Principia iuris secundum ordinem digestorum seu pandectarum in usum auditorum vulgata: Tome 2 [Editio Berolinensis Altera., Reprint 2022] 9783112666807, 9783112666791

Table of contents :
GEORG. ANDR. REIMERI PRAEMONITUM
PARS IV.
PARS V.
PARS VI.
PARS VII.
INDEX TITULORUM
EMENDANDA

Citation preview

IO. ORTW. WESTENBERGII JURISCQNSULTI ET ANTECESSORE

PRINCIPIA JURIS SECUNDUM ORDINEM

DIGESTORUM 5E U

PANDECTARUM IN USUM AUDITORUM VULGATA,

EDITIO

BEROLINENSIS

ALTERA.

BER OLINI APUD G. KElMEfi, 18 2 3.

IO. ORTW. WESTENBERGII JURISCONSULTI ET ANTECESSORE

PRINCIPIA JURIS SECUNDUM ORDINEM

D1GESTORUM SE U

P A N D E C T A R U M I N USUM A U D I T O R U M

EDITIO

BEROLINENSIS

VULGATA.

ALTERA.

BEROLINI APUD

G.

REIMER.

1 3 2 3.

GEORG. ANDR. REIMERI MONITUM.

PRAE-

Io. O r t w . WesteveerGii Principia juris secundum ordinem Digesforum primum in lucem emissa sunt Harderovici a. 1 7 1 2 . 8. Reliquae editiones anno l 8 l 4 anteriores tarn eae, quas prodiisse constat, quam eae, quae laudantur quidem ab aliis, de quibus tarnen ipse nihil affirmare ausim, quasque eam ob causam asterisco distinxi, hae sunt: Uitrajectina a. 17 i g . 8. * Moeno - Francofurtana a. 1729. u. * Lugduno - Batava a. 1732. 8. Hard era vice n s is a. 1740. 8. Lugduno - Batava. a, 1746. tf. Hanoverana a. 1747. 4. Operum omnium Tomo II. comprehensa. Lipsiensis a. 1754. 8. Vindobonensis a. 1755. 8. * Vindobonensis a. 176a. 4. * Lugduno-Batava a. 1764. 8« Vindobonensis a. 1704. 8. Vindobonensis a, 1 7 7 7 . 8,

Postreniam Vindobomnsem editionein ilia secuta est, quam Savinii} Jurisconsulti primarii, siiasu a. l 8 l A . ineis sumptibus adornavi. Cujus exemplis divenditis, Opus nunc iterum typis exscribi curavi, idque egi, ut altera haec editio exiret castigalissima et a mendis, quae in priorem irrepserunt, purgala. Scrib. mense Octobri anni M D C C C X X I I I .

PARS LIBER XX. JJE

PJGNORIBUS

ET

IV. T I T U L . I.

HTPOTHECIS,

L I T E R EA C O N T R A H A N T U R , PACTIS

FIGNOHIBTJS

ET

TER E A

QUA-

DE

EOROM.

C. V I I I . DB

ET

ET

14,

HYPOTHEC«,

ET

QUALI-«

C O N TRA HAN TUR« §.

».

E x p o s i t i s contractìbus, quibus in ereditami itnr, tam ìioìnijiatis, turn innominatis, fct actionibus, quae inde proficiscuntur, ahsolutis, subjiciuntur (interrupto edicti perpetui ordine, v. const, de confirm. Dig. ad Sen. et omnes pop. §. 5 const, de confirm. Dig' ad magn. Sen. 5 ) accessoria et adminicula contractuum: quae v e l ad securitatem contractuum pertinent, uti pignora et hypothecae ; vel ad implementum et indemnitatem, nti aediLitiiim edictum, evictio, et usurae; v e l denique ad probationem, uti testes et instrumenta, v. dd. const. §§. cit. §. 2. ínter pignus et hypothecam, quantum ad banc causam attinet, nihil interest, sed tantum nomini* sonus differì. I. 5. § 1. D. h. t. § . 7 . I. de act. §. 3. Licet in aliis sit differentia. Nam pignoris appellatione earn proprie rem contineri dicimus, quae siimi! etiam traditur creditori, maxime si mobilis sit. Vt earn, quae sine traditione, nuda conyentione tenetur, proprie hypothecae appellatone contineri dicimus. d. 1. 7. I. de act. I. 9. §. s. D• de pign. act. I. 238. §. 3. D. de V. S. §. 4. Est autem hoc loco pignus seu hypothecd, ius in re, creditori} in securitatem debitit constitu~ JVestenb.

P.

JT.

C e

393

LIB. XX.

TIT.

I.

tum. Z. 3o. ¿J. «ox. action. Z. 19. pr. D. zie damn. ifc/. Z. i5. C. A. i. Z. 18. §. 2. U . de pigre. act, I. 12. distr. pign. §. 5. Quod varie dividi potest. 6. Est enim I) pignus vel publicum, quod auto' vitate publica; vel privatum, privata autoritate constituitur. 7. Publicum, quod et necessarium dici potest, est vel legale, vel praetorium. §. 8. Legale est, quod ab ipsa lege constituitur. I. I» in med. C. comm. de legat• JJ. 9. Praetorium, quod jussu Praetoris constituitur, Idque est vel praetorium in specie, vel judiciale. §. 10. Pignus praetorium in specie est, quod decreto Praetoris constituitur ante sententiam, per mi,anione m in possessionem bonorum debitoris factam. Z. 26. D. de pign. act. I. 1. I. 2. C. de praetor, pign. §. 11. Judiciale, quod in causa judicati constituitur post sententiam, in bonis debitoris condemnati, qui scntentiae parere recusat, per pignorum capionem, vel per miss ione m in bonorum possessionem; Z. i5. §. 2. D. de re jud. I. 2. Z. 3. C• ti in cans, jud. I. 2. Z. 3. C. 2. §. 1. 1). quif}. mod. pigìi- tiel hyp. solv.) una cuin fructibus et accessionibus restituendas, l. 16. pr. §. 3. 4. I. u §. 2. D. de pign. et hyp. I. 66. Z). de •ciiict. §. 18. Ut itaque actor turn Sèrviana, turn quasi Serviana agens vincat, si quidem contra ipsum debitorem experiatur, probare debet, rem..pignori vel hypothecae obligatam esse. I. 23. Q. de prob. arg. I. 4i. Dde. pigri• act. §. 19. Si vero contra tertium hossrssorem, non tantum probare debet, rem pignori obligatam esse, sed et, si pignus speciale sit, rem eo tempore, quo pignus •contraile batur, in bonis debitoris fiiisse; vel si general© « i t , postea in dominium ejus pervenisse, /. 3. pr. / $ 1 O. de pign. et h1 p. nec non adversarium possidere, vel dolo malo ferisse, quo minus possideat, L 16. jj. 3. D> de pmn. et /n p §.' 20. Praescribitnr autem hisCe. actionibus ab extranco, si bona fide possideat, longo tempore, i. e. decern annis intei praesentes, viginti inter .absentes, l. 1. I. 2. fj. si dovers. crea, pretesi/, opp. i. ull.. C- de O. 4t A. sin mala fide> triginta annis, i. 3. I. 7. pr. Q. de pracsa 3o. .vel 4o. ani a debitore vero ipso pignùs possidente annis quadraginta, d. I. 7. »..2. C~ de fraescr 3o. vel 4o. ann. §. 2'1 Ubi vero creditor pignus ex contractu .haèet vel possessionem ejus per dictas actiones consecutu§ est, et debitor in mora est solvendi, ^. 7. I. l4. C. h. t. pignoris distrazioni locus est , h. t. D. et C. eia distr. pigri. §. 22. Ut possit creditor, vel omnes res sibi pi^n^ri-cbligdtas, vel quas ex iis velit, non tantum jiKÌiciatiter, sed et propria autoritate extrajudicialiter distrahe* rt, l. 8. I. 4. I. 11. /. j: O. l. 6. 7. L. 9. €• h t. neque debitor, nisi universum debitum et sortis et usuratitene t. IL Dd

LIB. X X .

T I T . V,

r u m offe r a t , earn venditionem impedire posak, b 2. C. debit, vtndit. pignor. imped, non uoss. §. 23. De quo, si pactum, aliquod intervenerit, illud servandum, neque ulla denuutiatione opus videtur l. 4. D. de pign. act. /• ult. §. ì . C. de jur. dom. intpetr. distra§. 24. Si modo pactum non sit, ne liceat here; quo casu (cum pactum tale naturae pignoris sit eontrarium, v. ult. 1. auib. mod. >e contr. obi.), distractio nihilominus est licita, si seil, creditor debitor/ ter denuntiaverit, ut solvat, et cessaverit. Z. 4. JJ. de pigri, act. §. 25. Si vero nullum paction intercessit, creditori pignus distrahere licet, si debitori semel testato, de» huntiaverit, et insuper bienniusn expectaverit. I. 4. C. il. t. I. ult. U.C. de jur. dom. impetr §. 26. Dummodo venditio fiat solenniter (facta seil, p r o s c r i p t i o n ) et bona fide, l. 4. /. 9. C- h. t: et proinde pignus, sine fraude et collusione, l, 4. I. 7. L 10. C. h. t. tanti y e n d a t u r , quanti vendi potest, Z. i4. ì. 22. §. uh* II. de pign. act. I. 3. C. si vend. pign. agat. §. 27. Si emtor inveniatur, venditionis legitime fa* ctae effectus est, ut'ex pretio rerum venditaruiu creditori satisfìat, l; 8. D. h. t. I. 9. C. h. t. superfluum vero debitori restituatur, l. 24. §. 2. D. de pign. act. I. S i . in f . D. de. re jud. et dominium rei venditae in emtor e m transferatur, Z. 46. JJ. de A. R. D. §. 1. I. quib. alien, lie. §. 28. Adeo, ut debitor earn pretio postea oblato evincere nequeat, l. 18. C. Ii. t. I. 2. /. 3. C. si antiq, cred. nisi -secundus vel posterior creditor emerit, cui .debitor pecuniam offerre potest, Z. 5. §. 1. Z. 6. D . hf t. I. 1. C. si an tir/, cred. §. 29. De evictione tamen creditor non tenetur, L 5o. D. de evict, tit. C. cred. evict• pign. non deb. nisi forte creditor evictionem promiserit, vel sciens r e m alienam distraxerit, Z. 1. Z. 2. C. cred. evict, pign. non deb. §. 30. Sed si res vendita evincatur, emtori vel utili actione emù consulitur contra debitorein, Z. 12. §.1. D. h. t. I. 4. C- de evict, quasi ipse debitor-vendidisset, Z. i3. C. de evict, vel actione pignoratitia contraria, a creditore cedenda, Z. i 3 . D. h. t. I, 38. D, de evict. §. 31. Si vero emtor non i n v e n i a t u r , debitori ite-

QÜIBUS M O D I S FIGNÜS etc.

405

r u m d e n u n t i a n d u m , v e l , sì debitor, a b s i t , judex rogand u s , ut certuni tempus s t a t u a t u r , i n t r a quod luat. Quo p r a e t e r l a p s o , creditor a Principe jus dominii i m p e t r a r e p o t e s t j ita tarnen, ut post earn, i m p e t r a t i o n e m , debitor a d h u c , intra b i e n n i u m , debitum una cum usuris « S e r r e , et pignus luere j)ossit. I. ult. §. 2. 3. C. de jur. dorn, impetr, Quod si creditor pignus illegitime vendàt, §. 52. si quidem jus vendendi non ha béat (veluti si debitor n o n sit in m o r a , v. I. 7. I. i 4 . Ç. h. f.), venditio nulla e s t , et potest debitor r e m v e n d i t a m , nisi jam usucapta s i t , a possessore p e r rei vindicationem r e p e t e r e . L. a. C . si vend, pigri, ag. I. 65. I). de rei vind. .v. L 8. C. h. t. §. 33. Si vero jus vendendi q u i d e m h a b u i t , sed v e l n o n s o l e n n i t e r , vel non bona fide pignus distraxit, potest debitor vel actione pignoratitia agere contra credito» r e m , ad id quod interest, l. 7. I. 4. C. h. t. vel utili ex ernto contra e m t o r e m , si fraudis conscius s i t , u t , oblafó pecunia cum u s u r i s , r e m cum fructibus r e s t i t u â t , L 4. C. ti vend. pign. ag. §. 34. P gnus autem judiciale non nisi publica autorìtate distrahi potest. In quo c a p i e n d o , et ciistrah e n d o , h i e modus praescriptus est. P r i m u m debitori quatuor menses ad sulutionem c o n c e d u n t u r , 1.2. L ; i d t . §. i. C> de usur. rei jud. quibus elapsis neque solutione f a c t a , pignora c a p i u n t u r , eaque, s i i n t r a duos alios menses non s o l v a t u r , sub hasta v e n d u n t u r , I. 7>i. iti ß, J), de. re jud. I 1. C. si in cans. jud*. Emtore non exis t e n t e , ipse creditor aÜmittitur; L i2. C\ si in caus^jud, vel si emere n o l i t , in possessionem.mittitur, 1.5. C. de exc. rei jud. et tandem ipsi dominium a d d i c i t u r , I, ult. C. si in caua. jud. §. 35. Quod si tamen plus sit in p i g n o r e , quam i ç d e b i t o , superfluidi debitori restituendum est. L. ult. §>4. C. de jur• dom. impetr.

TITUL. Quiaus

vr.

MODIS PIGNUS VEL

HYPOTHECA

SoiviTim. §. 1. Q u ' é m a d m o d u m autem p i g n u s et h y p o t h e c a y a . r i i i modis constituitur, sic et vari is modis solvitur.

Dd 2

406

Lib. XX.

Tit,

VI.

§. 2. E t q u i d e m i ) solvitar et l i b e r a t u r p i g n u s " e x tiricta obligatione principali, qua s u b l a t a et accessoriuin tolli necesse e s t , I. 45. L). de sol. pr. J. quib. -mod. toll. obi. si ve solutum sit d e b i t u m , si ve creditori eo nomine s a t i s f a c t u m , /. 6. pr. U. h: r. L j5. D. de sol. debiti oblati obsignationem et depositioneirt, I. 19. C. de usur. I. 9. C. de sol. vel compensationein s u b l a t a a i t , I. 4 . ]). qui pot. in pign. I. 12. C. de comp-etiSi 3. 2) Infirmato debito principali per eXceptidnem pacti de itòn petendo, sive exp'ressi, I. 5. pr. D. h.t. I. 1 7 . '§'. '2'. D. de pact, s i v e t a c i l i , quod ex reifc. ditione cliirograplii o r i t u r , I. 2. §. 1. D. de pact. L. 7 . C. de remiss, pign. jurisjurandi > I. 5. §. J . I i 3 . 7 ) . ft; -tv v e l rei judicata?, d. I• i 3 • D li. t. quibus casifcufif et p i g n u s ope exceptionìs l i b e r a t u r , I. 5. pr. D. heal v e n d i t o r , quod Jiabuerit. Et quia reddendo i d £ e b a t , idcirco redhibitio est appellata, quasi redditio. Z.-2I- pr D. h. U Idque turn proprie fit, autore Festo, in t o c . Redhibition, cum redditur, quod improbatum

D E AEDILITIO EDICTO e t c .

4,11

e s t , et qui dédit, idem rurstrs habere cogitur, ante hàbuit. §.

20.

Si

QUID

TRADITIONEMQUE WII.1AE,

AUTEM

' D E T E R ] Us

PROCURATORISVE

POST

VEND ITIONEM

E M I ORIS

EJUS

quod

OPERA,

FACTUM

ÏA-

ERIT.

Cum

eniin redhibitiu fit, si deterius mancipium, s i r e artimo, Elve corpore, post venditionem. traditionömque ab emtore factum est, id enitor. venditori praestare debet. I. 23. pr l. 25 pr, 6. D. h. t. 27. ^ive ipse emtar deterius fecerit; sive faiftilia ejus, i e. qui in servitio s u n t , l. 20. §. 1. 2. D. h. t. i. '1 yö. 3. D. de V. S. v. tit. D. si fam. fürt. fee. die. §. un. 1. de leg. Fus. Can. toll. §. 2. J. de his qui sui Tel al. jnr sunt, sive procurator, universalis seil , vel- cui id i p s u m , propter quod deterius factum s i t , uj&ndatum e s t , nihil interest, d. I. 20. §. 3. 4. et seqq. iJ h. t. §. NEM

l

l8.

SlVE

NATÜM,

A'LIUD QÜID

IN EX

TOREM:

EX

EO

EA

RE

El

FKUCTUS

EA

SI

QUID

ACC.ESSERIT;

RESTITUÂT.

IPSE

VENDIT 10-

ET

PV.RVEN E R I T

OMNIA

ACCESSIONE 5

POST

FUERIT;

VENDITIONK

UT

QUAS

QUII)

ACQUISITUM

S1VB

AD

EM-

ITEM,

PR A E ' T I T E R I T ,

SI

UT

HE-

SOLUTA,

AC-

CIP'IAT Seil jubent A.ediles restituì, et quod venditioni accessit, et si quas accessiones ipse praestiterit, ut uterque resolufa emtione nihil aitiplius consequatur, quam haberet, si venditio facta non esset. I. 23. §. 1. 7. 9. I. 24. I. fio- U. h. t. §. 29. linde et pecunia, quae venditori pro mancìpio soluta,'vel accessi'inis nomine data est, emtori restituenda est» De quo Aediles subjecisse videntur: ET QUANTA

PECUNIA

CESSIONISVE TUR;

CUJUSVE

GATUS

PRO

NOMINE

ERIT,

EO

HOMINE

DATA

ERIT,

PECUNIAE NON

QUIS

EO

LiBERABiTtiR:

NON NOMINE tantae

REDDEOBLIpecuniae

ut in duplum venditor condemnetnr. v. I. 25. §. 9. 10. I. 26. I. 27. Z. 29. §. i . I. 45. D. h. t. %. 3 0 .

FRAUDEM

ITEM

SI

ADMISERIT.

QUOD

MANCIPIUM

Capitalern

fraudem

CAPITAEEM

admittcre

e s t , tale aliquid delinquere, propter quod capite puniendus sit l. 23. §. 2. D. h. t. §. 31. Capitai ein autem fraudem admisisse accipiemus dolo malo et per nequiliam. Oaeteruin, si uuis e r r o r e , si quis cas;i fecerit, cessabit edictum; unde neque imnubes, neque furiosus capitalem fraudem admittere videtür. d BIMUS. Qua parte étiam voluerunt A e d i l e s , ut venditor de h i s , quae hoc edicto continentur, postulante e m t o r e , in duplum caveret, v, I. 3 i . §. 2 0 . D. h. t- I. 37. § 1 . D. de evict, et si de iis non caveatur, ad redhibendum judicium intra duos menses,., v e l quanti emtoris intersit intra sex menses, I. 28. D. h. t. de caeteris autem rebus actionem redhibitoriam intra sex menses, ae stimatori am autem seu quanti minoris intra annum utilem polliciti sunt. I. 1 8 . pr. I• 1 9 . 5. ult. I, 65. D. h. u 36. Secundo capite ajunt A e d i l e s ; Q u i JUMENTA VENJIUNT, PALAHT RECTE DICUNTO, QUID IN QUOQUE EORUM MORBI VITIIQUE SIT: UTl QUAE OPT1ME ORNATA VENDbNDi CAUSA FUERINT, ITA EMTORIBUS TRADENTUR. Si QUID HA FACTUM ENDIS,

NON

REPHIKEIFDIS, AUTEM 8&X

ERIT,

DE

JUMENTISVE VITUVB

MEHSIBUS,

IN

RESTITU. NOMINE

DIEBUS

CAUSA VET

ORNAMENTIS ORNAMENTORUM SEXAGINTA,

1NEMTIS QUO

MORBI

FAC1ENDIS,

MINORIS,

CUM

IN VI»J-

D E RENT,

AEDIIITIO

FUEHLNT,

IN

EDICTO

ANNO

etc.

JUDICIUM

413 .»'A3JWTH.

Si JOMENTA PARIA SIMUL VENIERINT> ET AITERUM IN EA CAUSA FUERIT, UT REDKIBERI DEBEAT, JUDICIUM DABIMUS , QUO tJTRUMQUE R E D H I B E A T U R . I. 3 8 . pr. D. h. t.

§. 37. Loqnuntur Aediles in hoc edicto de jumentis redhibendis. L 38. §. 1. D• h. t, §. 38. Causa autem hujus edicti eadem est, quae Itiancipiorum redhibendorum. I. 38. §. 2. D. h. t. 39. Et fere eadem sunt in his, quae in mancipiis, quod ad morbum vitiumve attinet; unde quicqwid illic diximus, et hue transferendum est. I. 38. §. 3. D. h. t. §. 40. Jumehtorum autem appellatione licet boves . h, t. §. 52. Vacatur haec actio modo quanti minoris, inscr. et /. 47. D. h. t. modo quanto minoris, I. 18. I. 19. §. ult. I. 38. pr. D. h. t. modo aestimatoria, I. 43. 6. I. 44. §. 2. I. 48. §. 2. D. h. t. eo quod ad aestimationem, quanti minoris r e s , cum venderetur, valuit, respiciatur, tantumque de pretio soluto repetatur. 53. Eaque ordinario intra annum utilem instituenda, !.. 19. ult. I. 38. pr. D. 1. 2. C. h. t. nisi agatur ob cautionem non praestitam, v e l ornamenta,

DE

AEDILITIO

EEHCTO

etc,

415

quo casu actio quanti, minaris _ seu aestimatoria intra sex menses prsponenda est. I. 28. J ) . h. t. §. 54. Concurrunt hae actiones elective, ut in electione sit emtoris, an redhibitoria, an aestimatoria agere velit: sed si alterutra actum sit, ad alteram non datur regressus. I. 25. §. 1. D. de exc. rei jud. fl. 55. Introdurne' aut'em suht ex mera aequitate, ne scil. emtores rerum vitiosarum damnum, sentiant. L 1. §. 2, 6. I. 3.7. D. h. t. §, 56. Et minime sunt supervacuae, licet actio emù. ad has causas postmodum etiam extensa sit. I. 11. §. 3. 5. D. de act. emù v. Dissèrt. nostr. o. de caixs. obi. §. 17. et, seqq. §. 57. Quod si vero res sit r e d h i b i t a , pretium au* tem a venditore non sit restifutum, ad recuperanduftì pretium actio competit in factum; in qua non lioc quaeritur, an res redhibita in causa redhibitionis ftierit, sed hoc tantum, an sit redhibita. Nec immerito; iniquum enim est, posteaquam venditor agnovit, esse reni in causa redhibitionis, tunc q u a e r i , an debuerit redhiheri. Nec de tempore quaeretur, an intra tempora redhibita esse videatur. Z. 3 i . § . 1 7 D. h. t. §. 58. Illud plane haec actio exigit, ut res sit redhibita Caeteruin nisi fuerit redhibita, deficit istaactlo'; etiamsi nudo consensu placuerit, ut redhibeatur. Conventio enim de redhibendo non facit locum huic actiòn i , sed ipsa redhibitio. d.. I. ìi. £ 18. D. h. t§. 59. Tertio deniqué capite ajunt A e d i l e s : NE QUTS

CANEJW ,

1UPU4Ì, QUOD 8

VE

NOCERET

AH 1 M A L ; '

QUAM

UT

DAMNUM

VULGO

ITER

VERSUS RE

EA

PF.RIERIT,

UOMINI

LIBERO JUD1CI

TERARUM

ITA

RERUM,

liRIT, SOLIDI

ESSE

SIVE

DARE ET

SOLUTA

QUANTI

SINT, QUO

POSSINE;

QUA

VELIT, POSSIT. HOMO

DOCENTI:

D1CETUR,

VIDEBITUR,

APRUM, AL1UDVE

V1NGUL13,

NON

HABU1SSE

DÀMNUMVE

FACTUM

A.EQUUM

MINORE»! LEONEM,

CONTINER1

INFERANT,

F IET,

NOCERE

"EL

PANTHERAM,

ALLIGATA,

MINUS

EA

VERREM,

URSUM,

UT

CU1-

SI

AIÌ-

L1BER SI

QUANTI

CONDEMNETUR: DAMNUM

E'Ji

NOC1TUS1

DATUM

BONDJt CAEFA-

CTUMVE !!IT, DUPLI. /. 4o. §. 1. I. 4 l . I. 42. D. h. t„ §. l. I. si quadr. paup. fee. die. §. 60. Quod cum apertura sii, ulteriorem interpretationem non desiderai.

LIB.

XXI.

TITUL. Dä

TIT.

II.

II.

Evicxionibüs E t D u í l a e pulations* C.

Sti-

V I I I . 45»

r . §. I. J-Jvictio est r e í , ab emtore, alio ve, justo titulo possessae, ex jure domimi, similive , per judicem Jacta ablatio. 1. 16. 5. 1. L 22, 6. ult. I. 24. I. 5?. L '34. ». D. h. t, §. 2. Praestare evictionem vero, emtorem aliumve possessorem, a quo res oblata est, indemnem servare. I. 3g. §. 2. D. h. t. I. 3. §. 1, D. de pjgn. act. I. 10. D. de act. emt. §. 3. Ad quam praestandapi licet venditor ex natura contractus, etiam citra specialem conventionem, obligatus s i t , l. 11. §. 2. Ü. de act. emt. I. 6. C. h. t. stipulationes tamen in eam rem intercedere moris erat, l. 3i. §. 20. D. de aedil. ed. §. 4. Quae stipulationes et promissiones, vel voluntariae s u n t , vel necessariae. §• 5. Stipulatio voluntaria est, quae pendei ab arbitrio et volúntate partium, et concipi potest in stmplum, d u p l u m , tri plum, et quadruplufll. I. 56. pr. D. h. t. I. 5. pr. D. de jur. fise. §. 6. Necessaria v e r o , quae ex juris necessitate praeslanda est in duplum, 1. 37. pr. D. h. t. I. 3i. §. 20. D. de aed. ed. si seil, res sint pretiosiores, veluti si margarita, aut ornamenta pretiosa, vel vestis serica, vel quid aliud non contemtibile veneat, l. 37 §. ». D. h. t. §. 7. Adeo ut, licet duplae promissio fuerit omíssü) actione ex emto nihilominus peti possit. I. 2, Ü. h. t. 1. 3 i . 20. D. de aed. ed. §. 8. Non tamen, ut vulgus opinatur, etiam satisdare debet, qui duplum promrttitj sed sufficit nuda repromissio. I. 4. pr. I. I. 56. pr. D. li. t. §. 9. Nisi aliud nominatim con veneri^ d. I. 4. pr. ì. 3 j . pr. I. 56. pr. D. h. t. vel statim in limine contractus iromineat evictio, l. 24. C• h. t. vel alia sit consuetudo. I. 6. D. h. t. §. 10. Praestant autem evictionem non tantum venditores, sed omnes autores, qui r e m , venditioni^, alio ve titulo, in alium, suo nomine transtulerunt, l.

D e E v i c t i o n i b u s etc.

417

n. §. D. de àct. emt. I. 2 8 . Z. Si. pr. D. I. 6 . Z. 7 . t 8. Z. 9. Z. 10. Z. 16.. I. 1 7 . /. 2 2 . Z, 4..Z. 2 9 . C. h. t. eommque lieredes, Z. 5 i . 3. Z. 8. Z. 9. Z. 18. C. autores h. t. nec non fìdejussores (qui vulgo secundi vocantur, L 4. pr. D. h. £.) eorumque heredes> l. 7. h 8. Z. 18. C. h. t. §. 2. I. de fidejuss. §. 11. Non etiam creditore3 pignora distrahente», I. I...Z. 2. C. ct.ed. evict- pigri, non deb. Y. supr. ad t. de distr. pign. §. 29. neque judices, Z. 00. Zi. i. neque tutores vel curatores, arg. Z. 1. Z. 5. C. quand. ex fact• tut. n£que procurators, arg. Z. ult. §. ult. 2?. «Z« i«sf. act. §. 12. Praestatur evictio non tantum in venditione, Z.. 60. 2). Z. 6. C. A. t. Z. 1 1 . §. 2 . Z>. de act. emt. s e i et in datione in solutum, l. 4. C. A. i. in permutation^ Z., 2y, C. A..i. Z. 2. C. m. in hereditates divisione , l. 66. 0. y. Z>. h. f. si quidein facta sit a juuice, vel partibus, vel ab. ipso testatore absque animo praelegandi, Z. 7. C. comm. utr. jud. (si enim diviser à testator animo praelegandi, secus est, Z. 77. 8. D • Ztfg. 2 - j ; in singularis rei divisione, l. 10. §. f . D. comm. div. in emphyteusis arg.'§. 3. /. a e locat. cond. in locatione conductione, 1. 9. pr. D. loc. cond. nec non in- transactione, ratione rei transactionÌ3 causa datae, Z. 33. C. de transact.. §. 13. Non etiam in donatione* Z. 2. C. h. t. I. 18. §. ult. D. de don. nisi evictio per expressam stipulationem. promissa sit, d. I. 2. vel donatio sit remunerator i a , , arg. I. 1. C. de don. quae sub mod. neque legato speciei, cujus testator se dominum esse credidit, Z. 4o, J). h. t.l. 45. §. 2. J), de leg. I. §. 1A. Praestatur ratione rerum evictarum, l. 3. C. h. t. sive res corporales sint, sive incorporales ; velati si actio vel hereditas vendita evictasit; Z. 74. §.- ult. J). h..t. -l.'H. I. 8. I. Ü- de hered. vel atU vend. sive res tota, sive pars tantum evicta sit, Z. 1. pr.. 1. i3. I. 39. §: 2 . Z. 45. Z. 53. ü. I. 16. C. h. t. 15. Dummodo pars homogenea, ex. gr. pars fundi, eviqta sit, d. 1. 1. pr- l. 3q. § 2. D. li. t. non etiam, si pars heterogenea, veluti columnae, caementa, tabulae,, evincantür, l. 36. Z. 42. Z. 43. I 56. §. 2. I). h. t. quo casu non actio de evictione, sed tantum ex emto locum habet, Z. 23. §. 1. D. de usurp, et usuc. I. 8. I. 4 i . §. u D.h.t. 16. Idem dicendum, si ususfructus, aliave servitiLS evicta sk, Z. 66. pr. J). de contr. emt. I. i5. §. 1. Z. 4g.

