The Akkadian and Sumerian Texts from Ortaköy-Šapinuwa: Ortaköy-Šapinuwa‘dan Akadca ve Sümerce Metinler 3447116455, 9783447116459

Table of contents :
Cover
Title Pages
CONTENTS
İÇİNDEKİLER
ABBREVIATIONS – KISALTMALAR
PREFACE
ÖNSÖZ
INTRODUCTION
GİRİŞ
TEXT EDITIONS – METİN ÇALIŞMALARI
1. Sumerian Numbers – Sümer Rakamları
2. Lexical Fragment: /ur/ – Sözlüksel Metin: /ur/
3. Lexical Fragment: /kukku/ – Sözlüksel Metin: /kukku/
4. Lexical Fragment: Animals – Sözlüksel Metin: Hayvanlar
5. Lexical Fragment: Professions – Sözlüksel Metin: Meslekler
6. A Hymn and Prayer to the Sun-god – Güneş Tanrısına İlahi ve Dua
7. Literary, Possibly Mythological Fragments – Edebi, Muhtemel Mitolojik Metin Fragmanları
8. Love Poetry? – Aşk Şiiri?
9. Bilingual Invocation of the Gods of the Netherworld – Yeraltı Tanrılarıyla İlgili Bilingual Yakarı
10. A babilili-Type Ritual – Babilili Tipi Bir Ritüel
11. Small Fragment of a Library Tablet – Kütüphanedeki Bir Tablete Ait Küçük Fragman
12. A Royal Letter to a Syrian Vassal King – Suriye’deki Bir Vasal Krala Krali Mektup
13. Fragment of a Royal Letter concerning Ugarit – Ugarit İle İlgili Krali Bir Mektup Fragmanı
14. Letter to a King of Mittani concerning Niya and Mukiš – Mittani Kralına Niya ve Mukiš İle İlgili Mektup
15. Letter to a King of Mittani about Gifts and Messengers – Mittani Kralına Hediyeler ve Elçiler İle İlgili Mektup
16. Fragment of a Royal Letter to a King of Equal Rank – Eşit Düzeydeki Bir Krala Krali Mektup Fragmanı
17. Fragment of a Royal Letter to a King of Equal Rank – Eşit Düzeydeki Bir Krala Krali Mektup Fragmanı
18. Fragment of a Royal Letter concerning War – Savaşla İlgili Krali Mektup Fragmanı
19. Small Fragment of a Letter – Bir Mektuba Ait Küçük Fragman
20. Small Akkadian Fragment – Akadca Küçük Fragman
GLOSSARIES – SÖZLÜK
1. Sumerian – Sümerce
2. Akkadian – Akadca
3. Hittite – Hititçe
4. Names – İsimler
BIBLIOGRAPHY – BİBLİYOGRAFYA
CONCORDANCE – METİN DİZİNİ
Plates I–XIX: Copies of Cuneiform Texts – Levha I–XIX: Çivi Yazılı Metinlerin Kopyaları
Plates XXIII–XXXVIII: Photographs of Cuneiform Texts – Levha XXIII–XXXVIII: Çivi Yazılı Metinlerin Fotoğrafları

Citation preview

Documenta Antiqua Asiae Minoris 2

Daniel Schwemer and Aygül Süel

The Akkadian and Sumerian Texts from Ortaköy-Šapinuwa Ortaköy-Šapinuwa‘dan Akadca ve Sümerce Metinler Harrassowitz

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Documenta Antiqua Asiae Minoris 2 Herausgegeben im Auftrag der Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Mainz, von Elisabeth Rieken und Daniel Schwemer

2021

Harrassowitz Verlag

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Daniel Schwemer and Aygül Süel

The Akkadian and Sumerian Texts from Ortaköy-Šapinuwa Ortaköy-Šapinuwa’dan Akadca ve Sümerce Metinler

2021

Harrassowitz Verlag

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Cover: Or 90/752+, one of the fragments of text no. 6, the Akkadian hymn and prayer to the Sun-god found at Ortaköy-Šapinuwa (© drawing: Daniel Schwemer).

Gefördert durch die Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Mainz, im Rahmen des vom Bundesministerium für Bildung und Forschung, Bonn/Berlin, dem Ministerium für Bildung, Wissenschaft, Weiterbildung und Kultur Rheinland-Pfalz, Mainz, dem Hessischen Ministerium für Wissenschaft und Kunst, Wiesbaden, und dem Bayerischen Staatsministerium für Wissenschaft und Kunst, München, finanzierten Akademienprogramms.

Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://dnb.de/ abrufbar. Bibliographic information published by the Deutsche Nationalbibliothek The Deutsche Nationalbibliothek lists this publication in the Deutsche Nationalbibliografie; detailed bibliographic data are available on the internet at https://dnb.de/.

Informationen zum Verlagsprogramm finden Sie unter https://www.harrassowitz-verlag.de/ © Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden 2021 Das Werk einschließlich aller seiner Teile ist urheberrechtlich geschützt. Jede Verwertung außerhalb der engen Grenzen des Urheberrechtsgesetzes ist ohne Zustimmung des Verlages unzulässig und strafbar. Das gilt insbesondere für Vervielfältigungen jeder Art, Übersetzungen, Mikroverfilmungen und für die Einspeicherung in elektronische Systeme. Gedruckt auf alterungsbeständigem Papier. Druck und Verarbeitung: Memminger MedienCentrum AG Printed in Germany ISSN 2698-8690 ISBN 978-3-447-11645-9 e-ISBN 978-3-447-39164-1

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

CONTENTS Abbreviations ........................................................................................................................................................ VII Preface ..................................................................................................................................................................... IX Introduction ........................................................................................................................................................... 1 Text Editions 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Sumerian Numbers ................................................................................................................................ Lexical Fragment: /ur/ .......................................................................................................................... Lexical Fragment: /kukku/ .................................................................................................................. Lexical Fragment: Animals .................................................................................................................. Lexical Fragment: Professions ............................................................................................................ A Hymn and Prayer to the Sun-god ................................................................................................. Literary, Possibly Mythological Fragments .................................................................................... Love Poetry? ........................................................................................................................................... Bilingual Invocation of the Gods of the Netherworld .................................................................. A babilili-Type Ritual ........................................................................................................................... Small Fragment of a Library Tablet .................................................................................................. A Royal Letter to a Syrian Vassal King ............................................................................................ Fragment of a Royal Letter concerning Ugarit ............................................................................... Letter to a King of Mittani concerning Niya and Mukiš .............................................................. Letter to a King of Mittani about Gifts and Messengers .............................................................. Fragment of a Royal Letter to a King of Equal Rank .................................................................... Fragment of a Royal Letter to a King of Equal Rank .................................................................... Fragment of a Royal Letter concerning War .................................................................................. Small Fragment of a Letter .................................................................................................................. Small Akkadian Fragment ...................................................................................................................

5 9 11 13 16 17 31 35 38 43 46 47 56 59 63 68 70 72 73 74

Glossaries 1. Sumerian .................................................................................................................................................. 2. Akkadian .................................................................................................................................................. 3. Hittite ....................................................................................................................................................... 4. Names ....................................................................................................................................................... Bibliography ..........................................................................................................................................................

77 78 85 86 87

Concordance .......................................................................................................................................................... 95 Plates I–XIX: Copies of Cuneiform Texts Plates XXIII–XXXVIII: Photographs of Cuneiform Texts

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

İÇİNDEKİLER Kısaltmalar ............................................................................................................................................................. VII Önsöz ....................................................................................................................................................................... XI Giriş .......................................................................................................................................................................... 3 Metin Çalışmaları 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Sümer Rakamları .................................................................................................................................... Sözlüksel Metin: /ur/ ............................................................................................................................. Sözlüksel Metin: /kukku/ ..................................................................................................................... Sözlüksel Metin: Hayvanlar ................................................................................................................ Sözlüksel Metin: Meslekler .................................................................................................................. Güneş Tanrısına İlahi ve Dua ............................................................................................................. Edebi, Muhtemel Mitolojik Metin Fragmanları .............................................................................. Aşk Şiiri? .................................................................................................................................................. Yeraltı Tanrılarıyla İlgili Bilingual Yakarı ....................................................................................... Babilili Tipi Bir Ritüel ........................................................................................................................... Kütüphanedeki Bir Tablete Ait Küçük Fragman ............................................................................ Suriye’deki Bir Vasal Krala Krali Mektup ........................................................................................ Ugarit İle İlgili Krali Bir Mektup Fragmanı ..................................................................................... Mittani Kralına Niya ve Mukiš İle İlgili Mektup ............................................................................ Mittani Kralına Hediyeler ve Elçiler İle İlgili Mektup .................................................................. Eşit Düzeydeki Bir Krala Krali Mektup Fragmanı ......................................................................... Eşit Düzeydeki Bir Krala Krali Mektup Fragmanı ......................................................................... Savaşla İlgili Krali Mektup Fragmanı ................................................................................................ Bir Mektuba Ait Küçük Fragman ....................................................................................................... Akadca Küçük Fragman .......................................................................................................................

5 9 11 13 16 17 31 35 38 43 46 47 56 59 63 68 70 72 73 74

1. Sümerce .................................................................................................................................................... 2. Akadca ...................................................................................................................................................... 3. Hititçe ....................................................................................................................................................... 4. İsimler ....................................................................................................................................................... Bibliyografya ..........................................................................................................................................................

77 78 85 86 87

Sözlük

Metin Dizini ........................................................................................................................................................... 95 Levha I–XIX: Çivi Yazılı Metinlerin Kopyaları Levha XXIII–XXXVIII: Çivi Yazılı Metinlerin Fotoğrafları

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

ABBREVIATIONS – KISALTMALAR Bibliographical Abbreviations – Bibliyografik Kısaltmalar AHw CAD CTH

von Soden 1958–81 Roth et al. 1956–2010 Catalog der Texte der Hethiter (CTH): Silvin Košak – Gerfrid G. W. Müller – Susanne Görke – Charles Steitler, URL: hethiter.net/: Catalog (2020-01-27) CTN 4 Wiseman – Black 1996 EA Amarna Correspondence: Moran 1992; Rainey 2015 von Soden 1995 GAG3 Friedrich – Kammenhuber et al. 1975– HW 2 KAL 8 Weiershäuser – Hrůša 2018 LhK Rüster – Wilhelm 2012 LTBA 1 Matouš 1933 KBo Keilschrifttexte aus Boghazköi: Figulla – Weidner 1916; Figulla 1919; Kümmel 1985; Otten – Rüster 1990, 1997, 2000 KUB Keilschrifturkunden aus Boghazköi: Götze 1927; Köcher 1953; Weidner 1922, 1924 MSL Materialien zum sumerischen Lexikon: Landsberger 1937, 1962; Civil 1969, 1971, 1979, 2004 Other Abbreviations – Diğer Kısaltmalar acc all c(.) D dat dat-loc dn du f G gn Gtn gen imp inf MS n(.) nom NS obl part pf

accusative – akuzatif allative – allatif (genus) commune – cinsli D stem – II kalıp dative – datif dative-locative – datif-lokatif divine name – tanrı ismi dual – çift feminine – dişil G stem – I kalıp geographical name – coğrafi isim Gtn stem – I/3 kalıp genitive – genitif imperative – emir kipi infinitive – mastar Middle Script – Orta Yazı (genus) neutrum – nötr nominative – nominatif New Script – Yeni Yazı (casus) obliquus – ikincil hal participle – ortaç perfect – dili geçmiş zaman

pl(.) pn poss prec pres pret ptcl sg(.) sj spr st sta stc str Š Štn v var

plural – çoğul personal name – şahıs ismi possessive pronoun – iyelik zamiri precative – istek kipi present – şimdiki zaman preterite – geçmiş zaman particle – parçacık singular – tekil subjunctive – bağlaçlı kip suffixed pronoun – enklitik zamir stative – statif status absolutus – absolutus durum status constructus – constructus durum status rectus – rectus durum Š stem – III kalıp Štn stem – III/3 kalıp ventive – ventif various (cases with identical Sumerographic spelling) – çeşitli (aynı Sümerogramla yazılan haller)

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

PREFACE Writing Akkadian and Sumerian texts was a regular, albeit comparatively small part of scribal activity at the Hittite royal court. Hittite scholars studied and copied texts from the extensive corpus of Mesopotamian traditional knowledge, mastering the cultural heritage associated with the cuneiform script, honing their skills in Akkadian, the lingua franca of Late Bronze Age West Asia, and learning Sumerian, the ancient language of Mesopotamian scholarship. A significant body of Akkadian and Sumerian texts has long been known from the tablet collections of the Hittite capital Boğazköy-Ḫattuša, whereas the text finds from Hittite provincial centres, which are usually concerned with internal matters, tend to be restricted to texts in the Hittite language. The Hittite city of Šapinuwa, approximately 75 km northeast of Ḫattuša, is located 3 km southwest of the centre of the Ortaköy District. The approximately five thousand cuneiform tablets and fragments discovered in this city were written in various languages such as Hittite, Hurrian, Hattic, and Akkadian. The range of genres and subjects covered by the texts, including political, military, and administrative matters, as well as historical, religious, and divinatory texts, show that we are dealing with a royal archive. The written records deal not only with regional and local issues, but also concern the control and administration of the state. The Ortaköy tablets reveal that Šapinuwa served as the capital of the Hittite state during the Early Empire period during the reign of the royal couple Tutḫaliya and Taduḫepa. The texts document the activities of this king, his queen, and of various officials affiliated with the royal court. The small number of Akkadian and Sumerian tablets and fragments found at Ortaköy display the full range of motivations and contexts of writing Akkadian and Sumerian in Hittite Anatolia, including Sumerian lexical texts and Akkadian literary fragments of primarily scholastic interest, Akkadian devotional texts that were adapted for the religious practice of the Hittite royal family, as well as fragments of the Akkadian diplomatic correspondence of the Hittite king. The Ortaköy tablets include an Akkadian version of the hymn and prayer to the Sun-god, whose Hittite and Sumerian versions were previously known. Another tablet contains a list of Sumerian numbers, some of which are attested in phonetic spellings here for the first time. The diplomatic letters provide further examples of the use of Akkadian as an international language in the communication between the royal courts of this period. Overall, the presence of Akkadian texts among the Ortaköy tablets proves the position of Šapinuwa as an international centre. It provides new information on transregional diplomatic contacts and cross-cultural knowledge transfer in the Late Broze Age. The texts are therefore important for understanding the Hittite culture as part of the wider cuneiform world and confirm the significance of the Ortaköy tablets not only for Hittitology, but Cuneiform Studies more generally. First of all, we would like to express our gratitude to Mustafa Süel, who carried out the excavations at Ortaköy, recovered the tablets written in Akkadian and Sumerian, which constitute the main subject of this book, in their archaeological context, cleaned them, took the first photographs, and contributed at every step until they were delivered to the museum. The head and philologist of the Ortaköy excavations, Aygül Süel, first transcribed the nearly five thousand tablets unearthed from the Ortaköy excavations, including the Akkadian and Sumerian pieces presented here. The authors of the present volume conducted their studies based on digital photographs of the Ortaköy excavation archive. Daniel Schwemer prepared the Akkadian and Sumerian texts for publication; in doing so, he had the opportunity to read the texts with colleagues and students in the Würzburg

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

X

Preface

Cuneiforum. Oğuz Soysal and Mark Weeden kindly agreed to serve as reviewers of the book, and it has much benefitted from their corrections and advice. We thank Elisabeth Rieken for agreeing to publish the present text edition as the second volume of the DAAM series and for her support at every stage of its production. We are very grateful to the Mainz Academy of Sciences and Literature for generously providing subsidies for the Turkish translation and the printing costs. Further, we would like to thank the Çorum Museum for supporting our work on this group of historically important texts; in particular we thank museum researcher Melih Başköy for his assistance, and also Semih Gerçek who took the photos of the tablets for publication. Finally, we would like to thank Harrassowitz Publishers for the technical support in preparing this volume. Çorum and Würzburg, April 2021

Aygül Süel and Daniel Schwemer

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

ÖNSÖZ Akad ve Sümer dillerinde metin yazmak, Hitit kraliyet sarayındaki yazı faaliyetlerinin nispeten küçük bir parçası olsa da, bir uzmanlık işiydi. Hititli katipler (uzmanlar), Mezopotamya geleneksel bilgisinin geniş külliyatından metinleri çalışıp kopyaladılar, çivi yazısı ile ilişkili kültürel mirasa hakim oldular, becerilerini Geç Tunç Çağı’nda, Batı Asya’nın ortak dili olan Akad dilinde geliştirdiler ve Mezopotamya kültürünün eski dili olan Sümer dilini öğrendiler. Hititlerin başkenti Boğazköy-Hattuša tablet koleksiyonlarından, uzun zamandır Akad ve Sümer dillerinde yazılmış önemli bir grup metin bilinmektedir. Başkentten uzak Hitit taşra merkezlerinde açığa çıkan metinler ise genellikle iç meseleler ile ilgilidir ve Hitit dilinde yazılmışlardır. Ḫattuša’nın yaklaşık 75 km kuzeydoğusunda bulunan Šapinuwa Hitit şehri, Ortaköy İlçe merkezinin 3 km güneybatısında yer almaktadır. Bu şehirde keşfedilen yaklaşık 5 bine yakın çivi yazılı tablet Hititçe, Hurrice, Hattice, Akadca gibi çeşitli dillerde yazılmışlardır. Siyasi, idari, tarihi, askeri, dini, fal gibi çeşitli konulardaki tabletler, bir kraliyet arşivi ile karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir. Yazılı belgeler, sadece kendi bölgesindeki konularla ilgili yazışmalar ve yerel bir takım konular değil, devletin sevk ve idaresi ile ilgilidir. Ortaköy tabletlerinden, Šapinuwa’nın Erken İmparatorluk döneminde Hitit devletinin başkenti olduğu ve M.Ö. 14.yy. da II. Tutḫaliya-Taduḫepa Kraliyet çiftinin hüküm sürdüğü anlaşılmaktadır. Söz konusu belgeler, burada Büyük kralın, kraliçenin ve kraliyete bağlı çeşitli görevlilerin varlığını yansıtmaktadır. Ortaköy’de bulunan Akadca ve Sümerce tabletler ve tablet parçaları, Hitit Anadolu’sunda Akad ve Sümer dillerinde yazmanın tüm koşullarını ve içeriklerini göstermektedir. Bunlar arasında Sümerce sözlüksel metinler, Akadca edebi metinler, Hitit kraliyet ailesinin dini uygulamalarına uyarlanmış Akadca dini metinler ve Hitit kralının Akad dilinde yazılmış diplomatik yazışmalarına ait metinler bulunmaktadır. Daha önceden Hitit ve Sümer versiyonları bilinen güneş tanrısına ait ilahi ve duanın, Akadca versiyonu Ortaköy’de ele geçen tabletler içerisinde yer almaktadır. Döneminde Akad dilinin beynelmilel bir dil olduğu ve iletişimlerde kusursuz bir aracı olarak kullanıldığı görülmüştür. Diğer bir tablet ise Sümer rakamlarının bir listesini içermektedir. Bu rakamların birçoğunun isimleri daha önceden bilinmemektedir. Ayrıca, tablette bazı rakamların, telaffuz edilme biçimleri hakkında bize daha fazla bilgi veren yazımlar bulunmaktadır. Ortaköy tabletleri içerisinde Akadca belgelerin varlığı, söz konusu dönemde uluslararası bir merkez olarak Šapinuwa’nın konumunu ispatlar niteliktedir. Bilim dünyasına bu dönemde uluslararası diplomatik temaslara ve bilgi aktarımına ilişkin bilinenlere yeni veriler sunmaktadır. Metinler, Hitit kültürünün tüm çivi yazısı dünyasında anlaşılması için son derece önemlidir. Bu kitapta yayınlanan tabletler, Ortaköy-Šapinuwa tabletlerinin sadece Hititologlar için değil, aynı zamanda Asyriologlar ve çivi yazısı dünyasının tüm çalışanları için olan önemini bir kez daha teyit edecektir. Öncelikli olarak Ortaköy’ü bilim dünyasına kazandıran, kazılarını yürüten, kitabın ana konusunu oluşturan Sümer ve Akad dilinde yazılmış tabletleri arkeolojik kontekste tespit eden, temizliklerini yapan, ilk fotoğraflarını çeken ve müzeye teslimine kadar her aşamasında emeği olan Mustafa Süel’e teşekkür ve minnetlerimizi sunarız. Ortaköy kazılarının başkanı ve filoloğu Aygül Süel tarafından bu kitapta yayını sunulan Akadca ve Sümerce metinlerin de içinde yer aldığı Ortaköy kazılarından açığa çıkarılan 5 bine yakın tabletin transkripsiyonları yapılmıştır. Yazarlar, bu çalışmaları Ortaköy kazı arşivinin dijital fotoğraflarına dayanarak yürütmüşlerdir. Daniel Schwemer, Akadca ve Sümerce metinler üzerine bu çalışmayı yayına hazırlamıştır; bunu yaparken meslektaşları ve öğrencilerle birlikte Würzburg Cuneiforum’da metinleri okuma fırsatı buldu. Oğuz Soysal ve Mark Weeden’a

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

XII

Önsöz

kitabın eleştirmenleri olarak görev yapmayı kabul ettikleri ve değerli yorum ve önerilerini bizlerden esirgemedikleri için teşekkür ederiz. Bu süreçte, kendilerinin düzeltmelerinden ve tavsiyelerinden fazlaca yararlanılmıştır. Mevcut metin baskısını DAAM serisinin ikinci cildi olarak yayınlamayı kabul ettiği ve çalışmanın her aşamasında verdiği destek için Elisabeth Rieken’e teşekkür ederiz. Türkçe çeviri ve baskı masrafları için cömertçe destek sağladığı için Mainz Bilimler ve Edebiyat Akademisi’ne minnettarız. Bu tarihsel önemli metinler grubu üzerindeki çalışmalarımızı desteklediği için Çorum Müzesi’ne ve yardımları için Müze uzmanı Melih Başköy’e, ayrıca, yayın için tablet fotoğraflarını çeken Semih Gerçek’e teşekkür ederiz. Son olarak, bu cildin hazırlanmasındaki teknik destek için Harrassowitz yayın evine teşekkür etmek istiyoruz. Çorum ve Würzburg, Nisan 2021

Aygül Süel ve Daniel Schwemer

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

INTRODUCTION The present volume comprises an edition of the Akkadian and Sumerian cuneiform tablets and fragments that have been identified by Aygül Süel among the extensive epigraphic finds at OrtaköyŠapinuwa between 1990 and 2020. The majority of the tablets presented here was found in 1990 in the course of the excavation of Building A.1 Like all other cuneiform tablets from Šapinuwa published so far,2 the texts published here exhibit the so-called Middle Hittite Script and date to the Early Empire period. Due to their fragmentary state, most of the texts cannot be dated more precisely, but the mention of Kantuzili (nos. 12 obv. 17′ and 15 rev.? 14–15), Duwa (no. 12 obv. 9′), and, possibly, Tutḫaliya himself (no. 9 l. col. 8′, 12′), suggest that the tablets were written, like the bulk of the Ortaköy-Šapinuwa cuneiform finds,3 during the reign of Tutḫaliya II (or III, hence often referred to as ‘II/III’), the predecessor of Šuppiluliuma I.4 The Akkadian and Sumerian texts found at Šapinuwa reflect the presence of the royal court in that city at the time of Tutḫaliya II, and confirm the city’s function as a temporary capital of the Hittite empire. The texts include fragments of the king’s correspondence with vassals in Syria (nos. 12 and 13) and with the king of Mittani (nos. 14 and 15, possibly also nos. 16 and 17). Since the epistolary fragments are written in the Hittite cuneiform script and the better preserved pieces can be shown to have been authored by the Hittite ruler, it seems likely that we are dealing with archive copies or drafts of diplomatic letters. The frequency of erasures and additions in smaller script indeed suggests that most of the fragments were part of drafts. It therefore remains uncertain whether the letters were ever sent in the form that they are preserved to us. The letters show, however, that Tutḫaliya II sought to claim Hittite overlordship over Northern Syria and considered the Euphrates to demarcate the boundary between the Hittite and Mittani zones of power.5 Several texts demonstrate that the scribal activity at the royal court of Šapinuwa was not restricted to matters of state administration and diplomacy, but also included scholarly engagement by Hittite scribes with Mesopotamian texts and traditions.6 Witnesses to this type of learning are a small tablet concerned with the pronunciation of Sumerian numbers and lexical fragments (nos. 1 and 2–5, cf. also the fragmentary poetic texts edited as nos. 7 and 8). The copy of an Akkadian hymn and prayer to the Sun-god (no. 6), which probably served as one of the models of the Middle Hittite Kantuzili prayer and the tradition of Hittite personal prayers inspired by it, proves that the study of Mesopotamian traditions was pursued with practical application in mind. Unfortunately the hymn and prayer to the Sun-god do not preserve the name of a supplicant, so that it is unclear whether an 1 For the tablet finds in Building A, see Süel 1992a; 1997; 1998a; 2002a: 161–64; Süel – Süel 1997; 1998; 1999. 2 For editions of cuneiform texts found at Ortaköy-Šapinuwa, see Süel 1992b; 2001; 2002a; 2002b; 2005; 2014; 2017; Süel – Soysal 2003; 2007; Soysal – Süel 2016; de Martino – Murat – Süel 2013; Giorgieri – Murat – Süel 2013; Wilhelm – Süel 2013; de Martino – Süel 2015; 2017; Murat 2008; Reyhan 2008; Soysal 2016. Cf. also Hoffner 2009: 253–58; Marizza 2009: 34–35, 57–59, 116–19. 3 For a recent discussion of the overall historical and archaeological context of the Ortaköy-Šapinuwa archives, see Süel – Süel 2013. 4 See Süel 1998b. 5 Hittite interest in Northern Syrian principalities west of the Euphrates also clearly transpires from the Hittite political correspondence found at Ortaköy-Šapinuwa (see Süel 2017). For further references, see the discussions in the introductory sections to nos. 12–14. 6 For a discussion of Hittite scholars and their close connection to the royal court, see van den Hout 2015.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

2

Introduction

actual recitation of the text on behalf of the king or a another member of the royal family in the Akkadian language was ever intended. The Akkadian-Hittite bilingual invocation or prayer edited as no. 9 indeed includes the supplicant’s name, which probably can be reconstructed as the name of king Tutḫaliya himself. How was this text performed on behalf of the king? Perhaps in Akkadian, with the Hittite translation provided for the benefit of the royal supplicant? In light of the bilingual fragment no. 9, it seems not excluded that similar bilingual versions also existed of texts like the Kantuzili prayer. The presence of Hurrian text traditions and Hurro-Hittite ritual practice at Šapinuwa is well documented.7 It is therefore not surprising that the Akkadian texts also comprise a small fragment of a multi-tablet Hurro-Hittite ritual (probably addressed mainly to Ea) that includes Akkadian recitations (no. 10). This type of ritual is well known from the archives in Ḫattuša and generally referred to as babilili rituals, following the instruction found in these texts to recite babilili “in Babylonian”.8 The colophon of the present fragment indeed assigns the text to the lore of a “Babylonian scribe” (DUB.SAR babilili).

7 See Murat 2008; de Martino – Murat – Süel 2013; Giorgieri – Murat – Süel 2013; Wilhelm – Süel 2013; de Martino – Süel 2015; iid. 2017. 8 For a comprehensive edition of the babilili rituals, see Beckman 2014 (cf. Cohen 2016).

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

GİRİŞ Bu çalışmada, Ortaköy-Šapinuwa’da ele geçen Akadca ve Sümerce çivi yazılı tablet ve tablet parçaları ele alınmaktadır. Tabletler, 1990–2020 yılları arasında gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucunda tespit edilen çok sayıda epigrafik buluntu arasından Aygül Süel tarafından saptanmıştır ve büyük çoğunluğu 1990 yılında A Yapısı’ndaki kazılarda ele geçirilmiştir.1 Söz konusu tabletler, Šapinuwa’da bulunan ve bugüne kadar yayımlanmış diğer tüm çivi yazılı tabletler gibi Orta Hitit Dönemi’ne ait metinleri içerir ve Erken Krallık Dönemi’ne tarihlendirilmektedir.2 Kötü korunma durumlarına bağlı olarak, çoğu belge kesin olarak tarihlendirilemese de, metinlerde Kantuzili (no. 12 öy. 17′ ve 12 ay.? 14–15), Duwa (no. 12 öy. 9′) ve olası II. Tutḫaliya’dan (no. 9 sağ sü. 8′, 12′) sözedilmesi, Ortaköy-Šapinuwa’da ele geçen çivi yazılı tabletlerin büyük çoğunluğunun,3 I. Šuppiluliuma’nın selefi II. Tutḫaliya’nın (ya da III. Tutḫaliya. Bu nedenle genellikle II./III. Tutḫaliya) döneminde yazıldığı tahmin edilmektedir.4 Šapinuwa’da ele geçen Akad ve Sümer metinleri, II. Tutḫaliya zamanında burada bir sarayın varlığını yansıtmakta ve kentin bir süreliğine Hitit Krallığı’nın başkenti olduğunu doğrulamaktadır. Metinler, Suriye’deki vasallar (no. 12 ve 13) ve Mittani Kralı (no. 14, 15 ve belki 16, 17) ile yazışmaların fragmanlarını içermektedir. Tabletlerdeki mektupların Hitit çivi yazısıyla yazılmış ve daha iyi durumda korunmuş parçaların Hitit kralı tarafından kaleme aldırılmış olması, bunların arşiv kopyaları ya da resmi mektupların taslakları olabileceğine işaret eder. Silme izleri ile daha küçük olan ekleme izlerinin sıklığı, parçaların çoğunun taslaklara ait olduklarını gösterir. Bu nedenle mektupların – bugün korunduğu şekliyle – gönderilip gönderilmediği, belirsizliğini korumaktadır. Buna karşın, mektuplar II. Tutḫaliya’nın Suriye’nin kuzeyinde hakimiyet kurmaya çalıştığını ve Fırat Nehri’ni Hitit ve Mittani’nin hakimiyet alanı arasında sınır olarak kabul ettiğini göstermektedir.5 Çok sayıda metin, Šapinuwa’nın sarayında, yazıcılığın yalnızca devlet yönetimi ve siyasi konularla sınırlı olmadığını, Hitit katiplerinin, Mezopotamya metinleri ve gelenekleri ile ilgili bilgece uğraşlarını da göstermektedir.6 Sümer rakamlarının okunuşuyla ilgili küçük bir tablet ve bir sözlük parçası, bu yolla öğrenmenin kanıtıdır (no. 1 ve 2–5 ve ayrıca nos. 7 ve 8 parçalardaki şiir metni). Güneş tanrısıyla ilgili bir Akad ilahisine ve bir duaya ait kopya (no. 6), olası Orta Hitit Evresi’ne ait Kantuzili duasının ve bundan esinlenen Hitit kişisel dua geleneğinin örnek aldığı biçimlerden biridir ve bu kopya, Mezopotamya gelenekleri incelenirken pratik uygulamaların gözönünde tutulduğunu göstermektedir. Güneş tanrısıyla ilgili bu ilahi ve duacının adı ne yazık ki korunmamıştır. Bu nedenle metnin, Akad dilinde bir kral ya da hanedanlığın bir üyesi için rezitasyon amaçlı olup olmadığı belirsizdir. No. 9 parçadaki Akadca-Hititçe bilingual yakarıda, duacının adı Kral Tutḫaliya olarak tamamlanabilir. Söz konusu dua metni kral adına nasıl okundu? Akadca orijinali, kral için Hititçe’ye çevrildikten sonra mı okundu? Bu bilingual yazıt fragmanı ışığında (no. 9), Kantuzili duası gibi benzer bilingual örneklerin varlığı gözardı edilmemiş gibi görünmektedir. 1 A Binası’nda ait çivi yazılı tabletler için: Süel 1992a; 1997; 1998a; 2002a: 161–64; Süel – Süel 1997; 1998; 1999. 2 Ortaköy-Šapinuwa’da ele geçen, yayımlanmış çivi yazılı tabletler için: Süel 1992b; 2001; 2002a; 2002b; 2005; 2014; 2017; Süel – Soysal 2003; 2007; Soysal – Süel 2016; de Martino – Murat – Süel 2013; Giorgieri – Murat – Süel 2013; Wilhelm – Süel 2013; de Martino – Süel 2015; 2017; Murat 2008; Reyhan 2008; Soysal 2016. Ayrıca bkz.: Hoffner 2009: 253–58; Marizza 2009: 34–35, 57–59, 116–19. 3 Ortaköy-Šapinuwa arşivleri hakkındaki tarihi ve arkeolojik bilgilerin tümü için: Süel – Süel 2013. 4 Bkz. Süel 1998b. 5 Hititler’in, Fırat’ın batısındaki kuzey Suriye prenslikleri ile ilgilenmeleri, Ortaköy-Šapinuwa’da ele geçen resmi yazışmalardan anlaşılmaktadır (bkz. Süel 2017). Daha fazla bilgi için bkz. No. 12–14’teki açıklamalar. 6 Hitit bilginleri ve kraliyet sarayıyla yakın ilişkileri hakkında, bkz. van den Hout 2015.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

4

Giriş

Šapinuwa’da Hurri çivi yazılı metin geleneği ile Hurri-Hitit dini ritüelleri oldukça iyi belgelenmiştir.7 Bu nedenle Akad metinlerinin, içinde Akad yakarıları da bulunan (no. 10), çoklu tabletlerdeki Hurri-Hitit ritüellerinin (çoğunluğu herhalde Ea’ya) küçük bir parçasını da kapsaması şaşırtıcı değildir. Bu tür ritüeller Ḫattuša arşivlerinde bulunmaktadır ve bu metinlerde aktarılan babilili’den (“babilce”) ötürü genellikle babilili ritüelleri olarak bilinir.8 Mevcut parçanın kolofonu, metni gerçekten de bir “Babil katibinin” (DUB.SAR babilili) aktardığını göstermektedir.

7 Bkz.: Murat 2008; de Martino – Murat – Süel 2013; Giorgieri – Murat – Süel 2013; Wilhelm – Süel 2013; de Martino – Süel 2015; 2017. 8 Babilili ritüellerinin kapsamlı yayını için bkz.: Beckman 2014 (krş. Cohen 2016).

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

TEXT EDITIONS – METİN ÇALIŞMALARI 1. Sumerian Numbers – Sümer Rakamları Introduction Excavation number: Or 98/52 Museum number: Çorum Museum, 2-52-98 Find-spot: Field T (surface find) Description: Single-column, small tablet with rounded edges and corners. The tablet does not include a colophon, but fragmentary rev. 11 may represent some kind of subscript. Script: Large Hittite cuneiform script characterized by the older forms of LI and E, TE with an oblique ŠE-group, UG with subscription, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 57 × 86 × 25 mm Hand copy: Pls. I–II Photograph: Pl. XXIII The tablet originally contained a list of the Sumerian cardinal numbers from one to twenty in syllabic writing. Also the multiples of ten from thirty to a hundred are provided, but the phonetic readings of these numbers do not agree with the corresponding Sumerian numerals that are otherwise attested. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 98/52 Çorum Müzesi, 2-52-98 T Tarlası (yüzeyden) Kenarları ve köşesi yuvarlatılmış, tek sütunlu küçük tablet. Kolofon yoktur. Parçalar halindeki ay. 11 bir çeşit alt simge olabilir. Büyük formatta Hitit çivi yazısı karakteri, erken evre yazı formundaki LI, E, TE ve eğik ŠE-grubu ile belirgindir. UG altında ek işaret bulunur. Yeni Yazı formuna özgü bir işaret bulunmamaktadır. 57 × 86 × 25 mm Lev. I–II Lev. XXIII

Tabletin aslında, hece yazısıyla birden yirmiye kadar Sümer kardinal sayılarını içermektedir. Ayrıca on sayısının katları, otuzdan yüze kadar verilmiştir. Fakat bu sayıların fonetik okunuşu, bilinenin aksine Sümer sayılarıyla uyuşmamakadır. Transliteration – Transliterasyon obv. – öy. 1′ 6 [a-aš] 2′ 7 ⸢u⸣-[me-en] 3′ 8 u-⸢uz⸣-za 4′ 9 -li-mu 5′ 10 u-ú-ug

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

6

Text Editions – Metin Çalışmaları

6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ lo. e. – a. kn. 1 2 3 rev. – ay. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------11 u-te-eš-ta-ri-ka [1]2 ud-li-me-en [13] ud-li-e-eš [14 ud-l]i-li-mu [15 ud-l]i-i-ia [16 ud-l]a-a-aš [17 ud-l]u-mi-en [18 ud-l]u-uz-za [19 ud-lu]-li-im-mu [20] ni-eš ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x x] x ⸢30⸣ ša-x-⸢bi?⸣ 40 ⸢ki⸣-[iz?]-zi-la 50 ke-el-⸢ša?⸣ šu-ši kur-ke-el-⸢ša?⸣-kur-ru-ú 70 kur!-⸢ke⸣-e[l-ša?]-x-ši 80 kur-ke-e[l-ša?]-x-⸢zi?⸣ 90 k[ur-ke-el-š]a?-[x]-na 1 me [x (x)] x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------DIŠ ⸢KU?⸣ x x ŠU x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------rest of rev. probably uninscribed – arka yüzün devamı muhtemelen boş bırakılmıştır

Notes obv. 1′ Sumerian āš “six”; for the restoration, cf. obv. 11′. For the other attested syllabic spellings of this and the other cardinal numbers, see Jagersma 2010: 241–46, Balke 2009: 674, Edzard 2003: 63–65, and Hunger 1998 (all with further literature). 2′ Sumerian umin “seven”; for the restoration, cf. obv. 17′ and lo. e. 1. 3′ Sumerian ussa “eight”; cf. lo. e. 2. 4′ Sumerian ilimmu or ulimmu “nine”; cf. obv. 9′ and lo. e. 3. The emendation -li-mu (rather than -li-mu, the more original form of the numeral) was chosen because the omission of initial u (as found in obv. 2′–5′) seems to be the more likely mistake: U, the simple winkelhaken, is smaller than I, and the following LI begins with a set of winkelhaken. Also the form of “nineteen” in the present text, if correctly restored as udlulimmu in lo. e. 3, would reflect the variant form with initial u-. 5′ The spelling u-ú-ug represents Sumerian “ten”, a numeral that is now reconstructed as (y)u (Jagersma 2010: 243); cf. obv. 6′–8′ for other syllabic spellings of “ten”. The addition of -ug at the end of the word is without parallel. There is otherwise no indication that Sumerian “ten” should be reconstructed as (y)ug, but since -g is regularly lost in word-final position and may also be dropped in compounds, the spelling here should not be dismissed as obscure too rashly. As pointed out to us by M. Weeden, the addition of ú after u may serve to clarify the reading as /u/ rather than /o/. 6′ Sumerian udiš “eleven” is here attested for the first time in syllabic spelling; it has the expected structure 10+1 (u+diš). The interpretation of added ta-ri-ka is not obvious at first glance. Judging by the distribution of the signs on the line, the Hittite scribe treated it as part of the numeral. As some of the numerals in CTN 4, 10 show added di-ri-ga “exceeded” (diri.g=a; see Jagersma 2010: 245–46), ta-ri-ka is best interpreted as this optional element of

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

1. Sumerian Numbers – Sümer Rakamları

7′ 8′–9′ 10′ 11′

lo. e. 1 2 3

rev. 1 2 3–10

3 4

7

Sumerian compound numbers. Thus u-te-eš-ta-ri-ka should be analysed as u+diš+diri.g=a “ten exceeded by one”. Sumerian udlimin “twelve” (u+dili+min); cf. ú-du-li-me-in in CTN 4, 10 obv. 6 (Hunger 1998: 181–82; Jagersma 2010: 245). Sumerian udliʾeš “thirteen” (u+dili+eš) and udlilimmu “fourteen” (u+dili+limmu) are attested here for the first time in syllabic spelling; the structure of these compound numerals is as expected. For Sumerian udliya “fifteen” (u+dili+ya), cf. ú-du-li-ia in CTN 4, 10 obv. 3 and ú-di-li-ia BM 76284: 8′ (M. Weszeli apud Hunger 1998: 181), both discussed by Jagersma 2010: 245. The distribution of the signs on the line suggests that -a-aš is not preceded by ud-li-, but by a slightly shorter sign sequence, therefore [ud-l]a-a-aš representing Sumerian udlāš (u+dili+āš) “sixteen”. This numeral is not attested elsewhere in syllabic spelling, but its structure is as expected. Sumerian udlumin “seventeen” (u+dili+umin). This numeral is not attested elsewhere in syllabic spelling, but its structure is as expected. Note that udlumin “seventeen” is similar to, but not identical with udlimin “twelve”. Sumerian udlussa “eighteen” (u+dili+ussa); not attested syllabically elsewhere, but structurally as expected. The space available in the break suggests that the first part of this number should be restored in line with the preceding two numbers, therefore [ud-lu]-li-im-mu representing Sumerian udlulimmu (u+dili+ulimmu) “nineteen”. Again, the form is not attested syllabically elsewhere, but conforms to the expected structure. Note that udlulimmu “nineteen” is similar to, but not identical with udlilimmu “fourteen”. Sumerian niš “twenty”. There seem to be traces in this line, but they remain undecipherable. The sequence of numbers is continued in rev. 3, and it is unclear what, if anything, should have been written in the present line. The forms provided for the multiples of ten from thirty to one hundred are irreconcilable with the form of the corresponding Sumerian numbers, as they can be reconstructed based on other sources: ušu (30), nimin (40), ninnu (50), ĝeš(d) (60), with the numbers from seventy to one hundred probably being compounds of ĝeš(d) and the relevant multiples of ten (see Powell 1971: 70). It should also be noted that ke-el-ša? (or ke-el-ta?) “fifty” apparently serves as the basis of kur-ke-el-ša?-kur-ru-ú “sixty”, a structure that deviates from the sexagesimal system of the standard Sumerian numerals. The added elements kurand -kur-ru-ú in kur-ke-el-ša?-kur-ru-ú are suspiciously similar to each other and should signify the addition of 10 to ke-el-ša? “fifty”. The numbers 70, 80, and 90 seem all to be compounds built with kur-ke-el-ša?-, the basic form of 60, with varying word-final elements signifying the addition of 10, 20, and 30 to 60. None of these word-final elements can be deciphered at present or be connected to any other known Sumerian number that would fit the context. In addition to the standard system Sumerian had a ternary number system, which is only partly known and seems to have been used only in a very limited context (Balke 2010). Structurally, there is no indication that the numerals from thirty to a hundred of the present text were part of that alternative numerical system. A reading ša-na-bi “two thirds” (also 40 in relation to 60) is epigraphically and contextually excluded. The tentative restoration as ⸢ki⸣-[iz?]-zi-la is an attempt to produce the least complex form based on the extant signs.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

8

Text Editions – Metin Çalışmaları

5 Instead of ke-el-ša, one could also read ke-el-ta. The slight similarity to Sumerian ĝeš(d) (written ĝéš-da) “sixty” is probably due to chance, especially since ke-el-ša/ta stands for “fifty”. 11 Undecipherable line that is set off by rulings, possibly a subscript or summary (or even the rendering of a number higher than a hundred). The single vertical wedge at the beginning may introduce a personal name, perhaps one can read Iku-u[n-n]a. The remainder of the tablet was apparently uninscribed. Açıklamalar öy. 1′ Sümerce āš “altı”; tamamlama için krş. öy. 11′. Bunun ve diğer kardinal sayılarının hece yazılışı için bkz. Jagersma 2010: 241–46, Balke 2009: 674, Edzard 2003: 63–65, ve Hunger 1998 (tümünün kaynakçası). 2′ Sümerce umin “yedi”; tamamlama için krş. öy. 17′ ve a. kn. 1. 3′ Sümerce ussa “sekiz”; krş. a. kn. 2. 4′ Sümerce ilimmu ya da ulimmu “dokuz”; krş. öy. 9′ ve a. kn. 3. Bu rakam -li-mu yerine daha orijinal biçimiyle -li-mu olarak düzeltilmiştir. Çünkü u’nun eksikliği daha çok bir hata gibi görünmektedir (öy 2′–5′ gibi). Basit bir winkelhaken (köşe çengeli) olan U, I’dan daha küçüktür ve devamındaki LI yapısı bir sıra winkelhaken ile başlamaktadır. Metindeki “on dokuz” rakamı da, udlulimmu olarak tamamlandığı doğru kabul edilirse (a. kn. 3), ilk hece değeri u’nun bir çeşidini yansıtmaktadır. 5′ u-ú-ug Sümerce “on” rakamını simgeler. Bu rakam y(u) olarak tamamlanmıştır (Jagersma 2010: 243); “on” rakamının diğer yazılışı için krş. öy. 6′–8′. Kelimenin sonuna “ug” yapısının eklendiğine dair örnekler yoktur. Ayrıca Sümerce’de “on”’un (y)ug olarak tamamlanabileceğine dair bir ipucu da yoktur fakat kelime sonundaki -g’nin genellikle kaybolduğu ya da yazım esnasında düşebileceği gözönünde bulundurulmalıdır. Bize M. Weeden tarafından işaret edildiği gibi, u’dan sonra ú’nun eklenmesi muhtemelen okumayı /o/ yerine /u/ olarak netleştirmeye hizmet etmiş olabilir. 6′ Sümerce udiš “on bir” ilk defa görülmektedir ve (u+diš) 10+1 anlamına geldiği tahmin edilmektedir. ta-ri-ka ilk bakışta anlam içermez fakat satırdaki işaretlerin dağılımına bakılırsa, Hititli katip bu işaretleri rakamın bir bölümü olarak kullanılmıştır. CTN 4’te verilen rakamlardan birkaçı gibi 10 rakamı, di-ri-ga “aşıldı” ekine sahiptir (diri.g=a; bkz. Jagersma 2010: 245–46); ta-ri-ka, Sümer bileşik rakamlarının opsiyonal öğesi olarak en iyi yorumlanandır. Buna göre u-te-eš-ta-ri-ka, u+diš+diri.g=a “onun bir fazlası” olarak çözümlenebilir. 7′ Sümerce udlimin “on iki” (u+dili+min); krş. ú-du-li-me-in CTN 4, 10 öy. 6 (Hunger 1998: 181–82; Jagersma 2010: 245). 8′–9′ Sümerce udliʾeš “on üç” (u+dili+eš) ve udlilimmu “on dört” (u+dili+limmu) işareti ilk defa görülmektedir; buradaki bileşik rakamların yapısı beklendiği gibidir. 10′ Sümerce udliya “on beş” (u+dili+ya). Krş. ú-du-li-ia, CTN 4, 10 öy. 3 ve ú-di-li-ia BM 76284: 8′ (M. Weszeli apud Hunger 1998: 181). Her ikisi için bkz. Jagersma 2010: 245. 11′ İşaretlerin satırdaki dağılımına göre -a-aš önünde ud-li- yoktur ve biraz daha kısa bir işaret dizisi bulunur. Bu nedenle [ud-l]a-a-aš Sümerce udlāš (u+dili+āš) “on altı”’yı simgelemektedir. Bu rakam hece yazımı olarak başka bir yerde görülmez, fakat yapısı beklendiği gibidir. a. kn. 1 Sümerce udlumin “on yedi” (u+dili+umin). Bu rakam hece yazımı olarak başka yerde görülmez, fakat yapısı beklendiği gibidir. udlumin “onyedi” ile udlimin “on iki” benzerdir fakat özdeş değildir. 2 Sümerce udlussa “on sekiz” (u+dili+ussa), hece yazımı olarak başka yerde görülmez, fakat yapısı beklendiği gibidir. 3 [ud-lu]-li-im-mu rakamının Sümerce’deki karşılığı udlulimmu (u+dili+ulimmu) “on dokuz” olduğundan, kırık alana göre, sayının ilk bölümü önceki iki sayıya uygun olarak tamamlan-

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

2. Lexical Fragment: /ur/ – Sözlüksel Metin: /ur/

ay. 1 2 3–10

3 4 5 11

9

malıdır. Bu form başka yerde görülmez, fakat tahmin edilen yapıya uygundur. udlulimmu “on dokuz”, udlilimmu “on dört” ile benzerdir, fakat özdeş değildir. Sümerce niš “yirmi”. Bu satırda izler var gibi görünüyor, ancak anlaşılmaz kalıyorlar. Sayıların dizisi ay. 3’den devam ediyor, ve eğer varsa, bu satıra ne yazılması gerektiği belirsizdir. On sayısının otuzdan yüze kadar olan katları için oluşturulan formlar, benzer Sümer sayılarıyla uyuşmamaktadır. Diğer kaynaklar yardımıyla tamamlanabilen rakamlar: ušu (30), nimin (40), ninnu (50), ĝeš(d) (60), yetmişten yüze kadar olan sayılar herhalde ĝeš(d) bileşikleri ve 10’un katlarıdır (Bkz. Powell 1971: 70). Ayrıca ke-el-ša? (ya da ke-el-ta?) “elli”, kur-ke-el-ša?-kur-ru-ú “altmış” için taban işlevini gördüğü de düşünülebilir. Bu yapı (kurke-el-ša?-kur-ru-ú), 60 tabanlı standart Sümer rakamlarından sapmaktadır. Ek işaretler, kur- ve kur-ke-el-ša?-kur-ru-ú sözcüğündeki -kur-ru-ú şüphe uyandıracak kadar benzerlik gösterir ve 10’un 50’ye (ke-el-ša? “elli”) eklenmesini göstermektedir. 70, 80 ve 90 rakamlarının tümü, 60’ın temel biçimi olan ve çeşitli son ekler ile 10, 20 ve 30’dan 60’a kadar rakamların toplamını ifade eden kur-ke-el-ša?- ile oluşturulan bileşikler olmalıdır. Sözcüklerin sonuna gelen tüm bu işaretlerin anlamı henüz çözülememiştir ve sözcük bağlamına uygun, bilinen Sümer rakamlarıyla ilişkili değildir. Sümerler`de, standart sistemin yanı sıra, kısmen bilinen ve sınırlı konularda kullanılmış gibi görülen üç tabanlı rakam sistemi de vardı (Balke 2010). Mevcut metnin yapısında otuzdan yüze kadar, sayıların, söz konusu alternatif sayısal sistemin bir parçası olduğuna dair bir kanıt yoktur. ša-na-bi “iki çeyrek” biçiminde bir yorum (60 ile ilgili olarak 40 rakamı da) epigrafik olarak ve içerik bakımından olası değildir. ⸢ki⸣-[iz?]-zi-la biçimindeki ilk tamamlama, mevcut işaretlerle en basit formu elde etme denemesidir. ke-el-ša yerine ke-el-ta olarak da okunabilir. Sümerce ĝeš(d) (yazılışı ĝéš-da) “altmış” ile uzak benzerlik herhalde rastlantıdır. Zira ke-el-ša/ta “elli” rakamı için kullanılmaktadır. Çizgilerle oluşturulmuş, okunamayan satır, alt işaret, özet ya da 100’den fazla bir sayının reprodüksiyonu olmalıdır. Baştaki tek dikey çivi kişisel bir isim verebilir, belki Iku-u[n-n]a okuyabilir. Tabletin geri kalan kısmı boş bırakılmıştır.

