻋﻤﻞ ﺻﺪﻗﻪ و اﻧﺠﺎمدﻫﻨﺪﮔﺎن آن اﺳﺖ و ﻣﻔﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺗﻮﺑﻪ و ﺻﺪﻗﻪ ،در ﺣﻮزه اﺧﺘﻴﺎرات رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻳﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﺻﺪﻗﻪدﻫﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘﻂ رﺿﺎي او را ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺪﻗﻪ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و آن را ﺑﺎ دﺳﺖ )ﺑﻼﻛﻴﻒ( راﺳﺘﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد ،آنﮔﺎه ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آن را ﭼﻨﺎن ﭘﺮورش ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﺮه اﺳﺒﺶ را ﭘﺮورش ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻟﻘﻤﻪ از ﺻﺪﻗﻪ او ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮه اﺣﺪ ﻣﻲﺷﻮد«. À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸¶ µ ´ ³ ² ± °  Á
»و ﺑﮕﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺗﻮﺑﻪﻛﺎر و ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن» :ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪزودي ﺧﺪا و رﺳﻮل وي و ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺖ« ﭘﺲ ﺑﻪﺳﻮي اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ و ﺑﻲرﻳﺎ ﺑﺸﺘﺎﺑﻴﺪ و اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن را ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻲآﻻﻳﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪ .و ﻋﻤﻞ اﮔﺮ ﻧﻴﻜﻮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﺆﻣﻨﺎن آن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ »و ﺑﻪزودي« ﭘﺲ از ﻣﺮگ »ﺑﻪﺳﻮي داﻧﺎي ﻧﻬﺎن و آﺷﻜﺎر ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ وي ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻤﺎم داﻧﺴﺘﻨﻲﻫﺎ ﻧﺰد وي ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ ،ﭼﻪ آن را آﺷﻜﺎر ﺳﺎزﻳﺪ ،ﭼﻪ ﭘﻨﻬﺎن دارﻳﺪ »آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻳﺪ ،آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد« و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ،ﺷﻤﺎ را ﺟﺰا ﺧﻮاﻫﺪ داد. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ در درون ﺻﺨﺮه ﺑﻲﻣﻨﻔﺬي ﻛﻪ ﻧﻪ دري دارد و ﻧﻪ روزﻧﻪاي ،ﻋﻤﻠﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻤﻠﺶ را ـ ﻫﺮﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻴﺮون ﺧﻮاﻫﺪ اﻓﮕﻨﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦدر ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺑﺮ اﻗﺎرب و ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻣﺘﻮﻓﺎﻳﺘﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ اﮔﺮ 1053
اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺧﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،آﻧﻬﺎ ﺑﺪان ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! آﻧﺎن را ﻧﻤﻴﺮان ﺗﺎ ﻫﺪاﻳﺖﺷﺎن ﻛﻨﻲ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدي«. Ð Ï Î Í ÌË Ê É È Ç Æ Å Ä Ã
آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ از ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻣﺘﺨﻠﻔﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺮوه اول ،در ﺗﻮﺑﻪ ﺳﻌﻲ و ﻣﺠﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎنرا ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﮕﻨﺪ وﻟﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ» :و دﻳﮕﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ اﻟﻬﻲ واﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ ،ﻳﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ« اﮔﺮ ﺑﺮ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در آن ﻗﺮاردارﻧﺪ ،ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ »و ﻳﺎ ﺗﻮﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد« اﮔﺮ ﺗﻮﺑﻪ راﺳﺘﻴﻨﻲ ﻛﺮده و در ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن ﺑﻪ اﺧﻼﺻﻲ ﺗﻤﺎم آراﺳﺘﻪ ﮔﺮدﻧﺪ »و ﺧﺪا داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪراﺳﺘﻴﻦ ﺑﻮدن ﻳﺎ دروﻏﻴﻦ ﺑﻮدن ﺗﻮﺑﻪ اﻳﺸﺎن ،ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ در ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮاﻓﮕﻨﺪن ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻮﺑﻪ از اﻳﺸﺎن. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :اﻳﺸﺎن ﺳﻪ ﺗﻦ از اﻧﺼﺎر ﺑﻪﻧﺎﻣﻬﺎي؛ ﻛﻌﺐ ﺑﻦﻣﺎﻟﻚ، ﻫﻼلﺑﻦاﻣﻴﻪ و ﻣﺮارهﺑﻦرﺑﻴﻊ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﮔﺮوه اﺑﻮﻟﺒﺎﺑﻪ ،از اﻳﻦ ﻛﺎر ﭘﺸﻴﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺘﻮﻧﻬﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﻧﺒﺴﺘﻪ و در ﺗﻮﺑﻪ ﺟﺪﻳﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﭘﺲ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ،ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﻣﻮﻗﻮف ﻣﺎﻧﺪ .درآﺧﺮ ﺳﻮره ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ. M L K J I H G F E D C B A [ ZY X W VU T S R Q PO N
در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻔﻮذي و ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻌﺎﺻﺮ» ،ﺳﺘﻮن ﭘﻨﺠﻢ« دﺷﻤﻦاﻧﺪ» :و آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪي ﺑﺮاي زﻳﺎن رﺳﺎﻧﻴﺪن ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ« ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ .اﻳﻦ ﮔﺮوه ،ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ رﻫﺒﺮي ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪﻧﺎم اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ راﻫﺐ ،در ﺟﻮار ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎ ﻣﺴﺠﺪي ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺎم «ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار« ﻟﻘﺐ ﮔﺮﻓﺖ .ﺿﺮارا :ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺿﺮر رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن و آزاراﻓﮕﻨﻲ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن» .و« آن ﻣﺴﺠﺪ را »ﺑﺮاي ﻛﻔﺮ« ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ زﻳﺮا از ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻣﺴﺠﺪ ،ﻗﺼﺪي ﺟﺰ ﺗﻘﻮﻳﺖ اﻫﻞ 1054
ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ »و ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﻗﻪاﻓﮕﻨﺪن ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن« ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ آن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ «ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار« ،درﻣﺴﺠﺪ »ﻗﺒﺎء« ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ، ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻛﻢ ﺷﻮد ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﺎن ،زاﻳﻨﺪه اﺧﺘﻼف ،از ﺑﻴﻦ ﺑﺮﻧﺪه اﻟﻔﺖ و ﻣﺤﺒﺖ و داراي ﭼﻨﺎن اﺑﻌﺎد ﺧﻄﺮﻧﺎﻛﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ »و« آن ﻣﺴﺠﺪ را ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﺟﻬﺖ »ﻛﻤﻴﻨﮕﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺶ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار »ﺑﺎ ﺧﺪا و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ او ﺑﻪ ﻣﺤﺎرﺑﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻛﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﺎن ﮔﺮوه ﻧﻔﺎق ،ﺑﻪ رﻫﺒﺮي اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ راﻫﺐ ﺑﻮدﻧﺪ »و اﻟﺒﺘﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ ﻛﻪ« از ﺑﻨﺎي اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪ »ﻫﺪﻓﻲ ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻲ و ﺧﻴﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :ذﻛﺮ ﺧﺪا و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن »ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ. وﻟﻲ ﺧﺪا ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻄﻌﺎ دروﻏﮕﻮﻳﻨﺪ« در اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :اﺑﻮﻋﺎﻣﺮ راﻫﺐ ،ﻣﺮدي از اﺷﺮاف ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺧﺰرج ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻧﺼﺮاﻧﻲ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻫﺠﺮت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻇﻬﻮر اﺳﻼم ،رؤﻳﺎﻫﺎي ﺷﻴﺮﻳﻦ او را در رﻳﺎﺳﺖ و رﻫﺒﺮي ﻗﻮﻣﺶ ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﻪ ﺟﺒﻬﻪ ﻧﻔﺎق ﭘﻴﻮﺳﺖ و ﮔﺮوﻫﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ داد و ﺑﻪ آن ﮔﺮوه ﻣﻨﺎﻓﻖ ﮔﻔﺖ :ﻣﺴﺠﺪﺗﺎن را ﺑﺴﺎزﻳﺪ و آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ از ﻧﻴﺮو و ﺳﻼح آﻣﺎده ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ آﻫﻨﮓ ﻗﻴﺼﺮ ـ ﺷﺎه روم ـ را دارم و از روم ﭼﻨﺎن ﻟﺸﻜﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ را ﺧﻮاﻫﻢ آورد ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ و ﻳﺎراﻧﺶ را ﺑﺎ آن از ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻢ .و ﭼﻮن از ﺑﻨﺎي ﻣﺴﺠﺪ ﺧﻮد ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﺮاي رﺳﻤﻴﺖ دادن ﺑﻪآن ،ﻧﺰد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﻣﺎ ﻣﺴﺠﺪي را ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻮﻻن و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪان و ﺑﺮاي ﺷﺒﻬﺎي ﺳﺮد و ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ و دوﺳﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﺸﺮﻳﻒ ﺑﻴﺎورﻳﺪ و ﺑﻪ ﻣﺎ در آن ﻧﻤﺎز اﻗﺎﻣﻪ ﻛﻨﻴﺪ! آن ﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻣﻦ اﻛﻨﻮن ﻋﺎزم ﺳﻔﺮ ﻫﺴﺘﻢ و اﮔﺮ انﺷﺎءاﷲ از ﺳﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻴﻢ ،ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ آﻣﺪ و در آن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺰارد. ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ وﺣﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ و آن ﺣﻀﺮتص را از راز ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن آﮔﺎه ﻛﺮد. ﭘﺲ ﭼﻮن از ﺳﻔﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ،دو ﺗﻦ از اﺻﺤﺎب را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﻣﺴﺠﺪي ﻛﻪ اﻫﻞ آن ﺳﺘﻤﮕﺮﻧﺪ ،ﺑﺮوﻳﺪ و آن را وﻳﺮان ﻛﻨﻴﺪ و آﺗﺶ ﺑﺰﻧﻴﺪ .آن دو ،ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ آن ﻣﺴﺠﺪ رﻓﺘﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﻃﺮاح آن ﺗﻮﻃﺌﻪ در ﻣﻴﺎن آن ﺑﻮدﻧﺪ، ﻣﺴﺠﺪ را آﺗﺶ زدﻧﺪ و وﻳﺮان ﻛﺮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ از آﻧﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ. 1055
\ ] ^ _` p o n m lk j i h g f e d c b a v ut s rq
»ﻫﺮﮔﺰ در آن ﻧﺎﻳﺴﺖ« ﻣﺮاد :ﻧﻬﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص از ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار اﺳﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺴﺠﺪي ﻛﻪ از روز ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻨﻴﺎدش ﺑﺮ ﺗﻘﻮي ﻧﻬﺎده ﺷﺪه« ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪ »ﻗﺒﺎء« وﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﻲص اﺳﺖ .ﻣﺮاد از ﴿ ﴾g f eروز ﺗﺄﺳﻴﺲ آن اﺳﺖ »ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻘﻮي »اﻳﺴﺘﺎده ﺷﻮي« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﺎزﮔﺰاردﻧﺖ در ﻣﺴﺠﺪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﺑﻮد ،ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﺴﺘﺎدﻧﺖ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و ذﻛﺮ ﺧﺪا در ﻣﺴﺠﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎد ﺗﻘﻮي ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪه ،ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻮد »در آن ،ﻣﺮداﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارﻧﺪ ﺧﻮد را ﭘﺎك ﺳﺎزﻧﺪ« از ﻫﻤﻪ ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ ـ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ وﺿﻮ وﻏﺴﻞ ـ و ﺑﺮ ﭘﺎﻛﺴﺎزي ﺧﻮد در ﻫﻨﮕﺎم ﻋﺎرض ﺷﺪن ﻣﻮﺟﺐ آن ،ﺣﺮﻳﺼﻨﺪ »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﺎن« از ﻧﺠﺎﺳﺎت و ﮔﻨﺎﻫﺎن »را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد« و از آﻧﺎن راﺿﻲ اﺳﺖ .درﺑﺎره ﻓﻀﻴﻠﺖ ﻣﺴﺠﺪ »ﻗﺒﺎء« اﺣﺎدﻳﺜﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ،از آنﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ» :ﮔﺰاردن ﻧﻤﺎزي در ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎء ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺠﺎم دادن ﻳﻚ ﻋﻤﺮه اﺳﺖ«. اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎء ﻧﺎزل ﺷﺪ .رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﻳﺸﺎن ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮد را ﭘﺎك ﻣﻲﺳﺎزﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻌﺪ از اﺳﺘﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻛﻠﻮخ ،ﺑﻪ آب ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻨﺠﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،دﻟﻴﻞ ﺑﺮ اﺳﺘﺤﺒﺎب ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎد ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺗﻘﻮي و ﺑﺮ اﺳﺘﺤﺒﺎب ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺻﺎﻟﺤﺎن و ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﺎن اﺳﺖ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ :روزي رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮاي ﻳﺎران ﺧﻮد ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻣﺪاد را اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و در آن ﺳﻮره «روم« را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ در ﻗﺮاﺋﺖ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه اﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﭼﻮن از ﻧﻤﺎز ﻓﺎرغ ﺷﺪﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻣﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد] ،ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﺳﺖﻛﻪ[ ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ وﺿﻮي ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻫﻤﺮاه ﻣﺎ در ﻧﻤﺎز ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﺎﻳﺪ وﺿﻮي ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﻜﻮ ﮔﺮداﻧﺪ«.
1056
f e d c b a ` _ ~ } | { z y x w srq p o n ml k j i h g
»آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺧﺪاﺗﺮﺳﻲ و ﺧﺸﻨﻮدي اﻟﻬﻲ ﻧﻬﺎده ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ،ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻟﺐ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﭘﻲرﻳﺰي ﻛﺮده و ﺑﺎ آن در آﺗﺶ دوزخ ﻓﺮوﻣﻲاﻓﺘﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻨﻴﺎد ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻳﺮﺑﻨﺎي ﻗﻮي و ﻣﺤﻜﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﻘﻮاي اﻟﻬﻲ و ﺧﺸﻨﻮدي اوﺳﺖ ﭘﻲرﻳﺰي ﻛﺮده ـ ﭼﻮن ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺒﺎء ـ ﺑﻬﺘﺮ از آن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻼف اﻳﻦ ،ﺑﻨﺎﻳﺶ را ﺑﺮ ﻟﺐ ﭘﺮﺗﮕﺎﻫﻲ ﻣﺸﺮف ﺑﻪﺳﻘﻮط ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎ ﺑﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻳﻜﺠﺎ در آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﻓﺮو ﻣﻲاﻓﺘﺪ؟ ﭘﺲ ﺳﺎﺧﺘﻦ آﺑﺎدي ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﻘﻮي؛ ﻛﻨﺎﻳﻪ از اﺧﻼص در اﻋﻤﺎل اﺳﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻛﻨﺎره رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺸﺮف ﺑﻪ ﺳﻘﻮط؛ ﻛﻨﺎﻳﻪ از رﻳﺎ و ﻋﺠﺐ و داﺷﺘﻦ ﻧﻴﺖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ در اﻋﻤﺎل اﺳﺖ .ﺟﺮف :ﻛﻨﺎره و ﻟﺒﻪ وادياي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﻫﺠﻮم آب و ﺳﻴﻞﺑﺮدﮔﻲ ﻗﺮار دارد .ﻫﺎر :ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺸﺮف ﺑﻪ ﺳﻘﻮط »و ﺧﺪا ﮔﺮوه ﺑﻴﺪادﮔﺮان را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﺎن ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺑﺮ ﻧﻔﺎﻗﺸﺎن ـ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﺪ. ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v ut
»ﻫﻤﻮاره آن ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﺒﺐ ﺷﻚ« و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه ﺷﺒﻬﻪ و ﻧﻔﺎق »اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺑﺎﻧﻴﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار ،ﻣﻨﺎﻓﻘﺎﻧﻲ ﺷﻜﺎك ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از وﻳﺮان ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻣﺴﺠﺪ و ﺧﻨﺜﻲ ﺷﺪن ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﻮﻃﺌﻪﺷﺎن ،ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و دﺷﻤﻨﻲ و ﻛﻴﻨﻪ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﻼم ،اﻓﺰودﻧﺪ »ﺗﺎ آنﻛﻪ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺎرهﭘﺎره ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺷﻚ و ﻧﻔﺎق ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن؛ ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺮگ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﭘﺎرهﭘﺎره ﺷﻮد و ﻓﻘﻂ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ از دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن رﺧﺖ ﺑﺮﻣﻲﺑﻨﺪد .ﻳﺎﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ :ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﺷﻚ و ﻧﻔﺎق ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺗﺎ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮﺑﻪ و ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ از ﻧﻔﺎق ،ﭘﺎره و ﭘﺮﻳﺸﺎن ﺷﻮد »و ﺧﺪا داﻧﺎي ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪﻧﻴﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ،ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ در ﺟﺰا دادن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﺮاﻳﻢﺷﺎن.
1057
¦ § ¨ © ¶ µ ´ ³ ²± ° ¯ ® ¬ « ª ¸ ÅÄÃÂÁÀ¿¾½¼»º¹ Ó Ò Ñ Ð Ï ÎÍ Ì Ë Ê ÉÈÇ Æ
ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رﺳﻮاﻳﻲﻫﺎي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را ﺷﺮح داد ،در اﻳﻨﺠﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺟﻬﺎد را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ ،ﺧﺮﻳﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﺮوه ﻣﺠﺎﻫﺪ ،ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل در ﻗﺒﺎل ﺑﻬﺸﺖ ﻓﺮوﺧﺘﻪاﻧﺪ زﻳﺮا ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻧﺪ و ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ،ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﻣﻲﺟﻨﮕﻨﺪ و ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﻛﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﻛﺸﺘﻦ ﻛﻔﺎر ﭘﻴﺶ ﻣﻲﺗﺎزﻧﺪ و در اﻳﻦ راه ،ﺣﺘﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺗﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ، ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺳﺰاوار ﺑﻬﺸﺖ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻌﺮض و اﻗﺪام ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻔﺎر و ﻗﺮار دادن ﺧﻮد در ﻣﻌﺮض ﻛﺸﺘﻪﺷﺪن ،ﻛﺸﺘﻪ ﻫﻢ ﻧﺸﺪﻧﺪ »اﻳﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان وﻋﺪه ﺣﻘﻲ در ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ و ﻗﺮآن ﺑﺮﻋﻬﺪه اوﺳﺖ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي ﻣﺠﺎﻫﺪان ،وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦ و ﺛﺎﺑﺘﻲ از ﺳﻮي او در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ اﺳﺖ، ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ وﻋﺪه در ﻗﺮآن ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ »و ﭼﻪﻛﺴﻲ از ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮﻳﺶ وﻓﺎدارﺗﺮ اﺳﺖ؟« ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻫﻴﭻﻛﺲ! زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺻﺎدقاﻟﻮﻋﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ وﻋﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻼف ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻛﺮدهاﻳﺪ ،ﺷﺎدﻣﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ« و اﻇﻬﺎر ﻣﺴﺮت و ﺑﻬﺠﺖ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ زﻳﺮا در آن ﭼﻨﺎن ﺳﻮدي ﻛﺮدهاﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺮدم در ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪاي آﻧﭽﻨﺎن ﺳﻮدي ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ـ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ »و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲاي ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻨﻔﻌﺖﺑﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ؟ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺷﺄن ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از اﻧﺼﺎري ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺣﻀﺮتص در »ﻋﻘﺒﻪ ﻛﺒﺮي« ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدﻧﺪ .ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦرواﺣﻪ در ﺑﻴﺎن اﻳﻦ رﺧﺪاد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در آﻧﺠﺎ ﻣﻦ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻢ :ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺷﺮط ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ« .آن ﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺷﺮط ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ 1058
ﻛﻪ او را ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻴﺪ و ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺎورﻳﺪ و ﺑﺮاي ﺧﻮدم ﺷﺮط ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را از ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎﻳﺘﺎن ﺑﺎز ﻣﻲدارﻳﺪ ،از ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎز دارﻳﺪ« .ﺑﻴﻌﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ ،ﭘﺎداﺷﻤﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭘﺎداش ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ«. اﻧﺼﺎر ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺳﻮد ﻛﺮد ،ﻧﻪ ﻓﺴﺦ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻧﻪ ﻃﺎﻟﺐ ﻓﺴﺦ آن ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ.﴾... «ª© ¨ § ﴿ : G F E D C B A R Q P ON M LK J I H
اﻣﺎ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟» :آﻧﺎن ﺗﻮﺑﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ از ﺷﺮك و ﻧﻔﺎق و ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا »ﻋﺒﺎدتﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻴﺎمﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺧﻼﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪهاﻧﺪ »ﺣﻤﺪﮔﻮﻳﺎﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل را در رﻧﺞ و راﺣﺖ و در ﺳﺨﺘﻲ و آﺳﺎﻧﻲ ،ﺳﭙﺎس و ﺛﻨﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »ﺳﺎﺋﺤﺎﻧﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﺳﺎﺋﺤﺎن؛ روزهداران و ﺑﻪ اﻗﻮاﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺠﺎﻫﺪان ،ﻳﺎ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ،ﻳﺎ ﺳﻴﺮ و ﺳﻔﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻨﺪ و ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ از اﺣﻮال ﻣﺮدماﻧﺪ »رﻛﻮع و ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻧﻤﺎز ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻮاﻇﺐ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻨﺪ »اﻣﺮ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺷﺮﻳﻌﺖ ،ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ »و ﻧﻬﻲ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻨﺪ از ﻣﻨﻜﺮ« ﻣﻨﻜﺮ :ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮع ﺷﺮﻳﻒ آن را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺪاﻧﺪ »و ﻧﮕﺎهدارﻧﺪﮔﺎن ﺣﺪود ﺧﺪاﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ و اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ وي ﻛﻪ آن را در ﻛﺘﺐ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﻧﺎزل ﻛﺮده ،ﭘﺎﻳﺒﻨﺪﻧﺪ. »و ﻣﺆﻣﻨﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ اوﺻﺎف ﻳﺎد ﺷﺪه ﻣﻮﺻﻮﻓﻨﺪ و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ وﺻﻒ اﻳﻤﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ »ﺑﺸﺎرت ده«. اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ اوﺻﺎف ﺑﻤﻴﺮد ،ﻣﺮگ او در راه ﺧﺪا اﺳﺖ«. ﭘﺲ اﻳﻨﻬﺎ در ﻣﺠﻤﻮع ،ده وﺻﻒ اﺳﺖ و دﻋﻮﺗﮕﺮان و ﻣﺮﺑﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ ،اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﻠﻲ را ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻤﺎن و ﻋﻘﻴﺪه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اوﺻﺎف دهﮔﺎﻧﻪ را ﻧﺼﺐاﻟﻌﻴﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ. 1059
b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S g f e d c
در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :ﭼﻮن اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ ﺣﺎل اﺣﺘﻀﺎر در آﻣﺪ ،رﺳﻮل ﺧﺪاص ـ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﻣﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻧﺰد وي ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺑﺎﻟﻴﻦ وي ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اي ﻋﻢ ﻣﻦ! ﺑﮕﻮ :ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﻧﺰد ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﺖ ﺣﺠﺖ آورم .وﻟﻲ اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦاﻣﻴﻪ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ! آﻳﺎ از آﻳﻴﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ رو ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ؟! رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ؛ اﺑﻮﺟﻬﻞ و اﺑﻦاﻣﻴﻪ او را ﺑﻪ ﻋﻨﺎد وﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺪ ،ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ ،اﻳﻦ ﺑﻮد :ﻣﻦ ﺑﺮ آﻳﻴﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻢ! و از اﻳﻦﻛﻪ «ﻻاﻟﻪ اﻻاﷲ« ﺑﮕﻮﻳﺪ ،اﺑﺎ ورزﻳﺪ .ﭘﺲ ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﻳﻤﺎن آوردن وي ﻣﺄﻳﻮس ﺷﺪﻧﺪ، ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺣﺎﻻ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ،ﻣﻦ ﻫﻢ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ از آﻣﺮزشﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﺮاﻳﺖ ﻧﻬﻲ ﻧﺸﻮم ،ﺑﺮاﻳﺖ آﻣﺮزش ﻣﻲﻃﻠﺒﻢ« .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ» :ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﻣﺆﻣﻨﺎن روا ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻛﻨﻨﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﭘﺲ از آنﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﺷﻜﺎر ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن اﻫﻞ دوزخاﻧﺪ« ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﺮك ﻣﺮدهاﻧﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻗﻄﻊ ﻣﻮاﻻت ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ،ﺗﺤﺮﻳﻢ آﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن و ﺗﺤﺮﻳﻢ درﺧﻮاﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ آن درﺧﻮاﺳﺖ ،ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻤﺎزﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ ﺟﻨﺎزه ﻛﺎﻓﺮ ،آﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺮاي وي اﺳﺖ و از آن ﻧﻬﻲ ﺑﻪﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮي ،ﻫﻴﭻﺳﻮدي ـ در اﻣﺜﺎل اﻳﻦ اﻣﻮر ـ ﺑﻪﺣﺎل وي ﻧﺪارد. در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ» :رﺳﻮل ﺧﺪاص روزي ﺑﻪ ﮔﻮرﺳﺘﺎن رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮي از ﻣﻘﺎﺑﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ زﻣﺎن درازي را ﺑﺎ رازوﻧﻴﺎز ﮔﺬراﻧﺪﻧﺪ و ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ و ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺮ ﮔﺮﻳﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ ،آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اﻳﻦ ﻗﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻧﺸﺴﺘﻪام ،ﻗﺒﺮ ﻣﺎدرم ﻫﺴﺖ و ﻣﻦ از ﭘﺮوردﮔﺎرم اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ در ﺣﻖ وي دﻋﺎ ﻛﻨﻢ ،اﻣﺎ او ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه ﻧﺪاد«.
1060
x w v u t s r q p o n m l k j ih _ ~ } | { zy
آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،ﻋﺬر اﺑﺮاﻫﻴﻢ را در آﻣﺮزشﺧﻮاﻫﻲ وي ﺑﺮاي ﭘﺪرش ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :و ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺮاي ﭘﺪرش ،ﺟﺰ ﺑﺮاي وﻋﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ او داده ﺑﻮد، ﻧﺒﻮد« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺪرش ﮔﻔﺖ .١ ﴾» º ﴿ :ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ وﻋﺪه اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪﭘﺪرش ﻗﺒﻞ از آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ او از اﻫﻞ دوزخ و ازدﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا اﺳﺖ »وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺑﺮاﻫﻴﻢ روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ او دﺷﻤﻦ ﺧﺪاﺳﺖ ،از او ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اواﻫﻲ ﺣﻠﻴﻢ ﺑﻮد« اواه :زاريﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮوﺗﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺧﻄﺎﻫﺎﻳﺶ را ﺑﻪ ﻳﺎد آورد ،از آن در آه و درد و ﻧﺎﻟﻪ ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :آه! از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻢ، آه! از ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮم! ﺣﻠﻴﻢ :ﺷﺨﺺ ﺑﺮدﺑﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ از اﺷﺘﺒﺎﻫﺎت درﻣﻲﮔﺬرد و ﺑﺮ آزارﻫﺎ ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ` r q p o n ml k j i h g f e d c b a s
»و ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ را ﭘﺲ از آنﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖﺷﺎن ﻛﺮد ،ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آن ﭘﺮواﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﻪﺳﻮي اﺳﻼم و ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد ،ﮔﻤﺮاﻫﻲ را ﺑﺮآﻧﺎن روا ﻧﻤﻲدارد ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي از ﻣﺤﺮﻣﺎت وي ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰ ﺣﺮام اﺳﺖ ـ ﻗﺼﺪ ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰ ﺣﺮام اﺳﺖ ،ﻣﺮﺗﻜﺐ آن ﻛﺎر ﺣﺮام ﮔﺮدﻧﺪ ،در اﻳﻦﺻﻮرت ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﺪان ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا اﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﻴﺖ ،ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ داﻧﺎﺳﺖ« و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از ﺣﻴﻄﻪ ﺑﻴﻜﺮان ﻋﻠﻢ وي ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ. "
.m9A+ ' 9) l
1061
¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ }| { zy x wv u t
»در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ،زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻳﺎر و ﻳﺎوري ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﺼﺮت ﺧﺪا ﻣﻄﻤﺌﻦ و دﻟﮕﺮم ﺑﺎﺷﻴﺪ و از دﺷﻤﻨﺎن وي ﻧﻬﺮاﺳﻴﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺣﻜﻴﻢﺑﻦﺣﺰام آﻣﺪه اﺳﺖ :روزي رﺳﻮل ﺧﺪص در ﻣﻴﺎن اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ،در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻣﻦ ﻣﻲﺷﻨﻮم، ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ؟« اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻳﻢ .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »اﻣﺎ ﻣﻦ ﺻﺪاي ﻧﺎﻟﻪ آﺳﻤﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻮم و ﻧﺒﺎﻳﺪ آﺳﻤﺎن را ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻧﺎﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮد؛ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺟﺎي وﺟﺒﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ آن ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﻳﺎ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت اﻳﺴﺘﺎده اﺳﺖ«. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺗﻘﻮي و ﺟﻬﺎد اﺳﺖ. © ¸ ¶ µ ´ ³ ² ±° ¯ ® ¬ « ª Ç Æ Å Ä Ã ÂÁ À ¿ ¾ ½ ¼ » º¹
»ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺒﺨﺸﻮد« در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ واﭘﺲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﻣﺘﺨﻠﻒ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك اﺟﺎزه ﺗﺨﻠﻒ داد ،ﻳﺎ در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻣﺮزشﺧﻮاﺳﺖ »و« ﻧﻴﺰ ﺑﺒﺨﺸﻮد ﺑﺮ »ﻣﻬﺎﺟﺮان و اﻧﺼﺎر« ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ »ﻛﻪ در آن ﺳﺎﻋﺖ دﺷﻮار« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﻮد »از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدﻧﺪ« و از ﭘﻴﺮوي او ﺗﺨﻠﻒ ﻧﻮرزﻳﺪﻧﺪ »ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ دﻟﻬﺎي دﺳﺘﻪاي از آﻧﺎن از ﺟﺎي ﺑﺮود« و ازﻗﻴﺪ ﻃﺎﻋﺖ و اﻃﺎﻋﺖ ﺑﮕﺮدد و ﻣﻨﺤﺮف ﺷﻮد. آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﺷﻮاري ﺟﻬﺎد و ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ در آن اﻓﺘﺎدهﺑﻮدﻧﺪ ،در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ از ﺟﺒﻬﻪ ﺟﻬﺎد ﻓﺮورﻓﺘﻨﺪ. »ﺑﺎز ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﺗﺨﻠﻒ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺮﻫﻤﮕﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﭼﺮا ﻛﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺋﻮف و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ«.
1062
ﻋﻤﺮ در وﺻﻒ دﺷﻮاري و ﺳﺨﺘﻲ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﺑﺎرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﻋﺎزم ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻠﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻮد و ﻫﻮا ﺳﺨﺖ ﮔﺮم ،روزي در ﻣﻨﺰﻟﻲ ﻓﺮود آﻣﺪﻳﻢ و در آن ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺳﺨﺘﻲ دﺳﺖ داد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ﮔﺮدﻧﻬﺎي ﻣﺎ ﺑﺮﻳﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ...در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ :ﻳﺎرﺳﻮلاﷲ! ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ دادن ﺧﻴﺮ در دﻋﺎﻳﺘﺎن ﻋﺎدت داده اﺳﺖ ﻟﺬا ﺗﻤﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ دﻋﺎ ﻛﻨﻴﺪ .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻳﺎ دوﺳﺖ داري ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦﻛﻨﻢ؟« اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ :آري! ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﻪ دﻋﺎ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻨﻮز آﻧﻬﺎ را ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻧﻴﺎورده ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎرﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﻨﺪ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺎرﻳﺪ ،ﺳﭙﺲ آرام ﮔﺮﻓﺖ و اﺻﺤﺎب ﻇﺮوﻓﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻨﺪ ،از آب ﭘﺮ ﻛﺮدﻧﺪ .در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﻓﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮه و ﻣﻴﺪان ﺑﺎرش ﺑﺎران ﺗﺎ ﻛﺠﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ ﺑﺎ ﻛﻤﺎل ﺷﮕﻔﺘﻲ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎران از ﻣﺤﻴﻂ ﻗﺮارﮔﺎه ﻣﺎ ﻓﺮاﺗﺮ ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ«. آري! ﭘﻴﺮوي اﺻﺤﺎب از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در ﻫﻤﭽﻮ ﺳﺎﻋﺎت دﺷﻮارياي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ زﻳﺮا ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﺎﻃﻊ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ و ﺷﺪت ﮔﺮﻣﺎ ،ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي دﺷﻤﻨﻲ ﭼﻮن اﻣﭙﺮاﻃﻮري روم ،ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ و ﺗﻮانﻓﺮﺳﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن دﺷﻮاري آن را ﺑﺎ ﻫﻤﻪ وﺟﻮد ﺧﻮد ﻟﻤﺲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،اﻣﺎ آن ﻫﻤﻪ ﺳﺨﺘﻲ را در راه ﺧﺪا و ﻧﺸﺮ اﺳﻼم و ﺗﻘﻮﻳﺖ دوﻟﺖ و ﺻﻮﻟﺖ آن ،ﺗﺤﻤﻞ ﻛﺮدﻧﺪ، ﻫﻢ ازﻳﻦرو ،ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮﺗﺮي درﺟﺎت ﺷﺪه و ازﺗﻮﺑﻪ و ﻣﻐﻔﺮت ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺸﺘﻨﺪ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻢ از اﻳﺸﺎن راﺿﻲ ﺷﺪ و ﻫﻢ راﺿﻲﺷﺎن ﺳﺎﺧﺖ. ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﻮد. P O N M L K J I H G F E D C B A a ` _ ^ ] \ [Z Y X W V U T S R Q
»و ﺑﺮآن ﺳﻪ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎزﭘﺲ داﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آن ﺳﻪﺗﻨﻲ ﻛﻪ از ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد در ﺗﺒﻮك ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﻮﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮﺑﻪ ﮔﺮوه ﻣﺘﺨﻠﻒ دﻳﮕﺮ
1063
ـ از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻋﺬر ﻛﻪ ذﻛﺮﺷﺎن ﮔﺬﺷﺖ ـ دردم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ ١،ﻧﻴﺰﺗﻮﺑﻪﭘﺬﻳﺮ ﮔﺮدﻳﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺗﻮﺑﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﻪ ﺑﻌﺪي در ﺑﺎره ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ »ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻓﺮاﺧﻲاش ﺑﺮآﻧﺎن ﺗﻨﮓ ﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ روﮔﺮداﻧﻲ ﻣﺮدم از آﻧﺎن و ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻔﺘﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭼﺮاﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮدم را از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎ آﻧﺎن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ »و از ﺧﻮد ﺑﻪﺗﻨﮓ آﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ آﻧﺎن از ﺧﻮد ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻨﮓ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺣﺸﺖ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ و اﻧﺪوه زﻳﺎد ،ﺳﺨﺖ ﺗﻨﮕﺪل ﺷﺪﻧﺪ »و داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺎﻫﻲ از ﺧﺪا ﺟﺰ ﺑﻪﺳﻮي او ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﭘﻨﺎﻫﻲ از ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺟﺰ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد او ﻧﺪارﻧﺪ؛ آن ﻫﻢ ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ و اﺳﺘﻐﻔﺎر »ﺳﭙﺲ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺗﻮﺑﻪ داد ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ و در آﻳﻨﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و اﺳﺘﻮاري ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ وﮔﻨﺎﻫﻲ ﺳﺮ زد ،از آن ﻧﺎدم ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ، ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ» .ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ رﺋﻮف و رﺣﻴﻢ اﺳﺖ« داﺳﺘﺎن ﺗﻮﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺗﻦ )ﻛﻌﺐﺑﻦﻣﺎﻟﻚ ،ﻣﺮارهﺑﻦرﺑﻴﻊ و ﻫﻼلﺑﻦاﻣﻴﻪ( ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻨﺪ و ﻋﺬرﻫﺎﻳﻲ دروﻏﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﻧﻴﻔﮕﻨﺪه ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺎي ﺧﻮد در ﺗﺨﻠﻒ از ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ ،در ﻛﺘﺐ ﺳﻴﺮت و در ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ 2آﻣﺪه و داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﻌﺮوف و ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ و در اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ،ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﺒﺮﺗﻬﺎ و ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ. j i h g f e d c b
»اي ﻣﺆﻣﻨﺎن! از ﺧﺪا ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و ﺑﺎ راﺳﺖﮔﻮﻳﺎن ﺑﺎﺷﻴﺪ« آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ آن ﺳﻪ ﺗﻦ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ،ﺑﺮ اﺛﺮ ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ﭘﺲ راﺳﺘﻲ، ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ اﻧﺴﺎن از ﻣﻬﺎﻟﻚ اﺳﺖ.
"
."+ ' 9) l
0 . 106 + 9
1064
ﻧﺴﻔﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺑﺮ ﺣﺠﻴﺖ اﺟﻤﺎع اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺘﻮر داده ﺗﺎ ﺑﺎ ﺻﺎدﻗﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ و اﻳﻦ ﺧﻮد ،ﻣﺴﺘﻠﺰم ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ. { z y x w v u t s r q p o n m l k |} ~ _ ` l k j i h g f e d c b a ~ } | { zy x w v u t s r q p o n m ¡ ¢
در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آن ﻋﺪه از اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻣﺎ ﺣﻮل آن از اﻋﺮاب را ﻛﻪ از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺗﺨﻠﻒ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻣﻮرد ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ» :ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ از ﺑﺎدﻳﻪﻧﺸﻴﻨﺎن« ﭼﻮن ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻣﺰﻳﻨﻪ ،ﺟﻬﻴﻨﻪ و اﺷﺠﻊ »ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﺮاﻫﻲ رﺳﻮلﺧﺪا ﺑﺎز ﭘﺲ ﻣﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: آﻧﺎن را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﻔﻴﺲ و ﺗﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﺎد ﻣﻲﺷﺘﺎﺑﺪ ،آﻧﺎن از ﻫﻤﺮاﻫﻲ آن ﺣﻀﺮتص ـ ﭼﻪدر ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك و ﭼﻪ در ﻏﻴﺮ آن از ﻏﺰوات ـ ﺑﺪون دﺳﺘﻮر اﻳﺸﺎن ﺗﺨﻠﻒ ورزﻧﺪ؛ ﺑﺮﺧﻼف ﻏﻴﺮ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ از اﻋﺮاب زﻳﺮا ﺑﺪون ﺷﻚ ﻣﺮدم ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن ،ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﻫﻤﺠﻮاري ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص، ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري و ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ و از دﻳﮕﺮ اﻋﺮاب ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ﺑﺮوﻧﺪ »و ﻧﻪ اﻳﻦ« ﺳﺰاوار آﻧﻬﺎﺳﺖ »ﻛﻪ ﺟﺎن ﺧﻮد را از ﺟﺎن او ﻋﺰﻳﺰﺗﺮ ﺑﺪارﻧﺪ« و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﺟﺎن ﺧﻮد و ﻣﺼﻮن ﻧﮕﺎهداﺷﺘﻦ آن از ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ﺣﺮﻳﺺ ﺑﻮده اﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﻔﻆ و ﺻﻴﺎﻧﺖ ﺟﺎن ﺟﺎﻧﺎن ،ﺳﺎﻻر دو ﺟﻬﺎن ،ﻋﺰﻳﺰ و ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﺧﻠﻖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن ورﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪﺳﻮي اﻧﺲ و ﺟﺎن ،ﻫﻴﭻ اﺷﺘﻴﺎﻗﻲ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮض اﺳﺖ ﺗﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ،رﻧﺠﻬﺎ و ﻣﺸﻘﺘﻬﺎ را ﺑﻪﺟﺎن ﺧﺮﻳﺪه و ﺟﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎي ﺟﺎن آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺬل و ﻧﺜﺎر ﻛﻨﻨﺪ »اﻳﻦ« وﺟﻮب ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ آنﺣﻀﺮتص و ﻧﻬﻲ از ﺗﺨﻠﻒ »ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺗﺸﻨﮕﻲ و رﻧﺞ وﮔﺮﺳﻨﮕﻲاي در راه ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻃﺎﻋﺖ وي و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ »ﻧﻤﻲرﺳﺪ« ﻇﻤﺄ :ﺗﺸﻨﮕﻲ ،ﻧﺼﺐ :رﻧﺞ و ﺗﻌﺐ و ﻣﺨﻤﺼﻪ :ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺷﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ 1065
ﺷﻜﻢ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻓﺮوﻧﺸﻴﻨﺪ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ »و در ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان را ﺑﻪﺧﺸﻢ ﻣﻲآورد ،ﻗﺪم ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﺟﺎﻳﻲ از اﻣﺎﻛﻦ ﻛﻔﺎر را ﺑﺎ ﮔﺎﻣﻬﺎﻳﺸﺎن ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﺳﻢ اﺳﺒﺎﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲﻛﻮﺑﻨﺪ ،ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻛﻮﺑﻴﺪن ،ﺑﻪ ﺧﺸﻢ و ﻏﻴﻆ درآورﻧﺪ »و ﻫﻴﭻ دﺳﺖﺑﺮدي از دﺷﻤﻨﻲ ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ ،ﻳﺎ اﺳﻴﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ،ﻳﺎﺷﻜﺴﺖ دادن و ﻳﺎ ﻏﻨﻴﻤﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ از آن »ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ،ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﺴﻨﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪهاي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﭘﺎداش ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ »زﻳﺮا ﺧﺪا ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران را ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: آﻧﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﺎداﺷﺸﺎن را ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. ² ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¶ µ ´ ³
»و« اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺠﺎﻫﺪ در راه ﺧﺪا »ﻫﻴﭻ ﻣﺎل ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرﮔﻲ را اﻧﻔﺎق ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻴﭻ وادﻳﻲ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻮرهراﻫﻲ را در ﻣﻴﺎن ﻛﻮﻫﻬﺎ ،ﻳﺎ ﭘﺸﺘﻪاي را »ﻧﻤﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻧﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢﺷﺎن در اﻧﻔﺎق وﺟﻬﺎد ،ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺣﺴﻨﺎﺗﺸﺎن ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد »ﺗﺎ ﺧﺪا آﻧﺎن را« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ »در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﭘﺎداش دﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﻬﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﺪ ،ﻳﺎ ﭘﺎداش ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﺑﺪﻫﺪ ،ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل دونﭘﺎﻳﻪﺗﺮ اﻳﺸﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﺮﺗﺮﺷﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪاﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﺎداﺷﺸﺎن ﻫﺮﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮﺗﺮ ﮔﺮدد. اﻣﻴﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﻋﺜﻤﺎن از اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﺣﻈﻲ واﻓﺮ و ﺑﻬﺮهاي ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺮده ﺑﻮد زﻳﺮا او ﻓﻘﻂ در ﻏﺰوه ﺗﺒﻮك ،ﺳﻴﺼﺪ ﺷﺘﺮ را ﺑﺎ ﺟﻞ و ﺟﻬﺎز آن ﺑﻪﻋﻼوه وﺟﻮه ﻧﻘﺪي ﺑﺴﻴﺎري اﻧﻔﺎق ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :از اﻣﺮوز ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ،ﺑﺮ اﺑﻦﻋﻔﺎن ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ زﻳﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ«.
1066
¸ È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾½ ¼ » º ¹ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É
»و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﮕﻲ رﻫﺴﭙﺎر ﺟﻬﺎد ﺷﻮﻧﺪ« و ﻣﺪﻳﻨﻪ را ﺧﺎﻟﻲ ﮔﺬارﻧﺪ »ﭘﺲ ﭼﺮا از ﻫﺮ ﻓﺮﻗﻪاي از آﻧﺎن ،ﮔﺮوﻫﻲ رﻫﺴﭙﺎر ﻧﺸﺪﻧﺪ« ﺗﺎ دﻳﮕﺮان در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲﺑﻤﺎﻧﻨﺪ »ﺗﺎ« آﻧﺎنﻛﻪ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ »در دﻳﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد را ـ وﻗﺘﻲ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ـ ﺑﻴﻢ دﻫﻨﺪ ،ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ« از ﻛﻴﻔﺮ اﻟﻬﻲ؟ ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﻤﻌﻲ از ﻳﻚ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﻴﺮون آﻳﻨﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از ﻫﻤﺎن ﺟﻤﻊ درﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ،ﺑﺮاي ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻮن ﻣﺠﺎﻫﺪان از ﺟﻨﮓ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ ،آن ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن از ﻛﻴﻔﺮ اﻟﻬﻲ ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ :ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص رﻫﺴﭙﺎر ﺟﻬﺎد ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﺑﺎ آﻧﭽﻪ از ﻗﺮآن و اﺣﻜﺎم دﻳﻦ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﺟﻨﮓ و ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﻏﻴﺮه ازﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﻣﻲآﻣﻮزﻧﺪ ،در دﻳﻦ ﻓﻘﻴﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺷﻮﻧﺪ و وﻗﺘﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ،آن داﻧﺴﺘﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ از ﻛﻴﻔﺮ اﻟﻬﻲ ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ. ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ آﻳﻪ ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ ﻓﺮض ﻛﻔﺎﻳﻪ اﺳﺖ .اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺗﺨﻠﻒﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﺟﻬﺎد ﺳﺨﺖ ﮔﺮﻓﺖ ،ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ :دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻣﺎ ،از ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻏﺰوه ﻳﺎ ﺳﺮﻳﻪاي ﺗﺨﻠﻒ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد .ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد اﻋﺰام ﺳﭙﺎﻫﻲ از ﺳﻮي رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪي از ﻣﻘﺎﺻﺪ ،ﻫﻤﻪ ﺑﺎ آن ﺳﭙﺎه ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ .اﺑﻦﻋﺒﺎسك اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﻟﺬا اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺳﺮﻳﻪﻫﺎ )دﺳﺘﻪﻫﺎي ﺟﻨﮕﻲ( اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﻧﻬﻲ از ﺗﺨﻠﻒ ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ ﻋﺎم آن ،در ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻧﻔﻴﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﻋﺎزم ﻏﺰوهاي ﮔﺮدﻧﺪ«. P O N M LK J I H G F E D C B A R Q
»اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ! ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻛﺎﻓﺮان ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺠﻨﮕﻴﺪ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ، 1067
ﺳﺨﺖﻛﻮﺷﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ،ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب اوﻟﻮﻳﺖ دادﻧﺪ »و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان در ﺷﻤﺎ درﺷﺘﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ،ﺷﻴﻮه ﺧﺸﻮﻧﺖ و درﺷﺘﻲ را در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ ،ﭼﻪ ﺑﺎ زﺑﺎن و ﭼﻪ ﺑﺎ ﺳﻼح .و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺟﻬﺎد ﻋﻠﻴﻪ ﻛﻞ ﻛﻔﺎر ﻓﺮض اﺳﺖ ،اﻣﺎ آﻏﺎز ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﺎ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪان ﻧﺰدﻳﻜﻨﺪ ،ﻣﻬﻤﺘﺮ و ﻣﻘﺪمﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﺳﭙﺲ در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ،ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻛﻔﺎري ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ دورﺗﺮ از آﻧﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ و اﻳﻦ اوﻟﻮﻳﺖ از ﻧﻈﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ ،ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ درﺟﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎ ﻣﺘﻘﻴﺎن اﺳﺖ« ﺑﺎ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﺸﺎن درﺟﻬﺎد. آري! ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻬﺎدي در ﻗﺮﻧﻬﺎي ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ اول اﺳﻼم ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﻣﺖ در آن ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال ﺑﻮد و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﺟﻬﺎدي ،ﻓﺘﻮﺣﺎتاﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻮن ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ﺳﺮﺑﺮآوردﻧﺪ و ﻫﻮاﻫﺎ و اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻣﻴﺎن ﺷﺎﻫﺎن و اﻣﺮاي ﻣﻤﺎﻟﻚ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﻻ ﮔﺮﻓﺖ و ﺟﻬﺎد ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﺧﺎﻣﻮﺷﻲ ﮔﺮاﻳﻴﺪ ،دﺷﻤﻨﺎن در ﺑﻼد اﺳﻼم ﻃﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪﻧﺪ. ﭘﺲ اﻳﻦ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي ﻗﺮآن ،ﺑﺮاي ﺣﺮﻛﺖﻫﺎي ﺟﻬﺎدي داراي اﻫﻤﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ. d c b a ` _ ^] \ [ Z Y X W V U T S f e
»و ﭼﻮن ﺳﻮرهاي ﻧﺎزل ﺷﻮد ،از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن »ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺑﻪ ﺑﺮادراﻧﺶ در ﻧﻔﺎق »اﻳﻦ« ﺳﻮره ﻧﺎزل ﺷﺪه »اﻳﻤﺎن ﻛﺪام ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ را اﻓﺰود؟« ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از روي اﻧﻜﺎر و ﺑﻪ اﺳﺘﻬﺰا ﻛﺸﺎﻧﺪن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ. ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در رد ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن اﻓﺰوده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺰول آن ﺳﻮره ،ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎ و ارﺷﺎداﺗﻲ ﻛﻪ درﺑﺮ دارد ،ﺑﺮ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل و ﺗﺼﺪﻳﻘﺸﺎن ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و اﺧﺒﺎر وي اﻓﺰوده اﺳﺖ ،از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ؛ آﻳﺎت آن ﺳﻮره ﺑﺮ ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﺸﺎن در ﻣﻴﺪان ﻋﻤﻞ و ﺟﻬﺎد ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ ﭘﺲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ،اﻓﺰاﻳﺶ ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎداﺗﺸﺎن ،اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن 1068
ﻧﻴﺰ اﻓﺰون ﻣﻲﺷﻮد »و آﻧﺎن ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ اﻳﻤﺎن ،از ﻧﺰول وﺣﻲ و ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮياي ﻛﻪ ﺑﺮآن ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ ،ﺷﺎدﻣﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. s rq p on m l k j i h g
»و اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻴﻤﺎري« ﺷﻚ و ﻧﻔﺎق »اﺳﺖ ﭘﺲ« ﺳﻮره ﻧﺎزل ﺷﺪه »ﭘﻠﻴﺪياي ﺑﺮ ﭘﻠﻴﺪﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻔﺮي ﺑﺮ ﻛﻔﺮﺷﺎن »اﻓﺰود« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،در اﻳﻦ ﻛﻔﺮ و ﻓﺴﺎد ﺳﺮﺳﺨﺖﺗﺮ ﺷﺪه و آن را در درون ﺟﺎﻧﻬﺎي ﭘﻠﻴﺪﺷﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ رﺳﻮخ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﺮ آن اﺳﺘﻤﺮار ﻣﻲورزﻧﺪ »و« ﺳﺮاﻧﺠﺎم »در ﺣﺎل ﻛﻔﺮ ﻣﺮدﻧﺪ« ﭘﺲ ﺗﺎ دم ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ. cb a ` _ ~ } | { z y x w v u t d
»آﻳﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻫﺮ ﺳﺎل ،ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺑﺎر آزﻣﻮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻔﺘﻨﻮن :آزﻣﻮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺤﻄﻲ و ﺳﺨﺘﻲ و اﻣﺮاض و آﻓﺎت ،ﻳﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮمص »ﺑﺎز ﻫﻢ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﻧﻔﺎق ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ »و ﭘﻨﺪ و ﻋﺒﺮت ﻫﻢ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ« ﺗﺎ در روش ﺧﻮد ﺗﺠﺪﻳﺪ ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻨﺪ؟ اﻳﻦ آﻳﻪ از ﺣﺎل ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن و ﺗﻌﺼﺐ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲﺷﺎن در ﻧﻔﺎق ،ﺑﻪ ﺗﻌﺠﺐ واﻣﻲدارد. u t sr q p o n m l k j i h g f e { z y x w v
»و ﭼﻮن ﺳﻮرهاي ﻧﺎزل ﺷﻮد ،ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و از روي اﻧﻜﺎر وﺣﻲ و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺑﻪ آن ،ﺑﻪﺳﻮي ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭼﺸﻤﻚ ﻣﻲزﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: »آﻳﺎ ﻛﺴﻲ« از ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؟« ﺗﺎ اﮔﺮ ﻧﺒﻴﻨﺪ ،از ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ وﺣﻲ در آن ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ در روﻳﻢ زﻳﺮا ﻣﺎ ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻨﻴﺪن آﻳﺎت را ﻧﺪارﻳﻢ و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮوﻳﻢ ﻛﻪ
1069
ﻓﺎرغاﻟﺒﺎل ﺑﻪ ﻃﻌﻦ و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدﻳﻢ و ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺨﻨﺪﻳﻢ »ﺳﭙﺲ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ« ﻣﺨﻔﻴﺎﻧﻪ از ﻣﺠﻠﺲ وﺣﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻨﺎزل ﺧﻮد ،ﻳﺎ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻫﺪاﻳﺖ و اﻳﻤﺎن اﺳﺖ ،ﺑﻪﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﻛﻔﺮ و ﻧﻔﺎق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺧﺪا دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ« از ﻓﻬﻢ ﻗﺮآن و از ﺧﻴﺮ و از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ رﺷﺪ و ﻫﺪاﻳﺖﺷﺎن اﺳﺖ و ﺧﻮار و ﺑﻲﻣﻘﺪارﺷﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ »زﻳﺮا آﻧﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻨﻴﺪهاﻧﺪ ،از آن رو ﻛﻪ ﺗﺪﺑﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻧﺼﺎف ﻧﺪارﻧﺪ. | } ~ ¡ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¨ © « ª
»ﻗﻄﻌﺎ ،ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ« اي ﮔﺮوه ﻋﺮب ،ﻳﺎ اي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﻳﺎ اي ﺑﻨﻲآدم! »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺟﻠﻴﻞاﻟﻘﺪر وﻋﻈﻴﻢاﻟﺸﺄن »از ﺧﻮدﺗﺎن« از ﺟﻨﺲﺗﺎن در اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺮب و ﺑﺸﺮ اﺳﺖ. ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب ،ﻫﻴﭻ ﻗﺒﻴﻠﻪاي ﻧﺒﻮد ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻧﮋادي داﺷﺖ ،اﻋﻢ از »ﻣﻀﺮي« ﻫﺎ و »رﺑﻴﻌﻲ« ﻫﺎي آن و دﻳﮕﺮان .ﻳﻌﻨﻲ: ﻧﺴﺐ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺗﻤﺎم ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب ﺷﺎﺧﻪ و رﻳﺸﻪ ﻣﻲدواﻧﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ، ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اي ﮔﺮوه ﻋﺮب! اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ .اﻣﺎ زﺟﺎج ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ ﺧﻄﺎﺑﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اي ﺑﺸﺮﻳﺖ! اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻨﺲ ﺑﻨﻲآدم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وي را ﺑﻪﻋﻨﻮان رﺣﻤﺘﻲ ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ »دﺷﻮار اﺳﺖ ﺑﺮ وي رﻧﺞ ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ رﻧﺠﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ ،ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ .ﻋﻨﺖ :رﻧﺞ و ﻣﺸﻘﺖ ﺣﺎﺻﻞ ازﺗﺤﻤﻞ ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ ،ﻳﺎ ﻋﺬاب آﺧﺮت اﺳﺖ »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮﻳﺺ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺮﻳﺺ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ در آﺗﺶ دوزخ ﻧﻴﻔﺘﻴﺪ ،ﻳﺎ ﺣﺮﻳﺺ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن و ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻤﺎ »وﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن رﺋﻮف و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺣﻖ ﺧﺪا را درﺑﺎره وي ادا ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ و ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻪ ﺟﻬﺎد ﺑﺮ ﻧﻤﻲﺧﻴﺰﻳﺪ؟! ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺑﻦﻛﻌﺐ ،اﻳﻦ آﻳﻪ از ﻧﻈﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﺰول ،آﺧﺮﻳﻦ آﻳﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ. 1070
¬ ®¯ ¿ ¾½¼ »º¹¸¶µ ´ ³ ² ±° »ﭘﺲ اﮔﺮ روي ﺑﺮﺗﺎﻓﺘﻨﺪ« از ﺗﻮ اي ﻣﺤﻤﺪص! و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪﻫﻤﺮاه آوردهاي ،ﻋﻤﻞ ﻧﻜﺮدﻧﺪ و آن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ »ﺑﮕﻮ :ﺧﺪا ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺲ اﺳﺖ ،ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺟﺰ او ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ در اﻟﻮﻫﻴﺖ ﻳﻜﺘﺎﺳﺖ ،ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺲ اﺳﺖ و ﻣﻦ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺗﻜﺎ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي ﻧﻴﺴﺘﻢ ،ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﺟﺰ وي اﻟﺘﺠﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ »ﺑﺮ او ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻤﺎم اﻣﻮرم را ﺑﻪ او ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻧﻤﻮدم »و او ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش ﻋﻈﻴﻢ اﺳﺖ« و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش ﻋﻈﻴﻢ ـ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ ـ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ او ،آدﻣﻲ را از ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ. از اﺑﻮاﻟﺪرداء رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻫﺮ ﻛﺲ در ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ،ﻫﻔﺖﺑﺎر :ﺣﺴﺒﻲ اﷲ ﻻ اﻟﻪ اﻻ ﻫﻮ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻮﻛﻠﺖ و ﻫﻮ رب اﻟﻌﺮش اﻟﻌﻈﻴﻢ ـ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﺮ ﻣﻬﻤﻲ را از وي ﻛﻔﺎﻳﺖ و ﻫﺮ ﺣﺎﺟﺘﻲ را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺮآورده ﻣﻲﻛﻨﺪ«.
1071
﴿ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ﴾ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي ) (109آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪﺳﺒﺐ ذﻛﺮ داﺳﺘﺎن ﻳﻮﻧﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص در آن؛ »ﻳﻮﻧﺲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ. ﻣﻮﺿﻮع آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﻜﻲ دﻳﮕﺮ ،ﺑﺮ ﻣﺤﻮر اﺛﺒﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ، وﻳﺮانﺳﺎزي ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺷﺮك ،اﺛﺒﺎت ﻧﺒﻮت و ﻣﻌﺎد ،دﻓﻊ ﺷﺒﻬﺎت ﮔﻤﺮاﻫﺎن و ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ روح ﺗﻘﻮي در ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ. G F E D C BA »اﻟﻒ ،ﻻم ،راء« ﺳﺨﻦ درﺑﺎره ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ اواﻳﻞ ﺳﻮرهﻫﺎ ،در آﻏﺎز ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه« ﮔﺬﺷﺖ »اﻳﻦ« آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﻮره ﻳﻮﻧﺲ ﻣﺘﻀﻤﻦ آن اﺳﺖ »آﻳﺎت ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن »ﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﺣﻼل و ﺣﺮام و ﺣﺪود و اﺣﻜﺎم؛ ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه .اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ) :ﺣﻜﻴﻢ( در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﻜﻤﺖ آﻣﻮز اﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺣﻜﻤﺘﻬﺎﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ) :ﺣﻜﻴﻢ( در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺎﻫﺪ ﻣﺪﻋﺎ اﺳﺖ: ﴿ ) : ﴾`_~}|{zyxwو ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ،ﻛﺘﺎب را ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻓﺮود آورد ﺗﺎ آن ﻛﺘﺎب ،ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم در آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ» (...ﺑﻘﺮه.«213 / Y X W V U T S R Q P O N M L K J I H c b a ` _ ^] \[ Z در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﻲ در اﻣﺮ رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را ﻣﻮرد اﻧﻜﺎر و ﻣﻌﺘﺮﺿﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن را ﻣﻮرد ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ» :آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﺎن ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدي از
1072
ﺧﻮدﺷﺎن وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻴﻢ ده؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﺣﻖ را ﻛﻪ در ﻗﺮآن و در اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﻲآﻳﺪ ،ﺑﻪﻃﻮر ﻫﺸﺪار آﻣﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺎن؟ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدي از اﻫﻞ ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺷﺎن ،ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﺑﺎﺷﺪ وﺟﻮد ﻧﺪارد زﻳﺮا ﺑﺎ اﻫﻞ ﻳﻚ ﺟﻨﺲ و ﻧﮋاد ،ﻓﻘﻂ اﻫﻞ ﻫﻤﺎن ﺟﻨﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻣﻴﺰش و ﻣﻌﺎﺷﺮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻓﻘﻂ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﻬﺎ ،اﺧﺒﺎر و ارﺷﺎدات اﻟﻬﻲ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻛﻨﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻨﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،ﻳﺎ از ﺟﻨﺲ ﺟﻨﻴﺎن ﻣﻲﺑﻮد ،ﺑﺮآوردن اﻳﻦ ﻫﺪف ،ﻣﺘﻌﺬر و دﺷﻮار ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ او اﻧﺲ ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. اﻳﻦ در ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﻲﺷﺎن از اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﺟﻨﺲ و ﻧﮋاد ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ ،اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺠﺐﺷﺎن ﻳﺘﻴﻢ ﺑﻮدن ،ﻳﺎ ﻓﻘﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ؛ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻳﺘﻴﻢ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻓﻘﻴﺮ ،ﺟﺎﻣﻊ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﺧﻮب، ﺑﺮﺧﻮردار از ﻛﻤﺎل و ﺷﺮف و دﻳﮕﺮ اوﺻﺎﻓﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ او را ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻣﺎﻧﺖداري وﺣﻲ و رﺳﺎﻟﺖ اﻟﻬﻲ ﮔﺮداﻧﺪ ،ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺷﮕﻔﺖآور ﻧﻴﺴﺖ. واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪرﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﻮﻧﺪ ،ﭼﻨﺎن در ﻧﺰد ﻗﺮﻳﺶ و در دل و دﻳﺪه آن ﺑﻪ اوﺻﺎف وﺧﺼﻠﺘﻬﺎي ﻛﻤﺎل و ﺑﺮﺗﺮي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺰدﺷﺎن از اﻧﻮار ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻴﺰ درﺧﺸﺎنﺗﺮ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻀﺮﺗﺶ را »اﻣﻴﻦ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ» .و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻗﺪم ﺻﺪﻗﻲ اﺳﺖ ﺑﺸﺎرت ده« ﻗﺪمﺻﺪق :ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ راﺳﺘﻴﻦ و درﺟﻪ و ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﻋﺎﻟﻲ و رﻓﻴﻊ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ» :ﻗﺪم« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ »ﻣﺘﻘﺪم« اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺷﺮف اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از »ﻗﺪم«، ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد :ﺑﺮاي آﻧﺎن اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي روز ﻣﻌﺎد ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻧﺪ »ﻛﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻳﻦ ﻣﺮد« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻤﺪص »ﺟﺎدوﮔﺮي آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﭘﺲ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺑﺮ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺑﺎش و ﺑﻪ راه دﻋﻮﺗﺖ ﭘﺎﻳﺪاراﻧﻪ اداﻣﻪ ﺑﺪه.
1073
y x w v ut s rq p o n m l k j i h g f e d e d c ba ` _ ~ }| { z »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ آن ﺧﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را در ﺷﺶ روز آﻓﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از روزﻫﺎي دﻧﻴﺎ .ﻛﻪ ﻗﻮل ﺻﻮاب در ﻧﺰد ﺟﻤﻬﻮر ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ .اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ: ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﺷﺶ روز ،روزﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ روز آن ،ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﺰار ﺳﺎل در ﻣﻘﻴﺎس دﻧﻴﺎﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ) (47از ﺳﻮره «ﺣﺞ« آﻣﺪه اﺳﺖ) :و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻳﻚ روز ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺰار ﺳﺎل اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻤﺮﻳﺪ(» .ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻋﺮش ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪ« واﻳﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي اﺳﺖ .در ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ: )ﺳﭙﺲ ﺑﺮ ﻋﺮش اﺳﺘﻴﻼ ﻳﺎﻓﺖ( .ﻋﺮش :ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل و ﺳﻘﻒ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ آﻣﺪه ،ﻋﺮش ﻳﺎﻗﻮﺗﻲ اﺳﺖ ﺳﺮخﻓﺎم» ١اﻣﺮ را ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﻛﺎر ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و ﻋﺮش و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﻜﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ »ﻫﻴﭻ ﺷﻔﺎﻋﺘﮕﺮي ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از اذن او ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن داده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻣﺮي از اﻣﻮر ـ ﺟﺰ ﺑﻌﺪ از اذن و دﺳﺘﻮر ﺧﻮد وي ـ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺣﻜﻤﺖ و ﺻﻮاب داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ،ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻧﻔﺮاد و اﻧﺤﺼﺎر ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل در ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر در ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﺳﺖ »اﻳﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ« ﺑﺎ اﻳﻦﺻﻨﻊ ﺑﺪﻳﻊ و اﻗﺘﺪار ﻋﻈﻴﻤﺶ »ﭘﺲ او را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ« ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ؛ زﻳﺮا ﻓﻘﻂ او ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻏﻴﺮ او »آﻳﺎ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ؟« زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ اﺳﺘﻌﺪادي ﺑﺮاي ﭘﻨﺪآﻣﻮزي و ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ ﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺮاي ﻋﺒﺮتﮔﻴﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮ وي ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺟﺰ وﺣﻲ و رﺳﺎﻟﺖ راه دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد؟. ﺣﺎﺻﻞ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن رﺳﻮﻟﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدم از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮ اﻗﺘﺪار ﻋﻈﻴﻤﻲ دارد ،ﻣﺤﻞ ﺗﻌﺠﺐ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟!
"
02_h Z35 ,P- ' A ut
1074
w v u t s r q p o n ml k j ih g f ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z yx »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ ﻳﻜﺠﺎ ﺑﻪﺳﻮي اوﺳﺖ« ﭘﺲ ﺑﺎ رهﺗﻮﺷﻪاي از ﭘﻴﺮوي وﺣﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﻼﻗﺎت وي آﻣﺎده ﺷﻮﻳﺪ .اﻳﻦ از ﺟﻨﺲ ﻫﻤﺎن ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ درآﻏﺎز ﺳﻮره ﺑﻪ اﺟﻤﺎل ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺸﺎرت داده ﺷﺪ» ١.وﻋﺪه ﺧﺪا ﺣﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﻫﻤﮕﻲﺗﺎن ﺑﻪﺳﻮي او ،وﻋﺪهاي ﺣﻖ و راﺳﺘﻴﻦ از ﺳﻮي وي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻫﺮﮔﺰ ﺧﻼف ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻫﻤﻮﺳﺖ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ« از ﺧﺎك ﭘﺲ ﻫﻤﻮ ﻛﻪ آﻏﺎزﮔﺮ و اﻳﺠﺎدﮔﺮ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ اﻣﻜﺎن ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ در ﺣﻮزه ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ وي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺳﭙﺲ آن را ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻴﺎت اﺧﺮوي ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ آن »ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻗﺴﻂ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺘﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﺳﺘﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺎداش دﻫﺪ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲاي از ﺣﻤﻴﻢ اﺳﺖ« ﺣﻤﻴﻢ :آب ﻧﻬﺎﻳﺖ داغ و ﺟﻮﺷﺎن اﺳﺖ »و« آن ﻛﺎﻓﺮان »ﺑﻪ ﺳﺰاي ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎكدر ﭘﻴﺶ دارﻧﺪ«. § ¨ © ¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª ÂÁ À ¿ ¾ ½¼ » º ¹ »او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻓﺘﺎب را ﺿﻴﺎء و ﻣﺎه را ﻧﻮر ﺳﺎﺧﺖ« ﺿﻴﺎء :روﺷﻨﻲ و درﺧﺸﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ذات ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ روﺷﻨﻲ آﺗﺶ و ﭼﺮاغ ،اﻣﺎ ﻧﻮر: روﺷﻨﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺧﺎرج از ذات ﻳﻚ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭘﺮﺗﻮاﻓﮕﻨﻲ و اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر از آﻳﻴﻨﻪ .و از آﻧﺠﺎﻛﻪ ﻧﻮر ﻣﺎه از ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ ﭘﺲ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﺑﺎ دﻗﺘﻲ ﻣﻌﺠﺰاﻧﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ داده و ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ را ﺑﻪ ﺗﺠﻠﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ» .و« ﻫﻤﻮﺳﺖ ﻛﻪ »ﺑﺮاي ﻣﺎه ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﻴﺮ ﻣﺎه را در ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﻳﻲ ،ﻣﻘﺪر و ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد .ﻣﻨﺰل ﻣﺎه: "
0m ' 9) l
1075
ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎه آن را ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪﺧﻮد در ﻳﻚ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﻃﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻨﺎزل آن ﺟﻤﻌﺎ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﺸﺖ ﻣﻨﺰل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎه ﻫﺮ ﺷﺐ در ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻓﺮود آﻣﺪه و از آن ﺗﺠﺎوز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ در اوﻟﻴﻦ ﻣﻨﺰل ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼﻚ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺸﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﻛﻢﻛﻢ ﺑﺰرگ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﺎﻫﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻲدرﺧﺸﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪﺳﻮي آﺧﺮﻳﻦ ﻣﻨﺎزل ﺧﻮد ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ ،ﺑﺎز در ﻳﻚ ﺳﻴﺮ ﻧﺰوﻟﻲ ،ﺑﺎرﻳﻚ و ﻣﻘﻮس وﺿﻌﻴﻒ و ﺿﻌﻴﻒﺗﺮ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ در آﺧﺮ ﻣﺎه، دو ﻳﺎ ﻳﻚ ﺷﺐ از اﻧﻈﺎر ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﮔﺮدد .آري! ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎه ﻣﻨﺰﻟﻬﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮد »ﺗﺎ ﺷﻤﺎر ﺳﺎﻟﻬﺎ و ﺣﺴﺎب را ﺑﺪاﻧﻴﺪ« و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﻘﺪر اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي ﺳﻴﺮ ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺒﻮد ،ﻣﺮدم ﺷﻤﺎر ﺳﺎﻟﻬﺎ و ﺣﺴﺎب اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﺑﺎاﻟﻄﺒﻊ، ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻌﺸﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﺣﺴﺎب ﺳﺎل و ﻣﺎه ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ، ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ .اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم و ﺣﺴﺎب ﺗﻘﻮﻳﻢ و ﺷﻨﺎﺳﻪﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻨﻬﺎ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه و در آﻧﻬﺎ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﻧﻈﺎﻣﻬﺎ را ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰي ﻧﻜﺮده ،ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي آنﻛﻪ ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت و ﺣﻜﻤﺖ و ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ او داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد و ﻟﺬا ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮارﺑﮕﻴﺮد» .ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد را« ﻳﻌﻨﻲ :دﻗﺎﻳﻖ و ﺑﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻫﺴﺘﻲ را »ﺑﺮايﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ،ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﺑﻴﺎن ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻮري ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ،دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻣﺮي ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ وﺣﻲ و رﺳﺎﻟﺖ را ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارد؟ ﻟﺬا ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺷﻜﺎﻛﺎن از ﻓﺮود آوردن وﺣﻲ ،ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲﻣﻮرد اﺳﺖ. Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã »ﺑﻪ راﺳﺘﻲ در آﻣﺪورﻓﺖ ﺷﺐ و روز و آﻧﭽﻪ ﺧﺪا در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ آﻓﺮﻳﺪه ،ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ اﺟﺘﻨﺎب از ﻋﺬاب و ﺧﺸﻢ وي »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺗﻘﻮاﭘﻴﺸﻪﮔﺎن از ﺗﺮس اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺒﺎدا در ورﻃﻪاي دراﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ رﺿﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ ،در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وي ﺑﻪ اﻣﻌﺎن و دﻗﺖ ﻧﻈﺮ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ،ﻓﺮﺟﺎم و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﺎر و 1076
آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻌﺎد ﺑﻪ ﺻﻼحﺷﺎن اﺳﺖ ،ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ.ﺗﻔﺴﻴﺮ در ﭘﻲ ﻳﻚدﻳﮕﺮ آﻣﺪن و آﻣﺪورﻓﺖ ﺷﺐ و روز ،در ﺳﻮره»ﺑﻘﺮه «164/ﮔﺬﺷﺖ. P O N M L K J I H G F E D CB A W VU T S R Q »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻟﻘﺎي ﻣﺎ اﻣﻴﺪ ﻧﺪارﻧﺪ« ﻧﻪ از آن ﺗﺮس و ﺑﻴﻤﻲ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﻃﻤﻊ واﻣﻴﺪي ﺑﻪ آن ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ »و ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﺧﺸﻨﻮد ﺷﺪهاﻧﺪ« ﺑﻪﺟﺎي آﺧﺮت ،ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن اﻧﺪك ﻓﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻗﻲ »و ﺑﺪان اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ دلﺳﭙﺮدهاﻧﺪ و ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺪان آرام ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻮش و ﺧﺮم ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ اﻧﺪك اﺿﻄﺮاب و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲاي از اﻧﺪﻳﺸﻪ آﺧﺮت در ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ »وﻫﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از آﻳﺎت ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :از دﻻﻳﻞ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﻣﺎ »ﻏﺎﻓﻞاﻧﺪ« و درآﻧﻬﺎ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؛ »اﻳﻨﺎن ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﺸﺎن« ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺘﺸﺎن »آﺗﺶ اﺳﺖ ،ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب و رﺳﺎﻟﺖ و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻌﺎد. e d c b a `_ ^ ] \ [ Z Y X h g f »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻴﺎن اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺟﻤﻊ ﻛﺮدهاﻧﺪ »ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎنرا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ و ﺷﺎﻫﺮاه ﻫﺪاﻳﺖ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﺑﺪﻳﻦوﺳﻴﻠﻪ »ﺑﻪ ﺑﺎﻏﻬﺎي ﭘﺮ ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ« واﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ »ﻛﻪ ﺟﻮﻳﺒﺎران از ﻓﺮودﺳﺖ آﻧﺎن ﺟﺎري اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻓﺮودﺳﺖ ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ،ﻳﺎ از ﭘﻴﺶروي آﻧﺎن ﺟﻮﻳﺒﺎران ﺟﺎري اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎي ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻪاي ﻗﺮاردارﻧﺪ.
1077
w v u t s r q po n m l k j i x »دﻋﻮاﻳﺸﺎن در آﻧﺠﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻋﺎ و ﻧﺪا و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن در ﺑﻬﺸﺖ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﺳﺖ: »ﺳﺒﺤﺎﻧﻚ اﻟﻠﻬﻢ :ﺧﺪاوﻧﺪا! ﭘﺎﻛﻲ ﺗﻮ راﺳﺖ« ﭘﺲ دﻋﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن آن را زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ، ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﻘﺪﻳﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ »و ﺗﺤﻴﺘﺸﺎن در آﻧﺠﺎ ﺳﻼم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :درود و دﻋﺎﻳﺸﺎن در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ،ﻳﺎ ﺗﺤﻴﺖ و درود ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ،ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ »و ﭘﺎﻳﺎن دﻋﺎﻳﺸﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :اﻟﺤﻤﺪ رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺎﻳﺎنﺑﺨﺶ دﻋﺎﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﺗﺴﺒﻴﺢ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻫﻤﻪ ﺳﺘﺎﻳﺸﻬﺎ از آن ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺳﺖ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﺮاﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺗﺴﺒﻴﺢ و ﺗﺤﻤﻴﺪ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻔﺲﻛﺸﻴﺪن ﺑﻪ آﻧﺎن اﻟﻬﺎم ﻣﻲﺷﻮد« .ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن از ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻤﺪ و ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،ﻫﻴﭻ ﻧﻮع دﺷﻮارياي اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا آرامﺑﺨﺶ ﺟﺎﻧﻬﺎ و رواﻧﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ. g f e dc b a ` _ ~ } | { z y m lk j i h »و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺧﻴﺮ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ،ﺷﺮ را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﺬاب را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﺪ ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻴﺮ و ﭘﺎداش ﺷﺘﺎب ﻣﻲورزﻧﺪ؛ »ﻗﻄﻌﺎ اﺟﻠﺸﺎن ﻓﺮاﻣﻲرﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ: اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎي ﺑﺪ ﻣﺮدم را در ﺣﻖ ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎ و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺸﺎن ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎﻫﺎي ﺧﻴﺮﺷﺎن زود اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﺮد ،ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم در ﺣﻖ ﺧﻮد ﻳﺎ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻣﺮگ و ﻫﻼﻛﺖ ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮآورده ﺷﺪن اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ،اﻣﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺮ و ﺑﺪي را ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻬﻠﺘﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎﻫﺎي ﺑﺪﺷﺎن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻠﻢ و رﺣﻤﺖ 1078
ﺑﺎﻟﻐﻪ او ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ .از ﻫﻤﻴﻦرو در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖf- - b» : E'D G = E- # /= b ,!?1 f- -b ,)b 1 f- - b ,!t1 = :!? Atدر ﺣﻖ ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﺘﺎن دﻋﺎي ﺑﺪ ﻧﻜﻨﻴﺪ ،در ﺣﻖ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن دﻋﺎي ﺑﺪ ﻧﻜﻨﻴﺪ ،در ﺣﻖ اﻣﻮاﻟﺘﺎن دﻋﺎي ﺑﺪ ﻧﻜﻨﻴﺪ ،ﺑﺎ )ﻗﻀﺎي( ﺧﺪا در ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﺎﻋﺖ اﺟﺎﺑﺖ اﺳﺖ و دﻋﺎي ﺑﺪﺗﺎن ﻫﻢ در آن ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻣﻲﺷﻮد ،ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﻔﺘﻴﺪ« .ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ» :ﺧﺪاﻳﺎ! اﮔﺮ اﻳﻦ دﻳﻦ ،دﻳﻦ ﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮ ﻣﺎ از آﺳﻤﺎن ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎران ،ﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك ﺑﻔﺮﺳﺖ« »اﻧﻔﺎل .«32/وﻟﻲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل دﻋﺎﻳﺸﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮد ،ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﺎن، اﻳﻤﺎن را ﻣﻘﺪر ﻛﺮده ﺑﻮد. »ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﺎ اﻣﻴﺪي ﻧﺪارﻧﺪ ،در ﺑﻴﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺳﺮﮔﺮدان واﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺎﻣﺆﻣﻨﺎن را در ﮔﺮدنﻛﺸﻲ و ﺗﻜﺒﺮ و ﺣﻖ ﻧﺎﺑﺎوري و ﺣﻖﺳﺘﻴﺰﻳﺸﺎن ،ﻣﺘﺤﻴﺮ و ﺳﺮدرﮔﻢ ﻓﺮو ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ؛ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺳﻨﮓ ﺑﺒﺎراﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﻗﺮآن ﺣﻖ ﻣﻲﺑﻮد ،او اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻣﻲﻛﺮد و ﭼﻮن اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻜﺮد، دﻳﮕﺮ ﻣﺴﻠﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻴﺴﺖ! ﺑﮕﺬار ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺧﻴﺎل ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﺎﺷﻨﺪ. ~ } | { z y x w v u t s r q p o n ¡ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤£ ¢ »و ﭼﻮن ﺑﻪ اﻧﺴﺎن« ﻛﺎﻓﺮ »رﻧﺠﻲ ﺑﺮﺳﺪ ،ﻣﺎ را« ﺑﺮاي دورﺳﺎﺧﺘﻦ آن رﻧﺞ »ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ ﻳﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﻳﺎ اﻳﺴﺘﺎده ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ« ﮔﻮﻳﻲ ﻓﺮﻣﻮد :ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﻣﺎ در ﺗﻤﺎم ﺣﺎﻻت ﻳﺎد ﺷﺪه و ﻏﻴﺮ آن از ﺣﺎﻻت دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎل از دﻋﺎ دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﻤﻲدارد »وﭼﻮن ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﺶ را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻴﻢ ،ﺑﻪ راه ﺧﻮد ﻣﻲرود ،ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺎ را ﺑﺮاي دﻓﻊ ﻛﺮدن رﻧﺠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ او رﺳﻴﺪه ،ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﮔﺮﻓﺘﺎرﻳﺶ را ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻴﻢ ،ﻫﻤﺎن راه وروش ﻛﻔﺮآﻟﻮد و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﺎﻧﻪاي را در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از رﺳﻴﺪن رﻧﺞ و آﺳﻴﺐ ﺑﺮ آن روان ﺑﻮد و ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺨﺘﻲ و ﺑﻼ و ﻣﺤﻞ دﻋﺎ و ﺗﻀﺮع را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ آن ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮدد، ﮔﻮﻳﻲ اﺻﻼ ﺑﺎ آن ﺣﺎل ،ﻫﻴﭻ ﺳﺎﺑﻘﻪ و آﺷﻨﺎﻳﻲاي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ. 1079
اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻧﻴﺰ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ زﻳﺮا زﺑﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول ﻣﺼﺎﻳﺐ و رﻧﺠﻬﺎ و آﻓﺘﻬﺎ ،ﺑﻪ دﻋﺎ و ﻧﻴﺎﻳﺶ و زاري ﻧﺮم ﻣﻲﺷﻮد ،اﻣﺎ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل آن رﻧﺞ و آﻓﺖ را از اﻳﺸﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮد ،دﻳﮕﺮ ﻏﺎﻓﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و واﺟﺐ ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎ و ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ رﻧﺞ و آﺳﻴﺐ و ﺑﺪي از ﺧﻮد را از ﻳﺎد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦﻛﺎر ﻻﻳﻖ ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒآﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺗﻌﺮف إﻟﻲ اﷲ ﻓﻲ اﻟﺮﺧﺎء ،ﻳﻌﺮﻓﻚ ﻓﻲ اﻟﺸﺪه :ﺧﺪاوﻧﺪ را در راﺣﺘﻲ ﺑﺸﻨﺎس؛ ﺗﻮ را در ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ« .ﭘﺲ ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را ﺑﺮ ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ و آن ﺣﺎﻻﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎﻫﺎﻳﻤﺎن در آﻧﻬﺎ ،ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻨﺖ ﮔﺬاﺷﺘﻲ ،ﻫﻤﻴﺸﻪ درﺧﺎﻃﺮﻫﺎﻳﻤﺎن ﺣﺎﺿﺮ و زﻧﺪه ﻧﮕﻪ ﺑﺪار ﺗﺎ ﺷﻜﺮت را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺠﺎ آورﻳﻢ زﻳﺮا ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺗﻮ از ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻣﺎ ﺑﻲﻧﻴﺎزي ،اﻣﺎ ﻣﺎ ﺳﺨﺖ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻢ» .اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮاي اﺳﺮاﻓﻜﺎران آﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ زﻳﻨﺖ داده ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻋﺮاض و روﻳﮕﺮداﻧﻲ از دﻋﺎ ،ﻏﻔﻠﺖ از ﺷﻜﺮ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ و اﺷﺘﻐﺎل ﺑﻪ ﺷﻬﻮات ،در ﻧﻈﺮ اﺳﺮاﻓﻜﺎران آراﺳﺘﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ¬ ® ¯ ½ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ ´³ ² ± ° ¾ ¿ Á À »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻗﺮنﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ را« ﻳﻌﻨﻲ :اﻣﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ را »ﻫﻼك ﻛﺮدﻳﻢ ،آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎ و ﺗﻄﺎول و درازدﺳﺘﻲﺷﺎن در ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎ »و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن« ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ »ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي روﺷﻦ« و ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺪق و راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻻﻟﺘﻲ آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ داﺷﺖ »ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن آﻣﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴﺘﻌﺪ آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ« راه اﻳﻤﺎن ﺑﻪروي آﻧﺎن ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻫﻤﻮار ﻧﺸﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن آﻣﺎدﮔﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و ﻧﻴﺰ اﻟﻄﺎف اﻟﻬﻲ از آﻧﺎن ﺳﻠﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮدم ﻣﺠﺮم« ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎﻓﺮ »را ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﻴﻢ« و اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ و دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن رﺳﺎﻟﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢص.
1080
Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â »آنﮔﺎه ﺷﻤﺎرا« اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻪﺳﻮﻳﺘﺎن ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه اﺳﺖ »ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن در زﻣﻴﻦ ﺧﻠﻴﻔﻪ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از آن اﻣﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺧﺒﺎرﺷﺎن را ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﺪ و آﺛﺎرﺷﺎن را ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺪ ،ﺷﻤﺎ را در زﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ »ﺗﺎ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« آﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﺪ ،ﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﺷﺮ؟ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻋﻤﻠﺘﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ زﻳﺮ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻗﺮار دارﻳﺪ ﭘﺲ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺘﺎن ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ ،ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎز و ﻧﻌﻤﺖ و آﺳﺎﻳﺸﻲ ﻛﻪ در آن ﻗﺮار دارﻳﺪ ،ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻴﺪ؟ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﻲﮔﻤﺎن دﻧﻴﺎ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺳﺒﺰ اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺷﻤﺎ در آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻣﻲﻧﮕﺮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻟﺬا از دﻧﻴﺎ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ و از زﻧﺎن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ زﻳﺮا اوﻟﻴﻦ ﻓﺘﻨﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ از زﻧﺎن ﺑﻮد«. RQ P O N M L K J I H G FE D C B A g f e d cb a ` _ ^ ] \[ Z Y X W V U T S l k j i h »و ﭼﻮن آﻳﺎت ﺑﻴﻨﺎت ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد« ﻣﺮاد آﻳﺎﺗﻲ در ﻛﺘﺎب ﻣﺠﻴﺪ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺒﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ و اﺑﻄﺎل ﺷﺮك دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪار ﻣﺎ اﻣﻴﺪ ﻧﺪارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﻜﺮان ﻣﻌﺎد »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻗﺮآن دﻳﮕﺮي ﺟﺰ اﻳﻦ ﺑﻴﺎور« ﻛﻪ در آنﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﻳﺎ آن را ﻋﻮض ﻛﻦ« ﺑﺎ ﻣﻨﺴﻮخ ﺳﺎﺧﺘﻦ و از ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻦ ﺑﺨﺸﻲ از آﻳﺎت ﻳﺎ ﻛﻞ آﻳﺎت آن و ﻧﻬﺎدن آﻳﺎﺗﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪﺟﺎي آن ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﺪاف ﻣﺎ ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ »ﺑﮕﻮ :ﻣﺮا ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ آن را از ﭘﻴﺶ ﺧﻮد ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻢ« ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ در ﺣﻮزه ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﺮآن ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻫﺮﮔﺰ در ﺗﻮان و اﻣﻜﺎن ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ »ﺟﺰ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد« از ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« ﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ وﺗﺤﺮﻳﻔﻲ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﮔﺮ ﻣﻦ
1081
ﭘﺮوردﮔﺎرم را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﻢ« ﺑﺮ ﻓﺮض و ﺗﻘﺪﻳﺮ ـ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﻣﻦ ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ »از ﻋﺬاب روزي ﺑﺰرگ ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ. ~} | { z y x wv u t s r q p o n m _ ` a »ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،آن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪم« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺨﻮاﻧﻢ و آن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻧﻜﻨﻢ ،ﻗﻄﻌﺎ آنرا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﺪم زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﺪن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﻋﺠﺎزﮔﺮ از ﺳﻮي ﺷﺨﺺ اﻣﻲاي ﭼﻮن ﻣﻦ ،ﻛﺎري ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﺮز ﻋﺎدت اﺳﺖ »و« اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ »ﺧﻮد او ﻫﻢ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪان آﮔﺎه ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را از ﻗﺮآن ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﻦ آﮔﺎه ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﭘﻴﺶ از آن« ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻴﺶ از ﻧﺰول ﻗﺮآن »ﻋﻤﺮي در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮدهام« ﻳﻌﻨﻲ:زﻣﺎن درازي ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬﻞ ﺳﺎل را ،ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ آن ﻣﺪت ﻣﺮا ﺑﻪ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ واﻣﺎﻧﺘﺪاري ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻴﺪ و ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮدم ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻧﺎزلﺷﺪه ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﻧﺨﻮاﻧﺪهام و ﻋﻠﻮﻣﻲ را ﻛﻪ ﻧﺰد داﻧﺸﻤﻨﺪان اﺳﺖ ،ﻧﻴﺎﻣﻮﺧﺘﻪام و دﻧﺒﺎل ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ ﺑﺎب ﻧﺮﻓﺘﻪام و ﻧﻪ ﻣﺸﺘﺎق آن ﺑﻮدهام ،آنﮔﺎه در ﭼﻨﻴﻦ اوﺿﺎع و اﺣﻮاﻟﻲ ،ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪم و ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﺑﻪﺷﻤﺎ آوردم ﻛﻪ از آوردن ﺳﻮرهاي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن ﻋﺎﺟﺰ و از ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ آن درﻣﺎﻧﺪهاﻳﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻗﻮم ﻋﺮب ،در ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺑﻼﻏﺖ ﺷﻬﺮﺗﻲ ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮ دارﻳﺪ »آﻳﺎ ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ﺗﺎ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺻﺪور ﻫﻤﭽﻮ ﻗﺮآﻧﻲ از ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﺑﺎ آن ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ،ﻣﻤﺘﻨﻊ اﺳﺖ؟ p o n m lk j i h g f e d c b q »ﭘﺲ ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲ ﻛﻪ دروﻏﻲ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﺮﺑﻨﺪد ،ﻳﺎ آﻳﺎت او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﺪ؟« ﭼﻮن ﻣﺸﺮﻛﺎن از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻗﺮآﻧﻲ ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ
1082
ﺑﻴﺎورد ،ﻳﺎ آن را ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﺪ ،آن ﺣﻀﺮتص ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﺪ، ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دروغ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺳﺘﻤﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ وﺟﻮد ﻧﺪارد »ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻣﺠﺮﻣﺎن رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻣﺮادي ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ. ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ ،ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن از ﺳﻮي وي اﺳﺖ ،ﺣﺠﺖ اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮد. ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺗﺸﺮﻳﻒ آوردﻧﺪ ،ﻳﻬﻮدﻳﺎن از آن ﺣﻀﺮتص رﻣﻴﺪه و از ﭘﺬﻳﺮش دﻳﻦ ﺣﻖ ﮔﺮﻳﺰان ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﻦ ﻫﻢ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮدم ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن رﻣﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن اﻳﺸﺎن را دﻳﺪم ،داﻧﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﭼﻬﺮه اﻳﺸﺎن ،ﭼﻬﺮه ﻣﺮدي ﻛﺬاب ﻧﻴﺴﺖ ...و اوﻟﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن ﺷﻨﻴﺪم اﻳﻦﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻮد» :اي ﻣﺮدم! ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد اﻧﺘﺸﺎر دﻫﻴﺪ ،ﻣﺤﺘﺎﺟﺎن را اﻃﻌﺎم ﻛﻨﻴﺪ ،ﺻﻠﻪ ارﺣﺎم را ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﺪ و در ﺷﺐ ـ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﺧﻮاﺑﻨﺪ ـ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻳﺪ ،در اﻳﻦ ﺻﻮرت ،ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ«. ¡ ~ } | { z y x w v u t s r ² ± ° ¯ ®¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ³ »و« در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺗﺮك ﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ،اﻣﺎ »ﺑﻪﺟﺎي ﺧﺪا ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﻧﭙﺮﺳﺘﻨﺪ »و ﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« درﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ .درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﻴﻦ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﺳﻮد و زﻳﺎن ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻓﺎﻳﺪه ﭘﺮﺳﺘﺶ وي ﭼﻴﺴﺖ؟ »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻨﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪا ﺷﻔﺎﻋﺘﮕﺮان ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ« ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و او ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ، آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن ﻧﺰد اﷲ در اﺻﻼح اﺣﻮال دﻧﻴﺎﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﻳﺸﺎن واﺳﻄﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ! اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻨﻄﻖ ﺳﺨﻴﻒ و اﺑﻠﻬﺎﻧﻪ ﺷﺮك »ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ را از ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ،آﮔﺎه 1083
ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮاي ﺧﻮد از ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ وي ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ،ﻫﻴﭻ ﺷﺮﻳﻚ و ﺷﻔﻴﻌﻲ را ﺳﺮاغ ﻧﺪارد ﭘﺲ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺷﺮﻳﻜﺎن را از ﻛﺠﺎ ﺑﺮاي وي ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ؟! »ﭘﺎك و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﻳﻚ وي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ«. ´  Á À ¿ ¾ ½ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ Ç Æ Å Ä Ã آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﺷﺮك در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم اﻣﺮي ﻧﻮﭘﻴﺪاﺳﺖ و ﺑﺸﺮﻳﺖ در اﺻﻞ ﻫﻤﮕﻲ ﺑﺮ ﻳﻚ دﻳﻦ ﺑﻮدهاﻧﺪ» :و ﻣﺮدم ،ﺟﺰ اﻣﺘﻲ واﺣﺪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ« اﻣﺘﻲ ﻣﻮﺣﺪ و ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪ وي .اﻳﻦ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ دﻳﻨﻲ ،ﻳﺎ در ﻋﻬﺪ آدم و ﻗﺮﻧﻬﺎي دهﮔﺎﻧﻪ ﺑﻌﺪ از وي ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻃﻮﻓﺎن ﻧﻮح ﻛﻪ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻ ﻛﺎﻓﺮي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺖ »ﭘﺲ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﻌﺪ از آن ،ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻌﻀﻲ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ، ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ در دﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻛﺮدﻧﺪ »و اﮔﺮ ﻛﻠﻤﻪاي ﻛﻪ ﺳﺎﺑﻘﺎ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺻﺎدر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻧﺒﻮد« آن ﻛﻠﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻣﻮرد اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ،ﺟﺰ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن داوري ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد.آري! اﮔﺮ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻧﺒﻮد» :ﻗﻄﻌﺎ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻲﻛﺮد« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن »ﻣﻴﺎن آﻧﺎن« دردﻧﻴﺎ »در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ« و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﻣﺤﻖ را از ﻣﺒﻄﻞ ﺟﺪا ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ وﻟﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ،ﻧﻈﺮ ﺑﻪ آن ﻛﻠﻤﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮﮔﺸﺖﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ ،از اﻳﻦ ﻛﺎر اﻣﺘﻨﺎع ﻛﺮد. ﻧﺴﻔﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺣﻜﻤﺖ در اﻳﻦ ﻓﻴﺼﻠﻪ اﻟﻬﻲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ ،ﺳﺮاي ﺗﻜﻠﻴﻒ اﺳﺖ و ﺳﺮاي آﺧﺮت ،ﺳﺮاي ﺟﺰا و ﭘﺎداش« .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :آن ﻛﻠﻤﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﺴﻲ را ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﺠﺖ ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ،اﻳﻦ ﺣﺠﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ) : z¿ ¾½¼ »º{ :وﻣﺎ ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﻔﺮﺳﺘﻴﻢ ،ﻋﺬاب ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ( »اﺳﺮاء.«15/
1084
ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻓﺮودآوردن وﺣﻲ؛ در واﻗﻊ ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺮدم ﺑﻪ اﺻﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺮدم از آن در ﺷﮕﻔﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ × ÖÕ Ô Ó Ò Ñ Ð ÏÎ Í Ì Ë Ê É È Ù Ø »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭼﺮا ﻣﻌﺠﺰهاي از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺮ او ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟« ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آﺷﻜﺎر و ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺰرگ و اﺳﺘﻮاري ﻛﻪ ﺑﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاده و از آن ﺣﻀﺮتص ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻣﻌﺠﺰه ﺟﺪﻳﺪي ﭼﻮن زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدﮔﺎن ،ﺗﺒﺪﻳﻞﻧﻤﻮدن ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻼ و اﻣﺜﺎل آن ﺷﺪﻧﺪ »ﺑﮕﻮ :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﻌﺠﺰه ،اﻣﺮي ﻏﻴﺒﻲ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ آن ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺧﺘﺼﺎص دارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻧﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ آن ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﺷﻤﺎ و ﻧﻪ ﺳﺎﺋﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را »ﭘﺲ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ« ﻓﺮود آﻣﺪن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻳﺪ »ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻨﺘﻈﺮاﻧﻢ« ﺣﻜﻢ ﺧﺪا را درﺑﺎره ﺧﻮد و درﺑﺎره ﺷﻤﺎ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﺴﺐ ﻳﻘﻴﻦ و ﻫﺪاﻳﺖ، ﻃﺎﻟﺐ ﻣﻌﺠﺰه ﺟﺪﻳﺪي ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ اﺟﺎﺑﺘﺸﺎن ﻣﻲﻛﺮد وﻟﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ از روي ﻋﻨﺎد و ﻣﻜﺎﺑﺮه و ﻟﺠﺎﺟﺖ ،اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را ﭘﻴﺶ اﻓﮕﻨﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ آﻧﺎن را در ﻋﻨﺎد و ﻟﺠﺎﺟﺘﺸﺎن واﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت ،ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻗﺮآن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص و ﺑﻄﻼن ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻧﺎﺑﺠﺎي آﻧﺎن ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻛﺮد و ﺷﺒﻬﺎت ﺑﻲﺑﻨﻴﺎد آﻧﺎن ﭘﻴﺮاﻣﻮن رﺳﺎﻟﺖ را وﻳﺮان ﻛﺮد«. اﻣﺎم اﺑﻮ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﺰم اﻧﺪﻟﺴﻲ ،ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻌﺠﺰات رﺳﻮل اﻛﺮمص را ﻛﻪ ﺑﻪﺗﻮاﺗﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺮد: 1ـ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ. 2ـ ﺷﻖ اﻟﻘﻤﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﺮﻳﺶ در ﻣﻜﻪ روي داد. 1085
3ـ اﻃﻌﺎم ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎ ﻏﺬاﻳﻲ اﻧﺪك در ﻣﻨﺰل ﺟﺎﺑﺮ و در ﻣﻨﺰل أﺑﻮﻃﻠﺤﻪ در روز ﺟﻨﮓ ﺧﻨﺪق و اﻃﻌﺎم ﺳﭙﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﻧﻬﺼﺪ ﺗﻦ ﺑﻮد از ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ از ﺑﺲ اﻧﺪك ﺑﻮد ،دﺧﺘﺮ ﺑﺸﻴﺮﺑﻦ ﺳﻌﺪ آن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﺧﻮد آورد و ﻫﻤﻪ از آن ﺧﻮردﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﻫﻢ از آن ﺧﺮﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪ. 4ـ ﻓﻮاره زدن آب از ﻣﻴﺎن اﻧﮕﺸﺘﺎن آن ﺣﻀﺮت و ﻧﻮﺷﻴﺪن و ﺳﻴﺮاب ﺷﺪن ﺗﻤﺎم ﻳﻚ ﻟﺸﻜﺮ از آن .ﻫﻤﭽﻨﺎن ،رﻳﺨﺘﻦ از آب وﺿﻮي آن ﺣﻀﺮتص در ﭼﺸﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﺗﺒﻮك و ﺟﻮﺷﻴﺪن آب از آن و ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺗﻤﺎم ﻟﺸﻜﺮ ﺗﺒﻮك ﻛﻪ ﻫﺰاران ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ از آن ﭼﺸﻤﻪ و ﺳﻴﺮاب ﺷﺪن آﻧﻬﺎ و آب دار ﺷﺪن اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ .ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر از آب وﺿﻮي اﻳﺸﺎن در ﭼﺎه ﺣﺪﻳﺒﻴﻪ رﻳﺨﺖ و در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آن ﭼﺎه ﻗﺒﻼ ﺧﺸﻚ ﺑﻮد و آب ﻧﺪاﺷﺖ ،آب از آن ﺟﻮﺷﻴﺪن ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺰاروﭼﻬﺎرﺻﺪ ﺗﻦ از آن ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﺪ و ﻫﻤﻪ ﺳﻴﺮاب ﺷﺪﻧﺪ. 5ـ زدن ﺳﭙﺎه ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺑﺪر ﺑﺎ ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺎك و رﺳﻴﺪن آن ﺧﺎك ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ و ﺗﺎروﻣﺎر ﺷﺪﻧﺸﺎن ﻛﻪ آﻳﻪ ) (17ﺳﻮره «اﻧﻔﺎل« ﻣﺒﻴﻦ آن اﺳﺖ. 6ـ ﻧﺎﻟﻪ ﺳﺘﻮﻧﻲ در ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص در ﭘﺎي آن ﺧﻄﺒﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﻨﺒﺮ و ﺷﻨﻴﺪن ﺗﻤﺎم ﺣﺎﺿﺮان ﺻﺪاي ﻧﺎﻟﻪ آن را ﻛﻪ ﭼﻮن آواز ﺷﺘﺮ ﻣﻲﻧﺎﻟﻴﺪ و ﻣﻮﻳﻪ ﻣﻲﻛﺮد ـ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ،رﺳﻮل اﻛﺮمص او را در ﺑﻐﻞ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و آرام ﺷﺪ. 7ـ دﻋﻮت اﻳﺸﺎن از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺨﺼﻮص آﻧﻬﺎﺳﺖ و در اﻳﻦ ادﻋﺎراﺳﺘﮕﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،آرزوي ﻣﺮگ ﻛﻨﻨﺪ و ﻋﺠﺰ ﻳﻬﻮدﻳﺎن از اﻳﻦ اﻣﺮ ـ ﻛﻪ ﻗﺮآن اﻳﻦﻣﺎﺟﺮا را ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ. 8ـ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از ﻏﻴﺐ ،از ﺟﻤﻠﻪ در ﻣﻮارد آﺗﻲ: •
ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﻤﺎر را ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺎﻏﻲ ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ ـ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ.
• ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺜﻤﺎن ﺑﻠﻮاﻳﻲ ﻣﻲرﺳﺪ و در ﻗﺒﺎل آن ﺑﻬﺸﺖ ازآن وي اﺳﺖ ـ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ.
1086
• ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦﻛﻪ ﺣﺴﻦ ﺑﻦ ﻋﻠﻲ رﺿﻲا ﻋﻨﻬﻤﺎ ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻري اﺳﺖ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ او ﻣﻴﺎن دو ﮔﺮوه ﻋﻈﻴﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﻠﺢ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورد ـ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ. • ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن در ﻣﻮرد دوزﺧﻲ ﺑﻮدن ﻣﺮدي ﻛﻪ در ﺟﻬﺎد ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪا آن ﻣﺮد ﺧﻮدﻛﺸﻲ ﻛﺮد ـ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ داده ﺑﻮدﻧﺪ. 9ـ ﺳﺮاﻗﻪﺑﻦﻣﺎﻟﻚﺑﻦﺟﻌﺜﻢ در راه ﻫﺠﺮت اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ ،اﻳﺸﺎن را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺎ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن ،ﺟﺎﻳﺰه ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ را از آن ﺧﻮد ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﭘﺎﻫﺎي اﺳﺐ وي در زﻣﻴﻦ ﻓﺮورﻓﺖ و ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن دودي او را دﻧﺒﺎل ﻛﺮد و اﻟﺘﻤﺎس ﺳﺮاﻗﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎل از آن ﺣﻀﺮتص و دﻋﺎي اﻳﺸﺎن و ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدن ﻣﺠﺪد اﺳﺐ وي. 10ـ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦ ﻛﻪ دﺳﺘﺒﻨﺪﻫﺎي ﻛﺴﺮي ﺷﺎه ﻓﺎرس ،در دﺳﺘﺎن ﺳﺮاﻗﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ـ و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ. 11ـ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن اﺳﻮد ﻋﻨﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﻛﺮده ﺑﻮد ،در ﺷﺐ ﻗﺘﻞ وي در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او در ﺻﻨﻌﺎء ﻳﻤﻦ ﺑﻮد و ﻧﻴﺰ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن در ﻫﻤﺎن ﺷﺐ از اﻳﻦ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ ـ و ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ. 12ـ اﻋﻼم ﻣﺮگ ﻧﺠﺎﺷﻲ از ﺳﻮي اﻳﺸﺎن در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻴﺎن او و اﻳﺸﺎن ﭼﻨﺪﻳﻦ روز راه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻮد و ﺑﻴﺮون ﺷﺪن اﻳﺸﺎن و ﺗﻤﺎم اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺑﻪ ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﺑﻘﻴﻊ و ﻧﻤﺎز ﺟﻨﺎزه ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺮ او و ﺻﺤﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﻛﻪ او در ﻫﻤﺎن روز وﻓﺎت ﻛﺮده ﺑﻮد. 13ـ ﺑﻴﺮون ﺷﺪن اﻳﺸﺎن از ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد در ﻣﻜﻪ از ﺣﻠﻘﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه دوازده ﺗﻦ از اﻓﺮاد ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ زﻋﻢ ﺧﻮد ﺑﻜﺸﻨﺪ و ﭘﺎﺷﻴﺪن ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮآﻧﺎن و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺪﻳﺪن آﻧﻬﺎ اﻳﺸﺎن را. 14ـ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺷﺘﺮ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن و ﺗﻮاﺿﻊ آن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﺸﺎن در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ. 15ـ دﻋﻮت اﻳﺸﺎن از دو درﺧﺖ ﻛﻪ ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و آﻣﺪن ﻫﺮ دو درﺧﺖ و ﻳﻜﺠﺎ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ،ﺳﭙﺲ دﺳﺘﻮردادن اﻳﺸﺎن ﺑﻪ رﻓﺘﻦ آن دو درﺧﺖ و رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ. 16ـ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﺑﺎ ﻗﺪ ﺑﻠﻨﺪان راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ،ازآﻧﻬﺎ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ. 1087
17ـ آن ﺣﻀﺮتص ﻧﺼﺎري را دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺒﺮدادﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﺼﺎري ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺻﺤﺖ ﺳﺨﻦ آن ﺣﻀﺮتص، ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻣﺒﺎﻫﻠﻪ ﻧﺸﺪﻧﺪ ـ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻫﺪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ اﺳﺖ. 18ـ ﺧﺒﺮ دادن اﻳﺸﺎن از اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻮد ﻛﺸﻨﺪه اﺑﻲﺑﻦﺧﻠﻒﺟﻤﺤﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ـ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ زﻳﺮا آن ﺣﻀﺮتص در روز اﺣﺪ اﻧﺪك ﺧﺪﺷﻪاي ﺑﺮ او وارد ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﻫﻼك ﮔﺸﺖ. 19ـ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﺑﺎزوي ﻣﺴﻤﻮم ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ـ ﻛﻪ ﻣﻦ را ﺑﻪ ﺳﻢ آﻟﻮده اﻧﺪ و از ﻣﻦ ﺗﻨﺎول ﻧﻜﻨﻴﺪ. 20ـ آن ﺣﻀﺮتص در روز ﺑﺪر ﺑﻪ اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺘﻠﮕﺎه رﻫﺒﺮان ﻗﺮﻳﺶ در ﻛﺠﺎ و ﻛﺠﺎ از ﻣﻴﺪان ﺑﺪر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮﻧﺪ. 21ـ آن ﺣﻀﺮتص ﺧﺒﺮدادﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ از اﻣﺖ اﻳﺸﺎن در درﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ دﺷﻤﻦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ رﻓﺖ و ﺑﻪ ام ﺣﺮام ﺑﻨﺖ ﻣﻠﺤﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺗﻮ ﻧﻴﺰ از آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻲ و او ﻧﻴﺰ از اﻳﺸﺎن ﮔﺮدﻳﺪ. 22ـ زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮتص درﻫﻢ ﭘﻴﭽﺎﻧﺪه ﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺸﺎرق و ﻣﻐﺎرب آن را دﻳﺪﻧﺪ و ﺧﺒﺮدادﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﺘﺸﺎن ﺑﻪ آن ﻣﺤﺪودهﻫﺎ ﻛﻪ دﻳﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ـ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ زﻳﺮا ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ اﻣﺖ اﻳﺸﺎن از اول ﻣﺸﺮق ﺗﺎ ﺑﻼد ﺳﻨﺪ وﺗﺮك و ﺗﺎ آﺧﺮ ﻣﻐﺮب ﺑﻪ اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮﺑﺮ رﺳﻴﺪ ،اﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ آﻧﻬﺎ در ﺟﻨﻮب و ﺷﻤﺎل ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب ،ﮔﺴﺘﺮده ﻧﺸﺪ. 23ـ ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﻮد ـ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ـ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ﻛﻪ او اوﻟﻴﻦ ﻓﺮد از اﻋﻀﺎي ﺧﺎﻧﻮاده اﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖﺷﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ـ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ. 24ـ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮان ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺒﺮدادﻧﺪ ﻛﻪ آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در اﻧﻔﺎق از دﻳﮕﺮان دراز دﺳﺖﺗﺮ اﺳﺖ ،زودﺗﺮ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ ﻛﻪ در ﺻﺪﻗﻪ دادن دﺳﺘﻲ درازﺗﺮ داﺷﺖ ،اوﻟﻴﻦ ﻫﻤﺴﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از درﮔﺬﺷﺖ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ.
1088
25ـ ﭘﺴﺘﺎن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﻣﺴﺢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ آن ،ﭘﺴﺘﺎن ﺧﺸﻜﻴﺪه آن ﻟﺒﺮﻳﺰ از ﺷﻴﺮ ﺷﺪ، ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺳﺒﺐ اﺳﻼم ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ﮔﺮدﻳﺪ .ﺑﺎر دﻳﮕﺮ در ﺧﻴﻤﻪ ام ﻣﻌﺒﺪ ﺧﺰاﻋﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰهاي از اﻳﺸﺎن روي داد. 26ـ در روز ﺧﻴﺒﺮ ﺑﺮ ﭼﺸﻤﺎن ﻋﻠﻲ ﻛﻪ ﻧﺎراﺣﺘﻲ داﺷﺖ ،از آب دﻫﺎن ﺧﻮد ﻣﺎﻟﻴﺪﻧﺪ و ﭼﺸﻤﺎن وي در دم ﺷﻔﺎ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از آن دﻳﮕﺮ ﻫﺮﮔﺰ او ﺑﻪ ﭼﺸﻢ درد ﻣﺒﺘﻼ ﻧﺸﺪ و ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ او دادﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺟﺰ ﻓﺎﺗﺤﺎﻧﻪ ﺑﺮﻧﻤﻲ ﮔﺮدد ـ و ﭼﻨﺎن ﺷﺪ. 27ـ اﺻﺤﺎب ،ﺗﺴﺒﻴﺢ ﮔﻔﺘﻦ ﻏﺬا را در ﻣﻴﺎن دﺳﺘﺎن آن ﺣﻀﺮتص ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ. 28ـ ﺣﻜﻢﺑﻦاﺑﻲاﻟﻌﺎص ،از روي اﺳﺘﻬﺰا راه رﻓﺘﻦ رﺳﻮل اﻛﺮمص را ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮد، ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎش! و ﺗﺎ ﻣﺮد ،ﺑﺪﻧﺶ ﻣﺮﺗﻌﺶ ﺑﻮد«. U T SR Q P O NM L K J I H G F E D C B A Y X W V »و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﭘﺲ از ﺳﺨﺘﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ،رﺣﻤﺘﻲ ﺑﭽﺸﺎﻧﻴﻢ ،ﺑﻨﺎﮔﺎه آﻧﺎن را در آﻳﺎت ﻣﺎ ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻓﺮودآوردن ﺑﺎران و ﺑﻪﻋﻤﻞآوردن ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ،ﻧﻌﻤﺖ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﺮ آﻧﺎن در ﻣﻌﻴﺸﺖ و ارزاق ،وﺳﻌﺖ و ﮔﺸﺎﻳﺶ ﭘﺪﻳﺪ آورد ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ وﺗﻨﮕﻲ ﻣﻌﻴﺸﺖ، رﻧﺠﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ـ آﻧﻬﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ را ﺷﻜﺮ ﻧﮕﺰارده وﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ،ﻗﺪر آن را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﺘﺎن ﺑﻲﺟﺎن ﻧﺎﺗﻮان و ﻏﻴﺮ ﻗﺎدر ﺑﺮ رﺳﺎﻧﺪن ﺳﻮد و زﻳﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده و در آﻳﺎت ﺧﺪا ﻃﻌﻦ زدﻧﺪ و در ﺟﻬﺖ دﻓﻊ اﻳﻦ آﻳﺎت ،ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮕﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﮔﺸﺘﻨﺪ »ﺑﮕﻮ :ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻜﺮ ﺳﺮﻳﻊﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻣﺠﺎزات ﻛﺮدن ﺷﺘﺎﺑﺎنﺗﺮ اﺳﺖ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﻣﺎ آﻧﭽﻪ را ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ، ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ« ﻣﺮاد از ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن )ﻛﺮام اﻟﻜﺎﺗﺒﻴﻦ( ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﺮﻧﮕﻬﺎي ﻛﻔﺎر را ﻧﻮﺷﺘﻪ و آن را ﺑﺮ داﻧﺎي آﺷﻜﺎر و ﻧﻬﺎن ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻟﺬا وﻗﺘﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻣﺨﻔﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺪﻳﺮ ﻋﻠﻴﻢ و ﺧﺒﻴﺮ ،ﻣﺨﻔﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻮد؟
1089
l k j i h g f e d c b a `_ ^ ] \ [ Z ~ } | { z y xw v u t s r q p o n m _ ` e d cb a »او ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ در ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﭘﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮيﺗﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و دﻳﮕﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺳﻮارﻳﺘﺎن ﺧﻠﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ ،راه ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻴﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻓﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻋﺮض و ﻃﻮل درﻳﺎﻫﺎ و اﻗﻴﺎﻧﻮﺳﻬﺎ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻴﺪ ،ﻧﻴﺰ اﻟﻬﺎم ﻛﺮد »ﺗﺎ وﻗﺘﻲﻛﻪ در ﻛﺸﺘﻴﻬﺎ ﻧﺸﻴﻨﻴﺪ و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﺎدي ﺧﻮش« ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﻣﻲراﻧﺪ و ﺗﻮﻓﺎﻧﻲ و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را ﺑﺸﻮراﻧﺪ »آﻧﺎنرا ﺑﺒﺮﻧﺪ و آﻧﺎن ﺑﺪان ﺑﺎد ﻣﻮاﻓﻖ ﺷﺎد ﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﻨﺎﮔﺎه ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎدي ﺗﻨﺪ وزد« ﻋﺼﻮف :ﺷﺪت وزش ﺑﺎد اﺳﺖ »و ﻣﻮج از ﻫﺮ ﻃﺮف« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎت و از ﻫﻤﻪ اﻃﺮاف »ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺎزد و ﻳﻘﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ« و در ﻣﺤﺎﺻﺮه اﻣﻮاج ﺳﺮﻛﺶ اﻓﺘﺎده اﻧﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻼﻛﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﺮ ﮔﻤﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﺪ »در آن ﺣﺎل ﺑﻪ ﺟﻨﺎب اﷲ دﻋﺎ ﻛﻨﻨﺪ« و ﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي او ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﻮﻧﺪ ،از آنرو ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ :ﻓﻘﻂ او ﺑﺮ ﻧﺠﺎت دادﻧﺸﺎن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﺎك و ﺧﺎﻟﺺ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در اﻳﻦ ﺣﺎل ،دﻋﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﺎﺋﺒﻪاي ﻧﻤﻲآﻻﻳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺸﺎن در ﻏﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻨﮕﻨﺎﻳﻲ ﺑﺮآن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن را در دﻋﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ .و ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﺑﻼ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ،ﻗﻄﻌﺎ از ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ«. اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ آﺳﺘﺎن اﷲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ،ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻬﺎد ﺧﻠﻖ، ﺑﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺸﺮ ﻓﻄﺮﺗﺎ ﺧﺪاﭘﺮﺳﺖ و ﺧﺪاﺷﻨﺎس اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻋﺎي ﻓﺮد ﻣﻀﻄﺮ وﺑﻴﭽﺎره ﻣﺴﺘﺠﺎب ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﺎﺷﺪ.
1090
wvutsrqpon mlkjihgf £ ¢ ¡ ~ } | { zy x »ﭘﺲ ﭼﻮن ﻧﺠﺎﺗﺸﺎن داد« ﺧﺪاوﻧﺪ از اﻳﻦ ﻣﺤﻨﺖ و دﻋﺎﻳﺸﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد »ﻧﺎﮔﻬﺎن در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺎﺣﻖ ﺳﺮﻛﺸﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﺑﻲآنﻛﻪ ﺷﺒﻬﻪاي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻓﻘﻂ از روي ﺗﻤﺮد و ﻋﻨﺎد ،در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ورزﻳﺪه و ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲروﻧﺪ و آن دﻋﺎﻫﺎ و ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﻬﺪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »اي ﻣﺮدم! ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺷﻤﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﭘﺲ ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﺗﺠﺎوز اﻧﺴﺎن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ،در واﻗﻊ ﺗﺠﺎوز و ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺑﺮ ﺧﻮد وي اﺳﺖ ،ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻳﻦﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم و ﭘﻴﺎﻣﺪ آن ﺗﺠﺎوز ـ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻣﺠﺎزات و اﻧﺘﻘﺎم ﻧﻴﺴﺖ ـ ﺑﻪ ﺧﻮد وي ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﭼﻮن ﺗﺠﺎوز و ﻗﻄﻊ ﭘﻴﻮﻧﺪ رﺣﻢ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻘﻮﺑﺖ آن را در دﻧﻴﺎ زود ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺶ در آﺧﺮت از ﻋﺬاب ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﻛﻨﺪ«» .ﺑﻬﺮه زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﺷﻤﺎ از ﺳﺮﻛﺸﻲ ،ﻓﻘﻂ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ زﻣﺎن ﺗﻨﮓ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎﺳﺖ »ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺘﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎﺳﺖ« ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ﮔﺬرا و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﭼﻨﺪ روزه دﻧﻴﺎ »آنﮔﺎه ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« در دﻧﻴﺎ از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ »ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد« و ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰا ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻴﺮي ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺪا را ﺳﭙﺎس ﮔﻮﻳﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺷﺮي ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ؛ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﺰ ﺧﻮدش ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ را ﺳﺮزﻧﺶ ﻧﻜﻨﺪ. ﻣﻜﺤﻮل ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،آن ﺳﻪ ﺧﺼﻠﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد وياﻧﺪ :ﻧﻴﺮﻧﮓ ،ﺗﺠﺎوز و ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ«.
1091
´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ Ò Ñ Ð Ï Î Í ÌË Ê É È Ç Æ Å ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل از ﺑﻬﺮه دﻧﻴﺎ ﻳﺎد ﻛﺮد ،اﻛﻨﻮن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﺄﻧﻔﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ را ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﻴﺎن ﺣﺎل دﻧﻴﺎ و ﺳﺮﻋﺖ اﻧﻘﻀﺎي آن اﺳﺖ» :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را از آﺳﻤﺎن ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺜﻞ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ در ﺳﺮﻋﺖ زوال ﺧﻮد ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وﺻﻒ ﮔﻴﺎﻫﺎن روي زﻣﻴﻦ در ﺳﺮﻋﺖ زوال ﺑﻬﺠﺖ و ﺷﺎداﺑﻲ و ﺧﺮﻣﻲ آن اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﺎ آن« آب »رﺳﺘﻨﻴﻬﺎي زﻣﻴﻦ درﻫﻢ آﻣﻴﺨﺖ« و ﺑﺮاﺛﺮ آن، رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻛﻤﺎل ﺧﻮد رﺳﻴﺪ »از آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ« از داﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﻋﻠﻮﻓﻪ »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭼﻮن زﻣﻴﻦ ﭘﻴﺮاﻳﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﺮﻓﺖ و آراﺳﺘﻪ ﮔﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن زﻣﻴﻦ ﺑﺎ اﻧﻮاع رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ و ﮔﻠﻬﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎن رﻧﮕﺎرﻧﮓ ،ﻃﻨﺎز و زﻳﺒﺎ و ﻧﮕﺎرﻳﻨﻪ ﺷﺪ و ﺟﻠﻮهﻫﺎ و آراﺳﺘﮕﻲﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺖ ،رﺳﺘﻨﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻧﮓ ﻃﻼ ،ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻧﮓ ﻧﻘﺮه ،ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻧﮓ ﻳﺎﻗﻮت، ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ رﻧﮓ زﻣﺮد و ...اﺳﺖ. ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ ،زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ زﻧﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي زﻳﺒﺎ و رﻧﮕﺎرﻧﮓ و زﻳﻮراﺗﻲ ﮔﻮﻧﻪ ﮔﻮن ﺑﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ اﻧﻮاع آراﻳﺶﻫﺎ ﻣﻲآراﻳﺪ ﺗﺎ اﻧﻈﺎر را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ» .و ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﭼﻴﺪن ﻣﺤﺼﻮﻻت آن و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از آن »ﺗﻮاﻧﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻨﺎﮔﺎه ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲﻋﺬاب ﻣﺎ »ﺷﺒﻲ ﻳﺎ روزي ﺑﻪ زﻣﻴﻦ آﻣﺪ ﭘﺲ آن را ﻣﺎﻧﻨﺪ زراﻋﺖ از ﺑﻦ ﺑﺮﻳﺪه ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺸﺖ آن را ﺷﺒﻴﻪ ﻣﺤﺼﻮل از ﺑﻦ دروﻳﺪه و ﺗﺒﺎه ﺷﺪهاي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ دﻳﺮوز« ﺑﻪﺻﻮرت ﺳﺒﺰ و ﺗﺎزه و ﺷﺎداب »وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﺪﻳﻊ و اﻳﻦ ﺑﻴﺎن رﻓﻴﻊ »آﻳﺎت« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺠﺖﻫﺎ و ادﻟﻪ ﻗﺮآﻧﻲ »را« ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ ﻫﻢ اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ »ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و از اﻳﻦ ﻣﺜﻠﻬﺎ ﺑﻪ زوال دﻧﻴﺎ و ﺳﺮﻋﺖ ﻧﺎﺑﻮدي و ﺗﺒﺎﻫﻲ آن ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و درس ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ» ،ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ«.
1092
Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ارزش ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ و ﺳﺮﻋﺖ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و زوال آن را ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ،در اﻳﻨﺠﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :و ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺮاي ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ از آﻓﺎت اﺳﺖ »و ﻫﺮﻛﻪ را ﺧﻮاﻫﺪ ،ﺑﻪﺳﻮي راه راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻣﻲدﻫﺪ .آري! ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ،اﻣﺎ ﺟﺰ ﻫﺪاﻳﺖﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﺑﻪ آن وارد ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪرواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮ از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :در ﺧﻮاب دﻳﺪم ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﻣﻦ و ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﺎي ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺑﺮاي او )ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ( ﻣﺜﻠﻲ ﺑﺰن .در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﺗﻮ و ﻣﺜﻞ اﻣﺘﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺮاﻳﻲ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ،ﺳﭙﺲ در آن ﺳﺮا ﺧﺎﻧﻪاي ﺑﻨﺎ ﻛﺮده و ﺑﺎز در آن ﺧﺎﻧﻪ ،ﺳﻔﺮهاي ﮔﺴﺘﺮده ،آنﮔﺎه ﻓﺮﺳﺘﺎدهاي ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﻏﺬاﻳﺶ دﻋﻮت ﻛﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻪ و ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ آن دﻋﻮت اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ آن ﭘﺎدﺷﺎه ،ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ،آن ﺳﺮا ،اﺳﻼم اﺳﺖ و آن ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﺗﻮ اي ﻣﺤﻤﺪ! آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺗﻮ را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺖ ،ﺑﻪ اﺳﻼم در آﻣﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ اﺳﻼم در آﻣﺪ ،ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ در آﻣﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻣﺪ، از ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﺪ«. T S R QP O N ML K J I H G FE D C B A U »ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻧﻴﻜﻮﻳﻲاي اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و واﺟﺒﺎت اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ذﻣﻪ ﺧﻮد ،ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﻗﻴﺎم ﻛﺮده و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ و از ﻧﻮاﻫﻲ او ﺧﻮد را ﺑﺎزداﺷﺘﻪاﻧﺪ ،ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ »و زﻳﺎدﺗﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ« آن زﻳﺎدت؛ ﻓﻀﻞ و ﻋﻨﺎﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ دادن اﻳﻦ اﻣﻜﺎن
1093
اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺑﺮ روي ﺣﻀﺮﺗﺶ در ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ .ﺗﻔﺴﻴﺮ )زﻳﺎده( ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻛﺮدن اﻟﻲ وﺟﻪ اﷲ؛ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ از ﺳﻠﻒ و ﺧﻠﻒ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و اﻣﺎم ﻣﺴﻠﻢ از ﺻﻬﻴﺐ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ ،آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭼﻮن اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و اﻫﻞ دوزخ ﺑﻪ دوزخ در آﻳﻨﺪ ،ﻣﻨﺎدياي ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ :اي اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ! ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ وﻋﺪهاي دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻪ آن وﻋﺪه ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ وﻓﺎ ﻛﻨﺪ .ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :آن وﻋﺪه ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﮕﺮ ﻣﻴﺰان اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻣﺎ را ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻧﺴﺎﺧﺖ ،ﻣﮕﺮ روﺳﭙﻴﺪﻣﺎن ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪ، ﻣﮕﺮ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻧﻜﺮد و از دوزخ دورﻣﺎن ﻧﺴﺎﺧﺖ؟ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﺠﺎب را از ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻛﻨﺎر ﻣﻲزﻧﺪ و اﻳﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي او ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ .ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ او ﭼﻴﺰي را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲﺗﺮ و آرامﺑﺨﺶﺗﺮ ﺑﺮاي آﻧﺎن ،از ﻧﻈﺮﻛﺮدن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺒﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ«» .وﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻫﻴﭻ ﻏﺒﺎر و ذﻟﺘﻲ ﻧﻤﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« ﻧﻪ روي آﻧﺎن را ﺳﻴﺎﻫﻲاي ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ وﻧﻪ دود و دﺧﺎن دوزخ ،ﮔﺮد ﺧﻮاري و ﺣﺴﺮت و ﻧﺪاﻣﺖ و اﻓﺴﺮدﮔﻲ را ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ »اﻳﻨﺎن اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺘﻨﺪ و در آن ﺟﺎوداﻧﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد«. g f ed c b a ` _ ^] \ [ Z Y X W V u t s r qp o n ml k j i h »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺑﺪﻳﻬﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰاي ﺑﺪي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺟﺰاي ﻳﻚ ﺑﺪي را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺑﺪي ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺮ آن ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ ﭘﺲ ﺟﺰاي ﺑﺪي در ﻛﻮﭼﻜﻲ و ﺑﺰرﮔﻲ ﺧﻮد ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺪي اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻴﺶ از آن »و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻏﺒﺎر ﺧﻮاري ﻧﺸﻴﻨﺪ« از اﺛﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن و ﺗﺮس و دﻟﻬﺮهاي ﻛﻪ از آن دارﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﭘﺸﺖ و ﭘﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﻛﺲ آﻧﻬﺎ را از ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب ﺧﺪاي ﻗﻬﺎر ﭘﻨﺎه ﻧﻤﻲدﻫﺪ »ﮔﻮﻳﻲ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﭘﺎرهﻫﺎﻳﻲ از ﺷﺐ ﺗﺎر ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺷﺪهاﺳﺖ« از ﺑﺲ ﻛﻪ دود و دﺧﺎن آﺗﺶ و ﺳﻴﺎﻫﻲ آن ،ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻓﺮو ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪهاﺳﺖ »آﻧﺎن اﺻﺤﺎب آﺗﺶاﻧﺪ ﻛﻪ« ﻫﻴﭻ ﺟﺪاﻳﻲاي از آن ﻧﺪارﻧﺪ و »ﺟﺎوداﻧﻪ درآﻧﻨﺪ«. 1094
g f e d cb a `_ ~ } | { z y x w v j i h »و روزي ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن را ﺣﺸﺮ ﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻤﺎم اﻫﻞ زﻣﻴﻦ؛ اﻋﻢ از اﻧﺲ و ﺟﻦ، ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺑﺪﻛﺎر ،ﻣﻮﺣﺪان و ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﺮاي ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﮔﺮدآورﻳﻢ »آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮك ورزﻳﺪهاﻧﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ« ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺮﻛﻮب و ﺳﺮزﻧﺶ آﻧﻬﺎ در ﺣﻀﻮر اﻫﻞ ﻣﺤﺸﺮ و در ﺣﻀﻮر ﻣﻌﺒﻮداﻧﺸﺎن» :ﺷﻤﺎ وﺷﺮﻳﻜﺎﻧﺘﺎن« ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻻﺷﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻳﺪ »ﺑﺮ ﺟﺎي ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺟﺎي ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮد ،ﺟﺪا از ﻣﻘﺎم و ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﺪ »ﭘﺲ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﻌﺒﻮدان را از ﻋﺒﺎدتﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ،ﻳﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﺆﻣﻨﺎن را از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪي را ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﻣﻲﮔﺴﻼﻧﻴﻢ »و ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﺸﺎن« ﺑﻪ آﻧﺎن »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺷﻤﺎ ﻣﺎ را ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺘﻮر ﻧﺪاده و ﻓﺮا ﻧﺨﻮاﻧﺪه ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻮس و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد و ﻧﻴﺰ ﺷﻴﺎﻃﻴﻨﺘﺎن را ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺘﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن دادﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ از آﻧﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮدﻳﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻌﻨﻲ اﻧﻜﺎر ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻋﺎﺑﺪان از ﺳﻮي ﻣﻌﺒﻮدان ،اﻧﻜﺎر اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ دﺳﺘﻮري داده ﺑﺎﺷﻨﺪ. u t s r q p o n m l k »ﭘﺲ ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮔﻮاه ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﺲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﮔﻮاه اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ :ﻣﺎ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺘﻮر ﻧﺪادهاﻳﻢ ،ﻳﺎ ﮔﻮاه اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ :ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ راﺿﻲ و ﺧﺸﻨﻮد ﻧﺒﻮدهاﻳﻢ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﺑﻮدﻳﻢ« ﻣﺎ آﮔﺎه ﻧﺒﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺎ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﻘﻞ و ﺷﻌﻮري ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ. اﻳﻦ ﺳﺮزﻧﺸﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎن ﻧﺎﺷﻨﻮا ،ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ و ﺑﻲﺷﻌﻮري را ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ.
