Vocabulary: English—Pilipino—Magindanaon, Magindanaon—Pilipino—English, Pilipino—English—Magindanaon

  • Author / Uploaded
  • coll.

Citation preview

VOCABULARY

Prepared by Eric Flej schman Nasrullah Glang Makakena Solaiman Hadj i Abdullah Ayub Faisal Daud

SUWER

I N ~ I W I ' E OF L ~ ~ U I S T I ~Inc. S,

Translators

1981

Publishers

Published in cooperation with Bureau of Elementary Education and Institute of National Language of the Ministry of Education and Culture Manila, Philippines

Additional copies of this publication are available from: T.C.P P.0.Box 423 Greenhills Metro Manila 2801 or T.C.P. Nasuli, Malayhalay Bukidnon 8201

Magindanaon VOCABULARY 72.3-581-2.32C 57.20T-814049N Printed in the Philippines SIL PRESS

PAUNANG SAI.ITA Ang isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipinas ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani-kanilang wikang katutubo. Gayon man, ito'y hincli naging balakid sa pag-unlad ng bansa, bagkus nagpatibay pa nga sa pagbubuklod at pagkakaisa ng mga mamamayan tungo sa pagkakaroon ng isang diwang panlahat. Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga babasahing inihahanda para sa higit na ikalilinang ng rnga kaalaman, kakayahan, kasanayan, pagpapahalaga at pagmamahala sa sariling wika ng rnga mag-aaral. Sinikap na malakipan ang aklat ng mga paksang inaaakalang magdudulot ng malaki at makabuluhang kapakinabangan sa rnga gagamit nito. Sa paghahanda ng rnga ito'y isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin ng bansa. Isinaalangalang din ang mga pangkasalukuyang pangangailangan ng rnga mag-aaral sa pagpapalawak at pagpapayaman ng kanilang talasalitaan, paglinang ng kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat nito. May inilakip ding rnga pagsasanay na inaakalang makatutulong sa mabisang pag-aaral ng wika. Matitiyak na ganap na nilang natutuhan at nauunawaan ang wika kung ito'y buong katalinuhan na nilang natatalakay sa klase at naiuugnay o nagagamit sa tunay na buhay. Buong pagmamalaking inihahandog ng Ministri ng Edukasyon at Kultura ang aklat na ito taglay ang matapat na hangarin at mithiing lalo upang mapataas ang uri ng edukasyon para sa di marunong bumasa at sumulat sa pamamagitan ng pag-aaral ng kinagjsnang wika. At inaasahan din sa gayon ang madaling pagkatuto ng wikang pambansa.

ONOFRE D. CORPUZ Minister ng Edukasyon at Kultura

P EFA -R --C - E-

This is a v o c a b u l a r y b o o k l e t in M a g i n d a n a o n , P i l i p i n o , a n d E n g l i s h . T h e p u r p o s e of t h i s b o o k l e t is t o a s s i s t p e o p l e who s p e a k a t l e a s t o n e of t h e s e l a n g u a g e s t o l e a r n v o c a b u l a r y i t e m s in t h e o t h e r l a n g u a g e s through studying t h e listed e q u i v a l e n t s for e a c h of t h e w o r d s in t h e o t h e r l a n g u a g e s . In t h i s b o o k l e t t h e f o l l o w i n g c o n v e n t i o n s h a v e b e e n o b s e r v e d in o r d e r t o h e l p t h e r e a d e r : 1) in a l l i n s t a n c e s in which a n E n g l i s h p r o n o u n o c c u r s a s p e c i f i c a t i o n f o l l o w s it in p a r e n t h e s i s d e s c r i b i n g t h e n u m b e r a n d c a s e (i.e. w h e t h e r it is in t h e c a s e or s a in P i l i p i n o ) o f t h e e q u i v a l e n t t o t h e %, c o r r e s p o n d i n g Magindanaon a n d Piliplno pronouns; 2) a f a i r l y c o m p l e t e list of p a r t i c l e s found in b o t h M a g i n d a n a o n e n d P i l i p i n o o c c u r in t h e E n g l i s h s e c t i o n 3) a n l i s t e d u n d e r " p a r t i c l e " , "topic" a n d "non-topic"! e f f o r t has been made t o alphabeticalize the M a g i n d a n a o n v e r b s in t e r m s of t h e i r r o o t w i t h a n I n f l e c t e d f o r m in t h e a c t o r focus; i n c o m p l e t e a s p e c t i m m e d i a t e l y f o l l o w i n g it i n p a r e n t h e s i s ; a n d 4) Pilipino verbs a r e listed in t e r m 8 of t h e mag- prefix or t h e - u m - i n f i x of t h e i r i n f i n i t i v a l f o r m s . An a t t e m p t h a s b e e n m a d e i n l i s t i n g M a g i n d a n a o n words t o include, a s f a r a s possible, w o r d s f r o m t h e f o l l o w i n g m a j o r d i a l e c t s of M a g i n d a n a o n : Taw s a L a y a a s s p o k e n in D u l a w a n , M a g u i n d a n a o ; M a g i n d a n a w n a s s p o k e n in B a n o b o , S u l t a n K u d a r a t , M a g u i n d a n a o ; a n d T a w s a Ilud a s s p o k e n in D i n a i q , M a g u l n d a n a o .

T h e p h o n e m e s of M a g ~ n d a n a o na r e a , b, k , d , e, g , h,i,],l,m,n,ny,p,r,s,t,u,wandy.These p h o n e m e s directly correspond with the Pilipino e q u i v a l e n t s e x c e p t f o r t h e p e p e t v o w e l "e" w h i c h is p r o n o u n c e d s l i g h t l y h i g h e r in t h e m o u t h t h a n t h e "u" in t h e E n g l i s h w o r d s "but" a n d "up". This booklet h a s b e e n p r e p a r e d a n d p u b l i s h e d under the auspices o f t h e S u m m e r Institute of Linguistics. Eric Fleischman S u m m e r I n s t i t u t e of Linguistics Nasuli, Malaybalay, Bukidnon

T a b l e o f Contents

Page

MAGINDANAWN .P I L I P I N O PILIPINO ENGLISH

.ENGLISH

. ENGLISH

.MAGINDANAWN

. P I L I P I N O .MAGINDANAWN

..... .....

.....

1 .1 1 3 1 1 5 .2 2 9 2 3 1 . 340

MAGINDANAWN

PILIPINO

abagat

habagat

gale (association o f wind and ocean)

Akad

Linggo

Sunday

aka1

pain

dec oy

aka1

talino, isip, b a i t

intelligence, good judgement

ako ugali, kaugalian handa

preparation, orivision

adrninistrador, tagapamahala

administrator

a k a y in

lead ( s o m e o n e ) by t h e h a n d

agagen

rnagpatuyo, patuyuin

h a n g up t o dry

agawn

agawin, singgaban

seize, grab

adilen

set a fracture

aguden agung

gong1 batingaw

alak

alak

wine

alnd

b:1kod

fence

alaga

presyo

price

alala

uy!

wow! (exclamation)

pangitain, habala

omen

buslo

basket (large/ d e e p one f o r marketing)

Alha

Miyerkoles

Wednesday

aleb

tuhod

knee

a li sa l a n g u n

child (youngest) God

Awllahu Taala aluwak

kal~~luwa, espiritu

soul, s p i r i t , ghost

a l u wan

dalag

murlfish

ama

ama, t a t a y , itay

father

a m a na l i m a

hinlnlaki

thumb

arnag

bukas

tomorrow

amayka

kung

if

amayka di

k u n g di, kung hindi

i f not

amayngka

kung

ambulans

arnbulansiya

ambularlce

amin

panalangin

prayer

amisendaw

sa m a k a l a w a

day a f t e r tomorrow

a l n p a t belas,

palaki ang bu wan

moon ( f i r s t quarter)

ampun

parol, paglayang m a y pasubali, paglayang may kundisyon

parole

ampun (mampun)

magpatawad

forgive

amung

pati

Plus, includiny

a 11a

bisita

guest, v i s i t o r

anay

yamu-garnn, ana y

ant (flying), termite

andang

luma

old

magkayas n q kawayan

scrape (bamboo)

ansed

alnoy n g katawan

body odor

antal

agas, pagkalaglag

miscarriage

a n t uk

manghula

guess

anggit (rnananggit) anggit (rnanenggit)

bitbit, dala

carry w i t h hand

anguyu

pusa

cat

apal aparadur

offer sacrifices kabinet

cabinet

hagarnan, bagarnat, kahirnan, kanima't, kahit

a1 though, even though

plus, including apin

upa

rent

apiya

bagarnan, bagarnat, kahirnan, kanima't, kahit

although, even though

apiya rnaytu

gayunrnan, g a y o n Pa man, subalit

yet, nevertheless, however

lolo, rnamay, l o l a nanay

grandfather, yrand~nother

a p o sa talarnpakan

grandchild (great-great)

apu apt1 sa a l e b

a p u sa s n k u p wan ~~

3p0 sa t u h o d

grandchild (great)

apu sa s i k u

kaapuapuhan

grendcl~ild (great-great -great)

apus

kawayan

bamboo

armi

tiukbo

army

asal a

basta

as l o n g as

asiti

lar~gis

oil, crude oil

asu

aso

atag kanu

t u n g k o l sa

about, concerning

atawa

o, o kaya'y

or

atay

atay

liver

atep

p a w i d , kugon

thatch

atep

bubong, a t i p

roof

ating

pawis

sweat

atu-atu

pagkatapos

afterwards

atulan

batas

law

atulan

ayus

sequence, order

atulen

decide

balta, baka sakali

l e s t , in t h e h o p e that

atutu

baka

lest, m i g h t

awang

ban gka

Ima t

awidan

pagsasaka, agrikultura, pagbubukid

agriculture

awidan

sakahan, h a y upan

f a r m land

a w l (rnawl)

mayhabi, humabi

weave

awlen

habihan, panghabi

loom

awng

ibaba, ilalirn

below, underneath

awtu

kotse

car foot

aY bithayin, magbithay

winnow (using basket w i t h hales)

tawad

bargain

ayat

talata

verse

ayun (mayun)

umayon

agree

ayakan

particle indicating emphasis baba

pababa

downward

babak

palaka

frog

babal

bob0

dumb, s t u p i d

babalayn

nakipagkasundo na

engage

ernbabaliban

magmura, rnurahin

scold

babalu

pain

decoy

babay

babae

woman

babu

tiya

aunt

babuy

I~aboy

Pi9

bakaki

korto

short pants

hakalat

palaka

frog

bakayawan

kawayan

bamboo

bakbak

rnartilyo

h a m rner

bakelengan

lalarnurjan

throat

bakesan

sawa

python

bakulud

burol

hill

bad

bahagi

part, fraction

divide , (among many)

embad-baden

bad (embad)

magbahagi, magha ti

divide

badak

langka, nangka

jackfruit

badasan

dagok, dagukan

hit divide (in two)

baden

badtud (madtud)

nalagot

break a tielrope

baga

baga

lungs

bagel

alon

wave

bagel a masela

daluyong

t i d a l wave, b i g wave

bagi

nagkataon lang

by chance

bagu

new

bagu a ulan-ulan

bagong buwan

moon (new)

bagu-kawing

pulot-gata

honeymoon

balitekenan

alak-alakan

hock (back o f the knee)

balabagiyan

rnalapad, masuwerte

fortunate

balagen

uway

rattan

balallala

diyus-diyusan

idol, f a l s e gods

matalino

clever, smart

kubn

house i n field

balala

uway

rattan

balanting

balagwit

carry w i t h pole

balangagan

balbas

beard

balapantag

kailanyan

need, necessary

bat a t

typhoon

balawagan

across

balegkas

d a r n i t , bestido, baro

clothes

ernbalegkas

rnagdarnit

put o n (clothes)

baliadetan

rnabuti

moral

balibetan

paligid

surrounding

balikayen

mahiyain

bashful

balig

kuwintas

necklace

balina

barena

drill

balinugan

rnagbanlaw

rinse

ernbalingan

burnalik, m a g b a l i k

return

baliyakal

rnatalino

clever, smart

balung-balung

kubo

house i n field

ernbamata

rnulat

open eyes

ernban

bahin

sneeze

bana

kibal

beans

banaba

banaba

tree (medicinal!

banalitik

arnbon

drizzling rain

banas-banas

arnbon

drizzling rain

banawa

banaba

tree (medicinal)

bandal R inged

si yudad, lunsod

city

bandih:w

bandehado

platter

bansa

bansa

country, nation

bansa

etniko, ~anlipi, lahi, t r i b u

e t h n i c group, tribe, race

bansa a binaning

lahing dilaw

yellow race

bansa a malalag

lahing kayumanygi

brown race

bansa a rnaputi

lahing p u t i

white race

bansa a m a y tern

lahing itirn

black r a c e

bantiyal

balagwit

carry w i t h pole

banug

agila

eagle

bangkay

bangkay

corpse

bangku

bangko

bench

bangku

bankito

stool

bangel

suliras

floor joist

banggala

blusa, pang-itaas, baro

blouse, u p p e r gar rnent

banygala

karnisa

shirt

bangus

milkfish

bapa

uncle

baskit

basket, buslo

basket

basi

yata

particle indicating uncertainty

maybe, perhaps glass (drinking)

basu

embata

manganak

give b i r t h to, bear a child

ernbatan

ipanganak

be born

batang

tetra, t i t i k

letter

bati

bayaw

brother i

batiya (matiya)

bubuyog

bee

batiyukan

bumasa

read

embatuk

ubo

cough

embatun

dumaong

-

law

dock (bring ship t o a dock)

baw baw na lawas

alnoy ng katawan

body odor

bawan

babahin

c a r r y on back

bawl

baul

trunk

bawn

singhot

sniff

b a w n g a ay

bukungbukong

ankle

benda

bandage, dress

bayabas

bayabas

guava

bayad

bayad, kabayaran

payment

bayu (rnayu)

maybayo ng palsy

pound r i c e

bayukung

snail

begkeg (rnegkeg)

magtali, gapusin, gurnapus

tie, behind w i t h rob

bekal (mekal)

magkalag, kalagin

untie

bedtasan

tapat

across

bedtuwan

maypangalan, pangalanan

give a name to, name

bedung

pusa

cat rice (husked)

begas

balitekenan

alak-alakan

hock (back o f the knee)

henal

tama, totoo

right, correct, true

benal

talaga

really

b e n a l den a alaga bened

manhid, walang pakiramdarn

riumb

beneng

nuo, n o o b e n e n g

f oreiiead

beneg

bosyo

goiter hate, l o a t h e

bensi

bengel (rnenqel)

maghagis

throw

benget

bulbol

hairs (pubic)

besen

pala

particle indicating surprise

betadan sa k a w a g i b

hatol, kahatulan, s e n t e n s i ya

sentence

betayn

haplit, hampas

pound w i t h stick wring (clothes, etc.)

