Origenes Werke Band 4 Der Johanneskommentar

Table of contents :
INHALT VON ORIGENES BAND IV
Einleitung. Α. Die Überlieferung
Einleitung. B. Litterargeschichtliches
Text
Origenes Johannescommentar. Teil 1
Origenes Johannescommentar. Teil 2
Origenes Johannescommentar. Teil 3
Origenes Johannescommentar. Teil 4
Bruchstücke aus Catenen
REGISTER
VORBEMERKUNGEN
I. Stellenregister
II. Namenregister
ΙII. Wortregister
Initien-Register der Catenenfragmente
Nachträge und Berichtigungen

Citation preview

DIE GRIECHISCHEN

CHRISTLICHEN SCHRIFTSTELLER DEB

BESTEN DREI JAHRHUNDERTE HERAUSGEGEBEN VON DER KIRCHENVÄTER-COMMISSION DER KÖNIGL. PREUSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

ORIGENES VIERTER BAND

LEIPZIG J. C. HINRICHS'SCHE BUCHHANDLUNG 1903

Druck TOD A n g u a t P r i e s in Leipzig.

OKIGENES WEKKE VIERTER BAND

DEE JOHANNESKOMMENTAR HERAUSGEGEBEN

IM AUFTRAGE DER KIRCHENVÄTER-COMMISSION

DER KÖNIGL. PREÖSSISCHEN AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN

VON

LIC. Dß. ERWIN P R E U S C H E N IN DABMSTADT

LEIPZIG J. C. HINRICHS'SCHE BUCHHANDLUNG

1903

HERMANN UND ELISE ΘΕΒ. HECKMANN WENTZEL-STIFTUNG

INHALT YON OBIGENES BAND IV Einleitung

Seite

A. Die Ü b e r l i e f e r u n g 1. Die Handschriften IX 2. Das Verwandtschaftsverh<nis der beiden Stammhandschriften XXXIV 3. Die erste kritische Ausgabe des Johannescommentars von 1374 XL 4. Fehler und Vorzüge von Μ XLIV 5. Die Geschichte des gedruckten Textee LVD 6. Die Catenen zum Johannesevangelium LXI B. L i t e r a r g e s c h i c h t l i c h e s 7. Veranlassung, Zeit und Ort des Commentary LXXVI 8. Die Exegese des Origenes und ihre Quellen LXXXII 9. Der Bibeltext des Origenes LXXXVIU 10. Herakleon und seine Noten zum Johannesevangelium . . . CII S c h l u s s w o r t des H e r a u s g e b e r s CVII Verzeichnis der Abkürzungen 2

Text Orrgenes J o h a n n e s c o m m e n t a r B r u c h s t ü c k e aus C a t e n e n

3 481

Register I. S t e l l e n r e g i e t e r Altes Testament Neues Testament Nichtbiblische Schriften Π. N a m e n r e g i s t e r ΠΙ. W o r t - und S a c h r e g i s t e r IV. I n i t i e n - R e g i s t er der Catenenfragmente Nachträge und Berichtigungen

577 577 582 594 595 606 663 667

Einleitung. Α. D i e Ü b e r l i e f e r u n g . 1. Die Handschriften. 1. Von dem Kommentare des Origenes zum Evangelium Johannis sind bis jetzt acht Handschriften bekannt geworden. Die Hoffiiung, dass dieses Material sich noch vermehren lässt, ist nicht sehr gross, aber auch nicht völlig aufzugeben. Denn die Auffindung einer Handschrift in dem Kloster Vatopädi auf dem Athos beweis^ dass auch in dem Oriente, trotz der feierlichen Verdammung des Origenes, seine exegetischen Schriften als unentbehrlich angesehen wurden. Auch die Hoffnung, dass sich unter den zahllosen Papierfetzen, die man jetzt in Ägypten zu Tage zu fördern begonnen hat, noch Fragmente des Origenes finden möchten, ist nicht unbegründet, wenn man bedenkt, wie eifrige Verehrer der Alexandriner auch in den ägyptischen Klöstern besass.1) Hier kann es sich aber zunächst nur darum handeln, zusammenzustellen* was wir bereits besitzen. Die älteste Handschrift ist der Codex Monacensis graecus 1912), Μ eine Bombycinhandschriffc in Gross-Quart (Grösse 3 0 , 8 x 2 3 c m ; Schriftraum 26,8 x 17,6 cm ; resp. 25,8 zu 17,3cm). Sie ist undatiert und stammt der Schrift nach aus dem dreizehnten, vielleicht auch, was Koetschau nicht für ausgeschlossen hält 3 ), aus dem Ende des zwölften Jahrhunderts. Diesem Ansatz würde auch ich nach langer und eingehender Beschäftigung mit der Handschrift zustimmen, wenn nicht die Verwendung 1) Vgl. Palladius, historia Lausiaea 12. 2) Beschreibungen bei J. Hardt, Catalogue Codic. graecor. Mss. bibliothec. reg. bavaric. II, 258 (fehlerhaft); Δ. E. Brooke, The fragments of Heracleon (Texts a. Studies I, 4 [1894]) p. 1 . . The commentary of Origen on S. John's gospel I (1896), p. DL 3) Vgl. Koetschau in der Theolog. Litteraturzeitung 1897, Nr. 7, Sp. 244. Origenes IV· Β

χ

Einleitung.

des Papieres in""dieser Zeit fraglich wäre.1) Der Band, in rotes Leder gebunden, besteht aus zwei ursprünglich selbständigen Teilen. Die alte Bibliotheksnummer, die sich noch auf dem vorderen Schmutzblatte wie auf dem Röcken des Einbandes findet, ist 30. Unter ihr ist sie von Montfaucon, bibliotheca bibliothecarum manuscripta p. 587 2 C notiert. Eine noch ältere Nummer ist auf der Innenseite des Deckels, zusammen mit einem fehlerhaften — von Hardt wiederholten — Inhaltsverzeichnisse angebracht: Stat C N° 59. Darunter: Origenes in D. Matthaei Evangelium tomus 11mi18 in initio mutilus (lies: 10 mu8 . in. mut., 11!) 12. 13. 14. 15. 16. Et in Euangelium D. Johannis tomus 1. 2. 6. 9. 1319. 20. (adde 28!). 32. Non uidetur mutilus esse codex sed (numeri) 2 ) uel deleti uel confusL Die letzte Notiz scheint darauf hinzuweisen, dass dem Schreiber die im Codex Venetus (s. u.) befolgte Einteilung des in der Handschrift vorliegenden Stoffes in 32 Bücher bekannt war. Der «rste Teil f. 1—110 der modernen Paginierung — eine alte Paginierung reicht von α bis μβ — enthält die Reste des Matthäuscommentares. Die ersten 37 Blätter sind jetzt stark verbunden.3) Auf anderem Papier und von anderer Hand geschrieben folgen f. 111 bis zum Schluss die Reste des Johannescommentares. Dieser zweite Teil besteht aus 25 Lagen, von denen die siebzehnte nur aus 7 Blättern — der Falz des achten ist auf das siebente aufgeklebt 4 ) — und die fünfundzwänzigste aus 3 Blättern besteht. Die übrigen 23 sind vollständige Quaternionen. Kustoden finden sich am unteren Rand von f. 120 r (ß), f. 1361- ( την άπόρηοιν κώ την λύΰιν (S. 435, 19. 23). ., θημ(είωοαι) και ταυ την την άπόρηοιν (S. 436, 3). f. 287Γ οημ(είωϋαι) τί ή ν ό εποίει ο κύριος και ουκ ήδει ο πέτροα (S. 436, 30). f. 292 r αημ(είωοαι) ταντα όλα περι διαφόρων μέτρο)ν πίοτεως (S. 449, 24). f. 294 ν οημ(είωθαι) την δευτίραν έξήγηοιν (8. 454, 19). f. 295 ν ΰημ(είωθαι> εις το ώς εις εξ ημών (S. 457, 2). f. 297 γ οημ(είωααι) περι κόλπων χριοτοϋ καϊ &εοΰ κάί κόλπων'Αβραάμ (S. 461, 27). f. 298 Γ οημ(είωοαι) περι της χειρός μωαέως είοάγοντος εις τον κόλπο ν [αύτοΰ και ενάγοντος αυτήν so V; Μ unleserl.] (S. 462, 21). f. 300 ν χωρίον καϊ τοϋτο ί'ως ώδε (S. 468). f. 3011' αημ(είωΰαι) πώς καλώς και την ενωοιν τών εν τώ χριΰτώ δύο φύσεων δογματίζει (S. 470, 14). f. 302Γ οημ(είωΰαι)τίτόδεδοξαομένον πρόοωποντοΰ μωαέως (S.472,33). Über die Vorlage der Handschrift lassen sich einige Vermutungen aufstellen, die für die Beurteilung des Textes und seiner Verderbnisse von Wichtigkeit sind, und die zugleich der Konjekturalkritik Handhaben bieten. 1 ) Zunächst lässt sich mit einiger Sicherheit noch die Grösse der Handschrift berechnen. Ziemlich am Anfang des 28- Tomus (S. 391, 3) befindet sich eine grosse Lücke, die im Monacensis dadurch kenntlich gemacht ist, dass auf f. 266 a auf der elften Zeile nur die Buchstaben άπε geschrieben sind, während der Rest dieser Zeile, die achtzehn folgenden Zeilen dieser, sowie die zweiundzwanzig ersten Zeilen der folgenden Seite frei blieben. Den freigebliebenen Raum würden ungefähr 2400 Bachstaben füllen. Da nun die Lücke nicht anders erklärt werden kann, als dadurch, dass man in der Vorlage den Verlust eines Blattes annimmt, so ergiebt sich, dass auf einer Seite der Vorlage etwa 1200 Buchstaben gestanden haben. Rechnet man die Seite der Vorlage zu etwa 30 Zeilen, so kämen auf die Zeile c. 40 Buchstaben. Das so gefundene Resultat wird bestätigt durch zwei Beobachtungen. S. 43, 11 sind die Worte με χω ϊϋ διόπερ ΰίμωνα μεν τον μάγον αυτόν άναγορεύοντσ, wiederholt, das zweite Mal aber mit Punkten versehen und so athetiert. In Μ beträgt die Zahl der auf der Zeile stehenden 1) Vgl. auch u. S. XLIVff.

χνιπ

Einleitung.

Buchstaben 41. Die wiederholten Worte bildeten demnach wahrscheinlich eine Zeile in der Vorlage, die ebenfalls mit Kompendien geschrieben war. S. 410, 3ί sind hinter ααούλ1) die Buchstaben γέγρα wiederholt. Es könnte hier ein Fehler wegen Homoioteleuton vorliegen. Denn jenem γέγραπται geht ebenfalls Σαονλ voraus. Aber rechnet man die Kompendien ein, so ergiebt sich für die durch die doppelt geschriebenen Buchstaben in Anspruch genommene Zeile die Zahl von 38 Buchstaben. Es erscheint mir daher ein genügend gesichertes Resultat, dass die Vorlage des Monacensis ein Format hatte, in dem auf die Seite 30 Zeilen, jede Zeile zu 38—40 Buchstaben kamen. Das würde die Handschrift nach den Beobachtungen, die Zachariae von Lingenthal über den Wechsel des Formates der Handschriften gemacht hat, etwa in das 10. oder 11. Jahrh. weisen.2) Bestätigt wird diese Kombination durch einen merkwürdigen Zufall. Auf f. 24δ r nimmt der sonst sehr regelmässige Ductus der Schrift plötzlich einen altertümlichen Charakter an3), und zwar so, dass man, wenn man bloss diese Seite sähe, die Handschrift unbedingt in das 10. Jahrhundert setzen würde. Die Schriftzüge sind zwar nicht frei, man merkt dem Schreiber den Zwang an, den er sich bei dieser Imitation auferlegen musste; aber dennoch ist die Nachahmung gut gelungen. Nur bei Zeile 8 f. ist er aus der Bolle gefallen und hat geschrieben, wie er es gewohnt war. Daraus ergiebt sich, was schon oben vermutet war, dass die Vorlage von Μ aus dem 10. Jahrhundert stammte, und man darf vielleicht so weit gehen, zu vermuten, dass sie um 975 geschrieben war. Dass die Vorlage des Monacensis in einer Kursive geschrieben sei, hatte bereits Brooke aus der Auslassung oder falschen Auflösung von Endungen geschlossen. In der Verwechselung von Buchstaben, wie ε und ο, ο und ο sah er mit Recht einen Hinweis auf eine ältere Vorstufe des Textes, die in einer Uncialschrift vorgelegen haben müsse (I p. XXI). Abgesehen davon ist noch auf die zahlreichen Rasuren im Monacensis hinzuweisen, die offenbar Itazismen — von denen freilich noch eine reichlich grosse Anzahl stehen geblieben ist — verbesserten. Wie bekannt, sind im allgemeinen gerade die Handschriften des 10. bis 12. Jahrhunderts ganz besonders reich an derartigen Fehlern. Über den Zustand, in dem sich die Vorlage, vielleicht auch die Handschrift, aus der die direkte Vorlage des Monacensis geflossen ist, befand, sind ebenfalls noch Schlüsse möglich. Abgesehen von der grossen Lücke, 1) Nicht hinter σταλέντες, wie Brooke angiebt. 2) S. Gardthausen, Griechische Palaeographie, 1879, S. 63. 3) Die Schriftzüge stimmen fast genau mit der von Wattenbach und van Velsen (Exempla codicum Graecor. Heidelb. 1876 tab, VIII) reproduzierten Chrysostomushandschrift Laurent, pi. VIII. c. 28 ans dem Jahre 973.

Α. Die Überlieferung.

XIX

die durch das Abhandenkommen eines Blattes entstand, und von der bereits die Rede war (S. XVII), finden sich noch an verschiedenen Stellen kleinere Lücken, die darauf schliessen lassen, dass die Vorlage hier und da beschädigt und unleserlich geworden war. S. 162, "25 steht nur noch da: δια τούτων παρειά . . . . ώ τοιανται. Der Kaum reicht für etwa S bis 9 Buchstaben (ebenso im Venetus). Am Rande der Bodleianischen Handschrift ist das ζ. T. richtig zu παρειΰφέρεται τον ergänzt. Zu lesen ist wohl παρειΰφέρεται &εφ, wie Wendland ergänzt. Diese Lücken häufen sich in der Mitte des 13. Tomus. S. 249, 9: αλλ' ονχ όρώΰιν . . . . ότι παντός και των αντών δεκτιχόν• An der ersten Stelle lässt der Monacensis Raum für etwa 4 bis 5 Buchstaben 1 ), an der zweiten für etwa 8 bis 9 (Venetus etwa 10). Zwei Zeilen weiter ist Raum frei für 12 bis 14 (Venetus für etwa 9) Buchstaben; S. 252, 25 ist zwischen τις und έξαπάτητος Platz für 3 bis 4 Buchstaben. (Venetus füllt die Lücke durch και εν — aus).2) Auf S. 256, 9 fehlen etwa 9 bis 10 (nach Venetus c. 15), Zeile 21 etwa 6 bis 7 (Venetus etwa 11) und hinter αρμόζοντας Zeile 12 etwa 43 (Venetus etwa 27) Buchstaben; ebenda Zeile 22 sind zwei Lücken, beide von c. 9 bis 10 (Venetus c. 8 bis 9) Buchstaben; Zeile 24 ist nach ίχετενει Raum für c. 8 bis 9 Buchstaben (von Venetus durch \ίκετενεϊ\ν αντον και ausgefüllt); Zeile 25 fehlen hinter μη c. 7, hinter λόγος etwa 4 (Venetus merkt hier keine Lücke an) und Zeile 26 hinter οικεί etwa 8 bis 9 (nach Venetus etwa 18) Buchstaben. Ferner 257, 11 hinter τινά etwa 4 bis 5 (Venetus 10 bis 11), hinter παρ&ένοι c. 42 (Venetus c. 40), Zeile 12 hinter οϊμαι c. 8 bis 9 (Venetus c. 12), Zeile 13 hinter εχειν etwa 4 (Venetus c. 7), hinter λέγονται etwa 6 bis 7 (Venetus c. 9) und Zeile 27 etwa 17 (Venetus c. 10) Buchstaben. Kleinere Lücken finden sich endlich 264, 11 ητοι ax . . . όντα, wo etwa für 3 Buchstaben Platz ist, und S. 266, 23 wo nach της etwa 6 (Venetus, der von της nur r liest, c. 8 bis 10), nach τόπους etwa 2 bis 3 (Venetus c. 5) und S. 267, 3, wo c. 5 bis 6 (Venetus c. 9) Buchstaben ausgelassen sind. Fänden sich diese Lücken nur an einer Stelle, so wäre anzunehmen, dass ein Blatt durch Feuchtig-' keit gelitten hätte, oder durch irgend einen andern Unfall beschädigt worden wäre. Da sie aber S. 252 ff. in ziemlich regelmässigen Abständen wiederkehren, so hat man sich die Beschädigunger des Archetypus nach 1) Nicht, wie Brooke schreibt, für c. 13. Füre. 13 Buchstaben ist im Venetus Raum freigelassen. 2) Brooke notiert zu I, 276, 25 ( = S. 252, 34) eine Lücke von c. 4 Buchstaben. Aber sie befindet sich am Ende einer Zeile vor einem Rubrum, wie öfter. Es fehlt nichts. Ebensowenig ist an dem Zeilenrande p. 280, 17 ( = S. 256, 7) eine Lücke anzunehmen, obgleich auch hier noch Raum für etwa 3 Buchstaben ist.

Einleitung.

XX

Analogie der Zerstörungen vorzustellen, die im Monacensis die ersten Blätter des Johanneskommentares — und den grössten Teil des Matthäuskommentares — betroffen haben. Eine Berechnung des ungefähren Inhaltes zwischen den einzelnen Gruppen von Löcken ergiebt, dass den Raum von einer zur anderen Gruppe etwa 800 Buchstaben füllen, wobei Kompendien nicht mitgerechnet sind. Damit scheint nun nicht zu stimmen die oben angestellte Berechnung von dem Umfang einer Seite, sowie die Grösse der Zeilen. Wenn also nicht, was ja natürlich sehr leicht möglich ist, die Grundlage der zuletzt angestellten Berechnung falsch ist, sofern diese Lücken durch irgend einen Unfall, etwa Brandlöcher, hervorgerufen sind, so wäre nur anzunehmen, entweder dass die Vorlage in zwei Kolumnen auf der Seite geschrieben war, von denen jede etwa durch 800 Buchstaben gefüllt wurde, oder dass die Beschädigung bereits den Archetypus der Vorlage getroffen hatte, für den natürlich andere Masse anzunehmen sind. Letzteres ist unwahrscheinlich, ersteres ebenfalls kaum möglich, da die Berechnung der Zeilenlänge die Grösse von 38—40 Buchstaben ergeben hat, was für eine in zwei Kolumnen geschriebene Hanschrift eine unwahrscheinliche Zahl ergiebt. So wird man sich damit bescheiden müssen, aus diesen Textlücken nur die eine Folgerung zu ziehen, dass der Archetypus nicht unbeschädigt war. Über die Abschriften des Monacensis ist unten noch zu sprechen. Verschiedene Hände, deren Spuren noch jetzt in der Handschrift wahrzunehmen sind, werden von ihnen Zeugnis ablegen. Doch wird es im einzelnen nicht leicht sein, das Genauere zu ermitteln, da man Original und Kopie nicht confrontieren kann. Eine der ältesten Spuren findet sich, wenn ich recht sehe, auf f. 244v, wo zu S. 341, 1 eine ζ. T. weggeschnittene Notiz steht, von der noch ein αρχον zu lesen ist. Ursprünglich hiess es wohl ώδε αρχον und war die Bemerkung eines Abschreibers, der die Stelle anzeichnete, wo er aufgehört hatte. Die Hand ist nicht viel jünger, als die der Handschrift selbst.1) Vielleicht liegt auch die Notiz eines Catenenschreibers vor, der dem Kopisten die Stelle andeutete, von wo an er abschreiben sollte. Auf einen solchen würde auch die Bemerkung passen, die f. 300 v (S. 468) steht: χωρίον και τοντο

εως

ώδε.