1095
© ¨ § ¦ ¥ ¤ £¢ ¡ ~ } |{ z y xw v »آﻧﺠﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﻣﻜﺎن ﻳﺎ در آن زﻣﺎن اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ آﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ،در ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺟﺰاي ﻋﻤﻠﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ،ﻣﻲﭼﺸﺪ و ﻣﻲآزﻣﺎﻳﺪ؛ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻋﻤﻠﺶ زﺷﺖ ﺑﻮده ﻳﺎ زﻳﺒﺎ ،ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺑﻮده ﻳﺎ زﻳﺎﻧﺒﺎر ،ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﺑﻮده ﻳﺎ ﻣﺮدود؟ »و ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪا ،ﻣﻮﻻي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮد ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎنﻛﻪ ﺷﺮك ورزﻳﺪهاﻧﺪ ،ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮ ﺣﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ رﺑﻮﺑﻴﺘﺶ ﺣﻖ اﺳﺖ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ »و آﻧﭽﻪ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﺎن ﮔﻢ ﺷﺪ« ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن در آﺧﺮت ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪه وﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﻴﺎﻧﺠﻲﮔﺮي و ﺷﻔﺎﻋﺘﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ روزي در رﺳﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ از ﭘﺮﺳﺘﺶ اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ. » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª ¼ ½ ¾ ¿ É È Ç Æ ÅÄ Ã ÂÁ À »ﺑﮕﻮ :ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از آﺳﻤﺎن روزي ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ« ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺎران و ﺑﺨﺸﻴﺪن ﻧﺘﺎﻳﺞ و ﺛﻤﺮات آن »و« ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از »زﻣﻴﻦ« روزي ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ؛ ﺑﺎ روﻳﺎﻧﺪن ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﭘﺪﻳﺪ آوردن ﻣﻌﺎدن؟ ﭘﺲ ﻻﺑﺪ اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺑﺨﺸﻨﺪه و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ »ﻳﺎ ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﮔﻮﺷﻬﺎ و دﻳﺪﮔﺎن اﺳﺖ« ﭼﻪ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻳﻦ اوﺻﺎف ﻋﺠﻴﺐ و ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﻠﻘﺖ ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺪان ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟ »و ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ زﻧﺪه را از ﻣﺮده ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻪ ﻛﺴﻲ اﻧﺴﺎن را از ﻧﻄﻔﻪ ،ﺟﻮﺟﻪ را از ﺗﺨﻢ ،ﺳﺒﺰي را از داﻧﻪ ،ﻋﺎﻟﻢ را از ﺟﺎﻫﻞ و ﻣﺆﻣﻦ را از ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد؟ »و ﻣﺮده را از زﻧﺪه ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻄﻔﻪ را از اﻧﺴﺎن ،ﺟﺎﻫﻞ را از ﻋﺎﻟﻢ و ﻛﺎﻓﺮ را از ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد؟ »و ﻛﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر ﺟﻬﺎن را ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن را ﺑﻪ ﻧﻈﻢ و ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ،اداره ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ؟ »ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ :ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ اﻧﺼﺎف دﻫﻨﺪ و ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﺠﺎﺑﺎت ﻓﻜﺮ
1096
ﺻﺤﻴﺢ و ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻪ زودي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺆاﻟﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ: ﻓﺎﻋﻞ اﻳﻦ اﻣﻮر ،ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻋﺘﺮاف داﺷﺘﻨﺪ »ﺑﮕﻮ :ﭘﺲ ﭼﺮا ﭘﺮوا ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﻲداﻧﻴﺪ ،ﭼﺮا از ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﻧﻈﻢ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ،ﭘﺮوا ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻨﻴﺪ. × Ö Õ ÔÓ Ò Ñ Ð Ï ÎÍ Ì Ë Ê »اﻳﻦ اﺳﺖ ﺧﺪا ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺷﻤﺎ« ﻧﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻗﺮار دادهاﻳﺪ و ﺑﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »و ﺑﻌﺪ از ﺣﻖ ﺟﺰ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﭼﻴﺴﺖ؟« ﭘﺲ ،رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ اﻗﺮار ﺧﻮدﺗﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ ﻟﺬا ﻏﻴﺮ آن ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺣﻖ آﺷﻜﺎر ﻋﺪول ﻛﺮده ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲروﻳﺪ و ﻏﻴﺮﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎري ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ؟! â á à ß Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﺣﻖ »ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت« ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻜﻢ و ﻓﻴﺼﻠﻪ وي »ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺴﻖ ورزﻳﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ازﺣﻖ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎﻃﻞ ﺧﺎرج ﺷﺪه و از روي ﻋﻨﺎد و ﻣﻜﺎﺑﺮه ،در ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻤﺮد ﻛﺮدﻧﺪ »ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻴﻮﺳﺖ ﻛﻪ :آﻧﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« آري! اﻳﻦ اﺳﺖ آن ﺣﻜﻢ ازﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ :ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻌﺎﻧﺪ و ﻓﺎﺳﻖ ،اﻫﻠﻴﺖ و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﻫﺪاﻳﺖ را ﻧﺪارد و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. TSRQPONMLKJI HGFEDCBA ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺠﺖ ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺖ ،اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻋﺠﺰ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ،ﺑﺮ ﻧﻔﻲ ﺷﺮك و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﺣﺠﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲدارد» :ﺑﮕﻮ؛ آﻳﺎ از ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ را آﻏﺎز ﻛﻨﺪ و ﺑﺎز آن را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﺎآﻓﺮﻳﺪن 1097
اﻧﺴﺎن و ﺳﭙﺲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺶ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ و ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪن ﺷﺐ ﺑﻌﺪ از روز و ﻏﻴﺮه؟ »ﺑﮕﻮ: ﻓﻘﻂ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎز آن را ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﺟﺰ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺪارﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺮاي ﺷﺮﻳﻜﺎن ﭘﻨﺪاريﺗﺎن ،ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲاي را ادﻋﺎ ﻛﻨﻴﺪ »ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« از ﺣﻖ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺎﻃﻞ؟. k j i h g f e d c ba ` _ ^ ]\ [ Z Y X W V U u t sr q po n m l »ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ از ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ راه ﻧﻤﺎﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ اﺳﻼم ارﺷﺎد ﻛﺮده و ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ دﻋﻮت ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ ﻃﺒﻌﺎ ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﻮن ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻧﻪ! »ﺑﮕﻮ :ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ« ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﻮﻳﺶ آﻓﺮﻳﺪه و آﻧﻬﺎ را ﺟﻠﻮ ﭼﺸﻢ و ﻋﻘﻞ ﺑﺸﺮ ﻗﺮار داده ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻞ و ﻧﮕﺮش در آﻧﻬﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺧﺮد و ﻓﻬﻢ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪ ﺣﻖ رﻫﻨﻤﻮن ﺷﻮﻧﺪ »ﭘﺲ ،آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺳﺰاوارﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﻴﺮوي ﻗﺮار ﮔﻴﺮد ،ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ راه ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺧﻮد ،ﻫﺪاﻳﺖ ﺷﻮد؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ـ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي و اﻗﺘﺪا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺧﻮدش ﺑﻪ ﻧﻴﺮوي ﺧﻮد ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ دﻳﮕﺮي او را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻏﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ؟ »ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه، ﭼﮕﻮﻧﻪ داوري ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟« اﻳﻦ ﭼﻪ ﺣﻜﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﺑﺪان ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ آﺧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﺪا و ﺧﻠﻘﺶ ﺗﺴﺎوي ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻋﻘﻠﻬﺎﻳﺘﺎن ﭘﺎك از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﺧﺮدﻫﺎﻳﺘﺎن ﺗﺒﺎه ﺷﺪه اﺳﺖ؟
1098
i h g f e d cb a ` _ ~ } | {z y x w v »و ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﺟﺰ از ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﭘﻨﺪار و ﻋﻤﻠﺸﺎن ،ﻧﻪ از روي ﺧﺮد و ﺑﺼﻴﺮت ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﭘﻨﺪار و ﮔﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺎﺳﺘﻪ از ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ ،ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ :اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن دروﻏﻴﻦ ،آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺑﺰرگ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﻧﺰد وي ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .آري! اﻳﻦ ﮔﻤﺎﻧﺸﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ ﺣﺠﺖ و ﺳﻨﺪ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﻲ از ﺧﺮد و ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺘﻜﻲ ﻧﺒﻮده ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﭘﻨﺪار و ﺧﻴﺎﻟﻲ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲاﺳﺎس اﺳﺖ »و ﮔﻤﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻖ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ« زﻳﺮا ﻛﺎر دﻳﻦ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﻴﺎل و ﭘﻨﺪار و ﺑﺎ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ از ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ ﺑﺎ ﮔﻤﺎن و ﺗﻜﻬﻦ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﭘﻴﺮوي ﮔﻤﺎن و ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺣﻖ »داﻧﺎﺳﺖ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻲﻛﻴﻔﺮ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ. { zy x w v u t s r q p o n m l k j | } ~ ¡ »و ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺮآن از ﺳﻮي ﻛﺴﻲ ﻏﻴﺮ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دروغ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ و ﻋﻘﻞ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺄن واﻻ و اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻈﻴﻢ ،ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ دﻳﮕﺮان ،اﻣﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﺟﺰ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،ﻫﻴﭻ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ آوردن ﻧﻈﻴﺮ آن ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺖ »ﺑﻠﻜﻪ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﻧﺎزل ﻛﺮده در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ »ﺗﺼﺪﻳﻖﻛﻨﻨﺪه آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ از آن اﺳﺖ ،ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﻣﻨﺰل ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎ‡ و آن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺑﻪ آن ﺑﺸﺎرت دادهاﻧﺪ ﭘﺲ ﻗﺮآن آﻣﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ »و« اﺣﻜﺎم و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﻗﺮآن »ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ ،اﻋﻢ از ﺣﻼل و ﺣﺮام و ﻏﻴﺮ آن از اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﻣﻘﺮر ﮔﺮدﻳﺪه ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :در ﻗﺮآن ﺧﺒﺮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن و ﭘﺴﻴﻨﻴﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ و ﺣﻜﻢ آﻧﭽﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎﺳﺖ«» .درآن ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ،از
1099
ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺎﻟﻤﻴﺎن اﺳﺖ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺗﻌﺠﺐ ﺷﻤﺎ از ﻓﺮود آوردن آن ﺑﺮ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲﻣﻮرد اﺳﺖ. ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨§ ¦ ¥¤ £ ¢ »ﻳﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ »آن را ﺑﻪ دروغ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ« ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﻧﺰد ﺧﻮد »ﺑﮕﻮ :ﭘﺲ ﺳﻮرهاي ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻴﺎورﻳﺪ« در ﺑﻼﻏﺖ ،ﺣﺴﻦ ﺻﻨﻌﺖ ادﺑﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﺠﺰ ﺑﻴﺎﻧﻲ زﻳﺮا ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ در ﺷﻨﺎﺧﺖ زﺑﺎن ﻋﺮب و ﺑﻼﻏﺖ ﻛﻼم آن ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻴﺪ »و ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ« ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ و ﺑﻪ وي اﺳﺘﻌﺎﻧﺖ ﺟﻮﻳﻴﺪ از ﻫﻤﻴﺎران و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﺎن ﺧﻮد ـ اﻋﻢ از ﻗﺒﺎﻳﻞ ﻋﺮب و ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﺎﻃﻠﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ »اﮔﺮ راﺳﺘﮕﻮ ﻫﺴﺘﻴﺪ« در اﻳﻦ ادﻋﺎي ﺧﻮد ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ دروغ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه! ﭘﺲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻳﺪ ،آن وﻗﺖ در اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻴﺪ ،راﺳﺘﮕﻮ ﻫﺴﺘﻴﺪ .اﻣﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻣﻌﺎﻧﺪان ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ و اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺟﺪﻟﻲ ،ﺣﺘﻲ ﻛﻠﻤﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮآن را ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آورده ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ داﻣﻦ ﻋﻨﺎدﻫﺎي ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ و ﻟﺠﺒﺎزيﻫﺎي ﺑﻲﭘﺸﺘﻮاﻧﻪﺷﺎن ﭼﺴﺒﻴﺪﻧﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻣﻮرد از اﻋﻼم ﻫﻤﺎوردﻃﻠﺒﻲ )ﺗﺤﺪي( ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ و در ﻫﺮ ﺳﻪ ﺟﺎ ﻫﻢ ،ﻋﺠﺰﺷﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪ«. È Ç Æ ÅÄ Ã Â Á À ¿¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ Ë Ê É »ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻴﺰي را دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻗﺮآن ﻗﺒﻞ از آن ﺷﺘﺎب ورزﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ آن را ﻣﻮرد ﺗﺪﺑﺮ ﻗﺮار داده و ﻣﻌﺎﻧﻲ آن را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه آن اﺳﺖ ،اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻴﺰي را ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﻪ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺧﻮﻳﺶ، ﺟﺰ ﺑﻪ ﺟﻬﻞ و ﺑﻲداﻧﺸﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ اﺻﻞ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه دﻳﮕﺮي ﻣﺘﻤﺴﻚ ﻧﺸﺪه و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺑﻪ ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺻﺪا ،ﻣﻨﺎدي ﺟﻬﻞ و ﺑﻲﺧﺮدي و اﺛﺒﺎتﻛﻨﻨﺪه ﻛﻮﺗﻪﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻮﺗﻪ 1100
اﻧﺪﻳﺸﻲ ﺧﻮﻳﺶ از درﻳﺎﻓﺖ ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ »و ﻫﻨﻮز ﺗﺄوﻳﻞ آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﺧﺒﺎر ﻏﻴﺒﻲاي ﻛﻪ در ﻗﺮآن وﻋﺪه داده ﺷﺪه ،ﻫﻨﻮز ﺑﺮآﻧﺎن روي ﻧﺪاده ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ اﺧﺒﺎر راﺳﺖ اﺳﺖ ﻳﺎ دروغ؟ ﭘﺲ ﭼﺮا ﮔﺰاف ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﺳﻔﺴﻄﻪ ﻣﻲﺑﺎﻓﻨﺪ؟! ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ :ﻗﺮآن از دو ﺟﻬﺖ ﻛﺘﺎب اﻋﺠﺎزﮔﺮي اﺳﺖ؛ ﻳﻜﻲ از ﺟﻬﺖ اﻋﺠﺎز ﻟﻔﻈﻲ و دﻳﮕﺮي از ﺟﻬﺖ اﺧﺒﺎر ﻏﻴﺒﻲ ﺧﻮد ،اﻣﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ در اﻋﺠﺎز ﻟﻔﻈﻲ آن ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ و اﺧﺒﺎر ﻏﻴﺒﻲ آن را در ﻣﺤﻚ آزﻣﻮن ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ آن ﻣﺒﺎدرت ﻛﺮدﻧﺪ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ« از اﻣﺘﻬﺎ ﻧﻴﺰ »ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ« ﺑﻲﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎن »ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردﻧﺪ ،ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ آن اﺣﺎﻃﻪ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﺄوﻳﻞ اﺧﺒﺎر آن ﺑﺮﺳﻨﺪ، آﻧﻬﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺳﺘﻤﮕﺮان« از اﻣﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ« و آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪي روﺑﺮو ﺷﺪﻧﺪ! ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺮآن داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده. ﭘﺲ اي ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن! از ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آﻧﺎن ﺣﺬر ﻛﻨﻴﺪ ،ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﮔﺮﻳﺒﺎنﮔﻴﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺸﻮد. ÙØ ×Ö ÕÔ Ó Ò ÑÐ Ï Î Í Ì »و از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ :از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎن و ژرﻓﻨﺎي وﺟﻮد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن آورده و ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن راﺳﺖ و ﺑﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻣﻜﺎﺑﺮه و ﻋﻨﺎد ،آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورد« و در ﻧﻬﺎن وﺟﻮد ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ،ﻗﺮآن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺟﻬﻞ ،آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻔﺴﺪان داﻧﺎﺗﺮاﺳﺖ« ﭘﺲ آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ .ﻣﺮاد از ﻣﻔﺴﺪان :ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻨﺎد ﺧﻮﻳﺶ اﺻﺮار ﻣﻲورزﻧﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﻣﻌﻨﻲ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻫﺪاﻳﺘﻨﺪ، داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ ﮔﻤﺮاﻫﻲاﻧﺪ ﻧﻴﺰ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻟﺬا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻋﺎدﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«. 1101
ê é è ç æ åä ã â áà ß Þ Ý Ü Û Ú »و اﮔﺮ ﺗﻮ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪﻧﺪ و از اﻳﻦﻛﻪ دﻋﻮﺗﺖ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻧﺎ اﻣﻴﺪ ﺷﺪي »ﺑﮕﻮ :ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺧﺘﺼﺎص دارد وﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻳﻌﻨﻲ :از آﻧﺎن و از ﻋﻤﻠﺸﺎن ﺑﻴﺰاري ﺑﺠﻮي و ﺑﮕﻮ: ﺟﺰاي ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ و ﺟﺰاي ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ اﺧﺘﺼﺎص دارد زﻳﺮا ﻣﻦ ﭘﻴﺎم ﺣﻖ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻛﺮدهام و ﺟﺰ اﻳﻦ ،ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﻣﻦ ﻫﻴﭻ ﺗﻜﻠﻴﻒ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ »ﺷﻤﺎ از آﻧﭽﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﺮي و ﺑﺮﻛﻨﺎرﻳﺪ و ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﺑﺮي وﺑﺮﻛﻨﺎرم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻦ ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﺪ و ﻣﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮم. © ö õ ô ó ò ñ ð ïî í ì ë »و« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص! »از آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﮔﻮش ﻓﺮا ﻣﻲدﻫﻨﺪ« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻲ و اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺳﻼم را ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻲ ،اﻣﺎ ﭼﻪ ﺳﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻮش ﻫﻮش ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ »آﻳﺎ ﺗﻮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺎن ﺑﺸﻨﻮاﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاروي ﺷﻨﻮاﻳﻲﺷﺎن ﻣﺎﻧﻌﻲ وﺟﻮد دارد و اﻳﻦ ﻣﺎﻧﻊ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻐﺾ و ﻧﻔﺮﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺣﻖ ﺑﺎز ﻣﻲدارد؟ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻧﺎﺷﻨﻮا و ﻻﻳﻌﻘﻞ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ ﭼﻴﺰي را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﺪ و ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ،ﻧﻤﻲﺷﻨﻮد »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻜﻨﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ: آﻳﺎ ﺗﻮ اﺻﺮار داري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﺎن ﺑﺸﻨﻮاﻧﻲ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ ،از ﻋﻘﻞ ﻫﻢ ﺑﻲﺑﻬﺮه ﺑﺎﺷﻨﺪ؟ زﻳﺮا ﻧﺎﺷﻨﻮاي ﻋﺎﻗﻞ ،ﭼﻪﺑﺴﺎ ﺑﺎ ﻓﺮاﺳﺖ ﭼﻴﺰي را درﻳﺎﺑﺪ ،اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﺒﻮد ﻋﻘﻞ و ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﻫﺮ دو ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻜﺠﺎ ﺷﺪ ،دﻳﮕﺮ ﻓﻬﻢ ﭼﻴﺰي ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ. MLK J I H G FED C B A »و از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ« ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺣﻘﺎرت »ﻣﻲﻧﮕﺮد ،آﻳﺎ ﺗﻮ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﺎنرا ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﺒﻴﻨﻨﺪ ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮاﻧﻲ ﻛﺮد؟« و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﻛﻮري ﻇﺎﻫﺮ و ﺑﺎﻃﻦ در او ﺟﻤﻊ ﺷﻮد ،ﻳﻘﻴﻨﺎ از درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻖ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ. 1102
ﻫﺪف اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲ از رﺳﻮلاﻛﺮمص اﺳﺖ .آري! ﻃﺒﻴﺐ اﮔﺮ ﺑﻴﻤﺎري را ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ اﺻﻼ ﻋﻼجﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ ،از وي رو ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و از ﻣﺸﻐﻮل ﺷﺪنﺑﻪ وي ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻃﺒﻴﺐ دﻟﻬﺎﻳﻨﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ از اﻳﻦ ﻛﻮردﻻن ﺑﻲﺑﺼﻴﺮت روي ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ. X WVU T S R Q P O N »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﺑﺎ ﺳﻠﺐ ﺣﻮاس و ﺧﺮد از آﻧﺎن »ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮد ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻌﺼﺐ و ﻟﺠﺒﺎزي در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻖ ﻛﻪ در ﻃﺒﻴﻌﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻮاس و ﺧﺮد ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺲ اﻳﻦ ﺧﻮد آﻧﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻌﺼﺐ و ﻋﻨﺎد ،ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻫﻴﭻوﺟﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮده ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن را آﻓﺮﻳﺪه و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺸﺎﻋﺮ و ادراﻛﺎﺗﻲ ﻗﺮارداده ﻛﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻞ درﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺣﻮاﺳﻲ را در آﻧﻬﺎ ﺧﻠﻖ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺧﻮد رﺳﻴﺪه و ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻧﻴﻮيﺷﺎن را ﺑﺮآورده ﺳﺎزﻧﺪ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن او راه را ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﻣﺼﺎﻟﺢ دﻳﻨﻲﺷﺎن ﺑﺎز ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﻏﺒﺎر دﻳﺪه و دل را ﺑﺸﻮﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎده ﺣﻖ روان ﮔﺮدﻧﺪ ،اﻣﺎ اﺳﻔﺎ ﻛﻪ ﻫﻮﺳﻬﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ ،ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺮﻧﺪه ﺑﺮاﻗﺶ ﺑﺮ ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮﻧﺸﺴﺘﻪ و دﻣﺎدم ﻟﺤﻈﻪﻫﺎي ﻏﻔﻠﺖﺷﺎن را ﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ. l k j i h g f e dc b a ` _ ^ ] \ [ Z Y n m »و روزي ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺣﺸﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺳﺎﻋﺘﻲ از روز درﻧﮓ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ ،ﻳﺎ در ﮔﻮرﻫﺎﻳﺸﺎن .اﻳﻦ ﻣﺪت دراز را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻛﻢﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺮﻫﺎي ﺧﻮد را در دﻧﻴﺎ ﺿﺎﻳﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻳﺎ ﻟﺬﺗﻬﺎي دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻃﻮل درﻧﮓ و ﺗﻮﻗﻒ در ﻣﺤﺸﺮ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ ﻟﺬﺗﻬﺎ اﺻﻼ وﺟﻮد واﻗﻌﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ »ﺑﺎ ﻫﻢ اﻇﻬﺎر آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺟﺰ زﻣﺎﻧﻲ اﻧﺪك ﻛﻪ 1103
ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺎ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ در آن آﺷﻨﺎ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ از ﻫﻢ ﺟﺪا ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ،ﺑﻪﺳﺮ ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ و اﻳﻦ اﻇﻬﺎر آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻫﻢ ،در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ ازﮔﻮرﻫﺎﺳﺖ ،ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻴﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ اﻧﺪك ﻧﻴﺰ در ﺻﺤﻨﻪ ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻣﺤﺸﺮ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود ،از اﻳﻦرو آﻧﻬﺎ در ﻣﺤﺸﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ را از ﻳﻚدﻳﮕﺮ اﻣﻴﺪوار ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﺪار ﺧﺪا را دروغ ﺷﻤﺮدﻧﺪ زﻳﺎنﻛﺎر ﺷﺪﻧﺪ« و ﻛﺪام زﻳﺎن از ﺑﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮد و ﻛﺴﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ »و راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ« در راه و روﺷﻲ ﻛﻪ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ زﻳﺮا ﭘﺎﻳﺎن اﻳﻦ راه ،ﺑﻪ دوزخ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﭼﻮن ﺑﺮاي ﺟﺰا و ﺣﺴﺎب ﻣﺤﺸﻮر ﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ. ~ } | { z y x w v u t s r q p o »و اﮔﺮ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﻴﻢ ،ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ« در زﻧﺪﮔﻲات، ﭼﻮن ﭘﻴﺮوزﺳﺎﺧﺘﻦ دﻳﻨﺖ ﺑﺎ ﻗﺘﻞ و اﺳﺎرت آﻧﺎن »ﻳﺎ ﺗﻮ را ﺑﻤﻴﺮاﻧﻴﻢ« ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ اﻳﻦ وﻋﺪهﻫﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮدد »ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل؛ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎﺳﺖ« و آﻧﺎن را در آﺧﺮت ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ،آنﮔﺎه در آﻧﺠﺎ ﻋﺬاﺑﺸﺎن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪﻃﻮر زودﻫﻨﮕﺎم و ﻋﺎﺟﻞ از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﻧﮕﻴﺮﻳﻢ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺪان ﻛﻪ در آﺧﺮت از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ »ﺳﭙﺲ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﮔﻮاه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در روزﻗﻴﺎﻣﺖ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ .ﻧﻈﻴﺮ آن اﻳﻦ ﻧﻘﻞ ﻗﻮل ﻗﺮآن از ﻋﻴﺴﻲ اﺳﺖ: {«¬®¯ ) :z ¹¸ ¶µ ´ ³ ²± °ﻣﻦ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻮدم ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﮔﻮاه ﺑﻮدم ،اﻣﺎ ﭼﻮن ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪي ،ﺗﻮ ﺧﻮد ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎﻇﺮ و ﮔﻮاه ﺑﻮدهاي( »ﻣﺎﺋﺪه.«117/ _ ` l k j i h gf e d c ba »و ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ« از اﻣﺘﻬﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل او را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد و آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺣﻜﺎم ﻣﺸﺮوﻋﻪ وي را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد »ﭘﺲ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن آﻣﺪ« و ﭘﻴﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ او را ﺑﺮاي اﺑﻼغ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد ،ﺑﻪ آﻧﺎن اﺑﻼغ ﻛﺮد ،آﻧﻬﺎ
1104
ﻫﻤﮕﻲ ﺗﻜﺬﻳﺒﺶ ﻛﺮدﻧﺪ »ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻗﺴﻂ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﺪل »داوري ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻴﺎن آن اﻣﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش در دﻧﻴﺎ داوري ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺠﺎت ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻫﻼك ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ »و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲرود« ﺑﺎ اﻳﻦ ﻋﺬاب زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺮﻣﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻴﻔﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ. ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺧﺪاد در آﺧﺮت اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻴﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ داوري ﻣﻲﺷﻮد ...ﺗﺎ ﺑﻪ آﺧﺮ. t s r q p o n m »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺬاب در اﻧﺘﻈﺎرﺷﺎن اﺳﺖ »اﮔﺮ راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ« ﻛﻪ وﻋﺪه ﻋﺬاب ﺣﻖ اﺳﺖ ﭘﺲ »اﻳﻦ وﻋﺪه ﭼﻪ وﻗﺖ اﺳﺖ؟« اﻳﻦ ﺳﺆال را از ﺳﺮ ﺷﺘﺎبزدﮔﻲ و اﺳﺘﺒﻌﺎد ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ: ® ¬« ª © ¨ § ¦ ¥¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u ¯ ° »ﺑﮕﻮ :ﺑﺮاي ﺧﻮد زﻳﺎن و ﺳﻮدي در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪارم« ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻴﺎري را ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ؟ »ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ« ﻟﻴﻜﻦ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا از اﻳﻦ ﺳﻮد و زﻳﺎن در ﺣﻖ ﻣﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻨﺪهاي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺴﺘﻢ و ﻓﺮﻣﺎن و ﻣﺸﻴﺖ وي ﺑﺮ ﻣﻦ ﺟﺎري اﺳﺖ. اﻣﺎم ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﺘﺢاﻟﻘﺪﻳﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در اﻳﻦ آﻳﻪ ،درﺳﻲ ﺑﺲ ﺑﺰرگ و ﻫﺸﺪاري ﺑﺲ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮي و ﻋﺎدﺗﺸﺎن ﺑﺮ آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪرﺳﻮل ﺧﺪاص را ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول ﺣﻮادث و ﻣﺼﺎﻳﺒﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ دﻓﻊ آن ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﺑﺠﻮﻳﻨﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ آﻳﻪ ،درﺳﻲ ﺑﺲ ﺑﺰرگ و ﻫﺸﺪاري ﺑﺲ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺑﺮآوردن آن ﻗﺎدر 1105
ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻣﻘﺎم ﺣﺎﺟﺖﺧﻮاﻫﻲ ،ﻣﻘﺎم رباﻟﻌﺎﻟﻤﻴﻦ اﺳﺖ .اﻳﻨﺎن ﻃﻠﺐ ﺣﺎﺟﺖ از ﺧﺪاي ﭘﺮورﻧﺪه آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه دﻫﻨﺪه ﺑﺎزدارﻧﺪه روزي رﺳﺎن را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪﺟﺎي آن ﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﻨﺎب رﺳﻮل اﷲص ﻳﺎ ﺑﻪ دﻳﮕﺮ اﻣﻮات ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﺗﺤﻘﻖ ﻣﺮاد ﺧﻮﻳﺶ را از آﻧﺎن ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ .ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﺎن از ﻣﺨﺎﻟﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ در آﻧﺎن ﺣﻠﻮل ﻛﺮده، دﺳﺖ ﺑﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ اﻣﻮات را رأﺳﺎ و ﺑﺎﻻﺳﺘﻘﻼل ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ و ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ذات ذواﻟﺠﻼل و ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ،ﺑﻪ «ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻦ« ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﻣﺖ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ {) : zs r q p oآﻧﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺠﺎﻣﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ( »ﻛﻬﻒ .«104/ﭘﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻋﻈﻤﻲ إﻧﺎ ﷲ و إﻧﺎ إﻟﻴﻪ راﺟﻌﻮن ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ«. »ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺘﻲ اﺟﻠﻲ اﺳﺖ« ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﺑﺎره آن اﻣﺖ ـ از ﻋﺬاب ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن ـ اراده ﻛﺮده اﺳﺖ ،در آن ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮ آن اﻣﺖ ﻓﺮود ﻣﻲآورد »و ﭼﻮن اﺟﻠﺸﺎن ﻓﺮا رﺳﺪ ،ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﺲ اﻓﺘﻨﺪ« از اﻳﻦ اﺟﻞ و ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻌﻴﻦ »و ﻧﻪ« ﺳﺎﻋﺘﻲ از آن »ﭘﻴﺶ اﻓﺘﻨﺪ« ﭘﺲ اي ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن! ﺑﻪ ﻧﺰول ﻋﺬاب ﺷﺘﺎب ﻧﻜﻨﻴﺪ. ¾½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± »ﺑﮕﻮ :ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ؛ اﮔﺮ ﻋﺬاب او ﺷﺐ ﻳﺎ روز ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در رﺳﺪ ،ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل، ﻣﺠﺮﻣﺎن ﭼﻪ ﭼﻴﺰي از آن ﻋﺬاب ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ؟« زﻳﺮا ﻋﺬاب اﻣﺮي ﻣﻨﻔﻮر اﺳﺖ ﻛﻪ دﻟﻬﺎ از آن ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻪ و ﻃﺒﺎﻳﻊ از آن ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰد ﭘﺲ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺘﺎﺑﺸﺎن در ﻃﻠﺐ ﻋﺬاب ﭼﻴﺴﺖ؟ و در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺰاوار ﺷﺄن ﻣﺠﺮم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﺮم ﺧﻮﻳﺶ از ﻋﺬاب ﺑﺘﺮﺳﺪ ،آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﺬاب را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ؟! ¿ Ë Ê É È Ç ÆÅÄÃ Â Á À »ﺳﭙﺲ آﻳﺎ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ واﻗﻊ ﺷﺪ ،اﻛﻨﻮن ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﺪ؟« آﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻋﺬاباﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ و ﺧﺸﻢ و اﻧﺘﻘﺎم وي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ وارد ﺷﺪ ،ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻳﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ اﻳﻤﺎن ﺑﻪﺣﺎل ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻧﺪاﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭻ زﻳﺎﻧﻲ را از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ 1106
ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؟ آري! »آﻳﺎ اﻛﻨﻮن« ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ آن را« ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺬاب را »ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻳﺪ« از روي ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا؟!. Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò ÑÐ Ï Î Í Ì »ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﺑﺎ ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﺷﻚ و اﻧﻜﺎر »ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد: ﻋﺬاب ﺟﺎوﻳﺪ را« ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﺴﺴﺖ و اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪارد »ﺑﭽﺸﻴﺪ ،آﻳﺎ ﺟﺰ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« در زﻧﺪﮔﻲﺗﺎن از ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ »ﺟﺰا داده ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ؟« ﻫﺮﮔﺰ!. è ç æ å äã â á à ß ÞÝ Ü ÛÚ آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﺆال دﻳﮕﺮي از ﺳﻮي ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ» :و از ﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ آن ﺣﻖ اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ از ﻋﺬاب و ﻣﻌﺎد و ﻗﻴﺎﻣﺖ وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﻲ ،راﺳﺖ اﺳﺖ؟ »ﺑﮕﻮ :آري ،ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻛﻪ آن ﻗﻄﻌﺎ ﺣﻖ اﺳﺖ و ﺷﻤﺎ ﻋﺎﺟﺰﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را درﻣﺎﻧﺪه ﻛﺮده و از ﭼﻨﮓ ﻋﺬاب ﺑﮕﺮﻳﺰﻳﺪ ﭘﺲ ﺣﺘﻤﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر آن ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آن ،ﺑﺮ وﻗﻮع روز آﺧﺮت ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ«. S R QP O N M L KJ I H G F E D C B A YX W V UT »و اﮔﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ ،آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻣﻲﺑﻮد ،ﻗﻄﻌﺎ آنرا ﻓﺪﻳﻪ ﺧﻮد ﻣﻲداد« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ در روي زﻣﻴﻦ از اﺷﻴﺎ و اﻣﻮال ﻧﻔﻴﺲ و ذﺧﺎﻳﺮ ﮔﺮانﺑﻬﺎ وﺟﻮد دارد ،در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از آن ﻫﺮ ﻛﺎﻓﺮي ﻣﻲﺑﻮد ،ﻗﻄﻌﺎ دوﺳﺖ داﺷﺖ ﺗﺎ آن را ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از ﻋﺬاب ،ﻓﺪﻳﻪ و ﺑﻼ ﮔﺮدان ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻨﺪ »و ﭼﻮن ﻋﺬاب را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ،
1107
ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن دارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﻋﺬاب آﺧﺮت را ﻛﻪ ﻫﻴﺒﺖ و وﺣﺸﺖ آن، ﻋﻘﻠﻬﺎﻳﺸﺎن را رﺑﻮده اﺳﺖ ،ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ،ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ ﺗﺎ از ﺷﻤﺎﺗﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﺆﻣﻨﺎن در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ و اﻳﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺪاﻣﺖ ،در ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن ﻋﺬاب اﺳﺖ ،اﻣﺎ ﺑﻌﺪ از ورود در ﻋﺬاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ : z e d c b a{ :اي درﻳﻎ ﺑﺮ ﻣﺎ، ﺑﺮ آﻧﭽﻪ درﺑﺎره آن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮدﻳﻢ« »اﻧﻌﺎم «31/و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ،آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ، آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﺎﻓﺮان ،ﻳﺎ ﻣﻴﺎن رؤﺳﺎ و ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن »ﺑﻪ ﻗﺴﻂ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻋﺪل »ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮآﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲرود«. k j i h g f e d c b a` _ ^ ] \ [ Z »آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،از آن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« ﭘﺲ او ﺑﺮآوردن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ »آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ وﻋﺪه ﺧﺪا ﺣﻖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :وﻋﺪه او ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺷﺪﻧﻲ و ﺗﺤﻘﻖﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ »وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻔﺎر »ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻛﻪ ﺻﻼح و ﻓﺴﺎدﺷﺎن در ﭼﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﺮاي دﻳﺪار اﻟﻬﻲ آﻣﺎده ﻛﻨﻨﺪ. q p o n m l »او زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ« ﭘﺲ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ »و ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« و ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ. ` _ ~ } | { z y x w vu t s r »اي ﻣﺮدم! ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﻧﺪرزي آﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ دﻫﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﺷﻴﻮه وﻋﻆ و اﻧﺪرز ﻣﻄﺮح
1108
ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺷﻔﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن ﺷﻜﻮك و ﺷﺒﻬﺎﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻜﺎﻛﺎن ﭼﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد ،درﻣﺎن ﻛﺮده و ﭘﻮﭼﻲ و ﻧﺎرواﻳﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﺎﻃﻞ را اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﻛﻪ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ دﻳﮕﺮي از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮآن اﺳﺖ »وﻫﺪاﻳﺘﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ارﺷﺎد و رﻫﻨﻤﻮدي اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و در آن ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ و راﻫﻨﻤﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ »و رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﭘﺲ ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺳﺮاﺳﺮ ﻫﺪاﻳﺖ و رﺣﻤﺖ اﺳﺖ .اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه اﻳﻤﺎن و اﺳﺘﻌﺪادش از آن ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮد ،اﻣﺎ ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن را در آن ﺑﻬﺮهاي ﻧﻴﺴﺖ. k j i h g f e d c b a »ﺑﮕﻮ :ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا در ﻗﺮآن ﺑﺮاﻳﺸﺎن داده و اﻳﺸﺎن را از اﻫﻞ ﻗﺮآن ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن از ﻓﻀﻞﻫﺎي ﺑﻴﻜﺮان و رﺣﻤﺘﻬﺎي ﺑﻲﭘﺎﻳﺎن اﻟﻬﻲ ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﻮﻧﺪ »اﻳﻦ از ﻫﺮ ﭼﻪ ﮔﺮد ﻣﻲآورﻧﺪ« از ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻓﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ »ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻓﻀﻞ ﺧﺪا ،ﻗﺮآن و رﺣﻤﺖ وي اﺳﻼم اﺳﺖ«. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﻛﺴﻲﻛﻪ او را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده و ﺑﻪ او ﻗﺮآن را آﻣﻮﺧﺘﻪ وﻟﻲ او از ﻓﻘﺮ و ﻓﺎﻗﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ ﺗﺎ روزي ﻛﻪ او را ﻣﻼﻗﺎت ﻛﻨﺪ ـ ﻓﻘﺮ را ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ .آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ ihgfedcba﴿ : .« ﴾j
1109
~ } |{ z y x w v u t s r q p o n m l ¡ ¢ »ﺑﮕﻮ :ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ ،آﻧﭽﻪ از روزي ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻓﺮود آورده ،ﭼﺮا ﺑﺨﺸﻲ از آن را ﺣﺮام و ﺑﺨﺸﻲ از آن را ﺣﻼل ﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﺪ« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻦ وﺣﻼل ﺳﺎﺧﺘﻦ ،ﻓﻘﻂ ﺣﻖ وﻳﮋه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ؟ ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻳﻦ ﺣﻼل و ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻦ را در ﮔﻮﺷﺖ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲ از ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﺮ ﻣﺮدان ﺣﻼل و ﺑﺮ زﻧﺎن ﺣﺮام ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ» ١ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺟﺎزه داده ،ﻳﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ؟« اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﻼل و ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺻﺮف ﻫﻮي و ﻫﻮﺳﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ، اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻘﻼ ﻣﺮدود اﺳﺖ وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ،ﺣﻜﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻘﻂ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﺪ، ﺣﺮام ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺣﻼل و ﺣﺮامﺳﺎزي ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ. اﻣﺎم ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﺘﺢاﻟﻘﺪﻳﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺷﺮﻳﻔﻪ ،ﻫﺸﺪاري ﺳﺨﺖ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺘﻮي اﺳﺖ ،آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب در ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻳﺎ ﺗﺤﺮﻳﻢ ،ﻳﺎ ﺟﻮاز و ﻋﺪم آن ،ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا در ﺷﺮﻳﻌﺘﺶ ﻓﺘﻮي ﺻﺎدر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .آري! اﻳﻦ آﻳﻪ زﻧﮓ ﺧﻄﺮ را در ﺑﻴﺦ ﮔﻮش آﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﺪا درآورده و آﻧﺎن را ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺣﺠﺘﻬﺎي ﺧﺪا ژرف اﻧﺪﻳﺸﺎﻧﻪ ﻓﺮوروﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ اﻛﺘﻔﺎ ﻧﻜﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه ﻗﻄﻌﻲﺷﺎن از ﻋﻠﻢ ،ﻓﻘﻂ ﻧﻘﻞ و ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻗﻮل ﻗﺎﺋﻠﻲ از اﻳﻦ اﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از او در اﻣﺮ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮده و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ او از ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻋﻤﻞ ﻛﺮده ،ﻋﻤﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺷﺨﺺ ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻧﺮﺳﻴﺪه ،ﻳﺎ رﺳﻴﺪه وﻟﻲ او ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ آن را ﻧﻔﻬﻤﻴﺪه ،ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪه وﻟﻲ در اﺟﺘﻬﺎد و ﺗﺮﺟﻴﺢ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻮرد آن ﺑﻪ ﺧﻄﺎ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻣﻨﺴﻮخ ﺗﻠﻘﻲ ﻛﺮده و ﺣﻜﻢ آن را از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻣﺮﻓﻮع ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ. "
0> ' .139m+ X ' 9) l
1110
آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ آن اﻣﺎم ﻣﺠﺘﻬﺪ ﻣﺮﺟﻊ ﺗﻘﻠﻴﺪ ،ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﻜﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺒﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﺖ ،ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻜﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺒﺪﻧﺪ و ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او در ﻣﺴﻨﺪ ﺗﻘﻨﻴﻦ اﺣﻜﺎم و اﺻﺪار ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و اواﻣﺮ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ودﻳﮕﺮان در ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻤﻞ و ﺗﻘﻠﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ او اﺟﺘﻬﺎدش را ﻛﺮده و رأﻳﺶ را اﺑﺮاز داﺷﺘﻪ و در واﻗﻊ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه وي ﺑﻮده اﻧﺠﺎم داده و در ﺻﻮرت رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻖ ،ﺑﻪ دو ﭘﺎداش و در ﻏﻴﺮ آن ﺑﻪ ﻳﻚ ﭘﺎداش دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﮕﺮش در دﻻﻳﻞ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ ﻗﺎدرﻧﺪ ،ﭘﻴﺮوي از وي ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻟﻴﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن در ﺣﺠﺘﺶ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ«. µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬« ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¶ ¸ ¹ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ ،روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭼﻪ ﮔﻤﺎن دارﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ در آن روز ﺑﺎ آﻧﺎن ﭼﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ آﻳﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮم ﻋﻈﻴﻢ اﻓﺘﺮا ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن، ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﺪون ﻣﺠﺎزات رﻫﺎ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﺸﺖ؟ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺻﺎﺣﺐ ﻓﻀﻞ اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻘﻞ و ﺧﺮد ﺑﺨﺸﻴﺪه و در ﻛﻨﺎر آن ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺣﻼل و ﺣﺮام را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮده »وﻟﻲ« ﺑﺎ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﻞ واﺣﺴﺎﻧﻬﺎ »ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ ﻛﺮده ﺑﺎ دﻳﻦ ﺧﺪا ﻣﻲﺳﺘﻴﺰﻧﺪ و ﺷﺮﻳﻌﺖ وي را ﺑﻪ ﺑﺎزي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º á à ß Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï ÎÍ å ä ã â »و ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻲ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص »در ﻫﻴﭻ ﺷﻐﻠﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻫﻴﭻ ﻛﺎري از ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺖ ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ» ،و ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻲ ﻫﻴﭻ آﻳﻪاي از ﻗﺮآن را ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ
1111
آﻣﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :در اﻳﻦ ﺣﺎل ،آﻳﺎت ﻗﺮآن را ﺑﺮاي اﻋﻼم ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺣﻜﻢ آن ﻛﺎر ،ﺑﻪ اﻣﺘﺖ ﻧﻤﻲﺧﻮاﻧﻲ ﺗﺎ ﺣﻜﻢ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺖ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﻮد »و ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« ﺧﻄﺎب ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص و اﻣﺖ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ »ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﻮاﻫﻴﻢ« ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ و از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲورزﻳﺪ« ﺑﻪﮔﻔﺘﺎر و ﻛﺮدار »و ﻫﻢوزن ذرهاي ،ﻧﻪ در زﻣﻴﻦ و ﻧﻪ در آﺳﻤﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ« ذره: ﻣﻮرﻳﺎﻧﻪ ﺳﺮخرﻧﮓ ،ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺟﺰء از اﺟﺰاي ﻣﺎده اﺳﺖ »و ﻧﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از ذره ،ﻫﻤﭽﻮن اﺟﺰاي اﺗﻢ )اﻟﻜﺘﺮون ،ﭘﺮوﺗﻮن وﻧﻮﺗﺮون( »و ﻧﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ« از آن »ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ« آن ﭼﻴﺰ ﻧﺰد ﺧﺪا »در ﻛﺘﺎﺑﻲ روﺷﻦ« ﻛﻪ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ »ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ از او ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟! ﻫﺪف از اﻋﻼم اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ ،اوﻻ :رد ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت داﻧﺎ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺛﺎﻧﻴﺎ :رﺳﺎﻧﺪن اﻫﻞ ﺧﺮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ دارﻧﺪه ﭼﻨﻴﻦ اوﺻﺎﻓﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻼل و ﺣﺮام وﺿﻊ ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد. K J I H G F E D C B A »آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ اوﻟﻴﺎي اﷲ ﻧﻪ ﺑﻴﻤﻲ اﺳﺖ« )اوﻟﻴﺎء اﷲ :دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا( :ﻧﺨﺒﮕﺎن و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن از ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﭘﺮﻫﻴﺰ از ﻣﻌﺼﻴﺖ وي ،ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ و ﻋﺮﺻﺎت ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﺑﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن از ﻫﻮل و ﻫﺮاس آن روز اﻳﻤﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ »و ﻧﻪ آﻧﺎن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از دﻧﻴﺎ از دﺳﺖ داده و ﭘﺸﺖ ﺳﺮﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ دوﺳﺖداران دﻧﻴﺎ ﺑﺮ از دﺳﺖ دادن آن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ.
1112
P ON M L اﻳﻦ ﮔﺮوه دوﺳﺘﺎن ﺧﺪا »ﻫﻤﺎﻧﺎن« اﻧﺪ »ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ »و ﺗﻘﻮي ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﭘﺮوا داﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ وي .آري! اﻳﻨﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻳﮕﺮان ﺑﻴﻢ و ﻫﺮاﺳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن وﺿﻊ ﻛﺮده ،ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ و ﺧﻮد را از ﻣﻌﺎﺻﻲ و ﻧﻮاﻫﻲ وي ﺑﺎزداﺷﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ اﻳﺸﺎن ﺿﻤﻦ اﻳﻦﻛﻪ از اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺎن ﻧﻴﻚ داﺷﺘﻪاﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﺎن ،ﺑﺮ از دﺳﺖ دادن ﺧﻮاﺳﺘﻪاي از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و ﻣﻘﺼﺪي از ﻣﻘﺎﺻﺪ دﻧﻴﺎ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاي ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ رﺧﺪادي ،ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده ،ﺟﺴﻢ و ﺟﺎﻧﺸﺎن ﭘﺮﻧﺸﺎط و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺷﺎدﻣﺎن وﻣﺴﺮور اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻌﻴﺪﺑﻦ ﺟﺒﻴﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ازرﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ» :اوﻟﻴﺎي ﺧﺪا ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟« ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﻧﺸﺎن ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻳﺎد اﻧﺴﺎن ﻣﻲآورد«. a ` _ ^ ]\ [ Z Y XW V U T S R Q b »ﺑﺮاي اﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي اوﻟﻴﺎءاﷲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاوﻧﺪ »در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ و در آﺧﺮت ﺑﺸﺎرت اﺳﺖ«. ﻣﻔﺴﺮان در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ،ﭼﻬﺎر وﺟﻪ را ذﻛﺮ ﻛﺮدهاﻧﺪ: 1ـ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ،از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻲ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎﻳﺶ‡ در ﻣﻮرد ﺣﺎﻟﺸﺎن در آﺧﺮت اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻲآورد و از اﻳﺸﺎن ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﺷﻮد. 2ـ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ،ﺑﺎ ﺧﻮاﺑﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ،ﻣﮋده ﻧﻴﻚ ﻣﻲدﻫﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻣﺮﻓﻮع آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﻌﺪ از ﻣﻦ ،از وﺣﻲ ﺟﺰ ﻣﺒﺸﺮات ،ﻳﻌﻨﻲ رؤﻳﺎي ﺻﺎﻟﺤﻪاي ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ آن را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ،ﻳﺎ دﻳﮕﺮان در ﺣﻖ وي ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ،ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ«. 3ـ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ،ﻓﻀﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎ اﺟﺎﺑﺖ دﻋﺎﻫﺎﻳﺸﺎن در دﻧﻴﺎﺳﺖ. 1113
4ـ اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ،ﻣﮋده دادن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺘﻀﺎرﺷﺎن اﺳﺖ و ﻣﻀﻤﻮن اﻳﻦ ﻣﮋده اﻳﻦ اﺳﺖ: z S R Q P O N M L K { : )ﺑﻴﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ و اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ و ﻣﮋده ﺑﺎد ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داده ﻣﻲﺷﺪ( »ﻓﺼﻠﺖ.«30/ اﻣﺎ ﺑﺸﺎرت ﺑﺮاي اوﻟﻴﺎءاﷲ در آﺧﺮت ،ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻣﻼﻗﺎت ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺎ اﻳﺸﺎن و دادن ﭘﻴﻐﺎم ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺑﻬﺸﺖ و ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖﻣﺎﻧﺪﻧﺸﺎن از ﻋﺬاب دوزخ» .ﻛﻠﻤﺎت ﺧﺪا را ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﺳﺨﻨﺎن ﺧﺪا را ﻋﻤﻮﻣﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ و از ﺟﻤﻠﻪ، وﻋﺪهﻫﺎي او ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرش را .ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ وﻋﺪهﻫﺎ ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ »اﻳﻦ« ﭘﺎداش واﻓﺮ در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت »ﻫﻤﺎن ﻛﺎﻣﻴﺎﺑﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ«. o n m l kj i h g fe d c »و ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﺗﻮ را ﻏﻤﮕﻴﻦ ﻧﻜﻨﺪ« ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻃﻌﻦ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻋﻴﺐﺟﻮﻳﻲ ﺗﻮ و دﻳﻦ ﺗﻮﺳﺖ زﻳﺮا »ﻋﺰت ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻏﻠﺒﻪ و ﻗﻬﺮ در ﮔﺴﺘﺮه ﻣﻠﻚ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص اوﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺗﻮ دﺳﺘﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ از ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦ ﺷﻮي؟ »او ﺷﻨﻮاي داﻧﺎﺳﺖ« ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻣﻲﺷﻨﻮد و ﺑﻪ اﺣﻮاﻟﺸﺎن داﻧﺎﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ. _ ~ } | { z yx w v u t s r q p ` k ji h g f e dc ba »آﮔﺎه ﺑﺎش ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ« و ﻫﺮ ﭼﻪ »در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻫﺮ ﻛﻪ« و ﻫﺮ ﭼﻪ »در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ،از آن ﺧﺪاﺳﺖ« در ﻋﺒﻮدﻳﺖ و در ﺧﻠﻖ و اﻣﺮ ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ـ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﺸﺮك ـ ﻣﻠﻚ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و او در آﻧﺎن آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮﺧﻼف اذن وي ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش آزاري ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؟ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻫﺸﺪار ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﺟﻤﺎدات را ﺑﻪﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ
1114
ﻣﻤﻠﻮك را ﭘﺮﺳﺘﻴﺪه و ﻣﺎﻟﻚ را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ،از آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ،اﻳﻨﺎن در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﺰ از ﮔﻤﺎن ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ ،ﻟﻴﻜﻦ اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدات ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻠﻮك ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ ،آﻧﻬﺎ ﺷﺮﻛﺎي وي ﻧﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺑﻲﻣﺴﻤﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺎ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺪارﻧﺪ ﻟﺬا ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻪ از اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻠﻜﻪ ﻗﻄﻌﺎ از اﻳﻦ ﮔﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ اﻧﺴﺎن را از ﺣﻖ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »و آﻧﺎن ﺟﺰ دروﻏﮕﻮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ،ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ را ﺷﺮﻛﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ،ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﺑﺎﻃﻞ و دروﻏﻲ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ. z y x w v ut s r q p o n m l { | »اوﺳﺖ آنﻛﻪ ﺷﺐ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ ﺗﺎ در آن ﺑﻴﺎراﻣﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن از ﺣﺮﻛﺖ و ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻜﻮن و آراﻣﺶ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺧﻮد را از رﻧﺞ ﻛﺎر و ﻣﺸﻐﻠﻪ روزﮔﺎر ،ﻓﺎرغﺑﺎل و راﺣﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و روز را روﺷﻦ« و روﺷﻨﮕﺮ »ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﻛﻪ در آن دﻳﺪﻧﻲﻫﺎ ،آﺷﻜﺎر و ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در اﻳﻦ ﻋﺮﺻﻪﮔﺎه روﺷﻦ ،ﺑﻪ ﻛﺎر و ﺗﻼش ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﺎر ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺒﺎب و اوﺿﺎع زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﻌﻴﺸﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲﺑﺨﺸﻨﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ،ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« آﻧﭽﻪ راﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن از آﻳﺎت ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و در آن اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﺄﻣﻞ ﻛﺮده و ﺑﻪ دﻳﺪه ﻋﺒﺮت ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ؛ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ« زﻳﺮا اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﺄﻣﻞ ،ﺧﻮد از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ اﺳﺒﺎب اﻳﻤﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
1115
}~¡ ±°¯®¬«ª©¨§¦¥ ¤£¢ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶µ´ ³ ² آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺳﺨﻨﺎن ﻓﺎﺳﺪ اﻳﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: »ﻛﺎﻓﺮان ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪا ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮاي ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ ،او ﻣﻨﺰه اﺳﺖ ،او ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ« ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از اﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ آﺷﻜﺎر ﺗﻨﺰﻳﻪ ﺟﺴﺘﻪ و اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ از ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻠﻘﻲ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ ،روﺷﻦ ﻣﻲﺳﺎزد زﻳﺮا ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﻘﻂ از روي ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻣﻄﻠﻖ ،ﻫﻴﭻ ﺣﺎﺟﺘﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪآن را ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺮآورده ﮔﺮداﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ،ﻛﺴﻲ ﻣﺤﺘﺎج ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد در ﻣﻌﺮض اﻧﻘﺮاض ﺑﻮده و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻓﺮزﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وي ﮔﺮدد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ زﻧﺪه ﭘﺎﻳﻨﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻣﺮگ ﻳﺎ ﻓﻨﺎﻳﻲ ﻋﺎرض ﻧﻤﻲﺷﻮد از اﻳﻦرو ،او ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﻠﻖ و ﺗﻌﻠﻘﺎﺗﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺎزي ﻧﺪارد »آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ از آن اوﺳﺖ« ﭘﺲ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي از آﻧﻬﺎ ﻓﺮزﻧﺪ وي ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻣﻴﺎن ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ و ﭘﺪري و ﻓﺮزﻧﺪي ،ﻣﻨﺎﻓﺎت وﺟﻮد دارد »ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ داراي ﻓﺮزﻧﺪ اﺳﺖ »ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ« و ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻧﺪارﻳﺪ »آﻳﺎ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« ﺑﻲﭘﺸﺘﻮاﻧﻪ ﻋﻠﻢ و ﺣﺠﺖ و ﺑﺮﻫﺎن »ﺑﻪ دروغ ﺑﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﺪ؟« اﻳﻦ ،ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺗﻮﺑﻴﺨﻲ ﺳﺨﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ. ¿ È Ç Æ Å Ä Ã Á À »ﺑﮕﻮ :در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ« ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻓﺮزﻧﺪ و ﺷﺮﻳﻚ ﺑﺮاي وي »رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻦ از ﻋﺬاب دوزخ.
1116
Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É Ö »ﻣﺘﺎﻋﻲ اﺳﺖ« ﻓﺎﻧﻲ »در دﻧﻴﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻫﻢ ﺻﺎﺣﺐ اﻳﻦ اﻓﺘﺮا ﺑﻪ ﭼﻴﺰي از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﮔﺬراي ﺧﻮد ﻧﺎﻳﻞ ﺷﻮد ،ﻗﻄﻌﺎ آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﻳﻲ اﻧﺪﻛﻲ در دﻧﻴﺎﺳﺖ »ﺳﭙﺲ ﺑﺎزﮔﺸﺘﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎﺳﺖ« ﺑﺎ ﻣﺮگ »آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺳﺰاي آنﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﻣﻲﭼﺸﺎﻧﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻓﺘﺮاﻛﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻛﻪ ﻋﻠﻠﻲ ﭼﻮن دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آن ﻗﺮار دارد ،ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ اﺑﺪي ﻣﻌﺬب ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ. RQPONMLKJIHGFEDCBA a`_^]\[ZYXWVUTS cb »و ﺧﺒﺮ ﻧﻮح را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮان« ﻳﻌﻨﻲ :داﺳﺘﺎن وي را ﺑﺎ ﻗﻮﻣﺶ ﻛﻪ ﺑﻪﭘﻴﺎم ﺣﻖ وي ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮان »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ :اي ﻗﻮم ﻣﻦ ،اﮔﺮ اﻗﺎﻣﺖ ﻣﻦ« در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ »و اﻧﺪرز دادن ﻣﻦ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ وي »ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﮔﺮان آﻣﺪه اﺳﺖ« و ﺗﺎب ﺗﺤﻤﻞ آنرا ﻧﺪارﻳﺪ »ﭘﺲ« ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ »ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدهام« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،روش ﺷﻤﺎ را ﺟﺰ ﺑﺎ ﺗﻮﻛﻞ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،ﺑﻪ ﺷﻴﻮه دﻳﮕﺮي ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺪاده و ﺑﻲﺑﺎك از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺷﻤﺎ ،ﺑﻪراه دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻢ »ﭘﺲ ﻋﺰﻣﺘﺎن را ﺟﺰم ﻛﻨﻴﺪ« و ﺗﺼﻤﻴﻤﺘﺎن را اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ »ﻫﻤﺮاه ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را در ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﺗﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ،ﻳﺎ ﻳﺎري دادﻧﺘﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ،ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻴﺪ »ﺑﺎز ﻛﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺗﻮﻃﺌﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ،ﻫﻴﭻ ﭘﺮده ﭘﻮﺷﻲ ﻧﻜﺮده و ﻫﺮ ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ ،ﺑﻪﻃﻮر آﺷﻜﺎر و ﻋﺮﻳﺎن ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ »ﺳﭙﺲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :آنﻛﺎري را ﻛﻪ در ﺣﻖ ﻣﻦ اراده ﻛﺮده و آن ﺗﺼﻤﻴﻤﻲ را ﻛﻪ در ﺑﺎره ﻣﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ ،ﺑﻪ ﻣﻌﺮض اﺟﺮا ﺑﮕﺬارﻳﺪ »و ﻣﻬﻠﺘﻢ ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﺑﻠﻜﻪ در
1117
ﻛﺎرﺗﺎن ﺗﻌﺠﻴﻞ ﻛﻨﻴﺪ و آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﻦ اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ زﻳﺮا ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﺪارم و ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻﻛﺎرهاﻳﺪ. اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻧﻮح ،از روي اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ وي ﺑﻪ ﻧﺼﺮت ﭘﺮوردﮔﺎرش و اﻫﻤﻴﺖ ﻧﺪادن و ﺑﻲﭘﺮواﻳﻲ وي ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎي ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻮد. utsrqponml kjihgfed v »ﭘﺲ اﮔﺮ روي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﺪ« از ﭘﻨﺪﻫﺎ و ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎي ﻣﻦ و از ﭘﺮواي ﺧﺪا و ﭘﻴﺮوي از ﻣﻦ »ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺰدي را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪام« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺧﻮﻳﺶ ،از ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺰد و ﭘﺎداﺷﻲ را ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪام ﺗﺎ ﻣﺮا در دﻋﻮﺗﻢ ،ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺪاﺷﺖﻫﺎي ﻣﺎدي ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎزﻳﺪ »ﭘﺎداش ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧﺪا ﻧﻴﺴﺖ« و ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺮ و ﺛﻮاب ﻣﺮا ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﭼﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻤﺎن آورﻳﺪ و ﭼﻪ روي ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺎﺷﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از اﻫﻞ ﺗﺴﻠﻴﻢ و از اﻫﻞ اﺳﻼم ﺑﺎﺷﻢ ،اﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ دﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎي ﻋﻈﺎم‡ اﺳﺖ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﺮﻳﻌﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎﺷﺪ. dcba`_~}|{zyxw ihgfe »ﭘﺲ او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺧﻮد اﺳﺘﻤﺮار و ﺑﺮﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻋﻨﺎد ﺧﻮﻳﺶ اﺻﺮار ورزﻳﺪﻧﺪ »آنﮔﺎه او و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ« ازﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ـ ﺑﻪرﻏﻢ ﻋﻨﺎد و اﻳﺬاي ﻗﻮﻣﺸﺎن ـ از او در دﻳﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده و در راه ﺣﻖ ﭘﺎﻳﺪاري ورزﻳﺪﻧﺪ »ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ در ﻛﺸﺘﻲ« اي ﻛﻪ ﻧﻮح را ﻣﺄﻣﻮر ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﻛﺮدﻳﻢ »و آﻧﺎن را ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« در زﻣﻴﻦ ،زﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ از آن ﻧﺎﺑﻮدﺷﺪﮔﺎن در ﺗﻮﻓﺎن ﺑﻮد »و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« از ﻛﻔﺎر ﻣﻌﺎﻧﺪ ﺑﺎ ﻧﻮح »ﻏﺮق ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻮﻓﺎن »ﭘﺲ ﺑﻨﮕﺮ« اي ﻣﺤﻤﺪص و اي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻛﻪ» :ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﺑﻴﻢدادهﺷﺪﮔﺎن
1118
ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎرﺷﺎن ﭼﻪ ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻮد؟ وﻣﺎ ﺑﺎ دروغاﻧﮕﺎران ﺣﻀﺮات ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ،اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ .اﻳﻦ ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲاي ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص و ﺗﻬﺪﻳﺪي ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ. داﺳﺘﺎن ﻧﻮح ﻗﺒﻼ در ﺳﻮره «اﻋﺮاف« ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ و اﻳﻦ داﺳﺘﺎن و اﻣﺜﺎل آن از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮآﻧﻲ ،در ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻮرهﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ راز و ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ ﺗﻜﺮار در ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺷﻴﺦﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺗﻜﺮار ،دو ﻋﺎﻣﻞ را ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ: اول اﻳﻦﻛﻪ :داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺳﻮره ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ ﺳﻴﺎق آن ﺳﻮره و ﺟﺎﻳﮕﺎه آن در ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ آن داﺳﺘﺎن ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻀﻤﻮن ﺗﺒﻴﻴﻦﻛﻨﻨﺪه آن ﺳﻮره ،ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ آن ،ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻲﺧﻮرد. دوم اﻳﻦﻛﻪ :داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻗﺮآﻧﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب اﻧﺪرزﻫﺎي ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در آن ،ﻧﻘﺶ وﻳﮋه ﺧﻮد را در ﻫﺮ ﺳﻮره اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﻮل ،ﺗﻮﺳﻂ ﻳﺎ ﻛﻮﺗﺎهﺑﻮدن ﻳﻚ ﺳﻮره ،ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ آن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ« .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻃﺮح داﺳﺘﺎن ﻧﻮح ،ﺑﻪ ﺳﻴﺎق و ﻣﻮﺿﻮع ﻋﺎم ﺳﻮره «ﻳﻮﻧﺲ« ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن ﻋﺒﺎرت از ﻧﻔﻲ ﺗﻌﺠﺐ و ﺷﮕﻔﺘﻲ آﻧﺎن از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪهاي اﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻃﺮح اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ،ﺑﻪ ﺷﻔﺎي ﻗﻠﺐ ﺑﻴﻤﺎردﻻن از ﺑﻴﻤﺎري ﺷﻚ ﻧﻴﺰ ﻛﻤﻚ ﻛﺮده و ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﺮ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻮﺿﻌﻲ درﺳﺖ و ﻣﺤﻜﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻔﺎر ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ. yxwvutsrqponmlkj ¢¡~}|{z »آنﮔﺎه ﭘﺲ از ﻧﻮح ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ را ﺑﻪﺳﻮي ﻗﻮﻣﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﭼﻮن ﻫﻮد و ﺻﺎﻟﺢ و اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻟﻮط و ﺷﻌﻴﺐ‡ را »ﭘﺲ ﺑﺮاي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﺸﺎن »ﺑﻴﻨﺎت را آوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻌﺠﺰات ،ادﻟﻪ ،ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ و اﺣﻜﺎم دﻳﻦ را »وﻟﻲ آﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺴﺘﻌﺪ آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻗﺒﻼ آن را دروغ ﺷﻤﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ اﺻﺮار و اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪه و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺻﺮار ﭘﻴﺸﻴﻦﺷﺎن ﺑﺮ 1119
ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ،ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﻗﻮام اﻳﻦ ﮔﺮوه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻧﻮح ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﺮ آن ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻗﻮم ﻧﻮح ﻗﺒﻼ آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده ﺑﻮد ،اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ دﻟﻬﺎي ﺗﺠﺎوزﻛﺎران« ازﺣﺪ در ﻛﻔﺮ و ﻓﺴﺎد »ﻣﻬﺮ ﻣﻲﻧﻬﻴﻢ« و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺬﻳﺮاي اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻬﺮﻧﻬﺎدن، ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺠﺎوز ﺧﻮد آﻧﻬﺎﺳﺖ. ±°¯®¬«ª©¨§¦¥¤£ ² »ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮﺷﺎن رﻓﺖ و ﺑﻌﺪ از اﻣﺘﻬﺎﻳﺸﺎن »ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون را ﺑﺎ آﻳﺎت ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن و ﺳﺮان ﻗﻮم وي ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« آﻳﺎت :ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻪﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﻮرهﻫﺎي ﻗﺒﻞ ذﻛﺮ ﺷﺪ »وﻟﻲ آﻧﺎن ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ آﻳﺎت ،ﺗﻜﺒﺮ ورزﻳﺪه و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه آن ﺑﻮد ،اذﻋﺎن ﻧﻨﻤﻮدﻧﺪ »و ﻗﻮﻣﻲ ﻣﺠﺮم ﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ از ﭘﻴﺮوي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون )ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم( ﺑﺎ ﺧﻮد آورده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺗﺒﻪﻛﺎراﻧﻪ و ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺧﻮد در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ¾½¼»º¹¸¶µ´³ »ﭘﺲ ﭼﻮن ﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن آﻣﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ« از روي ﻣﻜﺎﺑﺮه و ﻋﻨﺎد »ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﻦ ﺳﺤﺮي آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﺣﻖ را ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻤﺎﻣﺘﺮ ،ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن دروﻏﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ.
1120
¿ËÊ ÉÈÇÆÅÄÃÂÁÀ »ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ« اﻋﺘﺮاضﻛﻨﺎن ﺑﺮآﻧﺎن »آﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﺣﻖ ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ آﻣﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﺳﺤﺮ اﺳﺖ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺤﺮ اﺳﺖ؟« در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﺠﺰه ﺣﻖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺤﺮ ﺳﺎﺣﺮان را ﺗﻤﺎﻣﺎ ﺑﻲاﺛﺮ ﻛﺮد ﭘﺲ اﻳﻦ ،دورﺗﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰ از ﺳﺤﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و ﺣﺎل آنﻛﻪ ﺳﺎﺣﺮان رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻲ دﺳﺖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺧﻴﺮي ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ و از ﺷﺮ و ﺑﻼﻳﻲ ﻧﺠﺎت ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﷲ و از اﻫﻞ ﻧﺠﺎت و رﺳﺘﮕﺎري اﺳﺖ ،ﺑﻪ اﻳﻦ وادي ﺳﺮاﺳﺮ زﻳﺎن در ﻣﻲاﻓﺘﺪ؟ ÚÙØ×ÖÕÔÓÒÑÐÏÎÍÌ ÜÛ »ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن »آﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪهاي ﺗﺎ ﻣﺎ را از دﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﺪراﻧﻤﺎن را ﺑﺮ آن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎن »ﺑﺎزداري و ﺗﺎ ﻛﺒﺮﻳﺎ در زﻣﻴﻦ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ« اي ﻣﻮﺳﻲ و ﻫﺎرون؟ ﻣﺮاد از ﻛﺒﺮﻳﺎ :رﻳﺎﺳﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﻓﺮﻋﻮن و ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ،ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش دﻋﻮت ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ دو اﻣﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ :ﻳﻜﻲ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﺗﻘﻠﻴﺪ از ﭘﺪراﻧﺸﺎن و دﻳﮕﺮي ﺣﺮص ﺑﺮ رﻳﺎﺳﺖ ،ﭼﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن دﻋﻮت ﻣﻮﺳﻲ را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻪ و او را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،در اﻳﻦ ﺻﻮرت ،ﻛﻠﻴﺪﻫﺎي اﻣﺮ اﻣﺖ وي در اﺧﺘﻴﺎرش ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮاي ﻓﺮﻋﻮن ،رﻳﺎﺳﺖ ﺗﺎم و ﻛﺎﻣﻠﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ و اداره ﺷﺌﻮن ﻣﺮدم ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ دﻳﻦ ،اداره ﻓﺮﻋﻮن را ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﻬﺎ و روﺷﻬﺎ وﻣﻨﺸﻬﺎي وي ،ﻣﻠﻐﻲ و ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ» .و ﻣﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دوﺗﻦ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻗﺮار ﻧﻬﺎﻳﻲ و ﻓﻴﺼﻠﻪ آﺧﺮﻳﻨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ آن را اﻋﻼن ﻛﺮدﻧﺪ. G F E D C B A و ﭼﻮن ﻓﺮﻋﻮن ﻣﻌﺠﺰه ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ و ﻋﺼﺎي ﻣﻮﺳﻲ را دﻳﺪ ،ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮﻳﺶ در ﻗﺒﺎل دﻋﻮت ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ،ﻣﻮﺿﻌﻲ درﺳﺖ و ﺑﺮ ﺣﻖ ﻧﻤﺎﻳﺶ دﻫﺪ ،ﺑﻪ
1121
ﮔﺮدآوردن ﺟﺎدوﮔﺮان و ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﻧﻤﺎﻳﺸﻨﺎﻣﻪاي ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن دﺳﺘﻮر داد» :و ﻓﺮﻋﻮن ﮔﻔﺖ :ﻫﺮﺟﺎدوﮔﺮ داﻧﺎﻳﻲ را ﭘﻴﺶ ﻣﻦ آورﻳﺪ« زﻳﺮا او ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰات ﻣﻮﺳﻲ از ﻧﻮع ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺗﺤﻤﻴﻖ ﻛﻨﺪ و ﺑﻔﺮﻳﺒﺪ و ﺑﺎ ﺳﺤﺮ و ﺷﻌﺒﺪهﺑﺎزي و اﻳﺠﺎد آﺷﻮب و ﻫﻴﺎﻫﻮ و ﻏﻮﻏﺎﺳﺎﻻري ،ﺑﺎ ﭘﻴﺎمﻣﻮﺳﻲ ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﺗﻮﻃﺌﻪ وي را ﺑﻲاﺛﺮ ﻛﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: R Q P O N M L K J I H »و ﭼﻮن ﺟﺎدوﮔﺮان آﻣﺪﻧﺪ ،ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺖ :آﻧﭽﻪ را اﻧﺪازﻧﺪه ﻫﺴﺘﻴﺪ ،ﺑﻴﻨﺪازﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد از رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎ دارﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اﻓﮕﻨﻴﺪ. دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ آﻧﻬﺎرا ﺑﻪ ﭘﻴﺸﮕﺎم ﺷﺪن در اﺟﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺸﺸﺎن ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ :او ﻣﻲداﻧﺴﺖ؛ ﻧﻤﺎﻳﺶ آﻧﻬﺎ ﺧﻴﺎﻻﺗﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﺼﺎﻫﺎ و رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮد را در ﻣﻴﺪان واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﺎرﻫﺎ و اژدﻫﺎي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﭼﻮن آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺧﻴﺎلاﻓﮕﻨﻲﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻴﺪان اﻓﮕﻨﻨﺪ ،او ﺑﺎ اﺑﻄﺎل و در ﻫﻢ ﭼﻴﺪن ﻋﺼﺎﻫﺎ و رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ،ﺟﺎدوﻳﺸﺎن را ﻣﺤﻮ و ﺑﻲاﺛﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﻋﺠﺰ وﻧﺎﺗﻮاﻧﻲﺷﺎن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺻﺤﻨﻪ ﺣﺎﺿﺮﻧﺪ ،آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﭼﺮا ﻛﻪ او ﻋﺼﺎﻳﺶ را ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ و ﭘﺲ از ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﺑﻪ اژدﻫﺎ ،ﻣﺠﺪدا آن را ﺑﻪ ﺣﺎل اوﻟﺶ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻫﻢ آن را در دﺳﺘﺶ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ،اﻣﺎ رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎي ﺳﺎﺣﺮان ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد ،از آنرو ﻛﻪ ﺗﺨﻴﻞاﻓﮕﻨﻲاي ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮده ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﺛﺮي واﻗﻌﻲ و ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ از ﺧﻮد ﻧﺪارد. f e d c b a ` _^ ] \ [Z Y X W V U T S »ﭘﺲ ﭼﻮن اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ ،ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :آﻧﭽﻪ را ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آوردﻳﺪ ﺳﺤﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﺎﻃﻞ ﻗﻼﺑﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن اﻣﻮري ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ را ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺪارد ،در ﺧﻴﺎل ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺻﻮرت اﻣﻮري واﻗﻌﻲ در ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﺪ ،ﺑﻪﺧﻼف آورده ﻣﻦ ﻛﻪ ﺣﻖ و 1122
واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺠﺰهاي از ﻣﻌﺠﺰات ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺑﻪ زودي ﺧﺪا آن را ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ زودي ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎﻳﺘﺎن را ﻣﺤﻮ و ﺑﻲاﺛﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺮدم ،ﺑﻄﻼن آن را ـ ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي اﻋﺠﺎزﮔﺮي ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ دﺳﺖ ﻣﻦ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ـ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ و ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ آن ﭘﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮد »ﺧﺪا ﻛﺎر ﻣﻔﺴﺪان را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻛﺮﺳﻲﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻤﻲﻧﺸﺎﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺳﻨﺘﻲ از ﺳﻨﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻔﺴﺪ ،ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺻﻼح را ﻧﺪارد. آنﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﻨﺘﻲ دﻳﮕﺮ از ﺳﻨﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﻪ ﻣﺘﻤﻢ و ﻣﻜﻤﻞ اﻳﻦ ﺳﻨﺖ وي اﺳﺖ، ذﻛﺮ ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: n m l k j i h g »و ﺧﺪا ﺣﻖ را ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ را ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر آورده و آن را ﺑﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ و در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ آن ﺗﻤﻜﻴﻦ ﻣﻲدﻫﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺣﻖ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮده و آن را روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺑﺎ ﻛﻠﻤﺎت ﺧﻮد« ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮ اﻧﺒﻴﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮود آورده اﺳﺖ ،ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺣﺠﺘﻬﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي او ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺠﺮﻣﺎن« از ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻋﻮن و دﻳﮕﺮان »را ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻳﺪ« ﻳﺎ ﻣﺮاد از ﻛﻠﻤﺎت :ﻓﺮﻣﺎﻧﻬﺎي ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ،ﭼﻮن اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن وي ﺑﻪ ﻋﺼﺎ ﻛﻪ :ﺑﻪ اژدﻫﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد و رﻳﺴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺼﺎﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻓﺮو ﺑﻠﻌﺪ. ` _ ~ }| { z y x w v u t s r q p o f e d c b a »ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورد ﺟﺰ ذرﻳﻪاي از ﻗﻮم وي« از زاد و وﻟﺪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از »ذرﻳﻪ« ،ﮔﺮوﻫﻲ از ﺟﻮاﻧﺎن و ﻛﺴﺎن ﻗﻮم ﻓﺮﻋﻮﻧﻨﺪ. ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺰ ﺷﻤﺎري اﻧﺪك از ﻧﮋاد و ﻛﺴﺎن ﻓﺮﻋﻮن ،ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻤﺎن
1123
ﻧﻴﺎورد و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد ﻣﺆﻣﻦ آل ﻓﺮﻋﻮن ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺶ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲداﺷﺖ ١و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ آﺳﻴﻪ زن ﻓﺮﻋﻮن ،ﻣﺎﺷﻄﻪ دﺧﺘﺮش و زن ﺧﺰاﻧﻪ دار وي ﻛﻪ» :ﺑﺎ وﺟﻮد ﺧﻮف از ﻓﺮﻋﻮن و ﻣﻸ آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺶ »ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا آﻧﺎن را در ﻓﺘﻨﻪ اﻓﮕﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را از دﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺎ آزار و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ »و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻓﺮﻋﻮن در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﮔﺮدﻧﻜﺶ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :او در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ و ﺑﺮ ﻣﺮدم آن ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮ، ﺳﺮﻛﺶ ،ﻣﺘﻜﺒﺮ و ﻣﺴﺘﺒﺪ ﺑﻮد »و او از اﺳﺮاﻓﻜﺎران ﺑﻮد« در ﻛﻔﺮ و در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ از ﻛﺸﺘﻦ و ﺑﻪ دار آوﻳﺨﺘﻦ و اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎ و ﻋﺬاﺑﻬﺎ ﺑﺮ ﻣﺮدم اﻋﻤﺎل ﻣﻲﻛﺮد. از ﺑﺮﺧﻲ رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن زﻣﺎن ﻣﻮﺳﻲ ،رﻋﻤﺴﻴﺲ دوم ﺑﻮد ﻛﻪ در ﻣﺼﺮ ﻣﻨﺸﻮري ﻋﺎم ﺻﺎدر ﻛﺮد و در آن اﻋﻼن ﭘﺮوردﮔﺎري ﻧﻤﻮد .و در روﺷﻨﻲ اﻳﻦ رواﻳﺎت ﺗﺎرﻳﺨﻲ ،ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﭘﻲﻣﻲﺑﺮﻳﻢ. s r q p o n ml k j i h g »و ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :اي ﻗﻮم ﻣﻦ! اﮔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪا اﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﺮ وي ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻴﺪ ،اﮔﺮ اﻫﻞ ﺗﺴﻠﻴﻤﻴﺪ« اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﻨﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﺮاي وي ﭘﺎك و ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن را در ﻧﻔﺲﻫﺎﻳﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺮهاي ﻧﺒﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﺗﻮﻛﻞ ﺟﺰ ﺑﺎ اﺧﻼص ﺗﺤﻘﻖ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺪون ﺗﻮﻛﻞ ﻫﻢ ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪﻫﺪف واﻻي اﻟﻬﻲ ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ. ~ }| { z y x w v u t »ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ» :ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدﻳﻢ« و اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن را ﭘﺬﻳﺮا ﮔﺸﺘﻴﻢ .آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ روآورده و ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ» :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﮕﺮدان« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﻧﻜﻦ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻫﺪف ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن از دﻳﻨﻤﺎن
"
0.28m=U+ ' 9) l
1124
ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻨﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﺎ را ﻓﺘﻨﻪاي ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﮕﺮدان ﻛﻪ دﻳﮕﺮان را ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻣﺎ ﺑﻔﺮﻳﺒﻨﺪ، ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ :اﮔﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﺮ ﺣﻖ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ ،ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﻧﻤﻲﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ در ﺑﻨﺪﺷﺎن ﻛﺸﻴﺪه و ﺷﻜﻨﺠﻪﺷﺎن ﻛﻨﻴﻢ. ¡ ¥ ¤ £ ¢ »و« ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! »ﻣﺎ را ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ از ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮان ﻧﺠﺎت ده« و اﻳﻦﭼﻨﻴﻦاﻧﺪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪاﺗﺮﺳﻲ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،از او درﺧﻮاﺳﺖ ﻋﺎﻓﻴﺖ و ﻧﺠﺎت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ¦ § ¨ © µ´ ³ ² ± ° ¯ ®¬« ª ¶ ¸ ¹ »و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ و ﺑﺮادرش وﺣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ دوﺗﻦ ،ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺧﻮد در ﻣﺼﺮ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻗﻮم ﺧﻮد در ﻣﺼﺮ ،ﻣﺴﺎﺟﺪي را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻨﺎ ﻛﻨﻴﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﻣﺼﺮ در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺷﻬﺮ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ اﺳﺖ وﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد ﻣﺼﺮ ﻗﺪﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻮار ﻗﺎﻫﺮه ﻓﻌﻠﻲ ﻗﺮار داﺷﺖ »وﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد را رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺴﺎزﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺧﻮد را رو ﺑﻪ ﻗﺒﻠﻪ ﺑﺴﺎزﻳﺪ.ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را روﺑﻪرو و ﻧﺰدﻳﻚ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﺑﺴﺎزﻧﺪ زﻳﺮا در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮل اول :ﻣﺮاد از ﻗﺒﻠﻪ، ﺟﻬﺖ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ،ﻳﺎ ﺟﻬﺖ ﻛﻌﺒﻪ اﺳﺖ »و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻳﺪ« ﻫﻤﺎن ﻧﻤﺎزي ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ آن ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ »و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺸﺎرت ده« اي ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭘﻴﺮوزي و ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده اﺳﺖ.
1125
È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º Ø × Ö Õ Ô Ó ÒÑ Ð Ï Î Í Ì Ë ÊÉ »و ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﻮ ﺑﻪ ﻓﺮﻋﻮن و اﺷﺮاف وي زﻳﻨﺖ و ﻣﺎﻟﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ دادهاي« زﻳﻨﺖ :ﻧﺎم ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺰار آراﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ از ﻟﺒﺎس ،وﺳﻴﻠﻪ ﺳﻮاري ،زﻳﻮرات ،ﻓﺮش ،ﺳﻼح و ﻏﻴﺮه »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﺎ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪ از راه ﺗﻮ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎرﺷﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺖ را ،در ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن ﻣﺮدم از دﻳﻦ ﺣﻘﺖ ﻣﻮرد ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻗﺮاردادﻧﺪ »ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻦ« وﺑﻲﺑﺮﻛﺖ و ﻣﺤﻮ ﮔﺮدان »و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺳﺨﺖﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را ﺳﻨﮕﺪل ﮔﺮدان وﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﺑﻨﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻧﺪ و ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺒﺎل اﻳﻤﺎن ﻧﺸﺘﺎﺑﻨﺪ ،ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي »ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺬاب دردﻧﺎك را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻤﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻳﺪن ﻋﺬاﺑﺖ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد ،ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ،دﻳﮕﺮ اﻳﻤﺎن ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪارد. اﻳﻦ ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎي ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ،ﺣﻜﺎﻳﺘﮕﺮ ﺧﺸﻢ وي ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﺪا و دﻳﻨﺶ، ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺮﻋﻮن و ﺳﺮان ﻗﻮم وي ،ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ روﺷﻦ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻴﺮي در آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل دﻋﺎي او را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: L K J I H G F E DC B A »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد :دﻋﺎي ﻫﺮ دوي ﺷﻤﺎ اﺟﺎﺑﺖ ﺷﺪ ﭘﺲ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﻛﻨﻴﺪ« اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ :ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ دﻳﻦ ،ﻋﺪم ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از داﻳﺮه اﺣﻜﺎم آن و دﻋﺎ و اﻟﺘﺠﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ »و از راه ﺟﺎﻫﻼن ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺧﺪا ﻣﻨﺤﺮف ﻧﺸﻮﻳﺪ؛ ﺑﺎ ﭘﻴﺮوي از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ و داﻧﺸﻲ در دﻳﻦ ﻧﺪارﻧﺪ .و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ دﻋﺎﻛﻨﻨﺪه ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮد ،ﻟﻴﻜﻦ ﭼﻮن ﻫﺎرون ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻋﺎي ﻣﻮﺳﻲ آﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ ،در اﻳﻨﺠﺎ ﺻﻴﻐﻪ ﺗﺜﻨﻴﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ. ﻋﻼﻣﻪ أﻟﻮﺳﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »روحاﻟﻤﻌﺎﻧﻲ« از ﺷﻴﺦ اﺑﻮﻣﻨﺼﻮر ﻣﺎﺗﺮﻳﺪي ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ: »رﺿﺎ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ از ﺣﻴﺚ اﻳﻦﻛﻪ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ ،ﻛﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،اﻣﺎ رﺿﺎ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻪ از اﻳﻦ 1126
ﺣﻴﺚ ﺑﻠﻜﻪ از ﺣﻴﺚ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب دردﻧﺎك ﺑﺮاي وي اﺳﺖ ،ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ و دﻋﺎي ﻣﻮﺳﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﻮﻟﻪ دوم ﺑﻮد«. Z Y X WV U T S RQ P O N M [\]^_` jihgfe d c b a »و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را از درﻳﺎ ﮔﺬراﻧﺪﻳﻢ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل درﻳﺎ را ﺧﺸﻚ ﻛﺮد و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را از آن ﻋﺒﻮر داد و ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ رﺳﺎﻧﻴﺪ» ١ﭘﺲ ﻓﺮﻋﻮن و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ از راه ﺳﺘﻢ و ﺗﺠﺎوز، آﻧﺎن را دﻧﺒﺎل ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﻐﻲ :ﺳﺘﻢ و ﻋﺪو :ﺗﺠﺎوز اﺳﺖ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲﻛﻪ« ﻓﺮﻋﻮن »در ﺷﺮف ﻏﺮقﺷﺪن ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ« و آب ﺗﺎ دﻫﺎﻧﺶ ﺑﺎﻻ آﻣﺪ» ،ﮔﻔﺖ :اﻳﻤﺎن آوردم ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺠﺰ آنﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ او اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،ﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن و ﻛﺴﺎﻧﺶ در ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻮﺳﻲ و ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ درﻳﺎ زدﻧﺪ ﺗﺎ از ﻫﻤﺎن راه از درﻳﺎ ﺑﮕﺬرﻧﺪ ،آب از ﻫﺮ دو ﺳﻮ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﺪ و ﻏﺮﻗﺸﺎن ﻛﺮد ،در ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺸﺎﻛﺶ ﻏﺮق ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺖ .آن ﻟﻌﻴﻦ ﺻﺮاﺣﺘﺎ ﻧﮕﻔﺖ ﻛﻪ :ﺑﻪﺧﺪا اﻳﻤﺎن آوردم زﻳﺮا ﻫﻨﻮز در او ﻋﺮﻗﻲ از دﻋﻮاي اﻟﻮﻫﻴﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد »و« ﮔﻔﺖ »ﻣﻦ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺪﮔﺎن ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا و از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﻮاﻧﺪه و ﻣﺎﺳﻮاﻳﺶ را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .اﻟﺒﺘﻪ آن اﻳﻤﺎن درﭼﻨﺎن وﻗﺘﻲ ،ﺑﻪﺣﺎل وي ﺳﻮدي ﻧﻜﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد: r q p on m l k »اﻛﻨﻮن؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ اﻛﻨﻮن اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوري »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدي و از ﺗﺒﻬﻜﺎران ﺑﻮدي؟« ﭘﺲ ﺑﺪان ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردن در ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن ﻣﺮگ ،ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺪارد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ وي ،ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻮد.
"
02_h .50m/'+ 5 # ut
1127
اﺟﻤﺎع اﻣﺖ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻓﺮﻋﻮن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﻛﻪ: اﻳﻤﺎن در ﺣﺎل ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد. b a ` _ ~ } | { zy x w vu t s »ﭘﺲ اﻣﺮوز ﺗﻮ را ﺑﺎ ﺟﺴﺪت ﻣﻲرﻫﺎﻧﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ را از درﻳﺎ ﺑﺎ ﺟﺴﺪ ﺑﻲروﺣﺖ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻳﻢ .آري! درﻳﺎ ﻓﺮﻋﻮن را ﻣﺮده ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ اﻓﮕﻨﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻤﮕﺎن ﺟﺴﺪ وي را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ »ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﭘﻲ ﺗﻮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ،آﻳﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ« از آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ ،ﻛﻪ اﻣﺖﻫﺎي آﻳﻨﺪه وﻗﺘﻲ ﺧﺒﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻪ ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ ،از آن ﻋﺒﺮت ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﻛﺬب و ﺑﻬﺘﺎن اﻳﻦ ﻧﺎﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ رﺑﻮﺑﻴﺖ اﻋﻠﻲ ﺷﺪ ،ﺑﺪاﻧﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﺗﻜﺒﺮ و ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ و ﺗﻤﺮد ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ .آري! اﻳﻨﻚ اﻳﻦ ﺟﺜﻪ ﺑﻲﺟﺎن وي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺳﺎﺣﻞ درﻳﺎ در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎزاﻓﮕﻨﺪه ﺷﺪه ﭘﺲ ﺑﺮوﻳﺪ و آن را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ؛ ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ او ﻧﻪ ﺧﺪاﺳﺖ و ﻧﻪ رب اﻋﻠﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺴﺪ ﺑﻲﺟﺎن ﺑﻲﻧﻮاﻳﻲ اﺳﺖ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﺎﺳﻪﻫﺎي ﺳﻮزان ﺳﺎﺣﻞ .ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺴﺪ ﻓﺮﻋﻮن ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﻫﻢ در ﻣﻮزه آﺛﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﻣﺼﺮ در ﻗﺎﻫﺮه ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و در ﻣﻌﺮض ﺑﺎزدﻳﺪ ﻋﻤﻮم ﻗﺮار دارد ،ﻛﻪ ﻫﻤﻪ روزه ،ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان ﺑﺴﻴﺎري از آن دﻳﺪن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و اﻫﻞ اﻋﺘﺒﺎر از آن ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »و ﺑﻲﮔﻤﺎن ،ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم از آﻳﺎت ﻣﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ و اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن اﺳﺖ و اﻧﺴﺎن را از ﺧﻮاب ﻏﻔﻠﺖ ﺑﻴﺪار ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ« و از آﻧﻬﺎ درسﻋﺒﺮت ﻓﺮا ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. t s r qp o n m l k j i h g f e d c | { z y x w v u »ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ را در ﺟﺎﻳﮕﺎهﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻨﺰل دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻧﻴﻚ و ﺳﺘﻮدهاي ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس و ﻣﺎ ﺣﻮل آن اﺳﺖ ،اﺳﻜﺎن دادﻳﻢ و ﻓﺮود آوردﻳﻢ »و از ﭼﻴﺰﻫﺎي ﭘﺎﻛﻴﺰه« ﻳﻌﻨﻲ :از روزي ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه در ﭘﻴﺶ ﻃﺒﻊ و ﺷﺮع »ﺑﻪ آﻧﺎن روزي ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ ﭘﺲ اﺧﺘﻼف ﻧﻜﺮدﻧﺪ« در اﻣﺮ دﻳﻨﺸﺎن و در آن 1128
ﺑﻪ ﺷﻌﺒﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻨﺸﻌﺐ ﻧﺸﺪﻧﺪ ،ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮ راه و روش واﺣﺪي ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ؛ »ﻣﮕﺮ ﭘﺲ از آنﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺗﻮرات را ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﺣﻜﺎم آن داﻧﺎ ﺷﺪﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﺧﺘﻼف ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻋﻠﻢ ـ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﺮآن ـ ﺑﻪ آﻧﺎن آﻣﺪ ،آنﮔﺎه در ﻛﺎر ﻗﺮآن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ اﺧﺘﻼف ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ و دﻳﮕﺮان ﺑﻪ آن ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ آن اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از اﻣﻮر دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ »داوري ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد« ﭘﺲ ﻣﺤﻖ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻠﺶ ﺑﻪﺣﻖ ﭘﺎداش داده و ﻣﺒﻄﻞ را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ ،ﻣﺠﺎزات ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد. } ~ ¡ ° ¯ ® ¬ «ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¶ µ ´ ³ ² ± »و اﮔﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ در ﺗﺮدﻳﺪي« ﺧﻄﺎب ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻳﺎﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن اﻣﺖ اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ »از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻛﺘﺎب ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ،ﺑﭙﺮس« ﻳﻌﻨﻲ :از اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ اﺳﻼم آورده و ﺑﻪ دﻋﻮﺗﺖ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ـ ﻫﻤﭽﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ـ ﺑﭙﺮس زﻳﺮا اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﺒﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎب ﺑﺮ ﺣﻖ ﺧﺪا اﺳﺖ و ﺗﻮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ راﺳﺘﻴﻦ وي ﻫﺴﺘﻲ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﻮرات ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﺎﻫﺪ و ﻧﺎﻃﻖ اﺳﺖ »ﻗﻄﻌﺎ ﺣﻖ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮ آﻣﺪه اﺳﺖ« اﻳﻦ ﺑﻴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻜﻲ را ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮاﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺎﻃﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ :آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن در آن ﺗﺸﻜﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺣﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺑﺎﻃﻠﻲ ﺑﺎ آن آﻣﻴﺨﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺎﺋﺒﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد »ﭘﺲ از ﺷﻚآورﻧﺪﮔﺎن ﻧﺒﺎش« ﻳﻌﻨﻲ :از دودﻻن ﻣﺘﺮدد و ﻣﺘﺤﻴﺮ ﻧﺒﺎش. از ﻗﺘﺎده؛ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ :ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻲدرﻧﮓ ﭘﺲ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻧﻪ ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﻢ و ﻧﻪ «ازاﻫﻞﻛﺘﺎب« ﺳﺆال ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻢ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺣﻖ اﺳﺖ« .ﭘﺲ ،ﺗﻌﺒﻴﺮ) :ازﺷﻚآورﻧﺪﮔﺎن ﻧﺒﺎش( ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل اﻛﺮمص ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص 1129
در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺷﻜﻲ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب ﻛﺎرﺑﺮد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ دارد، ﻣﺜﻼ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻨﻲ ﭘﺲ ﺷﺠﺎع ﺑﺎش! ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮض ﻧﻤﻮدن ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي ﻧﻔﻲ اﺣﺘﻤﺎل وﻗﻮع آن ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن اﻋﺮاب ﻣﺄﻟﻮف اﺳﺖ. اﺑﻮاﻟﻠﻴﺚ ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي در ﺗﻔﺴﻴﺮش «ﺑﺤﺮاﻟﻌﻠﻮم« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺷﻚ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺷﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﻟﻲ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ :ﺷﻜﻲ ﻧﺪارم! ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻴﺴﻲ ﻓﺮﻣﻮد» :آﻳﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ و ﻣﺎدرم را ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ؟« »ﻣﺎﺋﺪه «116/در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻋﻴﺴﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ او ﺑﮕﻮﻳﺪ» :ﻣﻦﺑﻪ ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻔﺘﻪام«. ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻓﺮض ﻧﻤﻮدن ﺷﻚ ،ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺛﺒﺎت ﻋﻜﺲ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻼﺳﻔﻪاي ﻣﺎﻧﻨﺪ دﻛﺎرت ﺑﻪ آن ﺑﺎور دارﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،از ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻓﻮق اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻗﺮآن ﺷﻜﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ«. ﺗﺄوﻳﻞ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻣﺨﺎﻃﺐ ،رﺳﻮل اﻛﺮمص اﻧﺪ وﻟﻲ ﻣﺮاد ﺷﻜﺎﻛﺎن اﻣﺖ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﻪ ﺧﻮد اﻳﺸﺎن زﻳﺮا ﻗﺮآن ﺑﻪ زﺑﺎن اﻋﺮاب ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ و در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن اﻳﻦ ﺷﻴﻮه راﻳﺞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻏﻴﺮ او را اراده دارﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :اﻳﺎك أﻋﻨﻲ و اﺳﻤﻌﻲ ﻳﺎ ﺟﺎرﻳﻪ :ﻫﺪﻓﻢ ﺗﻮﻳﻲ ،اﻣﺎ دﺧﺘﺮك! ﺗﻮ ﺑﺸﻨﻮ« .در ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺳﺨﻦ راﻳﺞ اﺳﺖ و اﻳﻦﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :در ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ،دﻳﻮار ﺗﻮ ﺑﺸﻨﻮ«. ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﻮه ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺘﻦ رﺳﻮل اﻛﺮمص و اراده داﺷﺘﻦ ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن ،در ﻗﺮآن ﻧﻈﺎﻳﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ دارد.
1130
¸ Â ÁÀ ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ »و از زﻣﺮه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا را دروغ اﻧﮕﺎﺷﺘﻨﺪ ﻧﺒﺎش ،ﻛﻪ از زﻳﺎﻧﻜﺎران ﻣﻲﺷﻮي« اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻧﻴﺰ از ﺑﺎب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ و ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص و اﻣﺘﺸﺎن ﺑﺮ راه ﺣﻖ و ﻗﻄﻊ ﻃﻤﻊﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ. Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Ô Ó »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرت« ﺑﻪ ﻋﺬاب »ﺑﺮ آﻧﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه« و ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﻲ ﺑﺮاﻳﻦﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺮ اﺻﺮار ﻣﻲورزﻧﺪ و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻫﻢ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﻻزم ﮔﺮدﻳﺪه »اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﭘﺲ از اﻳﻨﺎن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال ،اﻳﻤﺎن ﺑﺮ ﻧﻤﻲآﻳﺪ »ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آﻳﺘﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ« از آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ زﻳﺮاآﻳﺎت )ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰات( ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب دردﻧﺎك را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ« ﭘﺲ ﻓﻘﻂ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن اﻳﻤﺎن آورد وﻟﻲ اﻳﻦ اﻳﻤﺎن ،ﻧﻪ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ او ﺑﻮد. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻨﺪه را ـ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ او در ﻏﺮﻏﺮه ﺟﺎنﻛﻨﺪن ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد« .ﺣﺎﻟﺖ ﻏﺮﻏﺮه ،ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮگ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در ﺗﺐ و ﺗﺎب آن دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﻲزﻧﺪ. P O N M L K J I H G F E D C B A V U T S R Q »ﭼﺮا ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي ﻧﺒﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ آن اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻋﺬاب را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ »و اﻳﻤﺎن آن ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ ﺳﻮد ﺑﺨﺸﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ« ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﺳﺘﺜﻨﺎ ـ در ﺣﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﭘﺲ ﭼﺮا ﻣﺮدم ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﺷﻬﺮ از اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻼﻛﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ،ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪﻫﻨﮕﺎم و ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ ﺑﻴﺎورﻧﺪ،
1131
ﭼﻨﺎن اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺧﺎﻟﺺ ﺑﻮده و ﻗﺒﻞ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب وي ﺑﺎﺷﺪ و آن را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻧﻴﻨﺪازﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ »ﻛﻪ وﻗﺘﻲ« در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻋﺬاب »اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« ﺑﻪاﻳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ »ﻋﺬاب رﺳﻮاﮔﺮ را در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ از آﻧﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻮﻧﺲ ﻧﺰوﻟﺶ را ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه داده ﺑﻮد ،اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻋﻴﻦ آن را ﻧﺪﻳﺪﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻼﻣﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن را ﻛﻪ اﺑﺮي ﺳﻴﺎه و داراي دود ﻏﻠﻴﻈﻲ ﺑﻮد ،ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ »و ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻲ آﻧﺎن را ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﺑﻌﺪ از ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻋﺬاب از آﻧﺎن. داﺳﺘﺎن ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ ،ﺳﻮﻣﻴﻦ داﺳﺘﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺳﻮره ﭘﺲ از داﺳﺘﺎن ﻧﻮح و ﻣﻮﺳﻲ ـ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم ـ اﺳﺖ. ﻗﺘﺎده در ﺗﻔﺴﻴﺮ آﻳﻪ ،ﺑﻨﺎ را ﺑﺮ وﺟﻪ اوﻟﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﻨﻲ آن ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ،ﻗﺮار داده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ روي داد ،در اﻣﺘﻬﺎي ﻗﺒﻞ از آن رخ ﻧﺪاده ﺑﻮد .ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻤﺎن ﻣﺮدم ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪه و ﺳﭙﺲ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺬاب اﻳﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﺑﺠﺰ اﻳﻤﺎن ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ ـ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻧﮕﺮدﻳﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ را از اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﻋﺎم ﻛﻪ ﻋﺪم ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻤﺎن در ﻫﻨﮕﺎم رؤﻳﺖ ﻋﺬاب اﺳﺖ، اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﺮد .ﻗﺘﺎده اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ :ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻗﻮم ﻳﻮﻧﺲ در ﻧﻴﻨﻮي از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻮﺻﻞ ﻣﻲزﻳﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن را ﮔﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ـ زﻳﺮا وﻗﺘﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ،او ﺧﺸﻤﮕﻴﻦ از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺑﻴﺮون رﻓﺖ ،ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ ،ﻳﻜﻲ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آﺷﻜﺎر ﻧﺰول ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮد ـ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻓﮕﻨﺪ ﭘﺲ ﭘﻮﺷﺎكﻫﺎي زﺑﺮ ﭘﺸﻤﻴﻨﻪاي ﭘﻮﺷﻴﺪه ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻨﺪ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﻴﺎن ﻫﺮ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧﺪش ﺟﺪاﻳﻲ اﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و ﭼﻬﻞ ﺑﺎﻣﺪاد در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎﻧﮓ ﻧﺎﻟﻪ ﺳﺮ دادﻧﺪ و ﻓﺮﻳﺎد و ﺿﺠﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ آﻧﺎن زﻣﻴﻦ را ﭘﺮﻛﺮده ﺑﻮد ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ را از دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن درﻳﺎﻓﺖ و ﺗﻮﺑﻪ وﻧﺪاﻣﺖ راﺳﺘﻴﻨﺸﺎن از اﻋﻤﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪﺷﺎن را ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻇﻬﻮر داﻧﺴﺖ؛ ﻋﺬاب را از آﻧﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎﺧﺖ ،ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮو آوﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﻧﺰول ﻧﻬﺎﻳﻲ
1132
ﻋﺬاب ،ﺟﺰ اﻧﺪك زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد .اﻳﻦ واﻗﻌﻪ در روز ﺟﻤﻌﻪ ،ﻣﻄﺎﺑﻖ روز ﻋﺎﺷﻮرا اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد«. g f e d c b a `_ ^ ] \ [ Z Y X W »و اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ« ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﻳﻜﺪل و ﻳﻜﺪﺳﺖ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ و در آن ﻫﻴﭻ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ و اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻧﺨﻮاﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻤﺎﻧﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ،ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آن را اراده دارد ،اﻳﻦﻣﺼﻠﺤﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ اﻳﻤﺎن را ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن واﮔﺬارد »آﻳﺎ ﺗﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪص! »ﻣﺮدم را ﺑﻪ اﻛﺮاه واﻣﻴﺪاري ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻦ ﺷﻮﻧﺪ؟« ﺑﺪان ﻛﻪ ﻧﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر در وﺳﻊ و ﺗﻮان ﺗﻮﺳﺖ و ﻧﻪ ﺟﺰء ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺗﻮ زﻳﺮا در اﻣﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﻳﻦ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ اﺟﺒﺎري ﻧﻴﺴﺖ و ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﻓﺎﺳﻘﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﺘﻜﺒﺮ و ﮔﺮدﻧﻜﺶ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻜﻨﺪ. w vutsrq po n mlkji h »و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﻪ اذن ﺧﺪا« و ﺧﻮاﺳﺖ وي »اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورد« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺮﮔﺰ روي ﻧﻤﻲدﻫﺪ »و ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ ،ﭘﻠﻴﺪي را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺬاب را ،ﻳﺎ ﺧﻮاري و رﺳﻮاﻳﻲاي را ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب اﺳﺖ ﺑﺮ ﻛﻔﺎري واﻗﻊ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ در ﺣﺠﺘﻬﺎي ﺧﺪا ﺗﻌﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ و در آﻳﺎت و ادﻟﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﭘﺎ ﻛﺮده ،ﺗﺪﺑﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ از ﻋﺪم ﺗﻌﻘﻞ آﻧﺎن ﻳﻜﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن و ﻫﺪاﻳﺖ در اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﭘﻲ ﻧﺒﺮدهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه وي اﻟﺘﺠﺎ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ راه راﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻛﻨﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﭘﻠﻴﺪﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ ،ﺧﻮاري و رﺳﻮاﻳﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺘﻤﺮار ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﺰاوار ﺧﺸﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﺸﺘﻨﺪ.
1133
g f e d c b a ` _ ~} | { z y x »ﺑﮕﻮ :ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﭼﻴﺴﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :در آﻓﺮﻳﺪهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮ وﺟﻮد، وﺣﺪت و ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت ﺻﺎﻧﻊ و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶاﻧﺪ ،ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ »وﻟﻲ« ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻋﺒﺮتاﻧﮕﻴﺰ و ﻫﺸﺪارﻫﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻌﺠﺰات ،آﻳﺎتو ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ »ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« و اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺸﺎن در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ »ﺳﻮد ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺠﺰهاي در وي ﺳﻮدﺑﺨﺶ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ داﻓﻌﻲ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻔﺮ را از وي دﻓﻊ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻘﺎوت آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ،دﻳﮕﺮ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺪﺑﺮ در اﻳﻦ دﻻﻳﻞ ﻧﻴﺰ ،ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻔﻴﺪ ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. w v u t s r qp o n m l k j i h x »ﭘﺲ آﻳﺎ ﺟﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ روزﻫﺎي ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن درﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ،اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻔﺎر ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺤﻤﺪص ،ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺧﻮد ،ﺟﺰ ﻧﻈﻴﺮ واﻗﻌﺎت ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺎري را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن درﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ زﻳﺮا اﻧﺒﻴﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ‡، ﻛﻔﺎر زﻣﺎﻧﺸﺎن را از ﭘﻴﺶ آﻣﺪ اﻳﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﻧﻮاع ﻋﺬاب اﺳﺖ ﻫﺸﺪار ﻣﻲدادﻧﺪ، اﻣﺎ آﻧﺎن ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﺬاب ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآورد و اﻧﺘﻘﺎم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آﻧﺎن روا ﻣﻲداﺷﺖ «ﺑﮕﻮ :اﻧﺘﻈﺎر ﺑﻜﺸﻴﺪ« ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺸﺪار ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ را »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ از ﻣﻨﺘﻈﺮاﻧﻢ« ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺸﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرم را در ﺣﻘﺘﺎن. ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~} | { z y »ﺳﭙﺲ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻣﺘﻬﺎي ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺸﻪ را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ،آنﮔﺎه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺮاﻫﺸﺎن را ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﻴﻢ »ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺠﺎت
1134
ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ »از ﻗﺮﻳﺶ و دﻳﮕﺮان «را« از ﻋﺬاﺑﻲﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ »وﻋﺪه دادهاﻳﻢ؛ وﻋﺪه ﺣﻖ ﻻزم ﺑﺮ ﺧﻮد« ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻴﻢ. ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻨﮕﺮد و زﻧﺪﮔﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان :و اﻫﻞ اﻳﻤﺎن و ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎﻓﺮان را ﻣﻮرد ﺑﺮﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ،اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﺑﺮاي اﻳﻤﺎن او اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ از ﻛﻮردﻻن ﺑﺎﺷﺪ. ¦ § ¨ © » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª ¼½ ¾ ¿ Ã Â Á À »ﺑﮕﻮ :اي ﻣﺮدم! اﮔﺮ از دﻳﻦ ﻣﻦ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ و اﺣﺪ ﻻﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ »در ﺷﻚ ﻫﺴﺘﻴﺪ« و ﺣﻘﻴﻘﺖ آن را درﻧﻴﺎﻓﺘﻪاﻳﺪ »ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺠﺎي ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ ،ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻢ« در ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ از اﺣﻮال و از ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺰارم »ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاﻳﻲ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﮔﻴﺮد« و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ »و دﺳﺘﻮر ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﺷﻢ« و دﻳﻨﻢ را ﺑﺮاي او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻢ. اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺷﻚ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮآن و دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ روﺑﺮو ﺷﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ از ﺷﻜﺎﻛﺎن ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻪ و ﺑﻴﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ روي آورد. Í ÌË Ê É È Ç Æ Å Ä »و ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻨﻴﻒ روي آور« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪام ﻛﻪ در راه دﻳﻦ ﺣﻨﻴﻒ ،اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ و ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﺮده و در آن ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﻲ ازاﺣﻮال ﺗﺰﻟﺰل و ﺗﺮدﻳﺪي ﺑﻪ ﺧﻮد راه ﻧﺪﻫﻢ .وﺟﻪ :ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻬﺮه را ﺑﻪ ﻳﺎدآوري ﺧﺎص ﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا ﭼﻬﺮه آدﻣﻲ ﺷﺮﻳﻒﺗﺮﻳﻦ اﻋﻀﺎي اوﺳﺖ .ﺣﻨﻴﻒ :ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﻳﻞ از ﻫﺮ دﻳﻨﻲ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦاﺳﻼم »و« ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﻛﻪ »زﻧﻬﺎر از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺒﺎش« ﻧﻪ در ﻋﻘﻴﺪه ،ﻧﻪ در ﻋﻤﻞ و ﻧﻪ در راه و روش.
1135
ß Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø× Ö ÕÔ Ó Ò Ñ Ð Ï Î »و« ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪه ﻛﻪ» :ﺑﻪﺟﺎي ﺧﺪا ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺳﻮد و زﻳﺎﻧﻲ ﺑـﻪ ﺗـﻮ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﻧﺨﻮان« زﻳﺮا ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻧﻪ ﺳﻮدي را ﺟﻠﺐ ﻧﻤﻮده و ﻧﻪ ﺑﺮ دﻓـﻊ زﻳـﺎﻧﻲ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﺪون ﺷﻚ ﻛﺎري ﺑﻴﻬﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲ آن را اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ »ﻛﻪ اﮔـﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻲ« و آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻲ و ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮاردﻫﻲ »در آن ﺻﻮرت ،ﻗﻄﻌﺎ از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎراﻧﻲ« ﺑﺮ ﺧﻮد زﻳـﺮا ﺳـﺘﻤﻲ ﺑﺰرﮔﺘـﺮ از ﺷـﺮك ﻧﻴﺴـﺖ .ﭘـﺲ ﺧﻮاﻧـﺪن اﻣـﻮات و ﺟﻤﺎدات ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺎ دﻓﻊ ﺿﺮر ،ﺷﺮك ﺑﻪ ﺧـﺪاي ﻣﺘﻌـﺎل اﺳـﺖ و ﭘﺮﻫﻴـﺰ و اﺣﺘﻴﺎط از آن ﻻزم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﻧﻔﻊ و زﻳﺎن ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻴﻢ ﻳﺎ اﻣﻴﺪ از دﻳﮕﺮان ،اﻧﺴﺎن را از ﭘﺮﺳﺘﺶ او ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻏﻴﺮش ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ: T S R QP O N M L KJI H G F E D C B A \ [ Z Y XW V U »و اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﻪ ﺗﻮ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ زﻳﺎنرﺳﺎن ﻧﻔﻊﺑﺨﺶ اﺳﺖ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد زﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ،ﻳﺎ وي را در ﺟﺴﻤﺶ ﺑﻪ آﻓﺘﻲ ﻣﺒﺘﻼ ﮔﺮداﻧﺪ »ﭘﺲ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﺮاي آن ﺟﺰ ﺧﻮد او ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻﻛﺲ ـ ﻫﺮ ﻛﺲ و ﻫﺮ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن ﺷﺮ و ﺑﻼ را از وي دﻓﻊ ﻛﺮده و ﻣﻴﺎن او و آن ﺷﺮ و ﺑﻼ ﻣﺎﻧﻊ ﮔﺮدد ،ﺑﺠﺰ ﺧﻮد ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﻻﺷﺮﻳﻚ »و اﮔﺮ ﺧﻴﺮي ﺑﺮاﻳﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻴﺮي ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ »ﭘﺲ ﻓﻀﻞ او را ﻫﻴﭻ رد ﻛﻨﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺎن او و آن ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺣﺎﺋﻞ ﮔﺮدد و ﻫﺮ ﺧﻴﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲرﺳﺪ ،ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺸﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎري ﺗﻌﺎﻟﻲاﺳﺖ زﻳﺮا ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد ارزاﻧﻲ ﻣﻲدارد ،ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﺤﻘﺎق آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ او ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﺑﻲ ﻫﻴﭻ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶﺷﺎن ،ﻧﻴﻜﻮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﻳﻞﺷﺎن ،ﺟﺎي دادﻧﺸﺎن در زﻣﻴﻦ و ﻫﺮ ﻧﻌﻤﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ارزاﻧﻲ ﻣﻲدارد ،از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﺳﺖ و از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن ﺑﻪ راه راﺳﺖ و از آن ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ 1136
ﻧﺒﻮﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪص را ﺑﺪان ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ ﺟﻤﻠﮕﻲ از ﻓﻀﻞ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ. »آن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﻀﻞ ﺧﻮد را »ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد »و او آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« و از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲآﻣﺮزد ،ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و ﻗﺼﻮر ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ از ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي وي اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺣﺎل ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻴﺪ؛ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ، ﻧﻔﻊ و ﺿﺮر و رﺣﻤﺖ و ﻣﻐﻔﺮت ﻫﻤﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ،دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ او را ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲداﻧﻴﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ ﺑﻦ ﻣﺎﻟﻚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: { A # >5 : R R 2 ) ]J\- ut ' ]9 L
0 R ,"¦n ± .) >5
0¡' ª ; l
1273
ﻣﻲروﻳﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﺎﻏﻬﺎﻳﻲ از اﻧﮕﻮر و ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ و درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ ،ﭼﻪ از ﻳﻚ رﻳﺸﻪ و ﭼﻪ از ﻏﻴﺮ ﻳﻚ رﻳﺸﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :در زﻣﻴﻦ اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎﻓﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎﻓﻲ ﻧﺎﻫﻤﺎﻧﻨﺪ از درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر و ﺧﺮﻣﺎ وﺟﻮد دارد .اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺻﻨﻮان ،درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺳﺮ و ﻳﻚ ﺗﻨﻪ دارد« »ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ آب ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ،و« ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ »ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ را در ﻣﻴﻮه ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﭘﺲ ﻃﻌﻢ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﻃﻌﻢ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﺮش اﺳﺖ ،اﻳﻦ ﻳﻜﻲ در ﻣﻨﺘﻬﺎي ﺧﻮﺑﻲ و ﺧﻮشﻣﺰﮔﻲ و آن دﻳﮕﺮ در ﻣﺮﺗﺒﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ از آن ﻗﺮار دارد ،اﻳﻦﻳﻜﻲ ﺳﺮخ اﺳﺖ ،آن ﻳﻜﻲ ﺳﭙﻴﺪ و آن دﻳﮕﺮ زرد ...ﺑﺎ آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﻳﻚ زﻣﻴﻦ روﻳﻴﺪه و از ﻳﻚ آب ﺳﻴﺮاب ﺷﺪهاﻧﺪ! ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ در اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﻤﻴﻘﺎ ﺗﺄﻣﻞ وﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻴﺖ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺟﺰ ﺛﻤﺮه ﺻﻨﻊ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺣﻜﻴﻢ و آﮔﺎه ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻛﺸﺘﺰار ﻳﻜﻲ ﺑﻮده و ﻛﺮﺗﻬﺎي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞ و ﭼﺴﺒﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ و آﺑﻲ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ آن آﺑﻴﺎري ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ ،از ﻧﻈﺮ ﻋﻘﻞ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻣﻞ و ﺳﺒﺒﻲ ﺑﺮاي اﺧﺘﻼف ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي درﺧﺖ و ﻣﻴﻮه ـ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻗﺪرت ﺑﺰرگ و اﻳﻦ ﺻﻨﻊ ﻋﺠﻴﺐ ﺻﺎﻧﻊ ﺑﻲﻣﺜﻞ و ﻣﺜﺎل ـ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻳﻞ روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﻛﺎر ﺗﻔﻜﺮ و اﻧﺪﻳﺸﻪ را ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ درك اﻳﻦ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﭘﺮ درﺧﺸﺶ از ﻗﺪرت و ﺻﻨﻊ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ، ﺗﺮك ﻧﻜﺮده و ﻣﻬﻤﻞ ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻟﺬا در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻋﺒﺮتآﻣﻮز ﻣﻮﺟﻮدات ،آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻤﻮده و از آﻧﻬﺎ درﺳﻬﺎي اﻳﻤﺎنآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﺳﻪ آﻳﻪ ﻓﻮق ،ﺳﻪ دﻟﻴﻞ از ادﻟﻪ آﺳﻤﺎﻧﻲ و ﺷﺶ دﻟﻴﻞ از ادﻟﻪ زﻣﻴﻨﻲ را ﺑﺮ ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ و وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺮدآورده ﻛﻪ دﻻﻳﻞ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: 1ـ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺘﻦ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﺳﺘﻮن ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ. 2ـ ﺗﺴﻠﻂ ﺑﺮ ﻋﺮش. 3ـ و رام ﻧﻤﻮدن ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه. اﻣﺎ دﻻﻳﻞ زﻣﻴﻨﻲ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: 1ـ ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪن زﻣﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻴﻨﻨﺪه ـ در ﻋﻴﻦ ﻛﺮوﻳﺖ آن.
1274
2ـ آرام ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺗﻌﺎدل ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻛﻮهﻫﺎي اﺳﺘﻮار. 3ـ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻧﻬﺮﻫﺎ و ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ. 4ـ ﻗﺮار دادن زوﺟﻴﺖ در ﻣﻴﻮهﻫﺎ. 5ـ ﭘﻮﺷﺎﻧﻴﺪن روز ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺷﺐ. 6ـ ﺗﻔﺎوت ﺗﻮﻟﻴﺪات زﻣﻴﻦ در ﻛﻴﻔﻴﺖ و ﻛﻤﻴﺖ ،ﺑﺎ وﺟﻮد اﺗﺤﺎد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﺎك و آب. ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﻪ ﻣﻮﻗﻒ از ﻣﻮاﻗﻒ و ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮﻳﻬﺎي ﻛﻔﺎر ﻣﻲﭘﺮدازد: ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي اول :اﻧﻜﺎر روز آﺧﺮت ،ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي دوم :ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﺧﻮاﺳﺘﻦ ﻋﺬاب و ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﺳﻮم :درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰات اﺳﺖ .ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي ﻫﺎﻳﺸﺎن را در ﺣﺎﻟﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ ،ﺑﺎ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺻﻞ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮد ،ﺑﻪ رد ﺿﻤﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺖ زﻳﺮا ﭘﺮوردﮔﺎري ﻛﻪ ﺑﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻫﻤﻪ آن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﺷﮕﺮف ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻲﺷﻚ ﺑﺮ اﻋﺎده آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮده و از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻋﺬاب دﻧﻴﻮي ﻫﻢ ﻧﺎﺗﻮان ﻧﻴﺴﺖ ،در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ،ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎز از وي ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ دﻳﮕﺮي ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد. اﻳﻨﻚ ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي از اﻳﻦ ﻣﻮاﺿﻊ ﻛﻔﺎر: ¬®¯ ¿¾ ½¼»º¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ²±° Ì Ë Ê É ÈÇ Æ ÅÄà ÂÁÀ »و اﮔﺮ ﺗﻌﺠﺐ ﻛﻨﻲ« اي ﻣﺤﻤﺪ ص از ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻧﺎن »ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن ﻋﺠﻴﺐﺗﺮ اﺳﺖ« ﻛﻪ در ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻌﺎد ﮔﻔﺘﻨﺪ» :آﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﺧﺎك ﺷﺪﻳﻢ ،ﺑﻪ راﺳﺘﻲ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺟﺪﻳﺪي ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ از ﺑﺴﺘﺮ ﺧﺎﻛﻲﻣﺎن دوﺑﺎره ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ وﺟﻮد آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ و ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ در ﻋﺮﺻﻪﮔﺎه ﻣﻌﺎد ﺑﺎز ﻣﻲآﻳﻴﻢ؟ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،اﻋﺎده ﺣﻴﺎت ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﻜﺎر ﻛﺮده و آن را ﺑﻌﻴﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺮ اﻳﺠﺎد ﺧﻠﻖ ﺑﻲﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺎﺑﻘﻲ ،ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﺑﺮ اﻋﺎده ﻣﺠﺪدﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺑﻌﺚ و ﺣﺸﺮﻧﺪ ،در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ در ﻛﻔﺮ ﻟﺠﺎﺟﺖ ورزﻳﺪه 1275
و در ﭘﻴﻤﻮدن درﻛﺎت ﻣﻨﺤﻂ آن ،ﺑﻪ ﭘﻠﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ »و در ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻏﻞ و زﻧﺠﻴﺮﻫﺎﺳﺖ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻏﻞ و زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ آﻧﺎن را از راه اﻳﻤﺎن ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آوردن ﻗﺎدر ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻏﻞ و ﺑﻨﺪﻫﺎ ﻋﺒﺎرتاﺳﺖ از اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺷﺎن ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ ﺑﻮدن ﻃﻮق ﺑﺮﮔﺮدن ،ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮد .اﺑﻮﺣﻴﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در ﻗﻴﺎﻣﺖ زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ و ﻃﻮﻗﻬﺎ در ﮔﺮدﻧﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ و آﻧﺎن را ﺑﺎ آن زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪﺳﻮي دوزخ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻨﺪ« »و اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ اﻫﻞ آﺗﺶ ،ﺟﺎوداﻧﻪ درآﻧﻨﺪ«. O N M L K JI H G F E D C B A W V U TS RQ P آنﮔﺎه ﻣﻮﺿﻊﮔﻴﺮي دوم ﻛﻔﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد» :و ﭘﻴﺶ از ﺣﺴﻨﻪ ،ﺑﻪﺷﺘﺎب از ﺗﻮ ﺳﻴﺌﻪ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ« ﺳﻴﺌﻪ :ﻋﺬاب ﻣﻬﻠﻚ ،و ﺣﺴﻨﻪ :ﻋﺎﻓﻴﺖ و راﺣﺖ و ﺳﻼﻣﺘﻲ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن از ﺷﺪت ﻛﻔﺮ ،ﻋﺬاب را ﻗﺒﻞ از ﺳﻼﻣﺖ و ﻋﺎﻓﻴﺖ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ »ﺣﺎل آنﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﻋﻘﻮﺑﺘﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاﻣﺜﺎﻟﺸﺎن از ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ،ﻋﺬاﺑﻬﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﺮا از ﺳﺮﮔﺬﺷﺘﻬﺎي ﻧﻨﮕﻴﻦ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن درس ﻋﺒﺮت ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ و از ﻓﺮود آﻣﺪن ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻣﺘﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻧﮕﻪ ﻧﻤﻲدارﻧﺪ »و ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺨﺸﺎﻳﺸﮕﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﺎﺣﺐ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺸﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ »ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺸﺎن« ﭘﺲ ﺑﺎ وﺻﻒ اﺳﺘﻤﺮارﺷﺎن در ارﺗﻜﺎب ﮔﻨﺎه ،ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ اﺳﺖ راز ﻋﺪم ﻓﺮود آﻣﺪن ﻋﺬاب ﻋﺎﺟﻞ ﺑﺮآﻧﺎن. اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ اﻣﻴﺪوارﺗﺮﻳﻦ آﻳﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪا اﺳﺖ« .ﺳﻌﻴﺪﺑﻦﻣﺴﻴﺐ؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ،رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﮔﺮ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻤﻲﺑﻮد ،ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﻪ ﮔﻮاراﻳﻲ و ﺧﻮﺷﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮد و اﮔﺮ ﺑﻴﻢ و ﻋﺬاب وي ﻧﻤﻲﺑﻮد ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ ﻋﻔﻮ و ﻛﺮﻣﺶﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮد« ،ﻳﻌﻨﻲ :از ارﺗﻜﺎب ﻫﻴﭻ ﻣﺤﻈﻮري اﺑﺎ ﻧﻤﻲورزﻳﺪ» .و ﺑﻲﮔﻤﺎنﭘﺮوردﮔﺎرت ﺳﺨﺖ ﻛﻴﻔﺮ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺳﺮﻛﺸﺎن ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪه ﻛﺎﻓﺮ را ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ ـ ﺑﺮ وﻓﻖ آﻧﭽﻪ ﻣﺸﻴﺖ وي اﻗﺘﻀﺎ ﻛﻨﺪ ـ
1276
ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ،او ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﺎ ﻣﻬﻤﻞ و ﻣﺘﺮوك ﻧﻤﻲﮔﺬارد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻛﺎرﻫﺎ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ. i h g f ed c b a` _ ^ ] \ [ Z Y X اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻊ ﺳﻮم از ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﻛﻔﺎر ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از» :و ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭼﺮا ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪاي آﺷﻜﺎر از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﺮا ﺑﺮ او ﻣﻌﺠﺰه دﻳﮕﺮي ﻏﻴﺮ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد از آﻳﺎت ﻣﻌﺠﺰ آورده ،ﻧﺎزل ﻧﮕﺮدﻳﺪه ،ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻌﺠﺰات ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺼﺎي ﻣﻮﺳﻲ و ﺷﺘﺮ ﺻﺎﻟﺢ و اﻣﺜﺎل آن؟ ﻋﺠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻧﺸﻘﺎق ﻗﻤﺮ ،اﻧﻘﻴﺎد درﺧﺖ، ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن ﻋﺼﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ،ﺟﻮﺷﻴﺪن آب از ﺑﻴﻦ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص و اﻣﺜﺎل آن از ﻣﻌﺠﺰات را دﻳﺪﻧﺪ ،اﻣﺎ از روي ﻋﻨﺎد ﺑﺎز ﻫﻢ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮدﻧﺪ .ﭘﺲ ﺑﺪان ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻞ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮدن ﻧﺸﺎﻧﻪ وﻣﻌﺠﺰه ﻧﻴﺴﺖ »اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﺗﻮ ﻓﻘﻂ ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪهاي« ﻛﻪ آﻧﺎن را از آﺗﺶ دوزخ ﺑﻴﻢ وﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﻲ و ﻛﺎر ﻣﻌﺠﺰات ﺑﻪ ﺗﻮ ﻫﻴﭻ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد. آري! رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اﻧﺬار و ﺑﻴﻢدﻫﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻬﺪهﺷﺎن ﺑﻮد ،ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦﺷﻜﻞ ﺑﻪﺳﺮ رﺳﺎﻧﺪه و ﺑﻪ ﺑﻠﻴﻎﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ »و ﺑﺮاي ﻫﺮﻗﻮﻣﻲ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و رﺷﺪﺷﺎن در آناﺳﺖ ،دﻋﻮت و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ. z y x w v ut s r q p o n m l k j »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻫﺮ زﻧﻲ در ﺷﻜﻢ ﺑﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮد« از ﻧﻄﻔﻪ ،ﻳﺎ ﻋﻠﻘﻪ ،ﻳﺎ ﻣﻀﻐﻪ؛ از ﻧﺮ ﻳﺎ ﻣﺎده ،از زﻳﺒﺎ ﻳﺎ زﺷﺖ ،از ﺳﻌﻴﺪ ﻳﺎ ﺷﻘﻲ و اﻳﻦﻛﻪ آن ﺟﻨﻴﻦ در ﭼﻪ ﺣﺎل و وﺿﻌﻲ ﻗﺮار دارد »و« ﻧﻴﺰ ﻣﻲداﻧﺪ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ رﺣﻤﻬﺎ ﻣﻲﻛﺎﻫﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ« ﻣﺮاد اﻓﺰاﻳﺶ ﺣﺠﻢ رﺣﻢ ﺑﺎ رﺷﺪ رو ﺑﻪ ﻓﺰون ﺣﻤﻞ در آن و ﻛﻢ ﺷﺪن ﺣﺠﻢ رﺣﻢ ﺑﺎ ﺑﻴﺮون آﻣﺪن ﻃﻔﻞ از آن اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﺮاد ،اﻓﺰوﻧﻲ ﺣﺠﻢ رﺣﻢ ﺑﺎ اﻓﺰوﻧﻲ ﺗﻌﺪاد ﺑﭽﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ رﺣﻢ ﺣﺎﻣﻞ دوﻗﻠﻮ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻗﻠﻮ ﻣﻲﺷﻮد .ﻳﺎ ﻣﺮاد از ﻛﺎﺳﺘﻲ رﺣﻢ ،ﻛﺎﺳﺘﻲ 1277
آن ﺑﺎ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺰوﻧﻲ ﻳﺎ ﻛﺎﺳﺘﻲﺣﺠﻢ رﺣﻢ ،ﺑﻪ ﻣﺪت زاﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﭘﺲ در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻣﻮر ،ﻣﻌﺠﺰهاي اﺳﺖ »و ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻧﺰد او اﻧﺪازهاي ﻣﻌﻴﻦ دارد« ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺎ ﻣﻮازﻳﻦ ،ﻣﻘﺎدﻳﺮ و ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ و ﻣﻌﻠﻮﻣﻲ در ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺮﺗﺐ و ﻣﻘﺪر ﻧﻤﻮده و ﺑﺮ وﻓﻖ ﻧﻈﺎم ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪهاي آن را ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآورده اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﺪﻓﺪار ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻧﻈﻢ و ﺣﺴﺎب ،ﻳﻜﻲ ﻫﻢ ﻧﻮع ﺟﻨﻴﻦ و ﺣﺠﻢ رﺣﻢﻫﺎي زﻧﺎن و ﻣﺪت ﺣﻤﻞ و ﺣﻴﺾ آﻧﺎن اﺳﺖ. اﻳﻦ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از آﻳﺎت ﻣﻌﺠﺰ ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﺗﻤﺎم ﻋﻠﻮم و ﻣﻌﺎرف ﺗﺠﺮﺑﻲ را در ﻧﻮردﻳﺪه ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﺪازه داﻧﺸﻤﻨﺪان در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻛﺎوش ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آورﻧﺪ ،در راﺳﺘﺎي ﻛﺸﻒ ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﺷﻬﻮدي اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ. { | } ~ _ ` »داﻧﺎي ﻏﻴﺐ و ﺷﻬﺎدت اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل داﻧﺎي ﻫﺮ اﻣﺮ ﭘﻨﻬﺎن از ﻣﻴﺪان ﺣﺲ و داﻧﺎي ﻫﺮ آﺷﻜﺎر ﻣﺤﺴﻮس و ﺣﺎﺿﺮي اﺳﺖ .ﻳﺎ داﻧﺎي ﻫﺮ ﻣﻌﺪوم و ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ »ﺑﺰرگ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ و ﺳﻠﻄﻪ ﻗﺎﻫﺮاﻧﻪ ﺧﻮﻳﺶ، از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺰرگ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ. on m lkj i h gfed cb a »ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ« در ﻋﻠﻢ وي »ﻛﺴﻲ از ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻦ را ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺪارد و ﻛﺴﻲﻛﻪ آن را ﻓﺎش ﮔﺮداﻧﺪ« ﭘﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ را ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﺪ ،ﻣﻲداﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ وي ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او از ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ،ﻧﻴﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد »و« ﻣﻲداﻧﺪ »ﻛﺴﻲﻛﻪ در ﺷﺐ ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻛﻪ در ﭘﺮده ﺷﺐ ﭘﻨﻬﺎن و از ﻋﺮﺻﻪ دﻳﺪ ﭼﺸﻤﻬﺎ دورﻧﺪ ،ﻋﻠﻢ و اﺣﺎﻃﻪ دارد »و« ﻧﻴﺰ اﺣﺎﻃﻪ دارد ﺑﻪ »ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در روز آﺷﻜﺎرا ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻮﺟﻮدات آﺷﻜﺎر ،ﻳﺎ ﭘﻨﻬﺎن در ﭘﺮده ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ،ﻫﻤﻪ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ ﺧﺪاي داﻧﺎ ﻳﻜﺴﺎن و ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ.
1278
ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻪ آﻳﻪ ،ﻛﻤﺎل ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ رﺳﺎ ،ﺷﺎﻓﻲ و ﻛﺎﻓﻲ ﻣﺘﺠﻠﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ .آري! ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻣﻔﺮدات ﻫﺴﺘﻲ داﻧﺎﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ و ﺣﺪود اﺷﻴﺎ داﻧﺎﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات ﻧﻬﺎن و ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎي آﺷﻜﺎر داﻧﺎﺳﺖ، ﻋﻠﻢ وي ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎ ـ ﺑﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﺮﻗﻲ ﻣﻴﺎن ﭘﻨﻬﺎنﻫﺎ وآﺷﻜﺎرﻫﺎ ـ ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ؛ او ﻧﺎﻇﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ دل ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ اﺳﺖ ﺑﺮ درﺧﺸﺶﻫﺎ و ﺟﻠﻮهﮔﺮﻳﻬﺎ. ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | {z y x w v u t s r q p ¦§ ¨ © ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ±° ¯ ® ¬ « ª »ﺑﺮاي او ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲاﺳﺖ از ﭘﻲ ﻳﻚدﻳﮕﺮ آﻳﻨﺪه ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا از ﭘﻴﺶ رو و از ﭘﺸﺖ ﺳﺮش ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻻت، ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ او را ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ از اﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ ﻛﻨﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را از آﺳﻴﺐ ﺟﻨﻴﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :او را ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﺪا از اﻣﺮ وي ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر آﻣﺪ ،از وي دﺳﺖ ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ .اﻳﻨﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن )ﻣﻼﺋﻜﻪ ﺣﻔﻈﻪ( اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﻲ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و او را از ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت و ﺟﻮاﻧﺐ در ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮد دارﻧﺪ. از اﺑﻦ ﻋﺒﺎسك رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ص اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻨﺎﻳﻪاي در ﻣﻮرد ﺷﺎﻫﺎن و اﻣﻴﺮان اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺪاراﻧﻲ را از ﭘﻴﺶ رو و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻤﺎرﻧﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :آﻳﺎ از آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮ ﻣﻦ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ﻏﺎﻓﻞ از آن ﻛﻪ ﭼﻮن ﻣﻦ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺪياي را اراده ﻛﻨﻢ ،ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺗﻮان ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن آن ﺑﺪي را از وي ﻧﺪارد و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻴﺰي را از او دﻓﻊ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺮد«. ﺑﻠﻲ! ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ را در ﺷﺐ و ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ را در روز اﺧﺘﺼﺎص داده اﺳﺖ ﻛﻪ دو ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن و دو ﺗﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهاﻧﺪ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺷﺐ از ﭘﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن روز ﻣﻲآﻳﻨﺪ .ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن وﻇﺎﻳﻔﻲ دارﻧﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ اﻧﺴﺎن در ﺷﺐ و روز از ﻣﻀﺮات و ﺣﻮادث ﺑﻪ اذن و اﻣﺮ و رﻋﺎﻳﺖ اﻟﻬﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دو ﺗﻦاﻧﺪ، 1279
ﻳﻜﻲ از ﺟﻠﻮ او را ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و دﻳﮕﺮي از ﭘﺸﺖ ﺳﺮ .دو ﻓﺮﺷﺘﻪ دﻳﮕﺮ ،ﻣﺄﻣﻮر ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ اﻧﺴﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ وي ﮔﻤﺎرده اﺳﺖ و دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭙﺶ و اﻳﻦ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ،اﻋﻤﺎل وي راﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ ،ﻓﺮﺷﺘﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ او و ﻓﺮﺷﺘﻪ دﺳﺖ ﭼﭗ ،اﻋﻤﺎل ﺑﺪ او راﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ .ﭘﺲ ﻣﺠﻤﻮع ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻤﺎرده و ﻣﻮﻛﻞ ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻧﺴﺎن ،ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ در روز و ﭼﻬﺎر ﻓﺮﺷﺘﻪ در ﺷﺐ اﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻧﻮﺑﺖ ،دو ﺗﻦ ﻣﺤﺎﻓﻆ و دو ﺗﻦ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ در ﺷﺐ وﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ در روز ﭘﻲدرﭘﻲ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻫﺮ دو ﮔﺮوه در ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ و ﻧﻤﺎز ﻋﺼﺮ ﻳﻜﺠﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .«...در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﺷﻤﺎ ﺟﺪا ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ در ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﻀﺎي ﺣﺎﺟﺖ و در ﻫﻨﮕﺎم ﺟﻤﺎع .ﭘﺲ از آﻧﺎن ﺣﻴﺎ ﻛﻨﻴﺪ و ﮔﺮاﻣﻲﺷﺎن ﺑﺪارﻳﺪ«. »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺎل ﻗﻮﻣﻲ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﺪ« از ﻧﻌﻤﺖ و ﻋﺎﻓﻴﺖ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ آﻧﺎن آﻧﭽﻪ در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن دارﻧﺪ« از ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا »ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ« ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﻌﻤﺘﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻲ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺳﻠﺐ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آن ﻗﻮم ،آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﺿﻤﻴﺮش از ﺧﻴﺮ و اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ اﺳﺖ ،ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺪﻫﺪ ﻟﺬا ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻌﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻫﻨﮕﺎم دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪن ﻧﻔﺴﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺮ ،آن را دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺪياي را ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﺳﻴﺐ و ﻧﺎﺑﻮدي و ﻋﺬاﺑﻲ را »ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﺑﺮاي آن ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻲ ﻧﺪارد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺪياي اراده ﻛﻨﺪ ،دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻛﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻼ را ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺠﺰ او ﻫﻴﭻ ﻛﺎر ﺳﺎزي ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ ﻛﺎروﺑﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن آورد و ﭼﻮن ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺶ ﭘﻨﺎه ﺑﺮﻧﺪ ،ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ را از آﻧﺎن دﻓﻊ ﻛﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺗﺤﻮل از ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺼﻴﺖ وي ،در ﻧﻬﺎﻳﺖ؛ ﺗﺤﻮل از ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺼﻴﺒﺖ ،از آﺳﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي رﻧﺞ و از ﻋﺰت ﺑﻪ ﺳﻮي ذﻟﺖ اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺎ را از اﻳﻦ ورﻃﻪ ﻣﻬﻠﻚ در ﭘﻨﺎه ﺧﻮد ﻧﮕﺎه دارد.
1280
à  Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º »و اوﺳﺖ آنﻛﻪ ﺑﺮق را ﺑﺮاي ﺑﻴﻢ و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ« ﺗﺎ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ و اﻣﻴﺪ ﺑﻨﺪﻳﺪ. ﺗﺮس ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه رﻋﺪوﺑﺮق ،دل ﻧﮕﺮان ﻓﺮود آﻣﺪن ﺑﺎران ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا او از ﺑﺎران ﻣﺘﺄذي ﻣﻲﮔﺮدد اﻣﺎ اﻣﻴﺪ ﺑﺮاي ﻣﻘﻴﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺮق راﺑﺒﻴﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻧﺰول ﺑﺎران اﻣﻴﺪوار ﻣﻲﺷﻮد »و« اوﺳﺖ آن ﻛﻪ »اﺑﺮﻫﺎي ﮔﺮاﻧﺒﺎر را« ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ آﺑﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ ،ﮔﺮاﻧﺒﺎرﻧﺪ »ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﻛﻨﺪ«. Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ »رﻋﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ او ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﻣﺎﻧﻌﻲ از آن وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل رﻋﺪ را ﺑﻪ ﻧﻄﻖ آورد زﻳﺮا ﺻﺪاي ﻣﻬﻴﺐ رﻋﺪ ،ﺷﺎﻫﺪ ﻋﻈﻤﺖ و ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ: ﺗﺴﺒﻴﺢ رﻋﺪ ،ﮔﻮاﻫﻲ وي ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ ،ﺑﻲآنﻛﻪ ﻧﻄﻖ ﻛﻨﺪ »و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ از ﺑﻴﻢ او« ﺗﺴﺒﻴﺤﺶ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »و ﺻﺎﻋﻘﻪﻫﺎ را ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ و ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ« از ﺧﻠﻘﺶ »ﻣﻮرد اﺻﺎﺑﺖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ« و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ او را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن درﺑﺎره ﺧﺪا ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و او ﺷﺪﻳﺪاﻟﻤﺤﺎل اﺳﺖ« ﻣﺤﺎل :ﻣﻜﺮ اﺳﺖ .ﻣﻜﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ :رﺳﺎﻧﺪن ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ و ﺑﺪي ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﺑﺎﺷﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺮدي را ﺑﻪﺳﻮي ﻛﺴﻲ از ﻓﺮاﻋﻨﻪ ﻋﺮب ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻪ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﺮو و او را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻦ ﻓﺮاﺧﻮان« .آن ﻣﺮد رﻓﺖ و ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ :رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺗﻮ را ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ .آن ﻓﺮﻋﻮن ﻣﺘﻜﺒﺮدر ﭘﺎﺳﺦ وي ﮔﻔﺖ :ﻣﮕﺮ رﺳﻮل ﺧﺪا ﻛﻴﺴﺖ و ﺧﺪا ﭼﻴﺴﺖ؟ آﻳﺎ او از ﻃﻼﺳﺖ،ﻳﺎ از ﻧﻘﺮه ،ﻳﺎ از ﺳﺮب؟ آن ﻣﺮد ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ :ﻳﺎرﺳﻮلا ! ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻢ ﻛﻪ او ﺳﺮﻛﺶﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻋﻮﺗﻲ را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻮﻳﺪ ،رﻓﺘﻢ و او در ﭘﺎﺳﺨﻢ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﮔﻔﺖ .رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم او راﺑﻪ ﺳﻮﻳﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ،او رﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﺎر ﻧﻴﺰ از وي ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺷﻨﻴﺪ .ﺑﺎر ﺳﻮم در اﺛﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎ وي در ﺣﺎل ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﻮد ،ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺑﺮي را ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﻣﺮد ﻓﺮﻋﻮن 1281
ﻣﻨﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎد ،آن اﺑﺮ ﻏﺮﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ واز آن ﺻﺎﻋﻘﻪاي ﺟﻬﻴﺪ و ﺑﺮ ﻓﺮق ﺳﺮش ﻓﺮود آﻣﺪ و ﻧﺎﺑﻮدش ﻛﺮد .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد .در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ،رواﻳﺎت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭼﻮن ﺻﺪاي رﻋﺪ را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ وﺑﺮق ﺻﺎﻋﻘﻪ را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ،ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ(35 9=- C'_' 9!\^ b C3Vx' 9\A/ b G\?» : :C?vﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را ﺑﺎ ﻏﻀﺐ ﺧﻮد ﻧﻜﺶ ،ﺑﺎ ﻋﺬاب ﺧﻮد ﻫﻼك ﻧﻜﻦ و ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻬﺎ ﻣﺎ را ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﺨﺶ« .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻃﺒﺮاﻧﻲ از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭼﻮن ﺻﺪاي رﻋﺪ را ﺷﻨﻴﺪﻳﺪ ،ﺧﺪا را ﻳﺎد ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا رﻋﺪ ﺑﺮ ذاﻛﺮ ﺧﺪا اﺻﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« .ﻟﺬا ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ دو آﻳﻪ در ﻫﻨﮕﺎم رؤﻳﺖ رﻋﺪ و ﺑﺮق ﺳﻨﺖ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺻﺪاي رﻋﺪ را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ،اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ²3t # >3+ : ? : 5 B@ () f- T A i # E!©Zy J' -ﭘﺎﻛﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ رﻋﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺪ وي و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ از ﺑﻴﻢ وي ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« .ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﮔﺮ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ دﻋﺎ را ﺧﻮاﻧﺪ و ﺑﺎز ﺻﺎﻋﻘﻪ ﺑﺮ او اﺻﺎﺑﺖ ﻛﺮد ،دﻳﺖ وي ﺑﺮ ﻣﻦ اﺳﺖ« .و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺻﺎﻋﻘﻪ ﻧﻘﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎ آن اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد ﭘﺲ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در آﺧﺮاﻟﺰﻣﺎن ﺑﺴﻴﺎر واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد ،ﺻﺎﻋﻘﻪﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﻮد.«... U T S R Q P O N M L K J I H G F E DC B A ^ ] \ [ Z Y X WV »دﻋﻮت ﺣﻖ ﺑﺮاي اوﺳﺖ« اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :دﻋﻮت ﺣﻖ ،ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ ﻳﻌﻨﻲ ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ اﺳﺖ« .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺧﺪا اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺧﻠﻖ وي ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاي او ﺧﺎﻟﺺ ﮔﺮداﻧﻨﺪ .اﻣﺎم ﺷﻮﻛﺎﻧﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »دﻋﻮتﺣﻖ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »ﻳﻌﻨﻲ دﻋﺎي ﺣﻖ از آن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از دﻋﺎي اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه اﻟﻬﻲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺮس و ﺑﻴﻢ زﻳﺮا در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري 1282
ﺧﻮاﻧﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد ﭼﺮا ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم اﻧﻘﻄﺎع اﺳﺒﺎب ﻣﺎدي ،ﻓﻘﻂ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻦ اﻧﺴﺎن درﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ .ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ او را در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺨﻮاﻧﺪ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن او را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺧﻮاﻧﺪه اﺳﺖ«» .و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ،ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺟﻮاﺑﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻮاﺳﺘﻪاي از ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ـ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ »ﻣﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دو دﺳﺘﺶ را ﺑﻪﺳﻮي آب ﺑﮕﺸﺎﻳﺪ ﺗﺎ آب ﺑﻪ دﻫﺎﻧﺶ ﺑﺮﺳﺪ درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ آن« آب »ﺑﻪ او رﺳﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﺧﻮﻳﺶ در دﻋﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎﺳﺦ دادن آب ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دو دوﺳﺘﺶ را از دور ﺑﻪﺳﻮي آن دراز ﻧﻤﻮده و ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺗﺎ آب از ﻫﻤﺎن دوردﺳﺖ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ ،ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﻤﻲدﻫﺪ زﻳﺮا آب ﻧﻴﺎز آن ﺷﺨﺺ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ وي را اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻮﻳﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن و ﻣﺮدﮔﺎن را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ دﺳﺘﺶ را ﺑﺪون در ﻛﺎر ﺑﻮدن رﻳﺴﻤﺎن و دﻟﻮي ،ﺑﻪﺳﻮي ﭼﺎه آب دراز ﻧﻤﻮده و از آن آب ﻣﻲﻃﻠﺒﺪ »و دﻋﺎي ﻛﺎﻓﺮان ﺟﺰ در ﺑﻲﻓﺎﻳﺪﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻋﺎي ﻛﺎﻓﺮان ﻫﺪر و ﺑﺎﻃﻞ و ﻧﺎﺑﻮد اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ دﻋﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﺳﻮدي ﻧﻤﻲﺑﺨﺸﺪ. _ ` k j i h g f e d c b a »و ﻫﺮ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺧﺪا ـ ﺧﻮاﻫﺎن و ﻧﺎﺧﻮاﻫﺎن ـ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺗﻌﺒﺪ و اﻧﻘﻴﺎد در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮ و ﺣﻜﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ،ﭼﻮن اﻣﺮ وي ﺑﻪ ﺻﺤﺖ و ﺑﻴﻤﺎرﻳﺸﺎن ،زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺮﮔﺸﺎن و ﻓﻘﺮ و ﺗﻮاﻧﮕﺮﻳﺸﺎن ،ﭼﻪ اﻳﻦ ﺳﺠﺪه ﺑﻪ رﺿﺎ و رﻏﺒﺖ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺠﺪه ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﭼﻪ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و از روي ﻛﺮاﻫﻴﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺠﺪه ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن در ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ و ﺗﻨﮕﻨﺎﻫﺎ ،ﻳﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻮدن اﺟﺒﺎري آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻨﺖﻫﺎي ﻣﺴﻠﻂ اﻟﻬﻲ زﻳﺮا ﻛﻔﺎر ﺑﻪﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ در ﺣﺎﻻت ﺳﺨﺘﻲ و ﺿﺮورت و از ﺗﺮس ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪان ،ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﮔﺮدن ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﻣﻨﻘﺎد 1283
اوﻳﻨﺪ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﺎن دﻫﺪ ،ﻋﺒﺎدت ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﺳﺎﻳﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ وﻗﺖ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻣﺮاد از آن :ﺳﺎﻳﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ او را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺳﺎﻳﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا در ﻫﻴﺄت ﺳﺠﺪه ﻗﺮار داده ﺷﺪه ،ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ ،ﺳﺎﻳﻪ وي ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳﺠﺪه ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲاﻓﺘﺪ .ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم را ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮا ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮدن ﺳﺎﻳﻪ در اﻳﻦ دو وﻗﺖ ،ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ .ﻏﺪو :ﺟﻤﻊ »ﻏﺪاه«، ﻋﺒﺎرت از اول روز اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﺻﺎل :ﺟﻤﻊ »اﺻﻴﻞ« ،ﻋﺒﺎرت از وﻗﺖ ﺑﻌﺪ از ﻋﺼﺮ ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب اﺳﺖ. a ` _~ } | { z y x w v u t sr q p o n m l r q p o n m l k ji h g f e d c b } | { z y x w v u ts ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻓﺮﻣﺎن داد ﺗﺎ از ﻛﻔﺎر ﺳﺆال ﻛﻨﺪ» :ﺑﮕﻮ :ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻛﻴﺴﺖ؟« آنﮔﺎه ﺑﻲدرﻧﮓ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮد» :ﺑﮕﻮ :ﺧﺪا« ﭘﺲ ﮔﻮﻳﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر از ﭘﺎﺳﺦ و ﺑﺎور ﺧﻮد آﻧﺎن ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد زﻳﺮا ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اﺳﺖ ،ﻣﻘﺮ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ »ﺑﮕﻮ :ﭘﺲ آﻳﺎ ﺑﺠﺰ او ﺳﺮوراﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻘﻴﺪه دارﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺰ او ﺳﺮوران و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ »ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻢ ﻣﺎﻟﻚ ﺳﻮدو زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﺳﺮوراﻧﺘﺎن ﭼﻨﺎن ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻢ اﺧﺘﻴﺎر ﺳﻮدي را ﻧﺪارﻧﺪ ﺗﺎ از آن ﺳﻮد ﺑﺮﻧﺪ و اﺧﺘﻴﺎر زﻳﺎﻧﻲ را ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻏﻴﺮﺧﻮﻳﺶ زﻳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ ،ﻳﺎ آن زﻳﺎن را از ﺧﻮد دﻓﻊ ﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﺧﺪاﻳﺎن ﻧﺎﺗﻮان اﻣﻴﺪ ﺳﻮد و زﻳﺎن را دارﻳﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﺣﺘﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻢ ﻣﺎﻟﻚ اﻳﻦ ﺳﻮد و زﻳﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ؟ »ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ« در دﻳﻦ ﺧﻮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻛﺎﻓﺮاﺳﺖ »و ﺑﻴﻨﺎ« در دﻳﻦ ﺧﻮد ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺣﺪ اﺳﺖ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ زﻳﺮا اوﻟﻲ ﺑﻪ واﺟﺒﺎت و ﻣﻜﻠﻔﻴﺖﻫﺎي ﺧﻮد ﺟﺎﻫﻞ ،و دوﻣﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ واﺟﺒﺎت و اﻟﺰاﻣﺎت داﻧﺎﺳﺖ »ﻳﺎ آﻳﺎ ﻇﻠﻤﺎت و ﻧﻮر« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻔﺮ و
1284
اﻳﻤﺎن »ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟« ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻪ! »ﻳﺎ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻓﺮﻳﺪن ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،اﻳﻦ دو آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ را ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن او آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،اﻣﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﻮد و ﺑﻨﺎﭼﺎر ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺪا آﻓﺮﻳﻨﺸﮕﺮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ او ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ؟ ﻧﻪ! ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺎﺟﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﺠﺎم آن ﻗﺎدر اﺳﺖ ،ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺑﺮﺣﻖ ﺑﻪ آن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎر ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ »ﺑﮕﻮ :ﺧﺪا آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻫﺮﭼﻴﺰي اﺳﺖ« ﭘﺲ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪهاي ﻏﻴﺮ از او وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺮﻳﻜﻲ در ﻋﺒﺎدت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد ،ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻴﺴﺖ »و اوﺳﺖ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻗﻬﺎر« و ﻏﻴﺮ او ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﺴﺖ ،ﻣﻘﻬﻮر و ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺄن و ﻋﻈﻤﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻓﻘﻂ او ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ و اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﻓﻌﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮق ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﺑﻨﺪه ﺧﻮد ﺧﺎﻟﻖ ﻓﻌﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻓﻌﻞ او »ﺷﻲء« اﺳﺖ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﺎﻟﻖ ﻫﺮ »ﺷﻲء« اﺳﺖ ﭘﺲ آﻧﭽﻪ در ﺣﻮزه ﺗﻮان اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﻤﻞ و اﻧﺘﺨﺎب ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺶ آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن. ~ ¡ ± ° ¯ ® ¬ « ª© ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ Ç Æ Å Ä Ã Á À ¿ ¾½ ¼ » º ¹ ¸¶ µ ´ ³ ² Ð Ï Î Í Ì ËÊ É È »ﻫﻤﻮ ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد ﭘﺲ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ روان ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آب رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ روان ﺷﺪ »ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﺧﻮدﺷﺎن« ﭘﺲ اﮔﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮد ،آب ﻛﻢ و اﮔﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺰرگ ﺑﻮد ،آب ﺑﺴﻴﺎر در آن روان ﮔﺸﺖ .در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺰول ﻗﺮآن را ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﻴﺎن اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻧﺰول ﺑﺎران ،و رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺑﻪ دﻟﻬﺎ 1285
ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺮﺧﻲ از دﻟﻬﺎ ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﺧﻴﺮ و داﻧﺶ ،ﺑﺰرگ و ﻓﺮاخاﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻼف آن ﺗﻨﮓ و ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻮده ﻋﺮﺻﻪ ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﺑﺮاي ﮔﻨﺠﺎﻧﺪن ﺧﻴﺮ و ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺪارﻧﺪ »و ﺳﻴﻞ ﻛﻔﻲ ﺑﻠﻨﺪ روي ﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺖ« زﺑﺪ :ﻛﻒ ﺳﭙﻴﺪ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه ﺑﺮ روي ﺳﻴﻞ اﺳﺖ .راﺑﻲ :ﺑﻠﻨﺪ و ﺑﺎﻻ آﻣﺪه ﺑﺮروي آب »و از آﻧﭽﻪ در آﺗﺶ ﻣﻲﮔﺪازﻧﺪ« از اﺟﺴﺎم ﻣﻌﺪﻧﻲ »ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﭘﻴﺮاﻳﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺑﻪدﺳﺖ آوردن زﻳﻮرآﻻﺗﻲ ﭼﻮن ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﻛﻪ ﺑﺪان زﻳﻨﺖ و آراﻳﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻛﺎﻻﻳﻲ« ﭼﻮن ﻇﺮﻓﻬﺎ و اﺑﺰارﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از آﻫﻦ و ﺑﺮﻧﺞ و ﻣﺲ و ﺳﺮب ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ »ﻛﻔﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ« زﻳﺮا ﺑﺮ روي ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﻳﻦ آﻫﻦآﻻت و ﻓﻠﺰات ﻧﻴﺰ ،ﻛﻔﻲ از ﭘﻠﻴﺪي و ﺧﺎك و ﻓﻀﻼت آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ »ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻣﺜﻞ ﻣﻲزﻧﺪ؛ اﻣﺎ آن ﻛﻒ ،ﺑﻴﺮون اﻓﺘﺎده از ﻣﻴﺎن ﻣﻲرود« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﻴﻞ ،ﻛﻒ را ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻛﻒ ﺧﺸﻚ ﺷﺪه از ﻣﻴﺎن ﻣﻲرود و در زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد .ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺻﻨﻌﺘﮕﺮ ،ﻛﻒ ﮔﺪاﺧﺘﻪﻫﺎي ﻣﺬاب ﻣﻌﺎدن را ﺑﻪ ﺑﻴﺮون اﻓﮕﻨﺪه ﻧﻪ از آن زﻳﻮري ﻣﻲﺳﺎزد و ﻧﻪ ﻛﺎﻻ و اﺑﺰاري .ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻃﻞ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد »اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺳﻮد ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ« از آب ﺻﺎف و ﮔﺪاﺧﺘﻪﻫﺎي ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻌﺪﻧﻲ »ﭘﺲ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻛﻪ آب ﺑﻪ ﻋﺮوق زﻣﻴﻦ و ﺑﺎﻓﺘﻬﺎي آن ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﺪه و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﻣﺎﻳﻪ اﻧﺘﻔﺎع و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي ﻣﺮدم ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻮاد ﻣﺬاب اﺟﺴﺎم ﻣﻌﺪﻧﻲ ﻧﻴﺰ در ﻛﺎرﮔﺎهﻫﺎي زرﮔﺮي و رﻳﺨﺘﻪﮔﺮي ﺑﻪﺻﻮرت زﻳﻮرات و اﺑﺰار آﻻت ﻛﺎرآﻣﺪ و ﻣﻔﻴﺪ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﺣﻖ. ﭘﺲ ﻣﺜﻞ ﻣﺆﻣﻦ و ﻋﻘﻴﺪهاش و ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﻤﺎن ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آن در روﻳﺎﻧﺪن ﮔﻴﺎﻫﺎن و درﺧﺘﺎن زﻣﻴﻦ و ﻛﺴﺐ ﺣﻴﺎت و ﻃﺮاوت ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺑﻬﺮهﺑﺮداري ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﻨﻔﻌﺖ آن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و ﺳﺎﻳﺮ ﺟﻮاﻫﺮ و ﻓﻠﺰاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ .اﻣﺎ ﻣﺜﻞ ﻛﺎﻓﺮ و ﻛﻔﺮش ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺑﺎد ﻣﻲرود و ﺑﺴﺎن ﭘﻠﻴﺪي آﻫﻦ و ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎي دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ آﺗﺶ از ﺟﻮﻫﺮ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﺑﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ دردي ﻧﺨﻮرده از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود و ﺑﻪ زﺑﺎﻟﻪداﻧﻬﺎ اﻓﮕﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﻠﻬﺎ را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲزﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻣﺜﻞ زدن ﻋﺠﻴﺐ ،ﺧﺪاوﻧﺪ 1286
در ﻫﺮ ﺑﺎﺑﻲ ﻣﺜﻠﻬﺎ ﻣﻲزﻧﺪ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه« ﺑﺮاي ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن دو ﻣﺜﻞ زده و در ﺳﻮره »ﻧﻮر« ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر دو ﻣﺜﻞ زده ـ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن آن ﻣﻲآﻳﺪ ـ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺳﻮرهﻫﺎي دﻳﮕﺮ. ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ـ اﻳﻦ ﻛﻼم ﻧﻮر و ﺗﺠﻠﻲﮔﺎه ﺣﻘﻴﻘﺖ و اﻳﻤﺎن ـ در زﻧﺪه ﻛﺮدن دﻟﻬﺎ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ را ﭘﺲ از ﻣﺮدن آن زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻌﺪن ﺧﺎﻟﺺ و ﺑﻲآﻻﻳﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﻣﺎ ﻛﻔﺮ و ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﻒ روي آب ﻳﺎ ﻏﺶ و ﭘﻠﻴﺪي ﺑﻲﺳﻮد و ﺛﻤﺮ ﺑﺮآﻣﺪه از ﻣﻌﺎدن اﺳﺖ. در ﺳﻨﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﻠﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺣﺎل ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮان از ﺳﻨﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺎل ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻣﻴﻨﻲ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ آب ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮودﻣﻲآﻳﺪ؛ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ اﺷﻌﺮي از رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪه اﺳﺖ» :در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺜﻞ آﻧﭽﻪ ـ از ﻫﺪاﻳﺖ و ﻋﻠﻢ ـ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﺮ آن ﻣﺒﻌﻮث ﻛﺮده ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﺑﺎراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﺨﺸﻲ از آن زﻣﻴﻦ ،آب را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ و ﺟﺬب ﻣﻲﻛﻨﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺎه و ﻋﻠﻒ ﻓﺮاوان ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ و ﺑﺨﺸﻲ از آن، ﺧﺸﻚ و ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آب را ﺟﺬب ﻧﻜﺮده و ﺑﺮ روي ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺮدم از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﻲﻧﻮﺷﻨﺪ و ﺑﻪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺧﻮدﻧﻮﺷﺎﻧﺪه و آﺑﻴﺎري و ﻛﺸﺖوﻛﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﺨﺸﻲ از آن آب ﺑﺮ زﻣﻴﻨﻲ ﻓﺮودﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ دﺷﺖ و ﻫﺎﻣﻮن اﺳﺖ، ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻧﻪ آﺑﻲ را در ﺧﻮد ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارد و ﻧﻪ ﮔﻴﺎﻫﻲ را ﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺧﺪا ﻓﻘﻴﻪ ﺷﺪه و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﺪان ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ،ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ .ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻮزاﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺳﺮي ﺑﺮاي آن ﺑﺮﻧﻴﻔﺮاﺷﺘﻪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﻛﻪ ﺑﺪان ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهام ،ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد«.
1287
à ß Þ Ý Ü ÛÚÙØ ×Ö ÕÔÓ Ò Ñ ï îí ìëêéèçæ åä ãâá »ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ« آنﮔﺎه ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﻮد و ﺗﺼﺪﻳﻖ اﻧﺒﻴﺎ و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺶ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ »ﺣﺴﻨﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺲ ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ اﺳﺖ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ وي را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را رد ﻛﺮدهاﻧﺪ »اﮔﺮ ﺳﺮاﺳﺮ آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ« از اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎف اﻣﻮال »و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﺮاﺳﺮ آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن ﺿﻤﻴﻤﻪ ﺷﻮد و از آﻧﺎن ﺑﺎﺷﺪ »ﻗﻄﻌﺎ آنرا ﺑﺮاي ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪ ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮدن ﻋﺬاب ﺑﺰرگ و ﻫﻮل ﻋﻈﻴﻢ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻛﻪ در آن ﻗﺮار دارﻧﺪ »ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد« اﻣﺎ ـ ﺑﺮﻓﺮض اﮔﺮ اﻳﻦ ﻫﻢ در ﺗﻮاﻧﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ ـ از آﻧﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ »آن ﮔﺮوه« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺪاي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن را ﻧﺸﻨﻴﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ و او را اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺳﺨﺘﻲ ﺣﺴﺎب اﺳﺖ« در ﺳﺮاي آﺧﺮت .ﺳﺨﺘﻲ ﺣﺴﺎب آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻞ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ ﻣﻮرد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺶ آﻣﺮزﻳﺪه ﻧﺸﻮد »و ﺟﺎﻳﺸﺎن در دوزخ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :دوزخ ﻣﺴﻜﻦ و ﻣﺄواﻳﺸﺎن اﺳﺖ »و ﭼﻪ ﺑﺪﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ« دوزخ ﻛﻪ در آن ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. R Q P O N ML K JI H G F E D C B A »آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺪ آﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺣﻖ اﺳﺖ« و ﻫﻴﭻﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪاي در آن ﻧﻴﺴﺖ »ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« و ﻛﻮردل ﻟﺬا اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ؟ »ﻓﻘﻂ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﺮدﻫﺎي ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ »ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ« اﻣﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ از ﺧﺮدي ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻲﺑﻬﺮهاﻧﺪ ،ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﻨﺪ ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ ،ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﺳﺖ. ﺳﭙﺲ ﺧﺪايﺳﺒﺤﺎن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻫﺮ دو ﮔﺮوه را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و در آﻏﺎز ﺑﻪ اوﺻﺎف و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻫﻞ ﺣﻖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ:
1288
Z Y X W V U T S »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ، ﻳﺎ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد و دﻳﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ـ ﺑﻪﻧﺎم ﺧﺪا ـ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ »وﻓﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﭘﻴﻤﺎن او را« ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد اﻟﺰام ﻛﺮده و آن را ﺑﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ و اﻣﺜﺎل آن از ﺻﻴﻐﻪﻫﺎي ﺗﺄﻛﻴﺪ ،ﻣﺆﻛﺪ و ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ »ﻧﻤﻲﺷﻜﻨﻨﺪ« و ﻫﺮآﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺑﺮ ﺧﻮد واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺑﮕﻴﺮد، ﭼﻮن ﻧﺬر و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ »ﻣﻴﺜﺎق« ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ :وﻓﺎ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ اﺳﺖ. [ \ ] ^ _ ` h g f e dc b a دوﻣﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ» :و آﻧﺎن ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺶ ﻓﺮﻣﺎن داده، ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ« ﻫﻤﭽﻮن ﺻﻠﻪ رﺣﻢ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دوﺳﺖ دارد ﺗﺎ در رزﻗﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ داده ﺷﻮدو ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه ﻋﻤﺮش ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﻮد ،ﺑﺎﻳﺪ رﺣﻢ ﺧﻮد را ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد«. ﺳﻮﻣﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ» :و از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« ﺗﺮﺳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮ اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﺸﺎن و اﺟﺘﻨﺎب از ﻣﺤﺮﻣﺎت واﻣﻲدارد .ﺧﺸﻴﻪ :ﺗﺮﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از او ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ ،ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ. ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ» :و از ﺳﺨﺘﻲ ﺣﺴﺎب ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« ﺣﺴﺎب ﺳﺨﺖ: ﺣﺴﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ و دﻗﺖ و ﺗﺠﺴﺲ در ﻫﻤﻪ ﺟﻮاﻧﺐ و اﻃﺮاف ﻗﻀﻴﻪ و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ و ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ در آن ﻟﺬا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺣﺴﺎب ﻣﻮرد ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ و ﻛﺎوش ﻗﺮار ﮔﻴﺮد، ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﭘﺲ آن ﺑﺮآﻳﺪ و ﻟﺬا ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮ روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻳﻜﻲ از اوﺻﺎف اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از آن ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪاي ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ،ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ.