bibidan

bibil sa baba

labi

lip (lower)

bibil sa p u l u

nguso

l i p (upper)

bibiyag

buhay

alive

bibiyag gayd

rnasiglang-rnasigla

very m u c h alive

bida

iba, k a i b a

different

bigan

bastos, rnagaspang ang u g a l i

vulgar

b i g kugung

lik o d

hack

bila

duling

cross-eyed

bilad

bah ag

g-string

bilang (milang)

burnilany

count, number

bilangguwan

bilangguan, pirisuhan

jail, p r i s o n

bileg

duling

cross-eyed

bilik

kuwarto

r o o tn

bilik a kanan

kurnedor

dining r o o m

bilu

asul, bug h a w

blue

bimbing

magdala

carry (basket)

binaning

dilew

yellow

binangga

ban ya

c r o c k (of water

bisa

karna~idag

venom

bisiklita

bisekleta

bicycle

guest, visitor bisu

bingi

suit

bitiyala

embitiyala

deaf

rnakipag-usap

converse

hitun

star

biwang

left

biy ala

fish net

biyas

mukhn

face particle indicating p o l i t e n e s s or social distance

bu

o n l y , just, merely bubuk

bukbok

woodhorer

buburi

hita

thigh

buk

buhok

h a i r (head)

budsalakan

magsaboy

splash

budta

putik

mud

budtul

puson

abdomen ( l o w e r art)

palayasin

drive out (person)

bulawan

gold

bulibul

barena

drill

bulu

itak

bolo

buludtu

bahagheri

rainbow

bulugkut

lukban

pomelo

bulungus

balbas

beard

bulunqwan

galanggalangan

wrist

bulusu

pulseras

bracelet

burnbul

balahibo

hairs (skin)

bun

din/rin, pati

also, t o o

bunawan

rnaghuyas

wash

buneg

luku-luko/ luka-luka, sira ang ulo, nasiraang bait

crazy

rnusika, tuytog, tugtugin

music

bunsud

salakab

fish t r a p (made o f

split bamboo) busug busug (musug)

busog

bow shoot (an a r r o w )

biluhaba, pahaba buta

bulag

blind

b u t a sa bala a mata

pisak

one e y e d

butig

kulugo

wart

buwal

bukal

spring

buwalan

PO30

well, (artesian)

buwaya

buwaya

crocodile

ka

ka, i k a w

YOU

(sing, a n g ) since, whereas, i n a s m u c h as

ka atutu

baka, b a k a sakali

lest, i n the hope t h a t

k a basi

baka, b a k a sakali

lest, i n t h e hope t h a t

k a endu

parafup ang

so t h a t , i r ~o r d e r t o

k a enggu

paratup ang

so t h a t , i n order to

kabalakat

kahirnahirnala

supernatural

kabaw

pangamoy

sense o f smell

kabeg

11aniki

kaka

kuy a

brother (older)

kaka

ate

sister (older)

kaka sa l a n g u r ~

child (eldest)

kakaba

ipi.;

cockroach

kakaluman

kasal

married

kakataw

kumatawan

represent

kakepen

yakapin

kakuwak

uwak

cro W

kahanda

kailanyan

need

kadakelan

pinaka-

most, m o r e

kadalem

baha

flood

kadales keman

picnic

kadangag

parrot

kadatalnn

lambak, I:~bak

kadel

kadenan

valley

post (support) panginoon

lord, master

Kadenari

Oiyos

God

kadis

biluy

dimples

kadsugkub

sahong

kadsuntuka

boksinq

boxing

kadtabanga sa g a l e b e k

palusong

f i e l d share work

kadtimbasa

eskrirnahan

fencing

k a d t u g u s sa seda

pangingisda

fishing

kayagabiyan

m a y h a p o n , buorrg ara w

a l l day

kaqay

kahapon

yesterday

kagaysendaw

kamakalawa

day b e f o r e yesterday wrestling

kagkisuwa kagkuy a

karera, takbuhan, i~atulinan

kagkuy a

patulinan, takbuhan

races

k a g k u y a sa kuda

karera

horse r a c e s

kagina k a

yarnang, yayarnang

since, whereas, i n a s m u c h as

kagina ka maytu

k a y a, palibl~asa, sa~nakatuwid

t l i e r e f o r e , so, f o r this reason, nevertheless

kailangan

need. necessary

kala

kawali

f r y i n g pan

kalabaw

kalabaw

carabao

kalasan

tandang

roaster

kalasan a manguda

tatyaw

cockerel

kaled

paliit, papatay ang bu wan

moon (last q u a r t e r )

kalendem (magkalendern)

rnaalaala

kali

t>~~kam

judge

kalilintad

kapayapaan

peace

kalinyan

gusto, i b i g

like, want

kalitun

kaciton

c a r t drawn by a carabao or C O W

kaliyam

kalaw

kaliyawa

kalaw

hornbill

kaliyawa

pitsel

pitcher (water)

kalsada

daan

road, t r a i l , path

kalsada

kalye, daan

street

kalatas

21

kalsinsili u

d a m i t na pang-ilalim

kalsinsiliyu

underwear

panties

kalu

kariton

c a r t drawn by a carabao or cow

kalu-kalu

siguro

maybe. perhaps

kaluda

sandok

ladle

kaludan

dagat, karagatan

ocean, sea

asswang babae may bahay

wife

kaluma a mama

asawang lalaki

husband

kalumarnis

suha

orange

kalut

tiukay

hole in ground

kalut

balon

well

kamagung

kamagong

mahogany

kamangan

hasa

sharpen

kamays

mais

corn

kambing

kambing

qua t

kambulang

sabong

cockfighting

kambunuwa

diymaan, giyera

kami

karni

we (exclusive, any Thursday

Kamis kampung

Yr'Jpo, pangkat

kamu

gulay

vegetable

kan (keman)

kurnain

eat

kanakan

binaltilyo

teenage boy

kanakan

binata

u n m a r r i e d rndn

kandagang

negosyo

business commerce

kandagang

rule, govern

kandatu

maghari, pamahallan, pa rntllruan

kanduludega

buno

kani

kay

non-topic d i r e c t i o n a l (per particle

kani

para kay

non-topic beneficiary (person) particle

kanila

they (sa)

kailan

when

kanu

kayo

kanu

sa, nasa

non-topic directio~~ill (non-person) particle

kanuku

kuko

fingernails

kanuku na ay

kuko

toenails

kapa

palakol

are

kapakikineg

pandinig

sense o f hearing

kapal

bapor, barko, bangka

ship, boat

kapangingilay

paningin

sense o f sight

kapangudu

pagtatae

diarrhea

kapaya

papaya

kapayawi

tangili

tree (softwood t r e e used f o r carving)

kapetan

hawak

hold

kapi

kape

coffee

kapil, k a p i r

pagkapagano, pagka dibinyagan. pagka d i Kristiyano

paganism

kapitan na b a r i y u

kapitan ng bar y o, kapitan del b a r y o

barrio captain

kapitaw-pitaw

uloulo

tadpole

kapugi sa m i n a t a y

eulogy

kapupusan

dulo

end, e x t r e m e

kapupusan na ulan-ulan

sa katapusan

end o f the m o n t h

kaputiyan na leman

klaro ny itlog

egg white

kasabu t

pang-unawa, pagkauna wa

understanding

kasadan

bay wang

waist

kasalan

multo

fine

kasangkapan

kasangkapan

appliance

kasangulan

harapan

i n f r o n t of

kasasaw an

maykagulo, mag-ingay

comrirotion

kasay tanan

maingkanto, makulam

bewitch

kasebudan

taba

fat

kasila

pepper

kasili

iga t

eel

kasiyang-si yang

piskador

kingfisher

manalo, magtagumpay miss someone

katademan katampukan

tigang, disyerto

d r i e d ground, p a r c h e d ground, desert

katantuwan

lubus, ganap

absolute

katangka

layo, distansiya

distance

kataw

alam

know

kataw sa m e n g g u l a

sentido k u m o n

c o m m o n sense

kati

pain

decoy

egkatibuwas

m a d a l i n g - a r a w, bukang-liwayway

dawn

katri

kalna, h i g a a n

bed

katupuwan

ninuno

ancestor

kawa (pegkawa)

uminat, mag-inat

stretch o u t hand

kewanan

kanan

right

kawatan

layo, distansiya

distance

kawawa w

uha w

thirsty

kaya

hiya

shame

kumaway

w a v e hand

kayat

pain

decoy

kayu

pun0

tree

kayu

kahoy

wood

kedat (kernedat)

kindat

raise eyebrow ( t o wink)

kedu (rnakakedu)

nabigla, nagulat

astonished, surprised

kedu-kedu

gurnalaw, kumilos

move

kedut

kurot, k u r i t

pinch

kegkel

kaligkig, rnangaligkig

shiver

kegkern

karnao

fist

egkelala

rnagpasiya

decide

kernbil

hip0 '

touch

kernel

daliri, galamay

finger

kernel na ay

daliri

toe

kernintel kena rnapiya

tendon h i n d i rnabuti, rnasarna

kesen (kernesen)

ketenyen

not good, bad

w r i n g (clothes, etc.)

k a l ~ i g i n ,h a t a k i n

draw, p u l l

non-topic directional (person) particle kigkuwan sa t i n d a

may-ari ng tindahar,

o w n e r of tlie s t o r e

kila-kila kategel

talino, isip, b a i t

intelligence, good judgement

kilat

kidlat

lightning

kilay

kilay

eyebrow shake head sideways

kiling-kiling kilu

k i l ~

kilo

kilumetru

kilometro

kilometer

kirtataban

malupig, lupigin

defeat

kingking

hinliliit

finger (last)

kisarnir,

kisame

ceiling

kisek

hurniyaw, surnigaw

shout

kisi

punit sira

tear, rip

kitab

Iibro, a k l a t

book

kitab

batas

law

kiy ug

g u s t o , ibig

want

kling

bnrnboo

kubul

puntod

grave

kubulan

libingan, karnpusanto, semerltery o

cemetery

kukum (kernukurn)

rnagpasi ya

decide

kuki~mban

paper

kukurnen

lumitis, litisin

t r y (in court)

kuda

kabayo

horse

kudalis

kad y os

cow peas

kuden

palayok, kaldero

p o t (earthen), kettle

kudi

kuy u m ad

louse (young h a i r )

kulada (kemulada)

magkula

bleach

kulang

kulang

less, l a c k

kuleta

pera

money

kulintang

kolintoncj

gong ( M u s l i m )

kulis a palad

g u h i t ng palad

p a l m lines

kulsi

silya

chair

kulta

pcra

lnoney

kulukurn wash head

kuluwan kurnpit

bangka

boat

kun

da w / r a w

it was s a i d

kungkumen

pasnn

carry child

kungkung

days

dice

kutika

hour

k u t i k a na

while

kutsun

kutson

kUtU

mattress louse (body/head)

kuwar~

kunin (kuha)

take from

kuy u g

pati

plus, including

kuyuyan

parada

parade

da k a g e d a r n i n

walang pakira~ndarn

without feeling

da l a t a ginawa

walang pakiramdam

without feeling

da nanarn

w a l a n g lasn, matabang

tasteless

da t a l i r n a

tumanggi

refuse

dabpik

lampin

diaper

pagkatapos dadag (de madag)

mawala

lose

endadalemet

maglaro

play

pendadarnangyas

magbiro, manloko

tease

dadu (demadu)

araro

plow

endagang

magbili

sell

pakikipagkalnkalan

trade

tumanggi, tanggihan

refuse

dalemetan

sugal, huwego

gambling

dalendeg

kulog

thunder

da lenug

banakal

skin (inner)

dalapu

kol~ra

cobra

dalig

ugat

roo t

damakayu

gubat

forest, jungle

tumango

nod (shake head up and down)

dapulan

fireplace (open), hearth

dap~ilan

kalan

stove

dnpulan

kusinn

kitchen

datal

patag

plain

datu

daLo

overlord, master

datu na l i m a

hinlalato

finger (middle)

debakan

tarnbul

drum

dek

dcdsnn

dibble. s t i c k darak

rice bran

baybayin, tabing-ilagat dalarnpasigan

seashore

degan

flood

den

already, now hu wag

don't (prohibitive command)

basto!;, mayaspang ang ugali

vulgar

h i n d i gusto, ayaw

n o t want

h i n d i gusto, oyaw

not wa~rL, dislike

d i penggedam i lawas dikena benal

mali, sala, hindi totoo

false

dikena wagib

hindi tamat tumpak, mali

wrong

dila

dila

tongue

dilek

sibat

spear

diputadu

kinatawan

representative

distritu

purok, distrito

district diaper

dital diwata

diyus-diyusan

false gods

dua

panalangin

prayer

duda

laway, lura

saliva

dulug

piling, tabi

beside

dulunan

gilid

edge, m a r g i n , border

dumpaw a manawt

bulilit

mouse

dumpaw a masela

daga

rat

dunggu

dock (bring ship t o a dock)

dunyguwan

piyer, pantalan, dauriyan

dungya

rnundo

world

dusa

kasalanan

sin

dusi na

dosena

dozen

duwa

dalawa

two

duwaya

kerida, k a l a y uyo

concubine, mistress

ebpayapuyan

kusina

kitchen

ebpayawidan

sakahan, hayupan

f a r m land

ebpagetu

lurnalnki

growing (getting big)

ebpagiket

rnagtali

tether

ebpayinuyut (maginugut)

surnunod

obey

ebpayislam

paybibinyag, binyagan

christening

e b p a y u d u gayd

paytatae

diarrhea

ebpalaw

turnanggi

refuse

ebpa~numulan

hardin, halarnanan

gardening

ebpanambel

mahangin

windy

ebpanyanup (rnanganu~)

painarnaril, pangangaso

hunting

ebpangeni-ngeni

panalangin

prayer

ebpangeni-ngeni

manalangin, rnagdasal

Pray

ebpawal

pahindian, tanggihan

r e f use

ebpipideng

close

ebpun k a n i

from (a person)

ebpun sa

rnula sa, buhat sa, galing sa

from

ebpuwasa

mag-ayuno

fast (abstain f r o m food)

ebut (rnebut)

kagat

bite

edsambayang

rnanalangin, magdasal

edsarnbu ta

agad, kaagad, agad-agad

immediately

edtawakal

nangahas

dare

edtugus

manalakab, manghuli ng lsda

t r a p fish

edtunduga

agad, kaagad, agad-agad

immediately suddenly

edtunduga edung (medung)

bumulong

whisper

egkagutem

gut81rrr

hungry

egkalaling

naglilihi

conception

egkalangut

hilo

dizzy

egkalatan

lapastanganin

blaspheme

egka~lnuten

pinuno

leafier

egknyan

nahihiya

embarass

egkiyuga

apid

adultery

emay

kanin

r i c e (cooked)

ernbaba

ibis, baba, lapa9

qet off

courses o f food ernbalaya

nakipagkasundo na

engage

elnbaluy

rnaqing

become

ernbamata

(nulat

o p e n eyes

ernbedtu

maypangalan, pangalanan

give a nnme lo, na rne

rnaqsinungaling, magyabang

lie

e n d a l e m e t sa huni-buni

tumugtog

play music

endatu

mayhari, pamallallan, pamunuan

rule, govern

endiyagan

lamay, lamayan

endu

I~alo, pambayo

pestle

and

endu entu

iyon

that (far frorn b o t h s p e a k e r and the listener)

enggagalebek

kilos, pagkibu

rnove

e n g g a l e b sa pakalagiyan a rnakasukul

ritwal, serelnonya

perform rites (pagan)

rnaybiyay

and enggungalan

maypangalan, pangalanan

g i v e a narne to, name

e t u (metu)

lumalaki

growing (getting big)

gabun

alapaap

cloud

gabunen

madagim

cloudy

gadung

berde, l u n t i a n

green

enggagalebek

rnove

gagasan

wash. r i n s e

pancake turner galangan

talim

blade

galangan

kawil

fish hook (a big/ l o n g hook)

galangen

hasn

sharpen

galas

galas, k a l m o t

scratch

galeb san sa b a l a l

industriyang pantahanan

cottage industry

galebek

kilos, gslaw

motion

galugadi

kikil

file

gamut

ga rno t

medicine

galnutan

yumarnut

treat (with medicine), medicine (treat with)

ganat (gemanat)

leave

gandelen

kabigin, hatakin

draw, p u l l

gandingan

p o m p i yang

cymbal

gansu

gansa

goose

ganti (gemanti)

makipag-usap para sa/ k a y -

substitute f o r another, represent

gasolina

Inilk

gehpo (gernebpa)

ara w

da Y

araw-oraw

evr:r yday

larnay, larnayan

wake

masyado

vnr y

nabigla, nagulat, humanga

astr~tiished, surprised, rnarv

madapa

I

rnati-;otl, matapilok

sl~rrr~ble

geda-geda

over

fu;ir w i t h worry

gedam (gemedarn) gedamen

gelnt

kutsilyo

gelat

laset2

yemen

nqiti

stnilc

geneda ~n

durnarna, madarna, lnaramda~nan

feel, nr1~1r:rsta n d

layari pr9tilya

takot, sindak gilek

fear w i t h worry

g i n is

material, cloth

giyalamanis

palasingsingan

finger (ring)

