M. Tullius Cicero scripta quae manserunt omnia Fasc 28 In M. Antonium orationes Philippicae XIV

Citation preview

AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN DER DDR ZENTRALINSTITUT F Ü R ALTE G E S C H I C H T E U N D A R C H Ä O L O G I E

BIBLIOTHECA S C R I P T O R V M GRAECORVM ET R O M A N O R V M

TEVBNERIANA

WIRK!

B S B E.G. T E U B N E R

VERLAGSGESELLSCHAFT

1986

M. T V L L I C I C E R O N I S S C R I P T A QVAE M A N S E R V N T O M N I A

FASC. 28

IN M. ANTONIVM O R A T I O N E S PHILIPPICAE XIV EDIDIT

PAVLVS F E D E L I

UIPZ1C

BSB B.C. T E U B N E R V E R L A G S G E S E L L S C H A F T

1986

Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana ISSN 023J-1160 Redaktor: Günther Christian Hansen Redaktor dieses Bandes: Günther Christian Hansen

© BSB B. C. Teubner Verlagsgesellechaft, Leipzig, 1982 und 1986 2. Auflage VLN 294/375/5/86

LSV 0886

Lektor: Dr. phil. Elisabeth Schuhmann Printed in the German Democratic Republic Satz: INTERDRUCK Graphischer Großbetrieb Leipzig - III/18/97 Druck und Einband: Grafische Werke Zwickau 11/29/1 Bestell-Nr. 666 062 9 05900

dvicibus natis PRAEFATIO Hi aunt codices, quibus Ciceronis Philippicamm editio mea nititur: codex tabularii Basilicae Vaticanae H. 25, saec. IX, inter Ciceronis libros manu scriptos — palimpsestis exceptis — uetustissimus. a lordano Vrsino cardinal! (f 1439), qui — ut censet Sabbadini1) — a. 1426 in Germania iter conficiens eum inuenit2}, in Italiam Hiatus est. post obitum Vrsini, cuius stemma in extreme primi folii margine apparet, eius codices partim in S. Petri tabularium partim in bibliothecam Vaticanam translati sunt.3) Basilicanus H. 25 hos Ciceronis libros continet: ff. ff. ff. ff.

1 - 8Uu In Pieonem (32 - 74) 9 -1 l Pro L. Flacco (39 - 54) llu-18 Pro M. Fonteio (11-44) 18-80« Philippicae (I-XIII 10).

Folia, 1 —8 U scripturam uncialem saec. VIII —IX exhibent4); cetera (ff. 9 —80 U ) Carolinam, quae dicitur, scripturam ostendunt.6) V ternis columnis uersiculorum 30 in unaquaque pagina exaratus est: cum post saec. VI ueterum scriptorum codices tribus columnis exarati perrari sinte), Ve uetusto exemplari manare uerisimillimum uidetur.7) ubi codex exaratus sit, uiri docti dissentiunt: eum in Gallia scriptum esse censet Lowe8), cum contra uir doctus Bischoff V in Italia exaratum esse autumet.9) Basilicanum H. 25, quern primus contulit Gabriel Faernus a. 1561 cum

1) Sabbadini St. e crit. 39. 2) De hac lordani Vrsini peregrinatione cf. König 49 — 52. 3) cf. König 105-107. 117. 119. 4) De scriptura hemiunciali cogitat Clark Desc. 163. aliquot saec. IX glossemata in ff. 1 — 8UU apparent: cf. Pellegrin 51. nonnulli uiri docti Basilicani H. 25 librarium in ff. 1—8 codicem, qui uncialem scripturam exhibebat, imitari uoluisse censent: cf. Traube 230; uide etiam Deycks 8sqq.; eandem sententiam sequitur E. Pellegrin. 5) cf. Lowe CLA I 3 adn. 3. 6) De hac re uide Clark Desc. 163. 7) cf. Nisbet XXI. 8) Lowe CLA I 3 adn. 3. 9) Bischoff 249 adn. 124.

PRÄEFATIO

editione Hieronymi Ferrarii1) proximoque anno Marcus Antonius Muretus per sex dies domi inspexit2), diligentissime exquisiuit et descripsit Fridericus Scholl3); indocti librarii frequentissimos lapsus Albertus Curtis Clark accurate collegit4) recentiorumque manuum correcturas Ed. Ströbel diligenter perscrutatus est.6) b Bernensis 104; hie codex, saec. XIII exeunte uel XIV ineunte exaratuse), qui foliis 133 constat, haec opera continet: ff. l — 44U Ciceronis de officiis libri III f. 45 excerptum de uitiis et uirtutibus (ff. 46 — 47 Bcriptura uacant) ff. 48 — 53U Ciceronis oratio pro Milone (1 — 67) (ff. 54 — 55 scriptura uacant) ff. 56—57U Ciceronis libri de seneetute fragm. (a § 80 usque ad finem) f f. 57U—111 Ciceronis orationes Philippicae f. 112 Fragm. tractalus theol. de ui^iis ff. 113 —131 Suetonii Tranquitti uitae Goes. f. 131 Ausonii cannina de XII Caesaribus per Suet. Tranquillum scri/ptis ff. 131 -133 Tractatus de Caesaribus

Huius codicis, qui olim P. Danielis fuit 6 ), uarias lectiones ex Baiteri collatione Halm primus exhibuit. c Hoc siglo trium codicum (Paris. Lat. 5802, saec. XIII; Paris. Lat. 6602, saec. XIII; Berolin. Phill. 1794, saec. XII) consensus designatur. primus Clark his codicibus, qui tantummodo Phil. I —IV continent, familiae Colotianae nomen dedit7): eorum enim lectiones cum Angelii Colotii codice consentiunt, ut Hieronymus Ferrarius testatur, qui aliquot lectionum huius codicis nunc deperditi mentionem facit.8) his codicibus, qui duas lacunas exhibent communes (1,24 ciuitas . . . mortuo; 3,27 etenim . . . et quidem), uir doctus Clark Oxon. Coll. Mert. 311, quem saec.

1) M. Tullii Ciceronis Philippicae et orationes pro Fonteio pro Flacco in Pisonem omnes ex antiquissimo libro a G. Faerno emendatae una cum«iusdem annotation! bus, Romae 1561. 2) M. Tullii Ciceronis Pbilippicae orationes a M. A. Mureto emendatae et illustratae, Lutetiae 1562, 4. 3) F. Scholl, Über die Haupthandschrift von Ciceros Philippiken nebst Bemerkungen zu Stellen dieser Reden, Sitzungsber. Heidelb. Akad. Wies., Philos.-hist. Kl., 1898,4. codicem nuper descripsit Pellegrin 51 — 52; uide etiam Sabbadini St. e crit. 39; Scop. 127; Nuov. ric. 211—212. folii 2U imago photographice expressaapud Löwe CLA I 2 foliique 3 apud Chatelain I 7 tab. XXVI conferri potest. 4) Clark Cl. Rev. 14, 1900, 39. 5) Ströbel Blatt. Bayer. Gymn. 20, 1899, 384sqq. 6) cf. Hagen 154. 7) Clark Desc. 201-202. 8) Ferrarius, Emendationes in-Philippicas Ciceronis, Venet. 1542. VI

PRAEFATIO

XII Anglica manus exarauit, propter quandam adfinitatem cum familiae Colotianae codicibus in I et II Phil, addit.1) Familiae Colotianae libros manu scriptos ex archetype communi insularem, quae dicitur, scripturam exhibente originem ducere censet Clark2): quod plurimae particulae autem corruptelae ostendunt, propter notam insularem he (i. e. autem) male intellectam; pro autem enim tres familiae Colotianae testes hoc, haec, huius, enim persaepe tradunt. Quod ad familiae Colotianae codices adtinet, apud Paris. Lat. 5802, qui saec. XIII ineunte ab Italica manu exaratus3) Francisci Petrarcae olim fuit eiusque correcturas exhibet4), haec continentur: ff. 1 — 68U L 68U ff. 69 - 93U ff. 94 —116 ff. 116 — 132 ff. 132- 147U ff. 148-189U

Gaii Sueton Tranquilli de uita Caesarum ueraus Suetonii L. Annei Flori Epitome Sexti lulii Frontini strotogemota Breui&rium Eutropii Marci Tidlii Ciceronis Philippicae I-IV eiusdem Tuaculanae

Paris. Lat. 6602, saec. XIII exaratus, praeter Philippicas I —IV (ff. 48 — 99) Ciceronis de officiis libros (ff. 1 — 47) orationesque in Catilinam (ff. 99-124u) continet. De Berolin. Phill. 1794 (olim 201), saec. XII exarato, fusius disputandum est: hie liber manu scriptus olim apud collegium Clarimontanum societatis lesu sodalium Lutetiae Parisiorum fuit, deinde G. Meerman eiusque filius Jan eum Hagae tenuerunt; cum postea Thomas Phillipps (Middlehill, Worcestershire) codicem emisset, cum Phillippsii libris manu scriptis in Berolinensi bibliotheca (hodie Deutsche Staatsbibliothek) nunc asseruatur.6) Codex Berolinensis, qui 73 foliis constat, haec continet6): ff. 3-18 Phil. I-II ff. 19-25 Phil.III-IV U ff. 25 —26 ff. 27-47 ff. 48-73u

uersus Riualloni archid. Nannetensis Delegibwt De diuinatione (usque ad 2, 135).

Berolinensis particulam quoque Petronii olim continuit, quae deinde Parisino Lat. 8049 iuncta est. Vossianus Lat. Ο 2, saec. X —XI; pars prior, 72 foliis Philippicas con- η 1) Clark Desc. 210; CI. Rev. 14, 1900, 40-42. 2) Clark Desc. 201-202; cf. etiam Cl. Rev. 14, 1900, 40-42. 3) Paris. Lat. 5802 familiae Sforza stemma exhibet: cf. Clark Cl. Rev. 14, 1900, 40. 4) cf. De Nolhac I 87sqq.; 203sqq. 5) Quod adtinet ad Berolinensem Phill. 1794 cf.Nutt Academy 27,1885,332-333; Rose 439 -441; Clark Cl. Rev. 14,1900,40 - 42; Pease 607; P. L. Schmidt 201 - 205. 6) De foliis 1 -2 cf. Rose 439. VII

PRAEFATIO

tinens usque ad 13, 29 (Italia), a librario saec. X, pars altera, in qua sunt orationes in Catilinam et Caesarianae, a librario saec. XI exarata est.1) s Vaticanus Lat. 3228, saec. X, qui ff. 117 Philippicas tantum continet. de quo codice uir doctus Clark, Philippicas iterum recensens apud Bibliothecam Oxoniensem (a. 1918), haec hire contendit: „inueni inter hunc codicem (s) et Regium 15 A, XIV (1), quo in priore editione usus sum, necessitatem summam intercedere, neque deesse indicia quae l ex s fluxisse demonstrent (. . .). itaque cod. 1 nunc reiecto, in locum eius succedit Vat. 3228"*) t Monacensis 18787 (olim Tegernseensis 787), saec. XI, a quo haec traduntur: ff. 1—27 28 —103 104-107 108 -120 121-132 133 -145 146 —157 158 — 160

Q. Aurdii Symmachi rdationes siue epistolae 15—63 libri X Ciceroni» Philippicae Cic. de imp. Cn. Pompei (inde a § 46) Cic. Pro T. Annio Milane Cic. Pro Sulla Cic. pro Plancio Cic. pro Aulo Caecina Cic. pro Marcello (usque ad § 15).

