Ciceronis, M. Tulli, epistulae ad Quintum fratrem. Epistulae ad M.Brutum. Commentariolum petitionis. Fragmenta epistularum [1988 ed.] 3519012111, 9783519012115

Citation preview

M. TULLI CICERONIS EPISTULAE AD Q U I N T U M FRATREM EPISTULAE AD M. BRUTUM ACCEDUNT

C O M M E N T A R I O L U M PETITIONIS FRAGMENTA EPISTULARUM

EDIDIT

D.R. S H A C K L E T O N BAILEY

£ STVTGARDIAE IN AEDIBVS B.G.TEVBNERI MCMLXXXV

G e d r u c k t mit Unterstützung der Förderungsu n d Beihilfefonds Wissenschaft der V G W O R T G m b H , Goethestraße 4 9 , 8 0 0 0 M ü n c h e n 2

CIP-Titelaufnahme der Deutschen Bibliothek Cicero, M a r c u s TuUius: [Epistulae ad Q u i n t u m f r a t r e m , Epistulae a d M . B r u t u m accedunt C o m m e n t a r i o l u m petitionis, Fragmenta epistularum] M . Tulli Ciceronis Epistulae ad Q u i n t u m f r a t r e m , Epistulae ad M . Brutum accedunt C o m m e n t a r i o l u m petitionis, Fragmenta epistularum / ed. D. R. Shackleton Bailey. Stutgardiae : Teubner, 1988 (Bibliotheca scriptorum G r a e c o r u m et R o m a n o r u m Teubneriana) ISBN 3 - 5 1 9 - 0 1 2 1 1 - 1 N E : Bailey, David R. Shackleton [Hrsg.]; Cicero, M a r c u s Tullius: [Sammlung] D a s Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Z u s t i m m u n g des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt besonders f ü r Vervielfältigungen, Übersetzungen, M i k r o verfilmungen u n d die Einspeicherung und Verarbeitung in elektronischen Systemen. © B. G. Teubner Stuttgart 1 9 8 8 Printed in Germany Gesamtherstellung: Passavia Druckerei G m b H Passau

PRAEFATIO Epistularum ad Quintum fratrem libri tres et ad M. Brutum liber primus eisdem codicibus quibus epistulae ad Atticum continentur. Habebat etiam codex Cratandri (C), caruit Tornesianus (Z). Quinqué autem epistulae in librum secundum ad M . Brutum ab editoribus relegatae sola in editione Cratandrina anni 1528 servantur. Quod Ad M. Brut. 1, 16 et 17 in editione mea Cantabrigiensi a falsario confectas disputavi, eadem in sententia maneo. Quin etiam argument s quae tum adhibui hoc quoque adicias, epistula Bruti ad Atticum (1,17) si genuina est, quo se pacto in corpus inseruerit coniecturam haudquaquam esse facilem. Neque enim primum ilium editorem, quem Tironem fuisse vix est quod dubitemus, ex Attici voluminibus, quae solas epistulas a Cicerone ad ipsum missas servasse videntur, hanc unam hausisse neque Atticum, cui amicorum suorum inter se amicitias conglutinare moris erat, talium litterarum exemplum ad Ciceronem misisse veri simile habendum est. A textu autem meo priore his in locis abscessi: Editio Cantabrigiensis Ad Quintum 1 , 1 , 1 2 in (ego) 1 , 1 , 3 6 utilitate (que) (ego) 1 , 2 , 6 scio te enim 2, 6 , 3 Longilium 2 , 1 1 , 2 (eius) erat (Wesenberg) 3 , 1 , 1 Herum 3 , 1 , 2 3 ideo 3 , 7 , 4 Sicurae 3, 7, 7 bonum

Haec editio fratrem ex (et) utilitate (Watt) enim scio te (R) Longidium (Harvey) erat Herium (ego) ideo (eo) (Goodyear) Scurrae (ego) bonam (Goodyear)

IV Editto

PRAEFATIO

Cantabrigiensis

Haec editto Ad M. Brutum

1 , 1 1 , 2 etiam 1 , 1 4 , 1 Bibul(i ali)orum (Tyrrell—Purser)

etiam (atque etiam) (Weiske) Bibulorum

Commentariolum Petitionis, dubiae et ipsum originis opusculum, nunc primum attigimus; nec multa inveni quae in editione Wattiana Oxoniensi abhinc annos triginta prolata mutanda viderentur. Codicibus eisdem quibus Epistulae ad Familiares IX—XVI nititur, absente tarnen Mediceo (M). His Canonicianum Class. Lat. 210 in bibliotheca Bodleiana servatum (B) pro 'deteriorum' exemplari adiecit Watt. Berolinensem (F) amovi; vide torn. III, p. V. In epistularum autem fragmentis pauca ipse novavi, recensionem Wattianam hie quoque maximam partem secutus sed adhibita etiam ea quam Christina Weissenhoff anno 1970 luculente confecit. Dispositionem et números tralaticios utpote usu communi celebratos mihi quoque conservandos putavi.

Scribebam Cantabrigiae Massachusettensium mense Augusto MCMLXXXVII D. R. S H A C K L E T O N BAILEY

SIGLA E = Ambrosianus E 14 inf. (saec. XIV). G = Parisinus 'Nouv. Fonds' 16248 (saec. XIV-XV). H = Landianus 8 (saec. XIV—XV); raro (numquam ubi cum G consentit) citatus. Ν = Laurentianus (ex Conv. Suppr.) 49 (saec. XIV—XV). V = Palatinus Lat. 1510 (saec. XV). O = Taurinensis Lat. 495 (saec. XV); raro (numquam ubi cum V consentit) citatus. R = Parisinus Lat. 8538 (anno 1419 scriptus). Ρ = Parisinus Lat. 8536 (saec. XV); raro (numquam ubi cum R consentit) citatus. Σ = consensus codicum E G N V R , aut omnium aut plurimorum. M = Mediceus 49.18 (anno 1393 scriptus). b = Berolinensis (exbibl. Hamiltoniana) 168 (saec. XV). d = Laurentianus (ex bibl. aedilium) 217 (saec. XV). m = Berolinensis (ex bibl. Hamiltoniana) 166 (anno 1408 scriptus). s = Urbinas 322 (saec. XV). δ = consensus codicum b d m s . Δ = consensus codicis M cum b d m s , aut omnibus aut tribus. Ω = consensus Σ et codicis M = archetypum omnium qui supra stant codicum. C — lectiones margini editionis Cratandrinae (1528) adscriptae. Crat. = lectiones in textu eiusdem editionis primum prolatae.

VI

SIGLA

Lamb. marg. = lectiones margini alterius editionis Lambinianae (1572—3) adscriptae. ς = lectiones hie illic citatae sive ex codicibus deterioribus, ut vid., sive ex editionibus Cratandrina antiquioribus sive originis incertae.

Goodyear = F. R. D. Goodyear, Gnomon 54 (1982), 266-70. Watt 1 = W.S. Watt, LCM 6 (1981), 89-96.

M. TULLI CICERONIS EPISTULAE AD Q U I N T U M FRATREM

LIBER PRIMUS

1,1 Ser. Romae (?) ex. an. 60 aut in. an. 59 M A R C U S Q U I N T O FRATRI S A L U T E M 1 Etsi non dubitabam quin hanc epistulam multi nuntii, fama denique esset ipsa sua celeritate superatura tuque ante ab aliis auditurus esses annum tertium accessisse desiderio nostro et labori tuo, tarnen existimavi a me quoque tibi huius molestiae nuntium perferri oportere. nam superioribus litteris non unis sed pluribus, cum iam ab aliis desperata res esset, tarnen tibi ego spem maturae decessionis adferebam, non solum ut quam diutissime te iucunda opinione oblectarem sed etiam quia tanta adhibebatur et a nobis et a praetoribus contentio ut rem posse confici non diffiderem. 2 Nunc, quoniam ita accidit ut neque praetores suis opibus neque nos nostro studio quicquam proficere possemus, est omnino difficile non graviter id ferre, sed tarnen nostros ánimos maximis in rebus et gerendis et sustinendis exercitatos frangi et debilitan molestia non oportet, ( e t ) quoniam ea molestissime ferre homines debent quae ipsorum culpa contracta sunt, est quiddam in hac re mihi molestius ferendum quam tibi, factum est enim mea culpa, contra quam tu mecum et proficiscens et per litteras egeras, ut priore anno non succederetur. quod ego, dum sociorum saluti consulo, d u m impudentiae non nullorum negotiatorum resisto, dum

Ep. 1, 1] salutationem demptis parvulis variationibus ita in hac epistularum serie praebent GVA : omittunt cett. 1, 1 multorum litterae post nuntii excidisse putavit Emesti 2, S et add. Manutius 10 sociorum saluti Σ : sal- soc- Η Δ 11 impudentiae bd : impru- Ω

5

10

5

10

4

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

nostrani gloriam tua virtute augeri e x p e t o , feci non sapienter, praesertim cum id commiserim ut ille alter annus etiam tertium posset adducere. 3

Q u o d q u o n i a m peccatum m e u m esse confiteor, est sapientiae atque humanitatis tuae curare et perficere ut h o c minus sapienter a me provisum diligentia tua corrigatur. ac si te ipse vehementius ad omnis partis bene audiendi excitaris, non ut cum aliis sed ut tecum iam ipse certes, si o m n e m t u a m m e n t e m , curam, cogitationem ad excellentis in omnibus rebus laudis cupiditatem incitaris, mihi crede, unus annus additus labori tuo multorum a n n o r u m laetitiam nobis, gloriam vero etiam posteris nostris adferet.

4

Q u a p r o p t e r h o c te p r i m u m rogo, ne c o n t r a h a s ac demittas a n i m u m neve te obrui t a m q u a m fluctu sic magnitudine negoti sinas c o n t r a q u e erigas a c resistas sive etiam ultro o c c u r r a s negotiis; neque enim eius modi partem rei publicae geris in qua fortuna dominetur, sed in qua plurimum ratio possit et diligentia, q u o d si tibi bellum aliquod magnum et periculosum administranti p r o r o g a t u m imperium viderem, tremerem a n i m o q u o d eodem tempore esse intellegerem

5

etiam fortunae potestatem in nos p r o r o g a t a m . n u n c vero ea pars tibi rei publicae c o m m i s s a est in qua aut nullam aut perexiguam partem fortuna tenet et quae mihi tota in tua virtute a c m o d e r a t i o n e animi posita esse videatur. nullas, ut opinor, insidias hostium, nullam proeli dimicationem, nullam defectionem s o c i o r u m , nullam inopiam stipendi aut rei frumentariae, nullam seditionem exercitus pertimescimus; quae persaepe sapientissimis viris acciderunt, ut, quem ad

12 expeto Η Ο Ρ δ : -ecto E(?), N V R : -edito G M 3, 4 ipso Schütz 6 ad] et de M : et ms excellentis Ernesti : -ntem Ω : -ndi Watt in app. 7 rebus] generibus Watt in app., coll. Acad. 1.12, Off. 1.116 9 gloriam G N , M ( ? ) b d : im(m)o EVRms 4 , 1 demittas E G V M : dim- Η Ν R ô 5 , 3 teneat Lambinus

1,1,2-8

5

modum gubernatores optimi vim tempestatis, sic ίHi impetum fortunae superare non possent. tibi data est summa pax, summa tranquilinas, ita tamen ut ea dormientem gubernatorem vel obruere, vigilantem etiam delectare possit. 6 Constat enim ea provincia primum ex eo genere sociorum quod est ex hominum omni genere humanissimum, deinde ex eo genere civium qui aut quod publicani sunt nos summa necessitudine attingunt aut quod ita negotiantur ut locupletes sint nostri consulatus beneficio se incolumis fortunas

7 habere arbitrantur. at enim inter hos ipsos exsistunt graves controversiae, multae nascuntur iniuriae, magnae contentiones consequuntur. quasi vero ego id putem, non te aliquantum negoti sustinere! intellego permagnum esse negotium et maximi consili, sed memento consili me hoc esse negotium magis aliquanto quam fortunae putare. quid est enim negoti continere eos quibus praesis, si te ipse contineas? id autem sit magnum et difficile ceteris, sicut est difficillimum: tibi et fuit hoc semper facillimum et vero esse debuit, cuius natura talis est ut etiam sine doctrina videatur moderata esse potuisse, ea autem adhibita doctrina est quae vel vitiosissimam naturam excolere possit. tu cum pecuniae, cum voluptati, cum omnium rerum cupiditati resistes, ut facis, erit, credo, periculum ne improbum negotiatorem, paulo cupidiorem publicanum comprimere non possisi nam Graeci quidem sic te ita viventem intuebuntur ut quendam ex annalium memoria aut etiam de caelo divinum hominem esse in provinciam delapsum putent. 8

Atque haec nunc non ut facias sed ut te facere et fecisse gaudeas scribo. praeclarum est enim summo cum imperio fuisse in Asia biennium sic ut nullum te signum, nulla pic-

9 - 1 0 impetum fortunae Σ : f- i- Δ 7, 5 me EVms : mei G N R Mbd 7 ipsum Es 12 excolere ς : accol- Δ : attoll- Zs posset Madvig voluptatis 'Wesenberg 8, 3 biennium (i.e., iien-) Ursinus : tri- Ω

10

5

5

10

15

6

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

tura, nullum vas, nulla vestís, nullum mancipium, nulla forma cuiusquam, nulla condicio pecuniae, quibus rebus abundat ista provincia, ab summa integritate continentiaque de9 duxerit. quid autem reperiri tam eximium aut tam expetendum potest quam istam virtutem, moderationem animi, temperantiam non latere in tenebris neque esse abditam, sed in luce Asiae, in oculis clarissimae provinciae atque in auribus omnium gentium ac nationum esse positam? non itineribus tuis perterreri homines, non sumptu exhauriri, non adventu commoveri? esse, quocumque veneris, et publice et privatim maximam laetitiam, cum urbs custodem, non tyrannum, domus hospitem, non expilatorem recepisse videatur? His autem in rebus iam te usus ipse profecto erudivit nequaquam satis esse ipsum has te habere virtutes, sed esse circumspiciendum diligenter ut in hac custodia provinciae non te unum sed omnis ministros imperi tui sociis et civibus et rei publicae praestare videare. quamquam legatos habes eos qui ipsi per se habituri sint rationem dignitatis tuae. de quibus honore et dignitate et aetate praestat Tubero, quem ego arbitrar, praesertim cum scribat historiam, multos ex suis annalibus posse deligere quos velit et possit imitari. Al(l)ienus autem noster est cum animo et benevolentia tum vero etiam imitatione vivendi, nam quid ego de Gratidio dicam? quem certo scio ita laborare de existimatione sua ut propter amorem in nos fraternum etiam de nostra laboret. 1 1 quaestorem habes non tuo iudicio delectum sed eum quem sors dedit. hunc oportet et sua sponte esse moderatum et tuis institutis ac praeceptis obtemperare, quorum si quis forte esset sordidior, ferres eatenus quoad per se neglegeret eas leges quibus esset adstrictus, non ut ea potestate quam tu ad

5

5

10

10, 2 esse (prius) ς : est Ω has te s : haste ra : hasce Ω : abste R 6 tuae ς : su(a)e Ω 10 Allienus Corradus : ali- Ω est Manutius : et G N V , M ( ? ) b d : om. ERms 12 certo Ν : -te Ω 13 propter C : -rea Ω de nostra C : demonstrare Ω

5

10

5

1,1,8-13

7

dignitatem permisisses ad quaestum uteretur. neque enim mihi sane placet, praesertim cum hi mores tantum iam ad nimiam lenitatem et ad ambitionem incubuerint, scrutari te omnis sordis, excutere unum quemque eorum, sed, quanta sit in quoque fides, tantum cuique committere. Atque [inter nos] eos quos tibi comités et adiutores negotiorum publicorum dedit ipsa res publica dumtaxat finibus 1 2 iis praestabis quos ante praescripsi. quos vero aut ex domesticis convictionibus aut ex necessariis apparitionibus tecum esse voluisti, qui quasi ex cohorte praetoris appellari soient, horum non modo facta sed edam dicta omnia praestanda nobis sunt, sed habes eos tecum quos possis recte facientis facile diligere, minus consulentis existimationi tuae facillime coercere. a quibus, rudis cum esses, videtur potuisse tua liberalitas decipi (nam ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios ímprobos suspicatur); nunc vero tertius hic annus habeat integritatem eandem quam superiores, cautio13 rem autem ac diligentiorem. sint aures tuae quae id quod audiunt existimentur audire, non in quas ficte et simulate quaestus causa insusurretur. sit anulus tuus non ut vas aliquod sed t a m q u a m ipse tu, non minister alienae voluntatis sed testis tuae. accensus sit eo numero quo eum maiores nostri esse voluerunt, qui hoc non in benefici loco sed in laboris ac muneris non temere nisi libertis suis deferebant, quibus íIli quidem non multo secus ac servis imperabant. sit lictor non suae sed tuae lenitatis apparitor, maioraque praeferant fasces i Hi ac secures dignitatis insignia quam potestàtis. toti denique sit provinciae cognitum tibi omnium quibus

11, 8 levitatem Pm 11 inter nos (sic GNRM (sed i- nos hes. Ν) : i- hos EVô) removi 13 praestabis Ρό : -it Ω 12, 2 convictionibus Victorius : convinc- vel coniunc- Ω ex] in cotiieci apparitionibus ς : apparat- ΩΟ 10 cautionem Faërnus (et Lambinus) 11 autem Lambinus (ac om.) : etiam ac Ω : etiam Faërnus 13,5 accensus O : -essus Ω 9 suae (saevitiae) Ursinus

10

5

10

5

10

8

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

praesis salutem, liberos, famam, fortunas esse carissimas. denique haec opinio sit, non modo iis qui aliquid acceperint sed iis etiam qui dederint te inimicum, si id cognoveris, futurum; ñeque vero quisquam dabit cum erit hoc perspectum, nihil per eos qui simulant se apud te multum posse abs 14 te solere impetrari. nec tarnen haec oratio mea est eius modi ut te in tuos aut durum esse nimium aut suspiciosum velim. nam si quis est eorum qui tibi bienni spatio numquam in suspicionem avaritiae venerit, ut ego Caesium et Chaerippum et Labeonem et audio et quia cognovi existimo, nihil est quod non et iis et si quis est alius eiusdem modi et committi et credi rectissime putem. sed si quis est in quo iam offenderis, de quo aliquid senseris, huic nihil credideris, nullam partem existimationis tuae commiseris. 15 In provincia vero ipsa si quem es nactus qui in tuam familiaritatem penitus intrarit, qui nobis ante fuerit ignotus, huic quantum credendum sit vide: non quin possint multi esse provinciales viri boni, sed hoc sperare licet, iudicare periculosum est. multis enim simulationum involucris tegitur et quasi velis quibusdam obtenditur unius cuiusque natura; frons, oculi, vultus persaepe mentiuntur, oratio vero saepissime. quam ob rem qui potes reperire ex eo genere hominum qui pecuniae cupiditate adducti careant iis rebus omnibus a quibus nos divulsi esse non possumus, te autem, alienum hominem, ament ex animo ac non sui commodi causa simulent? mihi quidem permagnum videtur, praesertim si idem homines privatum non fere quemquam, praetores semper omnis amant, quo ex genere si quem forte tui cognosti amantiorem (fieri enim potuit) quam temporis, hunc vero ad tuum numerum libenter adscribito; sin autem id non perspicies, nullum genus erit in familiaritate cavendum magis, 12 fortunas esse δ : e- f- Ω 1 4 , 5 et (ante audio) G H A : êë Ν : om. E V R 15, 8 potest V R : -es (eos) Constans homines vel hominum (homines) Tyrrell 14 quem R corr. : quidem Ω 17 genus erit E G A : e- g- N V R

15

5

5

10

15

1,1,13-18

9

propterea quod et omnis vias pecuniae norunt et omnia pecuniae causa faciunt et, quicum victuri non sunt, eius existimationi consulere non curant. 16 Atque edam e Graecis ipsis diligenter cavendae sunt quaedam familiaritates praeter hominum perpaucorum si qui sunt vetere Graecia digni; nunc vero fallaces sunt permulti et leves et diuturna Servitute ad nimiam adsentationem eruditi, quos ego universos adhiberi liberaliter, optimum quemque hospitio amicitiaque coniungi dico oportere: nimiae familiaritates eorum ñeque (honestae neque) iam fideles sunt, non enim audent adversari nostris voluntatibus et [non] invident non nostris solum verum etiam suis. 17 Iam qui in eius modi rebus in quibus vereor etiam ne durior sim cautus esse velim ac diligens, quo me animo in servis esse censes? quos quidem cum omnibus in locis tum praecipue in provinciis regere debemus. quo de genere multa praecipi possunt, sed h o c et brevissimum est et facillime teneri potest, ut ita se gérant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres, neve interesse quicquam putent utrum Trallis an Formias venerint. ac si quis est ex servis egregie fidelis, sit in domesticis rebus et privatis: quae res ad officium imperi tui atque ad aliquam partem rei publicae pertinebunt, de iis rebus ne quid attingat. multa enim quae recte committi servis fidelibus possunt tamen sermonis et vituperationis vitandae causa committenda non sunt. 18 Sed nescio quo pacto ad praecipiendi rationem delapsa est oratio mea, cum id mihi propositum initio non fuisset; quid enim ei praecipiam quem ego in hoc praesertim genere intellegam prudentia non esse inferiorem quam me, usu vero

1 6 , 1 e] in Boot 3 nunc Ernesti dubitanter : sic Ω 6 amicitiaque ς : -i (a)eque Ω : usu post -iaeque add. Castiglioni, alia alii 7 honestae neque vel sim. addendum coni. Watt iam Ernesti : tam Ω 8—9 et invident non b : et non i- non E G H Ν Δ : et vero i- non O : et non i- V R 1 7 , 3 servos V P

20

5

5

10

10

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

etiam superiorem? sed tarnen si ad ea quae faceres auctoritas accederei mea, tibi ipsi illa putavi fore iucundiora. qua re sint haec fundamenta dignitatis tuae: tua primum integritas et continentia, deinde omnium qui tecum sunt pudor, delectus in familiaritatibus et provincialium hominum et Graecorum percautus et diligens, familiae gravis et constans dis1 9 ciplina. quae cum honesta sint in his privatis nostris cottidianisque rationibus, in tanto imperio, tam depravatis moribus, tam corruptrice provincia divina videantur necesse est. Haec institutio atque haec disciplina potest sustinere in rebus statuendis et decernendis eam severitatem qua tu in iis rebus usus es ex quibus non nullas simultates cum magna mea laetitia susceptas habemus; nisi forte me Paconi nescio cuius, hominis ne Graeci quidem ac Mysi aut Phrygis potius, querelis moveri putas aut Tusceni, hominis furiosi ac sordidi, vocibus, cuius tu ex impurissimis faucibus inhonestissi2 0 mam cupiditatem eripuisti summa cum aequitate. haec et cetera plena severitatis quae statuisti in ista provincia non facile sine summa integritate sustineremus. qua re sit summa in iure dicendo severitas, dum m o d o ea ne varietur gratia sed conservetur aequabilis. sed tamen parvi refert abs te ipso ius dici aequaliter et diligenter nisi idem ab iis fiet quibus tu eius muneris aliquam partem concesseris. ac mihi quidem videtur non sane magna varietas esse negotiorum in administranda Asia, sed ea tota iuris dictione maxime sustineri. in qua scientiae, praesertim provincialis, ratio ipsa expedita est: constantia est adhibenda et gravitas, quae résistât non solum gratiae verum etiam suspicioni.

18, 8 delectus Hbs : dil- Ω 19, 5 qua ER6 : quam GN VM tu 2s : tuis Δ 8ac]atç lOinhonestissimamVR : honEGNA 20, 1 sed ante haec excidisse suspicor 3 sustinebimus ς 5 abs GNA : a EVR 6 aequabiliter OP 9 dictione VRÖ : -nis E G N M sustineri] cont- Lamb. marg.

5

10

5

10

5

10

1,1,18-23

11

21

Adiungenda etiam est facilitas in audiendo, lenitas in decernendo, in satis faciendo ac disputando diligentia, his rebus nuper C. Octavius iucundissimus fuit, apud quem p r ( o x)imus lictor quievit, tacuit accensus, quotiens quisque voluit dixit et quam voluit diu; quibus ille rebus fortasse nimis lenis videretur, nisi haec lenitas illam severitatem tueretur. cogebantur Sullani homines quae per vim et metum abstulerant reddere; qui in magistratibus iniuriose decreverant, eodem ipsis privatis erat iure parendum. haec illius severitas acerba videretur, nisi multis condimentis humanitatis mitigaretur. 22 Quod si haec lenitas grata Romae est, ubi tanta adrogantia est, tam immoderata libertas, tam infinita hominum licentia, denique tot magistratus, tot auxilia, tanta vis (populi), tanta senatus auctoritas, quam iucunda tandem praetoris comitas in Asia potest esse! in qua tanta multitudo civium, tanta sociorum, tot urbes, tot civitates unius hominis nutum intuentur, ubi nullum auxilium est, nulla conquestio, nullus senatus, nulla contio. qua re permagni hominis est et cum ipsa natura moderati tum vero etiam doctrina atque optimarum artium studiis eruditi sic se adhibere in tanta potestate ut nulla alia potestas ab iis quibus is praesit deside2 3 retur, (ut est) Cyrus ille a Xenophonte non ad historiae fidem scriptus sed ad effigiem iusti imperi, cuius summa gravitas ab ilio philosopho cum singulari comitate coniungitur. quos quidem libros non sine causa noster ille Africanus de manibus ponere non solebat. nullum est enim praetermissum in iis officium diligentis et moderati imperi; eaque si sic coluit ille qui privatus futurus numquam fuit, quonam mo-

21, 1 etiam est E G A : est et- N V R s 3 C. ς : Cn. Ω proximus Orelli : primus Ω 4 quievit Pantagatbus : qui fuit Ω accensus s : -ensu vel -essu Ω 22, 3 populi add. Emesti : plebis Housman ap. Watt 8 permagni G : cum ρ- Ω : proprium pGoodyear, 267 2 3 , 1 ut est addidi 2 scriptus (est) Ursinus

5

10

5

10

5

12

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

do retinenda sunt iis quibus imperium ita datum est ut redderent et ab iis legibus datum est ad quas revertendum est? 24 Ac mihi quidem videntur hue omnia esse referenda iis qui praesunt aliis, ut ii qui erunt in eorum imperio sint quam beatissimi, quod tibi et esse antiquissimum et ab initio fuisse, ut primum Asiam attigisti, constanti fama atque omnium sermone celebratum est. est autem non modo eius qui sociis et civibus sed etiam eius qui servis, qui mutis pecudibus praesit eorum quibus praesit commodis utilitatique servire. 2 5 cuius quidem generis constare inter omnis video abs te summam adhiberi diligentiam: nullum aes alienum novum contraili civitatibus, vetere autem magno et gravi multas abs te esse liberatas; urbis compluris dirutas ac paene desertas, in quibus unam Ioniae nobilissimam, alteram Cariae, Samum et Halicarnassum, per te esse recreatas; nullas esse in oppidis seditiones, nullas discordias; provideri abs te ut civitates optimatium consiliis administrentur; sublata Mysiae latrocinia, caedis multis locis repressas, pacem tota provincia constitutam, neque solum illa itinerum atque agrorum sed multo etiam plura et maiora oppidorum et fanorum latrocinia esse depulsa; remotam a fama et a fortunis et ab otio locupletum illam acerbissimam ministram praetorum avaritiae, calumniam; sumptus et tributa civitatum ab omnibus qui earum civitatum fines incolant tolerari aequaliter; facillimos esse aditus ad te, patere auris tuas querelis omnium, nullius inopiam ac solitudinem non modo ilio populari accessu ac tribunali sed ne domo quidem et cubiculo esse exclusam

24, 3 et esse Manutius : esse et EVPdms : esset G M : esse NRb 4 constanti Wesenberg : -ante Ω 6 eius G N A : otti. EVR 25, 4 dirutas E A C : -uptas Σ 5 cariae M con. : ciarf e / cyar- Σ : cirr- ν el tyr(r)- Δ 11 fanorum Victorius : furtoE G N A : furta R : furta et V : fanorum furta et Lambinus 12 locupleterai G Md 15 aequaliter ß C : -abiliter ς 17 sol(l)icitudinemMbd 18 et G N A : tua et E V R

5

5

10

15

1,1,23-27

13

t u o ; t o t o denique imperio nihil a c e r b u m esse, nihil crudele, atque o m n i a piena clementiae, mansuetudinis, humanitatis. 26

gravi vectigali aedilicio cum magnis nostris simultatibus Asiam liberasti! etenim si unus h o m o nobilis queritur palam te, q u o d edixeris ne ad ludos pecuniae decernerentur, H S C C sibi eripuisse, q u a n t a tandem pecunia penderetur si o m nium n o m i n e quicumque R o m a e ludos facerent (quod erat iam institutum) erogaretur? q u a m q u a m has querelas hominum nostrorum ilio Consilio oppressimus (quod in Asia nescio q u o n a m m o d o , R o m a e quidem non mediocri cum admiratione laudatur), quod, c u m ad templum m o n u m e n t u m que nostrum civitates pecunias decrevissent, cumque id et pro meis magnis meritis et p r o tuis m a x i m i s beneficiis summ a sua volúntate fecissent, n o m i n a t i m q u e lex exciperet ut ad templum et m o n u m e n t u m capere liceret, cumque id q u o d dabatur n o n esset interiturum sed in ornamentis templi futurum, ut non mihi potius quam p o p u l o R o m a n o ac dis immortalibus datum videretur, tamen id in quo erat dignitas, erat lex, erat eorum qui faciebant voluntas accipiendum

27

20

Q u a n t u m vero illud est beneficium tuum q u o d iniquo et

non putavi c u m aliis de causis tum etiam ut a n i m o aequiore ferrent ii quibus nec deberetur nec liceret. Q u a p r o p t e r incumbe t o t o a n i m o et studio omni in e a m rationem q u a adhuc usus es, ut eos quos tuae fidei potestatique senatus populusque R o m a n u s c o m m i s i t et credidit diligas et o m n i ratione tueare et esse q u a m beatissimos velis. q u o d si te sors Afris aut Hispanis aut Gallis praefecisset, i m m a n i b u s a c barbaris nationibus, tamen esset humanitatis tuae consulere eorum c o m m o d i s et utilitati salutique servire; cum vero ei generi h o m i n u m praesimus n o n m o d o in q u o ipsa sit sed etiam a q u o ad alios pervenisse putetur humani19 imperio N V R A : in imp- E G , fort, recte 26, 2 aedilicio (Hotomanus) cum Lünemann : -iciorum Ω 3 etenim Η : enim Ω 2 7 , 3 - 4 e t . . . e t . . . et Facciolati : e t . . . e t . . . ut Ω : e t . . . u t . . . ut Schütz 9 ipso Reiz

5

10

15

20

5

14

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

tas, certe iis earn potissimum tribuere debemus a quibus 2 8 accepimus. non enim me hoc iam dicere pudebit, praesertim in ea vita atque iis rebus gestis in quibus non potest residere inertiae aut levitatis ulla suspicio, nos ea quae consecuti simus iis studiis et artibus esse adeptos quae sint nobis Graeciae monumentis disciplinisque tradita, qua re praeter communem fidem quae omnibus debetur, praeterea nos isti hominum generi praecipue debere videmur ut, quorum praeceptis sumus eruditi, apud eos ipsos quod ab iis didicerimus velimus expromere. 29 Atque ille quidem princeps ingeni et doctrinae Plato tum denique fore beatas res publicas putavit si aut docti ac sapientes homines eas regere coepissent aut ii qui regerent omne suum Studium in doctrina et sapientia collocarent. hanc coniunctionem videlicet potestatis et sapientiae saluti censuit civitatibus esse posse, quod fortasse aliquando universae rei publicae nostrae, nunc quidem profecto isti provinciae contigit, ut is in ea s u m m a m potestatem haberet cui in doctrina, cui in virtute atque humanitate percipienda plu3 0 rimum (positum) a pueritia studi fuisset et temporis. qua re cura ut hic annus qui ad laborem tuum accessit idem ad salutem Asiae prorogatus esse videatur. quoniam in te retinendo fuit Asia felicior quam nos in deducendo, perfice ut laetitia provinciae desiderium nostrum leniatur. etenim si in promerendo ut tibi tanti honores haberentur quanti haud scio an nemini fuisti omnium diligentissimus, multo maiorem in his honoribus tuendis adhibere diligentiam debes. 3 1 equidem de isto genere honorum quid sentirem scripsi ad te

28, 2 atque ERÔ : atque in G N V M 4 simus scripsi : sumus Ω sunt Wesenberg S traditae Ρ 8 simus ς 29,2 ac Σ : et Mms : aut Nbd 4 et Ε Ο Ν Δ : a c V R collocarent Ernesti (-are etiam potuit) : -assent Ω 8 ea EPs : earn G Ν VA : câ R 10 positum (sed post temporis) Lambinus, qui etiam colloca tum 30,3 quoniam(que) Faëmus : (et) quoniam Crat.

10

5

5

10

5

1,1,27-33

15

ante, semper eos putavi, si vulgares essent, vilis, si temporis causa constituerentur, levis; si vero, id quod ita factum est, meritis tuis tribuerentur, existimabam multam tibi in his honoribus tuendis operam esse ponendam. qua re quoniam in istis urbibus cum summo imperio et potestate versaris in quibus tuas virtutes consecratas et in deorum numero collocatas vides, in omnibus rebus quas statues, quas decernes, quas ages, quid tantis hominum opinionibus, tantis de te iudiciis, tantis honoribus debeas cogitabis. id autem erit eius modi ut consulas omnibus, ut medeare incommodis hominum, provideas saluti, ut te parentem Asiae et dici et haberi velis. 32 Atque huic tuae voluntati ac diligentiae difficultatem magnani adferunt publicani. quibus si adversamur, ordinem de nobis optime meritum et per nos cum re publica coniunctum et a nobis et a re publica diiungemus; sin autem omnibus in rebus obsequemur, funditus eos perire patiemur quorum non m o d o saluti sed etiam commodis consulere debemus. haec est una, si vere cogitare volumus, in toto imperio tuo difficultas. nam esse abstinentem, continere omnis cupiditates, suos coercere, iuris aequabilem tenere rationem, (diligentem) te in rebus cognoscendis, facilem in hominibus audiendis admittendisque praebere praeclarum magis est quam difficile, non est enim positum in labore aliquo sed in 3 3 quadam inductione animi et volúntate, illa causa publicanorum quantam acerbitatem adferat sociis intelleximus ex civibus qui nuper in portoriis Italiae tollendis non tam de portorio quam de non nullis iniuriis portitorum querebantur. qua re non ignoro quid sociis accidat in ultimis terris, cum audierim in Italia querelas civium. hic te ita versari ut et publicanis satis facias, praesertim publicis male redemptis, 32, 1 atqui Baiter 4 diiungemus (diu in- M) E R A : disiungGNVs 6 consulere debemus Rs : -lemus Ω 9 tuos Watt in app. 9 - 1 0 diligentem . . . facilem in scripsi : facilem . . . in Ω 10 te] se Petreius

5

10

5

10

5

16

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

et socios perire non sinas divinae cuiusdam virtutis esse videtur, id est tuae. Ac primum Graecis id quod acerbissimum est, quod sunt vectigales, non ita acerbum videri debet, propterea quod sine imperio populi Romani suis institutis per se ipsi ita fuerunt. nomen autem publicani aspernari non possunt, qui pendere ipsi vectigal sine publicano non potuerint quod iis aequaliter Sulla discripserat. non esse autem leniores in exigendis vectigalibus Graecos quam nostros publícanos hinc intellegi potest quod Caunii nuper omnibusque ex insulis quae erant a Sulla Rhodiis attributae confugerunt ad senatum, nobis ut potius vectigal quam Rhodiis penderent. qua re nomen publicani neque ii debent horrere qui semper vectigales fuerunt, neque ii aspernari qui per se pendere vectigal 3 4 non potuerunt, neque ii recusare qui postulaverunt. simul et illud Asia cogitet, nullam ab se neque belli externi neque domesticarum discordiarum calamitatem afuturam fuisse, si hoc imperio non teneretur; id autem imperium cum retineri sine vectigalibus nullo m o d o possit, aequo animo parte aliqua suorum fructuum pacem sibi sempiternam redimat at3 5 que otium. quod si genus ipsum et nomen publicani non iniquo animo sustinebunt, poterunt iis Consilio et prudentia tua reliqua videri mitiora. possunt in pactionibus faciendis non legem spectare censoriam sed potius commoditatem conficiendi negoti et liberationem molestiae. potes etiam tu id facere, quod et fecisti egregie et facis, ut commémorés quanta sit in publicanis dignitas, quantum nos íIli ordini debeamus, ut remoto imperio ac vi potestatis et fascium publícanos cum Graecis grada atque auctoritate coniungas [sed] et ab iis de quibus optime tu meritus es et qui tibi

33, 10 est Manutius (est et ς) : et Ω 15 discripserat Buecheler •. desc- Ω 17 Caunii ς : -ni Ω omnibusque scripsi : omnes qui (que Ν) Ω : omnesque Victorius 34, 2 ab G N A : a E V R 3 5 , 1 0 et Kahnt : s e d e t E N R A : s e d G V s

10

15

20

5

5

10

1,1,33-38

17

omnia debent hoc petas, ut facilitate sua nos earn necessitudinem quae est nobis cum publicanis obtinere et conservare patiantur. 36 Sed quid ego te haec hortor quae tu non m o d o facere potes tua sponte sine cuiusquam praeceptis sed edam magna iam ex parte perfecisti? non enim desistunt nobis agere cottidie gratias honestissimae et maximae societates, quod quidem mihi idcirco iucundius est quod idem faciunt Graeci. difficile est autem ea quae commodis ( e t ) utilitate et prope natura diversa sunt volúntate coniungere. at ea quidem quae supra scripta sunt non ut te instituerem scripsi (neque enim prudentia tua cuiusquam praecepta desiderat), sed me in scribendo commemoratio tuae virtutis delectavit. quamquam in his litteris longior fui quam aut Vellern aut quam me putavi fore. 37 Unum est quod tibi ego praecipere non desinam neque te patiar, q u a n t u m erit in me, cum exceptione laudari, omnes enim qui istinc veniunt ita de tua virtute, integritate, humanitate commémorant ut in tuis summis laudibus excipiant unam iracundiam. quod vitium cum in hac privata cottidianaque vita levis esse animi atque infirmi videtur, tum vero nihil est tam deforme q u a m ad s u m m u m imperium etiam acerbitatem naturae adiungere. qua re illud non suscipiam ut quae de iracundia dici soient a doctissimis hominibus ea nunc tibi exponam, cum et nimis longus esse nolim et ex multorum scriptis ea facile possis cognoscere: illud, quod est epistulae proprium, ut is ad quem scribitur de iis rebus quas ignorât certior fiat, praetermittendum esse non puto. 38 Sic ad nos omnes fere deferunt: nihil, cum absit iracundia, dicere soient te fieri posse iucundius; sed cum te alicuius improbitas perversitasque commoverit, sic te animo incitari

36, 6 (et) utilitate Watt1 : ufi- Ω : utilitateque scripseram 11 quam (tert.) removit ς 3 7 , 2 laudari s : -are Ω 6 videatur Νδ 3 8 , 2 dicere soient om. s

5

10

5

10

18

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

ut ab omnibus tua desideretur humanitas. qua re quoniam in earn rationem vitae nos non tam cupiditas quaedam gloriae quam res ipsa ac fortuna deduxit ut sempiternus sermo hominum de nobis futurus sit, caveamus, quantum efficere et consequi possumus, ut ne quod in nobis insigne vitium fuisse dicatur. neque ego nunc hoc contendo, quod fortasse cum in omni natura tum iam in nostra aetate difficile est, mutare animum et, si quid est penitus insitum moribus, id subito evellere, sed te illud admoneo ut, si hoc plane vitare non potes, quod ante occupatur animus ab iracundia quam providere ratio potuit ne occuparetur, ut te ante compares cottidieque meditere resistendum esse iracundiae, cumque ea maxime animum moveat tum tibi esse diligentissime linguam continendam; quae quidem mihi virtus interdum non minor videtur quam omnino non irasci. nam illud est non solum gravitatis sed non numquam etiam lentitudinis; moderan vero et animo et orationi cum sis iratus, aut etiam tacere et tenere in sua potestate motum animi et dolorem, etsi non est perfectae sapientae, tamen est non mediocris ingeni. Atque in hoc genere multo te esse iam commodiorem mitioremque nuntiant, nullae tuae vehementiores animi concitationes, nulla maledicta ad nos, nullae contumeliae perferuntur. quae cum abhorrent a litteris, ab humanitate, tum vero contraria sunt imperio ac dignitati. nam si implacabiles iracundiae sunt, summa est acerbitas; sin autem exorabiles, summa levitas, quae tamen ut in malis acerbitati anteponen4 0 da est. sed quoniam primus annus habuit de hac reprehensione plurimum sermonis, credo propterea quod tibi homi-

5

10

15

20

39

12 piane 'Ernesti aut eius operae' (Watt) : piene Ω 17 interdum non R. Klotz : non in- Ω 19 lenitudinis RbC 3 9 , 1 anne atqui Ί iam G Δ : om. Σ 4 (atque) ab Wesenberg 5 - 8 nam si ... anteponenda est citai Ammian. 28,1,40. 6 sunt Η Ν , Aturarán. : sint Ω

5

1,1,38-43

19

num iniuriae, q u o d avaritia, q u o d insolentia praeter opinionem accidebat et intolerabilis videbatur, secundus autem multo l e v i o r ( e m ) , q u o d et consuetudo et ratio et, ut ego

5

arbitror, meae q u o q u e litterae te patientiorem lenioremque fecerunt, tertius annus ita debet esse emendatus ut ne minim a m quidem rem quisquam possit ullam reprehendere. 41

42

43

Ac iam h o c l o c o non h o r t a t i o n e ñeque praeceptis sed precibus tecum fraternis ago, totum ut a n i m u m , curam cogitat i o n e m q u e tuam p o n a s in o m n i u m laude undique colligenda. q u o d si [in] mediocris t a n t u m sermonis ac praedicationis nostrae res essent, nihil abs te e x i m i u m , nihil praeter aliorum consuetudinem postularetur. nunc vero propter earum rerum in quibus versati sumus splendorem et magnitudinem, nisi s u m m a m laudem ex ista provincia adsequimur, vix videmur s u m m a m vituperationem posse vitare, ea nostra ratio est ut omnes boni cum faveant tum e d a m o m n e m a nobis diligentiam virtutemque et postulent et exspectent, o m n e s autem improbi, q u o d cum iis bellum sempiternum suscepimus, vel minima re ad reprehendendum contenti esse videantur. qua re q u o n i a m eius modi theatrum totius Asiae virtutibus tuis est datum, celebritate refertissimum, magnitudine amplissimum, iudicio eruditissimum, natura autem ita resonans ut usque R o m a m significationes vocesque referantur, contende, quaeso, atque elabora non m o d o ut his rebus dignus fuisse sed etiam ut illa o m n i a tuis artibus superasse videare; et quoniam mihi casus u r b a n a m in magistratibus administrationem rei publicae, tibi provincialem dedit, [et] si mea pars nemini cedit, fac ut tua ceteros vincat. simul

40, 3 iniuri(a)e GNVA : -ria E R avaritia Es : -i(a)e Ω insolentia EGVô : -ti(a)e H N R M 5 leviorem Madvig : lenior (levior Pms) Ω : melior Watt 4 1 , 4 si mediocris tantum Sedgwick : si in mediocri statu Ω 1 0 - 1 1 omnem a nobis E G A : a η- o- N V R 42, 1 totius Asiae removit Manutius 1 - 2 Asiae ... datum C : asiae Rs : om. Ω 4 3 , 3 et removit Faërnus

5

10

5

20

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

et illud cogita, nos non de reliqua et sperata gloria iam laborare sed de parta dimicare, quae quidem non tam expetenda nobis fuit quam tuenda est. Ac si mihi quicquam esset abs te separatum, nihil amplius desiderarem hoc statu qui mihi iam partus est. nunc vero sic res sese habet ut, nisi omnia tua facta atque dicta nostris rebus istinc respondeant, ego me tantis meis laboribus tanrisque periculis, quorum tu omnium particeps fuisti, nihil consecutum putem. quod si ut amplissimum nomen consequeremur unus praeter ceteros adiuvisti, certe idem ut id retineamus praeter ceteros elaborabis. non est tibi his solis utendum existimationibus ac iudiciis qui nunc sunt hominum sed iis etiam qui futuri sunt; quamquam illorum erit verius iudicium, obtrectatione et malevolentia liberatum. 4 4 denique etiam illud debes cogitare, non te tibi soli gloriam quaerere; quod si esset, tarnen non neglegeres, praesertim cum amplissimis monumentis consecrare voluisses memoriam nominis tui. sed ea tibi est communicanda mecum, prodenda liberis nostris. in qua cavendum est ne, si neglegentior fueris, ( n o n ) tibi parum consuluisse sed etiam tuis invidisse videaris. 45 Atque haec non eo dicuntur ut te oratio mea dormientem excitasse sed potius ut currentem incitasse videatur. facies enim perpetuo quae fecisti, ut omnes aequitatem tuam, temperantiam, severitatem integritatemque laudarent. sed me quaedam tenet propter singularem amorem infinita in te aviditas gloriae. quamquam illud existimo, cum iam tibi Asia sicuri uni cuique sua domus nota esse debeat, cum ad tuam summam prudentiam tantus usus accesserit, nihil esse

12 putem VRbs : om. E G N M d m 14 solis G N A : solum EVRb 44, 1 etiam illud G N M : i- e- EVRÔ 4 tibi est Σ : est t-ΡΔ 5 qua] quo Facciolati 6 non scripsi : non solum s : om. Q 45, 3 quae] fort, quod 6 quamquam H V R b d : quam EGNMms

5

10

15

5

5

1,1,43-1,2,1

21

q u o d ad laudem attineat q u o d n o n tu optime perspicias et tibi non sine cuiusquam hortatione in mentem veniat cottidie. sed ego quia, cum tua lego, te audire, et quia, cum ad te scribo, tecum loqui videor, idcirco et tua longissima q u a q u e epistula m a x i m e delector et ipse in scribendo sum saepe longior. 46 Illud te ad e x t r e m u m et o r o et h o r t o r ut, t a m q u a m poetae boni et actores industrii soient, sic tu in extrema p a r t e et conclusione muneris ac negoti tui diligentissimus sis, ut hic tertius annus imperi tui f t a m q u a m tertiusf perfectissimus atque ornatissimus fuisse videatur. id facillime facies si me, cui semper uni magis q u a m universis piacere voluisti, tecum semper esse putabis et o m n i b u s iis rebus quas dices et facies interesse. Reliquum est ut te orem u t valetudini tuae, si me et tuos omnis valere vis, diligentissime servias.

1,2 Ser. Romae inter vili Kai. Nov. et iv Id. Dec. an. S9 M A R C U S Q U I N T O FRATRI SALUTEM 1 Statius ad me venit a. d. VIII Kai. Nov. eius adventus, q u o d ita scripsisti, direptum iri te a tuis d u m is abesset, molestus mihi fuit; q u o d autem exspectationem sui concursumque eum qui erat futurus si una tecum decederet ñeque antea

11 ego quia Wesenberg : ego qui Ω et quia Ω : et qui Hbs 46, 4 tamquam tertius] ta- te- actus ς : ta- ultimus actus conieci : ta- terminus Goodyear, 167 : del. Constans 10 servias, vale dms Ep. 1, 2] 1 , 2 iri te Victorius : iri M con. : te Ν : erit Ω Schütz : tui Ω

3 sui

10

5

10

22

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

visus esset sustulit, id mihi non incommode visum est accidisse, exhaustus est enim sermo hominum et multae emissae iam eius modi voces, 'άλλ' αίεί τίνα φώτα μέγαν'; quae te absente confecta esse laetor. 2 Quod autem idcirco a te missus est mihi ut se purgaret, id necesse minime fuit, primum enim numquam ille mihi fuit suspectus, ñeque ego quae ad te de ilio scripsi scripsi meo iudicio; sed cum ratio salusque omnium nostrum qui ad rem publicam accedimus non veritate solum sed etiam fama niteretur, sermones ad te aliorum semper, non mea iudicia perscripsi. qui quidem quam fréquentes essent et quam graves adventu suo Statius ipse cognovit, etenim intervenit non nullorum querelis quae apud me de ilio ipso habebantur et sentire potuit sermones iniquorum in suum potissimum nomen erumpere. 3

Quod autem me maxime movere solebat, cum audiebam illum plus apud te posse quam gravitas istius aetatis, imperi, prudentiae postularet - quam multos enim mecum egisse putas ut se Statio commendarem, quam multa autem ipsum άφελώς mecum in sermone ita posuisse, 'id mihi non placuit', 'monui', 'suasi', 'deterrui'? quibus in rebus etiam si fidelitas summa est (quod prorsus credo, quoniam tu ita iudicas), tamen species ipsa tam gratiosi liberti aut servi dignitatem habere nullam potest, atque hoc sic habeto (nihil enim nec temere dicere nec astute reticere debeo), materiam omnem sermonum eorum qui de te detrahere velini Statium dedisse; antea tantum intellegi potuisse iratos tuae (se)veritati esse non nullos, hoc manumisso iratis quod loquerentur non defuisse.