Giyarnat

Biyernes

Friday

granada

granada

yranade

gubelnadul

gubernador

governor

gusiyawat

ingay

noise

gusuk

t a d y ang

ribs

gutetn

g u t o rn

hungry

guyud

paragos

sledge

liarjapan

harapan

in front o f

haram

rnasnma, mahalay

immoral

qur~si

hey ( t o c a l l one's a t t e n t i o n : h u k u rnnri

korte, hukuman

court (of law)

hunda

motorviklo

motorcycle

ibagengqa y

maqhandoy, may-alok

offer

ibayad

bayad, kabayaran

payment

ibetad

maglagay, ilagay

put, place

iblis

demonyo, diyablo

devil

ibpalaw

ipaykaila, i t a t w a

deny

ibpangukil a gelnt

lansetang pany-ukit (panlilok)

carving knife

ika-duwa a gay

ikal~wany ara w

second clay

ikarn

baniq

InaL

iket a talurnpa

t a l i ng senatos

shoelace

iket (~niket)

:naytali, gapusin, glirnapns

tether, f a s t e n or b i n d w i t h a rope

rnaybawas ask

idtuy (inidtug)

t h r o w away

wif11:r likido, turiaw, Illsaw iga (rniga)

liquid

lie ~ l o w n

igan

karna, h i g a a r i

bed

i g u p (rnigup)

sipsip, higop

sip

taling, nunal ilat

kati

ilay (milay)

t i d e !low) see, perceive

tl~rningin, tingnan

look a t

ilay (milay) sa m a l i w a n a g

nakaknkita nang rnalinaw

see c l e a r l y

ilek

kilikili

armpit.

iling

palsipikado, huwad rnaghilod

rub w i t h stone

alahas

jewelry

in a

ina, i n a y , n a n a y

mother

i n a na b a b u y

inahing baboy

pig (mother)

I

gnu

particle indicating t h e speaker's desi re/hope/ wish

inarn

inarnan

nais

hope, w i s h

i n e r n (rninern)

urninom

drink

i n u r n sa a l n k

maglasing

drinking wine

inged

b a r y o, bay an, bansa

barrio, town, country, regiori

ingel

ingay

noise

inggay

regalo

gift

ingil

kaliskis

scales

'Pa9

hipag

sisterin-law

ipageleb

ipagtanggol

defend, speak f o r a person

ipaminta-rninta

sumpain

curse

ipaninindeg

rnagligtas

save, r e s c u e

ipegkan

kubycrtos

silverware

ipulu

tllrnaas, itaas

90 UP, r a i s e up

isa

one

carry child on h i p isanda

deposi to, p : i r ~ n a n y - h ayad

taboo

isapal isayat

rleposi t

maypatuyo, patuyuin

I i a r ~ gu p t o dry interest

iseg islarnen

p a g b i b i n y ag, binyagan

lsnin

Lunes

isa~nek

soak ! a n y t i ~ i n \ ji n water)

it

carrying

itagu

maglagay, ilayay

put, place

i t a r j u sa tatuny

may-irnbalc sa l a t a rnagsalata, isalnta

preserve by canning

itek

b i b i , b i l ~ e ,i t i k

tluc k

iten lu

d a l h i n (dala)

take to

iteng

l a n g g a rn

a n t !bl:3ck)

itil

ipil

tree (hardwood used f o r house building)

itung (magitung)

mag-isip

think

itungan

talino, isip, b a i t

intelligence, good judgement

i wasan

wet (intentional) dy i p

jeepne y

l a b i den

pinaka-

most, m o r e

labing

luma

old

labu (lemabu)

pumarada, pagparada

to p a r k

labugandany

UP0

gourd

labuwan

p a r a dahan

p a r k i n g area

labwan

rnaygisa

saute

lakaw (lemakaw)

lumakad

walk

laki

akin

laksa

laksa

lad ladiya

mangkok, tagnyan

ten thousand

~IILYI (large or serving)

ladiya a mascla tadtarnn

chopping board

dalagita, dalagita

tecrlage girl, unmarried wornan

lagaban

~ l e a r l yr i p e

layami

uha y

rice stalk

l a y as

binhi, b u t o

seed

lagat

dagat, karayatan

ocearl, sca

k a r a yorn lay un

taon

year

lagun a niya

taon y kasalukuyan, itang taong ito

t h i s year

tumakbo f o r r n strips/ reeds/ o r t h e l i k e (illto something), weave lalamedan

131arnur1ar1

lalan

daan

road, t - r a i l , path

l a l a n Ira liti lalawa

spider

lalayun

lagi, malimit

cilways, o f t e n

laleb

diudih

cl1er.t

lalin

rnagbiro, tnanloku

tease

lalis

lama-lama lambas

front yard maglagos

pierce

lunok

swallow

t a b l e , desk skate

Iarnpay

pinto, pinyyan

plate

lake contusion skin ( h u t n a ~ i ) scrotuln

fear with physical sensat ions (terrified)

1 ans uk

candle

lantanyen

lie i n state

lantawn

l o o k yonder

lantay

Sohig

floor

langaw

danyknl

fingerspan

larigkad (lemangkad)

yapakan, yurnapnk

step over

langit

langit

sky all, purely, entirely dizzy

languy (lernangu y

lata

tirnba

latalan

plotito

bucket

lawa

lawa-lawa

particle indicating t h e speaker's desi re/hope/ wish gagamba, lalawa

spider

h i g i t sa, mas

more than

tangkay

stem

l a was

katawan

body

lawas a kayu

katawan n g puno

trunk

l a was a ig

sapa, b a t i s

brook, creek, stream, river

lawn

dahon

leaf

laya

salunga

upstream

layagan

katang

crab

l a y upan

alupihan, aluhipan

centipede

lebag lebong

swollen libing, paglibing, paglilibing libingan, kampusanto, sementeryo

funeral

lebing

luma

old

lebuk

kawayan

bamboo

leka

iyo

YOU

(sing.,

sa)

lekami he ($a), she (sa)

lekanin

lekanu

iny o

you

I . , sa) lekita

kaniln

we (dual, sa) we (incl.,

sa)

lemayang

bake

lernalaga

pullet

lernalaga a kuda

horse (young/ yearling)

lernan a butu

testes

lernan a manuk

egg (chicken)

lending

dingding

lendu

lendu, egu wat

lenus

wall

gas ( f l u i d l i k e air in forin)

lengguk

hilik

snore

lepak

lambak, labak

valley

lepak-lepak

lubak-lubak, liku-liku, hindi pantay, baku-bako, uka-uka

irregular, uneven

lepas

magligtas

rescue

leseng (lemeseng)

tumili

scream

lesung

lusong

mortar

liba

labis na psgpapatubo

usury

liblu

libro, aklat

book

libubuk

gabok, alikabuk

dust

ribbon

libun likes n a ngelay

gabraso

circumference of arm

likinen

magmatamis

p r e s e r v e by boiling w i t h sugar

Iikinen

matamis, minatamis

p r e s e r v e (n.)

likubur~y

alapaap

cloud

lidasan (pelidasan)

turnabi, hiinabi

Iidu na ginawa

kobalisahan

worry

I e e g , liig

neck

ligid

tabi, tagiliran, gilid

side (of s o m e t h i n g )

lilay

tarnbo

reed

lilay sa tabany

abuloy

contribution

lilikan

kaingin, sakahan

clearing, field, farm

lilini

pagpapahalaga

appreciation

lilus

relo, orason

clock, watch

liina

kamay

hand

lirna

lirna

five

lirnatek

garapata

tick leech

lirnatek lirnu

urnibig, rnagmahal, urnirog, g u ~ n i lw i

love

linsarn

lapida

gravestone

lingga y

string beans

across

lipag lipat

hindi tarnal turnpak, rnali

wrong

lipedeng

mawalnn ny malay, t~irnatayin

faint

liplanu

eroplano

airplane

lipules

ipu-ipo

whirlwind

lipusen

lumigoy

by-pass

lisa

lisa

louse's egg leg, c a l f

lisen lita

dagta

sap

litag

bitag, silo

trap

liwati

uod, 11ud

worm outside

liyu liyu (lemiyu)

lumabas

go o u t

tears there (far from addressee) to ( i n the direction of)

to (in the direction of) lua k a t

ibis, baba, I a p a g

get o f f

luk

gitna

middle, center

luk a rnapita

tanghali

mid-morning

luk i gay

hatinggabi

midnight

lukes

magulang

parents

ludep

loob

inside

ludep (lernudep)

pu maso k

step i n

ludep (lernudep)

purnasok

enter, go i n

ludus

agas, paykalaglag

miscarriage

ludus (lemudus)

burnaba

go d o w n

ludusan

palusong, pababa

downhill

lugat

tired

lugenan

cage

l~~genan a rnanuk

tanykal n g inanok, kulungar~

c h i c k e n coop

blood

lugung

kulog

lukes

parents

lulan (lernulan)

rnagsakay, rnagkarga

loading

lurnalaga

inahin

hen

lurnalagit

hawk

lurnapay

umapaw

overflow boundary

lumasa

sipon

cold (have a)

lu m p u k

grupo, pangkat

lupa

lupa

land, e a r t h , d i r t , soil, lot

lusud

loob

inside

lusud sa t i y a n

kapatid

sibling, sister, brother

lutad

ibis, baba, lapag

get o f f

l u was (lemuwas)

maghubad, (mag-)alis

take o f f (clothes)

maana

kahulugan, diwa

meaning

mababa, pandak, maikli mababaw

mababaw

shallow

mabagel

malakas

strong

mabagel

matatag

firm, stable

mabuseng

mabaho

stink

makaisa

minsan

once

makalag

nialuwang

wide

makalepas

pagkaraan

a f t e r (the passing o f t i m e event)

makalipat

makalimot

forget

makamana-mana

medyo, tila, mukha, para

somewhat, seems

m a k a p a g a l u y uda

pakikisama

good public relations

makapila

i l a n g beses

how many times

makasap

magaspang, maligasgas, malaki

cuarse w e a v e

makasap a awlen

magaspang na h a b i

rough, c o a r s e

makasernu

rnasama

immoral

makatadem

maalnala

remember

makatirnal

hurnigit-kurnulany

approximately

rnakatukel

sa l a h a t n g dako

everywhere

rnakatukel s u gay

bawat araw

e a c h day

rnakaurna

durnating

come, a r r i v e

rnakaw

baliti

tree (fig-type)

rnakilala

rnakilala

recognize

rnakipeg

rnakipot

narrow

rnadakel

rnararni

many, much

rnadadag

rnawala

lose

rnadalern

rnalalirn

deep

rnadidu

rnaliit

small, l i t t l e

rnadsern

rnaasirn

sour

rnadsinganin

na is

hope, w i s h

rnadtatagitu

rnalaot ~ n a d a l i

eventually

rnadtengka

bihira

seldom

rnadu

mabaho

stink

rnagabi

gabi

night

rnagalaw

rnasaya, rnaligaya, natutuwa, nalulugod

happy, gay

Iux~~ria~it foliage

magalaw a lawn magan mapita

madaling-araw, bukang-li wayway

dawn

magangu

tuyo

dr Y thin

magasa magatel

makati

itchy

mayatul sa i g a n

mayligpit ng hinigan

make bed

magatus

daan

hundred

magaw

kulay-aho

grey

magdiskarya, magbaba

unloading

magebaw

nangangamoy

smelly

magidsan

pareho, k a t u l a d

same, s a m e as

magimen-imen

manahimik

be q u i e t

magingay

buntis, nagdadalang-tao

pregnant

magiyaw

mag-ihaw, (mag)bangi

broil

mayukag

labanan, away

fight

mailay

tumingin, tingnan

look at

malaguy

tumakbo

run

kulay-kape, kayumanggi malalas

maanghang

h o t (peppery)

malambeg

mataas, matangkad

high, t a l l

malantay

maghagis

throw

malangkas

mabilis, m a d a l i

fast, quickly

malangit

malansa

fishy s m e l l

malangut

lasing

d r u n k (be)

malapati

kalapati

dove

malat

hindi mabuti, masama

n o t good, bad

malat a gay

masamang panahon

weather (bad)

malat i ginawa

m a a w a , awa, habag

malat i nanam

m a s a m a n g lasa

bad t a s t e

malatabat

amor propio

self-esteem, self -worth, self respect

malebug

malabo

blurred

maledsik

marumi

dirty

malegen

mahal

expensive

malembu

masarap

delicious

malambot

soft, tender

malemu I alage

mura

cheap

malengen

tahimik, pay spa

still, calm

malibpas

malimit

often

malibpuluk

bilog

round

malik

hari

king

malik

panginoon

lord, master

maliga

pula

red

maliga a lupa

luad

clay

malilini

gusto. masiyahan

like, content

malimeng

malungkot

sad

malinaw

tahimik, payapa

still, calm

malinawag

kaingin, sakahan

clearing, field, f a r m c a l m (absence o f wind on ocean)

m a l i n a wag a gay malipunget

galit

maliwanag i itungan

bait

clear or sound state of mind

malubay

mahina

weak

malugad

mabagal

slow

malugaway

balingkinitan

slim

malulem

hapon

afternoon

malumbat

mabagal

slow

malutu

hinog

ripe

mama

lalaki

man

mamadtud sa u t a n

magbunot n g damo, maggamas, maggahok

pull out weeds

mamagayas

mag~nadali, mag-apura

hurry

mamala

tuyo

maman

bunga

betelnut

mamanugang

manugang

son-in-law, daughter-in-law

mamba

ganiyan

l i k e this

mamili

pumili, mamili

choose

rnamis

asukal

sugar

tnamis

matamis

sweet

mampil

daungen

dock (bring ship t o a dock)

rnamut

rnabango

fragrant

man

na man

particle indicating t h a t the thought of the sentence i s r e l a t e d to a previous thought

rnana sutla

malasutla

silky

rnanag

rnagtusta, tustahin

toast (bread)

rnanawt

rnaliit

small, l i t t l e

manawt a saleday

suyod

fine comb

fine, very s m a l l

manawt gayd mandangan

bara kong kambing

rnandiyadi

kaya, kaniya, sarnakatuwid

goat (male)

therefore, SO

again, once more

rnanern

rnaninit

makipot

narrow

manuk

rnanok

chicken

rnanunutuk

batuktok

woodpecker

manusiya

lahi ng sangkatauhan

human race

p l u r a l marker, p a r t i c l e of estimation

manga

manga bindasen

kabinet na m a y mga kahon

chest o f drawers

manga pulu-pulu

kapuluan

archipelago

manga sundalu

hukbo

army

mangagan

mabilis, madali

fast, quickly

mangalas

suyod

harrow

mangawn

manunubos

redeemer

mangga

mangga

mango

manggiginawa

damdamin

feeling

mapakan

magpakain

feed

mapakay

pu wede

can, could, may

mapakayaw

magtusta, tustahin

toast (bread)