Codice t primus Wernsdorf usus est, cui Christ. Theoph. Harles ex monasterio Tegernseensi uarias lectiones communicauit. una cum aliis codicibus Tegemseensibus a. 1803, ut uidetur, surreptus est; cum uir doctus Halm in catalogo librorum ab Edwino Tross bibliopola Parisiensi a. 1853 uulgato illius mentionem inuenisset, Bibliotheca Monacensis eum redemit.3) v Vaticanus Lat. 3227, qui praeter Ciceronis Philippicas (ff. 1 — 78) uersus XII sapientum in Ciceronem, hymnum in Petrum et Paulum Apostolos, fragm. in Verrem (f. 80U) praetereaque P. Victoris epitomam de locis et regionibus Vrbis (ff. 81—83) Ciceronisque Somnium Scipionis (ff. 83 —86 U ) continet, saec. XII ineunte apud monasterium Casinense exaratus Langobardicam, quae dicitur, scripturam exhibet.4) Omnes codices e communi archetype manare pro certo adfirmare possumus: quod luculenter ostendunt duo in erroribus consensus exempla inter omnes codices: 2, 76 ubi Gellius Ciceronis genuinum textum nobis 1) cf. Clark Cl. Rev. 14, 1900, 249-251. 2) De tota hac re cf. etiam Clark Desc. 202 — 204. quibus argumentis nisus cod. Reg. 15 A. XIV in editione mea non adhibui. 3) cf. Clark Desc. 204. 4) cf. Lowe Benev. 18. 363 (uide etiam 152. 186. 188. 193. 203-204); eiusdem auctoris cf. Pal. Pap. I 87 —88. 295. de codice y praeterea disputauerunt Clark Desc. 202, Cavallo Libri 278 adn. 85, id. Trasm. 395, Mazzoli Rendic. Accad. Naz. Line. 31, 1977, 304 adn. 30. VIII

PRAEFATIO

tradit (Gallicis), cum codices contra caligis praebeant; 3,31, ubi Serums uerba fundit apothecas seruat, quae Philippicarum codices omiserunt; cf. etiam apparatum meum ad 2, 93 — 96 et Clark Cl. Rev. 14,1900, 47-48. Propter plurimos errores coniunctiuos nonnullasque lacunas ex archetypo communi duas familias manauisse adfirmare possumus: altera Basilicanum Vaticanum H. 25 testem habet (qui magnas lacunas exhibet inde a 11, 22 usque ad 12,12, inde a 12, 23 usque ad 12, 30 desinitque post 13, 10), altera siglo D designata, quae ex codicibus bcnstv constat: D siglo D codicem decurtatum Halm significare uoluit, cum omnes huius familiae testes magnas lacunas exhibeant inde a 2, 93 (sunt ea) usque ad 2, 96 (defendimus), inde a 5, 31 (menti-) usque ad 6, 18 (umquam). Praeterea familiae D codices plurimas uerborum praetermissiones exhibent: 1, 2 nisi .. . omnibus; 1, 3 nullae respondebat; 1, 30praeter ceteros; ibid, urbe .. . liberate; 2, 3 sed hoc . . . fuisse; 2, 9 solum . . . humanitatis; 2, 48 rem ... et; 2, 62 turn . . . legerat; 2, 64 cum . . . tenerentur; 2, 103 ualeat hasta; 2, 105 quae cogitabantur; 3, 18 ac pessimis; 3,39 quaestore optima; 4, 7 Brutorum . .. Romani; 4, 15 esse . . . scele-; 5, 13 quod ...est;5,n post. . . urbem; 5, 27 ad . . . mittimus; 5,29 timeam et cogitem; 7,2 leges imponeret; 7,6 fuisse fautorem; 7, llmulto. . .urgebamur; 7,15 firmiesimam . . . Romani; 7, IS fecerit... causa; 8, 22 deeerti inquam; 8, 28 et tu acta Caesaris; 8, 30 aut cogitare; 8, 33 si quis . . . fecerit; 9, 16 Ser. Sulpicius ... publicam; 11, 4 sin . . . Trebonium; 11, 11 propter eximiam; 11, 17 quam Punico tertio; 11, 20 Martia et legio; 13, 2 sine simulabat.

Quod ad familiae D codices adtinet, adfinitatem quandam inesse inter Vc familiae Colotianae testes et Basilicanum H. 25 iam Clark perspexit1); re uera minoris momenti sunt nonnulla consensus exempla a Clark allata, cum genuinam lectionem e coniectura originem ducere suspicari liceat; cf. tarnen, praeter 3, 28 ubi Vc uerbum uitiis tradunt a ceteris codicibus omissum, haec maioris momenti exempla: 1, 14 consulari Vc consularis bnstv; 2, 4 nee soluendo eras Vc nee soluendo era aderas b nee solus deeras n v nee solus eras s nee eras t; 2, 12 ut me primum Vc ut primum b (me sup. b2) ut te primum n1 (coir. na)£v ut primum tet; 2, 23 enitique\c nitiquel) innitique nstv 1 (corr. 2 ); 2,32 quaerentVc quaerenti bnstv: 2,115 gustatum Vc gustum bnstv; 3,23 enim Vc autem bnsv om. t; 3, 24 ülo ipso Vc in illo ipso bnsv in ipso illo t; 3, 31 atque i«Vc at uel qualis qua ui b aut qualis nstv; 3, 36 accedent Vc accedunt bnstv.

Contra magni momenti hi loci mihi uidentur, in quibus et V et c contra ceteros codices in erroribus conspirant: 1, 23 iubent] iubenti Vc; 2, 66 portenti] polenti Vc; 2, 70 collega meus] conlega meius V collegam eius c; 2, 77 tu? a Marco] tuam marco V tuam arco c. his adde 2, 106 dictu] dictum Vc. 1) Clark Cl. Rev. 14, 1900, 42. IX

ΡΕΑΕΓΑΤΙΟ Quod ad adfinitatem inter c et singulos familiae D testes adtinet, haec in erroribus consensus exempla cum b et t conferantur: cb t 1,8 repudiatis] reputatis bct; l, 9 ac] et bct atque ηβτ; l, 16 prolatis, neprolatis'] prolatis ac ne prolatis bct probatis ac ne prolatis n β τ ; 1,19 euertitis] euertistis bct; l, 26 iubeb is] uidebitis bct; l, 29 est autem]2 ea est autem bctV2 ea autem est ηβτ; l, 31 senatus] ueteranis V ueterani bctV cetera n ueteri β ueteris τ, corr. Ernesti; ibid. cum conlegam tuurri] tu collegambct tuum collegam (-a τ) ηβτ; 2, 20 te om. bct ante omnino hab. ηβτ; 2, 22 quod igitur] quid igitur bct; 2, 31 ut a te] aut ut ate bct; 2, 37 liberaret] liberauisset bct liberasset ηβτ; 2, 39 quidem illa\ itta quidem bct; 2,53 confitendum est] confitendum ei b c t confitendum sit ηβτ; 2, 61 num mentior] non mentior bct; 2, 64 qui] si qui bct; ibid. hoatis] infelix bct; 2, 68 deuersari] diuersari bct (fiiimtz n18T uersare n2; 2, 75 yeierent] repefereni bct; 2, 76 per municipia] is per municipia bct is giii per wwTiicipia nsv; ibid. 7105 fwrn] nostrum bct om. ηβτ; 2, 105 Casino'] casilino bct cassilino ηβτ; 2,108 Caesarem regnantem] regnantem caesarem bct; 3, 5 possemus] possimus bct. cb

Viri docti Clark sententia artiore uinculo inter se cohaerent c et b; haec enim in erroribus consensus exempla non minimi momenti mihi uidentur: l, 30 significarent] significarunt bc significauerunt ηβτ; 2, 41 in eiectis] reiectis bc eiectis ηβτ; 2, 42 uide autem om. bc uide autem quid om. tT uide ... intersit om. ns; 2, 49 sum cultus] cultus sum be custoditus sum ηίτ; 2, 73 sordidata mancipia] sordida tarn aucupla be; 2, 75 pugnare] pugnare te be; 2. 102 tolleres vt] uideres ut bc uideres et netT; 2,105 obsolefiebant] obsolefaciebant bc obsolebant nstT; 2,113 #wwi t6i] β««ί tibi bc; 3,12 e^o ante consulem om. be; ibid, iugulauerit] iugularit be; 3,20 *7ίσβ epulae] hee epulae be; 3, 30 curauerit] curarit be; 3, 33 et dignitate] de dignitate netT et om. be; 3, 35 cum ante igwominia om. bc; 3, 39 uideretur] uideretur censuerunt bc ««ierewiwr ce?i«iter«TOi t censuerint ns; 4, 7 quid? municipia] qui municipia be gr««i om. nstT; ibid, uel ad recipiendam] uel ad recuperandam bc.

Magni tarnen momenti sunt nonnulla exempla in erroribus consensus inter e et t: ct 1> 1 renouaui] renouaui V Cue. b ηβτ r-euocaui ct; 1, 6 5«» appellabantur] qui appellantur ct; 1, 32 in contione] in contione erat ct; 2, 25 cum conscii] socii cum conscii b socii cum socii ct; 2, 27 earn] meam ct; 2, 36 aeri] aere ct; 2, 40 est me] sit me ct simul ηβτ; 2, 47 etsi] sed iam b iam etsi ct tametsi ηβτ; 2, 70 conlega meus~] conlega eius ct; 2, 71 seruasset] seruaret ct; 2, 77 iuim\ itti non V iZZic ct; 2, 86 hohes sensus~\ sensus hohes et; 3, 12 est omnis] si omnisct; 3, 14 non ante consul om. ct; 3, 21 ne om. ct; 3, 23 in edictis] in dictis ct; 3, 30 eius domurn] domum caesaris b domum caesaris eius ct domum eius ηβτ; 3, 39 uti] ut ctn2. Quibus rebus perpensis, diligentibus uiri docti Clark inquisitionibus de tota hac re nonnulla fortasse adicienda sunt. is enim adfirmat: „the result then is that c are nearer ίο V than any other members of D, and often serve to bridge over the gulf between Ί) and V. This is of particular importance as showing that the good readings found in b are not due to conjecture, but represent an ancient tradition. As\> contains all the Phil, while c con-

PRAEFATIO

tain only I —IV, this conclusion is distinctly comforting."1) exempla enim supra allata ostendere mihi uidentur non modo codicem b sed etiam t adfinitatem cum familia Colotiana exhibere. Ceterum artissimam inter b et t adfinitatem inesse luculenter patet propter plurima in erroribus consensus exempla: 1, 3adsentiri]adscentaril)t; 1, 21 AaecVCus. Aeccwmbt haecumei^el·; 1, 32 bt Caesari] c. caesari bt; 2, 7 tollere] quam tollere bt; 2, 15 putate turn] putato te eum bt putatote eum ens putabo eum te v; 2, 26 domo] domi bt modo β; 2, 38 ut] ac bt et cnev; 2, 49 ad parentem] ad parentum bt ad patrem nsv; ibid, es conatus] conatus es bt; 2, 66 est] sit c si sv om. bt; 2, 70 est enim] enim est ns enim om. b1 (add. b2) t est om. v; 2, 103 tu te] tu tete bt tute c ie n teoe te V; 3,17 etiamQ. Ciceronem] etiamquedceroneml)t; 3, 21 olifer] after bt; 3, 33 TnaZumits] maluimus bt; 3, 36 ^w _ ww^ c/. Fraenkel Les. 162 || 5 a om. cnV || 7 summo etiam studio praeclara illius D | ad opis Ye, Arus. ad opes n x gy ad opus tn2,· cf. 2,2 93; 8, 26; Att. 14,14, 5; K.-St. I 232 \\ 8 quoniam] cum nay || 12 cornelii svV || is en. pompei(i) D | consistit v, Victorin. \ nempe 2 om.\1(prob. Zielinski Claus. 213 ;cf. contra Mittermayer 118) add.V \\ 13.14 a cae1 sare D de Caesare om. Victorin. \\ 14 in urbem V | togam Vn (corr. n2) tota 8 totamt || 16 haec ipsa] ea ipsa (eaipsey)~D, Victorin. || 17 in rebus etiam ntv || 18 in legibus c, Victorin, (prob. Klussmann 6 —14) in om. VbnstT (probb. K.-St. 1 582, qui Cic. Fin. 4, 35, Inu. 1, 41 conferunt) id ... legibus del. Jordan \\ 19 rei p. Vbcn || 20 neue] neu net v || 21 posse om.2D || 22 ea lege D | decuria iudicum D || 24 euertistis bet || 25 retulit V*D corr. V j| 26 defenditur Victorin. || 27 est om. V

