Sammlung von Beweisstellen aus dem Corpus juris [Neue Auflage. Reprint 2018] 9783111484419, 9783111117676

Table of contents :
I. CORP. JUR. CIV.
II. CORP. JUR. CAN.

Citation preview

1) L. 53, D. de adqu. rer. Jom, (XLl. 1.) (Modestin.) Ea quae civiliter adquiruntur, per eos, qui in potestate nostra sunt, adquirimus: veluti stipulationem: quod naturaliter adquiritur, si· cuti est possessio, per quemlibet volentibus nobis possidere adquirimus. 1 a) L. 7. JT. 4. D. de except, rei jud. (XLIV. 2 . ) ( Ulp.) E t generaliter, ut Julianus definit, exceptio rei judicatae obstat, quotiens inter easdem personal eadem quaestio revocatur, vel alic genere judicii. Ei ideo, si hereditate petita singula* res petat, r e i singulis rebus petitis hereditatem petat, exceptione summo· vebitur. 2) L. 14. JT. 2. D. eod. (XLIV. 2.) (Paulus.) Actione* in personam ab actionibus in rem boc diflerunt: quod cum eadem res ab eodem mihi debeatur, singulas obligationes singulae causae se'quuntur, nec ulla earum alterius petitione vitiatur; at cum in rem ago, non rxpressa causa, ex qua rem meam esse dico, omnes causae una petitione adprehenduntur: ncque enim ampliui quam semel res mea esse potest: saepius autem deberi potest, 3) L. 11. JT. 5. D. eod. {XLIV. 2.) (Ulp.) Itaque adquisitum quidem postea dominium aliam causam facit, mutata autem opinio petitoris non facit. Ulputa opinabatur ex causa hereditaria, se dominium habere: mutavit opinionem, et coepit putare ei causa donattonis: haec res non parit petitionem novam: nam qualecunque et undecünque dominium adquisitum babuit, vindicatione prima in judicium.deduxit. 4) L. 3. C, de praescript. 30. υ el 40. ami. ( Π Ι . 39.) (Honor. et" Theodos.) Quae ergo antea non motae sunl actiones, triginta annorum jugi silentio, ex quo jure compeler« coeperunt, vivendi ulterius non Iiabeant facultatem . . . . . . non sexus fragilitate, non absentia, non militia contra hanc legem *defendenda, sed pupillari aetate duntaxat, q u a n m s sub tutoris defensione consistat, huic eximenda sanction). Nam cum ad eoi annos pervenerint, qui ad sollicitudinem pertinent curatoris, neA

cessario eis similiter ut aliis, vanda sunt.

annoram Uiginla intervalla ser-

5 ) L. 5. C. In qu'tb. caul, in int. rest. {II, 4 1 . ) (Justinian.) Sancirmis favore imperfectae aetatis, exceptionem non niiineratae pecuniae ab initiu minoribus non currere: ne, dum in integrum restitutionem exspectamus, vel aliquod emergat obslaculum, per quod hujusmodi beneficio minor uti non pussit, vel substantia ejus subverlatur. Sed humanius est, latins eandetn legis interpretationem exlendere, in omnibus casibus, in quibus vetera jura currere quidem temporales praescriptiones adversus minores concesseruηt, per in integrum aulem restitutionem eis subveniebant, eas ipso jure non currere: melius elenim intacta eorum jura servari, quam post causam vulneratam reruedium quaerere :-videlicet exceptionibus triginta vel quadraginta annorum in suo statu remanentibus. 6 ) X . 3. jr. 4. D. Je Sc. Maced. {XIV. 6 . ) ( Ulpian.) Si a filio familias stipulatus sim, et patri familias facto crediderim, give capite deminutus sit, sive morte patris, vel alias sui juris sine capitis deminutione fuerit effectus, debet dici ccssare Senatnsconsnltum: quia mutua jam patri familias data est. 7 ) JT. 3. 4. J. Je cap. deminut. (/. 16.) Minima capitis deminutio est, cum et civitas et überlas retinetur, sed status hominis commutatur. Quod accidit in his, qui cum sui juris fuerunl, coeperunt alieno juri subjecti esse, vel contra. Servus autem nuanumissus, capite non minuitur, quia nullum caput habuit. 8) L. 3. pr. jr. 1. D. de cap. minut. {IV. 5 . ) (Paulus.) Liberos, qui adrogatum parentem sequuntur, placet minui caput cum in aliena potestate sint, et cum familiam mutaverint. Emancipato filio, et ceteris personis capitis minutio manifesto acciditt cum emancipari nemo possit, nisi in imaginariam servilem cau* sam deductus. Aliler atque cum servus manumittitur: quia servile caput nullum jus babet: ideo nec minui potest. 9) L. 4. jr. 3. D. de in jus voc. {It. 4 . ) ( ULp.) Parentes etiam eos accipi Labeo existimat, qui in Servitute susceperunt: n t c tarnen, ut Severus dicebat, ad solos jusios liberos, sed et si vulgo quaesitus sit filius, matrem in )us non vocabit. L , 5 . (Paul, lib. 4. ad ed.) Quia semper certa est, etiamsi vulgo conceperit: pater vero is est, quem nuptiae demonstrant. 10) L. 2. pr. D. de ohscqu, par. {XXXVII. 15.) (Julian.) Honori paieniium ac patronorum tribuendum est, ut quamvis per procuratorem judicium accipiant, nec actio de dolo, ant injuriarum in eos detur} Jicet enim verbis Edicti non babeantur infames ita

condemnati, re tarnen ipsa et opiaione hominum non effugiunt infamise notam. 11) L. 27. C. de i n o f f . test. (III. 28.) (Constantinus.) Fratrea vel sorores uterini, ab inofficiosi actione contra testamentum fratris, vel sororis penitus arceantur: consanguine! iutera, durante agnalione, vel non, contra testamentum fratris sui, vel sororis, de inofficioso quaestionero movere possunt, si scripti heredes infamiae, vel turpitudinis, vel levis notae macula adspergant u r : vel liberti, qui perperam, et non bene merentes, maximisqu« heneficiis suum patronum adsecuti, instituti s u n t : ezcepto serve necessario berede instituto. 12) L. 103. D. de verb. sign. (L. 16.) ( M o d e s t i n u s . ' ) Licel capitalis latine loquentibus omnis causa existimationis videatur, tamen appellatio capitalis, mortis, vel amissionis civitatis inlelli· genda est. 13) L. 161. D. de reg. juris. (L. 17.) ( U l p . ) In jure civili receptum est, quotiens per eum, cuius interest, condicionem non impleri, fiat, quo minus implealur, perinde baberi, ac si impleta condicio fuisset, quod ad libertatem et legata, et ad beredum in· stitutiones perducitur : quibus exemplis stipulationes quoque committuntur, cum per promissorem factum esset, quo minus stipulator condicioni pareret. 14) L. 24. D. de condicion. {XXXV. 1.) (Julianas.) Jure civili receplum est, quotiens per eum, cuius interest condicionem impleri, fit quo minus impleatur: ut perinde habeatur, ac si impleta condicio fuisset. Quod plerique et ad legata et ad beredum inslitutiones perduxerunt. Quibus exemplis stipulationes quoque committi qoidam recte putaverunt, cum per promissorem factum esset, quo minus stipulator coniiicioni pareret. 15) L, 9. JD. de rei vind. (VI. 1,) (Ulp.) Officium autem iudicis in hac actione in hoc erit, ut judex inspiciat, an reus possideat. Nec ad rem pertinebit, ex qua causa possideat: ubi enim probavi rem meam esse, neccsse habebit possessor restituere, qui non objecit aliqaam exceptionem. Quidam tamen, ut Pegasus, earn solam possessionem putaverunt hanc actionem complecti, quae locum habet in interdicto uti possidetis, vel utrubi. Denique ait, ab eo, apud quem deposila est vel commodata, vel qui conduxerit, aut legatorum servandorum causa, vel dotis, ventrisve nomine in possessione esset, vel cui darani infecti nomine non cavebatur, quia hi omnes non possident, vindicari non posse. Puto autem, ab omnibus qui tenent, et habent restituendi facultatem, peti posse. A 2

16) L. 3 . ff. 15. D. ad exkib. ( Χ . 4.) (Ulp.) S c i e n d u m f i t , a d v e r j u s possessorem bac actione a g e n d u m : n o n s o l u m earn, f u i civiliter, sed et eum, q u i n a t u r a l i t e r i n c u m b a t possession!» D e n i q u e c r e d i t o r e m , q u i pigtiori r e m accepit, ad e x b i b e n d u m teneri placet. 17) L. 16. D. de usurp. (XLI. 3.) ( J a v o l e n u s . ) Servi n o m i n e , qui pignori datus est, ad exhibendum c u m creditore, n o n c u m de» bitore, agendum e s t : quia q u i pignori dedit, ad u s u c a p i o n e m Iant u m p o s s i d e t : q u o d ad reliquas omties causas p e r t i n e t , q u i accep i t , p o s s i d e t : adeo u t addici possit et possessio eius, q u i p i g n o r i dedit. 18) L. 26. pr. D. de don, inter vir. et uxor. ( X X I {Paulus.) Si e u m , q u i m i h i vendiderit, jusserim PATQ r e m meae donationis causa d a r e , et is possessionem jüssu m e o derit, liberatus e r i t : quia licet ilia jure civili possidere n o n ligatur, certe tarnen venditor nihil habet, quod t r a d a t .

f . 1.) uxori tradi. intel·

19) L. 1. 9 . 10. D. de vi. {X LI II. 16.) (Ulp.) Dejicitur i j , qui possidet, sive civiliter, sive naturaliler p o s s i d e a t : n a m et naturalis possessio ad hoc interdictum p e r t i n e t . Denique et ai m a r i t u s uxori donavit, eaque deiecta s i t : poterit interdicto u t i : n u n tarnen, si colonus. 20) L. 1. ff. 2. D. pro donato. (XLI. 6.) (Paulus.) Si i n t e r vir um et uxorem donatio facta sit, cessat usucapio. Item si vir nxori r e m donaverit, et divorliiim intercesseril, c e s s a r e u s u c a p i o n e m , Gassius r e s p o n d i t : quoniaiu n o n possit causam possessionis sibi ipsa m u t a r e : alias ait, p o s t divortium ita u s u c a p t u r a m , si eam m a r i t u s concesserit, quasi n u n c denasse intelligatur. P o s sidere a n t e m uxorem r e m a viro donatam, Julianiis p u t a t . 21) L. 1 8 . p r . D. de adqu. vel amitt. poss. (XLI.2.) (Oelsas.) Quod m e o n o m i n e possideo, p o s s u m alieno n o m i n e p o s s i d e r e : n e c e n i m ranlo mihi causam possessionis, sed desino possidere, et alium possessorem roinislerio meo f a c i o : nec idem est possidere, et alieno n o m i n e possidere. Nam pnssidet, cujus n o m i n e p o s s i d e t u r . P r o c u r a t o r alienae possessioni praestat m i n i s t e r i u m . 22) L. 153. D. de R. J. (L. 17.) (Paulus.) Fere quibuscun. que modis obligamur, hisdem in conlrarinm actis l i b e r a m u r : c u m qnibus raodis adquiriraus, hisdem in c o n t r a r i u m actis a m i t t i m u s , U t igilur nulla possessio adquiri, nisl animo, et c o r p o r e polest ; ita nulla a m i l t i t u r , nisi in qua n t r u m q u e in c o n t r a r i u m a c t u m . 23) L. 1. C. de adquir. poss. (FII. 3 2 . ) (Severus et JntO* ninus.) P e r liberam p e r s o n a m ignorant) quoqne acquiri posseslionem, et p o s t q u a m scientia i n t e r v e n e r s , u s u c a p i o m s c o n d i t i o n e m

inchoari posse, tum ratioac utilitatis, quam juris prudentia receptum est. 24) L-. 3. ff. 13. D. de adtju. vel amiti. post, (XLI. 2.) (Paulus,). Nerva filius, res. mobiles, excepto feomine, quatenus sub custodia nostra sint, hactenus possideri: id est, quatenus si velimus, naturalem possessionem nancisci possimus. K a m pecus si· m u l atque aberraverit, aut vas ita. excideiut, ut n o a inveniatur, protinus desinere a.nobis possideri, licet a, nullo poseidealar: dissimiliter atque si sub custodia mea sit, nee inveniatur: quia prae~ sentia ejus sit, et tantum cessat interim diligens inquisitio. 25). £,. 6, I). de usurp. (XLI. 3,) (Ulp.) I n usucapionibus Doaatmomeoto ad momentum, sed tolum postreuxum dies» Qoeaputamus. 26) L. 7. ead. (Ulp.) Ideoque qui hora s e i t ) die» Kalendarum Januariarum possidere coepit, hora sexta noctis, pridie Kalendas J a n m r i a s implet usucapionem. 27), L. 5. D. qui testa,n. fac. ( X X I I X . 1.) (Ulp.) A qua ae7 latfr testamentum. v.el masculi vej Ceminae facere possunt, videamus? Verius est, in mascuJis quidem quarlum decimum annum spectandum, in feminis vero duodecimum complctunj· Utruiu autcm «icessisse debeat quis quartum. decimum a n n u m , ut testamentum facere po$sit: an sufficit complesse? Propone aljquem Kalendis Januariis n a t u n i , testamentum ipso natali suo fccisse (^uaxtodecimo a n n o : an valea^ testamentum ? Dico välere. Plus arbitrox, etiam si pridie Kalendarum feceric ppst sexlam borani noctis, valere testamentum : jam enim complesse videtur annum [juartum decimum, ut Marciano videtur. 28) L. 2. D. de diu, temp, praescr. {XLIV. 3.) (Marcellus.) [ο tempore constitute judicatis, an intercalaris dies proficere judicato, nec ne debeat, quaeritur: item de tempore, quo lis peril? Sic sine dubio existiraandum est, ut auctuni litis tempus inlercalani die exiitimetur: vetuti si dc usucapione sit quaestio, quae tempore-constituto expleri solet: aut de actfonibus, quae cerlo tempore finiuntur, ut aediiiciae pleraeque actioqes: et si quis fundum ea lege vendiderit, ut nisi in diebus trigmta pretium esset solutum, inemplus esset fun du 3, dies intercalaris proftciet ternport: mihi contra- videtur. 2θ) L. 61. D. de pactis. (II. 1 4 . ) (Pompon.) Nemo paciscendo efficere potest, ne sibi locum suum dedicare, liceat: aut ne sibi in suo sepelire mortuum liceat: a u t ne vicino invito praedium alienet. 30) L. 3. C. tie cond. ob eaui. dat. (IV. 6.) (Valerian, et Gallien.) Ea lege in vos collata donatio, ut neutri alienandae

