Varro, M. Terentius: Saturarum Menippearum fragmenta [2 ed.] 3598712367, 9783598712364

Citation preview

Β

I

SCRIPTORVM

Β

L

I Ο

Τ

GRAECORVM

H

E ET

C

A

ROMANORVM

T E V B N E R I A N A

M. TERENTIVS VARRÒ SATVRARVM MENIPPEARVM FRAGMENTA

EDIDIT

RAYMOND ASTBURY

EDITIO

ALTERA

MONACHII ET LIPSIAE IN AEDIBVS K. G. SAUR MMII

Die Deutsche Bibliothek - CIP-Einheitsaufnahme Varrò, Marcus Terentius: Saturarum Menippearum fragmenta / M. Terentius Varrò. Ed. Raymond Astbury. 2. ed., - Monachii ; Lipsiae : Saur, 2002 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana) Einheitssacht.: Saturae Menippeae ISBN 3-598-71236-7 © 2002 by K. G. Saur Verlag GmbH, München und Leipzig Printed in Germany Alle Rechte vorbehalten. All Rights Strictly Reserved. Jede Art der Vervielfältigung ohne Erlaubnis des Verlages ist unzulässig. Gesamtherstellung: Druckhaus „Thomas Müntzer" GmbH, Bad Langensalza

Parentibus optimis

PRAEFATIO DE CODICIBVS

Fragmenta saturarum Menippearum Varronis nobis a plus quam uiginti auctoribus diuersis conseruata sunt, nullo modo igitur potest is qui editionem illorum fragmentorum suscepit codices uniuscuiusque scriptoris inuestigare, sed oportet eum opera eorum qui illòs auctores ediderunt niti. primum aliquanto fusius codices Nonii Marcelli, qui multo maximam partem naufragii saturarum collegit, deinde summatim aliorum auctorum codices tractabo. Nonius Marcellus Codices Nonii quotquot extant, litteris minusculis carolingicis scripti, omnes ex uno archetypo emanauerunt. propter magnitudinem ille archetypus diuisus erat in tres partes, quarum prima libros I —III, secunda IV, tertia V —XX continebat. quae diuisio etiam in extantibus codicibus uideri potest ; nam aliquot librum Nonii totum habent, aliquot tantum unam ex tribus partibus continent ; et in eodem codice alia pars ex alio fonte, ex alio alia descripta est. Codices qui integrum contextum exhibent sunt hi : Lugdunensis Vossianus F 73, saec. ix, in monasterio S. Martini Tu- L ronensis scriptus; ad restituendam orthographiam antiquam maximi pretii est; bis correctus est, primum ex codice familiae quae uocatur C A D A (L2), deinde ex codice familiae quae uocatur BA (L 3 ). Florentinus Laur. xlviii. 1, saec. ix scriptus. libri IV—XX a librario F saec. XV additi sunt et in textu constituendo nullius momenti sunt, libri I —III ex L descripti sunt, tum etiam ex L correcti (F 2 ), sed postea ex aliquo bono et deperdito codice correcti sunt (F 3 ). Harleianus 2719, saec. ix—χ scriptus. descriptus est ex F in libris H I —III, ex Gen in libro IV. bis correctus est; primus corrector (H 2 ), qui codice familiae B A usus est, etiam indicem marginalem addidit ; secundus corrector (H 3 ) codicem nouis glossis marginalibus et lectionibus ex aliquo bono codice depromptis auxit. Escorialensis M I I I . 14, saec. χ scriptus. in libris I —II med. descriptus E est ex eodem fonte quo Ρ, in libris I I med. — I I I ex F, in libro IV ex codice deperdito qui ipse ex L deriuatus est sed ex bono codice correctus est. in libris IV—XX correctiones ex codice familiae B A (E 2 ) et marginalem indicem habet. V

PEAEFATIO

G Guelferbytanus Gudianus 96, saec. χ scriptus, ex exemplari correctus (G2). hie codex est aut idem ac 'Victorinus' quo usus est Josias Mercerus aut arte cum eo coniunctus. Ρ Parisinus 7667, saec. χ scriptus. libri I I med. — I I I desunt. in libris I — I I med. ex eodem fonte quo E, in libro IV ex Cant descriptus est. in libris IV —XX correctus est ex codice familiae BA (P 2 ). Septem codices, qui omnes ex eodem fonte fluxerunt, librum I I I omittunt et contextum reliquorum librorum excerptum habent; differunt tarnen in eo quod quattuor, ex fonte CA deriuati, integrum contextum in initio libri I et per libros VI —XX habent, sed librum IV omittunt; reliqui autem tres, ex fonte D A deriuati, ubique (etiam in libro IV) excerpta tantum habent. ex CA descripti sunt : Paris 7666 Parisinus 7666, saec. χ scriptus. Lugd Lugdunensis Vossianus Q 116, saec. x —xi scriptus. Bamb Bambergensis Μ. V. 18 (nunc Msc. class. 30), saec. x —xi scriptus. Turic Turicense fragmentum C 79 b, saec. χ scriptus. Ex D A descripti sunt hi codices: Paris 7665 Parisinus 7665, saec. χ scriptus. Bern 347 Bemensis 347, saec. χ scriptus. Bern 357 Bernensis 357, saec. χ scriptus. (hi tres codices, quorum Bernenses librum IV continent, olim unum codicem in bibliotheca Petri Danielis constituerunt). Montepess Montepessulanus 212, saec. ix —χ scriptus. Oxon Oxoniensis bibl. Bodl. Canonicianus class, lat. 279, saec. χ scriptus. Liber IV solus in his codicibus est : Gen Geneuensis 84, saec. ix scriptus ; habet correctiones et ex codice familiae B A (Gen2) et ex aliquo bono codice depromptas (Gen3). Β Bernensis 83, saec. χ scriptus; hie codex ualde corruptus est et multa omisit. Cant Cantabrigiensis Mm V 22, saec. ix scriptus. descriptus est ex Gen et correctus ex codice familiae B A (Cant2). In omnibus codicibus supra memoratis per imagunculas fragmenta Varronis contuli, multi codices saeculi xv extant, sed nullam causam habeo cur dubitem quin editores recte eos nihil memoratu dignum praestare iudicarint; talibus codicibus usi sunt Nonii incunabulorum editores. Ex stemmatibus codicum quae subiungo apparebit quomodo codices in quaque parte inter se coniungantur. In libris I —III igitur textus constituendus est ex his fontibus: i) L; ii) B A ( = G et, in libris I - I I med., P E et L 3 H 2 ) ; iii) C A D A ; iv) F 3 . I n libro IV utendum est his fontibus: i) L et A A ; ii) BA ( = G et H 2 L· 3 Gen2Cant2P2E2); iii) D A ; iv) fons (uel fontes) unde ueniunt nouae 1 lectiones in E et correctiones Gen3 et H 3 . VI

PRAEFATIO

VII

PRAEFATIO

Vili

PRAEFATIO

IX

PRAEFATIO

In libris V—XX textus nititur his fontibus: i) L et A A ; ii) BA ( = G et H 2 L 3 P 2 E 2 ); iii) C A D A ; iv) H 3 . Qui uult codices Nonii subtilius perscrutari, primum perlegat quae editores Nonii (Gerlach et Roth, Quicherat, Mueller, Onions, Lindsay) in praefationibus explicauerunt, deinde opuscula quorum catalogum iam subiungo : Baehrens, E., Zur Handschriftenkunde des Florus und Nonius, RhM 30, 1875, 629-630 Bertini, F., Errori nella tradizione manoscritta della Compendiosa doctrina, Studi Noniani I, Genova 1967, 7 - 6 6 Brown, J. W., The corrections in the Florence Ms. of Nonius, CR 9, 1895, 396 - 403, 447 - 454 Gatti, P., Interpolazioni umanistiche in un codice di Nonio (Vat. Lat. 1554), Studi Noniani VI, Genova 1980, 103-115 Havet, L., Les fautes issues de corrections dans les manuscrits de Nonius, Mélanges Graux, Paris 1884, 803 - 814 —, Les manuscrits de Nonius Marcellus, grammairien latin de la fin du III e siècle, CRAI 4 e sér. 13, 1886, 132-135 Lindsay, W. M., On the quotations from old Latin poets in the Escurial Ms. of Nonius Marcellus (M III. 14), CR 4, 1890, 346 - 347 - , Onions' Nonius Marcellus, CR 9, 1895, 356-358 — , Spätlateinische Randglossen in Nonius, ALLG 9, 1896, 598 — 599 - , The lost 'codex optimus' of Nonius Marcellus, CR 10, 1896, 1 6 - 1 8 — , Die Handschriften von Nonius Marcellus I —III, Philologue 55, 1896, 160 — 169 —, Breton and Old French glosses in the Harleian Nonius, Zeitschrift für Celtische Philologie 1, 1897, 26 - , A study of the Leyden Ms. of Nonius Marcellus, AJPh 22, 1901, 2 9 - 3 8 — , The codex Tornaesianus of Nonius Marcellus, CR 15, 1901, 156 — 157 - , Die Handschriften von Nonius IV, Philologue 60, 1901, 217-228 - , Die Handschriften von Nonius V - X X , Philologue 60, 1901, 628-634 — , Le manuscrit de Cambridge du livre IV de Nonius, RPh 25, 1901, 50 — 65 —, Sur la provenance de quelques manuscrits de Nonius Marcellus, RPh 26, 1902, 211-212

- , Collations of Mss. of Nonius Marcellus, BPhW 24, 1904, 764 Mazzacane, R., Il codice Gudianus di Nonio Marcello (libb. I —III), Studi Noniani V, Genova 1978, 117-201 Meylan, H., Note sur le ms. de Nonius Marcellus No. 347 de la bibliothèque de la ville de Berne, RPh 8, 1884, 7 7 - 7 8 —, Nonius Marcellus. Collation de plusieurs manuscrits de Paris, de Genève et de Berne. Suivie d'une notice sur les principaux manuscrits de Nonius pour les livres I, I I et I I I par L. Havet, Bibliothèque de l'École des Hautes Études Fase. 65, Paris 1886 Onions, J. H., Nonius Marcellus de compendiosa doctrina, Harleian Ms. 2719, collated by J. H. O., Anecdota Oxoniensia I, Oxford 1882, 9 3 - 1 5 3 - , Mueller's Nonius, CR 2, 1888, 314-316 - , L. Mueller's Nonius, Part II, CR 3, 1889, 300-303 - , The Nonius glosses, HSPh 9, 1898, 6 7 - 8 6 Reynolds, L. D., Nonius Marcellus, Texts and transmission. A survey of the Latin classics, Oxford 1983, 248-252 Seebode, J. D. G., Variae lectiones ex cod. Nonii Marcelli Guelpherbyt. depromptae, in Friedemann, F. T. et Seebode, J. D. G., Miscellanea maximam partem Χ

PRAEFATIO critica I, Hildesiae 1822, 175-181, 354-355, 554-562, 6 6 9 - 6 7 5 ; II, Wittenbergae 1823-1827, 6 2 3 - 6 2 8 Traube, L., Paläographische Anzeigen III, Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde 27, 1901, 264-285, praesertim 270 = Kleine Schriften, München 1920, 229-246, praesertim 234 Usener, H., Eine Handschrift Peter Daniels, RhM 22, 1867, 4 1 3 - 4 2 1 = Kleine Schriften, Leipzig und Berlin 1913, 145-153

Apparatus criticus plerumque est qui uocatur negatiuus ; lector sumat fontes non in apparatu memoratos lectionem quae in textu inueniatur habere; non autem curaui f et ph, ae et e et ç commutata, nisi alicuius momenti uidebantur, et neglexi si quid in interpunctione a librariis peccatum est. aliquoties, praecipue cum de lectionibus correctorum uel de titulis agatur, perspicuitatis causa apparatu positiuo uti malui. De Nonio hactenus. quod ad ceteros auctores qui fragmenta Varronis seruant pertinet, tantum indicabo illas editiones de quibus omnes uarias lectiones codicum in apparatu critico memoratas deprompsi. si quis plura de codicibus horum auctorum cognoscere in animo habet, adeat praefationes editionum infra laudatarum. ubicumque in codicibus alicuius auctoris nulla uaria lectio in fragmentis Varronis reperitur, non sigla codicum illius auctoris referam ; si tamen codices uariant, sigla infra inuenientur. Charisius

Ed. C. Barwick, Lipsiae 1925 1 ; 1964 2 ; de codicibus pp. v —xxvi; cf. etiam quae H. Keil exponit in pp. vii—xxviii tomi I Grammaticorum Latinorum, Lipsiae 1857 [Hildesheim 1961], Seruius

auctus

Ed. G.Thilo et H.Hagen, Lipsiae 1881-1887 [Hildesheim 1961]; de codicibus commentarli in Aeneida pp. xlviii —lix tomi I ; de codicibus commentarli in Geórgica pp. viii —xvii partis I tomi III. codices adhibiti sunt hi: in Aeneida: C = Cassellanus ms. poet. fol. 6, saec. ix —χ Ρ = Parisinus 1750, saec. χ in Geórgica: L = Lugdunensis Vossianus O 80, saec. ix —χ (continet frr. 560 et 578 b) V = Vaticanus 3317, saec. x —xi (continet frr. 17, 84 et 231) Priscianus

Ed. M. Hertz in tomis I I —III Grammaticorum Latinorum, Lipsiae 1855 — 1859 [Hildesheim 1961]; de codicibus pp. χ —xxiii tomi I I ; cf. etiam M. Passalacqua, I codici di Prisciano, Roma 1978. codices adhibiti sunt hi : A = Amienensis 425, saec. ix (continet tantum frr. 19, 31 et 344) Β = Bambergensis M. IV. 12 (nunc Msc. class. 43), saec. ix D = Bernensis 109, saec. ix 6 = Sangallensis 904, saec. ix XI

PRAEFATIO

H = Halberstadiensis M 59, saec. ix —χ Κ = Caroliruhensis Aug. cxxxii, saec. ix L = Lugdunensis B. P. L. 67, saec. ix ß = Parisinus 7496, saec. ix minusculis litteris alterae manus denotantur. Macrobius Ed. J . Willis, Lipsiae 1963; de codicibus pp. vii —x. codices adhibiti sunt hi: Ν = Neapolitanus VB 10, saec. ix D = Bodleianus Auct. Τ I I 27, saec. xi (continet tantum frr. 333 et 341) Ρ = Parisinus 6371, saec. xi Τ = Escorialensis Q 1. 1, saec. xv Β = Bambergensis M. L. V. 5 n. 9, saec. ix (continet tantum frr. 20, 333, 341 et 413) V = Vaticanus Reginensis 1650, saec. χ (continet tantum frr. 20, 333, 341 et 413) Ζ = Escorialensis E. I I I . 18, saec. xii —xiii (continet tantum fr. 333) M = Montepessulanus 225, saec. ix (continet tantum frr. 20, 341 et 413) R = Vaticanus Reginensis 2043, saec. χ F = Florentinus Laur., plut. 90 sup. 25, saec. xii A = Anglicus uel Cantabrigiensis, nunc bibl. uniuers. Ff I I I 5, saec. xii

Eutyches Ed. H. Keil in tomo V Grammaticorum Latinorum, Lipsiae 1868 [Hildesheim 1961]; de codicibus pp. 442 — 444. codices adhibiti sunt hi: Β = Bobiensis, nunc Vindobonensis 16, saec. vii — viii Ρ = Parisinus 7498, saec. ix t = Monacensis 19454 Tegernseensis 1454, saec. xi f = Monacensis 6416 Frisingensis 216, saec. ix —χ Gellius Ed. P.K.Marshall, Oxonii 1968; de codicibus pp. v —xx. codices adhibiti sunt hi : per libros I —VII β = Buslidensis nunc deperditus, saec. fortasse xii V = pars prior codicis Vaticani 3452, saec. xiii Ρ = Parisinus 5765, saec. xii R = Lugdunensis Gronouianus 21, saec. xii XII