1) Ein anderer Abschreiber hat auf der Innenseite des hinteren Deckels seinem Herzen Luft gemacht mit den auch sonst üblichen (vgl. Wattenbach, D. Schriftwesen im MA3 S. 493; vgl. auch Gardthausen, Griech. Palaeogr. S. 378) Worten: '

3>(σπ)ερ~ ξέ(νοι χ)αίροντες ιδεΐν πατρίδα xal οϊ &αλατεν(οντ)ες ενρεΐν λιμένα ουτω καΐ οϊ όλογράφοντες Ιδεΐν τέλος βφλίον.

Α. Die Überlieferung.

XXI

2. Der Müncbener Handschrift kommt dem Alter nach am nächsten V der Codex Venetus in der Biblioteca Nazionale di S. Marco, Nr. 43 (Arm. LXXXVII, Th. 4).1) Es ist eine Papierhandschrift in Gross-Folio (Grösse 4 1 x 3 0 c m , der Schriftraum 3 2 x 2 0 e m ) . Die ersten 38 Blätter sind leer gelassen und nicht paginiert. Sie sollten wohl irgend eine andere Schrift des Origenes aufnehmen, vielleicht hoffte auch der Schreiber noch die fehlenden neun ersten Bücher des Matthäuskommentares zu finden und darauf unterbringen zu können. Fol. 39 r beginnt mit f. 1 die Paginierung und Tomus X des Matthäuskommentares. Fol. 117 ist leer gelassen, f. 118r beginnt der Johanneskommentar. Die ganze Handschrift ist von demselben Schreiber hergestellt, der mit der blassen, rötlichen Farbe, die die Handschriften italienischer Humanisten auszeichnet2), auch die Rubra eingetragen hat. Dass es kein berufsmässiger Schreiber war, ergiebt sich auf den ersten Blick. Die Züge der Handschrift sind ausserordentlich charakteristisch, die charakteristischsten, die ich bis jetzt gesehen, etwas zitterig, namentlich dann, wenn der Schreiber nach einer Pause wieder an seine Arbeit zurückkehrt. Gegen Ende hin werden sie etwas runder und gewandter, aber ohne ihr individuelles Gepräge einzubüssen. Die Handschrift gehörte ehemals dem Kardinal Bessarion, mit dessen ganzem Nachlasse an griechischen Codices sie in die Markusbibliothek gekommen ist. Kunde von dem ehemaligen Besitzer giebt noch der Eintrag auf dem ehemaligen Umschlagblatte —jetzt unpaginiertem f. 1 r —, der lautet: τόπος λβ' -f- ώριγενονς εξηγηοις είς το χατα χάί το χατα ιωάννην: χτήμα βηοααρίωνος χαρδηναλέως

ματ&αΐον τον των

τονΰχλων. Darunter die lateinische Übersetzung: locus 32. horigenes expositio super matheum et Joannem, liber b. Card, niceni Tusculani. Daneben steht die Zahl 38, die wohl die leer gelassenen Blätter markieren sollte. Darunter ist mit Rotstift eine 8 und mit Tinte ein τεύχος 3 geschrieben. Abgesehen von jenen weder paginierten, noch auch bei der Setzung der Kustoden mitgezählten 38 Blättern besteht die Handschrift aus 36 Lagen, die sämtlich numeriert sind. Die erste Lage besteht aus fünf, alle übrigen aus vier in der Mitte gefalzten Blättern. Das Papier, 1) Vgl. die Beschreibungen bei Zanetti, Graeca D. Marci bibli p- 29 der auch die Subskription in einem ziemlich gelungenen Facsimile mitteilt (p. XVI). Wattenbach et von Velsen, Exempla codicum graecor. litteris minusc. script. 1878, p. 7. Dazu tab. XXIV, wo f. 80 a in einer gut gelungenen Nachbildung sich findet. Brooke, The fragments of Heracleon (Τ. a. stud. I, 4) p. 2f. Origenes Commentary I p. X. 2) Vgl. Wattenbach, D. Schriftwesen im Mittelalter 3 1896, S. 247 f.

XXII

Einleitung.

zeigt eine graue Färbung. Die Unebenheiten sind durch sorgfältige Glättung beseitigt. Für die Bestimmung des Ursprunges der Handschrift ist wichtig, dass die Blätter ausnahmslos Wasserzeichen haben. Da solche dem orientalischen Papiere fehlen, vielmehr abendländischen und zwar italienischen Ursprunges sind '), so ist die Heimat unschwer zu bestimmen. Dass in der That das Papier italienischen Ursprungs ist, und dass es wahrscheinlich den im 14. Jahrhundert berühmten Fabriken von Fabriano in der Mark Ancona entstammt, beweisen die Wasserzeichen, die sich bis auf eines, ein sechszackiges Hirschgeweih, alle in den aus jenen Fabriken stammenden Papieren nachweisen lassen.2) Die Abfassungszeit, die sich schon nach dem anderweitigen Vorkommen der Wasserzeichen ungefähr bestimmen lässt, wird durch eine Unterschrift genauer bestimmt, die sich am Schlüsse des Textes findet: + £γ(>άφη Iv ετει ,ςωχβ' Ινδ. φηα εν μηνι άπριλλΐ' λDas 6882 Jahr der griechischen Ära entspricht dem Jahre 1374 nach Christus. Am 30. April dieses Jahres ist die Abschrift beendigt worden. Übrigens ist die Unterschrift weder von derselben Hand noch mit derselben Tinte geschrieben worden wie die Handschrift. Doch ist kein Zweifel, dass diese Unterschrift gleichzeitig ist. Der Johanneskommentar, der f. 119a beginnt (f. 118 steht ein Prolog; s. u.) unterscheidet sich schon äusserlich dadurch von der in der München er Handschrift vorliegenden Uberlieferung, dass er, obgleich sich der Stoff vollkommen deekt, doch eine Einteilung in 32 Bücher aufweist.3) Dass hier nicht eine alte Einteilung vorliegt, ergiebt sich 1) Vgl. Keinz, D. Wasserzeichen des XIV. Jahrb. in Hss. der k. bayerischen Hof- u. Staatsbibl. in den Abhandl. d. k. b. Akademie der Wissensch, ph. hist. Klasse, XX, 3 S. 484f. Vgl. Briquet, C. M., Lee papiers des archives de Genes et leurs filigranes in den Atti della societä Ligure di Storia patria XIX, 2 p. 278 ss. 2) Es sind folgende: Bogen mit Pfeil (cf. Keinz, Tafel XXII, 225, Briquet p. 329 u. Nr. 10—16 d. Tafeln; keine der Abbildungen stimmt ganz genau); gezäumtes Pferd (b. Keinz Nr. 229 v. J. 1367; vgl. auch Briquet p. 337 u. Nr. 75); ein halber Hund (Briquet p. 338 u. Nr. 79: Fabriano 1378). Jagdhorn (Briquet p. 344 u. Nr. 137 v. J. 1357 zuerst in Fabriano gebraucht und von 1321—1446 häufig angewandt); Einhorn (Briquet p. 865 u. Nr. 444 v. J. 1368): ein Schiff unter Segel (Briquet p. 366 s. u. Nr. 480 v. J. 1371 ebenfalls in Fabriano 1368—1373 nachzuweisen); Eule auf einem Postament (vgl. Briquet p. 369 u. Nr. 509 v. J. 1363). 3) Eine Konkordanz der beiden Zählungen mag erwünscht sein und soll darum hier nicht fehlen. Ven. t. I beginnt mit Mon. t. I. t. II „ „ „ t. II, 1 (S. 52). t. III „ „ „ t. II, 16 (S. 72, 27). t. IV „ „ „ t. II, 25 (S. 81, 27). t, V „ „ „ t. II, 31 (S. 88, 6).

Α. Die Überlieferang.

XXIII

schon aus der Art, mit der die Überschriften behandelt sind. Die solenne Form lautet: *ώριγένονς των είς το κατά Ιωάννην εναγγέλιον εξηγητικών τόμος .. . Diese Form findet sich vorab bei den Abschnitten, die auch in der Münchener Handschrift den Beginn neuer Bücher markieren, und die in dem Venetus sämtlich mit den dort beigefügten Buchzahlen bewahrt worden sind. Dagegen ist t. 3 überhaupt nicht notiert. Ein Kreuz am Rande bezeichnet offenbar die Stelle auf f. 143 v , wo der Anfang des Tomus gedacht ist. Ahnlich ist es mit t. 12 gegangen. F. 190 1 ' ist wohl ein Raum freigelassen, aber die Überschrift ist ebenso wie die Initiale beizufügen vergessen worden. T. 4. 5. 7. 8. 16. 23 sind einfach als τόμος τέταρτος, πέμπτος, έβδομος, η u. s. w. bezeichnet. Τ. 11 hat wenigstens eine grosse schwarze Initiale erhalten; Ven. t. VI beginnt mit Mon. t. VI, 1 (S. 106). t. VII „ „ „ t. VI, 9 (S. 117, 21). t. VIII „ „ „ t. VI, 30 (S. 139, 26). t. IX „ „ „ t. VI, 49 (S. 157, 26). X yy yy yy t. X, 1 (S. 170). t. XI yy yy yy t. X, 20 (S. 191, 5). t. t. XII „ „ „ t. X, 35 (S. 209, 1). t. xni „ „ „ t. XIII, 1 (S. 226). t. XIV yy yy yy t. XIII, 17 (S. 240, 28). t. xv „ „ „ t. XIII, 32 (S. 256, 1). t. XVI yy yy t. XIII, 43 (S. 269, 9). t. XVII „ „ „ t. XIII, 51 (S. 279, 11). t. χ ν ι π „ „ „ t. XIII, 58 (S. 288, 10). t. XIX, 1 (S. 298). t. XIX yy yy yy t. XX yy yy yy t. XX, 1 (S. 326). t. xxi „ „ „ t. XX, 7 (S. 334, 13). t. XXII .. yy yy t. XX, 16 (S. 347, 1). t. x x i i i „ „ „ t. XX, 21 (S. 353, 1). t. XXIV „ „ „ t. XX, 25 (S. 360, 9). t. xxv „ „ „ t. XX, 30 (S. 367, 8). t. XXVI „ y, „ t. XX, 35 (S. 373, 22) t. XXVII „ „ „ t. XX. 39 (S. 380, 25). t. XXVIII „ „ „ t. XXVIII, 1 (S. 389). t. XXIX yy yy yy t. XXVIII, 7 (S. 397, 1). t. XXX ·· .. t. x x v m , 13 (S. 404, 12) t. XXXI „ „ „ t. x x v n i , 22 (S. 416, 13). t. XXXII „ „ „ t. XXXII, 1 (S. 425). Dass diese Einteilung künstlich und gewaltsam ist, beweist die ausserordentliche Verschiedenheit in der Länge der einzelnen Bücher, das Fehlen der Fragmente, die ans dem 4. u. 5. Buche in der Philokalia und bei Euseb. erhalten sind, sowie der Wechsel solenner Schlüsse am Ende eines Buches, wie Origenes es liebt, und plötzlichen Abbrechens und unvermittelten Wiederanfangens, wie das bei den künstlich hergestellten Büchern des Ven. der Fall ist.

XXIV

Einleitung.

der Raum für eine Überschrift ist aber vergessen, und erst am Rande hat im 17. Jahrhundert eine Hand ein τόμος cd hinzugeschrieben. Daraus ergiebt sich, was auch schon eine Betrachtung der einzelnen Abschnitte an sich lehrt, dass wir es hier mit einem späteren Versuch zu thun haben, durch den der Kommentar als lückenlos erhalten hingestellt werden sollte. E s ist nicht anzunehmen, dass der Schreiber der Handschrift selbst erst diese Einteilung angebracht haben sollte. Vielmehr muss sie in seiner Vorlage bereits irgendwie angedeutet gewesen sein. Dem Kommentare selbst geht ein Vorwort voraus, das mit dem im Monacensis erhaltenen nicht identisch ist. Soviel ich weiss, ist es noch unpubliziert. E s ist mit grösseren Buchstaben, aber mit schwarzer Tinte — nur die Überschrift und die Initiale ist rot — geschrieben. Die Form der Buchstaben ist etwas archaisierend, doch verleugnet sich der Schreiber der ganzen Handschrift auch hier nicht. Offenbar wollte er durch den gewählten Ductus den Worten mehr Nachdruck geben. Der Prolog lautet: + τον βαΟιλέως + Πολλών τον ώριγένην -αίρετιχόν νπάρχειν ψηφιοαμένων ά&εον μαλιοτα τούτον εγωγ' αν φαίην ως πον γε καν τοις παρονοιν εναγγελίοις νΰν αναφαίνεται, και γάρ, εΐ και τον άέτιον ενιοι 5 της τηλιχαν της βλαοφημίας ώή&ηΰαν αρχηγό ν, αλλ' ούτος έοτι ταΐς αλη&είαις ό πραότερος ταντην ώδινήοας τε xat προενεγχών, το Οτόμα μεν γαρ είς ονρανόν χατα τον είπόντα Τέμενος χαϊ είς νψος το ϋ-εΐον άδιχίαν τη γλώΰοη λελαληκώς' τον είρημένον μεν αέτιον της οίχείας πρώτον εοχε κληρονόμο ν μελαγχολίας. 10 αρείω δ οντος τω γαλάτη της οίχείας μεταδεδωκώς λνμης χαι τον λίβυν εννόμιον, νοτερον είς το της άοεβείας καταφερόμενος ονννφειλχνοατο βάρα&ρον, πάοιν όμον τοίς εξ άπονοίας τοίς Ιηρημαΰιν αυτών ήχολον&ηχόϋιν ωΟ&' ο τον νιόν τον &εον και λόγον χτίομα τολμηοας πρώτος είπείν οντος ην. αλλ', 15 ω αλιτηριε, φήοειεν αν τις' εί κτίσμα κατά οε πέφνχεν ό τοΰ ϋ-εον λογος, άλογος πάντως χαι ό ϋεός ην πριν τον λόγον αυτ ο ύ γενέο&αι' χαϊ αϋ εί χτίϋμα εΟτίν, ην ποϋ;' οτε ονκ ην. μη οντος τοίννν νιον πώς πατήρ ό πατήρ η πώς ό της όντως αληθείας, τον χριοτον δηλαδή, άκόλον&ος Ιωάννης άλη&ενων 20 αν ειη, παντα δι αντον γεγενήο&αι λέγων χαϊ χωρϊς αντον γεγονέναι μηδέν, ό γέγονε; γεγονότος γαρ χαϊ αντον ψευδόμενος ο λέγων έξελεγχ&ήοεται πάντα δι αντον γεγονέναι. χαϊ γαρ ον όηπον αντός εαντόν εποίηϋεν, αλλ' άλη&είας ων οπαδός ονιf εν τούτω τάλη&οΰς παραφέρεται. »πάντα δέ, φηοί, δι' Joh. 1,3. 25 * αντον εγένετο, χαϊ χωρίς αντον εγένετο ονδε εν, ο γέγονεν*.

XXV

Α. Die Überlieferung.

30

35

40

45

50

55

60

άλλ' ορα πάς ο &έλων τής άοεβονς ψυχής το χαχονργον τέχνασμα πώς οία τι ϋ-ηρίον εμφωλενΰαν τη &εία ρήοει της olχείας ένέϋ-ηχε γνωρίοματα πονηρίας, διαοπάοαι ταντην xal προς την οίχείαν της ά&είας ποιοτητα μεταχεντρίοαι πειρώμενος. πάντα γαρ δι αντον εγένετο φάμενος χαι χωρίς αντον έγένετο ονόε εν. είτα ΰτίξας μετά τοντ επιφέρει' »ο γέγονεν εν αυτώ Joh. 1,4 >ζωή ην* χα\ τα εξής. τοντ ο ό* ην τεχναζομένου χάπι τον &είον χαι παναγίου πνεύματος τον λήρον μετενεγχείν. εί γαρ, ως φηοί, ζωή ήν, οπερ εν αύτφ γέγονε, χτίϋμα χαι ό παράχλητος χατα το επόμενον άποδείχνυται. χαι γαρ »γέγονεν*· εδει τοιγαροΰν την τον μαχαρίον πέτρον φωνήν χαϊ προς αντον φαναι, οτι ου »το αργύριο ν οου χα&άπερ τον οίμωνος*, αλλα τα Act 8,20 ονγγράμματά 0ου ΰυν ΰοι εοτωΰαν είς άπώλειαν. αλλ Ιπειδήπερ παρά παύλου τον ϋ-είον δεδιδάγμε&α λέγοντος' * πάντα lTh.5,21 >δοχιμάζοντες το χαλόν χατέχετε*, ναι μήν xal αδρανές τοντϊ χαϊ βραχντατον ζωον την μέλιτταν παν τ / 1 τε λειμφ χαι παύαις βοτάναι$ όρώμεν εφιπταμένην, ομοίως βλαβιραΐς τε χαι ωφελίμοις, χαϊ το χρήΰιμον μεν χαι προς τήν τον έργου ονντέλειαν έφαρμόζον άναλεγομένην εχαοταχόθ-εν, το βλαβερον & αποΰειομένην, ποιητέον αν ειη χαϊ ήμίν χατα ταντα. χαι τα τούτον ονγγράμματά διιόντες χαϊ δοχιμάζοντες χατα τήν τον μαχαρίον πανλον φωνήν χαι το της μελίττης2 υπόδειγμα, το μεν χρήΰιμον παραχαταοχώμεν εαντοΐς, το de βλάΰφημον είς τήν χεφαλήν εάΰωμεν τραπέΰ&αι τον λέξαντος. μάλλον Ίδον ό αμνός τον &εον, ό άίρων »την άμαρτίαν τον χόομον*, άλλα χαι ποιχίλας δοξολογίας περιέχονΰα και διδαΰχαλίας τον δι' ον το εναγγέλιον εναγγέλιον εΰτιν. 'έτι δε εΐ 18 6 &εός ε&ετο εν τη εκκληοία άποΰτόλονς και προφητας xal ευαγγελιΰτας ποιμένας τε χάί διδαΰχάλονς, επάν εξετάΰωμεν τί το έργον IV τον εναγγελιΰτον, ότι ον πάντως διηγηΰαΰϋ-αι τίνα τρόπον ό ΰωτηρ τυφλό ν από γενετής ιάϋατο, όδωδότα νεχρόν άνέΰτηΰεν η τι των παραδόξων πεποίηχεν, ονχ όχνηΰομεν, χαρακτηριζομένου τον εναγγε5Η λιοτον χαι εν προτρεπτιχφ λόγω τω εις πιοτοποίηοιν των περί Ίηΰον. εναγγέλιον πως ειπείν τα υπό των άποοτόλων γεγραμμένα. 1δ αλλ' όοον επι τη δευτέρα άποδόαει, τ φ άν&υποφέροντι δια το μη 19 ίπιγεγράφ&αι τάς επιοτολάς εναγγέλιον ώς ον χαλώς παΰαν την χαινην όιαϋ-ηχην εναγγέλιον ημών όνομαοάντων, λεχτέον οτι πολλαχον των γραφών δυο τινών η πλειόνων τω αντφ ονόματι όνομαζομένων χνριώτερον επι τον ετέρον των λεγομένων κείται το ονομα' οίον λέ20 γοντος τον οωτηρος' >Μη χαλέοητε διδάοχαλον επι της γης< ό άπόοτολός φηΰι τετάχϋ-αι εν τη έχχληΰία χαι διδαοχάλους. ονχ εΰονται 20 ονν ούτοι διδάοχαλοι οΰον επι τη ακρίβεια της τον εναγγελίον φωνής, όντως ονχ εϋται εναγγέλιον τό χατα τάς επιοτολάς πάν γράμμα, οταν παραβάλληται τη διηγηθεί των περϊ Ιηοον πράξεων χαϊ πα&ημάτων 25 καΙ λόγων αντον. πλην απαρχή πάΰης γραφής το εναγγέλιον, χαι παθών των χατ ενχην ημών πράξεων εοομένων άπαρχην ποιούμε&α εις την άπαρχην τών γραφών. IV. (6) 'Εγώ $ οΐμαι οτι χάί τεοοάρων όντων τών ευαγγελίων 21 οιονεί οτοιχείων της πιοτεως της έχχληϋίας (έξ ών Οτοιχείων ό πας β0 οννέΰτηχε κόομος εν ΧριΟτφ χαταλλαγεις τφ &εφ, χα&ά φηοιν ό Πανλος' »θεός ην εν ΧριΟτφ χόΰμον χαταλλάΰΰων εαντφ*' ου χόομον την άμαρτίαν ήρεν 'ΐηΰονς' περϊ γαρ τον χόΰμον της εχχληΰίας 6R ό λόγος εΰτϊν ό γεγραμμένος' ».Ίδον ό αμνός τον &εον, ό αϊρων την τάμαρτίαν τον χόΰμον«) άπαρχην τών ευαγγελίων είναι το προΰτε3 Matth. 11, 3. Luk. 7,19f. Hebr. 10, 37. — 5 Joh. 1, 29. — 8 I Kor. 12, 28. Eph. 4,11. — 11 Joh. 9, Iff. 11, Iff. — 15 Vgl. S. 6,16ff. — 2 0 VgL Matth. 23,8f. — 2 8 Vgl. Iren., adv. haer. ΙΠ, 11, 8. — 31 II Kor. 5,19. — 3 3 Vgl. Joh. 1, 29. I Joh. 3, 5. — 3 3 Joh. 1, 29. 5 . 3 3 Wov] VI, 51 «fc wie Τ | 2 8 ευαγγελίων

scheint aus εναγγέλιον

corr.