7 Od. 9, 513 3, 2 istius Victorius : illius Ω 5 αφελώς Victorias : άσφαλώς G R A : om. E H N V posuisse Wesenberg : potu- Ω : protulisse Victorius 9 enim Brunus : tamen Ω 12 severitati ς : ver- Ω

5

5

10

5

10

1,2,1-5

23

4

Nunc respondebo ad eas epistulas quas mihi reddidit L. Caesius, cui, quoniam ita te velie intellego, nullo loco deero; quarum altera est de Blaundeno Zeuxide, quem scribis certissimum matricidam tibi a me intime commendari. qua de re et de hoc genere toto, ne forte me in Graecos tam ambitiosum factum esse mirere, pauca cognosce, ego cum Graecorum querelas nimium valere sentirem propter hominum ingenia ad fallendum parata, quoscumque de te queri audivi quacumque potui ratione placavi, primum Dionys ( o p o s i tas, qui erant inimicissimi, lenivi; quorum principem Hermippum non solum sermone meo sed etiam familiaritate devinxi. ego Apamensem Hephaestium, ego levissimum hominem, Megaristum Antandrium, ego Niciam Smyrnaeum, ego nugas maximas omni mea comitate sum complexus, Nymphonem etiam Colophonium. quae feci omnia, non quo me aut hi homines aut tota natio delectaret. pertaesum est levitatis, adsentationis, animorum non officiis sed temporibus servientium. 5 Sed ut ad Zeuxim revertar, cum is de M. Cascelli sermone secum habito, quae tu scribis, ea ipsa loqueretur, obstiti eius sermoni et hominem in familiaritatem recepì, tua autem quae fuerit cupiditas tanta nescio, quod scribis cupisse te, quoniam Smyrnae duos Mysos insuisses in culleum, simile in superiore parte provinciae edere exemplum severitatis tuae et idcirco Zeuxim elicere omni ratione voluisse. quem adductum in iudicium fortasse an dimitti non oportuerit, conquiri vero et elici blanditiis, ut tu scribis, ad iudicium

4, 2 cui bs : qui Ω 3 Blaundeno Tyrrell : blain- vel blayn- vel sim. Σ : blainde Δ : Planindeno C : Blaudeno Manutius 9 Dionysopolitas Ursinus : -ysitas Ω 10 inimicissimi G : -imi mei Ω 12 Hephaestium Orelli : (et) ephesium vel sim. Ω 14 sum complexus Σ : c- sum Δ 15 nymphonem Σ : -ph(-f-)ontem Δ 5, 7 elicere Brutius : eligere Ω quem Σbd : ultra quem Mms 8 an G N V A : om. ERs oportuerat Brunus

5

10

15

5

24

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

necesse non fuit, eum praesertim hominem quem ego et ex suis civibus et ex multis aliis cottidie magis cognosco nobiliorem esse prope quam civitatem suam. 6 At enim Graecis solis indulgeo. quid? L. Caecilium nonne omni ratione placavi? quem hominem! qua ira, quo spiritu! quem denique praeter Tuscenium, cuius causa sanari non potest, non mitigavi? ecce supra caput homo levis ac sordidus sed tarnen equestri censu, Catienus! etiam is lenietur. cuius tu in patrem quod fuisti asperior non reprehendo, certo enim scio te fecisse cum causa, sed quid opus fuit eius modi litteris quas ad ipsum misisti? illum crucem sibi ipsum constituere, ex qua tu eum ante detraxisses; te curaturum fumo ut combureretur plaudente tota provincia, quid vero ad C. Fabium nescio quem (nam eam quoque epistulam T. Catienus circumgestat), renuntiari tibi Licinium plagiarium cum suo pullo miluino tributa exigere? deinde rogas Fabium ut et patrem et filium vivos comburat, si possit; si minus, ad te mittat uti iudicio comburantur. hae litterae abs te per iocum missae ad C. Fabium, si modo sunt tuae, cum Ieguntur, invidiosam atrocitatem verborum habent. 7 Ac si omnium mearum litterarum praecepta répétés, intelleges esse nihil a me nisi orationis acerbitatem et iracundiam et, si forte, raro litterarum missarum indiligentiam reprehensam. quibus quidem in rebus si apud te plus auctoritas mea quam tua sive natura paulo acrior sive quaedam dulcedo iracundiae sive dicendi sal facetiaeque valuissent, nihil sane esset quod nos paeniteret. et mediocri me dolore putas adfici cum audiam qua sit existimatione Vergilius, qua tuus 6, 3 tuscennium EG V A 5 censu Victorias : incessu Ω 7 enim post certe {sic) R, post scio Ν : post te Ω 10 fumo (cf. A]Ρ h 106 (1985), 114; Linderski, Ciotta 65 (1987), 143 arm. 23)} vivus Housman ap. Watt : f u m o Ursinus : in furno Wesenberg 11 quem Σ : quam Δ 12 renuntiari E V R :-re G N Δ 15 h(a)e velhee velhec Ω: eae Baiter 7, 1 mearum Pb : mecum Ω litterarum praecepta Zms : ρ-1- N M b d 8 ( C . ) Vergilius Orelli

10

5

10

15

5

1,2,5-9

25

vicinus, C. Octavius? nam si te interioribus vicinis tuis, Ciliciensi et Syriaco, anteponis, valde magnum facis! atque is dolor est quod, cum ii quos nominavi te innocentia non vincant, vincunt tamen artificio benevolentiae colligendae, qui ñeque Cyrum Xenophontis neque Agesilaum noverint, quorum regum summo imperio nemo umquam verbum ullum asperius audivit. 8 Sed haec a principio tibi praecipiens quantum profecerim non ignoro, nunc tamen decedens, id quod mihi iam facere videris, relinque, quaeso, quam iucundissimam memoriam tui. successorem habes perblandum; cetera valde illius adventu tua requirentur. in litteris mittendis (saepe ad te seripsi) nimium te exorabilem praebuisti. tolle omnis, si potes, iniquas, tolle inusitatas, tolle contrarias. Statius mihi narravit scriptae ad te solere adferri, a se legi, et si iniquae sint fieri te certiorem; ante quam vero ipse ad te venisset, nullum delectum litterarum fuisse, ex eo esse volumina selectarum 9 epistularum quae reprehendí solerent. hoc de genere nihil te nunc quidem moneo (sero est enim, ac scire potes multa me varie diligenterque monuisse) ; illud tamen quod Theopompo mandavi cum essem admonitus ab ipso, vide per homines amantis tui, quod est facile, ut haec genera tollantur epistularum: primum iniquarum, deinde contrariarum, tum absurde et inusitate scriptarum, postremo in aliquem contumeliosarum. atque ego haec tam esse quam audio non puto; et si sunt occupationibus tuis minus animadversa, nunc perspice et purga, legi epistulam quam ipse scripsisse Sulla nomenclator dictus est, non probandam; legi non nullas iracundas.

9 C. (G.)] Gn. ER : Ciliciensi Manutius : -censi Ω 10 magnum Zbd : -ni Mms 14 (in) summo Crat. : summo (in) Manutius 8, 4 anne ceterum f 5 (ut) saepe ς 6 exorabilem Corradus : inex- Ω 8 ad te EVRms : a te G N M b d : ad se Orelli a EVRms : ad G N M b d : ab ς sint] essent Wesenberg

10

15

5

10

5

10

26

EPISTULAE AD Q U I N T U M FRATREM

10

Sed tempore ipso de epistulis. nam cum hanc paginam tenerem, L. Flavius, praetor designatus, ad me venit, homo mihi valde familiaris. is mihi te ad procuratores suos litteras misisse, quae mihi visae sunt iniquissimae, ne quid de bonis quae L. Octavi Nasonis fuissent, cui L. Flavius heres est, deminuerent ante quam C. Fundanio pecuniam solvissent, itemque misisse ad Apollonidensis ne de bonis quae Octavi fuissent deminui paterentur prius quam Fundanio debitum solutum esset, haec mihi veri similia non videntur. sunt enim a prudentia tua remotissima, ne deminuat heres? quid si infitiatur? quid si omnino non debet? quid? praetor solet iudicare deberi? quid? ego Fundanio non cupio, non amicus sum, non misericordia moveor? nemo magis. sed vis iuris eius modi est quibusdam in rebus ut nihil sit loci gratiae. atque ita mihi dicebat Flavius scriptum in ea epistula quam tuam esse dicebat, te aut quasi amicis tuis gratias acturum 11 aut quasi inimicis incommodaturum. quid multa? ferebat id graviter, vehementer mecum querebatur orabatque ut ad te quam diligentissime scriberem. quod facio et te prorsus vehementer etiam atque etiam rogo ut et procuratoribus Flavi remitías de deminuendo et Apollonidensibus ne quid praescribas, quod contra Flavium sit, amplius. et Flavi causa et scilicet Pompei facies omnia, nolo me dius fidius ex tua iniuria in illum tibi liberalem me videri; sed et te oro ut tu ipse auctoritatem et monumentum aliquod decreti aut litterarum tuarum relinquas quod sit ad Flavi rem et ad causam accommodatum. fert enim graviter homo et mei observan-

10, 2 texerem Boot 5 L. Σ : om. Δ 6, 8, 10, 11, 5 dimincodd. plerique 1 0 - 1 1 quid si inf- M corr. : quod si inf- H O : quod sibi inf-Ω 11 debet G N R b d : -tur VMms 13 vis Mueller : via Ω 17 incommodaturum V R C : incommoda lat- (-dulatN, -dum lat- ms) G N A 11, 1 - 2 id graviter scripsi : g- id Ω : gWatt : g- et Lamb. marg. 8 sed et] sed Faërnus : sed id R. Klotz

5

10

15

5

10

1,2,10-13

27

tissimus et sui iuris dignitatisque retinens se apud te neque amicitia nec iure valuisse. et, ut opinor, Flavi aliquando rem et Pompeius et Caesar tibi commendarunt et ipse ad te scripserat Flavius et ego certe, qua re si ulla res est quam tibi me petente faciendam putes, haec ea sit. si me amas, cura, elabora, perfice ut Flavius et tibi et mihi quam maximas gratias agat. hoc te ita rogo ut maiore studio rogare non possim. 12 Q u o d ad me de Hermia scribis mihi mehercule valde molestum fuit, litteras ad te parum fraterne scripseram, quas oratione Diodoti, Luculli liberti, commotus, de pactione statini quod audieram, iracundius scripseram et revocare cupiebam. huic tu epistulae non fraterne scriptae fraterne debes ignoscere. 13 De Censorino, Antonio, Cassiis, Scaevola, te ab iis diligi, ut scribis, vehementer gaudeo, cetera fuerunt in eadem epistula graviora quam vellem, ' ό ρ θ ά ν τάν ν α ϋ ν ' et ' ά π α ξ θ α ν ε ί ν . ' maiora ista erunt. meae obiurgationes fuerunt amoris plenissimae. f q u a e f sunt non nulla, sed tarnen mediocria et parva potius. ego te numquam ulla in re dignum minima reprehensione putassem, cum te sanctissime gereres, nisi inimicos multos haberemus. quae ad te aliqua (cum ad)monitione aut obiurgatione scripsi, scripsi propter diligentiam cautionis meae, in qua et maneo et manebo et idem ut facias non desistam rogare.

16 petente (pot- G) hoc loco GV : post faciendum H R A : post

putes Ν

13, 3 - 4 cf. Aesch. P. V. 750

removit Wesenberg

4 erunt] erant Tunstall :

5 quae sunt] questus sum Gesenberg (anne

quae (questus sum) sunt?) : quae removit Watt ('fort, ortum ex quaere')

8 cum hie add. Orelli, post te Lambinus

tione ς : mon- Ω

9 admoni-

11 ut (tu) ς : anne (tu) utvel (te) ut?

15

5

5

10

28 14

15

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

Attalus Hypaepenus mecum egit ut se ne impedires quo minus quod ad Q. Publici statuam decretum est erogaretur. quod ego te et rogo et admoneo, ne talis viri tamque nostri necessari honorem minui per te aut impediri velis. praeterea Aesopi, nostri [tragoedi] familiaris, Licinus servus tibi notus aufugit. is Athenis apud Patronem Epicureum pro libero fuit, inde in Asiam venit. postea Plato quidam Sardianus, Epicureus, qui Athenis solet esse multum et qui tum Athenis fuerat cum Licinus eo venisset [et], cum eum fugitivum esse postea ex Aesopi litteris cognosset, hominem comprehendit et in custodiam Ephesi tradidit; sed in publicamne an in pistrinum, non satis ex litteris eius intellegere potuimus. tu, quoquo modo est, quoniam Ephesi est, hominem investiges velim summaque diligentia vel (Romam mittas vel) tecum deducás, noli spedare quanti homo sit. parvi enim preti est qui tam nihil(i) sit. sed tanto dolore Aesopus est adfectus propter servi scelus et audaciam ut nihil ei gratius facere possis quam si illum per te reciperarit. Nunc ea cognosce quae maxime exoptas, rem publicam funditus amisimus, adeo ut ( C . ) Cato, adulescens nullius consili sed tarnen civis Romanus et Cato, vix vivus effugerit quod, cum Gabinium de ambitu vellet postulare ñeque praetores diebus aliquot adiri possent vel potestatem sui facerent, in contionem ascendit et Pompeium 'privatum dictatorem' appellavit. propius nihil est factum quam ut occideretur. ex hoc qui sit status totius rei publicae videre potes.

14, 1 Hypaepenus Orelli : hyphemenus vel sim. Ω 2 Publicii statuam Schütz : publiceni stat- G N A : publice instai- H V R 5 tragoedi removit Orelli : ante nostri transp. ς 5 et 9 Licinus Torrentius : -nius Ω 9 et removit Manutius 11 -ne an Lambinus : an Ps : vel Ω 14 Romam mittas vel add. Wesenberg 16 tam nihili Manutius : iam nihil Ω 15, 2 C. add. Orelli 3 effugerit Lamb. marg. : -ret Ω 4 gabinium GVs : -num ENRA 6 ascendit Ε Ν Δ : esc- G : desc- V R privatum N s : -us Ω

5

10

15

5

1,2,14-16

16

29

Nostrae tarnen causae non videntur homines defuturi, mirandum in modum profitentur, offerunt se, pollicentur. equidem cum spe sum maxima tum maiore etiam animo: spe, ut superiores fore nos confidam; animo, ut in hac re publica ne casum quidem ullum pertimescam. sed tarnen se res sic habet: si diem nobis dixerit, tota Italia concurret, ut multiplicata gloria discedamus; sin autem vi agere conabitur, spero fore studiis non solum amicorum sed etiam alienorum ut vi resistamus. omnes et se et suos amicos, clientis, libertos, servos, pecunias denique suas pollicentur. nostra antiqua manus bonorum ardet [et] studio nostri atque amore. si qui antea aut alieniores fuerant aut languidiores, nunc horum regum odio se cum bonis coniungunt. Pompeius omnia pollicetur et Caesar; quibus ego ita credo ut nihil de mea comparatione deminuam. tribuni pl. designati sunt nobis amici, cónsules se optime ostendunt, praetores habemus amicissimos et acérrimos civis, Domitium, Nigidium, Memmium, Lentulum; bonos etiam alios, sed hos singularis. qua re magnum animum fac habeas et spem bonam. de singulis tarnen rebus quae cottidie gerentur faciam te crebro certiorem.

16, 3 sum ς : summa Ω animo ς : -ma Ω 4 spe, ut Α. Klotz : sperent Ω confidam R. Klotz : -ant Ω 5 pertimescam ς : -ant Ω 11 et removit Manutius 12 aut (alt.) Pbms : et Ω 15 deminuam Manutius : dim- Ω 17 acérrimos M con. : acerbissimos Ω 18 sed hos Σ : om. Δ 19 animum fac Σ: fac anΔ 20 gerentur scripsi : geran- Ω

5

10

15

20

30

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

1,3 Ser. Thessalonica Id. lun. an. 58 M A R C U S Q U I N T O FRATRI SALUTEM 1 Mi frater, mi frater, mi frater, tune id veritus es ne ego iracundia aliqua adductus pueros ad te sine litteris miserim aut etiam ne te videre noluerim? ego tibi irascerer? tibi ego possem irasci? scilicet; tu enim me adflixisti, tui me inimici, tua me invidia ac non ego te misere perdidi. meus ille laudatus consulatus mihi te, liberos, patriam, fortunas, tibi velim ne quid eripuerit praeter unum me. sed certe a te mihi omnia semper honesta et iucunda ceciderunt, a me tibi luctus meae calamitatis, metus tuae, desiderium, maeror, solitudo. ego te videre noluerim? immo vero me a te videri nolui. non enim vidisses fratrem tuum, non eum quem reliqueras, non eum quem ñoras, non eum quem flens flentem, prosequentem proficiscens dimiseras, ne vestigium quidem eius nec simulacrum sed quandam effigiem spirantis mortui. Atque utinam me mortuum prius vidisses aut audisses, utinam te non solum vitae sed etiam dignitatis meae super2 stitem reliquissem! sed testor omnis deos me hac una voce a morte esse revocatum, quod omnes in mea vita partem aliquam tuae vitae repositam esse dicebant. qua in re peccavi scelerateque feci, nam si occidissem, mors ipsa meam pietatem amoremque in te facile defenderet: nunc commisi ut vivo me careres, vivo me aliis indigeres, mea vox in domesticis periculis potissimum occideret, quae saepe alienissimis praesidio fuisset. Nam quod ad te pueri sine litteris venerunt, quoniam vides non fuisse iracundiae causam, certe pigritia fuit et Ep. 1, 3] 1, 3 noluerim G : vo- Ω 8 acciderunt Lamb, marg. 2, 3 in C : om. Ω 6 vivo me (prius) Σ : me ν- Δ 10 iracundiam Lambinus causam Σ : -sa Δ : in causa Lamb. marg. (melius causae)

5

10

15

5

10

1,3,1-4

31

3 q u a e d a m infinita vis lacrimarum et d o l o r u m . haec ipsa me q u o fletu putas scripsisse? eodem q u o te legere certo scio, an ego possum aut non cogitare aliquando de te aut u m q u a m sine lacrimis cogitare? cum enim te desidero, fratrem solum desidero? ego vero sua vitate [prope] fratrem, ( a e t a t e ) p r o p e aequalem, obsequio filium, Consilio parentem. quid mihi sine te u m q u a m a u t tibi sine me iucundum fuit? quid q u o d eodem t e m p o r e desidero filiam? qua pietate, qua modestia, q u o ingenio! effigiem oris, sermonis, animi mei. q u o d filium venustissimum mihique dulcissimum? quem ego férus ac ferreus e complexu dimisi meo, sapientiorem p u e r u m q u a m vellem; sentiebat enim miser iam quid ageretur. quid vero ( q u o d ) t u u m filium, [quid] imaginem t u a m , quem meus Cicero et a m a b a t ut fratrem et iam ut maiorem fratrem verebatur? quid q u o d mulierem miserrimam, fidelissimam coniugem, me prosequi n o n sum passus, ut esset quae reliquias communis calamitatis, communis liberos tueretur? 4 Sed tarnen, q u o q u o m o d o potui, scripsi et dedi litteras ad te Philogono, liberto tuo, quas credo tibi postea redditas esse; in quibus idem te h o r t o r et rogo q u o d pueri tibi verbis meis n u n t i a r u n t , ut R o m a m protinus pergas et properes, p r i m u m enim te ( i n ) praesidio esse volui, si qui essent inimici q u o r u m crudelitas n o n d u m esset nostra calamitate satiata; deinde congressus nostri lamentationem pertimui, digressum vero n o n tulissem atque etiam id ipsum q u o d tu scribis m e t u e b a m , ne a me distrahi n o n posses, his de causis hoc m a x i m u m m a l u m q u o d te n o n vidi, q u o nihil amantissimis et coniunctissimis fratribus acerbius ac miserius videtur 11 dolorum Ε Ρδ : dolor Ω 3 , 2 certo G N : -teEVRA 5fratrem aetate Lambinus : prope fratrem Ω 9 quod Gesenberg : quid Ω : quid quod Lamb marg. 12—13 quid vero quod Watt in app. : quid ν- Ω: quod v- Wesenberg 13 quid removit Schütz tuam Manutius : meam Ω quem Ρ : quam Ω 14 et iam Em : etiam Ω 4, 5 in add. Madvig 11 ac miserius EVRms : misG N M b d : miseriusve Buecheler

5

10

15

5

10

32

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

accidere potuisse, minus acerbum, minus miserum fuit quam fuisset cum congressio tum vero digressio nostra. 5 Nunc, si potes, id quod ego qui tibi semper fortis videbar non possum, erige te et confirma, si qua subeunda dimicatio erit. spero, si quid mea spes habet auctoritatis, tibi et integritatem tuam et amorem in te civitatis et aliquid edam misericordiam nostri praesidi laturum. sin eris ab isto periculo vacuus, ages scilicet si quid agere posse de nobis putabis. de quo scribunt ad me quidem multi multa et se sperare demonstrant. sed ego quid sperem non dispicio, cum inimici plurimum valeant, amici partim deseruerint me, partim edam prodiderint; qui in meo reditu fortasse reprehensionem sui sceleris pertimescunt. sed ista qualia sint tu velim perspicias mihique declares, ego tarnen, quam diu tibi opus erit, si quid periculi subeundum videbis, vivam; diutius in hac vita esse non possum, ñeque enim tantum virium habet ulla aut prudentia aut doctrina ut tantum dolorem possit 6 susdnere. scio fuisse et honestius moriendi tempus et utilius. sed non hoc solum, multa alia praetermisi; quae si queri velim praeterita, nihil agam nisi ut augeam dolorem tuum, indicem stultitiam meam. illud quidem nec faciendum est nec fieri potest, me diutius quam aut tuum tempus aut firma spes postulabit in tam misera tamque turpi vita commorari, ut, qui modo fratre fuerim, liberis, coniuge, copiis, genere ipso pecuniae beatissimus, dignitate, auctoritate, existimatione, gratia non inferior quam qui umquam fuerunt amplissimi, is nunc in hac tam adflicta perditaque fortuna neque me neque meos lugere diutius possim.

5, 6 agere GNVA : agi ER : agere te Wesenberg 8 quid EVR : quod GNA sperent Koch dispicio Em : des-Ω 11 pertimescunt HNP : -cant Ω

5

10

15

5

10

1,3,4-9

33

7

Qua re quid ad me scripsisti de permutatione? quasi vero nunc me non tuae facultates sustineant; qua in re ipsa video miser et sentio quid sceleris admiserim, cum de visceribus tuis et fili tui satis facturus sis quibus debes, ego acceptam ex aerario pecuniam tuo nomine frustra dissiparim. sed tarnen et M . Antonio quantum tu scripseras (et) Caepioni tantundem solutum est. mihi ad id quod cogito hoc quod habeo satis est. sive enim restituimur sive desperamur, nihil amplius opus est. Tu, si forte quid erit molestiae, te ad Crassum et ad Cali8 dium conféras censeo. quantum Hortensio credendum sit nescio. me summa simulatione amoris summaque adsiduitate cottidiana sceleratissime insidiosissimeque tractavit adiuncto Q. Arrio, quorum ego consiliis, promissis, praeceptis destitutus in hanc calamitatem incidi, sed haec occultabis, ne quid obsint; illud caveto (et eo puto per Pomponium fovendum tibi esse ipsum Hortensium), ne ille versus, qui in te erat collatus cum aedilitatem petebas, de lege Aurelia, falso testimonio confirmetur. nihil enim tam timeo quam ne, cum intellegant homines quantum misericordiae nobis tuae preces et tua salus adlatura sit, oppugnent te 9 vehementius. Messallam tui studiosum esse arbitror. Pompeium etiam simulatorem puto, sed haec utinam (ne) experiare! quod precarer déos nisi meas preces audire desissent. verum tarnen precor ut his infinitis nostris malis contenti sint, in quibus non modo tarnen nullius inest peccati infamia sed omnis dolor est quod optime factis poena maxima est constituta.

7, 1 quid s : quod Ω 3 cum (tu) Wesenberg 6 et add. Lambinus 6 tantundem Pbd : -tidem Ω 8, 4 Q. Lamb, marg. : quoque Ω 10 anne intellegent? 9, 2 simulaturum Pluygers ne add. Baiter : non ς 5 tarnen non modo Lamb, marg.

5

10

5

10

5

34 10

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

Filiam m e a m et t u a m Ciceronemque n o s t r u m quid ego, mi fra ter, tibi commendem? quin illud maereo quod tibi n o n minorem dolorem illorum órbitas adferet q u a m mihi, sed te incolumi orbi n o n erunt. reliqua ita mihi salus aliqua detur potestasque in patria moriendi ut me lacrimae n o n sinunt scribere! etiam Terentiam velim tueare mihique de omnibus rebus rescribas, sis fortis q u o a d rei n a t u r a patiatur.

5

Id. Iun. Thessalonicae.

1,4

Scr. Thessalonicae c. Non. Sext. an. 58 M A R C U S Q U I N T O FRATRI SALUTEM 1 A m a b o te, mi frater, ne, si uno meo facto et tu et omnes mei corruistis, improbitati et sceleri m e o potius q u a m imprudentiae miseriaeque adsignes, nullum est m e u m peccatum nisi q u o d iis credidi a quibus nefas p u t a r e m esse me decipi a u t etiam quibus ne id expedire quidem arbitrabar. intimus, proximus, familiarissimus quisque aut sibi pertimuit aut mihi invidit. ita mihi nihil misero praeter fidem amicorum, cautum m e u m consilium, ( d e ) f u i t .

10, 3 afferet E H V : -erret G N R M d m : -ert bs HV 8 Thessalonica Orelli

7 rebus om.

Ep. 1, 4] 1 , 1 ne si Brunus : nisi Vs : nisi si Q C facto RA : fato Σ 3 miseriaeque cod. Faërni : mieq; E N R : misericordiaeque GVA 4 putaram V : -abam Ernesti 8 (aut) cautum Frederking defuit Malaespina : fuit Ώ

5

1,3,10-1,4,4

35

2

Quod si te satis innocentia tua et misericordia hominum vindicat hoc tempore a molestia, perspicis profecto ecquaenam nobis spes salutis relinquatur. nam me Pomponius et Sestius et Piso noster adhuc Thessalonicae retinuerunt, cum longius discedere propter nescio quos motus vetarent. verum ego magis exitum illorum litteris quam spe certa exspectabam. nam quid sperem potentissimo inimico, domina3 rione obtrectatorum, infidelibus amicis, plurimis invidis? de novis autem tribunis pl. est ille quidem in me officiosissimus Sestius et (spero) Curtius, Milo, Fadius, Atilius, sed valde adversante Clodio, qui etiam privatus eadem manu poterit contiones concitare, deinde etiam intercessor parabitur. 4 Haec mihi proficiscenti non proponebantur, sed saepe triduo summa cum gloria dicebar esse rediturus. 'quid tu igitur?' inquies. quid? multa convenerunt quae mentem exturbarent meam: subita defectio Pompei, alienatio consulum, etiam praetorum, timor publicanorum, (servorum) arma. lacrimae meorum me ad mortem ire prohibuerunt, quod certe et ad honestatem (tuendam) et ad effugiendos intolerabilis dolores fuit aptissimum. sed de hoc scripsi ad te in ea epistula quam Phaethonti dedi. Nunc tu, quoniam in tantum luctum (et) laborem detrusus es quantum nemo umquam [a], si levare potest communem causam misericordia hominum, scilicet incredibile

2, 2 perspicies Frederking 2 ecquaenam ς : et q- Ω, ut solent 5 verum] quorum Watt in app. 3, 1 - 2 de novis GV : denot(i)us E H N R A 3 (ut) spero ς Atilius scripsi [vide nunc Watt1) : gratidius Ω: Fabricius Manutius 4, 5 servorum addidi, Clodi (post arma) Buecheler, latronum (post arma) T.-P. : improborum Goodyear, 267 7 tuendam exempli causa addidi 9 Phaethonti ς : phet(h)onti velsim. Ω 10 et laborem cod. Faërni : lab- Ω : laboremque VPbs I l a removit ς : atine antea? si ς: se ΩΟ relevare ER 12 misericordia E : - i ( a ) e Ω

5

5

5

10

36

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

quiddam adsequeris; sin plane occidimus, me miserum! ego omnibus meis exitio fuero, quibus ante dedecori non eram. 5 Sed tu, ut ante ad te scripsi, perspice rem et pertempta et ad me, ut tempora nostra non ut amor tuus fert, vere perscribe. ego vitam, quoad aut p u t a b o tua interesse aut ad spem servandam esse, retinebo. tu nobis amicissimum Sestium cognosces, credo tua causa velie Lentulum, qui erit consul, q u a m q u a m sunt facta verbis difficiliora. tu et quid opus sit et quid sit videbis. O m n i n o si t u a m solitudinem communemque calamitatem nemo despexerit, aut per te aliquid confici aut nullo m o d o poterit; sin te quoque inimici vexare coeperint, ne cessaris. non enim gladiis tecum sed litibus agetur. verum haec absint velim. te oro ut ad me de omnibus (rebus) rescribas et in me animi aut potius consili minus putes esse quam antea, amoris vero et offici non minus.

5 , 2 vera C 3 quoad aut Hs : quo aut Ω : quoad Ρ : quo autem Ν putabo aut Lambinus 3 - 4 ad spem] cf. Watt1 ad removere voluit Constans, removit Watt 5 velie GVbd : vel ENRMms 6 sunt EVPô : sed non G N M : om. R quid ENR : quod G VA 7 quid possit Watt1, fort, recte 9 dispexerit G test. Constans et Moricca 11 tecum Manutius : mecum Ω : ut m- Schütz agetur ς : ageretur Ω 12 rebus add. Orelli 13 aut potius Gulielmius : p- aut Ω

5

10

LIBER

SECUNDUS

2,1 Ser. Romae paulo ante xvi Kal. Ian. an. 57 MARCUS QUINTO FRATRI

SALUTEM

1 Epistulam q u a m legisti m a n e dederam; sed fecit humaniter Licinius q u o d ad me misso senatu vesperi venit, ut si quid esset actum ad te, si mihi videretur, perscriberem. Senatus fuit frequentior q u a m p u t a b a m u s esse posse mense D e c e m b r i sub dies festos. consulares nos fuimus et duo cónsules designati, P. Servilius, M . Lucullus, Lepidus, Volcacius, G l a b r i o ; p r a e t o r » sane fréquentes, fuimus o m n i n o ad C C . c o m m o r a t exspectationem Lupus; egit causam agri C a m p a n i sane accurate, auditus est m a g n o silentio. materiam rei non ignoras, nihil e x nostris actionibus praetermisit; fuerunt n o n nulli aculei in C a e s a r e m , contumeliae in Gellium, expostulationes c u m absente Pompeio. causa sero perorata sententias se rogaturum negavit, ne quod onus simultatis nobis imponeret; ex superiorum t e m p o r u m conviciis et e x praesenti silentio quid senatus sen tiret se intellegere

Ep. 2, 1] 1, 2 fort. Licinus 4 putaramus Wesenberg 5-6 et duo cónsules designati (et ornisso) post Glabrio ponere voluit Schütz 7 praetori(i) Σ : -tor Δ 12 sero Δ : om. Σ

5

10

15

38

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

dixit, senatum || coepit dimittere. tum Marcellinus 'noli' inquit 'ex taciturnitate nostra, Lupe, quid aut probemus hoc tempore aut improbemus iudicare. ego, quod ad me attinet, itemque arbitror ceteros, idcirco taceo quod non existimo, cum Pompeius absit, causam agri Campani agi convenire.' 2 tum ille se senatum negavit tenere. Racilius surrexit et de iudiciis referre coepit; Marcellinum quidem primum rogavit. is cum graviter de Clodianis incendiis, trucidationibus, lapidationibus questus esset, sententiam dixit ut ipse iudices [per] praetor urbanus sortiretur, iudicum sortitione facta comitia haberentur; qui iudicia impedisset, eum contra rem publicam esse facturum. approbata valde sententia C. Cato contra dixit et Cassius maxima acclamatione senatus, cum comitia iudiciis anteferrent. Philippus adsensit Lentulo. 3 postea Racilius de privatis me primum sententiam rogavit. multa feci verba de toto furore latrocinioque P. Clodi. tamquam reum accusavi multis et secundis admurmurationibus

16 senatum Watt : -us Σ : om. A rem satis involutam ita enucleate exposuit Watt : 'permutatione foliorum in archetypo factum est ut post dixit (senatus) haec sequantur : 1. omnes [Ep. 2, 2, 3, v. 11] . . . ipsius Milo [Ep. 2, 3, 4, v. 10]; 2. coepit [Ep. 2, 1, \,v. 16] . . . cupiant [Ep. 2, 2, 3, v. 11]; 3. ά μ φ ι λ α φ ί α ν [Ep. 2, 5, 1, v. 1] . . . iacentem [Ep. 2, 6, 2, v. 4]; 4. copiis [Ep. 2, 3, 4, v. 11] ... exiturus [Ep. 2, 4, 2, v. 8]; 5. a.d. Vili e.q.s. [Ep. 2, 6, 2, v. 5]; verum ordinem 2, 1, 4, 3, 5 restituii [ed.] Rom[ana] nisi quod 3 post revertamur [Ep. 2, 8, 2, v. 17] conlocavit; hunc errorem parum feliciter corrigere conatus est Man[utius] (quem secuti sunt edd. usque ad Or[elli]2), correxit Mommsen [Zeitscbr. f . die Altertumswiss. 2 (1844), 593sqq., 3 (1845), 779sq. (= Ges. Sehr. VII, 13sqq.)}; denique pauca emendavit Sternkopf [Hermes 39 (1904), 387-395]' noli VÔ : nobili G N M : nob(i)lis R P 2, 5 praetor u r b a n u s (i.e. pr. urb.) Manutius : per praetorem u r b a n u m Ω : per se praetor u r b a n u s Sternkopf 8 Cassius] Caninius conieci 9 anteferrent Orelli : -rret Ω Philippus adsentit (sie) Lentulo citat Diomedes (GLK1,381,26)

20

5

10

2,1,1-2,2,1

39

cuncti senatus. orationem meam collaudavit satis multis verbis non mehercule indiserte Vetus Antistius, isque iudiciorum causam suscepit antiquissimamque se habiturum dixit, ibatur in earn sententiam. tum Clodius rogatus diem dicendo eximere coepit. furebat a Racilio se contumaciter urbaneque vexatum. deinde eius operae repente a Graecostasi et gradibus clamorem satis magnum sustulerunt, opinor, in Q. Sextilium et amicos Milonis incitatae. eo metu iniecto repente magna querimonia omnium discessimus. Habes acta unius diei; reliqua, ut arbitror, in mensem Ianuarium reicientur. de tribunis pl. longe optimum Racilium habemus; videtur etiam Antistius amicus nobis fore. nam Plancius totus noster est. Fac, si me amas, ut considerate diligenterque naviges de mense Decembri.

2,2 Ser. Romae x/v Kai. Febr. an. 56 MARCUS QUINTO FRATRI SALUTEM 1 Non occupatione, qua eram sane impeditus, sed parvula lippitudine adduetus sum ut dictarem hanc epistulam et non, ut ad te soleo, ipse scriberem. et primum me tibi excuso in eo ipso in quo te accuso, me enim nemo adhuc rogavit

3, 5 Vetus Anton. Augustinus : severus Ω 7 dicendo s : -di QC : calumnia dicendi vel d- c- Sjögren 8 inurbaneque O, cod. Faëmi 9 Graecostasi ς : -co statio Ω 11 anne Sestullium (cf. Att. 14,6, l)t Ep. 2 , 2 ]

1,1 qua Ω : quanquam C

5

10

15

40

EPISTULAE AD Q U I N T U M FRATREM

num quid in Sardiniam velim, te puto saepe habere qui num quid Romam velis quaerant. Quod ad me (de) Lentuli et Sesti nomine scripsisti, locutus sum cum Cincio. quo modo res se habet, non est facillima. sed habet profecto quiddam Sardinia appositum ad recordationem praeteritae memoriae, nam ut ille Gracchus augur, postea quam in istam provinciam venit, recordatus est quid sibi in campo Martio comitia consulum habend contra auspicia accidisset, sic tu mihi videris in Sardinia de forma Numisiana et de nominibus Pomponianis in otio recogitasse. sed ego adhuc emi nihil. Culleonis auctio facta est; Tusculano emptor nemo fuit, si condicio valde bona 2 fuerit, fortassis non amittam. de aedificatione tua Cyrum urgere non cesso, spero eum in officio fore, sed omnia sunt tardiora propter furiosae aedilitatis exspectationem. nam comitia sine mora futura videntur; edicta sunt (in) a. d. XI Kai. Febr. te tamen sollicitum esse nolo, omne genus a nobis cautionis adhibebitur. 3 De rege Alexandrino factum est senatus consultum cum multitudine eum reduci periculosum rei publicae videri. reliqua cum esset in senatu contendo Lentulusne an Pompeius reduceret, obtinere causam Lentulus videbatur. in ea re nos et officio erga Lentulum mirifice et voluntati Pompei praeclare satis fecimus; sed per obtrectatores Lentuli calumnia extracta est. consecuti sunt dies comitiales, per quos senatus haberi non poterat. quid futurum sit latrocinio tribunorum non divino, sed tamen suspicor per vim rogationem Caninium perlaturum. in ea re Pompeius quid velit non dispicio;

5 num (nun s) quid M corr. s : nunc inquit Ω Vellern ς num VR : nunc G N M 7 de add. Manutius 8 se res Watt in app. 12 consulum habenti Victorius : -libus -tibus Ω 14 pompeianis δ 17 fortasse ς omittam ms 2, 4 in add. Wesenberg 3, 9 rogationem Ν : -ne Ω 10 dispicio ς : des- Ω

5

10

15

5

5

10

41

2,2,1-2,3,1

familiares eius quid cupiant, 11 omnes vident, creditores vero regis aperte pecunias suppeditant contra Lentulum. sine dubio res a Lentulo remota videtur esse cum magno meo dolore, quamquam multa fecit qua re, si fas esset, iure ei suscensere possemus. 4 Tu, si ista expedieris, velim quam primum bona et certa tempestate conscendas ad meque venias, innumerabiles enim res sunt in quibus te cottidie in omni genere desiderem. tui nostrique valent. XIIII Kai. Febr.

2,3 Ser. Romaeprid.

Id. Febr. (d. xvKal.

Mart.) an. 56

M A R C U S Q U I N T O FRATRI S A L U T E M 1 Scripsi ad te antea superiora, nunc cognosce postea quae sint acta, [a] Kai. Febr. legationes in Id. Febr. reiciebantur; eo die res confecta non est. a. d. IIII Non. Febr. Milo adfuit. ei Pompeius advocatus venit. dixit M . Marcellus a me rogatus. honeste discessimus. prodicta dies est in VII Id. Febr. interim reiectis legationibus in Idus referebatur de provineiis quaestorum et de ornandis praetoribus; sed res multis que-

l l post cupiant sequuntur in codd. άμφιλαφίαν sqq. (Ep. 2,5, 1, v. 1); vide ad Ep. 2, 1, 1 4 , 1 ita bs expedieris Constans : -diri tibi G : -diri (?) M : -disti V : -dito R : -dit Νδ 2 conscendas s : conte- R : venire conte- GVbd : commendas NMm Ep. 2, 3] 1, 2 a removit Sternkopf 4 M. EGVs : enim R : om. Ν Δ 5 prodicta Drakenborch : -ducta Ω VII vel IIII Ω : Vili Manutius

42

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

relis de re publica i n t e r p o n e n d i s nulla t r a n s a c t a est. C. C a t o legem p r o m u l g a v a de i m p e r i o Lentuli a b r o g a n d o , vestitum filius m u t a vit. 2 A. d. VII Id. Febr. M i l o a d f u i t . dixit Pompeius, sive voluit. n a m ut surrexit, o p e r a e C l o d i a n a e c l a m o r e m s u s t u l e r u n t , i d q u e ei p e r p e t u a o r a t i o n e contigit, n o n m o d o ut acclamatione sed u t convicio et maledictis i m p e d i r e t u r . q u i u t pero r a v i t ( n a m in eo s a n e fortis f u i t , n o n est deterritus, dixit o m n i a a t q u e i n t e r d u m e d a m silentio, c u m a u c t o r i t a t e pervicerat) - sed ut p e r o r a v i t , surrexit Clodius. ei t a n t u s c l a m o r a nostris (placuerat e n i m referre gratiam) u t n e q u e m e n t e nec lingua n e q u e o r e consisteret. ea res acta est, c u m h o r a sexta vix Pompeius p e r o r a s s e t , u s q u e a d h o r a m o c t a v a m , c u m o m n i a maledicta, versus d e n i q u e obscenissimi in C l o d i u m et C l o d i a m dicerentur. ille f u r e n s et exsanguis i n t e r r o g a b a t s u o s in c l a m o r e ipso quis esset qui p l e b e m f a m e necaret: r e s p o n d e b a n t o p e r a e ' P o m p e i u s . ' quis A l e x a n d r i a m ire cup e r e t : r e s p o n d e b a n t ' P o m p e i u s . ' q u e m ire vellent: respondeb a n t ' C r a s s u m ' (is a d e r a t t u m M i l o n i , a n i m o n o n amico), h o r a fere n o n a quasi signo d a t o C l o d i a n i n o s t r o s c o n s p u t a r e c o e p e r u n t . exarsit dolor, urgere illi ut loco n o s m o v e r e n t . f a c t u s est a nostris i m p e t u s , f u g a o p e r a r u m , eiectus de rostris Clodius. a c n o s q u o q u e t u m f u g i m u s , ne q u i d in t u r b a . s e n a t u s v o c a t u s in c u r i a m . P o m p e i u s d o m u m ; n e q u e ego tarnen in s e n a t u m , n e a u t de tantis rebus t a c e r e m a u t in P o m p e i o d e f e n d e n d o (nam is c a r p e b a t u r a Bibulo, C u r i o n e , F a v o n i o , Servilio filio) á n i m o s b o n o r u m v i r o r u m o f f e n d e r e m . res in p o s t e r u m dilata est. C l o d i u s in Q u i r i n a l i a p r o dixit diem.

2, 1 VII vel IUI Ω : Vili Manutius 6 pervicerat Watt {cf. Watt1) : peregerat Ω : perfreg- Gulielmìus 11 denique Ω C : etiam E 16 post Miloni distinxt (post tum vulg.) 25 dilata E N : del- GVPA : dil del- R prodixit EGM : -duxit NVRÔ

10

5

10

15

20

25

2,3,1-5

43

3

A. d. VI Id. Febr. senatus ad Apollinis fuit, ut Pompeius adesset. acta res est graviter a Pompeio. eo die nihil perfectum est. a. d. V Id. Febr. senatus ad Apollinis. senatus consultum factum est ea quae facta essent a. d. VII Id. Febr. contra rem publicam esse facta, eo die Cato vehementer est in Pompeium invectus et eum oratione perpetua tamquam reum accusavit; de me multa me invito cum mea summa laude dixit, cum illius in me perfidiam increparet. auditus est magno silentio malevolorum. respondit ei vehementer Pompeius Crassumque descripsit dixitque aperte se munitiorem ad custodiendam vitam suam fore quam Africanus fuisset, quem C. Carbo interemisset. 4 Itaque magnae mihi res iam moveri videbantur. nam Pompeius haec intellegit nobiscumque communicat, insidias vitae suae fieri, C. Catonem a Crasso sustentan, Clodio pecuniam suppeditari, utrumque et ab eo et a Curione, Bibulo, ceterisque suis obtrectatoribus confirmari; vehementer esse providendum ne opprimatur, contionario ilio populo a se prope alienato, nobilitate inimica, non aequo senatu, iuventute improba, itaque se comparat; homines ex agris accersit. operas autem suas Clodius confirmât; manus ad Quirinalia para tur. in ea multo sumus superiores ipsius Milo(nis) Il copiis, sed magna manus ex Piceno et Gallia exspectatur, ut etiam Catonis rogationibus de Milone et Lentulo resistamus. 5 A. d. IIII Id. Febr. Sestius ab indice Cn. Nerio Pupinia de ambitu est postulatus et eodem die a quodam M. Tullio de vi. is erat aeger. domum, ut debuimus, ad eum statim venimus eique nos totos tradidimus idque fecimus praeter ho3 , 1 VI vel III Ω : VII Manutius 3 V Tunstall : VI vel III Ω 4 VII Sjögren : VI vel III Ω : VIII Manutius 12 carbo M con. : cato Ω 4, 10 Milonis Sternkopf: milo Ω 11 post milo sequuntur in codd. coepit dimittere sqq. (vide ad Ep. 2, 1, 1) 5, 1 Pupinia] cf. Lacey, LCM 9 (1984), 138 de Ρ : ora. Ω 2 ambitus V

5

10

5

10

44

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

minum opinionem, qui nos ei iure suscensere putabant, ut humanissimi gratissimique et ipsi et omnibus videremur; itaque faciemus. sed idem Nerius index edidit [ad] adligatos Cn. Lentulum Vatiam et C. Cornelium Stel. eodem die senatus consultum factum est ut sodalitates decuriatique discederent lexque de iis ferretur, ut qui non discessissent ea poena quae est de vi tenerentur. 6 A. d. III Id. Febr. dixi pro Bestia de ambitu apud praetorem Cn. Domitium in foro medio máximo conventu incidique in eum locum in dicendo cum Sestius multis in templo Castoris vulneribus acceptis subsidio Bestiae servatus esset. hic προωκονομησάμην q u i d ( d ) a m εύκαίρως de iis quae in Sestium apparabantur crimina et eum ornavi veris laudibus magno adsensu omnium, res homini fuit vehementer grata, quae tibi eo scribo quod me de retinenda Sesti gratia litteris saepe monuisti. 7 Prid. Id. Febr. haec scripsi ante lucem. eo die apud Pomponium in eius nuptiis eram cenaturus. Cetera sunt in rebus nostris cuius modi tu mihi fere diffidenti praedicabas, plena dignitatis et gratiae; quae quidem tua, mi frater, patientia, virtute, pietate, suavitate etiam tibi mihique sunt restituía. Domus tibi ad lacum Pisonis fLucinianaf conducta est; sed, ut spero, paucis mensibus post Kal. Quint, in tuam commigrabis. tuam in Carinis mundi habitatores Lamiae conduxerunt. 7 alligatos Turnebus : ad leg- N R : ad alleg- Ω (def. Watt1, 91 sqq., qui post Cornelium aliqua excidisse putat, velut (se non delaturum n o m e n ) Sesti) 8 Stel. scripsi, auctore Constans : staei G : stacci Ν : statim V : sta R : ista ei Δ eodem Δ : eo (ero R) Σ 6, 1 III ς : IUI Ω 5 quiddam Victorius : quidam Ω 7, 3 cuius Manutius : huius Ω 5 patientia G N A : pat- prudentia V : prud- pat- R 7 lacum Jordan : lucum Ω Liciniana Manutius, vulg. olim : Lucceiana Orelli : Luciliana, Luculliana, etiam Viniciana adieceris 9 Lamiae Manutius : cami(a)e Ω

5

10

5

5

10

2, 3,5-2,4,1

45

A te post illam Ulbiensem epistulam nullas litteras accepi. quid agas et ut te oblectes scire cupio maximeque te ipsum videre quam primum. Cura, mi frater, ut valeas et, q u a m q u a m est hiems, tamen Sardiniam istam esse cogites.

15

XV Kai. M a r t .

2,4 Ser. Romae medio m. Mart. an. 56 M A R C U S Q U I N T O FR ATRI S A L U T E M 1 Sestius noster absolutus est a. d. II Id. Mart, et, quod vehementer interfuit rei publicae, nullam videri in eius modi causa dissensionem esse, omnibus sententiis absolutus est. illud quod tibi curae saepe esse intellexeram, ne cui iniquo relinqueremus vituperandi locum, qui nos ingratos esse diceret nisi illius perversitatem quibusdam in rebus quam humanissime ferremus, scito hoc nos in eo iudicio consecutos esse ut omnium gratissimi iudicaremur. nam defendendo moroso homini cumulatissime satis fecimus et, id quod ille maxime cupiebat, Vatinium, a quo palam oppugnabatur, arbitratu nostro concidimus dis hominibusque plaudentibus. quin etiam Paullus noster, cum testis productus esset in Sestium, confirmavit se nomen Vatini delaturum si Macer Licinius cunctaretur, et Macer ab Sesti subselliis surrexit ac se illi

11 Ulbiensem Mommsen (Olb- ς) : vib- C : vib(i)entem vel iubentem Ω Ep. 2, 4] 1, 1 II] V G 8 nam in defendendo HVs homini anon. ap. Verburgium : -ne Ω

9

5

10

46

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

non defuturum adfirmavit. quid quaeris? h o m o petulans et 2

15

a u d a x [Vatinius] valde perturbatus debilitatusque discessit. Quintus, filius tuus, puer optimus, eruditur egregie, h o c nunc magis a n i m u m adverto quod Tyrannio docet apud me. domus utriusque nostrum aedificatur strenue, redemptori tuo dimidium pecuniae curavi, spero nos ante hiemem contubernalis fore, de nostra Tullia tui mehercule amantissima spero cum Crassipede nos confecisse. ( s e d ) dies erant d u o qui post Latinas h a b e n t u r religiosi (ceterum c o n f e c t u m erat Latiar), ( e t ) erat exiturus. ||

2,5

5

(4,3-7)

Scr. Romae ex. m. Mart. an. 56 ( M A R C U S QUINTO FRATRI

SALUTEM)

1 * * * άμφιλαφίαν autem illam q u a m tu soles dicere b o n o (3) m o d o desidero, sic prorsus ut advenientem excipiam libenter, latentem etiam n u n c n o n excitem. tribus locis aedifico, reliqua r e c o n c i n n o , vivo paulo liberalius q u a m s o l e b a m ; opus erat, si te h a b e r e m , paulisper fabris locum dares, sed et haec, ut spero, brevi inter nos c o m m u n i c a b i m u s .

16 Vatinius removit Baiter 2, 1 filius removit Manutius 2 tyrannio vel tir- Σ : tr- Δ 6 sed add. Sternkopf 7 ceterum ς : -ro Ω C 8 et add. Sternkopf post exiturus sequuntur in codd. a.d. Vili sqq. (vide ad. Ep. 2 , 1 , 1 ) finem ep. excidisse suspicatus est Watt Ep. 2, 5] novam ep. constituit Rauschen, excidisse sex versus 5 dares scripsi : -em Ω et om. V

videntur

ad

5

2,4,1-2,5,4

47

2 Res autem R o m a n a e sese sic habent. consul est egregius (4) Lentulus n o n impediente collega, sic, i n q u a m , bonus ut meliorem n o n viderim. dies comitialis exemit omnis; n a m etiam Latinae instaurantur, nec tamen deerant supplicatio3 nes. sic legibus perniciosissimis obsistitur, maxime Catonis; (5) cui tamen egregie imposuit Milo noster. n a m ille vindex gladiatorum et bestiariorum emerat de Cosconio et Pomponio bestiarios nec sine iis armatis u m q u a m in publico fuerat. hos alere n o n poterat, itaque vix tenebat. sensit Milo, dedit cuidam n o n familiari negotium qui sine suspicione emeret eam familiam a Catone, quae simul atque abducta est, Racilius, qui unus est hoc t e m p o r e tribunus pl., rem patefecit eosque homines sibi emptos esse dixit (sic enim placuerat) et t a b u l a m proscripsit se familiam C a t o n i a n a m venditurum. in eam t a b u l a m magni risus consequebantur. H u n c igitur C a t o n e m Lentulus a legibus removit et eos qui de Caesare m o n s t r a p r o m u l g a r u n t , quibus intercederet nemo, n a m q u o d de Pompeio Caninius agit sane q u a m refrixit. neque enim res p r o b a t u r et Pompeius noster in amicitia P. Lentuli vituperatur. et hercule n o n est idem; n a m a p u d perditissimam illam atque infimam faecem populi propter M i l o n e m suboffendit et boni multa ab eo desiderant, multa reprehendunt. Marcellinus autem hoc u n o mihi quidem n o n satis facit q u o d eum nimis aspere tractat, q u a m q u a m id senatu n o n invito facit; q u o ego me libentius a curia et ab omni parte rei publicae subtraho. 4 In iudiciis ii sumus qui fuimus. d o m u s celebratur ita ut (6) cum maxime, u n u m accidit ( i m ) p r u d e n t i a Milonis incom-

3, 1 sic ς : id Ω : ita Wesenberg 2 egregie ς : -iam Q, num recte {sc. plagam νel sim.) ? : -iam (plagam) Goodyear, 267 10 tabula Pareus, fort, recte in removit Boot 4 , 2 imprudenza ς : pr- Ω incommodum anon. ap. Verburgium : -do (-de G) Ω

5

5

10

15

20

48

EPISTULAE AD Q U I N T U M FRATREM

modum de Sex. Cloelio, quern neque hoc tempore neque ab imbecillis accusatoribus mihi placuit accusari. ei tres sententiae deterrimo in Consilio defuerunt. itaque hominem populus revocai et retrahatur necesse est. non enim ferunt homines et, quia cum apud suos diceret paene damnatus est, vident damnatum. ea ipsa in re Pompei offensio nobis obstitit. senatorum enim urna copiose absolvit, equitum adaequavit, tribuni aerarli condemnarunt. sed hoc incommodum consolantur cottidianae damnationes inimicorum, in quibus me perlibente Sevius adlisus est, ceteri conciduntur. C. Cato contionatus est comitia haberi non siturum si sibi cum populo dies agendi essent exempti. Appius a Caesare nondum redierat. 5 Tuas mirifice litteras exspecto; atque adhuc clausum mare (7) fuisse scio, sed quosdam venisse tarnen Ostiam dicebant qui te unice laudarent plurimique in provincia fieri dicerent. eosdem aiebant nuntiare te prima navigatione transmissurum. id cupio et, quamquam te ipsum scilicet maxime, tarnen etiam litteras tuas ante exspecto. Mi frater, vale.

3 Cloelio Gruter : c(o)elio vel caelio vel cecilio Q : Clodio Manutius, vulg. olim (vide comm. meum et 'Watt1, 93 sq., etiam clavum trabalem in Historia, 30 (1981), 383) 4 ei Σ : et Δ 5 deterrimo Bentivoglio : -m(a)e Ω 6 ferunt ς : fue- Ω 7 cum V(?)ò : tum G R M : om. Ν 8 iri post damnatum addendum esse suspicatus est Schütz 11 inimicorum VRs : munito-GN Δ 12 servius R 13 est (se) Lambinus 14 cum populo ς : a ρ- Ω : p- R (teste Moricca) : ad populum Wesenberg 5, 1 atqui Baiter 2 Ostiam Sternkopf·, (h)ostia vel sim. Ω : Olbia Manutius 4 eosdem Σ C : eodem M : iidem δ

5

10

15

5

2,5,4-2,6,3 2,6

49

(5)

Ser. Romae vel in itinere in Anagninum ν Id. Apr. an. 56 MARCUS Q U I N T O FRATRI SALUTEM 1 Dederam ad te litteras antea quibus erat scriptum Tulliam nostram Crassipedi prid. ( N o n . ) Apr. esse desponsam, ceteraque de re publica privataque perscripseram. postea sunt haec acta: N o n . Apr. senatus consulto Pompeio pecunia decreta in rem frumentariam ad HS | C C C C | . sed eodem die vehementer actum de agro C a m p a n o clamore senatus prope contionali. acriorem causam inopia pecuniae faciebat et an2 nonae caritas, non praetermittam ne illud quidem: M . Furium Flaccum, equitem R o m a n u m , hominem nequam, Capitolini et Mercuriales de collegio eiecerunt praesentem ad pedes unius cuiusque iacentem. || A. d. VIII Id. Apr. sponsalia Crassipedi praebui. huic convivió puer optimus, Quintus tuus meusque, quod perleviter commotus fuerat, defuit. a. d. VI Id. Apr. veni ad Quintum eumque vidi plane integrum, multumque is mecum sermonem habuit et p e r h u m a n u m de discordiis mulierum nostrarum. quid quaeris? nihil festivius. Pomponia autem etiam de te questa est. sed haec coram agemus. 3 A puero ut discessi, in aream tuam veni, res agebatur multis struetoribus. Longidium redemptorem cohortatus sum; ( f ) i d e m mihi faciebat se velie nobis piacere, domus erit egregia (magis enim cerni iam poterai quam quantum ex forma iudicabamus) ; itemque nostra celeriter aedificabatur.