PRAEFATIO

per libros I X - X X F = Leoardiensis Prou. Bibl. van Friesland 55, saec. ix 0 = Vaticanus Reginensis 597, saec. ix X = Lugdunensis Vossianus F 112, saec. χ Π = Vaticanus Reginensis 1646, saec. xii Ν = Florentinus Bibl. Nat. J. 4. 26, saec. xv y = consensus codicum OX /7N aut quotquot supersunt Q = Parisinus 8664, saec. xiii Ζ = Lugdunensis Vossianus F 7, saec. xiv ό = consensus codicum Q Ζ uel quotquot supersunt OÍ = consensus codicum F0X/7NQZ uel quotquot supersunt Joannes Sarisberiensis, Policraticus Ed. C. C. I. Webb, Oxonii 1909; de codicibus pp. x —xvii. Probus Ed. H. Hagen in parte I I tomi I I I Seruii Grammatici qui feruntur in Vergilii carmina commentariorum, Lipsiae 1902 [Hildesheim 1961]; de codicibus p. viii. codices adhibiti sunt hi : V = Vaticanus 2930, saec. xv Ρ = Parisinus 8209, saec. xv M = Monacensis 755, saec. xv Plinius, Historia naturalis Ed. J. Beaujeu, Paris 1950; de codicibus disseruit A. Ernout in pp. 20 — 33. codices adhibiti sunt hi: e = Parisinus 6796A, saec. xiii a = Vindobonensis 234, saec. xii —xiii 1 = Arundelianus 98, saec. xii d = Parisinus 6797, saec. xiii q = Parisinus 7701, saec. xiii ρ = Pollinganus Monacensis 11301, a. 1459 Τ = Toletanus, saec. xiii Caesius Bossus Ed. H. Keil in tomo V I Grammaticorum Latinorum, Lipsiae 1874 [Hildesheim 1961]; de codicibus pp. 245 — 250. codices adhibiti sunt hi: A = Vaticanus 3402, saec. xv — χ vi Β = Vaticanus 5216, saec. xv —xvi hoc siglo etiam usus sum : a = editio princeps Iani Parrhasii Mediolani a. 1504 Terentianus Maurus Ed. H. Keil in tomo VI Grammaticorum Latinorum, Lipsiae 1874 [Hildesheim 1961]; de fontibus pp. 315-318. XIII

PRAEFATIO

Diomedes Ed. H. Keil in tomo I Grammaticorum Latinorum, Lipsiae 1857 [Hildesheim 1961]; de codicibus pp. xxix — xl. codices adhibiti sunt hi: Β = Parisinus 7494, saec. ix —χ M = Monacensis, saec. ix A = Parisinus 7493, saec. ix hoc siglo etiam usus sum : a = editiones interpolatae uel omnes uel plures, e quibus adhibitae sunt hae: editio princeps Veneta Nicolai Iensoni; editio Ioannis Riuii Venetiis a. 1511; editio Ascensiana Parisiis a. 1516; editio Hermanni Buschii Coloniae a. 1523 ; editio Ioannis Caesarii Coloniae a. 1533. Porphyrio Ed. A. Holder, Ad Aeni Pontem 1894 [Hildesheim 1967]; de codicibus pp. vii—χ. codices adhibiti sunt hi: Ρ = Parisinus 7988, saec. xv M = Monacensis 181, saec. χ Festus Ed. W.M.Lindsay, pp. iii —xxi.

Lipsiae 1913 [Hildesheim

1965]; de codicibus

De dvhiis nominibus Uber Ed. H. Keil in tomo Y Grammaticorum Latinorum, Lipsiae 1868 [Hildesheim 1961] ; de codicibus pp. 567 — 568. codices adhibiti sunt hi : M = Monacensis 14252 Emmeramus 252, saec. ix V = Yindobonensis 89, saec. ix Athenaeus Ed. G. Kaibel, Lipsiae 1887-1890 [Stuttgart 1961-1962]; de codicibus uol. I pp. vii —XX. Appianus Ed. L.Mendelssohn et P.Viereck, uol. I I , Lipsiae 1905; de codicibus pp. iv—viii. Ivlianus Ed. W. M. Lindsay, Julian of Toledo 'De uitiis et figuris', Oxford 1922; de codicibus pp. 5 — 6. codices adhibiti sunt hi: E = Erfurtensis Amplon. 10, saec. ix F = Floriacensis, Bernensis 207, saec. ix L = Laurissensis, Vaticanus Pal. 1746, saec. ix Liber glossarum Ed. W . M. Lindsay et alii in tomo I Glossariorum Latinorum, Paris 1926 [Hildesheim 1965]; de codicibus pp. 5 —7, 10—11. codices adhibiti sunt hi : XIV

PRAEFATIO A C L Ρ Τ V W

= = = = = = =

Mediolanensis (Bibl. Ambr. Β 36 inf.), saec. ix Cambracensis (Bibliothèque Communale 693, olim 633), saec. ix Vaticanus Pal. 1773, saec. ix Parisinus 11529 et 11530, saec. ix Turonensis (Bibliothèque de Ville 850), saec. ix Vindocinensis (Bibliothèque de Ville 113 et 113 bis), saec. xi Vercellensis (Biblioteca del Duomo 62 I), saec. χ

Augustinus, de musica Ed. J.-P. Migne in tomo 32 Patrologiae Latinae, Parisiis 1861 ; de codicibus breuissime pp. 1081 — 1082. Arnobitis Ed. A. Reifferscheid, Vindobonae 1875 [New York 1968]; de codicibus pp. vii —xii. Apicius Ed. M. E. Milham, Leipzig 1969; de codicibus pp. vii —ix, xiv —xv. codices adhibiti sunt hi : E = New York Academy of Medicine 1 (olim Cheltenham 275), saec. ix V = Vaticanus Urbinas 1146, saec. ix Tertullianus, ad nationes Ed. J . G. P. Borleffs in parte I Q. Septimi Florentis Tertulliani Operum, Turnholti 1954; de codice p. 10. codex adhibitus est hic: A = Parisinus 1622, saec. ix Tertullianus, apologeticus Ed. E. Dekkers in parte I Q. Septimi Florentis Tertulliani Operum, Turnholti 1954; de codicibus pp. 78 — 84. codices adhibiti sunt hi: F = codex Fuldensis deperditus (F)= lectiones editionis Barreanae, Parisiis 1580, ad quas nullas uariantes adducit Franciscus Modius, ut ex eius silentio codici F uideantur adscribí posse b = Bremensis, Stadtbibliothek C 48, saec. xvi Recensio uulgata Triginta sex codices asseruati repraesentant recensionem uulgatam; non est mihi propositum omnes enumerare; hi sunt qui in apparatu critico memorantur: S = Petropolitanus Lat. I Q. v. 40, saec. ix Ρ = Parisinus 1623, saec. χ M = Montepessulanus H 54, saec. xi τ = Volaterranus 298 (5404), saec. xv y = Gothanus 155, saec. xiv —xv XV

PRAEFATIO Vulg. = consensus codicum Vulgatae recensionis dett. = codices deteriores Vulgatae recensionis al. = alii codices inter deteriores Seneca, apocolocyntosis Ed. C. F. Russo, Firenze 1966 5 ; de codicibus pp. 1 9 - 3 3 ; cf. etiam P. T. Eden, The manuscript tradition of Seneca's Apocolocyntosis, CQ 29, 1979, 149-161. DE E D I T I O N I B V S

Menippearum saturarum fragmenta primus collegit Robertus Stephanus in Fragmentis poetarum ueterum Latinorum, quem librum filius Henricus in lucem a. 1564 edidit. haud multo post, a. 1568, Antonius Riccobonus fragmenta collegit in De Historia commentario, cuius secunda et aliquatenus recensita editio a. 1579 emissa est. ñeque Stephanus neque Riccobonus commentarium uel ullas notas addidit. primus fragmenta commentario auxit Ausonius Popma qui a. 1589 Fragmenta M. Terentii Varronis Satyrarum Menippearum in publicum dedit, quae editio aliquot mutatis repetita est in M. Terentii Varronis operum quae extant noua editione, a. 1601 emissa. Deinde per plus quam ducentos annos ager saturarum Menippearum paene inaratus mansit; nam Tabulae naufragii seu Fragmenta auctiora et meliora, quae adhaerent editioni Varronis a. 1619 et 1623 emissae, nihil aliud praebent nisi textum a Popma constitutum perpaucis uel additis uel mutatis, editio Bipontina a. 1788 edita etiam textum et commentarium Popmae repetiuit, et textus Stephani iteratus est a M. Maittaire in Operibus et fragmentis ueterum poetarum Latinorum profanorum et ecclesiasticorum (a. 1713 et 1721) et a P. Amati in tomo quarto Gollectionis Pisaurensis omnium poematum, carminum, frogmentorum Latinorum (a. 1766). Tarn longo interuallo interiecto a. 1844 nouam editionem suscepit Franciscus Oehler, qui, quamquam non huic operi par erat, nonnulla tarnen recte constituit. secutus est eum Alexander Riese qui in editione a. 1861 emissa primus fragmenta apparatu critico auxit et se diligentem atque acutum praebuit. et Oehler et Riese breuem commentarium addidit. in constituendo textu maximam operam contulit Franciscus Buecheler qui a. 1871 iter um libros Satyricon Petronii edidit et in fine addidit textum fragmentorum Menippearum cum perbreui apparatu critico, sed sine commentario uel notis. quae editio Buecheleriana saepe leui mutatione repetita est et post Buecheleri mortem Gulielmus Heraeus editiones quintam et sextam curauit. prima translatio fragmentorum in lucem edita est a Federico Brunetti qui in editione Varronis a. 1874 a P. Canal confecta addidit textum fragmentorum una cum commentario XVI

PBAEFATIO

et uersione italica; textus et commentarius eius nullius momenti sunt, cum temere quae priores inuenerint répétant et uix aliquid nouum praebeant. Aliquot annos nemo in aciem contra Buechelerum descendere ausus est; a. 1937 tandem Ettore Bolisani in lucem edidit Varrone Meniρpeo, in quo praebuit textum fragmentorum sine apparatu, uersionem italicam et commentarium ; non omnino inutilis est hic liber, sed quantulum cumque uirtutis habet in commentario potius quam in textu si tum est. textus a Bolisani constitutus in tertio tomo editionis Varronis a. 1965 a F. Semi 'curatae' repetitus est. eodem anno 1937 prodiit in lucem prima uersio anglica fragmentorum, suscepta a Charles Marston Lee in dissertatione doctorali. successor Bolisani extitit Francesco Deila Corte, qui multum Studium in res Varronianas collocauit et a. 1953 textum saturarum una cum commentario, sed sine apparatu, diuulgauit. paulo antea, a. 1949, emissa est uersio germanica multorum fragmentorum, suscepta ab Otto Weinreich in suo libro Römische Satiren, cuius secunda editio in lucem a. 1962 edita est. alteram uersionem germanicam a. 1970 publicauit Werner Krenkel in suo persimili libro Römische Satiren. Nuper J.-P. Cèbe coepit emittere magnam editionem fragmentorum, cuius iam sex fasciculi praesto sunt ; suppeditauit textum cum apparatu critico (initio lectiones codicum paene omnino de prioribus editionibus deprompsit, sed iam aliquot codices contulit), uersionem gallicam et commentarium uberrimum; recensui fascículos huius operis egregii et perbene de Varrone meriti in J R S 63,1973, 304; CR 29, 1979, 3 1 3 - 3 1 4 ; 31,1981, 294; 36, 1984, 317-318. denique in appendice libri in quo linguam Varronis in saturis inuestigauit Lucienne Deschamps textum et uersionem gallicam sine apparatu uel notis addidit, et C. M. Christensen in dissertatione magistrali uersionem anglicam plerorumque fragmentorum una cum aliquot notis leuis momenti praebuit.

DE O R D I N E

FRAGMENTORVM

I n constituendo ordine fragmentorum uniuscuiusque saturae editor habet nulla certa indicia nisi quae, 'lex Lindsay' praebet. ut rem breuiter exponam, Lindsay, fundamentis a Schneidewin Hertz Riese Schottmueller Schmidt iactis, demonstrauit Nonium Marceilum in componenda Doctrina Compendiosa perlegisse unum et quadraginta fontes (scriptores, glossarla, grammaticos) et ex eis excerpsisse indices uerborum locutionumue eodem ordine quo in fontibus inuenirentur. quibus indicibus usus Nonius mirifica constantia unumquemque librum confecit, eligens ex indicibus quae uocabula idonea uiderentur et ea in paginas suas referens eodem ordine quo in indicibus steterunt; si iterum incidit in 2

BT Varrò, Saturae

XVII

PRAEFATIO uocem iam antea a se excerptam, nouam citationem priori subiecit. sic per totum librum inuenimus explicationes uocum uel lemmata quae unus pluresue loci scriptorum sequuntur, in quibus illae uoces inueniuntur. ille locus qui primus sub lemmate stat primaria citatio uocatur, ceteri loci citationes secundariae. eandem rationem, eundem ordinem in omnibus libris componendis adhibuit Nonius. Non autem omnes docti de hac re cum Lindsay consenserunt. Marx in sua editione Lucilii citationes aliquoties inuerso ordine afferri demonstrare conatus est, sed Lindsay et Leo satis bene refutare cauillationes eius temerarias et uix perpensas potuerunt. multis post annis, cum Delia Corte in sua La poesia de fructu quem editor Menippearum de lege Lindsay caperet disseruisset, Riposati eum uehementer insectatus est; sed eius argumenta, saltern quoad ad legem Lindsay pertinent, nihil agunt nisi arguunt Riposati ipsum nullo modo legem illam animo comprehendisse, id quod maxime mirum est in homine qui editionem libri Varronis qui de uita populi Romani inscribitur suscepisset. nuperrime rem in dubium uocauit Charpin in sua editione Lucilii; nam ille declarat omnia argumenta a Lindsay proposita- idcirco reicienda esse, quod in Nonio insint aliquot citationes quae ab illa ratione Nonii quam Lindsay inuenerit discrepare uideantur. sed, ut mihi uidetur, in hac sententia exponenda Charpin nimium illas discrepantias paucissimas aestimat, parum illos locos plurimos qui sine dubio praebent citationes ita dispositas et ordinatas ut Lindsay et alii adducti sint ut quomodo tales dispositiones ortae essent explicare conarentur; minime mirum si textus, semel atque iterum per saecula transcriptus, aliquatenus turbatus est ut aliquoties ilia constantia Nonii deficere uideatur; Charpin igitur, si alios ad suam sententiam perducere uult, rem multo copiosius exponere debebit. Alii autem animum intenderunt ad legem Lindsay amplificandam potius quam ad refutandam. docti quidem erant qui, priusquam Lindsay de re disputauisset, inuestigarent quomodo et quibus grammaticis ueteribus in Compendiosa Doctrina componenda Nonius usus esset, et postea in hac re industriam collocauerunt Jeep et Strzelecki. nimirum haec quaestio ualde difficilis est, et quod permulti ex libris qui ad rem pertinent iamdudum perierunt et quod in hac re ratio legis Lindsay habenda est. satis tarnen constat Nonium materiam ex ueteribus grammaticis deprompsisse, sed nondum demonstratum est quomodo, lege Lindsay seruata, hoc factum sit. Nuper Rrenkel multum operae et laboris in hac re consumpsit. primum omnibus locis in quibus sub uno lemmate duae citationes eiusdem opens inueniuntur, quorum alter uerbis idem in eodem uel sim. affertur, diligenter examinatis demonstrauit ueri simillimum (non tarnen certum) esse ordinem citationum huius generis in Nonio eundem esse ac in opere XVIII

PBAEFATIO

ex quo depromptae essent. deinde conatus est comprobare duo fragmenta ex eodem libro Luciliano excerpta, quae 'nehmen wechselseitig aufeinander Bezug oder gehören unverkennbar zu einem irreversiblen Handlungsablauf' et in eadem pagina Nonii citentur, in Lucilio eundem ordinerà ac in Nonio habuisse. sed plerumque utrum fragmenta operis iam perditi uere 'nehmen wechselseitig aufeinander Bezug oder gehören zu einem irreversiblen Handlungsablauf' an non mera comectura nititur atque uix pro certo sciri potest, non existimo coniecturas cuiusuis docti pro lege habendas esse. In sua editione Lucilii Krenkel Studium in lege Lindsay latius adhibenda, uel potius in lege Krenkel promulganda, collocauit, qua ex lege iam de saturis Menippeis quaestionem habere coepit. sed illa lex, quam White iam subtiliter castigauit, est, ut opinor, antiquanda; nam series citationum, quibus Krenkel ad legem nouam defendendam nititur, non modo fortuitae sunt sed etiam legi Lindsay repugnant, priusquam igitur Krenkel doctis suam legem ratam esse persuadere poterit, oportebit eum explicare quomodo tales series citationum oriri potuerint et demonstrare totam Compendiosam Doctrinam legi parere. Restât ut indicemus quid ex lege Lindsay de ordine fragmentorum uniuscuiusque saturae cognoscere possimus. ubicumque sub duobus pluribusue lemmatibus continuis primariae citationes ex eadem satura deriuantur, sequitur ut illa fragmenta eundem ordinem habuerint atque in Nonio, eodem modo ubicumque sub uno eodem que lemmate inuenimus aut citationem primariam et citationem secundariam aut duas secundarias citationes continuas ex eadem satura sumptas, ex hoc ordinem fragmentorum in Nonio eundem esse atque in satura colligere possumus. notandum est autem non posse comperiri quanto interuallo aliud ex fragmentis ita dispositis ab altero segregetur. nunc uolo exponer e ea quae citationum apud Nonium dispositio de uero ordine fragmentorum saturarum Menippearum docet. Non. p. 4 6 - 4 7 448 180 27 480