magsakripisyo

offer sacrifices

malaot madali

eventually

mapalalanat

mapanay

early

mapang

anta

rancid

mapasawit

tumulong, magpabalato

share

mapasembay

magpahira m

lend

mapauni

tumugtog

play music

mapautang

magpahiram

lend

rnapawk

tamad

lazy

rnapeyt

mapait

bitter

mapita

umaya

morning

mapita-pita

umagang-umaga

early morning

mapiy a

mabuti, mahusay, magaling

good

mapiya a gay

magandang panahon

weather (good). sunny

mapiya gayd

napakabuti

very good

rnapiya i lawas

malusog

healthy, w e l l

mapiya i manggiginawa

m a b u t ~ang pakiramdam

well, feeling better

mapiya i nana m

rnasarap

delicious

mataan

high

mapulu i alaga

mahal

expensive

maputi

puti

white

masakit

maysakit

sick

masakit

masakit

painful

masakit i ginawa

angry

masagipa

r n a g i l i w sa mga panauhin, b u k a s ang t a h a n a n sa mga panauhin

hospitable

masebud

rnataba

stout. f a t

masela

rnalaki

big

masgit

simbahan

church

masiken

rnalapit

near

masla

malaki

coarse

masupeg

rnalapit

near

mata

mata

eyes

matabang

rnatabang, w a l a n g lasa

f l a t tasting, tasteless

matadeng

rnatatag

firm, stable

matadin

rnawala

lose

natagak

mahuli

loae, leave behind

matagak a sakatew

hiflatlanap-hanap

miss someone

matanes

rnalin~s

clean

matanug a kedtalu

malakas

loud speech

mataw

marunong, pantas

wise

m a t a w sa buni-buni

musikero, manunugtog

musician

matawakal

matapang, malakas ang loob, walang gulat

bold

matay

Patsy

die

rnadtengka

bihira

seldom, rarely

matenggaw a gay

maginaw

weather (cold)

metimus

maalat

salty

matu-atu

hull

later

m e t umpis

matatas magsalita

fluent

matuwa

m a l e k i na, magulang na

matured (big)

matuwa

rnatanda

o l d '(person)

maw

p ip i

dumb

h i n d i mabuti, masolna

not good, bad

mawaga

pigsa

boil

mawalaw

matapang

brave, courageous

mawasa

basa

wet

rnawatan

malayo

far

mawdtu

katanghaliang tapat, tanghaling tapat

noon

maluwang

wide

mawma a lagun

sa isang taon

next year

mawsang

anta, panis

rancid

kanin

r i c e (cooked)

maya

mahiyain

bashful

maya

ganito

l i k e this

mayaw mayaw a gay

fever mainit, mabanas

weather (hot) unripe

maytem

itim

black

m a y t u ba

talaga!

is t h a t so

rnediyas

medyas

socks

subside, recede milyun

mlly on, angaw

million

mlnatay

a n g yumao, ang p u m a n a w , nasi ra

deceased

minutu

minuto, saglit

minute

mltrv

metro

meter

miyug

gusto, ibig

w a n t , like

miyup

hipan

blow

mukil

mag-uki t, umukit

carving ( m a k e on wood/ s t o n e / etc.)

mukug

magtaboy, itaboy

drive o u t (animal)

mudseng

nguso

lip (upper)

mumln

mananampalataya

believer crumb

mumu m un a mune

a gay

munut sa mapiya a adat

muna

first

unang a r a w , a-primer0

first day

mabuti

moral

ue X I

nqu!deu nuadsu seueu ueueu

ueu

MOJJOWOl Jaxje Xep

ueaq o b u o u

tree w i t h hard r e d wood (used f o r furniture) nasisita

dapat. kailangan

must, h a v e to, need to

natabuwan

nakisisiya, k a s i y asi y a

satisfactory suddenly

natekaw n a t u na lemen

pula n g i t l o g

nntuludan

egg y o l k overcooked

natutung

paso

burned

nauka

bukns

open

nauliy an

magaling

healed, recovered

nausug

busog

full

nawasa

mabasa

wet (ilnintentional)

n a w g e t den

noong araw, noong u n a n g pana hon, noong matagal na

l o n g ago

pagkaraan, pagkatapos

after

noong i;ang taorl

l a s t year

nem

anim

nenyka

mo

YOU

(sing.,

ng)

non-topic (person) particle bilao

basket ( f o r shaking and cleaning rice)

niJa niya nipay

he (ng), she (ng) snake

niy u

ito

this

niya a ulan-ulan

bu wang kasalukuyan, i t o n g buwang ito

this m o n t h

niy ug

niyog

coconut

nu

ninyo

you (PI., ng) non-topic (non-person) particle

nu

nunuk

baliti

tree (fig-t y pe)

ngali

bibig

mouth

ngelay

braso

arm

ngilung

ilong

ngipen

ngipin

tooth

ngiyawa

kaluluwa

soul, s p i r i t

ngug

uhog

pakagayp-gayp

kahirnahimala

supernatural

pakainurn

uha w

thirsty

pakalagiyan

piging

party, banquet

pakanen

magpakain

feed

pakasabu t

rnauna wean, rnakatwiran

u n d e r s t andable ( t o be), reasonable ( t o be)

pakatawan

ipahay ag, ipabatid, ipaalarn

announce

pakaw

balagat

clavicle

pakikineg (makikineg)

marinig

hear

pakiwatan

parnangkin

nephew, n i e c e

paku

pako

fern

pakulen

batukan

hit t h e n a p e of neck

padiyan

palengke

market

padiyan

l i nggo

week

pagagani (magagani) pagali a rnasikeri

relatives (close)

pagali a rnatangka

malayo nany karnay-onak

relatives (distant)

pasali

p a r t e n g afna

father's side (family)

p a r t e ng ina

m o t h e r ' s side (family)

k a n i afna pagali k a n i ina

cook pagaluwak

luksang, paranyal

paga~npilan na lansa

piyer, p a n t alan, daungan

dock

pagana

rnaghain

serve

pagana d (mayanad)

matuto

learn

payanadan

liksiyon, aralin

lesson

dati, n o o n g una, dati-rati

formerly

manganay

give b i r t h (for the first time)

pagana yan

pagang

cock comb

pagapuy

rnagsaing

cook r i c e

pagayam

magpastol

pasturing

pageda

sumakay

get i n

pagedan

sasaky an, behikulo

vehicle

pageletan

gitna, ginigitna

between

pagenggaten

paanyaya

invitation

pagetaw (magetawl

pahintulot

request permission

pagigimuwan sa walay

kasangkapan sa bahay, muwebles

furniture

ebpaginugut

mananampalataya

believer

pagiyar

t a l a sa umaga

star (morning)

pagudu wan

kasilyas

toilet

pagwawaw

gurnamas

to weed

pawawn

maglitson

roast

pala

pa l a

shovel

pala-pala

porch, veranda palin talampakan

sole

palarnadani

alpombra

rug

palaw

buridok

mountain

ebpalawa

pag-usapan

discuss

palaws

haligi

post, p i l l a r

palay

palay

rice (unhusked)

pali

sugat

wound, c u t

paligi

balon

well

palinta

taboo

ebpalingku

lurniko, urniknt

to t u r n

palitiyaya a d i wagib

pamahiin

superstition

palitiyaya (malitiyaya)

maniwaln, manarnpalataya, rnanalig

believe

p a l i wangan

bintana

window

paliya

arnpalaya

b a l s a m apple, bitter melon

palsang

bitag, silo

trap

palr~

sakong

heel

palu-palu

paru-par0

butterfly

ebpalurnan

u l i tin

repeat

parnaga rnpawa

subasta

auction

pamagayuk

makiusap

request

pamalang

arilyos, hikaw

ear r i n g

pamanay (mamanay)

manalii

sew

pemandu (marnandu)

mayturo

teach

pamasa (mamasa)

bumiii

pamasan (mamasan)

marnili

shop

pamelepas

tayapagligtas

savior

pamenus

tagilla w a t

pimple

paminteng

umuna t

stretch oneself

pamipi (mamipi)

rnaglaba

wash c l o t h e s

ebparnipiyan

ban yera

wash t u b

parnuyawn

maytaboy, itaboy, palayasin

drive out

pamugun

maya

r i c e bird, sparrow

magtanim

plant.

pamulungus

(nag-ahit

pamumuy (rnamumuy)

rnaginumog

gurgle

pamumulan

halaman, maghalaman

plant, garden

pamunas

pamaspas, parnunas

duster

parnunas

pa m b u ra

eraser

sip01

whistle

pamusug (rnamusug)

umaky a t

climb

pan

tinapay

bread

pain

fish bait yet, s t i l l , in addition to particle indicating politeness

palaso, tunod

arrow

panagup

maghilamos

wash f a c e

panagupan

lababo

sink

panalutaluwan

murahin

scold

panambel

mahangin

windy

pananaguwan

k a b i n e t na may mga kahon, salansanan

chest o f drawers, drawers

panangguwis

sutsot, pasuwit

hissing sound, c a l l i n g one's attention

panapu

pamaspas, pamunas

duster chisel

panasang pandakan

pandak

short (person)

pandapat

sentido k u m o n

common sense

pandita

pari

priest

panegkadan

tukod

post (qupport)

panegkaw (manegkaw)

magnakaw

steal

panenggawa

palusong

field (shared) w o r k

panik (manik)

tumaas, itaas

90 UP, raise up

panikan

hagdan, hagdanan

ladder, stairway

panint ing

bukungbukong

ankle

paninu na seda

fish sauce

pantal

plain

desert

pantal a lupa pantalan

piyer, pantalan, daungan

dock

pantalun

pantalon, salawal

pants, trousers

panu

ketong.

leprosy

panudtul

magreklamo, magsumbong, dumaing

complain

panudtul sa manga tudtulan

pagkukuwentuhan

telling stories

panugangan

biyenan

father-in-law, mother-in-law

panugi

pantinga, palito

toothpick

panulak

piknik

picnic

panulirnan (manuliman)

makiniq

listen

panunungiben

rnanlibak, manuya

jeer

ebpanuwit

sutsot, pasuwit

hissing sound, calling one's attention

pangagi (mangagi)

mag-aral

study

pangamuwan

galanggalangan

wrist

panganuku

maghinuko

c u t nails

panganup (manganup)

pamamaril, pangangaso

hunting

pangangawidan

magsaka, maglinang

c u l t i v a t e land

pangawat

bingwit, pamingwit

fishing t a c k l e (line/ hook/ sinker, etc.)

pangilay (mangilay)

humanap, maghanap

look f o r

pangimbenal (mangimbenal)

maniwala, manampalataya, manalig

believe

pangingilay (mangingilay)

tumingin sa p a l i g i d

Look around

ebpangukil

paglililok

carving

panguli yan (manguliyan)

rnagpahuli

go last

pangulu

pangulo

president (head o f government)

pangunanan

manguna

lead

pangunguyab

hikab

yawn

pangus

tuy 0

dried fish

pangusen

magburo, buruhin

preserve by salting

paPak

pakpak

wing

papagapin

magpaarenda, magpaarendo

l e t land for hire f o r cultivation

papagayunen

tagapamagitan, tulay

go-between

papagu manan

magdagdag, pagsamahin

add

papan a panulatan

pisara

blackboard

papanuk

ibon

bird

papapantak

mangkukulam

witch

papata

pangitain, babala

omen

papedsabut

paanyaya

invitation

papedsusu sa wata

magpasuso ng b a t a

nurse baby

ebpasa

magbili

sell

pasabutan

ipahay ag, ipabat id, ipaalam

announce

pasm a

trangkaso

flu (influenza)

Pat

apat

four

p a t pasagi

par ihaba, rektanggulo

rectangle

p a t aulung

parihaba, rektanggulo

rectangle

patukawan

Ipahay ag, Ipabatid, ipaalarn

announce

duck

patugiyai patung

butones

button

patut

rnauna waan, rnakatwiran

understandable (to be), reasonable (to be)

paunin su p l t u

bu rnusl na

t o blow the horn

lati, latian

swamp, marsh

naghihingalo

dying (on t h e verge/point o f death)

kauntl

few, l i t t l e

paydu a aeka bansa

llping mlnoriya

rninorit y group

paydu aama

halos

almoat, nearly

maligo

bath (take a ) bathroom pine

pebpandus

naghihingalo

dying (on t h e vergelpoint o f death)

pebpu wasa

pag-aayuno

fasting

ped

sa, kasama, kalakip

with

pedsendad sa aluwak

pag-aalay, sakripisyo, handog

spirit offering

pedsibay

tumabi, humabi

step aside

pedtad

buhangin

sand

pedtanggawa

bayanihan

cooperation

Pegs

lukban

pomelo

pegkasela

lumalaki

growing (getting big)

pegken

pagkain

food

pelak

ngalangala

palate

pelayug a pila

gamu-gamo

ant ( f l y i n g )

pembalagiyurna

rnagtalik

sexual intercourse

penana man

panlasa

sense o f taste

pendadalakaw

durnalaw

visit

pendalu

maysakit

sick

manalangin, magdasal pendu ma

ipu-ipo

pened

whirlwind solid

pengagalebek sa lupa

pagsasaka, agrikultura, pag bubukid

agriculture

penggilubasa

kurnaway

wave hand

pesu

hukay

hole i n ground

pesu na pudlt

butas sa puwit

anus

plku

piko

pick

pideg

dalisdis, libis

slope

langgam

ant (black)

magkano, gaa no

how much

pila timan

ilan

how many

pilak

pilak

silver peso (money)

pilak pllinsa

plantsa

flat iron

pinamula

halaman

plant

pinatayan

naulila

bereaved

r i c e (roasted green) pinsil

lapis

pencil

p i n t uwan

pinto

door

pingas

talampas

cliff

pipi

pisngi

cheek

pipik

palikpik

fin

pipik a pana

sirna

arrow f i n

pipideng

pikit

close eyes

pipilek

pilik-mata

eyelaah

pipis a asu

ttlta

PUPPY

pipis a babuy

biik

piglet

pipis a bedung

kuting

kitty

pipis a kalabaw

bulo

Carabao (baby/younq)

pipis a i t i k

sisiw n g i t i k

duckling

pipis a manuk

sisi w

chick

pipis a sapi

guy a

calf (baby cow)

pis

Pi ye

foot

pisek

bulag

blind

pisuk a kalssda

corner (street)

pitu

pito

seven

ebpitu

pumito

blow a whistle

pitut

puwit

buttock, rump

piy ansa

p i yanaa, lagak

bail

prisidinti

pangulo

president (head o f government)

puket

lambat

fish net

puki

puke, pipi, pekpek

vagina

pudsenen

magpreserba, mag-imbak

preserve (especially food)

pudsanen

mag-atsara

preserve by pickling

pulangi

ilog

river

pulgada

pulqada

inch

puliqa

hantik

ant (large1 red/ stingy)

pulu

pataas

upward

pulu-pulu

iala, pulo

island

pulut

malagkit

rice (sticky or glutinous)

magpunas

b a t h (sponge)

punda na ulunan

punda

p i l l o w case

pundu

ibabaw

puntal

itaas

above

puntiyuk a palaw

itutok, taluktok

peak o f mountain island

punul pupuken

dagok, dagukan

h i t the back

pusayn

balikatin

c a r r y on shoulder

pused

pusod

navel

pusung

pus0

heart

putaw

bakal

iron

puting

pusa

cat

rabit

kuneho, daga

rabbit

raypulyu

repolyo

cabbage

sa

non-topic directional (non-person) particle para sa

non-topic beneficiary (non-person) particle

aa baba

silong, ibaba

downstairs, below

sa benal-benal

sigurado

certainly, surely

sa p u l u

itaas

upstairs, above

sa unanu

before

sabap sa

dahilan sa, dahil sa, kasi, sapagkat

because

sabitan

sinturon

belt

sabunen

magsabon

soap

sabut (semabut)

