Ciceronis, M. Tulli, scripta quae manserunt omnia: Fasc. 3 De Oratore [1995 ed.] 3815411718, 9783815411711

Table of contents :
PRAEFATIO
CONSPECTVS LIBRORVM
SIGLA
LIBER I
LIBER II
LIBER III
INDEX NOMINVM
INDEX VERBORVM NOTABILIVM

Citation preview

B I B L I O T H E C A SCRIPTORVM

GRAECORVM

ET

ROMANORVM

T E V B N E R I A N A

M. TVLLI C I C E R O N I S S C R I P T A QVAE M A N S E R V N T

OMNIA

FASC. 3

DE ORATORE

EDIDIT

KAZIMIERZ

EDITIO

F.

KUMANIECKI

STEREOTYPA

EDITIONIS PRIMAE

(MCMLXIX)

S T V T G A R D I A E ET L I P S I A E IN A E D I B V S B. G. T E V B N E R I

MCMXCV

Die Deutsche Bibliothek — CIP-Einheitsaufnahme Cicero, M a r c u s T u l l i u s : [Scripta quae manserunt omnia] M. Tulli Ciceronis scripta quae manserunt omnia. — [Ausg. Stutgardiae, Lipsiae]. — Stutgardiae ; Lipsiae ; Teubner. (Bibliothcca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana) N E : Cicero, Marcus Tullius: [Sammlung] (Ausg. Stutgardiae, Lipsiae] Fase. 3. De oratore / ed. Kazimierz F. Kumaniecki. — Ed. stereotype ed. 1. (1969). - 1995 ISBN 3-8154-1171-8 N E : Kumaniecki, Kazimierz {Hrsg.] Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt besonders für Vervielfältigungen, Übersetzungen, Mikroverfilmungen und die Einspcicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen. (C) B . C . T e u b n e r Stuttgart und Leipzig 1995 Printed in Germany Druck: Druckhaus Kothen GmbH Buchbinderei: Verlagsbuchbinderei D.Mikolai, Berlin

Vniversitati Debreceniensì Kossuthianae Doctor h. c. nuper creatus hoc volumen sacrum esse voluit

PRAEFATIO 1. Codices, quibus contextus dialogi Tulliani q. i. „De oratore" asservetur, in duas familias discedere iam dudum inter viros doctos constat ; quarum una codices mutilos qui vocantur M, altera íntegros a deperdito ilio clarissimo codice Laudensi L originem ducentes complectitur. Ac priorie quidem familiae testes vetustissimi sunt codices AHE saec. I X vel X exarati, inter eos maximas textus partes asservavit codex Harleianus. H Cod. Harleianus 2736 manu Lupi de Ferrières 1 ) medio H saeculo I X perscriptus textus Ciceroniani partes praebet has : 1 1 cogitanti - 128 paene summo ; 157 citatione — 194 civili ; I I 1 3 temptans — 90 exprimât ; 92 quid enim — I I I 17 inclinato iam in; 110 non ut iure — ad finem. praeter Lupi manum manus secunda H2 saeculi X I I vel XIII 2 ) in H2 codice agnosci potest quae traditum is in his, quom in cum et alia similia correxit, nec non manus tertia H 3 saec. H 3 XIV s ) cui nonnullae correctiones sub finem codicis obviae debentur. codicem descripsit eiusque historiara enarravit Ch. H. Beeson.4) cf. praeterea Catalogue of Ancient Manuscripts in the British Museum Pars II (Latin) 1884; Chatelain, Paléographie des classiques latins Pars II (1884—1920). codicem denuo contuli imaginibus lucis ope pictis usus. 1) Cf. Ch. H. Beeson, Lupus of Ferrières as scribe and text critic, A study of his autograph copy of Cicero's De oratore. The Medieval Academy of America. Cambridge Massachusetts 1930. 2) Cf. Ch. H. Beeson p. 29. 3) Cf. Ch. H. Beeson p. 29. 4) Ch. H. Beeson p. 5 - 7 .