M. TVLLIVS CICERO

num' inquit. quid? isti ordini iudicatus lege lulia, etiam ante Pompeia, Aurelia non patebat? 'census praefiniebatur' inquit. non centurioni quidem solum sed equiti etiam Romano; itaque uiri fortissimi atque honestissimi qui ordines duxerunt res et iudicant et iudicauerunt. 'non quaero' inquit 'istos: quicumque ordinem duxit, iudicet.' at si ferretis , quicumque equo meruisset, quod est lautius, nemini probaretis; in iudice enim spectari et fortuna debet et dignitas. 'non quaero' inquit 'ista: addo etiam iudices manipularis ex legione Alaudarum. aliter enim nostri negant posse se saluos esse.' o contumeliosum honorem eis quos ad iudicandum nee opinantis uocatis! hie enim est legis index ut ei res in tertia 10 decuria iudicent qui libere iudicare non audeant. in quo quantus error est — di immortales! — eorum qui istam legem excogitauerunt! ut enim quisque sordidissimus uidebitur, ita libentissime seueritate iudicandi sordis suas eluet laborabitque ut honestis decuriis potius dignus uideatur * quam in turpem iure coniectus. altera promulgata lex est ut et de ui et 10 maiestatis damnati ad populum prouocent, si uelint. haec utrum tandem lex est an legum omnium dissolutio? quis est enim hodie cuius intersit istam legem "fmaneref? nemo reus est legibus illis, nemo quern futurum putemus: armis enim gesta numquam profecto in iudicium uocabuntur. 'at res popularis.' utinam quidem aliquid uelletis esse populäre! omnes 20 enim iam ciues de rei publicae salute una et mente et uoce consentiunt. quae est igitur ista cupiditas legis eius f erendae quae turpitudinem summam habeat, gratiam nullam? quid enim turpius quam qui maiestatem populi Romani minuerit per uim, eum danmatum iudicio ad earn ipsam 22 uim reuerti propter quam sit iure damnatus? sed quid plura de lege dis- 20 puto? quasi uero id agatur ut quisquam prouocet: id agitur, id fertur ne quis omnino umquam istis legibus reus fiat, quis enim aut accusator tarn amens reperietur qui reo condemnato obici se multitudini conductae uelit, aut iudex qui reum damnare audeat, ut ipse ad operas mercenna2 — 3 Arus. Gramm. VII 499, 6 — 7 census . . . Romano l etiam ante] etiamne D || 2 at ante census add. Pluygers \\ 3 honestissimi atque fortissimi D || 6 lautius] laudatiua D; sed cf. Cic. Fin. 5, 90, Off. 2, 52, Fam. 15, 14, 4, ThLL VII 2,1050, 39sqq. || 10 ut ei] uti V ut hi(i) bcnsv | resow. bcntv || H.12 est error nsv honor (horror t2) est t1 || 15 turpe en1 turpi n2 | et1 om. cnstv, fort, recte: cf. Denniston 86 \\ 16 maiestates V de maiestate bcnst maiestate v corr. Halm;cf. K.-St. 1465 \ haecVCug. haecumcn181(corr.n28S!)v haec cum bt |j 18 manere V uenire D ualere Orelli (prob. Zielinski Glaus. 213) sancmHalm habete Jordan auere Urlichs emanari Kraffert emanare Scholl in app. uigere Boyance; cruces ponere malo, cum lex nondum lota sit, sed tantumpromulgata: de re cf. H aim-Laubmann 132, Long 469 \ legibus illis] istis (istius b) legibus D (cf. I. 27); uide King-Clark 13 \\ 20 at res popularis] ad res populäres (popularis V2)V1 D corr. Naugerius \ esse del. Eberhard; cf. contra Zielinski Claus. 213 \\ 25 uim om. nsv || 28 obici se] obicere V1 obicere se V2

8

ORATIO PHILIPPICA 1, 20-26

rias statim protrahatur? non igitur prouocatio ista lege datur, sed duae maxime salutares leges quaestionesque tolluntur. quid est aliud hortari adulescentis u t turbulent!, ut seditiosi, u t perniciosi ciues uelint esse? quam autem ad pestem furor tribunicius impelli non potent his duabus s quaestionibus de ui et maiestate sublatis? quid, quod obrogatur legibus 23 Caesaris, quae iubent ei qui de ui itemque ei qui maiestatis damnatus sit aqua et igni interdici? quibus cum prouocatio datur, nonne acta Caesaris rescinduntur? quae quidem ego, patres conscripti, qui ilia numquam probaui, tarnen ita conseruanda concordiae causa arbitratus sum ut non 10 modo, quas uiuus leges Caesar tulisset, infirmandas hoc tempore non putarem, sed ne illas quidem quas post mortem Caesaris prolatas esse et fixas uidetis. de exsilio reducti a mortuo; ciuitas data non solum singulis 24 sed nationibus et prouinciis uniuersis a mortuo; immunitatibus infinitis sublata uectigalia a mortuo. ergo haec, uno uerum optimo auctore, domo is prolata defendimus: eas leges quas ipse nobis inspectantibus recitauit, pronuntiauit, tulit, quibus latis gloriabatur eisque legibus rem publicam contineri putabat, de prouinciis, de iudiciis, eas, inquam, Caesaris leges nos qui defendimus acta Caesaris euertendas putamus? ac de his tarnen 25 legibus quae promulgatae sunt saltern queri possumus: de eis quae iam 20 latae dicuntur ne illud quidem licuit. illae enim sine ulla promulgatione latae sunt ante quam scriptae. Quaero autem quid sit cur aut ego aut quisquam uestrum, patres conscripti, bonis tribunis plebi leges malas metuat. paratos habemus qui intercedant, paratos qui rem publicam religione defendant: uacui metu 25 esse debemus. 'quas tu mihi' inquit 'intercessiones, quas religiones?' eas scilicet quibus rei publicae salus continetur. 'neglegimus ista et nimis antiqua ac stulta ducimus: forum saepietur; omnes claudentur aditus; armati in praesidiis multis locis conlocabuntur.' quid turn? quod ita erit 26 gestum, id lex erit? et in aes incidiiubebitis, credo, ilia legitima: CONSVLES β —7 Arus. Gramm. VII 469, 3 — 4 quae iubent. . . damnatus sit; VII 481,1 — 2 iubent ... interdici || 24 — 25 Anis. Gramm. VII 614,11 uacui . . . debemus || 29 Arus. Gramm. VII 487,15 et .. . iubebitis 2 hortaria V1 adhortari D corr. V2 || 4 ad rei p. pestem D, prob. Erneati 1354; cf. contra Halm-Lavbmann 53 \\ 5 de ui et de maiestate D de ui et maiestatis Halm (fort, recte; cf. enim § 21, King-Clark 14) del. Cobet \\ β ei qui2 om. V | maiestates V || β tarnen om. D; cf. 8,19, K.-St. II 295 || 10 caesar leges cnsy || 12 multi post reducti add. Eberhard || 13 a mortuo om. nsv; cf. tarnen Zielinski Claus. 213 et Halm-Laubmann 53, qui de triplici a mortuo 2, 55 Antonius... Antonius . . . Antonius conferunt \\ 14 uerum] uiro D; sed cf. King-Clark 14 \\ 15 nobis] nouos V1 (corr. V2) uobis Naugerius \ promulgauit ante recitauit add. 0. M ller || 17 continere D (corr. v2) || 18 uertendas D | putabimus b1 (corr. b2) n (prob. Ernesti 1355) putauimusstv || 19 iam] tambcs [| 20 illud om. V1 (o

*g ne fieri possent perfecerat. cuius tarnen scelus in scelere cognoscite. restituebat multos calamitosos: in eis patrui nulla mentio. si seuerus, cur non in onmis? si misericors, cur non in suos? sed omitto ceteros: Licinium Denticulum de alea condemnatum, conlusorem suum, restituit, quasi uero ludere cum condemnato non liceret, sed ut quod in alea 5 perdiderat beneficio legis dissolueret. quam attulisti rationem populo Romano cur eum restitui oporteret? absentem, credo, in reos relatum; rem indicta causa iudicatam; nullum fuisse de alea lege iudicium; ui oppressum et armis; postremo, quod de patruo tuo dicebatur, pecunia iudicium esse corruptum? nihil horum. at uir bonus et re publica dignus. 10 nihil id quidem ad rem; ego tarnen, quoniam condemnatum esse pro nihilo est, si ita esset, ignoscerem. hominem omnium nequissimum qui non dubitaret uel in foro alea ludere, lege quae est de alea condemnatum qui in integrum restituit, is non apertissime Studium suum ipse profitetur? 57 in eodem uero tribunatu, cum Caesar in Hispaniam proficiscens huic 15 conculcandam Italiam tradidisset, quae fuit eius peragratio itinerum, lustratio municipiorum! scio me in rebus celebratissimis omnium sermone uersari, eaque quae dico dicturusque sum notiora esse omnibus qui in Italia turn fuerunt quam mihi qui non fui: notabo tarnen singulas res, etsi nullo modo poterit oratio mea satis facere uestrae scientiae. et- 20 _ . enim quod um quam in terris tantum flagitium exstitisse auditum est, tan58 tarn turpitudinem, tantum dedecus? uehebatur in essedo tribunus plebis; lictores laureati antecedebant, inter quos aperta lectica mima portabatur, quam ex oppidis municipales homines honesti, obuiam necessario prodeuntes, non noto illo et mimico nomine, sed Volumniam consalutabant. 20 2 — 3 Arus. Gramm. VII 486, 23 si seuerus . .. misericors est || 12 — 13 Arus. Gramm. VII 489, 27 qui ... ludere || 22-23 Fortunatian. Bhet. Lot. 124,18 uehebantur . .. antecedebant i prouiderat Campe effecerat Cobet (coll. 10, 4) prospexerat Stangl profecerat (coll. 10, 23) uel confecerat (coll. 10, 4) Clark; cum uiro docto Watt uerbalem uocem consulto iterari censeo \ restituerat Υ || 3 si misericors] in illo misericors est Arus. || 4 denticulam Vbct lenticulam nsv (cf. Λεντίχουλον αρ. Cass. Dion. 45, 47, 4; Lenticulam def. Clark, Cl. R. 14,1900, 404: at uide contra Buecheler Kl. Sehr. I 51-53) corr. Heusinger; cf. etiam M nzer BE XIII (1926) 350 \\ s sed] scilicet Koch; eimul audi tarnen restituit; tradita def f. Halm-Laubmann 93, coll. Cic. Dom. 14, Leg. agr. 2, 85, Rose. Amer. 47 \\ 10 corruptum? sie dist. Klotz \\ 11 et ego D || 11.12 nihilo est si ita esset] nihilosi (nihilocii ut uid. V2) ita T nihilo est, ita Halm || 12 cognoscerem 8 v | hominem] in eodem uero hominem V neminem nsv nemo inest t; cf. Clark Desc. 183 \\ 13 uel foro Arus. \ uel lege D || 14 in om. SV | profiteretur V || 16 itinerum] coloniarum Campe Italiae Hammer uicinitatum Scholl in app. (coll. Cic. Mur. 47) || 17 sermone omnium ην || 18 omnibus esse nsv || 20 facere om. nsv || 21.22 tantam turpitudinem del. Emesti \\ 22 uehebantur ... trib. pl. Fortunatian. \ essedo] esse genus uehiculi do t; cf. Buecheler Kl. Sehr. 1100 \\ 24 necessaria s v om. t 34