Ep. 2, 6] 1, 2 Non. ς : idus V : otn. Ω 4 non(as) apriles Ω 7 contionali ς : -nalem Σ : -nem Δ 2, 4 iacentem ς : -tis Q C post iacentis sequuntur in codd. copiis sqq. (vide ad Ep. 2, 1, 1) 7 VI RA : III Σ 8 eumque Εδ : eum R : et que(m) G N V M 3, 2 Longidium Harvey, Athenaeum 64 (1986), 482 : -gilium Ω 3 fidem Victorius : i- Ω

5

5

10

5

50

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

Eo die cenavi apud Crassipedem. cenatus in hortos ad Pompeium lectica latus sum. luci eum convenire non potueram quod afuerat; videre autem volebam quod eram postridie Roma exiturus et quod ille in Sardiniam iter habebat. hominem conveni et ab eo perivi ut quam primum te nobis redderet; statim dixit, erat autem iturus, ut aiebat. a. d. III Id. Apr. ut aut flabronef aut Pisis conscenderet. tu, mi frater, simul et ille venerit, primam navigationem, dum modo idonea tempestas sit, ne omiseris. 4 A. d. V Id. Apr. ante lucem hanc epistulam dictaveram conscripseramque in itinere, ut eo die apud T. Titium in Anagnino manerem. postridie autem in Laterio cogitabam, inde, cum in Arpinati quinqué dies fuissem, ire in Pompeianum, rediens aspicere Cumanum, ut, quoniam in Non. Mai. Miloni dies p r o d i c ( t ) a est, prid. Non. Romae essem teque, mi carissime et suavissime frater, ad earn diem, ut sperabam, viderem. aedificationem Arcani ad tuum adventum sustentan placebat. Fac, mi frater, ut valeas quam primumque venias.

7 luci eum vei lucieum Σ : luceium Ν Δ 12 Salebrone Wesseling : Scalab- Philipp 13 et Ω : ut Ηδ 4 , 1 V Ν : II Ω dictaveram om. Mms 2 scripseramque Gbd 3 anagnino Σ : agΔ 6 prodicta Victorius : -dita Ω

10

5

10

2,6,3-2,7,2

51

2 , 7 (6) Ser. Romae paulo post Id. Mai. an. 56 M A R C U S Q U I N T O FRATRI S A L U T E M

1 O litteras mihi tuas iueundissimas exspectatas, ac primo quidem cum desiderio, nunc vero etiam cum timore! atque has scito litteras me solas aeeepisse post illas quas tuus nauta attulit Ulbia datas. Sed cetera, ut scribis, praesenti sermoni reserventur; hoc tamen non queo differre: Id. Mai. senatus frequens divinus fuit in supplicatione Gabinio deneganda. adiurat Procilius hoc nemini accidisse. foris valde plauditur. mihi cum sua sponte iueundum tum iueundius quod me absente, est enim ειλικρινές iudicium, sine oppugnatione, sine gratia nostra. 2 (ab)eram autem quod Idibus et postridie fuerat dictum de agro C a m p a n o actum iri, ut est actum, in hac causa mihi aqua haeret. sed plura q u a m constitueram. coram enim. Vale, mi optime et optatissime frater, et advola. idem te pueri nostri rogant. Illud scilicet: cenabis cum veneris.

Ep. 2, 7] 1, 1 ac removit Lamb. marg. 4 Ulbia Mommsen (Ol- ς) : vibia vel sim. Ω C 9 est enim] etenim Mommsen 11 aberam autem quod Sternkopf : eram (erat s) ante quod Ω : erat, ante quod Mommsen : erat, quod autem Watt in app. 2, 2 ut] non M corr. ms, Mommsen : nihil Watt in app. 3 aqua haeret] varia de hoc proverbio in LCM 5 (1980) requiras 6 {nobiscum) cum Boot

52

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

2 , 8 (7) Ser. Romae paulo post III Id. Febr. an. 55 M A R C U S Q U I N T O FRATRI SALUTEM 1 Placiturum tibi esse librum II suspicabar, tam valde placuisse quam scribis valde gaudeo. quod me admones de f n o n curantiaf suadesque ut meminerim Iovis orationem quae est in extremo ilio libro, ego vero memini et illa omnia mihi magis scripsi quam ceteris. 2 Sed tarnen postridie quam tu es profectus multa nocte cum Vibullio veni ad Pompeium; cumque ego egissem de istis operibus atque inscriptionibus, per mihi benigne respondit, magnam spem attulit, cum Crasso se dixit loqui velie mihique ut idem facerem suasit. Crassum consulem ex senatu d o m u m reduxi. suscepit rem dixitque esse quod Clodius hoc tempore cuperet per se et per Pompeium consequi; putare se, si ego eum non impedirem, posse me adipisci sine contentione quod vellem. totum ei negotium permisi meque in eius potestate dixi fore, interfuit huic sermoni P. Crassus adulescens, nostri, ut seis, studiosissimus. illud autem quod cupit Clodius est legado aliqua (si minus per senatum, per populum) libera aut Byzantium aut ( a d ) Brogitarum aut utrumque, plena res n u m m o r u m . quod ego non nimium laboro, etiam si minus adsequor quod volo. Pompeius tamen cum Crasso locutus est. videntur negotium suscepisse. si perficiunt, optime; si minus, ad nostrum Iovem revertamur.

Ep. 2, 8] 1, 1 librum Ο δ : 1 vel L. Ω II vel u vel η Ω : meum Vô : secundum ς 2-3 non curantia pro mala interpretatione voc. alieuius Graeci babuit Orelli : άδιαφορίςι Sternkopf : nostra Urania Faërnus 2, 6 suscepit EN : -pi GVRA 9 vellem 2s : uel(l)im Δ 13 ad add. Manutius

5

5

10

15

2, 8 - 2 , 9 , 1

3

53

A. d. III Id. Febr. senatus consultum est factum de ambitu in Afrani sententiam, q u a m ego dixeram cum tu adesses. sed magno cum gemitu senatus cónsules non sunt persecuti eorum sententias qui, Afranio cum essent adsensi, addiderunt ut praetores ita crearentur ut dies sexaginta privati essent. eo die Catonem plane repudiarunt. quid multa? tenent omnia idque ita omnis intellegere volunt.

2,9

5

(8)

Scr. in Tusculano vel Formiano c. m. Mai. an. 45, ut vid. M A R C U S Q U I N T O FRATRI

SALUTEM

1 Tu metuis ne me interpelles? primum, si in isto essem, tu scis quid sit interpellare otiantem. sed mehercule mihi docere videris istius generis humanitatem, qua quidem ego nihil utor abs te. tu vero ut me et appelles et interpelles et obloquare et colloquare velim. quid enim mihi suavius? non mehercule quisquam μ ο υ σ ο π ά τ α κ τ ο ς libentius sua recentia poemata legit quam ego te audio quacumque de re, publica privata, rustica urbana, sed mea factum est insulsa verecundia ut te proficiscens non tollerem, opposuisti semel ctv-

3, 1 III G A : VI N V R Kayser 7 ita (esse) Koch

2 (contra) quam Schütz : ( i n ) q-

Ep. 2, 9] 1, 1 essem ms : -es Ν : -ent Ω 1 - 2 locum ita refingit Watt1, 92sq. : tu scribis, qu(asi) id sit interpellare, (interpellari) autem ( m e ) a te! sic mehercule sqq. 2 otiantem. sed scripsi : antea (vel ante a) te is Ω 3 videris b : -ebis Ω 8 mea G N m s : in ea V R M b d insulsa s, cod. Faërni : infusa Ω 9 άναντίλεκτον Victorius : άντίεκτον G R M m : om. H N V b d s

5

54

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

(αν)τί(λ)εκτον causam, Ciceronis nostri valetudinem: con- 10 2 ticui. iterum Cicerones: quievi. nunc mihi iucunditatis plena epistula hoc adspersit molestiae, quod videris ne mihi molestus esses veritus esse atque etiam nunc vereri. litigarem tecum, si fas esset; sed mehercule, istuc si umquam suspicatus ero — nihil dicam aliud nisi verebor ne quando ego tibi, 5 cum sum una, molestus sim. video te ingemuisse. sic fit: 'ει δείν' εφησας' - numquam enim dicam 'εδρααας.' Marium autem nostrum in lecticam mehercule coniecissem - non illam regis Ptolomaei Asicianam; memini enim, cum hominem portarem ad Baias Neapoli octaphoro Asicia- 10 no machaerophoris centum sequentibus, miros risus nos edere cum ille ignarus sui comitatus repente aperuit lecticam et paene ille timore, ego risu corrui. hunc, ut dico, certe sustulissem, ut aliquando subtilitatem veteris urbanitatis et humanissimi sermonis attingerem. sed hominem infirmum 15 in villam apertam ac ne rudem quidem etiam nunc invitare 3 nolui. hoc vero mihi peculiare fuerit, hic etiam isto frui; nam illorum praediorum scito mihi vicinum Marium lumen esse, apud Anicium vide(bi)mus ut paratum sit. nos enim ita philologi sumus ut vel cum fabris habitare possimus. habemus hanc philosophiam non ab Hymetto sed ab Arce nostra. 5 4 Marius et valetudine est et natura imbecillior. de interpellatione, tantum sumam a vobis temporis ad scribendum quan-

10 conti cui s : -uit Ω 11 Cicerones Manutius : ceteri omnes Ω 2, 2 m o l e s t i l e VPMms (silet R) : mode- GNbd 4 si unquam Zs : sum q- Ν Δ suspicatus Σ : -turus Δ 6 - 7 εί δείν' εφησας Watt, praeeuntibus Sternkopf (έλάλησας) et Rothstein (έλεξας ; cf. Soph. fr. 962 Pearson) : εί δ' έν α'ία εζησας vel sim. C R A C : om. H N V 7 εδρασας Gurlitt : Ια πάσας vel sim. G R A C : om. H N V 10 portarent Buecheler 11 macha(e)rophoris Σ : machatro- Δ 13 hunc Manutius : tunc Ω 3, 3 videbimus ς : -emus Ω 4 habemus ς : -eremus Ω 5 Hymetto ς : ymet(t)o vel sim. Ω Arce nostra scripsi : araxira vel sim. Σ C : araysira Δ : arce Ψυρίςι Tunstall 4 , 2 tantum ς : tarnen Ω

55

2, 9,1-2,10,3

tum dabitis. utinam nihil detis, ut potius vestra injuria q u a m ignavia mea cessemi D e re publica nimium te l a b o r a r e doleo et meliorem civem esse quam Philoctetam, qui accepta iniuria ea spectacula q u a e r e b a t quae tibi acerba esse video, a m a b o te, advola; c o n s o l a b o r te et o m n e m abstergebo dolorem, et adduc, si me a m a s , M a r i u m . sed approperate. hortus domi est.

2,10

(9)

Ser. in. m. Febr. an. 54 MARCUS QUINTO FRATRI

SALUTEM

1

Epistulam h a n c convicio efflagitarunt codicilli tui. n a m res quidem ipsa et is dies q u o tu es profectus nihil mihi ad scribendum argumenti sane dabat. sed quem ad m o d u m coram c u m sumus sermo nobis deesse non solet, sic epistulae nostrae debent interdum alucinari.

2

Tenediorum igitur libertas securi Tenedia praecisa est, c u m eos praeter me et Bibulum et Calidium et F a v o n i u m n e m o defenderet. de te a M a g ( n e t ) i ( b u ) s ab Sipylo mentio est h o n o r í f i c a facta, cum te unum dicerent postulationi L. Sesti Pansae restitisse. reliquis diebus si quid erit q u o d te scire opus sit, aut etiam si nihil erit, tarnen scribam cottidie aliquid, prid. Id. ñeque tibi ñeque P o m p o n i o deero.

3

Lucreti p o e m a t a ut scribis ita sunt, multis luminibus ingeni, multae tamen artis. sed cum veneris, virum te p u t a b o si Sallusti Empedoclea legeris; h o m i n e m n o n p u t a b o .

Ep. 2, 10] 1, 5 (h)al(l)ucinari G N A : vatic- V R 2, 2 Calidium] cf. Harvey, Athenaeum 64 (1986) 484-486 3 a G : om. Ω Magnetibus Victorias : magis Ω 3 , 1 (non) multis Ernesti, (non) multae Bergk : alii alia 2—3 putabo, (si . . . ; ) si Sallusti Housman

56

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

2,11

(10)

Ser. Romae c. Id. Febr. an. 54 M A R C U S Q U I N T O FR ATRI S A L U T E M 1 Gaudeo tibi iucundas esse meas litteras, nec tarnen habuissem scribendi nunc quidem ullum argumentum nisi tuas accepissem. nam prid. Id., cum Appius senatum infrequentem coegisset, tantum fuit frigus ut pipulo [convicio] coactus sit 2 nos dimittere. de Commageno, quod rem totam discusseram, mirifice mihi et per se et per Pomponium blanditur Appius. videt enim, hoc genere dicendi si utar in ceteris, Februarium sterilem futurum; eumque lusi iocose satis, ñeque solum illud extorsi oppidulum quod (eius) erat positum in Euphrati Zeugmate sed praeterea togam sum eius praetextam, quam erat adeptus Caesare consule, magno homi3 n u m risu cavillatus. 'quod vult' inquam 'renovad honores eosdem, quo minus togam praetextam quotannis interpolet decernendum nihil censeo. vos autem homines nobiles, qui Burrenum praetextatum non ferebatis, Commagenum feretis?' genus vides et locum iocandi. multa dixi in ignobilem regem, quibus totus est explosus. quo genere commotus, ut dixi, Appius totum me amplexatur. nihil est enim facilius quam reliqua discutere, sed non faciam ut ilium offendam, 'ne imploret fidem Iovis Hospitalis, Graios omnis convocet,' per quos mecum in gratiam rediit.

Ep. 2, 11] 1 , 4 pipulo Tyrrell : populi Ω convicio removit Housman 2, 1 discusseram ς : -at Ω C 5 eius add. Gesenberg : in contoversia add. Watt1 6 Euphrate HPMs zeumate vel sim. Σ : et eugm- RA 3, 1 renovari Orelli : -re Ω 4 burrenum V : Busrenum C : (qui)bus r(h)enum GA : birretum R : Burrhinum olim ego (vide comm. meum et Bowersock, Roman Arabia (1983), 36sq.) 9 imploret δ : -em Ω

5

5

5

10

2,11-2,12,1

57

4

Theopompo satis faciemus. de Caesare, fugerat me ad te scribere. video enim quas tu litteras exspectaris. sed ille scripsit ad Balbum fasciculum ilium epistularum in quo fuerat mea et Balbi totum sibi aqua madidum redditum esse, ut ne illud quidem sciât, meam fuisse aliquam epistulam. sed ex Balbi epistula pauca verba intellexerat, ad quae rescripsit his verbis: 'de Cicerone te video quiddam scripsisse quod ego non intellexi. quantum autem coniectura consequebar, id erat eius modi ut magis optandum quam sperandum pu5 tarem.' itaque postea misi ad Caesarem eodem ilio exemplo litteras. iocum autem illius de sua egestate ne sis aspernatus; ad quem ego rescripsi nihil esse quod posthac arcae nostrae fiducia conturbaret lusique in eo genere et familiariter et cum dignitate. amor autem eius erga nos perfertur omnium nuntiis singularis. litterae quidem ad id quod exspectas fere cum tuo redditu iungentur. Reliqua singulorum dierum scribemus ad te, si modo tabellarlos tu praebebis. quamquam eius modi frigus impendebat ut summo in periculo esset [ne] Appius ne aedes urerentur.

2 , 1 2 (11) Scr. Romae xvi Kal. Mart. an. 54 M A R C U S Q U I N T O FRATRI S A L U T E M

1 Risi nivem atram teque hilari animo esse et prompto ad iocandum valde me iuvat. de Pompeio adsentior tibi, vel tu

5, 2 iocum ς : lo- Ω 10 summo in periculo scripsi : -mum periculum Ω Appius ne scripsi : ne appius ne Ω : ne appio suae δ, vulg. olim

5

10

5

10

58

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

potius mihi, nam, ut seis, iam pridem istum canto Caesarem. mihi crede, in sinu est neque ego discingor. 2 Cognosce nunc Idus: decimus erat Caelio dies. Domitius ad numerum iudices non habuit. vereor ne homo taeter et ferus, Pola Servius, ad accusationem veniat. nam noster Caelius valde oppugnatur a gente Clodia, certi nihil est adhuc, sed veremur. Eodem igitur die Tyriis est senatus datus frequens. fréquentes contra Syriaci publicani. vehementer vexatus Gabinius. exagitati tarnen a Domitio publicani quod eum essent cum equis prosecuti. (a)t noster Lamia paulo ferocius, cum Domitius dixisset 'vestra culpa haec acciderunt, équités Romani. dissolute enim iudicatis', 'nos iudicamus, vos laudatis' inquit. actum est eo die nihil, nox diremit. 3 Comitialibus diebus qui Quirinalia sequuntur Appius interpretatur non impediri se lege Pupia quo minus habeat senatum et, quod Gabinia sanctum sit, edam cogi ex Kal. Febr. usque ad Kal. Mart, legatis senatum cottidie dare, ita putantur detrudi comitia in mensem Martium. sed tarnen his comitialibus tribuni pl. de Gabinio se acturos esse dicunt. Omnia colligo ut novi scribam aliquid ad te, sed, ut vides, 4 res me ipsa deficit, itaque ad Callisthenem et ad Philistum redeo, in quibus te video volutatum. Callisthenes quidem vulgare et not(h)um negotium, quem ad modum aliquot Graeci locuti sunt. Siculus ille capi talis; creber, acutus, brevis, paene pusillus Thucydides. sed utros eius habueris libros

Ep. 2, 12] 1, 4 discingor Σ : dist(r)ing(u)or R A 2, 2 ad numerum iudices Σ : i- ad η- Δ 6 tyriis Σ : tyrrus M : syriis δ 8 tarnen] etiam Madvig 9 at (arine ac?) scripsi : C(aius) Ω : gravis R : removit Manutius : L. Manutius ctiris secundis, vulg. olim 3, 4 dare Faernus : dari Ω 4, 2 Callisthenes Muretus : -nis Ω 3 nothum scripsi (cf. Goodyear, 266) : notum Ω 4 Siculus Victorius : secutus Ω

2,12,1-2,13,2

59

(duo enim sunt corpora) an utrosque nescio. me magis 'De Dionysio' delectat. ipse est enim veterator magnus et perfamiliaris Philisto Dionysius, sed quod adscribís, adgrederisne ad historiam, me auctore potes, et quoniam tabéllanos subministras, hodierni diei res gestas Lupercalibus habebis. Oblecta te cum Cicerone nostro quam bellissime.

2,13

10

(12)

Ser. in Cumano vel Pompeiano m. Mai. an. 54 ( M A R C U S QUINTO FRATRI SALUTEM) 1 Duas adhuc a te accepi epistulas, [quarum] alteram in ipso discessu nostro, alteram Arimino datam. pluris quas scribis te dedisse non aeeeperam. Ego me in Cumano et Pompeiano, praeter quam quod sine te, ceterum satis commode oblectabam, et eram in isdem locis usque ad Kal. Iun. futurus. scribebam ilia quae dixeram, πολιτικά, spissum sane opus et operosum. sed si ex sententia successerit, bene erit opera posita; sin minus, in illud ipsum mare deiciemus quod spectantes scribimus, adgrediemur alia, quoniam quiescere non possumus. 2

Tua mandata persequar diligenter et in adiungendis hominibus et in quibusdam non alienandis. maximae vero mihi

6 - 7 operis titulum agnovit Victorius 8 - 9 sed ... potes de interpungendi ratione vide comm. 8 quod ascribis C : quo ad (vel quoad) sc- Ω Ep. 2,13] novam ep. constituit Manutius : cum superiore coniungunt codd. 1, 1 quarum removendum coni. Ernesti : earum Lambinus 2 quas ς : quam Ω 5 oblectabam Manutius : -bar Ω 2 , 1 et in R : et Ω 2 in removit M corr. vero mihi Σ : mν-Δ

5

10

60

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

curae erit ut Ciceronem t u u m n o s t r u m q u e videam scilicet cottidie sed inspiciam quid discat q u a m saepissime; et nisi ille contemnet, etiam magistrum m e ei profitebor, cuius rei n o n nullam consuetudinem nactus sum in h o c h o r u m dier u m otio Cicerone nostro minore p r o d u c e n d o . 3 Tu, quem ad m o d u m scribis (quod etiam si n o n scriberes facere te diligentissime tamen sciebam), facies scilicet ut mea m a n d a t a digéras, persequare, conficias. ego, cum R o m a m venero, nullum praetermittam Caesaris tabellarium cui litteras ad te n o n dem. his diebus ignosces; cui d a r e m fuit n e m o ante h u n e M . O r f i u m , equitem R o m a n u m , n o s t r u m et per (se) necessarium et quod est ex municipio Atellano, q u o d scis esse in fide nostra, itaque eum tibi c o m m e n d o in maiorem m o d u m , h o m i n e m domi splendidum, gratiosum etiam extra d o m u m . quem fac ut tua liberalitate tibi obliges, est tribunus militum in exercitu vestro. g r a t u m h o m i n e m observ a n t e m q u e cognosces. Trebatium ut valde ames vehementer te rogo.

2 , 1 4 (13) Scr. Rotnae in. m. luti. an. 54 M A R C U S Q U I N T O FRATRI SALUTEM 1 A. d. IUI N o n . Iun., q u o die R o m a m veni, accepi tuas litteras datas Placentia, deinde alteras postridie datas Blandenone

3 scilicet N R ô : sil- vel si 1- E V M : om. G 4 sed (et) ς 5 contem(p)net G N V M b d : -nat ERms 3, 5 his diebus (ignosces) cui vulg. olim 6—7 per (se) necessarium Baiter : per (se per)neWesenberg Ep. 2, 14] 1, 2 placentia Σ : -i(a)e Δ blanden(n)on(n)e Ω : Laude Nonis Sigonius : a (ab Sternkopf] Laude ad Nonum Schicke : Laude una Boot

5

5

10

2,13,2-2,14,3

61

cum Caesaris litteris refertis omni officio, diligentia, suavitate. sunt ista quidem magna, vel potius maxima; habent enim vim magnam ad gloriam et ad s u m m a m dignitatem. sed, mihi crede quem nosti, quod in istis rebus ego plurimi aestimo, id iam habeo, te scilicet primum tam inservientem communi dignitati, deinde Caesaris tantum in me amorem, quem omnibus iis honoribus quos me a se exspectare vult antepono, litterae vero eius una datae cum tuis, q u a r u m initium est q u a m suavis ei tuus adventus fuerit et recordatio veteris amoris, deinde se effecturum ut ego in medio dolore ac desiderio tui te, cum a me abesses, potissimum secum esse laetarer, incredibiliter delectarunt. 2

3

Q u a re facis tu quidem fraterne quod me hortaris, sed mehercule currentem nunc quidem, ut omnia mea studia in istum unum conferam. ego vero ardenti quidem studio, ac fortasse efficiam quod saepe viatoribus cum properant evenit, ut, si serius quam voluerint forte surrexerint, properand o etiam citius quam si de nocte vigilassent perveniant quo velint; sic ego, quoniam in isto homine colendo tam indormivi diu te mehercule saepe excitante, cursu corrigam tarditatem cum equis tum vero, quoniam tu scribis poema ab eo nostrum probari, quadrigis poeticis. m o d o mihi date Britanniam q u a m pingam coloribus tuis, penicillo meo. sed quid ago? quod mihi tempus, Romae praesertim, ut iste me rogat, manenti, vacuum ostenditur? sed videro, fortasse enim, ut fit, vincet unus amor omnis difficultates. Trebatium quod ad se miserim persalse et humaniter etiam gratias mihi agit, negat enim in tanta multitudine eo-

4 quidem s : q- vel Ω 10 una Σ : un(a)e GA 14 (me) delectarunt Orelli 2, 3 ego VR : eo EGNA ac] hoc ς 9 cum bd : tum Ω vero Brünns : viris Ω C : viris vel Purser tu Orelli : ut Ω : ora. ς 14 unus Σ : tuus Δ 3, 1 perhumaniter Lamb. marg. 2 etiam HPÔ : e- gratiam EGNRM : gr- e- V

5

10

5

10

62

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

rum qui una essent quemquam fuisse qui vadimonium concipere posset. M. Curtió tribunatum ab eo perivi (nam Domitius se derideri putasset, si esset a me roga tus; hoc enim est eius cottidianum, se ne tribunum militum quidem facere. etiam in senatu lusit Appium collegam propterea isse ad Caesarem ut aliquem tribunatum auferret), sed in alterum annum, id et Curtius ita volebat. Tu quem ad modum me censes oportere esse et in re publica et in nostris inimicitiis, ita et esse et fore, oricula 5 infima, scito, molliorem. res Romanae se sic habebant: erat non nulla spes comitiorum sed incerta, erat aliqua suspicio dictaturae, ne ea quidem certa, summum otium forense sed senescentis magis civitatis quam acquiescentis, sententia autem nostra in senatu eius modi magis ut alii nobis adsentiantur quam nosmet ipsi. 'τοιαύθ' ό τλήμων πόλεμος έξεργάζεται.'

5

4

2,15

(14)

Ser. Romae ex. m. Quint, an. 54 ( M A R C U S Q U I N T O FRATRI S A L U T E M ) 1 Calamo et atramento temperato, charta etiam dentata res agetur. scribis enim te meas litteras superiores vix legere potuisse. in quo nihil eorum, mi frater, fuit quae putas, ñeque enim occupatus eram neque perturbatus nec iratus 4 M . Curtió] h ine incipit nova ep. in ß b d 9 et] enim Mueller 4 , 1 et om. N R b d 5 , 3 ne G N A : nec V R 6Eur.Suppl. 119 Ep. 2, 15] novam ep. constituit Manutius : cum superiore coniungunt codd. 1, 1 bono post calamo add. Wesenberg : Cnidio temptavi coll. Plin. N.H. 16,157

5

2,14,3-2,15,3

63

alicui. sed hoc fació semper ut, quicumque calamus in manus meas venerit, eo sic utar tamquam bono. 2 Verum attende nunc, mi optime et suavissime frater, ad ea dum rescribo quae tu in hac eadem brevi epistula πραγματικούς valde scripsisti. de quo petis ut ad te nihil occultane, nihil dissimulans, nihil tibi indulgens ingenue fraterneque rescribam, id est, utrum (ad)voles, ut dixeramus, (an) ad expediendum te, si causa sit, commorere: si, mi Quinte, parva aliqua res esset in qua sciscitarere quid vellem, tamen, cum tibi permissurus essem ut faceres quod velles, ego ipse quid vellem ostenderem. in hac vero re * * * hoc profecto quaeris, cuius modi ilium annum qui sequitur exspectem. plane aut tranquillum nobis aut certe munitissimum; quod cottidie domus, quod forum, quod theatri significationes declarant, nec labor, ut quondam, conscientia copiarum nostrarum. quod Caesaris, quod Pompei gratiam tenemus, haec me ut confidam faciunt. sin aliquis erumpet amends hominis furor, omnia sunt ad eum frangendum expedita. 3 Haec ita sentio, iudico, ad te explorate scribo; dubitare te non adsentatorie sed fraterne veto, qua re [si] suavitatis equidem nostrae fruendae causa cuperem te ad id tempus venire quod dixeras, sed illud malo tamen quod putas magis

6—2, 1 bono, verum δ : bono viro ß C 2, 4 ingenue Boot : genuine vel gemine G Ν R Δ C : germane s : om. H V : γνησίως Watt in app. 5 advoles Schütz : voles Ω : avo- vel evo- Watt in app. dixeramus Lamb. marg. : -rimus Ω : -ras Wesenberg an add. Manutius 7 sciscitarere Ρ : -reris s : -rer H N R V A : -ret G 9 post re lacunam statui 11 aut plane Wesenberg aut certe E : et c- Ω 13 labor, ut quondam scripsi : laborant quod mea Ω : alii alia, velut (est tibi) laborandum de mea Wesenberg mira est consensio Lamb. marg. (pro mea conscientia) : mea confidentia Wesenberg 3, 2 si removit M corr. 4 magis (esse) Lambinus

5

5

10

15

64

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

e (re) tua. illa etiam magni aestimo [me], ά μ φ ι λ α φ ί α ν illam tu am et explicationem debitorum tuorum. illud quidem sic habeto, nihil nobis expeditis, si valebimus, fore fortunatius. parva sunt quae desunt pro nostris quidem moribus et ea sunt ad explicandum expeditissima, m o d o valeamus. Ambitus redit immanis. n u m q u a m fuit par. Id. Quint, faenus fuit bessibus ex tríente coitione Memmi et consulum cum Domitio. hanc Scaurus unus (vix potest) vincere. Messalla flaccet. non dico ύ π ε ρ β ο λ ά ς ; vel HS centiens constituunt in praerogativa pronuntiare. res ardet invidia, tribunicii candidati compromiserunt HS quingenis in singulos apud M . Catonem depositis petere eius arbitratu, ut qui contra fecisset a b eo condemnaretur. quae quidem comitia si gratuita fuerint, ut putantur, plus unus Cato potuerit q u a m omnes leges omnesque iudices.

5 e re tua Lambinus : etiam Ω : removit Wesenberg magni G : -nia M : -na Rô : -nam V : -no Ν me removit Lambinus 6 et om. Mms explicationem Schütz : exspectat- Ω 8 pro Orelli : quo Ω 4 , 1 rediit Watt in app. par. Idib. Victorias : paridi Ω : par δ 1—2 Quint, faenus Victorius : quin(c)tanus Σ : qui ne tantus Δ 2 bessibus ex tríente Victorius : s = ex = = vel sz ex zz pel sim. Ω memmi(i) vel (m)ennii Σ : memini Η Δ et consulum Purser : est quo Ω 3 vix potest add. Watt in app. : studet Madvig : vult Constans 4 ΐιπερβολικώς Lambinus constituerunt ς 5 praerogativam Budaeus 6 quingenis Budaeus ex Att. 4, 15, 7 : Ό C : qu(a)e Ω 8 quae quidem ς : qu(a)eque Ω 9 potuerit Faërnus : fu- Ω 10 omnesque Σ : omnes Hbd : que M : quam ms

2,15,3-2,16,3 2,16

65

(15)

Ser. Rotnae ex. m. Sext. an. 54 ( M A R C U S Q U I N T O FR ATRI S A L U T E M ) 1 Cum a me litteras librari m a n u acceperis, ne paulum (quidem) me oti habuisse iudicato, cum autem mea, paulum. sic enim habeto, n u m q u a m me a causis et iudiciis districtiorem fuisse, atque id anni tempore gravissimo et caloribus maximis. sed haec, quoniam tu ita praescribis, ferenda sunt, neque committendum ut aut spei aut cogitationi vestrae ego videar defuisse, praesertim cum, si id difficilius fuerit, tamen ex hoc labore magnam gratiam magnamque dignitatem sim collecturus. itaque, ut tibi placet, damus operam ne cuius animum offendamus atque ut etiam ab iis ipsis qui nos cum Caesare tam coniunctos dolent diligamur, ab aequis vero aut etiam a propensis in hanc partem vehementer et colamur 2 et amemur. de ambitu cum atrocissime ageretur in senatu multos dies, quod ita erant progressi candidati consulares ut non esset ferendum, in senatu non fui. statui ad nullam medicinam rei publicae sine magno praesidio accedere. 3 Quo die haec scripsi Drusus erat de praevaricatione a tribunis aerariis absolutus in summa quattuor sententiis, cum senatores et équités damnassent, ego eodem die post meridiem Vatinium eram defensurus; ea res facilis est. comitia in mensem Septembrem reiecta sunt. Scauri iudicium statim exercebitur, cui nos non deerimus. ' Σ υ ν δ ε ί π ν ο υ ς ' Σ ο φ ο κ λ έ ο υ ς , q u a m q u a m a te (f)actam fabellam video esse festive, nullo modo probavi.

Ep. 2, 16] novam ep. constituit Lambinus : cum superiore cottiungunt codd. 1, 1 quidem add. Crat. 12 et colamur Manutius : exc- Ω 2, 3 ferendum in Ρ : inf- Ω φιλαλήθως] de acçentu ν. LS S 3, 2 aerariis Brunus : -i(i) Ω 4 eram Lambinus : ade- Ω 7 factam Buecheler : ac- Ω 8 nullo] anno bono ?

5

10

5

66

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

4

Venio nunc ad id quod nescio an primum esse debuerit. o iucundas mihi tuas de Britannia litteras! timebam Oceanum, timebam litus insulae; reliqua non equidem contemno, sed plus habent tarnen spei quam timoris magisque sum sollicitas exspectatione ea quam metu. te vero ύπόθεσιν scribendi egregiam habere video, quos tu situs, quas naturas rerum et locorum, quos mores, quas gentis, quas pugnas, quem vero ipsum imperatorem habes! ego te libenter, ut rogas, quibus rebus vis, adiuvabo et tibi versus quos rogas, hoc est Athenas noctuam, mittam. 5 Sed heus tu! celari videor a te. quo modo nam, mi frater, de nostris versibus Caesar? nam primum librum se legisse scripsit ad me ante, et prima sic ut neget se ne Graeca quidem meliora legisse; reliqua ad quendam locum ρςχθυμότερα (hoc enim utitur verbo), die mihi verum: num aut res eum aut χαρακτήρ non delectat? nihil est quod vereare. ego enim ne pilo quidem minus me amabo. hac de re φιλαλήθως et, ut soles [scribere], fraterne.

4, 9 - 1 0 hoc ... noctuam Q C : γλαύκ' εις 'Αθήνας ς, edd. plerique 5, 1 quonam modo s 2 , Lamb, marg., fort, recte mi Ρ : mihi Ω 5 utitur ς : utimur Ω 7 hac G : h c N : ac E V R A de accentu vide LSJ 8 et ut Crat. : et tu Ω : ut tu Rms : et ut tu Constans scribere removi : scribe ς

5

10

5

LIBER TERTIUS

3,1

Ser. partim in Arpinati partim Romae m. Sept. an. 54 M A R C U S Q U I N T O FRATRI SALUTEM 1 Ego ex magnis caloribus (non enim meminimus maiores) in Arpinati s u m m a cum amoenitate fluminis me refeci ludor u m diebus, Philotimo tribulibus commendatis. In Arcano a. d. IUI Id. Sept. fui. ibi Mescidium cum Philoxeno a q u a m q u e , q u a m ii ducebant n o n longe a villa, belle sane fluentem vidi, praesertim m a x i m a siccitate, uberioremque aliquanto sese collecturos esse dicebant. a p u d Her(i)u m recte erat. In Maniliano offendi Diphilum Diphilo tardiorem. sed tarnen nihil ei restabat praeter balnearia et a m b u l a t i o n e m et aviarium. villa mihi valde placuit propterea q u o d s u m m a m dignitatem pavimentata porticus habebat, q u o d mihi nunc denique apparuit postea q u a m et ipsa tota patet et columnae politae sunt, t o t u m in eo est, q u o d mihi erit curae, tectorium ut concinnum sit. pavimenta recte fieri videbantur; cameras q u a s d a m n o n probavi mutarique iussi. 2

Q u o loco in porticu te scribere aiunt ut atriolum fiat, mihi ut est magis placebat. ñeque enim satis loci videbatur esse atriolo neque fere solet nisi in iis aedifieiis fieri in quibus est atrium maius nec habere poterat adiuneta cubicula et eius

Ep. 3, 1] 1, 2 (tum salubritate) fluminis Ernesti, coli. Leg. 2, 3, fort, recte 4 mescidium νel sim. Σ : in exc- Δ 7 Herium scripsi (cf. Harvey, AJPh 101 (1980), IIS) : herum Ω 12 pavimentata G Δ C : -enta H V Rs : -enti Ν 2 , 3 neque ms : om. Ω

5

10

15

68

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

modi membra, nunc hoc vel honestae testudinis vel valde boni aestivi locum obtinebit. tu tarnen si aliter sentis, rescribe quam primum. In balneariis assa in alterum apodyteri angulum promovi propterea quod ita erant posita ut eorum vaporarium [ex quo ignis erumpit] esset subiectum cubiculi(s). subgrande cubiculum autem et hibernum alt(er)um valde probavi quod et ampia erant et loco posita ambulationis uno latere, eo quod est proximum balneariis. columnas ñeque rectas ñeque e regione Diphilus collocarat; eas scilicet demolietur. aliquando perpendículo et linea discet uti. omnino spero paucis mensibus opus Diphili perfectum fore, curat enim diligentissime Caesius, qui tum mecum fuit. 3 Ex eo loco recta Vitularia via profecti sumus in Fufidianum fundum, quem tibi proximis nundinis Arpini de Fufidio HS CCCIDDDCID emeramus. ego locum aestate umbrosiorem vidi numquam, permultis locis aquam profluentem et earn uberem. quid quaeris? iugera L prati Caesius irrigaturum facile te arbitrabatur; equidem hoc quod melius intellego adfirmo, mirifica suavitate te villam habiturum piscina et salientibus additis, palaestra et silva fvirdicatat· fundum audio te nunc fBobilianumf velie retiñere, de eo quid videa-

5 honest(a)e Σ C : -tate G Δ 6 aestivi Turnebus : -vura Ω : -vi cubiculi Constans : fort, -vi cenaculi 9—10 ex ... erumpit removit Scaliger 10 cubiculis Manutius : -li Ω : -lo cod. Faërni cubiculi subgrundae Goodyear, 267sq. 11 autem] aestivum Ernest! (sed v. infra balneariis) alterum Lebmann altum Q(et v. nunc Xen. Mem. 3, 8, 9) 3, 2 nundinis Schütz : nuntiis Ω 3 CID removit Manutius 4 profluentem G Rms : perf- Mbd : refV : f- Ν : anne profluentem (habentem)? 7 te Rms : om. Ω 8 pro vir(i)dicata alii alia, velut viridi eulta Harvey, Athenaeum 64 (1986), 482-484; sed viridi etiam nunc abundare puto 9 nunc ς : hune Ω bobil(l)ianum (bouill- Ν) Ω : Bovillanum Lambinus : fort. Babul(l)ianum vel Babuleianum retiñere Victorius : resin- vel sim. Ω : rescindere C : redimere ς

5

10

15

5

3,1,2-5

69

tur ipse constitues. Caesius aiebat aqua dempta et eius aquae iure constituto et Servitute fundo illi imposita tamen nos pretium servare posse si vendere vellemus. Mescidium mecum habui. is sese ternis nummis in pedem tecum transegisse dicebat, sese autem mensum pedibus aiebat passuum IIICO. mihi plus visum est; sed praestabo sumptum nusquam melius posse poni. Cillonem arcessieram Venafro, sed eo ipso die quattuor eius conservos et discípulos Venafri cuniculus oppresserat. 4 Id. Sept. in Laterio fui. viam perspexi; quae mihi ita placuit ut opus publicum videretur esse, praeter CL passuum (sum enim ipse mensus) ab eo ponticulo qui est ad Fur(r)inae, Satricum versus, eo loco pulvis non glarea iniecta est (id mutabitur) et ea viae pars valde acclivis est; sed intellexi aliter duci non potuisse, praesertim cum tu neque per Lucustae neque Varronis velles ducere, ille viam ante suum fundum probe munierat; Lucusta non attigerat. quem ego Romae adgrediar, et, ut arbitrar, commovebo, et simul M . Taurum, quem tibi audio promisisse, qui nunc Romae erat, de aqua per fundum eius ducenda rogabo. 5 Nicephorum, vilicum tuum, sane probavi quaesivique ex eo ecquid ei de illa aedificatiuncula Lateri de qua mecum locutus es mandavisses. tum is mihi respondit se ipsum eius

10 Caesius Manutius : calibus Ω : Calvus ς : Camillus Purser aiebat ς : al(l)ebat Ω 12 servare posse si vendere s corr. : servari posses si videre Ω 13 habui. is sese (se ms) NVRms : -uisse se GMbd 14 passuum Hds : pessuum vel pes s- Ω 15 IIICO (vel III milibus) Victorias : III i(dus) vel III diis Ω 4, 2 passus Manutius 3 Furrinae scripsi : furi- Ω 4 id Orelli : et Ω : at lunius 7 varronis Ω : per v- R ille viam scripsi : vel vinum Ω : Velu- C : Varrò viam Wesenberg 8 probe Lamb. marg. : prope ΩΟ munierat PC : minue- Σδ : minus e- Δ 9 m. GNbd : inde VR : non Mms 5, 2 ecquid ς : et q- G Δ : equidem Ν : quid VR 3 tum is GN : frumis (?) M : feninis vel sim. δ : om. VR

10

15

5

10

70

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

operis HS X V I conductorem fuisse, sed te postea multa addidisse ad opus, nihil ad pretium; itaque id se omisisse. mihi mehercule valde placet te illa ut constitueras addere; quamquam ea villa quae nunc est tamquam philosopha videtur esse quae obiurget ceterarum villarum insaniam. verum tarnen illud additum delectabit. topiarium laudavi, ita omnia convestivit hederá, qua basim villae, qua intercolumnia ambulationis, ut denique illi palliati topiariam facere videantur et hederam vendere, iam άποδυτηρίω nihil alsius, nihil muscosius. Habes fere de rebus rusticis. urbanam expolitionem urget ille quidem [et] Philotimus et Cincius, sed etiam ipse crebro interviso, quod est facile factu. quam ob rem ea te cura liberatum volo. 7 De Cicerone quod me semper rogas, ignosco equidem tibi sed tu quoque mihi velim ignoscas; non enim concedo tibi plus ut illum ames quam ipse amo. atque utinam his diebus in Arpinati, quod et ipse cupierat et ego non minus, mecum fuisset! quod ad Pomponiam, si tibi videtur, scribas velim, cum aliquo exibimus eat nobiscum puerumque (e)ducat. clamores efficiam si eum mecum habuero otiosus; nam Romae respirandi non est locus, id me seis antea gratis tibi esse pollicitum. quod nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?

5

10

6

8

Venio nunc ad tuas litteras, quas pluribus epistulis accepi dum sum in Arpinati; nam mihi uno die tres sunt redditae et quidem, ut videbantur, eodem abs te datae tempore, una pluribus verbis, in qua primum erat quod antiquior dies in

6 constitueras Emesti : -ebas Ω 7 philosopha Faërnus : -phia Ω 12 alsius Ε Ν Δ : altius VR : assius GC 6, 2 et removit Watt, qui etiam urgent illi quidem et in app. 3 factu Vbs : -um Ω 7, 3 utinam E : -am mihi Ω 6 educat Orelli : du- Ω 7 otiosus Lambinus : -um Ω

5

10

3,1,5-10

71

tuis fuisset adscripta litteris quam in Caesaris: id facit Oppius non numquam necessario ut, cum tabellarlos constituent mittere litterasque a nobis acceperit, aliqua re nova impediatur et necessario serius quam constituerai mittat, ñeque nos datis iam epistulis diem commutari curamus. 9

10

Scribis de Caesaris summo in nos amore: hune et tu fovebis et nos quibuscumque poterimus rebus augebimus. de Pompeio et facio diligenter et faciam quod mones. quod tibi mea permissio mansionis tuae grata est, id ego summo meo dolore et desiderio tamen ex parte gaudeo. in Hippodamo et non nullis aliis arcessendis quid cogites non intellego. nemo istorum est quin abs te munus fundi suburbani instar exspectet. Trebatium vero meum quod isto admisceas nihil est. ego illum ad Caesarem misi, qui mihi iam satis fecit; si ipsi minus, praestare nihil debeo teque item ab eo vindico et libero, quod scribis te a Caesare cottidie plus diligi, immortaliter gaudeo. Balbum vero, qui est istius rei, quem ad modum scribis, adiutor, in oculis fero. Trebonium meum a te amari teque ab ilio pergaudeo. De tribunatu quod scribis, ego vero nominatim petivi Curdo et mihi ipse Caesar nominatim Curtió paratum esse perscripsit meamque in rogando verecundiam obiurgavit. si cui praeterea petiero, id quod etiam Oppio dixi ut ad illum scriberet, facile patiar mihi negari, quoniam illi qui mihi molesti sunt sibi negari a me non facile patiuntur. ego Curtium, id quod ipsi dixi, non modo rogatione sed etiam testimonio tuo diligo, quod litteris tuis Studium illius in salutem nostram facile perspexi.