Agatho Bimarcus Εκατόμβη Eumenides

49 152-153 451-452 452 153 47

Γεροντοδιδάοκαλος

86 140 47

Γνώ&ι αεαυτόν Hercules tuam fidem

2*

fr. 13 post fr. 6 54 post 59 56 post 50 98 post 99 128 post 152 129 post 128 133 post 132 146 post 143 156 post 144 161 post 156 164 post 146 185 post 184 187 post 185 193 post 182 205 post 200 213 post 216 XIX

PRAEFATIO 106 133 451 46 79 46 451 176 55 100-101 79-80 56 26 48-49 86 167 248 152 48

Lex Maenia Manius Marcipor

Modius "Ονος λύρας Fapia papae Sesqueulixes Sexagesis Ταφή

Μενίππου

236 post 260 post 269 post 271 post 272 post 275 post 284 post 312 post 321 post 352 post 358 post 363 post 378 post 379 post 480 post 487 post 504 post 519 post 523 post 529 post 531 post

235 256 276 270 274 271 269 304 315 351 362 367 379 381 475 494 488 517 535 524 529

Quidquid aliud a doctis d e ordine fragmentorum a d u m b r a t u m est coniecturis nititur. necesse est e u m qui tales coniecturas proponat eas argumentis rationibusque firmare; c u m in editione nullo commentario instructa h o c n o n fieri possit, mihi propositum est seruare ilium ordinem fragmentorum a Buechelero constitutum, s e c u n d u m quem fragmenta a uiris doctis citari soient, concordantia in fine posita ordines ab aliis editoribus consti tutos indicabit. Subiungo indicem eorum operum quae de lege L i n d s a y et de f o n t i b u s N o n i i Marcelli tractant : Astbury, R., Misapplication of the 'lex Lindsay' on Nonius Marcellus, Hermes 102, 1974, 625 - 627 Charpin, F., Lucilius Satires Tome I, Paris 1978, 55 - 62 Deila Corte, F., La poesia di Varrone Reatino ricostituita, MAT 69, 2, 1937 — 1939, 1-102 — , La lex Lindsay su Nonio Marcello, Aeuum 16, 1942, 57 —68 —, La lex Lindsay e i frammenti di Varrone, Varrone il terzo gran lume Romano, Genova 1954, 3 2 1 - 3 7 7 —, Le due sorgenti cui attinge Nonio, Studi Noniani VI, Genova 1980, 63 — 82 Froehde, 0., De Nonio Marcello et Verrio Fiacco, Diss. Berlin 1890 —, Zur Kommentartheorie bei Nonius, Beiträge zur Bücherkunde und Philologie August Wilmanns gewidmet, Leipzig 1903, 265 — 276 Hertz, M., A. Gellius und Nonius Marcellus, J A 85, 1862, 705-726, 7 7 9 - 7 9 9 , 872 = Opuscula Gelliana, Berlin 1886, 85 - 1 4 6 Jeep, L., Priscianus, Philologus 67, 1908, 1 2 - 5 1 Kettner, H., Kritische Bemerkungen zu Varrò und lateinischen Glossaren, Progr. Halle 1868, 16 - 2 4 Krenkel, W., Idem in eodem bei Nonius, WZ Rostock 12, 1963, 2 4 1 - 2 4 8 - , Irreversibles bei Lucilius, WZ Rostock 15, 1966, 4 7 9 - 4 8 3 XX

PRAEFATIO Krenkel, W., Lucilius Satiren I, Berlin/Leiden 1970, 3 1 - 3 9 - , Varroniana III. Die Anordnung von Men. 516-539Β, WZ Rosteck 22, 1973, 165-171 Leo, F., (recensio), GGA 168, 1906, 837-861, praesertim 838 - 841 Lindsay, W. M., Nonius Marcellus' dictionary of Republican Latin, Oxford 1901 [Hildesheim 1965] — , De fragmentis scriptorum apud Nonium seruatis, RhM 57, 1902, 196 —204 - , The emendation of the text of Nonius, CR 16, 1902, 46 - 52 — , De citationibus apud Nonium Marcellum, PhilologuS 64, 1905, 438 — 464 - , Marx's Lucilius, CR 19, 1905, 271-272; 20, 1906, 63 - 65 Marx, F., C. Lucilii carminum reliquiae, Lipsiae 1904—1905 [Amsterdam 1963], I, lxxviii —evi; II, viii —xxii Mueller, L., Noni Marcelli compendiosa doctrina, Lipsiae 1888, II, 249 —256 Nettleship, H., Verrius Flaccus, AJPh 2, 1881, 1 —19 = Lectures and essays on subjects connected with Latin literature and scholarship, Oxford 1885, 222 — 247 —, Nonius Marcellus, AJPh 3, 1882, 1 — 16, 170 — 192 = Lectures and essays on subjects connected with Latin literature and scholarship, Oxford 1885, 277 — 321 Riese, Α., Über die Doppeltitel Yaixonischer Satiren, Symbola philologorum Bonnensium in honorem Friderici Ritschelii collecta, Lipsiae 1864 — 1867, 479-488 Riposati, Β., Sulla poesia di Varrone, Aeuum 15, 1941, 241—269 Rychlewska, L., Quaestiones Nonianae, Tragica I I (Trav. de la Soc. des Sciences et des Lettres de Wroclaw, Ser. A, 54), Wroclaw 1954, Append. 117 — 141 Schmidt, P. W., De Nonii Marcelli auctoribus grammaticis, Lipsiae 1868 Schneidewin, F. W., (recensio), GGA 105, 1843, 697 Schottmueller, Α., Über die Bestandtheile des ersten Capitele des Nonius Marcellus, Symbola philologorum Bonnensium in honorem Friderici Ritschelii collecta, Lipsiae 1864-1867, 809-832 Strzelecki, W., Zur Entstehung der Compendiosa Doctrina des Nonius, Eos 34, 1932-1933, 113-129 - , Nonius Marcellus (38), R E 17, Stuttgart 1936, 882-897 —, De Flavio Capro Nonii auctore, Polska Akademia Umiejçtnoéci, Rozprawy Wydziahi Filologicznego T. LXY Nr. 3, Kraków 1936 — , Ein Beitrag zur Quellenbenutzung des Nonius, Aus der altertumswissenschaftlichen Arbeit Volkspolens (Sehr, der Sekt, für Altertumswiss. der Deutschen Akad. der Wiss. zu Berlin 13), Berlin 1959, 8 1 - 9 0 White, D. C., A new edition of Lucilius, CPh 68, 1973, 3 6 - 4 4 —, The method of composition and sources of Nonius Marcellus, Studi Noniani V i l i , Genova 1980, 111-211

DE S A T V R I S

AGNOSCENDIS

Ex catalogo operum Yarronis ab Hieronymo confecto cognoscimus Varronem scripsisse non modo saturarum Menippearum libros CL sed etiam IV libros saturarum. saturae Menippeae prosam orationem et uersus miscuerunt ; ueri simile autem est saturas quae uocantur Luciliano charactere fuisse et e mens uersibus constitisse. sed uix operae pretium est conari seiungere fragmenta saturarum, si quae sint, a fragmentis saturarum Menippearum. hoc loco igitur solum disputabitur quae fragmenta saturis utriusque generis tribuenda sint. XXI

PRAEFATIO

Tituli qui ad saturas Menippeas expresáis uerbis referuntur sunt hi: Άλλος ούτος 'Ηρακλής (Macr. Sat. 3,12, 5 —6; idem opus tantum 'satura' a Prise, gramm. I I 2 3 1 — 232 uocatur); De officio mariti (Geli. 1, 17, 4) ; Ίπποχύων (Gell. 3,18, 5) ; Nescis quid uesper seras uehat (Geli. 13,11, qui 1 , 2 2 , 4 idem opus tantum 'saturam' appellai); Σκιαμαχία [περί τύφου] (Gell. 1 3 , 2 3 , 4 ) ; et Ύδροκύων (Gell. 13,31); licet addere fr. 585 (Macr. Sat. 5, 20,13). hi tituli dicuntur esse saturarum, nullo epitheto addito : De salute (Seru. auet. georg. 2,336) ; Ecdemeticus ('liber saturarum' teste Gellio 19,8,17 ; uide quae de hoc opere disserui in RhM 120, 1 9 7 7 , 1 8 3 - 1 8 4 ) ; Δις παίδες oí γέροντες (Gell. 7, 5); Flaxtabula et Sesqueulixes (Plin. nat. praef. 24); Περί εδεσμάτων (Gell. 6, 16; 15, 19, 2); Περί κεραννοϋ (Macr. Sat. 3,12, 2); et Testamentum [περί διαθηκών] (Gell. 3 , 1 6 , 1 3 ) ; licet addere fr. 584 (Prise, gramm. I I 487). Lindsay demonstrauit inter fontes quibus usus esset Nonius in Compendiosa Doctrina componenda fuisse tres libros qui saturas Varronis continerent. fons qui uocatur 'Varrò i' continebat has saturas, quae habent aut titulum cuius prima littera est Ρ aut secundum titulum a περί incipientem, hoc ordine : 1) Ευρεν ή λοπάς το πώμα, περί γεγαμηκότων 2) Έχω ϋε, περί τύχης 3) Περί εξαγωγής 4) Mutuum muli Scabunt, περί χωρισμού 5) Άν&ρωπόπολις, περί γενεΰλιακής 6) Marcopolis, περί αρχής 7) Cycnus, περί ταφής 8) Σκιαμαχία, περί τύφου 9) Synephebus, περί εμμονής 10) Το επί τή φακή μνρον, περί ευκαιρίας 11) Άλλ' ον μένει σε, περί φιλαργυρίας 12) Papia papae, περί εγκωμίων 13) Pseudulus Apollo, περί ϋεών διαγνώσεως 14) Κοόμοτορύνη, περί φ&οράς κόσμου 15) Gloria, περί φθόνου 16) Flaxtabula, περί επαρχιών 17) Testamentum, περί διαΰηκων 18) Εκατόμβη, περί ΰυσιών 19) Περίπλους 20) Octogessis, περί νομισμάτων 21) ? Serranus, περί αρχαιρεσιών 22) ? Έως πότε, περί ωρών 23) DeSultorius, περί τοϋ γράφειν 24) 1 Deuicti, περί φιλονικίας 25) Prometheus liber 26) Περί κεραυνοΰ 27) Tithonus, περί γήρως 28) Est modus matulae, περί μέ&ης 29) ? Epitaphiones, περί τάφων 30) Τριοδίτης τριπνλιος, περί άζ/ετής κτήσεως 31) ?? Triphallus, περί άρρενότητος XXII

PRAEFATIO 32) Î Περί αιρέσεων 33) î î Vinalia, περί άφροδιαίων

uix dubium est quin hae saturae quoque propter tituli indolem fonti 'Varrò i' ascribendae sint : 34) 35) 36) 37)

Aborigines, περί άνΰρώπων φύιίεως Columnae Herculis, περί δόξης Caprinum proelium, περί ήδονής Τον πατρός τό παιδίον, περί παιδοποιίας

'Varrò ii' continebat has saturas hoc ordine : 1) Marcipor 2) Andabatae 3) Lex Maenia 4) Mysteria 5) Agatho 6) Quinquatrus 7) Endymiones 8) Virgula diuina 9) Γεροντοδιδάακαλος 10) Parmeno 11) Hercules tuam fidem 12) Meleagri 13) Ταφή Μενίππου 14) Sesqueulixes 15) Hercules Socraticus 16) Sexagesis 17) Γνω&ι ύεαυτόν

'Varrò iii' tantum quattuor saturas continebat, hoc ordine : 1) Bimarcus 2) Manius 3) Modius 4) "Ονος λύρας

Ex operibus in 'Varrò i' quattuor uel 'saturae Menippeae' uel 'saturae' ab aliis auctoribus nuncupantur; sequitur igitur ut omnia opera in 'Varrò i' saturae Menippeae sint. quod pertinet ad 'Varrò ii', Sesqueulixes satura a Plinio appellator; sequitur ut omnia opera in 'Varrò ii' saturae sint; cum paene omnes hae saturae prosimetrum exhibeant, colligendum est eas esse re uera saturas Menippeas. eodem modo, cum opera in 'Varrò iii* fragmenta pedestria cum poeticis contineant et cum solae ex operibus Varronis saturae Menippeae sic compositae esse uideantur, ueri simillimum est ea quattuor opera etiam esse saturas Menippeas. Gellius nos docet alios appellauisse saturas Menippeas 'cynicas' ; licet conferre tales inscriptiones quales Ίπποκνων, Ύδροκνων,

Ταφη

Μενίππου

et frr. 281, 314, 469, 516, 517, 542; non sine causa igitur editores inter XXIII

PRAEFATIO

saturas Menippeas rettulerunt et illa opera quae in inscriptione cynicorum mentionem habent (Cynicus, Cynodidascalicus, Κννίστωρ, Kvνορήτωρ, fortasse etiam Caue Canem) et Dolium aut Seria et f Postumi cui Seplasia f e t e t f , quae opera Probus uidetur attulisse 'in Cynicis', et fr. 582, in quo Varrò a Tertulliano uocatur Romani stili Diogenes et Bomanus cynicus. Multi tituli saturarum Menippearum constant ex prouerbiis (e. g. Άλλος ούτος 'Ηρακλής, ΑΙς παίδες oí γέροντες, Est modus matulae, Mutuum muli scabunt, etc.); cum nulla alia opera Varronis habeant títulos huius generis, licet concludere omnia opera talibus titulis praedita esse saturas Menippeas, i. e. Age modo, Caue canem, Cr as credo hodie nihil, Idem Atti quod Tetti, Longe fugit qui suos fugit, Pransus paratus, Sardi uenales (notandum est quoque et prosam et uersus inueniri in Age modo et Longe fugit qui suos fugit). Varrò etiam pseudotragoediarum libros VI composuit, et aliquot tituli extant (Aiax stramenticius, Armorum iudicium, Catamitus [qui liber 'Varronis Menippei' ab Eutyche affertur, sed non necesse est ideo inter saturas Menippeas eum referre, cf. Riese 32 η. 2], Oedipothyestes, Pseudaeneas) qui haud absoni a tragoedia esse uideantur, quamquam oportet meminisse Eumenides et Prometheus liber esse saturas Menippeas. indoles pseudotragoediarum ualde incerta est, sed si, u t inter plurimos constat, tantummodo uersibus conscriptae sunt, illa fragmenta quae prosano sermone composita sunt a pseudotragoediis segreganda et saturis Menippeis assignanda sunt, i. e. Aiax stramenticius, Armorum iudicium, Oedipothyestes. et cum nullum fragmentum pseudotragoediae certe nobis conseruatum sit, dubitanter etiam Catamitus et Pseudaeneas saturis uindicare ausus sum. Sunt qui référant illam inscriptionem corruptam Pappus aut Index inter logistoricos, qui duobus titulis insigniti sunt, quorum primus est proprium nomen, alter argumentum latino sermone expressum, e. g. Curio de deorum cultu. nimirum autem parum dignitatis uidetur inesse in Pappo, ilio sene densissimo, qui nomen praebeat serio dialogo philosophico et historico ; Pappo locus multo aptior in satura inuenitur. Restant pauci tituli (Baiae, Λογομαχία, Τρικάρανος) qui non certe inter saturas referri possunt, sed uix adscribendi aliis operibus Varronis et ideo tutius recipiendi quam excludendi sunt. Haec iam de inscriptionibus ; supersunt etiam multa fragmenta Varronis uel nullo opere citato uel inscriptione dubia conseruata. quot ex eis saturis tribuenda sunt? res ualde dubia est, et inter fragmenta saturarum incertarum collocaui omnia quae hue referenda uidentur quacumque de causa, uel quod sunt poetica uel iocosa uel quidem talis indolis qualis saturae idonea uideatur. in appendicem ea fragmenta quae alii editores — haud recte, u t mihi uidetur — receperunt relegaui. XXIV