418

LIB. XXI.

TIT.

H.

L 62. §. 2. D. h. t. I. 3 0 . §; 3. D. de V. 0. s i sèil. fundus ut optimus maximus veriditùe e s t , I, 4 8 . I. pen» D. h. t. 5. 17. Quin et si ex p l i m h ü s jrebus venditi« una e v i Cta s i t , ejus r e i n o m i n e evictio praestanda e s t , ! . I. 72. U. li. t. l i c e t ea res quae s u p e r e s t , tariti valeat^ q u a n t i tf; C. » t r a q u e enita e s t , t 4 7 D. If» t nisi f o r t e r e s p l u r e s uno c o n f u s e et non diviso pretio s i n t vertdi't a è : ita acc. I. 4 2 . O. de act. 18. A d quam p r a e s t a t i o n e m consequendam du* p l e x coinpetit a c t i o : actio seil, ex st pit Urn , si stipul a l o ititercesserit, in simplum, dupluni, triplum, v e l j j i i a d r u p l u m , /. 3 7 . Jj-. 2. 1. 5 6 . I. 60. D. I 8. /. 25. C. h. t. et actio ex emto, si stipùlatio non i n t e r c e s s e r i t , « d id quod i n t e r e s t , 1. 7. 1. 8. /. 60. I. 70. f) l 25. C. h. t. L 4 3 . D. de act• emt. adeoque et ad i m p e n s a s , t u m in ipsam r e m , tum i n litPin f a c t a s , / 9 l. 17. C. h. t. v e l utilix ex emto, si non v e n d i t i « , sed datio in solut u m , aliud ve negotium e m t i o n i s i m i l e c e l e b r a t u m s i t , l . 4 . C. II. i. I. 24. pr. D. de pigri, act. 19. Ut a u t e m h a e aetiones locum h a b e a n t , rev q u i r i t u r : 1 ) ut emtor, s h n i l i s v e p o s s e s s o r , - autori deliuntìet, s i b i de r e tradita l i t e m m o t a m esse, l. 2q. §. 2 . Z. 5 3 . 5. 1. I. 6 3 . §. 1. D. h. t. I 8. Z. 9. /. 2 3 . C. h. i. s i m u l q u e d e s i d e r e t , ut sibi a s s i s t a t , seque in judicio c o n t r a e v i n c e n t e m d e f e n d à t , /. 20. 2 i . t. 29. C. h: t. §. 2 0 E a q u e denuntiatio ' a d e o n e c e s s a r i a e s t , ut l i c e t a u t o r in judicio p r a e s e n s s i t , l i t e m q u e motam fton i g n o r e t , n i h i l o m i n u s tarnen f a c i e n d a sit. I. 5 5 . § : 1: D• I. 7. I. 20. I. 2.3. C. h. t. § 21. Nisi f o r t e ea r e m i s s a ^ s i t , I. 6 3 . p?. D hit. v e l a u t o r in causa s i t , ut denuntiatio ei fieri n e q u è a t , I. 55. i . D. h. t. §. 2 2 . T e m p u s t a r n e n , q u o f a c i e n d a sit denuntiat i o , i i o n est p r a e f i n i t u m ; ut q u o l i b e t t e m p o r e fieri poss i t ; dummodo a n t e s e n t e n t i a m , et n o n prope c o n d e m n a tionem fiat. 29. ult. ü. h. t..v, I. 29. 3. O. de leg. 3. j u n c t . I. 1. C. ai adv. rem jud. §. 2">. S i v e a u t e m autori m a j o r e n n i , -sive p u p i l l o , t u t o r e sc. n o n a p p a r e n t e , I. 5t>. §. alt. D. fi. t s i v e p r o c u r a t o r i , I. 56. D. h. t. s i v e l i e r e d i b u s ejus den u n t i e t u r , n i h i l i n t e r e s t l. 5 i . §: 1. D. I• 9. I. 2 3 . C. h. t. §. 2 4 . Qui si p l u r e s s i n t , o m n i b u s d e n u n t i a n d u m , ut o i n a e s d e f e n d e r e t e n e a n t u r ; i t a t a r n e n , vt u,nus l i t e m stts
m act. 1. se. 2. v. i44. Cic. Tusc. quaest. L. 1. c. 39.) hie est incrementum, quod sorti acced.it propter usum, in eodem genere praestandum. §. 2. Dicitur incrementum. v. I, 24. D. depos. Isid. L. 5. c. 25. §• 3. Quod accediti est enim accessio, l, 12. C. h. t. Varr. Z. 4. ¿e L. L. non tamen naturalis, sed cirilisj non enim natura provenit, sed jure percipitur, l. 62. D. de R. V. I. 121. D. de V. S. 5- 4. Sorti; i. e. pecuniae vel quantitati principaliter debitae, ut pecuniae numeralae, frumento, vino, oleo. Corporum enim vel specierum usurae non praestantur, l. 58. $. 6. D. ad SC- TrebelL l. un. §. 7. Ci de rei ux. act. nisi corpus aestimatum ita datum sit, ut pretium ejus cum usuris recipiatur, v. I. 3. §. ult. D. h. u Ita acc. /. 25-. C. h. t. §. 5. Propter usum ; non enim sufficit, usuram deitniri quantitatis accessionem, cum et interesse quantitatis accessio esse possitj sed addendum propter usum, quia usura propter usum praestatur. I, 58. D. ad SC. Treb. §. 6. In et>dem genere praestandum. Cujus generis enim sors est, ejusdem et usura esse debet. I. 23. C. k. t. Nam .si alterius generis sors sit, alterius usura, proprie non erit usura, sed aliquid datum vel promis» sum loco usurae. Z. i4. i. 16. C. h. t. I. i. §• 3. L 11. §. 1. D. de pign. et hyp. §. 7. Vocatur alio nomine foenus. U 4. D. d& naut. foen. I. 58. §. 2. D• ad SC. TrebelL l. 26. D. de pecul. legata l. 11. §. i5. D. de leg. 3. §. 8. Quod duplex est, terrestre scìl, de quo h. t. et nauticum, de quo tit: seq. de naut. foea.

E e 2

Li«. XXII*

Tit.

I.

§. 9. Dividi etiam solent usurae in compensato' rias, quae praestantur ob usum aeris a l i e n i , I Go. pr. quae ob inoram vel fidem conD. pro soc. paralalias, tractus violatam, Z. 1. §. 1. /. 17. § 7). D. h. t. et luquae oh solum lucrum exiguntur. cratorias, §. 10. Qualescunque autem sint u s u r a e , jure nor» tantum c i v i l i , sed et n a t u r a l i , et divino, dummodo modum non excedant, permissae sunt. jJeut. 23- v. 20. arg. Matth. 26 v. ¿7. §. 11. Debentur vero usurae v e l ex conventiorie, 1. 1 2 1 . D. de V. ò\ vel ex mora, l. 17. §. 3. 4. 32. §. 2. D. h. t. §. 12. Conventio vel est vactum, vel stipulano. §. 13. E x stipulatione debentur usurae, in omnibus co/itractibus, sive bonae futri st/u, sive stridi juris , Paul. £ . 5. Sent. t. 7. in quibus citra vinculum stip u l a t i o n s peti nequeunt, Z. 1, L. 5. C. h. t. I. 2H. de praescr. verb. 14. Adeo ut usurae in s t r i d i juris judiciis non déheantur ex pacto, quantumvis in continenti adjecto, l. 3. C . h. t. I. 6. in f . C. si cert. pet. neque ex mora, Z . 52. 5. 2. D. h. t. I. 5. C. de pact. int. ernt. et vend, imo ne quidem post litem contestatam, L i . C. de condici inde!}, arg. d. I. 3. C. h. t. L. 24. D. de praescr. verb. I. 33. §. 7. D. h. t. 15. Excipitur 1) fiscus, cui ex omnibus c«ntractibus usurae debentur, non modo citra stipulationem, aed etiam sine ullo pacto, Z. 17. §. 5. Z. 45. D. k. t si modo mora a debitore facta f u e r i t , i. e. si debitor tard i u s j quam debebat, pecuniam fisco intulerit. d. I. 1 7 . 5. 2) Civitates, quibus etiam ex nudo pacto dehenfui ijairae creditarum ab eis pecuniarum. I. 3o. D. h. t. 3 ) Mutuum pecuniae trajectitiae. I. 5. §, ». I. 7. D. de naut. foen. 4 ) Mutuum l i q u i d o r u m , et rerum fungibilium, ex. tra pecuniam numeratam. Z. 12. l( 23. C. h. t. 5 ) Mutuiun argentariorum, N . i36. c. 4. in quibus etiam nudum pactum sufficit. 6) Dos promissa marito, cujus post biennium a die contracti matrimonii, ipso jure praestantur usurae. /; ult. §. 2. C . de jur. dot. qua derogatur l. 2. C• de dot. prom. 7) Actio rei judicatae, in qua usurae centesimae debentur ex mora. Z. 2. C. de usar, rei jud. Nec non 8) legata et fideicommissa, quorum «su-

D e UstTRis etc.

425

r a e etiam praestantur post m o r a m , et litem contestatam, L 3. §. ult. I- 34. 1). h. t. I. 1. I. 2. C. de usur. et J'ruct. Icgat. §. 16 Nuda autem usurarum praestatio, vi pacti, pluribus annii facta, debitorem non obligat, ut easdem in posterum solvat 28. C- de pact. L 7. C h. t. §. 17. Licet, ubi de causa principalis, debiti con* stat, ex continua solutioue lungi teniporis oriatur praesumtio, inter contrahentes de usura legitime convenisse. ¿. 6. p, D. h. t. §. 18. Ex pacto debentur usurae in contractibtìs bonae fiati; si scil. iis in continenti adjectum sit. I. 7. 5. 5. D. de pati. L. 24. in J. I. 26. 1. D. depos. 1.5. C• de pact. int. emt. et vend. § 19. Ut et ex mora, l. 32. §. 2. D. h. t. I. i 5 . §.-20r Jj. de act. emt l. 5. C. de pact. int. emt. et vend. 1. 16. §. 1. I). I. 2. C. h. t. I. 17. §. 4. D. h. t. I. 54. 1). Locat. cottd. I 24. C. h. t. excepto tamen fìsco, qui ex contractibus suis usuras quidem accipit, sed non dat. h 17. §„5; D.h. t. §. 20. Quantum a litem ad modum usurarum attinet, XII. Tabulis primum sanctum: Ne quis unciario Joen.re amplia.t exerceret. Tacit, Ann. L. 6. c. 16. Dein rogatione tribunicia ad semuncias redacta versura. Tacit, d. I. Liv. L. 7. c. 27. Tandem véro receptum vid e t u r , ut omnibus indislincte usuram stipulari liceret centesimam, arg. L. ult. C.de usur. rei jud. I. 4o. D. de reb. cred. Cic. Ep. ad Alt. L. 5. ep. ult. sirpra centesirtiam vero n u l l i , nisi in pecunia trajectitia, v. Paul. L . 2. òent. T. i 4 § 3. /. 26. 1. C• h. t. §. 21. Idque in usu fuisse videtur usque ad tempora Justiniani I m p , , qui usurarum quanlitatem, pro ratione damni et interesse, quod in negotiis, p r o p t e r variam persnnarùm conditionem, quae pecunia sua car e n t , versari videtur, v a r i e clefinivit in l. 26. C. h. t. 0. 22. Ita quidem, ut illustribus personis ad tertiam duntaxat partem centesirnae, i. e. u.'.uras trientes, stipul a r i et exigere liceat. d. I, 26. § 1. pr. Caeteris, si quidèm meicaturctm exercent, besses usuras concedit, quia eorum magis interest, d. L 26. $. 1. v. illos t)et-ó. Si mercatores non sint, permittit semisses, i. e. dimidiam centesirnae partem• d. I. 26. §. 1. v. caeteroS. TJtrisque a u t e m , tam negotiatoribus, quam minime negotiantibus, certtesimam usurain concedit stipulari certie in causis, trajectitia scil. pecunia, et speciebus foenori datis, d. U S6. §. x. v. in trajectitiis-i f u t a oleo, f t u -

LIB. XXII. Ti*. I. mento, et caéteris id genus fungibilibus, propter incerti pretii ratxonem, l. 25. C. h. t. §, 23. Quin et ab agricoli*, ex novissima Imp. constitutione, ex causa fritmemi crediti, in singulos xnodios octavam modii partem exigere fas est, quae usura centesima aliquanto major est : pecunia autem eredita y trientes tantum usuras stipulali licet. N. 32. c. i . N.. 34. c. ì . §. 24. Sunt autem usurae centesìmae, quae centesimo mense sortem aequant, sen cum singulis mensibus centesima pars sortis usurarum nomine praestatur, adeoque singulis annis duodecim pro centum. Non illae, quae sortem intra annum aequant, cum seil, centum pro centum singulis annis creditor lucratur: quales execrabiles usuras jura nusquam permiserunt. §. 25. Romani enim non in singulos annos, sed singulos menses usuras stipulari, et singulis mensibus a debitoribus exigere solebant. Z. §. 2. D. h. t. I. 4o. J). de reb. cred. I. 26. §. 1. 2?. depos. Unde et calendarium dicebatur liber rationum, quo eontinentur nomina debitorum, quia pecunias in singulas calendas foenerabantur. I. 4 i . D. de reb. cred. I. 3g. 5- *4. D . de adm. tut. I. 4 i . §. 6. D. de legat. 3. I. 3. C. de compens. §. 26. Ratione centesìmae yero, tanquam assis (qui duodecim uncias continet, §. 5. I. de her ed. insti t..) consideratae, usurae trientes dicuntur, quae sunt tertia pars centesimae, cum seil, quotannis quatuor praestantur pro centum ; sentisses, quae dimidia sunl; pars centesìmae, cum seil, sex solvuntur pro centumj besses, cum octo solvuntur pro centum, et ita ulterius pro ratione nominum partium assis, v. d. §. 5. I. de her ed* instit. §. 27. Et haec qtiidem de quantitate usurarum^ quae mortis nomine praestantur, acctpienda sunt: usuras enim. usurarum stipulari non licet. I. 29. D. h. t. I. 26. §• 1. D. de cond. indeb. I. 27. D> de re jud. I. 2. §. 6. D. de admin, rer. ad civ. pertin. §.-28. A d e o , ut nec usuras in sortem redigere, earumque usuras stipulari liceat. I. 28. Ç. h. u §. 29. Unde neque p o e n a m , neque ullam alia m usurae acc8S9Ío.nem stipulari possumus, I. 9 §. 1. D. h> t\ neque usuras fructuum potere licet: sj modo tanquam fructus, i. e. accessorium, exigantu.r, l. »5. D. h. t. 3 îO. Plane, si usurae naturam nsurarum mutent, et assumant speciem eorliâ, aliud dicendum est.

D e U s o r i s etc*

425

§. 51. Id autem contingit, cum mutantur personae debitorum: veluti si aliena negotia gerens exigat usuras a debitoribus domini, easque in suos usus convertat, hae usurae sors sunt, earumque usurae domino debentur, l. 7. §. 12. L. 58 §. 1. U. de culm. tut. I. 10. §.'3. D. mand et vice versa, si aliena negotia gerens credi» toribus ejus solvat usuras, ne pignora distraherent, vel poena comniitteretyr, hae usurae verbo usurae, revera sors sunt; quas si gestor de arca sua numeraverit, vel ab alio mutuatus sit, earum usuras ipsi dominus refuntìere tenetur, l. $7 D h. t. I. >2. §.9. 10. D. mand. §. 32. Quod si vero quis supra legitimum modum usuras stipulari ausus fuerit, non tantum actionem non Jiabebit ad eas exigendas, L 26. §. 1. C. h. t. sed et quod ultra le^itifoum modum. exactum et solutum est, sorti imputatur, eamque diminuii, d. I. 26. §. 1. si vero post soriem jam restitutam datum sit, ut in eam imputar! non possit, indebiti condictione repeti potest, l. 18. C. h.t. §. 33. Quin et poenae contra tales co.nstitutae sunt: et olim quidem poena quadrupli, Cat. 1. de re rust, pr. I. 2. C. J'heod. h. t. jure novo vero poena ini'arniae, l. 20. C. ex, quib. cans, infant. irr. nec non amissionis crediti, si quis ab agricolis usuras ultra modum stipulatue sit, N. 52. in f . et insuper exauctoration i s , si miles sit, N. 33. in f . §. 34. Desinunt autem deberi usurae: 1) extincta obligatiofie principali, l. 26. pr. C. h. t. I. 178. D.deR. J . sivè ea per solutionem, pr. 1. quib. mod. toll• obi, apceptilationem, §. 1 . I. eoi. novationem, §. 2. I. eod. compensaiionem, l. 11. I, 12. D• l. 4. C. de compens. praèscriptionem, l. 26. pr. C.h.t. I. 5. Z.4. C• de praescr. 3o. ann. si ve per.oblationem, consignanationein et depositionem, testato et legitimo locò et tempore fiactàm, sublata sit, r . I. 1. in.f. I• 7. I. 4i. §. 1. D. I. 6. I. 9. I. C. h. t. I. 9. C. de solut. I. Ù §. 36. D. depos. I. 12. C. de compens. I, ult. C. de pigìi, act. §. 35. Adeo, ut, si usurae debeantur ex mora, neque per sententiain judicis adjudicatae sint, non tantum non debeantur in futurum, sed ne praeteritae quidem peti possint. I. 55. D. de re jud. ì. 4, C. depos. I. i3. C, h. t. Secus ac si per stipulationem promissae sint, quo casu praeteritae peti possunt. I. x. C• d e jud. I, §. 1. i n f . Z>i de evict. I. 76. §. pen. D. de V. 0. §. 36. 2) Remissione erediterò, arg. t. C. de re-

LU». X X I I .

426

Tit.

I.

jniss. pîgn. I. pen. c . de pact, éaqùe vel ex pressa, vel tacit a. §. 57 Si quis enim, cui majores usurae debentur, per multos annos minores a debitore acceperit, cum in majoribus exsolvendis per debitorem mora non esset, in posterum quöque majores peti nön possunt. I.13. pr. 1). ft. t. I. 5. /. 8. C. h. t. § 38. Quod si vero quis usuras, quae debebantur, in totum per longum tempus'non petiit, non futurae, »ed praeteritae tantum remissae censentur. I. 17. §. 1, I ) . h. t. §. 39. 5) Si quantitas usurarum ad duplum sortis pervenerit. I. 26. §. 1. D de condkt. indeb. L. 4. §. 1: 1). de naut. foen. I. 27. §. 1. C- h. t. §. 40. Duplum autem est sofrs et iisurae usque ad Summam sortis; in duplo enim sors cömputanda est. I. 10, C. h. t. 41. Idque adè'o procedit, ut et in foenore nautico locum habeat, I. 4. §. 1. U. de riaut. f\jcn. et né quidem per retentionem pignoris usurae ultra duplurrt observari possint, d, I. 4. pr. i n f . §. 42. Cumque olim usurae p e r tempora solutae, r e o ad dupli computationem non proficerpnt, I, 10. C. h. t. Justinianus Imp. summa aequitatis ratione constit u i t , ut et particulares usurarum solutiones in duplum computandae sint, N. 121. c. 2. iV. i38. D e

F r u c t i b u s .

§. 43. Fructus (qui ».ferendo* seu potius fruendo y «ic dictus est, v. Varr. L. 4, de L- L. est quicquict res ad us urn nostrum prof er t y vel ocçasiane ejus percipitur, I. 69, §. 1. D- de usufr. §. 44. Adeoque i ) vel naturalis est, vel civilis,, seu proprius, et impraprius. I. 5g. 1. D. de usufr. I. 53. D. de. evict, junct. I. 29. O. dé her. net. 1, 62, D. de R. V. I. i 2 i . D. dè V. S. §. 45. Fructus naturalis seu prqprius est» que m natura ex ipsa re producit. §. 46. Isque vel naturalis tantum est, vel indu* strialis. I. 45. O- de usur. §. 47. Fructus naturalis tantum est, qui sola na« t u r a , et sponte magfs, quam diligentia hominum prov e n i t , veluti poma, nuces, lignum^ foenum, et similia. v. 5. 37. I. de i t . V. I. 28. I. 45. D, ft, t, I, 3». de Y S.

DE Usuata etc.

427

§. 48. Industriali» veso, qtiém natura quidem producit, seti multo intercedente labore et industria homi, flwn. Quales sunt segetes, et in agris sata. d. I. 45. D. de usar l. 78. D. de R. V. §. 49. Fructus civilis autem seu improprius est, tfui non quidem ex ipsa re nascitur, sed occasione rei percipitur, Quales sunt usurae, mercede», pensione» et i*editus annui. I 62. pr. I). de R. V. I. 121. D. de V. S. I. 29. D. de her. pet. I. 34. I. 56. D. h. t. 50. Proprie enim fructus non sunt, d. I. 121. D' de V. S. I. 62. D. de Ri V. sed in fructu nume, r a n t u r , quia vicem fructuum obtinent, l. 19. I. 34. L 36. D. h. t. I. 29. D. de her. pet. §. 51. 2) Dividi possunt fructus, quod sint vel pendente seu percipiendi, l. 44. D. de R. V. L 12. §. 5. D. de usujr. vel separati seu percenti, iique vel extantes, vel consultiti, l. 22. C- de R. V. §. 52 FrnctUs pendmtes sèu percipiendi Stint^ qui a corpore, quo tenentur, nondum separati s u n t , l. 44. O. de R. V. I. 12. § 5. I). de usufr. I. 61. §. 8. D. de furi, et alio nomine stantes appellàri solent, 7. 5, l5. D. sol. matr. I. 26. §. / . D. de jurt. §. 53. Separati seu percepii ratione bonae /idei possessoris non differunt; qui fructus percepisse dicitur, éimul atque a corpore, quo tenebantur, qiiocunque modo separati sunt. I. 78. D. de R. V. I• i3 D. quib. mod. ususjr. am. I. 25. §. 1. D. h. t Ratione fructua~ rii autem differunt, q u i , si ipse non separaverit, percepisse non videtur. d. L 25. §. 1. U 12. §. uh. D. de usutr. I. i3. D. quib, mod,. ususfr. am. 36. J, de R.D. §. 5'l. Extantes snnt, qui quidem jam separati et pèrcepti sunt, sed in bonis possessoris adhuc reperiun. tur. I. 22. C. de R. V. §. 55. Consumti vero, qui in bonis possessoris esse desierunt ; sive naturaliter absun\ti, sive alienati sint. arg. I, 25. §. i l . D. de her. pet. §. 56. Et quidem post litem contestataci fructus praestandi veniunt in omnibus omnino judiciis, non tantum qui post eam percepti sunt, sed et qui honeste percipi potuerunt. I. 4o. D. de her. pet. I. 20, J J . de R. V. I. 38. 5. 7. D. h. t. I. 3i. pr. D. de reb. cred. §. 57. Si vero Ha contestata non sit, fructus in actionibus personalibus bonae jidèi et arbitrariis praestantnr ex tempore morae; ut scil. petitor habeat

428

LIB. X X I I .

TIT*

I.

©nine i d , quod habuisset, si mora facta non esset. arg. I. 3. pr. §. I. J), h. t. 1. 62. §. l. D. de R. V. §. 58. Non etiam* i n actionibus striai juris, in quibus tantum debentur post litem contestatane I. 2. I. 3. l . D. I. 38. §. 7. D. h. 1.I. 5 i . D. de reb. cred. U 78. §. 1. D. de V. 0. §. 59. Nisi actio s t r i d i juris competat ad repetend u m i d , quod, nostrum f u i t , veluti co/tdictio indebiti; quo casu fructus et ante litem contestatane, imo ^t a n t e inoram percepti restitacndi sunt. I. i5. pr. I. 65. §. 5. D. de coiid. indeb. I. 35. §. 7. J), h. t. §. 60. In actionibus autem realibus, malae fidei possessor omnes omnino fructus r e s t i t u i i , Z. 22. C. d* JI. V. 2. I. de o f f , jud. non tantum perceptos, s e i et qui lioneste percipi p o t u e r u n t j Z. 33. pr. I. 62. JD. de R. V. I. 1. in f . C. de pet. her. I. 2. C. de fruct. et lit. ex p. bonae fidei vero possessor nullo», pisi extantes. d. I. 22. C. de R. V* v. supr. ad t. de. Ji. V. §. 3 i . et seqqD

E

C A TT 8 1 a.

§. 61. Causae nomine hie venit omnis utilità», q u a e occasione rei percipi potest, I. 20. D. de R, IT. q u i c q u i d scil. actor habiturus fuisset, si debito tempora rtes soluta fuisset, I. 35. D. de V. S. I. 3 i . D. de reb. ered. adeoque et f r u c t u s , turn n a t u r a l e s , Z. 38. §. 7. D . k. t. tuia c i v i l e s , I. 2. I. 38. (). 7. D. h. t. I. 20. I. 35. Jì. de R. V. et q u a e in fructu non s u n t , ut ancillae p a r t u s , et foetus secundus, I, 8. D. h. t. 62. Praestatur autem causa post litem contesta.» lam in omnibus judiciis indiatincte, Z. 2. Z. 38. §• 7. JD ft. t. I -3i. D. de reb. cred. I. 20. D. de R. V. post inoram vero in judiciis bonae fidei. arg. Z. 6.. J), h. tD e

Accessionibus.

§. 63. Accessiones sunt omnia commoda, quae r e i quocunque modo accedunt, veluti alluvio. Z. 34. J). dt R. F . I. 4. D. de jur. dot. D E

M O h A.

§. 64. Mora est solutionis debito tempore dae vel accipiendae Jrustratoria dilatio. I. 2i. ?• 1. D. mand.

facienD. h.

D e Usuris etc.

429

§. 65. Eaque vel ex re est, vel ex persona. L 23. §. 1. I. 32. pr. I). h. t. I. j- C. de cond. ob turp. cans. I. 26. §. 1. D. de jideic• lib. I. 3. C. in quit- caus. in integr. rest, necess. non est. §. 66 Mora ex persona fieri intelligitur, si quis opportuno loco et tempore a creditors interpellatus, non solverit. I. 32. pr. D. h. t. I. 23. D. de V. O. § 67. Sine interpellatione enim haec mora non committitur. I. 23. iJ. de V, O§. 68. Sive autem unica tantum intercesserit interpellate, sive plures, sive judicialis, sive exLrajudicial i s , nihil interest. U 32. pr. D. h. t. I. 23. D. de Y.Or 1. 87» §. 1. J) deleg. 2. I. 1. §. ult. D. de act. emt. §. 69. Nisi debitor justam sese excusandi causam habeat. 21. I. 23. I. 24. D. h. t. L 21. D. de re jud. I. 63. D. de R. J . §. 70. Quod si vero debitor craditorem in mora constituere velit, rem mcbilem totam offerre debet, I, i 3 . 5 8. D de act emt. sin res immobilis est, sufficit, si creditorem interpellet, seu denuntiet e i , sese ad satisfaciendum paratum esse. Nop. 91. c. 2. §. 71. Mora ex re e s t , quae fit sine interpellatione, solo temporis lapsu, vel tarda solutione, juris interpretatione. I. 46. §. 4. C. de ep. ct. cler. §. 72. Solo temporis lapsu, si obligatio ex die contracta s i t , et dies praeterierit ; qi^a casu dies interpellat pro homine. I. 12. C. de cdntr. stip. I. 2. C. de jur. emph.' I. n4. D. de V. O. §. 73. Tarda solutione vero fit mora ex r e : 1) si quid pupillo vel minori debeatur, I. 3. C . in quib. eaus. in integr. rest, necess. non est, 2) si fisco debeatur, I. 17. §. 5. I. 43. D..h? t. 3 ) si libertas per fideicommissum relict^ sit, I, 26. §. 1. D. de fideic. lib. 4) si emtor re tradita pretium non solvat, I. i3. 20. D. I. 5. C. de act. emt. 5) si non extat, qui conreniatur, I. 23. §. 1. J), h. t. 6) si debitor sit fur vel praedo, qui semper moram facere videtur, Z. 8. §. 1. I. ult. D. de cond. furt. §. 74. Effectus morae in genere est, quod unicuique sua mora noceat. I. 173. §, 2. D. de R. J . §. 75. In specie vero: 1) quod in judiciis bonae fidei inducat obligationem usurarum et fructuum, I. 32. §. 2. I. 3. pr. I, 38. nr. i5. D. h. t. 2) perpeiuet obligationem, I. 91. §, 3< D'de jf. 0>

43®

LIB. X X I I .