8, 5 oppius Brunus : ap- Ω 9 mutare s : commutare Lamb, marg. curamus Orelli : curemus Ω 9, 5 (aliqua) ex Lambinus Hippodamo Schütz : -mis Ω 7 quin abs ς : qui non abs Ρ : qui nos Ω munus Ρ : minus Ω 10, 3 rescripsit E, fort, recte 5 mihi (alt.) Victorius : sibi Ω : removit Manutius 6 a Ρ : om. Ω

5

5

10

5

72

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

De Britannicis rebus cognovi ex tuis litteris nihil esse nec quod metuamus nec quod gaudeamus, de publicis negotiis, quae vis ad te Tironem scribere, neglegentius ad te ante scribebam quod omnia minima maxima ad Caesarem mitti sciebam. 11 Rescripsi epistulae maximae, audi nunc de minuscula. in qua primum est de Clodi ad Caesarem litteris; in quo Caesaris consilium probo, quod tibi amantissime petenti veniam non dédit uti ullum ad illam furiam verbum rescriberet. alteram est de Calventi Mari oratione: quod scribis tibi placere me ad eam rescribere, miror, praesertim cum illam nemo lecturus sit si ego nihil rescripsero, meam in illum pueri omnes tamquam dictata perdiscant. libros meos [omnis] quos exspectas incohavi, sed conficere non possum his diebus. orationes efflagitatas pro Scauro et pro Plancio absolví. poema ad Caesarem quod institueram incidi, tibi quod rogas, quoniam ipsi fontes iam sitiunt, si quid habebo spati, scribam. Venio ad tertiam. Balbum quod ais mature Romam bene comitatum esse venturum mecumque adsidue usque ad Id. Mai. futurum, id mihi pergratum perque iucundum. quod me in eadem epistula, sicut saepe antea, cohortaris ad ambitionem et ad laborem, faciam equidem; sed quando vivemus? 13 Quarta epistula mihi reddita est Id. Sept., quam a. d. IUI Id. Sext. ex Britannia dederas. in ea nihil sane erat novi praeter Erigonam (quam si ab Oppio accepero, scribam ad te quid sentiam, nec dubito quin mihi placitura sit) et, quod

10

5

10

12

11, 1 ad minusculam Lambinus 3 petenti Rô : -ndi Ω C 5 oratione Ρ : orna- Ω C 5 - 6 piacere me (placerem G : me om. R) ad eam rescribere Σ : -re(m) eadem in re scribere(m) Δ 6 miror transposui : post scribis Ω 8 omnis ('ex praeced. omnes' Watt) ante meos V R : removit ς 10 pro plancio Pms : pia- νel pro laΩ 11 institueram ΣΒάΟ : composu- M m s : componere institueram Gesenberg 1 3 , 3 appio R M m s

5

3,1,10-16

73

(paene) praeterii, de eo quem scripsisti de Milonis plausu scripsisse ad Caesarem. ego vero facile patior ita Caesarem existimare, ilium quam maximum fuisse plausum, et prorsus ita fuit; et tarnen ille plausus qui illi datur quodam modo nobis videtur dari. 14 Reddita etiam mihi est pervetus epistula sed sero adlata, in qua de aede Telluris et de porticu Catuli me admones. fit utrumque diligenter. ad Telluris quidem etiam tuam statuam locavi, item de hortis me quod admones, nec fui umquam valde cupidus et nunc domus suppeditat mihi h o n o rum amoenitatem. Romam cum venissem a. d. XIII Kai. Oct., absolutum offendi in aedibus tuis tectum, quod supra conclavia non placuerat tibi esse multorum fastigiorum, id nunc honeste vergit in tectum inferioris porticus. Cicero noster dum ego absum non cessavit apud rhetorem. de eius eruditione quod labores nihil est, quoniam ingenium eius nosti, Studium ego video, cetera eius suscipio, ut me putem praestare debere. 15 Gabinium tres adhuc factiones postulant: L. Lentulus, flaminis filius, qui iam de maiestate postulavit; Ti. Nero cum bonis subscriptoribus; C. Memmius tribunus pl. cum L. Capitone. ad urbem accessit a. d. XII Kai. Oct.; nihil turpius nec desertius. sed his iudiciis nihil audeo confidere. quod Cato non valebat, adhuc de pecuniis repetundis non erat postulatus. Pompeius a me valde contendit de reditu in gratiam, sed adhuc nihil profecit nec, si ullam partem libertatis 16 tenebo, proficiet. tuas litteras vehementer exspecto. quod scribis te audisse in candidatorum consularium coitione me interfuisse, id falsum est. eius modi enim pactiones in ea

5 paene add. Wesenberg scripsisti Σ : scribis isti Δ 1 4 , 3 ad Ss : ac vel at Δ 4 quod me admones V R : q- adm- me Ρ 11 absum Victorius : adsum Ω 12 quoniam (tu) Wesenberg 13 (sic) suscipio Wesenberg 1 5 , 2 Ti. Manutius : tit(i)us Ω

74

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

coitione factae sunt, quas postea Memmius patefecit, ut nemo bonus interesse debuerit, et simul mihi committendum non fuit ut iis coitionibus interessem quibus Messalla excluderetur. cui quidem vehementer satis fació rebus omnibus; ut arbitror, etiam Memmio. Domitio ipsi multa iam feci quae voluit quaeque a me petivit. Scaurum beneficio defensionis valde obligavi. adhuc erat valde incertum et quando comitia et qui cónsules futuri essent. 17 Cum hanc iam epistulam complicarem, tabellarii a vobis venerunt a . d . X I Kai., séptimo vicésimo die. o me sollicitum! quantum ego dolui in Caesaris suavissimis litteris! sed quo erant suaviores, eo maiorem dolorem illius ille casus adferebat. sed ad tuas venio litteras. primum tuam remansionem etiam atque etiam probo, praesertim cum, ut scribis, cum Caesare communicaris. Oppium miror quicquam cum Pu18 blio; mihi enim non placuerat. quod inferiore epistula scribis me Id. Sept. Pompeio legatum iri, id ego non audivi scripsique ad Caesarem (neque) Vibullium [Caesaris] mandata de mea mansione ad Pompeium pertulisse nec [ad] Oppium. quo Consilio? quamquam Oppium ego tenui, quod priores partes VibuHi erant; cum eo enim coram Caesar egerat, ad Oppium scripserat. ego vero nullas δευτέρας φροντίδας habere possum in Caesaris rebus, ille mihi secundum te et liberos nostros ita est ut sit paene par. videor id iudicio facere (iam enim debeo), sed tarnen amore sum incensus. 19 Cum scripsissem haec infima quae sunt mea manu, venit ad nos Cicero tuus ad cenam, cum Pomponia foris cenaret. 16, 6 coitionibus ς : caut- QC 17, 2 séptimo Bardi : sept, vel septembr(es) Ω 4 atine maiorem (mihi)? 18, 1 inferiore Pluygers : inte- Ω : in priore Schicke 3 Caesarem neque Madvig : -remque V : -rem Ω Caesaris removi (vide tarnen Watt1) : eius Boot 4 ad removit Madvig 5 Consilio (nescio) Crat., fort, rede 6 Vibulli Manutius : bibul(l)i Ω Caesar Manutius : -re Ω 19,2 foris ς : foras Ω

5

10

5

5

10

3,1,16-23

75

dedit mihi epistulam legendam tuam quam paulo ante acceperat, Aristophaneo modo valde mehercule et suavem et gravem, qua sum admodum delectatus. dedit etiam alteram illam mihi, qua iubes eum mihi esse adfixum tamquam magistro. quam ilium epistulae illae delectarunt, quam me! nihil puero ilio suavius, nihil nostri amantius. hoc inter cenam Tironi dictavi, ne mirere alia manu esse. 20 Annali pergratae litterae tuae fuerunt, quod et curares dé se diligenter et tamen Consilio se verissimo iuvares. P. Servilius pater, ex litteris quas sibi a Caesare missas esse dicebat, significat valde te sibi gratum fecisse quod de sua volúntate erga Caesarem humanissime diligentissimeque locutus esses. 21 Cum Romam ex Arpinati revertissem, dictum mihi est Hippodamum ad te profectum esse, non possum scribere me miratum esse illum tam inhumaniter fecisse ut sine meis litteris ad te proficisceretur; illud scribo, mihi molestum fuisse. iam enim diu cogitaveram ex eo quod tu ad me scripseras ut, si quid esset quod ad te diligentius perferri vellem, illi darem, quod mehercule hisce litteris quas vulgo ad te mitto nihil fere scribo quod, si in alicuius manus inciderit, moleste ferendum sit. (nunc) Minucio me et Salvio et Labeoni reservabam. Labeo aut tarde proficiscetur aut hic manebit. Hippodamus ne num quid vellem quidem rogavit. 22

T. Pinarius amabilis ad me de te litteras mittit, se maxime litteris, sermonibus, cenis denique tuis delectari. is homo semper me delectavit fraterque eius mecum est multum. qua re, uti instituisti, complectere adulescentem. 23 Quod multos dies epistulam in manibus habui propter commorationem tabellariorum, ideo (eo) multa coniecta 4 fort. Aristoteleo 8 hoc] h(a)ec Nms 20, 2 se verissimo Manutius : sever- Ω iuvares H : iura- Ω 4 te Σ : de te Δ 2 1 , 9 nunc addidi 9 Labieno Lehmann 11 numquid velim (nvellem Manutius) quidem Lambinus : nunc quidem quid vel(l)im Ω 22, 1 pinarius Ρ : pinn- Ω 23, 2 eo add. Goodyear, 268 coniecta Madvig

5

5

5

10

76

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

sunt, aliud alio tempore, velut hoc: T. Anicius mihi saepe iam dixit sese tibi suburbanum si quod invenisset non dubitaturum esse emere, in eius sermone ego utrumque soleo admirari, et te de suburbano emendo cum ad ilium scribas non modo ad me non scribere sed etiam aliam in sententiam [de suburbano] scribere, et cum ad illum scribas nihil te recordari [de se] de ep(ist)ulis illis quas in Tusculano eius tu mihi ostendisti, nihil de praeceptis Epicharmi, γνώθι π ώ ς άλλα) κέχρηται, totum denique vultum, sermonem, ammum eius, quem ad modum conicio, quasi *. sed haec tu videris. 2 4 de suburbano cura ut sciam quid velis et simul ne quid ille turbet vide. Quid praeterea? quid? etiam. Gabinius a. d. IUI Kai. Oct. noctu in urbem introierat et hodie hora Vili, cum edicto C. Alfi de maiestate eum adesse oporteret, concursu magno et odio universi populi paene adflictus est. nihil ilio turpius; proximus est tamen Piso, itaque mirificum embolium cogito in secundum librum meorum temporum includere, dicentem Apollinem in concilio deorum qualis reditus duorum imperatorum futurus esset, quorum alter exercitum perdidisset, alter vendidisset. 25 Ex Britannia Caesar ad me Kal. Sept. dedit litteras, quas ego accepi a. d. IIII Kal. Oct., satis commodas de Britannicis rebus, quibus, ne admirer quod a te nullas acceperim, scribit se sine te fuisse cum ad mare accesserit. ad eas ego ei litteras nihil rescripsi, ne gratulandi quidem causa, propter eius luctum. Te oro etiam atque etiam, mi frater, ut valeas. 6 et te G N s : ecce V R A 8 de suburbano removit Manutius 9 de se removit Hervagius epistulis ς : epu- Ω 10 Epicharmus; Kaibel, p. 140 12 dedidicisse ( Wesenberg) vel άπομεμαθηκεναι (Tyrrell-Purser) addere possis 24, 4 introierat Wesenberg : -ierit Ω : -ivit s et removit Gesenberg 7 est tamen Σ : t- est Δ έμβολιον {sic) ed. Romana 8 librum removit Manutius temporum Mueller : libro- Ω 10 exercitum Ρ : -us Ω

5

10

5

10

5

3,1,23-3,2,2

77

3,2 Ser. Romae ν Id. Oct. an. 54 ( M A R C U S Q U I N T O FR ATRI S A L U T E M ) 1 A. d. VI Id. Oct. Salvius Ostiam vesperi navi profectus erat cum iis rebus quas tibi domo mitti volueras. eodem die Gabinium ad populum luculente calefecerat Memmius, sic ut Calidio verbum facere pro eo non licuerit. postridie autem eius diei qui erat tum futurus cum haec scribebam ante lucem, apud Catonem erat divinado in Gabinium futura inter Memmium et Ti. Neronem et C. L. Antonios M. f. putabamus fore ut Memmio daretur, etsi erat Neronis mira contentio. quid quaeris? probe premitur, nisi noster Pompeius dis hominibusque invitis negotium everterit. 2 Cognosce nunc hominis audaciam et aliquid in re publica perdita delectare, cum Gabinius quacumque veniebat triumphum se postulare dixisset subitoque bonus imperator noctu in urbem hostium plenam invasisset, in senatum se non committebat. finterimf ipso decimo die, quo eum oportebat hostiarum numerum et militum renuntiare, irrepsit summa infrequentia. cum vellet exire, a consulibus retentus est. introduca publicani. homo undique fatius e t f , cum a me maxime vulneraretur, non tulit et me trementi voce exsulem appellavit. hic (o di! nihil umquam honorificentius nobis

Ep. 3, 2] novam ep. constituit ς : cum superiore coniungunt codd. 1, 1 VI] III Mms 7 tiberium Brünns : tT in M : Τ. Σ δ C.L. vel cl. Σ : et cl M : C. et L. M corr. : C. ms : om. bd antonios M corr. •. -ius (-ium Gs) Ω m. Ν : meos M. Ω 2,1 delectare s : -ret Ω 4 plenam Koch : plane Ω 5 interim] inde primo (-mum debut) conieci 6 hostiarum Ω : hostium Nms : hostium occisorum Wesenberg inrepsit C : in re h(a)esit Ω 8 atius vel acius NV,Ml?) : a (ac G) tuis GRô : actus Ρ : multa coniecta, velutexagitatus ( Wesenberg), laceratus (Mueller), saucius (Tyrrell) et] est et R. Klotz : removit Manutius

5

10

5

10

78

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

accidit) consurrexit senatus cum clamore ad unum, sic ut ad corpus eius accederei; pari clamore atque ímpetu publicani. quid quaeris? omnes tamquam tu esses ita fuerunt. nihil hominum sermone foris clarius. ego tarnen (me) teneo ab accusando, vix mehercule, sed tarnen teneo, vel quod nolo cum Pompeio pugnare (satis est quod instat de Milone) vel quod iudices nullos habemus. άπότευγμα formido, addo etiam malevolentiam hominum et timeo ne ill* me accusante aliquid accedat; nec despero rem et sine me et non nihil per me confici posse. 3 De ambitu postulati sunt omnes qui consulatum petunt: a Memmio Domitius, a Q. Acutio, bono et erudito adulescente, Memmius, a Q. Pompeio Messalla, a Triario Scaurus. magna res in motu est, propterea quod aut hominum aut legum interitus ostenditur. opera datur ut iudicia ne fiant, res videtur spedare ad interregnum, cónsules comitia habere cupiunt; rei nolunt, et maxime Memmius, quod Caesaris adventu se sperat futurum consulem; sed mirum in modum iacet. Domitius cum Messalla certus esse videbatur. Scaurus refrixerat. Appius sine lege curiata confirmât se Lentulo nostro successurum. qui quidem mirificus ilio die, quod paene praeterii, fuit in Gabinium. accusavit maiestatis. nomina data, cum ille verbum nullum. Habes forensia. domi recte est. ipsa domus a redemptoribus tractatur non indiligenter.

14 me ante teneo add. Wesenberg, post t- Lambinus 16 vel Z C : id Δ 19 accedat Schütz : accidat Ω et non Σ : non Δ 3, 9 iacet Victorius : ta- Ω 12 praeterii Ρ : -teri Ω 14 est Wesenberg : et Ω

3,2,2-3,3,2

79

3,3 Ser. Romae xa Kai. Nov. an. 54 ( M A R C U S QUINTO FRATRI S A L U T E M ) 1 Occupationum mearum tibi signum sit librari manus. diem scito esse nullum quo die non dicam pro reo. ita, quicquid confido aut cogito, in ambulations tempus fere confero. Negotia se nostra sic habent, domestica vero ut volumus. valent pueri, studiose discunt, diligenter docentur, et nos et inter se amant, expolitiones utriusque nostrum sunt in manibus, sed tua ad perfectum iam res rustica Arcani et Lateri. praeterea de aqua, de via nihil praetermisi quadam epistula quin enucleate ad te perscriberem. sed me illa cura sollicitât angitque vehementer quod dierum iam amplius quadraginta intervallo nihil a te, nihil a Caesare, nihil ex istis locis non modo litterarum sed ne rumoris quidem adfluxit. me autem iam et mare istuc et terra sollicitât ñeque desino, ut fit in amore, ea quae minime volo cogitare, qua re non equidem iam te rogo ut ad me de te, de rebis istis scribas (numquam enim, cum potes, praetermittis), sed hoc te scire volo, nihil fere umquam me sic exspectasse ut, cum haec scribebam, tuas litteras. 2

Nunc cognosce ea quae sunt in re publica, comitiorum cottidie singuli dies tolluntur obnuntiationibus magna volúntate bonorum omnium; tanta invidia sunt cónsules propter suspicionem pactorum a candidatis praemiorum. candidati consulares quattuor omnes rei. causae sunt difficiles,

Ερ. 3, 3] novam ep. constituit Brünns 1 , 7 sed tua paene ad tectum Lambinus : et tua perfecta vel tua paene p- Wesenberg num venit (quod subaudiendum putaveram) post perfectum excidit? 8 de aqua ς : ad ea qua Ω 9 - 1 0 sollicitât angitque Nbd : sollicita tan- Mm : sollicitât tan- Σβ

5

10

15

5

80

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

sed enitemur ut Messalla noster salvus sit, quod est etiam cum reliquorum salute coniunctum. Gabinium de ambitu reum fecit P. Sulla subscribente privigno Memmio, fratre Caecilio, Sulla filio, contra dixit L. Torquatus omnibusque 3 libentibus non obtinuit. quaeris quid fiat de Gabinio: sciemus de maiestate triduo; quo quidem in iudicio odio premitur omnium generum, maxime testibus laeditur, accusatoribus frigidissimis utitur. consilium varium, quaesitor gravis et firmus Alfius, Pompeius vehemens in iudicibus rogandis. quid futurum sit nescio, locum tamen illi in civitate non video, animum praebeo ad illius perniciem moderatum, ad rerum eventum lenissimum. 4 Habes fere de omnibus rebus, unum illud addam: Cicero tuus nosterque summo studio est Paeoni sui rhetoris, hominis, opinor, valde exercitati et boni, sed nostrum instituendi genus esse paulo eruditius et θετικώτερον non ignoras, qua re ñeque ego impediri Ciceronis iter atque illam disciplinam volo et ipse puer magis ilio declamatorio genere duci et delectari videtur. in quo quoniam ipsi quoque fuimus, patiamur illum ire nostris itineribus, eodem enim perventurum esse confidimus; sed tamen, si nobiscum eum rus aliquo eduxerimus, in hanc nostram rationem consuetudinemque inducemus. magna enim nobis a te proposita merces est, quam certe nostra culpa numquam minus adsequemur. Quibus in locis et qua spe hiematurus sis ad me quam diligentissime scribas velim.

2, 9 Sulla Manutius : -l(a)e Ω 3, 3 laeditur Pluygers : caedΩ 6 illi Victorius : illum Ω 4, 2 summe studiosus est Gesenberg 6 declamatorio VÔ : clama- E N R M C : d a m n a - G 7 p a t i m u r Wesenberg : fort, patiemur

10

5

5

10

3,3,2-3,4,2

81

3,4 Ser. Romae ix Kai. Nov. an. 54 M A R C U S Q U I N T O F R ATRI S A L U T E M 1 Gabinius absolutus est. omnino nihil accusatore Lentulo subscriptoribusque eius infantius, nihil ilio Consilio sordidius; sed tarnen nisi incredibilis contentio preces Pompei, dictaturae etiam rumor plenus timoris fuisset, ipsi Lentulo non respondisset, qui tamen ilio accusatore illoque Consilio sententiis condemnatus sit ( X ) X X I I cum L X X tulissent. est omnino tam gravi fama hoc iudicium ut videatur reliquis iudiciis periturus et maxime de pecuniis repetundis. sed vides nullam esse rem publicam, nullum senatum, nulla iudicia, nullam in ullo nostrum dignitatem, quid plura? de iudicibus duo praetorii sederunt, Domitius Calvinus (is aperte absolvit ut omnes viderent) et Cato (is diribitis tabellis de circulo se subduxit et Pompeio primus nuntiavit). 2

Aiunt non nulli, ut Sallustius, me oportuisse accusare, his ego iudicibus committerem? quid essem, si me agente esset elapsus? sed me alia moverunt: non putasset sibi Pompeius de illius salute sed de sua dignitate mecum esse certamen, in urbem introisset, ad inimicitias res venisset; cum Aesernino Samnite Pacideianus comparatus viderer, auriculam fortasse mordicus abstulisset, cum Clodio quidem certe redisset in gratiam. ego vero meum consilium, si praesertim tu non

Ep. 3, 4] 1, 3 precesque ms : et preces R 5 tamen ς : tura Ω 6 sit] est R. Klotz XXXII Manutius : XXII Ω 9 iudicia NPms : iudicia nulla invidia Ω 10 ullo NPbd : nu- Ω nostrum s : -ram m : -ro ΗΝ : -ro nostram Ω post plura distinxi (post iudicibus vulg.) 12 Cato] multis suspectum, sed ut nunc vid., iniuria; cf. Sumner, CPh 78 (1983), 359 diribitis Ferrarius : diruptis Ω : diremptis Sigonius 2 , 1 ut Ρ : autem Ω : etiam Wesenberg : ut Cn. Purser 6 comparatus GNÔC : cum (vel quom) pa- E H V R M

5

10

5

82

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

improbas, vehementer approbo. ille cum a me [in] singularibus meis studiis ornatus esset cumque ego illi nihil deberem, ille mihi omnia, tamen in re publica me a se dissentientem non tulit (nihil dicam gravius) et minus potens eo tempore quid in me florentem posset ostendit; nunc, cum ego ne eurem quidem multum posse, res quidem publica certe nihil possit, unus ille omnia possit, cum ilio ipso contenderem? sic enim faciendum fuisset. non existimo te putare id mihi 3 suscipiendum fuisse, 'alterutrum' inquit idem Sallustius. 'défendisses idque Pompeio contendenti dedisses' (etenim vehementer orabat). lepidum amicum Sallustium, qui mihi aut inimicitias putet periculosas subeundas fuisse aut infamiam sempiternami ego vero hac mediocritate delector, ac mihi illud iucundum est quod, cum testimonium secundum fidem et religionem gravissime dixissem, reus [se] dixit, si in civitate licuisset sibi esse, mihi se satis facturum, neque me quicquam interrogavit. 4 De versibus quos tibi a me scribi vis, deest mihi quidem opera sed abest etiam ενθουσιασμός, qui non modo tempus sed etiam animum vacuum ab omni cura desiderat. non enim sumus omnino sine cura venientis anni, etsi sumus sine timore, simul et illud (sine ulla mehercule ironia loquor): tibi istius generis in scribendo priores partis tribuo quam mihi. 5 De bibliotheca tua Graeca supplenda, libris commutandis, Latinis comparandis, valde velim ista confici, praesertim cum ad meum quoque usum spectent. sed ego mihi ipsi ista per quem agam non habeo. neque enim venalia sunt, quae quidem placeant, et confici nisi per hominem et peritum et 9 in Ω : cum m : tum s : removit Victorius 3, 1 alterutrum G Δ : -erum utrum N V R : -erum igitur Iurtius (aut accusasses aut) défendisses Lamb. marg. 7 se removit Brunus 4, 2 sed . . . ενθουσιασμός hic posui, refragante Watt1, sed vide comm. meum : post desiderat Ω abest Brunus : habes Ω qui scripsi : quae Ω

10

15

5

5

5

3,4,2-3,5,1

83

diligentem non possunt. Chrysippo tarnen imperabo et cum Tyrannione loquar. de fisco quid egerit Scipio quaeram; quod videbitur rectum esse curabo. de Ascanione tu vero quod voles facies; me nihil interpono. de suburbano quod non properas laudo, ut habeas hortor. 6 Haec scripsi a. d. Villi Kal. Nov., quo die ludi committebantur, in Tusculanum proficiscens ducensque mecum Ciceronem meum in ludum discendi, non lusionis, ea re non longius, quod vellem, quod Pomptino ad triumphum a. d. IUI Non. Nov. volebam adesse, etenim erit nescio quid negotioli. nam Cato et Servilius praetores prohibituros se minantur, nec quid possint scio; ille enim et Appium consulem secum habebit et praetores et tribunos pl. sed minantur tarnen in primisque 'Άρη πνέων Q. Scaevola. Cura, mi suavissime et carissime frater, ut valeas.

10

5

10

3 , 5 (5-7) Scr. in Tusculano ex. m. Oct. aut in. m. Nov. an. 54 MARCUS QUINTO FRATRI SALUTEM 1 Quod quaeris quid de illis libris egerim quos cum essem in Cumano scribere instituí, non cessavi neque cesso, sed saepe iam scribendi totum consilium rationemque mutavi, nam iam duobus factis libris, in quibus novendialibus feriis quae fuerunt Tuditano et Aquilio consulibus sermo est a me insti-

6, 4 quod (prius) Lallemand : quam Ω : quamquam Ernesti : quom Wesenberg : (nec tam longe) quam Watt in app. 5 IUI G : III (II Ν) Ω 9 Q. s : que ERA : om. GNV Ep. 3, 5] 1, 4 factis Ρ : facilis GRMC : facili' E : feci NVÔ feriis Σ : his f- VA : iis f- ς 5 a me ς : tamen Ω

5

84

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

tutus Africani paulo ante mortem et Laeli, Phili, Man(i)li, (P. Rutili), Q. Tuberonis, et Laeli generorum, Fanni et Scaevolae, sermo autem in novem et dies et libros distributus de optimo statu civitatis et de oprimo cive (sane texebatur opus luculente hominumque dignitas aliquantum orationi ponderis adferebat), ii libri cum in Tusculano mihi legerentur audiente Sallustio, admonitus sum ab ilio multo maiore auctoritate illis de rebus dici posse si ipse loquerer de re publica, praesertim cum essem non Heraclides Ponticus sed consularis et is qui in maximis versatus in re publica rebus essem; quae tam antiquis hominibus attribuerem, ea visum iri ficta esse; oratorum sermonem in illis nostris libris, quod esset de ratione dicendi, belle a me removisse, ad eos tarnen rettulisse quos ipse vidissem; Aristotelem denique quae de re publica et praestanti viro scribat ipsum loqui. 2 Commovi(t) me, et eo magis quod máximos motus nostrae civitatis attingere non poteram, quod erant inferiores quam illorum aetas qui loquebantur. ego autem id ipsum tum eram secutus, ne in nostra tempora incurrens offenderem quempiam. nunc et id vitabo et loquar ipse tecum et tarnen illa quae institueram ad te, si Romam venero, mittam. puto enim te existimaturum a me illos libros non sine aliquo meo stomacho esse relictos. 3 Caesaris amore quem ad me perscripsit unice delector; promissis iis quae ostendit non valde pendeo. nec sitio honores nec desidero gloriam magisque eius voluntatis perpetui-

6 Manilii Manutius : manli(i) Ω 7 P. Rutili hic add. Wesenberg, post Tuberonis (ut in Att. 4, 16, 2) Constans Q. Manutius: que Ω 16 visum iri ficta Brunus : visu(m) mirifica Ω 17 oratorium Lambinus 1 7 - 1 8 quod . . . dicendi fort, removendum quod esset] qui essent Wesenberg 18 a me E : ea me G N A : me VR 2 0 praestanti Wesenberg : -nte Ω 2 , 1 commovit ς : -ovi Ω 5 ipse N V s : et i- E G R A 8 relictos S b d : redditos Mms

10

15

20

5

3,5,1-5

85

tatem quam promissorum exitum exspecto. vivo tamen in ea ambitione et labore quasi id quod non postulo exspectem. 4 Quod me de versibus faciendis rogas, incredibile est, mi frater, quam egeam tempore, nec sane satis commoveor animo ad ea quae vis canenda. άμπώτεις vero et ea quae ipse ego ne cogitando quidem consequor tu, qui omnis isto eloquendi et exprimendi genere superasti, a me petis? facerem tamen ut possem, sed, quod te minime fugit, opus est ad poema quadam animi alacritate, quam plane mihi tempora eripiunt. abduco equidem me ab omni rei publicae cura dedoque litteris, sed tamen indicabo tibi quod mehercule in primis te celatum volebam. angor, mi suavissime frater, angor nullam esse rem publicam, nulla iudicia, nostrumque hoc tempus aetatis, quod in ilia auctoritate senatoria florere debe(ba)t, aut forensi labore iactari aut domesticis litteris sustentan, illud vero quod a puero adamaram, 'πολλόν άριστεύειν καί ύπείροχος εμμεναι άλλων', totum occidisse, inimicos a me partim non oppugnatos, partim etiam esse defensos, meum non modo animum sed ne odium quidem esse liberum, unumque ex omnibus Caesarem esse inventum qui me tantum quantum ego vellem amaret, aut etiam, sicut alii putant, hunc unum esse qui (a me amari) vellet. quorum tamen nihil est eius modi ut ego me non multa consolatione cottidie leniam: sed illa erit consolatio maxima, si una erimus. nunc ad ilia vel gravissimum accedit desiderium tui. 5 Gabinium si, ut Pansa putat oportuisse, defendissem, concidissem. qui ilium oderunt (ii sunt toti ordines), propter quem oderunt, me ipsum odisse coepissent. tenui me, ut 3, 5 quasi Ursinus : quam Ω : tamq- Ρ 4, 3 άμπώτεις C : AMIICOEIC G RM : άμπωτις δ : om. EHNV : mira et inutilia coniecerunt (cf. ed. meam, p. 257) et ea C : ad ea Ω : anne et alia? 8 equidem me Σ : eq- M : me eq- δ 13 debebat Manutius : debet Ω 14-15 II. 6, 208.11, 784 πολλόν Ρ : -λών GRA 20 a me amari addidi 21 non multa Crat. : m- non Ω 5, 1 oportuisse EVRms : -et GNMbd 3 ut s : ut me GNA : utveEVR

5

5

10

15

20

86

6

7 (III. 6)

8 (III. 7.1)

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

puto, egregie, tantum ut facerem quantum (faciendum) omnes viderent; et in omni summa, ut mones, valde me ad otium pacemque converto. De libris Tyrannio est cessator; Chrysippo dicam. sed res operosa est et hominis perdiligentis. sentio ipse, qui in summo studio nihil adsequor. de Latinis vero quo me vertam nescio; ita mendose et scribuntur et veneunt. sed tarnen, quod fieri poterit, non neglegam. fCrebriusf, ut ante ad te scripsi, Romae est et, quod valde iuvat, omnia debere tibi renuntiat. ab aerano puto confectum esse dum absum. Quattuor tragoedias sedecim diebus absolviese cum scribas, tu quicquam ab alio mutuaris? et |πλεος| quaeris, cum Electram et Troadas scripseris? cessator esse noli et illud 'γνώθι σεαυτόν' noli putare ad adrogantiam minuendam solum esse dictum verum etiam ut bona nostra norimus. sed et istas et Erigonam mihi velim mittas. habes (ad) duas epistulas próximas. Romae et maxime in Appia ad Martis mira proluvies. Crassipedis ambulatio ablata, horti, tabernae plurimae. 4 faciendum add. Watt in app. S viderunt V, fort, recte 6,2 qui in EHVPms : quin G N M b d : qui R 3 me vertam Η Δ : vertam me (me om. Ν) Σ 4 anne mendosi ? et scribuntur] exsc- Boot veneunt NVbds : veniunt E G R M m 5 C. Rebilus Orelli, fort, recte 6 quod valde iuvat, omnia debere tibi scripsi : qui omnia adnuat (sic S C : adunat R M : adiurat δ) debere tibi valde Ω 7 renuntiat ς : -ant Ω : -avit Constane ab] de Boot 7 , 1 novam in Ω ep. cum superiore coniunctam esse vidit Manutius ( t e ) cum Lambinus 2 I I A E O C G M : N A E O C R : κλέος δ : χρέος C : om. H N V : έλεος Watt (-ov iam Fritzsche) : Πλέοντας conieci 3 Troadas Wesenberg : -dam NPs : trodam Ω : Troada ς : Troilum Fritzsche : Aeropam Buecheler : Procrim Watt in app. 5 verum etiam V ô : vetat iam Ω 6 istas ς : -am Ω Ο ad add. Victorius 8, 1 novam in Ω ep. cum superioribus coniunctam esse vidit Manutius in Wesenberg : et G A : om. Σ ad ς : a G N A : et V R proluvies 2 b d : luv- Mm : illuv- s 2 crassipedis NVs : -des G R A

5

5

5

3,5,5-3,6,1

87

m a g n a vis a q u a e usque ad piscinam publicam. viget illud H o meri: ή μ α τ ' ό π ω ρ ι ν φ , οτε λ α β ρ ό τ α τ ο ν χέει ϋ δ ω ρ Ζ ε υ ς , οτε δή ρ' α ν δ ρ ε σ σ ι κ ο τ ε σ σ ά μ ε ν ο ς χαλεπήντ], cadit enim in absolutionem Gabini: οι βίτ| είν άγορτ) σ κ ό λ ι α ς κ ρ ί ν ω σ ι θ έ μ ι σ τ α ς , έκ δ έ δ ί κ η ν ελάσωσι, θ ε ώ ν ο π ι ν οΐικ άλέγοντες. 9 sed haec n o n curare decrevi. R o m a m cum venero, quae per(2) spexero scribam ad te et m a x i m e de dictatura, et ad Labien u m et ad Ligurium litteras d a b o . H a n c scripsi ante lucem ad lychnuchum ligneolum, qui mihi erat periucundus q u o d eum te aiebant, cum esses Sami, curasse faciendum. Vale, mi suavissime et optime frater.

3,6

(8)

Scr. Romae ex. m. Nov. an. 54 ( M A R C U S Q U I N T O FRATRI S A L U T E M ) 1 Superiori epistulae q u o d respondeam nihil est, quae plena stomachi et querelarum est, q u o in genere alteram q u o q u e te scribis pridie Labeoni dedisse, qui a d h u c n o n venerat. delevit enim mihi o m n e m molestiam recentior epistula. t a n t u m

5 - 6 II. 16, 385sq. 7 absolutionem Η Ν δ : adso- G M : soVR gabini Ν : garirni vel garrini Ω 8-9 II. 16, 387sq. 9,4 lucem s : om. Ω 5 quod Η : quidem Ω 5 - 6 esses Sami, curasse Victorius : esses anligurasse velsim. Ω Ep. 3, 6] 1, 1 quod Manutius·. quid Ω 3 Labeoni Ziehen : labieno Ω (cf. Hor. Sat. 1, 3, 82; Plut. Pomp., 64, 4) : tabellarlo Labieni Schicke (melius L-1-) qui Es : quia Δ : quae Rauschen, vulg.

5

5

88

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

te et moneo et rogo ut in istis molestiis et laboribus et desideriis recordere consilium nostrum, quod fuerit profectionis tuae. non enim commoda quaedam sequebamur parva ac mediocria, quid enim erat quod discessu nostro emendum putaremus? praesidium firmissimum petebamus ex optimi et potentissimi viri benevolentia ad omnem statum nostrae dignitatis, plura ponuntur in spe quam in pecuniis; {qua relieta) reliqua ad iacturam struentur. qua re, si crebro referes animum tuum ad rationem et veteris consili nostri et spei, facilius istos militiae labores ceteraque quae te offendunt feres, et tarnen cum voles depones, sed eius rei maturitas nequedum venit et tarnen iam appropinquat. Etiam illud te admoneo, ne quid ullis litteris committas quod, si prolatum sit, moleste feramus. multa sunt quae ego nescire malo quam cum aliquo periculo fieri certior. plura ad te vacuo animo scribam cum, ut spero, se Cicero meus belle habebit. tu velim cures ut sciam quibus nos dare oporteat eas quas ad te deinde litteras mittemus, Caesarisne tabellariis, ut is ad te protinus mittat, an Labieni. ubi enim isti sint Nervii et q u a m longe absint nescio. 3 De virtute et gravitate Caesaris, quam in summo dolore adhibuisset, magnam ex epistula tua cepi voluptatem. quod me institutum ad illum poema iubes perficere, etsi distentus cum opera tum animo sum multo magis, tamen quoniam ex epistula quam ad te miseram cognovit Caesar me aliquid esse exorsum, revertar ad institutum idque perficiam his supplicationum otiosis diebus, quibus Messallam iam nostrum reliquosque molestia levatos vehementer gaudeo; eumque quod certum consulem cum Domitio numeratis ni-

5

10

15

2

7 ac] anne autr 9 petebamus EHNP : petab- V : putab- RA: ora. G 11 in pecuniis Δ : petimus XC 11-12 qua relieta addidi : relieta ea maluit Goodyear, 268 12 struentur m : servil Δ : reserv- Σ C 2, 8 sint ς : sunt Ω 3,2 adhibuisset Brunus : -em Ω cepi Lamb. marg. : acc- Ω 9 consulem s : -es Ω

5

5

3,6,1-6

89

hil a nostra opinione dissentitis. ego Messallam Caesari praestabo. sed Memmius in adventu Caesaris habet spem, in quo ilium puto errare; hic quidem friget. Scaurum autem iam pridem Pompeius abiecit. 4 Res prolatae, ad interregnum comitia adducta. rumor dictatoris iniucundus bonis, mihi etiam magis quae loquuntur. sed tota res et timetur et refrigescit. Pompeius plane se negat velie; antea mihi ipse non negabat. Hirrus auctor fore videtur (o di, quam ineptus, quam se ipse amans sine rivali!). Crassum Iunianum, hominem mihi deditum, per me deterruit. velit nolit scire difficile est; Hirro tamen agente nolle se non probabit. aliud hoc tempore de re publica nihil loquebantur; agebatur quidem certe nihil. 5 Serrani, Domiti fili, funus perluctuosum fuit a. d. Vili Kal. Dee. laudavit pater scripto meo. 6 Nunc de Milone: Pompeius ei nihil tribuit et omnia Guttae dicitque se perfecturum ut in illum Caesar incumbat. hoc horret Milo nec iniuria; et si ille dictator factus sit, paene diffidit. intercessorem dictaturae si iuverit manu et praesidio suo, Pompeium metuit inimicum; si non iuverit, timet ne per vim perferatur. ludos apparat magnificentissimos, sic, inquam, ut nemo sumptuosiores, stulte bis terque, (vel quia) non postulatos vel quia munus magnificum dederat vel quia facultates non erant, vel magis quam ter, quia potuerat magistrum se, non aedilem, putare. Omnia fere scripsi. cura, mi carissime frater, ut valeas.

11 adventu Nbd : -um Ω 4, 1 dictatoris Brunus : delat- Q C 2 mihi Ρ : me Ω : metu Nbd 4 Hirrus Victorius : hirpus Ω auctor Hervagius : -tus Ω 7 Hirro Victorius : hirrio vel sim. Ω 5, 1 Serrani Domitii Münzer : -ni domestici XcC : -nido mestiti! Mm : -ni domestici mestitii bd Vili] IUI ER 6 , 1 gutt(a)e Σ (cf. Sumner, CPh 78 (1983), 359) : gut(a)e Δ : Cottae Hoffa 2 in ilium Lambinus : in ilio Ω : ilio Ernesti 7 vel quia addidi 8 postulatos C : -tus Ω 9 magis quam ter scripsi : quia magister (-tri E : -ter non erat V) vel Ω

10

5

5

10

90

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

3,7

(9)

Ser. Rotttae m. Dec. an. 54 M A R C U S Q U I N T O F R A T RI

SALUTEM

1 De Gabinio nihil fuit faciendum istorum quae (a te sa)ne amantissime cogitata sunt; 'τότε μοι χάνοι'! feci summa cum gravitate, ut omnes sentiunt, et summa cum lenitate quae feci, ilium ñeque ursi ñeque levavi, testis vehemens fui, praeterea quievi. exitum ludici foedum et perniciosum lenissime tuli; quod quidem bonum mihi nunc denique redundat, ut his malis rei publicae licentiaque audacium, qua ante rumpebar, nunc ne movear quidem. nihil est enim perditius 2 his hominibus, his temporibus, itaque ex re publica quoniam nihil iam voluptatis capi potest, cur stomacher nescio. litterae me et studia nostra et otium villaeque delectant maximeque pueri nostri, angit unus Milo; sed velim finem adferat consulatus. in quo enitar non minus quam sum enisus in nostro, tuque istinc, quod facis, adiuvabis. de quo cetera, nisi plane vis eripuerit, recte sunt; de re familiari timeo. 'ό δε μαίνεται ούκέτ' άνεκτώς', qui ludos f C C C D f comparet. cuius in hoc uno (in)considerantiam et ego sustinebo ut potero et tu ut possis est tuorum nervorum. 3

De motu temporum venientis anni, nihil te intellegere volueram domestici timoris sed de communi rei publicae statu, in quo etiam si nihil procuro, tarnen nihil curare vix possum. Ep. 3 , 7] nova ep. in N V s : in cett. cum superiore contuncta 1, 1 quae ς : que Ω a te sane A. Klotz : ne Ω : a te Baiter : sane Sjögren 2 II. 4, 182.8, 150 3 sentiunt Manutius : -iant Ω 5 levissime R 8 dirumpebar Lamb. marg. ne 2 s : om. Δ 2 , 3 me ς : me(a)e Ω 5 in (prius) s : et Ω 7 eruperit nescio quis (cf. Watf1) 7 - 8 II. 8, 355 9 CCCy G M : C C C vel C C C V R ô : C C C C I 3 3 3 3 Wesenberg inconsiderantiam Manutius : considérant iam Ω : μετεωρίαν ν el άβλεψίαν Orelli 1 0 et tu N ( ? ) V R : tu et Gbd : tu Mms Nerviorum Pluygers 3, 3 curare E G N b d : -asse V R M m s

3,7,1-7

4

5 6

7

91

quam autem te velim cautum esse in scribendo ex hoc conicito quod ego ad te ne haec quidem scribo quae palam in re publica turbantur, ne cuiusquam animum meae litterae interceptae offendant. qua re domestica cura te levatum volo; in re publica scio quam sollicitus esse soleas. Video Messallam nostrum consulem, si per interregem, sine iudicio; si per dictatorem, tamen sine periculo. odi nihil habet, Hortensi calor multum valebit, Gabini absolutio lex impunitatis putatur. έν π α ρ έ ρ γ φ : de dictatore tamen actum adhuc nihil est. Pompeius abest, Appius miscet, Hirrus parat, multi intercessores numerantur, populus non curat, principes nolunt, ego quiesco. De mancipiis quod mihi polliceris, valde te amo et sum equidem, uti scribis, et Romae et {in} praediis infrequens. sed cave, amabo, quicquam quod ad meum commodum attineat, nisi máximo tuo commodo et maxima tua facúltate, mi frater, cogitaris. De epistula Vatini risi, sed me ab eo ita observari sci(t)o ut eius ista odia non sorbeam solum sed etiam concoquam. Quod me hortaris ut absolvam, habeo absolutum suave, mihi quidem uti videtur, επος ad Caesarem; sed quaero locupletem tabellarium, ne accidat quod Erigonae tuae, cui soli Caesare imperatore iter ex Gallia tutum non fuit, quid si canem tam bonam non haberet? (Quid?) deturbem aedificium? quod quidem mihi cottidie magis placet, in primisque inferior porticus et eius conclavia

8 re Δ : om. Σ 13 Hirrus Manutius : hircius vel sim. Ω 4,1 mihi 2 b d : nihil Mms 2 in add. ς S, 1 scito scripsi : scio Ω 6, 3 ne C : om. Ω accidat Victorius : -ipiat Ω C Erigonae tuae C : ergo ne tue (vel nactue vel sim.) Σ : e(r)go nactus Δ cui Victorius : quod Ω C 4 soli Σ C : si Δ tutum s : totum Ω 7,1 quid si scripsi : quid? si vulg. 2 canem tam iniuria suspectum vel mutatum bonam Goodyear, 268 : bonum Ω 2 haberet scripsi et distinxi : -rem Ω 3 quid? addidi deturbemne Goodyear, 268

92

EPISTULAE AD QUINTUM FRATREM

fiunt recte. de Arcano, Caesaris opus est (elegantia) vel mehercule etiam elegantioris alicuius. imagines enim istae et palaestra et piscina et nilus multorum Philotimorum est, non Diphilorum. sed et ipsi ea adibimus et mittemus et mandabimus. 8 De Felicis testamento tum magis querare, si scias, quas enim tabulas se putavit obsignare, in quibus in uncia firmissimum (locum) tenes, vero (lapsus est per errorem et suum et Scurrae servi) non obsignavit; quas noluit, eas obsignavit. άλλ' οίμωζέτω, nos modo valeamus. 9 Ciceronem et ut rogas amo et ut meretur et debeo. dimitto autem a me et ut a magistris ne abducam et quod mater t porcia n o n f discedit, sine qua edacitatem pueri pertimesco. sed sumus una tamen valde multum. Rescripsi ad omnia, mi suavissime et optime frater, vale.

5 elegantia add. Watt 7 nilus Σ C : nil iis (vel his) Δ : in hiis R 8 adibimus Manutius : adhibemus Ω 8, 1 de felicis R : de fil- Σ : deficilis vel diff- Δ querare G N b d : querere M m s : queras R : -res V quas Σbd : duas M m s 2 uncia scripsi : -iis Ω : singulis unciis Tyrrell 3 ( l o c u m ) tenes (tenemus Tyrrell), ( e a s ) vero Wesenberg 4 Scurrae scripsi (cf. Solin, Gnomon 59 (1987), 599 : sicurae Ω 9, 1 et (et ut s) debeo Δ : d- Σ 3 porcia non] pr(idie) N o n . Gurlitt, peiora alti : anne propriam in ( d o m u m ) ? 5 mi N b : mihi Ω

5

5

5

M. TULLI CICERONIS AD M. BRUTUM ET M. BRUTI AD M. TULLIUM CICERONEM EPISTULAE

LIBER

PRIMUS

1,1 Ser. Romae c. Id. Mai. an. 43 C I C E R O BRUTO SALUTEM 1 L. Clodius, tribunus pl. designatus, valde me diligit vel, ut έμφατικώτερον dicam, valde me amat. quod cum mihi ita persuasum sit, non dubito (bene enim me nosti) quin ilium quoque iudices a me amari, nihil enim mihi minus hominis videtur quam non respondere in amore iis a quibus provocere. is mihi visus est suspicari, nec sine magno quidem dolore, aliquid a suis vel per suos potius iniquos ad te esse delatum quo tuus animus a se esset alienior. Non soleo, mi Brute, quod tibi notum esse arbitror, temere adfirmare de altero (est enim periculosum propter occultas hominum voluntates multiplicisque naturas): Clodi animum perspectum habeo, cognitum, iudicatum. multa eius indicia, sed ad scribendum non necessaria; volo enim testimonium hoc tibi videri potius quam epistulam. auctus Antoni beneficio est (eius ipsius benefici magna pars a te est); 2 itaque eum salvis nobis vellet salvum. in eum autem locum rem adductam intellegit (est enim, ut scis, minime stultus) ut utrique salvi esse non possint; itaque nos mavult. de te vero amicissime et loquitur et sentit, qua re si quis secus ad te de

Ep. 1,1] 1, 1-2 L. Clodius ... amat citat Nonius 682 Lindsay 'ex libro Villi ad Brutum' 1 L.] Lucilius Noni codd. 2 dicam Nonius : om. Ω 4 a Σ : et a Δ 7 anne tuis ? iniquos Ω C : inimicos Vbd 11 Clodi] et cl- M : at cl- Brunus : sed cl- Baiter 13 indicia HNVÔ : iud- EGRM 13 nolo Watt; cf. nunc Symm. Ep. 1, 107 ut haec commendatio maximi testimonii instar habeatur 16 eum (prius) Gô : eum (quom H, quon V) Ω

5

10

15

96

EPISTULAE AD M. BRUTUM

eo scripsit aut si coram locutus est, peto a te etiam atque etiam mihi ut potius credas, qui et facilius iudicare possum q u a m ille nescio quis et te plus diligo. Clodium tibi amicissim u m existima civemque talem qualis et prudentissimus et f o r t u n a optima esse debet.

5

1,2

Ser. Romae med. νel ex. m. Mai. an. 43 C I C E R O BRUTO SALUTEM 1 Scripta et obsignata iam epistula litterae mihi redditae sunt a te plenae rerum n o v a r u m , m a x i m e q u e mirabile Dolabellam quinqué cohortis misisse in Chersonesum. adeone copiis abu n d a t ut is qui ex Asia fugere dicebatur E u r o p a m appetere conetur? quinqué autem cohortibus q u i d n a m se facturum arbitratus est, cum tu f e o f quinqué legiones, o p t i m u m equit a t u m , m a x i m a auxilia haberes? quas quidem cohortis spero 2 iam tuas esse, q u o n i a m latro ille t a m fuit demens. t u u m consilium vehementer laudo q u o d non prius exercitum Apollonia Dyrrachioque movisti q u a m de Antoni fuga audisti, Bruti eruptione, populi R o m a n i victoria, itaque q u o d scribis post ea statuisse te ducere exercitum in Chersonesum nec pati sceleratissimo hosti ludibrio esse imperium populi R o m a n i , facis ex tua dignitate et ex re publica. 3 Q u o d scribis de seditione quae facta est in legione quarta de(cima fraude) C. Antoni, (sed in b o n a m p a r t e m accipies) magis mihi p r o b a t u r militum severitas q u a m tua * * *. Ep. 1, 2] 1, 2 mirabiles VP : -le est R. Klotz 6 eo om. Crat. : eo loco Wesenberg : tecum Mueller : contra Watt in app. 2, 1 tuum Σ : et t- Δ 5 postea edd. plerique 3, 2 decima fraude Madvig (fraude iam Κ. F. Hermann) : de Ω : decima et de fWatt in app. C. Antoni (sic Hermann) sed Watt : catoniis Ω C : anto-δ 3 tua (dementia) Wesenberg finem excidisse agnovit Gurlitt (vide ad Ep. 1, 2 a)

5

5

1,1,2-1,2a

97

1,2 a Ser. Romae xn (?) Kal. Mai. an. 43 ( C I C E R O BRUTO SALUTEM) 1 * * * te benevolentiam exercitus equitumque expertum vehementer gaudeo. de Dolabella, ut scribis, si quid habes novi, f a d e s me certiorem; in quo delector me ante providisse ut tuum iudicium liberum esset cum Dolabella belli gerendi. id valde pertinuit, ut ego tum intellegebam, ad rem publicam, ut nunc iudico, ad dignitatem tuam. 2 Q u o d scribis me máximo animo egisse ut insectarer Antonios idque laudas, credo ita videri tibi, sed illam distinctionem tuam nullo pacto p r o b o ; scribis enim acrius prohibenda bella civilia esse q u a m in superatos iracundiam exercendam. vehementer a te, Brute, dissentio; nec clementiae tuae concedo, sed salutaris severitas vincit inanem speciem clementiae. quod si clementes esse volumus, n u m q u a m deerunt bella civilia. sed de hoc tu videris. de me possum idem quod Plautinus pater in Trinummo: 'mihi quidem aetas acta ferme 3 est: tua istuc refert maxime.' opprimemini, mihi crede, Brute, nisi providetis. neque enim populum semper eundem habebitis neque senatum neque senatus ducem. haec ex oráculo Apollinis Pythi edita tibi puta, nihil potest esse verius. XII Kal. Mai.

Ep. 1, 2 a] novum ep., cuius initium periit, agnovit Gurlitt : cum superiore coniungunt codd. 1, 2 habebis cod. Faërni 5 id Σ : et id Δ ut EPVô (et ut s) : ora. G N M 2, 1 máximo Ω : magno Ems animo s : otio Ω : odio Manutius egisse Ω : feciΕ : gessi- Η : id egi- Becher 6 salutaris ... clementiae citât Arniman. 29, 5,24 severitas Ω : rigor vel vigor codd. Ammiani 9 Trin. 319 9 - 1 0 est ferme codd. Plautini 3, 2 providetis Ω : -eris Ν : -eritis bs 3 senatus Σ : -ti Δ 5 XII Σbd : XIIII EMms : XV Schmidt

5

5

10

98

EPISTULAE AD M. BRUTUM

1,3 Ser. Romae

c. xi Kai. Mai. an. 43

CICERO BRUTO

SALUTEM

1 Nostrae res meliore loco videbantur. scripta enim ad te certo scio quae gesta sint. qualis tibi saepe scripsi cónsules, tales exstiterunt. Caesaris vero pueri mirifica indoles virtutis. utinam tam facile eum florentem et honoribus et gratia regere ac tenere possimus quam facile adhuc tenuimus! est omnino illud difficilius, sed tarnen non diffidimus. persuasum est enim adulescenti, et maxime per me, eius opera nos esse salvos; et certe, nisi is Antonium ab urbe avertisset, perissent omnia. 2

Triduo vero aut quadriduo ante hanc rem pulcherrimam timore quodam perculsa civitas tota ad te se cum coniugibus et liberis effundebat. eadem recreata a. d. X I I Kal. M a i . te hue venire quam se ad te ire malebat. quo quidem die magnorum meorum laborum multarumque vigiliarum fructum cepi maximum, si modo est aliquis fructus ex solida veraque gloria, nam tantae multitudinis quantam capit urbs nostra concursus est ad me factus. a qua usque in Capitolium deductus, m á x i m o clamore atque plausu in rostris collocatus sum. nihil est in me inane, neque enim debet; sed tarnen omnium ordinum consensus, gratiarum actio gratulatioque

me commovet propterea quod populärem esse in populi 3 salute praeclarum est. sed haec te malo ab aliis. M e velim de tuis rebus consiliisque facias diligentissime certiorem illudque consideres, ne tua liberalitas dissolutior

Ep.1,3] 1 , 1 certo G V A : - t e E N R 2 s i n t G V P M b d : sunt ENRms 2, 5 fructum Ρδ : om. Ω 8 a qua C : ea cum Ω 9 et postea reductus post deductus addendum suspicati sunt Tyrrell— Purser, mox Clark 12 populärem esse EN : ρ- me e- G R A : me p-e-V

5

5

10

1,3—1,3a

99

videatur. sic sentit senatus, sic populus R o m a n u s , nullos u m q u a m hostis digniores o m n i supplicio fuisse q u a m eos civis qui h o c bello contra p a t r i a m a r m a ceperunt. quos quidem ego o m n i b u s sententiis ulciscor et persequor o m n i b u s bonis approbantibus. tu quid de h a c re sentías, tui iudici est. ego sic sentio, trium fratrum unam et eandem esse causam.

1,3α Ser. Romae

ν (?) Kai. Mai. an. 43

(CICERO BRUTO

SALUTEM)

Cónsules duos, b o n o s quidem sed d u m t a x a t b o n o s cónsules, amisimus. Hirtius quidem in ipsa victoria occidit, cum paucis diebus ante m a g n o proelio vicisset. n a m Pansa fugerat vulneribus aeeeptis quae ferre non potuit. reliquias hostium Brutus persequitur et Caesar, hostes autem omnes iudicati qui M . Antoni sectam secuti sunt, itaque id senatus consultum plerique interpretantur etiam ad tuos sive captivos sive dediticios pertinere. equidem nihil disserui durius cum nominatim de C . A n t o n i o decernerem, q u o d ita statueram, a te cognoscere causam eius senatum oportere. V Kai. M a i .

Ep. Í, 3 a] novam ep. constituit Ruete : cum priore coniungunt codd. 1 duo E G (illos) quidem Schmidt quidem . . . cónsules om. V R 3 ante magno proelio Wesenberg : m- p- a- Ω 6 itaque] atque Watt in app. 11 V Schmidt : quinto R : Χ Ω

100

EPISTULAE AD M . BRUTUM

1,4 Ser. Dyrrachii c. Non. Mai. an. 43 BRUTUS C I C E R O N I

SALUTEM

1 Quanta sim laetitia adfectus cognitis rebus Bruti nostri et consulum facilius est tibi existimare quam mihi scribere. cum alia laudo et gaudeo accidisse tum quod Bruti eruptio non solum ipsi salutaris fuit sed etiam máximo ad victoriam adiumento. 2 Quod scribis mihi trium Antoniorum unam atque eandem causam esse, quid ego sentiam mei iudici esse, statuo nihil nisi hoc, senatus aut populi Romani iudicium esse de iis civibus qui pugnantes non interierint. 'at hoc ipsum' inquies 'inique facis qui hostilis animi in rem publicam homines civis appelles.' immo iustissime. quod enim nondum senatus censuit nec populus Romanus iussit, id adroganter non praeiudico neque revoco ad arbitrium meum. illud quidem non muto quod ei quem me occidere res non coegit neque crudeliter quicquam eripui neque dissolute quicquam remisi habuique in mea potestate quoad bellum fuit. Multo equidem honestius ludico magisque quod conducere possit rei publicae miserorum fortunam non insectari quam infinite tribuere potentibus quae cupiditatem et 3 adrogantiam incendere possint. qua in re, Cicero, vir optime ac fortissime mihique merito et meo nomine et rei publicae carissime, nimis credere videris spei tuae, statimque, ut quisque aliquid recte fecerit, omnia dare ac permitiere, quasi non liceat traduci ad mala Consilia corruptum largitionibus

Ep. 1, 4] 2, 11 quoad ERÓ : quod ad G N V M 12 equidem C : q- Ω 12-13 conducere ... rei publicae M con. : concedere ... res publica Ω 14 petentibus Rms 3, 5 liqueat Madvig : libeat Mueller

1,4-1,4a,2

101

a n i m u m . q u a e tua est humanitas, a e q u o a n i m o te moneri patieris, praesertim de c o m m u n i salute, f a d e s tarnen q u o d tibi visum fuerit. etiam ego, cum me docueris * * * .

1,4 a Scr. in castris Id. Mai an. 43 (BRUTUS CICERONI

SALUTEM)

1 * * * nunc, Cicero, n u n c agendum est ne frustra oppressum esse A n t o n i u m gavisi simus neu semper primi cuiusque mali excidendi ( c u r a ) causa sit ut aliud renascatur ilio peius. 2

nihil iam ñeque opinantibus aut patientibus nobis adversi evenire potest in quo non cum o m n i u m culpa tum praecipue tua futura sit, cuius t a n t a m auctoritatem senatus ac populus R o m a n u s non solum esse patitur sed etiam cupit q u a n t a m a x i m a in libera civitate unius esse potest, quam tu non solum bene sentiendo sed etiam prudenter tueri debes; prudentia p o r r o , quae tibi superest, nulla abs te desideratur nisi modus in tribuendis honoribus. alia o m n i a sic adsunt ut cum quolibet antiquorum c o m p a r a r i possint tuae virtutes. unum h o c ( a ) grato a n i m o liberalique profectum * , cautiorem ac moderatiorem liberalitatem desiderant. nihil enim senatus cuiquam dare debet quod male cogitantibus exem-

8 folio archetypi deperdito buius ep. finem sequentisque initium excidisse vidit Schmidt Ep. 1 , 4 a ] novam ep. initio carentem constituit Schmidt : cum superiore coniungunt codd. 1, 1 (hoc) agendum Lambinus : cave- Becher 3 cura add. Becher 2, 5 maxima ô : -me Ω 6 prudenter (agendo) ς 10 a add. Lambinus lac. indicavi manente Goodyear, 268; iam culpant [melius improbant vel reprehendunt) addiderat Sedgwick 12 exemplo V : -lum Ω

5

10

102

EPISTULAE AD M. BRUTUM

pio aut praesidio sit. itaque timeo de consulatu, ne Caesar tuus altius se escendisse putet decretis tuis quam inde, si 3 consul factus sit, escensurum. quod si Antonius ab alio relictum regni instrumentum occasionem regnandi habuit, quonam animo fore putas si quis auctore non tyranno interfecto sed ipso senatu putet se imperia quaelibet concupiscere posse? qua re tum et felicitatem et providentiam laudabo tuam cum exploratum habere coepero Caesarem honoribus quos acceperit extraordinariis fore contentum. 'alienae igitur' inquies 'culpae me reum subicies?' prorsus alienae, si provideri potuit ne exsisteret. quod utinam inspectare posses timorem de ilio meum! 4 His litteris scriptis consulem te factum audivimus. tum vero incipiam proponere mihi rem publicam iustam et iam suis nitentem viribus si istuc videro. Filius valet et in Macedoniam cum equitatu praemissus est. Id. Mai. ex castris.

