Stoicorum Veterum Fragmenta Vol I: Zeno et Zenonis discipuli [Reprint from 1905 ed.] 359874255X, 9783598742552

Table of contents :
Praefatio
Pars I. Zeno Citieus
1. De Zenonis vita, moribus scriptis n. 1—44
2. Zenonis fragmenta et placita n. 45. 46
3. Zenonis apophthegmata n. 277—332
Pars II. Zenonis Discipuli
1. Aristo Chius
2. Herillus Carthaginiensis n. 409—421
3. Dionysius Heracleota ὁ Μεταϑέμενος n. 422—434
4. Persaeus Citieus n. 435—462
5. Cleanthes Assius
6. Τινὲς τῶν̣̣ ἀρχαιοτέρων Στωϊϰῶν n. 631

Citation preview

STOICORVM VETERVM FRAGMENTA COLLEGIT

HANS VON ARNIM

VOLVMEN I ZENO ET ZENONIS DISCIPVLI

EDITIO STEREOTYPA EDITIONIS PRIMAE (MCMV)

K · G · SÄUR MÜNCHEN · LEIPZIG 2004

SAMMLUNG WISSENSCHAFTLICHER COMMENTARE

Bibliograßeche Information Der Deutschen Bibliothek Die Deutsche Bibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte hibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.ddb.de abrufbar.

© 2004 by K. G. Säur Verlag GmbH, München und Leipzig Printed in Germany Alle Rechte vorbehalten. All Rights Strictly Reserved. Jede Art der Vervielfältigung ohne Erlaubnis des Verlages ist unzulässig. Gesamtherstellung: Strauss Offsetdruck, Mürlenbach ISBN 3-598-74255-X

Praefatio. Chrysippi Stoici fragmenta colligendi auctor mihi exstitit Usener, vir summe venerandus, anno 1886; idemque qua via ac ratione arduuin opus aggredi oporteret, docuit. Deinde casu accidit, ut ab Ordine Philosophorum Gottingensi praemium promitteretur, siquis Zeuonis, Cleanthis, Chrysippi Stoicorum principum et discipuloruin reliquias ad res ethicas, politicas, divinas spectantes collegisset. Ego vero, cum Zenonis et Cleanthis reliquias a Wellmanno et Wachsmuthio ita viderem collectas, ut non multa us adici possent, in Chrysippum, quern negiectum iacere videbam, omnem laborem conferre perrexi, ut non solum ethica, politica, theologica, sed oninia eius fragmenta complecterer. Postea demum, cum haec Chrysippeorum collectio ad finem aliquo modo perducta et ab Ordine Philosophorum Gottingensi praemio ornata esset, ita opus amplificavi, ut non solum Zenonem et Cleanthem, sed etiam minoree Stoicos, qui ante Panaetiuin fuerunt, comprehenderem. Atque in hac re summam quidem operam dedi, ne quid me fugeret, sed non potui omnes auctores, quoe Chrysippi causa perlegeram, iterum pertractare. Itaque quae altero et tertio volumine proponuntur Chrysippi et discipulorum fragmenta, a me accurata auctorum lectione collect» sunt; Zenonis autem et Cleanthis fragmentorum collectio, quae primo volumine continetnr, ex Wellmanni, Wachsmuthii, Pearsoni (the fragments of Zeno and Cleanthes London 1891) libris ita repetita est, ut earn ad mei operis rationem universam accommodarem et quatenus possem, supplerem et corrigerem. Quod hie profiteri aequum duxi, ut viris illis doctis debitam gratiam referrem. Itaque Chrysippeae quidem philosophiae accuratam atque plenam imaginem, quatenus potui, hoc opere adumbravi, Zenoni autem et Cleanthi ea tantum adscripsi, quae in fontibus ipsis nominatim ad eos referuntur. Ita enim res se habet: earn Stoicae doctrinae formam, quae imperatorum Romanorum aetate fuit, uberrimis testimoniia illustrare possumus eademque ex Chrysippi auctoritate tota pendet.

IV

PRAEFATTO

Zeno et Cleanthes quid docuerint, ita tantum enucleari potest, ut quae nominatim ad eos referuntur, et cum hac Chrysippea philosophia et cum Posidonianis et cum Socraticis et Academicis Zenonis antecessoribus diligenter comparentur. Hunc igitur laborem exaritlare neque volui neque potui, sed fundameuta tantum struere, unde illae quaestiones proficiscerentur. Nam fragmentorum collectiones ita institui oportet, ut ad ipsam quasi substantiam traditionis facilis aditus paretur. Ea vero quae non nisi subtili disquisitione ex ilia materia extrahi possuut atque ea maxime quae sola coniectura quauivis probabili nituntur, ab eiusmodi collectione procul babenda esse censeo. Quae cum ita sint, fieri non potest, ut Zenonis aut Cleanthis philosophiam ex sola fragmentorum lectione aliquis intellegat; poteet fieri, ut intellegat Chrysippum. Altero igitur et tertio volumine hoc primum volumen illustrabitur. Atque de ratione in illis a me inita plura mibi erunt praefanda, cum de totius operis ratione pauca etiam monuero. Ordinem fragmentorum ubique, etiam in minoribus pbilosophis ex doctrinae ratione eonetitui, quae nisi ex altero et tertio volumine intellegi non potest. Zenoni, Cleanthi, Chrysippo indices subieci, quibus ad singulos libros fragmenta librorum titulis insignita referuntur. Earn rationem secutns sum, quia doctrinam philosophorum restituentibus rnaxiine inservire volui. ·— Testimonia quae ad vitam, mores, stilum pbilosophorum pertinerent, ubique placitis et fragmentis praemisi. Dicta (άχοφ&έγμ,κτα, χρ£ώς\ sicubi maior nuinerus exstabat, post fragmeiita collocavi. — Adnotationem criticam ita conformavi, ut lectiones ex virorum doctorum coniecturis profectas sive a me ipso novatas significarem. Praeterea ex fontium editionibus criticis eas lectionis varietates adscripsi, quae ad res in fragmentis tractatas aliquid facere viderentur. In Diogenis Laertii textu recensendo copiis usus sum ab Hennanno Diels et Edgaro Martini benigne mibi commodatis. Ubi non suppetebat apparatus criticus ipse, quantum potui, elaboravi, ut corruptelis textum purgarem. Quae p r i m o v o l u m i n e continentur Herilli, Dionysii Metathenieni, Persaei, Sphaeri fragmenta, perpauca sunt neque sperari potest plura investigatuin ii'i. Nam brevis fuit eorum auctoritas; atque talium scriptorum siqui libris utuntur, nomina eorum, ut doctrinae speciem cap tent, prae se ferre solent. Plura tenemus Aristonis Chii fragmenta, quamquam libros ab ipso conscriptos praeter epistulas fuisse nullos Panaetius et Sosicrates dixerunt. Sed de Ariatone Ceo Peiipatetico iu eorum quae composui fragmentorum nullo cogitai-i potest. Ea partim ad doctrinam Chii pertinent, quae etiamsi nullus

PRAEFATIO

V

eins liber exstitisset, ex Chrysippi libris ilium impugnantibus cum Stoicis turn adversariis Stoicorum nota esse poterant, partim facete dicta sunt, item Ohio, non Ceo tribuenda. Nam Ομοιωμάτων collectionem, qua Stobaeus yel vetustioris florilegii auctor usus est, ad Chixun pertinere, et ipse Stobaeus testatur et Laertii vita docet, iu qua diiilccticorum sophismata cum aranearum telis comparautur. Videntur autem multae Aristonis scholae ab auditoribus litteris mandatae esse, unde Seneca amplam illam enarrationem epist. 04 (n. 359) haurire potuit. Atque ex scholie et commentary's etiam similitndines illae (ομοιώματα) ab aliis colligi potuerunt. ID altero et tertio voluinine Chrysippi fragmeiita et doctrmae testimoiiia cum iis testimouiis quae ad geiieralem Stoicorum doctriiiara pertiueut, ita composui, u t earn doctriuae form am, quae imperatorum aetate fuit, quam plenissime repraesentarem. Atque typorum genere tria locorum genera ita distinxi, ut rectis typis maioribus ipsa Chrysippi fragmenta imprimenda curarern, i. e. locos, quibus ipsa Chrysippi verba servantur, obliquis typis eiusdem mensarae, quae de placitis Chrysippi, addito nomine philosophi, prodereutur aut certa ratione ad ea referri possent, minutis deuique typis, quae aliquo modo ad coguoscendam Chrysippi doctrinam utilia viderentur. Atque moneo lectores, ne ea omnia, quae hoc tertio locorum geuere complexus sum, pro veris et propriis Chrysippi fragmentis a nie vendi arbitrentar; sed omnia eiusuiodi esse puto, ut aliquam necessitudinein cum Chrysippi doctriua habeant. Nam tjuis neget, ubi de ipso Chrysippo fontes nihil produnt, etiam ea ad uos pertinere, quae alii philosophi ex Chrysippi doctrina profecti eoque fundamento usi docuerunt. Itaque iis materiam utilem volui commodare, qui ex ipsis fragmentis Chrysippi et doctrinae testimouiis profecti, adhibitis etiam obscurioribus vestigiis, de eius philosophia quaerere vellent. Eorum autem placitorum, quorum satis amplam testimoniorum copiam iam collectam haberem, quotiens plura etiam inveniebam testimonia, ea quae nihil novi continerent neqne nil a re memorabilia viderentnr consulto omisi. Quae vero ad philosophiam Chrysippi accuratius cognoscendam utilia suoit, ea volui quidem omnia complecti; siqua omisi, invitus feci. Sed fieri non potuit, ut omnia unius placiti testimonia uno capite coniuncta traderentur, quia fontium loci saepe ad res diversissimas pertinent; quos discerpi et per singula capita distribui vetabat eenteutiarum in ipso f nte conexus, quem servari oportebat. Itaque quae de quoque placito testimonia hoc opere contineautur, non nisi ex indicibus subiectis intellegi poterit. Praeter fragmenta apud alios scriptores servata libri ipsius Chry-

VI

PKAEFATIO

sippi, quamquam mutili, ad nos pervenerunt per papyros. 1. In Here. Vol. Coll. Alt. V 2 2 - 2 5 misera frustula exstant alterius de providentia libri. Septem columuae sunt eius libri extremae, cum subscriptione Χρυβίππου περί προνοίας 5, editae post Neapolitanos a Gerckio in Fleck, annal. suppl. XIV p. 710. Quas cum in illo capite Vol. II quod est de providentia (p. 322 sq.) omiserim, hie ea proponere libet, quae aljquem fructum praebere possint. In col. I haec fere agnoscuntur: εν τώ(ι χ)όβ(μωι τα κακά) χατ'έπαχολ(ού&η6ΐν οΓ)|μαι yCvfts&Ki (6ι} άγα&ά \ μεί)ζονα 'όντ(α^ quae sententia etiam a Gellio fr. 1170 (Vol. II p. 336) Chrysippo tribuitur. In col. II disputasse videtur, omnia in mundo necessario fieri πλην των πρα)\χ9·έν(τω)ν νφ' ημών \ xal των (α)λλων ξ(ώι) \ ων. In col. ΠΙ nihil intelligi potest. In col. IV de cognominibus lovis disputatur, ut apud auctorem περί Κόβμον cp. 7 et apud Dionem in Olympica: r)bv (4ίκ 0)ωτηρα είναι (και) | φί(λιον) xal ζένιον (χαΐ) \ πολι(εα) χαΐ άλλως (πολλα\χώς ονομα)β&ή(ναι. In col. V primum dicit, se iam finem huic libro impositumm esse: αύτοΰ χαταπαύων τον λόγον. Deinde capita quaedaui disputationis enumerare incipit, quorum primum est: unam esse naturani unumque mundum: δει γαρ βιειληφέναι πρώτον μίν ότι (ει pap.) ονχ ένδέχ(ε}τκι φνόιν αλ(λην) είναι χαΐ αλλον(ς χ)όϋμονς (χαΐ) οτι ούτος ό χό(δμος) χατ(έϋ)τη (τη)ι (φ)νϋει άνε(λ)λιπως απέχων πάντ(α) τα (8ν)τα. Cf. Vol. Π η. 530sq. In his verbis ανελλιπώς significat „ita ut nihil deesset", seil, ex materia, quia mundus έχ πάβης της ονβίας factus est. Quod moneo propter Gerckium, qui aduotat: ανελλιπώς = άνεχλε£πτως. — Ad deos sive daemones pertinere videntur, quae in col. VI leguntur: (των) μεν καθ-'δΛον δεχτιχών όντων αρετής, ου χαχίας, των δ' εύαναλήπτως π(ρο)ς αύτή(ν ε*)χ(ό}ν\των, εάν μη τνχ(ωδι)ν η"δη έχοντες. Π(ερΐ) δαι\μόνων [λαι. . . . ει pap.] φ(ν)αεως (χα9ό λ)ον τκϋτα όιειληφε'ναι \ (π)ροϋήχεν. Sequentia non certa ratione suppleri possunt. — In col. VII haec leguntur: kav τα ομ(ο)ια (έπ)ι·\γένηται (π)ρονο(αι, (τ)ο \ Λ(ιο)ς προνοίαζι} τα(ϋτ)α \ (δΐ)ω)ΐή69·α(ΐ) [ωχει6&α pap.], δεζί) έ(πελ)&εΙν αρχόμενους ά(π)ο \ των (Φ)υχών xal των \ φύϋίων, χα&ά(περ) έ(να)ρχόμενος (ε)1πα, ρη&ήϋεΐ τα(ι) δε τι περί τούτων \ xal εν τοις έχομέν(οις. \ Τόπον δ' αύτοϋ χατα —. Seil, rationem, qua Juppiter per providentiam mundum gubernat, denionstrari oportet ex ea ratione, qua plantae a naturis, animalia ab animis suis reguntur (από των ψυχών xai των φύαεων). Deinde habemus 2. Χρνϋίππου Λογικών Ζητημάτων A, editum a Croenerto Herrn. XXXVI552 sq., a me Vol. II p. 96 sq., qui quamquam nondum ita restitutus est, ut totus conexus sententiarum perspici possit, multa tarnen insunt, quae optime intellegantur et de logica

PBAEFATIO

VII

Chrysippi ratione nova nos edoceant. Hie liber dubitari non potest, quin idem sit, de quo Valerius Maximus VIII 7,10 (Vol. II n. 19 p. 10) haec prodidit: „Citerioris aetatis metas, sed non parvi tarnen spatii Chrysippi vivacitas flexit: nam octogesimo anno coeptum undequadragesimum Λογικών exactissimae subtilitatis volumen reliquit." Patet enim haec non referri posse ad omnia Chrysippi scripta logica, quae trecenta et undecim fuisse catologus Laertianus testatur (Vol. II p. 8,26 hums operis), sed certum aliquod significatur opus logicum, quod undequadraginta fuit yoluminum. Huius titulum non fuisse Λογικών ΛΘ simpliciter, sed Λογικών Ζητημάτων Λ® nos docet auctor catalog! Laertiani, qui, postquam cetera scripta logica per quattuor locos disposita enumeravit, quintum locum addit: Λογικον τόπον τα τ&ν προειρημένων τεττάρων διαφορών έχτοξ οντά χαι περιέχοντα ύποράδην xal ου ϋωματιχάς ζητήδείξ λογικάς περί των χαταλεγομένων. Ζητημάτων ΛΘ. Conspirat numerus librorum. Neque Ζητήματα hoc opus, quod ad solam logica m pertineret, inscriptum fuit, cum etiam ή&ικά et φνβικά Chrysippi ζητήματα exstarent, sed Ζητήματα λογικά. Illud λογικά in catalogo omitti poterat, cum ex antecedentibus subintelligeretur. Itaque etiam titulus cum Valerio Maximo conspirat. Nam ex plena tituli forma: λογικά ζητήματα, Valerius ζητήματα, catalogue λογικά omisit. Accedit quod ea, quae Valerius de illo Chrysippi opere prodit, ex us demum intelligi possunt, quae catalogue Laertii docet. Collectae erant in hoc opere minores quaestiunculae logicae, quae propter parvum ambitum separatis voluminibus edi non poterant; eaeque ad omnes logicae partes pertinebant, unde factum est, ut tota collectio ad nullam e quattuor illis partibus referri posset. Per se intelligitur non uno tempore, sed per singula volumina hoc opus editum esse, quotiens quaestionum conscriptarum summa modici voluminis ambitum aequaret. Inde factum est, ut undequadragesimum idemque ultimum volumen a sene philosopho paulo ante obitum conficeretur. Atque ea re uti potuit auctor Valerii, ut Chrysippi constantiam usque ad mortis lim en in labore perseverantis illustraret. Huius igitur operis primum volumen nunc nobis restituit Croenerti industria. Item ipsius Cbrysippi liber vulgo creditur 3. Papyrus Letronnii περί άποφατιχων, denuo post Th. Bergkium a me editus Vol. Η ρ. 52 sq. Atque certum est hanc scriptionem ad Stoicam eamque Chrysippi περί άποφατιχων doctrinam aliquo modo pertinere. Sed ipsum Chrysippi librum περί άποφατιχων nos teuere credi noil potest. Nihil enim docetur, sed enuntiata negativa ex poetarum libris collecta ad examinandum proponuntur utrum sint άποφατιχά necne. Itaque vi-