ORATIO PHILIPPICA 2, of»-62

sequebatur raeda cum lenonibus, comites nequissimi; reiecta mater amicam impuri fili tamquam nurum sequebatur. o miserae mulieris fecunditatem calamitosam! horum flagitiomm iste uestigiis omnia municipia, praefecturas, colonias, totam denique Italiam impressit. 5 Reliquorum factorum eius, patres conscripti, difficilis est sane repre- 59 hensio et lubrica. uersatus in bello est; saturauit se sanguine dissimillimorum sui ciuium: felix fuit, si potest ulla in scelere esse felicitas. sed quoniam ueteranis cautum esse uolumus, quamquam dissimilis est militum causa et tua — illi secuti sunt, tu quaesisti ducem — tarnen, ne 10 apud illos me in inuidiam uoces, nihil de genere belli dicam. uictor e Thessalia Brundisium cum legionibus reuertisti. ibi me non occidisti. magnum beneficium! potuisse enim fateor. quamquam nemo erat eorum qui turn tecum fuerunt qui mihi non censeret parci oportere. tanta est 60 enim caritas patriae ut uestris etiam legionibus sanctus essem, quod earn is a me seruatam esse meminissent. sed fac id te dedisse mihi quod non ademisti,meque a te habere uitam, quia non a te sit erepta: licuitne mihi per tuas contumelias hoc tuum beneficium sic tueri ut tuebar, praesertim __ cum te haec auditurum uideres? uenisti Brundisium, in sinum quidem et 61 in complexum tuae mimulae. quid est? num mentior? quam miserum est 20 id negare non posse quod sit turpissimum confiteri! si te municipiorum non pudebat, ne ueterani quidem exercitus? quis enim miles fuit qui Brundisi illam non uiderit? quis qui nescient uenisse earn tibi tot dierum uiam gratulatum? quis qui non indoluerit tarn sero se quam nequam hominem secutus esset cognoscere? Italiae rursus percursatio eadem comi- 62 25 te mima; in oppida militum crudelis et misera deductio; in urbe auri, argenti maximeque uini foeda direptio. Accessit ut Caesare ignaro, cum esset ille Alexandriae, beneficio amicorum eius magister equitum constitueretur. turn existimauit se suo iure l aequebantur redam n2 | leonibus cod. Harleianus 2682; eandem lectionem com. Victorius coll. Plin. N. H. 8, 55; cf. etiam Cic. Ait. 10, 3,1, Pint. Ant. 9; qui omnes tarnen de re ad seriora tempora pertinente loquuntur, ut iam uidit Ernesti 1383; cf. etiam King 69 | comites nequissimi del. Koch \ lacunam post nequissimi slat. Lutz; cf. tarnen Hirschfelder, Zeit sehr. Oymn. 1871, 40, L fstedt Synt. /2 82 sq., H.-Sz. 28 | recta V || 6 lubirca V lubrice D corr. ς || 7 fuit felix D | esse in scelere nsv || 10 belli genere D (peiore numero) \ e om. nev || 13.14 enim est tv || 15 fac jd te dedisse] faci ut edidisse Υ facit te dedisse n τ fac te dedisse t fas sit te dedisse β2 fac illud te dedisse Halm in app. || 16 quia] qua Υ quae Graeuius \ a te non sit nsv non sit a te t | liceatne D licebatne Ernesti dub. || 17 tuum om. cnsY | sie tueri ut debebam (uel ut tueri debebam) coni. Watt; quod adtinet ad beneficium tueri cf. Sh. B. Att. I 333; V 392 \\ 18 ausurum uiderem Eberhard \\ ifl num] non bct || 2l non om. \; de nexu municipiorum ... pudebat cf. Sh. B. Att. V 349 || 22 quis qui] quisquis n1 (quis n2)8T || 23 uia V uiam C. F. W. M ller; tradita deff. Halm-Laubmann 95 coll. Cic. Diuin. 1,27 | quam nequam] quam nee quam V que b quem cnstv (prob. Ernesti 1384) corr. ς || 27 cum esset ille Alexandriae del. Cobet

35

M. TVLLIVS CICERO

cum Hippia uiuere et equos uectigalis Sergio mimo tradere; turn sibi non hanc quam nunc male tuetur, sed M. Pisonis domum ubi habitaret legerat. quid ego istius decreta, quid rapinas, quid hereditatum possessiones datas, quid ereptas proferam? cogebat egestas; quo se uerteret non habebat: nondum ei tanta a L. Rubrio, non a L. Turselio hereditas uene- 5 rat; nondum in Cn. Pompei locum multorumque aliorum qui aberant repentinus heres successerat. erat uiuendum latronum ritu, ut tantum haberet, quantum rapere potuisset. 63 Sed haec, quae robustioris improbitatis sunt, omittamus: loquamur potius de nequissimo genere leuitatis. tu istis faueibus, istis lateribus, 10 ista gladiatoria totius corporis firmitate tantum uini in Hippiae nuptiis exhauseras ut tibi necesse esset in populi Romani conspectu uomere postridie. o rem non modo uisu foedam sed etiam auditu! si inter cenam in ipsis tuis immanibus illis poculis hoc tibi accidisset, quis non turpe duceret? in coetu uero populi Romani negotium publicum gerens, ma- is gister equitum, cui ructare turpe esset, is uomens frustis esculentis uinum redolentibus gremium suum et totum tribunal impleuit. sed haec ipse fatetur esse in suis sordibus: ueniamus ad splendidiora. Caesar Alexandria se recepit, felix, ut sibi quidem uidebatur; mea au64 S—4 Quintil. Inst. 9, 2, 47 quid ego . .. proferam? || 10—17 libere Ldbeo ap. Sen. SIMS. 6, 3 uidebis illas fauces (. . .), ilia latera, illam totius corporis gladiatoriam firmitatem; uidebis ilium pro tribunali locum, quern modo magister equitum, cui ructare turpe erat, uomitu foedauerat || 10 —11 Quintil. Inst. 8, 4,16; 9, 4, 23 tu . . . firmitate || 12 Quintil. Inst. 9, 4, 29 ut . . . uomere || 12 — 13 Quintil. Inst. 9, 4, 107 in conspectu .·. . postridie || 13 — 14 Quintil. Inst. 5,10, 99; Arus. Gramm. VII 482, 1-2; lul. Vict. p. 43, 27-28 Giomini si . . . accidisset || 13-15 Quintil. Inst. 8, 4,10si... Romani || 14-15 Quintil. Inst. 9, 4,107 quis . .. duceret; 11, 3,172 in coetu . . . Romani || 15 —16 Quintil. Inst. 8, 4, 8; 11, 3, 39 in coetu .. . equitum; 11, 3,167 in coetu . . . gerens || 15 Arus. Gramm. VII 475, 22—23 magister .. . gerens |1 16 — 17 Sent. pl. ad Verg. Aen. 3, 632; Diom. Gramm. I 319,12 frustis . . . redolentibus | Quintil. Inst. 8, 6, 68; 9, 4, 44; Diom. Gramm. 1467, 23 — 24 uomens ... impleuit l tradere om. V1 (add. V2) || 1 — 2 turn . . . legerat om. D || 3 ego] ergo bst | hereditatium Quintil; cf. ThLL VI 3, 2630, 70-76 \\ 6 Cn. om. V || 7 herus Jeep; cf. tarnen Long 505, Zielinski Claus. 213 \ erat ei nsv || 10 iniquissimo es || 12 in conspectu populi Romani Quintil. 9, 4, 29. 107 \\ 13—14 hoc tibi ante inter Quintil. 5, 10, 99; 8, 4,10; lul. Vict. \\ 14 in ipsis . . . poculis] et in illis immanibus poculis tuis Quintil. 5,10, 99 (om. et); 8, 4,10 et illis inmanibus poculis tuis lul. Vict. atque in ipsis tuis immanibus poculis Arus. \ ipsis om.nsv || 15 duceret b1, Quintil. 8,4,10; 9,4,107 diceretVcnstvb 2 | Romani om. D | gerens n2, Quintil. 8, 4, 8; 11, 3,39. 167, Arus. gensV regens D || 15.16 magister equitum ante negotium Arus.; del. Kraffert \\ 16 uomeret b uomet nv ]| 16.17 uinum redolentibus om. Quintil. 8, 6, 68; 9, 4, 64; Diom. \\ 18 splendida D; splendidiora respuunt nonnulli propter clausulam (cf. e. g. Clark in app., Zielinski Claus. 213, Scholl 25 adn. 1); de clausula heroicacf. tarnen Fraenkel Les. 198 —200 \\ 19 alexandria sei recepit V alexandriam se recepit D corr. ς || 19 —p. 37, l ut ... hostis om. nsv | uideatur V 36

ORATIO PHILIPPICA 2, 62-66

tern sententia, qui rei publicae sit hostis, felix esse nemo potest. hasta posita pro aede louis Statoris bona [subiecta] Cn. Pompei — miserum me! consumptis enim lacrimis tarnen infixus animo haeret dolor — bona, inquam, Cn. Pompei Magni uoci acerbissimae subiecta praeconis. una in 5 ilia re seruitutis oblita ciuitas ingemuit seruientibusque animis, cum omnia metu tenerentur, gemitus tarnen populi Romani liber fuit. exspectantibus omnibus .quisnam esset tarn impius, tarn demens, tarn die hominibusque hostis qui ad illud scelus sectionis auderet accedere, inuentus est nemo praeter Antonium, praesertim cum tot essent circum 10 hastam illam qui alia omnia auderent: unus inuentus est qui id auderet quod omnium fugisset et reformidasset audacia. tantus igitur te stupor 65 oppressit uel, ut uerius dicam, tantus furor ut primum, cum sector sis isto loco natus, deinde cum Pompei sector, non te exsecratum populo Romano, non detestabilem, non omnis tibi deos, non omnis homines et ία esse inimicos et futuros scias? at quam insolenter statim helluo inuasit in eius uiri fortunas cuius uirtute terribih'or erat populus Romanus exteris gentibus, iustitia carior! in eius igitur uiri copias cum se subito ingur- 27 gitasset, exsultabat gaudio persona de mimo, 'modo egens, repente diues'. sed, ut est apud poetam nescio quern, 'male parta male dilabuntur'. 20 incredibile ac simile portenti est quonam modo ilia tarn multa quam 66 paucis non dico mensibus sed diebus effuderit. maximus uini numerus fuit, permagnum optimi pondus argenti, pretiosa uestis, multa et lauta supellex et magnifica multis locis, non ilia quidem luxuriosi hominis, sed 2-4 Quintil. Inst. 9, 3, 29 bona ... praeconis || 2-3 Quintil. Inst. 9, 2, 26 miserum .. . dolor |[ 5—β Haterius αρ. Sen. Contr. 7, 2, 5 quamuis omnia ... fuit || 19 male parta male dilabuntur Naeu. Trag. 51 Λ.3 1 si qui bet | hostis] infelix bet infensue Klotz; infelix def. Lutz 10; cf. tarnen Boulanger-WuiUeumierl 123 adn. 2 \\ 2 subiecta Vent v subiectib inquam s subiecta del. Faernus subiecta Cn. Pompei om. Quintil. 9, 3, 29; eubiecta deff. Halm et Scholl in app.; sed uerbum e 1..4 fortasee hue irrepeit; cf. etiam Madvig Opuec. 166sq. || 3 infixus tarnen Quintil. 9, 2, 26 (cf. contra 9, 3, 29) \ animo haeret] haberet animo Υ pectori haeret Quintil. 9, 2, 26 (at uide 9, 3, 29 animo haeret) haeret animo Faernus || 4 Magni om. Quintil.; cf. tarnen Sh. B. Alt. I 322 \ acerbissimae uoci Quintil. \\ S feruentibusque Busche; cf. tarnen Halm-Laubmann 97 \ animis] cunctis Hirschfelder manibus Koch \\ 5.6 animis cum omnia] omnibus cum animi Campe \ cum ... tenerentur om. D | cum] quamuis Sen. rhet. \\ β gemituV | Romani om. Sen. rhet. \\ SomnibusqueV || 9 circa β ν || H formidaeset ητ || 13 exsecrandum D (-us b); cf. ThLL V 2,1840,15sqq. \\ 14 non3 om. D | et om. V; cf. tarnen e. g. 3, 9; Verr. 2, 2,15; de re uide Peskett 64 ]] 15 futuros] duros nev || 17 uiri om. D | ingurgitauisset D || 18 minimo ns1 (corr. sa)v | 'modo egens repente diues'] de mimi inscriptions agitur, ut rede contendit O. Skutsch, ECCM. 2,1960,197 sq.; cf. etiam Fraenkel Lea. 200 \\ 19 male parata s τ || 19.20 dilabuntur', incredibile dist. Weber || 20 est] sit c si BY om. bt 5