TIT. II.

et 3) periculum rei transfer&t in debitorem, I. 5. D. de reb. crea. i. 25. I. 2'a. 1. 82. §. 1. D. de V. 0. 76. Qui tamen effectus. cessant, si mora purgata sit §. 77 Quod contingit:. 1) si creditor debitori inorai» remiserit, I. 52. 1. D. h. U I. 7. §. 1. D. de lite rat. leg 2 • si creditor eandem reni a debitore, vel alio, no* randi animo pure stipulatus sit ? Z* 8. pr, J}* de nov» I* 29 §. 1. D de V. O. 3) si debitor debitum credit ,ri ante litem contestatam, I 84. D. de V. O. legitime obtulerit, et deposuerit, I. 7 3. §. ult. I. 91. § . 3 . D. de V. O. I. 72. §. 2. D. de ttulut. I. 8. pr. I. J), de cond. Jurt. L 9. (?. de Sol. /. 19. C. de usur.

TITUL. D &

II.

N a u t i c o

F O S K O R E .

C. I V . 33» ff. 1. Foenus nauticum est usura, quae solvitur pro pecunia trajectitia. §. 2. Pecunia trajectitia autem est, quae peritalo creditoris trans mare vehitur. I. 1. pr. D- h. t. §. 3, In qua ex eo die periculum spectat creditorem, ex quo navem navigare convenit, Z. 3. J), ft. 1. usque dum ad portum destina turn navis appulerit, I. 1. I. ult. h. t. §. 4. Nisi certum tempus expressum sit, quousque periculum creditoris esse debeat. I. 4. pr. I. 6. J), h. t. jy. 106. §. 5. Sunt autem in hoc. foenore duo specialia: 1) quod usurae etiam hie dtbeantur ex nudo pactp, I. 5. §• i. I. 7. D. h. t. 2) quod pro periculi pretio! usuras stipulari liceat centesimas, I. 4. §. 1. D- h. t. I. 26. §. C- de usur. §. 6. Quod jus singulare cum hie propter periculi suseeptionem admissum sit, eademque ratio sit. si pecunia data sit, periculo creditoris per loca periculosa ter. restria vehenda, idem jus eo casu, ut et in omnibus causis, ex quibus condictiones (sic leg;) nascuntur,

D e Phobat. E t Pbaesomt,

431

dununoda in aleae speciem non cadant, statuendum est. Aquil.

I. 5. pr. I ) . h. t. 1. 32. pr. J), ad L,

TITUL, D f i PAOSATIOXIBUS E t C. IV. De

III. PaAE3UMTIONIBU3. 19.

Phobationibtts.

1. Inter adminicula contractuum multum usum etiam

habet probatio. 5. 2- iQuae nihil aliud est, quam rei dubiae, ah actore, vel reo, judici legitime facta fides. I. 12. J), h. t. 1. 3. §• 2. D. de testib. §. 3. Estque 1) vel artificialis, vel inartificialis. Arist. 1, rhet. 2. Quintil. inst. 0rat. L. 5. c. 1. I. ult. C. h. t. I. 19. C. de R. r. §. 4. Artificialis seu indirecta est, quae fit arte probands, per argumenta ex ipsa causa ejusque circumstantiis deducta, Quintil. ¿ . 5. c. 8. et seqq. eaque vel necessaria, v. Cic. de invent. L. 1. c. 29. Vel probabilia, quae praesumtipni locum faoiunt, r. I, 2, C. de testib. I. 19. C. de R. V. I. ult. C- h. t. I. 34. C. ad L. Jul.-de .adult. § . 1 1 . I. de inut. stip. I. i4. C. de contr. stip. §. 5. Inartificialis seu directa est, quae fit pep tabulas seu instrumenta, et testes, Quintil. d. L. 5. c„ 1. 5. 7. Paul. Sent. L. 5. T. o. §. 3, I. i5. C. de fid. instr. §. 6. 2) Probatio est plena, vel minus plena. I. 3. §. 2. D. de testib. I. 3i. D. de jurej. I. 3. C. de reb. cred. I 5. I. 6. C. h. t. 5. 7. Plena est, quae plenam judici fidem facit, tabulis. scil. seu instrumentis vel testibus, I. 11. C- de fid. instrum. aliove sufficienti inodo, v. d. I. 3. §. 2. D. de testib. I. i4. de dot. praelat. I. 3y. §. 5, D. de leg. 3. §. ult. I. de fideic. her. I• ult. C. de fideic. §. 8. Minus plena est, quae per se non facit plenam fidem, sed alio indiget adminiculo. d. I. 3. §. 2. D. de testib,. I. 3i. D. da jurej. I. 3. C. de reb. cred. I. 5. I. 6. C. h. t.

LIB. XXII.

TIT, III.

§. 9. Eaque est vel semipiena major, quam faciunt v. c. duo testes, quorum units Omni exceptions major est, alter non est} vel semipiena, quam facit v. c. unus testis omni exceptione major; vel semipiena minor, quam facit v. c. unus testis non omni exceptione major. §. 10'. Probatur factum dubium » t. 16. C. h. u I. 9. C. de -coll. I. i3. §. 2. D. de publician. in rem Act. non manifestum et notorium, quod probatione non indiget, Quint. Inst. L 5. c. 12. c. 5. X. de te st ih. cogen'd. neque jus, quod certum est, 7. 2. D. de jur, et fact• ig«, et judici notum est, vel notUm esse debet, t. C. ut quae des. advvc. pait.j.d. suppl. 11. Nisi agatur de jure partis, sen advei^sarii, 5. D. h. t. vel consuetudine, de qua non constat; adeoque quaestio de jure in quacstiunem jacti incidat. §. 12. Probat actor et affirmans, I. 9 Z. 18. J- 2. I, 2 1 . 7.'2. D. 7. 23. C. h. t. non reus, maxime si possessor sit, 7. 2. 7. 8. 7. 9. 7. 23. C. h. t. I. 4. C. de edend. neque qui factum negat, cujus per rerum naturata nulla est probatio, I. 2. JD. 7. 23. C. h. t. I. 10. C- de non num. pec. §. l3. Nisi 1) reus excipiendo fiat actor, t. 19. D. I. 1. C' h. t. I. 1. D. de except. vel 2) gravis contra reum militet praèsumtio, 7. 3. Z. 8. 7. 12. I). h. t. vel 3) reus onus probandi in se susceperit, 7. i4. D. h. t, §. 14. Sed et qui negat, aliquandoprobare debet, si seil, contra negantein sit praèsumtio, et negati» talis sitj quae loco et tempore circumscripta est, §. 11. 1. de inut. stip. I. i4. C. de contr. stip. quaeve affirmation nem in se continet, v. 7. 5. §. 1 . 7. 8. 7. i5. D. h. t. I. 5. C. de codicill. 16. Probatio facienda èst judici, 7. 12. in f . D• h. t. 7. 3. §. 1, 2. D. de testib. I. .1. C. de .cond. ob turp. caus. I. 79. §. 1 . D. de j-/d. in judicio, arg. 7. 18; J). comm. div. et tempore legitimo, a judice seil, praestituto, vel consuetudine recepto, arg. 7. 1. C. de dilat. I. 3. §. ult. D. de test. §. 16. Et quidem plerumque post litem contestatam, sed ante causae conclusionetn. Auth. Jubemus. C. de jud, N. 115. c. 2. Auth. At qui. C. h. t. 17". Excepti's causis crimihalibus, in quibus probatio innOcentrae etiam post sententiam locum habet. I. i. ult. I). de quaesti h 6. J), de appell.

Dz

Probat. E t Phaesumt.

433

18. Facienda autem ordinario probatio clare et plene, I. 6. D• h. t. I. 83. D. de cond. et dem. maxime in criiuinalibus, in quibus accusatio munita debet esse idoneis testibus, vel instructa apertissimis documentis, vel indiciis ad probationem indubitalis et luce clarioribus expedita, /. ult, C. h. t. I. 22. C. ad L. Corn, de fals. I. 34. C. ad L. Jul, de adult. §. 19. Ejfectus probationis plenae est, ut judex reum condemnet, I. 6. D. h. t. arg. §. 32. I. de act. h 2i. in f . D. de jud. I. l. D. de re jud. semiplenae, ut jusjurandum suppletorium locum habeat, I. 3i. D. de jurej. I. 3. C• de reb. cred. minoris semiplena vera, ut jusjurandum purgatorium reo deferri possit. v. supr. non probante, reus absolvitorj licet ipse nihil praestiterit. Z. 4. C. de edend. De

Praesumtionibus

21. Praesumtio est probatio per argumenta probabilia facta• v. supr. §. 4. 22. Eaque vel juris est seu legis, vel hominis. §. 23. Praesumtio juris est, quae a jure per argumenta probabilia ex variis circumstantiis inducitur; et est vel juris et de jure, vel juris tantum. §. 24. Praesumtio juris et de jure est, qua a jure seu lege ita aliquid praesumitur, ut non admittatur probatio in contrarium. v. I. 53. D. de R. ,7. Z. ult. C- flrb. tut. I. 23 pr. C. ad SC. Vellej. I. 4. C. de non num. pec. I. 34. C. ad L. Jul. de adult. ¿Y. 1 1 7 . c. 2. §. 25. Praesumtio juris tantum est, qua a jure seu lege aliquid praesumitur, et pro vero habeturf usque dum probetur contrarium. v. Z. 5. L 8. I. 12. I. S4. Z. 25. D. k. t. I. 5i. D. pro soc. §. 1 1 , 16. J. de inut. stip. I. i4. C. de contr. stip. §. 26. Praesumtio vero hominis Seu judicis est, qua ex probabilibus argumentis a judice aliquid praesumitur. V, Auct. Rhet• ad Herenn. L. 2. c. 5. §. 27. Eaque similiter onus probandi in eum transfert delocat.et Cond. 1.1. C. de dot. eaut. non num.

TITUL. D E

V .

T E S T I B Ü « .

C , I V . 20» §, 1. Tuestes ( q u o r u m usus frequens et necessarius est, l. 1. pr. D- h. t.) sunt personae, ad fidem de re dubia judici faciendam adhibitae. d. I. 1. pr. I. 3. or. §. 1. 2. 3. D. h. t. §. 2 Adhiberi nutem testes possunt non solum in criminalibus c a u s i s , sed etiaio pecuniariis litibus, sicuti

De

Testibus.

439

res postulat; et h i , quibus non interdicitur testimonium, nee ulla lege excusantur. I. \. §. x. D. li. t. §. 5. Impediuntur furiosi, I. 2. §. 3. D. de jur. coclicill. I. 4p. I. 124. §. i. D. de R. J. I. 2o. §. 4. D. qui testam. fac. poss. mente capti, arg. 4. I. de curat. infantes et infantiae proximi, §. 9. /. de inut. stip. §. 4. Non etiam pubertati proximi, arg. I. 111. D . de R. ./. I. 5. §. 5. I. 19 §. 1. D. h. t. si scil. testentur de rebus, quae in intellectum eorum cadunt, I. 1, C. de fals. mon. et non inviti testimonium dixerint, I. 19. §. 1 .D.h.t. §. 5. Quanta autem fides ipsis hahenda sit, arbitrio judicis relinquendum est. I. 3. §. 1. D. h. t. 6. Prolubentur: 1) servi, I. 1 1 . et Auth, Si testis. C. h. t. Terent. Phorm. Act. 2. Sc. 1. v. 62. nisi alia probatio ad eruendam veritatem deficiat, v. I. 7. D . h. t. I. !• C- de quaest. I. 53. D. de jud. 2.1 judicio publico damnati, I. 3. §. 5. D. h. t. veluti adulter», I. i4. I. 18. 1). h. t. et repetundarum, I. l5. D. h. t. I. 6. 5. 1. D. ad L. Jul. rep. 3) judicio publico accusati, I. 20. J), h. t. quive in vinculis vel publica sunt custodia, d. I. 3. §. 5. J), h. i. 4) in publicis judiciis calumniae damnati, I. i 3 . D. h. t. 5) ob carmen famesum damnati, J. 21. pr. JJ. h. t. 6) qui ad bestias, ut depugnaret, se locaverit, d. I. 3. § . 5 . 7) quae palam quaestum facit, d. I. 3. §. 5. 8) qui ob testimonium dicendum vel non dicendum pecuniam accepisse judicatus, vel convictus erit, d. I. 3. tf. 5. D. h. t. 9) qui ob turpitudinem Senatu motus est, I. 2. D. de senat. JO) pagani, apostatae, et haeretici imprabiores, I. 4. §. 5. I. pen. C. de haeret. et manich. n " ) minores viginti annis in causis criminalibus, I. 20. D. h. t. 12) mulieres in testamentis,, Z. 20. §. 6. D. qui testam, fac. pass. §. 6. J. de test. ord. I. 18. D- h. t. 13) omnes in re propria. Z. 10. D. I. 10. C. h. t. cujus scil. emolumentum vel damnum ad eos suo nomine pertinet, I. 1. §. 11. D. quand. appelland. adeo et illi, qui criminis sunt socii et participes, Z. 1 1 . C. h. t. 14) pater in causa filii, et mlius in causa patris, I. 9. D. h 6. C . ft. u

LIB. XXII.

TIT. V.

x5) quibus imperar! potest, Z. 6. D . h. t. aliique domestici, 1. 24. d. I. 5. C. h. t. i61 patroni in causa, cui patrocinium praestiterunt, aliique negotiorum executores, i. e. procuratores, tutores, et curaiòres, I. nit. 1 ) . h. t . j 7 ) amici, et inimici, L 3. pr. D.. I. I• 17. C- h. t . Z. 1. 24. D . d e q u a e s t . IV. 90. c . 7. adeoque et illi, qui ante in reuin seu accusatum testimonium dixerunt,. Z. 23. I ) . h . t . 18) viliores et pauperes, si aiiorum sit copia, Z. 3. p r . D . L 18. C . h . t . A. 90. c . 1. §. 7. Qui vero ncque impediuntur, neque prohi-. ben tur, non tantum volentes, sed et invili testes adhiberi possunt, I. j6. I. 19. C- h. t. sive privati sint, sive Magistratus, I. 2 1 . 1. J ) , h. t. sive causa civilio sit, sive criminalis, d. I. 16. C• h. t ut et mulcfac dictione, et pignorum capione ad id compelli possiat, arg. L. 1. 3. J ) ,

de

v e n i r . ,i n s p i c .

I. 3.

§.

D .

9.

d e

t a b .

D i s -

e x h i S . v .

sert. nostr. 8. ad const• M a r c i §. 4. et n s q q , §. 8. Nisi forte quis lege quadam a dicendo testimonio excusetur. Z. 1. §. x. l ) . h. t. 9. Lege J u l i a enini j u d i c i o r u m p u b l i c o r u m cavetur, ne i n v i t o d e n u n t i e t u r , ut t e s t i m o n i u m d i c a t a d v e r s u s

s o c c r i t r n , g e n e r u m ,

b r i n u m ,

s o b r i n a n i , s o b r i n o

v i t r i c u m, 'natura

^

g r a d a s i n t . I t e r a n e l i b e r t o i p s i u s , r e n t u m , v i r i , ne

p a t r o n i ,

u x o r i s .

p a t r o n a e

p r i v i g n u r n , so

e o s v e ,

q u i

l i h e r o r u m e j i i s ,

I t e m , p a t r o n i , p a t r o n a e , a d v e r s u s

a d v e r s u s p a t r v m c m c o g a n t u r

l i b e r t o s ;

n e q u e

r

p r i o r e

E t

pa~ ut

l i b e r t i

t e s t i m o n i u m d i c e r e .

I.

4.

12. C . K . t . §. 10. In qua lege g e n e r i appellatione, sponsum quoque filiae contineri'placet; item s o c e r i sponsae patrem. Z. 5. D . h . t . add. Z. 6. §. x. D . de g r a d , . et a f f i n . 1.4. D . ad L . P o m p , d e p a r r . Virg. L . 2 . A e n . v . '345. s e q q . et i b i d . Serv. § . 1 1 . Producuntur testes ad dicendum testimonium ordinario post litem contestataci, ante causae conclusione«». arg. A : J t h . J u b e m u s . C . d e j u d . A u t h . A t j D .

h .

q u i

C•

t.

I.

de

p r o b .

A u t h .

S e d

et

si

q u i s .

C .

h .

t.

§. 12. Quem in finem vocantur a j u d i c e , Z. 1. § . f . D . f i . t.. parta petente, Z u . C. h. t. I. 4. §i 8. D . de d a m n . i n f e c t , serf sumtibus producentis, pro cujusque testis dignitate praestandis, Z. 3. §. 4. D . I . xx. C- h. t. I. 6.

2.

C .

d e a p p e l l .

§. 13. Testes' vocati.ad judicem v e n i r e , Z. xx. Z. 19. C• h. t. e t , si id exigatur, praesentiam suam jure-

Dje

Testibus.

441

furando, promitiere dcbent, d. I. 19. C. h. t• it» lamen, ut intra 25. dies interrogagli et examinandi sint, v e l impune discedere possint, d. I. 19. C. h- t. 14. Exceptis personis egregiis, 1.. i5.. l ì . && jurej. I. 16. C. h. t. senibus, 1. o. D. h. t. i. e. 70: aanis majoribus, arg. I. un. C. qui aetat..yajktue ratione, quantum quidem ad jus divinum attinet, inter viduum et defunctae uxoris sororis Jiliarn. §. 38. I d e m q u e , quod in servilibus cognationibus constitutum e s t , etiam in servilibus aflinitatibus servandum est. Z. i 4 . §. 3. D h. t. §. 59. Inter privignos autem, cum inter eos neque cognatio s i t , neque affinitas, nuptiae contralii possuiit: etsi fratrem coinmurtem ex novo parentum malrimonio susceptum habeant. Z. 34. §. 2. D. g. 8. /. h. t. I. i34. pr. D. de V. 0. Non obst. I.evit. 18. v. 1 1 . §. 40. Unde et Titius filiain Maeviae ducere, et Maevia filio Titii n u b e r e , et duo viri alter alterius filiam ducere possunt, Z. ult. §. i4. J ) , de grad. et o f f . licet hae nuptiae quandam nominum confasioneia pariant. §. 41. Ratione honestatis non licet ducere quasi privignam, i. e. iiliain uxoris per divortiuin dimissae, ex alio procreatam; c/uasi nurum, i. e. sponsam filiij quasi novercam, i. e. sponsam patris §. 9. J . h. t. I. 12. §. 1. 2. 3. J J . h. t. Intercedit enim affinitas quasi quaedam i m p e r f e c t a , et quod non vetat fieri l e x , hoc vetat fieri pudor. Z. 42. D. h. t. §. 42. Ratione delicti non potest quis ducere adulterii ream vel damnatam, Z. 26. D-k. t. I. 29. 1. D. ad L. Jul. de adult. I. 9. C. eod. nec de adulterio accusatus accusatam, Z. x i . n . D. I. 34. C. ad L.Jul, de adult. N. x34. c. 12. neque raptor raptam, Z. un. §. 1'. in f . C. de rapt. virg. §. 43; Ratione denique pivili, prohibitae sunt nuptiae: 1) inter Senatores vel amplissimis dignitatibus prae-

D E

R I T U

T Í Ü P T I A R U M .

4 5 1

praeditos, et libertinas, aliasque humiles et abjectas personas. Z. 23. 1. ¿7. Z. 34. in J. L 4¿f § . 1 . Z. §. JO. Z. 47. Z. D. inut. nupt. §. 44. D e quo F I L'I U S ,

FILIO

NF.POSVE

NATT>

CUJUS

SPONSAM

LIBERTINA!« ,

V E

MATERVE

PATER. FECERITY

EX

AÍJ Í

NEVE

FILIO,

PRONF.PTISVE LIBERTINO,

J US V E

PATER

MATEETE

FECERIT, ESTO;

SPONSA

HEVE

SPONSAM'

j.

1).

h

E AM

DOLO

MAL'O C V-

IPSA,

FA-

NEPTrS-

FCLL'LA, NEPOTE, QUI

FLLIO FACLV,

DOLO

DOLO

HABETÒ.

CV-

IPSE,

LUDICRAM

SCIF.NS

EORUM

EX QTJ1S

IUDICRAOT

EX

ARTEM

QUI-

NE

QUA?,

EIVE,

NLPTAVE

QUIS

ITXOREMYE

et seqq.

SCIEN« BAM,

SENATORI S

N A T A ,

Pàpiae

ESI

ERIT;

AR.Th.it

NATO,

et

PROSÜPOSTE

EST ,

UXOREMVE

ihceU. et

SENATOR

FILL'O,

EORUM

IIABETO C1T-,

Qui

FCX

EORUM

3USVE

de

f r a g m e n t a r a legis Julia?

superest, quod ila hñbet: TE

h. t• l• 7 . C.

I. 3. C .

MAÍO

MALO v.

I.

ÍCIENS

44.

pr.

§.

t.

§. 4i>. Quo et ejus, quae palàm corpore quaestum, v e l lenociniuiii facit vel fecit, mentionem factam esse d o c e t U l p . Fragm. Tit. i 3 . § . i . I. 43. pr. §. l . et D. h. t, add. I. 4i. pr. D. h. t. § ¿6. S e d jus i l l u d legis Juliae et Papiae,

seqq. licet

per Orationem D. Marci, eamque secutúm Senatu'sconsultum, I, 1 6 . D. h. t. ut et Constantinuin, Z. i. C• de nat. Lib. confirmatum sit, postea tamen per Justinum inI. 2$. C. h. t. (ubi irí inscr. leg. Justuius), et Justinianum in I. ult. C. h. t. et Nov. 7 8 . c. abrogatum est. a d d . Auth.

Sed

§. 47. ofjicium

novo.

C. de nat.

lib.

2) Prohibitae sunt nuptiae inter eum, qui

in (¡ligua

provincia

adminiútrat

et

provincia-

lem, l. 38. I. 57. D. h. t. ob rationem potentatus, l. 63. J), h. t. I. un. C. spùnsalit. dèd.

§. 48.

si

reet.

prov,

vel

ad

eum

pertinent,

3) SCto Antonini et Commodi temporibus

F a c t o , inter tutorem ejusque Jilios et nepotes et pupillam, n e c n o n curatorem et adultam, Z. 36. Z. 6 9 . Z. 6 0 . Z. 6 2 . § . 2 . ' l. 64« x . Z. 6 6 . L 6 7 . D. h. t. tit. C. de interdict, tnatr. int. pup. et tut. Sen curat, filiosque

eor. ne pupillae in re familiari circumscribàntur 'ab his, qui rationes eis gestae tutelae vel curae reddere compelluntur, et rationum redditio intervertatur, d. I. 64. §. 1. D. h. t. J. 49. Nisi pupilla rei adulta a patre tutori r«l Wetttnh.

P. II.

G g

452

Liis. XXILI.

Tir.

IL

curaturi ejusve filio desponsa, vel in testamento destinäta sit. /. 36» Z. 66. pr. h. t. §. 50. 4) Inter Christianas et Judaeos. I. 6. C. de fjudacis. §. 51. 5) Ob clericatum, et votum castilutis, Nov. 6. c. i . §. 7. J\\ 125. c, 12. 11. 29. iV. l}y. c. 9. 1. 44. C. de ep. et cler. liegt aliud obliuuerit sub Constantino, L 2, §. 4. C- de ep. et cler. et secundum jus divinum u u l l i hoininum ordini matrimonio interdicendum sit, E p . ad H e b r . j3. v. 4. 1. Tim. 3. v. 2. et 4. v. 3. add. 1yov. Leon. 2. 3. §. 52- Benedictio ecde»iastica jure nostro ad nuptias nbn r e q u i r i t u r , sed deineeps a Leone Imp. introBucta' est, j'uv. 89. et jure Can. c. 1. caua, 3o. qu. 5. c. i 3 . X. de praes. ut et moribus fere reeepta. §. 53. Effect us nuptiarum seil matrimonii justi et legitimi, alius est utriusque conjugis communis, alius mariti, vel uxoris proprius. §. 5 i . Communis utriusque est cohabitatio, conjugalis debiti exhibitio, v. 1. Cor. 7. v. 3. 4. (Jenes. 2.v. 24. utriusque fortunae partieipatio, l. 22. 5. 7. i). so!, matr. ul et bonorum comimmicatio', quantum seil, ¿d promiseuum vsum reruin attinet, l. 1. JJ. h, t. L. 1. ~D• rer. am. I. 4.' C< de crim. expil. hered. §. 55. Specialis seu, proprius ratiane mariti est: 1) potestas maritalis in uxorem. V. Genes. 3. v. 16. 1. Cor. 11. v. 3. et i'4.' v. 34. Ephes. 5. v. 22. 1. Tim. 2. V. 11. 12. Tit. 2. v.%. 1. Petr. 3. v. l. et seqq. §. 56. Qiiae ex lege Romuli maxima f u i t , u t , si quid uxor peccasset, poenam lueret ex mariti lae'si rfrfcitrio , Dion. Wal. L. 2. c. 26. v. Plin. L. xi. c. i 3 . Val. Max. L. c. 3. n. 9. seel successu temporis immiinuta et mitigata est. §. 57. Hinc uxor marito debet obsequium et rever e n t i a m , l. i4. §. x. D.. sol. matr. I. un. §. 7. C. de rei ux. act. I. J2. §. 1. C. qui pot. in pign. nec non operas et a u x i l i u m , 1. 48. D. de oper. lib. sequiturque marit u m , tum ratione f o r i , Z. pen. D. de jurisd. L. kit. C. de incol. tum ratione domicilii, d. I. ult'. I. 5. 1). h. t. I. 65. n. de jud. I. 1. §. 10. D. de SCt. Silan. ut si ille domicilium m u t a v e r i t , et ipsa sequi teneatur. §. £>8. 2) rotest.as patria in liberos, quae soli patri nön matri competii. v. supr. ad t. de his qui sui, vel (¡lli^n. jur. sunt. §,. 4.. et seqq. §. 59. :ctus autem specialis ratione uxör.is in co max im e curreistit, quod maritus uxori "alimenta prae-

DE

RITT;

NTTFTIARTRJYR,

453

stare debeat, I. 22, §. 8. I), sol. mai/-. e. ii. äist. 5x. eam defendere, l, 2. D. de injur, aegrotam et furiosam euraré, d. I. 22. §. 8 .0 soLrnatr.et, si dotem n,on h&beat, propriis smntibus sepelire.. i. x6. D. de rejig ut et, quod non tantum viyo marito, sed et eo ÌEesitilo,.. quamdiu ad secunda vota u«n transit, digitale mariti gaudeat, 1. 8. J)% de Senat, l. io. C. k. !.. s.3. C• de àign. v, Dissert, nostr. 8» de "caus. obi. c» 2. §. 5.

et seqq.

60. Ad quae conseijuendä, cum non semper spinte praesi.entur, aitio competit exirdordbwr'w, quàe ex sola aequitate na.scitur. d. Dissert. nostr, 8. c . 2. §.

l8. tit Seqq.

61. Quod si vero ad versus prsescripta legiun. aliqui coierint, riec v i r , nec uxor, nec nuptia'e, neoìnatrimonium, nec dos intelligitur, 12. !.. h. ì. sed matrimonium ipso jure nullum est, Z. 6. C, d'e• legib. adeoque liberi non sunt in pötestate patris, sed pro "spuriis hàbentur, d'. §. 12. L. 23. D. de si tat horn, et in,super poena arbitraria pro qualitate delicti locum habet, d.

§. 12. I. alt. D. h. t. iT, 12. c. 1. Auth. hicestas nuptias. C. de incest, nupt. §. 62. Sunt autem nuptiae rei primae, vel secun-

dae seu posteriores, post primas contra ctàe, t. t. et,Z. 8. C. de sec* nupt. junct. Z. 4. pr. C. de ban. quae lib, §. 65. Qiiae, priori matrimonio legitime soluto^ jure tum naturali, tum divino, tùm civili sunt licitai v. Genes. .26. v. 1, 1. £ airi, 2 5. v. 42. Horn, 7. v. 1. 2. 1. Gor. 7. v. 5g. 1. Tim» 5. v. i4. Matlli. 22. v. 25. et

seqq. tit. C. de sec. nupt. I. 4; pr. C. de bon, quae lib.