—

6

—

suae portionis facultas ulla competeret, id efficit, ne alteruter vestrum dominium prorsus alienet > vel ut donatori, vel ejus heredi condictio, si non Fuerit conditio servata, quaeratur. 3 1 ) L. 4 8 . D. de γ actis. (II. 14.) ( G a j u s . ) Γη traditicmibus rerum quodcunque pactum sit, id valere manifejlissimum est. 32) L. 7. JT. 2. D. de diitr. pign. (XX. 5.) (Marciaa,) Quae, ritur, si pactum sit a creditore, ne liceat debitori hypothecam vendere, vel pignus, quid juris s i t : et an pactio nulla sit talis, quasi contra jus sit posita: ideoqüe venire possit? Et certum est, nulla m esse venditionem, ut pactioni stetur. 33) L . 7 . C. de reb. alienit non alien. (IV. 51.) (Justiniaπ us.) Sancimus, sive lex alienationem inhibuerit, sive testator hoc fecerit, sive pactio contrahentium hoc admiserit, non solum dominii alienationem, vel mancipiorum manumissionem esse prohibendam, sed etiam ususiructus dationem, vel hypothecam, vel pignoris nexum penitus prohiberi, Similique modo et Servitutes minime imponi, nec emphyteuaeos contractual, nisi in his tantummodo casibus, in quibus constitutionuiu auctoritas, vel testatoris voluntas, vel pactionum tenor, qui alienationem intecdixit, aliquid tale fieri permiserit. 3 4 ) L. 66. D. de rei vind. (VI. 1.) (Paulus.) Non ideo m i nus recte quid nostrum esse vlndicabimus, quod abire a nobis dominium speratur, si condicio legati vel libertatis exstiterit. 35) L. 41. pr. eod. (Ulpianus.) Si quis hac lege emerit, u t s i alius meliorem condicionem attulerit, recedatur ab emptione, post allatam conditionem, iam non potest in rem afctione uti. Sed et si cui in diem addictus sit fundus, antequam adiectio sit facta, uti in rem actione potest: postea non poteiit. 36) L. 31. D. de pign. {XX. I.) (Scaevola.) Lex vectigali fundo dicta erat, ut, si post certum temporis vectigal solutumnon esset, is fundus ad dominum redeat: postea is fundus a posses· sore pignori datus est. Quaesitum est, an recte pignori datus est? Respondit, si pecunia intercrssit, pignus esse. Item quaesiit, si cum in exsolutione vectigalis tam debitor, quam creditor, ces»assent, et propterea pronuntiatum esset, (undum secundum legem domini esse, cujus potior causa esset? Bespondit, si, u t p r o poneretur, vectigali non soluto, iure suo dominus usus esset, eliam pignoris jus evanuisse. 3 7 ) L. 23. jr. 2. D. de rei vind. (VI. 1.) (Paulus.) Si quis rei suae alienam rem ita adiecerit, ut pars eius fieret: veluti, si quis statuae suae brachium aut pedem alienum adiecerit, aut scypho ansam vel luodum, vel candelabro sigillum, aut mensae pe-

—

7

—

dem, dominum eius'otius rei fffici, veieque staluam suara dicturum, et scyphum, pivique recle dicunt. 38) L. 23. ff, b.wd, (Paulus,) Item quaecuroqne aliis juncta, sive adiecta, accession's loco cedunt, ea qaamdiu cohaerent, dominus vindicare nonpotest: sed ad exhibendum agere potest, ut separentur, et tunc indicentur: . . . , . in his corpoiibus, Cam fund urn, tu autem existimes quinque te conducere, nihil agii tur. Sed et si ego minoris me locare sensero, tu pluris te c o n ilucere, utique non pluris erit conduclio, quam quanti ego putavi« 191) L. 10. D. de contr, emt. (XVlll. 1 . ) (Paul.) Alitee atque si aurum quidem fuerit, deterius autem quam emtor exist!· ma ret, tunc enuri emtio valet. 192) L. 45. eod. (Marcian.) Labeo libro posteriorum scribit, si- vestimenta interpola quis pro novis emcrit, Trebatio plateee, ita emturi praestandum, quod interest, si ignorans interpola emerit: quam sententiam et Pomponius probat, in qua et Julia-» mis est; qui ait, si quidem ignorabat venditor, ipsius rei nomine teneri ( si sciebat, etiam damni, quod ex eo contingit: quemadmn* dum, si 'vas aurichalcum pro auro vendfdisset ignorans, teneturt ut aurum, quod vendidit, praestel. 193) L. 65. JT 2, D. de cond. indeb. (XII. β.) (Paul.) Id quoque quod ob causam dalur, puta quod negutia mea adjuta ah eo putaVI, licet non sit factum: quia donari volui quamvis falso mihi perstiaserim, repeti non posse, 194) L. 5. ff 1. ü. de actione emt. (XIX. 1.) (Paul.) Sed si fatso-existitnans te damnatum vendere« vendiderit, dicendum estj

— 32 — »gi cum eo ex emto nop posse, quoniam doli mal! exception« actor suminoveri potest: quemadmodum si falso existimans, se damnatum dare, promisisset, agentem doli mali exceptione summo\eret, Pomponius autem incerti condicere eum posse ait, ut liberetur.

195) X . 41. jr. 1. D. 4e V. O. (XLV.

1.) {Ulp.)

Quotiens

autem in obligationibus dies non ponitur, praeseriti die pecunia d^belur: nisi si locus adjectus spatium temporis inducat, quoillo possit perveniri. Verum dies adjectus efficit, ne praesenti die. per cunia, debejtur. E x quo apparet, die» adjectionem pro reo «esse, «on pr existimationem, verecundiam nostram, et ut generaliter dUerim, contra bpnos mores fiunt: nec facere nos posse creden· dum est. 197) X . 7. ff. 3 . D. de pactis. {II. 14.) {Ulp.) Si ob maleficium, ne fiat, promissum sit, nulla est obligatio ex bac conventione. 198) 27. jr. 4. eod. {Paul.) Pacta, quae turpem causam continent, non sunt observanda: veluti si paciscar, ne iurti agam, •vel iojuriaruin, si feceris: expedit enim timere furti vel injuriarum poenam. Sed post admissa baec, pacisci possumus. Item ne experiar interdicto unde v i , quatenus publicam causam contingit, pacisci non possumus. E t in summa si pactum conventum a re privata remolum sit, non est servandum. Ante omnia enim anim. advertendum est, ne conventio in alia re facta, aut cum alia persona, in alia re, aliave persona noceat. 199) X . 3S, eod. {Pap.) J u s publicum privatorum pactis mulari non potest. 200) L. 45. Jr. 1. D. de R. I. {L. 17.) {Ulp.) Privatorum conventio juri publico non derogat. 201) X . 27. eod. {Pomp.) Nec ex praetorio, nec ex solemn! jure, privatorum conventione quicquam immutandum est, quamvis obligationlim causae pactione possint immutari, et ipso jure, et per pacti conventi exceptionem ι quia actionum modus, vel lege, vel per praetorem introductus, privatorum pactionibus non infirmatur, nisi tunc, cum inchoatur actio, inter eos c o n v e r t . 202) L. 2. C. de inut. stip, {VIII. 39.) (Imp. Alex.) Libera matrimonia esse antiquitus placuit: ideoque pacta, ne liceret di•vertere, non valere, et s t i p u l a t i o n s , quibus poenae irrogarentur ei, qui quaeve divoitium fecisset, ratas non h&beri constat.

— 33 — 203) L. 33. ff. 1. D. ad L. Aquil. ( I X . 2.) (Paul.) In datum's, quae lege Aquilia non tenentur, in factum datur actio. 204) L. 11. D. de praeter, verb. ( X I X . 5.) ( P o m p . ) Quia actionum non plenus numerus esset, ideo plerumque in factum actiones desiderantur. Sed et eas actiones, quae legibus proditae sunt, si lex justa ac necessaria sit, supplet praetor in eo, quod legi deest: quod facit in lege Aquilia, reddendo actiones in factum accommodates legi Aquiliae: idque utilitas ejus legis exigit. 205) L. 40. D. ad L. Aqu. ( I X . 2.) (Paul.) In lege Aquil lia, si deletum chirograpbum mihi esse dicam, in quo sub condicione mibi pecunia debita fuerit, et interim testibus quoque id probare possim, qui testes possunt non esse, eo tempore, quo condicio exstitit, et.si summation r e exposita, ad suspicionem judicem adducam, drbeam vincere: sed tunc condemnations exactio competit, cum debiti condicio exstiterit: quod si defecerit, condemnatio nullas vires babebit. 206) L. 151. D. de Β . J . (L. 17.) (Paul.) Nemo damnum facit, nisi qui id fecit, quod facere jus non babet. 206 a) ff. 16. I. de lege Aquilia. (IV. 3 . ) Celerum placuit, ita demum direclam ex hac lege actionem esse, si quis praecipue corpore suo damnum dederit. Ideoque in eum, qui alio modo damnum dederit, utiles actiones dari solent: veluti si quis h o m i · nein alienum, aut pecus ita innluserit, ut fame necaretur: aut j u mentum tarn vehementer egerit, ut r u m p e r e t u r : aut pecus i n f a n t u m exagitavcrit, u t praecipitaretur: aut si quis alieno servo p e r suaserit, ut in arborem ascenderet, vel in puteum descenderet, et is ascendendo vel descendendo, aut mortuus, aut aliqua corporis parte laesus f u e r i t : utilis actio in eum datur. Sed si quis alienum servum, aut de ponte, aut de ripa in flumen dejecerit, et is sufiocalus f u e r i t : eo quod prujecit, corpore suo damnum dedisse n o n difiiculter intelligi poterit: ideoque ipsa lege Aquilia tenetur. Sed si non corpore damnum datum, neque corpus laesum fuerit, sed alio modo damnum alicui contigerit: cuin non suificiat, neque directa, naque utilis Aquilia: placuit eum, qui obnoxius fuerit, in factum actione teneri: veluti si quis misericerdia ductus, alienum servum compeditum solverit, ut fugeret. 207) L. 7. ff. 7. D . de dolo (IF. 3 ) ( ülp.) Idem Labeo quaerit, si^compcditum servum raeum, u t fugeret, solveris, an de dolo actio danda sit? E t ait Qumtus apud eum notans: si n o n misericordia ductus fecisli, furti tencris: si misericordia, in f a ctum actionem dari debere. 208) L. 4. ff. 31. D. de doli exc. (XLIV. 4 . ) ( Ü l p . ) Auctoris autem dolus, sicut diximus, emplori non objicitur, Sed boc C

34

—

ίο emplore solo »ervabimus: item in eo qui permutaverit, vel in solutum accepit: item in similibus qui vicem e m p t o r u n j conlinent. Ceterum si n o x a e deditus quis s i t , Pomponius puiat passurura excrptionem, quam ille p a t e r e i u r , qui noxae dedit. Proinde ex qnacunque alia causa, quae prope lucrativam habet adquisitionem, qnaesisse quis videatur, patielur exceptionem doli ex persona eius in c u i u s ' l o c u m successit. Sufficit enim, si is qui pretium dedit, vel vice p r e l i i , cum sit bona fide emptor, u,t n o n paliatur doli exceptionem ex persona auctoris; utique si ipse dolo caret, Cliter um , si ipse dolo non carrat, pervenietur ad doli exceptionem, et patietur de dolo suo exceptionem. 209) L. 4. jr. 13. D. eod. ( U!p.) Marcellus ait, adversus doli exceptionem n o n dari replicatiopem doli. Labeo quoque in eadera opinione e s t : ait enim iniquum esse, communem malitiam petitori quidem praemio esse, ei vero cum qüo ageretiir^ poenae esse: cum lunge aequum sit, ex eo quod perfide gestnm est, actorem nihil consequi. 210) L. 61. D. de solut. {XLVI. 3.) {Paul.) In p e r p e t u u m quotiens id, quod tibi debeam, ad te pervenit, et tibi nihil absit, nec quod solutum est, repeti pussel, cowpelit liberatio. 211) L. 17. D. de Ο. et λ. (XLIV. 7.) [Jul.) Omnes d e bitores, qui speciem ex causa Incrativa debent, liberanlur, cum ea species ex causa lucrativa ad credilores pervenisset. 212) L. 38. pr. D. de solut. (XLVI. 3.) {Afric.) Cum quis sibi a n t Titio dari itipulatus sit, magis esse ait, u t ita demum recte Titio solvi dicendutn sit, si in eodem statu maneat, q u o (uit, cum stipulatio i n t e r p o n e r e t u r : ceterum sire in adgptioneui, sive in exilium ierit, vel aqua et igni ei interdictum, vel servus factus sit, n o n recte ei solvi diccndum:' tacite enim inesse haec conventio stipulation! videtur, si in eadem causa maneat, 213) L. 19. JT. 1. D de aceeptil. {XLVI. 4 . ) (Ulp.) Inter acceptilationem et apocbam hoc interest, quod acceptilatione o m n i m o d o liberatio contingit, licet peconia soluta n o n s i t : apocba n o n alias, qnam si pecunia soluta sit. 213 a) L. 29. D. de nov. {XLVI. 2.) {Paulus.) Aliam causam esse novationis voluntariae, aliam jndicii accept·, multa exempla osten'dunt. Perit Privilegium dotis et tutelae, si post divorlium dos in Stipulationen^ deducatur, vel post puhertatem tutelae actio novetur, si id specialiter,, actum est, quod nemo dixit lite contestatä: tieque enim deteriorem causam n o s t r a m facimus action e » exercentes, sed m e l i o r e m : ut solet dici in his actionibus, juae t e m p o r e vel tnorte finiri possont.