1289
v u t s r q p o n m l k j i | { z y x w ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ» :و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻃﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻣﺮاد :ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪا ،ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ از ﻣﺤﺮﻣﺎت وي و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﺪرات دردآور و اﻟﻤﻨﺎك وي اﺳﺖ. ﺷﺸﻤﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ» :و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن را در اوﻗﺎت ﻣﺨﺼﻮص آن ﺑﺮ وﻓﻖ آداب و ارﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﺸﺮوع ﻛﺮده ،ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺸﻮع و اﺧﻼص ادا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ» :و از آﻧﭽﻪ روزﻳﺸﺎن دادﻳﻢ ،اﻧﻔﺎق ﻛﺮدﻧﺪ« ﻟﺬا زﻛﺎت اﻣﻮاﻟﺸﺎن را ادا ﻛﺮده و در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ واﺟﺐ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﺤﺐ اﺳﺖ ،ﺑﺬل و اﻧﻔﺎق ﻛﺮدهاﻧﺪ »در ﻧﻬﺎن« ﺑﻪﻃﻮر ﺧﻔﻴﻪ و ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ »و آﺷﻜﺎرا« ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻠﻨﻲ ﺗﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪ .ﭘﻨﻬﺎن دادن ﺻﺪﻗﻪ در ﺻﺪﻗﺎت ﻧﻔﻞ اﻓﻀﻞ اﺳﺖ و آﺷﻜﺎر دادن آن در زﻛﺎت ﻓﺮض. ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ وﺻﻒ اﻫﻞ ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ» :و ﺑﺪي را ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻲ دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺪي ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﺑﺎ اﺣﺴﺎن و ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ وي دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﺪ را ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،ﻳﺎ ﮔﻨﺎه را ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ دﻓﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آن ﮔﺮوه« ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ ﺻﻔﺎت ﻳﺎد ﺷﺪه »اﻳﺸﺎن راﺳﺖ ﻓﺮﺟﺎم ﺧﻮش آن ﺳﺮاي« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﺸﺎن راﺳﺖ ﻧﻴﻚﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ ﺳﺮاي آﺧﺮت و درﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺟﺎم ﻧﻴﻚ ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ و ﺑﻪ ﻣﻴﺮاث ﺑﺮدن زﻣﻴﻦ. } ~ _ ` m l k j i h g fe d c ba »ﻫﻤﺎن ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﻋﺪن ﻛﻪ درآن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﻬﺸﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻫﻞ آن در آن اﻗﺎﻣﺖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ داﺷﺘﻪ و از آن اﺻﻼ ﻛﻮﭼﺎﻧﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ .ﻋﺪن :ﻟﻐﺘﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻗﺎﻣﺖ اﺳﺖ .در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺸﻒاﻻﺳﺮار» ،ﺟﻨﺎت ﻋﺪن« ﺑﻪ »ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﭘﺎﻳﻨﺪﮔﻲ« ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ »و« وارد ﻣﻲﺷﻮد در آن »ﻫﺮ ﻛﻪ از ﭘﺪراﻧﺸﺎن ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ« ﭘﺪران از ﺑﺎب ﺗﻐﻠﻴﺐ ذﻛﺮ
1290
ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎدران ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد »و زﻧﺎﻧﺸﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻢ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﻋﺪن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻢ ﺑﺮاي ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ آﻧﺎن ،ﭘﺪران و ﻣﺎدران و زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻠﺤﻖ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ دﻳﺪار دوﺳﺘﺎن و ﻋﺰﻳﺰان، اﻧﺲ و آراﻣﺶ ﺗﻤﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ و از ﻛﻤﺎل آﺳﺎﻳﺶ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﻧﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻧﻴﻜﺎن ،درﺟﻪ اﻧﺴﺎن ﻋﻠﻮ و ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪ) :ﻫﺮﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ از ﭘﺪران و (...دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻧﺰدﻳﻜﺎن اﻳﻦ ﮔﺮوه ،ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺻﺮف اﻳﻦﻛﻪ ﺷﺨﺺ ،ﭘﺪر ﻳﺎ زن ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﺴﻲ از آن ﮔﺮوه ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﺧﻮد ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮدن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ،ﺷﺮط ﺻﻼح ﻧﻴﺰ ﺷﺮﻃﻲ اﻟﺰاﻣﻲ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺑﻴﻤﺎري وﻓﺎﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﻓﺎﻃﻤﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ! از ﻣﺎل ﻣﻦ ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻦ زﻳﺮا ﻣﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا را از ﺗﻮ دﻓﻊ ﻛﻨﻢ«» .و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻫﺮ دري ﺑﺮآﻧﺎن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﺗﻤﺎم درﻫﺎي ﻣﻨﺎزﻟﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺑﻬﺸﺘﻲ در آﻧﻬﺎ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﻣﻲﮔﺰﻳﻨﻨﺪ ،وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺷﺪه آنﮔﺎه ﺑﻪ رﺳﻢ ﺷﺎدﺑﺎش ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: v u t s rq p o n »ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺗﻤﺎم آﻓﺎت ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﺎﻧﻴﺪ »ﺑﻪ ﭘﺎداش آﻧﭽﻪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﭘﺎداش ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺻﺒﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﺗﻘﻮاي اﻟﻬﻲ و رﻋﺎﻳﺖ اواﻣﺮ وي اﺳﺖ »راﺳﺘﻲ ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ ﻓﺮﺟﺎم آن ﺳﺮاي!« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺟﺎم ﺳﺮاي ﺑﻬﺸﺖ .اﻳﻦ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺸﻲ اﺳﺖ ﺑﺮآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن از ﻧﻴﻚﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻳﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻛﻪ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟ ﻳﺎران ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪا و رﺳﻮﻟﺶ داﻧﺎﺗﺮﻧﺪ .ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺧﻠﻖ ﺧﺪا ﻛﻪ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﻓﻘﺮاي ﻣﻬﺎﺟﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد ،ﺳﻴﻞ ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت و ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺸﺎن ﺳﺪ ﻣﻲﮔﺮدد و ﻳﻜﻲ از اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻣﻴﺮد در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪﻧﻴﺎزش در 1291
ﺳﻴﻨﻪاش ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺮآوردن آن را در زﻧﺪﮔﻲاش ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻧﺰد آﻧﺎن ﺑﺮوﻳﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن درود و ﺷﺎدﺑﺎش ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ .ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺎ ﺳﺎﻛﻨﺎن آﺳﻤﺎﻧﺖ و ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن از ﻣﻴﺎن ﺧﻠﻘﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ ،آﻳﺎ ﻣﺎ را ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن رﻓﺘﻪ و ﺑﺮ آﻧﺎن درود وﺳﻼم ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ؟ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :اﻳﺸﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﺮا ﭘﺮﺳﺘﻴﺪه و ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ ،ﻣﺮزﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﻲ و ﺑﺪﻳﻬﺎ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﺸﺎن دﻓﻊ ﻣﻲﺷﺪ و ﻳﻜﻲ از اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻣﺮد درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز وي در ﺳﻴﻨﻪاش ﺑﻮد و آن را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮآورده ﻛﻨﺪ .آنﮔﺎه ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺰد اﻳﺸﺎن رﻓﺘﻪ و از ﻫﺮ دري ﺑﺮ اﻳﺸﺎن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺳﻼم ﻋﻠﻴﻜﻢ ﺑﻤﺎ ﺻﺒﺮﺗﻢ ﻓﻨﻌﻢ ﻋﻘﺒﻲ اﻟﺪار« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ :رﺳﻮل ﺧﺪا ص در رأس ﻫﺮ ﺳﺎل ﺑﻪ زﻳﺎرت ﻗﺒﻮر ﺷﻬﺪا رﻓﺘﻪ آنﮔﺎه ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ. ﴾ut s rq p o n﴿ : ª ©¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w « ¬ ® ¯ ± ° ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت ﻛﻮردﻻﻧﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﺣﻖ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺪان راه ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ» :و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﺧﺪا را ﭘﺲ از ﺑﺴﺘﻦ آن ﻣﻲﺷﻜﻨﻨﺪ و آﻧﭽﻪ را ﺧﺪا ﺑﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺶ ﻓﺮﻣﺎن داده ﻣﻲﮔﺴﻠﻨﺪ و در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺎ ﻛﻔﺮ ،ارﺗﻜﺎب ﻣﻌﺎﺻﻲ و زﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻟﻬﺎي ﻣﺮدم» .ﺑﺮ آن ﮔﺮوه« ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﻓﺴﺎداﻓﺮوزﻳﺸﺎن »ﻟﻌﻨﺖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻃﺮد و دوري از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ »و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﺪﻓﺮﺟﺎﻣﻲ آن ﺳﺮاي اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺪﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﺳﺮاي دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺬاب دوزخ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ÄÃÂÁÀ¿¾½¼» º ¹¸ ¶ µ ´³² »ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،روزي را ﮔﺸﺎده و ﺗﻨﮓ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﭘﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﮔﺎﻫﻲ روزي را ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮ ﮔﺸﺎﻳﺶ داده و آن را ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻦ ـ از روي اﺑﺘﻼ و اﻣﺘﺤﺎن وي ـ ﺗﻨﮓ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻟﺬا ﻧﻪ ﮔﺸﺎﻳﺶ در روزي دﻟﻴﻞ ﻛﺮاﻣﺖ و ﺑﺰرﮔﻮاري اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻨﮕﻲ 1292
رزق و روزي ،دﻟﻴﻞ ذﻟﺖ و اﻫﺎﻧﺖ وي »و ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﺷﺎد ﺷﺪﻧﺪ« و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺰد ﺧﺪا اﺳﺖ ،ﻏﺎﻓﻞ و ﺟﺎﻫﻞ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ »و زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺧﺮت ﺟﺰ ﺑﻬﺮهاي ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ« در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آﺧﺮت ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ اﻳﻦ اﻧﮕﺸﺘﺶ را در درﻳﺎ ﻓﺮو ﺑﺮد ،ﻧﻴﺴﺖ ـ و ﺑﻪ اﻧﮕﺸﺖ ﺳﺒﺎﺑﻪ ﺧﻮﻳﺶ اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﭼﻪ ﭼﻴﺰ را از درﻳﺎ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورد!«. Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï ÎÍ Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ù »و ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭼﺮا از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاو ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟« ﮔﻮﻳﻲ ادﻟﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﺎﻗﺺ و ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ!! در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻢ ،ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه اﻟﻬﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﺎت ﺑﻌﺪ ،در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭼﻨﺪﻳﻦ ردﻳﻪ را ﻋﻨﻮان ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺑﮕﻮ :در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭼﺮا ﺑﺮ او ﻣﻌﺠﺰهاي ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه ،ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻮد »و ﻫﺮ ﻛﺲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺎزﮔﺮدد« و ﺑﺎ ﺗﻮﺑﻪ و دﺳﺖﻛﺸﻴﺪن از ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آن ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻗﻠﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي او روي آورد؛ »ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻓﺮود آوردن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰات را در اﻣﺮ ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻫﻴﭻ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺪاﻳﺖ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﺳﺖﺧﺪا اﺳﺖ .ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ را ﺳﺰاوار ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺪاﻧﺪ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ،در ﻏﻴﺮ آن او رادر ﺳﺮاﺷﻴﺒﻲ ﮔﻤﺮاﻫﻲ رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن راه ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟: æ å ä ã â á àß Þ Ý Ü Û Ú »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده اﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻛﺮده ﻟﺬا ﺑﻪﺳﻮي او ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ »و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪﻳﺎد ﺧﺪا آرام ﻣﻲﮔﻴﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ ذﻛﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن؛ ﭼﻮن ﺗﻼوت ﻗﺮآن ،ﺗﺴﺒﻴﺢ،
1293
ﺗﻤﺠﻴﺪ ،ﺗﻜﺒﻴﺮ و ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ اذﻛﺎر از دﻳﮕﺮان ،اﻧﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آراﻣﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ »آﮔﺎه ﺑﺎش ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﺎد ﺧﺪا« ﻧﻪ ﺑﺎ ﻳﺎد دﻳﮕﺮان »دﻟﻬﺎ آراﻣﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ« و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﮕﺮش در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آﻓﺮﻳﻨﺶ وي و ﻣﻌﺠﺰاﺗﺶ ،ﻓﻲاﻟﺠﻤﻠﻪ آرامﺑﺨﺶ دﻟﻬﺎﺳﺖ وﻟﻲ آراﻣﺶ دادن اﻳﻨﻬﺎ ،ﻫﻤﭽﻮن آراﻣﺸﻲ ﻛﻪ ﻳﺎد ﺧﺪا در اﻧﺴﺎن اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻧﻴﺴﺖ. I H G F E D C B A ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن را ﻣﮋده داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺧﻮﺷﺎ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن« ﻃﻮﺑﻲ :ﺣﺎل ﺧﻮش اﺳﺖ؛ از ﺷﺎدي وآراﻣﺶ روح، زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﮔﻮارا و ﺧﻴﺮ و ﻧﻌﻤﺖ ﻓﺮاوان .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻃﻮﺑﻲ درﺧﺘﻲ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺳﻬﻞﺑﻦﺳﻌﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »ﻃﻮﺑﻲ درﺧﺘﻲ اﺳﺖ در ﺑﻬﺸﺖ ﻛﻪ ﺳﻮار در ﺳﺎﻳﻪ آن ﺻﺪﺳﺎل راه ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﺪ ،اﻣﺎ ﻫﻨﻮز آن را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻃﻲ ﻛﻨﺪ« .و ﻫﻴﭻ ﺟﺎي ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :در ﺑﻬﺸﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ آﻧﻬﺎ را ﭼﺸﻤﻲ دﻳﺪه و ﻧﻪ ﮔﻮﺷﻲ ﺷﻨﻴﺪه و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻗﻠﺐ ﻫﻴﭻ ﺑﺸﺮي ﺧﻄﻮر ﻛﺮده اﺳﺖ«.ﻗﺮﻃﺒﻲ اﻳﻦ ﻗﻮل را ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ» .و ﺧﻮش ﺳﺮاﻧﺠﺎﻣﻲ دارﻧﺪ« وﺧﻮش ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺮاي ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ. Y X W V U T S R Q P O N M L K J g fe d c b a ` _ ^ ] \ [Z »ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮ را در ﻣﻴﺎن اﻣﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن اﻣﺘﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ را در ﻣﻴﺎن ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ ،ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻳﻢ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻳﻦ اﻣﺖ آﺧﺮﻳﻦ اﻣﺘﻬﺎﺳﺖ و ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﺧﺎﺗﻢ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻫﺴﺘﻲ »ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ وﺣﻲ ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ را در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺗﺎﻗﺮآن و ﺳﺎﻳﺮ وﺣﻴﺎﻧﻴﺎت ﻣﺎ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻲ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ رﺣﻤﺎن ﻛﻔﺮﻣﻲورزﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: 1294
ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﻣﻨﻜﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﻤﻲ ﺑﻪﻧﺎم رﺣﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ رﺣﻤﺎن و رﺣﻴﻢ ﻛﻴﺴﺖ؟ »ﺑﮕﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪ درﭘﺎﺳﺦ آﻧﻬﺎ »او ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :رﺣﻤﺎن آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻣﻦ اﺳﺖ »ﺟﺰ او ﺧﺪاﻳﻲﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺰ او ﻫﻴﭻ ﻛﺲ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺳﺰاوار ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ »ﺑﺮ او ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدهام« در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ »و ﺑﻪﺳﻮي اوﺳﺖ« ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي »ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻦ« زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﺟﺰ او ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺟﻊ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد. | {z y x w vu t s r q p o n m l k j i h } ~ _ ` n m l k j i h gf e d c b a ~ } | { z yx w v u t s r q p o »و اﮔﺮ ﻗﺮآﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺪان روان ﻣﻲﺷﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ) :ﭼﺮا از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮ ويﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ؟( »آﻳﻪ .«27/ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ آﻧﺎن ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺧﻮد ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ، ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن روان ﮔﺸﺘﻪ و از ﻣﺤﻞ اﺳﺘﻘﺮار ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ؛ »ﻳﺎ زﻣﻴﻦ ﺑﺪان ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ« و ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن آن از آن ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ و اﻧﻬﺎر ﺟﺎري ﻣﻲﺷﺪ ،ﻳﺎ زﻣﻴﻦ از ﺧﺸﻴﺖ ﺧﺪا در ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺮاﺋﺖ آن ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ،ﻳﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪه آن ﻣﺴﺎﻓﺘﻬﺎي زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻲﭘﻴﻤﻮد .ﭘﺲ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻪ وﺟﻪ دارد» .ﻳﺎ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺪان ﺑﻪ ﺳﺨﻦ در ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﺎ ﻣﺮدﮔﺎن ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ آن زﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺮآن ،آن را ﻫﻤﭽﻮن زﻧﺪﮔﺎن ﻣﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ،آري! اﮔﺮ ﺗﺤﻘﻖ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺎ ﻛﻼم و ﻗﺮاﺋﺘﻲ ﻣﻨﻈﻮر و ﻣﻠﺤﻮظ اراده ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﺑﻮد ،آن ﻛﻼم ﺑﺪون ﺷﻚ ﻗﺮآن ﺑﻮد زﻳﺮا در ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻌﺠﺰات اﻟﻬﻲ ،ﺣﺠﺖ و ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻠﻴﻎﺗﺮ و ﻣﺆﺛﺮﺗﺮ از ﻗﺮآن در ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬاري ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ ،رواﻧﻬﺎ و ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻧﺎزل ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ،ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن را ﺑﺮ ﻛﻮﻫﻲ ﻓﺮود ﻣﻲآورد ،ﻳﻘﻴﻨﺎ آن ﻛﻮه از ﺗﺮس ﺧﺪا ﺧﺮد و درﻫﻢﻛﻮﻓﺘﻪ و ﻓﺮوﺗﻦ ﻣﻲﺷﺪ. 1295
اﻣﺎ اﮔﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر را ﺑﺎ ﻗﺮآن ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﺑﺎز ﻫﻢ آن ﻣﺸﺮﻛﺎن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ. اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﮔﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻲ؛ ﭘﺲ ﭘﺪران و ﺑﺰرﮔﺎن ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺎ را ﻛﻪ ﻣﺮدهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎن )زﻧﺪه ﮔﺮدان( ﺗﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ،ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﻜﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ در ﺗﻨﮕﻨﺎي آﻧﻬﺎ ﻗﺮار دارﻳﻢ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻓﺮاخ ﮔﺮدان .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ. »ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎر ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻗﺮآﻧﻲ ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎ آن ﻣﺤﻘﻖ ﻣﻲﺷﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ آن ﻫﻤﻴﻦ ﻗﺮآن ﺑﻮد ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن اﻋﺠﺎزي در آن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻤﻪ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﮔﺮد آﻳﻨﺪ ،ﻧﻈﻴﺮ آن را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻴﺎورﻧﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﭼﻨﺎن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻃﻞ از ﭘﺲ و ﭘﻴﺶ آن ﺑﺮ آن وارد ﻧﻤﻲﺷﻮد. وﻟﻲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آن درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻣﺤﻘﻖ ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ و اﻋﺠﺎز ﻟﻔﻈﻲ و ﻣﻌﻨﻮي ﻛﻨﻮﻧﻲاش ﻗﺮار داد؛ ﭼﺮا ﻛﻪ در ﺑﺮآوردن ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن
ﺣﻜﻤﺖ
و
ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ
ﻧﻬﻔﺘﻪ
ﻧﺒﻮد
و
اﮔﺮ
در
ﺑﺮآوردن
ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎنﺣﻜﻤﺖ و ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻣﻲﺑﻮد ،ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮآورده ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ.آري! اﮔﺮ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻗﻬﺮا اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآوردﻧﺪ ،اﻣﺎ ﻣﺸﻴﺖ او ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻧﻪ ﺑﻪراه اﻓﺘﺎدن ﻛﻮﻫﻬﺎ در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻣﻲﮔﺬارد و ﻧﻪ ﺗﺤﻘﻖ دﻳﮕﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﺸﺎن .ﭘﺲ اﮔﺮ از اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺎﻳﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ،ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺮﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻣﻮد» :آﻳﺎﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ« و ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ »ﻛﻪ اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ، ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺮدﻣﺎن را ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد« ﺑﻲآنﻛﻪ ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎرا ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ؟ وﻟﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺟﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻫﺪاﻳﺖاﻧﺪ و ﻋﻨﺎﻳﺖ وي در ﺣﻘﺸﺎن ﭘﻴﺸﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .در آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ »ﻳﺄس« ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺖ زﻳﺮا ﻳﺄس از ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ،ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ آن اﺳﺖ.
1296
رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ذﻳﻞ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻌﺠﺰه ﻗﺮآن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ او از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ داده ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰات اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورد ،اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪه ،وﺣﻴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ .ﭘﺲ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﭘﻴﺮوان ﻣﻦ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻫﻤﻪ آﻧﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« .ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﻳﻦ اﺳﺖﻛﻪ :ﻣﻌﺠﺰه ﻫﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺎ ﻓﻮت آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺘﻢ ﺷﺪه در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻌﺠﺰه و ﺣﺠﺘﻲ ﺟﺎوداﻧﻪ و اﺑﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎي آن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ و داﻧﺸﻤﻨﺪان و ﺷﻴﻔﺘﮕﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺳﻴﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن را ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﺮد و اﻧﺪﻳﺸﻪ ،ﻣﻌﺠﺰه و ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺗﺎم ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻪﺳﺰاي آﻧﭽﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻣﺼﻴﺒﺖ ﻛﻮﺑﻨﺪهاي ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲرﺳﺪ« اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري ﺑﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ از ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ ،ﻣﺼﻴﺒﺘﻲ ﻛﻮﺑﻨﺪه ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻼﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ و ﺳﺨﺖ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲرﺳﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺘﻦ ،ﺑﻪاﺳﺎرت درآﻣﺪن ،ﺟﻨﮓ و ﻗﺤﻄﻲ .ﻗﺎرﻋﻪ :رﻧﺞ و ﺑﻼ و ﻣﺼﻴﺒﺖ اﺳﺖ »ﻳﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ« اﻳﻦ ﺿﺮﺑﻪ ﻛﻮﺑﻨﺪه »ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن« و ﺷﻬﺮﺷﺎن ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ از ﻓﺮود آﻣﺪن آن ﺗﺮﺳﻨﺎك و ﻣﺘﻮﺣﺶ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺗﻮ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﻲ »ﺗﺎ وﻋﺪه ﺧﺪا ﻓﺮا رﺳﺪ« ﺑﺎ ﻓﺮارﺳﻴﺪن ﻣﺮﮔﺸﺎن ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ـ ﺑﻪ ﻗﻮل اﺑﻦ ﻋﺒﺎسك وﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ ـ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻋﺪه ﺧﻮد را ﺧﻼف ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« و وﻋﺪهاش ﻗﻄﻌﺎ رﺳﻴﺪﻧﻲ اﺳﺖ. ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال و ﺷﺒﻬﻪ ﻛﺎﻓﺮان در ﻣﻮرد درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰه ﻛﻪ در »آﻳﻪ«27/ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ ،ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻣﺴﺘﺪل و ﻣﻨﻄﻘﻲ داده ﺷﺪ .و ﺑﺎزﻫﻢ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻋﻨﻮان ﻣﻲﺷﻮد ،از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﻮﻣﻴﻦ رد ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان ﻛﻪ ﺿﻤﻦ آن رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮرد دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ:
1297
¡ ° ¯ ® ¬ «ª ©¨§¦¥¤£¢ »و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد ﺗﻤﺴﺨﺮ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻟﺬا ﺗﻮ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا روﺑﺮو ﺷﺪه اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻬﻠﺖ دادم« اﻣﻼء: ﻣﻬﻠﺖ دادن اﺳﺖ »ﺳﭙﺲ آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻢ ﭘﺲ ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮد« ﺑﺮ ﮔﺮوهﻫﺎي ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺘﻬﺰا ﻛﺮدﻧﺪ؟! ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﻗﻴﻮﻣﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ و اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺳﺰاوار ﻋﺬاب ﻫﺴﺘﻨﺪ و از ﺳﻨﺖ ﺧﻮﻳﺶ در ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اراده ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن را دارد ،ﺧﺒﺮ داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: Æ Å Ä Ã Â Á À¿ ¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± Û Ú Ù Ø × Ö ÕÔ Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í ÌË Ê É È Ç Ý Ü »آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺪاﻧﭽﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﻣﺮاﻗﺐ اﺳﺖ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﻮر و ﻣﺪﺑﺮ اﺣﻮال ﺧﻠﻖ و ﺗﻌﻴﻴﻦ آﺟﺎل و ارزاﻗﺸﺎن و ﻧﺎﻇﺮ و ﻣﺮاﻗﺐ ﺗﻤﺎم اﻋﻤﺎل و اﺣﻮال آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺘﺎن ﺑﻲﺟﺎن و ﺑﻲﺷﻌﻮر و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮدﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻧﻬﺎ را ـ ﺑﺠﺰ وي ـ ﺑﻪﺧﺪاﻳﻲ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ؟ ﺑﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي ﻧﺎﻇﺮ و ﻣﺮاﻗﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮ اﻣﺮي از اﻣﻮر را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارﻧﺪ؟ ﻗﻄﻌﺎ او ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﺎ آنﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻣﻴﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺑﺘﺎن ﺑﻲﺟﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻳﻲ دﻳﺪ ،ﺑﺎ آن ﻫﻢ ،اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ »ﺑﮕﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪ! »ﻧﺎﻣﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از اﻳﻦ ﺷﺮﻳﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮايﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار دادهاﻳﺪ ،ﻧﺎم ﺑﺒﺮﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻴﺴﺘﻨﺪ؟ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻘﻴﺮﺗﺮ از آﻧﻨﺪ ﻛﻪ »ﺧﺪاﻳﺎن« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ .ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﻌﻨﻲ :اوﺻﺎفآﻧﺎن را ذﻛﺮ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اوﺻﺎف ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺷﻮد و ﻓﻦ ﻣﻤﺎﺛﻠﺖ آﺷﻜﺎرﮔﺮدد ـ واﷲ اﻋﻠﻢ«» .ﻳﺎ ﻣﮕﺮ او را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ را »ﺑﻪ آﻧﭽﻪ او در زﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲداﻧﺪ« و ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ »ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻴﺪ« از ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاي
1298
داﻧﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ آﮔﺎه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ ،اﻣﺎ در روي زﻣﻴﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺮاغ ﻧﺪارد ﭘﺲ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﺷﺮﻛﺎ را از ﻛﺠﺎ آوردهاﻳﺪ؟ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﻘﻂ زﻣﻴﻦ را ﻣﺨﺼﻮصﺳﺎﺧﺖ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ را ﻓﻘﻂ در زﻣﻴﻦ ﺑﺮاﻳﺶ ادﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﻧﻪ درآﺳﻤﺎن »ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﺳﺮﺳﺮي ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻲآنﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ؟ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﺎ از ﭘﺪراﻧﺘﺎن در ﺳﺨﻨﻲ ﺑﻲاﺻﻞ و اﺳﺎس و ﺳﻄﺤﻲ و ﻣﻴﺎنﺗﻬﻲ ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻜﺮﺷﺎن آراﺳﺘﻪ ﺷﺪه« ﻣﻜﺮﺷﺎن :ﻛﻔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮدﻣﺪاران و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ،ﭘﻴﺮواﻧﺸﺎن را ﺑﻪ آن ﻣﻲﻓﺮﻳﺒﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺳﺎزﻧﺪ »و از راه ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ﺑﺮ ﺷﺮﻛﺸﺎن ،آﻧﺎن را از راه ﺧﻮد ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ،ﻳﺎ ﺷﻴﻄﺎن آﻧﺎن را از راه ﺣﻖ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ اﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺧﺪا ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ« و ﻣﺸﻴﺖ وي ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻨﺶ را اﻗﺘﻀﺎ ﻧﻤﺎﻳﺪ »او را ﻫﻴﭻ راﻫﺒﺮي ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻴﺮ رﻫﻨﻤﻮﻧﻲاش ﻛﻨﺪ. ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در اﻳﻦ دو آﻳﻪ ،از ﻃﺮﻳﻖ اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن راه و روﺷﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮ آن ﻗﺮار دارﻧﺪ ،درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰات از ﺳﻮي آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻃﻮر ﺿﻤﻨﻲ رد ﻛﺮده اﺳﺖ. و ﺑﻌﺪ از اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ،اﻳﻦ ﻫﺸﺪار ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد: î í ì ë ê é è çæ å ä ãâ á à ß Þ »ﺑﺮاﻳﺸﺎن در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖ« ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ،ﺑﻪ اﺳﺎرت درآﻣﺪن و ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎي دﻳﮕﺮ »و ﻗﻄﻌﺎ ﻋﺬاب آﺧﺮت ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ« از ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ زﻳﺮا ﻋﺬاب دﻧﻴﺎ ﺳﭙﺮي ﻣﻲﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻋﺬاب آﺧﺮت ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ و اﺑﺪي اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﺗﺶ دوزخ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺗﺶ دﻧﻴﺎ ﻫﻔﺘﺎد ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻮزانﺗﺮ و ﺳﺨﺖﺗﺮ اﺳﺖ »و ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻫﻴﭻ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ آﻧﺎن را از ﻋﺬاﺑﺶ ﻧﮕﻪ دارد و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﻨﺎهدﻫﻨﺪهاي ﻛﻪ از ﻋﺬاب وي ﭘﻨﺎﻫﺸﺎن دﻫﺪ. ﺳﭙﺲ ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ اﻫﻞ ﺗﻘﻮي و ﻫﺸﺪار ﺑﻪ اﻫﻞ ﻛﻔﺮ در ﻳﻚ آﻳﻪ ﻣﻲآﻳﺪ:
1299
S R Q PO N M LK J I HGF E D C B A Y X W V UT »ﻣﺜﻞ ﺑﻬﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران وﻋﺪه داده ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :وﺻﻒ ﺷﮕﻔﺖآﺳﺎ و ﺷﺄن واﻻي ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ» :ﺟﻮﻳﺒﺎران از ﻓﺮودﺳﺖ آن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻓﺮودﺳﺖ درﺧﺘﺎن و ﻣﻨﺎزل آن »ﺟﺎري اﺳﺖ ،ﻣﻴﻮهﻫﺎي آن ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺖ« ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪارد ،آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻴﻮهﻫﺎي درﺧﺘﺎن دﻧﻴﺎ ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ و ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد »و ﺳﺎﻳﻪآن ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ« ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺖ ،ﻛﻮﺗﺎه ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺧﻮرﺷﻴﺪ آن را از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮد »اﻳﻦ اﺳﺖ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺘﻘﻴﺎن و ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎﻓﺮان آﺗﺶ اﺳﺖ« و آﻧﺎن ﺟﺰ اﻳﻦ ،ﻓﺮﺟﺎم و ﻋﺎﻗﺒﺖ دﻳﮕﺮي ﻧﺪارﻧﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ» :روزي ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪﻳﻢ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از اﻳﺸﺎن ﺟﻠﻮ رﻓﺘﻴﻢ .ﺳﭙﺲ دﺳﺖ ﺑﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ،آنﮔﺎه واﭘﺲ آﻣﺪﻧﺪ .ﭼﻮن ﻧﻤﺎز ﺗﻤﺎم ﺷﺪ، اﺑﻲﺑﻦ ﻛﻌﺐ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! اﻣﺮوز در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﻛﺎري ﻛﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻧﺪﻳﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ آن را اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ؟ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :آري! اﻣﺮوز ﺑﻬﺸﺖ ،ﻃﺮاوﺗﻬﺎ، ﮔﻠﻬﺎ و ﻣﻴﻮهﻫﺎي آن در ﺣﺎل ﻧﻤﺎز ﺑﺮ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪ ﭘﺲ از ﻣﻴﻮهﻫﺎي آن ﺧﻮﺷﻪاي اﻧﮕﻮر را ﺑﻪدﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎورم ،اﻣﺎ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ وآن ﺧﻮﺷﻪ ﻣﺎﻧﻊ اﻳﺠﺎد ﺷﺪ و اﮔﺮ آن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲآوردم و ﺗﻤﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن زﻣﻴﻦ و آﺳﻤﺎﻧﻨﺪ از آن ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﭼﻴﺰي از آن ﻧﻤﻲﻛﺎﺳﺘﻨﺪ«. k j i h gf e d c b a` _ ^ ] \ [ Z v u t s r qp o n m l »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻛﺘﺎب« ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ را »دادهاﻳﻢ« و ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﻛﺘﺎﺑﺸﺎن ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »از آﻧﭽﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه ،ﺷﺎد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﭘﺲ اﻫﻞ راﺳﺘﻴﻦ آن دو ﻛﺘﺎب ،از ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺷﺎد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻗﺮآن را ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺼﺪق ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن
1300
ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﺮاد :ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎﺑﻨﺪ؛ ﭼﻮن ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم وﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ از ﻳﻬﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﻼم آوردﮔﺎن ﻧﺼﺎري ﻛﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﻣﺮد ﺑﻮدﻧﺪ ،ﭼﻬﻞ ﺗﻦ در ﻧﺠﺮان ،ﻫﺸﺖ ﺗﻦ در ﻳﻤﻦ و ﺳﻲودو ﺗﻦ در ﺣﺒﺸﻪ »و از اﺣﺰاب ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از اﺣﺰاب و دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﻦ دﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﻣﻨﻜﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻗﺮآن ،ﻧﺎﺳﺦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ادﻳﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻧﺰول ﻗﺮآن ،ﻓﻘﻂ ﺑﻪ آن ﺑﺨﺶ از ﻗﺮآن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ و اﻧﻜﺎر ﻣﻨﻜﺮاﻧﺸﺎن ﻫﻢ ،ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺸﺮان و ﻣﺴﺘﺸﺮﻗﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪاﻧﺪ» .ﺑﮕﻮ :ﺟﺰاﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺄﻣﻮرم ﺗﺎ ﺧﺪا را ﺑﭙﺮﺳﺘﻢ و ﺑﻪ او ﺷﺮك ﻧﻮرزم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ ﺧﻮد ،ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲاش ﻣﺄﻣﻮر ﮔﺮدﻳﺪهام و اﻳﻦ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن ﻣﺘﻔﻖ ﺑﻮده و ﺗﻤﺎم ﻣﻠﻞ اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻋﺪم اﻧﻜﺎر آن وﺣﺪت ﻛﺎﻣﻞ دارﻧﺪ »ﺑﻪﺳﻮي او« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮياﷲ »دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي »و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي اوﺳﺖ« ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ دﻋﻮﺗﻲ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﻛﻔﺮ و اﻧﻜﺎر ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد؟! i h g f e d c b a ` _ ~ } | {z y x w k j »و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻗﺮآن را ﺣﻜﻤﻲ ﻋﺮﺑﻲ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه اﺻﻮل و ﻓﺮوع ﺷﺮﻳﻌﺖ ﺑﻮده و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ روﺷﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم در وﻗﺎﻳﻊ و ﻗﻀﺎﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﻜﻤﺖ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮدﺷﺎن ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ »و اﮔﺮ از ﻫﻮا و ﻫﻮﺳﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻫﻮا و ﻫﻮﺳﻬﺎي ﻛﻔﺎر؛ اﻋﻢ از ﻣﺸﺮﻛﺎن و اﻫﻞﻛﺘﺎب، ﻫﻮا و ﻫﻮﺳﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ،ﻣﺜﻼ از ﺗﻮ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻗﺒﻠﻪ آﻧﺎن ـ ﭘﺲ از ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪن آن ـ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻲ »ﭘﺲ از داﻧﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ 1301
رﺳﻴﺪه« و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺗﻌﻠﻴﻢ داده؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻠﻤﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﺑﻮدن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ،آري! اﮔﺮ ﭼﻨﺎن ﻛﻨﻲ ،در آن ﺻﻮرت »در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪا ﻫﻴﭻدوﺳﺖ و ﺣﻤﺎﻳﺘﮕﺮي ﻧﺨﻮاﻫﻲداﺷﺖ« ﻛﻪ ﻣﺘﻮﻟﻲ و ﻛﺎرﺳﺎز اﻣﺮ ﺗﻮ ﮔﺮدﻳﺪه ﺗﻮ را ﻳﺎري دﻫﺪ و از ﻋﺬاب وي ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ. اﻳﻦ ﺑﻴﺎن اﻟﻬﻲ ﺑﺮاي ﻗﻄﻊ ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻃﻤﻊﻫﺎي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺛﺒﺎت در دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺆﻣﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺠﺖ ﭼﻨﮓ زده اﺳﺖ ،در ﻫﻨﮕﺎم روﺑﺮو ﺷﺪن ﺑﺎ ﺷﺒﻬﺎت ،ﻣﺘﺰﻟﺰل ﮔﺮدد. ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺳﻮﻣﻴﻦ رد ﻗﺮان ﺑﺮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻌﺠﺰات از ﺳﻮي ﻣﺸﺮﻛﺎن ،ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ. و اﻳﻨﻚ رد ﭼﻬﺎرم: ~ } | { z y x w v ut s r q p o n m l ¡ ¤ £ ¢ »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن زﻧﺎن و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻗﺮاردادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻧﻴﺰ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮﻧﺪ و ﻃﺒﻴﻌﺘﺎ زﻧﺎﻧﻲ دارﻧﺪ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﺸﺎن و زﻧﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را از ﺟﻨﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ـ ﻛﻪ ﻧﻪ ازدواج ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﺗﻮاﻟﺪ و ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ دارﻧﺪ ـ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ .ﭘﺲ اي ﻣﺤﻤﺪ ص! ﺗﻮ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺎﻓﺘﻪ ﺟﺪاﺑﺎﻓﺘﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻲ .اﻣﺎ ﺷﻤﺎ اي ﻣﻌﺎﻧﺪان! ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎ ص ﭼﻴﺰي را ﻧﺎﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻗﺒﻞ از وي ﻧﻴﺰآن را داﺷﺘﻪ اﻧﺪ؟ ﻛﻠﺒﻲ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻳﻬﻮدﻳﺎن ،رﺳﻮل ﺧﺪا ص را ﻣﻮرد ﻃﻌﻦ ﻗﺮارداده و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺮد ﺟﺰ زﻧﺎن و ﻧﻜﺎح دﻳﮕﺮ ﻫﻢ و ﻏﻤﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﻢ و اﮔﺮ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارد او ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﻲﺑﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎر ﻧﺒﻮت از زﻧﺎن ﺑﺎزش ﻣﻲداﺷﺖ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ از ﺳﻨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ :اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻋﻄﺮ ،ﻣﺴﻮاك ،ﺣﻨﺎ و ﻋﻘﺪ ﻧﻜﺎح«» .و ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﻴﺎورد« از ﺟﻤﻠﻪ ،آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﻣﮕﺮ ﺑﻪاذن ﺧﺪا« و ﺑﻪ ﺣﻜﻢ وي »ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ« 1302
ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻫﺮ اﻣﺮي ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را در ﺣﻜﻢ و ﻗﻀﺎي ﺧﻮﻳﺶ آورده ،ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن ﺣﻜﻢ را ﺑﺎ ﻣﻴﻌﺎد ﻣﻮﻗﺖ آن در آن ﻧﻮﺷﺘﻪاﺳﺖ و آن ﻛﺘﺎب :ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ـ واﷲ اﻋﻠﻢ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲاﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﺮاي ﻫﺮ رﺧﺪادي ،وﻗﺖ و زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺤﺪودي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﻜﺎم وﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻜﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ آن داﻧﺎﺳﺖ در ﻫﻤﺎن وﻗﺖ و زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ ﺧﻮد ﻣﺸﺮوع ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻟﻬﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻔﺎد و ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف اﺣﻮال و اوﻗﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ،ﺷﺮاﻳﻊ ﻫﻤﻪ اﻧﺒﻴﺎ‡ ،ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ وﻗﺖ و زﻣﺎن ﺧﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ .ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺑﺮاي ﻋﻤﺮﻫﺎ ،ارزاق و اﻋﻤﺎل ﻣﺮدم ،وﻗﺖ و زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻣﻴﻌﺎد زﻣﺎﻧﻲ درﻣﻮﻋﺪ ﻣﻘﺮر و ﻣﻜﺘﻮب ﺧﻮد ﺳﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻟﺬا ﺗﻮرات و اﻧﺠﻴﻞ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻬﺎي ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻢ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه از ﻋﻤﺮ دﻧﻴﺎ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ .از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد: ¯ ®¬ « ª© ¨ § ¦ ¥ »ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ« از ﻛﺘﺎبﻫﺎ »ﻣﺤﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺑﺎ ﻧﺰول ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و آﻧﭽﻪ راﺑﺨﻮاﻫﺪ، اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﻣﻨﺴﻮخ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ،ﭼﻮن ﻗﺮآنﻛﺮﻳﻢ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺤﻤﺪي ص .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎﺑﻮدي ﻫﺮ ﭼﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﻧﺎﺑﻮدش ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ از ﺷﻘﺎوت، ﺳﻌﺎدت ،رزق ،ﻋﻤﺮ ،ﺧﻴﺮ ﻳﺎ ﺷﺮ ،ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ را ﺑﻪ آنﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن را ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻦ ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ »و ام اﻟﻜﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ :اﺻﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ ﻧﻪآن را ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮي »ﻧﺰد اوﺳﺖ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺤﻮ و اﺛﺒﺎت در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻗﺮار دارد ،اﻣﺎ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ )اماﻟﻜﺘﺎب( را ﻧﻪ ﻣﺤﻮي اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﺑﻠﻜﻪ آﻳﺎت ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺤﻮ ﻳﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺣﻜﻢ آن از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲرود ،ﻫﻤﻪ در آن ﺛﺒﺖ و ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ـ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح ﻣﻌﺎﺻﺮ ـ ﺣﻜﻢ ﺑﺎﻧﻚ ﻣﺮﻛﺰي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲاي را دارد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از آن ﻣﺤﻮ ﻧﻤﻲﺷﻮد.
1303
در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮد ،از رزق ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﮔﺮدد و ﻗﻀﺎ را ﺟﺰ دﻋﺎ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ و در ﻋﻤﺮ ﺟﺰ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ«. ﺧﻼﺻﻪ :ﻋﻘﻴﺪه ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ: 1ـ ﺑﺮاي ﻗﻀﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ و ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ. 2ـ ﻣﺤﻮ و اﺛﺒﺎت اﺣﻜﺎم ﻧﻴﺰ از ﺟﻤﻠﻪ اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻀﺎي ﺧﺪا ﺳﺎﺑﻘﺎ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ. 3ـ ﺑﺨﺸﻲ از ﻗﻀﺎي اﻟﻬﻲ ﺣﺘﻤﺎ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد و آن ﻗﻀﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ و ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و آن اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺒﺎب ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﺤﻮ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﺑﻪ دﻋﺎﺳﺖ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺎن. 4ـ ﻣﺤﻮ آن ﺑﺨﺶ از ﻗﻀﺎي اﻟﻬﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺒﺎب ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ،ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﺦ ﺷﺮﻳﻌﺖﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد ،ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ ،ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ ﺧﻮد را ﻣﻨﺴﻮخ ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺴﺦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻗﺮآن .و ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ. 5ـ اﻣﻮر ﻫﻤﻪ ﺑﻪ اوﻗﺎت ﺧﻮد واﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺺ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻮاد ﻧﺎﻃﻖ اﺳﺖ. ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° »و اﮔﺮ ﭘﺎرهاي از آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﻣﻲدﻫﻴﻢ« از ﻋﺬاب »ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ« ﻗﺒﻞ از درﮔﺬﺷﺘﺖ »ﻳﺎ روح ﺗﻮ را ﭘﻴﺶ از آن ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ« و ﺗﻮ را ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﻋﺬاﺑﺸﺎن را ﺑﺒﻴﻨﻲ ،ﺑﻤﻴﺮاﻧﻴﻢ »ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ رﺳﺎﻧﺪن ﭘﻴﺎم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺗﻮ ﺟﺰ ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺣﻜﺎم رﺳﺎﻟﺖ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﺮ ﻣﺎﺳﺖ ﺣﺴﺎب« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن و ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺮﻋﻬﺪه ﻣﺎ اﺳﺖ و ﺗﻮ ﻣﺘﻜﻔﻞ آن ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﺎر در ﺣﻴﺎﺗﺖ ﺑﺎ اﻳﻤﺎن آوردن ﻳﺎ ﺗﻌﺬﻳﺒﺸﺎن ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮﺳﺪ.
1304
ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻛﺮده و او را ﺑﻪ ﻋﺪم ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ در اﻣﺮ اﻳﻤﺎن آوردن ﻳﺎ ﻋﺬاب ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ. ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻈﺮ ﻛﻔﺎر را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﺠﺰات و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺖ: ¿ Ð Ï Î ÍÌ Ë Ê É È ÇÆ Å Ä Ã Â Á À Ñ »آﻳﺎ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ« ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ »ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺼﺪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻔﺮ »و از اﻃﺮاف آن ﻣﻲﻛﺎﻫﻴﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺘﻮﺣﺎت ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ از اﻃﺮاف و ﺟﻮاﻧﺐ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻛﻔﺮ اﻧﺪكاﻧﺪك ﻣﻲﻛﺎﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﺷﺮك در آن زﻣﺎن ﺑﻮد ،ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻛﻔﺮ درﻫﻢ رﻳﺨﺘﻪ و ﻛﺎر ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﻴﺪ .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺮاﺋﺖ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ،آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮ ﺑﻴﻀﻮي ﺑﻮدن و ﮔﺴﺘﺮدهﺑﻮدن زﻣﻴﻦ و ﻋﺪم ﻛﺮوي ﺑﻮدن آن ﺑﻪﻃﻮر ﺗﻤﺎم ﻣﺪور دﻻﻟﺖ ﻛﺮده و اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ از اﻃﺮاف ﺧﻮد ﻛﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﻤﺎﻣﺎ ﻛﺮوي ﻧﻴﺴﺖ. »و ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﺮاي ﺣﻜﻢ او ﻫﻴﭻ ﺑﺎزدارﻧﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ در ﺧﻠﻘﺶ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ را ﺑﺎﻻ ﺑﺮده و آن ﻳﻜﻲ را ﺑﻪزﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ ،اﻳﻦ ﻳﻜﻲ را زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ و آن ﻳﻜﻲ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﻗﻄﻌﺎ او ﺑﻪ ﻋﺰت اﺳﻼم و ﺑﺮﺗﺮي آن ﺑﺮ ادﻳﺎن دﻳﮕﺮ ﺣﻜﻢ ﻛﺮده اﺳﺖÍ﴾ÌËÊ ﴿ .ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺣﻜﻢ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ ﺑﺎ ﻛﺎﺳﺘﻦ ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن آن »و او ﺳﺮﻳﻊاﻟﺤﺴﺎب اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺑﺪﻛﺎر را ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ و ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ آﻧﺎن او را ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻧﻤﻲاﻧﺪازد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن او را از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ او ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم را در ﻳﻚ وﻗﺖ و زﻣﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ،ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺑﺸﺎرت ﺑﻪ ﻓﺘﺢ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻬﺎي ﻛﻔﺮ اﺳﺖ. ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﺎ از ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻛﻔﺎر ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ:
1305
å ä ã â á àß Þ Ý Ü Û ÚÙ Ø × Ö Õ Ô Ó Ò æ »و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮد،ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻛﺮده و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ آن ﻧﻴﺮﻧﮓﻫﺎ ﺑﻲاﺛﺮ و ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺸﺖ »زﻳﺮا ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« و ﻧﻴﺮﻧﮓ دﻳﮕﺮان ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻜﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻜﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ،ﻫﻴﭻ ارزش و اﺛﺮي ﺑﺮ ﻧﻴﺮﻧﮓ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﻴﺴﺖ .ﺳﭙﺲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻣﻜﺮ ﻫﻤﻪ از آن اوﺳﺖ ،ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪﻋﻤﻞ ﻣﻲآورد ،ﻣﻲداﻧﺪ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺟﺰاي ﻣﻨﺎﺳﺐ آن را آﻣﺎده ﻛﻨﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻜﺮ و ﺗﺪﺑﻴﺮ از آن اوﺳﺖ وﻣﻜﺮ دﻳﮕﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻜﺮش ﺑﻲاﺛﺮ اﺳﺖ »و ﺑﻪزودي ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم آن ﺳﺮاي از ﻛﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ زودي ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺧﻮش ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ ﻳﺎ ﺳﺮاي آﺧﺮت، از آن ﻛﺪام ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه اﺳﺖ ،از آن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﻳﺸﺎن؟. N M L K J I H G FE D C B A Q P O »و ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺗﻮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻓﺮﺳﺘﺎدهﺧﺪا ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدم ﻧﻴﺴﺘﻲ »ﺑﮕﻮ :ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺧﺪا در ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه ﺑﺎﺷﺪ« ﻟﺬا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ در ﻣﻮرد ﺻﺤﺖ رﺳﺎﻟﺖ و ﺻﺪق دﻋﻮﺗﻢ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ ـ ﺑﺎ ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻢ ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ـ و اﻳﻦ ﮔﻮاﻫﻲ ﺑﺮاﻳﻢ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او ﺑﻪ ﻛﺬب و ﺑﻄﻼن راه و روش ﺷﻤﺎ در ﻣﻮرد ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻦ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎﮔﻮاﻫﻲاش در ﺣﻖ ﻣﻦ ،آﮔﺎه اﺳﺖ »و ﺑﺲ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺰد او ﻋﻠﻢ ﻛﺘﺎب اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺲ اﺳﺖ ﮔﻮاﻫﻲ ﻋﻠﻤﺎي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب در ﺣﻖ ﻣﻦ ﻛﻪ اوﺻﺎﻓﻢ را درﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﮔﻮاﻫﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ اﺳﻼم آوردهاﻧﺪ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ
1306
ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﺳﻼم ـ ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﺲ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺑﺮ ﺻﺪق رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻦ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲدﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﺰد اوﺳﺖ و او ﺧﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ.
1307
﴿ﺳﻮره اﺑﺮاﻫﻴﻢ﴾ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي ) (52آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﮕﺬاري اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﻧﺎم »اﺑﺮاﻫﻴﻢ» ،ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اوﻟﻲاﻟﻌﺰم اﻟﻬﻲ در آن اﺳﺖ ،داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﺎدآور ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻓﺮاوان اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﺶ و ﻣﺸﺮﻛﺎن از آن ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮدﻧﺪ. ﭘﻴﺎم اﺻﻠﻲ و ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺳﻮره »اﺑﺮاﻫﻴﻢ» ،ﺑﻴﺮون آوردن ﻣﺮدم از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻮر اﺳﺖ. a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T SR c b ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد» :اﻟﻒ ،ﻻم ،راء« و ﺳﺨﻦ درﺑﺎره ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ اواﻳﻞ ﺳﻮرهﻫﺎ ،در آﻏﺎز ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه» ﮔﺬﺷﺖ »ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺤﻤﺪ ص! اﻳﻦ ﻗﺮآن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ »ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻴﺮون آوري« ﺑﺎ دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﻗﺮآن و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻗﺮآن »از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﺑﻪﺳﻮي روﺷﻨﺎﻳﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻛﻔﺮ وﺷﻬﻮت و ﺷﺮك و ﺷﻚ و ﺟﻬﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ،ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر اﻳﻤﺎن و ﻋﻠﻢ و ﻫﺪاﻳﺖ ورﻫﺎﻳﻲ »ﺑﻪاذن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ و ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن دﻋﻮت ﻛﻨﻲ و اﺣﻜﺎم و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎي روﺷﻨﮕﺮ دﻳﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺗﻌﻠﻴﻢ دﻫﻲ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﺣﺪي از آﻧﺎن از ﻇﻠﻤﺖ ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲرود ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ وي از آن ﺣﻜﻢ داده اﺳﺖ ،ﻳﺎ اﺣﺪي از آﻧﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲرود ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻣﺮ و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﺑﻪﺳﻮي راه آن ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺳﺘﻮده« راه ﺧﺪاوﻧﺪي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻏﺎﻟﺐ و ﻗﺎﻫﺮ ،و در ﻫﻤﻪ اﻓﻌﺎل و اﻗﻮال و ﺷﺮع و اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺘﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻫﻤﺎن راه و روش روﺷﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻣﺸﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ.
1308
ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي :در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس» ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :از اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﻪ { q p o n
) :z t s rو ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ ﻧﺒﻮده ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ در آن ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪهاي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ( »ﻓﺎﻃﺮ «24/ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ :اﻳﻦ ﻓﻬﻢ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ ﺟﺰ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻋﺮﺑﻲ و ﺑﻼد ﺷﺎم ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ ،ﻓﻬﻢ ﻧﺎدرﺳﺘﻲ اﺳﺖ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ در ﻣﻴﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ«. s r q p o n ml k j ih g f e d »ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،از آن اوﺳﺖ« در آﻓﺮﻳﻨﺶ و در ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ »و وﻳﻞ ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان از ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ« وﻳﻞ :ﻛﻠﻤﻪاي اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺬاب و ﻫﻼﻛﺖ .ﻟﺬا ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ،ﺣﻜﻢ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ »ﻋﺬاب و ﻫﻼﻛﺖ» ﺑﺮ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ص از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻛﻔﺮ و ﺷﺮك ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻴﺮون ﻧﻤﻲروﻧﺪ ،ﺛﺎﺑﺖ و ﻻزم ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﻌﻨﻲ )وﻳﻞ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ از ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ( اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻛﻔﺎر از ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر آن ﺷﺪهاﻧﺪ ،داد و واوﻳﻼ و ﺿﺠﻪ و ﺷﻴﻮن و ﻧﺎﻟﻪ ﺳﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :وﻳﻞ ،ﺧﻮد ﻋﺬاب اﺳﺖ. a `_~ } | { z y x w v u t e d c b ﺳﭙﺲ در ﺑﻴﺎن ﺻﻔﺎت ﻛﻔﺎر ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ را« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻣﺤﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن دارﻧﺪ »ﺑﺮ آﺧﺮت« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎودان آﺧﺮت و ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي اﺑﺪي آن »ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ« از آنرو ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ »و ﻣﺮدم را از راه ﺧﺪا ﺑﺎزﻣﻲدارﻧﺪ« ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ آﻧﺎن از رﻓﺘﻦ ﺑﻪ آن راه »و در آن ﻛﺠﻲاي ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي راهﺧﺪا ﻛﺠﻲ و اﻧﺤﺮاف و اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻮي و ﻫﻮﺳﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﺎزﮔﺎر ﮔﺸﺘﻪ و ﻧﻴﺎزﻫﺎ و اﻫﺪاﻓﺸﺎن را ﺑﺮآورده ﻛﻨﺪ .ﻳﺎ آن را ﻛﺞ ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﺗﺎ در آن ﻃﻌﻦ و اﻳﺮاد وارد
1309
ﻛﻨﻨﺪ »آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ در ﮔﻤﺮاﻫﻲ دورودرازي ﻫﺴﺘﻨﺪ« از راه ﺣﻖ و ﺻﻮاب .ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﻪ دوري وﺻﻒ ﺷﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮﻳﺶ را از راه ﺣﻖ دور ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺑﺮاي ﻛﻔﺎر ﺳﻪ وﺻﻒ را ﺑﺮ ﻣﻲﺷﻤﺎرد: 1ـ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﺮ آﺧﺮت. 2ـ ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از راه ﺧﺪا. 3ـ ﻃﻠﺐ ﻛﺠﻲ و ﻋﻴﺐ ﺑﺮاي راه ﺧﺪا. اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻔﺎر ﻫﻤﻪ در اﻳﻦ ﺳﻪ وﺻﻒ ﺷﺮﻳﻜﻨﺪ. u t s r q p on m l k j i h g f { z y x wv »و ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﺟﺰ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ،ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ درﻳﺎﺑﻨﺪ زﻳﺮا اﮔﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮاز زﺑﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺖ ،ﻗﻄﻌﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻨﺎن او را درك ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﻄﺎب او را در ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦ ﻟﻄﻔﻲاﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرگ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﻣﻨﺎن ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ »ﺗﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن« ﺷﺮﻳﻌﺘﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﺸﺮوع ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺎز ﻗﻮم آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻌﺘﺶرا ﺑﻪ اﻗﻮام دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ ﺗﻜﻠﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻴﺎن و ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ اواﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺷﺮﻳﻌﺖ وي را ﻫﻤﭽﻮن ﻗﻮم آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و اﻫﻞ زﺑﺎﻧﺶ ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ ودرﻳﺎﺑﻨﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪا ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪاﺳﺒﺎب ﮔﻤﺮاﻫﻲ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ، ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﻫﺮﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﺳﺒﺎب ﻫﺪاﻳﺖ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و اوﺳﺖ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺎﺣﻜﻤﺖ« ﻏﺎﻟﺐ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا در ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺧﻮد ﻣﻐﻠﻮب ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺑﺎﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ در اﻓﻌﺎل ﺧﻮﻳﺶ؛ ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻫﺪاﻳﺖ اﺳﺖ ،ﻫﺪاﻳﺖ و ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ،ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮﺳﻞ ،ﺷﺮع ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮد ،دﻳﮕﺮ او را ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدن ﻛﺴﻲ ﻫﻴﭻ ﻗﺪرﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ و ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ :درﺣﻘﻴﻘﺖ 1310
ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و او ﻳﻜﻲ از ﺧﻮد ﻣﺎﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﺒﻮت ﺑﺮاﻳﺶ از ﻛﺠﺎ آﻣﺪه؟ ﮔﻤﺮاه ﻛﺮده اﺳﺖ. | } ~ ¡ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¨ © ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ «ª »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﺮ ﺗﻮ ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺮدم را از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر رﻫﺒﺮي ﻛﻨﻲ ،ﻫﻤﭽﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دﻳﮕﺮ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺳﻲ را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻫﺪف ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ .ﻣﺮاد از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺎزل ﺷﺪه ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ،ﻣﻌﺠﺰات ﻧﻪﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وي داده ﺷﺪ. آري! ﻣﻮﺳﻲ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم» :ﻛﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد« ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ »را« ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ و در ﻗﻴﺪ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﻓﺮﻋﻮﻧﻨﺪ »ﺑﻴﺮون آور از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎي ﻛﻔﺮ ﻳﺎ ﺟﻬﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻗﺮار ده ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن ﺧﺪاﻳﻲ دارﻧﺪ »ﺑﻪﺳﻮي ﻧﻮر« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن ،ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻠﻢ ،ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺣﺮﻳﺖ و آزادﮔﻲ »و اﻳﺎماﷲ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻳﺎدآوري ﻛﻦ« اﻳﺎماﷲ :وﻗﺎﻳﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ آورد ،ﭼﻮن واﻗﻌﻪ ﺑﻴﺮونآوردﻧﺸﺎن از زﻳﺮ اﺳﺎرت ﻓﺮﻋﻮن ،ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ درﻳﺎ ،ﺳﺎﻳﺒﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺮ ،ﻓﺮودآوردن ﻣﻦ و ﺳﻠﻮي و دﻳﮕﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮ آﻧﺎن .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در روزﻫﺎي ﺑﺰرگ وي ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ از ﻗﻮم ﻧﻮح و ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺖ ،ﺷﺎﻣﻞ اﻳﺎماﷲ اﻧﺪ .ﭘﺲ اﻳﺎماﷲ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ روزﻫﺎي ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ روزﻫﺎي ﻧﻘﻤﺖ و ﻧﻜﺒﺖ »ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ« ﻳﺎدآوري از اﻳﺎماﷲ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻻﻟﺘﻬﺎي ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت اﻟﻬﻲ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ »ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺻﺒﺎر ﺷﻜﻮري« ﺻﺒﺎر :ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻜﻴﺒﺎ در ﻣﺤﻨﺘﻬﺎ و ﻣﺼﻴﺒﺘﻬﺎﺳﺖ .ﺷﻜﻮر :ﺑﺴﻴﺎر ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺎر ﻣﺆﻣﻦ ﻫﻤﻪ ﺷﮕﺮف و ﺷﮕﻔﺖ اﺳﺖ؛ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﻗﻀﺎﻳﻲ را در ﺣﻖ وي ﻣﺒﺮم ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آن ﻗﻀﺎ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ اوﺳﺖ ،ﭼﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ او
1311
آﻓﺖ و رﻧﺠﻲ ﺑﺮﺳﺪ ،ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ اوﺳﺖ و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ او ﺧﻮﺷﻲ و ﻧﻌﻤﺘﻲ ﺑﺮﺳﺪ ،ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﺰارد و اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ اوﺳﺖ». ﺟﻤﻠﻪ ﴾³²±°¯®¬﴿ :ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻓﻘﻂ ﻛﺴﻲ از اﻳﺎماﷲ ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در او دو وﺻﻒ ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. NML K J I HG F E D C B A Z Y X W V UT SRQPO [ \ ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻮﺳﻲ در ﻳﺎدآوري از اﻳﺎماﷲ ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﺶ ،ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮم ﺧﻮد ﮔﻔﺖ :ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪ« آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﻛﻮﭼﺎﻧﺪم و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ درﻳﺎ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﮔﺸﻮد و ﻓﺮﻋﻮن و ﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ را درآن ﻏﺮق ﺳﺎﺧﺖ »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﻣﻲﭼﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ« ﻛﻪ آن ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از :ﺑﺮده ﻛﺮدن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻨﺸﺎن در اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻗﻪ »و ﭘﺴﺮاﻧﺘﺎن را ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﺪﻧﺪ و دﺧﺘﺮاﻧﺘﺎن را زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ« ﺗﺎ ﺧﻮار و ﺑﻲﻣﻘﺪارﺷﺎن ﺳﺎزﻧﺪ »و در اﻳﻦ اﻣﺮ« ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ از اﻓﻌﺎل ﻓﺮﻋﻮﻧﻴﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﺷﻤﺎ و ﺳﭙﺲ رﻫﺎﻧﻴﺪﻧﺘﺎن از ﭼﻨﮕﺎل آﻧﺎن »ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺰرگ ﺑﻮد« ﺗﺎ در ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻌﻠﻮم دارد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭘﺎس ﻣﻲدارﻳﺪ! ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻧﺠﺎت دادﻧﺘﺎن ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻋﻈﻴﻢ از ﺟﺎﻧﺐ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺷﻤﺎ از ﺷﻜﺮﮔﺰاري آن ﻋﺎﺟﺰﻳﺪ. ] ^ _` i h gfedcba »و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن اﻋﻼم ﻛﺮد« ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻋﻼﻣﻲ ﻋﺎم و ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺗﺎ ﺳﺨﻦ او را ﺑﺸﻨﻮﻳﺪ و آن را ﺑﻪ درﺳﺘﻲ درﻳﺎﺑﻴﺪ» :ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻳﺎدﺷﺪه
1312
ﻣﺮا ﺑﺮ ﺧﻮد واﻗﻌﺎ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻛﻨﻴﺪ »ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻌﻤﺘﻲ ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻢ ،ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﺸﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد .و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ: ﻗﻄﻌﺎ از ﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻢ و ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﻴﺶ ،ﮔﺮوﻳﺪه راهﺣﻖ ﻣﻲﺳﺎزم »و اﮔﺮ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻢ را و آن را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ »ﻗﻄﻌﺎ ﻋﺬاب ﻣﻦ ﺳﺨﺖ اﺳﺖ« ﺑﺎ ﺳﻠﺐ ﻛﺮدن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ .ﭘﺲ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ،از اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ رﺳﻴﺪﻧﻲ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﻧﺪارد. ﻗﺸﻴﺮي از ﺻﻮﻓﻴﻪ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺷﻜﺮ ﻧﺰد اﻫﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ ،ﻣﻘﺮ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﻣﻨﻌﻢ ﺑﺮ وﺟﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ اﺳﺖ» .ﺷﺒﻠﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺷﻜﺮ ،دﻳﺪن ﻣﻨﻌﻢ ﺑﻮد ،ﻧﻪ دﻳﺪن ﻧﻌﻤﺖ». w v u t s r q p o n m l k j »و ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :اﮔﺮ ﺷﻤﺎ و ﻫﺮﻛﻪ در روي زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﮕﻲ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺷﻤﺎ و ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﻨﻴﺪ و آن را ﻫﻴﭻ ﺷﻜﺮو ﺳﭙﺎس ﻧﮕﺰارﻳﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ« از ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﺷﻤﺎ و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺼﻲ ﻫﻢ داﻣﻨﮕﻴﺮ وي ﻧﻤﻲﺷﻮد »ﺳﺘﻮده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺰاوار ﺳﺘﺎﻳﺶ اﺳﺖ؛ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ذات ﺧﻮد ،ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻮدن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﺶ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ از ﺷﻜﺮﮔﺰاري و ﺳﺘﺎﻳﺸﺘﺎن ﺑﺮاي وي ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﻋﺎﻳﺪ ﻣﻲﮔﺮدد ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻜﺮﮔﺰاري از ﺷﻤﺎ راﺿﻲ ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺶ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ. gfedcba`_~}|{zyx v u t s r q p o n m l kj i h ¡ ~ } | { z y x w »آﻳﺎ ﺧﺒﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ; ﻗﻮم ﻧﻮح و ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از اﻗﻮام ذﻛﺮ ﺷﺪه »آﻣﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ؟ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪا از
1313
آﻧﺎن آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﻤﺎر آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﺜﺮتﺷﺎن اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارد .ﻣﻔﺴﺮان از اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻗﻴﻖ ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺣﻴﻄﻪ ﺗﻮان ﺑﺸﺮ ﺧﺎرج اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻮرﺧﺎن در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮان اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻄﻠﻖ ﻛﺮد. ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺣﻜﺎﻳﺖ دﻧﺒﺎﻟﻪ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، اﻳﻦ آﻳﻪ در ﻣﻀﻤﻮن ﻳﺎدآوري از اﻳﺎماﷲ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ،داﺧﻞ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ «اﺳﺘﻄﺮاد« ١،آﻳﻪاي ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﺘﺄﻧﻔﻪاي از ﻛﻼم ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ آن ذات ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﺣﺘﻤﺎل دوم را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ داﺳﺘﺎن ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد در ﺗﻮرات ﻧﻴﺎﻣﺪه اﺳﺖ. »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻴﻨﺎت« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺠﺘﻬﺎ و دﻻﻳﻞ روﺷﻦ و ﻣﻌﺠﺰات را »ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردﻧﺪ وﻟﻲ آﻧﺎن دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را در دﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن ﻧﻬﺎدﻧﺪ« ﺗﺎ از روي ﻏﻴﻆ و ﺧﺸﻢ ازآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردهاﻧﺪ ،ﭘﺸﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ دﻧﺪان ﺑﮕﺰﻧﺪ زﻳﺮاﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ درواﻗﻊ ﺑﺮ ﺑﻲﺧﺮدي و ﺳﻔﺎﻫﺘﺸﺎن و ﺑﺮ ﺑﻲاﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﺣﺠﺘﻬﺎي ﻛﻮﺑﻨﺪه آوردﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :آن اﻣﺖﻫﺎ دﺳﺘﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮ دﻫﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را ﺧﺎﻣﻮش ﮔﺮداﻧﻨﺪ; ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه رد و اﻋﺘﺮاض ﺑﺮﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن »و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻳﺪ ،ﻛﺎﻓﺮﻳﻢ و ﻫﻤﺎﻧﺎ از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ را ﺑﺪان ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ« از اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ و ﺗﺮك ﻣﺎﺳﻮاي آن »ﺳﺨﺖ درﺷﻜﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺮاﻳﻤﺎن آوردهاﻳﺪ ،ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪاي ﺳﺨﺖ و اﺿﻄﺮاب و ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ .ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺗﻮﺣﻴﺪي ﺷﻤﺎ اﻣﺮي ﻣﺸﻜﻮك و ﻏﻴﺮ ﻳﻘﻴﻨﻲ اﺳﺖ ،دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺪان اﻳﻤﺎن آورﻳﻢ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺎ در اﺻﻞ ﺻﺤﺖ ﻧﺒﻮت ﺷﻤﺎ ﺷﻚ دارﻳﻢ؟ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ادﻋﺎﻳﻲ ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ :ﺷﻤﺎ ﻏﻴﺮ از آﻧﭽﻪ اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارﻳﺪ ،ﻧﻴﺎت و اﻫﺪاف اﻋﻼم ﻧﺸﺪه دﻳﮕﺮي دارﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از
"
0239 #!|) 3' [ 2 Ll p ' ]- R /A :A
1314
ﺑﻪ دﺳﺖ آوردن ﻗﺪرت و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ در ﻣﻴﺎن اﻗﻮاﻣﺘﺎن ،ﺑﻪدﺳﺖ آوردن اﻣﻮال و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺛﺮوﺗﻬﺎي ﻛﻼن. اﻟﺒﺘﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻋﺰم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را در ﻛﺎر دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ﺳﺴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ و اراده اﻳﺸﺎن را ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻛﻨﻨﺪ. ± ° ¯ ® ¬ «ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢  Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶µ ´ ³ ² È Ç ÆÅ Ä Ã »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﮕﺮ در ﺑﺎره ﺧﺪا ـ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ـ ﺷﻜﻲ ﻫﺴﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ: آﻳﺎ در وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ذاﺗﻲ ﻛﻪ اﺧﺘﺮاعﻛﻨﻨﺪه و اﻳﺠﺎدﮔﺮ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﻌﺪ از ﻋﺪم آﻧﻬﺎﺳﺖ ـ ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪي ﻫﺴﺖ؟ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ وﺟﻮد و وﺣﺪاﻧﻴﺖ او در ﻣﻨﺘﻬﺎي روﺷﻨﻲ و وﺿﻮح ﺑﻮده و ﻓﻄﺮﺗﻬﺎ ﮔﻮاه وﺟﻮد او ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؟ اﺳﺘﻔﻬﺎم اﻧﻜﺎري اﺳﺖ، ﻳﻌﻨﻲ :در اﻳﻦﺑﺎره ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد »او ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺧﻮد »ﺗﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺘﺎن ﺑﻴﺎﻣﺮزد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﺎرهاي از ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻣﺮزش آن را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎﻣﺮزد »و ﺗﺎ ﻣﺪﺗﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺷﻤﺎ را ﻣﻬﻠﺖ دﻫﺪ« و در دﻧﻴﺎ ﻋﺬاﺑﺘﺎن ﻧﻜﻨﺪ .آن ﻣﻬﻠﺖ ،وﻗﺖ ﻣﺮگ ﺷﻤﺎﺳﺖ »ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻣﺘﻬﺎي ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪه درﭘﺎﺳﺦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن‡ »ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ« در ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﻳﻞ و ﺻﻮرت ﺧﻮد »ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ و ﻣﻲآﺷﺎﻣﻴﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ و ﻣﻲآﺷﺎﻣﻴﻢ و ﺷﻤﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ »ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را از آﻧﭽﻪ ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ« از ﺑﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ »ﺑﺎزدارﻳﺪ ﭘﺲ« اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ از ﻧﺰد ﺧﺪا ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻳﺪ ،ﺻﺎدﻗﻴﺪ »ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺣﺠﺘﻲ آﺷﻜﺎر ﺑﻴﺎورﻳﺪ« ﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ادﻋﺎﻳﺘﺎن دﻻﻟﺖ ﻛﻨﺪ .اﻳﻦ درﺧﻮاﺳﺖ را درﺣﺎﻟﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺣﺠﺘﻬﺎي آﺷﻜﺎر آورده ﺑﻮدﻧﺪ.ﭘﺲ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ،ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻌﺼﺐ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ در ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻓﺎﺳﺪﺷﺎن ﺑﻮد.
1315
QP O N M L K J I H G F E D C B A `_^]\ [Z Y X WVUTSR »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :آري« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻴﺪ »ﻣﺎ ﺟﺰ ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ« در ﺷﻜﻞ و ﻫﻴﺄت و ﺧﻠﻘﺖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺧﻮد »وﻟﻲ ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﻨﺖ ﻣﻲﮔﺬارد« ﺑﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺶ ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ﭘﺲ او ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺒﻮت ،ﺑﺮ ﻣﺎ ﻓﻀﻞ و ﻣﻨﺖ ﮔﺬارد »و ﻣﺎ را ﻧﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﺑﻴﺎورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺣﺠﺘﻲ از ﺣﺠﺘﻬﺎ را ﺑﻴﺎورﻳﻢ »ﺟﺰ ﺑﻪاذن ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ وي .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از »ﺳﻠﻄﺎن» در اﻳﻨﺠﺎ ،ﻣﻌﺠﺰاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﺑﺮ ﺳﺒﻴﻞ ﺳﺮﺳﺨﺘﻲ و ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﺗﻌﺼﺐ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ »و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻪ ﺑﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي .ﮔﻮﻳﻲ ﺳﺨﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ درﺑﻴﺎن اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ،در ﻗﺪم اول ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮد و اﻳﺸﺎن ﺧﻮد را ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮﻛﻞ ﻣﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻪ ﺑﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲﺗﺎن از ﻣﺎ. r q p on m l k ji h g f e d c b a t s ﺳﭙﺲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﺧﻮد ﭼﻨﻴﻦ اداﻣﻪ دادﻧﺪ» :و ﭼﺮا ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﭼﻪ ﻋﺬري دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺗﻮﻛﻞ ﻧﻜﻨﻴﻢ »و ﺣﺎل آنﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ راﻫﻬﺎﻳﻤﺎن ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺎل آنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ ﻣﺎ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﻋﻤﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﻛﻞ ﻣﺎ را ﺑﺮ او واﺟﺐ و ﻻزم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ،از آن ﺟﻤﻠﻪ ،ﻫﺪاﻳﺖﻧﻤﻮدن ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺮﻣﻨﺰل رﺣﻤﺘﺶ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ »و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ آزار ﺷﻤﺎ ﺻﺒﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﻪ در آﻧﭽﻪ از ﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺎ از ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻃﺮح درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﺑﺎﻃﻞ و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺑﻲﺟﺎروي ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺻﺎﺑﺮ و
1316
ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد »و ﺗﻮﻛﻞﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا ﺗﻮﻛﻞ ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻪ ﺑﺮ ﻏﻴﺮ وي. ﺗﻜﺮار اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ،ﻣﻔﻴﺪ ﭘﺎﻳﺪاري ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ در ﻣﻘﺎم ﺗﻮﻛﻞ اﺳﺖ. c b a `_ ~ }| { z y x w v u p o n m l kj i h g f e d rq در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ آن اﻗﻮام ﺳﺮﻛﺶ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪﻧﺪ» :و ﻛﺎﻓﺮان« ﻣﺘﻤﺮد و ﺳﺮﻛﺶ »ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻤﺎ را از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد اﺧﺮاج ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ،ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪﻛﻴﺶ ﻣﺎ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﺪ« ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﻣﻴﺎن ﺑﻴﺮون رﻓﺘﻦ از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ آﻳﻴﻦ ﻛﻔﺮ ﻣﺨﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ :اﺻﺮار ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو اﻣﺮ را ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻇﻠﻢ و ﺗﺠﺎوزي آﺷﻜﺎر از ﺳﻮي آﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﺑﻪ ﺻﺮف اﻳﻦﻛﻪ دﻋﻮت ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن آوردهاﻧﺪ ،از ﺧﺎﻧﻪ و ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺧﻮدﺷﺎن و از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎن و ﻧﺰدﻳﻜﺎﻧﺸﺎن اﺧﺮاج ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ »ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺧﻄﻴﺮ »وﺣﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺳﺘﻤﮕﺮان را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻴﻦ ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮ ﻣﺘﻤﺮد را »ﻫﻼك ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد«. »و ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را ﭘﺲ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ از ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻧﺸﺎن »در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻜﻮﻧﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ اﺧﺮاج از آن ،ﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺧﻮد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ »اﻳﻦ« وﻋﺪهاي ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ؛ از ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪن ﺳﺘﻤﮕﺮان و ﺳﻜﻮﻧﺖ دادن ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻣﻨﺎزل و ﻣﺴﺎﻛﻦ آﻧﺎن »ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﺴﺘﺎدن در ﺣﻀﻮر ﻣﻦ« در روز ﺣﺸﺮ و ﺣﺴﺎب »ﺑﺘﺮﺳﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﻳﻦ وﻋﺪهاي ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ؛ از ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪن ﺳﺘﻤﮕﺮان و ﺳﻜﻮﻧﺖ دادن ﻣﺆﻣﻨﺎن در ﻣﻨﺎزل و ﻣﺴﺎﻛﻨﺸﺎن ،ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺣﻀﻮر ﻣﻦ ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺧﻮد و ﻣﺮاﻗﺒﺖ و ﻧﻈﺎرت ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺘﺮﺳﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺣﺎﺿﺮ و ﻧﺎﻇﺮ ﻫﺴﺘﻢ »و از ﻫﺸﺪار ﻣﻦ
1317
ﺑﺘﺮﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﻫﺸﺪارم ﺑﻪ ﻋﺬاب ،ﺑﻴﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﻫﺸﺪار، ﺧﻮد ﻋﺬاب اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :از ﻋﺬاب ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﺪ. x w v u t s »و ﻃﻠﺐ ﻓﺘﺢ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ از ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن ﻓﺘﺢ و ﮔﺸﺎﻳﺶ و ﻧﺼﺮت ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎﺳﺖ از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ داوري ﻧﻤﻮده ،ﻇﺎﻟﻢ را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻈﻠﻮم را ﻳﺎري ﻧﻤﺎﻳﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن داوري ﻛﺮد ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﻧﺼﺮت داد »و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﺮ ﺟﺒﺎر ﻋﻨﻴﺪي ﻧﺎﻛﺎم ﺷﺪ« ﺟﺒﺎر :ﻣﺘﻜﺒﺮ و زورﮔﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻫﻴﭻﻛﺲ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻘﻲ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﺪ .ﻋﻨﻴﺪ :ﻣﻌﺎﻧﺪ و ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﻖ ﺳﺘﻴﺰه ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮده و از آن ﻛﻨﺎره ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻗﺮار ﺑﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ» :ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ« ﺳﺮﺑﺎزﻣﻲزﻧﺪ. ¡ ~ } | { z y »آن ﻛﺲ ﻛﻪ دوزخ ﭘﻴﺶ روي اوﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :دوزخ در ﻃﻠﺐ آن ﮔﺮدﻧﻜﺶ ﺳﺘﻴﺰﻧﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ زودي او را درﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ »و از آﺑﻲ ﭼﺮﻛﻴﻦ ﺑﻪ او ﻧﻮﺷﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد« ﺻﺪﻳﺪ :آﺑﻲ اﺳﺖ از ﭼﺮك و ﺧﻮن ﻛﻪ از ﭘﻮﺳﺖ دوزﺧﻴﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮد. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :دوزخ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،آنﮔﺎه ﺧﻼﻳﻖ را ﻧﺪا ﻛﺮده و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ ﺑﺮ ﻫﺮ ﮔﺮدﻧﻜﺶ ﺳﺘﻴﺰﻧﺪهاي ﮔﻤﺎرده ﺷﺪهام.«... °¯®¬«ª©¨§¦¥¤£¢ ´ ³ ² ± »آن را« ﻳﻌﻨﻲ :آن آب ﭼﺮﻛﻴﻦ را »ﺟﺮﻋﻪ ﺟﺮﻋﻪ ﻣﻲﻧﻮﺷﺪ« ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ،ﻧﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎره ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ آن ﭼﺮﻛﺎب ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻠﺦ و داغ اﺳﺖ »و ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آنرا ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ
1318
ﻓﺮوﺑﺮد« ﭼﺮاﻛﻪ آن آب زﻫﺮآﮔﻴﻦ ﮔﻠﻮﮔﻴﺮ او ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ ﻋﺬاب آن ﺟﺒﺎر ﻋﻨﻴﺪ ﺑﻪ درازا ﻣﻲﻛﺸﺪ; ﺑﺎري ﺑﺎ ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺳﺨﺖ و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪن اﻳﻦ زردآب در اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﺮﮔﺒﺎر »و ﻣﺮگ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺳﺒﺎب ﻣﺮگ »از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪﺳﺮاغ او ﻣﻲآﻳﺪ وﻟﻲ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد« ﺗﺎ از آن دردﻫﺎ و ﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ راﺣﺖ ﺷﻮد »و ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ در ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺧﻮد دارد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي او ﺑﻌﺪ از ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ،ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﺬاب ﻗﺒﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻠﺦﺗﺮ و دردﻧﺎكﺗﺮ اﺳﺖ. Æ Å Ä Ã Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶ µ Ï Î Í Ì Ë ÊÉ È Ç ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل ﺗﻤﺎم ﻛﻔﺎر ﻣﺜﻠﻲ زده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﻣﺜﻞ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ،اﻋﻤﺎل آﻧﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎدي ﺗﻨﺪ در روزي ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن ﺑﻮزد« ﻳﻌﻨﻲ :اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻛﻔﺎر ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ،دادن ﺻﺪﻗﻪ ﺑﻪ ﻓﻘﺮا ،ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ و اﻣﺜﺎل آن ـ ﺗﺒﺎه و ﻣﺮدود اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﻣﺤﻮ و ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎد ﺗﻨﺪ در روز ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ را ﺑﺮداﺷﺘﻪ و آن را ﺑﻪ ﻫﻤﻪﺟﺎ ﻣﻲﭘﺮاﻛﻨﺪ ،ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ آن ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﻛﻼ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه و ﺟﺎي آن ﭼﻨﺎن ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ در آﻧﺠﺎ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻧﺒﻮده اﺳﺖ »ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از آﻧﭽﻪ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ، ﻗﺪرت ﻧﺪارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻔﺎر از اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﻫﺪر رﻓﺘﻪ و ﺑﻲاﺛﺮ ،ﻫﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﻲ در آﺧﺮت ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﺗﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﭘﺎداش و ﺛﻮاﺑﻲ درﻳﺎﻓﺖ دارﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺑﺮ زﻳﺮﺑﻨﺎي اﻳﻤﺎن اﺳﺘﻮار ﻧﺒﻮده ﺗﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ »اﻳﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﮔﻤﺮاﻫﻲ دور و دراز« از راه ﺣﻖ و ﺻﻮاب. P ONMLKJIH GFEDCBA »آﻳﺎ درﻧﻴﺎﻓﺘﻪاي« اي اﻧﺴﺎن! »ﻛﻪ ﺧﺪا آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﺑﻪﺣﻖ آﻓﺮﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ وﺟﻪ درﺳﺖ و ﺗﺪﺑﻴﺮ ﻣﺤﻜﻤﻲ آﻓﺮﻳﺪ و ﺣﻖ ﻫﻢ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ ﺗﺎ
1319
ﺑﺎ اﻳﻦ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺘﻴﻦ ،ﺑﺮ ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت وي اﺳﺘﺪﻻل ﺷﻮد »اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﺑﺮد و ﺧﻠﻖ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪﻣﻴﺎن ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ :او ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ دارد ﺗﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎن را از ﻣﻴﺎنﺑﺮده و ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺧﻠﻘﺶ را ـ از ﻧﻮع اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي ـ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن آورد ﻛﻪ از او ﻓﺮﻣﺎن ﺑﺮﻧﺪ. V U T S R Q »و اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دﺷﻮار« و ﻣﻤﺘﻨﻊ »ﻧﻴﺴﺖ« زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻗﺎدر اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺗﺎﺑﻠﻮﻳﻲ از ﺗﺎﺑﻠﻮﻫﺎي ﻗﻴﺎﻣﺖ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ: f e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W y x w v u t s r qp o n m l kj i h g { z »و ﻫﻤﮕﻲ در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﮕﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻗﺒﺮﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪﺳﻮي »ﺑﺮاز« ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﻨﺪ و آن ﻋﺮﺻﻪ ﻣﺤﺸﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻓﺮاخ و ﻧﻤﺎﻳﺎن و ﻫﻤﮕﻲ ـ اﻋﻢ از ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر و ﺑﺪﻛﺎر ـ ﻳﻜﺠﺎ در آن ﮔﺮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ »ﭘﺲ ﻧﺎﺗﻮاﻧﺎن« در اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺧﺮد »ﺑﻪ ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن« و رؤﺳﺎي ﻣﺘﻜﺒﺮي ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ رﺋﻴﺲ و ﺳﺮدﻣﺪارﺷﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﭘﻴﺮو ﺷﻤﺎ ﺑﻮدهاﻳﻢ« در دﻧﻴﺎ و ﺑﻪﭘﻴﺮوي از ﺷﻤﺎ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪهاﻳﻢ »ﭘﺲ آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي از ﻋﺬاب ﺧﺪا را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﻀﻲ از ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب ﺧﺪا اﺳﺖ ،ﻳﺎ ﺑﻌﻀﻲ از اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺧﺪا را ﻛﻪ در آن ﻗﺮار دارﻳﻢ »از ﻣﺎ دﻓﻊ ﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻴﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« آن ﮔﺮدﻧﻜﺸﺎن در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن »اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد« ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن »ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ» ﺑﻪﺳﻮي آن »ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ ،ﭼﻪ ﺑﻲﺗﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ و ﭼﻪ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ورزﻳﻢ ،ﻣﺎ را ﻫﻴﭻ ﮔﺮﻳﺰﮔﺎﻫﻲﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻲﻗﺮاري و اﺿﻄﺮاب و ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻫﺮ دو ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻳﻜﺴﺎن اﺳﺖ و ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲدﻫﺪ زﻳﺮا ﻣﺎ ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻪ از ﻋﺬاب ﺧﻼﺻﻲ ﻧﺪارﻳﻢ. 1320
|}~ _ ` k j i hg f e d c b a { z yx w v u ts r q p o n m l | } ~ ¡ ª © ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢ « ¬ ® ¯ »و ﭼﻮن ﻛﺎر ﻳﻜﺴﻮﻳﻪ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن داوري ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ و ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزﺧﻴﺎن ﺑﻪ دوزخ درآﻣﺪﻧﺪ »ﺷﻴﻄﺎن ﮔﻔﺖ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه داد ،وﻋﺪه راﺳﺖ« در اﻣﺮ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺣﺴﺎب و ﭘﺎداش دادن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر درﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرياش و ﻣﺠﺎزات ﺑﺪﻛﺎر در ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺪﻛﺎرياش »و ﻣﻦ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ وﻋﺪه دادم« وﻋﺪه ﻧﺎدرﺳﺖ؛ ﻛﻪ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ و ﺣﺴﺎب و ﺑﻬﺸﺖ و دوزﺧﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺲ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺧﻼف ﻛﺮدم« آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ وﻋﺪه داده ﺑﻮدم زﻳﺮا وﻋﺪه ﻣﻦ دروﻏﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد »و ﻣﺮا ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺴﻠﻄﻲ ﻧﺒﻮد« و اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪزور و اﺟﺒﺎر ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﻔﺮ درآورم »ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻤﺎ را دﻋﻮت ﻛﺮدم و ﺷﻤﺎ دﻋﻮت ﻣﺮا ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻟﻴﻜﻦ آﻧﭽﻪ ﺑﻮد، ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﻛﻔﺮ دﻋﻮت ﻛﺮده و آن را درﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻤﺎ آراﺳﺘﻢ و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﻣﺮا اﺟﺎﺑﺖ ﮔﻔﺘﻴﺪ ﻟﺬا ﻫﻴﭻ اﻟﺰام و اﺟﺒﺎري از ﺳﻮي ﻣﻦ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮد »ﭘﺲ ﻣﺮا ﻣﻼﻣﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ« در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ وﻋﺪه ﻧﺎدرﺳﺖ و ﺑﻲاﺳﺎس ﻣﻦ ﺑﻪ آن در اﻓﺘﺎدهاﻳﺪ »و ﺧﻮد را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻨﻴﺪ« در اﻳﻦﻛﻪﺑﻪ دﻋﻮﺗﻢ ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻔﺘﻪ و وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦ ﺧﺪا و دﻋﻮت وي ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮاي ﺳﻼﻣﺘﻲ را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻴﺪ ،ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ ﺣﺠﺖ ﺣﻖ ﺑﺮﭘﺎ ،و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻋﺎﻗﻠﻲﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ در ﻣﻴﺎن ﺑﻮد و آن ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺧﻮاري و رﺳﻮاﻳﻲ ﺳﭙﺮده و ﺧﻔﺖ و ذﻟﺖ ﭘﻴﺮوي ﻣﺮا ﺧﺮﻳﺪار ﺷﺪﻧﺪ; »ﻣﻦ ﻓﺮﻳﺎدرس ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺴﺘﻢ و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻓﺮﻳﺎدرس ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر آن ﺷﺪه اﻳﺪ ،ﻳﺎري و ﻛﻤﻜﻲ ﺑﻜﻨﻢ ،ﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﺪ ﻣﺮا از اﻳﻦ ﻋﺬاب رﺳﻮاﮔﺮ ﻧﺠﺎت دﻫﻴﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﻄﺎن ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻋﺬاﺑﻲ ﻣﺒﺘﻼﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻧﻨﺪ و او ﺧﻮد ﻣﺤﺘﺎج ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﻓﺮﻳﺎدش ﺑﺮﺳﺪ و او را از آن ﻋﺬاب ﺧﻔﺖﺑﺎر ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ .ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻃﻤﻊ ﺑﻪ ﻳﺎري و ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﻛﺴﻲ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ ﻛﻪ او ﺧﻮد
1321
ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻳﺎرﻳﮕﺮي و ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ اﺳﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﺮا در ﻛﺎر ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ ،ﻛﺎﻓﺮم« اﻳﻨﻚ اﻣﺮوز ﺑﻪﺷﻤﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﻤﺎ در ﺷﺮﻳﻚ آوردﻧﻢ در رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﻛﺎﻓﺮم .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻣﻮﺿﻊ و ﻣﻮﻗﻔﻲ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﭘﺸﺘﺸﺎن را ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را از ﻫﻢ ﻣﻲدرد »ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ،ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ«. در اﻳﻦﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ اﺧﻴﺮ از ﺗﺘﻤﻪ ﺳﺨﻦ اﺑﻠﻴﺲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ اﺳﺖ؟ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ دو ﻗﻮلاﻧﺪ و در اﻳﻦﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﺮاي ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻗﺒﻞ از ورودﺷﺎن ﺑﻪ دوزخ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آن؟ ﻧﻴﺰ دو ﻗﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻗﻮل دوم را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده .وﻟﻲ ﻣﻔﺴﺮان در ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻗﻮل اول ﺣﺪﻳﺜﻲ ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ و از آن ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ اﺑﻠﻴﺲ ﺑﻌﺪ از ﻓﻴﺼﻠﻪ ﺷﺪن ﻛﺎر ﺣﺴﺎب و ﻗﺒﻞ از ورود ﺑﻪ دوزخ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¾¿ à  Á À »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖﻫﺎﻳﻲ درآورده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ از زﻳﺮ درﺧﺘﺎن آن ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎ روان اﺳﺖ ،ﺑﻪﺣﻜﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ در آﻧﺠﺎ ﺟﺎوداﻧﻨﺪ و دﻋﺎي ﺧﻴﺮﺷﺎن در آﻧﺠﺎ ﺳﻼم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :درود ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن در ﺑﻬﺸﺖ ،ﺳﻼمﮔﻔﺘﻦ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪﺣﻜﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن اﺳﺖ .ﻳﺎ درود ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ در ﺑﻬﺸﺖ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ اﺳﺖ. Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç ÆÅ Ä »آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪي« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻲ »ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺜﻠﻲ زد; ﺳﺨﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه را ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺧﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺳﺎﺧﺖ« ﺳﺨﻦ ﭘﺎك ،ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﻠﻤﻪ اﺳﻼم؛ ﻳﻌﻨﻲ »ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ« ﻳﺎ ﻫﺮﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف اﻣﺮ ﻳﺎ از ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻬﻲ ﻛﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﻠﻤﻪ ﻃﻴﺒﻪ وﺳﺨﻦ ﭘﺎﻛﻴﺰه را ﺑﻪ درﺧﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰهاي ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده »ﻛﻪ رﻳﺸﻪاش اﺳﺘﻮار اﺳﺖ« و ﮔﺸﻦ ﺑﻴﺦ ،ﻣﺤﻜﻢ و 1322
ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ در زﻣﻴﻦ »و ﺷﺎﺧﻪاش در آﺳﻤﺎن اﺳﺖ« ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎ و ﻏﻴﺮ آن از درﺧﺘﺎن ﻣﺜﻤﺮ .ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻛﻪ در ﻗﻠﺐ ﻣﺆﻣﻦ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ،ﻫﻢ در دﻧﻴﺎ و ﻫﻢ در آﺧﺮت. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »درﺣﻘﻴﻘﺖ داﺳﺘﺎن اﻳﻤﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ داﺳﺘﺎن درﺧﺘﻲ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ،درﺧﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻋﺮوق آن، ﻧﻤﺎز رﻳﺸﻪ آن ،زﻛﺎت ﺑﻴﺨﭽﻪﻫﺎي آن ،روزه ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي آن ،آزار دﻳﺪن در راه ﺧﺪا ﺳﺒﺰه آن ،ﺣﺴﻦ ﺧﻠﻖ ﺑﺮﮔﻬﺎي آن و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ ﺧﻮد از ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺧﺪا ﻣﻴﻮه آن اﺳﺖ». NM L K J I H GF E D C B A
آري! آن درﺧﺖ؛ »ﻣﻴﻮهاش را ﻟﺤﻈﻪﺑﻪﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪاذن ﭘﺮوردﮔﺎرش« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ اراده و ﻣﺸﻴﺖ وي »ﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از اﻳﻦ درﺧﺖ ﭘﺎﻛﻴﺰه ،درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ،ﺑﺪون ﻓﺮق ﻣﻴﺎن زﻣﺴﺘﺎن و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﻣﻴﻮه ﻣﻲدﻫﺪ .ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻛﻠﻤﻪ ﺧﻴﺮ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻴﻮه ﺧﻴﺮ داده وﺣﺎﻣﻞ ﺧﻮﻳﺶ را در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ و اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮد. ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ذﻳﻞ ﻣﺆﻳﺪ ﻗﻮل ﻓﻮق اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﻪ ﻣﻦ از درﺧﺘﻲ ﺧﺒﺮ دﻫﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻧﺴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن اﺳﺖ ،از ﺑﺮﮔﻬﺎي آن ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻲرﻳﺰد و ﻣﻴﻮه ﺧﻮد را در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﺳﭙﺲ ﺧﻮد ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اﻳﻦ درﺧﺖ، درﺧﺖ ﺧﺮﻣﺎﺳﺖ» »و ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﺜﻠﻬﺎ ﻣﻲزﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﻮﻧﺪ« ﭼﺮاﻛﻪ زدن ﻣﺜﻠﻬﺎ ،ﻳﺎدآوري ،ﺗﻔﻬﻴﻢ وﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻌﺎﻧﻲ را ﺗﺴﺮﻳﻊ و ﺑﻪ آن ﻛﻤﻚ ﺷﺎﻳﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ.
\ [ Z Y X W V U T S R Q P O »و ﻣﺜﻞ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﺎﭘﺎك« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ و ﻫﺮ ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺷﺮ وﺑﺪي ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ »ﭼﻮن درﺧﺘﻲ ﻧﺎﭘﺎك اﺳﺖ ﻛﻪ از روي زﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪه ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :رﻳﺸﻪﻛﻦ ﺷﺪه ﻟﺬا ﺑﺎد آن را در ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻜﺎﻧﺪ و دﻳﺮي ﻧﻤﻲﭘﺎﻳﺪ ﻛﻪ آن درﺧﺖ از ﺑﻴﻦ ﻣﻲرود .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از اﻳﻦ درﺧﺖ ،درﺧﺖ »ﺣﻨﻈﻞ» اﺳﺖ »آن را ﻫﻴﭻ ﻗﺮاري ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آن 1323
درﺧﺖ ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻫﻴﭻ اﺳﺘﻘﺮاري ﻧﺪارد .ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ و ﺑﺎﻃﻞ و ﺷﺮ ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﺪي در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم روﻧﻖ ﮔﻴﺮد وﻟﻲ ﺑﻪزودي از رﻣﻖ اﻓﺘﺎده راه ﻓﻨﺎ درﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮد و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ و ﺷﺨﺺ ﻛﺎﻓﺮ اﺳﺎﺳﺎ از ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺘﻲ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﻧﻪ در آن ﺛﺒﺎﺗﻲ اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺧﻴﺮي ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و ﻧﻪ از آن ﺳﺨﻦ ﻳﺎ ﻋﻤﻠﻲ ﭘﺎك ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ و اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﻫﻢ در ﻣﻠﻜﻮت اﻋﻠﻲ ﺷﺎخوﺑﺮگ دارد و ﻫﻢ در دﻧﻴﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اوج وﺻﻌﻮد ﺗﺎزهاي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻣﺮدم از او ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ] ^ _ ` j i hg f e d c b a q p o n m lk »ﺧﺪا ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺎ ﺳﺨﻦ اﺳﺘﻮار« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻃﻴﺒﻪ» :أﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ و أن ﻣﺤﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ« و ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺨﻨﺎن ﺣﻖ اﺳﺖ »ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« زﻳﺮا ﮔﻮﻳﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦﺳﺨﻦ اﺳﺘﻮار ،ﺑﺮ آن اﺳﺘﻤﺮار ورزﻳﺪه و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﺮآن ﭘﺎﻳﺪار ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ،ﻫﻢ »در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ« ﭼﺮا ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه دﺷﻤﻨﺎن ﺧﺪا در دﻧﻴﺎ اﻳﺸﺎن را زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﻗﺮار دﻫﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺷﻴﻄﺎﻧﻬﺎي اﻧﺴﻲ و ﺟﻨﻲ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ وﺳﻮﺳﻪ دراﻓﮕﻨﻨﺪ ،اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ »و« ﻫﻢ »در آﺧﺮت« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺆﻣﻨﺎن را در وﻗﺖ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ در ﻗﺒﺮ و در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺰ ،ﺑﺎ ﺳﺨﻦ اﺳﺘﻮار ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ. ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از اﺳﺘﻮاري ﻣﺆﻣﻦ در زﻧﺪﮔﻲ آﺧﺮت ،اﺳﺘﻮاري وي در ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ در ﻗﺒﺮ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :وﻗﺘﻲ ﻣﺆﻣﻨﺎن از دﻳﻦ و ﻣﻌﺘﻘﺪات ﺧﻮد در ﻗﺒﺮ ﻣﻮردﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ ،آن را ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﺛﺎﺑﺖ ،اﺳﺘﻮار و روﺷﻦ ،ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻟﻜﻨﺖ و ﺗﺮدد و ﻳﺎ ﻧﺎداﻧﻲاي ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ ،ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﻲﺑﻬﺮه اﺳﺖ، در ﭘﺎﺳﺦ ﺳﺆال ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻧﻤﻲداﻧﻢ!« .آنﮔﺎه ﺑﻪوي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد» :ﻧﻪ داﻧﺴﺘﻲ و ﻧﻪ ﻫﻢ ﺧﻮاﻧﺪي« .اﻣﺎم رازي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮر ،اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﭘﺮﺳﺶ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ در ﻗﺒﺮ و اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻠﻤﻪ ﺣﻖ را ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻦ ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻧﻤﻮده و او را ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻦ ﺣﻖ اﺳﺘﻮار ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ،آﻣﺪه اﺳﺖ»» .و ﺧﺪا ﺳﺘﻤﮕﺮان را ﮔﻤﺮاه 1324
ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺠﺘﺸﺎن را از ﻧﺰدﺷﺎن ﮔﻢوﮔﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﭘﺲ در ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺸﺎن و در ﻫﻨﮕﺎﻣﻪ ﺣﺴﺎب روز ﺣﺸﺮ ،ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آن ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦ ﻋﻔﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪا ص از دﻓﻦ ﻣﻴﺖ ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮ وي ﻣﻲاﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺑﺮاي ﺑﺮادرﺗﺎن آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﺎﻳﺪاري ﻣﺴﺌﻠﺖ ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا او ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد«» .و ﺧﺪا ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در وﻗﺖ ﻣﺮگ ﺗﻮﻓﻴﻖ اداي ﻛﻠﻤﻪ ﺷﻬﺎدت ﻣﻲدﻫﺪ و در وﻗﺖ ﺳﺆال ﻧﻜﻴﺮ و ﻣﻨﻜﺮ ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﻪ ﻗﻮل ﺣﻖ ﮔﻮﻳﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻟﺬا ﻣﺸﻴﺖ وي ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮارﻧﻤﻲﮔﻴﺮد. از اﺑﻦﻋﺒﺎس رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﭼﻮن ﻣﺮگ ﻣﺆﻣﻦ ﻓﺮارﺳﺪ ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺰد او ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪه و ﺑﺮ او ﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ،آنﮔﺎه ﺑﻪ او ﻣﮋده ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻤﻴﺮد ﺑﺎ ﺟﻨﺎزه وي ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﻫﻤﺮاه ﻣﺮدم ﺑﺮ او ﻧﻤﺎز ﻣﻲﮔﺰارﻧﺪ ،آنﮔﺎه ﭼﻮن دﻓﻦ ﺷﻮد ،در ﻗﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ .ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اوﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮت ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮم ﻣﺤﻤﺪ ص اﺳﺖ .ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :ﺷﻬﺎدﺗﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :أﺷﻬﺪ أن ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ و أﺷﻬﺪ أن ﻣﺤﻤﺪا رﺳﻮل اﷲ« .در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﻗﺒﺮش ﺑﻪ اﻧﺪازه اﻣﺘﺪاد ﺳﺎﺣﻪ دﻳﺪش ﺑﺮ وي ﻓﺮاخ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .اﻣﺎ ﻛﺎﻓﺮ; ﭘﺲ ﺣﻜﺎﻳﺖ وي ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ﺑﺮ وي ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﺑﺮ ﭼﻬﺮه و ﭘﺸﺘﺶ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻗﺒﺮ درآورده ﺷﻮد ،او را ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﻨﺪ ،آنﮔﺎه ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد: ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻛﻴﺴﺖ؟ اﻣﺎ او ﻫﻴﭻ ﺟﻮاﺑﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻓﺮاﻣﻮش وي ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و ﭼﻮن ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮﻳﺖ ﻣﺒﻌﻮث ﺷﺪه ﻛﻴﺴﺖ؟ ﺑﺎز ﻫﻢ درﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ .و ﺧﺪا ﺳﺘﻤﮕﺮان را اﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ«.
1325
c ba ` _ ~ } | { z y x w v u t s r e d »آﻳﺎ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﺑﺪل ﻛﺮدﻧﺪ ،ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻲ؟« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص را از ﺣﺎل ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﻓﺮا ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ وي؛ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻤﺎي ﺑﻌﺜﺖ اﻳﺸﺎن را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ،ﻣﻮرد ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻗﺮار دادﻧﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ آن ﺣﻀﺮت ص از ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ،اﻧﻌﺎﻣﻲ ﺑﺰرگ و ﺑﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮآن ﺷﻜﺮﮔﺰار ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ »و« ﺑﺎ اﻳﻦ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ »ﻗﻮم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺳﺮاي ﻫﻼﻛﺖ ﻓﺮود آوردﻧﺪ« ﻛﻪ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ .ﺑﻮار :ﻫﻼﻛﺖ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﮔﺮوه، ﺳﺮان ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در روز ﺑﺪر ،ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪدﺳﺖ ﻟﺸﻜﺮ اﺳﻼم ﺑﻪ ﺳﺮاي ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﺬاب ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪه آﺧﺮت اﺳﺖ ﻓﺮود آوردﻧﺪ. آنﮔﺎه )داراﻟﺒﻮار( را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :در آن ﺳﺮاي ﻫﻼﻛﺖ ﻛﻪ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ،در آن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﭼﻪ ﺑﺪ ﻗﺮارﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ!«. srq po n m lk j i h g f »و« اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ »ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﻤﺘﺎﻳﺎﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ در رﺑﻮﺑﻴﺖ »ﻗﺮار دادﻧﺪ ﺗﺎ از راه او ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ را از راه ﺧﺪا ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ در اﻓﮕﻨﻨﺪ و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﺎر ﺳﺮان ﺷﺮك و ﻛﻔﺮ; از ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن ﺑﺘﺎن و دﻳﮕﺮ ﺳﺮدﻣﺪاران ﻣﺬاﻫﺐ ﺿﺎﻟﻪاي ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻣﺮدم ﮔﻤﺮاه ﻣﻮرد ﭘﻴﺮوي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »ﺑﮕﻮ :ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻳﺪ« ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن ﻫﺴﺘﻴﺪ از ﺷﻬﻮات و ﮔﻤﺮاهﺳﺎزي ﻣﺮدم »و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﻮي آﺗﺶ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺮﺟﻊ و ﻣﻘﺎم ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺷﻤﺎ آﺗﺶ دوزخ و ﻫﻤﺎن »داراﻟﺒﻮار« اﺳﺖ .ﮔﻮﻳﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ :اﮔﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه اداﻣﻪ دﻫﻴﺪ ،ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪﺳﻮي دوزخ اﺳﺖ.
1326
¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t ¦ § ¨ © ª »ﺑﻪ آن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،ﺑﮕﻮ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺑﺎب ﺗﺸﺮﻳﻒ و ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ، ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮدش ﻧﺴﺒﺖ داده .آري! ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮ» :ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ« ﺑﺎ اداي آن در اوﻗﺎت ﻣﺨﺼﻮص آن و رﻋﺎﻳﺖ ارﻛﺎن و آداب آن »و« ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮ» :از آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن روزي دادهاﻳﻢ ،ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎرا اﻧﻔﺎق ﻛﻨﻨﺪ ﭘﻴﺶاز آنﻛﻪ روزي ﻓﺮارﺳﺪ ﻛﻪ در آن ﻧﻪ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓﺮوﺷﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ دوﺳﺘﻲاي« ﻳﻌﻨﻲ :در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ دادوﺳﺘﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻛﺮده ،ﺑﺎ دادن ﻋﻮض و ﺟﺮﻳﻤﻪاي ﺧﻮد را از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎزﺧﺮﻳﺪ ﻛﻨﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آن روز ﭘﻴﻮﻧﺪﻫﺎي دوﺳﺘﻲ و رﻓﺎﻗﺖ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺗﺎ دوﺳﺖ ﺑﺮاي دوﺳﺘﺶ ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻛﺮده او را از ﻋﺬاب ﺑﺮﻫﺎﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﻨﺪه ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت ﺧﻮﻳﺶ ،ﺧﻮد ﺗﻮﺷﻪ وزادوﺑﺮگ اﻳﻤﺎﻧﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﺮده ﺑﻪ ﻧﻤﺎز و اﻧﻔﺎق و دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ روي آورد. ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻧﻔﺎق ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ،در ﺻﺪﻗﺎت ﻧﺎﻓﻠﻪ و اﺧﺘﻴﺎري ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ و اﻧﻔﺎق آﺷﻜﺎر در زﻛﺎت ﻓﺮض. « ¬ ® ¯ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ½ ¾ ¿ È Ç Æ Å ÄÃ Â Á À ﺑﻌﺪ از آن ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣﻮال و اوﺻﺎف ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﺎن و ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن را روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ ،اﻳﻨﻚ ادﻟﻪاي را ﻛﻪ ﺑﺮ وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ و ﻛﻤﺎل ﻋﻠﻢ و ﻗﺪرﺗﺶ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ وﺟﻮب ﺷﻜﺮش ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺤﺮز ﺷﻮد و ﻛﻔﺎري ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎ را ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،در ﻣﻌﺮض ﺗﻮﺑﻴﺦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ» :ﺧﺪا آن ذاﺗﻲ اﺳﺖﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ و از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد ﭘﺲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن آب ،از ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ روزياي ﺑﻴﺮون آورد« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن روزياي ﺑﺮاي ﺑﻨﻲآدم ﺑﻴﺮون آورد ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ .ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻲﺷﻚ ﺳﺰاوار
1327
آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و در راه وي اﻧﻔﺎق ﺷﻮد »و ﻛﺸﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ رام ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او« ﻃﺒﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻤﺎ »در درﻳﺎ روان ﺷﻮد« و آن را در ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮﻳﺪ »و رودﻫﺎ را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺨﺮ ﻛﺮد« ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را در ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪازﻳﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮ رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻛﺸﺘﻴﺮاﻧﻲ ﻛﻨﻴﺪ .ﭘﺲ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎد ،ﺑﻲﺷﻚ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﺷﻜﺮ اﺳﺖ. Ó Ò Ñ Ð Ï ÎÍ ÌË Ê É »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را ـ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ رواﻧﻨﺪ ـ رام ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﺗﺎ از ﻧﻮر و روﺷﻨﻲ و ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﺪ ،ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻓﻌﺎﻟﻨﺪ و ﺑﻪﺣﻴﺎت اﻧﺴﺎن ،ﺣﻴﻮان ،رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﻧﻴﺮو و ﻣﺪد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه ،ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪا در ﺣﺮﻛﺖ و ﺟﺮﻳﺎﻧﻨﺪ و ﻫﺮﮔﺰ از ﺳﻴﺮ و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺎز ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ »و رام ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﺐ و روز را« ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲآﻳﻨﺪ .ﭘﺲ روز ﺑﺮاي ﺳﻌﻲ و ﺗﻼﺷﺘﺎن در اﻣﻮر ﻣﻌﺎش اﺳﺖ و ﺷﺐ ﻫﻢ ﺑﺮاي آرامﮔﺮﻓﺘﻦ و اﺳﺘﺮاﺣﺘﺘﺎن و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ،ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس او را ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ. PONML KJIHGFEDCBA R Q »و از ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ از او ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد« و از ﻫﺮ ﭼﻪ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﺳﺘﻴﺪ ،اﻣﺎ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺷﻤﺎﺳﺖ و از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ ،ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻄﺎ ﻛﺮد »و اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﺷﻤﺎره ﻛﻨﻴﺪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ آن را ﺑﻪﺷﻤﺎر درآورﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﻫﻴﭻ وﺟﻬﻲ از وﺟﻮه ،ﺗﻮان ﺷﻤﺎرش و اﺣﺎﻃﻪ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻧﺪارﻳﺪ و اﮔﺮ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺎ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﺮ ﺧﻮد در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻋﻀﻮي از اﻋﻀﺎ ﻳﺎ ﺣﺴﻲ از ﺣﻮاﺳﺶ ﺑﻪﺷﻤﺎر آورد ،ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﺷﻤﺎرش دﻳﮕﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﻛﻞ اﻋﻀﺎي وﺟﻮدش آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ
1328
از ﺧﺎرج وﺟﻮدش ﺑﺮ او اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده و ﺑﺎ اﺟﻨﺎس و اﻟﻮان ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﻮع ﺧﻮد ،او را در ﻫﺮ وﻗﺖ و ﻫﺮ زﻣﺎن از ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺖ زﻳﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮارداده اﺳﺖ. اﻣﺎم ﻓﺨﺮ رازي در »ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺒﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﭼﻮن ﺧﻮاﻫﻲ ﻟﻘﻤﻪ ﻧﺎﻧﻲ ﺑﺮﮔﻴﺮي و ﺑﻪ دﻫﺎن ﺑﺮي ...در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﻚ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻦ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﻘﻤﻪ ﻧﺎن ﺑﻪﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﺗﻤﺎموﻛﻤﺎل ﺑﺮ درﺳﺖﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻓﻌﺎل ﺑﺎﺷﺪ« ،ﺳﭙﺲ او ﺷﺮﺣﻲ ﺷﺎﻓﻲ و ﻛﺎﻓﻲ از روﻧﺪ ﺷﻜﻞﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ اﻣﺮ اراﺋﻪ ﻛﺮده و در ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻟﺬا ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻳﺎد ﻛﺮدﻳﻢ ،آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﻮد و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻫﻤﻴﻦ ﻳﻚ ﻟﻘﻤﻪ ،ﺟﺰ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮي ﻣﻘﺪور ﻧﻴﺴﺖ و ﻋﻘﻞﻫﺎ از درك ذرهاي از اﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺎﺻﺮﻧﺪ« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ص دردﻋﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪuU J¬ C? G\?» : !] :9' 9- ]9xAt b p bﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﺖ ،ﺑﻲآنﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻣﺎ ﻧﻴﺎزي داﺷﺘﻪﺑﺎﺷﻲ ،ﻳﺎ آن را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﻢ و ﺑﺎ آن وداع ﮔﻮﻳﻴﻢ ،ﻳﺎ از آن ﺑﻲﻧﻴﺎز ﺑﺎﺷﻴﻢ ﭘﺮوردﮔﺎرا« .ﭘﺲ ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﺮ ﻫﺮ ﻧﻌﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ دادهاي و ﺟﺰ ﺗﻮ ﻫﻴﭻﻛﺲ دﻳﮕﺮ ،ﺣﺪ وﻣﺮز و ﻣﻘﺪار آن را ﻧﻤﻲداﻧﺪ ،ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ» :اﻟﻠﻬﻢ إﻧﺎ ﻧﺸﻜﺮك ﻋﻠﻲ ﻛﻞ ﻧﻌﻤﺔ أﻧﻌﻤﺖ ﺑﻬﺎ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻣﻤﺎ ﻻ ﻳﻌﻠﻤﻪ إﻻ أﻧﺖ« »ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻧﺴﺎن ﺳﺘﻢ ﭘﻴﺸﻪ اﺳﺖ« ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺎ ﻏﻔﻠﺖ از ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ »ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ« ﻛﻔﺎر :ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﺮ ﺧﻮد و ﻣﻨﻜﺮ آن ﻧﻌﻤﺘﻬﺎﺳﺖ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺷﻜﺮﮔﺰار آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ. ` _ ^ ] \[ ZYXW V U T S »و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ« ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ذﻛﺮ داﺳﺘﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻛﻠﻤﻪ ﭘﺎﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ وﻗﺖ ﻣﻴﻮهاي ﭘﺎك ﻣﻲدﻫﺪ ١ﻟﺬا اﺑﺮاﻫﻴﻢ در ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻟﮕﻮ و ﻧﻤﻮﻧﻪ اﺳﺖ و ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺣﺪان ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﻛﻨﻨﺪ .آري! اﺑﺮاﻫﻴﻢ دﻋﺎي ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ آﻳﻴﻦ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻛﺮد وﮔﻔﺖ:
"
0 R .25m+ ' 9) l
1329
»ﭘﺮوردﮔﺎرا ،اﻳﻦ ﺷﻬﺮ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻜﻪ را »ﺟﺎﻳﻲ اﻣﻦ ﺑﮕﺮدان و ﻣﺮا و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را از ﭘﺮﺳﺘﻴﺪن ﺑﺘﺎن دور دار« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد وي ﻓﺮزﻧﺪان ﺻﻠﺒﻲاش ،و ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد وي ﺗﻤﺎم ذرﻳﻪ و ﺗﺒﺎرش ﺑﻮد .ﺻﻨﻢ :ﺗﻤﺜﺎﻟﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ از ﺳﻨﮓ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و آن را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ. وﻗﺘﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ـ اﻳﻦ ﻗﺎﻓﻠﻪﺳﺎﻻر ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﭘﺪر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ـ از ﻋﺒﺎدت ﺑﺘﺎن ﺑﻪﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ او را از آن دور ﺑﺪارد ﭘﺲ دﻳﮕﺮان ﺑﻪﺗﺮس از اﻓﺘﺎدن در اﻳﻦ ورﻃﻪ ﺳﺰاوارﺗﺮﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻋﺼﺮي داراي ﺑﺘﺎن و اﺻﻨﺎم ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﺗﻴﺰﺑﻴﻨﺎن آن ﻋﺼﺮ ﻫﻢ ﭘﻨﻬﺎن و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻫﻮش ﺑﻮد و ﺑﺘﺎن زﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ را ﺷﻨﺎﺧﺖ. r qponmlk jihgfedcba »ﭘﺮوردﮔﺎرا ،آﻧﻬﺎ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آنﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺘﺎن ﺟﻤﺎداﺗﻲ ﺑﻲدرك و ﺷﻌﻮر ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ،اﻣﺎ ﺳﺒﺐ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺷﺪهاﻧﺪ ﭘﺲ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺮدم را ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدهاﻧﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ« در دﻳﻨﻢ و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ ﻣﻮﺣﺪ ﺷﻮد »ﺑﻲﮔﻤﺎن او از ﻣﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :از اﻫﻞ دﻳﻦ ﻣﻦ اﺳﺖ »و ﻫﺮ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻛﻨﺪ« و از ﻣﻦ ﭘﻴﺮوي ﻧﻜﺮده و در آﻳﻴﻦ ﻣﻦ در ﻧﻴﺎﻳﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺗﻮ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ« ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﻨﺎه وي ﻫﻢ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ :اﻫﻞ ﺳﻨﺖ و ﺟﻤﺎﻋﺖ ﻣﻴﺎن ﺟﺎﻳﺰ ﻋﻘﻠﻲ وﺟﺎﻳﺰ ﺷﺮﻋﻲ در ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮق ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ در ﻧﺰد آﻧﺎن ﻋﻘﻼ ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺮ ﮔﻨﺎﻫﻲ را ﺑﻴﺎﻣﺮزد وﻟﻲ ﭼﻮن ﺧﻮد او ﺧﻮد ﺧﺒﺮ داده ﻛﻪ ﺷﺮك را ﻧﻤﻲآﻣﺮزد ﭘﺲ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ آﻣﺮزش ﺷﺮك ﻣﺴﺘﺤﻴﻞ اﻟﻮﻗﻮع )ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻴﺰ واﺟﺐ اﺳﺖ .ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد اﺑﺮاﻫﻴﻢ در اﻳﻨﺠﺎ از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ،ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از وي در ﻏﻴﺮ ﺷﺮك اﺳﺖ.
1330
b a ` _ ~ } | { z y x w v u t s m l kj i h g f e d c »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﻌﻀﻲ از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را« ﻣﺮاد ﻓﺮزﻧﺪش اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اﺳﺖ »در وادﻳﻲ ﺑﻲﻛﺸﺖ« و ﺑﻲآب و ﻋﻠﻒ ﻛﻪ وادي ﻣﻜﻪ اﺳﺖ »ﻧﺰد ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺤﺮم ﺗﻮ ﺳﻜﻮﻧﺖ دادم« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ را از آن رو »ﻣﺤﺮم» ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺘﺠﺎوزان ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻫﺘﻚ ﺣﺮﻣﺖ آن ﺣﺮام ﮔﺮدﻳﺪه و ﻧﻴﺰ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﻲاﺣﺘﺮاﻣﻲ و اﺳﺘﺨﻔﺎف و اﻫﺎﻧﺖ ﺑﻪ آن ﺣﺮام اﺳﺖ »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺗﺎ ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﺸﺎن را در اﻳﻦ وادي اﺳﻜﺎن دادم ﺗﺎ در آن ﻧﻤﺎز را ﺑﺮ ﭘﺎ دارﻧﺪ »ﭘﺲ دﻟﻬﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﮔﺮاﻳﺶ ده« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻪات و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺠﺎوران ﺧﺎﻧﻪات ﺗﺎ در آن ﺣﺞ و ﻋﺒﺎدت اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ .اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﮔﺮ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪﺟﺎي »دﻟﻬﺎي ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺮدم»» ،دﻟﻬﺎي ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم» ﻣﻲﮔﻔﺖ ،ﻗﻄﻌﺎ دﻟﻬﺎي ﻓﺎرس و روم و ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﻣﺸﺘﺎق ﻣﻲﺷﺪ» .و آﻧﺎن را از ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻣﻮرد ﻧﻴﺎزﺷﺎن روزيده« ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ در آن ﻣﻲروﻳﺎﻧﻲ ،ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي آن از ﺟﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺟﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﻲ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰاري ﻛﻨﻨﺪ« ﻧﻌﻤﺘﻬﺎي ﺗﻮ را. ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎي اﺑﺮاﻫﻴﻢ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﺮد و ﻛﻌﺒﻪ را ﺣﺮم اﻣﻨﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺼﻮﻻت ﺑﻪﺳﻮي آن آورده ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻴﻮه ﺑﻬﺎري و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻲ و ﭘﺎﻳﻴﺰي و زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ را در ﻳﻚ روز واﺣﺪ در آن ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ. ¢ ¡~}|{zyx wvutsrq p o n »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻳﻢ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ، ﻣﻲداﻧﻲ و ﭼﻴﺰي در زﻣﻴﻦ و در آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﺧﺪا ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ« آري! ﺗﻮ ﺑﻪ اﺣﻮال وﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺎ از ﺧﻮد ﻣﺎ داﻧﺎﺗﺮي و از ﺧﻮد ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎنﺗﺮي ﭘﺲ ﻧﻴﺎزي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻴﻢ ،ﻟﻴﻜﻦ ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﺮاي اﻇﻬﺎر ﻋﺒﻮدﻳﺖ و اﺑﺮاز ﻓﻘﺮ ﺧﻮد ﺑﻪﺳﻮي رﺣﻤﺘﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ اﻳﻦ ﺑﺮﻛﺎت ﺷﺘﺎب دارﻳﻢ. ﺗﻜﺮار ﻧﺪاي »رﺑﻨﺎ« ﺑﺮاي ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ در ﺗﻀﺮع و زاري ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ. 1331
² ± ° ¯ ® ¬« ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ »ﺳﭙﺎس ﺧﺪاوﻧﺪي را ﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﻲ« ﻣﻦ و زﻧﻢ »اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ و اﺳﺤﺎق را ﺑﻪﻣﻦ ﺑﺨﺸﻴﺪ .ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ،ﺷﻨﻮاي دﻋﺎء اﺳﺖ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ در ﻧﻮد و ﻧﻪ ﺳﺎﻟﮕﻲ و اﺳﺤﺎق در ﺻﺪ و دوازده ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺑﻪدﻧﻴﺎ آﻣﺪﻧﺪ. ¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶ µ ´ ³ »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺮا ﺑﺮﭘﺎ دارﻧﺪه ﻧﻤﺎز ﻗﺮار ده و از ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﻦ ﻧﻴﺰ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺴﻞ و ﺗﺒﺎرم را ﻧﻴﺰ ﺑﺮﭘﺎدارﻧﺪه ﻧﻤﺎز ﻗﺮار ده .اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻫﻤﻪ را در دﻋﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺎﻣﻞ ﻧﺴﺎﺧﺖ زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﻔﺎر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد او را از اﻳﻦ اﻣﺮ آﮔﺎه ﻛﺮده ﺑﻮد »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ودﻋﺎي ﻣﺮا ﺑﭙﺬﻳﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻋﺎﻳﻢ را اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻦ ،ﻳﺎ ﻋﺒﺎدﺗﻢ را ﺑﭙﺬﻳﺮ. ¿ Ç Æ Å Ä Ã Â Á À »ﭘﺮوردﮔﺎرا! روزي ﻛﻪ ﺣﺴﺎب ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :روز ﺛﺒﻮت ﺣﺴﺎب ﺑﺮ ﻣﻜﻠﻔﺎن در ﻣﺤﺸﺮ و اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :ﺑﺎزار ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪ »ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺑﺮ ﭘﺪر و ﻣﺎدرم ﺑﻴﺎﻣﺮز« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :او ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش دﺷﻤﻦ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎﻧﻨﺪ، ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻃﻠﺐ ﻣﻐﻔﺮت ﻛﺮد »و ﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن« ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﺮز .از ﻣﻴﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺪا ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ دﻋﺎي ﻣﻐﻔﺮت ﻣﺨﺼﻮص ﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮا دﻋﺎي ﻣﻐﻔﺮت در ﺣﻖ ﻛﻔﺎر ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ. Õ Ô Ó Ò Ñ Ð ÏÎ Í Ì Ë Ê É È Ö »و ﺧﺪا را از آﻧﭽﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎران ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻏﺎﻓﻞ ﻣﭙﻨﺪار« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﺳﺘﻤﮕﺮان را در ﺳﻼﻣﺘﻲ و اﻣﻨﻴﺖ و ﻧﻌﻤﺖ دﻳﺪي ،اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﺮ ذﻫﻦ و ﺿﻤﻴﺮت ﻏﺎﻟﺐ ﻧﺸﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از ﺳﺰاوار ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻋﺬاب ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺖ »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﺎنرا« ﻳﻌﻨﻲ:
1332
ﻣﺠﺎزات آﻧﺎن را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺘﻤﺸﺎن »ﺑﺮاي روزي ﻛﻪ ﭼﺸﻤﻬﺎ در آن ﺧﻴﺮه ﺷﻮد ﺑﻪﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را در دم ﻣﺠﺎزات ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻴﻔﺮ آﻧﺎن را ﺑﺮاي روزي ﺑﻪﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد ﻛﻪ ﭼﺸﻤﻬﺎي ﻣﺤﺸﺮﻳﺎن در آن ﺑﺎز ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﺴﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد; از ﻫﻮل آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ روز ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و از ﺷﺪت ﺣﻴﺮت و دﻫﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺮه ﻣﻲﺷﻮد. K J I HG F E D C B A ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺸﺎن از ﻗﺒﺮﻫﺎ و ﺷﺘﺎﻓﺘﻦﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻴﺪان ﺣﺸﺮ را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﺷﺘﺎﺑﺎﻧﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﺸﺮ در ﭘﻲ ﻧﺪاي دﻋﻮﺗﮕﺮ »ﺳﺮﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﺮداﺷﺘﮕﺎن« ﺑﻪﺳﻮي آﺳﻤﺎن و ﻧﮕﺎهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪﺳﻮي آن؛ ﺑﺎ ﻧﮕﺎهﻫﺎي ﭘﺮ از ﻫﻮل و ﻫﺮاس و ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ و ذﻟﺖ ،ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺳﺮ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻛﺴﻲ ﺑﻪدﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲﻧﮕﺮد »ﭼﺸﻤﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﻧﻤﻲﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺸﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎز و ﻣﺒﻬﻮت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ »و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ« از ﻋﻘﻞ و ﻓﻬﻢ و ﺟﺮأت ،ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ و ﻫﺮاس و ﺣﻴﺮت و دﻫﺸﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن در اﻓﺘﺎدهاﻧﺪ. Z Y X W V U T S R Q P O N M L [ \] ^ _ ` g f e d c b a »و ﺑﺘﺮﺳﺎن« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ص »ﻣﺮدم را از روزي ﻛﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲآﻳﺪ« ﻛﻪ آن روز، روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﭘﺲ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﻓﺮان در آن روز ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻣﺎ را ﺗﺎ ﭼﻨﺪي ﻣﻬﻠﺖ ﺑﺨﺶ« ﻣﺎ را ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻛﻪ دور ﻧﻴﺴﺖ ،ﻣﻬﻠﺖ ده و ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﺑﺮﮔﺮدان »ﺗﺎ دﻋﻮت ﺗﻮ را« ﻛﻪ ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺖ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاي »اﺟﺎﺑﺖ ﻛﻨﻴﻢ و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﻢ« در آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﻫﺎ و ﺗﻜﺎﻟﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ اﺑﻼغ ﻛﺮدهاﻧﺪ و در اﻳﻦ ﻣﻬﻠﺖ ،آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل آن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ و اﻫﻤﺎل ﻛﺮدهاﻳﻢ ،ﺟﺒﺮان ﻛﻨﻴﻢ.
1333
در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺗﻮﺑﻴﺦ در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد» :ﻣﮕﺮ ﺷﻤﺎ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻗﺴﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮردﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻫﻴﭻ زواﻟﻲ ﻧﻴﺴﺖ؟« آﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﺒﻮدﻳﺪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮردﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻨﺎ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﻳﺪ و ﻫﺮﮔﺰ در ﭘﻲ آن دﻧﻴﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﻣﻌﺎدي ﻧﻴﺴﺖ؟! s r q p o n m l k j i h v u t »و ﺳﻜﻮﻧﺖ ﮔﺰﻳﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺷﺪﻳﺪ »در ﻣﻨﺎزل ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢﻛﺮدﻧﺪ« آن ﻣﻨﺎزل ﻋﺒﺎرت از :ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺛﻤﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از اﻣﺎﻛﻦ ﻛﻔﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ وي ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ« ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه آﺛﺎر ﻋﺬاﺑﺸﺎن »ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﻛﺮدﻳﻢ« و ﭼﻪ ﻣﺠﺎزات و ﻋﺬاب ﺳﺨﺘﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺮاﻳﻢ و ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ ،اﻣﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪه اﻳﻦ آﺛﺎر، درس ﻋﺒﺮت ﻧﮕﺮﻓﺘﻴﺪ »و ﻣﺜﻠﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ زدﻳﻢ« درﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮد و ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮﻳﺶ‡ ﺑﻪﺟﻬﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﺑﻴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ و اﺗﻤﺎم واﻛﻤﺎل ﺣﺠﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ ﭼﺮا آن ﻫﻤﻪ ﺣﺠﺖ را ﻣﻮرد اﻧﻜﺎر ﻗﺮار داده و از آﻧﻬﺎ درس ﻧﮕﺮﻓﺘﻴﺪ؟! c b a ` _ ~ }| { zy x w »و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ آﻧﺎن ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺧﻮد را ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮدﻧﺪ« در اﻧﻜﺎر ﺣﻖ و اﺛﺒﺎت ﺑﺎﻃﻞ ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺗﻮش و ﺗﻮان ﺧﻮد را در راه آن ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ »و ﻣﻜﺮﺷﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ دوﺳﺘﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻜﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او آﻧﺎن را در ﺣﺎل ﻣﻜﺮورزي ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و ﺑﺮ ﻣﻜﺮ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن اﺣﺎﻃﻪ داﺷﺘﻪ و آن را دﻗﻴﻘﺎ ﻣﻲداﻧﺪ »ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻣﻜﺮﺷﺎن ﻛﻮﻫﻬﺎ از ﺟﺎي ﺑﺮآﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻴﺮﻧﮓ آﻧﺎن ﺗﺎ ﺑﺪان ﭘﺎﻳﻪ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ازﺟﺎ ﻛﻨﺪه ﺷﺪن ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ ،اﻣﺎ ﺑﺎوﺟﻮد آن ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺑﺰرگ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دﻳﻦﺧﻮﻳﺶ را ﻧﺼﺮت ﻣﻲدﻫﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺧﺪاوﻧﺪ از ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن آﮔﺎه اﺳﺖ و او ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن را ﭼﻨﺎن ﺑﺰرگ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ آن از ﺟﺎي ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺿﻌﻴﻒ اﺳﺖ .ﭘﺲ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺎ آن ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺲ 1334
آﺳﺎن اﺳﺖ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻲاﺛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن ﺑﺮ وي دﺷﻮار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ: ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻳﻦ آﻳﻪ اﻫﻞ اﻳﻤﺎن را ﺑﻪ ﻛﻮهﻫﺎ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ. p o n m l k ji h g f e d »ﭘﺲ ﻣﭙﻨﺪار ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ وﻋﺪه ﺧﻮد ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را ﺧﻼف ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻣﺮاد ،وﻋﺪه ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده وي اﺳﺖ) :z...W V U{ :ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﻧﺼﺮت ﻣﻲدﻫﻴﻢ( »ﻏﺎﻓﺮ «51/و ﻓﺮﻣﻮده وي èçæå{ :
) : z éﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻢ ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ( »ﻣﺠﺎدﻟﻪ» .«21/ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻏﺎﻟﺐ« اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ او ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﺪ »ﺻﺎﺣﺐ اﻧﺘﻘﺎم اﺳﺖ« ﭘﺲ ﻗﻄﻌﺎ از دﺷﻤﻨﺎﻧﺶ ﺑﺮاي دوﺳﺘﺎﻧﺶ اﻧﺘﻘﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد. | { z y x wv u t s r q »روزي ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ اﻳﻦ زﻣﻴﻦ ﻣﺒﺪل ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮد« در رأي اﻛﺜﺮ ﻣﻔﺴﺮان ،ﻣﺮاد از آن :ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن اوﺻﺎف زﻣﻴﻦ اﺳﺖ .اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ذات زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ اﻳﻦ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﺒﺪل ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﻮد« ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ـ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﺧﺘﻼف ﻓﻮق در ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺴﺮان ـ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن اوﺻﺎف ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن ذات آﻧﻬﺎﺳﺖ. ﺗﻐﻴﻴﺮ دادن اوﺻﺎف زﻣﻴﻦ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻫﻤﻮار ﻛﺮدن ﺗﻠﻬﺎ و ﺑﻠﻨﺪﻳﻬﺎي آن ،درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪن و ﻫﻤﻮار ﻛﺮدن ﻛﻮﻫﻬﺎي آن و ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪن و ﻫﻢ ﺳﻄﺢ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮﻳﻬﺎي آن .و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدن اوﺻﺎف آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻣﺘﻼﺷﻲ ﺳﺎﺧﺘﻦ و درﻫﻢ ﺷﻜﺎﻓﺘﻦ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ،درﻫﻢ ﭘﻴﭽﺎﻧﺪن ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺗﺎرﻳﻚ ﻛﺮدن ﻣﺎه .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻣﺮدم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻲﻧﺸﺎﻧﻲ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻗﺮص ﻧﺎن ﭘﺎك و ﺻﺎﻓﻲ ١اﺳﺖ و در آن از ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻋﻼﻣﺖ و ﻧﺸﺎﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد« .در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ» :زﻣﻴﻦ ﻣﺤﺸﺮ ،زﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﺮ آن ﺧﻮﻧﻲ رﻳﺨﺘﻪ ""
0' 'U ' #9| > ) 2 N ]/9?5 ,2 .]/9?5+ & $% 3-
1335
اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺑﺮ آن ﮔﻨﺎﻫﻲ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ» .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﻋﺎﺋﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :از رﺳﻮل ﺧﺪا ص درﺑﺎره آﻳﻪ﴾...u t s r q﴿ : ﺳﺆال ﻛﺮدم و ﮔﻔﺘﻢ :ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ! در آن روز ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ دﻳﮕﺮي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد، ﻣﺮدم ﻛﺠﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺻﺮاط«» .و ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻗﻬﺎر ﻇﺎﻫﺮ ﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم از ﻗﺒﺮﻫﺎي ﺧﻮد ﻇﺎﻫﺮ و آﺷﻜﺎر ﺷﻮﻧﺪ ،ﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ از اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻛﺘﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،آﺷﻜﺎر ﺷﻮد .ذﻛﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﻛﻨﺎر ﻗﻬﺎرﻳﺖ وي ،ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎر در آن روز ،ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ. } ~ ¡ ¤ £ ¢ »و ﻣﺠﺮﻣﺎن را در آن روز دﺳﺖ و ﭘﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ در زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺸﺮﻛﺎن را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ در زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺑﻪﻫﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﻳﺎ دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن در زﻧﺠﻴﺮﻫﺎ و ﺑﻨﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي :آﻣﺪه اﺳﺖ. « ª © ¨ § ¦ ¥ »ﺗﻦ ﭘﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن از ﻗﻄﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻟﺒﺎﺳﻬﺎ و ﭘﻴﺮاﻫﻨﻬﺎﻳﺸﺎن از ﻣﺎده »ﻗﻄﺮان» اﺳﺖ ﻛﻪ از آن ﺑﺮ ﭘﻮﺳﺖ ﺑﺪﻧﺸﺎن ﻣﺎﻟﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد .و ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﺎده اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ؟ زﻳﺮا آﺗﺶ در اﻳﻦ ﻣﺎده ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺸﺘﻌﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺑﻮي ﮔﻨﺪﻳﺪهاي دارد .ﻗﻄﺮان: ﺻﻤﻐﻲ رﻗﻴﻖ ،ﭼﺴﺒﻨﺪه و ﺳﻴﺎﻫﺮﻧﮓ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻮﺷﺎﻧﺪن ﭼﻮب و زﻏﺎل ﻳﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ و ﺳﺨﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﺷﺘﻌﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻗﻄﺮان ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ» .در ﺑﻌﻀﻲ از ﺗﺮﺟﻤﻪﻫﺎ »ﻗﻄﺮان» ﺑﻪ »ﻗﻴﺮ« ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ »و آﺗﺶ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﺗﺶ ﺑﺮ روي ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن زﺑﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﺸﺪ و آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻣﻲدﻫﺪ .ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﭘﻮﺷﺶ آﺗﺶ ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ذﻛﺮ ﺷﺪ زﻳﺮا ﺣﻮاس ﻣﺪرﻛﻪ در ﭼﻬﺮه ﻗﺮار دارد وﭼﻬﺮه ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺪن اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﻠﺐ ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﻋﻀﻮ ﺑﺎﻃﻨﻲ ﺑﺪن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. 1336
¬ ® ¯ ¹ ¸ ¶ µ ´ ³² ± ° »ﺗﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ،ﺑﺮ وﻓﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ« از ﺧﻴﺮ ﻳﺎ ﺷﺮ »ﺟﺰا دﻫﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ زود ﺣﺴﺎبﮔﺮ اﺳﺖ« ﭼﻴﺰي او را از ﻛﺎر ﺣﺴﺎب ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺣﺴﺎب ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن او را از ﺣﺴﺎب دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﻟﺬا او اﻳﻦ ﺣﺴﺎب را ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺧﻼﻳﻖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ. ÇÆ Å ÄÃ Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º »اﻳﻦ ﺑﻼﻏﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻗﺮآن ،ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻮره آﻣﺪه اﺳﺖ اﺑﻼﻏﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ؛ »ﺑﺮاي ﻣﺮدم« ﻫﻤﮕﻲﺷﺎن؛ زﻳﺮا ﺑﺎ ﻗﺮآن ،ﺣﺠﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ آﻧﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﻣﻲﺷﻮد »و ﺗﺎ ﺑﺪان ﺑﻴﻢ ﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺑﻼغ ،ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﻨﺪ و ﺑﻪ راه ﮔﺮاﻳﻨﺪ »و ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ او ﻣﻌﺒﻮدي ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﺑﺎ ادﻟﻪ ﺗﻜﻮﻳﻨﻲاي ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎ آﻳﺎت ﻗﺮآﻧﻲ ﺗﻼوت ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺳﻮره ،ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻋﺪم وﺟﻮد ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي او ﭘﻲ ﺑﺮده و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ داﻧﺎ ﮔﺮدﻧﺪ »و ﺗﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﺮد ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮﻧﺪ« و ﺑﺎ اﻳﻦ اﺑﻼغ ،از ﺗﺎرﻳﻜﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻮر ﺑﻴﺮون آﻳﻨﺪ. ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻘﺎﺻﺪ اﻳﻦ ﺳﻮره را در اﺑﻼغ ،اﻧﺬار ،اﻋﻼم وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﭘﻨﺪ و ﺗﺬﻛﺮ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺧﻼﺻﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ.
1337
﴿ﺳﻮره ﺣﺠﺮ﴾ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي ) (99آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :اﻳﻦ ﺳﻮره ﻣﺒﺎرﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﺣﺠﺮ در آن» ،ﺣﺠﺮ« ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺖ» .ﺣﺠﺮ« وادياي اﺳﺖ در ﻣﻴﺎن ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺷﺎم و اﺻﺤﺎب ﺣﺠﺮ ،ﻗﻮم ﺛﻤﻮد اﻧﺪ. اﻳﻦ ﺳﻮره در ﻣﻮﺿﻮع ﺧﻮد اﻫﺪاف ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﻜﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻮر آن: اﺛﺒﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ ،ﻧﺒﻮت و ﻣﻌﺎد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. H G FED C BA ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد» :اﻟﻒ ،ﻻم ،راء« و ﺑﺤﺚ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺣﺮوف ﻣﻘﻄﻌﻪ ،در آﻏﺎز ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه» ﮔﺬﺷﺖ »اﻳﻦ« آﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺳﻮره ﺣﺠﺮ ﻣﺘﻀﻤﻦ آن اﺳﺖ؛ »آﻳﺎت ﻛﺘﺎب و ﻗﺮآن ﻣﺒﻴﻦ اﺳﺖ« ﻣﺮاد از ﻛﺘﺎب ﻧﻴﺰ ﻗﺮآن اﺳﺖ و در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺮ دو اﺳﻢ ﺑﺮاي آن ﺑﺎ ﻫﻢ ذﻛﺮ ﺷﺪ. ﻣﺒﻴﻦ :ﻳﻌﻨﻲ روﺷﻨﮕﺮ و ﻣﻔﻴﺪ ﺑﻴﺎن .آري! ﻗﺮآن روﺷﻨﮕﺮ و اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻨﺪه وﺟﻮد ،ﺻﻔﺎت و ﺳﻨﻦ اﻟﻬﻲ ،ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ دﻳﻦ و ﺷﺮﻳﻌﺖ ،ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻃﺒﻴﻌﺖ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻧﺴﺎن ،ﮔﻮﻳﺎي دردﻫﺎ و درﻣﺎﻧﻬﺎي او و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ روﺷﻨﮕﺮ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺎزﻫﺎي او ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. P O N M L K J I »ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ ،آرزو ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎش ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ« ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭘﺮدهﻫﺎي ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎي ﻣﺎدي از ﺑﺮاﺑﺮ دل و دﻳﺪه اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر رود و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮ ﻛﻔﺎر آﺷﻜﺎر ﮔﺸﺘﻪ ﺑﻄﻼن ﺷﻴﻮه ﻛﺎﻓﺮﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﮔﺮدد و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻫﻮﻳﺪا ﺷﻮد ﻛﻪ دﻳﻦ ﺣﻖ ﻧﺰد ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ و دﻳﻦ ﺣﻘﻲ ﻏﻴﺮ از آن وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن در اﻳﻦ آرزو ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎش ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ اﻳﻦ آرزوﻳﺸﺎن ﻓﻘﻂ از روي ﺣﺴﺮت و ﻧﺪاﻣﺖ و ﻣﻼﻣﺖﻛﺮدن ﻧﻔﺲﻫﺎﻳﺸﺎن از ﻗﺼﻮر در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﺳﻮد و ﺛﻤﺮي ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﺑﺮ ﻧﺪارد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ: ﻛﻔﺎر در وﻗﺖ ﺟﺎن ﻛﻨﺪن اﻳﻦ آرزو را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺣﺠﺎبﻫﺎ از ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﺎن ﻛﻨﺎر زده 1338
ﻣﻲﺷﻮد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﻳﻦ آرزو را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪرواﻳﺖ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲاﺷﻌﺮي از رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭼﻮن دوزﺧﻴﺎن و ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ »ﻳﻌﻨﻲ ﮔﻨﻬﻜﺎراﻧﺸﺎن« در دوزخ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻳﻚﺟﺎ ﺷﻮﻧﺪ ،ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: آﻳﺎ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺒﻮدهاﻳﺪ؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭼﺮا; ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدهاﻳﻢ .ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻣﺎ اﺳﻼم ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺑﻼﻳﻲ را از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ ﻧﻜﺮد و اﻳﻨﻚ ﺑﺎ ﻣﺎ در دوزخ ﻫﻤﺪم ﮔﺸﺘﻪاﻳﺪ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺎ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﻢ! آنﮔﺎه ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻪ ﺷﻨﻮاي ﮔﻔﺖوﮔﻮي آﻧﺎن اﺳﺖ ،دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻫﻞ ﻗﺒﻠﻪ را ﻛﻪ در دوزخ ﻫﺴﺘﻨﺪ از آن ﺑﻴﺮون آورﻧﺪ .ﭘﺲ ﭼﻮن ﻛﻔﺎر اﻳﻦ روﻳﺪاد را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ، ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اي ﻛﺎش ﻣﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻳﻢ ﺗﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن از دوزخ ﺑﻴﺮون آورده ﺷﺪﻧﺪ، ﻣﺎ ﻧﻴﺰ از آن ﺑﻴﺮون آورده ﻣﻲﺷﺪﻳﻢ». دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ از آرزوي ﻛﻔﺎر ﺑﻪ )رﺑﻤﺎ( ﻛﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﺗﻘﻠﻴﻞ اﺳﺖ ،ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﭼﻨﺎن ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ آرزوﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﺷﺪ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻛﻔﺎر ﭼﻨﺎن در ﻫﻮل وﻫﺮاس دوزخ و ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻮل و ﻫﺮاس ،ﻣﺠﺎل ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن در ﭼﻨﻴﻦ اﻣﻮري را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ. Y X W VU T S R Q ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﻔﺎر را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ» :ﺑﮕﺬارﺷﺎن« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص! »ﺗﺎ ﺑﺨﻮرﻧﺪ و ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮﻧﺪ و آرزوي دراز ﺳﺮﮔﺮﻣﺸﺎن ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪزودي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :رﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﻦ ﺗﺎ ﺳﺮﮔﺮم دﻧﻴﺎي دون ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮده ،ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪﺧﻮد ﻧﻴﺎﻳﻨﺪ و ﻫﻴﭻﮔﺎه از ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ره ﻧﺴﭙﺮﻧﺪ ،ﺑﮕﺬارﺷﺎن در ﻓﺮوروﻳﻬﺎي ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻴﻬﻮدهﺷﺎن؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮردن ،ﺧﻮاﺑﻴﺪن و ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪﺷﺪن از ﻟﺬاﻳﺬ و ﺧﻮشﮔﺬاراﻧﻲﻫﺎي دﻧﻴﺎ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺰ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ و ﻏﻤﻲ ﻧﺪارﻧﺪ .آري! ﺑﮕﺬارﺷﺎن در اﻳﻦ آرزوﻫﺎي ﻃﻮﻻﻧﻲ و »ﻃﻮل أﻣﻞ»; ﺗﺎ آرزوﻫﺎيﭘﺮﭘﻬﻨﺎي دﻧﻴﻮي ،آﻧﺎن را
1339
از ﭘﻴﺮويات ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺮم ﺳﺎزد اﻣﺎ ﺑﻪزودي زﺷﺘﻲ وﭘﻠﻴﺪي ﻋﻤﻠﻜﺮد و ﻓﺮﺟﺎم ﻋﺒﺮﺗﺒﺎر ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ. ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻃﻮل »أﻣﻞ» ـ ﻳﻌﻨﻲ آرزوﻫﺎي ﻃﻮﻳﻞ ﻣﺎدي و دﻧﻴﻮي ـ اﺣﺎدﻳﺚ زﻳﺎدي آﻣﺪه اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ» :ﻓﺮزﻧﺪ آدم ﭘﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ دو ﭼﻴﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن در او ﺟﻮان ﻣﻲﮔﺮدد :ﺣﺮص و أﻣﻞ» .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ از ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ اﺳﺖ :ﺧﺸﻚ ﺑﻮدن ﭼﺸﻢ ،ﻗﺴﺎوت ﻗﻠﺐ ،ﻃﻮل آرزو و ﺣﺮص ﺑﺮ دﻧﻴﺎ«. ﻫﺪف آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﻧﻮﻣﻴﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص از اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﻨﺪ و از ﻛﻔﺮ ﺑﺎزاﻳﺴﺘﻨﺪ و اﻋﻼم اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن اﻫﻞ ﺧﻮاري و ﺧﻔﺖاﻧﺪ ﻟﺬا ﻧﺼﻴﺤﺘﺸﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي در ﺑﺮ ﻧﺪارد. b a ` _ ^ ] \ [ Z ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص را ﺑﻪ ﺗﺮك ﻛﺮدن اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻛﻔﺎر ﻓﺮﻣﺎن داد، ﻋﻠﻞ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن را در آﻳﺎت ذﻳﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ: »و ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي را ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻜﺮدﻳﻢ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ اﺟﻞ ﻣﻜﺘﻮب ﻣﻌﻴﻨﻲ داﺷﺖ« ﻛﻪ آن اﺟﻞ ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ .ﻟﺬا ﻧﺎﺑﻮدي ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻧﻪ از آن ﻣﻮﻋﺪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻓﺘﺪ و ﻧﻪ ﭘﺲ و اﻳﻦ ﻣﻮﻋﺪ ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻪ ﻣﺠﻬﻮل اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه. j i h g f e d c »ﻫﻴﭻ اﻣﺘﻲ از اﺟﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻓﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺒﻞ از ﻓﺮارﺳﻴﺪن اﺟﻞ ﺧﻮد ﻧﺎﺑﻮد ﻧﻤﻲﺷﻮد »و ﻧﻪ ﭘﺲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ« از اﺟﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﻟﺬا ﻣﻬﻠﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺖﻫﺎ داده ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻋﺎﻗﻼن را ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺧﻮد ﮔﺮداﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺳﻨﺖ و ﻗﺎﻧﻮﻧﻤﻨﺪي ﺧﺪاوﻧﺪ در اﻣﺖﻫﺎ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ و آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :او ﻣﺮدم ﻫﻴﭻ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ را ﻫﻼك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن و ﺑﻪ ﻧﻬﺎﻳﺖ رﺳﻴﺪن اﺟﻞ ﻣﻘﺮر و ﻣﻮﻋﻮدﺷﺎن در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ .ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ،ﺑﺪان 1340
اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻛﻪ اﺟﻞ ﻣﺤﺘﻮم ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺘﻴﺰه درﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻣﻲرﺳﺪ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ،آﻧﺎن را در ﺣﺎل و روزﮔﺎر ﺗﺄﺳﻒﺑﺎرﺷﺎن ﻓﺮوﮔﺬار. z y x w v u t s r q p o n m l k { | »و ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص از روي ﺗﻬﻜﻢ و اﺳﺘﻬﺰا »اي آنﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﺮ او ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻋﻢ و ادﻋﺎﻳﺶ ﺑﺮ او ﻗﺮآن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ »ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺗﻮ دﻳﻮاﻧﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا و ﻣﺄﻣﻮر ﺗﺒﻠﻴﻎ اﺣﻜﺎم وي ﻫﺴﺘﻲ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ دﻳﻮاﻧﻪاي زﻳﺮا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻋﺎﻗﻞ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .آري! ﻋﻠﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ را ﺑﻪﺣﺎﻟﺸﺎن واﮔﺬاري اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺨﻨﺎن اﺳﺖ. آن ﮔﺎه ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ اﻓﺰودﻧﺪ» :اﮔﺮ از راﺳﺖﮔﻮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻲ ،ﭼﺮا ﻓﺮﺷﺘﻪﻫﺎ را ﭘﻴﺶ ﻣﺎ ﻧﻤﻲآوري« ﺗﺎ ﺑﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲات ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨﺪ؟ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﮔﺮ از راﺳﺖﮔﻮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻲ ،ﭼﺮا ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﻲآوري ﺗﺎ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺗﻮ ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﻨﺪ؟. } ~ _ ` f e d c b a ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﺸﺎن را رد ﻛﺮده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺟﺰ ﺑﻪﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺰ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺖ و ﻣﺸﻴﺖ رﺑﺎﻧﻲ ﻣﺎ اﻗﺘﻀﺎ ﻛﻨﺪ »ﻓﺮو ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ« و آن ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺣﻖ ،ﻳﺎ در ﻓﺮود آوردن ﭘﻴﺎم و وﺣﻲ اﺳﺖ ،ﻳﺎ در ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻋﺬاب ﭘﺲ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻤﺎ از آن اﻣﻮري ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن در آن ﻻزم و ﻗﺮﻳﻦ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﺷﺪ »و در آن ﻫﻨﮕﺎم ،دﻳﮕﺮ ﻣﻬﻠﺖ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻣﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻓﺮودآورﻳﻢ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻛﻔﺎر در آن ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻮرد ﻣﺠﺎزات ﺳﺨﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﺳﻨﺖ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻃﺒﻖ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم ﻣﻌﺠﺰه ﺣﺴﻲ ﻧﺎزل ﻛﻨﻴﻢ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه آن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ ،ﺑﻪدﻧﺒﺎل آن ﺑﻲدرﻧﮓ ﻋﺬاب رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻟﺬا 1341
ﻓﺮودآوردن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﻪ زﻳﺎن آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﻮدﺷﺎن و ﺣﻜﻤﺖ ﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻛﻨﻴﻢ زﻳﺮا اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﻣﺎ ﺳﺒﻘﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن و از ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﻪ زودي اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ. n m l k j i h g ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در رد اﺗﻬﺎم ﺟﻨﻮن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺑﺮاﻳﺸﺎن، ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﻧﺎزل ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻗﺮآﻧﻲ را ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻜﺮ آﻧﻨﺪ و ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ دﻳﻮاﻧﮕﻲ ﻣﺘﻬﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻣﺎ ﻓﺮود آوردهاﻳﻢ »و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺎ ﺧﻮد ﻧﮕﻬﺒﺎن آﻧﻴﻢ« از اﺷﺘﺒﺎه و ﺗﺤﺮﻳﻒ و اﻓﺰودن و ﻛﺎﺳﺘﻦ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ; ازآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺳﺰاوار آن ﻧﻴﺴﺖ .آري! اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻬﻢ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در ﮔﺬر زﻣﺎن ﺗﺎ اﺑﺪاﻟﺪﻫﺮ ﻋﻬﺪه دار ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ آن ﮔﺮدﻳﺪه ،ﺑﺮ ﺧﻼف ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎ و روﺣﺎﻧﻴﻮن ﻣﺄﻣﻮر ﺣﻔﻆ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ اﻣﺎﻧﺖ را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻜﺮده و آن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ را ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻒ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﻛﺎر را ﺑﺪاﻧﺠﺎ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻞ آن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﺎﺑﻮد و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺷﺪ و اﻣﺮوز دﻳﮕﺮ اﺛﺮي از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻧﻴﺴﺖ. v u t s r q p o آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل از ﺑﺎب ﺗﺴﻠﻴﺖ و دﻟﺠﻮﻳﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻧﻴﺰ در ﮔﺮوهﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :در اﻣﺖﻫﺎ ،ﻓﺮﻗﻪﻫﺎ و ﻃﻮاﺋﻒ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ و آﻳﻨﺪﮔﺎن آﻧﺎن »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﭘﺲ اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺪان رﺳﺎﻟﺖ ،ﺑﺎ اﻳﻦ اﻣﻮاج ﺳﺮﻛﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ روﺑﺮو ﺷﺪهاي .ﺷﻴﻊ :ﺟﻤﻊ ﺷﻴﻌﻪ اﺳﺖ و ﺷﻴﻌﻪ :ﻓﺮﻗﻪ ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻘﻴﺪه ،ﻳﺎ در ﻣﺬﻫﺐ ،ﻳﺎ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑﺮ ﻳﻚ رأي ﻣﺘﻔﻖ ﺑﺎﺷﺪ.
1342
~ } | { z y x w »و ﻫﻴﭻ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺟﺰ آنﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ اي ﻣﺤﻤﺪص! اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻔﺎر ﺑﺎ ﺗﻮ ﭼﻨﻴﻦ روﻳﻪاي در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. ¡ ¦ ¥¤ £ ¢ »ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ آن را در دل ﻣﺠﺮﻣﺎن راه ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﻤﺮاﻫﻲ را در دل ﻣﺠﺮﻣﺎن و ﺑﺰﻫﻜﺎران ﺟﺪﻳﺪ راه ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آن را در دل ﻣﺠﺮﻣﺎن ﭘﻴﺸﻴﻦ راه دادﻳﻢ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮآن را در دل آﻧﺎن راه ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﭘﺲ آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ. § ¨ © ° ¯ ® ¬ « ª »ﻛﻪ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﻓﺮود آوردﻳﻢ ،اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﮔﺬﺷﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :راه و رﺳﻢ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدﻧﺸﺎن ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻪ ـ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ روش ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا را در ﭘﻴﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ ـ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ اي ﻣﺤﻤﺪ ص! ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺸﺎن ﻃﻤﻊ ﻣﺒﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻓﺮوﮔﺬار ﺗﺎ در ﺑﺎﺗﻼق اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و آرزوﻫﺎي ﭘﺴﺖ ﺧﻮد ﻓﺮو روﻧﺪ.  Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± Ä Ã »و اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻌﺎﻧﺪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺘﻬﺰاﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص »دري از آﺳﻤﺎن ﻣﻲﮔﺸﻮدﻳﻢ« و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻣﻜﺎن ﻣﻲدادﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ آن ﺻﻌﻮد ﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﻤﻮاره در آن ﺑﺎﻻ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ« ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﺑﺰار و ﺗﺠﻬﻴﺰات ﻓﻀﺎﻳﻲ ،ﻳﺎ ﺑﺪون اﺑﺰار ﺗﺎ آﻧﭽﻪ را در آﺳﻤﺎن از ﻋﺠﺎﻳﺐ ﻣﻠﻜﻮت اﺳﺖ ،ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ ،آري! اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ »ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ« اﻳﻦ
1343
ﻛﻔﺎر ﻧﺎﺑﻜﺎر; از ﻓﺮط ﻋﻨﺎد و ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻟﺠﺎﺟﺖﺷﺎن »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﭼﺸﻢﺑﻨﺪي ﺷﺪهاﻳﻢ« و ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺎ از درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﺎي ﺳﺨﻨﺸﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ :اﺧﺘﻼل ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه در دﻳﺪﮔﺎن ﻣﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻣﺴﺘﻲ ﺷﺮاب اﺳﺖ »ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﺮدﻣﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻓﺴﻮن ﺷﺪهاﻳﻢ« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻧﺪارد. اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮي اﺳﺖ واﻗﻌﻲ از ﻋﻨﺎدﺷﺎن زﻳﺮا وﻗﺘﻲ آﻧﺎن ﻣﻌﺠﺰه ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻛﺘﺒﺶ را ﺑﺮ آﻧﺎن اﻟﺰام ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺧﻮد اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ را ﺑﺪﻫﻨﺪ ﻛﻪ ادراك آن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺎرﺿﻪ ﺳﻜﺮ و ﻣﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﺟﺎدو و اﻓﺴﻮنزدﮔﻲ ،ادراﻛﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ و ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ واﻗﻊ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎل و وﺿﻌﻲ ،ﺟﺰ ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻨﺸﺎن دﻳﮕﺮ ﭼﻪ راﻫﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟ ﻣﮕﺮ ﭘﻨﺪ و ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن دارد؟! H GF E D C B A »و ﺑﻲﮔﻤﺎن در آﺳﻤﺎن ﺑﺮﺟﻬﺎﻳﻲ آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« ﻣﺮاد از ﺑﺮﺟﻬﺎ :ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺳﻴﺎر دوازدهﮔﺎﻧﻪ ﻣﺸﻬﻮرﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﺣﻤﻞ ،ﺛﻮر ،ﺟﻮزا ،ﺳﺮﻃﺎن ،اﺳﺪ ،ﺳﻨﺒﻠﻪ ،ﻣﻴﺰان، ﻋﻘﺮب ،ﻗﻮس ،ﺟﺪي ،دﻟﻮ و ﺣﻮت .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺶ ﻧﺠﻮم و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻨﺎزل ﺳﺘﺎرﮔﺎن از ﺑﺰﮔﺘﺮﻳﻦ ﻋﻠﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان از ﺗﻌﻤﻖ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﺘﻌﺎل راه ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ ،ﺑﻪﻋﻼوه اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺸﺮ از ﻓﻮاﻳﺪ وﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﮔﺮدد; زﻳﺮا از آن در ﺟﻬﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ راﻫﻬﺎي ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ،ﺷﻨﺎﺧﺖ اوﻗﺎت و اﻣﻮر ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮي ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮد »و آن را« ﻳﻌﻨﻲ :آﺳﻤﺎن را »ﺑﺮاي ﺑﻴﻨﻨﺪﮔﺎن آراﺳﺘﻴﻢ« و ﻧﻘﺶ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در زﻳﺒﺎﺳﺎزي آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻮﻳﮋه ﺑﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﺪه ﻋﺒﺮت و ﺗﺄﻣﻞ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ و ﺑﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ دﺳﺖاﻧﺪر ﻛﺎر ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻓﻮاﻳﺪ آنﺑﻮده و از آن ﺑﻪ وﺟﻮد و ﻗﺪرت آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺑﺰرگ راه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ.