dumama, madama, m a r a mdaman

feel, understand

sakali

bag o

before

sakaunu t a n

grupo, pangkat

group

sakedu

tasa

CUP

saki

ako

I (anq)

aakit a kasadan

sakit sa baywang

waist p a i n

sakit a laleb

sakit o k i r o t n q dibdib

chest p a i n

sakit a tiyan

sakit ng tiyan

stomachache

sakit ng UIO

headache

saku (semaku)

magsangag

f r y (rice)

sagayan

sayaw

dance

saging

saging

banana

saguguna y

agad, bigla

immediately, suddenly

saguna

nga y on

today, now

saguna demun

ngayon lang, ngayon ngayon lang, ngangayon

just now

sagutung

talong

eggplant

saguwan

gad, panggaod

oar

sala (masala)

kasalanan

sin

saladeng

usa

deer

saladeng a babay

libay

doe ( f e m a l e deer)

salag

nest

edsalamat

magpasalamat

give thanks

salan

igat

eel

Salasa

Martes

Tuesday

salatan

timog

south

suklay, kalaykay salsdayn

magsuklay

c o m b one's hair

salidut

kutsara

spoon

salingkal

bilog

round, circle

saluwal

pantalon, salawal

pants, trousers

sama

t i r a , bahaw

left-over

sambayang

panalangin

prayer

sambel

hangin

wind

edsambiya

pakikipagkalakalan

trade

sampaw

talon

waterfall

san

diyan

t h e r e (near t o addressee)

sandeng (semandeng)

tumana w

l o o k yonder

sandig (semandig)

humilig

l e a n against

sangget

karit

scythe, s i c k l e

sangibu

li b o

thousand

sangul (semangul)

patungo

toward

sapak

sanga

branch

sapak a manawt

maliliit na sanga

Sapetu

Sabado

Saturday

sapi

baka

COW

sapipin

pangkuhin

c a r r y someone In arms

s apu

flesh

sapulu

sampu

ten

sapuwan sa gamut

ipahid, pahiran

rub medicine i n t o skin

pedsasabelaw

magbiro, manloko

tease

edsasakit

rnasasakitin

sickly

sawaga

bangkalang, buwaya

alligator (small one)

sawal

sagot

answer

sawati endu duwa

dozen

sawaw

sabaw, sarsa

broth, gravy

sawaw na seda

p a t is

fish sauce

tumulong, magpabalato

share

sumbrero, sambalilo

hat

jump (in p l a c e )

sayaw (semayaw) epilepsi

epilepsy

sayt

titi, i b o n

penis

saytan

satanas

satan

sayuti

sayote

sayote

sebanq, (sebangan)

p a q s i k a t ng araw

sunrise

sebangan

silangan

east

sebat

palaso, tunod

arrow

seka

ka, i k a w

y o u (sing, ang)

sekami

kami

w e (exclusive, ang)

sekanin

siya

h e (ang), she (ang)

sekanu

kayo

you I

sekita

k i t a or k a t a

w e (dual, ang)

sekitanu

tayo

w e (inclusive, ang)

seda

isda

fish

edsedan

ulam

viand

paglubog ng araw

sunset

kanluran

west

sedepan

. anq)

sinok

hiccouqh

segundu

seqondo

second

seled (semeled)

humabol, habulin

chase

gumaod

row

sembay

humiram, manqhiram

borrow

s e m i y u l sa seda

sumalok nq isda

scoop up f i s h

araw

sun

sendag (semendag)

magprito

fr

edsendit

magsisi

repent

sakdal, habla

charge

senditan

maqparatanq, mag-akusa

accuse

sene b (se meneb)

sumisid

dive

edsengal

umawit

senqal

awit

song

sinqhot

sniff

Y

sepa (semepa)

chew

edsepu

c o l d (have a )

t o p i c (person) particle sibay (semibay)

tumabi, himabi

s t e p aside

sika

pusa

cat

sikalen

magkalo

stir

sikil

salamangka, mahiya

magic

siksan

parusahan

punish

siku

si k o

elbow

sidsing (semidsing)

kuskos

rub

pangarnba

fear w i t h worry

s i g a y na senang

liwanag n g araw

sunlight

sigay na ulan-ulan

liwanag ng buwan

moonlight t h e y (ang)

silan silek (semilek)

singhot

sniff

silid

dalisdis. libis, salunga

slope, uphill

manalangin, magdasal, surnarnba

I'ray, worship

si mban

simbahan

church

sirnbul (scrnimbul)

magkalo

stir

sina

apid

adultery

sinapang

gun

sina y tanan

pagharian, alihan, alipinin

possess

sinelas

tsinelas

slipper

sinipit

angkla

anchor

sintimitru

scntimetro

centimeter

sint i k e n

k a l a t ukin, katugin

tap, s t r i k e

sipiten

kilikin, kipkipin

c a r r y under arm

sising

singsing

ring

siya

dito

here

siyaw

siyam

nine

su

ang

topic (non-person) particle

sukriy

fare

cdsukilep

takipsilim, dapit-hapon

dusk

edsukul

magpasalamat

give thanks

sudangen a lupa

rnada wag

thorny ground

sudsud

rnatisod, matapilok

stumble

sudsung

katam

plarie

sugal

baraha

cards (playing)

sugat

tama, t u m p a k

right, correct

sugi

pantinga, palito

toothpick

sugu (semugu)

mag-utos

command

sugun

kurnata wan

represent

sugut (semugut)

permiso, kapahintulutan

permit

sulat a Iinsam

ang nakasulat sa lapida

epitah

sulat (semulat)

surnulat

write

suled

kapatid

sibling, sister, brother

s ulqa

langi t

heaven

suli

gabi

tuber

suling

plauta

flute

sultan

hari, sultan

king, s u l t a n

suluny

kilo

cross s u p p o r t (house)

parisukat, kuwadrado

square

sulut

suot

wear

sumbak (rnadsumbak)

salubong

meet (someone o n the way)

krosing, pinakurusan, sangandaon

intersection

didal

thimble

kapitulo

chapter

sumpat

suso

breast, b u s t

sundalu

biyote

mustache

suntuken

sagot

qnswer

sunud (semurrud)

sundalo

:!oldier

s ura

suntok, sapok

punch

s USU

umurong

step b a c k

s u m b u na kemel

suck

SUSU

(semusu) suwag

tinik ng isda

f i s h bone

boses, t i n i g

voice

k i t a or k a t a

we (dual, ang)

nita

we (dual, ng)

tabang

turnulong

help, assist

tabel (te mabel)

maglaga

boil

tabib

albularyo

untrained doctor

tabuleg

bubuyog

bee

t abunga w edtabungaw)

gupitan

cut hair

takap

piye

foot

takedeg ( t e makedeg)

tumans, itaas

go up, raise up

t akepen

magrnul t i p I i k 3

multiply

edtakilid

tumagilid

l i e on aybal~ayi, maghati divide (among many)

had ( e ~ n b a d j , tebin

bnhagi baden

divide (in two) dizzy

hilo

eykalangut, langut

dock

piyer, pantalan, daungan

pantalan, pagampilan n a lansa, dungguwan

embatun, mampil, dungqu

dock ( b r i n g ship t o a dock) doe ( f e m a l e deer)

libay

saladeng a babay

aso

asu

don't ((~lohibitive command)

h u wag

door

pinto

dove

pintuwan malapati

downward

baba

dozen

dusina, sawati endu duwa

drag

kaladkarin

tundanen

draw

kabiqin, hatakin

gandelen, ketengen

dream

panaginip

taginepen

dress

benda

bawsan

dried fish

tuyo

panqus

dried ground

tigang

katarnpukan

drill

barena

balina, bulibul

drink

inern ( m i n e r n )

drinking wine

inurn s a a l a k

drive out (animal)

rnagtaboy, itaboy

parnugawn, rnukog

drive out (person)

palayasin

bugawn, pamugawn

drizzling rain

arnbon

banalitik, banas-banas

drum

t a rnbol

tambul, debakan

drunk (be)

lasing

rnalangut

dry

tuyo

mamala, magan gu

duck

bibi, bibe, itik

itik

duck

patugiyal

duckling

sisi w ng itik

pipis a i t i k

dumb

pipi

maw

dumb

babal, unsengaw

dusk

takipsilim, daplt-hapon

edsukilep

dust

gabok, alikabuk

libubuk, tepung

duster

pamaspas, pamunas

palnunas, panapu

dying (on the vergelpoint o f death)

naghihingalo

paya, pebpandus

each

tuwiny

uman

each day

bawat a r a w

uman gay

eagle

agila

banug

tainga, taynga ear r i n g

arilyos, h~kaw

parnalang

early

rnaaga

mapanay

early morning

urnagang-umaga

mapita-pita

earth

lupa

lupa

east

silangan

sebangan

eat

kumain

kan (keman)

edge

gilid

tedtab, dulunan, ligid

eel

salan, kasili

egg ( c h i c k en)

leman a rnanuk klaro ng itlog

kaputiyan na l e m a n

pula n g itlog

n a t u na lernan

eggplant

talong

sagutung

eight

walo

walu

elbow

siko

siku

eleven

l a b i n g isa

sapulu e n d u isa

egg w h i t e

eqkayan

e~nbarass embrace

yakapin

kakepen

end

dulo

tedtab, kapupusan

end of the month

sa k a t a p u s a n

kapupusan n a ulan-ulan

engage

nakipagkasundo na

b a b a l a yn, embalaya ludep (lemudep)

enter

entirely

puro, panay

epilepsy

epilepsi

epitaph

ang n a k a s u l a t sa l a p i d a

sulat a linsam

eraser

pambura

pamunas

e t h n i c group

etniko, panlipi

bansa

eulogy

luksaog parangal

k a p u g i sa minatay, pagaluwak (magaluwak)

e v e n t h o uglr

bagaman, bayamat, kahirnan, kanima't, kahit

eventually

mndtatagitu, rnapalalar~at

every.

bawa't

everyday

arc1 w - a r a w

urnan gay, gay-gay

everytirne

tuwing

urnan

everywhere

sa l a h a t ng dako

makatukel, tukel

exaggerate

palakihin, palabisin

urnanan

example

halirnbawa

upama

excrement

tae

expensive

rnahal

mapulu I alaga, malegen

extreme

dulo

tedtab, kapupusan

eyebrow

kilay

eyelash

pilik-rnata

pipilek

eyelid

talukap n g rnata

takulab a rnata

eyes

rnata

rnata

face

rnukha

biyas

faint

rnawalan n g malay, himatayin

lipedeng

f a l l over

rnadapa

f a l s e gods

r n a l i , :;ala, hindi totoo

dikena benal

diyus-diyusan

diwata, balahala mawatan

far fare

b a y a d , upa

sukay

farm

kaingin, sakahan

malinawag, lilikan

f a r m land

sakahan, h a y upan

awidan, ebpagawidan

fast

mabilis, madali

malangkas, m angagan

fast (abstain f r o m food)

m a g - a y uno

ebpuwasa, t i k e l (temikel)

fasten ar bind w i t h a rope

magtali, gapusin, gumapos

i k e t (miket), megked, tambed (ternambed)

fasting

pag-aayuno

pebpuwasa

f a t (noun)

taba

kasebudan

f a t (adjective]

mataba

masebud

father

ama, t a t a y , itay

ama

f a t h e r ' s side ( o f the? f a m i l y ,

p a r t e ny arna

pagali k a n i arna

fear

Lakot, sindak

gilek

fear with physical sensations !terrified)

sindak

lansi

fear with worry

pangamba

q i l e k , sidu, geda-geda

feed

magpakain

pakanen, mapakan

feel

durnama, rnadama, m a r a mda m a n

qenedam, sabut (semabut)

feeling better

m a b u t i ang pakiramdam

rnapiya i manggiginawa

feeling (moral)

da m d a m i n

r n a n g g i g i n a wa

feeling (~hysical)

pakiramdam

gedamen

fence

bakod

alad

fencing

eskrimahan

kadtimhasa

fern

pako

paku

fever

lagnat

mayaw

kaingin, sakahan

rnalinawag, lilikan

few field

kadtabanga sa galebek

field (share) work fight

labanan, away

file

kikil

galugadi tutuway s a

file a complaint against someone fin

palikpik

pipik

fine (verb)

multa

kasalan

f i n e (adj.)

pi no

manawt gayd

fine comb

suy o d

manawt a saleday

finger

daliri, gala may

kemel

finger (index)

hintuturo

tindulu

finger (little)

hinliliit

kingking

finger (middle)

hinlalato

d a t u na l i m a

finger (ring)

palasinqsingan

giyalamanis

fingernails

kuko

kanuku

f ingerspan

cla~~ykal

lanqaw

fireplace (open) firm

rnatatag

mabagel, matadeng man

first first

muna

muna

f i r s t day

unang araw, a-primer0

rnuna a gay

f i r s t year death anniversary

rnagbabang luksa

t a l i kupan

seda

fish fish bait

pain

Pan

f i s h bone

t i n i k ng isda

suwag a seda

fish hook (a b i g / l o n g hook)

kawil

galangan

biyala, panti, puket

fish net

f i s h sauce

patis

p a n i n u na seda, s a w a w n a seda

fish trap (made of s p l i t bamboo)

salakab

talik, bunsud

panyingisda

kadtugus sa seda

fishing tackle ( l i n e / hook/ sinker

binywit, pamirigwit

pangawat

fishy s m e l l

malansa

malangit

fist

kamao

keykem

five

lima

lima

fixed price

t a p a t na

b e n a l den a alaga

f l a t iron

plantsa

pilinsa

flat tasting

matabang, walang lasa

matabang

sapu

flesh flood

baha

deyan, kadalem

floor

sahiy

lantay

floor joist

suliras

banyel

flower

bulaklak

ulak

flu (influenza)

trangkaso

fluent

matatas 1nagsa11t a

flute

plauta

sayayan a rnanga p a n t a l a taw Ii

~ i n

sengal a manga taw

song

food

pagkain

pegken

f o o d kepb overnight foot

ay

foot (distance)

pis, t a k a p

for

palibhasa

kagina maytu, ya n i n sabap

forehead

nuo, n o o

beneng

forest

gubat

damakayu

forget

makalimot

makalipat

forgive

magpatawad

ampun (mampun)

fork

tinidor

tinidul

f o r m strips1 reeds/ or t h e like (into something)

maglala, lumala

formerly

dati, n o o n g una, dati-rati

t higlthat

reason

rnapalnd, rnasuwerte

b a l a b a g i y an

four

apat

fraction

bahagi

bad

fragrant

rnabango

marnut

Friday

Biyernes

Giyarnat

frog

palaka

babak, bakalat

from

rnula sa, b u h a t sa, g a l i n g sa

ebpun sa

f r o rn (a person)

rnula salkay

ebpun k a n i

f r o n t yard

harapan

lama-lama

fruit

prutas

unga

fry

rnagprito

sendag (sernendag)

f r y (rice)

rnagsangag

frylng pan

kawali

kala

full

busog

nausug, napenu

funeral

libing, paglibing, paglilibing

lebeng

kasanykapan sa bahay,

pagigirnuwan s a walay

rnuwebles g-string

bahag

bilad

gale (association of wind and o c e a n )