PRAEFATIO DE

ORTHOGRAPHIA

Orthographiam codicum, praecipue L 1 cui maximam auctoritatem in hac re tribuendam censeo, plerumque secutus sum ; cum codices ipsi non sibi constarent, non dubitaui eorum inconstantiam seruare et crimen inaequalitatis aequo animo subire; in apparatu critico, meris quisqiiiliis praetermissis, sedulo uarietates orthographicas codicum adnotaui. DE

METRIS

Postquam Roeper inuitis Musis omnia fragmenta Menippearum esse poetica demonstrare conatus est, multi uiri docti, praecipue Vahlen Mueller Riese Buecheler, ut inuestigarent utra fragmenta poetico, utra pedestri sermoni adscribenda essent, operam dederunt. itaque hodie de metris paene omnium fragmentorum inter doctos constat ; tantum in illis fragmentis quae aliquo modo corrupta sunt etiam nunc dissensio oritur, in apparatu critico fragmentorum poeticorum memoraui illos doctos qui primi metrum uniuscuiusque fragmenti agnoscere potuerunt ; indices in fine positi non modo exponunt quae metra in quibus fragmentis inueniantur sed etiam omnes conatus metri instituendi in unoquoque fragmento per saecula factos referunt. Dublini m. Augusto a. MCMLXXXIII

PRAEFATIO ALTERIVS

R. A.

EDITIONIS

Mendas aliquot correxi, nouas lectiones et libros nouos addidi, concordantiam numeris fragmentorum editionis a Cèbe paratae suppleui. Dublini m. Nouembre a. MMI

R. A.

XXV

LIBRORYM CONSPECTVS qui uel in apparatu critico adferuntur uel ad interpretationem fragmentorum pertinent. opera sine scriptoria nomine emissa in fine ponuntur. ephemeridum compendile usus sum quibus Marouzeau in opere quod 'L'Année Philologique' inscribitur. Praesto sunt hi bibliographorum indices: Anderson, W. S., Recent work in Roman satire (1937-1955), CW 50, 1956-1957, 33—40 - , Recent work in Roman satire (1962 -1968), CW 63,1969 -1970,181 -194,199, 217-222 - , Recent work in Roman satire (1968-1978), CW 75, 1981-1982, 273-299 Cardauns, B., Bibliographie Varronienne (ouvrages parus depuis 1950), Entretiens sur l'antiquité classique I X : Varron, Genève 1963, 209 — 212 —, Stand und Aufgabe der Varroforschung (mit einer Bibliographie der Jahre 1935-1980), Wiesbaden 1982 Galimberti Biffino, G., Rassegna di studi Varroniani dal 1974 al 1980, Rieti 1981 Hertzberg, W. A. B., Jahresbericht über die lateinischen Dichter (mit Ausnahme der Scenici und des Horatius), Philologue 2, 1847, 533 — 592 Mercklin, L., Die Varronische Litteratur seit dem Jahre 1826, Philologue 13, 1858, 683-751 Mras, K., Bericht über die Literatur zu Varrò aus den Jahren 1898 — 1908, JAW 143, 1909, 6 3 - 1 1 1 — , Bericht über die Literatur zu Varrò aus den Jahren 1909 — 1918, JAW 192, 1922, 6 4 - 1 0 8 Riese, Α., Die Varronische Litteratur seit dem Jahre 1858, Philologue 27, 1868, 286 - 331 Riposati, Β., et Marastoni, Α., Bibliografia Varroniana, Milano 1974 Acidalius, V., In Q. Curtium animaduersiones, Francofurti ad Moenum 1594 —, In comoedias Plauti quae exstant diuinationes et interpretationes, Francofurti 1607 Aldina = editio Nonii Marcelli, in Perottus, N., Cornucopia siue linguae Latinae commentarli, Venetiis 1513 Aldina (Prise.) = Prisciani grammatici libri omnes, Venetiis 1527 Alfonsi, L., Intorno alle Menippee di Vairone, R F 30, 1952, 1—37 —, Qua = quatenus, Aeuum 32, 1958, 387 —, Il proverbio di Aristoph. Nub. 1417 e la sua diffusione nel mondo latino, Dioniso 44, 1970, 7 - 9 — ,Uno spunto pitagorico in Varrone: 'Ogni età ha il suo ruolo', GIF 24, 1972, 118-119 —, Le 'Menippee' di Varrone, Aufstieg und Niedergang der römischen Welt I 3, Berlin 1973, 2 6 - 5 9 - , Varia, GIF 30, 1978, 294 - 2 9 7 Anderson, W. B., Some 'vexed passages' in Latin poetry, CQ 5, 1911, 181 — 184 Astbury, R., Varroniana, RhM 120, 1977, 173-184 — , Sexagesis — Varro's Rip Van Winkle satire, Hetairos 2, 1977, 7 — 11, 25 Baehrens, E., Kritische Satura, JA 105, 1872, 353 - 365 - , Zu Varros Saturae Menippeae, RhM 27, 1872, 490 - 4 9 1 XXVI

LIBROS,VM CONSPECTVS Baehrens, E., Miscellanea critica, Groningae 1878, 15 — 17 Barabino, G., I tentativi metrici di Gottlieb Roeper, Studi Noniani II, Genova 1972,7-32 Barbaras, H., Castigationes in Plinium castigatissimae, Romae 1492 Barillari, M., Studi su la satira latina, Messina 1890, 44 — 63 Barthius, C., Aduersariorum commentariorum libri LX, Francofurti 1624 —, P. Papinii Statii quae exstant, Cygneae 1664 Bauer, J . B., Negat nescisse (Varrò Men. 45). Zur doppelten Negation, Mnemosyne 13, 1960, 244 - 245 Baumstark, Α., Varrò und Seneca, Philologue 18, 1862, 543 — 549 Becker, J., Zu Festus s. u. Querquetulana®, Philologue 3, 1848, 761 — 764 Benda, J . F., The tradition of Menippean satire in Varrò, Lucían, Seneca and Erasmus, Diss. The University of Texas at Austin 1979 Bentinus = editio Nonii Marcelli, in Perottus, N., Cornucopia siue linguae Latinae commentarii... et in hos omnes castigationes . . . opera M. Bentini, Basileae 1526 Bentley, R., Epistola ad Jo. Millium, in Chilmead, E., Joannis Malalae historia chronica, Oxonii 1691 — , Q. Horatius Flaccus, Cantabrigiae 1711 — , P. Terentii Afri comoediae, Cantabrigiae 1726 —, uide etiam Zangemeister Bergk, T., Philologische Thesen, Philologus 14, 1859, 388-391 = Kleine philologische Schriften Π, Halle a. S. 1886, 735-738 — , Emendationes Catulliana«, Ind. schol. hib. Halae 1863/1864 — , Zu den lateinischen Komikern, JA 101, 1870, 823 — 846 = Kleine philologische Schriften I, Halle a. S. 1884, 379 - 421 — .Kritische Bemerkungen zu den römischen Tragikern, Philologus 33, 1874, 249 - 313 = Kleine philologische Schriften I, Halle a. S. 1884, 319-378 Bignone, E., Le «Satire Menippee» di Varrone, Studi di Filosofia Greca. Pubblicazione in onore di Rodolfo Mondolfo per il suo 70° compleanno, Bari 1950, 321-344 Bipontina = M. Ter. Varronis de lingua Latina libri qui supersunt cum fragmentis eiusdem. Accedunt notae Antonii Augustini, Adriani Turnebi, Josephi Scaligeri et Ausonii Popmae, Biponti 1788 Birt, T., Das antike Buchwesen in seinem Verhältniss zur Literatur, Berlin 1882 Boissier, G., Étude sur la vie et les ouvrages de M. T. Varron, Paris 1861 Bolisani, E., Prolegomeni ad una nuova edizione delle Menippee di M. T. Varrone, AAPat 52, 1935-1936, 103-153 —, Varrone Menippeo, Padova 1936 —, Quatenus Horatius Varronis Menippei sectator haberi possit, AIV 96, 1936 — 1937, 357-378 —, Quid Varrò Menippeus de mulieribus ac matrimonio senserit, Padova 1938 — , L'eantiquus animus» di Livio e di Varrone, AAPat 54, 1938, 37 — 60 Boot, I. C. G., Ad A. Gelili Noctes Atticas, Mnemosyne 15, 1887, 283-289 Boyancé, P., Les «Endymions» de Varron, RÈA 41, 1939, 319 — 324 = Études sur la religion romaine, Rome 1972, 283—289 Brakman, C., Varroniana, Mnemosyne 59, 1932, 422 - 426; 60, 1933, 1 - 1 9 Broukhusius, J., Albii T i b u l l i . . . quae exstant, Amstelaedami 1708 —, Coniecturae manuscriptae in MS D'Orville 505 ( = Auct. X. 2. inf. 2.4) in Bodleian Library, Oxford Brunetti, F. Α., M. Terenzio Varrone. Libri intorno alla lingua Latina riveduti, tradotti, annotati da P. Canal. Frammenti tradotti e annotati da F. A. B., Venezia 1874 Buecheler, F., Coniectanea critica, RhM 13, 1858, 573 — 604 = Kleine Schriften I, Leipzig 1915 [Osnabrück 1965], 117-140 XXVII

LIBRORVM CONSPECTVS Buecheler, P., Bemerkungen über die Varronischen Satiren, RhM 14,1859, 419 — 452 = Kleine Schriften I, 1 6 9 - 1 9 8 - , Conieetanea critica, RhM 15, 1860, 428 - 457 = Kleine Schriften I, 2 1 7 - 2 4 4 - , Ein Varronischer Satirentitel, RhM 19, 1864, 475 = Kleine Schriften I, 508 - , Über Varros Satiren, RhM 20, 1865, 4 0 1 - 4 4 3 = Kleine Schriften I, 5 3 4 - 5 8 0 - , Zu Varros Satiren, RhM 21, 1866, 2 9 9 - 3 0 0 = Kleine Schriften I, 6 1 2 - 6 1 3 — , Petronii Satirae et liber Priapeorum. Iterum edidit F. B. Adiectae sunt Varronis et Senecae satirae similesque reliquiae, Berolini 1871; Tertium edidit, Berolini 1882,1895; Quartum edidit, Berolini 1904; Editionem quintam curauit G.Heraeus, Berolini 1912; Editionem sextam curauit G. Heraeus, Berolini 1922, 1958 -.Attisch-römische Ephebenbezeichnung, RhM 48, 1893, 6 3 1 - 6 3 2 = Kleine Schriften I I I , Leipzig 1930 [Osnabrück 1965], 2 1 8 - 2 1 9 Burmannus, P., Anthologia ueterum Latinorum epigrammatum et poematum, Amstelaedami 1759 —1773 Bury, R. G., Notes on . . . Varrò, Sat. Menipp. (Eumen. 16, 17), CR 9, 1895, 156 Canteras, G., Nouarum lectionum libri VII, Basileae 1566 Cardauns, Β., Zu Varros Menippeen fr. 582 —83B, Scritti in onore di Benedetto Riposati, Rieti 1979, 3 7 - 4 4 Carrio, L., Antiquarum lectionum commentarli I I I , Antuerpia® 1576 —, Emendationum et obseruationum libri I I , Lutetiae 1583 — , A. Gelili Noctes Atticae . . . cum notis L. C., Parisiis 1585 Cèbe, J.-P., Varron, Satires Ménippées. Édition, traduction et commentaire 1, Rome 1972; 2, Rome 1974; 3, Rome 1975; 4, Rome 1977; 5, Rome 1980; 6, Rome 1983 —, Notes sur les Ménippées de Varron. À propos de quatre fragments d'Anthropopolis (36 — 38,41 Buecheler) et du fragment 73 Buecheler de Caprinum Proelium, R E L 51, 1973, 1 0 0 - 1 2 2 —, Sur les fragments 170 et 171 Bücheler des Satires Ménippées de Varron, Scritti in onore di Benedetto Riposati, Rieti 1979, 45 — 61 Cenderelli, Α., Varroniana. Istituti e terminologia giuridica nelle opere di M. Terenzio Varrone, Milano 1973 Chodaczek, L., Varronianum. Sat. Men. fr. 463 Buech.-Heraeus 5 , Eos 25, 1922, 45-55 Christensen, C. M., Prolegomena to a text and translation, with commentary, of the fragments of Marcus Terentius Varro's Menippean Satires: Titles A—O (Aborigines — "Ονος λνρας): Translation, introduction and notes, Diss. The University of Texas a t Austin 1975 Cichorius, C., Historische Studien zu Varrò, Römische Studien. Historisches, Epigraphisches, Literaturgeschichtliches aus vier Jahrhunderten Roms, Berlin 1922 [Darmstadt 1961], 189 - 241 Cocco, C., Su alcuni frammenti delle Menippee Varroniane, AFLC 1, 1976 — 1977, 79-96 Coleiro, E., Tracce della satura antica nelle Satire Menippee di M. Terenzio Varrone Reatino, Atti del Congresso Internazionale di Studi Varroniani, Rieti 1976, 335-345 Collart, J., Une victime de Varron: Marcus Nicanor, Mélanges de Philologie, de Littérature et d'Histoire Anciennes offerts à Alfred Ernout, Paris 1940, 75—87 —, Quelques remarques sur le style de Varron dans les Satires Ménippées (La qualification), Scritti in onore di Benedetto Riposati, Rieti 1979, 102 — 106 Columna, H., Q. Ennii poetae uetustissimi quae supersunt fragmenta, Neapoli 1590 Courtney, E., Parody and literary allusion in Menippean satire, Philologue 106, 1962, 8 6 - 1 0 0 Crain, M., Zu Varros Saturae Menippeae und zu Gellius XVIII, 15 nebst einem Wort für Herrn Usener, Zeitschrift für das Gymnaeialwesen 20, 1866, 606 — 610 XXVIII

LIBROS.VM CONSPECTVS Crusius, O., Die Betonung des Choliambue, Philologus 53, 1894, 2 1 6 - 2 2 7 Cuiacius, I,, Obseruationum et emendationum libri X I I I I , Coloniae Agrippinae 1574 Cyminius, I. P., Fl. Sosipatri Charisii . . . Institutionum Grammaticarum. libri quinqué, Neapoli 1532 Dahlmann, H., M. Terentius Varrò, R E Suppl. 6, Stuttgart 1935, 1172-1277 — .Bemerkungen zu Varros Menippea Tithonus, περί γήρως, Studien zur Textgeschichte und Textkritik, Köln 1959, 37 - 4 5 —, Varroniana, Aufstieg und Niedergang der römischen Welt 13, Berlin 1973, 3—25 - , (recensiones), Gn 46, 1974, 2 4 7 - 2 5 1 ; 47, 1975, 6 5 7 - 6 6 0 ; 50, 1978, 7 4 - 7 6 ; 51, 1979, 7 4 3 - 7 4 8 ; 53, 1981, 440 - 4 4 5 ; 56, 1984, 2 9 2 - 2 9 4 —, Varrò, Men. fr. 104B, Scritti in onore di Benedetto Riposati, Rieti 1979, 107 — 115 Dal Santo, L., I frammenti poetici di Varrone Menippeo. Analisi metrica con note esegetiche e traduzione in prosa, Milano 1967 —, I frammenti della musa Varroniana, RSC 24, 1976, 252 - 286, 434 - 4 6 0 ; 25, 1977, 405 - 433 ; 27, 1979, 247 - 289 —, Semel dieta uel perraro usurpata in Varronis 'Saturis Menippeis', Atti del Congresso Internazionale di Studi Varroniani, Rieti 1976, 347 — 351 Della Corte, F., Varrone e Le vio di fronte alla metrica tradizionale della scena latina, AAT 70, 1934-1935, 375 - 384 = Opuscula II, Genova 1972, 8 1 - 9 0 — , Marco Seio Nicànore, grammatico e poeta, R F 63, 1935, 240 — 243 = Opuscula II, 7 7 - 7 9 - , La poesia di Varrone Reatino ricostituita, MAT 69, 2, 1937-1939, 1 - 1 0 2 - , Per il testo delle «Menippee», R F 20, 1942, 2 0 1 - 2 1 3 = Opuscula II, 1 2 1 - 1 3 3 - , Rileggendo «le Menippee», G I F 1, 1948, 6 9 - 7 6 = Opuscula II, 1 3 5 - 1 4 2 — , Menippearum fragmenta, Genova 1953; Torino 1953 —, Suspiciones, In memoriam Achillis Beltrami miscellanea philologica, Genova 1954, 69 - 81 = Opuscula I I , 1 4 3 - 1 5 5 — , Varrone il terzo gran lume Romano, Genova 1954; Firenze 19702 — .Varrone metricista, Entretiens sur l'antiquité classique I X : Varron, Genève 1963, 1 4 3 - 1 6 2 = Opuscula II, 9 1 - 1 2 0 —, La prima satira Menippea di Varrone, Studi Noniani I I I , Genova 1975, 97 —104 = Opuscula VI, Genova 1978, 2 5 7 - 2 6 4 Delrius, Μ. Α., Syntagma tragoediae Latinae, Antuerpiae 1593; Lutetiae Parisiorum 1619-1620 Deschamps, L., Étude sur la langue de Varron dans les satires Ménippées, Paris 1976 — , La langue des «Satires Ménippées» de Varron, I L 28, 4, 1976, 170 — 173 — , Sur le fragment 67 (Büch.) des Satires Ménippées de Varron, R P h 51, 1977, 75-82 —, L'harmonie des sphères dans les Satires Ménippées de Varron, Latomus 38, 1979, 9 - 2 7 —, Quelques clins d'oeil de Varron dans les Satires Ménippées, Varron, grammaire antique et stylistique Latine. Recueil offert à Jean Collart, Paris 1978, 91 —100 —, L'attitude de Varron face à la rhétorique dans les Satires Ménippées, Scritti in onore di Benedetto Riposati, Rieti 1979, 153 —170 Detlefsen, D., C. Plinii Naturalis historia, Berolini 1866-1882 Döderlein, J . L. C. W. von, Lateinische Synonyme und Etymologien, Leipzig 1826-1839 Dousa, F., C. Lucilii . . . satyrarum quae supersunt reliquiae, Lugduni Batauorum 1597 Dousa, J., Schediasma succidaneum nuperis ad Tibullum praecidaneis addendum, Antuerpiae 1582 XXIX