1,5 Scr. Romae

HI Non.

Mai. an. 43

CICERO BRUTO

SALUTEM

1 A. d. V Kal. Mai., cum de iis qui hostes iudicati sunt bello persequendis sententiae dicerentur, dixit Servilius et cetera 14 escendisse scripsi : ext(exc- G)en- G N R M : aseen- EVô 15 escensurum EG : es censurus R : excessurum V : assens- Ν : descens- Δ : ascens- Manutius 3, 8 alienae om. Η : ( n o n ) alLehmanrt 9 posses Wesenberg : possis Ω 4, 2 et iam Es : etiam Ω fort, filius (tuus) Ep. 1, 5]

1 , 2 et cetera Ω : etiam δ

1,4a,2-1,5,3

103

de Ventidio et ut Cassius persequeretur D o l a b e l l a m . cui cum essem adsensus, decrevi h o c amplius, ut tu, si arbitrarere utile exque re publica esse, persequerere bello D o l a b e l l a m ; si minus id c o m m o d o rei publicae facere posses sive non existimares e x re publica esse, ut in isdem locis exercitum contineres. nihil honorificentius potuit facere senatus quam ut tuum esset iudicium quid m a x i m e conducere rei publicae tibi videretur. equidem sic sentio, si m a n u m habet, si castra, si ubi consistât uspiam D o l a b e l l a , ad fidem et ad dignitatem 2

10

tuam pertinere eum persequi. de Cassi nostri copiis nihil sciebamus. neque enim ab ipso ullae litterae neque nuntiab a t u r q u i c q u a m quod pro certo haberemus. q u a n t o opere autem intersit opprimi D o l a b e l l a m p r o f e c t o intellegis, cum ut sceleris poenas persolvat tum ne sit q u o se latronum duces e x Mutinensi fuga conférant, atque h o c mihi iam ante placuisse potes e x superioribus meis litteris recordari. quamq u a m tum et fugae portus erat in tuis castris et subsidium salutis in tuo exercitu. quo magis nunc liberati, ut spero, periculis in Dolabella o p p r i m e n d o occupati esse debemus. sed haec cogitabis diligentius, statues sapienter, facies nos quid constitueris et quid agas, si tibi videbitur, certiores.

3

5

Ciceronem nostrum in vestrum collegium cooptari volo, existimo o m n i n o absentium rationem sacerdotum comitiis posse haberi; n a m et factum est antea. Gaius enim M a r i u s , cum in C a p p a d o c i a esset, lege D o m i t i a factus est augur nec q u o minus id postea liceret ulla lex sanxit. est etiam in lege Iulia, quae lex est de sacerdotiis p r ó x i m a , his verbis: 'qui petet cuiusve ratio habebitur.' aperte indicat posse rationem haberi etiam non petentis. h a c de re scripsi ad eum ut tuo iudicio uteretur sicut in rebus omnibus, tibi autem statuen-

4 arbitrarere Ε ΡΔ :-trare Σ 10 tibi E R ô : sibi G N V M 2,6 ante bs : in te Ω 11 haec Ω : hoc EP 12 quid (prius) H N R : quod E G V A 3, 3 et Σ : etiam Δ 7 indicat E N R ô : iudGVPMC 8 pet(pot- GV)entis Ω : praesen- δ 9 autem (idem) Schelle

5

10

5

104

4

EPISTULAE AD M. BRUTUM

dum est de D o m i t i o , de C a t o n e nostro, sed quamvis liceat absentis rationem haberi, tarnen o m n i a sunt praesentibus faciliora. q u o d si statueris in Asiam tibi eundum, nulla erit ad comitia nostros accersendi facultas, o m n i n o Pansa vivo celeriora o m n i a p u t a b a m u s . statim enim collegam sibi subrogavisset; deinde ante praetoria sacerdotum comitia fuissent. n u n c per auspicia longam m o r a m video, dum enim unus erit patricius magistratus, auspicia ad patres redire n o n possunt. magna sane perturbatio, tu tota de re quid sentías velim me facias certiorem.

10

5

III N o n . M a i .

1,6 Scr. in castris ad imam Candaviam BRUTUS CICERONI 1

xiv Kai. lun. an. 43 SALUTEM

Noli exspectare dum tibi gratias agam. iam pridem h o c e x nostra necessitudine, quae ad s u m m a m benevolentiam pervenit, sublatum esse debet. Filius tuus a me abest. in M a c e d o n i a congrediemur. iussus est enim A m b r a c i a ducere équités per Thessaliam. scripsi ad eum ut mihi H e r a c l e a m occurreret. cum eum videro, quon i a m nobis permittis, c o m m u n i t e r constituemus de reditu eius ad petitionem aut c o m m e n d a t i o n e honoris.

4, 1 post omnino dist. Ω, Sjögren -sseGNV,M(?)

3 fuissent ΕΡδ : -sse ut R :

Ep. 1, 6] -onem Ω

8 commendatione scripsi :

1, 5 scripsi Σ : et s- Δ

5

1,5,3-1,6 2

105

Tibi Glycona, medicum Pansae, qui sororem Achilleos nostri in matrimonio habet, diligentissime commendo, audimus eum venisse in suspicionem Torquato de morte Pansae custodirique ut parricidam. nihil minus credendum est. quis enim maiorem calamitatem morte Pansae accepit? praeterea est modestus h o m o et frugi, quem ne utilitas quidem videa-

tur impulsura fuisse ad facinus. rogo te, et quidem valde rogo (nam Achilleus noster non minus quam aequum est laborat) eripias eum ex custodia conservesque. hoc ego ad meum officium privatarum rerum aeque atque ullam aliam rem pertinere arbitror. 3 Cum has ad te scriberem litteras, a Satrio, legato C. Treboni, reddita est epistula mihi a Tillio et Deiotaro Dolabellam caesum fugatumque esse. Graecam epistulam tibi misi Cicerei cuiusdam ad Satrium missam. 4 Flavius noster de controversia quam habet cum Dyrrachinis hereditariam sumpsit te iudicem; rogo te, Cicero, et Flavius rogat rem conficias. quin ei qui Flavium fecit heredem pecuniam debuerit civitas non est dubium; neque Dyrrachini infitiantur, sed sibi donatum aes alienum a Caesare dicunt, noli pati a necessariis tuis necessario meo iniuriam fieri. XIIII Kal. Iun. ex castris ad imam Candaviam.

2,1 Glycona Crat, : clyc- velsim. Ω 3 , 1 treboni(i) ERô : -nio V : tribuno (-ni N) GNM 4, 4 civ- pec- deb- δ 7 XIIII Δ : XVIIΣ : XVIIIIV

5

10

5

106

EPISTULAE AD M. BRUTUM

1.7 Ser. in castris m. Mai. aut lun. an. 43 BRUTUS C I C E R O N I SALUTEM 1 L. Bibulus quam carus mihi esse debeat nemo melius iudicare potest quam tu, cuius tantae pro re publica contentiones sollicitudinesque fuerunt. itaque vel ipsius virtus vel nostra necessitudo debet conciliare te illi. quo minus multa mihi scribenda esse arbitror. voluntas enim te movere debet nostra, si modo iusta est aut pro officio necessario suscipitur. in Pansae locum petere constituit. earn nominationem a te petimus. neque coniunctiori dare beneficium quam nos tibi sumus neque digniorem nominare potes quam Bibulus. 2 De Domitio et Apuleio quid attinet me scribere, cum ipsi per se tibi commendatissimi sint? Apuleium vero tu tua auctoritate sustinere debes, sed Apuleius in sua epistula celebrabitur. Bibulum noli dimitiere e sinu tuo, tantum iam virum ex quanto, crede mihi, potest evadere qui nostris fautorum respondeat laudibus.

1.8 Scr. Romae m. Mai. aut lun. (?) an. 43 C I C E R O BRUTO SALUTEM 1 Multos tibi commendavi et commendem necesse est. optimus enim quisque vir et civis maxime sequitur tuum iudi-

Ep. 1, 7] 1, 7 in] is ς : is in Lamb. marg. 9 sumus Rms : simus Ω bibulus Ω : sit b- V : bibulum Pbd : -lus est Watt in app. 2,5 nostris fautorum scripsi : vestris paucorum Ω Ep. 1, 8]

1,1 commendavi Ω : -dabo C : -do ς

5

5

1,7-1,9,1

107

cium tibique omnes fortes viri navare operam et Studium volunt, nec quisquam est quin ita existimet, meam apud te et 2 auctoritatem et gratiam valere plurimum. sed C. Nasennium, municipem Suessanum, tibi ita commendo ut neminem diligentius. Cretensi bello Metello imperatore octavum principem duxit, postea in re familiari occupatus fuit; hoc tempore cum rei publicae partibus tum tua excellenti dignitate commotus voluit per te aliquid auctoritatis adsumere. fortem virum, Brute, tibi commendo, frugi hominem et, si quid ad rem pertinet, etiam locupletem. pergratum mihi erit si eum ita tractaris ut merito tuo mihi gratias agere possit.

5

5

1,9 Scr. Romae ex. m. luti., ut vid., an. 43 C I C E R O BRUTO SALUTEM 1 Fungerer eo officio quo tu functus es in meo luctu teque per litteras consolarer, nisi scirem iis remediis quibus meum dolorem tum levasses te in tuo non egere; ac velim facilius quam mihi nunc tibi tute medeare. est autem alienum tanto viro quantus es tu, quod alteri praeceperit, id ipsum facere non posse, me quidem cum rationes quas collegeras tum auctoritas tua a nimio maerore deterruit. cum enim mollius

3 navare ERVÔ : dare G N M 2, 3 (is) Cretensi Gesenberg octavum Ebms : -vo in G N M d : optavium in V : in R 6 voluit EVRC : val- G N M d : valeat bms Ep. 1, 9] 1, 1 fungerer eo Crat. : funereo Ω : fungerer Ηδ teque EGNA : te HVR 3 tum GNVMd : tuum R : tu Pbms : om. E in tuo om. GMd 4 quam Σ : q- in tuo GA : q- tunc ς 5 quantus EbmsC : quam (ex que (?) corr. in M) GNMd : ut VR 7 a (om. m) nimio ΕΝδ : animo GVR,M(?)

5

108

EPISTULAE AD M. BRUTUM

tibi ferre viderer quam deceret virum, praesertim eum qui alios consolari solerei, accusasti me per litteras gravioribus 2 verbis quam tua consuetudo ferebat. itaque iudicium tuum magni aestimans idque veritus me ipse collegi et ea quae didiceram, legeram, acceperam graviora duxi tua auctoritate addita. Ac mihi tum, Brute, officio solum erat et naturae, tibi nunc populo et scaenae, ut dicitur, serviendum est. nam cum in te non solum exercitus tui sed omnium civium ac paene gentium coniecti oculi sint, minime decet propter quem fortiores ceteri sumus eum ipsum animo debilitatum videri. quam ob rem accepisti tu quidem dolorem (id enim amisisti cui simile in terris nihil fuit), et est dolendum in tam gravi vulnere, ne id ipsum, carere omni sensu doloris, sit miserius quam dolere; sed ut modice, ceteris utile est, tibi necesse est. 3 Scriberem plura nisi ad te haec ipsa nimis multa essent. nos te tuumque exercitum exspectamus, sine quo, ut reliqua ex sententia succédant, vix satis liberi videmur fore, de tota re publica plura scribam et fortasse iam certiora iis litteris quas Veteri nostro cogitabam dare.

10

5

10

5

1,10 Ser. Romae ante iv Id. lun. an. 43 C I C E R O BRUTO SALUTEM 1 Nullas adhuc a te litteras habebamus, ne famam quidem quae declararet te cognita senatus auctoritate in Italiam adducere exercitum; quod ut faceres idque maturares magno opere desiderabat res publica, ingravescit enim in dies intestinum malum nec externis hostibus magis quam domesticis 2, 2 (a)estimans E G R M : ext- H V P : exist- Ν δ tibi addere voluti Wesenberg, sic Becher

13 ita ante

5

1,9,1-1,10,3

109

laboramus, qui erant omnino ab initio belli sed facilius frangebantur. erectior senatus erat non sententiis solum nostris sed etiam cohortationibus excitatus. erat in senatu satis vehemens et acer Pansa cum in ceteros huius generis tum maxime in socerum; cui consuli non animus ab initio, non fides 2 ad extremum defuit. bellum ad Mutinam gerebatur nihil ut in Caesare reprehenderes, non nulla in Hirtio. huius belli fortuna 'ut in secundis fluxa, ut in adversis bona.' erat victrix res publica caesis Antoni copiis, ipso expulso, (a) Bruto deinde ita multa peccata ut quodam modo victoria excideret e manibus; perterritos, inermis, saucios non sunt nostri duces persecuti, datumque Lepido tempus est in quo levitatem eius saepe perspectam maioribus in malis experiremur. Sunt exercitus boni sed rudes Bruti et Planci, sunt fidelissi3 ma et maxima auxilia Gallorum. sed Caesarem meis consiliis adhuc gubernatum, praeclara ipsum indole admirabilique constantia, improbissimis litteris quidam fallacibusque interpretibus ac nuntiis impulerunt in spem certissimam consulatus. quod simul atque sensi, neque ego illum absentem litteris monere destiti nec accusare praesentis eius necessarios qui eius cupiditati suffragari videbantur nec in senatu sceleratissimorum consiliorum fontis aperire dubitavi, nec vero ulla in re memini aut senatum meliorem aut magistratus. numquam enim in honore extraordinario potentis hominis vel potentissimi potius, quando quidem potentia iam in vi posita est et armis, accidit ut nemo tribunus pl., nemo alio (in) magistratu, nemo privatus auctor exsisteret. sed in hac constantia atque virtute erat tarnen sollicita ci vitas, illudimur enim, Brute, tum militum deliciis, tum imperato rum

Ep. 1, 10] 1, 9 ceteris Ndms 2, 1 (ita) gerebatur Gesenberg 4 ( a ) Bruto ς : bruto Ω : -ti s, vulg. olim 3, 8 fontes ... dubitavi EVRô : fortes ... dubitant G N M 13 in add. TyrrellPurser 15 imperatorum E G N : -oris V R A

10

5

10

5

10

15

110

EPISTULAE AD M. BRUTUM

insolentia. tantum quisque se in re publica posse postulat quantum habet virium. non ratio, non modus, non lex, non mos, non officium valet, non iudicium, non existimado civium, non posteritatis verecundia. 4 Haec ego multo ante prospiciens fugiebam ex Italia tum cum me vestrorum edictorum fama revocavit. incitavisti vero tu me, Brute, Veliae. quamquam enim dolebam in earn me urbem ire quam tu fugeres qui earn liberavisses, quod mihi quoque quondam acciderat periculo simili, casu tristiore, perrexi tamen Romamque perveni nulloque praesidio quatefeci Antonium contraque eius arma nefanda praesidia quae oblata sunt Caesaris Consilio et auctoritate firmavi, qui si steterit (f)ide mihique paruerit, satis videmur habituri praesidi; sin autem impiorum Consilia plus valuerint quam nostra aut imbecillitas aetatis non potuerit gravitatem rerum sustinere, spes omnis est in te. Quam ob rem advola, obsecro, atque earn rem publicam, quam virtute atque animi magnitudine magis quam eventis rerum liberavisti, exitu libera, omnis omnium concursus ad 5 te futurus est. hortare idem per litteras Cassium. spes libertatis nusquam nisi in vestrorum castrorum principiis est. firmos omnino et duces habemus ab occidente et exercitus. hoc adulescentis praesidium equidem adhuc firmum esse confido, sed ita multi labefactant ut ne moveatur interdum extimescam. Habes totum rei publicae statum, qui quidem tum erat cum has litteras debam. velim deinceps meliora sint; sin aliter fuerit (quod di omen avertant!), rei publicae vicem dolebo, quae immortalis esse debe(b)at; mihi quidem quantulum reliqui est!

4, 6 perrexi VPms : pro re exi R : perspexi EGNMbd 9 fide Buecheler : idem Ω 15 exitu Ω : exercitu Studemund 5, 2 principiis EGNMdmC : pr(a)esidiis VRbs 10 debebat Lambinus : debeat Ω : debet R

5

10

15

5

10

111

1,10,3-1,11,2

1,11 Ser. in castris m. lun. an. 43 BRUTUS C I C E R O N I

SALUTEM

1 Veteris Antisti talis animus est in rem publicam ut n o n dubitem quin et in Caesare et A n t o n i o se praestaturus fuerit acerrimum propugnatorem c o m m u n i s libertatis, si occasioni potuisset occurrere. n a m qui in Achaia congressus cum D o labella milites atque équités habente quodvis adire pericu5 lum e x insidiis paratissimi ad o m n i a latronis maluerit q u a m videri aut coactus esse pecuniam dare aut libenter dedisse homini nequissimo atque improbissimo, is nobis ultro et pollicitus est et dédit H S | X X | ex sua pecunia et, q u o d multo carius est, se ipsum obtulit et coniunxit. 10 2

H u i c persuadere cupi(i)mus ut imperator in castris remaneret remque publicam defenderet. statuit id sibi ( n o n fac i e n d u m ) , quoniam exercitum dimisisset. statim vero rediturum ad nos confirmavit legatione suscepta, nisi praetorum comitia habituri essent cónsules, n a m íIli ita sentienti de re publica m a g n o opere auctor fui ne differret tempus petitionis suae, cuius factum omnibus gratum esse debet qui m o d o iudicant h u n c exercitum esse rei publicae, tibi tanto gratius q u a n t o maiore et a n i m o gloriaque libertatem n o s t r a m defendis et dignitate, si contigerit nostris consiliis exitus quem optamus, perfuncturus es.

Ep. 1 , 1 1 ] 1 , 1 rem p. E V R M : re p. GNPbs : r. p. dm 2 et in Antonio Lamb. marg. 4 cum Gurlitt : Ρ Ω : cum P. Gesenberg 9 HS X X . m : . X X . HS s : sestertia (sext-) . X X . Ω : sestertia MM Schmidt 2, 1 cupiimus Victorius : cupimus Q C : -ivimus R : c(o)epimus ö 2 (sed) statuit Tyrrell-Purser 2 - 3 non faciendum addidi : non licere Wesenberg 8 esse ERbms : e- debet V Md : e- debere G Ν 11 perfruiturus Manutius

5

10

112

EPISTULAE AD M. BRUTUM

Ego etiam (atque etiam), mi Cicero, proprie familiariterque te rogo ut Veterem ames velisque esse quam amplissimum. qui etsi nulla re deterreri a proposito potest, tarnen excitari tuis laudibus indulgentiaque poterit quo magis amplexetur ac tueatur iudicium suum. id mihi gratissimum erit.

15

1, 12 Scr. Romae parte priore m. Quint, an. 43 CICERO BRUTO SALUTEM 1 Etsi daturus eram Messallae Corvino continuo litteras, tarnen Veterem nostrum ad te sine litteris meis venire nolui. Maximo in discrimine res publica, Brute, versatur victoresque rursus decertare cogimur; id accidit M. Lepidi scelere et amentia, quo tempore cum multa propter earn curam quam pro re publica suscepi graviter ferrem, tum nihil tuli gravius quam me non posse matris tuae precibus cedere, non sororis; nam tibi, quod mihi plurimi est, facile me satis facturum arbitrabar. nullo enim modo poterat causa Lepidi distingui ab Antonio omniumque iudicio etiam durior erat quod, cum honoribus amplissimis a senatu esset Lepidus ornatus tum etiam paucis ante diebus praeclaras litteras ad senatum misisset, repente non solum recepit reliquias hostium sed bellum acerrime terra marique gerit, cuius exitus qui futurus sit incertum est. ita cum rogamur ut misericordiam liberis eius impertiamus, nihil adfertur quo minus summa supplicia, si (quod Iuppiter omen avertat!) pater puerorum vicerit, subeunda nobis sint.

12 atque etiam add. Weiske

16 id E V : et G N A : om. Ρ

Ep. 1, 12] 1, 10 Antonii Lambinus 1 6 impertiamus E H R A : -amur G N V P

14 acerrimum H m s

5

10

15

113

1,11,2-1,13,1 2

Nec vero me fugit quam sit acerbum parentum scelera filiorum poenis lui. sed hoc praeclare legibus comparatum est, ut caritas liberorum amiciores parentis rei publicae redderet. itaque Lepidus crudelis in liberos, non is qui Lepidum hostem iudicat. atque ille si armis positis de vi damnatus esset, quo in iudicio certe defensionem non haberet, eandem calamitatem subirent liberi bonis publicatis. quamquam, quod tua mater et soror deprecatur pro pueris, id ipsum et multa alia crudeliora nobis omnibus Lepidus, Antonius, reliqui hostes denuntiant. Itaque maximam spem hoc tempore habemus in te atque exercitu tuo. cum ad rem publicam summam tum ad gloriam et dignitatem tuam vehementer pertinet te, ut ante scripsi, in Italiani venire quam primum. eget enim vehementer cum viribus tuis tum etiam Consilio res publica.

3

Veterem pro eius erga te benevolentia singularique officio libenter ex tuis litteris complexus sum eumque cum tui tum rei publicae studiosissimum amantissimumque cognovi. Ciceronem meum propediem, ut spero, videbo. tecum enim ilium et te in Italiani celeriter esse venturum confido.

1, 1 3

Ser. in castris Kal. Quint, an. 43 BRUTUS C I C E R O N I

SALUTEM

1 De M . Lepido vereri me cogit reliquorum timor, qui si eripuerit se nobis, quod velim temere atque iniuriose de ilio suspicati sint homines, oro atque obsecro te, Cicero, necessi-

2, 9 et antonius V reliqui E : -uit GM : -uique Ν : et reliqui VRÔ 12 rem p. Ω : rei p. Vbs : r. p. dm 3, 5 et te removit Manutius

114

EPISTULAE AD M. BRUTUM

tudinem nostrani t u a m q u e in me benevolentiam obtestans, sororis m e a e liberos obliviscaris esse Lepidi filios meque iis in patris locum successisse existimes, h o c si a te impetro, nihil p r o f e c t o dubitabis pro iis suscipere. aliter alii cum suis vivunt: nihil ego possum in sororis meae liberis facere quo possit expleri voluntas mea aut officium, quid vero aut mihi tribuere boni possunt, si m o d o digni sumus quibus aliquid tribuatur, aut ego matri ac sorori puerisque illis praestaturus sum, si nihil valuerit apud te reliquumque senatum c o n t r a patrem Lepidum Brutus avunculus? 2

Scribere multa ad te neque possum prae sollicitudine a c s t o m a c h o neque debeo. n a m si in tanta re t a m q u e necessaria verbis mihi opus est ad te excitandum et c o n f i r m a n d u m , nulla spes est facturum te q u o d volo et q u o d oportet, qua re noli exspectare longas preces; intuere me ipsum, qui h o c a te, vel a Cicerone, coniunctissimo homine, privatim vel a consulari, tali viro, r e m o t a necessitudine privata, debeo impetrare. quid sis facturus velim mihi q u a m primum rescribas. Kai. Quint, ex castris.

1,14 Scr. Romae prid. (?) Id. Quint, an. 43 CICERO BRUTO

SALUTEM

1 Breves litterae tuae — breves dico? i m m o nullae. tribusne versiculis his temporibus Brutus ad me? nihil scripsisses poEp. 1, 13] 1, 4 in me E V R ô : om. G N M obtestans Ω : ostent-δ 8 liberis ß C :-ros ς 10 digni sumus Rms :-ni simus vel -nissimus Ω 2 , 5 - 6 a te om. E Rs 7 tali om. Gd Ep. 1 , 1 4 ]

1 , 2 scripsisses Lamb. marg. : -em Ω

5

10

5

115

1,13,1-1,14,2

dus. et requiris meas! quis umquam ad te tuorum sine meis venit? quae autem epistula non pondus habuit? quae si ad te perlatae non sunt, ne domesticas quidem tuas perlatas arbitror. Ciceroni scribis te longiorem daturum epistulam, recte id quidem; sed haec quoque debuit esse plenior. ego autem, cum ad me de Ciceronis abs te discessu scripsisses, statim extrusi tabéllanos litterasque ad Ciceronem ut, edam si in Italiani venisset, ad te rediret; nihil enim mihi iucundius, nihil ill i honestius. quamquam aliquotiens ei scripseram sacerdotum comitia mea summa contentione in alteram annum esse reiecta, quod ego cum Ciceronis causa elaboravi tum Domiti, Catonis, Lentuli, Bibulorum; quod ad te etiam scripseram, sed videlicet, cum illam pusillam epistulam tuam ad me dabas, nondum erat tibi id notum. 2

Qua re omni studio a te, mi Brute, contendo ut Ciceronem meum ne dimittas tecumque deducás; quod ipsum, si rem publicam, cui susceptus es, respicis, tibi iam iamque faciendum est. renatum enim bellum est, idque non parvum, scelere Lepidi, exercitus autem Caesaris, qui erat optimus, non modo nihil prodest sed etiam cogit exercitum tuum flagitari; qui si Italiani attigerit, erit civis nemo, quem quidem civem appellari fas sit, qui se non in tua castra conférât, etsi Brutum praeclare cum Planeo coniunctum habemus; sed non ignoras quam sint incerti et animi hominum infecti partibus et exitus proeliorum. quin etiam si, ut spero, vicerimus, tarnen magnam gubernationem tui consili tuaeque auetoritatis res desiderabit. subveni igitur, per deos, idque quam pri-

13 elaboravi Σ : la- Δ

14 Bibuli aliorum Tyrrell—Purser; sed

cf. Syme, HSPh 91 (1987) 191-193

Rô

4 parvum Gulielmius : -vo Ω

binus : a- h- et Ω

2, 2 deducás Ω : ducas

10 et animi hominum Lam-

13 fort, res (p(ublica))

5

10

15

5

10

116

EPISTULAE AD M. BRUTUM

mum, tibique persuade non te Idibus Martiis, quibus servitutem a tuis civibus depulisti, plus profuisse patriae quam, si mature veneris, profuturum.

15

II Id. Quint.

1, 15 Scr. Romae m. Quint, an. 43 C I C E R O BRUTO SALUTEM 1 Messallam habes. quibus igitur litteris tam accurate scriptis adsequi possum subtilius ut explicem quae gerantur quaeque sint in re publica quam tibi is exponet qui et optime omnia novit et elegantissime expedire et deferre ad te potest? cave enim existimes, Brute (quamquam non necesse est ea me ad te quae tibi nota sunt scribere; sed tarnen tantam omnium laudum excellentiam non queo silentio praeterire), cave putes probitate, constantia, cura, studio rei publicae quicquam illi esse simile, ut eloquentia, qua mirabiliter excellit, vix in eo locum ad laudandum habere videa tur. quamquam in hac ipsa sapientiae plus apparet; ita gravi iudicio multaque arte se exercuit in ( severissimo genere dicendi. tanta autem industria est tantumque evigilat in studio ut non maxima ingenio, quod in eo summum est, gratia habenda videatur.

15 depulisti Emesti, coll. Ep. 1, 15, 4 : rep(p)- Ω 2° (sic) R : V G : om. V P Ep. 1, 15] Faërnus : - ria Ω

1, 6 sunt Ε Ν δ : sint G V R M 12 severissimo Clark : ver- Ω

17 II Ε Ν Δ :

11 sapientiae 13vigilatGN

5

10

1,14,2-1,15,5

117

2

Sed provehor amore, n o n enim id p r o p o s i t u m est huic epistulae Messallam ut laudem, praesertim ad Brutum, cui et virtus illius n o n minus q u a m mihi nota est et haec ipsa studia quae laudo notiora. quem cum a me dimittens graviter ferrem, hoc levabar uno, q u o d ad te t a m q u a m ad alter u m me proficiscens et officio f u n g e b a t u r et laudem maxim a m sequebatur. sed haec hactenus. 3 Venio n u n c longo sane intervallo ad q u a n d a m epistulam q u a mihi multa tribuens u n u m reprehendebas quod in honoribus decernendis essem nimius et t a m q u a m prodigus. tu hoc, alius fortasse q u o d in animadversione p o e n a q u e durior, nisi forte u t r u m q u e tu. q u o d si ita est, utriusque rei m e u m iudicium studeo tibi esse notissimum, neque solum ut Solonis dictum usurpem, qui et sapiens unus fuit ex septem et legum scriptor solus ex septem: is rem publicam contineri d u a b u s rebus dixit, praemio et poena, est scilicet utriusque rei m o d u s , sicut reliquarum, et q u a e d a m in utroque genere 4 mediocritas. sed n o n tanta de re p r o p o s i t u m est hoc loco disputare; quid ego autem secutus hoc bello sim in sententiis dicendis aperire n o n alienum puto. Post interitum Caesaris et vestras memorabilis Idus M a r tias, Brute, quid ego praetermissum a vobis q u a n t a m q u e impendere rei publicae tempestatem dixerim n o n es oblitus. m a g n a pestis erat depulsa per vos, m a g n a populi R o m a n i macula deleta, vobis vero p a r t a divina gloria, sed instrument u m regni delatum ad Lepidum et Antonium, q u o r u m alter inconstantior, alter impurior, uterque pacem metuens, inimicus otio. his ardentibus p e r t u r b a n d a e rei publicae cupiditate q u o d opponi posset praesidium n o n h a b e b a m u s . erexe5 rat enim se civitas in retinenda libertate consentiens; (sed) nos t u m nimis acres (visi), vos fortasse sapientius excessi3, 5 forte Crai. : -tasse Ω 6 studeo Q C : cupio Ems 7 sapiens unus Σδ : -ntissimus M 4, 12 praesidio {sed mox, semisomnus ut vid., praesidium) non carebamus Schmidt 13 enim (nondum) Gurlitt 5 , 1 sed addidi 2 visi addidi

5

5

10

5

10

118

EPISTULAE AD M. BRUTUM

stis urbe ea quam liberaratis, Italiae sua vobis studia profitenti remisistis. itaque cum teneri urbem a parricidis viderem nec te in ea nec Cassium tuto esse posse eamque armis oppressam ab Antonio, mihi quoque ipsi esse excedendum putavi. taetrum enim spectaculum oppressa ab impiis civitas opitulandi potestate praecisa. sed animus idem qui semper infixus in patriae caritate discessum ab eius periculis ferre non potuit. itaque in medio Achaico cursu cum etesiarum diebus Auster me in Italiam quasi dissuasor mei consili rettulisset, te vidi Veliae, doluique vehementer, cedebas enim, Brute, cedebas, quoniam Stoici nostri negant fugere sapien6 tis. Romam ut veni, statim me obtuli Antoni sceleri atque dementiae. quem cum in me incitavissem, Consilia inire coepi Brutina plane (vestri enim haec sunt propria sanguinis) rei publicae liberandae. Longa sunt quae restant, (mihi) praetereunda; sunt enim de me. tantum dico, Caesarem hunc adulescentem, per quem adhuc sumus, si verum fateri volumus, fluxisse ex 7 fonte consiliorum meorum. huic habiti a me honores nulli quidem, Brute, nisi debiti, nulli nisi necessarii. ut enim prim u m libertatem revocare coepimus, cum se n o n d u m ne Decimi quidem Bruti divina virtus ita commovisset ut iam id scire possemus atque omne praesidium esset in puero qui a cervicibus nostris avertisset Antonium, quis honos ei non fuit decernendus? q u a m q u a m ego íIli tum verborum laudem tribuí eamque modicam, decrevi etiam imperium. quod q u a m q u a m videbatur illi aetati honorificum, tarnen erat exercitum habenti necessarium. quid enim est sine imperio exercitus? statuam Philippus decrevit, celeritatem petitionis primo Servius, post maiorem etiam Servilius. nihil tum nimium videbatur.

3 .liberaratis E V R , M ( ? ) : -erarastis M corr. : -eraveratis Ν : -erastis Gô 9 eius E V R ô : eis G N M 13 vestri ς 6, 5 mihi addidi : et Pius

5

10

5

5

10

1,15,5-9 8

119

Sed nescio q u o m o d o facilius in timore benigni q u a m in victoria grati reperiuntur. ego enim D . B r u t o liberato, cum laetissimus ille civitati dies illuxisset idemque casu Bruti natalis esset, decrevi ut in fastis ad eum diem Bruti n o m e n adscriberetur, in eoque sum m a i o r u m exemplum secutus, qui hunc h o n o r e m mulieri Larentiae tribuerunt, cui vos pontífices ad aram in Velabro sacrificium facere soletis. q u o d ego cum d a b a m Bruto, n o t a m esse in fastis gratissimae victoriae sempiternam v o l e b a m . atque ilio die cognovi paulo pluris in senatu malévolos esse quam gratos, eos per ipsos dies effudi, si ita vis, h o n o r e s in mortuos, Hirtium et Pans a m , Aquilam etiam. q u o d quis reprehendet, nisi qui deposi-

9 to metu praeteriti periculi fuerit oblitus? accedebat ad benefici m e m o r i a m gratam ratio ilia quae etiam posteris esset salutaris: exstare enim v o l e b a m in crudelissimos hostis m o n u m e n t a odi publici sempiterna, suspicor illud tibi minus p r o b a r i , quod a tuis familiaribus, optimis illis quidem viris sed in re publica rudibus, n o n p r o b a b a t u r , quod ut ovanti introire Caesari liceret decreverim. e g o ' a u t e m (sed erro fortasse, nec tarnen is sum ut mea me m a x i m e delectent) nihil mihi videor h o c bello sensisse prudentius. cur autem ita sit aperiendum non est, ne magis videar providus fuisse q u a m gratus. h o c ipsum nimium. qua re alia videamus. D . B r u t o decrevi honores, decrevi L. Planeo, praeclara illa quidem ingenia quae gloria invitantur; sed senatus etiam sapiens qui, qua q u e m q u e re putat, m o d o honesta, ad rem publicam iuvandam posse adduci, h a c utitur. at in Lepido reprehendímur, cui cum statuam in rostris statuissemus, idem illam evertimus. nos ilium h o n o r e studuimus a furore revocare:

8, 6 larentiae G M : lau(e)r- E N V R ô cui vos Manutius : vos cuius Ω : cuius vos Pius 9 (haud) paulo Manutius 10 per eos Crat. 12 reprehendet Orelli : -dit Ω 9,9 sit NRÔ : sic EGVM 15 iuvandam E R : - d u m G Ν ΥΔ

5

10

5

10

15

120

EPISTULAE AD M. BRUTUM

vicit amentia levissimi hominis nostram prudentiam. nec tarnen tantum in statuenda Lepidi statua factum est mali quantum in evertenda boni. 20 10 Satis multa de honoribus. nunc de poena pauca dicenda sunt, intellexi enim ex tuis saepe litteris te in iis quos bello devicisti clementiam tuam velie laudari, existimo equidem nihil a te nisi sapienter. sed sceleris poenam praetermittere (id enim est quod vocatur ignoscere), etiam si in ceteris re- 5 bus tolerabile est, in hoc bello perniciosum puto, nullum enim bellum civile fuit in nostra re publica omnium quae memoria mea fuerunt, in quo bello non, utracumque pars vicisset, tamen aliqua forma esset futura rei publicae: hoc bello victores quam rem publicam simus habituri non facile 10 adfirmarim, victis certe nulla umquam erit. dixi igitur sententias in Antonium, dixi in Lepidum severas, ñeque tarn ulciscendi causa quam ut et in praesens sceleratos civis timore ab impugnanda patria deterrerem et in posterum documentum statuerem ne quis talem amentiam vellet imitari. 15 11 quamquam haec quidem sententia non magis mea fuit quam omnium, in qua videtur illud esse crudele, quod ad liberos, qui nihil meruerunt, poena pervenit. sed id et antiquum est et omnium civitatum, si quidem etiam Themistocli liberi eguerunt. et si iudicio damnatos eadem poena sequitur civis, 5 qui potuimus leniores esse in hostis? quid autem queri quisquam potest de me qui si vicisset acerbiorem se in me futurum fuisse confiteatur necesse est? Habes rationem mearum sententiarum de hoc genere dumtaxat honoris et poenae. nam de ceteris rebus quid sen- 10 serim quidque censuerim audisse te arbitror. 12 Sed haec quidem non ita necessaria, illud valde necessarium, Brute, te in Italiani cum exercitu venire quam primum.

10, 10 simus E G V R s : sumus Ν Ρ Δ 11, 4 Themistocli G V M : -lis E N R ô GNM

13 praesens Ω : -nti C 7 de me EVRÔ : de se

121

1,15,9-1,16,1

summa est exspectatio tui; quod si Italiani attigeris. ad te concursus fiet omnium, sive enim vicerimus, qui quidem pulcherrime viceramus nisi Lepidus perdere omnia et perire ipse cum suis concupivisset, tua nobis auctoritate opus est ad collocandum aliquem civitatis statum; sive etiam nunc certamen reliquum est, m a x i m a spes est cum in auctoritate tua tum in exercitus tui viribus, sed propera, per déos! scis quantum sit in temporibus, quantum in celeritate. 13 Sororis tuae filiis quam diligenter consulam spero te ex matris et ex sororis litteris cogniturum. qua in causa maiorem habeo rationem tuae voluntatis, quae mihi carissima est, quam, ut quibusdam videor, constantiae meae. sed ego nulla in re malo quam in te amando constans et esse et videri.

1,16 BRUTUS C I C E R O N I

SALUTEM

1 Particulam litterarum tuarum, quas misisti Octavio, legi missam ab Attico mihi. Studium tuum curaque de salute mea nulla me nova voluptate adfecit. non solum enim usitatum sed etiam cottidianum est aliquid audire de te quod pro nostra dignitate fideliter atque honorifice dixeris aut feceris. at dolore quantum maximum capere animo possum eadem

12,8 cuminNVRbs : cumEGMdm Ep. 1, 16]

13,5 quam in Ν : quam Ω

1, 1 litterarum G N R A : -erul(-erur-E)arum E V C

122

EPISTULAE AD M. BRUTUM

illa pars epistulae scripta ad Octavium de nobis adfecit. sic enim íIli gratias agis de re publica, tarn suppliciter ac demisse — quid scribam? pudet condicionis ac fortunae, sed tarnen scribendum est - commendas nostram salutem illi (quae 10 morte qua non perniciosior?) ut prorsus prae te feras non sublatam dominationem sed dominum commutatum esse, verba tua recognosce et aude negare servientis adversus regem istas esse preces, unum ais esse quod ab eo postuletur et exspectetur, ut eos civis de quibus viri boni populusque Ro- 15 manus bene existimet salvos velit. quid si nolit? non erimus? 2 atqui non esse quam esse per illum praestat. ego me dius fidius non existimo tam omnis deos aversos esse a salute populi Romani ut Octavius orandus sit pro salute cuiusquam civis, non dicam pro liberatoribus orbis terrarum. iuvat enim magnifice loqui et certe decet adversus ignorantis 5 quid pro quoque timendum aut a quoque petendum sit. Hoc tu, Cicero, posse fateris Octavium et illi amicus es? aut, si me carum habes, vis Romae videri, cum ut ibi esse possem commendandus puero illi fuerim? cui quid agis gratias, si ut nos salvos esse velit et patiatur rogandum putas? 10 an hoc pro beneficio habendum est quod se quam Antonium esse maluerit a quo ista petenda essent? vindici quidem alienae dominationis, non vicario, ecquis supplicat ut optime 3 meritis de re publica liceat esse salvis? ista vero imbecillitas et desperado, cuius culpa non magis in te residet quam in omnibus aliis, et Caesarem in cupiditatem regni impulit et Antonio post interitum illius persuasit ut interfecti locum occupare conaretur et nunc puerum istum extulit, ut tu iudi5 cares precibus esse impetrandam salutem talibus viris mise-

7 scriptae s 7 - 1 2 sic enim . . . esse distinxi 12 dominum Σ : -nium Ν Δ 16 noluerit V R : nolet Wesenberg 2, 5 ignorantem Boot 6 a quo Iunius 8 vis me romae R corr. : vis Romae me Cobet videre Barth 12 ( e u m ) esse Mueller 13 ecquis Manutius : et q- Ω 3 , 5 istum (ita) Lambinus

1,16,1-5

123

ricordiaque unius vix etiam nunc viri tutos fore nos aut nulla alia re. quod si Romanos nos esse meminissemus, non audacius dominari cuperent postremi homines quam id nos prohiberemus, neque magis irritatus esset Antonius regno Caesaris quam ob eiusdem mortem deterritus. 4 Tu quidem, consularis et tantorum scelerum vindex, quibus oppressis vereor ne in breve tempus dilata sit abs te pernicies, qui potes intueri quae gesseris, simul et ista vel probare vel ita demisse ac facile pati ut probantis speciem habeas? quod autem tibi cum Antonio privatim odium? nempe quia postulabat haec, salutem ab se peti, precariam nos incolumitatem habere a quibus ipse libertatem accepisset, esse arbitrium suum de re publica, quaerenda esse arma putasti quibus dominari prohiberetur, scilicet ut ilio prohibito rogaremus alterum qui se in eius locum reponi pateretur, non ut esset sui iuris ac mancipi res publica; nisi forte non de Servitute sed de condicione serviendi recusatum est a nobis, atqui non solum bono domino potuimus Antonio tolerare nostram fortunam sed etiam beneficiis atque honoribus ut participes frui quantis vellemus. quid enim negaret iis quorum patientiam videret maximum dominationis suae praesidium esse? sed nihil tanti fuit quo venderemus fidem 5 nostram et libertatem. hie ipse puer, quem Caesaris nomen incitare videtur in Caesaris interfectores, quanti aestimet, si sit commercio locus, posse nobis auctoribus tantum quantum profecto poterit, quoniam vivere et pecunias habere et dici consulares volumus! ceterum nequiquam perierit ille (cuius interitu quid gavisi sumus si mortuo (eo) nihilo minus servituri eramus?), (si) nulla cura adhibetur.

7 - 8 aut nulla G N M : haud n- V : haud ulla E R ô 4, 5 privatim Ω : -tura Η Ν Ρ δ 1 0 - 1 1 reponit an pateretur ut Purser 11 non scripsi : an Ω 1 5 - 1 6 negaret iis Crat. : negotiis G M : -tiis et Ν : -tii ER : neget iis V ò 5, 5 - 7 ceterum . . . adhibetur disi. Watt 6 eo add. Cobet : ilio Ρ : tyranno Schelle 7 si add. P. Meyer

10

5

10

15

5

124

EPISTULAE AD M. BRUTUM

Sed mihi prius omnia di deaeque eripuerint quam illud iudicium quo non modo heredi eius quem occidi non concesserim quod in ilio non tuli sed ne patri quidem meo, si reviviscat, ut patiente me plus legibus ac senatu possit. an hoc tibi persuasum est, fore ceteros ab eo liberos quo invito nobis in ista civitate locus non sit? qui porro id quod petis fieri potest ut impetres? rogas enim velit nos salvos esse: videmur ergo tibi salutem accepturi cum vitam acceperimus? quam, si prius dimittimus dignitatem et libertatem, qui 6 possumus accipere? an tu Romae habitare, id putas incolumem esse? res, non locus, oportet praestet istuc mihi; ñeque incolumis Caesare vivo fui, nisi postea quam illud conscivi facinus, ñeque usquam exsul esse possum, dum servire et pati contumelias peius odero malis omnibus aliis. nonne hoc est in easdem tenebras recidisse, (si) ab eo qui tyranni nomen adscivit sibi, cum in Graecis civitatibus liberi tyrannorum oppressis illis eodem supplicio adficiantur, petitur ut vindices atque oppressores dominationis salvi sint? hanc ego civitatem videre velim aut putem ullam quae ne traditam quidem atque inculcatam libertatem recipere possit, plusque timeat in puero nomen sublati regis quam confidai sibi, cum ilium ipsum qui maximas opes habuerit paucorum virtute sublatum videat? Me vero posthac ne commendaveris Caesari tuo, ne te quidem ipsum, si me audies. valde care aestimas tot annos quot ista aetas recipit si propter earn causam puero isti sup7 plicaturus es. deinde, quod pulcherrime fecisti ac facis in Antonio, vide ne convertatur a laude maximi animi ad opinionem formidinis. nam si Octavius tibi placet a quo de nostra salute petendum sit, non dominum fugisse sed amiciorem dominum quaesisse videberis. quem quod laudas ob 9 occidi (id) Tyrrell-Purser 16 si Ω : nisi C 6, 1 - 2 incolumem esse ms : esse i- esse Ω : esse i- HP 6 recidisse ς : cec- Ω si addere noluit Gronovius, add. Baiter 10 ullam δ : illam Ω 16 (a)estimas re/ex(s)t- Σ : exist- Δ

10

15

5

10

15

5

1,16,5-9

125

ea quae a d h u c fecit plane p r o b o , sunt enim laudanda, si m o d o contra alienam potentiam, non p r o sua, suscepit eas actiones. cum vero iudicas tantum ίIli non m o d o licere sed etiam a te ipso tribuendum esse ut rogandus sit ne nolit esse nos salvos, nimium m a g n a m mercedem statuis (id enim ipsum illi largiris quod per ilium habere videbatur res publica), ñeque h o c tibi in mentem venit, si Octavius illis dignus sit h o n o r i b u s quia cum A n t o n i o bellum gerat, iis qui illud m a l u m exciderint cuius istae reliquiae sunt nihil q u o expleri possit eorum meritum tributurum u m q u a m populum R o m a n u m , si o m n i a simul congesserit. 8

A c vide q u a n t o diligentius homines metuant q u a m meminerint: quia Antonius vivat atque in armis sit, de C a e s a r e vero q u o d fieri potuit a c debuit transactum est neque iam revocari in integrum potest, Octavius is est qui quid de nobis iudicaturus sit exspectet populus R o m a n u s , nos ii sumus de q u o r u m salute unus h o m o rogandus videatur. E g o vero, ut istuc revertar, is sum qui non m o d o non supplicem sed etiam coerceam postulantis ut sibi supplicetur; aut longe a servientibus a b e r o mihique esse iudicabo R o m a m u b i c u m q u e liberum esse licebit, ac vestri miserebor quibus nec aetas neque honores nec virtus aliena dulcedinem

9

vivendi minuere potuerit. mihi quidem ita beatus esse videbor, si m o d o constanter ac perpetuo placebit h o c consilium, ut relatam putem gratiam pietati meae. quid enim est melius q u a m m e m o r i a recte factorum et libertate contentum neglegere h u m a n a ? sed certe n o n s u c c u m b a m succumbentibus nec vincar ab iis qui se vinci volunt, experiarque et t e m p t a b o o m n i a neque desistam abstrahere a servido civitatem nostrani. si secuta fuerit quae debet fortuna, gaudebimus om-

7, 12 illis NP : ullis Ω 8, 2 vivit... est Wesenberg 4 revocari sC : prov- Ω 7 istuc N R , M ( ? ) bs : isthuc V : istoc EGd : isthac m

10

15

5

10

5

126

EPISTULAE AD M . BRUTUM

nés; si minus, ego tarnen gaudebo. quibus enim potius haec vita factis aut cogitationibus traducatur quam iis quae pertinuerint ad liberandos civis meos? 10 Te, Cicero, rogo atque hortor ne defatigere neu diffidas, semper in praesentibus malis prohibendis futura quoque, nisi ante sit occursum, explores ne se insinuent, fortem et liberum animum, quo et consul et nunc consularis rem publicam vindicasti, sine constantia et aequabilitate nullum esse putaris. fateor enim duriorem esse condicionem spectatae virtutis quam incognitae. bene facta pro debitis exigimus; quae aliter eveniunt, ut decepti ab iis, infesto animo reprehendimus. itaque resistere Antonio Ciceronem, etsi maxima laude dignum est, tarnen, quia ille consul hunc con11 sularem merito praestare videtur, nemo admiratur; idem Cicero, si flexerit adversus alios iudicium suum, quod tanta firmitate ac magnitudine (animi) derexit in exturbando Antonio, non modo reliqui temporis gloriam eripuerit sibi sed etiam praeterita evanescere coget; nihil enim per se amplum est nisi in quo iudici ratio exstat. * * *, quia neminem magis decet rem publicam amare libertatisque defensorem esse vel ingenio vel rebus gestis vel studio atque efflagitatione omnium. Qua re non Octavius est rogandus ut velit nos salvos esse. magis tute te exsuscita, ut eam civitatem in qua maxima gessisti liberam atque honestam fore putes, si modo sint populo duces ad resistendum improborum consiliis.

1 0 , 8 eveniunt s : ven- Ω 1 1 , 3 animi add. R corr. derexit] cf. Goodyear, 270 : dir- Ω : direxerit ς : dix- N V b d 5 praeteritam V R : -iti Aldus nepos 6 lacunam statui quia] quin Orelli 11 tute E R M m : tu G V Pbds

10

5

10

5

10

1,16,9-1,17,2

127

1,17 BRUTUS ATTICO SALUTEM 1 Scribis mihi mirari Ciceronem quod nihil significem umquam de suis actis; quoniam me flagitas, coactu tuo scribam quae sentio. Omnia fecisse Ciceronem optimo animo scio, quid enim mihi exploratius esse potest quam illius animus in rem publicam? sed quaedam mihi videtur - quid dicam? imperite vir omnium prudentissimus an ambitiöse fecisse, qui valentissimum Antonium suscipere pro re publica non dubitarit inimicum? nescio quid scribam tibi nisi unum: pueri et cupiditatem et licentiam potius esse irritatam quam repressam a Cicerone, tantumque eum tribuere huic indulgentiae ut se maledictis non abstineat iis quidem quae in ipsum dupliciter recidunt, quod et pluris occidit uno seque prius oportet fateatur sicarium quam obiciat Cascae quod obicit et imitetur in Casca Bestiam. an quia non omnibus horis iactamus Idus Martias similiter atque ille Nonas Decembris suas in ore habet, eo meliore condicione Cicero pulcherrimum factum vituperabit quam Bestia et Clodius reprehendere illius consulatum soliti sunt? 2

Sustinuisse mihi gloriatur bellum Antoni togatus Cicero noster. quid hoc mihi prodest, si merces Antoni oppressi poscitur in Antoni locum successio et si vindex illius mali auctor exstitit alterius fundamentum et radices habituri altiores, si patiamur, ut iam (dubium sit utrum) ista quae facit dominationem an dominum [an] Antonium timentis sint? ego autem gratiam non habeo si quis, dum ne irato Ep. 1, 17] 1, 14 imitetur Middleton (num errore? cf. Watt1, 94), ego : -tatur Ω 15 iactamus V ô : -tatur G N R : -tantur E : de M non liquet 18 vituperabit Ε Ν Δ : -avit G V R 2, 1 { s e ) mihi Lambinus 4 - 5 altiores, si ς : -res. sic Ω : -res? sic Sjögren 5 dubium sit utrum ν el ¡im. excidisse putavit Watt 6 an removit ς

5

10

15

5

128

EPISTULAE AD M. BRUTUM

serviat, rem ipsam n o n deprecatur. i m m o t r i u m p h u s et Stipendium et omnibus decretis hortatio ne eius p u d e a t concupiscere f o r t u n a m cuius n o m e n susceperit, consularis a u t Ciceronis est? 3 Q u o n i a m mihi tacere n o n licuit, leges quae tibi necesse est molesta esse, etenim ipse sentio q u a n t o cum dolore haec ad te scripserim nec ignoro quid sentías in re publica et q u a m desper(es neque liber)atam q u o q u e sanari pûtes posse, nec mehercule te, Attice, reprehendo; aetas enim, mores, liberi segnem efficiunt, q u o d quidem etiam ex Flavio nostro perspexi. 4 Sed redeo ad Ciceronem. quid inter Salvid(i)enum et eum interest? quid autem amplius ille decerneret? 'timet' inquies 'etiam n u n c reliquias belli civilis.' quisquam ergo ita timet profligatum ut neque potentiam eius qui exercitum victorem habeat neque temeritatem pueri putet extimescendam esse? an hoc ipsum ea re facit q u o d illi propter amplitudinem omnia iam ultroque deferenda putat? o m a g n a m stultitiam timoris, id ipsum q u o d verearis ita cavere ut, cum vitare fortasse potueris, ultro accersas et attrahas! nimium timemus m o r t e m et exsilium et p a u p e r t a t e m . haec mihi videntur Ciceroni ultima esse in malis; et, dum habeat a quibus impetret quae velit et a quibus colatur ac laudetur, servitutem, honorificam m o d o , n o n aspernatur, si quicquam in extrema ac miserrima contumelia potest honorificum esse.