§. 64. Non tarnen simpliciter et indistxnete statim a% omnibus contraili possimi. .§> 65. Vidua enim intra annum luctus alteri nufcere he quit, sed mariium, tum propter sanguinis turbationem, Z. 11. §. 2. D . de his qui not. inj am. tum propter reverentiam marito delitam, L i. L 2. C. de

sec. nupt.. I. 4. C. ad SC. Tc.rt.iilL I. i4. §. 1. D. sol. matr. jure novo per integrum annum lugere debet, I. 2. C. de sec. nupt. V. supr. ad t. de his qui not. infam. §. i4. et seqq. §. 66. Si contra fecerxt, et intra annum luctus alii nupserit, si quidem sui juris fuerit, 1) infamia notatur,

1. i. pr. D. de his qui not. inf. U 1. I. 2. C. de sec. nupt. N. 22. c. 22. Gg 2

LIB. X X I I Í .

TIT.

II.

2 ) secundo viro ultra lerüain partem bonorum i a dotem dare nequit, l. 1. C• de v c . nupt. N. £2. c. 22. 3) noque ei testamento plus quam tertiam partem relinquere potest, d. I. 1. d. N. 22 c. 22. 4} omnium hereditaliun , legatorum , fideicommissor u m , suprema volúntate relictorum, ut et donationia m o r t i s causa expers est, a'. L. 1. d. ¿V. 22. c. 22. 5) amittit, quae prior íuaritus ei suprema volúntate reliquit, d. I. 1. vel ipsa jure sponsalium acquisiv i ! , I. 2. C• eod. d'. N. 22. c. 22. 6) neque hereditates ab intestato, vel legitimas, vel honorarias, ultra tertium graduili vindicare permittitur, d. I. 1. C. de sec. nupt. d. Nov. 22. c. 22. §. 67. Quae poenae etiam locum habent, si mulier intra annum luctus stuprum passa peperit; modo indubitati juris sit, partum ex priori marito non esse conceptum: qualis censetur undécimo mense post mortem mariti editus. Nov. 39. c. 2. Auth. Eisdem. C. de sec. nupt. Auth. Quod hodìe. C. de repud. §. 68. Sed et si viduus quandocunque, vel vidua post annum luctus sècundas nuptias contrahat, beneficia quaedam in favorem liberorum prioris matrimonii introducta sunt, quae minus accurate poenae secundarum nuvtiarum dici solent. §. 69. Secundas enim nuptias contrahens, sive vir, si ve mulier, 1) amittit non solum proprieiatem rerum a priore conjuge sibi relictarum, sive illae donatae sint propter nuptias, sive mortis causa, sive si'mplici donatione inter vivos; sed etiam earunf rerum, quae ex successione liberorum sibi acquisivit, I. 3. 5. 1. C. do sec. nupt. Auth. Ex testamento. C. eod. solo usufructo apud eum remanente, d, I. 5. C. dè sec. nupt. Nov. 22. c. 32. §. 70. 2) Non potest ex bonis suis ullo titulo, sive inter vivos, sive per ultimam voluntalem, plus relinquere novo conjugi, quam in unum ex liberis prioris matrimonii contulit, cui minimum relictum est. I. 6. C. de sec. nupt. N. 22. c. 27. §. 71. Quod ultra datum est, secundo conjugi aufertur, et ex aequo inter liberos prioris matrimonii, non etiam posterioris, dividitur, Nov. 22. c. 27. abrogata /. 9. C. de .IPC. nupt. §. 72. 3 ) Amittit bona sub conditione viduitatis relicta. Nov. 22. c. 43. 44. Auth. Cui relictum. C. de indict. vid. toll. Quo c. 43. derogatur I. pen. et ult. C. eod.

De Jure

Dotium.

455

73. 4) Conjux heres institutus, et legalo conditionali in gratiam liberorum prioris matrimonii oneralus, cautionein legatorum servandorum causa praestare tenetur, Nov. 22. c. 4 i . 7. 6. §. î . C. ad SCt. Treb. quae caeteroquin a pâtre exigi nequit, Z. 7. D. ut legator. Seu fideic. servanda caus. cav. 7(1. 5) Quoti mater dédit filio, per 6ccasionem ingratitudinis nequit revocare. Nov. 22. c. 35. I. 7. C. de rev« don. (¡. 75. Non enim ex pura videtur v o l u n t a s îngra•tîtudinem introducere, sed secundas nuptias considerans ad liane venisse cogitationem putabitur. d. N. 22. c. 35. 76. Nisi tamen aperte £Iius aut circa vitam ipsam insidians mairi, aut manus inferens irnpias, aut circa eubstantiae totius ablationem agens adversus eam aliquid declaretur. d. N. 22. c. 35. §. 77. '6) Mater amiuit tutelarti,. N. 22. c. 4o. N. §4. c. 3. Auth. Sacramenta. C. quand, mul. tut. o f f . et educationem l i b e r o r u m , N. 22. c. 38. Z. 1. C• ubi pup. educ. deb. §» 78. Ut et 7) dignitatem et privilegia prioris mariti. I. 10. C. h. t. Nov. 22. C. 36. Z. 22. §. 1. D. aâ, mun. I. 8, D. de Sen. §. 79. Quae tamen beneficia cessant: 1) si omnes liberi specialiter iis renunti ( averint, Z. pen. C.. de pact. Z. 4 i . D. de min. I. 69. D. de R. J. 2) si nulli lìberi ex priori matrimonia extent, I. 3. Ç. de sec. nupt. Nov. 22. c. 22. et 26. §. 80. Non etiam, si conjux defunctus, vel liberi "prioris matrimonii, in secundas nuptias superstitis conjugis, vel parentis sui, consentiaat.

TITUL. D e

J u r e C. V .

lit D o t i u m . 12.

1. N u p t i i s . sive matrimonio solel accedere dos^ quae sine matrimonio esse non potest. Z. 3. Z. 39. i n f . D. h. t. §. 2. "Dos est honorum quantitas, sea id quod a

456

LIB. X X I I I .

TIT.

Ili

mailer e datar marito, ad sustinenda onera matrimonii. L 7. pr. ì. 56. § ». I. 76. X). Z. 20. C. h, t. I. 21. §.!,/) rì in int. vir. et ux, § 3. Dividitur 1) in profectitiam et adverttifiam. Ulp. F/agm. T. 6, §. 3. I. 5. pr. §. 9. xx. />. A. ì. §. Z>c,s profectttia est, quae a ptitre vel parente pro fee tu est) de bonis pél fticto ejus. Ulp. d. I. li 6 Pr. D. h. t. §. 5. uìvp ipse parens dederit, sive procurator ejus, sive jussii vel contemplatione ejus aliu%- nihil interest l. i>. §• 1. eesjf/q. D. h. t. %. 6* Non' e tram interest, an pater pro fili a sua dot t. C' de dot. promiss, et nud. pollicit. §. 12. Promism est, quarti praestari placuitì sed nondum praestita vel tradita est. I. 1. 1.6, C. de dot. promiss. §. 13. Coiutitiita, cum possessio tradita est. I. &. Di sòl. ' matr. I. i3. §. 2. J J . de fund- dot. I. x. C- de dot. Caut. non num. §. 14. 4) In cautam et numeratam. t. C- de. dot. caut. non numerai. §. 15- Des cauta est, quam maritus, spe futurae numerationis, instrumento se accepìsse fate tur. ' l. x. Z. 2. C. de dot. caut. non num. §. 16. Ctìi opponitur exceptio non numeratae dotis. l.J. et Autli. seq. C. eod. Quae, si matrimonium intra biennium "solutura fuorit, a marita vel ejus herede, intra annum opponenda est; si autem solutum fuerit post biennium usque ad annum decimum, intra tres metises opponi debet; si vero post decennium solvatur matrimonium, piane opponi tteqwif, nisi maritus sii min&rennis, qui àdversus lapsum témporis restituì debet. d> l> fin,, et Auth* seq. C. de dot. caut.- non num.

De Jure

Dotidm.

§. 17. Numerata est, quae re ipsa data et annumerata est. I. i . I. 3. C. de dot. caut. nòn num. §. 18. 5) In aestimatam et inaestimatam. I. io. §. 4. et seqq. I). I. 5. I. io. C. h. t. §. 19. Dos aestimajta est, cum res aestimat'ae in ¿totem dantur. d. II. 20. Eaque aestimatio vel venditionis causa fit, r e i taxationis. §. 21. Aestimatio venditionis causa facta dicitur, Éum res ad valorem justi pretii exacta ita datur, ut maritus soluto matrimonio non ipsam rem restituere cogatur, sed praestando dictum pretium seu aestimationein satisfacere possit. d. I. io. §. 4. et seqq. I. 17. $ . 1 . D. I. 10. C. h. t. §. 22. Taxationis vero eausa, cum soluto matrimonio res ipsae aestiniatae restituendae surii, et certi pretii ideo fit mentio, ut constet, quanti res sit, et ne, si species aliqua deminuta vel perdita sit, alio pretio, quam quo taxata fuerat, reposci queat. I. 69. §. 7. JJ. C 2 l . C. li. t. 1. 5o. I). sol. inali-. 5. 23. Dotem dare possimi quicunque vo!unl ? sed pater cbgitur; nam lcgibus cautùm est, omnino paternum esse officium, dotem vel ante nuptias donationém pro sua dare progenia. I. 19. D< de -K. N. I. ult. C. de dot. promiss. §. 2^. An filia sua sit et in potestate, an emancipata; an egena, an locuples, ilihil interest, d. I. ult. (?» de dot. promiss, licet liberis ioCupletibus alimenta praestare pater non teneatur, l. 5. §. 7. J). de agii, et al. lib. §. 25. Dummodo filia sit justo matrimonio quaesita, non naturalis seu illegilime nata, v. I. 4 i . §, 1 1 , D. de leg. 3. d. I. ult. C. de dot. promiss. neque indigna aut ingrata, arg. L 3. $. 5. D. de bon. poss. coiitf. tab.. N. n 5 . c. 3. ti. § . 2 6 . Mater pro filia dotem dare non cogitar, nisi ex magna et probabili causa, vèluii si pater' forte inops sit; vel lege specialiter expressa, Z. i4. C. li. f. veluti si mater sit liaeretica, quae una cum patre dotes pro filiabus et neptibus orthodoxis dare tenetur, l. 19. §. ». Auth. Gazaros. C• de liner et. et manich. §. 27. Neque ad id obstringitur frater r e i soror. arg. I. 12. §. pen. I. 10. §. f. D. de admin, tut. I. 1. 2, £)» de tut. et rat. dist. §. 28. In dotem dari possunt res omnes, quae sunt in rerum natura et hominum commercio ; sive illae

458

LIB. XXIII.

TIT. Hi.

corpor'ales sint, sive incorporates, veluti nomina, I. 2. Cf de 0. et A. I 77. D. h. t. et ususfructus, I. 7, §. ¡2. 2. 66. I), h. t. sive mobiles, sive immobiles, I. 42l Z). ft. t.. I. 7. §. 12. 1). x.tl. mntr. t. t. D. et C. de fund. dot. 29. Quantitas autem dotis fere ek fa'cultatibus et dignitate patris, vel mulieris, nec non mariti statuilur. I. 6t). §. 4. 1. 60. D. h. t. §. 30. Unde et generali': dotis promissio, non expressa quantitate, a patre facta valet, d. L 69. §. 4. D, h. t. I. 47. D. de leg, 3. non vero ab extraneo, I. 1. C. de dot. pruniiss nisi prorniserit, vel quia in diversas partes eunt, qui distrahunt matrimonium, 2. pi. D. h. t. I. J91. inf. D. de V. S.) vel btta accipitur, vel stride. §. 12. Divortiwn latius acceptum etiam inter spon* Sum et svonsarn fieri potest, I. 8. D. de condut, cans, dat. caus. nun sec, sed s'rictius acceptum tafttum inter virum et uxoretn fieri dicitur, L 101. §. 1. I. 191. J), de V. S. §. 13. Quo sensu divortium est diSSolutio matrimo~ nii, eoanimo facta, i/e divei tentes unguam iterum con» jungantur. I. 2 pr. I. 5. D. h. t. li. Si quid enim in calore iracundiae vet fitt vel dicitur, non prius ratum est, quam si perseverantia apparuit, judicium animi fuisse. d. I. 3. 1). h. t. h 48. JD.de R.J. §. 15. Quod primis 520. aftnis in urbe Romana fuit incogniium. Primus Sp. Carvilius Ruga uxorem eb sterilitatem dimisissg legitur. Dion. Hal. L. 2. c. 26. Gell. L. 17. c. 21. Postea etiam sine causa id facete permissum, Plutarcli. in Aemil. Paulo, sed solis viris, Plaut, in Mercat. Act. 4. Sc. 6. v. 6. 7. tandemque etiam uxoribus, v. Juven. Sat. 6. v. 224. et seqq. Sen. de Ben. L. 3. c. ifi. 16. Ut divortia posterioribus temporibus nOtt tantum mala gratia et ex justa causa, sed et ex leviori, V. I. 60. §. 1. I. 61. D. de don. int. vir. et u%. et bona gratia fieri possent, I. 6. J), h. t. I. 32. §. 10. I. 62. D. de don. int. vir. et ux. §. 17. Sive inter praesentes, adhibxtis, praeter lfi e r t u m (qui hisce ftre verbis, tuas res tibi habeto> V®1 tuas res tibi agito, divortium renuntiabat, I. 2. §. 1. D. h. t.) > septem testibus civibus Romania, I. 2. §» ult. I. 9. D. h. t. Juven. Sat. 6. v. i45. sive inter afc. sentes, per libellum repudii, I. 2. §. ult. I. 7. D. h. t. add. Matth. 19. v. 7. 18. Sed deinceps id displicuit, primique Theodosius et Valentinianus Impp. sine justa causa dissolvi anatrimonium prohibugrunt, certasque causas, ob qua« Wtsttnb, P. I f . H h

468

LIB. XXIV.

TIT. II.

•divorlium fieri posset, praescripserunt in I. 8. §. 2. 3.' C• de revud. Quibus uliim adjecit Justinimus in Z. io. 2. C. eod. quas C. eod. et iterum tres alias in /. n . simul exhibet in Nov. 22. c. 5. 6. 7. 8. x4. et x5. §. 1 . Ita tunen, ut, quod jam iterum admiserat Anastasius, I. 9. V. li. t. divortinm mutuo conjugum consensu fieri posset, d. Nov. 22, c. 4. Sod postmodum id iterum prolubuit, nisi castitatis concupiscentia id fiat, IV. 1 1 7 . c. 10. A ,ik. Quod hodie. C. h. t. causnsque divortii contraxit, et ad pauciores redegit i-n Nov 1 1 7 c 8.9. 39. Ut seil, m^ritus uxori repudium mittere possit: a) si contra imperium cogitrintibus aliquibus conscia est mulier, aut etium viro suo non indicet, d. N. IX7. L. 8. tj. I. 2) si uxor sit adultera, d. c. 8. §. 2. 5) si vit..e mariti insidiata sit, d. Nov. c. 8. §. 3. 4) si cum viris extraneis nolente marito convivatur, aut cum iis la vat, d. c. 8. §. 4. 5) si nolente m uri to foris do mum manserit, d. N. c. 8. 6) si ignorante marito ludis spectandis interfuerit, a. c. ». s; §. 20. Et contra marito uxor repudium mittere jpossit: 1) si m.iritus contr.) imperium aut ipse cogitaverit ''.liquid, aut cogitantibus conscius non indicaverit imperio, aut per se, aut per quamcunque personam^ d. N. 1 1 7 c. 9. §. 1. 2) si vitae uxoris insidiatus sit, d. N. c. 9. 2. 3) si uxorem aliis adulterandam velit trader«, d. c. 9. §. 3. 4) si uxorem adulterii accusaverit, neque probaverit, d. c. 9 §. 4. 5) si maritus praeter uxorem aliam mulierem domi habeat, vel cum ea in alia domo frequenter manere convincatur, d. c. 9. §. 5. §. V1. Adeo , ut si sine justa causa divortium fiat, ex canstitutione Theijd. et Valentin, uxor dotem, maritus doriationem propter nuptias amittat', iisque matrimonium interdicatur in quinquennium, Z. 8. §. 4. C. de rrpud. ex constitutione autem Justiniani dos aut donatio propter nuptias cedat communibus liberis, vel iis non existentibus, conjugi innocenti, v. N. 1 x 7 . c. i3. N. 127. c. 4. N. i34. r. XX. §. 1% Quod jus tarnen, licet summa ration« introductnm sit, postmodum iterum mutavit Justinianus in Nov. i4o. c. 1 . dum concedit, ut-, prout olim

SOLUTO M A T R I M O N I O

etc.

469

juris f u i t , matrimoniorum solutiones ex consensu fieri possi ut tj. 2">. Jus divinum autem, quod nunc f e r e servat u r , duas agnoscit d i v o r i l i causas, adulterami seil., Matth. 5. v. 32. 1 9 . v. 9 et malitiusam desertioneitiy .1. Cor. 7. v. i 5 . jus canonicum vero nullas, c. 4. 10. 2 2 . i/u• 7. caus. 32. perinittens tantum stparatuuìem quoad thorum et mensani; quod p r o p r i e divortium non est. §. 24. Quod si v e r o divortium ex justk causa, v e luti ob adultcrium, factum s i t , solutum est matrimoj i i u m , ejusque vinculum, N, 1 1 7 . c. 8. §. ¡. 2. c. 9. §» 6. Matth. 5. v. 32. 1 9 v. 9 1 . Cor. 7, v. i o . adeoque conjuges sepai'ati ad alias nuptias transire possuut, Matth« à. c. 1 9 . v.' 9. I 8. 5- 4. I. 9. C. de rep, §• 2g, I. de act. 4) ut ex liac causa mulier praeferatur omnibus aliis mariti cmlitoribus, etiam anteriorem expressam hypothecam habentibus, I. ult. §. 1. C. qui pot. in pign. v. supr. ad t. qui pot. in pign. §. 9. n. 3. §. 7. Datur haec actio, soluto per divortium matrimonio, mulieri, si sui )uris sit, I. 2. pr. I. 3o. D. h. t. L un. §. 11. C. de rei uxor• act. ejusque heredi, I. 27. D. h. t. 5. 8. Si vero in patris sit potestate, et dos ab eo profecta sit, pater agit ex filiae volúntate. I. 2. 1. I. 5. I ) , h. t. I. un. §. i3. i4. C. de rei uxor. act.

S O L U T O M A T R I M O N I O etc.

471

§. 9. Voluntatem autem filiae, cum pater agit de dote, non sic accipimus, ut consentiat, sed ne evidenter contradicat, /. 2. 2. JD. h. t. tempore seil, litis contestatae, l. 22. §. 5. D. k. t. §. 10. Extranet1, i. e. omni citra parentem per virilem sexum ascendentem, dotem danti actio ex stipulata non competit, nisi expresse sibi dotem reddi pactus v e l stipulatus sit. I. 29. §. 1. D. h. t. I. un. §. i3. C. de rei uxor. act. §. 11. Quod si vero morte mulieris solutiim sic matrimonium, olim dos a patre profecta ad patrem re. vertebatur ; quinti« in singulos liberos relictis penes virum: quodsi pater non esset, apud maritum remanebat. Advenlitia autem dos semper penes maritum remanebat, praeterquajn si is, qui dederat, ut sibi redderetur, stipulatus esset, quae dos specialiter receptitia dicebatur. Ulp. Fragni. T. 6. §. 4. 5. §. 12. Jure novo vero mortua fìlia dotem v e l repetit pater, licet liberi ex filia defuncta supersint, l. 6. D. de jur. dot. I. 1 2 . I. 26. pr. §. 2. D. de pact, dot• l. 5. D. de divori. I. 48. I 5g. D. h. t. vel heredes, ad •quos nunc dos transmittitur, l. un. §. 6. C. de rei ux. act. §. 13. Datur haec actio contra maritum, sive ipsi dos data sit, sive alii ex voluntate mariti, vel subjecto juri ejus, vel non subjecto, l. 22. 1 2 . D. h. t.. ejusque heredes, L 46. D. I. 9 C. h. t. ut et cjuandoque contra socerum, si seil, filiusfam. sit maritus, et dos socero data sit, d. I. 22. §. 1 2 D. h. t. nec non contra fiscum, si bona mariti publicata sunt, l. 5i. pr. D» l. 2. C. h. t. j§. 14. Ad dotem restituendam, l. 2. pr. D. h. t. I. 2i. C. de jur. dot. licet res aliena sit, Z. 11. D. h. t. v e l tantundem ejusdem generis, si res in dotem datae, quae pondere, numero et mensura constant, l. 42. D. de jur. dot. vel etiam pretium, si dos aestimata venditioni! gratia data sit, I. 5. I. 10. C. de jur. dot. §. 15. Restituenda autem erat dos olim, si pondere, numero, mensura contineretur, annua, bima, trima die, Ulp. Fragm. T. 6. 8. jure novo, si res immobilis est, statim, si mobilis vel incorporalis, intra annum, l. un. §. 7. C. de rei uxor. act. una cum accessionibus, I. 10. §. 1. 'D• de jur. dot. et fructibus, ante et Tpost matrimonium perceptis, I. 7. I. l i . I. 3 i , §. ß JD. h. t. I. 7. §. 1. D. de jur. dot. I. 38. §. 12. JD. de usur. I. utt. §. 7. C. de rei ux. act,

LIB. X X I V .

TIT. III.

16. Fruclus constante matrimonio pereepti a d maritura (qui onera matrimonii subit",. pert'nent, 1. 7. fir. 1. D. de jur. ¡ut. fructuS vero ultimi anni dividuntur, pro rata temporis, quo mulier in matrimonio fuit, . . 7 . §. 1. eL seqq. I. 1 1 . L. 3 i . §. alt. O. h. t. I. un. 9 de rei ux. act § 17. Qui annus non ex die matrimonii, sed ex die tradiiae clotis initium s u m i t , /. 5., U. h. t. nisi dos ante nu ;tias tradita s i t , quo casu ex die n a p t i a r u m computandus est, /. 6. L). h. t. 18. Datur eliam ad praestandum dolum et culp a m , soil, levem, Z. 18. §. x. I. 26. §. 1. I 66. pr. I. 67. J J . 1L t. v. supr. ad tit. de. j:ir. dot. § 4o. nisi mulier i n mora f u e r i t , qu> minus dotem reciperei: quo casu maritus tanlum de d legit, c. 5. §. i5. et seqq. DE

ALENDIS

PATRONIS,

VEL

LJBERTIS.

27. Parentibus tamen similes sunt patroni, v. I. 9. D. de obse.q. parent, et pair, praest. tjuos, ut et liberos et parentes eorum, liberti alere coguiilur. I. 5. §. 18. et seqq. I. 9 I). h. t. §. 28. Patronus libertos alere necesse non habet, etiamsi possit; qui tamen, si alimenta non praestiterit, amittit jus patronatus. I. 6. I), h. t. I. 5. §. 1. D. de jur. patr. I. 33. J), de bon. libcrt. §. 29. Si quis nutem ex his, qui ad hoc obstricti sunt, alere detrectet, pro modo facultalum alimenta constituentur. Quod si non praestentur, pignoribua captis et distractis cogetur sententiae satisfacere. I. 5. §. 10. 19. 25. JO. h. t. §. 30. Ad quod consequendum remedium alimentorum, I. 9. C. de patr. pot. seu actio extraordinariat quae ex sola aequitate nascitur, competit, Y. Dissert, nostr. 8. de caus. obi. c. 3. §. 26. 27.

48A

LIB.

XXV.

TIT.

TITUL. D E

INSPICIENDO

IV.

VENTRE,

c. 6. 4 ) milites, I. C locat. I. 4. C. qui dar tut. pass. 5 ) episcopi et monachi, I. 5 s . pr. et, Auth„ seq. §. 1. C. de ep. et clet. non etiam indistirrcte rejiqui ele-* rici, qui ad tutelam legitimain volentes admittuntur, N. jaS. c. 5. Auth. Fresh y teros. C. de ep. et: cler. 6 ) debitores ao Creditores pupillorum, JYov. 72. c. 1. 2. et 4 . Nov 34. pruef. Auth. Minoris debitor. C. qui dar. tut. secus a c jure p r i o r i , v. I. 8. C. qui dar. tut. I. 7. C. de excus. 7 ) quos pater aut mater tutores esse testamento pro-

DE

TESTAMENTARIA. T U T E L A .

489

hibuit, l. 8. pr. JD. de test. tut. I. 21. §. 2. JD. de tut. dat. I. un. C. si contr. matr. voluta. 8) qui se ipsos ingerunt et nummis datis tutelam occupant, l. 21. ulu D. de tut. dat. I. 9. D. h. t. I. 0. §. i5. D. de susp. tut. 9) serví, l. 22. D. de test. tut. I. 32. j0. de R. J . 1. 7. C. qüi dar. tut. quamdiu scil. in eodem statu sunt, v. §. x. I. qui test. tut. I. 10. 5. ult. D. de test. tut. §. 16. Dantur autem tutores vel testamento, rel a legs, vel a magistratu; unde tutela est vel testamentaria, vel legitima, vel dativa. I. 52. C. de ep. et cler. Auth. Matri. C. quand. mul. tut. o f f .

TITUL. JD E

II.

TESTAMENTARIA

C. V.

T U - T E L A.

28*

§. 1. Tuteia testamentaria est vel, propria, vel impropria seu quasi talis, arg. I. 3. D- de confirm, tut. d, Auth. Matri. C. quand. mul• tut. o f f . $• 2- Tutela testamentaria propria est, cum parentes liberis suis impuberibus, quos proxime in potéstate habent, tutores dant testamento, vel codicillis testamento confirmatis. 1. 1. pr. I. 3. JD. h. t. §". 3. J. de tut. I. i. §. i. D. de confirm, tut. §. 3. Lege XII. Tabb. enim permissum est parentibus, liberis suis, sive foeminini, sive masculini sexus, si modo in potestate sint, tutores testamento dare. d. I. 1. pr. I). h. t. §. 3. I. de tute?. Ulp. T, n. §. i 4 . §. 4. E t "hoc in filios ÍJliasque procedit omnímodo: népotibus vero neptibusque ita demuin "parentes possunt testamento tutores dare, sí post mortem eorum in porestatem patris sui non sint recasuri. d. 3. I. de tutel. I. l. 2. J), h. t. §. 5. Curnque exheredad non desinant esse in potestate, §. 4. I. de pup. subst. lis quoque testamento tutor dari potest, I. 4. D• h. t. §. 6. Ut et postumis nondum* natis, sí modo in ea causa sint, ut si vivís parentibus. nascerentur, sui heredes et in potestate eorum fierent. I. i . i. D. h. 't. §. 4. I. de tutel. Quia, qui in utero est, habetur pro na-

490

Lib. XXVI.

Tit.

If.

to^ quoties de commodo ipsius agitur. b 7. J), de atat. tutel. horn. d. §. 4. I. de 7. A d e o , ut si quìs fili ah us suis vel filiis tu» tores d e d e r i t , etiam postum a e v e l postumo dedisse videatur, quia filiae v e l filii appellatione 'etiam postuma et postumns continentur. I. 5. I ) . h. t. §. ult. I . qui testoni, tut. 1. i6'i. pr. D de V. S. §. 8. Quod si nepotes s i n t , et ipsis' tutores dàti v i d e n t n r , si modo ìihe< o? dixit: caeterum si fìlios, non c o n t i n e b u n t u r ; a l i t e r eniih ji.hi) a l i t e r nèpotes a p p e l l a n t u r . P i a n e , si posti/mis d e d e r i t , tam filii postumi, q ù a m eneteri liberi continebuntur. I. 6. I ) . h. t. ult. J. qui testam. tut. dar. poss. add. /. 16. D. h. t. §. 9 Sive antem testamento d e n t u r , sive codicill i s testamento c o n f i r m a t i s , n i h i l interest, /. 3. pr. D. A. t. I. ! . § . ; . D. de confirm, tut. dummodo j u r e dati s i n t , d. I 3. § . 1 . I ) . h. t. §. 10. Duri vero h i possunt, cum quibus est tes t a m e n t i f a c t i o , l. 2i. D• h. t. seil, passiva. §. 11. ») Non t a n i u m l i b e r i , sed etiam s e r v i ; a d e o , ut et sine l i b e r t a t e d a t u s , tacile nihilominus dir e c t a m l i b e r t a l e m accipiat, §. 1. I. qui test. tut. dar. poss. 1. 32. §. 2, £}• h. t. I. pen. C. de necess. serv. hered% § 12. Sed hoc v e r u m est quoad servtim p r o p r i u m i s e r v u s enim aiienus quoad v e r b a et meutern p u r e inutil i t e r d a t u r ; sed sub conditione dari potest, d. 1. qui testam. tut. dar. poss. ita acc. I. io. §. ult. D. h. t. 15. i ) Non t a n t u m p a t r e s f a n i . , sed et fìliifam. pr. Ì. avi ¿estam., tut. dar« poss. t u t e l a e n i m est m u Bus p u b l i c u m , pr. I. de excus. tut. in publicis aUtem, causis filiusfam. h a b e t u r p r o p a t r e f a m i l i a s , l. 9. D. de his qui sui vel alien, jur. sunt, l i . 3) N c q u e tantum p r i v a t i , s i v e ejusdem civitatis cives s i n t , sive a l t e r i u s , l. 32. pr. D. h. t. sed et M a g i s t r a t u s , sive ii Praetores s i n t , sive Consules, l . 80. §1. D. h. t. 15. 4) Quin et furiosi et minores testamento d a r i possunt. I. 10. §. 3 . D. h. t. §. 2. 1. qui testam. tut. S e d tutores tum d e m u m e r u n t , ubi furiosus cotnpoa m e n t i s , m i n o r a u t e m m a j o r factus erit. d. I. 10. §. 3, d, § 2. Medio t e m p o r e c u r a t o r d a t u r a Magistratu. I. 10,7. D. de excus. 16. N o n a u t e m incertus tutor dari p o t e s t , l. 20. pr. Z- 5o. D. h. t. §. 27. I. de legat. neque, ex s e n t e n t i * SCti Libouiani, t u t o r e r i t , q u i sé testamento p u p i l .