35

—

214) i . 11. pr. eod. (Ulp.) Delegare est vice sua ali'um reum dare creditor·, vel cui jusserit. §. 1. Fit autem delegatio vel per Stipulationen!, vel per litis contestationem. 215) L. 93 pr. D. de solot. {XLVI. 3 . ) (Scaev.) Si duo rei sint stipulandi et alter all er um heredem scripsit, videndum, an confundatur obligatio? Placet non confundi. Quo bonum est boc dicere? Quod si intendat dari sibi oportere, vel ideo dari oportet ipsi, quod heres exstitit: vel ideo quod proprio nomine ei deberotur: atquin magna est bujus rei differentia: nam si alter ex reis pacti cunventi temporali exceptione summoveri poterit, intererit, is qui heres e u t i t i t , utrumve suo nomine an*hereditario experiatur: ut ita possis animadvertere, exceptionrlocus sit, nec ne. §. 1. Item si duo rei sint promittendi, et alter alteram heredem scripsit: confunditur obligatio. §. 2. Sed et si reus heredem fidejussorem scripserit, (non) confunditur obligatio: et quasi generale quid retinendum est, ut, ubi ei obligation!', quae sequelae loctim obtinet, principalis accedit, confusa sit obligatio: quotiens duae sint principales, altera alteri potius adjicitur ad actionem, quam confusionem parere. 216) L. 6. D, de eompent. {XVI, 2 . ) ( Ulp.) Eliam, quod natura debetur, venit in compensationem. 217) L. 14. eod. (Javol.) Quaecumque per exceptionem p e · rimi po.sjunt, in compensationem non veniunt. 218) L. 2. C. eodem {IV. 31.) {Imp. Antonin,) Ex causa quidem judicati si debitum solulum repeti non potest, ea propter nee compensatio ejus admitti potest. Eum veio, qui judicati convenitur, compensationem pecuniae sibi debitae implorare posse nemini dubium est. 219) ff. 30. Inst, de act. {IV. 6.) In bonae fidei autem lu- , diciis libera potestas permitti videtur iudici ex bono et aequo aestimandi, quantum actori restitui debeat. In quo et illud conti· netur, u t si quid invicem praestareactorem οροί-teal: eo coropensato, in reliquum is, cum quo actum est, debeat condemnari. Sed et in strictis iudiciis ex rescripto Divi Marci, opposite doli mali exceptione, compensatio inducebatur. Sed nostra Cbnstitutio eas compensationes, quae jure aperto nituntur, latius i n t r o duxit; u l actiones ipso jure minuant, sive in rem, sive in personam, sive alias qua9cumque: excepta sola depositi actione, cui aliquid compensationis nomine oppuni, satis impium esse credidim u s : ne sub praetextu compensationis, depositarum. rerum qui» exactione defraudetur, 220) L, 4. D. de compens. {XVI. 2.) {Paul.) Verum est quod et Neratio placebal, et Poraponius a i t : ipso jure eo minus C 2

36 fidfjimerem ex omni contractu debere, quod ex corapensatione feus relinere potest: sicnt enira cum totum pelo a reo, male peto, ita et fidejussor non tenetur ipso jure in majorem quantitatera, quam rem coodemnari potest. 221) L. 30. D. Je eornl. indeb. { X I I . 6 . ) ( Ulp.) Qui inviceoi creditor, idemque debitor est, in his caaihua, in quibus compensatio locum non babet, si solvit, non hab'et condictionem, veluti indebiti soluti, sed sui credit! petitionem. 222) L. 60. pr, eod. (Paul,) Julianus verum debitorem post litem contestatara, manente adhtic judicio, negabat solventem r e pelere po^se: quia nec absolutus sit, nec condemnatus repeterepossetj licet e^iitr) absolutus sit, natura tarnen debitor permanet: similemque «sse ei -dicit, qui ita promisit, sive navis ex Asia venerit, sive oon venerit.· quia ex una causa alterius solutionis origo proficisatur. 223) L. 28. eod, (Paul.) Judex^si male absolvit, et absolutus sua sponle solvent, repetere non polest. 224) £.. 8, ff. 1. D. rat. r. hab. ( XLVl. 8.) ( Venulejut.) Si procurator a debilere pecuniam exegeril, et satisdederit, dominum ratara rem habere, mox dominus de eadem pecunia egit, et litem amiserit: committi Stipulationen!: et si procurator eandem pecuniam domino sine judice solverit, condicturum: sed cum debitor ex slipulatu agere coeperit, potest dici dominum, si defensionesa procurator's suscipiat, non imililiter doli mail exceptione adversue debitorem uti: quia naturale debilum manet. 225) L. 1. pr. D. de contr. emt. (XVIII. 1.) (Paul.) Origo emendi vendendique a permulationibus coepil; olira enim non ita erat nummus: neque aliud merx, aliud pretium vocabalur; sed unusquisque secundum necessitatem teinporum, ac rerum, utiljbus inutilia permutabat, quando pl«rumque evenit, ut, quod alteri superest, alteri des-it: sed quia non semper, nec (acile conc u r r e n t , ut, cum tu baberes, quod ego desiderarem, invicem ba. berem, quod tu accipere velles, electa materia est, cuius publica ac perpetua aestimatio difficulUtibus permutationum, aequalitate quantiutis subvenirett eaque materia forma publica percussa, usui» do/niniumque non tarn «χ substantia praebet, quamexquantitate: nec ultra merx utrumque, sed alteram pretium vocatur. 226) L. 16. pr, eod. (Pomp.) Suae rei emtio non valet, sive >ci«nj, sive igtiorans e m i : sed si ignorans emi, quod solver« repetere potero, quia nulla obligatio fuit. 227) L. 34, ff. 4. eod. (Paul.) Rei suae emtio tunc valet, um ab initio agatur, ut possessionem emat, quam forte venditor labuit: et in judicio possessionis potior esset·

—

37

~

228) L, 11. j r . 2. D. Je act. emU {XIX. 1.) (Olp,) Et in priniis

ipsam

rem

prarslare

venditorem

oportet,

id

est,

tradere

q u a e r e s , si q n i d e m d o m i n u s fuif v e n d i t o r , f a c i l el e m j o r e m . d o m i n u m : si n o n f u i t , t a n t n m e v i c t i o n i s

nomine

venditorem o b l i -

g a t : si m o d o p r e t i u m est n u m e r a t u i n , a p t eo n o m i n e s a t i s f a c t u m . E m t o r autem n u m m o s venditoris facer« cogilur.

229) L. 25. ff. 1. 73.. de contr. emt. (XVtil. vendidit, necesse n o n

L ) (Ulp.X Qui

bahnt fundum emptoiis f i c e r e : . ut

cogitur,

qui fundum stipulanti spopondit.. 230)

L.

16.

D. dt> con J. eausa, data

(XII.

4;)

(.Celt.)

Dedj

t i b i p e c u n i a m , u t m i b i S t i c b n m d a r e s : , u t r u m id c o n t r a c t u s g e n u s p r o p o r t i o n e e m p t i o n i s et v e n d i t i o n i s e s t ? ' a n n u l l a h i e alia* o b l i g a t i o est, q u a m o b r e i n . d a t i re n o n s e c u t a ? I n q u o d - p r o c H v i o r s u m : et i d e o , si m o r t u u s , est S t i c b u s , r e p e t e r e p o s s u m , dedi, u t mihi* S t i c h u m dares..

Finge alienum

quod ideo tibi

esse S t i c h u r o * . s e d

te t a m e n e u m t r a d i d i s s e : r e p e l e r e a. t e p e c u n i a m g o t e r o , q u i a m i n e m accrpieOM's n o n

et

(ecetis:

bo-

r u r s u s si t u u s est S t i c b u s , , et

pro evictione eius p r o m i t t e r e n o n vis, nun liberaheri», q u o m i n u s a te p e c u n i a m r e p e t e r e p o s s i m . 231.) L·. 7 5 ; jr.. 1 0 . D. itipulatici,

Fundum

Λ

V,

Ο:

{XLV.

Tusculanum

Dip.)

Hiee

ostendit

»e c e r t i

i.y(

dari?

esse:, c o n t i n e t q u e , ut dominium o m n i m o d o e f l S c i a t u r

itijiulatoris

qnoque m o d o . 232) JL. 50.

D. de act·, emti. (XIX.

non. p a t i l u r , lit·,

cum

emtor

rei-Tendilae debere desisset,

1.) (Laieo.)

Bona

a l i c u j u s legis-, b e n e f i c i o

antequam

res

ei

fides

pecuniam

tradatur,

venditor

t r a d e r e c o m p e l i e t u r , et m s u a c a r e r e t : · possesaione. a u t e m . t r a d i t a f ü l u r u m e s t , ut r e m v e n d i t o r a e q p e a m i l t e r e t , u l p o l e c u m p e t e n l i earn r e m (emtor- e x c e p t r o n e m r e i v e n d i t a e et t r a d i t a e o b j i c i a t , u t p e r i n d e h a b e a t u r ^ a c s i ) petitotv ei n e q u e v e n d i d i s s e t n e q i i e

tra-

di'dissetv 233)·

3 1 . JT; 1 1 .

D. de aedll.

ed. (XXI:

t.) ( Otp.)

Si

manCipium, quod redbiberi oportet; m o r l u u m erit, h o c quaeretur^ n u m q u i d " c u l p a e m p t o r i s , Vel f a m i l i a e ei«», vel p r o c u r a t o r · * . h o m e demortuus

s i t : - nam,. s L c u l p a e i u s

decessit,. p r o

vivo

babendus

est r et» p r a e s t e n t u r ea o m n i a , quae p r a e s t a r e n f u r , si v i v e r e t . . § . . 1 2 i Eulpam onracm accipiemus non cendum

utique l a t a m :

est-,

quaracumque

occasionem

debere e u m :

etiam si non

adbibuit

morti

medicum«

p r o p t e r qpod> d i emptor,

praeslitit,

utianari

pojjit,

vel m a l u m a d h i b u i t , s e d ' cuJpa sua.

234) B. 38; pr. D. de dhmno inf. (XXXIX. Emptor

aedium

ante traditam

slipulalur, quia ventHtoi

tibi

omnem

possessionem

2.). ( Paul.) ideo

inuliliter

d i l i g e n t i a m ei praeslar-e

debet:

—

38

—

tunc eerie utiliter stipulatur, cum omnia culpa a vendilore aherit: veluli si precaijio emptori in bis aedibus esse permisit, custa· diamque ei afuturus tradidit. 235) L. 3. D. de -peric. {XVIII. 6.) (Paul.) Custodiam aulem venditor talem praeslare debet, quam praeslant h i , quibus res commodata est: ut diligentiam prae^tet exactiorem, quam in suis rebus adbiberet. 236) L. 2. jr.. 1. eod. (Gajus.) Custodiam autem onte admetienrdi diem qualem praestare venditorem oporteat, utrum plenam, ut et diligentiam praestcl, an vero dolum dumtaxat, videaraus? Et pnto, earn diligentiam venditorem adhibere dehere, ut fatale damnum, vel vis, magna, sit excusatum. 237) L. 62. jr. 2. D, de contr. emt. (XVIII. 1.) (Modest.) Res in aversione emta, si non dolo vendition's factum sit, ad periculum emtoris pertinebit; etiam si res adjignata non est. 238) jr. 3. Imt. de emt. (III. 2 4 . ) . . . . Quod si fugerit homo, qui.veniit, aut subreplus fuerit, ita ut neque dolus, neque culpa venditoris interveniat, animadvertendum erit, an costodiam ejus usque ad traditioaem venditor susceperit. Sane eoim si suscepit, ad ipsius periculum is casus pertinet: si non suscepit, securus est. Idem et in ceteris animalibus ceterisque rebus i n telligimns 239) L. 22. ff. 1. D. looati (XIX. 2.) (Paul.) Quotiens autem faciendum aliquid datur, locatio est. §. 2. Cum insulam aedificandam loco, ut sua impensa conductor omnia fäciat, proprietatem quidem eorum ad me transfert, et tarnen locatio e s t : locat eoim artifex operam suam, id est, faciendi necessitatem. 240) L. 25. 7. eod. (Gajus.) Qui columnam transportandam conduzit, si ea dum tollilur, aut portatur, aut reponitur, iracta sit, ita id periculum pralslat, si qua ipsius, eorumque, quorum opera uterctur, culpa acciderit: culpa autem abest, si omni? facta sunt, quap diligentissimus quisque observaturus fuisset. Idem scilicet intelligemus, et si dolia vel tignum tranaportandum aliquis conduxerit. Idemque etiam ad ceteras res trans ferri potest. 241) L. 30. tod. (Florentin.) Opus, quod aversione locatum est, donee adprobetur, conductoris periculum est. Quod vero ita conductum sit, ut in pedes mensurasve praestetur, eatenus conductoris periculo «si, quatenus admensum non sit > et in utraque causa nociturum locatori, si per eum steterit, quo minus opus adprobetur, vel admeliatur. Si tarnen vi majore opus p r i u s . i n terciderit, quam adprobaretur, locatoris periculo e s t : nisi si aliud actum * i t : non enim amplius praestari locatori oporteat, quam quod sua cure atque opera consecutus esset.