8 - 9 Stipendium decernitur et VR 9 hortatio ne eius Madvig (ne e- iam Orelli) : -tationis Μ Ν : -tationi EG : -tatur quom V : -tationi enim R : -tationibus δ 10 aut Ω : ut δ 3, 3 nec Vô : ne Ω 4 desperes neque liberatam scripsi : desperatam Ω : desperes liberatam van der Vliet, qui putes seclusit 6 ex] in ς 4, 1 Salvidienum Torrentius : -denum Ω 6 re Ν Δ : res Sd 7 ultroque δ : utr- G N V M : vero que E : utcumque R : ultro quidem Mueller, coll. Ep. 2, 3, 3, fort, rede 9 nimirum ς 10 mihi om. ς : nimirum Stangl : mihi (levia) Madvig 11-13 e t . . . aspernatur] fort, u t . . . aspernetur

10

5

5

10

1,17,2-6 5

129

Licet ergo patrem appellet Octavius Ciceronem, referat omnia, laudet, gratias agat, tamen illud apparebit, verba rebus esse contraria, quid enim tam alienum ab humanis sensibus est quam eum patris habere loco qui ne liberi quidem hominis numero sit? atqui eo tendit, id agit, ad eum exitum properat vir optimus ut sit illi Octavius propitius. ego vero iam iis artibus nihil tribuo quibus Ciceronem scio instructissimum esse, quid enim illi prosunt quae pro übertäte patriae, de dignitate, quae de morte, exsilio, paupertate scripsit copiosissime? quanto autem magis ilia caliere videtur Philippus, qui privigno minus tribuerit quam Cicero, qui alieno tribuat! desinai igitur gloriando etiam insectari dolores nostros. quid enim nostra victum esse Antonium, si vic-

6 tus est ut alii vacaret quod ille obtinuit? tametsi tuae litterae dubia etiam nunc significant. Vivat hercule Cicero, qui potest, supplex et obnoxius, si ñeque aetatis neque honorum ñeque rerum gestarum pudet. ego certe quin cum ipsa re bellum geram, hoc est cum regno et imperiis extraordinariis et dominatione et potentia quae supra leges se esse velit, nulla erit tam bona condicio serviendi qua deterrear, quamvis sit vir bonus, ut scribit, Octavius, quod ego numquam existimavi; sed dominum ne parenteral quidem maiores nostri voluerunt esse. Te nisi tantum amarem quantum Ciceroni persuasum est diligi ab Octavio, haec ad te non scripsissem. dolet mihi quod tu nunc stomacharis amantissimus cum tuorum omnium tum Ciceronis; sed persuade tibi de volúntate propria mea nihil esse remissum, de iudicio largiter. neque enim impetrari potest quin, quale quidque videatur ei, talem quisque de ilio opinionem habeat. 5 , 1 referat Ω : omnia ad eum ref- R 9 patriae quae de R, fort, recte 13 nostra interest victum R 6, 8 scribit scripsi : -bis Ω 8 Octavius Tunstall : antonius Ω : iste Watt in app. : removit Wesenberg, qui etiam dominus coni. 9 existimavi bs : ext- vel est-Ω 12 diligi se ab R

5

10

5

10

15

130 7

EPISTULAE AD M. BRUTUM

Vellern mihi scripsisses quae condiciones essent Atticae nostrae. potuissem aliquid tibi de meo sensu perscribere. valetudinem Porciae meae tibi curae esse non miror. denique q u o d petis faciam libenter; n a m etiam sorores me rogant. et h o m i n e m n o r o et quid sibi voluerit.

1, 1 8

Scr. Romae vi Kai. Sext. an. 43 CICERO BRUTO

SALUTEM

1

C u m saepe te litteris hortatus essem ut q u a m primum rei publicae subvenires in Italiamque exercitum adduceres, ñeque id arbitrarer dubitare tuos necessarios, rogatus sum a prudentissima et diligentissima femina, matre tua, cuius o m nes curae ad te referuntur et in te consumuntur, ut venirem ad se a. d. V I I I Kai. S e x t . ; q u o d ego, ut debui, sine m o r a feci, cum autem venissem, C a s c a aderat et L a b e o et Scaptius. at illa rettulit quaesivitque quidnam mihi videretur, accerseremusne te atque id tibi conducere putaremus an tardare et

2

c o m m o r a r i te melius esset, respondí id quod sentiebam, et dignitati et existimationi tuae m a x i m e conducere te primo q u o q u e t e m p o r e ferre praesidium l a b e n d et inclinatae paene rei publicae. Q u i d enim abesse censes mali in eo bello in quo victores exercitus fugientem hostem persequi noluerint et in quo incolumis imperator h o n o r i b u s amplissimis fortunisque maximis, coniuge, liberis, vobis adfinibus ornatus bellum rei pu-

7 , 5 voluerit bd : voluit Ω Ep. 1, 18] 1, 9 tardari Wesenberg et I s : an Δ noluerint Wesenberg : -runt Ω 8 ornatus Σηΐί : -tis GMbd

2, 6

1,17,7-1,18,5

131

blicae indixerit? quid dicam 'in tanto senatus populique 3 consensu', cum tantum resideat intra muros mali? máximo autem, cum haec scribebam, adficiebar dolore quod, cum me pro adulescentulo ac paene puero res publica accepisset vadem, vix videbar quod promiseram praestare posse, est autem gravior et difficilior animi et sententiae, maximis praesertim in rebus, pro altero quam pecuniae obligatio, haec enim solvi potest et est rei familiaris iactura tolerabilis: rei publicae quod spoponderis quem ad modum solvas, si is dependi facile patitur pro quo spoponderis? quamquam et hunc, ut spero, tenebo multis repugnantibus. videtur enim esse indoles, sed flexibilis aetas multique ad depravandum parati, qui splendore falsi honoris obiecto aciem boni ingeni praestringi posse confidunt. itaque ad reliquos hie quoque labor mihi accessit, ut omnis adhibeam machinas ad tenen4 dum adulescentem, ne famam subeam temeritatis. quamquam quae temeritas est? magis enim ilium pro quo spopondi quam me ipsum obligavi; nec vero paenitere potest rem publicam me pro eo spopondisse qui fuit in rebus gerendis cum suo ingenio (praeclarus) tum mea promissione constanti or. 5 Maximus autem, nisi me forte fallit, in re publica nodus est inopia rei pecuniariae. obdurescunt enim magis cottidie boni viri ad vocem tributi, quod ex centesima collatum impudenti censu locupletum in duarum legionum praemiis omne consumitur. impendent autem infiniti sumptus cum in hos exercitus quibus nunc defendimur tum vero in tuum. nam Cassius noster videtur posse satis ornatus venire, sed et haec et multa alia coram cupio idque quam primum.

3, 8 si Ω : nisi ms : om. bd 10 ut om. H N d 11 esse (bona) Ρ : (in eo) esse ς : inesse 'Watt in app. 13 praestringi Q C : persVPò 4, 4 gerendis RMms : gerun- 2bd 5 praeclarus addidi 5, 2 obsurdescunt Manutius 4 locupletum GNVPbms : -tium ERMd

5

10

15

5

5

132 6

EPISTULAE AD M. BRUTUM

De sororis tuae filiis non exspectavi, Brute, dum scriberes. omnino ipsa tempora (bellum enim ducetur) integram tibi causam reservant; sed ego a principio, cum divinare de belli diuturnitate ( n o n ) possem, ita causam egi puerorum in senatu ut te arbitror e matris litteris potuisse cognoscere. nec vero ulla res erit umquam in qua ego non vel vitae periculo ea dicam eaque faciam quae te velie quaeque ad te pertinere arbitrer. VI Kal. Sext.

6 , 4 non add. Manutius

5

LIBER

SECUNDUS

2,1

Ser. Romae c. Kai. Apr. an. 43 CICERO BRUTO

SALUTEM

1

C u m haec scribebam, res existimabatur in e x t r e m u m adducta discrimen, tristes enim de B r u t o n o s t r o litterae nuntiique adferebantur. me quidem non m a x i m e c o n t u r b a b a n t . his enim exercitibus ducibusque quos h a b e m u s nullo m o d o poteram diffidere, ñeque adsentiebar maiori parti h o m i n u m ; fidem enim consulum non c o n d e m n a b a m , quae suspecta vehementer erat, desiderabam non nullis in rebus prudentiam et celeritatem. qua si essent usi, iam pridem rem ( p u b l i c a m ) reeiperassemus. non enim ignoras q u a n t a m o m e n t a sint in re publica t e m p o r u m et quid intersit idem illud utrum ante an post decernatur, suseipiatur, agatur. o m n i a quae severe decreta sunt h o c tumultu, si aut quo die dixi sententiam perfecta essent et non in diem e x die dilata aut quo e x tempore suseepta sunt ut agerentur non tardata et procrastinata, bellum iam nullum haberemus.

2

O m n i a , Brute, praestiti rei publicae quae praestare debuit is qui esset (in) eo q u o ego sum gradu senatus populique iudicio collocatus, nec illa m o d o q u a e nimirum sola ab homine (tenui) sunt postulanda, fidem, vigilantiam, patriae c a r i t a t e m ; ea sunt enim quae n e m o est qui non praestare debeat, ego autem ei qui sententiam dicat in prineipibus de re publica puto etiam prudentiam esse praestandam, nec me, c u m mihi t a n t u m sumpserim ut gubernacula rei publicae prehenderem, minus putarim reprehendendum si inutiliter aliquid senatui suaserim q u a m si infideliter. Ep. 2, 1] 1, 8 publicam add. Patricias Lambinus, post sum Sternkopf 4 tenui addidi

2, 2 in hie add.

134 3

EPISTULAE AD M . BRUTUM

A c t a quae sint quaeque agantur scio perscribi ad te diligente!·. ex me autem illud est q u o d te velim h a b e r e cognit u m , meum quidem animum in acie esse neque respectum ullum quaerere nisi me utilitas civitatis forte converterit. maioris autem partis animi te Cassiumque respiciunt. q u a m o b rem ita te para, Brute, ut intellegas aut, si h o c tempore bene res gesta sit, tibi meliorem rem publicam esse faciendam aut, si quid offensum sit, per te esse eandem reciperandam.

5

2,2

Scr. Romae m Id. Apr. art. 43 CICERO BRUTO

SALUTEM

1 Planci animum in rem publicam egregium, legiones, auxilia, copias ex litteris eius quarum e x e m p l u m tibi missum arbit r a r perspicere potuisti. Lepidi, tui necessari, qui secundum fratrem adfinis habet quos oderit p r o x i m o s , levitatem et inconstantiam a n i m u m q u e semper inimicum rei publicae iam credo tibi ex t u o r u m litteris esse perspectum. 2

N o s exspectatio sollicitât * * * , quae est o m n i s iam in e x t r e m u m adducta discrimen, est enim spes o m n i s in B r u t o expediendo, de q u o vehementer timebamus.

3

E g o hic cum h o m i n e furioso satis h a b e o negoti, Servilio; quem tuli diutius q u a m dignitas mea patiebatur, sed tuli rei publicae causa, ne darem perditis civibus h o m i n e m parum sanum illum quidem sed tarnen nobilem quo concurrerent;

3 , 3 acie Lambinus : -em Crat. ... -tes Crat.

5 maioris... partís Ruete : -res

Ep. 2, 2] 2, 1 'excidisse videtur velut de re Mutinensi' Watt 3 expediendo Sigonius : -nda Crat.

5

135

2,1,3-2,3,1

q u o d faciunt nihilo minus, sed eum alienandum a re publica n o n p u t a b a m . finem feci eius ferendi; coeperat enim esse tanta insolentia ut neminem liberum ducerei, in Planci vero causa exarsit incredibili dolore m e c u m q u e per b i d u u m ita contendit et a me ita fractus est ut eum in p e r p e t u u m modestiorem sperem fore, atque in hac contentione ipsa, cum m a x i m e res ageretur, a. d. V Id. Apr. litterae mihi in senatu redditae sunt a Lentulo nostro de Cassio, de legionibus, de Syria, quas statim cum recitavissem, cecidit Servilius, complures praeterea; sunt enim insignes aliquot qui improbissime sentiunt. sed acerbissime tulit Servilius adsensum esse mihi de Planeo, m a g n u m illud m o n s t r u m in re publica est, sed diu, II mihi crede, n o n erit. (III) Id. Apr.

2,3 Ser. Dyrrachii Kai. Apr. an. 43 BRUTUS C I C E R O N I

SALUTEM

1 Litteras tuas valde exspecto, quas scripsisti post nuntios nostrarum rerum et de m o r t e Treboni. n o n enim dubito quin mihi consilium t u u m explices. indigno scelere et civem optim u m amisimus et provinciae possessione pulsi sumus, q u a m

3 , 1 7 diu scripsi : quo Crat. in Cratandri cod. post quo secuta sunt nos amisisse (Ep. 2, 3, S) ... semel cepit (Ep. 2, 4, 3). errorem foliorum permutatane exortum sustulit Sigonius 18 III add. Schelle

5

10

15

136

2

3

4

5

EPISTULAE AD M. BRUTUM

(ñeque) reciperare facile est neque minus turpe aut flagitiosum erit (si) potest reciperari. Antonius adhuc est nobiscum, sed me dius fidius et moveor hominis precibus et timeo ne illum aliquorum furor excipiat. plane aestuo, quod si scirem quid tibi placeret, sine sollicitudine essem; id enim optimum esse persuasum esset mihi, qua re quam primum fac me certiorem quid tibi placeat. Cassius noster Syriam, legiones Syriacas habet, ultro quidem a Murco et a Marcio et ab exercitu ipso accersitus. ego scripsi ad Tertiam sororem et matrem ne prius ederent hoc quod optime ac felicissime gessit Cassius quam tuum consilium cognovissent tibique visum esset. Legi orationes duas tuas, quarum altera Kai. Ian. usus es, altera de litteris meis, quae habita est abs te contra Calenum. non scilicet hoc exspectas, dum eas laudem. nescio animi an ingeni tui maior in his libellis laus contineatur. iam concedo ut vel Philippici vocentur, quod tu quadam epistula iocans scripsisti. Duabus rebus egemus, Cicero, pecunia et supplemento, quarum altera potest abs te expediri, ut aliqua pars militum istinc mittatur nobis vel secreto Consilio adversus Pansam vel actione in senatu; altera quo magis est necessaria, neque meo exercitui magis quam reliquorum, hoc magis doleo Asiam 11 nos amisisse; quam sic vexari a Dolabella audio ut iam non videatur crudelissimum eius facinus interfectio Treboni. Vêtus Antistius me tarnen pecunia sublevavit.

Ep. 2, 3] 1, 5 neque addidi reciperare Lamb. marg. : -ari Crat., post quod neque addere voluti Orelli, non Watt 6 (si) potest scripsi : ρ- Crat. : post Sigonius : (si non) potest Watt in app. 2,2 eripiat Clark 3 , 1 et post Syriam add. Middleton, ac Wesenberg 4, 1 - 2 usus es et quae remota velim 3 non scripsi : nunc Crat. 5, 4 quo Streng : quae Crat. 6 Asiam* at in Asiam, sqq. (Ep. 2, 4, 3) Crat. (vide ad Ep. 2, 2, 3) quam Sigonius : quem Crat.

137

2,3,1-2,4,3 6

Cicero, filius tuus, sic mihi se probat industria, patientia, labore, animi magnitudine, omni denique officio ut prorsus numquam dimittere videatur cogitationem cuius sit filius. qua re, quoniam efficere non possum ut pluris facias eum qui tibi est carissimus, illud tribue iudicio meo ut tibi persuadeas non fore illi abutendum gloria tua ut adipiscatur honores paternos. Kai. Apr. Dyrrachio.

2,4 Ser. Romae prid. Id. Apr. an. 43 CICERO BRUTO SALUTEM 1 Datis mane a. d. III Id. Apr. Scaptio litteris eodem die tuas aeeepi Kai. Apr. Dyrrachio datas vesperi. itaque mane prid. Id. Apr., cum a Scaptio certior factus essem non esse eos profertos quibus pridie dederam et statim ire, hoc paululum exaravi ipsa in turba matutinae salutationis. 2

De Cassio laetor et rei publicae gratulor, mihi edam qui repugnante et irascente Pansa sententiam dixerim ut Dolabellam bello Cassius persequeretur. et quidem audacter dicebam sine nostro senatus consulto iam illud eum bellum gerere. de te etiam dixi tum quae dicenda putavi. haec ad te oratio perferetur, quoniam te video delectari Philippicis nostris.

3

Quod me de Antonio consulis, quoad Bruti exitum cognorimus custodiendum puto, ex his litteris quas mihi misisti, Dolabella Asiam vexare videtur et in ea se gerere taeterrime. 6 , 8 Dyrrachio Sigortius : Chara- Crat. Ep. 2, 4]

1 , 1 III Sigonius : VI Crat.

4 dederat Middleton

138

EPISTULAE AD M. BRUTUM

compluribus autem scripsisti Dolabellam a Rhodiis esse exclusum; qui si ad Rhodum accessit, videtur mihi Asiam reliquisse. id si ita est, istic tibi censeo commorandum; sin earn semel cepit, || a t(e) in Asiam censeo persequendum. nihil mihi videris hoc tempore melius acturus. 4 Quod egere te duabus necessariis rebus scribis, supplemento et pecunia, difficile consilium est. non enim mihi occurrunt facultates quibus uti te posse videam praeter illas quas senatus decrevit, ut pecunias a civitatibus mutuas sumeres. de supplemento autem non video quid fieri possit. tantum enim abest ut Pansa de exercitu suo aut dilectu tibi aliquid tribuat ut etiam moleste ferat tam multos ad te ire voluntarios, quo modo equidem credo, quod his rebus quae in Italia decernuntur nullas copias nimis magnas esse arbitretur, quo modo autem multi suspicantur, (quod) ne te quidem nimis firmum esse velit; quod ego non suspicor. 5 Quod scribis te ad Tertiam sororem {et matrem) scripsisse ut ne prius ederent ea quae gesta a Cassio essent quam mihi visum esset, video te veritum esse id quod verendum fuit, ne animi partium Caesaris, quo modo etiam nunc [partes] appellantur, vehementer commoverentur. sed ante quam tuas litteras accepimus, audita res erat et pervulgata. tui etiam tabellarii ad multos familiaris tuos litteras attulerant. qua re neque supprimenda res erat, praesertim cum id fieri non posset, neque, si posset, non divulgandam potius quam occultandam putaremus. 6 De Cicerone meo et, si tantum est in eo quantum scribis, tantum scilicet quantum debeo gaudeo et, si quod amas eum eo maiora facis, id ipsum incredibiliter gaudeo, a te eum diligi. 3, 7 cepit mihi crede sqq. (Ep. 2, 2, 3) Crai. a te scripsi : at Crat. : statim Tyrrell—Purser 4, 6 dilectu Lambinus : delecto Crat. 10 quod add. Lambinus 5, 1 et matrem add. Wesenberg 4 quo modo] quoniam Orelli partes removit Watt 6 , 1 - 2 et si (bis) Victorius : etsi Crat.

2,4,3-2,5,2

139

2,5 Ser. Romae χνπι (?) Kai. Mai. an. 43 C I C E R O BRUTO SALUTEM 1 Q u a e litterae tuo nomine recitatae sint Id. Apr. in senatu eodemque tempore Antoni credo ad te scripsisse tuos. quor u m ego nemini concedo, sed nihil necesse erat eadem omnis; illud necesse, me ad te scribere quid sentirem tota de constitutione huius belli et q u o iudicio essem q u a q u e sententia. Voluntas mea, Brute, de s u m m a re publica semper eadem fuit quae tua, ratio quibusdam in rebus (non enim omnibus) p a u l o fortasse vehementior. scis mihi semper placuisse n o n rege solum sed regno liberari rem publicam; tu lenius, immortali o m n i n o cum tua laude, sed quid melius fuerit magno dolore sensimus, m a g n o periculo sentimus. recenti ilio tempore tu omnia ad pacem, quae oratione confici n o n poterat, ego omnia ad libertatem, qua sine p a x nulla est. pacem ipsam bello atque armis effici posse arbitrabar. studia n o n deerant arma poscentium, q u o r u m repressimus impe2 tum a r d o r e m q u e restinximus. itaque res in eum locum venerat ut, nisi Caesari Octaviano deus quidam illam mentem dedisset, in potestatem perditissimi hominis et turpissimi M . Antoni veniendum fu(er)it; q u o c u m vides hoc tempore ipso q u o d sit q u a n t u m q u e certamen, id profecto nullum esset, nisi tum conservatus esset Antonius. Sed haec omitto; res enim a te gesta memorabilis et paene caelestis repellit omnis reprehensiones, quippe quae ne laude quidem satis idonea adfici possit. exstitisti nuper vultu severo; exercitum, copias, legiones idóneas per te brevi tempo-

Ep. 2, 5] 1, 1 sint Lambinus : sunt Crat. 4 post necesse distinxi (post scribere vulg. ) 12 poterai Patricius : -ant Crat. 13 qua sine pax Timpanaro : quae sine pace Crat. 2, 4 fuerit Sigonius : fuit Crat.

5

10

15

5

10

140

EPISTULAE AD M. BRUTUM

re comparasti, di immortales! qui ille nuntius, quae illae litterae, quae laetitia senatus, quae alacritas civitatis erat! nihil u m q u a m vidi t a m o m n i u m consensione l a u d a t u m . erat exspectatio reliquiarum Antoni, q u e m equitatu legionibusque m a g n a ex parte spoliaras; ea q u o q u e habuit exitum optabilem. n a m tuae litterae quae recitatae in senatu sunt et imperatoris et militum virtutem et industriam t u o r u m , in quibus Ciceronis mei, declarant, q u o d si tuis placuisset de his litteris referri et nisi in tempus turbulentissimum post discessum Pansae consulis incidissent, honos q u o q u e iustus et debitus dis immortalibus decretus esset. 3

Ecce tibi Id. Apr. advolat m a n e Celer Pil(i)us, qui vir, di boni, q u a m gravis, q u a m constans, q u a m b o n a r u m in re publica partium! hic epistulas adfert duas, u n a m t u o nomine, alteram Antoni, d a t Servilio t r i b u n o pl., ille Corn u t o , recitantur in senatu. ' A N T O N I U S P R O C O N S U L E ' : m a g n a a d m i r a d o , ut si esset recitatum 'DOLABELLA I M P E R A T O R ' ; a q u o quidem vénérant tabellarii, sed nem o Pili similis qui proferre litteras auderet aut magistratibus reddere. tuae recitantur, breves illae quidem sed in Antonium a d m o d u m lenes, vehementer admiratus senatus. mihi autem n o n erat explicatum quid agerem. falsas dice-

4 rem? quid si tu eas approbasses? confirmarem? non erat dignitatis tuae. itaque ille dies silentio. postridie autem, cum sermo increb(r)uisset Pil(i)usque oculos vehementius hom i n u m offendisset, n a t u m o m n i n o est principium a me. de p r o consule A n t o n i o multa. Sestius causae n o n defuit post me, cum q u a n t o suum filium, q u a n t o meum in periculo fu-

3, 1 Celer Boot : c- Crai. Pilius Ruete : Pilus Crat. 5 PRO CONSULE scripsi : PROCOS. Crat. 4, 1 erant Lehmann 3 increbruisset Sigonius : -buisset Crat. Piliusque Ruete : PiluCrat. 5 pro consule (i.e. pro cos.) scripsi : proc- Crat. 5-6 defuit. Post mecum Crat. : corr. Sigonius

15

20

5

10

5

2,5,2-6

141

t u r u m diceret, si contra p r o consule a r m a tulissent. nosti h o m i n e m ; causae n o n defuit. dixerunt etiam alii. Labeo vero noster nec signum t u u m in epistula nec diem a p p o s i t u m nec te scripsisse ad tuos, ut soleres. hoc cogere volebat, falsas litteras esse, et, si quaeris, p r o b a b a t . 5 N u n c t u u m est consilium, Brute, de toto genere belli, video te lenitate delectari et eum putare f r u c t u m esse maxim u m ; praeclare quidem, sed aliis rebus, aliis temporibus locus esse solet debetque clementiae. n u n c quid agitur, Brute? templis d e o r u m immortalium imminet h o m i n u m egentium et perditorum spes, nec quicquam aliud decernitur hoc bello nisi u t r u m simus necne. cui parcimus a u t quid agimus? his ergo consulimus quibus victoribus vestigium n o s t r u m nullum relinquetur? n a m quid interest inter Dolabellam et quemvis A n t o n i o r u m trium? q u o r u m si cui parcimus, duri fuimus in Dolabella. haec ut ita sentiret senatus populusque R o m a n u s , etsi res ipsa cogebat, tamen m a x i m a ex parte nostro Consilio atque auctoritate perfectum est. tu si h a n c rationem n o n probas, t u a m sententiam defendam, n o n relinq u a m meam. ñeque dissolutum a te quicquam homines exspectant nec crudele, huius rei moderatio facilis est, ut in duces vehemens sis, in milites liberalis. 6 Ciceronem m e u m , mi Brute, velim q u a m plurimum tecum habeas, virtutis disciplinam meliorem reperiet nullam q u a m contemplationem atque imitationem tui. X ( V ) I I I Kal. M a i .

7 pro consule scripsi : proconsulem Crat. 8 fort, causae, (inquam) 5,Zanne (victoriae) fructum? 4agiturSigonius : agatur Crat. 10 Antoniorum Victorius : -onianorum Creí. 6, 4 XVIII Gurlitt : XIII Cmt. : XVI Sigonius

10

5

10

15

C O M M E N T A R I O LUM PETITIONIS

SIGLA H D V Β

= = = =

Harleianus 2682 (saec. XI) Palatinus Lat. 598 (saec. XV) Parisinus Lat. 14761 (saec. XV) Canonicianus Class. Lat. 210 (saec. XV)

X = consensus codicum HDV (B) ς = codd. deperditi hic illic a veteribus citati ed. Rom. = Ciceronis philosophicorum ed. Romana, 1471

COMMENTARIOLUM

PETITIONIS

Ser., si modo Q. Ciceronis est, priore parte an. 64 QUINTUS M A R C O FRATRI S.D. 1 Etsi tibi omnia suppetunt ea quae consequi ingenio aut usu homines aut diligentia possunt, tamen amore nostro non sum alienum arbitratus ad te perscribere ea quae mihi veniebant in mentem dies ac noctes de petitione tua cogitanti, non ut aliquid ex his novi addisceres, sed ut ea quae in re dispersa atque infinita viderentur esse ratione et distributione sub uno aspectu ponerentur. quamquam plurimum natura valet, tamen videtur in paucorum mensum negotio posse simulatio naturam vincere. 2 Civitas quae sit cogita, quid petas, qui sis. prope cottidie tibi hoc ad forum descendenti meditandum est: 'novus sum, consulatum peto, Roma est.' Nominis novitatem dicendi gloria maxime sublevabis. semper ea res plurimum dignitatis habuit; non potest qui dignus habetur patronus consularium indignus consulatu putari. quam ob rem quoniam ab hac laude proficisceris et quiequid es ex hoc es, ita paratus ad dicendum venito quasi 3 in singulis causis iudicium de omni ingenio futurum sit. eius facultatis adiumenta, quae tibi scio esse seposita, ut parata ac prompta sint cura, et saepe quae ( d e ) Demosthenis studio et exercitatione scripsit Demetrius recordare, deinde commentarium consulatus petitionis X : Q. Cicero de petitione consulatus ad M. Tullium fratrem Ivel Q. Ciceronis ... fratrem liber) dett. 1 , 2 aut diligentia DB : ad diligenciam V : aut intellegentia H 4 ac] et H 5 addisceres Lambinus : -rem X 7-9 quamquam ... vincere in 42 (post videare) transtulit Puteanus 9 naturam ed. Rom. : -rarum X 2, 1 prope] prorsus coni. Watt, alii alia 3 est Tydentati : sit X 9 ingenio (tuo) Wesenberg 3 , 3 de add. Squarzaficus

5

5

146

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

( f a c ) ut a m i c o r u m et multitude» et genera appareant; habes enim ea quae ( n o n multi h o m i n e s ) novi habuerunt: o m n i s publícanos, t o t u m fere equestrem ordinem, multa propria municipia, multos abs te defensos homines cuiusque ordinis, aliquot collegia, praeterea studio dicendi conciliatos plurim o s adulescentulos, cottidianam a m i c o r u m adsiduitatem et 4

frequentiam. haec cura ut teneas c o m m ( o n ) e n d o et rogando et o m n i ratione efficiendo ut intellegant qui debent tua causa, referendae gratiae, qui volunt, obligandi tui tempus sibi aliud nullum fore, etiam h o c multum videtur adiuvare posse novum h o m i n e m , h o m i n u m nobilium voluntas et m a x i m e consularium; prodest, q u o r u m in locum ac n u m e r u m perve-

5

nire velis, ab iis ipsis ilio l o c o ac n u m e r o dignum putari. ii rogandi omnes sunt diligenter et ad eos adlegandum est persuadendumque est iis nos semper cum optimatibus de re publica sensisse, minime popularis fuisse; si quid locuti populärster videamur, id nos eo Consilio fecisse ut nobis C n . Pompeium adiungeremus, ut eum qui plurimum posset aut amicum in nostra petitione haberemus aut certe non adver-

6

sarium. praeterea adulescentis nobilis elabora ut habeas, vel ut teneas studiosos quos h a b e s ; multum dignitatis adferent. plurimos habes; perfice ut sciant quantum in iis putes esse, si adduxeris ut ii qui n o n n o l u n t cupiant, plurimum proderunt.

7

A c multum etiam novitatem tuam adiuvat q u o d eius modi nobiles tecum petunt ut n e m o sit qui audeat dicere plus illis nobilitatem q u a m tibi virtutem prodesse oportere. n a m P.

5 fac add. Buecheler : vide Baehrens 6 non multi homines add. Baiter : qui Sedgwick omnes Β : omnibus Χ 7 equestrem DB : -rum H V 4, 1 commonendo Koch : commendo VB : commendando H D 7 numero dignum VB : d - η - H D S, 1 ii] hi(i) D V B : hic H 2 allegandum VB :-gendum H D est HB : om. DV 6 possit H 6, 2 afferrent H 4 non om. H proderit Facciolati 7, 1 adiuvat VB : -ant H D quod Β : atque Χ 3 nam Corradus : iam X

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

147

Galbam et L. Cassium summo loco natos quis est qui petere consulatum putet? vides igitur amplissimis ex familiis homi8 nes, quod sine nervis sint, tibi paris non esse, at Antonius et Catilina molesti sunt, immo homini navo, industrio, innocenti, diserto, gratioso apud eos qui res iudicant, optandi competitores, ambo a pueritia sicarii, ambo libidinosi, ambo egentes. eorum alterius bona proscripta vidimus, vocem denique audivimus iurantis se Romae iudicio aequo cum homine Graeco certare non posse, ex senatu eiectum scimus optimorum censorum existimatione, in praetura competitorem habuimus amico Sabidio et Panthera, cum ad tabulam quos poneret non haberet (quo iam in magistratu amicam quam domi palam haberet de machinis emit); in petitione autem consulatus caupones omnis compilare per turpissimam legationem maluit quam adesse et populo Romano 9 supplicare, alter vero, di boni! quo splendore est? primum nobilitate eadem [qua Catilina]. num maiore? non. sed virtute. quam ob rem? quod Antonius umbram suam metuit, hic ne leges quidem, natus in patris egestate, educatus in sororiis stupris, corroboratus in caede civium, cuius primus ad rem publicam aditus in equitibus Romanis occidendis fuit (nam illis quos meminimus Gallis, qui tum Titiniorum ac Nanneiorum ac Tanusiorum capita deme(te)bant, Sulla unum Catilinam praefecerat); in quibus ille hominem optimum, Q. Caucilium, sororis suae virum, equitem Romanum,

8, 2 navo Puteanus : novo X 8 optimorum Eussner : -ma vero X 9 cum Lambinus : quam X : quod Β (alios) ad Wesenberg 10 iam scripsi : tarnen X 12 caupones (-nis) D , H corr. : compo- V : caupadoces Η 9,1 qua Catilina del. Muretus : qua C. Antonius Manutius 3 Antonius Corradus : manius H V : inan- D : ille Orelli 4 ne leges anon. ap. Petreium : nec leges H D : negl- V 5 sororiis Watt : sorore X : sororis Β : sororum Η corr. 8 nanniorum X (cf. Att. 1, 16, 5 Nanneianis) : Manliorum Buecheler demetebant Verburgius : demebant X 9 catilina H 10 concilium V : Caec- Manutius (cf. Ascon. 84, 6 C), vulg.

5

5

10

5

10

148

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

nullarum partium, cum semper natura tum etiam aetate 10 iam quietum, suis manibus occidit. quid ego nunc dicam petere eum tecum consulatum qui hominem carissimum populo Romano, M . Marium, inspectante populo Romano viribus per totam urbem ceciderit, ad bustum egerit, ibi omni cruciatu lacerarit, (vix) vivo et spiranti Collum gladio sua dextera secuerit, cum sinistra capillum eius a vertice teneret, caput sua manu tulerit, cum inter dígitos eius rivi sanguinis fluerent; qui postea cum histrionibus et cum gladiatoribus ita vixit ut alteros libidinis, alteros facinoris adiutores haberet; qui nullum in locum tam sanctum ac tam religiosum accessit in quo non, etiam si in aliis culpa non esset, tarnen ex sua nequitia dedecoris suspicionem relinqueret; qui ex curia Curios et Annios, ab atriis Sapalas et Carvilios, ex equestri ordine Pompilios et Vettios sibi amicissimos comparavit; qui tantum habet audaciae, tantum nequitiae, tantum denique in libidine artis et efficacitatis, ut prope in parentum gremiis praetextatos liberos constuprarit? quid ego nunc tibi de Africa, quid de testium dictis scribam? nota sunt, et ea tu saepius legito; sed tarnen hoc mihi non praetermittendum videtur, quod primum ex eo iudicio tam egens discessit quam quidam iudices eius ante illud judicium fuerunt, deinde tam invidiosus ut aliud in eum iudicium cottidie flagitetur. hic se sic habet ut magis timeam, etiam si 1 1 quierit, quam ut contemnam, si quid commoverit. quanto melior tibi fortuna petitionis data est quam nuper homini

10, 2 tecum V B : om. H D 5 ( v i x ) vivo et spiranti scripsi (spiam Puteanus) : vivo stanti X 8 fluerent V B : fluerunt D : fluxeruntH 11 in aliis Β : mali is D : malus V : aliis H 13 Scapulas Puteanus; sed cf. P. Harvey, AJPb. 101 (1980), 116 14 Vettios Lambinus : vect- D, peiora H V comparavit Squarzaficus : -rarit X 18 tibi om. H 2 1 fuerunt D B : -re V : om. H : -rant Wesenberg 21 illud Β : - u m D V : illud in eum H 2 3 - 2 4 timeam . . . contemnam scripsi : -at . . . -at Χ : - a n t . . . -ant Tydeman : anne -as ...-as ?

5

10

15

20

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

149

novo, C. Coelio! ille cum duobus hominibus ita nobilissimis petebat ut tarnen in iis omnia pluris essent quam ipsa nobilitas, summa ingenia, summus pudor, plurima beneficia, summa ratio ac diligentia petendi; ac tamen eorum alterum Coelius, cum multo inferior esset genere, superior nulla re pae12 ne, superávit, qua re tibi, si facies ea quae natura et studia quibus semper usus es largiuntur, quae temporis tui ratio desiderat, quae potes, quae debes, non erit difficile certamen cum iis competitoribus qui nequaquam sunt tam genere insignes quam vitiis nobiles; quis enim reperiri potest tam improbus civis qui velit uno suffragio duas in rem publicam sicas destringere? 13 Quoniam quae subsidia novitatis haberes et habere posses exposui, nunc de magnitudine petitionis dicendum videtur. consulatum petis, quo honore nemo est quin te dignum arbitretur, sed multi qui invideant; petis enim homo ex equestri loco summum locum civitatis, atque ita summum ut forti homini, diserto, innocenti multo idem ille honos plus amplitudinis quam ceteris adferat. noli putare eos qui sunt eo honore usi non videre, tu cum idem sis adeptus, quid dignitatis habiturus sis. eos vero qui consularibus familiis nati locum maiorum consecuti non sunt suspicor tibi, nisi si qui admodum te amant, invidere. etiam novos homines praetorios existimo, nisi qui tuo beneficio vincti sunt, nolle abs te 14 se honore superari. iam in populo quam multi invidi sint, quam multi consuetudine horum annorum ab honoribus novorum alienati, venire tibi in mentem certo scio; esse etiam

11, 3 c(a)elio X 6 coelius H D : eel- VB 7 re paene nulla Buecheler : n- p- re mallet Watt 12, 3 erit VB : ora. H D 4 insignes del. Buecheler 4 - 5 insignes et nobiles inter se mutavit Vahlen 7 destringere D : dis- H V 13, 1 possis H 10 sunt H V : sint DB si H D : ora. VB 12 vincti D B : i u n - H V 14,1 sint D V : sunt H B 2 hominibus Squarzaftcus novorum scripsi:novisX 3 certo H D : - t e VΒ

5

5

5

10

150

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

non nullos tibi iratos ex iis causis quas egisti necesse est. iam illud tute circumspicito, q u o d ad Cn. Pompei gloriam augendam t a n t o studio te dedisti, num quos tibi putes o b earn 15

causam esse ( n o n ) amicos. quam o b rem cum et summum locum civitatis petas et videas esse studia quae tibi adversentur, adhibeas necesse est o m n e m rationem et curam et laborem et diligentiam.

16

Et petitio magistratuum divisa est in duarum rationum diligentiam, quarum altera in a m i c o r u m studiis, altera in populari volúntate p o n e n d a est. a m i c o r u m studia beneficiis et officiis et vetustate et facilitate ac iucunditate naturae parta esse oportet, sed h o c n o m e n a m i c o r u m in petitione latius patet quam in cetera vita; quisquís est enim qui ostendat aliquid in te voluntatis, qui colat, qui d o m u m ventitet, is

5

5

in a m i c o r u m n u m e r o est habendus. sed tamen qui sunt amici e x causa iustiore cognationis aut adfinitatis aut sodalitatis aut alicuius necessitudinis, iis c a r u m et iucundum esse m a x i -

10

17

me prodest. deinde ut quisque est intimus a c m a x i m e domesticus, ut is amet ( e t ) q u a m amplissimum esse te cupiat valde e l a b o r a n d u m est, tum ut tribules, ut vicini, ut clientes, ut denique liberti, postremo etiam servi tui; n a m fere o m n i s sermo ad forensem f a m a m a domesticis e m a n a t auctoribus.

5

18

deinde sunt instituendi cuiusque generis amici: ad speciem, homines ¡Ilustres h o n o r e a c nomine (qui, etiam si suffragandi studia n o n navant, tamen adferunt petitori aliquid dignitatis); ad ius o b t i n e n d u m , magistratus (ex quibus m a x i m e cónsules, deinde tribuni plebi); ad conficiendas centurias,

5

6 dedisti ed. Rom. : edid- X : dedid- ς 7 esse (non) amicos Lambinus : (non) e- a- Turnebus : e- inimicos Petreius 15, 2 tibi VB : om. HD 16, 1 et ora. D petitio DB : -onem H V magistratuum Β : -tum D : -tus H : a magistrato V 9 cognationis VB:cognit-HD 17, 1 quisque D :-quis H VB 2 et quam ς : quod Χ 3 tum] tu V : om. ς 1 8 , 4 ius H D : iustitiam {'fort, ex ius tuum ortum' Watt) VB 5 cónsules Squarzaficus : -ul X

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

151

homines excellenti gratia, qui abs te tribum aut centuriam aut aliquod beneficium aut habeant aut ut habeant sperent, eos prorsus magno opere et compara et confirma; nam per hos annos homines ambitiosi vehementer omni studio atque opera {e ) laborarunt ut possent a tribulibus suis ea quae peterent impetrare; hos tu homines, quibuscumque poteris rationibus, ut ex animo atque ex illa summa volúntate tui studio19 si sint elaborato, quod si satis grati homines essent, haec tibi omnia parata esse debebant, sicuri parata esse confido, nam hoc biennio quattuor sodalitates hominum ad ambitionem gratiosissimorum tibi obligasti, C. Fundani, Q. Galli, C. Cornell, C. Orchivi; horum in causis ad te deferendis quid tibi eorum sodales receperint et confirmarint scio; nam interfui. qua re hoc tibi faciendum est, hoc tempore ut ab his quod debent exigas saepe commonendo, rogando, confirmando, curando ut intellegant nullum se umquam aliud tempus habituros referendae gratiae; profecto homines et spe reliquorum tuorum officiorum et[iam] recentibus bene2 0 ficiis ad Studium navandum excitabuntur. et omnino, quoniam eo genere amicitiarum petitio tua maxime munita est quod ex causarum defensionibus adeptus es, fac ut piane iis omnibus quos devinctos tenes discriptum ac dispositum suum cuique munus sit; et quem ad modum nemini illorum molestus nulla in re umquam fuisti, sic cura ut intellegant omnia te quae ab illis tibi deberi putaris ad hoc tempus 2 1 reservasse, sed quoniam tribus rebus homines maxime ad benevolentiam atque haec suffragandi studia ducuntur, be6 tribum] -unatum H 7 aut habeant om. H ut habeant] habere V : del. R. Klotz 10 opera (a ex e) V : -re X elaborarunt Turnebus : la- DVB : laborant H possint H 12 illa (ilio H) del. Constam, ex i- Watt 19, 2 debebant DV : debeant HB 4 fundanique gal(l)ii X 4-5 c. cornelii VB : om. HD 8 et ed. Rom. : etiam X 20, 4 omnibus V : homin- HD discriptum V : des- HD 5 nemini (bis) H : mem- Χ 6 ulla Muretus 21,2 adducuntur Lambinus

10

5

10

5

152

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

neficio, spe, adiunctione animi ac volúntate, animadvertendum est quem ad m o d u m cuique h o r u m generi sit inserviendum. minimis beneficiis homines adducuntur ut satis causae putent esse ad Studium suffragationis, nedum ii quibus saluti fuisti, quos tu habes plurimos, non intellegant, si h o c tuo tempore tibi non satis fecerint, se probato6 nemini u m q u a m fore; q u o d cum ita sit, tamen rogandi sunt atque etiam in h a n c opinionem adducendi ut, qui adhuc nobis 22

23

24

obligati fuerint, iis vicissim nos obligari posse videamur. qui autem spe tenentur, quod genus h o m i n u m multo etiam est diligentius atque officiosius, iis fac ut propositum ac paratum auxilium tuum esse videatur, denique ut spectatorem te suorum officiorum esse intellegant diligentem, ut videre te plane atque animadvertere q u a n t u m a q u o q u e proficiscatur appareat. tertium illud genus est studiorum voluntarium, q u o d agendis gratiis, a c c o m m o d a n d i s sermonibus ad eas radones propter quas quisque studiosus tui esse videbitur, significanda erga illos pari volúntate, adducenda amicitia in spem familiaritatis et consuetudinis confirmari oportebit. atque in his o m n i b u s generibus iudicato et perpendito quantum quisque possit, ut scias et quem ad m o d u m cuique inservias et quid a q u o q u e exspectes ac postules, sunt enim quidam homines in suis vicinitatibus et municipiis gratiosi, sunt diligentes et copiosi qui, etiam si antea non studuerunt huic gratiae, tamen e x t e m p o r e elaborare eius causa cui debent aut volunt facile possunt; his h o m i n u m generibus sic inserviendum est ut ipsi intellegant te videre quid a quoque exspectes, sentire quid accipias, meminisse quid acceperis. sunt autem alii qui aut nihil possunt aut etiam odio sunt tribulibus suis nec habent t a n t u m animi a c facultatis ut eni-

3 voluntatis idem 10 etiam Β : et X 22, 2 etiam est Gruter : e- si X : est Β 5 suorum om. Η 23, 1 illud] id Η 4 significanda Manutius : -do X : - d o . . . pari (studio) ac voi- coni. Watt

5

10

5

5

5

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

25

26

27

28

153

tan tur ex tempore; hos ut internoscas videto, ne spe in aliquo maiore posita praesidi parum comparetur. Et quamquam partis ac fundatis amicitiis fretum ac munitum esse oportet, tarnen in ipsa petitione amicitiae permultae ac perutiles comparantur; nam in ceteris molestiis habet hoc tamen petitio commodi: potes honeste, quod in cetera vita non queas, quoscumque velis adiungere ad amicitiam, quibuscum si alio tempore agas ut te utantur, absurde facere videare, in petitione autem nisi id agas et cum multis et diligenter, nullus petitor esse videare. ego autem tibi hoc confirmo, esse neminem, nisi si aliqua necessitudine competitorum alicui tuorum sit adiunctus, a quo non facile si contenderle impetrare possis ut suo beneficio promereatur se ut ames et sibi ut debeas, modo ut intellegat te magni se aestimare, ex animo agere, bene se ponere, fore ex eo non brevem et suffragatoriam sed firmam et perpetuam amicitiam. nemo erit, mihi crede, in quo modo aliquid sit, qui hoc tempus sibi oblatum amicitiae tecum constituendae praetermittat, praesertim cum tibi hoc casus adferat, ut ii tecum petant quorum amicitia aut contemnenda aut fugienda sit et qui hoc quod ego te hortor non modo adsequi sed ne incipere quidem possint. nam qui incipiat Antonius homines adiungere atque invitare ad amicitiam quos per se suo nomine appellare non possit? mihi quidem nihil stultius videtur quam existimare esse eum studiosum tui quem non noris. eximiam quandam gloriam et dignitatem ac rerum gestarum magnitudinem esse oportet in eo quem homines ignoti nullis 24, 10 ut D : om. H V B internos casui deto ne ν el sim. D V B : inter nos calumniatores Η 2 5 , 3 comparent« Β 4 petitio VB : noticio H : notifia D potes H : -st D : possis V B 5 amicitiam VB : inim- H D 6 ut te utantur VB : om. H D 8 nullus ed. Rom. : -lius X 26, 2 si om. H : qui ν el si qui Wesenberg 3 contenderis H : -it D V B 5 magni se aestimare Koch : magnis est- H : magni exist- D : magni est- V B , H con. 27, 1 qui Β : quid Χ 3 ut ii Muretus : uti X 28, 1 qui Gesner : quid X 4 quem om. Η

10

5

5

5

5

154

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

suffragantibus h o n o r e adficiant; ut quidem h o m o n e q u a m , iners, sine officio, sine ingenio, cum infamia, nullis amicis, h o m i n e m plurimorum studio atque o m n i u m b o n a existimatione munitum praecurrat, sine magna culpa neglegentiae 29

30

31

fieri n o n potest. Q u a m o b rem omnis centurias multis et variis amicitiis cura ut confirmatas habeas, et primum, id q u o d ante oculos est, senatores equitesque R o m a n o s , ceterorum ( o r d i n u m ) o m n i u m navos homines et gratiosos c o m plectere. multi h o m i n e s urbani industrii, multi libertini in foro gratiosi navique versantur; quos per te, quos per c o m munis amicos poteris, s u m m a cura ut cupidi tui sint elaborato, appetito, adlegato, s u m m o beneficio te adfici ostendito. deinde h a b e t o rationem urbis totius, collegiorum, m o n t i u m , p a g o r u m , vicinitatum; ex his principes ad amicitiam t u a m si adiunxeris, per eos reliquam multitudinem facile tenebis. postea t o t a m Italiani fac ut in a n i m o a c m e m o r i a tributim discriptam c o m p r e h e n s a m q u e habeas, ne q u o d municipium, c o l o n i a m , praefecturam, locum denique Italiae ne quem esse patiare in quo n o n habeas firmamenti q u o d satis esse possit,

10

5

5

perquiras et investiges homines ex o m n i regione, eos cognoscas, appetas, confirmes, cures ut in suis vicinitatibus tibi petant et tua causa quasi candidati sint. volent te amic u m , s i suam a te amicitiam expeti videbunt; id ut intellegant, oratione ea quae ad eam rationem pertinet h a b e n d a consequere. homines municipales ac rusticani, si nomine nobis noti sunt, in amicitia se esse arbitrantur; si vero etiam praesidi se aliquid sibi constituere putant, non amittunt occasionem promerendi, hos ceteri et m a x i m e tui competitores

5

ne n o r u n t quidem, tu et nosti et facile cognosces, sine q u o

10

7 homo nequam Gulielmius : homine(m) q- X 8 cum] summa Schütz infamia V B : -ma D , H corr. : -mis H 2 9 , 4 (ordin u m ) omnium Buecheler : hominum X : ordinum Petreius 30,1 montium Mommsen, Rom. Staatsr. III, 114 ann. 5 : omnium X 5 discriptam Mueller : des- H D : districtam V 3 1 , 6 vobis H 8 praesidii se aliquid Β : -disse (-dis H) alii quid Χ

COMMENTARIOLUM PETITIONIS 32

33

34

155

amicitia esse non potest, neque id t a m e n satis est, tametsi m a g n u m est, si non sequitur spes utilitatis atque amicitiae, ne n o m e n c l á t o r solum sed amicus etiam bonus esse videare. ita cum et h o s ipsos, propter suam a m b i t i o n e m qui apud tribulis suos plurimum gratia possunt, studiosos in centuriis habebis et ceteros qui apud aliquam partem tribulium propter municipi aut vicinitatis aut collegi rationem valent cupidos tui constitueris, in o p t i m a spe esse debebis. iam equitum centuriae multo facilius mihi diligentia posse teneri videntur: p r i m u m cognosci équités ( o p o r t e t ) (pauci enim sunt), deinde appetì (multo enim facilius illa adulescentulorum ad amicitiam aetas adiungitur). deinde habes tecum ex iuventute o p t i m u m q u e m q u e et studiosissimum humanitatis; tum autem, q u o d equester o r d o tuus est, sequentur illi auctoritatem ordinis, si abs te adhibebitur ea diligentia ut non ordinis solum volúntate sed etiam singulorum amicitiis eas centurias c o n f i r m a t a s habeas, n a m studia adulescentulorum in suffragando, in o b e u n d o , in nuntiando, in adsectando mirifice et magna et honesta sunt. Et, q u o n i a m adsectationis mentio facta est, id q u o q u e curandum est ut cottidiana cuiusque generis et ordinis et aetatis utare; n a m ex ea ipsa copia coniectura fieri poterit q u a n t u m sis in ipso c a m p o virium a c facultatis habiturus.