2. Lexical Fragment: /ur/ – Sözlüksel Metin: /ur/ Introduction Excavation number: Or 95/19 Museum number: Çorum Museum, 4-19-95 Find-spot: Field T (surface find) Description: Fragment of a probably four-column, lightly lined tablet. Only one side is preserved; the fourth column is entirely lost, and not much remains of the first. It seems unlikely that the tablet had originally more than one set of four columns on each side. Script: Hittite cuneiform script characterized by older ZU and the absence of any sign forms that are exclusively found in NS manuscripts. Measurements: 79 × 52 × 16 mm Hand copy: Pl. III Photograph: Pl. XXIV The fragment preserves part of a four-column vocabulary (Sumerian orthographic; Sumerian phonographic; Akkadian; Hittite), as they are well attested at Ḫattuša. The extant section deals with

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

10

Text Editions – Metin Çalışmaları

various Sumerian signs that have a reading /ur/. The Hittite column is entirely lost. It is unknown to which series the present fragment is to be assigned. Because of their different column width, this fragment and text no. 3 cannot have belonged to the same tablet. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım:

Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 95/19 Çorum Müzesi, 4-19-95 T Tarlası (yüzeyden) Muhtemelen dört sütunlu, hafif çizgili bir metnin parçasıdır. Yalnızca bir yüzü korunmuş olan tabletin dördüncü sütunu tamamen kırıktır ve ilk sütunun çok az bir bölümü korunmuştur. Tabletin her iki yüzünde birden fazla dört sütun olması olanaksız gibi görünmektedir. Hitit çivi yazısı karakteri, daha erken evreye ait ZU işareti ile belirgindir ve Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaret yoktur. 79 × 52 × 16 mm Lev. III Lev. XXIV

Tablet parçası, dört sütunlu sözlüksel bir metnin bir bölümünü içermektedir. Ḫattuša’da da görülen bu sözcükler Sümerce (ortografik ve fonografik), Akadca ve Hititçedir. Tabletin korunan kısmı, /ur/ içeren çeşitli Sümerce işaretlerle ilgilidir. Fragmandaki Hititçe bölümün tümü kırıktır. Mevcut parçanın hangi seriye ait olduğu bilinmemektedir. Farklı sütun genişliklerinden dolayı, bu parça ve metin no. 3 aynı tablete ait olamaz. Transliteration – Transliterasyon 1′ [x] u-⸢ur⸣ 2′ [x] u-ur 3′ [x] u-ur ⸢u-ur⸣ 4′ [úr?] 5′ [ur₄] u-⸢ur⸣ 6′ [ur₄] u-ur u-ur 7′ [ur₅?] 8′ [x] u-ur 9′ [úr] u-⸢ur⸣ 10′ [úr] u-ur 11′ [ur₅-b]i ⸢u⸣-ur-bi 12′ [ur₅-b]i ur-bi ⸢ḫu?⸣-u[r?] 13′ [ḫur?]

[ ⸢ḫa⸣-x-[x-x ⸢ḫa⸣-šu-x [ ki-iz-⸢zu⸣ a-am-mu ḫa-ma-am-mu a-u a-lik i-na a-na [ [ [

[ [ [ [ [ [ [

fragment breaks – kırık alan

Notes 3′ Possibly read ḫa-šu-⸢ú⸣ in the Akkadian column; if so, this entry may attest to a misinterpretation of ḪAR = ur₅ (Sumerian “liver”) as Sumerian ḪAR = mur “lung” (Akkadian ḫašû). 4′ The Akkadian may be interpreted as kizzu “goat”, but no corresponding Sumerian terms with a reading /ur/ are known. Alternatively, one could read ki-iṣ-ṣú and derive the form from kimṣu “lower leg, knee”. The latter is semantically related to sūnu “lap”, which, in turn, corresponds to Sumerian úr “lap”. 5′ Cf. ḫammu “family head” in é-ur₄-ur₄ = bīt ḫammūti (cf. AHw 318 s.v. ḫammūtu and George 1992: 322). 6′ This entry represents ḫamāmu “to gather”, which corresponds to Sumerian ur₄.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

3. Lexical Fragment: /kukku/ – Sözlüksel Metin: /kukku/

11

7′ The spelling a-u probably stands for Akkadian ayyu “which”; the entry may therefore be related to ur₅ = šū “he”. 8′ The Akkadian probably represents alik “go!”, but the Sumerian correspondence (usually ĝen-ì) is less clear. It is possible that /ur/ was interpreted as a prospective (u-) form of /(e)r(e)/, the perfective plural base of ĝen “to go”. The translation of the Sumerian prospective with Akkadian imperative forms is well known from bilingual texts. 9′–10′ Cf. Aa VII/2 = 36: 141–42 (MSL 14, 464). 11′–12′ Since there are two entries for /ur-bi/, they probably refer to ur₅-bi = ištēniš and ur₅-bi = mitḫāriš, as in Ai. VI i 62 and ii 1 (MSL 1, 78). Açıklamalar 3′ Muhtemelen Akadca sütunda ḫa-šu-⸢ú⸣ okunacaktır. Bu durum, ḪAR = ur₅ (Sümerce “karaciğer”) ifadesinin ḪAR = mur “akciğer” (Akadca ḫašû) biçiminde yanlış yorumlandığını göstermektedir. 4′ Akadca kizzu “keçi” olarak yorumlanabilir, fakat bu sözcüğün Sümerce’de /ur/ biçiminde okunan karşılığı bilinmemektedir. Ki-iṣ-ṣú olarak okunabilir ve kimṣu “alt bacak, diz” formundan türetilebilir. Sonuncusu, anlam bakımından Sümerce’deki karşılığı úr “kucak” olan sūnu “kucak” ile ilişkilidir. 5′ Krş. ḫammu “aile reisi” (é-ur₄-ur₄ = bīt ḫammūti. Krş. AHw 318 ḫammūtu ve George 1992: 322). 6′ Bu satırda Sümerce ur₄ işaretine karşılık gelen ḫamāmu, “toplamak/toplanmak” eylemini simgelemektedir. 7′ a-u yazımı olası Akadca ayyu “hangi” karşılık gelmektedir. Bu nedenle giriş muhtemelen ur₅ = šū “o” ile ilgilidir. 8′ Belki Akadca alik “git!”. Fakat Sümerce’deki karşılığı daha az belirgindir (genellikle ĝen-ì). /ur/ işaretinin, /(e)r(e)/ işaretinin prospektif formu (u-) olarak yorumlandığı olasıdır. /(e)r(e)/, ĝen “gitmek” fiilinin geçmiş zaman çoğul köküdür. Akadca emir kipi formu içeren Sümerce prospektifi bilingual metinlerden bilinmektedir. 9′–10′ Krş. Aa VII/2 = 36: 141–42 (MSL 14, 464). 11′–12′ /ur-bi/ iki kere yazılmıştır. Bu nedenle biri ur₅-bi = ištēniš ve diğeri ur₅-bi = mitḫāriš’e işaret ediyor olmalıdır. Örnek için bkz.: Ai. VI i 62 ve ii 1 (MSL 1, 78).

3. Lexical Fragment: /kukku/ – Sözlüksel Metin: /kukku/ Introduction Excavation number: Or 95/1 Museum number: Çorum Museum, 4-1-95 Find-spot: Field T (surface find) Description: Fragment of a probably four-column, lined tablet. Only one side is preserved; the first column is entirely lost, and not much remains of the fourth. It seems unlikely that the tablet had originally more than one set of four columns on each side. Script: Hittite cuneiform script characterized by older IG, LI, ZU, UG with subscription and the absence of any sign forms that are exclusively found in NS manuscripts. Measurements: 81 × 55 × 18 mm Hand copy: Pl. III Photograph: Pl. XXV

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

12

Text Editions – Metin Çalışmaları

The fragment preserves part of a four-column vocabulary (Sumerian orthographic; Sumerian phonographic; Akkadian; Hittite), as they are well attested at Ḫattuša. The extant section deals with various Sumerian signs that have a reading /kukku/. It is unknown to which series the present fragment is to be assigned. Because of their different column width, this fragment and text no. 2 cannot have belonged to the same tablet. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım:

Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 95/1 Çorum Müzesi, 4-1-95 T Tarlası (yüzeyden) Muhtemlen dört sütunlu, çizgili bir metnin parçasıdır. Yalnızca bir yüzü korunmuş olan tabletin ilk sütunu tamamen kırıktır ve dördüncü sütunun çok az bir bölümü korunmuştur. Tabletin her iki yüzünde birden fazla dört sütun olması olanaksız gibi görünmektedir. Hitit çivi yazısını daha erken evrenin IG, LI, ZU, UG (alt ek işareti vardır) işaretleri temsil eder. Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaret bulunmamaktadır. 81 × 55 × 18 mm Lev. III Lev. XXV

Tablet parçası, dört sütunlu sözlüksel bir metnin bir bölümünü içermektedir. Ḫattuša’da da görülen bu sözcükler Sümerce (ortografik ve fonografik), Akadca ve Hititçedir. Tabletin korunan kısmı, /kukku/ içeren çeşitli Sümerce işaretlerle ilgilidir. Mevcut parçanın hangi seriye ait olduğu bilinmemektedir. Farklı sütun genişliklerinden dolayı, bu parça ve metin no. 2 aynı tablete ait olamaz. Transliteration – Transliterasyon 1′ [ x x x] x x [(x) 2′ [ ] [ 3′ [ x x] x [ 4′ [ku₁₀-ku₁₀ ku-uk-k]u [ 5′ [ku₁₀-ku₁₀ ku-u]k-ku e[k-lu 6′ [ku₁₀-ku₁₀ ku-u]k-ku da-aʾ-[mu 7′ [ku₁₀-ku₁₀ k]u-uk-ku dú-ʾu-u-[mu 8′ [ku₁₀-ku₁₀ k]u-uk-ku ek-le-[tù 9′ [ x] x x ek-le-tù 10′ [ ] mu-u-šu 11′ [ ] u-ur-ra 12′ [ ] mu-ṣa-la-a-lu

[ [ [ x[…]\x[

end of this side – bu yüzün sonu

Notes 5′ Probably ku₁₀-ku₁₀ = eklu “dark”; cf. Ká-gal G 242 (MSL 13, 258). 6′ ku₁₀-ku₁₀ = daʾmu “dark”; cf. Izi H Appendix 3 (MSL 13, 209); Diri I 256, “Oxford” 46, Ugarit 415 (MSL 15, 112, 40, 75). 7′ ku₁₀-ku₁₀ = duʾūmu “very dark”; cf. Izi H Appendix 4 (MSL 13, 209); Diri I 257, Nippur 43c, Ugarit 416 (MSL 15, 112, 14, 75). 8′ ku₁₀-ku₁₀ = ekletu “darkness”; cf. Izi H Appendix 2 (MSL 13, 209); Diri I 254, Nippur 43, “Oxford” 45, Ugarit 414 (MSL 15, 112, 12, 40, 75). 9′ Only slight traces of the Sumerian word corresponding to ekletu “darkness” are preserved.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

4. Lexical Fragment: Animals – Sözlüksel Metin: Hayvanlar

13

10′–12′ The Sumerian columns corresponding to mūšu “night”, urra “tomorrow” (or urru “day”), and muṣlālu “midday” cannot be restored with certainty. Possibly, all three lines were concerned with readings of the sign UD; cf. Aa II/3 = 18: 35, 37 (MSL 14, 333), where UD is associated with muṣlālu and mūšu. Açıklamalar 5′ Herhalde ku₁₀-ku₁₀ = eklu “karanlık”; krş. Ká-gal G 242 (MSL 13, 258). 6′ ku₁₀-ku₁₀ = daʾmu “karanlık”; krş. Izi H Appendix 3 (MSL 13, 209); Diri I 256, “Oxford” 46, Ugarit 415 (MSL 15, 112, 40, 75). 7′ ku₁₀-ku₁₀ = duʾūmu “çok karanlık”; krş. Izi H Appendix 4 (MSL 13, 209); Diri I 257, Nippur 43c, Ugarit 416 (MSL 15, 112, 14, 75). 8′ ku₁₀-ku₁₀ = ekletu “karanlık (durum)”; krş. Izi H Appendix 2 (MSL 13, 209); Diri I 254, Nippur 43, “Oxford” 45, Ugarit 414 (MSL 15, 112, 12, 40, 75). 9′ ekletu “karanlık”’a karşılık gelen Sümerce kelimesinin sadece belli belirsiz izleri korunmuştur. 10′–12′ mūšu “gece”, urra “yarın” (veya urru “gün”) ve muṣlālu “öğle vakti”’ye karşılık gelen Sümerce sütunları kesin olarak restore edilemez. Muhtemelen, her üç satır da UD işaretinin okumalarıyla ilgiliydi; cf. Aa II / 3 = 18: 35, 37 (MSL 14, 333), orada UD, muṣlālu ve mūšu ile ilişkilidir.

4. Lexical Fragment: Animals – Sözlüksel Metin: Hayvanlar Introduction Excavation number: Or 95/6 Museum number: Çorum Museum, 4-6-95 Find-spot: Field T (surface find) Description: Fragment of a multi-column tablet. Script: Hittite cuneiform script characterized by the absence of any sign forms that are exclusively found in NS manuscripts. Measurements: 73 × 103 × 30 mm Hand copy: Pls. IV–V Photograph: Pls. XXIV–XXV The small fragment belongs to a forerunner of canonical Ur₅-ra (Ḫḫ) XIV (wild animals). The text tradition of Ur₅-ra in Hittite Anatolia is known only from a few fragments from Ḫattuša. A systematic comparison with canonical Ur₅-ra or contemporaneous Ur₅-ra manuscripts from Emar and Ugarit is therefore impossible (see Scheucher 2012: 314–16, 488–503). Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 95/6 Çorum Müzesi, 4-6-95 T Tarlası (yüzeyden) Birçok sütunlu bir tabletin parçası. Hitit çivi yazısı. Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaret bulunmamaktadır. 73 × 103 × 30 mm Lev. IV–V Lev. XXIV–XXV

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

14

Text Editions – Metin Çalışmaları

Küçük parça, kanonik Ur₅-ra (Ḫḫ) XIV (vahşi hayvanlar)’ın öncüsüne aittir. Hitit Anadolu’sunda Ur₅-ra’nın metin geleneği Ḫattuša’dan sadece birkaç parçadan bilinmektedir. Kanonik Ur₅-ra veya Emar ve Ugarit’in eşzamanlı Ur₅-ra yazmaları ile sistematik bir karşılaştırma bu nedenle imkansızdır (bkz. Scheucher 2012: 314–16, 488–503). Transliteration – Transliterasyon obv. – öy. 1′ [(x) dà]ra 2′ [dà]ra-maš 3′ [d]à[ra]-maš-⸢dà⸣ 4′ ⸢dàra⸣-si-ḫal-ḫal 5′ si-mul!(⸢ab⸣) 6′ maš-⸢ḫal⸣-ḫal-⸢la⸣ 7′ ⸢maš-dà⸣ [(x)] 8′ maš-⸢dà⸣-nita 9′ ⸢amar⸣-maš-⸢dà⸣ 10′ ⸢a-dam-šaḫ⸣ 11′ ⸢bán-gùn⸣-na 12′ bán-⸢gùn⸣-na-kur-ra 13′ ⸢kun-dar₆⸣ 14′ ⸢kun-dar₆⸣-gurin⸢gur-in⸣ 15′ ⸢eme-DIR⸣ 16′ ⸢eme-DIR-zi⸣ obv. breaks – öy. kırılıyor

rev. – ay.

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′ 17′

⸢kiši₁₃-babbar⸣ ⸢kiši₁₃⸣-g[i₆] ⸢kiši₁₃⸣-kur-[ra] ⸢kiši₁₃?-UD?⸣-D[U? ⸢ĝír⸣-tab ĝír-tab-ri-⸢ri⸣-[ga] ĝír-tab-sa₅ ĝír-tab-sig₇-sig₇ um-da-ĝír-tab ⸢bí⸣-za-za ⸢bí⸣-za-za-gu-la a-ra-zu máš-anše níĝ-⸢úr⸣-límmu ⸢izi⸣-ĝar [iz]i-ĝar-edin-n[a] xxx rev. breaks – ay. kırılıyor

Notes obv.

The transliteration above covers only the middle of the three extant columns. The extant part of the left column is uninscribed. In the right column a few traces survive. In line 1′ one can perhaps restore ⸢na-a⸣-[(a)-lu] “roe deer”. If this restoration is correct, the tablet had a bilingual format. 1′ Ḫḫ XIV 147 (MSL 8/2, 18): dàra = turāḫu “ibex”. There is space for one sign in the broken space at the beginning of the line, but is unclear what should be restored.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

4. Lexical Fragment: Animals – Sözlüksel Metin: Hayvanlar

2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′ rev. 1′ 2′ 3′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′

15

Ḫḫ XIV 148 (MSL 8/2, 18): dàra-maš = ayyalu “stag”. Ḫḫ XIV 149 (MSL 8/2, 18): dàra-maš-dà = nayyalu “roe deer”. Ḫḫ XIV 150 (MSL 8/2, 18): dàra-(maš)-ḫal-ḫal-(la) = nayyalu “roe deer”. Ḫḫ XIV 146, 146a (MSL 8/2, 18): si-mul “stag”. Cf. dàra-maš-dà-ḫal-la in LTBA 1, 47 + KAL 8, 75 obv. II′ 8″ and cf. line 4′. Ḫḫ XIV 152 (MSL 8/2, 18): maš-dà = ṣabītu “gazelle”. Ḫḫ XIV 153 (MSL 8/2, 19): maš-(dà)-nita = daššu “gazelle buck”. Ḫḫ XIV 154 (MSL 8/2, 19): amar-maš-dà = uzālu “young gazelle”. Ḫḫ XIV 156 (MSL 8/2, 19): dam-šaḫ “crocodile” = dabû “hippopotamus” (see Civil 1998). For the additional a- at the beginning of the word, cf. the probably related vessel name dugadam-šaḫ (Civil 1998: 11, 13). Ḫḫ XIV 205 (MSL 8/2, 24): bán-gùn-gùn-nu = ḫurbabillu “(a kind of) chamaeleon(?)”. Note that in the Emar version too bán-[gùn-gùn-nu] follows upon da[m-šaḫ] (see Arnaud 1987, no. 551: 56′–57′). Ḫḫ XIV 206 (MSL 8/2, 24): bán-gùn-gùn-nu-kur-ra = ayyar ili “(a kind of) chamaeleon(?)”. Ḫḫ XIV 207 (MSL 8/2, 24): kun-dar = šakkadirru “skink(?)”. Ḫḫ XIV 208 (MSL 8/2, 24): kun-dar-gurin-na = anduḫallatu “(a kind of) lizard”. Ḫḫ XIV 210 (MSL 8/2, 24): eme-ŠID (var. DIR) = ṣurārû “(a kind of) lizard”. Ḫḫ XIV 211 (MSL 8/2, 24): eme-ŠID-iz-zi = (ṣurārû) ša igāri “(a kind of) lizard”. The transliteration above covers only the right of the two extant columns. In the left column only undecipherable traces are preserved. The ‘middle column’ is uninscribed and probably represents a wide intercolumnium separating two bilingual sets of columns. Ḫḫ XIV 354 (MSL 8/2, 39): kiši₈-babbar = (kulbābu) peṣû “white ant”. Ḫḫ XIV 355 (MSL 8/2, 39): kiši₈-gi₆ = (kulbābu) ṣalmu “black ant”. Ḫḫ XIV 353 (MSL 8/2, 39): kiši₈-kur-ra = kulbāb šadî “mountain ant”. Ḫḫ XIV 363 (MSL 8/2, 39): ĝír-tab = zuqaqīpu “scorpion”. Ḫḫ XIV 370 (MSL 8/2, 40): ĝír-tab-ri-ri-ga = (zuqaqīpu) muttaprišu “winged scorpion”. Ḫḫ XIV 367 (MSL 8/2, 40): ĝír-tab-sa₅ = (zuqaqīpu) sāmu “red scorpion”. Ḫḫ XIV 369 (MSL 8/2, 40): ĝír-tab-sig₇-sig₇ = (zuqaqīpu) arqu “green scorpion”. Ḫḫ XIV 371 (MSL 8/2, 40): um-me-da-ĝír-tab = tarīt zuqaqīpi “mother scorpion”. Ḫḫ XIV 376 (MSL 8/2, 41): bíl-za-za = muṣârānu “frog”. Ḫḫ XIV 377 (MSL 8/2, 41): bíl-za-za-gu-la = kitturu “(a kind of) frog”. Ḫḫ XIV 378 (MSL 8/2, 41): a-ra-zu = kitturu “(a kind of) frog”. Ḫḫ XIV 390 (MSL 8/2, 42): máš-anše = būlu “animals”. Ḫḫ XIV 392 (MSL 8/2, 42): níĝ-úr-limmu-ba = būlu “animals”; cf. also lines 392–94. Ḫḫ XIV 397 (MSL 8/2, 43): níĝ-zi-ĝál = nammaššû “animals”. The aberrant spelling izi-ĝar is probably based on the short form zi-ĝál. The spelling represents (níĝ)-zi-ĝál-edin-na = nammaššê ṣēri “wild animals” (cf. the preceding line). The entry has no exact counterpart in Ḫḫ XIV, but cf. Ḫḫ XIV 395 and 396 (MSL 8/2, 42): níĝ-úr-limmu-edin-na = nammaššê ṣēri, nammaššê Šakkan.

Açıklamalar öy. Yukarıdaki transliterasyon, mevcut üç sütunun yalnızca ortasını kapsar. Sol sütunun korumuş kısmı yazısızdır. Sağdaki sütunda birkaç iz kaldı; ilk satırda, belki ⸢na-a⸣-[(a)-lu] “karaca” restore edilebilir. Bu tamamlama doğruysa, tablet iki dilli bir formata sahipti. 1′ Ḫḫ XIV 147 (MSL 8/2, 18): dàra = turāḫu “dağ keçisi”. Satırın başlangıcındaki kırık boşlukta bir işaret için yer var, fakat neyin tamamlanacağı belli değildir. 2′ Ḫḫ XIV 148 (MSL 8/2, 18): dàra-maš = ayyalu “erkek geyik”. 3′ Ḫḫ XIV 149 (MSL 8/2, 18): dàra-maš-dà = nayyalu “karaca”.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

16

Text Editions – Metin Çalışmaları

4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′ ay. 1′ 2′ 3′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′

Ḫḫ XIV 150 (MSL 8/2, 18): dàra-(maš)-ḫal-ḫal-(la) = nayyalu “ karaca”. Ḫḫ XIV 146, 146a (MSL 8/2, 18): si-mul “erkek geyik”. Krş. dàra-maš-dà-ḫal-la, LTBA 1, 47 + KAL 8, 75 obv. II′ 8″ ve bkz. 4′ satır. Ḫḫ XIV 152 (MSL 8/2, 18): maš-dà = ṣabītu “ceylan”. Ḫḫ XIV 153 (MSL 8/2, 19): maš-(dà)-nita = daššu “erkek ceylan”. Ḫḫ XIV 154 (MSL 8/2, 19): amar-maš-dà = uzālu “genç gazelle”. Ḫḫ XIV 156 (MSL 8/2, 19): dam-šaḫ “timsah” = dabû “hipopotam” (bkz. Civil 1998). Kelimenin başlangıcındaki ek a- için, bkz. muhtemelen ilgili kap adı duga-dam-šaḫ (Civil 1998: 11, 13). Ḫḫ XIV 205 (MSL 8/2, 24): bán-gùn-gùn-nu = ḫurbabillu “(bir tür) bukalemun(?)”. Emar versiyonunda da bán-[gùn-gùn-nu]’nun da[m-šaḫ]’yı takip ettiğine dikkat edin (bkz. Arnaud 1987, no. 551: 56′–57′). Ḫḫ XIV 206 (MSL 8/2, 24): bán-gùn-gùn-nu-kur-ra = ayyar ili “(bir tür) bukalemun(?)”. Ḫḫ XIV 207 (MSL 8/2, 24): kun-dar = šakkadirru “kertenkele(?)”. Ḫḫ XIV 208 (MSL 8/2, 24): kun-dar-gurin-na = anduḫallatu “(bir tür) kertenkele”. Ḫḫ XIV 210 (MSL 8/2, 24): eme-ŠID (var. DIR) = ṣurārû “(bir tür) kertenkele”. Ḫḫ XIV 211 (MSL 8/2, 24): eme-ŠID-iz-zi = (ṣurārû) ša igāri “(bir tür) kertenkele”. Yukarıdaki transliterasyon, mevcut iki sütunun yalnızca sağını kapsar. Sol sütunda yalnızca çözülemeyen izler korunur. ‘Ortadaki sütun’ yazısızdır; muhtemelen iki tane bilingual sütunu ayıran boşluktur. Ḫḫ XIV 354 (MSL 8/2, 39): kiši₈-babbar = (kulbābu) peṣû “beyaz karınca”. Ḫḫ XIV 355 (MSL 8/2, 39): kiši₈-gi₆ = (kulbābu) ṣalmu “siyah karınca”. Ḫḫ XIV 353 (MSL 8/2, 39): kiši₈-kur-ra = kulbāb šadî “dağ karıncası”. Ḫḫ XIV 363 (MSL 8/2, 39): ĝír-tab = zuqaqīpu “akrep”. Ḫḫ XIV 370 (MSL 8/2, 40): ĝír-tab-ri-ri-ga = (zuqaqīpu) muttaprišu “kanatlı akrep”. Ḫḫ XIV 367 (MSL 8/2, 40): ĝír-tab-sa₅ = (zuqaqīpu) sāmu “kırmızı akrep”. Ḫḫ XIV 369 (MSL 8/2, 40): ĝír-tab-sig₇-sig₇ = (zuqaqīpu) arqu “yeşil akrep”. Ḫḫ XIV 371 (MSL 8/2, 40): um-me-da-ĝír-tab = tarīt zuqaqīpi “ana akrep”. Ḫḫ XIV 376 (MSL 8/2, 41): bíl-za-za = muṣârānu “kurbağa”. Ḫḫ XIV 377 (MSL 8/2, 41): bíl-za-za-gu-la = kitturu “(bir tür) kurbağa”. Ḫḫ XIV 378 (MSL 8/2, 41): a-ra-zu = kitturu “(bir tür) kurbağa”. Ḫḫ XIV 390 (MSL 8/2, 42): máš-anše = būlu “hayvanlar”. Ḫḫ XIV 392 (MSL 8/2, 42): níĝ-úr-limmu-ba = būlu “hayvanlar”; bkz. da 392–94 satır. Ḫḫ XIV 397 (MSL 8/2, 43): níĝ-zi-ĝál = nammaššû “hayvanlar”. İstisna olarak geçen izi-ĝar ifadesi muhtemelen zi-ĝál’in kısa formu üzerine dayandırılmıştır. Yazım (níĝ)-zi-ĝál-edin-na = nammaššê ṣēri “vahşi hayvanlar” temsil eder (krş. önceki satır). Girişin Ḫḫ XIV’te tam karşılığı yok, ama bkz. Ḫḫ XIV 395 ve 396 (MSL 8/2, 42): níĝ-úrlimmu-edin-na = nammaššê ṣēri, nammaššê Šakkan.

5. Lexical Fragment: Professions – Sözlüksel Metin: Meslekler Introduction Excavation number: Or 00/8 Museum number: Çorum Museum, 6-8-2000 Find-spot: Field T (surface find) Description: Fragment of a multi-column tablet. Script: Hittite cuneiform script characterized by the absence of any sign forms that are exclusively found in NS manuscripts. Measurements: 77 × 50 × 18 mm

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

6. A Hymn and Prayer to the Sun-god – Güneş Tanrısına İlahi ve Dua

Hand copy: Photograph:

17

Pl. II Pl. XXIII

Small fragment belonging to a forerunner of canonical Lú IV. The extant text is concerned with the titles of priestesses and may be compared to Lú IV 6–10 (MSL 12, 128). Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 00/8 Çorum Müzesi, 6-8-2000 T Tarlası (yüzeyden) Birçok sütunlu bir tabletin parçası. Hitit çivi yazısı. Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaret bulunmamaktadır. 77 × 50 × 18 mm Lev. II Lev. XXIII

Kanonik Lú IV’ün öncüsüne ait küçük parça. Mevcut olan metin rahibelerin adlarıyla ilgilidir ve Lú IV 6–10 (MSL 12, 128) ile karşılaştırılabilir. Transliteration – Transliterasyon 1′ x [ 2′ ereš-di[ĝir 3′ ereš-diĝi[r 4′ ereš-diĝi[r 5′ ereš-diĝir [ 6′ ⸢ereš⸣-diĝir x [ 7′ x x [ fragment breaks – fragman kırılıyor

6. A Hymn and Prayer to the Sun-god – Güneş Tanrısına İlahi ve Dua Introduction Excavation number: Or 90/752 + Or 90/847 + Or 90/1059 (+) Or 90/857 + Or 90/1339 (+) Or 90/1810 Museum number: Çorum Museum, 28-752-90 + 28-847-90 + 28-1059-90; 28-857-90 + 28-1339-90; 28-1810-90 Find-spot: Building A Description: Fragments of a single-column, portrait-format tablet, with single lines and couplets, occasionally also triplets set off by rulings (cf. CTH 374). Most lines are only partially preserved, and the surface of the tablet is badly abraded in many places. Script: Hittite cuneiform script characterized by older AG, AL, E, and LI, TE with an oblique ŠE-group, AZ, and UG without subscriptions, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 78 × 110 × 29 mm (Or 90/752+); 58 × 66 × 32 mm (Or 90/857+); 30 × 53 × 24 mm (Or 90/1810) Hand copy: Pls. VI–VII Photograph: Pls. XXVI–XXVII

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

18

Text Editions – Metin Çalışmaları

The tablet contains the text of one extended Akkadian hymn and prayer addressed to the sun-god Šamaš. Overall the language of the text is Middle Babylonian, but the occasional presence of the mimation may point to an Old Babylonian origin. Even though most of the text is fragmentary, parallels to the Hittite prayers to the Sun-god (CTH 372–74; Rieken et al. 2017; Schwemer 2015) are apparent with regard to the text’s overall structure and the wording of individual lines and passages. At the same time, the text is clearly related to the Sumerian hymn Utu ur-saĝ Utu máš-saĝ (see Cavigneaux 2009: 7–13; for the bilingual version, see also Wasserman 1997, idem 1999, and Bonechi 2010), which was recognized as a model of the Hittite prayers to the Sun-god by Ch. Metcalf (2011). The presence of the tablet in the archives of the royal quarters of Šapinuwa lends further confirmation to the widely accepted hypothesis that the earliest compositions of Hittite personal prayers used — and to a good extent followed — Mesopotamian models. In his discussion of the Sumerian Utu hymn, Ch. Metcalf already noted that “Akkadian intermediaries” may have played an important role in the transmission and adaptation of originally Sumerian religious compositions in Hittite Anatolia (Metcalf 2011: 176; cf. also idem 2015a and 2015b: 81–103 as well as Daues – Rieken 2018: 7–8; Beckman 2012: 132–34). The present text may be considered one of such intermediary texts, which were studied and copied by Hittite scribes in Akkadian and then used in the composition of texts such as the Kantuzili prayer (CTH 373). That a Hittite scribe wrote the present tablet is born out not only by the script, but also by the fairly indiscriminate use of the CV signs that in the traditional Akkadian syllabary distinguish voiced and unvoiced stops. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/752 + Or 90/847 + Or 90/1059 (+) Or 90/857 + Or 90/1339 (+) Or 90/1810 Çorum Müzesi, 28-752-90 + 28-847-90 + 28-1059-90; 28-857-90 + 28-1339-90; 281810-90 A Binası Dikey formatlı, tek sütunlu tablete ait parçalar. Tablette çizgilerle belirlenmiş tek ve çift satır, bazende üç satır bulunmaktadır (krş. CTH 374). Satırların çoğu kısmen korunmuştur ve tabletin yüzeyinin büyük bölümü aşınmış durumdadır. Hitit çivi yazısını daha erken evrenin AG, AL, E, ve LI, ile eğik ŠE-grubu içeren TE, AZ, ve UG (alt ek işareti yoktur) işaretleri temsil eder. Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaret bulunmamaktadır. 78 × 110 × 29 mm (Or 90/752+); 58 × 66 × 32 mm (Or 90/857+); 30 × 53 × 24 mm (Or 90/1810) Lev. VI–VII Lev. XXVI–XXVII

Tablet güneş tanrısı Šamaš’a ait yaygın bir duayı ve bir ilahiyi içermektedir. Metnin tümü Orta Babil Evresi’ne aittir fakat kısmen mimasyon kullanılmış olması Eski Babil Evresi ile ilgili olabilir. Metnin büyük bölümünün parçalar halinde korunmuş olmasına rağmen, tümünün yapısı ile her bir satır ve paragrafın ifade biçimi bakımından güneş tanrısı ile ilgili Hitit dualarıyla benzerliği belirgindir (CTH 372–74; Rieken vd 2017; Schwemer 2015). Metnin aynı zamanda, Ch. Metcalf tarafından (2011) güneş tanrısı ile ilgili Hitit dualarının modeli olarak tanımlanan Sümer duası Utu ur-saĝ Utu máš-saĝ ile ilişkisi açıktır (bkz.: Cavigneaux 2009: 7–13; iki dilli çeşidi için ayrıca bkz.: Wasserman 1997, a.g.y. 1999, ve Bonechi 2010). Tabletin Šapinuwa’nın kraliyet arşivinde bulunması, en erken Hitit kişisel dualarında büyük ölçüde Mezopotamya modeline uyulduğuna dair yaygın fikri desteklemektedir. Ch. Metcalf, Sümerler’in Utu ilahisi ile ilgili çalışmasında, ilk Sümer dini eserlerinin Hitit Dönemi Anadolusu’na aktarımı ve

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

6. A Hymn and Prayer to the Sun-god – Güneş Tanrısına İlahi ve Dua

19

uyarlanmasında Akad aracılarının önemli bir rol oynadığını belirtmektedir (Metcalf 2011: 176; ayrıca bkz. Metcalf 2015a ve 2015b: 81–103; Daues – Rieken 2018: 7–8; Beckman 2012: 132–34). Bu metin de, Hitit katipleri tarafından Akad dilinde öğrenip kopyalanan ve daha sonra Kantuzili duası gibi metinlerin derlenmesinde kullanılan aracı metinlerden biri olabilir (CTH 373). Bu metni bir Hitit katibinin yazdığı sadece yazım ile değil, aynı zamanda geleneksel Akad hece yazımında sesli ve sessiz durakları ayıran CV işaretinin oldukça gelişigüzel kullanımı ile de desteklenmektedir. Transliteration – Transliterasyon obv. – öy. 1 no traces preserved – yazı izi yok 2 [ ]x[ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3 [ ]xx[ 4 [ ]xx[ 5 [ ]xx ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------6 [ ]x ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------7 [ ] x at-ta ta-ša-kán ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------8 [ ] x x te-pé-⸢et⸣-ti ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9 [ ] x-bi ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------10 [ ú-ul? tu?-m]a?-aq-qá ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------11 [ ]x ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------break of approximately 5 lines – olası beş satır kırık

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′

[ ]xxxx[ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ ] x ap-pa-šu-nu i-l[a-ab-bi-nu] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ša e-ku]-⸢ti!?⸣ u[m-m]u ⸢at⸣-ta dUTU ⸢a-bi⸣ a[t-ta dUTU] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------d⸢UTU⸣ ša ki-gu[l-l]a-ti mu-te-⸢er⸣ gi₅-mi-i[l-li-ša at-ta] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------bu-ul dšákkan š[a] ⸢4 GÌR⸣.MEŠ-šu te-⸢de₄⸣-ek-ki-[ma] a-na ma-aš-qí-i[m t]u-ub-⸢bal⸣-[šu] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------dUTU iš-tu qé-r[e-e]b ša-me-⸢e i-na⸣ aṣ-ṣe-⸢e⸣-[ka] ⸢iš-tu⸣ KUR UGU-⸢ti⸣ a-na KUR ⸢šap-li⸣-ti i!(a)-n[a-mir] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------⸢di-in⸣ UR.GI₇ t[á-d]ì-in di-in ⸢ŠAḪ⸣ tá-dì-[in] ⸢di-in⸣ ú-ma-⸢a-am-mi⸣ ša KA×U x x [la? i?-š]u?-⸢ú?⸣ t[á?-dì-in] di-⸢in⸣ ḫa-ab-⸢li⸣-im di-in ša-⸢ag-ši tá⸣-[dì-in] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------⸢at?⸣-[ta?] ⸢DINGIR-lum? ša⸣ [ki?]-⸢it-ti⸣ i-ra-⸢am⸣-m[u (x)] x x [x x x] [x x x] x x x x [x] x x x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x] x ⸢zi?⸣ x x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x] x Ì ⸢KAŠ it-ta⸣-[ [x x x] x [x] zu ⸢uz?⸣ [ -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

20

Text Editions – Metin Çalışmaları

17′ 18′ 19′ 20′ 21′ 22′ 23′ 24′ 25′ 26′

[x x x x-k]a ⸢ŠE.AM i⸣-ka-[lu [x x x x] x-⸢a⸣-at ⸢lu-uq-bi⸣ [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x x] ⸢at-ta a-na⸣ [ [kib-ra-tim(?)] a[r?]-⸢ba-a-tim te-te⸣-n[e?-bi-ir ka-a-a-nam(?)] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x x] ⸢iš⸣-tu ⸢qé-re-eb⸣ š[a-me-e ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[dbu-ne-n]e lú⸢SUKKAL a-na⸣ [i-mi-it-ti-ka il-la-ak] [dmi-ša-ru] lú⸢SUKKAL a-na⸣ [šu-me-li-ka il-la-ak] [dUTU te-eb(?)-b]i?-i[r? ša-me-e(?)] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ ] x ⸢a-na⸣ [ [ a]-⸢na⸣ [ obv. breaks; 3–4 lines are missing to lower edge – öy. kırık; alt kenara kadar 3–4 satır eksik

rev. – ay.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x x x x] x a-ša[r ša-ni-im-ma ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x x x x (x)] x te-eš-l[i-ti x x x] aq-qí ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[a-lik a-na DINGIR(?)-li]m? dUTU a-[wa-a-ti(?)-i]a? šu-un-n[i] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[DINGIR-lì(?)] iš-tu U₄-um tù-[li-da(?)-a]n-ni [x x x x x] ták-pu-[ud?] uninscribed – yazısız alan ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x x] ⸢a-na⸣ [x] x x [x x a-ḫ]u-⸢ú⸣-qám e-še-r[a-(am)] [x x] x ták-⸢sú-u? ù?⸣ ki-⸢im?⸣-[ti?] uninscribed – yazısız alan ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x (x)] i-na me-⸢ṣe-eḫ-ru-ti⸣-i[a x x] x ša-šu-nu ⸢ú⸣-u[l i-de(?)] [a-l]e-eʾ-e iš-tu x x [x x] x al-ma-du ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ni-iš DINGIR-lì-ia ⸢ú⸣-[ul az-kur NÍG.GIG(?)] ú-ul a-kúl ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[GU₄ iš-t]u TÙR [ú-ul al-qé UDU iš-t]u šu-pu-ri ⸢ú⸣-[ul al-qé] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------⸢NINDA NÍ⸣ [ut-tù-ú i-na NÍ-ia ú-ul a-k]úl [(x x x)] A NÍ ut-t[ù-ú i-na NÍ-ia ú-ul áš-ti] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ki-ma ša NINDA u[t-tù-ú ina ramānīšu īkulu ēkīam tašpuranni] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ki-ma ša A u[t-tù-ú ina ramānīšu ištû ēkīam tašpuranni] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------lu ad-mi-[iq bá-lu-uk-k[a ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------TI-⸢ṭù⸣ i[t?-ti mūti rakis(?) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------b[a-l]a-aṭ [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------U₄-um bá-l[a-ṭì a-⸢na⸣ t[ali-it-[tu-tu ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------⸢DINGIR-lì⸣ l[i-ib-ba-šu ⸢i-na⸣ x [

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

6. A Hymn and Prayer to the Sun-god – Güneş Tanrısına İlahi ve Dua

25

21

mi-⸢im⸣-[ma break of approximately 5 lines – olası beş satır kırık

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ li-na-ap(?)-p]í?-ša-an-ni š[a [ ] am [ [ ] uninscribed – yazısız alan [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ -š]u-nu ú-ul [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ -r]i? ki-ip-dì-ia da [x x x] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[li-ib-bi DINGIR-lì-ia a-na aš-r]i-šu li-tù-⸢ú-ra⸣-[am] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ ] pu-ṭur ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ ap-lu ku-u]n-nu-ú ša dEN.Z[U] [ da-li-l]i-ka ad-lu-u[l] ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[DUB] ⸢1⸣.KAM.MU AL.TIL end of rev. – ay. sonu

Translation obv. 1–2

too fragmentary for translation

3–5

too fragmentary for translation

6

too fragmentary for translation

7 8 9 10 11

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] you place … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] you open … [ … ]. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

too fragmentary for translation

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … you do not t]ire. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

too fragmentary for translation

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------break of approximately 5 lines

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′

too fragmentary for translation

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … they ma[ke] their reverence. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------You, O Šamaš, are the m[oth]er, y[ou, O Šamaš], are the father [of the orphaned gi]rl. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------O Šamaš, [you are] the one who makes compensation for (the grievances of) the destitu[te wo]man. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------You muster the four-legged beasts of Šakkan, [and] [h]erd [them] to the watering pla[ce]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------O Šamaš, when [you] appear from in[si]de the heavens, it! gets [light] from the upper land to the lower land. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

22

Text Editions – Metin Çalışmaları

9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′–16′ 17′ 18′ 19′ 20′ 21′ 22′ 23′ 24′ 25′ 26′

Yo[u ju]dge the case of the dog, you jud[ge] the case of the pig. You jud[ge] the case of the anim[al]s, which [do not ha]ve a mouth to speak. You ju[dge] the case of the wronged person (and) the case of the maltreated person. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Y[ou] are a god who loves [ju]stice … [ … ], […] … [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------too fragmentary for translation

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

too fragmentary for translation

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … yo]ur [ … ] are ea[ting] the barley, [ … ] [ … ] … let me speak [ … ]! ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------You [ … ] to [ … ], [constantly] you keep tra[versing] the four [regions]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] from inside the h[eavens]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Bunen]e, (your) vizier, [is walking] to [your right], [Mīšaru], (your) vizier, [is walking] to [your left], [(thus) you, O Šamaš, trav]er[se the heavens]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … to [ … ], [ … t]o [ … ]. obv. breaks; 3–4 lines are missing to lower edge

rev.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … to [some other] place. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … [my] pray[er], I sacrificed [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Go to (this) go]d, O Šamaš, repor[t m]y w[ords] (to him): ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[O my god], since the day you [begot] me, you took [care of … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … I w]ent straight to … [ … ], [ … ] … you bound and [my] fami[ly]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … in m[y] childhood — those [I would] not [know]? [I] have become strong since I recognized … [ … ] … . ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[I did] n[ot swear] a (false) oath by my god, I did not infringe [a taboo]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[I did not appropriate an ox fro]m the pen, [I did] n[ot appropriate a sheep fro]m the fold. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------The bread [I found I did not ea]t [(alone) by myself], The water I fou[nd I did not drink (alone) by myself]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(My situation is) like (that of) someone who [ate] the bread he fo[und (alone) by himself – where have you sent me?] -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

6. A Hymn and Prayer to the Sun-god – Güneş Tanrısına İlahi ve Dua

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

23

(My situation is) like (that of) someone who [drank] the water he fo[und (alone) by himself – where have you sent me?] ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Should I have got bet[ter … ], [ … ] without yo[u]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Life [is bound up] w[ith death, … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------The l[i]fe [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------The days of li[fe … ], to … [ … ], old [age … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------M[ay] my god [ … his] h[eart … by means of … [ … an[y … break of approximately 5 lines

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------May [ … revi]ve me … [ … ], too fragmentary for translation too fragmentary for translation

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … t]heir [ … ] not [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … my plans … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------May [my god’s heart] return [to] its [plac]e! ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Release [ … ]! ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … , ch]erished [son] of Sî[n], [ … ], I sing [yo]ur [praise]. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Fi]rst [tablet]. (Composition) finished. end of rev.