— 39

—

242) L. '25. C, eoi. (IV. 65.) ( D i o c l . et Maxim.) Si quia conductionis titnlo agruro, vel aliam quaracunque rem accepit: possessionem prius restituere debet, et tunc de proprietate litigare. 243) L. 28. C, eoi, (Diocl. et Maxim*) In judicio tam locati quam conduct], dolum et custodiam, non etiam casum,, cui resisti non potest, venire constat«. 244) L. 3. C. eod« (Jntonirt,) A e J e , quam, te conduclam habere dicis, si pensionem domino in suliduro solvisti, invilam te expelli non oportet, nisi propriis usjbus dominus earn necessartam esse probaverit, aut corrigere domum maluerit, aut tu male in re locata versafa es, 245) X . 13. ff. 11. D. eod. {XIX. 2.) (Ulp.) Qui implelo tempore conductionis, remansit in conductione, non solum reconduxisse videbitur, sed etiam pignora videntur durare obligata. Sed hoc ita verum est, si non alius pro eo in priore conductions res obligaverat; huius enim novus consensus erit necessarins. B a dem causa erit, et si Reipublicae praedia locata fuerint. Quod xiutem diximus, taciturnitate utriusque partis, colonum reconduxisse videri, ita accipiendum est, ut in ipso a n n o , quo tacuerunt, videantur eandeoi locationem renovasse, non etiam in sequenlibus annis: et $i lustrum forte ah initio fuerat conduction· praestitut u m ; sed et si secundo quoqiie anno post Gnitum lustrum, nihil fuerit contrarium actum, eandem videri locationem in illo anno peimansisse: hoc enim ipso, qjuo tacuerunt, consensisse videntur, et hue deinceps in unoquoque anno observandum est. Ip urbanis aulem praediis alio jure utimur: ut, prout quieque habitaverit, it« et ubligctur: nisi in scriptis certum tempus conduction! comprehansum est. 245 a) 18. pr. commod. (XIII. 6.) (J3aju.s.) I n rebus.commodalis talis diligentia praestanda est, qualem quisque diligentia.— iimus paterfamilias suis rebus adhibet: ita ut tantum eos casus non praestet, quibus, resisli non possit: veluti mortes servorjim, quae sine dolo et culpa ejus accidunt, latronum hostiumve incursus, piratarum insidias, naufragium, incecdiuro, fugas servorum, qui custodiri non soleot. Quod autem de latronibus, et pic.atis* et naufragio diximus, ita scilicet accipieraus, si in hoc commodate sit alicui r e s , ut earn rem peregre secom ferat: alioquin si cui ideO argentum. commodaverim, quod is. amicos ad cenam invitalurutn se diceret, et id peregre secum portaverit, sine ulla dufyitatione, etiam piratarium, et latronum, et, naufragii casum praestare debet, Haec i t a , si dumtaxat accipientis gratia commodate sit res. At si ulriusque, veluti si com.mnneiji amicum ad cenam i n vitaverimus, tuque ejus rei curam suscepissps, et tibi argen-

— 40 — 4tun commodaverim, scriptum quidem apud quosdam invenio, quasi dolum tantum praestare debeas. Sed videndum e s t , ne et culpa praestanda s i t : ut ita culpae fiat aestimatio, sicut in rebus pigaori datis et dotalibus aestimari solet. 246; L. 11. ff. 1. D. de ,eb. cred. {XII. 1.) (Ulp.) Si tibi dedero decern sic, ut novem d e b e a s , P r o c u l i n ail, et recte, BOB amplius te ipso jure debere, quam novem. Sed si dedero, ut u n decim debeas, putat Proculus, amplius quam decern condici n o n posse. §. 2. Si fugitivus servus n u m m o s tibi crediderit, an condicere tibi dominus possit, quaeritur? E t quidem si servus meus, cui concessa est peculii administratio, crediderit tibi, erit mutua. Fugitivus autem, vel alius servus, contra voluDtatem domini credendo, non facit accipientis. Quid ergo? Vindicari nummi possunt, si exitant: aut, si dolo tnalo desinant possideri, ad exhibendum agi. Quod si sine dolo malo consumpsisti, condici tibi polerunt. 247) L. IS. eod. ( Ulp.) Singularia quaedam recepla sunt circa pecuniam credilam. Nam si tibi debitorem meum jussero dare pecuniam, obligaris mihi quamvis meos nummos n o n acceperis. Quod igitur in duabus personis recipitur, hoc et in eadem persona recipiendum est: ut, cum ex causa mandati pecuniam mihi debeas, et convenerit, ut crediti nomine earn retineas, videatur mihi data pecunia, et a me ad te profecta. 248) L. 17. pr. D. de pactit. (II. 14.) (Paul.) Si tibi decern dem, et paciscar, u t viginti mihi debeantur, non nascitur obligatio ultra decern. He enim n o n potest obligatio c o n t r a h i , nisi [jüatenus datum sit, 249) L. 3. D. de reb. cred. ( X I I . 1 . ) (Pomp.) Cum quid mutuum dederimus, etsi non cavimus, ut aeque bonum nobis r e d deretur, non licet debitori deteriorem rem, quae ex eodem genere »it, reddere: veluti, vinum n o v u m pro vetere, nam in contrahendo quod agitur, p r o cauto habendum est: id autem agi intelli51 t o r : ut ejusdem generis, et eadem bonitate solvatur, qua datum sit. 250) L. 14. eod. (Ulp.) Si filiusfamilias contra Senatusconlultum mutuatus pecuniam solvent, patri nummos vindicanti nulla exceptio objicietur: sed si fuerint consumpti a creditore nummi, Marcellus ait, cessare cendictionem: quoniam totiens condictio datur, quotiens ex ea causa numerati sunt, ex qua actio esse p o tuisset, si dominium ad accipientem transisset: in proposito a u tem non esset. Denique p e r errorem soluti contra Senatusconsultum crediti magis est cessare repretitionem. 251) L. 1. ff. t. D. de prae/cr. verb. { X I X . 5. ) (Papitt.) Domino mercium in raagistruBa na vis, si sit incertum, utrum

navem conduxerit, an merces vehendas locaverit, civilem actio« nem in factum esse dandam, Labeo scribit. 252) L. 5. D. de pratscr. verl. {XIX. 5.) (Paulat.) Naturalis meus filius servit tibi, et tuus filius m i h i : convenit inter n o j , a t et tu meum manumitteres, et ego t a u m : ego manuraisi: t u non manumisisti: qua actione mihi teneris quaesitum est. In hac quaestione totius ob rem dati tractatus inspici p o t e s t : qui in Iiis competit speciebus. Aut enim do tibi, ut des: aut do, u t f a . cias: aut facio, ut des: aut facio, u t facias. In quibus quaeritür, quae obligatio nascatur. §. 1. E t si quidem 'pecuniam dem u t rem accipiam, emtio et venditio e s t : sin autem rem. do, ut rem accipiam, quia non placet permutationem rerum eiutionem esse, dubium n o n est nasci civilem obligationem: in qua actione id veniet, non ut reddas, quod acceperis, sed ut damneris m i h i , quanti interest mea, illud, de quo convenit, accipere: vel, si meu m recipere velim, repetatur quod datum est, quasi ob rem d a tam, re n o n secuta. Sed si scypbos tibi d e d i , ut Sticbum mihi dares, pericolo meo Stichas e r i t : ac tu dumtaxat culpam praestare debes. Explicitus est articulus ille, do, ut des. §. 2. At cum do, u t facias, si tale sit factum, quod locari solet, puta ut t a b u lam pingas, pecunia data, locatio e r i t : sicut superiore casu emtio: si res, n o n erit locatio, sed nascetur vel civilis actio in hoc, quod mea interest, vei ad repetendum condictio. Quod si tale est factum, quod locari non possit, puta ut servum roanumittas, sive certum tempus adjectum est, intra quod manumittatur, idque, cum potuisset manumilti, vivo servo t r a n s i e n t , sive finilum nun f u i t , et tantum temporis consumptum sit, u t potuerit debueritque m a n u milti, condici ei potest, vel praescriptis verbis agi, Quod bis, quae diximus, convenit. Sed si dedi tibi servum, nt servum tuum m a numitteres, et manumisisli, et is, quem dedi, evictus est: si seien* dedi, de dolo in me dandam actionem Julianus scribit: si ignorans, in (actum civilem. §. 3. Quod si faciam, ut des, et poiteauam feei, cessas dare, nulla erit civilis actio, et ideo de dolo d a itur. 4. Sed, si lacio, ut facias, baec species tractatus plures reeipit. Nam si paeli s u m u s , ut tu a meo debitor? Carthagine exigas, ego a tuo ß o m a e : vel, u t tu in meo, ego in tuo solo aedificem, et ego aedifieavi, et tu cessas, in priorem speciem mandatum quodammodo intervenisse videtur: sine quo exigi pecunia alieno nomino non potest: quamvis enim et impendia sequantur, tarnen mutuum officium praestamus: et potest mendatum ex pacio etiam naturam suam excedere. Possum enim tibi niandare, ut et custodiam mihi praestes, et non plus impendas in exigendo, quam decern : et si eandem quantitatem impendereinus, nulla dubitalio

—

42

—

est: «in autem »Iter fecit, ut et hie mandatam iatervenisse videatur, quasi refundamus invicem impensas: neque enioi de re tua tibi inandoi Sed tutiys erit, et in insulis fabricandis, et in debiloribu» exigendis, praescriplis verbij dari actionem: quae actio timilis erit mandati aclioni: qi^emadmodum in superioribus casibus, location! et emtioni, §. 5. Si ergo baec sunt, ubi de faciendo ab utroque· convenit, et in proposita quaestione idem dici potest! i t necessariö spquitur, ut ejus fiat condemnatio, quanti interest ,mca, servum habere, quem manumisi. An deducendum erit, quod libertum habeo? Sed hoc non potest aestimari. 253) L. 1. ff. 1. D. de aeuimat, {XIX. 3 . ) ( Ulp.) Aestixnatio aulem periculum facit ejus, qui suscepit: ant igitur ipsam rem debebit incorruptam reddere, aut aestimationem, de qua cotfvenit. 254) L. 3 . jr. 2. D, de condict. causa data. {XII.4.) (Ulp.) Sed si tibi dedero, ut Stichum manumittas, si-non facis, possum condicere: aut si me poeniteat, condicere possum. §. 3. Quid, si lta dedi, ut intra cerium tempus manumittas? si nondum ternpus praeteriit, inhibenda erit repetitio, nisi poeniteat: quod si praeteriit, condici potefit, Sed si Stichus decesSerit, an repeti, quod datum est, possit? Proculus ait, si post id temporis decesserit, quo manumilti potuit, repetitionem esse: si minus, cessare. 255) L. 5. pr. eod. (Ulp.) Si pecuniam ideo acceperis, ut Capuam eas, deinde parato tibi ad proficiscendum condicio temporis vel valetudinis impedimento fuerit, quo minus proficiscereris, an condici possit, videndum? E l cum per te non steterit, potest dici repetitionem cessare: sed cum liceat poenitere ei, qui dedit, procul dubio repetetur id quod datum est: nisi forte tua intersit, non accepisse te ob banc causam pecuniam: nam si ita res se habeat, ut licet nondum profectus sis, ita tarnen composueris] lit neceise habeas proficisci, vel sumptus, qui necessarii fuerunl ad profectionem, jam fecisti, ut manifestum sit te plus forte, quam accepisti erogasse, condictio cessabit: sed si minus erogatum sit, condictio locum habebit: ita tarnen, ut indemnitas tibi praestetur ejus, quod expendisti. 256) L. 30. D. pro sac. (XVII. 2 . ) ( Paul,} Mucius libro quarto decimo scribit, non posse societatem co'iri, ut aliam damni, aliam lucri partem socius ferat, Servius. in notatis Mucii ait, nec posse societatem ita contrahi: neque enim lucrum intelligitur, nisi omni damno deduclo: neque damnum, nisi omni lucro deducto: ted potest co'iri societas ita, ut ejus lucri, quod rcliquum in so-

-

43

-

cietate sit, omni damno deducto, pars alia, i e r a t u r : et ejus damni, quod similiter relinqnatur, pars alia capiatur. 257) L. 74. eod. (Paul.) Si quis societatem contraxerit, quod emit ipsius fit, non commune: sed societatis judicio cogitur rem communicare. 258) L. 60. pr. eod. (Pomp.) Sociura, qui in eo, quod ex societate lucri faceret, reddendo moram adhibuit, cum ea pecunia ipse usus s i t , usuras quoque emn praeslare debere, Labeo a i t : sed non quasi usuras, sed quod socii intersit, moram cum non adhibuisse: sed si aut usus ea pecunia n o n sit, aut moram non fecerit, contra esse. Item post mortem socii nullam taleta aestimationem ex facto beredis faciendam: quia morte socii dirimatur socielas. 259) L. 52. ff, 2. eod. (Ulp.) Utrum ergo tantum dolum, an etiam culpam, praestare sociura oporteat, quaeritur? et Celsus libro septimo Digestorum ita scripsit, socios inter se dolum et culpam praestare oportet. Si in coeunda societate, inquit, art em, operamve pollicitus est alter, veluti cum pecus in commune pascendum, aut agrum politori damus in commune quaerendis f r u ctibus, nimirum ibi etiam culpa praestanda est: pretium enim operae artis est velamentum. Quodsi rei communi socius nocuit, mag is a^millit culpam quoque venire. 259 a) ff. 9. J. de societ. (III. 26.) Socius socio utrum eo nomine tantum teneatur pro socio actione, si quid dolo commiserit, sicut is, qui deponi apud se passus e s t : an eliam culpae, id est, desidiae, atque negligentiae nomine, quaesitum est. Praevaluit tarnen, etiam culpae noinini teoeri eum. Culpa autem n o n ad exactissimam diligentiam dirigenda est. Sufiicit enim talem diligentiam in communibus rebus adhibere socium, qüalem suis rebus adhibere solet. Nam qui parum diligentem sociura sibi adsumit, de se queri, hoc est, sibi imputare debet, 260) L. 72. eod. (Gajus.) Socius socio eliam culpae nomine tenetur, id est, desidiae, atque negligentiae. Culpa autem non ad e^aptissimam diligentiam dirigenda est! sufficit etenim talem diligentiam communibus rebus adbibere, qualem suis rebus adhibere solet, quia qui parum diligentem sibi socium adquirit, de se queri debet. 261) L. 68. pr. eod. (Gajus.) Nemo ex sociis plus parte sua. potest alienare, etsi totorum bonorum socii sint. 262) L. 82. rod. ( P a p i n . ) Jure societatis per socium aere alieno socius non obligatur: nisi in communem arcaia pecuniae venae sunt.