VIII

PRAEFATIO

dentur haec vel in usum discipuli alicuius scripta esse, ut ille exercitationis gratia sententias poetarum examinaret, vel quod probabilius videtur ab ipso discipulo scripta. Fortasse magister nihil nisi ipsos poetarum locos discipulo tradidit iussitque eum ratione syllogistica examinare, nuui essent κποφατιχά ασώματα. Atque partim sunt, partim non sunt. Rem propositam ut recte perficeret, oportebat discipulum et ea quae de axiomatis et ea quae de syllogismis Chrysippus docuerat, cognita et perspecta habere. Sed ille valde indoctus fuisse videtur. Nam omnia in suspense reliquit, cum val ου et propositionibus minoribus (ταΐς προϋλήψεϋι) et conclusionibus (ταΐς έπιφοραΐς) omnibus adpingeret, postmodo alterum ex illis vocabulis, sive vaC sive ου, prout melius visum esset deleturus. Talis scriptio videretur a raagistro proficisci potuisse, qui discipulum proprio iudicio usnm aut vai aut ου delere iuberet, nisi omnes fere illi syllogismi ita conformati essent, ut nihil concludi posset, si propositio minor affinnaretur. Hanc enim plerique formam habent: εΐ το πρώτον το δεύτερον ναί' ου* t δεύτερον, vat' ου. το πρώτον. Patet hac syllogismi forma nihil concludi potuisse, nisi negata secunda propositione. Turn enim κατά τον δεύτερον Χρνϋίππον άναπόδειχτον hie Syllogismus evadit: εΐ το πρώτον, το δεύτερον άλλα μην ου το δεύτερον ουκ αρά το πρώτον eaque ratione discipulus eas poetarum sententias agnoscere poterat, quae non essent άποφατιχά αξιώματα. Affirmata autem altera propositione patet nihil omnino concludi potuisse. — Pauci sunt syllogismi κατά τον πρώτον Χρνϋίππον άναπόδειχτον hac forma usi: εΐ το πρώτον το δεύτερον vaC' ου' το πρώτον νκί· ον' το δεύτερον: (1), 2, 12, 14, 15, 22. In his igitur scriptor id enuntiatum, quod ei ad examinandum erat propositum, λήγον posuit εν τω ϋννημμένφ i. e. in propositione maiore. Haec forma erat ex usu, ubi propositio minor (17 πρόβληφις) affirmari poterat. Negata enim nulla omnino evadit conclusio. Mirum vero accidit, quod us tantum locis hac forma usus est, quibus propositionem minorem negari oportebat. Itaque cum tanta appareat in tota scriptione scriptoris inscitia, a Chrysippo certe non profecta est, acutissimo logicae auctore. Atque cum tota ratio vitiosa sit, dubitari potest, num singula, quae in papyro exstant, ejrata corrigere liceat. — Quae cum ita sint, erunt fortasse qui omnino hunc libellum in Chrysippeorum syllogen a me recipiendum f isse negent. His vero non assentior. Insunt enim in hoc libello, quamvis pauca pro amplitudine, vestigia Chrysippeae doctrinae. Ad syllogisticam quidem doctrinam nihil lucramur, nisi quod Stoicorum est, lemmatis condicionalibus plerumque uti; quae vero de axiomatis Chrysippus docuit, aliquomodo illustrantur. Sed de ipsa doctrina

PBAEFATIO

IX

disputare, non huius est loci. Hoc tantum inihi addendum est, cum libellum ederem, locis quibusdam me erravisse. 1. Erravi quod p. 52 in adn. Bergkii ration em, ovx p. 52,37 delentis, dubiam esse dixi. Est enim verissima. 2. P. 53,28 inserenda est haec πρόβληψις, quae per errorem omissa est: vul ου αντίκειται αξίωμα χαταφατιχον τφ' Ofat fy — — άημία. 3. P. 56,3 secimdum ov (ante Ευριπίδης) nunc mihi videtur delenduui esse, Restat ilia papyrus Herculanensis 1020, quam in Hernia XXV p. 473 sq., ad Chrysippum rettuli. Atque quae in ilia cominentatione dixi, etiam nunc probo. Probabile enim puto ipsius hunc esse librum Chrysippi, e quo etiam Arius Didymus apud Stobaeum eel. H 111, 18 W. (Vol. ΠΙ 11. 548) hausisse videtur. Fragmente Chrysippi primus collegit Baguetus anno 1822 in Annalibus Academiae Lovaniensis. Hie liber nullam fere utilitatem mihi praebuit. Voluit euim Baguetus ea tantum fragment» Chrysippi colligere, quae adscripto pnilosophi nomine leguntur; ego vero ab Usenero monitus longe aliam rationem secutus sum, quam supra exposui, ut etiam latentia Ohrysippeae doctrinae vestigia eruerem. Accedit quod ille omnia fere fragmenta ad certos libros rettulit. Sed constat ex rebus tractatis de sede fraginentorum Chrysippeorum plerumque nihil concludi posse, cum philosophus in multis libris easdem sententias repetere solitus sit. Cf. Vol. II n. 30. Etiam in textibus constituendis neque diligens neque acutus fuit Baguetus. Commentarium quideni addidit ille satis verbosutn, quo ipsa fragmenta quasi obruuntur. Mihi magis ex usu visum est, ipsa fragmenta, secundum doctrinae capita ordine quam maxime perspicuo disposita, proponere. Duorum openim Chrysippi, περί προνοίας et περί ίΐμαρμένης, reliquiae collegit Alfredus Gercke in Fleckeis. Anual. suppl. 14 (1885) p. 691 sq. Quern optinie de illis fragmentis meruisse conetat. Erant tarnen et in sententiis eligendis (maxime quidem in Alexandri libro, quern de fato scripsit) et in textibus coiistituendis, quae rectius adminietari posse crederem.

De gravissimls philosophiae Chrysippeae fontibus. Ut collectione testimoniorum, quam in altero et tertio volumine proposui, ii qui in philosophiam Chrysippi inquirunt, recte uti possint, maxime opus est, ut de singulorum fontium indole recte iudicent. Itaque, cum de omnibus auctoribus disputare longum sit, de iie quidem, quibus longe maxima teetimoniorum pars debetur, pauca

X

PKAEFATIO

mihi praefanda esse sentio, ut quo quaeque iure ad Chrysippum rettulerim quaeve fides iis habenda sit, intellegatur.

De Plutarcho. Plutarchus cum duobus libris contra Stoicos conscriptis permulta Chrysippi fragmenta ita attulerit ut non solum propria philosophi verba sed etiam librorum titulos unde desumpta essent describeret, multa et nomine philosophi et titulo libri omisso, duplex quaestio oritur, altera num ipse Plutarchus tot Chrysippi libros versaverit, altera, quae ex illa priore pendet, num ea quoque quae sine nomine passim afferuntur ad eundem Chrysippum referenda sin t. Ac primiun quidem per se vix credibile est, tot Chrysippi libros ab ipso Plutarcho tanta diligentia et lectos esse et exeerptos, ut discrepantias quae inter locos diversorum librorum longe inter se remotos intercederent, posset animadvertere. Nam quae difficillima fuit vel ipsis Stoicis Chrysippeorum lectio, earn alius disciplinae alumno tanto melius cessisse probabile non est. Ut igitur nostratiura philosophorum doctrinas quidem norunt quicunque liberalibus artibus eruditi sunt, libros quorundam, qui spinosa disserendi ratione utuntur, ne docti quidem, ita Chrysippus ex eis auctoribus videtur fuisse qui a plurimis eruditorum omnino non legerentur neque ab ipsis philosophis nisi doctioribus. Huius rei documento sunt Ciceronis scripta philosophica, quae nullam ipsorum Chrysippi librorum notitiam produnt, documento sunt Senecae dialogi et epistulae, quibus cum assiduam recentiorum philosophorum lectionem redoleant, nullum vestigium inest studii diligentioris in Chrysippo collocati. Testis est Epictetus in Arriani Epicteteis (I 4,6), eos Stoicorum alumnos qui multos Chrysippi libros legissent eosque qui sine praeceptore Chrysippum legere animo valerent, hac re exsultare solitos esse tamquam multum in sapienta profecissent. Atque in scholis quidem Stoicorum eadem aetate discipulos explicandis Chrysippi verbis exercitatos esse, idem Epictetus saepius testatur, sed quid hoc ad Plutarchum? At ne hos quidem Chrysippi lectione studia inaugurasse arbitror, sed primum introductiones quasdam arcessivisse (Epictet. diss. Π IG, 34: Εΐΰαγωγάς &τρα|ά ηνκς χκι Χρνβίχπεια άνέγνον cf. ibid, 17,40: χαν πάΰας τάς είβαγωγκς χ(ά rag βνντά&ις τάς Χςνβίππον μιτά τ&ν Άντιπκτςον χκι ϊίρχεδήμον διέλ&ωμ,εν) quales et tune permultas exstitisse credibile est et nos etiamnunc habemus Dioclis apud Diogenem et Arii Didymi apud Stobaeum exempla. Sed de his quidem alio loco fusius erit disputandum. Plutarchum certe tarn diu et tarn diligenter Chrysippo operam dedisse, credi non potest. Neque Galeni exemplo id tueri possis, quern

PUAEFATIO

XI

complura Chrysippi scripta ipsum legisse constat. Nam inde a Galeni tempore tales libros, qualem „de Hippocratis et Platonis placitis" ille condidit, quibus toti adversariorum libri per singula enuntiata impugnarentur, valde in more fuisse, etiam Alexandra de fato, Origenis contra Celsum vel, si ad inferiora etiam tempora descendimus, Cyrilli contra Julianum aliisque patrum ecclesiae libris monstratur. At multo diligentiore et assidua magis lectione opus erat, ut talia conderentur, qualis Plutarchi de repugnantiis Stoicorum libellus exstat. Sed ipsam librorum Plutarcheorum formam examinemus, si forte inde quaestio dirimi possit. Ac primum quidem de ordine et conexu sententiarum, postea de rebus a Plutarcho tractatis quaeremus. Quodsi proprio Marte Plutarchus cum Stoicis confligeret, aut omnia, quae ex Chrysippi libris excerpserat, certo quodam ordine digessisset aut siiigulas repugnantias nullo ordine coacervare satis habuisset. Quae vero per librum de repugnantiis regnat ratio ut partim in ordinem res digerantur, partim inordinatae et inconexae relinquantur, earn a sani scriptoris mente abhorrere iudicamus, qui quidem in tota libri conformatione a se ipse pendeat. Quae libri forma ut accuratius intellegeretur argumentum per capita esset enarrandum, sed exemplis rem ostendere sufficiet. Quae igitur inde a cp. 31 usque ad 40 crimina proferuntur, exemplum praebent disputationis suo ordine apte decurrentis: nam ό περί &εών λόγος his eapitibus ita examinatur, ut tree illae divinitatis qualitates, το εύποιτητιχόν, το αφθαρτον, το μαχάριον deinceps tractentur. Antecedunt autem theologiam ethica inde a cp. 11, quae tarnen baud raro alienis interrumpuntur, ut cp. 23, 24 et cp. 28,29. Nee non cp. 14,16 quamquam ad ethica pertinent, filum interrumpunt; his enim Plato et Aristoteles a Chrysippi reprehensionibus defenduntur, quo vinculo res alioqui diversas scriptor comprehendit. lam cum etiam cp. 24 et 29 eiusdem disputationis vestigia appareant, quam alio libro longius se persecutum esse ipse Plutarchus testatur 1040 D (α μίν ονν φητέον ·ί)πε$ Πλάτωνος εν &λλοις γέγςαπται προς κντον), his autem omissis cetera τον χέρι αγαπών και κακών καΐ περί βοφίας »αϊ χκχίας λόγον contineant, duos fontes a Plutarcho adhibitos esse suspicamur. Neque enim ordinem, quern ipse instituerat, aliena inserendo turbasse censendus est. Accedit quod, cum altero libro, qui „de communibus notitiis^ inscribitur, eadem fere ethica et theologica Stoicomm placita ita impugnentur, ut pleraque „repugnantiarum" capita cum aliquo vcommunium notitiarum" capite simili comparari possint, — eorum quae additamenta esse docui in altero libro nee vola nee vestigium eistat. lam ad ipsas res a Plutarcho tractatas pergamus. Quo loco hoc statim mo-

XII

PRAEFATIO

iiendum est, tot refutationes placitoruin Stoicorum, et acumine et numero insignes, non videri ab ipso Plutarcho proprio Marte compositas esse. Num probabile est Plutarchum, hominem doctum et assidua antiquorum lectione imbutuin, quae a pristinis Stoicorum adversariis contra illos disputata erant neglexisse? Utruin probabilius est acutissiinas Chrysippi et Antipatri refutationes easque maxiine quae ad verba magis illoruin quam ad rem spectant, post complura saecula inventa esse an ab ipsis illorum aequalibus et adversariis acerrimis? In libro de comm. not. cp. 27 extr. post longiorem disputationem, quae ad Stoicam χερί τέλους doctrinam pertinet, haec addit PJutarchus: αλλά τούτο μεν efatv o t χρος 'Λντίχατρον οίοντκι λέγεtf#at, μη προς την αΐρεόιν. Quid igitur ? nescitne ipse Plutarcbus quem philosophum impugnet? Famane accepit, ad cuiusnam philosophi doctrinam spectent argumenta ab ipso excogitata? Patet, ni fallor, hoc modo non posse loqui nisi eum, qui argumenta ab aliis tradita et accepta prodit. Hinc ad aliam rem eamque gravissimam facilis transitus. Scilicet mirum est, quod praeter ipsum Chrysippum unius fere Antipatri doctrina compluribus locis spectatur. Nam exceptis primis „repugnantiarum" capitibus ne Zeno quidem et Cleanthes respiciuntur, eorum qui post Antipatrum fuerunt nulla omnino mentio occurrit. Quod qu le sit ut accuratius intellegatur, facit locus imprimis memorabilis de repugn, cp. 38, ubi Plutarchus verba Antipatri affert ex libro de das, quibus omnes philosophos diis άφ&αροίκν tribuisse testatur. Dein Plutarchus haec verba infert: ονδάς ovv ίϋτι τ&ν πάντων 6 χκτ' 'Λντίπατρον ούδένα γαρ οί'εται Λλην του χνροζ είναι, των &εων. Quibus verbis egregrium acumen inest, si ab aequale Antipatri contra Antipatrum et Chrysippum, nulluni fere si contra sectam Stoicorum dicta sunt. Nam Chrysippus carpitur, quod ea, quae nemini philosophorum placuisse ipsius discipulus prodat, docuerit, Antipater carpitur quod principem scholae suae auctorem neglexerit. Tales igitur cavillationes cum personas, non rem spectent, ab aequalibus profectas esse consentaneum est. lam quod antea diximus, argumenta a Plutarcho prolata non potuisse ex ipsius officina prodire, etiam singulis exemplis probabimus. Conferendum igitur „comm. notitiarum" cp. 35, quo de igne mundi semine agitur (το ΰπέρμα πλέον είναι «αϊ μείζον η το γεννώμενον έ% αΰτοΰ) cum Philonis personati de incorr. mundi cp. 19 p. 257,7 sq. Bern., ut intellegatur vetusto argumento Plutarchum uti; nam quae hoc capite continentur Peripatetico primi a. Chr. saeculi tribuenda esse, demonstravi in Wilamowitzii Quaestionum philologicarum torn. XI.