De

C o n f i r m a n d o T u t o r e etc,

4gpi

lo tu'tOrem scripsit, l. 529. D. h. t. nisi de alia volúntate pàtris, hoc ipsum manu sua deglarantis, aperte eOnstet, d. I. 29. §. 17. Sive pure testamento tutor d e t u r ; sivè a certo tèmpore ¿ vel uSque acl certum tempus; sire sub cOttditionej vel usque acl conditionem, nihil interest, Z. 8. 2. D. h. t. 5. I. qui testoni, tut. dar. posa, licet à Magistrata ad diem vel sub conditione dari neq u e a t , l. 6. §. 1. D. de tntel. I. 77. />. de R. J. §. 18. Quo casu, si scil. sub conditione, vel ex die tutor dàtus sit, medio tempore alius datur a Mágistrat u : quamvis legitimum tutorern pupìUus liabeat. Quamdiú enim testamentaria s p e r a t u r , legitima tutela cessai. I 11. pr. lì. h. t. §. 19. Illud etiam in hac tutela singuiare est, quod tutores testamento dati reni pupilli salvam satisdàre non cogantúr, l. 17. pr. D. h. t. pr. t. desatisd. tut. vel cur. quia fides eorum et diligentìa ab ipso testatore approbata est, d. pr. /." de satisd, tut. h 7. §*. 5. C. de' curat, fur. §. 20. Nisi unus reliquis offerat satisdationem, ut solus administret; qui causa cognita audiendiis est. I. 17. pr. §. x. 2. I. 18. I. 19. pr. §. 1. D. lu t. §. 1. L de satisd. tut. 21. De quo etiam edicto, et forte hisce verbis, cautum est: Si quis ex plurìbus tutoribus satisdationem óbtulerit, ut solus administret, an ille audiri, caeterisque nihilominus eadem conditio deferri debeat , causa cognita consfituam. arg, d. I. 17. et seqq. D. h. t. §. 22. Quod edìctum de satis datìone, licet ad tutores testamentarios proprie pertineat, ad eos tamen, qui ex inquisitione dati sunt, etiam extenditur. I. 19. ¡5, J. D. h. t. tit I. de satisd. tut• TITUU D e

111.

C o n f i r m a n d o T o t o r e V e l C u r a t o r k . C. V.

29.

§. í. Tutela testamentaria impropria seu qucLsi talis est, 1) cum pater liberó smancipatis j vel 2) codi-

492

L i » . XXVI.

TIT. I V ,

eillis testamento non ccnlìrmatis; vel 3) mater liberi» suis heredibus institutes, aliusve extraneus pupillo herèdi instituto, dat tutorem. Z. 1. 1. Z. 3. D. h. t. §• ult. I. de tutel. l. 32. D. de excus. §. 2. Quo casu, quod deficit, replendum a Magistrati!, ab eoque tales tutores confirmandi sunt. dd, II. §. 3,. Unde, cum hi tutores jure dati non sint^ l. i. ì . I. 3. D. h. t. et tamen ex voluntate testatori? xnagis, quam Magistratus, adeoque ex juris necessitate fiat confirjnatio, l. ì. §. ì . 2. I. 3. Z. 6. D. h. t. §. ult. I. de tutel. I. 32. J). de excus. haec tutelae species potius testamentaria impropria sen quasi talis, quam dativa SìcenJa videtur, arg. d. I. 3. D. I. 5. Q. h. t. Auih. Matri. C. quand. mul. tut. o f f . §. 4. Et quidem, si tutor ita datus est a patres confirmandus est omnimodo, i. e. tsine inquisitione et satisdatione. I. i. §. 2. Z. 3. I. 6. J), h. t. §. ult. I. de tùtel. I. 4. D. de test. tut. §. 5. Nisi justa Causa intercedat, quae confirmatìon?m dissuadeat: veluti si, ex quo tempore tutor datus est, magna facilitatimi tutoris facta sit diininutio; vel m'orum ante celata vel ignorata emerserit improbitas, vél inimicitiae cum patre exarserint; vel tutor cum fisco contractual aliquem damnosum miscuerit. Z. 8. L 9. D. h. t. I. 4. D. de test. tut. §. 6. Quibus similibusque casibus Praetor utilitatem pupillorum, non vero sCripturam testamenti vel co-> dicillorum sequitur. Z. 10. D. h. t. 5. 7. Si vero datiis sit a matre, aliove extraneo, ita confirmatur, si et pupillus heres institutus sit, Z. 4. C. de testam. tut. I. 4. D. li., t. Et quidem cum inquisitione , si fuerint Magistratus majores, Z. 2. pr. J). h. t. I. 4. I). de test. tut. v. Z. 7. 5. 1. Z. 8. D. h. t. si vero minores, etiam cum satisdatione, Z. 5. D. h. t. TITUL. D E

Ti E G I T I M I S

c.

IV. T C T O R I B U 8 .

V . 30,

§. 1. Tutela legitima est, quae omnino deficiente (ut ne quidem amplius speretvir, Z. xi. pr. B. de testam. tut.) testamentaria, sine facto hominis, ex legis

D E LEGITI'MXS T ü s o r i b ü « .

493

disposinoner defertur proximis successoribuß ab intestato. 2. Eaque vel vetus est, vel nova. §. 3. Vetus erat quadruple«: 1) legitima agno,forum tutela; 2) patronorum; 3) p areni um ; et 4) fiduciaria. 4. Legitima agnatorum tuteia est, quae deficiente testamentaria, defertur proximis agnatis. §. 5. Intestato enim parente m o r t u i , lege XII. Tabb. agnatis defertur tutela. 1. 6. I. 1. I. 5. pr. D- h. t. §.,6. Summa providentià; u t , qui sperarent Ijanc succ^ssionem, iidern tuerentur bona, ne dilapidarentur. d. I, 1 . pr. 1). h. t. 7. Intestatus autem liic ridetur non tantum is, qui testamentum non fecit, sed et is, qui testamento lifceris suis tutares non dedit: quantum enin) ad tutelam attinet, intestatus est. Idemque dicendum, si tutor testamento datus adliuc impubere manente £üo d§eessej"it. 1. 6, JJ. h. t. §. 2. I. de Legit, agnat- tut. 8. Agnati vero sunt, cognati per virilis sexus cognationem conjunctly quasi a patre cognati. I. 7» D> h. t. §< 1. 1. de legit, agn. to t, I. »o. §. 2. I). de grad. et affin. §. 9. Cognati contra, qui per foeminini sexus persojiap .eognatione junguntur. d. §. 1. d. I. 10. 2. §. ID. Non tarnen omnes agnati ad tutelam vocanti;r, sed si plures sint agnati, proximus tutelam nancispitur; gi vero plures eodem gradu sunt, oinnes tutelam nanciscuntur, I. 9. I ) , h. t. §•• ult- I. de ca,p. dim, ita tarnen * ut uni decerni po$sit administrajio, l. 5. §. 2. D. h.. t. §. 11. Legitima patronorum tutela est, quae ex interpretatione legis XII. Tabb. per c o n s e q u e n t s seil, hereditatum, dejertur patronis, eorumque liberis, in hbertos manumissos impuberes. I. 3. pr. §. 1. et seqq. D. h. t. 5. un. .1, de legit. patr. tutel. §. 12. Legitima parentum tutela_ est, quae ex empio legitimae patronorum tutelae (quia pater in iìliiim emaneipatüm jus patroni habet, §. 6. I. quib. mod. jus patr. pot. solv.) defertur patri in liberos emaneipatos impuberes. I. 3. §. ult. D. h. t. §. un. I. de legit. parent. tut. add. §. ult. I. de legit. agnat. success. Ulp. Tit. 1 * . §. 5 . §, 13. Legitima fiduciaria tutela est, quae post mortem patris emaneipatoris defertur liberis per«

494

XXVI.

TIT.

V.

¿fectae actdtis, in eitiàncipatos impúberes. I. 4. D. li. t. §. un. I. rie fiduc. tut• §. l i . Quod nomeh inde h&ud dubíe originem trah i t , qttod emancipatio contracta fiducia fieri solebat. (j. ult. I. de legit. agnat. success. Ulp. Tit. 1 1 . §. 5. Ut adeo legitima parcntum tutela recte etiarn fiduciaria dici potuiàset. v. Ulp d. I. 15. Sed cum illa satis commode legitima parenlum tutela diceretur, hic autem aliud nomen defieéret, liaec tutela fiduciaria vocata est. 18. Tutela legitima nova subdividi potest in ordinariam et extraotdinariam, seù, ut alii loqui malunt, in regularem et irregularem. 17. Ordinaria est, quae, sublata differenza Ínter agnato* et cognatos, Nov. J i 8 . c. 4. secu'ndum ordìnem d. Nov. 118. c. ì . 2. 3. defertitr proximis, si ve cogi.ati*, sive agnatis, ab intestatcf succedtentibus. Dummodo mascnli sint, et 25. annis majores. /. i . i. D. h. t. §• un. in fin. I. de legit. patron, tut. I. ult. C. h. t. (j.- 18. Extraordinaria est, quae matrì et aviae volentibns deferlur; dummodo renuntient SCto Vellejano, et secundis nuptiis. Nov. 118. c. 5. Auth. Matrì et aviae. C. qvand. mi(l. tut: off. 19. Adeo, ut non tantum omnibus a latere cognatis praepon'antur, sed et mater avo paterno praeferend/i videatur. d. N. 118. c. 5. junct. Auth. Mairi et aviae. C. quand. mul. tut. off. solis testamentaras tutoribus eas praecedentibus, ut servetur voluntas testaloris. d. N' i l 8 . c. 5. Auth, Matri et aviae C. quanà. mul. tut. off.

TITUL.

V.

D E TUTORIBUS E T C u B A r o n i B U s DATJS AB H i s , Q u r J u a DANDI HABSNT; ET Q u i , E T IN QUIEUS CAUSIS SPECIALITÀ!*. DA n i POSSUNT. C.

V.

34»

§. 1. ^utela dativa est, quando deficiente testamentaria et legitima, vel edam suspensa testamentaria, §. i. I. de Atil. tut. Magistratus, ex poteitate speciali lege sibi concessa, dat tutorem.

D e T ü t o h . E t C u h a t o b . D a t . ele.

495

6. 2. Tutoris datio enim ñeque imperii est, ñeque jurisaictionis, seil. ordinariae; sed ei soli competit, cut noininatim hue dedit vel Lex, vel Senatusconsultum, vel Princeps, l. 6. §. 2. D. de tut. v. Diss, nostr. 11. ad. const. Mcirci. §• 4. et seqq. ut nec mandante Praeside alius tutorem dare possit, l. 3. pr. O. h. t. §. 3. Et quidem primmn ex lege Atilia tutor in urbe dabalur a Praetore urbane, et majore parte (i.e. sex, r . I. 2. §. 54. ü. de. O. ./.) Tritunorum plebis; ex leg( Julia et Ti tia vero in provinciis a PraesidiJjus praTfinciarum. pr. I. de jitil tut. §. 4. Deinde ex his legibus tutores pupillis desierunt dari; et Cónsules ex inquisitione, posteaque Praetores ex constitutionibus dederunt. §. 3. I. de Atil. tut. Y. Capit. in Marc. c. 10. §. 5. Fostmodum Romae Praefectus urbi vel Praetor secundum suam jurisdictionem; in proviuciis antera Praesides vel Procónsules, nec non Legati Proconsulunt éx oratioue di vi Marci, vel Magistratus municipales, sí non magnae essent pupilli facúltales, tutores crearunt. §. 4. I. ile AtiL, tút, l. 1. pr. §. 1. Z. 3. I. 19. pr. §. 1. D. h. t. §. 6. Tandemque Imp. Justir.ianus Magistratibua , immicipalibus id concessit, eliam non expectata jussion» Praesiduiti, dummodo facultates pupilli non excedant 5oo solidos, et adhibeatur episcopus loci, 5. J. de Atil. tut. I. 5o. C. de ep. aud. 7. Quibus itaque specialiter hoc concessum est, tutores dare possunt pupillis r.itione domicilii, v. I. 3 . C• de municip. vel bonormn sibi subjectis, l. 27. D. k,. t. I• un. in f . C. ubi pet. tut. non tantum praesentibus, sed et absentibus, ñeque tantum scientibus, sed et igno~ ran ti bus et invitis, Z. 5. I. 6. D. h. t. §. 8. Dare autem possunt, praeinissa inquisitione i a voluntatem parentum, moresque et facultates dandorum, y. I. 2i. §. 2. 5. 6. D.h. t. I. 7. $. x. Z. 8. D. de confirm, tut. omnes «ibi «ubjectos, /. 1. §. f . I. 3. I. 24. Z. 27. D* h. t. I. 5. C. qui dar. tut. turn praesentes, turn absentes, l. 5. D. h. t. qui seil. ñeque impediuntur, ñeque prohibentur. v. Z. 7, C. qui dar. tut. v. supr. ad t. do tutel. i4. i5: §. 9. Quin et Magistratus municipalis collegajm dare potest, I. 13. 1. D. h. t. I. 3, D. qiti pet. tut. licet eum invitum a.d suscipiendam tutelam cogere ne» queat, Z. i3. §. 4. D. ad SCt. Trebell. I. £. de

Lut. XXVI.

T i r . VI.

manum. neque Magistratus se ipsum dare poss'it, Z. 4. I ) . h. t. §. 10. Quod si vero desint in ci vitate, ex qua pupilli oriundi sunt, qui idonei videantur esse tutores, off c i u m erit Magistratuuin, inquirere ex vicinis civitatibus honestissimum quemque, et nomina Praesidi provincia© mittere, non vero arbitri'um dandi sibi vindicare. I. 24. fi.h. t. v . D i s s e r t . nostr. n . ad const. Marci. §. 11, Et quidem dari possunt a Magistratu oinni tempore et l o c o , Z. 8, fi. 2. D. h. t. I. 3. §. 3. I). de tutel. 1. 2. D. de f e r . et dil. dummodo dentur pure, non sub die vel conditione, Z. 6. i . fi. de tutel. I. 7 7 . de R. J . §. 12. Pro qua tamen non habenda adjectio, quam Praesides provincia rum faciunt, tutor em do, si satisdederit. Quae non conditionem in se h a b e t , secl admonitionem, non aliter ei tutelam committi, quam si satisdedferit, hoc e s t , non aliter ei gerere permittendum, quam si rem s a l v a m fore caverit. d. I. 6. § . 1 . fi. de tutel. §. 13. Neque tantum generaliter, si nullus omnino tutor s i t , dari possunt, sed et in quibusdam causis specialiter. h. t. g. 11. Si enim in testamento tutor sub conditione, •aut ex certo die datus siit; vel pure q u i d e m , sed ex testamento hereditas noiidum sit a d i t a , § . 1 . / . de Atil. tut. I. 10. pr. fi. de tentarti, tut. v e l nomine impuberis hereditas adeunda sit, l. 9. fi. h. t. vel tutores dati app e l l e n t , vel a b s i n t , Z. 2. fi. li. t. vel ab hostibus capti sint, 2. I. de Atil. tut• interim a Magistratu tutor dari debet, dd. II.

Txtul. Qui

Pkxant

VI.

Tutores Vel Cubatoíve», Ubi Petan tur. C. V. 31.

Et

32«

§. 1 . S o l e n t autem IHagistratus pupillis tutores daré a d petitionem p r o p i n q u o r u m ; quorum alii volúntate petunt tutores, a l i i vera petere necesse habent, U 2. 1 . D. h. t.

PETANT

Qui

TUTORES etc.

497

§. 2. Toluntate petunt tutores cognati, afftnes, familiares, et amici. I. 2. pr. D. h. t. liberti,

5. lSece 1. C . h. t• I. 26. in f . C. de adm. tut. §. 9. Uti vero dolus tutoris pupillo non prodest, ita quoque eidem nocere non debet. I. 4. D. h. t. §. 10. E t , si quidem extrinsecus seu extra r e m pupilli tutor aliquid dolo admiserit, pupillo n i h i l nocere oportet. I. 4. D. h. t. I. 198. D. de R. J. I. un. §• 2. D. si quis jus die. non obtemp. I. 4. D. de tab. exhib. I. i l . §. 6. D. quod vi aut clam. I. 6. C. de adm. tuU §. 11. Quod si in administratione, similiter dolus tutoris pupillo n o n nocet, l. 5. D. h. t. nisi pupill,us ex illius f r a u d e locupletior factus s i t , d. I. 3. r e i rem a tutore servare possit, 1.1. J). h. t.

5O6>

LIB. X X V I .

T i t u l . D e

TIT.

X.

X.

S u s p e c t i s T u t o r i b u s C t J R A T O R I B U S . C.

V.

E t

43.

§. 1. Cessat autem administratio et officiuin tutorum finita tutela; quae fìnitur vel ipso jure, vel facta homitiis. §. 2. Ipso jure, v e l modis, omnibus tutelae specier l b s communibus, v e l ad species quasdam pertineptibus : et r e i omnimodo, Vel non omnimodo. §. 3. Omnimodo et omnia tutela fìnitur 1) pubertate pupilli; quae in masculis annis 14., in foeminis 1 2 . definita est. pr. I. quib. mod. tut. Jin, I. ult. C. giiand. tut. vel curat, esse desiti. I. 4. pr. D. de tut. et rat. distr. §. 4. 2) M01~te naturali et ciyili, imo et omni capitis' diminuzione pupilli. §. 1. 3. 4. J. quib. mod. tut. fin. I. i4. pr. §. 1. 2. D. de tutel. I. 4. pr. D. de tut. et rat. distr. §. 5. Morte naturali et civili tutoris omnis quidem tutela pdrit, ($. 3. 4. I. quib. mod. tut. fin. d. I. a4. §. 2. D.' de tutel. d. I. 4. pr. sed non omnimodof quamdiu enim impubes est pupillus, alius deinde tutor dandus est a Magistratu, pr. §. 1 . 2. 1. de Atil. tut. §. 6. Minima capitis diminutione tutoris tan. turn fìnitur Irgitima agnotorum tutela; quia turn non snanet proximus in familia, §. 4. I. quib. mod. tut. fin. quod tamen post Nov. 1 1 8 . c. 5. amplius ustim ntm habet. §. 7\ Tutela testamentaria in specie fìnitur per conditionis vel te.mporis existentidm, si tutor usque a ft certain conditionem, vel ad certum tempus in testamento datus sit. §. 2. 5. I. quib. mod. tut. fin-. I. i4. §. 3. 5. D. de tutel. §. 8. Quod in tutela dativa locum non habet, cum tutores a Magistratu ita dari non possint. I. 6. §. 1. J ) . de tutel. I. 77. D. de R. ./. §. 9. Facto hominis vero fmityr tutela v e l per suspecti remotionem (de qua h. t.), Vel per excusationem (de qua t. seq. de excusat.) I. i4. §. 4. D. de tutel. §. lilt. I. quib. mod, (ut• fin.

D e Suspect. Tut« E t Cübat.

507

10- Suspectus tutor est, qui non ex fide tutelam gerit, §. 5. I. h. t. vel qui moribus talis est, ut suspectus sit, 1. 3. D. §. ult. I. h. t. §. 11. Non tantum enim qui fraudulenter, sed et qui negligenter, neque eä sollicitudine, qua oportet, tutelan! gerit, suspectus est. I. 3. 5. 12. 17. 18. 1). junct. ult. i. h. t. I. o. I. ult• C. eod§. 12. Sola autem paupertas neminem, si modo fidelis et diligens est, suspectum facit. I. 8. J). h. t. §. ult. I. h- t. I. 3i. §. 1. D. de reb. aut. jud. poss. §. 15. Potest tamen ei curator adjungi, si substantia pupilli periclitetur, I. 6. C. h. t. aut removeri ex eo Capite, quod non satisdet, I. 2. C. de tut. vel cur. qui satis non ded. §. 14. Suspecti crimen, i. e. accusatio, I. 7.. §. 1. J), de accus. I. 109. D. de R. ,7. Theoph. ad pr. I. h, U ex lege XII. Tabb. descendit, I. 1 . ß. 2. D. pr. I. h. t. Cic. _£,. 3. de of fie. c. i5. §. 15. Jus removendi tutores suspectos datum est Romae Praetoribus, in provinciis Praesiclibus earum, Z. 1. §. 3. D. §.1. I. h. t. ut et Legato Proconsulis, aliis-> q u e , quibus mandata est jurisdictio, I. 1. §. 4. I), h. t. I. 4. I). de o f f . ejus, cui rnand. est jurisd. vi seil, jurisdictionis ordinariae, dd. II. junct. I. i. pr. §. 1. J), de o f f . ejus, cui mand. est jurisd. §,. 16. Suspecti fieri possunt omnes tutores, sive testamentara sint, sive non sint, sed alterius generis tutores, I. 1. §. 5. D. h. t. §. 2. I. h. t. etiam ii, qui satis dederunt, vel nunc offerunt; quia expedit pupillo, rem suam potius salvam, quam tabulas rem salvam fore cautionis habere, I. 5. I. 6. 1>. h. t. §. ult. I. h. t. §. 17. Legitimis tamen potius curator adjungendus* I. 9. D. h. t. famaeque parentis ct patroni semper parce ndunj est, d. I. 1. §. 5. D. §. 2. /. h. t. I 5. §. 1. I. 9c D• de obseq. par, et patr. praest. §. 18. Suspectos postulare possunt omnes; est enim quasi public^ haec accusatio, i. e. omnibus patens, I. 1. §. 6. 1). 3. I. h. t. adeoque et contutores, I. 3. pr. D. h. t. e f l i b e r t i , d. I. 3. §. 1. ™o et ipsae mulieres, d. I. 1. 7. D. d. §. 3. /. h. t. quae caeteroquin ad accusandum non admittuntur, I, 1. !• 2. H. de accus. 19. Impúberes tamen non pessunt tutores auos suspectos postulare, l. 7. pr. D. §. 4. I. h. t. quia nondun* tánum eorum animi judicium est, ut perpendere

¿JOS

LIB. XXVI.

TIT. X.

possint, an quid fraudulenter yel segniter geratur, quod perpendi oportet, I. 5. C. h. t. licet puberibus curatores suos, ex Consilio necessariorum, arguere concessum sit, d. I. 7. D. §. 4. I. h. t. §. 20. Quin et si nullns accuset, Praetori tamert liqueat ex apertissimis r e r u m argumentis, tutorem su6pecti:m esse, « x officio euin repellere potest. I. 3. §. 4. J), h. t. §. '21. Effedits autem accusationis e s t , 1) quod accusato statim administratio i n t e r d i c a t u r , quoad finiat u r cognitio. §. 7. / . h. t. I. 7• C- h. t. §. 22. 2) Quod, si t u t o r ideo accusatus sit, quia copiam sui non f a c i t , ut alimenta decernantur pupillo (quae decernuntur a Praetore pro quantiiate patrimonii p u p i l l i , quam tutor p r o i t e r i debet, Z. 2. §. 1. I. 3. pr. Si. 1. et. seqq. D. ubi pup. educ. deb. v. i n f r . ad d. t. §. 10. 1 1 ) , interim pupillus in possessionem honorum ejus m i t t a t u r , e t , quae mora deteriora futura s u n t , distrah a n t u r , §. 9. 1. h. t. I. 3. §. i4. I. 7. §. 2. 1>. h. t. cum aliis creditoribus missio custodiam tantum concedat, I. 1 2 . D. quib. ex caus. in poss. §. 2 3 3) Quod, si suspectusf r e p e r i a t u r , removeat u r : v e l u t i , si dolimi in tutela admiserit, vel grassatus s i t , aut sordide vel perniciose aliquid egerit, I. 3. §. 5. J). I. 5. C. h. t. vel alia justa causa intercedat, ut in ea tutela versari non d e h e a t , d. I. 3. (J. 12. et seqq. D. h.t. §. 24. Quae reinotio fit vel simpliciter, vol ita, u t simul poena infamiae, v e l etiam corporali/; infligatur. §. 25.' Famosus fit tutor remotus ob d o l u m , 6. J. h. t. I. ult- C. h. t. vel latam culpam, quae ordinario pro dolo h a b e t u r , I. 226. D. de V- S. I. 8. §. 3. J), de prec. I. 1. 5. D. de 0. et A. I. 32. D. depos. etiam in causis famosis, I. xi. §. f . D. de his qui not. inferni, d. I. 32. nec non in hac ipsa m a t e r i a , I. 7. §. J. D. h. t. I. ult. D. ubi pup. educ. deb. junct. Z. 2. C. de tut. et cur. qui sat. non ded. v. Cic. pro Rose. Com. c. 6. pro Caecin. c. 3. pro Rose. Am, c. 38. junct. Z. x. I), de his, qui not. inf. supr. ad d. U §. 4o. §. 26. Qui ob segnitiem, rusticitatem, inertiam, simplicitatem, i n e p t i a m , neglfgentiam, seu culpam lev e m remotus est, in hac causa e s t , ut integra existimatione tutela aheat. Z. 3. §. ult. D. I. ult. C• h. t. junct. §. pen. / . quib. mod. re contr. obi. §. ult. I. de soc. §. 6. I. h. t. junct. I. 5. §. 2. D; commod. I. 23. J), de R. J.

De

Excusationibus.

509

§. 27. Unde decreto debet causa removendi signif c a r i , ut appareat de exislimatione. Quae si significata non sit, tutor remotus integrae famae manebit. I. 4. § 1 . 2. D. h. t. §. 28. Poena corporalis autem locum habet i ) si quis de plebejis, ob facta atrociora in tutela admissa, remotus sit. I. 1. idt. D. h. t. §. 29. 2) Si libertus tutelam filiorum, vel libertorum patroni sui fraudulenter gessisse probetur. I. 2 . D. h.t. §. 30. 3) Si tutor per mendacium neget, propter inopiam alimenta posse decerni. Quo càsu, non tantum tanquam suspectus remo veri potest, sed etiam poena corporali puniendus ad Praefectum urbi remittendus est. §. 10. / . h. t. Ita acc. I. 3. §. i5. D. h. t. v. Z. 5. §• 2. D. de injur, junct. §. 8. I. eod. I. ult. 2. D. de aed. ed. §. 31. 4) Si quis tutelam corruptis ministeriis Praetoris redemerit. d. I. 3., §. i5. in f. D. h. t. §. 1 0 . I. h.t. §. 32. Si vero tutor ante sententiam decesserit, aliove modo tutela finita sit, extinguitur suspecti cognitio. §. 8. I. h. t. I. pen. D. 1. 1.- C. h. t. Accusatione enim suspecti id tantum agitur, ut tutor removeatur; cum aliter remotus est, ut tutelae judicio agi possit, cessat suspecti accusatio. arg. I. 3. §. 6. D. h. t.

L i b e r D s

XX'VII.

E x c u s a t

C»

TI

T U L .

I»

l O N i B u s .

V. 6a.

§. 1. Excusatio est justae causae allegation propter quam quis tutelae vel curaejñuuus deprecatur. §. 2. Ut autem quis se juste excuset, requiritur, 1) ut hoc facial ex justa causa, 2) modo, et 3) tempore legitimo. §. 3. Causae excusationum sunt variae. §. 4. 1 ) Causa est numerus liberorum: si quis €nim tres liberos superstites Romae habeat, v e l in Italia quatuor, vel in provinciis quinqué, a tutela potest ex-

5io

Lis. X X V I L

TIT.