— 44 — 263) L. 17. ff. 1. eod. {Paul.) Si absent! reauntiata societal ait, quoad is scierit, quod is adquisiviti qui renuntiavit, in comjmune redigi detrimentum autem solius ejus esse, qui renuntiav e r i l : sed quod absens adquisiit ad solum eum pertinere: detrixnentnm ab eo factum commune esse. 264) Z. 3. C. comm. utr. jud. ( I I I . 38.) (Imp.· Dioclet. et Maxim. A A. CC. Aurel, et Sept.) Mojoribus etiam, per fraudem vel dolum » e l perperam sine judicio factis divisionibus, solet subveniri: quia in bonae fidei judiciis, quod inaequaliler factum esse constiterit, in melius reformabilur. P . P . X V I , Kat· Jul. ipsis A A . et Constantino I I I . Conss. 293. 265) Z. 1. D. fin. reg. (X, 1.) (Paul.) Finium regundorum actio in personam est, licet pro vindicatione rei est. 266) Z. 25. ff. 16. D. Jam. hete. (X. 2 ) (Paul.) N o n tantum dolum, sed et culpam in re hereditaria praestare debet coheres: quoniam cum coherede non contrahimus, sed incidimus in c u m : non tamen diligentiam praestare debet, qualem diligens paterfamilias : quoniam hie propter suam partem causam babuit gerendi: et ideo negotiorum geslorum ei actio non competit. T ä lern igitur diligentiam praestare debet, qualem in suis rebus. Kadern aunt, si duobus res legata sit: nam et bos conjunxit ad societatem, non consensus, sed res. — §. 18. Item culpae nomine tenetur, qui, cum ante alios ipse adisset hereditatem, Servitutes praediis hereditariis debitas passus est non utendu amitti. 267) Z. 10. pr. D. comm. dip. ( X . 3.) { P a u l . ) Item quamvis legis Aquiliae actio in heredem non com pet at, tamen hoc judicio heres socii praestet, si quid defunctus in re communi admisit: quo nomine legis Aquiliae actio nascitur. 268) Ζ . 1. D. de transact. (II. 15.) (Utp.) Qui transigit, quasi de re dubia, et lite incerta neque finita transigit: q u i vero paciscitur, donationis causa rem certam et indubitatam liberalitate remfttit. 269) Z. 65. j>r. D. de »ond. indeb. ( X I I . 6. > ( Paul.) In j u n m a , ut generaliter de repetitione tractemus, sciendum est dari, aut ob transactionem, aut ob causam > ant propter condicionerril aut o b rem, aut fodehitum: in quibu* omnibus rjuaeritur de re-, petitione. §. 1. E t quidem quod transactionis nomine datur, -licet res nulla media fuerit, non repetitur r Bam si lis fuit, boc ipium, quod a lite disceditur, causa videtur esse. Sin autem evidens calumnia detegilur, et transact·« imperfecta est, repetitio dabitur. 270) Z. 38. C. de tr an tact. ( I t . 4 . ) ( D i o c l . et Maxim.) Transactia nulla dato, vel retentu., seu pramisso minime .procedit.

— 45

—

271) L. 6 . D. tod. (II. 15.) ( G a j u t Iii. 17. ad ed. pro».) De bis controversy's, quae ex testamento proficiscuntur, neque transigi, neque exquiri veritas aliter potest, quam inspeclis cognilisque verbis testament!. 272) L. 1. D. tettam. quemadmod. aper. (XXIX 3.) (Gaj. lib. 17. ad ed. prov.) Omnibus, quicunque desiderant tabulas testament! inspicere, vel etiam describere, despiciendi describendique potestatem faclurum se Praetor pollicetur. Quod vel suo vel alieno nomine desideranti tribuere eum, manifestum est. §. 1. Ra-> tlo aulem bujus Edicti manifesta est. Neque enim sine judice transigi, neque apud judicem exquiri Veritas de his controversy's, quae ex testamento proficiscerentur, aliter potest, quam inspectis cognitisque verbis testamenti. §. 2. Si quis neget sigillum suuffi agnoscere, non ideo quidem minus aperiuntur tabulae, sed alias auspectae Sunt. 273) L. 14. D. de transact. (II. 15.) (Seaev.) Controversia inter legitimum et scriptum heredem orta est, eaque transactions facta, cerla lege finita e s t : quaero, creditoresquem conveningposr sunt? Respondit, si iidem creditores essent, qui transactionem fecissenl: si alii creditores essent, propter incertum succesisonis, pro parte hereditatis, quam uterque in transactione expresserit, utilibus convenicndus est. 274) L, 3 . ff. 1. eod. (Seaev.) Cum transactio propter fideicommissum facta esset, et postea codicilli reperti s u n t : quaero an quanto minus ex transactione consecuta mater defuneti fuerit, quäm pro parte sua est, id ex fideicommissi causa consequi de· beat? Respondit, debere. 275) L. 4. ff. 3. D. de doli exc. (XLIV. 4 . ) ( U / p . ) Item quaeritur, si cum eo, a quo tibi sexaginta deberentur, compromiseris, deinde per imprudentiam poenam centum stipulatus fueris? Labeo putat convenirs officio arbitri, jubere tantum tibi dari, quantum re vera debeatur: et .si non fiat, non vgtare ne quid amplius petatur: sed eliamsi id omissum fuerit, peti posse quod debetur, Labeo dicit: et si forte poena petatur, doli mali exceptio, nem profuturam. 276) L. 32. ff. 3. D. de reeept. (IF. 8.) {Paul.) Summa rei est, ut Praetor se non interponat, sive initio nullum sic cempromissurn, sive s i t : sed pendeat, an ex eo poena exigi potest, sive postea deficiat poena compromisso soiuto die, morte, acceptilatione, judicio, pacto. 277) L. 9. ff. 2. D. de donat, (XXXIX. 5.) (Pomp.) Quod filiusfamilias patris jussu aut voluntate donavit, perinde est, ac si

pater ipse donaverit: aut si mea voluntate rem meam tu nomine tua Titio dones. 278) L. 8. C. de revosand. donal. {VIII. 55.) {Cons tan tin. et Constant.) Si unquam libertis palronus filios no η haben* bona omnia Vet partem aliquam facullatum (uerit donatione largitus, et postea susceperit liberos: totum quicquid largitus fuerat, revertatur in ejusdem donatoris arbitrio ac ditione mansurum. 279) L. 18. pr. D. de douat. {XXXIX, 5.) (Ulp.) Aristo ait cum itnixtum sit negotium cum donatione, obligationem non con· trahi eo casu, quo donatio est: et ila et Pomponius eum existitiroare refert. §. 1. Denique reiert, Aristonem putare, si servum tibi tradidero ad hoc, ut eum post quinquennium manumittas, non posse ante quinquennium agi: quia donatio aliqua inesse v i detur. Aliter atque, inqnit, si ob hoc tibi tradidissem, ut continue manumitlas: bic enim nec donationi locum esse: et ideo, esse obligationem. Sed et superiore casu, quid actisit, inspiciendum Pomponius ait: potest eninol quinquennium non ad hoc esse positum, ut altquid donetur· 280) L. 6. D. de damno infect. {XXXIX. 2.) (Gajus.) Evenit, nt nonnunquam damno dato nulla nobis competat actio, non interposita antea cautione: veluti si vicini aedes ruinosae in meas aedes ceciderint: adeo ut plerisqne placueril, nec cogi quidem eum posse, ut rudera tollat, si modo omnia, quae jaceanf, pro derelicto habeat. 281) L. 26. eod. (Ulp.") Proculus ait, eum quis jure quid in suo faceret, quamvis promisisset damni infecti vicino, non tamen euin teneri ea stipulatione; veluti si juxta mea aedificia habeas aedificia, eaque jure tuo altius tollas: aut si in vicino tuo agro cuniculo vel fossa aquam meam avoces: quamvis enim ethic aqnam mihi abducas, etillicluminibus olficias, tamen ex ea stipulatione actionem mihi non competere: scilicet'quia non debeat videri is damnum facere, qui eo veluti lucro, quo adhuc utebatur, prohibetar: multumque Interesse, utrum damnum quis facial, an lucro, quod adhuc f a ciebat, uti prohibeatur: mihi videtur vera esse Proculi sententia. 282) L. 21, eod. { Paul.) Si filiusfamilias inquilinus sit, v i deamus, an damni infecti nomine in possessionem aedium vicinarum mittendus sit? Quaeritur enim an filiusfamilias non videtur damnum pati, si res peculiares sint, et pater possit stipulari, si juid ei damni flat? £ t placet, utrumque eorum in possessionem mitti, nisi sic filius conduxerat, utejus periculo aedes essent: tunc enim, quia solus tenetur ex locato, recte dicetur, ipsum mittenäum in possessionem, nisi ei caveatur.

— 47 — 283) L. 33. D.de damno infect. (XXXIX. 2.) (Ulp.) Inquilino non datur damni infecli actio: quia possit ex conducto agere, si dominus eum migrare prohiberet. 284) L. 34. eod, (Paul.) Utique si' prp praeterita pension® satisfacere paratus fuit, alioquin jusla retentio pignoris domino fieri videretur. Sed etsi quasi pignora retinuerit, et ea interierint ruina vicinarum aedium: potest dici etiam pigneraticiäactione locatorem teneri, si poterat eas res in locum tutiortm transferre. 285) L. 27. eod. (Paul.) Flares earumdem aedium domini, singuli stipulari debent sine adjectione partis: quia de suo quisque damno stipulatur: quin iramo pars adjecta partis partem faciei. Contra si plures domini sint vitiosarum aedium, pro sua quisqtie parte promittere debet: ne singuli in solidum obligentur. 286) L. 7. ff. 2. eod. ( Ulp.) Unde quaeritur, si aotequam caveretur, aedes deciderunt, neque dominus rudera velit egerere, eaque derelinquat: an sit aliqua adver.ius eum actio? E t Julianus consultus, si priusquam damni infecti stipulatio interponeretur, aedes vitiosae corruissent, quid facere deberet is, in cuiuB aedes rudera decidissent, ut damnum sarciretur: rcspondit, si dominus aedium, quae ruerunt, vellet tollere, non aliter perraittenP i e e t n i , v e ' alius m i h i , n e q u e interest aliquid, cessat mandati actio. Mandavi, ut negotia gereres: si nihil deperierit, quam vis nemo gesserit, nulla actio e s t ; ant si alius idonee gesserit, cessat mandati actio. E t in similibus h o c idem erit probandum. 3 1 0 ) L. 28. D. de neg. gtitit. (Ill, 5 . ) ( i W . ) Si quis mandatu Titii negotia S e j i gessrt, Titio mandati t e n e t u r : lisque aestimari debet, q u a n t a Seji et Titii interest. T i t i i autem interest, quantum is S e j o praestare debet, cul vel mandati vel negotiorum gestorum n o m i n e obligatus est. T i t i o autem actio competit cum r o , cui mandavit aliena negotia gerenda, et anteqaam ipse q u i c quatn domino praestet: quia id ei abesse videtur, in quo o b l i ' gatus est. 3 1 1 ) L. 10. 1. D . mand. {XV1U 1.) (PaulFidejusandatuiji, ipsi quidem m a n d a t i j u d i c i u m n o n coin petit : at ei, qui 515)'

L.

roandaverit,

13.. C..

adversus eutq c o r q p e t i t .

tod. (IV.

35.)

(Diocl. et Maxim.)

r a t o r s doluqa e t o m n e m c u l p a m , ppaestandum 3 1 5 a)'

L.

A Procu-

non etiam improv.isunj casum

osstK j u r i s . a « c l o r i t a t e m a n i f c s t e declapafup. 2 1 . C. eod. (Qonstantin.) I n r e m a n d a t e n o n

pecu-

n i a e eoluip,. cujus, est c e r t i s s i m u m mandati j u d i c i u m , v e F u m e l i a m existiraationia p e r i c u l u m est.

Nam

suae quidem quisque rei m o ·

d e r a l o c a l q u e a r b i t e r , n o n o m n i a ijegotia, sed p l e r a q u e e x p r o p r i o a n i q i o l.)

1.)

Idem Papinia-

c o n d e r a n a t o , qui j d e o i r t i e j u j -

s i t , quia, doipinus p r o c u r a t o r * ijiandaverat, ut p e c u n i a m

mutuant

aqciperet^ u l i l e m a c t i o n e m dandaip, quasi i n s t i t o r i a i n : q u i a et hie quasi praeposuisse eu(n rquluae p e c u n i a e a c c i p i e n d a e videatur. 317)

L.

pr. D. de neg. gest. {III.

31.

5.)

(Pap.)·

Liberto

vel: aiuico m a n d a v i t pecuniam a c c i j j e r e m n t u a c a , cujus Hlteras ditop secutus c o n t r a x i t ,

et

fidejussor

cxe-

i n t e r v e n i t : ehan\ si p e c u n i a

n o n sit in r e m eius versa, tainen dabitur in eura negotiorum., g e atoruni

actio c r e d i t o r i , val ß d e j u s s o r i , sciiicel· ad- exeroplum i a -

Stiloriae a c l i o n i s . 3 1 8 ) JE,. 1. JT-. 1 1 .

D. dejjas. {XVI.

3;)

(

ülp.)·

S i te r e g e -

x e r o , ul r e m meain perferas ad T i t i u m , u t is earn serve), qua act i o n e t e c u m experiri

p o s s u m , apud P o i n p o n i u m

quaerilur?

Et

putal, t e c u m m a n d a l i , eura eo v e r o , q u i aas i p s r e c e p e r i t , depusiti..

S i vero tuo n o m i n e r e c e p e r i t , tu q u i d e m m i n i m a n d a l i t e -

n e r i s , iHe t i b i - d e p o s i t » : quam a c t i o n e m m i h i

praestabis, mandati

jpidicib c o n v e n t u s . § . 12; Q u o d »i r e m tibi dedi, u t , si T i l i u c r e m non

r e c e p i s s e t , tu c u s t o d i r e s , n e c earn r e c e p i t ,

n t r u m depusiti f a n t u m , an et mandati dubital:- puto.tanaen,

actio

sit?-

videndum. est^ Et Fomponiua

mandati ease a c t i o n e m : - quia pienius

m a n d a l u m , habens et custodiac legem.

§. 13.

Idein

fuit

Pomponius

quaenit, si tibi m a n d a v e r o , ut r e m ab a l i q u o m e o n o m i n e r e c e p tam

cusiudias,

i d q o e fecoris, mandati an

magis p r o b a t m a n d a t i esse a c t i o n e m , q u i a tractus. 319)

L.

ST. J 3 .

mand. {XVII.

1·.)

deposili tenearis ?

EU

h i o est p r i m u s c o n -

(Papmian.)