BT Cit-oro 28

37

M. TVLLIVS CICERO

67 tarnen abundantis. horum paucis diebus nihil erat. quae Charybdis tarn uorax? Charybdim dico? quae si fuit, animal unum fuit: Oceanus, me dius fidius, uix uidetur tot res tarn dissipatas, tarn distantibus in locis positas tarn cito absorbere potuisse. nihil erat clausum, nihil obsignatum, nihil scriptum. apothecae totae nequissimis hominibus condonabantur; s alia mimi rapiebant, alia mimae; domus erat aleatoribus referta, plena ebriorum; totos dies potabatur atque id locis pluribus; suggerebantur etiam saepe — non enim semper iste f elix — damna aleatoria; conchyliatis Cn. Pompei peristromatis seruorum in cellis lectos stratos uideres. quam ob rem desinite mirari haec tarn celeriter esse consumpta. non modo 10 unius patrimonium quamuis amplum, ut illud fuit, sed urbis et regna ce68 leriter tanta nequitia deuorare potuisset. at idem aedis etiam et hortos — o audaciam immanem! — tu etiam ingredi illam domum ausus es, tu illud sanctissimum limen intrare, tu illarum aedium dis penatibus os impurissimum ostendere? quam domum aliquamdiu nemo aspicere pot- 15 erat, nemo sine lacrimis praeterire, hac te in domo tarn diu deuersari non pudet? in qua, quamuis nihil sapias, tarnen nihil tibi potest esse iucun28 dum. an tu ilia in uestibulo rostra [spolia] cum aspexisti, domum tuam

1 — 4 Triar. ap. Sen. Suas. 6, 5; Quintil. Inst. 8, 6, 70 quae Charybdis . . . potuisse || 1 — 2 Quintil. Inst. 12,10, 62 quae . .. uorax || 2 Seru. ad Verg. Aen. 3, 420 Charybdis: quae si fuit, animal fuit unum || 2 — 3 Quintil. Inst. 12,10, 62 Oceanus me dius fidius ipse || 8 — 9 Quintil. Inst. 8, 4, 25 conchyliatis ... uideres || 9 peristromatis : cf. Auct. de dub. nom. Gramm. V 586, 7 peristromum generis neutri; sed Cicero elegantius dixit hoc peristroma et haec peristromata l. 2 est tarn uorax Sen. \ tarn uorax tarn inexplebilis Cus. || 2 charybdim V, Sen. (cf. ThLL Onom. II 382, 53sqq.) caribdin D Charybdin Quintil. 8, 6, 70 \ animal unum fuit V, Sen. animal fuit unum Seru. fuit animal unum D, Quintil. 8, 6, 70 || 2.3 Oceanus me dius fidius ipse Quintil. 12,10, 62 \ uix me dius fidius Oceanus Sen. (qui uidetur om.) \\ 3 uidetnsv || 3.4 tot res tamque diuersas uno tempore absorbere (absoluere codd. Senecae) potuisset Sen. \\ 3 dissitas Gäbet, qui tarn . . . positas del.; cf. tarnen ThLL V l, 1492, 71 sqq. \\ 6 rapiebantur V || 8 iste] ipse D || 9 Cn. om.nsv | stratos lectos c, Quintil. \\ l2 — l3sicdist.Watt,quioccup&uitsimul audit; cf. etiam Halm-Laubmann 99; iniuria deuorauit simul audiunt King-Clark 51, K.-St. II 558 || 12 idem] eiusdem cn || 13 etiam om. D || 14.15 os impurissimum ostendere] os impurissimum osten inportunissimum dere V os importunissimum ostendere D; de corruptelae in cod. V origine cf. Buecheler Kl. Sehr. 1100, Clark Desc. 178; os importunissimum frustra deff. Boulanger-Wuilleumier in app. coll. 12,13 huic igitur importuno atque impuro parricidae; quod adtinet enim ad os impurissimum cf. 5, 20, Dom. 26, Firm. Err. 24, l \\ 15 sine lacrimis ante adspicere add. Cobet coll. 14,10; cf. contra Halm-Laubmann 99 \\ 16 haec V | diuersari bct diuersa n^v uersare n2; cf. Cic. Verr. 2, 2, 69. 78; 2, 5, 70 \\ 18 in uestibuloa V uestibula D corr. Muretus \ rostran spolia V rostra spolia D rostra an (uel ac) spolia Graeuius rostrorum spolia Hirschfelder spolia del. Orelli; tradita frustra def. Scholl coll. Liu. 10, 2,14; non dissimile glossema infra in codd. irrepsit; cf. app. ad § 69, l. U 38

ORATIO PHILIPPICA 2, 66-71

te introire putas? fieri non potest. quamuis enim sine mente, sine sensu sis, ut es, tarnen et te et tua et tuos nosti. nee uero te umquam neque uigilantem neque in somnis credo posse mente consistere. necesse est, quamuis sis, ut es, uiolentus et furens, cum tibi obiecta sit species singu5 laris uiri, perterritum te de somno excitari, furere etiam saepe uigilantem. me quidem miseret parietum ipsorum atque tectorum. quid enim 69 umquam domus ilia uiderat nisi pudicum, quid nisi ex optimo more et sanctissima disciplina? fuit enim ille uir, patres conscripti, sicuti scitis, cum foris clarus turn domi admirandus, neque rebus externis magis lau10 dandus quam institutis domesticis. huius in sedibus pro cubiculis s tabula, pro conclauibus popinae [tricliniis] sunt. etsi iam negat. nolite quaerere ; frugi factus est : mimulam suam suas res sibi habere iussit, ex duodecim tabulis clauis ademit, exegit. quam porro spectatus ciuis, quam probatus ! cuius ex omni uita nihil est honestius quam quod cum mima fecit ΐδ diuortium. at quam crebro usurpat: 'et consul et Antonius!' hoc est di- 70 cere, et consul et impudicissimus, et consul et homo nequissimus. quid est enim aliud Antonius? nam si dignitas significaretur in nomine, dixisset, credo, aliquando auus tuus se et consulem et Antonium. numquam dixit. dixisset etiam conlega meus, patruus tuus, nisi si tu es solus 20 Antonius.

Sed omitto ea peccata quae non sunt earum partium propria quibus tu rem publicam uexauisti : ad ipsas tuas partis redeo, id est ad ciuile 2g bellum, quod natum, conflatum, susceptum opera tua est. cui bello cum 71 propter timiditatem tuam turn propter libidines defuisti. gustaras ciuilem is Non. 291, 8 clauis . . . exegit || 24— p. 40, l Prise. Gramm. 11491,17 sanguinem ciuilem exhausit uel potius exsorbuit l putas introire Clark dub. in app., numeri gratia; sed de rhythmo ___ cf. Fraenkel Lea. 183 \\ 2 et2 te et tua et tuos] et (del. et te odd. in mg. V2) ei tua -et uos V || 4 uinolentus tn , fort, recte; cf. enim § 101 furiosam uinolentiam, 6, 4 furor . . . uinolentia, Fam. 12, 25, 3 uinolentum furorem; tradita tuetur 12, 26 noui hominis furorem, noui effrenatam uiolentiam | furens] ferox Heine \ tibi] ibi en 8V || 5 te am. nsv | furere] mere Eberhard stupere Jeep furiis agitari Campe horrere Dressier; quod adtinet tarnen ad eadem uel similia uerba breui interuallo repetita (1. 4 furens, I. 5 furere) cf. exempla a Schott 23 allata \\ 7 quid om. D || 8 sicut sv || 10 in aedibus Vrsinus; cf. tarnen § 104 \\ 11 conclauibus popinae triclinis V tricliniis popinae D corr. Halm; cf. King 74eq., Clark Desc. 178 \ nolite inclite (indite v) quaerere nsv || 12 illam suam YD (minimam sup. lin. add. cod. Harleianus 2682) mimam suam Halm, corr. Cornelissen \\ 13 clauis] clausa nstv; cf. Ambros. Epist. 6, 3 mulier offensa clauis remisit, domum reuertit, ThLL III 1317, 83sqq. \ forasque exegit Non.; de asyndeto cf. H.-Sz. 469sqq. \\ 14 cum om. nstv || !6et 1 om.V1 | homiV omnium Nohl \\ n enim est nsb2 estbH enim v || 18 se] sedV | et om. bcntv; de et consulem et cf. Lebreton 88 || 18.19 numquam dixit] numquid V, unde numquid dixit coni. Muretus || 19 meus] eius ct 2 | tuus om. V | tu es om. ns si tu es om. v || 23 cui bello cum] cur ei bello turn (tu n ) D || 24 propter1 . . . libidines del. Ernesti \ turn] et bnst tuam et v 5*

39

M. TVLLIVS CICERO

sanguinem uel potius exsorbueras; fueras in acie Pharsalica antesignanus; L. Domitium, clarissimum et nobilissimum uirum, occideras multosque praeterea qui e proelio effugerant, quos Caesar, ut non nullos, fortasse seruasset, crudelissime persecutus trucidaras. quibus rebus tantis talibus gestis quid fuit causae cur in Africam Caesarem non sequerere, 5 cum praesertim belli pars tanta restaret? itaque quern locum apud ipsum Caesarem post eius ex Africa reditum obtinuisti? quo numero fuisti? cuius tu imperatoris quaestor fueras, dictatoris magister equitum, belli princeps, crudelitatis auctor, praedae socius, testamento, ut dicebas ipse, filius, appellatus es de pecunia quam pro domo, pro hortis, pro 10 72 sectione debebas. primo respondisti plane ferociter et, ne omnia uidear contra te, prope modum aequa et iusta dicebas: 'a me C. Caesar pecuniam? cur potius quam ego ab illo? an sine me ille uicit? at ne potuit quidem. ego ad ilium belli ciuilis causam attuli; ego leges perniciosas rogaui; ego arma contra consules imperatoresque populi Romani, contra sena- 15 turn populumque Romanum, contra deos patrios arasque et focos, contra patriam tuli. num sibi soli uicit? quorum facinus est commune, cur non sit eorum praeda communis?' ius postulabas, sed quid ad rem? plus 73 ille poterat. itaque excussis tuis uocibus et ad te et ad praedes tuosmilites misit, cum repente a te praeclara illa tabula prolata s. qui risus 20 hominum, tantam esse tabulam, tarn uarias, tarn multas possessiones, ex quibus praeter partem Miseni nihil erat quod is qui auctionaretur posset suum dicere. auctionis uero miserabilis aspectus: uestis Pompei non multa eaque maculosa; eiusdem quaedam argentea uasa conlisa, sordidata mancipia, ut doleremus quicquam esse ex illis reliquiis quod uidere pos- 25 74 semus. hanc tarnen auctionem heredes L. Rubri decreto Caesaris prohibuerunt. haerebat nebulo: quo se uerteret non habebat, quin his ipsis