1344
V U T S R Q P O N ML K J I »و آن را« ﻳﻌﻨﻲ :آﺳﻤﺎن را »از ﻫﺮ ﺷﻴﻄﺎن راﻧﺪه ﺷﺪهاي ﺣﻔﻆ ﻛﺮدﻳﻢ« ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺒﺮد زده و ﭼﻴﺰي از وﺣﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ »ﻣﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دزدﻳﺪه ﮔﻮش ﻓﺮادﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﻬﺎﺑﻲ روﺷﻦ در ﭘﻲ او ﻣﻲاﻓﺘﺪ« و ﺑﻲدرﻧﮓ او را دﻧﺒﺎل ﻛﺮده ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗﺘﻠﺶ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﻳﺎ او را آﺷﻔﺘﻪﺣﺎل و درﻣﺎﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻫﺮ ﺣﺎل از اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ ﺑﺎزش ﻣﻲدارد. اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻗﺒﻞ از ﺗﻮﻟﺪ ﻋﻴﺴﻲ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ از آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ وارد ﺷﺪه اﺧﺒﺎر ﻏﻴﺐ را از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ و ﺳﭙﺲ آنرا ﺑﻪ ﻣﻨﺠﻤﺎن و ﻛﺎﻫﻨﺎن اﻧﺘﻘﺎل ﻣﻲدادﻧﺪ و ﭼﻮن ﻋﻴﺴﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ ،ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ از ﺳﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪﻧﺪ ،آﻧﻬﺎ از ﻫﻤﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ ﻣﻤﻨﻮع ﺷﺪﻧﺪ، از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﺎر ﻛﺎﻫﻨﻲ ﺑﺎ ﺑﻌﺜﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا ص از روﻧﻖ اﻓﺘﺎد«. b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W »و زﻣﻴﻦ را ﮔﺴﺘﺮاﻧﻴﺪﻳﻢ» ﻳﻌﻨﻲ :آن را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﻲ ﻫﻤﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن اﻧﺴﺎن و ﺣﻴﻮان آﻣﺎده ﺑﺎﺷﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮدن زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻛﺮوﻳﺖ آن ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از دﻻﻳﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺮوﻳﺖ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان از ﺗﺄﻣﻞ در آن ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل راه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ» ١و در آن ﻛﻮﻫﻬﺎي اﺳﺘﻮار اﻓﮕﻨﺪﻳﻢ« ﺗﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺮ ﺳﻄﺢ آن دﭼﺎر اﺿﻄﺮاب ﻧﺸﺪه ﺗﻌﺎدﻟﺶ را از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﺪ و ﺑﺎ آراﻣﺶ و آﺳﺎﻳﺶ زﻧﺪﮔﻲ ﻧﻤﺎﻳﺪ »و از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ،ﺑﻪﻃﻮر ﺳﻨﺠﻴﺪه در آن روﻳﺎﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ: در زﻣﻴﻦ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي در ﺣﺪي ﻣﻌﻴﻦ و ﺑﻪ اﻧﺪازه و ﺳﻨﺠﺶ روﻳﺎﻧﻴﺪﻳﻢ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،ﺑﺎ ﺗﺮازوي ﺣﻜﻤﺖ ﺳﻨﺠﻴﺪه و ﺑﻪ ﺣﺪ ﺣﺎﺟﺖ ﻣﻘﺪر ﺷﺪه اﺳﺖ. 1
ﺷﻴﺦ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻟﺸﻌﺮاوي)رﺣﻤﻪ اﷲ( در ﻛﺘﺎب »ﻣﻌﺠﺰة اﻟﻘﺮآناﻟﻜﺮﻳﻢ» ﻛﺮوﻳﺖ زﻣﻴﻦ را از اﻳﻦ
آﻳﻪاﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮده و در روﺷﻨﻲ ﻋﻠﻢ ﻣﺴﺘﺪﻻ آن را ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ،ﻛﻪ ﻣﺘﺮﺟﻢ آن ﻣﺒﺤﺚ را در ﻛﺘﺎب »ﺟﻠﻮهﻫﺎﻳﻲﺟﺪﻳﺪ از اﻋﺠﺎز ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ» ﻧﻘﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ آن ﻛﺘﺎب ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ.
1345
ﺑﺎﻳﺴﺘﻪ ﻳﺎدآوري اﺳﺖ ﻛﻪ در روﺷﻨﻲ اﻛﺘﺸﺎﻓﺎت ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺪﻳﺪ ،ﻣﻌﺠﺰات ﺑﺲ ﺑﺰرﮔﻲ از اﻳﻦ آﻳﺎت ﻣﺘﺠﻠﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ. k j i h g f e d c »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ اﺳﺒﺎب ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻗﺮار دادﻳﻢ« از ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎ ،آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲﻫﺎ، ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ،ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ» :ﻣﻌﺎﻳﺶ» ﻋﺒﺎرت ازﺗﺼﺮف در اﺳﺒﺎب رزق و روزي در ﻣﺪت زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ اﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ روزي دﻫﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« ﻧﻴﺰ در زﻣﻴﻦ اﺳﺒﺎب و وﺳﺎﻳﻞ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻗﺮار دادﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺮدم دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از ﺷﻤﺎ و ﻧﻴﺰ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و ﺟﺎﻧﻮران دﻳﮕﺮ ـ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف اﻧﻮاع واﺟﻨﺎس ﺧﻮد ـ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. w v u t s r q p o n m l »و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي آن ﻧﺰد ﻣﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻪ ﻣﻤﻜﻨﺎت، ﻣﻤﻠﻮك و ﻣﻘﺪور ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻢ و ﻛﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،از ﻋﺪم ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآورد »و ﻣﺎ آن« اﺷﻴﺎء »را ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻘﺮر ﻓﺮود ﻧﻤﻲآورﻳﻢ« از آﺳﻤﺎن ﺑﻪﺳﻮي زﻣﻴﻦ .ﻳﺎ آن را ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺸﻴﺖ و ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ و رﺣﻤﺖ ﺑﻲﻛﺮان ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺎز آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآورﻳﻢ. در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺒﺎرﻛﻪ ﻧﻴﺰ اﻋﺠﺎزﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﺗﺠﻠﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﻋﻠﻮم ﺟﺪﻳﺪ دﺳﺖ اﻧﺪرﻛﺎر آﻧﻬﺎﺳﺖ. d c b a `_~}| { zyx »و ﺑﺎدﻫﺎ را ﺑﺎردارﻛﻨﻨﺪه ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻛﻪ اﺑﺮﻫﺎ را ﺑﺎ ﺑﺨﺎر آب ﺑﺎرور ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺑﺮﻫﺎ از آب ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎدﻫﺎ را ﺳﺒﺐ ﺑﺎردار ﺷﺪن درﺧﺘﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ،ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎل دادن ﮔﺮده ﻧﺮ و ﺗﻠﻘﻴﺢ آن ﺑﺎ ﮔﺮده ﻣﺎده ﺗﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ،ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮﻧﺪ. 1346
اﻳﻦ ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺠﻠﻴﺎت آن ﺑﻬﺘﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ،ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان ﻗﺪﻳﻢ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ـ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﻬﻢﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺤﺪود آن ،از ﻋﺼﺮ ﺧﻮد ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﺜﻼ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آنﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :أي ﺗﻠﻘﺢ اﻟﺴﺤﺎب ﻓﺘﺪر ﻣﺎء وﺗﻠﻘﺢ اﻟﺸﺠﺮ » ١.«...ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را ﺑﺪانﺳﻴﺮاب ﻧﻤﻮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آن آب ﺑﺎران را ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺷﻤﺎ و ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﺘﺎن و ﺳﻴﺮاب ﺳﺎﺧﺘﻦ اراﺿﻲﺗﺎن آﻣﺎده و ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮدﻳﻢ »و ﺷﻤﺎ آن را ﺧﺰﻳﻨﻪﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ« در اﺑﺮﻫﺎ ،ﭼﺎﻫﻬﺎ ،آبﮔﻴﺮﻫﺎ ،ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ و ﻛﻼ در دل زﻣﻴﻦ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ آن راﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ و از ﺑﻴﻦ ﻧﻤﻲﺑﺮﻳﻢ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ و ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪه ﺣﻴﻮاﻧﻲ و ﻧﺒﺎﺗﻲ از آن ﺑﻬﺮه ﺑﺮﻳﺪ. k j i h g f e »و ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ،اﻳﻦ ﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﻴﻢ« ﭘﺲ ﭘﺪﻳﺪه زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﻣﻴﺮاﻧﺪن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ،ﺑﺮ وﺟﻮد و وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﻣﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﻣﺎ وارث ﻫﺴﺘﻴﻢ« زﻣﻴﻦ و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮروي آن اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻓﻨﺎي ﺧﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻗﻲ و ﭘﺎﻳﺪار و ﺣﻲ و ﻗﻴﻮم ﻫﺴﺘﻴﻢ .آري! ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه ﺟﺎوﻳﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪه ﻻﻳﺰال اﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد. s r q p onm l »و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺷﻤﺎرا داﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ و ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺴﻴﻨﻴﺎن ﺷﻤﺎ را ﻧﻴﺰ داﻧﺴﺘﻪ اﻳﻢ« ﻣﺮاد ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺗﻮﻟﺪ و ﻣﺮگ ﻣﺘﻘﺪم ﻳﺎ ﻣﺘﺄﺧﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :داﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ ﻫﻤﻪﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ از زﻣﺎن آدم زﻧﺪه ﺷﺪه و ﻣﺮدهاﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن زﻧﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻌﺪا ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ زﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و ﻋﻠﻢ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻣﻮرو اﺣﻮال آﻧﻬﺎ ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ .ﺣﺴﻦ :در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :داﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﺎن در اﻃﺎﻋﺖ ﺧﻮﻳﺶ
1
ﺗﺮﺟﻤﻪ :ﺑﺎدﻫﺎ اﺑﺮﻫﺎ را ﺑﺎرور ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺑﺮ ﺑﺎران را ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺰاﻧﺪ و ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎدﻫﺎ ﺑﺎﻋﻤﻞ
ﺗﻠﻘﻴﺢ درﺧﺘﺎن را ﺑﺎرور ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ.
1347
ـ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻤﺎزﮔﺰاران در اول وﻗﺖ و اول ﺻﻒ و ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﺎن ﺟﺒﻬﻪ ﺟﻬﺎد ـ و ﭘﺲ آﻣﺪﮔﺎن در آن را زﻳﺮا ﭘﻴﺸﺎﻫﻨﮕﻲ در اﻳﻦ اﻣﻮر ،ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ ازﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ». | { z y xw v u t »و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭘﺲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري و ﺑﺪﻛﺎر را در ﻗﺒﺎل ﺑﺪﻛﺮدارياش ﭘﺎداش و ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ زﻳﺮا ﻫﺪف ازﺣﺸﺮ و ﻧﺸﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ و ﺟﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ او ﺣﻜﻴﻢ داﻧﺎﺳﺖ« از ﺣﻜﻤﺖ ﺧﻮد ﻫﺮ ﭼﻴﺰ را در ﺟﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و داﻧﺶ او ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻓﺮاﮔﻴﺮ اﺳﺖ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ او ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ؟! } ~ ¡ ¦ ¥ ¤ £ ¢ »و ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻧﺴﺎن را از ﮔﻞ ﺧﺸﻚ از ﻧﻮع ﻻي ﺳﻴﺎه ﺑﻮي ﮔﺮﻓﺘﻪ آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ« ﻣﺮاد آﻓﺮﻳﻨﺶ آدم اﺳﺖ .ﺻﻠﺼﺎل :ﮔﻞ ﺧﺸﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺣﺮﻛﺖ داده ﺷﻮد ﺻﺪا و آواز ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻞ ﺧﺸﻚ ﭼﻮن در آﺗﺶ ﭘﺨﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻔﺎل )ﻓﺨﺎر( ﻣﻲﺷﻮد .ﺣﻤﺄ :ﮔﻞ ﺳﻴﺎه دﮔﺮﮔﻮن ﺷﺪه .ﻣﺴﻨﻮن :ﺑﺪﺑﻮ و ﮔﻨﺪﻳﺪه .ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﺧﺎك ﺧﻴﺲ ﺷﻮد ،ﺑﻪ ﮔﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد و ﭼﻮن آن ﮔﻞ ﺑﺪﺑﻮ و ﮔﻨﺪﻳﺪه ﺷﻮد ﺑﻪ «ﺣﻤﺄ ﻣﺴﻨﻮن» ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد و ﭼﻮن ﺧﺸﻚ ﺷﻮد ،ﺑﻪ »ﺻﻠﺼﺎل» ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد. § ¨ © ¯ ® ¬ « ª »و ﭘﻴﺶ از آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺶ از آدم »ﺟﻦ را از آﺗﺶ ﺳﻤﻮم ﺧﻠﻖ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻣﺮاد ﭘﺪر ﺟﻨﻴﺎن اﺑﻠﻴﺲ ﻋﻠﻴﻪ اﻟﻠﻌﻨﻪ اﺳﺖ و او را ﺟﻦ ﻳﺎ »ﺟﺎن» ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ازﭼﺸﻤﻬﺎ ﭘﻨﻬﺎن اﺳﺖ .ﺳﻤﻮم :ﺑﺎد ﺳﻮزاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در روزﻫﺎي ﮔﺮم ﭘﺪﻳﺪار ﮔﺸﺘﻪ و در ﻣﻨﺎﻓﺬ ﺟﻠﺪ ﻧﻔﻮذ ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ اﺷﺎرهاي اﺳﺖ ﺑﺮ ﺑﺮودت ﻃﺒﻊ اﻧﺴﺎن و ﺣﺮارت ﻃﺒﻊ ﺟﻦ و ﺗﻨﺒﻴﻬﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﺮف و ﺑﺮﺗﺮي آدم ﺑﺮ ﺟﻦ.
1348
½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° »و ﻳﺎدﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺖ :ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﻦ ﺑﺸﺮي را از ﮔﻞ ﺧﺸﻚ از ﻗﺴﻢ ﻻي ﺳﻴﺎه ﺑﻮي ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻢ آﻓﺮﻳﺪ« اﻋﻼم اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن، ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺘﻲ از آﻧﺎن و ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن را از ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮد آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪ و اﻫﻞ ﺧﺒﺮه و ﺧﺮد را در ﺟﺮﻳﺎن ﺗﺼﺎﻣﻴﻢ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ. ¾ ¿ Ç Æ Å Ä Ã Â ÁÀ »ﭘﺲ وﻗﺘﻲ آن را آﻓﺮﻳﺪم« ﻳﻌﻨﻲ :وﻗﺘﻲ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﻲ آن را ﺑﺮاﺑﺮ و ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن آورده و اﺟﺰاي وﺟﻮدش را ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺮدم »و در آن از روح ﺧﻮد دﻣﻴﺪم ﭘﺲ ﭘﻴﺶ او ﺑﻪﺳﺠﺪه دراﻓﺘﻴﺪ« اي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن! ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﺷﺎدﺑﺎش و ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ ،ﻧﻪ ﺳﺠﺪه ﻋﺒﺎدت و ﻧﻴﺎﻳﺶ. ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :روح ﺟﺴﻤﻲ اﺳﺖ ﻟﻄﻴﻒ ﻛﻪ ﻋﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮآن رﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﻴﺎت را در ﺑﺪن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﺴﻢ ﻟﻄﻴﻒ ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ« .اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ روح را از ﺑﺎب ﻧﺴﺒﺖ دادن آﻓﺮﻳﺪه ﺑﻪ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ،ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻧﺴﺒﺖ داد ،ﻳﻌﻨﻲ :در آن از روﺣﻲ دﻣﻴﺪم ﻛﻪ آﻓﺮﻳﺪه ﻋﺠﻴﺒﻲ از آﻓﺮﻳﺪﮔﺎن ﻣﻦ اﺳﺖ .در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ،اﺿﺎﻓﺖ روح ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ،ﺗﺸﺮﻳﻒ و ﺗﻜﺮﻳﻤﻲ ﺑﺮاي آدم ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﻣﻮرد اﻛﺮام و ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ; و اﻳﻦ از ﻣﻮاﻫﺐ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ آن اﻋﺘﺮاض ﻛﻨﺪ. Ì Ë Ê É È »ﭘﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻫﻤﮕﻲ ﻳﻜﺒﺎره ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ« در ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ؛ ﺑﻲ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ و درﻧﮕﻲ.
1349
Ô ÓÒ Ñ Ð Ï Î Í »ﺟﺰ اﺑﻠﻴﺲ ﻛﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز زد از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ« ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :اﺑﻠﻴﺲ از ﺟﻨﺲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻮد وﻟﻲ از روي اﺳﺘﻜﺒﺎر و ﺣﺴﺪ ﺑﻪ آدم ،از ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺳﺮ ﺑﺎز زد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺳﺰاوار ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺷﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :او از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﺒﻮد وﻟﻲ ﻫﻤﺮاه آﻧﺎن ﺑﻮد، ﺑﺪﻳﻦﺟﻬﺖ ﻧﺎم ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ وي ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻣﺮي ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺪان ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ از روي رد و اﻧﻜﺎر ﺳﺠﺪه ﻧﻜﺮد. I H G F E D C B A »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد :اي اﺑﻠﻴﺲ! ﺗﻮ را ﭼﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻴﺴﺘﻲ؟« ﻳﻌﻨﻲ: از ﺳﺠﺪه ﻧﻜﺮدن ﺑﺮاي آدم ﭼﻪ ﻫﺪﻓﻲ را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻲ؟. U T S R Q P O N M L K J »ﮔﻔﺖ :ﻣﻦ آن ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﺸﺮي ﻛﻪ او را از ﮔﻞ ﺧﺸﻚ ،از ﻗﺴﻢ ﻻي ﺳﻴﺎه ﺑﺪ ﺑﻮ آﻓﺮﻳﺪهاي ،ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻢ« ﭘﻨﺪار اﺑﻠﻴﺲ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻨﺼﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ او ﺑﺮﺗﺮ از ﻋﻨﺼﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ آدم اﺳﺖ. [Z Y X W V »ﻓﺮﻣﻮد :ﭘﺲ از اﻳﻦ ﻣﻘﺎم« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺑﻬﺸﺖ ﻳﺎ از آﺳﻤﺎن و ﻣﻘﺎم ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ در آن ﻗﺮارداري »ﺑﻴﺮون ﺷﻮ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ راﻧﺪه ﺷﺪهاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ ﻣﻠﻌﻮن ﻫﺴﺘﻲ و از رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﻣﻄﺮودي .ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ او را »رﺟﻴﻢ :ﺳﻨﮕﺒﺎران ﺷﺪه» ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻃﺮد ﺷﻮد ،ﺑﺎ ﺳﻨﮓ زده ﻣﻲﺷﻮد.
1350
\ ] ^ _ ` b a »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻟﻌﻨﺖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻃﺮد و دوري و راﻧﺪن از رﺣﻤﺖ ﻣﻦ ﺗﺎ روز ﺟﺰا ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ ﺗﻮﺳﺖ و ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺟﺪاﻳﻲ ﻧﺪاري. i h g f e d c »ﮔﻔﺖ« اﺑﻠﻴﺲ »ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭘﺲ ﻣﺮا ﻣﻬﻠﺖ ده« ﻳﻌﻨﻲ :اﺟﻠﻢ را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاز و ﻣﺮا ﻧﻤﻴﺮان »ﺗﺎ روزي ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ« آدم و ﻧﺴﻞ وي .ﮔﻮﻳﻲ او درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻴﺮد زﻳﺮا ﻫﺮﮔﺎه ﻣﺮﮔﺶ ﺗﺎ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﻣﺮﮔﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ روزي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺣﻴﺎت از ﻧﻮ اﻋﺎده ﻣﻲﺷﻮد ودر آن ﺑﺮاي ﻣﻜﻠﻔﺎن ﻣﺮﮔﻲ ﻧﻴﺴﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :اﺑﻠﻴﺲ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﺮد ﻛﻪ ﻧﻤﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻋﺬاﺑﺶ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ و در دﻧﻴﺎ ﻣﻌﺬب ﻧﺸﻮد. در اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﺎت دﻳﮕﺮ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ) :ﭘﺮوردﮔﺎرا!( و اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ وﺟﻮد و رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺘﺮف اﺳﺖ .ﭘﺲ از اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ وﺟﻮد و رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺘﺮف ﺑﻮد ،ﻟﺰوﻣﺎ ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻧﺠﺎت ﻳﺎﺑﻨﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺮاف ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺧﻮد ـ از ﺟﻤﻠﻪ اﻃﺎﻋﺖ ﺑﻲﭼﻮن و ﭼﺮا از ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ. s r q p o n m l k j »ﻓﺮﻣﻮد :ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺗﻮ از ﻣﻬﻠﺖ دادهﺷﺪﮔﺎﻧﻲ« ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل درﺧﻮاﺳﺖ اﺑﻠﻴﺲ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و ﺑﻪ او ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ او از ﺟﻤﻠﻪ آن ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﻠﻬﺎﻳﺸﺎن را »ﺗﺎ روزوﻗﺖ ﻣﻌﻠﻮم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ و در اﻳﻦ روز اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ ﻫﻤﺮاه ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻼﻳﻖ ﺑﺎ ﻧﻔﺨﻪ اول ﻣﻲﻣﻴﺮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي او ﺗﺎ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﺠﺪد ﺧﻠﻖ ﻣﻬﻠﺖ ﻧﺪاد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻨﺖ ﺧﻮد در ﺧﻼﻳﻘﺶ ،ﻣﺮگ و ﻓﻨﺎ در دﻧﻴﺎ را ﺑﺮ وي ﺣﺘﻤﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪ.
1351
~ } | { z yx w v u t »ﮔﻔﺖ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻣﺮا ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻲ ،اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در زﻣﻴﻦ ﻣﻲ آراﻳﻢ« ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻨﺖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرم ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ در دﻧﻴﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎراﻳﻢ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ آراﺳﺘﻦ از ﺟﺎﻧﺐ اﺑﻠﻴﺲ ،ﻳﺎ ﺑﻪ آراﺳﺘﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن در ﭼﺸﻢ و ﻧﻔﺲ آدﻣﻴﺎن و اﻓﮕﻨﺪﻧﺸﺎن در ورﻃﻪ آن اﺳﺖ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﺑﻪ زﻳﻨﺖﻫﺎ و آراﻳﺸﻬﺎي دﻧﻴﺎﺳﺖ ﺗﺎ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اواﻣﺮ اﻟﻬﻲ ﻏﺎﻓﻞ ﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ در ﻣﺸﻐﻠﻪ ﺷﻬﻮات ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺮﮔﺮم ﺑﻮده و ﻫﻴﭻ اﻟﺘﻔﺎﺗﻲ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ آن ﻧﻜﻨﻨﺪ .ﺳﭙﺲ اﺑﻠﻴﺲ اﻓﺰود» :و اﻟﺒﺘﻪ آﻧﺎن را ﻫﻤﻪ ،ﻳﻜﺠﺎ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺳﺎزم« از راه ﻫﺪاﻳﺖ و آﻧﺎن را ﺑﻪ راه اﻏﻮا و ﮔﻤﺮاﻫﻲ درﻣﻲاﻓﮕﻨﻢ. _ ` c ba »ﻣﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻟﺺ ﺗﻮ از ﻣﻴﺎن آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺗﻮ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﺑﺮاي ﻋﺒﺎدت ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪ و از ﺷﺎﺋﺒﻪﻫﺎ و آﻻﻳﺶﻫﺎ ﭘﺎﻛﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪاي .درﻗﺮاﺋﺘﻲ دﻳﮕﺮ) :اﻟﻤﺨﻠﺼﻴﻦ( ﺑﻪ ﻛﺴﺮ ﻻم ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه ،ﻛﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد :ﻣﮕﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﺗﻮ از رﻳﺎ ﻳﺎ ﻓﺴﺎد ﺧﺎﻟﺺ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ .اﺑﻠﻴﺲ ﻟﻌﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از آن روي ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺖ؛ ﻛﻴﺪ وي در ﻣﺨﻠﺼﺎن واﻗﻌﻲ ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ .ﭘﺲ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ :اﻟﻠﻬﻢ اﺟﻌﻠﻨﺎ ﻣﻦ اﻟﻤﺨﻠﺼﻴﻦ :ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را از ﺧﺎﻟﺺ ﺷﺪﮔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار ده. i h g f e d »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد :اﻳﻦ راﻫﻲ اﺳﺖ راﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺣﻖ و واﺟﺐ ﮔﺮداﻧﻴﺪهام ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻟﺼﻢ ﺳﻠﻄﻪاي ﻧﺒﺎﺷﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻛﺴﻲ را ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻣﻲﻛﻨﻲ ،ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ :راه ﺗﻮ ﺑﺮ ﻣﻦ و ﺑﺎزﮔﺸﺘﺖ ﻫﻢ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻦ اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :راه اﺧﻼص راﻫﻲ راﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ رأﺳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻦ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد.
1352
u t s r q p o n m l k j »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻄﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻣﺮاد از ﺑﻨﺪﮔﺎن در اﻳﻨﺠﺎ ،ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎاﺧﻼص ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺪ »ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻛﻪ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ« ﭘﺲ اﻳﻦﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻣﺎم ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺘﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ وادي ﻫﺎي ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دوزخ رﻫﺴﭙﺎر ﻛﻨﻲ .ﭘﺲ ﻫﻤﺎﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﻠﻄﻪ و ﻏﻠﺒﻪاي اﺳﺖ. ¤£ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v »و ﻗﻄﻌﺎ وﻋﺪهﮔﺎه ﻫﻤﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :وﻋﺪهﮔﺎه ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺮوان ﮔﻤﺮاه ﺗﻮ »دوزخ اﺳﺖ«. »ﻛﻪ ﺑﺮاي آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي دوزخ »ﻫﻔﺖ در اﺳﺖ« ﻛﻪ دوزﺧﻴﺎن از آﻧﻬﺎ داﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﻋﻠﺖ اﻳﻦﻛﻪ دوزخ ﻫﻔﺖ در دارد ،ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد اﻫﻞ دوزخ اﺳﺖ »ﺑﺮاي ﻫﺮ دري ،از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﭘﻴﺮوان ﮔﻤﺮاه ﺷﻴﻄﺎن »ﺑﺨﺸﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ« ﻛﻪ از ﺑﺨﺶﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺨﺎري ـ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺧﻮد ـ و ﺗﺮﻣﺬي از اﺑﻦﻋﻤﺮ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص دراﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺟﻬﻨﻢ ﻫﻔﺖ در دارد و دري از آن ﻣﺨﺼﻮص ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ روي اﻣﺖ ﻣﻦ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ازﻋﻠﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :درﻫﺎي ﺟﻬﻨﻢ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮﻗﺮار دارد ﭘﺲ در اول ﭘﺮ ﻣﻲﺷﻮد آنﮔﺎه در دوم ،ﺳﭙﺲ در ﺳﻮم ﺗﺎ آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ درﻫﺎي آن ﭘﺮ ﻣﻲﺷﻮد« .اﺑﻦﺟﺮﻳﺞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :درﻫﺎي دوزخ ﻫﺮﻛﺪام ﻧﺎﻣﻲ دارد :در اول ﺟﻬﻨﻢ ،در دوم ﻟﻈﻲ ،در ﺳﻮم ﺣﻄﻤﻪ، در ﭼﻬﺎرم ﺳﻌﻴﺮ ،در ﭘﻨﺠﻢ ﺳﻘﺮ ،درﺷﺸﻢ ﺟﺤﻴﻢ و در ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺎوﻳﻪ اﺳﺖ» .از اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ. ¯ ® ¬ « ª ©¨ § ¦ ¥ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ،ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران در ﺑﺎﻏﻬﺎ و ﭼﺸﻤﻪﺳﺎراﻧﻨﺪ« و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﻪ آن وارد ﺷﻮﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد» :در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ و اﻳﻤﻨﻲ درآﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺳﻼﻣﺖ از آﻓﺎت و 1353
اﻳﻤﻨﻲ از ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﺳﺒﺎب ﺧﻮف و ﻫﺮاس اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :درآﻳﻴﺪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و از ﺳﻮي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن وارد ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺑﻬﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﭼﻮن از ﺑﺎﻏﻲ ﺑﻪ ﺑﺎغ دﻳﮕﺮي ﻣﻲروﻧﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد :در آن ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﻲ و اﻳﻤﻨﻲ وارد ﺷﻮﻳﺪ. » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° »و آﻧﭽﻪ در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي آﻧﺎن از ﻏﻞ ﺑﻮد ،ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﻢ« ﻏﻞ :ﻛﻴﻨﻪ و دﺷﻤﻨﻲ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ: اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﺮ دﻳﮕﺮي ﻛﻴﻨﻪاي داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن ﻛﻴﻨﻪ را از ﻗﻠﺐ وي ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪه و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﭘﺎك و ﺻﺎف ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ »ﺑﺮادر ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﻫﻢ ﺻﺎف و ﺻﻤﻴﻤﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ در دﻳﻦ و دوﺳﺘﻲ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ،ﺑﺮادران ﻫﻢ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻻﻟﺖ دارد ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ »اﺧﻮت» و »ﻏﻞ» ﺑﺎ ﻫﻢ در ﻣﻨﺎﻓﺎت ﻗﺮار دارﻧﺪ .ﭘﺲ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺘﺎق ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪاش ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن دل ﺧﻮد را از ﻏﻞ و ﻛﻴﻨﻪ و ﺣﺴﺪ ﭘﺎك ﺳﺎزد »ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎ ،روﺑﻪروي ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻛﺮده« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻬﺸﺘﻴﺎن ﺑﺮادروار و ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎ وﺗﻜﻴﻪﮔﺎهﻫﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎي ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﻈﺎره ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،از ﺟﺎم ﺻﻬﺒﺎي ﻋﺎﻃﻔﻪ وﻣﻬﺮ ﺑﺮادري ﺳﺮ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﺑﺮ ﭼﻤﻦﻫﺎي ﺳﺮﺳﺒﺰ ﺑﻬﺸﺖ ،ﺷﻤﻴﻢ دلآﺳﺎي ﻫﻤﺪﻟﻲ وﻫﻤﺰﺑﺎﻧﻲ را اﺳﺘﺸﻤﺎم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﺳﺮﻳﺮ :ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﻠﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺤﻔﻞ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻲ آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺑﻌﺪ از واﻗﻌﻪ ﺟﻤﻞ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻃﻠﺤﻪﺑﻦزﺑﻴﺮ ﻛﻪ ﭘﺪرش در آن واﻗﻌﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﮔﻔﺖ :ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ ﻣﻦ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﻣﻦ و ﭘﺪرت از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺷﺄن آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ ² ± °﴿ : .﴾º¹¸¶µ´³در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻣﺆﻣﻨﺎن از آﺗﺶ رﻫﺎﻳﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ آنﮔﺎه ﺑﺮ روي ﭘﻠﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ اﺳﺖ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ از ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ در ﻣﻈﺎﻟﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن در دﻧﻴﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ،ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭘﺎك و ﻣﻬﺬب ﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اذن ورود ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ داده ﻣﻲﺷﻮد«. 1354
¼ ½ ¾ ¿ Ä Ã Â Á À »در آﻧﺠﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺑﻬﺸﺖ »ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ رﻧﺠﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﻣﺎﻧﺪﮔﻲاي »ﻧﻤﻲرﺳﺪ و آﻧﺎن از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﺷﺪﻧﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻤﺎل ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ .آري! ﻛﺪام ﻧﻌﻤﺖ از ﺟﺎوداﻧﮕﻲ در ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟. Ì Ë Ê É È Ç Æ Å »ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ده« اي ﻣﺤﻤﺪ ص! »ﻛﻪ ﻣﻨﻢ آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ ﺑﺴﻴﺎر آﻣﺮزﻧﺪه ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻢ .در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ: »رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺮ ﺟﻤﻌﻲ از ﻳﺎراﻧﺸﺎن ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﻨﺪان ﺑﻮدﻧﺪ ـ وارد ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ وﻟﻲ دوزخ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ« .آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﻴﻐﺎم داد ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﭼﺮا ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟«. Ò Ñ Ð Ï Î Í »و« ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ده »ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب ﻣﻦ ،ﻋﺬاﺑﻲ اﺳﺖ دردﻧﺎك«. اﻳﻦ دو آﻳﻪ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ،ﺑﺮ دو ﻣﻘﺎم ﺧﻮف و رﺟﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :اﮔﺮ ﺑﻨﺪه اﻧﺪازه ﻋﻔﻮ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻣﻲداﻧﺴﺖ ،ﻫﺮﮔﺰ از ﻫﻴﭻ ﺣﺮاﻣﻲ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻧﻤﻲﻛﺮد و اﮔﺮ ﻣﻘﺪار ﻋﺬاب او را ﻣﻲداﻧﺴﺖ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﻮد را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ» .ﻳﻌﻨﻲ: از ﺑﺴﻴﺎري ﻏﻢ و ﻏﺼﻪ. ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دو آﻳﻪ ﻓﻮق ،ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﺑﺮ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺧﺒﺮ رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻢ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﺧﺒﺮ ﻋﺬاب اﺳﺖ.
1355
× Ö Õ Ô Ó »و ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ده« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ »از ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ« اﻳﺸﺎن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺸﺮ ﻧﺰد وي آﻣﺪﻧﺪ .ﻛﻠﻤﻪ »ﺿﻴﻒ» ﺑﺮاي ﻣﻔﺮد ،ﺗﺜﻨﻴﻪ ،ﺟﻤﻊ ،ﻣﺆﻧﺚ و ﻣﺬﻛﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻟﻔﻆ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود .ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ اﻣﺖ ﺧﻮد از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد و در آن ﺧﻮف و رﺟﺎ ﻫﺮ دو ﺟﻤﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﺧﺒﺮ ده ﺗﺎ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﭘﻨﺪ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﻣﻮرد ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﭘﻲ ﺑﺮﻧﺪ. J I H G F E D C B A »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﺑﺮاو وارد ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻨﺪ .اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ از ﺷﻤﺎ ﻫﺮاﺳﺎﻧﻴﻢ« اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻌﺪ از آن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﻳﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﺨﻮرﻧﺪ اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي از آن ﻧﺨﻮردﻧﺪ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺳﻮره »ﻫﻮد« ﮔﺬﺷﺖ. R Q P O N M L K »ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ »ﻧﺘﺮس« و از ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻫﺮاﺳﻲ ﺑﻪدل راه ﻧﺪه »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﭘﺴﺮي داﻧﺎ« ﻛﻪ اﺳﺤﺎق اﺳﺖ »ﻣﮋده ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ اﻳﻤﻦ و ﺣﺘﻲ ﻣﻮرد ﺑﺸﺎرت ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺮس و ﻫﺮاﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد. [ Z Y X W V U T S »ﮔﻔﺖ« اﺑﺮاﻫﻴﻢ; ﺗﻌﺠﺐﻛﻨﺎن از اﻳﻦ ﻣﮋده آﻧﺎن »آﻳﺎ ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ ﭘﻴﺮي ﺑﻪ ﻣﻦ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺸﺎرﺗﻢ دادﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ و اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﻲ و ﻓﺮزﻧﺪ؟ ﻳﻌﻨﻲﭼﻪ؟ »ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﺸﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟« ﻣﻦ در ﺷﮕﻔﺘﻢ از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد اﻳﻦ ﭘﻴﺮي و ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﻲ ﺑﺮاﻳﻢ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻳﺪ و اﺳﺎﺳﺎ ﺑﺸﺎرت دادن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎ وﻗﻮع آن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ،ﻣﻮﺿﻮﻋﻴﺘﻲ ﻧﺪارد.
1356
\ ] ^ _` c b a »ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺣﻖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ اﻣﺮي ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻼﻓﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ »ﻣﮋده دادﻳﻢ ﭘﺲ از ﻧﺎ اﻣﻴﺪان« در آﻧﭽﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ آن ﺑﺸﺎرت دادهاﻳﻢ »ﻣﺒﺎش«. l k j i h g f e d »ﮔﻔﺖ :ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ـ ﺟﺰ ﮔﻤﺮاﻫﺎن ـ از رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد؟« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﻦ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪن ﻓﺮزﻧﺪ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺑﻮدن از رﺣﻤﺖ ﭘﺮودﮔﺎرم ﺑﻠﻜﻪ از آن ﺟﻬﺖ ﺑﻌﻴﺪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻢ ﻛﻪ ﺳﺎﻟﺨﻮردهام. r q p o n m »ﮔﻔﺖ :ﭘﺲ ﭼﻴﺴﺖ ﺧﺒﺮ ﺷﻤﺎ اي ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ دﻳﮕﺮﺗﺎن ﭼﻴﺴﺖ و ﺑﺠﺰ اﻳﻦ ﻣﮋدهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻳﺪ ،دﻳﮕﺮ ﭼﻪ ﺧﺒﺮي ﺑﺎ ﺧﻮد آوردهاﻳﺪ؟. y x w v u t s »ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﮔﺮوه ﻣﺠﺮﻣﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهاﻳﻢ« ﻣﺮادﺷﺎن ،ﻗﻮم ﻟﻮط ﺑﻮد. ` _~ } | { z »ﻣﮕﺮ آل ﻟﻮط« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎن و ﭘﻴﺮوان و ﺧﺎﻧﻮادهاش »ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن را ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و ﭘﻴﺮوان و اﻫﻞ دﻳﻦ ﻟﻮط را ﻛﻪ ﻣﺠﺮم ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ،از ﻋﺬاب ﻧﺠﺎت ﻣﻲدﻫﻴﻢ. h g f e dc b a »ﺟﺰ زﻧﺶ را ﻛﻪ ﻣﻘﺪر ﻛﺮدهاﻳﻢ او از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻜﻢ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ او ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان از ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪﮔﺎن در ﻋﺬاب ﺑﺎﺷﺪ .ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﻳﻦ ﺣﻜﻢ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ
1357
دادﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ از ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻗﺮب واﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ دارﻧﺪ. sr q p o n m l k j i »ﭘﺲ ﭼﻮن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن »ﻧﺰد ﺧﺎﻧﺪان ﻟﻮط آﻣﺪﻧﺪ ،ﻟﻮط ﮔﻔﺖ :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻤﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺎآﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﻣﺮدﻣﻲ ﻧﺎﺷﻨﺎس ﻫﺴﺘﻴﺪ و ﻣﻦ ﺷﻤﺎ را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻢ. { z y x w v u t »ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻧﻪ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﭼﻴﺰي آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ در آن ﺗﺮدﻳﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺬاﺑﻲ را ﺑﺮ دﺷﻤﻨﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﻮﻣﺖ در آن ﺷﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺣﺎﻣﻞ ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﺳﺎزد. | } ~ ¡ »و ﺣﻖ را« ﻳﻌﻨﻲ :وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦ را ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب ﻗﻄﻌﻲ ﻓﺮودآﻳﻨﺪه ﺑﺮ ﻗﻮم ﺗﻮﺳﺖ »ﺑﺮاي ﺗﻮ آوردهاﻳﻢ و ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺎ راﺳﺘﮕﻮﻳﺎﻧﻴﻢ« در اﻳﻦ ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دادﻳﻢ. ±°¯®¬«ª©¨§¦¥¤£¢ »ﭘﺲ ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ ،ﺧﺎﻧﻮادهات را ﻫﻤﺮاه ﺑﺒﺮ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت در ﺳﻮره ﻫﻮد »آﻳﻪ «81/ﮔﺬﺷﺖ »و ﺧﻮدت ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آﻧﺎن ﺑﺮو« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ از ﭘﻲ آﻧﺎن ﺑﺎش ﺗﺎ از اﻳﺸﺎن ﻣﺮاﻗﺒﺖ ﻛﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﻳﻜﻲ از اﻳﺸﺎن ﻋﻘﺐ ﺑﻤﺎﻧﺪ و درﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻋﺬاب ﺷﻮد. ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺳﻨﺖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺎص ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ در راه ،ﻳﺎران ﺧﻮﻳﺶ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭘﺸﺖ ﺳﺮم را ﺑﺮاي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﮕﺬارﻳﺪ«» .و ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﻨﮕﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻪ ﺗﻮ و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ ازآﻧﺎن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻨﮕﺮد زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ و ﺑﻪ آن
1358
ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ ﻟﺬا ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮﻛﺖﺗﺎن ﻛﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﻴﺪ .ﻳﺎ ﺑﺮ اﺣﻮال و ﻋﺬاب ﺳﻬﻤﮕﻴﻨﺸﺎن آﮔﺎه ﺷﺪه و ﭼﻨﺎن ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻫﻮﻟﻨﺎﻛﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﺪن آﻧﻬﺎ را ﺗﺎب ﻧﻤﻲآورﻳﺪ »و آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دﺳﺘﻮر داده ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﺮوﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻤﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ رﻓﺘﻦ آن دﺳﺘﻮر داده ،ﺑﺮوﻳﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ،ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻠﻴﻞ ﺑﻮد. ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² »و ﺑﻪ ﺳﻮي او وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮي ﻟﻮط »اﻳﻦ اﻣﺮ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺎﺑﻮدي ﻗﻮﻣﺶ را .ﺳﭙﺲ »اﻣﺮ« را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاش ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﻛﻪ رﻳﺸﻪ آن ﮔﺮوه، ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﺑﺮﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :آﺧﺮﻳﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه ،ﻧﻴﺰ ﺻﺒﺤﮕﺎﻫﺎن ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮد. ½ ¾ ¿ Á À »و« از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ »ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﺷﺎديﻛﻨﺎن روي آوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ »ﺳﺪوم» ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﻗﻮم ﻟﻮط ﺑﻮد ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از ﻗﺪوم ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن ﻟﻮط ﺷﺎد و ﻣﺴﺮور ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻃﻤﻊ در ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﻓﺤﺸﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ،ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺎﻧﻪ ﻟﻮط روي آوردﻧﺪ. È Ç Æ Å Ä Ã Â »ﮔﻔﺖ« ﻟﻮط ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﻳﻨﺎن ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﻨﻨﺪ« ﻟﻮط ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﻪ ﻫﻴﺄت ﻣﻬﻤﺎﻧﺎن دﻳﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﻮﻣﺶ ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺑﺘﻼﻳﻲ از ﺳﻮي ﺣﻖﺗﻌﺎﻟﻲ ـ اﻳﺸﺎن را اﻣﺮداﻧﻲ ﻧﻴﻜﻮروي دﻳﺪﻧﺪ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ در آﻧﺎن ﻃﻤﻊ ﻛﺮدﻧﺪ .ﻟﻮط اﻓﺰود» :ﭘﺲ ﻣﺮا رﺳﻮا ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﺑﺎ ﺗﻌﺮض ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ارﺗﻜﺎب ﻓﺤﺸﺎ زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت آﻧﻬﺎ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ از ﺣﻤﺎﻳﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻴﻬﻤﺎن ﻧﺰدم ﻓﺮود آﻣﺪهاﻧﺪ ،ﻧﺎﺗﻮاﻧﻢ و اﻳﻦ رﺳﻮاﻳﻲاي ﺑﺮاي ﻣﻦ اﺳﺖ.
1359
Í Ì Ë Ê É »و از ﺧﺪا ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ« در ﻛﺎرﺷﺎن »و ﻣﺮا ﺧﻮار ﻧﺴﺎزﻳﺪ« ﺧﺰي :ذﻟﺖ و ﺧﻮاري اﺳﺖ. ﻟﻮط از آن ﺗﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎﻧﺶ ﻋﺎﺟﺰ ﺷﻮد ،ذﻟﻴﻞ وﺑﻲﻣﻘﺪار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻟﻮط اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ ﻗﺒﻞ از آن ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﺪ; آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺳﻮره »ﻫﻮد« آﻣﺪه اﺳﺖ ـ و در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻧﻴﺴﺖ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،دﻟﻴﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ. Ó Ò Ñ Ð Ï Î »ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ ﺗﻮ را از ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﻣﻨﻊ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻳﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﻗﺒﻼ ﻧﺰد ﺗﻮ ﻧﻴﺎﻣﺪﻳﻢ و ﺗﻮ را ﻣﻨﻊ ﻧﻜﺮدﻳﻢ از اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎ درﺑﺎره اﺣﺪي از ﻣﺮدم ـ ﭼﻮن ﺑﺮ او ﻗﺼﺪ ارﺗﻜﺎب ﻓﺤﺸﺎ ﻛﺮدﻳﻢ ـ ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﻲ؟ ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ ﻏﺮﻳﺒﻲ ﺗﻌﺮضﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻟﻮط ﻫﻢ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺗﻮان ﺧﻮد آﻧﺎن را از اﻳﻦ ﺗﺠﺎوز و ﺗﻌﺮض ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﺮد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻗﻮم ﻟﻮط او را از ﻣﻴﻬﻤﺎن ﻛﺮدن ﻣﺮدم ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻨﻊ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ. G F E D CB A »ﮔﻔﺖ :اﻳﻨﺎن دﺧﺘﺮان ﻣﻨﻨﺪ« ﭘﺲ ﺑﻪ ﻧﻜﺎحﺷﺎن درآورﻳﺪ »اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﺎ ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن ﻣﻦ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻓﺤﺸﺎ ﺷﻮﻳﺪ ،ﻳﺎ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ از ﺧﻮد دﻓﻊ ﺷﻬﻮت ﻛﻨﻴﺪ ﭘﺲ اﻳﻨﻚ اﻳﻨﺎن دﺧﺘﺮان ﻣﻨﻨﺪ ،آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻧﻜﺎح ﺣﻼل ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺣﺮام ﻧﺸﻮﻳﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد او از دﺧﺘﺮاﻧﺶ ،زﻧﺎن ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻮدﻧﺪ زﻳﺮا ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻳﻚ ﻗﻮم ،ﺣﻜﻢ ﭘﺪر آن ﻗﻮم را دارد. M L K J I H »ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﺗﻮ« اﻫﻞ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﺑﺮاﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ،ﺳﻮﮔﻨﺪي ازﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺪت ﺣﻴﺎت ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي 1360
ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ و ﻫﺮ ﻛﻪ از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردﻧﺶ ﺑﻪ ﺳﺘﺎره ،ﺑﻪ وﻗﺖ ﭼﺎﺷﺖ ،ﺑﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ،ﺑﻪ ﺷﺐ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ .اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻧﺸﻨﻴﺪهام ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﺣﻴﺎت ﻛﺴﻲ ﺟﺰ ﺣﻴﺎت ﻣﺤﻤﺪ ص ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا او ﻛﺴﻲ را ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ ﻧﺰد ﺧﻮد ازﻣﺤﻤﺪ ص ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ» .آري! ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺗﻮ اي ﻣﺤﻤﺪ ص; »ﻛﻪ آﻧﺎن در ﻣﺴﺘﻲ ﺧﻮد ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ« ﺳﻜﺮه :در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻃﻐﻴﺎن ﺷﻬﻮت ﺣﺮام اﺳﺖ.ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن در ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺳﺮﻣﺴﺘﻲﺷﺎن ﭼﻨﺎن ﺳﺮﮔﺮدان و ﻣﺴﺘﻐﺮق ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺷﻬﻮت ﺣﺮام و ﻟﺠﺎمﮔﺴﻴﺨﺘﮕﻲ ﻧﻔﺲ ،ﻋﻘﻞ و ﺑﺼﻴﺮت را از ﺳﺮ و ﻧﻬﺎدﺷﺎن ﮔﺮﻳﺰاﻧﺪه ﺑﻮد .ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آﻧﺎن را در ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﺧﻮاﻧﺪ زﻳﺮا ﮔﻤﺮاﻫﻲ ،ﺧﺮد را از ﺳﺮ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺴﺘﻲ ﺷﺮاب ،ﺧﺮد را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد. Q P O N »ﭘﺲ آﻧﺎن را ﻓﺮﻳﺎد ﻫﻮﻟﻨﺎك« و ﻣﺮﮔﺒﺎر ،ﻳﺎ ﻓﺮﻳﺎد ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ »ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ »ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب« ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :وﻗﺖ ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب ﺑﺮآﻧﺎن درآﻣﺪه ﺑﻮد. Z Y X W V U T S R »ﭘﺲ آن ﺷﻬﺮ را زﻳﺮ و زﺑﺮ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻬﺮ آﻧﺎن را ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺮدم ﻛﻪ در آن ﺑﻮدﻧﺪ ،زﻳﺮوزﺑﺮ و ﻧﮕﻮﻧﺴﺎر ﻛﺮدﻳﻢ ،ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ آن را ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺮداﺷﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﻜﻮس آن را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ واژﮔﻮن ﻛﺮد ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﻫﻤﻪ در زﻳﺮ آن دﻓﻦ و ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ »و ﺑﺮآﻧﺎن ﺳﻨﮕﻬﺎﻳﻲ از ﺳﻨﮓ ﮔﻞ ﺑﺎراﻧﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﮔﻞ ﭘﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻮاره. [ \ ] ^ _ ` »ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ« ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ; از داﺳﺘﺎن و ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻋﺒﺮﺗﺒﺎر آﻧﺎن »ﺑﺮاي ﻋﺒﺮتﮔﻴﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺘﻔﻜﺮاﻧﻲ ﻛﻪ درآن ﻫﻮﺷﻴﺎراﻧﻪ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ و ﺗﺄﻣﻞﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ راﻫﻴﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .واﺳﻢ :ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻓﺮق 1361
ﺳﺮ ﺗﺎ ﻗﺪم ﺑﻪﺳﻮﻳﺖ ﻣﻲﻧﮕﺮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :از ﻓﺮاﺳﺖ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ زﻳﺮا او ﺑﺎ ﻧﻮر ﺧﺪا ﻣﻲﻧﮕﺮد« ﺳﭙﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺗﻼوت ﻛﺮدﻧﺪ. d c b a »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ آن ﺷﻬﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﻲ داﻳﺮ ﺑﺮﺟﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻬﺮ ﻗﻮم ﻟﻮط ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ رﻓﺖ و آﻣﺪ در آن ﺟﺮﻳﺎن دارد و آن راه ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺷﺎم اﺳﺖ وآﺛﺎر ﺑﺮﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه از ﺧﺮاﺑﻪﻫﺎي ﻗﻮم ﻟﻮط ﻫﻨﻮز ﻣﺤﻮ ﻧﮕﺮدﻳﺪه و ﻋﺎﺑﺮان آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ آﻳﺎ از دﻳﺪن آن درس ﻋﺒﺮت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؟! ji h g f e »ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ« ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ; از ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﻋﺒﺮﺗﺒﺎر ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﻟﻮط و ﻋﺬاب ﺧﻔﺖﺑﺎري ﻛﻪ ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻜﺬﻳﺐ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ،ارﺗﻜﺎب ﻓﺤﺸﺎي ﻟﻮاط، راﻫﺰﻧﻲ و اﺻﺮارﺷﺎن ﺑﺮ ارﺗﻜﺎب ﻣﻨﻜﺮات دﻳﮕﺮ ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻠﻨﻲ ﻓﺮود آورده ﺷﺪ »ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. p o n m l k اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺳﻮم ﭘﺲ از داﺳﺘﺎن آدم و اﺑﻠﻴﺲ و داﺳﺘﺎن اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻟﻮط اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد. »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ اﻫﻞ أﻳﻜﻪ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ« أﻳﻜﻪ :ﺑﻴﺸﻪ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻮده اﻧﺒﻮﻫﻲ از درﺧﺖ اﺳﺖ. ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :أﻳﻜﻪ ﻧﺎم ﻗﺮﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﻞ أﻳﻜﻪ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮم ﺷﻌﻴﺐ در آن ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ. اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻫﻞ أﻳﻜﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻣﺪﻳﻦ ﻛﻪ ﺷﻌﻴﺐ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪ ﻳﻜﻲ ﺗﺼﻮر ﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺒﺪا ﺑﻦﻋﻤﺮو از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﺪﻳﻦ و اﺻﺤﺎب أﻳﻜﻪ دو اﻣﺖ اﻧﺪ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻌﻴﺐ را ﺑﻪﺳﻮي ]ﻫﺮ دوي[ آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد«. 1362
v u t s r q »ﭘﺲ ،از آﻧﺎن اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« و ﻫﻼﻛﺸﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ،ﺑﺎ ﮔﺮﻣﻲ ﺳﻮزان ﺑﻲ ﺳﺎﻳﻪ ﻫﻔﺖ روزه و ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن آﺗﺸﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن »و آن دو ﺷﻬﺮ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻬﺮ ﻗﻮم ﻟﻮط و ﻣﺤﻞ زﻳﺴﺖ أﻫﻞ أﻳﻜﻪ ﻫﺮ دو ﺑﺮ ﺳﺮ راه آﺷﻜﺎري ﻗﺮار دارﻧﺪ ﭘﺲ آﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻛﻨﺎر آﻧﻬﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﺛﺎر و وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ درس ﻋﺒﺮت ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؟ و آﻳﺎ آﮔﺎﻫﺎن در اﻳﻦ ﻓﺮﺟﺎم ﻋﺒﺮﺗﺒﺎر ﺗﺄﻣﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ؟. | { z y x w »و ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻫﻞ ﺣﺠﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﻣﺎ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺣﺠﺮ :ﻧﺎم ﺷﻬﺮ ﻗﻮم ﺛﻤﻮد ـ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻮم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪا ﺻﺎﻟﺢ ـ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﻜﻪ و ﺗﺒﻮك ﻗﺮار دارد .اﻋﺮاب ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎ و ﺻﺨﺮهﻫﺎ ﻣﺤﺎط ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،ﺣﺠﺮ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ .و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺻﺎﻟﺢ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﻳﻜﻲ ازﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﺪ ،در واﻗﻊ ﻫﻤﻪ اﻳﺸﺎن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ ،از اﻳﻦرو ،از ﺗﻜﺬﻳﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﺟﻤﻊ )ﻣﺮﺳﻠﻴﻦ( ﺧﺒﺮ داده ﺷﺪ. } ~ _ ` b a »و آﻳﺎت ﺧﻮد را« ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد »ﺑﻪ آﻧﺎن دادﻳﻢ« ﻛﻪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت و ﻣﻌﺠﺰات ،ﻳﻜﻲ ﻫﻢ آن ﺷﺘﺮ ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد »وﻟﻲ از آﻧﻬﺎ روﻳﮕﺮدان ﺷﺪﻧﺪ« ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪاده و در آﻧﻬﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺷﺘﺮ را ﭘﻲ ﻛﺮده و دﺳﺘﻮرﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺷﺎن را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ. i h g f e d c »و از ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻮم ﺻﺎﻟﺢ درون ﻛﻮﻫﻬﺎ را ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺘﻨﺪ و در آن ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ »ﻛﻪ در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ« از ﻋﺬاب ،ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ
1363
ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي و ﻣﺤﻜﻤﻲ آن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ .ﻳﺎ در اﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮﺳﺮﺷﺎن وﻳﺮان ﺷﻮد ،ﻳﺎ دزد ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻧﻘﺐ ﺑﺰﻧﺪ. m l k j »ﭘﺲ ﺻﺒﺤﺪم ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺮﮔﺒﺎر آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« و آن در ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺻﺒﺤﮕﺎه از آن روزي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺻﺎﻟﺢ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻛﺮده ﺑﻮد. t s r q p o n »ﭘﺲ آﻧﭽﻪ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﺎن دﻓﻊ ﻧﻜﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ از اﻣﻮال ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورده ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﭽﻪ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻛﻪ در ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻣﻲﺗﺮاﺷﻴﺪﻧﺪ ،ﭼﻴﺰي از ﻋﺬاب ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را از آﻧﺎن دﻓﻊ ﻧﻜﺮد ﺑﻠﻜﻪ از ﻳﻚﺳﻮ زﻟﺰﻟﻪ آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ و از ﺳﻮﻳﻲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎﻧﮕﻲ ﻣﺮﮔﺒﺎر در داد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ .ﭘﺲ ﺳﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪ ،ﺟﺎري اﺳﺖ وﻟﻲ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻧﺰد او ﻣﻴﻌﺎدي دارد. ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ داﺳﺘﺎن اﻫﻞ ﺣﺠﺮ در )آﻳﺎت 83ـ (82ﺳﻮره »ﻫﻮد« ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﻳﻨﺠﺎ ﮔﺬﺷﺖ. ¥ ¤ £ ¢¡ ~ }| { z y x w v u ¦ »و ﻣﺎ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آن دو اﺳﺖ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻴﺎﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﺣﻖ و ﺑﺎ ﻫﺪف آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ ،ﻧﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻴﻬﻮده .ﻳﺎ ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﺣﻖ ،ﻓﻮاﻳﺪ و ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد .ﻳﺎ ﻣﺮاد از ﺣﻖ ،ﭘﺎداش دادن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر در ﻗﺒﺎل ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻳﺶ و ﻣﺠﺎزات ﺑﺪﻛﺎر در ﻗﺒﺎل ﺑﺪﻛﺎري وي اﺳﺖ »و ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻓﺮارﺳﻴﺪن آن ،از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﻋﺬاﺑﻨﺪ اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺳﺰاوار اﺣﺴﺎﻧﻨﺪ ،اﺣﺴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ درﮔﺬﺷﺘﻲ ﻧﻴﻜﻮ درﮔﺬر« از 1364
ﺑﻲادﺑﻲﻫﺎي آﻧﺎن و ﺑﺎ ﻋﻔﻮ و ﮔﺬﺷﺘﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﻋﻔﻮﺷﺎن ﻛﻦ و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺑﺮدﺑﺎري و ﮔﺬﺷﺖ و ﺣﻠﻢ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﺑﺎ آﻳﻪ ﻗﺘﺎل ﻣﻨﺴﻮخ ﮔﺮدﻳﺪ. § ¨ © ¬ « ª »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﭘﺮودﮔﺎر ﺗﻮ ﻫﻤﺎن آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :او آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺗﻤﺎم ﺧﻠﻖ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺑﻪ اﺣﻮال ﺗﻮ و اﺣﻮال آﻧﺎن و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﻳﺎ ﺑﺪﻛﺎرﻧﺪ ،داﻧﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ® ¯ µ ´ ³² ± ° »و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ،ﺑﻪ ﺗﻮ ﺳﺒﻊاﻟﻤﺜﺎﻧﻲ را ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻳﻢ« اﻛﺜﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از »ﺳﺒﻊاﻟﻤﺜﺎﻧﻲ» ،آﻳﺎت ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ ﺳﻮره »ﻓﺎﺗﺤﻪ» اﺳﺖ .آﻧﻬﺎ را ﻣﺜﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ،ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﻧﻤﺎزي ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از »ﺳﺒﻊ اﻟﻤﺜﺎﻧﻲ» ،ﻫﻔﺖ ﺳﻮره ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﺳﻮرهﻫﺎي :ﺑﻘﺮه ،آلﻋﻤﺮان ،ﻧﺴﺎء ،ﻣﺎﺋﺪه ،اﻧﻌﺎم ،اﻋﺮاف و اﻧﻔﺎل »و ﺑﻪ ﺗﻮ ﻗﺮآن ﺑﺰرگ را ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻤﺎم ﻗﺮآن را. ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﻋﻈﻤﺎي دﻳﻨﻲ را ﺑﻪ رﺳﻮل ﮔﺮاﻣﻴﺶ ص ﻳﺎدآوري ﻛﺮد ،اﻳﺸﺎن را از ﻟﺬتﻫﺎي زودﮔﺬر و ﻓﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ¶ ¸ Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ »و ﺑﻪﺳﻮي آﻧﭽﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻲ از آﻧﺎن را ﺑﺪان ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ ﭼﺸﻢ ﻣﺪوز« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪﺳﻮي آراﻳﺶﻫﺎ و ﭘﻴﺮاﻳﺶﻫﺎي دﻧﻴﺎ آن ﮔﻮﻧﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﺪوز ﻛﻪ ﺑﺎ ﮔﺮاﻳﺶ و ﻣﻴﻞ ﻣﻔﺮط ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ .ﻣﺮاد از »ازواج» اﺻﻨﺎف ﺗﻮاﻧﮕﺮاﻧﻨﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﭼﺸﻢ دوﺧﺘﻦ ﻣﺪاوم ﺑﻪﺳﻮي ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻣﺎدي ﻣﺘﻤﻜﻨﺎن و ﺗﻮاﻧﮕﺮان ،ﺑﺮ ﻧﻴﻜﻮﺷﻤﺮدن و آرزو ﺑﺮدن آن ﺑﻬﺮهﻫﺎ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺑﺮ آﻧﺎن اﻧﺪوه ﻣﺨﻮر« از اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﻋﻨﺎد ﺧﻮد ﻣﺼﻤﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ »و ﺑﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻓﺮوﮔﺴﺘﺮ« ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪن ﺑﺎل؛ ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﺗﻮاﺿﻊ و ﻧﺮمﺧﻮﻳﻲ و ﻓﺮوﺗﻨﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺆﻣﻨﺎن ،اﻋﻢ از ﺗﻮاﻧﮕﺮان و ﻓﻘﺮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ. 1365
Ì Ë Ê É È Ç »و ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم »ﻣﻦ ﻫﻤﺎن ﻫﺸﺪاردﻫﻨﺪه آﺷﻜﺎرم« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ ﻫﺸﺪار دﻫﻨﺪهاي ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﺶ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ آﻧﺎن از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ آﺷﻜﺎرا ﺑﻴﺎن و اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد ـ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﻧﻜﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻤﺮار دﻫﻨﺪ. ÑÐ Ï Î Í »ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻋﺬاب را ﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮود آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻓﺮود آوردﻳﻢ ،ﺑﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻢ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :آﻧﺎن ﺷﺎﻧﺰده ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ وﻟﻴﺪﺑﻦﻣﻐﻴﺮه آﻧﻬﺎ را در اﻳﺎم ﺣﺞ ﺑﺮ ﺳﺮ راﻫﻬﺎ و ﮔﻠﻮﮔﺎهﻫﺎي ﻣﻜﻪ ﺑﺮﻣﻲﮔﻤﺎﺷﺖ و آﻧﻬﺎ ﺑﺮ آن راﻫﻬﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺴﻲﻛﻪ وارد ﻣﻜﻪ ﻣﻲﺷﺪ ،ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻣﺒﺎدا ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ اﻳﻦﻛﺴﻲ ﮔﺮدي ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا او دﻳﻮاﻧﻪ اﺳﺖ .و ﺑﺴﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ: او ﺳﺎﺣﺮ اﺳﺖ .و ﺑﺴﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :او ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ .و ﺑﺴﺎ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :او ﻛﺎﻫﻦ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ »ﻣﻘﺘﺴﻤﻴﻦ» ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪﻧﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ) :ﻣﻘﺘﺴﻤﻴﻦ( اﻫﻞﻛﺘﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﻪ ﺑﺨﺸﻬﺎ و اﺟﺰاﻳﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آن اﻳﻤﺎن آورده و ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ از آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ: E D C B A »ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻗﺮآن را ﺑﺨﺶ ﺑﺨﺶ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن را ﺑﻪ اﺟﺰاي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن و ﭘﺮاﻛﻨﺪهاي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده ﺑﻌﻀﻲ از آن را ﺷﻌﺮ ،ﺑﻌﻀﻲ از آن را ﺳﺤﺮ ،ﺑﻌﻀﻲ را ﻛﻬﺎﻧﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺷﻤﺮدﻧﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﻌﻨﺎي »ﻋﻀﻴﻦ» اﻳﻤﺎن آوردﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻗﺮآن و ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ از آن اﺳﺖ .ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻒ ﻛﻪ اﻳﻦ آﻓﺖ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ـ اﮔﺮ ﻧﻪ در ﻋﻘﻴﺪه ـ اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ، داﻣﻦﮔﻴﺮ اﻣﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺷﺪه اﺳﺖ.
1366
M L K J I H G F »ﭘﺲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮودﮔﺎرت ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ از آﻧﺎن ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻘﻴﻨﺎ از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻛﻔﺎر ـ ﻫﻤﮕﻲ آﻧﺎن ـ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ؛ »از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ; از اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﻮرد ﺳﺆال و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﴿ ﴾HGFﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :از ﻻ اﻟﻪ اﻻ اﷲ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ«. T S R Q P O N »ﭘﺲ آﻧﭽﻪ را ﺑﺪان ﻣﺄﻣﻮر ﻣﻲﺷﻮي ،آﺷﻜﺎر ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ دﻋﻮت ﻧﻤﻮدن از آﻧﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺣﻴﺪ ،دﻳﻦ ﺣﻖ را آﺷﻜﺎر و ﺟﻤﻊ و ﻛﻠﻤﻪ آﻧﻬﺎ را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﻛﻦ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻌﺪاز آﺷﻜﺎر ﺷﺪن دﻋﻮﺗﺖ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن آورده و ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ »و از ﻣﺸﺮﻛﺎن روي ﺑﺮﺗﺎب« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﺗﻮ را ﺑﺮ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ دﻋﻮﺗﺖ ﺳﺮزﻧﺶ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪه و اﻟﺘﻔﺎﺗﻲ ﻧﻜﻦ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ دﻋﻮﺗﺸﺎن را ﻣﺨﻔﻲ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول آن ،ﺧﻮد و اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﻋﻠﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان آﻣﺪﻧﺪ و دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ را آﺷﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ. X W V U »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻣﺎ ﺗﻮ را از ﺷﺮ ﺗﻤﺴﺨﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻛﻔﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨﺪهاﻳﻢ« ﺑﺎ آنﻛﻪ آﻧﺎن از ﺳﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن ﻛﻔﺎر و در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن از اﻫﻞ ﻗﺪرت و ﺷﻮﻛﺖ اﻧﺪ ،ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺪان ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﺮ آﻧﻬﺎ را از ﺗﻮ ﺑﺎز ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ. اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺗﻤﺴﺨﺮﻛﻨﻨﺪه ،ﭘﻨﺞ ﺗﻦ از رؤﺳﺎي و ﺑﺰرﮔﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي :وﻟﻴﺪ ﺑﻦ ﻣﻐﻴﺮه، ﻋﺎص ﺑﻦ واﺋﻞ ،اﺳﻮد ﺑﻦ ﻣﻄﻠﺐ ،اﺳﻮد ﺑﻦ ﻋﺒﺪﻳﻐﻮث و ﺣﺮث ﺑﻦ ﻃﻼﻃﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻫﻤﮕﻲﺷﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد و ﺷﺮ آﻧﺎن را در ﻳﻚ روز واﺣﺪ ،از ﺳﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﺑﺮداﺷﺖ. 1367
اﻧﺲ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :روزي رﺳﻮل ﺧﺪا ص از ﺑﺮاﺑﺮ آن ﮔﺮوه ﻣﻲﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي آنﺣﻀﺮت ص اﺷﺎره ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻳﻦ اﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارد ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ!! در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺘﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻛﺮد و در اﺛﺮ آن در اﺟﺴﺎﻣﺸﺎن ﺑﺴﺎن اﺛﺮ ﻧﺎﺧﻨﻲ ﻧﺸﺎن اﻓﺘﺎد ،ﺳﭙﺲ آن ﻣﻮاﺿﻊ ﺑﻪ زﺧﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و ﺑﺮ اﺛﺮ آن ،ﺗﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺣﺪي ﻓﺎﺳﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻓﺮط ﺑﺪﺑﻮﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﻤﻪ ﺑﺪان ﻋﻠﺖ ﻣﺮدﻧﺪ«. b a ` _^] \ [ Z Y »ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺪا ﻣﻌﺒﻮدي دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﭘﺲ ﺟﺮﻣﺸﺎن ﺗﻨﻬﺎ اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻤﺴﺨﺮ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺮم دﻳﮕﺮي ﻫﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺷﺮك ﺑﻪﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪ زودي ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﻧﺴﺖ« ﻛﻪ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻛﺎرﺷﺎن درآﺧﺮت ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد!. j i h g f e d c »و ﺑﻪﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺗﻮ ﺗﻨﮓ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« از ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﻨﺖ ﺑﻪ ﺳﺤﺮ و ﺟﻨﻮن و ﻛﻬﺎﻧﺖ و دروغ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻗﺮآن ﻳﺎ درﺑﺎره ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ. q p o n m l k »ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺳﺘﺎﻳﺶ او ﺗﺴﺒﻴﺢ ﮔﻮي و از ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎش« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﺑﺎش زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدي ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻧﺪوه و ﻧﮕﺮاﻧﻴﺖ را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﻲﺳﺎزد و ﻏﻢ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ را از ﺗﻮ دور ﻛﺮده و ﺳﻴﻨﻪات را ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼج دلﺗﻨﮕﻲ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺗﺴﺒﻴﺢ ،ﺗﺤﻤﻴﺪ ،ﺗﻘﺪﻳﺲ اﻟﻬﻲ و ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ. 1368
wv u t s r »و ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﻦ ﺗﺎ وﻗﺘﻲﻛﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﺗﻮ ﻓﺮارﺳﺪ« ﻳﻘﻴﻦ :در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮگ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻲ ﻋﺒﺎدت ﻛﻦ. اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل و اﻧﺠﺎم ﻋﺒﺎدات ـ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﻤﺎز ﮔﺰاردن ـ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮض اﺳﺖ ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ وي ﻛﺎر ﻛﻨﺪ .ﭘﺲ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ درﻫﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﺟﺴﻤﻲاي ﻛﻪ ﻗﺮار دارد ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﺣﺎﻟﺶ ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :اﻳﺴﺘﺎده ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰار و اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﻧﺸﺴﺘﻪ و اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﻬﻠﻮ«. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ دﻟﻴﻞ ﺑﺮ ﻋﺪم ﺻﺤﺖ ﻗﻮل ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻠﺤﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﺮاد از »ﻳﻘﻴﻦ» در اﻳﻦ آﻳﻪ »ﻣﻌﺮﻓﺖ» اﺳﺖ ﻟﺬا از ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺣﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲرﺳﻲ ﻋﺒﺎدت ﻛﻦ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،وﻗﺘﻲ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ـ ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺧﻮد ـ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ رﺳﻴﺪ ،ﺗﻜﻠﻴﻒ از وي ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲﺷﻮد .ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ رأي ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪ ـ ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ و ﺟﻬﻞاﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ اﻧﺒﻴﺎ‡ و اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ﺧﺪاﺷﻨﺎس ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم و داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻘﻮق و اوﺻﺎف اﻟﻬﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ، در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻋﺎﺑﺪﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻮاﻇﺐ ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاوﻧﺪ و اﻧﺠﺎم دادن ﺧﻮﺑﻲﻫﺎ ﺗﺎ دم ﻣﺮگ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻛﻤﺎل ﻣﻌﺮﻓﺘﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ،اﻳﺸﺎن را از اﻧﺠﺎم ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ و ﻋﺒﺎداﺗﺸﺎن ﺑﺎزﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﺧﺸﻮع و ﺧﻀﻮع و ﻧﻴﺎﻳﺶ و ﺷﻜﺮ و رﻳﺎﺿﺘﺸﺎن اﻓﺰوده اﺳﺖ.
1369
﴿ﺳﻮره ﻧﺤﻞ﴾ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي ) (128آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ در آن داﺳﺘﺎن «ﻧﺤﻞ« ﻳﺎ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞآﻣﺪه اﺳﺖ، »ﻧﺤﻞ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪه .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﺳﻮره را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آن ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺮﺷﻤﺮده اﺳﺖ ،ﺳﻮره «ﻧﻌﻢ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ. ﻣﺤﻮر اﻳﻦ ﺳﻮره ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻤﻮم ﺳﻮرهﻫﺎي ﻣﻜﻲ ،اﺛﺒﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ ،ﻣﻌﺎد و ﻧﺒﻮت ،ﺑﻴﺎن دﻻﻳﻞ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ،ﻗﺪرت و ﻋﻈﻤﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻃﺮح ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻨﻜﺮان و دﻓﻊ آﻧﻬﺎﺳﺖ. b a ` _ ~ }| { z y x »ﻫﺎن ،اﻣﺮ ﺧﺪا در رﺳﻴﺪ« ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از »اﻣﺮ ﺧﺪا« در اﻳﻦ آﻳﻪ ،روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﻮاهﻧﺎﺧﻮاه ﺑﻪ زودي آﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ .ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻋﺮاب ﻋﺎدﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮي ﻛﻪ وﻗﻮﻋﺶ ﺣﺘﻤﻲ اﺳﺖ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :آن اﻣﺮ آﻣﺪ« و از آن ﺑﻪ زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ )ﻣﺎﺿﻲ( ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .رواﻳﺖ اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﺆﻳﺪ ﻗﻮل اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻔﺴﺮان اﺳﺖ» :ﭼﻮن ﺟﻤﻠﻪ ﴿ ﴾z y xﻧﺎزل ﺷﺪ ،اﺻﺤﺎب رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺳﺮاﺳﻴﻤﻪ از ﺟﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ) :﴾| {﴿ :آن راﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻃﻠﺐ ﻧﻜﻨﻴﺪ( ﻧﺎزل ﺷﺪ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺻﺤﺎب ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و آرام ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ: ﻣﺮاد از »اﻣﺮ ﺧﺪا« ،ﺑﻌﺜﺖ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪ ص اﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از آن، ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ »ﭘﺲ آن را ﺑﻪﺷﺘﺎب ﻃﻠﺐ ﻧﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻓﺮارﺳﻴﺪن ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻳﺎ ﻋﺬاب را ﻗﺒﻞ از وﻗﺖ ﻣﻘﺮر آن درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻜﻨﻴﺪ .ﻛﻔﺎر ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻤﺴﺨﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻫﺸﺪارﻫﺎ و وﻋﺪهﻫﺎي اﻟﻬﻲ در ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻳﺎ ﻧﺰول ﻋﺬاب ،آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ »او ﻣﻨﺰه و ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻨﺰه و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ از ﺷﺮكآوري آﻧﺎن ،ﻳﺎ از اﻳﻦﻛﻪ ﺷﺮﻳﻜﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲآﻧﺎن در ﻧﺰول ﻋﺬاب ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﻜﺬﻳﺒﺸﺎن اﺳﺖ ،ﻧﻴﺰ دﻻﻟﺖ ﺑﺮآن داردﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﺷﺎن از ﺷﺮك اﺳﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﻪ 1370
ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ،ﺗﻤﺎﻣﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ وي ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و ﻋﺬاب را از ﺳﺮ اﻧﻜﺎر و اﺳﺘﻬﺰاء ﺑﻪﺷﺘﺎب ﻧﻤﻲﻃﻠﺒﻴﺪﻧﺪ. u t s r q p o n m l k j i h g f e d c »ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﺑﺎ روح« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ وﺣﻲ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﻗﺮآن ﻛﻪ از وﺣﻲ اﺳﺖ »ﺑﻪ اﻣﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﻫﺮ ﻛﺲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻓﺮود ﻣﻲآورد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺒﻴﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺣﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ آن را ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآورﻧﺪ ،ﻣﺨﺼﻮصﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ .از وﺣﻲ ﺑﻪ »روح« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻧﻤﻮد زﻳﺮا وﺣﻲ دﻟﻬﺎي ﻣﺮده را زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ روح، ﺑﺪﻧﻬﺎي ﻣﺮده را زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﻣﻀﻤﻮن اﻳﻦ وﺣﻲ اﻟﻬﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ» :ﻛﻪ ﺑﻴﻢ دﻫﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﺮدم را آﮔﺎه ﻛﻨﻴﺪ و ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﻛﻨﻴﺪ »ﻛﻪ ﻣﻌﺒﻮديﺟﺰ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﻜﺘﺎﭘﺮﺳﺘﻲام دﺳﺘﻮر دﻫﻴﺪ و اﻳﻦ وﺣﺪاﻧﻴﺘﻢ را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﻴﻢدﻫﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن اﻋﻼم ﻛﻨﻴﺪ .ﭘﺲ ﺗﻮﺣﻴﺪ ،ﻣﺤﻮر دﻋﻮت ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ اﺳﺖ »ﭘﺲ ،از ﻣﻦ ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ« اي ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ! اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺑﻪآﻧﺎن ﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ وي ﺷﺮك آورﻧﺪ. ~ }| { zy x w v »آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺣﻖ آﻓﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺗﺪﺑﻴﺮي درﺳﺖ ،ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و زﻳﺮﺑﻨﺎي ﻣﺘﻴﻨﻲ از ﺣﻜﻤﺖ آﻓﺮﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻗﺪرت و وﺣﺪاﻧﻴﺖ وي دﻻﻟﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل؛ »از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺷﺮكآوري آﻧﺎن ،ﻳﺎ از آﻧﭽﻪ ﺑﺎ وي ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺑﻠﻨﺪ ﻗﺪر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﺗﺮ ،ﻣﻘﺪسﺗﺮ و ﻓﺮاﺗﺮ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل و اﻧﻔﺮاد آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ ﭘﺲ ﻓﻘﻂ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻏﻴﺮ وي را ﺑﺎ او ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻲآورﻧﺪ ؟!.
1371
¡ ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ »اﻧﺴﺎن را از ﻧﻄﻔﻪاي« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺟﻤﺎد ﭘﺴﺖ و ﺑﻲارزﺷﻲ ﭼﻮن آب ﻣﻨﻲ ﻛﻪ از ﺑﺪن وي ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد »آﻓﺮﻳﺪ« ﺳﭙﺲ آن آب ﻣﻨﻲ را در روﻧﺪ ﺗﻄﻮر ﻗﺮار داد ﺗﺎ ﺻﻮرت اﻧﺴﺎﻧﻲ آن ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪ آنﮔﺎه در آن روح دﻣﻴﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را از ﺷﻜﻢ ﻣﺎدرش ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺮاي دﻧﻴﺎ ﻓﺮودآورد ﺗﺎ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ »آنﮔﺎه او« ﺑﻌﺪ از آﻓﺮﻳﻨﺸﺶ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ و ﺑﻴﺮون آوردﻧﺶ از اﻳﻦ ﻛﺎرﮔﺎه ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻛﻤﺎل و ﺑﻌﺪ ازﻃﻲ آن ﻫﻤﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪه »ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺘﻴﺰﻧﺪهاي اﺳﺖ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﻗﺪرﺗﺶ ،ﻛﻪ ﺳﺘﻴﺰ و ﺧﺼﻮﻣﺘﺶ واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر اﺳﺖ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه ﺗﺎ ﺑﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﺳﺘﻴﺰﻧﺪه. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره اﺑﻲﺑﻦﺧﻠﻒ ﻧﺎزل ﺷﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ او اﺳﺘﺨﻮان ﭘﻮﺳﻴﺪهاي را ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص آورد و ﮔﻔﺖ :اي ﻣﺤﻤﺪ! آﻳﺎ ﻣﻲﭘﻨﺪاري ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ را ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﭘﻮﺳﻴﺪه اﺳﺖ ،زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ؟! © ³ ² ± ° ¯ ® ¬ «ª »و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از :ﺷﺘﺮ و ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ »در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﭘﻮﺷﺸﻲ اﺳﺖ« ﮔﺮﻣﺎﺑﺨﺶ .دف :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﮔﺮﻣﺎﺑﺨﺸﻲ اﺳﺖ؛ ازﭘﺸﻢ و ﻛﺮك و ﻣﻮي آﻧﻬﺎ »و« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در آﻧﻬﺎ »ﻣﻨﻔﻌﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ« ﻛﻪﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﺷﻴﺮ، ﺳﻮاري ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ،زاد و وﻟﺪ ،ﻛﺸﺎورزي ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮ »و از آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﮔﻮﺷﺖ و ﭼﺮﺑﻲ آﻧﻬﺎ »ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ«. ´ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ »و« اﻓﺰون ﺑﺮآﻧﭽﻪ ﮔﺬﺷﺖ »در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﺠﻤﻠﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ زﻳﺒﺎﻳﻲ و زﻳﻨﺘﻲ اﺳﺖ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺷﺎﻣﮕﺎﻫﺎن آﻧﻬﺎ را از ﭼﺮاﮔﺎه ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻣﺪادان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭼﺮاﮔﺎه ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ« ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﻫﻨﮕﺎم رﻓﺖ وﺑﺮﮔﺸﺖ ﺧﻮد
1372
ﺑﻪ ﺻﺤﺮا و ﭼﺮاﮔﺎه ،ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ ﻣﻨﻈﺮي ﭼﺸﻢ و دﻟﻨﻮاز ﺑﻪ ﺑﻬﺠﺖ ﻣﻲآورﻧﺪ ـ و ﻟﺬت ﻧﮕﺎه ﻧﻴﺰ ﻧﻌﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ .ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ اﻳﻦ دو وﻗﺖ را ﻳﺎد ﻛﺮد زﻳﺮا ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﻮاﺷﻲ و داﻣﺪاران ﺑﻪ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد در اﻳﻦ دو وﻗﺖ اﻫﺘﻤﺎم و ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻣﻲورزﻧﺪ .وﻗﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ آﻧﻬﺎ از ﭼﺮاﮔﺎه را ﺑﺮ وﻗﺖ رﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﻘﺪم ﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺣﻴﻮاﻧﺎت در وﻗﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ ،ﺳﻴﺮ و ﺳﻴﺮاب و ﺧﺮم و ﺑﺎﻣﺎﻳﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ از ﺻﺤﺮا ﻣﻲآﻳﻨﺪ ،ﻇﺮﻓﻬﺎ را ﭘﺮ از ﺷﻴﺮ ،دﻟﻬﺎ را ﭘﺮ از ﺳﺮور وﭼﺸﻤﻬﺎ را ﭘﺮ از ﺑﻬﺠﺖ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و ﺳﺨﺖ دلآرا و ﭼﺸﻢﻧﻮاز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. PON ML KJ I H G F E D CBA »و ﺑﺎرﻫﺎي ﺷﻤﺎرا ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﻻﻫﺎي ﺳﻨﮕﻴﻦ ﻣﺴﺎﻓﺮان؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮاروﺑﺎر و ﻏﻴﺮه را. ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺧﻮد ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ دوش ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »ﺑﻪ ﺷﻬﺮيﻛﻪ ﺟﺰ ﺑﺎ ﻣﺸﻘﺖ ﺑﺪﻧﻬﺎ ﺑﺪان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﺑﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﺷﺘﺮ ﺳﻮارياي ﻧﻤﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎي ﺷﻤﺎ را ﺑﺮدارد ،ﺟﺰ ﺑﺎ دﺷﻮاري و ﻣﺸﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﻪ رﻧﺞ و ﮔﺪازي ﺳﺨﺖ واﻣﻲداﺷﺖ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﺪ ﺑﻪ آن ﺷﻬﺮ ﺑﺮﺳﻴﺪ ،ﭼﻪ در آن ﺻﻮرت ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎرﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺮ دوش ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻤﻞ ﻛﻨﻴﺪ .آري! ﺗﺼﻮر ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﻚ ﺣﺎﺟﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ ﺗﺎﺟﺮ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎر و ﺑﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﺮدوش ﺧﻮﻳﺶ از اﻳﻦ ﻃﺮف دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آن ﻃﺮف ﺣﻤﻞ ﻛﻨﺪ ،ﭼﻪ وﺿﻌﻲ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ؟! »ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﻤﺎ رﺋﻮف و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﺮاﻳﺘﺎن آﻓﺮﻳﺪ. [ Z Y X W VU TS R Q »و اﺳﺒﺎن و اﺳﺘﺮان و ﺧﺮان را آﻓﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ اﺻﻨﺎف ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ از ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ »ﺗﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﻮار ﺷﻮﻳﺪ« و ﻣﻨﺎﻓﻊ آﻧﻬﺎ در ﻏﻴﺮ ﺳﻮاري ﻫﻢ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ؛ ﭼﻮن ﺑﺮدن ﻛﺎﻻ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ و ﺑﻬﺮهﻫﺎي دﮔﺮ.... اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ :ﺑﺎ اﻳﻦ آﻳﻪ و ﻧﻴﺰ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺧﺎﻟﺪﺑﻦوﻟﻴﺪ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ص در آن از ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ اﺳﺒﺎن و ﻗﺎﻃﺮان و ﺧﺮان 1373
ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺮ ﻋﺪم ﺟﻮاز ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ اﺳﺐ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮده اﺳﺖ زﻳﺮا اﺳﺐ ﺑﺮاي ﺳﻮاري اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮردن .وﻟﻲ رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﺧﻮردن ﮔﻮﺷﺖ اﺳﺐ اﺳﺖ. »و« اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ »ﻣﺎﻳﻪ ﺗﺠﻤﻞ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺟﻞ و ﺟﻬﺎز و زﻳﻦ و ﻏﻴﺮه زﻳﻨﺖ ﻛﺮده ﺳﻮارﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ و از اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ وﺟﺪ و ﺷﺎدي واﻧﺒﺴﺎط در ﻣﻲآﻳﻴﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ،ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﺮﺷﻤﺮدﻳﻢ ،ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت دﻳﮕﺮي را در ﺧﺸﻜﻲ و درﻳﺎ ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪاﻧﻬﺎ اﺣﺎﻃﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺪارﻳﺪ ،ﻧﻪ از آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﺷﻨﻴﺪه اﻳﺪ و ﻧﻪ آﻧﻬﺎ را دﻳﺪهاﻳﺪ. ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺮاد اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ از وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ و اﺳﺒﺎب زﻳﻨﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﻗﺒﻞ از اﺧﺘﺮاع آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ،ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﺑﺨﺎر ،ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ و دﻳﮕﺮ وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺪرن را آﻓﺮﻳﺪ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦآﻳﻪ ،ﻫﻨﻮز ﻫﻢ اﺷﻴﺎي ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ دﻳﮕﺮي را ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ...و اﻳﻦ روﻧﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اداﻣﻪ دارد. اﻳﻦ آﻳﻪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰات ﻋﻠﻤﻲ ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮزﻫﺎي ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ. \ ] ^ _ ` g f e d c ba ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺤﺚ از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﻣﺎدي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ،ﺑﻪ راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي دﻳﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺟﻪ داده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﻧﻤﻮدن راه ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻧﻤﻮدن راه راﺳﺘﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ را ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ و ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ،ﺑﺮﻋﻬﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ »و ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺞ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮﺧﻲ از آن راﻫﻬﺎ ،از راه ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﭼﭗ و راﺳﺖ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ اﺳﺖ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ راه و روش ﻳﻬﻮدﻳﺖ ،ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ و ﻣﺠﻮﺳﻴﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و اﺳﺒﺎن و وﺳﺎﻳﻞ ﺳﻮاري ،از راه راﺳﺖ ﻣﻴﻞ ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ راﻫﻬﺎي ﻛﺞ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،راه را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،از رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﺑﺮﺳﻴﺪ ،در ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻣﻲاﻓﺘﻴﺪ اﻣﺎ ﻫﺪاﻳﺖ و راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ »و اﮔﺮﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،ﻣﺴﻠﻤﺎ ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎ را راه 1374
ﻣﻲﻧﻤﻮد« ﺑﻪﺳﻮي راه درﺳﺖ وﻟﻲ او ﻧﺨﻮاﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻨﺖ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﺮﺧﻲ را ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﺮﺧﻲ را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ. اﻣﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﻪ آﻳﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ،ﻣﺮاد از »راه ﻣﻴﺎﻧﻪ« در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ ﻧﻪ راهﻫﺎي ﻣﺎدي .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮاد از آﻳﻪ ﴾_^ ] \﴿ :راه ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﺰال ﻛﺘﺐ و اﻗﺎﻣﻪ ادﻟﻪ ،راه راﺳﺖ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن روﺷﻦ ﻧﻤﻮده و او را ﺑﻪ ﺣﻖ و ﺧﻴﺮ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ ﴾a `﴿ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﻀﻲ راﻫﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻬﻮدﻳﺖ ،ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ ،ﻣﺠﻮﺳﻴﺖ و ﻏﻴﺮه ،ﻛﺞ وﻣﻌﻮج و ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ راه راﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم و راه ﻛﺞ ﻏﻴﺮ آن از ادﻳﺎن اﺳﺖ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ،ﮔﺬر از اﻣﻮر ﺣﺴﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺴﻴﺎر واﻗﻊ ﺷﺪه و ﭼﻮن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ از وﺳﺎﻳﻞ ﺳﻮاري وراﻫﻬﺎي ﺣﺴﻲ ذﻛﺮ ﻛﺮد ،ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﭘﺮداﺧﺖ«. v ut s rq p o nm l k j i h »اوﺳﺖ آنﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﺑﻲ ﻓﺮود آورد ﻛﻪ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﺷﻤﺎ از آن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آن آب را ﺷﻴﺮﻳﻦ و زﻻل ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﻧﻪ ﺷﻮر و ﺗﻠﺦ ﺗﺎ ﻣﺮدم و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن از آن ﺑﻴﺎﺷﺎﻣﻨﺪ »و روﻳﻴﺪﻧﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﻣﻪﻫﺎي ﺧﻮد را در آن ﻣﻲﭼﺮاﻧﻴﺪ ،ﻧﻴﺰ از آن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺨﺸﻲ از آن آب ،آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﺘﻨﻲﻫﺎ ﺑﺎ آن ﻣﻲروﻳﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮد را در ﺑﻴﺸﻪﻫﺎ و ﻣﺮاﺗﻊ ﻣﻲﭼﺮاﻧﻴﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﭼﺎﻫﻬﺎ ،ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ و رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﻤﻪ در اﺻﻞ از ﻫﻤﺎن آب آﺳﻤﺎن اﺳﺖ. e d c b a` _ ~ } | { z y x w h gf »ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن آب ،ﻛﺸﺖ و زﻳﺘﻮن و درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و اﻧﮕﻮر و از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت دﻳﮕﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎف ﻣﻴﻮهﻫﺎ و ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻧﺎﻓﻊ دﻳﮕﺮ »را ﺑﺮاي
1375
ﺷﻤﺎﻣﻲروﻳﺎﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ دراﻳﻦ« ﻓﺮودآوردن آب و روﻳﺎﻧﺪن درﺧﺘﺎن و ﮔﻴﺎﻫﺎن »ﻧﺸﺎﻧﻪاياﺳﺖ« ﺑﺰرگ ،دال ﺑﺮ ﻛﻤﺎل ﻗﺪرت و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در رﺑﻮﺑﻴﺖ وي »ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت و ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻟﺬا ﻧﮕﺮش در ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت وي را ﻓﺮوﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و از ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻲﺗﻔﺎوت ﻧﻤﻲﮔﺬرﻧﺪ. w v u t sr q p on m l k j i z y x »و ﺷﺐ و روز و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه را ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ رام ﮔﺮداﻧﻴﺪ« رام ﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ،ﻧﺎﻓﻊ ﮔﺮداﻧﻴﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎي ﻣﺼﺎﻟﺤﺸﺎن اﺳﺖ .آري! اﻳﻦﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻛﻮﻧﻲ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻨﺪه ﻓﺮﻣﺎنﺑﺮداري ﺑﺮاي ﻣﻮﻻي ﺧﻮﻳﺶ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﻓﺮﻣﺎن وي ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻜﺮده و از ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش در راه ﻧﻔﻊ رﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وي ﺑﺎزﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ، ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭘﻲدرﭘﻲ ﻣﻲآﻳﻨﺪ »و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او ﻣﺴﺨﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ« ﻛﻪ درﺷﺒﻬﺎي ﻇﻠﻤﺎﻧﻲ ﻧﻮر ﻣﻲﭘﺎﺷﻨﺪ و ﻣﺮدم ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺴﺎﻓﺮان ﺑﻴﺎﺑﺎن و درﻳﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻘﺎﺻﺪﺷﺎن راﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺳﻴﺎرات آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎﻣﻲ دﻗﻴﻖ و ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺳﻨﺠﻴﺪه در ﻣﺪار ﺧﻮﻳﺶ ﺷﻨﺎور اﺳﺖ »ﻣﺴﻠﻤﺎ در اﻳﻦ« اﻣﻮر »ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﻘﻞﻫﺎ و ﺧﺮدﻫﺎﻳﺸﺎن را در آﺛﺎري ﻛﻪ دال ﺑﺮ وﺟﻮد ﺻﺎﻧﻊ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي و ﻋﺪم وﺟﻮد ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي اوﺳﺖ ،ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ؛ »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻟﺬا ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از ﻋﻘﻞ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﺎﻳﻞ ﮔﺮدد. { | } ~ ¡ ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £¢ »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ »آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آﻓﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت زﻣﻴﻨﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ آﻓﺮﻳﺪ و رام ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﺧﻮد ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﻋﻈﻴﻢ و آﻳﺘﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ ﺣﻜﻤﺖ در اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ را ﺑﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن آﻓﺮﻳﺪه ،رﻋﺎﻳﺖ ﻣﻨﻔﻌﺖ و در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻨﻮع رﻧﮓﻫﺎ ،ﻣﻨﺒﻊ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺮاي 1376
ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻌﺎرف و ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎ و ﺟﻠﻮهﮔﺎه ﭘﺮﮔﺴﺘﺮهاي ﺑﺮاي ﺷﺎدي واﻧﺒﺴﺎط ﺟﺎﻧﻬﺎ و رواﻧﻬﺎﺳﺖ و اﮔﺮ اﺷﻴﺎ و ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ رﻧﮓ واﺣﺪي ﻣﻲﺑﻮد ،اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ و ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎ راه ﻛﻤﺎل ﭘﻴﻤﻮده ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ و از ﺟﺎﻣﻌﻴﺖ ﺑﻬﺮه ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﻤﻲﺑﺮد.ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ «ﻋﻠﻢ اﻟﻮان« اﻣﺮوزه ﻓﺮازﻫﺎﻳﻲ از اﻋﺠﺎز اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ. »ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ« اﻣﻮر »ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ« روﺷﻦ »ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي اﻟﻬﻲ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻟﺬا آﻧﻬﺎ را ﺳﭙﺎس ﮔﺰارده و از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ،ﻋﺒﺮت ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺖ ،ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد راﻫﻴﺎب ﻣﻲﺷﻮد. ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻳﻪ ) (11را ﺑﺎ )ﻳﺘﻔﻜﺮون( و آﻳﻪ ) (12را ﺑﺎ )ﻳﻌﻘﻠﻮن( و آﻳﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺑﺎ )ﻳﺘﺬﻛﺮون( ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورد ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :در آﻳﻪ ) (12ادﻟﻪ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻻﻟﺖ آن ادﻟﻪ ﺑﺮ ﻗﺪرت و وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرآﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﭘﺲ ﻣﺠﺮد ﺗﻌﻘﻞ در آﻧﻬﺎ ـ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﻋﻤﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ آن آﻳﻪ را ﺑﺎ )ﻳﻌﻘﻠﻮن( ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن آورد .وﻟﻲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ادﻟﻪ زﻣﻴﻨﻲ در دﻻﻟﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ اﺛﺒﺎت وﺟﻮد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺄﻣﻞ و ﺗﺪﺑﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ ،آﻳﻪ ) (11را ﺑﺎ )ﻳﺘﻔﻜﺮون( ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورد .وآﻳﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﺎ )ﻳﺘﺬﻛﺮون( ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن آورد ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﻮﺟﻪ داده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي زﻣﻴﻨﻲ ،ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار و ﻓﺎﻋﻞ ﻣﺨﺘﺎر ﺣﻜﻴﻢ ،ذات ذواﻟﺠﻼل اوﺳﺖ و ﺑﺲ ﻟﺬا ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. «¬®¯ ¸¶µ´³²±°  ÁÀ¿¾ ½ ¼ » º ¹ »و اوﺳﺖ آنﻛﻪ درﻳﺎ را ﻣﺴﺨﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ،ﺑﺎ دادن اﻣﻜﺎن ﺳﻮاري ﺑﺮ اﻣﻮاج آن و ﺑﻴﺮون آوردن ﺻﻴﺪ و ﺟﻮاﻫﺮ و ﻣﻌﺎدن و ﻣﻨﺎﻓﻊ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در آن اﺳﺖ »ﺗﺎ از آن ﮔﻮﺷﺖ ﺗﺎزه« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺎﻫﻲ »ﺑﺨﻮرﻳﺪ« وﺻﻒ ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ و ﻃﺮاوت، ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻪ دادن ﺑﻪ ﻟﻄﺎﻓﺖ آن اﺳﺖ زﻳﺮا ﮔﻮﺷﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت آﺑﺰي ،ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻟﻄﺎﻓﺖ و 1377
ﻃﺮاوت را داراﺳﺖ »و ﺗﺎ ﭘﻴﺮاﻳﻪاي ﻛﻪ آن را ﻣﻲﭘﻮﺷﻴﺪ از آن ﺑﻴﺮون آورﻳﺪ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺮوارﻳﺪ و ﻣﺮﺟﺎن ﻛﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدان ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن زﻧﺎن ﺟﺎﻳﺰ اﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ: ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺎن آﻧﻬﺎ را ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ وﻟﻲ ﺧﻄﺎب »ﺗﻠﺒﺴﻮﻧﻬﺎ« را ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻣﺬﻛﺮ آورد ،ﻛﻪ زﻧﺎن اﻳﻦ زﻳﻮرآﻻت را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻣﺮدان ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ »و ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را در آن ﺷﻜﺎﻓﻨﺪه آب ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را روﻧﺪه در درﻳﺎ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻣﻮاج آن را ﺑﺎ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﻨﺪ »و« ﻣﺴﺨﺮ ﻛﺮد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ درﻳﺎ را »ﺗﺎ از ﻓﻀﻞ او ﻃﻠﺐ ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ در آن ﺗﺠﺎرت ﻛﻨﻴﺪ و از ﻓﻀﻞ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺳﻮد ﺑﺮﻳﺪ »و ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺷﻜﺮ ﮔﺰارﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﻓﻀﻞ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺮازﻳﺮ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ،ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ وي اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ آنﮔﺎه ﺑﺎ زﺑﺎن و ﻗﻠﺐ و اﻋﻀﺎ ،ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس وي را ﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲآورﻳﺪ. L K J I H G F E D C B A »و در زﻣﻴﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎي اﺳﺘﻮار« و ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ »ﭘﻲاﻓﮕﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﻧﺠﻨﺒﺎﻧﺪ« و ﻧﻠﺮزاﻧﺪ. اﻣﺮوزه ﻋﻠﻢ ﺑﻴﻮﻟﻮژي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ،ﮔﺴﻞﻫﺎ و ﺷﻜﺎفﻫﺎي ﻗﺸﺮ زﻣﻴﻦ و آﺗﺸﻔﺸﺎﻧﻬﺎ و زﻟﺰﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺣﺪي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ »و رودﻫﺎ و راﻫﻬﺎ را آﻓﺮﻳﺪ« در زﻣﻴﻦ »ﺗﺎ ﺷﻤﺎ راه ﺧﻮدرا ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ در ﺳﻔﺮﻫﺎﻳﺘﺎن. R Q P O NM »و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ آﻓﺮﻳﺪ« در راﻫﻬﺎ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از :ﻋﻼﻳﻢ راﻫﻨﻤﺎ و ﻫﺮ ﻋﻼﻣﺖ ﻓﺎرﻗﻪ دﻳﮕﺮي »و آﻧﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن راهﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺎ اﻧﻮاع ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ راهﻳﺎﺑﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻬﺎت ارﺑﻌﻪ و از ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻬﺖ ﻗﺒﻠﻪ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و در ﺳﻔﺮﻫﺎي ﺷﺒﺎﻧﻪ درﻳﺎﻳﻲ و ﺑﺮي ،ﺑﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪﺳﺘﺎرﮔﺎن راهﻳﺎب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﻧﺠﻢ در اﻳﻨﺠﺎ ،ﺳﺘﺎره «ﺟﺪي« ﻳﺎ ﺳﺘﺎره «ﻗﻄﺒﻲ« اﺳﺖ.
1378
[ ZY XW V U T S »ﭘﺲ آﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ« اﻳﻦ ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت ﺑﺰرگ را و اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﮕﻔﺖ را ﺳﺎﻣﺎن و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﺪ »ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ« ﭼﻴﺰي از آﻧﻬﺎ را و ﺑﺮ اﻳﺠﺎد ﺣﺘﻲ ﻳﻜﻲ از آن ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻛﻪ ﻣﺮاد ﺑﺘﺎن ﺑﻲﺟﺎﻧﻨﺪ »آﻳﺎ ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻳﺪ؟« اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! ﺗﺎ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد اﻳﻦ راه و روﺷﺘﺎن ﭘﻲ ﺑﺮده و ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ،ﺟﺰ ﺑﺮاي ذات آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ؟. \ ] ^ _ ` g f e d c ba ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و اﺣﺴﺎﻧﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﺟﻪ داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و اﮔﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺷﻤﺎره ﻛﻨﻴﺪ ،ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ آن را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﻨﻴﺪ« وﺑﺮﺷﻤﺎرﻳﺪ ،ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ آﻧﻬﺎ ﻗﻴﺎم ورزﻳﺪه و ﺷﻜﺮ آﻧﻬﺎ را ادا ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ! ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل؛ اﮔﺮ در ﺟﺰﺋﻲ از اﺟﺰاي اﻧﺴﺎن ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺧﻠﻞ و ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ ﻧﻘﺼﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺷﻮد، ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺑﺮ او ﻧﺎﮔﻮار و ﺗﻠﺦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و او آرزو ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﮔﺮﻫﻤﻪ دﻧﻴﺎ ﻫﻢ در ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ وي ﺑﺎﺷﺪ ،آن را ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺧﻠﻞ از وي ﺑﺮﻃﺮف ﮔﺮدد »ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲﺗﺎن در ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ) :اﻟﻠﻬﻢ إﻧﻲ أﺷﻜﺮك ﻋﺪد ﻣﺎ ﺷﻜﺮك اﻟﺸﺎﻛﺮون ﺑﻜﻞﻟﺴﺎن ﻓﻲ ﻛﻞ زﻣﺎن :ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺷﻜﺮ ﻣﻲﮔﺰارم ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻜﺮﮔﺰاران ﺑﻪ ﻫﺮ زﺑﺎﻧﻲ و در ﻫﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺷﻜﺮ ﮔﺰاردهاﻧﺪ«. n m l k j i h »و ﺧﺪا آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻳﺪ« از اﻣﻮر »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزﻳﺪ، ﻣﻲداﻧﺪ« اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ؛ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﺘﻤﺎ در ﺑﺮاﺑﺮاﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺟﺰا داده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ.
1379
y x w v u ts r q p o »و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاﻳﺎن و ﻣﻌﺒﻮدان دروﻏﻴﻦ ﻛﻔﺎر »ﭼﻴﺰي« از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را اﺻﻼ »ﻧﻤﻲآﻓﺮﻳﻨﻨﺪ« ﻧﻪ ﺑﺰرگ و ﻧﻪ ﻛﻮﭼﻚ ،ﻧﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ و ﻧﻪ ﺣﻘﻴﺮ را »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« و ﻣﺨﻠﻮﻗﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ،او ﻋﺒﺪ اﺳﺖ ﻧﻪ رب .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻛﻔﺎر ﺑﺘﺎن را از ﭼﻮب ﻳﺎ ﺳﻨﮓ و ﻏﻴﺮه ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﻟﺬا ﺑﺘﺎن در ﻫﺴﺘﻲ ﺧﻮد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ آﻓﺮﻳﻨﺸﻨﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺎﻳﺪ واﺟﺐاﻟﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ. b a ` _ ~ }| { z »ﻣﺮدﮔﺎﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺑﺘﺎن ﺑﻲروح »ﻧﻪ زﻧﺪﮔﺎن« و اﮔﺮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺧﺪاي ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ ،دﻳﮕﺮ ﻣﺮدن آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﺒﻮد »و ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺑﺘﺎن ﺟﺎﻣﺪ و ﺑﻲروح »ﻛﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ« ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮاﻧﺸﺎن .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﻳﻦ ﺑﺘﺎن ﺑﻲﺟﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻛﻲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﺴﻲ ﺳﺰاوار ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺪه آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ،داﻧﺎي ﻏﻴﺐ و دﻫﻨﺪه ﭘﺎداش و ﻋﻘﺎب ﺑﺎﺷﺪ. o n m lk j i h g fe d c ﻟﺬا ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻇﻬﺎر ﺷﻮد و اﻳﻨﻚ ﺑﺪان ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻣﻲﺷﻮد ،اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ: »ﻣﻌﺒﻮد ﺷﻤﺎ ،ﻣﻌﺒﻮدي اﺳﺖ ﻳﮕﺎﻧﻪ« آري! ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﺑﻲرﻗﻴﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻳﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﺛﺒﺎت رﺳﻴﺪ »ﭘﺲ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ،دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن اﻧﻜﺎرﮔﺮ اﺳﺖ« وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺣﻖ را ﻟﺬا ﻫﻴﭻ ﻣﻮﻋﻈﻪاي در آﻧﻬﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻧﻜﺮده و ﻫﻴﭻ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزي در آﻧﻬﺎ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد »و آﻧﺎن ﻣﺴﺘﻜﺒﺮﻧﺪ« و ﺳﺮﻛﺶ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻦ ﻧﺪاده و آن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ.
1380
~ }| { z yx w v u t s r q p »ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ و آﻧﭽﻪ را آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ« از ﮔﻔﺘﺎر ﻳﺎ ﻛﺮدار ﺧﻮﻳﺶ »ﻣﻲداﻧﺪ« ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻣﺠﺎزات ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ او ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان را دوﺳﺖ ﻧﻤﻲدارد« ﻛﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ از اﻗﺮار ﺑﻪﻳﮕﺎﻧﮕﻲ اﷲ اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻲورزﻧﺪ. ¡ ª © ¨ § ¦¥ ¤ £ ¢ در اﻳﻦ آﻳﻪ و آﻳﺎت ﺑﻌﺪ از آن ،ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ از ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻨﻜﺮان ﻣﺸﺮك ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد. ﺷﺒﻬﻪ اول ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ،ﻃﻌﻦ زدن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآناﺳﺖ» :١و ﭼﻮن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد :ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﺎزل ﻛﺮده اﺳﺖ؟« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ:ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻨﻜﺮ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮ در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن» :ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ:اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﺪﻋﻲ ﻓﺮود آﻣﺪن آن از آﺳﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ ،اﺑﺎﻃﻴﻞ، ﺗﺮﻫﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم از ﻗﺮﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﺑﻪ اﻳﻦﺳﻮ از آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ. اﺳﺎﻃﻴﺮ :ﺟﻤﻊ اﺳﻄﻮره ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺧﺮاﻓﻪ اﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه از ﻗﺪﻳﻢ اﻻﻳﺎم ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ،ﺷﻴﻮه و ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ را ﻣﺸﺘﻲ ﺧﺮاﻓﻪ و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ. ﭘﺲ دﻟﻬﺎي ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان در ﻃﻮل ﻗﺮﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ و ﺑﻴﻤﺎرﻳﺸﺎن ﻳﻜﻲ اﺳﺖ ،ﻓﺮﻗﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد از اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ. « ¬ ® ¯ ¼ » º ¹¸ ¶ µ ´ ³ ² ±° ½¾ »ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮد را ﺗﻤﺎم ﺑﺮدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣĤل و ﻓﺮﺟﺎم ﺗﻜﺬﻳﺐﺷﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن و اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﻗﺮآن اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ ،اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ و ﻏﻴﺮ آن از ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺮ دوش آﻧﻬﺎ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻤﻪ 1ﺷﺒﻬﺎت دﻳﮕﺮ در آﻳﺎت ) 38 ،35 ،33و (43ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ.
1381
اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﮔﺮاﻧﺒﺎر؛ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲآورﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از اﻳﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪهاﻧﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺎره ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد »و ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻲ از ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ آﻧﺎن را ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ »از روي ﻧﺎداﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ذﻣﻪ آﻧﺎن از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﭘﻴﺮوان ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﺑﻲﺧﺒﺮﻧﺪ؛ ﮔﻨﺎه ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ دروغﻫﺎﻳﺸﺎن در ﻣﻮرد ﻗﺮآن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻛﺲ ﺳﻨﺖ ﺑﺪي را ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺬارد ،ﮔﻨﺎه آن ﺳﻨﺖ ﺑﺪ و ﮔﻨﺎه ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ ،ﻧﻴﺰ ﺑﺮ دوش اوﺳﺖ ،ﺑﻲآنﻛﻪ از ﮔﻨﺎه ﻣﺮﺗﻜﺒﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﺎﺳﺘﻪ ﺷﻮد .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺘﻲ دﻋﻮت ﻛﻨﺪ ،ﺑﺮاي او از ﭘﺎداش ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺎداشﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺎداش وي از ﭘﺎداش آﻧﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﮔﻤﺮاﻫﻲاي ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ ،ﺑﺮ ذﻣﻪ او از ﮔﻨﺎه ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﺮدهاﻧﺪ ،اﻳﻦ ﮔﻨﺎه وي از ﮔﻨﺎﻫﺎن آﻧﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«» .آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﺪ ،ﭼﻪ ﺑﺪ ﺑﺎري را ﺑﺮ دوش ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن ﭼﻪ ﺑﺪﺑﺎري اﺳﺖ!. ¿ Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻜﺮ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ آﻧﭽﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادﻧﺪ؛ از ﺗﻬﻴﻪ اﺳﺒﺎب و آﻣﺎده ﻛﺮدن ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﭘﻴﺎم و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺣﻖ وادارﻧﺪ »وﻟﻲ ﺧﺪا از ﭘﺎﻳﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎﻧﺸﺎن زد« ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ از ﺟﻬﺖ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي آن ﺑﻨﺎ در رﺳﻴﺪ ،ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي آن را ﺑﻪ ﻟﺮزه درآورد و آن را ﻓﺮو ﻏﻠﺘﺎﻧﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :آﻧﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎ و ﺗﻔﻜﺮات ﺧﻮد را ﺑﺮ زﻳﺮﺑﻨﺎي ﺑﺎﻃﻠﻲ ﺑﻨﺎ ﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ ﺑﻨﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﻓﻜﺮيﺷﺎن را در ﻫﻢ ﻓﺮو رﻳﺨﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﻲ دﻳﮕﺮي ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﻘﻒ ﺑﺮاﻓﺘﺎد« و ﻓﺮو رﻳﺨﺖ »از ﺑﺎﻻي ﺳﺮﺷﺎن« ﻟﺬا ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ و اﻣﻜﺎن ﮔﺮﻳﺰ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ »و ﻋﺬاب« ﻫﻼك »ﺑﺮ
1382
ﺳﺮ آﻧﺎن از ﺟﺎﻳﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﻜﺮش را ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاﻳﻦ ﮔﻤﺎن واﻫﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﻛﺎﻣﻼ در اﻣﺎﻧﻨﺪ. ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن در اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﻧﻤﺮودﺑﻦﻛﻨﻌﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا او ﻛﺎخ ﺑﺲ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﭘﻨﺞ ﻫﺰار ﮔﺰ در ﺑﺎﺑﻞ ﺑﻨﺎ ﻛﺮده ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻇﻦ ﺧﻮد از آن ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ اﻫﻞ آﺳﻤﺎن ﺑﺠﻨﮕﺪ .ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﺑﺎد ﻓﺮﻣﺎن داد وﺑﺎد آن ﺑﻨﺎي ﻋﻈﻴﻢ را ﺑﺮ او و ﺑﺮ ﻗﻮﻣﺶ ﻓﺮوﻏﻠﺘﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﮕﻲ ﻫﻼك ﺷﺪﻧﺪ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﻔﺎر ﻣﻌﺎﺻﺮ آن ﺣﻀﺮت ص ﻛﻪ ﻣﻜﺮ و ﻧﻴﺮﻧﮕﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ زودي ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺸﺖ. و اﻳﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻋﺒﺮﺗﺒﺎرﺷﺎن در دﻧﻴﺎﺳﺖ ،اﻣﺎ در آﺧﺮت: O N M LK J I H G F E D C B A W V U T S R Q P »ﺳﭙﺲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻧﺎن را رﺳﻮا ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﺎ وارد ﻧﻤﻮدﻧﺸﺎن در دوزخ »و« در آن ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ از روي ﺗﻮﺑﻴﺦ و ﺳﺮﻛﻮب ﺑﻪ آﻧﺎن »ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻛﺠﺎﻳﻨﺪ آن ﺷﺮﻳﻜﺎن« ﭘﻨﺪاري و ادﻋﺎﻳﻲ »ﻣﻦ ﻛﻪ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ وﻣﺆﻣﻨﺎن و ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺟﺪال و دﻋﻮا داﺷﺘﻴﺪ؟ »اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از اﻫﻞﻋﻠﻢ، ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻋﻠﻤﺎي رﺑﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺎ اﻧﻜﺎر و اﺳﺘﻬﺰاﻳﺸﺎن روﺑﺮو ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ .آري! اﻳﻨﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﺑﺎب ﺷﻤﺎﺗﺖ و ﺳﺮزﻧﺶ ﺑﻪ اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﻫﺮآﻳﻨﻪ رﺳﻮاﻳﻲ اﻣﺮوز« ﻳﻌﻨﻲ: رﺳﻮاﻳﻲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ »و ﺳﺨﺘﻲ« ﻋﺬاب آن »ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺨﺼﻮص آﻧﺎن اﺳﺖ.
1383
j i h g f ed c b a ` _ ^ ]\ [ Z Y X m l k »ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ارواﺣﺸﺎن را ﻗﺒﺾ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺑﻪ وﺣﻲ ﻣﻨﺰل اﻟﻬﻲ »ﭘﺲ آن ﻛﺎﻓﺮان« در ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺘﻀﺎر و دﻳﺪن ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﺮگ ،ﻳﺎ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ »از در ﺗﺴﻠﻴﻢ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ« و ﺑﻪ رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻗﺮار ﻛﺮده ﺳﺘﻴﺰ و ﺟﺪال ﺑﺎ ﺣﻖ را ﻓﺮوﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﻛﺎر ﺑﺪي ﻧﻤﻲﻛﺮدﻳﻢ« اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ دروغ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ .ﻳﺎ :آﻧﻬﺎ ـ ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺧﻮد ـ ﻋﻤﻞ ﺑﺪي ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻧﺪ .اﻣﺎ اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ،ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻨﺪ»:آري! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ،داﻧﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺷﻤﺎ ﻋﻤﻞ ﺑﺪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ﻟﺬا اﻳﻦ دروغ و ادﻋﺎي ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻲﻫﻨﮕﺎم ﺷﻤﺎ ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﺎن ﻧﺪارد. ﻛﻠﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮاد از آﻧﺎن :ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ادﻋﺎي اﻳﻤﺎن داﺷﺘﻨﺪ و ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻋﺎزم ﺟﻨﮓ ﺑﺪر ﺷﺪﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﻗﻠﺖ ﺷﻤﺎر ﻣﺆﻣﻨﺎن را دﻳﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺷﺮك ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و در آن ﺟﻨﮓ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ«. w vu t sr q p o n »ﭘﺲ ﺑﻪ دروازهﻫﺎي دوزخ درآﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺳﺨﻦ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮگ ،ﻳﺎ در روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻗﻮل دوم را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ »در آن ﺟﺎودان ﺑﻤﺎﻧﻴﺪ و ﺣﻘﺎ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺘﻜﺒﺮان« از اﻳﻤﺎن و ﻋﺒﺎدت ﻛﻪ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﻮزان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ »ﭼﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ«. j ih g f e d c ba ` _~ } | { z y x q p o n ml k ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ آﻳﺎت ﻣﻨﺰل اﻟﻬﻲ ،اﻳﻨﻚ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﻣﻮﺿﻊ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﺗﻘﻮي ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :و ﺑﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺎﺗﻘﻮا ﺳﺆال ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ» :ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭼﻪ ﻧﺎزل ﻛﺮد؟ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺧﻴﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :او ﺧﻴﺮ و
1384
رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺖ ﻧﺎزل ﻛﺮد ،او اﻳﻦ ﭘﻴﺎم را ﻧﺎزل ﻛﺮد ﻛﻪ» :ﺑﺮاي ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﻧﻴﻜﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را در دﻧﻴﺎ ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ـ ﻫﺮ دو ـ ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ اﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ از ﺳﺨﻦ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :اﻳﻨﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ از ﺳﺨﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ. ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ اﻳﻦ ﺳﺆال از ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ زاﺋﺮاﻧﻲ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر زﻳﺎرت ﻛﻌﺒﻪ از اﻃﺮاف و اﻛﻨﺎف ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﭼﻮن از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص ﭼﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ دارد؟ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ) :اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻻوﻟﻴﻦ :ﭘﻴﺎم او ﻫﻤﺎن ﺧﺮاﻓﻪﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن اﺳﺖ(! و ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ و از اﻳﺸﺎن ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻤﺪ ص ﭼﻪ ﭘﻴﺎﻣﻲ دارد؟ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ :ﭘﻴﺎم ﻣﺤﻤﺪ ص ﻫﻤﻪ ﺧﻴﺮ و رﺣﻤﺖ و ﺑﺮﻛﺖ اﺳﺖ. »و ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺎداش آن ﺑﻬﺘﺮ از ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن داده ﺷﺪه »و ﺳﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺮاي آﺧﺮت »ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﮔﺮوهﻫﺎﻳﻲ از اﻫﻞ ﺑﻬﺸﺖ اﺑﺮ ﻣﻲﮔﺬرد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺑﺰم ﺷﺮاب ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از اﻳﺸﺎن ﭼﻴﺰي را اﺷﺘﻬﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آن اﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰ را ﺑﺮ وي ﻣﻲﺑﺎراﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: اي اﺑﺮ! ﺑﺮ ﻣﺎ دوﺷﻴﺰﮔﺎن ﻫﻤﺴﺎل ﭘﺴﺘﺎنﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺑﺒﺎران .و اﺑﺮ ﻫﻤﺎن را ﻣﻲﺑﺎراﻧﺪ ﻛﻪ او ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ« .ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ در وﺻﻒ ﺳﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ¤ £ ¢ ¡ ~} | { z yx w v u t s r »ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﻋﺪن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ ،داراي ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻗﺎﻣﺖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ در آن داﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻣﺘﻘﻴﺎن ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ ﺗﻘﻮي ﺣﺮﻳﺺ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻗﺎﻣﺖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ درآﻣﺪ »رودﻫﺎ از زﻳﺮ آﻧﻬﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :از زﻳﺮ درﺧﺘﺎن و ﻣﻨﺎزل آﻧﻬﺎ »روان اﺳﺖ، در آﻧﺠﺎ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻓﺮاﻫﻢ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺑﻬﺸﺖﻫﺎي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ،ﻫﻤﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻬﺎ و آرزوﻫﺎﻳﺸﺎن ،ﺧﺎﻟﺺ و ﺑﻲﺗﻜﻠﻒ در ﻳﻚ آن واﺣﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﺮد اﺷﺘﻬﺎﻳﺸﺎن
1385
ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻣﺎده و ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲﮔﺮدد »ﺧﺪا ﻣﺘﻘﻴﺎن را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ« ﻣﺘﻘﻴﺎن ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﺷﺮك و ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ورود ﺑﻪدوزخ اﺳﺖ ،ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ. ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﺣﺎل ﻣﺘﻘﻴﺎن در ﻫﻨﮕﺎم اﺣﺘﻀﺎرﺷﺎن ﺧﺒﺮ داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ³ ²±°¯®¬«ª©¨§¦¥ »ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺟﺎﻧﺸﺎن را ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭘﺎﻛﻨﺪ« از ﺷﺮك ،ﻳﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻧﺪ ،ﻳﺎ ﻛﺮدارﻫﺎ و ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎﻳﺸﺎن ﭘﺎك اﺳﺖ ،ﻳﺎ ﺷﺎدﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎداش اﻟﻬﻲ ﻳﻘﻴﻦ و اﻋﺘﻤﺎد راﺳﺨﻲ دارﻧﺪ .ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻫﻤﻪ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ »ﻃﻴﺒﻴﻦ« اﺳﺖ »ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺳﻼم ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ آن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎران ﺳﻼم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ، ﺳﻼﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻈﻬﺮ اﻣﺎن اﺳﺖ و ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻨﺪ» :ﺑﻪ ﭘﺎداشآﻧﭽﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدادﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻤﻠﺘﺎن »ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ درآﻳﻴﺪ« ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪروح ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ وي ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮد و ورود ﻛﺎﻣﻞ وي ﺑﺎ ﺟﺴﻢ و روح ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ،ﺑﻌﺪ از رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :راﺳﺘﻲ ودرﺳﺘﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻨﻴﺪ اﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻛﺴﻲ ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« .ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ :ﺣﺘﻲ ﺷﻤﺎ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺣﺘﻲ ﻣﻦ؛ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮا ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﺧﻮد درﭘﻮﺷﺎﻧﺪ«. ´ Ç Æ ÅÄ Ã Â Á À ¿¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ Í ÌËÊ É È در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻃﺮح ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻨﻜﺮان ﻧﺒﻮت ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻓﺮودآﻣﺪن ﻓﺮﺷﺘﻪاي از آﺳﻤﺎن ﺑﺮاي ﮔﻮاﻫﻲ دادن ﺑﺮ ﺻﺪق ادﻋﺎي ﻧﺒﻮت آنﺣﻀﺮت ص اﺳﺖ ،ﻣﻲﭘﺮدازد» :ﻛﺎﻓﺮان اﻧﺘﻈﺎر ﻧﻤﻲﻛﺸﻨﺪ« در درﻧﮓ ﺑﻲﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮد در ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﺒﻮﺗﺖ »ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن آﻳﻨﺪ« درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮ ﺻﺪق ﻧﺒﻮت ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻨﺪ »ﻳﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت در رﺳﺪ« ﺑﺮ ﻋﺬاﺑﺸﺎن در دﻧﻴﺎ ،ﻛﻪ رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن اﺳﺖ »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻧﻴﺰ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻛﺮدﻧﺪ« در اﺻﺮار ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا ﭘﺲ ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن در رﺳﻴﺪ و ﻳﻜﺴﺮه ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪﻧﺪ »وﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮد« ﺑﺎ 1386
درﻫﻢ ﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﺬاب زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ ارﺳﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻓﺮود آوردن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ ،ﺣﺠﺖ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻤﺎم ﻛﺮد »ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎنﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﭼﺮاﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮآﻧﺎن ﻓﺮود آورد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ ﺳﺰاوار آن ﺑﻮدﻧﺪ. Ø ×Ö Õ Ô ÓÒÑ Ð Ï Î »ﭘﺲ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻴﻔﺮ اﻋﻤﺎل ﺑﺪﺷﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﻴﺪ »و آﻧﺎن را ﻓﺮاﮔﺮﻓﺖ« و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﻪﻃﻮر ﻓﺮاﮔﻴﺮ ﻧﺎزل ﺷﺪ »آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان اﺳﺘﻬﺰا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آن را ﻣﺴﺨﺮه ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود آﻣﺪ. S R Q P O N M L K J I H G F E D C B A c b a ` _ ^ ] \[ Z Y X WVU T ﺷﺒﻬﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻜﺮان ﻧﺒﻮت ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﻧﻈﺮﻳﻪ «ﺟﺒﺮ« ﺑﺮاي اﻳﺮاد ﻃﻌﻦ در ﻧﺒﻮت اﺳﺖ: »و ﻣﺸﺮﻛﺎن« ﻣﻜﻪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،ﻏﻴﺮ از او ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي را ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ او ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ او را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﻢ ،ﻫﺮﮔﺰ آن ﭼﻴﺰ را ﻧﻤﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﻢ »ﻧﻪ ﻣﺎ و ﻧﻪ ﭘﺪران ﻣﺎن« ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه و آﻳﻴﻦ ﺷﺮك ﺑﻮدهاﻧﺪ »و ﺑﺪون ﻓﺮﻣﺎن او ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺣﺮام ﻧﻤﻲﺷﻤﺮدﻳﻢ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺳﺎﺋﺒﻪ ،ﺑﺤﻴﺮه ،وﺻﻴﻠﻪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ را .1 اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺪﻓﺸﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ،اﻳﺮاد ﻃﻌﻦ در ﻧﺒﻮت ﺑﻮد .ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص ﺑﺪان ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ـ از ﻣﻨﻊ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮ ﺧﺪا و ﻣﻨﻊ ﺗﺤﺮﻳﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﺣﺮام ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ـ ﺣﻖ ﻣﻲﺑﻮد ،ﻳﻘﻴﻨﺎ از ﻣﺎ ﻫﻢ ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد ،ﺳﺮ ﻧﻤﻲزد زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت ﻣﺸﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻏﻴﺮ او راﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻜﺮده و ﺣﻼل او را ﺣﺮام ﻧﺸﻤﺮﻳﻢ و ﻗﻄﻌﺎ آﻧﭽﻪ او ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ وآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ .ﭘﺲ وﻗﺘﻲ ﻏﻴﺮ او از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺎ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺣﻼل او ﺣﺮام
1ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻮره «ﻣﺎﺋﺪه.«103/
1387
ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه ،اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻣﺮاد و ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻣﺸﻴﺖ او ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﺷﺮك را در ﺧﻮد ،دﻟﻴﻞ رﺿﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪآن ﺷﻤﺮدﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﻴﺎن ﻣﺸﻴﺖو رﺿﺎﻳﺶ ﻓﺮق اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ در داﻳﺮه ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ اوﺳﺖ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ اﻣﺮ و رﺿﺎي او ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ اﻣﺮ و رﺿﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻼزم دارد ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻴﺎن رﺿﺎ و ﻣﺸﻴﺘﺶ ﻫﻴﭻ ﺗﻼزﻣﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ اﻧﺴﺎن و اﺧﺘﻴﺎر وي ﻫﻴﭻ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد زﻳﺮا ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ وﻓﻖ اراده اوﺳﺖ و اراده او ﺑﺮ وﻓﻖ ﻋﻠﻤﺶ و ﻋﻠﻢ ﻛﺸﻒﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻧﻪ اﺟﺒﺎرﻛﻨﻨﺪه .ﺑﺎري! ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ازل داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ـ ﻣﺜﻼ ـ ﻓﻼن ﻛﺲ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ،ﺳﭙﺲ اراده وي ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ازﻟﻲاش ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺎ ﻗﺪرﺗﺶ آن را ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻌﻠﻴﺖ ﻣﻲآورد وﻟﻲ ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﻳﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺠﺒﻮر ﻛﺮدن ﻛﺴﻲ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ. ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎره ﻣﺘﺮﺗﺐﺷﺪن اراده اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ وي ذﻛﺮ ﻛﺮدﻳﻢ ،ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺗﻔﻬﻴﻢ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻮد و ﮔﺮﻧﻪ در ازل ﻫﻴﭻ ﺗﺮﺗﻴﺐ زﻣﺎﻧﻲاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻘﻴﺎﺳﻬﺎي ﻣﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻢ در ازل ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻪ و ﻫﻢ در آن اراده ﻛﺮده اﺳﺖ. »ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ« از ﮔﺮوهﻫﺎ و ﻃﻮاﻳﻒ ﻛﻔﺮ زﻳﺮا آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﺮﻳﻚ آورده ﺣﻼل او را ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان وي‡ ﺑﻪ ﻧﺎروا ﺳﺘﻴﺰ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﺮده اﻳﺸﺎن را ﻣﻮرد اﺳﺘﻬﺰا ﻗﺮار دادﻧﺪ »وﻟﻲ آﻳﺎ ﺟﺰ اﺑﻼغ آﺷﻜﺎر ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮﻋﻬﺪه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻔﺎر در ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮﻳﺶ در اﺷﺘﺒﺎﻫﻨﺪ زﻳﺮا ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﺮك و ﻛﻔﺮ و ﺑﺪﻛﺮداريﻫﺎﻳﺸﺎن راﻣﻮرد اﻧﻜﺎر ﻗﺮار ﻧﺪاده ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻋﻤﺎل و روشﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ و اﻧﻜﺎر ﻗﺮار داده و ﺑﺮاي ﺗﻔﻬﻴﻢ ﺣﻘﺎﻳﻖ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻲ را در ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﻣﺒﻌﻮث ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم و ﻛﻤﺎل اﻧﺠﺎم دادهاﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﺴﺎب اﻣﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺧﺪا اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان وﻇﻴﻔﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﻣﺠﺒﻮر ﮔﺮداﻧﻨﺪ.
1388
ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ :ﺛﻮاب و ﻋﻘﺎب ﺑﻪ دو اﻣﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ؛ ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺣﺮﻛﺖ ﺑﻨﺪه ﺑﻪﺳﻮي ﻧﺠﺎت ﻳﺎ ﻧﺎﺑﻮدي .و ﻫﺪاﻳﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ؛ ﻫﺪاﻳﺖ ارﺷﺎد و رﻫﻨﻤﻮﻧﻲ ،ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﺑﺪان ﻗﻴﺎم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﺗﻮﻓﻴﻖ وﻳﺎري ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﻛﻪ اﻳﻦ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر ﺧﻮد ﺑﻨﺪه اﺳﺖ. s r q p on m l k j i h g f e d a ` _ ~ } | { z yx w v u t b »و ﻫﺮآﻳﻨﻪ در ﻣﻴﺎن ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻴﻢ« ﺑﺮاي ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ،ﺑﺎ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم» :ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻴﺪ و از ﻃﺎﻏﻮت ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺠﺰ اﷲ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻴﻄﺎن ،ﻛﺎﻫﻦ ،ﺑﺖ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﮔﻤﺮاﻫﻲ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ ـ ﺗﺮك ﻛﻨﻴﺪ. ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺸﻴﺖ را در ﭼﺎرﭼﻮب درﺳﺖ آن ﻗﺮار داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﭘﺲ، از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از آن اﻣﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را ﺑﻪﺳﻮﻳﺸﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد »ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪا او را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮد« ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖ و ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺧﻮﻳﺶ و اﺟﺘﻨﺎب از ﻃﺎﻏﻮت ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﺘﺨﺎب ﺧﻮد وي اﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ را و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ وي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻫﺪاﻳﺖ »و از آﻧﺎن ﻛﺴﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺮ وي ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :واﺟﺐ و ﻻزم ﺷﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺻﺮار وي ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﻋﻨﺎد و اﻧﺘﺨﺎب اﻳﻦ راه و روش و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ اﺳﺘﺤﻘﺎق وي ﺑﺮاي ﮔﻤﺮاﻫﻲ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ واﺟﺐ ذﻣﻪ آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده و دﻋﻮت او را ﻟﺒﻴﻚ ﮔﻮﻳﻨﺪ ،ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﻴﺰ و ﺟﺪال رو آورده و ﺣﺠﺖﻫﺎي ﺑﻲﭘﺎﻳﻪاي ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺠﺖ ﻳﺎد ﺷﺪه ـ را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻨﺪ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﮕﻲ را ﺑﻪ اﻳﻤﺎن اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﺪاﻳﺖ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﺑﻌﻀﻲ اراده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ زﻳﺮا اﮔﺮ او ﻫﺪاﻳﺖ را ﺑﺮاي ﻫﻤﮕﺎن اراده ﻣﻲداﺷﺖ ،دﻳﮕﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﺎﻓﺮ ﻧﻤﻲﺷﺪ. ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ» :ﻣﺸﻴﺖ ﺗﺸﺮﻳﻌﻲ« ﻛﻔﺮ در ﺣﻖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻨﺘﻔﻲ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺮاد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا او ﺑﺮ زﺑﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﻣﺮدم را از ﻛﻔﺮ ﻧﻬﻲﻛﺮده اﺳﺖ .اﻣﺎ 1389
»ﻣﺸﻴﺖ ﻛﻮﻧﻲ« وي ﺑﺮ ﺗﻤﻜﻴﻦ دادن ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم ﺑﺮ ﻛﻔﺮ وﻣﻘﺪر ﻛﺮدن آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اراده ﺧﻮدﺷﺎن ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ وﻟﻲ اﻳﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺒﺎرﻛﻨﻨﺪه آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﺸﻴﺖ ﻛﻮﻧﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺣﺠﺖ و دﺳﺘﺎوﻳﺰي ﺑﻮده ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ. »ﭘﺲ در زﻣﻴﻦ ﺳﻴﺮ ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﻪ ﺳﻴﺮي ﻋﺒﺮتآﻣﻴﺰ »و ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﺟﺎم ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن« از اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ« در آن ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺑﺮﺟﺎيﻣﺎﻧﺪه از آﻧﺎن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ آﺧﺮ ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﺧﻮدﺷﺎن و ﺧﺮاﺑﻲ دار و دﻳﺎرﺷﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه اﺳﺖ. r q p o n ml k j i h g f e d c ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ص ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ او ﮔﻤﺮاﻫﻲﺷﺎن را اراده داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺣﺮص و اﺷﺘﻴﺎق وي ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﺪارد» :اﮔﺮ ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﺣﺮﻳﺺ ﺑﺎﺷﻲ« و ﺑﺎ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺠﺪاﻧﻪات ،ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن را ﺑﺨﻮاﻫﻲ، ﭼﻪ ﺳﻮد »ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده و ﺣﻜﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲاش از ﭘﻴﺶ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ .دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ،ﻗﺮاﺋﺖ ﻣﺘﻮاﺗﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺎء )ﻳﻀﻞ( را ﻣﻔﺘﻮح ﻣﻲداﻧﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻫﺮﻛﻪ را ﺧﺪاوﻧﺪ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ ـ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ او از اﻫﻞ ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ ـ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ او را ﺑﻪ راه آورد »و آﻧﺎن را ﻫﻴﭻ ﻳﺎري ﻛﻨﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺧﺪا ﮔﻤﺮاﻫﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﻳﺎريﺷﺎن دﻫﻨﺪ ،ﻳﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ دﻓﻊ ﻛﺮدن ﻋﺬاب ﻧﺼﺮت دﻫﻨﺪ. ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ }| { z y x wv u t s § ¨ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﺒﻬﺎت ﻣﻨﻜﺮان ﻧﺒﻮت اﻳﻦ ﺑﻮد» :و ﺑﺎ ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻗﻮت و ﺗﻤﺎم ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺳﺨﺖ ﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ »ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮد« از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ »ﺑﺮﻧﻤﻲاﻧﮕﻴﺰد« در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آﻧﺎن ـ ﺧﺪا 1390
ﺑﻜﺸﺪﺷﺎن ـ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮ دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ! و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪﻧﺎم ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺶ ،ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ. ﭘﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﺎﻃﻞﺷﺎن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاش رد ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﻧﻪ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :او ﺑﻪ ﻃﻮر ﺣﺘﻢ آﻧﺎن را ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد »اﻳﻦ اﺳﺖ وﻋﺪهاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺑﺮﻋﻬﺪه اوﺳﺖ« و ﻫﻴﭻ ﺧﻼﻓﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ او ﻗﻄﻌﺎ آن را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ »وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ اﻋﺎده ﺣﻴﺎت و ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﻣﺠﺪد ،ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺳﻬﻞ و ﺳﺎده اﺳﺖ و دﺷﻮارﻳﻲ ﻧﺪارد زﻳﺮا اﻳﻦ اﻛﺜﺮﻳﺖ از ﻣﻌﺠﺰه ﺣﻴﺎت اوﻟﻴﻪ ﺧﻮد ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ...ﻫﻤﺎن ﻃﻮري ﻛﻪ آﻧﺎن از ﻗﺪرت اﻟﻬﻲ و اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺪرت ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺗﺼﻮرات ﺑﺸﺮي و ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺷﻮد ،ﻧﻴﺰ ﻏﻔﻠﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ. © µ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﻜﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻌﺎد و رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ اﺟﺴﺎد در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﻳﺎدآوري ﻛﺮده ،ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﺗﺎ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰدﺷﺎن ﺗﺎ ﺑﺮاﻳﺸﺎن روﺷﻦ ﻛﻨﺪ »آﻧﭽﻪ را در ﻣﻮرد آن اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ« از ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ دﻳﻦ ﺣﻖ .ﻛﻪ اﺧﺘﻼﻓﺸﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ،ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ »و ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ« ﺑﻪﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻣﻨﻜﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ »ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدهاﻧﺪ« در ﺟﺪال و اﻧﻜﺎر ﺑﻌﺚ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻛﻪ) :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ راﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ ﺑﺮﻧﻤﻲاﻧﮕﻴﺰد( ]آﻳﻪ ﻗﺒﻞ[. ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺸﺮﻛﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ از وي واﻣﺶ را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻪ او در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد» :اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ آنرا ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﻢ از ﺗﻮ ﺑﺎزﺳﺘﺎﻧﻢ« ،ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻛﺮد ﻛﻪ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ ﻣﺠﺪدا ﺑﺮﻧﻤﻲاﻧﮕﻴﺰد« .ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ) (38ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ واﻗﻌﻪ ﺑﻮد.
1391
¶ ¸ Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺎن ﺳﻬﻮﻟﺖ اﻋﺎده ﺣﻴﺎت و ﺑﻌﺚ ﻣﺠﺪد ﺑﺮ وي ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و ﺑﻴﺎن ﻛﻴﻔﻴﺖ اﻳﺠﺎد اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ درﺑﺎره ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ارادهاش را ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ :ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ ﭘﺲ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮد«. Ô Ó ÒÑ Ð Ï ÎÍ Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Ö Õ »و ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ« از ﻣﻜﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺪﻳﻨﻪ »در راه ﺧﺪا« ﻳﻌﻨﻲ :در راه ﻳﺎري دادن دﻳﻦ وي و ﻃﺎﻋﺘﺶ .ﻫﺠﺮت :ﺗﺮك دﻳﺎر و ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ »ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﻣﻮرد ﺷﻜﻨﺠﻪ و اﻫﺎﻧﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ زﻳﺮا اﻫﻞ ﻣﻜﻪ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن را ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزار ﻣﻲدادﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻌﺪادي از آﻧﺎن ـ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ ـ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن از آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ،ﺑﺮ زﺑﺎن آوردﻧﺪ و ﭼﻮن از اﻳﺸﺎن دﺳﺖ ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ ،از ﻣﻜﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ »اﻟﺒﺘﻪ آﻧﺎن را در دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﺳﺮاﻳﻲ ﻧﻴﻚ ﺟﺎي ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد :ﻓﺮود آوردن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ وﺳﭙﺲ اﺳﺘﻴﻼﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻓﺘﺢ ﻗﻠﻤﺮوﻫﺎ و ﮔﺸﻮدن ﺷﻬﺮﻫﺎﺳﺖ و ﺑﻪﻋﻼوه ﺳﺘﺎﻳﺶ و ﺛﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و اﻓﺘﺨﺎر و ﺷﺮﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺼﻴﺐ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد »و ﻗﻄﻌﺎ ﭘﺎداش آﺧﺮت« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺎداش اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن در آﺧﺮت »ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ« از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان از ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﻧﻴﻜﻮي ﻳﺎدﺷﺪه در دﻧﻴﺎ ﺑﻪدﺳﺖ آوردﻧﺪ »اﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ آن ﮔﺮوه ﺳﺘﻤﮕﺮ اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮان ﭼﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﺰرﮔﻲ دارﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﻫﺠﺮت ﻣﺒﺎدرت ﻣﻲورزﻳﺪﻧﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن زﻳﺮ ﻓﺸﺎر را ﺑﻪ ﻫﺠﺮت در راه ﺧﺪا ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا ﺑﺎ ﻫﺠﺮت ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﻼم ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﺪ. اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﺷﺶ ﺗﻦ از ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از :ﺻﻬﻴﺐ ،ﺑﻼل ،ﻋﻤﺎر ،ﺧﺒﺎب ،ﻋﺎﺑﺲ و ﺟﺒﻴﺮ ﻛﻪ ﺑﺮدﮔﺎن آزاد ﺷﺪه 1392
ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻋﻘﻴﺪهﺷﺎن ﻣﻮرد ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ. اﻣﺎ ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﻣﻬﺎﺟﺮان ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻫﺸﺘﺎد ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را در ﺳﺮاي ﻧﻴﻜﻮ ـ ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﺪﻳﻨﻪ ـ ﺟﺎي داد .اﺑﻦﻋﻄﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :رواﻳﺖ ﻗﺘﺎده در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ. × Ü ÛÚ Ù Ø »ﻫﻤﺎﻧﺎن ﻛﻪ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺮ آزارﻫﺎي ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﺑﺮ ﺗﻠﺨﻲ و دﺷﻮارﻳﻬﺎي ﻫﺠﺮت »و« ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ »ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ .ﭘﺲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺻﺒﺮ و ﺗﻮﻛﻞ ﻫﺮ دو در آﻧﺎن ﺟﻤﻊ ﺷﺪ ﻟﺬا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﺸﺎن را در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﮔﺮداﻧﻴﺪ. Q P ONM L K J IH G FED CBA »و ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﺟﺰ ﻣﺮداﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪﻳﺸﺎن وﺣﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ ،ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ در رد اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺰرﮔﺘﺮ و واﻻﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ »ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ از اﻫﻞ ذﻛﺮ ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! اﮔﺮ ﺧﻮد ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ از ﻣﺆﻣﻨﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ اﻫﻞ ﻛﺘﺎب دارﻳﺪ ،ﺳﺨﻨﺸﺎن را زودﺗﺮ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ .ﻛﺘﺎب را »ذﻛﺮ« ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا ﻛﺘﺎب ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرزي ﺑﺮاي ﻏﺎﻓﻼن اﺳﺖ. _ ^]\[ZYXWVUTSR آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را »ﺑﺎ ﺑﻴﻨﺎت و زﺑﺮ« ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ .ﺑﻴﻨﺎت :ﺣﺠﺖﻫﺎ و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎ ،و زﺑﺮ :ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﺳﺖ »و ذﻛﺮ را ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﻓﺮود آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را .اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺮآن ﻫﻢ ﻛﺘﺎب و ﻫﻢ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ،ﻣﻌﺠﺰه اﺳﺖ »ﺗﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم« ﻫﻤﮕﻲﺷﺎن »ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻲ« ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن و اﻓﻌﺎل و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ
1393
ﺳﻨﺖ و ﺳﻴﺮت ﭘﺎﻛﻴﺰهات »آﻧﭽﻪ را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪهاﺳﺖ« در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب از اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ و ﻣﮋدهﻫﺎ و ﻫﺸﺪارﻫﺎ. از اﻳﻦ آﻳﻪ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺘﺎب از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖﻫﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص اﺳﺖ ،ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻓﻌﺎل ،اﻗﻮال و اﺣﻮال آن ﺣﻀﺮت ص ﺑﻴﺎن و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻛﺘﺎب اﻟﻬﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻬﻢ ﻛﺘﺎب ،ﺑﺪون ﻓﻬﻢ ﺳﻨﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻫﺸﺪارﻫﺎي ﻗﺮآن ﺗﺄﻣﻞ و اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻛﺮده واﻓﻜﺎرﺷﺎن را ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺪازﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ .اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ،ﺑﺮ ﻟﺰوم ﺗﻔﻜﺮ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻗﺮآن دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ. ` p o n m l k j i h g f e dc b a a ` _ ~ } | { z y x w v u t s r q »آﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻜﺮﻫﺎي ﺑﺪ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪﻧﺪ« ﺑﺎ ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ در ﺟﻬﺖ اﻳﺬاي رﺳﻮل ﺧﺪا ص ،اﻳﺬاي اﺻﺤﺎﺑﺸﺎن ،ﺣﻴﻠﻪﮔﺮي در ﺑﻲاﺛﺮ ﻛﺮدن اﺳﻼم و دﺷﻤﻨﻲ ﺑﺎ اﻫﻠﺶ و ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺮاي ﻣﻨﺤﺮف ﻛﺮدن ﻣﺮدم از ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص .ﻣﻜﺮ :ﺳﻌﻲﻛﺮدن ﺑﻪﻓﺴﺎد ﺑﻪﻃﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻜﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ،ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ .آري! آﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻜﺮﻛﻨﻨﺪﮔﺎن »اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ« ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﭼﻴﺰ آﻧﺎن را ﻓﺮو ﮔﻴﺮد: اول» :ﺧﺪا آﻧﺎن را در زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﺑﺮد« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺎرون را ﻓﺮو ﺑﺮد؟ دوم» :ﻳﺎ از آن ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺪس ﻧﻤﻲزﻧﻨﺪ و ﻛﺎﻣﻼ از آن ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ »ﻋﺬاب ﺑﺮآﻧﺎن ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ ﻗﻮم ﻟﻮط و دﻳﮕﺮ اﻣﺖﻫﺎي دروغ اﻧﮕﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد؟ ﺳﻮم» :ﻳﺎ در ﺣﺎل رﻓﺖ و آﻣﺪﺷﺎن« در ﺳﻔﺮﻫﺎ و ﺗﺠﺎرتﻫﺎ و رﻓﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖﺷﺎن در ﺷﺐ و روز »آﻧﺎن را ﺑﮕﻴﺮد؟ ﭘﺲ ﻋﺎﺟﺰﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوي ﻣﺪاﻓﻊ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ،از ﻋﺬاب ﮔﺮﻳﺰﻧﺪه ﻳﺎ ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. ﭼﻬﺎرم» :ﻳﺎ آﻧﺎن را در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ وﺣﺸﺖ زده اﻧﺪ ﻓﺮوﮔﻴﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﺪه اﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﭘﺪﻳﺪارﺷﺪن ﻗﺮاﺋﻦ ﻧﺎﺑﻮدي ،ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از ﻛﻢ ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻛﺸﺘﻪﺷﺪن ﻳﺎ ﻣﺮگ آﻧﺎن 1394
را ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻓﺮوﮔﻴﺮد ﺑﻪ ﻃﻮريﻛﻪ اﻧﺪكاﻧﺪك از اﻃﺮاف و ﻧﻮاﺣﻲ ﻓﺮوﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻛﻢ ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻳﻜﺒﺎره ﺑﺮ ﻫﻤﮕﻲﺷﺎن ﻋﺬاب ﻓﺮود آﻳﺪ؟ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ روزي ﻋﻤﺮ ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ از اﺻﺤﺎب ﺳﺆال ﻛﺮد :در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﴿ y ﴾| { zﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ؟ اﺻﺤﺎب ﺳﺎﻛﺖ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ .در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﭘﻴﺮﻣﺮدي از ﻗﺒﻴﻠﻪ »ﻫﺬﻳﻞ« ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻟﻬﺠﻪ و ﮔﻮﻳﺶ ﻣﺎ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺗﺨﻮف ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻘﺺ و ﻛﻢ ﺷﺪن ﺗﺪرﻳﺠﻲ» .ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ رﺋﻮف و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﻟﺬا ﺑﺮ ﻓﺮودآوردن ﻋﺬاب ﺷﺘﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ از روي رأﻓﺖ و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻬﻠﺖﺗﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﭘﺲ ﺳﺰاوار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ از ﻣﻜﺮ و ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﭘﻴﺮوي از ﺷﻴﻄﺎن دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﺪ. s r q p o n m l k j i h g f e d c b »آﻳﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ« ﭼﻮن ﻛﻮﻫﻬﺎ و درﺧﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ »ﻛﻪ ﺧﺪا آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺳﺎﻳﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺎﻳﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ از ﻳﻚ ﺟﺎﻧﺐ ﺑﻪﺟﺎﻧﺐ دﻳﮕﺮ ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،در اول روز ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آرام آرام ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﺳﭙﺲ در آﺧﺮ روز ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد »از ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و از ﺟﺎﻧﺐﭼﭗ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻫﺮ دو ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﭼﭗ »ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ:درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺎﻳﻪ ﺑﺮاي اﷲ ﺳﺠﺪهﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﺮﺷﺖ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار داده ﺷﺪه زﻳﺮا ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻫﺴﺘﻲ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اراده ﻛﺮده اﺳﺖ .ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :در ﻫﻨﮕﺎم زوال ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﻤﻪﭼﻴﺰ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮوﺗﻦ و ﺧﻮار ﺷﺪهاﻧﺪ و ﺳﺮ ﺑﺮ ﺧﺎك ﺗﻮاﺿﻊ وﺗﺬﻟﻞ ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺠﺪه ﺟﻤﺎدات اﺳﺖ ،ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﺳﺠﺪه ﺟﺎﻧﺪاران ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ:
1395
£ ¢ ¡ ~}|{zy x w vut »و آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎﺳﺖ« ﻫﻤﮕﻲ »و آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ از ﺟﻨﺒﻨﺪﮔﺎن« ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﻣﻲﺟﻨﺒﻨﺪ »ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي اوي ﻳﻜﺘﺎ و ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻓﺮوﺗﻨﻲ و اﻧﻘﻴﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮش. از ﻇﺎﻫﺮ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن زﻣﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪهاي وﺟﻮد دارﻧﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ،ﺳﺨﻦ از اﺣﺘﻤﺎﻻت وﺟﻮد ﺣﻴﺎت در اﺟﺮام دﻳﮕﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲرود و ﺑﺮ ﻓﺮض ﻛﺸﻒ ﻣﻮﺟﻮدات زﻧﺪهاي در آﻧﻬﺎ ،ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻛﺸﻒ را در راﺳﺘﺎي ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ داﻧﺴﺖ. »و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻧﻴﺰ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و آﻧﺎن ﮔﺮدﻧﻜﺸﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن و از ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي او. ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ »از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن از ﻓﻮق ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« ﻣﻦ ﻓﻮﻗﻬﻢ :ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﺳﻠﻄﻪ و ﻏﻠﺒﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺴﻠﻂ اﺳﺖ »و اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ »آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﺄﻣﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« از اﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ .ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎء ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺳﺠﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،دﻳﮕﺮ ﭼﺮا اﻳﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن در ﺳﻠﻚ ﻣﻄﻴﻌﺎن درﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ؟! ® ¯ ¾ ½ ¼ »º ¹ ¸ ¶ µ´ ³² ± ° »و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد :دو ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺛﻨﻮيﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﻨﺪار ﺧﻮد دو ﺧﺪا را ﺑﻪ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ؛ ﺧﺪاي ﻧﻮر و ﺧﺪاي ﻇﻠﻤﺖ را »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ او ﺧﺪاﻳﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ« ﺳﭙﺲ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺧﺪاي واﺣﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪاﷲ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ» :ﭘﺲ ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺷﻤﺎ از ﭼﻴﺰي ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﺮﺳﻴﺪ ،آن ﭼﻴﺰ ﻓﻘﻂ ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ ﻧﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻦ.