LIBRORVM CONSPECTVS Dousa, J., Catullus, Tibullus, Propertius, Lugduni Bat. 1592 Duebner, F., Observations sur les fragments des satires de Varron, Bulletin archéologique de l'Athenaeum français 1854, 107 Düntzer, H., Ueber Dittographien im Texte des Nonius Marcellus, Zeitschrift für die Altertumswissenschaft 6, 1848, 481 — 491 Duff, J . W., Roman satire. Its outlook on social life, Cambridge 1937 [Hamden, Conn. 1964], 8 4 - 9 1 Ellis, R., Aduersaria, J P h 15, 1886, 1 - 1 1 Elmenhorstius, G., Arnobii disputationum aduersus gentes libri Septem, Hanouiae 1603 Faber, Ν. [coniecturae eius et lectiones codicie eius a Mercero citantur] Fabricius, G., FI. Sosipatri Charisii artis grammaticae libri quinqué, Basileae 1551 Fini, C., Le satire Menippee di M. T. Varrone nel secondo libro dei Sermones di Q. Orazio Fiacco, Atti del VI Congresso di Studio dell'Horatianum, Roma 1977, 1 - 1 0 Fiske, G. C., Two notes on Latin satire, CPh 3, 1908, 337-342 Fletcher, G. Β. Α., On Varrò, Tibullus, Tacitus and Ammianus Marcellinus, Ut pictura poesis — Studia Latina Petro Iohanni Enk septuagenario oblata, Leiden 1955, 7 5 - 8 6 Forcellini, E., Totius Latinitatis lexicon, Patauii 1771 Francken, C. M., Noniana, Mnemosyne 26, 1898, 373-379 - , Varròniana, Mnemosyne 28, 1900, 281-297 Frassinetti, P., Varrò, Armorum Iudicium, RCCM 22, 1980, 893-897 Fritzechius, F., De Varronis satura περί αίρέύεων, Lucianus Samosatensis I I ii, Rostochii 1869, xxvii —xxxiii Fruterius, L., Librorum qui recuperan potuerunt reliquiae. Inter quos Verisimilium lib. I I . . . , Antuerpiae 1584 — uide etiam Meyer, W. Gataker, T., Marci Antonini Imperatorie de rebus suis . . . libri XII, Cantabrigiae 1652 Gebhardus, J., Antiquarum lectionum libri duo, Herbornae Nassouicorum 1618 Geffcken, J., Menippos περί &νσιών, Hermes 56, 1931, 347 — 354 Gelenius, S., D. Amobii Afri. . . Disputationum aduersus gentes libri V i l i , Basileae 1560 Geller, H., Varros Menippea 'Parmeno', Diss. Köln 1966 Gercke, Α., Varros Satire Andabatae, Hermes 28, 1893, 135 — 138 Gerlach, F. D. et Roth, C. L., Nonii Marcelli Peripatetici Tuburticensis de compendiosa doctrina per litteras ad filium . . ., Easiliae 1842 Gerlach, F. D., C. Lucilii saturarum reliquiae, Turici 1846 Gesner, J . M., Scriptores rei rusticae ueteres Latini, Lipsiae 1735 —, Nouus linguae et eruditionis Romanae thesaurus, Lipsiae 1749 Gifanius, O., T. Lucretii Cari de rerum natura libri sex, Antuerpiae 1565 — , Obseruationes singulares in linguam Latinam, Francofurti 1624 Goetz, G., Corpus glossariorum Latinorum, Lipsiae 1888 — 1923 — , Der liber glossarum, Leipzig 1893 Gournay, M. de, La Ménippée Latine, Mémoires de l'Académie de Caen 1865, 341-360 Granarolo, J., D'Ennius à Catulle. Recherches sur les antécédents romains de la «poésie nouvelle», Paris 1971 Gratwick, A. S., (recensio), CR 26, 1976, 25 - 28 Grauert, W. H., Historische und philologische Analekten. Erste Sammlung, Münster 1833, 103-108 Grillo, Α., Sul testo del fr. 513 Büch, di Varrone Menippeo e la tradizione di Nugas in Nonio e nei grammatici latini, BStudLat 3, 1973, 3 — 13

LIBRORVM CONSPECTVS Gronouius, I., A. Gelili Noctium Atticarum libri XX, Lugduni Batauorum 1706 Gronouius, J. F., Obseruationum liber nouus (IV), Dauentriae 1652 Gulielmius, J., Verisimilium libri tres, Antuerpias 1582 — , Flautinarum quaestionum commentarius, Lutetiae 1583 Guyet, F., Notae ad Nonium manuscriptae in MS. Parisino bibl. nat. Lat. 11272 Harduinus, J., Plinii Secundi Historiae naturalis libri XXXVII, Parisiis 1685 Härtel, W. von, Patristische Studien II. Zu Tertullian ad nationes, SAWW 121, 1980, Abh. I I Hartman, J . J., Varronis fragmentum, Mnemosyne 22, 1894, 230 Haupt, M., Analecta, Hermes 1, 1866, 398 - 404 = Opuscula 3, Lipsiae 1876 [Hildesheim 1967], 352-359 —, Emendantur L. Senecae scripta philosophica, Ind. lect. aest. Berolini 1866 = Opuscula 2, Lipsiae 1876 [Hildesheim 1967], 313-337 - , Analecta, Hermes 3, 1869, 335-345 = Opuscula 3, 433 - 444 Hauptmann, I. G., De satira Varroniana, seu Menippea, breuis commentatio, Miscellanea Lipsiensia Noua 5, 1747, 358 — 366 Hauthal, F., Acronis et Porphyrionis commentarii in Q. Horatium Flaccum, Berolini 1864 Havet, L., Observations critiques sur les Ménippées de Varron, RPh 6,1882, 52—72 - , Varroniana, RPh 7, 1883, 176-187. 193-196; 8, 1884, 5 - 1 0 . 144. 164-167 — , Sumptifacio, quaestifacio, ALLG 1, 1884, 443 — 444 - , Eluresco, ALLG 1, 1884, 444 Headlam, W., Transposition of words in MSS, CR 16, 1902, 243 - 256 Heidrich, G., Varroniana I, Melk 1890; II, Melk 1891 - , Der Stil des Varrò, Melk 1892 Heinsius, D., Q. Horatius Flaccus. Accedunt nunc de satyra Horatiana libri duo, Lugd. Batau. 1628-1629 Heinsius, N., Operum P. Ouidii Nasonis editio noua, Amstelodami 1661 Hemsterhuysius, T., J . Pollucis onomasticum, Amstelaedami 1706 Henriksson, K.-E., Griechische Büchertitel in der römischen Literatur, Helsinki 1956 Henee, O., Eine Menippea des Varrò, RhM 61, 1906, 1 — 18 Heraeus, W., Zur Kritik und Erklärung der Seruiusscholien, Hermes 34, 1899, 161-173 — , Kleine Schriften, Heidelberg 1937 — uide etiam Buecheler Hermann, C. F., Parergorum fasciculus II, RhM 4, 1846, 439 - 464 Hermann, J . G. J., De metris poetarum Graecorum et Latinorum, Lipsiae 1796 —, Elementa doctrinae metricae, Lipsiae 1816 Hertz, M., (recensio), Jahrb. f. wissensch. Kritik 1845, 252 - 263 — , Priscianus, in Keil, H., Grammatici Latini II—III, Lipsiae 1855 — 1859 [Hildesheim 1961] - , Miscellen, JA 109, 1874, 249 - 269 - , A. Geliii Noctium Atticarum libri XX, Berolini 1883-1885 Hildebrand, G. F., Arnobii Aduersus nationes libri VII, Halis Saxonum 1845 Holzer, E., Varroniana, Progr. Ulm 1890 Hoogstratanus, D., Coniecturae manuscriptae in MS D'Orville 505 ( = Auct. X. 2 inf. 2. 4) in Bodleian Library, Oxford Hoppe, F., Zu nugas, Wissenschaftliche Monatsblätter 5, 1877, 31 Hubbard, M., (recensio), JRS 45, 1955, 224 - 226 Humelbergius, G., Apicii Caeli de opsoniis et condiméntis, siue arte coquinaria libri X, Tiguri 1542 Iunius, H., Animaduersorum libri VI, Basileae 1556 — , Adagiorum centuriae VIII, cum dimidia, Basileae 1558 XXXI

LIBRORVM CONSPECTVS Iunius, H., Nonius Marcellus de proprietate sermonum, Antuerpiae 1565 Kayser, C. L., (recensio), Heidelberger Jahrbücher der Literatur 53, 1860, 241—252 Keller, 0., Zu Varros Saturae, J A 149, 1894, 48 Kettner, H., Kritische Bemerkungen zu Varrò und lateinischen Glossaren, Progr. Halle 1868 Kiessling, Α., Q. Horatius Flaccus: Satiren, Berlin 1886 Klotz, Α., (recensio), PhW 59, 1939, 9 1 0 - 9 2 4 Klussmann, E., Verbesserungsvorschläge, N J A Supplbd. 14, 1848, 473 — 479 Knaack, G., Menipp und Varrò, Hermes 18, 1883, 1 4 8 - 1 5 0 Knoche, U., Die römische Satire, Göttingen 1949, 34 - 45; 19572, 34 - 45.114; 19713, 3 4 - 4 5 . 114. 125 Koch, Α., Exercitationes criticae in priscos poetas Romanos, Bonnae 1851 Krahner, L., Commentatio de Varrone ex Marciani Capellae Satura supplendo. Cap. I . De Varronis philosophia, Neubrandenburg 1846 Krenkel, W., Römische Satiren, Berlin und Weimar 1970, xxiii —xxiv. 67 — 90 - , Varroniana I. Varrò Men. 519B, WZ Rostock 20, 1971, 4 2 9 - 4 3 4 - , Varroniana II. Varrò Men. 531B, WZ Rostock 20, 1971, 4 3 5 - 4 4 1 - , Varroniana III. Die Anordnung von Men. 5 1 6 - 5 3 9 Β , WZ Rostock 22, 1973, 165-171 Labitte, C., Varron et ses satires Ménippées, Revue des deux mondes 11, 1845, 435 - 468 = Études littéraires, Paris [1846], 1, 8 0 - 1 2 0 Lachmann, Κ., Terentianus Maurus, Berolini 1836 —, De Ouidii epistulis, Ind. lect. aest. Berolini 1848 = Kleinere Schriften zur classischen Philologie, Berlin 1876 [1974], 5 6 - 6 1 — , De uersibus Sotadeis et Attii didascalicis, Prooemium ind. lect. aest. Berolini 1849-1850, 3 - 7 = Kleinere Schriften 6 7 - 7 2 — , In T. Lucretii Cari de rerum natura libros commentarius, Berolini 1850; 1855 2 ; 1866 3 ; 1882 4 Laetus, Pomponius, Nonius Marcellus, [Roma] 1470 Lafaye, G., Varron, RPh 19, 1895, 2 1 0 - 2 1 3 Lambecius, P., Prodromus lucubrationum criticarum in Auli Gelili Noctes Atticas, Parisiis 1647 Lange, Ρ. Α., Quaestiones metricae, Diss. Bonnae 1851 La Penna, Α., Coniectanea et marginalia I, Philologue 106, 1962, 267 — 276 Latte, Κ., Zu Varrò Men. fr. 363 Bohl., Studi in onore di Ugo Enrico Paoli, Firenze 1955, 449 — 452 = Kleine Schriften zu Religion, Recht, Literatur und Sprache der Griechen und Römer, München 1968, 8 4 8 - 8 5 2 Laurenbergius, J., Antiquarius, Lugduni 1622; 16522 Lee, C. M., Varro's Menippean Satires, Diss. Pittsburgh 1937 - , Varro's Menippean Satires, Univ. of Pittsburgh Bulletin 34, 1, 1937, 2 2 7 - 2 3 5 — , Varronian Koine, Anglican Theological Review 20, 1939, 217 — 220 Lenkeit, P., Varros Menippea 'Gerontodidaskalos', Diss. Köln 1966 Lentz, F. L., Nugas, Wissenschaftliche Monatsblätter 5, 1877, 14—16 Ley, F., De uita scriptisque Menippi Cynici et de satira M. Terentii Varronis Menippea, Köln am Rhein 1843 Lindemann, F., Corpus grammaticorum Latinorum ueterum, Lipsiae 1831 —1832 Lindsay, W. M., Die Handschriften von Nonius Marcellus I —III, Philologus 55, 1896, 1 6 0 - 1 6 9 - , The emendation of the text of Nonius, CR 16, 1902, 4 6 - 5 2 —, Nonii Marcelli de compendiosa doctrina libri X X , Lipsiae 1903 [Hildesheim 1964] Lipsius, J., Variarum lectionum libri I U I , Antuerpiae 1569 —, Antiquarum lectionum commentarius, tributus in libros quinqué, Antuerpiae 1575 XXXII