32, 2 si non D : non se V : sed H : sed ut Β sequitur H D : consequatur VB 3 nomenculator Β : nomen dator V : nomine dD : commend- Η 5 possunt Palermus : -sint X 6 tribulium Angelini : -lum X 7 vicinitatis Petreius : civit- X 33, 3 cognoscendi sunt Β : -ce νel -cito Orelli oportet add. Watt (sed post primum) 4 ap(p)eti H D : adepti V : adipiscendi Β : appete vel -tito Orelli 5 habebis Β : -eto Eussner 7 autem ς : aut emi DV : autem emi H sequuntur Η illi] alii Hendrickson 10 nam Wesenberg·, iam Χ 11 obeundo DV : ob(o)ediendo H B 3 4 , 4 sis in Β : si sint X

5

5

10

156

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

huius autem rei tres partes sunt: una salutatorum [cum do3 5 mum veniunt], altera deductorum, tertia adsectatorum. in salutatoribus, qui magis vulgares sunt et hac consuetudine quae nunc est ( a d ) pluris veniunt, hoc efficiendum est ut hoc ipsum minimum officium eorum tibi gratissimum esse videatur; qui domum tuam venient, iis significato te animadvertere (eorum amicis qui illis renuntient ostendito, saepe ipsis dicito); sic homines saepe, cum obeunt pluris competitores et vident unum esse aliquem qui haec officia maxime animadvertat, ei se dedunt, deserunt ceteros, minutatim ex communibus proprii, ex fucosis firmi suffragatores èvadunt. iam illud teneto diligenter, si eum qui tibi promiserit audieris fucum, ut dicitur, facere aut senseris, ut te id audisse aut scire dissimules, si qui tibi se purgare volet quod suspectum esse arbitretur, adfirmes te de illius volúntate numquam dubitasse nec debere dubitare; is enim qui se non putat satis facere amicus esse nullo modo potest, scire autem oportet quo quisque animo sit, ut et quantum cuique confi3 6 das constituere possis. iam deductorum officium quo maius est quam salutatorum, hoc gratius tibi esse significato atque ostendito, et, quod eius fieri poterit, certis temporibus descendito; magnam adfert opinionem, magnam dignitatem 3 7 cottidiana in deducendo frequentia. tertia est ex hoc genere adsidua adsectatorum copia, in ea quos voluntarios habebis, curato ut intellegant te sibi in perpetuum summo beneficio obligari; qui autem tibi debent, ab iis piane hoc munus exigito, qui per aetatem ac negotium poterunt, ipsi tecum ut 5 - 6 cum domum veniunt del. Orelli 35, 2 hac consuetudine HD : hanc (ad h- B) consuetudinem VB 3 ad add. Watt plures Squarzaficus 5 venient his Β : -nti DV : -nt H corr. : om. Η 7 dicito ed. Rom. : dicto Β : digito X obediunt Η 11 teneoH 12 aut vulg. : ut DV : aut ut Η : vel Β id]velH 14 esse (se) Schwarz illis Η 37, 2 assectatorum Β : a(d)(s)specX 3 curate V : cura Β 4 exigito Orelli : -gitur HD : -git V : -ge Β

5

5

10

15

5

5

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

157

adsidui sint, qui ipsi sectari non poterunt, suos necessarios in hoc muñere constituant, valde ego te volo et ad rem perti3 8 nere arbitror semper cum multitudine esse, praeterea magnani adferet laudem et summam dignitatem, si ii tecum erunt qui a te defensi et qui per te servati ac iudiciis liberati sunt; haec tu piane ab his postulato ut, quoniam nulla impensa per te alii rem, alii honestatem, alii salutem ac fortunas omnis obtinuerint, nec aliud ullum tempus futurum sit ubi tibi referre gratiam possint, hoc te officio remunerentur. 39 Et quoniam in amicorum studiis haec omnis oratio versatur, qui locus in hoc genere cavendus sit praetermittendum non videtur. fraudis atque insidiarum et perfidiae plena sunt omnia, non est huius temporis perpetua illa de hoc genere disputatio, quibus rebus benevolus et simulator diiudicari possit; tantum est huius temporis admonere. summa tua virtus eosdem homines et simulare tibi se esse amicos et invidere coegit. quam ob rem Έ π ι χ ά ρ μ ε ι ο ν illud teneto, 4 0 ñervos atque artus esse sapientiae non temere credere, et, cum tuorum amicorum studia constitueris, tum etiam obtrectatorum atque adversariorum rationes et genera cognoscito. haec tria sunt: unum quos laesisti, alterum qui sine causa non amant, tertium qui competitorum valde amici sunt, quos laesisti, cum contra eos pro amico díceres, iis te plane purgato, necessitudines commemorato, in spem adducito te in eorum rebus, si se in amicitiam contulerint, pari studio atque officio futurum, qui sine causa non amant, eos

6 ( u t ) suos Buecbeler 3 8 , 2 adferet Wesenberg : -rt X 4 haec] hoc ς 5 honestatem H D : -estam V B 6 obtinuerint Mueller : -runt X futurumst Buecbeler 39, 8 teneo Η 9 esse VB:seseHD 40, 4 unum D V : u- ex his Β : ODI. Η 6 díceres hic te Β : -ere (-eres D) si iste D V : -ere Η 7 in spem] ad s - Η 8 amicitiam ( t u a m ) Mueller

5

5

5

158

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

aut beneficio aut spe aut significando t u o erga illos studio d a t o o p e r a m ut de illa animi pravitate deducás, q u o r u m voluntas erit abs te propter competitorum amicitias alienior, iis q u o q u e eadem inservito ratione qua superioribus et, si p r o b a r e poteris, te in eos ipsos competitores tuos benevolo esse animo ostendito. 41 Q u o n i a m de amicitiis constituendis satis dictum est, dicendum est de illa altera parte petitionis quae in populari ratione versatur. ea desiderat nomenclationem, blanditiam, adsiduitatem, benigni tatem, r u m o r e m , spe (eie) m in re pu4 2 blica. p r i m u m id q u o d facis, ut homines noris, significa ut appareat, et auge ut cottidie melius fiat; nihil mihi tarn populare ñeque tarn g r a t u m videtur. deinde id q u o d n a t u r a n o n habes indue in a n i m u m ita simulandum esse ut n a t u r a facere videare; n a m comitas tibi n o n deest ea quae b o n o ac suavi homine digna est, sed opus est m a g n o opere blanditia, quae, etiam si vitiosa est et turpis in cetera vita, tarnen in petitione necessaria est; etenim cum deteriorem aliquem adsentando facit, t u m i m p r o b a est, cum amiciorem, n o n tarn vituperanda, petitori vero necessaria est, cuius et frons et vultus et sermo ad e o r u m q u o s c u m q u e convenerit sensum et 4 3 voluntatem c o m m u t a n d u s et a c c o m m o d a n d u s est. iam adsiduitatis nullum est praeeeptum, verbum ipsum docet quae res sit; prodest quidem vehementer n u s q u a m discedere, sed tarnen hic fruetus est adsiduitatis, n o n solum esse R o m a e atque in foro sed adsidue petere, saepe eosdem appellare, n o n committere ut quisquam possit dicere, q u o d eius conse-

10 tuo ... studio H D : tua ... -ia VB 13 inservito ratione ς : -rvi (-runt V) oratione X 41, 3 noraen clationem Β : varia X (cf. ad 32,3) 4 rumorem ed. Rom. : -rum X speciem Lambinus : spem X rem p. H 42, 1 id om. H 5 comitas D : commit(t)asHVB 7 turpis in] inturpi H 8 necessaria est D :-arias V : -aria HB etenim Petreius : te enim X : ea e- Buecheler assentando ς : adsect- Χ 10 et frons] f - Η 43, 3 discedere H D : dicere VB 5 atque] aut Η

10

15

5

5

10

5

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

159

qui possis, se abs te non [sit] rogatum et valde ac diligenter rogatum. benignitas autem late patet: [et] est in re familiari, quae quamquam ad multitudinem pervenire non potest, tarnen ab amicis ( s i ) laudatur, multitudini grata est; est in conviviis, quae fac ut et abs te et ab amicis tuis concelebrentur et passim et tributim; est etiam in opera, quam pervulga et communica, curaque ut aditus ad te diurni nocturnique pateant, neque solum foribus aedium tuarum sed etiam vultu ac fronte, quae est animi ianua; quae si significat voluntatem abditam esse ac retrusam, parvi refert patere ostium, homines enim non modo promitti sibi, praesertim quod a candidato petant, sed etiam large atque honorifice promitti 4 5 volunt. qua re hoc quidem facile praeceptum est, ut quod facturus sis id significes te studiose ac libenter esse facturum; illud difficilius et magis ad tempus quam ad naturam accommodatum tuam, quod facere non possis, ut id aut iucunde neges (aut etiam non neges); quorum alterum est tarnen boni viri, alterum boni petitoris. nam cum id petitur quod honeste aut sine detrimento nostro promittere non possumus, quo modo si qui roget ut contra amicum aliquem causam recipiamus, belle negandum est, ut ostendas necessitudinem, demonstres quam moleste feras, aliis te id rebus 4 6 exsarturum esse persuadeas. audivi hoc dicere quendam de quibusdam oratoribus, ad quos causam suam detulisset, gratiorem sibi orationem (eius) fuisse qui negasset quam

44

7 se Lambinus : si X sit del. Watt : esse Lambinus 44, 1 et del. Batter 3 si add. Koch grata ed. Rom. : -tia X 4 fac ut et ς : facete (fac et V) X ab Η : om. DVB 8 ac HD : et VB si om. Η 9 abditam Η con. ut vid., ed. Rom. : abid- Β : addi i V : ad- D 9 - 1 0 a condidato [sic) Β : aquädi- V : aquandi dD : equandum d-Η 11 large VB : longe HD 4 5 , 2 facturus V ut vid. : iact- Β : act- HD 4 id aut DV : id HB 5 aut... neges add. Watt auctoribus Purser et Constans 6 tarnen om. Β 11 exsarturum Lambinus : exauct- DV : exact- HB 46, 1 audivi Η : -ii DVB 3 eius (sedpost fuisse) Β : om. X

5

10

5

10

160

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

illius qui recepisset; sic homines fronte et oratione magis quam ipso beneficio reque capiuntur. verum hoc probabile est, illud alterum subdurum tibi homini Platonico suadere, sed tarnen tempori tuo consulam. quibus enim te propter aliquod officium necessitudinis adfuturum negaris, tamen ii possunt abs te placati aequique discedere; quibus autem idcirco negaris, quod te impeditum esse dixeris aut amic(i)orum hominum negotiis aut gravioribus causis aut ante susceptis, inimici discedunt omnesque hoc animo sunt ut 4 7 sibi te mentiri malint quam negare. C. Cotta, in ambitione artifex, dicere solebat se operam suam, quod non contra officium rogaretur, polliceri solere omnibus, impertire iis apud quos optime poni arbitraretur; ideo se nemini negare, quod saepe accideret causa cur is cui pollicitus esset non uteretur, saepe ut ipse magis esset vacuus quam putasset; ñeque posse eius domum compleri qui tantum modo reciperet quantum videret se obire posse; casu fieri ut agantur ea quae non putaris, ilia quae credideris in manibus esse ut aliqua de causa non agantur; deinde esse extremum ut ira48 scatur is cui mendacium dixeris. id, si promittas, et incertum est et in diem et in paucioribus; sin autem [id] neges, et certe abalienes et statim et pluris; plures enim multo sunt qui rogant ut uti liceat opera alterius quam qui utuntur. qua re satius est ex his aliquos aliquando in foro tibi irasci quam omnis continuo domi, praesertim cum multo magis irascantur iis qui negent quam ei quem videant ea ex causa impedi-

7 tuo om. H 9 equique Β : et q- V : (a)eque H D 10 amiciorum Eussner : -corum X 11 hominum H D : om. V B 12 ( i ) inimici Buecbeler sint Η 13 sibi ed. Rom. : tibi Χ 47,2 quoad Lambinus 5 quod ed. Rom. : quo X 8 casu] causa Η 4 8 , 2 id del. Puteanus 4 utuntur Η : utan- D V B 5 his Η : hi(i) DVB 7 ei Corradus : hi(i) X quem videant Η : qui inv- VB : qui vid- D ea ex Η : ea D V B : iusta Lambinus

5

10

5

10

5

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

161

4 9 tum ut facere quod promisit cupiat si ullo modo possit. ac ne videar aberasse a distributione mea, qui haec in hac populari parte petitionis disputerà, hoc sequor, haec omnia non tam ad amicorum studia quam ad populärem famam pertinere: etsi inest aliquid ex ilio genere, benigne respondere, studiose inservire negotiis ac periculis amicorum, tarnen hoc loco ea dico quibus multitudinem capere possis, ut de nocte domus compleatur, ut multi spe tui praesidi teneantur, ut amiciores abs te discedant quam accesserint, ut quam plurimorum au5 0 res optimo sermone compleantur. sequitur enim ut de rumore dicendum sit, cui maxime serviendum est. sed quae dicta sunt omni superiore oratione, eadem ad rumorem concelebrandum valent, dicendi laus, studia publicanorum et equestris ordinis, hominum nobilium voluntas, adulescentulorum frequentia, eorum qui abs te defensi sunt adsiduitas, ex municipiis multitudo eorum quos tua causa venisse appareat, bene (te) ut homines nosse, comiter appellare, adsidue ac diligenter petere, benignum ac liberalem esse loquantur et existiment, domus ut multa nocte compleatur, omnium generum frequentia adsit, satis fiat oratione omnibus, re operaque multis, perficiatur id quod fieri potest labore et arte ac diligentia, non ut ad populum ab his hominibus fama perve5 1 niat sed ut in his studiis populus ipse versetur. iam urbanam illam multitudinem et eorum studia qui contiones tenent adeptus es in Pompeio ornando, Manili causa recipienda,

4 9 , 5 aliquid ς : -uod X studioso Η 5 0 , 3 oratione V B : ratli D concelebrandum H D : eel- V B 8 te add. Schütz comiter VB : -es H D 9 ac (prius) ont. H (et) loquantur Gesenberg 10 ( d e ) nocte Buecheler compleantur Η 12 perficiatur D V : p r o f - H B 13 omnibus Η 51, 3 adeptus Η : quae aDVB

5

10

5

10

162

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

Cornelio defendendo; excitanda nobis sunt quae adhuc habuit nemo qui idem splendidorum hominum voluntates haberet, efficiendum etiam illud est ut sciant omnes Cn. Pompei summam esse erga te voluntatem et vehementer ad illius 5 2 rationes te id adsequi quod petis pertinere. postremo tota petitio cura ut pompae plena sit, ut illustris, ut splendida, ut popularis sit, ut habeat summam speciem ac dignitatem, ut etiam, si qua possit (ratio)ne, competitoribus tuis exsistat aut sceleris aut libidinis aut largitionis accommodata ad 5 3 eorum mores infamia, atque etiam in hac petitione maxime videndum est ut spes rei publicae bona de te sit et honesta opinio; nec tarnen in petendo res publica capessenda est neque in senatu neque in contione. sed haec tibi sunt retinenda: ut senatus te existimet ex eo quod ita vixeris defensorem auctoritatis suae fore, équités Romani et viri boni ac locupletes ex vita acta te studiosum oti ac rerum tranquillarum, multitudo ex eo quod dumtaxat oratione in contionibus ac iudicio popularis fuisti te a suis commodis non alienum futurum. 54 Haec mihi veniebant in mentem de duabus illis commentationibus matutinis, quod tibi cottidie ad forum descendenti meditandum esse dixeram: 'novus sum, consulatum peto.' tertium restât: 'Roma est', civitas ex nationum conventu constituía, in qua multae insidiae, multa fallacia, multa in omni genere vitia versantur, multorum adrogantia, multorum contumacia, multorum malevolentia, multorum super-

5 qui idem] quidem V : quin idem Manutius, edd., sensu perverso splendidorum D, H con. : -ndorum H : -ndorem V B 6 cn. D : c. V B : g. H 5 2 , 4 qua Palermus : qu(a)e X : quid Β possit V : - s e t Β : poscit H D ratione Watt : ne X : re Sternkopf 53,1 hac petitione Η : hanc -nem D V B 5 4 , 1 veniebant mihi Η commentationibus Palermus : commoniti- V B : commoti- H D 2 quod Lambinus : quo X : quas Facciolati 3 novus sum] novissimum Η 5 multae fallaciae Lambinus

5

5

5

5

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

163

bia, multorum odium ac molestia perferenda est. video esse magni consili atque artis in tot hominum cuiusque modi vitiis tantisque versantem vitare offensionem, vitare fabulam, vitare insidias, esse unum hominem accommodatum ad 5 5 tantam morum ac sermonum ac voluntatum varietatem. qua re etiam atque etiam perge tenere istam viam quam institisti, excelle dicendo; hoc et tenentur Romae homines et adliciuntur et ab impediendo ac laedendo repelluntur. et quoniam in hoc vel maxime est vitiosa civitas, quod largitione interposita virtutis ac dignitatis oblivisci solet, in hoc fac ut te bene noris, id est ut intellegas eum esse te qui iudici ac periculi metum maximum competitoribus adferre possis. fac ut se abs te custodiri atque observari sciant; cum diligentiam tuam, cum auctoritatem vimque dicendi, tum proietto eque5 6 stris ordinis erga te Studium pertimescent. atque haec ita te volo illis proponere, ( n o n ) ut videare accusationem iam meditari, sed ut hoc terrore facilius hoc ipsum quod agis consequare. et piane sic contende omnibus nervis ac facultatibus ut adipiscamur quod petimus. video nulla esse comitia tam inquinata largitione quibus non gratis aliquae 5 7 centuriae renuntient suos magno opere necessarios. qua re si advigilamus pro rei dignitate, et si nostros ad summum Studium benevolos excitamus, et si hominibus studiosis nostri gratiosisque suum cuique munus discribimus, et si competitoribus iudicium proponimus, sequestribus metum inicimus, divisores ratione aliqua coercemus, perfici potest ut largitio nulla fiat aut nihil valeat.

8 odia H perferenda V B : prof- H D 55, 2 institisti Gruter : instituí-X 3 homines om. H 11 pertimescant D 56, 1 - 2 te volo D V B : ν- te H : nolo te Buecheler : te n- Watt 2 non add. Lambtnus iam idem : tam X : non Β 57, 3 benevolos del. Buecheler studiis Η 3—4 nostri gratiosisque Gesner : g- nX 4 discribimus H : disse- V : distribuimus D 7 (aut) nulla Lambinus fiat] fit Η : sit Buecheler

10

5

10

5

5

164

COMMENTARIOLUM PETITIONIS

Haec sunt quae putavi non melius scire me quam te sed facilius his tuis occupationibus colligere unum in locum posse et ad te perscripta mittere. quae tametsi scripta ita sunt ut non ad omnis qui honores petant sed ad te proprie et ad hanc petitionem tuam valeant, tamen tu, si quid mutandum esse videbitur aut omnino tollendum, aut si quid erit praeteritum, velim hoc mihi dicas; volo enim hoc commentariolum petitionis haberi omni ratione perfectum.

58,2 his] istis Lambinus

5 - 6 tu et esse om. H

FRAGMENTA EPISTULARUM

FRAGMENTA EPISTULARUM

I. A D M . T I T I N I U M L. Plotius Gallus, de hoc Cicero in epistula ad M. Titinium sic referí: equidem memoria teneo pueris nobis primum Latine docere coepisse Plotium quendam. ad quem cum fieret concursus et studiosissimus quisque apud eum exerceretur, dolebam mihi idem non licere; continebar autem doctissim o r u m hominum auctoritate, qui existimabant Graecis exercitationibus ali melius ingenia posse. (Suet. Gram. 26)

II. A D C O R N E L I U M

NEPOTEM

1. locos enitti hoc genus veteres nostri 'dicta' dicebant. testis idem Cicero, qui in libro epistularum ad Cornelium Nepotem secundo sic ait: itaque nostri, cum omnia quae dixissemus 'dicta' essent, quae facete et breviter et acute locuti essemus, ea proprio nomine appellari 'dieta' voluerunt. (Macrob. Sat. 2 , 1 , 1 4 ) 2 - 3 . Cicero ad Nepotem: hoc restiterat etiam, ut a te fictis aggrederer donis; 'aggrederer' passive dixit, ένεόρενϋώ. in eodem: qui habet ultro appetitur, qui est pauper aspernatur; passive, έξονϋενεΐται. (Prise. GLKII, 3 8 3 , 1 ) 4. Cicero ...ad Cornelium Nepotem de eodem [se. Caesare] ita scripsit: quid? oratorem quem huic antepones eorum qui nihil aliud egerunt? quis sententiis aut acutior aut crebrior? quis verbis aut ornatior aut elegantior? (Suet. lui. 55,1) I.

4 et codd. Ottobonianus et Vindobonensis : quod ceti.

II. 2-3, 3 pauper] asper codd. aliquot tonii edd. vett.

4, 2 oratorum Sue-

168

FRAGMENTA EPISTULARUM

5. Ut Tullius quoque docet, crudelitatis increpans Cae sarem in quaderni ad Nepotem epistula: neque enim quicquam aliud est felicitas, inquit, nisi honestarum rerum prosperitas; vel, ut alio modo definiam, felicitas est fortuna adiutrix consiliorum bonorum, quibus qui non utitur felix esse nullo pacto potest, ergo in perditis impiisque consiliis quibus Caesar usus est nulla potuit esse felicitas; feliciorque meo iudicio Camillus exsulans quam temporibus isdem Manlius, etiam si, id quod cupierat, regnare potuisset. (Amm. Marc. 21,16,13) 6. Haec quidam veterum formidantes cognitiones actuum variorum stilis uberibus explicatas non edidere superstites, ut in quadam ad Cornelium Nepotem epistula Tullius quoque testis reverendus adfirmat. (Amm. Marc. 2 6 , 1 , 2 )

IIA. EP. C O R N E L I I N E P O T I S AD C I C E R O N E M Nepos quoque Cornelius ad eundem Ciceronem ita scribit: tantum abest ut ego magistram putem esse vitae philosophiam beataeque vitae perfectricem ut nullis magis existimem opus esse magistros vivendi quam plerisque qui in ea disputanda versantur. video enim magnam partem eorum qui in schola de pudore (et) continentia praecipiant argutissime eosdem in omnium libidinum cupiditatibus vivere. (Lactant. Div. inst. 3 , 5 , 1 0 )

II A.

6 et add. Lactantii edd. veti. : de cod. Pal. Vat.

FRAGMENTA EPISTULARUM

169

III. AD C A E S A R E M 1. 'Consequi', adipisci. M. Tullius epistula ad Caesarem lib. I: tunc cum ea quae es ab senatu summo cum honore tuo consecutus (Non. 413 Lindsay), 'honor' est dignitas. M. Tullius in epistula ad Caesarem lib. I: tu cum . . . consecutus. (idem 501 L.) 2. 'Dicare', tradere. M. Tullius in epistula ad Caesarem lib. I: Balbum quanti faciam quamque ei me totum dicaverim, ex ipso scies. (Non. 444 L.) 3. 'Improbum' est... minime probum. M. Tullius epistula ad Caesarem lib. I: debes odisse improbitatem eius, qui impudentissime nomen deleg{av)erit (Non. 513 L.) 4. 'Tueri' dicitur servare, custodire. M. Tullius epistularum ad Caesarem lib. I: ut sciret tuenda maiore cura esse quam parta sunt. (Non. 667 L.) 5. 'Ferox' ... arrogans ... M. Tullius epistula ad Caesarem lib. I: itaque vereor ne ferociorem faciant t u ( a ) tam praeclara iudicia de eo. (Non. 474 L.) 6. 'Putare', aestimare ... M. Tullius in epistulis ad Caesarem lib. I: quod sapientis hominis ac boni putant. (Non. 588 L.)

III. baec aut omnia aut aliqua ex parte ex epp. ad Caesarem iuniorem sumpta merito suspicati sunt viri docti 1, 1 epistular u m Baiter et hic et cett. in locis simil. 2 t u n c codd. Nonti p. 413 : tu codd. p. SOI : t u m Sigonius es a b senatu codd. p. 413 : est a b senatus codd. p. 501 3, 1 M . Tullius Mercerus : tusculan o r u m vel - n a r u m codd. 2 qui Laetus : quia codd. 3 impudentissime scripsi : i m p r u d e n t i s s i m u m codd. : impu- Aldus delegaverit Weyssenhoff : -gerit codd. 5, 2 tua t a m Patricius : t u t a m codd. 3 de eo idem : telo codd. : de ilio Halm 6, 2 sapientis h o m i n i s L. Mueller : -tis (vel -tes) h o m i n e s (vel -nis) codd.

5

170

FRAGMENTA EPISTULARUM

7. 'Monumenti' proprietatem a monendo M. Tullius exprimendam putavit ad Caesarem epistula II: sed ego quae m o n u m e n t i ratio sit nomine ipso a d m o n e o r : ad m e m o r i a m magis spectare debet posteritatis q u a m ad praesentis temporis gratiam. (Non. 4 7 L.) 8. 'Locandi' significatio manifesta est, ut aut operis locandi aut fundi. M. Tullius epistula ad Caesarem lib. II: vel q u o d locatio ipsa pretiosa. (Non. 5 3 7 L.) 9. 'Dimitiere' est derelinquere. M. Tullius ad Caesarem lib. III: quae si videres, n o n te exercitu retinendo t u e r ( e r ) i s sed eo tradito a u t dimisso. (Non. 4 4 1 L.) 10. 'Contemnere' et 'despicere' eo distant quod est despicere gravius quam contemnere. M. Tullius ...ad Caesarem lib. III: amici n o n nulli ( a ) te contemni et despici et p r o nihilo haberi senatum volunt. (Non. 7 0 2 L.) 11. 'Consequi', exprimere, definire. M. Tullius ad Caesarem: extrema vero nec q u a n t a nec qualia sint verbis consequi possum. (Non. 4 1 3 L.) 12. 'Levare' ... relevare ... M. Tullius epistularum ad Caesarem: iam amplitudinem gloriamque t u a m m a g n o mihi o r n a m e n t o esse ( e ) t fore existimo, f q u i d f me levas cura. (Non. 5 3 0 L.)

7, 2 Caesarem {iuniorem) L. Mueller 9, 2 si ed. an. 1471 : sibi codd. te Lamb. marg. : de codd. tuereris Madvig : tueri(s) codd. 10, 2 Caesarem (iuniorem) L. Mueller 3 - 4 non nulli te ... ( a ) senatu Patricius 12, 2 iam] I {i.e. lib. I) L. Mueller : (lib. I) iam Quicherat 3 esse et Mercerus : esset codd. : et esse et Gerlach quid] quod Aldus, Mercerus : quin Onions : quid? Weyssenhoff, quod tamen insequentem interrogationem postularet levât Mercerus

5

FRAGMENTA EPISTULARUM

171

III A. EPP. C A E S A R I S AD C I C E R O N E M

1. 'Esseda' autem vehiculi vel currus genus, quo soliti sunt pugnare Galli. Caesar testis est libro ad Ciceronem III: multa milia equitum atque essedariorum habet. (Servius Auctus, Georg. 3,204)

1A. Epistulae quoque eius [se. Caesaris] ... extant ad Ciceronem. (Suet. lui. 56.6) (2. ex Cie. ad Fam. 7,5,2) 3. 'Diligente'... eorum nominum quae NS finiuntur casu nominativo ablativus in E dirigendus est. itaque Caesar epistularum ad Ciceronem neque, inquit, pro cauto ac diligente se castris continuit. (Iulius Romanus ap. Charis, GLK I, 126,9)

5

IV. AD C A E S A R E M I U N I O R E M

1. 'Aditus' ... adventus ... M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: et aut ad cónsules aut ad te aut ad Brutum adissent, his fraudi ne esset quod cum Antonio fuissent. (Non. 355 L.)

2. 'Accipere', tractare, increpare. M. Tullius ...ad

Caesa-

rem iuniorem lib. I: roga ipsum quem ad modum eum ego Arimini acceperim. (Non. 358 L.) — 'rogare', quaerere, scitari. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: roga ... ego eum . . . acceperim. (idem 611 L.)

3. 'Cunctari' est dubitare ... M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: sed cito paenituit domumque rediit; ceteri cunctabantur. (Non. 381 L.)

IV. 1, 2 - 3 cf. Cie. Phil. 8, 33 2 , 2 rogo codd. hoc loco 3 arimini ( q u o d si sanum est, merito epistula Octaviano tribuí videtur)] arini codd. hoc loco : Arpini coni. Weyssenhoff acceperit codd. hoc loco

5

172

FRAGMENTA EPISTULARUM

4. 'Comparare', adaequare. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: neminem tibi profecto hominem ex omnibus aut anteposuissem umquam aut etiam comparassem. (Non. 3 8 8 L.) 5. 'Conficere', colligere ... M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: in singulas tegulas impositis sestertiis ( I I I ) sescenties confici posse. (Non. 4 1 1 L.) 6. 'Conficere', consumere, finire ... M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: bellum, ut opinio mea fert, consensu civitatis confectum iam haberemus. (Non. 4 1 2 L.) 7. 'Ducere', trahere, differre. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. 1: ne res duceretur, fecimus ut Hercules A n t ( o n)ianus in alium locum transferretur. (Non. 4 3 7 L.) 8. 'Expedire', colligere. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: ex ceteris autem generibus tunc pecunia expedietur cum legionibus victricibus erunt quae spopondimus persolvenda. (Non. 4 6 0 L.) 9. 'Involvere', implicare. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: sed quod viderem nomine pacis bellum involutum fore. (Non. 5 1 6 L.) 10. 'Opinio' est fama. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: erat opinio bona de Planeo, bona de Lepido. (Non. 5 6 5 L.) 11. 'Praestare', exhibere. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: tu si meam fidem praestiteris, quod confido te esse facturum. (Non. 5 9 0 L.)

4, 1 iuniorem ora. codd. plerique, seel. Lindsay 5, 2 sestertiis (III) Weyssenhoff (tribus sest- iam Ruete, coll. Cass. Dion. 46, 31, 3 τέσσερας όβολούς καθ' έκάστην κεραμίδα) : sescenti codd. aliquot : -ti et cod. Lugdunensis ante corr. : ora. idem post con., alii 6, 2 fer(r)et codd. meliores 7, 2 ne] nec codd. aliquot Antonianus Hirschfeld : antia- codd. 10, 2 Planeo Sigonius : piando vel plan(a)tio codd.

FRAGMENTA EPISTULARUM

173

12. 'Relatum' dicitur perlatum, dictum a M. Tullio ad Caesarem iuniorem lib. I: sed haec videbimus cum legati responsa rettulerint. (Non. 607 L.) 13. = 23 A. 14. 'Vindicare', revocare. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: qui si nihil ad id beneficium adderes quo per te me una cum re publica in libertatem vindicassem. (Non. 676 L.) 15. = 23B. 16. 'Sagum', vestimentum militare ... M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. I: prid. Non. Febr., cum ad te litteras mane dedissem, descendi ad forum sagatus, cum reliqui consulares togati vellent descendere. (Non. 863 L.) 17. 'Insulsum', proprie fatuum, quasi sine sale. M. Tullius ad Caesarem iuniorem epistula II: sed ita locutus insulse est ut mirum senatus convicium exceperit. (Non. 48 L.) 18. 'Segne' est ignavum, torpidum, feriatum, et sine igni ... M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II: in quo tua me provocavit oratio, mea consecuta est segnis. (Non. 48 L.) 19. 'Constat', conventi, manifestum est. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II: cum const(ar)et Caesarem Lupercis id vectigal dedisse; qui autem poterat id constare? (Non. 418 L.) 20. 'Deicere', elidere. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. Il: at statuam nescio cuius Clodi, quam tum restituí

14, 3 vindicassem lunius (-avissem iam Aldus) : -a(vi)ssent codd. 16, 3 sagatus Abeken : tog- codd. 17, 2 iuniorem om. Sigonius, seel. Weyssenhoff epistularum (lib.) Quicherat 18, 1 segne est ignavum scripsi : i- est s- codd. 2 in quo tua] ignava Weyssenhoff {cf. Goodyear, Gnomon 46 (1974), 367) 3 provocavit Laetus : -abit codd. 19, 2 constaret Halm : constet vel -tat codd. 2 0 , 2 at statuam Hirschfeld : ad est atba (vel adba vel adab vel abba) codd. : ad statuam Baiter : de statua Mercerus Cloeli "Weyssenhoff (sed 'nescio cuius' illud homini infami Sex. Cloelio parum convenit) tum L. Mueller : tu codd. : cum Laetus

174

FRAGMENTA EPISTULARUM

iussisset, Ancone fcurn herof deiectam esse ex senatus consulto. (Non. 445 L.) 21. 'Insolens' impudens et audax dicitur consuetudine. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II: insolens, adrogans, iactans. (Non. 505 L.) 22. 'Meret', meretur ... M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II: quem perisse ita de re publica merentem consulem doleo. (Non. 544 L.) 23. 'Secundum', prosperum ... M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II: scriptum erat equestre proelium valde secundum, f i n hisf autem potius adversum. (Non. 623 L.) 23 A. [13]: 'Spurcum', vehemens, asperum. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II: cum iter facerem f a d hi qui iam e claternamf tempestate spurcissima. (Non. 632 L.) 23 B. [15]: 'Ignoscere' et 'concedere' quem ad modum inter se distent aperit M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. II: quod mihi et Philippo vacationem das, bis gaudeo; nam et praeteritis ignoscis et concedis futura. (Non. 702 L.) 24. 'Locupletis' non magnarum opum tantum modo sed et ad quamlibet rem firmos et certos M. Tullius dici voluit ad Caesarem iuniorem lib. II: nihil omnino certi nec locupletem adhuc auctorem habebamus. (Non. 740 L.)

3 Ancone] Antonius L. Mueller cum hero] iterum idem : comperio Hirschfeld : cum ero Weyssenkoff (sed cf. Goodyear, l. c.) deiectam Mercerus : delec- codd. senatus Laetus : -tu(m) codd. 2 3 , 2 (in illis [se. htteris]) scriptum L. Mueller 3 in his] peditis vel militis Madvig 23 A, 2 II] I edd. vett. Nona facerent L. Mueller ad (at) hi qui iam] ad Hirtium Roth : ad Aquilani Gurlitt : ad Aquinum Weyssenhoff fort, recte 3 claternam] cum lacerna Weyssenhoff·. cum lanterna mallem 2 3 Β , 3 II] I codd. aliquot quod Ienson : quo codd. : quom Halm das bis] dabis codd. aliquot 2 4 , 4 adhuc L. Mueller : ad hoc codd.

FRAGMENTA EPISTULARUM

175

25. 'Paludamentum' est vestís quae nunc chlamys dicitur ... M. Tullìus ad Caesarem iuniorem lib. II: Antonius demens ante lucem paludatus. (Non. 864 L.) 26. 'Invehí', aggredì, increpare. M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. III: itaque in eam Pansa vehementer est invectus. (Non. 518 L.) 27. 'Anticus' et 'antiquior', ut gradu, ita et intellectu distant. nam 'anticum' significant vêtus ... 'antiquior' melior ...M. Tullius ad Caesarem iuniorem lib. III: ego autem antiquissimum, oriundum Scythis, quibus antiquior iustitia est quam lucrum. (Non. 688 L.) 28. 'Opinio', spes, opinatio. M. Tullius ad Caesarem iuniorem: posthac quod voles a me fieri scribito; vincam opinionem tuam. (Non. 565 L.) 29. 'Promettere', est polliceri... M. Tullius ad Caesarem iuniorem: promissa tua memoria teneas. (Non. 575 L.)

V. AD C. PANSAM 1. 'Humaniter'. M. Tullius ad Pansam lib. 1: de Ampio fecisti humaniter; quem quidem ego semper dilexi meque ab eo diligi sensi. (Non. 819 L. et Prise. GLK III, 70, 13 (de . . . humaniter))

25, 2 II] I Tyrrell-Purser 26, 2 III] II Ruete eum Sigonius 27, 3—4 ego ... oriundum varie immutata 4 Scythis ς : scitis codd. iustitia L. Mueller (cf. Strabo 300-301) : laetitiae νel -ria est codd. : laetitia ς 28,2 scribito Sigonius : scripto codd. V. 1, 1 Ampio Weyssenboff : antio codd. Nonii : antiocho (authi-, ari-) codd. Prise. : Antistio Quicherat

5

176

FRAGMENTA EPISTULARUM

2. 'Inaudite', audire. M. Tullius ad Pansam lib. I: quorum erupit ilia vox de qua ego ex te primum quiddam inaudieram. (Non. 183 L.) 3. 'Concalfacere', exercitare vel incendere vel hortari. Cicero ...ad Pansam lib. III: nos Ventidianis rumoribus (con)calfacimur. (Non. 131 L.) 4. barones dicendum, sicut Cicero ad Pansam. (incerti de dub. nom., GLKV, 572,17)

VI. AD A. H I R T I U M 1. 'Error' masculini est generis ... neutri: M. Tullius ad Hirtium lib. II: qua in re si mediocriter lapsus sum, defendes meum tolerabile erratum. (Non. 300 L.) 2. 'Impertire' est participare et partem dare ... M. Tullius ...ad Hirtium lib. V: et quoniam, ut hoc tempus est, nihil habeo patriae quod impertiam. (Non. 54 L.) 3. 'Vetustiscere' et 'veterascere'. quid intersit, Nigidius ... deplanavit: 'dicemus quae vetustate deteriora fiunt "vetustiscere"; "inveterascere", quae meliora.' M. (Tullius) ad Hirtium lib. VII: cum enim nobilitas nihil aliud sit quam cognita virtus, quis in eo quem veterascentem videat ad gloriam generis antiquitatem desideret? (Non. 704 L.) 4. 'interfici' et 'occidi' et inanimalia posse veteres vehementi auctoritate posuerunt ... M. Tullius ...ad Hirtium lib. Villi: fdicis, quasi istuc intereat.f nescio, nisi tamen

3 , 3 concalfac- L. Mueller : calfac- vel calfic- codd. VI. 2, 2 hoc Sigonius : ac codd. 3, 3 invet-] vet- Laetus 5 inveterascentem Halm veterascente videat gloria L. Mueller 3 Tullius add. Laetus 4,3 d i c i s . . . intereat] dicis (-ces Lambinus) 'quid, quaeso, istuc [istic mallem] intererat?' Sigonius

5

FRAGMENTA EPISTULARUM

177

erat mihi iucundum; se(d) veritus ne qui casus perimeret fsuperiorisf. (Non. 721 L.) 5. 'Lutum' genere neutro; et apud Ciceronem in epistulis ad Hirtium lectum est plurali numero: luta et limum aggerebant. (Non. 313 L.)

VII. AD M. BRUTUM 1. 'Ex alto', argumentatione longe repetita (Serv. A en. 8, 395J. — est autem de usu dictum. Cicero primo libro ad Brutum: si Pompeius non ex alto peteret et multis verbis me iam hortaretur. (Scholia Danielis ibid.) 2. 'Experiri', scire. M. Tullius epistula ad Brutum lib. VII: his contraria aeque probata ut esse soleant expertus sum. (Non. 459 L.) 3. 'Ve/' pro 'etiam' est. M. Tullius epistula ad Brutum lib. Vili: et quod te tantum amat ut (vel) me audeat provocare. (Non. 847 L.) 4. Inter 'amare' et 'diligere' putat differre Cicero, saepiusque sic utitur ut distinguât... sicut in epistulis ad Brutum: vale, inquit, et nos ama vel, si id nimis est, dilige. (Isid. D i f f . 1,17 (P.L. 83, col. 12))

4 sed veritus idem : seve- codd. casus Iunius : -um codd. 5 superioris ... sic edd. 5, 1 Ciceronem] Caesarem Weyssenhoff, epistulam Caesari, non Ciceroni, tribuens, quam Hirtio tribuendam suspicatus erat Gurlitt VII. 1, 3 me] et me cod. Paris. 7929 2, 2 aeque probata scripsi : atque parata codd. : ac disparata Orelli soleant Orelli : -at codd. 3, 2 vel add. Ienson 4, 3 nimis Orelli : minus vel maius codd.

5

178

FRAGMENTA EPISTULARUM

5. Et rursus: sic igitur facies: me aut amabis aut, quo contenti sumus, diliges. (Isid. ibid.). - inter 'amare' et 'diligere' hoc interest, quod 'amare' vim habet maiorem, 'diligere' autem est levius amare. Cicero ad Brutum: sic igitur facies et me aut amabis aut, quo contenti sumus, diliges. (Non. 682 L. et idem fragm. 403 L.) 6. Poterai me liberare Cicero, qui ita scribit ad Brutum praepositis plurimis quae honeste suaderi Caesari possint: simne bonus vir, si haec suadeam? minime; suasoris enim finis est utilitas eius cui quisque suadet. at recta sunt, quis negat? sed non est semper rectis in suadendo locus. (Quint. 3,8,41) 7. 'Argumentum' quoque plura significai ...et ipse Cicero ad Brutum ita scribit: veritus fortasse ne nos in 'Catonem' nostrum transferremus illim aliquid, etsi argumentum simile non erat. (Quint. 5 , 1 0 , 9) 8. Recteque Cicero his ipsis ad Brutum verbis quadam in epistula scribit: nam eloquentiam quae admirationem non habet nullam iudico. (Quint. 8, 3, 6) 9. 'Favorem' et 'urbanum' Cicero nova credit; nam ...in epistula ad Brutum eum, inquit, amorem et eum, ut hoc verbo utar, favorem in consilium advocabo. (Quint. 8, 3, 34) 10. Maxime autem in orando valebit numerorum illa libertas ... Cicero ad Brutum populo, inquit, imposuimus et oratores visi sumus, cum de se tantum loqueretur. (Quint. 8, 6, 20 et rursus ibid. 55 (oratores visi sumus et populo imposuimus)) 11. Hanc frequentiorem repetitionem πλοκήν vocant, quae fit ex permixtis figuris, ut supra dixi, utque se habet epistula ad Brutum: ego cum in gratiam redierim cum Appio Claudio et redierim per Cn. Pompeium; et ego ergo cum redierim. (Quint. 9 , 3 , 4 1 ) 5, 1 quo codd. Isid. : quod et quid codd. Nonii 2 contenti sumus codd. Nonii : -tus sum codd. Isid., vulg. 11, 4 cum Aldus : quam codd.

FRAGMENTA EPISTULARUM

179

12. ... cum subtractum verbum aliquod satis ex ceteris intellegitur, ut ... Cicero ad Brutum: sermo nullus scilicet nisi (de) te; quid enim potius? tum Flavius 'eras', inquit, 'tabellarii'; et ego ibidem has inter cenam exaravi. (Quint. 9, 3,58) 13. Videndum etiam ne syllabae verbi prioris ultimae et primae sequentis idem (so)nent; quod ne quis praecipi miretur, Ciceroni in epistulis excidit: res mihi * visae sunt. Brute et in carmine 'o fortunatam natam me consule Romami' (Quint. 9, 4, 41) 14. ... cur non ... ipse Cicero a sua persona cum ad Brutum in epistulis tum aliis in locis virtutem eam [sc. eloquentiam] appellet? 15. = X. 1A

VIII. AD M A R C U M FILIUM 1. 'Excello, excellis' et 'excelleo, excelles' ... Cicero in I epistularum ad filium: qua re effice et elabora ut excelleas. (Prise. GLK II, 4 4 4 , 2 4 et 527, 8) 2. 'Commodare', cum commodo dare. M. Tullius ad filium lib. II: cui ego, quibuscumque rebus potero, libentissime commodabo. (Non. 422 L.)

12, 3 de add. Aldus 4 tabellarii Spalding : -ri(a)e codd. has Burman : eras vel orans codd. 13, 1-2 syllabae ... ultimae et primae Halm : -ba ... ultima et prima codd. 2 idem sonent scripsi, duce Watt (i- sonet) : idem ne(c) codd. : consonet Radermacher : eaedem sint Halm 3 (invisae) visae Regius, vulg., orationeparum Tulliana : fort, (improvisae) visae

5

5

180

FRAGMENTA EPISTULARUM

3. 'Deleor', 'delitus' et 'deletus'. Cicero ad filium fceris deletis; Varrò ... 'delitae litterae'; Calvus alibi ad uxorem 'prima epistola videtur in via delita'.-f (Diomedes, GLK I, 375,27) (4. Quam confisus fueris (se. Marce Tulli) philosophiae veritate docent ad filium composita praecepta, quibus mottes philosophiae quidem praecepta noscenda, vivendum autem civiliter. (Lactant. Div. inst. 3 , 1 4 , 1 7 ) ) 5. Cicero per epistulam culpat filium, dicens male eum dixisse 'direxi litteras duas', cum 'litterae', quotiens epistulam significant, numeri tantum pluralis sint. (Serv. Aeri. 8, 168)

6. An ideo minor est M. Tullius orator quod idem artis huius [se. grammaticae] diligentissimus fuit et in filio, ut epistulis apparet, recte loquendi asper quoque exactor? (Quint. 1, 7, 34) 7. Έπι,στολαι . . . Κικέρωνος είσί . . . προς τον υΐόν, έγκελευομένου συμφιλοσοφεΐν Κρατίππφ. (Plut. Cie. 24,8) 8. Inter 'duo' et 'bina': Cicero in epistulis ad filium: duas epistulas, non binas, binas litteras non duas. (Isid. Diff. 1, 159 (P.L. 83 col. 27)) 9. Quid? illam vocem nonne de visceribus cunctorum patrum Cicero emisit ad filium, ad quem scribens ait: solus es omnium a quo me in omnibus vinci velim? (Augustin, c. lui. op. imperf. 6 , 2 2 (P.L. 45, col. 1551))

Vili. 3, 1 - 3 haec corrupta esse manifestum est, nec melius quam Keil refingas : 'delitis' (Patricius); item ad Calvum 'delitae litterae'; alibi ad uxorem 'prima . . . delita'; Varrò ... 'delitae litterae.' cf. IX, 1 4 recte, opinor, om. Weyssenhoff 5 hoc falsum putavit Woelfflin, Arch. Lat. Lex. 4 (1887), 100, propter illud direxi litteras 8 et 9 add. Weyssenhoff

FRAGMENTA EPISTULARUM

181

IX. AD C. LICINIUM CALVUM 1. A 'deleo' ... 'deletum', a 'delino' 'delitum' nascitur ... Cicero epistularwn ad Calvum primo: tuli moleste quod litterae delitae mihi a te redditae sunt. (Prise. GLK 2,490, 8) (2. = IX A, 1) 3. 'Auguro' ... Cicero ad Calvum: praesentit animus et augurai quodam modo quae futura sit suavitas. (Non. 752 L.) IXA. EPP. CALVI ET BRUTI AD CICERONEM ET CICERONIS AD EOS (1 (IX, 2). Cie. Farn. 15,21,4) 2. Satis constat ne Ciceroni quidem obtrectatores defuisse, quibus inflatus et tumens nec satis pressus sed supra modum exsultans et superfluens et parum Atticus videretur. legistis utique et Calvi et Bruti ad Ciceronem missas epistulas, ex quibus facile est deprehendere Calvum quidem Ciceroni visum exsanguem et aridum, Brutum autem otiosum atque diiunctum; rursusque Ciceronem a Calvo quidem male audisse tamquam solutum et enervem, a Bruto autem, ut ipsius verbis utar, tamquam fractum atque elumbem. (Tac. Dial. 1 8 , 4 - 5 ) 3. (XVII, 4) Καίτοι τινές των προσποιουμένων δημοσθενίζειν έπιφύονται φωνή τοΰ Κικέρωνος ήν πρός τινα των εταίρων εθηκεν έν έπιστολη γράψας ένιάχου τών λόγων ύπονυστάζειν τον Δημοσθένη ν. (Plut. Cie. 24, 6)

IX.

1 cf. VIII, 3

IX Α. 2, 6 aridum Schulung : attritum codd. 3, 2 τινα (τινας aliquot codd.) aut Calvum aut Brutum fuisse suspicatur Watt 4 ύπον- Herwerden : άπον- codd.

182

FRAGMENTA EPISTULARUM

4. Transeo illos qui Ciceroni ac Demostheni ne in eloquentia quidem satis tribuunt, quamquam ñeque ipsi Ciceroni Demosthenes videatur satis esse perfectus, quem dormitare interim dicit, nec Cicero Bruto Calvoque, qui certe compositionem illius etiam apud ipsum reprehendunt. (Quint. 12, 1, 22). cum Ciceroni dormitare interim Demosthenes ... videatur. (idem 1 0 , 1 , 2 4 ) 5. De compositione non equidem post M.Tullium scribere auderem ... nisi... eiusdem aetatis homines scriptis ad ipsum etiam litteris reprehendere id collocandi genus ausi fuissent (Quint. 9 , 4 , 1 ; cf. ibid. 53 et 63-64) (6. Cie. Or. 52) (7. Cie. Att. 14,20, 3) 8. In epistulis aliquando familiariter apud amicos ... verum de eloquentia sua dicit [sc. Cicero]. (Quint. 9.1.21) 9. Nam quod invicem se obtrectaverunt [sc. Calvus, Asinius, Cicero, alii] - et sunt aliqua epistulis eorum inserta ex quibus mutua malignitas detegitur — non est oratorum Vitium sed hominum. nam et Calvum et Asinium et ipsum Ciceronem credo solitos et invidere et livere et ceteris humanae infirmitatis vitiis adfici: solum inter hos Brutum non malignitate nec invidia sed simpliciter et ingenue iudicium animi sui detexisse. (Tac. Dial. 2 5 , 5 - 6 ) 10. Hinc etiam illud est, quod Cicero pluribus et libris et epistulis testatur dicendi facultatem ex intimis sapientiae fontibus fluere, ideoque aliquamdiu praeeeptores eosdem fuisse morum atque dicendi. (Quint. 12,2, 6)

9, 6 Brutum Puteolanus : utrum vel verum codd. Weyssenkoff

10 hoc add.

5

5

FRAGMENTA EPISTULARUM

183

X. A D Q . A X I U M

(1. In familiaribus litteris primo brevitas observanda; ipsarum quoque sententiarum ne diu circumferatur, quod Cato ait, ambitio, sed ita recidantur ut numquam verbi aliquid deesse videatur; unum 'te' scilicet, quod intellegentia suppleatur, in epistulis Tullianis ad Atticum [et Axium] frequentissimum est. (lui. Vict. 27 (Rhet. Lat. min. 448, 1

5

Halm)))

(1A(VII, 15). Memini me excerpsisse ex Ciceronis epistulis ea dumtaxat quibus inesset aliqua de eloquentia vel philosophia vel de re p. disputatio ... quae in usu meo ad manum erant excerpta misi tibi, tres libros, duos ad Brutum, unum ad fAuxiliumf, describi iubebis, si quid rei esse videbitur, et remittes mihi; nam exemplares eorum excerptorum nullos feci. (Fronto, Epp. ad Anton, imper. et invicem 3, 10 (107, 2 4 v a n d e n H o u t ) ) )

2. 'Adit ad illum.' Cicero ad Axium lib. I: ad M. Bibulum a d i e r u n t . (Arusian. GLK VII, 4 5 3 , 1 3 )

3. 'Adiuto hoc illos.' Cicero ad Axium I: si tu aliquid nos a d i u t a r e p o t e s . (Arusian. GLK

453,23)

4. 'Humaniter.' M. Tullius ...ad

Axium lib. II: invitus

litteras t u a s scinderem: ita s u n t h u m a n i t e r scriptae. ( N o n . 8 1 9 L.)

5. De hac [se. coniuratione] significare videtur et Cicero in quadam ad Axium epistula, referens Caesarem in consulatu confirmasse regnum de quo aedilis cogitarat. (Suet. lui. 9,2)

X. 1, 5 et Axium del. Weyssetthoff 1 A, 5 auxilium cod. m. prima : axium cod. m. secunda, edd. ante Weyssenhoff : Atticum Weyssenhoff, vide ne rede 2,1 ei 3, 1 auxium codd. 4, 1 axium cod. Lugdunensis vet. : aux(il)ium vel attium cett.