Mandat urn

dislrabendorutu s e r v o r u m defuncto, qui m a n d a t u m s u s c c p i t , i n l e r cidisse c o n s i i t i t ; q u o c i a m

tarnea heredes

ejus

erxor-a l a p s i , n o n

—

54

animo furandi, sed exsequendi quod ^efunctui suae^cutae fecerat, servos veudiderant, eos ab emtoribus usucaptos videri placuiti ted venaliciarium ex provlncia reversum, Pubiiciana actione non utiliter acturum, cum exceptio justi dominii causa cogaita delur, neque oporteat eum, qui certi hominis fidetn elegit, ob errorem aut imperitiam heredum, adfici damno. 320) L. 4 . pr. D. de reb. cred. {XII. 1 . ) (l7//>.) 8» quis nec causam, nec propositum foenerandi babuerit, et tu empturus praedia, desideraveris mutuara pecuniam, nec volueris creditae nomine, antequam emisses, suscipere, atque ita creditor, quia necessitatem forte proficiscendi habebat, deposuerit apod te banc eandem pecuniam, ut, si emisses, credili nomine obligatus eases, hoc depositutn periculo est ejusj qui suscepit. Nam et qui rem vendendam acceperit, ut pretio uteretur, periculo suo rem habebit. 321) L. 19. D. ad exhib, ( X 4.) (PauUs.) Ad exbibendum possunt agere o m o e i , quorum interest. Sed quidam consuluit, an possit efficere haee actio, ut rationes adversarii sibi exhiberentur, quas exbiberi magni eius interesset? Respondit, non operiere ius civile calumniari, neque verba captari: sed, qua mente quid diceretur, animadvertere convenire. Nam ilia ratione etiam etudiosum alicuius doctrinae posse dicere, sua interesse, illos aut illos libros sibi,exbiberi: quia, si essent exhibiti, cum eos legisset, doctior et melior futurus esset, 322) L. 1. ff. 16. 17. 18. D. de op. novi nun*. (XXXIX. 1.) (Ulp.) Nuntialio fit, aut iuris nostri conservandi causa, aut damni depellendi, aut publici iuris -tuendi gratia, — Nuntiamus autem, quia ius aiiquod prohibendi habemus; vel ut damni infecti caveatur nobis ab eo, qui fürte in publico vel in privato quid molitur: aut si quid contra legee, Edictave Principum, quae ad modum aedificiorum facta sunt, fiet, vel in sacro, vel in loco religiojo, vel in publico, ripave fluminis, quibus ex cauais et interdicta proponuniur. — Quod si quis in mari vel in litore aedificet, licet in suo non aedificet, iure tarnen gentium suum iacit. Si qui® igitur velit ibi aedificantem prohibere, nullo iüre probibets neque opus novum nuntiare, nisi es una causa potest, si forte dainoi infecti velit sibi caveri. 323) L. 5. ff, 10. D. eod, ( dip.) Meminisse autem oportebit, quotiens quis in noslro aedificare, vel in nostrum inmittere, vel projicere vult: melius esse, eum per Praetorem, vel per ma. num, id est, lapilli ictum prohibere, quam operis novi nuntiaUonet caieruin opecis novi uuntiatione possessorem eum facien d i , cui nuntiaverimus. Aut si m suo quid facial, quod nubi» noceat: tunc open» novi denuntiatio erit necessaria. Et si forte.

w

55

in noslro aliquld facere quia pereeverat, aequljairnuai erit, I a l w dicto adversus eum quod vi aut clam, aut uli possidetis, u(i. 523 a) L. ( Ulp.)

1. pr.

1. 2. D.

ff.

caed. ( X L I I I . 2 7 . )

de orb.

A i t Praetor, quae a r b o r ex aedibus tuis in aedes illius

impendet, si per te stat quo minus earn adimas } tunc, quo mitkus i l l i earn arborem adimere sibique habere liceat, vim fieri veto« § . 1. H o c lnlerdictam probibitorium est.

§. 2. Si arbor aedibus

alienia impendeat utrum totam arborem jubeat Praetor adimi, an •vero id solum, quod superexcurrit, quaeritur?

E l Rutilius ailj a

Stirpe excindendam, idque plerisque videtur veriusi et nisi adiraet dominus arborem, Labeo

ait p i r m i t t i

ei, cui arbor efiiceret, ut,

si vellet, succideret earn, lignaque tolleret, 3 2 3 b ) L.

1.

b o r ex agro tuo

7. 8. &. eod.

Deinde ait P r a e t o r ; quae a r -

in agrum illius irnpendet, si per te

etat, quo

minus pedes quindecim a terra cam altius coerceaa, tunc, quo m i nus illi ita coercere, 5, 8.

lignaque sibi habere liceat, v i m fieri veto.

Quod ait Praetor, et lex

luit, ut quindecim

duodecim Tabularum piljcere vo-

pedes altius rami arboris circunicidanturj el

b e e idcirco effectual est, ne umbra arboris vicino pracdio noceret. J, 9.

Differentia duorum capitum interdict! haec est, si quidem

arhor aedibus impeadeal,

succidi earn praecipitur: si vero agro

impendeat, tanluiu usque ad quindecim pedes & terra coerceri. 323 c ) L.

2. eod. (Pompon.)

Si arbor tx

inclinata in tuum fundum sit, ex

vicini fundo vento

lege duodecim Tabularum de

adinieuda ea lecte agere poles, jus ei η on esse ita arborem habere. 323 d )

L.

1, pr.

D.

de

»lande

leg.

( X L I I I . 28.).(

JJlp.)

A i t Praetor, glandem, quae ex illius agro in tuum cadat, q u o m i nus illi terlio quoque die ledere, auferre liceat: vim fieri veto. 324) L.

1. ff. 2, D,

de

tigno

juncto

( X L P I l . 3.) ( üfp.)

Sed et ad exbibendum danda est actio: nec enim parci oportet ei) qui sciens alienam rem aedificio inclusit, vinxitve; nun enim sic eum coavenimus, quasi pussidentem, sed ita, quasi dolo malo fecerit, quo minus possideat. 325) L.

18. P*

D.

de injur.

(XL

ΡII.

10.) (Paulus.)

Eum

qui nocentem infamavit, non esse bonum aequum, ob earn rem condemnari:

peccata enim nocentium nota esse, et oportere et

expedire, 326) L.

5. C. de injur.

(IX.

35.) (Dioelet,

et Maxim.)

Si

non convicii consilio te aliquid iniariosum, dixisse probare p o l e s : iides veri a calumnia le defendit, calore prolapsus, homicidii

Si aulem in rixam incuusulto

convicium objecisli, ct ex eo die an.

nus exccssit; cum tnianarum actio annuo tempore praescrjpta sit, ob iniuriae adinitsum conveniri uon potes.

—

δ6

—

327) JT. 4. J. quib. modls re { I I I . 1 5 . ) Creditor quoqae, qui pignus accepit, re obligator: quia et ipso de ea re, quam ac· cepit, restituenda, (enetur actione pignerafitia. Sed quia pignus utriusque gratia datur, et debitoris, quo magis pecuoia ei crederetur, et creditoris, quo magis ei in tuto sit credit um: placuit sufGcere, quod ad earn rem custodiendam eiactam diligentiam adhi· beret: quam si praestiterit, et aliquo fortuito casu earn rem arniserit, seciirum esse, nec impediri creditum petere. 32S) L. 13. JT. 1. D. de pign. act. ( X I I I . 7.) (Ulp.) Venit autrm in hac actione et dolus, et culpa, ut in commodate: venit et custodia; vis maior non venit. 329) L. 1. JT. 7. 8. D. de obi. et act. {XLIV. 7.) ( G a j u s . ) Verbis obligatio contrabitur ex interrogation et responsu, cum quid dari, fierive nobis stipulemur, — Sed aut proprio nomine quisque obligator, aut alieno; qui autem alieno nomine obligator, fidejussor vocatur: et plerumque ab eo quem proprio nomine obligamus, alius accipimns, qui eadem obligatione leneantur, dum cura. a u s , ut, quod in obligationem deduximus, tulius nobis debeatur. 330J L. 41. pr. D. de evict. (XXI. 2.) {Paulus.) Si ei, cui vendidi, et duplam promisi, cum ipse eadem stipulation^ mihi cavisset, heres exstilerim; evicto homine, nulla parte stipulatio coiumittitur: neque enim mibi evinci videtur, cum ven.diderim eum, neque ei, cui me promisSorem praestarem: quoniam parum commode dicar ipse mihi duplam praestare debere. 331) L. 37. pr. JT. 1. D. eod. (Ulp.) Emptori duplam promitti a vendiloie oportet, nisi aliud convenit: non tamen ut satisdetur, nisi specialiter id actum proponatur, sed ut repromittatur. — Quod autem diximus, duplam promitti oportere, sic erit accipiendum, ut non ex omni re id aecipiamus, sed de his rebus, quae pretiosiores e&sent: si margarita furte, aut ornamenta pretiosa, vel vestis serica, vel quid aliud non contemptibile reneat. P e r cdictum autem curulium etiam de seruo cavcre venditor iubetur. 332) L. 2. eod. (Paulus.) Si dupla non promitteretur, et to iiumme ageiur, dupli condemnandus est reus. 343) L. 31. jr. 20. D. de aedil. ed. (XXI. 1.) (Ulp.) Quia adsidua est dupiae stipulatio, idcirco placuit, etiam ex empto agi' posse, si duplam venditor mancipii non caveat: ea enim, quae sunt moris el consuetudinis, in bonae fidei iudicis debrnt venire. 334) L. 48. JT. 8. eod, (Pomponius.) Simplariarum venditionum causa ne sit redbibitio, io uiu est. 335; JT. 1. J. de pat. pot. (I. 9.) Nuptiae autem, sive i d } · tpimomum, est viri et ntuliens codjuikIio, indivjduam vilae consuetudiuem continent.

— 57 — 336) Ζ . I . D. de [rhu nupt. ( X X I I I . 2.) {Modutin*^ Nuptiae sunt conjunctio maris et feminae, et consortium omni* vitae: divini et humani iuris communicatio, 337) L. 49. f . 4. D. de teg. 3. {XXXII.) (ülpianus.) parvi aulera refert, uxori, an coticubinae (]uis leget, quae eius causa empta parata s u n t : saue enim, nisi dignitate nihil interest 338) L. 17. c. de nupt, {V. 4.) (Dioclel. et Maxim.) Nemini liceat contrabere matrimonium cum filia, nepte, vel p r o nepte: itemque cam inaIre, avia, vel proavia: et ex latere amita ac matertera, sorore, suroris filia, et ex ea nepte: praeterea f r a tris iui filia, «t ex ea nepte: itemque ex affinibus, privigna, n o verca, n u r u , socru, eeterisque quae iure antiquo prohibentur, a (juibus cunctos völumus se abstinere. 339) 4. J. de nupt. ( / , 10.; Duorum autem f r a t i u m vel sororum liberi, vel fratris et sororis iungi possunt. 340) L. 21. D. de ritu nupt. ( X X I I I . 2 . ) ( Terentiui Cie. «M«nt.) Nun cogilur filiusfamilias uzorem ducere, 34t) L. 22. D. eodem. {Ctlsus.) Si patre cogente ducit uxorem, quam nun duceret si sui arbitrii esset, contraxit tarnen matrimonium, quod inter invitos non conlrabitur: raaluiss« boc •videtur. 342) L. 5. D. eodem. {Vompaniut,) Mulierem absenti per lilleras eius, vel per nuntium posse nubere placet, si in domunt eius deduceretur: earn vero, quae abesset, ex litteris vel nuntio auo duci a marito n o n posse: deduclione enim opus esse in m i . viti, non in iixoris do mum, quasi in domicilium matrimonii. 343) L. 21. D. de xur. dot. ( X X X I l l . 3 . ) (Ulp.) Stipulationen), quae propter causam dotis fiat, constat habere in se c o n · ditionem lianc, si nuptiae fuerint secutae: et ita demum ex ea agi posse, quamvis non sit expressa conditio, si nuptiae, constat: quare, si nuntius remittatur, defrcisse conditio stipulations videtur. 344) Z . 22. eodern. {Paulus.) Et licet postea eidem nupserit, non convalescit stipulatio. 345) Z . 23. eodem. (Paul.) Quia autem in stipulatione n o n eat necessaria dotis adiectio, etiam in datione tantundem dueimus. 346) L. 20. eodem. {Paul.) Julianus scribit, valere talem stipulationem, cum morieris, dotis nomine tot dari? quia et pacisci soleant, ne a viva exlubeatur: quod non esse simile accepi: aliud est enim differre exactionem, aliud, ab initio in id tempus stipulari, quo matrimuuium f u t u r u m non s i t : idque el Aristoni, el Neratio, el I'oniponio placet. 347) Z . 76. eod. ( Tryphoninut.) Si Paler mulieris mortis *Uae causa dotem promiserrt, valet promtesio: nam et si in tem-

pus, quo ipse moreretur, promislsset, ohligaretur: sed si convaluerit, cur ei nan remittatur obligatio per condictionem, atque si stipulanti qui vis alius promisisset, aut dotem alicuius nomine? nam ut corporis vel pecuniae traoslatae, ita obligationis constitutae mortis causa condictio est. Non idem dicendum est in persona mulieris, si mulier mortis suae causa dotrm promiseriti quia nisi matrimonii oneribus serviat, dos n u l l · est. 348) L. 5. ff. 2. eod. (Pomponius.) Si in dote danda circuujventus sit alteruler, etiam maiori annis vigintiquinque succurrenduro ceterum, si non perditurae, et ex iustis causis suluta sit, non supererit actio) sed martuo patre, nee eliam heredes agent, ncc tuulier. 354) L. 5. D. de divert. {XXIV. 2.) (Ulp.) Si filia emancipata idcirco diverterat, ut maritum lucro dotis adiiciat, patrem fraudet, qui profectitianv dotem putuit petere, si constante matrimonio decessisset: idea patri succurrendum est, ne dotem per·» dat: non enim minus patri quam marito succurrere Praetorem oportet: danda igilur est ei dotis exactio, atque si constants m a · trimonio decossisset filia. 355) L. 4. C. sol. matr. (V. 18.) (Alexander.) Dos a patre profecta, si in matriroonio decesserit mulier filia familias, ad p a · trem redire debet. 356) L. 6, C. de iur. dot. (V. 12.) (Maximinas.) Avia tua corutn, quae pro filia tua in dotem dedit, etsi velborum obligatio non intercessit, actionem ex fide conventiunis ad te, si Leres ex» ititijti, transmittere potuit. Nec enim eadent causa est patris et matris paciscentium ι quippe matris pactum actionem praescriptis verbis consliluiti patris dotis actionem proiectitiae nomine com·· petentem conventione simplici oiinime creditur inoovare. 357) £ . 17. pr. D. de iur. dot. (ΧΧΠΙ. 3.) (Paul.) In rebus dotalibus virum praestare oportet tam dolum qnam culparni quia causa sua dotem eccipit: sed etiam diligenuam pvaestabit, quam in suis rebus exbibet. 358) L. 24. ff. 5. D. sol. matr. (XXIV. 3 . ) (Ulp,) Si maritum saevus in servos dotales fuit, videndum, an de hue pussit conveniri? et, si quidem lantum in servos uxoris saevus fuit, constat eum teneri hoc nomine: 31 vero et in suos est natura talis, adhuc dicendgui est, iiuiuoderatam eius saevitiaru hoc iudicio cocrcendam: quamvis eniiu dihgentiam uxor earn demum » b eo esigat, quam rebus suis exhiljst, nec plus pussit, attained saevitie.