LIBRORVM CONSPECTVS Lipsius, J., Epistolicarum quaestionum libri V, Antuerpiae 1577 —, Politicorum siue ciuilis doctrinae libri VI, Lugduni Batauorum 1589 Lobeck, C. Α., Aglaophamus, Regimontii Prussorum 1829 McCarthy, B. P., The form of Varro's Menippean Satires, Philological Studies in honor of W. Miller, Columbia 1936, 9 5 - 1 0 7 Madvig, I. N., Aduersaria critica ad scriptores Graecos et Latinos I —II, Hauniae 1871-1873 Maehly, J., Varroniana, Basel 1865 - , Menander und Gellius, Philologus 23, 1866, 175-178 Maittaire, M., Opera et fragmenta ueterum poetarum Latinorum profanorum et ecclesiasticorum, Londini 1713; 1721 Maius, J., De priscorum proprietate uerborum, [Napoli] 1475 Mantero, T., La nave Argo e Varrone Reatino (Men. fr. 15 Cèbe), Scritti in onore di Benedetto Riposati, Rieti 1979, 2 4 7 - 2 6 8 Manutius, P., In epístolas M. Tullii Ciceronis quae familiares uocantur commentarius, Venetiis 1592 Marshall, P. K., A. Gellii Noctes Atticae, Oxford 1968 Martinus, B., Variarum lectionum libri IV, Parisiis 1605 Marx, F., C. Lucilii carminum reliquiae, Lipsiae 1904 [Amsterdam 1963] Marzullo, Α., Le Satire Menippee di Marco Terenzio Vairone, Salerno 1927 —, Le satire Menippee di M. Terenzio Varrone. La commedia arcaica e i sermones, Atti e Memorie della Accademia di Scienze, Lettere e di Arti di Modena 15, 1957, 280-347 Masuicius, P., P. Virgilii Maronis opera, cum integris commentariis Seruii, Philargyrii, Pierii, Leouardiae 1717 Meineke, Α., Zu M. Terentii Varronis Saturae Menippeae, Zeitschrift für die Altertumswissenschaft 3, 1845, 737 — 741 Merceras, J., Nonii Marcelli de proprietate sermonis, Parisiis 1583 — , Nonii Marcelli noua editio, Parisiis 1614 Mercklin, L., Die Doppeltitel der Varronischen Menippeae und Logistorici, RhM 12, 1875, 372-398 Merkel, R., P. Ouidii Nasonis Fastorum libri sex, Berolini 1841 [Hildesheim et New York 1971] Merry, W. W., Selected fragments of Roman poetry, Oxford 1891 ; 18982 Merula, P., Opera uaria posthuma, Lugduni Batauorum 1684 Meursius, J., Exercitationum criticarum partes II, Lugduni Batauorum 1599 — , Criticus Arnobianus, Lugduni Batauorum 1599 Meyer, W., Pomponii Porphyrionis commentarli in Q. Horatium Flaccum, Lipsiae 1874 — , Des Lucas Fruterius Verbesserungen zu den Fragmenta poetarum ueterum Latinorum a. 1564, RhM 33, 1878, 238-249 Mikolajczyk, I., Czas powstania satyry menippejskiej «Sexagessis» Marka Terencjusza Warrona, Meander 36, 1981, 163 — 171 Mommsen, T., Die unteritalischen Dialekte, Leipzig 1850 - , Römische Geschichte III, Berlin 1856-1857 2 —, Corpus inscriptionum Latinarum I, Berolini 1863 Mosca, Β., La pazzia universale. Interpretazione delle «Eümenides» di Varrone, Terra Vergine 2, 1927, Fase. 2 8 - 2 9 , 5 - 1 0 —, Satira filosofica e politica nelle «Menippee» di Varrone, ASNP 1937, 41-77 Mras, K., Varros Menippeische Satiren und die Philosophie, NJA 33, 1914, 390-420 Müller, C. F. W., Zu beiden Seneca und andern lateinischen Prosaikern, JA 93, 1866, 483 - 503 3

BT Varrò, Saturae

XXXIII

LIBRORVM CONSPECTVS Müller*, L., De re metrica poetarum Latinorum, Lipsiae 1861; 18942 [Hildesheim 1967] - , Sammelsurien, JA 93, 1866, 861-868; 95, 1867, 4 8 3 - 5 1 2 ; 97, 1868, 4 1 7 - 4 4 0 - , Über die Form der Varronischen Satiren, RhM 24, 1869, 312-314 - , Zu Varros Sesquiulixes, RhM 24, 1869, 325 - 326 — , Der saturnische Verse und seine Denkmäler, Leipzig 1885 — , Noni Marcelli compendiosa doctrina, Lipsiae 1888 Müller, O., S. Pompeii Pesti de uerborum significatione quae supersunt, Lipsiae 1839 Muretus, Μ. Α., Catullus, et in eum commentarius, Venetiis 1554 — , Variarum lectionum libri V i l i , Venetiis 1559 —, Variarum lectionum libri XV, Antuerpiae 1580 Naeke, A. F., Prooemium, 1822, viii = Opuscula Philologica 1, Bonnae 1842, 92-93 — , Carmina Valerli Catonis, Bonnae 1847 Nauck, Α., Zu Stobaeus Florilegium, Philologue 4, 1849, 299 Nettleship, H., Lexicographical notes, J P h 11, 1882, 9 9 - 1 1 5 —, Lectures and essays on subjects connected with Latin literature and scholarship, Oxford 1885 —, Absanitas = insanitas, ALLG 7, 1892, 578 - , Notes on Nonius Book I, J P h 21, 1893, 2 3 3 - 2 3 4 - , The printed editions of Nonius Marcellus, J P h 21, 1893, 211-232 — , Scaliger's unpublished emendations in Nonius, J P h 22, 1894, 74 — 83 - , Notes on Nonius, J P h 24, 1896, 2 1 2 - 2 4 5 Nielsen, C., Varros menippeiske Satire, Kort udsigt over det philologisk-historiske Samfunds Virksomhed 1859/60, Köbenhavn 1860, 2 7 - 3 0 Nobbe, C. F. Α., De metris Catulli. Fase. I : De galliambis, Lipsiae 1820 Norden, E., In Varronis saturas Menippeas obseruationes selectae, Diss. phil. Bonn 1891 = JA Suppl. 18, 1892, 265-352 = Kleine Schriften zum klassischen Altertum, Berlin 1966, 1 - 8 7 - , Varroniana, RhM 48, 1893, 5 4 0 - 5 5 1 = Kleine Schriften 104-114 — .Beiträge zur Geschichte der griechischen Philosophie, JA Suppl. 19, 1893, 365-462 Oehler, F., M. Terentii Varronis saturarum Menippearum reliquiae, Quedlinburgi 1844 —, Arnobii oratorie aduersus nationes libri Septem, Lipsiae 1846 Oltramare, Α., Les origines de la diatribe romaine, Lausanne 1926 Onions, J . H., Notes on Nonius (ed. Quicherat), J P h 11, 1882, 7 9 - 9 8 - , Notes on Placidus, Nonius, &c., J P h 12, 1883, 7 7 - 9 0 - , Noniana quaedam, J P h 16, 1888, 161-182 - , Verisimilia Noniana, CR 3, 1889, 247-249 - , Aduersaria Noniana. Books I - I I I , J P h 18, 1890, 8 9 - 1 1 9 — , Nonius Marcellus: De conpendiosa doctrina I—III, Oxford 1895 —, Textus et apparatus criticus Nonii Marcelli IV init. — p. 342, 15 asseruatus in codice manuscripto in bibliotheca Christ Church College, Oxford Orelli, J. C., Q. Horatius Flaccus, Turici 1837-1838 Otto, W. F., Mania und Lares, ALLG 15, 1906-1908, 113-120 Palmer, Α., The Satires of Horace, London 1883 Palmerius, J. M., Spicilegia, Francofurti ad Moenum 1580 Pascal, C., Una satira contro gli Stoici, Graecia Capta. Saggi sopra alcune fonti Greche di scrittori Latini, Firenze 1905, 27 — 30 Passerat, J . [coniecturae eius e diuersis fontibus depromptae in Nonio a Quicherat edito citantur] * Ubi Lucían Müller citaui, nihil nisi Müller scripsi. XXXIV

LIBRORVM CONSPECTVS Passerat, J., Commentarli in C. Val. Catullum, Albium Tibullum et Sex. Aur. Propertium, Parisiis 1608 Patin, H. J . G., Ancienne satire Latine — Varron, Journal des Savants 1861, 589 - 603, 673 - 692 = Études sur la poésie Latine, Paris 19004, 2, 401-414 Pauly, F., Scholia Horatiana, Pragae 1859 Peiper, R., Vermischte Bemerkungen und Mittheilungen zu römischen Dichtern, zum Theil aus Handschriften, RhM 32, 1877, 516-537 Perez, A. P., Varrón y el teatro latino, Durius 3, 1975, 2 9 1 - 3 2 1 Perottus, N., Cornucopia, siue commentariorum linguae Latinae . . . liber primus, Venetiis 1489; 1490; 1513 Petzoldus, C. F., Coniecturae manuscriptae in MS D'Orville 505 ( = Auct. X. 2. inf. 2. 4) in Bodleian Library, Oxford, de editione Nonii quam Petzoldus possedit depromptae Pighi, G. B., Varrone, Enciclopedia Classica Sezione I I Volume VI Tomo II, Torino 1968, 430 - 440 Pithoeus, P., Epigrammata et poematia uetera, Parisiis 1590 Pitiscus, S., Lexicon antiquitatum Romanarum, Leouardiae 1713; Venetiis 1719 Pius, J . B., Annotationes linguae Latinae Graecaeque priores, in Gruterus, J., Lampas, siue Fax artium liberalium I, Francofurti 1602 — , Nonii Marcelli ad filium de uerborum proprietate compendium, Parisiis 1511 Planck, H. L., Q. Enni Medea, Gottingae 1847 Podhoreky, F., De uersu Sotadeo, Dissertationes philologae Vindobonenses 5, 1895, 107-184 Pontanus, 1.1., Aur. Theodosii Macrobi opera, Lugduni Batauorum 1597 Popma, Α., Fragmenta M. Terentii Varronis Satyrarum Menippearum . . ., Franekerae 1589 — , M. Terentii Varronis operum quae extant noua editio, Lugduni Batauorum 1601 Preller, L., (recensio), Neue Jenaische Allgemeine Literatur-Zeitung 6, 1847, 621-625 Puccioni, G., Varrone Menippeo modello di Seneca e di Petronio?, ASNP 6, 1976, 35-52 Quicherat, L., Thesaurus poeticus linguae Latinae, Paris 1850 —, Introduction à la lecture de Nonius Marcellus, Paris 1872 —, Nonii Marcelli Peripatetici Tubursicensis de compendiosa doctrina ad filium, Parisiis 1872 Radke, G., Die Götter Altitaliens, Münster 1965 Raffaelli, R., Nota metrica a Varrò Men. 1 Bue., Studi Noniani III, Genova 1975, 105-108 Ranchinus, G., Variarum lectionum libri tres, in Schmincke, J . H., Syntagma criticum uariorum auctorum, Marburgi Cattorum 1717 Reid, J . S., M. Tulli Ciceronis De finibus bonorum et malorum libri I —II, Cambridge 1925 Reifferscheid, Α., Arnobii aduersus nationes libri VII, Vindobonae 1875 [New York 1968] Reinesius, T., Variarum lectionum libri III, Altenburgi 1640 Reuvens, C. J. C., Collectanea litteraria siue coniecturae, Lugduni Batauorum 1815, 120-128. 144-145 Rhodiginus, L. C., Antiquarum lectionum commentarli, Venetiis 1516 Ribbeck, O., Tragicorum Latinorum reliquiae, Lipsiae 1852; 18712 — , Comicorum Latinorum praeter Plautum et Terentium reliquiae, Lipsiae 1855 - , Über Varronische Satiren, RhM 14, 1859, 102-130 - , Geschichte der römischen Dichtung I, Stuttgart 1887, 240-266; I 2 , Stuttgart 1894, 242-267 3*

XXXV

LIBRORVM CONSPECTVS Riccobonus, Α., De Historia commentarius. Cum fragmentis . . . collectis, Yenetiis 1568; Basilea® 15792 Riccomagno, L., Studio sulle Satire Menippee di Marco Terenzio Varrone, Alba 1931 Riese, Α., M. Terenti Varronis saturarum Menippearum reliquiae, Lipsiae 1865 [Hildesheim et New York 1971] —, Kritisches und Exegetisches zu Yarros Satiren, RhM 21, 1866, 109 — 122 - , Zu Varros Satiren, RhM 21, 1866, 637-640 —, Über die Doppeltitel Varronischer Satiren, Symbola philologorum Bonnensium in honorem Friderici Ritschelii collecta, Lipsiae 1864 — 1867, 479 — 488 - , Stilfragen, JA 95, 1867, 645 - 648 Riposati, Β., Sulla poesia di Varrone, Aeuum 15, 1941, 241—269 —, Su alcuni aspetti tecnici e formali delle 'Menippee' di Varrone, Poesia Latina in Frammenti. Miscellanea Philologica, Genova 1974, 45 — 55 — , A proposito di un recente studio sulle «Satire Menippee» di Varrone, Rendiconti dell'Istituto Lombardo, Classe di Lettere, Scienze morali e storiche 112, 1978, 61-74 Ritsehl, F., Quaestiones Varronianae, Progr. Bonnae 1845 = De M. Terentii Varronis disciplinarum libris commentarius, Bonnae 1845 = Opuscula philologica 3, Leipzig 1877, 352-402 — , De M. Terentii Varronis logistoricis libris, Prooemium ind. schol. hib. Bonnae 1845/1846 = Opuscula philologica 3, 403-418 —, Veriioquia Plautina, Prooemium ind. schol. hib. Bonnae 1854/1855 = Prooemiorum Bonnensium decas, Berolini 1861, η. II = Opuscula philologica 2, Leipzig 1868, 423-435 —, Zusammenfassendes über Latinisierung griechischer Worte durch Vocaleinschaltung, RhM 12, 1857, 9 9 - 1 1 5 = Opuscula philologica 2, 482-502 — , Weiteres über Vocaleinschaltung, RhM 12, 1857, 473 — 476 = Opuscula philologica 2, 504 - 509 — , Uber des Hieronymus Varronischen Schriftenkatalog, RhM 12, 1857, 147 — 154 = Opuscula philologica 3, 522 — 530 Rivinus, Α., Anonymi poetae . . . carmen de Vere, communiter Peruigilium Veneris inscriptum, Lipsiae et Francofurti ad Moenum 1644 Robinson, L., Marcus Terentius Varrò, Sexagesis or Born sixty years too late, Atti del Congresso Internazionale di Studi Varroniani, Rieti 1976, 477 — 483 Roeper, G., M. Terenti Varronis saturarum Menippearum quarundam reliquiae emendatae, Philologus 9, 1854, 223-278 — , Epimetrum Varronianum, Philologus 9, 1854, 567 — 573 — , De poesie Varronianae reliquiis quibusdam, Gedani 1858 — ,M. Terenti Varronis Eumenidum reliquiae. Partícula prior, Gedani 1858; Partícula altera, Gedani 1861 ; Partícula tertia, Gedani 1862 - , Varronische Vindicien, Philologus 15, 1860, 267-302; 17, 1861, 6 4 - 1 0 2 ; 18, 1862, 418-486 —, De Q. Ennii Scipione, Gedani 1868 Rötter, I., Varros Menippea Περί ίδεΰμάτων, Diss. Köln 1969 Romano, D., Varrone e Cibele, Pan 2, 1974, 44 — 53 = Atti del Congresso Internazionale di Studi Varroniani, Rieti 1976, 495 — 506 Rosenbaum, J. — Sprengel, C. P. J., Versuch einer pragmatischen Geschichte der Arzneikunde, I 4 , Leipzig 1844 Roth, C. L. uide Gerlach Ruhnkenius, D., P. Rutilii Lupi de figuris sententiarum et elocutionis libri duo, Lugduni Batauorum 1768 — , Animaduersiones in Xenophontis Memorabilia, in Ernesti, J. Α., Xenophontis Memorabilium Socratis Dictorum libri IV, Lipsiae 1772 XXXVI