6 restaret: cf. Gell, l, 22,17 || 14 Non. 383,14-15 ego ad... rogaui || 27 cf. fortaaae Non. 182, 8 — 10 titubare, trepidare. M. Tullius Philippicarum lib. XIV: 'titubare, haesitare, quo se uerteret nescire' 3 praeterea] praerea V om. D corr. ς \ e] de n 8 τ eo t | alios post non nullos odd. Cobet \\ 4 seruaret et; c/. Peskett 70 \\ 4.5 talibus tantis c tantis talibusque n tantis ac talibus Sch tz tantis et talibus Eberhard; cf. Cic. Plane. 29, Lig. 36 \\ 5 quid ... Africam om. V; quod adtinet ad quid fuit causae cur cf. K.-St. II 279 \\ 6 praestaret V; cf. tarnen Gell, l, 22,17 || 9 testamenti D; cf. Ernesti 1388, Denniston 141 \ dicebat D || 12 C. om. D || 13 ille sine me nsv | at ne] anne bcns ac ne t an me τ || 14 ilium] eum Non. [ ego2 .. . rogaui om. V || 16 et om. V H 17 est om. D || 18 ius postulabas Campe; sed cf. Liu. 5, 36, 9, Halm-Laubmann 102 || 19 exclusis Manutius (prob. Madvig Opusc. 168) explosis Hirschfelder; cf. Cic. SvM. 24. 47, Tib. 2, 6,12 aliaque exempla ap. ThLL V 2,1310, 66 sqq. \ praedas tuas n1 (corr. n 2 )ST ]| 20 prolata est] prolatas V prolata D corr. Halm (prob. Madvig Opusc. 168) || 2l hominum de te erat D || 22 is om. V |f 25 reliquis Vn1 (corr. n2) t reliqui Pluygers || 27 quin] quippe in D | iis ipsis Halm 40

ORATIO PHILIPPICA 2, 71-76

temporibus domi Caesaris percussor ab isto missus deprehensus dicebatur esse cum sica: de quo Caesar in senatu aperte in te inuehens questus est. proficiscitur in Hispaniam Caesar paucis tibi ad soluendum propter inopiam tuam prorogatis diebus. ne turn quidem sequeris. tarn bonus gla3 diator rüdem tarn cito? hunc igitur quisquam qui in suis partibus, id est in suis fortunis, tarn timidus fuerit pertimescat? _Profectus est aliquando tandem in Hispaniam; sed tuto, ut ait, per- 75 uenirenonpotuit. quonam modo igitur Dolabella peruenit? aut non suscipienda fuit ista causa, Antoni, aut, cum suscepisses, defendenda usque 10 ad extremum. ter depugnauit Caesar cum ciuibus, in Thessalia, Africa, Hispania. omnibus adfuit his pugnis Dolabella; in Hispaniensi etiam uolnus accepit. si de meo iudicio quaeris, nollem; sed tamen consilium a primo reprehendendum, laudanda constantia. tu uero quid es? Cn. Pompei liberi turn primum patriam repetebant. esto, fuerit haec partium causa is communis. repetebant praeterea deos patrios, aras, focos, larem suum familiärem, in quae tu inuaseras. haec cum peterent anmVei quorum erant legibus — etsi in rebus iniquissimis quid potest esse aequi? — tamen quern erat aequissimum contra Cn. Pompei liberos pugnare? quern? te sectorem. an cum tu Narbone mensas hospitum conuomeres 76 20 Dolabella pro te in Hispania dimicaret? Qui uero Narbone reditus! etiam quaerebat cur ego ex ipso cursu tarn subito reuertissem. exposui nuper, patres conscripti, causam reditus mei. uolui, si possem, etiam ante Kalendas lanuarias prodesse rei publicae. nam, quod quaerebas quo modo redissem, primum luce, non tenebris; 25 deinde cum calceis et toga, nullis nee Galicis nee lacerna. at etiam 19 Sent. Gramm. IV 416,12-13; 511,13; Cledon. Gramm. V 22,13-14 cum tu .. . conuomerea || 24—25 Iul. Rufin. Ehet. Lot. 40, 5 nam .. . lacerna l ab isto missus del. Ernesti \\ 2 cum in te, inuehens sic ad quo caesar in senatu aperte in te inuehens questus est V; cf. Clark Desc. 178sq. \\ s cito accepisti D; sed de uerbali uoce omissa cf. § 72 & me C. Caesar pecuniam aliaque exempla ap. Madvig Fin. 23, Opusc. 167 \\ 5 — 6 hunc .. . pertimescat post § 75,1.16 (inuaseras) tränst. Campe, qui id est (1. 5) in idque mut. \\ 6 fueratV || 7 tandem aliquando D || 11 in om. Vbct || 13 quid es] quid ais Halm quid audes (ud secutus es) Hirschfelder II 14 liber V* (corr. Y2) liberam c | turn om. D || 15 parties V penates patrios be n sv penates proprios t corr. Faernus \\ 16 in quae tu] in quencumque V in quae cuncta tu Orelli (prob. Zielinski Claus. 213) in quae tu inpie Schott in app.; cf. Lebreton 11 \ repeterent bet | ei] eius c hi 8 om. b || 18 — 19 tamen ... sectorem] tamen erat aequissimum contra en. p. (en. p. om. t) liberos (non add. s) en. p. pugnare (te add. be) sectorem D || 18 sed ante tamen add..Campe || 19 cum tu Seru., Cledon. tutuV tu D ut n2 ut tu Clark \ in mensas ngv | hoepitium V, Seru. (IV 416,12; at uide IV 511,13) \ cum uomeresbcnsv cum conuomeres t || 21 narbona bs | etiam] eius iam e et tamen b n BY estiamt eius: tamen Ferrarius; cf. 13, 37, Verr. 2, 5, 57, Halm-Laubmann 103, Nisbet 59 \\ 22 patribus conscriptis V || 25 nee1 om. Iul. Rufin. \ caligisVD, Iul. Rufin., corr. (cf. app. ad p. 42, 7); simul audi soleis et cf. Denniston 142 41

M. TVLLIVS CICERO

aspicis me et quidem, ut uideris, iratus. ne tu iam mecum in gratiam redeas, si scias quam me pudeat nequitiae tuae, cuius te ipsum non pudet. ex omnium omnibus flagitiis nullum turpius uidi, nullum audiui. qui magister equitum fuisse tibi uiderere, in proximum annum consulatum peteres uel potius rogares, per municipia coloniasque Galliae, a qua nos turn δ 1 cum consulatus petebatur, non rogabatur, petere consulatum solebamus, 77 cum Gallicis et lacerna cucurristi. at uidete leuitatem hominis. cum hora diei decima fere ad Saxa rubra uenisset, delituit in quadam cauponula atque ibi se occultans perpotauit ad uesperam; inde cisio celeriter ad urbem aduectus domum uenit capite obuoluto. ianitor: 'quis tu?' 'a Marco 10 tabellarius'. confestim ad earn, cuius causa uenerat, eique epistulam tradidit. quam cum ilia legeret flens — erat enim scripta amatorie; caput autem litterarum sibi cum ilia mima posthac nihil futurum; omnem se amorem abiecisse illim atque in hanc transfudisse — cum mulier fleret uberius, homo misericors ferre non potuit, caput aperuit, in collum 15 inuasit. o hominem nequam! quid enim aliud dicam? magis proprie nihil possum dicere. ergo, ut te catamitum, nee opinato cum te ostendisses, praeter spem mulier aspiceret, idcirco urbem terrore nocturno, Italiam 78 multorum dierum metu perturbasti? et domi quidem causam amoris habui(s)t, foris etiam turpiorem ne L. Plancus praedes tuos uenderet. 20 productus autem in contionem a tribuno plebis cum respondisses te rei tuae causa uenisse, populum etiam dicacem in te reddidisti. sed nimis multa de nugis: ad maiora ueniamus. 32 C. Caesari ex Hispania redeunti obuiam longissime processisti. celeriter isti, redisti, ut cognosceret te si minus fortem, at tarnen strenuum. 25 7 Gell. 13, 22, 6 cum . . . cucurristi || 7-19 Gell. 6,11,4-6 at... perturbasti || 8—10 Non. 86, 30 — 31 delituit. .. uenit || 16 Argentar. ap. Sen. Suas. 6, 7 hominem nequam i equidem nsv || 2 cuius te] cum iuste V || 3 nullum turpius uidi om. V | quam qui n s τ || 5 per] is per bet isquipernsY | aom.V e coni. Halm; cf. Att. l, l, 2, Long 510, King 79 \ nos turn] nostrum bet om. nsv || 7 Gallicis Gell, calligis V caligis D | accucurristi Pluygers \ at] aut V | hominis om. D || 8 decima om. V | caupona Non. \\ 9 perpotauit ad uesperam] perpotum Non. \ uesperum D, Gell.; cf. tarnen Cic. Cat. 2, 6 \ inde om. Non. || 9.10 celeriter ad urbem aduectus om. Non. || 10 capite] ore Gell. \ inuolutoD, Gell.;cf. tarnen Flaut. Most. 424, ThLLIX 2, 326, 77'sqq. \ ianitor rogat Gell. \\ ll earn deducitur D (nisi quod earn adducitur b); deducitur post uenerat Gell.; sed de uerbali uoce omissa cf. K.-St. II 552, Hauschild 291, King 80 \ tradit Gell. \\ 12 ilia cum Gell. \ amatorie scripta bcns amatorie causa scripta t || 13 sibi] hoc erat sibi Gell. \\ 14 illim] illi non V illic et illinc bnsv illi Gell, illius Nohl, corr. Lambinus || 16 quid . . . dicam om. Gell. 6, 11, 5 et 6 \ nihil enim magis proprie Gell. 6,11, 5 et 6 || 171neque opinato D | cum te] cum D, Gell, cum os Cobet \\ 20 habuit VD (habeat t ) corr. Ferrarius; codicum lectionem prob. Clark, Cl. R. 14,1900, 404sq., qui suos cum Harleiano 2682 infra legit, coll. § 41; 8, 27 \\ 21 autem om. nsv | in contione cnst || 24 C. om. D j| 25 isti et redisti D; de asyndeto cf. § 89, Att. 15, 5, 3, K.-St. II 151 42