PBAEFATTO

ΧΙΠ

Conferenda porro ea, quae Cicero in tertio de natura deorum (i. e. Clitomachus) cp. 26—40 contra providentiam Stoicorum deorum disputat cum us quae utroque libro Plutarchus exhibet „comm. notitiarum" cp. 31—34 „repuguautiarum" cp. 30—37. Nam cum universa pugnandi ratio conspirat, turn singula quaedam notari possuut, quae eundem utriusque commentationis auctorem quasi digito monstrant. Velut in utroque Plutarchi libro (de comm. not. cp. 33, de repugn, cp. 31) cum in stultitia summa secundum Stoicos miseria sit, omnes fere homines stultos, immo insanos esse a providentia alienum demonstratur. Ει γοϋν οί &εοι μεταβαλλόμενοι βλάπτειν έ&έλοιεν ημάς ουκ αν δνναιντο δικ&είναι χείρον ?] νυν ίχομεν. Cf. Ciceronis verba cp. 32,79: „Nam si stultitia immortalibus dicitis" et cp. 28,71 „Quid enim potius hominibus dedissent, si iis nocere voluissent?" — — Porro conferatur Ciceronis cp. 36 de virtute non a diis data et de lovis nominibus cum verbis Plutarchi de repugn, cp. 31 Εΐπες ουν ο faog etc. et comm. not. cp. 32 inde a verbis εΐ δε avaioovot usque ad finem capitis. Flures etiam inter utrumque scriptorem similitudines possim ostendere; sed quae adhuc protulimus sufficiunt, ut ceteras quoque argumentationes non ab ipso Plutarcho inventas esse probetur. „Repugnantiarum" cp. 10 Plutarchus iudicium fert de duobus Chrysippi libris, quibus την Συνή&ειαν altero impugnaverat, altero defenderat; εκείνο δε άλη&ες ότι βονλη&είς αύ&ις βννειπεϊν τη ϋυνη&εία ένδεέϋτερος γεγονεν έαντοϋ και το ϋΰνταγμα τον όνντάγματος μαλακώτερον. Quodsi ipsius Plutarchi hoc esse iudicium opinaris, cf. Cic. Acad. priora II 27, 87 „ipsum sibi respondentem inferiorem fuisse" et ibidem 24, 75. Multa quoque apud Alexandra m inveniuntur cum in quaestionibus ceterisque scriptis minoribus turn in commentariis quae cum Plutarcheis aliquatenus conspirent, ut quaest. I 14 ότι καθ1' ονς μόνον το χαλον άγα&όν έβτιν, ουδέν οί &eol τοις άν&ρώχοις παρέχονϋιν άγα&όν cum loco supra memorato, quaest. I 4 de fato cum „repugn." cp. 46 et multa quae enumerare longum est. Cum vero Alexandrum ex Plutarcho hausisse et per se et propter rationem similitudinis cogitari nequeat, quae ad materiam magis quam ad formam argumentationum pertinet, immo probabile sit pleraque antiquiorum Peripateticorum et Academiconmi libris Alexandrum debere, haec quoque suspicionem nostram confirmant. Unum etiam Galeni locum addere bet de Hippocr. et Plat. plac. ΙΛ7 p. 351 M . En ipsa Galeni verba: Περί δε του μη φροντίξειν της κρος έαντον Ιναντιολογίας αυτόν (seil. τον Χρύϋιατΐον) έχων £τι μύρια λέγειν, α τάχα civ xal ϋβτερον, ει

XIV

PRAEFATIO

μαχροτέρα;; έΛίλαβοίμην βχολής, είς μίαν ά&ροέβαιμι πραγματείαν αΐίαντα, καραλικων ταλλκ μόνων των οίχείων τοίζ ννν προκειμένοις μνημοι^ύΰω. Ni fallor id quod Gralenus se postea facturum proraittit, plane idem est quod fecit Plutarchus in libro de repugnantiis', quern exceptis primis octo capifcibus ad unum Chrysippum pertinere supra monui. Neque facile adducor ut credam, hanc r em Galenum nullo praeter ipsum Chrysippum fonte adhibito tractaturum fuisse. Noverat sine dubio cum yerba ilia chartae mandabat, fontem inexhaustum, unde agros suos irrigari posse sperabat. Sed fontem ilium non puto fuisse quein ncs legimus li bruin Plutarchi, quippe qni de Stoicoruin, non de Chrysippi repugnantiis iuscriptus sit et pauca tantum ex toto doctrinae orbe comprehendat ad moralem pbilosophiae partem pleraque spectantia. At Galeno eiusmodi fous circumspiciendus erat, qui naturalem quoque pbilosophiae Chrysippeae partem impugnaret. Ne id quidem negiegendum est quod tot loci Chrysippei iideni in utroque libro afferuntur. Nam si omnium librorum tbesaurum ad manus habebat, cur ad eosdem semper locos revolvitur? Pendebat nimirum a deiectu, quern auctor ille vetustus fecerat. Hae fere causae sunt, cur Plutarchus non ex ipso Chrysippo sua omnia hausisse, sed cum verba Chrysippi turn refutationes apud alium auctorem invenisse videatur, lam ut qualis ille ions fuerit indagetur, primum de tempore eius videndum est. Atque ex eis quae de Antipatro supra disputavimus sequitur, ut de aequali illius cogitetur. Quod vero ad sectam auctoris attinet, quin Academicus fuerit dubitari non potest. Nam Academico Diadumeno Plutarchus in „com. uotit." personam tribuit refutatoris, neque alius seciae patrono tribuere poterat, cum tota refutandi ratio scepticam magis quam dogmaticam speciem praebeat. Semper enim mera adversariorum refutatione scriptor contentus est, nunquam ad propriorum placitorum demonstrationem progreditur. Neque meliore exempio adumbrari potest, quid Sextus dicat εΐξ άλλοτρίαν ϋλην έμβα£ν€ΐν xccl επί βνγχωρήοει των έτ£ρο£(ος δογμκτιξομένων ποιείβ&οιι τους λόγους (adv. math. IX 1), Hanc autem impugnandi rationem Carneadis et Clitomachi propriam fuisse Sextus testatur. Carneadem autem Academicorum longe nobilissimum Antipatri Stoici aequalem fuisse constat, cuius disputationes litteris mandavit Ciitomachus (Diog. Laert. IV 10). Hunc igitur a Plutarcho compilatum esse suspicor. Cui suspicion! fa vent, quas cum Ciceronis de nat. deorum lib. Ill Plutarcho similitudines intercedere dixi. Hunc enim Ciceronis librum e Clitomacho potissimum haustum esse, communis opinio est. Nee refragatur Peripateticus Philonis personati, immo magnam argumen-

PRAEFATIO

XV

torum pattern, mutatis videlicet quae minus apta viderentur, ex altera schola in alteram transmigrasse arbitror. lam de altera quaestione videamus, quam cohaerere cum ilia dixeram: quomodo iudicandum sit de tempore et auctore sententiarum Stoicarum quae a Plutarcho sine nomine afferuntur. Si igitur vera sunt quae ante disputavimus, valde est verisimile, pleraque omnia Stoicorum placita quae apud Plutarchum exstant, ad antiquiorem scholae aetatem esse referenda. Nam quamquam per se fieri potuit, ut Plutarchus quae ex fonte illo hauserat, ex recentioribus font ms atque sua ipsius aequalium Stoicorum notitia amplificaret, multo tarnen probabilius est in omnibus eum a fonte illo pendere. Neque rent m ipsarum indoles atque natura huic opinioni refragatur. Ne Diogenis quidem aut Antipatri multa videntur inesse, quamquam Antipater aliquoties spectatur, Panaetii, Hecatonis, Posidonii nullum vestigium detegere potui. Itaque non multum a vero aberrabit, qui o m n i a Plutarcbi de Stoicorum placitis testimonia ad Chrysippeam philosophiam rettulerit. Atque eadem fere est eorum natura quae in aliis libris Plutarchus Stoicorum placita profert. Ita quae in libro περί του έμφαινομένον προβώπον etc. a Pharnace Stoico de luna proferuntur, videntur Chrysippea esse. Nam quod Aetius Plac. II 25,5 Posidonium uominat mixtae ex igne et aere lunae auctorem, hoc nequaquam illam opinionem probat Posidonio antiquiorem non esse, cum praesertim ipse Aetius addat: xal ol πλείϋτοι των Στωϊχων. Quae vero apud Plutarchum cp. 6 et 8 de partibus mundi in medium locum urgentibus disputantur, Chrysippi esse aliunde constat. Item in libro qui inscribitur „3Τ£ρί τον πρώτον ψνχρον" quae Stoica insunt Chrysippum redolent, cum ea quae cp. 9—12 argumenta proferuntur, longiorem praebeant eius argumenti explicationem, quod ex ipso Chrysippo (εν τω χρώτω των ψνβιχων ζητημάτων) adfert idem Plutarchus de repugn, cp. 43. Haec igitur de Plutarchi Stoicis praefanda erant, quae quod ad pauca moralis philosophiae capita maximam partem spectant valde dolendum est. Unum addam de foute illo quem a Plutarcho adhibitum putamus. Nam cum eadem Chrysippi fragmenta, quibus in libro „de repugn." Chrysippum secum pugnare ostenditur, in libro „de comm. not." usurpentur ut a sensu communi Stoicorum philosophiam abhorrere demonstretur, uno quidem eodemque fonte in utroque libro Plutarchum usum esse suspicamur, hunc vero ita conformation fuisse, ut eclogae ex Chrysippi libris ante singulas refutationes separatim proponerentur.

XVI

PHAEFATIO

De Galeuo. lam ad Galenum pergamus, qui longe plurima nobis propria Chrysippi verba servavit. Quae ex duobus potissimum Chrysippi libris deprompta sunt (quos ab ipso Galeno lectos esse certiseimum est) e libris „de anima" et „de afiectibus". Atque longe melior est eorum condicio, quae e libro „de anima" Galenus excerpsit, cum ordinem et conexum sententiarum, qui in hoc libro fuit, ipsa Galeni testimonia secuti possimus recuperare. Videntur autem refutationes, quibue Galenus in libro „de Hippocratis et Platonis placitis" Chrysippum impugnat, ne ipsae quidera a Galeno inventae esse. Nam quae de notissima ilia quaestione, unane sit animi facultas an plures, infinite paene verborum copia a Galeno disputantur, eorum quasi capita et gravissimas sententias apud Plutarchum quoque legimus in libro „de virtute morali". Unde apparet non us tantum locis ubi Posidonio se uti aperte significat, sed in tota fere Stoicae psycbologiae refutatione ab eodem illo auctore Galenum pendere, Stoicas autem illius aetatis scholas unius fere Chrysippi auctoritatem secutas, Posidonio non multum diligentiae impendisse. Sed Galenus non solum us, quae contra Stoicos disputavit, nobis utilis full., sed etiam us quae Stoicos secutus de naturali philosophiae parte disputavit. Nam cum Aristotelem in hac philosophiae parte maxime sibi ducem elegisset, multa tarnen Stoicoruni plapita, quae cum Aristotelica doctrina consociari poterant, illi immiscuit. In his igitur Galeni locis colligendis multum laborem consumpsi. Qui quaniquam cau^e adhibendi sunt propter immixtas sire Aristotelis sive ipsius Galeni sententias, tarnen baud raro utilitatem praebent.

De Alexandre Aphrodisiensi. Ad Alexandrum pergo Aphrodisiensem, qui in hac quidem re cum Plutarcho atque Galeno conspirat quod, ubicunque Stoicos impugnat, Chrysippum praeter ceteros adrersarium sibi deligit. Quod de libris περί της ίΐμαρμένης wi τον εφ'ήμΐν et xegl μίΐ-εωξ omnibus notum est, ueque minus verum esse arbitror de Quaestionibus, de aninia libri mantissa, commentariis denique Aristotelicis. Alexander igitur nusquam fere discrepantias respicit, quae inter magnos Stoae veteris auctores intercedebant, unam agnoscit Stoicorum doctrinam quae, ubi fragmenta ipsius Chrysippi exstant, Chrysippea agnoscitur. Cuius rei exempla qui collectionem m earn perlustraverit, baud pauca inveniet. Neque id dico Alexandrum, philosophum in primis doctum, alios

PRAEFATIO

XVII

praeter Chrysippum Stoicos non cognitos habuisse. Immo saepius Stoicorum discrepantias adnotat, sed historiae magis studio ductus. Ubi vero data opera Stoicorum doctrinam impugnat, Chrysippum sibi adversarium deligit, cixius doctrinam ab omnibus fere suae aetatis Stoicis receptam summa auctoritate florere intellegebat. Itaque non temere facere videbimur, si omnia Alexandri de Stoicis testimonia, quae cum Chrysippi doctrina non pugnant, ad ipsum Chrysippum rettulerimus. Atque magna fides h ebenda est viri doctissimi et acutissimi testimoniis, qui et ipsa Chrysippi verba multis locis servavit, et quae suis verbis enarrat, ad sententiam accurate reddere solet, neque per inecitiam neque per odium, quamvis pugnandi studio ardeat, depravata. Ut igitur paucis comprehendam quae de Plutarcho, de Galeno, de Alexandro dispntavimus, apparet inde ab altero p. Chr. saeculo in scholis Stoicorum unam fere Chrysippi auctoritatem viguisse. Nam tres illi auctores de quibus locuti sumus scholasticos sui temporis Stoicos impugn ant. I)e Stoicis popnlaribus. Plane alia est eorum Stoicorura ratio quorum ex eadem aetate vel libri vel fragmenta saltern ad nos pervenerunt, Musonium dico, Arrianum (Epictetum), M. Antoniuum. Nemo enim ex his ad scholasticam doctamque traditionem se applicuit. Unde fit ut ad Chrysippum restituendum null urn fere usum praebeant. Schola enim Stoicorum inde ah Augusti temporibus talis fuit, qualem Peripateticorum inde ab Andronico fuisse scimus, cum in intellegendis magis explicandisque veterum auctorum libris quam in vero investigando occuparetur; quae vero nova exstitit primo p. Chr. saeculo Stoica philosophia, non iam scientiam captat, doctrinam etiam odio persequitur, paucis vero ex antiquo placitorum thesauro sententiis selectis, quas iterum iterumque auribus audientium inculcat, ut tritissimum illud: ονδ\ν εφ* ήμΐν είναι πλην της χρήβεως των φανταβιων, reformandis populi moribus tota inservit.

De Seneca. Atque hoc in Seneca- maxime videtur memorabile esse quod quasi in confinio positus utriusque philosophiae generis turn doctis veterum studiis incambit, turn contra subtilem veri investigationem, quae moribus emeudandis nullum ferat subsidium, ita declamat, ut Musonium Epictetumve audire tibi videaris. Itaque multa in Senecae libris maximeque in epistulis exstant, quae nobis Titilissima sint, cum e Stoicorum veterum fragm. 1.

2

XVIII

PRAEFATIO

librorum antiquiorum lectione pendeant, plura tainen quae cassa sint veteris doctriuae memoria. Sed ne ilia quidem quae ad priorum temporum exeinplaria effingit, us comparanda sunt, si fidem spectea sinceritatemque, quae acerrimi illi Stoae adversarii, Plutarchus, Galenus, Alexander nobia suppeditant. Illi enim et Chrysippum maxime impugnaverunt et genuinam illius memoriam sire ipsis verbis afferendis sive placitis enarrandis propagaverunt, Seneca vero et us auctoribus se addixit, qui inde a Panaetio Stoicam austeritatem mitiorem reddere et orationis ornamentis condire conabantur, et non tarn illorum doctrinam enarrare quam ipse illorum copiis adiutus philosophari voluit. Sunt tainen multa, quae sine excusatione proferre, cum suae aetatis palato non conveniant, Seneca vereatur atque ea potissimum nos aucupati sumus. Facile enim plerumque intelligitur, cum aliena rnutuatur, neque ei, qui ut Chrysippi vestigia detegat Senecam percurrit, magnopere verendum est, ne Chrysippo adscribat, quae ipsius Senecae sunt. Multo magis cavendum est, ne Posidoniana vel Hecatonea recipiamus, quorum permulta fuerunt, qnae ad similitudinem veteris rationis efficta essent. Hi enim philosophi, cum in paucis ethicorum locis maximeque in eo qui de officiis est nova excolerent, Posidonius etiam in psychologia, in astronomia, in meteor ologia, longe plurima tarnen Stoae veteris placita defenderunt, partim veteres syllogismos repetendo, partim similes eorum excudendo. Ea igitur, quae a mediae Stoae auctoribus ex suae aetatis ingenio proprio Marte excogitata sunt, facile plerumque a nobis vitari poterant, ea vero quae ad veterum exempla haud pauca effinxerunt, ab us quae ab ipsis tradita acceperunt raro fit ut discerni possint. Itaque multa ex us auctoribus, qui a Posidonio pendent, ex Seneca, ex Cleomede, ex Achillis Isagoge in Chrysippeorum syllogen recepi, non quo integram illius doctrinam prodant, sed quod capita a Chrysippo accepta suis inventis Posidonium excoluisse persuasum nabebam. Nam si eis reliquiis Chrysippi vellemus contenti esse, quae vel nomine adscripto produntur vel ex ipsius libris diligenter exscripta vel epitomata esse probari possunt, multa quae ad accuratiorem eius cognitionem usui esse possunt, neglecta iacerent. Immo ea quoque recipienda sunt, quae Chrysippea alienis permixta produnt, dummodo memoria teneamus, dubiam esse fidem eorum et auctoritatem. Ac fortasse exsistent, qui meis excerptis usi aliena quaeque a Chrysippeis secernere valeant. Neque enim fieri potest, ut is, qui tantae latitudinis provinciam solus administret, in singulis ad exactissimam normam omnia absolvat. Haec igitur de us monita eunto, quae e Senecae, Cleomedis, Achillis libris excerpsi.

PRAEFATIO

XIX

De Philoiie Alexandrine. Diverse ab his et tarnen similia sunt Philonis Alexandrini Stoica, quorum permagnum numerum recepi. Philo enim in ea re Senecae sirailis est, quod ipse quoque a Posidonio et ceteris mediae Stoae auctoribus nee non ab Antiocho pendet, ut, si hoc spectes, quae de illo diximus, ad Philonem quoque pertineant. Cum vero ad sapientis et insipientis personas Philoneorum maxima pars spectet, quern locum a vetere magis quam a media Stoa excultum esse constat, raro fit ut dubitemus. Alia tamen eaque Philoneorum propria exsistit difficultas, quod scriptor, nitorem et amplitudinem orationis singular! diligentia captans, reformidat obsoleta et inusitata Stoicorum vocabula. Unde fit ut in Philoneis ad rem magis quam ad verba attendendum sit, quae plerumque a genuine squalore sensim deflectuntur. Hoc quoque monendum est, saepissime hunc auctorem in uuo eodemque enuntiato sua alienis permiscere. Cum vero tarn manifesta sit Stoicorum placitorum a propriis Philonis cogitatis discrepantia, ut quivis mediocriter rei peritus facile ea discernat, ne monere quidem lectorem1) in singulis necessarium duximus.