LIBRORVM CONSPECTVS Salanitro, M., Su un frammento metrico delle Menippee di Varrone (349 B.), Sileno 2, 1976, 107-112 — , Su un frammento del Synephebus di Varrone, Helikon 17, 1977, 253—262 - , Varrone poeta satirico, C & S 66, 1978, 5 8 - 6 6 — , Su un frammento del «Bimarcus» di Varrone (58 Buech. = 54 Cèbe), GIF 31, 1979, 3 7 - 4 7 —, Sopra alcuni modelli di lingua e di stile nella poesia Menippea di Varrone, Studi di poesia Latina in onore di Antonio Traglia, Boma 1979, 351 — 373 — , Varrone Menippeo e il Pitagorismo, C & S 75, 1980, 59 — 71 Salmasius, C., Plinianae exercitationes in Caii Julii Solini Polyhistoria, Parisiis 1629 — , Coniecturae manuscriptae in MS D'Orville 221 ( = Auct. X. 1.6. 32) in Bodleian Library, Oxford Scaliger, J., Coniectanea in T. Varronem de lingua Latina, Parisiis 1565 —, P. Virgilii Maronis Appendix . . . cum supplemento multorum antehac nunquam excusorum poematum ueterum poetarum, Lugduni 1572 —, M. Terentii Varronis opera quae supersunt, Parisiis 1573 — , Ausonianae lectiones, Lugduni 1574; Heidelbergae 1588 —, M. Verrii Flacci quae extant. Sex. Pompei Pesti De uerboriun significatione libri XX, [Heidelberg] 1575; Lutetiae 1576 —, Catulli, Tibulli, Propertii noua editio, Lutetiae 1577 — (Villiomarus, Y.), In locos controuersos R. Titii animaduersorum über, Lutetiae 1586 — uide etiam Nettleship Scheckius, J., Obseruationum et emendationum praemessa, Francofurti 1590 Scherbantin, Α., Satura Menippea: Die Geschichte eines Genos, Diss. Graz 1951 Schneider, J. G., Scriptores rei rusticae ueteres Latini, Lipsiae 1794 — 1797 — , M. Vitruuii Pollionis de architecture libri decern, Lipsiae 1807 — 1808 Schoene, Α., Coniectanea critica, Progr. acad. Kiliae 1894 Schopen, L., Specimen emendationis, RhM 1, 1827, 151 — 158 Schottus, Α., Obseruationum humanarum libri V, Hanouiae 1615 Schuch, C. T., Apici Caeli de re coquinaria libri decern, Heidelbergae 1867; 18742 Scioppius, G., Verisimilium libri quattuor, Noribergae 1596; Amstelodami 1662 Selfa, Β. Α., Las sátiras menipeas de Varrón, Revista de la Universidad de Madrid 3, 1943, 2 3 - 5 6 Semi, F., M. Terentius Varrò III, Venezia 1965 Semlerus, I. S., Miseellanearum lectionum fasciculus II, Norimbergae 1749 Sigsbee, D. L., Varrò and Menippean satire, Roman satirists and their satire. The fine art of criticism in ancient Rome, Park Ridge, N. J . 1974, 53 — 63 — , The Paradoxa Stoicorum in Varro's Menippeans, CPh 71, 1976, 244 — 248 Skutsch, O., Notes on Ennian tragedy, HSPh 71,1967,125-142 = Studia Enniana, London 1968, 174-193 - , Readings in early Latin, HSPh 76, 1972, 169-171 Steinbach, I., Varros Menippea «Prometheus Liber», Diss. Köln 1979 Stenersen, L. B., Udsigt over den Romerske Satires forskjellige Arter og deres Oprindelse, Kristiania 1887, 6 8 - 9 1 Stephanus, R., Fragmenta poetarum ueterum Latinorum, [Paris?] 1564 Stewechius, G., In L. Apuleii opera omnia quaestiones et coniecturae, Antuerpiae 1586 — , Arnobii Disputationum aduersus gentes libri Septem. Cum G. S. electis, Antuerpiae 1604 S towasser, J. M., Verworfene Bausteine, WS 5, 1883, 128-138 - , Satura, WS 6, 1884, 206 - 215 - , Coniectanea, ALLG 1, 1884, 292 - 295. 441-443; 2, 1885, 125-127 - , Zu Lucilius, Varrò und Santra, WS 28, 1906, 223-228 Studemund, G., De canticis Plautinis, Diss. phil. Halis 1864 XXXVII

LIBRORVM CONSPECTVS Stiinkel, L., De Varroniana uerborum formatione, Diss. phil. Argentorati 1875 Terzaghi, N., (recensio), MC 1934, 7 - 9 Thilo, G. et Hagen, H., Seruii Grammatici qui feruntur in Vergilii carmina commentarli, Lipsiae 1881-1902 [Hildesheim 1961] Thomas, P., Notes critiques sur Varron, Pétrone, l'Octauia', etc., BAB 1919, 593 — 601 = Obseruationes ad scriptores Latinos, Mnemosyne 49, 1921, 1 — 75, praesertim 5 — 7 Timpanaro, S. Jr., Note a Livio Andronico, Ennio, Yarrone, Virgilio, ASNP 18, 1949, 186 - 204 - , Note a testi Latini, P P 6, 1951, 129-132 Titius, R., Pro suis locis controuersis assertio, Florentiae 1589 Torrentius, L., Q. Horatius Flaccus, cum erudito commentario, Antuerpiae 1608 Tovar, Α., Horacio y las Menippeas Varronianas, Emerita 4, 1936, 24 — 29 Traina, Α., Varrò Men. 218, 3 Β., MCr 5/7, 1970/1972, 172-176 = Poeti Latini (e neolatini). Note e saggi filologici, Bologna 1975, 69 — 76 — , Varrone Men. 498 Β., Scritti in onore di Benedetto Riposati, Rieti 1979, 541 — 545 = Poeti Latini (e neolatini). Note e saggi filologici. II. Serie, Bologna 1981, 3-9 Trilli Pari, L., Alcune precisazioni sulle Eumenides di Vairone, Atti del Congresso Internazionale di Studi Varroniani, Rieti 1976, 565 — 570 Turnebus, Α., Aduersaria, Parisiis 1564 — 1573 Tyrrell, R. Y., Anthology of Latin poetry, London 1901 Umpfenbach, F., Meletemata Plautina, Diss, inaug. Gissis 1860 Ursinus, F., Notae ad Seruium in Bucolica, Geórgica & Aeneida Virgilii, [Heidelberg] 1589 Vahlen, J., In M. Terentii Varronis saturarum Menippearum reliquias coniectanea, Lipsiae 1858 [Hildesheim et New York 1974] —, Analectorum Nonianorum libri duo, Lipsiae 1859 — , Ein Varronisches Satirenfragment, ZÖG 12, 1861, 4 —5 = Gesammelte philologische Schriften, Leipzig 1911 [Hildesheim 1970], I, 528 - 529 - , Ein Varronischer Satirentitel, RhM 18, 1863, 319-320 = Gesammelte philologische Schriften, I, 528 - , Varia, Hermes 12, 1877, 189-197 Victorius, P., Variarum lectionum libri XXV, Florentiae 1553 Vitellius, C., In defensionem Plinii & Domitii Calderini contra Georgium Merulam . . . Epistula, [1490?] Vlitius, J., Auetores rei uenaticae antiqui, Lugd. Bat. 1645 Vogel, T., (recensio), Philologischer Anzeiger 14, 1884, 442 —450 Vollbehr, E., (recensio), Zeitschrift für die Altertumswissenschaft 5, 1847, 516 — 527. 529 - 532 Vossius, G. J., De arte grammatica libri Septem, Amsterdami 1635 — , Etymologicon linguae Latinae, Amstelodami 1662 Vossius, Is., Caius Valerius Catullus et in eum obseruationes, Lugduni Batauorum 1684; 16912 Wakefield, G., T. Lucretii Cari de rerum natura libri sex, Londini 1796 — 1797 Warmington, E. H., Remains of old Latin II, Cambridge, Mass. 1936 Warren, M., Lindsay's Nonius Marcellus, CR 18, 1904, 353-355 Wase, C., Stricturae et animaduersiones Nonianae, Oxonii 1685 Wehle, G., Obseruationes criticae in Petronium, Diss. phil. Bonn 1861 Weinreich, O., Varrò und die Geschichte des Pantomimus, Hermes 76,1941,96 —100 - , Römische Satiren, Zürich 1949; 19622 Westphal, R., Griechische Metrik II 2 , Leipzig 1868 Wilamowitz-Moellendorff, U. von, Lesefrüchte 36, Hermes 34, 1889, 226-227 = Kleine Schriften IV, Berlin 1962, 68 xxxvni

LIBRORVM CONSPECTVS Wille, G., Musica Romana. Die Bedeutung der Musik im Leben der Römer, Amsterdam 1967, 410-420 Witke, E. C., Vaixo and Horace Carm. 1. 9, CPh 58, 1963, 112-115 Wordsworth, J., Fragments and specimens of early Latin, Oxford 1874, 358 — 363, 640 - 644 Woytek, E., Sprachliche Studien zur satura Menippea Yarros (WS Beiheft 2), W i e n - K ö l n - G r a z 1970 — .Stilistische Untersuchungen zur Satura Menippea Varros, Eranos 70, 1972, 23-58 Zaffagno, E., Index uerborum quae in saturarum Menippearum fragmentis inueniuntur, Studi Noniani II, Genova 1972, 139-229 - , (recensio), GIF 26, 1974, 328 - 336 — , Commento al lessico delle «Menippee», Studi Noniani III, Genova 1975, 195 - 256 — , I problemi delle «Satire Menippee», Studi Noniani IV, Genova 1977, 207 — 252 - , Ancora su Vairone Menippeo, ASNP 6, 1976, 799-811 Zangemeister, Κ., Ungedruckte Emendationen Richard Bentley's zu Nonius und Ammianus Marcellinus, RhM 33, 1878, 462-477 Zell, K. (Î), Notiz über den handschriftlichen Nachlass des P. Desbillons, Verhandlungen der zweiten Versammlung deutscher Philologen und Schulmänner in Mannheim 1839, Mannheim 1840, 109-121 Zottoli, G., Un proverbio varroniano ed un «calembourg» pompeiano, BFC 16,1910, 185-186 Zucchelli, Β., L'enigma del Τρικάρανος: Vairone di fronte ai triumuiri, Atti del Congresso Internazionale di Studi Varroniani, Rieti 1976, 609 — 625 Zumsande, H. J., Varros Menippea Papia Papae περί εγκωμίων, Diss. Köln 1970 ed. Ascens. 1532 = Auli Geiiii Noctium Atticarum libri undeuiginti, [Paris] 1532 ed. Coloniensis 1528 = Prisciani . . . libri omnes, Coloniae 1528 ed. Iunt. 1513 = A. Geliii Noctes redditae nuper omni discussa caligine micantissimae, Florentiae 1513 ed. Porph. (1529) = Q. Horatii Flacci Opera cum quatuor commentariis, . . . Porphyrionis . . . [Paris] 1529 ed. 1471 = Nonius Marcellus de proprietate latini sermonis, [Venezia] 1471 ed. 1476 = Nonii Marcelli . . . compendiosa doctrina . . . de proprietate Sermonum, Venetiis 1476 ed. 1478 = Nonii Marcelli . . . compendiosa doctrina . . . de proprietate sermonum, Venetiis 1478 ed. 1480 = Nonii Marcelli . . . compendiosa doctrina . . . de proprietate sermonum, Parmae 1480 ed. 1483 = Nonii Marcelli... compendiosa doctrina . . . de proprietate sermonum, Brixiae 1483 ed. 1490 = Nonii Marcelli... compendiosa doctrina . . . de proprietate sermonum, Venetiis 1490 ed. 1491 = Diomedes, Venetiis 1491 ed. 1496 = Nonii Marcelli . . . compendiosa doctrina . . . de proprietate sermonum, Venetiis 1496 ed. 1498 = Nonii Marcelli... compendiosa doctrina . . . de proprietate sermonum, Venetiis 1498 ed. 1502 = Nonii Marcelli . . . compendiosa doctrina . . . de proprietate sermonum, Venetiis 1502 ed. 1511 = Nonii Marcelli De indiscretis generibus liber, Pisauri 1511 ed. 1619 = M. Terentii Varronis opera omnia quae extant. Cum notis J . Scaligeri, A. Turnebi, P. Victorii et A. Augustini. His accedunt tabulae naufragii seu fragmenta eiusdem auctiora et meliora, Durdrechti 1619; Amstelodami 1623 XXXIX

LIBRORVM CONSPECTVI

ADDENDA

Astbury, R., Notes on Varro's Menippeans, C & M 34, 1983, 141 - 1 6 0 Bartonková, D., Κ pocátkúm rímské Menippské satiry, SPFB24, 1979, 41 — 46 Bolisani, E., Quid Varrò . . . senserit (1938) = Atti del V Congresso Nazionale di Studi Romani (1938), vol. 5, Roma 1946, 163-169 Durov, V. S., Zanr Menippea ν tvoríestve Varrona satirika, Phil. Class. 2, 1982, 187-199 Mikolajczyk, I., Les fragments de la satire Ménippée «Sexagessis» de Varron de Réate, Etudes de philologie classique à la mémoire de Stefan Srebrny, Toruñ 1983, 103-196 Pomjalowskij, I., Mark Terencij Varron Reatinskij i Menippova satira, St. Petersburg 1869 Salanitro, M., Un curioso detto in Varrone Menippeo, C & S 21, 1982, 235-239 Tarasov, L. D., M. Terencij Varron Reatinskij kak satirik, Trudy Tomskogo Gosudarstvennogo Universiteta 139, 1957, 281-314

XL

LIBRORVM CONSPECTVI A D D E N D A Ballaira, G., Un passo delle Georgiche e Vairone, Atti del Convegno Virgiliano sul bimillenario delle Georgiche, Napoli 1977, 1 3 3 - 1 3 6 Gamilloni. M. T., U n f r a m m e n t o di Varrone Menippeo. Su le vestigia degli antichi padri, Ancona 1085, 192 Cèbe, J . - P . . Varron, Satires Menippées. Edition, t r a d u c t i o n et c o m m e n t a i r e 7. R o m e 1985: 8, R o m e 1987: 9. R o m e 1000; 10, R o m e 1094: 11. R o m e 1996: 12, R o m e 1998; 13, R o m e 1999 - . La Ménippée de Varron intitulée Marcopolis περί αρχής. Filologia e forme letterarie: Studi offerti a Francesco Della Corte. U r b i n o 1087. 1 5 1 - 1 6 5 Le coquillage et la perle (Varron. Men.. 382 Büch.). K t e m a 17. 1992, 2 5 9 - 2 6 1 . 314 - , L'otium de Varron d'après ses Ménippées, Les loisirs et l'héritage de la culture classique. Actes du Χ Ι Ι Γ congrès de l'Association Guillaume Budé, Bruxelles 1996, 3 5 6 - 3 6 4 D a h l m a n n , H., (recensiones) On 58. 1086, 480-403; (¡0. 1088, 6 0 1 - 6 9 6 Danese, R. M.. V a i r o n e e la versificazione plautina (Saturae Menippeae 577 Bue.). E i k a s m o s 8 (1007) 1 8 1 - 1 0 0 ü e h o n , P . - J . . Sur les f r a g m e n t s 78. 171 et 328 (Cèbe) des Satires Menippées de Varron, H e l m a n t i c a 47, 1096, 7 5 - 8 4 Deschamps. L., Varron. les l y m p h e s et les nymphes, H o m m a g e s à Robert Schilling. Paris 1983, 6 7 - 8 3 - , E t u d e du f r a g m e n t 547 B. des satires Menippées de Varron, R E A 93. 1001. 70-85 - , Quid perspic.iatui si quis Varronis Menippeam q u a e Ό ν ο ς λύρας inscribitur cum Horatii Arte poetica e o m p a r a u e r i t , Commentarii Academiae L a t i n i t a t i fovendae 2" s. R o m a e 1992, 2 1 - 2 9 - , Hypothèses sur la satire Ménippée de Varron Π ε ρ ί έ ξ α γ ω γ ή ς . R E A 97. 1905. 623-625 Grilli, Α., Aer = «onus (Varrò Men. 25 Β.). Paideia 39 (1984) 7 4 - 7 5 J o c e l y n , Η. D., (recensio) CR 38, 1988, 3 3 - 3 6 Krenkel, W. Α., Varrò: Menippeische Satiren - Wissenschaft und Technik, Bericht e aus den Sitzungen der Joachim Jungius-(!esellschaft der Wissenschaften E. V.. H a m b u r g 18. 2000, H e f t 1. 3 - 6 8 - . ( r e c e n s i o n e s ) (In 64. 1002. 6 3 5 - 6 3 7 : 68. 1006. 5 4 7 - 5 4 0 : 71. 1999, 7 2 1 - 7 2 3 : 73. 2001, 4 4 8 - 4 5 0 L e h m a n n , Y., Varrò et leCy nismedansles ' Satires Ménippeees", R E L 6 1 (1983) 1 9 - 2 2 Mikolajczyk, I., P r o b a rekonstrukeji S a t y r y Menippejskiej "Sexagessis" Marka Terencjusza W a r r o n a , Symbolae philologorum Posnaniensium 6, 1983, 117-131 - . I n t e r p r e t a c j a t y t u l u S a t y r y Menippejskiej "Sexagessis" Marka Terencjusza W a r r o n a , Eos 72 ( 1984) 1 3 5 - 1 4 2 Perutelli, Α., Note al B i m a r c u s di Vaioline, R F 125, 1097, 411 - 4 3 0 Pescatore. 1).. Varrò. "Men." 208 Β. Quem idei reo t e r r a non eepit et caelum recepii, MD 38, 1007, 1 7 5 - 1 7 8 X LI

LIBRORVM CONSPECTVI ADDENDA Pesce, G. M., Su alcuni presunti errori di Nonio, Studi Noniani X I I I , Genova 1990, 249-263 Rigali, Α., Roman satire in the Ciceronian age, Pegasus 37, 1994, 5 - 8 Salanitro, M., Le Menippee di Varonne. Contributi esegetici e linguistici, Roma 1990, 143-154 (hic liber omnia huius auctoris opera antea citata continet) -.Osservazioni sulla tradizione 'Noniana' di Varrone Menippeo, Helikon 20-21, 1980-1981, 309-328 = Contributi 2 1 - 4 3 - , Un curioso detto in Varrone Menippeo, Cultura e Scuola 21, 1982, 235-239 = Contributi 167-173 - , Grecismi e greco nelle Menippee di Varrone, Helikon 22-27, 1982-1987, 297-349 = Contributi 67-122 - , Un frammento del Sexagesis, Contributi 175-177 Scaffai, M., "Tetricus" da Varrone a Ovidio e oltre, Studi Noniana XIV, Genova 1992, 195-217 Shanzer, D., The late antique tradition of Varro's Onos lyras, RhM 129, 1986, 272-285 Woytek, E., Varrò, Die römische satire, ed. J . Adamietz, Darmstadt 1986, 311-355