δ

Origenes, Johann es commentar.

ταγμένον ήμίν νπο οοϋ χατα δύναμιν ερευνήΰαι, το χατα 'Ιωάννη ν, τον γενεαλογούμενον είπον καϊ άπο τοϋ άγενεαλογήτου άρχόμενον. 22 Ματ&αΙος μεν γαρ τοίς προΰδοκώοι τον εξ Αβρααμ χαϊ Δαβίδ Έβραίοις γράφων »Βίβλος, φηοί, γενέΰεως 'ΐηοοΰ Χριοτον, υϊον Δαβίδ, νιο ν »''Αβραάμ*, χαϊ Μάρκος, είδώς ο γράφει, »αρχήν* διηγείται »τον εναγγε- δ »λίον*, τάχα ενριοχόντων ημών το τέλος αυτόν παρα τω 'Ιωάννη * * * * τον »εν άρχη« λόγον, &εόν λόγον. άλλα χαϊ Λουκάς ***** ! αλλά γε τηρεί τω επϊ το ΰτή&ος άναπεοόντι τον 'ΐηοοΰ τους μείζονας 114* χαι τελειοτέρονς περί 'ΐηϋοΰ λόγους' ουδείς γαρ εκείνων άκράτως εφανέρωοεν αΰτοϋ την θεότητα ως Ιωάννης, παραοτήοας αυτόν λέ- 10 γοντα'»'Εγώ είμι το φως τοϋ κόομου*' »'Εγώ είμι ή οδός χαι ή άλή&εια χαϊ ή ζωή*' »'Εγώ είμι ή άνάοταϋις*' »'Εγώ είμι ή &υρα*' »'Εγώ είμι ό ποι»μήν ό καλός*' χαϊ εν τη 'Αποκαλύψει »'Εγώ είμι το Α χαι το Ω, η 23 »αρχή καϊ το τέλος, ο πρώτος καϊ ό εοχατος*. τολμητέον τοίννν ειπείν άπαρχήν μεν παθών γραφών είναι τα ευαγγέλια, τών δε εναγγε- 15 λίων άπαρχήν το χατα 'ΐωάννην, ου τον νουν ουδείς δύναται λαβείν 6Η μή άναπεϋών επϊ το ϋτή&ος 'ΐηοον μηδε λαβών άπο 'ΐηαοΰ τήν Μαρίαν γινομένην χαι αύτοΰ μητέρα, καϊ τηλικοΰτον δε γενέα&αι δει τον εοόμενον άλλον 'ΐωάννην, ωΰτε οιονεί τον 'ΐωάννην δειχ&ήναι οντα 'ΐηοοϋν νπο 'ΐηΰοϋ. ει γαρ ούδεϊς νιος Μαρίας κατ α τους ύγιώς 20 περϊ αυτής δοξάζοντας ή 'Ιηοοϋς, φηοϊ δε 'ΐηΰοϋς τη μητρί' »Ιδε ό »νιος ϋον* χαϊ ουχί Ιδε και ούτος υιός ϋου*, ϊΰον ειρηχε τω »Ιδε 2 Vgl. Iren., adv. haer. ΠΙ, 11, 8 . - 4 Matth. 1,1. — 5 Mark. 1,1. — 7 Vgl. Joh. 1,1. — 8 Vgl. Joh. 13,25. — 11 Joh. 8,12. —14,6. — 12 11,25. — 10,9.11. — 13 Apok. Joh. 22,13. —15 Vgl. S. 6, 5. — 17 Vgl. Joh. 13,25.19,26. — 19 Vgl. Joh. 19, 26. — 20 Vgl. homil. in Luc. VII; comm. in Matth. X,17. — 21 Vgl. Joh. 19, 26. 2 εΙπών, von V corr. | 3 τόν v. j. Hd. zu τοις corr. | 6/7 Die beiden letzten Zeilen sind so stark zerstört, dass nur mit grÖEster Geduld noch die geringen Spuren weniger Buchet, zu entdecken sind. V hat 6 nach '/ωβνν^ eine Lücke von ca. 16 Buchst., 7 nach Λουκάς είρηκώς Raum für ca. 58—59 Buchst. Nach 'Ιωάννη glaube ich παρ' ω ... . θ . μεν zu erkennen; nach Λουκάς steht deutlich noch είκ, die letzte Zeile scheint zu lauten: τον βαπτι.. μόνον γενεαλογεΐ παρακολον&ήσας .. . ca. 16 Buchst. . . . ν ενλογοναι τοϋτον οι άγγελοι. Danach könnte ergänzt werden: παρα τψ Ιωάννη, παρ' ψ (έόιδάχ)ϋ·(η)μεν τον έν άρχξ λόγον, &εόν λόγον. αλλά καϊ Λουκάς είκ(ότως) τόν βαπτι(ζό)μενον γενεαλογεΐ παρακολον&ήσας (τω λόγω, οτι νστερο)ν ενλογοναι τούτον οι άγγελοι κτλ. Β und ihm folgend Del ergänzen παρά τψ 'Iwävvy τόν έν άρχ% λόγον, 9εόν λόγον. άλλα καϊ Λονκάς ειρηκως έν άρχ>] τών Πράξεων τόν μ&> πρώτον λόγον ίποιηαάμην περί πάντων, ών ήρξατο ό ίηαονς ποιεΐν καϊ διδάακειν. Das ist unmöglich, da nach dem vorangehenden hier nur auf das Evangelium des Lukas Bezug genommen sein kann und die noch erkennbaren Reste diese Ergänzung als reine Willkür erweisen | 20 nach ύγιώς hat am Anfang einer neuen Zeile eine j. Hd. xal auf Ras. zugefügt; ursprünglich war wohl ως fehlerhaft wiederholt. V hat nur νγιώς.

Buch I, 4. 5 (6. 7).

9

»ούτος εοτιν 1ΙηΟοΰς ον εγέννηοαςι·. χαϊ γάρ πάς ό τετελειωμένος »ζη »ούχέτι«, αλλ' εν αντφ »ξή Χριοτόςχαϊ έπεϊ »ζην εν αντφ »Χρι»Οτός«, λέγεται περί αντον τη Μαρία' »"Ιόε ο νιός ο ου« ό χριοτός. ήλίχον τοίννν νου ημίν δει, 'ίνα τον εν τοις όοτραχίνοις της εντε- 24 ό λ ους λέξεως θ-ηοανροΐς εναποχείμενον λόγο ν, τον νπο πάντων των εντνγχανοντων άναγινωοχομένον γράμματος χαϊ νπο πάντων των 7R παρεχόντων τ ας οωματιχάς άχοάς άχονομε'νον αίο&ητοΰ διά φωνής λογον εχλαβείν χατ άξίαν όννη&ώμεν, τί δεί χαϊ λέγειν; τον γαρ μέλλοντα ταΰτα άχριβώς χαταλαμβάνειν μετά ά?.η&είας ειπείν όεϊ' 10 »Ημείς δε νουν Χριοτοϋ εχομεν, ίνα είδώμεν τά νπο τον &εον χαριΰ>&έντα ήμϊν.* Εοτι όε προοαχ&ήναι από των υπό Παύλου λεγομένων περί τον 25 πάοαν την καινην είναι τά ευαγγέλια, οταν πον γράφη' »Κατά τό * ευαγγέλιο ν μου*' εν γράμμαοι γάρ Παύλον ονκ εχομεν βιβλίον εύαγγέ1δ λιον οννή&ως καλούμενον, αλλά παν, δ έχήρνοοε χαϊ ελ,εγε, τό εναγγέλιον ην. α δε εχηρνοοε και 'έλεγε, ταντα χαι 'έγραφε' και α εγραφεν άρα εύαγγέλιον ην. εΐ de τά Παύλου εύαγγέλιον ην, άκόλονθ-ον λέγειν 26 ότι και τά Πέτρου εναγγέλιον ην και άπαξ,απλώς τά οννιοτάντα την Χριοτον επιόημίαν και καταοχενάζοντα την παρονοίαν αύτον έμποι20 οϋντά τε αυτήν ταΐς ψνχαΐς των βούλομένων παραόέξαο&αι τον εΟτώτα επϊ την &ύραν και κρονοντα καϊ εΐοελ&εΐν βονλόμενον εις τάς ψνχάς λόγο ν ϋ-εον. V. (7) Τί δε βονλεται δηλοΰν ή * εναγγέλιον*· προσηγορία, και όιά 27 τί τ αυτήν έχει την επιγραφή ν ταντα τά βιβλία, η δη καιρός έξετάααι. 25 εοτι τοίννν τό εύαγγέλιον λόγος περιέχων άπαγγελίαν πραγμάτων χατά τό ενλογον όιά τό ωφελείν εύφραινόντων τον άχονοντα, έπάν παραδέξηται τό άπαγγελλόμενον ούόεν δ' ήττον ό τοιούτος λόγος εναγγέλιον εοτιν, άν καϊ προς την οχέοιν τον άκούοντος έξετάζηται. ΊΑ η εναγγέλιον έοτι λόγος περιέχων άγα&ον τω πιοτενοντι παρονοίαν 30 η λόγος επαγγελλόμένος παρείναι άγα&όν τό προοδοχωμενον. πάντες δε' 28 1 Vgl. Gal. 2, 20. — 3 Joh. 19, 26. — 4 Vgl. II Kor. 4, 7. — 5 Vgl. Matth. 24, 15. — 6 Vgl. Matth. 13, 9. — 10 I Kor. 2,16.12. — 13 Röm. 2,16. — 15 Vgl. I Kor. 2, 4. — 20 Vgl. Apob. Joh. 3, 20. 3 ΐόε über d. Zeile | 7 άχο&ς über d. Zeile | 25/27 εστί—άπαγγελλόμενον Catena Corderii p. 7 | 26 αχονον\δντα \ έπαγγελλόμενον Cat. | 28 «v] nur noch Accente von 1. Hd.; eine j. Hd. hat εΐ daraus gemacht, αν nach V | 29 λόγος—παρονοίαν und 30 λόγος—προοδοχωμενον Catena Corderii p. 7 | We schlägt vor, άγαθ·οϋ nach S. 10, 6 zu ergänzen [also etwa: τήν τοϋ άγαθ-ον πατρός τω πιοτενοντι παρονοίαν] I άγα&οϋ stark verblichen | τω πιοτενοντι < Cat. | 29 παρονοίαν—30 de] die letzte Zeile von f. 114r ist durch die von 113v abgeklatschten Buchst, zwar undeutlich geworden, aber noch mit Sicherheit zu lesen.

Origenes, Johanneecommentar.

10

οι προειρημένοι ημϊν όροι εφαρμόζονΰι τοϊς επιγραφομένοίς εναγγε- 114ν λίοις. εχαΰτον γαρ εναγγέλιον, ονοτημα απαγγελλομένων ωφελίμων τω πιοτενοντι και μη παρεχδεξαμένφ τνγχάνον ώφέλειαν εμποιονν, κατ α το ενλογον ευφραίνει, διδάοχον την δι άν&ρώπονς »τον πρω»τοτόκον πάοης κτίΰεως* Χριοτον 'ίηοον ΰωτήριον αντοΐς επιδημίαν. δ άλλα και οτι λόγος εοτιν εκαοτον εναγγέλιον διδάΰκων την τον άγαμου πατρός εν vi ω τοις βονλομένοις παραδέξαο&αι επιδημίαν, παντι 29 τω πιοτενοντι οαφές. ότι δε και άγαθ-όν επαγγέλλεται δια των βιβλίων τούτων το προϋδοκη&έν, ονκ άΰαφές. οχεδόν γαρ ό βαπτιοτης 1 Ιωάννης την παντός τον λαον λαβών φωνήν φηΟι πέμψας τω 10 Ίηοον' *Συ ε'ί ο ερχόμενος, η ετερον προΰδοκώμεν;* προοδοκώμενον γαρ άγα&όν τω λαώ ό χριΟτός ην, περι ον κηρνοοόντων των προ- 8R φητών μέχρι και των τυχόντων πάντες εις αντόν εοχον οι υπ ο νόμον και προφήτας τάς ελπίδας, ως μαρτυρεί ή ΣαμαρεΙτις λέγονοα' »Ο'ίδα ότι Μεΰοίας 'έρχεται, ό λεγόμενος *Χριθτόςζ' όταν ελ&η εκείνος, 15 30 ιάπαγγελεΐ ημϊν άπαντα.« άλλα και Σίμων και Κλεόπας, ομιλούντες »προς άλλήλονς περί πάντων των αυμβεβηκότων* τω Ίηοον, αύτώ τω χριοτώ άναβτάντι ονδέπω γινωΰκοντες έγηγέρϋ-αι αντόν εκ νεκρών φααί' »Συ μόνος παροικείς εν 'ΐερουοαλήμ, και ονκ εγνως τα γενόμενα »εν αντγι εν ταΐς ημέραις τανταις;« είπόντος de »ΠοΙαμ αποκρίνονται' 20 »Τά περι Ίηοον τον Ναζαρηνον, ος εγένετο άνηρ προφήτης δυνατός »εν εργφ και λόγω ίναντίον τον &εον και παντός τον λαον· όπως τ ε »παρέδωκαν αυτόν οι αρχιερείς και οι άρχοντες ημών είς κρίμα ϋ-ανά»τον καϊ εοτανρωοαν αυτόν, ημείς δε ήλπίζομεν οτι αυτός εοτιν ό 31 »μέλλων λντρονο&αι τον 'Ίοραήλ.« προς τούτοις \'Ανδρέας ό αδελφός 2δ Σίμωνος Πέτρον ενρών τον άδελφόν τον ίδιον Σίμωνα λέγει' »Ευρή»καμεν τον Μεοοίαν, ο έοτι μεΟ-ερμηνευόμενον Χριοτός*. και μετ ολίγα ό Φίλιππος ενρών τον Να&αναήλ λέγει αυτψ· »"Ον εγραψεν »Μωϋοής εν τω νόμω και οι προφήται εύρήκαμεν, τον 'Ιηοοΰν τον »νιον τον Ίωβήφ τον από Ναζαρέϋ·.* 30 32 VI. (8) Δόξ,αι δ' άν τις ενίοταο&αι τω πρώτφ όρω, επέι και τά μη επιγεγραμμένα ευαγγέλια υποπίπτει αντω' ό γάρ νόμος καϊ οι προφήται >λόγοι< πιΰτενονται είναι >περιέχοντες άπαγγελίαν πραγμάτων >κατά το ενλογον διά τό ώφελεΐν ευφραίνονταν τονς άχονοντας, επάν *

5 Vgl. Kol. 1,15. — 11 Matth. 11, 3. — 15 Joh. 4, 2δ. — 16 Luk. 24,14. — 19 Luk. 24,18—21. — 26 Joh. 1, 41. — 28 Joh. 1, 45. — 31 Vgl. S. 9, 25f. 4 &'] t auf Raa. | 5 Επιδημίαν] über ημι ist δι oder etw. ähnliches ausradiert [

οΐδαμεν steht u. c. 22 (nach «e L 33. 69. GA Syr. hcl. mg.) vielt, richtig | 27 μεσίαν wie häufig | 28 εγραψεν Μ*, später wurde ν halb ausradiert | 2 9 erstes τόν < V nach Τ | 3 4 ενφραίνοντες, von V corr. 15

Buch I, δ—7 (7—9).

11

>παραδέξωνται τά απαγγελλόμενα.< λεγβείη δ' αν προς τούτο οτι 33 SH προ της Χριβτον επιδημίας 6 νόμος xal οι προφηται, ατε μηδέπω ίληλν&ότος τον τα £ν αυτοίς μνϋτήρια ΰαφηνίζοντος, ·ουκ είχον τό επάγγελμα τον περί τον ευαγγελίου όρου' ό δε οωτήρ επιδημήοας 5 και τό ευαγγέλιον Οωματοποιη&ήναι &ελήθας τω ευαγγελίω πάντα ώαει ευαγγέλιον πεποίηκεν. και ουκ αν από Οκοποΰ χρηΰαίμην τφ 34 παραδείγματι τον »Μικρά ζύμη όλον τό φύραμα ζυμοΐΛ ότι * * * * * * * • υιούς των άν&ρώπων τη ϋ-ειότητι αντον, περιελών τό εν τω νόμφ και προφήταις κάλυμμα, πάντων το &εΙον απέδειξε, φανερός 10 παραοτηΰας τοις βονλη&εΐΰι της οοφίας αντον γενέο&αι μα&ηταΐς, τίνα τα άλη&ινά τον Μωνοέως νόμου, ών -»υποδείγματι και ϋκια« ελάτρευον οι πάλαι, και τις η αλήθεια των εν ταϊς ίοτορίαις πραγ9R μάτων, άτινα * τυπικώς ουνέβαινεν έκείνοις, εγράφη δε« δι ημάς, είς ονς τά τέλη των αΐωνών κατήντηοεν. πας γοΰν ω Χριΰτός επιδε- 3» Ιό δημηκεν οντε εν 'ΐεροοολύμοις οντε εν τω των Σαμαρειτών ορει π ροακυνεΐ τω &εώ, άλλα μα&ών ότι * πνεύμα ό d-εός*, πνενματιχώς λατρεύων αύτω *πνευματι xal άλη&εία* ούκέτι δε τυπικώς προϋκννεΐ τον τών όλων πατέρα και δημιουργόν. ονκονν προ τον εναγγε- 36 λίου, ο γέγονε δια την Χριοτοϋ επιδημίαν, ούόεν τών πάλαι εναγγέ20 Χιον ην. τό δε εναγγέλιον, όπερ έοτι διαθ-ήκη καινή, άποοτηΰαν ημάς παλαιότητας τοϋ γράμματος την μηδεποτε παλαιονμένην κοινότητα τοΰ πνεύματος, οίκείαν της καινής δια&ήκης τνγχάνονοαν, iv πάααις άνακειμένην γραφαΐς τω φωτΐ της γνωΰεως άνέλαμψεν. εχρην δε τό ποιητικό ν τοϋ και εν τη παλαιά δια&ήκη νομιζομένου εύαγγε25 Χίου εναγγέλιον Ιξαιρέτως καλεΐθϋ-at »εναγγέλιον«. VII. (9) Πλην ουκ άγνοητέον Χριΰτοϋ επ ιδημίαν και προ της 37 κατά αώμα επιδημίας την νοητην γεγονέναι τοις τελειοτέροις και ου νηπίοις ονδε »υπό παιδαγωγούς« χαΐ »επιτρόπους« ετι τυγχάνουοιν, οίς τό νοητον τοϋ χρόνου πλήρωμα ενέΰτη, ωαπερ τοις πατριάρχαις 30 χαϊ Μωναεΐ τώ ϋ-εράποντι και τοις τε&εαμένοις Χριΰτοϋ την δόξαν 2 Vgl. Matth. 11,13. — 7 Gal. 5, 9. — 8 Vgl. II Kor. 3,16. Ex. 34,34. — 11 Ygl. Hebr. 8, δ· — 13 Vgl. I Kor. 10, 11. — 15 Vgl. Joh. 4, 21 öl - 17 Vgl. Phil. 3, 3. Rom. 1, 9. — 20 Vgl. II Kor. 3, 6. — 21 Vgl. Röm. 7, 6. — 27 Vgl. Hebr. δ, I3f. — 28 Vgl. Gal. 3, 2ö. 4, 2. — 29 Vgl. Gal. 4, 4. — 30 Vgl. Hebr. 3, δ. 5 d-ελήσας Pr, ιτοιήαας Μ [ 7 ζνμη—ζνμοΐ stark verblichen, aber noch eicher zu erkennen. Die folgenden Worte sind zu undeutlich, um eine irgend erhebliche Sicherheit der Lesung zu bieten. Ich glaube erkannt zu haben: οτι ουκ Μαχον ει ca. 4—5 Buchst. . . . άλλως άλλα {χ)εκαλ.... τους; also etwa: Βτι ονχ εσχον

είσοραν άλλως, άλλα κεκαλυμμένη δια τονς υιούς κτλ. V hat nur 'όταν γαρ und dann Lücke fiir ca. 27 Buchst. | 8 περιελών] ων auf Ras. | 9 πάντως Del | 14 γονν] γ ζ. Τ. ausgebrochen; ονν Ausgg. | 21 nach ή μας + (της) Wi | 28 έπιτυγχάνονοιν, von We Wi corr.