Notes obv. 7 This line refers to the provision of offerings by Šamaš; cf. CTH 372: 24 and 25 // CTH 374: 14 and 15 as well as Uu: 6–7.1 8 This line probably describes the opening of the heavenly gates by Šamaš (cf. Uu: 8); in the corresponding Hittite passages the gates are opened for Šamaš (CTH 372: 26 // CTH 374: 16). 10 If restored correctly, tumaqqa is to be analysed as 2nd sg. D ventive of muqqu “to weary”, “to tire”. This may be compared to the statement that the Sun-god never tires of dispensing justice in CTH 372: 22 // CTH 374: 12; there seems to be no corresponding passage in Uu. 2′ This line describes the lesser gods paying homage to the rising Šamaš; cf. CTH 372: 28–30 // CTH 374: 18–20 and Uu: 11–12. 3′ Cf. CTH 372: 32 // CTH 374: 21 and Uu: 14–15. 1

References to CTH 372–74 follow the syntactic line division according to cola in Rieken et al. 2017 and Daues – Rieken 2018: 319–443 (Anhang). References to the Sumerian composition Utu the hero (Utu ur-saĝ Utu máš-saĝ; abbreviated Uu) follow the line count of Cavigneaux’s edition (2009: 7–13).

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

24

Text Editions – Metin Çalışmaları

4′ Cf. CTH 372: 33 // CTH 374: 22 and Uu: 16. 5′–6′ This couplet has no parallel in CTH 372–74, but may be considered an Akkadian rendering of Uu: 17. 7′–8′ Cf. CTH 372: 34–35 // CTH 374: 23–24; cf. also Uu: 22–23. Note the irregular geminate spelling of the sibilant in aṣ-ṣe-⸢e⸣-[ka]. 9′–11′ Cf. CTH 372: 36–39 // CTH 374: 25–28; the corresponding passage in Uu is lost. The Hittite composition turns the “wronged person” and the “maltreated person” into “evil and bad people”, clearly a misunderstanding of the original meaning of the passage. Note the irregular double spelling of the second m in ú-ma-⸢a-am-mi⸣ (umāmī). The second half of line 10′ is badly damaged so that an exact reconstruction of the wording eludes us, even though the text seems to be closely parallel to the corresponding Hittite line. 12′ If correctly read, this line has no correspondence in CTH 372 and 374 (but cf. Uu: 18). The only certain reading is ša … irammu “who loves”. The accusative object of this relative clause seems to be [x]-it-ti, which we assume to be a mistake for kītta or kīnāti. 14′–16′ We expect these lines to contain the motif of the presentation of offerings to the Sun-god, including the provision of grain for the draught animals of his chariot. Even though this motif is well attested not only in CTH 372 and 374, but also in bilingual prayers to UtuŠamaš (see Krebernik 2001: 245; Alaura – Bonechi 2012: 25–33), we are unable to provide a reconstruction of the passage. The possible mention of oil and beer in line 15′ may be a reference to offerings; line 16′ perhaps contained a form of izuzzu (cf. Krebernik 2001: 245, line 11). 17′–18′ Cf. CTH 372: 50–53 // CTH 374: 38–40. Due to the very fragmentary condition of the text, an exact reconstruction of the wording of the two lines is difficult. Following the Hittite parallels, the beginning of line 17′ probably read [er-be-et-ta-k]a ⸢ŠE.AM i⸣-ka-[lu “(while) [yo]ur [four (horses)] are eat[ing] the barley”. In the second half of line 18′, we probably have to restore ⸢lu-uq-bi⸣ [a-wa-tam a-na ka-a-ši] “let me speak [a word to you]”. The second half of line 17′ and first half of line 18′ would offer space for the greeting formula that is found in CTH 372: 51: zig=a DUTU-uš ḫuēš “you, O Sun-god, keep in good health!” If restored accordingly, lines 17′b–18′a may have had in Akkadian: [at-ta-ma dUTU] | [lu-ú baal-ṭ]a-⸢a⸣-at. 19′–20′ Similarly to the present lines, the text in CTH 372 and 374 reverts to a description of the Sun-god’s cosmic activities in the passage between the offering scene and the plea for the Sun-god’s mediation between the supplicant and his personal god. The tentative reconstruction of line 20′ is based on a comparison with CTH 372: 54 // CTH 374: 41: 4 ḫalḫaltūmari ukturi ištarna arḫa iyattari “you traverse the four corners eternally”. Instead of a[r]-⸢ba-a-tim⸣, one could also read ⸢ma-a-tim⸣ “of the land” or [ta]-⸢ma-a-tim⸣ “the seas”. These alternative readings should not be dismissed too quickly, especially since the most common forms of the phrase “four regions” in Akkadian are kibrāt arbāʾi or kibrāt erbetti rather than kibrāti arbāti. Also note that Hittite ḫalḫaltumari- “corner” may suggest that the Akkadian intermediary of the prayer that was used by the Hittite scribes translated Sumerian (an)-ub-da-límmu with unidiomatic tubqāti “corners” rather than kibrāti “shores, edges”. 21′ CTH 372: 58 has nepišaz “from heaven” in fragmentary context; this may well correspond to ištu qereb šamê in the present line. 22′–23′ The reconstruction of these lines is based on the parallel passage in CTH 372: 60–61 // CTH 373: 44–45. 24′ This line probably corresponds to CTH 372: 62 (no parallel in CTH 374): nu=kan DUTU-uš nepi[š ištarna] arḫa pa[iši]. The tentative reconstruction of the present line is based on the

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

6. A Hymn and Prayer to the Sun-god – Güneş Tanrısına İlahi ve Dua

25′–26′ rev.

1

2 3

4–5

6–7

8–9

10

25

probable Hittite parallel, taking into account that Akkadian ebēru seems to correspond to Hittite ištarna arḫa pai- also in line 20′ ~ CTH 372: 54 // CTH 374: 41. These two lines probably correspond to CTH 372: 63–64 and are therefore concerned with Šamaš assigning portions or lots to the gods of heaven and to the gods of the netherworld. However, too little is preserved to venture a reconstruction of the exact Akkadian wording. Cf. CTH 372: 68–69 // 373: 2–3. The line will have to be reconstructed along the lines of ilī ana ašar šanîmma suḫḫurū pānūšu “my god, his face is turned away to some other place” (hymn to Ištar, BM 26187 rev. 77, King 1902: pl. 81). The fragmentary sign before a-ša[r cannot be read a-n]a, but the phrase ašar šanîmma may be used in the adverbial accusative; cf. ašar šanîmma p[ānīkunu šuknā] in K 3227 + 3245 + 6944 + 7813 + 8194 + 8921 + 8925 + 10131 + 10547 +11149 obv. I 54 (cf. ibid. obv. I 49 and II 30), ed. Schwemer 2019. This line has no parallel in the Hittite prayers; it probably contained a description of the supplicant’s prayers and offerings for soothing the anger of his personal god. For the tentative reconstruction, cf. CTH 373: 7–8 // CTH 372: 73–74 // CTH 374: 51. The imperative šunni “report!” proves that this line contains the supplicant’s request that Šamaš convey his message to his absent personal god. Nonetheless, the reconstruction of the exact wording of the Akkadian text remains uncertain. These lines apparently contained the reference to the supplicant’s birth that all Hittite parallels have at the beginning of the prayer that is to be conveyed to the personal god. CTH 373: 9–10 (// CTH 372: 75–76) reads: ammel DINGIR-IA kuit=mu=za AMA-IA ḫāšta nu=mu ammel DINGIR-IA šallanuš “O my god, since my mother gave birth to me, you, my god, have raised me”. CTH 374: 54–55, however, describes the supplicant’s birth as his creation by his personal god: DINGIR-IA šamnāeš=mu zik dandukišna[š] zik iyaš “O my god, you created me, you made (me,) a mortal”. The clearly preserved tù- following ištu ūm (line 4) indicates that the Akkadian text too attributes the agency for the supplicant’s birth to the personal god. Line 5 must have described the god’s care for the supplicant’s welfare, but there seems no scope for restoring a form of rubbû “to raise” that would directly correspond to the phrase “you have raised me” (šallanuš // šallanuškeši) in the Hittite texts. One would expect these lines to correspond to CTH 373: 11–14 // CTH 372: 77–80, but we are not able to provide a convincing reconstruction of the Akkadian text. We interpret the partially restored phrase aḫūqa ēšira as a hendiadys. The verb ḫâqu is rare, but the extant signs hardly admit any other reconstruction. These two lines are clearly related to CTH 373: 15–18 // CTH 372: 81–84, but there does not seem to be a word-by-word correspondence between the Akkadian passage and its Hittite counterpart. Since the line division follows the text’s poetic and syntactic structure and the negation ul cannot stand at the end of a sentence, we assume that īde, which is expected at the end of line 8 according to CTH 373: 15 // CTH 372: 81, was written on the edge of the tablet. The form meṣeḫrūtu is an otherwise unattested variant of meṣḫerūtu “childhood”. Cf. CTH 373: 19–20 // CTH 372: 85–86. The phrase nīš ilīya ul azkur literally corresponds to Hittite nu A-NA DINGIR-IA Ú-UL kuššanka linkun. Akkadian akālu “to consume” is regularly used with nīšu “oath” as well as asakku and ikkibu “taboo” in the context of taking and breaking an oath (Charpin 1997). CTH 372: 20 has lingainn=a=šta Ú-UL kuššanka šarraḫḫat “nor did I ever break an oath”. The space available in the break before ul ākul allows for the restoration of a noun written with two signs; at the same time, the Hittite interpretation of the phrase suggests that the Akkadian wording implied an infringement of the oath. We therefore tentatively restore ikkiba ul ākul. Note that the latter phrase could also be related to the statement in CTH 373: 21–22 // CTH 372: 87–88 that the speaker has never consumed any food reserved for his god, which in Akkadian would correspond to a statement like ikkib ilīya ul ākul (cf. Šurpu IV 4).

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

26

Text Editions – Metin Çalışmaları

11 Cf. CTH 373: 24–25 // CTH 372: 90–91. The restorations are based on the Hittite parallel. 12–15 These lines are concerned with the supplicant’s generosity towards his fellow men; cf. CTH 373: 26–29 // CTH 372: 92–95. The restorations follow the corresponding passage in the Akkadian diĝir-šà-dab₅-ba prayer Anāku ilī mīnâ ēpuš (see Jaques 2015: 75, lines 83–86). The scribe wrote NINDA NÍ and A NÍ, literally “bread of (my) own” and “water of (my) own”. This is certainly a mistake for NINDA.ḪI.A and A.ḪI.A; cf. NINDA.ḪI.A and A.MEŠ in Jaques 2015: 75, lines 83–84, and note that ramānu “self” is only very rarely used without an enclitic pronoun. 16–17 Not much is preserved, but the lines clearly correspond to CTH 373: 30–33 // CTH 372: 96– 99. For lū with preterite as an expression of the unreal past, cf. GAG3 § 152f. In light of the Hittite parallels, we expect line 16 to be phrased as an unreal condition of the statement in line 17. Note further that balūkka here should probably be compared to ⸢za-e⸣-da nu-me-a in Uu: 44. 18–22 These very fragmentary lines contain the meditation on human mortality that is found in CTH 373: 34–40 // CTH 372: 100–107 as well as in Uu: 46–52 (cf. the discussion in Metcalf 2011: 173–75). Line 18 probably had the central statement on the nature of human life and its inextricable connection with death, whereas lines 19–22 are likely to deal with the limited number of days in a human life and the value of old age. 23–25 These lines mark the beginning of the plea for a revelation of the causes of the personal god’s wrath by means of divination; cf. CTH 373: 41–52 // CTH 372: 108–19 as well as Uu: 53–57. Too little is preserved to permit even an attempt at reconstructing the text. 1′ Cf. perhaps Uu: 68. 6′ The reconstruction of the line is based on the apparent parallel in Uu: 69. 8′–9′ Cf. Uu: 71. 10′ The extension of the numeral ‘determinative’ KAM as KAM.MA, KAM.ME or KAM.MU is well known from tablets written in Babylonia and Assyria, but n.KAM.MU instead of simple n.KAM seems to be attested here for the first time on a tablet written by a Hittite scribe. Çeviri öy. 1–2 3–5 6 7 8 9 10 11

kötü korunma durumundan ötürü okunamıyor

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------kötü korunma durumundan ötürü okunamıyor

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------kötü korunma durumundan ötürü okunamıyor

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] sen koyuyorsun … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] sen açıyorsun … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------kötü korunma durumundan ötürü okunamıyor

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … sen yorul]muyorsun. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------kötü korunma durumundan ötürü okunamıyor

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------olası beş satır kırık

1′ 2′ 3′

kötü korunma durumundan ötürü okunamıyor

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … onlar reverans ya[parlar]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Sen, Ey Šamaš, sen a[nnes]in, s[en, Ey Šamaš], [yetim kız]ın babasısın. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

6. A Hymn and Prayer to the Sun-god – Güneş Tanrısına İlahi ve Dua

4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′–16′ 17′ 18′ 19′ 20′ 21′ 22′ 23′ 24′ 25′ 26′

27

Ey Šamaš, [sen] yoks[ul ka]dının (sıkıntılarına) çare bulansın. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Sen Šakkan’ın dört ayaklı sürülerini toplayan [ve] [onları] sulama yerin[e sü]rensin. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ey Šamaš, [sen] göklerin iç[ind]en göründüğünde, yukarıdan aşağıya doğru [ışık] gelir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Se[n] köpeğe [hü]kmedensin, sen domuza hük[medensin]. Sen dilsiz hayv[anlar]a hük[medensin]. Sen mağdura ve mazluma hü[kmedensin]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------S[en] adale[ti] seven bir tanrısın … [ … ], […] … [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------kötü orunma durumundan ötürü okunamıyor

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------kötü korunma durumundan ötürü okunamıyor

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … sen]in [ … ] arpa yi[yorlar], [ … ] [ … ] … konuşayım [ … ]! ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Sen [ … ] -e (doğru) [ … ], [durmadan] dört [bölgeyi] kat[ediyorsun]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] g[öğün] içinden. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Bunen]e, (senin) vezirin, [senin sağına] doğru [yürür], [Mīšaru], (senin) vezirin, [senin soluna] doğru [yürür], [(böylece) sen, Ey Šamaš, göğü] ayd[ın]lat. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … -e doğru [ … ], [ … -e do]ğru [ … ]. öy. kırık; alt kenardaki 3–4 satır kayıp

ay.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … [başka bir yer]e. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … [benim] dua[mı], ben kurban ettim [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[(O) tanrıya git], Ey Šamaš, b[enim s]özlerimi (ona) bildir: ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Ey tanrım], beni [yarattığın] günden bu yana, ilgilen[din … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … Ben …]-e doğru dümdüz gittim … [ … ], [ … ] … sen bağladın ve [benim] ail[em]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … beni[m] çocukluğumda — bunlar [bil]me[diğim] şeyler? [Ben … ] farkına vardıktan sonra güçlendim. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Tanrıma (yalan yere) [yemin etm]edim, [yasağa] karşı gelmedim. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Çit[ten öküz çalmadım], ağıld[an koyun çal]m[adım]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Bulduğum] ekmeği [kendim için yalnız yeme]dim,

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

28

Text Editions – Metin Çalışmaları

13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

bul[duğum] suyu [kendim için yalnız içmedim]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(Benim durumum), b[ulduğu] ekmeği [kendi için yalnız yiyen] birininki gibi – [beni nereye gönderdin?] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------(Benim durumum), b[ulduğu] suyu [kendi için yalnız içen] birininki gibi – [beni nereye gönderdin?] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … daha] iyi olurdum, sensi[z … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Hayat [ölüml]e [ilişkilidir … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------H[ay]at [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Ha[yatın] günleri [ … ], … -e doğru [ … ], yaş[lılık … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Tanrım [ … ol]sun, onun] kalbi [… ile … [ … hi[ç … olası beş satır kırık

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] beni [dirilt]sin … [ … ], kötü korunma durumundan ötürü okunamıyor kötü korunma durumundan ötürü okunamıyor

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … o]nların [ … ] değil [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … planlarım … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Tanrımın kalbi] [yer]in[e] dönsün! ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Azat et [ … ]! ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ], Sî[n’in a]ziz [oğlu], [ … ], se[ni] övüyorum. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Bi]rinci [tablet]. (Metin) tamamlandı. ay. sonu

Açıklamalar öy. 7 Bu satır, Šamaš’a kurban sunusunun hazırlığıyla ilgilidir; Krş. CTH 372: 24 ve 25 // CTH 374: 14 ve 15 ve ayrıca Uu: 6–7.1 8 Satırda herhalde Šamaš’ın, göğün kapılarını açması tanımlanmaktadır (krş. Uu: 8). Metnin Hititçe kısmında ise göğün kapıları Šamaš’a açılır (CTH 372: 26 // CTH 374: 16). 10 tumaqqa şeklinde tamamlama doğru ise, muqqu’nun (bıkmak) ikinci tekil D ventif olarak çözümlenebilir. Bu, güneş tanrısının adalet dağıtmaktan asla yorulmadığı ifadesiyle karşı-

1 CTH 372–74’ya burada yapılan atıflarda izlenen, sütuna göre söz dizimsel satır bölümlemesi için bkz.: Rieken v.d. 2017 ve Daues – Rieken 2018: 319–443 (Anhang). Sümerce Kahraman Utu eserine (Utu ur-saĝ Utu máš-saĝ; Uu’dan türetilmiştir) atıflarda Cavigneaux’un yayını esas alınmıştır (2009: 7–13).

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

6. A Hymn and Prayer to the Sun-god – Güneş Tanrısına İlahi ve Dua

2′ 3′ 4′ 5′–6′ 7′–8′ 9′–11′

12′

14′–16′

17′–18′

19′–20′

21′

29

laştırılabilir (bkz. CTH 372: 22 // CTH 374: 12. Benzer metnin Uu’da karşılığı olası bulunmamaktadır. Bu satırda, yükselen Šamaš’a tapınan ikinci derecede tanrılar anlatılmaktadır. Krş. CTH 372: 28–30 // CTH 374: 18–20 ve Uu: 11–12. Krş. CTH 372: 32 // CTH 374: 21 ve Uu: 14–15. Krş. CTH 372: 33 // CTH 374: 22 ve Uu: 16. Çift satırın CTH 372–74’de paraleli yoktur fakat Uu: 17’nin Akadca bir yorumu olduğu düşünülebilir. Krş. CTH 372: 34–35 // CTH 374: 23–24. Ayrıca krş. Uu: 22–23. aṣ-ṣe-⸢e⸣-[ka] yapısındaki ünsüzün düzensiz çift yazımına dikkat edilmelidir. Krş. CTH 372: 36–39 // CTH 374: 25–28. Bu satırın karşılığı Uu’da korunmamıştır. Hititçe metinde “mağdur ve mazlum” “günahkar ve kötü insanlar”a dönüştürülmüştür. Bu durum, metnin aslının yanlış anlaşıldığını göstermektedir. ú-ma-⸢a-am-mi⸣ (umāmī) yapısındaki m harfinin düzensiz çift yazımına dikkat edilmelidir. Metin, Hititçe metinle yakın benzerlik gösteriyor gibi görünse de, 10′. satırın ikinci yarısı kötü durumda korunduğundan tam olarak anlaşılamamaktadır. Okunuşu doğru ise, bu satırın CTH 372 ve 374’te paraleli yoktur (ama krş. Uu: 18). Satırda sadece ša … irammu “kim sever” okunabilmektedir. Yan cümlede nesnenin -i hali (akuzatif) olası [x]-it-ti şeklindedir fakat belki de yanlış yazılmış olup, doğrusu kītta ya da kīnāti olmalıdır. Bu satır olası Güneş Tanrısı’na adak sunumu ve ayrıca tanrının arabasını çeken hayvanlar için yem hazırlığı motifi ile ilgilidir. Bu motifin CTH 372 ve 374 yanı sıra Utu-Šamaš ile ilgili bilingual dualarda da bildirilmesine rağmen (bkz. Krebernik 2001: 245; Alaura – Bonechi 2012: 25–33), satırın rekonstrüksiyonu mümkün değildir. Belki 15′. satırda geçen yağ ve bira adaklara işaret ediyor olabilir. 16′. satır herhalde izuzzu’nun bir başka formunu içermektedir (krş. Krebernik 2001: 245, 11. satır). Krş. CTH 372: 50–53 // CTH 374: 38–40. Metnin küçük fragmanlar halinde korunmasından ötürü, iki satırın okunması güçtür. Metnin Hititçe paraleline göre 17′. satırın başlangıcı olası şöyledir: [er-be-et-ta-k]a ⸢ŠE.AM i⸣-ka-[lu “(esnasında) [se]nin [dört (atın)] arpa yi[yor]du”. 18′. satır ⸢lu-uq-bi⸣ [a-wa-tam a-na ka-a-ši] “[sana bir söz] söylememe izin ver” şeklinde tamamlanmalıdır. 17′. satırın ikinci yarısı ile 18′. satırın ilk yarısı selamlama formülü için uygun bir alandır: zig=a dUTU-uš ḫuēš “sen, Ey Güneş Tanrısı! Sağlığın daim olsun!” (bkz. CTH 372: 51). Tamamlama doğru ise 17′b–18′ Akadca [at-ta-ma dUTU] | [lu-ú ba-alṭ]a-⸢a⸣-at olabilir. Mevcut satırlara benzer şekilde, CTH 372 ve 374’deki metinde, Güneş Tanrısı’nın kozmik faaliyetlerinin anlatımına geri dönülür. Bu bölüm, Güneş tanrısının, duacı ile kendi tanrısı arasında arabuluculuk etmesi için yapılan dua ile sunu eyleminin arasında yer almaktadır. 20′. satır, CTH 372: 54 // CTH 374: 41: 4 ile karşılaştırılmıştır: ḫalḫaltūmari ukturi ištarna arḫa iyattari “sonsuza dek dört köşeyi geçersin”. Fakat bu karşılaştırma kesinlik içermez. a[r]-⸢ba-a-tim⸣ yerine ⸢ma-a-tim⸣ “ülkenin” ya da [ta]-⸢ma-a-tim⸣ “denizler” şeklinde tamamlamak da mümkündür. Bu seçenekler gözardı edilmemelidir. Zira, özellikle “dört bölge” ifadesinin Akadca’daki en yaygın biçimi kibrāti arbāti değil, daha çok kibrāt arbāʾi ya da kibrāt erbetti’dir. Ayrıca, Hititçe’deki ḫalḫaltumari- “köşe”, Hitit katiplerinin kullandığı duayı Akadca’ya aktaranın, Sümerce (an)-ub-da-límmu’yu, deyimsel biçimde kibrāti “kıyılar, sınırlar” olarak değil, tubqāti “köşeler” biçiminde çevirmiş olabileceği unutulmamalıdır. CTH 372: 58’deki nepišaz “gökten” oldukça fragmanlara ayrılmış bir kontekse aittir. Bu sözcüğün mevcut satırdaki karşılığı ištu qereb šamê’dir.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

30

Text Editions – Metin Çalışmaları

22′–23′ Satırların rekonstrüksiyonu, CTH 372: 60–61 // CTH 373: 44–45’deki paralellerine dayanmaktadır. 24′ Bu satır herhalde CTH 372: 62’ye karşılık gelmektedir: nu=kan dUTU-uš nepi[š ištarna] arḫa pa[iši] ve CTH 374’de paraleli yoktur. Akadca ebēru’nun Hititçe’deki ištarna arḫa pai yapısına karşılık geldiği göz önüne alınırsa, satırın tahmini rekonstrüksiyonu olası Hititçe paraleline dayanmaktadır. Aynı durum 20′. satır için de (~ CTH 372: 54 // CTH 374: 41) geçerlidir. 25′–26′ Her iki satır olası CTH 372: 63–64’e karşılık gelmektedir ve bu nedenle Šamaš’ın göğün ve yeraltının tanrılarına pay ayırması ya da kura ile paylaştırması ile ilgilidir. Fakat çok az korunmuş olduğundan, Akadca ifadenin doğru şekilde tamamlanması olanaksızdır. ay. 1 Krş. CTH 372: 68–69 // 373: 2–3. Burada korunan satırdaki ifade, ilī ana ašar šanîmma suḫḫurū pānūšu “Tanrım, onun yüzü başka bir yere çevrildi” satırlarıyla birlikte tamamlanmalıdır (Ištar ile ilgili ilahi, BM 26187 ay. 77, King 1902: lev. 81). Kötü korunma durumundan ötürü a-ša[r’dan önceki yapı a-n]a olarak okunamamaktadır fakat ašar šanîmma ifadesi belirtili tümleç içinde kullanılmış olabilir. Krş. ašar šanîmma p[ānīkunu šuknā]: K 3227 + 3245 + 6944 + 7813 + 8194 + 8921 + 8925 + 10131 + 10547 +11149 öy. I 54 (krş. a.g.e. öy. I 49 ve II 30), bkz. Schwemer 2019. 2 Bu satırın Hitit dualarında paraleli yoktur ve herhalde tanrının öfkesini yatıştırmak amacıyla edilen dua ve yapılan sunular anlatılmaktadır. 3 Tahmini olarak tamamlanmış satır için bkz. CTH 373: 7–8 // CTH 372: 73–74 // CTH 374: 51. Emir kipi formundaki šunni “ilet!”, duacının dileğini içeren bu satır, tanrısının yokluğunda Šamaš’ın elçilik edişini göstermektedir. Fakat Akadca metin kesin olarak tamamlanamamaktadır. 4–5 Bu satırlar görünüşe göre duacının doğumuyla ilgili olup, bu bölüm, tanrıya iletilmesi gereken bir ifade formu olarak tüm Hitit dualarının başında yer alır. CTH 373: 9–10 (// CTH 372: 75–76): ammel DINGIR-IA kuit=mu=za AMA-ia ḫāšta nu=mu ammel DINGIR-IA šallanuš “Ey tanrım! Annem beni doğurduğundan bu yana beni sen büyüttün”. Fakat CTH 374: 54–55’de duacının tanrı tarafından yaratıldığı anlatılmaktadır. Buna göre: DINGIR-IA šamnāeš=mu zik dandukišna[š] zik iyaš “Ey tanrım! Beni sen yarattın. Beni bir ölümlü yaptın”. 4. satırda, ištu ūm’u izleyen iyi korunmuş tù Akadca metinde de kişinin doğumunda kişisel tanrının etkili olduğu inancını göstermektedir. 5. satır, tanrının duacının esenliğini koruyuşu ile ilgili olmalıdır. Fakat burada, Hitit metinlerinde (šallanuš // šallanuškeši) “beni sen büyüttün” ifadesiyle doğrudan örtüşen, rubbû “büyütmek” ifadesini tamamlamak için gerekli alan yok gibi görünmektedir. 6–7 Bu satırların CTH 373: 11–14 // CTH 372: 77–80 ile örtüştüğü tahmin edilse de, Akadca metnin ikna edici biçimde tamamlanması imkansızdır. Kısmen tamamlanmış olan aḫūqa ēšira ifadesi ikilemedir. ḫâqu fiili ender görülmektedir fakat mevcut işaret başka bir tamamlamaya izin vermemektedir. 8–9 Her iki satır da CTH 373: 15–18 // CTH 372: 81–84 ile ilişkilidir. Fakat Akadca metin ile Hititçe metnin karşılığı arasında kelimesi kelimesine bir uyum yok gibi görünmektedir. Satır ayrımı metnin manzum ve söz dizimsel yapısını izlediğinden ve olumsuzluk anlamı veren ul cümlenin sonunda olamayacağından ötürü, 8. satırın sonunda olması gereken īde yapısının (bkz. CTH 373: 15 // CTH 372: 81) tabletin köşesinde yer aldığı düşünülmektedir. Aksi kanıtlanmadığı sürece meṣeḫrūtu formu, meṣḫerūtu “çocukluk” ifadesinin bir çeşididir. 10 Krş. CTH 373: 19–20 // CTH 372: 85–86. nīš ilīya ul azkur ifadesi, Hititçe’deki nu A-NA DINGIR-IA Ú-UL kuššanka linkun ifadesine kelimesi kelimesine karşılık gelmektedir. Akadca akālu “tükenmek, tüketmek”, yemin etmek ve yemini bozmak ile ilgili metinlerde düzenli olarak nīšu “yemin” ve asakku ile ikkibu “yasak”ile birlikte kullanılmıştır (Charpin 1997). CTH 372; 20. satır: lingainn=a=šta Ú-UL kuššanka šarraḫḫat “ne de bir yemini bozdum”. ul

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

7. Literary, Possibly Mythological Fragments – Edebi, Muhtemel Mitolojik Metin Fragmanları

11 12–15

16–17

18–22

23–25 1′ 6′ 8′–9′ 10′

31

ākul yapısından önceki kırık yer, iki işaretten oluşan bir ismin tamamlanmasına olanak tanımaktadır. Aynı zamanda bu Hititçe yorum, Akadca’da “yemini bozma” ifadesinin kastedildiğine işaret etmektedir. Bu nedenle burada, şimdilik ikkiba ul ākul olarak tamamlanmıştır. Son cümlenin, CTH 373: 21–22 // CTH 372: 87–88’de geçen söz sahibinin tanrıya ayrılan bir payı hiçbir zaman yemediği şeklindeki ifade ile ilişkili olabileceğine dikkat edilmelidir. Bu ifade, Akadca’daki ikkib ilīya ul ākul gibi bir ifadeye karşılık gelmektedir (krş. Šurpu IV 4). Krş. CTH 373: 24–25 // CTH 372: 90–91. Hititçe paraleline dayanarak tamamlanmıştır. Bu satırlar duacının etrafına karşı cömert oluşuyla ilgilidir. Krş. CTH 373: 26–29 // CTH 372: 92–95. Tamamlamalar, Akadca diĝir-šà-dab₅-ba duasındaki Anāku ilī mīnâ ēpuš karşılık gelen pasajı takip eder (bkz. Jaques 2015: 75, st. 83–86). Yazıcı NINDA NÍ ve A NÍ yazdı, harfi harfine “kendi ekmeğim/suyum”. Bu kesinlikle NINDA.ḪI.A ve A.ḪI.A için bir hatadır; krş. NINDA.ḪI.A ve A.MEŠ paralel metinde (Jaques 2015: 75, st. 83–84). Ayrıca, ramānu’nun bir enklitik zamir olmadan çok nadiren kullanıldığını unutmayın. Az bir kısmı korunmuş olsa da, satırlar belirgin bir biçimde CTH 373: 30–33 // CTH 372: 96–99’a karşılık gelmektedir. Hayali bir geçmişin ifadesi olarak, geçmiş zaman kipindeki lū için bkz. GAG3 § 152f. Hititçe paralellerinin ışığında, 16. satır 17. satırda geçen gerçek dışı bir durumun ifadesi olmalıdır. Ayrıca balūkka ifadesinin olası, ⸢za-e⸣-da nu-me-a (Bkz. Uu: 44) ile karşılaştırılabilir olması göz önünde bulundurulmalıdır. Küçük fragmanlar halinde korunmuş olan satırlar insanın ölümlü oluşuyla ilgili derin düşünceleri barındırmaktadır (karşılığı için bkz. CTH 373: 34–40 // CTH 372: 100–107 ve Uu: 46–52. Konuyla ilgili görüşler için bkz. Metcalf 2011: 173–75). 18. satır belki insan yaşamının doğası ve onun ayrılmaz bir parçası olan ölüm ile ilgili ana ifadeyi içermekteydi. 19.–22. satırlarda ise ömrün sayılı günleri ve yaşlılığın değeri ele alınmaktaydı. Söz konusu satırlar, tanrının öfkesinin nedeninin kehanet yoluyla bildirilmesi için edilen duanın başlangıcını içermektedir (krş. CTH 373: 41–52 // CTH 372: 108–19 ve Uu: 53–57). Kötü korunma durumu, metnin tamamının varsayımsal tamamlanmasına izin vermemektedir. Olası Uu: 68 ile karşılaştırılabilir. Satırın tamamlanması Uu: 69’daki paraleline dayanmaktadır. Krş. Uu: 71. Rakamsal belirleyici KAM yapısının KAM.MA, KAM.ME ya da KAM.MU gibi uzanımı, Babil ve Asur tabletlerinden bilinmektedir fakat yalın biçimdeki n.KAM yerine n.KAM.MU kullanılması, Hitit katibi tarafından yazılan bir tablette ilk kez görülmektedir

7. Literary, Possibly Mythological Fragments – Edebi, Muhtemel Mitolojik Metin Fragmanları Introduction Excavation number: Or 90/1773 + Or 90/1790 (+) Or 90/1704 Museum number: Çorum Museum, 28-1773-90 + 28-1790-90 (+) 28-1704-90 Find-spot: Building A Description: Small fragments of a single- or two-column tablet, with couplets of lines, occasionally also triplets set off by rulings. Script: Hittite cuneiform script characterized by older IG, ḪA, LI, and Ù; there are no sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

32

Text Editions – Metin Çalışmaları

Measurements: Hand copy: Photograph:

56 × 82 × 35 mm (Or 90/1773+); 32 × 37 × 15 mm (Or 90/1704) Pl. VIII Pl. XXVIII

Very little is preserved on these fragments of an Akkadian literary text. The mention of deities, cosmic regions, monsters, and conflict, along with the prevalent subdivision into couplets of lines, suggests an identification as a mythological or epic composition. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/1773 + Or 90/1790 (+) Or 90/1704 Çorum Müzesi, 28-1773-90 + 28-1790-90 (+) 28-1704-90 A Binası Tek ya da iki sütunlu tablete ait küçük fragmanlar. Tablette çizgilerle belirlenmiş çift satır, bazende üç satır bulunmaktadır. Hititçe çivi yazısı karakteri, daha erken evreye ait IG, ḪA, LI ve Ù işaretleri ile belirgindir. Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaret yoktur. 56 × 82 × 35 mm (Or 90/1773+); 32 × 37 × 15 mm (Or 90/1704) Lev. VIII Lev. XVIII

Akad dilinde, edebi bir metne ait olan bu fragmanlar üzerindeki çivi yazısının oldukça az bir kısmı korunmuştur. Tanrılar, kozmik bölgeler, yaratıklar ve çekişmelerden söz edilmesi, satırların genellikle çift satır bölünmüş olması, mitolojik ya da epik bir metin olduğuna işaret etmektedir. 7.1 Transliteration – Transliterasyon (Or 90/1773 + Or 90/1790) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------obv. – öy. 1′ dIŠK[UR 2′ a-na [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3′ šum-ma [ 4′ i-na x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5′ ⸢ù i⸣-ḫa-⸢at-tù-ú⸣ x x [ 6′ MUŠ.ḪI.A GAL-tim ša ⸢ḪUR⸣.SA[G.MEŠ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------7′ lú.mešKÚR-ka SAG.DU-sú-[nu? 8′ ki-ia-am i-qà-bu-[ú ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9′ ú-uš-ṭi₄-ib-mi dIŠ[KUR 10′ ⸢ú⸣-ul i-le-ú a-na x [ 11′ x ad [(x)] x.ḪI.A x x [ obv. breaks – öy. kırılıyor

rev. – ay.

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′

[x x x] ⸢er⸣-ṣ[e-t° [x x] x er-ṣ[e-t° ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x (x)] x (x) PÚ.ḪI.A-tum x [ [x (x)]-⸢ki⸣-im-šu-nu ki-[ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x] x-ú ḪUR.SAG.MEŠ [ [x er?-ṣ]e?-tum ⸢id⸣ x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x] x-te-ek-k[i

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

7. Literary, Possibly Mythological Fragments – Edebi, Muhtemel Mitolojik Metin Fragmanları

8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′

33

x ⸢šu⸣-ku-ut-ti [ er-ṣe-ta k[i ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------⸢iš⸣-ši i[r? ⸢ŠE.ZÍZ⸣ x [ xx[ xx[ rev. breaks – ay. kırılıyor

7.2 Transliteration – Transliterasyon (Or 90/1704) obv. – öy. 1′ ] x x ⸢ḫi⸣ [ 2′ ] ⸢ú⸣-ul i-l[e-ú 3′ ] uninscribed – yazısız alan [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4′ ] i-za-an-[ 5′ ] x x te?-[ 6′ ] uninscribed – yazısız alan [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------lo. e. – a. kn. 1 ] qà-bal [ 2 ] ⸢nu?⸣ i-n[a 3 ] x x a-l[afragment breaks – fragman kırılıyor

7.1 Translation (only Or 90/1773 + Or 90/1790) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------obv. 1′ Ad[ad 2′ to [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3′ If [ 4′ in … [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5′ And they hit [ 6′ great snakes of the mounta[ins ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------7′ Your enemies [ … ] the[ir] head(s) [ 8′ the[y] speak thus: [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9′ “Ad[ad] made pleasing [ 10′ they do not prevail … [ 11′ … [ obv. breaks

rev.

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′

[ … ] … ear[th [ … ] … ear[th ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … wells … [ their … [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … mountains [ [ … ear]th … [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[…] … [ … jewellery [ the earth … [

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

34

Text Editions – Metin Çalışmaları

10′ 11′ 12′ 13′

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------…[ emmer … [ …[ …[ rev. breaks

Notes obv. 5′ The fragmentary context and the ambiguous orthography also admit the readings iḫaddû “they rejoice” and iḫaṭṭû “they commit a sin”. 10′ For ul ileʾʾû, cf. Or 90/1704 obv. 2′. rev. 10′ Possibly išši “he carried” or iššer “he went straight”. 7.1 Çeviri (sadece Or 90/1773 + Or 90/1790) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------öy. 1′ Ad[ad 2′ …-e doğru [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3′ Eğer [ 4′ …-de [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5′ Ve onlar vurdular [ 6′ dağla[rın] koca yılanları [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------7′ Senin düşmanların [ … ] onlar[ın] baş(lar)ı [ 8′ onla[r] böyle konuşurlar: [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9′ “Ad[ad] memnun etti [ 10′ onlar galip gelmezler … [ 11′ … [ öy. kırılıyor

ay.

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′

[ … ] … dün[ya [ … ] … dün[ya ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … pınarlar … [ onların … [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … dağlar [ [ … düny]a … [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[…] … [ … ziynetler [ dünya … [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------…[ gernik buğdayı … [ …[ …[ ay. kırılıyor

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

8. Love Poetry? – Aşk Şiiri?

35

Açıklamalar öy. 5′ Metnin fragmanlar halindeki korunma durumu ve çok anlamlı ortografi, iḫaddû “onlar seviniyorlar” ve iḫaṭṭû “onlar suç işliyorlar” gibi çeşitli şekillerde okumaya izin vermektedir. 10′ ul ileʾʾû için bkz. Or 90/1704 öy. 2′. ay. 10′ Herhalde išši “o taşıdı” ya da iššer “o dümdüz gitti”.

8. Love Poetry? – Aşk Şiiri? Introduction Excavation number: Or 90/1632 + Or 90/1714 Museum number: Çorum Museum, 28-1632-90 + 28-1714-90 Find-spot: Building A Description: Single-column, portrait-format tablet. Most of the right half of the tablet is lost, and the surface of the reverse is very abraded. Script: Hittite cuneiform script characterized by older AG, AL, ḪA, IG, LI, and ZU, TE with an oblique ŠE-group, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 75 × 116 × 26 mm Hand copy: Pls. IX–X Photograph: Pls. XXIX–XXX Most of the tablet, which seems to have contained a collection of recitations formulated in the first person, is lost or undecipherable. The phraseology of the individual texts suggests that they are concerned with love. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/1632 + Or 90/1714 Çorum Müzesi, 28-1632-90 + 28-1714-90 A Binası Tek sütunlu, dikey formatlı tablet. Tabletin sağ yarısının büyük bölümü eksiktir ve arka yüz oldukça aşınmış durumdadır. Hitit çivi yazısı karakteri, daha erkene ait AG, AL, ḪA, IG, LI, ve ZU işretleri ile eğik TE işareti barındıran ŠE-grubu ile belirgindir. Ayrıca, Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaret yoktur. 75 × 116 × 26 mm Lev. IX–X Lev. XXIX–XXX

Tabletin, herhalde birinci tekil şahıs anlatımıyla sözlü şiir derlemesini içeren büyük bölümü kayıp ya da okunamaz durumdadır. Metnin münferit yerlerindeki anlatım biçimi, aşkla ilgili olduğunu düşündürmektedir. Transliteration – Transliterasyon obv. – öy. 1′ a-x [ 2′ ki-⸢i⸣ [ 3′ a-na [ 4′ a-du k[i 5′ at-ta bi [

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

36

Text Editions – Metin Çalışmaları

6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′ 17′ 18′ 19′ 20′ 21′ 22′ 23′ 24′ 25′ 26′ 27′ 28′ 29′ 30′ 31′ 32′ 33′ lo. e. – a. kn. 1 2 3

a-li bi? [ šum-ma ú-x [ pa-⸢at⸣-lu-u-ma [ i-ra-am-kà a[n ⸢lu-ú⸣ za-a[kša-⸢nu⸣-ú? ku x [ iz zu zi x [ li-il₅-l[i-kà ka-⸢a?⸣ x x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------aš-šum ⸢ṣe-eḫ⸣-ri x [ aš-šum x x x x [ ⸢ŠÀ⸣-ia me-e-⸢ia⸣ [ [r]a-a-mi i-mi-i[q? [l]i?-bi li e š[a ⸢lu?⸣ eb-la a-nu-um-[ma [x] mi-ig-ri ku-u?-⸢uš⸣ x [ ⸢a-na⸣ [b]i-li-ša ša [ x x x x x x [x x] x x x x [x] x x x [x x] x-⸢la?⸣-al li-ku-ul ⸢ṣi⸣-i[ḫ?]-⸢kà⸣ [x x ma?]-⸢ia?⸣-a-al li-bi-šu x x x [x x x]-⸢ti⸣ ŠÀ ra-mi-i KAŠ.SA[G?] (x) ⸢it-te⸣-ti-[x x x d]u li-im-qú-ut [aš]-šum a-na-k[u la-a(?)] ⸢ṣa⸣-al-la-a-ku ra-ʾi-im-ta-šu [i?]-na ŠÀ.M[U? A]L?.TIL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------⸢A⸣.MU A.MU [x x] ⸢li-im⸣-mar ⸢U₄?⸣-mu ša te-x [x] x-ta-⸢a⸣ lu-ub-la [x x] x [x] x x a a-la-ni li-iš-šu-ni [x x x š]u-ul-mu ṣi-ḫa-ti-kà x x [x x] x-ti ti-x x x x x x x x [x x x] x aḫ-ḫu-ia aḫ-ḫa-tù-ia x x [x x x x] x x x-ti AL.TIL -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

The reverse is too fragmentary for transliteration; see hand copy and photo. Kötü korunma durumundan ötürü arka yüzün transliterasyonu imkansızdır (bkz. kopya ve fotoğraf).

Notes obv. 2′ Probably kī “how; like; when”. 3′–7′ Only single words are understandable: ana “to”, adu “until”, attā “you”, ali “where”, and šumma “if”. 8′ Read patlūma “they are twined” or baṭlūma “they are stopped”. 9′ irâmka “she loves you”. 10′ Apparently a stative form in the precative; various reconstructions of the fragmentary verbal form are possible. 11′ Probably šanû “second” or “another”. 12′ Unclear; the spelling does not favour an interpretation as a form of izuzzu “to stand”; another possible reading of the first two signs would be ezzu “angry”. 13′ lillika “let her/him come”. 17′ libbīya mêya “of my heart, of my water”.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

8. Love Poetry? – Aşk Şiiri?

37

18′ [r]a-a-mi is derived from râmu “love” or “to love”; i-mi-i[q? is perhaps a form of emēqu II “to care for”. 20′ anumma “now” seems certain; at the beginning read lū eblā “let them be caught”? 21′ At the beginning probably ana or ina migri “with consent”; kūš may be a 2nd sg. imperative of kâšu “to tarry”. 22′ ana bēlīša, ana belîša or ana bêlīša? 24′ līkul “let him/her/it eat”. 25′ ṣīḫka “your laughter”; mayyāl libbīšu “the bed of his desire”? 26′ libbi ramî “slackened ‘heart’”? 27′ limqut “let him/her/it fall”. 28′–29′ Possibly to be interpreted as: aššum anāk[u lā] ṣallāku raʾīmtašu [i]na libbīy[a A]L.TIL “Because I am sleepless, his lover is in my heart! Finished”. For the AL.TIL marker at the end of the incantations on this tablet, cf. lo. e. 3. 30′ ⸢A⸣.MU A.MU may be interpreted as “my son, my son”, though A could also stand for mû “water”. The phrase ⸢li-im⸣-mar ⸢U₄?⸣-mu seems to stand for limmir ūmu “may the day brighten”, but note that a use of MAR for mir is otherwise not attested. 31′ lubla “let me bring”. 32′ liššûni “let them carry to me”. The interpretation of a-la-ni is uncertain; ālānī “cities” does not seem to fit the context, therefore, as pointed out to us by M. Weeden, perhaps allānī “my acorn?” as a term of endearment (cf. George 2009: 51, obv. 1). 33′ šulmu “well-being”; ṣīḫātīka “your charms”. lo. e. 2 aḫḫūya aḫḫātūya “my brothers, my sisters”. 3 For AL.TIL, cf. obv. 29′. Açıklamalar öy. 2′ Olası kī “nasıl; gibi; -diği zaman ”. 3′–7′ Sadece bazı kelimeler anlaşılabilmektedir: ana “-e doğru”, adu “-e kadar”, attā “sen”, ali “nerede” ve šumma “eğer”. 8′ patlūma “onlar sarıldılar” ya da baṭlūma “onlar durduruldular”. 9′ irâmka “o (kadın) seni seviyor”. 10′ Anlaşılan prekatifte statif bir form; kelime, kötü korunma durumundan ötürü çeşitli biçimlerde tamamlanabilir. 11′ Herhalde šanû “ikinci” ya da “diğer”. 12′ Belirsiz; yazım, izuzzu “durmak” ifadesinin bir formu olarak yorumlamaya izin vermemektedir. Diğer bir olasılık ise, ilk iki işaretin ezzu “kızgın” biçiminde okunmasıdır. 13′ lillika “o (kadın) gelsin”. 17′ libbīya mêya “kalbimin, suyumun”. 18′ [r]a-a-mi yapımı, râmu “sevgi” ya da “sevmek” kelimesinden türetilmiştir. i-mi-i[q? ise emēqu II “göz kulak olmak” yapısının bir formu olabilir. 20′ anumma “şimdi” kesin görünmektedir. Baştaki ifadenin lū eblā “onlar yakalanmış olsun” olarak okunuşu ise kesin değildir. 21′ Satırın başında yer alan ifade belki ana ya da ina migri “rızayla”. kūš ise kâšu “oyalanmak” ifadesinin 2. tekil şahıs emir kipi olabilir. 22′ ana bēlīša, ana belîša ya da ana bêlīša? 24′ līkul “onu yesin”. 25′ ṣīḫka “senin gülmen”; mayyāl libbīšu “onun (erkeğin) arzusunun yatağı”? 26′ libbi ramî “durgun ‘kalp’”? 27′ limqut “o düşsün”.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

38

Text Editions – Metin Çalışmaları

28′–29′ Tamamlama olası şöyledir: aššum anāk[u lā] ṣallāku raʾīmtašu [i]na libbīy[a A]L.TIL “Uykusuz olduğum için, onun (erkek) sevgilisi benim kalbimde! Bitti”. AL.TIL tabletteki büyülerin sonundaki işarettir (krş. a. kn. 3). 30′ ⸢A⸣.MU A.MU ifadesi “oğlum, oğlum” olarak yorumlanabilir. Fakat a işareti mû “su” için kullanılmış da olabilir. ⸢li-im⸣-mar ⸢U₄?⸣-mu ifadesi, limmir ūmu “gün aydınlansın” anlamına geliyor olabilir. Fakat, mir için MAR kullanımının şimdiye kadar belgelenmediği hatırlamalıdır. 31′ lubla “getireyim”. 32′ liššûni “onlar bana getirsin”. a-la-ni ifadesinin yorumu kesin değildir ve ālānī “şehirler” metnin içeriğine uymamaktadır. Bu nedenle, bize M. Weeden tarafından işaret edildiği gibi, belki allānī “benim meşe palamudum?” bir sevgi terimi olarak (bkz. George 2009: 51, öy. 1). 33′ šulmu “esenlik”; ṣīḫātīka “caziben”. a. kn. 2 aḫḫūya aḫḫātūya “kardeşlerim, kızkardeşlerim”. 3 AL.TIL için bkz. öy. 29′. .