habagat

abagat

gall b l a d d e r

pantog

lalan na l i t i

gambling

sugal, hu wego

dalemetan

garden

maghalarnan

pamumulan

gardening

hardin, halamanan

ebpamumulan

gasolina

gas lenus

g a s (fluid like a i r in f o r m ) masay a , maligaya, natutuwa, nalulugod

magalaw

general opinion

panlahat na p a l a g a y (paniwala), opinyon ng karamihan

umpungan nu kadakelan

g e t in

sumakay

pageda

lutad, luakat, embaba gift

regalo

give

magbigay

give a n a m e to

magpangalan, pangalanan

e m b e d t u, b e d t uwan, enggungalan

give birth ( f o r the first time)

panganay

paganayan

g i v e b i r t h to

manganak

embata

g i v e thanks

magpasalamat

edsukul, e d s a l a m a t

glass (drinking)

bas0

basu

90

pumunta

l u (lumu)

go-between

tagapamagitan, tulay

papagayunen

go down

bumaba

ludus (lemudus)

go first

magpauna, urnut~a

una ( m u n a )

ludep (lemudep) go l a s t

rnagpahuli

ullyan, panquliyan (manquliyan)

l i y u (lerniyu)

go out

9" UP

turnaas, itaas

p a n i k (rnanik), ipulu, takedeg (temakedeg)

goat

karnbing

karnbing

goat (male)

bara kong katnbing

rnandangan

God

Diyos

Kadenan, Awllahu Taala

goiter

bosyo

beneg

gold

ginto

bulawan

gong, b a t i n g a w

agung

gong (Muslim)

kulintang

kalintung

good

mabutl, rnahusay, rnagaling

rnapiya

good judgement

t a l i n o , isip, bait

itungan, akal, kila-kila kategel

good public relations

pakikisarna

rnakapagaluyuda

goose

gansa

gansu

g o t to

dapat

nasisita, wagib

gourd

labugandang

mayhari, pa mahallan, parnunuon

kandatu, sndatu

gubernador

gubelnadul

grab

agawin, singgaban

aga w n

granade

granada

granada

grandchild

apu

grandchild (great-greatgreat)

kaapuapuhan

apu sa s i k u

grandchild (great-great)

apo sa talampakan

apu sa a l e b

grandchild (great)

a p o sa tuhod

apu sa sakupuwan

grandfather

lolo, m a m a y

apu, a m a l u k e s

grandmother

l o l a , nanay

apu, i n a l u k e s

grass

utan

grasshopper

tipaklong

tapudi

grave

puntod

kubul

gravestone

lapida

linsam sawaw

g reeri

berde, lunl ian

gaduny

kulay-abo

rnaga w

grupo, pangkat

lumpuk, sakaunutan, kampuny

growing ( g e t t i n g big)

lurnalaki

pegkasela, ebpagetu

guava

bay abas

bayabas

guess

manyhula

antuk

guest

bisita

ana, b i s i t a

9""

b a r il

sinapang

gurgle

mayrnurnog

ebpamumug (mamumug)

h a i r (head)

but~ok

hairs (pubic)

bulbol

benyet

hairs (skin)

balahibo

bumbul

half

kalahati

tenga, h a d sa l u k

martilyo

bakbak

hand

kamay

lima

h a n g up t o dry

magpatuyo, patuyuin

agagen, isayat

masaya, maligaya, natutuwa, nalulllgod

rnagalaw

-"

harrow

suyod

mangalas

harvest

mag-ani

pagagani (rnagagani)

hat

surnbrero, sarnbalilo

hatchet

palataw, puthaw

tedtad

hate

Foot, kasuklarnan

bensi

have to

dapat

nasisita, wagib

hawk

lawin

lurnalagit

h e (ang)

siya

sekanin nin

he (ng) h e (sa)

kaniya

lekanin

head

Ul0

ulu

headache

sakit ng ulo

sakit a ulu

healed

magaling

nauliyan

healthy

rnalusog

rnapiya i lawas

hear

marinig

pakikineg (makikineg)

heart hearth

pusung apu y ari, dapog

langil, para i s o heel

sakong

palu

help

turnulong

tabang

hen

inahln

ups, lumalaga

here

dito

siya

hey (to c a l l one's attention)

hov!

uy!, hay!

hiccough

si no k

sedu

high

mataan

malambeg, 'mapulu

hill

burol

bakulud

hips

pigi

tebing

hissing sound

sutsot, pasuwit

pananggu wis, ebpanuwit

hit t h e b a c k

dagok, dagukan

badasan, pupuken

h i t t h e nape o f neck

batukan

pakulen

h o c k (back o f t h e knee)

alak-alakan

b a l a na aleb, b a l itekenan

hold

hawak

kapetan

hole in g r o u n d honey

pulotpukyutan

teneb

honey moon

pulot-gata

bagu-kawing

hope

nais

inaman, madsinganin

horn (motor)

busina

tarnbuli

horn o f animals used as a trumpet

tambuli

tambuli

hornbill

kalaw

kaliyam, kaliyawa

horse

kabayo

kuda

horse races

karera

kagkuya sa k u d a

none (young1 yearling)

bisiro

lemalaga a kuda

hospitable

m a g i l i w sa m g a panauhin, h u k a s ang t a h a n a n sa rnga p a n a ~ l h i n

h o t (peppery)

rnaanghang

hour house

rnalalas k u t i k a , llras a I :3 y

house i n field

balal, baluny-balung

how many

ilan

pila timan

huw many times

i l a n g beses

makapila

how much

magkano, gaano

however

pero, ngunit, datapuwat

however

gayunman, gayon pa man, subalit

human race

l a h i ng sangkatauhan

hundred

daan

apiya m a y t u

magatus yutem, egkagutem

hungry

hunting

pamamaril, pangangaso

panganup (manganup)

hurry

magmadali, mag-apura

mamagayas

husband

asawang lalaki

kaluma a mama

husks

talupak. ~upa k

upal, t a s i

ako

saki, aku ku

akin

laki

kung

amayka, amayngka

i f not

k u n g di, k u n g hindi

a m a y k a di

immediately

agad, kaagad, agad-agad

edtt~nduga, edsambuta, saguguna y

immoral

masama, mahalay, malaswa

di m a p i y a i adat, rnakasemu, haram

immortality

walang kamatayan, walang maliw

tanikiyasa

in a m o m e n t

s a isang sandali/iglap

s a kutika

in addition t o

Pa

Pan kanu

in c a s e t h a t in f r o n t o f

harapan

kasangulan, hadapan

in o r d e r t o

para/up any

ka enggu, ka endu

inside

loob

lusud, ludup

in t h e hope that

baka, baka sakaii

atutu, ka a t u t u , ka basi

inasmuch a s

yarnang, yayamang

kagina ka, ka

inch

pulgada

pulgada, wanay arnung, kuyug, ape9

including intelligence

talino, isip, b a i t

interest

itungan, akal, klla-kila kategel iseg

intersection

krosing, pinakurusan, sangandaan

edsumbakan

intestine (large)

rnaiaking Situka

tinay a masela

intestine (small)

kaliliitan

tinay a rnanawt

invitation

paanyaya

papedsabuta, pagenggaten

iron

bakal

putaw

lubak-lubak, liku-liku, hindi panhay, baku-bako, uka-uka is t h a t so

talaga!

m a y t u ba

island

isla, pulo

pulu-pulu, punul

i t Has said

da w/raw

kun

itchy

makat i

magatel

jackfruit

langka, nangka

badak

jail

bilangg~~an, pirisuhan

bilangguwan

jeepney

dy i p

iip

jeer

manlibak, manuy a

panunungiben

jewelry

alahas

imu

judge

hukom

kali

jump ( f r o m a high place)

tumalon

t i b p u (temibpu)

jump ( i n place)

lumukso

sayaw (semayaw)

jungle iust

n q a y o n lang, ng;) y on n g a y o n lang, nganyayon

saguna d e m u n

kettle

kaldero

kuden

key

susi

gunsi

kidney stone

bato

tagitik

kilo

kilo

kilu

kilometer

kilometro

kilumetru

king

hari

sultan, d a t u , malik

kingfisher

piskador

k a s i yang-si y a n g

kitchen

kusi na

ebpagapuy an, dapulan

kitty

pipis a bedung

knee

tuhod

aleb

kneel down

lumuhod

edtinggaleb

knife

kutsilyo

gelat

know

alam

kataw

lack

kulang

kulang

ladder

hagdan, hagdanan

panikan, tuwak

ladle

sandok

kaluda

lawa

lakc lame land

lanaw tiyud

.

iupa

lupa

l a s t year

n o o n g isang taon

later'

huli

matu-atu

laugh

tawa

edtatawa

law

batas

kitab, atulan

lazy

tamad

mapawk

lead

manquna

pangunanan

lead (someone) b y t h e hand

akayin

aga k e n

leader

pinuno

egkaunuten

leaf

dahon

lawn

l e a n against

humilig

sandig (semandig)

learn

matuto

paganad (maganad)

leave

umalis

ganat (gemanat)

leech

linta

limatek

left

kaliws

hiwang

left-over

tira

1-3

binti

lisen

lend

magpahiram

mapasembay, mapautang

less

kulang

kulang

lesson

liksiyon, aralin

paganadan

lest

baka, baka sakali

atutu, k a atutu, k a basi

l e t land for hire for cultivation

maypaarenda, rnagpaaryendo

papagapin

letter

letra, t i t i k

batang

lie

magsinungaling, magyabang

~ i r n b u dud t

l i e dawn

humiga

iga (miga)

l i e i n state

nakaburol

lantangen

l i e on one's b a c k

tumihaya

edtapaya

l i e on one's side

tumagilid

edtakilid

l i e on stomach lightning

edtalegkeb

kidlat

kilat, lapalap

miyuy, malilini, kalinyan l i k e that

ganiyan

mamba

l i k e this

ganito

rnaya, m a y a ba

l i p (lower)

labi

b i b i l sa baba

l i p (upper)

nguso

b i b i l sa pulu. mudseng

liquid

likido, tunaw, lusaw

ig, t i n a w , t u n a g

listen

makinig

panuliman (manuliman)

little

maliit

manawt, madidu

little

kaunti

pay du

liver

atay

atay

living room

salas

taluman sa sna

lizard

butiki

talatek, tagatek

loading

maysakay, magkarga

lulan (lemulan)

hensi

loathe

locust

balany

tapudi n a asu

ntlorlg a r a w , rlooclg i l n a n g panahun, noong rnatagal na

r i a w g e t den, kanu, paganay a n t u

look at

tumingin, tirignan

i l a y (milay), rnailay

look for

hurnanap

look for

hurnanap, rnagt~anap

pangilay (rnangilay)

l o o k yonder

tumanaw

sandeng, lantawn,

loom

habihan, panghabi

lord

panginoon

kadenan, datu

lose

mawala

dadag (demadag), madadag, rnatadin, rnatayak

lot

lupa

lupa

l o u d speech

rnalakas

matanug a kadtalu

l o o k around

louse (bodylhead) l o u s e ' s egg

lisa

lisa

louse (young h a i r )

kuy umad

kudi

love

umibig, magmahal, umirog, gumili w

limu, k a l i m u

l o w (thing)

mababa

mababa

lungs

bag a

baga

luxuriant foliage

yabong

magalaw a lawn

magic

salamangk a, mahiya

sikil

mahogany

kamagung

m a k e bed

magligpit n g hinigan

magatul sa i g a n

man

lalaki

mama

mango

mangga

mangga

many

marami

rnadakal

market

palengke

padiyan

marrled

kasal

marsh

lati, latian

marvel

'

humanga

master

panginoon

kadenan, datu

mat

banig

ikam

material

tela

ginis

m a t tress

kutson

tilam, kutsun

m a t u r e d (big)

m a l a k i na, m a g u l a n g na

matuwa

maY

pu wede

mapakay

maybe

siguro

basi, kalu-kalu

meaning

kahulugan, diwa

rnaana

measure

sukat

tembu

medicine

ga m o t

gamut

medicine (treat with)

gumarnot

garnutan

m e e t ( a t an appointed place)

magkita

talabuk (ternalabuk)

meet (someone on t h e way)

salubong

surnbak (rnadsumbak)

merely

lang/lamang

bu

meter

metro

rnitru

287

mid-morning

tanghali

luk a m a p i t a

middle

gitna

luk

midnight

hatinggabi

luk i gay

might

baka

atutu

milk

gatas

gatas

milkfish

bangus

bangus

million

milyon, angaw

milyun

minority group

liping rninoriya

paydu a saka bansa

minute

minuto, saglit

miscarriage

agas, pagkalaglag

ludus, a n t a l

miss someone

hinahanap-hanap

katademan, matagak a sakataw

mistress

kerida, kalaguyo

duwaya

mole

taling, nunal

ila

Monday

Lunes

Isnin

money

pera

kuleta, kulta

mongo bean

balatong

munggu

monkey

matsing, unggoy. tsonggo

ubal

bu w a n

ulan

moon

buwan

ulan-ulan

moon ( f i r s t quarter)

palaki ang b u w a n

a m p a t belas

moon (full)

kabilugan n g buwan

talama

moon (last quarter)

paliit, papatay ang b u w a n

kaled

m o o n (new)

bagong huwan

bagu a ulan-ulan

moonlight

liwanay n g buwan

sigay na ulan-ulan

moral

mabuti

m u n u t sa mapiya a adat, baliadaten

more

mas

kadakelan, l a b i den

m o r e than

h i g i t sa, m a s

l a w a n sa

morning

umaga

mapita

mortar

lusong

lesung

mosquito

lamok

tagenek

most

pinaka-

kadakelan, l a b i den

m a t her

ina, inay, nanay

ina

mother-in-law

biyenan

panugangan

m o t h e r ' s side (family)

p a r t e ng ina

pagali k a n i ina

motion

kilos, galaw

galebek

motorcycle

motorsiklo

hunda

mountain

bundok

mouse

bulilit

du mpa w a manawt

mouth

bibig

ngali

move

gumalaw, kumilos

enggagalebek, pagkadu-kadu

much

marami

madakal

mucous

uhog

"9U9

mud

putik

budta

mudfish

dalag

haluwan

multiply

magrnultiplika

edtakep, takepen

music

musika, tugtog, tugtugin

buni-buni

musician

musikero, manunugtog

~ n a t a wsa buni-buni

must

dapat

nasisita, wagib

mustache

bigote

nail cutter

panghinuko

pan ganuku

name

magpangalan, pangalanan

embedtu, bedt uwan, enggungalan

nape

batok

tengu

narrow

rnakipot

maninit, makipeg

nation

bansa

bansa, inged

nationality

lahi

bansa

navel

pusod

pused

near

malapit

masi ken, masupeg

nearly

halos

paydu sama

nearly r i p e

rnanibalang

lagaban

necessary

kailangan

kagunan, balapantag, nasisita

neck

leeg, l i i g

lig

necklace

kuwintas

balig

need

kailangan

kagunan, balapantag, nasisita, kahanda

needle

kara y om

nephew

pamangkin

paklwatan

nest nevertheless

salag gayunrnan, g a y o n p a man, subali t

new

apiya rnaytu, kagina ka maytu bayu

next month

sa i s a n g bu wan

ulan-ulan a ternundug

n e x t year

sa isany t a o n

mawma a l ag u n

niece

pamanykin

pakiwatan

night

gabi

magabi

nine

siyam

siyaw

nineteen

labingsiyam

sapulu e n d u siyaw

nod (shake head up and d o w n )

tumango

dangu-dangu

ingay

uni, g u s i y a w a t , ingel

non-topic beneficiary (person) particle

para kay

kani

non-topic beneficiary (non-person) particle

p a r a sa

non-topic d i r e c t i o n a l (person) particle

kay

kani, k i

pon-topic directional (non-person) particle

sa

sa, kanu

non-topic (non-person) particle

n9

non-topic person) particle noon

katanghaliang tapat, tanghaling tapat

mawdtu

north

hilaga

utula

nose

ilong

ngilung

n o t good

hindi mabuti, m asa ma

kene mapiya, m a l a t , mawag

n o t want

h i n d i gusto, ayaw

di rniyug, di malilini

now

nga y on

saguna

now

na

den

numb

manhid, walang pakiramdam

bened

burnilang

bilang (rnilang), bilangan

n u r s e baby

rnagpasuso ng bata

papedsusu sa w a t a

oar

gaod, p a n g g a o d

sagu wan

obey

sumunod

ebpaginugut (maginugut)

oblong

biluhaba, pahaba

busung

ocean

dagat, karagatan

lagat, kaludan

offer

maghandog, mag-alok

ibagenggay, iduwal

offer sacrifices

rnagsakripisyo

apal (mapal)

o f ten

malirnit

tatap, malibpas, lalayun

oil

langis

asiti

okay

sige

uway den

old

lurna

rnatuwa, andang, lebing

o l d person

rnatanda

lukes, r n a t l l w a

omen

pangitain, babala

papata, alarnat

minsan once m o r e

muliluli

one

isa

one e y e d

pisak

b u t a sa b a l a a mata

only

langllamang

bu

open

bukas

nauka

open eyes

mulat

embamata

or

o, o kaya'y

atawa

orange

suha

kalumamis

order

ayus

atulan

orphan

naulila

nailu

ought to

dapat

nasisi t a

outside

labas

liyu

overcooked

labog

natuludan

overflow boundary

umapaw

lumapay

o v e r s o f tness due t o o v e r cooking

owner o f t h e store

manem

nagaga, nabubug

m a y - a r i ng indahan

kigkuwan sa t i n d a

paganism

pagkapagano, pagka dibinyagan, pagka di Krlstiyano

kapil, kapir.