Origenes, Johannescommentar.

12

38 προφήταις. ωοπερ δε προ της εμφανούς χαϊ κ α τ ά οώμα επιδημίας έπεόήμηβε τοίς τελείοις, οντω χαϊ μετά την χεχηρνγμένην παρονοίαν τοις ετι νηπίοις, ατε *νπό επιτρόπους« τνγχάνονοι τχαϊ οίχονόμονς* χαϊ μηδέπω επϊ το πλήρωμα τον χρόνου εφΟ-αχόοιν' (οις) οί μεν προδρομοι ΧριΟτον επιδεδημήχαοι, παιοι ψυχαΐς αρμόζοντες λόγοι, ευλόγως αν χληθ-έντες »παιδαγωγοί«* αυτός δε ό υιός ό δεδοξαομένος ί&εός λόγος« ουδέπω. περιμένων την δέουοαν γενέο&αι προπαραοχευην 39 τοις μέλλουοι χωρεΐν αυτόν την θεότητα άν&ρώποις Q-εοϋ. χαϊ τοΰτο δε εΐδέναι έχρήν, ότι ώαπερ εοτι »νόμος οχιάν< περιέχων »των μελ*λοντων αγαθών* υπό τον χατα άλή&ειαν χαταγγελλομένου νόμον δηλουμένων, οντω χαι ευαγγέλιον οχιάν μυοτηρίων Χριοτοϋ διδάΰχει το νομιζόμενον υπό πάντων των εντυγχανόντων νοείο&αι. ο δέ φηοιν 'Ιωάννης »εναγγέλιον αχώνιον«, οίχείως αν λεχΰηοόμενον πνενματιχόν, Οαφώς παρίοτηοι τοίς νοοϋΰιν »τά πάντα ενώπιον« περϊ αυτόν τοϋ υιον του &εον χαϊ τά παριοτάμενα μνοτήρια νπό των λόγων αυτόν τά τε πράγματα, ών αινίγματα ήοαν αι πράξεις αυτόν, τούτοις δε άχόλον&όν έοτιν εχλαμβάνειν οτι ον τρόπον εν φανερώ

δ

9Η 10

15

'Ιουδαίος τις εοτι χαϊ περ* * * * * χαι άλλη εν χρνπτω, οντω χρι41 ΰτιανός | χαϊ βαπτιομα. χαϊ Πανλος μεν χαι Πέτρος, εν φανερώ προ- Ιΐόν τερον οντες 'Ιουδαίοι χαι περιτετμημένοι, νοτερον χαϊ εν τω χρνπτω 10R τοιούτοι τυγχάνειν από Ιηοον είλήφαοι, τό εν φανερώ είναι ΙονδαΙοι δια την των πολλών οωτηρίαν χατ οίχονομίαν ον μόνον λόγοις ομολογονντες άλλα χαι δια τών έργων δειχννντες. τό δ' αντό χαϊ 42 περϊ τον χριοτιανιομον αυτών λεχτέον. χαι ωΰπερ ονχ έοτιν ώφελη3 Οαι δυνατόν Παΰλον τους χατα. οάρχα Ιουδαίους, εάν μή, ότε ο λογος 25 αίρει, περιτέμη τον Τιμό&εον, χαι, οτε ενλογόν εοτι, ξυράμενον χαϊ προοφοράν ποιήοαντα χαϊ άπαξαπλώς τοις 'ίουδαίοιςΙουδαΙον γενομενον, ϊνα τους Ιουδαίους χερδήοη, όντως τον εχχείμενον εις πολ1 V g l . Matth. 13, 17. —

3 Vgl. Gal. 4, I f .

—

4 V g l . Gal. 4, 4. —

6 Vgl.

Gal. 3, 25. — 7 Vgl. Job. 1,1. — 9 Vgl. Hebr. 10,1. — 13 V g l . Apok. Joh. 14,6. —

14 Prov. 8,9. — 18 Vgl. Rom. 2, 28. — 22 Vgl. Röm. 10,10. — 23 Vgl. Jak. 2,18. — 25 Vgl. Act. 16, Iff. — 26 Vgl. Act. 21, 24ff. — 27 Vgl. I Kor. 9, 20. — 28 Vgl. Luk. 2, 34. 4 (οϊς) +

We W i

| 14 τά verblichen, ως V | ivümia L X X ; so vielleicht zu

ändern | 15 vor νπό ist Raum für ca. 2 Buchst., doch ist die Oberfläche des Papieres jetzt ganz abgerieben | 17 zerstört.

Sicher και περ ....

ν auf Ras. | 18 Die letzte Zeile von f. 115r sehr stark και iv φανερώ περι....

χριστιανός·, V xal περιτετμημένος, στιανός.

Die Ergänzung zu περιτετμημένος

scheint geraten, vielleicht richtig.

kann ergänzen 8v τρόπον iv φανερώ 'Ιουδαίος iv φανερώ περι', τομή), auf Ras.

xal αλλη iv χρνπτω

οντι»

dann Raum für ca. 32 Buchst., dann OVZOJ χριτίς ion

και περ(ιτετμημένος)

και αλλη iv κρύπτω, οντω Χριστιανός

και βάπτισμα

Man και | 25 ό

Buch I, 7. 8 (9. 101. λών ώφέλειαν ονκ εστί δια τον εν κρνπτώ χριοτιανιαμοϋ νατόν τους οτοιγειουμένους εν τω φανερφ χριΟτιανιΰμφ

13 μόνον δυβελτιώααι

πνευματικός και οωματικώς γριοτιανίζειν και όπου μεν χρή το Οωδ ματικον κηρύοοειν εναγγελιον, φάοκοντα »μηδέν είδέναι« (εν) τοις ΰαρκίνοις »ή ''Ιηοονν Χριοτόν και τοντον Ιοτανρωμένον«. τοντο ποιητε'ον επάν δε ενρε&ώοι κατηρτιομένοι τω πνενματι και καρποφορονντες εν αντφ ερώντές τε της ουρανίου οοφίας. μεταδοτέον αντοϊς τον λόγου επανελΰόντος από τον οεοαρκώοβ-αι εφ' ο *ήν εν αρχή προς 10 »τον Ο-εόνι. VIII. (10) Ταντα δε εξετάζοντες περϊ τον ευαγγελίου ου μάτην είρηκέναι ήγονμεϋ-α, οιονεί αίο&ητόν εναγγελιον νοητού και πνευματικόν τη επινοία διακρίνοντες. και γαρ νυν πρόκειται το αίοϋ-ητόν εναγγελιον μεταλαβείν είς πνευματικόν τις γαρ ή διήγηΰις τον αίο&η10Η τον, εί μη μεταλαμβάνοιτο εις πνευματικόν; ήτοι ουδεμία η όλίγη και των τυχόντων από της λέξεως αυτούς πεπειχότων λαμβάνειν τά δηλούμενα, αλλά πας άγων ήμίν ενέοτηκε πειρωμένοις είς τά βά&η τοϋ εν αγγελικού νου φ&άοαι και ερεννήοαι την εν αύτφ γνμνήν τύπων άλή&ειαν. των δη εύαγγελιζο μένων εν άγα&ών απαγγελία νοουμένων, 20 οι μεν άπόΰτολοι τον >Ιηθοϋν ευαγγελίζονται' λέγονται μέντοι ώς άγα&όν και την άνάΰταΰιν εναγγελίζεΰ&αι, και αυτήν πως ούόαν 'ΐηοοϋν Ιηοονς γάρ φηϋιν' *'Εγώ είμι η άνάοταοις«' 3ίηοονς δε τά τοις άγίοις αποχείμενα ευαγγελίζεται τοις πτωχοΐς, παραχαλών αυτούς έπϊ τάς d-είας επαγγελίας, καΐ μαρτυρονΰιν αί ϋ-εϊαι γραφαΐ τοις υπό των 11.R άποΟτόλων εύαγγελιομοϊς καΐ τω νπό τον οωτηρος ημών, ό μεν Δαβίδ περϊ των άποοτόλων, τάχα δε χαϊ εναγγελιϋτών λέγων >Κύριος δώοει »ρήμα τοίς εναγγελιζομένοις δννάμει πολλή\ ο βαοιλενς των δυνάμεων »τον αγαπητού«, άμα χαϊ διδάοχων οτι ου ΰύν&εΰις λόγου χαϊ προφορά φωνών χαϊ ήαχημένη χαλλιλεξία άνύει προς το πεί&ειν, αλλά δυνάμεως 30 Q-είας επιχορηγία (διόπερ και ό Πανλός πού φηοι' »Γνώΰομαι ον τον 116»' τ>λόγον τών πεφνοιωμένων, άλλα την δύναμιν ον γάρ kv λόγω ή »βαΰιλεία τον ϋ-εον άλλ' εν δννάμει« και εν άλλοις' »Και ό λόγος μου »και το κήρυγμά μου ουκ εν πει&οίς οοφίας λόγοις αλλ' kv αποδείξει »πνεύματος και δννάμεως*. ταύτη τή δννάμει μαρτνρονντες ο Σίμων 1 Vgl. Röm. 2, 28. — 5 Vgl. I Kor. 2, 2. — 7 Vgl. I Kor. 1,10. — 8 Vgl. Kol. 1,10. — 9 Vgl. Joh. 1, 2. — 17 Vgl. I Kor. 2,16. — 22 Joh. 11, 2ö. — 23 Vgl. Matth! 11, δ. Luk. 7,22. — 26 Ps. 67,12f. — 29 Vgl. I Kor. 2, 4. — 30 I Kor. 4,19f. — 32 I Kor. 2, 4. 1 κρνπτώ Del] χω \ 5 είόέναι V, είναι Μ; vielleicht liegt die Verderbnis tiefer und stand etwa da: μηδέν είναι σωτήρων τοις σαρκίνοις κτλ. | (£ν) von mir nach I Kor. 2, 2 (εν νμΐν) zugesetzt | 21 ονσαν V] ονν | 25 νπό Del] από.

44 45

46 47

48

49

50

14

Origenes, Johannescommentar.

και ό Κλεόπας φαΰίν *Ονχϊ ή χαρόία ημών χαιομένη ην έν r f j όόώ. *ώς διήνοιγεν ήμίν τάς γραφάς;* οι δε άπόοτολοι, επεϊ χαϊ ποοοτης εΰτΐ δυνάμεως επιχορηγούμενης υπό ϋ-εον διαφέρουοα τοις λέγονοιν, είχον κατά το πάρα τ φ Δαβίδ λεγομενον »Κύριος δώοει ρήμα τοις 51 »ευαγγελιζομένοις δυνάμει πολλή*, πολλήν δνναμιν), Ηοάιας δε φάΰχων 5 *0.ς ωραίοι οι πόδες των εύαγγελιζομένων ά/αθά«, το ωραϊον χαϊ έν χαίρω γινόμενον των άποοτόλων όδευόντων τον είπόντα' *Εγώ »είμι ή οδός* κήρυγμα νοηΰας επαινεί »πόδας* τους δια της νοητης όδοϋ ΧριΟτοϋ >ίηΰοϋ βαδίζοντας διά τε της &νρας είΰιόντας προς τον &εόν. *άγα&ά« δε ευαγγελίζονται ούτοι, ών ωραίοι είοιν οι πόδες, 10 τον 'ΐηΰοϋν. 52 IX. (11) Και μη &αυμάθη τις, ει πλη&υντιχφ ονόματι τω των άγα&ών τον 'ΐηΟονν εξειλήφαμεν εύαγγελίζεο&αι. εχλαβόντες γαρ τα πράγματα καθ·' ών τα ονόματα κείται, α ό υιός του Β-εοΰ ονομάζεται, ουνήοομεν πώς πολλά άγα&ά εοτιν ό Ίηοονς, ον ευαγγελίζονται οντοι. 15 »3 ών ωραίοι είοιν ol πόδες, εν μεν γαρ άγα&όν ζωή, 'Ιηοοΰς δε ζωη. και ετερον άγαϋ-όν *φώς τοΰ χόομου*, »φώς* τυγχάνον *αλη&ινον« 11Η και »φώς των άνϋ-ρώπων*' απερ πάντα ό υιός είναι λέγεται τοΰ &εον. κάί άλλο άγα&όν κατ επίνοιαν παρά την ζωήν και τό φώς ή άλη&εια και τέταρτον παρά ταϋτα ή επϊ ταΰτην φέρουαα οδός' άπερ 20 πάντα ό Οωτήρ ημών διδάοχει εαυτόν είναι λέγων *Εγώ είμι ή οδός 54 »και ή άλήϋ-εια και ή ζωή*, πώς de ουκ άγαΟ·όν τό άποτιναξάμενον τον χουν και την νεκρότητα άναϋτήναι, τούτου τυγχάνοντα από τοΰ 12R κυρίου κα&ό άνάΰταοίς εοτιν, ος και φηΰιν *Εγώ είμι ή άνάΰταοις αλλά και ή &νρα, δι ης τις εις την άχραν είοέρχεται μακαριότητα, 25 55 άγα&όν ο δε χριϋτός φηΟιν' *'Εγώ είμι ή &ΰρα*. τί δε δει περί ΰοφίας λέγειν, ην *εχτιθεν ό &εός αρχήν οδών αυτοϋ εις εργα αυτοί5«. η προϋέχαιρεν ό πατήρ αυτής, ενευφραινόμενος τω πολυποικίλω νοητώ χάλλει αυτής υπό νοητών οφθαλμών μόνων βλεπομένφ και εις έρωτα τον τό &εϊον κάλλος'χατανοοΰντα ουράνιον προκαλούμενα); αγαθόν 30 γάρ ή Οοφία τοΰ d-εον, όπερ μετά τών προειρημένων ευαγγελίζονται 56 ών »ωραίοι οι πόδες*, αλλά και ή δύναμις τοΰ &εοϋ ήδη όγδοον ήμϊν 1 Luk. 24,32. — 4 Ps. 67,12. — 6 Röm. 10,15; vgl. Jes. 52, 7 . - 7 Joh. 14,6. — 9 Vgl. Joh. 10, 9. — 16 Vgl. Joh. 14, 6. — 17 Vgl. Joh. 8,12. 1, 9. — 18 Vgl. Joh. 1, 4. — 21 Joh. 14, 6. — 22 Vgl. Jes. 52, 2. — 24 Joh. 11, 25. — 26 Joh. 10,9. — 27 Prov. 8, 22. — 31 Z. 5 ff. Vgl. Röm. 10,15 (Jes. 52, 7). — 32 Vgl. Röm. 1,16.

1 φασιν V] φηοιν | 7 τών άποοτόλων όδενόντων τόν είπόντα· »£γώ είμι ι) οδός*: der Apostel, die auf dem wandeln, der gesagt hat „ich bin der Weg". Christus ist der Weg, auf ihm wandern die Apostel. So interpretiert We richtig das

Buch I, 8 - 1 0 (10.11).

15

άγαθ-όν καταλέγεται, ητις έοτϊν ό χριΟτός. ον ΰιωπητέον δε ονδε 57 τον μετά τον πατέρα των όλων &εόν λόγον' ονδενός γαρ ελαττον άγαϋ-ον και τοντο το άγαϋόν. μακάριοι μεν ονν οι χωρήΰαντες ταντα τα άγα&ά και παραδεξάμενοι από των ωραίων τονς πόδας και εναγϋ γελιζομένων αντά. Πλην καν Κορίνϋιός τις ων, κρίνοντος Παύλου μηδέν είδέναι παρ' 58 αντω η ϊ'ΐηοονν Χριατόν και τούτον έΰτανρωμένον«, τον δι ημάς άνϋρωπον μανϋάνων παραδέξηται. »εν άρχϊJ« των άγαϋών γίνεται, 116ν νπό τον άνϋρώπον ίηοον »άνϋρωπος< γινόμενος »ϋεον* και \ από 10 τον ϋανάτον αντον άποϋνηοκων τη αμαρτία' καϊ γαρ εκείνος >ο άπέ»ϋ-ανε, τη αμαρτία άπέ&ανεν εφάπαξ*, από δε της ζωής αντον, επει 59 'Τηοονς »ο ζτ}, ξη τω d-εω«, πάς ό ονμμορφος γενόμενος της άναοτάοεως αντον λαμβάνει το ζην τω ϋεω. τις δε διατάξει, εί αντοδικαιοΰννη αγα&όν Ιοτι καϊ αντοαγιαομός καϊ αντοαπολντρωοις; απερ και Ιό αντά οι 'ίηϋονν εναγγελιζόμενοι ευαγγελίζονται, λέγοντες αντον γεγονέναι ημίν όικαιοΰννην από &εον και άγιαομόν καϊ άπολντρωϋιν. Χ. Παρέοται δε από τον των των γεγ ραμμένων περϊ αντον δυο- 60 εξαριϋ-μήτων παριοτάντα πώς πλήϋος άγαϋών έΰτϊν 'ΐηαονς, [από των δναεξαριϋ-μήτων καϊ γεγραμμένων] καταοτοχάζεοϋαι των νπαρχόντων 12Η μεν εν αντω, εις ον »ενδόκηΰεν* άπαν τό πλήρωμα της ϋ-εότητος 13R κατοικήΰαι »οωματικώςον μην νπό γραμμάτων κεχωρημένων. xal 61 τί λέγω * νπό γραμμάτων ότε και περϊ ολον τον κόϋμον φηϋϊν ο 'Ιωάννης οτι »Ονδε αντον οΐμαι τον κόομον χωρήϋαι τά γραφόμενα »βιβλίατόν ηλιον επι »πονηρούς και άγα&ούς« καϊ βρέχοντι *επι δικαίους και αδίκους«, τους 66 την ψνχην πτωχούς ουχ υπερηφανεΐ. και τούτοις γαρ ευαγγελίζεται, ώς αυτός μαρτυρεί λαβών τον 'Ηοαΐαν και άναγνους· »Το πνεύμα 1δ * κυρίου επ έμέ. ου ενεκεν εχριαέ με εναγγελίααΰθ-αι πτωχοϊς, άπέοταλκέ »με κηρΰξαι αίχμαλώτοις άφεοιν και τυφλοΐς άνάβλεψιν* »πτνζας«· γαρ το βιβλίον καϊ »άποδούς τω υπηρέτη έκάθ·ιαε* και πάντων ε νατενιζόντων αν τω φηοΐ' »Σήμερον πεπλήρωται ή γραφή αν τη εν τοίς *ώΰιν υμών.* 20 67 XI. (12) 'Λναγκαϊον δε ειδέναι ότι εμπεριλαμβάνεται τω τηλικούτω εναγγελίω κα\ πάύα ή εις 'ΐηοονν γινομένη πρΰξις άγα&ή, ω Οπερ και της τα πονηρά εργα πεποιηκυίας και μετανενοηκυίας έυωδίαν δεδν- 117γ νημένης δια την άπό τών κακών γνηοίαν μετάΰταοιν καταχέαι του 1Ιηοον και παντί τω οϊκφ την τοΰ μύρου πνοην εις αϊο&ηβιν πάντων 14R 68 τών εν αν τω εμπεποιηκυίας. διό και γέγραπται' *Όπον αν κηρνχ&η 13Η »τό εύαγγέλιον τούτο εν πάοι τοίς ε&νεΰΐ, λαληθ-ήαεται και ο εποίηοεν *αυτη είς μνημόουνον αύτηςΛ οαφες δε ότι εις Ίηϋουν γίνεται (και) τα είς τους μαϋ·ητενθ·έντας αύτφ Επιτελούμενα' δεικνύς γονν τους εν πεπον&ότας φηοϊ τοις πεποιηκόοι' »Τούτοις ο έποιήαατε εμοι έποι- 30 νήοατε*' ωοτε πάοα πραξις άγα&η ή είς τον πληοίον ύφ ημών επιτελουμένη είς το εύαγγέλιον αναφέρεται, το εν ταΐς πλαξι τοΰ ουρανού γραφόμενον και νπό πάντων τών ήξιωμένων της τών ολων 69 γνώαεως άναγινωοκόμενον. άλλα και εκ τού εναντίου μέρος έοτι τον 4 Vgl. II Kor. 3, 6. — δ Jes. 40, 9. — 12 Vgl. Matth, δ, 4δ. — 1 3 Vgl. Matth. 5, 3. — 1 5 Luk. 4 , 1 8 - 2 1 ; vgl. Jes. 61,1. — 2 3 Vgl. Luk. 7, 37. — 2 4 Vgl. Joh. 12, 3. — 2 6 Matth. 26,13. — 3 0 Matth. 25, 40. — 3 2 Vgl. Test. Aser 2.