9. Bilingual Invocation of the Gods of the Netherworld – Yeraltı Tanrılarıyla İlgili Bilingual Yakarı Introduction Excavation number: Or 90/1854 Museum number: Çorum Museum, 28-1854-90 Find-spot: Building A Description: Fragment of a two-column tablet with very neat, deeply incised script. Only one side of the fragment is preserved; large areas of the right column have been deformed and destroyed by the heat of the fire that destroyed the building. As is typical for bilingual texts, the paragraph dividers stretch over both columns. Script: Hittite cuneiform script characterized by older AG, AL, E, Ù, and ZU, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 104 × 90× 25 mm Hand copy: Pl. XI Photograph: Pl. XXXI This small fragment partially preserves three paragraphs of a bilingual invocation of a group of deities associated with the netherworld or other subterranean regions of the cosmos. The left column contains the Akkadian version, whereas the Hittite text, which should probably be considered a translation of the Akkadian original, is found in the right column. The text is so fragmentary that the correspondences between the two versions can not always be determined. The first extant section contained an invocation of a group of deities; the names of the netherworld deities Nergal and Allatu are preserved in the Akkadian version, whereas the surviving Hittite text names the Sun-goddess of the earth (= Allatu), the ‘ancient gods’ (= Anunnaki), and Ea. The fact that the text addresses a group of deities is confirmed by the epithet aradkunu “your (pl.) servant”, which is used for the supplicant in lines 8′ and 12′ (Akkadian) and in line 13′ (Hittite). The second section is apparently concerned with a description of the offerings presented to the deities. Within this context, the supplicant seems to be introduced by name; if our restoration of the name as Tutḫaliya is correct, it is very likely that the supplicant is no other than king Tutḫaliya II. In the third paragraph the gods are asked to accept the offerings and grant abundance by providing plentiful rainfall and a bountiful harvest.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

9. Bilingual Invocation of the Gods of the Netherworld – Yeraltı Tanrılarıyla İlgili Bilingual Yakarı

39

The insertion of a proper name in the text suggests that the present bilingual invocation is not only a product of scribal learning, but also embedded in the religious practice of the Hittite royal court. This adds yet another facet to the history of the development of Hittite literary prayer and indicates that the provision of suitable devotional texts to the king should not be underestimated as one of the driving factors in the reception and adaptation of Mesopotamian hymns and prayers in Hittite Anatolia (cf. Metcalf 2015b: 83, 89 with. fn. 35). We have been unable to identify a duplicate of the Akkadian text. Nevertheless it is very likely that the original Akkadian text was indeed composed in Babylonia, even though the scholars at the Hittite court may not only have produced the Hittite translation, but also have revised the Akkadian text to a certain extent. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım:

Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/1854 Çorum Müzesi, 28-1854-90 A Binası İki sütunlu, oldukça düzgün ve derin kazınmış bir çivi yazısına ait parça. Sadece bir yüzü korunmuştur. Sağdaki sütunun büyük kısmı, yapıdaki yangın tahribatı sırasında yüksek ısı nedeniyle zarar görmüştür. Bilingual metinlere özgü bir özellik olarak, paragraf bölmeleri her iki sütuna dek uzanmaktadır. Hitit çivi yazısı karakteri daha erken evreye ait AG, AL, E, Ù, ve ZU işaretlerinin varlığı ve Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaretin olmayışı ile anlaşılmaktadır. 104 × 90× 25 mm Lev. XI Lev. XXXI

Söz konusu küçük parça, yeraltına ya da evrenin yeraltındaki başka yerlerinde olduğuna inanılan bir grup tanrıya yakarışın kısmen üç paragrafını içermektedir. Sol sütun Akadcadır ve Akadca orijinalinin çevirisi olduğu düşünülen Hititçe metin ise sağ sütunda yer alır. Kötü korunma durumundan ötürü, her iki dilin bir diğerindeki karşılığını belirlemek, metnin tümünde mümkün değildir. Korunan ilk kısımda bir tanrı grubuna yakarış yer alır. Yeraltı tanrılarının Nergal ve Allatu’nun adı Akadca metinde korunmuştur. Hititçe metinde ise güneş tanrısı (= Allatu) ile ‘kadim tanrılar’ (= Anunnaki) ve Ea’nın isimleri yer alır. Metinde bir grup tanrıya seslenildiğini, aradkunu “sizlerin kölesi” biçimindeki sıfat doğrulamaktadır. Sıfat, 8′. ve 12′. satır (Akadca) ile 13′. satırda (Hititçe) duacı için kullanılmıştır. İkinci kısım ise görünüşe göre tanrılara sunulan adakların tanımı ile ilgilidir ve duacı ismiyle tanıtılmaktadır. Metinde geçen ismin burada Tutḫaliya olarak tamamlanması doğru kabul edilirse, duacının Kral II. Tutḫaliya’dan başkası olmadığı yüksek bir olasılıktır. Üçüncü paragrafta ise tanrılardan adakları kabul etmeleri ve bol yağmur ve hasat yoluyla bereket dilenmektedir. Metne özel ismin eklenmesi, mevcut bilingual duanın, sadece yazı öğreniminin bir ürünü olmadığını, aynı zamanda duanın Hitit saray çevresindeki dini uygulamalarında da yer aldığını göstermektedir. Bu da, Hitit yakarış literatürünün gelişim tarihine bir başka görünüm kazandırmaktadır. Aynı zamanda kral için uygun dua metni hazırlanmasının, Mezopotamya’daki ilahi ve duaların Hitit Dönemi Anadolusu’nda kabul edilerek uyarlanmasındaki dinamiklerden biri olarak göz ardı edilmemesi gerektiğini göstermektedir (Metcalf 2015b: 83, 89, dipn. 35). Akadca metnin kopyası belirlenememiştir. Akadca metinler, Hitit sarayındaki uzmanlar tarafından Hititçe’ye çevirmeleri yanı sıra bir miktar yeniden düzenlemiş olsalar da, bu metinlerin orijinali büyük olasılıkla Babil’de yazılmıştır. Transliteration – Transliterasyon ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------gišŠ]INIG l. col. – sol sü. 1′ [ dGÌ]R-eri₁₁-gal be-el gišTUKUL 2′ [

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

40

Text Editions – Metin Çalışmaları

3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′

[ DIN]GIR-lu₄ GAL-tum [ ] ⸢d⸣al-la-ti [ n]a? ak mu-ú ap-se₁₇-e [ ] uninscribed – yazısız alan ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ ša]m?-nu gišEREN DU₁₀.GA Itu-ut-ḫa(?)-l]i-ia ÌR-ku-nu [ B]A.BA.ZA [ [ ] uninscribed – yazısız alan ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ ] x dá-ma-qà Itu-ut-ḫa-li(?)-i]a? ÌR-ku-nu [ [ ] x zu-un-nu ša ṭú-uḫ-dì [ ] ŠE.AM ù IN.NU.ḪI.A [ ] uninscribed – yazısız alan [ ] uninscribed – yazısız alan ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------l. col. breaks – sol sü. kırılıyor

r. col. – sağ sü. 1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′

x [x x x x] x x [ ḫa-at-[ta-an-za(?) w]a-al-k[i-iš-ša-ra-aš(?)] D A-A x [x (x)](-)⸢a?⸣-na-r[ika-r[u-i-li-i]a-aš ⸢DINGIR.MEŠ⸣ [ ták-na-[aš DUTU x x x] x x [ ḫar-šum-m[a-na-aš A.MEŠ(?)] ⸢a?-ru⸣-n[a-aš A.MEŠ(?)] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------nu ša!(⸢ta⸣)-n[i-iz-zi-iš] ⸢wa⸣-a[r-šu-la-aš] GIŠ EREN x [(x)] x x [x x] x [ GIŠ EREN ša-a-⸢gán⸣ x [ UDU-uš wa-ar-kán-z[a ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------nu-za ú-wa-at-tén SÍSK[UR (…) da-at-tén ge-en-zu-⸢wa-a⸣-t[én ÌR-KU-NU A-N[A i-ia-da x [ ḫé-⸢ia⸣-[u-e-eš x[ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------D

r. col. breaks – sağ sü. kırılıyor

Notes 1′–6′ In both versions only a few words are preserved. Akkadian bīnu “tamarisk” in line 1′ may be part of an epithet, since the following lines seem to present a sequence of deities that are invoked: Nergal bēl kakki “Nergal, lord of the weapon” (line 2′), [ … i]lū rabûtu “[ … ], great g[ods]” (line 3′; probably restore Anunnaki), and Allati, i.e., the Akkadian netherworld goddess Allatu(m), who is well attested in Hittite Anatolia as an Akkadographic writing of Lelwani. Line 5′ contains a reference to the subterranean ocean apsû (for IGI = se₁₇, cf. KBo 1.1+ obv. 48), more specifically to mû apsê, the “water of the subterranean ocean”. Some of the words preserved in the Hittite version can be connected to the Akkadian text: ḫaršummar “spring, stream” in line 6′ corresponds to apsû, and the phrase can therefore probably be restored as ḫaršummanaš watar “water of the subterranean ocean”; the

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

9. Bilingual Invocation of the Gods of the Netherworld – Yeraltı Tanrılarıyla İlgili Bilingual Yakarı

41

following signs fit a reading arunaš, and it seems plausible to restore a parallel phrase arunaš watar “water of the sea”. Line 5′ mentions the Sun-goddess of the earth (taknaš D UTU), who corresponds to Allatu of the Akkadian version. In line 4′ the ‘ancient gods’ are invoked (karuiliyaš DINGIR.MEŠ), well-known inhabitants of the netherworld who usually are equivalent to the Mesopotamian Anunnaki. It seems therefore likely that line 3′ of the Akkadian version should be restored [ … da-nun-na-ki DIN]GIR-lu₄ GAL-tum, which, in turn, would suggest a restoration ka-r[u-i-li-i]a-aš ⸢DINGIR.MEŠ⸣ [DINGIR.MEŠ GAL.MEŠ] in line 4′ of the Hittite text. Line 3′ of the Hittite version mentions Ea in fragmentary context; the Akkadian version does not preserve a reference to that god, just as an equivalent of Nergal cannot be found in the extant Hittite text. The traces in the Hittite line 2′ may be reconstructed as epithets of Ea: ḫattanza walkiššaraš “wise, able”; this restoration remains uncertain, however, since the Akkadian version does not preserve any phrases in support of this restoration. Alternatively, fragmentary ḫa-at-[ … ] could be reconstructed as a form of ḫattalla- n. “mace”, which may perhaps be connected with gišTUKUL in line 2′ of the Akkadian version. 7′–10′ This paragraph is concerned with the presentation of offerings before the gods. In the Akkadian version ša]mnu(?) erēnu ṭābu “sweet [o]il (and) cedar” are extant (line 7′). On this basis, the Hittite lines 7′–8′ may be restored as nu šan[ezziš] wa[ršulaš] GIŠEREN-[…] … […] “The sw[eet] s[mell], the cedar […] … […]”. In the Hittite version, cedar and oil are mentioned again in line 9′ (for the syllabic spelling ša-a-gán, cf. KBo 40.69 r. col. 5′); line 10′ adds UDU-uš warkanza “a fattened sheep” to the list of offerings. Neither the second mention of the cedar-scented oil nor the sheep are preserved in the Akkadian version, where pappasu “porridge” (line 9′) may well represent the final item in the list of offerings. Line 8′ of the Akkadian version introduces the speaker of the prayer. The epithet aradkunu “your servant” is preceded by [ … -l]i-ia, which must represent the end of a personal name. Our tentative restoration of the name of Tutḫaliya would suggest that the supplicant of the present text is no other than Tutḫaliya II with whose reign the majority of the text finds in Šapinuwa seem to be associated. 11′–16′ In this section, the supplicant summons the gods to the offerings and asks them for their mercy. The Hittite version preserves the initial address: nu=za uwatten SÍSK[UR ( … ) datten] “Come (and) [accept] the [( … )] offering!” (line 11′). The following genzuwatten “treat kindly!” of the Hittite text (line 12′) probably corresponds to fragmentary damāqa [ … ] “[ … ] kindness” of the Akkadian version (line 11′). Both versions contain references to the supplicant, but it is not entirely certain whether here too his name is explicitly mentioned; the Akkadian text (line 12′) certainly admits a restoration of Tutḫaliya’s name. The following lines are concerned with the (agricultural) abundance the gods are asked to provide. The Akkadian version preserves the phrases zunnū ša ṭuḫdi “rains of abundance” (lines 13′) and šeʾu u tibnu “barley and straw” (line 14′); in the parallel passage of the Hittite version only iyada(r) “abundance” and ḫeyaweš “rains” are preserved at the beginning of lines 14′ and 15′. Açıklamalar 1′–6′ Tablette, her iki metinden sadece birkaç kelime korunmuştur. 1′. satırdaki Akadca bīnu “ılgın”, bir sıfatın parçası olabilir. Zira bir sonraki satırda belki de, kendilerine dua edilen bir dizi tanrı tanıtılmaktadır: Nergal bēl kakki “Nergal, silahların efendisi” (2′. satır), [ … i]lū rabûtu “[ … ], büyük t[anrılar]” (3′. satır. Olası Anunnaki) ve Allati, Akadlar’ın yeraltı tanrıçası Allatu(m). Söz konusu tanrıça, Lelwani’nin akadografik bir biçimi olarak

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

42

Text Editions – Metin Çalışmaları

Hitit Anadolusu’nda bilinmektedir. 5′. satır, yeraltı okyanusu apsû`ya gönderme yapılmaktadır, daha doğrusu mû apsê “yeraltı deryasının suyu” (IGI = se₁₇ için bkz. KBo 1.1+ öy. 48). Hititçe metindeki mevcut kelimelerin birkaçı, Akadca metindeki ifadelerle ilişkilendirilebilmektedir: ḫaršummar “pınar”, 6′. satırdaki “akıntı” apsû ifadesine karşılık gelmektedir. Bu nedenle ḫaršummanaš watar “yeraltı okyanusunun suyu” biçiminde tamamlanabilir. Bunu izleyen işaretler, ifadenin arunaš olarak okunmasına uygundur ve benzer bir ifade olan arunaš watar “denizin suyu” olarak tamamlanabilir. 5′. satır yeryüzünün güneş tanrısı (taknaš dUTU), Akadca’daki Allatu’ya karşılık gelmektedir. 4′. satırdaki yakarılan ‘kadim tanrılar’ (karuiliyaš DINGIR.MEŠ), yeraltının bilinen sakinleri olup, genellikle Mezopotamya’daki Annunaki’nin karşılığıdır. Bu nedenle Akadca versiyonun 3′. satırı [ … da-nun-naki DIN]GIR-lu₄ gal-tum biçiminde tamamlanmaktadır. Buna göre Hititçe versiyonun 4′. satırı ka-r[u-i-li-i]a-aš ⸢DINGIR.MEŠ⸣ [DINGIR.MEŠ GAL.MEŠ] biçiminde tamamlanabilir. Hititçe metnin kısmen korunmuş 3′. satırında Ea’dan söz edilmektedir. Mevcut metinde Nergal’in karşılığı bulunamadığı gibi, Akadca versiyonda da Ea ile ilgili bir ipucu yoktur. Hitit versiyonunda 2′. satırdaki işaret izleri Ea’nın sıfatları ḫattanza walkiššaraš “bilge, muktedir” olarak tamamlanabilir. Akadca metinde bunu destekleyecek ifade korunmadığından, bu tamamlama kesin değildir. Bir diğer seçenek ise, kısmen korunmuş ḫa-at-[ … ] ifadesinin ḫattalla- n.’ın (“topuz”) bir formu olabileceğidir ve bu da Akadca metnin 2′. satırındaki gišTUKUL ifadesi ile ilintili olabilir. 7′–10′ Bu paragraf tanrıların huzurunda yapılan adak sunusu ile ilgilidir. Akadca metinde ša]mnu(?) erēnu ṭābu “tatlı [y]ağ (ve) sedir” ifadesi mevcuttur (7′. satır). Buna dayanarak 7′.–8′. satırdaki Hititçe metin nu šan[ezziš] wa[ršulaš] gišEREN-[…] … […] “ta[tlı] k[oku], sedir […] … […]” biçiminde tamamlanabilir. Hititçe sedir ve yağ 9′. satırda da geçmektedir (ša-a-gán. Hece yazılışı için bkz. KBo 40.69 sağ sü. 5′). Adak listesine 10′. satırda UDU-uš warkanza “besili bir koyun” eklenir. Akadca metinde ise sedir kokulu yağ ya da koyun kelimeleri korunmamıştır fakat bu metinde geçen pappasu “lâpa” (9′. satır), adak listesinde yer alan herhalde son adak türüdür. Akadca metnin 8′. satırında duacı tanıtılmaktadır. aradkunu “sizlerin kölesi”, sonu korunmuş bir özel isimden ([ … -l]i-ia) önce gelmektedir. Bu çalışmada Tutḫaliya olarak tamamlanan bu özel isim, mevcut metindeki duacının II. Tutḫaliya’dan başkası olmadığına işaret etmektedir. Šapinuwa’da ele geçen metinlerin büyük bir kısmı da II. Tutḫaliya’nın krallık dönemiyle ilişkili görünmektedir. 11′–16′ Bu bölümde duacı, tanrıları adaklara çağırmakta ve onlardan aman dilemektedir. Tabletteki Hititçe versiyon, duanın başlangıcını içermektedir: nu=za uwatten SÍSK[UR ( … ) datten] “Gelin (ve) [( … )] adağı [kabul edin]!” (11′. satır). Hititçe metnin devamındaki genzuwatten “iyi davranın!” ifadesi (line 12′), olası Akadca versiyondaki damāqa [ … ] “[ … ] iyilik” ifadesine karşılık gelmektedir (11′. satır). Her iki metinde de duacıdan söz edilmektedir fakat isminin burada da açıkça belirtildiği tam olarak kesin değildir. Akadca metin, Tutḫaliya’nın ismini tamamlamaya olanak sağlamaktadır (12′. satır). Metnin devamındaki satırlar tanrılardan dilenen toprağın bereketi ile ilgilidir. Metnin Akadca versiyonunda zunnū ša ṭuḫdi “bereket yağmurları” (13′. satır) ve šeʾu u tibnu “arpa ve saman” (14′. satır) ifadeleri ve buna karşılık gelen Hititçe versiyondaki 14′. ve 15′. satırların başlangıcında sadece iyada(r) “bereket” and ḫeyaweš “yağmurlar” korunmuştur.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

10. A babilili-Type Ritual – Babilili Tipi Bir Ritüel

43

10. A babilili-Type Ritual – Babilili Tipi Bir Ritüel Introduction Excavation number: Or 90/1206 Museum number: Çorum Museum, 28-1206-90 Find-spot: Building A Description: Small fragment of a two-column tablet. Script: Hittite cuneiform script characterized by older E, ḪA, SAR, and URU, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 37 × 52 × 25 mm Hand copy: Pl. XII Photograph: Pl. XXXI This small fagment of a typical two-column Hittite library tablet preserves a few lines of a HurroHittite ritual of the babilili type (cf. Beckman 2014; Schwemer 2013: 149–53). In obv. I a few words of two, probably similarly structured Akkadian recitation texts are extant (obv. I 1′–3′, 4′–9′). The reference to fish (obv. I 4′) is probably due to the fact that the whole ritual seems to be concerned with the god Ea (cf. rev. IV 3′ and 6′–7′). The tablet forms part of a more extensive composition that extended over at least three tablets (rev. IV 4′). The colophon assigns the ritual to a Babylonian scribe (DUB.SAR babilili “scribe in Babylonian”), which is best understood as a general reference to Babylonian knowledge and ritual expertise. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/1206 Çorum Müzesi, 28-1206-90 A Binası İki sütunlu bir tablete ait küçük parça. Hitit çivi yazısı karakteri, daha erken evreye ait E, ḪA, SAR, ve URU işaretlerinin varlığı ve Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaretin olmayışı ile anlaşılmaktadır. 37 × 52 × 25 mm Lev. XII Lev. XXXI

Tipik iki sütunlu bir Hitit arşiv fragmanı üzerinde, Hurri-Hititçe bir babilili tipi ritüelin birkaç satırı korunmuştur (bkz.: Beckman 2014; Schwemer 2013: 149–53). Ön yüz I’de olası Akadca rezitasyon özelliği taşıyan metine benzer az sayıda kelime korunmuştur (öy. I 1′–3′, 4′–9′). Metinde geçen balık kelimesi (öy. I 4′), ritüelin tamamının belki tanrı Ea ile ilişkili olduğunu düşündürmektedir (krş. ay. IV 3′ ve 6′–7′). Metin, en az üç tableti kapsayan daha geniş bir kompozisyonun bir bölümüdür (ay. IV 4′). Kolofon, ritüeli Babilli bir katibe işaret eder. Bu da en iyi şekilde Babil bilgisine ve ritüel uzmanlığına genel bir referans olarak anlaşılır (DUB.SAR babilili “Babilli katip”). Transliteration – Transliterasyon obv. – öy. I 1′ [x x] x x [ 2′ x x x ⸢i šu?⸣ [ 3′ IŠ-TU SAG.D[U-ŠU-NU ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4′ 5 KU₆.ḪI.A ŠA ⸢D⸣[É-A(?) 5′ ŠUM-ŠU-NU za ḫu x [ 6′ RA-MA-AN-ŠU-[NU 7′ UZUGABA-ŠU-NU x [

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

44

Text Editions – Metin Çalışmaları

8′ 9′ 10′

SI.ḪI.A-ŠU-NU x [ IŠ-TU SAG.D[U-ŠU-NU

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x] x x [ obv. I breaks; obv. II and rev. III not preserved – öy. I kırılıyor; öy. II ve ay. III korunmamış

rev. – ay. IV 1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′

⸢ša⸣ [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ZAG-aš-ma x [ ḫa-zi-zi-i[a --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------DUB 2.KAM ⸢Ú⸣-[UL QA-TI] DUB.SAR URUKÁ.DINGIR.R[A-li] A-NA D⸢É⸣-[A ḫar-šum-n[a-aš ⸢ku⸣-e-d[a[x] ⸢ša⸣ [ rev. IV breaks – ay. IV kırılıyor

Translation obv. I

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′

[…]…[ … [ from [their] hea[d ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Five fish of [Ea their name … [ the[y] themselves [ their breast … [ their horns … [ from [their] he[ad ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[…] … [ obv. I breaks; obv. II and rev. III not preserved

rev. IV

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′

…[ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------The … of the border, however, [ for ‘wisdom’ [ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Second tablet. (Composition) n[ot finished]. (Lore of the) Babylon[ian] scribe. For E[a of the headwat[ers …[ […] … [ rev. IV breaks

Notes obv. I

2′ The reading ⸢Á-ŠU-NU⸣, which would fit the context, seems irreconcilable with the extant traces. 3′, 9′ Or IŠTU “with”? 4′ The tentative restoration of Ea is based on the comparison with rev. IV 6′ and the fact that aquatic animals, and fish in particular, are associated with that god.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

10. A babilili-Type Ritual – Babilili Tipi Bir Ritüel

rev. IV

45

5′ One could read 4 MUŠEN “four birds”, but the following fragmentary sign can neither be read Ḫ[I.A nor Š[A. It is therefore impossible to reconstruct a phrase parallel to 5 KU₆.ḪI.A ŠA ⸢D⸣[É-A(?) in the preceding line. 2′ Possibly read ZAG-aš-ma SÍS[KUR “off[ering] of the border”; cf. EZEN₄ ir-ḫa-aš “festival of the border” and SÌR ir-ḫa-aš “song of the border” (see HW 2 IV/1, 77–78). 3′ Hittite ḫazizi- “ear, wisdom” in the form ḫaz(z)iz(z)iya is often used as an ‘offering term’ in rituals of the Hurro-Hittite milieu (Haas 1998: 218) and usually associated with the god Ea. Cf. specifically the “one tablet” for the performance of the SÍSKUR ḫa-[z]i-ziia for Ea, which is recorded in the tablet catalogue KBo 31.25+ rev. IV 4′–5′ (ed. Dardano 2006: 234, with pertinent notes p. 238). 5′ The scribe first forgot to write DUB.SAR and had to add it later to the left of the indented beginning of the line; the final vertical wedge of SAR was clearly written over the three initial horizontals of the following URU. For the attribution of a tablet to a Babylonian scribe (literally “scribe in Akkadian”), cf. DUB.SAR pa-pí-li-li in fragmentary context at the end of what is probably the final line of the Hittite version of a Babylonian Adad hymn (KBo 3.21 rev. IV 12′, ed. Archi 1983). KBo 3.21 rev. IV 12′ is followed by a ruling; below, there is space for two further lines, which were, as far as preserved, uninscribed. 7′ It is uncertain whether ḫaršumnaš here refers to an actual water course (probably “headwaters”) or to the subterranean ocean (Akkadian apsû) as the residence of Ea; the latter may be attested in CTH 344: 204 (citation according to Rieken et al. 2009), if one follows Hoffner’s restoration (1998: 44) and the interpretation of the phrase ḫattannaš ḫaršumnaš in HW 2 III/1, 377 (cf. here, no. 9 l. col. 5′ and r. col. 6′).

Çeviri öy. I

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′

[…]…[ … [ [onların] baş[larından ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Ea’nın] beş balığı [ onların ismi … [ onla[r] kendileri [ onların göğsü … [ onların boynuzları … [ [onların] baş[larından ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[…] … [ öy. I kırılıyor; öy. II ve ay. III korunmamış

ay. IV

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′

…[ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Sınırın … , ancak, [ ‘bilgelik’ için [ ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------İkinci tablet. (Yazı) [bit]medi. Babil[li] katib(in bilgisi). E[a için memba[ların …[ […] … [ ay. IV kırılıyor

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

46

Text Editions – Metin Çalışmaları

Açıklamalar öy. I 2′ ⸢Á-ŠU-NU⸣ içeriğe uygundur fakat mevcut izlerle uyuşmamaktadır. 3′, 9′ Ya da IŠTU “ile”? 4′ Ea’nın tahmine dayalı rekonstrüksiyonu, ay. IV 6′ ile karşılaştırmaya ve balık başta olmak üzere tanrıyla ilişkili su canlılarına dayanmaktadır. 5′ 4 MUŠEN “dört kuş” olarak okunabilir fakat bunun devamındaki kötü durumda korunmuş olan işaret Ḫ[I.A ya da š[a olarak okunamaz. Bu nedenle önceki satırda, 5 KU₆.ḪI.A ŠA ⸢D⸣[É-A(?) ifadesine denk gelen ifadenin tamamlanması mümkün değildir. ay. IV 2′ Olası ZAG-aš-ma SÍS[KUR “sınırın kur[banı]”. Krş. EZEN₄ ir-ḫa-aš “sınırın bayramı” ve SÌR ir-ḫa-aš “sınırın şarkısı” (bkz. HW 2 IV/1, 77–78). 3′ ḫaz(z)iz(z)iya formundaki Hititçe ḫazizi- “kulak”, “bilgelik” ifadesi, Hurri-Hitit miliyö ritüellerinde sıklıkla bir „kurban“ terimi olarak kullanılmakta olup, genellikle tanrı Ea ile ilintilidir (Haas 1998: 218). Krş. özellikle SÍSKUR ḫa-[z]i-zi-ia’nın tanrı Ea için performansını içeren “bir tablet”. Bu, tablet kataloğunda (KBo 31.25+ ay. IV 4′–5′) kayıtlıdır (ed. Dardano 2006: 234, konuyla ilgili açıklamalar için bkz. s. 238) 5′ Katip DUB.SAR yazmayı unutmuş ve satırın girintili başlangıcının soluna sonradan eklemek zorunda kalmıştır. SAR işaretinin son yatay işareti, URU işaretinin yatay biçimdeki ilk üç işareti üzerine temiz bir biçimde yazılmıştır. Tabletin Babilli bir katibe (aslında “Akadca yazı”) atfedildiği konusunda bkz. DUB.SAR pa-pí-li-li (KBo 3.21 ay. IV 12′, bkz. Archi 1983). Bu ifade bir Adad ilahisinin (Babil) kötü durumda korunmuş Hititçe versiyonun herhalde son satırında yer almaktadır ki, KBo 3.21 ay. IV 12′’yi bir çizgi izler ve altta iki satırlık yer bulunmaktadır. Bu satırlar, korunma durumuna bakılırsa, boş bırakılmıştır. 7′ Bu satırda ḫaršumnaš ifadesinin, gerçek bir su (belki bir “memba”) ya da Ea’nın sarayı olan yeraltı okyanusu (Akadca apsû) olup olmadığı bilinmemektedir. Hoffner’in tamamlaması (1998: 44) ile ḫattannaš ḫaršumnaš ifadesinin HW 2 III/1, 377’deki yorumu izlenirse (burada 6. parça sol sü. 5′ ve sağ. sü. 6′ ile krş.), ḫaršumnaš CTH 344: 204’de geçiyor olabilir (bkz. Rieken vd. 2009).

11. Small Fragment of a Library Tablet – Kütüphanedeki Bir Tablete Ait Küçük Fragman Introduction Excavation number: Or 90/480 Museum number: Çorum Museum, 28-408-90 Find-spot: Building A Description: Small fragment of a two-column tablet. Script: Hittite cuneiform script characterized by older E and LI. Measurements: 49 × 47 × 25 mm Hand copy: Pl. XII Photograph: Pl. XXX Too little is preserved on this fragment to identify the overall language and genre of this text. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri:

Or 90/480 Çorum Müzesi, 28-408-90 A Binası

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

12. A Royal Letter to a Syrian Vassal King – Suriye’deki Bir Vasal Krala Krali Mektup

Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

47

İki sütunlu bir tablete ait küçük parça. Hitit çivi yazısı karakteri, daha erkene ait E ve LI işaretleriyle belirgindir. 49 × 47 × 25 mm Lev. XII Lev. XXX

Parça üzerindeki çivi yazısının çok az bölümü korunmuş olduğundan, metnin ve parça üzerindeki mevcut dillerin tümünü belirlemek imkansızdır. Transliteration – Transliterasyon r. col. – sağ sü. 1′ ma-x [ 2′ ú-l[i3′ še-ra-am [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4′ e-eḫ-ḫ[i5′ x [ fragment breaks – fragman kırılıyor

Notes 3′ Probably Akkadian šēram “in the morning”; possibly part of the idiom urram šēram, “in the future” (if so, then probably juridical text). 4′ Possibly a form of Akkadian eʾēlu “to bind”. Açıklamalar 3′ Olası Akadca šēram “sabah vaktinde” ve urram šēram, “gelecekte” deyiminin bir kısmıdır. Bu varsayım doğru ise, metin hukuki bir metindir. 4′ Muhtemelen Akadca eʾēlu “bağlamak” ifadesinin bir formudur.

12. A Royal Letter to a Syrian Vassal King – Suriye’deki Bir Vasal Krala Krali Mektup Introduction Excavation number: Or 90/1597 + Or 90/1611 Museum number: Çorum Museum, 28-1597-90 + 28-1611-90 Find-spot: Building A Description: Lower half of a single-column, portrait-format tablet with rounded edges and a slightly convex obverse and reverse. The irregularity of some lines suggests that the present tablet was a draft. Script: Hittite cuneiform script characterized by older AL, E, IG, SAR, Ù, URU, and ZU, TE with a horizontal ŠE-group, AZ with subscription, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Note that the scribe wrote A on the extant parts of the obverse consistently with two verticals, whereas on the reverse the sign shows the more common form with the broken second vertical. Measurements: 118 × 106 × 37 mm Hand copy: Pls. XIII–XIV Photograph: Pls. XXXII–XXXIII Only the middle section of this letter, which may originally have extended over more than ninety lines, is preserved. With the introductory section of the letter lost, the identities of the author and

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

48

Text Editions – Metin Çalışmaları

the addressee have to be derived from the letter’s contents. The mention of the well-known Hittite official Duwa as “your nobleman” in the context of a quotation from the addressee’s prior communication (obv. 9′) shows that the present letter’s author was the Hittite king. It is unclear why the tablet was never sent on its way, but very possibly it was a draft that was kept as an archive copy. Its palaeographic characteristics date the letter to the Early Empire period, showing that the mentioned Duwa must be the official active during the reigns of Arnuwanda I and his son Tutḫaliya II and not his later namesake, the Empire-period scribe Duwa. Taking into account the general historical context of the archives of Building A in Ortaköy, it is very likely that the author of the present letter was Tutḫaliya II. The identification of the addressee is more difficult. The letter refers to Egypt in the context of sending consignments from Ḫatti to Egypt (obv. 7′), but a number of factors indicate that the letter cannot have been addressed to the pharao (at the time Amenhotep III): • The recipient of the letter is never addressed as “my brother”, as would have been standard between two kings of equal rank. • The passage rev. 4–7 reprimands the addressee for not showing the expected respect towards the Hittite king who refers to himself as a šarru rabû “great king”. • In rev. 6–7 the Hittite king rebukes the addressee for allegedly considering rebellion (bārtu). • According to rev. 9–10, the recipient’s father was bound by oath (māmītu) to Ḫatti, a term that is avoided in the following assertion that the Hittite king’s father did not infringe upon the condition of the treaty (māmīta ḫaṭû vs. tuppa ḫaṭû). • According to rev. 13–16, the Hittite king has some control over tributes that the recipient of the letter is used to receiving from a group of unnamed cities. • The fragmentary lines in rev. 17–21 suggest that the addressee asked for and received — in his view not enough — military assistance from the Hittite king, a demand that can hardly be attributed to Amenhotep III. The Akkadian language of the letter shows that the addressee of the letter was a ruler in Syria. As a recipient of tribute (mandattu), he seems to have held a position of some power, which reached beyond the immediate boundaries of his kingdom. The addressee’s apparent interest in the relationship between Ḫatti and Egypt confirms that his kingdom must have been located in Syria. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı:

Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/1597 + Or 90/1611 Çorum Müzesi, 28-1597-90 + 28-1611-90 A Binası Yuvarlak köşeli, ön ve arka yüzü hafifçe dışbükey, dikey formatta tablet tek sütunlu olup, alt yarısı korunmuştur. Bazı satırların düzensiz oluşu, tabletin bir taslak olduğuna işaret etmektedir. Hititçe çivi yazısı karakteri, daha erkene ait AL, E, IG, SAR, Ù, URU ve ZU, TE (yatay ŠE-grubu ile) ve AZ (alt ek işaretli) işaretleri ile belirgindir. Yeni Yazı formuna ait herhangi bir işaret yoktur. Katibin, ön yüzün korunmuş kısımlarına düzenli olarak iki dikey çizgi ile A işareti yazdığına dikkat edilmelidir. Arka yüzdeki kırık ikinci dikey işaret ise daha yaygın olan şekli gösterir. 118 × 106 × 37 mm Lev. XIII–XIV Lev. XXXII–XXXIII

Aslı muhtemelen doksan satırı aşan mektubun sadece orta bölümü korunmuştur. Mektubun giriş kısmı kayıp olduğundan, mektubun yazarı ve muhatabı hakkındaki bilgiler metnin içeriğinden çıkarılabilmektedir. Duwa adlı bilinen bir Hitit memurundan, daha önceki mektubun muhatabından

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

12. A Royal Letter to a Syrian Vassal King – Suriye’deki Bir Vasal Krala Krali Mektup

49

bir alıntıya dayanarak (öy. 9′), “senin asilzaden” olarak söz edilmesi, bu mektubun bir Hitit kralı tarafından yazıldığını göstermektedir. Mektubun gönderilmemesinin sebebi belirsizdir fakat büyük olasılıkla arşivde saklanan bir taslak olmasıdır. Mektup, paleografik özelliklerine göre, erken krallık dönemine aittir. Bu özellikler Duwa’nın, imparatorluk dönemindeki, kendisiyle aynı adı taşıyan bir katip olmadığını, I. Arnuwanda ve oğlu II. Tutḫaliya döneminde görevli bir memur olduğunu göstermektedir. Ortaköy’deki A Binası’nda bulunan arşivin tarihsel durumu genel olarak hesaba katıldığında, mektubun II. Tutḫaliya’ya ait olması ihtimali ağırlık kazanmaktadır. Mektubun muhatabını saptamak daha zordur. Mektupta, Ḫatti’den (öy. 7′) ürün gönderilmesi ile ilgili olarak Mısır’dan söz edilmektedir fakat mektubun firavuna (III. Amenhotep) gönderilmediğine işaret eden kriterler bulunmaktadır. Bunlar: • Makamca eşit iki kral arasında olduğu gibi, mektubun muhatabına asla “kardeşim” şeklinde hitap edilmemiştir. • Ay. 4.–7.’de, kendisini šarru rabû “büyük kral” olarak adlandıran Hitit kralı, kendisine beklediği saygıyı göstermeyen muhatabını azarlamaktadır. • Ay. 6.–7.’de, Hitit kralı muhatabını sözde ayaklanmadan ötürü (bārtu) azarlamaktadır. • Ay. 9.–10.’da, muhatabın babası Ḫatti’ye bağlılık yemini (māmītu) etmiştir; māmītu, Hitit kralının babasının antlaşma şartlarını ihlal etmediği bildirilen bir sonraki beyanda kullanılmıyor (māmīta ḫaṭû’ya karşı tuppa ḫaṭû). • Ay. 13.–16.’da Hitit kralı, mektubun muhatabını bir grup isimsiz kentten aldığı vergiler üzerinden kontrol etmektedir. • Parçalar halinde korunmuş 17.–21. satırda muhatap, Hitit kralından, yetersiz bulduğu, askeri yardım istemekte ve almaktadır. Bu, III. Amenhotep’e atfedilmesi zor bir taleptir. Mektubun Akadca yazılmış olması, gönderilen kişinin Suriye’de bir kral olduğunu göstermektedir. Vergi toplayan (mandattu) kral, hakimiyet sınırlarını aşan bir güce sahip olmalıydı. Mektup alıcısının Ḫatti ve Mısır ilişkileriyle belirgin biçimde ilgilenmesi, krallığının Suriye’de olduğunu desteklemektedir. Transliteration – Transliterasyon obv. – öy. 1′ [x x x x x] bi-r[i?-x x] x [ 2′ [ ] uninscribed – yazısız alan [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3′ [x x x x x] ki-a-am ta-qáb-bi [x] x [x x x (x x x)] \ iš-tu pa-⸢na-a-ti⸣ x [x x x] 4′ [a-na(?) KUR uru]ḫa-at-ti uš-te-né-bé-lu-u-⸢um⸣-mi ša x [x x x] 5′ š[a? x x x-š]u-nu iš-tu tup-pí qí-bí-ma 6′ š[u?-bíl?-šu-nu]-ti u iš-tu pa-na-a-ti 7′ [x x x x] x-⸢ti⸣ iš-tu KUR uruḫa-at-ti i-na KUR ⸢uru⸣mi-iṣ-ri-i 8′ [ ] a-wa-tam erasure – silinti alan qa-tam-ma lu ti-i-⸢de₄⸣ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9′ [x x x x ta-qáb-b]i Idu-wa-a lúGAL-ka 10′ [x x x x i-na É.G]AL-⸢lì-ia a⸣-ši-ib-mi 11′ [at-ta-ma ki-a-am ta]-qáb-⸢bi-mi⸣ DUMU-KIN-ia 12′ [x x x x šu-pur-š]u a-š[a-a]p-pár-šu-mi 13′ [ a-n]a m[a]-⸢aḫ⸣-ri-šu šu-pur-šu 14′ [ ] KUR-⸢ka⸣ a-na e-re-bi 15′ [ ] uninscribed – yazısız alan ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------16′ [ ] x táq-bi 17′ [ ] x a-na lúSANGA I. gi ]šGIDRU-DINGIR-lim 18′ [

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

50

Text Editions – Metin Çalışmaları

19′ lo. e. – a. kn. 1 2 3 rev. – ay.