I,

cusari, exemplo caeterorum muneruvi pcrsonalium. h S. §. 2. 8. I), pr.- J. h. t. I. i . C. qui nurn. lib. §. 5. A m-nieribus enim realibus seu patrimonio.libus numeras liberorum non excusat, l. 2. i . D• de ¡vac• tmai. nisi major esset, puta sedecim, ob quorum eduoationem et muñera realia rpmitti rationabile est, l. 5. §• 2. D. de jur. imm. vel saltem duodecim, l. 24. Cde decur. nisi forte numerus ibi corruptus, et pro 12. legendum videatur 16. §. 6. Ut autem liberi prosint ad excusationem, del e n t esse n a t i , Z. 2. ¡5. 6. D. h. t. legitimi, l. 2. §. 3. I). h. t. naturales, superstites, et incólumes, pr. I. h. t. í. 2. §. 4. D. h, i, l. 2. §. 5. D. de vacat. et exc. jnun. §. 7. Non enim prosunt, qui in ventre sunt, l. 2. §. 6. J). k. t. nec illegitimi, d. I. 2. g. 3. D. h. t. neo adcptivi, pr. I. h. t. add. I. 76. J). de cond. et dan. ñeque defuncti, pr. I. h. t. nisi in bello amissi sint, d. pr. I. h. t. I. uLt. D. de vac. et excus. mun. i. e. in acie pro Rep. ceciderint, l. 18. D. h. t. v. Flor. L. 1. c. 18. hi enim , • qui .pro Rep. ceciderunt, in perpetuum per gloriam vivere intelliguntur. pr. in f . I. h• t. add. Cic. pro Plañe, c. 57. et Fhilipp. 9. c. 2. §. 8, 2) AdniLiástratio rrí Jiscalis, §. 1. I. h. t. r e í etiam rei privatae Principis. L. 4 i . I), h. t.. Qua ralione etiam excusantur exactores tributorum, h 10. C. h. t. coloni patrimoniales, l. ult. C. qui dar. tut. omnesque, quibus Princeps curam alieujus rei injunxit, l. 522. §. x. JJ. h. t. §. 9. Non etiam adminisíratores civilatum j quifcus jus íisci non competit. I. 10. 7. 10. D. h. t. I. 2 . C. de jur. lieip. I. i 5 . I. 16. I. 17. §. 1. JO. de

V. s.

§. 10. 3) Absentia Reip. causa. §. 2. I. I. 4 i . §. 2. D. h. t. v. I. 32. I. 3o. I. 38. D. ex quib. caus. maj. §. 11. Sed absentia liaec ita, excusat, ut, si quis jam sit t u t o r , et abesse coeperit, excusetur, quamdiu abest; si autem absens ad novam tulelam r o c e t u r , r e , versus anni liabeat vacationem. d. 2. / . I. 10. pr. §. 2 . I. 45. D. h. t. §. 12. 4 ) Potestas m a j o r ; §. 3. I. I. 6. §. i 4 . D. h. t. v. I. 32. D. de injur. quam non habent Aediles, l. 17. §. 4. D. h. t. Gell. L. j 3 . C. i 3 . habent tamen oí o-rparriyoi tcov ttóXscúv , seu Magistratus civitatum. I. 6. §. 16. I, i 5 . 9. D. h. t. §. 13. Qui vero jam se miscuerunt administrationi,

DjS

ExCÜSATIONIfcUá.

se excusare, propter potestatem postea ádeptam, non possant. d. §. 5. 1. L. 1 7 . §. 5. D. h. t. li. 5 ) Tria onera tutelaa non affectatae, §. 5. I. I. 2. §. 9. Z. 3. I. i 5 . i 5 . D. h. t. neque tenuissimae^ quae affettata v i d e t u r ; d. I. i 5 . §. i 5 . O. h. t. l i c e t non excusent a reliquis muneribus civilibus, l. 3. C. dà excusat. mun. §. 15. Tria autem onera sic sunt accipienda, ut non Humerus pupillorum plurps tutelas faciat, sed patrimoniorum separaìio. E t ideo, qui tribus fratribua tutor datus est, qui indivisum patrimonium h a b e r e n t , unain tuteiam susce¡ isse creditur. Z. 3. JJ. h. t. DifRcultas enim rationum conficiendarum et reddendarum h i c maxime consideranda est. Z. 3 i . §. ult. I). h. t. Unde et una tutela potest sufficere, si tam diffusa et negotiosa s i t , ut pro pluribus cedat. d. L. 3 i . §• ult. §. 16. Non tamen necesse est, tres tutelas ab una persona praecise a d m i n i s t r a n ; sod sufficit, tria onera tutelae in una e3se domo, dunnuodo periculum earum spectet ad patrein. Z. 5. I). h. t. §. 17. Quod si contingat, ut quis duas tutelas habens ad tertiam vocatus appellavf r i t , et adirne pendente judicio appellationis ad quartern tuteiam promoveat u r , siquidein liane a c c i p i f e cogatur, fìet, ut si succumbat in judicio appellationis, Jiabeat quatuor tutelas; s i autem ab ea excusetur, fiet, ut si v i n c a t , tantum duas liabeat: ideoque res potius in suspenso e r i t , et appellationis finis exspectabitur. I. 4, pr. lì. fi. t. §. 18. Si autem contingat, ut duas habenti tutel a s , aliae duàe superinductae f u e r i n t , et inter eas sit ordo, priorem suscipiet, et excusabilur a posteriori ; siti ordo non apparuerit, a judice definiri d e b e t , quam suscipere debeat. Z. 6. pr. D. h. t. §. 19. 6) Paupertas. Z. 7. Z. 4o. §. 1 . D. § . 6. L h* t. si scil. tanta s i t , ut quotidiana opera victum q u i s quaerere cogatur, ut operi et oneri gerendo impar sit, del. IL §. 2 0 . 7) Adversa valetudo, §. 7. I. I. 10. § . 8. I. 11. D. h. t. I. un. C. qui tnorb. quae impedimento esU quo minus quis suis rebus superesse possit, d. I. l o . §, 8. I). h. t. ne impossibile injungatur tutelae munus, quod obiri a tutore non potest, cum incommodo pupilli et adversus utilitatem e j u s , Z. 45. §. ult. D. h. t. § . 2 1 . 8 ) Impel itia litter arum, §. 8. I- h. t. si scil. tanta s i t , ut tutor datus ñeque l e g e r e , neque serib e r e possit, r . I. 3. §, 2 . D. de ageus. I. 2 1 . I. 3o. Q,

512

LIB. XXVII.

TIT. I.

de teatam. propter difficultatem conficiendarura, el reddendarum rationum: nisi tutela sit modica, et tutor non sit expers negotiorum} quo casu haec excusatio non est recipienda. Ita accip. I. 6. ult. Ü. h. t. 22. 9) Major aet.as, seil, annorum septuaginta, §. i3. 1. h. t. quos implevisse oportet, I. 2. pr. §. i. D. h. t. I. 5. D. de jur. immun. I. un. C. qui aetat. Et ita numerus in I. ult. C. qui aetat. vel prof, (ut seil, pro 55. legamus 70.) restituendus; uti ex ipso textu apparet. add. Z. 5. JL). de jur. immun. §. 23. 10) Professio artiurn liberalium, §. i5- I. I. 6. §. 1. et seqq. D. h. t. quia juventutem inforniantes utilitati publicae inserviunt, I. 6. §. 0. J), h. t. aliisque rebus vacare nequeunt. §. 24. Quod Privilegium primum grammaticis, sophistis, rhetoribus, medicis circulatoribus, I. 6. §. 1. 5. 7. 8. O. §. i5. /- h. t. et legum doctoribus Roniae docentibus, nominatim datum, I. 6. §. 12. D. h. t. et postea omnibus professoribus indistincte concessum est, I. 6. C. de prof et med. 25. Dummodo a) lias artes exerceant in patria, §. i5. I. I. 6. §.9. 11. D. h. t. b) sint intra numerum, 2. 3. 4. D. h. t. et c) bene sedud. §. i5. I. d. I. 6. loque munere suo fungantur, I, 6. 4. 5. 6. D. h. t. I. 2. I. 8. C. de prof, et med. I. 11. 3. D. de mun. et hon. 26. ix) Victoria athletarum, qui sacris certaminibus coronati sunt. I, 6. §. i3. D. h. t. v. I. un. C. de athlet. §. 27. 12) Translatio domicilii, jussu Principis facta. I. 12. §. 1. D. h. t. §. 28. i3) Dignitas senatoria, si seil, quis tutor sit pupillorum, qui non sunt senatorii ordinis. I. i5. §. 3. D. h. t. §. 29.

i 4 ) Jus

corporis

vel

collegii,

puta fabro-

r u m , pistorum, quibus seil, nominatim id Privilegium indultum est circa tutelam exterorum. /. 1 7 . §. 2. 3. I. 4l. §• ult. I. ult. pr. §. 1 . D. I. pen. C. h. t.

§. 30. i5) Officium mensorum frumentariorum. I. ¡26. J), h. t. §. 3i. 16) Assumtio in consilium Principis. I. 3o. pr• D. h. t. §. 32. 17) Tutela denique ante gesta, quae excusat a cura. §. 18. I. h. t. I. 20. C• h. t. Excepto liberto, quem patronus liberis suis tutorem curatoremqu»dedit. I. 5. C. h. t. v. I. i4. §. 3. I. 24. D. h. t.

De

Excusationibus.

§. 33. Sunt etiam quidam, qui excusatione non in» digent, cum ite quidern volentes tutores vel curatores esse possint. §. 5't. Quales sunt: qui litem cum pupillis habent super omnibus bonis, vel maxima bonorum p a r t e , §. 4. J. junct. /. 20. I. 21. I). h. t. inimici capitales, si re-, conciliano non intervenerit, §. 9. 11. 12. I. I. 6. § 17, 18. D. h. t. I. 3. §. 12. JJ. de susp. tut. minores 26. ânnis, §. i3. 1. I. 10. §. 7. JJ. h• t. milites, j4. / . t. I. 4. C. qui dar. tut. I. 8. C. de légat, mariti, §. 19. I.. h. t. luminibus capti, surdi, m u t i , furiosi, nec non perpetua valetudine t e n t i , l. un. C. qui morb. se excus. qui omnes inlproprie se excusais dicuntur, d. 4. 9. i l . 12. îy. 1, h. t. d. I. un. §. 35. Qui autem se excusare volunt, falsis allegationibus uti non debent, câèteroquin enim non tantum non liberantur onere tutelae, §. 20. I. h. t. I. ult. C. si tut. fais, alleg. sed et periculum administrations ex eo tempore, ex quo dati s u n t , ad eos pertinet, dd. II. 3G. Modus excusandi in eo est, 1) ut quis se excuset a tota tutela, non pro parie patrimonii: nisi bona quaedam ultra centesimum lapidem sita sint. I. 21. §. 2. JJ. t). 17. I. h. t. §. 37. 2) Ut, si p hires habeat excusationes, omnibus quidem uti possit, ¿.21. (j. 1. JJ. §. 16. J. h, t. (est enim excusatio species exceptionis, et proinde defension i s , v. I. 5. I. 8. JJ- de cxcept.. L 43. D. de R. ./.), omnes tamen statini nominare necesse ha béat, l. i 3 § 8. JJ. h. t. 38. 3) Üt a datione seu nominatone non statim appellet; sed demum a rejectione causae. §. 16: I. h. t. Hoc enim divus Marcus effecit, ut tutor intra tempora praestituta excusationem allegamlam habeat, et, si fuerit repulsa, tunc demum appellare debeat. I.1. §. 1. JJ. quand, appelland. §. 39. Licet alia causa sit eorum, qui ad aliud aliquod munus vel honorem vocantur; qui non aliter allegare possunt causas immunitatis suae, quam si appellationem interposuerint. d. I. 1. §• 2. JJ. quand, appelland. §. 40. 4) Ut se coram tribunali, non per libellum excuset, l. 25. D. h• t.- quaecunque enim causae Cognitionen! desiderant, p e r libellum expediri nequeunt, l. 9. §. 1. D. de offic. Procons. 1. 71. D. de R. J. licet summovendae praescriptionis causa, intra 5o. dies causam ali quam per libellum testari sufficiat, l. i3. §. 10. JJ. h. t.

5*4

LIB. XXVLL.

Tir.

IL

§. 41. Tempus excusationi proponendae constitua turn est quinquaginta dierum continuoruni, §. 16. /. I. i3. §. x. et seqq. /). h. t. peragendo vero negotio quatuor mehsium, l. 38. D. h. t. §. 7j2. Qui quatuor menses currunt a die nominationis, si statini sciverint se nominatos esse, d. I. 38» caeteroquin haud dubie, quemadmodum et quinquaginta dies, ex quo cogno verini, se tutores vel curatures uatos esse, i. e, ex tempore notitiae, d. §. 16. I. h. t. §. 43. Haec vera sunt, si tutor datus habitet intra Cemesimum lapidem, i. e. milliare. Z. 1. §. 4. D. de off. Praef. urb. v. L i54. D. de V. S. Si enim ultra Centesirtium lapidem habitet, singulis diebus absolvet iter 20. milliarium, i. e. 10. circiter horarum, et insuper habebit 3o. dies: qui tamen sic debent computari, nfe minus sint quam 5o. dies, d. §. 16. J. I. 13. fi. 1. et seqq. D. h. t. I. 3. D. de V. S. §. 44. Excusare autein se possunt omnes, cujuscunque generis sint, id est, qualitercunque dati fuerint tutores, sive testamento, sive a lege, sive a Magistratu» à. §. 16. I. I. 2. §. 5. D. h. t. L. 3. §. 8. D. de legit. tut. h i. C. eod. I. 9. C. qui dar. tut.

T Ì T U L . II. UII P u p i l l u s E d u c a r x V e l Mohaki Debeat, E t De l i m e n t is E i PRAESTAHDIS. C. V . 49. 50. Ubi PupìLttrs E d u c a b i

V e l

Morabi

Debeat. §. 1. C u m vero frequentissime Praetor adiri soleat, ut constituât, ubi filii vel alantur, vel morentur, l. 1 . pr. I. ult. D. h. t. sive tutor tutelam suscipiat, sive de excusando eo agàtur, de eo hoc loco simul monendum visum est. §. 2. Et quidem solet Praetor vel Praeses ex persona , ex conditione, et ex tempore varia statuere, ubi pupillus potius alendus sit. I. 1 . §. 1 . I. 5. D. h. U §. 3i Ita tamen, ut in primis sequatur voluntatem patri«

U B I P t r p i i x u s E n tre ARI, e t c .

515

patria; nisi justa causa «dsit, oì> qiiarn ab ea receden* dum putet. /. 1. §. 1. O, h. t. §. 4. Si pater ea de re nihil disponent) educatÌQ pupillorum nulli magis quam matri committenda est, l. 1. C. h. i. N. 22. c. 38. Z. i l . C. comm. ut>. jud. I» un. §. 5. C' de rei ux. act. nisi mater vitricum eis io. duxerit, d. I. 1. C. h. t. N. 22, c. 18. vel inhoneste vi. rat, arg. I. 5 D. h. t. §. 0. Deficiente vero matre committi solet ascendentibus, 1.2. C. h. t. collateralibus , l. 1. § . 2 . JJ.k.t, aliisve, inspecta personarum qualitate et cjnjunctione^ L 1. I. 2. €. h. t• ut sine ulla maligna suspicione partus educetur, l. 1. §. 1. D. h t et evitentur, qui pu* dicitiae impuberis insidiari possint, l. 5. tì. h. t. §, 6. Quod si Praetor vel Praeses aestimaverit, àpud quem pupillus educari debeat, quam vis Praetor recusan-> tem non polliceatur se coaeturum, habebit tamen is ne* cessitatem hoc facere, et ex causa ad hoc cogi poterit» 1.1. §. 2. D. I. i. C. h. t. g. 7. Certe non male dicetur: si legatarius r e i hei e s èducationem recuset testamento sibi injunctam, denegari ei actiones deberè, exemplo tutoris testamento dati. I. 1. §. 3. D. h. t. r. I, 28. de test. tut. supr. ad u de excus. §. ult. DB

ALIIYIENTIS

POPILLO

PHAESTAISTDIS.

§. 8. Ut autem pupilluS recte educari possit, siraul decernei^da alimenta, pupillo praestanda. §. 9. Quae si pater statuit, tutor praestare poterit: nisi forte ultra vires facultatum statuerit; tunc e n i m i m putabitur e i , cur non adito Praetore desideraverìt, alimenta minui. Z. 2. §. 3. D. h. t. §. 10. Caeteroquin jus alimentorum decernendotfUftì pupillis Praetori competit. Qui modùm patrimonii s'pectaré débet, et alimenta tam moderate statuere, ut non universum redituin patrimonii in alimenta decernat» sed semper ita, ut aliquid ex reditu supersit. Z. 3. pr. §. 1. 2. 3. D, h. t. L 2. C- de al. pup. praest. §. 11. Quem in finem exigere potest, ut profìtea« tur tutor, quaenam sint pupilli facultales.,Z. 3. §. 4. U * h. t. v. l. 3. §, i 4 . i 5 . de susp> tut. 9. 10. 2. eod. §, 12. Piane non strieté hoc, loco alimenta accipiemia sunt, ut iis tantum continéantur cibaria, vestitua et habitation s«d Latius, ut sumtus ad i^struetiontirt IVtsUnb. P. II. té 1

LIB.

X X V I I .

T i r .

III.

et discìplinam comprèhendant, l. 3. §. 5. I. 4. D. h. t. I. 2. C. de alim. pup. praest. licet in legato alimentoruhr sècus sit, l. 6. D. de alim. leg. §. 13. Non tameri semper a Praetore alimenta decernwntur, sed ea aliquando edam arbitrio tutoris re*. linquuYitur; si scil. Tir bonus sit et innocens, et pupilli intersit, ne secreta patrimonii et suspectum aes alienurri pandatur. I. 2. C. h. t. §. l'I. Quo casu similiter pro modo facultatum pupilli erogationes in alimenta, et disciulinas seu studia pupilli faciendae sunt. I. 2. pr. §. ì. 1). I. 2. C. h. t. 15. Sed si egeni sunt pupilli, de suo eos alere tutor non cctmpéllitur. Z. 3. §. ult. D. h. t. TITUL.

Ili.

DE TUTELAB, ET RATIONIBUS DISTRAHENDIS, ET UTILI GUKATIONIS CAUSA A C T I O N E . C.

DE

V.

ACTIONE

5 I .

TTTTELÀE.

§. 1. F i n i t a autem tutela variae actiones locum habent. §. 2. Et quidém I) actio tutelae directa, v. §. 2. J. de oblig. quae qüas. ex contr. quarti Praetor liisce similibusve verbis edicto quoque pollicitus est: Hum, qui tutelarti gessit, tutelae judicio rationem reddere cogam, arg. I. ì . pr. D. h. t. 1. ì . pr. D. de contr. tut. §• ult. I. de Atil. tut. §. 3. Est itàque haec actio personalis, civilis, bonae fidei ; quae datur pupillo, ejusque heredi, finita tutela; adversus tutorem, ejusque heredem; a,d ratiònes reddendas, et reliqua praestanda, nec non doluta et levem culpam. §. 4. Dicitur haec actio personalis, civilis: nascitur enim ex obligatione, quae quasi ex contractu oritur , §. 2. / . de obi. quae quas. ex contr. licet et edicto inclusa sit. §. 5. Bortae /idèi. §. 28. I. de act.

Dk

Tutel.

Et

Ratiow. Dìstraìi.

etc,

517

§. 6. Quae datur pupillo. J. 2. I. de obi. quaé quas. ex contr. §. ult. L de Atil. tut. §. 7. Ejusque keredi. I. 1. §. 17. D. h. t. 8, Finita tutela, I. 4. pr. D. h. t. I. 1. §. 3. D . de contr. tut. act. absurdum enim e r a t , a tutore r a iionem administratiunis negotiorum pupilli reposci, in qua adhuc p e r s e v e r a r c i , Z. 9. §. 4 L). h. t. §. 9. Advei sus tutorem. §. 2. 1. de obi. quae quai. ex contr. §. ult. I. de AtJ. tut. I. 1. pr. §. 10. et seqq. D. h. t. § 10. Si plures sint dati tutores, i t a , ut quidam ßinl admimstratóres, quidam honorarii, v. I. i 4 . §. 1. D. de solut. I. 3. §. 2. de adm. tut. primum conveniendi admimstratóres, qui gesserunt; quibus excuss i s , conveniri possunt honorarii, s i , cum male versari administratores viderent, eos suspectos non feòeriat, d. I. 3. §. 2. de admin. tut. §. 11. Si vero omnes sint administratores, et prd indiviso omnes tutelam administraverint, singuli teneri* • tur in solidum. /. 55. pr. Ü. (ir, admin. tut. I. 2. C. de divid. tut. Si tamen oinnes Solvendo eint, aequissimura erit, dividi actionem inter eos pro portionibus virilibusj exemplo fidejussorum. I. 1. §. i2. J ) . h. t. §, 12. Sin pro diviso, et divisio t u t e l e Facta sit à testatore vel Magistratu, unusquisque pro sua administratione conveniendus est, periculum invicem tutoribus non sustinentibusj nisi per dolum aut culpam suspectum non removerunt, vel tarde suspicionis rationem moverunt. I. 2. C. de divid. tut* L. 4. D. de adm. tut. I. 2. C. de perle, tut. §. 13. Sed si ipsi tutores res administrationìs intèp se diviserunt, similiter singuli in solidum obligati sunt> d. I. 2. C• de divid. tut. ita t a m e n , ut is, qui ad mini» Btravit, ejusque successores, primo loco conveniendi s i n t , l. 3. C. de divid. tut. §. 14. Ejusque heredem. I. X. §. 16. D. h. t. I. i 2 , Z. 4g. D. de 0. et A. §. 15. Ob doluin seil, et latatn culpam defuheti. I. 4. D. de mag. convert. Heredes enim tutorum, ob negligentiam, quae hon latae culpae comparari possiti condeinnari non oportet : si lion contra tutoreni lis in* choata est, neqtie ex damno pupilli lucrum captatimi* aut gratia praestitum s i t , l. l . C. de hered. tut. ubi n i . hil mutandum est. §. 16. Ad rationeb reddendas > et réliqua prue* Stauda. L 1. §• 3. I. 9. §. 4. D. h. t. I. 9. Q, arb. tuU

£l8

LIB. XXVII.

TIT.

III.

add. I. 69. §. 4. D. de evict. I 9. I. 20. §. 1. I. ¡28. §. 4. D. de Lib. leg. §. 17. Quod ut recte fiat, exhibendum inventarium, V. I. 1. 5. 3. D. h. t. /. 7. pr. D. de adm. tut. rationes legendae, offerendae, et deinde computandae sunt, ut explorari possit, imputationes probe, an improbe r e f e r a n t u r , accepta recte r e l a t a , an 11011 recte, Nequa enim in folle reliqua offerre suificit. I. 82. I. 1 1 1 . D. de Cond, et dem. §. 18. Competit etiam nonnunquam ad reliquoiauri iisuras, si seil, tutor in mora sit, I. 32. §. 2. D. de usur. junet. §. 28. I. de act. vel pecuniam pupillarem in usus'suos converterit, quo casu ad usuras tenetur cenlesimas, l. 7. §. 4. I. 54. D. de adm. tut. I. 1. C. de usur. pup. I. 33. D. de neg. gest. supr. ad t. de adm. tut. §.-22. §. 19. Nec non dolum, et levem culpam. In omnibus e n i m , quae fecit tutor, cum facere non deberet; item in his, quae non fecit, rationem reddet hoc judicio, iraestando d o l u m , culpam, et quantam in suis rebus diigentiam. L. x. pr. D. h. t. I. 7. C. arb. tut. ß. 20. Non etiam levissimam, arg. d. I. 1. pr. D. h. t. neque casum fortuitum, L. t. C. de peric. tut. v . supr. ad tit. de ad min. tut. §. 28. 29. §. 21. Illud tarnen etiam hic speciale est, quod condemnatus ob dolum et latam culpam notetur infamia. I. 1. Lt. de his qui not. infam. 2. I. de poen. tem. litig. Cic. pro Rose. Am. c. 6. pr. Caecin. c. 3. r . supr. ad t, de his qui not. inf. §. 39. 4o.

{

DE

RATIONIBUS

DISTRAHENDIS.

distra5. 22» II) Locum habet actio de rationibus hendis. Quae est actio personalis, civilis; quae datur pupillo, ejusque heredibus, finita tutela; contra tutorem, qui rem quandam ex bonis pupilli abstulit, neque in rati on ea retulit; in duplum. §. 23. Dicitur haec actio de rationibus distrahendis, i e. rescindendis. a r g . ' l . 2. D. de divort. I. 7. C. de don. ant. nupt. §. 24. Est autem personalis; quia nascitur ex del i c t o , fraudulenta seil, rei pupillaris ablatione. 2. 1. §. 22. 3'». I. 2. pr. §.1. D. h. t. §. 25. Civilis, quia lege XII. Tabb. proposita e9t, I. 55. § . 1 . I)„ de admin. tut. licet et Praetor earn

Db

Contbar. Tutei,, E t

Utiiì» A c t ,

519

edicto inclusissé videa tur, arg. I. 1. §. 19. et seqq. D. h. t. §. 26. Quae datur pupillo, ejusque heredi. I. 1. §. 23. I). h. t. §. 27. Finita tutela; haec actio enim tunc competit, cum et tutelae actio est, hoc est, finita demum tutela. I. 1. §. ult. junct. I. 4. pr. D. h. t. §. 28. Contra tutor em, qui rem quondam ex bonis pupilli abstulit, neque in rationes retulit, l. i. §. 19. 22. 23. I. 2. pr. 5. x. D. h. t. non etiam heredem, quia poenalis est, Z. 1. 23. D. h. t. §. 29. In duplum. I. 1. §. 20. I. 2. §. 2. D. h. t. fjuod tamen de duplo pretii rei, non ejus quod interest, accipiendum, l. 1. §. 2o. D. /?. t. neque totum poena est, sed etiam rei persecutionem continet, l. 2» §. ult. D. h. t. §. 30. Quae, quatenus rei persecutoria est, cum actione tutelae directa concurrit elective ; quatenus vero poenalis, etiam cumulative: ut, licet actione tuteIne actum sit, liac nihilominus poena peti possit. arg. I. 7. §. 1. D. de cond.furtiv. I. 7. §. t. I). commod. Ita accip. I, 1. §. 21. D. h. t. Db

U t i h ; Curatiqnis Causa Actione.

31. Ad exemplum autem actionis tutelae directae introducta est actio tutelae utilis curationis causa; quae datur minori contra curatorem, similiter ad rationes reddendas, et reliqua praestanda. inscr. et l. 20. D. h. t. I. 2. I. i4. c. de adm. tut. De qua, infr. ad t, de curat, fur. §. 22, et seqq.

TITUL. D e

IV.

C o n t r a r i a T u t e l a e Actione» C.

V,

E t

U t i l ì

58«

§". 1. Quemadmodum vero pupillus cum tutore habet actionem tutelae directam, sic III) tutor cum pupillo habet actionem tutelae contrariam. §. 2. L de obi. quae guas. ex contr.

32Q

LJB. X X V I I ,

T i * . .IV.

§. 2. De qua Praetor ita edixisse videtur: Si quid administrations bonorum pupilli debetur, eo no~ in ine in eurn contrariam actionem dabo* arg. I, 1. pr. J). h. t. § 3. Est itaque haec actio personalis, civilis, bonae fidei-, quae datur tutori, ejusque heredi, finita, ut indem-, tutela; contra pup'dlum% ejusque heredem; nis servetur, s,eu ad omne id, quod ipsi ratione tutelae abest, vel abfat.ur14.rn. est. §. 4. Dicitur haec actio personalis * civilis, quia f x quasi contractu nascitur, §. 2. /. de obi. quae quas. ex coritr. §. ult. J. de Atil. tut. licet et Praetor earn in edicto proposuerit, /. 1. pr. I), h. t. ut seil. tutores> facilius. ad administrationem aoeederent, d. I. 1. pn Ü. h.t. §. 5. Bonae fidei. §•. 28. I. de act. 6. Qiiae datUr tutor i, I. x. pr. §. 1. 5. !)• h. t. §• 2, I. de obl. quae quas. ex contr. §. 7. Ejusque heredi. I. 3. §. ult. J), ft. t. , §. 8. Finita tutela; finita enim demum officio c o n ^ |>etit. uti directa. I. 1. §. 3. D. h. t. §. 9. Contra pupillnm. 1. 1, pr. D. h. t. §. 2. /. de obl. quae quas. ex contr, §. 10, Ejusnue heredem. I. 3. §. ult. D. lt., t. 11. 'Gl innemnis ^ervetur; adeoque consequa-. ^ur i d , quod in rem pupilli utiliter impendit, I. 1. §. 4. I. 5. pr. 8. />....';. t. ejusque usuras, 1. 3. §. 1. 4. J), h. i. etsi eventum adversum habuit, quod gestum est, 1. 3! i- 7- O h. t. I. 10. j. D. deneg. gest. §. 12. ' 8eu ad omne id, quod ipsi ratione tutelae: abest, vel afrfytumm est. I. 3. §. 1. I. 4. Luit. D. h. t. §. 13. Non etiam ad salariurri -x nisi ah eo, qui dat" tutorem, certum solatium ei constitutum sit. I. 33. §. 3. J), de ad'n. et net. tut. 14. Quae- contraria tutelae actio etiam locum. habet, etsi tutelae judicio directo non agaturj si fo^te pupillus idcirco agere nolit, quia nihil ei debetur, vel plus' impensum est, quam ei abest. 1.1. §. ult. J), h. t. §. 15. Quemadmodum Sutern, ad exemplum actionis. tutelae directae, utilis curationis causa datur: sic et contraria utilis curatori contra adolescerttem compe« lit. 1.1. §. 3. J), h. t.