3 υψηλοτάτων] νψη auf Ras. | 11 inιβαίνων] ων auf Ras. Μ [ 16 ε'ίνεκεν V mit den besten Hss. des NT.

Vielleicht ist Μ nach dem receptus interpoliert

28 (xal)· + Pr | 31 fj auf Ras., urspr. ijvf

Buch 1,10—12 (11—13).

17

ευαγγελίου είς χατηγορίαν τών πραξάντων τά είς 'ΐηαονν άμαρτανάμενα. ή γοϋν Ίοΰδα προδοΟια χαϊ ή τον άΰεβοϋς λαοΰ χαταβόηΟις 70 φάοχοντος »Αίρε από της γης τον τοιούτον« χαϊ »Σταύρου, οταύρον »αυτόν* χαι οι εμπαιγμοί των αυτόν τη αχάνθ-η οτεφανωϋάντων χαϊ δ τα τούτοις παραπληβια εγχατατέταχται τοις εύαγγελίοις. άχόλου&ον 71 (Je τούτοις εοτϊ νοήοαι ότι πας ο των (μαθ-ητων) \Ιηαοϋ προδότης 'ίηοοΰ προδοτης είναι λελογιοται. προς γοϋν τον ετι διώχοντα Σαΰλον (είπεν)' »Σαούλ, Σαούλ, τι με όιώχεις*; χαι »Εγώ είμι 'Ιηαονς. »όν ού διώχεις*. τίνες δε τας άχάνϋ-ας εχονοιν, αϊς τον ϊηΰονν άτι- 72 10 μάξοντες ΰτεφανονϋιν; οΐ »υπό μερίμνων χαι πλούτον χαι ηδονών »τον βίου« Οννπνιγόμενοι λαβόντες τον λόγον τον &εοΰ »ον τελεΰ»φοροϋαιν*. διοπερ φνλαχτέον μήποτε χαι ημείς, ως ταΐς Ιδίαις 73 άχάνϋ-αις οτεφανοννζες τον Ίηοοϋν, αναγραφόμενοι τοιούτοι άναγινωοχώμεθ-α παρά τοίς τον εν παοι χαι παρά παΰι λογιχοϊς η άγίοις 15 'Ιηοονν μανθ-άνονΰι, τίνα τε τρόπον μύρω αλείφεται χαϊ δειπνίζεται χαϊ δοξάζεται η έχ των εναντίων ατιμάζεται χαϊ εμπαίζεται χαϊ τύπτεται. άναγχαίως δη ταΰθ·' ημίν εϊρηται δειχνύονοιν ώς αι άγαϋ-αϊ 74 ημών πράξεις χαϊ αϊ άμαρτίαι τών πταιόντων τω εναγγελίω Ιγχατατάΰΰονται ητοι »είς ζωην αΐώνιον η είς όνειδιΰμόν χαϊ είς αίοχύνην 20 »αιώνιον«. XII. (13) Ei δε εν άνϋ-ρώποις είοιν ol τετιμημένοι διαχονία τη 75 τών εύαγγελιοτών χαι αυτός ό 'ΐηΟονς ευαγγελίζεται άγαϋ-ά xcä πτωχοίς ευαγγελίζεται, ούχ £δει τους πεποιημένους υπό τοΰ &εοϋ »πνεν»ματα αγγέλους< χαϊ τους οντάς »πυρός φλόγα*, »λειτουργούς* τοΰ 15 R τών όλων πατρός, έΰτερήΰ&αι τοΰ χαϊ αυτούς είναι εύαγγελιότάς; διά τοΰτο xcu άγγελος έπιΰτάς τοίς ποιμέϋι φηΰί, δόξαν ποιηΰας περι- 76 λάμπειν αυτούς1 »Μη φοβεΐΰ&ε, Ιδού γαρ ευαγγελίζομαι νμίν χαράν »μεγάλην ητις εϋται παντϊ τώ λαώ, οτι έτέχ&η ύμΐν οήμερον Οωτήρ, 14Η »ος εοτι ΧριΟτός χύριος, iv πόλει Δαβίδ*' ότε χαϊ μηδέπω ανθρώπων 117' αυνιέντων τό τοΰ ευαγγελίου μυοτήριον οι χρείττονες | αυτών, ουράνιος τυγχάνοντες ατρατιά θ-εον, αίνοΰντες τον ϋ-εόν λέγουΰι' »Δόξα 2 Vgl. Mark. 14,10 f. c.Par. - 3 Act. 22,22 + Luk.23,21; vgl. Joh.19,15. — 4 Vgl. Matth. 27, 2 9 . - 8 Act. 9,4f. — 9 Vgl. Luk. 20,11. — 10 Luk. 8,14. — 15 Vgl. Luk. 7,38. — Matth. 25, 35. - 161 Kor. 12,26. — Vgl. Luk.20,11.— Matth. 27,29 f.— 19 Vgl. Dan. 12,2 (Theod.) — 21 Vgl. II Tim. 4, 5. — 22 Vgl. Matth. 11, 5 (Jes. 61,1). — 24 Vgl. Hebr. 1, 7 (Ps. 103, 4). — 26 Vgl. Luk. 2, 9. — 27 Luk. 2,10. - 30 Vgl. Luk. 2,13. — 31 Luk. 2,14. 6 τών (τ) von j. Hd. in τον corr. | (μα&ητων) + Hu | das Ίηοοΰ möchte We streichen | 8 (είπεν) + Pr, Σαονλ, Σαονλ, (φηαιν) Wi | 10 ol auf Ras. ] 11 τελεαφορονσι] ν ausradiert | 14 statt ή ist viell. xal zu lesen | 30/31 ουρανός, corr. Del | 31 οτρατεία, corr. V. Origenes IY. 2

18

Origenes, Johannes commentar.

Τϊ *εν νψίοτοις &εφ και επι γης εΙρήνη, εν άν&ρώποις ευδοκία.« και ταΰτα είπόντες απέρχονται από των ποιμένων εις τον ουρανοί' οϊ άγγελοι, καταλιπόντες ήμίν νοείν, πώς ή εναγγελιο&εΐϋα ήμϊν δια της γενέοεως Χριϋτον 'Ιηοοϋ »χαρά« »δόξα* εΟτιν »εν νψίοτοις θ-εω«. των ταχεινωϋ-έντων είς χοϋν επιΰτρεφόντων »εις την άνάπανϋιν« δ αυτών xal »εν υψίϋτοις« δια Χριοτοϋ μελλόντων δοξάζειν τον ϋ-εόν. "38 άλλα και ϋ-αυμάζοναιν οι άγγελοι την επί γης Ιϋομένην δια \Ιηοοϋν είρηνην, του πολεμικού χωρίον, εις ο εκπεΰών »εκ τον ουρανοϋ ό »εωΰφόρος, ό πρωΐ ανατέλλων* υπό Ίηΰοϋ ονντρίβεται. ίβ XIII. (14) Προς τοίς είρημένοις και τοϋτο περί ευαγγελίου Ιοτέον. 10 οτι πρώτως της κεφαλής τοϋ όλου τών ϋωζομένων οώματος, Χριοτοϋ 'ΐηοοϋ, έατι το ευαγγέλιον, ως φηϋιν ό Μάρκος' »'Αρχη τοϋ ευαγγε»λίου Χριΰτοϋ 'Ιηΰοϋ'* ηδη δε καϊ τών άποΰτόλων τυγχάνει' διό λέγει 80 ό Παύλος" »Κατά το ευαγγέλιον μουΛ πλην η άρχη τοϋ ευαγγελίου (εατι γαρ αυτοΰ μέγε&ος άρχην και τα εξης και μέθα και τέλη εχον- 15 τος) ητοι πάοα εΟτιν η παλαιά δια&ηκη, τύπου αυτής οντος 'Ιωάννου. η δια την ουναφην της καινής προς την παλαιάν τα τέλη της παλαιάς 81 διά ''Ιωάννου παριοτάμενα. φηόι γαρ ό αυτός Μάρκος' »'Αρχη τον »ευαγγελίου'ΐηοοΰ Χριβτοϋ, κα&ώς γέγραπται ενΉοαΐα τω προφήτη• »'ΐδον εγώ άποθτέ£λω τον άγγελόν μου προ προοώπον ΰον, ος κατ α- 20 »ΰκευάοει την οδον ΰον. φωνη βοώντος εν τη έρήμω' *Ετοιμάοατε 82 »την όδόν κυρίου, ευ&είας ποιείτε τάς τρίβονς αντοϋ.^ ό&εν &ανμάζειν μοι επειΰι, πώς δυοι &εοϊς προοάπτουΰιν άμφοτέρας τάς δια&ήκας οι ετεροδοξοι, ουκ ελαττον και εκ τοΰτου τοϋ ρητον ελεγχόμενοι, πώς γάρ δύναται άρχη είναι τοϋ ευαγγελίου, ως αυτοί οϊονται, ετέρου 25 τυγχάνων d-εοΰ ό 1Ιωάννης, ό τον δημιουργοϋ άν&ρωπος καϊ άγνοών, 16R ως νομίζουοι, την καινήν ϋ-εότητα; 83 XIV. Ου μίαν δε και βραχείαν πιΰτευονται διακονίαν ευαγγελική ν άγγελοι ουδε μόνην την προς τους ποιμένας γεγενημένην' αλλά γάρ επι τέλει μετέωρος καϊ ιπτάμενος άγγελος ευαγγέλιον εχων ευαγγε- 30 λιεΤται πάν ε$νος, τοϋ άγα&οΰ πατρός ου πάντη καταλιπόντος τους 84 άποπεπτωκοτας αυτοΰ. φηόι γοϋν εν τη 'Αποκαλύψει ό τοϋ Ζεβεδαίου 'Ιωάννης' »Καϊ είδον άγγελον πετόμενον εν μεοουρανήματι, 2 Vgl. Luk. 2, 15. — 4 Vgl. Luk. 2, 10. 14. — δ Vgl. Ps. 114, 6. 7. — 6 Vgl. Luk. 2,14. — 8 Jes. 14,12. — 11 Vgl. Epb. 1, 22f. — 12 Mark. 1,1. — 14Röm. 2,16. — 15 Vgl. Contr.Cels. 11,4 (I,131,8;ff.). — 1 6 Vgl. Matth. 11,9. — 17 Vgl. Matth. 11,13. — 18 Mark. 1,1—3. Vgl. Mal. 3,1. Jes. 40, 3. — 2 3 Vgl. Tertullian, adv. Marc. IV, 11.18. — 29 Vgl. Luk. 2, 8ff. — 30 Vgl. Apok. Joh. 14,6f. — 33 Apok. Joh. 14, 6f.

8 τον πολεμικού χωρίον ist Apposition zu γης | 11/12 Χριστον 'Ιηαον Apposition zu κεφαλής | 21 βοώντος] ος auf Ras. | 22 τάς τρίβονς} ας τ auf Ras.

Buch 1,12 - I S (13-15).

19

»'έχοντα εύαγγέλιον αίώνιον εύαγγελίΰαοθαι επί τους καθήμενους επί ΙΰΗ »της γης και επί παν έθνος και φυλήν και γλώΰοαν και λαόν, λέγων »εν φωνή μεγάλη' Φοβήθητε τον θεόν και όότε αύτω δόξαν, οτι »ήλθεν ή ωρα της κρίΰεως αυτόν, και προΰκυνήοατε τον ποιήοαντα ~> »τον ούρανόν και την γήν και την θάλαοοαν και πηγάς υδάτων.« XV. 'Επεϊ τοίννν »αρχήν τοΰ ευαγγελίου« κατά μίαν εκδοχήν την 85 1 l S r πάΰαν παρεοτήοαμεν είναι | παλαιάν διαθήκην δια τοϋ ονόματος 'Ιωάννου αημαινομένην, ύπερ τοϋ μή άμάρτυρον είναι την εκδοχήν τ αύτη ν jiαραθηΰόμεθα το έκ Πράξεων περί τοΰ της Αιθιόπων βαόιλίδος Κ» ευνούχου είρημένον χαϊ Φιλίππου' »Άρξάμενος, γάρ φηοιν, ό Φίλιππος ι>άπο της Ήοαΐου γραφής της >Ως πρόβατον επί οφαγήν ήχθη, και »ώς αμνός ενώπιον τοϋ κείροντος άφωνος< εύαγγελίοατο αύτώ τον »κύριον 'ΐηβοϋν.* πώς γάρ αρχόμενος άπο τοϋ προφήτου ευαγγελίζεται 'Ιηΰοϋν, εΐ μή της αρχής τοϋ ευαγγελίου μέρος τι ό 'Ηααΐας ήν; 1δ άμα δε και τά εν πρώτοις ήμίν είρημένα περί τοϋ δύναοθαι εύαγγέ- 86 λιον είναι πάΰαν θείαν γραφήν έντεϋθεν δύναται δηλοϋοθαι· και γαρ εί ό εύαγγελιζόμενος »αγαθά ευαγγελίζεται*, πάντες δε οί προ της ΰωματιχής Χριΰτοϋ επιδημίας Χριΰτόν ευαγγελίζονται οντα »τά αγαθά*, ώς απεδείξαμεν, πάντων πως εΐοϊν οί λόγοι τοϋ ευαγγελίου μέρος. 20 οπερ εύαγγέλιον λεγόμενον λαλεΐΰθαι εν ολω τω κόομω ημείς έχλαμ- 87 βάνομεν άπαγγέλλεΰθαι έν ολω τω χόϋμω, ού μόνον τω περιγείφ τόπφ άλλα καϊ παντϊ τω ΰυοτήματι τω εξ ούρανοϋ και γης η εξ ουρανών χάί γης. Και τί δεί επί πλεϊον μηκύνειν τον περί τοϋ τί το εύαγγέλιον 88 2ό Ιοτι λόγον; αύτάρκως δή τούτων είρημένων και εκ τούτων των μή άνεντρεχών δυναμένων τά παραπλήΰια αυναγαγεΐν άπο των γραφών 17 R καϊ βλέπειν τις ή δόξα τών εν 'ΐηΰοϋ Χριΰτώ αγαθών άπο τοϋ ευαγγελίου, διακονουμένου ύπο ανθρώπων και αγγέλων, £γώ d' οΐμαι οτι και άρχών, καϊ εξονΰιών και θρόνων καϊ κυριοτήτων »χαϊ παντός 30 »ονόματος όνομαζομένον ού μόνον εν τούτω τ ψ αΐώνι άλλα και ίν »τω μέλλοντα, ε'ίγε χαϊ υπ' αύτοϋ τοϋ Χριΰτοϋ, αύτοϋ που κατ απ αύϋομεν τά προ της ΰυναναγνώΰεως τών γεγραμμένων. ήδη δε 89 θεόν αϊτώμεθα ΰυνεργήΰαι δια Χριΰτοϋ ήμίν εν άγίφ πνεύματι προς άνάπτνξιν τοϋ εν ταΐς λέξεΰιν έναποτεθηΰαυριΰμένου μνΰτιχοϋ νοϋ. 6 Mark. 1,1. — 7 Vgl. S. 18,16. — 10 Act. 8,35 (vgl. Jes. 53, 7). — 15 Vgl. c. 5ff. — 17 Vgl. Röm. 10, 15 (Jes. 52, 7). — 19 Vgl. S. 14,2ff. — 20 Vgl. Mark. 16,15. — 22 Vgl. Diels, Doxographi S. 464,18. — 29 Vgl. Eph. 1, 21.

2 φνλαχήν, corr. Hu | 6 αρχή corr. We | 7 παρεστήσαμεν είναι V, in Μ ist

παρεστ ganz verlöscht, vom übrigen sind nur einzelne Buchst, sicher zu erkennen [

26 vitb, corr. Pr. | 34 έναποτε&ησανριομένον.

2*

Origenes, Johannescommentar.

20 90

1,1.

'Ev άρ/fj

ην υ λόγος.

X V I . Ov μόνον "Ελληνες πολλά φαΰι οημαινόμενα είναι άτι ο της * αρχής* προβηγορίας' άλλα γαρ εϊ τις τηρήοαι αννάγων πάντο&εν τούτο το ονομα χαϊ άχριβώς εξετάζων βονλοιτο χατανοείν εν εχάοτφ τόπω των γραφών επϊ τίνος τέταχται, ενρήοει χαϊ χατά τον &εϊον 16Η 91 λόγον το πολνοημον της φωνής, ή μεν γάρ τις ώς μεταβάοεως, αντη δε εΟτιν ή ώς όδον χαϊ μήχονς' όπερ δηλονται εκ τον »'Αρχή »οδον άγαϋ-ής το ποιείν τα όίχαια«. της γαρ »άγαΘ-ής όδον* μεγίοτης τνγχανοναης, χατά μεν τα πρώτα νοητέον είναι το πρακτικό ν, όπερ παρίοταται δια τον »Ποιείν τά δίκαια*, χατά δε τά εξής το ϋ-εωρη- ίο τιχόν είς ο καταλήγειν οΐμαι χαϊ το τέλος αντής εν τή λεγομένη άποκαταΟτάΰει δια το μηδένα καταλείπεθ$αι τότε εχ&ρόν, εϊγε άλη&ες το *δεΙ γάρ αντόν βαΰιλενειν, άχρι ov &fj πάντας τονς εχ&ρονς αντον *νπό τονς πόδας αντον* εοχατος δε εχ&ρός καταργείται ό &άνατος.* 92 τότε γάρ ( μία πράξις εοται των προς &εόν διά τον προς αντόν λόγον 118ν φ&αοάντων ή τον χατανοείν τον ϋ-εόν, ϊνα γένωνται όντως εν τή γνώοει τον πατρός μορφωΟ-έντες πάντες "[ακριβώς νίός, ώς ννν μόνος 93 ό νιος εγνωκε τον πατέρα· εϊ γάρ Επιμελώς τις έξετάζοι, πότε γνώϋονται, οϊς αποκαλύπτει ό εγνωχώς τον πατέρα νίός, τον πατέρα, και βλέποι τό ννν »δι εΰόπτρον χαϊ εν αΐνίγματι* τον βλέποντα 20 βλέπειν, ονδέπω εγνωκότα »κα&ώς δεί γνώναι*, ονχ αν άμάρτοι λέγων μηδένα εγνοακέναι, χαν άπόοτολος καν προφήτης τις ή, τον 94 πατέρα, άλλ' όταν γένωνται εν ώς (ό) νιος και ό πατήρ εν εΐβιν. εϊ δε δόξειέ τις ημάς παρεχβεβηχέναι, εν οημαινόμενον της αρχής ΰαφηνίζοντας και ταντα είρηκότας, δειχτέον οτι ή παρέχβαοις προς τό προ- 18R χείμενον αναγκαία και χρήοιμος ήν. εϊ γάρ »αρχή« ως μεταβάοεώς εΰτι χαϊ όδον καϊ μήκονς, »αρχή δε όδον άγα&ής τό ποιείν τά δίκαια*, εοτιν εΐδέναι, ότι πάοα οδός άγαϋ-ή πως »αρχήν* μεν εχει »τό ποιείν - 7 Prov. 16, 7. — 13 I Kor. 15, 25f. — 15 Vgl. Joh. 1,1. — 17 Vgl. Gal. 4, 19. — 18 Vgl. Matth. 11, 27; Luk. 10, 22. — 19 Vgl. Matth. 11, 27. — 20 Vgl. I Kor. 13,12. — 21 1 Kor. 8, 2. — 22 Vgl. Eph. 3, δ. — 23 Vgl. Joh. 10, 30. — 27 Prov. 16, 7. 2 από] in2 We, wohl mit Recht I 7 avrf] ] 9 είναι V, von Μ noch αι zu erkennen, eine j. Hd. hat die verblichenen Reste sinnlos zu δε xal ergänzt | 12 τό V, in Μ verblichen | 13 «ως αν 9% V, Μ unleserlich; αχρι oi djj nach XXXII, 3 I αντον — 14 rfe nach V, in Μ unleserlich | 17 νιός wohl verderbt, von Wi ge-

strichen; vielleicht ist statt ακριβώς ΐ'ίός] ακριβείς ζ. 1. | 20 βλέποι τό] βλέποιτο Μ, von den Aasgg. mit Unrecht beanstandet; „wenn jemand sähe, dass der Sehende jetzt durch sieht" | 21 έγνωκότα] τα ζ. Τ. auf Ras. | 23 (ό) + Br | 24 «Je] xal, corr.