1396
از ﻣﻔﺎد آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ در ﻗﻠﺐ اﻧﺴﺎن ﺗﺮس و ﻫﺮاﺳﻲ از ﻏﻴﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺣﻜﻢ ﻃﺒﻴﻌﺖ و ﺳﺮﺷﺖ ﺑﺸﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮﺳﻲ در ﻧﻬﺎد او ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ آن را از ﺧﻮد دﻓﻊ ﻛﻨﺪ. ¿ Ë Ê É È ÇÆ Å Ä Ã Â Á À »و آﻧﭽﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،از آن اوﺳﺖ« در ﻣﻠﻚ ،در آﻓﺮﻳﻨﺶ و در ﺑﻨﺪﮔﻲ »و دﻳﻦ ﭘﺎﻳﺪار« واﺻﺒﺎ :ﻳﻌﻨﻲ دﻳﻦ و اﻧﻘﻴﺎد ﺧﺎﻟﺺ ،ﺛﺎﺑﺖ و داﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ زاﻳﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد »ﻧﻴﺰ ازآن اوﺳﺖ« دﻳﻦ :ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻃﺎﻋﺖ و اﺧﻼص و اﻧﻘﻴﺎد اﺳﺖ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻫﻴﭻ ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻄﺎع و ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ اﻃﺎﻋﺖ از وي در زﻣﺎﻧﻲ ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﺎ ﺑﺎ زوال ﻳﺎ ﺑﺎ ﻧﺎﻛﺎﻣﻲاش ،ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻃﺎﻋﺖ و اﺧﻼص و اﻧﻘﻴﺎد ﺑﻪﻃﻮر زوالﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮاﻳﺶ دوام دارد »ﭘﺲ آﻳﺎ از ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻏﻴﺮ اﷲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا و ﻣﻌﺒﻮد ﻧﺎم ﻧﻬﺎده ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﺳﺮاﺷﻴﺐ زوال و ﻧﺎﺑﻮدي ﻗﺮار دارﻧﺪ ،ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﺪ؟ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻜﻨﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ازﺧﺪاﻳﻲ ﭘﺮوا ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ اﻟﻮﻫﻴﺖ و رﺑﻮﺑﻴﺖ ﺗﻨﻬﺎ از آن اوﺳﺖ و اﻃﺎﻋﺖ اوﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻤﺮار دارد. Ù Ø × Ö Õ Ô Ó ÒÑ Ð Ï Î Í Ì »و آﻧﭽﻪ از ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﺑﺎ اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن آن »از ﺧﺪاﺳﺖ« ﻧﻌﻤﺖ؛ ﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﻴﺮ و ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﻋﻤﻞ ﺑﻪ آن .ﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖ دﻧﻴﻮي اﺳﺖ؛ اﻋﻢ از ﻧﻌﻤﺖ روﺣﻲ ،ﻳﺎ ﺑﺪﻧﻲ ،ﻳﺎﺧﺎرﺟﻲ ـ ﭼﻮن ﺗﻮاﻧﮕﺮي و رﻓﺎه ﻣﺎﻟﻲ و ﻏﻴﺮه ...ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺑﺮ ﻋﺎﻗﻞ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻌﻢ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺷﻜﺮ ﮔﺰارده و از ﺷﺮك آوردن ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد »ﺳﭙﺲ ﭼﻮن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﺘﻲ رﺳﺪ ،ﺑﻪﺳﻮي او ﻣﻲﻧﺎﻟﻴﺪ« و زاري و ﺗﻀﺮع ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ آن آﺳﻴﺐ و ﺳﺨﺘﻲ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﻨﺪ ،ﻧﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي زﻳﺮا ﻓﻄﺮﺗﺎ ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ دور ﺳﺎﺧﺘﻦ آن ﺑﻼ از ﺷﻤﺎ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ .ﺿﺮ :ﺑﻴﻤﺎري، ﺑﻼ ،ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪي ،ﻗﺤﻄﻲ و ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از آن ﻣﺘﻀﺮر ﻣﻲﺷﻮد. 1397
ä ã â á à ß Þ Ý Ü Û Ú »ﺳﭙﺲ ﭼﻮن آن ﺳﺨﺘﻲ را از ﺷﻤﺎ ﺑﺮداﺷﺖ ،آن ﮔﺎه ﮔﺮوﻫﻲ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺷﺮك ﻣﻲورزﻧﺪ« ﻟﺬا در ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺖ اﻧﺪ اﻣﺎ در آﺳﺎﻧﻲﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﻃﺮف ﻛﺮدن آن رﻧﺞ و ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن اﻧﻌﺎم ﻧﻬﺎد ،ﺷﺮك ﻣﻲورزﻧﺪ و ﺷﺮك را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺷﻜﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او ﺳﺰاوار ﺷﻜﺮورزي اﺳﺖ ،ﻧﻪ ﺷﺮك ورزي. I H G FE DC B A »ﺗﺎ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﻨﻨﺪ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ آﻧﺎن دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺎﻗﺒﺖ آن ﻫﻤﻪ ﻧﺎﻟﻪ وزاري و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ اﻳﻦ ﻛﻔﺮ و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﮔﻮﻳﻲ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺷﺮكورزي ﺧﻮد ،درﺻﺪد ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ و اﻧﻜﺎر اﻟﻬﻲ ﺑﻮدن آن ﻧﻌﻤﺖ اﻧﺪ »اﻛﻨﻮن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﺪ« از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در آن از ﻋﺒﺎدت ﻏﻴﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺮار دارﻳﺪ ﭘﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ دﻟﺘﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ .و اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪي اﺳﺖ ﺳﺨﺖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ »ﭘﺲ ﺑﻪزودي ﺧﻮاﻫﻴﺪ داﻧﺴﺖ« ﻋﺎﻗﺒﺖ و ﻓﺮﺟﺎم ﻛﺎر ﺧﻮد و ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﺳﺮا و در ﺳﺮاي آﺧﺮت ﻓﺮود ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ. W VUT S R QP O N M L K J »و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﻲﺷﻌﻮر و ﻧﺎدان ﺧﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﺎداﺗﻲ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ،ﻳﺎ ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ وﻟﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺷﻔﺎﻋﺘﻲ ﺑﻜﻨﻨﺪ »ﻧﺼﻴﺒﻲ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن روزي دادهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻌﺪ از آن ﻫﻤﻪ زاري و ﻧﺎﻟﻪاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ رﻧﺞ و آﺳﻴﺐ را از آﻧﺎن ﺑﺮﻃﺮف ﺳﺎزد ،ﺑﺎز ﺑﺮاي ﺟﻤﺎدات و ﺷﻴﺎﻃﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ،ﺑﻬﺮهاي از اﻣﻮاﻟﻲ را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل روزﻳﺸﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﺬر آن ﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺑﻪ زﻋﻢ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻘﺮب ﺟﻮﻳﻨﺪ »ﺑﻪ ﺧﺪاﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ دروغ ﺑﺮﻣﻲﺑﺎﻓﺘﻴﺪ ،ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ذات ﻋﻈﻴﻢ ﺧﻮد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از اﻳﻦ اﻓﺘﺮا ﻣﻮرد ﺳﺆال و ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﺪ داد.
1398
` _ ^ ] \[ Z Y X »و ﺑﺮاي ﺧﺪا دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻗﺒﺎﻳﻞ ﺧﺰاﻋﻪ و ﻛﻨﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ »ﻣﻨﺰه اﺳﺖ او« از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺟﻔﺎﻛﺎر ﺑﻪ او ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ »و ﺑﺮاي ﺧﻮدﺷﺎن آﻧﭽﻪ را ﻣﻴﻞ دارﻧﺪ ،ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﺎﺧﻮش دارﻧﺪ ـ ﻳﻌﻨﻲ دﺧﺘﺮان را ـ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻨﺰه اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﭘﺴﺮان را ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻋﻼﻗﻪ دارﻧﺪ ،ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻧﺪ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭘﻨﺪار ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﺮﺗﺮﻳﻦﻫﺎ را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻨﺪ. j i h g f ed c b a »و ﭼﻮن ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻮﻟﺪ دﺧﺘﺮ ﺑﺸﺎرت داده ﺷﻮد ﭼﻬﺮهاش ﺳﻴﺎه ﻣﻲﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ: ﭼﻬﺮه ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﺧﺘﺮي ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ از اﺛﺮ ﻇﻬﻮر ﻋﻼﺋﻢ اﻧﺪوه و اﻓﺴﻮس ،در ﻫﻢ ﻓﺮورﻓﺘﻪ و دﮔﺮﮔﻮن ﻣﻲﺷﻮد »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او ﭘﺮ از اﻧﺪوه اﺳﺖ« از اﺛﺮ ﺧﺸﻢ و ﺷﺪت ﺳﺮﺧﻮردﮔﻲ ،ﻟﻴﻜﻦ ﺧﺸﻢ و اﻧﺪوﻫﺶ را ﭘﻨﻬﺎن داﺷﺘﻪ و آن را آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻲﺳﺎزد .ﺑﺸﺎرت: ﻋﺮﻓﺎ ﺑﻪ ﺧﺒﺮ ﺷﺎديآور ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ در اﺻﻞ ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺧﺒﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در دﮔﺮﮔﻮنﻛﺮدن ﭼﻬﺮه )ﺑﺸﺮه( ﺗﺄﺛﻴﺮﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺎدي ﻳﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻧﺪوه. ` _ ~ } | {z y x w v u t sr q p o n m l k »از ﻗﻮم ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﺧﺘﺮي ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ از ﻗﻮم و ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺧﻮد ﻏﺎﻳﺐ ﻣﻲﺷﻮد و از آﻧﺎن روي ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ؛ »از ﻧﺎﮔﻮاري آﻧﭽﻪ ﺑﺪو ﺑﺸﺎرت داده ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻧﺎﺧﻮﺷﻲ و اﻧﺪوه و ﻋﺎر و ﻧﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﻮﻟﺪ دﺧﺘﺮ ﺑﺮاﻳﺶ ﭘﻴﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ »آﻳﺎ او را ﺑﺎ ﺧﻮاري ﻧﮕﺎه دارد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺗﺄﻣﻞ ﻓﺮوﻣﻲرود و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻴﺎن دو اﻣﺮ در ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ؛ ﻳﻜﻲ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻦ دﺧﺘﺮ ،ﻛﻪ اﮔﺮ او را ﻧﮕﺎه دارد ،اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاري و اﻧﻔﻌﺎل و اﻧﻜﺴﺎر ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارد »ﻳﺎ در ﺧﺎك ﭘﻨﻬﺎﻧﺶ ﻛﻨﺪ« ﺑﺎ زﻧﺪهﺑﻪﮔﻮر ﻛﺮدن »وه ،ﭼﻪ ﺑﺪ داوري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در اﻳﻦﻛﻪ دﺧﺘﺮان ﻣﻮرد ﻧﻔﺮت ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺪاي
1399
ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ داده و ﭘﺴﺮان دﻟﺨﻮاه را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،ﭼﻪ ﺑﺪ اﺳﺖ زﻧﺪهﺑﻪﮔﻮر ﻛﺮدن دﺧﺘﺮان ﺑﻲﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﻮم. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﺮ ﻛﺲ دﺧﺘﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و وي را ادب آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺟﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﺶ دﻫﺪ و از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ او ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ ﺑﺮوي ﺑﺮﻳﺰد ،آن دﺧﺘﺮ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﺠﺎب و ﭘﺮدهاي ازآﺗﺶ دوزخ ﻣﻲﺷﻮد«. o n m l kj i h gf ed c b a »ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ،وﺻﻒ زﺷﺖ اﺳﺖ« اﻳﻦ وﺟﻪ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ در رد ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ!! ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﺿﻌﻴﻒﺗﺮﻳﻦ دو ﺟﻨﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻣﺜﺎل اﺿﻌﻒ ،وﺻﻒ و ﻣﺜﺎﻟﻲ ﺑﺮاي او ﺑﺎﺷﺪ زﻳﺮا ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺪر ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ .ﻧﻪ! ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ وﺻﻒ و ﻣﺜﺎل زﺷﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺟﻬﻞ و ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ ،از آن ﮔﺮوﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وي را ﺑﻪ زﺷﺘﻲﻫﺎ وﺻﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و وﺻﻒ واﻻ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« اﻳﻦ وﺻﻒ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﺑﻲﻧﻴﺎزي ﻛﺎﻣﻞ وي از ﻓﺮزﻧﺪ و ﺗﻌﻠﻘﺎت ،ﺳﺨﺎي ﻓﺮاﮔﻴﺮ ،ﻋﻠﻢ وﺳﻴﻊ و دﻳﮕﺮ اوﺻﺎف ﺟﻼل و ﻛﻤﺎﻟﺶ »و اوﺳﺖ ﻋﺰﻳﺰ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ در ﻣﻠﻜﺶ ،ﻛﻪ در ﻛﻤﺎل و ﻣﻄﻠﻘﻴﺖ ﻗﺪرﺗﺶ ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ »ﺣﻜﻴﻢ« اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺣﻜﻤﺖ در ﺻﻨﻊ و آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﻮﺻﻮف ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،از اﻳﻦ روي ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﮔﻤﺮاه و ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﺪ. ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t s r q p ª © ¨ §¦ ¥ »و اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺘﻢ آﻧﺎن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﻲﻛﺮد« ﻣﺮاد از ﻣﺮدم در اﻳﻨﺠﺎ، ﻛﻔﺎر ﻳﺎ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﻬﻜﺎراﻧﻨﺪ .از ﺟﻤﻠﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﻔﺎر ،ﻳﻜﻲ ﻫﻢ اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ .آري! اﮔﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺘﻤﺸﺎن ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﻲﻛﺮد: »ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪهاي ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ« ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در زﻣﺎن ﻧﻮح ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﺗﻤﺎم ﺟﺎﻧﺪاراﻧﻲ را ﻛﻪ در روي زﻣﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ـ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ در 1400
ﻛﺸﺘﻲ ﺣﻤﻞ ﺷﺪه ﺑﻮد ـ ﻫﻤﻪ را ﻫﻼك ﺳﺎﺧﺖ« .ﺑﻴﻬﻘﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه از ﻣﺮدي ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﻮدش زﻳﺎن ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ .ﭘﺲ در رد ﻗﻮل وي ﻓﺮﻣﻮد :ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﻣﺮﻏﺎن در آﺷﻴﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻇﻠﻢ ﻇﺎﻟﻢ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ« .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﭼﻮن ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﻮﻣﻲ ﻋﺬاب را اراده ﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آن ﻗﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ )اﻋﻢ از ﺑﺪﻛﺎر و ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر( ﻋﺬاب درﻣﻲرﺳﺪ ،ﻟﻴﻜﻦ ﭘﺲ از آن ،آﻧﺎن ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻴﺖ ﻳﺎ ﺑﺮ وﻓﻖ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ«. دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻇﺎﻟﻢ و ﻏﻴﺮ وي و ﻫﻴﭻ ﺟﻨﺒﻨﺪه دﻳﮕﺮي را ﺑﺮ روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺖ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺘﻢ ﻓﻘﻂ از ﺑﻌﻀﻲ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻪ از ﻫﻤﻪ؛ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ: ﻇﺎﻟﻢ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن در ﭼﻨﺒﺮه اﻧﺘﻘﺎم و دﻳﮕﺮان ﻫﻢ از ﺷﻮﻣﻲ ﻇﻠﻤﺶ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﻏﻴﺮ آن از ﺑﻼﻳﺎ و ﻛﻮﺑﻨﺪهﻫﺎ. »ﻟﻴﻜﻦ« ﻛﻴﻔﺮ »آﻧﺎن را ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ« ﻛﻪ وﻗﺖ اﻧﺘﻬﺎي ﺣﻴﺎت و ﺑﻪ ﺳﺮرﺳﻴﺪن ﻋﻤﺮﺷﺎن، ﻳﺎ ﻣﻴﻌﺎد ﺳﺮرﺳﻴﺪن ﻋﺬابﺷﺎن ،ﻳﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﺑﺎزﭘﺲ ﻣﻲاﻧﺪازد ﭘﺲ ﭼﻮن اﺟﻠﺸﺎن ﻓﺮارﺳﺪ ،ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﺲ و ﻧﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﭘﻴﺶ اﻓﺘﻨﺪ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦﺟﻤﻠﻪ ،در )آﻳﻪ (34از ﺳﻮره «اﻋﺮاف« ﮔﺬﺷﺖ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻋﻤﺮ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ اﺟﻠﺶ ﻓﺮارﺳﺪ ،ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﻧﻤﻲاﻧﺪازد و ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻋﻤﺮ ،ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺎﻳﺴﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺑﻨﺪهاش ارزاﻧﻲ ﻣﻲدارد زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺶ ﺑﺮاﻳﺶ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و دﻋﺎﻳﺸﺎن در ﺣﻖ وي ،در ﻗﺒﺮش ﺑﻪ وي ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد .ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﻲ اﻓﺰودن در ﻋﻤﺮ«. « ¬ ® ¯ ¼ » º ¹ ¸ ¶µ ´ ³ ² ± ° ½ ¾ ¿ »و ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺧﻮش ﻧﻤﻲدارﻧﺪ« ﻧﺴﺒﺖ دادن آن را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد »ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :دﺧﺘﺮان را ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﻔﺮﺗﺸﺎن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ، 1401
داﺷﺘﻦ ﺷﺮﻳﻚ در ﻣﻠﻚ و ﻣﺎل را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﻲدارﻧﺪ ،ﺑﻪﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده آﻧﻬﺎ اﻫﺎﻧﺖ ﻛﻨﺪ ،ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻫﺎﻧﺖ روا ﻣﻲدارﻧﺪ »و زﺑﺎﻧﺸﺎن دروغ ﭘﺮدازي ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ از آن اﻳﺸﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ دروغ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺼﻠﺖ ﻧﻴﻚ ـ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﻨﺸﺎن اوﻻد ذﻛﻮر اﺳﺖ ـ ﻳﺎ ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ ﺑﻬﺸﺖ ،از آن اﻳﺸﺎن اﺳﺖ »ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﺗﺶ ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺳﺖ« و اﻳﻦ اﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻧﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ »و آﻧﺎن در اﻳﻦ راه رﻫﺎ ﺷﺪﮔﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ در دوزخ رﻫﺎ و ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .ﻗﺘﺎده در ﻣﻌﻨﻲ )ﻣﻔﺮﻃﻮن( ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :آﻧﻬﺎ ﺑﻪﺳﻮي آﺗﺶ دوزخ ﭘﻴﺸﺘﺎزﻧﺪ و در وارد ﺷﺪن ﺑﻪ آن ﺷﺘﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«. Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À Ñ Ð »ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪﺳﻮي اﻣﺖﻫﺎي ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ ﭘﺲ ﺷﻴﻄﺎن ﻛﺮدارﻫﺎي« ﭘﻠﻴﺪ »ﺷﺎن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن آراﺳﺖ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰا را »ﭘﺲ اﻣﺮوز ﻫﻢ ﻫﻤﻮ ﻳﺎر اﻳﻦ ﻛﺎﻓﺮان اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﻄﺎن در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﻗﺮﻳﻦ و ﻫﻤﺪﻣﺸﺎن اﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ و در دوزخ ﻧﻴﺰ ﻳﺎر و ﻳﺎورﺷﺎن اﺳﺖ .ﭘﺲ اﮔﺮ ﻳﺎراي ﻳﺎري دادن را دارد ،ﺑﺎﻳﺪ از او ﻳﺎري ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ!! »و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ. á à ß Þ Ý ÜÛ Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò »و ﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را ﺑﺮ ﺗﻮ ﻧﺎزل ﻧﻜﺮدﻳﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻲ ﺑﺮاي آﻧﺎن آﻧﭽﻪ را در آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدهاﻧﺪ« از ﺗﻮﺣﻴﺪ ،ﻣﻌﺎد و ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ »و آن ﻛﺘﺎب ﺑﺮاي ﻗﻮﻣﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻟﺬا ﭘﻴﺎﻣﻬﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »رﻫﻨﻤﻮد و رﺣﻤﺘﻲ اﺳﺖ«.
1402
R Q P O N M L KJ I H G F E D C B A »و ﺧﺪا از آﺳﻤﺎن آﺑﻲ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﺎ آن ،زﻣﻴﻦ را ﭘﺲ از ﻣﺮگ آن زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :زﻣﻴﻦ را ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺸﻚ و ﺑﻲﺟﺎن ﺑﻮد ،ﺑﺎ روﻳﺎﻧﺪن ﮔﻴﺎﻫﺎن زﻧﺪه ﺳﺎﺧﺖ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ در اﻳﻦ« ﻓﺮود آوردن و زﻧﺪهﺳﺎﺧﺘﻦ »ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ« روﺷﻦ ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻗﺪرت وي ﺑﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺧﻠﻖ و ﺑﺮ ﻣﺠﺎزاﺗﺸﺎن »ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻧﺪ« ﻛﻼم ﺧﺪا را و ﻣﻲﻓﻬﻤﻨﺪ ﻋﺒﺮتﻫﺎ و اﻧﺪرزﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻛﻼم اﻟﻬﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦ آن اﺳﺖ. e dc b a ` _ ^ ] \ [ Z Y XW V U T S »و ﻗﻄﻌﺎ در اﻧﻌﺎم ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻋﺒﺮﺗﻲ اﺳﺖ« اﻧﻌﺎم :ﺷﺘﺮ و ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺳﺖ .ﻋﺒﺮت ﻣﻮﺟﻮد در ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ،رام ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺎﻧﺸﺎن و اﻃﺎﻋﺘﺸﺎن از آﻧﻬﺎﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﻦ ﻋﺒﺮت در ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺘﻀﻤﻦ آن اﺳﺖ» :ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از آﻧﭽﻪ در ﺷﻜﻤﻬﺎﻳﺸﺎن اﺳﺖ ،از ﻣﻴﺎن ﺳﺮﮔﻴﻦ و ﺧﻮن ،ﺷﻴﺮي ﻧﺎب ﻣﻲﻧﻮﺷﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﻨﺪﮔﺎن ﮔﻮاراﺳﺖ« و ﻟﺬﻳﺬ زﻳﺮا در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻮﺷﻴﺪن ﮔﻠﻮﮔﻴﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺳﻬﻞ و ﮔﻮارا ﻓﺮو ﻣﻲرود و ﻫﻀﻢ آن آﺳﺎن ﺑﻮده و ﻧﻮﺷﻨﺪه از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد .ﻓﺮث: ﻓﻀﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻤﺒﻪ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ و ﭼﻮن از ﺷﻜﻤﺒﻪ ﺑﻴﺮون رود ﺑﻪ آن ﻓﺮث ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ .ﻳﻌﻨﻲ در زﻳﺮ ﺷﻴﺮ ﻧﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﻮﺷﻴﺪ ،ﺳﺮﮔﻴﻦ و ﺑﺮ ﺑﺎﻻي آن ﺧﻮن ﻗﺮاردارد و ﺷﻴﺮ ﻧﺎب ﺗﺼﻔﻴﻪ ﺷﺪه از ﺳﺮﺧﻲ ﺧﻮن و ﭘﻠﻴﺪيﺳﺮﮔﻴﻦ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻣﺠﺮي ﺟﺎري اﺳﺖ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﻮن و ﺷﻴﺮ و ﺳﺮﮔﻴﻦ ﻫﻤﻪ در ﻳﻚﺟﺎ ﺑﻪ ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﺮﮔﺎه ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﻏﺬاﻳﻲ ﺧﻮرد ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪG\?» : ' :9 ui 9J*1 = 9? wﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﺮاي ﻣﺎ در آن ﺑﺮﻛﺖ ﺑﻨﻪ و ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻬﺘﺮ از آن اﻃﻌﺎم ﻛﻦ .اﻣﺎ ﭼﻮن ﺷﻴﺮ ﻣﻲﻧﻮﺷﺪ ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ:9 R = 9? w' G\? : ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﺮاي ﻣﺎ در آن ﺑﺮﻛﺖ ﺑﻨﻪ و ﻣﺎ را از آن ﻓﺰوﻧﺘﺮ ﺑﺨﺶ زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﺷﻴﺮ ،ﻫﻢ ﺟﺎي ﻏﺬا و ﻫﻢ ﺟﺎي ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲ را ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد«.
1403
در اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺰرگ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ آﻳﻪ از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﻴﺮ در ﭘﺴﺘﺎن ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺎ ﭼﻨﺎن دﻗﺖ ﻋﻠﻤﻲاي ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﭼﻨﺪ ﻗﺮن از ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ آن ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. v u t s r q p on m lk j i h g f »و« ﻧﻴﺰ »از ﻣﻴﻮهﻫﺎي درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر ﺷﺮاﺑﻲ ﻣﺴﺘﻲآور ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ« ﺳﻜﺮ :ﺷﺮاﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻲ ﻣﻲآورد »و از آن روزي ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ« روزي ﻧﻴﻜﻮ؛ ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ دو درﺧﺖ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺮﻣﺎ ،ﺷﻴﺮه، ﻛﺸﻤﺶ ،ﺳﺮﻛﻪ و دﻳﮕﺮ ﻓﺮآوردهﻫﺎ »ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر »ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ« روﺷﻦ ﺑﺮ وﺟﻮد و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي. ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻗﺒﻞ از ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب ﺑﻮد و اﻳﻦ اوﻟﻴﻦ آﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺴﺘﻲآور ﺑﻮدن ﺷﺮاب ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳﻢ ﺷﺮاب ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﻴﻨﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ« .ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻣﻘﺪﻣﻪ ﭼﻴﻨﻲ اﻳﻦ آﻳﻪ در اﻳﻦ اﺷﺎره ﻇﺮﻳﻒ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در آن رزق ﻧﻴﻜﻮ را ﺑﻪ ﺷﺮاب ﻋﻄﻒ ﻛﺮده و ﻋﻄﻒ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺗﻐﺎﻳﺮ اﺳﺖ .ﭘﺲ اﻳﻦ ﻋﻄﻒ ﺧﻮد ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺮاب از رزق ﻧﻴﻜﻮ ﻧﻴﺴﺖ. d c b a ` _ ~ } | { z y x w »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ وﺣﻲ ﻛﺮد« ﻣﺮاد از اﻳﻦ وﺣﻲ ،اﻟﻬﺎم ﻏﺮﻳﺰي اﺳﺖ. ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ اﻟﻬﺎم ﻛﺮد و اﻋﻤﺎل ﺷﮕﻔﺖآﺳﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻋﻘﻼي ﺑﺸﺮ از آن ﻋﺎﺟﺰﻧﺪ ،در ﻃﺒﻊ و ﻏﺮﻳﺰه آن ﻗﺮار داد زﻳﺮا زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ از ﭼﻨﺎن ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﻌﺎوﻧﻲ دﻗﻴﻖ و ﺣﻴﺮت آوري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ را ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺘﻲ و اﻋﺠﺎب واداﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ و دﻓﺘﺮﻫﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﻪاﻧﺪ.آري! ﺑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ اﻟﻬﺎم ﻛﺮدﻳﻢ؛ »ﻛﻪ از ﻛﻮﻫﻬﺎ و از درﺧﺘﺎن و از آﻧﭽﻪ ﻣﺮدم ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« از ﮔﻞ و ﭼﻮب و ﻏﻴﺮه ﻣﺼﻨﻮﻋﺎت »ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺴﺎز« ﻳﻌﻨﻲ :در روزﻧﻪﻫﺎي ﻛﻮﻫﻬﺎ، 1404
در ﺟﻮف درﺧﺘﺎن و در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪان آدم از دﻳﻮار و ﭼﻮب و ﻏﻴﺮه ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ،ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮاﻓﻖ و ﻫﻤﺴﺎز ﺑﺎ ﻃﺒﻊ ﺧﻮد ﺑﺴﺎز .ﺗﻌﺒﻴﺮ )ﻳﻌﺮﺷﻮن( اﻛﺜﺮا در آن ﺑﻨﺎﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ از ﭼﻮب ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. v u t s r q p o nm l k j i h g f e ~ } | { z y xw »ﺳﭙﺲ« ﺑﻪ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ اﻟﻬﺎم ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ »از ﻫﻤﻪ ﻣﻴﻮهﻫﺎ« و ﮔﻞﻫﺎ »ﺑﺨﻮر آنﮔﺎه راﻫﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﺮو« ﻳﻌﻨﻲ :راﻫﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺗﻮ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪه وآﻣﻮزش داده اﺳﺖ در ﻛﻮﻫﻬﺎ و ﺟﻮف درﺧﺘﺎن ﺑﭙﻮي ،ﻳﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺧﻮردهاي در راﻫﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت ـ ﻳﻌﻨﻲ در آن ﻣﺠﺎرياي ـ ﺑﺮﻳﺰ ﻛﻪ ﺧﻮردﻧﻲﻫﺎﻳﺖ در آن ﻣﺠﺎري ـ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﻲﻣﺜﺎل ﻣﺎ ـ از ﺷﻴﺮه ﺑﻪ ﻋﺴﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد .ﻳﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ در ﻣﻜﺎﻧﻬﺎﻳﻲ دور ﻣﻴﻮهﻫﺎ را ﺧﻮردي، ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺎﻧﻪ و آﺷﻴﺎﻧﻪات روان ﺷﻮ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ راﻫﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺎز ﮔﺸﺘﻪ و ﻫﺮﮔﺰ آن راﻫﻬﺎ را ﮔﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻲ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﻃﻮر رﻫﺒﺮي ﺷﺪه ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﻲ »رام ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ راﻫﻬﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت رام ﺷﺪه وﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداراﻧﻪ ﺑﺮو ،ﺑﻲآنﻛﻪ رﻓﺘﻦ در آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻳﺖ دﺷﻮار ﺑﺎﺷﺪ. داﻧﺸﻤﻨﺪان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﮔﺎﻫﻲ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻏﺬاي ﺧﻮد ﺗﺎ ﺑﻴﺴﺖ و دو ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ راه ﻣﻲﭘﻴﻤﺎﻳﺪ ،ﺳﭙﺲ ﺑﻲآنﻛﻪ راه را ﮔﻢ ﻛﻨﺪ ،ﻳﻜﺮاﺳﺖ ﺑﻪ آﺷﻴﺎﻧﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد. »آنﮔﺎه از درون ﺷﻜﻢ آن ،ﺷﺮاﺑﻲ« ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن :ﻋﺴﻞ اﺳﺖ »ﺑﻪ رﻧﮕﻬﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ« ﭘﺲ ﻧﻮﻋﻲ از ﻋﺴﻞ ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺖ ،ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺮﻣﺰ ،ﻧﻮﻋﻲ زرد وﻧﻮﻋﻲ آﺑﻲ »در آن ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺷﻔﺎﻳﻲ اﺳﺖ« ﺟﻤﻌﻲ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :اﻳﻦ ﺷﻔﺎ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ از اﻣﺮاض اﺳﺖ ،ﻫﻢ از اﻳﻦ روي «ﺷﻔﺎء« ﺑﻪ ﺻﻴﻐﻪ ﻧﻜﺮه ﺑﻴﺎن ﺷﺪ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :دو ﺷﻔﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻻزم ﮔﻴﺮﻳﺪ ،ﻋﺴﻞ و ﻗﺮآن را« .اﻃﺒﺎي ﻋﺼﺮ ﺟﺪﻳﺪ از ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻋﺴﻞ ﻛﻪ ﻣﺮﻛﺐ از ﮔﻠﻮﻛﺰ ،ﻟﻴﻔﻴﻠﻮز و آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ اﻋﺠﺎبآوري دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و آن را ﻣﻐﺬي ،ﻣﻘﻮي ،ﺿﺪ ﺗﺴﻤﻢ از ﻣﻮاد ﺳﻤﻲ ،ﺿﺪ ﺗﺴﻤﻢ از اﻣﺮاض ﻋﻀﻮي ،ﺷﻔﺎي
1405
ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻗﻠﺐ ،اﺣﺘﻘﺎن ﻣﺦ و اﻟﺘﻬﺎﺑﺎت ﺣﺎد ﻛﻠﻴﻮي ﻣﻲداﻧﻨﺪ» 1ﺑﻲﮔﻤﺎن در اﻳﻦ« زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ و دﻧﻴﺎيﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ آن »ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و اﻓﻜﺎرﺷﺎن را در اﻣﺮ ﻧﮕﺮش درﺻﻨﻊ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻋﺠﺎﻳﺐ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت وي ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ »ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ« زﻳﺮا زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ از ﺷﮕﻔﺖﺗﺮﻳﻦ ،ﺣﻴﺮتآورﺗﺮﻳﻦ ،ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮﻳﻦ ،دﻗﻴﻖﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ اﺷﻜﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت اﺳﺖ اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﻋﺎدت و اﻟﻔﺖﮔﺮﻓﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﺪن اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ،از دﻳﺪن اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻛﻮرﺷﺎن ﻣﻲﺳﺎزد. ¡ ¹ ¸ ¶ µ ´ ³² ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦¥¤ £ ¢ »و ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ« ﭘﺲ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻪﻳﺎد آورﻳﺪ »ﺑﺎز ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ« ﭘﺲ او را ﺑﻪ وﺻﻒ زﻧﺪه ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻴﺮاﻧﻨﺪه ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ »و ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎ ﺗﺎ ﺧﻮارﺗﺮﻳﻦ دوره ﻋﻤﺮ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد« و آن ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن از اﺛﺮ ﻛﺒﺮ ﺳﻦﺑﻪ ﻓﺮﺗﻮﺗﻲ و ﺧﺮﻓﺘﻲ ﻣﻲرﺳﺪ و ﺑﻪﻣﻨﺰﻟﻪ ﻛﻮدﻛﻲ ﺑﻲﺗﻤﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد .ﻋﻜﺮﻣﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﺪ ،ﻛﺎرش ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﻲرﺳﺪ« .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻦ ﺧﺮﻓﺘﻲ ،در ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻻت اﻣﺮي ﻳﻜﺴﺎن و ﻳﻜﻨﻮاﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ و ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ،اﻗﺘﺼﺎدي و ﻏﻴﺮه ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻋﻠﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﺧﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻋﻤﺮ ،ﺳﻦ ﻫﻔﺘﺎد و ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﮕﻲ اﺳﺖ«» .ﭼﻨﺪان ﻛﻪ ﭘﺲ از داﻧﺴﺘﻦ« ﺑﺴﻴﺎري ﭼﻴﺰﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ در زﻧﺪﮔﻲ روي داده ﺑﻮد ،دﻳﮕﺮ »ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲداﻧﺪ« ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر و ﻧﻪ ﻛﻢ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري از اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﭼﻨﻴﻦ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪv-1» : ':y y E9A= ? E9A= ´/? e_- J? v1 X³ (t!? (¯3? # C ﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮم از ﺑﺨﻞ ،ﺗﻨﺒﻠﻲ ،ﻓﺮﺗﻮﺗﻲ و ﺧﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻋﻤﺮ ،ﻋﺬاب ﻗﺒﺮ ،ﻓﺘﻨﻪ دﺟﺎل و ﻓﺘﻨﻪ زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺮگ«» .ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا داﻧﺎي ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن
1
ﻋﻼﻣﻪ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي درﺑﺎره ﻋﺴﻞ ،زﻧﺒﻮر آن و ﻓﻮاﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺣﻴﺎﺗﻲ ،در ) (16ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺤﺜﻲ ﺷﺎﻓﻲوﻛﺎﻓﻲ
دارد .ﻧﮕﺎه؛ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻻﺳﺎس ،6/2967ﻃﺒﻊ ﺳﻮم ،داراﻟﺴﻼم ـ ﻗﺎﻫﺮه.
1406
اﻧﺴﺎن از ﻛﺎﻣﻠﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺧﻮارﺗﺮﻳﻦ ﻣﺎل ،ﻳﺎ از ﺣﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻓﻨﺎ ،ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ ﺑﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ. Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â ÁÀ ¿ ¾ ½ ¼ » º Ò ÑÐ Ï ÎÍ Ì Ë »و ﺧﺪا ﺑﻌﻀﻲ از ﺷﻤﺎ را در روزي ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي داده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :روزي را ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﮔﺸﺎد و ﻓﺮاخ و ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﭼﻨﺎن ﺗﻨﮓ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻛﻪ ﻗﻮت ﻻﻳﻤﻮت و ﻃﻌﻤﻪ روز ﺧﻮد را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ ﭘﺲ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ را ﻣﺎﻟﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و آن ﻳﻜﻲرا ﻣﻤﻠﻮك و اﻳﻦ از ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪ وي اﺳﺖ. ﺷﻬﻴﺪ ﺳﻴﺪ ﻗﻄﺐ در ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﻲ ﻇﻼل اﻟﻘﺮآن« ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﺮﺗﺮي دادن در رزق ،اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻠﻲ دارد ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ ﺗﺎﺑﻊ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﮔﺎﻫﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻔﻜﺮ ،داﻧﺸﻤﻨﺪ و اﻫﻞ ﺧﺮد ﺑﻮده اﻣﺎ ﻣﻮﻫﺒﺘﺶ در ﻛﺴﺐ روزي ﻣﺤﺪود و اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ ،از آن روي ﻛﻪ او در ﻣﻴﺪاﻧﻬﺎي دﻳﮕﺮ داراي ﻣﻮاﻫﺐ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ .ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻛﻮدن و ﻧﺎدان ﺑﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﻲ ﮔﺴﺘﺮده دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﻗﻄﻌﺎ در اﻳﻦ ﺑﻌﺪ ﺧﺎص ،ازﻣﻮﻫﺒﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ .ﭘﺲ ﺳﺎدهﻟﻮﺣﺎﻧﻪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ ﻛﻪ وﺳﻌﺖ رزق وروزي ،ﺑﻪ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي و اﺳﺘﻌﺪاد اﻧﺴﺎن ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﺪارد .اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﮔﺸﺎﻳﺶ وﺗﻨﮕﻲ در رزق ،اﺑﺘﻼﻳﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﺮﺣﺎل، ﺑﺮاﺳﺎس ﻫﻤﻴﻦ ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻐﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻔﺎوت در ﻣﺎل و داراﻳﻲ ،در ﺳﺎﻳﺮ اﺑﻌﺎد زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎﻳﻲ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻔﺎوت در ﻫﻮش ،زﻳﺒﺎﻳﻲ، ﺧﺮد ،ﺳﻼﻣﺘﻲ ،داﺷﺘﻦ اﺳﻢ زﻳﺒﺎ و ﻏﻴﺮه .«...ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﻣﺎﻟﻜﺎن ﺑﺮدﮔﺎن ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺮدﮔﺎﻧﺸﺎن روزي داده اﺳﺖ ،ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮدهاش» :ﭘﺲﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﺰوﻧﻲ داده ﺷﺪﻧﺪ ،ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻨﺪه روزي ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻤﻠﻮﻛﺎن ﺧﻮد ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺻﺎﺣﺒﺎن و ﻣﺎﻟﻜﺎن اﻣﻮال ،ﻣﺎل و داراﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺮدﮔﺎن ﺧﻮد ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ »ﺗﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎﻟﻜﺎن و ﻣﻤﻠﻮﻛﺎن »در آن« ﻳﻌﻨﻲ :در روزي و ﻣﺎل و داراﻳﻲ »ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« ﭘﺲ اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! ﺷﻤﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ را ﺑﺎ ﻣﻦ ﺷﺮﻛﺎﻳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻗﺮار داده وآﻧﻬﺎ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ،
1407
درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺮدﮔﺎﻧﺘﺎن را ﺷﺮﻳﻚ ﻣﺎل ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻤﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ؟ »ﭘﺲ آﻳﺎ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ را اﻧﻜﺎر ﻣﻲورزﻧﺪ« ﺑﺎ ﺷﺮك آوردن ﺑﻪ وي؟! à ßÞÝÜÛÚ ÙØ× ÖÕ ÔÓ é è ç æ å ä ã âá »و ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺗﺎن ﻫﻤﺴﺮاﻧﻲ آﻓﺮﻳﺪ« ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ و اﮔﺮ ﻫﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن از ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ،آن اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ وﻣﺤﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﻲﺷﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦ از رﺣﻤﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از زﻧﺎﻧﺘﺎن ﻓﺮزﻧﺪان و ﺣﻔﺪهاي آﻓﺮﻳﺪ« ﺣﻔﺪه :ﻧﻮادﮔﺎن ،ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻨﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﺣﻔﺪه ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﭘﺪر را ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﺷﻤﺎ را از ﭘﺎﻛﻴﺰهﻫﺎ روزي داد« ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮاراﻳﻲ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ و ﻟﺬت ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ »آﻳﺎ« ﺑﺎزﻫﻢ »ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﻣﺮاد از ﺑﺎﻃﻞ :اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه آﻧﺎن درﺑﺎره ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻔﻊ و زﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا ﻛﻔﺮ ﻣﻲورزﻧﺪ« و آن را ﺑﻪ ﻏﻴﺮ وي ﻧﺴﺒﺖ داده ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ او را در ﺑﺨﺸﻨﺪﮔﻲ و ﻧﻌﻤﺖ ارج ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ؟. P ONML K J I H G F EDC BA
»و ﺑﻪﺟﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻌﺒﻮداﺗﻲ را »ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺎﻟﻚ روزي دادن آﻧﺎن از آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ« در اﻳﻦﻛﻪ آن روزي را ﻣﺎﻟﻚ ﮔﺸﺘﻪ و در آن ﺗﺼﺮف ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﻌﺒﻮدات از ﺟﻤﺎداﺗﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﺷﻌﻮر و ﺗﻮاﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ .ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻴﭽﺎره ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻻﻳﻖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد؟.
1408
\ [ Z Y X W V UT S R Q و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﻏﻴﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪﺑﺎﻓﻲﻫﺎي ﺑﻲاﺳﺎس ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮده و در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﺜﻞ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ،ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮﻣﻮد» :ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﻣﺜﻞ ﻧﺰﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي او ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪي ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ زﻳﺮا او ﻳﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﻣﺜﻞ و ﻣﺎﻧﻨﺪي ﻧﺪارد. ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪاي ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ او را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،از اﻳﻦروي ﺑﻪ ﺑﺘﺎن و ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺗﻮﺳﻞ ﺟﺴﺘﻪ آﻧﻬﺎ را وﺳﻴﻠﻪ ﻗﺮب ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺮدم زﻳﺮدﺳﺖ و ﭘﺎﻳﻴﻦﻣﺮﺗﺒﻪ ﺑﻪﺑﺰرﮔﺎن ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎز آن ﺑﺰرﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﺷﺎه ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲداﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ« او ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺘﺎﻳﻲ ﻧﺪارد اﻣﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﺎ ﺟﻬﻞﺗﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ﻫﻤﺘﺎ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ. ] ^ _ ` n m l k j i h g f e d c b a | { z y x wv u tsr qp o ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي رد و اﺑﻄﺎل ﺷﺮكﺷﺎن دو ﻣﺜﻞ ﻣﻲزﻧﺪ؛ ﻣﺜﻞ اول اﻳﻦ اﺳﺖ: »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺜﻠﻲ ﻣﻲزﻧﺪ ﺑﻴﻦ ﺑﺮدهاي ﻣﻤﻠﻮك ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻗﺪرت ﻧﺪارد« ﻛﻪ آنرا اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎﻟﻚ ﭼﻴﺰي ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ وي روزي ﻧﻴﻜﻮ ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻳﻢ« از آزادﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ ﻣﺎﻟﻚ اﻣﻮال اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﭘﺲ او از آن روزي ﺧﺮج ﻣﻲﻛﻨﺪ« در راﻫﻬﺎي ﺧﻴﺮ و اﻧﻮاع اﻣﻮر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه »ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎرا« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻫﺮ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻴﺎر و اراده ﺧﻮد »آﻳﺎ اﻳﻦ دو ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ آن ﺷﺨﺺ ﺑﺮده و اﻳﻦ ﺷﺨﺺ آزاد ﻛﻪ ﺑﻪ اوﺻﺎف ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻣﻮﺻﻮف اﺳﺖ ،ﻳﻜﺴﺎن و ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ؟ ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ .ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه روزيدﻫﻨﺪه ،ﺑﺎ ﺑﺘﺎن ﺟﺎﻣﺪي ﻛﻪ ﻣﺎﻟﻚ ﻫﻴﭻ ﻧﻔﻊ و زﻳﺎﻧﻲ ﻧﺒﻮده و ﻋﺎﺟﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدات ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ »اﻟﺤﻤﺪ ﷲ« ﻫﻤﻪ ﺳﭙﺎسﻫﺎ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﺪاﺳﺖ؛ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻤﺎﻻﺗﺶ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« اﻳﻦ
1409
ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﺗﺎ ﻓﻘﻂ آن ذاﺗﻲ را ﺑﭙﺮﺳﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اوﺳﺖ و ﺗﺎ آن ﻣﻨﻌﻤﻲ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ارزاﻧﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ. } ~ _ ` k j i h g f e d c b a | { z y x wv u t s r q po n m l اﻣﺎ ﻣﺜﻞ دوم» :و ﺧﺪا ﻣﺜﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲزﻧﺪ« ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺑﺮاي ﺑﺘﺎن ﻛﻪ از ﻣﺜﻞ ﻗﺒﻠﻲ روﺷﻨﺘﺮ و آﺷﻜﺎرﺗﺮ اﺳﺖ »دو ﻣﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﮔﻨﮓ اﺳﺖ« اﺑﻜﻢ :ازﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﺎﻣﻼ درﻣﺎﻧﺪه و ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :اﺑﻜﻢ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻳﺪهﺑﺮﻳﺪه ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻧﻴﺴﺖ »و ﻫﻴﭻ ﻛﺎري از او ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺪم ﻓﻬﻢ و ﻋﺪم ﻗﺪرﺗﺶ ﺑﺮ ﻧﻄﻖ و ﺑﻴﺎن »و او ﺳﺮﺑﺎر اﺳﺖ ﺑﺮ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ« و ﺑﺎر دوش ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ »ﻫﺮ ﺟﺎ ﻛﻪ او را ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺪ ،ﻫﻴﭻ ﺧﻴﺮي ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻤﻲآورد« زﻳﺮا او از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﺮف و ﻛﺎرﻛﺮد ﻧﻴﻜﻲ ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ و ﺑﺮاﻳﺶ اﻣﻜﺎن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻫﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد »آﻳﺎ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ« ﺑﺎ اﻳﻦ اوﺻﺎﻓﻲ ﻛﻪ دارد »ﺑﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺪل ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ« و داراي ﻫﻮش و ﺣﻮاﺳﻲﺳﺎﻟﻢ اﺳﺖ »و او ﺧﻮد« ﺷﺨﺼﺎ »ﺑﺮ راه راﺳﺖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ دﻳﻦ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﭘﺎﻳﺪار و ﺑﺮ ﺳﻴﺮت و روﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮ اﺳﺖ »ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ؟« ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﺪف از اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﻧﻴﺰ ،اﻣﺘﻨﺎع ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻴﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻣﻴﺎن ﺑﺘﺎن ﺑﻲزﺑﺎن ،ﺑﻲاﺧﺘﻴﺎر و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن آﻧﻬﺎ را ﺷﺮﻳﻚ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ. } ~ ¡ ° ¯ ® ¬« ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ´ ³ ² ± »و ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ از آن ﺧﺪاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺨﺘﺺ اوﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎ او در آن ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﺪارد »و« از اﻣﻮر ﻏﻴﺒﻲ ﻛﻪ ﻣﺨﺘﺺ ﺑﻪ اوﺳﺖ »ﻛﺎر ﻗﻴﺎﻣﺖ« اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ و ﺳﺮﻋﺖ ﺑﺮﭘﺎﻳﻲاش »ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدن ﻳﺎﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ از آن
1410
ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ اﻳﻦ اﺳﺖ وﺻﻒ ﺳﺮﻋﺖ ﻗﺪرت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ آوردن ﻗﻴﺎﻣﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎر ﺑﺮﭘﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻗﻴﺎﻣﺖ در ﺳﺮﻋﺖ و ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺧﻮد ،در ﭘﻴﺸﮕﺎهﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدن و ﺣﺘﻲ ﻛﻤﺘﺮ از آن ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮاﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﺑﮕﻮﻳﺪ: »ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻮ« ،آن ﭼﻴﺰ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺷﻮد »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« و ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮدن ﺳﺮﻳﻊ ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﺟﻤﻠﻪﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي اوﺳﺖ. ﺳﭙﺲ ﺳﻴﺎق آﻳﺎت ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺑﺮﺷﻤﺮدن ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد: ÃÂ Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ Æ Å Ä »و ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را از ﺷﻜﻢ ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ـ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻫﻴﭻﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻮدﻛﺎن ﻧﺎداﻧﻲ ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻋﻠﻢ ﻧﺪاﺷﺘﻴﺪ »ﺑﻴﺮون آورد و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮔﻮش و ﭼﺸﻤﻬﺎ و دﻟﻬﺎ ﻗﺮار داد« ﺗﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﻠﻤﻲ را ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﺮون آﻣﺪن از ﺷﻜﻤﻬﺎي ﻣﺎدراﻧﺘﺎن ﻧﺪاﺷﺘﻴﺪ ،ﺑﻪدﺳﺖ آورﻳﺪ و ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﺎﻳﻴﺪ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻜﺮ ﻛﻨﻴﺪ« و ﺷﻜﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺣﺎﺳﻪ و اﺑﺰاري را در ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﻪﻛﺎر اﻧﺪازﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ و از اﻳﻦ راه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﭘﺎس ﻣﻲدارﻳﺪ و ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس او را ﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲآورﻳﺪ. Ø × Ö Õ Ô ÓÒ Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Ú Ù »آﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن رامﺷﺪه ﻧﻨﮕﺮﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ؟« ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎﻟﻬﺎ و ﺳﺎﻳﺮ اﺳﺒﺎب ﻻزﻣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻓﺮﻳﺪه اﺳﺖ ،ﺑﺮاي ﭘﺮواز رام ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ، وﺳﺎﻳﻞ و اﺳﺒﺎﺑﻲ ﭼﻮن ﻧﺎزﻛﻲ ﻗﻮام ﻫﻮا ،اﻟﻬﺎم ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻬﺎي ﺧﻮد را ﺑﺎز و ﺑﺴﺘﻪ ﻛﻨﻨﺪ و دﻳﮕﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻻزم ﺑﺮاي ﭘﺮواز ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ ﺷﻨﺎﻛﻨﻨﺪه در آب ﺷﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،آﻧﻬﺎ »در ﻓﻀﺎي آﺳﻤﺎن« در ﻫﻮاي آزاد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺎﻻ ﺷﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »آﻧﺎن را ﻧﮕﺎه
1411
ﻧﻤﻲدارد« در ﻓﻀﺎ »ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﻲﻣﺜﺎل ﺧﻮﻳﺶ زﻳﺮا ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ اﺟﺴﺎم ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و رﻗﺖ ﻗﻮام ﻫﻮا ،دو ﻋﺎﻣﻠﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺳﻘﻮط آﻧﻬﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﻧﻪ از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ رﺷﺘﻪاي آوﻳﺨﺘﻪاﻧﺪ و ﻧﻪ از ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺘﻜﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻘﻮط ﻧﻜﻨﻨﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ در اﻳﻦ« ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﺻﻨﻊ ﭘﺮوردﮔﺎر »ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﺳﺖ« ﻛﻪ ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﻗﺪرت وي دﻻﻟﺖﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ »ﺑﺮاي ﮔﺮوﻫﻲ» اﺳﺖ »ﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻲآورﻧﺪ« ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻌﺖﻫﺎي وي ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ‡ آوردهاﻧﺪ. P O N M L K J I H G F E D C B A [ Z Y X W VU T S RQ
»و ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﻣﺎﻳﻪ آراﻣﺶ ﭘﺪﻳﺪ آورد« ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ آراﻣﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ و روح و ﺟﺴﻤﺘﺎن از ﺣﺮﻛﺖ و رﻧﺞ و ﺧﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻜﻮن و راﺣﺘﻲ و اﻣﻨﻴﺖ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﭘﻮﺳﺖ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻬﺎد« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ ازﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﭼﺎدرﻧﺸﻴﻨﺎن و ﻣﺴﺎﻓﺮان ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ و ﻗﺒﻪﻫﺎ »ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺳﺒﻚ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻤﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺒﻚ اﺳﺖ »در روز ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪﻧﺘﺎن« ﻇﻌﻦ :ﺳﻴﺮ وﺳﻔﺮ ﺻﺤﺮاﻧﺸﻴﻨﺎن ﺑﺮاي ﺟﺴﺘﺠﻮي آب و ﮔﻴﺎه و ﭼﺮاﮔﺎه و ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﺷﺪن از ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻌﻲ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ »و« آﻧﻬﺎ را ﺳﺒﻚ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ »روز اﻗﺎﻣﺖﺗﺎن« ﻛﻪ آن ﺧﻴﻤﻪﻫﺎ را ﻣﺠﺪدا ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲدارﻳﺪ »و از ﭘﺸﻤﻬﺎ و ﻛﺮﻛﻬﺎ و ﻣﻮﻫﺎي آﻧﻬﺎ اﺛﺎﺛﻴﻪ ﻗﺮار داد« ﭘﺸﻢ از آن ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ اﺳﺖ ،ﻛﺮك از آن ﺷﺘﺮ و ﻣﻮ از آن ﺑﺰ .اﺛﺎﺛﻴﻪ :ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺘﺎع ﺧﺎﻧﻪ ،ﭼﻮن ﻓﺮﺷﻲ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎزل ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲﺷﻮد و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﺪان آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮﻳﺘﺎن از اﻳﻦ اﺛﺎﺛﻴﻪ؛ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ« اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ آن ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز ﺧﻮﻳﺶ را از آﻧﻬﺎ ﺑﺮآورده ﺳﺎزﻳﺪ .ﻳﺎ ﺗﺎ آن زﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻬﻨﻪ ﺷﻮﻧﺪ و از ﻛﺎر ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ.
1412
\ ] ^ _ ` i h g f e d c b a u t s r q pon m l k j v »و ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ آﻓﺮﻳﺪه ،ﺑﻪ ﺳﻮد ﺷﻤﺎ ﺳﺎﻳﻪﺳﺎرﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ آورد« ﻳﻌﻨﻲ :اﺷﻴﺎﻳﻲ ﭼﻮن درﺧﺘﺎن و ﺳﻘﻒﻫﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد ﻛﻪ از ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﻪ آﻧﻬﺎ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻳﺪ »و از ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻏﺎرﻫﺎ ﭘﺪﻳﺪ آورده« ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ از ﺑﺎران در اﻣﺎن ﻣﻲﻣﺎﻧﻴﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ »أﻛﻨﺎن« را ﺑﻪ دژﻫﺎ و ﻗﻠﻌﻪﻫﺎ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻤﻮده ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ و ﻋﺎمﺗﺮ اﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﻦﭘﻮﺷﻬﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺖ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از :ﭘﻴﺮاﻫﻦ و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﭘﺸﻢ، ﭘﻨﺒﻪ ،ﻛﺘﺎن و ﻏﻴﺮه »ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﮔﺮﻣﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ازﺳﺮﻣﺎ .ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از ﮔﺮﻣﺎ ﻳﺎد ﺷﺪ ﻧﻪ از ﺳﺮﻣﺎ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻛﺘﻔﺎ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻳﻜﻲ از ﺿﺪﻳﻦ از ذﻛﺮ دﻳﮕﺮي ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﮕﻪداري از زﻳﺎن ﮔﺮﻣﺎ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﮔﺎﻫﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ آن ﻧﻤﻲﺷﻮد ﭘﺲ ذﻛﺮ آن ﻻزم ﺑﻮد .ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺪم ذﻛﺮ ﺳﺮﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻓﻘﻂ در ﻣﻮرد ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﮔﺮﻣﺎﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ »ﺗﻦﭘﻮﺷﻬﺎﻳﻲ« آﻓﺮﻳﺪ »ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از آﺳﻴﺐ ﺟﻨﮕﺘﺎن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: زرهﻫﺎ و ﺟﻮﺷﻦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم در ﺟﻨﮓ ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را از ﺿﺮب و ﻃﻌﻦ و ﺗﻴﺮ دﺷﻤﻦ ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارﻧﺪ »اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ وي ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﺎ اﻧﻮاع و اﺻﻨﺎف ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ذﻛﺮ ﺷﺪ و ﺑﺎ ﻏﻴﺮ آن از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ »ﺗﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻘﺎد ﺷﻮﻳﺪ« و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﮔﺮدن ﻧﻬﻴﺪ زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻌﺎن ﻧﻈﺮ و ﺗﺄﻣﻠﻲ درﺧﻮر در اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺑﻨﮕﺮد ،ﺟﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪن و ﮔﺮدن ﻧﻬﺎدن ﺑﻪ ﺣﻖ ،راه دﻳﮕﺮي در ﭘﻴﺶ روي او ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ.
1413
} | { z y x w »ﭘﺲ اﮔﺮ روﻳﮕﺮدان ﺷﺪﻧﺪ« از ﭘﺬﻳﺮش ﺗﻤﺎم اﺳﻼم »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ اﺑﻼغ و رﺳﺎﻧﺪن آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« و ﺟﺰ اﻳﻦ ،ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺑﺮ ﻋﻬﺪه ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﻮ را ﺑﺮ آن ﻣﻜﻠﻒ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﺮ ﻃﻮري ﺷﺪه ﺑﻪ اﻳﻤﺎن وادار ﻛﻨﻲ. ~ _ ` e dc ba »ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﻀﻞ و ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده اﻣﺎ »ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﻨﻜﺮ آن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺑﺎ اﻋﻤﺎل وﻗﻴﺤﺎﻧﻪ ﺧﻮد؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﻴﺮ اﷲ و ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻴﻬﻮده ،ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻪ :اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ و ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮي ﺑﺘﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ارزاﻧﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻳﻦﻛﻪ :ﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ را از ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﺑﻪ ارث ﺑﺮدهاﻳﻢ! ﺑﻪﻫﺮﺣﺎل ،آﻧﺎن اﻳﻦ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ را در راﻫﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪه رﺿﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻪﻛﺎر ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »و ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦﺷﺎن ﻛﺎﻓﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺎﺳﭙﺎس و ﻣﻨﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاي ﻣﻨﺎﻧﻨﺪ. ﻣﺠﺎﻫﺪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻋﺮاﺑﻲاي ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪ و از اﻳﺸﺎن راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﺎر دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺳﺆال ﻛﺮد ،رﺳﻮل ﺧﺪا ص اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﺮ وي ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮدﻧﺪ: ﴿) : ﴾F E D C B Aو ﺧﺪا ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن ﻣﺎﻳﻪ آراﻣﺸﻲ ﻗﺮار داد ( ،اﻋﺮاﺑﻲ ﮔﻔﺖ :آري! ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ .ﺑﺎز ﻗﺮاﺋﺖ ﻛﺮدﻧﺪ: ﴾LK J I H G﴿ : )و از ﭘﻮﺳﺖ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻗﺮار داد ( ،اﻋﺮاﺑﻲ ﮔﻔﺖ :آري! ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ. ﺗﺎ اﻳﻦﻛﻪ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ) : ﴾u t s r q p﴿ :اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ او ﻧﻌﻤﺘﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎم ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ،ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺶ ﮔﺮدن ﻧﻬﻴﺪ( .در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم آن اﻋﺮاﺑﻲ روي ﮔﺮداﻧﻴﺪ ﭘﺲ ﻧﺎزل ﺷﺪ. ﴾...ba ` _ ~﴿ :
1414
t s r q p o n m l k j i h g f »و آن روز ﻛﻪ از ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﮔﻮاﻫﻲ را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻳﻢ« ﮔﻮاه ﻫﺮ اﻣﺖ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻘﺶ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن و ﺗﺼﺪﻳﻖ و ﻋﻠﻴﻪ آن ﺑﻪ ﻛﻔﺮ و اﻧﻜﺎر و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﺪ و آن روز ،روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻛﺎﻓﺮان اﺟﺎزه داده ﻧﻤﻲﺷﻮد« ﻛﻪ ﻋﺬرﺧﻮاﻫﻲ ﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﻧﻪ ﺣﺠﺘﻲ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﻋﺬري ،ﻳﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺟﺎزه داده ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي دار دﻧﻴﺎ ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ »و ﻧﻪ از آﻧﺎن ﻋﺘﺎب ﻃﻠﺐ ﻛﺮده ﻣﻲﺷﻮد« ﻃﻠﺐ ﻋﺘﺎب ،ﻳﻌﻨﻲ ﻃﻠﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﻣﺮﺿﻴﺎت اﻟﻬﻲ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن را راﺿﻲ ﻛﻨﻴﺪ. اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ از آﻧﻬﺎ ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ آﺧﺮت دار ﺟﺰاﺳﺖ ﻧﻪ دار ﺗﻜﻠﻴﻒ و ﻋﻤﻞ ﭘﺲ ﭘﺬﻳﺮش ﻋﺬر و درﺧﻮاﺳﺖ ﺟﺒﺮان ﻣﺎﻓﺎت ،وﻗﺘﻲ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ راه ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﻪ رﺿﺎي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻫﻤﻮار ﺑﺎﺷﺪ. ¡ ~ } | { z y x w v u »و ﭼﻮن ﺳﺘﻢﭘﻴﺸﮕﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﻓﺮان و ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻋﺬاب را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺬاب ﺟﻬﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺮك آوردن ﺳﺰاوار آن ﺷﺪهاﻧﺪ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ آﻧﺎن اﺿﻄﺮاب و ﺑﻲﻗﺮاري دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ »ﭘﺲ از آﻧﺎن ﺳﺒﻚ ﻛﺮده ﻧﺸﻮد« اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺑﻪﻣﺪت ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ »و ﻣﻬﻠﺖ داده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺗﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪ. ±° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¸ ¶µ ´ ³ ² »و ﭼﻮن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﺮك ورزﻳﺪهاﻧﺪ ،ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺧﻮد را ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺘﺎن و ﻣﻌﺒﻮداﻧﻲ را ﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﻋﺒﺎدت ﻛﺮدهاﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺘﺎن و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﻳﻨﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻳﻜﺎن ﻣﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺠﺰ ﺗﻮ ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻳﻢ« ﻫﺪﻓﺸﺎن از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻤﺎم ﺑﺎر ﮔﻨﺎه ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺑﺘﺎن و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ »وﻟﻲ ﺷﺮﻳﻜﺎن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ آﻧﺎن را رد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن ﺑﺘﺎن و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ را
1415
ﻧﺎﻃﻖ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ ﻣﺸﺮﻛﺎن را رد ﻛﺮده و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ» :ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺪا دروﻏﮕﻮﻳﻴﺪ« در اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺘﺎن را ﺗﻤﺎﻣﺎ ﺑﻪ دوش ﻣﺎ ﻣﻲاﻓﮕﻨﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﮔﻨﺎه ،ﮔﻨﺎه ﺧﻮد ﺷﻤﺎﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن وﻣﻌﺒﻮدان ،ﻣﺸﺮﻛﺎن را در اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﻛﻪ آﻧﺎن ﺷﺮﻳﻜﺎن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻮدهاﻧﺪ ،ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮده و ﺷﺮﻳﻚ ﺑﻮدن ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن را ﻧﻔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد. ÄÃÂÁÀ¿ ¾½ ¼ » º ¹ »و آن روز ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﭘﻴﻐﺎم اﻧﻘﻴﺎد را ﺑﻴﻔﮕﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن روز ﻛﻔﺎر از در ﺗﺴﻠﻴﻢ درآﻣﺪه و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﻼل و ﺟﺒﺮوت و ﻋﺰت اﻟﻬﻲ ،ﻣﻨﻘﺎد ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺬاب وي ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »و آﻧﭽﻪ اﻓﺘﺮا ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از آﻧﺎن ﮔﻢ ﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎروا ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ،ﮔﻢ و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻟﺬا ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﻜﻨﻨﺪ. N ML K J I H G F E D C BA ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺟﺰاي ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﻔﺮ و ﺑﺎزداﺷﺘﻦ از راه ﺧﺪا ﺟﻤﻊ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ« ﺧﻮد »ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻧﺪ و« ﻏﻴﺮ ﺧﻮد از ﻣﺮدم را ﻧﻴﺰ »از راه ﺧﺪا« ﻛﻪ راه اﺳﻼم اﺳﺖ »ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺪ« و ﺑﺎ آراﺳﺘﻦ ﻛﻔﺮ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ،آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻛﻔﺮ وادار ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ »ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺮ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻴﻢ« ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺷﺎن؛ و ﻋﺬاﺑﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺸﺎن از ﭘﻴﺮوي ﺣﻖ ﻟﺬا اﻓﺰون ﺑﺮ آن ﻋﺬاﺑﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮد ﻣﺴﺘﺤﻖ آن ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺳﺰاوار ﻋﺬاب دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ »ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻓﺴﺎد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻳﮕﺮان را از راه ﺣﻖ ﺑﻪ ﺑﻴﺮاﻫﻪ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻴﺪﻧﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :اﻫﻞ دوزخ ﭼﻮن از ﺟﻮﺷﺶ ﮔﺮﻣﺎي آن ﺑﻪ ﻓﻐﺎن وﻓﺮﻳﺎد در ﻣﻲآﻳﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻢﻋﻤﻖ از آﺗﺶ دوزخ ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﻪ آن ﻣﻲرﺳﻨﺪ، ﻋﻘﺮﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺸﺎن ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﺳﺘﺮاﻧﻲ ﺑﺰرﮔﻨﺪ و اﻓﻌﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺷﺘﺮاﻧﻲ ﻗﻮي و درازﮔﺮدﻧﻨﺪ ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را ﻧﻴﺶ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻣﻌﻨﻲ ﻓﺰوﻧﻲ ﻋﺬاﺑﺸﺎن«. 1416
` _ ^] \ [ Z Y XW V U T S R Q P O i h g f ed c b a »و« ﺑﻪ ﻳﺎدآور »روزي را ﻛﻪ در ﻫﺮ اﻣﺘﻲ ﮔﻮاﻫﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي »ازﺧﻮدﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺟﻨﺴﺸﺎن »ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻳﻢ« ﺑﺮاي اﺗﻤﺎم ﺣﺠﺖ و ﻗﻄﻊ ﻣﻌﺬرت »و ﺗﻮ را ﻫﻢ ﺑﺮ اﻳﻨﺎن ﮔﻮاه آورﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﺮ ﻟﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻪﺷﺎن ﮔﻮاﻫﻲ دﻫﻲ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻣﺘﺖ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻲ .ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺳﻮرهﻫﺎي «ﺑﻘﺮه «143/و »ﻧﺴﺎء «33/ﻧﻴﺰ ﮔﺬﺷﺖ »و ﺑﺮ ﺗﻮ ﻛﺘﺎب را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را »ﺗﺒﻴﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻓﺮود آوردﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ اﻣﻮر دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﻳﺘﺎن روﺷﻨﮕﺮي اﺳﺖ و در آن دﺳﺘﻮر داده ﺷﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﻣﺎ ص در اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺑﻼغ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻴﺪ. اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ و اﺑﻦاﺑﻲﺣﺎﺗﻢ از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ ﻛﺘﺎب را روﺷﻨﮕﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮده وﻟﻲ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﻣﺎ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﻗﺮآن ﺗﺒﻴﻴﻦ ﺷﺪه ،ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ« .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،در اﺳﻼم ﻫﻴﭻ ﻗﻀﻴﻪاي از ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز اﻧﺴﺎن ﻓﺮوﮔﺰار ﻧﺸﺪه اﺳﺖ »و رﻫﻨﻤﻮدي اﺳﺖ« ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﺑﻨﺪﮔﺎن »و رﺣﻤﺘﻲ« اﺳﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن »و ﺑﺸﺎرﺗﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن« ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ آﻧﺎن زﻳﺮا اﻳﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ از ﻗﺮآن ﺑﻬﺮه ﻛﺎﻓﻲ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ. v u t s r q p o n m l k j | { zy xw »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺧﺪا ﺑﻪ ﻋﺪل و اﺣﺴﺎن اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻋﺪل :اﻧﺼﺎف و ﻣﻴﺎﻧﻪروي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن دو ﻃﺮف اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻗﺮار دارد و ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻋﻄﻴﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ـ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ اﻣﺮ واﺟﺒﻲ ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻋﻢ از ﻋﻘﺎﻳﺪ ،اﺣﻜﺎم ،ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدم در اداي اﻣﺎﻧﺎت ،ﺗﺮك ﺳﺘﻢ و در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻴﻮه دادﮔﺮي و اﻧﺼﺎف .اﻣﺎ اﺣﺴﺎن :ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻔﻀﻞ و ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ واﺟﺐ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﭼﻮن دادن ﺻﺪﻗﻪ ﻧﺎﻓﻠﻪ ،اﻧﺠﺎم دادن ﻋﺒﺎدات ﻧﺎﻓﻠﻪ و دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻜﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﻓﺮض ﻧﮕﺮداﻧﻴﺪه .اﺣﺴﺎن در ﻋﺒﺎدت ـ
1417
ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻤﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ـ »ﻋﺒﺎرت از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ را آنﮔﻮﻧﻪ ﻋﺒﺎدت ﻛﻨﻲﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ او را ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺗﻮ او را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻲ ،او ﺗﻮ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ« .اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮع اﺣﺴﺎن ،اﺣﺴﺎن ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺪي ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺪي ﻛﺮده ،اﺣﺴﺎن ﻛﻦ ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ راﺳﺘﻴﻦ ﮔﺮدي«. »و« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻤﺎ را اﻣﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﻪ »ﺑﺨﺸﺶ ﺑﻪ ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪان« و ﻧﺰدﻳﻜﺎن ،آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﻴﺎزﺷﺎن ﺑﺪان ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد »و ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ از ﻓﺤﺸﺎء« ﻓﺤﺸﺎء :ﻋﺒﺎرت از ﺧﺼﻠﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ و ﻗﺒﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ ـ اﻋﻢ از ﮔﻔﺘﺎر ﻳﺎ ﻛﺮدار ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻧﺎ و ﺑﺨﻞ »و« ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ از »ﻣﻨﻜﺮ« ﻣﻨﻜﺮ :ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮع ﺷﺮﻳﻒ آن را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺷﻤﺮده و از آن ﻧﻬﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻣﻲﺷﻮد »و« ﺷﻤﺎ را ﻣﻨﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ از »ﺑﻐﻲ« ﺑﻐﻲ :ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻛﺒﺮ ،ﺳﺘﻢ و ﺗﺠﺎوز ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺮ ﻣﺮدم .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﭼﻮن ﺑﻐﻲ و ﻗﻄﻊ ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﺳﺰاوارﺗﺮ ﺑﻪ آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺠﺎزاﺗﺶ را در دﻧﻴﺎ ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺶ ﺷﺘﺎﺑﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ ،ﺑﻪﻫﻤﺮاه آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ در آﺧﺮت ذﺧﻴﺮه ﻣﻲﻛﻨﺪ«» .ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻧﺪرز ﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در اﻳﻦ آﻳﻪ از اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮده اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮﻳﺪ« از اﻳﻦ اﻧﺪرزﻫﺎ. اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﻪ ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﻳﻦ آﻳﻪ در ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮاي ]ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ[ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ اﺳﺖ« .ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﺳﺒﺐ اﺳﻼم آوردن ﺑﺴﻴﺎري از ﻋﻘﻼي ﻋﺮب ﮔﺮدﻳﺪ ﻛﻪ ﻋﺜﻤﺎنﺑﻦﻣﻈﻌﻮن از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮد. } ~ _ ` ji h g fe d c b a r q p o n m lk »و ﭼﻮن ﺑﺎ ﺧﺪا ﭘﻴﻤﺎن ﺑﺴﺘﻴﺪ ،ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﺪا وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ« اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ،ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲﺑﻨﺪد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻬﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﻔﻪ و ﻏﻴﺮه .ﺑﺮﻳﺪه در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺎزل ﺷﺪ» .و ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎيﺧﻮد را 1418
ﭘﺲ از اﺳﺘﻮار ﻛﺮدن آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻜﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻴﺜﺎﻗﻬﺎ را ﺑﻌﺪ از ﻣﺆﻛﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ و اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻮدن آﻧﻬﺎ ﻧﺸﻜﻨﻴﺪ »ﺣﺎل آنﻛﻪ ﺧﺪا را ﺑﺮ ﺧﻮد ﻛﻔﻴﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :او را ﺑﺮ ﺧﻮد ﮔﻮاه ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :او را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺿﺎﻣﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻳﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ،آﮔﺎه اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺷﻤﺎ را در ﻗﺒﺎل آن ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ. ¡ ~ } | { z y x w v u t s µ ´ ³ ² ± ° ¯ ®¬ « ª © ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¶ ¸ »و« در ﺷﻜﺴﺘﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ و ﮔﺴﺴﺘﻦ ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎ »ﻣﺎﻧﻨﺪ آن زﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ رﺷﺘﻪ ﺧﻮد را« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد »ﭘﺲ از ﻣﺤﻜﻢ ﺑﺎﻓﺘﻦ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ از اﺳﺘﻮارﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪن آن ﭘﺎرﭼﻪ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺷﺪه »ﻳﻜﻲ ﻳﻜﻲ از ﻫﻢ ﮔﺴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻬﺎﻳﺘﺎن را ﺑﺸﻜﻨﻴﺪ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آن زﻧﻲ ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻜﻪاي را ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﺑﺎﻓﺖ ،ﺳﭙﺲ آن را رﺷﺘﻪرﺷﺘﻪ از ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺴﺴﺖ و ﺑﻪ ﺣﺎل اول آن ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در ﻣﻜﻪ زﻧﻲ اﺣﻤﻖ و اﺑﻠﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن رﺷﺘﻪاي را ﻣﻲﺑﺎﻓﺖ ،آن را از ﻫﻢ ﺑﺎز ﻣﻲﻛﺮد و دﻳﮕﺮ ﺑﺎر آن راﻣﻲرﺷﺖ و ﺑﺎز آن را از ﻫﻢ ﻣﻲﮔﺴﺴﺖ«» .ﺗﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي ﺧﻮد را در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻘﻠﺐ ﺳﺎزﻳﺪ« دﺧﻞ :ﻧﻴﺮﻧﮓ ،ﻓﺮﻳﺐ ،ﺗﻘﻠﺐ و دﻏﻠﻲ اﺳﺖ »ﻛﻪ« اﻳﻦ ﻧﻴﺮﻧﮓ و دﻏﻞ ﺑﻪ ﺧﻴﺎل اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﮔﺮوﻫﻲ از ﮔﺮوﻫﻲ اﻓﺰونﺗﺮﻧﺪ« از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد و ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل .ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ـ وﻗﺘﻲ از ﺷﻤﺎ در ﺗﻌﺪاد و ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﻨﻨﺪ وﻟﻲ ﭼﻮن ﺑﺮ آﻧﺎن اﻣﻜﺎن ﻏﺪر و ﺧﻴﺎﻧﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻏﺪر ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ. ﻫﺪف آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﻧﻬﻲ از ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻛﺜﺮت ﻛﻔﺎر و ﻛﺜﺮت اﻣﻮاﻟﺸﺎن اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن از اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺒﺎدا ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﺗﻌﺪاد ﻗﺮﻳﺶ و ﻓﺮاواﻧﻲ اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﻴﻌﺖ ﺧﻮد را ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻧﻘﺾ ﻛﻨﻨﺪ. ﻣﺠﺎﻫﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻋﺮاب ﺑﺎ ﺣﻠﻴﻔﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﭼﻮن ﮔﺮوﻫﻲ دﻳﮕﺮ را از 1419
آﻧﺎن اﻓﺰوﻧﺘﺮ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ،آن ﭘﻴﻤﺎن را ﺷﻜﺴﺘﻪ و ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻟﺬا از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻨﻊ ﺷﺪﻧﺪ«» .ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن اﻓﺰوﻧﻲ ﻣﻲآزﻣﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را اﻣﺘﺤﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﻪ رﻳﺴﻤﺎن وﻓﺎ ﭼﻨﮓ ﻣﻲزﻧﻴﺪ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﺰوﻧﻲ ﻣﺎل و ﺷﻤﺎر دﻳﮕﺮان ﻓﺮﻳﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻋﻬﺪ و ﺑﻴﻌﺖﺗﺎن را ﻣﻲﺷﻜﻨﻴﺪ »و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻧﭽﻪ را در آن اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ ،ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭘﺲ در آن روز، ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻖ را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ و درﺟﺎت ﺣﻖﺑﺎوران را ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺮد و در ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻘﺎﺑﻞ، ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﺎﻃﻞﭘﺮﺳﺘﺎن را ﻧﻤﺎﻳﺎن و ﻋﺮﻳﺎن ﻛﺮده ﻋﺬاﺑﻲ را ﻛﻪ ﺳﺰاوار آﻧﻨﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻓﺮود ﻣﻲآورد. É È Ç ÆÅ Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ Ë Ê »و اﮔﺮ ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺷﻤﺎ را اﻣﺘﻲ واﺣﺪ ﻗﺮار ﻣﻲداد« ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺳﺮﺷﺖ و ﻏﺮﻳﺰه ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮ ﻣﺪار ﻃﺎﻋﺖ و اﻧﻘﻴﺎد ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وﻓﺎق ﺗﻤﺎم ﺳﺮ در اﻳﻦ راه ﻣﻲداﺷﺘﻴﺪ و ﺑﺮ ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺘﻔﻖ و ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎن ﻣﻲﺑﻮدﻳﺪ »وﻟﻲ« ﺣﻜﻤﺖ اﻟﻬﻲ اﻗﺘﻀﺎ ﻛﺮد ﺗﺎ ﺷﻤﺎ را در ﻋﺮﺻﻪ اﻋﺘﻘﺎد و ﻋﻤﻞ ﻣﺨﺘﺎر ﺑﮕﺬارد ﻟﺬا ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺳﻨﺖ و ﺣﻜﻤﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ »ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ وي ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﻛﻪ او آزاداﻧﻪ ﮔﻤﺮاﻫﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ و او را ﺧﻮار و ﺑﻲﻣﻘﺪار ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و اﻳﻦ ﺣﻜﻤﻲ ﻋﺎدﻻﻧﻪ از ﺳﻮي وي درﺑﺎره آﻧﺎن اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،آﻧﺎن ﺑﺮ اﺛﺮ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ،ﭘﻴﻤﺎنﺷﻜﻨﻲ وﺳﻮﮔﻨﺪﺷﻜﻨﻲ را ﺳﻬﻞ و ﺳﺎده ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ »و ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ وي ﺑﺮ آن رﻓﺘﻪ ﻛﻪ او ﻫﺪاﻳﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ دادﻧﺶ ﺑﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ ـ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻓﻀﻠﻲ از ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﮔﻤﺮاه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﻋﺪل وي اﺳﺖ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﺮدن وي ،ﻓﻀﻠﺶ »و اﻟﺒﺘﻪ از ﭼﻮن و ﭼﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« از اﻋﻤﺎل در دﻧﻴﺎ »از ﺷﻤﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﺟﺰا ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻳﺎﻓﺖ.
1420
O N M L K J I H G F E D C B A U T S R QP ﺳﭙﺲ ﻧﻬﻲ از ﺳﻮﮔﻨﺪﺷﻜﻨﻲ را ﻣﺠﺪدا ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ» :و زﻧﻬﺎر ،ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﻳﺘﺎن را دﺳﺘﺎوﻳﺰ ﺗﻘﻠﺐ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻴﺪ« ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ؛ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻴﻌﺖ ﺑﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ص و دﻳﮕﺮ ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ اﺳﺖ .ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ رﺳﻮل وي ص ﺑﻴﻌﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،از ﺷﻜﺴﺘﻦ ﻋﻬﺪ اﺳﻼم و ﻳﺎري دادن دﻳﻦ ﺣﻖ ،ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ »ﺗﺎ ﻟﻐﺰش ﻗﺪﻣﻲ ﭘﺲ از اﺳﺘﻮارياش ﭘﻴﺶ آﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻤﺎن ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ ،ﺧﻄﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﻐﺰش او را رﻫﺴﭙﺎر ورﻃﻪ ﻫﻼك ﮔﺮداﻧﺪ؛ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ در ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ ﭘﻴﻤﺎن ،اﺳﺘﻮار و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم ﺑﻮده اﺳﺖ »و ﺑﻪﺳﺰاي آنﻛﻪ« ﻣﺮدم را »از راه ﺧﺪا ﺑﺎزداﺷﺘﻪاﻳﺪ ،ﻋﺬاب را ﺑﭽﺸﻴﺪ« در دﻧﻴﺎ ﻗﺒﻞ از آﺧﺮت زﻳﺮا ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻴﻌﺖ را ﺑﺸﻜﻨﺪ و ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮد ،دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﺑﻪ او اﻗﺘﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ او در واﻗﻊ دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ از راه ﺧﺪا ﺑﺎز داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻮد ﺳﻨﺖ ﺑﺪي را ﻣﺮﺳﻮم ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻟﺬا ﮔﻨﺎه آن و ﮔﻨﺎه ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از آن اﻟﮕﻮﺑﺮداري ﻛﻨﺪ ،ﺑﺮ ذﻣﻪ وي اﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺎﺷﺪ« در آﻳﻨﺪه ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب آﺧﺮت اﺳﺖ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول از ﻛﻠﺒﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ در ﺑﺎره ﻣﺮدي از ﺣﻀﺮﻣﻮت ﺑﻪﻧﺎم ﻋﺒﺪان ﺑﻦ أﺷﻮع ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص از اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ ﻛﻨﺪي ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮد و ﮔﻔﺖ :او در ﻛﻨﺎر زﻣﻴﻦ ﻣﻦ زﻣﻴﻨﻲ دارد و ﺑﺨﺸﻲ از زﻣﻴﻦ ﻣﻦ را ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮدش ﭘﻴﻮﻧﺪ داده و آن را از ﻣﻦ رﺑﻮده اﺳﺖ .رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪوي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻳﺎ ﺑﺮآﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ ﮔﻮاﻫﻲ ﻫﻢ داري؟« .ﮔﻔﺖ :ﻳﺎرﺳﻮل اﷲ! ﻗﻮم ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ در آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻢ ﺻﺎدﻗﻢ وﻟﻲ او را از ﻣﻦ ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ ﻣﻲدارﻧﺪ.آن ﺣﻀﺮت ص ﺑﻪ اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :رﻓﻴﻘﺖ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؟« .او ﮔﻔﺖ :دروغ و ﺑﺎﻃﻞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ .ﭘﺲ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرد .اﻣﺎ ﻋﺒﺪان ﮔﻔﺖ :اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ ﻣﺮدي ﻓﺎﺟﺮ اﺳﺖ و ﭘﺮواﻳﻲ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﻧﺪارد .رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺣﺎل ﻛﻪ ﮔﻮاﻫﺎﻧﻲ ﻧﺪاري ،ﺳﻮﮔﻨﺪ او را ﺑﭙﺬﻳﺮ«. ﻋﺒﺪان ﮔﻔﺖ :ﺟﺰ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪش دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ راﻫﻲ ﻧﺪارم؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺧﻴﺮ!« .ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرد اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﺗﺎ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرد ،آن 1421
ﺣﻀﺮت ص او را ﻋﻘﺐ زدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺑﺮﮔﺮد« .ﭘﺲ ﭼﻮن از ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺑﺮﮔﺸﺖ ،اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ. h g f e d c b a ` _ ^ ] \[ Z Y X W V x wv u t s r q p on m l k ji »و ﭘﻴﻤﺎن اﻟﻬﻲ را ﺑﻪ ﺑﻬﺎي ﻧﺎﭼﻴﺰي ﻧﻔﺮوﺷﻴﺪ« و آن ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺘﺎع دﻧﻴﻮياي اﺳﺖ، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ در ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺴﻴﺎر و ﺑﺎ ارزش ﺑﺎﺷﺪ »زﻳﺮا آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ« از ﭘﻴﺮوزي ،ﻏﻨﺎﻳﻢ ﺟﻨﮓ ،رزق ﻓﺮاخ در دﻧﻴﺎ و آﻧﭽﻪ ﻧﺰد وي در آﺧﺮت از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ،اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و ﺗﻤﻴﺰ ﺑﺎﺷﻴﺪ زﻳﺮا »آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺷﻤﺎﺳﺖ« از ﺑﻬﺮهﻫﺎي دﻧﻴﺎ »ﻓﺎﻧﻲ ﻣﻲﺷﻮد« ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﺮاوان و ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ ﺗﻮﻗﻊ و ﺗﺼﻮر ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ »و آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﺧﺪاﺳﺖ« از ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي رﺣﻤﺖ وي »ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ« و ﻓﻨﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﭘﺎﻳﻨﺪه ،ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﺴﺴﺖ و اﻧﻘﻄﺎﻋﻲ ﻧﺪارد »و اﻟﺒﺘﻪ ﺻﺎﺑﺮان را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲﺷﺎن در ﺛﺒﺎت و ﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺮ ﻋﻬﺪ ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ص ،اﺳﺘﻤﺮارﺷﺎن ﺑﺮ اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ در ﭘﺎي ﻣﻴﺜﺎق ﺗﻜﻠﻴﻒ ،ﺟﻬﺎدﺷﺎن ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮان و ﻧﻴﺰ ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ و ﭘﺎﻳﺪارﻳﺸﺎن ﺑﺮ آزارﻫﺎ و ﺷﻜﻨﺠﻪﻫﺎي دﺷﻤﻦ ،ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ و اﻳﻦ ﭘﺎداش و ﻣﺰد ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﻃﺎﻋﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎن و ﺑﺪيﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ، ﻗﻠﻢ ﻋﻔﻮ ﻣﻲﻛﺸﻴﻢ. g f ed c b a ` _ ~ } | { z y l k j i h ﻛﻠﺒﻲ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﭼﻮن دو آﻳﻪ ﻓﻮق ﻧﺎزل ﺷﺪ ،اﻣﺮأاﻟﻘﻴﺲ ﮔﻔﺖ؛ آري! ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﻣﻦ اﺳﺖ ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ رﻓﻴﻘﻢ )ﻋﺒﺪان( ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﭘﺎداش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ .ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! او در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻦ ادﻋﺎ ﻛﺮده ﺻﺎدق اﺳﺖ ،ﻣﻦ زﻣﻴﻦ او را ﺑﺮﻳﺪم و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺧﻮد ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻛﺮدم اﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ 1422
ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﭼﻪ اﻧﺪازه؟ ﭘﺲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از زﻣﻴﻦ ﻣﻦ ﺑﮕﻴﺮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺮاه آن ،ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ آﻧﭽﻪ از ﻣﺤﺼﻮل آن ﺧﻮردهام! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ» :ﻫﺮ ﻛﺲ از ﻣﺮد ﻳﺎ زن ﻛﻪ ﻛﺎر ﻧﻴﻚ ﻛﻨﺪ« ﻛﺎر ﻧﻴﻚ :ﻛﺎر ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ويصاﺳﺖ »و او ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ« زﻳﺮا ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻚ ﻛﺎﻓﺮ ﻫﻴﭻ ارزش و اﻋﺘﺒﺎري ﻧﺪارد »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺎك و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪهاي زﻧﺪهاش ﻣﻲدارﻳﻢ« در دﻧﻴﺎ؛ ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪن رزق و روزي ﺣﻼل ﺑﻪ او و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﺨﺸﻴﺪﻧﺶ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻼوت ﻃﺎﻋﺖ و ﺑﺎ آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻤﺎم وﺟﻮه راﺣﺖ و آﺳﺎﻳﺶ وي .اﺑﻦ ﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮاد از آن؛ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺎر ﭘﺎﻛﻴﺰه و ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺮاي وي اﺳﺖ« .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰه، زﻧﺪﮔﻲ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ »و ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن« در آﺧﺮت »ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ،در آﻳﻪ ﻗﺒﻞ ﮔﺬﺷﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻗﻄﻌﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ اﺳﻼم راه ﻳﺎﻓﺖ و ﻣﻌﻴﺸﺖ ﻣﺎدي زﻧﺪﮔﻲاش در ﺣﺪ ﻛﻔﺎف ﺑﻮد و ﺑﻪ آن ﺣﺪ ﻗﻨﺎﻋﺖ ورزﻳﺪ ،رﺳﺘﮕﺎر ﮔﺸﺖ«. u t s r q p o n m »ﭘﺲ آن ﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﻲ ،از ﺷﻴﻄﺎن راﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺨﻮاه ﺗﺎ ﺗﻮ را از وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎن راﻧﺪهﺷﺪه و ﻣﻠﻌﻮن ،در ﭘﻨﺎه ﺧﻮد ﺑﺪارد .ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ » « k j i h gﺧﻮاﻧﻨﺪه را از آﺷﻔﺘﮕﻲ ﻓﻜﺮي در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﺑﺎز داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ او اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ در آﻳﺎت ﻗﺮآن ﺗﺪﺑﺮ و ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻧﺒﻲاﻛﺮم ص ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻣﺖﺷﺎن اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ اﻣﺖ در اوﻟﻮﻳﺖ ﻗﺮار دارد زﻳﺮا رﺳﻮل ﺧﺪا ص از وﺳﻮﺳﻪﻫﺎي ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدهاﻧﺪ. اﻣﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن « «kjihgدر ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻼوت ﻗﺮآن ،ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺘﺤﺒﺎب اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﺤﺐ ﺧﻮاﻧﺪن « j i h g «kﻗﺒﻞ از ﺗﻼوت ﻗﺮآن اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻌﺪ از آن.
1423
¡ ~ } | { z y x w v »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺷﻴﻄﺎن را ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :او ﺗﺴﻠﻂ و ﻏﻠﺒﻪاي ﻧﺪارد »ﺑﺮ« اﻏﻮاي »ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﻛﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻣﻮر ﺧﻮﻳﺶ را ـ در ﻫﺮ ﺳﺨﻦ و ﻋﻤﻠﻲ ـ ﺑﻪ او ﺗﻔﻮﻳﺾ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﻤﺎن ﺑﻪ ﺧﺪا و ﺗﻮﻛﻞ ﺑﻪوي ،ﺷﻴﻄﺎن را از وﺳﻮﺳﻪ ﻛﺮدن آﻧﺎن ﺑﺎز ﻣﻲدارد و اﮔﺮ ﻫﻢ او در ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن وﺳﻮﺳﻪاي اﻟﻘﺎء ﻧﻤﺎﻳﺪ، وﺳﻮﺳﻪاش ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﺪارد. « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ او« ﺑﻪ اﻏﻮا و ﻓﺮﻳﻔﺘﻦ »ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وي را ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﻄﺎن را ﺑﻪ وﻻﻳﺖ و دوﺳﺘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ،از او در وﺳﻮﺳﻪﻫﺎﻳﺶ اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده و ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﻠﻄﻪ ﺷﻴﻄﺎن »ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ« اﺳﺖ »ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻘﺮر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺷﻴﻄﺎن و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺳﻮﺳﻪ وي. ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻃﺮح و رد دو ﺷﺒﻬﻪ ﻛﻔﺎر ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻗﺮآن ﻣﻲﭘﺮدازد؛ ﺷﺒﻬﻪ اول در ﻣﻮرد ﻗﻀﻴﻪ «ﻧﺴﺦ« و ﺷﺒﻬﻪ دوم در اﻳﻦ ﻣﻮرد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻇﻦ ﺑﺎﻃﻞ آﻧﺎن ،ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺸﺮي دارد: ¬ ® ¯ ¾ ½ ¼» º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ²± ° ¿ Á À »و ﭼﻮن آﻳﺘﻲ را ﺑﻪﺟﺎي آﻳﺘﻲ ﺑﺪل ﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن آﻳﻪاي را ﻣﻨﺴﻮخ ﻛﻨﻴﻢ ١ﺑﺎ آوردن آﻳﻪاي دﻳﮕﺮ ﺑﻪﺟﺎي آن؛ »و ﺧﺪا ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﻨﺪ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ از ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺴﺦ ﺑﻲﺧﺒﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻮ« اي ﻣﺤﻤﺪ! »اﻓﺘﺮاﻛﻨﻨﺪهاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ و اﻓﺘﺮا ﻣﻲﺑﻨﺪي و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ او ﻧﮕﻔﺘﻪ ،ﺑﺮ وي ﺑﺮ 1ﺳﺨﻦ درﺑﺎره »ﻧﺴﺦ« ،در ﺳﻮره «ﺑﻘﺮه «106/ﮔﺬﺷﺖ.
1424
ﻣﻲﺳﺎزي ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاري ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻣﺮي ﻓﺮﻣﺎن داده ،ﺳﭙﺲ ﻣﺠﺪدا ﺗﻮ را ﺑﺮﺧﻼف آن دﺳﺘﻮر داده اﺳﺖ! ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل در رد اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﻛﻔﺎر ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﻠﻜﻪ اﻛﺜﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ« ﺣﻜﻤﺖ در ﻧﺴﺦ را و اﻳﻦﻛﻪ در ﻣﺸﺮوعﺳﺎﺧﺘﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه، ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ ﻣﻮﻗﺖ و ﻣﻘﻄﻌﻲ در ﻛﺎر ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ آن وﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻣﺼﻠﺤﺖ در آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻢ دﻳﮕﺮي ﻣﺸﺮوع ﮔﺮدد. ÍÌË Ê ÉÈÇÆÅ ÄÃÂ Ï Î »ﺑﮕﻮ :آن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را »روح اﻟﻘﺪس« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻛﻪ از ﭘﻠﻴﺪﻳﻬﺎي ﺑﺸﺮي ﭘﺎك اﺳﺖ »از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت« و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن وي »ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮود آورده اﺳﺖ« ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺧﻄﺎﻳﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﻜﻤﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻐﻪاي ﻛﻪ ﺻﻼح ﺧﻠﻖ در آﻧﻬﺎ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ »ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ،ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻗﺮآن »و ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻫﺪاﻳﺖ و ﺑﺸﺎرﺗﻲ اﺳﺖ« زﻳﺮا آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي اﺣﻜﺎم ﻧﺎﺳﺦ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎورﻣﻨﺪان ﺑﻪ ﻧﺎﺳﺦ و ﻣﻨﺴﻮخ و ﻏﻴﺮ آن از ﻛﺘﺎب ﺧﺪاوﻧﺪ را ﺑﻪ ﭘﺎداش ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺸﺎرت ﻣﻲدﻫﺪ .ﭘﺲ ﻗﺮآن از ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎزﻧﺪه ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﺮ اﻳﻤﺎن اﺳﺖ و از ﺟﻬﺘﻲ دﻳﮕﺮ ،ﻫﺪاﻳﺘﮕﺮ و ﻣﮋده ﺑﺨﺶ آﻧﻬﺎﺳﺖ. N M L K J I HG F E D C B A R Q P O ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﺒﻬﻪ دوم ﻛﺎﻓﺮان را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮده و رد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ» :و ﻧﻴﻚ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺸﺮي ﺑﻪ او آﻣﻮزش ﻣﻲدﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺤﻤﺪ ص ﻗﺮآن را از ﺑﺸﺮي از ﺑﻨﻲآدم ﻣﻲآﻣﻮزد ﻧﻪ از ﻓﺮﺷﺘﻪاي .ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد؛ ﺑﺸﺮي ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻤﺎن را ﺑﻪ او ﺑﺴﺘﻨﺪ ـ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ـ ﻏﻼم ﻓﺎﻛﻪﺑﻦﻣﻐﻴﺮه ﺑﻪﻧﺎم «ﺟﺒﺮ« ﺑﻮد ﻛﻪ در آﻏﺎز ﻋﻘﻴﺪه ﻧﺼﺮاﻧﻲ داﺷﺖ و ﺑﻌﺪا ﺑﻪ اﺳﻼم ﮔﺮوﻳﺪ.
1425
اﻳﻦ ﻏﻼم در ﭘﺎي ﻛﻮه ﺻﻔﺎ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮد وﮔﻪﮔﺎﻫﻲ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺎ او ﻣﻲﻧﺸﺴﺘﻨﺪ و ﭼﻨﺪ ﻛﻠﻤﻪاي ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ،زﺑﺎن اﻳﻦ ﻏﻼم ،ﻋﺠﻤﻲ )روﻣﻲ( ﺑﻮد و او زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ را ﻓﻘﻂ در ﺣﺪي ﻣﻲداﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻃﺮف را ـ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻞ آن ﻫﻢ در ﺣﺪ ﺿﺮورت ـ داده ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ. ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﺷﺎن ﺑﻲاﺳﺎس اﺳﺖ زﻳﺮا» :زﺑﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ را ﺑﻪ او ﻣﻲدﻫﻨﺪ، ﻋﺠﻤﻲ اﺳﺖ« و زﺑﺎن ﻋﺠﻤﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ اﻟﻜﻦ ﺑﻮده و ﺑﻬﺮه ﭼﻨﺪاﻧﻲ از ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻧﺪارد »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ« ﻗﺮآن »ﺑﻪ زﺑﺎن ﻋﺮﺑﻲ ﺷﻴﻮا و روﺷﻦ اﺳﺖ« و از ﺑﻼﻏﺖ ﻋﺮﺑﻲ و ﺑﻴﺎﻧﻲ روﺷﻦ و اﻋﺠﺎزﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮي از ﻋﺠﻢ اﻳﻦ ﻗﺮآن را ﺑﻪ او ﻣﻲآﻣﻮزد ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﻮد ﻛﻪ ﺳﺮدﻣﺪاران ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﻋﻠﻤﺪاران ﺑﻼﻏﺖ ﻫﺴﺘﻴﺪ ،از ﻣﻌﺎرﺿﻪ ﺑﺎ ﺳﻮرهاي از ﻗﺮآن ﻋﺎﺟﺰ ﮔﺸﺘﻪاﻳﺪ؟ ﭘﺲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﻬﺮهاي از ﻋﻘﻞ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻬﺎﻣﻲ ﻧﻤﻲﺑﻨﺪد و ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ. _ ^ ] \ [ Z Y X WV U T S »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ »ﺧﺪا آﻧﺎن را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و راه ﻧﺠﺎت ،ﺑﻪدﻟﻴﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ او در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﺧﻮد از ﺷﻘﺎوﺗﺸﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ »و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك اﺳﺖ« ﺑﻪﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ و ﺗﻜﺬﻳﺒﺸﺎن. ` l kj i hg f ed c b a
»ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ دروغﭘﺮدازي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﺧﺪا اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ« ﭘﺲ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ص دروغﭘﺮدازي روي ﻣﻲدﻫﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او در رأس ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪ آﻳﺎت اﷲ ﻗﺮار دارد؟ »و آﻧﺎن« ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ وﺻﻒ ﻣﻮﺻﻮﻓﻨﺪ »ﺧﻮد دروﻏﮕﻮﻳﺎﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻲﮔﻤﺎن دروغ ،وﺻﻔﻲ ﻻزم ﺑﺮاي ﺧﻮد آﻧﺎن و ﻋﺎدﺗﻲ از ﻋﺎدات ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺖ.
1426
اﻳﻦ آﻳﻪ ردي ﺑﺮ ﻫﺮ دو ﺷﺒﻬﻪ ﻳﺎد ﺷﺪه ﻛﻔﺎر؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻀﻴﻪ «ﻧﺴﺦ« و اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﺑﺎﻃﻞ آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺸﺮي دارد. { z y x w v u t s r q p o n m | } ~ _ ` e d c b a »ﻫﺮ ﻛﺲ ﭘﺲ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺧﻮد ،ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻔﺮ ورزد« او ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ و دردﻧﺎك در ﭘﻴﺶ دارد و ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﻣﻲﮔﺮدد »ﻣﮕﺮ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪه وﻟﻲ ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن آرام و اﺳﺘﻮار اﺳﺖ« اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻄﻖ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ ﻳﺎ ﺑﺎ ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﻛﻔﺮ ،ﻣﺮﺗﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻼم در آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ ﻳﺎ ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﻛﻔﺮ داراي دو ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ :ﻳﻜﻲ اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ رﺿﺎ و اﺧﺘﻴﺎر اﻧﺴﺎن از وي ﺻﺎدر ﺷﻮد .دوم اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ او را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺮ ﻛﻔﺮ اﻛﺮاه و اﺟﺒﺎر ﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن وي ﻣﺘﺼﻮر ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم از روي ﻧﺎﭼﺎري ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ را ﺑﮕﻮﻳﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦ اﺳﺖ .ﻟﺬا ﺣﻜﻢ اﻳﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﻛﺮاه و اﺟﺒﺎر ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻣﺴﺘﻮﺟﺐ ﺳﺰا و ﮔﻨﺎه ﻧﺒﻮده و اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ زور وادار ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺳﺨﻨﻲ ﻛﻔﺮآﻣﻴﺰ ﺑﮕﻮﻳﺪ ،ﻳﺎ ﻓﻌﻞ ﻛﻔﺮياي ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ ﺧﺪا را اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ،ﺑﺮ او ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ ،ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻦﻛﻪ ﻗﻠﺒﺶ در ﺣﺎل ﺻﺪور اﻳﻦ ﻗﻮل ﻳﺎ ﻓﻌﻞ ﻛﻔﺮي ،ﺑﻪ اﻳﻤﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺣﻜﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد .اﻣﺎ ﺣﺴﻦ ،اوزاﻋﻲ ،ﺷﺎﻓﻌﻲ و ﺳﺤﻨﻮن رﺣﻤﻬﻢاﷲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺧﺼﺖ ﻓﻘﻂ درﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻦ ﻛﻔﺮ اﺳﺖ ،ﻧﻪ در اﻧﺠﺎم دادن ﻓﻌﻞ ﻛﻔﺮ ﭘﺲ در اﻧﺠﺎم دادن ﻓﻌﻞ ﻛﻔﺮ ﻫﻴﭻ رﺧﺼﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ. اﻣﺎ ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ» :وﻟﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ« از روي اﺧﺘﻴﺎر و ﻋﻤﺪ ﻣﺮﺗﺪ ﺷﻮد »و ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﺳﻴﻨﻪ ﮔﺸﺎده ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﻔﺮ راﺿﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ آن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ وﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﻏﻀﺒﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺮ آﻧﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻋﺬاﺑﻲ ﺑﺰرگ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« ﻟﺬا ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ در ﻣﻌﺮض ﺧﺸﻢ و ﻋﺬاب اﻟﻬﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ.
1427
ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ،اﺑﻦﺳﻌﺪ و اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ» :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻋﻤﺎرﺑﻦﻳﺎﺳﺮ را ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﺨﺖ ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزارش دادﻧﺪ و رﻫﺎﻳﺶ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﺗﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ص را دﺷﻨﺎم داده و ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎد ﻛﻨﺪ .ﺳﺮاﻧﺠﺎم او در زﻳﺮ ﻓﺸﺎر ﺷﻜﻨﺠﻪ، ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ وادار ﺷﺪ آنﮔﺎه آﺷﻔﺘﻪ و اﻧﺪوﻫﻨﺎك ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪ ،آن ﺣﻀﺮت ص ﺑﻪ وي ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺣﻜﺎﻳﺖ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ :ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺷﺮ و ﺷﺮﻣﺴﺎري؛ ﻣﺮا ﭼﻨﺎن ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﺟﺒﺎر زﺑﺎن ﺑﻪ دﺷﻨﺎم ﺷﻤﺎ آﻟﻮدم و ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن را ﺳﺘﻮدم! ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اﻣﺎ ﻗﻠﺒﺖ را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻲ؟ ﮔﻔﺖ :ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻪ اﻳﻤﺎن .ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ، اﮔﺮ دﮔﺮﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮ ﺣﺎﻟﻲ روﺑﺮو ﺷﺪي و از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﻴﺮ آن ﺳﺨﻦ را ﺑﮕﻮﻳﻲ؛ ﺑﮕﻮ ،ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﺮج و ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ«. اﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ و اوﻟﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺮ دﻳﻨﺶ ﭘﺎﻳﺪاري ﻛﻨﺪ ،ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ وي ﺑﻴﻨﺠﺎﻣﺪ ،از ﻫﻤﻴﻦ روي ﻋﻠﻤﺎ اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ :اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ اﺟﺒﺎر ﻣﻲﺷﻮد و ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻋﺰﻳﻤﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ﺗﻦ ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن ﻣﻲدﻫﺪ ،ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ رﺧﺼﺖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮده ،ﭘﺎداش ﺑﺰرﮔﺘﺮي دارد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،دﺳﺘﻮر رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻪ ﻋﻤﺎر در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ در ﺻﻮرت ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻛﻔﺎر ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺷﻜﻨﺠﻪ، ﻣﻔﻴﺪ اﺑﺎﺣﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﻧﺪب و وﺟﻮب ،ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺒﻴﺐ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻘﻴﻪ ﻧﺪاد ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم او را ﺑﻪﺷﻬﺎدت رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ و ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﺎم و ﻣﺮﺗﺒﺘﺶ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﻬﺘﺮ از ﻋﻤﺎر ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ ﺗﻘﻴﻪ داده ﺑﻮد. r q p o n m l k j i h g f s »اﻳﻦ« ﻛﻔﺮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻤﺎن »ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺮﺗﺮي دادن آﻧﺎن اﺳﺖ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ را »ﺑﺮ آﺧﺮت و ﺑﻪ ﺳﺒﺐآن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﮔﺮوه ﻛﺎﻓﺮان را ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻤﺎن؛ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺗﺮﺟﻴﺢ دﻫﻨﺪه ﻛﻔﺮ ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ در ﺧﻠﻘﺶ.
1428
¡ ~ } |{ z y x w v u t »آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮﺗﺪان ﺑﺮﺗﺮيدﻫﻨﺪه دﻧﻴﺎ ﺑﺮ اﻣﺮ ﺧﺪاي و ﻋﺰوﺟﻞ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ وي »ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪا ﺑﺮ دﻟﻬﺎ و ﺑﺮ ﮔﻮش و دﻳﺪﮔﺎﻧﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ« ﭘﺲ اﻧﺪرزﻫﺎ را ﺑﻪﺳﻤﻊ ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ و ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ راهﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ »و آﻧﺎن ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻼﻧﻨﺪ« از ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪي ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ درﺑﺎره آﻧﺎن اراده ﻛﺮده اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻏﻔﻠﺘﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﻏﻔﻠﺖ ﻧﻴﺴﺖ. ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ دو آﻳﻪ ،ﺷﺶ ﺣﻜﻢ را ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺮﺗﺪان ﺻﺎدر ﻛﺮده اﺳﺖ. © ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢ »ﺷﻚ ﻧﻴﺴﺖ در اﻳﻦﻛﻪ آﻧﻬﺎ در آﺧﺮت ﻫﻤﺎن زﻳﺎنﻛﺎراﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺧﺴﺮان و زﻳﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻗﺮاردارﻧﺪ و ﺑﻪ ﺣﺪي درآن ﻓﺮورﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻮق آن دﻳﮕﺮ ﺣﺪ و ﻣﺮزي ﻣﺘﺼﻮر ﻧﻴﺴﺖ. ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª ¾ ½ ¼ » º »از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ،ﭘﺮودﮔﺎرت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ« از دار ﻛﻔﺮ ﺑﻪﺳﻮي دار اﺳﻼم »ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻣﻮرد ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻛﻔﺎر آﻧﺎن را ﺑﺎ ﺷﻜﻨﺠﻪ و آزار ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ دراﻓﮕﻨﺪﻧﺪ و آﻧﻬﺎ در زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ و ﻓﺸﺎر ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪﻧﺪ »ﺳﭙﺲ ﺟﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ« در راه ﺧﺪا »و ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻧﺪ« ﺑﺮ ﺟﻬﺎد و ﺑﺮﺳﺨﺘﻲﻫﺎي ﺗﻜﻠﻴﻒ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻌﺪ از آن« اﻓﺘﺎدﻧﺸﺎن در ﻓﺘﻨﻪ ﻛﻔﺎر »ﻗﻄﻌﺎ آﻣﺮزﻧﺪه و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ را ﺑﻪ اﺟﺒﺎر و در زﻳﺮ ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻛﻔﺎر ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ و ﺳﻴﻨﻪﻫﺎ و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺬﻳﺮاي ﻛﻔﺮ ﻧﮕﺮدﻳﺪه اﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻓﺘﻨﻪ و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ و از ﺑﻴﻢ از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ ﺟﺎن ﺧﻮد ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻔﺮ را
1429
ﺑﺮ زﺑﺎن آوردﻧﺪ و ﻛﺎر ﺑﺪاﻧﺠﺎ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﻫﻢ ﭘﺬﻳﺮاي ﻛﻔﺮ ﺷﺪ ،آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ ،ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻪﺳﻮي او ﺗﻮﺑﻪﻛﺎر ﺷﺪه و ﺑﻪ دار اﻟﻬﺠﺮه ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻫﺠﺮت ﻛﻨﻨﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ وي ﻋﻠﻴﻪ دﺷﻤﻨﺎن دﻳﻦ و دﻋﻮت ﺟﻬﺎد ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﮔﺮوه دﻳﮕﺮي از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و از زﻣﺮه ﻣﺴﺘﻀﻌﻔﺎن ﺑﻮده در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ارج و ﻣﻘﺎﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ،آﻧﻬﺎ در زﻳﺮ ﻓﺸﺎر زﺑﻮﻧﺴﺎز و زﺟﺮآور ﻛﻔﺎر ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ اﻣﺎ آﺧﺮاﻻﻣﺮ اﻣﻜﺎن ﻫﺠﺮت ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺧﻮد را از ﭼﻨﮓ آﻧﺎن رﻫﺎﻧﻴﺪه و ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﺧﺸﻨﻮدي وآﻣﺮزش اﻟﻬﻲ، ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﺧﺎﻧﻮاده و اﻣﻮال ﺧﻮد را ﺗﺮك ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﻠﻚ ﻣﺆﻣﻨﺎن در آﻣﺪه ﺑﺎ ﻛﻔﺎر ﺟﻬﺎدي ﭘﺎﻳﺪاراﻧﻪ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ،ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه آﻣﺮزش داد«. Q P O N M L K JI H G F E D C B A »آن روز ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ دﻓﺎعﻛﻨﺎن از ﻃﺮف ﺷﺨﺺ ﺧﻮد ﻣﻲآﻳﺪ« ﺗﺎ ﺧﻮد را از ﻋﺬاب ﻧﺠﺎت دﻫﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي ﻧﺠﺎت و ﺧﻼﺻﻲ ﺧﻮدش ﺣﺠﺖ و ﻋﺬر ﭘﻴﺶ ﻣﻲآورد و ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ و ﻛﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮاﻳﺶ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪارد »و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺟﺰاي آﻧﭽﻪ ﻛﺮده« از ﺧﻴﺮ ﻳﺎ ﺷﺮ »ﺑﻲ ﻛﻢ و ﻛﺎﺳﺖ ﭘﺎداش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲرود« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻪ از ﭘﺎداش ﺧﻴﺮ ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ ﺑﺮ ﻛﻴﻔﺮ ﺷﺮ اﻓﺰوده ﻣﻲﮔﺮدد. _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R ` j i hgfe d cba
»و ﺧﺪا ﺷﻬﺮي را ﻣﺜﻞ زده اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻣﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ زده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻴﺪار ﺷﻮد ،ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﺪ و ﺑﺮ ﮔﻤﺮاﻫﻲاش اﺳﺘﻤﺮار ﻧﻮرزد. ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد از »ﻗﺮﻳﻪ« در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻮد ﺷﻬﺮ ﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاي ﻏﻴﺮ آن از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﺜﻞ زده اﺳﺖ و اﻳﻦ در زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﺣﻖ ﻣﻜﻴﺎن دﻋﺎي ﺑﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ9 G \- G\ µ f- CH* G\?» : 1430
) : ]9tﺑﺎراﻟﻬﺎ! ﻓﺸﺎرت را ﺑﺮ ﻣﻀﺮ ﺳﺨﺖ ﻛﻦ و آن ﻓﺸﺎر را ﺑﺮآﻧﺎن ﻗﺤﻄﻲاي ﭼﻮن ﻗﺤﻄﻲ ﻋﻬﺪ ﻳﻮﺳﻒ ﺑﮕﺮدان« ﭘﺲ دﻋﺎي رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻣﺴﺘﺠﺎب ﺷﺪ و آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺤﻄﻲ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻬﺎي ﭘﻮﺳﻴﺪه را ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ،اﻧﺪرز و ﻫﺸﺪاري ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻜﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰﻧﺪ. آري! ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﻴﺪ در ﻣﺜﻞ آن ﺷﻬﺮ» :ﻛﻪ اﻣﻦ و اﻣﺎن ﺑﻮد« و ﻣﺮدم آن ﻧﻪ ﺗﺮﺳﻲ داﺷﺘﻨﺪ ،ﻧﻪ ﻧﮕﺮاﻧﻲ و ﻫﺮاس و ﭘﺮﻳﺸﺎنﺣﺎﻟﻲاي »روزﻳﺶ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﻪ ﺧﻮﺷﻲ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﻣﻲرﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻫﺎي دور و ﻧﺰدﻳﻚ ،ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻜﻪ ﮔﺴﻴﻞ ﻣﻲداﺷﺖ »ﭘﺲ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ« ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و »ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ« ﻛﻪ ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﺳﺰاي آﻧﭽﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻟﺒﺎس ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ و ﺗﺮس را ﺑﺮ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ »ﭼﺸﺎﻧﻴﺪ« و ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ اﻳﻦ ﻋﺬاب آﻧﺎن را ﭼﻨﺎن ﻻﻏﺮ و رﻣﻖ ﺑﺎﺧﺘﻪ و ﻓﻼﻛﺖزده ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ ﺣﺎل ﺑﺪ ،ﻟﺒﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﻦ آﻧﺎن ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ .اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل دو ﺣﺎﻟﺖ اول را ﺑﻪ ﺿﺪ آﻧﻬﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﻤﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ را ﺑﻪﺟﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ و ﮔﺸﺎﻳﺶ، و ﺗﺮس و ﻫﺮاس را ﺑﻪﺟﺎي اﻣﻨﻴﺖ. t s r q p o n ml k »و ﺑﻪﻳﻘﻴﻦ ،ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ،ﻳﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻬﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺜﻞ زده ﺷﺪه اﺳﺖ »ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي از ﺧﻮدﺷﺎن آﻣﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺟﻨﺴﺸﺎن ﻛﻪ آﻧﻬﺎ او و ﻧﺴﺒﺶ را ﻧﻴﻚ ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ »اﻣﺎ او را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮدﻧﺪ« در ﭘﻴﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه آورده ﺑﻮد »ﭘﺲ ﻋﺬاب آﻧﺎن را ﻓﺮوﮔﺮﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻋﺬاب ﻓﺮود آﻣﺪ »در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮدﻧﺪ« ﺑﺮ ﻧﻔﺲﻫﺎي ﺧﻮد ،ﺑﺎ دراﻓﮕﻨﺪن ﺧﻮﻳﺶ در اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺧﻔﺖﺑﺎر. b a ` _ ~ } | { z y x w v u »ﭘﺲ ،از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا روزﻳﺘﺎن داده اﺳﺖ ،ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه ﺑﺨﻮرﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻼل و ﭘﺎﻛﻴﺰه را ﺑﺨﻮرﻳﺪ و ﭘﻠﻴﺪيﻫﺎ را ﺗﺮك ﻛﻨﻴﺪ ،ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از :ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺮدار )ﺧﻮدﻣﺮده(، 1431
ﺧﻮن رﻳﺨﺘﻪ و دﻳﮕﺮ ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در ﺷﺮﻳﻌﺖ »و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﺪا را« ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ »ﺷﻜﺮ ﮔﺰارﻳﺪ« و ﺣﻘﺸﻨﺎس و ﺳﭙﺎﺳﮕﺰار ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﺪ »اﮔﺮ ﺗﻨﻬﺎ او را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪ« ﻧﻪ ﻏﻴﺮ او را زﻳﺮا از ﻣﻘﺘﻀﻴﺎت ﭘﺮﺳﺘﺶ ،ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ اوﺳﺖ. اﻣﺎ ﻗﺮاﺋﺘﻲ از دﻳﻦ ﻛﻪ ﻋﺒﺎدت را ﺑﺎ ﺣﺮﻣﺎن از ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ و ﻛﻨﺎرهﺟﻮﻳﻲ از آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻗﺮاﺋﺖ و ﺑﺮداﺷﺖ اﺷﺘﺒﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه اﺳﻼﻣﻲ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ و ﻫﻤﺎواﻳﻲ ﻧﺪارد. s r q p on m l k j i h g f e d c z y x w v u t ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺤﺮﻣﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﺮدار و ﺧﻮن و ﮔﻮﺷﺖ ﺧﻮك و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﺎم ﻏﻴﺮ ﺧﺪا ﺑﺮ آن ﺑﺮده ﺷﺪه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ ﺧﻮردن آﻧﻬﺎ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ و ﻣﻀﻄﺮ ﺷﻮد و ﺗﺠﺎوزﻛﺎر و زﻳﺎدهﺧﻮاه ﻧﺒﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا آﻣﺮزﻧﺪه ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺳﻮره »ﺑﻘﺮه «173/ﮔﺬﺷﺖ. { | } ~ ¡ ¬ « ª© ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ® ¯ ´ ³ ² ± ° »و« اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! و اي ﻫﻤﻪ ﻓﺮواﻓﺘﺎدﮔﺎن در ورﻃﻪ ﺣﺮام! »ﺑﺮاي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ دروغ ﻣﻲﭘﺮدازد« و ﺑﺮآن ﻫﻴﭻ ﺣﺠﺘﻲ ﻧﺪارﻳﺪ »ﻧﮕﻮﻳﻴﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻼل اﺳﺖ و آن ﺣﺮام ﺗﺎ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﺑﻨﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻢ را ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﺑﻲ آنﻛﻪ از ﺟﺎﻧﺐ وي ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﺪﻫﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮ او دروغ ﺑﻨﺪﻳﺪ ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﺤﺮﻳﻢ و ﻣﺸﺮوعﺳﺎﺧﺘﻦ اﺣﻜﺎم دﻳﻦ ،ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﺣﺪي از ﺑﺸﺮ را ﻧﺴﺰد ﻛﻪ ﺣﻜﻢ دﻳﻨﻲاي را از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻨﻴﺎن ﮔﺰارد و اﮔﺮ ﺑﺸﺮي ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮد و ﺣﻜﻢ دﻳﻨﻲاي را از ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﺮﺳﻮم ﺳﺎﺧﺖ ،ﺳﭙﺲ آن را ﺑﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ داد ،اﻳﻦ ﻛﺎر
1432
وي ـ ﻣﻀﺎف ﺑﺮ ﮔﻨﺎه ﺣﺮام و ﺣﻼلﺳﺎزي ـ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﮔﻨﺎه اﻓﺘﺮا و دروغ ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ »ﺑﻲﮔﻤﺎنﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ ،رﺳﺘﮕﺎر و ﻣﻔﻠﺢ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻧﻪ در دﻧﻴﺎ و ﻧﻪ درآﺧﺮت .ﻓﻼح :دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ. از اﺑﻲﻧﻀﺮه رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺖ» :ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ از ﺳﻮره ﻧﺤﻞ را ﺧﻮاﻧﺪم ،از آن زﻣﺎن ﺑﻪ ﺑﻌﺪ ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﻓﺘﻮا دادن ﻣﻲﺗﺮﺳﻢ« .اﺑﻲﻧﻀﺮه راﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ ﻋﻤﻮﻣﻴﺘﻲ ﻛﻪ دارد ،ﺷﺎﻣﻞ ﻓﺘﺎواي ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﻛﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮﻟﺶ ص ﻓﺘﻮا ﻣﻲدﻫﻨﺪ ،ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺗﺮﺟﻴﺢدﻫﻨﺪﮔﺎن و ﻣﻘﺪم دارﻧﺪﮔﺎن رأي ﺑﺮ رواﻳﺖ ،ﻳﺎ ﺟﺎﻫﻼن ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻛﺘﺎب و ﺳﻨﺖ در اﻳﻦ ورﻃﻪ درﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ .ﭘﺲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻓﺘﻮا دادن ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و از ﺟﻬﺎﻟﺖﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻨﻊ ﮔﺮدﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن ﺑﻲ داﺷﺘﻦ ﻋﻠﻤﻲ از ﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﻳﺎ رﻫﻨﻤﻮد و ﺣﺠﺘﻲ روﺷﻦ ﻓﺘﻮي ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻋﻼوه اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ،دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ. ﺑﺪﻳﻦﺟﻬﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺋﻤﻪ ﻓﻘﻪ در ﻓﺘﻮا دادن ﺳﺨﺖ اﺣﺘﻴﺎط ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻣﺎم اﺑﻮﺣﻨﻴﻔﻪ :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﮔﺮ اداي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﻤﻲﺑﻮد ،ﻓﺘﻮا ﻧﻤﻲدادم زﻳﺮا ﭼﻪ ﺳﻮد از اﻣﺮي ﻛﻪ ﮔﻮاراﻳﻲﻫﺎي آن از دﻳﮕﺮان و ﻣﻈﻠﻤﻪ آن از آن ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ«. » º ¹ ¸ ¶ µ »ﺑﺮﺧﻮرداري اﻧﺪﻛﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ ﺧﻮﻳﺶ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﺣﺮام ﻳﺎ ﺣﻼل ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ ،ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻬﺮه و ﺑﺮﺧﻮرداري اﻧﺪﻛﻲ اﺳﺖ »و ﺳﭙﺲ ﻋﺬاﺑﺸﺎن دردﻧﺎك اﺳﺖ« در آﺧﺮت. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺣﺮام و ﺣﻼل ﻛﺮدن اﺷﻴﺎء ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻮي ﻧﻔﺲ ،ﻛﻔﺮ اﺳﺖ. ¼ ½ ¾ ¿ Ì Ë ÊÉÈ ÇÆ ÅÄ ÃÂÁ À
ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻼلﻫﺎ ،ﺣﺮامﻫﺎ و رﺧﺼﺖﻫﺎ ﺑﺮ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص را ﺑﻴﺎن ﻛﺮد، اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﺤﺮﻣﺎت ﺑﺮ ﻳﻬﻮد ـ ﻗﺒﻞ از ﻧﺴﺦ ﺷﺮﻳﻌﺘﺸﺎن ـ ﻣﻲﭘﺮدازد ﺗﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آن 1433
آﺳﺎﻧﻲ را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﺮده و ﺷﻜﺮﮔﺰار ﻧﻌﻤﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ» :و ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮآﻧﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﻧﻪ ﺑﺮ ﻏﻴﺮﺷﺎن »آﻧﭽﻪ را ﭘﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ ﺗﻮ ﺧﻮاﻧﺪهاﻳﻢ« ﺑﺎ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﻮﻳﺶ º ¹ ¸ ¶ µ ´{ :
»¼ ½ ¾ ¿ :z Á Àو ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻫﺮ ﺣﻴﻮان ﭼﻨﮕﺎل داري را ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ و از ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﭘﻴﻪ آن دو را ﺑﺮ آﻧﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ،ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎي ﭘﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺸﺖ آن دو ﻳﺎ ﺑﺮ رودهﻫﺎﺳﺖ ،ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺨﻮان درآﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ( »اﻧﻌﺎم .«146/ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺮﻣﺎت از اﻏﺬﻳﻪ وﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را در ﻗﺮآن و در ﺗﻮرات ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم ﻳﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﺮ ﻳﻬﻮد ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪه ،ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ در آﻳﻪ ) (115اﻳﻦ ﺳﻮره و آﻳﻪ ) (146ﺳﻮره «اﻧﻌﺎم« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ ﭘﺲ ﺣﻜﻢ ﺣﺮﻣﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺠﺰ اﻳﻨﻬﺎ ﺣﺮامﮔﺮداﻧﻴﺪهاﻳﺪ ،از ﻛﺠﺎ آوردهاﻳﺪ؟ »و ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻳﻬﻮدﻳﺎن »ﺳﺘﻢ ﻧﻜﺮدﻳﻢ« ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺟﺰاي ﺳﺮﻛﺸﻲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮد »ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﻮدﺷﺎن اﺳﺒﺎب و ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻳﻦ ﺗﺤﺮﻳﻢ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻣﺎ ﻫﻢ اﻳﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺠﺎزاﺗﻲ ،ﺑﺮآﻧﺎن ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ. Q P O N M L K J I H G F E D C B A T S R »ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺎداﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :از روي ﻏﻠﺒﻪ ﺷﻬﻮت و ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰه ﻟﺬت ﻫﻮي ﻧﻪ ﻋﺼﻴﺎن ﻣﻮﻟﻲ »ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎه ﺷﺪه اﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﺑﻌﺪ از آن« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻌﺪ از ارﺗﻜﺎب ﻋﻤﻞ ﮔﻨﺎه »ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮده و اﺻﻼح ﻛﺮدهاﻧﺪ« آن ﺑﺨﺶ از اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺴﺎدي آﻟﻮده ﺑﻮده اﺳﺖ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ« ﺗﻮﺑﻪ و اﺻﻼح »آﻣﺮزﮔﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در ﺳﻮره «ﻧﺴﺎء « 17/ﮔﺬﺷﺖ.
1434
` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U »ﺑﻪ راﺳﺘﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻳﻚ اﻣﺖ ﺑﻮد« ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺧﻮد ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻤﺎل وي در اوﺻﺎف ﺧﻴﺮ. ﻳﻌﻨﻲ :او اﻣﺎﻣﻲ ﺑﺰرﮔﻮار و ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ ﻣﻄﻴﻊ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺪو اﻗﺘﺪا ﻣﻲﺷﻮد .ﻳﺎ او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ اﻣﺖ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ راﻫﻨﻤﺎ و ﻣﻨﺎرهاي از ﻣﻨﺎرهﻫﺎي ﺧﻴﺮ و ﺧﻮﺑﻲ و ﻛﻤﺎل و ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﻮد .ﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي ﺧﻴﺮ ﺑﻮد .ﻳﺎ او ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاﻳﺶ از ﺷﺮﻳﻌﺖﻫﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد ،ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮد »ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻗﺎﻧﺖ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﻧﺴﺎن ﻣﻄﻴﻌﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﻢ و ﺧﺸﻴﺖ اﷲ ﺑﺮ اﻋﻀﺎ و اﻧﺪاﻣﻬﺎي وﺟﻮدش ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺪه ﺑﻮد »ﺣﻨﻴﻒ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :از ادﻳﺎن ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪﺳﻮي دﻳﻦ ﺣﻖﮔﺮاﻳﺶ ﻳﺎﺑﻨﺪه ﺑﻮد »و از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺒﻮد« ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﺑﺮ ﺧﻼف ادﻋﺎي ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ او ﺑﺮ دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ. i h g f e d cb a ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ »ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را« ﻛﻪ ﺑﺮ او ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد »ﺷﻜﺮﮔﺰار ﺑﻮد، ﺧﺪا او را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ« ﺑﻪ ﻧﺒﻮت »و ﺑﻪ راﻫﻲ راﺳﺖ ﻫﺪاﻳﺘﺶ ﻛﺮد« ﻛﻪ آﻳﻴﻦ اﺳﻼم و دﻳﻦ ﺣﻖ اﺳﺖ. t s r q p o nm l k j »و در اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ او ﺣﺴﻨﻪ ﻋﻄﺎ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺼﻠﺖ ﺣﺴﻨﻪ ،ﻛﻪ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻋﺒﺎرت از ﻓﺮزﻧﺪ ﺻﺎﻟﺢ؛ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻋﺒﺎرت از ﻧﺒﻮت؛ و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻫﻞ ادﻳﺎن ﺑﻪ وﻻﻳﺖ و دوﺳﺘﻲ وي ﻣﻲﻧﺎزﻧﺪ و ﻫﻮادار وي اﻧﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ را از ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ در اﻛﻤﺎل زﻧﺪﮔﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰهاش ﺑﺪان ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ اﺳﺖ ،ﮔﺮد آوردﻳﻢ« .و ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻗﻮال ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ »وﻫﺮآﻳﻨﻪ او در آﺧﺮت« ﻧﻴﺰ »از ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﺎن اﺳﺖ«. ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺳﻪ آﻳﻪ ،اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﺧﻠﻴﻠﺶ را ﺑﺎ ﻧﻪ وﺻﻒ ﻣﺪح و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮد. ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺮد آﻣﺪن اﻳﻦ اوﺻﺎف در ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ،از او ﻧﻤﻮﻧﻪ و اﻟﮕﻮﻳﻲ از ﻳﻚ 1435
ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻲﺳﺎزد ،ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺑﺮاي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺎﺗﻢ ص ﻣﻘﺘﺪا ﻗﺮار داد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: b a` _ ~ }| { z y x w v u »ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« اي ﻣﺤﻤﺪ ص! ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﻠﻮ درﺟﻪ و ﻣﻘﺎﻣﺖ »ﻛﻪ از آﻳﻴﻦ ﺣﻨﻴﻒ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﭘﻴﺮوي ﻛﻦ« در ﺗﻮﺣﻴﺪ و دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي آن ،در ﺑﻴﺰاري ﺟﺴﺘﻦ از ﺑﺘﺎن و ﻣﻌﺒﻮدات ﺑﺎﻃﻞ ،در ﺗﺪﻳﻦ ﺑﻪ دﻳﻦ اﺳﻼم و در ﺗﻤﺎم ﺷﺮﻳﻌﺖ وي ﻣﮕﺮ در آﻧﭽﻪ از ﺷﺮﻳﻌﺘﺶ ﻛﻪ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪه اﺳﺖ »و از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻧﺒﻮد« ﭘﺲ ﻣﻮﺣﺪي ﭘﺎك ﻧﻬﺎد و ﺣﻖﮔﺮا ﭼﻮن اﺑﺮاﻫﻴﻢ ،ﺑﻪ ﺣﻖ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. qponmlkjihgfedc u t s r ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ از ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ ادﻋﺎﻳﺸﺎن را رد ﻛﺮده و از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺧﺒﺮ داد ﻛﻪ او ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ را ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ در آن اﺧﺘﻼف ورزﻳﺪهاﻧﺪ ﻟﺬا ﭘﺎﻳﺒﻨﺪي ﺑﻪ ﺗﻌﻈﻴﻢ آن ﺟﺰو ﻓﺮاﻳﺾ دﻳﻨﻲ اﺑﺮاﻫﻴﻢ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ: »ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﺒﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﻪ در آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: وﺑﺎل و ﻓﺮﺟﺎم ﺑﺪ روز ﺷﻨﺒﻪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺴﺦ ﺻﻮري ﻃﺎﺋﻔﻪاي از ﻳﻬﻮد ﺑﻮد ،ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ .ﻳﺎ ﺗﻌﻈﻴﻢ و ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺷﻨﺒﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻘﺮر ﺷﺪ ﻛﻪ درﺑﺎره آن اﺧﺘﻼف ﻛﺮدﻧﺪ و آﻧﺎن ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري ﺑﻮدﻧﺪ؛ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺟﻤﻌﻪ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻘﺮر ﻛﺮده ﺑﻮد ﭘﺲ ،از آن ﻋﺪول ﻛﺮده و روز ﺷﻨﺒﻪ و ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻣﻮﺳﻲ ﻳﻬﻮدﻳﺎن را اﻣﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻳﻚ روز از ﻫﻔﺘﻪ را ـ ﻛﻪ روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل اﺧﺘﺼﺎص دﻫﻨﺪ و ﺷﺶ روز دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ ﻛﺎر و ﻛﺴﺐ و ﻣﺸﺎﻏﻞ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ .اﻣﺎ آﻧﻬﺎ از ﭘﺬﻳﺮش روز ﺟﻤﻌﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز زده و روز ﺷﻨﺒﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ .ﺳﭙﺲ ﻋﻴﺴﻲ ﻧﻴﺰ در دوره رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮد روز ﺟﻤﻌﻪ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان روز 1436
ﻋﺒﺎدت ﺑﻪ ﻧﺼﺎري ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮد اﻣﺎ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ از ﭘﺬﻳﺮش روز ﺟﻤﻌﻪ ﺳﺮ ﺑﺎز زده و روز ﻳﻜﺸﻨﺒﻪ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻣﺎ در دﻧﻴﺎ آﺧﺮﻳﻦ وﻟﻲ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ از ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺸﺘﺎزﻳﻢ ...اﻳﻦ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ روز آﻧﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺎ را ﺑﻪ آن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻓﺮﻣﻮد ﭘﺲ ﻣﺮدم )اﻣﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ( در آن دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،روز ﻳﻬﻮد ﻓﺮدا ،و روز ﻧﺼﺎري ﭘﺲ ﻓﺮداﺳﺖ« .ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري از ﺑﺰرﮔﺪاﺷﺖ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﻣﺮي اﻟﺰاﻣﻲ ﻧﺒﻮد ،ﺳﺮﺑﺎز زدﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را وﻳﮋه اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص ﮔﺮداﻧﻴﺪ زﻳﺮا اﻳﻦ روز ،ﺷﺸﻤﻴﻦ روز در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻓﺮﻳﻨﺶ را در آن ﺑﻪ اﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮد را در آن ﻛﺎﻣﻞ ﮔﺮداﻧﻴﺪ »و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎرت روز رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻣﻴﺎن اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪﮔﺎن در آن »در ﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﻮرد آن اﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﭘﺲ ﻫﺮ ﻳﻚ را ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺳﺰاوار او از ﺛﻮاب ﻳﺎ ﻋﻘﺎب اﺳﺖ ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ. § ¦ ¥ ¤ £¢ ¡ ~ }| { z y x w v ¨ © ± ° ¯ ® ¬« ª ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ رﺳﻮل ﺧﺎﺗﻢ ص را ﻛﻪ وارث آﻳﻴﻦ اﺑﺮاﻫﻴﻢ اﺳﺖ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :دﻋﻮت ﻛﻦ« ﻣﺮدم را »ﺑﻪﺳﻮي راه ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺳﻼم اﺳﺖ »ﺑﻪ ﺣﻜﻤﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﻣﺤﻜﻢ و اﺳﺘﻮار .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد ازﺣﻜﻤﺖ ،ﺣﺠﺖﻫﺎي ﻳﻘﻴﻦآور و ﺑﺎور رﺳﺎن اﺳﺖ »و اﻧﺪرز ﻧﻴﻜﻮ« اﻧﺪرز ﻧﻴﻜﻮ ،ﺑﻴﺎنو ﻣﻮﻋﻈﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه آن را ﻧﻴﻜﻮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ و ﻣﺠﺬوب آن ﮔﺮدد و ﺑﻪ اﻧﺪرون ﺟﺎن و ﺧﺮدش ﭼﻨﺎن رﺳﻮخ و ﻧﻔﻮذي ﻣﺤﻜﻢ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻗﻨﺎﻋﺘﺶ ﺑﺪان ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻣﻔﺎد و ﻣﻀﻤﻮن آن ﻋﻤﻞ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪرز ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻨﻮﻧﺪه از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻣﻲﺷﻮد» ،ﺣﺴﻨﻪ« اﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ» :ﻣﻮﻋﻈﻪ ﺣﺴﻨﻪ« ﻋﺒﺎرت ازﺣﺠﺖﻫﺎي ﻇﻨﻲ اﻗﻨﺎﻋﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﻲ را در ﭘﻲ آورد »و ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ ،ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ روش و ﻃﺮﻳﻘﻪاي ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻛﻦ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ ﻃﺮق ﻣﻨﺎﻇﺮه اﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از: 1437
ـ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن ﺳﺎدهﺗﺮﻳﻦ روﺷﻬﺎ و ﻣﺤﻜﻢﺗﺮﻳﻦ دﻻﻳﻞ. ـ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺧﻮش در ﮔﻔﺖوﮔﻮ. ـ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻼﻳﻤﺖ و ﻧﺮﻣﻲ در ﮔﻔﺖوﮔﻮ. ـ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺪي در ﻛﻼم و ﺑﻴﺎن ﺑﺎ ﻧﻴﻜﻲ. ـ ﺑﻠﻨﺪ ﻧﻜﺮدن ﺻﺪا در ﮔﻔﺖوﮔﻮ و دﺷﻨﺎم ﻧﺪادن و آزار ﻧﺮﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ ﺧﺼﻢ .ﻛﻪ اﻳﻨﻬﺎ اﺻﻮل ﻣﻨﺎﻇﺮه و ﺟﺪال ﺑﻴﺎﻧﻲ در اﺳﻼم اﺳﺖ. »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻛﺴﻲﻛﻪ از راه ﺣﻖ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪه داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ،اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﺷﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ در اﺧﺘﻴﺎر رﺳﻮل او ص ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺒﺨﺸﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد وي اﺳﺖ »و او ﺑﻪ راهﻳﺎﻓﺘﮕﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ را دﻳﺪه و درﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻲﻫﻴﭻ ﻋﻨﺎد و ﺳﺮﺳﺨﺘﻲاي ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ«. ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻴﺮت و ﺳﻨﺖ ﻃﻴﺒﻪ رﺳﻮل اﻛﺮم ص ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮت ص در دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ ﻛﻤﺎل رﻓﻖ و ﻣﻼﻳﻤﺖ را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮاﻣﺎﻣﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺴﺮ ﺟﻮاﻧﻲ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪا ص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! آﻳﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ اﺟﺎزه زﻧﺎ ﻛﺮدن ﻣﻲدﻫﻴﺪ؟ ﻣﺮدم از اﻳﻦ ﻟﺤﻦ ﺟﺴﻮراﻧﻪ وي ﺑﺮآﺷﻔﺘﻪ و ﺑﺮ ﺳﺮ وي داد ﻛﺸﻴﺪﻧﺪ اﻣﺎ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :دﺳﺖ از وي ﺑﺪارﻳﺪ و او را ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪ! ﭘﺲ آن ﺟﻮان ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪ و در ﭘﻴﺶ روي اﻳﺸﺎن ﻧﺸﺴﺖ آنﮔﺎه ﺑﻪ وي ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اي ﺟﻮان! آﻳﺎ دوﺳﺖ داري ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺎدرت زﻧﺎ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ: ﻧﻪ! ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ.ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻫﻤﻴﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺮدم آن را ﺑﺮاي ﻣﺎدراﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲﭘﺴﻨﺪﻧﺪ؟ آﻳﺎ دوﺳﺖ داري ﺑﺎ دﺧﺘﺮت زﻧﺎ ﻛﻨﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ :ﻧﻪ! ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ. ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮدم آن را ﺑﺮاي دﺧﺘﺮاﻧﺸﺎن دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ .ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :آﻳﺎ دوﺳﺖ داري ﺑﺎ ﺧﻮاﻫﺮت زﻧﺎﻛﻨﻨﺪ؟ ﮔﻔﺖ :ﻧﻪ! ﻓﺪاﻳﺖ ﺷﻮم ﻳﺎ رﺳﻮل اﷲ .ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮدم آن را ﺑﺮاي ﺧﻮاﻫﺮاﻧﺸﺎن دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ .آنﮔﺎه آن ﺣﻀﺮت ص دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮد را ﺑﺮﺳﻴﻨﻪاش ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! دﻟﺶ را ﭘﺎك ﮔﺮدان ،ﮔﻨﺎﻫﺶ را ﺑﻴﺎﻣﺮز
1438
وﺷﺮﻣﮕﺎﻫﺶ را از ﺣﺮام ﻧﮕﻪ دار .از آن ﭘﺲ ،ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ ﻧﺰد آن ﺟﻮان ﻧﻔﺮﺗﺒﺎر از ﻋﻤﻞ زﻧﺎ ﻧﺒﻮد«. À ¿¾ ½ ¼ » º¹ ¸ ¶µ ´ ³ ² از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دﻋﻮت ﺑﻪﺳﻮي اﷲ در ﺑﺴﻴﺎري از اوﻗﺎت ﺑﺎ رد و اﻧﻜﺎر و اﻳﺬا روﺑﺮو ﻣﻲﺷﻮد ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و اﮔﺮ ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻛﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﻛﺴﻲ را ﻣﺠﺎزات ﻛﻨﻴﺪ »ﭘﺲ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻳﺪ ،ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﻪ ﻣﺜﻞ ﻛﻨﻴﺪ و از اﻳﻦ ﺣﺪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻨﻤﺎﺋﻴﺪ »و اﮔﺮ ﺻﺒﺮ ﻛﺮدﻳﺪ« در ﺑﺎز ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﻘﺘﺎن از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ؛ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮ وي دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ »اﻟﺒﺘﻪ آن ﺻﺒﺮ ﺑﺮاي ﺻﺎﺑﺮان ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ. اﻳﻦ آﻳﻪ در رأي ﺟﻤﻬﻮر ﻣﻔﺴﺮان ﻣﺪﻧﻲ اﺳﺖ و ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ، درﺑﺎره ﻣﺜﻠﻪﻛﺮدن ﺣﻀﺮت ﺣﻤﺰه ﻧﺎزل ﺷﺪ .زﻳﺮا رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻬﺎدت ﺣﻤﺰه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ از ﺳﻮي ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﺜﻠﻪ ﺷﺪهﺑﻮد ،ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪه و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﻨﺎزه ﻣﻄﻬﺮ وي اﻳﺴﺘﺎدﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎم ﺗﻮ ﻫﻔﺘﺎد ﺗﻦ از ﻣﺸﺮﻛﺎن را ﻣﺜﻠﻪ ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد« ﭘﺲ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺮ ﺳﺮ ﺟﻨﺎزه وي اﻳﺴﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺳﻪ آﻳﻪ اﺧﻴﺮ ﺳﻮره «ﻧﺤﻞ« را ﻓﺮودآورد ...و رﺳﻮل ﺧﺪا ص از ﻣﺜﻠﻪ ﻛﺮدن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدﻧﺪ. Ð ÏÎ Í Ì Ë Ê É È Ç ÆÅ Ä Ã Â Á »و ﺻﺒﺮ ﻛﻦ« ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ از اﻧﻮاع آزارﻫﺎ ﻣﻲرﺳﺪ »و ﺻﺒﺮ ﺗﻮ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺧﺪا« و ﭘﺎﻳﺪار ﺳﺎﺧﺘﻦ وي »ﻧﻴﺴﺖ .و ﺑﺮ آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻛﺎﻓﺮان »اﻧﺪوه ﻣﺨﻮر« ﻛﻪ ﭼﺮا از ﺗﻮ اﻋﺮاض ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ »و ﻧﺒﺎش در ﺗﻨﮕﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :در دلﺗﻨﮕﻲ »از آﻧﭽﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« در ﺣﻖ ﺗﻮ در آﻳﻨﺪه.
1439
Ù Ø × ÖÕ Ô Ó Ò Ñ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺧﺪا ﺑﺎ ﭘﺮﻫﻴﺰﮔﺎران اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺷﺮك و ﻣﻌﺎﺻﻲ ﻣﻲﭘﺮﻫﻴﺰﻧﺪ »و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﻧﺪ« ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﻃﺎﻋﺎت و اﺟﺮاي اواﻣﺮ ﭘﺲ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻳﺎرﻳﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ،ﻣﻌﻴﺖ ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن ﻳﺎري و ﺗﺄﻳﻴﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ وي اﺳﺖ ،ﻫﺪاﻳﺘﻲ از ﻧﻮﻋﻲ وﻳﮋه ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ آﻳﺎت اﺧﻴﺮ اﻳﻦ ﺳﻮره ،ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ دﻋﻮت و دﻋﻮﺗﮕﺮان راه ﺧﺪا اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻋﻤﻴﻘﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﺎت ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ.