XLII

TESTIMONIA Cie. oc. 1,8 ( Varrò loquitur) et tarnen in illis ueteribus nostris, quae Menippum imitati, non interpretati, quadam hilaritate conspersimus, multa admixta ex intima •philosophia, multa dicta sunt dialectice. . . . 1,9 (Cicero loquitur) . . . plurimuinque idem poetis nostris omninoque Latinis et litteris luminis et uerbis attulisti, atque ipse uarium et elegans omni fere numero poema fecisti philosophiamque multis loeis incollasti, ad impellendum satis, ad edocendum parum. Quint, inst. 10,1, 95 alteram illud etiam prius saturae genus sed non sola carminum uarietate mixtum condidit Terentius Varrò, uir Romanorum eruditissimus. Prob. Virg. ecl. 6, 31 Varrò qui sit Menippeus non a magistro, cuius aetas longe praecesserat, nominatus, sed a societate ingenii, quod is quoque omnígeno carmine saturas suas expoliuerat. Gell. 2,18, 7 ex quibus ille Menippus fuit, cuius libros M. Varrò in saturis aemulatus est, quas alii 'cynicas', ipse appellat 'Menippeas'. Hieron. in indice* librorum Varronis (qui in praefatione ad Origenem, de Genesi erat) commémorât . . . saturarum Menippearum libros CL, . . . saturarum libros IUI. * De hoc indice uide: Chappuis, C., Sentences de M. Terentius Varron et liste de ses ouvrages d'après différents manuscrits, Paris 185G, 117 — 124; Dahlmann. H., RE Suppl. 6, Stuttgart 1935, 1181-1183; Della Corte, F., Il catalogo delle opere Varroniane, Vairone il terzo gran lume Romano, Genova 1954, 259 — 281; Firenze 19702, 237 — 259; Hendrickson, G. L., The provenance of Jerome's catalogue of Varro's works, CPh 6, 1911, 334-343; Klotz, Α., Der Katalog der Varronischen Schriften, Hermes 46, 1911, 1 — 17; Ritsehl, F., Die Schriftstellerei des M. Terentius Varrò und die des Orígenes. Nach dem ungedruckten Kataloge des Hieronymus, Bonn 1847 = Die Schriftstellerei des M. Terentius Varrò, RhM 6, 1848, 481-560 = Opuscula philologica 3, Leipzig 1877, 419 — 505; Ritsehl, F., Uber des Hieronymus Varronischen Schriftenkatalog, RhM 12,1857,147 —154 = Opuscula philologica 3, 522 — 530; Ritsehl, F., Hieronymi index librorum ab Origene Marcoque Varrone compositorum, Prooemium ind. schol. hib. Bonnae 1849 — 1850 = Opuscula philologica 3,506 - 507

CONSPECTVS

SIGLORVM

ET N O T A R V M Sigla codicum Nonii A A (in (in Β B A (in (in

libro IV) libris V - XX) libris I —III) libro IV)

(in libris V —XX)

= = = = =

fons codicum GenB fons codicum Η Ρ Ε Bernensis 83, saec. χ fons codicum GPE et correctionum H 2 L 3 fons codicis G et correctionum H 2 L 3 P 2 E 2 GV)¿ 2 Cant2 = fons codicis G et correctionum H 2 L 3 P 2 E 2 XLIII

CONSPECTVS SIGLORVM ET NOTARVM Bamb Bern 347, 357 CA (in librís I —III) (in libris V — XX) Cant A D E F G Oen H L Lugd Montepess Oxon Ρ Paris 7665 Paris 7666 Turic Σ

= Bambergensis M. V. 18, saec. χ — xi = Bernenses 347 et 357, saec. χ = fons codicum Paris 7666 Lugd Bamb Turic = fons codicum Paris 7666 Lugd Bamb = Cantabrigiensis Mm V 22, saec. ix = fons codicum Paris 7665 Bern 347, 357 Montepess Oxon = Escorialensis M III. 14, saec. χ = Florentinus Laur. xlviii. 1, saec. ix = Guelferbytanus Gudianus 96, saec. χ — Geneuensis 84, saec. ix = Harleianus 2719, saec. ix —χ = Lugdunensis Vossianus F 73, saec. ix = Lugdunensis Vossianus Q 116, saec. x —xi = Montepessulanus 212, saec. ix —χ = Oxoniensis bibl. Bodl. Canonicianus class, lat. 279, saec. χ = Parisinus bibl. nat. lat. 7667, saec. χ = Parisinus bibl. nat. lat. 7665, saec. χ = Parisinus bibl. nat. lat. 7666, saec. χ = fragmentum Turicense C 79 b, saec. χ — codices recentiores uel aliquot uel plerique

Sigla codicum aliorum auctorum qui fragmenta Menippearum seruant supra pp. XI—XVI inuenientur. a. add. ap. cett. codd. cf. cod(d). corr. def. del. ed. edd. e. g. etc. f. fr(r). gloss.

XLIV

= anno = addidit — apud = ceteri codices = confer = codex, codices = correxit = defendit = deleuit = editio = editores = exempli gratia - et cetera - fortasse = fragmentum, fragmenta = glossema

i. e. mg. om. p(p)· prob. sc. sim. uett. edd. ut uid. s. u. suppl. tit. transp. u. u. d. uet. cod.

= id est = in margine - omisit = pagina(e) = probauit = scilicet = simile = ueteres editores = ut uidetur = sub uoce = suppleuit = titulus = transposuit - - uide = uir doctus = uetus codex

ABORIGINES περί άν&ρώπων φύσεως 1 2 3

ita sublimis speribus iactato homines, ac uolitantis altos nitens trudito grundit tepido lacte satur mola mactatus porcus mugit bouis, ouis balat, equi hinniunt, gallina pipat

4 itaque breui tempore magna pars in desiderium puparum et sigillorum ueniebat 5 sed ñeque uetulus canterius quam nouellus melior nec canitudini comes uirtus AGATHO 6

neque auro aut genere aut multiplici scientia sufflatus quaerit Socratis uestigia

1 NON. p. 171: sperem ueteres spem dixerunt ; unde et prospere dicitur, hòc est pro spe. Varrò Aborigine, περί άν&ρώπων φνϋεως || 2 NON. p. 114: grunnire dicuntur porci, quod eorum proprium uocis est. Varrò Aboriginibus, περί ανθρώπων φύαεως || 3 NON. p. 156, 21 : pipare proprie gallinae dicuntur. Varrò Aboriginibus, περί άν&ρώπων φύαεως || 4 NON. p. 156, 17: pupae et pupi. Varrò Aboriginibus, περί άν&ρώπων φύαεως || 5 NON. p. 82: canitudinem pro canitie. Varrò Aboriginibus, περί άν&ρώπων φύϋεως || 6 NON. p. 46: sufflatum dicitur proprie tumidum, erectum et quasi uento quodam elatius factum. Varrò Agathone Tit. aborigine codd. p. 171 aboriginum L p. 82 | πρι LPE p. 114 περια G1 p. 114 πειρι hp. 82 \ ανορωπων L· p. 171 αντρωπων H2 p. 171 ανορωντων LG p. 114 ανορωιτων Ρ p. 114 ανορωττον Ε 1 p. 114 ανορωττων E 2 p. 114 αν&ρωπον 1 Β Α p. 156 utroque loco ανέρωτων LB A p. 82 | φυαεοο codd. p. 114 φυαεων G p. 82 || 1 fr. om. CADA | tra G | superibusG | i. homines ac scripsi (i. h. at Buecheler i. h. et Della Corte) i. nomina tuo codd. (i. nominatiuo G1) i. nomine tuo Reuvens iacta te nomine nati Oehler i. iiomen ac Yahlen i. omnia ac Riese i. nomina Bólisani i. nomina at Cèbe | nomina tuo del. Roeper | uoluntatis H 1 E 1 | altos] alios Preller ánimos altos Onions | nitens] in déos Oehler f. in terram | trochaicos septenarios agnouit Gravert Riese || 2 jr. om. CADA | tepido Mains lepido codd. | Sotadeos agnouit Lachmann || 3 fr. om. CADA | bos ed. 1471 Lachmann | Sotadeos agnouit Lachmann ]| 4 fr. om. CADA || 6 fr. om. CADA || tit. agatone G1 p. 99 codd. p. 436 codd. p. 167 B 1 p. 356LG A A p. 521 cathone L 1 p. 356 om. DA p. 356 DA p. 345 || 6 fr. om. CADA | multiplicii L 1 | socratus G1 | senarios agnouit Iunius 1

M. TERENTIVS VARRÒ numnam celatus in manu dextra scyphus, caelo dolitus, artem ostentat Mentoris? quid tristiorem uideo te esse quam antidhac, Lampadio? numquid familiaris filius amat, nec spes est auxili argentaría, ideoque scapulae metuunt uirgidemiam? haec postquam dixit, cedit citus celsus tolutim

7 8

9

10 pueri obscenis uerbis nouae nuptulae aures returant 11 uirgo de conuiuio abducatur ideo quod maiores nostri uirginis acerbae auris ueneriis uocabulis inbui noluerunt 12 et pueri in aedibus saepius pedibus offensant, dum [recentes] musteos in carnario fluitare suspiciunt

7 NON. p. 99: dolitum, quod dolatum usu dici tur, quod est percaesum uelabrasum uel effossum. Varrò Agathone. | NON. p. 436 : celare et caelare hanc habet diuersitatem, quod est celare tegere, abscondere. . . . caelare insculpere . . . Varrò Agathone || 8 NON. p. 187 : uirginderaiam, ut uindemiam, hoc est uirgarum adparatum uel demtionem uel decerptionem ob uerbera. Varrò Agathone || 9 NON. p. 4: tolutim dicitur quasi uolutim uel uolubiliter. . . . Varrò Agathone || 10 NON. p. 167 : returare, aperire, contra id quod dicitur opturare. Varrò Agathone | NON. p. 356: obscenum est inmundum. . . . Varrò Agathone || 11 NON. p. 247: acerbum, incoctum, praecocum; ut de pomis frequentius dicitur. Varrò in Agathone | NON. p. 521 : inbuere consuetudo inducere existimat, cum sit proprie maculare uel polluere uel inficere. . . . Varrò Agathone: ideo — noluerunt || 12 NON. p. 400: suspicere, susum aspicere. . . . Varrò Agathone 7 fr. orti. CADA utroque loco | numquam G p. 99 nummam Ρ 1 p. 99 G p. 436 ] celatus G p. 99 prob. Duebner Müller caelatus cett. codd. del. Riese | scifusLGP p. 99 scyfus E p. 99 codd. p. 436 | caeloque Carrio | politus Duebner \ senarios agnouit Stephanus || 8 fr. om. CADA | fr. fabulae palliatae incerti auctoris tribuit Ribbeck \ Varrò Agathone: quid etc. Roeper (sed Lampadio Naeuii nusquam a Nonio citatur) | antidhac Rolandius ap. Guliélmium Carrio angit hac (hanc H 2 ) codd. antehac Stephanus | Lampadio? numquid Mercerus lampadionem quid codd. Lampadion? ecquid Gifanius | familiaris Bentinus familiares codd. | nec Gifanius haec codd. | argentarli Gifanius | uirgidemiam Scaliger uirgarumdemiam codd. uirgindemiam Laetus | senarios agnouerunt Iunius Scaiiger Gifanius || 9 fr. om. D A | hexametrum dactylicum agnouerunt Guyet Riese || 10 fr. om,. CADA p. 167 | puer G 1 p. 167 | obcenos G1 p. 167 I nuptae codd. p. 167 nuptilae L 1 p. 357 | returant Iunius habeant codd. p. 167 restaurant LB A p. 357 res durant E p. 357 reiurant A A D A p. 357 redurant Gen2 p. 357 || 11 fr. om. DA utroque loco | abducebatur Baehrens | ide Gen1 p. 247 \ maiores Β p. 247 | aceruae L 1 Gen1 p. 247 | ueneriis u. d. ap. Quicherat ueneris codd. uenereis Maius | inbui L 1 Gen p. 247 L p. 521 imbui cett. codd. I noluerunt codd. p. 521 H 2 Gen2 Β p. 247 uoluerunt cett. codd. p. 247 || 12 fr. om. B D A | pedes Quicherat | offensum Gen offendunt Müller | recentes del. Forcellini nefrendes Popma petasones Vahlen | museos Gen \ post musteos suppl. cáseos Quicherat \ fluitantes liaurenbergius | post susp. suppl. petasunculos Roeper (musteas) succidias Müller 2

SATVRARVM MENIPPEARVM FR. 7-18

13 quid multa? factus sum uespertilio; neque in muribus plane neque in uolucribus sum 14 Duloreste, qui f merita hominem f et seruum facit

AGE 16 16

MODO

Argo citiremem Aenea

17 terra culturae causa attributa olim particulatim hominibus, ut Etruria Tuscis, Samnium Sabellis

A I A X S T R A M E NT I C I V S

18 acre aeger medicos exquisitim conuocabas, ut conualesceres

13 NON. p. 47 : uespertilio, animal uolucre, biforme, dictum quod uespero se ad uolatum proférât noctis. Varrò Agathone || 14 NON. p. 345: meret, humillimum et sordidissimum quaestum capit et ob mercedem laborem uel infamiam corporis locat. . . . Varrò Agathone: Duloreste — facit. unde et mercennarii et meretrices dicuntur || 15 CHAB. gramm. I 118: Argo, hanc Argo Varrò Menippeus in Age modo II 16 CHAB. gramm. I 66: as terminata nomina casu nominatiuo in genetiuo crescente is syllaba finiuntur, ut Maecenas, Maecenatis, Asprenas, Asprenatis; nominatiuo uocatiuum similem habent, o Maecenas, o Asprenas, sed si sint peregrina, genetiuo casu in ae deficient, ut Aeneas, Aeneae, Gyas, Gyae, uocatiuo amissa s producent a, ut "quo fugis, Aenea?' ( Verg. Aeri. 10, 649) quamuis ueteres hic Aenea dixerint sine s, ut Varrò in Age modo | ibid. I 120: Aenea, hic Aenea sine s Varrò dixit in Age modo || 17 SERV. auct. georg. 2, 168: de Sabellis Varrò in Age modo sic ait II 18 NON. p. 513: exquisitim. Varrò Aiace stramenticio 13 fr. orti. C A D A || 14 duloreste (dol- L 1 ) ora. D A δούλος ερως Popma δονλοπρεπώς Oehler δουλοπρεπέϋτερον Duebner δοϋλος iste Quicherat δονλος èdxi Cèbe f . Dulorestem Zafjagno | Varrò Agathone quam inscripsit Dolium aut seria, sic : mundus — bigas acceptat postumi cui seplasia fetet, etc. (u. fr. 420) tit. deuitis C A p. 492 | πειρι codd. p. 82 \ φιαονικιας L B A C A p. 82 G p. 492 I G A A p. 499 φαονικιλς D A p . 82 φιλονικιλς E p. 492 \ π. φ. om. Ρ pp. 492 et 499 | Va® uictis περί φιλονεικίας Aldina || 87 fr. om,. C A D A | quas B A | etatula F 3 atula L ettula G I esse amare] et ( F o r c e l l i n i ) cantare Biese | amare deleui ut glossema \ tetrámetros Ionices a maiore instituí || 88 nequeat] queat Mains f. nunc queat Muller || 89/r. om. D A | dicit H 1 ducat C A | pugil G mg. pugilisLGPE pugillis H pugili C A pugil is Iunius | spectatores Ρ -is L G H E spectorum Paris 7666 speccatoris Bamb spectatoribus Lugd | quin Mittler \ supercilita L supercilta A A I cerstis A A | descobinarit Pius diseobinarit Aldina discopinaritLGA A discopanarit C A | f. numquis nam u. Vahlen | sua ed. 1476 suam codd. || 9 0 fr. om. D A I me om. Η 1 | epigrammatia B A aepiglammatia L 1 aepigrammatia C A epigrammata H 1 epigramma Ρ Ε | nomina] omnia Manutius \ poenam C A || tit. Cynicis,