De Cicerone. Pergo ad Ciceronein cuius in philosophicis auctoritatem in „Epicureis" examinavit Usener. In hoc igitur maiore etiam cautione opus est, cum ad ipsam Posidonii et Panaetii aetatem prope accedat ideoque a mediae quam vocant Stoae auctoribus totus fere in Stoicis pendeat. Aliud etiam accedit quod difficultatem augeat. Nam cum Academici aetatis Ciceronianae (Philonem dico et Antiochum) ipsi quoque a Stoicis tarn multa mutuati sint, ut ex horum libris Stoicorum placitorum cognitionem Cicero haurire potuerit, fieri potest, ut primum Cicero Academico libro usus esse videatur, deinde Academicum ilium mediae Stoae auctore usum esse ostendamus, hunc denique Chrysippo aliquatenus usum esse appareat. Quo fit ut lubrica via et saepe praerupta per tot medios gradus a Cicerone ad ipsum Chrysippum ascendatur. Neque enim facile discern i potest, quibus in rebus a pristino exemplar! primum mediae Stoae auctor, deinde Academicus, deinde ipse Cicero deflexerit. Exemplum praebet primus 1) Excerpeeram olim haec Philonea ex editione Man gey ana; postquam nova editio, a Leopoldo Cohn ct Paulo Wendland curata prodiit, cum bac omnia eicerpta contuli. Sed in eo peccavi, quod editionem ubique Wendlandianam dixi, cuius primuiu et quartum volumen a Leop. Cobn, alterum et tertium a Wendlandio editum est. Cuius erroria veniam peto ab eo viro docto, cuiue laudi invitus obtrectavi. 2*

XX

PRAEFATIO

liber de legibus, qui cum ex Antiocho, Stoicoruin in plurimis vindice, maximam partem exscriptus sit (vide manifesta Antiochi vestigia §§ 37. 38 impressa maximeque haec verba § 38 „his omnibus haec quae dixi probantur" ad totam quae praecessit disputationem relate) cum Stoicorum de lege et iure placitis accuratissime si rein ipsam spectes conspirat. Inesse tarnen in singulis maximeque in verbis quae a Stoicis aliena sint, probabile est. lam quonam Stoico auctore Antiochus usus sit, nemo tarn audax erit, qui ipso Antiochi libro destitutus extricare conetur. Nam quod res cum Chrysippi de eisdem placitis fragmentis conspirant, nihil fere probat. Potuit sane Antiochus, ut saepe fecit, ipso Chrysippo uti, potuit eorum qui post ilium fuerunt librum aliquem arcessere. Sed utut haec res se habet, recte me fecisse arbitror quod in Chrysippeoruin collectionem pleraque huius libri argumenta receperim. Nam quae paucis fortasse additamentis aucta, in paucis etiam deflexa, maximam partem Chrysippi esse certissimum sit, ea non par erat apud me desiderari. — De fontibus Tusculanarum disputationum libri tertii et quarti in varias opiniones viri docti discesserunt. De Chrysippo cogitatum est, de Posidonio, de Antiocho, de Philone. Neque huius loci est, meam de tota quaestione sententiam aperire. Sunt tarnen in hac quaestione, quae cum nostro opere tarn arte cohaereant, ut fieri non possit, quin rem paucis perstringainus. Ac primum quidem videamus de libro tertio. Ubi Hirzelius rnagnam dedit operam, ut Posidoiiium a Cicerone non adhibitum esse demonstraret. Cuius rei mihi quidem certa vestigia exstare videntur. Hirzelius vero totum librum, ut ceteros quoque, uni Philoni tribuit. Quod quomodo vir ille doctus persuadere sibi potuerit, non posset intelligi, nisi omnino in ea esset sententia, singulos totos libros ex singulis fere auctoribus esse derivatos. Nam si ex uno auctore totus liber descriptus esset, quomodo explicaretur, quod tres quaestiones inter se diversae a Cicerone per hunc librum ita permiscentur, ut quam quoque capite tractet, ipse interdum nescire videatur? Primam dico, num in sapientem cadat aegritudo, alteram de natura et causis perturbationum, tertiam de optima consolandi ratione. Ac primum quidem ita quaestio instituitur, ut de sapiente ab aegritudine remoto actum iri iure tuo exspectes. Hoc enim § 12 ad disputandum proponitur, idemque §§ 14—21 Stoicis eisque, ut ego quidem puto, Chrysippeis conclusiunculis disceptatur. Dein § 22 initio dicit: „Haec sic dicuntur a Stoicis concludunturque contortius. Sed latius aliquanto dicenda sunt et diffusius." Promittit igitur se de eadem quaestione i. e. de sapiente ab aegritudine remoto latius disputaturum esse. Sed nequaquam sequentia ad hoc promissum ac-

PEABFATIO

XXI

commodata sunt; immo sapientis plane videtur oblivisci. Cf. § 23 verba extrema, quibus disputatio de natura et causis affectuum inducitur, non nt aegritudinem a sapiente alienam esse probetur, sed ut „medendi facultas" reperiatur. Itaque secundam quam nos diximus quaestionem incohare videtur, ut tertiae i. e. consolatoriae pro fundamento sit. Tarnen ubi § 24, 25 de affectu generaliter deque singulis speciebus definitiones edidit, Stoicas quidem, sed nee Chrysippeas nee Posidonianas, in altera parte § 25 et in §§ 26. 27 primam rursus quaestionem tractat. *) Apparet autem quae hie declamantur magis quam disputantur cum definitionibus antecedentium paragraphorum nullo sententiae vincuio coniuncta esse, ut cuiyis manifestum sit, haec a Cicerone addita esse, quo fontem, qui de prima ilia quaestione nihil continebat, ad illam accommodaret. Quod magis etiam eo confirmatur, quod inde a § 28 prima quaestio plane neglegitur neque latiora ilia, quae § 22 promiserat, usquam inveniuntur. Tandem § 80 dicit: „Sed nescio quo pacto ab eo quod erat a te propositum aberravit oratio. Tu enim de sapiente quaesieras etc." Nos quoque nescimus, quod ipse Tullius vel nescit vel se nescire simulat, possumns tarnen suspicari, inde hunc longum errorem orfcum esse, quod fontem nactus est a re primitus proposita alienum. In us vero quae intercedunt (§ 28—79), altera et tertia quaestio ita inter se permiscentur, ut turn illam turn hanc tractare videatur. Atque per se quidem valde probabile est, utramque quaestionem in uno eodemque fonte tractatam esse; nam Chrysippus quoque, priusquam medicinam perturbationibus admoveret, de causis eorum et natura agendum esse putavit. Sed oportebat altera absoluta alteram incohari, non, ut Cicero facit, utramque simul tractari. Haec igitur, quae apud Ciceronem regnat, utriusque quaestionis permixtio ex fontium diversorum usu videtur explicanda esse. Accedunt alia. Unde enim tu hoc factum putas, quod adumbratis § 28 Epicuri et Cyrenaicorum de aegritudinis causa sententiis primum quidem de Cyrenaica sententia disputat (§ 29—31), dein his verbis: „sed est iisdem de rebus quod dici possit subtilius, si prius Epicuri sententiam viderimus," ad Epicurum transit, cuius sententiam § 32—51 impugn at, § 52 denique ad Cyrenaicos revertitur. Quodsi re vera non nisi explicata ante Epicuri sententia de Cyrenaicis iudicium ferre poterat, cur non statim postquam sententiam utramque breviter adumbravit, ad Epicurum properat? Itaque hie 1) III 25 Sed cetera alias, nunc aegritudinem, si poesumus, depeilamne. Id enim ait propositum, quandoquidem earn tu videri tibi in sapientem cadere dixisti, quod ego nullo modo exiatimo e. q. s.

XXII

PRAEFATIO

quoque duplicem fontem agnoscere mihi videor. Omnis denique dubitatio tolletur, si disputationem quae de Cyrenaicis est diligentius examinaveris. Nam cum § 52 verbis „omnia videri subita maiora" concesserit, in necopinato multum messe momenti ad augendam aegritudinem, § 5G contrarium sentit, cum de necopinatie dicat: „non id efficiunt, ut ea quae accidunt maiora videantur; quia recentia sunt maiora videntur, non quia repentina." Haec igitur cum adversis frontibus inter se pugnent, non poesunt ad unum fontem revocari. Unde fit, ut complures fontes Ciceroni praesto fuisse intellegatur. Sed missam faciamus nunc earn quae de fontibus est quaestionem cum multo sit intricatior, quam ut hie absolvi queat. Accedamue ad locum § 28, 29, qui utrum Posidonii sit an Chrysippi a multis est dubitatum. Relata enim Cyrenaicorum sententia qui „non omni malo aegritudinem effici consent, sed insperato et necopinato malo", haec verba adduntur: „Est id quidem non mediocre ad aegritudinein augendam; videntur enim omnia repentina graviora. Ex hoc et ilia iure laudantur: Ego cum genui turn moriturum scivi etc. Haec igitnr praemeditatio futurorum malorum lenit eorum adventum, quae venientia longe ante videris." Dein Thesei apud Euripidem in eandem sententiam dicta Cicero in latinum convertit additque ab Anaxagora magistro Euripidem hoc accepisse, quern dixisse ferant: „Sciebam me genuisse mortalem." Cum hac igitur disputatione locus confertur Galeni de Hippocr. et Plat. plac. p. 392 M. simillimus (Vol. HI n. 482). Atque in eo cardo rei vertitur, Posidonione an Chryeippo Galenus sua debeat. Hoc enim enucleato de Ciceronis quoque fonte constaret. lam si verba Galeni in libris tradita totumque loci conexum perpenderis, non poteris ea non ad Posidonium revocare, cum et in antecedentibus Galenus dixerit Posidonii contra Chrysippum argnmenta se prolaturum esse, et ipsum illud vocabulum προενδημεΐν (quod apnd Ciceronem „praemeditandi" voce redditur) Posidonii esse testetur (βόύλεται δε το χροενδημεΐν §ημα τω Ποβειδωνίφ etc.), et in sequentibue (p. 394) ita ad Chrysippum pergat (xttl 6 Χρνοιππος μαρτυρεί), ut antecedentia diversi auctoris i. e. Posidonii fuisse appareat. Sed dubitationes motae sunt de verbis traditis a Bakio, qui (Posid. rell. p. 204), ubi de χροενδημεΐν vocabulo agitur, Chrysippi nomen pro Posidonii rescribere iussit. Causas uon attulit vir doctus neque possunt aiferri, nam verba illa ad Posidonii doctrinam non minus apta sunt quam ad Chrysippi. Hoc quoque Bakianae coniecturae refragatur, quod aliam verborum traditorum mutationem necessariam reddit; nam, ubi in eequentibus ad Chrysippum oratio pergit, pro xal ό Χρύϋιπχος

PRAEFATIO

XXIII

cum Muellero scribendum esset 6 Χρ. xal. Neque duabus his mutationibus res absoluta esset, sed p. 392,13 ante verba xa( φηβι gravis lacuna statuenda esset. Vide igitur quanto ea ratio Bakiana praestet, qua et p. 393,3 Posidonii nomen et p. 394,9 verba: xal ό Χρνβιππος retiuentur, in uno donique loco p. 392,13 χαί φηβι διότι corruptelae sedes agnoscitur. Nam utut de ceteris praeiudicatum erit, hie semper haerebimus. — Sed iam de re quoque agendum est. Cum igitur Chrysippus novam de anima et de affectibus doctrinam proposuisset, id tarnen egerat, ut cum Zenone scholae principe se consentire probaret. Itaque et generales affectus definitiones, quae a Zenone excusae erant, in suo libro defendit, et hanc aegritudinis definitionem: δόζα πρόβφατος xaχον παρονβίας, ipsam quoque Zenoneam (ut probant Galeui verba p. 391: ό γονν ορός ούτος ο της λύπης, ωβπερ ονν χαί άλλοι πολλοί των πα&ών υπό τε Ζήνωνος είρημένοι χαί προς τον Χρνβίππον γεγραμμένοι) probaverat. Sed praeter veteres definitiones, quibus in honorem Zenonis patrocinabatur, ipse suas excudere solebat, ad suam doctrinam diligentius expressas. Ipse igitur putavit, non omnis mali opinionem esse aegritudinem, sed magni mali vel, quod idem est, mali quod angore dignum videretur (εφ' ω χα9ήχίΐ βνΰτέλλεβ&αι). Haec igitur definitionis forma et apud Didymum (Stob. II p. 90,14 W.) et apud Andronicum (Kreuttner p. 12,1) et apud Ciceronem (Tusculan. IV 7,14, nam de III 11,25 postea videbimus) occurrit. Chrysippeam esse Posidonii apud Galenum refutationes probant. Cf. p. 392, l: χαί τοι ονδε το πρόϋφατον έχρήν έγχεϊβ&αι χατά τον ορον, εϊπερ άλη&ή τα Χρνβίππον, χατά γαρ την γνώμην αντον μάλλον μεγαλον κάκου η άννπομονήτον η άχαρτερήτον, χα&άπερ αντος εϊω&εν όνομάζειν, την λνπην είρήβ&αι έδει δόξαν, ον πρόοφατον. Apparet αντον illud et αυτός non nisi ad Chrysippum referri posse. Cf. etiam p. 369 et 370 maximeque haec Posidonii verba contra Chrysippum pugnantis: ει γαρ το μέγε&ος των φαινομένων άγα&ων η χαχων χινεΐ το νομίζειν χα&ήχον χαί χατά άζίαν εΐναι παρόντων αυτών η παραγενομένων μηδένα λόγον προϋίεϋ&αι περί τον άλλως δεϊν νπ' αντών χινη&ήναι. — Apparet igitur simpliciorem illam definitionem (δόζα πρόΰφατος κακόν παρονϋίας] non esse propriam Chrysippi, ab ipso inventam, sed Zenonis. Unde efficitur id agere Posidonium, ut Zenonis definitionem a Chrysippi doctrina abhorrere comprobet. Illud enim „arpotfqparog", quod definition! additum sit, non esse ad Chrysippi placita accommodatum. Significari hoc additamento res, dum recentes sint, affectum movere, ubi inveteraverint vel nullum vel valde exiguum. Hoc autem non posse explicari ab eo, qui ipsam opinionem affectum putet: opinionem enim ipso temporis decursu, nisi alia accedant, non mutari.

XXIV

PRAEFATIO

Hie eorum exemplo usus est Posidonius, qui longa malorum praemeditatione vim affectuum deminuunt. Neque enim id meditatione officiant illi, ut mala non iam mala videantur, scd ut propter longae cogitationis consuetudinem minore vi animum percellant. Hoc etiam Chrysippum alio loco concessisse Posidonius ostendit, de causa yero huius rei nihil certi protulisse (ότι αέ εν τω χρόνω μκλάττεται τα πά&η, xav κΐ δόζαι μένωοι. τον xaxov τι, κντοΐξ γεγονέναι χκΐ ο Χρύβιχπος— μαρτυρεί etc.). Iam igitur reputa, quaeso, utri philosopho veiba ilia apud Galenum p. 392, de quibus ambigimus, aptiora sint, Chrysippo an Posidonio. Apparet ni fallor κοχηβιν et έ&ιβμόν (bis enim verbis illo loco Galenus utitur) non potuisse a Chrysippo causas aflPerri, quibus affectus minuerentur. Consuetudo enim et exercitatio valent ad perferendam melius miseriam, non valent ad mutandam opinionem. Itaque nunc puto locum ilium Posidonianum esse neque quidquam mutandum, nisi quod p. 392,13 pro διότι scribendum eet δια τι. Atque iniuria in fragmentorum collectionem Vol. III n. 482 lum locum me recepisse et in adnotatione Bakianae comecfrorae me adsensum esse fateor. Iam ad Ciceronem redeamus, apud quem quae Cyrenaicorum sententiae adduntur § 28 sq. propter Galenei loci similitudinem ipsa quoque Posidonio tribuenda sunt. Nam quamquam Hirzelio concedendum est, ex eorundem locorum poeticomm usu per se non posse eiusdem fontis usum demonstrari, hie tarnen plures loci utrimque ita coniuncti inveniuntur, ut ad eandem rem spectent. — Atque supra iam monui, mirum videri, quod de Cyrenaicorum sententia duo bus locis agitur. Iam patet inde hoc factum esse quod Cicero locum e Posidonio arreptum loco baud idoneo inseruit. Iam in alium locum inquirendum est, ubi iterum Posidonius et Chrysippus de possessione litigant, § 24, 20 affectuum definitiones. Atque hoc quidem longiore disputatione non eget, sed per se intelligitur, errasse eos, qui definitiones illas ad Posidonium referrent: adversis enim frontibus cum doctrina Posidoniana pugnant. Magie videntur ad Chrysippi placitum accommodatae esse. Nam quod proprium est earum, „magni" illud, (quod „boni" vel „mali" notionibus additur) a Chrysippo usurpatuin esse, nostra disputatio probabile reddidit. Tarnen ex ipso Chrysippo haec non possunt esse descripfca, Nam quod causam affectus in opinione esse eundemque boni aut mali opinione citari statuitur, alienum est ab eins sententia, qui affectum ipsum opinionem esse docuit. Ac ne forte tibi fingas ipsum Ciceronem indiligenter Graecum exemplum expressisse cf. Didymi definitionem apud Stobaeum II 7 p. 90,14 λνπην 6' είναι ονβτολήν ψνχήί? ή λόγω, αίτιον δ' αυτής το δοζάξειν πρόοφατον χαχον παρείναι,