—

m

—

quae k> proprii* colpanda est, ίο allonil co£rc*nda est, hoc est, i n dotalibu». 35Θ) L. 28. D. de ρ actis dot. {XX Ω I. 4.) (Paulus.) Quaerls, si pacta sit mulier, vrl ante nuptias, vel post nuptias, ul ex f u n di tructibus, quem dedit in dotem, creditor mulieris dimittatur, an valeat pactum? Dico, si ante nuptias id convenerit, valere pactum, eoque modo minorem dotem coestitutam: post nuptias vero, cum onera matrimonii fiuctus relevatari sunt, iam de suo maritus paciscitur, ut dimjttat creditorem, et erit mera donatio. 360} L. 31. eodem. (Scaevola.) Si inter virum et uxorem eoDveml, ut extremi anni matrimonii fruclus nondum percepti mulieris lucro fiänt, buiusmodi pactum valet. 361) L. 9. jr. 2. D. de don. int. vir. (XXIV. 1) (ϋΐρ.) In» ter virum et uxorem mortis causa donationes receptee sunt. 362) L. 10. eodem. (Gajus.) Quia in bac tempus excurrit donatiunis eyentus, quo vir et uxor esse desinunt. 563) L. 44. eodem (Ntratius.) Si extraneus rem viri, ignorans eius esse, ignoranti uxori, ac ne viro quidetu sciente cam suam esse, donaverit: mulier recle earn usu capiat. Idemque iuris erit, si is qui in poteslate viri erat, credens se pat rem families esse, uxori patris donaverit. 8ed si vir rescierit suam r e m esse priusquara usu capiatur, vindicareque earn poterit, nec volet, et hoc et mulier noverit, interrumpetur possessio: quia transiit in causam ab eo factae donatiunis ipsius mulieris scientia; prupius est, ut nullum adquisitioni dominii eius adferat impedimentum: n o n enim oronimodo uxoves ex bonis v i r u r u m , sed ex causa don a t i o n s ab ipsis factae adquirere probibitae sunt, 364) L. 28» £ . 2. eOdem. (Paulus.) Si quasi servi operas y i r i uxori praestiterint, vel contra: magis placuit, nullam h a b e n dem earurn rationem. E t sane non amare, nec tamquam inter infestos ius prohibitae donationia tractandum est; sed ut inter CooiuQCtos maxima affectu, et solam inopiam timentes. 365) £ · 15· pr. eodem. (Ulp.). E x annuo vel menslruo^ quod uxori maritus praestat, tunc quod superest revocabitur, si satis immodicuin est, id «st, supra vires dotis, 3§6) L. 33. ff. 1, eodem, (Ulp,) Si uxor marito annuum versa vice praestiterit, restituetur ei hoc, β» poterit vindicate id quod exstati credo, poterit et icondicere, in quantum locupletior factus est) quia n o n tam sollemne est a n n u u m , quud maritus uxori pendit, et quod uxor marito praestat} imruo incongruens est, et contra sexus naturaro. 367) L. 25. eodem. ( Terenlius Clemens.) Sed et si, constants matrimonio, res aliens uxori A marito donata fueril, dicen-

dort» eat, confe&dta ad u s u c a p f o n e m eius uxorem a d m i t t i : quia e l li n o n m o r t i s causa d o n a v e r a t ei, n o n impediretur u s u c a p i o : n a m Iiis c o n s t i t u t u m ad eas d o n a t i o n e s perlinet, e s q u i b u s et locuplelior m u l i e r , et p a u p e r i o r m a r i t u s in suis r e b u s fit. Itaque licet m o r t i s causa donatio interveniat, quasi inter extraneas persona« fieri intelligenda est in ea re, quae, quia aliena est, u s u capi potest. 568) L. 12. ff. 1. D. de pactis dot. ( X X I I I . 4.) (Paulas.) Ex pactis conventis, q u a e a n t e nuptias, vel p o s t n u p t i a s i o t e r poni s c l e n t , alia ad v o l ü n t a t e m pertinent, ut mulier dote promissa se a l a t , et donee n u p t a s i t , dos ab ea non p e t a t u r , aut certam s u m m a m viro p r a e s t e t , et a b eo alatur, el his s i m i l i a : alia ad ius· p e r t i n e n t , veluti q n a n d o dos p e t a t u r , q a e m a d m o d u m r e d d a t u r : i n quibus n o n semper voluntas contrabentiura s e r v a t u r . Ceterum si convenerit, ne o m n i n o d o i p e t a t u r , indotata erit m u l i e r . 369) L. 16. eodem. (Paulus.) Ut autem longiore die s o l r a t u r dos, convenire n o n potest ί n o n m a g i s , q u a m n e o m n i n o r e d · datur. 370) L. 1. pr. jr. 1. D. de dote praelegata. ( X X X I I I . 4.) ( U l p . ) C u m dos relegatur, v e r u m est, id dot is legato inesstt, q u o d actione de dote inerat. — Et ideo, si inter v i r u m et u x o r e m c o n v e n e r a t , u t m o r t e \ i r i soluto m a t r i m o n i o , filio c o m m u n i interveniente, dos apud m a r i t i heredem remaneret, et m a r i t u s decedens d o t e m relegaverit: stari pacto n o n debet oh boc, q u o d dos relegala e s t : v e r u m et citra relegationcm boc p r o b a r i d e b e t : n a m quod est a d m i s s u m , posse deteriorem conditionem dotis fieri intervenientibus liberis, totiens l o c u m habet, quotiens ipsa in m a · t r i m o n i o decedit, vel divortium intervenit. 371) L. 20. ff. 1. D. de pactis dot. ( X X I I I . 4 . ) (Paulus.) Si e x t r a n e u s de s ü o d a t u r u s sit dotem, quidquid vult, pacisci e t i g n o r a n t e muliere, sicut et stipulari, p o t e s t : legem enim suae r e i d i c i t : p o s t q u a m vero dederit, pacisci consentiente muliere debet. 372) L. 29. pr. D. toi. matr. { X X I V . 3.) (Ulp.) Quot i e n s p a t e r dotem dat, et »tipulatur, ila dem um i n suam p e r s o n a m de dote actionem t r a n s f e r ) , si ex contincnti j t i p u l e t u r : ceter u m , si irtterpo$ito t e m p o r e stipulari' velit, n o n nisi consentient« filia p o t e r i t , q u a m v i i in potestate s i t : quia deteriorem condition e m in dote filiae facere n o n potest, nisi c o n s e m i a t : plane s i ' a n t e n u p t i a s dotem dederit, poterit ex intervallo, a n t e n u p t i a s tarnen, et citra v o l ü n t a t e m q u o q u e filiae stipulari. 373) L. 33. D. de rit. nupt, ( X X I I I . 2;) (Marcellus.) Plel i q u e o p i n a n t u r , c u m eadem m u l i e r ad eundem virum r e v e r t a t u r , id m a t r i m o n l u m i d e m esse: quibus adsentior, si n o n m u l t o t e m p o r e interposito reconciliati f u e r i n t : nec inter m o r a s aurt ilia alii

—

62

—

nupserif, aut blc aliam duxerit: tnasime si nee dotem vir red* diderit. 374) L. 6. pr. D. de pactii dotalibus. (XXIII. 4.) (Paulus.} lllud convenire non potest, ne de moribus agatur, vel plus vel minus exigatur: ne publica coercitio privala pactione lollalur. 375) L. 18. C. de donat. ante nupt. ( V . 3.) (Zeno.) 81 liberie ex priore matrimonii) procreatis pater ad secundas migraverit nuptias, vel non roigraverit: nihil omnino filiis prioris conjugii ex donatione ante nuptias, quam ipse, vel alius pro ipso uxor! quondam elus matri communium libererum donaverit, servare cogitur: quoniam et mater liberis ex priore matrimonio « s t a n t i b u s , post secundas nuptias, multoque amplius si non fuer j t elteri merito sociata, nihil iisdem filiis ex dote, quam patri eorum ipsa, vel alius pro ea obtulerit, servare compellitur. 376) L. 1. ff. 2. D. de ret vind. ( FI. i . ) < Ulp.) Per banc autem actionem liberae personae, quae sunt iuris nostri, utputa liberi, qui sunt in potestate, non petuntur. Petuntur igitur, aut praeiudiciis, aut interdictis, aut cognitione Praetoria: et ita P o m ponius libro trigesimo septimo, nisi forte, inquit, adjecta causa quia vlndiceti Si qui» ita petit filium suum in potestate, ex jure Romano, videtur mihi et Pomponius consentire, recteeum egisset ait enim, adjecta causa ex lege Quiritiura vindicare posse. 377) L. b. D. de adopt. (/. 7.) (Celsus.) In adoptionibus, eorum dumtaxat, qui suae potestati* sunt, voluntas exploratur: sin autem a patre dantur in adoptionem, in his utriusque arbitrium spectandum est, vel consentiendo, vel non contradicendo. 376) L. 2. D. ad Leg. Com. de sicar. (XLVIII. 8.) (Otp.) Ihauditum filium pater occidere non potest: sed accusare eurn apud Praefectum, Praesidemve previnciae debet. 379) L. 10. ff. 2 . D. de fideiuss. (XLVI. 1 ) (Ulp.) Filius familias pro patre poterit fideiubere, nec erit sine effectu haec fideiussio: primo qoidem quad sui iuris effectus poterit teneri in id, quod facere potest: dein, quod et dum in potestate manet, condemnari potest. Sed an pater ex bac causa quod iussu teneatur, videamus? Et puto ad omnes contractus quod iussu eliam referri: sed si ignorante patre pro eo fideiusserit, cessat ista actio: tamen quasi in rem patris versum sit, potest agi cum patre. Plane si is emancipatus solvent, utilis ei actio debebit competere; in potestate etiam manenti eadem actio competit, si de peculio c a strensi pro patre solverit. 380) L. 20. ff. 1 0 . . D . de her. petit. (V. 3.) {Ulp.) Non solum autem"in hereditate utitnur Senalusconsulto, sed et in peculiö castrensi, vel alia Universität«.

— 63 — 381) L. 56. ff. t . D. de ß d e j u i t , (XL VI. 1.) (Paalas.) Item si filiuj a pa Ire, vel eervus a domino stipulator, nee lideiusjor acceptus tenetnr: quia non potest pro eodem, et eidem esse obli1gatus. Ex diverse) ergo patre a filio, vel domino a servo stipulate», fidejussor acceptus tenetur. 382) L. 9. ff. 1. D. de tutelae et rat. distr. (XX VI I. 3 . ) (Ulp,) Si duobus impuberibus fratribus tntor datus sif, et a l l e r eornm in legitimam tutelam fratris sui perfectae aetalis constiliiti recidit, eum, qui datus esset, tntorem esse desiisse Neratl'us ait. Quia igittir desinil, erit tutelae actio etiam ex persona impuber i s : quamvis si testaniento datus fuisset, nun desineret esse tutor eius, qui adhuc erat impubes: quia semper legitime tu tela testa·» rneniariae cedit. 383) L. 12. D. de test. tut. (XXVI. 2 . ) ( ü l p . ) Certarum r e r n m , vel causarum testamento tutor dari non potest, nec deductis rebus. 384) L. 13. eodem. (Pomportiat.) Et, si datus fuerit^ tola datio nihil valebit. 385) L. 14. eodem. (Marcianu!.) Quia personae, non rei vel causae datur. 386) L. 1. pr. D. de tutelae etc. (XXVII. 3 . ) ( ü l p . ) In omnibus, quae fecit t u t o r , cum facere non deberef, item in bis quae non fecit, rationem reddet hoc iudicio: praeslando dolurrr, culpam, et quantum in rebus suis diligentiam. 386 a) L. 7. C. arlitr. tut. (V. 51.) (Diocl. et Max.) Quicquld tutoris dolo vel lata culpa, aut levi, sen curatoris, minores amiserint, vel, cum possent, non adquisierint: hoc in tutelae seu negotiorum gestorum utile judicium venire non est incerti juris. 387) L. 32. ff. 6. D. de adminiitr. (XXVI. 7.) ( M o d e s t i n a s . ) L u c i u s Titius coheres et curator sororii suae, cum esset ex civitate, i n qua usitatum erat ipsos dominos praediorum, non cond u c t o r s , onera annonarum et contributionum lemporalinm sustinere, morem hunc et consuetudinem semper obaervätam secutus, et Ipse pro communi et individua hereditate annonas praestitit. Quaero, an in rationibus dandis opponi curatori possit, quia non recte pro parte sororis tales impensas fecerat? Modestinus r e spondit, in id demum curatorem adultae reputare ex causa de qua quaeritur posse, quod ipsa, si rem suam administraret, erogare compelleretur, 388) L. 10. eodem. ( Ulp.) Generaliter, quotieseunqae non fit nomine pupilli quod qui vis paterfamilias idon«us facit, non videtur defendi: sive igitur Solutionen), sive judicium, sive Stipulationen! delrectat, defendi non videtur.

—

64

~

3 8 9 ) Σ-. 33« pr. eodem. (Callistratai.) A lutorihuj et c u r a toribus pupillorum eadem diligentia exigenda est circa administrationem rerum pupillarium, quam paterfamilias rebus suis e t bona fide praebere debet. 3 9 0 ) L. 50. eadtm. (Hermogenianus.) S i res pupillaris i n cursu lafronum pereat, vel argeutarius, cut tutor pecuniam dedit, cum fuisset celeberrimus, solidum reddere non possit: nihil eo nomine tutor praestare cogitur. 391) L. 1. ff 3. D. de minor. (IF. 4 . ) (Ulp.) E t ideo hodie in baDC usque aetatem adolescentes curatorum auxilio r'eguntur: n e c ante rei suae administratio eis committi debebit, quamvis bene rem suam gerentibus. 3 9 2 ) L. 2. eodem. ( Ulp.) Nec per liberos suos rem suam maturius a curatoribus recipiat. Quod enim legibus cavelur, ut singuli anni per singulos liberos demittantur, ad bonores p e r t i nere Divus Severus ait, non ad rem suam recipiendam, 393) L. 3 . pr. eddem. ( Ulp.) Denique Divus Severus, et Imperator noster htiiusmodi Consulum, vel Praesidum decreta quasi ambfitiosa esse interpretati sunt. Ipsi autem perraro m i n o fibus rerum suarum administralionem extra ordinem indulseruntt et eodem itire utimur. 394) Pr. et ff. 2. J. de turatorilus. ( / . 23.J Masculi puberes et feminae viripotentes, usque ad vicesimum quintom annum c o m pletum curatores accipiunt: qui licet puberes sint, adbuc tamen eius aetatis sunt, ut sua negotia tueri non poisint. Item inviti adolescentes, curatores non accipiunt, praeterquam in litem: c u rator enim et ad certain causam dari potest. 395) L. 3, C. de in int. reit. min. {II. 22.) (Diecletianut et Maximianus.) Si curalorem babens minor quinque et viginti annis, post pupillarem aetatem res vendidisii, hunc conlractum servari non oportet: cum non absimilis ei habealur minor curatorem habens, cui a Praelore curatore dato, bonis interdictum est. S i vero sine curatore constitutus contractum fecisti; implozare in integrum restitutionem, si necdum tempore praefinita ex· cesserint, causa cognila non prohiberis. 396) L. 101. D. de verb. obi. (XLF. I,) (.Modestinut.) Puberes sine curatoribus suis possunt ex stipulatu cbligari. 3 9 7 ) L. 141. ff. 1. eodem. ( Gajits.) Pupillus, licet, ex quo fari coeperit, r»cte stipulari potest, tamen si in parentis potestate •st, ne auctore quidem patre obligatur: pubes vero qui in poU* stale est, proinde, ac si paterfamilias, obligari solet. Quod autem in papillo dicimus, idem ot in filiaiamilias impubere dicendum est.