1440
﴿ ﺳﻮره اﺳﺮاء ﴾ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي ) (111آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﺪان ﺟﻬﺖ »اﺳﺮاء« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ اﺧﺒﺎر از روﻳﺪاد ﻋﻈﻴﻢ و ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺰرگ ﺳﻴﺮدادن ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻫﻲ ﺧﺎﺗﻢ اﻧﺒﻴﺎء و ﻣﺮﺳﻠﻴﻦ ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص از ﻣﻜﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ در ﺟﺰﺋﻲ از ﻳﻚ ﺷﺐ اﺳﺖ ،ﻣﻌﺠﺰهاي ﻛﻪ ﺧﻮد دﻟﻴﻞ روﺷﻦ ﻗﺪرت ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﺮاي رﺳﻮل ﻣﻌﻈﻢص وي اﺳﺖ .ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن دوﺑﺎر آواره ﺷﺪن ﻳﻬﻮدﻳﺎن در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﺴﺎدﺷﺎن ،ﺳﻮره »ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ« ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد. ﻓﻀﻴﻠﺖ آن :در ﺑﻴﺎن ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره از ﻋﺎﺋﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ رواﻳﺖ ﺷﺪهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻫﺮ ﺷﺐ ﺳﻮرهﻫﺎي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و زﻣﺮ را ﺗﻼوت ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ«. N M L K J I H G F E D C B A W V U T S RQ P O »ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ« ﺳﺒﺤﺎن :اﺳﻢ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻨﺰﻳﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺎت ﻋﺠﺰ و ﻧﻘﺺ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﺻﻔﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﻼل و ﻛﻤﺎل ذاتاﻗﺪس وي ﺳﺰاوار ﻧﻴﺴﺖ .آري! ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ »آن ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد« ﻣﺤﻤﺪص »را ﺳﻴﺮ داد«. ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖ و ﺗﺸﺮﻳﻒ آن ﺣﻀﺮتص اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﻋﻈﻴﻢ ﻋﺒﻮدﻳﺖ ﻛﻪ از ﺷﺮﻳﻒﺗﺮﻳﻦ ﻣﻘﺎﻣﺎت اﺳﺖ ،ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد) :ﺑﻨﺪهﺧﻮد را( و ﻧﻔﺮﻣﻮد» :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮد را« ،ﻳﺎ »ﻧﺒﻲ ﺧﻮد را« ،ﻳﺎ »ﻣﺤﻤﺪ را« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ آن ﺣﻀﺮتص را در ﻣﻘﺎم وﺣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻴﻦ اﻳﻦ وﺻﻒ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮده وﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ: {) :z p o n m lﭘﺲ وﺣﻲ ﻛﺮد ﺑﻪ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد آﻧﭽﻪ راوﺣﻲ ﻛﺮد( »ﻧﺠﻢ .«10/ﻫﻤﭽﻨﺎن در ﻣﻘﺎم دﻋﻮت ﻧﻴﺰ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ وﺻﻒ ﺗﻮﺻﻴﻒﻛﺮده و ﻓﺮﻣﻮده
1441
اﺳﺖ) : zutsrqp{ :و ﭼﻮن ﺑﻨﺪه ﺧﺪا ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ ﻛﻪﺧﺪا را ﺑﺨﻮاﻧﺪ( »ﺟﻦ.«19/ آري! ﺳﻴﺮ داد ﺑﻨﺪه ﮔﺮاﻣﻲ ﺧﻮد ﻣﺤﻤﺪص را »ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻫﻲ از ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺮم ـ و دﻗﻴﻘﺎ از ﻣﻨﺰل امﻫﺎﻧﻲ دﺧﺘﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در ﺟﻮار ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام ـ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ .از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺣﺮم ﺑﻪ «ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺷﺪ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ ﻣﻜﻪ ﻳﺎ ﺑﺮ ﺣﺮم ﻧﻴﺰ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از آن دو ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام اﺣﺎﻃﻪ دارﻧﺪ .و ﭼﻨﺎنﻛﻪاﺑﻦﻋﺒﺎس ﻓﺮﻣﻮده ،ﻫﻤﻪ ﺣﺮم ﻣﺴﺠﺪ اﺳﺖ .اﻣﺎ ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﻲ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﻋﻠﻤﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس اﺳﺖ و آن را »اﻗﺼﻲ :دور« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻌﺪ ﻣﺴﺎﻓﺖ ﻣﻴﺎن آن و ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام زﻳﺮا ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻜﻪ ﺗﺎ ﺷﺎم ﺑﻪ ﻣﻘﻴﺎس وﺳﺎﻳﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪﻗﺪﻳﻢ ،ﭼﻬﻞ ﺷﺐ راه اﺳﺖ. »ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن را ﺑﺮﻛﺖ دادهاﻳﻢ« ﺑﺎ درﺧﺘﺎن ﻣﺜﻤﺮ ،رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ،ﻗﺮاردادن ﻣﻨﺎزل اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﺻﺎﻟﺤﺎن در آن و ﺑﺮﻛﺎت ﻓﺮاوان دﻳﻨﻲ و دﻧﻴﻮي دﻳﮕﺮ »ﺗﺎ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎيﺧﻮد« ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دال ﺑﺮ وﺣﺪاﻧﻴﺖ و ﻗﺪرت ﻣﺎﺳﺖ »ﺑﻪ او ﺑﻨﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ« ﻣﺮاد ازﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ: ﺷﮕﻔﺘﻲﻫﺎ و ﻋﺠﺎﻳﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در اﻳﻦ ﺷﺐ ﺑﻪ آنﺣﻀﺮتص ﻧﺸﺎن داد و ﺣﻜﻤﺖ ﺗﺮﺗﻴﺐ دادن ﺳﻔﺮ اﺳﺮاء ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪن ﻫﻤﻴﻦﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻮد .از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص دﻳﺪﻧﺪ ،ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻬﺸﺖ ،دوزخ ،اﺣﻮال آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و ﻋﺮش و ﻛﺮﺳﻲ و ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ اﻧﺒﻴﺎ‡ ﺑﻮد »ﺑﻲﮔﻤﺎن او« ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﺷﻨﻮاﺳﺖ« ﻫﺮ ﺷﻨﻴﺪﻧﻲاي را »ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﺑﻪ ﻫﺮ دﻳﺪﻧﻲاي؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪاﻗﻮال و اﻓﻌﺎل رﺳﻮل ﺧﻮﻳﺶ در ﺳﻔﺮ ﻣﻌﺮاج ـ آنﮔﺎه ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻣﻼء أﻋﻠﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ و ﻣﻨﺎﺟﺎت او را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺷﻨﻴﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ رواﻳﺎت وارده درﺑﺎره »اﺳﺮاء« را ﺑﺎ ﺗﻔﺼﻴﻞ آن ﻃﻲ ﺑﻴﺴﺖوﻳﻚ ﺻﻔﺤﻪ ﻧﻘﻞ ﻛﺮده ﺳﭙﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ رواﻳﺎت از ﺻﺤﺎﺑﻪ‡ ﺑﻪ ﺣﺪ ﺗﻮاﺗﺮ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ آن اﺟﻤﺎع دارﻧﺪ و ﺑﺠﺰ زﻧﺎدﻗﻪ وﻣﻠﺤﺪﻳﻦ ﻛﺴﻲ آﻧﻬﺎ را اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ...و ﭼﻮن ﺑﺮ ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد ،ﻣﻀﻤﻮن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻣﻮﺿﻮع »اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج« ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ،ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ. آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از زﻫﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﺳﺮاء ﻳﻚ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻫﺠﺮت رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﺎه 1442
رﺑﻴﻊاﻻول روي داد و رواﻳﺖ وارده در اﻳﻦﺑﺎره ﻛﻪ اﺳﺮاء در ﺷﺐ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺘﻢ رﺟﺐ روي داده ،ﺳﻨﺪ ﺻﺤﻴﺤﻲ ﻧﺪارد .ﺳﭙﺲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ :ﺣﻖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آن ﺣﻀﺮتص در ﺑﻴﺪاري ﻧﻪ در ﺧﻮاب و ﺑﻪ ﻗﻮل اﻛﺜﺮ ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ ﺑﺎ ﺑﺪن و روح ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﻴﺮوﺳﻔﺮ ﻛﻪ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ زﻣﻴﻨﻲ وآﺳﻤﺎﻧﻲ داﺷﺖ ﺑﺮده ﺷﺪﻧﺪ«. در اﺣﺎدﻳﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺮاء از ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﺮ ﻣﺮﻛﺒﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﺑﺮاق« اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ دروازه ﻣﺴﺠﺪ اﻻﻗﺼﻲ رﺳﻴﺪﻧﺪ» ،ﺑﺮاق« را ﺑﺮ آﺳﺘﺎن در ﺑﺴﺘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ در آﻣﺪه دو رﻛﻌﺖ ﻧﻤﺎز ﺗﺤﻴﻪ ﻣﺴﺠﺪ را در ﻗﺒﻠﻪ آن ﮔﺰاردﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﺮاج رﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺮاﺟﺸﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﺮدﺑﺎﻧﻲ ﭘﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﻠﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ از ﻳﻚ ﭘﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﻠﻪ دﻳﮕﺮ آن ﺻﻌﻮد ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،در اﻳﻦ ﻋﺮوج اﺑﺘﺪا ﺑﻪ آﺳﻤﺎن دﻧﻴﺎ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺑﻘﻴﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ ﺻﻌﻮد ﻛﺮدﻧﺪ و از ﻋﺠﺎﻳﺐ و آﻳﺎت دﻳﺪﻧﺪ آﻧﭽﻪ دﻳﺪﻧﺪ و آنﮔﺎه ﻫﻤﺎن ﻣﺴﻴﺮ را ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﺑﺎ اﻧﺒﻴﺎ‡ ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ ﮔﺰارده و در ﻧﻤﺎز اﻣﺎم اﻳﺸﺎن ﺷﺪﻧﺪ آنﮔﺎه در ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﻣﺠﺪدا ﺳﻮار ﺑﺮ ﺑﺮاق ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ .ﻛﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ داﺳﺘﺎن ﻋﺮوج آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ در ﺳﻮره »ﻧﺠﻢ« ﻣﻲآﻳﺪ. ﺧﺎﻃﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ در ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮض ﺷﺪن ﻧﻤﺎز در ﻣﻜﻪ ـ در ﺷﺐ اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ـ ﻣﻴﺎن ﻋﻠﻤﺎ ﻫﻴﭻ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ. ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ »اﺳﺮاء« اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﺳﻔﺮ اﺳﺮاء و ﻣﻌﺮاج ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻟﺤﺮام رﻓﺘﻨﺪ و ﻗﺮﻳﺶ را از ﻣﺎﺟﺮا آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺪ اﻣﺎ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﻛﻪوﻗﻮع ﭼﻨﻴﻦ رﺧﺪادي را ﻣﺤﺎل ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ،آن را اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ و ﺣﺘﻲ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺰ آورده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻣﺮﺗﺪ ﺷﺪﻧﺪ .در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺗﻨﻲ ﭼﻨﺪ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻧﺰد اﺑﻮﺑﻜﺮ آﻣﺪه و او را از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺪ ،اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻓﺮﻣﻮد :اﮔﺮ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮي داده ﺑﺎﺷﻨﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ راﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ .آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ ﺗﻮ او را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺧﺒﺮش ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻲ؟ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﮔﻔﺖ :ﻣﻦ او را در ﺑﺰرﮔﺘﺮ از اﻳﻦ ﺧﺒﺮ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻢ؛ او را ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم در اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ از آﺳﻤﺎن وﺣﻲ ﻣﻲآﻳﺪ ،ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻢ .ﭘﺲ از آن روز ﺑﻮد ﻛﻪ اﺑﻮﺑﻜﺮ ﺑﻪ »ﺻﺪﻳﻖ« ﻣﻠﻘﺐ ﺷﺪ .ﺑﻌﺪ از آن ،ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻗﺮﻳﺶ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺳﻔﺮ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ اوﺻﺎف آن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﻴﺎن 1443
ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺸﺖ و اﻳﺸﺎن ﺷﺮوع ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪﺳﻮي آن و ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ اوﺻﺎف آن .ﭘﺲ ﭼﻮن ﻣﺸﺮﻛﺎن اوﺻﺎف آن را از زﺑﺎن اﻳﺸﺎن ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ :اﻣﺎ در ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪسﻛﻪ واﻗﻌﺎ درﺳﺖ ﮔﻔﺖ .ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻪ ﻣﺎ از ﻗﺎﻓﻠﻪﻣﺎن ﻛﻪ در راه ﺷﺎم ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﺧﺒﺮ ده ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎ در راه ﺑﺎ آن ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﺮدهاي .ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻤﺎر ﺷﺘﺮان آن ﻗﺎﻓﻠﻪ و ﺗﻤﺎم اوﺻﺎف و اﺣﻮال آن را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﺳﭙﺲ اﻓﺰودﻧﺪ :ﻛﺎروان ﺷﻤﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻓﻼن روز ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﻣﻲرﺳﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﺘﺮي اﺑﻠﻖ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آن اﺳﺖ .ﭘﺲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺑﺎﻣﺪاد ﻫﻤﺎن روز ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮ ﻳﻜﻲ از ﺑﻠﻨﺪﻳﻬﺎي ﺑﻴﺮون ﻣﻜﻪ ﻓﺮاز آﻣﺪه ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻗﺎﻓﻠﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﻧﺎﮔﻬﺎن دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ در ﻫﻤﺎن وﻗﺖ ﻣﻌﻴﻦ ﻗﺎﻓﻠﻪ از ﮔﺮد راه رﺳﻴﺪ و ﻫﻤﺎن ﺷﺘﺮ اﺑﻠﻖ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ آن اﺳﺖ .وﻟﻲ ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ» :اﻳﻦ ﺟﺰ ﺳﺤﺮي آﺷﻜﺎرﻧﻴﺴﺖ« .ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮاي ﺗﺼﺪﻳﻖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶص اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد. dcba`_^ ]\[ZYX ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ از واﻗﻌﻪ »اﺳﺮاء« ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ،ذﻛﺮ ﻣﻮﺳﻲ ـ ﻛﻠﻴﻢ ﺧﻮﻳﺶ ـ را ﻧﻴﺰ ﺑﺪان ﻋﻄﻒ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﺑﺴﻴﺎري از ﺟﺎﻫﺎي ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ،ﻣﻮﺳﻲ و ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم و ﺗﻮرات و ﻗﺮآن را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻘﺮون و ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻳﺎدﻣﻲﻛﻨﺪ» :و ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﺘﺎب را دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮرات را »و آن را« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﻛﺘﺎبرا »ﺑﺮاي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻫﺪاﻳﺘﻲ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ و ﺣﻘﻴﻘﺖ راه ﻳﺎﺑﻨﺪ و ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻓﺮﻣﺎن دادﻳﻢ »ﻛﻪ :زﻧﻬﺎر ،ﺑﺠﺰ ﻣﻦ وﻛﻴﻠﻲ ﻧﮕﻴﺮﻳﺪ« وﻛﻴﻞ :ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ وﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﻮر اﺳﺖ. o n m l k ji h g f e »ﻓﺮزﻧﺪان ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻮح ﺳﻮار ﻛﺸﺘﻲ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻧﺴﻞ و ﺗﺒﺎر ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻧﻮح در ﻛﺸﺘﻲ ﻧﺠﺎت دادﻳﻢ! راه ﭘﺪرﺗﺎن را دﻧﺒﺎل ﻛﻨﻴﺪ و او را اﻟﮕﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻴﺪ .ﺧﻄﺎب ﻳﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﻊ 1444
آن ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ،ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﻮح ﺑﻨﺪهاي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻜﺮﮔﺰار ﺑﻮد« در ﺷﺎدي و ﻏﻢ و ﺳﺨﺘﻲ و آﺳﺎﻧﻲ .ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻮح را ﺑﻪ ﺷﻜﺮﮔﺰاري ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد ﺗﺎ ذرﻳﻪ وي را ﺑﺮ ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد .ﺷﻜﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﺛﻨﺎي ﻣﻨﻌﻢ در ﻋﻘﻴﺪه و ﻋﻤﻞ و ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎل و زﺑﺎن ﺣﺎل ﭼﻨﺎنﻛﻪ در رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻧﻮح ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮردن، ﻧﻮﺷﻴﺪن ،ﻟﺒﺎس ﭘﻮﺷﻴﺪن و در ﻫﻤﻪ ﺣﺎﻻت ﺷﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮد ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ »ﻋﺒﺪ ﺷﻜﻮر« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﺑﻨﺪهاي ﺧﺸﻨﻮد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮرد ﻳﺎ ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲاي ﻣﻲ ﻧﻮﺷﺪ ،ﺣﻤﺪ و ﺳﭙﺎس او را ﺑﺮ آن ﺑﻪﺟﺎ ﻣﻲآورد«. }|{zyxwvutsrqp »و ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﻛﺘﺎب« ﺗﻮرات »ﺧﺒﺮ دادﻳﻢ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ در زﻣﻴﻦ دوﺑﺎر ﻓﺴﺎد ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد« ﻣﺮاد ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ در آن ﻗﺮار دارد. ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻓﺴﺎد ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ در ﺑﺎر اول ،ﻛﺸﺘﻦ اﺷﻌﻴﺎ ،ﻳﺎ زﻧﺪاﻧﻲ ﻛﺮدن ارﻣﻴﺎ ،ﻳﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم ﺗﻮرات ﺑﻮد و ﻓﺴﺎدﺷﺎن در ﺑﺎر دوم :ﻛﺸﺘﻦ ﻳﺤﻴﻲ ﻓﺮزﻧﺪ زﻛﺮﻳﺎ وﻋﺰﻣﺸﺎن ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻦ ﻋﻴﺴﻲ :ﺑﻮد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻓﺴﺎدﺷﺎن در ﺑﺎر اول ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻣﺎ دوﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎدﺷﺎن ﻫﻨﻮز واﻗﻊ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ »و اﻟﺒﺘﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺧﻮاﻫﻴﺪ ﻛﺮد ﺑﻪ ﻃﻐﻴﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺰرﮔﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ ﻫﺮدو ﺑﺎر ،ﭘﺮﭼﻢ ﺑﺮﺗﺮيﺟﻮﻳﻲ و اﺳﺘﻜﺒﺎر ﻣﻨﺸﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﺮدم را ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﻴﺪ اﻓﺮاﺷﺖ و دوﻟﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺳﺘﻢ ،ﺳﺮﻛﺸﻲ ،ﺗﺠﺎوز و از ﺣﺪﮔﺬري ،ﻗﺪرت و ﺻﻮﻟﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺬاﺷﺖ. ~ _ ` n m lk j i h g f e d c b a p o »ﭘﺲ ﭼﻮن وﻋﺪه ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر« از آن دو ﺑﺎري ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ »ﻓﺮارﺳﺪ ،ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ از ﺧﻮد را ﻛﻪ ﺳﺨﺖ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﻧﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻤﺎرﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻲ را ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ و ﺳﺘﻴﺰ 1445
ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ دارﻧﺪ ،ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد اﻳﻦ آﻳﻪ ،ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ وﻟﺸﻜﺮﻳﺎﻧﺶ از اﻫﻞ ﺑﺎﺑﻠﻨﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ارﻣﻴﺎ ﻳﺎ اﺷﻌﻴﺎء ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪدﺳﺖﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪ ،ﺑﺮ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻳﻮرش ﺑﺮده و آﻧﻬﺎ را ﺗﺎروﻣﺎر ﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮ درآﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن زورآوران ﺟﻨﮕﺠﻮ اﻧﺪرون ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺟﺴﺖوﺟﻮ و ﺑﺎزرﺳﻲ ﻛﺮده و در ﻫﻤﻪﺟﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪدﻧﺒﺎﻟﺘﺎن ﮔﺸﺘﻪ ﺷﻤﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ »و اﻳﻦ« ﺗﻬﺪﻳﺪ »ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻨﻲ اﺳﺖ« و ﺧﻮاه ﻧﺨﻮاه اﻧﺠﺎم ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ. ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ وﻋﺪه ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺟﺎﻟﻮت ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﻤﺎﻟﻘﻪ ﺑﺮ ﺑﻨﻲ اﺳﺮاﺋﻴﻞ ،ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ«. | {zy x w v u t s r q »ﭘﺲ از ﭼﻨﺪي دوﺑﺎره ﺷﻤﺎ را ﺑﺮآﻧﺎن ﭼﻴﺮه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« و ﭘﺮﭼﻢ دوﻟﺖ و ﻗﺪرت ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﻣﻲاﻓﺮازﻳﻢ و اﻳﻦ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ »و ﺷﻤﺎ را ﺑﺎ اﻣﻮال وﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺪد ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ« ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ اﻣﻮاﻟﺘﺎن ﭼﭙﺎول و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن اﺳﻴﺮ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ »وﺗﻌﺪاد ﻧﻔﺮات ﺷﻤﺎ را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ« از ﺗﻌﺪاد دﺷﻤﻨﺎن ﺷﻤﺎ ،از ﻧﻈﺮ ﻣﺮدان ﺟﻨﮕﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻧﺒﺮد ﺑﻴﺮون ﻣﻲروﻧﺪ .ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي :ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ»:اﻳﻦﻣﻌﻨﻲ در ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺣﻀﺮت داوود ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺸﺖ«. } ~ ¡« ª © ¨ § ¦¥ ¤ £ ¢ ¬®¯ ¹¸¶µ´³²±° »اﮔﺮ ﻧﻴﻜﻮ ﻛﻨﻴﺪ« ﺳﺨﻨﺎن و ﻛﺮدارﺗﺎن را ﺑﺮ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪه »ﺑﻪﺧﻮد ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﻛﺮدهاﻳﺪ« زﻳﺮا ﭘﺎداش اﻳﻦ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﺑﻪ ﺧﻮد ﺷﻤﺎ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد »و اﮔﺮ ﺑﺪيﻛﻨﻴﺪ« در رﻓﺘﺎر و ﮔﻔﺘﺎرﺗﺎن »ﭘﺲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﺪ ﻛﺮده اﻳﺪ« ﻧﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان زﻳﺮا ﻓﺮﺟﺎم اﻳﻦ ﺑﺪﻛﺮداري ﺑﻪﺧﻮدﺗﺎن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد »ﭘﺲ ﭼﻮن وﻋﺪه دﻳﮕﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن وﻗﺖ ﻣﻘﺮر دوم ﻛﻪ
1446
ﺑﻪ آن ﺗﻬﺪﻳﺪ ﺷﺪهاﻳﺪ؛ »ﻓﺮارﺳﺪ ،ﺑﺎز ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ ﺗﺎ روي ﺷﻤﺎ را ﻧﺎﺧﻮش ﺳﺎزﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﻛﺎري ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻓﻼﻛﺖ و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﺟﺎي وﺟﻮدﺗﺎن ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ و ﺑﻌﺪ ازآنﻛﻪ ﺳﺮﻣﺴﺖ ﺗﻜﺒﺮ و ﻏﺮور و اﻓﺘﺨﺎر ﺑﻮدﻳﺪ ،ﻏﺒﺎر ﺷﻜﺴﺖ و ﺧﻮاري و ﭘﺮﻳﺸﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﻨﺸﺎﻧﻨﺪ »و ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺠﺪ درآﻳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺎر اول درآﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ« ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ و ﻓﺎﺗﺤﺎﻧﻪ »و ﺗﺎ از ﭘﺎ ﺑﻴﻔﮕﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﻠﻲ وﻳﺮان و ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪ »ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ« از ﺑﻼدﺗﺎن در ﻣﺪت ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و ﺑﺮﺗﺮيﺷﺎن »ﺑﻪ از ﭘﺎاﻓﮕﻨﺪﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻜﺴﺮه ﻧﺎﺑﻮد ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاﻧﺪازﻧﺪ .ﺷﺎه وﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي؛ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ وﻋﺪه ﻣﺤﻘﻖ ﺷﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻳﺤﻴﻲ را ﻛﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ از آن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺨﺘﻨﺼﺮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﻛﺮد« .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :در اﻳﻦ دوﻣﻴﻦ ﺑﺎر ،ﺷﺎه ﺑﺎﺑﻞ ﻛﻪ اﺳﻤﺶ »ﮔﻮدرز« ﻳﺎ »ﺧﺮدوس« ﺑﻮد ﺑﺮآﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺷﺪ و ﻛﺸﺘﺎري ﻋﻈﻴﻢ از آﻧﺎن ﺑﺮﭘﺎ ﻛﺮد و ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﺷﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد. اﻣﺎ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮآﻧﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﻧﺎﺑﻮديﺷﺎن در ﺑﺎر دوم ،اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﻠﻄﻪ و ﻏﻠﺒﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪ ﻇﻬﻮر اﻧﺠﺎﻣﻴﺪه و ﻧﻮﺑﺖ ﻧﺎﺑﻮديﺷﺎن ﻓﺮارﺳﻴﺪه ﭘﺲ ﻳﻘﻴﻨﺎ اﻳﻦﺑﺎر ﻧﻴﺰ ﭘﺎك ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و از ﭘﺎ در ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻮديﺷﺎن ﺑﻪ وﺳﺎﻳﻠﻲ ﻣﺪرن ﻫﻤﭽﻮن ﺑﻤﺐاﻓﮕﻦﻫﺎ و ﻏﻴﺮآن ﻣﺤﻘﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﴿ ﴾¸¶µﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. واﷲ اﻋﻠﻢ. N M L K J IH G F ED C B A »ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ! در ﺗﻮرات ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻧﺘﻘﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺷﻤﺎ در ﺑﺎر دوم ،ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﻛﻨﻴﻢ؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻛﻨﻴﺪ »وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ« ﺑﻪ ﻓﺴﺎد اﻓﺮوزي ﺑﺮاي ﺑﺎر ﺳﻮم »ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ« ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺠﺎزات و ﻛﻴﻔﺮ ﺷﻤﺎ .ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻳﻜﻲ از وﺟﻮه ﺗﻔﺴﻴﺮي در اﻳﻦ ﺑﺎب، ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﺤﻤﺪص ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ﭘﺲﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮداﻧﻴﺪ و آن ﺣﻀﺮتص ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲﻗﺮﻳﻈﻪ را ﻧﺎﺑﻮد و ﻃﺎﻳﻔﻪ ﺑﻨﻲﻧﻀﻴﺮ را ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺮآﻧﺎن ﺟﺰﻳﻪ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ 1447
ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻟﺸﻜﺮ دﺟﺎل ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻣﻲآﻳﻨﺪ ،ﺑﺎآﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد »و دوزخ را ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان زﻧﺪان ﻗﺮار دادﻳﻢ« ﭘﺲ در آنﻣﺤﺼﻮر و ﻣﺤﺒﻮس ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﻫﺮﮔﺰ از آن رﻫﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﻋﻼوه ﻣﺠﺎزات دﻧﻴﺎ ،اﻳﻦ ﺳﺰاي ﻧﻨﮕﻴﻦ اﺧﺮوي ﻫﻢ در اﻧﺘﻈﺎرﺷﺎن اﺳﺖ. ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي :ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻧﻈﺮات ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺴﻴﺮي ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﻳﻦ آﻳﺎت رادر ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،در ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل؛ ﻋﺒﺎرت ﴿ F ) : ﴾HGو اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎز ﮔﺮدﻳﺪ ،ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدﻳﻢ( در اﻳﻦ آﻳﺎت ،ﺣﺎﻣﻞ ﺑﺸﺎرﺗﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ ،اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﻛﻪ ﻫﺮ ﺑﺎر ﻳﻬﻮد ﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ ﻣﺴﻠﻂ ﮔﺮدﻧﺪ و در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ﻛﻨﻨﺪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﺎن را ﻣﻐﻠﻮب و ﻣﻨﻜﻮب ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻳﻬﻮد ﺑﺮ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ ﻗﻄﻌﺎ اﺑﺪي وﻫﻤﻴﺸﮕﻲ و ﺗﺎ ﻗﻴﺎم ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻧﻴﺴﺖ ـ ﺑﺮ ﻋﻜﺲ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻠﻤﺎ از رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻣﺴﻴﺢ ﻳﻬﻮد را در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول ﺧﻮﻳﺶ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ؛ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮدهاﻧﺪ ـ زﻳﺮا ﻳﻬﻮدﻳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻴﺢ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﻨﺪ ،ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ دﺟﺎل ﻫﻤﺮاه ﮔﺮدﻳﺪهاﻧﺪ و ﻧﺼﻮص و رواﻳﺎت ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﺮاﺣﺖ دارد ﻛﻪ ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ در آن وﻗﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ و ﻗﺪس ﭘﺎﻳﺘﺨﺖ ﺧﻼﻓﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ وﺿﻊ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد ﺑﺮ آن دﻳﺎر ﻣﻘﺪس ﻣﺴﻠﻂ اﻧﺪ ،ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد«.١ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q P O _ ﭘﺲ اي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ! ﭼﺮا ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ» :ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦﻗﺮآن ﺑﻪ آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ اﺳﺖ راه ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ« اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﭘﺎﻳﺪارﺗﺮ ،ﻫﻤﺎﻧﺎ آﻳﻴﻦ ﺣﻨﻴﻒ اﺳﻼم اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻮارﺗﺮﻳﻦ و درﺳﺖﺗﺮﻳﻦ آﻳﻴﻦﻫﺎﺳﺖ ،آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﻨﺎي آن ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و اﻳﻤﺎن ﺑﻪ 1ان ﺷﺎءاﷲ ﻛﻪ اﻧﺘﻔﺎﺿﻪ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﻓﻠﺴﻄﻴﻨﻴﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻬﻮد ،ﻃﻠﻴﻌﻪ ﭘﻴﺮوزي ﻣﺴﻠﻤﻴﻦ و اﺿﻤﺤﻼل ﻳﻬﻮد ﺑﺎﺷﺪ.
1448
ﻫﻤﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ ﺑﻮده و ﺑﻪﺳﻮي ارزﺷﻬﺎي واﻻي ﺣﻖ و ﻋﺪل و ﺧﻴﺮ دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت راﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﮔﺮدد »و ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﺸﺎرت ﻣﻲدﻫﺪ« ﺑﺎ وﻋﺪهﻫﺎ و ﻣﮋدهﻫﺎي ﻧﻴﻚ اﻣﺎ ﻧﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻠﻜﻪ ﻓﻘﻂ ﻛﺴﺎﻧﻲ را »ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﺑﻪ اﻧﺠﺎمدادن آﻧﻬﺎ ﻓﺮﻣﺎن داده اﺳﺖ ،اﻳﻦ ﺑﺸﺎرت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از اﻳﻦ »ﻛﻪ ﭘﺎداﺷﻲ ﺑﺰرگ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد« در آﺧﺮت ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﺎداش ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮﻳﻦ اﺳﺖ. ` i h g f e d c b a »و اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻧﺪ« و اﺧﺒﺎر و اﺣﻜﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪآن را ﻛﻪ در ﻗﺮآن ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﺎور ﻧﻤﻲدارﻧﺪ »ﻋﺬاﺑﻲ دردﻧﺎك آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻋﺬاب دوزخ اﺳﺖ .ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺆﻣﻨﺎن را ﺑﻪ دو ﻧﻮع از ﺑﺸﺎرت ﻣﮋده ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﭘﺎداش دادن ﺧﻮدﺷﺎن و دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻋﺬاب ﻛﺮدن دﺷﻤﻨﺎﻧﺸﺎن. s r q p on m l k j »و آدﻣﻲ ﺑﻪ ﺑﺪي دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ« و آن ﻧﻔﺮﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ دوﺳﺖ ﻧﺪارد ﻣﻮرد اﺟﺎﺑﺖ ﻗﺮارﮔﻴﺮد؛ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻨﮓدﻟﻲ اﺳﺖ »ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ دﻋﺎي وي ﺑﻪ ﺧﻴﺮ« ﺑﺮاي ﺧﻮد و ﺧﺎﻧﻮادهاش ،ﭼﻮن ﻃﻠﺐ ﻋﺎﻓﻴﺖ و روزي و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن .ﭘﺲ اﮔﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ دﻋﺎي ﺑﺪش را ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮدش اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ او ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از روي ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ دﻋﺎي ﺑﺪ وي را در ﺣﻖ ﺧﻮدش و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »و آدﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﻜﺎر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻃﺒﻴﻌﺖ وي ﺑﺮ ﺷﺘﺎﺑﻜﺎري ﺳﺮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و از ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ و ﻋﺠﻠﻪﻛﺎري اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮ و ﺑﺪي را ﻫﻤﭽﻮن ﺧﻴﺮ وﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺟﺎﺑﺮ از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺑﺮ ﺧﻮد و اﻣﻮال ﺧﻮد ﻧﻔﺮﻳﻦ ﻧﻔﺮﺳﺘﻴﺪ ﻛﻪﻣﺒﺎدا از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺎ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻫﻤﺮاه و ﻣﻮاﻓﻖ ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ دﻋﺎ در آن ﻣﻮرد اﺟﺎﺑﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد«. ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪ ﺣﻮي :در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﺑﻌﺪ از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﻣﻮرد ﻣﺴﺠﺪاﻻﻗﺼﻲ و ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﻲ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم در 1449
ﭘﺎﻳﺎن دادن ﺑﻪ اﺷﻐﺎل ﻳﻬﻮد ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻗﺪس ،آﻧﺎن را ﺑﺮ آن واداﺷﺘﻪ ﻛﻪ از اﺳﻼم دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ و راه و روشﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آﻧﻬﺎ را زودﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﻲﮔﻤﺎن اﻳﻦ راه و روشﻫﺎ آﻧﺎن راﺑﻴﭽﺎرهﺗﺮ و ﻳﻬﻮد را ﻣﺴﺘﺤﻜﻢﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﺰول اﻳﻦ دو آﻳﻪ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺤﺚ از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ،ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ راه ﺣﻞ ﻗﻀﻴﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ در ﭼﻨﮓ زدن ﺑﻪﻗﺮآن و اﻳﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺲ«. c b a ` _ ~ } | { z y xw v u t m l kj i hgf e d »و ﺷﺐ و روز را دو ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺮاردادﻳﻢ« ﺑﺮ وﺟﻮد و آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺠﺎﻳﺒﻲ ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ وﺟﻮد دارد؛ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﭘﻲ آﻣﺪن آﻧﻬﺎ ،اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ در درازي وﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ـ ﺑﻪ ﻃﻮريﻛﻪ ﺷﺐ و روز در ﻃﻮل ﺳﺎل از روزي ﺗﺎ روز دﻳﮕﺮ و از ﻣﻜﺎﻧﻲ در زﻣﻴﻦ ﺗﺎ ﻣﻜﺎن دﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ و ﻧﻴﺰ اﺧﺘﻼف آﻧﻬﺎ در ﮔﺮﻣﺎ و ﺳﺮﻣﺎ و در ﺗﺎرﻳﻜﻲ و روﺷﻨﻲ .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺷﺐ و روز ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺷﮕﻔﺖآﺳﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﻨﻨﺪ، ﻧﺸﺎﻧﻪ و دﻟﻴﻠﻲ روﺷﻦ ﺑﺮ وﺟﻮد آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﻗﺪرت ﺑﻲﻣﺜﺎل وياﻧﺪ »ﭘﺲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺐ را ﻣﺤﻮ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻜﻲ از آن دو ﻧﺸﺎﻧﻪ را ﻛﻪ ﺷﺐ اﺳﺖ ،ﺗﺎرﻳﻚ و ﻓﺎﻗﺪ روﺷﻨﻲ آﻓﺮﻳﺪﻳﻢ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺐ ،ﻣﻬﺘﺎب اﺳﺖ »و ﻧﺸﺎﻧﻪ روز را روﺷﻨﻲﺑﺨﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :روز را روﺷﻨﻲﺑﺨﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ،ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ اﺷﻴﺎ در آن دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد »ﺗﺎ در آن ﻓﻀﻠﻲ را از ﭘﺮودﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺠﻮﻳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ در روﺷﻨﻲ روز ﺑﻪ رﺗﻖ و ﻓﺘﻖ اﻣﻮر و ﭘﻴﺸﺒﺮدن راﻫﻬﺎي ﻣﻌﻴﺸﺖﺗﺎن دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻳﺎﺑﻴﺪ اﻣﺎ ﺷﺐ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﺗﺎرﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﺗﺎ در آن آرام ﮔﻴﺮﻳﺪ »و ﺗﺎ ﻋﺪد ﺳﺎﻟﻬﺎ و ﺣﺴﺎب« ﻋﻤﺮﻫﺎ و روﻳﺪادﻫﺎ »را ﺑﺪاﻧﻴﺪ« زﻳﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻤﺎره ﺳﺎﻟﻬﺎ وﺣﺴﺎب ﻣﺎﻫﻬﺎ و روزﻫﺎ ،ﺟﺰ ﺑﺎ اﺧﺘﻼف ﺷﺐ و روز ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ.
1450
ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮل اول در ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺐ« ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن ﺧﻮد ﺷﺐ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﻬﺘﺎب ،ﻣﺮاد ﺳﺎﻟﻬﺎي ﺷﻤﺴﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻗﻮل دوم ﻛﻪ ﻣﺮاد از »ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﺐ« ﻣﻬﺘﺎب اﺳﺖ ،ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻗﻤﺮي اﺳﺖ. ﻓﺮق در ﻣﻴﺎن »ﻋﺪد« و »ﺣﺴﺎب« اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻋﺪد ﻋﺒﺎرت از ﺷﻤﺎرش ﻫﻤﺎﻧﻨﺪﻫﺎي ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه آن ﭼﻴﺰﻧﺪ اﻣﺎ ﺣﺴﺎب :ﻋﺒﺎرت از ﺷﻤﺎرش ﻳﻚ دﺳﺘﻪ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ از آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲﺳﺎل ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ از روزﻫﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ اﺳﺖ (365) ،روز ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ ﻋﺪد اﺳﺖ اﻣﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﺎل از دوازده ﻣﺎه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﻫﺮ ﻣﺎﻫﻲ ﺳﻲروز اﺳﺖ و ﻫﺮروزي ) (24ﺳﺎﻋﺖ ،از اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﺣﺴﺎب اﺳﺖ. »و ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاﻳﺘﺎن داﺷﺘﻪاﻳﻢ ـ از ﻛﺎر دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﻳﺘﺎن ـ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ. | { z y x w v u ts rq p o n »و ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ را ﺑﻪ او ﻣﺘﺼﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ ﺑﺴﺘﻪ در ﮔﺮدن او« ﻃﺎﺋﺮ :ﻧﺰد اﻋﺮاب ﻋﺒﺎرت از ﻧﺼﻴﺐ و ﻗﺴﻤﺖ اﺳﺖ و ﺑﻪ آن »ﺑﺨﺖ« ﻫﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺨﺖ ﻛﻠﻤﻪاي ﻓﺎرﺳﻲ اﺳﺖ اﻣﺎ ﻋﺮﺑﻬﺎ ﻧﻴﺰ آن را ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ .اﺻﻞ »ﻃﺎﺋﺮ« اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻋﺮاب ﺑﻪ ﻋﺒﻮر ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن از ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﺧﻮد ﻓﺎل ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ را ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در اﻳﻦ آﻳﻪ روﺷﻦ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻬﺮه اﻧﺴﺎن ﻫﻤﺮاه ﺧﻮد اوﺳﺖ و اﻳﻦ ﻧﺼﻴﺐ و ﺑﻬﺮه ﺑﻪ ﺻﻼح و اﺳﺘﻮاري دل و ﻓﻌﻠﺶ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد آن دو ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد و ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن از اﻳﻦ اﻣﻮر ﻫﻴﭻ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪهاﺳﺖ» :ﻋﻤﻞ ﻫﻴﭻ روزي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ]در ﭘﺎﻳﺎن آن روز[ ﺑﺮ آن ﻣﻬﺮ زده ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﻮن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻴﻤﺎر ﺷﻮد، ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ «ﻓﻼن« را از ﻋﻤﻞ ﺑﺎزداﺷﺘﻪاي! ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ :ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻠﻲﻛﻪ در ﺣﺎل ﺳﻼﻣﺘﻲ اﻧﺠﺎم ﻣﻲداد ،ﻣﻬﺮ زﻧﻴﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﺪ ﻳﺎ ﺑﻤﻴﺮد«» .و روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي او ﻧﺎﻣﻪاي ﻛﻪ آن را ﮔﺸﺎده ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ، ﺑﻴﺮون ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻛﻪ در آن ﻧﺎﻣﻪ ،اﻋﻤﺎل ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و اﻋﻤﺎل ﭘﻠﻴﺪ وي ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ از
1451
ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺛﻮاﺑﻬﺎ و ﻧﻴﻜﻲﻫﺎي ﺧﻮد ﺷﺎدﻣﺎن ﺷﺪه و از ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺑﺪيﻫﺎ و ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻮﺑﻴﺦ و ﺳﺮزﻧﺶ ﮔﺮدد. } ~ ¡ ¥ ¤ £ ¢ »ﻧﺎﻣﻪات را ﺑﺨﻮان« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ او ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ؛ ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎﻟﺖ را ﺑﺨﻮان .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦﻧﺎﻣﻪ را ﻫﻤﮕﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ،ﭼﻪ آﻧﺎنﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺎﻳﻨﺪ و ﭼﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﻲﺳﻮاد و ﻧﺎﺧﻮاﻧﻨﺪ »ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﺧﻮدت ﺣﺴﻴﺐ ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻲ« ﺣﺴﻴﺐ :ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ و ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺎر ﺧﻮد را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و آن را ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﻲ ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ او را در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﻧﺪارد. ¦ § ¨ © ¼ » º ¹¸ ¶ µ ´ ³ ²± ° ¯ ® ¬ «ª ½ ¾ ¿ À »ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ راه آﻣﺪ ،ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮد راﻫﻴﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺛﻮاب راﻫﻴﺎﺑﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺠﺪاﻧﻪ ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺧﻮدش ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد »و ﻫﺮﻛﻪ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪ ﭘﺲ ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﺟﺎم ﮔﻨﺎه و ﮔﻤﺮاﻫﻲ وي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺧﻮدش ﻫﺴﺖ »و ﻫﻴﭻ ﺑﺮدارﻧﺪهاي ﺑﺎر ﮔﻨﺎه دﻳﮕﺮي را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد« ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎر ﮔﻨﺎﻫﺶ را ﺧﻮدش ﺑﺮﻣﻲدارد و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﺑﻪﺟﺎﻳﺶ اﻳﻦ ﺑﺎر را ﺑﺮﻧﻤﻲدارد .وزر :ﺑﺎر و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ اﺳﺖ، ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن در اﻳﻨﺠﺎ ﮔﻨﺎه اﺳﺖ. اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﺻﻞ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﺷﺨﺼﻲ و ﻓﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل از روي ﻋﺪل و رﺣﻤﺘﺶ آن را وﺿﻊ ﻛﺮده اﺳﺖ. از اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :اﻳﻦ آﻳﻪ درﺑﺎره وﻟﻴﺪﺑﻦﻣﻐﻴﺮه ﻧﺎزل ﺷﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ ﮔﻔﺖ :ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮﻳﺪ و ﮔﻨﺎه ﻫﻤﮕﻲ ﺷﻤﺎ ﺑﺮ دوش ﻣﻦ! »و ﻣﺎ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي را ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ« اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻴﺰ از ﻋﺪل ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ. 1452
ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﺎن اﻧﻘﻄﺎع ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان )ﻋﻬﺪ ﻓﺘﺮت( ﻳﺎ در ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ـ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺗﻜﻠﻴﻒ ﺑﺮﺳﻨﺪ ـ ﻣﺮدهاﻧﺪ ،ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ در ﻋﺮﺻﺎت ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻮرد آزﻣﺎﻳﺶ و اﻣﺘﺤﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻓﺮود آوردن ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﺶ ،ﺣﺠﺖ را ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎم ﻛﺮده و ﻋﺬر را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ،از اﻳﻦرو ،ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ،ﻫﻴﭻ ﻣﺆاﺧﺬهاي در ﻛﺎرﻧﻴﺴﺖ. ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺗﻮﺣﻴﺪ درﺑﺎره اﻫﻞ ﻓﺘﺮت )دوران اﻧﻘﻄﺎع ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان( ﺑﺮ دو رأياﻧﺪ: أﺷﺎﻋﺮه ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ـ ﻧﻪ در اﺻﻮل و ﻧﻪ در ﻓﺮوع ـ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺣﻜﺎم و ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺮع ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﻣﺎﺗﺮﻳﺪيﻫﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ :آﻧﻬﺎ در اﺻﻮل ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻜﺎﻟﻴﻒ ﺷﺮﻋﻲاﻧﺪ ﻧﻪ در ﻓﺮوع. ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :آﻧﻬﺎ در اﺻﻮل و ﻓﺮوﻋﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻞ ﺑﻪﻧﻴﻜﻮﻳﻲ آﻧﻬﺎ ﺣﻜﻢ ﻛﻨﺪ ،ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻧﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ ﺑﺎ ﻧﺼﻮص وارده در اﻳﻦ ﺑﺎب ،ﻣﺮدود اﺳﺖ. ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎره اﻃﻔﺎل ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﻮل اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ: 1ـ آﻧﺎن در ﺑﻬﺸﺖ اﻧﺪ. 2ـ آﻧﺎن ﺑﺎ ﭘﺪراﻧﺸﺎن در دوزخاﻧﺪ. 3ـ درﺑﺎره آﻧﺎن ﺗﻮﻗﻒ ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺮد .ﻳﻌﻨﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺧﻮد داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﻗﻮل اﺧﻴﺮ ،ﻫﻤﻪ ادﻟﻪ وارده در اﻳﻦ ﺑﺤﺚ را ﻛﻪ ﻣﻮرد اﺧﺘﻼف ﻋﻠﻤﺎء اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﻢ ﮔﺮد ﻣﻲآورد«. Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á ﺳﭙﺲ ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ وﻗﻮع ﻋﺬاب ﺑﻌﺪ از ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ» :و ﭼﻮن ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﻪاي را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻬﺮي را »ﻫﻼك ﻛﻨﻴﻢ ،ﺳﺮﻛﺸﺎن آن را ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﺧﻴﺮ اﻣﺎ آﻧﺎن ﻋﺼﻴﺎن ﻛﺮده و ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺮ و ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﻌﻨﻲ﴿ ﴾Ç Æاﻳﻦ اﺳﺖ :ﻓﺴﺎق و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﺎﻧﺸﺎن را ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ زﻳﺮا »آﻣﺮ« و »أﻣﺮ« در ﻳﻜﻲ از ﻟﻐﺎت و ﻟﻬﺠﻪﻫﺎي ﻋﺮب ،ﺑﻪﻣﻌﻨﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺮداﻧﻴﺪن اﺳﺖ .ﻣﺘﺮﻓﻴﻦ :ﻣﺘﻨﻌﻤﺎن و ﺗﻮاﻧﮕﺮاﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻌﻤﺖ و رﻓﺎه و ﻧﺎزﭘﺮوردﮔﻲ ،آﻧﻬﺎ را 1453
ﻣﻐﺮور و ﺳﺮﻣﺴﺖ و ﮔﺮدﻧﻜﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﻋﻤﺪﺗﺎ از ﺟﺒﺎران ﺳﻠﻄﻪﮔﺮ و ﻣﺴﺘﺒﺪ ،ﺷﺎﻫﺎن ﺑﻴﺪادﮔﺮ و ﺗﻮاﻧﮕﺮان ﻓﺎﺟﺮ و ﻓﺎﺳﻖ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ .آري! ﭼﻮن ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮي را ﻫﻼك ﻛﻨﻴﻢ ،ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﺎﻧﺶ را واﻣﻲدارﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ؛ »ﭘﺲ در آن« ﺷﻬﺮ »ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« آن ﺧﻮﺷﮕﺬراﻧﺎن ﻣﺘﺮف »و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﺬاب ﺑﺮ آن ﺷﻬﺮ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدد ﭘﺲ آن را ﻳﻜﺴﺮه زﻳﺮ و زﺑﺮ ﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﺷﻬﺮ را ﺑﺎ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺮدم آن ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﻧﺎﺑﻮد و وﻳﺮان ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﮔﻨﺎه و ﻣﻌﺼﻴﺖ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﺷﻴﻮع و ﺗﻜﺜﺮ ﻳﺎﻓﺖ و در آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮوف و ﻧﻬﻲ از ﻣﻨﻜﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣﺜﺒﺘﻲ روي ﻧﺪاد ،اﻳﻦ ﺷﻴﻮع و ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ ﻓﺴﺎد و ﮔﻨﺎه ،ﻋﺎﻣﻞ ﻧﺎﺑﻮدي ﻛﻞ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﮔﺮدد. Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø ×Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð »و ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺴﻠﻬﺎ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﺲ از ﻧﻮح ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪﻳﻢ« ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻣﺖﻫﺎي ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد را »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺑﺲ آﮔﺎه اﺳﺖ« ﻫﺮﭼﻨﺪ آن ﮔﻨﺎﻫﺎن را در اﻧﺪروﻧﺸﺎن ﭘﻨﻬﺎن دارﻧﺪ »و ﺑﺲ ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﺸﺎن ﭘﺮدهﻫﺎ ﻓﺮوﻫﺸﺘﻪ دارﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﻴﭻ اﻣﺮ ﭘﻨﻬﺎﻧﻲاي ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺨﻔﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ. R Q P O N M L K J I H G F E D C B A S »ﻫﺮ ﻛﺲ ﺧﻮاﻫﺎن دﻧﻴﺎي زودﮔﺬر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ ﻳﺎ اﻋﻤﺎل آﺧﺮت ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻬﺮه زودﮔﺬر دﻧﻴﺎ و آﺳﺎﻳﺶ و رﻓﺎه آن را ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »وي را درآن« ﻳﻌﻨﻲ: در دﻧﻴﺎي زودﮔﺬر »ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب دﻫﻴﻢ« ﻧﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ آن ﻣﺮﻳﺪ دﻧﻴﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ »ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺑﻬﺮه ﺷﺘﺎﺑﺎن را ﺑﺮاي ﻫﺮﻛﺲ از آﻧﺎن ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در ﺗﻼش و ﺗﻜﺎﭘﻮي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺑﻬﺮهﻫﺎي زودﮔﺬر دﻧﻴﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب وﺧﻮاﺳﺘﻪﺷﺎن ﻧﻤﻲرﺳﻨﺪ ﻣﮕﺮ آنﮔﺎه 1454
ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را ﺑﺮاﻳﺸﺎن اراده ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎرﻧﺪ دوﻧﺪﮔﺎن و ﺗﻜﺎﭘﻮﮔﺮان ﺗﺸﻨﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻦ و روﺣﻲ ﺧﺴﺘﻪ و ﻓﮕﺎر در ﻋﺸﻖ آن ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ و ﺣﺴﺮت آن را ﻫﻤﭽﻨﺎن در دل ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮔﻮر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ »آنﮔﺎه ﺟﻬﻨﻢ را ﺑﺮاي او ﻣﻘﺮر ﻣﻲدارﻳﻢ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ اواﻣﺮ ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻋﻤﻞ ﺑﺮاي آﺧﺮت و ﺧﺎﻟﺺﺳﺎﺧﺘﻦ آن از آﻟﻮدﮔﻲﻫﺎ و ﺷﺎﺋﺒﻪﻫﺎ را ﻓﺮوﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ »درآﻳﺪ ﺑﻪ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ »ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه« ﻳﻌﻨﻲ: ﺳﺮزﻧﺶﺷﺪه »راﻧﺪهﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﻃﺮدﺷﺪه از رﺣﻤﺖاﷲ ،دورﮔﺮداﻧﺪه از آن؛ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪن دﻧﻴﺎي ﻓﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﺎﻗﻲ. ` _^]\[ZYXWVUT »و ﻫﺮ ﻛﺲ آﺧﺮت را ﺑﺨﻮاﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎ اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺧﻮاﻫﺎن ﺳﺮاي آﺧﺮت ﺑﺎﺷﺪ »و ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺳﺰاوار آن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺰاوار ﻃﺎﻟﺐ ﺳﺮاي آﺧﺮت اﺳﺖ »ﺑﺮاي آن ﺳﻌﻲ ﻛﻨﺪ« ﺑﺎ ﻣﺒﻨﻲ ﻗﺮار دادن ﻗﺎﻧﻮن ﺷﺮع ،ﺑﻪ دور از ﺑﺪﻋﺖﮔﺬاري و ﻫﻮاي ﻧﻔﺲ »و او ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ« ﺑﻪ اﻳﻤﺎﻧﻲ درﺳﺖ و راﺳﺘﻴﻦ »ﭘﺲ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺳﻌﻲﺷﺎن ﻣﺸﻜﻮر اﺳﺖ« ﻧﺰد ﺧﺪا .ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﻌﻲﺷﺎن ﻣﻘﺒﻮل اﺳﺖ ﻧﻪ ﻣﺮدود ﻟﺬا ﺳﻌﻲﺷﺎن ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻮرد ﺣﻖﺷﻨﺎﺳﻲ واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. n m l k j i hg f e d c b a »ﻫﺮ ﻳﻚ« از دو دﺳﺘﻪ ﻳﺎد ﺷﺪه »را؛ اﻳﻦ ﮔﺮوه و آن ﮔﺮوه را از ﻋﻄﺎي ﭘﺮوردﮔﺎرت ﭘﻲدرﭘﻲ ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻢ ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻫﻢ ﻛﻔﺎر ،ﻫﻢ اﻫﻞ ﻃﺎﻋﺖ و ﻫﻢ اﻫﻞ ﻣﻌﺼﻴﺖ را ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ،ﭘﻲدرﭘﻲ و ﺑﻲاﻧﻘﻄﺎع از روزي و ﻣﻮاﻫﺐ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺑﺨﺸﻴﻢ و ﻣﻌﺼﻴﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﮔﻨﻬﻜﺎر در ﻗﻄﻊ روزي دﻧﻴﻮي وي ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﺪارد »و ﺑﺨﺸﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺎزداﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺖ« از ﻛﺴﻲ از ﺑﻨﺪﮔﺎن وي ﻟﺬا آن را در دﻧﻴﺎ از ﻫﻴﭻ ﻣﺆﻣﻦ و ﻛﺎﻓﺮي ﺑﺎز ﻧﻤﻲدارد.
1455
{ z y x w v ut s r q p o »ﺑﺒﻴﻦ« ﺑﻪ دﻳﺪه ﻋﺒﺮت »ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي دادهاﻳﻢ« در روزي و ﺟﺎه دﻧﻴﺎ! ﻟﺬا در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم ﻫﻢ اﻏﻨﻴﺎ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻫﻢ ﻓﻘﺮا را ،ﻫﻢ اﻗﻮﻳﺎ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻫﻢ ﺿﻌﻔﺎ را ،ﻫﻢ ﺗﻨﺪرﺳﺘﺎن را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻫﻢ ﺑﻴﻤﺎران را و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻞﻫﺎ از ادراك آن ﻗﺎﺻﺮﻧﺪ »و ﻗﻄﻌﺎ آﺧﺮت ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ در رﻓﻌﺖ درﺟﺎت و ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ در ﺑﺮﺗﺮي« ﻳﻌﻨﻲ :درﺟﺎت آﺧﺮت و ﺑﺮﺗﺮﻳﻬﺎي ﻣﺆﻣﻨﺎن در آن ﺑﺮ ﻛﻔﺎر ،ﻓﻮق ﺑﺮﺗﺮيﻫﺎ و ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﻣﻮﺟﻮد در دﻧﻴﺎ وﻣﺮاﺗﺐ و درﺟﺎت اﻫﻞ آن در داراﻳﻲ و ﻧﺪاري و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن اﺳﺖ زﻳﺮا ﺗﻔﺎوت در آﺧﺮت ﺑﺎ ﺑﻬﺸﺖ و درﺟﺎت آن و ﺑﺎ آﺗﺶ و درﻛﺎت آن اﺳﺖ ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ﻋﺎﻗﻞ ﺑﻪ آﺧﺮت ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲورزد ﻧﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪهاﺳﺖ» :ﻗﻄﻌﺎ ﺻﺎﺣﺒﺎن درﺟﺎت ﺑﺮﺗﺮ در ﺑﻬﺸﺖ ،اﻫﻞ ﻋﻠﻴﻴﻦ را ﭼﻨﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺘﺎره ﻓﺮورﻓﺘﻪ در اﻓﻖ آﺳﻤﺎن را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﺪ«. | } ~ _ ` e d c b a »ﻣﻌﺒﻮد دﻳﮕﺮي را ﺑﺎ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻧﺪه« اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺨﺎﻃﺐ اﻳﻦ اﻣﺮ ،ﻣﻜﻠﻔﺎن از اﻣﺖ ﻣﺤﻤﺪص اﻧﺪ« .ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﻜﻠﻒ! در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺮﻳﻜﻲ ﺑﺮاي اوﻗﺮار ﻧﺪه »ﻛﻪ آنﮔﺎه ﻧﻜﻮﻫﻴﺪه و ﺑﻲﻳﺎر و ﻳﺎور ﺑﻨﺸﻴﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﺻﻮرت ،دو ﭼﻴﺰ را ﻳﻜﺠﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﮔﺮد آوردهاي؛ ﻳﻜﻲ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن وي و ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺻﺎﻟﺤﺶ و دوم؛ ﺧﻮار ﺳﺎﺧﺘﻦ و ﺑﻲﭘﻨﺎﻫﻲات از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن زﻳﺮا ﺗﻮ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﻣﻌﺒﻮد دﻳﮕﺮي را ﺷﺮﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻪاي ،او ﻫﻢ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﺒﻮد ﺑﻴﭽﺎرهات وا ﻣﻲﮔﺬارد. u t s r q p on m l k j i h g f ¢ ¡ ~ } | { z y x w v »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺣﻜﻢ ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﻣﺎن داد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﻗﺎﻃﻊ »ﻛﻪ ﺟﺰ او را ﻧﭙﺮﺳﺘﻴﺪ و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺣﺴﺎن ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎن داد ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺗﻤﺎم
1456
رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﺑﻌﺪ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﻘﻴﻘﻲ وﺟﻮد اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ،واﻟﺪﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻇﺎﻫﺮي وﺟﻮد و ﺗﺮﺑﻴﺖ وي در ﻓﻀﺎﻳﻲ آﻛﻨﺪه از ﻣﻬﺮ و ﻋﻄﻮﻓﺖ و اﻳﺜﺎر ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪي واﻟﺪﻳﻦ را ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ زﻳﺮا اﻳﺸﺎن در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻻت دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﺗﺮﻧﺪ ﭘﺲ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﻳﺎ ﻫﺮ دو ﻧﺰد ﺗﻮ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﭘﻨﺎه ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺗﻜﻔﻞ ﺗﻮ »ﺑﻪ ﺳﺎﻟﺨﻮردﮔﻲ ﺑﺮﺳﻨﺪ« ﭘﺲ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻨﺞ دﺳﺘﻮر را در رﻓﺘﺎر ﺑﺎ اﻳﺸﺎن رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻲ: اول» :ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﺎن اف ﻣﮕﻮ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﻧﮕﻮ ﻛﻪ در آن ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺑﺎر اﻳﺬاﻳﻲوﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺘﻲ ﻛﻠﻤﻪ »اف« راﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻧﮕﻮ زﻳﺮا اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻳﺎ ﺻﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺗﻨﮕﺪﻟﻲ و دلآزاري و ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﺸﺎن در ﻗﻠﺒﺖ ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ. ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ،ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮزﻧﺪ را از ﻣﻼل و دلﺗﻨﮕﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ،ﻳﺎ ﮔﺮاﻧﺒﺎر ﻳﺎﻓﺘﻦ اﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﺧﻮد ،ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ. دوم» :و ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎﻧﮓ ﻣﺰن« ﻧﻬﺮ :ﭘﺮﺧﺎشﻛﺮدن و درﺷﺖﺧﻮﻳﻲ اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ آﻧﺎن از ﺳﺮ ﭘﺮﺧﺎش و درﺷﺘﻲ ﺳﺨﻦ ﻣﮕﻮي و ﺑﺮ روي آﻧﻬﺎ داد ﻣﺰن. ﺳﻮم» :و ﺑﺎ آﻧﺎن« ﺑﻪﺟﺎي اف ﮔﻔﺘﻦ و ﻓﺮﻳﺎد ﻛﺸﻴﺪن »ﺳﺨﻨﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺮم وﻟﻄﻒآﻣﻴﺰ »ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ وﺟﻬﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از ﻳﻚ ﺳﺨﻦ ﻧﺮم و ﻣﻬﺮآﻣﻴﺰ وﻣﺤﺘﺮﻣﺎﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد ،ﺗﻮأم ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ ادب ،ﺣﻴﺎ ،وﻗﺎر و ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ .و از ادب اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر را رودررو ﺑﻪ ﻧﺎمﺷﺎن ﻧﺨﻮاﻧﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﮕﻮﻳﻲ :ﭘﺪر ﺟﺎن! ﻣﺎدر ﺟﺎن! ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ﭼﻬﺎرم» :و از ﺳﺮ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ،ﺑﺎل ﻓﺮوﺗﻨﻲ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﮕﺴﺘﺮ« اﺻﻞ آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﭘﺮﻧﺪه ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺟﻮﺟﻪاش اﺑﺮاز ﻣﺤﺒﺖ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﭘﺮورﺷﺶ او را ﺑﻪﺧﻮد ﺑﭽﺴﺒﺎﻧﺪ ،ﺑﺎل ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ او ﻣﻲﮔﺴﺘﺮاﻧﺪ ﭘﺲ ﮔﻮﻳﻲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: ﺗﻜﻔﻞ و ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ واﻟﺪﻳﻨﺖ را ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺮ دوش ﺑﮕﻴﺮ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را در زﻳﺮ ﺑﺎل رﻋﺎﻳﺘﺖ ﺑﮕﻴﺮي و ﺑﻪ ﺧﻮدت ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻛﻨﻲ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن در ﺧﺮدﺳﺎﻟﻲات ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدهاﻧﺪ. 1457
ﭘﻨﺠﻢ» :و ﺑﮕﻮ« در ﺑﺰرﮔﺴﺎﻟﻲ آﻧﻬﺎ و ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﺸﺎن »ﭘﺮوردﮔﺎرا! آن دو را ﻣﻮرد ﻣﺮﺣﻤﺖ ﻗﺮارده ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺮا در ﺧﺮدي ﭘﺮوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :رﺣﻤﺖ و ﺑﺨﺸﺎﻳﺸﻲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮورش دادن آﻧﺎن ﻣﺮا ،ﻳﺎ ﺑﻪﺳﺒﺐ ﭘﺮورشدادن آﻧﺎن ﻣﺮا ،ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﻦ .اﻟﺒﺘﻪ ﻟﻔﻆ »رﺣﻤﺖ« ﺟﺎﻣﻊ ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺑﻲﻫﺎي دﻳﻦ و دﻧﻴﺎﺳﺖ. ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ درﺑﺎره ﻧﻴﻜﻲ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر اﺣﺎدﻳﺚ ﺑﺴﻴﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ازآن ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ذﻳﻞ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه و اﻧﺲ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻤﺎ اﺳﺖ» :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮ ﻣﻨﺒﺮ ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ آنﮔﺎه ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :آﻣﻴﻦ! آﻣﻴﻦ! آﻣﻴﻦ! ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ:ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺑﺮاي ﭼﻪ آﻣﻴﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺰدم آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ :ايﻣﺤﻤﺪ! ﺧﺎك ﺑﺮ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺖ ﻧﺰد وي ﺑﺮده ﺷﻮد و او ﺑﺮ ﺗﻮ درود ﻧﮕﻮﻳﺪ ،ﺑﮕﻮ :آﻣﻴﻦ! ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ :آﻣﻴﻦ! آنﮔﺎه ﮔﻔﺖ: ﺧﺎك ﺑﺮ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻣﺎه رﻣﻀﺎن ﺑﺮ وي درآﻳﺪ و آن ﻣﺎه ﺳﭙﺮي ﺷﻮد اﻣﺎ ﺑﺮ وي آﻣﺮزﻳﺪه ﻧﺸﻮد ،ﺑﮕﻮ :آﻣﻴﻦ! ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ :آﻣﻴﻦ! ﺳﭙﺲ ﮔﻔﺖ :ﺧﺎك ﺑﺮ ﺑﻴﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ را درﻳﺎﺑﺪ اﻣﺎ آﻧﺎن او را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻧﻜﻨﻨﺪ ،ﺑﮕﻮ :آﻣﻴﻦ! و ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ :آﻣﻴﻦ!« ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻣﺎﻟﻚﺑﻦرﺑﻴﻌﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :دراﺛﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ،ﻣﺮدي از اﻧﺼﺎر ﺑﻪ ﺣﻀﻮر اﻳﺸﺎن ﻣﺸﺮف ﺷﺪ و ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! آﻳﺎ ﭘﺲ از ﻣﺮگ واﻟﺪﻳﻨﻢ ﭼﻴﺰي از ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ذﻣﻪام ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ آن را در ﺣﻘﺸﺎن ﺑﺠﺎ آورم؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آري! ﭼﻬﺎرﭼﻴﺰ :دﻋﺎﻛﺮدن و آﻣﺮزشﺧﻮاﺳﺘﻦ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ،ﺑﻪ اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻋﻬﺪ آﻧﻬﺎ ،ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺘﻦ دوﺳﺖ آﻧﻬﺎ و ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ و ﺑﺠﺎ آوردن ﺻﻠﻪ رﺣﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺖ ﺟﺰ از ﺟﺎﻧﺐ اﻳﺸﺎن ﻧﻴﺴﺖ .ﭘﺲ اﻳﻨﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ذﻣﻪات از ﻧﻴﻜﻮﻳﻲ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮﮔﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ«. ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶µ ´ ³ ² ± »ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﻧﻔﺴﻬﺎﻳﺘﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﺿﻤﺎﻳﺮ و ﻧﻬﺎدﻫﺎﻳﺘﺎن اﺳﺖ »داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺧﻼص در ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺪم آن؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﻜﻲﺗﺎن ﺑﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﻳﺎ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﺗﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ »اﮔﺮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻗﻄﻌﺎ او ﺑﺮاي اواﺑﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي رﺟﻮعﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮﺑﻪ »آﻣﺮزﻧﺪه اﺳﺖ« ﭘﺲﻛﺴﻲﻛﻪ از ﺻﺪق دل ﺗﻮﺑﻪ 1458
ﻛﻨﺪ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻮﺑﻪ وي را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻟﺬا ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻛﻪ از آن ﺗﻮﺑﻪ ﻛﺮدهاﻳﺪ ،ﺑﻪ ﺷﻤﺎ زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از او ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﻲﺟﺎ در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻨﺶ ﺳﺮ ﻣﻲزﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او از آن ﺣﺮﻛﺖ ﻗﺼﺪ ﺳﺮﭘﻴﭽﻲ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ از آﻧﻬﺎ را ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻴﺖ وي ﺧﻴﺮ اﺳﺖ ﻟﺬا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ او را ﺑﺪان ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﻧﺪاﻣﺘﺶ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد«. Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ واﻟﺪﻳﻦ ﺳﻔﺎرش ﻛﺮد ،اﻳﻨﻚ ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ ﻧﺰدﻳﻜﺎن و ﭘﻴﻮﻧﺪان رﺣﻢ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ راﺑﻄﻪ ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ دارﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﻋﻄﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :و ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺮاﺑﺖ ﺣﻖ او را ﺑﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﺎن ﻧﺴﺒﻲات ﺣﻘﺸﺎن را ﺑﺪه و ﺣﻘﺸﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :رﻋﺎﻳﺖ ﺻﻠﻪ رﺣﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺪان اﻣﺮ ﻛﺮده و ﺑﺎﻳﺪ اﻧﺴﺎن در ﺣﺪي ﻛﻪ ﺗﻮان دارد و ﺑﺮﺣﺴﺐ اﻗﺘﻀﺎي ﺣﺎل ،آن را ﺑﺠﺎ آورد .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻣﺎدر و ﭘﺪرت ،ﺳﭙﺲ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮت« .ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﻠﻪ رﺣﻢ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﺘﻔﺎوت و ﭘﻠﻪﻫﺎي اوﻟﻲ و ادﻧﺎﻳﻲ دارد .اﺑﻮﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﭼﻮن اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ، رﺳﻮل ﺧﺪاص دﺧﺘﺮﺷﺎن ﻓﺎﻃﻤﻪرﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ را ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه و ﺑﺎغ ﻓﺪك را ﺑﻪ وي دادﻧﺪ« .اﻣﺎ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ رواﻳﺖ اﺷﻜﺎل وارد ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ» :اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮر ﻣﻜﻲ اﺳﺖ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ رواﻳﺖ ﻓﻮق ﭼﻨﻴﻦ اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﻪ ﻣﺪﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ«» .و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺴﻜﻴﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﻓﻘﻴﺮ و ﻣﺴﺘﻤﻨﺪي ﻛﻪ از ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ ،ﻧﻴﺰ ﺣﻖ وي را ﺑﺪه »و« ﻧﻴﺰ ﺑﻪ »اﺑﻦاﻟﺴﺒﻴﻞ« اﺑﻦاﻟﺴﺒﻴﻞ :ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در راه ﺳﻔﺮ واﻣﺎﻧﺪه و ﺗﻮﺷﻪاي ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ راﻫﺶ اداﻣﻪ دﻫﺪ .ﻣﺮاد ﺻﺪﻗﻪ دادن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻛﻴﻦ و در راه ﻣﺎﻧﺪﮔﺎن از ﺻﺪﻗﻪ ﻧﻔﻞ ﻳﺎ ﺻﺪﻗﻪ ﻓﺮض اﺳﺖ »و اﺳﺮاف ﻧﻜﻦ ﺑﻪ اﺳﺮاف ﻛﺮدﻧﻲ« ﻣﺮاد از آن :اﺳﺮاف و ﺧﺮج ﺑﻲروﻳﻪ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ در راهﻫﺎي ﺣﻼل اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺮاﻓﻲ ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ ﺷﺮﻋﻲ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺮاد از آن؛ ﺻﺮفﻛﺮدن ﻣﺎل در ﻏﻴﺮ ﺣﻖ و در راهﻫﺎي ﺣﺮام اﺳﺖ، ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ. 1459
Õ Ô Ó Ò Ñ ÐÏ Î Í Ì Ë »ﻫﻤﺎﻧﺎ اﺳﺮافﻛﺎران ﺑﺮادران ﺷﻴﺎﻃﻴﻦاﻧﺪ« و اﺳﺮاف در اﻧﻔﺎق ﻣﺎل از ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻛﺴﻲ اﺳﺮاف ﻛﺮد ،از ﺷﻴﻄﺎن اﻃﺎﻋﺖ ﻛﺮده و ﺑﻪ وي اﻗﺘﺪا ﻧﻤﻮده اﺳﺖ .اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل ﺟﻤﻬﻮر ﻓﻘﻬﺎ ،در ﻋﻤﻞ ﺧﻴﺮ اﺳﺮاﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺗﺒﺬﻳﺮ ،اﻧﻔﺎق در ﻏﻴﺮ ﺣﻖ اﺳﺖ«» .و ﺷﻴﻄﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﺎﺳﭙﺎس اﺳﺖ« ﻟﺬا ﺟﺰ ﻋﻤﻞ ﺷﺮ را اﻧﺠﺎم ﻧﺪاده و ﺟﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﭘﺲاﺳﺮافﻛﺎران ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرگ ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻨﺪ ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻗﺮﻳﻦ و ﻫﻤﺪم ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. M L K J I H G FE D C B A »و اﮔﺮ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺮاﺑﺖ و از ﻣﺴﻜﻴﻦ و درﻣﺎﻧﺪه در راه »ﺑﻪاﻧﺘﻈﺎر رﺣﻤﺘﻲ از ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﺪان اﻣﻴﺪواري ،روي ﻣﻲﮔﺮداﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ: اﮔﺮروﻳﮕﺮداﻧﻲات از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن اﺳﺖ ﻛﻪ رزﻗﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت در اﺧﺘﻴﺎر ﻧﺪاري ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﻲ وﻟﻲ اﻣﻴﺪواري ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ در اﻳﻦ ﺑﺎره ﮔﺸﺎﻳﺸﻲ ارزاﻧﻲ دارد؛ »ﭘﺲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻨﻲ ﻣﻼﻳﻢ« و ﻧﺮم و دﻟﺠﻮﻳﺎﻧﻪ »ﺑﮕﻮ« و وﻋﺪهاي ﻧﻴﻚﺑﺪه ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻛﻪ :وﻗﺘﻲ رزق ﺧﺪا در رﺳﻴﺪ ،انﺷﺎءاﷲ ﺷﻤﺎ را از ﻳﺎد ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺮد .ﻳﺎ ﻋﺬر ﻣﻘﺒﻮل دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺶاﻓﮕﻦ. ﺿﺤﺎك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ درﺑﺎره ﻫﻤﻪ ﻣﺴﺘﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ«. [ ZY X W V U T S R Q P O N ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪ روي در اﻣﻮر ﻣﺎدي و ﻣﻌﻴﺸﺘﻲ دﺳﺘﻮر داده ﺑﺨﻞ را ﻧﻜﻮﻫﺶ و از اﺳﺮاف و ﺗﺒﺬﻳﺮ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :و دﺳﺖ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺖ ﻧﺒﻨﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻫﻢﮔﺸﺎده دﺳﺘﻲ ﻧﻜﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺎل ﺑﺨﻴﻞ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎل ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺖ وي ﺑﺮﮔﺮدﻧﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻮان ﺗﺼﺮف در آن را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ ﻧﻪ دﺳﺘﺖ را ﺑﺮ ﮔﺮدﻧﺖ ﺑﺒﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺸﺎدهدﺳﺘﻲ و اﺳﺮاف ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻦ »ﻛﻪ آنﮔﺎه ﻣﻼﻣﺖ ﺷﺪه و ﺣﺴﺮت زده 1460
ﺑﺮﺟﺎي ﺑﻨﺸﻴﻨﻲ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﺨﻞ ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺳﺮاف و ﮔﺸﺎده دﺳﺘﻲ .ﻟﺬا در ﺧﺮج ﻛﺮدن و اﻧﻔﺎق ،ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪروي را ﺑﺮﮔﺰﻳﻦ .ﻣﺤﺴﻮرا :ﻳﻌﻨﻲ واﻣﺎﻧﺪه و ﺟﺪا اﻓﺘﺎده ازدﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﻘﺮ. اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﭘﺴﺮﺑﭽﻪاي ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ :ﻣﺎدرم از ﺷﻤﺎ اﻳﻦ و اﻳﻦ ...را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ،آن ﺣﻀﺮتص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :اﻣﺮوز ﻧﺰد ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ .ﻛﻮدك ﮔﻔﺖ :ﭘﺲ از ﺷﻤﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ وي ﭘﻴﺮاﻫﻨﻲ ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﻴﺪ. آن ﺣﻀﺮتص ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﺧﻮد را از ﺗﻦ ﻣﺒﺎرك ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻴﺮون آورده و ﺑﻪ او دادﻧﺪ و ﺧﻮد درﻣﺎﻧﺪه در ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ .ﭘﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ. آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ردي ﺑﺮ ﻗﻮل ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻧﺴﺎن ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎم ﻣﺎﻟﺶ را اﻧﻔﺎق ﻛﺮده و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺮاي ﻓﺮداﻳﺶ ذﺧﻴﺮه ﻧﻜﻨﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪروي ﭘﻴﺸﻪ ﻛﺮد ،ﻓﻘﻴﺮ ﻧﺸﺪ«. \ ] ^ _ ` i h g f e d cb a »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﺮ ﻫﺮﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،روزي را ﮔﺸﺎده و ﺗﻨﮓ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: او ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﻜﻤﺖ ﺑﺎﻟﻐﻪاي ﻛﻪ دارد ،روزي را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ ﮔﺸﺎده و ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﻨﮓ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭘﺲ اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! ﻫﻴﭻ ﺳﺮزﻧﺸﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ او ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد داﻧﺎ و ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑﺮ او ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻴﺴﺖ. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺗﺴﻠﻲ ﺑﺨﺶ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ اﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ،ﻧﻪ از روي ﺑﻲﻣﻬﺮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺣﻜﻤﺘﻲ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻗﺪﺳﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﻢ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺟﺰ ﻓﻘﺮ ﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ و اﮔﺮ اﻳﺸﺎن را ﺗﻮاﻧﮕﺮ ﺳﺎزم ،ﺑﻲﮔﻤﺎن دﻳﻨﺸﺎن راﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪام و ﻫﻤﺎﻧﺎ از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺟﺰ ﺗﻮاﻧﮕﺮي درﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ اﻳﺸﺎن را ﻓﻘﻴﺮ ﺳﺎزم ،ﻣﺤﻘﻘﺎ دﻳﻨﺸﺎن را ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺗﺒﺎه ﺳﺎﺧﺘﻪام« .اﻣﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻏﻨﺎ و ﺗﻮاﻧﮕﺮي در ﺣﻖ ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم »اﺳﺘﺪراج« ،و ﻓﻘﻴﺮﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﻋﺬاب اﺳﺖ ـ ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن؛ ﻫﻢ از اﻳﻦ و ﻫﻢ از آن.
1461
y x w v u t sr q p on m l k j »و از ﺑﻴﻢ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﻲ ﻓﺮزﻧﺪان ﺧﻮد را ﻧﻜﺸﻴﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻋﺮاب در ﺟﺎﻫﻠﻴﺖ ﻣﺮﺗﻜﺐ اﻳﻦ ﺟﻨﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ »ﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻢ آﻧﺎن و ﻫﻢ ﺷﻤﺎ را روزي ﻣﻲدﻫﻴﻢ« و ﺷﻤﺎ روزيدﻫﻨﺪه آﻧﺎن ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ﻛﻪ در ﺣﻖ آﻧﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻨﺎﻳﺘﻲ روا ﻣﻲدارﻳﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎنﻛﺸﺘﻦ آﻧﺎن ﮔﻨﺎﻫﻲ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ آﻳﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد از ﭘﺪر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﻣﻬﺮﺑﺎنﺗﺮ اﺳﺖ«. c b a ` _ ~ }| { z »و ﺑﻪ زﻧﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ« ﺑﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﻣﻘﺪﻣﺎت آن؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮﺳﻪ و ﻛﻨﺎر و ﺣﺮﻛﺎت دﻳﮕﺮ .اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻬﻲ از ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ زﻧﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ ﻧﻬﻲ از ﺧﻮد زﻧﺎ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞﻣﻲﺷﻮد »ﻫﺮآﻳﻨﻪ آن ﻓﺎﺣﺸﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :زﻧﺎ ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ ،و ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ ﺷﺮع وﻋﻘﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و آن ﺑﺪ راﻫﻲ اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺑﻪ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﻧﺴﺐﻫﺎ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﺑﻪدوزخ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺑﻌﺪ از ﺷﺮك ،ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎﻫﻲ ﻧﺰدﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از آن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدي ﻧﻄﻔﻪاي را در رﺣﻤﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﺣﻼل ﻧﻴﺴﺖ«. ts rqponmlkjihgfed | { z y xw v u »و ﻧﻔﺴﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺮام ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ او را ﺑﺎ ﭘﻨﺎه دﻳﻦ ،ﻳﺎ ﺑﺎ ﭘﻨﺎه ﻋﻬﺪ ذﻣﻪ ﻳﺎ ﻋﻬﺪ اﻣﺎن ،ﻣﺤﻔﻮظ و ﻣﺤﺘﺮم ﻗﺮار داده اﺳﺖ »ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻜﺸﻴﺪ« ﻛﺸﺘﻦ ﺑﻪﺣﻖ ،ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺲ در آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺎح اﺳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ارﺗﺪاد ،زﻧﺎي ﻣﺤﺼﻦ )ﺷﺨﺺ داراي ﻫﻤﺴﺮ( و ﻗﺼﺎص ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﻗﺎﺗﻞ در ﻗﺘﻞ ﻋﻤﺪ وﺗﺠﺎوز »و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﺳﺘﻢ ﻛﺸﺘﻪ ﺷﻮد« ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺒﻲ ﻛﻪ ﺷﺮﻋﺎ ﻣﺠﻮزي ﺑﺮاي ﻛﺸﺘﻦ وي اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﻪ وﻟﻲ وي ﺳﻠﻄﻪاي دادهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﺴﻲ از ورﺛﻪ ﻣﻘﺘﻮل ﻛﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺖ و ﻣﺘﻮﻟﻲ اﻣﺮ وي اﺳﺖ ،ﻗﺪرﺗﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻗﺎﺗﻞ دادهاﻳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ او راﺑﻜﺸﺪ،
1462
اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﻔﻮ ﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ دﻳﻪ ﺑﮕﻴﺮد »ﭘﺲ او« ﻳﻌﻨﻲ :وﻟﻲ ﻣﻘﺘﻮل »ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﻗﺘﻞ زﻳﺎدهروي ﻛﻨﺪ« ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺜﻼ ﻗﺎﺗﻞ را ﻣﺜﻠﻪ ﻛﻨﺪ ،ﻳﺎ او را ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ ،ﻳﺎ ﺑﻪﺟﺎي ﻗﺎﺗﻞ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ اﺷﺨﺎص دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن او ﻳﺎري داده ﺷﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ وﻟﻲ ﻣﻘﺘﻮل از ﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺆﻳﺪ و ﻳﺎري داده ﺷﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺘﻮﻟﻴﺎن اﻣﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ ﻳﺎري دادﻧﺶ و ﺑﭙﺎﺧﺎﺳﺘﻦ ﺑﺮاي اﺣﻘﺎق ﺣﻘﺶ ﻓﺮﻣﺎن داده ﺗﺎ ﺣﻘﺶ را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ وي ﺑﺎز دﻫﻨﺪ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ از ﺑﻴﻦرﻓﺘﻦ دﻧﻴﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ آﺳﺎنﺗﺮ از ﻛﺸﺘﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ«. ﻧﺴﻔﻲ ﻛﻪ از اﺣﻨﺎف اﺳﺖ در ﺗﻔﺴﻴﺮش ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻇﺎﻫﺮ آﻳﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﺨﺺ آزاد و ﺑﺮده و در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن و ذﻣﻲ ﺣﻜﻢ ﻗﺼﺎص ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد«. } ~ ¡ ± ° ¯ ® ¬« ª ©¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ² »و ﺑﻪ ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ـ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ ـ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺸﻮﻳﺪ« ﻧﻬﻲ از ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ،از ﺑﺎب ﻣﺒﺎﻟﻐﻪ اﺳﺖ و ﻫﺪف از آن ،ﻧﻬﻲ از دﺳﺖ ﺑﺮدن ﺑﻪﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﺗﻠﻒﻛﺮدن آن ،ﻳﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺗﺒﺎه ﻛﻨﻨﺪه ﻣﺎل وي اﺳﺖ اﻣﺎ ﺑﻪﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ازﺳﻮي وﻟﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ اﺳﺖ ،ﻣﺎﻧﻌﻲ ﻧﺪارد اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻧﮕﻪداري ﻣﺎل ﻳﺘﻴﻢ ،ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاري ﺑﺎ آن در اﻣﻮري ﻛﻪ ﺳﻮدآور اﺳﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ ﻳﺘﻴﻢ در آن ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻧﻔﺎق ﺑﺮ ﻳﺘﻴﻢ از آن ﺑﺪون اﺳﺮاف »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ رﺷﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﺪ« ﭘﺲ ﭼﻮن ﻳﺘﻴﻢ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﺑﻠﻮغ ﻋﻘﻠﻲ ﺧﻮد دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻘﻠﺶ ﺑﻪ ﻛﻤﺎل رﺳﻴﺪ و ﻗﻮاي ﺣﺴﻲ و ﺣﺮﻛﺘﻲ وي ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪ ،ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻛﻨﺪ ،در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺎﻟﺶ را ﺑﻪ وي ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ ،ﻳﺎ در آن ﺑﺎ اﺟﺎزهاش ﺗﺼﺮف ﻛﻨﻴﺪ .اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻠﻮغ ﺟﻨﺴﻲ ﺑﺪون ﺑﻠﻮغ ﻋﻘﻠﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ »و ﺑﻪ ﻋﻬﺪ وﻓﺎ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮد ﺑﺮ وﺟﻪ ﺷﺮﻋﻲ آن ﻗﻴﺎم ﻛﻨﻴﺪ و اﻳﻦ ﺑﺎ ﻧﮕﻪداﺷﺖ و رﻋﺎﻳﺖ اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ ﺷﺮع اﻧﻮر ﻣﻴﺴﺮ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎنﺧﻮد ﺑﺎ ﻣﺮدم را ﻧﮕﻪ دارﻳﺪ؛ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺑﺮ ﺟﻮاز ﻋﻬﺪﺷﻜﻨﻲ ﺑﺎ 1463
آﻧﺎن دﻟﻴﻞ ﺑﻪﺧﺼﻮﺻﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »زﻳﺮا ﻛﻪ از ﻋﻬﺪ ﭘﺮﺳﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ« در آﺧﺮت ،ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ وﭘﻴﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ ﺧﺪا و ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻛﺮدهاﻳﺪ؟. À ¿ ¾ ½ ¼ »º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ »و ﭼﻮن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ،ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ را ﺗﻤﺎم دﻫﻴﺪ« و از آن ﻧﻜﺎﻫﻴﺪ »و ﺑﺎ ﻗﺴﻄﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ وزن ﻛﻨﻴﺪ« ﻗﺴﻄﺎس :اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺶ ﻛﺎﻻ اﺳﺖ ،ﻛﻪ ﻗﭙﺎن ،ﺗﺮازوﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ ﻃﻼ و ﻏﻴﺮ آن از اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻨﺠﺶ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد .ﻗﺴﻄﺎس ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ :آن ﺗﺮازو و اﺑﺰار ﺳﻨﺠﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از وزن ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻢ ﻛﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﺮآن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﺷﻴﺎ را ﺑﻪ ﻃﻮر درﺳﺖ آن وزن ﻧﻤﺎﻳﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ» :ﻗﺴﻄﺎس« ﺑﻪ زﺑﺎن روﻣﻲ ،ﻫﻤﺎن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ اﺳﺖ »اﻳﻦ« ﺗﻤﺎم دادن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و وزن »ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در ﻧﺰد ﺧﺪا و در ﻧﺰد ﻣﺮدم ،ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ آن ﻧﺎم ﻧﻴﻚ، ﭘﺎداش ﻧﻴﻚ و ﮔﺮاﻳﺶ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ درﺳﺖﻛﺎر و ﺑﺎ اﻧﺼﺎف ﺑﺎﺷﺪ »و« اﻳﻦ ﺗﻤﺎم دادن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ و وزن »ﺧﻮش ﻓﺮﺟﺎمﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻧﺠﺎم و ﻋﺎﻗﺒﺖ ﺑﻬﺘﺮي دارد. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻛﺴﻲ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم دادن ﺣﺮام ﻗﺎدر ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺳﭙﺲ آن را ﺗﺮك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از ﺗﺮك آن ﻫﻴﭻ اﻧﮕﻴﺰه دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﺗﺮس ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﺎﺟﻞ در دﻧﻴﺎ ﻗﺒﻞ از آﺧﺮت ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﺑﻪ او ﻋﻮض ﻣﻲدﻫﺪ«. Ò Ñ ÐÏÎÍÌËÊÉ ÈÇ Æ Å Ä ÃÂÁ »و ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﺪان ﻋﻠﻢ ﻧﺪاري دﻧﺒﺎل ﻧﻜﻦ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﺧﺪاي ﻣﺘﻌﺎل ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ از اﻳﻦﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﻴﺰي ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﭼﻴﺰي ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻠﻢ ﻧﺪارد ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻣﺮدم و ﻣﺘﻬﻢ ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﺑﺪون ﻋﻠﻢ و ﭘﻴﺮوي از ﺣﺪﺳﻬﺎ و ﮔﻤﺎﻧﻬﺎ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ، ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮاﻫﻲ دروغ ،ﺳﺨﻦ دروغ ،اﻓﺘﺮا و ﻃﻌﻦزدن ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ،ﺟﺴﺖوﺟﻮي ﻋﻴﻮب ﻣﺮدم ،دﮔﺮﮔﻮن ﻛﺮدن ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻋﻠﻤﻲ ،ﺟﻌﻞ اﺧﺒﺎر وﻏﻴﺮ اﻳﻦ از دﻏﻠﺒﺎزيﻫﺎ ،ﺗﻘﻠﺐﻫﺎ و اﻋﻤﺎل ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺣﺪس و ﺗﺨﻤﻴﻦ و ﮔﻤﺎن ﻧﻴﺰﻣﻲﺷﻮد .ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮ اﺛﺮ ﺿﻌﻒ دﻳﻦ 1464
و اﻳﻤﺎن و اﺧﻼق ،اﻳﻦ روش ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﻴﻮع ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :از ﮔﻤﺎن ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻴﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﮔﻤﺎن دروغﺗﺮﻳﻦ ﺳﺨﻦﻫﺎﺳﺖ«» .زﻳﺮا ﮔﻮش و ﭼﺸﻢ و ﻗﻠﺐ ،ﻫﻤﻪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺻﺎﺣﺐ آﻧﻬﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻮاس ﺧﻮد را در ﭼﻪ راﻫﻲ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺣﻮاس اﻧﺴﺎن آﻻتواﺑﺰاري اﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ او آﻧﻬﺎ را در ﺧﻴﺮ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮد ،ﺳﺰاوار درﻳﺎﻓﺖ ﭘﺎداش اﺳﺖ و اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را در ﺷﺮ ﺑﻪﻛﺎر ﮔﻴﺮد ،ﺳﺰاوار ﻋﻘﺎب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ اﻋﻀﺎ را در ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺮﺳﺶ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻄﻖ ﻣﻲآورد و آﻧﻬﺎ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺸﺎن اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ ﺧﺒﺮﻣﻲدﻫﻨﺪ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﺎت و اﺣﺎدﻳﺚ ﮔﻮاه اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ. á à ß Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø× Ö Õ Ô Ó »و در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺨﻮت راه ﻧﺮو« ﻣﺮح :ﻧﺨﻮت ،ﻓﺨﺮ ،ﺧﻮدﺑﻴﻨﻲ و ﺧﺮاﻣﺎن ﺑﻮدن اﺳﺖ »ﭼﺮاﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ زﻣﻴﻦ را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺷﻜﺎﻓﺖ« ﺑﺎ راه رﻓﺘﻦ ﻣﺘﻜﺒﺮاﻧﻪ ﺑﺮ آن .اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﻬﻜﻢ و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﺴﺘﻜﺒﺮان ﻧﺨﻮتﻣﻨﺶ اﺳﺖ »و ﻧﻪ در درازي ﺑﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺗﻮاﻧﻲ رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺎ ﺧﻮدﻧﮕﺮي و ﻓﺨﺮ و ﺧﻮدﺑﺰرگﺑﻴﻨﻲ ،ﻗﺪرﺗﺖ ﺑﻪ آﻧﺠﺎﻫﺎ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﺮاﺑﺮي ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﺑﺰرﮔﻲ ﻫﻴﻜﻞ و ﺟﺜﻪات ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻛﺒﺮ و ﻧﺨﻮتوادارد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺗﻮاﺿﻊ ﻛﻨﺪ ،ﺧﺪا او رارﻓﻌﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ ﭘﺲ او ﻧﺰد ﺧﻮد ﺣﻘﻴﺮ اﻣﺎ ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺰرگ اﺳﺖ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :در اﺛﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدي از اﻣﺖﻫﺎي ﻗﺒﻞ از ﺷﻤﺎ ﺧﺮاﻣﺎن ﺧﺮاﻣﺎن راه ﻣﻲرﻓﺖ و دو ﺟﺎﻣﻪ ﮔﺮان ﻗﻴﻤﺖ ﭘﻮﺷﻴﺪه و ﺑﻪآﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﻟﻴﺪ ،ﻧﺎﮔﻬﺎن زﻣﻴﻦاو را ﻓﺮوﺑﺮد و او ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ در آن ﻣﻲﺟﻨﺒﺪ« .ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن در آن ﻓﺮوﻣﻲرود. é è ç æ å ä ã â »ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ ،ﺑﺪش ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﺑﺨﺶ از ﺧﺼﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻮﻗﺎ از آﻧﻬﺎ ﻧﻬﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪ ،ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﻮده و او از آﻧﻬﺎ ﻧﻔﺮت دارد و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪاﻧﻬﺎ راﺿﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺮك ﻛﺮد. 1465
T S R Q P O N M L K J I HG F E D C B A »اﻳﻦ« ﺳﻔﺎرﺷﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ آﻧﻬﺎ در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ ﮔﺬﺷﺖ و از آﻳﻪ﴾a` _ ~ } |﴿ : ﻛﻪ ﻧﻬﻲ از ﺷﺮك اﺳﺖ ﺷﺮوع و ﺑﻪ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎ ﻧﻬﻲ از ﺷﺮك L K J I﴿ : ﴾...Mﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد و در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻴﺴﺖوﭘﻨﺞ ﺗﻜﻠﻴﻒ را از اواﻣﺮ وﻧﻮاﻫﻲ درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ »از ﺟﻤﻠﻪ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت از ﺣﻜﻤﺖ ﺑﻪﺳﻮﻳﺖ وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻴﺴﺖوﭘﻨﺞ ﺣﻜﻤﻲ ﻛﻪ از آﻳﻪ ) (23ﺷﺮوع و ﺑﻪ آﻳﻪ ) (39ﺧﺘﻢ ﻣﻲﺷﻮد و ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ ـ آﻏﺎز و اﻧﺠﺎم آﻧﻬﺎ اﻣﺮ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ وﻧﻬﻲ از ﺷﺮك اﺳﺖ ،از ﺟﻤﻠﻪ اﺣﻜﺎم ﻣﺘﻘﻦ و ﻣﺤﻜﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻓﺴﺎد را ﺑﺪاﻧﻬﺎ راﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ .اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻫﻤﻪ ﻛﺘﺎب ﺗﻮرات در ﭘﺎﻧﺰده آﻳﻪ از ﺳﻮره ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺧﻼﺻﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ«. »و ﺑﺎ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ،ﻣﻌﺒﻮدي دﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻧﺪه« ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاي ﺗﺄﻛﻴﺪ و ﺗﺜﺒﻴﺖ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺣﻴﺪ رأس ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي دﻳﻦ و ﺳﺘﻮن آن اﺳﺖ ،ﻧﻬﻲ از ﺷﺮك را در آﺧﺮ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻮد »وﮔﺮﻧﻪ ﺣﺴﺮت زده و ﻣﻄﺮود« ﻛﻪ ﻫﻢ ﺗﻮ ﺧﻮد را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻨﻲ و ﻫﻢ ﺧﺪا و ﺧﻠﻖ ﺗﻮ را ﻣﻼﻣﺖ ﻛﻨﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ از رﺣﻤﺖ ﺣﻖ راﻧﺪه و ﺣﺴﺮتزده ﻫﺴﺘﻲ »در دوزخ اﻓﮕﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻲ ﺷﺪ«. a ` _ ^ ] \[ Z Y X W V U ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﮔﻠﮕﺸﺖ وﺳﻴﻊ در ﻣﻴﺪان اواﻣﺮ و ﻧﻮاﻫﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺛﺮ و ﺛﻤﺮ ﻋﻘﻴﺪه ﺗﻮﺣﻴﺪ اﺳﺖ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻮﻗﻔﻲ از ﻣﻮاﻗﻒ اﻫﻞ ﺷﺮك را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ» :آﻳﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ« داﺷﺘﻦ »ﭘﺴﺮان اﺧﺘﺼﺎص داده و ﺧﻮد از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟« اﻳﻦ ﺧﻄﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﻔﺎري ﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ؛ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ. ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﻨﺪارﺗﺎن ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺮﺗﺮي داده ﻟﺬا ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪان ﭘﺴﺮ اﺧﺘﺼﺎص داده و دﺧﺘﺮان را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ؟ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺷﻤﺎ ﺳﺨﻨﻲ ﺑﺲ ﺑﺰرگ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ« ﻛﻪ در ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت ﺑﺮ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و زﺷﺘﻲ و وﻗﺎﺣﺖ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮوﺗﺮ از آن ﻫﻴﭻ ﺣﺪ و ﭘﺎﻳﻪاي ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮر ﻛﺮد. 1466
l k j i h gf e d c b »و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ،ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻗﺮآن« ﺣﻘﺎﻳﻖ را »ﮔﻮﻧﻪﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ« از ﺑﻴﺎن اﻣﺜﺎل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﻃﺮح وﻋﺪه ،ﻣﮋده ،ﻫﺸﺪار و ﻏﻴﺮه .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻣﺎ ﺳﺨﻦﻫﺎ و ﻣﻌﺎﻧﻲ را در ﻗﺮآن، ﻫﺮ ﺑﺎر ﺑﻪ روﺷﻲ دﻳﮕﺮ و آﻫﻨﮓ و ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ از آوردن ﻧﻈﻴﺮ آن ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ ،ﺗﻜﺮار ﻛﺮدهاﻳﻢ »ﺗﺎ ﭘﻨﺪ ﮔﻴﺮﻧﺪ« و ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦﺧﺮدﻫﺎﻳﺸﺎن ،راه ﺗﺪﺑﺮ و ﺗﻔﻜﺮ در ﻗﺮآن را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ،آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ »وﻟﻲ ﺟﺰ ﺑﺮ رﻣﻴﺪن آﻧﺎن ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن ﺟﺰ ﺑﺮ ﻧﻔﺮت و دوري ﻛﻔﺎر و ﺳﺘﻤﮕﺮان از ﺣﻖ و ﻏﻔﻠﺖ آﻧﻬﺎ از اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن در راه درﺳﺖ و ﺻﻮاب ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ و اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺑﻴﻤﺎري دﻟﻬﺎ ،ﻋﻘﻞﻫﺎ و رواﻧﻬﺎﻳﺸﺎن. z y x w v u t s r q p o n m »ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ ﺑﺎ او ﺧﺪاﻳﺎﻧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ« ﻣﺸﺮﻛﺎن »ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ،در آن ﺻﻮرت ﺣﺘﻤﺎ در ﺻﺪد ﺟﺴﺘﻦ راﻫﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺻﺎﺣﺐ ﻋﺮش ﺑﺮﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در آنﺻﻮرت ،آن ﺧﺪاﻳﺎن ادﻋﺎﻳﻲ راﻫﻲ ﻣﻲﺟﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻛﺮده و ﺑﺮ او ﻏﻠﺒﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺷﺎﻫﺎن و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮده ،ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺪرت ﭘﻴﻜﺎرﻫﺎ ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و ﻛﺸﺘﺎرﻫﺎ ﺑﻪﭘﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :در آنﺻﻮرت ،آن ﺧﺪاﻳﺎن ادﻋﺎﻳﻲاي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻳﺪه واﺳﻄﻪﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺪ، ﺧﻮدﺷﺎن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﭘﺮﺳﺘﺶ و ﻧﻴﺎﻳﺶ ﻛﺮده و در ﺻﺪد ﻗﺮب و ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ او ﺑﺮ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ .ﭘﺲ ﺷﻤﺎ دﻳﮕﺮ ﭼﺮا ﺑﺮاي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﺧﺪا ﺑﻪآﺳﺘﺎن آﻧﻬﺎ ﭼﻨﮓ ﻣﻲزﻧﻴﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و او واﺳﻄﻪاي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ. { | } ~ _ ` a »او ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ« ﺗﺴﺒﻴﺢ :ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﻨﺰﻳﻪ و ﭘﺎﻛﻲ اﺳﺖ »و ﺑﺴﻲ واﻻﺗﺮ« وﺑﺮﺗﺮ »اﺳﺖ از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« اﻳﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮان؛ از ﺳﺨﻨﺎن زﺷﺖ و ﺑﻬﺘﺎﻧﻬﺎي ﻋﻈﻴﻢ »ﺑﻪ 1467
ﺑﺮﺗﺮياي ﺑﺰرگ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺰرﮔﻲ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ دوري از اﻳﻦﭘﻨﺪارﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻮده و در ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮاﺗﺐ وﺟﻮد ﻗﺮار دارد زﻳﺮا او واﺟﺐ اﻟﻮﺟﻮد و ﺑﺎﻗﻲ ﺑﺎاﻟﺬات اﺳﺖ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻓﺮزﻧﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ از ادﻧﻲ ﻣﺮاﺗﺐ وﺟﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ در ﻣﻴﺎن ﻗﺪﻳﻢ و ﺣﺎدث و ﻏﻨﻲ و ﻣﺤﺘﺎج ،ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﺗﺎم وﺟﻮد دارد. u ts r q p o n m l k j ih g f e d c b y x w v »آﺳﻤﺎﻧﻬﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ و زﻣﻴﻦ و ﻫﺮﻛﻪ در آﻧﻬﺎﺳﺖ« از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﻲ ﻛﻪ داراي ﻋﻘﻞ وﺧﺮدﻧﺪ ـ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اﻧﺲ و ﺟﻦ ـ و ﻧﻴﺰ ﻏﻴﺮ آﻧﺎن از ﻣﻮﺟﻮداﺗﻲ ﻛﻪ داراي ﻋﻘﻞ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ »او را ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ او را در ﺣﺎل ﺳﺘﺎﻳﺶﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎل ﻳﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل .ﭘﺲ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎﺗﻲﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ »ﺷﻲ« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ـ آري! ﺗﻤﺎم ﻣﺨﻠﻮﻗﺎتﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه و ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ »وﻟﻲ ﺷﻤﺎ ﺗﺴﺒﻴﺢ آﻧﻬﺎ را درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ« و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺟﻤﺎدات از ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ،ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪ. ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻛﻔﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺗﺪﺑﺮ دراﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و از ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ از آﻧﻬﺎ روي ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﺑﻨﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن او ﺑﺮدﺑﺎر آﻣﺮزﮔﺎر اﺳﺖ« از ﺑﺮدﺑﺎري وي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻣﻬﻠﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و از آﻣﺮزﮔﺎري وي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪﻛﺎران ﺷﻤﺎ راﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. ﺟﻤﻌﻲ از ﻣﻔﺴﺮان ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﺗﺴﺒﻴﺢﮔﻔﺘﻦ ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎ ﺑﺮاي ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦﻛﻪ :ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎ ﺑﻪﻃﻮر ﺣﻘﻴﻘﻲ ﻧﻪ ﻣﺠﺎزي ﺑﻪ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﮔﻔﺘﻦﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎﻃﻖاﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﺸﺮ اﻳﻦ ﺗﺴﺒﻴﺢ آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮد و ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﺪ .درﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻲﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاصﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻣﻮري ﺑﺪن ﻳﻜﻲ از اﻧﺒﻴﺎ‡ را ﮔﺰﻳﺪ ﭘﺲ آن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻣﺮ ﻛﺮد ﺗﺎ ﻻﻧﻪ ﻣﻮرﭼﮕﺎن را آﺗﺶ زدﻧﺪ آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او وﺣﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ :ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آزار ﻳﻚ ﻣﻮر ،اﻣﺘﻲ از اﻣﺖﻫﺎ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺗﺴﺒﻴﺢ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ ،آﺗﺶ زدي؟!« .اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ»:ﻣﺎ در ﺣﺎل ﺧﻮردن ﻏﺬا ،ﺗﺴﺒﻴﺢ 1468
ﮔﻔﺘﻦ ﻏﺬا را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻳﻢ« .اﺑﻮذر رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ» :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪدﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﭘﺲﺻﺪاي ﺗﺴﺒﻴﺢ ﮔﻔﺘﻦ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آواز زﻧﺒﻮر ﻋﺴﻞ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ«. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻘﻞ اﺳﺖﻛﻪ ﺻﺪاي ﺗﺴﺒﻴﺢ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎ در دﺳﺖ اﺑﻮﺑﻜﺮ و ﻋﻤﺮ و ﻋﺜﻤﺎن رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﻢ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ .ﻧﻴﺰ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺟﻦ و اﻧﺲ و درﺧﺖ و ﺳﻨﮓ و ﻛﻠﻮخ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ ﺻﺪاي ﻣﺆذن را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻨﺪ«. ﭘﺲ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ رواﻳﺎت و دﻳﮕﺮ رواﻳﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻘﻞ آﻧﻬﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺴﺮ ﻧﻴﺴﺖ ،در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﻮل اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻔﺴﺮان ﺑﺮ ﻗﻮل ﻛﺴﺎﻧﻲ از اﻳﺸﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺗﺴﺒﻴﺢﮔﻔﺘﻦ ﺟﻤﺎدات ﻣﺠﺎزي و ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻗﺎل ،ﺗﺮﺟﻴﺢ دارد .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﻗﻮل اول را ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ. § ¦ ¥ ¤£ ¢ ¡ ~ } | { z »و ﭼﻮن ﻗﺮآن ﺑﺨﻮاﻧﻲ ،ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺧﺮت اﻳﻤﺎن ﻧﺪارﻧﺪ ،ﭘﺮدهاي ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎﻓﺮان ﺑﻪ ﺳﺒﺐ روﮔﺮداﻧﻲ و ﺗﻐﺎﻓﻞ از ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و آﻧﺎن ﺣﺠﺎﺑﻲ ﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪه ﻗﺮاردارد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را از ﺷﻨﻴﺪن ﻗﺮاﺋﺘﺖ ﺑﺎزﻣﻲدارد. ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻣﻴﺎن ﺗﻮ و آﻧﺎن ﭘﺮدهاي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و از آزارﺷﺎن اﻳﻤﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﻲ ،درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﺗﻮ را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻧﺪ وﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻨﺪ .ﺑﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻗﻮل ﻧﻴﺰ رواﻳﺎﺗﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ؛ از آن ﺟﻤﻠﻪ رواﻳﺖ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ از اﺳﻤﺎء دﺧﺘﺮ اﺑﻮﺑﻜﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :ﭼﻮن ﺳﻮره )ﺗﺒﺖ ﻳﺪا اﺑﻲﻟﻬﺐ( ﻧﺎزل ﺷﺪ ،ام ﺟﻤﻴﻞ زن اﺑﻮﻟﻬﺐ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺮ دﺳﺖ داﺷﺖ و رﺟﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ،وﻟﻮﻟﻪﻛﻨﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪاص را ﻣﻲﺟﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﺪ اﻣﺎ اﻳﺸﺎن را ﻛﻪ در ﻛﻨﺎر اﺑﻮﺑﻜﺮ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻧﻤﻲدﻳﺪ«. از اﻳﻦ آﻳﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮان آﺧﺮت ﺗﺤﻤﻞ ﺷﻨﻴﺪن آﻳﺎت اﻟﻬﻲ را ﻧﺪارﻧﺪ.
1469
¨ © ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ²± ° ¯ ® ¬ « ª ½ ¾ »و ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﻮﺷﺸﻬﺎﻳﻲ ﻣﻲﻧﻬﻴﻢ ﺗﺎ آن را ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ« آﻳﺎ ﻣﺮاد از اﻳﻦ ﭘﻮﺷﺶﻫﺎ ﻫﻤﺎن ﺣﺠﺎب ذﻛﺮ ﺷﺪه در آﻳﻪ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ ،ﻳﺎ ﻣﺮاد ﺣﺠﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ اﻓﺰون ﺑﺮ ﺣﺠﺎب ﻗﺒﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؟ اﺑﻦﺟﺮﻳﺮ ﻃﺒﺮي ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن ﺣﺠﺎﺑﻲ دﻳﮕﺮ اﻓﺰون ﺑﺮآن ﭘﻮﺷﺸﻬﺎﺳﺖ »و در ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﻨﮕﻴﻨﻲاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺮي و ﮔﺮاﻧﻲاي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ» .و ﭼﻮن در ﻗﺮآن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻳﺎد ﻛﻨﻲ« ﺑﻲ آنﻛﻪ ﺧﺪاﻳﺎﻧﺸﺎن را ﻧﺰد او ﺷﻔﻴﻊ آوري »ﺑﺎ ﻧﻔﺮت ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺗﺎ ﻗﺮآن را ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :ﺟﻤﻌﻲ از اﺷﺮاف ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ دﻳﺪار اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪﻧﺪ ،در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص وارد ﺧﺎﻧﻪ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن ﭘﺮداﺧﺘﻪ آﻳﺎت ﺗﻮﺣﻴﺪ را ﻣﺮور ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اي ﮔﺮوه ﻗﺮﻳﺶ! )ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ( ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﻋﺮب از آن ﺷﻤﺎ ﺷﻮد و ﻋﺠﻢ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻄﻴﻊ ﮔﺮدد .اﻣﺎ آﻧﻬﺎ رو ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪﻧﺪ .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ. ¿ Ñ Ð ÏÎ Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À Ò »ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ ﮔﻮش ﻓﺮاﻣﻲدارﻧﺪ ،ﻣﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪﭼﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﻮش ﻣﻲدﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻨﻈﻮر آﻧﺎن از ﮔﻮش دادن ﺑﻪ ﺗﻮ اﺳﺘﻬﺰا و اﺳﺘﺨﻔﺎف ﺑﻪ ﺗﻮ و ﺑﻪ ﻗﺮآن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﻪ راه اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺳﺮ و ﺻﺪا و ﻫﻤﻬﻤﻪ در ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﭘﺮوردﮔﺎرت را ﺑﻪﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻲ ،ﭼﻨﺎن ﻏﻠﻐﻠﻪاي اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺻﺪاﻳﺖ را ﻧﺸﻨﻮد و ﭘﻴﺎﻣﺖ را ﻧﻔﻬﻤﺪ »و ﻧﻴﺰ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺠﻮا ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ داﻧﺎﺗﺮﻳﻢ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺗﻜﺬﻳﺐ و اﺳﺘﻬﺰاي ﺗﻮ ﺑﺎ ﻫﻢ راز ﮔﻔﺘﻪ وﻧﺠﻮا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ »وﻗﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺟﺰ ﻣﺮدي اﻓﺴﻮنﺷﺪه را ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﺎدو ﻋﻘﻠﺶ درﻫﻢ و ﺑﺮﻫﻢ ﮔﺸﺘﻪ و از ﺣﺪ اﻋﺘﺪال ﺧﺎرج ﺷﺪه اﺳﺖ.
1470
Ü Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó »ﺑﻨﮕﺮ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﺜﻠﻬﺎ زدﻧﺪ« ﺑﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ ﻛﺎﻫﻨﻲ ،ﺑﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺟﺎدوﮔﺮي ،ﺑﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮي و ﺑﺎري ﮔﻔﺘﻨﺪ ﻛﻪ دﻳﻮاﻧﻪاي »ﭘﺲ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ« از راه ﺻﻮاب در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﭘﻨﺪارﻫﺎي ﺧﻮد »و در ﻧﺘﻴﺠﻪ راه ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺖ راه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮد ،ﻳﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪﺳﻮي ﭼﻨﺎن ﻃﻌﻦ و ﺗﻤﺴﺨﺮي ﺑﺮ ﺗﻮ راه ﺑﺒﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻘﻠﻬﺎ آن را ﺑﭙﺬﻳﺮد و ﺑﺎورﻫﺎ ﺑﺪان ﻣﻨﻔﻌﻞ ﺷﻮد. æå ä ã â á à ß Þ Ý »و ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ وﻗﺘﻲ اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﭼﻨﺪ و اﻋﻀﺎﻳﻲ ﭘﻮﺳﻴﺪه و از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺷﺪﻳﻢ« رﻓﺎت: آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻫﻢ ﺷﻜﻨﺪ و ﻛﻬﻨﻪ و ﭘﺎﺷﺎن ﮔﺮدد از ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎ .ﻳﻌﻨﻲ :آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺑﭙﻮﺳﻴﻢ و اﺟﺴﺎدﻣﺎن در ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺷﻮد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :رﻓﺎت ﺧﺎك اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺎك ﺷﻮﻳﻢ »آﻳﺎ ﺑﻪ آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؟« اﺳﺘﻔﻬﺎم ﺑﺮاي اﺳﺘﺒﻌﺎد و اﻧﻜﺎر اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي را ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻌﻴﺪ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﻲداﻧﻴﻢ. G F E D C B A »ﺑﮕﻮ :ﺳﻨﮓ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﻳﺎ آﻫﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺳﻨﮓ ﻳﺎ آﻫﻦ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻴﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺷﻤﺎ را از ﻧﻮ ﺑﺎز ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﺑﺘﺪاء ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ و ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺷﻤﺎ را ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ ﺳﭙﺲ زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﻤﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد. Z Y XW V U T S RQ P O NM L K J I H [ \ ] ^_ ` e d c b a »ﻳﺎ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ ﺷﻮﻳﺪ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﻟﻬﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺰرگ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﺎ از ﻧﻮﻋﻲ ﺷﻮﻳﺪ ﻛﻪ در اﻣﺮ ﺗﺒﺎﻳﻦ و ﺗﻀﺎد ﺑﺎ ﺣﻴﺎت ،ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﺳﻨﮓ و آﻫﻦ اﻧﺪ اﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺸﻮﻳﺪ ،ﺧﻮاه ﻧﺨﻮاه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ »ﭘﺲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ :ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﻣﺎ را
1471
ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻴﺎت ،ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺎك ﺷﺪﻳﻢ ﻳﺎ ﺳﻨﮓ ﻳﺎ آﻫﻦ ﻳﺎ ﭼﻴﺰيﺳﺨﺖﺗﺮ از آﻧﻬﺎ ﮔﺮدﻳﺪﻳﻢ؟ »ﺑﮕﻮ :ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﺎن ﻛﺴﻲ ﺷﻤﺎ را ﺑﺎز ﻣﻲآﻓﺮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر در ﻫﻨﮕﺎم آﻏﺎز آﻓﺮﻳﻨﺸﺘﺎن ﺑﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺎﺑﻖ ﻳﺎ ﺗﻤﺜﺎل و ﺷﻜﻞ ﻣﺘﻘﺪﻣﻲ ﺷﻤﺎ را ﭘﺪﻳﺪ آورد و اﺧﺘﺮاع ﻛﺮد »آنﮔﺎه ﺳﺮﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﺮف ﺗﻮ ﺗﻜﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ داد« ﺑﻪ ﻋﻼﻣﺖ اﺳﺘﻬﺰا »و ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ :آن ﻛﻲ ﺧﻮاﻫﺪﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ و اﻋﺎده ﻣﺠﺪد ﭼﻪ وﻗﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟ »ﺑﮕﻮ :ﺷﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن اﻋﺎده ﻣﺠﺪد ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﺮ ﭼﻪ ﻛﻪ آﻣﺪﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻫﻮش ﺑﺎﺷﻴﺪ. o n m l k j ihg f »روزي ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ« ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﺸﺮ »ﭘﺲ ﺣﻤﺪﮔﻮﻳﺎن دﻋﻮت او را اﺟﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻨﻘﺎداﻧﻪ و ﺳﺘﺎﻳﺸﮕﺮاﻧﻪ ﺑﻪ دﻋﻮﺗﺶ ﻟﺒﻴﻚ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ »وﻣﻲﭘﻨﺪارﻳﺪ ﻛﻪ درﻧﮓ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدﻳﺪ« در دﻧﻴﺎ ﻳﺎ در ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺘﺎن »ﻣﮕﺮ« زﻣﺎن »اﻧﺪﻛﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن ﺻﺤﻨﻪﻫﺎي ﻫﻮﻟﻨﺎك ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﺑﺒﻴﻨﻴﺪ ،دﻧﻴﺎ در ﻧﻈﺮﺗﺎن ﻛﻮﭼﻚ و ﻧﺎﭼﻴﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ. a ` _ ~ } | {z y x w vu t s r q p b »و ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﺑﮕﻮ :ﺳﺨﻨﻲ را ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺤﻤﺪص! ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻨﻢ در ﻣﻘﺎم ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﮕﻮ :در ﻫﻨﮕﺎم ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻴﺎن ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻳﺎ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺳﺨﻨﻲ را ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮﺑﺘﺮ و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ زﻳﺮا ﺧﺸﻮﻧﺖ و درﺷﺘﻲ در ﻛﻼم و ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺪوﺑﻴﺮاه ،ﭼﻪﺑﺴﺎ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﻧﻔﻮذ ﺷﻴﻄﺎن در ﻣﻴﺎﻧﺘﺎن و اﻧﮕﻴﺰهﺳﺎز ﻧﻔﺮت و رﻣﻴﺪن ﻛﻔﺎر از اﺟﺎﺑﺖ دﻋﻮت ﺣﻘﺘﺎن ﮔﺮدد »ﭼﺮا ﻛﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪﻫﻢ ﻣﻲزﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ ﻓﺴﺎداﻓﮕﻨﻲ ،اﻟﻘﺎي دﺷﻤﻨﻲ و ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ،در ﻣﻴﺎن اﻳﺸﺎن ﻧﺰاع ﻣﻲاﻓﮕﻨﺪ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﻴﻄﺎن ﻫﻤﻮاره ﺑﺮاي آدﻣﻲ دﺷﻤﻨﻲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :او
1472
آﺷﻜﺎرﻛﻨﻨﺪه ،ﺑﺮﻣﻼ ﺳﺎزﻧﺪه و اﻋﻼن ﻛﻨﻨﺪه دﺷﻤﻨﻲ ﺧﻮد ﺑﺎ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از اﻳﻦﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺳﻼﺣﻲ را ﺑﻪﺳﻮي ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺸﺎﻧﻪﮔﻴﺮي ﻛﻨﺪ ،ﻧﻬﻲ ﻛﺮدﻧﺪ زﻳﺮا ﺷﻴﻄﺎن او را وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و دﺳﺘﺶ را ﺑﻪﻧﺸﺎﻧﻪروي ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﭘﺲ ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻛﻪ او را ﺑﺎ آن ﺳﻼح ﻫﺪف ﻗﺮار دﻫﺪ آنﮔﺎه درﮔﻮداﻟﻲ از دوزخ دراﻓﺘﺪ. srqponm l k j i h g fed c »ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« اي ﻣﺮدم! ﭘﺲ او داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻛﻪ ﺳﺰاوار ﻫﺪاﻳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ را ﻧﺪارﻧﺪ »اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺷﻤﺎ را ﻋﻘﻮﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ ﺧﻄﺎب ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ ﻟﺬا ﻣﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ :اﮔﺮ ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﻓﻴﻖ اﺳﻼمآوردن ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﻪ ﺷﻤﺎ رﺣﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻳﺎ اﮔﺮ راه ﻋﺬاب را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻳﺪ ،ﺷﻤﺎ را ﺑﺮ ﺷﺮك ﻣﻲﻣﻴﺮاﻧﺪ و ﻋﺬاﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺗﻮ را« اي ﻣﺤﻤﺪ! »ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﮕﻬﺒﺎن ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺑﺎزداﺷﺘﻨﺸﺎن از ﻛﻔﺮ و اﺟﺒﺎرﺷﺎن ﺑﺮ اﻳﻤﺎن ﺑﺮﻧﮕﻤﺎردهاﻳﻢ ﺑﻠﻜﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺗﻮ ﺑﻼغ اﺳﺖ و ﺑﺲ. ¦ ¥ ¤ £ ¢¡ ~ } | { zy x w v u t »و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﻫﺮﻛﻪ در آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﻛﻪ ذاﺗﺎ ﭼﻪ و ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ،داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن و ﺑﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎق و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲﺷﺎن و داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪﻣﺮاﺗﺒﺸﺎن در ﻃﺎﻋﺖ و ﻣﻌﺼﻴﺖ »و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺑﻌﻀﻲ از اﻧﺒﻴﺎ را ﺑﺮ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮﺗﺮي ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻳﻢ« و اﻳﻦ اﺛﺮي از آﺛﺎر ﻋﻠﻢ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺎﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ را ﺧﻠﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ، ﻣﻮﺳﻲ را ﻛﻠﻴﻢ ﺧﻮﻳﺶ ،ﻋﻴﺴﻲ را روح و ﻛﻠﻤﻪ ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﻪﺳﻠﻴﻤﺎن ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ و ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪص ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻗﺒﻞ و ﺑﻌﺪ از ﺑﻌﺜﺘﺶرا آﻣﺮزﻳﺪﻳﻢ »ﻓﺘﺢ.«2/
1473
اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﺎ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه در ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »اﻧﺒﻴﺎ را ﺑﺮ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺑﺮﺗﺮي ﻧﺪﻫﻴﺪ« ،ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﻧﺪارد زﻳﺮا ﻣﺮاد رﺳﻮل ﺧﺪاص در آنﺣﺪﻳﺚ ،ﺑﺮﺗﺮي دادن از روي ﻋﺼﺒﻴﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي دﻟﻴﻞ »و ﺑﻪ داوود« ﻛﺘﺎب »زﺑﻮر را دادﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﻪﻧﺎم ﻣﺰاﻣﻴﺮ داوود ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﻪ آن ﻣﻮﻋﻈﻪ و اذﻛﺎراﺳﺖ. ﻗﺘﺎده ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺎ ﻋﻠﻤﺎ در ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻔﺘﻴﻢ :زﺑﻮر دﻋﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪداوود ﺗﻌﻠﻴﻢ داده ﺷﺪ و ﺷﺎﻣﻞ ﺗﺤﻤﻴﺪ و ﺗﻤﺠﻴﺪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﻮد و در آن ﺑﻴﺎن ﺣﻼل و ﺣﺮام و اﺣﻜﺎم و ﺣﺪودي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ«. § ¨ © µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬« ª »ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ ﻛﻔﺎر »ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﻛﻪ« آﻧﺎن را »ﺑﻪﺟﺎي او« ﺧﺪا »ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،ﻋﻴﺴﻲ ،ﻋﺰﻳﺮ و ﺟﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ دروغ آﻧﻬﺎ را ﺧﺪا ﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ .اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »در ﻫﺮ ﺟﺎﻳﻲ از ﻛﺘﺎب ﺧﺪا ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ )زﻋﻢ( آﻣﺪه اﺳﺖ ،ﺑﻪﻣﻌﻨﻲ دروغ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ« »ﭘﺲ« ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ »ﻧﻪ اﺧﺘﻴﺎريدارﻧﺪ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ دﻓﻊ زﻳﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻪ آن را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻮاﻫﻴﺪ دﻳﺪ ﻛﻪ آن ﺧﺪاﻳﺎن ﭘﻨﺪاري ﺷﻤﺎ ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓﻊﻛﺮدن زﻳﺎﻧﻲ از ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن و ﺗﻐﻴﻴﺮدادن آن زﻳﺎن از ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪﺣﺎﻟﻲ دﻳﮕﺮ؛ و ﻫﺮ ﻛﺲ از اﻳﻦ ﻛﺎر ﻋﺎﺟﺰ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺰاوار اﻟﻮﻫﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ. اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﮔﺮوﻫﻲ از اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﺮوﻫﻲ از ﺟﻨﻴﺎن ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﭘﺲ آن ﺟﻨﻴﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آن اﻧﺴﻴﺎن ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﺒﺎدﺗﺸﺎن ﻣﺘﻤﺴﻚ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد. ¶ ¸ Å Äà  Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ Ê É È Ç Æ »آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮان آﻧﺎن را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ ،ﺧﻮد ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻘﺮب ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ »ﻛﻪ ﻛﺪامﻳﻚ از آﻧﺎن ﺑﻪ او ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﻣﻌﺒﻮداﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ 1474
ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺠﺰ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ ﻻﺷﺮﻳﻚ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ،اﻋﻢ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،ﻣﺴﻴﺢ، ﺑﺮﺧﻲ از ﺟﻨﻴﺎن و ...ﺧﻮد ﻣﺸﺘﺎﻗﺎﻧﻪ در ﻃﻠﺐ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﺰدﻳﻚﺷﺎن ﮔﺮداﻧﺪ، ﺑﻪﺳﻮي او روي ﻣﻲآورﻧﺪ ،ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻪ ﺳﻮي او ﺗﻘﺮب ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻣﻴﺪان رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮﻧﺪ »و ﺑﻪ رﺣﻤﺖ وي اﻣﻴﺪوارﻧﺪ و از ﻋﺬاﺑﺶ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻏﻴﺮ آﻧﺎن ﺑﻪ رﺣﻤﺖ وي اﻣﻴﺪوارﻧﺪ و از ﻋﺬاﺑﺶ ﻣﻲﺗﺮﺳﻨﺪ »ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﺬاب ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻫﻤﻮاره در ﺧﻮر ﭘﺮﻫﻴﺰ اﺳﺖ« ﻋﺬاب او درﺧﻮر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻫﻤﻪ ،اﻋﻢ از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن ،ﻫﻤﻪ از آن ﺑﺮﺣﺬر و ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﺎﺷﻨﺪ. Û Ú Ù Ø× Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Þ Ý Ü »و ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﭘﻴﺶ از روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﺷﻬﺮي از ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻛﻔﺎر ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪزودي ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻳﺎ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﺮگ ﻃﺒﻴﻌﻲ و »ﻳﺎ ﻋﺬابﻛﻨﻨﺪه آﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺸﻴﺮ ،زﻟﺰﻟﻪ ،ﻏﺮق ،آﺗﺶ ﺳﻮزي ،ﺳﻨﮓ ﺑﺎران و ...ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از روز ﻗﻴﺎﻣﺖ آﻧﺎن را رﻳﺸﻪﻛﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ »اﻳﻦ« ﻫﺸﺪاري ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ از ﺑﻪ ﻫﻼﻛﺖ رﺳﺎﻧﺪن و ﺗﻌﺬﻳﺐ »در ﻛﺘﺎب« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ »ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ« و ﺑﻪ ﻗﻠﻢ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﺑﺮﮔﺸﺘﻲ ﻧﺪارد. S RQ P O N M L KJ I H G F E D C B A X W V U T ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ اﻳﻦ ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﺮا ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻛﻔﺎر را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ ،آﻳﺎ ﺟﺰ ﻋﺬاب ﻫﻴﭻ ﺑﺪﻳﻞ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد ﻧﺪارد؟ آﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻣﻌﺠﺰات ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﻘﺎد ﺣﻖ ﺳﺎﺧﺖ؟ ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :وﭼﻴﺰي ﻣﺎ را از
1475
ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻌﺠﺰات »ﺑﺎزﻧﺪاﺷﺖ ،ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن آنرا« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﻌﺠﺰات را »دروغ ﺷﻤﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« و ﻫﻤﻴﻦ دروغ ﺷﻤﺮدن ﺳﺒﺐ ﻋﺬاب ﻋﺎﺟﻞ آﻧﺎن ﮔﺮدﻳﺪ ﭘﺲ اﻳﻨﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺮو ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎﻧﻨﺪ ﻟﺬا از ﻧﺰول ﻣﻌﺠﺰات ﺑﻴﺸﺘﺮ ،ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﻧﻤﻲﺑﺮﻧﺪ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻛﻮه ﺻﻔﺎ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻃﻼ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و ﻛﻮﻫﻬﺎي ﻣﻜﻪ را از آﻧﺎن دور ﺳﺎزد ﺗﺎ از ﺗﻨﮕﻨﺎي آن رﻫﻴﺪه در ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻓﺮاخ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ .ﭘﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﺰد آن ﺣﻀﺮتص آﻣﺪ وﮔﻔﺖ :اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ درﺧﻮاﺳﺘﻬﺎي ﻗﻮﻣﺖ ﺑﺮآورده ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﺎ وﺟﻮد آن ﺑﺎز ﻫﻢ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ ،دﻳﮕﺮ ﻣﻬﻠﺖ داده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن از درﻣﻬﻠﺖ درآﻳﻲ ،ﻧﻴﺰ اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ .آنﮔﺎه اﻳﻦ آﻳﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻣﻌﺠﺰات ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي آﻧﺎن را ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ و ﺑﺎز ﻫﻢ آن را ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻨﺪ ،دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻣﻮرد ﻋﺬاب ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻬﻠﺖ داده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺳﻨﺖ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن در ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺳﭙﺲ ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻋﻴﻨﻲ از اﺟﺮاي اﻳﻦ ﺳﻨﺖ را اراﺋﻪ ﻛﺮده ،ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﺑﻪ« ﻗﺒﻴﻠﻪ »ﺛﻤﻮد ﻣﺎده ﺷﺘﺮي دادﻳﻢ« ﺑﺮ اﺛﺮ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﺷﺎن »ﺗﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ« دال ﺑﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ ﺻﺎﻟﺢ در ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن »وﻟﻲ ﺑﻪ آن ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻨﻜﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ »و ﻣﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ را ﺟﺰ ﺑﺮاي ﺑﻴﻢ دادن ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﻣﻌﺠﺰات را ﺟﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻋﺬاب ﺑﺮاي ﺑﻴﻢ دادن ﺗﻜﺬﻳﺐﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ .ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺮاد از »آﻳﺎت« وﻗﻮع ﺣﻮادﺛﻲ ﭼﻮن زﻟﺰﻟﻪﻫﺎ و ﺗﻮﻓﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﻪ ﻣﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد زﻟﺰﻟﻪ ﻛﻮﻓﻪ را ﻟﺮزاﻧﺪ ،او ﮔﻔﺖ :ﻫﺎن اي ﻣﺮدم! در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﻋﺘﺎﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻋﺘﺎب او را درﻳﺎﺑﻴﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮد آﻳﻴﺪ« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ ﻋﻤﺮ ﻣﺪﻳﻨﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻟﺮزﻳﺪ ﭘﺲ او ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻓﺮﻣﻮد» :ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ ﺑﺪﻋﺖ آوردﻳﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ زﻣﻴﻦﻟﺮزه ﺗﻜﺮار ﺷﺪ ،ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﭼﻨﻴﻦوﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد!«.
1476
j i h g f e d c b a `_ ^ ] \ [ Z Y t s r q p on ml k »و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪﺗﻮ ﮔﻔﺘﻴﻢ :ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻫﻤﻪ ﻣﺮدم را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ در ﻗﺒﻀﻪ وي و ﺗﺤﺖ ﻗﺪرت وياﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ از روﮔﺮداﻧﻲ آﻧﺎن ﺑﻪ راه دﻋﻮت ﺧﻮﻳﺶ اداﻣﻪ ﺑﺪه .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﻣﺮدم ،ﻣﺮدم ﻣﻜﻪاﻧﺪ و ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ و ﺑﻪزودي ﺗﻮ را ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﭘﺲ ﺑﺮ ﻋﺬابﻛﺮدﻧﺸﺎن ﺷﺘﺎب ﻣﻜﻦ »و آن رؤﻳﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪﻳﻢ ،ﺟﺰ ﺑﺮاي آزﻣﺎﻳﺶ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻧﺪادﻳﻢ« ﻣﺮاد از آن رؤﻳﺎ :ﭼﺸﻤﺪﻳﺪ ﻋﻴﻨﻲرﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺳﻔﺮ ﺷﺒﺎﻧﻪ »اﺳﺮاء« ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺑﺘﺪاي ﺳﻮره ذﻛﺮ ﺷﺪ وﺧﺪاوﻧﺪ آن را »رؤﻳﺎ« ﻧﺎﻣﻴﺪ زﻳﺮا در ﺷﺐ روي داد .ﻣﺮاد از آزﻣﺎﻳﺶ )ﻓﺘﻨﻪ( :ارﺗﺪاد ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻗﺒﻼ اﺳﻼم آورده ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻧﻬﺎرا از ﺳﻔﺮ اﺳﺮاي ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺒﺮ دادﻧﺪ ،آﻧﻬﺎ در اﻳﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﻧﺎﻛﺎم ﺷﺪه و ﺑﻪ ارﺗﺪاد ﮔﺮاﻳﻴﺪﻧﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻛﺸﺘﺎر ﻗﺮﻳﺶ در ﺑﺪر را ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص در ﺧﻮاب ﻧﺸﺎن داد» .و« ﻧﻴﺰ »آن درﺧﺖ ﻟﻌﻨﺖﺷﺪه در ﻗﺮآن را« ﺟﺰ آزﻣﺎﻳﺸﻲ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻧﺪادﻳﻢ ،اﻳﻦ درﺧﺖ ﻛﻪ در دورﺗﺮﻳﻦ ﻣﻜﺎن از رﺣﻤﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،ﻳﻌﻨﻲدر ﻗﻌﺮ دوزخ ﻗﺮار دارد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :درﺧﺖ »زﻗﻮم« ،و آزﻣﺎﻳﺶ در آن از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﻏﻴﺮ وي ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ» :رﻓﻴﻖ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﻨﺪاراﺳﺖ ﻛﻪ آﺗﺶ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﻨﮓ را ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :در ﺟﻬﻨﻢ درﺧﺖ ﻣﻲروﻳﺪ ،آﺧﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ؟« .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن از وﺟﻮد درﺧﺖ زﻗﻮم در ﺟﻬﻨﻢ ﺧﺒﺮ داد و ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد c { : » z m l k j i h g f e dﺻﺎﻓﺎت 64 /ـ ،«63 ﻗﺮﻳﺶ از آن ﺳﺨﺖ ﻫﺮاﺳﺎن ﺷﺪﻧﺪ ﭘﺲ اﺑﻮﺟﻬﻞ دﺧﺘﺮﻛﻲ را دﺳﺘﻮر داد ﺗﺎ ﻣﻘﺪاري ﺧﺮﻣﺎ و ﺧﺎﻣﻪ )ﻗﻴﻤﺎق( را در ﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ ﭘﻴﺶ او ﺑﻴﺎورد آنﮔﺎه ﺑﻪ ﻳﺎراﻧﺶ ﮔﻔﺖ :زﻗﻮم ﺑﺨﻮرﻳﺪ، ﻳﻌﻨﻲ زﻗﻮم ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ و ﻫﺮاﺳﺎن ﻧﺒﺎﺷﻴﺪ.
1477
»و ﻣﺎ آﻧﺎن را ﺑﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻴﻢ وﻟﻲ ﺟﺰ ﺑﺮ ﻃﻐﻴﺎن ﺷﺪﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﺰول آﻳﺎت آﻧﺎن را ﺑﻴﻢ ﻣﻲدﻫﻴﻢ وﻟﻲ ﻓﺮﺳﺘﺎدن آﻳﺎت ﺟﺰ اﻓﺰودن ﺑﺮ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﻫﻴﭻ ﻓﺎﻳﺪهاي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ. b a`_~}|{zyxwvu »و ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ :ﺑﺮاي آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﺟﺰ اﺑﻠﻴﺲ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ،ﮔﻔﺖ :آﻳﺎ ﺑﺮاي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از ﮔﻞ آﻓﺮﻳﺪهاي ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻢ؟« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ درﺳﻮرهﻫﺎي »ﺑﻘﺮه« و »اﻋﺮاف« ﮔﺬﺷﺖ. q p o n m l k j i h g f e d c r »ﮔﻔﺖ« ﺷﻴﻄﺎن »ﺑﻪ ﻣﻦ ﺧﺒﺮ ده« ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﻛﻪ ﭼﺮا آدم را ﺑﺮﻣﻦ ﺑﺮﺗﺮي دادهاي درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﺮا از آﺗﺶ آﻓﺮﻳﺪهاي و او را از ﮔﻞ؟ »اﮔﺮ ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻬﻠﺘﻢ دﻫﻲ ،ﻗﻄﻌﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را از رﻳﺸﻪ ﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ـ ﺑﺎ اﻏﻮا و ﮔﻤﺮاه ﺳﺎزي ﺧﻮﻳﺶ ـ ﻣﺴﻠﻂ ﻣﻲﺷﻮم؛ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺳﺐ ـ ﭼﻮن ﺑﺮ وي رﺳﻦ و ﻟﮕﺎم زﻧﻨﺪ ـ ﺑﻪ زﻳﺮ اﺳﺘﻴﻼ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد .آن ﻣﻠﻌﻮن اﻳﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ را از آنروي ﺧﻮرد ﻛﻪ از ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي ﻧﻔﻮذ ﻧﻴﺮﻧﮓ ﺧﻮد در ﺑﻨﻲآدم آﮔﺎه ﺑﻮد و آﮔﺎه ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺠﺎري ﺧﻮن ﻓﺮزﻧﺪان آدم درآﻳﺪ» .ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ از آﻧﺎن« را ﻛﻪ ﻧﻴﺮﻧﮕﻢ در آﻧﺎن ﻛﺎرﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ .اﻳﺸﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از ﺷﺮ ﺷﻴﻄﺎن ﺣﻔﻈﺸﺎن ﻛﺮده و اﻳﺸﺎن را در ﭘﻨﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﺎه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ) : z ...o n m l k j { :ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻦ ﺗﺴﻠﻄﻲ ﻧﻴﺴﺖ
ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﮔﻤﺮاﻫﺎن ﻛﻪ از ﺗﻮ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻨﺪ(
»ﺣﺠﺮ ،«42/و ﻧﻴﺰ در آﻳﻪ ) (65از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ.
1478
} |{ z y x w v u t s »ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮﻣﻮد« ﺑﻪ اﺑﻠﻴﺲ »ﺑﺮو« و راﻫﻲ را ﻛﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاي در ﭘﻴﺶ ﺑﮕﻴﺮ »ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ از آﻧﺎن ﺗﻮ را ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ« و اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ »ﻣﺴﻠﻤﺎ ﺟﻬﻨﻢ ﺳﺰاي ﻫﻤﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :دوزخ ﺳﺰاي اﺑﻠﻴﺲ و ﭘﻴﺮواﻧﺶ ﻫﺴﺖ »ﻛﻪ ﻛﻴﻔﺮي ﺗﻤﺎم اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﻬﻨﻢ ﻛﻴﻔﺮي ﺗﻤﺎم و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ از ﻛﻴﻔﺮﺗﺎن ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد. ~¡ª©¨§¦¥¤£¢ « ¬® ¯ ´ ³ ² ± ° »و از آﻧﺎن ﻫﺮ ﻛﻪ را ﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﺎ آواز ﺧﻮد ﺗﺤﺮﻳﻚ ﻛﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن را ﺑﺎ وﺳﻮﺳﻪ و آواي ﻋﺼﻴﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺒﻚ ﮔﺮدان و از ﺟﺎ ﺑﻠﻐﺰان؛ دﻋﻮت ﻛﻨﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺼﻴﺖ ﻣﻦ .آواز ﺷﻴﻄﺎن :دﻋﻮت او ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن دﻋﻮت ﻛﻨﺪ ،او در واﻗﻊ ﻣﻨﺎدي ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ وﺻﺪاي او ﺻﺪاي ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﻦﻋﻤﺮ آواز ﻧﻲﻧﻮازي را ﺷﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﻲ ﻣﻲﻧﻮاﺧﺖ ﭘﺲ اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻬﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎد و ﻣﺮﻛﺐ ﺧﻮد را از راه ﺑﻪ ﻛﻨﺎري ﻛﺸﻴﺪ وﺑﻪ ﺧﺎدﻣﺶ ﻧﺎﻓﻊ ﮔﻔﺖ :اي ﻧﺎﻓﻊ! آﻳﺎ ﻫﻨﻮز آواز او را ﻣﻲﺷﻨﻮي؟ ﻧﺎﻓﻊ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﮔﻔﺘﻢ ،آري! ﭘﺲ ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﺶ در ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺶ ﺑﻮد ،ﺑﺎز ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪ و ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻔﺘﻢ :آري! ﺗﺎ آنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻢ: ﻧﻪ! دﻳﮕﺮ آواز وي را ﻧﻤﻲﺷﻨﻮم .آنﮔﺎه دﺳﺘﺎﻧﺶ را از ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺶ ﺑﺮداﺷﺖ و ﻣﺮﻛﺒﺶ را ﺑﻪ راه ﺑﺎز آورد و ﮔﻔﺖ :رﺳﻮل ﺧﺪاص را دﻳﺪم ﻛﻪ ﺻﺪاي ﻧﻲﻟﺒﻚ ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ اﻛﻨﻮن ﻛﺮدم .از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻗﺮﻃﺒﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ»:ﺻﺪاي ﻧﻲ ،ﺻﺪاي ﻣﻐﻨﻲ و ﺻﺪاي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﺑﺰمﻫﺎي ﻟﻬﻮ ،ﺻﺪاي ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ زﻳﺮا ﺻﺪاي ﻫﺮ دﻋﻮتﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻌﺼﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﺻﺪاي ﺷﻴﻄﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«» .و ﺑﺎ ﺳﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔﺎﻧﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎﻧﮓ درده« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﭼﻪ در ﺗﻮان داري ﻋﻠﻴﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﻴﺮ و ﻫﻴﭻ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﻧﻜﻦ وﻟﺸﻜﺮﻳﺎن ﺳﻮاره و ﭘﻴﺎدهات را ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﺑﺘﺎزان ﺗﺎ ﺗﻮ را ﺑﺮآﻧﺎن ﻳﺎري دﻫﻨﺪ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ اﻣﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺷﻴﻄﺎن ،اﻣﺮي ﻗﺪري اﺳﺖ ﻧﻪ اﻣﺮيﺷﺮﻋﻲ«» .و ﺑﺎ 1479
آﻧﺎن در اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان ﺷﺮﻳﻚ ﺷﻮ« ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﻴﻄﺎن در اﻣﻮال ﺑﻨﻲآدم ،ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻫﺮ ﺗﺼﺮﻓﻲ در اﻣﻮال ﻛﻪ ﺑﺎ راه و روش ﺷﺮع ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎﺷﺪ،ﭼﻪ ﺑﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎل ﺑﻪ ﻧﺎروا ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ ﺑﺎ ﻧﻬﺎدن ﻣﺎل در ﻏﻴﺮ ﺣﻖ؛ ﻫﻤﭽﻮن ﻏﺼﺐ ودزدي و رﺑﺎ .اﻣﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﻴﻄﺎن در ﻓﺮزﻧﺪان ،ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﻣﺪﻋﻲ ﺷﺪن ﻓﺮزﻧﺪﺑﻲ وﺟﻮد ﺳﺒﺒﻲ ﺷﺮﻋﻲ ،ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺎ زﻧﺎ ،ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻏﻴﺮﺷﺮﻋﻲاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻼت و ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰي، ﻛﺸﺘﻦ ﻓﺮزﻧﺪان از ﺗﺮس ﻓﻘﺮ ،زﻧﺪه ﺑﻪ ﮔﻮرﻛﺮدن دﺧﺘﺮان و درآوردن ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﺑﺮ آﻳﻴﻦ ﻛﻔﺮياي ﻛﻪ ﺧﻮد در آن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن از ﻣﺼﺎدﻳﻖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺎ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ در اﻣﻮال و اوﻻدﺷﺎن اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ939 G\? ,' : ? :9A5R > g? 9 > gﺑﻪ ﻧﺎم ﺧﺪا ،ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺎ را از ﺷﻴﻄﺎن ﺑﺮﻛﻨﺎر ﮔﺮدان و ﺷﻴﻄﺎن را ازآﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ روزي دادهاي ﺑﺮ ﻛﻨﺎر ﻛﻦ! ﭘﺲ اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن آن دو ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻓﺮزﻧﺪي ﻣﻘﺪر ﺷﻮد ،ﺷﻴﻄﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ او زﻳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﺪ«» .و ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﺑﺪه« ﻓﺮاء ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮ :ﻧﻪ ﺑﻬﺸﺘﻲ در ﻛﺎر اﺳﺖ و ﻧﻪ دوزﺧﻲ ﭘﺲﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﺪ ﺑﻜﻨﻴﺪ! و ﺑﻪ آﻧﺎن وﻋﺪه ﺑﺪه ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﻦ از وﻋﺪهﻫﺎي ﻣﻴﺎن ﺗﻬﻲ دﻳﮕﺮ«» .و ﺷﻴﻄﺎن ﺟﺰ ﻓﺮﻳﺐ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ وﻋﺪه ﻧﻤﻲدﻫﺪ« ﺷﺎهوﻟﻲاﷲ دﻫﻠﻮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮي اﺳﺖ از ﺳﻌﻲ و ﺗﻼش ﺷﻴﻄﺎن در ﮔﻤﺮاه ﻛﺮدن اوﻻد آدم، ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻤﻞ رﺋﻴﺲ دزدان ﻛﻪ ﭼﻮن دﻫﻲ را ﻏﺎرت ﻛﻨﺪ ﺑﻪﺳﻮاران و ﭘﻴﺎدﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﺎﻧﮓ در ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﻼ! از اﻳﻦ ﺳﻮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ،از آنﺳﻮ ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ.«... À ¿ ¾ ½ ¼»º ¹ ¸ ¶ µ »در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﺗﻮ را ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﻦ« ﻣﺮاد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺆﻣﻦ وياﻧﺪ »ﻫﻴﭻ ﺗﺴﻠﻄﻲ ﻧﻴﺴﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻮ را ﺑﺮآﻧﺎن ﺗﺴﻠﻄﻲ ـ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻛﺮدن اﻳﻤﺎﻧﺸﺎن ﺑﻪﻛﻔﺮ ـ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﻲ ﺗﺴﻠﻂ ﺗﻮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﻘﻂ ﺑﺎ آراﻳﺶدادن ﻋﺼﻴﺎن اﺳﺖ »و ﻛﺎرﺳﺎزي ﭼﻮن ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺲ اﺳﺖ« ﭘﺲ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻟﺺ و ﻣﺨﻠﺼﻢ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﻛﺎرﺳﺎزيام ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻦ ﻫﻢ ﻛﻴﺪ ﺷﻴﻄﺎن را از آﻧﺎن ﺑﺎزداﺷﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را از اﻏﻮاي وي درﭘﻨﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﻧﮕﻪ ﻣﻲدارم .در ﺣﺪﻳﺚ 1480
ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :در ﺣﻘﻴﻘﺖ ،ﻣﺆﻣﻦ ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﺧﻮد را ﭼﻨﺎن ﻣﻘﻬﻮر ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ﺷﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ را در ﺳﻔﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ در ﻣﻲآورد«. Ð Ï Î Í Ì ËÊ É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á »ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ را در درﻳﺎ روان ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﺑﻪﺣﺮﻛﺖ درﻣﻲآورد »ﺗﺎ از ﻓﻀﻞ او ﻃﻠﺐ ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ اﻣﻜﺎن ﺳﻔﺮ در ﻛﺸﻮرﻫﺎ وﺑﺎرﮔﻴﺮي ﻛﺎﻻﻫﺎ را ﺑﻴﺎﺑﻴﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ از رزﻗﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺗﻔﻀﻞ ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﺪ »ﭼﺮا ﻛﻪ او ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ« و از ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺼﺎﻟﺢ دﻧﻴﺎﻳﺘﺎن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﭘﺲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺷﻜﺮﮔﺰاري واﻳﻤﺎﻧﺘﺎن را اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻪ ﻛﻔﺮ و ﻋﺼﻴﺎﻧﺘﺎن را. U T SR QP O N M L KJ I H G F E D C B A »و ﭼﻮن در درﻳﺎ ﺑﻼﻳﻲ داﻣﻨﮕﻴﺮﺗﺎن ﺷﻮد« و در وﺿﻌﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﻢ ﻏﺮق ﺷﺪن و ﺻﺪﻣﻪ دﻳﺪن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﺪ »ﻫﺮﻛﻪ را ﻛﻪ ﺟﺰ او« از ﺧﺪاﻳﺎن و ﻳﺎوران »ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﺪ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﮔﺮدد« و ﻳﺎدﺷﺎن از ﺧﺎﻃﺮﺗﺎن ﻣﻲرود ﻟﺬا در آن ﻫﻨﮕﺎم آﻧﭽﻪرا ﻛﻪ ﺟﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاﻳﻲ و ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﺪ ـ اﻋﻢ از ﺑﺘﺎن ،ﻳﺎ ﺟﻨﻴﺎن ،ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ،ﻳﺎ ﺑﺸﺮ ـ ﻫﻤﻪ ﮔﻢوﮔﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺷﻤﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻳﺪه وﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ رﺟﻮع ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﻓﻄﺮياي ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﺑﻪ دﻓﻊﻛﺮدن آن ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻﻛﺎرهاﻧﺪ و در ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﺑﻪﻛﺎرش ﻧﻤﻲآﻳﻨﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن ﺷﻤﺎ را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺸﻜﻲ رﻫﺎﻧﻴﺪ ،روﻳﮕﺮدان ﻣﻲﺷﻮﻳﺪ« از اﺧﻼص ﺑﺮاي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﻳﮕﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﻲ وي ﻟﺬا ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺘﺎﻧﺘﺎن و ﻳﺎريﺟﺴﺘﻦ از آﻧﺎن ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ »و اﻧﺴﺎن ﻛﻔﻮر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﺳﭙﺎس ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﻋﻜﺮﻣﻪ ﻓﺮزﻧﺪ اﺑﻮﺟﻬﻞ در ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ ﻓﺮار ﻛﺮد و ﺳﻮار ﻛﺸﺘﻲ ﺷﺪ ﺗﺎ از راه درﻳﺎ ﺑﻪ ﺣﺒﺸﻪ ﺑﮕﺮﻳﺰد ﭘﺲ در درﻳﺎ ﺑﺎدي ﺗﻨﺪ و ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻲﻧﺸﻴﻨﺎن ﻳﻮرش آورد ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺳﺮﻧﺸﻴﻨﺎن ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺣﺎﻻ دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ 1481
ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻼ را از ﻣﺎ دﻓﻊ ﻛﻨﺪ ،ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﺳﺮ اﺧﻼص ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ! در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻮد ﻛﻪ ﻋﻜﺮﻣﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ :ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺪا ﻛﻪ اﮔﺮ در درﻳﺎ ﻛﺴﻲ ﺟﺰ او ﺑﻪ ﻛﺎر اﻧﺴﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ ،در ﺧﺸﻜﻲ ﻫﻢ ﺑﻪﻛﺎر وي ﻧﻤﻲآﻳﺪ؛ ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! ﺑﺎ ﺗﻮ ﻋﻬﺪ ﻣﻲﺑﻨﺪم ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ از درﻳﺎ ﺑﻴﺮون آري ،ﻣﻲروم و دﺳﺘﻢ را در دﺳﺖ ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻲﮔﺬارم ،ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻛﻪ او را ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺖ وﻣﻬﺮﺑﺎن ﺑﻴﺎﺑﻢ .ﭘﺲ از درﻳﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ رﻫﻴﺪ و ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﺳﻼم آورد و اﺳﻼﻣﺶ ﺑﺴﻲ ﭘﺎﻳﺪار ﺷﺪ ـ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از او راﺿﻲ ﺑﺎد«. e d c b a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V »آﻳﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻴﻦﻛﻪ از درﻳﺎ ﻧﺠﺎت ﻳﺎﻓﺘﻴﺪ ،اﺣﺴﺎس اﻣﻨﻴﺖ ﻛﺮده و ﺑﺎز از ﺣﻖ روﮔﺮدان ﺷﺪﻳﺪ ﻣﮕﺮ ﻏﺎﻓﻞ از آﻧﻴﺪ؛ ﻫﻤﺎن ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮدن ﺷﻤﺎ دردرﻳﺎ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﻮد ،ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ »از اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻤﺎ را در ﻛﻨﺎري از ﺧﺸﻜﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻓﺮو ﺑﺮد« ﺧﺴﻒ :آن اﺳﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ را در ﺧﻮد ﻓﺮو ﺑﺮد .ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آﻧﻬﺎرا از ﻏﻔﻠﺖ و اﻳﻤﻦزدﮔﻲ ﭘﺲ از ﻧﺠﺎت از درﻳﺎ ،ﺑﺮ ﺣﺬر ﺳﺎﺧﺖ »ﻳﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎد ﺗﻨﺪي ﺳﻨﮕﺮﻳﺰه اﻓﮕﻦ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻳﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺷﻨﺒﺎدي ﺗﻨﺪ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ .ﺣﺎﺻﺐ :ﺑﺎدي اﺳﺖ ﺗﻨﺪ ﻛﻪ ﺳﻨﮕﺮﻳﺰهﻫﺎي ﻛﻮﭼﻚ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲدارد و ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ و ﻫﺮﻛﻪ ﻫﺴﺖ ،ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﻛﻮﺑﺪ »ﺳﭙﺲ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻴﭻ وﻛﻴﻠﻲ ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آنﮔﺎه ﻧﮕﻬﺒﺎن و ﻳﺎريﮔﺮي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب ﺧﺪا ﺑﺎز دارد ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺟﺎي ﻧﮕﺮانﻛﻨﻨﺪه و ﺑﺮﻫﻢ زﻧﻨﺪه اﻣﻨﻴﺖ ﺷﻤﺎ ،ﻣﺤﻴﻂ درﻳﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﺎ در ﺧﺸﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺷﻤﺎ را ﻏﺮق ﺧﺎك وﻻيوﻟﺠﻦ ﻛﻨﺪ و از آن ﺑﺎﻻ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻃﻮﻓﺎﻧﻲ ﻫﻼﻛﺖﺑﺎر ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺪ ﭘﺲ ﻋﺎﻗﻞ ﺑﺎﻳﺪ در ﻫﺮ ﺣﺎﻟﻲ از ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻴﻤﻨﺎك ﺑﺎﺷﺪ.