S

184

FRAGMENTA EPISTULARUM

6. Quam flebiles voces exprimit [se. Cicero] in quadam ad Axium epistula iarn victo patre Pompeio, adhuc filio in Hispania fracta arma refovente: quid agam, inquit, hic quaeris. moror in Tusculano meo semiliber. alia deinceps adicit quibus et priorem aetatem complorat et de praesenti queritur et de futura desperat. (Sen. De brev. vit. 5,2)

5

XI. AD C A T O N E M 'Plus' a 'multo' vetustas voluti discrepare ... 'multum' a plurimo minus ac non supra modum ... 'plus' ... maioris modi est quam necessarium est; atque ideo M. Tullius [maius] discrevit epistula ad Catonem: nec idcirco mihi deserendam esse dignitatem meam quod eam multi impugnarint, sed eo magis recolendam quod plures desiderarint. (Non. 705 L.) XII. AD CAERELLIAM 1. Etiam illud [sc. potest inter ridicula numerari] quod Cicero Caerelliae scripsit reddens rationem cur illa Caesaris tempora tam patienter toleraret: haec aut animo Catonis ferenda sunt aut Ciceronis stomacho. (Quint. 6, 3, 112) 2. Meminerint ... eruditi ... in praeceptis Ciceronis exstare severitatem, in epistulis ad Caerelliam subesse petulantiam. (Auson. Centonis nupt. epilogus) 6 , 2 Axium Lipsius : atticum vel actium codd. (quod Att. 13, 31, 3 confertur, verba quid agam . . . meo Senecam sibi repperisse non credo) XI. 4 deserendam Madvig : desideran- codd. S multi Patricias : multum codd. 6 plures codd. aliquot : plus cet t., Nonio ipso consentiente XII. ceronis)

2, 1 Ciceronis Patricius : omnibus codd. : omnibus (CiWeyssenhoff

5

FRAGMENTA EPISTULARUM

185

3. Και ουδέ έκείνην [sc. Publiliam] μέντοι κατέσχες, ϊνα Καιρελλίαν έπ' άδειας εχης, ην τοσούτψ πρεσβυτέραν σαυτοϋ οίισαν έμοίχευσας οσω νεωτέραν την κόρην εγημας, προς ην και αυτήν τοιαύτας έπιστόλας γράφεις ο'ίας αν γράψειεν άνήρ σκωπτόλης άθυρόγλωσσος προς γυναίκα έβδομηκοντοϋτιν πληκτίζομενος. (Dio. 46, 18, 4 (oratio Fufii Caleni))

5

(XIII. AD HOSTILIUM) {'Requies' accusativo non facit 'requietem' sed 'requiem', quamvis Cicero dixerit requietem ad Hostilium. (Charis. GLKl, 110,1 (cf. 142, 7)))

(XIV. AD CN. POMPEIUM) {Significai, (quantum) scio, epistulam non mediocrem ad instar voluminis scriptum quam Pompeio in Asiam de rebus suis in consulatu gestis miserat Cicero aliquanto, ut videbatur, insolentius scriptam, ut Pompei stomacbum non mediocriter commoveret, quod superbiore iactantia omnibus se gloriosis ducibus anteponeret ... obfuerunt autem re vera; nam sic effectum est ut ei Pompeius contra Clodianam vim non patrocinaretur. (Schol. Bob. ad Piane. 85 (167.23 Stangl); cf. Sull. 67))

3, 2 Καιρελλίαν Boissevain (Κερ- iam H. Stephanus) : Κερεαλίαν codd. XIII. 2 Hostilium] Metellum Martyni-Laguna ad Pam. lib. V (Ad Metellum et ceteros), 14,1 requiem referens XIV. praeter locos Tullíanos scholiastam suo ingenio usum esse verisimile est

5

186

FRAGMENTA EPISTULARUM

(XV. AD ATTICUM) (Vectigaliorum Cicero ad Atticum (Iulius Romanus ap. Charis. GLK 1,146, 31 {cf. Diomed. GLK 1,410, 8)))

XVI. AD H E R O D E M , AD GORGIAM, AD PELOPEM Plutarchus, Cie. 24, 7: Κρατίππφ δέ τω περιπατητικά) διεπράξατο μεν 'Ρωμαίφ γενέσθαι παρά Καίσαρος άρχοντος ήδη, διεπράξατο δέ (καί) την έξ 'Αρείου πάγου βουλήν ψηφίσασθαι [καί] δεηθηναι μένειν αυτόν εν 'Αθήναις καί διαλέγεσθαι τοίς νέοις ώς κοσμούντα τήν πόλιν. έπιστολαί δε περί τούτων Κικέρωνος είσί προς Ήρώδην, ετεραι δέ προς τον υίόν, έγκελευομένου συμφιλοσοφεϊν Κρατίππφ. Γοργίαν δέ τον ρητορικόν αίτιώμενος προς ήδονάς προάγειν καί πότους το μειράκιον, άπελαύνει της συνουσίας αύτοϋ. καί σχεδόν αυτή γε των Ελληνικών μία καί δευτέρα προς Πέλοπα τον Βυζάντιον έν οργή τινι γέγραπται, τον μεν Γοργίαν αύτοϋ προσηκόντως έπικόπτοντος, εϊπερ ην φαύλος καί άκόλαστος ώσπερ έδόκει, προς δέ τον Πέλοπα μικρολογουμένου καί μεμψιμοιροϋντος ώσπερ άμελήσαντα τιμάς αύτω καί -ψηφίσματα παρά Βυζαντίων γενέσθαι.

XV. hoc ex epistularum tum esse suspicatur Watt XVI. 8 ρήτορα aliquot έπισκώπτ- codd.

ad Atticum

codd.

loco corrupto

12 έπικόπτ-

depromp-

Ruhnken

5

10

15

FRAGMENTA EPISTULARUM

187

XVII. E X EPISTULIS I N C E R T I S

1. Ne{c) ego illud quidem aposiopesin semper voco in quo res quaecumque relinquitur intellegenda, ut ea quae in epi-

stulis Cicero:

data Lupercalibus, quo die Antonius Caesari;

non enim obticuit: lusit, quia nihil aliud intellegi poterai quam hoc: 'diadema imposuit.' (Quint. 9,3, 61) 2. 'Facetum' quoque non tantum circa ridicula opinor consistere ... decoris hanc magis et excultae cuiusdam elegantiae appellationem puto, ideoque in epistulis Cicero haec Bruti refert verba: ne illi sunt pedes faceti ac deliciis ingredienti molles. (Quint. 6, 3 , 2 0 ) .

3. 'Pius, piissimus' duos habet gradus, positivum et superlativum. quamquam et hoc 'piissimus' vituperavit Cicero in Philippicis ... tarnen Caper, ille magister Augusti Caesaris, elaboravit vehementissime et de epistulis Ciceronis collegit haec verba ubi dixerat ipse Cicero 'piissimus.' (Pompeius, Comment, artis Donati, De comparatone (GLK V, 154, 9))

5

5

5

4. = IX A, 3.

5. Cicero vero, non contentus in quibusdam epistulis scripsisse a satellitibus eum [sc. Caesarem] in cubiculum regium [sc. Nicomedis] eductum in aureo lecto veste purpurea decubuisse floremque aetatis a Venere orti in Bithynia contaminatum, quondam etiam in senatu sqq. (Suet. Iul. 49,3) XVIII. AD U X O R E M

Vide ad VIII, 3. XVII. 1, 1 nec ego Gebhard : nego vel ne ego codd. 2, 4 deliciis {i.e. 'delicate', si modo sanum est)} -catius Quintiliani edd. aliquot : (per) delicias coni. Watt, coll. Varrò, L. L.9,10 ingrediendi cod. Paris. 7723 (partim ex con.) : -ntes Patricius 5 molles Quintiliani edd. aliquot : mollius codd. : mollibus Patricius 3 , 3 Phil. 13, 43

5

INDICES I

INDEX N O M I N U M A. A D Q U I N T U M F R A T R E M Acilius Glabrio, M \ (cos. 67) 2, 1,1 Acutius, Q. 3 , 2 , 3 Aelius Lamia, L. (pr. 42 (?)) 2, 12, 2. V. etiam Lamiae Aelius Tubero L. 1 , 1 , 1 0 Aelius Tubero, Q. (tr. pi. ante 129)3,5,1 Aemilius Lepidus, M \ (cos. 66) 2,1,1 Aemilius Paullus, L. (cos. 50) 2, 4,1 Aemilius Scaurus, M . (pr. 56) 2 , 1 5 , 4 ; 2, 16, 3; 3, 1,11.16: 3,2,3; 3,6,3 Aeserninus Samnis (gladiator) 3,4,2 Aesopus (tragoedus) 1, 2, 14 Afranius, L. (cos. 60) 2, 8 , 3 Afri 1 , 1 , 2 7 Africanus v. Cornelius Scipio Africanus Agesilaus 1 , 2 , 7 Alexandria 2 , 3 , 2 Alexandrinus rex 2, 2, 3 Alfius Flavus, C. (pr. 54 (?)) 3, 1,24; 3 , 3 , 3 Allienus, A. (pr. 4 9 ) 1 , 1 , 1 0 Ampius Balbus, T. (pr. 59) cf. 1,2,8

Anagninum 2, 6, 4 Anicius, T. 2 , 9 , 3 ; 3 , 1 , 2 3 Annalis (i.e. L.Villius Annalis?) 3,1,20 Annius Milo, T. (pr. 55) 1 , 4 , 3; 2, 1 , 3 ; 2 , 3 , 2.4; 2, 5, 3.4; 2, 6 , 4 ; 3, 1 , 1 3 ; 3, 2, 2; 3, 6, 6; 3,7,2 Antandrius v. Hephaestius Antiochus v. Commagenus Antistius Vetus, L. (tr. pi. 56) 2, 1,3 Antonius (incertum quis ex tribus) 1, 2, 13 Antonius, C. (pr. 44) 3 , 2 , 1 Antonius, L. (cos. 41) 3, 2, 1 Antonius, M. (triumvir) 1, 3, 7 Apamensis v. Megaristus Apollo 3 , 1 , 2 4 . Apollinis (aedes) 2 , 3 , 3 Apollonidenses 1 , 2 , 1 0 . 1 1 Appia via 1 , 1 , 1 7 ; 3 , 5 , 8 Appius v. Claudius Pulcher Aquilius, M \ (cos. 129) 3 , 5 , 1 Arcanum v. Arx Ariminum 2 , 1 3 , 1 Aristophaneus modus 3 , 1 , 1 9 Aristoteles 3 , 5 , 1 Arpinum 3 , 1 , 3 -nas 2 , 6 , 4 ; 3 , 1 , 7 . 8

INDEX NOMINUM Arrius, Q. (pr. 73 (?)) 1, 3, 8 Arx 2 , 9 , 3 Arcanum 2, 6 , 4 ; 3 , 3 , 1 ; 3,7,7 Ascanio 3 , 4 , 5 Asia 1 , 1 , 8.9.20.22.24.26.30. 31.34.42.45; 1 , 2 , 1 4 Asiatica itinera 1 , 1 , 1 7 Asiciana lectica 2, 9 , 2 . -num octophorum 2, 9 , 2 Ateius Capito, L. 3 , 1 , 1 5 Atellanum municipium 2 , 1 3 , 3 Athenae 1 , 2 , 1 4 ; 2 , 1 6 , 4 Atilius Serranus (Domitianus, Sex. ?) 3 , 6 , 5 Atilius Serranus Gavianus, Sex. (tr.pl. 57) 1 , 4 , 3 Attalus Hypaepenus 1 , 2 , 1 4 Aurelia lex 1 , 3 , 8 Baiae 2 , 9 , 2 Balbus v. Cornelius Balbus Bestia v. Calpurnius Bestia Bibulus v. Calpurnius Bibulus Blandeno 2 , 1 4 , 1 Blaundenus v. Zeuxis tBobilianus (fundus) 3 , 1 , 3 Britannia 2 , 1 4 , 2 ; 2 , 1 6 , 4 ; 3, 1,13.25 Britannicae res 3 , 1 , 1 0 . 2 5 Brogitarus 2, 8 , 2 Burrenus (pr. 83?) 2 , 1 1 , 3 Byzantium 2, 8 , 2 Caecilius, L. 1 , 2 , 6 Caecilius Metellus Pius Scipio, Q. (cos. 52) υ. Gutta, Scipio Caecilius Rufus, L. (tr. pl. 63) 3,3,2

189

Caelius Rufus, M . (pr. 48) 2, 12,2 Caepio (i.e. Q. Servilius Caepio Brutus?) 1 , 3 , 7 Caesar v. Iulius Caesar Caesius 3 , 1 , 2 . 3 Caesius, L. 1 , 1 , 1 4 ; 1 , 2 , 4 Calidius, M. (pr. 57) 1 , 3 , 7; 2 , 1 0 , 2; 3, 2 , 1 Callisthenes (historicus) 2 , 1 2 , 4 Calpurnius Bestia, L. 2 , 3 , 6 Calpurnius Bibulus, M . (cos. 59) 2, 3 , 2 . 4 ; 2 , 1 0 , 2 Calpurnius Piso Caesoninus, L. (cos. 58) 3 , 1 , 2 4 . Cf. 1 , 2 , 7. V. etiam Calventius Marius Calpurnius Piso Frugi, C. (Ciceronis genér) 1 , 4 , 2 Calventius Marius (i.e. L. Calpurnius Piso Caesoninus) 3,1,11 Campanus ager 2, 1, 1; 2, 6, 1; 2, 7 , 2 Caninius Gallus, L. 2 , 2 , 3; 2,25, 3 Capito v. Ateius Capito Capitolini 2 , 6 , 2 Carbo v. Papirius Carbo Caria 1, 1, 25 Carinae 2, 3, 7 Cascellius, Μ . 1 , 2 , 5 Cassii 1 , 2 , 1 3 Cassius (?) (tr. pl. 56) 2 , 1 , 2 Castoris templum 2 , 3 , 6 Catienus, T. 1 , 2 , 6 Cato, Catonianus v. Porcius Cato Catuli porticus 3 , 1 , 1 4 . Cf. 2, 8 , 2

190

INDEX NOMINUM

Caunii 1 , 1 , 3 3 Censorinus v. Marcius Censorinus Chaerippus 1, 1, 14 Chrysippus (Ciceronis libertus) 3 , 4 , 5 ; 3,5, 6 Cicero v. Tullius Cicero Cicerones 2, 9, 1 Ciliciensis 1 , 2 , 7 Cilio 3 , 1 , 3 Cincius, L. 2 , 2 , 1 ; 3 , 1 , 6 Claudius Marcellus, M . (cos. 51)2,3,1 Claudius Nero, Ti. (quaest. 48) 3 , 1 , 1 5 ; 3, 2 , 1 Claudius Pulcher, Ap. 2, 5, 4; 2 , 1 1 , 1 - 3 . 5 ; 2, 12, 3; 2, 14, 3; 3, 2 , 3 ; 3 , 4 , 6 ; 3, 7 , 3 Clodia gens 2 , 1 2 , 2 Clodius Pulcher, P. (tr. pi. 58) 1 , 4 , 3; 2 , 1 , 3 ; 2, 3 , 2 . 4 ; 2, 8, 2; 3 , 1 , 1 1 . 1 7 ; 3 , 4 , 2 Clodiani 2, 3, 2. -na incendia 2, 1, 2. -nae operae 2, 3, 2 Cloelius, Sex. 2, 5 , 4 Colophonius v. N y m p h o Commagenus (i. e. rex Antiochus) 2 , 1 1 , 2 . 3 Cornelius, C. 2 , 3 , 5 Cornelius Balbus, L. (cos. suff.

(flamen Martialis) cf. 3 , 1 , 1 5 Cornelius Lentulus Spinther, P. (cos. 57) 1 , 4 , 5 ; 2 , 2 , 1 (?).3; 2,3,1.4; 2,5,3; 3,2, 3 Cornelius Lentulus Spinther, P.

40) 2 , 1 1 , 4 ; 3 , 1 , 9 . 1 2 Cornelius Lentulus, L. (flaminis filius) 3 , 1 , 1 5 ; 3 , 4 , 1 Cornelius Lentulus Crus, L. (cos. 49) 1 , 2 , 1 6 Cornelius Lentulus Marcellinus, Cn. (cos. 56) 2 , 1 , 1.2; 2 , 5 , 2 . 3 . Cf. 1 , 2 , 7 Cornelius Lentulus Niger, L.

Diodotus (Luculli libertus) 1 , 2 , 12 Dionysius (tyrannus) 2 , 1 2 , 4 Dionysopolitae 1 , 2 , 4 Diphilus (architectus) 3 , 1 , 1 . 2 ; 3,7,7 Domitius, Cn. (quaesitor, fort. Cn. Domitius Calvinus) 2, 12,2

(superioris filius) cf. 2 , 3 , 1 Cornelius Lentulus Vatia, Cn. 2,3,5 Cornelius Scipio Aemilianus Africanus, P. 1 , 1 , 2 3 ; 2 , 3 , 3; 3,5,1 Cornelius Sulla, P. (cos. design. 65)3,3,2 Cornelius Sulla, P. (superioris filius) 3 , 3 , 2 Cornelius Sulla Felix, L. 1 , 1 , 3 3 Sullani homines 1 , 1 , 2 1 Cosconius, C. (pr. 63?) 2, 5, 3 Crassipes v. Furius Crassipes Crassus v. Licinius Crassus fCrebrius 3,5, 6 Culleo v. Terentius Culleo Cumanum2,6,4; 2,13,1; 3,5,1 Curio v. Scribonius Curio Curtius, M . 2, 14, 3; 3, 1, 10 Curtius Peducaeanus, M . (tr.pl. 57) 1 , 4 , 3 Cyrus (rex) 1 , 1 , 2 3 ; 1 , 2 , 7 Cyrus v. Vettius Cyrus

INDEX NOMINUM Domitius Ahenobarbus, L. (eos. 54) 2 , 3 , 6; 2 , 1 5 , 4 Domitius Calvinus, Cn. (eos. 53) 2 , 1 5 , 4 ; 3 , 1 , 1 6 ; 3 , 2 , 3; 3 , 4 , 1 ; 3 , 6 , 3 . Cf. 2 , 1 2 , 2 Drusus v. Livius Drusus Electra (fabula) 3 , 5 , 7 Empedoclea 2 , 1 0 , 3 Ephesus 1 , 2 , 1 4 Epicharmus 3 , 1 , 2 3 Epicureus 1 , 2 , 1 4 Erigona (fabula) 3 , 1 , 1 3 ; 3, 5, 7; 3, 7, 6 Euphrates 2 , 1 1 , 2

191

Gellius Poplicola (Clodii assecla) 2 , 1 , 1 Glabrio v. Acilius Glabrio Gracchus v. Sempronius Gracchus Graecia 1 , 1 , 1 6 . 2 8 Graeci 1 , 1 , 7 . 1 6 . 1 8 . 3 3 . 3 5 . 3 6 ; I , 2 , 4 . 6 ; 2 , 1 2 , 4 . -ca 2 , 1 6 , 5 . -ca bibliotheca 3 , 4 , 5 . -cus h o m o 1 , 1 , 1 9 Graii 2 , 1 1 , 3 Graecostasis 2 , 1 , 3 Gratidius, Μ . 1 , 1 , 1 0 Gutta (i.e. Q . Metellus Scipio sive P. Plautius Hypsaeus?) 3, 6,6

Fabius, C. 1 , 2 , 6 Fadius, T. (tr.pl. 57) 1 , 4 , 3 Fannius, C. (eos. 122) 3 , 5 , 1 Favonius, M . (pr. 49) 2 , 3 , 2 ; 2, 10,2 Felix 3 , 7 , 8 Flavius, L. (pr. 58) 1 , 2 , 1 0 . 1 1 Formiae 1 , 1 , 1 7 Fufidius, Q. (?) 3 , 1 , 3 Fufidianus f u n d u s 3, 1, 3 Fundanius, C. 1 , 2 , 1 0 Furius Crassipes 2 , 4 , 2 ; 2, 6, 1 - 3 ; 3, 5, 8 Furius Flaccus, M . 2, 6 , 2 Furius Philus, L. (eos. 136) 3 , 5 , 1 Furrinae (sacellum) 3 , 1 , 4

Halicamassus 1 , 1 , 2 5 Hephaestius Apamensis 1 , 2 , 4 Heraclides Ponticus 3 , 5 , 1 Hermia 1 , 2 , 1 2 Hermippus 1 , 2 , 4 Herius (Q. Ciceronis vilicus) 3, 1,1 Hirrus v. Lucilius Hirrus Hispani 1, 1 , 2 7 Homerus 3 , 5 , 8 Hortensius Hortalus, Q. (cos. 69) 1 , 3 , 8; 3, 7, 3 Hymettus 2, 9 , 3 Hypaepenus v. Attalus

Gabinia lex 2 , 1 2 , 3 Gabinius, A. (eos. 58) 1 , 2 , 1 5 ; 2 , 7 , 1 ; 2 , 1 2 , 2.3; 3 , 1 , 1 5 . 2 4 ; 3 , 2 , 1 - 3 ; 3, 3, 2.3; 3, 4 , 1 ; 3 , 5 , 5 . 8 ; 3, 7 , 1 . 3 Gallia 2 , 3 , 4 ; 3, 7 , 6 Galli 1 , 1 , 2 7

Ionia 1 , 1 , 2 5 Italia 1, 1 , 3 3 ; 1 , 2 , 16 Iulius Caesar, C. (dictator) 1 , 2 , I I . 1 6 ; 2, 1 , 1 ; 2, 5, 4 ; 2, 11, 2.4.5; 2 , 1 2 , 1 ; 2 , 1 3 , 3; 2, 14, 1.3; 2 , 1 5 , 2; 2, 16, 1.5; 3,1,8-11.13.17.18.20.25;

192

INDEX NOMINUM

3 ' 6,23.6; 3, 7 , 6 . 7 Iunius Brutus, M . (Q. Servilius Caepio Brutus) v. Caepio Iuppiter 2, 8 , 1 . 2 . Iuppiter Hospitalis 2 , 1 1 , 3 Labeo (i.e. Pacuvius Labeo?) 1, 1,14; 3,1,21; 3 , 6 , 1 Labíenus, T. (tr. pl. 63) 3, 5, 9; 3,6,2 Laelius Sapiens, C. (eos. 140) 3, 5,1 Lamia v. Aelius Lamia Lamiae 2, 3, 7 Laterium 2 , 6 , 4 ; 3 , 1 , 4 . 5 ; 3 , 3 , 1 Latiar 2, 4, 2 L a t i n a e 2 , 4, 2; 2, 5 , 2 Latini (libri) 3, 4, 5; 3 , 5 , 6 Lentulus v. Cornelius Lentulus Lepidus v. Aemilius Lepidus Licinius (atine Licinus?) 2 , 1 , 1 Licinius (plagiarius) 1 , 2 , 6 Licinius Crassus, M . ('triumvir') 1 , 3 , 7; 2 , 3 , 2 - 4 ; 2, 8 , 2 Licinius Crassus, P. (superioris filius) 2, 8 , 2 Licinius Crassus Iunianus (Brutus) Damasippus, P. (tr. pl. 53) 3, 6 , 4 Licinius Lucullus, L. (eos. 74) 1,2,12 Licinius Macer Calvus, C. 2 , 4 , 1 Licinus (servus) 1 , 2 , 1 4 Ligurius, A. 3 , 5 , 9 Livius Drusus Claudianus, M . (pr. 50?) 2 , 1 6 , 3 Longidius (redemptor) 2, 6, 3. Cf. 2 , 4 , 2

Lucilius Hirrus, C. (tr. pl. 53) 3, 6,4; 3,7,3 f L u c i n i a n a domus 2 , 3 , 7 Lucretius Carus, T. 2 , 1 0 , 3 Lucullus v. Licinius Lucullus, Terentius Varrò Lucullus Lucusta 3 , 1 , 4 Lupercalia 2 , 1 2 , 4 Lupus v. Rutilius Lupus Lutatius Catulus, Q . (eos. 102) v. Catuli porticus Macer v. Licinius Macer Magnetes ab Sipylo 2 , 1 0 , 2 Manilianus (fundus) 3 , 1 , 1 Manilius, M ' , (cos. 139) 3 , 5 , 1 Manlius Torquatus, L. (pr. 49?) 3,3,2 Marcellinus v. Cornelius Lentulus Marcellinus Marcellus v. Claudius Marcellus (Marcius) Censorinus, (L. cos. 39?) 1 , 2 , 1 3 Marcius Philippus, L. (cos. 56) 2 , 1 , 2 . Cf. 2 , 5 , 2 Marius, C. v. Calventius Marius Marius, M . 2, 9, 2 - 4 Martis (aedes) 3 , 5 , 8 M a r t i u s campus 2 , 2 , 1 Megaristus Antandrius 1 , 2 , 4 M e m m i u s , C. (pr. 58) 1 , 2 , 1 6 ; 2, 1 5 , 4 ; 3 , 1 , 1 6 ; 3, 2, 3; 3, 6,3 M e m m i u s , C. (tr. pl. 54) 3, 1, 15; 3, 2 , 1 ; 3, 3, 2 Mercuriales 2 , 6 , 2 Messalla ν. Valerius Messalla

INDEX NOMINUM Mescidius 3 , 1 , 1 . 3 Milo v. Annius Milo Minucius Basilus, L. (pr. 45) 3, 1,21 Mucius Scaevola, Q. (Augur) 3, 5,1 Mucius Scaevola, Q . (tr. pl. 54) 1,2,13; 3,4,6 Mysia 1 , 1 , 2 5 M y sus 1 , 1 , 1 9 ; 1 , 2 , 5 Neapolis 2, 9 , 2 Nerius, Cn. (index) 2 , 3 , 5 N e r o v. Claudius N e r o Nervii 3 , 6 , 2 Nicephorus (Q. Ciceronis vilicus) 3 , 1 , 5 Nicias Smyrnaeus 1 , 2 , 4 Nigidius Figulus, P. (pr. 58) 1,

2,16 Numisiana f o r m a 2, 2, 1 N y m p h o Colophonius 1 , 2 , 4 Oceanus 2 , 1 6 , 4 Octavius, C. (pr. 61) 1 , 1 , 21; 1,2,7 Octavius N a s o , L. 1 , 2 , 1 0 Oppius, C. 3 , 1 , 8 . 1 0 . 1 3 . 1 7 . 1 8 Orfius, M . 2 , 1 3 , 3 Ostia 2, 5, 5; 3 , 2 , 1 Pacideianus (gladiator) 3 , 4 , 2 Paconius 1 , 1 , 1 9 Pacuvius Labeo v. Labeo Paeonius (rhetor) 3, 3, 4 Pansa v. Vibius Pansa Papirius C a r b o , C. (cos. 120) 2, 3,3 Patro (Epicureus) 1 , 2 , 1 4 Paullus v. Aemilius Paullus

193

Phaetho (libertus) 1 , 4 , 4 Philippus v. Marcius Philippus Philistus (historicus) 2.12.4 Philocteta 2 , 9 , 4 Philogonus (Q. Ciceronis libertus) 1 , 3 , 4 Philotimus (Terentiae libertus) 3, 1 , 6 ; 3, 7, 7 Philoxenus 3 , 1 , 1 Philus v. Furius Philus Phryx 1 , 1 , 19 Picenum 2 , 3 , 4 Pinarius, T. 3 , 1 , 2 2 Pisae 2, 6, 3 Piso v. Calpurnius Piso Pisonis lacus 2, 3, 7 Placentia 2, 14, 1 Plancius, Cn. (tr. pi. 56) 2 , 1 , 3 Plato (philosophus) 1 , 1 , 2 9 Plato Sardianus 1, 2, 14 Plautius Hypsaeus, P. (pr. 56?) v. Gutta Pola v. Servius Pola Pompeianum 2 , 6 , 4 ; 2 , 1 3 , 1 Pompeius M a g n u s , Cn. 1 , 2 , 11.15.16; 1 , 3 , 9 ; 1 , 4 , 4; 2, 1 , 1 ; 2, 2, 3; 2, 3, 2 - 4 ; 2, 5, 3.4; 2, 6 , 1 . 3 ; 2, 8, 2; 2, 12, 1; 2 , 1 5 , 2; 3 , 1 , 9 . 1 5 . 1 8 ; 3, 2, 1.2; 3, 3, 3; 3, 4 , 1 - 3 ; 3, 6, 3.4.6 Pompeius Rufus, Q. (tr. pi. 52) 3,2,3 Pomponia 2 , 6 , 2 ; 3 , 1 , 7.19. Cf. 3, 7, 9 Pomponius Atticus, T. 1, 3, 8; 1 , 4 , 2 ; 2, 3, 7; 2, 5, 3; 2, 10, 2; 2, 1 1 , 2 Pomponiana nomina 2 , 2 , 1

194

INDEX NOMINUM

Pomptinus, C. (pr. 63) 3 , 4 , 6 Ponticus v. Heraclides Porcius Cato, C. (tr. pi. 56) 1, 2, 15; 2 , 1 , 2 ; 2, 3 , 1 . 3 . 4 ; 2, 5, 3; 3, 4 , 1 Catoniana familia 2 , 5 , 3 Porcius Cato, M. (Uticensis) 2, 8, 3; 2 , 1 5 , 4; 3 , 1 , 1 5 ; 3, 2, 1; 3, 4 , 6 Procilius 2, 7, 1 Publicius (Malleolus?),Q.l,2,14 Publius v. Clodius Pulcher (3,1,17) Pupia lex 2 , 1 2 , 3 Pupinia (tribus) 2, 3, 5 Quintus v. Tullius Cicero, Q. (oratoris frater, filius) Quirinalia 2, 3, 2.4; 2 , 1 2 , 3 Racilius, L. (tr. pi. 56) 2, 1 - 3 ; 2.5.3 Rhodii 1 , 1 , 3 3 Roma 1 , 1 , 2 2 . 2 6 . 4 2 ; 1 , 2 , 14; 1 , 3 , 4 ; 2 , 2 , 1; 2, 6 , 3 . 4 ; 2,13,3; 2,14,1.2; 3,1, 4.7.12.14.21; 3, 5, 2.6.8.9; 3.7.4 Romanus civis 1 , 2 , 1 5 . -nus eques 2, 6, 2; 2, 13, 2. -ni équités 2 , 1 2 , 2. -nus populus 1 , 1 , 27.33. -nae res 2, 5, 2; 2,14,5 Rutilius Lupus, P. (tr. pl. 56) 2,1,1 Rutilius Rufus, P. (cos. 105) 3,5,1 Sallustius, Cn. 2 , 1 0 , 3 (?): 3 , 4 , 2.3

Salvius (Caesaris libertus) 3, 1, 21; 3 , 2 , 1 Samnis v. Aeserninus Samos 1, 1, 25; 3, 5, 9 Sardianus v. Plato Sardinia 2 , 2 , 1 ; 2, 3, 7; 2, 6, 3 Satricum (ad Lirim) 3 , 1 , 4 Scaevola v. Mucius Scaevola Scaurus V. Aemilius Scaurus Scipio (i.e. Q. Metellus Scipio?) 3,4,5 Scribonius Curio, C. (cos. 76) 2,3,2.4 Scurra (servus) 3, 7, 8 Sempronius Gracchus, Ti. (II cos. 1 6 3 ) 2 , 2 , 1 Sempronius Tuditanus, C. (cos. 1 2 9 ) 3 , 5 , 1 Serranus v. Atilius Serranus Servilius Isauricus, P. (cos. 48) 2, 3 , 2 ; 3 , 4 , 6) Servilius Vatia Isauricus, P. (cos. 7 9 ) 2 , 1 , 1 ; 3, 1 , 2 0 Servius Pola 2 , 1 2 , 2 Sestius, P. (tr. pl. 57) 1,4, 2.3.5; 2 , 2 , 1 ; 2, 3, 5; 2, 4 , 1 Sestius Pansa, L. 2 , 1 0 , 2 Sevius 2 , 5 , 4 Sextilius (anne Sestullius?), Q. 2,1,3 Siculus (i.e. Philistus) 2 , 1 2 , 4 [Sicura] 3, 7, 8 Smyrna 1, 2, 5 Smyrnaeus v. Nicias Σοφοκλής 2 , 1 6 , 3 Statius (Q. Ciceronis libertus) 1,2,1-3.8 Stellatina (tribus) 2, 3 , 5 Sulla, Sullanus v. Cornelius Sulla

INDEX NOMINUM Σ ύ ν δ ε ι π ν ο ι (Sophoclis) 2 , 1 6 , 3 Syriacus 1 , 2 , 7 Taurus, M . 3 , 1 , 4 Telluris aedes 3 , 1 , 1 4 . Cf. 2, 8, 2 Tenedii 2 , 1 0 , 2 Tenedia securis 2, 1 0 , 2 Terentia 1 , 3 , 1 0 . Cf. 1 , 3 , 3 ; 2, 6,2 Terentius Culleo, Q. (tr. pl. 58) 2,2,1 Terentius Varrò, M . (Reatinus) v. Varrò Terentius Varrò LucuUus, M . (cos. 73) 2 , 1 , 1 Theopompus 1,2, 9 T h e o p o m p u s (Cnidius?) 2 , 1 1 , 4 Thessalonica 1, 3, 10; 1, 4 , 2 Thucydides 2 , 1 2 , 4 Tiro v. Tullius Tiro Titius, T. 2, 6 , 4 Torquatus v. Manlius Torquatus Tralles 1 , 1 , 1 7 Trebatius Testa, C. 2 , 1 3 , 3; 2, 14,3; 3 , 1 , 9 Trebonius, C. (cos. suff. 45) 3, 1,9 Triarius, v. Valerius Triarius Troades (fabula) 3 , 5 , 7 Tubero f. Aelius Tubero Tuditanus v. Sempronius Tuditanus Tullia 2 , 4 , 2 ; 2, 6 , 1 . Cf. 1, 3, 10 Tullius, M . 2 , 3 , 5 Tullius Cicero, M . (orator) 2,11,4

195

Tullius Cicero, M . (oratoris filius) 1 , 3 , 3.10; 2, 13, 2; 3, 4, 6; 3, 6 , 2 . V. etiam Cicerones Tullius Cicero, Q. (oratoris frater) 2, 1 5 , 2 Tullius Cicero, Q. (superioris filius) 2, 4, 2; 2, 6, 2; 2, 9, 1; 2,12,4; 2,13,2; 3,1, 7.14.19; 3, 3 , 4 ; 3, 7, 9. Cf. 1 , 3 , 3 . V. etiam Cicerones Tullius Statius, Q. v. Statius Tullius Tiro, M . 3.1.10.19 Tuscenius 1, 1, 19; 1, 2, 6 Tusculanum 3, 4, 6; 3, 5, 1 Tusculanum (Culleonis) 2 , 2 , 1 Tusculanum (T. Anicii) 3, 1, 23 Tyrannio 2 , 4 , 2 ; 3 , 4 , 5 ; 3 , 5 , 6 Tyrii 2, 12, 2 Ulbia 2, 7 , 1 Ulbiensis epistula 2, 3, 7 Valerius Messalla Rufus, M . (cos. 53) 1 , 3 , 9 ; 2 , 1 5 , 4 ; 3, 1 , 1 6 ; 3 , 2 , 3; 3 , 3 , 2 ; 3 , 6 , 3; 3,7,3 Valerius Triarius, P. 3, 2, 3 Varrò (/. e. M. Terentius Varrò (Reatinus)?) 3, 1 , 4 Vatinius, P. (cos. 47) 2, 4 , 1 ; 2, 16, 3; 3, 7, 5 Venafrum 3 , 1 , 3 Vergilius, C. (pr. 62) 1 , 2 , 7 Vettius Cyrus (architectus) 2,2,2 Vibius Pansa Caetronianus, C. (cos. 4 3 ) 3 , 5 , 5 Vibullius Rufus, L. 2, 8, 2 ; 3, 1, 18

196

INDEX NOMINUM

Villius Annalis v. Annalis Vitularia via 3 , 1 , 3 Volcacius Tullus, L. (eos. 66) 2,1,1

B. A D M .

Xenophon 1 , 1 , 2 3 ;

1,2,7

Zeugma 2 , 1 1 , 2 Ζευς 3 , 5 , 8 Zeuxis Blaundenus 1 , 2 , 4 . 5

BRUTUM

Achaia 1 , 1 1 , 1 Achaicus cursus 1 , 1 5 , 5 Achilleus 1 , 6 , 2 Aemilius Lepidus, M . (triumvir) 1, 1 0 , 2 ; 1, 12, 1.2; 1, 13, 1; 1 , 1 5 , 4 . 9 . 1 0 . 1 2 ; 2 , 2 , 1 Aemilius Paullus, L. (cos. 50)

Atticus v. Pomponius Atticus Auster 1 , 1 5 , 5

cf. 2 , 2 , 1 Ambracia 1, 6 , 1 Antistius Vêtus, C. (cos. suff. 30) 1 , 9 , 3 ; 1 , 1 1 , 1 . 2 ; 1 , 1 2 , 3; 2, 3, 5 Antonii 1 , 2 a , 2 ; 1 , 4 , 2 ; 2 , 5 , 5 Antonius, C. (pr. 44) 1 , 2 , 3 ; 1, 3a; 2, 3, 2; 2, 4, 3 ; 2, 5, 1 - 4 . Cf. 1 , 4 , 2 Antonius, M . (triumvir) 1, 1 , 1 ; 1 , 2 , 2 ; 1 , 3 , 1; 1 , 3 a ; 1 , 4 a , 1.3; 1, 10, 2 . 4 ; 1, 1 1 , 1 ; 1, 12,1.2; 1,15,4-7.10; 1,16, 4 . 7 . 8 . 1 0 . 1 1 ; 1 , 1 7 , 1.2; 2,5,2 Apollo v. Pythius Apollonia 1 , 2 , 2 Apuleius, M . (cos. 20?) 1 , 7 , 2 Aquila v. Pontius Aquila Asia 1 , 2 , 1 ; 1 , 5 , 3; 2, 3, 5 ; 2, 4,3

Caecilia Attica 1 , 1 7 , 7 Caecilius Cornutus, M . (pr. 4 3 ) 2,5,3 Caecilius Metellus Creticus, Q. (cos. 6 9 ) 1 , 8 , 2 Caesar v. Iulius Caesar Calenus v. Fufius Calenus Calpurnius Bestia, L. (tr. pi. 62) 1,17,1 Calpurnii Bibuli 1 , 1 4 , 1 Calpurnius Bibulus, L. 1, 7 , 1 . Cf. 1 , 1 4 , 1 Canda via 1, 6, 4 Capitolium 1 , 3 , 2 Cappadocia 1 , 5 , 3 Casca v. Servilius Casca Cassius Longinus, C. (tyrannicida) 1 , 5 , 1.2; 1, 1 0 , 5 ; 1, 1 5 , 5 ; 1 , 1 8 , 5 ; 2 , 1 , 3 ; 2, 2, 3; 2 , 3 , 3 ; 2 , 4 , 2 . 5 Cato v. Porcius Cato Chersonesus 1 , 2 , 1 . 2

Attica v. Caecilia Attica

Bestia v. Calpurnius Bestia Bibulus v. Calpurnius Bibulus Brutus v. Iunius Brutus

INDEX NOMINUM Cicereius 1 , 6 , 3 Cicero v. Tullius Cicero Clodius, L. (tr. pl. design. 43) 1,1,1.2 Clodius Pulcher, P. (tr. pl. 58) 1,17,1 Cornelius Dolabella, P. (Cn. (?) Cornelius Lentulus Dolabella) 1 , 2 , 1; 1, 2a. I ; 1, 5, 1.2; 1 , 6 , 3; 2, 3, 5; 2 , 4 , 2 . 3 ; 2, 5, 3.5 Cornelius Lentulus Spinther, P. (minor) 1 , 1 4 , 1 ; 2, 2 , 3 Cornutus v. Caecilius Cornutus Cretense bellum 1 , 8 , 2 Deiotarus (rex) 1 , 6 , 3 Dolabella v. Cornelius Dolabella Domitia lex 1 , 5 , 3 Domitius Ahenobarbus, Cn. (eos. 32) 1 , 5 , 3 ; 1 , 7 , 2 ; 1,14,1 Dyrrachium 1 , 2 , 2; 2, 3, 6; 2,4,1 Dyrrachini 1, 6 , 4 Europa 1 , 2 , 1 Flavius, C. 1 , 6 , 4 ; 1 , 1 7 , 3 Fufius Calenus, Q. (eos. 47) 2 , 3 , 4 . Cf. 1 , 1 0 , 1 Galli 1 , 1 0 , 2 Glyco (medicus) 1, 6 , 2 Graecae civitates 1 , 1 6 , 6. -ca epistula 1, 6, 3 Heraclea 1, 6 , 1

197

Hirtius, A. (eos. 43) 1 , 3 a ; 1 , 1 0 , 2; 1 , 1 5 , 8 . Cf. 1 , 3 , 1 ; 2 , 1 , 1 Italia 1 , 1 0 , 1 . 4 ; 1 , 1 2 , 2 . 3 ; 1, 1 4 , 1 . 2 ; 1 , 1 5 , 5 . 1 2 ; 1 , 1 8 , 1; 2,4,4 Iulia lex (de sacerdotiis) 1 , 5 , 3 Iulius Caesar, C. (dictator) 1, 6, 4; 1 , 1 1 , 1 ; 1 , 1 5 , 4 ; 1 , 1 6 , 3.5.6.8; 2, 4 , 5 Iulius Caesar Octavianus, C. 1, 3 , 1 ; 1 , 3 a ; 1 , 4 a , 2.3; 1, 10, 2—4; 1 , 1 4 , 2 ; 1, 15, 6.9; 1, 16, 1 . 6 - 8 . 1 1 ; 1 , 1 7 , 5 . 6 ; 2, 5, 2. Cf. 1 , 1 6 , 5 ; 1 , 1 8 , 3 . 4 Iunia (Lepidi) cf. 1 , 1 2 , 1 . 2 ; 1, 13, 1; 1 , 1 5 , 1 3 ; 1 , 1 8 , 6 Iunia Tertia 2 , 3 , 3 ; 2 , 4 , 5 Iunius Brutus, M . (Q. Servilius Caepio Brutus) 1, 2a, 2.3; 1, 8,2; 1,9,2; 1,10,3.4; 1,12, 1; 1 , 1 3 , 1 ; 1 , 1 4 , 1 , 2 ; 1 , 1 5 , 1.2.4.5.7.12; 1, 18, 6; 2, 1, 2.3; 2, 5 , 1 . 5 . 6 Brutina Consilia 1 , 1 5 , 6 Iunius Brutus Albinus, D. 1, 2, 2; 1 , 3 a; 1 , 4 , 1; 1, 1 0 , 2 ; 1, 1 4 , 2 ; 1 , 1 5 , 7 - 9 ; 2 , 1 , 1 ; 2, 2, 2; 2, 4, 3 Iuppiter 1 , 1 2 , 1 Labeo v. Pacuvius Labeo Larentia 1, 15, 8 Lentulus v. Cornelius Lentulus Lepidus v. Aemilius Lepidus Macedonia 1 , 4 a , 4; 1 , 6 , 1 Manlius Torquatus (quaest. 43) 1,6,2

198

INDEX NOMINUM

Marcius Crispus, Q. (procos. 44-43) 2 , 3 , 3 Marcius Philippus, L. (eos. 56) 1 , 1 5 , 7; 1 , 1 7 , 5 Marius, C. 1 , 5 , 3 Messalla v. Valerius Messalla Metellus v. Caecilius Metellus M u n a t i u s Plancus, L. (eos. 42) 1 , 1 0 , 2 ; 1 , 1 4 , 2 ; 1 , 1 5 , 9 ; 2, 2,1.3 M u r c u s v. Staius M u r c u s Mutina 1 , 1 0 , 2 Mutinensis fuga 1 , 5 , 2 Nasennius, C. 1, 8 , 2 Octavius v. Iulius Caesar Octavianus ( 1 , 1 6 , 1 . 7 . 8 . 1 1 ; 1, 17,5.6) Pacuvius Labeo 1 , 1 8 , 1 ; 2 , 5 , 4 Pansa v. Vibius Pansa Philippicae 2 , 4 , 2 . -ci libelli 2, 3,4 Philippus υ. Marcius Philippus Pilius Celer, Q. 2 , 5 , 3 . 4 Plancus v. M u n a t i u s Plancus Plautinus pater 1 , 2 a , 2 Pomponius Atticus, T. 1, 16, 1; 1 , 1 7 , 3 . M. Bruti ad eum epistula falsa 1 , 1 7 Pontius Aquila, L. (tr. pl. 45) 1, 15,8 Porcia (M. Bruti uxor) cf. 1, 9, 2 Porcius Cato, M . (Uticensis filius) 1 , 5 , 3; 1 , 1 4 , 1 Pythius Apollo 1 , 2 a , 3 Rhodos 2 , 4 , 3

Rhodii 2 , 4 , 3 R o m a 1, 1 0 , 4 ; 1 , 1 5 , 6 ; 1, 16, 2.6.8 Romani 1 , 1 6 , 3. R o m a n u s populus 1, 3, 3; 1 , 4 , 2; 1, 15, 4; 1 , 1 6 , 1.2.7.8; 2, 5, 5 . - n u s senatus ac populus 1 , 4 a , 2 Salvidienus Rufus, Q . (Q. Salvius Salvidienus Rufus?) 1, 17,4 Satrius (Trebonii legatus) 1, 6 , 3 Scaptius, M. 1, 18, 1; 2 , 4 , 1 Servilla (M. Bruti mater) cf. 1, 12,1.2; 1 , 1 3 , 1 ; 1,15,13; 1,18,1.6; 2 , 4 , 5 Servilius, M . (tr. pl. 43) 2, 5, 3 Servilius Casca Longus, P. (tr. pl. 43) 1 , 1 7 , 1 ; 1 , 1 8 , 1 Servilius Isauricus, P. (cos. 48) 1) 5 , 1 ; 1 , 1 5 , 7; 2 , 2 , 3 Servius v. Sulpicius Rufus Sestius, L. (quaest. 44) cf.1,5, A Sestius, P. (tr. pl. 57) 2 , 5 , 4 Solon 1 , 1 5 , 3 Staius Murcus, L. (procos. 44-43) 2 , 3 , 3 Stoici 1 , 1 5 , 5 Suessanus municeps 1, 8, 2 Sulpicius Rufus, Ser. (cos. 51) 1,15,7 Syria 2, 2, 3; 2, 3, 3 Syriacae legiones 2, 3, 3 Tertia v. Iunia Tertia Themistocles 1 , 1 5 , 11 Thessalia 1, 6, 1 Tillius Cimber, L. 1, 6, 3

INDEX NOMINUM Torquatos v. Manlius Torquatus Trebonius, C. (eos. suff. 45) 1, 6 , 3 ; 2, 3 , 1 . 5 Trinummus (Plauti) 1, la, 2 Tullius Cicero, M . (orator) 1, 4, 3; 1 , 4 a , 1; 1 , 6 , 4 ; 1 , 1 1 , 2 ; 1 , 1 3 , 1 . 2 ; 1 , 1 6 , 1 0 , 1 1 ; 1, 17,1.2.4-6; 2 , 3 , 5 Tullius Cicero, M. (oratoris filius) 1, 5, 3; 1 , 1 2 , 3; 1, 14, 1.2; 2, 3, 6; 2, 4, 6; 2, 5, 2. Cf. 1,4a, 4; 1 , 6 , 1 ; 2 , 5 , 4

Valerius Messalla Corvinus, M. (eos. suff. 3 1 ) 1 , 1 2 , 1 ; 1, 15, 1.2 Velabrum 1 , 1 5 , 8 Velia 1 , 1 0 , 4 ; 1 , 1 5 , 5 Ventidius Bassus, P. (eos. suff. 43) 1 , 5 , 1 Vetus v. Antistius Vetus Vibius Pansa Caetronianus, C. (eos. 43) 1, 3a; 1 , 5 , 4 ; 1 , 6 , 2; 1 , 7 , 1 ; 1 , 1 0 , 1 ; 1 , 1 5 , 8; 2 , 3 , 5 ; 2 , 4 , 2 . 4 ; 2 , 5 , 2 . Cf. 1,3,1; 2,1,1

C. C O M M E N T A R I O L U M Africa 10 Annii (i.e. Q. Annius, senator) 10 Antonius, C. (cos. 63) 8; 9; 28 Aurelius Cotta, C. (cos. 75) 4 7 [Caecilius, Q.] 9 Carvilii (i.e. Carvilius) 10 Cassius Longinus, L. (pr. 66) 7 Catilina v. Sergius Catilina Caucilius, Q. 9 Coelius Caldus, C. (cos. 94) 11 Cornelius, C. (tr. pl. 67) 19; 51 Cornelius Sulla Felix, L. 9 Curii (i. e. Q. Curius, quaestorius) 10 Demetrius 3 Demosthenes 3 Domitius Ahenobarbus, Cn. (cos. 94) cf. 11 Έ π ι χ ά ρ μ ε ι ο ν illud 3 9

199

PETITIONIS

Fundanius, C. (tr. pl. 68?) 19 Galba v. Sulpicius Galba Galli 9 Gallius, Q. (pr. 65) 19 Graecus h o m o 8 Italia 3 0 Manilius, C. (tr. pl. 66) 5 1 Marius Gratidianus, M. 10 Nanneii (i. e. Nanneius) 9 Orchivius, C. (pr. 66) 19 Panthera 8 Pompeius Magnus, Cn. 5; 14; 51 Pompilii (i.e. Pompilius) 10 Roma 2; 8; 4 3 ; 54; 5 5 Romani équités 9; 2 9 ; 53.

200

INDEX NOMINUM

-nus p o p u l u s 10

Sulpicius G a l b a , P. (pr. ante 65) 7

Sabidius 8

Tanusii (i. e. Tanusius) 9 Titinii (i.e. Cn. Titinius?) 9

Sapalae (i.e. Sapala) 10 Sergius Catilina, L. 8; 9 Sulla v. Cornelius Sulla

Vettii (i.e. L. Vettius) 10

D. F R A G M E N T A Aemilius Lepidus, M . (triumvir) IV, 10 A n c o n IV, 20 Antonius, M . (triumvir) IV, 25 A n t o n i a n u s Hercules IV, 7 A r i m i n u m IV, 2 Axius, Q . cf. X Caecilius Metellus Celer, Q . (cos. 60) cf. XIII Caerellia c f . XII C a l p u r n i u s Bibulus, M . (cos. 59) X , 2 Camillus v. Furius Camillus ' C a t o ' (Ciceronis liber) VII, 7 C a t o v. Porcius C a t o t Claterna IV, 2 3 A Claudius Pulcher, Ap. (cos. 54) VII, 11 Cornelius Balbus, L. (cos. suff. 40) III, 2 Cornelius N e p o s c f . II C r a t i p p u s (Peripateticus) cf. VIII, 7

Furius Camillus, M . II, 5 Gorgias (rhetor Athenis) cf. XVI Hercules A n t o n i a n u s IV, 7 H e r o d e s (Athenensis) cf. X V I Hirtius, A. (cos. 43) cf. IV, 1.22; VI Hostilius c f . XIII Iulius Caesar, C. (dictator) II, 5 ; IV, 19. Cf. II, 4 ; III; Χ , 5 ; XVII, 5 Iulius Caesar O c t a v i a n u s , C. c f . IV Iunius Brutus, M . (Q. Servilius C a e p i o Brutus) IV, 1; VII, 13. Cf. VII, IX A; XVII, 2 Licinius (Macer) Calvus, C. cf. IX; IX A Lupercalia XVII, 1 Luperci IV, 19

D e m o s t h e n e s cf. IX A, 3 . 4 Flavius, C. (Bruti amicus) VII,

12

M a n l i u s Capitolinus, M . II, 5 M u n a t i u s Plancus, L. (cos. 43) IV, 10

INDEX GRAECITATIS

201

Terentia cf. VIII, 3; XVIII Titinius, M. cf. I Tullius Cicero, M. (oratoris filius) cf. VIII Tusculanum X, 6

Nicomedes (III, rex Bithyniae) cf. XVII, 5 Pelops (Byzantius) cf. XVI Plotius Gallus, L. I Pompeius Magnus, Cn. VII, 1.11 Porcius Cato, M. (Uticensis) cf. XI

Ventidiani rumores V, 3 Venus cf. XVII, 5 Vibius Pansa Caetronianus, C. (cos. 43) cf. IV, 1.22; V

Scythae IV, 27

II INDEX

GRAECITATIS

A. AD Q U I N T U M F R A T R E M άλλ' αΐεί τινα φώτα μέγαν (Od. 9,513) 1,2, 1 άλλ' οίμωζέτω 3 , 7 , 8 άμπώτεις3,5,4 άμφιλαφίαν 2 , 5 , 1 άναντίλεκτον 2, 9 , 1 άπαξ θανειν (cf. Aesch. P. V 750) 1, 2 , 1 3 άποδυτηρίφ 3 , 1 , 5 άπότευγμα 3 , 2 , 2 Ά ρ η πνέων 3,4, 6 άφελώς 1,2, 3 γνώθι πώς άλλφ κέχρηται (Epicharmus; Kaibel, p. 140) 3,1,23 γνώθι σέαυτον 3,5, 7

δευτέρας φροντίδας 3 , 1 , 1 8 εί δείν' εφησας (εδρασας; Soph. fr. 962 Pearson) 2, 9 , 2 ειλικρινές 2 , 7 , 1 ενθουσιασμός 3 , 4 , 4 ένπαρέργφ3,7,3 επος 3 , 7 , 6 εύκαίρως 2, 3, 6 ήματ' όπωρινώ, κ.τ. λ. (II. 16, 385sq.) 3, 5^ 8 θετικώτερον 3 , 3 , 4 μουσοπάτακτος 2, 9 , 1

INDEX GRAECITATIS

202

ó δε μαίνεται κ . τ . λ . (//. 8, 355) 3, 7 , 2 oí β ί η κ . τ . λ . (//. 1 6 , 3 8 7 s q . ) 3 , 5,8 όρθάν τάν ν α ϋ ν 1 , 2 , 1 3 t πλέος 3 , 5 , 7 πολιτικά 2 , 1 3 , 1 πολλόν άριστεύειν κ. τ. λ. (II. 6 , 2 0 8 . 1 1 , 7 8 4 ) 3 , 5 . 4 πραγματικώς 2 , 1 5 , 2 προφκονομησάμην 2, 3, 6

'Συνδείπνους' Σοφοκλέους 2, 16,3 τ ο ι α ϋ θ ' ó τλήμων κ . τ . λ. (Eur. SuppL 1 1 9 ) 2 , 1 4 , 5 τότε μοι χάνοι (II. 4 , 1 8 2 . 8 , 1 5 0 ) 3, 7 , 1 ύπερβολάς 2 , 1 5 , 4 ύπόθεσιν 2 , 1 6 , 4 φιλαλήθως 2 , 1 6 , 5 χαρακτήρ 2 , 1 6 , 5. Cf. etiam 2, 7 , 1 ; 2, 1 6 , 4

ρςιθυμότερα 2 , 1 6 , 5

Β. A D M . B R U T U M έμφατικώτερον 1 , 1 , 1

C. C O M M E N T A R I O L U M Έ π ι χ ά ρ μ ε ι ο ν 39

PETITIONIS