V

PRAEFATIO

Codice Harleiano haudquaquam deterior quam vis paulo plus laceratus est: A

A Codex Abrincensis 238 membranaceus saec. IX exaratus. constat foliis 60. foliis 1—50 libri de oratore, fol. 51-60 Orator legitur. continet dialogi Ciceroniani partes has: I 19 tum Catulus - 50 cohortatio; 60 voluerunt exprimat; 92 quid enim - 233 oportere; 234 tum ille 245 possunt (scripsit A2) ; 288 colliguntur - I I I 17 admo; I I I 110 non ut iure - 148 revortendum; 149 omnis - 171 rhetorico terustus eis (scripsit A2); 171 quid ergo — ad filtern, codicem olim plura (sc. eadem atque cod. E) quam nunc leguntur continuisse docuit J. Stroux.1) praeter 2 A manum primam obvia est manus secunda saec. X (A2), quae I I 234-245 et I I I 149-171 exaravit nec non manus A3 tertia saeculi X I I I (A3) cui plurimae bonae, rarius malae correctiones originem debent. descripserunt codicem F. Heerdegen in praefatione editionis Oratorie (p. V-VIII) Iipsiae 1884 et E. Stroebel.2) librum manu scriptum denuo contuli imaginibus lucis ope pictis usus. Deterioris notae est tertius codex familiae M scilicet: E E Cod. Erlangensis 848 saec. X exaratus. continet haec : 1 1 cogitanti - 123 has causas; I I 19 tum Catulus - 90 exprimât; 92 quid enim - 233 oportere; 28 colliguntur - I I I 17 admo; 110 nec genera - 148 revortendum; 171 quid ergo ad finem. ea quae desunt supple vit altera £ manus recens (ε) e quodam libro integro, cuius recentioris manus lectiones nonnisi perraro in nostro apparatu critico commemoratas invenies; si quid habent boni, coniecturae debetur. codicem ipse non vidi; usus sum accuratissima conlatione ab Ioanne Stroux confecta. Ad eandem familiam referuntur etiam Excerpta ex libris Tullianis De oratore primo et secundo ab Hodoardo3) 1) J. Stroux, Handschriftliche Studien zu Cicero De oratore, Basel 1921, p. 163sq. 2) E. Stroebel, Ciceronis De oratore librorum codices mutilos antiquiorea examinavit E. S. Acta Seminarli Phil. Erlangensis vol. III, Erlangae 1884, p. 30-34. 3) Cf. Ch. H. Beeson, Classical Philology 40, 1945, p. 201-227. VI

PRAEFATIO Presbytero saec. IX 1 ) confecta quae in Cod. Vatic. Reg. 1762 (K) asservantur. quae Excerpta ab omnibus editoribus Κ (Friedricho excepto qui tamen non omnes lectiones Κ enotavit) immerito neglecta sunt, ipse codicem Κ non vidi ; lectiones eius enotavi ex editione a Paulo Schwenke2) curata. Codicum AHE qualis esset cognatio optime demonstravit E. Stroebel qui etiam stemma eorum delinea vit.3) ego ipse, cum quaenam ratio inter AEH et Excerpta Hadoardi intercederet examinarem, eorum textum proxime ad codicem E accedere vidi.4) stemma igitur a Stroebel institutum hoc modo adimplevi: Codex archetypus mutilorum Codex ignotus

Cod. Abrincensis

Codex ignotus

Codicis A gemellus

Cod. Erlangensis

Cod. Harleianus

Excerpta Hadoardi

Quod ad ipsum mutilorum archetypum attinet, e um scriptura capitali quae vocatur exaratum esse ex mendis velut sunt e. g. II 195 ADELICTVM pro ADFLICTVM aut I I 1 9 3 ORATI pro GNATI aut 84 PVGNAE FACIES pro PVGNA ET ACIES vitiose scripta et ex aliis permultis eius generis corruptelis facile evincitur. quin etiam vitiosos et lacunosos locos iam in archetypo signo 1) Cf. Β. Bischoff, Hadoard und die Klassikerhandschriften aus Corbie, in „Mittelalterliche Studien" I, Stuttgart 1966, p. 49-63. 2) Paul Schwenke, Des Presbyter Hadoardus Cicero-Excerpte nach E. Narducci's Abschrift des Cod. Vat. Reg. 1762, Philologus Supplementband V H. 3, Göttingen 1886. 3) Cf. E. Stroebel p. 48. 4) Cf. Κ. Kumaniecki, Zur Überlieferungsgeschichte der Ciceronischen Schrift „De oratore", in „Acta Antiqua Philippopolitana", Sophiae 1963, p. 263 sq. VII