FRAEFATIO

XXV

(φ' ω χα&ήχει ϋνβτέλλίϋ^κι. Falso hie „Λρόοφατο?", quod ad δόζαν apud veteres auctores pertinebat, cum voce „κ«κόν" coniunctum est. Sed .hoc leve. oravius est, quod opinio ilia qualem Chrysippus aegritudinem descripserat, causa affectus inducitur. Deprehendimus hie Stoicum quendam recentioreni, qui inter Zenonem et Chrysippum quasi medium ferire voluit, utriusque definitiones inter se coniungendo. Idem igitur ad Ciceronis fontem pertinet, qui ueus eet Chrysippo, sed non accurate eum expressit. Metus quidem et aegritudo opiniones magni mali esse dicuntur; sed hoc e neglegentia magis Ciceronis, quam ex diversorum fontium usu esse explicandum videtur. Ea quoque re a Chrysippo Tullianae definitiones discrepant, quod „πρόσφατος" illud plane neglegitur; nam quod ad aegritudinis definitionem („opinio magni mali praesentis") postea additur: „et quidem recene opinio talis mali ut in eo rectum videatur esse angi", a f nte Tullii hoc additamentum alienum esse certum est, siquidem in fonte affectus non opiniones esse, eed opinionibus citari dicebantur; qua re illud additumentum excluditur. Nam opinio, quae causa fuit ipsius affectus, „recens" dici non poterat. Cur autem Cicero ea addiderit, facile intelliges, si contuleris § 62 sq., quibus haec definitionis pars pro fundamento est. Bla enim, ut prima § 62 verba comprobant, cum antecedentibus non cohaerent, cum opinioni illi (seil, ad officium pertinere, rem aegre ferre) non efficiendae sed augendae perturbationis vis tribuatur. Confer etiam § 28 haec verba: „Atque hoc quidem perspicuum est, turn aegritudinem exsistere, cum quid ita visum sit, ut magnum quoddam malum adesse et urgere videatur/' Haec enim ad illas definitiones voluptatis et cupiditatis § 24, 25 accomodata sunt, et ex eodem fonte petita esse videntur, additamenti illius nullum praebent vestigium. Habemus igitur auctorem, qui in magnitudine mali opinati plurimum momenti posuit eiusdemque vestigia aliis quoque huius libri locis deprehendimus. Idem necopinata et subita maiora videri putavit, quod in his tempus deficeret de magnitudine recte iudicandi (cf. § 52 „quod quanta sint, quae accidunt, considerandi spatium non datur"). Quod vero vel praemeditatione vel simplici temporis decursu perturbatio minuitur, hoc inde explicavit, quod cogitatione diuturna, sive autecedat sive insequatur, ad verum de magnitudine mali iudicium homines perveniant. Cf. § 5£, 59 ubi haec verba maxime sunt memorabilia: „intellecto eo quod rem continet, malum quod opinatum sit maximum, nequaquam esee tantum, ut vitam beatam possit evertere.'' Patet hanc doctrinam Posidonianae quam supra adumbravimus esse contrariam. Is enim consuetudinem et exercitationem causas attulerat perturbationis praemeditatione mitigatae. Hie vero patronus exstitit

XXVI

PRAEFATIO

Chiysippi, dam in ipsa opinionis mutatione causam inesse docet. Ea vero quae § 55 dicuntur: „feriunt enim fortasse gravius; non id efficiunt, ut ea quae accidant maiora videantur" cum Posidonii doctrina accurate concinunt, qui in magnitudine mali opinati, ut e Galeno cognitum habemus, nihil momenti posuit, multum in consueto vel insueto. Magnitudinis enim opinione non mutata homines paulatim malis assuescere iudicavit. Sed verbis illis quae e § 58 supra exscripsimus etiam notam impressam esse puto certi cuiusdam auctoris. Nam cum idem sit sine dubio, cui Stoicas definitiones § 24, 25 Tullius debet, tarnen vitam beatam non omnibus malis carere, sed minorum quorundam malorum participem esse docet. Is igitur fait, qui vitam beatam a beatissima distingueret. lam cum initio cap. 25 Antiochus laudetur de re leviore quidem per se, sed cum antecedentibus tarn arte coniuncta, ut divelli nullo modo queat, nee non in sequentibus paragraphis eiusdem scriptoris vestigia cernantur (cf. § 61: „causa aegritudinis; est enim nulla alia nisi opinio et iudicium magni praesentis atque urgentis mali"), Antiochum fuisse Ciceronis fontem pro certo habeo. lam optime explicatur, cur in magnitudine mali opinati tantum momenti ponatur et ex compluribus Chrysippi definitionibus eae deligantur quae „magni" notionem contineant. Antiochus enim nequaquam is erat, qui, praeter vitium nulla mala esse ratus, ita aegritudinem posset sanare, ut mali opinionem maerentis animo totam evelleret; immo parva esse, quae maxima visa sint, haec est ad illius placita aptissima consolandi ratio. — Neque ex his intellectis ad nostram Chrysippeorum collectionem multum utilitatis redundat; tarnen fieri non poterat, quin in fontes libri tertii inquireremus, ut intellegeretur ab Antiocho Ciceronem ea accepisse, quae in hoc libro ad Chrysippi doctrinam proxime accedunt. Pauciora sunt quae de libro quarto T u s c u l a n a r u m disputaturus sim. Aegre fero quod iterum cum Hirzelio, cui permulta me debere confiteor, litigandum est. Neque enim persuasit mihi vir doctissimus, ex uno fonte, quae hoc libro continentur, posse derivari. Immo quod § 10 Pythagorae et Platonis de anima rationem se probare simulat, sequentibus vero capitibus definitiones profert Stoicorum, ex Chrysippea philosophia arcessitas, quae cum ilia ratione aperte pugnent, certissimum duco fontium diversitatis indicium. Neque disputatio ilia, qua Peripateticorum mediocritates impugnantur (§ 38 sq.), eum decent philosophum, qui omnes affectus falsis opinionibus nasci docuit. Immo hunc longe alia decebat disputandi ratio, ut scilicet opinionis mediocritatem non posse cogitari ostenderet: opinionem enim aut veram esee aut falsam, absurde cogitari de opinione vel medio-

PRAEFATIO

XXVII

criter vel magnopere falsa. Atqui huius rationis, quae ilium definitionum auctorem unice decebat, nullum exstat vestigium; immo a Zenonis definitionibus solis proficiscitur, ut motus animi minis concitati semper modum excedere comprobet. Itaque definitiones et partitiones §§ 11—33 suum habent et proprium fontem, quod ipse Cicero videtur significare, cum „vela et cursum" sequentis disputationis distinguit a „scrupulosis cotibus" antecedentium capitum. Neque hoc mihi persuasit Hirzelius, quod librum quartum cum tertio tarn arte coniunctum putat, ut idem utriusque fons fuisse ceneendus sit. Nam in tertio libro multus est de „magnitudine" boni vel mali opinati, sine qua perturbationem (aegritudinem) non posse cieri iudicat, a quarto libro haec opinio aliena est. Definitiones igitur perturbationum, quae in tertio et quarto libro proponuntur, non possunt esse eiusdem auctoris. lam cum in quarto libro altera quidem pars, qua de Peripateticorum agitur mediocritatibus et de curatione perturbationum, paucis exceptis a Chrysippo aliena sit, de fönte illius partis hie quaerere nolo, de priore parte §§ 11—33 nonnulla addenda sunt. Ac primum quidem cum Hirzelio ea in re me consentire gaudeo, quod a Posidonio haec capita abiudicavit. Eadem videlicet argumenta, quae tertii libri detinitiones ad Posidonium revocari non sinunt, hie quoque valent. Nonne igitur ipsum Chrysippum putandus est Tullius arcessivisse, cuius placitis pleraeque sententiae congruae sunt? At sunt quae vehementer hanc coniecturam dissuadeant. Nam et omnino Tullium a Chrysippi lectione alienum fuisse puto propter orationis squalorem et intricatam sententiarum difficultatem, et inveniuntur in illis capitibus quae complurium Stoicorum placita respecta esse ostendant. Cf. § 23 „minium operae consumitur a Stoicis, maxime a Chrysippo" et § 30 „quam alii ipsam temperantiam dicunt esse, alii obtemperantem temperantiae praeceptis." Accedit, quod ea, quae de morbis animi et aegrotationibus §§ 23—32 disputantur, vix possunt ex uno scriptore excerpta esse. Nam quae § 23 incohatur, mox ut minime necessaria omittitur corporis et animi comparatio, eadem cp. 12 in. (§ 27) iterum, cp. 13 in (§ 28) tertium quasi de novo instituitur. Alia enim ratione cp. 12, alia cp. 13 aegrotationis notio explicatur. Itaque, quamquam insunt, quae sine dubio Chrysippea sint, omnia ex solo Chrysippo a Tullio excerpta esse non puto. Quid igitur de tota disputatione iudicandum? Scio inultie earn placuisse coniecturam, qua e compendio triviali haec sumpta esse suepicantur, cui magnopere favet Didymei et Laertiani compendii similitudo, repugnat in explicandis „morbi et aegrotationis" notionibus scriptoris ubertas. Talia enim a compendio aliena sunt. Mihi autem

PKAEFATIO

hoc maxime arridet, ut epitomam Stoieae perturbationum doctrinae in ipsius Tullii usum confectam esse samam, quae ad Chrysippi maxime placita se adplicuerit. Nam praeter cetera haec quoque verba Chrysippi nos admonent (§ 33 in): „Habes ea, quae de perturbationibus enucleate disputant Stoici: quae logica appellant, quia disseruntur subtilius." Atqui Cbrysippi tree primi de perturbationibus .libri hoc ipso nomine τα λογικά comprehendebantur et a coneolatorio (&£Qccttfvtix92.

36

ZENO CITIEUS.

128 Eusebius praep. erang. XV 20, l (Ar. Did. fr. phys. 39 Diels p. 470). το dl· βπέρμα φηβϊν ο Ζήνων είναι, ο με&ίηβιν αν&ρωπος, πνεύμα με&'νγροϋ, ψυχής μέρος xal άπόβπαβμα xal τον βπέρματος τον των προγόνων χέραβμα xal μίγμα των της ψυχής μερών βννελη5 λν&ός· £χον γαρ τους λόγους τω ολω τους αυτούς τοντο, δταν άφε&γι είς την μήτραν, βνλληφ^ν νπ' άλλον πνεύματος, μέρονς ψυχής της τον &ήλεος, καΐ βνμφνες γενόμενον χρνφ&έν τε φύει, χινούμενον xal άναρριπιξόμενον νπ' εκείνον, προβλαμβάνον αεί [εις] το νγρ6ν χαί αύζόμενον εξ αυτόν. — Theodoret. gr. ff. cur. V 25. Ζήνων dl· 6 ίο Κιτιενς ο τήδδε της αίρεοεως ήγηϋάμενος τοιάδε περί ·ψνχής δοξάξειν τονς οίχείονς έδίδαζε φοιτητάς· τον γαρ τοι άν&ρώπινον &ορόν, νγρον 'όντα xal μετέχοντα πνεύματος, της ψνχής έφηΰεν είναι μέρος τε xal άπόϋπαομα και τον των προγόνων βπέρματος χέραΰμά τε xal μίγμα έ% απάντων των της φνχης μορίων ζννα&ροιο&έν. — Plutarchus de 15 cohib. ira 15 p. 462 f. καίτοι χα&άπερ ό Ζήνων έλεγε το ΰπέρμα ΰνμμιγμα χαί χέραβμα των της ψνχής δννάμεων νπάρχειν άπεβπαϋμένον, οϋτω χ.τ.λ. — Aetius plac. V 4, l (DDGr p. 417). Ζήνων (το βπέρμα) οωμα' ψυχής γαρ είναι απόϋπαβμα. — Eadem Galen, bist, pb.il. 108 (DDG p. 640) Galen, οροί Ιατρ. 94 (XIX p. 370 Κ.) ϋπέρμα έβτίν άνso &ρώπου, ο με&ίηϋιν αν&ρωπος με9·' νγρον, ψνχης μέρονς αρπαγμα xal ϋνμμιγμα τον των προγόνων γένονς, οίον τε αυτό ην xal αντο ΰνμμιχ^ν άπεχρύ&η. — Diogenes Laert. VII158. άν&ρώπον δε βπέρμα, ο με&ίηοιν δ αν&ρωπος με&'νγρον, ϋνγχΙρναβ&αι (λέγονβιν) τοίς της ψυχής με'ρεβι χατά μιγμον τον των προγόνων λόγον. — Cf. II >5 η. 741—747. 129 Aetius plac. V 5, 2 (DDG p. 418). Ζήνων (τάς δηλεΐας) νλην μ& ύγράν προΐεβ&αι, οιονεί άπο της βνγγνμναβίας Ιδρωτας, ον μην βπέρμα πεπτιχόν. — Galen, hist. phil. 109 (DDG p. 640) Diogenes Laert. VII 159. to dl· της δηλείας (βπέρμα) αγονον αποφαίνονται. so 130 Cicero de divin. II 119. contrdhi ndern animum Zeno et quasi labi putat atque concidere et ipsum esse dormire. Cf. Π η. 766sq. 131 Galenus methodi med. II 5 Vol. X p. 111 K. ότι τε γαρ της νοβώδους δνβχραβίας είδη πολλά χαί 8τι χα&' εχαβτον η θεραπεία 35 διάφορος ούχ Ίπποχράτην μόνον % άλλους πάμπολλους ιατρούς, αλλά 4 αυνεληλν&ότος CFG; fortasse ΰννεληλν&ότων. 6 μέσους scripsi, μέρος vulgo. 7 χεραα&έν τι φνβι coni. Diels, χρνφα iitieyvti Ueener. 8 eis del. Diels. 21 καΐ αντο] fortasse: αφ' ου το. 23 ΰνγχρίναδ&αι Β. 24 του . . . πςογόνου λόγον Ρ, τον προγόνου λόγου Β. 28 βαέρμα «επτικόν GA, ϋπέρμα παππικόν Β, αχίρμνντιιιήν C. Unde scribendum: ΰαερμ,ατιχήν. 31 id add. Schuetz.

PHYSICA V.

37

και Πλάτωνα χαι Χριβτοτέλην χαι Θεόφραοτον χαι Ζήνωνα xal Χρνΰιππον απαντάς τε τονς έλλογίμονς φιλοβόφονς παρεχόμενοι μάρτνρας' ότι τε χωρίς τον την φύοιν ενρε&ήναι του ΰώματος ακριβώς ονχ οϊόντ' έβτϊν οντε περί νοβημάτων διαφοράς έζενρείν ονδεν οντε Ιαμάτων εύπορηβαι προϋηχόντως^ απαντάς πάλιν τον g νυν εΐ- s ρημενονς μοι φιλοβόφονς τε χαι Ιατρούς ον προοτάττοντας αλλ' άποδειχννντας παρέχονται. Cf. II n. 771 sq. 132 Galenus adv. lulianum 4 Vol. XVIII A p. 257. ανται μεν ovv αϊ ρήϋεις τον λαμπροτάτον ϋοφιϋτον, Ζήνωνι xal Ι4ρι6τοτέλει ίο xal Πλατόνι τονς με&οόιχονς ιατρούς επεβ&αι φάΰχοντος. ημείς δ' αν&ις άναμνήδομεν αυτόν, ως εχαΰτος τοντων των φιλοϋόφων, άμα πολλοίς τοις μετ' αυτόν, ενχραβίαν μεν ηγείται την νγείαν είναι &ερμον xal ψνχρον xal νγρον χαι ζηρον' νοοήματα δε γίγνεβ&αι τα γονν κατά δίαιταν υπερβάλλοντος έχάότον των είρημένων η ελλείποντος' is είναι δ*ε και χνμονς εν τω ΰώματι τους μεν υγρούς χαι ξηρούς χατά δνναμιν, ένίονς δε θερμούς η ψνχρονς, αναλογίζοντας (τοίς) νοϋήμαοιν. οντω Πλάτων άμα τοις νπ' αντω παϋιν, όντως Άριοτοτέλης άμα τοις έχ τον Περιπάτου, οντω Ζήνων xal Χρνβιππος &μα τοις άλλοις Στωΐχυΐς έγίνωβχον. — Cf. II η. 771. «ο

133 CenBorinus de die nat. XVII 2. quare qui annos triginta sae&dum pwtwrwnt multum videntur errasse. hoc enim tempus genean vocari Heraditus auctor est, quia orbis aetatis in eo sit spatio. orbem autem vocat aeiatis dum natura ab sementi humana ad sementim revertitur. hoc quidem geneas tempus alii al er definierunt. Herodicus an- n nos quinque et viginti scribit, Zenon triginta.

Physica V. De anima humana. — Anima est Spiritus. — Anima est corporalis. — Anima est όνα&νμίασις. — De partibus animae. — Manet post mortem, sed non aeterna est. — De principal!. — so De voce. — De sensibns. 134 Cicero Acad. post. I 39. (Zeno) statuebat ignem esse ipsam nalwram quae quoique gigneret [et] mentem atque sensus. — de finibus IV 12. cum aittem quaereretur res admodum diffic is, num quinta quaedam natura videretur esse, ex qua ratio et inteUegentia oriretur, in u 12 ctfaov scripsi, ufa tv ed. 17 τοίς addidi. ed. 28 Heraclit. frg. 87. 88 Byw., B 19 p. 48 Diele. que) Madvig, quidque libri. || et del. idem.