Wi, (0h) xal We |

2 8 8ri] εϊ, corr. Wi.

δόξει, corr. We, δόξαι Wi | 25 xal ταντα] τοσαϋτα Wi |

j

Buch I, 16. 17.

5

10

17 Η 15

20

25 119 r

30

21

»τά δίκαια«, μετά δε τήν αρχήν την d-εωρίαν, καϊ τίνα τρόπον την ΰεωρίαν. XVII. "Εοτι όε *άρχή« καϊ η ώς γενέΰεως, η δόξαι άν επϊ τον 95 :·'Εν άρχη εποίηοεν ό &εός τον ούρανον και την γήν* οίμαι δε Οαφέΰτερον εν τω 'ΐώβ τοϋτο καταγγέλλεο&αι το οημαινόμενον κατά το £> Ύοΰτ εΰτιν αρχή πλάοματος κυρίου, πεποιημένον εγχαταπαίζε*6&αι υπο των αγγέλων αυτοί.« νπολάβοι γαρ αν τις των εν γενέοει 96 τη τοϋ κοομον τυγχανόντων »εν άρχϊ]ΐ πεποιήο&αι ντον ούρανον και τ>τήν γήν*' βέλτιον όε ώς προς το δεύτερον ρητόν, πολλών όντων των εν οώμαοι γεγενημένων πρώτον των εν Οωματι τον καλούμενον είναι δράκοντα, όνομαζόμενον δέ που και *μέγα κήτος«, οπερ έχειρώοατο ο κύριος, καϊ αναγκαίο ν επιοτήοαι εΐ άνλον πάντη καϊ άοώμαχον ζωή ν ζώντων εν μακαριότητι των αγίων, ο καλούμενος δράκων άξιος γεγένηται, άποπεοών της χα&αρας ζωής, προ πάντων ενδε&ήναι νλη και Οωματι, ίνα δια τοϋτο χρηματίζω ν ό κύριος δια λαίλαπος και νεφών λέγη »Ύοΰτ εΰτιν αρχή πλάοματος κυρίου, πεποιημένον »εγκαταπαίζεο&αι νπο των αγγέλων αύτοϋ«. δυνατόν μέντοι γε τον 98 δράκοντα μή άπαξαπλώς είναι αρχήν πλάοματος κυρίου, αλλά πολλών εν οώ ματ ι »έγκαταπαίζεο&αι« πεποιημένων *νπο των αγγέλωντοντον αρχήν τών τοιούτων είναι, δυναμένων τινών ύπάρχειν εν οωματι ούχ ούτως' καϊ γάρ ή ψυχή τοϋ ήλιου εν Οωματι καϊ πάοα ή κτίοις, περϊ ής ο άποοτολος φηοι' *Παθα ή κτίοις οτενάζει και Ουνωδίνει »άχρι τοϋ νϋν.* καϊ τάχα περϊ εκείνης Ιοτϊ το »Τη ματαιότητι ή 99 »κτίοις νπετάγη ούχ εκοϋοα, άλλα δια τον ύποτάξαντα f r^ ελπίδι«, ϊνα ματαιότης τά οώματα ή και το ποιείν τά Οωματικά, οπερ άναγxatov * * * τω εν Οωματι * * * * * * * * | νπάρχη. ό εν Οωματι ούχ εκών ποιεί τά οώματος' διά τοϋτο τη ματαιότητι ή κτίοις νπετάγη ούχ εκοϋοα. καϊ (ο) ούχ εκών ποιών τά οώματος, ο ποιεί, 100 ποιεί διά τήν ί-λπίδα, ώς si λέγοιμεν Παϋλον d-έλειν »επιμένειν τή »σαρχί« ούχ εκόντα άλλα διά τήν έλπίδα' προτιμώντα γάρ καθ·' αυτό 4 Gen. 1,1. — 6 Hiob 40,14 (19). — 11 Vgl. ffiob 3, 8. — 12 Vgl. Jud. 6. II Petr. 2, 4. Henoch 6,10 u. ö. Gfrörer, Jahrhundert des Heils (Stuttgart 1838), S. 378 ffi — 16 Hiob 40,14 (19). — 19 Vgl. Hiob 40,14 (19). — 22 Röm. 8, 22. — 23 Röm. 8, 20. — 29 Vgl. Phil. 1, 24. 3 nach αν + (σημαίνεσ&αι) We | 9 fareovWe | 24 Sonst stets in i | 26 d. letete Ζ. von f. 118v stark zerstört; nach άναγκαΐον scheint τό gestanden zu haben, iv σώματικοϊς ist ebenfalls wohl sicher; alles andere unsicher, 'όπερ άναγχαΐον ... τω iv σώματι . . . V mit Lücken für je 5 und ca. 30 Buchst. Ebenso Del. άναγχαΐον έστι) τψ iv σώματι (έπιμένοντι, ονχ ίχόντι αντω, άλλα διά τήν έλπίδα) Br, τω iv σώματι, (ή δε τον έλεν&ερω&ήαεσ&αί ποτε ίλπίς αίτω) υπάρχω We | 28 (ο) + V I ονχ] χ a. Ras. Μ 1 *ar' aircdv V Ausgg.

22

Origenes, Johanneecommentar.

[1,1

»το άναλνοαι χαι ovv ΧριΟτφ είναι« ovx αλογον ην βονλεοθ-αι »επιμένειν τη οαρχι« δια την ετέρων ώφέλειαν χαι προχοπήν την εν τοις έλπιζομένοις ον μόνον αντον άλλα χαϊ των ωφελουμένων 101 νπ αυτόν, χατά τοντο δε το ως γενέοεως οημαινόμενον την άρχήν χαϊ το νπ ο της Οοφίας εν παροιμίαις λεγόμενον έχδέξαβθ-αι δννηοό- δ μεθ·α' »0 θ-εός, γάρ φηαιν, εχτιοέν με άρχην οδών αυτόν είς έργα * αντον.* δύναται μέντοι γε χαϊ έπι το πρώτον άνάγεϋθαι, τοντέοτι το ώς οδοΰ, δα το λέγεο&αι »0 θ-εός εχτιοέν με άρχην οδών αντον«. 102 Ουχ άτόπως χάί τον τών όλων &εόν έρεί τις άρχην οαφώς προπίπτων, ότι άρχή υϊοΰ ό πατήρ χαι άρχή δημιουργημάτων ό δη· 10 μιουργός χαι άπαξαπλώς άρχή τών όντων ό θ-εός. παραμυθήΰεται δε δια τοϋ »Εν άρχή ήν ό λόγος«, λόγον νοών τον νιόν, παρά το είναι εν τω πατρϊ λεγόμενον είναι εν άρχη. 103 (18) Τρίτον δε το εξ ού οίον το εξ υποκείμενης νλης, άρχή παρά τοίς άγένητον αυτήν επιβταμένοις, άλλ' ον παρ' ήμΐν τοις πει&ομέ- 15 νοις, ότι ig ovx όντων τα όντα εποίηβεν ό &εός, ώς ή μήτηρ τών επτά μαρτύρων εν Μαχχαβαϊχοΐς χαι ό της μετανοίας άγγελος εν τω Ποιμένι εδίδαξε. ΙΟΊ (19) Προς τούτοις άρχή χαι το καθ·' (δ) οίον χατά τό είδος, όντως' ε'ίπερ είχών τον &εον τον άοράτον ό πρωτότοχος πάοης 18 Η χτίΰεως, άρχή αντον ό πατήρ εοτιν. ομοίως δε χαϊ Χριοτός άρχή 10» τών χατ είχόνα γενομένων &εον. εΐ γάρ οι άνθ-ρωποι »χατ είχόνα«, ή είχών δε χατά τον πατέρα, τό μεν χαθ•' ο τον χριοτον ο πατήρ UQXV> τό δε χαθ·' ο τών ανθρώπων ό χριοτός, γενομένων ον χατά το ον εοτιν είχών, άλλά χατά τήν είχόνα· άρμόοει δε τό »'Εν άρχή 25 »ήν ό λόγος« εις τό αυτό παράδειγμα. 106 XVIII. (20) "Εοτιν άρχή χαι ώς μαθ-ήΰεως, χαθ·' δ τά ΰτοιχεϊά φαμεν άρχήν είναι γραμματιχής. χατά τοϋτό φηοιν ο άπόοτολος ότι »Οφείλοντες είναι διδάοχαλοι διά τον χρόνον, πάλιν χρείαν εχετε του »διδάοχειν υμάς τίνα τά ΟτοιχεΙα της άρχής τών λογίων τοϋ θ-εονΛ 30 107 διττή δε ή ώς μαθήΰεως άρχή, ή μεν τ# ψνΰει, ή δε ώς προς ήμας' ώς εΐ λέγοιμεν έπϊ Χριοτον, φνΰει μεν αντον άρχή ή θ-εότης, προς ημάς δέ, μή άπό τον μεγέθους αντον δνναμένονς άρξαοθαι της περϊ 20 R 1 Vgl. Phil. 1, 23. — 6 Prov. 8, 22. — 8 Prov. 8, 22. — 1 2 Joh. 1 , 1 . - 1 7 Vgl. II Makfe. 7,28. — 1 9 Hermas, Mand. 1 vgl. Vis. 1,1,6. — 2 0 Kol. 1,15. — 2 2 Vgl. Gen. 1,27. — 2 5 Joh. 1, 1. — 2 9 Hebr. 5,12.

6. 8 ΐχτιοεν Μ*, später ν aasradiert | 10 προπίπτων ΒλαθφημεΙς¥1ός τον ϋ-εον είμι ausr.) M ; s. o. zu S. 10,15 | Μεσσίας] μεσίας \ 22 σνναρι&μΐίσϋ-ω] με ι a. Ras. Μ.

Buch I, 21. 22 (23).

27

»βέλος εκλεκτον« έαντόν καλεί και »δοϋλον τον Q-εοϋ* και »φώς 12]ι- »των I εϋ-νώνι. λέγει δη οντω Ήοάίας' »'Εκ κοιλίας μητρός μον ίΜ »εχάλεοέ με το όνομά μον και ε&ηχε το οτόμα μον ώς μάχαιραν όξεΐαν »και νπό την Οχέπην της χειρός αντοϋ εχρνψέν με' ε&ηκέν με ως δ »βέλος εκλεκτον χαι εν τη φαρέτρα αντοϋ εχρυψέ με, και εϊπέ μοι »>Δοϋλό ς μον εΐ Ον 'ΐοραηλ και εν οοι δοξαο&ήοομαιΛαμίψάτω το φώς νμών έμπροοθεν τών ανθρώπων*. το ό* άνάλογον 163 οελήνη κώ. άΰτροις νπολαμβάνομεν είναι περί την νύμφην εχχληοίαν χαι τους μαθητάς, έχοντας οίκείον φώς η από τον αληθινού ηλίον έπίχτητον, ϊνα φωτίϋωΟι μη δεδυνημένονς πηγην εν αυτοΐς χαταΰχενάοαι φωτός· οίον Πανλον μεν χαι Πέτρον »φώς* έρονμεν » τ ο ϋ χόομον*, τους δε τνχόντας τών παρ αντοίς μαθητευομένων, φωτιζομένονς μέν, ον μην φωτίζειν ετέρους δυναμένους, τον κόΰμον, ού χόΰμον φώς οί άπόΰτολοι ήΰαν. ό de ΰωτήρ, »φώς* ων »τον 164 »χόομονφωτίζει ον ϋώματα αλλά άοωμάτφ δυνάμει τον άοώματον νουν, ίνα ώς υπό ηλίον έχαΰτος ημών φωτιζόμενος χαι τά άλλα δννηθη βλέπειν νοητά, ώΰπερ δε ηλίον φωτίζοντος άμανροϋται το 16» δνναΰθαι φωτίζειν ϋελήνην χαι άοτέρας, όντως οί έλλαμπόμενοι υπό Χριΰτον χαϊ τάς ανγάς αντον χεχωρηκότες ουδέν τίνων διαχονουμένων άποΰτόλων χαϊ προφητών δέονται — τολμητέον γαρ λέγειν την άλήθειαν — ονδε αγγέλων, προοθήΰω δε οτι ονδ£ τών κρειττόνων δυνάμεων, αντώ τ φ πρωτογεννήτω μαθητευόμενοι φωτί. τοις δε 166 μη χωρονΟι τάς ηλιακάς Χριοτοϋ ακτίνας οι άγιοι διαχονοΰντες παρέγουΟι φωτιομον πολλώ τοϋ προειρημένον έλάττονα, μόγις χαι τοϋτον χωρείν δνναμένοις και νπ' αυτόν πληρονμένοις.

X X V I . "Εοτι δε ό χριΰτός, φώς τνγχάνων χόομον, φώς άληθι167 30 ν ο ν προς άντιδιαοτολην αίοθητον, ούδενός αίοθητον οντος άληθινοϋ. αλλ' ουχϊ επεϊ ονχ άληθινόν το αΐΰθητόν, ψευδός τ,ό αΐϋθητόν δύναται γάρ άναλογίαν έχειν το αΐΰθητόν προς τό νοητόν, ού μην το ψεϋδος νγιώς παντός χατηγορεΐΰθαι τοϋ ουκ άληθινοϋ. ζητώ φωτϊ τών ανθρώπων*, και 3δ ηγούμαι πλείονα δύναμιν παρίΟταΰθαι τοϋ φωτός οτε >φώς τοϋ »χόομον* προΟαγορεύεται ηπερ »φώς τών ανθρώπων*' ό γάρ »κό5 Vgl. Apok. 16,14. 6,17. Joel 2,11. Zeph. 1,14. — 6 Joh. 9, 4f. — θ Matth. 5, 14. — Matth, δ, 16. — 1 1 VgL Joh. 3,29. — 29 Vgl. Joh. 8,12. —1,9. — 36 Vgl. Joh.1,4. 8 εκ] ίπεϊ, corr. We | 13 φωτίσωσι aus φωτίζωσιϊ | 29 ό aus τ mit schwacher Ras. I 33 παντός V], πάντως, Ras. über β.

32

Origenes, Johannescommentar.

[1,1

169 »ομος« κατά μίαν έκδοχήν ον μόνον »άν&ρωποι*. καϊ παραΰτήοει τό πλεΐον ή 'έτερον είναι τον κόομον παρά τους άν&ρώπονς ό Παύλος εν τη \ προς Κοριν&ίονς προτέρα λέγων »Θέατρον εγενή&ημεν 123* 110 »τώ χόομφ χαι άγγέλοις χαι άνθ-ρώποις*. έπίοτηοον de εΐ χατά μίαν εχδοχήν χόαμος έοτϊν ή έλεν&ερονμένη χτίΰις *άπό της όονλείας της 5 »φ&ορας εις την έλεν&ερίαν της όοξης των τέχνων τον θ-εον«, ης τ>η άποχαραδοχία* »την άποχάλνψιν των νιων τον &εον άπεχδέγεται«. ΠΙ >Επίΰτη00ν< δε προοε&ήκαμεν δια το παρακεΐο&αι το δννάμενον τω »'Εγώ φως ειμί τον χόομον* αννεξετάζεο&αι επι των μαθητών νπό 112 'Ιηοον λεγόμενον' »'Υμείς εΰτε το φως τον χόομον«. εΐοϊ γάρ οι 10 Απολαμβάνοντες μείζονας είναι τονς άνϋ-ρώπονς τονς τω '.Ιηοον γνηοίως μεμα&ητενμένονς των άλλων χτιΰμάτων, οι μεν φνϋει τοιοντονς γεγενημένονς, οι δε χαι εν λόγω τω χατά τον χαλεπώτερον αγώνα. 113 πλείονς γάρ οι πόνοι χαϊ επιοφαλής ή ζωή τών εν Οαρχι χαϊ αϊματι παρά τονς kv αι&ερίφ οώματι, ονχ αν τών εν ονρανώ φωοτήρων 15 εν τω άναλαβείν τα γήινα οώματα ακινδύνως και πάντως άναμαρτήτως διαννΰάντων τήν εντανθ-α ζωή ν οι δε τω. λόγω τοντφ παριοτάμενοι (ταΐς) τά μέγιοτα περι ανθρώπων άποφαινομέναις χρήΰονται λέξεοι τών γραφών το άννπέρ&ετον της επαγγελίας οτι τον αν&ρω· πον φθ-άνει φαοκονΰαις, ον μην ταντον τοντο και περι της κτίΰεως 20 114 η, ώς έδεξάμε&α, χόομον άπαγγελλονοαις. το γάρ »'Ως εγώ χαϊ Ου »εν έομεν, ϊνα χαι αντοϊ εν ήμϊν εν ώοι«· χαι »Οπον εΙμι έγώ, εχεί 29R *χαϊ ό διάκονος ο έμός εαται* Οαφώς περί άν&ρώπων άναγέγραπται' περϊ δε της χτίΰεως, οτι ελεν&ερονται »από της δον λείας της φ&ορας »εις τήν ελεν&ερίαν της δόξης τών τέχνων τον Q-εον*' χαϊ προϋ&ή- 2δ οονϋιν οτι ονχί, εί ελενθ-ερονται, ήδη και κοινωνεί »της δόξης τών 115 »τέκνων τον &εοϋ*. ονκ άποοιωπήβονΰι de οντοι και το τον πρωτότοκον πάβης κτίοεως διά τήν προς τον ανϋ-ρωπον νπερ πάντα τιμήν ανϋ-ρωπον μεν γεγονέναι, ον μήν ζώόν τι τών εν ονρανώ' 27Η αλλά κώ, δεύτερον και διάκονον και δονλον της γνώοεως 'Ιηοον τον 30 εν τη ανατολή φανέντα αϋτέρα δεδημιονργήβ&αι, ήτοι ομοιον οντα τοίς λοιποΐς άΰτροις ή τάχα και κρείττονα, άτε τον πάντων διαφέ116 ροντος γενόμενον οημείον. και εί τά κανχήματα τών αγίων εοτιν 3 I Kor. 4, 9. — 5 Vgl. Röm. 8, 21.19. — 9 Joh. 8,12. — 10 Mt 5,14. — 11 Vgl. Iren. I, δ, 6. 6, If. 12, 4. Clemens ΑΙ., exc. ex Theod. 2. — 21 Vgl. S. 31,33ff. Vgl. Joh. 17, 21 (s. u. XXVHI, 21 [16]). — 22 Joh. 12, 26. — 24 Vgl. Röm. 8,21. — 26 Vgl. Röm. 8,21. — 27 Vgl. Kol. 1,15. — 30 Vgl. Matth. 2,2. — 33 Vgl. Rom. δ, 2. 3 iv rg V, i u. Spuren von v, xy völlig zerstört M, < Ausgg. | 7 τόν νιων, aber ω könnte auch ο gelesen werden; τον νίόν V, corr. Hu | 8 τω] τό corr. Br | 9 nach σννεξετάζεσ&αί + τό Br | 18 (ταΐς) + Wi | 28 πρός τόν] ς το a. Ras.

Buch 1, 26. 27 (24. 25).