ORATIO PHILIPPICA 2, T&-82

factus es ei rursus nescio quo modo familiaris. habebat hoc omnino Caesar: quern plane perditum aere alieno egentemque, si eundem nequam hominem audacemque cognorat, hunc in familiaritatem libentissime recipiebat. his igitur rebus praeclare commendatus iussus es renuntiari con- 79 5 sul et quidem cum ipso, nihil queror de Dolabella qui turn est impulsus, inductus, elusus. qua in re quanta fuerit uterque uestrum perfidia in Dolabellam quis ignorat? ille induxit ut peteret, promissum et receptum interuertit ad seque transtulit; tu eius perfidiae uoluntatem tuam ascripsisti. ueniunt Kalendae lanuariae: cogimur in senatum: inuectus est co10 piosius multo in istum et paratius Dolabella quam nunc ego. hie autem 80 iratus quae dixit, di boni! primum cum Caesar ostendisset se, prius quam proficisceretur, Dolabellam consulem esse iussurum — quern negant regem, qui et faceret semper eius modi aliquid et diceret — sed cum Caesar ita dixisset, turn hie bonus augur eo se sacerdotio praeditum esse 15 dixit ut comitia auspiciis uel impedire uel uitiare posset, idque se facturum esse adseuerauit. in quo primum incredibilem stupiditatem hominis cognoscite. quid enim? istud quod te sacerdoti iure facere posse dixisti, 81 si augur non esses et consul esses, minus facere potuisses? uide ne etiam facilius. nos enim nuntiationem solum habemus, consules et reliqui ma20 gistratus etiam spectionem. esto: hoc imperite; nee enim est ab nomine numquam sobrio postulanda prudentia. sed uidete impudentiam. multis ante mensibus in senatu dixit se Dolabellae comitia aut prohibiturum auspiciis aut id facturum esse quod fecit, quisquamne diuinare potest quid uiti in auspiciis futurum sit, nisi qui de caelo seruare constituit? 25 quod neque licet comitiis per leges et si qui seruauit non comitiis habitis, sed prius quam habeantur, debet nuntiare. uerum implicata inscientia impudentia est: nee seit quod augurem nee facit quod pudentem decet. itaque ex illo die recordamini eius usque ad Idus Martias consulatum. quis umquam apparitor tarn humilis, tarn abiectus? nihil ipse poterat; 82 so omnia rogabat; caput in auersam lecticam inserens, beneficia quae uenderet a conlega petebat. ecce Dolabellae comitiorum dies, sortitio praero- 33 gatiuae; quiescit. renuntiatur: tacet. prima classis uocatur [renuntiatur], 3 cognoram V cognouerat D corr. ς || 4 es] est D || 5 de om. V1 (add. V2) || 5-6 qui turn . . . Dolabellam om. V1 (add. V2); cf. Clark Desc. 190 || 6 utriusque D || 7 induxit ut peteret om. V \\ ll irtus V mihi iratus bnt mihi iratus eat s miratus v | cum primum s τ || 12 negatV || 17 enim est V ]| 18 ne om. V 1| 20 spectationem V1 inspectionem bnsv ispectationem V2; cf. Denniston 145 || 22 dixit sed labellae V dixisse dolabellae D corr. n2 et Poggius \\ 25 habitis (habetia t) comitiis D habitis del. Cobet |] 26 inscitia best; de abl. cf. K.-St. I 381 || 27 est: nee seit] si nee seit b sed nee seit c si nescit nsty || 28 itaque] atque D, fort, recte \\ 29 tarn1 om. V || 30 aursam V aduersam bnstv; cf. King 82 '\ inferens bnstv | uenderet] uideret Υ || 32 del. Garatoni; cf. etiam M advig Opusc. 137 eq.

43

M. TVLLIVS CICERO

deinde ita ut adsolet suffragia, turn secunda classis, quae omnia sunt 83 citius facta quam dixi. confecto negotio bonus augur — C. Laelium diceres — ralio die' inquit. o impudentiam singularem! quid uideras, quid senseras, quid audieras? neque enim te de caelo seruasse dixisti nee hodie dicis. id igitur obuenit uitium quod tu iam Kalendis lanuariis futurum 5 esse prouideras et tanto ante praedixeras. ergo hercule magna, ut spero, tua potius quam rei publicae calamitate ementitus es auspicia; obstrinxisti religione populum Bomanum; augur auguri, consul consuli obnuntiasti. nolo plura, ne acta Dolabellae uidear conuellere, quae necesse est 84 aliquando ad nostrum conlegium deferantur. sed adrogantiam hominis 10 insolentiamque cognoscite. quam diu tu uoles, uitiosus consul Dolabella; rursus, cum uoles, saluis auspiciis creatus. si nihil est, cum augur eis uerbis nuntiat, quibus tu nuntiasti, confitere te, cum 'alio die' dixeris, sobrium non fuisse; sin est aliqua uis in istis uerbis, ea quae sit augur a conlega requiro. 15 Sed ne forte ex multis rebus gestis M. Antoni rem unam pulcherrimam 34 transiliat oratio, ad Lupercalia ueniamus. non dissimulat, patres conscripti: apparet esse commotum; sudat, pallet, quidlibet, modo ne [nausiet] faciat quod in porticu Minucia fecit, quae potest esse turpitudinis tantae defensio? cupio audire, ut uideam ubi rhetoris sit tanta merces [id est 20 85 ubi campus Leontinus appareat]. sedebat in rostris conlega tuus amictus toga purpurea, in sella aurea, coronatus. escendis, accedis ad sellam — ita eras Lupercus ut te consulem esse meminisse deberes — diadema ostendis. gemitus toto foro. unde diadema? non enim abiectum sustuleras, sed attuleras domo: meditatum et cogitatum scelus. tu diadema imponebas 25 cum plangore populi; ille cum plausu reiciebat. tu ergo unus, scelerate, 11 Prise. Gramm. II 386, 6 — 7 quem ipse ementitis auspiciis uitiosum fecerat l ita om. D | sex ante suffragia duce Hirschfelder add. Niebuhr \ equitum post suffragia add. Mommsen; cf. Denniston 146sq. | classis uocatur V | deinde . .. suffragatum secunda classis uocatur Ant. Augustinus deinde ... it suffragatum secunda classis Urlichs deinde . . . suffragatur secunda classis Kahnt || 2 C. om. D |1 4 neque . . . nee] nee . . . neque D || 8 p. r. religione D | nuntiauisti D (nisi quod nuntiasti c), prob. Ernesti 1393; cf. tarnen Donat. ad Ter. Ad. 647 proprie obnuntiare dicuntur augures, cum aliquid mali ominis scaeuumque uiderint, Cic. Sest. 79 obnuntiauit consuli || 12 creaturbns | si]sednsty | augur eis] augurisV H 13 tu om. D || u auguris nsty || 16 M. om. V || 17 forte transiliatV || 18 del. Cobet, praeeunte Pluygers, qui non modo nausiet sed etiam sit (1.20) et id est ... Leontinus (1. 20—21) del.; uox uerbalis e §63 tantum uini in Hippiae nuptiis exhauseras ut tibi necesse esset in populi Romani conspectu uomere postridie hue irrepsit \\ 19 tanta stv II 20 sit om. D, prob. Madvig Opusc. 756 \\ 20 — 21 id est ubi . . . appareat V ubi . . . appareat. D del. Campe; cf. §§ 43. 101, Halm-Laubmann 136 \\ 22 escendis] ascendis D; cf. ThLL V 2,857, 60sqq. \\ 25 domo: meditatum siedist. Scholl praeeunte Campe, J. cl. Ph. 91,1865,172 domo, meditatum Halm \\ 26 reiciebat] recipiebat bcn 1 (corr. n 2 )8 1 v accipiebat t reciebat sz | scelerati V

44

OEATIO PHILIPPICA 2, 82-88

inuentus es qui cum auctor regni esses, eumque quern conlegam habebas dominum habere uelles, idem temptares quid populus Romanus ferre et pati posset, at etiam misericordiam captabas: supplex te ad pedes ab- 86 iciebas. quid petens? ut seruires? tibi uni peteres qui ita a puero B uixeras ut omnia paterere, ut facile seruires; a nobis populoque Romano mandatum id certe non habebas. ο praeclaram illam eloquentiam tuam, cum es nudus contionatus! quid hoc turpius, quid foedius, quid suppliciis omnibus dignius? num exspectas dum te stimulis fodiamus? haec te, si ullam partem habes sensus, lacerat, haec cruentat oratio. uereor ne im10 minuam summorum uirorum gloriam; dicam tarnen dolore commotus. quid indignius quam uiuere eum qui imposuerit diadema, cum omnes fateantur iure interfectum esse qui abiecerit? at etiam ascribi iussit in 87 fastis ad Lupercalia: C. Caesari, dictatori perpetuo, M. Antonium consulem populi iussu regnum detulisse; Caesarem uti noluisse. iam iam miniis me miror te otium perturbare; non modo urbem odisse sed etiam lucem; cum perditissimis latronibus non solum de die sed etiam in diem bibere. ubi enim tu in pace consistes? qui locus tibi in legibus et in iudiciis esse potest, quae tu, quantum in te fuit, dominatu regio sustulisti? ideone L. Tarquinius exactus, Sp. Cassius, partibus; nisi forte Caesaris partis a Pansa et Hirtio consulibus et a filio C. Caesaris oppugnari putamus. hoc uero bellum non ex dissensione 5 partium, sed ex nefaria spe perditissimorum ciuium ex [er] citatum, quibus bona fortunaeque nostrae notatae sunt et iam ad cuiusque opinionem 33 distributae. legi epistulam Antoni quam ad quendam VIluirum, capitalem hominem, conlegam suum, miserat. 'quid concupiscas tu uideris: quod concupiueris certe habebis.' em ad quern legates mittamus, cui 10 bellum moremur inferre: qui ne sorti quidem fortunas nostras destinuit, sed libidini cuiusque nos ita addixit ut ne sibi quidem quicquam integrum quod non alicui promissum iam sit reliquerit. cum hoc, patres conscripti, bello, inquam, decertandum est, idque confestim; legatorum tar34 ditas repudiandafs] est. quapropter ne multa nobis öotidie decernenda[s] 15 sint, consulibus totam rem publicam commendandam censeo eisque permittendum ut rem publica defendant prouidentque ne quid res publica detriment! accipiat, censeoque ut eis qui in exercitu M. Antoni sunt ne sit ea res fraudi, si ante Kalendas Februarias ab eo discesserint. haec si censuerit, patres conscripti, breui tempore libertatem populi 20 Romani auctoritatemque uestram recuperabitis. si autem lenius agetis, tarnen ea[n]dem, sed fortasse serius decernetis. de re publica quoad jg retulistis satis decreuisse uideor. 35 Altera res est de honoribus: de quibus deinceps intellego esse dicendum. sed qui ordo in sententiis rogandis seruari solet, eundem tenebo in 25 uiris fortibus honorandis. a Bruto igitur, consule designato, more maiorum capiamus exordium, cuius ut superiora omittam, quae sunt maxima ilia quidem sed adhuc hominum magis iudiciis quam publice laudata, quibusnam uerbis eius laudes huius ipsius temporis consequi possumus? neque enim ullam mercedem tanta uirtus praeter hanc laudis gloriaeque so l senatus] in V corr. Poggius || 2 nunc] num V corr. Poggius [| 3 uicti] uicii V corr. Poggius \ media V corr. Poggius \ caesari V corr. Poggius \\ 5 add. ed. Oryph. \\ 6 perdidissimorum V corr. Poggius \ exercitatum V corr. Poggius \\ 7 nota Poggius \ optionem Manutius; cf. tarnen Cic. Verr. 2,1,136 \\ 10 concupisceris V corr. Poggius \ en Lambinus; cf. tarnen app. ad § 15 \\ 11 destinuit V corr. Poggius \\ 14 bello, bello Naugerius || 15 repudiandaa V corr. Poggius \ decernendasV corr. Poggius \\ 16 committendam Poggius || 17 rem publice V corr. Poggius \ prouidentque V corr. Poggius || 17 —18 prouideantque . .. aecipiat del. Kleyn \\ 18 exercitu M.] exercitum V exercitu Poggius, corr. Klotz \\ 20 censuerit V corr. Poggius \\ 21 uestram] bestiarumV1 corr. V2 | sin autem Orelli; sed cf. 3,14 || 22 eandem V corr. Poggius \ sero Cobet coll. 2, 24; probb. King-Clark 101 \ de rei publicae V corr. Poggius \ quoad] quod Faernus qua de Lambinus || 23 retulistis V corr. \ dixisse Lehmann coll. §§ 35. 52. 53 \\ 26 more maiorum del. Ernesti 86