18 ufaio ecripei, 33 quoique (vd cui-

38

ZENO CITIEUS.

quo etiam de animis cuius generis essent quaereretur, Zeno id dixit esse ignem. — Tusc. disp. I 19. Zenoni Stoico animus ignis videtur. 135 Diogenes Laert. 157. Ζήνων dl· ό Κΐΐΐεύς ... πνεύμα ίν&ερμον είναι την ψνχήν. τοντφ γαρ ημάς είναι έμχνόονς και VXQ s τούτον χινεϊβ&αι. 136 Galenus Hist. Phil. 24 Diels, p. 613,12. την δε ov iav avτής (seil, της ψνχής) l μεν άβώματον έψαυαν, ως Πλάτων, οι δε δώματα κινείν, ως Ζήνων και οΐ έ% αυτόν, χνενμα γαρ είναι ταντην νπενόηβαν xal οντοι. ίο 137 Tertullianus de anima c. 5. denique Zeno „conswum spiritum" definiens animam Twc modo instruit, „quo" inquit „digresso animal emoritwr, corpus est: constio autem spiritu digresso animal emorittir: ergo consitus Spiritus corpus est: consitus autem Spiritus anima cst: ergo corpus est anima." — Macrob. in Somn. Sc. I 14,19. Zenon i5 (dixit animam) concretum corpori spiriium. Cf. Chrysippum ap. Nemes. de nat. hom. c. 2, p. 33. ό θάνατος έότι χωριομος ψνχής αΛο βώματος' ουδέν δε άοώματον αχό βώματος χωρίζεται' ονδε γαρ εφάπτεται οώματος άβώματον η δε ψυ%ή Χ(ώ έφάχτεται χαι χωρίζεται τον βώματος. βωμα αρά ή φνχή. so 138 Chalcidius in Tim. c. 220. Spwitum quippe animam esse Zenon quaerit hactenus: quo recedente a corpore moritur animal, Iwc certe anima est. naturali porro spwitu recedente moritur animal: naturalis igitur spi/ritus anima est. 139 Longinus ap. Euseb. praep. evang. XV 21,3. Ζήνωνι μεν 25 γαρ xai Κλεάν&ει νεμεοήϋειέ τις αν δικαίως οντω βφόδρα υβριστικώς περί αυτής (seil, ψνχής) διαλεχ&εΐϋι καϊ ταντόν αμφω τον βτερεον βώματος είναι την φνχήν άνα&νμίαβιν φήβαβι. — Theodoret. gr. a£F. cur. V 27 (p. 129 Eae). έίμφω γαρ (Ζήνων και Κλεάνθης) τον βτερεοϋ βώματος είναι την ψνχήν άνα&νμίαβιν. so 140 Gralenus de plac. Hippocr. et Plat. II 8 (V 283 K., p. 248 ed. In. Mueller), εΐ δε γε εχοιτο (Λιογένης ό Βαβνλώνιος) Κλεάν&ει χαί Χρνβίππω και Ζήνωνι τρέφεβ&αι μεν έ£ αίματος φήβαντι την ψνχήν, ονβέαν δ' αντής νπάρχειν το πνενμα etc. 8 αώμ,ατα κινΐΐν Α, βώμα ονγ-Μ,νοϋν Β, corpus simui secuzri movene N, fortasse ot 9k ζαώμα, «τάματα mvslv. 11 H. Gomperz Tertuilianea (Yindob. 1896) p. 62 ita hunc sjllogismum restituit: „Quo digresso animal emoritur, anima eet: coneito autem spiritu digresso animal ernoritur: ergo consitus spiritus anima est. Consitus autem spiritus corpus est: ergo corpus est anima.11 Cf. n. 138. Mihi etiam formam syllogismi apud Tertullianum traditam def'endi posse persuasum est. Nam verba „consitum spiritum definiens animam" fundamentum indicant, cui Zeno hunc syllogismum superstruxit. 26 αίματος coni. Stein Psychol. d. Stoa I p. 107; sed de sanguine non dixisset: τον οτεριοΰ.

PHYSICA V.

39

141 Eusebius praep. evang. XV 20,2 (Ar. Did. fr. phys. 39, Diels p. 470). περί δε ψυχής Κλεάν&ης μίν τα Ζήνωνος δόγματα παρατι&έμενος προς ϋύγχριοιν την προς τους άλλους φυβιχούς φη&ιν, ότι Ζήνων την ψυχήν λέγει αίο&ητιχήν άνα&υμίαΰιν, χα&άπερ Ηράκλειτος, βονλόμενος γαρ έμφανίϋαι, ότι αϊ ψυχαϊ άνα&υμιώμεναι κ νοεραΐ άεϊ γίνονται, εί'χαϋεν αύτάς τοις ποταμοΐς λέγων όντως ,,Λοταμοί&ι τοίβιν αύτοϊβιν έμβαίνουβιν ετέρα xal ετέρα ύδατα έπιρρεΐ" και ψυχαϊ δ'ε άπο των υγρών άνα&υμιωνται. άνα&υμίαβιν μεν ουν ομοίως τω Ήραχλείτω την ψυχήν άπoφaCvει Ζήνων, αίβ&ητιχήν δε αυτήν είναι δια τοϋτο λέγει, δτι τυποϋβ&αί τε δύναται [το μέγε&ος] ίο το μέρος το ήγούμενον αυτής άπο των όντων xal υπαρχόντων δια των αΙβ&ητηρ(ων xal παραδέχεο&αι τάς τυπώΰεις" ταύτα γαρ ίδια ψυχής έβτιν. 142 Jamblichus de anima ap. Stob. Eel. I 49,33 p. 367,18 W. άλλα μην οι γε άπο Χρνβίππον χαΐ Ζήνωνος φιλόΰοφοι χαΐ πάντες 16 οβοι βωμα την ψνχήν νοονβι τάς μεν δυνάμεις ως εν τω ύποχειμένω ποιότητας βυμβιβάζουοι, την δε ψυχήν ως ούϋίαν προϋποχειμένην ταΐς δυνάμεβι τι&έαϋιν, έχ δ' αμφοτέρων τούτων ϋύν&ετον φύβιν &, ανόμοιων ΰυνάγουοιν. 143 Nemesius de nat. horn. p. 96. Ζήνων 61 ό Στωιχος όχτα- so μέρη φηβιν είναι την ψυχήν, διαιρών αυτήν εις τε το ήγεμονιχόν χαΐ είς τάς πέντε αίϋ&ήβεις χαΐ εις το φωνητιχον χαΐ το ϋπερματιχόν. — Jamblichus de anima ap. Stob. Eel. I 49, 34 p. 369, 6 W. οί άπο Ζήνωνος όχταμερή την ψυχήν διαδοξάζουόι περί τάς δυνάμεις είναι πλεέονας, ωοπερ εν τψ ήγεμονιχω, ένυπαρχουϋών φανταϋίας, ουγχατα- SB &έβεως, ορμής, λόγου.

144 Tertullianus de anima c. 14. dividitur aMtem in partes mine in duas a Platone, nunc in ires a Zenone. 145 Themistius de anima f. 68 II p. 30,17 Spengel. ουδέ γαρ l πνεύμα την ψυχήν λέγοντες xal την χίνηβιν αύτΫ] την κατά τόπον so δίδοντες έζελ&οϋβαν είϋιέναι πάλιν ουγχωρήϋειαν αν. χαχως ουν, ω βέλτιβτε — — εΐ γαρ ως ϋωμα έζειϋιν έχ του οώματος, δια τί xal ούχ εΐοειβι πάλιν ι — — αλλ'όμως Ζην ων ι μεν υπολείπεται τις 4 αΐΰ&ηαιν η άνα&νμ,ίαβιν libri, corr. Wellmann. 6 ίτεραι αεί eispectat Diele, sed confert Sext. VIF 129. 8 Heracliti fr. 42 Byw.; verba καΐ ψνχαΐ— άνα&νμ,ιωνται Zenoni tribuit Byw., mihi videntnr alterum Heracliti fragmentum, quod cum priore non cohaereat. 10 te] γε libri, corr. Diele. || το μ,έγε&ος ut var. lecfc. seclusit Vigerus. 18 προτι&έααιν libri, corr. Wachem. 24 verba δίαδοξάζονΰΐ—πλείονας corrupta, vel lacunosa; videtur Jamblichus dixiese plures esse δννάμ,εις quam μ^ρη; nam unum μϊρος, το ήγεμονιχόν, plures habet facultates. E. gr. την ψνχήν »Όί δοξάζονοι· περί (δε τίνα μέρη) τάς etc. 28 ne credamus Tertulliano, facit Nemesius cf. fr. 143.

40

ZENO CrnEUS.

απολογία, χέχραϋ9αι ολην δι' όλον τον θάματος φάβχοντι την ψνχήν και την εζοδον αυτής 'άνευ φ&ορ&ς τον ύνγχρίματος μη ποιονντί. 146 Epiphanias adv. haeres. ΠΙ 2, 9 (DDG p. 592,21). Ζήνων 6 Κιτιενς δ Στωιχος εφη μη δεΐν &εοΐς οίχοδομείν ιερά, αλλ' εχειν το 5 &εΐον iv μόνω τω νω, μάλλον δε 9εον ήγεΐβ&αι τον νουν. εατι γαρ &9άνατος. — id. 26. έλεγε δε xal μετά χωριϋμον τον ϋώματος * * * xal έχάλει την ψνχήν πολνχρόνιον πνενμα, ον μην δΐ αφ&αρτον δι' 'όλον ελεγεν αυτήν είναι, έχδαπαναται γαρ νπο τον πολλον χρόνον είς το αφανές, ως φηϋΐ. ίο Augustinus contra Acad. ΠΙ 17, 38. guamobrem cum Zeno sua qtiadam de mwndo et maxime de anima, propter guam vera phflosophia vig at, sententia delectaretw, dicens earn esse mortalem, nee quidgiiam esse praeter hunc sensibttem mundum, nih que in eo agi nisi corpore; nam et deum ipsum ignem pwtdbat etc. is 147 Lactantius inst. div. VH 7, 20. Esse inferos Zenon Stoicus docuit et sedes piorum ab ivnpiis esse discretas: et iHos quidem quietas et delectab es incolere regiones, Jios vero luere poenas in tenebrosis locis atque in caeni voraginibus horrendis. Cf. Tertull. de anima c. 54. quos quidem miror quod prudentes so animas cvrca terram prostemant, cum Ulas a sapientibus multo superioribus erudiri adfirment. ubi erit scholae regio in tanta distantia diversoriorum? qua ratione disdpulae ad magistros convewtabunt, tanto discrimine invicem absentee? quid autem iUis postremae eruditionis usus ac fructus iam iam conflagratione peritwris? reliquas animas ad inferos

25 deidunt. 148 Galenus de Hipp, et Plat. plac. Π 5 (V p. 241 K, p. 201 ed. In. Mueller), δ &ανμαζόμενος νπο των Στωιχων λόγος 6 Ζήνωνος . .. έχει γαρ ώδε. „φωνή ύιά φάρνγγος χωρεί. ε£ δε ην άχο τον έγχεφάλον χωρονβα, ούχ αν δια φάρνγγος έχώρει. οδεν δε λόγος, so xal φωνή έχεί&εν χωρεί, λόγος δε άπο διανοίας χωρεί, ωϋτ' ούχ εν τφ έγχεφάλω εβτιν ή διάνοια." 149 Schol. ad Plat. Alcib. I p. 121 Ε. δίς επτά ετών] τότε γαρ ό τέλειος εν ήμίν αποφαίνεται λόγος, ως Χριϋτοτέλης xal Ζήνων χαΐ Άλχμαίων ο Πν&αγόρειός φαϋιν. — Jambl. de anima ap. Stob. 3& Ecl. I 48; 8 p. 317, 21 W. πάλιν τοίννν περί τον νον xal παβων των χρειττόνων δννάμεων της φνχής ο£ μεν Στωιχοί λεγονϋι μη εν&νς έμφνεϋ&αι τον λόγον, νβτερον δε ϋννα&ροίξεϋ&αι άπο των αΐ6&ή0εων 6 χςόνον τινίί διαμένΐΐν vel similia ezcidiese Tidit Diele. 19 prudentes scripsi, imprudentes vulgo. 30 λόγος et φωνή locoe inter se mutare non opus cst. — Cf. Galen, ibid. p. 204. 20ζ (haiue operis Π η. 894).

PHYSIC A VI.

41

xal φανταΰιων περί δεχατέβϋαρα έτη, — Cf. Aetius IV 11, 4 (DDG p. 400). ό δε λόγος xa&' bv προβαγορενόμε&α λογικοί έχ των προλήψεων βνμπληρονϋ&αι λέγεται χατά την πρώτην εβδομάδα. Cf. etiam Diog. Babyl. frg. 17 (Vol. Ill p. 212). 150 Aetius IV 21, 4 p. 411 Diels. το δϊ φων&εν ύπο τον Ζή- s νωνος είρημένον, ο και φωνήν χαλονβιν, ίβτι πνενμα διατεΐνον άπο τον ήγεμονιχον μέχρι φάρνγγο$ xal γλώττης xal των οίχείων οργάνων. 151 Galenus de Hipp, et Plat. plac. Π 5 (V p. 247 K., p. 208 ed. Iv. Mueller), xal τοντο βούλεταί γε Ζήνων χαϊ Χρνΰιππος άμα τω βφετερω χορω παντί, διαδίδοΟ&αι την έχ τον προϋπεϋόντος ε%ω9·εν ίο έγγενομενην τω μορ(ω χίνηοιν είς την αρχήν της ψνχήζ, ΐν' αΐβδηται το ξωον.

Physica VI. Theologia. Esse deos. — Snmmus deus (aether). — Vniis dens et tarnen u niulti. — Φύσις, πρόνοια. — Μαντική. — Ειμαρμένη. 152 Sextus adv. math. IX 133. Ζήνων δε xal τοιούτον ήρώτα λόγον „Tot>s &εονς ευλόγως αν τις τιμωη. τούξ t μη οντάς ούχ αν τις ευλόγως τιμωη' εΐϋΐν αρά ·9·£θ£" Cf. Diogen. Babyl. fr. 32 (Vol. Ill p. 216) Zenonem ab adver- »o sariis defendentis. 153 Hippolytus Philosoph. 21, l (DDG p. 571). Χ$νϋιππος xal Ζήνων^ οι νπέ&εντο xal αντοί αρχήν μεν frebv των πάντων, 6ωμα οντά το χα&αρώτατον, δια πάντων δε διήχειν την πρόνοιαν αυτόν. — Galen. Hist. Philos. 16 (DDG p. 608). Πλάτων μεν ovv xal Ζήνων »s ό Στωιχος περί της ονοίας τον &εοϋ διεληλν&ότες ονχ ομοίως περί ταύτης διενοή&ηβαν, αλλ' δ μεν Πλάτων &εον άϋώματον, Ζήνων Ok βώμα, περί μορφής μηδίν είρηχότες. 154 Cicero de nat. deor. I 36. hie idem (seil. Zeno) olio loco aethera deum dicit. — Tertullian. adv. Marcion. I 13. deos pronuntia- so verunt ... Mi Zeno aerem et aefherem. — Minuc. Fel. 19,10. aethera interdiu omnium esse principium. — Cicero Acad. pr. Π 126. Zenoni et religuis fere Stoicis aether videtur summus deus, mente praeditus, qua omnia regantwr. 11 ίγγίνομ,ένην ΜΑ, έγγινομένην L. 26 ούχ ύμ,οίως Β, ον κόβμου Α. 28 πίρΐ de μοςφήξ Α, »ίρί μομφής ίέ Β, COIT. Diele.

42

ZENO CITIEUS.

155 Tertuliianus ad nat. II 4. ecce enim Zeno quoque materiam mundialem a deo separat et eum per ittam tamquam mel per favos transisse dicit. — idem adv. Hermog. 44. Stoici enim volunt deum sic per materiam decucurrisse quomodo mel per favos. 5 156 Tertuliianus de praes. cup. 7. et ubi materia cum deo exaequatur, Zenonis disdplina est. 157 Aetius I 7, 23 (DDG p. 303, 11). Ζήνων δ Στωικος νουν κόβμον πνρινον (seil. &εον άπεφήνατο). Augustinus adv. Acad. Ill 17, 38. nam et deum ipsum ignem pu10 tavit (Zeno). 158 Themistius de an. II p. 64, 25 ed. Speng. τάχα οε και τοίς άπο Ζήνωνος βνμφωνος η δόξα, δια πάβης ονοίας πεφοιτηκεναι τον &ebv τι&εμένοις και πού μεν είναι νουν, που δε ψνχήν^ που δε φύοιν, πον δε εζιν. is 159 Tatianus ad Graec. c. 3 p. 143 C. και δ δέος άποδειχ&ή&ετκι κακών κατ' αντον (seil. Ζήνωνα) ποιητής, εν άμάραις τε και 6κώληζι και άρρητονργοΐς καταγινόμενος. Of. Clemens Alex. Protrept. p. 58 Pott, ονδε μην τονς άπο της Στοας παρελενοομαι δια πάϋης νλ-ης και δια της ατιμότατης το δεϊον διή20 κειν λέγοντας' ο'ί καταιβχννονΰιν άτεχνώς την φιλοβοφίαν. — Sextus Pyrrh. hyotyp. Ill 218. Στωικοϊ δϊ πνεύμα διήκον και δια των εΐδεχ&ών.

160 Lactantius de vera sap. c. 9. Zeno rerum naturae dispositorem atque artificer», universitatis λόγον praedicat, quern et fatum et 36 necessitatem rerum et deum et animum lovis nuncupat. — id. Inst. div. IV 9. — Tertull. Apol. 21. Apud vesiros quoque sapientes λόγον, id est sermonem atque rationem, constat artificem videri universitatis. Hunc enim Zeno determinat' factitatorem, qui cuncta in dispositione formaverit, eundem et fatum vocari et deum et animum lovis et necessitatem so omnium rerum. — Minuc. Fel. 19,10. rationem deum vocat Zeno. 161 Cicero de nat. deor. I 36. rationem quandam per omnem naturam rerum pertinentem vi divina esse affectam putat. Cf. Epiphan. adv. Haeres. Ill 36 (DDG p. 592). διήκειν το &εΐον.

as

έλεγε δε πάντα

162 Cicero de nat. deor. I 36. Zeno naturalem legem divinam esse censet eamque vim obtinere recta imperantem prohibentemque contraria. — Lactant. inst. div. I 5. Item Zeno (deum nuncupat) divinam naturalemque legem. — Minuc. Fei. Octav. 19, 10. Zeno naturalem legem atque divinam ... omnium esse principium. 8 χόβμον A, corr. Krieche. 32 vi Manutius, ut ABVH.

31 omnem Glogaviensis, omnium ABHV.

PHYSICA VI.