[ ] ⸢i⸣-ša-a-al-ma [ ] mi-nu-me-e [ i]-ṭá-ar-ra-d[u?]-⸢ma?⸣ [ ] no traces extant – yazı izi yok ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ ] x x x x [x] [ ] ⸢URU.DIDLI.ḪI.A⸣ la x x [x x] x-an-ni-mi [ ] x it-⸢ta-na-aṣ⸣-[ṣa-ar?] ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------i-nu-m[a LUG]AL? LU[GAL?.MEŠ?] at-ta ma-⸢la⸣ ia-ti it-ti LUGAL GAL k[a]-an-na ta-dáb-bu-ub šu-ul-ma-na ⸢te-te⸣-né-pu-uš ú-lu-ma-a ba-⸢ar⸣-ta te-te-né-pu-uš ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------a-di a-bu-ka ⸢bal⸣-ṭù ⸢it⸣-ti a-bi-ia ka-an-na i-dáb-bu-ub šum-ma a-wa-at ma-mi-ti ta-dáb-bu-ub a-bu-ka ⸢ki⸣-i ma-a-mi-tam it-ti KUR uruḫa-at-ti i-iḫ-ṭù-ú ⸢ù⸣ a-bu-ia tup-pa-am la!(⸢i⸣) i!(⸢la⸣)-⸢iḫ⸣-ṭù-\⸢ú⸣ šum-ma ta-⸢qáb⸣-bi tup-pa an-na-a-am ú-še-⸢bíl-la-ak-ku⸣ a-na pa-⸢ni⸣-ka i-⸢ša⸣-sú-ni-ik-ku x x x x x ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------i-nu-ma a-na URU.D[IDLI.ḪI].A táq-bi šum-⸢ma URU.DIDLI.ḪI.A a-nu-um-mu-ut-ti⸣ ma-an-dá-at-ta mi-im-ma-a ⸢i-za-bi-lu-ni-ik-ku⸣ dUTU-ši la ú-wa-aš-šar-šu-nu-ti ⸢mi-nu-um-me-e ma-an-dá-at-ta⸣ i-za-bi-⸢lu⸣-ni-ik-ku i-na-an-na-ma ⸢li⸣-iz-bi-⸢lu-ni-ik-ku⸣ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------⸢i⸣-nu-ma ⸢tup⸣-pí ⸢LÚ uruḫa-at-ti⸣ x x x [ [ÉRIN?].⸢MEŠ?⸣ gišGIGIR.MEŠ mi-i-iṣ-mi x [ ⸢ú⸣-ul i-ma-aḫ-ḫa-aṣ-mi [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------⸢ù⸣ ÉRIN.MEŠ te-te-né-er-ri-i[š [x] x x-⸢ia muš⸣-šìr-šu-⸢nu⸣-t[i [ ] ⸢ÉRIN?.MEŠ?⸣ x [

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22

rev. breaks – ay. kırılıyor

Translation obv. 1′–2′

[ … ] betwe[en … ] … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3′–8′ [ … ] you say thus: “… [ … ] since former times they regularly send … [ … to the land of] Ḫatti.” … [ … ] … [t]heir [ … ] state in written form and then s[end the]m! And since former times [ … ] … from the land of Ḫatti into the land of Egypt. You should likewise know (this) matter. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9′–15′ [ … you sa]y: “Duwa, your nobleman, resides [ … in] my [pal]ace. [You, however], speak [thus]: ‘[Send] my messenger [ … ]!’ I will s[e]nd him.” [ … ] send him [be]fore him! [ … ] to enter your land [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------16′–lo. e. 3 [ … ] … you said [ … ] … to the Priest [ … ] Ḫattušili [ … ] he will ask and [ … ] whatever [ … ] they send and [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------rev. 1–3 [ … ] “[ … ] … [ … ] the cities … [ … ] to me.” [ … ] … keeps protect[ing … ]. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

12. A Royal Letter to a Syrian Vassal King – Suriye’deki Bir Vasal Krala Krali Mektup

51

4–7

No[w], are you [a ki]ng of ki[ngs], as much as me? With a great king you speak thus? Do you want to exchange diplomatic gifts or do you want to be in rebellion? ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------8–12 As long as your father was alive, was he used to speak thus with my father? If you want to speak the word of the oath: When your father violated the oath with the land of Ḫatti, and my father did not violate (the provisions of) the tablet — should you request (it), I will send this tablet to you so that they can read (it) out to you in your presence, [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------13–16 Now you asked concerning the cit[ie]s. If these cities usually bring something as tribute to you, I, My Majesty, shall not exempt them. Whatever tribute they usually bring to you, let them now too bring (it) to you. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------17–19 Now, a tablet of a man of Ḫatti … [ … ]. “[The troup]s (and) chariots are too few! … [ … ] he will not strike [ … ].” ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------20–21 You keep demanding troups. [ … ]. Set my … free! [ … ] troups … [ … rev. breaks

Notes obv. 3′ For the reading ištu pānāti, cf. obv. 6′. Whereas ina pānāti “previously, in former times” is a well-known expression, the dictionaries do not include any attestations for the present phrase, which may, however, be compared to ištu pāna “since former times, for a long time” (CAD P 77). 4′ For the restoration at the beginning of the line, cf. obv. 6′–7′. The graphic doubling of the m in uštenebbelūmi is unexpected. It may be compared to uš-bu-um-mi and il-li-ku-um-mi, both forms attested in the Akkadian version of the Early Empire Šunaššura treaty (KBo 1.5 obv. I 15, 17, 19); for a discussion of these and related spellings, see Durham 1976: 379–82. 5′ The phrase ištu tuppi qibīma “state in written form” is unusual. An interpretation as “read from a tablet!” is excluded, since qabû “to speak” is not used in reference to reading (most commonly šasû, cf. here rev. 12). In contrast to the usage in contemporary Babylonian and Assyrian, where ištu is restricted to its separative meaning (“by tablet” is ina tuppi), Hittite scribes employ Akkadographic IŠ-TU also for indicating the Hittite ablative form with an instrumental meaning. The Hittite expression for “in a written form” is tuppiyaz (lit. “by means of a tablet”), which is regularly connected with ḫatrae- “to write” as well as iya- and aniya- “to make; to record” (see van den Hout 2016: 429–33); the Akkadographic spelling is attested in the letter fragment KUB 8.79 obv. 8′: INIM.MEŠ IŠ-TU TUP-PÍ a-ni-ia-at “he recorded the words in written form”. Therefore the Akkadian phrase ištu tuppi in its usage here is best explained as a calque from Hittite. 5′–6′ The restoration at the beginning of line 6′ is based on the context: u ištu pānāti must introduce a new sentence, and after qibīma another 2nd sg. imperative is expected; -šunūti in line 6′ correlates with -šunu in line 5′. Due to the fragmentary state of the text, it is uncertain whether the present passage is concerned with the exchange of objects or persons. The use of šūbulu “to send” (line 4′, restored in line 6′, and probably once more to be restored in line 8′) contrasts with the use of šapāru “to send” in the following section (obv. 12′–13′). Since that section is certainly dealing with messengers, the difference in diction suggests that the present passage discusses the exchange of diplomatic gifts. 7′ The extant traces do not admit a reading […-šu-n]u-ti at the beginning of the line. 8′ Probably a form of šūbulu “to send” has to be restored in the first half of the line.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

52

Text Editions – Metin Çalışmaları

9′–10′ Duwa is a well-known official of the Early Empire period. LhK 91 rev. 51 names him as the chief of the palace attendants (GAL DUMU.MEŠ É.GAL) of Arnuwanda I, and M. Marizza has convincingly argued that Duwa was still active during the reign Arnuwanda’s successor Tutḫaliya II (see Marizza 2007: 53–64 and 166; idem 2009: 37–41; cf. also Bilgin 2018: 153– 55). 17′ ‘Priest’ probably refers to the ruler of the appanage kingdom of Kizzuwatna. The prince of Kizzuwatna was the high priest of Teššub and Ḫebat and is often referred to just by this title in the short form lúSANGA. At the time of the present letter the holder of this office would have been Kantuzili, probably son of Arnuwanda I and brother of Tutḫaliya II (see Singer 2002: 309–10 with further references; Soysal 2012; Bilgin 2018: 39–43; cf. also Stavi 2015: 36). For attestations of the ‘Priest’ in Hittite letters found in the Šapinuwa archives, see Süel 2017; cf. here no. 15 rev.? 14–15. 18′ This may be a reference to the high official Ḫattušili who is frequently attested in the Maşat letters (see Bilgin 2018: 245–48). Further attestations of the name Ḫattušili occur in the Hittite texts from Ortaköy, and a seal impression attests a scribe of this name. rev. 2–3 The sign la is an addition written between the lines in smaller script. Due to the fragmentary state of rev. 2–3, it remains uncertain to which line la belongs. Its placement closer to line 2 than to line 3 and after the logogram URU.DIDLI.ḪI.A suggest that it was an addition to line 2; very possibly the negation lā was intended. 4–5 The reading of two LUGAL signs in sequence seems reasonably certain, but the exact restoration and interpretation of the text poses some difficulties. The epigraphic evidence is as follows: i-nu-m[a (x) LUG]AL LU[GAL x (x)] at-ta ma-⸢la⸣ ia-ti. The syntactic analysis hinges on the restoration in the break following the second LUGAL. If we restore LUGAL.MEŠ, the following attā mala yâti must be part of the same sentence; cf. the translation above and note that, in principle, the phrase “king of kings” was known at the Hittite court, as is shown by a small fragment of an Akkadian royal epic found at Ḫattuša (KUB 37.139: 5′; see Zomer 2015). Alternatively, however, one could restore a verbal form after the second LUGAL and translate: “Now, [a ki]ng [ … ] a ki[ng]; you are as much as me.” — or, more plausibly, as a series of questions: “Now, [does a ki]ng [ … ] a ki[ng]? Are you as much as me?” The overall interpretation of rev. 4 as an unmarked rhetorical question (whether in two sentences or one) is supported by the following phrase itti šarri rabî kanna tadabbub, which can only be understood as a rhetorical question or a reproachful statement and is unmarked too. 6–7 In line with the preceding sentences we interpret this statement of the alternative between friendly or hostile relations as an unmarked rhetorical question (the plene spelling in ú-luma-a does not necessarily indicate a question, cf. ARM 13, 24 rev. 24, ed. Durand 2000: 21– 22). For the phrase šulmāna iteppušu “exchanging diplomatic gifts”, cf. Šunaššura treaty, KBo 1.5 rev. III 53 (cf. also 63); also bārta epēšu is attested several times in that text, with regard to internal uprisings (obv. II 16–17, 20, rev. III 14, 16) and with regard to the relationship between the two contracting parties, Ḫatti and Kizzuwatna (rev. III 19, 21). The fact that both, the Hittite overlord and his vassal, are envisaged as potentially ‘making a rebellion’ against the other party has led scholars to translate bārta epēšu in the Šunaššura treaty (at least in rev. III 19, 21) as “to incite rebellion” and not, in line with its common usage, as “to rebel”. In the present context, where the Hittite king probably addresses a vassal, the meaning “to rebel” is unproblematic, and even in KBo 1.5 rev. III 18–21 the assumption of a causative nuance may be unnecessary if one takes into account that major passages of that treaty are written in the style of an agreement between equal partners. 8–9 We interpret line 8 as a rhetorical question that takes up the parallel question in line 5 and contrasts the addressee’s behaviour with that of his father. The conditional sentence in line

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

12. A Royal Letter to a Syrian Vassal King – Suriye’deki Bir Vasal Krala Krali Mektup

10

11 13

15–16

17 18 Çeviri öy.

53

9 lacks an apodosis. It introduces the following sentences, which explain that – should that be the addressee’s wish – a renewed treaty can be set up based on the agreement between the correspondents’ fathers, a copy of which the Hittite king claims to hold. The emendation at the end of the line seems inescapable, resulting in two parallel verbal forms iḫṭû – lā iḫṭû. If this is correct, the temporal clause introduced by kī (rev. 9) is not followed by a main clause. The anacoluthon probably implies a reproachful rhetorical question (“was that not a terrible transgression?” or similar). Note the graphic doubling of the consonant at the morpheme boundary in ú-še-⸢bíl-la-akku⸣ (Durham 1976: 379–80). With taqbi the author of the letter refers to an utterance of the addressee in a prior letter. Since taqbi is neither accompanied by kīam nor followed by a statement marked with the quotative particle -mi, this utterance does not seem to be quoted here, and qabû therefore is used absolutely in the sense of “to make a statement; to ask; to object”. ⸢URU.DIDLI.ḪI.A anu-um-mu-ut-ti⸣ is certainly the subject of the conditional clause, even though anummûtti unusually appears in the oblique case (cf. Durham 1976: 490–91). For mīnummê as a subordinating indefinite pronoun in the accusative, cf. the following passage in the Early Empire Šunaššura treaty: mi-nu-um-me-e NAM.RA.ḪI.A ÉRIN.MEŠ dUTU-ši [i-kà-aš-ša-ad], [ÉRIN.MEŠ] dUTU-ši-ma i-le-eq-qé “Whatever civilian captives the troops of My Majesty seize, only the troops of My Majesty shall take (those captives) into possession.” (KBo 28.110 rev. 44′′–45′′; restorations follow the duplicate KBo 1.5 rev. III 40–41, which has mi-na-am-me-e instead of mi-nu-um-me-e). The tablet clearly has LÚ uruḫa-at-ti; of course this may be a mistake for LUGAL uruḫa-at-ti, but the fragmentary context demands caution. Before the break, a reading ⸢ú-ul⸣ x [ … ] seems possible. Instead of [ÉRIN].⸢MEŠ⸣, one could also reconstruct a number like 90 at the beginning of the line. 1′–2′

[ … ] arasın[da … ] … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3′–8′ [ … ] Sen şöyle söylüyorsun: “… [ … ] Eskiden bu yana onlar düzenli yollarlar … Ḫatti [ülkesi’ne … ].” … [ … ] … [o]nların [ … ] yazılı bildir ve sonra y[olla onlar]ı! Ve eskiden bu yana [ … ] … Ḫatti Ülkesi’nden Mısır’a. Sen aynı şekilde (bu) meseleyi de bilmelisin. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9′–15′ [ … Sen söylüyorsu]n: “Duwa, senin asilzaden, benim [sar]ayım [ … da] oturuyor. [Ama, sen], [böyle] söylüyorsun: ‘Benim elçimi [yolla] [ … ]!’ Ben onu y[o]llayacağım.” [ … ] onu ondan [ön]ce gönder! [ … ] topraklarına girmek için [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------16′–a. kn. 3 [ … ] … sen söyledin [ … ] … Rahip’e [ … ] Ḫattušili [ … ] o soracak ve [ … ] her ne [ … ] onlar yolluyorlar ve [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ay. 1–3 [ … ] “[ … ] … [ … ] kentler … [ … ] bana.” [ … ] … koruma[ya … ] devam eder. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4–7 Şimd[i], sen benim gibi [kral]lar kral[ı] mısın? Yüce bir kralla böyle mi konuşuyorsun? Diplomatik hediyeleri değişmek mi istersin? Yoksa isyana dahil olmak mı istersin? -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

54

Text Editions – Metin Çalışmaları

8–12

Baban hayatta iken, babamla böyle mi konuşuyordu? Yemin etmek istiyorsan: Senin baban Ḫatti Ülkesi ile yemini bozduğunda ve benim babam tabletin (hükümlerini) ihlal etmedi. (Onu) talep edersen, sana bu tableti yollayacağım. Böylece onlar (bunu) senin huzurunda okuyabilirler [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------13–16 Ve şimdi sen ilgili kent[ler]i sordun. Eğer bu şehirler sana vergi gibi bir şey veriyorsa, ben, Majeste, onları muaf tutmayacağım. Sana verdikleri vergi ne olursa olsun, bırak (onu) sana getirsinler. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------17–19 Şimdi, Ḫattili birinin tableti … [ … ]. “[Birlikle]r (ve) savaş arabaları çok az! …[ … ] o saldıramayacak [ … ].” ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------20–21 Sen birlik talep ediyorsun. [ … ]. Benim … rahat bırak! [ … ] birlikler… [ … kırık alan

Açıklamalar öy. 3′ ištu pānāti için bkz. öy. 6′. İna pānāti “önceleri”, “eskiden” anlamına gelen bilinen bir ifade olsa da sözlüklerde yer almamaktadır fakat ištu pāna “eskiden bu yana” ve “çok eskiden” ifadesiyle ile karşılaştırılabilir (CAD P 77). 4′ Satır başlangıcının tamamlanması için bkz. öy. 6′–7′. Uštenebbelūmi ifadesindeki m işaretindeki çift yazılış beklenmedik bir durumdur ve erken krallık dönemine ait Šunaššura Antlaşması’nın Akadca versiyonunda yer alan uš-bu-um-mi ve il-li-ku-um-mi ifadeleri ile karşılaştırılabilir (KBo 1.5 öy. I 15, 17, 19). Konuyla ilgili düşünceler ve benzer örnekler için bkz. Durham 1976: 379–82. 5′ ištu tuppi qibīma “yazılı bildirme” seyrek rastlanan bir ifadedir. “Okumak” fiili (en yaygın formu šasû için bkz. ay. 12) ile ilgili olarak qabû “konuşmak” ifadesi kullanılmadığından “tabletten oku!” yorumu söz konusu olamaz. Babilliler ve Asurlular’da aynı dönemlerde ayırıcı bir anlamla sınırlı ištu (“tablet ile” ina tuppi) ifadesinin kullanılmasının aksine, Hitit katipleri ise ablatif (Hititçe) hali instrumental (ile) anlamı ile göstermek için akadografik form IŠ-TU ifadesini kullanmışlardır. Hititçe “yazılı biçimde” ifadesi için tuppiyaz kullanılmaktadır (kelime anlamı “tablet ile”) ve ḫatrae- “yazmak” gibi iya- ve aniya- “yapmak; yazmak/kaydetmek” ile ilintilidir (bkz. van den Hout 2016: 429–33). Akadografik yazım mektup fragmanı KUB 8.79 öy.8’de saptanmıştır: INIM.MEŠ IŠ-TU TUP-PÍ a-ni-ia-at “o sözleri yazarak kaydetti”. Bu nedenle, Akkadca ifade olan ištu tuppi’nin buradaki kullanımının en iyi açıklaması Hititçe’den alıntı olmasıdır. 5′–6′ 6′. satırın ilk kısmının tamamlanması şu ifadeye dayanmaktadır: u ištu pānāti yeni bir cümlenin girişi olmalıdır ve qibīma ifadesinin ardından diğer bir ikinci tekil şahıs emir kipinin gelmesi beklenmelidir. 6′. satırdaki -šunūti , 5′. satırdaki -šunu ile ilişkilidir. Metnin parçalar halinde korunma durumuna bağlı olarak, objelerin ya da kişilerin değiş tokuşu ile ilgili olup olmadığı belirlenememektedir. “Göndermek” anlamına gelen šūbulu ile (4′. satır, 6′. satırda tamamlanmıştır ve olası 8′. satırda bir kez daha tamamlanacaktır) bir sonraki kısımda šapāru “göndermek” ifadelerinin kullanımı birbirine zıttır (öy. 12′–13′). Bu kısım kesin olarak elçiler ile ilgili olduğundan, ifade farklılığı, mevcut bölümde diplomatik hediyelerin değiş tokuşunun ele alındığını göstermektedir. 7′ Satır başlangıcındaki izler okunamamaktadır […-šu-n]u-ti. 8′ Satırın ilk yarısı šūbulu “yollamak” ifadesinin bir formu olarak tamamlanabilir. 9′–10′ Duwa erken krallık döneminin iyi tanınan bir memurudur. LhK 91 ay. 51’de I. Arnuwanda’nın sarayının baş görevlisi (GAL DUMU.MEŠ É.GAL) olarak geçer ve M. Marizza’nın, Duwa’nın Arnuwanda’nın ardılı II. Tutḫaliya döneminde de görevde olduğu düşüncesi ikna edicidir (bkz. Marizza 2007: 53–64 ve 166; a.g.y. 2009: 37–41; ayrıca bkz. Bilgin 2018: 153–55).

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

12. A Royal Letter to a Syrian Vassal King – Suriye’deki Bir Vasal Krala Krali Mektup

55

17′ ‘Rahip’ ifadesi herhalde tımar niteliğindeki Kizzuwatna Krallığı’nın yöneticisine işaret etmektedir. Kizzuwatna kralı aynı zamanda Teššub’un ve Ḫebat’ın baş rahibiydi ve tabletlerde genellikle kısaltılmış ünvanı LÚSANGA olarak söz edilmektedir. Mektubun yazıldığı dönemde baş rahip, I. Arnuwanda’nın oğlu ve II. Tutḫaliya’nın kardeşi Kantuzili olmalıydı (bkz. Singer 2002: 309–10; ayrıca bkz. dipn.; Soysal 2012; Bilgin 2018: 39–43; ayrıca bkz. Stavi 2015: 36). Šapinuwa arşivlerindeki Hitit mektuplarında geçen rahip için bkz. Süel 2017; burada 12. parça ay.? 14–15. 18′ Bu satır, Maşat mektuplarında düzenli olarak geçen üst düzey memur Ḫattušili ile ilgili olabilir (bkz. Bilgin 2018: 245–48). Ayrıca, Hattuşili ismi Ortaköy metinlerinde de geçmektedir. Ortaköy’de ele geçen bir mühür baskısından görevinin katip olduğu öğrenilmektedir. rev. 2–3 la satır aralarına küçük harflerle yazılan bir ektir ve ay. 2–3’ün parçalar halindeki kötü korunma durumu nedeniyle hangi satıra ait olduğu bilinmemektedir. Aynı zamanda 3. satırdan çok 2. satıra daha yakındır. URU.DIDLI.ḪI.A ifadesinden sonra gelmesi 2. satıra ek olduğunu gösterir ve büyük olasılıkla olumsuzluk ekidir (lā). 4–5 Birbirini izleyen iki LUGAL işaretinin yazılı olduğu kesindir fakat metnin kesin olarak restorasyonu ve yorumlanması zorluklar içermektedir. Epigrafik bulgu şöyledir: i-nu-m[a (x) LUG]AL LU[GAL x (x)] at-ta ma-⸢la⸣ ia-ti. Sentaktik analiz, ikinci LUGAL ifadesini izleyen aradaki alanın restorasyonuna bağlıdır. LUGAL.MEŠ olarak restore edildiğinde, devamındaki attā mala yâti ifadesi aynı cümlenin bir bölümü olmalıdır (yukarıdaki çeviri ile krş.). Aynı zamanda Ḫattuša’da bulunan bir Akadca krallık destanına ait küçük bir tablet parçasının da gösterdiği gibi, “kralların kralı” ifadesinin Hitit krallığında kullanıldığı unutulmamalıdır (KUB 37.139: 5′; bkz. Zomer 2015). Diğer bir seçenek ise ikinci LUGAL ifadesinden sonra verbal bir biçimde restore edilerek şöyle çevrilebilir: “Şimdi, [kr]al [ … ] kr[al]; sen benim gibisin.” Ya da akla daha yatkın biçimde, bir soru dizisi olarak tamamlanabilir: “Şimdi, kr[al mıdır [ … ] kr[al]? Sen benim gibi misin?”. Ay. 4’ün tümünü, bir ya da iki cümleden oluşan belirtisiz bir retorik soru olarak yorumlamak, bir sonraki cümle ile desteklenmektedir: itti šarri rabî kanna tadabbub. Bu cümleki ifade de işaretlenmemiş ve sadece retorik bir soru ya da azarlama olarak yorumlanabilir. 6–7 Bir önceki cümlelerle birlikte, bu ifadeyi dostça ya da düşmanca ilişkilere dayalı işaretlenmiş bir retorik soru olarak yorumlamaktayız (ú-lu-ma-a ifadesindeki imlâ bütünlüğü ile bir soruyu göstermesi gerekmez. Krş. ARM 13, 24 ay. 24, bkz. Durand 2000: 21–22). šulmāna iteppušu “diplomatik hediye alıp verme” ifadesi için bkz. Šunaššura Antlaşması: KBo 1.5 ay. III 53 (ayrıca bkz. 63). Metinde, gerek iç ayaklanmalarla gerekse taraf devletler Ḫatti ve Kizzuwatna arasındaki ilişkiler ile ilgili olarak (ay. III 19, 21), bārta epēšu ifadesi de birkaç defa geçmektedir (öy. II 16–17, 20, ay. III 14, 16). Gerek Hitit kralı gerekse vasalının diğer güçlere karşı ‘isyan yapma’ eğilimlerinin olduğu kanısı, araştırmacıları, Šunaššura Antlaşması’ndaki bārta epēšu ifadesini (ay. III 19, 21) yaygın kullanımı “isyan etmek” yerine “isyanı kışkırtmak” olarak çevirmeye yöneltmiştir. Hitit kralının olası bir vasala hitabını içeren bu metinde “isyan çıkarma” ifadesinin anlamı sorun içermez. Ayrıca bu antlaşmanın önemli bölümlerinin, eşit haklara sahip iki taraf arasındaki uzlaşmayı kapsadığı dikkate alındığında, KBo 1.5 ay. III 18–21’deki nedensel fark varsayımı gereksiz olabilir. 8–9 8. satırdaki ifade, tıpkı 5. satırdaki gibi aynı sorunun ele alındığı, muhatap ile babasının davranışının karşılaştırıldığı retorik bir sorudur. 9. satırdaki koşul cümlesinde sonuç tümceciği eksiktir. Bunu izleyen cümlelerde, muhatap arzu ederse, Hitit kralının bir nüshasının kendisinde olduğunu iddia ettiği, her iki tarafın babaları arasındaki antlaşmaya dayanan yeni bir antlaşma yapılabileceği açıklanmaktadır. 10 Satır sonundaki düzeltme kaçınılmaz görülmektedir ve aynı eylemsel formun (iḫṭû – lā iḫṭû) oluşumuna yol açmıştır. Bu doğruysa, kī ile başlayan (ay. 9) zaman bildiren cümleyi

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

56

Text Editions – Metin Çalışmaları

11 13

15–16

17 18

ana cümle izlemez. Bu anakolüt olası azarlayış içeren retorik bir soruyu belirtmektedir (“Bu korkunç bir ihlâl değil miydi?” gibi). ú-še-⸢bíl-la-ak-ku⸣ ifadesindeki morfem sınırındaki ünsüzün çift yazılışına dikkat edilmelidir (Durham 1976: 379–80). Mektubun yazarı, taqbi ile, bir önceki mektupta muhatabının bir ifadesine gönderme yapmaktadır. Taqbi, kīam ile birlikte kullanılmadığından ve devamında alıntı anlamı içeren -mi ekli bir ifade bulunmadığından ötürü bu söylem bir alıntılama gibi görünmemektedir. Ayrıca qabû, bu nedenle “açıklama yapmak; sormak; itiraz etmek” anlamında kullanılmıştır. Anummûtti ‘nin olağandışı çekimli biçimine rağmen, ⸢URU.DIDLI.ḪI.A a-nu-um-mu-utti⸣’nin şart cümlesinin öznesi olduğu kesindir (bkz. Durham 1976: 490–91). Niteleyen, akuzatif haldeki belgisiz zamir mīnummê için bkz. Erken Krallık Dönemi Šunaššura Antlaşması’ndaki cümle: mi-nu-um-me-e NAM.RA.ḪI.A ÉRIN.MEŠ dUTU-ši [i-kà-ašša-ad], [ÉRIN.MEŠ] dUTU-ši-ma i-le-eq-qé “Majeste’nin birlikleri hangi sivil tutsakları ele geçirirse, sadece Majeste’nin birlikleri (o sivil tutsaklara) sahip olacaktır.” (KBo 28.110 ay. 44′′–45′′; tamamlamalar için bkz. KBo 1.5 ay. III 40–41; bu kopyada mi-nu-um-me-e yerine mi-na-am-me-e vardır). Bu satırda LÚ uruḫa-at-ti yazıldığı açıktır ve LUGAL uruḫa-at-ti yerine yanlışlıkla yazılmış olabilir. Fakat parçalar halindeki kötü korunma durumundan ötürü yorumlamada dikkatli olunmalıdır. Kırıktan önce ⸢ú-ul⸣ x [ … ] olarak okumak mümkün görünmektedir. Satır başında, [ÉRIN].⸢MEŠ⸣ yerine, 90 gibi bir sayının rekonstrüksiyonu da mümkündür

13. Fragment of a Royal Letter concerning Ugarit – Ugarit İle İlgili Krali Bir Mektup Fragmanı Introduction Excavation number: Or 90/1541 Museum number: Çorum Museum, 28-1541-90 Find-spot: Building A Description: Fragment of a single-column tablet; only parts from the middle of one side preserved. Script: Hittite cuneiform script characterized by older MEŠ, LI, and URU, TE with a horizontal ŠE-group, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 74 × 77 × 21 mm Hand copy: Pl. XIX Photograph: Pl. XXXVIII Very few coherent passages of text are preserved on this fragment of a letter by the Hittite king (cf. in line 5′) to a ruler in Syria. The use dUTU-ši (cf. Mora – Giorgieri 2004: 47–48) and the absence of references to the addressee as ŠEŠ-IA “my brother” suggest that the intended recipient of the letter probably was subordinate to the Hittite king. Since the relationship between Ugarit and Ḫatti is an important topic of the message (lines 12′–17′), the addressee of the letter very likely is indeed the king of Ugarit; also the reference to an area “in the midst of the sea” fits business relating to that important Syrian port city and centre of maritime trade. If, as seems plausible, the present letter, like the bulk of the other Ortaköy texts, comes from the reign of Tutḫaliya II, it would be addressed to Ammištamru I, predecessor of Niqmaddu II. In a letter to Niqmaddu II, Tutḫaliya’s successor Šuppiluliuma I states “just as since former times your (fore)fathers were at peace and not in enmity with Ḫatti, … ” (RS 17.132 obv. 7–9; Nougayrol 1956: 35). The Deeds of Šuppiluliuma report dUTU-ši

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

13. Fragment of a Royal Letter concerning Ugarit – Ugarit İle İlgili Krali Bir Mektup Fragmanı

57

that Tutḫaliya II campaigned in the area of Ugarit (KUB 19.12 rev. III 3′–6′, ed. Del Monte 2008: 5–7; Wilhelm 2012: 231–33; Stavi 2013; 2015: 43–47; Corti 2017: 11). The present fragment would fit into a historical situation in which Ammištamru I had bound himself as an ally and vassal to Tutḫaliya II, before Ugarit had again gained some independence sometime before Šuppiluliuma’s Syrian campaigns (for a discussion of that period and the relevant sources, see Singer 1999: 632). Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/1541 Çorum Müzesi, 28-1541-90 A Binası Tek sütunlu tablet parçası. Tabletin, sadece bir yüzünün orta kısımları korunmuştur. Hitit çivi yazısı karakteri, daha erkene ait MEŠ, LI ve URU, yatay ŠE içeren TE işaretleriyle belirgindir ve Yeni Yazı formuna ait herhangi bir işaret bulunmamaktadır. 74 × 77 × 21 mm Lev. XIX Lev. XXXVIII

Hitit kralı (5′. satırda dUTU-ši) tarafından Suriye’deki bir krala yazılan bu mektupta, metnin birbiriyle bağlantılı çok az bölümü korunmuştur. dUTU-ši kullanımı (bkz. Mora – Giorgieri 2004: 47–48) ve mektuplardaki muhataba ŠEŠ-ia “kardeşim” olarak hitabın bulunmayışı, muhatabın Hitit kralına tabi olduğunu göstermektedir. Ugarit ve Ḫatti arasındaki ilişkiler mektupta önemli bir yer tuttuğu için (12′.–17′. satır), alıcı büyük olasılıkla Ugarit kralıdır. Mektupta geçen “denizin ortası” ifadesi de Suriye’deki bu önemli liman kenti ve deniz ticaretindeki merkezi rolüyle uyuşmaktadır. Mektubun, Ortaköy tabletlerinin büyük bölümü gibi II. Tutḫaliya dönemine ait olabileceği göz önüne alındığında, II. Niqmaddu’nun selefi I. Ammištamru’ya yazıldığı akla yatkın gelmektedir. II. Tutḫaliya’nın halefi I. Šuppiluliuma, II. Niqmaddu’ya yazdığı bir mektupta şöyle der: “Tıpkı eskiden bu yana senin atalarının Ḫatti ile düşman değilken, onlarla barış içinde olduğu gibi, …” (RS 17.132 öy. 7–9; Nougayrol 1956: 35). Šuppiluliuma’nın Kahramanlıkları’nda, II. Tutḫaliya’nın Ugarit bölgesine sefere çıktığı bildirilmektedir (KUB 19.12 öy. III 3′–6′, bkz. Del Monte 2008: 5–7; Wilhelm 2012: 231–33; Stavi 2013; 2015: 43–47; Corti 2017: 11). Mevcut tablet parçasında, I. Şuppiluliuma’nın Suriye seferinden ve Ugarit’in yeniden bağımsızlık kazanmasından bir süre önce, I. Ammištamru’nun II. Tutḫaliya’nın müttefiği ve vasalı olarak bağlılığı, tarihi olayla uyuşmaktadır. (Bu dönemle ilgili görüşler ve konuyla ilgili önem taşıyan kaynaklar için bkz. Singer 1999: 632). Transliteration – Transliterasyon ] ⸢ul?⸣ [ obv.? – öy.? 1′ [ I? 2′ [x x x x x x x z]i-di LÚ.⸢MEŠ⸣ [ 3′ [x x x x a-wa-te(?)m]eš za-ap-ru-ti a-m[a?4′ [x x x x] x x [x] a-wa-temeš za-ap-r[u-ti ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5′ [i-nu-ma(?)] ⸢I?⸣zi-⸢di⸣ im-tù-ut dUTU-š[i 6′ [x x x x] ⸢DUMU?-šip-ri⸣-ia uš-te-b[íl 7′ [x x x x x] x-[t]i-šu i-na KUR x [ 8′ [x x x i-na] ⸢U₄⸣-mi-šu-ma a-w[a-temeš 9′ [x x x x x] i-na ŠÀ-bi A.AB.[BA ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------10′ [i]-nu-⸢ma ki⸣-[a]-⸢am⸣ táq-bi LÚ.MEŠ šu-nu-ti [ 11′ [a]m-⸢mi-ni-i⸣ la tù-uš-te-bíl-⸢šu⸣-[nu-ti -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

58

Text Editions – Metin Çalışmaları

⸢a⸣-na KUR uruú-ga-ri-it ⸢dá⸣-ba?-ba? ki-i x [ [KUR] ⸢uru⸣ḫa-at-⸢ti ù⸣ KUR uruú-ga-ri-it [ [š]um-ma ⸢da?-ba?⸣-[ba?] ⸢a-na⸣ KUR uruú-ga-ri-it [ [a]n-na-nu-ma x x x SIG₅-ma x x [ [x (x)] x SIG₅-ma [(x)] šu ú x [ [x x] slight traces, but probably uninscribed – belirsiz izler, olası yazısız alan [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[x x x x x] x x x [

12′ 13′ 14′ 15′ 16′ 17′ 18′

obv. breaks – öy. kırılıyor

Translation obv.? 1′–4′ 5′–9′

10′–11′ 12′–17′

18′

[ … ] … [ … Z]idi [ … ] the men [ … ] evil [word]s … [ … ] … ev[il] words [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Now] Zidi has died. My Majes[ty … ] I have se[nt] my messenger [ … ] his [ … ] in the land … [ … at] that time [ … ] wor[ds … ] in the midst of the se[a … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[N]ow you said: “Those men [ … ]. [W]hy have you not sent th[em]? [ … ].” ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------When [ … ] talk to the land of Ugarit [ … . The land] of Ḫatti and the land of Ugarit [ … . I]f tal[k … ] to the land of Ugarit [ … . H]ere … is favourable. … [ … ] … is favourable … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ]…[ fragment breaks

Notes obv.? 2′ For the name Zidi (or, indeed, […]-zidi), cf. obv. 5′ and the pertinent note. 3′–4′ Note the lack of gender agreement in awâte zaprūti in line 4′ (a reading zaprāti is epigraphically excluded). The restoration in line 3′ is based on the better preserved phrase in line 4′. 5′ Since the sign preceding zi-di is quite fragmentary, it is uncertain whether the personal name here should be read Zidi or rather […]-zidi; both name types, simple Zidi or Zida and names with ziti- “man” as their second member are very common (see Soysal 2019). Cf. obv. 2′. 6′ A reading DUMU.MEŠ-šip-ri-ia “my messengers” cannot be excluded. 7′ The sign after KUR can neither be URU nor -ia or -ka; MU (for =ya) and LÚ (as, e.g., in lúKÚR) seem possible. 11′ For the plene spelling in am-mi-ni-i, cf. KBo 1.1 obv. 5 (Šattiwaza treaty); also in contemporary Akkadian letters from Egypt (KBo 1.19+ obv. 13; Ramesses II to Ḫattušili III) and Assyria (EA 16 obv. 15; Aššur-uballiṭ to Amenhotep IV). 12′ For the delay of usually clause-initial kī “when; just as” to the pre-predicate position, cf. KUB 3.14 obv. 5, 12, and 13 (treaty of Muršili II with Tuppi-Teššub of Amurru). Çeviri öy.?

1′–4′

[ … ] … [ … Z]idi [ … ] adamlar [ … ] kötü [sözle]r … [ … ] … kö[tü] sözler [ … ]. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

14. Letter to a King of Mittani concerning Niya and Mukiš – Mittani Kralına Niya ve Mukiš İle İlgili Mektup

5′–9′

10′–11′ 12′–17′

18′

59

[Şimdi] Zidi öldü. Ben, Majes[te, … ] elçimi yollad[ım] [ … ] onun [ … ] ülkede … [ … ] o zaman[da … ] sözl[er … ] denizi[n] ortasında [ … ]. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Ş]imdi sen söyledin: “O adamlar [ … ]. [N]eden onla[rı] göndermedin? [ … ].” ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] konuşma Ugarit Ülkesi’ne [ … ]-diği zaman, Ḫatti [Ülkesi] ve Ugarit Ülkesi [ … . Eğe]r konu[şma … ] Ugarit Ülkesi’ne [ … . B]urada … uygundur. … [ … ] … uygundur … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ]…[ kırık alan

Açıklamalar öy.? 2′ Zidi ismi için (aslında […]-zidi de olabilir) bkz. öy. 5′ ve ilgili açıklama. 3′–4′ 4. satırda, awâte zaprūti ifadesindeki dilbilgisel cinsiyet uyuşmazlığına dikkat edilmelidir (zaprāti epigrafik olarak mümkün değildir). 3′. satırın restorasyonu, daha iyi durumdaki 4′. satırda yer alan ifadeye dayanmaktadır. 5′ zi-di’den önceki işaret kırık olduğundan, ismin Zidi ya da […]-zidi olduğu belirsizdir. Zidi, Zida ya da ziti- “adam” gibi öğe bileşen içeren bu isimler oldukça yaygındır (bkz. Soysal 2019; krş. öy. 2′). 6′ DUMU.MEŠ-šip-ri-ia “elçilerim” şeklinde okumak da mümkündür. 7′ KUR işaretinin sonra URU ya da -ia ve -ka olamaz. MU (=ya için) ve LÚ (örneğin lúKÚR) olası görünmektedir. 11′ am-mi-ni-i’nin tam imlâ ile yazımı, Šattiwaza Antlaşması’nda (KBo 1.1 öy. 5), Mısır’da II. Ramses’ten III. Ḫattušili’ye (KBo 1.19+ öy. 13) ve Asur’da Aššur-uballiṭ’ten IV. Amenhotep’e (EA 16 öy. 15;) yazılan çağdaş Akadca mektuplarda bulunmaktadır. 12′ Cümlenin yükleminden önceki kī’nin (“-diği zaman; gibi”) konumu için bkz. KUB 3.14 öy. 5, 12, ve 13 (II. Muršili ile Amurru kralı Tuppi-Teššub’un antlaşması).

14. Letter to a King of Mittani concerning Niya and Mukiš – Mittani Kralına Niya ve Mukiš İle İlgili Mektup Introduction Excavation number: Or 90/1312 Museum number: Çorum Museum, 28-1312-90 Find-spot: Building A Description: Fragment of a single-column tablet; only parts from the right middle part are preserved. A gloss in obv. 6′ and erasures in obv. 7′ suggest that the tablet was a draft (cf. no. 15). Script: Hittite cuneiform script characterized by older AḪ, MEŠ, and Ù, ‘stepped’ ID, MS EN, TE with a horizontal ŠE-group, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 68 × 51 × 41 mm Hand copy: Pl. XV Photograph: Pls. XXXIV This fragment comes from a draft of a royal letter by a Hittite king to a ruler of equal rank (“my brother”). The Hittite king is concerned about conflicts of interest in Northern Syria. He declares

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

60

Text Editions – Metin Çalışmaları

that Niya and Mukiš, two small principalities in the Orontes area, belong to the Hittite realm (rev. 4′), a claim that the addressee has apparently violated by seizing the ruler (‘man’) of Niya (obv. 9′– 10′). The reference to district governors by the Hurrian term ḫalzuḫlu (obv. 6′; cf. also no. 15 obv.? 9) and the use of the Hurrian form of the name of the Euphrates (Puranti in rev. 5′) are further indications that the letter is directed to a king of Mittani, the main competitor of the early Empire Hittite kings in the Syrian arena. The historical context of the letter would then probably be the military campaigns of Tutḫaliya II in Northern Syria, and to Mukiš in particular, as they are attested in the Deeds of Šuppiluliuma (see introduction to no. 13) and probably also in the Hurrian text KpT = DAAM 1, 11 (see Wilhelm 2012: 231–33; 2019: 197–200). The identity of the Mittanian king is difficult to ascertain, but the letter may still date to a time when Šuttarna II had not yet been succeeded by Tušratta as king of Mittani. The text Or 90/1062 + Or 90/1291, edited here as no. 15, also seems to be a letter by the Hittite king to a ruler of Mittani. The script and tablet format of Or 90/1062+ is very similar to the present fragment, but due to the slightly different size of the script it seems unlikely that both originally belonged to the same tablet (cf. also nos. 16 and 17). Direct joins are certainly excluded. Genel bilgiler Kazı env. no: Müze env. no: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/1312 Çorum Müzesi, 28-1312-90 A Binası Tek sütunlu tablet parçasının sadece sağ orta kısmı korunmuştur. Ön yüzün 7′. satırındaki perdah ve silme izleri, tabletin taslak olduğunu göstermektedir (bkz. no. 15). Hitit çivi yazısı karakteri, daha erken AḪ, MEŠ, ve Ù, ‘basamaklı’ ID, Orta Yazı EN, yatay ŠE-grubu içeren TE işaretleriyle belirgindir ve Yeni Yazı formuna ait herhangi bir işaret bulunmamaktadır. 68 × 51 × 41 mm Lev. XV Lev. XXXIV

Tablet parçası, bir Hitit kralının kendisiyle eşit düzeydeki bir krala (“kardeşim) yazdığı mektubun taslağına aittir. Hitit kralı Kuzey Suriye’deki çıkar çatışmalarından duyduğu endişeyi dile getirmektedir. Kral, Asi Nehri çevresindeki iki küçük prenslik Niya ve Mukiš’in Hitit Krallığı’na ait olduğunu bildirir (öy. 4′) ve muhatabın görünüşe göre Niya prensine (‘adam’, öy. 9′–10′) saldırmasıyla kuralı ihlâl ettiğini beyan eder. Metinde yerel valilerden Hurrice ḫalzuḫlu olarak söz edilmesi (öy. 6′; ayrıca bkz. no. 15 öy.? 9) ve Fırat Nehri’nin Hurrice adının kullanılması (Puranti ay. 5′), mektubun, Hitit erken evre krallarının Suriye’deki baş rakibi Mittani kralına yazıldığına dair ipuçlarıdır. Buna göre mektup, herhalde II. Tutḫaliya'nın Kuzey Suriye’ye, – Šuppiluliuma’nın Kahramanlıkları’nde (bkz. genel bilgiler 10. parça) ve Hurri metninde de (KpT = DAAM 1, 11, bkz. Wilhelm 2012: 231–33; 2019: 197–200) belirtildiği gibi özellikle Mukiš’e karşı – sefer düzenlediği döneme aittir. Mektubun muhatabı Mittani kralını belirlemek zordur fakat mektup belki de Tušratta’nın Mittani kralı olarak II. Šuttarna’nın yerine geçmeden önceki döneme ait olmalıdır. Or 90/1062 + Or 90/1291 envanter numaralı metin, burada no. 15 olarak işlenmiştir ve bu metin de Hitit kralının Mittani kralına mektubu olmalıdır. Or 90/1062+ numaralı metin, yazı ve tablet şekli bakımından mevcut parçayla oldukça benzerdir, ancak el yazısı boyutunun biraz farklı olması nedeniyle her ikisinin de aynı tablete ait parçalar olması olası değildir (ayrıca bkz. no. 16 ve 17). Tablet parçaları kesinlikle birleşmemektedir.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

14. Letter to a King of Mittani concerning Niya and Mukiš – Mittani Kralına Niya ve Mukiš İle İlgili Mektup

61

Transliteration – Transliterasyon obv. – öy. 1′ i-na ŠÀ-b]i KUR-i[a (x)] ⸢i-ru-bu⸣-m[i 2′ ] x i-na ⸢KUR-ia⸣ aš-bu-mi 3′ ] uninscribed – yazısız alan 4′ ] uninscribed – yazısız alan ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------LÚ uruni]-i-ú ⸢šu⸣-ú ⸢ša⸣ la mi-im-ma 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′

šu-ú ša ta-mu-ni LÚ uruni-ia ⸢it⸣-ti lú.mešḫal-zu-uḫ-la ṭe₄-ḫa-ni -m]a? 1-en-ma-a ⸢URU⸣-šu erasure and traces – silme izi ve belirsiz izler ] uninscribed – yazısız alan l]úKÚR

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------m]i ù šum-ma ŠEŠ-ia aš-šum LÚ urune-ia ] x ŠEŠ-ia LÚ urune-ia muš-šìr-šu ] x x ⸢ka-an-na la ta⸣-qáb-bi ] uninscribed – yazısız alan ] ]xx obv. breaks – öy. kırılıyor

rev. – ay.

1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′ 8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′

]xxx ] uninscribed – yazısız alan ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------š]um-ma ŠEŠ-ia KUR urune-ia(?)] ⸢ù KUR⸣ urumu-ki-iš ša KUR uruḫa-at-[ti] í]d⸢pu⸣-ra-⸢an⸣-ti {ti} kà-ši-id ]x ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------] ⸢a⸣-bu-ka i-n]a U₄-mi-šu -n]u?-ut-ka ú-ṣur ] uninscribed – yazısız alan ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------] ⸢a⸣-ḫu-ia a-na šu-ul-ma-ni iš-tu p]a-na-a-tim mi-im-ma-a š]a KUR.KUR-tim ] x ⸢ša⸣ mi-⸢iṣ-ri⸣-ia ]xxx rev. breaks – ay. kırılıyor

Translation obv. 1′–4′ 5′–8′

9′–14′

[ … ] came into m[y] country […] … [ … ] … reside(s) in my country.” [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … the man of Ni]ya, he who [ … ] nothing [ … ] the enemy; the man of Niya, he who is under oath to me, is approaching me together with the district governors. [ … ] … . Has he (only) a single city? erased text [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … . And if my brother [ … ] concerning the man of Niya [ … ] … . My brother, release the man of Niya! [ … ] … . Do not say thus! [ … obv. breaks

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

62

Text Editions – Metin Çalışmaları

rev.

1′–2′ 3′–6′ 7′–10′ 11′–15′

[ … ]…[ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … I]f my brother [ … . The land of Niya] and the land of Mukiš belong to the land of Ḫat[ti]! [ … ] reaches the Euphrates. [ … ]…. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] your father [ … at] that time [ … ] protect your … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] my brother [ … ] for the diplomatic gifts [ … since f]ormer times anything [ … o]f the lands [ … ] … of my border [ … ]… rev. breaks

Notes obv. 1′–2′ It is unclear whether īrubūmi and ašbūmi should be interpreted as sg. subjunctive or pl. forms. 5′ For the nisbe form of Niya, cf. TT 33 obv. 10: LÚ uruni-i-ùki (ed. Richter 2012a: 112) and uruniia here in obv. 6′. Note, however, that the text uses the spelling urune-ia, which is most common in Hittite sources, in obv. 9′ and 10′. 6′ A part of this line is written in between obv. 5′ and 6′ in smaller script. The term ḫalzuḫlu originates in the administrative terminology of the Mittani empire (Hurrian ḫalzoġli; cf. Hurrian-Hittite bilingual, KBo 32.14 obv. I 31–38, ed. Neu 1996: 78; for bibliographical references, see Richter 2012b: 121–22). Following this tradition, early Middle Assyrian sources still use ḫalzuḫlu (usually ḫassiḫlu) as a term for the governor of a province; later on it is replaced by bēl pāḫete (see Jakob 2003: 140–47; Postgate 2013: 30). Otherwise ḫalzuḫlu is attested at Alalaḫ IV, Nuzi, and in Amarna letters from Canaan. The form lú.mešḫal-zu-uḫ-la seems to be ‘ungrammatical’. One would expect the plural ḫalzuḫlū(ti) (cf. no. 15 rev.? 9). An interpretation as a Hurrian essive form (cf. AlT 15 obv. 4, discussed by von Dassow 2008: 274) is not supported by the present syntactic context, which would rather call for a comitative. 7′ Not enough is preserved in order to determine the exact function of (-)ma-a in the present context. The particle mā that marks direct speech usually stands in sentence-initial position. As this does not seem to be the case here, we tentatively interpret (-)ma-a as the enclitic interrogative particle -mā. rev. 5′ Puranti is the Hurrian form of the name of the Euphrates, derived from Akkadian Purattu; in Hittite the Euphrates is called Mala. Çeviri öy.

1′–4′ 5′–8′

9′–14′

[ … ] beni[m] ülkeme geldi(ler) […] … [ … ] … benim ülkemde oturur(lar)” [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … Ni]ya’lı adam, ki o [ … ] hiçbir şey [ … ] düşman; Niyalı adam, ki o bana yemin etti, eyalet valileriyle birlikte bana doğru yaklaşıyor … ]. [ … ] … . Onun (sadece) bir kenti mi var? silinti alan [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … . Ve eğer benim kardeşim [ … ] Niya’nın adamı hakkında [ … ] … . Kardeşim, Niya’nın adamını serbest bırak! [ … ] … . Böyle konuşma! [ … öy. kırılıyor

ay.

1′–2′

[ … ]…[ … ]. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

15. Letter to a King of Mittani about Gifts and Messengers – Mittani Kralına Hediyeler ve Elçiler İle İlgili Mektup

3′–6′ 7′–10′ 11′–15′

63

[ … E]ğer benim kardeşim [ … . Niya ülkesi] ve Mukiš ülkesi Ḫat[ti] Ülkesi’ne aittir! [ … ] Fırat Nehri’ne uzanır. [ … ]…. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] senin baban [ … o] zamanlar [ … ] senin … koru [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] kardeşim [ … ] diplomatik hediyeler için [ … eski z]amanlardan bu yana hiçbir şey [ … ü]lkelerin [ … ] … sınırlarımın [ … ]… ay. kırılıyor

Açıklamalar öy. 1′–2′ īrubūmi ve ašbūmi’nin tekil bağlaçlı kip formlar mı yoksa çoğul formlar olarak mı yorumlanması gerektiği belirsizdir. 5′ Niya’nın nisbe formu için bkz. TT 33 öy. 10: LÚ uruni-i-ùki (bkz. Richter 2012a: 112) ve burada (uruni-ia) öy. 6′. Fakat metinde, Hitit kaynaklarında en yaygın yazım biçiminin (urune-ia) kullanıldığına dikkat edilmelidir (öy. 9′ ve 10′). 6′ Bu satırın bir kısmı, öy. 5′ ve 6′da daha küçük işaretlerle yazılmıştır. ḫalzuḫlu, Mittani Krallığı’nda yönetim ile ilgili terminolojiye dayanmaktadır (Hurrice ḫalzoġli. Hurri-Hitit bilingual ile krş.: KBo 32.14 obv. I 31–38, bkz. Neu 1996: 78; kaynakça için: Richter 2012b: 121–22). Bu geleneği izleyen Orta Asur Evresi’nde ḫalzuḫlu (genellikle ḫassiḫlu) eyalet valisi için kullanılmaya devam etmiş ve daha sonra yerini bēl pāḫete almıştır (bkz. Jakob 2003: 140–47; Postgate 2013: 30). Diğer yandan ḫalzuḫlu, Alalaḫ IV Evresi’nde, Nuzi ve Kenan’daki Amarna Mektupları’nda geçer. lú.mešḫal-zu-uḫ-la formu dilbilgisi bakımından kural dışıdır. ḫalzuḫlū(ti) ‘nin çoğul formu olduğu düşünülebilir (bkz. no. 15 ay.? 9). Hurrice essif formu olarak bir yorum (çapraz başvuru AlT 15 obv. 4, von Dassow 2008: 274 tarafından tartışılmıştır) mevcut sözdizimsel konteks tarafından desteklenmemektedir (bir komitatif formu daha uygun olur). 7′ Kötü korunma durumu, (-)ma-a ‘nın işlevini konu bütünlüğü içerisinde belirlemeye izin vermemektedir. Doğrudan bir sözü belirten mā, genellikle cümlenin başında yer alır. Fakat burada, yaygın kullanımından farklı olduğu için, şimdilik enklitik bir soru eki olarak kabul ediyoruz. ay. 5′ Puranti, Fırat Nehri’nin Hurrice’deki karşılığıdır ve kökeni Akkadca Purattu’ya dayanır. Fırat Nehri, Hititçe’de Mala olarak adlandırılmaktaydı.