1482
w v ut s r q p o n m l k j i h g f } | { z y x »ﻳﺎ ﻣﮕﺮ اﻳﻤﻦ ﺷﺪهاﻳﺪ« اي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ ﻣﺎ در درﻳﺎ ﻣﻌﺘﺮف ﮔﺸﺘﻪ وﻟﻲ در ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺎز ﺳﺮ ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ آﺳﺘﺎن ﺑﺘﺎن رﻓﺘﻴﺪ؛ »از اﻳﻦﻛﻪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ »ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ درﻳﺎ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ« و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻧﮕﻴﺰهﻫﺎﻳﺘﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺳﻔﺮ درﻳﺎ وﺳﻮار ﺷﺪن ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻲ ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻛﻨﺪ »و ﺗﻨﺪﺑﺎدي ﺷﻜﻨﻨﺪه ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« ﻗﺎﺻﻒ :ﺑﺎديﺗﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺪاﻳﻲ ﻣﺤﻜﻢ و ﻫﻮلاﻧﮕﻴﺰ دارد ،ﻳﺎ ﺑﺎدي ﺷﻜﻨﻨﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻛﺸﺘﻲ را درﻫﻢ ﻣﻲﻛﻮﺑﺪ »و ﺑﻪ ﺳﺰاي آنﻛﻪ ﻛﻔﺮ ورزﻳﺪﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮﺗﺎن »ﻏﺮﻗﺘﺎن ﻛﻨﺪ آنﮔﺎه ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻣﺆاﺧﺬهﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻏﺮق ﻧﻴﺎﺑﻴﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ: ﻫﻴﭻ ﺧﻮﻧﺨﻮاﻫﻲ را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻴﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﻛﺮدهاﻳﻢ ،ﻣﻮرد ﭘﻴﮕﺮد ﻗﺮار دﻫﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،اﻧﺘﻘﺎم ﺷﻤﺎ را از ﻣﺎ ﺑﮕﻴﺮد. ~ _` l k j i h g f e d c b a p o n m ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮ ﺑﻨﻲ آدم ﺑﻪ ﻳﺎد آورده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻣﺎ ﻓﺮزﻧﺪان آدم را ﮔﺮاﻣﻲ داﺷﺘﻴﻢ« زﻳﺮا آﻧﺎن را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻫﻴﺄت ﻧﻴﻜﻮ آﻓﺮﻳﺪه و ﺑﻪﻧﻄﻖ و ﻋﻘﻞ و ﺗﻤﻴﻴﺰ و ﺻﻮرت ﺧﻮب و ﻗﺎﻣﺖ ﻣﻌﺘﺪل ﻣﻤﺘﺎزﺷﺎن ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺨﺘﺼﺎت ﻓﺮاوان دﻳﮕﺮي ﭼﻮن ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻏﺬاﻫﺎ و ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻛﺮدﻳﻢ، ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ در ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﺟﺎﻧﺪاران وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻧﻴﺰ ﮔﺮاﻣﻲﺷﺎن داﺷﺘﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﺴﻠﻂ ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﺧﻠﻖ و ﻣﺴﺨﺮ ﻛﺮدن ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ﺑﺮاﻳﺸﺎن و ﻧﻴﺰ ﮔﺮاﻣﻴﺸﺎن داﺷﺘﻴﻢ ﺑﺎ دادن ﻣﻮﻫﺒﺖ ﺳﺨﻦﮔﻔﺘﻦ ،ﺧﻂ ﻧﻮﺷﺘﻦ و ﻓﻬﻤﻴﺪن زﻳﺮا ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ،ﻣﻮﻫﺒﺖ ﻋﻘﻞ اﺳﺖ »و آﻧﺎن را در ﺧﺸﻜﻲ ﺑﺮﻧﺸﺎﻧﺪﻳﻢ« ﺑﺮ ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﺎن و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻮد ازوﺳﺎﻳﻞ ﺳﻮاري دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ »و« در »درﻳﺎ« ﺑﺮ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎ »و ﺑﻪ آﻧﺎن از ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲﻫﺎ روزي دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻏﺬاﻫﺎ و
1483
ﻧﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎي ﻟﺬﻳﺬ و رﻧﮕﺎرﻧﮓ و ﭘﻮﺷﻴﺪﻧﻲﻫﺎي ﻓﺎﺧﺮ »و آﻧﺎن را ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﭽﻪ آﻓﺮﻳﺪهاﻳﻢ« از ﺳﺎﻳﺮ ﺣﻴﻮاﻧﺎت و اﺻﻨﺎف ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت »ﺑﻪ ﻓﻀﻴﻠﺘﻲ آﺷﻜﺎر ﻓﻀﻴﻠﺖ دادﻳﻢ« ﭘﺲ ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان آدم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻓﻀﻞ وﻧﻌﻤﺖ و ﺗﻜﺮﻳﻢ و ﺗﺠﻠﻴﻞ اﻟﻬﻲ را درﻳﺎﻓﺘﻪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﻜﺮ و ﺳﭙﺎس ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﻛﻨﻨﺪ و ازﻛﻔﺮان و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﻣﺮاد آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﺑﺮﺗﺮي دادن ﺟﻨﺲ ﺑﻨﻲآدم ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت دﻳﮕﺮ اﺳﺖ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، ﻟﺰوﻣﺎ از آن ﺗﻔﻀﻴﻞ ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد ﺑﻨﻲآدم ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ .اﻣﺎ در ﺑﺎره اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻪ آﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻓﺮﺷﺘﻪ؟ ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاص ﺑﺸﺮ ـ ﭼﻮن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ـ از ﺧﻮاص ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ ،ﺻﺪﻳﻘﺎن ﺑﺸﺮ از ﻋﻮام ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ ،ﺧﻮاص ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺸﺮ و ﻋﺎﻣﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن از ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﺮﺗﺮﻧﺪ. ~ } | { z y x w vu t s r q ¡ ¢ »روزي« را ﺑﻪ ﻳﺎد آورﻳﺪ »ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ را ﺑﺎ اﻣﺎﻣﺸﺎن ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ« ﻣﺮاد از اﻣﺎم: ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ﭘﺲ اﻫﻞ ﺗﻮرات ﺑﺎ ﺗﻮرات ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻫﻞ اﻧﺠﻴﻞ ﺑﺎ اﻧﺠﻴﻞ و اﻫﻞ ﻗﺮآن ﺑﺎ ﻗﺮآن آنﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮارﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ :اي اﻫﻞ ﺗﻮرات! اي اﻫﻞ اﻧﺠﻴﻞ! اي اﻫﻞ ﻗﺮآن! ﻳﺎ ﻣﺮاد از اﻣﺎم :ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و ﭘﻴﺸﻮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ »ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎﻟﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ دﻫﻨﺪ« از اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪﮔﺎن »آن ﮔﺮوه ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺧﻮد را« ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ »ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﺪر ﻳﻚ ﻓﺘﻴﻠﻲ ﺳﺘﻢ ﻛﺮده ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﭘﺎداﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻓﺘﻴﻠﻲ ﻛﻢ ﻧﻤﻲﺷﻮد. ﻓﺘﻴﻞ :ﻧﺨﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺷﮕﺎف ﻣﻴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻪ ﺧﺮﻣﺎ ﻗﺮار دارد. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ و وﺻﻒ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ روز ﺣﺸﺮ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻳﻜﻲ از ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﺷﺪه و ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎل وي ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ داده ﻣﻲﺷﻮد آنﮔﺎه ﭘﻴﻜﺮش ﺑﺰرگ و ﺑﻠﻨﺪ و رﺧﺴﺎرش ﺳﭙﻴﺪ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮ ﺳﺮش ﺗﺎﺟﻲ درﺧﺸﺎن از ﻣﺮوارﻳﺪ ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد ،ﺳﭙﺲ او ﺑﻪﺳﻮي ﻳﺎراﻧﺶ ﻣﻲرود و ﭼﻮن اﻳﺸﺎن از دوردﺳﺖ او را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! او را ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎور 1484
و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ او ﺑﺮﻛﺖ ﺑﺪه ﭘﺲ ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻲآﻳﺪ وﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻣﮋده ﺑﺎد ﺷﻤﺎ را! زﻳﺮا ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ .اﻣﺎ ﻛﺎﻓﺮ :ﭼﻬﺮهاش ﺳﻴﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺷﺪه و در ﭘﻴﻜﺮش اﻣﺘﺪاد داده ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﻳﺎران وي او را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﭘﻨﺎه ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ ﺑﻪ ﺧﺪا از او و از ﺷﺮش؛ ﺑﺎر ﺧﺪاﻳﺎ! او را ﻧﺰد ﻣﺎ ﻧﻴﺎور .اﻣﺎ او ﻧﺰد آﻧﺎن ﻣﻲآﻳﺪ .ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: ﺑﺎرﺧﺪاﻳﺎ! او را از ﻣﺎ دور ﻛﻦ .ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺧﺪا دورﺗﺎن ﮔﺮداﻧﺪ ،آﺧﺮ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ«. ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ »و ﻫﺮ ﻛﻪ در اﻳﻦ« دﻧﻴﺎ »ﻛﻮر ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻮردل و ﻓﺎﻗﺪ ﺑﺼﻴﺮت ﻣﻌﻨﻮي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ ﺗﻮان ﻧﮕﺮش در ﺣﺠﺖﻫﺎ ،آﻳﺎت و ﺑﺮﻫﺎﻧﻬﺎي ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ »ﭘﺲ او در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ ﻛﻮر اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﻮر ﭼﺸﻢ اﺳﺖ و ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻛﻮري دل وي در دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ ﻛﻮري ﭼﺸﻤﺶ در آﺧﺮت ﺳﺰا ﻣﻲدﻫﺪ .اﺣﺘﻤﺎل دارد ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﻛﻮري وي در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ ،ﻛﻮري دل وي از دﻳﺪن ﺣﺠﺖ ﺑﺎﺷﺪ »و« او »از راه ﺧﻄﺎﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ اﺳﺖ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ،ﺑﻪﻃﻮري ﻛﻪ راه ﻧﺠﺎت را ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ راه ﻫﺪاﻳﺖ اﺑﺪا دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻧﺪارد. ¾ ½ ¼ »º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¿ »و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮ را از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﺖ وﺣﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ ،ﺑﻪ ﻓﺮﻳﺐ ﺑﺎز دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻏﻴﺮ از آن را ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺮﺑﻨﺪي«. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻴﺎ و ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ را ﻣﺴﺎس ﻛﻦ آنﮔﺎه ﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮ ﺑﻪ دﻳﻨﺖ درﻣﻲآﻳﻴﻢ! ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻛﺮد و ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص ﺧﺎﻃﺮﻧﺸﺎن ﻛﺮد ﻛﻪ اﺟﺎﺑﺖ درﺧﻮاﺳﺖ آﻧﺎن، ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺣﻜﻢ ﻗﺮآن و اﻓﺘﺮا ﺑﺮﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ »و در آن ﺻﻮرت ﺗﻮرا ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ
1485
ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ از ﺧﻮاﻫﺸﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮدي ،آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ دﺳﺖ دوﺳﺘﻲ و ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﻣﻲدادﻧﺪ آنﮔﺎه از دوﺳﺘﻲ و وﻻﻳﺖ ﻣﻦ ﺧﺎرج ﻣﻲﮔﺸﺘﻲ. É È Ç Æ Å ÄÃ Â Á À »و اﮔﺮ ﺗﻮ را اﺳﺘﻮار ﻧﻤﻲداﺷﺘﻴﻢ« ﺑﺮﺣﻖ و ﻣﻌﺼﻮم ﻧﻤﻲداﺷﺘﻴﻢ از ﻣﻮاﻓﻘﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ آﻧﺎن »ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﻞ ﻛﻨﻲ« و ﮔﺮاﻳﺶﻳﺎﺑﻲ »ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن اﻧﺪك ﻣﻴﻠﻲ« وﻟﻲ ﻋﺼﻤﺖ اﻟﻬﻲ ﺗﻮ را درﻳﺎﻓﺖ و ﺗﻮ را از ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎزداﺷﺖ. ﺳﻌﻴﺪﺑﻦﺟﺒﻴﺮ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺸﻐﻮل اﺳﺘﻼم ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن راه را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻪ ﺗﻮ اﺟﺎزه ﻧﻤﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺑﺎر اﺳﺘﻼم ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﺑﺮ ﺧﺪاﻳﺎن ﻣﺎ دﺳﺘﻲ ﻧﻜﺸﻲ .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺎﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﺮ ﻣﻦ ﭼﻪ زﻳﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻜﺸﻢ و ﺑﻌﺪ از آن ﺑﻪﻣﻦ اﺟﺎزه دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺠﺮاﻻﺳﻮد را اﺳﺘﻼم ﻛﻨﻢ؟ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻛﺎر در دل ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻔﺮت دارم .اﻣﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ از اﻳﻦ اﻧﺪك ﭼﻴﺰ ﻫﻢ اﺑﺎورزﻳﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد. Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê »در آن ﺻﻮرت« اﮔﺮ ﺣﺘﻲ اﻧﺪك ﻣﻴﻠﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﻣﻲﻛﺮدي »ﺣﺘﻤﺎ ﺗﻮ را دوﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺬاب زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ و دو ﭼﻨﺪان ﻋﺬاب ﻣﺮگ ﻣﻲﭼﺸﺎﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﺻﻮرت اﻟﺒﺘﻪ ﻋﺬاﺑﺖ ﻫﻢ در دﻧﻴﺎ و ﻫﻢ در آﺧﺮت دوﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺬاب ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ »آنﮔﺎه ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﺪدﻛﻨﻨﺪهاي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻲ« ﻛﻪ ﺗﻮ را ﻳﺎري داده و اﻳﻦ ﻋﺬاب را از ﺗﻮ دﻓﻊ ﻛﻨﺪ. O N M LK J I HG F E D CB A »و ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮ را از اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻠﻐﺰاﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻮ را از آﻧﺠﺎ ﺑﻴﺮون ﻛﻨﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﭼﻴﺰي ﻧﻤﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻳﻚ ﺧﻮد ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﺮوج از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻜﻪ وادارﻧﺪ ﺗﺎ از آن ﺑﻴﺮون روي وﻟﻲ ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻧﻴﺎﻓﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﺗﻮﻃﺌﻪﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺮﺳﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آﻧﺎن را از اﺧﺮاﺟﺖ ﺑﺎزداﺷﺖ ﺗﺎ ﺧﻮد ـ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺟﺎﻧﺖ را 1486
ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺎ ﻫﺠﺮت ﻛﻨﻲ »و در آن ﺻﻮرت آﻧﺎن ﻫﻢ ﭘﺲ از ﺗﻮﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮ را از ﻣﻜﻪ اﺧﺮاج ﻛﻨﻨﺪ آنﮔﺎه ﺑﻌﺪ ازﺑﻴﺮون ﺳﺎﺧﺘﻨﺖ زﻧﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪﻧﺪ »ﻣﮕﺮ« زﻣﺎن »اﻧﺪﻛﻲ« زﻳﺮا ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ. در ﺑﻌﻀﻲ از رواﻳﺎت در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻳﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ اﮔﺮ ﺗﻮ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ،در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻤﺎن و ﺑﻪﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺷﺎم ﺑﺮو زﻳﺮا ﺷﺎم ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﻧﺒﻴﺎ‡ اﺳﺖ ،ﺗﻮ را ﭼﻪ ﺟﺎي درﻧﮓ در اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺎ ﻧﺒﻮﺗﺖ ﻧﺪارد؟ ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﻓﺘﺎدﻧﺪﻛﻪ از ﺟﺰﻳﺮهاﻟﻌﺮب ﺑﻴﺮون روﻧﺪ ،اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دﻋﺎ ﻛﺮدﻧﺪ :- E=* F OD ]9\! b G\?+ :ﺧﺪاﻳﺎ! ﻣﺪتﭼﺸﻢ ﺑﺮﻫﻢ زدﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﻮدم واﻣﮕﺬار«. \ [ Z Y X WV U T S R Q P »اﻳﻦ« ﺳﻨﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن اﻣﺖﻫﺎ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد اﺧﺮاج ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ،ﻳﺎ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ،ﻋﺬاب ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﺪ »ﻫﻤﺎن ﺳﻨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره در ﻣﻴﺎن آﻧﺎن ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺗﻮ ﻓﺮﺳﺘﺎدهاﻳﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺳﻨﺖ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺒﺪﻳﻠﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺎدت و ﺳﻨﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻪ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻧﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪن آن اﺳﺖ و ﻧﻪ در آن اﻣﻜﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮي وﺟﻮد دارد. ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﺴﻲ ﺑﭙﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﮕﺮ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص را از آن اﺧﺮاج ﻧﻜﺮدﻧﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ از آن ﻫﺠﺮت ﻛﺮدﻧﺪ. ] ^ _ ` l k j i h g fed c b a ﺳﭙﺲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اواﻣﺮ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد و ﺻﺪور اﻳﻦ اواﻣﺮ در اﻳﻦ ﺳﻴﺎق ﻗﺮآﻧﻲ ،ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي اﻧﺤﺮافﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ دﺷﻤﻨﺎن ،و ﺗﻌﺒﻴﺮي ﻋﻤﻠﻲ از ﺷﻜﺮ ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ. 1487
»ﻧﻤﺎز را از وﻗﺖ زوال آﻓﺘﺎب« از ﻣﻴﺎﻧﻪ آﺳﻤﺎن و ﺑﺮﮔﺸﺖ آن از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺸﺮق ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻐﺮب »ﺑﺮﭘﺎ دار« ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﺎز ،ﻋﺒﺎرت از ﻧﻤﺎز ﻇﻬﺮ اﺳﺖ »ﺗﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺎرﻳﻜﻲﺷﺐ« ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن :دو ﻧﻤﺎز ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء اﺳﺖ .ﻏﺴﻖ :ﺑﻪﻫﻢ آﻣﺪن ﺷﺐ وﺗﺎرﻳﻜﻲ آن اﺳﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،از زوال ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺷﺐ ،ﭼﻬﺎر ﻧﻤﺎز ـ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻇﻬﺮ و ﻋﺼﺮ و ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء ـ را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد »وﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪن ﺻﺒﺢ را ﻻزم ﮔﻴﺮ« ﻣﺮاد: ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ اﺳﺖ زﻳﺮا ﻗﺮاﺋﺖ در ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ،ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد .ﭘﺲ »ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪن ﺻﺒﺢ« ﻫﻢ ﻧﻤﺎز ﭘﻨﺠﻢ اﺳﺖ .ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز اﺳﺖ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻗﺮآن ﺧﻮاﻧﺪن ﺻﺒﺢ ﻫﻤﻮاره ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ﺣﻀﻮر ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺷﺐ و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن روز در ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﮔﺮوه در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻳﻦ ﺧﺒﺮ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ. y x w v u t s r q p o n m »و ﭘﺎﺳﻲ از ﺷﺐ را زﻧﺪه ﺑﺪار« ﺗﻬﺠﺪ :ﻧﻤﺎزﮔﺰاردن در ﺷﺐ ﺑﻌﺪ از ﺑﻴﺪار ﺷﺪن از ﺧﻮاب اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ :ﺑﻌﺪ ازﻧﻤﺎزﻫﺎي ﻓﺮض ﻛﺪام ﻧﻤﺎز اﻓﻀﻞ اﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻧﻤﺎز ﺷﺐ«» .ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﻧﺎﻓﻠﻪاي ﻣﺨﺼﻮص ﺗﻮﺳﺖ« اﻓﺰون ﺑﺮ ﻓﺮاﺋﺾ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻧﻤﺎز ﺷﺐ )ﺗﻬﺠﺪ( ﺑﺮاي رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮض ﺑﻮد و ﺑﺮاي اﻣﺘﺸﺎن ﻧﺎﻓﻠﻪ اﺳﺖ »ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺗﻮ را ﺑﻪﻣﻘﺎﻣﻲ ﻣﺤﻤﻮد ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ« ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد :ﻣﻘﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در آن ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻈﻤﻲ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم ﻣﺮدم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل آﻧﺎن را از آن ﺷﺪت و زﺣﻤﺖ ﺟﺎنﻓﺮﺳﺎ ﺑﻴﺮون آورد ﭘﺲ اﻫﻞ ﻣﺤﺸﺮ ﺟﻤﻠﮕﻲ آنﺣﻀﺮتص را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻣﻲﺳﺘﺎﻳﻨﺪ ،در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ »ﻟﻮاي ﺣﻤﺪ« در دﺳﺖ ﻣﺒﺎرك آن ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻر ﻛﻮﻧﻴﻦ و آن اﻣﺎم اوﻟﻴﻦ و آﺧﺮﻳﻦ اﺳﺖ. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ اﺣﺎدﻳﺚ ﻣﺘﻌﺪدي را در ﺷﺮح اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻧﻘﻞ ﻛﺮده و ﺑﺎ ﺑﻴﺎن ﻣﻘﺪﻣﻪاي ﻛﻪ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از اﻳﻦ اﺣﺎدﻳﺚ اﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮايرﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ و ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﻳﺸﺎن ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا: 1488
ـ آن ﺣﻀﺮتص اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ از ﭘﻴﻜﺮ ﻣﻄﻬﺮﺷﺎن ﺷﻜﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. ـ اﻳﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﺸﺮ ﺳﻮاره ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ـ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﻣﺤﺸﺮ ﭘﺮﭼﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آدم و ﻫﻤﻪ ﻓﺮزﻧﺪان وي در زﻳﺮ ﭘﺮﭼﻢ اﻳﺸﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ. ـ ﺑﺮاﻳﺸﺎن در ﻣﺤﺸﺮ ﺣﻮﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻠﻘﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮ آن وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ـ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻈﻤﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن، ﺑﺮاي ﻓﻴﺼﻠﻪ دادن ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﻼﻳﻖ ﺗﺸﺮﻳﻒ آورد و اﻳﻦ ﺑﻌﺪ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ را از آدم درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ،ﺳﭙﺲ از ﻧﻮح ،آنﮔﺎه از اﺑﺮاﻫﻴﻢ ،ﺳﭙﺲ از ﻣﻮﺳﻲ و آنﮔﺎه از ﻋﻴﺴﻲ ‡ اﻣﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻫﻞ اﻳﻦ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ .ﭘﺲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪص ﻣﻲآﻳﻨﺪ و آن ﺣﻀﺮتص در ﭘﺎﺳﺦ درﺧﻮاﺳﺘﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: »ﻣﻦ اﻫﻞ آﻧﻢ! ﻣﻦ اﻫﻞ آﻧﻢ!«. ـ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت :ﺷﻔﺎﻋﺖ آن ﺣﻀﺮتص در ﺣﻖ ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ از ﻣﺮدم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﻓﮕﻨﺪنﺷﺎن در دوزخ ﺻﺎدر ﺷﺪه وﻟﻲ در اﺛﺮ ﺷﻔﺎﻋﺖ اﻳﺸﺎن از دوزخ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺷﻔﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﻴﺮ از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻋﻈﻤﻲ ﺑﺮاي ﺟﻤﻠﮕﻲ ﺧﻼﻳﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ـ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺗﺸﺮﻳﻔﺎت ﻳﻜﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در ﻗﻀﺎوت ﻣﻴﺎن اﻣﺘﺸﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ اﻣﺘﺸﺎن اوﻟﻴﻦ اﻣﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﺴﺎب ﻛﺎرﺷﺎن راﻓﻴﺼﻠﻪ ﻣﻲدﻫﺪ. ـ اﻳﺸﺎن اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان در ﮔﺬراﻧﺪن اﻣﺖ ﺧﻮﻳﺶ از ﭘﻞ ﺻﺮاط اﻧﺪ. ـ اﻳﺸﺎن اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﺑﻬﺸﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ .و اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﺎﺻﻪ اﺳﺖ. ـ اﻳﺸﺎن اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ وارد ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻣﺘﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ اﻣﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ داﺧﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ـ اﻳﺸﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺮدن درﺟﺎت ﮔﺮوﻫﻬﺎﻳﻲ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن در ﺣﺪ و اﻧﺪازه آن درﺟﺎت ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﺎﺻﻪ اﺳﺖ.
1489
ـ اﻳﺸﺎن ﺻﺎﺣﺐ »وﺳﻴﻠﻪ« اي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟﺖ در ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺟﺰ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮتص ،ﻻﻳﻖ ﺷﺄن ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ. ـ ﭼﻮن ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﺣﻖ ﮔﻨﻬﻜﺎران اذن ﺷﻔﺎﻋﺖ دﻫﺪ ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان و ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺻﺎﻟﺢ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ آن ﺣﻀﺮتص در ﺣﻖ ﺧﻠﻘﻲﻋﻈﻴﻢ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺟﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺷﻤﺎرﺷﺎن را ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﭘﺲ ﻫﻴﭻﻛﺲ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﺸﺎن ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«. از ﺟﺎﺑﺮﺑﻦﻋﺒﺪاﷲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »ﻫﺮ ﻛﺲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﻴﺪن أذان ﺑﮕﻮﻳﺪ EJ©/? oZ? EA? o-? _T e G\?) : ¶ (- L_? 8 J¶ 8 / s' E\ V? E\ ? >ِ 8 Jﻗﻄﻌﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻦ ﺑﺮ وي در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺣﻼل ﻣﻲﺷﻮد«. h g f e d c b a ` _ ~ } | { z در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ ﻫﺠﺮت ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ» .و ﺑﮕﻮ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! داﺧﻞ ﻛﻦ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻃﺮز ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه و ﺑﻴﺮون آور ﻣﺮاﺑﻪ ﻃﺮز ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه« ﻣﺮاد :داﺧﻞ ﻛﺮدن آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ و ﺑﻴﺮون آوردﻧﺸﺎن ازﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ورودي ﻋﺰﺗﻤﻨﺪاﻧﻪ و ﺑﻴﺮونآوردﻧﻲ ﭘﻴﺮوزﻣﻨﺪاﻧﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺪد و ﻧﺼﺮتﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ .وﷲ اﻟﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ »و ﺑﺮاي ﻣﻦ از ﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻠﻄﻪاي ﻳﺎريﺑﺨﺶ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺠﺘﻲ آﺷﻜﺎر و ﻣﻘﻬﻮر ﻛﻨﻨﺪه »ﻗﺮار ده« ﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﺎ آن ﺑﺮ ﺗﻤﺎم ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻧﻢ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮداﻧﻲ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :آن ﺣﻀﺮتص ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺳﻠﻄﻪ و دوﻟﺖ دﻧﻴﻮي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي درﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن دوﻟﺖ و ﻗﻮت ،ﭘﺎﻳﮕﺎﻫﻲ از ﻋﺰت ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد ﺗﺎ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،ﺷﺄن و ﺷﻮﻛﺖ دﻳﻦ ﺣﻖ ﺑﺮﻗﺮارﮔﺮدد و ﻧﺼﺮت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﻤﻪ وﻗﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎﻟﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ .و ﷲ اﻟﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ؛ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮاي آن ﺣﻀﺮتص ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي دوﻟﺘﻲ ﻛﺮﻳﻤﻪ و ﻣﻘﺘﺪر را در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﺑﺮاﻓﺮاﺷﺖ .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﻗﻮل راﺟﺢ ﺗﺮ اﺳﺖ«.
1490
s r q p o nm l k j i »و ﺑﮕﻮ :ﺣﻖ آﻣﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش از ﻇﻬﻮر و ﭘﻴﺮوزي اﺳﻼم وﻋﺪه داده ﺑﻮد ،ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺖ »و ﺑﺎﻃﻞ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﺮك از ﻣﻴﺎن ﺑﺮاﻓﺘﺎد و ﻣﻀﻤﺤﻞ ﺷﺪ »ﻫﺮآﻳﻨﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻫﻤﻮاره ﻧﺎﺑﻮدﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ« زﻳﺮا ﺑﺎﻃﻞ در ﻣﺎﻫﻴﺖ وﺟﻮﻫﺮه ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﻮد از ﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﺑﻘﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﻴﺎت ﻣﻮﻗﺖ ﺧﻮﻳﺶ را از ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﻲ و ﺗﻜﻴﻪﮔﺎهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺘﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﭼﻮن اﻳﻦ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎهﻫﺎ ﺳﺴﺖ ﺷﻮﻧﺪ ،ﺑﺎﻃﻞ ﻧﻴﺰ ﻓﺮوﻣﻲﭘﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ ﺣﻖ ﻋﻨﺎﺻﺮ وﺟﻮدي ﺧﻮﻳﺶ را از ذات وﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد. ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد رواﻳﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :رﺳﻮل ﺧﺪاص در روز ﻓﺘﺢ ﻣﻜﻪ در ﺣﺎﻟﻲ وارد آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﮔﺮداﮔﺮد ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ ﺳﻴﺼﺪ و ﺷﺼﺖ ﺑﺖ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﺎ ﭼﻮﺑﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮآن ﺑﺘﺎن ﻣﻲﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ و اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ: ﴿. ﴾rqp o nm l k j £ ¢ ¡ ~ } |{ z yx w v u t »و از ﻗﺮآن ﻓﺮود ﻣﻲآورﻳﻢ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺷﻔﺎﺳﺖ« ﺑﺮاي دﻟﻬﺎ از ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﺑﺎﻃﻨﻲ آﻧﻬﺎ؛ ﺑﺎ زوال ﺟﻬﻞ و ازﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺷﻚ و ﺷﺒﻬﻪ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ از آﻧﻬﺎ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ ﺷﻔﺎ ﺷﺎﻣﻞ اﻣﺮاض ﻇﺎﻫﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد .ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻃﻠﺐ ﺷﻔﺎ ﺑﺎ ﻗﺮآن را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﺮدﻧﺪ و در اﻳﻦﺑﺎره رواﻳﺎﺗﻲ ﺻﺤﻴﺢ در دﺳﺖ اﺳﺖ؛ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺗﺄﻳﻴﺪ رﺳﻮل ﺧﺪاص از دم و دﻋﺎي ﻳﻜﻲ از اﺻﺤﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺷﺨﺺ ﻣﺎرﮔﺰﻳﺪه را درﻣﺎن ﻛﺮد. »و« ﻧﻴﺰ ﻓﺮود ﻣﻲآورﻳﻢ از ﻗﺮآن آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ »ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن رﺣﻤﺖ اﺳﺖ« زﻳﺮا ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻋﻠﻮم ﺳﻮدﻣﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﻼح دﻳﻦ و دﻧﻴﺎ درآﻧﻬﺎﺳﺖ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آنﻛﻪ در ﺗﻼوت ﻗﺮآن و ﺗﺪﺑﺮ ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ در آن ،ﭘﺎداﺷﻲ ﻋﻈﻴﻢ و آﻣﺮزش و ﺧﺸﻨﻮدياي ﺑﺰرگ از ﺟﺎﻧﺐ اﷲ وﺟﻮد داردﻛﻪ ﺑﻪ دﺧﻮل ﺑﻬﺸﺖ و ﻧﺠﺎت از ﻋﺬاب دوزخ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ »وﻟﻲ« ﻗﺮآن »ﺑﺮ ﺳﺘﻤﮕﺮان« ﻛﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺣﻖ و ﻗﺮآن را ﺑﻪﺟﺎي ﺗﺼﺪﻳﻖ آن ﻧﻬﺎدهاﻧﺪ »ﺟﺰ زﻳﺎن ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺰ ﻫﻼﻛﺖ و ﻧﺎﺑﻮدي ﻧﻤﻲاﻓﺰاﻳﺪ زﻳﺮا ﺷﻨﻴﺪن ﻗﺮآن آﻧﻬﺎ را ﺷﺪﻳﺪا ﺑﺮ ﺳﺮ ﻏﻴﻆ و ﺧﺸﻢ آورده و اﻧﮕﻴﺰه ﺗﻤﺮد و ﺳﺮﻛﺸﻲ را در آﻧﺎن ﺑﺎﻻ 1491
ﻣﻲﺑﺮد ،ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ آن ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮ زﺷﺘﻲﻫﺎ و ﻣﻔﺎﺳﺪ روي ﻣﻲآورﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻌﺪ از اواﻣﺮ ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺳﺎﺑﻖ ،ﻣﺸﻌﺮ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻔﺎ و رﺣﻤﺖ در اﺟﺮاي اﻳﻦ اواﻣﺮ اﺳﺖ. ² ± ° ¯ ® ¬ «ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ »و ﭼﻮن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن اﻧﻌﺎم ﻛﻨﻴﻢ« ﺑﺎ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻜﺮ اﺳﺖ ،ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻼﻣﺘﻲ، ﺗﻮاﻧﮕﺮي ،ﻓﺘﺢ و ﭘﻴﺮوزي »روي ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ« از ﺷﻜﺮ ﮔﺰاري ﺑﺮاي ﻣﺎ و ﻃﺎﻋﺖ و ﻋﺒﺎدت و ذﻛﺮ ﻣﺎ »و ﭘﻬﻠﻮي ﺧﻮد را ﻣﻲﭘﻴﭽﺎﻧﺪ« از ﻃﺎﻋﺖ ﻣﺎ و ﺑﻪ آن ﭘﺸﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ از وي ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺗﻜﺒﺮ و ﺷﺎﻧﻪﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮدن از ﻗﻴﺎم ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﻨﻌﻢ ﺳﺮﻧﻤﻲزﻧﺪ »و ﭼﻮن ﺑﻪ وي ﺷﺮي ﺑﺮﺳﺪ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻴﻤﺎري ﻳﺎ ﻓﻘﺮ »ﻳﺌﻮس اﺳﺖ« ﻳﺌﻮس :ﺳﺨﺖ ﻧﻮﻣﻴﺪ اﺳﺖ از رﺣﻤﺖ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ؛ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻫﺪف دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ ،ﻣﻌﺒﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﮔﺮ ﻫﺪﻓﺶ از دﺳﺖ رﻓﺖ ،آه و اﻓﺴﻮس و اﻧﺪوه ﺑﺮ وي ﭼﻴﺮه ﺷﺪه و ﻧﻮﻣﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد ،ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﺮ دو ﺧﺼﻠﺖ ،زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ. اﻟﺒﺘﻪ از آﻳﺎت ) 11ـ (9ﺳﻮره »ﻫﻮد« ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻗﻒ ﻳﺎد ﺷﺪه دراﻳﻦ آﻳﻪ ،از ﻣﻮاﻗﻒ ﻛﻔﺎر اﺳﺖ ﻧﻪ از ﻣﻮاﻗﻒ ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻣﺘﻮﻛﻞ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره دارد: ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ »ﺑﮕﻮ :ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺮ ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻃﺮﻳﻘﻪ و روﺷﻲ از ﻫﺪاﻳﺖ ﻳﺎ ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺎل و وﺿﻊ و ﺷﺄن و ﺳﺎﺧﺘﺎر وي ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﺳﺎزﮔﺎري داﺷﺘﻪ و ﺑﺎ اﺧﻼق و ﻋﺎدات ﻣﺄﻟﻮف وي ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻫﺮﻛﻪ راه ﻳﺎﻓﺘﻪﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ، داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻣﺮ ،ﻣﻤﻴﺰ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ اوﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻛﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﻌﻤﺖ اﻋﺮاض ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و در وﻗﺖ ﻣﺤﻨﺖ ﻣﺄﻳﻮس ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻣﻴﺎن ﻛﺎﻓﺮي ﻛﻪ
1492
ﺷﺄن و ﺷﻴﻮه وي ﺳﺮﻣﺴﺘﻲ و ﺳﺮﻛﺸﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و ﻧﻮﻣﻴﺪي وﻳﺄس در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎﻛﺎﻣﻲﻫﺎﺳﺖ ،ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﺮ ﻋﻤﻞﻛﻨﻨﺪهاي را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻠﺶ ﺟﺰا ﻣﻲدﻫﺪ. Ï Î Í Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä ÃÂ Á À »و از ﺗﻮ درﺑﺎره روح« ﻳﻌﻨﻲ :از ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻛﻨﻪ آن »ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ« اﻳﻦ ﻫﻤﺎن روﺣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺧﻠﻌﺖ ﺣﻴﺎت در ﺑﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻫﻤﺎن روﺣﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آن را آﻓﺮﻳﺪ اﻣﺎ ﻛﺴﻲ را از ﺣﻘﻴﻘﺖ آن آﮔﺎه ﻧﻜﺮد »ﺑﮕﻮ :روح از اﻣﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻋﻠﻢ روح را در ﺣﻮزه اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮد ﻗﺮار داده و اﻧﺒﻴﺎي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ آن آﮔﺎه ﻧﻜﺮده اﺳﺖ »و ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از ﻋﻠﻢ داده ﻧﺸﺪه ﻣﮕﺮ اﻧﺪﻛﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل آن را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ داده ،اﻧﺪك اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻗﺪر ﻋﻠﻢ ﺑﺸﺮ و ﻣﻴﺪان ﻣﺪﻧﻴﺖ اﻧﻜﺸﺎف ﻳﺎﺑﺪ، ﺑﺸﺮ از ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻲﻛﺮان ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ از ﻋﻠﻢ ﺑﻬﺮه ﻧﺪارد و ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت آن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺠﻬﻮﻻﺗﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﭼﻴﺰ اﺳﺖ. از ﺳﻴﺎق آﻳﻪ ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﻛﻞ ﻋﻠﻮم ﻣﺼﺪاق دارد اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺸﺮ در ﺑﺎره روح اﺳﺖ. اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻪ ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﺪ ﺗﺎ از اﻳﻦ ﻣﺮد )ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻤﺪص( ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ .ﻳﻬﻮد ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :از او درﺑﺎره روح ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ .ﭘﺲ ﻗﺮﻳﺸﻴﺎن ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد. ﻗﺎﺑﻞ ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع روح در ﺗﻮرات ﻧﻴﺰ ﻣﺒﻬﻢ ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. Ý Ü Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð »و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ،ﻗﻄﻌﺎ آﻧﭽﻪ را ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﻛﺮدهاﻳﻢ ،از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ،ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻠﻢ اﻧﺪﻛﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ دادهاﻳﻢ ﻧﻴﺰ از ﺳﻴﻨﻪﻫﺎ و از ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﺑﺮﻣﻲدارﻳﻢ ـ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺮآن را ـ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﺛﺮي از آنﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ »آنﮔﺎه» اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ آن را از ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻠﻢ ﺗﻮ ﺑﺒﺮﻳﻢ و ﻓﺮاﻣﻮﺷﺖ ﮔﺮداﻧﻴﻢ »ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي
1493
ﺣﻔﻆ آن »ﺑﺮ ﻣﺎ وﻛﻴﻠﻲ ﻧﻴﺎﺑﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲ را ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻲ ﻛﻪﺑﺎ ﺗﻮﻛﻞ و ﻳﺎريﮔﺮﻓﺘﻦ و ﭘﺸﺖ ﮔﺮﻣﻲ از ﺳﻮي ﻣﺎ ،ﭼﻴﺰي از ﻗﺮآن را ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ و آنرا ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﮕﻪ دارد. K J I H G F ED C B A »ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎرت« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﺣﻤﺘﻲ ﻛﻪ در ﺣﻖ ﺗﻮدارﻳﻢ ،اﻳﻦ ﻗﺮآن و اﻳﻦ ﻋﻠﻢ را ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ و ﻧﺨﻮاﺳﺘﻴﻢ آن را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮﻳﻢ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻓﻀﻞ او ﺑﺮ ﺗﻮ ﻫﻤﻮاره ﺑﺰرگ اﺳﺖ« از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻔﺘﺨﺮ ﺳﺎﺧﺖ، ﺑﺮ ﺗﻮ ﻛﺘﺎب ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ،ﺗﻮ را ﺳﺮور و ﺳﺎﻻر اوﻻد آدم ﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد را ﻋﻄﺎ ﻓﺮﻣﻮد و ﺟﺰ اﻳﻦ از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﻣﻨﺖ ﻧﻬﺎد. ﭘﺲ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻣﻨﺸﺄ ﺑﺸﺮي ﻧﺪارد ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ رﺑﺎﻧﻲ و از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻣﻮد: \ [ Z Y X W V U T S R Q P O N M L ] ^ _ »ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ اﻧﺲ و ﺟﻦ ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻗﺮآن را« ﻛﻪ از ﻧﺰد ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻛﻤﺎل ﺑﻼﻏﺖ و اﺳﺘﻮاري ﻟﻔﻆ و ﺣﺴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ و ﻓﺼﺎﺣﺖ ﻓﺮود آورده ﺷﺪه »ﺑﻴﺎورﻧﺪ ،ﻫﺮﮔﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن را ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ آورد« زﻳﺮا ﻣﺨﻠﻮق از آوردن ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﻣﻲآورد ،ﻋﺎﺟﺰ اﺳﺖ »ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ« و ﺑﻪ ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻣﺪد و ﻳﺎري رﺳﺎﻧﻨﺪ. ` n m l k j i h g f e d c b a »و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ در اﻳﻦ ﻗﺮآن از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﻠﻲ ،ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻗﺮآن ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﺜﻞ و داﺳﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺒﺮتﮔﺮﻓﺘﻦ واﻧﺪﻳﺸﻪ ورزﻳﺪن اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ ،اﻋﻢ از ﺑﻴﺎن ﭘﻨﺪﻫﺎ ،ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎ ،ﺗﺮﻏﻴﺐ ،ﺗﻬﺪﻳﺪ ،اواﻣﺮ ،ﻧﻮاﻫﻲ، ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ ،داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن و اﺧﺒﺎر ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ وﻗﻴﺎﻣﺖ ﻟﺬا ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﻣﻜﺮر در
1494
ﻣﻜﺮر ﺑﻪ وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺪد و ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺷﺎﻳﺪ آﻧﺎن اﻳﻤﺎن آورﻧﺪ و اﮔﺮ ﺑﺮﺧﻲ از وﺟﻮه و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع ﺑﻴﺎﻧﻲ در ﻛﺎﻓﺮان ﺗﺄﺛﻴﺮي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ،ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﮕﺬارد »وﻟﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺮدم ﺟﺰ ﻛﻔﺮان را ﻗﺒﻮل ﻧﻜﺮدﻧﺪ« و از ﺳﺮ اﻧﻜﺎر و ﻧﺎﺳﭙﺎﺳﻲ رﻓﺘﺎر ﻛﺮده ﻣﻨﻜﺮ آن ﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺮآن ﻛﻼم ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ ،ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺣﺠﺖ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار و ﺑﻪ اﺷﻜﺎل و ﺻﻮرﺗﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮ آﻧﺎن اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪ. y x w v u t s r q p o »و ﮔﻔﺘﻨﺪ« رؤﺳﺎ و ﺳﺮدﻣﺪاران ﺷﺮك در ﻣﻜﻪ» :ﺗﺎ از زﻣﻴﻦ ﭼﺸﻤﻪاي ﺑﺮاﻳﻤﺎن ﺟﻮﺷﺎﻧﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ« ﻳﻨﺒﻮع :ﭼﺸﻤﻪ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر آبﺧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ آب ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺑﻲاﻧﻘﻄﺎع از آن ﻓﻮاره ﻛﻨﺎن ﺑﻴﺮون ﺟﻮﺷﺪ. e d c ba ` _ ~ } | { z »ﻳﺎ« اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ »ﺑﺮاﻳﺖ ﺟﻨﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎﻏﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ درﺧﺘﺎن آن زﻣﻴﻨﺶ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ »از درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ و اﻧﮕﻮر ﭘﺲ از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﻮيﻫﺎ روان ﺳﺎزي ﺑﻪ روان ﺳﺎﺧﺘﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر را ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪي در آن ﺑﻪﺟﺮﻳﺎن اﻧﺪازي. rq po n m l k j i h g f »ﻳﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻲ ،آﺳﻤﺎن را ﭘﺎرهﭘﺎره ﺑﺮ ﺳﺮﻣﺎ ﻓﺮواﻧﺪازي« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻋﺬاب ،آﺳﻤﺎن را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎ ﭘﺎره ﭘﺎره ﻓﺮواﻧﺪازي .ﻛﺴﻔﺎ: ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ و ﭘﺎرهﭘﺎره »ﻳﺎ ﺧﺪا و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را روﺑﻪروي ﻣﺎ ﺑﻴﺎوري« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ را ﺑﻪﻃﻮر آﺷﻜﺎر و ﻣﺤﺴﻮس در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﻨﻲ ﺗﺎ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺳﺮ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ »ﻗﺒﻴﻼ« اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺗﺎ اﺻﻨﺎف ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن را ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻴﺎوري.
1495
¦¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t s § ¨ © ° ¯ ® ¬ « ª »ﻳﺎ« اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ »ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺧﺎﻧﻪاي از زﺧﺮف ﺑﺎﺷﺪ« زﺧﺮف :ﻳﻌﻨﻲ ﻃﻼ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد از زﺧﺮف اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺑﺮاﻳﺖ ﺧﺎﻧﻪاي ﻣﺰﻳﻦ و آراﺳﺘﻪ ﺑﻪاﻧﻮاع زﻳﻮرات و اﺷﻴﺎي ﻓﺎﺧﺮ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﺗﻮاﻧﮕﺮان و ﻣﺮﻓﻬﺎن ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮ از ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎر و ﺑﺴﻴﺎر آراﺳﺘﻪ ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻢ رﻳﮕﺰار ﻣﻜﻪ را ﺑﺮاﻳﻢ ﻃﻼ ﮔﺮداﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻦ ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮد اﻣﺎ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻢ :ﻧﻪ! اي ﭘﺮوردﮔﺎرم! ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻢ ﻛﻪ روزي ﺳﻴﺮ و روزي دﻳﮕﺮ را ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺑﮕﺬراﻧﻢ ﭘﺲ ﭼﻮن ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﻮم ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ زاري ﻛﺮده و ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورم و ﭼﻮن ﺳﻴﺮ ﺷﻮم ﺗﻮ را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮔﻔﺘﻪ و ﺳﭙﺎﺳﺖ ﻣﻲﮔﺰارم«. »ﻳﺎ« اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲ آورﻳﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ »ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻروي« و در ﻋﺮوﺟﮕﺎهﻫﺎيآن ﺻﻌﻮد ﻛﻨﻲ »و ﺑﻪ ﺑﺎﻻرﻓﺘﻦ ﺗﻮ ﻫﻢ ﺑﺎور ﻧﺪارﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ در آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﻲروي، ﺗﻮ را ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ؛ »ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻧﺎزل ﻛﻨﻲ ﻛﻪ آنرا ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ« ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ و ﺑﺮ ﻧﺒﻮﺗﺖ دﻻﻟﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ .ﻣﺠﺎﻫﺪ در ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: »ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻣﺎ ﻧﺎﻣﻪاي از آﺳﻤﺎن ﺑﻴﺎوري ﻛﻪ در آن ﻧﻮﺷﺘﻪﺑﺎﺷﺪ) :اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪا ﺑﺮاي ﻓﻼن ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﻼن (...ﻛﻪ ﭼﻮن ﺻﺒﺢ از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﻮد، اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﻻي ﺳﺮش ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ«. اﻣﺎ آﻳﺎ در ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﺸﺎن ﺑﻮﻳﻲ از ﻣﻨﻄﻖ ﻳﺎ ﻋﻘﻞ ﻳﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ ،ﺑﻪﻣﺸﺎم ﻣﻲرﺳﺪ؟ ﻫﺮﮔﺰ! از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﺮﻣﻮد» :ﺑﮕﻮ :ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ ﭘﺎك اﺳﺖ« از اﻳﻦﻛﻪ از آوردن ﭼﻴﺰي از اﻳﻨﻬﺎ ﻋﺎﺟﺰ ﺑﺎﺷﺪ »آﻳﺎ ﻣﻦ ﺟﺰ ﺑﺸﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎدهﻫﺴﺘﻢ؟« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﻻ روم ،ﻣﻦ ﻓﺮدي از اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ ﻫﺴﺘﻢ و ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ؛ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﻔﺎوﺗﻢ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻓﺮاد ﺑﺸﺮ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻣﻦ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪهام ﺗﺎ ﭘﻴﺎﻣﺶ را ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻛﻨﻢ ﭘﺲ اي ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻫﻨﺪﮔﺎن اﻣﻮر ﻓﻮق! آﻳﺎ ﺷﻨﻴﺪهاﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮي ﺑﺮ آوردن ﭼﻴﺰي از اﻳﻨﻬﺎ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟ آﺧﺮ ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﻨﺪهاي ﻣﺄﻣﻮر ﻫﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺣﻖ 1496
ﺗﺤﻜﻢ را ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺪارم ﺗﺎ او را ﺑﻪرﻏﻢ ارادهاش وادار ﺑﻪ اﻣﺮي از آن اﻣﻮر ﻛﻨﻢ. ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرگ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﺸﺎن را ﻛﻪ ﻫﻤﻪ از ﺳﺮ ﻟﺠﺎﺟﺖ و ﻋﻨﺎد ﺑﻮد و ﻧﻪ از روي ﺣﻖ ﺟﻮﻳﻲ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭘﻮﻳﻲ ،رد ﻛﺮد. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﺎت از اﺑﻦﻋﺒﺎسك رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :رؤﺳﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻌﺒﻪ ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻛﺴﻲ را ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ و ﺑﺎ او ﮔﻔﺖوﮔﻮ و ﻣﺮاﻓﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺗﺎ در ﺣﻖ وي ﻣﻌﺬور ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻳﺪ؛ ﭘﺲ دﻧﺒﺎل رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ، ﺑﺪﻳﻦ ﭘﻴﻐﺎم ﻛﻪ :اﺷﺮاف ﻗﻮﻣﺖ ﮔﺮد ﻫﻢ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻣﺬاﻛﺮه ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ .رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﺑﺲ ﻣﺸﺘﺎق ﻫﺪاﻳﺖ آﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ،ﺳﺮﻳﻌﺎ ﺧﻮد را ﺑﻪﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع آﻧﺎن رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ .ﭘﺲ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﺑﻪ ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از اﻋﺮاب را ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻮﻣﺖ آوردهاي ،ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﻮﻣﺶ آورده ﺑﺎﺷﺪ؛ آﺧﺮ ﺗﻮ ﭘﺪران ﻣﺎ را دﺷﻨﺎم دادهاي ،دﻳﻦ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺴﺨﺮه ﮔﺮﻓﺘﻪاي ،اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﭘﻨﺪارﻫﺎﻳﻤﺎن را ﺑﻪ ﺳﺒﻜﻲ و ﺑﻲﺧﺮدي ﻧﺴﺒﺖ دادهاي و ﺟﻤﻊ ﻣﺎ را ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪاي ﭘﺲ اﮔﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺎم و اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﺮاي آن ﻋﻠﻢ ﻛﺮدهاي ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺎل و ﻣﻨﺎل ﺑﺮﺳﻲ ،اﻳﻨﻚ ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻪ ﻗﺪري از اﻣﻮاﻟﻤﺎن اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدارﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﻣﺎ ﺷﻮي و اﮔﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﺮف و ﺑﺮﺗﺮي ﻫﺴﺘﻲ ،ﺗﻮ را رﺋﻴﺲ و رﻫﺒﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ و اﮔﺮ اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ ،ﺑﺮ اﺛﺮ ﺟﻦزدﮔﻲ اﺳﺖ ،ﻫﺮ ﭼﻪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺼﺮف ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ از آن ﺷﻔﺎ ﻳﺎﺑﻲ ﻳﺎ ﻛﻪ در ﺣﻖ ﺗﻮ ﻣﻌﺬور ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮﻳﻢ!! رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﻧﻪ! آﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﺪ ،ﻫﻴﭻ ﻳﻚ در ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ اﻣﻮال ﺷﻤﺎ آﻣﺪهام ،ﻧﻪ ﺟﻮﻳﺎي ﺷﺮف و ﻣﻨﺰﻟﺖ در ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ ﻫﺴﺘﻢ و ﻧﻪ ﻗﺼﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮدن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ را دارم وﻟﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺮا ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﭘﺲ اﮔﺮ دﻋﻮﺗﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ آوردهام ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ اﻳﻦ ﺑﻬﺮه ﺷﻤﺎﺳﺖ در دﻧﻴﺎ و آﺧﺮت و اﮔﺮ آن را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ ،ﺑﺮ اﻣﺮ ﺧﺪا ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻣﻲورزم ﺗﺎ او ﺧﻮد ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ داوري ﻛﻨﺪ .ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! اﮔﺮ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎﻳﻤﺎن را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮي ،اﻳﻨﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد دﻳﮕﺮي دارﻳﻢ ...و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺑﻴﺎن ﺷﺪه در اﻳﻦ آﻳﺎت را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎت ﻓﻮق در ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪ. 1497
Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± »و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻣﺮدم را ـ وﻗﺘﻲﻛﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺮاﻳﺸﺎن آﻣﺪ ـ از اﻳﻤﺎن آوردن ﺑﺎز ﻧﺪاﺷﺖ، ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺸﺮي را ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﻣﺒﻌﻮث ﻛﺮده اﺳﺖ؟« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ را ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،رد و اﻧﻜﺎر ﻛﺮدﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺤﻞ اﻧﻜﺎر و ﺗﺮدﻳﺪ و اﻋﺘﺮاض ﻗﺮار ﮔﻴﺮد زﻳﺮا ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺷﺎن ﻟﻄﻒ و رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺮاﻳﺸﺎن اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ÎÍÌËÊ É È Ç ÆÅ ÄÃÂ ÐÏ »ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ در روي زﻣﻴﻦ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ در روي زﻣﻴﻦ ﺑﻪﺟﺎي ﺑﺸﺮي ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﺮ روي آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﻲ ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺎﻫﺎي ﺧﻮد آرام و ﻣﻄﻤﺌﻦ راه ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ،ﭼﻨﺎن ﻛﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ درآن راه ﻣﻲروﻧﺪ و در آن ﻣﺴﺘﻘﺮﻧﺪ »اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮﺷﺘﻪاي را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ از آﺳﻤﺎن ﻧﺎزل ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ« ﺗﺎ ﻓﺮﺳﺘﺎدهﺷﺎن از ﺟﻨﺲ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ ﻣﻘﺘﻀﺎي ﺣﻜﻤﺖ واﻗﺘﻀﺎي رﺣﻤﺖ ﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺸﺮ را از ﺟﻨﺲ ﺧﻮد ﺑﺸﺮ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﻢ زﻳﺮا ﺟﻨﺲ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺟﻨﺲ ﺧﻮد ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ارﺗﺒﺎط و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ. Ý Ü Û Ú Ù Ø ×Ö Õ Ô Ó Ò Ñ »ﺑﮕﻮ :ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ ﮔﻮاه ﺑﻮدن ﺧﺪا ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ« ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﺎم رﺳﺎﻟﺘﻲ را ﻛﻪ ﺑﺪان ﻓﺮﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪام ،ﺑﻪ ﺷﻤﺎ اﺑﻼغ ﻛﺮدهام .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻧﺎزل ﻛﺮدن ﻣﻌﺠﺰه ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻳﻴﺪ ادﻋﺎي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ،ﮔﻮاﻫﻲاي ازﺳﻮي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ راﺳﺘﮕﻮﻳﻲ اوﺳﺖ »ﺑﻲﮔﻤﺎن او ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد داﻧﺎ و ﺑﻴﻨﺎﺳﺖ« داﻧﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم اﺣﻮاﻟﺸﺎن ،ﻣﺤﻴﻂ اﺳﺖ ﺑﻪ آﺷﻜﺎرﻫﺎ و ﭘﻨﻬﺎﻧﻬﺎﻳﺸﺎن؛ ﭘﺲ او داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﻧﻌﺎم و اﺣﺴﺎن و ﻫﺪاﻳﺘﻨﺪ و ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺳﺰاوار ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ و اﻧﺤﺮاف؟ از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻓﺮﻣﻮد: 1498
SRQ PONMLKJIHGFEDCBA ` _^]\[ZYXWVU T »و ﻫﺮﻛﻪ را ﺧﺪا ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ،ﻫﻤﻮ رﻫﻴﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ« ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ »و ﻫﺮﻛﻪ را ﮔﻤﺮاه ﺳﺎزد« ﻳﻌﻨﻲ :ﮔﻤﺮاﻫﻲاش را اراده ﻛﻨﺪ »ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ او دوﺳﺘﺎﻧﻲ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺎﺑﻲ« ﻛﻪ ﻳﺎريﺷﺎن دﻫﻨﺪ و ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻘﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از آن ﺑﻪﺑﻴﺮاﻫﻪ اﻧﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن ﻛﻨﻨﺪ »و آﻧﺎن را روز ﻗﻴﺎﻣﺖ دراﻓﺘﺎده ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰﻳﻢ« اﻳﻦ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ اﺳﺖ در ﻣﻮرد ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﺑﺮدﻧﺸﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﺟﻬﻨﻢ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :آﻧﻬﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در دﻧﻴﺎ ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻫﺎﻧﺖ و ﺷﻜﻨﺠﻪﺷﺎن زﻳﺎدهروي ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ ،ﻫﻤﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد »ﻛﻮر و ﮔﻨﮓ و ﻛﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ در زﺷﺖﺗﺮﻳﻦ ﺻﻮرت و ﻗﺒﻴﺢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﻈﺮ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ،ﻛﻮري ﭼﺸﻢ ،ﮔﻨﮕﻲ زﺑﺎن وﻧﺎﺷﻨﻮاﻳﻲ ﮔﻮش را ﻫﻤﻪ در آﻧﺎن ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺳﺆال ﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ذاﺗﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﭘﺎﻫﺎﻳﺸﺎن روان ﻛﺮد ،ﻫﻤﻮ ﻧﻴﺰ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﺮ ﭼﻬﺮهﻫﺎﻳﺸﺎن روان ﺳﺎزد« »ﻣﺄواﻳﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ در آن ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ »ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ ،ﻫﺮﺑﺎر ﻛﻪ آﺗﺶ آن ﻓﺮوﻧﺸﻴﻨﺪ ،ﺑﺮ آﻧﺎن ﺷﺮارهاي ﺑﻴﻔﺰاﻳﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮﮔﺎه ﺷﺮاره دوزخ ﻓﺮوﻧﺸﻴﻨﺪ ،ﺑﺮ آن ﭼﻴﺰي ﻣﻲاﻓﺰاﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺮاره آن را ﺑﻠﻨﺪﺗﺮ و ﺳﻮزﻧﺪهﺗﺮ ﮔﺮداﻧﺪ. o nm l k j i h g f e d c b a »اﻳﻦ اﺳﺖ ﺟﺰاي آﻧﺎن ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﻣﺎ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ« ﭘﺲ ﻧﻪ آﻳﺎت ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ ﻣﺎ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﻢ در آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ ﻣﺎ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﻮدﻧﺪ »و ﮔﻔﺘﻨﺪ :آﻳﺎ ﭼﻮن
1499
اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ ﭼﻨﺪ و اﻋﻀﺎﻳﻲ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺷﺪﻳﻢ ،آﻳﺎ در آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ« ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ در آﻳﻪ ) (49ﮔﺬﺷﺖ. ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: b a ` _ ~ } | { z y x w v u t s r q h gf e d c »آﻳﺎ ﻧﺪﻳﺪهاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ »ﻛﻪ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ را آﻓﺮﻳﺪ ،ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن را ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ، ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ ﺑﺎزآﻓﺮﻳﻨﻲ و اﻋﺎده آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ از آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻳﻦ ﻛﺎﺋﻨﺎت ﻋﻈﻴﻢ ﺳﺎدهﺗﺮ اﺳﺖ، ﺗﻮاﻧﺎﺗﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و« ﻫﻤﺎن ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن اﺟﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﺷﺒﻬﻪاي در آن ﻧﻴﺴﺖ، ﻣﻘﺮر ﻛﺮده اﺳﺖ« ﻛﻪ اﻳﻦ اﺟﻞ ،ﻣﻴﻌﺎد ﻣﺮگ آﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﻣﻴﻌﺎد ﻗﻴﺎم ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »وﻟﻲ ﺳﺘﻤﮕﺮان ﺟﺰ اﻧﻜﺎر ،ﭼﻴﺰي را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺎ وﺟﻮد روﺷﻦﺑﻮدن دﻟﻴﻞ ،ﺟﺰ اﻧﻜﺎر ورزﻳﺪن را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ. m l k j i | { z y x w v u t s r q p x w v u ts rq p o n »ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎي رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺒﺐ اﺟﺎﺑﺖﻧﻜﺮدن ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺘﺎن در ﻣﻮرد ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﺎﻏﻬﺎ و ﭼﺸﻤﻪﺳﺎرﻫﺎ و ﻏﻴﺮه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺎﻟﻚ ﺧﺰاﻧﻪﻫﺎ و اﻧﺒﺎرﻫﺎي رزق و ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻫﻢ ﺑﻮدﻳﺪ »ﺑﺎزﻫﻢ از ﺑﻴﻢ آنﻛﻪ ﻫﻤﻪ را ﺧﺮج ﻛﻨﻴﺪ ،ﺑﺨﻴﻠﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﺪ« و اﻣﺴﺎك ﻣﻲورزﻳﺪﻳﺪ »واﻧﺴﺎن ﺑﺨﻴﻞ اﺳﺖ« در اﻧﻔﺎق و ﺧﺮج ﻛﺮدن ﺑﺮ ﺧﻮد و ﺑﺮ دﻳﮕﺮان و اﻳﻦ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻠﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺸﺮﻛﺎن و ﻏﻴﺮ آﻧﺎن.
1500
ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y « ¬ ® »و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ روﺷﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻪ ﻣﻌﺠﺰه ﻗﺎﻃﻊ »دادﻳﻢ« ﻛﻪ دال ﺑﺮ ﻧﺒﻮت وي ﺑﻮد ،ﮔﻮﻳﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي داده ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﻮريﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدﻧﺪ ١ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﻗﻮيﺗﺮ از آﻧﻬﺎ .ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ وﺟﻮد آنﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻗﻮي ﻛﻪ اﻋﺠﺎز آﻧﻬﺎ آﺷﻜﺎر و روﺷﻦ ﺑﻮد ،ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮودآوردن آن ﻣﻌﺠﺰات ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدﻳﺸﺎن اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﭘﺲﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ ﻟﺬا اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﻫﻢ اﺟﺎﺑﺖ ﺑﺸﻮد ،اﻳﻤﺎن ﻧﻤﻲآورﻳﺪ و در آن ﺻﻮرت ،ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ ﺣﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﻫﻼك ﺳﺎزد. ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﻪﮔﺎﻧﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از :ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﻃﻮﻓﺎن ،ﻣﻠﺦ، ﺷﭙﺶ ،ﻏﻮك ،ﻓﺮود آوردن ﺑﺎران ﺧﻮن و ﻗﺤﻄﻲ ،ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻴﻮهﻫﺎ ،دادن ﻋﺼﺎ و ﻳﺪ ﺑﻴﻀﺎ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻧﻬﺎ در ﺳﻮره اﻋﺮاف «آﻳﻪ «133ﮔﺬﺷﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﺮاد از آﻳﺎت ﻧﻪﮔﺎﻧﻪ :وﺻﺎﻳﺎ و ﺳﻔﺎرﺷﻬﺎي ﻧﻪﮔﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻮرات ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي از ﺻﻔﻮانﺑﻦﻋﺴﺎل آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :روزي دو ﻳﻬﻮدي ﺑﺎﻫﻢ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪرﻓﻴﻖ ﺧﻮد ﮔﻔﺖ :ﺑﻴﺎ ﻧﺰد اﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﺮوﻳﻢ و از او ﺳﺆاﻟﻲ ﺑﻜﻨﻴﻢ .ﭘﺲ ﻧﺰد آنﺣﻀﺮتص آﻣﺪه و از اﻳﺸﺎن درﺑﺎره اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده ﺧﺪاوﻧﺪ ﴾~}|{zy﴿ :ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ ،آن ﺣﻀﺮت ص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »آﻳﺎت ﻧﻪ ﮔﺎﻧﻪﻣﻮﺳﻲ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎ: 1ـ ﭼﻴﺰي را ﺑﺎ ﺧﺪا ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻴﺎورﻳﺪ. 2ـ زﻧﺎ ﻧﻜﻨﻴﺪ. 3ـ ﻧﻔﺴﻲ را ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺸﺘﻦ آن را ﺣﺮام ﺳﺎﺧﺘﻪ ،ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ ﻧﻜﺸﻴﺪ. 4ـ دزدي ﻧﻜﻨﻴﺪ. 5ـ ﺳﺤﺮ ﻧﻜﻨﻴﺪ. 6ـ ﺑﻲﮔﻨﺎﻫﻲ را ﺑﻪﺳﻮي ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﻧﺒﺮﻳﺪ ﺗﺎ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ. 1ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﺎت « «93-90از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره.
1501
7ـ رﺑﺎ ﻧﺨﻮرﻳﺪ. 8ـ زن ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ را ﺑﻪ ﻓﺤﺸﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻜﻨﻴﺪ. 9ـ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎﺳﺖ اي ﻳﻬﻮد ـ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ ـ ﻛﻪ در روز ﺷﻨﺒﻪ ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﻴﺪ«. آن دو ﻳﻬﻮدي ﭼﻮن اﻳﻦ ﺑﻴﺎن رﺳﻮل اﻛﺮمص را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ،دﺳﺘﻬﺎ و ﭘﺎﻫﺎي اﻳﺸﺎن را ﺑﻮﺳﻴﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﻲدﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ رﺳﻮل ﺑﺮ ﺣﻖ ﺧﺪاﻳﻴﺪ .رﺳﻮل اﻛﺮمص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﭘﺲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﻤﺎ را از اﺳﻼم آوردن ﺑﺎز ﻣﻲدارد؟« ،ﮔﻔﺘﻨﺪ :داوود از ﺧﺪا ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻧﺴﻞ وي ﺑﺎﺷﺪ ﻟﺬا ﻣﺎ از آن ﻣﻲﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻳﻢ ،ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﻨﺪ«. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺑﻌﺪ از ﻧﻘﻞ اﻳﻦ رواﻳﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :اﻳﻦ وﺻﺎﻳﺎ و ﺳﻔﺎرﺷﻬﺎ ﺑﻪ اﻗﺎﻣﻪ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻓﺮﻋﻮن و ﻗﻮﻣﺶ رﺑﻄﻲ ﻧﺪارد و ﺷﺎﻳﺪ آن دو ﻣﺮد ﻳﻬﻮدي از رﺳﻮل ﺧﺪاص راﺟﻊ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺎت )اﺣﻜﺎم( ﻧﻪ ﮔﺎﻧﻪ در ﺗﻮرات ﺳﺆال ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﻛﺎر ﺑﺮ راوي ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه و آﻧﻬﺎ را )ﻣﻌﺠﺰات( ﺗﺼﻮر ﻛﺮده ﭘﺲ ﻗﻮل ﻣﺸﻬﻮر و راﺟﺢ ﻫﻤﺎن ﻗﻮل اول اﺳﺖ«» .ﭘﺲ، از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﭙﺮس آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻧﺰد آﻧﺎن آﻣﺪ« اﻳﻦآﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﭘﺮﺳﺶ ﺗﻮ از آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻛﺴﺐ آﮔﺎﻫﻲ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻠﻜﻪ از ﺑﺎب اﺳﺘﺸﻬﺎد ﺑﺮاي ازدﻳﺎد ﻳﻘﻴﻦ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺗﻮﺳﺖ .آري! از آﻧﺎن ﺑﭙﺮس ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ آﻳﺎت ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ؟ و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮارﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ،ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞاﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﺳﻼم و ﻳﺎراﻧﺶ »و ﻓﺮﻋﻮن ﺑﻪ او« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ »ﮔﻔﺖ« ﺑﻌﺪ از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻫﻤﻪ آن ﻣﻌﺠﺰات »اي ﻣﻮﺳﻲ! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺗﻮ را ﺟﺎدو ﺷﺪه ﻣﻲﭘﻨﺪارم« ﻣﺴﺤﻮر :ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺎدو ﺷﺪه و ﺑﺮ اﺛﺮآن ﻋﻘﻠﺶ آﺷﻔﺘﻪ و درﻫﻢوﺑﺮﻫﻢ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ. ¯ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¿ »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ در ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻋﻮن» :ﻗﻄﻌﺎ ﺗﻮ ﺧﻮب ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦﻫﺎ را« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﺠﺰات را »ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﻴﻨﺸﻬﺎ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻻﻳﻠﻲ روﺷﻨﮕﺮاﻧﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺪرت و وﺣﺪاﻧﻴﺖ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ راه ﺗﻮان ﺑﺮد »ﺟﺰ ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و 1502
زﻣﻴﻦ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ و ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﻦ ﺗﻮ را« اي ﻓﺮﻋﻮن »ﻫﻼكﺷﺪه ﻣﻲﭘﻨﺪارم« ﻇﻦ :در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻳﻘﻴﻦ دارم ﻛﻪ ﺗﻮ ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮي .ﺛﺒﻮر :ﻫﻼﻛﺖ و ﺧﺴﺮان اﺳﺖ. É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À »ﭘﺲ ﻓﺮﻋﻮن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را از آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﺮﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﻋﻮن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ و ﻣﻮﺳﻲ را از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮ ﺑﺮﻛﻨﺪ؛ ﺑﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪﺷﺎن از آن »ﭘﺲ او و ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه وي ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮﻋﻮن و ﺳﭙﺎه وي را ﻛﻪ در ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮدﻧﺪ »ﻫﻤﻪ ﻳﻜﺠﺎ ﻏﺮق ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« در درﻳﺎي ﺑﻼ ،ﻛﻪ درﻳﺎي ﺳﺮخ )ﺑﺤﺮﻗﻠﺰم( ﺑﻮد. Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê »و ﭘﺲ از او« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ از ﻓﺮﻋﻮن ﻳﺎ ﭘﺲ از ﻣﻮﺳﻲ ،ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﺺ ﻫﺮ دو اﺣﺘﻤﺎل را دارد »ﺑﻪ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﮔﻔﺘﻴﻢ :در زﻣﻴﻦ ﺳﺎﻛﻦ ﺷﻮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻴﺖاﻟﻤﻘﺪس. ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺳﻴﺎق ﻣﻘﺘﻀﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻦ ﻣﺮاد ﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ درﺳﺮاﺳﺮ زﻣﻴﻦ ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺷﻮﻳﺪ »ﭘﺲ ﭼﻮن وﻋﺪه آﺧﺮت ﻓﺮارﺳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :وﻋﺪه ﺳﺮاي آﺧﺮت ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ .ﻳﺎ ﻧﻮﺑﺖ ﻓﺴﺎداﻓﮕﻨﻲ دﻳﮕﺮ ﺷﻤﺎ ـ ﻛﻪ در اول ﺳﻮرهذﻛﺮ ﺷﺪ ١ـ ﻓﺮارﺳﺪ »ﺷﻤﺎ را درآﻣﻴﺨﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺤﺸﻮر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« از ﻗﺒﺮﻫﺎﻳﺘﺎن ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ از ﻫﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ در آﻣﻴﺨﺘﻪاﻳﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺆﻣﻦ ﺑﺎ ﻛﺎﻓﺮ درﻫﻢ آﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ ـ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ وﺟﻪ اول در ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻳﻦ آﻳﻪ ـ اﻣﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ وﺟﻪ دوم ﻛﻪ ﻣﺮاد ﭘﺮاﻛﻨﺪن آﻧﺎن در ﺳﺮاﺳﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﺷﻤﺎ را از ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ وﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺑﻪﺳﻮي ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪس ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ ـ ﺗﺎ ﺑﺮاي ﺑﺎر دوم ﻗﺘﻞﻋﺎم ﺷﻮﻳﺪ ـ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺟﻪ ،آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﺮ وﺿﻌﻴﺖ ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻛﻪ در
1ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﻪ ) (4و آﻳﺎت ﺑﻌﺪ از آن.
1503
ﺣﺎلﮔﺮدآﻣﺪن در ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻘﺪساﻧﺪ ﻣﺼﺪاق ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﺮاي ﺷﻜﺴﺖ و ﻛﺸﺘﺎر دوم آﻧﺎن آﻣﺎده ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد.
١
K J I H G F ED C B A »و آن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را »ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ و ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮود آﻣﺪه اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻗﺮآن را ﺟﺰ ﺑﻪ ﺣﻖ و راﺳﺘﻲ ﻓﺮود ﻧﻴﺎوردهاﻳﻢ ﭘﺲ ﻗﺮآن در ﻫﻤﻪ ﺣﺎل ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و در ﺗﻤﺎم اﻣﻮر درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺣﻖ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؛ ﭘﺲ ﻧﻪ ﺑﺎ ﻏﻴﺮ ﺧﻮد آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه و ﻧﻪ دﺳﺘﺨﻮش ﻛﺎﺳﺘﻲ و ﻓﺰوﻧﻲ وﺗﺤﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد »و ﺗﻮ را ﺟﺰ ﺑﺸﺎرت دﻫﻨﺪه« ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ اﻃﺎﻋﺖ ورزﻳﺪهاﻧﺪ »و ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه« ﺑﻪ دوزخ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﺼﻴﺎن ورزﻳﺪهاﻧﺪ »ﻧﻔﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ«. U T S R Q P O N M L »و ﻗﺮآﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻳﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﻗﺮآن ﻋﻈﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را آرامآرام ،ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﺨﺶ ﺑﺨﺶ ﺑﺮﺗﻮ ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ ،ﻧﻪ ﺗﻤﺎﻣﺎ در ﻳﻚ ﺑﺎر »ﺗﺎ آن را ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﻪ درﻧﮓ ﺑﺨﻮاﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :آن را در ﻃﻮل ﻣﺪت ﺑﻴﺴﺖوﺳﻪ ﺳﺎل ،آﻫﺴﺘﻪ آﻫﺴﺘﻪ و اﻧﺪكاﻧﺪك ﺑﻪ درﻧﮓ و ﺗﺄﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺮدم ﺑﺨﻮاﻧﻲ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ و از ﻧﻈﺮ ﺣﻔﻆ آﺳﺎنﺗﺮ اﺳﺖ »و آن را ﺑﻪ ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﻲ ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آن را اﻧﺪك اﻧﺪك و ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺼﺎﻟﺢ و رﺧﺪادﻫﺎ ﻧﺎزل ﻛﺮدﻳﻢ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﻓﺮاﻳﺾ و ﻣﻜﻠﻔﻴﺖﻫﺎ در ﻳﻚ آن و ﻳﻚ زﻣﺎن ﺑﺮ ﻣﻜﻠﻔﺎن وﺿﻊ ﻣﻲﺷﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﻲرﻣﻴﺪﻧﺪ و ﺗﺎب ﻧﻤﻲآوردﻧﺪ. ih g fedcba`_^]\[Z YXWV ﺑﻌﺪ ازآنﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﺣﻜﻤﺖ ﻧﺰول ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﻗﺮآن ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪ آنﮔﺎه ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﺑﮕﻮ« اي ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ! »ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﻳﺎ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻳﺪ« ﻧﻪ اﻳﻤﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺮﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻗﺮآن 1ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ ،ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﺪ ﺑﻪ آﻳﺎت ) 7ـ (4از ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮره.
1504
ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ و ﻧﻪ ﻋﺪم اﻳﻤﺎن ﺷﻤﺎ ﭼﻴﺰي از ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ آن ﻣﻲﻛﺎﻫﺪ »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آن داﻧﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻋﻠﻤﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺧﻮاﻧﺪه ،ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺣﻲ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺒﻮت را درﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ،ﻫﻤﭽﻮن زﻳﺪﺑﻦﻋﻤﺮوﺑﻦﻧﻔﻴﻞ ،ورﻗﻪﺑﻦﻧﻮﻓﻞ و ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﺳﻼم »ﭼﻮن« ﻗﺮآن »ﺑﺮآﻧﺎن ﺧﻮاﻧﺪه ﺷﻮد، ﺳﺠﺪهﻛﻨﺎن ﺑﻪروي درﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ« ﺑﺮاي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن؛ زﻳﺮا ﺣﻖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ. r q p o n m l k j »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﻖﭘﻮي اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺑﻪ ﻣﻌﺎرف اﻟﻬﻲ »ﭘﺎك اﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ،ﺑﻪ راﺳﺘﻲ وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ« ﺑﻪ ﭘﻴﺮوز ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺆﻣﻨﺎن »ﻗﻄﻌﺎ اﻧﺠﺎمﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ« و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،ﺣﻖ ﭘﻴﺮوز اﺳﺖ. y x w v u t s »و ﮔﺮﻳﻪﻛﻨﺎن ﺑﺮروي ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻴﺎن اﻓﺘﺎدﻧﺸﺎن ﺑﺮ روﻳﺸﺎن را ﺗﻜﺮار ﻛﺮد ﺗﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻮﻋﻈﻪﻫﺎي ﻗﺮآن در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ »و ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ« ﻗﺮآن »در آﻧﺎن« ﺑﺎ ﮔﻮش ﻓﺮادادﻧﺸﺎن ﺑﻪ آن »ﺧﺸﻮع را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﺮﻣﻲ و ﻟﻄﺎﻓﺖ ﻗﻠﺐ و رﻃﻮﺑﺖ ﭼﺸﻢ را. ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻳﺪ ،ﭘﺮواﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﺷﻤﺎ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن آوردهاﻧﺪ ،اﻳﺸﺎن داﻧﺸﻤﻨﺪاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺘﺎﺑﻬﺎي ﭘﻴﺸﻴﻦ را ﺧﻮاﻧﺪه ،اوﺻﺎف ﻗﺮآن و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮص را در ﻛﺘﺒﺸﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮده ،ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺣﻲ و ﻋﻼﻳﻢ ﻧﺒﻮت را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ و ﻗﺪرت ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻣﻴﺎن ﺣﻖ و ﺑﺎﻃﻞ را دارا ﺷﺪهاﻧﺪ. m l k j i h gf e d c b a `_ ~ } | { z r q p o n اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :روزي رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻜﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﭘﺲ در دﻋﺎي ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ»:ﻳﺎ اﷲ! ﻳﺎ رﺣﻤﺎن!« .ﻣﺸﺮﻛﺎنﻛﻪ اﻳﻦ
1505
دﻋﺎﻳﺸﺎن را ﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺑﻪﺳﻮي اﻳﻦ ﺻﺎﺋﺒﻲ ﺑﻨﮕﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ را از ﺧﻮاﻧﺪن دو ﺧﺪا ﻧﻬﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺧﻮد او دو ﺧﺪا را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ! ﭘﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻧﺎزلﻓﺮﻣﻮد } | { z﴿ : ~ _» .﴾...ﺑﮕﻮ :اﷲ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﻳﺎ رﺣﻤﺎن را« ﻫﻴﭻزاﻳﺮاد و اﺷﻜﺎﻟﻲ ﻧﺪارد »ﻫﺮ ﻛﺪام را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ اﺳﻤﻲ از اﺳﻤﺎي ﺣﺴﻨﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ ﺧﻮب اﺳﺖ و در ﺧﻮاﻧﺪن آن ﺑﺮ راه درﺳﺖ و ﺻﻮاب ﻗﺮار دارﻳﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﻮاﻧﺪن اﷲ و رﺣﻤﺎن را؛ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻫﺮ دو ﺟﺎﻳﺰ و ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ »زﻳﺮا ﺑﺮاي او ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ« ﻣﻌﻨﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﺑﻮدن ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ،اﺳﺘﻘﻼل ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻧﺎﻣﻬﺎي او ﺑﻪ وﺻﻒ ﺟﻼل و ﺑﺰرﮔﻲ اﺳﺖ .ﻳﺎدآور ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ اﺳﻤﺎي ﺣﺴﻨﺎي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ آﻣﺪه اﺳﺖ ـ ﻧﻮدوﻧﻪ اﺳﻢ اﺳﺖ »و ﻧﻤﺎزترا« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮاﺋﺖ ﻧﻤﺎزت را »ﻧﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺨﻮان و ﻧﻪ ﺑﺎ ﺻﺪاي آﻫﺴﺘﻪ و ﻣﻴﺎناﻳﻦ« و آن »راﻫﻲ ﺑﺠﻮي« ﻳﻌﻨﻲ :راﻫﻲ ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺠﻮي ﭘﺲ ﻧﻪ ﺑﻪ آواز ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺨﻮان و ﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر آﻫﺴﺘﻪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ﻣﻨﻔﺮد اﺳﺖ اﻣﺎ اﻣﺎم ﺑﺎﻳﺪ در دو رﻛﻌﺖ اول ﻧﻤﺎزﻫﺎي ﺑﺎﻣﺪاد، ﻣﻐﺮب و ﻋﺸﺎء و ﻧﻴﺰ در دو رﻛﻌﺖ ﺟﻤﻌﻪ و ﻋﻴﺪﻳﻦ ،ﻗﺮاﺋﺖ را ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﻫﺴﺘﻨﺪ ،ﺻﺪاي او را ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ. اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از آﻳﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻜﻪ ﺑﻪ ﺣﺎل اﺧﺘﻔﺎ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و ﭼﻮن در آن وﻗﺖ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺻﺪاي ﻗﺮاﺋﺖ ﻗﺮآن را ﻣﻲﺷﻨﻴﺪﻧﺪ ،ﻫﻢ ﻗﺮآن را دﺷﻨﺎم ﻣﻲدادﻧﺪ ،ﻫﻢ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن را ﻧﺎزل ﻛﺮده و ﻫﻢ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺮاي ﻣﺮدم آورده اﺳﺖ؛ ﭘﺲﭘﺮوردﮔﺎر ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد ﻛﻪ: »ﻧﻤﺎزت را ﺑﻪ آواز ﺑﻠﻨﺪ ﻧﺨﻮان« ﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ وﻗﺮآن را دﺷﻨﺎم دﻫﻨﺪ» ،ﻫﻤﭽﻨﺎن آن را آﻫﺴﺘﻪ ﻧﺨﻮان« ﻛﻪ ﻳﺎراﻧﺖ آن را ﻧﺸﻨﻮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ و آن ،ﺷﻴﻮهاي ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺠﻮي. ﺑﻌﺪ از آن اﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ اﻳﻦﺷﻴﻮه ﻣﻠﺰم ﺷﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺷﺮاﻳﻂ و ﻇﺮوف اوﻟﻴﻪ ﻧﺰول ﻗﺮآن را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.
1506
ª© ¨ §¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t s »و ﺑﮕﻮ :ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺧﺪاﻳﻲ راﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻓﺮزﻧﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري و ﻧﻴﺰ ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ ،ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ »و ﻧﻪدر ﺟﻬﺎﻧﺪاري ﺷﺮﻳﻜﻲ دارد« ﭼﻨﺎنﻛﻪ دوﮔﺎﻧﻪﭘﺮﺳﺘﺎن و ﻣﺎﻧﻨﺪﺷﺎن از ﻓﺮﻗﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪﺗﻌﺪد ﺧﺪاﻳﺎن ﻗﺎﻳﻠﻨﺪ ،ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ »و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ او را ﻫﻴﭻ دوﺳﺘﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺧﻮار و ﻧﺎﺗﻮان و ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ ﻛﺴﻲ ﻧﻴﺎز داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ »ﺻﺎﺑﺌﻴﻦ« ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ زﻳﺮا او از ﻧﺎﭼﺎري و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲﭘﺎك و ﻣﺒﺮاﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، از دوﺳﺖ و ﻳﺎور و دﺳﺘﻴﺎر و اﻣﺜﺎل اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻣﻼ ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ »و او را ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺰرگ ﺑﺸﻤﺎر« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ را ﺑﻪﺗﻌﻈﻴﻤﻲ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم ﺑﺰرگ ﺑﺪار و او را ﺑﻪ وﺻﻒ ﺑﺰرﮔﻲ و ﻣﻨﺰه ﺑﻮدن از ﻓﺮزﻧﺪ ،ﺷﺮﻳﻚ ،دوﺳﺖ ،ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ ،ذﻟﺖ و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺷﺄن وي ﻧﻴﺴﺖ ،ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻦ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،او را ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﮕﻮي ﭼﺮا ﻛﻪ او ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻤﺎل ذات و ﺗﻔﺮد در اوﺻﺎف ﺧﻮﻳﺶ ،ﺳﺰاوار ﺗﻤﺎم ﺳﺘﺎﻳﺶﻫﺎﺳﺖ. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻣﺪه اﺳﺖ :اﻳﻦ آﻳﻪ در رد ﺑﺮ ﻳﻬﻮد ،ﻧﺼﺎري ،ﻣﺸﺮﻛﺎن وﺻﺎﺑﺌﻴﻦ ﻧﺎزل ﺷﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ و ﻃﺒﺮاﻧﻲ از ﻣﻌﺎذﺑﻦاﻧﺲآﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻳﻪ ﻋﺰ اﻳﻦ آﻳﻪ اﺳﺖ .﴾... y x w v u t﴿ :در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﺮ ﻛﺲ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪﻣﺎﻧﻨﺪ زﻣﻴﻦ و ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻪ او ﭘﺎداش ﻣﻲدﻫﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﻖ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﺑﺮاي او ﻓﺮزﻧﺪي اﺳﺖ ،ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ:z²±°¯®¬«ª©{ : )ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ از اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺸﻜﺎﻓﻨﺪ ،زﻣﻴﻦ ﭼﺎك ﺧﻮرد و ﻛﻮﻫﻬﺎ ﺑﻪﺷﺪت ﻓﺮو رﻳﺰﻧﺪ( »ﻣﺮﻳﻢ .«90/ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻣﺮدي را ﻛﻪ از ﻗﺮﺿﺪاري ﺧﻮد ﻧﺰد اﻳﺸﺎن ﺷﻜﻮه ﻛﺮد ،دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﻪ) :ﻗﻞادع اﷲ ( ...را ﺗﺎآﺧﺮ ﺳﻮره ﺑﺨﻮاﻧﺪ ،ﺳﭙﺲ ﺳﻪﺑﺎر ﺑﮕﻮﻳﺪ :J b L_? ]¬ f- 2\) :ﺑﺮ زﻧﺪهﭘﺎﻳﻨﺪهاي ﺗﻮﻛﻞ ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد«.
1507
﴿ ﺳﻮره ﻛﻬﻒ ﴾ ﻣﻜﻲ اﺳﺖ و داراي ) (110آﻳﻪ اﺳﺖ. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ :ﺳﺒﺐ ﻧﺎﻣﮕﺬاري آن ﺑﻪ «ﻛﻬﻒ» ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ )ﻳﺎران ﻏﺎر( در آن اﺳﺖ. در ﻓﻀﻴﻠﺖ اﻳﻦ ﺳﻮره اﺣﺎدﻳﺜﻲ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ از آن ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ اﺳﺖ: »ﻫﺮ ﻛﺲ ده آﻳﻪ اول از ﺳﻮره ﻛﻬﻒ را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ـ در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ ـ ﻫﺮ ﻛﺲ ده آﻳﻪ اﺧﻴﺮ از ﺳﻮره ﻛﻬﻒ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ـ در رواﻳﺖ دﻳﮕﺮي آﻣﺪهاﺳﺖ ـ ﻫﺮ ﻛﺲ ده آﻳﻪ از ﺳﻮره ﻛﻬﻒ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ،از ﻓﺘﻨﻪ دﺟﺎل اﻳﻤﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ« .ﺳﻨﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺳﻮره »ﻛﻬﻒ» را در روز و ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﺗﻼوت ﻛﻨﺪ زﻳﺮا در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﺮﻛﺲ ﺳﻮره ﻛﻬﻒ را در روز ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ،اﻳﻦ ﺳﻮره ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺮ دو ﺟﻤﻌﻪ را ﺑﺮاي او از ﻧﻮر روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ« .در رواﻳﺘﻲ دﻳﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻬﻒ را در ﺷﺐ ﺟﻤﻌﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ ،اﻳﻦ ﺳﻮره ﺑﻴﻦ او ﺗﺎ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﻌﺒﻪ را از ﻧﻮر روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ«. اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪاﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺪوي :در ﻛﺘﺎﺑﺶ»ﺗﺄﻣﻼت ﻓﻲ ﺳﻮرة اﻟﻜﻬﻒ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﺳﻮره ﻛﺮﻳﻤﻪ را ﭘﻴﺮو و ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎﻓﺘﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻋﻨﻮان آنرا ﺑﮕﺬارم) :از اﻳﻤﺎن ﺗﺎ ﻣﺎدﻳﺖ( ،ﻣﻦ از اﻳﻦ ﻓﺘﺢ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﺎﻟﻴﺪم و ﺑﺎ آن ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮي از اﻋﺠﺎز ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ و ﻧﺒﻮت ﻣﺤﻤﺪص ﺑﺮاﻳﻢ روﺷﻦ ﺷﺪ زﻳﺮا ﺗﺎ آن وﻗﺖ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻢ؛ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻛﻪ در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻣﺴﻴﺤﻲ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺼﻮﻳﺮي روﺷﻦ و راﺳﺘﻴﻦ از ﻣﺪﻧﻴﺖ ﻣﺎدي ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ را اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ«. ﻣﺤﻤﺪﺑﻦاﺳﺤﻖ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول اﻳﻦ ﺳﻮره ﻛﺮﻳﻤﻪ از اﺑﻦﻋﺒﺎسك رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :ﻗﺮﻳﺶ ﻧﻀﺮﺑﻦﺣﺎرث و ﻋﻘﺒﻪﺑﻦاﺑﻲ ﻣﻌﻴﻂ را ﻧﺰد داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻳﻬﻮد در ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎده و ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :از ﻳﻬﻮدﻳﺎن درﺑﺎره ﻣﺤﻤﺪ ﺳﺆال ﻛﺮده و اوﺻﺎف و ﺳﺨﻨﺎن وي را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻴﺪ زﻳﺮا آﻧﺎن اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﺑﺎره اﻧﺒﻴﺎ‡ ﭼﻨﺎن آﮔﺎﻫﻲاي دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ از آن ﺑﻲﺑﻬﺮهاﻳﻢ .آن دو ﺑﻪ ﻣﺪﻳﻨﻪ آﻣﺪﻧﺪ وﻣﻮﺿﻮع را ﺑﺎ داﻧﺸﻤﻨﺪان
1508
ﻳﻬﻮد در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ،ﻳﻬﻮدﻳﺎن ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ :از ﻣﺤﻤﺪ درﺑﺎره ﺳﻪ ﭼﻴﺰ ذﻳﻞ ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ را از آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ داد ،او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻣﺮﺳﻞ اﺳﺖ و در ﻏﻴﺮ آن او ﻣﺮدي ﻣﻔﺘﺮي و دروﻏﮕﻮﺳﺖ و ﺧﻮد داﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﭼﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ: 1ـ از او راﺟﻊ ﺑﻪ داﺳﺘﺎن ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﺳﺆال ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﻋﺼﺮﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪاﻧﺪ ،ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ داﺳﺘﺎﻧﺸﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ داﺳﺘﺎن ﺷﮕﻔﺘﻲ دارﻧﺪ. 2ـ از او راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺮد ﮔﺮدﺷﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﺸﺮقﻫﺎ و ﻣﻐﺮﺑﻬﺎي زﻣﻴﻦ را درﻧﻮردﻳﺪ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ اﺧﺒﺎر وي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟ 3ـ از او درﺑﺎره روح ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ روح ﭼﻴﺴﺖ؟ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺒﺮ داد ،او ﺑﻪ ﺣﻖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺧﺪا اﺳﺖ. ﻧﻀﺮ و ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﻪ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻗﺮﻳﺶ ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﮔﺮوه ﻗﺮﻳﺶ! در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﭼﻴﺰي آوردهاﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و ﻣﺤﻤﺪ ﻓﻴﺼﻠﻪﻛﻦ اﺳﺖ .آنﮔﺎه ﺳﺨﻨﺎن ﻳﻬﻮد را ﺑﺎ آﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ .رؤﺳﺎي ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻌﺪ از ﺷﻨﻴﺪن ﮔﺰارش ﻓﺮﺳﺘﺎدﮔﺎن ﺧﻮد ،ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﺎ را از اﻳﻦ ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺒﺮ ده! وآن ﺳﻪ ﺳﺆال را ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻧﺪ .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻲآنﻛﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎ ﻛﻨﻨﺪ )ﻳﻌﻨﻲ انﺷﺎءاﷲ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ( ،ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻓﺮدا ﺷﻤﺎ را از آﻧﭽﻪ ﺳﺆال ﻛﺮدﻳﺪ ،ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﻢ» .ﻗﺮﻳﺶ ﺑﺮﮔﺸﺘﻨﺪ اﻣﺎ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﭘﺎﻧﺰده روز ﻣﻨﺘﻈﺮ وﺣﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ وﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮاﻳﺸﺎن در اﻳﻦﺑﺎره وﺣﻴﻲ ﻧﻔﺮﺳﺘﺎد ،ﺑﻪ ﻋﻼوه ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ ﻧﻴﺰ ﻧﺰدﺷﺎن ﻧﻴﺎﻣﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ در ﻣﻜﻪ ﻏﻠﻐﻠﻪ اﻓﺘﺎد ﻛﻪ :ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ »ﻓﺮدا« را وﻋﺪه داد و اﻣﺮوز ﭘﺎﻧﺰده روز از آن وﻋﺪهاش ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻫﻴﭻ ﺧﺒﺮي ﻫﻢ از ﺳﻮي وي ﻧﻴﺴﺖ! رﺳﻮل ﺧﺪاص از درﻧﮓ وﺣﻲ ﺳﺨﺖ اﻧﺪوﻫﻨﺎك ﺷﺪﻧﺪ و ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن دﺷﻮار آﻣﺪ .ﺳﭙﺲ ﺟﺒﺮﺋﻴﻞ از ﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺳﻮره »ﻛﻬﻒ» را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻓﺮود آورد ﻛﻪ در آن ،ﺿﻤﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺧﻮﻳﺶ را از اﻧﺪوﻫﮕﻴﻦﺷﺪن ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﻛﻔﺎر ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲدارد ،داﺳﺘﺎن ﺟﻮاﻧﺎن ﻛﻬﻒ ،داﺳﺘﺎن ﻣﺮد ﮔﺮدﺷﮕﺮ )ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ( و داﺳﺘﺎن ﺧﻀﺮ و ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم را ﻧﻴﺰ در آن ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ و از روح ﻫﻢ ﻛﻪ در ﺳﻮره «اﺳﺮاء« ﭘﺎﺳﺦ داد.
1509
« ¬ ® ¯ ¹ ¸¶ µ ´ ³ ² ± ° در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﻳﻪ ،ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺗﻌﻠﻴﻢ ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ او را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺸﺎن ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و از آن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺰرگ ﻓﺮود آوردن ﻗﺮآن ،ﺳﭙﺎس و ﺳﺘﺎﻳﺶ ﮔﻮﻳﻨﺪ: »ﻫﻤﻪ ﺳﺘﺎﻳﺶﻫﺎ ﺧﺪاﻳﻲ راﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺘﺎب را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن را »ﺑﺮ ﺑﻨﺪه ﺧﻮد ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎد« ﺗﺎ او را ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ آن ﺑﺮ اﺳﺮار ﺗﻮﺣﻴﺪ ،اﺣﻮال ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و اﻧﺒﻴﺎ‡ و ﺑﺮ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲاي ﻛﻪ او و اﻣﺘﺶ را ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻣﻜﻠﻒ و ﻣﺘﻌﺒﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﺪ »و در آن ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻛﺠﻲاي ﻧﻨﻬﺎد« ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،در ﻗﺮآن ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ و اﺧﺘﻼﻓﻲ در ﻟﻔﻆ ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ،ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ در آن ﺧﺎﻟﻲ از ﺣﻜﻤﺖ ﻧﻴﺴﺖ. Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º É È »ﻛﺘﺎﺑﻲ ﻗﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن ﻛﺘﺎﺑﻲ اﺳﺖ راﺳﺖ و درﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻫﻴﭻ ﻛﺠﻲ و اﻧﺤﺮاف و ﻣﻴﻠﻲ ﺑﻪﺳﻮي اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻧﻴﺴﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺎﻳﺪه ﺟﻤﻊ ﻛﺮدن ﻣﻴﺎن ﻧﻔﻲ ﻛﺠﻲ و اﺛﺒﺎت اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ،ﺗﺄﻛﻴﺪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻴﺰﻫﺎي راﺳﺖ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﻧﻴﻚ ﺗﺄﻣﻞ ﺷﻮد ،اﻧﺪك ﻛﺠﻲاي در آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ اﻳﻦﺗﻌﺒﻴﺮ ،ﺑﺮ ﻧﻔﻲ وﺟﻮد ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ ﻛﺠﻲاي در ﻗﺮآن ﻛﺮﻳﻢ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﮔﺬارد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻗﺮآن ﺑﺮ ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻣﺎ ﻗﺒﻞ ﺧﻮد ﻗﻴﻢ؛ ﻳﻌﻨﻲ ﻧﮕﻬﺒﺎن ،ﺷﺎﻫﺪ و ﻣﺼﺪق اﺳﺖ. ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻛﺘﺎب ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ وﺻﻒ ﻛﺮد ،ﺣﻜﻤﺖ ﻓﺮودآوردﻧﺶ را ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﺗﺎ ﺑﻴﻢ دﻫﺪ« ﻛﺎﻓﺮان را »ﺑﻪ ﻋﺬاﺑﻲﺳﺨﺖ« ﺑﺄس :ﻋﺬاب اﺳﺖ »از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ از ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮود ﻣﻲآﻳﺪ »و ﺗﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﮋده دﻫﺪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ« آن ﭘﺎداش ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ در آن اﺳﺖ ،ﻧﻴﻜﻮﺳﺖ.
1510
Í Ì Ë Ê آن ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﻛﺎر؛ »ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﻧﺪ در آن« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﭘﺎداش ﻧﻴﻜﻮ »ﺟﺎوداﻧﻪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪﻧﻲ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ آن را ﮔﺴﺴﺖ و ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ. Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î »و ﺗﺎ ﺑﻴﻢ دﻫﺪ ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﻓﺮزﻧﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ« آﻧﺎن ﻳﻬﻮد وﻧﺼﺎري و ﺑﻌﻀﻲ از ﻛﻔﺎر ﻗﺮﻳﺶ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن دﺧﺘﺮان ﺧﺪاﻳﻨﺪ .ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،از زﺷﺖﺗﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﻛﻔﺮ اﺳﺖ. S R Q P O NM L K J IHG F E D C B A »ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪ داﺷﺘﻦ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ،ﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ او ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ »ﻧﻪ ﺧﻮدﺷﺎن ﻋﻠﻤﻲ دارﻧﺪ و ﻧﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻮد و ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻓﺮزﻧﺪي ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﺪراﻧﺸﺎن در اﻳﻦ ﭘﻨﺪار و ﮔﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ ،ﺑﺮ ﺟﻬﻞ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ازآﻧﺎن ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻛﺮده و ﻫﻤﮕﻲ ﮔﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ »ﺑﺰرگ ﺳﺨﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از دﻫﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ« ﺑﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻦ ﺟﺮأت ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺨﻨﻲ را ﺑﺮ زﺑﺎن آوردﻧﺪ! »ﺟﺰ دروغﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« دروﻏﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ذرهاي از ﺻﺪق و راﺳﺘﻲ در آن ﻧﻴﺴﺖ. _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T »ﻣﮕﺮ ﺗﻮ ﺟﺎن ﺧﻮد راﻛﺸﻨﺪهاي« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻼكﻛﻨﻨﺪه ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻲ »در ﭘﻲآﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ: در ﭘﻲ روﮔﺮداﻧﻲ و اﻋﺮاض ﻛﻔﺎر »اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻗﺮآن »اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورﻧﺪ ،از اﻧﺪوه« اﺳﻔﺎ :ﻳﻌﻨﻲ از ﺧﺸﻢ ﻳﺎ اﻧﺪوه ﺑﺮ اﻳﻦ اﻓﺘﺮاﻳﺸﺎن و ﺑﺮ ﺳﺎﻳﺮ ﻛﻔﺮورزي ﻫﺎﻳﺸﺎن .ﻳﻌﻨﻲ: اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻛﺎر را ﺑﺮ ﺧﻮد آﺳﺎن ﺑﮕﻴﺮ زﻳﺮا ﻣﺄﻣﻮرﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﻮ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم آن ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪهاي ،ﻓﻘﻂ اﺑﻼغ رﺳﺎﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮ دوش ﺗﻮ ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ و ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﻠﻒ
1511
ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن را در دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن وارد ﻛﺮده و ﺧﻮد را در ﺣﺴﺮتﺧﻮردن ﺑﺮ ﻛﻔﺮﺷﺎن ﺗﻠﻒ ﮔﺮداﻧﻲ. ` k j i h g f e d c b a »در ﺣﻘﻴﻘﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،ﻣﺎ ﺑﺮاي آن آراﻳﺸﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺻﻼﺣﻴﺖ آراﺳﺘﮕﻲ ﺑﺮاي زﻣﻴﻦ را دارد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ،ﻧﺒﺎﺗﺎت و ﺟﻤﺎدات و آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺸﺮ اﺧﺘﺮاع ،اﻛﺘﺸﺎف و ﺳﺎﺧﺘﻦ آن را اﻟﻬﺎم ﻛﺮدهاﻳﻢ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺄﺳﻴﺴﺎت، ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ ،اﻟﺒﺴﻪ ،ﻛﺎﻻﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و ﻏﻴﺮه ...را ﺑﺮاي زﻣﻴﻦ آراﻳﺸﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ »ﺗﺎ آﻧﺎن را ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از آﻧﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎرﺗﺮﻧﺪ« آﻳﺎ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮي دارد ﻳﺎ آن ﻳﻜﻲ؟ و ﺗﺎ ﺑﻴﺎزﻣﺎﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از آﻧﺎن در ﻛﺎرﺑﺮد ﻣﺎل ،ﻣﻨﺼﺐ ،ﻗﺪرت و دﻳﮕﺮ ﻣﻮاﻫﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وي داده ﺷﺪه ،ﺻﺎﻟﺢﺗﺮ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ: »در ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻧﻴﺎ ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺧﺮم اﺳﺖ و ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﺷﻤﺎ در آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻣﻲﻧﮕﺮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ«. r q p o n m l ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از زوال و ﻓﻨﺎي دﻧﻴﺎ ﺧﺒﺮ داده ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و ﻣﺎ اﻟﺒﺘﻪ« در ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻋﻤﺮ دﻧﻴﺎ »آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺮ آن اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ از آن آراﻳﺶﻫﺎ »ﻣﻴﺪاﻧﻲ ﻫﻤﻮار« و ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺻﺎف و »ﺑﻲﮔﻴﺎه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺳﺎﺧﺖ« ﻛﻪ در آن ﻧﻪ زراﻋﺘﻲ اﺳﺖ و ﻧﻪ زﻳﻨﺘﻲ ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﺘﺰاري ﻛﻪ ﻣﻠﺦ آن را ﺧﻮرده ﺑﺎﺷﺪ. } | { z y x wv u t s ﺳﭙﺲ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب «ﻛﻬﻒ» ﻣﻲﭘﺮدازد .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺖ در وﻗﻮع رﺧﺪاد »اﺻﺤﺎبﻛﻬﻒ» ،راهﻧﻤﻮدن اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻣﻜﺎن وﻗﻮع رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ و دادن اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺑﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ آﺧﺮت ﺣﻖ اﺳﺖ ـ ﻛﻪ ﺣﻖ اﺳﺖ ـ دﻳﮕﺮ آراﻳﺶﻫﺎي دﻧﻴﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻗﺪر و ﺑﻬﺎﻳﻲ ﻧﺪارد. 1512
»آﻳﺎ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻲ ﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ و رﻗﻴﻢ از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ ،ﺷﮕﻔﺖآور ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﮕﺮ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ و رﻗﻴﻢ ﻛﻪ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ ،ﺷﮕﻔﺖ آور ﺑﻮد؟ ﻧﻪ! ﭼﻨﻴﻦ ﻣﭙﻨﺪار زﻳﺮا ﻫﻤﻪ آﻳﺎت وﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﺎ ﺑﺴﺎن اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ـ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آن ـ ﺷﮕﻔﺖآورﻧﺪ .ﻛﻬﻒ :ﻳﻌﻨﻲ ﻏﺎري در ﻛﻮه .رﻗﻴﻢ :ﻧﺎم وادي ﻳﺎ ﻗﺮﻳﻪ ﻳﺎ ﺳﻨﮓﻧﻮﺷﺘﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻬﺎي اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ در آن ﺣﻚ ﺷﺪه ﺑﻮد .اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ رﻗﻴﻢ :ﻫﻤﺎن ﺳﻨﮓﻧﻮﺷﺘﻪ )ﻟﻮح( اﺳﺖ. ﻣﻮرﺧﺎن در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﻏﺎر اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ در ﻛﺠﺎ واﻗﻊ ﺷﺪه ،اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ؛ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻏﺎر در وادياي ﻧﺰدﻳﻚ ﻋﻘﺒﻪ ـ ﺟﻨﻮبﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ـ ﻗﺮار دارد ،ﺑﻌﻀﻲ آن را در ﻧﻴﻨﻮي از ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﻣﻮﺻﻞ ﻛﻪ در ﺷﻤﺎل ﻋﺮاق واﻗﻊ اﺳﺖ ،ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ،ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :اﻳﻦ ﻏﺎر در ﺟﻨﻮب ﺗﺮﻛﻴﻪ در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻃﺮﺳﻮس از ﺑﻼد روم ﺳﺎﺑﻖ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ .اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ اﻗﻮال ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ دﻟﻴﻞاﻧﺪ.ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ :ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻜﺎن آن ﻏﺎر داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ و اﮔﺮ در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻜﺎن آن ﻣﺼﻠﺤﺘﻲ دﻳﻨﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ ﺑﻮد ،ﻗﻄﻌﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش ﻣﺎ را ﺑﻪ آن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ و از دوزخ دور ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻢ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ از آن آﮔﺎﻫﺘﺎن ﻛﺮدم». ~_` n mlkjihgfedcba »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻏﺎر آرام ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﭼﻨﺪ از اﺷﺮاف و ﺷﺎهزادﮔﺎن ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺳﺘﻤﮕﺮ از آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺷﺮك و ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﻲ ﮔﺮدن ﻧﻬﻨﺪ ،از اﺟﺎﺑﺖ اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﺎروا ﺳﺮ ﺑﺎز زده و از ﺑﻴﻢ ﻏﺎرت اﻳﻤﺎن ﺧﻮﻳﺶ از ﺳﻮي ﻗﻮم ﻛﺎﻓﺮ ﺧﻮد ،ﺑﻪ ﻏﺎري ﭘﻨﺎه ﺑﺮدﻧﺪ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺰ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم در ﻫﻨﮕﺎم روﻳﺪادن ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ،ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺣﻔﻆ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ اﻣﺮي ﻣﺸﺮوع اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ دوراﻧﻲ ﻓﺮاﺑﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺎل ﻳﻜﻲ از ﺷﻤﺎ ،ﮔﻮﺳﻔﻨﺪاﻧﻲ ﭼﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻗﻠﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ و ﺟﺎﻫﺎي رﻳﺰش ﺑﺎران ﺑﺮده و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﺑﺎ دﻳﻦ ﺧﻮﻳﺶ از ﻓﺘﻨﻪﻫﺎ ﻣﻲﮔﺮﻳﺰد« .ﭘﺲ ﻓﻘﻂ
1513
در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺘﻨﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي از ﻣﺮدمﻣﺸﺮوع ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻪ در ﻏﻴﺮ آن از ﺣﺎﻻت زﻳﺮا ﺑﺎ ﮔﻮﺷﻪﮔﻴﺮي از ﻣﺮدم ،ﺟﻤﻌﻪ وﺟﻤﺎﻋﺖﻫﺎ از اﻧﺴﺎن ﻓﻮت ﻣﻲﺷﻮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺮدمدرﻣﻲآﻣﻴﺰد و ﺑﺮ آزارﺷﺎن ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﺑﻬﺘﺮ از ﻣﺆﻣﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﺎن درﻧﻤﻲآﻣﻴﺰد و ﺑﺮ آزارﺷﺎن ﺻﺒﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ«» .ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﺟﻮاﻧﺎن ﻣﻮﺻﻮف آنﮔﺎهﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺎر وارد ﺷﺪﻧﺪ؛ »اي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ! از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺒﺨﺶ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺎ رﺣﻤﺘﻲ ﺑﺒﺨﺶ ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ از ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي رﺣﻤﺖ ﺗﻮﺳﺖ و آن ﻋﺒﺎرت از :آﻣﺮزش در آﺧﺮت ،اﻳﻤﻨﻲ از دﺷﻤﻨﺎن و روزي در دﻧﻴﺎﺳﺖ »و ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﻛﺎر ﻣﺎ راﻫﻴﺎﺑﻲ را آﻣﺎده ﺳﺎز« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎري را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﺮ آن ﻫﺴﺘﻴﻢ ـ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻘﺎﻃﻌﻪ و ﺑﺮﻳﺪن از ﻛﻔﺎر اﺳﺖ ـ ﺑﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺮﺳﺎن. ﻣﻔﺴﺮان ﻧﻘﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ :ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ در ﺧﺎرج از آن اﺟﺘﻤﺎع ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪاي داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﮔﺮدﻫﻢ آﻣﺪه ﺑﺘﺎن را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻛﺮده و ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و آن ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺘﻤﮕﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر دﺳﺘﻮر ﻣﻲداد ﭘﺲ ﭼﻮن آن ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺎ ﻗﻮم ﺧﻮد ﺑﻪ آن ﻣﺮاﺳﻢ رﻓﺘﻨﺪ ،در اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﺑﺼﻴﺮت ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ و داﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺟﺰ ﺑﺮاي ذاﺗﻲ ﻛﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ آنﮔﺎه ﻳﻜﻲﻳﻜﻲ از ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮﻳﺪه در ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﻌﺒﺪي ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﻓﻘﻂ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ را ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻴﺪﻧﺪ .ﭘﺲ ﻗﻮﻣﺸﺎن ﺑﻪ راز ﻛﺎرﺷﺎن ﭘﻲﺑﺮده و ﺷﺎه را از ﻣﺎﺟﺮاﻳﺸﺎن آﮔﺎه ﻛﺮدﻧﺪ، ﺷﺎه آﻧﺎن را اﺣﻀﺎر ﻛﺮد و ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻣﺮ را از آﻧﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪ ،اﻳﺸﺎن ﺑﻲﻣﺤﺎﺑﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ را ﮔﻔﺘﻨﺪ و او را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ دﻋﻮت ﻛﺮدﻧﺪ .وﻟﻲ ﺷﺎه اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورد و ﺗﻬﺪﻳﺪﺷﺎن ﻛﺮد و ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻬﻠﺘﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ در آن ﻣﻬﻠﺖ ﺑﻪ ﺷﺮك ﺑﺮﮔﺮدﻧﺪ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻬﻠﺖ از ﻟﻄﻒ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﺻﺖ ﮔﺮﻳﺨﺘﻦ را ﺑﺮاي آﻧﺎن آﻣﺎده ﻛﺮد. v u t s r qp o »ﭘﺲ ﺑﺮ ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن در آن ﻏﺎر ﭘﺮده ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎ ﺧﻮاب ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﺎن ﭼﻴﺮه ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ ،ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن را از ﺷﻨﻴﺪن ﺻﺪاﻫﺎ ﻣﺴﺪود ﻛﺮدﻳﻢ؛ »ﺳﺎﻟﻬﺎﻳﻲ ﺷﻤﺮده
1514
ﺷﺪه« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺎﻟﻬﺎﻳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪﺷﻤﺎري ﻣﻌﻠﻮم .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ ﺳﺎﻟﻬﺎ در ﭘﺎﻳﺎن داﺳﺘﺎن ﻣﻲآﻳﺪ. ¡ ~ } | { z y x w »آنﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از آن ﺧﻮاب ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻴﺪارﺷﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺪارﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از دو ﮔﺮوه« از ﻣﺆﻣﻨﺎن و ﻛﺎﻓﺮاﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺪت درﻧﮕﺸﺎن در ﻏﺎر ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ »ﻣﺪت درﻧﮕﺸﺎن را ﺷﻤﺎرﻧﺪه ﺗﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺪت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺸﺎن را در ﺣﺎل ﺧﻮاب در ﻏﺎر ،ﺑﻬﺘﺮ در ﺿﺒﻂ و ﺣﺴﺎب ﻣﻲآورﻧﺪ. ﺑﺎ ﭼﻬﺎر آﻳﻪ ﻓﻮق ،داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ ،اﻛﻨﻮن ﺗﻔﺼﻴﻞ داﺳﺘﺎن ﻣﻲآﻳﺪ: ¯® ¬ « ª © ¨ §¦ ¥ ¤ £ ¢ »ﻣﺎ ﺧﺒﺮﺷﺎن را ﺑﺮ ﺗﻮ ﺑﻪ راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﺧﺒﺎر ﻣﺸﻮش و ﻏﻴﺮﻣﻀﺒﻮط اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ در آن از راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ ﻧﺸﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ »آﻧﺎن ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﻮاﻧﺎﻧﻲ ﻛﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎل ﺑﻮدﻧﺪ »ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ اﻳﻤﺎن آوردﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي ﺑﺎور و اﻋﺘﺮاف ﻛﺮدﻧﺪ »و ﻣﺎ ﺑﺮ ﻫﺪاﻳﺘﺸﺎن اﻓﺰودﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻦ و ﺷﻨﺎﺧﺘﺸﺎن از ﺣﻖ درﺑﺎره آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻫﻞ زﻣﺎﻧﺸﺎن در آناﺧﺘﻼف ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ اﻓﺰودﻳﻢ؛ ﺑﺎ ﺑﺨﺸﻴﺪن ﭘﺎﻳﺪاري و ﺗﻮﻓﻴﻖ ﺑﻪ اﻳﺸﺎن از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮﻳﺶ. آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ :ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻﻧﻲ ﻛﻪ در دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ ﻏﻮﻃﻪور ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﺑﻪﺳﻮي ﺣﻖ رويآورﻧﺪهﺗﺮ و ﺑﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ﮔﺮاﻳﻨﺪهﺗﺮاﻧﺪ .ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺟﺎﺑﺖﻛﻨﻨﺪﮔﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ـ ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﻗﺮﻳﺶ ـ ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ ـ ﺑﺮ دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻠﺸﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻧﺪ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد درﺳﻲ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي دﻋﻮﺗﮕﺮان اﺳﺖ.
1515
Á À¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° Å Ä Ã Â »و دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن را اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :دﻟﻬﺎي آن ﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﺎ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ﺑﺮ ﺗﺮك ﺧﺎﻧﻮاده و دار و دﻳﺎر ،ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ و ﻗﻮي ﮔﺮداﻧﻴﺪﻳﻢ »آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ« و در ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ اﺟﺘﻤﺎع ﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ دﻳﻦ ﺣﻖ و ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي از ﻗﻮمو دﻳﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻢﭘﻴﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ »ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ .ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :آﻧﺎن ﭘﺎدﺷﺎه ﺳﺘﻤﮕﺮي ﺑﻪﻧﺎم «دﻗﻠﺪﻳﺎﻧﻮس» ﻳﺎ »دﻗﻴﺎﻧﻮس» داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻃﻮاﻏﻴﺖ ﻓﺮاﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﭘﺲﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ آن ﮔﺮوه از ﺟﻮاﻧﺎن را ﺑﺮ راه ﺣﻖ اﺳﺘﻮار ﮔﺮداﻧﻴﺪ و اﻳﺸﺎن را در ﭘﻨﺎه ﻋﺼﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮارداد ﺗﺎ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺎ ﻫﻤﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ »ﺟﺰ او ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻌﺒﻮدي را ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺧﻮاﻧﺪ« ﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻚ آوردن ﻣﻌﺒﻮدي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ وي و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ »ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻗﻄﻌﺎ ﺳﺨﻦ دروغ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ« ﺷﻄﻂ :ﻏﻠﻮ و ﺗﺠﺎوز از ﺣﺪ در راه ﻧﺎﺻﻮاب و در ﺑﻬﺘﺎن و ﻧﺎروا و دوري ازﺣﻖ اﺳﺖ. دو آﻳﻪ ﻓﻮق دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن از ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻛﺎر ،در ﻃﻠﺐ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ، ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ او ﻫﺪاﻳﺖ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ و ﻗﻠﺒﺶ را اﺳﺘﻮار ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ درﺳﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻪ اﺳﻼم درآﻳﻨﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺧﺪاي ﺧﻮﻳﺶ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﻨﺪ. Õ Ô Ó ÒÑ Ð Ï Î Í ÌË Ê É È Ç Æ Ú Ù Ø × Ö اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ اﻓﺰودﻧﺪ» :اﻳﻦ ﻗﻮم ﻣﺎ ﺑﺠﺰ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻌﺒﻮداﻧﻲ اﺧﺘﻴﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﭼﺮا ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ آﺷﻜﺎر ﻧﻤﻲآورﻧﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﺮا ﺑﺮ ﺧﺪا ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ دﻟﻴﻠﻲ روﺷﻦ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻤﺴﻚ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻧﻤﻲآورﻧﺪ؟ »ﭘﺲ ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺧﺪا دروغ
1516
ﺑﻨﺪد« و ﺑﭙﻨﺪارد ﻛﻪ او در ﻋﺒﺎدت ﺷﺮﻳﻜﻲ دارد؟ ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ. اﻳﻦ ﻧﻴﺰ درﺳﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي دﻋﻮﺗﮕﺮان ﻛﻪ اﺳﻼم اﻧﺴﺎن ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻛﻔﺮ وي ﺑﻪﻃﺎﻏﻮت و ﻃﺎﻏﻮﺗﻴﺎن ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ. P O N M L K J I H G F E D C B A T S R Q آنﮔﺎه ﺑﺮﺧﻲ از آن ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ را ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار داده ﮔﻔﺘﻨﺪ» :و اي ﻳﺎران! ﭼﻮن از آﻧﻬﺎ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن از ﭘﺮﺳﺘﺸﮕﺮان ﺑﺘﺎن ﺑﺮﻳﺪﻳﺪ »و ﻛﻨﺎرهﮔﺮﻓﺘﻴﺪ از آﻧﭽﻪ ﺟﺰ ﺧﺪا ﻣﻲﭘﺮﺳﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺘﺎﻧﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ »ﭘﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﺎر ﺟﺎي ﮔﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن از آﻧﺎن ﺑﻪ ﻛﻨﺎرهﮔﻴﺮي اﻋﺘﻘﺎدي ﻛﻨﺎره ﮔﺮﻓﺘﻴﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻴﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﻨﺎرﮔﺮﻓﺘﻦ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ از آﻧﺎن ﻛﻨﺎره ﮔﻴﺮﻳﺪ؛ ﺑﺎ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪﺳﻮيﻏﺎر و ﻣﺄوي ﮔﺰﻳﺪن در آن. اﻳﻦ آﻳﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ :ﺑﺮﻳﺪن ﺣﺴﻲ و ﺑﺪﻧﻲ از اﻫﻞ ﻛﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺮﻳﺪن از آﻧﺎن ﺑﺎ روح و اﻧﺪﻳﺸﻪ ،اﻫﻤﻴﺖ دارد. »ﺗﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن از رﺣﻤﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺎ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ رﺣﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺳﻌﻪ داده و ﺷﻤﺎ را از دﻳﺪ ﻗﻮﻣﺘﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺪارد ،ﻳﺎ ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از رزق ﺧﻮﻳﺶ ﺑﮕﺴﺘﺮاﻧﺪ »و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ در ﻛﺎرﺗﺎن ﮔﺸﺎﻳﺸﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎزد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ را درﻋﺰم ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺮك و ﻛﻔﺮ ﻛﻪ در ﺻﺪد ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ آن ﻫﺴﺘﻴﺪ ،ﭘﺎﻳﺪار ﮔﺮداﻧﺪ وﭼﻨﺎن ﻛﺎرﺗﺎن را روﻧﻖ ﺑﺨﺸﺪ ﻛﻪ از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺷﻮﻳﺪ. اﻳﻦ آﻳﻪ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ در ﺣﺎل و ﻣﻘﺎل و رﻓﺘﺎر ،ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻋﺎرف ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و از ﻛﻤﺎل ﻣﻌﺮﻓﺘﺸﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﻮن از ﻗﻮم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻏﺎر ﭘﻨﺎه ﺑﺮﻧﺪ ،ﻋﻄﺎ و ﺑﺨﺸﺶ اﻟﻬﻲ در ﻗﺒﺎل آن ﺣﺘﻤﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
1517
d c b a ` _ ^ ] \ [ ZY X W V U z y x w v u t sr q p o n ml k j i hg f e { »و آﻓﺘﺎب را ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ،از ﻏﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ« وﺷﻌﺎع آن ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺑﺮﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺪ ﺗﺎ اذﻳﺖﺷﺎن ﻛﻨﺪ »و ﭼﻮن ﻏﺮوب ﻛﻨﺪ از آﻧﺎن ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ« ﻏﺎر »ﺗﺠﺎوز ﻣﻲﻛﻨﺪ« و ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺪ .ﻳﻌﻨﻲ آﻓﺘﺎب در ﻫﺮ دو ﺳﻮي روز ـ ﭼﻪ ﻗﺒﻞ از زوال و ﭼﻪ ﺑﻌﺪ از آن ـ ﺑﻪ دو ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺷﺪه داﻣﻦ ﺑﺮﻣﻲﭼﻴﻨﺪ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺮ ﻏﺎر ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﺪ »در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن در ﮔﺸﺎدﮔﻲ ﻏﺎر ﻗﺮاردارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﺎن در ﺟﺎﻳﻲ ﻓﺮاخ و ﺑﺎ ﮔﺴﺘﺮه از ﻏﺎر ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ از آزار ﺗﺎﺑﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ آﻓﺘﺎب ﻣﺼﻮﻧﻨﺪ و در ﺗﻤﺎم ﻣﺪت روز در ﺳﺎﻳﻪ ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﻟﺬاﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻃﻠﻮع و ﻧﻪ در وﻗﺖ ﻏﺮوب ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﻴﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :در آن ﻏﺎر ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎل ﮔﺸﺎده ﺑﻮد ﭘﺲ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻃﻠﻮع ﻣﻲﻛﺮد ،آﻓﺘﺎب از دﺳﺖ راﺳﺖ ﻏﺎر ﺑﺮ آن ﻣﻲﺗﺎﺑﻴﺪ و ﭼﻮن ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﺮد ،ازدﺳﺖ ﭼﭗ ﻏﺎر ﭘﺲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﻏﺎر ﻗﺮار داﺷﺘﻨﺪ ،آﻓﺘﺎب ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ ﺑﺮآﻧﺎن ﻧﻤﻲﺗﺎﺑﻴﺪ ﻟﺬا در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻏﺎر در ﻣﻌﺮض ﻧﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﺗﻬﻮﻳﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻗﺮار داﺷﺖ ،اﻳﺸﺎن از ﮔﺰﻧﺪ ﺷﻌﺎع ﺧﻮرﺷﻴﺪ در اﻣﺎن ﺑﻮدﻧﺪ »اﻳﻦ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﺪاﺳﺖ« ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را در ﻣﺤﻠﻲ اﻣﻦ و ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ راﺣﺘﺒﺨﺶ ﻗﺮارداد و ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن را از ﺗﻠﻒﺷﺪن ﺣﻔﻆ ﻛﺮد ،از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻏﺎري راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻫﻮا ﻫﺮ دو در آن ﻧﻔﻮذ و ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺪﻧﻬﺎﻳﺸﺎن آﺳﻴﺒﻲ ﻧﺒﻴﻨﺪ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ .و اﻳﻦ ﺧﻮد دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﻗﺪرت ﺑﻲﻛﺮان ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ »ﺧﺪا ﻫﺮ ﻛﻪ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻮ راه ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻫﺮﻛﻪ را ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي او وﻟﻲ ﻣﺮﺷﺪي ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ« وﻟﻲ ﻣﺮﺷﺪ :ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺎرﺳﺎز و ﻳﺎر و راﻫﺒﺮ .ﭘﺲ ﺧﺪاﻳﺎ! از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ را از اوﻟﻴﺎي ﻣﺮﺷﺪ ﺧﻮﻳﺶ ﻗﺮار دﻫﻲ.
1518
|}~_` ihgfedcba u t s r q p on m l kj »و ﻣﻲﭘﻨﺪاري« اي ﺑﻴﻨﻨﺪه! اﮔﺮ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ را ﺑﺒﻴﻨﻲ »ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻴﺪارﻧﺪ ،درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﻔﺘﻪاﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺧﻮاب ﺑﻮدﻧﺪ ،ﭼﺸﻤﻬﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎز ﺑﻮد .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻬﻠﻮ ﮔﺮداﻧﻴﺪﻧﺸﺎن ﺑﻴﺪار ﻣﻲﭘﻨﺪاري ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :و آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺐ راﺳﺖ و ﺟﺎﻧﺐ ﭼﭗ ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ« در ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﺑﺸﺎن؛ ﺗﺎ زﻣﻴﻦ اﺟﺴﺎدﺷﺎن را ﻧﻔﺮﺳﺎﻳﺪ و ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺒﺮد .ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻤﺖ اﻳﻦ ﭘﻬﻠﻮ ﮔﺮداﻧﻴﺪن در ﻃﺐ ﺟﺪﻳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه زﻳﺮا ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻧﺴﺎن ﻣﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﺑﻲﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺣﺎل ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ،ﻣﻲﻣﻴﺮد ﭼﺮا ﻛﻪ اﻣﻼح ﺑﺪﻧﺶ در ﭘﻬﻠﻮﻳﻲ ﻛﻪ رو ﺑﻪ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ﺗﺮاﻛﻢ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ »و ﺳﮕﺸﺎن ﺑﺮ آﺳﺘﺎﻧﻪ ﻏﺎر دو دﺳﺖ ﺧﻮد را ﮔﺸﺎده ﺑﻮد« وﺻﻴﺪ :درﮔﺎه ﻏﺎر ﻳﺎ آﺳﺘﺎﻧﻪ در اﺳﺖ .اﺑﻦﺟﺮﻳﺞ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ: ﺳﮕﺸﺎن در ﺑﻴﺮون در ﭼﻤﺒﺎﺗﻤﻪ زده ﺑﻮد ،ﮔﻮﻳﻲ از آﻧﺎن ﭘﺎﺳﺒﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮد .دﻟﻴﻞ اﻳﻦﻛﻪ او در ﺧﺎرج در ﭼﻤﺒﺎﺗﻤﻪ زده ﺑﻮد ﻧﻪ در درون ﻏﺎر؛ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺳﮓ در آن ﺑﺎﺷﺪ وارد ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،راه ورود ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻏﺎر ﻧﻴﺰ ﺑﺎز ﺑﻮد. اﺑﻦﻛﺜﻴﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺑﺮﻛﺖ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﮕﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺷﺪ و او ﻧﻴﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻧﺎن در اﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻪ ﺧﻮاب رﻓﺖ .و اﻳﻦ اﺳﺖ ﻓﺎﻳﺪه ﻣﺤﺒﺖ ﻧﻴﻜﺎن ،ﭼﺮا ﻛﻪ آن ﺳﮓ ﻧﻴﺰ داراي ﺷﺄن و ﻣﻘﺎﻣﻲ ﺷﺪ ،ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ آن در ﻗﺮآن ﺟﺎوداﻧﻪ ﮔﺸﺖ» .آري! ﭘﺴﺮ ﻧﻮح ﺑﺎ ﺑﺪان ﺑﻨﺸﺴﺖ ﺧﺎﻧﺪان ﻧﺒﻮﺗﺶ ﮔﻢ ﺷﺪ ﺳﮓ اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ روزي ﭼﻨﺪ ﭘﻲ ﻧﻴﻜﺎن ﮔﺮﻓﺖ ،ﻣﺮدم ﺷﺪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲﺑﻦﻣﺎﻟﻚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد» :در اﺛﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ و رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﻣﺴﺠﺪ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪﻳﻢ ،در آﺳﺘﺎﻧﻪ در ﺑﺎ ﻣﺮدي روﺑﺮو ﺷﺪﻳﻢ ،آن ﻣﺮد ﭘﺮﺳﻴﺪ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﻗﻴﺎﻣﺖ ﭼﻪ وﻗﺖ اﺳﺖ؟ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺮاي آن آﻣﺎده ﻛﺮدهاي؟ اﻧﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺮد ﻓﺮوﻣﺎﻧﺪ ﭘﺲ درﻧﮕﻲ ﻛﺮد و آنﮔﺎه ﮔﻔﺖ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺑﺮاي آن ﻧﻪ ﻧﻤﺎز ﺑﺴﻴﺎري را آﻣﺎده ﻛﺮدهام ،ﻧﻪ روزه و ﻧﻪ ﺻﺪﻗﻪ ﺑﺴﻴﺎري را وﻟﻲ
1519
ﻣﻦ ﺧﺪا و رﺳﻮل وي را دوﺳﺖ ﻣﻲدارم .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :ﭘﺲ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﻛﻪ دوﺳﺘﺸﺎن داﺷﺘﻪاي». »اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻲ ،اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺮﻳﺰان روي از آﻧﻬﺎ ﺑﺮﻣﻲﺗﺎﻓﺘﻲ و از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻧﻬﺎ آﻛﻨﺪه از ﺗﺮس ﻣﻲﺷﺪي« ﭼﻨﺎن ﺗﺮس و ﻫﺮاﺳﻲ ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ را ﭘﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﺳﺒﺐ ﻫﺮاس از اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ،ﻫﻴﺒﺘﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﺎن اﻓﮕﻨﺪه ﺑﻮد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ: اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺑﺪان ﺟﻬﺖ ﻫﺮاﺳﻨﺎك ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﻫﺎ و ﻧﺎﺧﻦﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد. ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { zy x w v © ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª  Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º¹ »و اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ آﻧﺎن را ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﺪ از آن ﺧﻮاب ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﻴﺪارﺷﺎن ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ »ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺧﻮد از ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺳﺆال ﻛﻨﻨﺪ« در ﺑﺎره ﻣﺪت درﻧﮓﺷﺎن در ﻏﺎر ودر ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺎ ﭘﻲ ﺑﺒﺮﻧﺪ و اﻳﻦ رﺧﺪاد ﺑﺮ ﻳﻘﻴﻨﺸﺎن ﺑﻴﻔﺰاﻳﺪ »ﮔﻮﻳﻨﺪهاي ازآﻧﺎن ﮔﻔﺖ: ﭼﻘﺪر درﻧﮓ ﻛﺮدهاﻳﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺧﻮاب؟ اﻳﻦ ﺳﺆال ﺑﺪان ﺟﻬﺖ در ذﻫﻨﺸﺎن ﺧﻄﻮر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺧﻮد را در ﻏﻴﺮ ﺣﺎﻟﺘﻲ دﻳﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮاب از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺑﻪﻳﺎد داﺷﺘﻨﺪ »ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﻳﻚ روز ﻳﺎ ﭘﺎرهاي از روز را درﻧﮓ ﻛﺮدهاﻳﻢ« ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :آﻧﺎن ﺻﺒﺤﮕﺎه ﺑﻪ ﻏﺎر وارد ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در آﺧﺮ روز از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪارﺷﺎن ﻛﺮد ﭘﺲ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺑﺮﻣﺒﻨﺎي ﻏﺎﻟﺐ ﮔﻤﺎن ﺑﻮد زﻳﺮا ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺧﻮاب ﺑﻪﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮد ،ﻣﺪت درﻧﮓ ﺧﻮﻳﺶ در ﺣﺎل ﺧﻮاب را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺴﻨﺠﺪ ،از اﻳﻦروي آﻧﺎن ﻋﻠﻢ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻧﻬﺎﻳﺘﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮده و »ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﻤﺎ ﺑﻪﻣﻘﺪار درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺘﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻤﺎ ﻣﺪت ﻣﺎﻧﺪﻧﺘﺎن در ﻏﺎر را ﻧﻤﻲداﻧﻴﺪ ﺑﻠﻜﻪآن را ﻓﻘﻂ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﻣﻲداﻧﺪ و ﺑﺲ »ﭘﺲ ﻳﻜﻲ را از ﻣﻴﺎن ﺧﻮد ﺑﺎ اﻳﻦ ورق ﺧﻮد« ورق :ﻧﻘﺮه ﻣﺴﻜﻮك ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻜﻮك اﺳﺖ »ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ« ﺑﻪﻗﻮل «واﺣﺪي» ،آن ﺷﻬﺮ ،ﺷﻬﺮ »اﻓﺴﻮس» ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﻗﺒﻼ ﺳﺎﻛﻦ آن ﺑﻮدﻧﺪ و اﻣﺮوزهﺑﻪ آن «ﻃﺮﺳﻮس» ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ »ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﺄﻣﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ
1520
ﻛﺪام ﻳﻚ ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آن رﻓﻴﻖ ﻣﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﻲرود ،ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮد ﻛﻪ ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻏﺬاﻓﺮوﺷﺎن ﺷﻬﺮ ،ﻏﺬاﻳﻲ ﭘﺎﻛﻴﺰهﺗﺮ و دﺳﺖﭘﺨﺘﻲ ﺣﻼل ﺗﺮ دارد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻨﮕﺮد؛ ﻛﺪام ﻳﻚ از آﻧﺎن ذﺑﺤﻲ ﭘﺎكﺗﺮ دارد زﻳﺮا ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺮدم آن ﺷﻬﺮ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻏﺎر ﭘﻨﺎه ﺑﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ،ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺑﺘﺎن ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ »ﭘﺲ ،از آن« ﻏﺬاي ﭘﺎك »ﺑﺮاﻳﺘﺎن ﺧﻮراﻛﻲ ﺑﻴﺎورد و ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻠﻄﻒ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎﻳﺪ در رﻓﺖوآﻣﺪ ﺧﻮد ﺑﺴﻴﺎر دﻗﺖ و اﺣﺘﻴﺎط ﻛﺮده و زﻳﺮﻛﻲ ﺑﻪ ﺧﺮج دﻫﺪ ﺗﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﻮد .ﻳﺎ در ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ دﻗﺖ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﺮﻳﺐ داده ﻧﺸﻮد »و ﻫﻴﭻﻛﺲ را از ﺣﺎل ﺷﻤﺎ آﮔﺎه ﻧﮕﺮداﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎن ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺪي ﻣﺤﻞ اﺧﺘﻔﺎي ﺷﻤﺎ را ﺑﺪاﻧﺪ. Ð ÏÎÍÌËÊÉÈÇÆÅÄÃ »ﭼﺮاﻛﻪ اﮔﺮ آﻧﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻗﺪرت ﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ از ﺷﻤﺎ آﮔﺎه ﺷﻮﻧﺪ و ﺟﺎي ﺷﻤﺎ را ﺑﺪاﻧﻨﺪ و ﺑﺮ ﺷﻤﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ »ﺷﻤﺎ را ﺳﻨﮕﺴﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« و ﺑﻪﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ »ﻳﺎ ﺷﻤﺎ راﺑﻪ ﻛﻴﺶ ﺧﻮد ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻫﻤﺎن ﻛﻴﺶ و آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻪ ـ ﻗﺒﻞ از ﻫﺪاﻳﺖﺗﺎن ـ ﺑﺮ آن ﻗﺮار داﺷﺘﻴﺪ »و در آن ﺻﻮرت« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺻﻮرت ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ دﻳﻦ ﺑﺎﻃﻞ آﻧﺎن »ﻫﺮﮔﺰ رﺳﺘﮕﺎر ﻧﺨﻮاﻫﻴﺪ ﺷﺪ« ﻧﻪ در دﻧﻴﺎ و ﻧﻪ در آﺧﺮت. P O N M L K J I H G F E D C B A b a ` _ ^ ] \ [Z Y X WV U T S RQ d c »و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ« ﻣﺮدم آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ را »ﺑﺮ ﺣﺎﻟﺸﺎن آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮاب ﻓﺮوﺑﺮده و از ﺧﻮاب ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻴﻢ ،ﻣﺮدم را ﻧﻴﺰ از ﺣﺎﻟﺸﺎن آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ »ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ وﻋﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ« ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ »راﺳﺖ اﺳﺖ« زﻳﺮاﺣﺎل اﻳﺸﺎن در ﺑﻪ ﺧﻮاب ﺑﺮدن ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﺳﭙﺲ ﺑﻴﺪارﺳﺎﺧﺘﻨﺸﺎن ،ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﺎل ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮد آنﮔﺎه ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد »و« ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ »در ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻫﻴﭻ ﺷﺒﻬﻪاي ﻧﻴﺴﺖ« ﭘﺲ ذاﺗﻲ ﻛﻪ
1521
ﺑﺮ ﻓﺮوﺑﺮدﻧﺸﺎن در ﺧﻮاب ﺑﻪ ﻣﺪت ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺎل وﺑﺎﻗﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺸﺎن ﺑﺮ آن ﺣﺎل ﺑﺪون ﻏﺬا و ﺧﻮراﻛﻲاي ﺗﻮاﻧﺎ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﺮ زﻧﺪه ﻛﺮدن ﻣﺮدﮔﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﭘﺎدﺷﺎه آن ﻋﺼﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻨﻜﺮ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ اﻳﻦ ﻣﻌﺠﺰه را ﺑﻪ وي ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﺪ. اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪاﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ ﻧﺪوي :ﺗﺮﺟﻴﺤﺎ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ روﻳﺪاد در ﻋﻬﺪ »ﻫﺎردﻳﻦ» اﻣﭙﺮاﻃﻮر روﻣﺎﻧﻲ ) 138ـ 117م( اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد زﻳﺮا در اﻳﻦ دوران ،دﻳﻦ ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ در آن ﻣﻨﻄﻘﻪ روﻧﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن آن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﻦ اﻳﻤﺎن آورده ﺑﻮدﻧﺪ. ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺳﺒﺐ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺮدم از ﺣﺎﻟﺸﺎن اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن رﻓﻴﻘﺸﺎن ﺑﺎ ﭘﻮل ﻧﻘﺮهاي ﻛﻪ از ﺿﺮب دوره دﻗﻠﺪﻳﺎﻧﻮس ﺑﻮد ،ﺟﻬﺖ ﺗﻬﻴﻪ ﺧﻮراك ﺑﻪ ﺑﺎزار رﻓﺖ و آن ﺳﻜﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎزارﻳﺎن ﻧﺸﺎن داد ،آﻧﻬﺎ او را ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺘﻬﻢ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ودرﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او از اﻳﻦ ﻃﺮز رﻓﺘﺎرﺷﺎن و ﻧﻴﺰ از ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﻛﻪ در وﺿﻊ ﺷﻬﺮ ﻣﻲدﻳﺪ ،ﺳﺨﺖ ﺑﻬﺖزده ﺷﺪه ﺑﻮد، او را ﺑﻪ اﺗﻬﺎمﻳﺎﻓﺘﻦ ﮔﻨﺞ ﻧﺰد ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺮدﻧﺪ و او داﺳﺘﺎن را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺎز ﮔﻔﺖ ،ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﺎ درﺑﺎرﻳﺎﻧﺶ ﺑﻪﺳﻮي ﻏﺎر ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ او ﺑﻪ ﻏﺎر رﺳﻴﺪﻧﺪ. دﻧﺒﺎﻟﻪ ﻣﺎﺟﺮا را ﻗﺮآن اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ» :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ« آﻧﺎن »ﻣﻴﺎن ﺧﻮد در ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻧﺰاع ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا ﻫﻨﮕﺎﻣﻲﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه و ﻫﻤﺮاﻫﺎﻧﺶ از ﺣﺎﻟﺸﺎن آﮔﺎه ﺷﺪﻧﺪ و اﻳﺸﺎن را ﺑﺮ آن ﺣﺎل ،زﻧﺪه دﻳﺪﻧﺪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ روح آن ﺟﻮاﻧﺎن را ﻗﺒﺾ ﻛﺮد و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﺧﻮد ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ آنﮔﺎه ﻣﻴﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را از راز ﻛﺎر ﺟﻮاﻧﺎن و اﻳﻦ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻋﻈﻴﻢ آﮔﺎه ﻛﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻌﺚ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ ﺑﺎور ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻨﺪ ،در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻏﺎر آن ﺟﻮاﻧﺎن ﭼﻪ ﺑﻜﻨﻨﺪ ،اﺧﺘﻼف ﭘﻴﺪا ﺷﺪ »ﭘﺲ ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻋﺪهاي از آﻧﺎن ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ را ﻣﻴﺮاﻧﺪ »ﺑﺮروي آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﻨﺎ ﻛﻨﻴﺪ« ﺑﻌﻨﻲ :در ﻏﺎرﺷﺎن را ﺑﺒﻨﺪﻳﺪ و اﻳﺸﺎن را ﺑﻪﺣﺎل ﺧﻮد واﮔﺬارﻳﺪ و ﺑﺮ در ﻏﺎر ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻳﺎدﻣﺎنﺷﺎن ﺑﺴﺎزﻳﺪ .ﮔﻮﻳﻨﺪ :ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد را دادﻧﺪ ،از ﻛﻔﺎر آن ﻗﻮم ﺑﻮدﻧﺪ »ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺑﻪ ﺣﺎل آﻧﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎره اﻳﺸﺎن ﻧﺰاع ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﭼﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻪ ﻣﺪت در ﻏﺎر درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ .اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺘﺮﺿﻪاي در ﻣﻴﺎن آﻳﻪاﺳﺖ» .ﺳﺮ اﻧﺠﺎم ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻛﺎرﺷﺎن ﻏﻠﺒﻪ ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ،
1522
ﮔﻔﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي در ﺑﺎره آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻂ ﺑﻮدﻧﺪ ،ﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﺣﺘﻤﺎ ﺑﺮ ﻏﺎر آﻧﺎن ﻣﺴﺠﺪي ﺑﻨﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻔﻮذ ،ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎنﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻧﻴﺰ از اﻳﺸﺎن ﺑﻮد و رأيﺷﺎن ﻏﺎﻟﺐ ﺷﺪ .ﺑﻨﺎﻛﺮدن ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﻳﻦﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﻌﺎر دارد ﻛﻪ آﻧﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ :ﻛﺴﺎﻧﻲ از ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻗﺒﺮﻫﺎ ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﻌﺒﺪ ﺑﻨﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،در ﺳﻨﺖ ﻧﺒﻲ اﻛﺮمص ﻣﻮرد ﻧﻜﻮﻫﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﭘﺲ از اﺣﺎدﻳﺚ وارده در اﻳﻦ ﺑﺎب ﭼﻨﻴﻦ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦﻛﺎر از ﺑﺪﻋﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ ،در دﻳﻦ ﻧﺼﺮاﻧﻴﺖ ﭘﺪﻳﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻟﺬا در ﺷﺮع اﻧﻮر ﻣﺎ ﺑﻨﺎﻛﺮدن ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮﺳﺮ ﻣﺰارات ،ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن در ﻣﺰارات و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﺳﺎزي در آﻧﻬﺎ ﺟﺎﻳﺰ ﻧﻴﺴﺖ. q p on m l k j ihg f e e d c b a ` _ ~ }| { z y x w v u ts r i hg f »ﺑﻪ زودي ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ« ﺟﻤﻌﻲ از ﻣﺮدم» :اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺳﻪ ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﮕﺸﺎن ﺑﻮد« ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ :اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ،ﺳﻪ ﻳﺎ ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ،از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب و از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن رﺳﻮل ﺧﺪاص درﺑﺎره ﺗﻌﺪادﺷﺎن ﺑﺎ ﻳﻚدﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف داﺷﺘﻨﺪ »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ »ﭘﻨﺞ ﺗﻦﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﺸﻤﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﮕﺸﺎن ﺑﻮد ،رﺟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« رﺟﻢ ﺑﺎﻟﻐﻴﺐ :ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻴﺮ درﺗﺎرﻳﻜﻲ اﻧﺪاﺧﺘﻦ و از روي ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﻳﺎ ﺑﻲ داﺷﺘﻦ ﻳﻘﻴﻦ و داﻧﺶ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ »وﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ« ﺟﻤﻌﻲ دﻳﮕﺮ »آﻧﻬﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻫﺸﺘﻤﻴﻦ آﻧﻬﺎ ﺳﮕﺸﺎن ﺑﻮد« ﮔﻮﻳﻲ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﺑﻪ ﺻﻮاب ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ اﺳﺖ ،ﺑﻪ دﻻﻟﺖ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻧﻬﺎ را در ﺳﻠﻚ راﺟﻤﻴﻦ ﺑﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﻴﺎورد »ﺑﮕﻮ :ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﺷﻤﺎره آﻧﻬﺎ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ايﮔﺮوﻫﻬﺎي اﺧﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪه در اﻳﻦ اﻣﺮ .اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ارﺷﺎدي اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ در ﭼﻨﻴﻦﻣﻘﺎم و ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ ﺑﻬﺘﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد ودر ﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﻮد ﭘﺲ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺗﻌﺪاد اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ژرفﻧﮕﺮي ﻛﻨﻴﻢ »ﻧﻤﻲداﻧﺪ آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ: 1523
ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ وﺟﻮدﺷﺎن را ،ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪﺷﻤﺎر آﻧﺎن را »ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ« از ﻣﺮدم. اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﻦ از ﻫﻤﺎن اﻧﺪك ﻫﺴﺘﻢ و ﺷﻤﺎر آﻧﺎن را ﻣﻲداﻧﻢ ،آﻧﻬﺎ ﻫﻔﺖ ﺗﻦ ﺑﻮدﻧﺪ«» .ﭘﺲ درﺑﺎره آﻧﺎن ﻣﺮاء ﻧﻜﻦ« ﻣﺮاء :در ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺟﺪال و ﺑﮕﻮﻣﮕﻮﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﺮ ﺟﺪال و ﻣﺸﺎﺟﺮه در اﻳﻦ اﻣﺮ ،ﻓﺎﻳﺪهاي ﻣﺘﺮﺗﺐ ﻧﻴﺴﺖ »ﺟﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺮﺳﺮي« ﻳﻌﻨﻲ: ﺟﺰ ﺟﺪاﻟﻲ ﺳﻄﺤﻲ وﺑﻲ ﺗﻌﻤﻖ و آن ﻓﻘﻂ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮدن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ آن ﺣﻀﺮتص وﺣﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ و ﺑﺲ »و در ﺑﺎب آﻧﻬﺎ از ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از اﻫﻞ ﻛﺘﺎب ﻳﺎ ﻏﻴﺮﺷﺎن »ﺳﺆال ﻧﻜﻦ« زﻳﺮا آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺧﻮد در اﻳﻦ ﺑﺎب ﺑﺮ ﺗﻮ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻛﺮده ،ﺗﻮ را از ﺳﺆالﻛﺮدن از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎن آﮔﺎﻫﻲ درﺳﺘﻲ ﻧﺪارﻧﺪ ،ﺑﻲﻧﻴﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ. | { z y x w vu t s r q p o n m l k j } ~ ¡ ¥ ¤ £ ¢ »و ﻫﺮﮔﺰ در ﻣﻮرد ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻣﮕﻮ ﻛﻪ ﻓﺮدا آن را اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻢ ﻣﮕﺮ ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ذﻛﺮ ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ«. در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ :ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻳﻬﻮد از رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﻣﻮرد اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺳﺆال ﻛﺮدﻧﺪ ،آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ» :ﻓﺮدا ﺑﻪ ﺷﻤﺎﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﻢ» و ان ﺷﺎءاﷲ ﻧﮕﻔﺘﻨﺪ ﭘﺲ وﺣﻲ ﻣﺪﺗﻲ از اﻳﺸﺎن ﺑﺎز داﺷﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺄﺧﻴﺮ وﺣﻲ ﺑﺮ اﻳﺸﺎن ﺳﺨﺖ دﺷﻮار آﻣﺪ آنﮔﺎه ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل اﻳﻦ آﻳﻪ را ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺳﻠﻴﻤﺎنﺑﻦداوود ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﮔﻔﺖ: اﻣﺸﺐ ﺑﺮ ﻫﻔﺘﺎد زن ﮔﺮدش ﻣﻲﻛﻨﻢ )ﻣﻘﺎرﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﻢ( و ﺑﻌﺪا ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﭘﺴﺮي ﻣﻲزاﻳﺪ ﻛﻪ در راه ﺧﺪا ﻣﻲﺟﻨﮕﺪ .در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﻛﺴﻲ ﺑﻪ وي ﮔﻔﺖ :ﺑﮕﻮ انﺷﺎءاﷲ .اﻣﺎ ﺳﻠﻴﻤﺎن انﺷﺎءاﷲ ﻧﮕﻔﺖ .ﭘﺲ ﭼﻮن آن ﺷﺐ ﺑﺮ زﻧﺎﻧﺶ ﮔﺮدش )ﻣﻘﺎرﺑﺖ( ﻛﺮد ،ﻓﻘﻂ ﻳﻜﻲ از آﻧﺎن ﻧﺼﻒ اﻧﺴﺎﻧﻲ ]ﻧﻮزاد ﻧﺎﻗﺺ[ را ﺑﻪ دﻧﻴﺎ آورد .رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻢ در ﻳﺪ اوﺳﺖ ،اﮔﺮ ﺳﻠﻴﻤﺎن انﺷﺎءاﷲ ﻣﻲﮔﻔﺖ ،ﺣﺎﻧﺚ ﻧﻤﻲﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻔﺘﻦ آن ،ﺑﻪ ﻧﻴﺎز ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ». 1524
»و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﻳﺎدﻛﻦ« ﺑﺎ اﺳﺘﻐﻔﺎر ،ﺗﻬﻠﻴﻞ و ﺗﺴﺒﻴﺢ »ﭼﻮن ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدي« ﻳﻌﻨﻲ: ﭼﻮن ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدي ﻛﻪ انﺷﺎءاﷲ ﺑﮕﻮﻳﻲ ،ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻳﺎدآوردي ﻛﻪ انﺷﺎءاﷲ ﻧﮕﻔﺘﻪاي ﭘﺲ ﻫﻤﺎن دم ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد آوردي ،انﺷﺎءاﷲ ﺑﮕﻮي. اﺑﻦﻋﺒﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﻌﺪ از ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻪ ﻳﺎدآورد ﻛﻪ در اﻣﺮي از اﻣﻮر انﺷﺎءاﷲ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ ان ﺷﺎءاﷲ ﺑﮕﻮﻳﺪ« .ﻣﺮاد اﺑﻦﻋﺒﺎس اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻨﺖ «اﺳﺘﺜﻨﺎ« را ﺑﻪﺟﺎي آورد ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﮔﻔﺘﻦ انﺷﺎءاﷲ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ آن ﻫﻤﻪ ﻣﺪت ،در اﺣﻜﺎم ﻓﻘﻬﻲ اﺛﺮي داﺷﺘﻪ و ﻣﺜﻼ ﺳﺎﻗﻂ ﻛﻨﻨﺪه ﻛﻔﺎره ﻳﺎ ﺑﺮﻃﺮفﻛﻨﻨﺪه ﺣﻨﺚ )ﺳﻮﮔﻨﺪﺷﻜﻨﻲ( ﺑﺎﺷﺪ» .و« ﻫﺮﮔﺎه ﭼﻴﺰي را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدي »ﺑﮕﻮ :ﺗﻮﻗﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮا ﺑﻪ راﻫﻲ ﻛﻪ از ﺣﻴﺚ رﺷﺪ ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ از اﻳﻦ اﺳﺖ ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪﺟﺎي اﻳﻦ ﭼﻴﺰ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ،ﻣﺮا ﺑﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺧﻴﺮ ﻳﺎ ﻧﻔﻊ ﺑﻴﺸﺘﺮ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮاب ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ .ﻳﺎ اﻣﻴﺪوارم ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم از آﻳﺎت و دﻻﻻت ﻧﺒﻮت ﭼﻨﺎن ﻣﻮاﻫﺒﻲ ﺑﻪﻣﻦ ﻋﻄﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ از داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﻫﻢ ﺑﻪ رﺷﺪ و ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ودﻻﻟﺖﻛﻨﻨﺪهﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ .و ﭼﻨﺎن ﻫﻢ ﺷﺪ زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي زﻳﺎدي از اﻧﺒﻴﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﺮ آن ﺣﻀﺮتص ﺑﻴﺎن ﻛﺮد و اﻳﺸﺎن را از اﻣﻮر ﻏﻴﺒﻲ زﻳﺎدي ﻛﻪ ﺗﺎ ﻗﻴﺎم ﻗﻴﺎﻣﺖ روي ﺧﻮاﻫﺪ داد ،آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻴﺪ. ¦ §¨ © ¯ ® ¬ « ª »و در ﻏﺎرﺷﺎن ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺳﺎل ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن اﻓﺰودﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ ﺳﻴﺼﺪوﻧﻪ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي در ﻏﺎر ﺧﻮد ﺑﻪ ﺣﺎل ﺧﻮاب ﺑﻪﺳﺮ ﺑﺮدﻧﺪ. Ä Ã Â Á À ¿¾ ½ ¼ »º ¹ ¸ ¶ µ´ ³ ² ± ° Ë Ê É È Ç Æ Å »ﺑﮕﻮ :ﺧﺪا ﺑﻪ ﻣﺪﺗﻲ ﻛﻪ درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ ،داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« اﺑﻦﻋﻄﻴﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮاد؛ ﻣﺪت ﺑﻌﺪ از آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮ اﺣﻮاﻟﺸﺎن ﺗﺎ زﻣﺎن ﺣﻀﺮت ﻣﺤﻤﺪص ،ﻳﺎ زﻣﺎن ﺑﻴﺪارﺷﺪﻧﺸﺎن ﺗﺎ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺮﮔﺸﺎن اﺳﺖ» .اﻣﺎ زﺟﺎج ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻣﺮاد؛ ﻣﺪت درﻧﮓﻛﺮدﻧﺸﺎن در ﻏﺎراﺳﺖ ﻛﻪ 300 1525
ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ و 309ﺳﺎل ﻗﻤﺮي ﺑﻮد زﻳﺮا ﻫﺮ ﺳﻴﺼﺪ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ ،ﺳﻴﺼﺪوﻧﻪ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي ﻣﻲﺷﻮد ،ﭼﻮن ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻫﺮ ﺻﺪ ﺳﺎل ﻗﻤﺮي ﺑﺎ ﺻﺪ ﺳﺎل ﺷﻤﺴﻲ ،ﺳﻪ ﺳﺎل اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻫﻢ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺰوﺟﻞ ﻓﺮﻣﻮد :ﺳﻴﺼﺪﺳﺎل درﻧﮓ ﻛﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺳﺎل ﻫﻢ ﺑﺮ آن اﻓﺰودﻧﺪ«» .ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ او اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﻠﻢ اﻣﻮري ﻛﻪ از اﺣﻮال آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﻣﺨﻔﻲ و ﻏﺎﻳﺐ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ،ﻓﻘﻂ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ را ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﻮر ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻴﺴﺖ »ﭼﻪ ﺑﻴﻨﺎ و ﺷﻨﻮاﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﻠﻢ او ﺑﺮ ﻫﻤﻪ اﻣﻮر ﻏﻴﺒﻲ ـ اﻋﻢ ازﺷﻨﻴﺪﻧﻲﻫﺎ و دﻳﺪﻧﻲﻫﺎ ـ ﺑﺴﻲ ﺷﮕﻔﺖآور اﺳﺖ زﻳﺮا در ﭘﻴﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻏﺎﻳﺐ و ﺣﺎﺿﺮ ،ﭘﻨﻬﺎن و آﺷﻜﺎر و ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ ﻫﻤﻪ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﺗﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ »ﺑﺮاي آﻧﺎن ﺟﺰ او ﻫﻴﭻ ﻳﺎوري ﻧﻴﺴﺖ« ﺿﻤﻴﺮ »ﻫﻢ :ﺑﺮاي آﻧﺎن» ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﻫﺎﻟﻲ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد »و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را در ﺣﻜﻢ ﺧﻮد ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد« ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ اراده ﻛﻨﺪ ،ﺣﻜﻢ ﻛﺮده و آن را ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺧﻮد دﺧﻴﻞ ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﺗﺎ از او در ﻛﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺸﻮرت ﻳﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻃﻠﺐ ﻛﻨﺪ زﻳﺮا آﻓﺮﻳﻨﺶ و اﻣﺮ ﻫﻤﻪ از آن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و او از ﺷﺮﻳﻚ ،وزﻳﺮ، ﻳﺎور و ﻣﺸﺎور ﺑﻲﻧﻴﺎز اﺳﺖ. Ü ÛÚÙØ×ÖÕÔÓÒÑÐÏÎÍÌ »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪ ﺗﻮ وﺣﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ،ﺗﻼوت ﻛﻦ« ﺑﻪ ﺗﻼوت ﻋﺒﺎدت ،ﺗﺪﺑﺮ ،ﻋﻤﻞ و ﺗﺒﻠﻴﻎ .ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن آن ﺣﻀﺮتص را اﻣﺮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ ﺗﻼوت ﻋﺎﻣﻼﻧﻪ ،ﻋﺎﺑﺪاﻧﻪ و ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ ﻗﺮآن ﻣﻮاﻇﺒﺖ ﻛﻨﻨﺪ »ﻛﻠﻤﺎت او را ﻫﻴﭻﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪهاي ﻧﻴﺴﺖ» ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ از آن ﺧﺒﺮ داده و ﺑﺪان اﻣﺮ ﻛﺮده ،ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ آن ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻜﻢ ﻛﻠﻤﺎﺗﺶ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﺪ »و ﺟﺰ او ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻴﭻ ﭘﺸﺖ و ﭘﻨﺎﻫﻲ ﻧﻴﺎﺑﻲ« ﻣﻠﺘﺤﺪ :ﭘﻨﺎﻫﮕﺎه اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻗﺮآن راﻧﺨﻮاﻧﻲ ،ﺑﻪ اﺣﻜﺎم آن ﻋﻤﻞ ﻧﻜﻨﻲ و از آن ﭘﻴﺮوي ﻧﻨﻤﺎﻳﻲ ،ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻜﺎن و ﻣﺮﺟﻌﻲ را ﻧﺨﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان ﭘﻨﺎه ﺑﺮي ﺗﺎ ﺗﻮ را از ﻋﺬاب ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﮕﻪ دارد.