PRAEFATIO

signatos esse ex hoc signo eisdem locis in codicibus AEH (saepissime autem in cod. H) collocato facile concludi potest. adder e placet archetypi textum fidelissime in codicibus AH repetitum esse; eosdem codices etiam orthographiam antiquam religiosissime servavisse elucet ex scriptura necessest putandast, Tulli, Antoni, quom, quoius, quoi, vorsantur, loquontur, maxume, dissupatus, nec non ex formis non assimilatis velut sunt adgnosco, optinere, et aliis sescentis; quae fere omnia servantur in AH, in E autem ubi fere semper cum, cuius, cui, versantur legitur non item. Praeter hos codices mutilos vetustissimos exstant etiam libri manu scripti mutili recentioris aetatis, saeculo quarto decimo aut quinto decimo exarati veluti sunt e. g. codd. Lagomarsiniani 32 (Laur. 50,1) 36 (Laur. 50, 34) aut Ambrosiani E 14 et 127. qui omnes codices recentioris aevi cum ex illis vetustissimis originem ducant omnino neglegi possent, nisi hic aut illic felicem coniecturam ab Italia excusam in medium protulissent. invenies igitur eorum lectiones nonnisi perraro in apparatu critico nostro ? enotatas et signo ς instructas si quid feliciter inyentum praebuerunt. ipse eos nonnisi hic et iliic inspexi; maximam tamen partem notitiam eorum apparatili critico Ellendtiano, nonnumquam etiam conlationibus Strouxianis debeo. Cum tamen per longa saecula dialogi Tulliani textus lacunis multis laborans tantum per codices mutilos notus esset subito a. 1421 exeunte felici fortuna evenit, ut vetustissimus codex a Gerardo Landriani civitatis Laudis Pompeiae episcopo in tabulano illius ecclesiae cathedralis repertus, in lucem protraheretur, quo tunc primum post tot saecula integer contextúe dialogi Tulliani apparuit. continebat autem codex non solum libros De oratore sed etiam Rhetoricam ad Herennium, libros rhetoricos, Brutum nunc primum post longa saecula cognitum, Oratorem. cum ipse Landrianus codicem litteris vetustis exaratum legere non posset, exemplar per Ioannem Homodeum ad Gasparinum Barzizzam Mediolanum misit. postea „cum nullus Mediolani esset repertus" - citamus yerba Flavii νπι

PRAEFATIO

Blondi 1 ) - „qui eius vetusti codicis litteram sciret legere, Cosmus quidam egregii ingenii Cremonensis tres De oratore libros primus transcripsit multiplicataque inde exempla omnem Italiam desideratissimo codice repleverunt". Cosmum autem ilium qui primus apographon fecisset neminem alium fuisse nisi Cosmum Raimondi Cremonensem 2 ) virum, ut videtur, codicum antiquorum scripturae peritissimum R. Sabbadinus ostendit. apographum a Cosmo confectum Barzizza episcopo Landriani misit ; ipsum codicem apud se domi religiosissime videtur servavisse. ceterum habuit non solum codicem sed etiam aliud apographon ex apographo a Cosmo confecto ductum.3) cum igitur fama percrebuisset Mediolani apud Barzizzam codicem vetustissimum asservari, quo integer Tulliani dialogi textus contineatur, non est cur miremur, si multi viri litterarum studiosi Barzizzam adibant enixe orantes ut sibi ex codice ilio apographa ducere aut exemplaria sua codicis vetustissimi ope supplere aut emendare liceret. inde factum est ut codex ipse manibus multorum tractatus summis ignominiis adfectus sit. audiamus enim verba quibus in epistola ad Guarinum Veronensem pridie Kal. Iunias a. 1428 data is qui librum manuscriptum videtur ultimus vidisse, Iohannem Lamolam dico, codici illi pessime tractato illacrimatur : hie autem ipse codex, summae quidem venerationis et antiquitatis non vulgaris effigies, ab istis in quorum manibus