15. Letter to a King of Mittani about Gifts and Messengers – Mittani Kralına Hediyeler ve Elçiler İle İlgili Mektup Introduction Excavation number: Or 90/1062 + Or 90/1291 Museum number: Çorum Museum, 28-1062-90 + 28-1291-90 Find-spot: Building A Description: Lower half of a single-column tablet. An erasure in obv.? 14′ and additions written under the line in rev.? 11 suggest that the tablet was a draft (cf. no. 14). Script: Hittite cuneiform script characterized by older AḪ, AG, E, KÙ, LI, MEŠ, MS EN, TE with a horizontal ŠE-group, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

64

Measurements: Hand copy: Photograph:

Text Editions – Metin Çalışmaları

102 × 116 × 36 mm Pls. XVI–XVII Pls. XXXV–XXXVI

These two fragments come from a draft of a royal letter by a Hittite king to a ruler of equal rank (“my brother”). The identification of the obverse and reverse of the tablet is not entirely certain. The description of the royal gifts that accompany the message in obv.? 14′–15′ would form a fitting end to the letter, but rev.? 1–4 do not contain the introductory section that is obligatory at the beginning of a diplomatic letter. It is not likely that the tablet was the continuation of a two- or multi-tablet letter (note that the three-tablet ‘Tawagalawa letter’, CTH 181, is exceptional; cf. Hoffner 2009: 46). Since the tablet probably represents a draft, the introductory section may have been omitted. Nevertheless, we present the text here under the provisional assumption that the missing address stood in the lost upper part of the side that in its final paragraph refers to the accompanying gifts, accepting that the latter section comes to stand in the middle of the main body of the letter. The extant passages of the letter are mainly concerned with the movement of messengers. In this context the land Lulluwa in northeastern Mesopotamia is mentioned, which suggests that the addressee of the letter was a king of Mittani. The mention of Kantuzili in rev.? 14–15 confirms that the letter dates, like the bulk of the other Ortaköy texts, to the reign of Tutḫaliya II. It is unlikely that the present two fragments originally belonged to the same tablet as Or 90/1312, edited here as no. 14 (but cf. also no. 16). Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/1062 + Or 90/1291 Çorum Müzesi, 28-1062-90 + 28-1291-90 A Binası Tek sütunlu bir tabletin alt yarısı. Tabletteki (öy.? 14′) silme izi ve eklemeler (ay.? 11), tabletin bir taslak olduğunu düşündürmektedir (bkz. no. 14). Hitit çivi yazısı karakteri daha erken evreye ait AḪ, AG, E, KÙ, LI, MEŠ, Orta Yazı EN, yatay ŠE-grubu içeren TE işaretiyle belirgindir. Yeni Yazı formuna ait herhangi bir işaret bulunmamaktadır. 102 × 116 × 36 mm Lev. XVI–XVII Lev. XXXV–XXXVI

Söz konusu iki tablet parçası Hitit kralının, kendisiyle eşit düzeydeki (“kardeşim”) bir krala yazdığı mektubun taslağına aittir. Tabletin ön ve arka yüzü varsayıma dayanmaktadır. Öy.? 14′.–15′. satırdaki mesaja eşlik eden saray hediyelerinin açıklanması, mektup sonuna uygun bir biçimdir fakat ay.? 1.–4. satırda, resmi bir mektubun başına yazılması zorunlu giriş bölümü bulunmamaktadır. Tabletin, iki ya da daha fazla bir mektubun devamı olması olasılık dışıdır (üç tabletten oluşan Tawagalawa Mektubu’nun, CTH 181, ender rastlanan bir örnek olduğu unutulmamalıdır. Bkz. Hoffner 2009: 46). Mektupta giriş niteliğindeki kısmının olmayışı, tabletin taslak haliyle ilgili olabilir. Yine de bu çalışmada, mektup adresinin, tabletin kayıp üst kısmında olduğu ve bu kısmın sonunda hediyelerin yer aldığı tahmin edilmekte ve son kısmın, mektubun ana bölümünün ortasında yer aldığı varsayılmaktadır. Mektubun korunan satırları, genellikle elçilerin faaliyetlerini içermektedir. Bu bağlamda, sözü edilen kuzeydoğu Mezopotamya’daki Lulluwa, mektubun muhatabının bir Mittani kralı olduğuna işaret etmektedir. Ay.? 14.–15. satırda Kantuzili’den bahsedilmesi, Ortaköy’deki diğer metinlerin büyük bölümünün olduğu gibi, bu mektubun da II. Tutḫaliya dönemine ait olduğunu onaylamaktadır. Mevcut iki parçanın, Or 90/1312 gibi (burada no. 14) aynı tablete ait olması olası değildir (ancak ayrıca krş. no. 16).

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

15. Letter to a King of Mittani about Gifts and Messengers – Mittani Kralına Hediyeler ve Elçiler İle İlgili Mektup

65

Transliteration – Transliterasyon obv.? – öy.? 1′ x [x] x ⸢ša⸣ [ 2′ x x ⸢iš-tù ša⸣ x x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3′ x (x) iš x ⸢ša⸣ KUR-⸢ia⸣ [ 4′ ⸢ša KUR?⸣{.KUR?}-⸢ti?⸣ ša-ni-i-ti x [ 5′ ⸢a⸣-[n]a ⸢pa-ni⸣ LUGAL-ri ù x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------6′ i-nu-⸢ma ŠEŠ⸣-ia táq-bi x [ 7′ Ì[R.ME]Š-⸢ia⸣ muš-šìr-š[u(-nu-ti) 8′ ⸢DUB ŠEŠ⸣-ia li-ib-lu-n[i x x] x x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9′ ⸢ki⸣-[me-e] ⸢DUMU.MEŠ-KIN⸣-ka i-na [KUR-ia] ⸢i-te⸣-er-bu 10′ x x ⸢i-na⸣ KUR urulu-ul-lu-a [x] x ta x x x (x) ú-ši-i[b] 11′ k[i-me]-⸢e⸣ ⸢iš⸣-tu KUR urulu-ul-l[u]-⸢a i⸣-tù-úr-[ru] uninscribed – yazısız alan 12′ [DU]MU.⸢MEŠ⸣-[ši]p-ri ša ŠEŠ-ia a-n[a] ⸢ma-aḫ-ri⸣-[ka (x x x)] l[i-tù-ru] 13′ ⸢e⸣-nu-⸢ma a-na⸣ ma-ḫar ŠEŠ-ia ⸢a-mu⸣-[ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------14′ a-nu-um-ma erasure 1 TÚG [ 15′ 1 bi-ib-ru KÙ.BABBAR ša 40 GÍN KI.L[Á.BI 16′ ul-te-bíl-ak-ku uninscribed – yazısız alan [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------rev.? – ay.? 1 ⸢šum-ma ŠEŠ-ia⸣ LÚ.⸢MEŠ ša-a⸣-šu-nu ú-x [ 2 ⸢LÚ⸣.MEŠ šu-nu-ti dU li-ir-taḫ-ḫ[i-iṣ 3 ⸢a?-šak?-kán?⸣ mi-im-ma-a ⸢a?⸣-ag-[ 4 ⸢a⸣-ma-temeš-ni a-na dá-bá-bi [x] x x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5 iš-tu-ma LÚ.MEŠ šu-nu ⸢a⸣-n[a] pa-ni ŠEŠ-⸢ia⸣ x x [(…)] 6 ⸢a-na pa-ni⸣-ka ka-an-n[a] i-dáb-bu-bu(-)mi(-)[(x x)] 7 ⸢i-na KUR uruḫa⸣-at-ti ⸢a?⸣-n[a?] pa-⸢ni?-ia? ni?⸣ x [x x] x x x 8 ⸢iš-tu-ma⸣ SIG₅-ma šu-nu ⸢a⸣-na pa-ni-⸢ka⸣ 9 lú.mešḫal-zu-uḫ-⸢lu-ut-timeš?⸣ [š]u?-ku?-⸢un?⸣ x x x-⸢ti?⸣ 10 it-ti lúKÚR-⸢ka li?⸣-i[m?]-⸢ḫa?-ṣú?⸣ [x x x] x am 11 ⸢a-na ṭe₄-eḫ-ḫi-ka⸣ x x [ ]x ⸢a-na KUR uruḫa-at-ti ú⸣-x x [

12 13 14 15 16 17 18 19 20

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------e-nu-ma a-wa-at Iut-ti-[mi ki-i-me-e Iut-ti-mi ⸢DUMU-KIN⸣-[ka? a-na ma-ḫar I⸢kán-tu⸣-z[i-li ⸢ša ŠUmin Ikán⸣-tu-⸢zi⸣-l[i [x a]n?-ni-i a-na pa-ni [ [x x] [ [ ]xx[ [ ]xxx[ [ ]x[ rev.? breaks – ay.? kırılıyor

Translation 1′–2′ obv.? 3′–5′

…[ … ]…[ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------… of my country [ … ] of another country … [ … ] before the king and … [ … ].

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

66

Text Editions – Metin Çalışmaları

6′–8′ 9′–13′

14′–16′ rev.?

1–4

5–11

12–20

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Now my brother, you said … [ … ] release my s[ubject]s [ … ]. Let them bring my brother’s tablet! … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Wh[en] your messengers had entered [my country], … in the land of Lulluwa … he resided. W[he]n he returns from the land of Lulluwa, my brother’s [me]ssengers shall [return] to [you] (…). Now, before my brother … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------I have now sent you one […]-garment, [ … ], one silver bibrû drinking vessel with a wei[ght] of forty shekels, [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------If my brother, with regard to those men, … [ … ]: May the Storm-god stri[ke] those men many times! ([…]) I set [ … ] … something … [ … ] to discuss our affairs … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------If indeed those men … before my brother, they will speak before you thus: ( … [ … ]). In the land Ḫatti, before me … . If indeed it is good, they (will be) before you. Install the district governors, … . Let them f[igh]t with your enemy … [ … ] … to approach you … [ … ] to the land of Ḫatti … [ … ] … . ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Now the word of Utti[mi … ]. As soon as Uttimi, [your] messenger, [ … ] into the presence of Kantuzi[li … ] in the responsibility of Kantuzil[i … ] … before [ … ]… rev.? breaks

Notes obv.? 10′ The land Lulluwa, situated in the Zagros mountains of Iraqi Kurdistan in the area around modern Sulaymaniyah (Taş – Adalı 2016), is also mentioned in KUB 57.8 rev. 9′, a Hittite draft of a diplomatic letter of Šuppiluliuma II, probably addressed to Tukultī-Ninurta I. At the time of the present letter Lulluwa belonged to the sphere of the Mittani empire. 15′ In Hittite the Akkadian word bibru was adopted as a designation for zoomorphic or fistshaped drinking vessels (see Koehl 2013 and Soysal 2014 with previous literature). Compared to the zoomorphic silver drinking vessels weighing five and three minas, which Šuppiluliuma I sent to the pharao according to EA 41 rev. 11–13, the present vessel of forty shekels (= 1 mina ~ 500 gr.) is small (cf. de Roos 2007: 45–46). rev.? 4 The spelling ⸢a⸣-ma-temeš-ni contrasts with a-wa-at in rev. 12 (cf. also no. 12 obv. 8, rev. 9 and no. 13 obv.? 4′). The final -ni, apparently 1st pl. enclitic possessive pronoun, may represent a scribal mistake. The interchange between the forms awātu and amātu within one manuscript is unexpected. In Akkadian texts written by Hittite scribes the spelling with WA is common in texts from the early Empire period up to the reign of Šuppiluliuma I (e.g., in the Šunaššura and Tette treaties), whereas later texts prefer the spelling with MA. 5 The conjunction ištūma seems otherwise to be attested only in Old Assyrian and Old Babylonian texts. 14–15 For the mention of the ‘Priest’ Kantuzili, probably son of Arnuwanda I, within the present text corpus, see no. 12 obv. 17′. Çeviri öy.?

1′–2′ 3′–5′

…[ … ]…[ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------… benim ülkemin [ … ] başka bir ülkenin … [ … ] kralın önünde ve …[ … ].

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

15. Letter to a King of Mittani about Gifts and Messengers – Mittani Kralına Hediyeler ve Elçiler İle İlgili Mektup

6′–8′ 9′–13′

14′–16′ ay.?

1–4

5–11

12–20

67

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Şimdi kardeşim, sen söyledin … [ … ] benim t[ebaalarım]ı serbest bırak [ … ]. Kardeşimin tabletini getirsinler! … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Senin elçilerin [ülkeme] ayak bastığı zam[an], … Lulluwa ülkesi’ne … o ikamet etti. Lulluwa Ülkesi’nden döndüğü z[ama]n, benim kardeşimin [el]çileri [sana] [dönecek] (…). Şimdi, kardeşimin önünde … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Şimdi sana bir […]-elbise yolladım, [ … ], kırk şekel ağırlığı[nda] bir gümüş kadeh bibrû [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Eğer kardeşim bu adamlar hakkında [ … …]sa: Fırtına tanrısı bu adamları çok defa çarps[ın]! ([…]) Ben koyarım [ … ] … bir şey … [ … ] bizim meselelerimizi görüşmek için … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Eğer gerçekten o adamlar … benim kardeşimin önünde, onlar senin önünde böyle konuşacaklar: ( … [ … ]). Ḫatti Ülkesi’nde, benim önünde … . Eğer bu gerçekten iyi ise, onlar senin önünde (olacaklar). Yerel valileri yerleştir, … . Senin düşmanınla sa[vaşsınla]r … [ … ] … sana yaklaşmak … [ … ] Ḫatti Ülkesi’ne… [ … ] … . ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Şimdi Utti[mi’nin] sözü [ … ]. Uttimi, [senin] elçin, [ … ]-ince [ … ] Kantuzi[li’nin] huzuruna [ … ] Kantuzil[i’nin] sorumluluğunda [ … ] … önüne [ … ]… ay.? kırılıyor

Açıklamalar öy.? 10′ Lulluwa Ülkesi, bugünkü Irak Kürt Bölgesi’nin Zagros dağlık alanında, modern Süleymaniye civarında yer almaktaydı (Taş – Adalı 2016). Lulluwa’dan, II. Šuppiluliuma’nın muhtemelen I. Tukultī-Ninurta’ya yazdığı bir resmi mektubun taslağında da söz edilmektedir (KUB 57.8 ay. 9′). Lulluwa, buradaki Ortaköy mektubu Or 90/1062+’nın yazıldığı dönemde Mittani Krallığı’na aitti. 15′ Akkadca bibru, Hititçe’ye, hayvan ya da yumruk biçimli içki kabı olarak aktarılmıştır (bkz. Koehl 2013 ve Soysal 2014 ayrıca bkz. kaynakça). I. Šuppiluliuma’nın firavuna yolladığı (EA 41 ay. 11–13) dört ya da beş mina ağırlığındaki hayvan biçimli gümüş kaplara oranla kırk şekel (= 1 mina yak. 500 gr.) olan bu kap ise küçüktür (bkz. de Roos 2007: 45–46).. ay.? 4 ⸢a⸣-ma-temeš-ni biçiminde yazım, ay. 12’deki a-wa-at ile uyuşmamaktadır (ayrıca bkz. no. 12 öy. 8, ay. 9 ve no. 13 öy.? 4′). Son ek ni, görünüşe göre enklitik, 1. çoğul iyelik zamiridir ve yazım hatası olabilir. Aynı metin içerisinde awātu ve amātu’nun yer değiştirmesi olağan dışı bir durumdur. Hitit katipleri tarafından yazılan Akkadca metinlerde görülen WA erken imparatorluk evresinden I. Šuppiluliuma dönemine kadar yaygındır (örneğin Šunaššura ve Tette Antlaşmaları), daha geç metinlerde ise MA tercih edilmiştir. 5 Bağlaç ištūma şimdiye dek sadece Eski Asur ve Eski Babil metinlerinde görülmektedir. 14–15 Olası I. Arnuwanda’nın oğlu olan ‘Rahip’ Kantuzili için ayrıca bkz. no. 12 öy. 17′.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

68

Text Editions – Metin Çalışmaları

16. Fragment of a Royal Letter to a King of Equal Rank – Eşit Düzeydeki Bir Krala Krali Mektup Fragmanı Introduction Excavation number: Or 90/736 Museum number: Çorum Museum, 28-736-90 Find-spot: Building A Description: Fragment, apparently from the middle of a single-column tablet; only one side is preserved. Erasures in the lightly inscribed line 14′ and in lines 10′, 18′, and 19′ suggest that the tablet was a draft (cf. nos. 14–15). Script: Hittite cuneiform script characterized by older E, IG, and DIM, ‘stepped’ ID, TE with a horizontal ŠE-group, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 50 × 86 × 28 mm Hand copy: Pl. XVIII Photograph: Pl. XXXVII This is a fragment of a royal letter to another king of equal rank (“my brother”). Too little is preserved to reconstruct a coherent text. It is possible that the fragment originally belonged to the same tablet as Or 90/1062 + 90/1291, edited here as no. 15. Also the small fragment Or 17/8 (here no. 17) shows some similarities. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/736 Çorum Müzesi, 28-736-90 A Binası Büyük olasılıkla tek sütunlu bir tabletin ortasına ait parça. Tabletin sadece bir yüzü korunmuştur. Yazısı hafifçe belirgin olan 14′.,10′., 18′ ve 19′. satırlardaki silme izleri, tabletin bir taslak olduğuna işaret etmektedir (bkz. no. 14–15). Hitit çivi yazısı karakteri, erken E, IG, ve DIM, ‘basamaklı’ ID, ve yatay ŠE-grubu içeren TE işaretleriyle belirgindir. Ayrıca Yeni Yazı formuna ait herhangi bir işaret bulunmamaktadır. 50 × 86 × 28 mm Lev. XVIII Lev. XXXVII

Tablet parçası, bir kralın kendisiyle eşit düzeydeki bir başka krala (“kardeşim”) yazdığı resmi bir mektuba aittir. Metnin çok az bir kısmı korunduğundan anlaşılır bir rekonstrüksiyon mümkün değildir. Or 90/1062 + Or 90/1291 (burada no. 15) ile aynı tablete ait olabilir. Küçük bir parça olan Or 17/8 (burada no. 17) ile de benzerlikler göstermektedir. Transliteration – Transliterasyon 1′ ] x ⸢ki⸣ [ 2′ ]-ta a-n[a ŠE]Š-ia a-dáb-b[u-ub 3′ ŠE]Š-ia la ta[l4′ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5′ ] ŠEŠ-ia iq-ba-a [ 6′ ] x it-ti ŠEŠ-ia [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------7′ ŠE]Š-ia-me a-na LÚ.MEŠ za-a[p-ru-ti

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

16. Fragment of a Royal Letter to a King of Equal Rank – Eşit Düzeydeki Bir Krala Krali Mektup Fragmanı

8′ 9′ 10′ 11′ 12′ 13′ 14′ 15′ 16′ 17′ 18′ 19′ 20′ 21′

69

š]a? ub-te-e-ú-ni a-na ŠE[Š-ia ] ⸢a⸣-na ŠEŠ-ia la ⸢dam?⸣-q[ú?-ti? ] uninscribed – yazısız alan x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------i]q-ba-a a-i-ú-tim-me-e i-[ ] x-ta i-na bi-ri-šu-nu [ šu]-nu i-ba-a-ar-ru-⸢ma⸣ x [ ] tup-pu ⸢ša ma-mì-ti⸣ (erasure – silinti alan) it-ti [ ] x ⸢ki⸣-i ú-wa-aš-šar-šu-nu-ti [ ] uninscribed – yazısız alan [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------] x x.ḪI.A pá?-ṭá a-⸢na⸣ ŠEŠ-ia x [ ] erased line – silinti satır ] uninscribed – yazısız alan [ -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------n]i? ki-a-am a!-na Š[EŠ-ia ] x-ma ki-⸢ma?⸣ mi-i[m-ma-a fragment breaks – fragman kırılıyor

Translation 1′–4′ 5′–6′ 7′–10′ 11′–16′

17′–19′ 20′–21′

[ … ] … [ … ] … t[o … ] I spe[ak … ] my [broth]er [ … ] my [broth]er, you should not [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] my brother said to me … [ … ] … with my brother … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] “My brother [ … ] to ev[il] men [ … , wh]o sought me out, [ … ] to [my] broth[er … ] ba[d … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … s]aid to me. Any … [ … ] … between them [ … th]ey oppose and … [ … ] the tablet of the oath with [ … ] … . How would I release them? [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] the boundary … to my brother … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … thus to [my] b[rother … ] … when so[mething … fragment breaks

Notes 4′ Possibly a form of alāku should be restored at the end of the line. 5′ For the formation of the perfect of buʾʾû, cf. ub-te-ʾu-ú in KBo 1.1+ obv. 54. 11′ For the spelling a-i-ú-tim-me-e, cf. a-i-ú-ti-me-e in RS 17.79+ obv. 13′ (Nougayrol 1956: 96– 99) = CTH 66.A obv. 45 (most recently Devecchi 2015: 193–200) and a-i-ú-ut-ti-me-e in KBo 1.5 rev. III 37 and 45. 13′ Plene spellings of the type i-ba-a-ar-ru are well known from the Akkadian diplomatic texts of the early Empire period: i-na-⸢a-aḫ⸣-ḫ[u?] (Išputaḫšu treaty, KUB 4.76: 7′); i-da-a-ak-ku (Šunaššura treaty, KBo 1.5 obv. II 8, 13), i-za-a-az-zu (ibid. rev. IV 44, 48). 15′ The interpretation of the phrase introduced by kī is uncertain, as is the reading of ú-wa-aššar as a first-person form. Çeviri 1′–4′

[ … ] … [ … ] …-e [ … ] ben konuşuyor[um … ] benim [kardeş]im [ … ] benim [kardeş]im, sen […]mamalısın [ … ]. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

70

Text Editions – Metin Çalışmaları

5′–6′ 7′–10′ 11′–16′

17′–19′ 20′–21′

[ … ] kardeşim bana söyledi … [ … ] … kardeşim ile birlikte … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] “Benim kardeşim [ … ] kö[tü] adamlara [ … ] beni arayan, [ … ] kardeşime [ … ] kö[tü … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] bana [s]öyledi. Hiç … [ … ] … onlar arasında [ … onl]ar karşı geliyorlar ve … [ … ] yemin tableti [ … ] ile [ … ] … Onları nasıl serbest bırakırım? [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] sınır … benim kardeşime … [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … böylece [benim] k[ardeşime … ] … bi[r şey … ]-diği zaman [ … fragman kırılıyor

Açıklamalar 4′ Satırın sonu olası alāku’nun bir formu ile tamamlanabilir. 5′ buʾʾû’nun dili geçmiş zaman biçimi için bkz. KBo 1.1+ obv. 54 (ub-te-ʾu-ú). 11′ a-i-ú-tim-me-e biçiminde yazımı için bkz. a-i-ú-ti-me-e (RS 17.79+ öy. 13′; Nougayrol 1956: 96–99 = CTH 66.A öy. 45; konuyla ilgili en son yayın için: Devecchi 2015: 193–200) ve a-iú-ut-ti-me-e (KBo 1.5 ay. III 37 ve 45). 13′ i-ba-a-ar-ru türü uzatılmış yazımlar erken imparatorluk dönemindeki Akadca diplomatik metinlerinden bilinmektedir. Bkz. i-na-⸢a-aḫ⸣-ḫ[u?] (Išputaḫšu antlaşması, KUB 4.76: 7′); ida-a-ak-ku (Šunaššura antlaşması, KBo 1.5 öy. II 8, 13), i-za-a-az-zu (KBo 1.5 ay. IV 44, 48). 15′ kī işareti ile başlayan ifadenin yorumu kesin değildir. Aynı durum 1. şahıs olarak okunan ú-wa-aš-šar için de geçerlidir.

17. Fragment of a Royal Letter to a King of Equal Rank – Eşit Düzeydeki Bir Krala Krali Mektup Fragmanı Introduction Excavation number: Or 17/8 Museum number: Çorum Museum, 10036 Find-spot: Building A Description: Small fragment; only one side preserved. Script: Hittite cuneiform script characterized by older DAM, IG, SU, DIM, and Ù, and the absence of any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 48 × 51 × 28 mm Hand copy: Pl. XVIII Photograph: Pl. XXXVII This is a small fragment of a royal letter to another king of equal rank (“my brother”). It seems not excluded that it originally belonged to the same tablet as one or more of the fragments edited here as nos. 14–16 (Or 90/1312; Or 90/1062 + Or 90/1291; Or 90/736). Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım:

Or 17/8 Çorum Müzesi, 10036 A Binası Sadece bir yüzü korunmuş olan bir tablete ait küçük parça.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

17. Fragment of a Royal Letter to a King of Equal Rank – Eşit Düzeydeki Bir Krala Krali Mektup Fragmanı

Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

71

Hitit çivi yazısı karakteri, daha erken evreye ait DAM, IG, SU, DIM ve Ù ile belirgindir. Aynı zamanda Yeni Yazı formuna ait herhangi bir işaret bulunmamaktadır. 48 × 51 × 28 mm Lev. XVIII Lev. XXXVII

Söz konusu metin, bir kralın kendisiyle eşit düzeydeki bir başka krala (“kardeşim”) yazdığı bir mektubun küçük bir parçasıdır. Metin, burada no. 14–16 parçalar gibi (Or 90/1312; Or 90/1062 + Or 90/1291; Or 90/736) aynı tablete ait olabilir. Transliteration – Transliterasyon 1′ ] x ⸢šu?⸣ x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2′ a-i-ú(?)]-tim-ma x [ 3′ ] x ⸢ud?⸣ ku? ⸢ki id⸣ x [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Š]EŠ-ia iq-ba-a x [ 4′ 5′ -r]u?-ti SAG.DU-ka š[a? 6′ ] ⸢ši?⸣ dam-qú-me ki-me-e [ [ 7′ ] x ⸢ma?⸣ dam-qú-mi ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------8′ a-i-ú(?)]-tim-ma ša ŠEŠ-ia [ 9′ ] ⸢su⸣ x-ma?-a ù [ 10′ ] x-ru?-ti [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------fragment breaks – fragman kırılıyor

Notes 4′ Apparently “my brother said to me”. 5′ Certainly “your head”, but otherwise unclear. 6′–7′ This passage is apparently a quotation (particle -mi). The spelling dam-qú probably represents a stative: damqū “they are good”. The exact meaning of kīmê cannot be ascertained because of the fragmentary context. 9′ The sign between SU and MA (or BA) looks like ŠE, BU, GÌR, or ANŠE, but we are unable to provide a meaningful reading for the sign sequence preceding ù “and”. Açıklamalar 4′ Büyük olasılıkla “kardeşim bana dedi”. 5′ Kesinlik içeren “senin başın” ifadesi dışında geri kalan kısım anlaşılamamaktadır. 6′–7′ Bu satırda muhtemelen bir alıntılama (-mi eki) yer almaktadır; dam-qú ifadesi belki bir durumu (statif) belirtmektedir: damqū “onlar iyidir”; kīmê ifadesinin tam anlamı, metnin kötü korunma durumundan ötürü belirlenememektedir 9′ SU ve MA (ya da BA) arasındaki işaret ŠE, BU, GÌR ya da ANŠE olabilir fakat ù “ve” bağlacından önceki işaret sırasının anlamını belirlemek imkansızdır.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

72

Text Editions – Metin Çalışmaları

18. Fragment of a Royal Letter concerning War – Savaşla İlgili Krali Mektup Fragmanı Introduction Excavation number: Or 90/1804 Museum number: Çorum Museum, 28-1804-90 Find-spot: Building A Description: Small fragment; only one side preserved. Erasures (lines 4′ and 7′) and an addition written over line 9′ suggest that the fragment comes from a draft. Script: Hittite script without any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 51 × 41 × 53 mm Hand copy: Pl. XIX Photograph: Pl. XXXVIII This small fragment comes from a letter written by a king (cf. KUR-ia) to another ruler, either vassal or equal. Since the fragment is inscribed in the Hittite script and shows erasures and additions, it probably represents a draft. The extant text provides no clues to the identity of the addressee. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/1804 Çorum Müzesi, 28-1804-90 A Binası Sadece bir yüzü korunmuş küçük tablet parçası. 4′. ve 7′. satırdaki silme izleri ile 9′. satır üzerine eklemeler, parçanın taslak özelliğindeki bir tablete ait olduğunu göstermektedir. Hitit çivi yazısı karakteri. Yeni Yazı formuna özgü işaret yoktur. 51 × 41 × 53 mm Lev. XIX Lev. XXXVIII

Söz konusu küçük tablet parçası, bir kral tarafından (bkz. KUR-ia), vasal ya da kendisine eşit diğer bir yöneticiye yazılmış bir mektuba aittir. Hitit çivi yazısı ile yazılmış olması, tablet üzerindeki silme ve ekleme izleri, mektubun galiba bir Hitit kralı tarafından kaleme alınmış bir taslak olduğunu göstermektedir. Mevcut parçada mektubun muhatabı ile ilgili bir ipucu yoktur. Transliteration – Transliterasyon 1′ ]-⸢ut-ta⸣ [ 2′ ] ta-ḫa-a[z-za 3′ a-na] ti-il₅-lu-⸢ti⸣-[šu-nu 4′ ]-bi-šu-nu erasure – silinti alan i-id-d[i?-in? 5′ ] uninscribed – yazısız alan [ ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------6′ ] x ⸢id?⸣ t[a-qá]b?-bi x [ 7′ ] x-tum a-n[a?] x erasure – silinti alan m[u 8′ a-n]a KUR-ia i-te-né-er-[ru-bu ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------] ⸢a⸣-na ti-il-lu-ti-šu-nu [

9′

] ⸢am⸣-mi-ni-⸢i⸣ i-x [ fragment breaks – fragman kırılıyor

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

19. Small Fragment of a Letter – Bir Mektuba Ait Küçük Fragman

Translation 1′–5′ 6′–8′ 9′

73

[ … ] … [ … ] wa[r … to their] assistance [ … ] their [ … ] he ga[ve … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … y[ou sa]y … [ … ] … t[o] … [ … they] keep on enter[ing] my country [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] to their assistance [(…)] why … [ … fragment breaks

Notes 2′ The geminate spelling of the sibilant in tāḫāzu “battle” is often attested in Akkadian texts from Ḫattuša; for the early Empire period, cf. KBo 1.5 obv. I 24, II 28, 36, rev. III 10, 13, 39, IV 13, 20 (Šunaššara treaty). 4′ For a comprehensive discussion of word-initial plene writing in Old Babylonian and other periods, see Kouwenberg 2003–4. If the reconstruction of a form of nadānu is correct, the plene spelling here would carry no phonological significance. Çeviri 1′–5′ 6′–8′ 9′

[ … ] … [ … ] sava[ş … onların] yardım[ına … ] onların [ … ] o ver[di … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] … s[en söylüyorsu]n … [ … ] …-e … [ … onlar] benim ülkeme girm[eye] devam ediyorlar [ … ]. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[ … ] onların yardımına [(…)] neden … [ … fragman kırılıyor

Açıklamalar 2′ tāḫāzu “savaş” ifadesindeki ünsüz sesin tekrarlanan yazımı, Ḫattuša’daki Akadca metinlerde sıklıkla görülmektedir. Bu metinlerin erken imparatorluk dönemi için bkz. KBo 1.5 öy. I 24, II 28, 36, ay. III 10, 13, 39, IV 13, 20 (Šunaššara antlaşması). 4′ Eski Babil Dönemi ve diğer dönemlerde, kelime başındaki tam yazım hakkında kapsamlı tartışma için bkz. Kouwenberg 2003–4. Buradaki nadānu formunun rekonstruksiyonu doğruysa, buradaki uzun yazım fonolojik bir önem taşımamaktadır.

19. Small Fragment of a Letter – Bir Mektuba Ait Küçük Fragman Introduction Excavation number: Or 90/829 Museum number: Çorum Museum, 28-829-90 Find-spot: Building A Description: Small, one-sided fragment from the right-hand side of a tablet. Script: Hittite script without any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 46 × 44 × 20 mm Hand copy: Pl. XIX Photograph: Pl. XXXVIII

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

74

Text Editions – Metin Çalışmaları

Not enough is preserved on this fragment for a certain classification of the text, but the presence of a first-person pl. verbal form in line 4′ and of the quotation particle in line 3′ suggests that the fragment belonged a letter. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/829 Çorum Müzesi, 28-829-90 A Binası Tabletin sağına ait, tek yüzlü ve küçük bir parça. Hitit çivi yazısı. Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaret içermez. 46 × 44 × 20 mm Lev. XIX Lev. XXXVIII

Kötü korunma durumundan ötürü, parça üzerindeki metnin kesin sınıflandırılması olanaksızdır. Fakat 4′. satırdaki 1. çoğul şahıs fiil ve 3′. satırdaki alıntılama eki, parçanın bir mektuba ait olduğunu düşündürmektedir. Transliteration – Transliterasyon 1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′

]x ] ù x [x x x x] x-ta (lú)]AB.BA.MEŠ-⸢ni-mi⸣ l]a-a nu-⸢ba-ʾa-a⸣-mi ] [x] uninscribed – yazısız alan ] x ⸢ne?⸣ x x gi ]xxx

fragman kırılıyor

Notes 3′ [(lú)]AB.BA.MEŠ-⸢ni-mi⸣: “our elders”, apparently within a quotation. 4′ l]a-a nu-⸢ba-ʾa-a⸣-mi is probably to be interpreted as lā nubaʾʾa “we shall not seek” with quotative particle -mi. Açıklamalar 3′ [(lú)]AB.BA.MEŠ-⸢ni-mi⸣: “bizim atalarımız”, görünüşe göre bir alıntılama içinde geçmektedir. 4′ Alıntı eki -mi içeren l]a-a nu-⸢ba-ʾa-a⸣-mi olası, lā nubaʾʾa “biz uğraşmayacağız” biçiminde yorumlanabilir.

20. Small Akkadian Fragment – Akadca Küçük Fragman Introduction Excavation number: Or 90/4 Museum number: Çorum Museum, 28-4-90 Find-spot: Building A Description: Small fragment; only one side preserved. Script: Hittite script without any sign forms that are exclusively characteristic of NS manuscripts. Measurements: 29 × 33 × 8 mm

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

20. Small Akkadian Fragment – Akadca Küçük Fragman

Hand copy: Photograph:

75

Pl. XVIII Pl. XXXVII

Not enough is preserved on this fragment for a precise classification of the text. The apparent mention of a personal name in line 3′ suggests that the fragment belonged to an archival rather than a literary text. Genel bilgiler Kazı env. no.: Müze env. no.: Buluntu yeri: Tanım: Yazı: Ölçüler: Kopyası: Fotoğrafı:

Or 90/4 Çorum Müzesi, 28-4-90 A Binası Bir yüzü korunmuş, küçük parça. Hitit çivi yazısı. Yeni Yazı formuna özgü herhangi bir işaret içermez. 29 × 33 × 8 mm Lev. XVIII Lev. XXXVII

Kötü korunma durumundan ötürü, metnin tam olarak sınıflandırılması imkansızdır. 3′. satırda yazılı özel isim, parçanın yazınsal bir metinden çok arşiv malzemesi olduğunu düşündürmektedir. Transliteration – Transliterasyon 1′ 2′ 3′ 4′ 5′ 6′ 7′

]xx[ i]š-t[u ḫ]i? Ida-x [ ] x i-nu-ú še-⸢e⸣-[ ] uninscribed – yazısız alan ] x-un-n[i ]x[

fragment breaks – fragman kırılıyor

Notes 4′ i-nu-ú stands for inu “when; that”; the same spelling is attested in the Old Babylonian period and in the Amarna letters (Rainey 1996: III, 73–74). Açıklamalar 4′ i-nu-ú , inu “-iken, -diği zaman” için durmaktadır; aynı yazım biçimi, Erken Babil Evresi ile Amarna Mektuplarında da yer almaktadır (Rainey 1996: III, 73–74).

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

GLOSSARIES – SÖZLÜK 1. Sumerian – Sümerce a-dam-šaḫ “crocodile; hippopotamus” – “timsah; hipopotam” ⸢a-dam-šaḫ⸣ • 4 obv. 10′ a-ra-zu “(a kind of) frog” – “(bir tür) kurbağa” a-ra-zu • 4 rev. 12′ amar-maš-dà “young gazelle” – “genç ceylan” ⸢amar⸣-maš-⸢dà⸣ • 4 obv. 9′ bán-gùn-na “(a kind of) chamaeleon(?)” – “(bir tür) bukalemun(?)” ⸢bán-gùn⸣-[n]a • 4 obv. 11′ bán-gùn-na-kur-ra “(a kind of) chamaeleon(?)” – “(bir tür) bukalemun(?)” bán-⸢gùn⸣-na-kur-ra • 4 obv. 12′ bíl-za-za “frog” – “kurbağa” ⸢bí⸣-za-za • 4 rev. 10′ bíl-za-za-gu-la “(a kind of) frog” – “(bir tür) kurbağa” ⸢bí⸣-za-za-gu-la • 4 rev. 11′ dam-šaḫ → a-dam-šaḫ dàra “ibex” – “dağ keçisi” [dà]ra • 4 obv. 1′ dàra-maš “stag” – “erkek geyik” [dà]ra-maš • 4 obv. 2′ dàra-maš-dà “roe deer” – “karaca” [d]à[ra]-maš-⸢dà⸣ • 4 obv. 3′ dàra-si-ḫal-ḫal “roe deer” – “karaca” ⸢dàra⸣-maš-ḫal-ḫal • 4 obv. 4′ eme-DIR “(a kind of) lizard” – “(bir tür) kertenkele” ⸢eme-DIR⸣ • 4 obv. 15′ eme-DIR-zi “(a kind of) lizard” – “(bir tür) kertenkele” ⸢eme-DIR-zi⸣ • 4 obv. 16′ ereš-diĝir “(a kind of) priestess” – “(bir tür) rahibe” ereš-diĝir • 5: 2′–6′ ĝen “to go” – “gitmek” […] • 2: 8′ ĝír-tab “scorpion” – “akrep” ⸢ĝír⸣-tab • 4 rev. 5′ ĝír-tab-ri-ri-ga “winged scorpion” – “kanatlı akrep” ĝír-tab-ri-⸢ri⸣-[ga] • 4 rev. 6′ ĝír-tab-sa₅ “red scorpion” – “kırmızı akrep” ĝír-tab-sa₅ • 4 rev. 7′ ĝír-tab-sig₇-sig₇ “green scorpion” – “yeşil akrep” ĝír-tab-sig₇-sig₇ • 4 rev. 8′ ilimmu “nine” – “dokuz” -li-mu • 1 obv. 4′ imin, umin “seven” – “yedi” ⸢u⸣-[me-en] • 1 obv. 2′

izi-ĝar → zi-ĝál izi-ĝar-edin-na → zi-ĝál-edin-na kiši₁₃-babbar “white ant” – “beyaz karınca” ⸢kiši₁₃-babbar⸣ • 4 rev. 1′ kiši₁₃-gi₆ “black ant” – “siyah karınca” ⸢kiši₁₃⸣-g[i₆] • 4 rev. 2′ kiši₁₃-kur-ra “mountain ant” – “dağ karıncası” ⸢kiši₁₃⸣-kur-[ra] • 4 rev. 3′ kiši₁₃-UD-DU(?) “… ant(?)” – “… karınca(?)” ⸢kiši₁₃?-UD?⸣-D[U? • 4 rev. 4′ kun-dar “skink(?)” – “kertenkele(?)” ⸢kun-dar₆⸣ • 4 obv. 13′ kun-dar-gurin “(a kind of) lizard” – “(bir tür) kertenkele” ⸢kun-dar₆⸣-gurin⸢gur-in⸣ • 4 obv. 14′ kelša? “fifty” – “elli” ke-el-⸢ša?⸣ • 1 rev. 5 ki[z?]zila “forty” – “kırk“ ⸢ki⸣-[iz?]-zi-la • 1 rev. 4 ku₁₀-ku₁₀ “dark; darkness” – “karanlık” [k]u-uk-ku • 3: 4′–8′ kurkelša?kurrū “sixty” – “altmış” kur-ke-el-⸢ša?⸣-kur-ru-ú • 1 rev. 6 k[urkelš]a?[…]na “ninety” – “doksan” k[ur-ke-el-š]a?-[x]-na • 1 rev. 9 kurkel[ša?]…ši “seventy” – “yetmiş” kur-⸢ke⸣-e[l-ša?]-x-ši • 1 rev. 7 kurkel[ša?]…zi? “eighty” – “seksen” kur-ke-e[l-ša?]-x-⸢zi?⸣ • 1 rev. 8 maš-dà “gazelle” – “ceylan” ⸢maš-dà⸣ • 4 obv. 7′ maš-ḫal-ḫal-la “(a kind of) gazelle” – “(bir tür) ceylan” maš-⸢ḫal⸣-ḫal-⸢la⸣ • 4 obv. 6′ maš-dà-nita “gazelle buck” – “erkek ceylan” maš-⸢dà⸣-nita • 4 obv. 8′ máš-anše “animals” – “hayvanlar” máš-anše • 4 rev. 13′ níĝ-úr-limmu-ba “animals” – “hayvanlar” níĝ-⸢úr⸣-límmu • 4 rev. 14′ níĝ-zi-ĝál → zi-ĝál níĝ-zi-ĝál-edin-na → zi-ĝál-edin-na niš “twenty” – “yirmi” ni-eš • 1 rev. 1 si-mul “stag” – “erkek geyik” si-mul!(⸢ab⸣) • 4 obv. 5′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

78

Glossaries – Sözlük

ša… “thirty” – “otuz” ša-x-⸢bi?⸣ • 1 rev. 3 u “ten” – “on” u-ú-ug • 1 obv. 5′ udišdiriga “eleven” – “on bir” u-te-eš-ta-ri-ka • 1 obv. 6′ udlāš “sixteen” – “on altı” [ud-l]a-a-aš • 1 obv. 11′ udliʾeš “thirteen” – “on üç” ud-li-e-eš • 1 obv. 8′ udlilimmu “fourteen” – “on dört” [ud-l]i-li-mu • 1 obv. 9′ udlimin “twelve” – “on iki” ud-li-me-en • 1 obv. 7′ udlulimmu “nineteen” – “on dokuz” [ud-l]u-mi-en • 1 lo. e. 1 udlumin “seventeen” – “on yedi” [ud-lu]-li-im-mu • 1 lo. e. 3 udlussa “eighteen” – “on sekiz” [ud-l]u-uz-za • 1 lo. e. 2 udliya “fifteen” – “on beş” [ud-l]i-i-ia • 1 obv. 10′

um-me-da-ĝír-tab “mother scorpion” – “ana akrep” um-da-ĝír-tab • 4 rev. 9′ úr “lap” – “kucak” [úr] • 2: 5′–6′ úr “to, into, in” – “-e doğru, içine” [úr] • 2: 9′–10′ ur₄ “to gather” – “toplamak” [ud-l]i-i-ia • 2: 5′–6′ ur₅ “he” – “o” [ur₅?] • 2: 7′ ur₅-bi “together, in the same manner” – “beraber, aynı şekilde” [ur₅-b]i • 2: 11′–12′ ussa “eight” – “sekiz” u-⸢uz⸣-za • 1 obv. 3′ zi-ĝál “animals” – “hayvanlar” ⸢izi⸣-ĝar • 4 rev. 15′ zi-ĝál-edin-na “wild animals” – “vahşi hayvanlar” [iz]i-ĝar-edin-n[a] • 4 rev. 16′

2. Akkadian – Akadca 13–19 written with numeral signs (restored): 1 obv. 8′–lo. e. 3 (for other numerals, see the phonetic readings) – sayısal işaretlerle yazılmış (tamamlanmış): 1 öy. 8′–a. kn. 3 (diğer rakamlar için bkz. fonetik okumalar) abu “father” – “baba” ⸢a-bi⸣ (nom.sg.str) • 6 obv. 3′; a-bi-ia (gen.sg.stc.spr. 1sg.c.gen) • 12 rev. 8; a-bu-ia (nom.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 12 rev. 10; a-bu-ka (nom.sg.stc.spr.2sg.m.gen) • 12 rev. 8, 9; 14 rev. 7′ adi “until, as far as; until, while” – “kadar, kadarıyla, -iken” a-di • 12 rev. 8; a-du • 8 obv. 4′ aḫātu “sister” – “kız kardeş” aḫ-ḫa-tù-ia (nom.pl.stc.spr.1sg.c.gen) • 8 lo. e. 2 aḫu “brother” – “erkek kardeş” ⸢a⸣-ḫu-ia (nom.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 14 rev. 11′; aḫḫu-ia (nom.pl.stc.spr.1sg.c.gen) • 8 lo. e. 2; ŠEŠ-ia (var. sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 14 obv. 9′, 10′, rev. 3′; 15 obv.? 6′, 8′, 12′, 13′, rev.? 1, 5; 16: 3′, 4′, 5′, 6′, 9′, 17′, 20′; 17: 4′, 8′; ŠEŠ-ia-me (var.sg.stc.spr.1sg.c.gen.ptcl) • 16: 7′ akalu “bread” – “ekmek” ⸢NINDA⸣ (acc.sg.stc) • 6 rev. 12, 14 akālu “to eat” – “yemek” a-kúl (1sg.c.pret.G) • 6 rev. 10, 12; ⸢i⸣-ka-[lu] (3pl.m. pres.G) • 6 obv. 17′; li-ku-ul (3sg.m/f.prec.G) • 8 obv. 24′ akanna, kanna “so, thus” – “böyle, böylece” ka-an-na • 12 rev. 5, 8; 14 obv. 11′; 15 rev.? 6

alāku “to go” – “gitmek” a-lik (2sg.m.imp.G) • 2: 8′; 6 rev. [3]; [il-la-ak] (3sg.m. pres.G) • 6 obv. 22′, 23′; li-il₅-l[i-kà] (3sg.f?.prec.G.v) • 8 obv. 13′ ali “where?” – “nerede?” a-li • 8 obv. 6′ ālu “village, town, city” – “köy, şehir, kent” a-la-ni • 8 obv. 32′ (interpretation uncertain); URU.= DIDLI.ḪI.A (var.pl.str) • 12 rev. 2, 13; ⸢URU⸣-šu (nom.sg. stc.spr.3sg.m.gen) • 14 obv. 7′ alpu “bull, ox” – “boğa, öküz” [GU₄] (acc.sg.str) • 6 rev. 11 ammīni “why?” – “neden?” ⸢am⸣-mi-ni-⸢i⸣ • 13 obv.? 11′; 18: 9′ ana “to, into, for” – “-e, -e doğru, içine” a-na • 2: 10′; 6 obv. 6′, 8′, 19′, 22′, 23′, 25′, 26′, rev. [3], 6, 21, [6′]; 7.1 obv. 2′, 10′; 8 obv. 3′, 22′; 12 obv. [4′], 13′, 14′, 17′, rev. 12, 13; 13 obv.? 12′, 14′; 14 rev. 11′; 15 obv.? 5′, 12′, 13′, rev.? 4, 5, 6, 7?, 8, 11, 14, 16; 16: 2′, 7′, 8′, 9′, 17′, 20′!; 18: [3′], 7′?, 8′, 9′ anāku “I” – “ben” a-na-k[u] • 8 obv. 28′ annânum “here, from here” – “burada, buradan” [a]n-na-nu-ma (-ptcl) • 13 obv.? 15′ annû “this” – “bu” an-na-a-am (acc.sg.m.str) • 12 rev. 11; [a]n?-ni-i (gen.sg. m.str) • 15 rev.? 16 anumma “now, herewith” – “şimdi, artık, böylelikle” a-nu-um-ma • 8 obv. 20′; 15 obv.? 14′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