1526
P O N M L KJ I H G F E D C B A a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U TS R Q »و ﺑﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﺒﺢ و ﺷﺎم ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ« ﺑﺎ اﺳﺘﻤﺮار ﺑﺮ ﻧﻴﺎﻳﺶ ودﻋﺎ در ﺗﻤﺎم اوﻗﺎت ،ﻳﺎ در دو ﻃﺮف روز »ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻦ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻪ ﺣﺒﻴﺒﺶ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﮔﺮوه ﻓﻘﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن ﻫﻤﺎوا ،ﻫﻤﺮاه ،ﭘﺎﻳﺪار وﻣﻘﻴﺪ ﮔﺮداﻧﺪ »ﺧﺸﻨﻮدي او را ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﺸﺎن ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻋﺒﺎدت و دﻋﺎﻳﺸﺎن ﻓﻘﻂ ﺧﻮاﻫﺎن ﺧﺸﻨﻮدي ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ »و ﺑﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ از آﻧﺎن درﻧﮕﺬرد« ﻳﻌﻨﻲ :از آن ﻓﻘﺮاي ﻣﺆﻣﻦ ﭼﺸﻢ ﺑﺮﻣﮕﻴﺮ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮﺷﺎن از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺷﻮﻛﺖ و زﻳﻨﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﮔﺮدي .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﭼﺸﻤﺎﻧﺖ اﻳﺸﺎن را ﺣﻘﻴﺮ ﻧﻨﮕﺮﻧﺪ »ﻛﻪ آراﻳﺶ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ اﻫﻞ ﺷﺮف و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ،ﻳﺎ زﻳﻨﺖ و ﺗﺠﻤﻞ دﻧﻴﺎ »را ﺑﺨﻮاﻫﻲ و از آن ﻛﺲ ﻛﻪ دﻟﺶ را از ﻳﺎد ﺧﻮد ﻏﺎﻓﻞ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ« ﺑﺎ ﻣﻬﺮ ﻛﻮﺑﻴﺪن ﺑﺮآن »ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺒﺮ« ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦ ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ و از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻓﻘﺮا را از ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻮﻳﺶ دور ﮔﺮداﻧﺪ »و« ﺑﺪان ﻛﻪ اﻳﻨﺎن ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ »از ﻫﻮي و ﻫﻮس ﺧﻮد ﭘﻴﺮوي ﻛﺮده« و آن را ﺑﺮ ﺣﻖ ﺗﺮﺟﻴﺢ دادهاﻧﺪ وﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﺷﺮك را ﺑﺮ ﺗﻮﺣﻴﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻧﺪ »و اﺳﺎس ﻛﺎرش ﺑﺮ از ﺣﺪ ﮔﺬﺷﺘﻦ اﺳﺖ« ﻓﺮﻃﺎ :از ﺗﻔﺮﻳﻂ اﺳﺖ، ﺗﻔﺮﻳﻂ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از :ﺿﺎﻳﻊ ﻛﺮدن ﺣﻖ ﺧﺪا وﻛﻮﺗﺎﻫﻲ در اﻣﺮ وي ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺟﻬﺎﻟﺖ. ﺳﻠﻤﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﻣﺆﻟﻔﻪاﻟﻘﻠﻮب ـ ﻋﻴﻴﻨﻪﺑﻦ ﺣﺼﻦ و اﻗﺮعﺑﻦ ﺣﺎﺑﺲ و ﻣﻨﺴﻮﺑﺎﻧﺸﺎن ـ ﻧﺰد رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه و ﮔﻔﺘﻨﺪ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻤﺎ در ﺻﺪر ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻨﺸﻴﻨﻴﺪ و اﻳﻦ ﮔﺮوه و ﺑﻮي ﺑﺪ ﺟﺒﻪﻫﺎﻳﺸﺎن را از ﻣﺎ دور ﺳﺎزﻳﺪ ـ ﻣﻨﻈﻮرﺷﺎن ﺳﻠﻤﺎن ،اﺑﻮذر ،ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦﻣﺴﻌﻮد و ﻓﻘﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺸﻤﻴﻨﻪاي ﺑﺮ ﺗﻦ داﺷﺘﻨﺪ وﺟﺰ اﻳﻦ دﻳﮕﺮ ﻟﺒﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﺗﻨﺸﺎن ﻧﺒﻮد ـ ﻣﺎ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻤﺎ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻴﻢ و از ﺷﻤﺎ اﺣﻜﺎم و ﻣﻮاﻋﻆ را ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ؛ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ ﴾...Î Í Ì﴿ :ﺗﺎ ﴿ ﴾... q p o nﻧﺎزل ﺷﺪ و اﻳﻦ اﺷﺮافﭘﻴﺸﮕﺎن ﺑﺰرگﻣﻨﺶ را ﺑﻪ دوزخ ﺗﻬﺪﻳﺪ ﻧﻤﻮد .ﭘﺲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻲدرﻧﮓ ﺑﻌﺪ از ﻧﺰول اﻳﻦ آﻳﻪ
1527
ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮي اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻓﻘﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﺸﺎن را در آﺧﺮ ﻣﺴﺠﺪ ﻣﺸﻐﻮل ذﻛﺮﺧﺪا ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﭘﺲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺳﺘﺎﻳﺶ ﺑﺮ ﺧﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮا ﻧﻤﻴﺮاﻧﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﻣﺮا ﺑﻪﺣﺒﺲ ﻛﺮدن ﻧﻔﺴﻢ ﺑﺎ ﻣﺮداﻧﻲ از اﻣﺘﻢ ﻓﺮﻣﺎن داد .اي ﻓﻘﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن! زﻧﺪﮔﻲ و ﻣﺮگ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ». srqponmlkjihgfedcb b a ` _ ~ }| { z y x w v ut »و ﺑﮕﻮ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻏﺎﻓﻞ اﺳﺘﻜﺒﺎرﭘﻴﺸﻪ »ﺣﻖ از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ« ﻧﻪ از ﺳﻮي ﻏﻴﺮ وي ﺗﺎ در آن ﺗﺒﺪﻳﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮي ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ .ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ اﻳﻦ دﻳﻦ ﺣﻖ را از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎوردهام ﺑﻠﻜﻪ آن را ﻓﻘﻂ ازﺳﻮي اﷲ آوردهام »ﭘﺲ ﻫﺮﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ اﻳﻤﺎن آورد« ﻟﻔﻆ ،ﻟﻔﻆ ﻣﺸﻴﺌﺖ اﺳﺖ و ﻣﺮاد از آن اﻣﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ »و ﻫﺮﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﻮد« ﻟﻔﻆ ،ﻟﻔﻆ ﻣﺸﻴﺌﺖ اﺳﺖ و ﻣﺮاد از آن ﺧﺒﺮ دادن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎداﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﻖ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻛﺴﻲﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ و ﮔﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد ،ﺟﺰ ﺑﺮ ﺧﻮد ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ و ﺟﺰ ﺑﻪ زﻳﺎن ﺧﻮد ﮔﻤﺮاه ﻧﻤﻲﺷﻮد »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺑﺮاي ﺳﺘﻤﮕﺮان« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ و اﻧﻜﺎر ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﺮدهاﻧﺪ »آﺗﺸﻲ« ﺑﺰرگ را »آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﺮاﭘﺮدهﻫﺎﻳﺶ آﻧﺎن را در ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد« ﺳﺮادق :ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﻗﻤﺎش اﺳﺖ .ﭘﺲ آﻳﻪﻛﺮﻳﻤﻪ آﺗﺸﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ ﺳﺮاﭘﺮدهاي ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده ﻛﻪ ﺑﺮ ﻫﺮﻛﻪ در درون آن اﺳﺖ ،اﺣﺎﻃﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و او را درﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد »و اﮔﺮ ﻓﺮﻳﺎد ﻛﻨﻨﺪ« و ﻓﺮﻳﺎدرﺳﻲ ﺟﻮﻳﻨﺪ ﺗﺎ ازﮔﺮﻣﺎي آﺗﺶ ﻧﺠﺎﺗﺸﺎن دﻫﺪ »ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺎﻧﻴﺪن آﺑﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﻠﺰ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻪ داد آﻧﺎن رﺳﻴﺪه ﺷﻮد« ﻣﻬﻞ :ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آﺗﺶ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺷﻮد از ﻣﻌﺎدن زﻣﻴﻦ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻫﻦ ،ﻣﺲ و ﺳﺮب .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﻬﻞ ،رﺳﻮب روﻏﻦ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﭼﻬﺮهﻫﺎ را ﺑﺮﻳﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ« ﺑﻪﺳﺒﺐ داﻏﻲ ﺧﻮﻳﺶ »وه! ﭼﻪ ﺑﺪ آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲاي اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪ آﻧﺎن »و ﭼﻪ ﺑﺪ آراﻣﮕﺎﻫﻲ اﺳﺖ« اﻳﻦ دوزﺧﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﺮاي راﺣﺘﻲ ﺧﻮد آن را درﺑﺮ
1528
ﮔﺮﻓﺘﻪ و در آنﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ!! ﺗﻌﺒﻴﺮ »آراﻣﮕﺎه» ﺑﺮاي دوزخ ،از ﺑﺎب ﺗﻬﻜﻢ و اﺳﺘﻬﺰاي آﻧﻬﺎﺳﺖ. اﻳﻦ آﻳﻪ ﺑﻴﺪار ﺑﺎﺷﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﺻﺐ ،ﻣﻘﺎﻣﺎت و ﻫﻮي ﻧﻔﺲ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ، ﻧﻮﺷﺎﺑﻪﻫﺎ و ﻏﻴﺮ آن از ﺑﺮﺧﻮرداريﻫﺎ را ﺑﺮ ﻃﺎﻋﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ. s r q p o n m l k j i h g f e d c ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x w v u t ¯ ® ¬ « ª ©¨ § ¦ ¥ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﺎل ﺑﺪﺑﺨﺘﺎن ﺳﻴﻪروز را ذﻛﺮ ﻛﺮد ،در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﺎل ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﺎن را ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ »ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻣﺎ ﭘﺎداش ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎري ﻛﺮده اﺳﺖ ،ﺿﺎﻳﻊ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« در آﺧﺮت» .آﻧﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻬﺸﺘﻬﺎي ﻋﺪن ﺑﻪ اﻳﺸﺎن اﺧﺘﺼﺎص دارد« ﻋﺪن :اﻗﺎﻣﺖ ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﺸﺎن ﻋﻠﻲاﻟﺪوام در آن ﺑﻬﺸﺖﻫﺎ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﻧﺪ »از ﻓﺮودﺳﺖﺷﺎن« ﻳﻌﻨﻲ :از زﻳﺮ ﻏﺮﻓﻪﻫﺎ و از زﻳﺮ درﺧﺘﺎن آن ﺑﻮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ »ﺟﻮﻳﺒﺎرﻫﺎ ﺟﺎرياﺳﺖ ،در آﻧﺠﺎ ﺑﺎ دﺳﺖﺑﻨﺪﻫﺎﻳﻲ از ﻃﻼ آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﺳﻮار :زﻳﻨﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺑﺎزو ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ زﻳﻨﺖ ﺷﺎﻫﺎن و زﻧﺎن در دﻧﻴﺎﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻬﺸﺖ ﻣﺮدان ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن آراﺳﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻮﻫﺮﻳﺮه آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :زﻳﻮر ﻣﺆﻣﻦ در ﺑﻬﺸﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ آب وﺿﻮ ﺑﻪآن ﻣﻲرﺳﺪ«» .و ﺟﺎﻣﻪﻫﺎي ﺳﺒﺰ از ﺳﻨﺪس و اﺳﺘﺒﺮق ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ« ﺳﻨﺪس :اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻧﺎزك و اﺳﺘﺒﺮق :اﺑﺮﻳﺸﻢ ﺳﺘﺒﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را دﻳﺒﺎ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ .رﻧﮓ ﺳﺒﺰ را ﻣﺨﺼﻮصﺳﺎﺧﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ رﻧﮓ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ و ﻧﻴﻜﻮﺗﺮﻳﻦ رﻧﮕﻬﺎﺳﺖ .ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻋﻠﻢ »اﻟﻮان» ﺟﺪﻳﺪا ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺴﻴﺎر اﻋﺠﺎب اﻧﮕﻴﺰ اﻳﻦ رﻧﮓ ﭘﻲ ﺑﺮده اﺳﺖ »درآﻧﺠﺎ ﺑﺮ ﺗﺨﺘﻬﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲزﻧﻨﺪ« ﺗﺨﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭘﺮدهﻫﺎ و ﺗﺸﻚﻫﺎ ﻗﺮار دارد ،ﻳﺎ در آﻧﺠﺎ ﺳﺮﻳﺮﻫﺎﻳﻲ ﻧﺮم و راﺣﺖ ﻗﺮاردارد ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪ و ﺣﺠﻠﻪ
1529
ﻋﺮوس را ﺑﻪ آن ﻣﻲآراﻳﻨﺪ »ﻧﻴﻚ ﭘﺎداﺷﻲ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ داده اﺳﺖ »وﻧﻴﻜﻮ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻫﻲ اﺳﺖ« اﻳﻦ ﻣﺘﻜﺎﻫﺎ و ﺳﺮﻳﺮﻫﺎ. À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° »و ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺜﻠﻲ ﺑﺰن دو ﻣﺮد را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ و آراﻳﺶﻫﺎي آن ﻓﺨﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از ﻫﻤﻨﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻓﻘﺮا اﺣﺴﺎس ﺣﻘﺎرت ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ،آن دو ﻣﺮد را ﻣﺜﻞ ﺑﺰن ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﺆﻣﻦ و دﻳﮕﺮي ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮد؛ »ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ« ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮد »دوﺑﺎغ از درﺧﺘﺎن اﻧﮕﻮر« ﻣﺘﻨﻮع و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن »دادﻳﻢ و ﭘﻴﺮاﻣﻮن آن دو ﺑﺎغ را ﺑﺎ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ ﮔﺮداﮔﺮد آن دو ﺑﺎغ از ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻧﺐ درﺧﺘﺎن ﺧﺮﻣﺎ را روﻳﺎﻧﺪﻳﻢ »و ﻣﻴﺎن آن دو« ﺑﺎغ »ﻛﺸﺘﺰاري ﻗﺮار دادﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﺮ روﻧﻖ و ﺑﻬﺠﺖ و ﻏﻨﺎي آن ﻣﻲاﻓﺰود .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :آن دو ﻣﺮد ،دو ﺑﺮادر از ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻮدﻧﺪ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :آﻧﻬﺎ دو ﺑﺮادر از ﻣﺮدم ﻣﻜﻪ و از ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﻨﻲ ﻣﺨﺰوم ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم اﺳﻮد ﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮد ودﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻧﺎم اﺑﻲﺳﻠﻤﻪ ﻛﻪ ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮد. Í Ì Ë Ê ÉÈ Ç Æ Å Ä Ã Â Á »ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو ﺑﺎغ اﻛﻞ ﺧﻮد را داد« اﻛﻠﻬﺎ :ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﺼﻮل و ﺛﻤﺮ وﺑﺎروﺑﺮ ﺧﻮد را »و از ﻣﺤﺼﻮل ﻫﻴﭻ ﻛﻢ ﻧﻜﺮد« ﺑﺮﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻋﺎدﺗﺎ در ﺳﺎﻳﺮ ﺑﺎﻏﻬﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﺑﺎﻏﻬﺎ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻴﻮه ﺑﺴﻴﺎر و ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻣﻴﻮه ﻛﻢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ »و ﻣﻴﺎنآن دو ﺟﻮﻳﺒﺎري روان ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ« ﺗﺎ داﺋﻤﺎ و ﺑﻲ اﻧﻘﻄﺎع آن دو ﺑﺎغ را آﺑﻴﺎري ﻛﻨﺪ. Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î »و ﺑﺮاي او« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺐ آن دو ﺑﺎغ »ﻣﻴﻮه ﻓﺮاوان ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺻﺎﺣﺐ آن دو ﺑﺎغ ﺑﺠﺰ ﻣﻴﻮهﻫﺎي اﻧﮕﻮر و ﺧﺮﻣﺎ ،ﺻﺎﺣﺐ ﺑﻬﺮهﻫﺎي دﻳﮕﺮ از زر و ﺳﻴﻢ و ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﺛﻤﺮ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎل و ﺛﺮوت از ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه اﺳﺖ »ﭘﺲ ﺑﻪ رﻓﻴﻘﺶ«
1530
ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﺆﻣﻨﺶ »ﮔﻔﺖ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺎ او ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻲﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ :در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﺟﺪال ﻟﻔﻈﻲ داﺷﺖ و ﺑﺮ او ﻓﺨﺮ ﻣﻲﻓﺮوﺧﺖ؛ »ﻣﻦاز ﺗﻮ در ﻣﺎل ﺑﻴﺶ و ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺣﺸﻢ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮم« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ در ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﻢ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮ و ﻣﻮﻓﻖﺗﺮم زﻳﺮا ﻣﻦ ﺧﺪم و ﺣﺸﻢ ﺑﺴﻴﺎري را ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮم .ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎل و ﺛﺮوﺗﺶ او را ـ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪدار ﻣﻐﺮور دﻳﮕﺮي ـ ﺑﻪ ﻛﺒﺮ و ﻏﺮور ﻛﺸﺎﻧﻴﺪه ﺑﻮد .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺨﺮ ورزﻳﺪن ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ،ﻏﺮهﺷﺪن ﺑﻪ دﻧﻴﺎ و ﺑﺮﺗﺮيﻣﻨﺸﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﺮ ﺛﺮوت و ﭘﻮل ،ﺣﺎل و وﺿﻊداﺋﻤﻲ ﺗﻮاﻧﮕﺮان اﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮآﻧﺎن رﺣﻢ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ـ ﭘﻨﺎه ﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ از ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ. M L K J I H G F E D C B A »و داﺧﻞ ﺑﺎﻏﺶ ﺷﺪ« ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :آن ﺷﺨﺺ ﻣﻐﺮور و ﻣﺘﻜﺒﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻪ ﺛﺮوت و ﻣﻜﻨﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ رخ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺧﻮد ﺑﻜﺸﺪ ،دﺳﺖ وي را ﮔﺮﻓﺖ واو را ﺑﻪ ﺑﺎغ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮد ،او را در آن ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﺪ و ﻋﺠﺎﻳﺐ و زﻳﺒﺎﻳﻲﻫﺎي آن را ﺑﻪوي ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ او ﺑﻪ ﺧﻮد ﺳﺘﻤﻜﺎر ﺑﻮد« ﺑﺎ ﻛﻔﺮ و ﻋﺠﺐ و ﺧﻮدﻧﮕﺮي ﺧﻮﻳﺶ »ﮔﻔﺖ« آن ﻛﺎﻓﺮ از ﻓﺮط ﻏﻔﻠﺖ ،ﻃﻮل أﻣﻞ ،ﻗﻠﺖ ﻋﻘﻞ و ﺿﻌﻒ ﻳﻘﻴﻦ »ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ اﻳﻦ« ﺑﺎغ »ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد«. Z Y X W V U T S R Q P O N »و ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﺷﻮد« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،او ﻣﻨﻜﺮ رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ﮔﺸﺘﻪ وﺑﺮادرش را از ﻛﻔﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻓﻨﺎي دﻧﻴﺎ و ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺧﺒﺮ داد »و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪﺳﻮيﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮم ،ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ را در ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺧﻮاﻫﻢ ﻳﺎﻓﺖ« او ﭘﻨﺪاﺷﺖﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪﻓﺮض و ﺗﻘﺪﻳﺮ ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ رﻓﻴﻘﺶ ﻋﻘﻴﺪه دارد ـ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺎز ﮔﺮداﻧﺪه ﺷﻮد ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ او در آﺧﺮت ﺑﻬﺘﺮ از اﻳﻦ ﺑﺎغ را ﺧﻮاﻫﺪ داد .اﻟﺒﺘﻪ او اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را از روي ﻗﻴﺎس ﻏﺎﻳﺐ ﺑﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﮔﻔﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن در دﻧﻴﺎ ﻏﻨﻲ وﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ و ﻣﻮرد اﻛﺮام و اﻋﺰاز ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﺴﺘﻢ ﭘﺲ در آﺧﺮت ﻧﻴﺰ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ 1531
ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد .ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺮداﺷﺖ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ رﻳﺨﺘﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ و ﺿﻮاﺑﻂ در ذﻫﻦ و ﻧﻬﺎد او و ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮط ﻏﺮور و ﺑﺪﻣﺴﺘﻲاي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪي ﺑﺮ وي ﭼﻴﺮه ﺷﺪه ﺑﻮد و اﻳﻦ ﺧﻮد اﺳﺘﺪراﺟﻲ ﺑﺮاﻳﺶ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺑﻮد. [\]^ _` k jihgfedcba »ﮔﻔﺖ ﺑﻪ او رﻓﻴﻖ« ﻣﺆﻣﻦ »او در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ او ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻣﻲﻛﺮد :آﻳﺎ ﺑﻪ آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﻮرا از ﺧﺎك آﻓﺮﻳﺪ ،ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪي« از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺪرت آدم را از ﺧﺎك آﻓﺮﻳﺪ و او اﺻﻞ و ﺳﺮﻣﻨﺸﺄ ﺗﻮﺳﺖ »ﺳﭙﺲ از ﻧﻄﻔﻪ آﻓﺮﻳﺪ« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آب ﻣﻨﻲ »آنﮔﺎه ﺗﻮ را در ﻫﻴﺄت ﻣﺮدي در آورد؟« ﺗﻮ را اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻧﺮﻳﻨﻪ ﮔﺮداﻧﻴﺪه و اﻋﻀﺎي وﺟﻮدت را ﺑﻪ اﻋﺘﺪال و ﺑﺮاﺑﺮي ﺗﻤﺎم آراﺳﺖ و وﺟﻮدت را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻪ اﻛﻤﺎل رﺳﺎﻧﻴﺪ؟ آﻳﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺰرگ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪي؟. اﻳﻦ آﻳﻪ ﺗﻠﻮﻳﺤﺎ ﺑﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ اﺷﺎره دارد زﻳﺮا ذاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ ﺑﺮ اﺣﻴﺎي ﻣﺠﺪد آن آﻓﺮﻳﺪه ﻧﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ. t s r q p o n m l ﺳﭙﺲ ﺑﺮادر ﻣﺆﻣﻦ وي اﻓﺰود» :ﻟﻴﻜﻦ ﻣﻦ« اﻋﺘﻘﺎد دارم ﻛﻪ »اوﺳﺖ ﺧﺪا ،ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻦ ﺑﺮﺧﻼف ﺗﻮ وﻟﻲ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺧﻮب ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ و ﺑﻪﺧﺪاﻳﻲ او ﻣﻌﺘﺮﻓﻢ »و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲﺳﺎزم« ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺗﻮﺷﺮﻳﻚ ﮔﺮداﻧﻴﺪي. i h g f e d c b a` _ ~ } | { z y x w v u y x wv u t s r q p on m l k j »و ﭼﻮن وارد ﺑﺎﻏﺖ ﺷﺪي ،ﭼﺮا ﻧﮕﻔﺘﻲ ﻣﺎﺷﺎءاﷲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﺮا در ﻫﻨﮕﺎم وارد ﺷﺪن ﺑﻪ ﺑﺎﻏﺖ ﻧﮕﻔﺘﻲ» :آﻧﭽﻪ اﷲ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻫﻤﺎن ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ« .اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺮاي آن ﮔﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺑﻪ اﻋﺘﺮاف ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ آن ﺑﺎغ و ﻫﺮ ﭼﻪ در آن اﺳﺖ،
1532
آﻓﺮﻳﺪه ﺧﺪاوﻧﺪ و در ﮔﺮو ﻣﺸﻴﺖ اوﺳﺖ؛ ﭘﺲ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ آن را ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد و اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻓﺎﻧﻲاش ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ .و ﭼﺮا ﻧﮕﻔﺘﻲ» :ﻻﻗﻮة اﻻﺑﺎاﷲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺟﺰ ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﻴﺴﺖ. اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﺮاي آن ﮔﻔﺖ ﺗﺎ او را ﺑﺮ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻋﺠﺰ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲاش ﺑﺮاﻧﮕﻴﺰد و ﺑﻪ وي ﺑﻔﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﻓﻴﻖ وي در آﺑﺎداﻧﻲ آن ﺑﺎغ ،ﻓﻘﻂ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﺎري اﷲ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻧﻪ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻗﻮت و ﻗﺪرت ﺧﻮد وي و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در دﺳﺖ وي از داراﻳﻲ وﻧﻌﻤﺖ ﻗﺮار دارد ،ﺟﺰ ﺑﻪ ﻳﺎري ﺧﺪا ﺗﻮاﻧﺎ و ﻣﺴﻠﻂ ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺟﺰ ﺑﻪﻣﺸﻴﺖ اﷲ ﺻﻮرت ﺗﺤﻘﻖ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ اﺑﻮﻣﻮﺳﻲ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻳﺎ ﺗﻮ را ﺑﺮ ﮔﻨﺠﻲ از ﮔﻨﺞﻫﺎي ﺑﻬﺸﺖراﻫﻨﻤﺎﻳﻲ ﻧﻜﻨﻢ؛ آن ﮔﻨﺞ ﻻﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎﷲ اﺳﺖ» .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﻧﺲ آﻣﺪه اﺳﺖ: »ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﺑﻨﺪهاي ﻫﻴﭻ ﻧﻌﻤﺘﻲ را ـ اﻋﻢ از ﺧﺎﻧﻮاده ﻳﺎ ﻣﺎل ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪ ـ ارزاﻧﻲ ﻧﻤﻲدارد ﻛﻪ او ﺑﺮ آن ﻧﻌﻤﺖ )ﻣﺎﺷﺎءاﷲ ﻻ ﻗﻮة إﻻ ﺑﺎﷲ( ﺑﮕﻮﻳﺪو در آن ،آﻓﺘﻲ ـ ﺑﺠﺰ ﻣﺮگ ـ ﺑﺒﻴﻨﺪ«. ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﻫﻴﭻ آﻓﺘﻲ روي ﻧﻤﻲدﻫﺪ ،ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ اﺟﻞ ﻣﻮﻋﻮد آن ﻓﺮا رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ .از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ،ﺑﺮﺧﻲ از ﺳﻠﻒ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ »:ﻫﺮﻛﺲ از ﺣﺎل ،ﻳﺎ ﻣﺎل ،ﻳﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺧﻮﺷﺶ آﻣﺪ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﺪ :ﻣﺎﺷﺎءاﷲ ﻻ ﻗﻮة إﻻ ﺑﺎﷲ«. آن ﮔﺎه ﺷﺨﺺ ﻣﺆﻣﻦ اﻓﺰود» :اﮔﺮ ﻣﺮا از ﺣﻴﺚ ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪ ﻛﻤﺘﺮ از ﺧﻮد ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ« ﺑﺎﻛﻲ ﻧﻴﺴﺖ »ﭘﺲ ﭼﻪﺑﺴﺎ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻬﺘﺮ از ﺑﺎغ ﺗﻮ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﺪ« در دﻧﻴﺎ ﻳﺎ در آﺧﺮت »و ﺑﺮ آن« ﺑﺎﻏﺖ »آﻓﺘﻲ از آﺳﻤﺎن ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ« ﻛﻪ آن را ﺑﺮ آن ﺑﺎغ ﻣﻘﺪر ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ؛ ﺣﺴﺒﺎن :ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺻﺎﻋﻘﻪ »ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻲﮔﻴﺎه و ﻟﻐﺰﻧﺪه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ اﺛﺮ آن آﻓﺖ ﻳﺎ آن ﺻﺎﻋﻘﻪ ،ﺑﺎغ ﺗﻮي ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻪ زﻣﻴﻨﻲ ﺑﻲﮔﻴﺎه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﮔﺮدد ﻛﻪ از ﺧﺸﻜﻲ و ﺑﻲﮔﻴﺎﻫﻲ ﭘﺎﻫﺎ در آن ﺑﻠﻐﺰد. £ ¢ ¡ ~ } | { z »ﻳﺎ آب آن« ﺑﺎﻏﺖ »ﻓﺮورﻓﺘﻪ ﺷﻮد« در اﻋﻤﺎق زﻣﻴﻦ »ﺗﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮاﻧﻲ آن را ﺑﻪدﺳﺖ آوري« ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﻫﻴﭻ وﺳﻴﻠﻪاي. 1533
¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ ¸ ¹ »و ﺑﺮ ﻣﻴﻮهﻫﺎي او اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده ﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺮاﻧﺠﺎم ،آﻓﺖ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺮ ﺑﺎﻏﺶ زد وﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺑﺎﻏﺶ را ﻧﺎﺑﻮد ﻛﺮد و آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﺪ ،رﺳﻴﺪ »ﭘﺲ ﭼﻨﺎن ﺷﺪ ﻛﻪدﺳﺖ ﺑﺮ دﺳﺖ ﻣﻲﻣﺎﻟﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از اﻓﺴﻮس و اﻧﺪوه و ﺣﺴﺮت ،دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ را ﺑﺮﻫﻢ ﻣﻲزد »ﺑﺮآﻧﭽﻪ در آن ﺑﺎغ ﺧﺮج ﻛﺮده ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮ اﻣﻮاﻟﻲ ﻛﻪ در آﺑﺎداﻧﻲ و ﺳﺎﻣﺎندﻫﻲ آن ﺑﺎغ ﻫﺰﻳﻨﻪ و ﺻﺮف ﻛﺮده ﺑﻮد »درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ آن ﺑﺎغ ﺑﺮ دارﺑﺴﺘﻬﺎي ﺧﻮد ﻓﺮواﻓﺘﺎده ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ: ﺳﺘﻮﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻬﺎي اﻧﮕﻮر را ﺑﺮ آن ﻣﻲاﻓﮕﻨﻨﺪ ،ﻓﺮورﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد ﻳﺎ دﻳﻮارﻫﺎ و ﺳﻘﻔﻬﺎ و آﺑﺎدﻳﻬﺎي آن ﺑﺮروي ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ ﻓﺮو رﻳﺨﺘﻪ ﺑﻮد »و« ﺑﺎ اﻧﺪوه و ﺣﺴﺮت »ﻣﻲﮔﻔﺖ :اي ﻛﺎش ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﻫﻴﭻ ﻛﺲ را ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲﮔﺮﻓﺘﻢ« ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻦ ﺑﺎﻏﺶ را دﻳﺪ ،آرزو ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺎش ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﺑﺎﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن ﺷﺮﻳﻚ ﻧﻤﻲآورد ﺗﺎ ﺑﺎﻏﺶ از ﻧﺎﺑﻮدي ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ .ﻳﺎ اﻳﻦﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺗﻮﺑﻪ از ﺷﺮك ﮔﻔﺖ. Å Ä Ã Â Á À¿ ¾ ½ ¼ » º »و ﺑﺮاي او ﻫﻴﭻ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺒﻮد ﻛﻪ او را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻳﺎري دﻫﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :آن ﻛﺴﺎن و ﺧﺪﻣﺘﻜﺎراﻧﻲ ﻛﻪ او در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻓﺘﺨﺎر ﻣﻲﻛﺮد ،ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﺑﺮاﻳﺶ اﻧﺠﺎم داده ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ و ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺶ ﻧﻜﺮدﻧﺪ »و ﺧﻮد اﻧﺘﻘﺎمﮔﻴﺮﻧﺪه ﻧﺒﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻮد ﻫﻢﺗﻮان و ﻗﺪرﺗﻲ ﻧﺪاﺷﺖ ﻛﻪ از اﷲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﺎﻏﺶ اﻧﺘﻘﺎم ﺑﮕﻴﺮد. Ð Ï Î Í Ì Ë ÊÉ È Ç Æ »در آﻧﺠﺎ ﻓﻘﻂ وﻻﻳﺖ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﻠﻖ دارد« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﻣﻮﻗﻒ ،ﻧﺼﺮت وﻛﺎرﺳﺎزي ﻓﻘﻂ از آن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﺳﺖ و ﺟﺰ او ﻫﻴﭻﻛﺲ و ﻫﻴﭻ ﻧﻴﺮوﻳﻲ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﺎرﺳﺎزي ﺗﻮاﻧﺎ ﻧﻴﺴﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ،ﺳﻠﻄﻪ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻓﻘﻂ ازآن ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ و ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در آن روز ﺑﺎ وي در ﻣﻠﻜﺶ ﻛﺸﻤﻜﺶ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ
1534
»اوﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﺟﻬﺖ ﭘﺎداش« دادن ﺑﻪ دوﺳﺘﺎﻧﺶ »و او ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﻧﻈﺮ ﻓﺮﺟﺎم« ﻳﻌﻨﻲ :او ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﻧﻴﻚﻓﺮﺟﺎﻣﻲ ﺑﻪ دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺧﺮد ﻋﺒﺮتﻫﺎﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦﻛﻪ :ﻣﻐﺮور ﺷﺪن ﺑﻪ آراﻳﺸﻬﺎي زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ. ß Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø × Ö Õ Ô Ó Ò Ñ é è ç æ å ä ã âá à »و ﺑﺮاي آﻧﺎن زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ را ﻣﺜﻞ ﺑﺰن« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺜﻠﻲ ﺑﺰن ﻛﻪ در زﻳﺒﺎﻳﻲ و ﻃﺮاوت و زوال زود ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد؛ »ﻛﻪ« زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ »ﻣﺎﻧﻨﺪ آﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را از آﺳﻤﺎن ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدﻳﻢ؛ ﺳﭙﺲ ﮔﻴﺎه زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﻫﻢ درآﻣﻴﺨﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﻮن آب ﺑﺮ ﮔﻴﺎﻫﺎن زﻣﻴﻦ ﻓﺮود آﻣﺪ ،ﮔﻴﺎﻫﺎن ﺑﺎ ﻫﻢ در آﻣﻴﺨﺘﻨﺪ وﺑﻪ ﺳﺒﺐ آب رﺷﺪ ﻛﺮده و ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﭘﺨﺘﻪ و رﺳﻴﺪه ﮔﺮدﻳﺪﻧﺪ »ﭘﺲ آﺧﺮ ﻛﺎر« آن ﮔﻴﺎه »ﭼﻨﺎن درﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎدﻫﺎ ﭘﺮاﻛﻨﺪهاش ﻛﺮدﻧﺪ« در ﮔﻮﺷﻪ وﻛﻨﺎر زﻣﻴﻦ و دﻳﮕﺮ از آن ﮔﻴﺎه ﻫﻴﭻ اﺛﺮي ﻧﻤﺎﻧﺪ ،ﺑﻪﻃﻮريﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺣﺎل اول ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﺣﺎل و وﺿﻊ زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ؛ ﻛﻪ ﺑﺮاي آن ﻫﻴﭻ ﺑﻘﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم آن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﺑﻪ زوال و ﻧﺎﺑﻮدي اﺳﺖ »و ﺧﺪا ﻫﻤﻮاره ﺑﺮ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ« اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ،ﻓﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و از ﻫﻴﭻ ﻛﺎري ﻋﺎﺟﺰ ﻧﻴﺴﺖ. O NMLKJIHGFED CBA »ﻣﺎل و ﻓﺮزﻧﺪان زﻳﻮر زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎﻳﻨﺪ« ﻛﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ دﻧﻴﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ رﻧﮓ و روﻧﻖ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﭘﺲ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در رﺿﺎي اﻟﻬﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﺸﻮﻧﺪ ،ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در آﺧﺮت ﻧﻔﻌﻲ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ »و ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻴﻜﻲﻫﺎي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر و ﻃﺎﻋﺎت و ﻋﺒﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در دﻧﻴﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﻫﻤﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻴﺮ؛ ﭼﻪ ﻣﺎﻟﻲ و ﭼﻪ ﺑﺪﻧﻲ ،اﻳﻨﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ،ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎﺗﻲاﻧﺪ ﻛﻪﻧﺰد ﺧﺪا ﻣﺤﻔﻮظ
1535
ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ،آري! اﻳﻨﻬﺎ »ﻧﺰد ﭘﺮوردﮔﺎرت از ﻧﻈﺮ ﭘﺎداش ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ« از آن آراﻳﺶﻫﺎ و ﺑﺮاي ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺧﻮد ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي درﺑﺮ دارﻧﺪ »و از ﻧﻈﺮ اﻣﻴﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت از ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺒﺎن اﻣﻮال و ﻓﺮزﻧﺪان ﺑﻪ آن ﭼﺸﻢ ﻣﻲدوزﻧﺪ اﻣﻴﺪﺑﺨﺶﺗﺮﻧﺪ زﻳﺮا ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت ﺑﺮ اﺳﺎس وﻋﺪه راﺳﺘﻴﻦﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎرﻧﺪ، درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻣﻴﺪﻫﺎي ﻣﺎدي اﻛﺜﺮا دروﻏﻴﻦ و ﺑﻲﭘﺎﻳﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺣﻤﺪ و اﺑﻦﺣﺒﺎن از اﺑﻲﺳﻌﻴﺪ ﺧﺪري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﻪ اﺻﺤﺎب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :در ﭘﻲ ﺑﻪدﺳﺖ آوردن ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎﺷﻴﺪ .اﺻﺤﺎب ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ :ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻗﻴﺎت اﻟﺼﺎﻟﺤﺎت اﻧﺪ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: ﮔﻔﺘﻦ ﺗﻜﺒﻴﺮ ،ﺗﻬﻠﻴﻞ ،ﺗﺴﺒﻴﺢ ،ﺗﺤﻤﻴﺪ و ﻻﺣﻮل وﻻ ﻗﻮة اﻻ ﺑﺎاﷲ «. [ Z Y X W V U T S R Q P ﺳﭙﺲ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮش دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﻈﺮي از ﻣﻨﻈﺮهﻫﺎي ﻗﻴﺎﻣﺖ را ﺑﻪ ﻋﺎﺷﻘﺎن دﻧﻴﺎ ﻳﺎدآوري ﻧﻤﺎﻳﺪ» :و« ﻳﺎد ﻛﻦ »روزي را ﻛﻪ ﻛﻮﻫﻬﺎ را روان ﻛﻨﻴﻢ« روان ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﻮﻫﻬﺎ؛ ﻋﺒﺎرت از ﺑﺮﻛﻨﺪن و دورﺳﺎﺧﺘﻦ آﻧﻬﺎ از اﻣﺎﻛﻦ آﻧﻬﺎ و ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ در آوردن آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآوردن اﺑﺮﻫﺎﺳﺖ .اﻳﻦ واﻗﻌﻪ در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در آﻳﻪ دﻳﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ) :و از ﺗﻮ درﺑﺎره ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ ،ﺑﮕﻮ :ﭘﺮوردﮔﺎرم آﻧﻬﺎ را در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ رﻳﺰرﻳﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﭘﻬﻦ و ﻫﻤﻮار ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ،ﻧﻪ در آﻧﻬﺎ ﻛﺠﻲاي ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ و ﻧﻪ ﻧﺎﻫﻤﻮارياي( »ﻃﻪ 107 /ـ » .«105و زﻣﻴﻦ را ﺑﺎرز ﺷﺪه ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ« ﺑﺮوز زﻣﻴﻦ؛ آﺷﻜﺎر ﮔﺸﺘﻦ آن و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲاﺳﺖ ﻛﻪ آن را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻮﻫﻬﺎ ،درﺧﺘﺎن و ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎ »و آﻧﺎن را ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﻤﺎم ﺧﻼﻳﻖ را ﺑﻌﺪ از ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻨﺸﺎن از ﻫﻤﻪ ﺟﺎ ﺑﻪﺳﻮي ﻣﻮﻗﻒ ﻣﺤﺸﺮ ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ »ﭘﺲ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ از آﻧﺎن را ﻓﺮو ﻧﮕﺬارﻳﻢ« ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ او را ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺠﺎ ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ.
1536
\ ] ^ _ ` m l k j i h g fe d c ba »و آﻧﺎن ﺑﻪ ﺻﻒ ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺻﻒ ﻧﺰد ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﻛﺮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﻓﺮﻣﺎﻳﺪ» :ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪه ﺑﻮدﻳﻢ« ﺑﺎ ﭘﺎي ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﺑﺪن ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﻳﺎن »ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ آﻣﺪﻳﺪ« ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﺎﺋﺸﻪ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻣﺮدم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺎ ﭘﺎي ﺑﺮﻫﻨﻪ ،ﺑﺪن ﻋﺮﻳﺎن و ﺑﺪون ﺧﺘﻨﻪ ﺣﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ« .ﻋﺎﺋﺸﻪرﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﮔﻔﺘﻢ؛ ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻫﻤﻪ ﺑﻪﺳﻮي ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻛﺎر ﺳﺨﺖﺗﺮ و ﻫﻮﻟﻨﺎكﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ ﺑﻪﺳﻮي ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ«» .ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ وﻋﺪهﮔﺎﻫﻲ ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :در دﻧﻴﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﻮﻋﺪي ﻣﻘﺮر ﻧﻤﻲدارﻳﻢ ﻛﻪ در آن ﺷﻤﺎ را در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﻣﻮرد ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ وﻣﺠﺎزات ﻗﺮار دﻫﻴﻢ. z y x w v u t s r q p o n {|} ~_` k j ihg fe dcba »و ﻛﺘﺎب در ﻣﻴﺎن ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد« ﻣﺮاد از ﻛﺘﺎب ،ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻋﻤﺎل اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ در دﺳﺘﺶ ﻧﻬﺎده ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﻧﻴﻜﺒﺨﺘﺎن در دﺳﺖ راﺳﺘﺸﺎن وﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ ﺷﻘﺎوت ﭘﻴﺸﮕﺎن در دﺳﺖ ﭼﭙﺸﺎن »آنﮔﺎه ﻣﺠﺮﻣﺎن را از آﻧﭽﻪ در آن اﺳﺖ ،ﺗﺮﺳﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺠﺮﻣﺎن را از اﻓﺘﻀﺎﺣﻲ ﻛﻪ در ﭘﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ دادن آن ﻧﺎﻣﻪ درآن ﺟﻤﻊ ﻋﻈﻴﻢ داﻣﻨﮕﻴﺮﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺰ از ﻋﺬاب دردﻧﺎك ،ﻫﺮاﺳﺎن و ﺑﻴﻤﻨﺎك ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ »و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ: اي واي ﺑﺮ ﻣﺎ ،اﻳﻦ ﭼﻪ ﻧﺎﻣﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرﮔﻲ را ﻓﺮوﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ،ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻨﺎه ﺻﻐﻴﺮه وﻛﺒﻴﺮهاي را ﻓﺮو ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ ،ﺟﺰ اﻳﻦﻛﻪ آن را در ﺿﺒﻂ و ﺛﺒﺖ و ﺣﺴﺎب آورده و اﻳﻦدر ﻣﻮرد ﮔﻨﻬﻜﺎراﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﺷﺪه و از آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ واﻳﻨﺎن ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﻴﺮه را ﻧﻴﺰ در ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ .اﻣﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻛﺒﻴﺮه ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻛﺮدهاﻧﺪ ،ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺻﻐﻴﺮه از ﻧﺎﻣﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻣﺤﻮ ﺷﺪهاﺳﺖ ﭼﻨﺎنﻛﻪ آﻳﻪ ) (31از ﺳﻮره 1537
«ﻧﺴﺎء« ﺑﺮ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ« در دﻧﻴﺎ از ﻣﻌﺎﺻﻲ »ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه و ﺛﺒﺖ ﺷﺪه ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺳﺘﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺣﺪي از ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ را ﺑﻲﮔﻨﺎه ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬه و ﻣﺠﺎزات ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﺪ و از ﭘﺎداﺷﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎمدﻫﻨﺪه ﻃﺎﻋﺖ ﻣﺴﺘﺤﻖ آن اﺳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺎﻫﺪ. | {z y x w v u t s r q p o n m l } ~ ¡ © ¨ § ¦ ¥¤ £ ¢ »و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﮔﻔﺘﻴﻢ :ﺑﺮاي آدم ﺳﺠﺪه ﻛﻨﻴﺪ ﭘﺲ ﻫﻤﻪ ﺟﺰ اﺑﻠﻴﺲ ﺳﺠﺪه ﻛﺮدﻧﺪ« زﻳﺮا او از ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن اﺑﺎ ﻛﺮد و اﺳﺘﻜﺒﺎر ورزﻳﺪ »او از ﺟﻦ ﺑﻮد« ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﺑﻠﻴﺲ اﺻﻞ ﺟﻦ ﺑﻮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ آدم اﺻﻞ ﺑﺸﺮ اﺳﺖ»» .ﭘﺲ از ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد ﺳﺮﺑﺎز زد« ﻳﻌﻨﻲ :از ﻃﺎﻋﺖ وي ﺳﺮ ﭘﻴﭽﻴﺪ »آﻳﺎ« ﺑﺎ اﻳﻦﺣﺎل »او و ﻧﺴﻠﺶ را دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺮدم! آﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آنﻛﻪ اﺑﻠﻴﺲ از ﺳﺠﺪه ﻛﺮدن اﺑﺎ ورزﻳﺪ و از ﻓﺮﻣﺎن اﻟﻬﻲ ﺳﺮﭘﻴﭽﻴﺪ ،ﺑﺎز ﻫﻢ او و ﻧﺴﻠﺶ را ﺑﻪ دوﺳﺘﻲ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ »ﺑﻪﺟﺎي ﻣﻦ؟« در ﻧﺘﻴﺠﻪ ،از او و ﻧﺴﻠﺶ ﺑﻪﺟﺎي اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻦ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﺪل ﻣﻦ ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ؟ »و ﺣﺎل آنﻛﻪ آﻧﻬﺎ دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎﻳﻨﺪ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ از او ﻫﻴﭻ ﻣﻨﻔﻌﺘﻲ ﻧﺪارﻳﺪ ﺑﻠﻜﻪ دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ وﻫﻤﻪ وﻗﺖ ﻣﺘﺮﺻﺪ زﻳﺎن زدن و ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ ،ﺑﺪل ﻛﺴﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را آﻓﺮﻳﺪه و ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻐﺮق ﻫﺴﺘﻴﺪ ،ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ارزاﻧﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ »ﺷﻴﻄﺎن ﭼﻪ ﺑﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺳﺘﻤﻜﺎران اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻮاﻻت و دوﺳﺘﻲ و اﻃﺎﻋﺖ ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻮاﻻت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺳﺒﺤﺎن ،ﺑﺮاي ﺳﺘﻤﻜﺎران ﭼﻪ ﺑﺪ ﻋﻮﺿﻲ اﺳﺖ. º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª »ﻣﻦ آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :اﺑﻠﻴﺲ و ﻧﺴﻞ وي را »در ﻫﻨﮕﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ در ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دادن ﻛﺎر ﻋﺎﻟﻢ ﺷﺮﻛﺎي ﻣﻦ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ
1538
اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻦ آﻧﺎن را در ﻫﻨﮕﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎﻧﻬﺎ و زﻣﻴﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻜﺮده ﺑﻮدم »و ﻧﻪ در ﻫﻨﮕﺎم آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻮدﺷﺎن« ﺣﺘﻲ در آﻓﺮﻳﻨﺶ ﺧﻮدﺷﺎن ﻫﻢ از آﻧﺎن ﻫﻤﻜﺎري ﻧﺨﻮاﺳﺘﻪام ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﻳﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت ،ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اراده وﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ ﻻﻳﺰال ﻣﻦ آﻓﺮﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺣﺠﺖ و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ درﺧﺸﺎن اﺳﺖ ﭼﺮاﻛﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪه ﻫﻤﻪ اﺷﻴﺎء اﺳﺖ ،ﻣﻘﺮ و ﻣﻌﺘﺮف ﺑﻮدﻧﺪ »و ﻣﻦ آن ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ ﮔﻤﺮاﻫﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﺎﻃﻴﻦ ﻳﺎﻛﺎﻓﺮان را »ﻣﺪدﻛﺎر ﺧﻮد ﺑﮕﻴﺮم« ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه در اﻣﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﺪدﻛﺎر ﻣﻦ ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ ،دﻳﮕﺮ ﭼﺮا آﻧﺎن را در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﺮﻳﻚ ﻣﻦ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﺪ؟!. ﺷﻴﺦ ﺳﻌﻴﺪﺣﻮي :در ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس» ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :در ﻫﻤﻪ ﻋﺼﺮﻫﺎ و ﺑﻮﻳﮋه در ﻋﺼﺮ ﻣﺎ، رواج ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻏﻠﻂ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اﺻﻞ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻫﺴﺘﻲ و ﭘﻴﺪاﻳﺶ اﻧﺴﺎن ،از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﺳﺒﺎب ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ و اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎ ﻫﻤﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻘﺾ ﺷﺪهاﻧﺪ«. »¼½¾ ¿ È ÇÆÅÄÃÂ ÁÀ
»و« ﻳﺎد ﻛﻦ »روزي را ﻛﻪ ﺧﺪا ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ« اي ﻣﺸﺮﻛﺎن! »آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺷﺮﻳﻜﺎن ﻣﻦ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻴﺪ« و ﺑﺮ اﻳﻦ ﭘﻨﺪار ﺑﻮدﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻔﻌﻲ ﻣﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ـ اﻋﻢ از ﺑﺘﺎن و ﻏﻴﺮ آﻧﻬﺎ را »ﻧﺪا دﻫﻴﺪ« اﻳﻦ ﺧﻄﺎب در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »ﭘﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ وﻟﻲ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﻣﺎ ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﻣﻮﺑﻘﻲ ﻗﺮار دادهاﻳﻢ« ﻣﻮﺑﻖ: وادي ﻋﻤﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻲاﻧﺪازد ﺗﺎ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ دﻳﮕﺮي ﻧﺮﺳﺪ ﭘﺲ ﻣﺮاد از ﻣﻮﺑﻖ :ورﻃﻪ و ﻣﻬﻠﻜﻪ اﺳﺖ. Ó Ò ÑÐ Ï Î Í Ì Ë Ê É »و ﻣﺠﺮﻣﺎن آﺗﺶ دوزخ را ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ و ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ درآن ﺧﻮاﻫﻨﺪ اﻓﺘﺎد« ﮔﻤﺎن دراﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﻠﻢ و ﻳﻘﻴﻦ اﺳﺖ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﻳﻘﻴﻦ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ دوزخ ﻓﺮوﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ »و از آن ،ﺟﺎي ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :از دوزخ ﮔﺮﻳﺰﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ ،ﻳﺎ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﭘﻨﺎه ﺑﺮﻧﺪ.
1539
P O N M L K JI H G F E D C B A
در اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﻛﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﺮﭘﺎداﺷﺘﻦ ﺣﺠﺖ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺸﺮﻛﺎن اﺳﺖ ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻧﻌﻤﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮ ﺧﻠﻘﺶ را ﺑﺎ ﻧﺰول ﻗﺮآن ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورد» :و ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ« ﺻﺮﻓﻨﺎ :ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﻜﺮار و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ »در اﻳﻦ ﻗﺮآن ﺑﺮاي ﻣﺮدم« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آﻧﺎن و ﺑﺮاي رﻋﺎﻳﺖ ﻣﺼﻠﺤﺖ و ﻣﻨﻔﻌﺖ آﻧﺎن »از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﺜﻠﻲ« ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺜﻠﻬﺎ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ذﻛﺮ ﺷﺪه در اﻳﻦ ﺳﻮره و ﺳﻮرهﻫﺎي دﻳﮕﺮ را »و اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺟﺪل ﭘﻴﺸﻪ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻧﺴﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻪ ﺟﺪل ﻛﺮدن از او ﻣﺘﺼﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،ﺟﺪل ﭘﻴﺸﻪ اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﻋﻠﻲﺑﻦاﺑﻲﻃﺎﻟﺐ آﻣﺪه اﺳﺖ :ﺷﺒﻲ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺑﺮ در اﺗﺎق ﻣﻦ و ﻓﺎﻃﻤﻪ ﻛﻮﺑﻴﺪﻧﺪ و ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :آﻳﺎ ﺷﻤﺎ دو ﺗﻦ ﻧﻤﺎز ﻧﻤﻲﮔﺰارﻳﺪ؟« ﮔﻔﺘﻢ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺟﺎﻧﻬﺎﻳﻤﺎن در ﻳﺪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ،ﻣﺎ را از ﺧﻮاب ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد .ﭼﻮن اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﮔﻔﺘﻢ ،رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﭘﺸﺖ در ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ وﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪادﻧﺪ وﻟﻲ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺑﺮ ران ﺧﻮد ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ. ﴾ON ML K﴿ : ﺣﺪﻳﺚ ﻓﻮق دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ :ﺣﺠﺖ آوردن ﺑﻪ ﻗﺪر اﻟﻬﻲ در ﻧﭙﻴﻤﻮدن راه ﻛﻤﺎل، ﻣﻘﺮون ﺑﻪ ادب ﻧﻴﺴﺖ. a ` _ ^ ] \ [ Z Y X W V U T S R Q d c b »و ﭼﻴﺰي ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺮدم ﻧﺸﺪ از اﻳﻦﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻫﺪاﻳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :اﺳﺒﺎب ﻫﺪاﻳﺖ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺘﺎب و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ و وﺣﻲ »ﺑﻪﺳﻮيﺷﺎن آﻣﺪ ،اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻧﺪ و از ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻃﻠﺐ آﻣﺮزش ﻛﻨﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﻧﺘﻈﺎر آنﻛﻪ ﺳﻨﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ آﻳﺪ« ﺳﻨﺖ ﭘﺸﻴﻨﻴﺎن :ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺎدﺗﻲ ﻛﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﮕﻴﺮ آﻧﺎن ﺷﺪ از اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎوردﻧﺪ و آﻣﺮزش ﻧﻄﻠﺒﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺴﺘﺤﻖ ﻋﺬاب ﺷﺪﻧﺪ »ﻳﺎ« اﻳﻦﻛﻪ »ﺑﻪ آﻧﺎن ﻋﺬاب ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻴﺎﻳﺪ« ﻗﺒﻼ :ﻋﺬاب ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻳﺎ ﻋﺬاب روﻳﺎرو و ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ .آري! ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻌﺠﺰات و ﺑﻴﺎن روﺷﻦ
1540
وﺣﻲ ،ﻛﻔﺎر از ﻫﻤﺎن ﻋﺼﺮﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪاري ﻛﻔﺮ و اﻧﺤﺮاف ،ﻣﺮدﻣﻲ ﺗﻤﺮدﭘﻴﺸﻪ ﺑﻮدﻧﺪ و از ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان اﻟﻬﻲ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻋﺬاب ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﻋﺬاب ﻣﻲآﻣﺪ و رﻳﺸﻪﺷﺎن را ﺑﺮﻣﻲﻛﻨﺪ ﭘﺲ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﻫﻢ ﺑﺴﺎن ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن در اﻧﺘﻈﺎر آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻨﺖ ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻴﺰ ﺗﻜﺮار ﺷﻮد. sr q p o n m l kj i h g f e y x w v u t »و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺎﻣﻼن رﺳﺎﻟﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪﺳﻮي اﻣﺘﻬﺎ را »ﺟﺰ ﺑﺸﺎرتدﻫﻨﺪه« ﺑﺮاي ﻣﺆﻣﻨﺎن »و ﺑﻴﻢدﻫﻨﺪه« ﺑﺮاي ﻛﺎﻓﺮان »ﻧﻤﻲﻓﺮﺳﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ،ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان‡ اﻣﻜﺎن آن را ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ دﻟﻬﺎي ﻣﺮدم را ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺖ ﺳﻮق دﻫﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن از آن ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن و در اﺧﺘﻴﺎر اوﺳﺖ »و ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ ،ﺑﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪوﺳﻴﻠﻪ آن ﺣﻖ را ﭘﺎﻳﻤﺎل ﮔﺮداﻧﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﺎ ﺣﻖ را ﺑﺎ ﺟﺪال و ﺷﺒﻬﻪﻫﺎي ﺑﺎﻃﻞ و ﺑﻴﻬﻮدهﺷﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﮔﺮداﻧﻴﺪه و آن را ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺸﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان ـ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ ﺟﺰ ﺑﺸﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ ـ و اﻣﺜﺎل آن از ﺳﺨﻨﺎن ﺑﻴﻬﻮده ،اﺑﻄﺎل ﻛﻨﻨﺪ »و« ﻛﺎﻓﺮان »آﻳﺎت ﻣﻦ را« ﻳﻌﻨﻲ :ﻗﺮآن ،ﺣﺠﺖﻫﺎ و ﺧﻮارق ﻋﺎدات ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان را »و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺪان ﺑﻴﻢ داده ﺷﺪهاﻧﺪ« از ﻫﺸﺪارﻫﺎ وﺗﻬﺪﻳﺪﻫﺎ »ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ« و رﻳﺸﺨﻨﺪ »ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ«. l k j i h g fe d c b a ` _ ~ } | { z z y x w v u t s r qp o n m »و ﻛﻴﺴﺖ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرش ﭘﻨﺪ داده ﺷﺪه و از آن روﮔﺮدان ﺷﺪ« و ﭼﻨﺎن ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در آن ﺗﺪﺑﺮ و ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻜﺮد و ﺑﻪ آن اﻳﻤﺎن ﻧﻴﺎورد »وﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮد آﻧﭽﻪ را دﺳﺘﻬﺎي وي ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺳﺘﺎده اﺳﺖ« از ﻛﻔﺮ و ﮔﻨﺎﻫﺎن ﻟﺬا از آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻜﺮد؟ ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺴﻲ ﺳﺘﻤﻜﺎرﺗﺮ از ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﺳﺘﺎورد و ﻛﺎروﻛﺮدار ﭘﻴﺸﻴﻦﺧﻮد را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﺪ ،ﻧﻴﺴﺖ »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﭘﺮدهﻫﺎﻳﻲ ﻛﺸﻴﺪهاﻳﻢ ﺗﺎ ﻗﺮآن را ﻧﻔﻬﻤﻨﺪ«
1541
ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺮدهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن و ﻣﻴﺎن رﺳﻴﺪن ﻓﻬﻢ و درﻳﺎﻓﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ،ﺣﺎﻳﻞ و ﻣﺎﻧﻊ ﻣﻲﺷﻮد »و در ﮔﻮﺷﻬﺎﻳﺸﺎن ﺳﻨﮕﻴﻨﻲاي ﻧﻬﺎدهاﻳﻢ« ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻊ از اﺳﺘﻤﺎع ﺣﻖ و ﭘﺬﻳﺮش ﻗﺮآن ﻣﻲﮔﺮدد »و اﮔﺮ آﻧﺎن را ﺑﻪﺳﻮي ﻫﺪاﻳﺖ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﻲ ،ﺑﺎزﻫﺮﮔﺰ راه ﻧﻴﺎﺑﻨﺪ« زﻳﺮا ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻛﻔﺮ و ﮔﻨﺎﻫﺎن ،ﺑﺮ دﻟﻬﺎﻳﺸﺎن ﻣﻬﺮ ﻧﻬﺎده و ﺑﺮ اﺛﺮ اﺻﺮار و ﭘﺎﻓﺸﺎرﻳﺸﺎن ﺑﺮ ﻛﻔﺮ و ﻋﺼﻴﺎن ،اﺳﺘﻌﺪاد ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻤﺎن و ﻫﺪاﻳﺖ را از آﻧﺎن ﺳﻠﺐ ﻛﺮده اﺳﺖ. اﻳﻦ آﻳﺎت ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﻲ از ﻣﺸﺮﻛﺎن ﻣﻜﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻠﻢ ازﻟﻲ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻛﻔﺮ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺮد. { | } ~ ¡ ® ¬ « ª © ¨§ ¦ ¥ ¤ £ ¢ ¯ ² ± ° »و ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ آﻣﺮزﻧﺪه و ﺻﺎﺣﺐ رﺣﻤﺖ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :او ﺑﺴﻴﺎر آﻣﺮزﻧﺪه و ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ و رﺣﻤﺘﺶ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ،از اﻳﻦروﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺷﺘﺎب ﻋﺬاب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺮم آﻧﭽﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ« از ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎ؛ ﻛﻪ ﻛﻔﺮ و ﻣﺠﺎدﻟﻪ و رويﮔﺮداﻧﻲ از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ »آﻧﺎن را ﻣﺆاﺧﺬه ﻣﻲﻛﺮد ،ﻗﻄﻌﺎ در ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﺗﻌﺠﻴﻞ ﻣﻲﻧﻤﻮد« ﭼﺮا ﻛﻪ ﺳﺰاوار اﻳﻦ ﺗﻌﺠﻴﻞ ﺑﻮدﻧﺪ وﻟﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ »ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻴﻌﺎدي اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺮاي ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﺳﺮرﺳﻴﺪي ﻣﻘﺮر و ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ »ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از ﺑﺮاﺑﺮ آن ﭘﻨﺎﻫﮕﺎﻫﻲ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﻨﺪ« ﻛﻪ ﺑﻪﺳﻮي آن ﭘﻨﺎه ﺑﺮده و از آن ﻋﺬاب ﺑﮕﺮﻳﺰﻧﺪ. ¼ » º ¹ ¸ ¶µ´ ³ »و اﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻋﺎد و ﺛﻤﻮد و اﻣﺜﺎل آن »ﻛﻪ ﭼﻮن ﺳﺘﻢ ﻛﺮدﻧﺪ« ﻣﺮدم آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻔﺮ و ﻣﻌﺎﺻﻲ »ﻫﻼﻛﺸﺎن ﻛﺮدﻳﻢ و ﺑﺮاي ﻫﻼﻛﺘﺸﺎن ﻣﻮﻋﺪي ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮدﻳﻢ« ﻛﻪ ﺑﺪون ﭘﺲوﭘﻴﺶ واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪ .ﭘﺲ ﻛﺎﻓﺮان در ﻫﺮ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ آﻧﺎن ﻋﺒﺮت ﮔﻴﺮﻧﺪ و از ﺗﻜﺮار اﻳﻦ ﺳﻨﺖ اﻟﻬﻲ در ﻣﻮرد ﺧﻮد ﺑﺮﺣﺬر ﺑﺎﺷﻨﺪ.
1542
½ ¾ ¿ Ê É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À »و ﻳﺎد ﻛﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ را ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ« ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﻤﺮان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﻋﻮن »ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮان ﺧﻮد ﮔﻔﺖ« آن ﻧﻮﺟﻮان ،ﻳﻮﺷﻊ ﻓﺮزﻧﺪ ﻧﻮن ﻫﻤﺮاه و ﻣﺼﺎﺣﺐ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻢ از او ﻋﻠﻢ ﻣﻲآﻣﻮﺧﺖ و ﻫﻢﺧﺪﻣﺘﺶ را ﻣﻲﻛﺮد .آري! ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻳﻮﺷﻊ ﮔﻔﺖ» :ﻫﻤﻴﺸﻪ راه ﻣﻲروم ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻊ اﻟﺒﺤﺮﻳﻦ ﺑﺮﺳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :دﺳﺖ از ﺳﻴﺮ و ﻃﻠﺐ ﺑﺮﻧﻤﻲدارم ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺟﻤﻊﺷﺪن و ﺗﻼﻗﻲ دو درﻳﺎ ﺑﺮﺳﻢ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﺮاد از ﺑﺤﺮﻳﻦ ،ﺑﺤﺮ اردن و ﺑﺤﺮ ﻗﻠﺰم ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ ﺧﻠﻴﺞ ﺳﻮﻳﺲ ﺑﺎ ﺧﻠﻴﺞ ﻋﻘﺒﻪ اﺳﺖ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ: ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﺤﺮﻳﻦ ،ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ درﻳﺎي روم و اﻗﻴﺎﻧﻮس اﻃﻠﺲ در ﺗﻨﮕﻪ ﺟﺒﻞاﻟﻄﺎرق روﺑﺮوي ﻃﻨﺠﻪ اﺳﺖ »ﻳﺎ آنﻛﻪ ﺑﺮوم ﻣﺪتﻫﺎﻳﻲ دراز« وﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﺎ روزﮔﺎراﻧﻲ دراز راه ﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻢ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺑﻲﺑﻦﻛﻌﺐ از رﺳﻮل ﺧﺪاص آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ: »ﻣﻮﺳﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﻣﺸﻐﻮل اﻳﺮاد ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از او ﺳﺆال ﺷﺪ :داﻧﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدم ﻛﻴﺴﺖ؟ در ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺖ :ﻣﻦ! اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺮ او ﻋﺘﺎب ﻛﺮد ﭼﺮا ﻛﻪ ﻋﻠﻢ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ وي ارﺟﺎع ﻧﻜﺮده ﺑﻮد .ﻟﺬا ﺑﻪ او وﺣﻲﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ اي ﻣﻮﺳﻲ! ﻣﻦ ﺑﻨﺪهاي دارم در ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﺤﺮﻳﻦ ﻛﻪ از ﺗﻮ داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ،ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ او ﺑﺮﺳﻢ؟ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﻓﺮﻣﻮد :ﻣﺎﻫﻲاي را ﺑﮕﻴﺮ و آن را در زﻧﺒﻴﻠﻲ ﻗﺮار ده و ﭘﺎ در راه ﺑﮕﺬار ﭘﺲ ﻫﺮﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻲ را ﮔﻢ ﻛﺮدي ،آن ﺑﻨﺪهام در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎﺳﺖ .ﻟﺬا ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﺧﺪﻣﺘﻜﺎرش ﺑﻪ راه اﻓﺘﺎد.«... اﻳﻦ آﻳﻪ درﺳﻲ اﺳﺖ ﺑﺰرگ ﺑﺮاي ﻣﻌﻠﻤﺎن و ﻣﺘﻌﻠﻤﺎن ،ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﮔﺮدان ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﺤﺒﺖ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻨﺪ و ﻣﺘﻌﻠﻤﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﺻﺤﺒﺖ و ﺧﺪﻣﺖ ﻣﻌﻠﻢ ﺳﺮﻧﭙﻴﭽﻨﺪ. Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë »ﭘﺲ ﭼﻮن رﺳﻴﺪﻧﺪ« ﻣﻮﺳﻲ و ﺟﻮان ﻫﻤﺮاﻫﺶ .و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻣﻮﺳﻲ وﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن دو درﻳﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ دﻳﺪار ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ 1543
ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﺑﻮد »ﻣﺎﻫﻲ ﺧﻮدﺷﺎن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدﻧﺪ« ﻣﻔﺴﺮان ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ :ﻣﻮﺳﻲ وﻳﻮﺷﻊ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم از ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺮﻳﺎن ﺗﻮﺷﻪاي ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ و آن را در زﻧﺒﻴﻠﻲ ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ـ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﺬﺷﺖ ـ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﮔﻢ ﺷﺪن آن را ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ و ﺟﻮان ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﺮ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻄﻠﻮﺑﺸﺎن ﻗﺮارداده ﺑﻮد ﭘﺲ ﭼﻮن ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ دو درﻳﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ در آﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ،در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم آن ﻣﺎﻫﻲ از زﻧﺒﻴﻞ ﺑﻪ درﻳﺎ ﭘﺮﻳﺪ و ﺻﺪاي اﻓﺘﺎدﻧﺶ ﺑﻪ درﻳﺎ ﻳﻮﺷﻊ را از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻛﺮد »و ﻣﺎﻫﻲ در درﻳﺎ راه ﺧﻮد را در ﭘﻴﺶﮔﺮﻓﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻧﻘﺒﻲ« آري! ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺮﻳﺎن ﺷﺪه را زﻧﺪه ﻛﺮد و آن ﻣﺎﻫﻲ از زﻧﺒﻴﻞ ﺑﺮﺟﺴﺖ و ﺑﻪ درﻳﺎ ﭘﺮﻳﺪ .رﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﻲ را در درﻳﺎ ﺑﻪ «ﻧﻘﺐ» ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮد زﻳﺮا آن ﻣﺎﻫﻲ آب را ﭼﻨﺎن ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﺖ ﻛﻪ آب از دوﺳﻮﻳﺶ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺎﻗﻲ ﺑﺎﻻ آﻣﺪه و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺟﺎﻣﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﮔﻮﻳﻲ او در آب ﻧﻘﺐ ﻣﻲزد و راه ﻣﻲﭘﻴﻤﻮد. آري! زﻧﺪه ﺷﺪن ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺮﻳﺎن ﺷﺪه ،ﻣﻌﺠﺰهاي ﺑﺮاي ﻣﻮﺳﻲ و ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﺑﺮ ﻣﺤﻞ وﺟﻮد ﺧﻀﺮ ﺑﻮد. M L K J I H G FE D C B A »ﭘﺲ ﭼﻮن ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ« از ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﺤﺮﻳﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻌﺎدﮔﺎه ﻣﻼﻗﺎت ﻣﻮﺳﻲ و ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﻗﺮار داده ﺷﺪه ﺑﻮد »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »ﺑﻪ ﺟﻮان ﺧﻮد :ﻏﺬاي ﭼﺎﺷﺘﻤﺎن را ﺑﻴﺎور ﻛﻪ ﺑﻪراﺳﺘﻲ ﻣﺎ از اﻳﻦ ﺳﻔﺮﻣﺎن رﻧﺞ ﺑﺴﻴﺎري دﻳﺪهاﻳﻢ« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻣﻮﺳﻲ از ﻳﻮﺷﻊ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آن ﻣﺎﻫﻲ ﺑﺮﻳﺎنﺷﺪه را ﺑﻴﺎورد ﺗﺎ ﺗﻨﺎول ﻛﻨﻨﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﺧﺴﺘﻪ و ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ .ﻋﺠﺒﺎ! ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺗﺎ از آن ﻣﻜﺎن ﻣﻘﺮر ﻧﮕﺬﺷﺖ ،در آن ﺳﻔﺮ اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﻜﺮد و ﻫﻤﻴﻦﻛﻪ از آﻧﺠﺎ ﮔﺬﺷﺖ ،ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﺪاوﻧﺪ اﺣﺴﺎس ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﻤﻮد. _ ^ ]\ [ Z Y X W V U T S R Q P O N ` c b a »ﮔﻔﺖ« ﻳﻮﺷﻊ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ »آﻳﺎ دﻳﺪي؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺳﺨﻨﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻦ »وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺻﺨﺮه« ﻛﻪ در ﻣﺤﻞ ﻣﺠﻤﻊاﻟﺒﺤﺮﻳﻦ ﻗﺮار داﺷﺖ »ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮده آرام ﮔﺮﻓﺘﻴﻢ« ﻳﻮﺷﻊ ازآن 1544
ﺻﺨﺮه ﻧﺎم ﺑﺮد زﻳﺮا ﻳﺎدآوري آن ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ آن ﻣﻜﺎن ﺑﻮد »ﻣﻦ« در آﻧﺠﺎ »ﻣﺎﻫﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدم و ﺟﺰ ﺷﻴﻄﺎن ﻛﺴﻲ آن را از ﻳﺎد ﻣﻦ ﻧﺒﺮد از آنﻛﻪ داﺳﺘﺎن آن را ﻳﺎد ﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺷﻴﻄﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ وﺳﻮﺳﻪ ﺧﻮﻳﺶ از ﻳﺎد ﻣﻦ ﺑﺮد ﻛﻪ ﺗﻮ را از داﺳﺘﺎن ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ آن ﻣﺎﻫﻲ آﮔﺎه ﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪه ﺷﺪ و ﺑﻪ درﻳﺎ ﭘﺮﻳﺪ »وﺑﻪﻃﻮر ﻋﺠﻴﺒﻲ راه ﺧﻮد را در درﻳﺎ ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ« ﺑﻪ راﺳﺘﻲ ﺳﺨﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮕﻔﺘﻲ ﺑﻮدﻛﻪ ﻣﺎﻫﻲ ﻣﺮده ﺑﺮﻳﺎن ﺷﺪهاي ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن ﻫﻢ ﺧﻮرده ﺷﺪه ﺑﻮد ،زﻧﺪه ﺷﺪه ﺑﻪ درﻳﺎ ﺑﺮﺟﻬﺪ و اﺛﺮ روان ﺷﺪﻧﺶ در آب ﻫﻢ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﺎﻧﺎﻟﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ .ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ،ﻳﻮﺷﻊ ﻋﺬر ﺧﻮد را در ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲاش از ﻳﺎدآوري آن اﻣﺮ ،ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ اﻋﻼم ﻛﺮد. n m l k j ih g f e d »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »اﻳﻦ ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺟﺴﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ ﺗﻮ از ﮔﻢ ﻛﺮدن ﻣﺎﻫﻲ در آن ﻣﻜﺎن ﻳﺎدآوري ﻛﺮدي ،دﻗﻴﻘﺎ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪدﻧﺒﺎل آن ﺑﻮدﻳﻢ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺧﻮد ﻫﻤﺎن ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻗﺮار داده و دﻻﻟﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺮد ﻣﻮرد ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻣﺎ در ﻫﻤﺎﻧﺠﺎﺳﺖ »ﭘﺲ ﺟﺴﺘﺠﻮﻛﻨﺎن ﺑﺮ ردﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺑﻪ ﻫﻤﺎن راﻫﻲ ﻛﻪ از آن آﻣﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻨﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ردﭘﺎي ﺧﻮد را ﭘﻲﺟﻮﻳﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﺗﺎ راه را ﮔﻢ ﻧﻜﻨﻨﺪ. { z y x w v u t s r q p o »ﭘﺲ ﺑﻨﺪهاي از ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ« اﺣﺎدﻳﺚ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ آن ﺑﻨﺪه ،ﺑﻠﻴﺎﺑﻦﻣﻠﻜﺎن ﻣﻠﻘﺐ ﺑﻪ ﺧﻀﺮ ﺑﻮد »ﻛﻪ ﺑﻪ او رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮد دادﻳﻢ« ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :رﺣﻤﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﺒﻮت اﺳﺖ ﭘﺲ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻮل ،ﺧﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺑﻮد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :ﻣﺮاد از رﺣﻤﺖ ،ﻧﻌﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ ﺧﻀﺮ ارزاﻧﻲ ﻛﺮده ﺑﻮد و وﻻﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد .ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻗﻮل ،ﺧﻀﺮ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﺒﻮد »و از ﻧﺰد ﺧﻮد ﺑﺪو داﻧﺸﻲ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ« ﺧﺪاي ﺳﺒﺤﺎن اﻣﻮري از ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﻛﻪ ﻣﺨﺼﻮص ﺧﻮد اوﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺧﻀﺮ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺑﻮد. 1545
ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم را درﺣﺎﻟﻲ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻪاي ﭘﻮﺷﺎﻧﺪه ﺑﻮد ﭘﺲ ﺑﺮ وي ﺳﻼم ﻛﺮد .و ﭼﻮن در آن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺳﻼم ﻛﺮدن رﺳﻢ ﻧﺒﻮد ،ﺧﻀﺮ از وي ﭘﺮﺳﻴﺪ :ﺗﻮ ﻛﻴﺴﺘﻲ و ﺳﻼم را در ﺳﺮزﻣﻴﻨﺖ از ﻛﺠﺎ آوردهاي؟ ﮔﻔﺖ :ﻣﻦ ﻣﻮﺳﻲ ﻫﺴﺘﻢ .ﺧﻀﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪ :ﻣﻮﺳﺎي ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ؟ ﮔﻔﺖ :آري! ﻧﺰد ﺗﻮ آﻣﺪهام ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ از داﻧﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ دادهاﻧﺪ ﺑﻴﺎﻣﻮزاﻧﻲ. ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در ﺳﻴﺮ و ﺳﻔﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ ،درﺳﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻴﻎ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ،ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﺣﺎل از ﻃﻠﺐ ﻋﻠﻢ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻳﻢ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در آن ﻣﺪارﺟﻲ از ﻛﻤﺎل را ﭘﻴﻤﻮده ﺑﺎﺷﻴﻢ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﻣﻲآﻣﻮزﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺎﻳﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از او داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ ،ﻣﺘﻮاﺿﻊ ﺑﺎﺷﺪ. | } ~ _ ` g f e d c b a »ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺖ :آﻳﺎ از ﺗﻮ ـ ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳﻦﻛﻪ از رﺷﺪي ﻛﻪ آﻣﻮﺧﺘﻪ ﺷﺪهاي ﺑﻪ ﻣﻦ ﻳﺎد دﻫﻲ ـ ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﻢ؟« ﻣﻮﺳﻲ از ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم اﺟﺎزه ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ از او ﭘﻴﺮوي ﻛﻨﺪ ،ﺑﻪ اﻳﻦﺷﺮط ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﺧﺪا ﺑﻪ او آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻪ وي ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎﻣﻮزاﻧﺪ .ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ اﻋﻠﻢ ﺑﻮدن ﺧﻀﺮ ،دﻟﻴﻞ اﻓﻀﻠﻴﺖ وي ﺑﺮﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺨﺺ ﻓﺎﺿﻞ ازﺷﺨﺺ ﻣﻔﻀﻮل ﺑﻬﺮه ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻔﻀﻮل را ﺑﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﻣﺨﺼﻮص ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮي آن را ﻧﻤﻲداﻧﺪ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داﻧﺶ ﻣﻮﺳﻲ ،ﻋﻠﻢ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﺷﺮﻋﻲ ﺑﻮد در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ داﻧﺶ ﺧﻀﺮ ،ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺑﻌﻀﻲ ازاﻣﻮر ﻏﻴﺒﻲ ﺑﻮد .آري! آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻣﻮﺳﻲ از ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ اﻓﻀﻠﻴﺖ وي ﺑﺮﻣﻮﺳﻲ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺧﻀﺮ وﻟﻲ ﺑﻮد ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم ﻧﺒﻲ ﺑﻮد و اﮔﺮ ﺧﻀﺮ ﻧﺒﻲ ﺑﻮد ،ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﻣﻮﺳﻲ را ﺑﻪ ﺧﻠﻌﺖ رﺳﺎﻟﺖ ،ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪه ﺑﻮد.
1546
n m l k j i h »ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﻫﻤﭙﺎي ﻣﻦ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ« ﻳﻌﻨﻲ: ﺗﻮﺗﺎب ﻧﻤﻲآوري ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ از ﻋﻠﻢ ﻣﻦ ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ ،ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻛﻨﻲ زﻳﺮا ﻋﻠﻢ ﺗﻮ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﻣﻦ ﺳﺮ وﻓﺎق و ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد ،ﻋﻠﻢ ﺗﻮ ﻋﻠﻢ ﻇﺎﻫﺮ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﺑﺎﻃﻦ ،ﻋﻠﻢ ﺗﻮ ﻋﻠﻢ ﺷﺮﻳﻌﺖ اﺳﺖ و ﻋﻠﻢ ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ. w v ut s r q p o »و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪاري ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ؟« ﻳﻌﻨﻲ: ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺑﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪاري ،ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ؟ زﻳﺮا ﻣﻦﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻇﺎﻫﺮ از ﻧﻈﺮ ﻳﻚ ﻓﺮد ﻋﺎدي ﻫﻢ ﺟﺰء ﻣﻨﻜﺮات اﺳﺖ ،ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻫﺴﺘﻲ و ﺑﻪ دﻗﺎﻳﻖ اﻣﻮر ﻧﻈﺮ داري. £ ¢ ¡ ~ } | { z y x »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »ﻣﺮا انﺷﺎءاﷲ ﺷﻜﻴﺒﺎ ﺧﻮاﻫﻲ ﻳﺎﻓﺖ« در ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺧﻮﻳﺶ »و در ﻫﻴﭻ ﻓﺮﻣﺎﻧﻲ ﺗﻮ را ﺧﻼف ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ« و ﺑﻪ ﻃﺎﻋﺖ و ﭘﻴﺮوي ﺗﻮ ﭘﺎﻳﺒﻨﺪ ﺧﻮاﻫﻢ ﺑﻮد .ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻮﺳﻲ وﻋﺪه ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺸﻴﺖ اﷲ ﻣﻮﻛﻮل ﻛﺮد زﻳﺮا در آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ،ﺑﺮ ﺧﻮدش اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪاﺷﺖ .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه اﻧﺒﻴﺎ‡ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ زدﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻜﻴﻪ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ. ± ° ¯ ® ¬ « ª © ¨§ ¦ ¥ ¤ »ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »اﮔﺮ ﻣﺮا ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻲ ﭘﺲ در ﺑﺎره ﭼﻴﺰي از ﻣﻦ ﺳﺆال ﻧﻜﻦ« از اﻓﻌﺎل ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﺎ ﺷﺮﻳﻌﺖ ﻛﻪ از ﻣﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪ ﻣﻲﻛﻨﻲ »ﺗﺎ ﺧﻮد از آن ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦآﻏﺎز ﻛﻨﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞ اﻓﻌﺎل ﺧﻮﻳﺶ و ﭼﺮاﻳﻲ
1547
وﭼﮕﻮﻧﮕﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﺗﻮ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻢ ،ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺗﻮ ﻣﺮا از آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺳﺆال ﻗﺮار دﻫﻲ. ﻣﻮﺳﻲ از ﺑﺎب رﻋﺎﻳﺖ ادب ﺷﺎﮔﺮد در ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺘﺎد ،ﺷﺮط وي را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ. à  Á À¿¾½¼»º¹¸¶µ´³ ²
»ﭘﺲ رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ« و در راه ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻲاي ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻲﻧﺸﻴﻨﺎن ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن را ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮدارﻧﺪ ،ﻛﺸﺘﻲﻧﺸﻴﻨﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻨﺪ و اﻳﺸﺎن را ﺑﺎﺧﻮد ﺑﺮداﺷﺘﻨﺪ »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺳﻮار ﻛﺸﺘﻲ ﺷﺪﻧﺪ ،آن را ﺳﻮراخ ﻛﺮد« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﺧﻀﺮ دﻳﻮار ﻛﺸﺘﻲ را ﺳﻮراخ ﻛﺮد ﺗﺎ آن را ﻣﻌﻴﻮب ﮔﺮداﻧﺪ وﻟﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ آب ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ ،ﺳﻮراخ ﻧﻜﺮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻏﺮقﺷﺪن ﻛﺸﺘﻲﻧﺸﻴﻨﺎن ﻧﻴﻨﺠﺎﻣﺪ »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪﺧﻀﺮ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم »آﻳﺎ ﻛﺸﺘﻲ را ﺳﻮراخ ﻛﺮدي ﺗﺎ ﺳﺮﻧﺸﻴﻨﺎﻧﺶ را ﻏﺮق ﻛﻨﻲ« ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺧﻮد را ﻧﮕﻪ دارد و ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺧﻀﺮ ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻲ اﻧﺠﺎم داد ،اﻋﺘﺮاض ﻧﻜﻨﺪ ﻟﺬا اﻳﻦ ﻛﺎر ﺧﻀﺮ را ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺷﻤﺮد ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﻛﺎر وي در ﻧﮕﺎه اول ،ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي ﺟﺎﻧﻬﺎ و اﻣﻮال ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﻴﺪ .در ﺑﻌﻀﻲ از رواﻳﺎت آﻣﺪه اﺳﺖ :ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻛﺸﺘﻲ آن دو را ﺑﻲﻛﺮاﻳﻪ وﺑﻪﻃﻮر راﻳﮕﺎن ﺑﺎ ﺧﻮد در ﻛﺸﺘﻲ ﺳﻮار ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﺧﻀﺮ را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ او و ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺣﺮﻣﺖ ﻧﻬﺎدﻧﺪ ،از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ اﻧﻜﺎر ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺮ ﺧﻀﺮ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﺑﻮد .ﻳﻌﻨﻲ :آﻳﺎ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺗﻮ اﺣﺴﺎن ﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻮ در ﺑﺮاﺑﺮ آن اﺣﺴﺎن ،ﻛﺸﺘﻲ آﻧﺎن را ﻣﻌﻴﻮب ﻛﻨﻲ؟ »واﻗﻌﺎ ﺑﻪ ﻛﺎري ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺒﺎدرت ورزﻳﺪي« ﻳﻌﻨﻲ :ﻋﺠﺐ ﻛﺎر ﻫﻮلاﻧﮕﻴﺰ و ﻧﺎرواﻳﻲ را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪي!. Ì Ë Ê É È Ç Æ Å Ä »ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ »آﻳﺎ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺗﻮ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﻫﻤﭙﺎي ﻣﻦ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ؟« ﺧﻀﺮ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦ ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد را ﺑﻪ وي ﻳﺎدآوري ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد k j i﴿ : » ﴾mlآﻳﻪ.«67 /
1548
× Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻀﺮ »ﮔﻔﺖ :ﻣﺮا ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﻧﭽﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدم ﻣﺆاﺧﺬه ﻧﻜﻦ و در ﻛﺎرم ﺑﺮ ﻣﻦ ﺳﺨﺖ ﻧﮕﻴﺮ« و ﺑﺎ ﻣﻦ آﺳﺎنﮔﻴﺮ ﺑﺎش ،ﻧﻪ ﺳﺨﺖﮔﻴﺮ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﻳﻦ ﻋﻜﺲاﻟﻌﻤﻞ اول از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻮﺳﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻀﺮ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ وي ﺑﻮد .در اﻳﻦ اﺛﻨﺎ ﮔﻨﺠﺸﻜﻲ آﻣﺪ و در ﻛﻨﺎر ﻛﺸﺘﻲ ﺑﻪ درﻳﺎ ﻧﻮك زد، ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﮔﻔﺖ :ﺑﺪان ﻛﻪ ﻋﻠﻢ ﻣﻦ و ﺗﻮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ،ﺟﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﻨﺠﺸﻚ از اﻳﻦ درﻳﺎ ﻛﻢ ﻛﺮد ،ﻧﻴﺴﺖ». è ç æ å ä ã â á à ß Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø
»ﺑﺎز رﻫﺴﭙﺎر ﺷﺪﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻀﺮ و ﻣﻮﺳﻲ ﻋﻠﻴﻬﻤﺎاﻟﺴﻼم از ﻛﺸﺘﻲ ﭘﻴﺎده ﺷﺪه و ﺑﻪ راه ﺧﻮد اداﻣﻪ دادﻧﺪ »ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺑﺮﺧﻮردﻧﺪ ﭘﺲ« ﺧﻀﺮ »او را ﻛﺸﺖ« ﺧﻀﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﻪآن ﭘﺴﺮﺑﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻃﻔﺎل دﻳﮕﺮ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﺎزي ﺑﻮد رﺳﻴﺪ ،ﺳﺮش را از ﺑﺪﻧﺶ ﺑﺮﻛﻨﺪ و او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ ﺑﻪ ﺧﻀﺮ» :آﻳﺎ ﻧﻔﺲ زﻛﻴﻪاي را ﺑﺪون اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﺸﺘﻲ؟« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻲآنﻛﻪ ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﻧﺎروا ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻛﺸﺘﻦ آن ﻗﺼﺎص ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد؟ ﻧﻔﺲ زﻛﻴﻪ :ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺨﺺ ﭘﺎك و ﺑﻲ ﮔﻨﺎه »واﻗﻌﺎ ﻛﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪي را ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪي« ﻧﻜﺮا :ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺴﻴﺎر زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ. K J I H G F E D C B A »ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ» :آﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﮕﻔﺘﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﻫﻤﭙﺎي ﻣﻦ ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ؟« در اﻳﻨﺠﺎ ﺧﻀﺮ ﻟﻔﻆ »ﻟﻚ :ﺑﻪ ﺗﻮ« را اﻓﺰود زﻳﺮا ﺳﺒﺐ ﻋﺘﺎب و ﺳﺮزﻧﺶ ﻣﻮﺳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺆال اول وي در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﻣﻮﺟﺐ آن ﻗﻮيﺗﺮ ﺑﻮد ﭼﺮا ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﻮﺳﻲ ﻳﻚ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻜﺮار ﺷﺪه ﺑﻮد.
1549
Z Y X W V U TS R Q P O N M L »ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »اﮔﺮ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ از ﺗﻮ ﭼﻴﺰي ﭘﺮﺳﻴﺪم ،دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻜﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﺻﻮرت ،از رﻓﺎﻗﺖ و ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﺑﺎ ﻣﻦ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻛﻦ »ﻫﻤﺎﻧﺎ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺣﺪ ﻋﺬر رﺳﻴﺪي« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ دﻳﮕﺮﺑﺎر اﻳﻦ ﻛﺎر را ﻛﺮدم ،ﺗﻮ دﻳﮕﺮ در ﻗﺒﺎل ﻣﻦ ﻣﻌﺬوري و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺗﺮﻛﻢ ﻛﻨﻲ زﻳﺮا اﮔﺮ ﺑﺎز ﻫﻢ از ﺗﻮ ﺳﺆاﻟﻲ ﺑﻜﻨﻢ ،اﻳﻦ ﺳﻮﻣﻴﻦ ﺑﺎر ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺮ ﺗﻮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻛﺮدهام .اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ،ﺳﺨﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﺎدﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﭘﺸﻴﻤﺎن اﺳﺖ. [ \ ] ^ _ ` k j i h g f e d c b a t s r q p o n ml »ﭘﺲ رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻫﻞ ﻗﺮﻳﻪاي رﺳﻴﺪﻧﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :آن ﻗﺮﻳﻪ «اﻳﻠﻪ» ﺑﻮد »از ﻣﺮدمآﻧﺠﺎ ﺧﻮراﻛﻲ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ وﻟﻲ آﻧﻬﺎ از ﻣﻬﻤﺎن ﻛﺮدن آن دو ﺧﻮدداري ﻛﺮدﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم آن ﻗﺮﻳﻪ اﺑﺎ ورزﻳﺪﻧﺪ از اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻖ واﺟﺒﻲ را ﻛﻪ در ﻗﺒﺎل آن دو ﻣﻴﻬﻤﺎن ﺑﺮ ذﻣﻪﺷﺎن ﺑﻮد ،ادا ﻛﻨﻨﺪ »ﭘﺲ در آﻧﺠﺎ« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﻗﺮﻳﻪ »دﻳﻮاري را ﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺖ ﻓﺮورﻳﺰد« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﻴﺄت و ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻘﻮط ﺑﺮ آن دﻳﻮار ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺑﻮد »ﭘﺲ آن را اﺳﺘﻮار ﻛﺮد« ﻳﻌﻨﻲ: ﺧﻀﺮ آن دﻳﻮار را ﻛﺞ ﻳﺎﻓﺖ ﭘﺲ آن را ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اوﻟﻲاش ﺑﺮﮔﺮداﻧﻴﺪ و اﺳﺘﻮار ﻛﺮد. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﺧﻀﺮ دﺳﺘﺶ را ﺑﺮ آن دﻳﻮار ﻛﺸﻴﺪ ﭘﺲ دﻳﻮار ﺑﻲدرﻧﮓ راﺳﺖ ﺷﺪ«» .ﮔﻔﺖ« ﻣﻮﺳﻲ »اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺰدي ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ: ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻲ در ﻗﺒﺎل راﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﻦ و اﺻﻼح دﻳﻮار ﻣﺰدي ﺑﮕﻴﺮي. b a ` _ ~ } | { zy x w v u »ﮔﻔﺖ« ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ »اﻳﻦ اﺳﺖ ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺗﻮ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ اﻳﺮادت ﺑﺮ ﻣﻦ ﻛﻪ ﭼﺮا از آﻧﺎن ﻣﺰدي ﻧﮕﺮﻓﺘﻢ ،ﺟﺪا ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻦ و ﺗﻮﺳﺖ و دﻳﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎم ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻦ و ﺗﻮ ﻓﺮارﺳﻴﺪه اﺳﺖ .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻳﺮﺣﻢ اﷲ
1550
ﻣﻮﺳﻲ ،ﻟﻮددت اﻧﻪ ﻛﺎن ﺻﺒﺮ ﺣﺘﻲ ﻳﻘﺺ اﷲ ﻋﻠﻴﻨﺎ ﻣﻦ اﺧﺒﺎرﻫﻤﺎ :ﺧﺪا ﺑﺮ ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺒﺨﺸﺎﻳﺪ، ﻣﻦ دوﺳﺖ داﺷﺘﻢ ﻛﻪ او ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ﻣﻲورزﻳﺪ ﺗﺎ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺑﺎز ﻫﻢ از اﺧﺒﺎر آن دو ﺑﺮ ﻣﺎ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﺮد«. ﺧﻀﺮ اﻓﺰود» :ﺑﻪ زودي ﺗﻮ را از ﺗﺄوﻳﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﺮ آن ﺻﺒﺮ ﻛﻨﻲ آﮔﺎه ﺧﻮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺖ« ﺗﺄوﻳﻞ :ﺗﻔﺴﻴﺮ ،ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺑﻴﺎن دﻻﻳﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آن ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را اﻧﺠﺎم داد ﻛﻪ ﺑﺎ اﻧﻜﺎر و اﺳﺘﺒﻌﺎد ﻣﻮﺳﻲ روﺑﺮو ﺷﺪ. آنﮔﺎه ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺄوﻳﻞ ﻛﺎرﻫﺎﻳﺶ ﭘﺮداﺧﺖ: r q p o n m l k j ih g f e d c t s »اﻣﺎ ﻛﺸﺘﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻛﺸﺘﻲاي ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﺳﻮراخ ﻛﺮدم »از آن ﻣﺴﺎﻛﻴﻨﻲ ﭼﻨﺪ ﺑﻮد« ﻛﻪ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺑﺮ دﻓﻊ ﻇﻠﻢ از ﺧﻮد ﻗﺪرت ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ »ﻛﻪ در درﻳﺎ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ« و ﺟﺰ آن ﻛﺸﺘﻲ ﻣﺎل دﻳﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮان درﻳﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﺟﺎره ﻣﻲدادﻧﺪ »ﭘﺲ ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﻛﻪ آن را ﻣﻌﻴﻮب ﻛﻨﻢ« ﺑﺎ ﺑﺮﻛﻨﺪن آن ﺗﺨﺘﻪ ﭘﺎره »ﭼﺮا ﻛﻪ دروراي آﻧﺎن« ﻳﻌﻨﻲ: در ﭘﻴﺶ روي آﻧﺎن ،ﻳﺎ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮ آﻧﺎن »ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻮد« ﻛﻔﺮﭘﻴﺸﻪ »ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺸﺘﻲاي را ﺑﻪ زور ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻫﺮ ﻛﺸﺘﻲ ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﻲﻋﻴﺒﻲ را ﺑﻪ زور ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ،ﻧﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎي ﻣﻌﻴﻮب و ﻧﺎﻗﺺ را .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻢ آن ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﺪﻫﺪ ﺑﻦﺑﺪد ،ﻳﺎ ﺟﻠﻨﺪي ﺑﻦﻛﺮﻛﺮ ،ﻳﺎ ﻣﻨﻮار ﺑﻦ ﺟﻠﻨﺪي ﺑﻮد. ~ }| { z y x w v u »و اﻣﺎ آن ﻧﻮﺟﻮان« ﻛﻪ ﻣﻦ او را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪم »ﭘﺪر و ﻣﺎدر وي ﻫﺮدو ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮدﻧﺪ« وﻟﻲ ﺧﻮدش اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺒﻮد »ﭘﺲ ﺗﺮﺳﻴﺪﻳﻢ از آنﻛﻪ ﺑﺮآﻧﺎن در ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻛﻔﺮ ﻏﺎﻟﺐ آﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺗﺮﺳﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭘﺪر و ﻣﺎدر آزاري ﺧﻮﻳﺶ و ﻋﺎق ﺷﺪن ازﺳﻮي آﻧﺎن ،در ﺳﺮﻛﺸﻲ و ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ آﻳﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﺧﻀﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻟﻬﺎم اﻟﻬﻲ
1551
داﻧﺴﺖ ﻛﻪ آن ﻧﻮﺟﻮان از ﻫﻤﺎن ﺑﺪو اﻣﺮ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ ﮔﺮاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪزودي ﻛﻔﺮش ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻛﻔﺮ و ﮔﻤﺮاﻫﻲ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﭼﺮاﻛﻪ ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻔﺮط آﻧﺎن ﺑﻪ او ،ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي آﻧﺎن از او در ﻛﻔﺮ و ﻃﻐﻴﺎن ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ. ¡ ª © ¨ § ¦ ¥ ¤ £ ¢ »ﭘﺲ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن آن دو را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮ از وي ﻋﻮض دﻫﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪﺟﺎي آن ﻓﺮزﻧﺪ ،ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻬﺘﺮ از او را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺪﻫﺪ »از روي ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻓﺮزﻧﺪي ﭘﺎكﻧﻬﺎدﺗﺮ در دﻳﻦ ،در ﺻﻼح و وارﺳﺘﮕﻲ از ﮔﻨﺎﻫﺎن »و ﻧﺰدﻳﻜﺘﺮ از ﺟﻬﺖ ﺷﻔﻘﺖ« و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖbD BV5 #J\? ·/ b» : )> :? 8 uiﺧﺪاوﻧﺪ در ﺣﻖ ﻫﻴﭻ ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻗﻀﺎﻳﻲ را ﻧﺎﻓﺬ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آن ﻗﻀﺎ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ وي اﺳﺖ». « ¬ ® ¯ ¼ » º ¹ ¸ ¶µ´ ³ ² ± ° ½ ¾ ¿ Ï Î Í Ì Ë ÊÉ È Ç Æ ÅÄ Ã ÂÁ À Ò Ñ Ð »و اﻣﺎ آن دﻳﻮار« ﻛﻪ ﻣﻦ آن را اﺳﺘﻮار ﻛﺮدم؛ »از آن دو ﻧﻮﺟﻮان ﻳﺘﻴﻢ در ﺷﻬﺮ ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :در آن ﻗﺮﻳﻪاي ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮ ﺷﺪ .ذﻛﺮ آن ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻗﺮﻳﻪ» در آﻳﺎت ﻗﺒﻞ وﺑﻪﻧﺎم »ﻣﺪﻳﻨﻪ» در اﻳﻦ آﻳﻪ ،دﻟﻴﻞ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﻢ ﻗﺮﻳﻪ ﺑﺮ ﺷﻬﺮ ﻧﻴﺰ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد »و در زﻳﺮ آن ﮔﻨﺠﻲ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آن دو ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :در زﻳﺮ آن دﻳﻮار ،ﻣﺎﻟﻲ ﺑﺰرگ از آندو ﻧﻮﺟﻮان ﻳﺘﻴﻢ ﭘﻨﻬﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد .ﻛﻨﺰ :ﻣﺎل ﻣﺪﻓﻮن اﺳﺖ »و ﭘﺪرﺷﺎن ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﻮد« ﻟﺬا ﺻﻼح ﭘﺪر ﻣﻘﺘﻀﻲ آن ﺑﻮد ﻛﻪ رﻋﺎﻳﺖ ﺣﺎل ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ ﺑﺸﻮد و ﻣﺎﻟﺸﺎن از ﻧﺎﺑﻮدي ﺣﻔﻆ ﮔﺮدد »ﭘﺲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺖ ﻛﻪ آن دو ﻧﻮﺟﻮان ﺑﻪ ﺣﺪ رﺷﺪ ﺑﺮﺳﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﻛﻤﺎل ﺑﻠﻮغ و ﺗﻤﺎم رﺷﺪ ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ »و ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﺧﻮد را ﺑﻴﺮون آورﻧﺪ« از آن ﻣﺨﻔﻲﮔﺎه ﭘﺲ اﮔﺮ دﻳﻮار ﻓﺮو ﻣﻲرﻳﺨﺖ ،ﮔﻨﺞ ﻫﻢ از زﻳﺮ آن ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺗﻠﻒ ﻣﻲﺷﺪ» .ﻛﻪ« اﻳﻦ ﻛﺎر و 1552
اﻳﻦ ﺗﺪﺑﻴﺮ »رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻮد« ﺑﺮ آن دو ﺟﻮان ﻳﺘﻴﻢ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﻮدن ﭘﺪرﺷﺎن »و ﻣﻦ آن را از اﻣﺮ ﺧﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :از اﺟﺘﻬﺎد و رأي ﺧﻮد »ﻧﻜﺮدم« ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﻛﺎرﻫﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮرﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻮد »اﻳﻦ ﺑﻮد ﺗﺄوﻳﻞ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻲ ﺑﺮ آن ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ ورزي« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻢ ،ﺗﻔﺴﻴﺮ آن ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺒﺮ ﺗﻮ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ آﻣﺪ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﺎب ﺳﻜﻮت ﻧﻴﺎوردي. ﻟﺬا روﺷﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ روﻳﺪادي ﻛﻪ ﺧﻀﺮ در آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﺑﺮد ،از ﺑﺎب اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺮ آﺳﺎنﺗﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺮ و زﻳﺎن ﺳﻨﮕﻴﻦﺗﺮ ،ﻳﻌﻨﻲ رﻋﺎﻳﺖ ﻗﺎﻋﺪه «ﻳﺨﺘﺎر اﻫﻮن اﻟﺸﺮﻳﻦ» ﺑﻮد .در ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﺧﻀﺮ را ﺧﻀﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ زﻳﺮا او ﺑﺮ روي ﺑﻮﺗﻪ ﻋﻠﻒ ﺧﺸﻜﻲ ﻧﺸﺴﺖ ،ﺑﻨﺎﮔﺎه آن ﺑﻮﺗﻪ ﺧﺸﻚ از زﻳﺮ ﭘﺎﻳﺶ ﺳﺒﺰ و ﺧﺮم ﺑﻪ ﺟﻨﺒﺶ درآﻣﺪ«. ﺟﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻀﺮ درﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ ،ﺑﻪدﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻛﻪ اﻧﺪﻛﻲ ﻗﺒﻞ از درﮔﺬﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :اﻳﻦ ﺷﺐ را ﺧﻮب ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺑﺴﭙﺎرﻳﺪ زﻳﺮا در رأس ﺻﺪ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺗﺎرﻳﺦ ،ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ﺑﺮروي زﻣﻴﻦ زﻧﺪهاﻧﺪ ،زﻧﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﻨﺪ« .اﻣﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻀﺮ زﻧﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا از ﭼﺸﻤﻪ ﺣﻴﺎت ﻧﻮﺷﻴﺪه اﺳﺖ. Ý Ü Û Ú Ù Ø ×Ö Õ Ô Ó »و از ﺗﻮ در ﺑﺎره ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﻣﻲﭘﺮﺳﻨﺪ« ﺳﺆالﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ،ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﺎره ﻳﻬﻮد از رﺳﻮل ﺧﺪاص در اﻳﻦ ﺑﺎره ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ »ﺑﮕﻮ :ﺑﻪ زودي ﺑﺮ ﺷﻤﺎ از ﺣﺎل وي ﺧﺒﺮي ﺧﻮاﻫﻢ داد« از ﻃﺮﻳﻖ وﺣﻴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﺎزل ﻣﻲﺷﻮد. ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ ﻫﻤﺎن اﺳﻜﻨﺪر ﻓﺮزﻧﺪ ﻓﻴﻠﻴﺒﻮس ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ) 330ق .م( ﺑﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮ اﺳﻜﻨﺪرﻳﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم دﻧﻴﺎ را ﺗﺼﺮف ﻛﺮد .اﻣﺎ اﺷﻜﺎل اﻳﻦ ﻗﻮل در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺳﻜﻨﺪر ،ﻛﺎﻓﺮ و ﺷﺎﮔﺮد ارﺳﻄﻮ ﺑﻮد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ اﺑﻮﻛﺮب ﺣﻤﻴﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎ ﺑﻮد .و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﻓﺮﺷﺘﻪاي از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ.ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :او »ﺳﺎﻳﺮس ـ 599ق .م» اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮق و ﻏﺮب دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ زﻳﺮ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮﻳﺶ درآورد .وﻟﻲ 1553
ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮﻻﻧﺎ اﺑﻮاﻟﻜﻼم آزاد ،او ﻛﻮرش ﻛﺒﻴﺮ )ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد( اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ،ﻧﺺ ﻗﺮآﻧﻲ در ﺑﺎره ﺷﺨﺼﻴﺖ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ و زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن وي ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ زﻳﺮا ﻫﺪف ،ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ از داﺳﺘﺎن اوﺳﺖ و اﻳﻦ ﻫﺪف ،ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺮآورده ﻣﻲﺷﻮد، ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻻﺳﺎس» ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﻮﻻﻧﺎ اﺑﻮاﻟﻜﻼم را از ﻫﻤﻪ اﻗﻮال در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻗﻮيﺗﺮ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ .از ﺟﻤﻠﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﻮﻻﻧﺎ اﺑﻮاﻟﻜﻼم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :از ﻛﻮرش در اﻳﺮان ﺗﻤﺜﺎﻟﻲ ﺑﻪدﺳﺖ آﻣﺪه ﻛﻪ داراي دو ﺷﺎخ و دو ﺑﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ او ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻛﻮرش ،ﺷﺮق و ﻏﺮب و ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب ﻋﺎﻟﻢ را در ﻧﻮردﻳﺪ و در ﺗﻨﮕﻪ «دارﻳﺎل» ﺳﺪي ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن در ﻛﻮهﻫﺎي ﻗﻔﻘﺎز ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ و از ﺟﺎﻧﺒﻲ او ﺑﻪ دﻳﻦﺣﻘﻴﻘﻲ زردﺷﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﺧﺪاي ﻳﮕﺎﻧﻪ و روز آﺧﺮت ﻣﺆﻣﻦ ﺑﻮد. وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ او ﺑﻪ ذياﻟﻘﺮﻧﻴﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ: 1ـ او ﺷﺮق و ﻏﺮب زﻣﻴﻦ را درﻧﻮردﻳﺪ. 2ـ ﺑﻪ آﻏﺎزﮔﺎه ﺗﺎﺑﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺮق و ﻏﺮوﺑﮕﺎه آن در ﺑﺤﺮ از ﺟﻬﺖ ﻣﻐﺮب رﺳﻴﺪ و ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ را ﺑﻪ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ در آورد. 3ـ ﻳﺎ ﺳﺮش دو ﺷﺎﺧﻚ ﻳﺎ دو ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﻲ داﺷﺖ. 4ـ ﻳﺎ ﺗﺎﺟﺶ داراي دو ﺷﺎﺧﻚ ﺑﻮد. و ﺑﺎ آنﻛﻪ ﻣﻔﺴﺮان در اﻳﻤﺎن و ﺻﻼﺣﺶ اﺗﻔﺎقﻧﻈﺮ دارﻧﺪ اﻣﺎ ﺻﺤﻴﺢ آن اﺳﺖ ﻛﻪ او ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ. K J I H GF E D C B A »ﻣﺎ در روي زﻣﻴﻦ ﺑﻪ او ﺗﻤﻜﻴﻦ دادﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎ ﺑﻪ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ در روي زﻣﻴﻦ ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ و ﺑﺮﺗﺮي دادﻳﻢ؛ ﺑﺎ اﺳﺒﺎب و ﺗﻤﻬﻴﺪاﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻓﺮاﻫﻢ ﺳﺎﺧﺘﻴﻢ ،آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ او در روي زﻣﻴﻦ اﻣﻜﺎن و دﺳﺘﺮس ﺗﻤﺎم داﺷﺖ ﺗﺎ ﻫﺮﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺮود وﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ »و از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﺪو وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب و ﺧﻮاﺳﺘﻪ وي ﺗﻌﻠﻖ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ،ﺑﺪو راه و ﺳﺮرﺷﺘﻪ و وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪﺳﺒﺐ آن ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﭼﻬﺎر ﭘﺎدﺷﺎه ﻫﻤﻪ دﻧﻴﺎ را ﺑﻪ
1554
ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺗﺴﺨﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ در آوردﻧﺪ ﻛﻪ دو ﺗﻦ از آﻧﺎن ﻣﺆﻣﻦ و دو ﺗﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ،دو ﺗﻦ ﻣﺆﻣﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از :ﺳﻠﻴﻤﺎن و ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ و دو ﺗﻦ ﻛﺎﻓﺮ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از :ﻧﻤﺮود و ﺑﺨﺖاﻟﻨﺼﺮ. N M L »ﭘﺲ در ﭘﻲ ﺳﺒﺒﻲ اﻓﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ :ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ در ﭘﻲ راه و وﺳﻴﻠﻪاي اﻓﺘﺎد ﻛﻪ او را ﺑﻪ ﻣﺤﻞ ﻏﺮوﺑﮕﺎه ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ .اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺷﺎره دارد ﻛﻪ ﻛﺎرﻫﺎي ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﻫﻤﻪ در ﺑﻨﺪ اﺳﺒﺎب ﺑﻮد ،ﻧﻪ از ﺑﺎب ﺧﺮق ﻋﺎدت. b a ` _ ^ ] \[ Z Y X W V U T S R Q P O h g f e d c »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺮوﺑﮕﺎه آﻓﺘﺎب رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن زﻣﻴﻦ از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻐﺮب رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از آن ﺟﺰ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ »و آن را ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ در ﭼﺸﻤﻪ ﮔﻞوﻻﻳﻲ ﻓﺮو ﻣﻲرود« ﺣﻤﺌﻪ :ﮔﻞآﻟﻮد ﺳﻴﺎه .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :ﭼﻮن ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﻪﺳﺎﺣﻞ اﻗﻴﺎﻧﻮس رﺳﻴﺪ ،ﺑﻪ ﻧﻈﺮش ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آﺑﻲ ﮔﻞآﻟﻮد و ﺳﻴﺎه ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﻘﻂ ﺣﻜﺎﻳﺖ دﻳﺪ ﻇﺎﻫﺮي ﭼﺸﻢ اﺳﺖ ،ﻧﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎ در آب ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از زﻣﻴﻦ ﺑﺰرﮔﺘﺮ اﺳﺖ.آري! در ﻏﺮوﺑﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺴﺎﻓﺮ درﻳﺎ ﻛﻪ ﺷﻂ درﻳﺎ در ﻣﻌﺮض دﻳﺪش ﻧﺒﺎﺷﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در درﻳﺎ ﻓﺮو ﻣﻲرود و ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲﺷﻮد »و ﻧﺰدﻳﻚ آن« ﻳﻌﻨﻲ :در ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺤﻞ ﻓﺮورﻓﺘﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ »ﻗﻮﻣﻲ را ﻳﺎﻓﺖ« ﻛﻪ آن ﻗﻮم از ﻛﻔﺎر ﺑﻮدﻧﺪ »ﮔﻔﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻟﻬﺎم ﻛﺮدﻳﻢ ﺑﻪ او ﻛﻪ »اي ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ! اﺧﺘﻴﺎر ﺑﺎ ﺗﻮﺳﺖ ،ﻳﺎ آﻧﺎن را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﻲ« ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻦ آﻧﺎن در ﻫﻤﺎن آﻏﺎز ﻛﺎر »ﻳﺎ در ﻣﻴﺎﻧﺸﺎن روﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮ در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﻴﺮي« ﺑﺎ ﮔﺮاﻣﻲداﺷﺖﺷﺎن و ﺗﻌﻠﻴﻢ ﺷﺮاﻳﻊ اﻟﻬﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن.
1555
v u t s r q p o n m l k j i »ﮔﻔﺖ« ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ :راه دﻋﻮﺗﺸﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻖ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻢ »اﻣﺎ ﻫﺮﻛﻪ ﺳﺘﻢ ورزد« ﺑﺮ ﺧﻮد؛ ﺑﺎ ﭘﺎي ﻓﺸﺮدن ﺑﺮ ﺷﺮك و ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺘﻦ دﻋﻮﺗﻢ »ﭘﺲ زودا ﻛﻪ ﻋﺬاﺑﺶ ﻛﻨﻴﻢ» ﺑﺎ ﻛﺸﺘﻨﺶ در دﻧﻴﺎ »ﺳﭙﺲ ﺑﻪﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺑﺎزﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد« درآﺧﺮت »آنﮔﺎه او را ﻋﺬاب ﻣﻲﻛﻨﺪ« در آن »ﻋﺬاﺑﻲ ﺳﺨﺖ« ﻧﻜﺮا :ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار. e d c b a ` _~ } | { z y x w »و اﻣﺎ ﻫﺮﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورد« ﺑﻪ ﺧﺪا و دﻋﻮﺗﻢ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ »و ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ« ﺑﻪﻋﻤﻞ »ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ« ﻣﻄﺎﺑﻖ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻣﻘﺘﻀﺎي اﻳﻤﺎن اﺳﺖ »ﭘﺲ او ﭘﺎداﺷﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻧﻴﻜﻮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ« ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﻬﺸﺖ اﺳﺖ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن :ﭘﺎداش دادن وي از ﺳﻮي ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ،ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ او ﭘﺎداﺷﻲ ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻲدﻫﻢ و ﺑﻪ او اﺣﺴﺎن و ﻛﺮم روا ﻣﻲدارم »و ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺧﻮد او را ﺑﻪ ﻛﺎري آﺳﺎن واﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ« ﻛﻪ ﺑﺮ وي ﺳﺨﺖ و دﺷﻮار ﻧﺒﺎﺷﺪ. i h g f »ﺑﺎز در ﭘﻲ ﺳﺒﺒﻲ اﻓﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎز ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ در ﭘﻲ راﻫﻲ ﻏﻴﺮ از راه اول اﻓﺘﺎد ،ﺑﺪﻳﻦﺳﺎن ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﻣﺸﺮق را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺖ. y x w v u t s r q p o n m l k j »ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻊ اﻟﺸﻤﺲ رﺳﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪاي از زﻣﻴﻦ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ از آن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﭘﺲ »ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻗﻮﻣﻲ ﻃﻠﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي آﻧﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎﺑﺶ آن ﭘﻮﺷﺸﻲ ﻗﺮار ﻧﺪادهاﻳﻢ« ﻧﻪ از ﺧﺎﻧﻪ و ﻧﻪ از ﻟﺒﺎس ﺑﻠﻜﻪ آﻧﺎن ﻗﻮﻣﻲ ﭘﺎﺑﺮﻫﻨﻪ و ﻟﺨﺖ و ﻋﺮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﭘﻨﺎه ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و آﺑﺎدياي ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ .اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻌﺮف ﺗﺎرﻳﺦ زﻧﺪﮔﻲ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺪوي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻲ داﺷﺘﻦ ﭘﻨﺎهﮔﺎه و ﻟﺒﺎس ،ﺑﻪﺷﻜﻞ
1556
اوﻟﻴﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮده و از ﺻﻴﺪ ﻣﺎﻫﻲ ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻲﻧﻤﻮدهاﻧﺪ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ آﻳﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻣﻴﺎن آن ﻗﻮم و ﻣﻴﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ ،ﺟﺰ درﻳﺎ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﺣﺎﻳﻞ ﻧﺒﻮد .ﺑﻌﻀﻲﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ :ﭼﻪ ﺑﺴﺎ او ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آن دﻫﻬﺎ روز ﺗﺎﺑﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ،ﻧﻪ ﻏﺎﻳﺐ ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻪ در زﻳﺮ ﭘﺮده و ﺣﺠﺎﺑﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه در ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺮه زﻣﻴﻦ اﺳﺖ. ¡ ~ } | { z »ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد« داﺳﺘﺎن ﺷﻜﻮه و ﻗﺪرت ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ »و ﻗﻄﻌﺎ ﺑﻪ ﺧﺒﺮي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ او ﺑﻮد اﺣﺎﻃﻪ داﺷﺘﻴﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ وي ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ و ﺟﻬﺎﻧﮕﺸﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻴﺪﻳﻢ ،ﺻﻼﺣﻴﺖ وي را در اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ .ﻳﺎ ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺰد ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ از اﺳﺒﺎب وآﻻت و ﻟﺸﻜﺮ و ﻏﻴﺮه ﺑﻮد ،آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻴﻢ .ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ :ﻛﺜﺮت اﺑﺰار و آﻻت و ﻟﺸﻜﺮ و ﺳﭙﺎه او ﺑﻪﺟﺎﻳﻲ رﺳﻴﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺟﺰ ﻋﻠﻢ ﺧﺪاي دﻗﻴﻖﺳﻨﺞ آﮔﺎه ،ﻋﻠﻢ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ آن اﺣﺎﻃﻪ ﻧﺪاﺷﺖ. ¥ ¤ £ ¢ »ﺑﺎز در ﭘﻲ ﺳﺒﺒﻲ اﻓﺘﺎد« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﺎز ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ راه ﺳﻮﻣﻲ را ﻛﻪ در ﻋﺮض ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب از ﺟﻨﻮب ﺑﻪﺳﻮي ﺷﻤﺎل اﺳﺖ ،دﻧﺒﺎل ﻛﺮد. ¦ § ¨ © ´ ³ ² ± ° ¯ ® ¬ « ª »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن دو ﺳﺪ رﺳﻴﺪ« ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ دو ﺳﺪ ،دو ﻛﻮه در ﻧﺎﺣﻴﻪ ارﻣﻨﺴﺘﺎن و آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﺳﺖ »در وراي آن دو ﺳﺪ ﻗﻮﻣﻲ را ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﺰدﻳﻚ ﻧﺒﻮد ﻫﻴﭻ ﺳﺨﻨﻲ را ﺑﻔﻬﻤﻨﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺳﺨﻦ دﻳﮕﺮان را ﻧﻤﻲﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ. ﺻﺎﺣﺐ «اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻳﻦ ﻗﻮم از ﺻﻘﺎﻟﺒﻪاﻧﺪ ﻛﻪ در ﺷﺮق ﺑﺤﻴﺮه ﺳﻴﺎه در ﺳﺪي اﺳﺘﻮار و ﻣﻨﻴﻊ ﻣﻴﺎن دو ﻛﻮه ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻬﺮ »ﺑﺎباﻻﺑﻮاب» ﻳﺎ »درﺑﺖ» در ﻛﻮﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻗﻮﻗﺎف» زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ آن را ﻛﺸﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ.
1557
É È Ç Æ Å Ä Ã Â Á À ¿ ¾ ½ ¼ » º ¹ ¸ ¶ µ »ﮔﻔﺘﻨﺪ :اي ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ!« اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻔﻴﺪ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺳﺨﻨﺎنﺷﺎن را ﻓﻬﻤﻴﺪ و ﺳﺨﻦ ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻓﻬﻤﺎﻧﺪ .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :ﻓﻬﻤﻴﺪن ﺳﺨﻨﺸﺎن از ﺳﻮي ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ از ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺒﺎﺑﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ او داده ﺑﻮد .ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ دﻳﮕﺮ :آﻧﻬﺎ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﺎﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ ﺗﺎ او ﺑﻪ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺑﮕﻮﻳﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻳﺄﺟﻮج وﻣﺄﺟﻮج ﺳﺨﺖ در زﻣﻴﻦ ﻓﺴﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭘﺲ آﻳﺎ ﺧﺮاﺟﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ از اﻣﻮاﻟﻤﺎن را »ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻣﻘﺮر ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺮط ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آﻧﺎن ﺳﺪي« اﺳﺘﻮار و ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ »ﺑﺴﺎزي« ﻛﻪﺟﻠﻮ ﻫﺠﻮم آﻧﺎن ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺎ را ﺑﮕﻴﺮد. ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج دو ﻗﺒﻴﻠﻪ از ﺑﺸﺮ و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ از ﻃﺎﻳﻔﻪ اﺗﺮاكاﻧﺪ .ﻓﺴﺎد اﻓﮕﻨﻲﺷﺎن در زﻣﻴﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رواﻳﺘﻲ :ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﻇﻠﻢ ،ﺟﻔﺎﺟﻮﻳﻲ ،ﻛﺸﺘﺎر و دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﺳﺎﻳﺮ راه و روشﻫﺎي ﻓﺴﺎدآﻟﻮد .ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن در ﺑﻬﺎر ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﺳﺒﺰهاي را ﻧﻤﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ ﻛﻪ آن را ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ و ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺧﺸﻜﻲ را ﻧﻤﻲﻳﺎﻓﺘﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ آن را ﺑﺮ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ. ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻣﺮاﻏﻲ» ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج دو ﻗﺒﻴﻠﻪ از اوﻻد ﻳﺎﻓﺚﺑﻦﻧﻮح اﻧﺪ ،ﻳﺄﺟﻮج از ﻗﻮم ﺗﺎﺗﺎر و ﻣﺄﺟﻮج از ﻗﻮم ﻣﻐﻮل اﺳﺖ و اﺻﻠﺸﺎن از ﭘﺪر واﺣﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺗﺮك» ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ .ﺑﻌﻀﻲ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ :اﻳﻦ دو ﻗﺒﻴﻠﻪ در ﺑﺨﺶ ﺷﻤﺎﻟﻲ آﺳﻴﺎ ﺳﺎﻛﻦ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻗﻠﻤﺮوﺷﺎن از ﺗﺒﺖ و ﭼﻴﻦ ﺗﺎ اﻗﻴﺎﻧﻮس ﻣﻨﺠﻤﺪ ﺷﻤﺎﻟﻲ اﻣﺘﺪاد داﺷﺘﻪ و از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺗﺮﻛﺴﺘﺎن ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ آﻧﺎن اﺳﺖ .ﺳﭙﺲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ :وﻟﻲ ﺻﺤﻴﺢﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﺄﺟﻮح و ﻣﺄﺟﻮج ﻗﻮﻣﻲ ﺳﺘﻤﮕﺮ و ﺧﺸﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎﻧﺸﺎن از ﺑﺤﻴﺮه ﻃﺒﺮﻳﻪ ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰول ﻋﻴﺴﻲ از آﺳﻤﺎن ،آﻧﺎن را ﺑﺮ ﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺻﺤﻴﺢ ﻣﺴﻠﻢ و ﺷﺮح ﻧﻮوي ﺑﺮ آن ،آﻣﺪه اﺳﺖ».
1558
Ö Õ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê »ﮔﻔﺖ« ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ »آﻧﭽﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻣﻦ دﺳﺘﺮس داده اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﭽﻪ ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮاﻳﻢ از ﻗﺪرت و ﻣﻠﻚ ﮔﺴﺘﺮاﻧﺪه و ﺗﻤﻜﻦ ﺑﺨﺸﻴﺪه اﺳﺖ »ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ« از ﺧﺮاج ﺷﻤﺎ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺧﺮاج ﺷﻤﺎ ﻧﻴﺎزي ﻧﻴﺴﺖ .ﺳﭙﺲ از آﻧﺎن ﻳﺎري ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ» :ﻣﺮا ﺑﺎ ﻗﻮهاي ﻣﺪد ﻛﻨﻴﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﺧﺮاج ﺷﻤﺎ ﻧﺪارم ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮا ﺑﻪ ﻣﺮداﻧﻲ از ﺧﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دﺳﺖ و زور ﺑﺎزوي ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻣﻦ ﻫﻤﻜﺎري ﻛﻨﻨﺪ ،ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ ،ﻳﺎ ﻣﺮا در ﺗﻬﻴﻪ ﺳﺎﻣﺎن و آﻻت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻲ ﻳﺎري ﻛﻨﻴﺪ »ﺗﺎ ﻣﻴﺎن ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن ﺳﺪي ﻣﺤﻜﻢ« و ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ »ﺑﺴﺎزم«. × ë ê é è ç æ å ä ã âá à ß Þ Ý Ü Û ÚÙ Ø ì »ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻗﻄﻌﺎت آﻫﻦ« ﻳﻌﻨﻲ :آﻫﻦﻫﺎي ﺑﺰرﮔﻲ ﻛﻪ در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﺰرگ و ﺣﺠﻴﻢ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود »ﺑﻴﺎورﻳﺪ .ﺗﺎ آنﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻴﺎن آن دو ﻛﻮه را« ﺻﺪﻓﻴﻦ :دو ﺟﺎﻧﺐ ﻛﻮه اﺳﺖ .ﻳﻌﻨﻲ :آﻧﻬﺎ ﺑﺮاﻳﺶ ﻗﻄﻌﺎت آﻫﻦ را آوردﻧﺪ و ﭘﺲ از آنﻛﻪ او زﻳﺮ ﺑﻨﺎ و ﺷﺎﻟﻮده ﺳﺪ را رﻳﺨﺖ ،ﺷﺮوع ﺑﻪ ﭼﻴﺪن آﻫﻦﻫﺎ در ﻣﻴﺎن دو ﻛﻮه ﻛﺮد و ﻣﻴﺎن دو ﻛﻮه را از آﻫﻦ اﻧﺒﺎﺷﺖ ﺗﺎ آن را ﻫﻤﺴﻄﺢ ﺳﺎﺧﺖ آنﮔﺎه »ﮔﻔﺖ« ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻪ وﻛﺎرﮔﺮان» :ﺑﺪﻣﻴﺪ« ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻄﻌﺎت آﻫﻦ ﺑﺎ آﺗﺶ و دﻣﻪﻫﺎي آﻫﻨﮕﺮي »ﺗﺎ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ آن ﻗﻄﻌﺎت را آﺗﺶ ﮔﺮداﻧﻴﺪ« ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :او ﺑﻪ ﻧﻬﺎدن ﻳﻚ دﺳﺘﻪ از ﻗﻄﻌﺎت آﻫﻦ و ﺳﻨﮓ ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﻓﺮﻣﺎن داد آنﮔﺎه ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﻴﺰم و زﻏﺎل رﻳﺨﺖ و دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ آﺗﺶ اﻓﺮوﺧﺘﻪ و ﺑﺎ دﻣﻪﻫﺎ ﺑﺪﻣﻨﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﺣﺮارت ﺣﺎﺻﻠﻪ ،آﻫﻦﻫﺎ را ﺗﺎ ﺳﺮﺣﺪ ذوب داغ ﺳﺎﺧﺖ ـ و ﭼﻮن ﺑﺮ آﻫﻦ آﺗﺶ اﻓﺮوزﻧﺪ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﺗﺶ ﺳﺮخ و ﻣﺬاب ﻣﻲﮔﺮدد ـ ﺳﭙﺲ ﻣﺲ ﻣﺬاب را آوردﻧﺪ و ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ آن را ﺑﺮ روي اﻳﻦ ﻻﻳﻪ از آﻫﻦ و ﺳﻨﮓ رﻳﺨﺖ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر ﻻﻳﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﺑﺮ روي آن ﻗﺮار داد »ﮔﻔﺖ :ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﺮاﻳﻢ ﺑﻴﺎورﻳﺪ ﺗﺎ روي آن ﺑﺮﻳﺰم« در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي آﻫﻦ و ﺳﻨﮓ ﺑﺎ ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺧﻮب ﺑﻪ ﻫﻢ ﺟﻮش ﺧﻮرد و ﭼﺴﺒﻴﺪ و ﺧﺎﻟﻲﮔﺎهﻫﺎي ﻣﻴﺎن آﻫﻦﻫﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﺴﺪود ﺷﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﻳﻦ ﭘﻴﻜﺮه از آﻫﻦ و ﺳﻨﮓ و ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﻫﻲ آﻫﻨﻴﻦ وﺳﺪي ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ و ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ .ﻗﻄﺮ :ﻣﺲ ﮔﺪاﺧﺘﻪ اﺳﺖ. 1559
ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »ﻓﻲﻇﻼل اﻟﻘﺮآن» ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺟﺪﻳﺪا روش آﻣﻴﺨﺘﻦ ﻣﺲ ﺑﺎ آﻫﻦ ﺑﺮاي ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ آﻫﻦ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و از اﻓﺰودن ﻧﺴﺒﺘﻲ از ﻣﺲ ﺑﻪ آﻫﻦ، ﻣﻘﺎوﻣﺖ و ﺻﻼﺑﺖ آﻫﻦ دوﭼﻨﺪان ﺷﺪه اﺳﺖ .ﮔﻔﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ اﻳﻦ روﺷﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ را ﺑﻪ آن راه ﻧﻤﻮد و آن را ﻗﺮﻧﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﻋﻠﻢ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺸﺮ در ﻛﺘﺎب ﺟﺎودان ﺧﻮﻳﺶ ﺛﺒﺖ ﻛﺮد«. õ ô ó ò ñ ð ï î í »در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ از آن ﺑﺎﻻ روﻧﺪ« ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ :ﻳﻜﻲ ارﺗﻔﺎع آن و دﻳﮕﺮي ﺻﺎﻓﻲ و ﻟﻐﺰﻧﺪﮔﻲ آن »و ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ آن را ﺳﻮراخ ﻛﻨﻨﺪ« و از زﻳﺮ آن ﻧﻘﺐ ﺑﺰﻧﻨﺪ، ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺤﻜﻤﻲ و ﺻﻼﺑﺖ و ﺿﺨﺎﻣﺖ آن. ﻣﺮاﻏﻲ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :ﺳﺪي ﻛﻪ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ آن را ﺑﻨﺎ ﻛﺮد و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻮرﺧﺎن در اواﻳﻞ ﻗﺮن ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻧﺪ ،در وراي ﺟﻴﺤﻮن )آﻣﻮدرﻳﺎ( در ﻣﻨﻄﻘﻪ »ﺑﻠﺦ» ﻧﺰدﻳﻚ »ﺗﺮﻣﺬ« ﻗﺮار دارد و ﻧﺎم آن «ﺑﺎباﻟﺤﺪﻳﺪ« ﻳﺎ )دروازه آﻫﻦ( اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻴﻤﻮر ﻟﻨﮓ از آن ﮔﺬﺷﺖ و ﺷﺎﻫﺮخ ﺑﺮ آن ﮔﺬر ﻛﺮد ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﻮرخ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﻳﻲ «ﻛﻼﻓﻴﮕﻮ« در ﺳﻔﺮ ﺳﺎل «.1403م» ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﻔﻴﺮ ﺷﺎه »ﻗﺸﺘﺎﻟﻪ» در اﻧﺪﻟﺲ ،ﺑﻪ درﺑﺎر ﺗﻴﻤﻮر ﻟﻨﮓ ﻣﻲرﻓﺖ ،آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ،ﻫﻤﻮ در ﺗﻮﺻﻴﻒ آن ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﺳﺪ ﺑﺎباﻟﺤﺪﻳﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﻣﻴﺎن ﺳﻤﺮﻗﻨﺪ و ﻫﻨﺪ ﻗﺮار دارد« .واﷲ اﻋﻠﻢ. R Q P O N ML K J I H G FE D C B A »ﮔﻔﺖ« ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ »اﻳﻦ« ﺗﻤﻜﻦ و دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺪ »رﺣﻤﺘﻲ از ﺟﺎﻧﺐ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ« ﻳﻌﻨﻲ :از آﺛﺎر رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﺰرگ ﻣﻦ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻗﻮم ،ﻳﺎ ﺑﺮ ﻣﺮدم اﺳﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺳﺪ ﻣﻴﺎن ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج و ﻓﺴﺎداﻓﺮوزﻳﺸﺎن در زﻣﻴﻦ ﺣﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد »وﻟﻲ ﭼﻮن وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ« ﺑﻪ ﺧﺮوج ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج در آﺳﺘﺎﻧﻪ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ »ﻓﺮا رﺳﺪ ،آن را در ﻫﻢ ﻛﻮﺑﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻳﻦ ﺳﺪ را ﺑﺎ زﻣﻴﻦ ﻫﻤﻮار ،ﻫﻢﺳﻄﺢ ﻣﻲﺳﺎزد »و
1560
وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎرم« ﺑﺮ ﺧﺮاب ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺪ و ﺧﺮوج ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج ﻗﺒﻞ از روز ﻗﻴﺎﻣﺖ؛ »ﺣﻖ اﺳﺖ« و ﺛﺎﺑﺖ و ﺑﺮﮔﺸﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ .اﻳﻦ آﺧﺮﻳﻦ ﺳﺨﻦ ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ اﺳﺖ. ﺻﺎﺣﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ »اﻟﻤﻨﻴﺮ« ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ» :اﻛﻨﻮن ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ وﻋﺪه ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺗﺤﻘﻖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ زﻳﺮا ﭼﻨﮕﻴﺰﺧﺎن و ﺳﻼﻟﻪ او ﺧﺮوج ﻛﺮدﻧﺪ و در زﻣﻴﻦ ـ اﻋﻢ از ﺷﺮق و ﻏﺮب آن ـ ﻓﺴﺎدي ﻋﻈﻴﻢ ﭘﺮاﻛﻨﺪﻧﺪ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻈﺎﻫﺮ ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﻲ را وﻳﺮان و ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﻲ را در ﺳﺎل ) 656ﻫـ ق( ﺳﺎﻗﻂ ﻛﺮدﻧﺪ« .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ زﻳﻨﺐ ﺑﻨﺖ ﺟﺤﺶ رﺿﻲاﷲ ﻋﻨﻬﺎ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :رﺳﻮل ﺧﺪاص از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﺷﺪﻧﺪ و درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭼﻬﺮه اﻳﺸﺎن ﺳﺮخ ﺷﺪه ﺑﻮد ،ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :وﻳﻞﻟﻠﻌﺮب ﻣﻦ ﺷﺮ ﻗﺪ اﻗﺘﺮب ،ﻓﺘﺢ اﻟﻴﻮم ﻣﻦ ردم ﻳﺄﺟﻮج و ﻣﺄﺟﻮج ﻣﺜﻞ ﻫﺬا و ﺣﻠﻖ :...اي واي ﺑﺮ ﻋﺮب از ﺷﺮي ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪه اﺳﺖ ،اﻣﺮوز از ﺳﺪ ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺪازه ﮔﺸﻮده ﺷﺪ ـ و دﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺣﻠﻘﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ـ ﮔﻔﺘﻢ :ﻳﺎ رﺳﻮلاﷲ! آﻳﺎ درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻧﻴﻜﺎن در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﻫﻼك ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ :آري! آنﮔﺎه ﻛﻪ ﻓﺴﺎد و ﭘﻠﻴﺪي ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮد« .ﺑﻠﻲ! آن ﺣﻠﻘﻪ ﻛﻪ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﻛﺮمص ﺑﺪان اﺷﺎره ﻛﺮدﻧﺪ ،ﺑﺰرگ و ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺷﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ﻫﻔﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﺑﻪ ﺧﺮوج ﺗﺎﺗﺎر و ﻣﻐﻮل اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ .واﷲ اﻋﻠﻢ. ` _ ^ ] \ [ ZY X W V U T S »و ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﺎن را« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم را »در آن روز« ﻳﻌﻨﻲ :در روز ﺧﺮوج ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج »رﻫﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﻣﻮج آﺳﺎ در ﺑﻌﻀﻲ دﻳﮕﺮ درآﻣﻴﺰﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﺮدم در روز ﺧﺮوج ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج درﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰﻧﺪ و ﻗﺘﻞ و ﻛﺸﺘﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺸﺘﻪ ﻛﺸﺘﺰارﻫﺎ ﻧﺎﺑﻮد و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﻫﺎ ﺗﻠﻒ ﻣﻲﺷﻮد .و ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ و ﻗﺒﻞ از ﻧﻔﺦ ﺻﻮر در زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ .ﻳﺎ ﻣﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ :ﻣﺮدم در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻮجآﺳﺎ درﻫﻢ ﻣﻲآﻣﻴﺰﻧﺪ زﻳﺮا ﺧﺮوج ﻳﺄﺟﻮجوﻣﺄﺟﻮج از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻗﻴﺎﻣﺖ اﺳﺖ »و در ﺻﻮر دﻣﻴﺪه ﺷﻮد« و دﻣﻨﺪه اﺳﺮاﻓﻴﻞ اﺳﺖ .ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :اﻳﻦ ﻧﻔﺨﻪ دوم اﺳﺖ ،ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﻮده وي» :ﭘﺲ ﮔﺮد آورﻳﻢ آﻧﺎن را ،ﮔﺮدآوردﻧﻲ« ﻳﻌﻨﻲ :ﭘﺲ از ﻣﺘﻼﺷﻲﺷﺪن و
1561
ﺗﺒﺪﻳﻞﺷﺪن اﺟﺴﺎدﺷﺎن ﺑﻪ ﺧﺎك ،آﻧﺎن را زﻧﺪه ﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪﺳﻮي ﻣﺤﺸﺮ ﮔﺮد ﻣﻲآورﻳﻢ. f e d c b a »و آن روز دوزخ را آﺷﻜﺎرا ﭘﻴﺶ ﻛﺎﻓﺮان روﺑﺮو آورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :در روزي ﻛﻪ ﮔﺮدﺷﺎن ﻣﻲآورﻳﻢ ،دوزخ را ﺑﺮاﻳﺸﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ ،ﺑﺪانﺳﺎن ﻛﻪ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه دوزخ زﺟﺮي ﺑﻠﻴﻎ و رﻋﺒﻲ ﻋﺠﻴﺐ در آﻧﺎن ﭘﺪﻳﺪ آورد. r q p o n m l k j i h g »ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﺸﺎن از ﻳﺎد ﻣﻦ در ﭘﺮدهاي ﺑﻮد« ﻳﻌﻨﻲ :دوزخ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎن اﺣﺴﺎس و ﺑﺼﻴﺮﺗﺸﺎن از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻳﺎت و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻣﻦ در ﭘﺮدهاي ﺑﻮد ،ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ اﻫﻞ ﺗﻔﻜﺮ و ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ ،از ﻣﺸﺎﻫﺪه آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﺎﻧﺪه و ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ را ﺑﺎ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﺗﻤﺠﻴﺪ وي ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ »و« دوزخ راﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ »ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﻨﻴﺪن« ﺣﻖ »را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ« ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻋﺮاﺿﺸﺎن از ادﻟﻪ ﺳﻤﺎﻋﻲ. b a ` _ ~ } |{ z y x w v u t s »آﻳﺎ ﻛﺎﻓﺮان ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺠﺰ ﻣﻦ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻣﺮا« ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن و ﻣﺴﻴﺢ و ﺷﻴﺎﻃﻴﻦاﻧﺪ »اوﻟﻴﺎء ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﻣﻌﺒﻮد ﺧﻮﻳﺶ ﮔﻴﺮﻧﺪ؟ آﻳﺎ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺎﺻﻮاب و ﻧﺎﻣﻤﻜﻦﺷﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺬاب ﻧﻴﺴﺖ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻋﺬاب اﺳﺖ ،آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ: »ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﺟﻬﻨﻢ را آﻣﺎده ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻛﺎﻓﺮان ﺑﺎﺷﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺟﻬﻨﻢ را آﻣﺎده ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻛﺎﻓﺮان ﺳﺎﺧﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ورود ﺑﻪ آن ،ﺑﺎ اﻧﻮاع ﻋﺬابﻫﺎ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻬﺎي ﺧﻮد رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻴﻬﻤﺎن ﻣﺘﻜﺎ وﺟﺎﻳﮕﺎه آﻣﺎده ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد .اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ از ﺑﺎب ﺗﻬﻜﻢ و اﺳﺘﻬﺰاي آﻧﻬﺎﺳﺖ.
1562
t s r q p o n m l k j i h g f e d c »ﺑﮕﻮ :آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻛﺴﺎﻧﻲﻛﻪ از روي ﻋﻤﻞ زﻳﺎنﻛﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﻨﺪ ،آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اي ﻣﺮدم! آﻳﺎ ﺷﻤﺎ را از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ از روي زﻳﺎن و ﺧﺴﺮان اﻋﻤﺎل ،از ﺑﺪﺑﺨﺖﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدماﻧﺪ ،آﮔﺎه ﮔﺮداﻧﻢ؟ آري! آﮔﺎﻫﺘﺎن ﻣﻲﮔﺮداﻧﻢ؛ آﻧﺎن» :ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻮﺷﺶ آﻧﺎن در زﻧﺪﮔﻲ دﻧﻴﺎ ﮔﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ« ﮔﻢﺷﺪن ﻛﻮﺷﺶ ،ﺑﻄﻼن و ﻧﺎﺑﻮدي و ﺑﻪﻫﺪر رﻓﺘﻦآن اﺳﺖ »و ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻜﻮ ﻛﺮدارﻧﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺧﻮد ﻣﻔﺘﻮن و دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ راه و روش ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮﻳﺶاﻧﺪ و ﻣﻲﭘﻨﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻳﻦ راه و روش ،ﻛﺎر ﺧﻮﺑﻲ اﻧﺠﺎم داده و از آﺛﺎر و ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻧﻔﻊ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ .ﭘﺲ اﻳﻨﺎن زﻳﺎنﻛﺎرﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮدﻣﻨﺪ. ¤ £ ¢ ¡ ~ } | { z y x wv u »آﻧﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻳﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺗﻮﺣﻴﺪ و ﻳﮕﺎﻧﮕﻲ وي از آﻳﺎت ﺗﻜﻮﻳﻨﻲ و ﺗﻨﺰﻳﻠﻲ »ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و« ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ »ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت او« ﻳﻌﻨﻲ :ﺑﻪ ﺑﻌﺚ ﺑﻌﺪ از ﻣﺮگ و ﻣﺎﺑﻌﺪ آن از اﻣﻮر آﺧﺮت »در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﺗﺒﺎه ﮔﺮدﻳﺪ« ﻳﻌﻨﻲ :اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و آن را ﻧﻴﻚ ﻣﻲﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ ،ﺗﺒﺎه ﺷﺪ و دﻟﻴﻞ ﺗﺒﺎه ﺷﺪن آن ،ﻛﻔﺮﺷﺎن اﺳﺖ »ﭘﺲ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻫﻴﭻ وزﻧﻲ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻧﻬﺎد« ﻳﻌﻨﻲ :در آن روز ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻧﺰد ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﻗﺪر و ﻗﻴﻤﺘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﻫﻴﭻ ﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داد .در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ آﻣﺪه اﺳﺖ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺷﺨﺺ ﺗﻨﻮﻣﻨﺪ و ﭼﺎق در روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻣﻲآﻳﺪ ،درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ]ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻋﻤﻞ ﻧﺎﺻﻮاب ﺧﻮﻳﺶ[ ﻧﺰد ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞﺑﻪ اﻧﺪازه ﺑﺎل ﭘﺸﻪاي ﻫﻢ ،وزن و ﻗﻴﻤﺖ ﻧﺪارد اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ اﻳﻦ آﻳﻪ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ .« ﴾£ ¢ ¡ ~ }﴿ :آري! ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻧﺪﻳﺸﻪ وﻋﻤﻞ ﺧﻮﻳﺶ ،از ﻣﺼﺎدﻳﻖ اﻳﻦ آﻳﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ. ¯ ® ¬ « ª © ¨ § ¦ ¥ »اﻳﻦ« ﻫﺸﺪار را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ» :ﺟﻬﻨﻢ ﺟﺰاي آﻧﺎن اﺳﺖ ،ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻳﻦﻛﻪ ﻛﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و آﻳﺎت ﻣﻦ و ﭘﻴﺎﻣﺒﺮاﻧﻢ را ﺑﻪ ﺗﻤﺴﺨﺮ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ« ﻣﻔﺴﺮان در ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻳﻦ
1563
»زﻳﺎﻧﻜﺎرﺗﺮﻳﻦاﻧﺴﺎﻧﻬﺎ« اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ؛ ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :آﻧﺎن ﻳﻬﻮد و ﻧﺼﺎري اﻧﺪ ،ﺑﻪ ﻗﻮﻟﻲ :آﻧﻬﺎ ﻛﻔﺎر ﻣﻜﻪ و ﺑﻪﻗﻮﻟﻲ :آﻧﻬﺎ راﻫﺒﺎن ﻣﺘﻮﻟﻲ ﺻﻮﻣﻌﻪﻫﺎ اﻧﺪ .ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواﻳﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﻲ ﺧﻮارج «ﺣﺮورﻳﻪ» را ﻧﻴﺰ از ﻣﺼﺎدﻳﻖ آﻧﺎن داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ. » º ¹ ¸ ¶ µ ´ ³ ² ± ° »ﺑﻲﮔﻤﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻤﺎن آورده و ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻛﺮدهاﻧﺪ« ﺣﺎل و وﺿﻊ اﻳﺸﺎن ﺑﺮﺿﺪ ﺣﺎل و وﺿﻊ ﻛﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺒﻼ ذﻛﺮﺷﺎن رﻓﺖ زﻳﺮا »ﺑﺎﻏﻬﺎي ﻓﺮدوس ﺟﺎﻳﮕﺎه ﭘﺬﻳﺮاﻳﻲ آﻧﺎن اﺳﺖ« ﻛﻪ ﺑﺮاي ﮔﺮاﻣﻴﺪاﺷﺖ و ﺗﺠﻠﻴﻞ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﺷﺎن آﻣﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻓﺮدوس در ﻛﻼم ﻋﺮب :ﺑﻪ درﺧﺘﺎن اﻧﺒﻮه و ﺑﻪﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻏﻠﺐ آﻧﻬﺎ درﺧﺖ اﻧﮕﻮر ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﺮدوس در زﺑﺎن روﻣﻲ ،ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﺎغ اﺳﺖ. ¼ ½ ¾ ¿ Â Á À »ﺟﺎوداﻧﻪ در آﻧﻨﺪ و از آﻧﺠﺎ درﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺘﻘﺎل« ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ »ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ« زﻳﺮا ﺑﺎﻏﻬﺎي ﻓﺮدوس ﻓﺮﺧﻨﺪهﺗﺮ و ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ از آن ﺷﻮﻧﺪ. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي از ﻋﺒﺎدهﺑﻦﺻﺎﻣﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ رﺳﻮل ﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ» :ﻫﻤﺎﻧﺎ در ﺑﻬﺸﺖ ﺻﺪ درﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻫﺮ درﺟﻪ از آن ﺑﺎ درﺟﻪ دﻳﮕﺮ ،ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻴﺎن آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ آن ،ﻓﺮدوس اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺮش در ﺑﺎﻻي آن ﻗﺮار دارد و رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ ﺑﻬﺸﺖ از آن ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه از ﺧﺪا ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ،از او ﻓﺮدوس را ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ«. Õ ÔÓÒÑÐÏÎ Í Ì Ë Ê ÉÈÇÆÅ Ä Ã »ﺑﮕﻮ :اﮔﺮ درﻳﺎ ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻛﻠﻤﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرم ﻣﺮﻛﺐ ﺑﺎﺷﺪ ،ﭘﻴﺶ از آنﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎت ﭘﺮوردﮔﺎرم ﭘﺎﻳﺎن ﭘﺬﻳﺮد ﻗﻄﻌﺎ درﻳﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ ،ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن درﻳﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺪد ﺑﻴﺎورﻳﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :اﮔﺮ ﻛﻠﻤﺎت ﻋﻠﻢ ﺧﺪا و ﺣﻜﻤﺖ وي ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ و آب درﻳﺎ ﻣﺮﻛﺐ ﻗﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﻠﻢ ﻫﻢ ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ ،ﻳﻘﻴﻨﺎ ﻗﺒﻞ از آنﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎت ﺣﻖ ﺗﻌﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن 1564
رﺳﺪ ،آب درﻳﺎ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم ﻣﻲرﺳﺪ و اﮔﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ آن درﻳﺎ ﺑﺎز ﺑﻪ ﻣﺪد آن آورده ﺷﻮد وﻣﺮﻛﺐ آن ﻗﻠﻢ ﮔﺮدد ،ﺑﺎز ﻫﻢ آب آن درﻳﺎي دﻳﮕﺮ و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر درﻳﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ...ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺪ ،ﺑﻲآنﻛﻪ ﻛﻠﻤﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ آﺧﺮ ﺑﺮﺳﺪ زﻳﺮا ﻛﻠﻤﺎت اﻟﻬﻲ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ اﺳﺖ .ﭘﺲ ﻫﺮﮔﺎه ﻋﻠﻢ اﻟﻬﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ،دﻳﮕﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻧﺴﺎن روي دل ﺑﻪﺳﻮي او ﻧﻜﺮده و ﺑﻪ دﻳﻦ وي در ﻧﻤﻲآﻳﺪ؟! از آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ،ﻛﺜﺮت ﻛﻠﻤﺎت ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ،ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻗﻠﻤﻬﺎ و ﻛﺘﺎﺑﻬﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ را در ﺿﺒﻂ و ﺷﻤﺎر آورﻧﺪ .ﻧﻈﻴﺮ آن اﺳﺖ آﻳﻪ É ÈÇÆÅ{ :
: zÚ Ù Ø × ÖÕ Ô Ó Ò Ñ Ð Ï Î Í Ì Ë Ê )و اﮔﺮ درﺧﺘﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻦ اﺳﺖ ،ﻫﻤﻪ ﻗﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ و درﻳﺎ را ﻫﻔﺖ درﻳﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻳﺎري آﻳﺪ ،ﻛﻠﻤﺎت ﺧﺪا ﭘﺎﻳﺎن ﻧﭙﺬﻳﺮد ،ﻗﻄﻌﺎ ﺧﺪا ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺣﻜﻴﻢ اﺳﺖ( »ﻟﻘﻤﺎن.«27/ اﺑﻦﻋﺒﺎسك در ﺑﻴﺎن ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﻳﻪ ﻛﺮﻳﻤﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ :ﭼﻮن آﻳﻪ ﴿ Í Ì Ë Ê É... ] ﴾Îاﻹﺳﺮاء :[85 :و ﺷﻤﺎ از ﻋﻠﻢ ﺟﺰ اﻧﺪﻛﻲ داده ﻧﺸﺪه اﻳﺪ( ﻧﺎزل ﺷﺪ ،ﻳﻬﻮد ﮔﻔﺘﻨﺪ: ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻋﻠﻢ ﺑﺴﻴﺎري داده ﺷﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﺎ ﺗﻮرات داده ﺷﺪه و ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ وي ﺗﻮرات داده ﺷﺪ ،ﺑﻲﮔﻤﺎن ﺑﻪ او ﺧﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎري داده ﺷﺪه اﺳﺖ .ﻫﻤﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ آﻳﻪ Ä Ã ﴿ : ﴾...ÆÅﻧﺎزل ﺷﺪ. ê é è ç æ å ä ã â áà ß Þ Ý Ü Û Ú Ù Ø × Ö ïî í ì ë »ﺑﮕﻮ :ﺟﺰ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﻢ ﻣﺜﻞ ﺷﻤﺎ ﺑﺸﺮي ﻫﺴﺘﻢ« ﻳﻌﻨﻲ :ﺣﺎل ﻣﻦ ﻣﺤﺪود و ﻣﻘﺼﻮر ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﺸﺮﻳﺖ اﺳﺖ و از ﺑﺸﺮﻳﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻮدن ﻳﺎ اﻟﻮﻫﻴﺖ در ﻧﻤﻲﮔﺬرد ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ،ﻣﻦ ﻋﻠﻢ ﻏﻴﺐ را ﻧﻤﻲداﻧﻢ و اﮔﺮ ﺧﺪاي ﻋﺎﻟﻢاﻟﻐﻴﺐ ﻣﺮا آﮔﺎه ﻧﻤﻲﻛﺮد، ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از داﺳﺘﺎن اﺻﺤﺎب ﻛﻬﻒ و ذواﻟﻘﺮﻧﻴﻦ ﺧﺒﺮ دﻫﻢ »ﺑﻪ ﻣﻦ وﺣﻲ ﻣﻲﺷﻮد« ﭘﺲ ﻫﻤﻴﻦ ﺻﻔﺖ و وﻳﮋﮔﻲ ،ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ﻓﺮق و ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﺑﺸﺮ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ و ﻣﺤﻮر اﻳﻦ وﺣﻲ ﺑﺮ ﻣﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ» :ﻛﻪ ﺧﺪاي ﺷﻤﺎ ﺧﺪاﻳﻲ ﻳﮕﺎﻧﻪ 1565
اﺳﺖ« و ﺷﺮﻳﻜﻲ ﻧﺪارد »ﭘﺲ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﻪ ﻟﻘﺎي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮد اﻣﻴﺪ دارد« و ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﻗﻌﻲ را ﻛﻪ از ﺷﺄن ﻣﺆﻣﻨﺎن اﺳﺖ در دل ﻣﻲﭘﺮوراﻧﺪ »ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺑﭙﺮدازد« ﻛﺎر ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ :ﻫﺮ ﻛﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺮع ﺷﺮﻳﻒ ﺑﺮ ﺧﻴﺮ ﺑﻮدن آن راﻫﻨﻤﺎﻳﻲ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻛﺮده و اﻧﺠﺎمدﻫﻨﺪه آن را ﺳﺰاوار ﺛﻮاب ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ »و ﻫﻴﭻﻛﺲ را« از ﺧﻠﻖ »در ﻋﺒﺎدت ﭘﺮوردﮔﺎر ﺧﻮﻳﺶ ﺷﺮﻳﻚ ﻧﺴﺎزد« ﭼﻪ آن ﻛﺲ ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﻪ ﺑﺪﻛﺮدار ،ﭼﻪ ﺣﻴﻮان ﺑﺎﺷﺪ ،ﭼﻪ ﺟﻤﺎد .اﻟﺒﺘﻪ رﻳﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺷﺮك ﺧﻔﻲ اﺳﺖ ،ﺷﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﻧﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد. در ﺣﺪﻳﺚ ﺷﺮﻳﻒ ﺑﻪ رواﻳﺖ اﺣﻤﺪ و اﺑﻦ ﺳﻌﺪ از اﺑﻲﺳﻌﻴﺪ ﺑﻦاﺑﻲ ﻓﻀﺎﻟﻪ اﻧﺼﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮد :از رﺳﻮل ﺧﺪاص ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ? c ªq vD+ : 'Y \ \= ,8 %1 \J- (J- a w&1 >) # :9 ¸ = b X ? #i£ :wr? #- B)r? º9U1 >