43

Cf. Diogenes Laert. VII 88. ό νόμος 6 κοινός, οϋπερ έότίν ο όρ&ος λόγος, δικ πάντων ερχόμενος, ό κύτος ων τω Λιΐ, χα&ηγεμόνι, τούτω της των 'όντων διοιχήΰεως οντι. Schol. Lucan. II 9. hoc secundum Stoicos dicit, qui adfirmant mundum prudentia ac lege firmatum, ipsumque dewn esse sibi legem. 5 163 Diogenes Laert. VJL1 148. ούϋΐαν δε &εοϋ Ζήνων μεν φηϋι, τον δλον χόΰμον χαΐ τον ούρανόν. 164 Lactantiua de ira Dei c. 11. Antisthenes ... unum esse natwralem Deum dixit, quamvis gentes et urbes suos habeant popul res. Eadem fere Zeno cum suis Stoicis. 10 Philodemus περί ενόεβ. ρ. 84 Gomp. πάντες ονν οι από Ζήνωνος, εΐ xccl κπέλειπον το δαιμόνων , .. ένα δέον λέγονβιν εινκι. 165 Cicero de nat. deor. I 36. i e/m (Zeno) astris hoc idem (i. e. vim divinam) tribuit, turn annis, mensibtts, annorumque mutativnibus. 166 Cicero de nat. deor. II 63. Alia guoque ex ratione et quidem 15 physica magna fluxit muMitudo deorum, qui induti specie humana faintlas poetis suppeditaverunt, hominum autem vitam superstitione omni referserunt. Atque hie locus a Zenone tractatus, post a Cleanthe et Chrysippo plwribus verbis explicates est. 167 Cicero de nat. deor. I 36. Cum vero Hesiodi Theogoniam 20 interpretatwr, toUit omnino usitatas perceptasqwe cognitiones deorum; neque enim lovem neque lunonem neque Vestam neque quemquam, qui ita appettetwr, in deorum habet numero, sed rebus inanimis atque mutis per quondam significationem haec docet tributa nomina. 168 Philodemus περί εύϋεβείας cp. 8 (DDG 542b). την 2s ίτην, (δ^νναμιν ονϋκν 6ννα(χ)τιχήν οΙχε(()ως των μερω(ν) α)λλτ/λα χαΐ εκ .. . . ων την δ' άνκ .... ν η .. ου χαΐ χν .,. . .. η περι'οδον 169 Minucius Felix Octav. 19, 10. Idem (Zeno) interpretando lunonem aera, lovem caelum, Neptunum mare, ignem esse Vulcawum, so et ceteros sim iter vulgi deos elementa esse monstrando, publicum arguit graviter et revincit errorem. 170 Philodemus περί εύβεβ. col. 8. τ(ού)ς δϊ όρ&ούς (λόγ)ονς χαϊ ϋπουδα,ίας δια&έΰεις BPLD. 2 ων] iv BPLD. || its Β dtt, ϊ in lit. Ρ». 6 »veiuv P, corr. P1. 16 inducti ABHV. 20 Theogoniam id est originem deorum ABHV. 23 appelletur ABEP, appellatur H. 26 locum ad Zenonem probabiliter rettulit Diele 1. 1.; Venerem ipee induxi. || «τνναχτικήν dedi, σνναπτικήν vulgo. 27 fortasse: xai ί-Λτιν,ήν. 28 την δ' άνατοΐήν ήλιου v.al κυ(χ1ηβΜ>) η πΐρίοδον Diels. 33 ad Zenonem hoc frustulum esse referendum ex loco quern inter Philodemi fragments obtinet suspicatus eat Diele Dox. p. 542. 543.

44

ZENO CITIEUS.

171 Cicero de nat. deor. Π 57. Zeno ig ur naturam Ha ut earn dicat ignem esse artificiosum ad gignendum progredientem via. Censet enim artis maxime proprium esse oreare et gignere, quodque in operibus nostrarum artmrn manus efficiat, id multo artificiosius naturam 5 efficere, id est, ut dixi, ignem artificiosum, magistrum artium reliquarum. — Acad. post. I 39. Zeno statuebat ignem esse ipsam naturam. — de nat. deor. Ill 27. naturae artificiose ambulantis, ut ait Zeno. — Tertull. ad. nat. II 2. cuius (ignis) instar vuU esse naturam Zeno. Diogenes Laert. VII156. την μεν φνόιν είναι ανρ τεχνιχον οδφ ίο βαδίξον είξ γένεΰιν. 172 Cicero de nat. deor. II 58. Atom hoc quidem ratione omnis natura artificiosa est, quod habet quasi viam quandam et sectam, quant sequatur. Ipsius vero mundi, qui omnia complexu suo coercet et con· tinet, natura non artificiosa solum, sed plane artifex ab eodem Zenone is dicitur, consultrix et provida ut itatum opportunitatumque omnium. Atque ut ceterae naturae suis seminibus quaeque gignuntur, augescunt, continentur, sic natura mundi omnis motus habet voluntaries conatusque et adpetitiones, quas ορμάς Graeti vocant, et his consentaneas actiones sic adhibet, ut nosmet ipsi, qui animis movemur et sensfous. Tatis igitur so mens mundi cum sit ob eamque causam vel prudentia vel providentia appeUari recte possit (Graece enim πρόνοια dicitur), haec potissimum providet et in his maxime est occupata, primum ut mundus quam aptissimus sit ad permanendum, deinde ut nulla re egeat, maxume autem ut in eo eximia pulchritudo sit atque omnis ornatus. 25 173 Cicero de divin. I 6. Sed cum Stoici omnia fere itta (sc . divinationis genera) defenderent, quod et Zeno in suis commentariis quasi semina quaedam sparsisset etc. 174 Diogenes Laert. VII 140. xal μην χκι μαντιχήν ύφεότάναι χ&ϋάν tpccotv, εΐ xtd πρόνοιαν είναι' χαϊ αυτήν χαΐ τέχνην άποφαί30 νονϋι δια τινας έχβάϋεις, ως φηϋι Ζήνων. 176 Diogenes Laert. VII149. xaft' είμαρμένην δε ψαϋι τα πάντα γίγνεϋ&αι Χρνΰιππος ... χαϊ Ποϋειδώνιος ... χαϊ Ζήνων — — (εβτι δΐ ειμαρμένη αίτια των 'όντων είρομένη η λόγος xafr' ον 6 χούμος διεξάγεται). J5 176 Aetius Ι 27,5 (DDG p. 322b 9). Ζήνων δ Στωιχος εν τφ χερί φνύεως (την είμαρμένην) δνναμιν χινητιχήν της ύλης χατά ταύτα χαϊ ωΰαντως, ήντινα μη διαφέρειν χρόνοιαν χαϊ φνϋιν χαλείν. — Theodoret. Graec. ff. Cur. VI 14 p. 153 Ra. Ζήνων δΐ ο Κιτιενς 29 φαοί it&euv (hoc ord.) BP. || tl Β, η PLD. 33 όντων D, νόμων BPL. || ι Ιδωμένη Ρ ante ras.

30 ίμβάβεις Ρ, corr. P1.

c. ETHICA.

45

δνναμιν χέχληχε την είμαρμένην χινητιχήν της ύλης' την ob αυτήν χαΐ πρόνοιαν χαϊ φύϋιν ώνόμαβεν. Cf. II η. 975. 177 Epiphanius adv. haeres. Ill 2, 9 (ΠΙ 36) Diels p. 592. τας δε αιτίας των πραγμάτων πή μεν εφ' ήμίν, π% 81 ονχ εφ' ήμίν, τοντ- έΰτι τα μεν των πραγμάτων εφ' ήμίν, τα δε ονχ εφ' ήμίν.

C. Ethica. 178 Diogenes Laert. VII 84. το οε ή&ιχον μέρος της φιλοβοφίας διαιρονϋιν ε(ς τε τον περί ορμής χαϊ εις τον περί άγα&ων χκι χαχων τόπον χαϊ είς τον περί πα&ών χαι περί αρετής χαϊ περί τέλονς περί ίο τε της πρώτης άζίας xnl των πράξεων χαϊ περί των χα&ηχόντων προτροπών τε χαϊ αποτροπών [χαϊ] οϋτω Ο' νποδιαιροϋϋιν οι περί Χρΰϋι,ππον χ. τ. λ. 6 μεν γαρ Κιτιενς Ζήνων χαϊ ό Κλεάν&ης ως αν αρχαιότεροι άφελέϋτερον περί των πραγμάτων διέλαβον. Ι. De fine bonorum.

is

(Vol. ΠΙ ρ. 3 sq.)

Explicatur finis bonorum n. 179—184. — Nihil malum nisi quod turpe n. 185. — Virtutem propter se ipsam expeti n. 186. — Virtutem sufficere ad vitam beatam n. 187—189. 179 Diogenes Laert. VII 87. διόπερ πρώτος 6 Ζήνων εν τω so περί άν&ρώπον φνϋεως τέλος είπε το ομολογουμένως τη φνϋει ζην, όπερ έβτι χατ' άρετήν ξήν άγει γαρ προς ταντην ήμας ή φνϋις. — Stobaeus Eel. II p. 75, 11 W. το δε τέλος ο μεν Ζήνων όντως άπέδωχε „το ομολογουμένως ξήν"' τούτο d'εβτι χα&'ένα λόγον χαϊ βνμφωνον ξήν, ως των μαχομένως ζώντων χαχοδαιμονόνντων. 25 Cic. de fin. IV 14. hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem, declarantem ittud, quod a te dictum est, convenienter natttrae vivere. — ibid. Ill 21. summum ... bonum, quad cum positum sit in eo, quod ομολογίαν Stoici, nos a/ppellemits convenientiam, etc. — Lactant. inst. div. Ill 7. Zenonis (summum bonum) cum natura congruenter vivere. — id. Ill 8.30 audiamus igitw Zenonem; nam is interdum virtutem somniat. Summum, inquit, est bonum cum natwra consentanee vivere. Philo quod omnis probus liber Vol. II p. 470, 27 Mang. προς τέλος αί'βιον ου Ζηνώνειον μάλλον ή πυ&όχρηβτον άφίζονται το άχολοΰ&ως τη φνβει ζην. 4 dubiae fidei teetimonium.

10 τόηων Β1.

12 χαϊ om. BPL.

46

ZENO CmEUS.

180 Clemens Alex. Strom. Π 21 p. 496 P. πάλιν δ'αν Ζήνων μεν 6 Στωϊxbς τέλος ηγείται το κατ' άρετήν ζην. 181 Cicero Acad. Pr. II131. Honeste autem vivere, quod ducatur a conciliatione naturae, Z en o statuit finem esse bonorum, qui inventor

5 et princeps Stoicorum fuit. 182 Arrianus Epict. dies. I 20, 14. καίτοι αυτός μεν ό προηγούμενος λόγος των φιλοβόφων λίαν έΰτιν ολίγος, εΐ θέλεις γνώναι, άνάγνω&ι τα Ζήνωνος, xal όψει' τΐ γαρ έχει μακρόν είπείν ότι τέλος έβτι το επεΰ&αι &εοΐς, ονβία δ'άγα&οϋ χρήβις οία δει φανταβιων, ίο λέγε „τί ονν έοτι &εος καϊ τί φανταβία, »αϊ τί έβτι φνβις ή επί μέρονς και τί έϋτι φνβις ή των όλων'*; ήδη μακρόν. 183 Plutarchus de comm. not. 23,1 p. 1069f. ονχΐ και Ζήνων τούτοις (seil. Peripateticis) ήκολον&ηβεν νποτι&εμένοις βτοιχεΐα της ευδαιμονίας την φνϋιν καϊ το κατά φνβιν; is 184 Stobaeus Eel. II p. 77,20 W. την δε ενόαιμονίαν ό Ζήνων ωρίϋατο τον τρόπον τοντον' ευδαιμονία δ' έβτίν ενροια βίον. — Sextus adv. math. XI 30. ευδαιμονία δε έβτιν, ως οι τε περί τον Ζήνωνα καΐ Κλεάν&ην καΐ Χρνϋιππον άπέδοΰαν, ενροια βίον. — Cf. Cleanth. n. 554. Diogenes Laert. VII 88. M. Aurel. II 5 V 9 X 6. 20 185 Cicero Tusc. disp. II 29. Nihil est, inquit (Zeno), malum, nisi quod turpe atque vitiosum est ... Numquam quidquam, inquit (seil, doleas necne interest), ad beate quidem vivendum, gwd est in una vitrtute positum, sed est tarnen reiciendum, Cwr? Asperum est, contra naturam, difficile perpessu, triste, durum. — ib. V 27. si Sfoicus 25 Zeno diceret qui, nisi quod turpe esset, nihil malum duceret. — Cf. ib. II 15. 186 Augustinus contra Acad. III 7,16. clamat Zenon et tota flla porticus tumultuatw Twminem natum ad nih esse aliud quam honestatem; ipsam suo splendore ad se animos ducere, nuUo prorsus comso modo extrinsecus posito et quasi lenocinante mercede; volitptatemque illam Epicuri solis inter se pecoribus esse communem; in quorum societatem et hominem et sapientem trudere nefas esse. 187 Diogenes Laert. VII 127. αυτάρκη τ ε είναι αυτήν (seil, την άρετήν) προς ενδαιμονίαν, χα&ά φηβι Ζήνων. es Cic. de fin. V 79. α Zenone hoc magnifice tamquam ex oraculo editur: „virtus ad bene vivendum se ipsa contenta est." — Cf. Acad. pr. II 134. 135 Paradox. Π. August, de trin. ΧΠΙ 5, 8. diximus ibi quosque posuisse beatam vitam, quod eos maxime delectavit ... ut virtus Zenonem. 188 Cicero Acad. Post. I 35. Zeno igitwr nuUo modo is erat,

C. ETHICA.

47

qui, ut Theophrastus, nerv s virtutis incideret, sed contra, qui omnia, quae ad beatam vitam pertinerent, in una virtute poneret nee quidquam aliud numeraret in bonis idque appellaret honestum, quod esset simplex quoddam et solum et unum bonum. — Cf. ibid. 7. sive enim Zenonem sequare, magnum est efficere, ut quis inteUigat, quid sit lud verum et r> simplex bonum, quod non possit ab honestate seiungi. 189 Cicero de fin. IV 47. errare Zenonem, qui nutta in re nisi in virtute [out vitio] propensionem ne minimi quidem momenti ad summum bonum adipiscendum esse dicer et, et, cum ad beatam vitam nullum momentum eae res haberent, ad appetitionem tarnen rerum esse in 10 Us momenta diceret. — ib. IV 60. Zeno autem quod suam, quod propriam speciem habeat cur appetendum sit, id solum bonum appettat, beatam autem vitam earn solam, quae cum virtute degatur. — ib. IV 48. Quid autem minus consentaneum est, quam quod aiunt, cognito summo bono reverti se ad naturam, ut ex ea petant agendi principium, id est 15 of

II. De bonis et malis. (Vol. Ill p. 17.)

190 Stobaeus Eel. II p. 57,18 W. ταντ' εΐναί φηοιν ό Ζήνων οΰα ούβίας μετέχει, των δ'όντων τα μεν άγα&ά, τα δε κακά, τα δε 20 αδιάφορα, άγα&ά μεν τα τοιαντα' φρόνηβιν, βωφροϋννην, διχαιοοννην, άνδρείαν και χ&ν δ έβτιν αρετή ή μετε'χον αρετής' κ«κά 6l· τα τοιαύτα' άφροβννην, άχολαοίαν^ άδιχίαν, δειλίαν, not παν δ έΰτι χαχία r} μετέχον χαχ£ας' αδιάφορα δε τα τοιαύτα' ζωήν θάνατον, δόζαν άοοζίαν, πόνον ήδονήν, πλοϋτον πενίαν, νόβον νγίειαν, και τα τον- π τοις όμοια.

ΙΠ. De indifferentibus. (Vol. ΙΠ p. 28.) De notione indifferentis n. 191. — Προηγμένα et άποπροηγμένα n. 192—194. — De singulis indifferentibus n. 195—196.

191 Cicero Acad. post. I 36. Cetera autem, etsi nee bona nee mala essent, tarnen alia secundum naturam dicebat (Zeno), alia naturae esse contraria. His ipsis alia interiecta et media numerabat. Quae autem secundum naturam essent, ea sumenda et quadam aestimatione l incideret Saiter, inciderit libri. 2 quae Manutius, quaeque libri. 8 aut vitio seclusit Davisius. 10 eae res haberent scripsi, ea res haberet libri. || tarnen Daviaius, autem libri. 11 qnod propriam sccludit Baiter. Stoicorum veterom frngm. I.

7

so

48

ZENO cmEus.

dignanda dicebat, contraque contrario,; neutra autem in mediis relinquebat, in quibus ponebat nihU omnino esse momewti. 192 Stobaeus Eel. II p. 84,21 W. των δ' ά&αν εχόντων τα μϊν έ'χειν πολλήν άζίαν, τα δε βραχεΐαν. ομοίως δ% xal των άπαξίαν 5 εχόντων α μεν έ'χειν πολλήν άπαζίαν, α δε βραχεΐαν. τα μεν ονν πολλήν Εχοντα άζίαν προηγμένα λέγεβ&αι, τα δε πολλών άπασαν άποπροηγμένα, Ζήνωνος ταύτας τάς όνομαϋίας δεμένου πρώτον τοίξ πράγματι, προηγμένον δ' είναι λέγουβιν, ο άδιάφορον έχλεγόμε&α κατά προηγονμενον λόγον. τον δϊ ομοιον λόγον επί τω ΛΑΟΙ ο προηγμένα) είναι xal τα παραδείγματα κατά την άναλογίαν ταύτα, ουδέν δ$ των άγα&ών είναι προηγμένον δια το την μεγίοτην άζίαν αυτά εχειν. το dl· προηγμένον, την δεντεραν χωράν xal άζίαν Ιχον, βννεγγίξειν πως τη των άγα&ών φνβει' ούδϊ γαρ εν αυλή των προηγμένων είναι τον βαϋιλέα, άλλα τους μετ' αυτόν τεταγμένους, προ15 ηγμένα δ% λέγεβ&αι ου τω προς εύδαιμονίαν τινά 0νμβάλλε6&αι ϋννεργεϊν τε προς αυτήν, αλλά τω άναγχαΐον είναι τούτων την έχλογήν ποιεΐβ&αι παρά τα άποπροηγμένα. — Plut. de Sto. Rep. 30,1.