2. Akkadian – Akadca annummû “this” – “bu” ⸢a-nu-um-mu-ut-ti⸣ (nom!.pl.m.str) • 12 rev. 13 aplu “heir, son” – “varis, oğul” [ap-lu] (nom.sg.str) • 6 rev. 8′ appu “nose” – “burun” ap-pa-šu-nu (acc.sg.stc.spr.3pl.m.gen) • 6 obv. 2′ apsû “(cosmic) underground water” – “(kozmik) yeraltı suyu” ap-se₁₇-e (gen.sg.str) • 9 l. col. 5′ ašru “place, site” – “yer, alan” a-ša[r] (gen?.sg.stc) • 6 rev. 1; [aš-r]i-šu (gen.sg.stc.spr. 3sg.m.gen) • 6 rev. 6′ aššum “because (of)” – “yüzünden” aš-šum • 8 obv. 15′, 16′, 28′; 14 obv. 9′ attā “you” – “sen” at-ta • 6 obv. 7, 3′, 4′, [12′], 19′; 8 obv. 5′; 12 obv. [11′], rev. 4 awātu “word” – “söz, kelime” ⸢a⸣-ma-temeš-ni (acc.pl.stc.spr.1pl.c.gen) • 15 rev.? 4; awa-at (var.sg.stc) • 12 rev. 9; 15 rev.? 12; a-wa-tam (acc. sg.str) • 12 obv. 8′; a-wa-temeš (obl.pl.str) • 13 obv.? [3′], 4′, 8′; a-[wa-a-ti(?)-i]a? (acc.pl.stc.spr.1sg.c.gen) • 6 rev. 3 awīlu, amēlu “man” – “adam” ⸢LÚ⸣ (var.sg.str/c) • 12 rev. 17; 14 obv. [5′], 6′, 9′, 10′; LÚ.MEŠ (var.pl.str) • 13 obv.? 2′, 10′; 15 rev.? 1, 2, 5; 16: 7′ ayyu “which” – “hangi” a-u (nom.sg.m.str) • 2: 7′ ayyumma “anyone” – “kimse” [a-i-ú(?)]-tim-ma (obl.pl.m.str) • 17: 2′, 8′ ayyummê “anyone” – “kimse” a-i-ú-tim-me-e (obl.pl.m.str) • 16: 11′ balāṭu “life” – “hayat” b[a-l]a-aṭ (nom/acc.sg.stc) • 6 rev. 19; bá-l[a-ṭì] (gen. sg.str) • 6 rev. 20; TI-⸢ṭù⸣ (nom.sg.str) • 6 rev. 18 balāṭu “to live” – “yaşamak” [ba-al(?)-ṭ]a?-⸢a⸣-at (2sg.m.st.G) • 6 obv. 18′ (see notes); ⸢bal⸣-ṭù (3sg.m.st.G.sj) • 12 rev. 8 balū- “without” – “-siz, olmadan” bá-lu-uk-k[a] (-spr.2sg.m.gen) • 6 rev. 17 bārtu “revolt, rebellion” – “başkaldırma, isyan” ba-⸢ar⸣-ta (acc.sg.str) • 12 rev. 6 bâru “to revolt, rise against” – “isyan etmek, başkaldırmak” i-ba-a-ar-ru-⸢ma⸣ (3pl.m.pres.G.ptcl) • 16: 13′ baṭālu “to cease” – “kesilmek, bitmek” bá-⸢aṭ⸣-lu-u-ma (3pl.m.st.G.ptcl) • 8 obv. 8′ (→ patālu) bēlu “lord, proprietor (of)” – “efendi, sahip” be-el (nom/gen/acc.sg.stc)• 9 l. col. 2′; [b]i-li-ša (gen.sg. stc.spr.3sg.f.gen) • 8 obv. 22′ (interpretation uncertain) bibrû “rhyton” – “riton” bi-ib-ru (acc.sg.stc) • 15 obv.? 15′ bīnu “tamarisk” – “ılgın” [gišŠ]INIG (context fragmentary) • 9 l. col. 1′ biri- “among, between” – “arasında” bi-r[i?-x x] • 12 obv. 1′; bi-ri-šu-nu • 16: 12′

79

būlu “animals, livestock” – “hayvanlar, çiftlik hayvanları” bu-ul (acc.sg.stc) • 6 obv. 5′ būrtu “cistern, well” – “sarnıç, çeşme” PÚ.ḪI.A-tum (nom.pl.str) • 7.1 rev. 3′ buʾʾû “to look for, seek, demand” – “aramak, talep etmek” nu-⸢ba-ʾa-a⸣-mi (1pl.c.pres.D.ptcl) • 19: 4′; ub-te-e-ú-ni (3pl.m.pf.D.spr.1sg.c.acc) • 16: 8′ dabābu “talk” – “konuşma” ⸢da?-ba?⸣-[ba?] (acc.sg.str) • 13 obv.? 14′; ⸢dá⸣-ba?-ba? (acc.sg.str) • 13 obv.? 12′ dabābu “to speak, talk” – “konuşmak” a-dáb-b[u-ub] (1sg.c.pres.G) • 16: 3′; dá-bá-bi (inf.gen. str) • 15 rev.? 4; i-dáb-bu-ub (3sg.m.pres.G) • 12 rev. 8; i-dáb-bu-bu (3pl.m.pres.G) • 15 rev.? 6; ta-dáb-bu-ub (2sg.m.pres.G) • 12 rev. 5, 9 dalālu “to sing praise” – “övmek” ad-lu-u[l] (1sg.c.pret.G) • 6 rev. 9′ dalīlu “praise” – “övgü” [da-li-l]i-ka (acc.pl.stc.spr.2sg.m.gen) • 6 rev. 9′ daʾmu “dark” – “karanlık” da-aʾ-[mu] (nom.sg.m.str) • 3: 6′ damāqu “to be(come) good” – “iyi olmak” ad-mi-[iq] (1sg.c.pret.G) • 6 rev. 16; dá-ma-qà (inf.acc. str) • 9 l. col. 11′; dam-qú-me (3pl.m.st.G.ptcl) • 17: 6′; dam-qú-mi (3pl.m.st.G.ptcl) • 17: 7′; SIG₅-ma (3sg.m.st. G.ptcl) • 13 obv.? 15′, 16′; 15 rev.? 8 damqu “good, beautiful, favourable” – “iyi, güzel, uygun” ⸢dam?⸣-q[ú?-ti?] (obl.pl.m.str) • 16: 9′ dânu “to judge” – “yargılamak“ tá-dì-in (2sg.m.pret.G) • 6 obv. 9′, 10′, 11′ dekû “to raise, muster” – “kaldırmak, toplanmak” te-⸢de₄⸣-ek-ki-[ma] (2sg.m.pres.G.ptcl) • 6 obv. 5′ dīnu “legal decision, lawsuit, trial” – “yargı, dava” di-in (acc.sg.stc) • 6 obv. 9′, 10′, 11′ duʾūmu “very dark” – “çok karanlık” dú-ʾu-u-[mu] (nom.sg.m.str) • 3: 7′ ebēlu “to net, catch with a net” – “ağ ile yakalamak” eb-la (3pl.f.st.G) • 8 obv. 20′ ebēru “to cross over” – “geçmek” ⸢te-te⸣-n[e?-bi-ir] (2sg.m.pres.Gtn) • 6 obv. 20′; [teeb(?)-b]i?-i[r?] (2sg.m.pres.G) • 6 obv. 24′ edû “to know” – “bilmek” [i-de(?)] (3sg.m.pret.G) • 6 rev. 8; ti-i-⸢de₄⸣ • 12 obv. 8′ ēkallu “palace” – “saray” [É.G]AL-⸢lì-ia⸣ (gen.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 12 obv. 10′ ekletu “darkness” – “karanlık” ek-le-tù (nom.sg.str) • 3: 8′–9′ eklu “dark” – “karanlık” e[k-lu] (nom.sg.m.str) • 3: 5′ ekû “impoverished, orphaned” – “yoksul, yetim” [e-ku]-⸢ti!⸣ (gen.sg.f.str) • 6 obv. 3′ elû “upper” – “üst” UGU-⸢ti⸣ (gen.sg.f.str) • 6 obv. 8′ epēšu “to do, make, build” – “(inşa) etmek, yapmak” te-te-né-pu-uš (2sg.m.pres.Gtn) • 12 rev. 6, 7

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

80

Glossaries – Sözlük

erbâ “fourty” – “kırk” 40 • 1 rev. 4; 15 obv.? 15′ erbe “four” – “dört” 4 (nom.sg.f.sta) • 6 obv. 5′; [er-be-et-ta(?)-k]a (nom.sg. f.stc.spr.2sg.m.gen) • 6 obv. 17′ (see notes); a[r?]-⸢ba-atim⸣ (acc.pl.f.str) • 6 obv. 20′ erēbu “to enter” – “girmek, binmek” e-re-bi (inf.gen.str) • 12 obv. 14′; ⸢i-ru-bu⸣-m[i] (3pl.m. pres.G.ptcl) • 14 obv. 1′; i-te-né-er-[ru-bu] (3pl.m.pres. Gtn) • 18: 8′; ⸢i-te⸣-er-bu (3pl.m.pf.G.sj) • 15 obv.? 9′ erēnu “cedar” – “sedir” gišEREN (gen?.sg.str) • 9 l. col. 7′ erēšu “to request, wish for” – “istemek” te-te-né-er-ri-i[š] (2sg.m.pres.Gtn) • 12 rev. 20 erṣetu “earth, land, underworld” – “dünya, ülke, cehennem” [er?-ṣ]e?-tum (nom.sg.str) • 7.1 rev. 6′; er-ṣe-ta (acc.sg. str) • 7.1 rev. 9′; er-ṣ[e-t° • 7.1 rev. 1′, 2′ ešer “ten” – “on” 10 • 1 obv. 5′ ešēru “to be/go well, straight” – “iyi/doğru olmak/gitmek” e-še-r[a-(am)] (1sg.c.pret.G.v) • 6 rev. 6 (→ našû) ešrā “twenty” – “yirmi” [20] • 1 rev. 1 gimillu “requital, revenge, favour” – “misilleme, öç, iyilik” gi₅-mi-i[l-li-ša] (gen.sg.stc.spr.3sg.f.gen) • 6 obv. 4′ ḫablu “wronged (person)” – “haksız (kişi)” ḫa-ab-⸢li⸣-im (gen.sg.m.str) • 6 obv. 11′ ḫadû “to be joyful, rejoice” – “sevinmek” → ḫatû ḫalzuḫlu “district governor” – “bölge valisi” lú.mešḫal-zu-uḫ-la (gen.pl.str) • 14 obv. 6′; lú.mešḫal-zuuḫ-⸢lu-ut-timeš?⸣ (acc.pl.str) • 15 rev.? 9 ḫamāmu “to gather” – “toplamak” ḫa-ma-am-mu (inf.nom.str) • 2: 6′ ḫammu “family head” – “aile reisi” a-am-mu (nom.sg.str) • 2: 5′ ḫamšā “fifty” – “elli” 50 • 1 rev. 5 ḫamšu “five” – “beş” 5 • 10 obv. I 4′ ḫâqu “to go” – “gitmek” [a-ḫ]u-⸢ú⸣-qám (1sg.c.pret.G.v) • 6 rev. 6 ḫašû “lung” – “akciğer” ⸢ḫa⸣-šu-⸢ú?⸣ (nom.sg.str) • 2: 3′ ḫatû “to strike down” – “vurmak” ⸢i⸣-ḫa-⸢at-tù-ú⸣ (3pl.m.pres.G) • 7.1 obv. 5′ (or ḫadû or ḫaṭû?) ḫaṭû “to do wrong, commit a crime” – “suç işlemek” i-iḫ-ṭù-ú (3sg.m.pret.G.sj) • 12 rev. 10 → ḫatû ḫuršānu “mountain(s)” – “dağ(lar)” ḪUR.SAG .MEŠ (var.pl.str) • 7.1 obv. 6′, rev. 5′ ikkibu “taboo” – “tabu” [NÍG.GIG(?)] • 6 rev. 10 ilu “god, deity” – “tanrı” (→ nīš ili) ⸢DINGIR-lum?⸣ (nom.sg.str) • 6 obv. 12′; [DINGIR(?)-li]m? (gen.sg.str) • 6 rev. 3; [DIN]GIR-lu₄ (nom.pl.str) • 9 l. col

3′;

DINGIR-lì

(nom.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 6 rev. [4], 23; • 6 rev. 6′ imittu “right side” – “sağ taraf” [i-mi-it-ti-ka] (gen.sg.stc.spr.2sg.m.gen) • 6 obv. 22′ immeru “sheep” – “koyun” [UDU] (acc.sg.str) • 6 rev. 11 ina “in, at, into, on, for, by, from” – “-de, içine, üstüne, ile, -den” i-na • 2: 10′; 6 obv. 7′, rev. 8, 23; 7.1 obv. 4′; 7.2 lo. e. 2; 8 obv. 29′; 12 obv. 7′, [10′]; 13 obv.? 7′, [8′], 9′; 14 obv. 1′, 2′, rev. 8′; 15 obv.? 9′, 10′, rev.? 7; 16: 12′ inanna “now” – “şimdi” i-na-an-na-ma (-ptcl) • 12 rev. 16 inu “when; that” – “-iken, -diği zaman” i-nu-ú • 20: 4′ inūma “when; that; at the time of; at that time; now” – “-iken; -diği zaman; zamanında; o zamanda; şimdi” i-nu-ma • 12 rev. 4, 13, 17; 13 obv.? [5′], 10′; 15 obv.? 6′; ⸢e⸣-nu-⸢ma⸣ • 15 obv.? 13′, rev.? 12 irtu “breast, chest” – “göğüs” UZUGABA-ŠU-NU (sg.stc.spr.3pl.m.gen) • 10 obv. I 7′ ištēn “one, single” – “bir, tek” 1 • 15 obv.? 14′, 15′; 1-en-ma-a (-ptcl) • 14 obv. 7′; ⸢1⸣.KAM.MU • 6 rev. 10′ ištēniš “together” – “beraber” […] • 2: 11′–12′ ištēnšeret “eleven” – “on bir” 11 • 1 obv. 6′ ištu “from, out of, since, after” – “-den, dışına, -den beri, sonra” iš-tu • 6 obv. 7′, 8′, 21′, rev. 4, 9, 11; 10 obv. I 3′, 9′; 12 obv. 3′, 5′, 6′, 7′; 14 rev. [12′]; 15 obv.? 11′; 20: 2′ ištūma “if indeed” – “eğer gerçekten” iš-tu-ma • 15 rev.? 5, 8 išû “to have” – “sahip olmak/bulunmak” [i?-š]u?-⸢ú?⸣ (3sg.m.pret.G.sj) • 6 obv. 10′ itti “with” – “ile, ile birlikte” i[t?-ti?] • 6 rev. 18; 12 rev. 5, 8, 10; 14 obv. 6′; 15 rev.? 10; 16: 6′, 14′ kakku “stick, weapon” – “çubuk, silah” gišTUKUL (gen.sg.str) • 9 l. col. 2′ kalbu “dog” – “köpek” UR.GI₇ (gen.sg.str) • 6 obv. 9′ kapādu “to plan, scheme” – “planlamak, entrika çevirmek” ták-pu-[ud?] (2sg.m.pret.G) • 6 rev. 5 kaspu “silver” – “gümüş” KÙ.BABBAR (gen.sg.str) • 15 obv.? 15′ kasû “to bind” – “bağlamak” ták-⸢sú-u?⸣ (2sg.m.pret.G.sj) • 6 rev. 7 kašādu “to reach, arrive, accomplish, conquer” – “ulaşmak, başarmak, fethetmek” kà-ši-id (3sg.m.st.G) • 14 rev. 5′ kâšu “to be late, linger” – “gecikmek, oyalanmak” ku-u?-⸢uš⸣ (2sg.m.imp.G) • 8 obv. 21′ (interpretation uncertain) DINGIR-lì-ia (gen.sg.stc.spr.1sg.c.gen)

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

2. Akkadian – Akadca kayyāna “regularly, constantly” – “düzenli olarak, sürekli” [ka-a-a-nam(?)] • 6 obv. 20′ kī “like; how?; as, when” – “gibi; nasıl?; -diğinde” ki • 8 obv. 2′; ki-i • 12 rev. 9; 13 obv.? 12′; 16: 15′ kīam “so, thus” – “böyle, böylece” ki-a-am • 12 obv. 3′, [11′]; 13 obv.? 10′; ki-ia-am • 7.1 obv. 8′; 16: 20′ kibru “bank, shore, rim” – “sahil, kıyı, kenar” [kib-ra-tim(?)] (acc.pl.str) • 6 obv. 20′ kigullatu “destitute woman” – “yoksul kadın” ki-gu[l-l]a-ti (gen.sg.str) • 6 obv. 4′ kīma “like; when, as, that” – “gibi; -iken, -diğinde” ki-ma • 6 rev. 14, 15; 16: 21′? kīmê “like; when, as, that” – “gibi; -iken, -diğinde” ki-me-e • 15 obv.? 9′, 11′, rev.? 13; 17: 6′ kimṣu “lower leg, knee” – “alt bacak, diz” ki-iz-⸢zu⸣(?) (nom.sg.str) • 2: 4′ kimtu “family” – “aile” ki-⸢im?⸣-[ti?] (acc?.pl.stc.spr.1sg.c.gen) • 6 rev. 7 kipdu “plan(s), efforts” – “plan, çaba” ki-ip-dì-ia (acc?.sg.stc.spr.1sg.c.gen?) • 6 rev. 5′ kīttu “steadiness, reliability, truth” – “sağlamlık, güvenilirlik, doğruluk” [ki?]-⸢it-ti⸣ (acc?.sg.str) • 6 obv. 12′ kizzu “goat” – “keçi” ki-iz-⸢zu⸣(?) (nom.sg.str) • 2: 4′ kunāšu “emmer” – “gernik” ⸢ŠE.ZÍZ⸣ (fragmentary context) • 7.1 rev. 11′ kunnû “cared for, cherished” – “beslenmiş, aziz” [ku-u]n-nu-ú (nom.sg.m.str) • 6 rev. 8′ lā (negation – olumsuzluk) la • 6 obv. [10′]; 12 rev. 10!, 15; 13 obv.? 11′; 14 obv. 5′, 11′; 16: 4′, 9′; la-a • 8 obv. [28′]; 19: 4′ labānu “to spread, stroke” – “yaymak, sıvazlamak” i-l[a-ab-bi-nu] (3pl.m.pres.G) • 6 obv. 2′ lamādu “to learn” – “öğrenmek” al-ma-du (1sg.c.pret.G.sj) • 6 rev. 9 leqû “to take” – “almak” [al-qé] (1sg.c.pres.G) • 6 rev. 11 leʾû “to be able, powerful” – “yapabilmek, güçlü olmak” [a-l]e-eʾ-e (1sg.c.pres.G) • 6 rev. 9; i-le-ú (3pl.m.pres.G) • 7.1 obv. 10′; 7.2 obv. 2′ libbu “inner body, heart” – “vücudun içi, kalp” l[i-ib-ba-šu] (acc.sg.stc.spr.3sg.m.gen) • 6 rev. 23; [liib-bi] (nom.sg.stc) • 6 rev. 6′; [l]i?-bi (context fragmentary) 8 obv. 19′; li-bi-šu (gen.sg.stc.spr.3sg.m.gen) • 8 obv. 25′; ŠÀ (gen.sg.str) • 8 obv. 26′; ŠÀ-bi (gen.sg. stc) • 13 obv.? 9′; 14 obv. 1′; ⸢ŠÀ⸣-ia (gen.sg.stc.spr.1sg. c.gen) • 8 obv. 17′; ŠÀ.M[U?] (gen.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 8 obv. 29′ littūtu “(extreme) old age” – “(asırı) ihtiyarlık” li-it-[tu-tu] (nom?.sg.str?) • 6 rev. 22 lū (particle expressing wish, affirmation, disjunctive – dilek, onaylama, ayrılma ifade eden ilgeç) lu • 6 rev. 16; 12 obv. 8′; ⸢lu-ú⸣ • 8 obv. 10′, 20′?

81

-ma (particle and conjunction – ilgeç ve bağlaç) -ma • 6 obv. [5′], rev. [1]; 8 obv. 8′; 12 obv. 5′, [11′], rev. 16; 13 obv.? 8′, 15′, 16′; 15 rev.? 8; 16: 9′, 13′ -mā (interrogative particle – soru ilgeci) -ma-a • 14 obv. 7′; 16: 9′, 13′; 17: 9′(?) maḫāṣu “to beat” – “vurmak” i-ma-aḫ-ḫa-aṣ-mi (3sg.m.pres.G.ptcl) • 12 rev. 19; ⸢li?⸣i[m?]-⸢ḫa?-ṣú?⸣ (3pl.m.prec.G) • 15 rev.? 10 maḫru “front” – “ön” ma-ḫar (gen.sg.stc) • 15 obv.? 13′, rev.? 14; ⸢ma-aḫ-ri⸣[ka] (gen.sg.stc.spr.2sg.m.gen) • 15 obv.? 12′; m[a]⸢aḫ⸣-ri-šu (gen.sg.stc.spr.3sg.m.gen) • 12 obv. 13′ mala “as much as” – “kadar” ma-⸢la⸣ • 12 rev. 4 māmītu “oath, curse” – “yemin, lanet” ma-a-mi-tam (acc.sg.str) • 12 rev. 9; ma-mi-ti (gen.sg. str) • 12 rev. 9; ⸢ma-mì-ti⸣ (gen.sg.str) • 16: 14′ mandattu “payment, obligation, tribute” – “ödeme, yükümlülük, haraç” ma-an-dá-at-ta (acc.sg.str) • 12 rev. 14, 15 maqātu “to fall” – “düşmek” li-im-qú-ut (3sg.m/f.prec.G) • 8 obv. 27′ mār-šipri “messenger, ambassador” – “haberci, elçi” ⸢DUMU?-šip-ri⸣-ia (acc.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 13 obv.? 6′; DUMU-KIN-ia (acc.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 12 obv. 11′; ⸢DUMU-KIN⸣-[ka?] (nom?.sg.stc.spr.2sg.m.gen) • 15 rev.? 13; [DU]MU.⸢MEŠ⸣-[ši]p-ri (nom.pl.str) • 15 obv.? 12′; ⸢DUMU.MEŠ-KIN⸣-ka (nom.pl.stc.spr.2sg.m.gen) • 15 obv.? 9′ mâṣu “to be(come) too little, small” – “çok az, küçük olmak” mi-i-iṣ-mi (3sg.m.st.G.ptcl) • 12 rev. 18 mašqû “watering place” – “sulama yeri” ma-aš-qí-i[m] (gen.sg.str) • 6 obv. 6′ mātu “land, country” – “ülke” KUR (var.sg.str/c) • 6 obv. 8′; 13 obv.? 7′; ⸢KUR?⸣{.KUR?}⸢ti?⸣ (gen?.sg?.str) • 15 obv.? 4′; KUR-ia (gen.sg.stc.spr. 1sg.c.gen) • 14 obv. 1′, 2′; 15 obv.? 3′, [9′]; 18: 8′; KUR⸢ka⸣ (acc.sg.stc. spr.2sg.m.gen) • 12 obv. 14′; KUR.KURtim (gen.pl.str) • 14 rev. 13′ (→ Ḫatti, Lulluwa, Miṣri, Mukiš, Niya, Ugarit) mâtu “to die” – “ölmek” im-tù-ut (3sg.m.pf.G) • 13 obv.? 5′ mayyālu “bed, resting place” – “yatak, dinlenme yeri” [ma?]-⸢ia?⸣-a-al (nom/gen/acc.sg.stc) • 8 obv. 25′ mē “(one) hundred” – “yüz” 1 me • 1 rev. 10 meṣḫerūtu “childhood, youth” – “çocukluk, gençlik” me-⸢ṣe-eḫ-ru-ti⸣-i[a] (gen.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 6 rev. 8 -mi (quotative particle – site etmeli anlatım ilgeci) -mi • 7.1 obv. 9′; 12 obv. 4′, 10′, 11′, 12′, rev. 2, 18, 19; 14 obv. 1′, 2′; 17: 7′; -me • 16: 7′; 17: 6′; 19: 3′, 4′ migru “consent, approval, agreement” – “rıza, onay, anlaşma” mi-ig-ri • 8 obv. 21′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

82

Glossaries – Sözlük

mimma “anything, something, everything, all, any” – “herhangi bir şey, her şey, hiç” mi-im-ma • 6 rev. 25; 14 obv. 5′; mi-im-ma-a • 12 rev. 14; 14 rev. 12′; 15 rev.? 3; 16: 21′ mīnummê “all (of), each (of), whatever” – “her şey, tüm, herhangi” mi-nu-me-e • 12 lo. e. 1; ⸢mi-nu-um-me-e⸣ • 12 rev. 15 miṣru “border, boundary” – “sınır” mi-⸢iṣ-ri⸣-ia (gen.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 14 rev. 14′ mitḫāriš “in the same manner” – “aynı şekilde” […] • 2: 11′–12′ mû “water” – “su” mu-ú (nom.pl.stc) • 9 l. col. 5′; me-e-⸢ia⸣ (gen.pl.stc.spr. 1sg.c.gen) • 8 obv. 17′; A (acc.pl.stc) • 6 rev. 13, 15; A.MU (nom?.pl.stc.spr.1sg.c.gen) • 8 obv. 30′ (interpretation uncertain) muqqu “to weary, tire” – “yorgun olmak, bıkmak” [tu?-m]a?-aq-qá (2sg.m.pres.D.v) • 6 obv. 10 muṣlālu “midday” – “öğle vakti” mu-ṣa-la-a-lu (nom.sg.str) • 3: 12′ mūšu “night” – “gece” mu-u-šu (nom.sg.str) • 3: 10′ mūtu “death” – “ölüm” [mūti(?)] (gen.sg.str) • 6 rev. 18 nadānu “to give” – “vermek” i-id-d[i?-in?] (3sg.m.pret.G) • 18: 4′ nakru “strange, foreign, hostile; enemy” – “yabancı, düşmanca; düşman” [l]úKÚR (nom.sg.str) • 14 obv. 6′; lúKÚR-⸢ka⸣ (gen.sg.stc. spr.2sg.m.gen) • 15 rev.? 10; lú.mešKÚR-ka (nom?.pl.stc. spr.2sg.m.gen) • 7.1 obv. 7′ namāru “to be(come) bright, shine” – “açık, aydın, parlak olmak” i!(a)-n[a-mir] (3sg.m.pres.G) • 6 obv. 8′; ⸢li-im⸣-mar (3sg.m.prec.G) • 8 obv. 30′ (interpretation uncertain) napāšu “to breathe, to be(come) wide” – “nefes almak, geniş olamak” [li-na-ap(?)-p]í?-ša-an-ni (3sg.m.prec.D.spr.1sg.c.acc) • 6 rev. 1′ naqû “to pour (a libation), sacrifice” – “(libasyon) dökmek, kurban etmek” aq-qí (1sg.c.pret.G) • 6 obv. 8′ narkabtu “chariot” – “(savaş) araba(sı)” gišGIGIR.MEŠ (nom.pl.str) • 12 rev. 18 naṣāru “to guard, protect” – “korumak” it-⸢ta-na-aṣ⸣-[ṣa-ar?] (3sg.m.pres.Gtn) • 12 rev. 3; ú-ṣur (2sg.m.imp.G) • 14 rev. 9′ našû “to lift, carry” – “kaldırmak, taşımak” ⸢iš⸣-ši i[r?] (3sg.m.pret.G) • 7.1 rev. 10′ (possibly ⸢iš⸣-šii[r?] → ešēru); li-iš-šu-ni (3pl.m.prec.G.spr.1sg.c.dat) • 8 obv. 32′ nayyalu “roe deer” – “karaca” ⸢na-a⸣-[(a)-lu(?)] (nom.sg.str) • 3 obv. r. col. 1′ nīš ili “oath” – “yemin” ni-iš DINGIR-lì-ia (acc+gen.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 6 obv. 8′ nūnu “fish” – “balık” KU₆.ḪI.A (nom?.pl.str) • 10 obv. I 4′

pānātu “front” – “ön” pa-⸢na-a-ti⸣ (gen.pl.str) • 12 obv. 3′, 6′; [p]a-na-a-tim (gen.pl.str) • 14 rev. 12′ pānu “front, face” – “ön, yüz” pa-ni (gen.sg.stc) • 15 obv.? 5′, rev.? 5, 16; pa-⸢ni?-ia?⸣ (gen.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 15 rev.? 7; pa-⸢ni⸣-ka (gen. sg.stc.spr.2sg.m.gen) • 12 rev. 12; 15 rev.? 6, 8 pappāsu “porridge” – “yulaf lapası” [B]A.BA.ZA (context fragmentary) • 9 l. col. 9′ patālu “to twine” – “sicim yapmak” pa-⸢at⸣-lu-u-ma (3pl.m.st.G.ptcl) • 8 obv. 8′ (→ baṭālu) paṭāru “to loosen, release” – “gevşetmek, serbest bırakmak” pu-ṭur (2sg.m.imp.G) • 6 rev. 7′ pāṭu “border, district” – “sınır, bölge” pá?-ṭá (acc.sg.str) • 16: 17′ petû “to open” – “açmak” te-pé-⸢et⸣-ti (2sg.m.pres.G) • 6 obv. 8 pû “mouth” – “ağız” KA×U (acc?.sg.str) • 6 obv. 10′ qablu “hip, middle” or “battle” – “kalça, orta” veya “savaş” qà-bal (nom/gen/acc.sg.stc) • 7.2 lo. e. 1 qabû “to say, speak, command” – “demek, söylemek, emir vermek” i-qà-bu-[ú] (3pl.m.pres.G) • 7.1 obv. 8′; iq-ba-a (3sg.m. pret.G.spr.1sg.c.dat) • 16: 5′, 11′; 17: 4′; ⸢lu-uq-bi⸣ (1sg. c.prec.G) • 6 obv. 18′; qí-bí-ma (2sg.m.imp.G) • 12 obv. 5′; ta-qáb-bi (2sg.m.pres.G) • 12 obv. 3′, 9′, 11′, rev. 11; 14 obv. 11′; 18: 6′; táq-bi (2sg.m.pret.G) • 12 obv. 16′, rev. 13; 13 obv.? 10′; 15 obv.? 6′ qaqqadu “head” – “baş” SAG.DU-ka (var.sg.stc.spr.2sg.m.gen) • 17: 5′; SAG.DU-sú[nu?] (acc?.sg.stc.spr.3pl?.m.gen) • 7.1 obv. 7′; SAG.D[UŠU-NU (gen.sg.stc.spr.3pl.m.gen) • 10 obv. I 3′, 9′ qarnu “horn” – “boynuz” SI.ḪI.A-ŠU-NU (pl.stc.spr.3pl.m.gen) • 10 obv. I 8′ qātamma “just so, just as” – “tam böyle, tıpkı” qa-tam-ma • 12 obv. 8′ qātu “hand” – “el” ⸢ŠUmin⸣ (gen.du.stc) • 15 rev.? 15 qatû “to come to an end, finish” – “bitmek, sona ermek” [QA-TI] (3sg.m.st.G) • 10 rev. IV 4′; AL.TIL (3sg.m.st.G) • 6 rev. 10′; 8 obv. 29′, lo. e. 3 qerbu “centre, interior” – “iç, orta, merkez” qé-r[e-e]b (gen.sg.stc) • 6 obv. 7′, 21′ rabû “big” – “büyük” GAL (gen.sg.m.str) • 12 rev. 5; GAL-tum (nom.pl.m.str) • 9 l. col. 3′; GAL-tim (acc.pl.m.str) • 7.1 obv. 6′; lúGAL-ka (nom.sg.stc.spr.2sg.m.gen) • 12 obv. 9′ raḫāṣu “to trample, strike” – “vurmak, çiğnemek” li-ir-taḫ-ḫ[i-iṣ] (3sg.m.prec.Gtn) • 15 rev.? 2 raʾīmtu “(female) lover” – “(kız) sevgili” ra-ʾi-im-ta-šu (nom?.sg.stc.spr.3sg.m.gen) • 8 obv. 28′ rakāsu “to bind” – “bağlamak” [rakis(?)] (3sg.m.st.G) • 6 rev. 18

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

2. Akkadian – Akadca ramānu “self” – “kendi” RA-MA-AN-ŠU-[NU] (nom/acc.sg.stc.spr.3pl.m.gen) • 10 obv. I 6′; ⸢NÍ.TE⸣-i[a] (gen.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 6 rev. 12, 13, 14, 15 ramû “slack, released” – “gevşek, serbest bırakılmış” ra-mi-i • 8 obv. 26′ râmu “love” – “aşk” [r]a-a-mi (context fragmentary) • 8 obv. 18′ râmu “to love” – “sevmek” i-ra-am-kà (3sg.f.pres.G.spr.2sg.m.acc) • 8 obv. 9′; i-ra⸢am⸣-m[u] (3sg.m.pres.G.sj) • 6 obv. 12′; [r]a-a-mi (context fragmentary) • 8 obv. 18′ rēštû “first, pre-eminent, prime” – “ilk, üstün, birinci” possibly in KAŠ.SA[G?] • 8 obv. 26′ *samānâ “eighty” – “seksen” 80 • 1 rev. 8 samāne “eight” – “sekiz” 8 • 1 obv. 1′ *sebâ “seventy” – “yetmiş” 70 • 1 rev. 7 sebe “seven” – “yedi” 7 • 1 obv. 2′ supūru “sheepfold” – “ağıl” šu-pu-ri (gen.sg.str) • 6 rev. 11 ṣābu “people, troops” – “halk, kalabalık, askeri birlik” ÉRIN.MEŠ (var.pl.str) • 12 rev. [18], 20, 22 ṣalālu “to lie (down), sleep” – “yatmak, uyumak” ⸢ṣa⸣-al-la-a-ku (1sg.c.st.G) • 8 obv. 28′ ṣerru “snake” – “yılan” MUŠ.ḪI.A (nom/acc.pl.str) • 7.1 obv. 6′ ṣīḫtu “laughter” – “gülme” ṣi-ḫa-ti-kà (acc.pl.str) • 8 obv. 33′ ṣīḫu “laughter” – “gülme” ⸢ṣi⸣-i[ḫ?]-⸢kà⸣ (sg.stc.spr.2sg.m.gen) • 8 obv. 25′ ṣubātu “textile, garment” – “tekstil, giysi” TÚG (acc.sg.str or determinative) • 15 obv.? 14′ ša (determinative pronoun – determinatif zamiri) ša • 6 obv. [3′], 4′, 5′, 10′, 12′, rev. 14, 15, 1′, 8′; 7.1 obv. 6′; 8 obv. 22′, 31′; 9 l. col. 13′; 10 obv. I 4′; 12 obv. 4′; 14 obv. 5′, 6′, rev. 4′, 13′, 14′; 15 obv.? 2′?, 3′, 4′, 12′, 15′, rev.? 15; 16: 8′?, 14′; 17: 8′ šagšu “slain, afflicted, oppressed” – “öldürülen, ezilen” ša-⸢ag-ši⸣ (gen.sg.m.str) • 6 obv. 11′ šaḫû “pig” – “domuz” ⸢ŠAḪ⸣ (gen.sg.str) • 6 obv. 9′ šakānu “to put, place, lay down” – “koymak, yerleştirmek” ⸢a?-šak?-kán?⸣ (1sg.c.pres.G) • 15 rev.? 3; [š]u?-ku?-⸢un?⸣ (2sg.m.imp.G) • 15 rev.? 9; ta-ša-kán (2sg.m.pres.G) • 6 obv. 7 šalāšā “thirty” – “otuz” ⸢30⸣ • 1 rev. 3 šâlu “to ask” – “sormak” ⸢i⸣-ša-a-al-ma (3sg.m.pres.G) • 12 obv. 19′ šamnu “oil” – “yağ” [ša]m?-nu (nom/gen/acc.sg.stc?) • 9 l. col. 7′; Ì (acc?.sg. str) • 6 obv. 15′

83

šamû “sky, heaven” – “gökyüzü, cennet” ša-me-e (gen.pl.str) • 6 obv. 7′, 21′; [ša-me-e(?)] (acc.pl. str) • 6 obv. 24′ šangû “priest, temple manager” – “rahip, tapınak yöneticisi” lúSANGA (gen.sg.str) • 12 obv. 17′ šanû “second, next” – “ikinci, ertesi, sonraki” 2.KAM • 10 rev. IV 4′ šanû “(an)other, different, strange, inimical” – “diğer, başka, yabancı, düşmanca” ša-ni-i-ti (gen.sg.f.str) • 15 obv.? 4′; ša-⸢nu⸣-ú? (nom.sg. m.str) • 8 obv. 11′; [ša-ni-im-ma] (gen.sg.m.str.ptcl) • 6 rev. 1 šanû “to do twice, for a second time” – “iki(nci) kez yapmak” šu-un-n[i] (2sg.m.imp.D) • 6 rev. 3 šapāru “to send (a message), write (to)” – “(mesaj) göndermek, (-e) yazmak” a-š[a-a]p-pár-šu-mi (1sg.c.pres.G.spr.3sg.m.acc.ptcl) • 12 obv. 12′; šu-pur-šu (2sg.m.imp.G.spr.3sg.m.acc) • 12 obv. [12′], 13′ šaplû “lower” – “alt, aşağı” ⸢šap-li⸣-ti (gen.sg.f.str) • 6 obv. 8′ šarru “king” – “kral” LUGAL (var.sg.str/c) • 12 rev. 4, 5; LUGAL-ri (gen.sg.str) • 15 obv.? 5′; LU[GAL?.MEŠ?] (gen.pl.str) • 12 rev. 4 šasû “to shout, call (out), read (out)” – “bağırmak, seslenmek, sesli okumak” i-⸢ša⸣-sú-ni-ik-ku (3pl.m.pres.G.spr.2sg.m.dat) • 12 rev. 12 šâšunu “(to/of) them, those” – “onlar(a), şunlar(a)” ša-šu-nu • 6 rev. 8; ša-a-šu-nu • 15 rev.? 1 *šēdiš “six” – “altı” 6 • 1 obv. 1′ šēpu “foot” – “ayak” ⸢GÌR⸣.MEŠ-šu (nom.pl.stc.spr.3sg.m.gen) • 6 obv. [3′], 4′, 5′ šēru “morning” – “sabah” še-ra-am (acc.sg.str) • 11 r. col. 3′ šeʾu “barley, grain” – “arpa, tahıl” ŠE.AM (context fragmentary) • 9 l. col. 13′; ⸢ŠE.AM⸣ (acc.sg.str) • 6 obv. 17′ šību “old (person), elder, witness” – “yaşlı, yaşlı kimse, şahit” [(lú)]AB.BA.MEŠ-⸢ni-mi⸣ (nom/obl.pl.stc.spr.1pl.c.gen.ptcl) • 19: 3′ šikaru “beer” – “bira” ⸢KAŠ⸣ (acc?.sg.str) • 6 obv. 15′; KAŠ.SA[G?] • 8 obv. 26′ šinšeret “twelve” – “on iki” [1]2 • 1 obv. 7′ šiqlu “shekel” – “şekel” GÍN (nom.sg.sta) • 15 obv.? 15′ šū “he, that” – “o (erkek), şu” šu-ú • 14 obv. 5′, 6′ šukkallu “minister, vezier” – “bakan, vezir” lú⸢SUKKAL⸣ (nom.sg.str) • 6 obv. 22′, 23′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

84

Glossaries – Sözlük

šukuttu “adornment, jewellery” – “süsleme, mücevher” ⸢šu⸣-ku-ut-ti (fragmentary context) • 7.1 rev. 8′ šulmānu “greeting-gift” – “karşılama hediyesi” šu-ul-ma-na (acc.sg.str) • 12 rev. 6; šu-ul-ma-ni (gen.sg /pl.str) • 14 rev. 11′ šulmu “completeness, well-being” – “tamlık, esenlik” [š]u-ul-mu (nom.sg.str) • 8 obv. 33′ šumēlu “left side” – “sol taraf” [šu-me-li-ka] (gen.sg.stc.spr.2sg.m.gen.) • 6 obv. 22′ šumma “if” – “eğer” šum-ma • 7.1 obv. 3′; 8 obv. 7′; 12 rev. 9, 11, 13; 13 obv.? 14′; 14 obv. 9′, rev. 3′; 15 rev.? 1 šumu “name, son, line” – “isim, ad, oğul, satır” ŠUM-ŠU-NU (nom/acc.sg.stc.spr.3pl.m.gen) • 10 obv. I 5′ šunu “they, those” – “onlar, şunlar” šu-nu • 15 rev.? 1, 5, 8; 16: 13′ šunūti “them, of them, those” – “onları(n), şunları(n)” šu-nu-ti • 13 obv.? 10′; 15 rev.? 2 šuqultu “weight” – “ağırlık” KI.L[Á.BI] (nom.sg.stc.spr.3sg.m.gen) • 15 obv.? 15′ šūši “sixty” – “altmış” šu-ši • 1 rev. 6 tāḫāzu “battle, combat” – “savaş” ta-ḫa-a[z-za] (acc?.sg.str) • 18: 2′ tâmtu “sea” – “deniz” A.AB.[BA] (gen.sg.str) • 13 obv.? 9′ tamû “to swear” – “yemin etmek” ta-mu-ni (3sg.m.st.G.sj.spr.1sg.c.dat) • 14 obv. 6′ tarbaṣu “animal stall, cattle pen, courtyard” – “ahır, çit, avlu” TÙR (gen.sg.str) • 6 rev. 11 târu “to turn, return” – “dönmek, geri dönmek” ⸢i⸣-tù-úr-[ru] (3sg.m.pres.G.sj) • 15 obv.? 11′; li-tù-⸢úra⸣-[am] (3sg.m.prec.G.spr.1sg.c.dat) • 6 rev. 6′; l[i-tùru] (3pl.m.prec.G) • 15 obv.? 12′; mu-te-⸢er⸣ (part.nom. sg.stc) • 6 obv. 4′ teslītu “appeal, prayer” – “yalvarma, dua” te-eš-l[i-ti] (acc?.sg.stc.spr.1sg.c.gen) • 6 rev. 2 tibnu “straw” – “saman” IN.NU.ḪI.A (context fragmentary) • 9 l. col. 14′ tillūtu “assistance” – “yardım” ti-il₅-lu-⸢ti⸣-šu-nu (gen.sg.stc.spr.3pl.m.gen) • 18: 3′, 9′ *tišâ “ninety” – “doksan” 90 • 1 rev. 9 tiše “nine” – “dokuz” 9 • 1 obv. 4′ tuppu “(cuneiform) tablet, document, letter” – “(çivi yazısı) tablet, belge, mektup” tup-pa (acc.sg.str) • 12 rev. 11; tup-pa-am (acc.sg.str) • 12 rev. 10; tup-pí (gen.sg.str) • 12 obv. 5′; tup-pí (nom/acc. sg.stc) • 12 rev. 17; tup-pu (nom.sg.str) • 16: 14′; DUB (var.sg.str/c) • 6 rev. [10′]; 10 rev. IV 4′; 15 obv.? 8′ ṭābu “good, sweet” – “iyi, tatlı” DU₁₀.GA (gen?.sg.m.str) • 9 l. col. 7′

ṭâbu “to be(come) good” – “iyi olmak” ú-uš-ṭi₄-ib-mi (3sg.m.pret.Š.ptcl) • 7.1 obv. 9′ ṭarādu “to send away/off, despatch” – “göndermek, sevketmek” [i]-ṭá-ar-ra-d[u?]-⸢ma?⸣ (3pl.m.pres.G.ptcl) • 12 lo. e. 2 ṭeḫû “to come near to, approach” – “yaklaşmak” ṭe₄-ḫa-ni (3sg.m.st.G.v.spr.1sg.c.dat) • 14 obv. 6′; ⸢ṭe₄eḫ-ḫi-ka⸣ (inf.gen.stc.spr.2sg.m.gen) • 15 rev.? 11 u “and, also” – “ve, ayrıca” u • 12 obv. 6′; ù • 6 rev. 7?; 7.1 obv. 5′; 9 l. col. 13′; 12 rev. 10, 20; 13 obv.? 13′; 14 obv. 9′, rev. 4′; 15 obv.? 5′; 17: 9′; 19: 2′ ul (negation – olumsuzluk) ú-ul • 6 obv. [10], rev. 8, 10, 11, [12], 4′; 7.1 obv. 10′; 7.2 obv. 2′; 10 rev. IV 4′; 12 rev. 19 ūlūma “or (else)” – “ya da (başka)” ú-lu-ma-a • 12 rev. 6 umāmu “animal, (coll.) beasts” – “hayvan(lar)” ú-ma-⸢a-am-mi⸣ (gen.sg.str) • 6 obv. 10′ ummu “mother” – “anne” u[m-m]u (nom.sg.str) • 6 obv. 3′ ūmu “day” – “gün” U₄-mi-šu (gen.sg.stc.spr.3sg.m.gen) • 14 rev. 8′; ⸢U₄⸣mi-šu-ma (gen.sg.stc.spr.3sg.m.gen.ptcl) • 13 obv.? 8′; ⸢U₄?⸣-mu (nom.sg.str)• 8 obv. 30′; U₄-um (gen.sg.stc) • 6 rev. 4, 20 urra “tomorrow” – “yarın”, urru “day” – “gün” u-ur-ra • 3: 11′ (w)abālu “to carry, bring” – “taşımak, getirmek, götürmek” li-ib-lu-n[i] • 15 obv.? 8′ (3pl.m.prec.G.spr.1sg.c.dat); lu-ub-la (1sg.c.prec.G.v) • 8 obv. 31′; š[u?-bíl?-šu-nu]-ti (2sg.m.imp.Š.spr.3pl.m.acc) • 12 obv. 6′; [t]u-ub-⸢bal⸣[šu] (2sg.m.pres.G.spr.3sg.m.acc) • 6 obv. 6′; tù-uš-tebíl-⸢šu⸣-[nu-ti] (2sg.m.pf.Š.spr.3pl.m.acc) • 13 obv.? 11′; ul-te-bíl-ak-ku (1sg.c.pf.Š.spr.2sg.m.dat) • 15 obv.? 16′; ú-še-⸢bíl-la-ak-ku⸣ (1sg.c.pres.Š.spr.2sg.m.dat) • 12 rev. 11; uš-te-b[íl] (1sg.c.pf.Š) • 13 obv.? 6′; uš-te-né-bé-lu-u⸢um⸣-mi (3pl.m.pres.Štn.ptcl) • 12 obv. 4′ (w)alādu “to give birth (to)” – “doğurmak” tù-[li-da(?)-a]n-ni (2.sg.m.pret.G.spr.1sg.c.acc.) • 6 rev. 4 (w)ardu “slave, servant” – “köle, hizmetçi” ÌR-ku-nu (var.sg.stc.spr.2pl.m.gen) • 6 l.col. 8′, 12′; Ì[R.ME]Š⸢ia⸣ (acc.pl.stc.spr.1sg.c.gen) • 15 obv.? 7′ (w)aṣû “to go out” – “çıkmak” aṣ-ṣe-⸢e⸣-[ka] (inf.gen.stc.spr.2sg.m.gen) • 6 obv. 6′ (w)ašābu “to sit (down), dwell” – “oturmak, yerleşmek” ⸢a⸣-ši-ib-mi (3sg.m.st.G.ptcl) • 12 obv. 10′; aš-bu-mi (3pl. m.st.G.ptcl) • 14 obv. 2′; ú-ši-i[b] (3sg.m.pret.G) (w)ašāru “to sink down, become loose” – “batmak, düşmek, gevşemek” muš-šìr-šu (2sg.m.imp.D.spr.3sg.m.acc) • 14 obv. 10′; muš-šìr-šu-⸢nu⸣-t[i] (2sg.m.imp.D.spr.3pl.m.acc) • 12 rev. 21; 15 obv.? 7′; ú-wa-aš-šar-šu-nu-ti (1sg.c.pres.D. spr.3pl.m.acc) • 12 rev. 15; 16: 15′ yâti “me” – “beni” ia-ti • 12 rev. 4