— 65

-

398) L . 43. D. de oll. et act. (XLIV. 7 . ) (Paulus.) Obligari potest paterfamilias, suae potestatis, pubes, compos mentis. Pupillus sine tutoris auctoritate non obligator jure civili. Servus autem ex contractibus nun ohligatur. 399) L. 22. pr. D. ad Leg. Falc. ( X X X V . 2.) (Paulur.) Nesenniiis Apollinaris Julio Paulo, Ex facto, dornine, species ejusmodi incidir. Titia fiiias suas tres numero aequis ex partibus scripsit heredes, et a singulis legata invieem dedit, ab una tarnen ita legavit tarn coheredibus eius; quam extraneis, ut Falcidiae sit locus. Quaero, an adversus coberedes suas, a quibus legata et ipsa accepit, uli possit Falcidia: et si non possit, vel doli exceptione sumrnovenda est, quemadmodum adversus extraneos computalio Falcidiae iniri possil? Respond!, id quidera, quod a c o herede legatoruro nomine pereipitur, non solet legatariis proficere, quo minus Falcidiam p a t i a n t u r : sed cum is, qui legatum praestalurus est, ab eodem aliquid ex testamento petit, non est audiendus, desiderans uti adversus eum Falcidiae beneficio, si id, quod pereepturus est ex voluntate testatoris supplest, quod deducere desiderat. Plane ceteris legatariis non universum, quod coheredi praestat, imputabit: sed quantum daturus esset, si nihil ab eo pereiperet. 400) L. 1. pr. D. de reg. Caton. ( X X X I V . 7 . ) (Celtus.) Catoniana regula sie definit: quod si testamenli facti t e m p o r e decessisset testator, inutile foret, id legatum, quandocumque de> cesserit, non valere, Quae definitio in quibusdam falsa est. 401) L. 41. pr. D. de leg. 2. QXXXl.) (Joealehus.I) Maevio (undi partem dimidiam, Seio partem dimidiam lego, eundem fundum Titio lego: si Seius decesserit, pars eius utriqu? aderejcit: quia cum separatim et partes fundi, et lotus legatus sit, n e cesse est, ut ea pars quae cessat, pro portione legati cuique e o · r u m , quibus fundus separatim legatus est, adcrescat. 402) L. 34. ff. 12. D. de leg. 1. ( X X X . ) (Ulp.) Inde d i citur, si duo sint beredes, unns ex uncia, alter ex undeeim unciis, et eis fundus legatus »it: unciarium beredem undeeim partes i n {undo h a b i t u r u m : coheredem unciam. 403) L. 86. D. ad L. Falcidiam. (XXXV. 2.) (Julian.) Ti.c tia testamento suo T i t i u m fratrem suum ex parte tertia beredem instituit, fideique eius commisit, u t hereditatem, retenta quarta parte, Secundae et Proculae reslituat: eadem (ratri quaedam prae· dia praelegavit. Quaero, an Titius ea, quae praelegata sunt, etiara p r o ea parte hereditatis, quam rogatus est restituere, an integra, retinere debeat? Respondi, Titium legata integra retinere deberei. sed in partem quartern imputari oportere duodecimam partem

—

66

—

praediorum: seil si non esset adjectum, ut pars quarta deduceretur, totum trientem praediorum legi Falcidiae imputari oportere, quoniam contra sententiara main's familiae lex Falcidia induceretur. 404) L. 91 eodem. (Marcianus.) In quartam hereditatis, quam per legem Falcidiaui heres habere debet, imputantur res, quad jure bereditario capit, non qua* jure legati vel fideicommissi, vel implendae condilionis causa a c c j p i t : nam baec in quartam non imputantur. Sed ia fideicummissaria bereditate restiluenda, sive legatum vel fide{commissum datum sit beredi, sive praecipere, vel deducere, vel retinere jussus est, in quartam id ei imputatur: p r o ca vero p a r t e , quam accepit a cuherede, extra quartam, id est quod a cohered« accipitur. Sed etsi accept a pecunia heredilafem restituere rogatus sit, id quod accipit, in quartam ei imputa· t u r , ut Divus pius Constituit. Sed el quod'implendaeconditionis causa fideicommissum beredi datur, in eadem causa esse admittendum, seien dura e s t ; ei quid vero implendae condilionis causa heres accipiat a legataries, in Falcidiae computationem non prodeSse: et ideo si centutn praedium legaverit delunctus, si quinquaginia beredi' legatarius dederit: centum legatis computationem fieri, et ijuioquaginta extra hereditatein haberi, ne in quartam ei imputentur. 405) L. 24. C. Jamil, hercisc. (III. 3 6 . ) ( Diode tianu! et itfaximianu!.) Filium quem babentem fundum, portionem here* ditatis1 fratribus, et quibusdam aliis, sub condiiione verbis precaHis restituere sanxit testator: post eins eventura, hereditaria parte praedii in quartae ratione retenta, compensate praeterea quod ea toberedibus vice rautua percepil, et si quid dleest, in jupplementum dedacto, quod a ceteris in eo fundo solvitur, supra quartam halens, reddere compellitur. 406) L. 5. JT. 5. D. quando diet. {XXXVI. 2 . ) ( Ulp.) Item si qua copdilio sit, quae per legatarium non stat, quo minus impleatur: sed aut per heredem, aut p e r eius personam, in Cuius persona iussus est parere condilioni: dies legali cedit: qtioniam pro implela habetur, utpiita si jussns sim heredi decern dare, et ille accipere nolit. Sed et si ita mihi legatum ait, siScjam uxorem duxero, nec ea velit nubere: dicendum erit, diem legati cedere: quod per m e non stat, quo minus paream condilioni Sed per ahum stat, quo minus impleatur conditio. 407) L. 1. C. de eodicillh. ( I I . 3 6 . ) (Alexander.) Rupto qnidem teatamento pustumi agnatione, codicillos quoque ad testamenlum pertinentfs non valere, ιή dubium non venit. Sed cum post r.uptum lestamentum palrem pupillorum vestrorum liter'as «misisse proponatis, quibu· praecedtns judicium confirmavit: Praetor nihil contra (us fecit, si novissimam eius voluntatem se-

-

67

cutus, relicluto testamento Reipub'Jcac ßdeicomoiissum, u t ex c o dicillis relictum, praestandum esse pronuntiavit. 4 0 8 ; L. 3 . C. unde liheri. (VI. 1,4.) ( C Q n t i a n t i n u i . ) Qui se patris post avum intestat.uo)* deluncti ijegat bfredenj.:. niortui avi paterni suscipere facilitates pon potest ^ maxime euiancipatu», nisi per b o n o r u m possessionem ad huiusmodi beneficiura pervenerit. 409) L. 1,2. pr. β . do injust, (XXVllI.. 3 ) (Olp.) Postumus praeteritus vivo testatorq natuß decessit; licet juris s c r u p u lositate, nim.iaque subtilitate testamentum. ruptum videajiui;, atta·» men si signatum f u e n t testarnenlurp, b o n o r u m pQssessiooenj s e cundum tabulas accipere heres scripta» p o t e s t : remque obtinebit ut et D i v u s H a d n a n u s et Imperator nosier rejcripserunt, y p i r c o que Legatarii et fideicommissarii habebnqt e a , quae sibi relicta s i o t , securi. ldetn et circa iuiustum et irritum testamentum. exit dicendura, si b o n o r u m possessio data fuerjt e i , qui rem. ab i n j e · stato auferre possit. 4,10) L. 17. eQclem. (Papinianu,s.) Filic» p r a e t e r i t o , qui (uit in patris potestate, nrque libertatis competunt, neque legata p i a e stantur, si praeteri.tu; fratribus partem hered.itatis avocavit. Quctd »1 bonis se p a t r i s abstinuit, licet subtitilas juris refragari videtur, attanjen voluntas, testatoris ex bono et aequo tuebitur. 4 1 1 ) L. 12. jr. 1. D. de ban. post, contra tab. {XXXVII. 4 . ) ( G a j u t . ) , S i prius testamentum exstet j u r e factum, quo f i j i u j ex,beredatus e s t : se.quens imperfectum, in quo praeteritus sit filius; posteriore testamento praeteritus. rec.te petet b o n o r u m p o y e s s i o n e m , si remoto quoque itlio potiores sunt in ea hereditale pqsteriore testamento scripti heredes: et ita, jus habet, ut curn is, c o n tra quem filiys petit b o n o r u m possessionem, amoio filio possit obtinere hereditatem, filius quoque recte \ideatur petere b o n o r u n j possessionem: si vero ille non poss.it obtinere h e r e d i t a t e s , filius quoque excludatur. 4 1 2 ) L. 9 . C. qui admitti. (Fl. 9 . ) (Constuntmui.) IJt verb o r u m inanium excludimus captiones: ita hoc observari decernirous, ut apud qqerolibet j a d i c e m , vel etiam. apud D u u m v i r o » , qualiscunque tcstatio amplectendae hereditalis ostendatur, stajutis p r i s c o jure temporibus coArctanda,. eo addito, ut etiamsi intra alienam vicem, id est prioris gradus, properantiiu e x e r a l u r , n i hilo minus tamen efficaciam parem, quasi suis sit usa curriculi?, consequatur. 4 1 3 ) JT. 6. 7 . J , do bon. posi. (III. 9 , ) In petenda autem b o n o r u m possestione dies utiles singuh considerantur, — Sed bene anteriores P r i n c i p e · et huic causae nroviderunt, ne quis pro petenda b o n o r o m possessione c u r c t : sed quocuuque modo si a d ·

—

68

—

mitlentis earn judicium, intra statuta tarnen t e m p o r e ostenderit plenum habeat ear um beneficiura. 414) L. 7. JT. 3. C, da curat, furioti. ( Γ . 70.) (Justinianut.) • . . . Cum petitio bonorum possessionem Constanliana lege sublata sit, et ab ea inlroducta observatio quae pro aniiqua sufficit petition«. . . . . 415) L. 1. pr. D. quorum bonorum. (XLUI. 2.) (Ulp.) Ait Praetor: quorum bonorum ex edicto meo illi possessio data e s t : quod de his bonis p r o berede aut pro possessore possides, possideresve, si nihil usucaplum esset: quod quidem dolo malo feciSli, uti desineres possidere: id illi restituas. 416) L. 2. pr. j r . 1. 2. 4. D. de cap. minutit. (IV, 5.) (Ulp.) Pertinet hoc edictum ad eas capitis deminutiones, quae salva civitate contingunt; ceterum sive amissione civitatis, sive libertatis amissione contingat capitis deminutio cessabit edictum: neque posiunt hi penitus conveniri: dabitur plane actio in eos, ad quos bona perveDerunt eorum. — Ail Praetor: qui quaeve, posteaquam quid cum his actum, contractumve sit, capite deminuli deminutae esse dicentur, in eos easve perinde quasi id factum non sit j u dicium dabo. — Hi, qui capite m i n u u n t u r , ex his causis, quae capitis deminutionem praecesserunt, manent obligati naturaliter · ceterum si postea, imputare quis sibi debebit, cur contraxerit, quantum ad verba huius edicti pertinet. Sed interdum, si c o n trabatur cum bis post capitis deminutionem, danda est actio, E t quidem, si adrogatus sit, nullus l a b o r : nam perinde obligabitur, ut filiuslamilias. -— Ei qui dvbitorem suum adrogavit, non r e · •tituitur actio in eum, poslquam sui iuris fiat. 417) L. 3. ff. 4. D. de minor, (IV. 4.) (Ulp.) Ego autem verissimam arbitror sententiam existimantiurn, filiumfamilias minorem annis in integrum restitui posse ex his solis causis, quae ipsius intersint: p u t a , si sit obligatus. Proinde si iussu patris obligatus sit: paler utique poterit in solidum conveniri: filius autem, cum et ipse possit vel in potestate manens conveniri, yel etiam emancipatus, vel exheredatus, in id, quod facere potest, et quidem in potestate manens, etiam invito patre ex condemnatione conveniri, auxilium impetrare debebit, si ipse conveniatur.

I.

D

A. Ins

CORP. JUR. CIV.

titntiones.

e p. p . I. 9. §· 1 . ( 3 3 5 ) De nupt. I. 10. §. 4. (339.) De cap. dem I. 16. §. 3. 4. (7.) De curat. 1. 23. pr. et §. 2. 0 9 4 . ) De div. rer. II. 1. §. 35. (51.) De serv. 11. 3. §. 4. (103.) De usufr. II. 4. §. 1. (104.) §. 3. (111.) De bon. poss. III. 9» §. 6. 7. (413 ) Quib. m. re. III. 15. §. 4. (327.) De emj. III. 24. §. 3. (238.) De Irg. Aq. IV. 3» §. 16. (206 a.) De act. IV. 6. §. 4. (68.) §. 30. (219 ) De off. jud. IV. 17» §. 2. (50.)

B. D igejta* De adopt. I. 7. L. 5. (377.) De inj. voc. II. 4. L. 4. §. 3. L 5. (9.) De pact. II. 14. L. 7. §. 3. (197.) L. 7. 5. 4 (152.) L . 17. pr. (