193 Cicero Acad. Post. I 37. (de Zenone) Sed quae essent sumenda ex Us alia pluris esse aestimanda, alia minoris. Quae plwris, 20 ea praeposita appellabat, reiecta autem, quae minoris. 194 Cicero de finibus III 52. Sed non alienum est, quo facuius vis verbi intellegatwr, rationem huius [verbi] faciendi Zenonis exponere. Ut enim, inquit, nemo dicit in regia regem ipsum quasi productum esse ad dignitatem (id est enim προηγμένον), sed eos, qui in ali25 quo honore sunt, quorum ordo proxime accedit, ut secundus sit, ad regium principatum, sic in vita non ea, quae primo loco sunt, sed ea quae secundum locum obtinent, προηγμένα, id est producta, nominentur. 195 Gellius Noct. Att. IX 5,5. Zeno censuit voluptatem esse indifferens, id est neutrum, neque bonum neque malum, quod ipse graeco so vocabulo άδιάφορον appellavit. 196 Senec. Epist. 82, 7. Zenon noster hac coUectione utitur: „Nullum malum gloriosum esse; mors autem gloriosa est; mors ergo non est malum"

IT. De prima conciliatione. 35

(Vol. ΙΠ p. 43.)

197 Porphyrius de Abstin. Ill 19. οίχειώ&εως πάϋης xal άλλοτριώβεως αρχή το αΐβ&άνεβ&αι. την δε οίχείωβιν αρχήν τί&ενται δι2 esse secludit JErnestius. 22 verbi om. A. 24 idem enim eet libri, corr. Madvig. 2 sint libri, corr. Victorius. 26 primorie libri, wnde priore Klotz.

C. ETHICA.

49

χαιοϋννης ol aitb Ζήνωνος. Verba οίχειώόεως — αΐό&άνεβ&αι quamquam Porphyrii sunt, non Zenonis, adecripsi, quia ex sententia Stoicorum Porphyrius loqui videtur. — Cf. Pint, de Stoic, repugn, cp. 12 p. 1038 c. ή γαρ οίχείωβις αΐϋ&ηϋις ίοιχε τον οίχείον xul άντίληφις είναι. κ 198 Cicero de finibus IV 45. Mihi autem aequius videbatur Zenonem cum Polemone disceptantem, a quo guae essent principia naturae acceperat, a communibus initiis progredientem videre, ubi primum insisteret, et unde causa controversiae nasceretur, non stantem cum its, qui ne dicerent quidem sua summa bona esse a natura profecta, wti isdem 10 argumentis, quibus li uterentur, isdemque sententiis.

V. De vlrtute. (Vol. ΙΠ p. 48.)

199 Cicero Acad. Post. I 38. Cumque superiores non omnem virtutem in ratione esse dicerent, sed quasdam virtutes natura awt more « perfectas, hie (seil. Zeno) omnes in ratione ponebat; cumque itti ea genera virtutum, quae supra dixi, seiungi posse arbiirarentur, hie nee id utto modo fieri posse disserebat, nee virtutis usum modo, ut superiores, sed ipsum habitum per se esse praedarum, nee tarnen virtutem cuiquam adesse, quin ea semper uteretur. «o 200 Plutarchus de Stoic, rep. 7 p. 1034c. άρετάς ό Ζήνων &ΛΟλείπει Λλείονας χατά διαφοράς, ωβπεο ό Πλάτων, οίον φοόνηβιν άνδρείκν ϋωφροΰννην διχαιοβννην, ως άχωρίβτονς μεν οΰϋας, ετέρας δε xtcl διαφερονβας αλλήλων, πάλιν δϊ οριζόμενος αυτών έχάϋτην, την μεν άνδρείαν φηβΐ φρόν^ϋιν είναι εν (νΛομενετέοις· την de n φρόνηϋιν iv) ένεργητέοις' την δε διχαιοϋννην φρόνηΰιν εν άπονεμητέοις' ως μίαν ουΰαν άρετήν, ταΐς δε προς τα πράγματα Οχέβεοι χατά τάς ενεργείας διαφερειν δοχονβαν. — Diogenes Laert. VII 161. άρετάς τε οϋτε πολλάς εΐβήγεν (seil. Aristo) ως ο Ζήνων. Cf. VH 126. 201 Plutarchus de virt. mor. 2 p. 441 a. εΌιχε δϊ χαι Ζήνων so εις τοντό πως νποφέρεϋ&αι ό Κιτιεύς, οριζόμενος την φρόνηϋιν εν μϊν άπονεμητέοις διχαιοβννην, εν δ'αίρετέοις ϋωφροϋννην, εν δ'ύπομενετέοις ανδρείαν. άπολογονμενοι δ' άζιοϋόιν εν τούτοις την έπιΰτήμην φρόνηϋιν ύπυ τον Ζήνωνος ώνομάϋ&αι. 202 Plutarchue de virt. mor. c. 3 p. 441 c. κοινώς δε άπαντες se 10 ad Pjrrhonem et Aristonem referenda. 26 lacunam manifestam sopplevi, secutus Hirzelium; eed nomen virtutis, quae est φρόνησις iv ίνεργητίοις (quae certe non eet σωφροσύνη cf. 201) non potui supplere. Cf. Cleanth. fr. 668. 82 αιαιςιτέοις libri, corr. Wy. 7*

50

ZENO CFTIEUS.

ούτοι (scil. Menedemus, Aristo, Zeno, Chrysippus) την άρετήν τον ήγεμονιχον της ψυχής διά&εβίν τίνα χαϊ δύναμιν γεγενημένην ύπο λόγου, μάλλον $1 λόγον ουϋαν αυτήν δμολογούμενον χαι βέβαιον xal άμετάπτωτον υποτί9·ενταΐ' χαι νομίξουοΊν ουκ είναι το πα&ητιχον και 6 αλογον διάφορα τινι και φύβει ψυχής του λογικού διακεχριμένον, αλλά το αυτό της φυχής μέρος^ δ δη χαλοϋοι διάνοιαν χαΐ ήγεμονιχον^ διόλου τρεπόμενον χαι μεταβάλλον εν τε τοΐς πά&εοΊ χαι ταΐς χατά εζιν η διά&εϋιν μεταβολαΐς, χαχίαν τε γίνεο&αι χαι άρετήν, χαι μηδέν εχειν αλογον εν έαυτώ' λεγεθ&αι δ& αλογον, όταν τω πλεονάξοντι της ίο ορμής Ιβχυρώ γενομένω χαι χρατήβαντι προς τι των άτοπων παρά τον αίρονντα λόγον εχφέρηταΐ' χαι γαρ το πά&ος είναι λόγον πονηρύν χαι άχόλαβτον, έχ φαύλης χαΐ διημαρτημενης χρίβεως ϋφοδρότητα χαϊ ρώμην προβλαβόντα. 203 Stobaeus Eel. II 7, l p. 38,15 W. l δε χατά Ζήνωνα τον 15 Στωιχον τροπιχώς' ή&ός έθ"τι πηγή β£ον, αφ' ης αϊ χατά μέρος πράξεις $έουβι. 204 Diogenes Laert. VII 173. χατά Ζήνωνα χαταληπτον είναι το η»ος έζ εί'δονς. — Aetius IV 9,17 (DDG ρ. 398). οί Στωιχοι τον βοφον αΐβ&ήβει χαταληπτον άπο τον είδους τεχμηριωδως.

20

VI. De affectibus. (Vol. ΓΠ p. 92.)

205 Diogenes Laert. VII 110. εβτι dl αυτό το πά&ος χατά Ζήνωνα η άλογος χαϊ παρά φύβιν ψυχής χίνηβις, ί) ορμή πλεονάξονϋα. Cicero Tusc. disp. IV 11. est igitwr Zenonis haec definitio ut pern turbatio sit, quod πά&ος ille dicit, aversa a recta ratione contra naturam animi commotio. Quidam brevius, pertwrbationem esse appetitum vehementiorem. — ib. 47. definitio perturbationis, qua rede Zenonem usum puto; ita enim definit, ut perturbatio sit aversa a ratione contra naturam animi commotio, vel brevius, ut perturbatio sit appetitus veheso mentior, vehementior autem intelkgatur is, qui procul absit a naturae constantia. — Cicero de off. I § 136. perturbationes, id est, motus animi nimios rationi non obtemperantes. Stobaeus Eel. II 7, 2 p. 44,4.J παν πκ&ος ορμή πλεονάζουβα. — ib. 7,10 p. 88,8. πά%·ος δ'ειναί φαϋιν δρμήν πλεονάξουβαν χαϊ άπει&ή 35 τω αίροϋντι λόγω ή χίνηΰιν ψυχής (αλογον) παρά φύΰιν. — Plut. in fragin, utr. anim. an corp. libid. et aegrit. c. 7 Andron. περί πα&ων c. 1. 206 Stobaeus Ecl. II 7, l p. 39, 5 W. ως δ1 6 Στωιχος ωρίβατο Ζήνων πά&ος έοτίν ορμή πλεονάξουβα. ου λέγει „πεφυχυΐα πλεονά19 χαταλτιατι-κόν Diels.

35 αλογον add. Wachsmuth.

C. ETHIC A.

51

", αλλ'ήδη εν πλεοναβμώ ονβα' ου γαρ δννάμει, μάλλον $' ενεργεία, ωρίβατο dl· χάχείνως' „JtadOg έϋτι πτοία ψυχής", άπο νής t&v πτηνών φορκς το εύχίνητον τον πα&ητιχοϋ χαρειχάοας. — Cf. ib. II 7,10 p. 88,11. διό xctl x cav πτοίαν πά&ος είναι (xaiy πάλιν (χ&ν) πά&ος πτοίαν. 5 207 Cicero Acad. Post. I 38. cumque perturbationem animi HU ex homine non tollerent sed ea contraherent in angustumque deducerent, hie (seil. Zeno) omnibus Ms quasi morbis voluit carere sapientem.; cumque eas perturbationes antiqui naturales esse dicerent et rationis expertes aliaque in parte animi cupiditatem, alia rationem coUo-10 carent, ne his quidem adsentiebatur. nam et perturbationes voluntarias esse putabat opinionisque iudido suscipi et omnium perturbationum matrem esse arbitrabatur immoderatam quandam intemperantiam. — Cf. Ill n. 447. (ubi Zenonis nomen occurrit.) 208 Themistius de An. 90b Spengel II 197, 24. xccl ov χαχώς is ol από Ζήνωνος τα πά&η της ανθρωπινής ψνχής τον λόγου διαβτροφάς είναι τι&έμ,ενοι xal λόγον χρίβεις ημαρτημενας. 209 Galenus de Hippocr. et Plat. plac. V I (V 429 K., p. 405 ed In. M ller). Ζήνων ov τάς χρίοεις αντάς αλλά τάς έχιγιγνομένας αύταΐζ βνβτολας xccl διαχύΰεις επάροείξ τε xccl [τάς] πτώβεις της φνχής ένό- » μιξεν είναι τα πά&η. — ib. IV 3 (V 377 Κ. ρ. 348 ed. Iu. M ller). xal γαρ Ζήνωνι χκτά γε τούτο — χαΐ πολλοίς άλλοις μάχεται τ&ν Ζτωΐ'κών, οι ον τάς χρίϋεις αντάς της ψνχής αλλά [χαϊ] τάς επί τανταις άλόγονς βνΰτολάς χαϊ ταπεινώβεις χαϊ δήξεις έπάρ&εις τε χαϊ διαχνβεις νπολαμβάνονβιν είναι τα της ψνχής πά&η, as 210 Galenus de Hippocr. et Plat. plac. Ill δ (V p. 332 K., p. 299 Iu. M ller), xal μηχέτι παρ' ημών έτέραν έπιξητείν άπόδειζιν νπϊρ τον τονς φόβονς χαϊ τάς λνπας χαϊ πάν9·' οΰα τοιαϋτα πά&η χατά την χαρδίαν 6ννίβτα6&αι. αλλά τοντο μεν χαϊ παρ' αντών δμολογονμενον λαμβάνεται των Στωΐχών ου μόνον γαρ Χρύοιππος αλλά so xal Κλεάν&ης xal Ζήνων έτοίμως αντο τι&έαϋιν. 211 Diogenes Laert. VII 110. των πα&ών τα άνωτάτω (χα&ά φηϋιν .. . Ζήνων εν τω περί πα&ών) είναι γένη τέτταρα, λνπην, φόβον, έπιδνμίαν, ηδονήν. — Stob. Eel. II 7,10 p. 88,14. πρώτα δ' είναι τω γενεί ταντα τα τέϋβαρα, έπι&νμίαν, φόβον, λνπην, ηδονήν. js 212 Cicero Tusc. disp. Ill 74,75. Satis dictum esse arbitror aegri2 itoiu FP, corr. Wachem, cf. Chrysipp. fr. eth. 476 Vol. ΠΙ p. 127, 30. 4 καΐ add. Heeren. ]| n&v add. Meineke. 6 perturbationes Walker. 1 eas Walktr. 10 τοΐς τούτοις τοις επεβιν (seil. Eur. El. 428) άντείρηχε τ&ν πάνυ φίλο?5 ΰόφων rtff, ον ουδείς, έμοι δοχείν, φκίη αν ποτέ φιλονιχοϋντα τούτοις τε άντειρηχέναι χαΐ τοις νπο Σοφοχλέους είς τον πλοϋτον είρημε'νοις, έχείνοις μεν έπ' ολίγον, τοίς δε του Σοφοχλέους επί πλέον, ον μην, ωϋπερ νυν ημείς, δια μαχρών, ατέ ου παραχρήμα κατά πολλήν έξονβίαν διεζιών, αλλ' εν βίβλοις γράφων.

so

De Yirtute. (Vol. Ill p. 48.)

563 Plutarehus de Sto. Rep. cp. 7 p. 1034d. ό δε Κλεάνθης εν ύπομνήμαϋι φυαιχοίς είπαν ότι „πληγή πυρός ό τόνος έβτί, χαν Ιχανος εν τ·η ψνχΐ] γένηται προς το έπιτελεΐν τα επιβάλλοντα, si Ιϋχυς χαλείται χαΐ χράτος," επιφέρει κατά λέζιν, „ή δ' ίοχνς αντη χκΐ το χράτος, όταν μεν εν τοις φανείβιν έμμενετέοις έγγένηται, έγχράque cum άναιδέα coniungi, quia avtxidtiu non nisi in factis dictisve conepicitur. 36 εν scripsi, iitl vulgo. || φανΐΐαιν Hirzel, ίπιφανέβιν libri. Cf. Zenonis ft.·, n. 200.

MOBALIA.

129

τειά έβτιν' όταν δ' εν τοις ύχομενετέοις, ανδρεία' αερϊ tag ά%£ας δΐ διχαιοόύνη' χερί τάς αίρέϋεις χαΐ έχχλίϋεις ΰωφροϋύνη" Cf. Stobaeus Eel. II 7, 5bi, p. 62,24 W. xal ομοίως ωοχερ Ιβχύς του βήματος τόνος έβτίν Ικανός εν νεύροις, οϋτω χαϊ ή της ψνχήζ Ιόχύς τόνος έύτίν Ιχανος εν τφ χρίνειν χαϊ χράττειν % μη. & 564 Themistius Or. Π 27 C. ει δϊ αν φήϋειέ τις χολαχείαν είναι τω Πυ&ίω χαραβάλλειν τον βαΰιλέα, Χρΰϋιχχος μεν ύμΐν χαϊ Κλεάν&ης ου 6νγχν χαϊ άν&ρώχων είρήχαύιν. — Cic. de leg. I 25. iam vero virtus eadem in homine ac deo est neque olio tttto ingenio praeterea. 665 Diogenes Laert. ΥΏ 92. πλείονας (είναι άρετας ·>} τέτταρας) κ οί χερϊ Κλεάν&ην χαϊ Χρύύιχχον χαϊ Άντίχατρον. 566 Stobaeus eel. II 65, 7 W. αρετής δΐ xal χαχίας ούδΐν είναι μεταξύ, χάντας γαρ ανθρώπους άφορμάς έχειν έχ φνϋεως χρ6ς άρετήν, χαϊ οίονεΐ τον τ&ν ήμιαμβείων λόγον έχειν, χατά Κλεάνδην ο&εν ατελείς μεν ΰντας είναι φαύλους, τελειο&έντας δΐ όχονδαίονς. w 667 Diogenes Laert. VII 91. διόαχτήν τε είναι αυτήν (λέγω δε την άρετήν) χαϊ Χρύϋιχχος εν τφ χρώτφ χερί τέλους φηϋΙ χαϊ Κλεάνθης, χαϊ Πούειδώνιος εν τοις χροτρεχτιχοϊς. 568 Diogenes Laert. ΥΠ 127. xal μην την άρετήν Χρύϋιχχος μ£ν άχοβλητήν, Κλεάν&ης δε άναχόβλητον, ο μ\ν άχοβλητήν δια μέ&ην 2& χαϊ μελαγχολίαν, ό