I.l]

33

εν ΰλίψίΟιν, είδότων »'Οτι ή ϋ-λίψις νπομονήν κατεργάζεται, ή δε »υπομονή δοχιμήν, ή όε όοχιμή ελπίδα, η öh έλπϊς ου χαταιΰχυνει«, οντε νπομονην οντε δοχιμήν οντε ελπίδα εξει ή μη τεθλιμμένη χτίΰις την ϊοην αλλ' ετε'ραν, επεϊ »Τη ματαιότητι ή χτίΰις νπετάγη, ονχ 5 »εχονΰα άλλα δια τον νποτάξαντα, επ ελπίδι*. ο δε μη τολμών τα 177 τηλιχαϋτα τω άν$ρώπφ χαταχαρίΰαο&αι, ομοΰε χωρήΰας τφ προβλή123ν ματ ι φήοει τϊ} ματαιότητι την χτίοιν νποταΰΰομένην | Ο-λίβεΰ&αι, μάλλον οτενάζονααν ή οί οντες εν τω ΰχήνει ΰτενάζονοιν, ατε χαϊ πλείοτον οαον χρόνον χαϊ πολλαπλαοίονα τον άνΟ-ρωπίνον αγώνος 10 τη ματαιότητι δονλενονΟαν. δια τϊ γαρ *ουχ εχοϋΰα« τοΰτο ποιεί, 178 η οτι παρά φνΰιν εοτιν αυτή τη ματαιότητι νποτετάχ&αι xal μη την προηγονμενην εχειν της ζωής κατάοταΰιν, ην άπολήψεται έλεν&ερονμένη έν τη τον κόϋμον φθ-ορα χαϊ της των ΰωμάτων ματαιότητος άπολνομένη; αλλ1 επεϊ πλείονα xcu ον χατα το προχείμενον πρόβλημα 179 1δ δοχονμεν είρηχέναι, επανελενοόμε&α επϊ το εξ αρχής, νπομιμνήΰχοντες δια τί »φως τον χόΰμον* ο Οωτήρ λέγεται χαϊ *φώς άλη&ινόν* χαϊ »φως τών άνθ-ρώπων*. άποδέδοται μεν γαρ οτι δια το φώς τον χόΰμον το αίοθ-ητον λέγεται »φώς άλη&ινόν*, χαϊ οτι ήτοι ταντόν εοτι το φώς τον χόαμον τω φωτϊ τών άν&ρώπων η Επιδέχεται έξε20 ταΰΐν ως ου ταυ τόν. άναγχαίως δε δια τονς μηδέν έξειληφότας be 180 τον λόγον είναι τον αωτήρα ταντα ήρεννηται, ϊνα πει9·ώμε9·α μή 30 R χατα άποχλήρωαιν ί'αταΰ&αι μεν έπι της >λόγος* Εννοίας, fxal προΰήχοι τώ χωρίς μεταλήψεως τής δυναμένης μεταλαμβάνεΰθ-αι, άνάγειν δε χαϊ άλληγορείν την φώς τον χόΰμον φωνήν χαϊ τα λοιπά τών 2δ πολλών α παρε&έμε&α. XXVII. (25) Ωΰπερ δε παρά το φωτίζειν χαϊ χαταλάμπειν τα 181 ηγεμονικά τών ανθρώπων ή άπαξαπλώς τών λογιχών, »φώς* εΰτιν »άνϋ-ρώπων« χαϊ *φώς άλη&ινον* χαϊ >φώς τον χόΰμον*, όντως εχ τον [διά του] ενεργείΰ&αι την απο%·εΰιν πάΰης νεχρότητ ος χαϊ Εμφν30 εΰ&αι την χνρίως καλονμένην ζωή ν, έχ νεκρών άνιΰταμένων τών αντον γνηϋίως χεχωρηχότων, καλείται »ή άνάΰταϋις*. τοντο de ου μόνον 182 έπϊ τοϋ παρόντος ενεργεί τοις δνναμένοίς λέγειν »Σννετάφημεν τώ 1 Röm. 5, 3 ff. — 4 Röm. 8, 20. — 8 Vgl. Π Kor. 5, 4. — 10 Vgl. Röm. 8,20. — 16 Vgl. Joh. 8, 12; 9, 5. — Vgl. Joh. 1, 9. 4. — 27 Vgl. Joh. 1, 4. — 2 8 Vgl. Joh. 1, 9; 8,12; 9, 5. — 31 Vgl. Joh. 11, 25. — 32 Röm. 6, 4. 6 χαταχαρίσασθ-αι (äff compendiarisch)] χαταχεχαρΙο9αι V | όμόσε] in Μ nur noch οσε (ohne Accent) zu erkennen; αλλοσε las V, όμόσε Br | προβλήματι (β wohl sicher) Μ, &ελήματι V | 12 άπολήμιρεται Μ* | 22 μόνον Wi | χαϊ προοήχοι τώ Μ, ist sinnlos; χαϊ προσηγορίας Lommatzsch, Br; η προσήχειν (αν)τω Pr | 2 6 παρα über d. Linie (über το) | 29 [Αά τον] str. Br. Origenes IV.

3

34

Origenes, Johannescommentar.

[1,1

*χριΰτφ διά τον βαπτίΰματος* καϊ ϋυνανέΰτημεν αύτώ' άλλα πολλώ μάλλον οτε άκρως πάΰάν τις άπο&εμενος νεκρότητα χαϊ τήν αντον τον υίοϋ (εν) καινότητι ζωής περιπατεί' >τήν (ονν) νέκρωοιν τον »'.Ιηοον ίν τω ΰώματι πάντοτε εντανϋ-α περιφέρομεν* (οτε άξιο λόγω ς ώφελήμε&α) >ϊνα ή ζωή τον \Ίηοον εν τοις αώμαοιν ημών φανερωθη*. 5 183 (26) άλλα χάί ή ίν ΰοφία πορεία χαϊ πρακτική των ΰωζομένων εν αντώ γινομένη κατά τ ας περί άληθ-είας kv λόγω &είφ διεξόδονς και πράξεις τάς κατά τήν άλη&ή δικαιοΰννην, παρίοτηΰιν ήμίν νοείν πώς αυτός εότιν ή οδός, h

) -f Wi | (ούν) Pr] γαρ + Br, < Μ V Hu | 5 Ίνα ή] α u. ή a. Rae. Μ | 6 πρακτική] διδακτική We | 11 αν τί] compend. geschrieben

Μ, ίατί V Edd. | 14 τε] γε W e r + tri Wi | 25 γινωοκ'όσκόμενα (Br berichtet falsch) j

άγνοεισ&αι] γνο a. Rae. | 30 α] (τιν)ά Del, vielleicht mit Recht; vgl. ο. Z. 25 | 32 πρόςΙΙΙ/, τι] τ a. Rae. Μ.

Buch I, 27. 28 (25-30).

35

αρχή εν τω πρωτοτόκω πάΰης χτίοεως τυγχάνει' άφ ης οι μέτοχοι 29Η τον χριοτου λαμβάνοντες την αληθώς ζώοι ζωην των παρ αυτόν νομιζομένων ζην ωΟπερ ουκ εχόντων το άληθινόν φως, όντως ούδε το άληθινόν ζην. (29) xal έπεϊ εν τφ πατρϊ ουκ εοτι γενέοθαι η 189 5 παρά τω πατρϊ μη ψθάααντα πρώτον κάτωθεν άναβαίνοντα έπϊ την τοϋ νιου θεότητα, δι ης τις χειραγωγηθηναι δύναται και έπι την πατρικην μακαριότητα, θνρα ό Οωτηρ άναγέγραπται. φιλάνθρωπος 190 δε ων χαϊ την όπως ποτ ε επϊ το βέλτιον αποδεχόμενος των ψυχών ροπην των έπι τον λόγον μη απευδόντων άλλα δίκην προβάτων ουχ 10 εξηταομένον άλλα άλογον το ήμερο ν χαϊ πραον έχόντων ποιμην γίνεται" »'Ανθρώπους γαρ xal χτηνη οώζει ο χύριος·« χαϊ ό Ιοραηλ δε xcu ό Ιούδας Οπείρεται Οπέρμα ου μόνον ανθρώπων άλλα και κτηνών. XXVIII. (30) Προς τούτοις έπιΟχοπητέον εξ άρχής την χριατός 191 Ιό προαηγορίαν και προΰληπτέον την βαοιλεύς, ϊνα τη παραθέοει ή διαφορά νοηθη. λέγεται δη εν τω τεοοαραχοοτώ τετάρτφ ψαλμώ ό ηγαπηχώς δικαιοΰύνην και άνομίαν μεμιΰηκώς παρά τους μετόχους αΐτίαν τοϋ κεχρίοθαι το οντω διχαιοΟννη προΰεληλυθέναι Ιοχηχέναι ν 124 χαι την άνομίαν μεμιΰηχέναι, | ώς ουχ άμα τ φ είναι την χρίοιν ΰυν20 νπάρχουοαν χαϊ ΟυγχτιΰθεΙΟαν λαβών, ητις χρίΰις βαΰιλείας Ιπϊ γεννητοΐς εΰτι ΰύμβολον, ϊΰθ* οτε δε χαϊ ιερωΰύνης' αρ ουν επιγενητη εοχιν ή του υίοΰ του θεοϋ βαΰιλεία χαϊ ου ΰυμφυης αυτά; χαϊ πώς 192 οϊόν τε τον πρωτότοκον πάοης χτίοεως, ουχ όντα βαΰιλέα, νοτερον βαΰιλέα γεγονέναι διά το ηγαπηχέναι διχαιοΰύνην, χαϊ ταντα τυγχά32R νοντα διχαιοΰύνην; μήποτε δε λανθάνει ημάς ό μεν άνθρωπος αύτοΰ χριΰτός ων, κατά την ψυχην διά το άνθρώπινον χαϊ τεταραγμένην χαϊ περίλυπο ν γεγενημένην μάλιΰτα νοούμενος, ό δε βαΰιλευς κατά το θείον, παραμυθοΰμαι δε τοϋτο εξ εβδομηχοΰτον πρώτου ψαλμού 19$ λέγοντος' * Ο θεός, το κρίμα οου τω βαΰιλεΐ δός, χαϊ την διχαιοΰύνην 30 »οου τω υίώ του βαΰιλέως, κρίνειν τον λαόν Οου έν διχαιοοννη χαϊ »τους πτωχούς Οου εν κριθεί·« ΰαφώς γάρ είς Σαλομώντα επιγεγραμlVgL Kol. 1, Ιδ. — 3 Vgl. Joh. 1, 9. — 7 Vgl. Joh. 10, 7. — 10 Vgl. Joh. 10, 11. — 11 Ps. 35, 7. — Jerem. 38,27. — 16 Ps. 44, 8. — 23 VgL Kol. 1,15. — 24 Vgl. Ps. 44, 8. — 26 Vgl. Joh. 12, 27; Matth. 26, 38. — 29 Ps. 71,1£

2 ζην] ζωήν MV, corn Hu | 7 nach πατρικών Bas. Μ | 9 των] zljv, corr. Del | 15 προσλημπτέον Μ* | 16 τψ über d. Linie | 18 δικαιοσύνην, corr. We Wi; Wi bemerkt: ,,έσχηκέναι steht an falschem Platze. Die vielen Infinitive haben sich verwirrt. Es gehört hinter κεχρία&αι". Eine Änderung ist nicht nötig | xb (über d. Linie) | 19 σνννπάρχονσαν] ovv νπάρχονσαν V, ebenso w. e. sch. M; corr. Del |

21 έπιγεντή (!) aus έπιγεννη Μ* | 23 οϊόν τε V, οιονται Μ | 27 γεγενημένον, corr. V I 31 ααλωμωντα Μ* w. e. sch. 3*

Origenes, Johanneacommentar.

36

Μ

194 μένος ό ψαλμός περϊ Χριοτον προφητεύεται, και άξιον ΙδεΙν τίνι βαοιλεΐ το κρίμα εύχεται όο&ήναι νπο ϋ-εοϋ η προφητεία xal τίνι 195 νιφ βαΟιλέως καΧ ποίον βαΰιλέως την δικαιοΰννην. ηγούμαι ονν »βαϋιλέα* μεν λέγεοϋ-αι την προηγονμένην τον πρωτοτοκον πάοης κτίοεως φνοιν, η δίδοται δια το νπερέχειν το κρίνειν τον δε αν&ρω- ö πον, ον άνείληφεν, νπ εκείνης μορφονμενον κατα δικαιοΰννην {και) 196 εκτνπονμενον, »viov τον βαοιλέως«. και προοάγομαι είς το τον&' 30Η όντως εχειν παραδέξαΰϋ-αι από τον είς ενα λόγον οννηχθ-αι αμφότερα καϊ τα έπιφερόμενα ονκέτι ως περί δνο τινών άπαγγελλεοϋ-αι αλλ' 197 ως περϊ ενός. πεποίηκε γαρ ό Οωτήρ »τα αμφότερα εν*, κατά την 10 άπαρχην των γινομένων αμφοτέρων εν εαντφ προ πάντων ποιηΰας' »αμφοτέρων« δε λέγω καϊ £πι των άν&ρώπων, εφ' ων άνακέκραται τω άγίφ πνενματι η εκάοτον ψνχη και γέγονεν εκαοτος των οωζο198 μένων πνενματικός. ώΰπερ ονν εΐοί τίνες ποιμαινόμενοι νπο Χριοτον δια το οφών αντών, ως προειρήκαμεν, πραον μεν και ενΟτα&ες άλο- Ιό γώτερον δέ, ον τω καϊ βαοιλενόμενοι κατα (το) λογικώτερον προΰιέναι 199 τη Q-εοθεβεία. κώ. βαοιλενομένων διαφοραί, ητοι μνοτιχώτερον και άπορρητότερον και Q-εοπρεπέοτερον βαΰιλενομένων η νποδεέοτερον. 200 καϊ ειποιμ αν τονς μεν τεθ-εωρηκότας τα εξω οωμάτων, καλούμενα παρα τω Πανλφ »αόρατα« και »μη βλεπόμενα*, εξω παντός αΙΰϋ·ητον 20 λόγω γεγενημένονς, βαΰιλενομένονς νπο της προηγονμένης φναεως τον μονογενονς· τονς δε μέχρι τον περϊ των αίο&ητών λόγον εφ&ακότας καϊ δια τοντων δοξάζοντας τον πεποιηκότα καϊ αν τονς νπο λόγον βαϋιλενομένονς νπο τον χριϋτον βααιλενεϋ&αι. μηδεϊς δε προοκοπτέτω διαχρινόντων ημών τ ας εν τώ οωτηρι επινοίας, οΐόμενος 25 καϊ τη ονοία ταντον ημάς ποιείν. 201 XXIX. (31) Πάνν δε και τοις τνχονϋιν οαφές, πώς Ιΰτι διδάΰκα- 33R λος καϊ ααφηνιΰτης των είς ενοέβειαν ονντεινόντων \ ό κνριος ημών 125·· καϊ κνριος δονλων τών ίχόντων »πνενμα δονλείας είς φόβον*. προκοπτόντων (δε) καϊ έπϊ την αοφίαν Οπενδόντων καϊ ταντης άξιον· 30 μένων — επει »ό δονλος ονκ οΐδε τί &έλει ό κνριος αντον« — ον 202 μένει κνριος, γινόμενος αντών »φίλος«, καϊ αντός τοντο διδάΰκει, οπον μεν (οτε) ετι δονλοι νπήρχον οι άκροώμενοι φάοκων *Υμείς »φωνεΐτέ με >0 διδάοκαλος< καϊ >0 κνριος) Del, b> havvov Hu | 16 βαοιλενόμενοι Edd., ßaoi-

λενόμενον MV | (το) + Hu | 30 (6h) + Br | 33 (οτε) + We.

Bach I, 2 8 - 3 0 (30-33).

37

»τί τό θέλημα τον χυρίον αυτόν' άλλα λέγω νμας φίλονςι, οτι διαμεμενήκατε »μετ εμοΰ εν jtäot τοις πειρααμοϊς μον«. οι ονν κατ α 203 φόβον βιονντες, όν απαιτεί άπό των ου καλών δούλων ο &εός (ως άνέγνωμεν εν τω Μαλαχία' »ΕΙ κνριός είμι εγώ, οτον εΰτιν ό φόβος δ »μον;*), δονλοι τνγχάνονοι κνρίον τον οωτήρος αντών χαλονμένον. (32) άλλα δια τοντων πάντων ον οαφώς η ενγένεια παρίϋταται τον 204 31Η vlov, οτε δε το »Υιός μον si ον, εγώ οημερον γεγέννηκά οει λέγεται προς αντον υπό τον &εοϋ, ψ άεί εΰτι το »οημερον*, — ουκ ενι γαρ ίο πέρα &εοϋ, εγώ άνήρ< προς τοντοις 10 λέγεται όπίΰωΙωάννον ερχόμενος, εμπροΰθ-εν αντον γεγενημένος χαϊ προ αυτοϋ ων, ϊνα διδαχθ-ώμεν χαϊ τον άνθ-ρωπον τον vlov τον ϋ-εον τον τη ϋ-εότητι αντον άναχεχραμένον πρεοβντερον είναι της εχ Μαρίας γενέϋεως, όντινα άν&ρωπόν φηοιν ό βαπτιοτης οτι >ονχ τ>ηδει.< πώς δε ονχ ηδει ό οχιρτηοας ίν άγαλλιάοει ετι βρέφος τνγ- 1δ χάνων εν τη χοιλία της 'Ελιοάβετ, οτε »εγένετο ή φωνή τον άϋπαίΰμον* της Μαρίας »εις τα ώτα« της Ζαχαρίον γνναιχός; έπίΟτηαον ονν, εΐ δύναται τό *ονχ ηδειν* χατα τα προ Οωματος λέγειν εΐ δε χαϊ ονχ ηδει μεν αντον προ τον [τότε] ηχειν εις οώμα, εγνω de ετι 39 R οντα εν τη χοιλία της μητρός, τάχα μαν&άνει τι περϊ αντον ετερον 36Η παρ ο εγίνωϋχεν, οτι εφ ον αν τό πνενμα χαταβάν μείνη επ αντόν, κοντός εΰτιν ο βαπτίζων εν πνενματι άγίφ χαϊ πνρί.ι χαι γαρ ει ηδει αντόν ετι εχ χοιλίας μητρός, οντι γε εγίνωοχε πάντα τά περϊ αντον τάχα δε χαι ηγνόει, οτι * οντάς εοτιν ό βαπτίζων εν πνενματι »άγίφ χαϊ πνρί*, οτε τε&έαται »τό πνενμα χαταβαΐνον χαϊ μένον 25 »επ' αντόν*. πλην *άνδρα« αντόν τυγχάνοντα χαϊ πρώτον ονχ ηδει ό 'Ιωάννης. ΧΧΧΙΠ. (38) Ονδεν δε των προειρημένων ονομάτων την περϊ ημών προς τον πατέρα προϋτααίαν αντον δηλοί, παραχαλοΰντος νπερ της άνθ-ρωπων φνοεως χαϊ ιλαΰχομένον, ώς »ό παράχλητος« χαϊ 30 »(ό) ίλαομός« χαϊ »τό ίλαατηριον«· ό μεν »παράχλητος« εν τη Ίωάννον λε\γόμενος Ιπιΰτολψ »'Εάν γάρ τις άμάρτη, παράχλητον Τ27ν τεχομεν προς τον πατέρα 'ΐηϋονν ΧριΟτόν δίχαιον, χαϊ οντος ίλαομός 2 Joh. 1, 29. — 6 Vgl. I Kor. 15, 24. - 9 I Kor. 15, 28. — 10 Vgl. Joh. 1, 30 f. — 12 Vgl. de princ. Π, 6, 3. — 14 Vgl. Joh. 1, 31. — 15 Vgl. Luk. 1,41.44. — 18 Joh. 1, 31. — 21 Vgl. Joh. 1, 33. — 25 Vgl. Joh. 1, 33. — 32 I Joh. 2,1. 1 Ίνα auf dem linken Rand a. A. d. Ζ. | 4 err το yap] έπϊ xb γάρ, corr. We; ετι γάρ τό Del | 5 άπό, corr- We | 11 έρχόμενος] έρ a. Ras. ] 13 άνακεχραμμένον | 19 [τότε] etr. We | 21 μεΙν%] ει a. Ras. | 23 £rt] du, corr. Del | 25 2τε )? We | 26 oix str. We | 31 + We.

Buch I, 32—34 (37—39).