painful

masakit

masakit

palate

ngalangala

pelak

palm

palad

p a l m lines

guhit ng palad

kulis a palad

pancake turner

siyanse

gagawi

panties

salawal, panti

kalsinsiliyu

pants

pantalon, salawal

saluwal, pantalun

kapaya kalatas, kukumban parade

parada

paralysis

paralisis

kuy ugan d i penggedam

i lawas parched ground

tigang

katampukan

t o park

pumarada, pagparada

labu (lernabu)

parking area

paradahan

labuwan

parole

parol, paglayang m a y pasubali, paglayang may kundisyon

ampun

parrot

lor0

kadangag

part

bahagi

bad pan

particle indicating politeness particle indicating emphasis particle indicating politeness or social distance

besen, uway ba

particle indicating surprise

particle indicating uncertainty

yata

basi

particle indicating t h e speaker's desirelhopel wish

sana

lawa, i n a m

particle indicating t h a t the t h o u g h t of the sentence is r e l a t e d t o a previous thought p a r t i c l e of estimation

rnga

rnanga

party

piging

pakalagiy a n

pasturing

magpastol

pagayam (magayam), tuganul (tumuganul)

path

daan

lalan, kalsada

payment

bayad, kabayaran

ibayad, b a y a d

peace

kapayapaan

kalilintad

peak of mountain

itubok, taluktok

untul a palaw, puntiyuk a palaw

pen k n i f e

lanseta

pencil

lapis

pinsil

penis

t i t i , ibon

utin, s a y t

pepper

si l i

kasila

perceive

makakita, marnulat

ilay ( m i l a y )

perform rites (pagan)

ritwal, serernony a

enggaleb sa pakalagiy an a makasukul

perhaps

siguro

basi, kalu-kalu

permit

per miso, kapahintulutan

sugut (sernugut)

person

tao

taw

peso

pilak

pestle

halo, parnbayo

endu

pick

piko

piku

picnic

piknik

panulak, kadales kernan

pierce

rnaglagos, turnusok

larnbas, turnbuk, tadele (rnakatadek)

Pig

baboy

babuy

p i g (mother)

inahing baboy

ina na babuy

pigeon ( w i l d )

tegul

pigeon (young)

p i tson

tegul a manguda

piglet

biik

pipis a babuy

pillar

haligi

pillow

unan

ulunan

p i l l o w case

punda

p u n d a na ulunan

pimple

tagihawat

parnenus

aspile

tebek

pinch

kurot, kurit

kedut

pine

PaYn

payn

pineapple

pinya

nanas

pitcher (water)

pitsel

kaliyawa

maawa, habag

rnalat i ginawa, nagagawan

p l a c e (verb)

maglagay, ilagay

ibetad, i t a g u

plain

patag

p a n t a l , data1

plane

katam

sudsung

p l a n t (noun)

halarnan

pinamula, pa m u m u l a n

p l a n t (verb)

magtanirn

plate

plato, pinggan

platter

bandehado

bandihaw

play

maglaro

endadalemet

play music

tumugtog

mapauni, endalemet sa buni-buni

araro

dadu (demadu)

mga

manga

plural marker

amung, kuyug, apeg

plus

pocket

bulsa

uyut

point

ituro

tulu (temutulu)

pomelo

lukban

bulugkut, Pegs

porch

pala-pala sinaytanan

possess

pagharian, alihan, alipinin

post

haligi

post (support)

tukod

panegkadan, kadel

Pot (earthen)

palayok

kuden

pound r i c e

magbayo n g palay

bayu (mayu)

pound with stick

h a p l i t, h a mpas

badasan, betayn

manalangin, magdasal

edsambayang, simba (semimba), pendua, ebpangen i - n g e n i

prayer

panalangin

dua, sambayang, ebpangeni-ngeni, amin

pregnant

buntis, nagdadalang-tao

magingay

preparation

handa

adilen, balebeg

preservatives

pampa tagal, pampreserbe

t a g u w a n sa makapagatigkel a gamut

preserve by boiling w i t h sugar

magmatamis

likinen

preserve by c a n n i n g

mag-imbak sa l a t a magsalata, isalata

i t a g u sa tatung

preserve by pickling

mag-atsara

pudsanen

preserve by salting

magburo, buruhin

pangusen

preserve by smoking

magtapa, tapahin

tapan

preserve (especially food)

rnagpreserba, mag-irnbak

p r e s e r v e (n.)

rnatarnis, rninatarnis

likinen

president (head o f government)

pangulo

pangulu, prisidinti

hayop na sisilain

nakuwa nu manganup

price

presyo

alaga

priest

pari

pandita

prison

bilangguan, pirisirhan

bilangguwan

property

pag-aari

tarnuk

pull

kabigin, hatakin

gandelen, ketengen

pull out weeds

magbunot n g damo, r n agga mas, rnaggahok

marnadtud sa u t a n

pullet

du m a l a g a

lernalaga

punch

s u n t o k , sapok

suntuken

~unish

perusahan

si ksan

punishment

parusa, kaparusahan

kasiksarl

pupil o f t h e eye

balintataw

taw-taw na m a t a

PUPPY

tuta

p i p i s a asu

purely

puro, p a n a y

langun

PU t

maglagay, ilagay

ibetad, itagu

p u t on (clothes)

magdamit

embalegkas

python

sawa

bakesan

quickly

mabilis, madall

malangkas, mangagan

rabbit

kuneho, daga

rabit

race

karera, takbuhan, patulinan

kagkuya

race

lahi

bansa

races

patulinan, tekbuhan

kagkuya

rag

basahan pamahiran

tugak, d i t a l

rain

ulan

ulan

rainbow

bahaghari

buludtu

raise eyebrow ( t o wink)

kindat

kedat (kernedat)

r a i s e up

tumaas, i t a a s

p a n i k (rnanik), ipulu, takedeg (ternakedeg)

rake

kalaykay

saleday

rancid

a n t a , panis

mapang, mawsang

rarely

bihira

matengka

rat

daga

durnpaw a masela

rattan

uway

balagen, balala, tanigid

read

b u rnasa

batiya (rnatiya)

really

talaga

benal

rear

likod, h u l i

taliqkudan

r e a s o n a b l e ( t o be)

rnaunawaan, rnakatwiran

patut, pakasabut

recede receive

talirna (ternalima)

recognize

makilala

rnakilala

recovered

magaling

nauliyan

par ihaba, rektanggulo

p a t sulung, p a t pasagi

red

pula

maliga

redeemer

manunubos

rnanga wn

reed

tambo

lilay

refuse

tumanggi

da t a l i r n a , ebpalaw

relatives (close)

m a l a p i t na kamag-anak

pagali a masiken

relatives (distant)

m a l a y o nang kamag-anak

pagali a matangka

remember

maalaala

kalendem ( m a g k a l e n d e m), makatadem

rent

UPa

apin ( m a p i n )

repeat

ulitin

ebpalurnan

repent

magsisi

edsendit

represent

kumatawan

sugun, pegkakataw

represent

makipag-usap para s a / kay-

ganti (gemanti)

representative

kinatawan

diputadu

tenggawa (temenggawa), pamagayuk (mamagayuk) request permission

pahintulot

pagetaw (magetaw)

rescue

magligtas

ipaninindeg, pelepas

retail

tingi, pagtitingi, tingian

edtinagawa

return

bumalik, magbalik

embalingan

r e t u r n home

umuwi

uli (muli)

ribbon

laso

libun

ribs

tadyang

gusuk

rice

ani, kanin

palay, begas, emay

r i c e bird

maya

pamugun

r i c e bran

dara k

dedek

r i c e (cooked)

kanin

may, ernay

r i c e husk

ipa

ukap

r i c e (husked)

bigas

begas

r i c e (roasted green)

pinipig

pinipi

r i c e stalk

uhay

lagami

rice (stlcky or glutinous) rice (unhusked) ridicule

mangutya, rnanuy a

tilan

right

kanan

kawanan

right

tama, tumpak

wagib, sugat, benal

ring

singsing

sising

rinse

magbanlaw

balinugan, gagasan

rip

punit sira

kisi

ripe

hinog

malutu

river

ilog

l a w a s a ig, pulangi

road

daan

lalan, kalsada

roast

magli tson

pagyawn

rock

bat0

watu

roof

bubong, a t i p

atep

room

kuwarto

bilik

rooster

tandang

kalasan

root

ugat

dalig

rope

lubid

tali

rrlagaspang, maligasgas round

bilog

salingkal, malibpuluk

row

gumaod

semagu wan

rub

kuskos

si dsi ng (semidsing)

r u b medicine i n t o skin

ipahid, pahiran

sapuwan sa gamut

rub with stone

maghilod

i l u l u wan

alpombra

palamadani

rule

maghari, pamahallan, pamunuan

kandatu, endatu

rump

puwit

pitut

run

tumakbo

laguy, malaguy

sad

malungkot

malimeng

saliva

laway, lura

yug, duda

salt

asin

timus

salty

maalat

matimus

same

pareho

magidsan

same as

katulad, tulad

magidsan sa

sand

buhangin

pedtad

sap

dagta

lita

satan

satanas

saytan

satisfactory

nakisisiya, kasiyasiya

natabuwan

Saturday

Sabado

Sapetu

saucer

platito

latalan

saute

maggisa

labwan

save

magligtas

ipaninindeg, nalepas

saviour

tagapagligtas

mangawn, pamelepas

saw

lagari

get

sayote

sayote

sayuti

scales

kaliskis

ingil

scar

peklat, pilat

tapilak

magmura, murahin

embabaliban, panalutaluwan

s c o o p up f i s h

s u m a l o k ng isda

semiyul s a seda

scorpion

alakdan

ulang

scrape (bamboo)

rnagkayas n g kawayan

scraped

gasgas

upisan (naupisan)

scratch

galos, k a l m o t

galas

scream

tumili

leseng (lemeseng)

scrotum

supot n g bay a9

lanitan a butu

scythe

karit

sangget

sea

dagat, karagatan

lagat, kaludan

seashore

baybayin, tabing-dagat dalampasigan

dedsan

second

segondo

segundu

second day

ikalawang ara w

ika-duwa a gay

see

makakita, rnarnulat

ilay (milay)

see c l e a r l y

nakakakita nang rnalinaw

l l a y (mllay) sa m a l i w a n a g

seed

binhi, b u t 0

lagas, unud

medyo, t i l a , mukha, p a r a

makarnana-mana

seize

agawin, singgaban

aga w n

seldom

bihire

rnadtengka

self-esteem

amor propio

malatabat

self respect

amor propio

rnalatabat

self-worth

arnor p r o p i o

malatabat

sell

magbili

ebpasa, (en)dagang

sense o f hearing

pandinig

kapakikineg

sense o f sight

paningin

kapangingila y

sense o f smell

pangamoy

kabaw

sense o f taste

panlasa

penanaman

sentence

hatol, kahatulan, sentensi ya

b e t a d a n sa kawagib

sequeqcs

ayus

atulan

serve

maghain

pagans, temalagad

set a fracture

aguden

seven

pito

pitu

sew

manahi

pamanay (mamanay)

sexual intercourse

magtalik

pembalagiyuma, pegkiyu

shake head sideways

umiling

kiling-kiling

shallow

mababaw

mababaw

shame

hiya

kaya

share

tumulong, magpabalato

mapasawit, sawit (semawit)

sharpen

hasa

galangen, karnangan

shave

mag-ahit

she (ang)

siya

sekanin

she (ng)

niya

nin

she (sa)

kaniya

lekanin

sheath

kaluban

taquban

sheet

kumot

tagub

shelf

istante, salansanan

pananagowan

shell

b a l a t ng itlog

takulab, lugkabang

shin

luhod

paninting

shine shoe

rnagbiton, bitunin

unasan su talurnpa

ship

bapor, barko

kapal

shirt

karnisadentro

banggala

shiver

kaligkig, rnangaligkig

keg k e l

shoe

sapatos

talurnpa

shoelace

t a l i ng sapatos

iket a talurnpa

shoot

rnagpaputok

timbak (temirnbak)

shoot (by means o f a gun)

narnaril

tirnbak (ternirnbak)

shoot (by means o f an a r r o w )

rnarnana

busug (rnusug)

shop

rnarnili

parnasan (marnaaan)

short pants

korto

bakaki

short (person)

pandak

rnababa, pandakan

short (thing)

maikli

rnababa

shot

fniksiy on

tebek

shoulders

halikat

waga

shout

hurniyaw, surnigaw

kisek, l a l i s

show

ituro

tulu (ternut~~lu)

shrimp

hipon

udang

sibling

kapatid

suled, l u s u d sa tiyan

sick

rnaysakit

rnasakit, pendalu

sickle

karit

sangget

sickly

rnasasakitin

edsasakit

side o f something

tabi, tagiliran, gilid

ligid

sideburns

patilya

gigising

silky

rnalasutla

rnana s u t l a

silver

pilak

pilak

silverware

kubyertos

ipegkan

sin

kasalanan

dusa, sala (masala)

since

yamang, yayamang

k e g i o a ka, ka

shovel

sing

umawit

edserlgal

sink

lababo

panagupan

sinner

makasalanan

ungkil

sip

sipsip, higop

sister

kapatid

suled, lusud sa t i y a n

sister-in-law

hipag

ipag

sister (older)

ate

kaka

six

anim

skate

magbunot

lampasw

s k i n (human)

balat

Ianitan

skin (inner)

banakal

l a m i t a n sa ludep, d a l e n u g

s k i n (outer)

balat

l a n i t a n sa liwawaw

skirt

palda

saya

sky

langit

langit

slap

sampal

tebpin, tampiling

sledge

paragos

slim

balingkinitan

malugaway

slipper

tsinelas

sinelas

dalisdis, libis

silid, p i d e g

slow

mabagal

malumbat, rnalugad

small

maliit

manawt, madidu

smart

matalino

baliyakal, balaitungan

smell

amoy

smelly

nangangamoy

magebaw

smile

ngiti

ge m e n

snail

SUSO

bayukung

snake

ahas

nipay

sneeze

bahin

emban

sniff

singhot

sengut, bawn, s i l e k (semilek)