D K E G , QUI PRO T U T O R E e t c . TITUL. DB

EO,

QUI

V.

PRO T U T O R E PROVE N E S O T I A GESSITV C.

V.

531

CURATORE

45»

§. 1. Q u o d si non verus tutor, sed quasi tutor pro tutore negotia gerat, I V ) conceditur actio protutelae. §. 2. Quam, quia plerumque incertum est, utrum quis tutor sit, an vero quasi tutor pro tutore negotia admjnistret, etiam Praetor edicto proposuit, quod forte ita conceptum est; Sive tutor . h. u §. 6. Datur haec actio non tantum finita administrations, sed et durante ea, ante pubertatem; quia, q»i pro tutore negotia g e r i t , tutor non est. I. l , §. 3. J). h. t. §. 7. Datur etiam ad jationes reddendas, et reliqua praestanda, arg. d. 1. ì . ,pr. D. h. t. eorumque usuras, I, I . §. 8. 1)• h. t. nec non praestandum dulum, culpam latani, et l e v e m , arg. I, l, §. ult. D. h. t. Qui enim pro tutore negotia gerit, eandem fidem, et diligentiam praeslat, quam tutor praestaret. I. 4. D. hi U §. 8. Actio protutelae contraria vero datur ei* qui pro tutore negotia gessit, contra pupillum, ut ¡ili* demnis servetur, I. ult. D. h. i. 1. i . §. i . D. de contn tut. act.

$4*

LIB.

XXVII.

TITUL* Qvon

1.

TIT.

VI»

VI.

FALSO TCTPHE AUTOR» DICETUR.

GESTUM

ESSE

Praeter ID ACTOR 16N0KA7IT, DABO IN INTEGRWSt BESiTlTUTIONEM. I(T E U « , QUI, CUM TUTOR NOJt ÄSaET., Doto MALO AUTOR fACTUS ESSE DICETUR, JUDICIUM D A B O ; UT, QUANTI EA RE* ERI®* a r c TANTA!« r E C U N I A M CONDBMNETUK. ì . I . §. 6.

faisiX ta'torr

1. 7- Pr- D h. t.

^

§x 2 . "Ctijtis e d i c t i a e q u i t a s n o n est a m b i g u a ; n e «sii. contratìentes d e c i p i a n t u r , d u » faisus tutor adhibei u r . l. i . pr. D. h. t.

§. 3.

A i t P r e t o r i QUOD EO AU+ÖRE, QUI TUTOR

jsavt TVEB.iT, earn pupillo gestum eSsc dixetur :

sive f a l s u s t u t o r s i t , s i v e vfepus, s e d t a l i s , q u i a u t o r i t a t e m « c c o i n t ì i o d a r f r nOii p o t e s t ; s i v e u r i u s , s i v e p l u r e s i n t e r w n e r i n t . I. i . §. i . 2 3. 4. 5 . £>'. h. t J . II. . S i 'ID ACTOR I G N O R A V 4 T , DABO IN I N'T Et-

GRUM RESTITUTION EM. Scienti non subvenit: merito, • q u ó n i a m i p s e se d e c e p i t . I. ì § . ult. I. 2. 1). h. t. N i s i ? n i n o r 25. a n n i s s i t , c u i , etiamsi s c i e r i t , s a e c ü r r i t u r . 4.3, 1. 4. D. h. t. §: N o v i s s i m e - P r a e t o r a i t : IN F.UM, QUI^ CUM

IIOSP

ESSET J

BOLO

DMAL.O

AUTOR

LÌACTUÈ

xdPE öiCETUR, N o n s e m p e i 1 %nirn .tutor c o n v e n i t u r ^ arteo Stiffioit, si s c i e n s à u t o r f u i t , v e r u m i t a d e m i i m , s i M o f i l a l o ' a u t ö i « f u i t : l. §. i . h 9 . § . 1. I. 1 1 . pr. §. r. h. A §. 6. JUDICIUM DABO ; c o n c e d e n d o s e i l , actionem,

in factum. L 9. §. 1. I. 11. pr. D. h. t. §. 7.

UT,

QUANTI

EA RES ERIT,

IN TANTAM

TECUNIAM CONDEMNETUR. Quibus v e r b i s n o n poena, s e d v e r i t a a c o n t i n e t u r , s e « i d q u o d i n t e r e s t , l. 7. §. a»

P. h. t.

8,

DATUR

AUTEM HAEO actio

in

factum

LAESO,

De

Fidejitss. E t

NdMiriA-r. etc.

593

ejusque herecli , contra falsum tutòrem ; non eti9.n1 he« redeiii, neqlie post annum, quia ratione rei po$nalis est. I. 9. è i . D. h. t. 9. Quin et utilis datur pupillis, si et ipsi ex M re dainnum senserint. I. ult. D. iu t.

TIROU De

VII.

F i d e j u s s o r i b v s

E t

N U U I ET H b b e d i b v s Ex

N o m i n a

to-

TUTORUM

Gukatohum, C. V . 5 7 -

54«:

§. 1. O u i a vero dicta'e actionem saepe non sufficiunf, pupillis porro V ) Consulitur actione ex stipulatu contra fi'lejuasores tiUorurn ; sive pi?r $tipulationem, rem pupilli salvam fore, sese obligaverint, I. 5. 1 ) : h. t. sive 9 iutoribus nominati prapsentes non Contradixerint, et nonnina sua referri in acta publica passi sint; qui perinde, ac si Stipulati» interposi ta iuisset, tenentur, I. 4, ult. D. h, t. §. 2. Ita u t , si plures fidefussores ab uno tutore dati s i n t , singuli teneantur in solidum, /. ult. D rem -pup. salv. jw. si vero a pluribus tutoribus, gaudeant benefìcio divisionis, Z. 6. I. 7. IX. h. t• §. 3. Eaclera causa est V I ) nomìnotorum $eu qffir-, matorum; qui idoneos esse tùtorea affirmarunt, et fidejussorum vicém sustinent. I. 4- ,§• ult. D• h. t. §. 4. Quin et V I I ) tenentur hered.es tutory,mì non tantum ex obligatione de fune t i , ob dolum scil, ejus et latam culpara, l. 4. JP. de mag. conv. I. C. de hered. tut. I. ult, pr. D. b.. t. v. supr. ad t. de tutel. et rat', dinr. §. i 4 . x5. secl et quandoque ex persona prop r i a : valuti a) s i , quae per defunctum inchoata sunt, herès legitimaie àetatis non explicaverit, vel negotia pupilli gerere perse veraverit, Z. 1. pr. Z, 4. pr. J f . h. t. ì. 60. D. de admin, tutb) si res pupil^ares, quae penes tutorem fuerunt, j>ossideat, l. §. 1. D. h. t. p) si in «rea tutoris pupilli pecuniam invenerit, et eonsumserit, l, 4. p,r. D. li. t. d) si pecuniam, quam tutor $tipulatus est, exegeritj in l. 4, pr, 1), hf t.

S?4

t i B . XXVII,

TIT, VIIL

§. 5. Ila tarnen, ut tantum ob dolum et latam Cïiîpam, non etiam levem, convenir; possint. I. 4. §. 1, B. h. u TITUL.

vur.

§• 1. 6is tutoribus, eorumqiie heiedibus et< fidejussoribus, octavo et ultimo loco subvenitur pnpillis per actionem, subsidiariam. §. 2. Quae datur pupillo; adversus Magistratus minor es.% qui vel nullo modo y vel non idonee caperi curarunt ad id quod, ob tutorum, fidejussorumvé inopium ab iis servare non potuit. §. 2. 4. I. de satisd. tut• l. ì . pr. §• 4. 6. D. ì. 5. C. lì. t. §. 3. Vocatur haec actio subsidiaria, quia pupillis in subsidium indemnitatis nomine data est, et ultinium ipsis afTert praesidium, l. 5. C. h. t, §. 2. I. de sàtisd. tut. excussis scil. prius facultatibus tutorùm, eorumque fidejussorum et beredum, l. 46. 6. J). de adiri, tut. I. ì . I. 4. C. li,, t, §. Dicitur etiam ufilis, l. ì , pr: D. I. i. t. 5. C. h. t. ndn oppositive ad directam, est enim ex verbis! SCti; sed quod caeteris àctionibus, quibus indemnii'ati pupilli consulitùr, per interpretationem adjecta, et àd éxemplum actionis tutelae conceptd sit. §. 5. Introducta est SCto, l. 2. D. h. t, quod tempore Trajani Jmp. factum est, l. 5. C- h. t. 6. Idque suasit aequitas et favor pupillorum, ut scil. ea aetate, qua ipsi rebus suis supefesse non possunt, quo vis modo ihdemnès serventur. arg. §. 6. I: de Atti. tut- v. I. 6. D. h• t. S. T. Datur pupillo, eiusque fioretti.. Z. x. §. 4. J). h. t. §. S. Montra Magistratus; non majores, puta Praetorem, yel Praesidem, Z. i. §. i. D. h. t. ult. I. 'de satisd. (qui tantum ex inquisition© dant tutores, quales satisdatione non, qnerantur, pr. I. de satisd.), •ed tantum minores, ùt sunt in urbe Scriba, summus «cil, seu Vir Clarissirous, l. ult. C. h. t. junct. Nov. 94. in / , in ciyitatibus Magistratus municipales, Duumyiçi

De

R e b . E o h . Q u i Sub T u t e i - . etc,

525

scil. et Defensores, l. 5. C. h. t. I. 3. S- ult. JD. de pe~ cul qui siitisdationem exigere soient, §. ult. I. de satisùat. §. .9. Datur etiam contra heredes Magistratuum ; sed non nisi ob dolum et latam culpam defuncti. Z. 4. I. 6. I) I 2. C. h. t. 10. Non vero contra eorum fidejussores, l. 1. pr. i)• h. t. licet pater teneatur de peculio, si filiusfaio. Duiunvir non caverit, reift pupilli salvam f o r e , Z. 1. §• ult• D h. t. L 5. §. ult. û. de peçul. §. d . Datur autem ad id, quod pupillus ob tutorum iidejussorumve inopiam ah iis servare non po-, tuit : seu ad resarciendum damnum, quod passus est eo, quod nullos aut non idoneos fidejussores exegerunt, l. x. §. 6. D. h. t. §. 2. I. dç satisd. aut non idoneos tuto» res constituerunt; l- 3. Ç. h t. non tantum si dolo, sed et si culpa levi aliquid neglexerint, l. 4. Z. 6. I. 7, J), l. 2. C. h. t. §. 12. Quae actio, si levis tantum culpa intercédât, ex mera aequitate descendit, v. Dissert, jiostr. 6. (le ccms. obL c. 4. §. 9. et seqq*

Titul. P»

IX.

Bebus Eonura, Qui Sub T u t e l a Veî, Cura S u n t , Siiïe D e c r e t o N o n Alie» N A N D I S , VEX. SUPPONENDIS. C,

V.

71.

§. 1. C~)uia et denique rei vindicatione pupillîs c o n tra quoscunque possessores consultum est, si res pupillorum illégitime alienatae sint. I. 1. pr. §. 2. I. 5. §. i4. D. h. t. L 4, l. 10. C. de praed• et al. reb. min. sin. deer, non alien. §. 2. Cum enirn olim tutores, quippe qui domini loco habentur, I. 27. D. de admin, tut. I. 7. 3. D. pro emt. I. J), de R. J. res quascumque pupillo^nm libéré alienare possent,, Z. 8. §. 1. D• h. t. Z. 20. D. de aut. tut. I. 47. 1. D. de min. I. 22. C. de adm. tut. Imperatoris Severi oratione prohibit! sunt tutorea et curatores, praedia rustica v e l suburbana sine decreto distrahere. I. 1. pr. D. h. t. §. 3. Quae oratio in Senatu recitata est, Tertyllo

LIB. XXVII. ET D E M E N T E

CONSULIBUS >

TIT. IX.

 . U . C. G48.

POST C . N .

IG5.

I D I B U S JUNIIS. I. x. §. 1. I > . h. t. E T SUNT VERBA

EJUS H U J U S M O D I :

PRAETEREA,

SPÄTRES CONSCRIPTI, INTERDICAM TUTORIB'US CURATORIBUS, SE PRAEDIA RUSTICA VEL URBANA

DISTRAHANT:

TENTÉS

TESTAMENTO SI

QUOD

FORTE

TJT

EX

VI:

TUNC

QUI

ANT;

MANENTE

TOÌU'ÉRLT «ÌONEM

RES

AGRUM

A

D. §. 5 .

h..t. AIT

«CRTPTI,

ESSE

POSTEA PRAETORI.

SOCIUS

AB

DIVI-

QUI

PUPILLI

PIG-

ACCEPERIT, CPNSEO,

PRAETEREA,

L.

ET

NEQUE

ID T A N T U M

AD

1.

CO»-

PATRES

TUTORIBUS

CURATO-

E T I A M S I P A T E R V E L P A R E N S TUTOR SIT. I. 7 . § . 2 .

BIBUS: h. t..

IMP.:

DBBE-

SI

IFOVANDUM

INTERDICAM

AESTIMET,

CREDITOR,

PARENTE NIHIL

CL ARISSIMUSJ

ACTIONE,

SI

EXSOL-

OBLIGARIYE

OB K E I T U M AUT

ERIT,

POSSIT

VIR

ET

PA-

CAVERINT.

RELIGIONE

ERIT,

EXEQ.UETUR:

§. 2.

SUA

PUPILLO

PROVOCET;

NORI

URBANUS,

PROB A R I ,

FIERET,

TANTUM

NON

ALIENARI,

COMMUNIS

ID

ALIENUM

PUÒ

POSSINT

UT

CODICILLIS

CAETERIS

P R AETOFI

QU^E

JUS

AES

REBUS

JLDEAÎUR,

SÌ

NISI, VEL

ET SUB'

CURATORÇS M I N O R U M ,

SED

D. ET

F U R I O S O R U M , A L I O R U M Q U E J E X SENTENTIA ORATIONIS P E R T I N E T . i. A. §. I; D. h. t. T; 6 . ' W E P R A E D I A R U S T I C A V E L S U B U R B A N A J qua« LUE AB

NON

urbanis

L O C O , S E D QUALITATE S Ç C E R N U N T U R ^

C . h, t. Q U A L I A D I S T R A H E R E , H O C S C T U M N O N

16.

V . I. 2 2 . C-" de admin. §. 7.

QUOD

IINET E T I A M

tut.

I. li.

§. 5.

AID JUS E M P H Y T E U T I C U M ,

VSUMFRUCTUNI,

Z. 3.

§. 5.

D.

h. t,

$. 1.

D.

8. min. &

Z. 5. §. 4. J).

MODO

I 5 . C . h• F. V E L I.

fie

alien,

a.

§. 9. MENTO

I. 5. non

NLSI,

VEL

de

P I G N O R I OBLIGANDO., 10. 1 1 . I3. D.

inscr.

ET

ad-

DANDO, l.

1. § .

h. t. A D D . h ult.

C%

alienand. UT

ID

EST

A

FIERET,

PARENTES

CAVERINT: VENDITIONE,

Q U O D NISI LICET

TESTACAVE-

DEFUNCTUS,

V I V E R E T , R E S V E N A L Ç S H A B U E W T , L. 1. §. 2 , J ) . H ,

A D D . Z. 3. C- quand, §,10. TUM

t.

§. ult. I. 4. I. 5 .

ALIENERIT, "PUTA I N S O L U T U M

COPICII.LIS

JRINT, A B S T I N E N D U M DUM

h.

ALIASVE

D 1 8 T K A H A N T , S E U V E N D A N T , l. 2 2 . C.

2 . ult. reb.

minor.

DICITUR, P E R -

h. t.

ALIOVE

tut.

de

LAPIDICIRÇAS,

M E T A L L I F O D I N A S , N E C N O N S A L I N A S , l. 5. fr.

D.

A U T E M D E P R A E D I I S rusticis

Z.

PROLIIBET,

ERIT J

QUOD. ÎÎT

decr.

opus

SI

FORTE

FEX

RFEFCTJS

non

U

est.

AES

ALIENUM

CAETEÄIS

NON

TANPOS®

D B SIT

REB,

EXSOLVI:

SIMUS J

EOH. TUNC

ADKATUR,

QUI

SUB

PRAETOR

etc.

TÜTBL.

URBANUS,

vtk

QUI PRO SUA R E L I G I O N E

AL1ENARI,

OBL1GA111VE

5 2 7 CLARIS*

AESTIMF.T,

QUAE

POSSINT

DEBEANTJ

OB

8TXA1

16. MANENTE PUPILLO ACTIONE, SI roP0TUER1T PROBARI, OBREPTUM ESSE PRAE.

aes alienum enini praedium rusticum minoris distrahi perniittiuir. I. 12. C. h. t. §. 11. Sed causa demum cognita, et intercedente decreto Praetoris, vel Praesidis, d. I. 12. C. h. t. non enim passim tutoribus, sub obtentu aeris alieni, permuti debuit venditio: et ideo Praetori arbitrium hujus rei Sf.iiatus dedit. Cujus officio in primis hoc convenit excutere . an aliunde possit pecunia ad extenuandum aes alienum expediri. Z. 5. §. 9. D. h. t. §. 12. Idem Praetor aestimare debebit, utium vendere p.jtius, an obligare permittat: nec non illud vigilanter obsorvare, ne plus accipiatur sub obligatione praediorum fu e n oris, quam quod opus sit ad solvendum aea alienum ; aut si distrahendum arbitrabitur, ne propter modicum aes alienum magna possessio distr l. 10. I . . I . 16. C. h. ì. §. 22. Non pauci tamen sunt casus (uti ex dictis ultio intelligitur), quibus ea rerum alienatio fiori potest. §. 23. Cessât enim prohìbitio: 1) si pater pupilli vel ìninoris alienationem permiserit, l. 1. §. 2. I. ult. D« h. t. I. 1. I. i3. C. quand, deer. op. non est. 2) si grande aes alienum, sìmilisve justa causa aliénationem exigat, et intercedat decretum Praetoris, Z. 1. g. 2. D. h. t. h 22. C. de adm. tut. 3) si communis res sit, et socius ad divisionem provocet, d. I. 1. §. 2. D. I. pen. C. h. t. 4) si res a patre creditori pignori obligata sit, d. I, ». 5. 2. D. h. u

DE

CfRAToniutìs

FURIOSO e t c .

529

5) si patir stipulanti fundum spoponderit, Z. 5. §. 6. 2?. h. t. I. 5. C. quand, deer, opus non est. 6) si fundus vel a pâtre, vèl a pupillo sub lege dé retrovendendo emtus sit, arg. L 2. C. de pact. int. emt. I. 5. §. 2. D. I. ult. C. h. t. I. 1. C. quand, deer, opus non est. 7) si pupillus permissu Praetoris rem pignori dederitj, l. 7. 2. li. h. t8) si Princeps alienationem concesserit. I. a. Ç, quand, decret. op. non est. y) si res sint minoris momenti, et quae servando sérvari nequeunt, l. 22. I. ult. §. ult. C. de admin, tut. I. ult• C. quand, decret. op. non est. . §. 24. Quia et alienatio illégitime facta quando* qué convuLcsat, si scil. minor major factus alienationem ratani habuerit, t.it. C. si rnaj. fact, alien, fact, sin. decret. rat. hai. sive expresse id'fiat, l. 2. C. h.u sive tacite, tacendo scil. per quinquennium in cau^is onerosis; per decennium vero inter praesentes, et vicennium inter absentes in causis lucrativis, l. ult. C. si ytaj. Jact. alien. Jact. sin. decret. rat. hai. Titul. D B

CURATOBIBTJS E x TUA

X.

F u m o s o

MIVOAES

C. V.

ET

AX.II*

DÀNDIS.

70-

§. 1. D i e t a de tutoribus fere etiam ad curatores pei"* tinent; in paucissimis enim distant curatores a tutoribus, l. i3. pr. D. de excusât, unde et in plerisque titulis, tum hujus, tum superioris libri, tutoribus curatores conjuncti sunt. Quia vero curatores non tantum minoribus, sed et aliis extra minores dantur, de iis hoc loco separatim subjicilur. §. 2. Ut autem utrumque caput, et de tutoribus, et de curatoribuSf eo rectius intelligatur, de cura et curatoribus, tum minorum, tum aliorum hoc loco paulo plenius videndum est. 3. Cura seu curutio est potestas jure Consti' tuta, ad administrandas res ejus, qui quoquo modo i-ebus suis superesse non potest. 1. 20. D. de R. N. L 8. C. de nupt.

Ó30

LIB. X X V I I .

TIT,

X.

§. 4. Curatores dantur vel oli aetatem, r e i ofe animi corporisve vitium, vel ob alias justáis r añones. §. 5. Ob aetatem curatores dantur minorennibus: nam masculi púberes et foeminae viripotenteá, usque ad vicesirrvum quintum annum complctum, curatore^ accipunfc; quia licet púberes sint, adhnc tarhen fejui aetatis sunt, ut sua negotia tueri non possint. pr. I. de curator. 6. Olim quidem minores ex lege Laétoria, ñon iiísi dictis causis, curatores accipiebant; sed id mutavit Imp. Marcusj qui constituit, ut oiimes adulti curatores acciperent, non redditis causis. Capitolin. in vit. M*rc. Ant. cap. io. §. 7. Unde hodie in hanc usque aetatem adolescentes curat.orum auxilio reguntur, neqiie ante rei suae administrado eis commini debebit, quainvis bene rem suam gerentibus. L i. ult. D. de min. Adeoque ex censtitutione I). Marci oirines adolescentes curatores accipiunt, etiam inviti. §. 8. Nisi quis veniam aetatis impetraverit. Quod conceditur ii's, quos morum honestas mentisíjue solertia commendat: et quidem maseulis anno aetatis vigésimo^ foeniinis vero anno decimo octavo completo ¿ si eaiu aetatem, et foeminae quidem per 6. testes, probaverint. 1. 2. pr. I. i. C. de his qui ven. aet. §. 9. Quo casu ipsi res suas administrant j sed im» mobilia alienare nequeunt. I. 3. C. eod. §. 10. Ob vitium animi curatores dantur furiosity licet majores viginti quinqué annis sint. I. i . pr. D. §« 3. I. h. t. Qui in curatione sunt agnatorum, ex lege XII. T a b b . , d. §. 3. I. h. t. Cic. ad Herenn. L. ì. c. i3* sed jure novo curatores, causa cognita, l. .6. J)\ h. t. a Magistrati! accipiunt, d. §. 3. I.h. t- qui tamen, si qui aint habiles in familia, eos praeterire noa sulet, l. i 5 . J). h. t. I. 5. C. eod. I. 27. C. de ep. aud. 11. In eadem causa sunt mente capti, et prodigi, qui, quod ad bona ipsorum pertinet, furiosum facilini exitum. I. 12. §. 2. D. de tut. et cur. dat. I. 1. pr. 1). h. t. §. 3. 4. I. h. t. §. 12. Sunt autein prodigi, qui (sive masCuli sint^ « v e foeminae, !.. i 5 . pr. D. h. t.) neqije tempus, neque ínem expensaruin habent, sed bona,sua dilacerando et dissipando profundunt. Z. 1 . pr. D. h. t. (j. 13. Quales non censentur ipso jùïe, sed turn demum, cum per decretum Praetoris tales declar'at'i sunt, et ob id ipsis bonis interdictum est. I. ig, l. io. J}, h. t. I.

De C t X R A T o n i B u s

F c a i o s o etc.

531

t . I. 6 . D. de V. 0. I. 2 7 . pr. D. de mitt. Paul. 5. Sent. T. 4. §. 7 . Horat. 1 . Serm. 3. v. 2 x 7 . 2 1 8 . §. l i . Ob vitium corporis curatores dantur surdis% rnutis, perpctuo morbo laborantibus, omnibusque, qui rebus suis superesse nequeunt. §, 4 . 1 , h. t. I. 1 2 . pr. de tut. et curat, dat. §. 15. Non etiam coecis, q u i , si nihil aliud im. pediat, rci familiari praeesse possunt. arg. I. 1. §. 5. JO. de postul. I. 6. J), de jud. §. 16. Ob alias rationed curatores quandoque dantur pupillis, si scil. vel tutor, sive legitimus, sive testa, mentarius, non sit i d o n e u s v e l ad tempus a tutela exeuseiur. 5. I. h. t. Quoniam habenti tutorem (nisi casibus exceptis, r . I. Si. §. ult. JJ. de excus. I. 3q. §. 8. D.de admin, tut. I. 1 7 . D. de tutel. I. i5. JJ. de tut. dat.) tutor dari non potest, d. §. 5. / . R. t. L 2 7 . J), de testum. tut. I. 9 . C• qui dar. tut. §. 17. Dantur etiam non raro bonis- si v. c. heredes deliberent, I. 5. JJ. h. t. si clarae personae bona distrahenda sint, 1, 5. I. 9 . D. h. t. ut et si venter in possessionem missus sit, I. 8 . JJ. h. t. I. x. I. 1 7 . D. da wentr. in poss. mitt. et curat, ejus, et si debitor non sit fiolvendo, v. infr. ad t. de curat, ban. dand. §. 18. Dantur autem curatores ab iisdem Magistratibus, a quibus dantur et tutores. §. 1. / . h. t. v. §. 4. 5 . J. de Atil. tut. I. 5. D• de tut. et cur. dat. supr. ad, t. de tutor, et cur. dat. §. 5. 6. 7 . §. 19. Sed curator lestamento non datur, §. 1. I. k. t. I. 7 . C> de test. tut. datus tamen corilirmatur decreto Praetoris vel Praesidis, d. § . 1 . / . h. t. I. x. §. J. I. 6 . JJ. de conf. tut. I. 2. C. eod. §• 20. Dari possunt, quicunque non prohibentui, et tutores esse possunt, v . supr, at/ t. de tutel. i3. et seqa etiam lilius patri furioso, vel prodigo, si filius probus sit, I. 1. §. 1, 7. 2 . I. 4. D. h. u I. 12. §. 1. D. de tut. et curat. dat. qui sub suraJuitf Wtsttnb. P. IL M m

532

Lib. XXVII.

TIT. X.

I. 3. C- orb. tut. coritra curator em; ad rationes redden' das, et reliqua praestanda, inscr. et Z. 20, D. de tut* et rat. distr. I. 2. Z. i 4 . C. de admin, tut. v. supr. ad tde tut. et rat. distr. §. 3 i . §. 24. Quae, si cut et actio tutclae directa, non nisi f n i t a curatione locum h a b e t , I. 2. /. i4. C. de adin, tut. l> 19. D. cod. licet ,certae rei vel causae nomine, etiam 4 u r a n t e curatione .agi possit, Z. 26. D. de admin, tut. Z. 4. §. 3. Z. 16. §, j . D. de tut. et rat. distr. I. 1. §. 3. D. de contr. tutel. act. .1. 4. §. 4. D. rem pup. salv. for. §. 25. Actio tutelae utilis curationis causa com traria est, quae datur curator 1; contra minor em, eosve, qui sub cur a fuerunt; ut indemnis serve tur. I. 1. §. 2. D. de contrar. tutel. act. v. Z. 47. §. j . J ) , de neg. gest. supr. ad t. de contrar. tutel. act. 26. Differunt tamen curatores et tutores: 1) quod tutores principaliter dentur personis, §. 4. I. qui test. tut. curatores vero rebus, §. 2, J. h. t. I. 20. I ) . da R. N. I. 8. C. de nupt. 2) quod tutores dentur pupillis, g. 1. I. de tutel, 5. I. h. t. curatores vero minoribus, f u r i o s i s , similibusque, pr. I. h. t. Inscr. h. t. 3) quod tutores etiam dentur testamento, §. 3. L, de tutel. curatores non i t e m , §, 1. I. h. t. 4) quod aliis modis desinant esse tutores, v. Supr, ad t. de susp. tut. §. 1. et seqq. aliis cunatorcs. §. 27. Ci'ratio enim fere Jinitur •• 1) si m i n o r maj o r annis 25. factus s i t , Z. 1. §. nit. D. de rnin. 2) si furiosus ad sanain m e n t e m , prodigus ad sanos mores r e d i e r i t , Z. 1. pr. I ) . h. t. 3) si vitium corporis, vel causa, ob quam curator datus e s t , cessaverit.