ORATIO PHILIPPICA 5, 32-38

desiderat; qua etiam si careat, tarnen sit se ipsa contenta: quamquam in memoria gratorum ciuium tamquam in luce posita laete[n]tur. laus igitur iudici testimonique nostri tribuenda Bruto est. quam ob rem his 36 uerbis, patres conscripti, senatus consultum faciendum censeo[r]: 'cum 5 D. Brutus imperator, consul designatus, prouinciam Galliam in senatus populique Romani potestate teneat, cumque exercitum tantum tam breui tempore summo studio municipiorum coloniarumque prouinciae Galliae, optime de re publica meritae merentisque, conscripserit, compararit, id eum recte et ordine exque re publica fecisse, idque D. Bruti praestantissi10 mum meritum in rem publicam senatui populoque Romano gratum esse et fore: itaque senatum populumque Romanum existimare, D. Bruti imperatoris, consulis designati, opera, consilio, uirtute incredibilique studio et consensu prouinciae Galliae rei publicae difficillimo tempore esse subuentum.' huic tanto merito Bruti, patres conscripti, tantoque in 37 15 rem publicam beneficio quis est tantus honos qui non debea[n]tur? nam si M. Antoni[n]o patuisset Gallia, si oppresis municipi(i>s et colonis imparatis in illam ultimam Galliam penetrare potuisset, quantus rei publicae terror impenderet? dubitaret, credo, homo amentissimus atque in omnibus consiliis praeceps et deuius non solum cum exercitu suo 20 sed etiam cum omni immanitate barbariae bellum inferre nobis, ut eius furrem ne Alp[u]ium quidem muro cohibere possemus. haec igitur habenda gratia est D. Bruto qui ilium, nondum interposita auctoritate uestra, suo consilio atque iudicio, non ut consulem recepit, sed ut hostem arcuit Gallia[m] seque obsideri quam hanc urbem maluit. habeat ergo 25 huius tanti facti tamque praeclari decreto nostro testimonium sempiternum; Gallia[m]que quae semper praesidet atque praesedit huic imperio libertatique communi merito uereque laudetur, quod se suasque uiris non tradidit, sed opposuit Antonio. Atque etiam M. Lepido pro eius egregiis in rem publicam mentis de- 38 so cernendos honores quam amplissimos censeo. semper ille populum Romanum liberum uoluit maximumque signum illo die dedit uoluntatis et iudici sui, cum Antonio diadema Caesari imponente[s] se auertit gemituque et maestitia declarauit quantum haberet odium seruitutis, quam poi quamquam] atque Manutiua; cf. Lutz 75aq. \ im\ corr. Poggiue \\ 2 laetenturV corr.Poggius \[ 4 cenaeorV corr. Poggiua \\ 6 populueque romanueV1 corr.V* II 10 po1 2 pulique romaniV corr.V || 11 p. c. brutiV corr. Poggiua \\ 15 debeanturVcorr. Poggius \\ ΐβ antonino V corr. Poggiua \ Gallia] gladiaV corr. Poggiua \ oppresisV corr. Poggius \ municipis V corr. Poggius \ colonis V corr. Poggius \\ 18 hominem amentissimum aque (adqueV2) V corr. Poggius |( 21 furremV1 corr. V2 | alpuiumV corr.Poggius \ hacV corr.Poggius || 22 D.] q.\ corr. Poggius \\ 24 arguitVcorr. Poggius | galliamV del.Cobet,corr.Ferrarius;cf.K.-St.I367 \\ 25 facti tamque] facit 2 tamquam V corr. Poggius \\ 26 galliamqueVcorr. Poggius \\ 29 egregiis Cue.V egregiusV1 || 2». 30 decernendishonoresque amplissimos Cue. || sopopulusromanusVcorr. Poggius \\ 32 inponentes V1 corr.V2 11 33 maiestitaV1 maiestitatiV2 corr. Poggiua

8*

87

M. TVLLIVS CICERO

pulum Romanum liberum cuperet, quam illa quae tulerat temporum magis necessitate quam iudicio tulisset. quanta uero is moderatione usus sit in illo tempore ciuitatis quod post mortem Caesaris consecutum est, quis nostrum obliuisci potest? magna haec, sed ad maiora properat ora39 tio. quid enim, o di immortales! admirabilius omnibus gentibus, quid 5 optatius populo Romano accidere potuit quam, cum bellum ciuile maximum esset, c[i]uius belli exitum omnes timeremus, sapientia et f iamf id potius exstigi quam armis et ferro rem in discrimen adducere? quod si eadem ratio Caesaris[i] fuisset in illo taetro miseroque bello, ut omittam patrem, duos Cn. Pompei, summi et singularis uiri, filios inco- 10 lumis haberemus: quibus certe pietas fraudi[s] esse non debuit. utinam omnis M. Lepidus seruare potuisset! facturum fuisse declarauit in eo quod potuit, cum Sex. Pompeium restituit ciuitati, maximum ornamentum rei publicae, clarissimum monumentum clementiae suae. grauis illa fortuna populi Romani, graue fatum. Pompeio enim patre, quod impe- 15 ri[o] populi Romani lumen fuit, exst[r]incto interfectus est patris similli40 mus filius. sed omnia mihi uidentur deorum immortalium iudicio expiata 15 Sex. Pompeio rei publicae conseruato. quam ob causam iustam atque magnam et quod periculosissimum ciuile bellum maximumque humanitate et sapientia sua M. Lepidus ad pacem concordiamque conuertit, se- 20 natus consultum his uerbis censeo perscribendum: 'cum a M. Lepido imperatore, pontifice maximo, saepenumero res et bene et feliciter gesta sit, populusque Romanus intellexerit ei dominatum regium maxime displicere, cumque eius opera, uirtute consilio singulari[s]que dementia et mansuetudine bellum acerbissimum ciuile impensa fecerant; nondum instruxerant, partim quia non confideb[e]ant, partim quia non habebat. aed ilia statua palmaris de qua, si meliora 15 tempora essent, non possem sine risu dicere: CL. ANTONIO Α ΙΑΝΟ ME[N]DIO

1 qua V corr. Poggius \\ 2 reditores V1 corr. V2 || 3 urbi V corr. Poggius \ est] et Sternkopfy fort, recte \\ 5 nequitia est scelere V nequjtia scelerate Klotz, corr. Nipperdey; cf. King 176 \\ ie tremelli V corr. Berocddus \\ 17 myrmillonem V2 | thraecm V corr. Poggius \\ 18 quodam Pluygers \\ 20 add. ed. Cratandrina \\ 23 acceperint Ernesti \ derrit V dederit Poggius, corr. Zielinski \\ 24 bis] duobus V iterum Orelli duobus Scholl, corr. Garatoni; cf. King 177 \\ 25 Remurium Ferrarius \\ 30 nulla impensa V corr. Poggius || 31 facerant V corr. Poggius | confidebeant V corr. Poggius \\ 32 habebat V corr. Poggius \\ 33 mendio V corr. Poggius 97

M. TVLLIVS CICERO

PATRONO.' itane? iam lanus medius in Antoni clientela est? qui umquam in illo lano inuentus est qui L. Antonio mille nummum ferret 6 expensum? sed nimis multa de nugis: ad causam bellumque redeamus; quamquam non alienum fuit personas quasdam a uobis recognosci, ut quibuscum bellum gereretur possetis taciti cogitare. « 0 Ego autem uos hortor, Quirites, ut, etiam si melius aliud fuit, tarnen legatorum reditum [legatorum] exspectetis animo aequo, celeritas de16 tracta de causa est; boni tarnen aliquid accessit ad causam. cum enim legati renuntiarint quod certe renuntiabunt, non in uestra potestate, non in senatus esse Antonium, quis erit tarn improbus ciuis qui illum ciuem 10 habendum putet? nunc enim sunt pauci illi quidem, sed tarnen plures quam re publica dignum est, qui ita loquantur: 'ne legates quidem exspectabimus?' istam certe uocem simulationemque clementiae extorquebit istis res ipsa [publica]. quo etiam, ut confitear uobis, Quirites, minus hodiemo die contendi, minus laboraui, ut mihi senatus adsentiens 15 tumultum decerneret, saga sumi iuberet. malui uiginti diebus post sententiam meam laudari ab omnibus quam a paucis hodie uituperari. 17 quapropter, Quirites, exspectate legatorum reditum et paucorum dierum molestiam deuorate. qui cum redierint, si pacem adferent, cupidum me, si bellum, prouidum iudicatote. an ego non prouideam meis ciuibus, non 20 dies noctesque de uestra libertate, de rei publicae salute cogitem? quid enim non debeo uobis, Quirites, quem uos e ortum hominibus nobilissimis omnibus honoribus praetulistis? an ingratus sum? quis minus? qui partis honoribus eosdem in foro gessi labores quos petendis. rudis in re publica? quis excitatior? qui uiginti iam quis? credo enim, adferet aliquod scelerati hominis exemplum — 'Cii. Pompeius ipse?' ο nos turpis, si quidem Cn. Pompeium imitati sumus! 'aut filius eins, si modo possit.' poterit, mihi crede: nam paucis diebus et in domum et in hortos paternos immigrabit. 'postremo negatis pacem fieri posse, nisi aut emisero Brutum aut frumento iuuero.' 5 alii istuc negant: ego uero, ne si ista quidem feceris, umquam tecum pacem huic ciuitati futuram puto. 'quid? hoc placetne ueteranis istis, quibus adhucomnia integra sunt?' nihil uidi tarn integrum quam ut oppugnare imperatorem incipiant quern tanto studio consensuque f offen35 derintf. 'quos iam uos adsentationibus et uenenatis muneribus uenistis 10 deprauatum.' an corrupti sunt quibus persuasum sit foedissimum hostem iustissimo bello persequi? 'at militibus inclusis opem fertis. nihil moror eos saluos esse et ire quo libet, si tantum modo patiuntur perire eum qui meruit.' quam benigne! denique usi liberalitate Antoni milites imperatorem reliquerunt et se ad hostem metu perterriti contulerunt: per quos is si non stetisset, non Dolabella prius imperatori suo quam Antonius etiam conlegae parentasset. 36 'Concordiae factam esse mentionem scribitis in senatu et legates esse consularis quinque. difficile est credere eos, qui me praecipitem egerint, aequissimas condiciones ferentem et tarnen ex his aliquid remittere co- 20 gitantem, putare ah'quid moderate aut humane esse facturos. uix etiam ueri simile est, qui iudicauerint hostem Dolabellam ob rectissimum facinus, eosdem nobis parcere posse idem sentientibus.' parumne uidetur omnium facinorum sibi cum Dolabella societatem initam confiteri? nonne cernitis ex uno fonte omnia scelera manare? ipse denique fatetur, hoc 25 quidem satis acute, non posse eos qui hostem Dolabellam iudicauerint ob rectissimum f acinus — ita enim uidetur Antonio — sibi parcere idem sen21 Prise. Gramm. Ill 70,10 putare . .. facturum 1 quis] quid 8T || 2 imitaturi bsv || 3 filium sv | modo] domo b domi BY, cf. Fraenkel Les. 52 \ esse poterit s [| 7 huic ciuitati pacem b | | 9 offenderint bsv (fortasse recte; cf. Ernesti 1542) ostenderint t ostenderint Lehmann oderint Clark (qui et cum ... offensionem ostenderint dub. prop, in app.) ostenderint