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

3. Hittite – Hititçe zabālu “to carry, deliver” – “taşımak, teslim etmek” ⸢i-za-bi-lu-ni-ik-ku⸣ (3pl.m.pres.G.spr.2sg.m.dat) • 12 rev. 14, 16; ⸢li⸣-iz-bi-⸢lu-ni-ik-ku⸣ (3pl.m.prec.G.spr. 2sg.m.dat) • 12 rev. 16 zakāru “to speak, say, name, talk, swear” – “söylemek, demek, isim vermek, konuşmak, yemin etmek” [az-kur(?)] (nom.sg.str) • 6 rev. 10

85

zapru “bad, evil” – “kötü” za-ap-ru-ti (obl.pl.m.str) • 13 obv.? 3′, 4′; 16: 7′ zunnu “rain” – “yağmur” zu-un-nu (nom.sg.str) • 9 l. col. 13′

3. Hittite – Hititçe aruna- c. “sea” – “deniz” ⸢a?-ru⸣-n[a-aš] (gen.sg) • 9 r. col. 6′ ḫaršummar, ḫaršum(a)n- n. “spring, stream” – “kaynak, akarsu” ḫar-šum-m[a-na-aš] (gen.sg) • 9 r. col. 6′; ḫar-šum-n[aaš] (gen.sg) • 10 rev. IV 7′ ḫattant- “intelligent, wise” – “akıllı, bilgili” ḫa-at-[ta-an-za(?)] (nom.sg.c) • 9 r. col. 2′ ḫazizi- “ear, wisdom” – “kulak, bilgelik” ḫa-zi-zi-i[a] (Hurro-Hittite form in -ya) • 10 rev. IV 3′ ḫeu- c. “rain” – “yağmur” ḫé-⸢ia⸣-[u-e-eš] (nom.pl) • 9 r. col. 15′ irḫa- c. “border, boundary, territory” – “sınır, bölge” ZAG-aš-ma (gen?.sg.ptcl) • 10 rev. IV 2′ iyata(r), iyatn- n. “abundance” – “bereket” i-ia-da (nom/acc.sg) • 9 r. col. 14′ karuili- “old, primeval” – “yaşlı, eski, ilkel” ka-r[u-i-li-i]a-aš (pl) • 9 r. col. 4′, in the divine name ka-ru-i-li-ia-aš DINGIR.MEŠ “primeval gods (of the netherworld)” genzuwa(i)- “to treat kindly” – “iyilikle davranmak” ge-en-zu-⸢wa-a⸣-t[én] (2pl.imp) • 9 r. col. 12′ kui- (relative and interrogative pronoun – ilgi ve soru zamiri) ⸢ku⸣-e-d[a-…] • 10 rev. IV 8′ -ma “but, however, and” – “ama, ancak, ve” -ma • 10 rev. IV 2′ nu “and, but” – “ve, ama” nu • 9 r. col. 7′; nu-za • 9 r. col. 11′ papilili “in Babylonian, in Akkadian” – “Babil dilinde, Akadcada” URUKÁ.DINGIR.R[A-li] • 10 rev. IV 5′ šagan, šagn- n. “oil, fat” – “yağ, içyağı” ša-a-⸢gán⸣ (nom/acc.sg) • 9 r. col. 9′ šanezzi- n. “pleasant, tasty, fragrant” – “hoş, lezzetli, kokulu” ša!(⸢ta⸣)-n[i-iz-zi-iš] (nom?.sg.c) • 9 r. col. 7′

da- “to take” – “almak” [da-at-tén] (2pl.imp) • 9 r. col. 11′ tekan-, takn- n. “earth” – “dünya, yeraltı, cehennem” ták-na-[aš] (gen.sg) • 9 r. col. 5′ uwa- “to come” – “gelmek” ú-wa-at-tén (2pl.imp) • 9 r. col. 11′ walkiššara- “experienced, able” – “deneyimli, usta” [w]a-al-k[i-iš-ša-ra-aš(?)] (nom.sg.c) • 9 r. col. 2′ warkant- “fat” – “şişman” wa-ar-kán-z[a] (nom.sg.c) • 9 r. col. 10′ waršul- n., waršula- c. “pleasant fragrance” – “güzel koku” ⸢wa⸣-a[r-šu-la-aš] (nom?.sg) • 9 r. col. 7′ -z (reflexive particle – dönüşlü ilgeç) nu-za • 9 r. col. 11′ A “water” – “su” [A.MEŠ(?)] (pl) • 9 r. col. 6′ DINGIR “deity” – “tanrı” ⸢DINGIR.MEŠ⸣ (pl) • 9 r. col. 4′ DUB.SAR “scribe” – “katip” DUB.SAR (nom?.sg) • 10 rev. IV 5′ GIŠEREN “cedar (wood)” – “sedir (ağacı)” GIŠEREN (sg) • 9 r. col. 8′, 9′ ÌR “slave, servant” – “köle, hizmetçi” ÌR-KU-NU (-poss.2pl.c) • 9 r. col. 13′ URUKÁ.DINGIR.RA see – bkz. papilili SÍSKUR “offering, sacrifice, ritual” – “kurban, ritüel” SÍSK[UR …] • 9 r. col. 11′ UDU “sheep” – “koyun” UDU-uš (nom.sg) • 9 r. col. 10′ ZAG “border, boundary, territory” – “sınır, bölge” see irḫaA-NA (Akkadographic case indicator – Akadografik hal işareti: dat-loc, all) A-N[A] • 9 r. col. 13′; 10 rev. IV 6′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

86

Glossaries – Sözlük

4. Names – İsimler […] (dn) Dx [x x x x] • 9 r. col. 1′ Adad (dn) dIŠK[UR] • 7.1 obv. 1′, 9′; 15 rev.? 2 Allatu (dn) ⸢d⸣al-la-ti • 9 l. col 4′ Anunnaki (dn) see Hittite glossary s. v. karuiliBabil (gn) see Hittite glossary s. v. papilili Bunene (dn) [dbu-ne-n]e • 6 obv. 22′ Da[…] (pn?) Ida-x […] • 19: 3′ Duwā (pn) Idu-wa-a • 12 obv. 9′ Ea (dn) DÉ-A • 10 obv. I [4′], rev. IV 6′; DA-A • 9 R. col. 3′ Ḫatti (gn) KUR uruḫa-at-ti • 12 obv. 4′, 7′, rev. 10; 13 obv.? 13′; 14 rev. 4′; 15 rev.? 7, 11; uruḫa-at-ti • 12 rev. 17 Ḫattušili (pn) [I .gi]šGIDRU-DINGIR-lim • 12 obv. 18′ Kantuzili (pn) I⸢kán-tu-zi⸣-[li] • 15 rev.? 14, 15 Kunna? (pn?) Iku-u[n?-n]a? • 1 rev. 11 (Notes) Lulluwa (gn) KUR urulu-ul-lu-a • 15 obv.? 10′, 11′ Miṣri (gn) KUR ⸢uru⸣mi-iṣ-ri-i • 12 obv. 7′

Mīšaru (dn) [dmi-ša-ru] • 6 obv. 23′ Mukiš (gn) ⸢KUR⸣ urumu-ki-iš • 14 rev. 4′ Nergal (dn) [dGÌ]R-eri₁₁-gal • 9 l. col 2′ Niya (gn) urune-ia • 14 obv. 9′, 10′, rev. [4′]; [KUR urune-ia(?)] • 14 rev. 4′; uruni-ia • 14 obv. 6′; [uruni]-i-ú • 14 obv. 5′ (nisbe form) Puranti (gn) [í]d⸢pu⸣-ra-⸢an⸣-ti • 14 rev. 5′ Sîn (dn) dEN.Z[U] • 6 rev. 8′ Šakkan (dn) dšákkan • 6 obv. 5′ Šamaš (dn) dUTU • 6 obv. 3′, 4′, 7′, 24′, rev. 3 Šamšī (title of the Hittite king) dUTU-ši • 12 rev. 15; 13 obv.? 5′ taknaš DUTU (dn) ták-na-[aš DUTU] • 9 r. col. 5′ Tutḫaliya (pn) [Itu-ut-ḫa(?)-l]i-ia • 9 l. col. 8′, 12′ Ugarit (gn) KUR uruú-ga-ri-it • 13 obv.? 12′, 13′, 14′ Uttimi (pn) Iut-ti-mi • 15 rev.? 12, 13 Zidi (pn) ⸢I?⸣zi-di • 13 obv.? 2′, 5′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

BIBLIOGRAPHY – BİBLİYOGRAFYA Alaura, Silvia – Marco Bonechi, 2012. Il carro del dio del sole nei testi cuneiformi dell’età del Bronzo, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 54: 5–115. Archi, Alfonso, 1983. Die Adad-Hymne ins Hethitische übersetzt, Orientalia Nova Series 52: 20–30. Arnaud, Daniel, 1987. Recherches au pays d’Aštata VI.4: Textes de la bibliothèque. Transcriptions et traductions, Paris: Éditions Recherche sur les Civilisations. Balke, Thomas E., 2009. Das sumerische Numeraliasystem – Versuch einer typologischen Einordnung, in: Empirical Dimensions in Ancient Near Eastern Studies (Wiener Offene Orientalistik 6), ed. Gebhard J. Selz, Berlin et al.: Lit-Verlag, 671–98. —, 2010. The Sumerian Ternary Numeral System, Journal of Cuneiform Studies 62: 45–52. Beckman, Gary M., 2012. Šamaš among the Hittites, in: Theory and Practice of Knowledge Transfer. Studies in School Education in the Ancient Near East and Beyond (PIHANS 121), ed. W. S. Egmond – W. H. van Soldt, Leiden: NINO, 129–35. —, 2014. The babilili-Ritual from Hattusa (CTH 718) (Mesopotamian Civilizations 19), Winona Lake, IN: Eisenbrauns. Bilgin, Tayfun, 2018. Officials and Administration in the Hittite World (Studies in Ancient Near Eastern Records 21), Berlin – Boston: De Gruyter. Bonechi, Marco, 2010. On BM 78614 (Bilingual Hymn to Utu), Nouvelles Assyriologiques Brèves et Utilitaires 2010/70. Cavigneaux, Antoine, 2009. Deux hymnes sumériens à Utu, in: Et il y eut un esprit dans l’homme. Jean Bottéro et la Mésopotamie, ed. Xavier Faivre – Brigitte Lion – Cécile Michel, Paris: 2009, 7–13 (Errata: Nouvelles Assyriologiques Brèves et Utilitaires 2009/73). Charpin, Dominique, 1997. “Manger un serment”, in: Jurer et maudire: pratiques politiques et usages juridiques du serment dans le Proche-Orient ancien. Actes de la table ronde organisée par Francis Joannès et Sophie Lafont le Samedi 5 octobre 1996 à l’Université de Paris X - Nanterre, Méditerranées (Revue de l’Association Méditerranées No 10–11), ed. Sophie Lafont, Paris – Montréal: L’Harmattan, 85–96. Civil, Miguel (with the collaboration of Robert D. Biggs, Hans G. Güterbock, Hans J. Nissen, and Erica Reiner), 1969. The Series lú = ša and Related Texts (Materials for the Sumerian Lexicon 12), Rome: Pontificium Institutum Biblicum (MSL 12). — (with the collaboration of Hans G. Güterbock, William W. Hallo, Harry A. Hoffner, and Erica Reiner), 1971. Izi = išātu, Ká-gal = abullu and Níg-ga = makkūru (Materials for the Sumerian Lexicon 13), Rome: Pontificium Institutum Biblicum (MSL 13). — (with the collaboration of Margaret W. Green and Wilfred G. Lambert), 1979. Ea A = nâqu, Aa A = nâqu with Their Forerunners and Related Texts (Materials for the Sumerian Lexicon 14), Rome: Pontificium Institutum Biblicum (MSL 14). —, 1998. “Adamdun,” the Hippopotamus, and the Crocodile, Journal of Cuneiform Studies 50: 11–14. — (with the assistance of Gertrud Farber and with a contribution by Douglas A. Kennedy), 2004. The Series DIRI = (w)atru (Materials for the Sumerian Lexicon 15), Rome: Pontificium Institutum Biblicum (MSL 15).

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

88

Bibliography – Bibliyografya

Cohen, Yoram, 2016. Review of Beckman 2014, Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie 106: 260–63. Corti, Carlo, 2017. From Mt. Hazzi to Šapinuwa. Cultural Traditions in Motion in the First Half of the 14th Century BC, Mesopotamia 52: 3–20. Dardano, Paola, 2006. Die hethitischen Tontafelkataloge aus Ḫattuša (CTH 276–282) (Studien zu den Boğazköy-Texten 47), Wiesbaden: Harrassowitz. Dassow, Eva von, 2008. State and Society in the Late Bronze Age. Alalaḫ under the Mittani Empire (Studies on the Civilization and Culture of Nuzi and the Hurrians 17), Bethesda, MA: CDL Press. Daues, Alexandra – Elisabeth Rieken (unter Mitwirkung von Jürgen Lorenz), 2018. Das persönliche Gebet bei den Hethitern. Eine textlinguistische Untersuchung (Studien zu den Boğazköy-Texten 63), Wiesbaden: Harrassowitz. de Martino, Stefano – Leyla Murat – Aygül Süel, 2013. The Eleventh Tablet of the itkalzi Ritual from Šapinuwa, Kaskal 10: 131–48. de Martino, Stefano – Aygül Süel, 2015. The Third Tablet of the itkalzi Ritual (Essays on the Hurrian Šapinuwa Tablets 1 = Eothen 21), Firenze: LoGisma. —, 2017. The “Great itkalzi Ritual”. The Sapinuwa Tablet Or 90/1473 and its Duplicate ChS I/1 5 (Essays on the Hurrian Šapinuwa Tablets 2 = Eothen 22), Firenze: LoGisma. de Roos, Johan, 2007. Hittite Votive Texts (PIHANS 109), Leiden: NINO. del Monte, Giuseppe F., 2008. L’opera storiografica di Mursili II re di Hattusa 1: Le gesta di Suppiluliuma, Pisa: Pisa University Press. Devecchi, Elena, 2015. Trattati internazionali ittiti (Testi del Vicino Oriente antico 4/4), Brescia: Paideia. Durand, Jean-Marie, 2000. Documents épistolaires du palais de Mari III (Littératures Anciennes du Proche-Orient 18), Paris: Le Cerf. Durham, John Wyatt, 1976. Studies in Boğazköy Akkadian, PhD dissertation, Harvard University. Edzard, Dietz Otto, 2003. Sumerian Grammar (Handbook of Oriental Studies 1/71), Boston – Leiden: Brill. Figulla, Hugo Heinrich – Ernst F. Weidner, 1916. KBo 1 (Wissenschaftliche Veröffentlichungen der Deutschen Orient-Gesellschaft 30), Leipzig: Hinrichs’sche Buchhandlung. Figulla, Hugo Heinrich, 1919. KBo 3 (Wissenschaftliche Veröffentlichungen der Deutschen OrientGesellschaft 30), Leipzig: Hinrichs’sche Buchhandlung. Friedrich, Johannes – Annelies Kammenhuber et al. 1975–. Hethitisches Wörterbuch. Zweite, völlig neubearbeitete Auflage auf Grundlage der edierten hethitischen Texte, Heidelberg: Winter (HW 2). George, Andrew R., 1992. Babylonian Topographical Texts (Orientalia Lovanensia Analecta 40), Leuven: Peeters. —, 2009. Babylonian Literary Texts in the Schøyen Collection (Cornell University Studies in Assyriology and Sumerology 10), Bethesda, MA: CDL Press. Giorgieri, Mauro – Leyla Murat – Aygül Süel, 2013. The kaluti- List of the Storm-god of Šapinuwa from Ortaköy (Or. 90/175) and its Parallels from Boğazköy, Kaskal 10: 169–84. Götze, Albrecht, 1927. Historische Texte (KUB 19), Berlin: Staatliche Museen zu Berlin, Vorderasiatische Abteilung. Haas, Volkert, 1998. Die hurritischen Ritualtermini in hethitischem Kontext (Corpus der hurritischen Sprachdenkmäler I/9), Rome: CNR – Istituto per gli Studi Micenei ed Egeo-anatolici. Hoffner, Harry A., Jr., 1998. Hittite Myths, Second Edition (Writings from the Ancient World 2), Atlanta, GA: Scholars Press.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Bibliography – Bibliyografya

89

—, 2009. Letters from the Hittite Kingdom (Writings from the Ancient World 15), Atlanta, GA: Society of Biblical Literature. Hunger, Hermann, 1998. Zur Lesung sumerischer Zahlwörter, in: dubsar anta-men. Studien zur Altorientalistik. Festschrift für Willem H. Ph. Römer (Alter Orient und Altes Testament 253), ed. Manfried Dietrich – Oswald Loretz, Münster: Ugarit-Verlag, 179–83. Jaques, Margaret, 2015. Mon dieu qu’ai-je fait? Les diĝir-šà-dab(5)-ba et la piété privée en Mésopotamie (Orbis Biblicus et Orientalis 273), Fribourg – Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht. Jagersma, Abraham Hendrik, 2010. A Descriptive Grammar of Sumerian, PhD dissertation, Leiden University. Jakob, Stefan, 2003. Mittelassyrische Verwaltung und Sozialstruktur. Untersuchungen (Cuneiform Monographs 29), Leiden – Boston: Brill – Styx. King, Leonard William, 1902. The Seven Tablets of Creation or the Babylonian and Assyrian Legends concerning the Creation of the World and of Mankind, London: Lucaz and Co. Klein, Jacob, 2013. Šulgi and Išmedagan: Runners in the Service of the Gods (SRT 13), Beer-Sheva 2: 7*–38*. Köcher, Franz, 1953. Literarische Texte in akkadischer Sprache (KUB 37), Berlin: Akademie-Verlag. Koehl, Robert B., 2013. Bibru and Rhyton: Zoomorphic Vessels in the near East and Aegean, in: Cultures in Contact. From Mesopotamia to the Mediterranean in the Second Millennium B.C., ed. Joan Aruz – Sarah B. Graff – Yelena Rakic, New York: The Metropolitan Museum of Art, 238–47. Kouwenberg, N. J. C. 2003–4. Initial Plene Writing and the Conjugation of the First Weak Verbs in Akkadian, Jaarbericht van het Vooraziatisch-Egyptisch Genootschap Ex Oriente Lux 38: 83–103. Krebernik, Manfred, 2001. Ein ki-utu-Gebet aus der Hilprecht-Sammlung, Zeitschrift für Assyriologie 91: 238–52. Kümmel, Hans Martin, 1985. Nichtliterarische Texte in akkadischer Sprache (KBo 28), Berlin: Gebr. Mann. Landsberger, Benno, 1979. Die Serie ana ittišu (Materialien zum sumerischen Lexikon 1), Rome: Pontificium Institutum Biblicum (MSL 1). —, 1962. The Fauna of Ancient Mesopotamia. Second Part: ḪAR-ra = ḫubullu Tablets XIV and XVIII (Materialien zum sumerischen Lexikon 8/2), Rome: Pontificium Institutum Biblicum (MSL 8/2). Marizza, Marco, 2007. Dignitari ittiti del tempo di Tuthaliya I/II, Arnuwanda I, Tuthaliya II (Eothen 15), Firenze: LoGisma. —, 2009. Lettere ittite di re e dignitari. La corrispondenza interna del Medio Regno e dell’Età Imperiale (Testi del Vicino Oriente antico 4/3), Brescia: Paideia. Matouš, Lubor, 1933. Die lexiklaischen Tafelserien der Babylonier und Assyrer I: Gegenstandslisten (Serie ḪAR-ra = ḫubullu), Berlin: Vorderasiatische Abteilung der Staatlichen Museen. Metcalf, Christopher, 2011. New Parallels in Hittite and Sumerian Praise of the Sun, Die Welt des Orients 41: 168–76. —, 2015a. Old Babylonian Religious Poetry in Anatolia: From Solar Hymn to Plague Prayer, Zeitschrift für Assyriologie 105: 42–53. —, 2015b. The Gods Rich in Praise: Early Greek and Mesopotamian Religious Poetry, Oxford: Oxford University Press. Mora, Clelia – Mauro Giorgieri, 2004. Le lettere tra i re ittiti e i re assiri ritrovate a Ḫattuša (History of the Ancient Near East, Monographs 7), Padova: S.A.R.G.O.N. Editrice e Libreria. Moran, William L., 1992. The Amarna Letters, Baltimore – London: Johns Hopkins University Press. Murat, Leyla, 1998. kupti- kelimise üzerine bir inceleme, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 50: 575–85.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

90

Bibliography – Bibliyografya

Neu, Erich, 1996. Das hurritische Epos der Freilassung I. Untersuchungen zu einem hurritisch-hethitischen Textensemble aus Ḫattuša (Studien zu den Boğazköy-Texten 32), Wiesbaden: Harrassowitz. Nougayrol, Jean, 1956. Textes accadiens des archives sud (Archives internationales) (Le Palais Royal d’Ugarit IV = Mission de Ras Shamra IX), Paris: Klincksieck. Otten, Heinrich – Christel Rüster, 1990. Die hurritisch-hethitische Bilingue und weitere Texte aus der Oberstadt (KBo 32), Berlin: Gebr. Mann. —, 1997. Texte verschiedenen Inhalts vorwiegend aus Gebäude A (Büyükkale) (KBo 40), Berlin: Gebr. Mann. —, 2000. Tafelkataloge, Inventare u. a. vorwiegend von Büyükkale (KBo 31), Berlin: Gebr. Mann. Postgate, Nicholas, 2013. Bronze Age Bureaucracy. Writing and the Practice of Government in Assyria, Cambridge University Press. Powell, Marvin Adell, 1971. Sumerian Numeration and Metrology, PhD dissertation, University of Minnesota. Rainey, Anson F., 1996. Canaanite in the Amarna Tablets. A Linguistic Analysis of the Mixed Dialect Used by the Scribes from Canaan (Handbook of Oriental Studies 1/25), Leiden – Boston: Brill. —, 2015 (edited by William Schiedewind and Zipora Cochavi-Rainey). The El-Amarna Correspondence. A New Edition of the Cuneiform Letters from the Site of El-Amarna based on Collations of all Extant Tablets (Handbook of Oriental Studies 1/110), Leiden – Boston: Brill. Reyhan, Esma, 2008. Ortaköy/Šapinuwa arşivinde geçen yeni kurban terimleri hakkında, Studi Micenei ed Egeo-Anatolici 50: 625–36. Richter, Thomas, 2012a (mit einem Beitrag von Peter Pfälzner). Das Archiv des Idadda. Die Keilschrifttexte aus den deutsch-syrischen Ausgrabungen 2001–2003 im Königspalast von Qaṭna (Qaṭna-Studien 3), Wiesbaden: Harrassowitz. —, 2012b. Bibliographisches Glossar des Hurritischen, Wiesbaden: Harrassowitz. Rieken, Elisabeth et al. (Jürgen Lorenz, Anna Bauer, Susanne Görke), 2009–. Mythen der Hethiter, http://www.hethiter.net/txhet_myth (last accessed 1.12.2020). Rieken, Elisabeth et al. (Jürgen Lorenz, Alexandra Daues), 2017–. Gebete der Hethiter, http://www. hethiter.net/txhet_gebet (last accessed 1.12.2020). Roth, Martha T. et al. (ed.), 1956–2010. The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, Chicago: The Oriental Institute (CAD). Rüster, Christel – Gernot Wilhelm, 2012. Landschenkungsurkunden hethitischer Könige (Studien zu den Boğazköy-Texten, Beihefte 4), Wiesbaden: Harrassowitz. Scheucher, Tobias S., 2012. The Transmissional and Functional Context of the Lexical Lists from Ḫattuša and from the Contemporaneous Traditions in Late-Bronze-Age Syria, PhD Diss., Unversiteit Leiden. Schwemer, Daniel, 2013. Gauging the Influence of Babylonian Magic: the Reception of Mesopotamian Traditions in Hittite Ritual Practice, in: Diversity and Standardization. Perspectives on Social and Political Norms in the Ancient Near East, ed. Eva Cancik-Kirschbaum – Jörg Klinger – Gerfrid G. W. Müller, Berlin: Akademie-Verlag, 145–71. —, 2015. Hittite Prayers to the Sun-god for Appeasing an Angry Personal God. A Critical Edition of CTH 372–74 (with a glossary by Ch. Steitler), in: Jaques 2015, 349–93, 421–57. —, 2019. Der kontraintuitive König. Zum babylonisch-assyrischen Badehaus-Ritual, Abhandlungen der geistes- und sozialwissenschaftlichen Klasse, Mainz – Stuttgart: Akademie der Wissenschaften und der Literatur – Steiner.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Bibliography – Bibliyografya

91

Singer, Itamar, 1999. A Political History of Ugarit, in: Handbook of Ugaritic Studies (Handbook of Oriental Studies 1/39), ed. Wilfred G. E. Watson – Nicolas Wyatt, Leiden – Boston – Köln: Brill, 603–733. —, 2002. Kantuzili the Priest and the Birth of Hittite Personal Prayer, in: Silva Anatolica. Anatolian Studies Presented to Maciej Popko on the Occasion of His 65th Birthday, ed. Piotr Taracha, Warsaw: Agade, 301–13. Soden, Wolfram von. 1958–81. Akkadisches Handwörterbuch I–III, Wiesbaden: Harrassowitz (AHw). — (unter Mitarbeit von Werner R. Mayer), 1995. Grundriss der akkadischen Grammatik (3., ergänzte Auflage), Rome: Pontificium Institutum Biblicum (GAG3). Soysal, Oğuz, 2012. Kantuzzili: “Genç” Tutḫaliya için kral naibi?, Colloquium Anatolicum 11: 309–46. —, 2014. Tiergefäß. A. II. Philologisch. Bei den Hethitern, Reallexikon der Assyriologie 14: 2–4. —, 2019. Çivi yazılı belgelerde ve hitit mühürlerindeki ziti-isimleri hakkında bazı görüşler, Istanbul: Turkish Institute of Archaeology. Soysal, Oğuz – Aygül Süel, 2016. The Hattian-Hittite Foundation Rituals from Ortaköy (II): Fragments to CTH 726 “Rituel bilingue de fondation d’un temple ou d’un palais”, in: Audias fabulas veteres. Anatolian Studies in Honor of Jana Součková-Siegelová (Culture and History of the Ancient Near East 79), ed. Šárka Velhartická, Boston – Leiden: Brill, 320–64. Stavi, Boaz, 2013. The Last Years of the Reign of Tutḫaliya III Reconsidered”, in: New Results and New Questions on the Reign of Suppiluliuma I (Eothen 19), ed. Stefano de Martino – Jared L. Miller, Firenze: LoGisma, 133–63. —, 2015. The Reign of Tudhaliya II and Šuppiluliuma I. The Contribution of the Hittite Documentation to a Reconstruction of the Amarna Age (Texte der Hethiter 31), Heidelberg: Winter. Süel, Aygül, 1992a. 1990 yılı Çorum-Ortaköy kazı çalışmaları, in: 14. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 495–508. —, 1992b. Ortaköy: Eine hethitische Stadt mit hethitischen und hurritischen Tontafelentdeckungen, in: Hittite and Other Anatolian and Near Eastern Studies in Honor of Sedat Alp, ed. Heinrich Otten – Hayri Ertem – Ekrem Akurgal – Aygül Süel, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 487–92. —, 1997. Ortaköy-Şapinuwa arşivleri, in: 1996 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, Ankara: Kültür Bakanlığı, 93–99. —, 1998a. Ortaköy-Şapinuwa: Bir hitit merkezi, TÜBA-AR (Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi) 1: 37–61. —, 1998b. Ortaköy-Şapinuwa Tabletlerinin Tarihlendirilmesi, in: III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum 16–22 Eylül 1996, ed. Aygül Süel, Ankara: Nurol Matbacılık, 551–58. —, 2001. Ortaköy tabletleri ışığında batı Anadolu ile ilgili bazı konular üzerine, in: Akten des IV. Internationalen Kongresses für Hethitologie, Würzburg, 4.–8. Oktober 1999 (Studien zu den BoğazköyTexten 45), ed. Gernot Wilhelm, Wiesbaden: Harrassowitz, 670–78. —, 2002a. Ortaköy-Šapinuwa, in: Recent Developments in Hittite Archaeology and History. Papers in Memory of Hans G. Güterbock, ed. K. Aslihan Yener – Harry A. Hoffner, Jr., Winona Lake, IN: Eisenbrauns, 157–65. —, 2002b. Šapinuwa’daki kraliçe hakkında, in: Anatolia antica. Studi in memoria di Fiorella Imparati (Eothen 11), ed. Stefano de Martino, Firenze: LoGisma, 819–26. —, 2005. Ortaköy tabletlerinde geçen bazı yeni coğrafya isimleri, in: V. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum 02–08 Eylül 2002 = Acts of the Vth International Congress of Hittitology, Çorum, September 02–08, 2002, ed. Aygül Süel, Ankara: Nokta Ofset, 679–85.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

92

Bibliography – Bibliyografya

—, 2014. Tarhunnaradu/Tarhundaradu in the Ortaköy Texts, in: Proceedings of the Eighth International Congress of Hittitology, Warsaw, September 5–9, 2011, ed. Piotr Taracha – Magdalena Kapełuś, Warsaw: Agade, 932–42. —, 2017. The Anatolian-Syrian Relationship in the Light of the Ortaköy-Šapinuwa Tablets, in: Overturning Certainties in Near Eastern Archaeology. A Festschrift in Honor of K. Aslıhan Yener (Culture and History of the Ancient Near East 90), ed. Çiğdem Maner – Mara T. Horowitz – Allan S. Gilbert, Boston – Leiden: Brill, 634–44. Süel, Aygül – Oğuz Soysal, 2003. A Practical Vocabulary from Ortaköy, in: Hittite Studies in Honor of Harry A. Hoffner Jr. On the Occasion of His 65th Birthday, ed. Gary M. Beckman Richard H. Beal – Gregory McMahon, Winona Lake, IN: Eisenbrauns, 349–65. —, 2007. The Hattian-Hittite Foundation Rituals from Ortaköy (I): Fragments to CTH 725 “Rituel bilingue de consécration d’un temple”, Anatolica 33: 1–22. Süel, Aygül – Mustafa Süel, 1997. 1995 yılı Ortaköy-Şapinuwa kazı çalışmaları, in: 18. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara: Kültür Bakanlığı, 339–52. —, 1998. 1996 yılı Ortaköy-Şapinuwa kazı çalışmaları, in: 19. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 515–28. —, 1999. 1997 yılı Ortaköy-Şapinuwa kazı çalışmaları, in: 20. Kazı Sonuçları Toplantısı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 433–43. —, 2013. Šapinuwa: Hitit Devleti’nin başka bir başkent = Šapinuwa: Another Capital City of the Hittite State, in: Hititler. Bir Anadolu İmparatorluğu = Hittites. An Anatolian Empire, ed. Meltem Doğan-Alparslan – Metin Alparslan, Istanbul: Yapı Kredi Yayınları, 178–93. Taş, İlknur – Selim Adalı, 2016. A Hittite View of Lullubum and Its World, in: Audias fabulas veteres. Anatolian Studies in Honor of Jana Součková-Siegelová (Culture and History of the Ancient Near East 79), ed. Šárka Velhartická, Leiden – Boston: Brill, 374–88. van den Hout, Theo P. J., 2015. In Royal Circles: The Nature of Hittite Scholarship, Journal of Ancient Near Eastern History 2: 203–27. —, 2016. A Brief Note on the Syntax of Writing in Hittite, in: Audias fabulas veteres. Anatolian Studies in Honor of Jana Součková-Siegelová (Culture and History of the Ancient Near East 79), ed. Šárka Velhartická, Boston – Leiden: Brill, 426–37. Wasserman, Nathan, 1997. Another Fragment of a Bilingual Hymn to Utu, Acta Sumerologica 19: 261–66. —, 2016. Akkadian Love Literature of the Third and Second Millennium BCE (Leipziger altorientalistische Studien 4), Wiesbaden: Harrassowitz. Weidner, Ernst F., 1922. KUB 3, Berlin: Staatliche Museen zu Berlin, Vorderasiatische Abteilung. —, 1924. KUB 8, Berlin: Staatliche Museen zu Berlin, Vorderasiatische Abteilung. Weiershäuser, Frauke – Ivan Hrůša, 2018. Lexikalische Texte I. ur₅-ra = ḫubullu, mur-gud = imrû = ballu, Lú-Listen, Teil 1: Einleitung, Katalog, Textbearbeitungen, Verzeichnisse (Keilschrifttexte aus Assur literarischen Inhalts 8 = Wissenschaftliche Veröffentlichungen der Deutschen Orient-Gesellschaft 153), Wiesbaden: Harrassowitz (KAL 8). Wilhelm, Gernot, 2012. Šuppiluliuma I. und die Chronologie der Amarna-Zeit, in: R. Hachmann, Kāmid el-Lōz 20: Die Keilschriftbriefe und der Horizont von El-Amarna (Saarbrücker Beiträge zur Altertumskunde 87), Bonn: Habelt, 225–57. —, 2019. Die hurritischen Texte aus Šamuḫa, in: E. Rieken (ed.), Keilschrifttafeln aus Kayalıpınar I (1999–2017) (Documenta Antiqua Asiae Minoris 1), Wiesbaden: Harrassowitz, 197–209. Wilhelm, Gernot – Aygül Süel, 2013. The Hittite Hurrian Offering Ritual for Tašmišarri Or. 97/1, Kaskal 10: 149–68.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Bibliography – Bibliyografya

93

Wiseman, Donald J. – Jeremy A. Black, 1996. Literary Texts from the Temple of Nabû (Cuneiform Texts from Nimrud 4), Oxford: British School of Archaeology in Iraq (CTN 4). Zomer, Elyze, 2015. KUB 37.139: A Fragment of an (Historical) Royal Epic from Ḫattuša, Nouvelles Assyriologiques Brèves et Utilitaires 2015/20.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

CONCORDANCE – METİN DİZİNİ Text – Metin No. Excavation – Kazı No. Plate – Levha 1 ................................................... Or 98/52 ................................................................................................. I–II, XXIII 2 ................................................... Or 95/19 ....................................................................................................III, XXIV 3 ................................................... Or 95/1 ....................................................................................................... III, XXV 4 ................................................... Or 95/6 .................................................................................... IV–V, XXIV–XXV 5 ................................................... Or 00/8 ....................................................................................................... II, XXIII 6 ................................................... Or 90/752 + Or 90/847 + Or 90/1059 (+) Or 90/857 + Or 90/1339 (+) Or 90/1810 ....................................................................... VI–VII, XXVI–XXVII 7 ................................................... Or 90/1773 + Or 90/1790 (+) Or 90/1704 ........................................................................................ VIII, XXVIII 8 ................................................... Or 90/1632 + Or 90/1714 .................................................... IX–X, XXIX–XXX 9 ................................................... Or 90/1854............................................................................................... XI, XXXI 10 ................................................... Or 90/1206.............................................................................................. XII, XXXI 11 ................................................... Or 90/480 ................................................................................................. XII, XXX 12 ................................................... Or 90/1597 + Or 90/1611 ........................................XIII–XIV, XXXII–XXXIII 13 ................................................... Or 90/1541...................................................................................... XIX, XXXVIII 14 ................................................... Or 90/1312...........................................................................................XV, XXXIV 15 ................................................... Or 90/1062 + Or 90/1291 ..................................... XVI–XVII, XXXV–XXXVI 16 ................................................... Or 90/736 ....................................................................................... XVIII, XXXVII 17 ................................................... Or 17/8 ........................................................................................... XVIII, XXXVII 18 ................................................... Or 90/1804...................................................................................... XIX, XXXVIII 19 ................................................... Or 90/829 ........................................................................................ XIX, XXXVIII 20 ................................................... Or 90/4 ........................................................................................... XVIII, XXXVII Excavation – Kazı No. Text – Metin No. Or 90/4 ................................................................. 20 Or 90/480 .............................................................. 11 Or 90/736 .............................................................. 16 Or 90/752 .................................................................6 Or 90/829 .............................................................. 19 Or 90/847 .................................................................6 Or 90/857 .................................................................6 Or 90/1062 ............................................................ 15 Or 90/1059 ...............................................................6 Or 90/1206 ............................................................ 10 Or 90/1291 ............................................................ 15 Or 90/1312 ............................................................ 14 Or 90/1339 ...............................................................6 Or 90/1541 ............................................................ 13 Or 90/1597 ............................................................ 12

Or 90/1611 ............................................................ 12 Or 90/1632 .............................................................. 8 Or 90/1704 .............................................................. 7 Or 90/1714 .............................................................. 8 Or 90/1773 .............................................................. 7 Or 90/1790 .............................................................. 7 Or 90/1804 ............................................................ 18 Or 90/1810 .............................................................. 6 Or 90/1854 .............................................................. 9 Or 95/1 .................................................................... 3 Or 95/6 .................................................................... 4 Or 95/19 .................................................................. 2 Or 98/52 .................................................................. 1 Or 00/8 .................................................................... 5 Or 17/8 .................................................................. 17

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

COPIES OF CUNEIFORM TEXTS ÇİVİ YAZILI METİNLERİN KOPYALARI

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Unless indicated otherwise, all copies are reproduced at a scale of 3:2. Aksi belirtilmedikçe, tüm kopyalar 3:2 ölçeğinde büyütülmüştür.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha I

№1

Or 98/52

obv. – öy.

1′ 2′

4′

6′

8′

10′

lo. e. – a. kn.

1 2

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha II

№1

Or 98/52 rev. – ay.

1 2

4

6

8

10

№5

Or 00/8

1′ 2′ 4′ 6′

*

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha III

№2

Or 95/19 1′ 2′

2′ 4′

4′

6′

6′

8′

8′

10′

11′

12′

13′

*

№3

Or 95/1 1′ 2′ 4′

6′

6′ 8′

8′

10′ 12′

*

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha IV

№4

Or 95/6 obv. – öy. 1′ 2′

4′ 1′ 6′

8′

10′

12′

14′

16′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

1″

Plate – Levha V

№4

Or 95/6 rev. – ay.

1′ 2′ 3′

1′ 2′ 4′ 6′ 8′ 10′ 12′ 14′ 16′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha VI

№6

Or 90/857

Or 90/752 + Or 90/847 + Or 90/1059 (+) obv. –öy. Or 90/857 + Or 90/1339 (+) 2 Or 90/1810 4 6 8 10

Or 9

0/75

2

Or

1′

2′

0/10

Or 9 59

4′ 6′ 8′ 10′ 12′ 14′ 16′ 18′ 20′ 22′ 24′ 26′ Or 9

0/84

7

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

39

13

/ 90

Plate – Levha VII

№6

847

4

Or 90/1810

2

Or 90/

Or 90/752 + Or 90/847 + Or 90/1059 (+) rev. – ay. Or 90/857 + Or 90/1339 (+) 2 Or 90/1810

4 6

6 8

8 10

10

12

12

*

14 16 18

Or 90/1059

20 22 24 2

/75

90 Or

1′ 2′

Or

4′ 6′ 8′ 10′

Or 90/857

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

90

/13

39

Plate – Levha VIII

№7

Or 90/1773 + Or 90/1790 (+) Or 90/1704

obv. – öy. 1′

obv. – öy.

1′ Or 90/1

Or 90/1

2′

2′

704

773 0

4′

Or 90/179

4′

6′

6′ lo. e. – a. kn.

8′

2

* 10′

0

179

90/

2′

Or

rev. – ay. 1′

4′

6′

8′

Or 90

12′

/1773

10′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha IX

№8

Or 90/1632 + Or 90/1714 obv. – öy.

1′ 2′ 4′

4

/171

8′

0 Or 9

6′

10′ 12′ 14′ 16′ 18′

/1632

20′

Or 90

24′

22′

26′

24′

28′

26′ 28′ Or 90/1714

30′ 32′

30′

32′ lo. e. – a. kn.

2

2 Or 90/1632

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha X

№8

Or 90/1632 + Or 90/1714 rev. – ay.

Or 90/1714

Or 90/163

2

undecipherable traces

2

undecipherable traces

4 6 8

undecipherable traces

9 10 11 12

13 14

15

16 18 20

Or 9

0/1 714

22

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

12′

14′

16′

*

10′

8′

6′

4′

6′

4′

8′

10′

2′

1′

l. col. – sol st.

2′

16′

№9

Or 90/1854

14′

12′

r. col. – sağ st.

Plate – Levha XI

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XII

№ 10

Or 90/1206 1′

obv. – öy. I

rev. – ay. IV

2′

1′ 2′

4′

4′

6′

6′ 8′

8′ 10′

№ 11

Or 90/480 r. col. – sağ st. 1′ 2′ 4′

*

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

18′

16′

14′

12′

10′

8′

6′

8′

6′

4′

2′

1′

obv. – öy.

Or 9

0/15 9

7

lo. e. – a. kn.

2

Or 90/16 11

3′

4′

№ 12

Or 90/1597 + Or 90/1611 scale – ölçe: 6:5

Plate – Levha XIII

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

20

18

16

14

12

10

8

6

4

rev. – ay.

№ 12

Or 90/1597 + Or 90/1611 scale – ölçe: 6:5

Or

597 90/1

22

2

Or 90/1611

Plate – Levha XIV

Plate – Levha XV

For no. 13, see pl. XIX – No. 13 için bkz. Lev. XIX

№ 14

Or 90/1312 obv. – öy.

1′ 2′ 4′ 6′ 8′ 10′ 12′ 14′

rev. – ay.

1′ 2′ 4′

6′ 8′ 10′ 12′ 14′

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Or 90

/1062

Plate – Levha XVI

291

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

16′

14′

12′

10′

8′

6′

4′

2′

1′

obv.? – öy.?

№ 15

Or 90/1062 + Or 90/1291

Or 90/1

Or 90

/1062

№ 15

Or 90/1062 + Or 90/1291

Plate – Levha XVII

18

16

14

12

10

8

6

4

1 2

rev.? – ay.?

20

Or

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

91

12

/ 90

Plate – Levha XVIII

№ 16

1′

Or 90/736

2′ 4′

6′ 8′ 10′ 12′ 14′ 16′ 18′ 20′

№ 17

*

Or 17/8

1′

№ 20

2′

Or 90/4

1′ 2′

4′ 6′

4′ 8′

6′ 10′

*

*

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XIX

№ 13

Or 90/1541 1′

obv.? – öy.?

2′ 4′ 6′ 8′

10′ 12′ 14′ 16′ 18′

* № 19

Or 90/829

№ 18

Or 90/1804 1′

1′

2′

2′

4′

4′ 6′

6′

8′

*

9′

*

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

PHOTOGRAPHS OF CUNEIFORM TEXTS ÇİVİ YAZILI METİNLERİN FOTOĞRAFLARI

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXIII

№ 1: Or 98/52 obv., rev., and lo. e. – öy., ay. ve a. kn.

№ 5: Or 00/8

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXIV

№ 4: Or 95/6 obv. – öy.

№ 2: Or 95/19

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXV

№ 4: Or 95/6 rev. – ay.

№ 3: Or 95/1

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXVI

№ 6: Or 90/857 + Or 90/1339 obv. – öy.

№ 6: Or 90/752 + Or 90/847 + Or 90/1059 obv. – öy.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXVII

№ 6: Or 90/752 + Or 90/847 + Or 90/1059 rev. – ay.

№ 6: Or 90/1810 rev. – ay.

№ 6: Or 90/857 + Or 90/1339 rev. – ay.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXVIII

№ 7: Or 90/1773 + Or 90/1790 obv. – öy.

№ 7: Or 90/1704 obv. and lo. e. – öy. ve a. kn.

№ 7: Or 90/1773 + Or 90/1790 rev. – ay.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXIX

№ 8: Or 90/1632 + Or 90/1714 obv. and lo. e. – öy. ve a. kn.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXX

№ 8: Or 90/1632 + Or 90/1714 rev. and r. e. – ay. ve s. kn.

№ 11: Or 90/480

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXXI

№ 9: Or 90/1854

№ 10: Or 90/1206 obv. and rev. – öy. ve ay.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXXII

№ 12: Or 90/1597 + Or 90/1611 obv. and lo. e. – öy. ve a. kn.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

№ 12: Or 90/1597 + Or 90/1611 rev. and r. e. – ay. ve s. kn.

Plate – Levha XXXIII

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXXIV

For no. 13, see pl. XXXVIII – No. 13 için bkz. Lev. XXXVIII № 14: Or 90/1312 obv., rev., and r. e. – öy., ay., ve s. kn.

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

№ 15: Or 90/1062 + Or 90/1291 obv.? – öy.?

Plate – Levha XXXV

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

№ 15: Or 90/1062 + Or 90/1291 rev.? – ay.?

Plate – Levha XXXVI

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXXVII

№ 16: Or 90/736

№ 17: Or 17/8

№ 20: Or 90/4

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1

Plate – Levha XXXVIII

№ 13: Or 90/1541

№ 19: Or 90/829

№ 18: Or 90/1804

© 2021, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11645-9 - ISBN E-Book: 978-3-447-39164-1