QUI

TESTAIABNTA

FACEBE

PARS TESTAMPNTA

T I T U L . I,

TACERE

POSSUNT,

QUIKMADAIODUM T E S XA M E N TA

C. V I . §. 1 . curar,

^33

F.

L I B E R XXVILI. QUI

PH>SSUNT.

EX

FLANT.

23;

E x h i b i t i s a c t i o n i b u s , quae l o c u m h a b e i i t , transit I m p .

ratione successionLS seu hereditatis

ratione tutelae et ad a c t i o n e s , quae

ac^uincioms

com-

petunt.

5 2. Est aiitem hereditas, successio (i. e. jus succedendi, t. 1, J). x. J). de R. D. un. I. de reb. corp. et iucorp.) in unive/ sum jus, quod de functus tempore mortis habuiu I. 24. D. de V. S. I. 62 l ì de R. J . §. 3 Eaque duobus modis defertur, ex testamento scil. et dispositene privatorum, vel ab intestato et ey dispositene legis. §. uh. I. per quas person, cuique acq. §. li. Cum véro hereditas ab intestato non deferatur, quamdin ex testamento adiri potest, /. 39. D. de acq. her. L. 89. I). de R. ./. prius de testamento viden 16. pr. D. h. t. JJ. 4. I. de hered. tjual. et d i f f . §. 21. Testamenti factionem activam habere dicuntur, qui testamentum facere possunt. d. I. 16. pr. I ) . h. t. A. §. 4. I. de hered. qual. et d i f f . §. 22. Passivam vero, qui quidem ipsi testamentum facere non possunt, sed tamen ex alieno testameli-

Qui

Testamenta

Facerb-Pòssunt.

535

te vel s i b i , .yel aliis a c q u i r e r e poasunt. d : I, 16; d. §. 4. §. 23. Licet autein testamenti factio adiva origine haud, dubie S.it juris gentium, I. 1. C< de SS. eccles. §: 4o. /. dr. fi. >). E p ad Gal. 3. v. 9. determination'« tà«. m e n juris publici est, et oivilis, l..5. .JJ> h, t. v, d. Diss, nostr. testamento non officiant. §. 7. / . h. t. §. 52. Ir* testibus etiara non debet esse i s , qui in potestà te testatoris est, §. 9. I. de testarti, ord. unde filiusfain non potest esse testis in testamento patris, neq u e contra, licet filiusfam. de castrensi peculio, sive a n t e , sive post missionem, faciat testamentumj reprobatane enim hie est domesticum testimonium, d. §. 9. licet aliud aliis visum sit, v. I. 20. §. 2. D. h. t. §. 53. Pater tamen et fili us, qui in ejus potestate e s t , item duo fratres, qui in ejusdem patris potestate sunt, in testamento tertii testes esse possuntj quia nihil nocet, ex una domo plures testes alieno negotio adhifeeri. §. 8. L de tenant' ord. I- J 7. de testib.

Qui T e s t a m b n t a

Facebe Possunt.

539

§. 54. Sed neque heres scriptu», necjne is* qui in potestate ejus est, neque pater ejus, qui eum iß potèstate habet, neque fratres, qui in ejusdem patris potestate sunt, testes adhiberi possuntj quia sibi ipsi quodammodo testimonia praestarent. I, 20. pr. D. h. U §. 10. / . di\ testam. ord• 55? Quod in legatariis et fideicommissàriis contra habetur, qui testes esse possunt, I. 30. pr. J), h. ti §. t i . I. de t es ram. ord. non tantum in testamento, ecripto, sed etiam nuncupativo. 56. Licet euim nemo in propria causa testis possit, I. 10. [). I. 10. C. de testib. et propria causa diT catur, cujus commodum vel damnum ad aliquem pprtin e t , L 1. 5. 11. D. quand, appell• non tarnen istud hiß' obstat. Legatarii enim non sunt juris successores, d. §. »1. I. de testam. ord. I. 9. §. 1. 1). de edend. tum et testes causa sunt, ut testamentum subsistat; improbe ergo faceret heres, si iUos repudiare!, quibits pro se usui est, v. I. l4. D. de reb. dub. §. 57. 3) Ut testen subscribant et sìgnacula tipponant, I. 3o, D. h. t. §• 3. I. de test/tin. ord. sua vet alieno annulo, I. 22. §. 2. 7. D. h. t. I. 12. C. de testam. vel alio instrumento. Magis enim est, ut non tantum (sic leg. vid.) annulo quis possit signare : dum tarnen liabeat ^apaxTijpce, i. e. formam, insculptaimjue signi imaginem. I. 22. §. 5, D. h. t. §. 58. Si ve autem de die, si ve nocte te^tamentrm «ignetur, nihil interest. I. 22. §. 6. D. h. t. §. 59. 4) Ut ipse testator snbscribat, vel si seribere nequeat, octaviun testem in eum fhiem adhibeat: nisi forte testamentum sit holagraphum, i. e. integrum manu testatoris scriptum. Z. 28. §. 1. C. de testam. §. 60. Constitutum etiam e r a t , ut nomen heredi» per manus testatoris, vel testium, exprimeretur, 4. /. de test. ord. 1. ¡29. C. de testam. sed id postea per iVW. 119. c. 9. abrogatum est. 61. In qua materia testamentum scriba tur, an i n tabulis, an in chartis, membranisve, nihil interest. §. 12. I. de test. ord. I. 1. I. 4. D. de bori, poss. sec. tab. (j. 62. Nihil e{iam r e f e r t , qua lingua, quibusve verbis, solennibus, an non solennibus, fiat. /. 21, §, ult. I. i5. C. de testam. §. 63. Dummodo litleris perscribatur, non notìs, v. I. 6. §. ult. D. de bon. poss. nisi Forte portio here.

LIB. XXVIlIi

TIT. I.

flitaria notis «xpresSa s i t , I. 9. 4. D. de her ed. inst. Vel miles testates sit, I. 4o. pr. D. de testam. trtil. §. 64. Cum. duobus plurihusve testamentis nemo paganus potest decedere, 1. 19. D. de testanu mil. sed unum testamentitm pluribijs exemplis seu codicibus conficere quis potest, I. 524. D. h. t. §. l 3 . 1. de te± Stam. ord. §. 6 5 . Diimmodo omnia exemplaria secundum obthientem observationem facta sint., d. §• i3s I. ult. D. tie hiß, quae in test. del. neque unum quasi testamenturri s i t , aliud quasi exemplum, I: 1. §. 7. D. de bon, poss. sec. tab. §. 66. Üt autem testamentum solenne nuncupatix/urn r e c t e fiat, r e q u i r i t u r , ut testator, coram septem testibus idorieis, specialiter rogatis, simul praesentibusy ac lestatorem videntibns, atque intelligentibus, unitd contextUf voluntatem viva voce' declaret. §. i 4 . I. de testam. ord. I. 21. pr. §• pen. et ult. D. h. t. L. 2H §. 2. I. 26. C. de testam. §. 67. Quo casu heredes palam nuncupandi sunt. Quod tamen non accipiendum in publicum,- sed ut te* Stator exaudiri possit: exaudiri autem non ab omnibus^ sed a testibus; e t , si plures fuerint testes adhibiti, suf» licit solennein numerum exaudire. I. 21. pr. I), h. t. 68. Debet etiam testator ultimam voluntatem plene pronuntiare. Si enim heredibus primis nuncdp a t i s , p r i u s , quam'secundos exprimeret heredes, obmutuisset, et aliquid desit ex his, quae testator dicere yol u i t , ne quidem e a , quae dicta sunt, subsistunt. I. 2 5 . D. h. t. §. 69. Quod si vero v e l una dictarum solennitatum omissra sit, testamentu.n (utpote non jure factum, h 1. I). de injust. rupt'. irr.) in foro externo nullum producit Cffectum; I. 17. /. 23. C. de fideic. in foro tarnen conscientiae, si modo constet de seria voluntate defuncti, heredem ab intestato, ad relicta praestanda obligat. arg. I. 3 2 . I. 2. C. de fideic. I. 38. I). de fideic. lib. I. 5. §. i 5 . D• de don. int. vir. et ux. §. 4o. I. de jR. D. v. P l m . L. 4. Ep. 10. Dissert, n o s t r : 2. de caus. obi. c. 4. §, 11. et seq.

De Liber, E t Postum. Hebjsdî Inst.

54»

Tiiul. I l De

L i b e r is E t P o s t u m i s H e n p d i* b u » I n s t i t u e n d i s , V e l ExHE R E D A N D IS. C . VI». 2 8 . 29»

§. 1. N o n tamen, ut omwino valeat testamentum, sufficit hkec observatio-, quam sup$a exposuimus, sed omnino curare debet testator, ut heredem instituât ; quia tesiarrierita viin ex institutlòfie heredis accipiunt, et ob id velati tìaput atque f'uridamentum intelligitur totius tq? starnenti korrdis- : m ti tutió, 5. 34. I. de légat. § 2. Est autem heredis instûutio , designati» sitc.esi.0ris in universum jus, quod de functus tempore morti-i luibuït. arg. I. 24.- J). de V. S. I. 62. 1). de li. J. 3. F.aque non maie diyiditur in voluntarïam, et necessarians §. mos. 12 Qui enim filium in potestate habebat, curare débeljat, üt eum heredem institueret, veì exheredem notni&atim facei»et: Alioqui, si eum srlentio praeteriisset, inutiliter twtabatur-, et testamentum ipso jure nullum erat. pr. T. de exher. ib. /. 5o. Ü. h. t. I. 1. D. de inj. rupt. irr.jact test,. Quiar-fiiiusfam. etiam vivo patre quodaminodo dominus existiinatur, et post moptem pairis pò® bereditatem percipere, sed magis libera?:"! bojjomim .a4wii)istratijone»n cortsequi videtur. I. ti. £t. h. t. -2. / . de hered. qua,l. et diff. 13. Adeo, ut si viva, patre fìlius mortuus sit, Jure civili fcejno heres ex eo testamento existere possi»; quia seil, non substiterit- ab initio, d. pr. I. de exher-. Hb> h 7• D. h< t. I. ». D. de reg. CatonZ. ¡29. L pen. D. de R. J. §. JÄ, Licet secus sit jure praetorio,. v. Li. D. de hon. posa. contr. tab. I. 2. pr. D. de bori. poss. secvncL Xnb> quo,>'..etianjsi fiiius patri superstes bonis paternis se abstineat, voluntas ex bono et aequo sustinetur, L 1 7 . J2. de-rmjuM. rupt. irr. §. 15. Sed aliud juris erat quoad.filias, reliquosjque per rvirilem sexum descendentes liberos, i. e. nepot':s, «triusque sexus. • Neque enim neminaiiin eos exJieredare necesse erat, sed iicebat inter caeteros hoc facere ; neque praeteriti testamentum infirmabant , sed .jus acofescendi habebant, pr- l. de exher. lib. quo suis here.dibus.accrescebant ad virilem, extraneis ad partem dimidiam, Ulp. T. 22. 16. 17. Caj. L. 2. T. 3. §. 1. Paul-. JL. 3.• Sent: JL 4. 5. 16. Postumi olim, utpote incerti, Jie quidem institui- potérant. §.25. /. de. legat. Ulp. T. 22. §. 4. Sed qjiia> si natus fuerit postnmus vivus et perfecta humana specie, testamentum rumpitur, 1.12. I), h. 1.1. 2,I.3. G. de-pose. her. instit. receptmn est, ut postumi quoque liéred^tnstituantur, vel exheredentur, I. »P. D. h. t. §. 1. I. de exher. lib. I. 3. pr. D. de injust. rupt. irr. test. §. 17. Ut et quis postumum heredem instituere ^possit, licet nondum uxorem duxerit, l. 4. D. h. t. dumjnodo ejus conditionis sit, ut naturaliter generare, possit, v. I. 6, pri §'. 1.2. i. 9. pr. j0, h. t. ($, I8.1 Sed si ei ea, quae alii nupta sit, postumum quis.heredem instituerit, ipso jure non valet, quod turpis sit institutio: ut et, si ex ea, quam nefas sit uxorem ducere. I. 9, 1. 5, j}^ t.

D E LTB£K. E ' f - P o s T U M . H f i B E t ì , I n s t .

543

•§. 19. Inter nàtos aiitéin 61 postumos, non un* erat differentia. 20. ì) Filio enim suo nata praeterito testameirturn est ipso jure nullum, l. i. I. 5. §. 3. I>. de inf. rupt. irr. test, postumo praeterito testamentum ab initio éubsistit, §. 1. / . de exher. lib. 2) Postumi omnes, sive masculi, sive foeminaej praeteriti agnascendo testamentum tolum rumpunt; foettiinae natae non item. d. 8. ì . 3) Postumis filiabus inter caeteros exheredatis pater aliquid legare cogitur, ne per oblivìonem videantur praeteritae; natis non item. d. §. i . 4) Omnes masculi postumi nominatim exheredandi sunt ; quod quoad nepotes natos secus est. d. ì. §. 21. Sunt autem postumi vel veri> vel quasi tales. §. 22. Postami veri sunt, qui post mortem patriè hascuntur sui, l. 3. ì. D. de injust. rupt. irr. test. I. 6. pr. D' de inojff. test. Varr. d. L. L. L. 8. Fest.' in voci Postumus. sic dicti, non quod post humatum pattern nati sint, uti vult Isid. £,. ig. c. 5. sed quod postremi, seu postremo loco nati sint, v. Plaut. irr Aul. Act. 2. •Sci i . v. 4o. 4i. 42. Virgil. L. 6. Aeri. v. 765. Geli. L. 2. c. 16. Unde et alio nomine posteriores vooantur. I. 5. §. 3. D. eie injust. rupt. irr. fact. test. §. 23. Quasi postumi sunt: 1) nepotes post indi'» tem avi sui nati, praemortuo filio; instituendi ex formula Galli Aquilii J € t i , quae ita habet: Si f i l'i r i MEUS, VITO ME, MORIETUR, TUNC SI QUIS SIIMI EX E0 NfePOS, SIVE QUAE NEPTIS, PUàT MORTEM MEAM IN DECEM MF.N9IB.U8 PROXIMIS) fulfills tlLIUS MEUS MORERETUR , NATUS, NATA e k i t , here&es s u n t o , v. I. 29. pr. et §§. seqq. J). h. A. Qui Aquiliani dici solent. §'. 24. 2) Postumi, qui sui nascituri sunt post testamentum, patre mortuo, vivo testatore avo; ¡¡istituendi 3X legis Jìiliae Veliejae capite primo, 1- 29. §. 11. 12. D. h. t. quod ita fere conceptum videtui": Qui te» STAtaÉNttm FAClF.'f, IS OMNES VIRlLlS SEXUS, q u i Ét sui H'F,KEnr,j f u t u r i E r u n ì , heredes instituendi, vel nominatici exheredandi jus habeto; id nisi fiat, testamentum ejus ruptum esto, arg. d. I. 2Q. §. 12. I. 3. pr. 1. D. de injust:, rupt. irr. fact. test. 25. 3) Nepotes, qui ante tostamentuin avi nati, succedentes postea in lofcum patris sui demortuì, quasi sui 'heredes agnascuiitur } qui, he quasi agnascendo rtun-

$4*

XXVIII.

T i t . II.

p a n t tesiamentum, i n s t i t u e n d i , vel e x h e r e d a n d i sunt ex le gis Tellejae capite secundo, I. 29. §. i 3 . I). h. U §. 2. I. de. exher. lib. I. i3. D. de injust. rupt. irr test. quod ita conceptum est : S i quxs ex suis h e r e . DJBUS SUUS HEKES ESíE DESIERIT, LIBERI EJUS, ET CAETER1, IN LOCUM STJORUM hereduill SUCCEDI! Na o j qui nisi instituti vel exheredáti si/It,, ad excrnplurn postumorum ¡ tcstamentum ruptum esto. d. L. 29. §\ i 3 . i 4 . D. h. t. Qui ttfrique quasi postumi, Veliejfuii dici solent, §. 26. 4) N e p o t e s , qui post testamentuni a v i , yivo p a t r e suo n a t i , mox p a t r e decedente in ejus locum SueCedunt ; duobus quasi capitibus legis Vellnjae C /inmixtis, instituendi ex spntcntia J idi am. I. 29. §. i5. Ü h. t. §. 27. 5) Qui ante captivitatem patris concepii, capto ab hostibus p a t r e , in civitate nati s u n t ; instituendi v e l exheredandi ex fiction e legis Curnsliae. I. i5. D. de injust. rupt. irr. testarti. Unde et C-omeliarìi vocari solent. 28. Emancipatos, aliisve m o d i s a patria potestate l i b e r a t o s , I. 1. §. 6. I), dc bon. pot*. ioni/-. h.b. j u r e civili necesse non est heredes institi.ere, vel exher e d a r e , quia n o n sunt amplius sui h e r e d e s , §. 3. I. de exher. lib. sed P r a e t o r , quasi r e s c i n d e n s eorum capitis d i m i n u t i o n e m , I. 6. §. 1. I), de bon. poss. eos vel i n s t i t u í , v e l masculos'nominating, foeminas i n t e r caeteros e x h e r e d a r i jubfetj caeteroquin h o n o r u m possessionem c o n t r a tabulas p r o m i t t i t , §. 3. I. de exher. Lb. /. 4. I. 6. I). de bon. poss. contr. tab. q u a m dum t r i b u i t , r e i p s a hered{tatem d a r e t i d e t u r , I. 1. Z. 2. D. de bon. poss. §. 29. Adoptivi l i b e r i , quamdiu sunt in potestate p a t r i s a d o p t i v i , similiter instituendi v e l exheredandi s u n t j ejusdem enim juris h a b e n t u r , cujus ex justis n u ptiis quaesiti. §. 4. 1. de exher. lib. I. 1. J), de adopt. §. 8. 1. eod. §. 30. E m a n c i p a l i autem a p a t r e adoptivo, nequ$ j u r e c i v i l i , quia desinunt esse sui h e r e d e s ; ñeque j u r e p r a e t o r i o , quia siinul n o m e n l i b e r o r u m a m i t t u n t , I. 4. D. si tab. testam. null, extab. I. 1. §. 6. I. 3. §. 2. de bon. poss. contr. tab. i n t e r liberos c o n n u m e r a b a n t u r , §. 4. I. de exher. lib. §. 31. Cum vero emancipati f u e r i n t a p a t r e adopt i v o , vivo p a t r e n a t u r a l i , §. 10» I. de hered. qutie ab intest, tunc incipiebant in ea cá,usa esse, in qua f u t u r i e s s e n t , si a n a t u r a l i p a t r e emancipati e s s e n t , §. 4, J¡* 4e

D e Libeb, E t

P p s t u m . Heked», I k s t .

545

exher. lib. Hoc enim casu, ne utriusque parentis exciderent successione, volefeat Praetor, eos .jus naturale liberorum recuperare. Z. 4.- JD. si tab. testarti, nuli, exeab. §. 52. Sed haec quidem yetustas introducebat, 5. J. de exher. lib Imi), autem Justinianus j ® » novo oranem istam differential» juris antiqui, quoad sexum. et graduxn, sustuiit, et constituit, ut ornata,, sive. sui, sive emancipati, a patre ve! keredes instituantur, vel notnihatim exheredentur, sive jam nati, sive in utero constanti -postea nati sint. Z..4. C. de lib. praeter. §. 5. I. de exher. lib. §. 33. Adeo u t , eo ih sui a non osservato, testamentuin, et quoad institutiones, et quoad legata, nullum s i t , Z. 17. t). de inj. rupt. in. test, etiarn jure novissim o , N n 5 . c. 7>. Auth. Ev causa. ,0. de lib. piaet. . § 54. Differentia enim inter snos et emancipatos non est sublata, ncque erncncij/ati exaequati sunt suist ut et ipsis practeritis testamentum ncn subsistàt; sed liabent bonorum possessionem contra tabulas. d. L 4. C„ de Ub. VÌ art. § 55. Circa adoptivos jure novo distinguitur, a » ab Ascendente adoptati sint, quales similiter institue.ndi vel exhereciandi sunt ; an vero ab extraneo, quales praeteriri possimi v. §, 5. in J. i. de exher. lib. I. pen. C. de ado; t, §.• 2, I. eod. §. 55. Ut autem instituti dicantur l i b e r i , institutio verbis disposiiivis et expressis facienda est. In conditione positos esse non sufficit j veluti, si quis testamento dixprit, ,Sì filiits ri ens me vivo decedat, Cajunt insuruo. -Liberi enim positi in conditione, non.sunt politi in dispositione, seu institutione. 1. x€, §. x. D. de vul'g. et itup. snb.st. I. 8. D- si quis omiss. cans, testarti. §. 57. Plane miles necesse non habet, liberos suoa instituere, vel nominatim exheredare, sed silentium ejus pro exheredatione valet. §. 6. I. de cxher. lib. I. 12. D. de ban. hb. I. 9. Z. xo. C. de test. mil. §. 38. Ut testamentum militis non tantum non sit nullum, sed nèc per bonorum possessionem contra tabula», nec per querelarti inofficiosi iniìrmari possit, I. 9. C. de iuuff. test, etiam post JSov. n 5 . c. 3, §. 39. Dummodo sciverit miles, se liberos habere. ,d. §. 6. I. de exher. lib. 1. 9. C. de test. mil. §. 40. Quibus tamen portionem legitimam, per gondictionem ex lege peteridam, non negamus. arg. Auth. Presbyteras• C. de episc. et cler. L 3o. I, 32.

5-0

Lib.

XXVIII,

TIT.

III.

c . de inoff. test. N. 18. c. 1. r. Dissert, no str. 2. de port. legit, c. 2. 5. 29. 41. Similiter mater, vel avus maternus, necessfc ixon habent, liberos suos heredes instituere, vel pxheredare, sed possunt eos silenti« omittere ; nam silentium riiatris, et avi materni, et caeterorum per matrem ascenderitium, tantum facit, quantum exhpredatio patris .• quia matri et avo materno neque sui heredes sunt, ne» que esse desierunt. §. 7. / , de exher. hb. I. 4. §. 2. D. de boli. posi, contr. tab. I. i3. D. de sul* et legit. her. Quod per Nov. n 5 . c. 5. muiatum non videtur. §. V2. Licet autem testamentum, in quo liberi dicto mòdo instituti vel exheredati sunt, ab initio subsistat, non tamen effectum habebit, si sine justa causa èxheredatro vel praeteritio facta sit, sed per querelarti inófficiosi testamenti rescindi poterit, de qua, ut et kùusis exheredationum, actum supra ad t. de inoff, testàm.

Titul. De

Injusto,

Rurro,

III.

Irbito stamento.

facto

Te-

§. 1. Quemadmodum vero testamentum ipso jure nuU Ivm est, si fìlius, qui est in potestate patris, praeteritùs est, l. \. D. h. t. sic et ab initio non subsistit, et ìnjusttun dicitur seu non jure factum, si externa solen«ina juris desint, d. I. 1. §. 2. Quod autem ab initio subsistit et juste factum est, infìHnatur aliquando, vel ipso jure, vel ofjì* ciò judicis. JJ. 3. Ipso jure, dum testamentum rumpitur, vel ìrritum fit. pr. I. qitib. mod. test. inf. §. 4. "Officio judicis, cum rescinditur per querelarti inofficiosi, de qua actum supr. ad ~t. de inoff. test. vel honorum possessionem contra tabulai> de qua infr» ad t. de bon. poss. contr. tab. §. 5, Rumpitur testamentum, cum, in eodem stata manente testatore, ipsius testamenti jus vitiatur. §. 1. £. qaib. mod. testatti, infirm. §. 6. Quod coniingit pei agnationerri sui heredis> vel inutationenì voluntatis. I. t. D. h. t§. 7. Agnatio sui heredis vel naturalis est et Vera, vel civilis et quasi talis. 8»

D E IttjpsT«» R U P T , I n f t i T . F A C T . T e s t a m «

547

5. 8. Agnatio naturalis et' vera est, cum herea «wus post factum testamentum naturalilcr natus est. Z. 3. §, l . J), h. t. §. l . I. de exher. lib. I. 3. C. de post, her. inst. 5. 9. Agmtio civilis contingit tripliciter: i ) cum testator, qui ex ascendentibus est, aliquem adoptat, §. J. I. quib• mod. testam. infirm. I. pen (J. de adopt. 2) cum liberi naturales legitimantur, §. 2. I. de 7iered. quae ab intest. 3) cum nepos succedit in lo cum sui heredis, et Ita testatori quasi agnascitur, §. 2. I. da exhcr. libcr. §. 10. Quibus casibus testamentum rumpitur, l. i . D. h. t. quia incidit in casum, a quo non potest incid e r e , v. Z. 98. pr. in f . ü. de Y. 0. junct. pr. I. de exher. lib. I. 1 . D. h. c. §. 11. Muta>¿0 voluntatis fit, vel per posterius testamentum, . ft. t. §. 21. linde nomen expriipi semper neeesse non est, sed sufficit, si testator heredem indubitabili sign»

D E HEHEDIBUS INSTITÜENDIS.

553

demoitttraveiHt, quod pene nihil a nomine distat. I. 9. §. 8. D. h. t. §. 22. Ut et valeat institutio, si demonstratio cum gratia facta sit. I. 48. §. 1. D. h. maledicto objurganäi t, Non e t i a m , si maledictum contumeliae causa additum sit. d. I. 9. §. 8. D. h. t. I. 54. D. de leg. 1. §. 23. Quin nec error in nomine, neque falsa de* monstratio institutionell vitiat, si modo de persona con« t e t / l. 48. §, 3. D. I. 4. C. h. t. l. 72. §. 8. et. seq. D. de cond. et dem.- si enim in persona erratum s i t , seeui e s t , I. 9. pr. I. 16. §. 1 . D. I. 4. C. h. t. 24, Sed illa institutio, quos Titius voluerit, vitiosa est, quod aliena arbitrio permissa est. Nam satis constanter veteres' decreverunt, testamentorum jura ipsa p e r se firma esse o p a r t e r e , non ex alieno arbitrio pendere, I. 32. pr. D. h. t. Licet, si quis Sempronium he« redem instituerit, si Titius in Capitolium ascenderit, et hoc ipsum in potestate Titii repositum s i t , secus s i t ; quaedam e n i m , si in testamentis exprimantur, effectual nullum h a b e n t , quae si verbis tegantur, licet eandem significationem liabeant, momentum habent. I. 68. D.h. t. L. 52. 1). de condit. et demonstr. §. 25. Captatorias etiam institutiones Senatus improbavit, qua rum ¿eil. conditio confertur a d secretum alienae voluntatis. I. 70. D. h. t. I. 64. D. de leg. 1, ¿ . 1 1 . C. de test, mil.- Veluti, si dicat testator: Qua ex parte Titius. me heredem Jaciet, ex eadem mihi he* res esto. §. 26. Illae enim institutiones captatoriae noitsuat,. si ita heredem quis instituat: Qua ex parte Titius me heredem instituit, ex ea parte heres esto; quia in praeter» itum.institutio ooüata est. I. 71. pr. D. h, t. add. /. 8 1 . §.1. D. eod. §. 27. Neque heres tan tum p u r e , sed et sub conditione institui potest. §. 9., J . h. t. tit, J ) . de condit< instit, §, 28. Sed ex certo t e m p o r e , aut ad certum tero» quam mop u s , non p o l e s t , veluti; post quinquennium, riar; v e l ex Kalendis Ulis j vel usque ad Kalendat illas heres esto: quod tempus pro supervacuo habetur, d. §. 9. I. h. t. h 34. D. h. t. Regula enim l. 7. D. de R\ J . quod nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere possit, etiam ad spatium temporis pertinet, Z, 4 i . J ) . de test. mil. neque heredem temporarium quis habe« r e potest, l. 88. ü. h. t. I. 7. §. xo. in f . D. de min. §. 29. Solennis »utero divisio hereditatis (11t et

554-

Li*

XXVIII.

Tit.

V.

aliarum rerum, v. Z . 8 . D. d. R. V. L 5g, 2 . / > . rf« evict.) apud Romanos in duoclecim uncias fiehat, quae assis appellatione continentur. Z. i 3 . §. 1 . Z. 5o. §. wZt. .Z7. 5. /. A. t. Horat. §. 2. D . i. §. 6. Quae communiter dividi solet in vulgarem, pupiUarem, ¿reviloquam (quae rectius reciproca dicitur, v. I• 4. §, 1. D. h. t. S. 1. I. h. t.) et cgmpendio« sam. v. I. C. de impub. ek al. subst. S, 7. Alii breviloquain. et eompendiosam omittunt, sed addunt,reliqui3 mi lit ar em. §. 8., Sed dictae species ad vulgarem et pupillarem satis cQinmodi! referri pcssunt., et militaris priviicgiati est. Ut s^tius sit sequi Imp., qui ipse h. t. et tt. 1.