snore

hilik

s0

kaya, kaniya, samakatuwid

kagina maytu, rnandiyadi

so t h a t

p a r a l u p ang

k a enggu, k a endu

soak (anything in w a t e r )

magbabad

isumek, tameken

soap

magsabon

sabunen

317

socks

medyas

mediyas

sofa

sopa

bangku

soft

malambot

malemek

soil

lupa

lupa

soldier

sundalo

sundalu

sole

talampakan

palad a ay

solid

pened

somewhat

rnedyo, t i l a , mukha, para

makarnana-mana

son

ana k

wata

son-in-law

manugang

rnamanugang

song

awit

soul

kaluluwa

ngiyawa, aluwak

sour

rnaasirn

madsern

south

tirnog

salatan, timul

sparrow

maya

pamugun

s p e a k for a person

ipagtsnggol

ipageleb

spear

sibat

dilek

spider (large)

gagamba

lalawa, lawa-lawa

bahay n g l a l a w a sapot

walay na lalawa

spider (small)

anlalawa, lalawa

lalawa, lawa-lawa

spirit

espiritu

aluwak, ngiyawa

spirit offering

pag-aalay, sakripisyo, handog

pedsendad sa a l u w a k

splash

rnagsaboy

budsala k a n

split

magbiyak

tebin

spoon

kutsara

salidut

spring

bukal

buwal, buwalan

sprout

sibol, turnubo

square

par'isukat, kuwadrado

sulung

squat

turnuwad

edtikudu

stable

rnatatag

rnabagel, matadeng

stairway

hagdan, hagdanan

panikan, tuwak

stammer

rnautal, rnagpautal-utal

tagundud

tindeg (temindeg) star

bituin

bitun

star (morning)

t a l a sa urnaga

pagiyar

steal

magnakaw

panegkaw (manegkaw)

stem

tangkay

lawas

s t e p aside

tumabi, hurnabi

sibay (semibay), lidasan (pelidasan)

s t e p back

umurong

sunud (sernunud)

step i n

purnaso k

ludep (lemudep)

s t e p over

yapakan, yurnapak

langkad (lemangkad)

sterilize*

rnagbanli

tindan

stern

popat ang huli (hulihan, likuran) n g bapor

ulinan

still

tahimik, pa yap3

rnalengen, malinaw

still

stink

mabaho

madu, mabuseng

stir

magkalo

sikalen, simbul (semimbul)

stomach

sikmura

tiyan

stomachache

sakit ng tiyan

sakit a tiyan

stone

bat0

watu

stool

bankito

bangku

stop

t i q i l , hinto, para

telen (temelen)

store

tindahan

tindan, t i n d a

storekeeping

pagtitinda

tugenul sa t i n d a (temuganul)

stout

mataba

masebud

stove

kalan

dapulan

straw (drinking)

istro

usukan

stream

saps, b a t i s

lawas a i g

street

kalye, daan

kalsada

stretch oneself

umune t

pemlnteng

s t r e t c h out hand

uminat, m a g - i n a t

k n w a (pegkawa)

string

tali

t a l i a madidu

s t r i n g beans

sitaw

linggay

strong

malakas

study

mag-aral

pangagi (mangagi)

stumble

matisad, matapilok

sudsud, (gemebpa)

stump

tuod

tud

stupid

boba

babal, unsengaw

subpaena

subpena, sitasyon

tawag

subside

kumati

substitute f o r another

makipag-usap para s a l k a y -

ganti (gemanti)

subtract

magbawas

ikulang

suck

supsop

suddenly

sugar

edtunduga, natekaw, sagugunay asukal

tebu

sugar cane suit.

mamis

sakdal, usapin

bitiyala

sultan

sultan

sultan

sum

kabuuan, total. suma

edtampung, tampungan

sun

ara w

senang

Sunday

Linggo

Akad

sunlight

liwanag n g araw

sigay na senang

sunny

magandang panahon

mapiya e gay

sunrise

pagsikat ng araw

semebang

sunset

paglubog n g araw

semedep

supernatural

kahi m a h i m a l a

Pakagayp-gayp, kabalakat

superstition

pamahiin

palitiyaya a d l wagib

surely

sigurado

sa benal-benal

surprised

nebigla, nagulat

gayp ma gay^), kedu (makakedu)

surrounding

paligid

balibetan, ligid

swallow

lunok

lamed (lemamed)

sweat

pa wis

ating

sweet

matamis

mamis

sweet potato

kamoteng baging

ubi

swim

lurnangoy

languy (lemanguy)

swollen

rnaga

lebag

table

mesa

lamisan

taboo

ipinagbabawal

palinta, isapal

tadpole

uloulo

kapitaw-pitaw

t a k e from

kunin (kuha)

ku wan

t a k e off (clothes)

maghubad, (mag-)elis

luwas (lemuwas)

t a k e to

dalhin (dale)

talk

magsalita

edtalu

tall

rnatangkad

malarnbeg

tambourine

tamburin

tambul

t a p or strike

kalatukin, katugin

si nt i ken

t a p e measure

medida

t e rnbu

taste

nanarn

w a l a n g lasa, rnatabang

da nanarn, rnatabang

tea

tsa

teach

rnagturo

parnandu (rnarnandu)

teaching

pagtuturo

parnandu

tear

punit sira

klsi

tears

luha

lu

tease

rnagbiro, rnanloko

pendadamangyas, pedsasabelaw, lalin kanakan

t e e n a g e boy teenage g i r l

dalagita

laga

tell

sabihin, rnagsabi

edtalu

t e l l the truth

magsabi ng totoo

edtalun i benal

telling storie~

pagkukuwentuhan

panudtul sa manga tudtulan

ten

sa rnpu

sapulu

t e n thousand

laksa

laksa

tender

rnalnrnbot

malernek

makasap, masla coarse weave

magaspang na habi

rnakasap a awlen

cobra

kobra

dalepu

cock comb

palong

cockerel

tatyaw

kalasan a manguda

cockfighting

sabong

kadsugkub, kambulang

cockroach

ipis

kakaba

coconut

niyog

niyug

coconut husk

bunot

upal a niyug

coffee

kape

kapi

cold (have a)

sipon

edsepu, lumasa

comb

suklay

saleday

c o m b one's hair

magsuklay

saleday n

come

du m a t i n g

u m a (makauma)

command

mag-utos

sugu (semugu)

commerce'

pangangalakal

kandagang

sumbu na kemel magasa

thin think

mag-isip

itung (rnagitung)

thirsty

uhaw

kawawaw, pakainurn

this

ito

niya

this month

bu w a n g kasalukuyan, itong buwang ito

niya a ulan-ulan

this year

taong kasalukuyan, itong ' t a o n g ito

thorn

tinik

tenek

thorny ground

mada wag

sudangen a lupa, teneken a lupa

thousand

libo

sangibu

thread

sinulid, panahi

tanul, tlnikel

three

t a t lo

telu

throat

lalarnunan

lalarneden, bakelengar~, kulukurn

bengel (mengel), rnalantay, i d t u g (rnidtuy) t h r o w away

magtapan

thumb

hinlalaki

ama na l i r n a

thunder

kulog

lugung, dalendeg

Thursday

Huwebes

Kamis

tick

garapata

lirnatek

t i d a l wave

daluyong

bagel a rnasela

t i d e (high)

l a k i ng tubig, taog

ulug

tide (low)

kati

ilat

tie

rnagtali, gapusin, gurnapos

i k e t (miket), rnegked, t s m b e d (temarnbed)

tired lu kanu, l u sa

t o ( i n the direction of) t o a s t (bread)

rnagtusta, tustahin

mapakayaw, manag

today

nga y on

saguna

toddler

sanggol

wata a rnadidu

toe

daliri

kernel na ay

toenails

kuko

kanuku na ay

toilet

kasilyas

paguduwan

tomorrow

bukas

amag, namay

tongue

dila

dila

t 00

bun

tooth

ngipin

ngipen

toothpick

pantinga, palito

sugi, panugi

ibabaw

untul, pundu

topic (non-person) particle

SU

topic (person) particle total

kabuuan, t o t a l , suma

edtampung, tampungan

touch

hipo

kembil, tiduk

toward

patungo

sangul (semangul)

towel

tuwalya

tuwaliy a

town

bay an

inged

tractor

traktora

traktur

trade

pakikipagkalakalan

edsambiya, endagang

32 9

lalan, kalsada transfer

rnaglipat

yalat

trap

b i t a g , silo

litag, palsang

t r a p fish

rnanalakab, manghuli ng isda

edtugus

t r e a t (with medicine)

gumarnot

gamutan

tree

pun0

kayu

tree (fig-type)

baliti

makaw. nunuk

tree (hardwood used for house building)

ipil

itil

tree (medicinal)

banaba

banaba, banawa

tree (softwood t r e e used f o r carving)

tangili

kapayawi

t r e e with hard red wood (used for furniture)

nara

nara

triangle

tatsulok. trayanggulo

t e l u sulung, t e l u pasagi

tribe

tribu

bansa

tricycle

traysikel

traysikel

trousers

pant alon, salawal

saluwal, pantalun

truck

trak

trak

true

totoo, tuna y

benal

trumpet

trumpeta, torotot

tumpung

trunk (of tree)

katawan ng puno

lawas a kayu

trunk

baul

bawl

lumitis, litisin

kukumen

tuber

ga bi

suli

Tuesday

Martes

Salasa

turn

umikot

ebpalingku

t o turn

lumiko

ebpalingku

twig

maliliit na sanga

sapak a manawt

two

dalawa

du wa

typhoon

bag Y 0

balat

uncle

tiyo

bapa

underriea t h

ilalim

awng

understand

dumama, madama, maramdaman

genedam, sabut (semabut), tuntay

understandable ( t o be)

mauna waan, makatwiran

patut, pakasabut

understanding

pang-unawa, pagkaunawa

kasabut

underwear

d a m i t na pang-ilalim

kalsinsiliyu

uneven

lubak-luba k, liku-liku, h i n d i panta y, baku-bako, uka-uka

lepak-lepak

unloading

magdiskarga, magbaba

magawn, tepad

unmarried man

binata

kanakan

unmarrie-d woman

dalaga

unripe untie

magkalag, kalagin

bekal (mekal)

untrained doctor

albularyo

tabib

uphill

salunga

silid

upper garment

blusa, pang-itaas, baro

banggala

upstairs

itaas

sa p u l u

upstream

salunga

laya

upward

pataas

pulu

urine

ihi

usury

labis na pagpapatubo

liba

vagina

puke, pipi, pekpek

puki

valley

lambak, labak

lepak, kadatalan

vegetable

gulay

kamu

vehicle

sasaky an, behikulo

pagedan

vein

ugat

ugat

venom

kamandag

blsa

veranda

balkon

pala-pala

verse

talata

ayat

very

masyado

gay d

very good

napakabuti

mapiye gayd

very much alive

masiglang-masigla

bibiyag gayd

viand

ulam

edsedan

visit

durnalaw

tuka wn (pedtukawn), pendadalakaw

visitor

bisita

ana, b i s i t a

voice

boses, t i n i g

suwals

vomit

suka

uta

vulgar

bastos, rnagaspang ang u g a l i

di lulan sa adat, bigan, rnakasemu

waist

baywang

kasadan

waist pain

s a k i t sa bay wang

sakit a kasadan

wake

lamay, larnayan

gay-gayan, cndiyagan

w a k e up

gurnising

walk

lurnakad

lakaw (lernakaw)

wall

dingding

lending

want

gusto, i b i g

miyug, malilini, kalmyan

war

digmaan, giyera

kambunuwa

warn

balaan, bantaan

t a p a wsan

wart

kulugo

butig

wash

maghugas

bunawan, gagasan

wash clothes

pamipi (mamipi)

wash f a c e

rnaghilamos

wash head

rnaggugo

wash t u b

ban yera

ebpamipiyan

watch

relo, orasan

lilus

water

tubig

waterfall

talon

sampa w

wave

alon

bagel

wave hand

kumaway

penggilubasa, kay ap (kemayap)

we (dual, ang)

k i t a or kata

sekita, t a

we (dual, ng)

nita

we (dual, sa)

kanila

we (exclu.,

narnin ng)

we (exclu.,

sa)

we (exclu.,

ang)

panagup (managup)

lekita

lekami kami

sekami, k a m i lekitanu

sekitanu, tanu

we ( i n c l . ang) we (incl. n g )

natin

tanu

weak

mahina

malubay

wear

SUOt

sulut

weather

panahon

ula-ula n a gay

weather (bad)

masamang panahon

malat a gay

weather (cold)

maginaw

matenggaw a gay

weather (good)

magandang panahon

m a p i y a a gay

weather (hot)

mainit, mabanas

rnayaw a g a y

weave

maghabi, humabi

a w l (mawl)

Miyerkoles

Alba

gamasan

p a g w a wan, pagwawaw

-

weed

w e e d (noun)

utan

week

padiyan

w e e p (may or may not have tears)

umiyak, tumangis

uliyang (muliyang)

paligi, kalut well

rnalusog

mapiya i lawas

well

m a b u t i ang pakira mdam

mapiya i manggiginawa

well (artesian)

poso

talepukan, b uwalan

west

kanluran

sedepan

wet (state o f being)

basa

mawasa, nalumes

wet (intentional)

magbasa

iwasan

wet (unintentional)

mabasa

na wasa

when

kailan

kan u

whereas

yamang, yayarnang

kagina ka, ka

while

habang, samantala

kutika na

whip

paluin

tapesen

whirlwind

ipu-ipo

penduma, lipules

bumulong

edung (medung)

whistle

sipol

white

puti

rnaputi

w h i t e race

lahing p u t i

bansa a rnaputi

wholesale

pakyaw, pakyawan

edtigkana

wide

rnaluwang

mawlad, rnakalag

wife

asawang babae, m a y bahay

kalurna a babay

wild cat

rnusang

tinggalung

win

rnanalo, rnagtagurnpay

kataban

wind

hangin

sarnbel

window

bintana

paliwangan

windy

rnahangin

panarnbel

wine

alak

alak

wing

pakpak

winnow

rnagtahip

ukap (rnukap)

winnow (using basket w i t h holes)

b i t h a y in, rnagbithay

ayakan

wise

rnarunong, pantas

rnataw

wish

inarnan,. rnadsinganin

witch with

sa, kasama, kalakip

without feeling

walang pakiramdam

d3 kagedamin, da lat a ginawa

woman

babae

babay

wood

kahoy

kayu

woodborer

bukbok

bubuk

woodpecker

batuktok

manunutuk

world

mundo

dunya, dungya

worm

uod, u u d

u l e d , li w a t i

worry

kabalisahan

lidu n a ginawa

worship

sumarnba

simba (sernimba)

wound

sugat

pali

WOW!

uy!

alala!

(exclamation) w r e s t ling

kanduludega, kagkisuwa

wring (clothes)

kesen (kemesen), bibidan

wrist

galanygalangan

pangamuwan, bulung wan

sulat (semulat) wrong

hindi tamat tumpak, m a l i

lipat, dikena w a y i b

yard

yarda

yarda

yawn

hikab

pangunyuyab

year

taon

laqun

yellow

dilaw

binsning

yellow race

lahing &law

bansa a binaning

yesterday

kahapon

Yet

gayunman, g a y o n pa man, subalit

apiya m a y t u

Pan kayo

sekanu, k a n u

ninyo

lekanu

ka, i k a w

YOU

(sing.,

ang)

You (sing.,

ng)

nengka

iyo

YOU

(sing.,

seka, k a

sa)

leka