5

10

15

20 40R

37 Η

25

30

43

»εστί περϊ τών αμαρτιών ημών«* και »ο Ιλαομός« εν τη αυτή έπιOzoXy λεγόμενος »ιλαομός« ε/ναί »Λ-ερΙ των αμαρτιών ημών«, ομοίως δε και εν rfj προς 'Ρωμαίους ^ϊλαΰτηριον·· »χΟν προέϋετο »ό #εος ϊλαΰτηριον δια πίΰτεως*' ου Ιλαΰτηρίου εις τα εΰώτατα και άγια τών αγίων Οκιά τις ετνγχανεν το χρυΰοϋν ϊλαΰτηριον, επικείμενον τοις δοΰϊ Χερουβείμ, πώς & αν παράχλητος και Ιλαΰμος 241 και ϊλαΰτηριον χωρίς δυνάμεως ϋ-εοϋ έξαφανιζούΰης ημών την άΰϋένειαν γενέΰϋαι οίός τε ην, επιρρεούΰης ταΐς τών πιΰτευόντων ψυχαΐς, υπό Ιηοοΰ διακονουμένης, ης πρώτος εΰτιν, αυτοδνναμις ϋεοϋ, δι' ον εϊποι τις αν' >Πάντα Ιοχύω εν τω ενδυναμοϋντί με Χριΰτφ Ιηΰοϋ«; διόπερ Σίμωνα μεν τον μάγον αυτόν αναγορεύοντα *δνναμιν ϋ-εοϋ 242 *την καλούμενη ν μεγάλην*, ϊομεν αμα τφ άργνρίφ αυτοϋ εις όλεϋρον και άπώλειαν κεχωρηκέναι' Χριΰτόν δε ομολογούντες άληϋώς είναι *όνναμιν ϋ-εοϋπάντα τά οπου ποτε δυναμονμενα μετέχειν αυτοϋ, καϋ-' ό *δύναμίς* εοτι, πεπιΰτευκαμεν. XXXIV. (39) Μη παραΰιωπηϋ-ήτω δ' ημΐν μηδε »ϋεοϋ οοφία< 243 ευλόγως τυγχάνων και δια τοϋτο τοϋτ είναι λεγόμενος, ου γαρ εν ψιλαΐς φανταοίαις τοϋ ϋ-εοϋ και πατρός τών ολων την ύπόοταΰιν Ιχει η οοφία αυτοϋ κατά τά ανά λόγον τοις άνϋ-ρωπίνοις έννοήμαοι φαντάοματα. εΐ δε τις ο ιός τέ έΰτ ιν άΰώματον υπόΰταΰιν ποικίλων 244 ϋ-εωρημάτων περιεχόντων τους τών όλων λόγους ζώΰαν καϊ οιονεί έμψυχο ν επινοείν, εϊοεται την ύπερ πάΰαν χτίαιν ΰοφίαν τοϋ ϋ-εοϋ καλώς περϊ αυτής λέγουΰαν »'Ο ϋ-εός εχτιοέ με άρχην οδών αυτοϋ »είς εργα αυτοϋ. € δι ην χτίΰιν δεδυνηται καϊ πάοα κτίΰις υφεΰτάναι, ούχ άνένδοχος ουΰα ϋ-είας αοφίας, καϋ' ην γεγένηται' Πάντα γαρ χατά τον προφητην Δαβίδ εν οοφία εποίηΰεν ό ϋ-εός. αλλά πολλά 245 μεν μετοχή αοφίας γεγένηται, ουχ αντιλαμβανόμενα αυτής, y εκτιΰται, αφόδρα δε ολίγα ου μόνον την περϊ αυτών καταλαμβάνει ΰοφίαν άλλα χαϊ περϊ πολλών ετέρων, Χριΰτοϋ της πάΰης τυγχάνοντος οοφίας. ίκαατος δε τών οοφών καϋ·' οΰον χωρεί αοφίας, τοΰοϋτον 246 μετέχει Χριΰτοϋ, καϋ·' ο οοφία Ιατίν ωΟπερ εχαοτος τών δυναμιν εχόντων κρείττονα οΰον εϊληχε της δυνάμεως, τοΟοϋτον Χριοτοϋ, καϋ' ο δυναμίς εΟτι, χεχοινώνηχεν. 1 Vgl. I Joh. 2, 2. — 3 Röm. 3, 25. — 4 Vgl. Exod. 25,17—19. — 10 Phil. 4, 13. — 11 Vgl. Act. 8,10. 20. — 1 4 Vgl. I Kor. 1, 24. — 1 6 Vgl. I Kor. 1, 24. — 23 Prov. 8, 22. — 25 Ps. 103, 24. — 32 Vgl. I Kor. 1, 24.

2 ϊλαομύς] μ a. Ras. | 4 εις τά] ς τ a. Ras. | 5 ίτνγχανεν Μ* | χρνοονν] ν

Mein angehängt | 8 £πιρρεοναης\ πιρρ a. Ras., ρ 1 nachträgl. eingeflickt ] 11 άναγο-

ρενοντα] α3 a. Ras. | nach αναγορεύοντα + 10 με χω bis 11 Αναγορεύοντα, doch sind die Worte über- u. unterpunktiert Μ | 17 h> ψιλαΐς] iv nachträgl. aus εν corr.,

nach ψ Raa. | 19 άνάλογον, corr. We | 23 αντης] αντής Μ | 28 αυτών] αυτών Μ.

44

Origenee, Johannescommentar.

[1,1

247

To παραπληΰιον δε χαϊ περϊ άγιαΰμον χαϊ άπολντρώΰεως νοητέον' αντό μεν γαρ άγιαΰμός, ο&εν οι άγιοι αγιάζονται, ήμίν ο 'Ιηΰονς γεγένηται χαι άπολντρωΰις' εχαΰτος de ημών εχείνφ τω άγιαϋμώ αγιάζεται χαϊ χατ έχείνην την άπολντρωΰιν άπολντρονται. 248 έπίΰτηϋον de εί μη μάτην το »ημΐν* παρά τω άποΟτολφ προΰχαλείται 5 λέγοντι· »Ος έγενή&η αοφία ημΐν απ ο &εον, διχαιοΰννη τε χαι ^^ »άγιαΰμός χαι άπολντρωαις*' χαϊ εί μη εν άλλοις | περϊ τον χριατον, 123* χαϋ·' ö »αοφία* εΰτίν, άπολελνμένως έλέγετο χαι χαΟ·' ο »δνναμις*, οτι »Χριΰτός ϋ-εον δνναμίς εΰτι χαι 9-εον οοφία*, χάν νπενοηααμεν μη χα&άπαξ αντον είναι »οοφίαν* μηδε »δνναμιν &εον*, αλλά »ημΐν*' 10 νυν δε επϊ μεν της »ΰοφίας* χαι ι δυνάμεως* προς τω »ημΐν* χαι το απόλυτον άναγέγραπται, £πϊ δε τον *άγιααμον* χαι της »άπολντρώ249 »αεως* η αν τη άπόφαοις ονχ εϊρηται. διόπερ όρα, έπεί »6 αγιάζω ν *χάι οι άγιαζόμενοι εξ ενός πάντες*, εί αντον τον ημετέρου άγιααμον »άγιαΰμός* εοτιν ό πατήρ, ωΰπερ Χρίΰτοϋ οντος ημετέρας χεφαλης 15 250 ο πατήρ αντον εΰτι χεφαλη. άπολντρωοις δε ημών ο χριΰτός των δια το ηχμαλωτενα&αι άπολυτρώΰεως δεδεημένων αντον δε την άπολντρωοιν ον ζητώ τον πεπειραμένον χατά πάντα χαϋ·3 ομοιότητα »χωρίς αμαρτίας* χαι μηδέποτε νπό τών εχ&ρών εις αίχμαλωοίαν 251 χεχρατημένον. (40) άπαξ δε διααταλέντων τον ημΐν χαι τον απλώς, ημΐν μεν χαϊ ονχ άπλώς τον »άγιααμον* χαϊ της »άπολντρώαεως*, χαϊ ημΐν de χαϊ άπλώς της »αοφίας* χαι της »δυνάμεως*, ονχ άνεξέταοτον έατέον τον περϊ της διχαιοοννης λόγον. χαι ότι μεν »ημΐν* διχαιοαννη ό χριοτός δηλον εχ τον »"θς έγενή&η αοφία ημΐν 252 »από ϋ-εον, διχαιοΰννη τε χαϊ άγιααμος χαι άπολντρωΰις.* εάν δε μη ενρίΰχωμεν άπλώς αντον »διχαιοΟννην*, ωΰπερ άπλώς »ΰοφίαν* χαϊ »δνναμιν ϋ-εοϋ*, βαΰανιΰτέον εί χαι αντφ τω χριοτφ ωΰπερ »άγιαΰμός* ό πατήρ, οντω χαϊ »διχαιοΰννη* M, corr. V | 13 (αύ)τός] % Μ, οντος V | 17 μόνων] μόνον V | 24 γαρ doppelt geschr. | 26 άν&ρώπων Μ* | 32 nach τό ein Buchst, ausr.

46

Origenes, Johaimescommenfcar.

[1.1

Ιακώβ *Ιονδα \ϊονόαΖοι χρηματίζωοιν, άλλα από τοντον, όντες αυτόν αδελφοί xal αΐνοΰντες αυτόν, αντιλαμβανόμενοι της έλευ&ερίας, ην ήλενϋ-έρωνται νπ αυτοΰ ρυϋθ-έντες άπο των εχ&ρών, αυτόν τάς χείρας αυτόν τω νώτφ αυτών έπιϋ-έντος χαϊ ύποτάξαντος αυτονς. 260 άλλα χαί πτερνίοας την άντιχειμένην ένέργειαν μόνος τε ορών τον δ πατέρα χαί, ότε avQ-ρωπος γεγένηται, >'Ιαχώβ* εΰτι xal >Ιοραήλ*' αφ* ου, ωόπερ γινόμε&α φως, φωτός όντος τον χόομου, ούτως Ιαχώβ χαλονμένον »'Ιαχώβ* χαϊ 'ΐοραηλ όνομαζομένον *'ΐοραήλ«. 261 X X X Y L (41) "Ετι δε παραλαμβάνει την βαΰΐλείαν άπο βαΰιλέως, ον εαντοΐς ίβαοίλειχίαν οί viol 'ΐΰραηλ χαί Ί"ου δια τον &εοϋ άρξαντες 10 αυτόν χαϊ μη γνωρίοαντες τω ϋ-εώ, πολέμους τε τον χνρίον πολεμών ετοιμάζει είρήνην τω νιώ αύτον, λαφ· τάχα δε δια τοΰτο > Δαβίδ* προοαγορενεται χαϊ μετά ταντα >ράβδος* τοίς δεομένοις επιπόνου χαί οχληροτέρας αγωγής χαί μη έμπαρεοχηχόοιν εαντονς τη άγάπτ] 262 χαί τη πραοτητι τον πατρός, δια τοντο εάν »ράβδος* χαλήται, Ιό εξελενοεται' ον γαρ μένει kv αντώ, άλλ> εξω της προτ/γουμένης χατα263 οτάΰεως είναι δοχεί. έξελ&ών δε χαί γενόμενος »ράβδος* ου μένει »ράβδος*, αλλά μετά την »ράβδον* *άν&ος* γίνεται άναβαΐνον, χαί πέρας τον είναι »ράβδος* τό >άνθ·ος* άποδείχννται τοις δια τον αυτόν γεγονέναι »ράβδον* επιΰχοπής τετενχόοιν έπιϋχέψεται γαρ ο 20 &εός »εν ράβδψ*, τώ χριοτώ, »τάς ανομίας αυτών*, ών έπιϋχέψεται. τό de ελεος ον διαϋχεδάϋει απ' αυτοΰ' αντόν γαρ ελεεί, οτε ους βούλεται ό υιός ελεείο&αι ό πατήρ ελεεί, εΰτι δε χαί μη επί τών αυτών λαμβάνειν »ράβδον* αυτόν γίνεοθ-αι χαί *άν&ος*, αλλά »ράβδον* μεν τοις δεομένοις χολάΰεως, »άν&ος* δε τοις ϋωζομένοις' βέλτιον 25 264 δ' οΐμαι τό πρότερον. πλην τοντο προϋ&ετέον χατά τον τοπον, οτι τάχα δια τό τέλος, ει τινι μεν γίνεται »ράβδος*, εϋται πάντως »άνϋ-ος*, ον μην ει τινι >άν&ος*, εχείνω πάντως χαί >ράβδος*' εΐ μη άρα, επεί εΰτιν | άνϋ-ος τελειότερον τον άν&ονς, χαί τον άν&είν I29r έπί τών μηδέπω τελείως χαρποφοροΰντων όνομαζομένου, οί τέλειοι 40Η 3

5 Vgl. Gen. 25,26. — 6 Vgl. Jes. 49, 5 f.; vgl. S. 41,8 ff. — 7 Vgl. Joh. 9,5. — 9 Vgl. II Sam. 5, If. — 11 I Sam. 25, 28. — 12 I Kön. 2,33. — 1 3 . 1 8 Vgl. Jes. 11, 1. - 21 Ps.88.33f. 3 έλενθ-έρωνται Μ, έλεν&εροννται Edd. | 4 αντον viell. zu str. | Ιπίθ·έ»·τος] έπιτι&έντος, corr. We | 7 φως a. Rande, τοη anderer Η., w. e. sch., nachgetragen; im Text a. d. St.: 3 Μ | 9 hi] έπεί, corr. We I 10 cιρξαντες αντόν] αρχω viell. transitiv gebraucht, wie vorher βασιλενειν, oder z. 1. αρξαντος αντών „da Gott die Herrschaft über Israel führte". Doch ist die Änderung wegen des folgenden γνωρΐααντες bedenklich, das freilich auch viell. verdorben ist | 12 dh str. Br | 14 ένπαρεσχηχόσιν | 20 τετνχηχόσιν V Del Br | 22 nach ον + (μή) Edd. | διασκεδάσει] δι nur noch im Abklatsch zu lesen | 27 εσται V, εστα a. Ε. d. Ζ. Μ | 28 ου μήν] δομήν Μ, corr. Edd. | 29 «νθος] &ν&ονς Μ, corr. V.

Buch I, 33—37 (40-42).

47

τό υπερ τό άν&ος χωρονοι τον χριΰτον, οι δε ράβδου αντον πεπειραμένοι αμα τη ράβδφ ου της τελειότητας αντον άλλα τον άνθ-ους τον προ των καρπών αυτόν μεταληψονται. τελευτalov προ τον 265 »λόγου* ην »λ ίϋ·ο ς* ό χριΰτός, άποδοκιμαζόμενος υπό των οίκοδό5 μων και εις κεφαλήν γωνίας χαταταΰϋόμενος' επεϊ γαρ λί&οι ζώντες οικοδομούνται επι &εμελίφ ετέροις λί&οις >τών άποΰτόλων χαϊ προ* ψητών, οντος ακρογωνιαίου αντον Χριΰτον \Ιηΰον* τον κνρίον ημών, δια τό είναι αντον μέρος της εκ λίϋ-ων ζώντων *έν χώρα ζώντων* οικοδομής *λί&ος* προοαγορενεται. 10 Ταντα δε ημίν πάντα εϊρηται τό των πολλών άποκληρωτιχόν 266 και άβαΰάνιΰτον ελέγξαι βονλομένοις, οτι τοϋοντων ονομάτων είς αντον αναφερομένων ϊατανται ίπι μόνης της * λόγος* ονομασίας, ουκ εξετάζοντες, τί δήποτε λόγος είναι &εός εν άρχη προς τον πατέρα, . δι ου τα πάντα εγένετο, άναγέγραπται »(ό) νιος του &εοϋ*. 15 XXXVII. (42) °Ωΰπερ τοίνυν παρά την ενέργειαν εκ τον φωτίζειν 261 τον χόομον, ου φώς εΰτι, *φώς χόϋμου* προοαγορενεται, χαϊ παρά τό ποιείν αποτίϋ-εΰ&αι την νεκρότητα τους γνηοίως αυτώ προΰιόντας και άναλαμβάνειν χαινότητα ζωής άνιΟταμένους *άνάΰταΟις* καλείται, και παρ' ετέραν πραξιν »ποιμην* καϊ »διδάΰκαλος* χαϊ 20 »βαοιλενς*, »βέλος τε εκλεχτόν* και >δούλος*, προς τούτοις >παρά*κλητος* καϊ ύλαΰμός* καϊ ύλαΰτηριον*, ούτως χαϊ * λόγος*, χαϊ πάν άλογον ημών περιαιρών χαϊ κατά άλήθ-ειαν λογικούς καταΰκευάζων, πάντα εϊς δόξαν &εον πράττοντας μέχρι τον hod-ίειν χαϊ τον 44R πίνειν, είς δόξα ν &εον έπιτελοϋντας δια τον λόγον και τα κοινότερα 25 καϊ (τα) τελειότερα τον βίον εργα. εΐ γαρ μετέχοντες αντον άνιοτά- 268 με&α καϊ φωτιζόμενα, τάχα de καϊ ποιμαινόμε&α η βαΰιλευομεΟ-α, δήλον οτι καϊ ενϋ-έως λογικοϊ γινόμε&α, τα £ν ημίν άλογα χαϊ την νεκρότητα άφανίζοντος αυτοϋ, καθ·' ο >λόγος* εΰτϊ καϊ *άνάΰταθις*. επίϋτηοον δε εΐ μετέχονΰί πως αυτοϋ πάντες άν&ρωποι, καθ·' ο λόγος 269 30 έοτί. διόπερ ζητεΐο&αι ουκ εξω των ζητονντων υπό των ευρείν αντον προαιρουμένων διδάοκει ημάς ό άπόΰτολος, λέγων >Μη εϊπης »εν τη καρδία ΰου >Τίς άναβηόεται είς τον ονρανόι>Τίς καταβήΰεται είς τήν άβνΰθον;< τοντ »εΰτι Χριΰτον εκ νεκρών άναγαγείν. άλλά τί λέγει ή γραφή; 'Εγγύς »6ον το ρήμα εΰτι οφόδρα εν τω Οτόματί ΰον κα\ έν τή καρδία ϋον* 210 ως τον αυτόν οντος ΧριΟτον και ρήματος τον ζητουμένου, άλλα καϊ οτε αυτός φηΰιν ό κύριος' »Ei μή ήλ&ον και ελάληΰα αντοίς, »άμαρτίαν ουκ εϊχοοαν νυν δε πρόφαοιν ονκ εχονΰιν περί της αμαρ>τίας αυτών*, ονκ άλλο νοητέον ή οτι ο λόγος φηοίν, οϊς ονδέπω ονμπεπλήρωται μή είναι άμαρτίαν, τοντ ους δε ενόχους αυτής τνγχάνειν, οϊ αν | μετεοχηκότες ήδη αντοΰ πράττωΰι παρά τας έννοιας τας εξ ών οντος εν ήμίν ουμπληροΰται, και μόνως όντως άληϋ-ες το

41Η 5

129ν 10

2 1 1 » Ε Ι μή ήλ&ον και ελάληΰα αύτοίς, άμαρτίαν ονκ εϊχοΰαν.* φέρε γαρ επι \Ιη'ΰοϋ τον ορατού, ώς οι πολλοί οΐήοονται, τοντ έξεταζέο&ω' πώς δε άλη&ες τό μή εχειν άμαρτίαν τούτους, οϊς ουκ έληλυ&ε; πάντες γαρ οί προ της επιδημίας τον οωτήρος εΰονται αμαρτίας πάοης απολελνμένοι, επεί ονκ έληλύ&ει ό βλεπόμενος κατά Οαρκα ΐδ 272 'Ιηοονς. άλλα και πάντες, οϊς ονδαμώς άνηγγέλη περι αντον, ονχ εξονοιν αμαρτίαν, και δήλον οτι οί μή εχοντες άμαρτίαν κρίΰει ονχ 273 υπόκεινται, »λόγος* δε ό kv avd-ρώποΐς, ον μετέχειν είρήκαμεν το γένος ημών, διχώς λέγεται, ήτοι κατά τήν ουμπλήρωοιν τών εννοιών, ήτις εν παντι τφ υπερβεβηκότι τον παΐδα τυγχάνει, υπεξαιρουμένων 20 τών τεράτων, ή κατά τήν ακρότητα, ήτις εν μόνοις τοίς τελείοις 214 εύρίΰκεται. κατά μεν ουν το πρότερον τό »Ei μή ήλ&ον και ελάληΰα »αντοίς, άμαρτίαν ονκ εϊχοΰαν ννν de πρόφαοιν ουκ εχονΰιν περί της αμαρτίας αυτών« τα ρητά εκδεκτέον κατά δε τό δεύτερον »Πάντες όΰοι προ έμον ήλθ-ον, κλέπται είοΐ και ληΰταί, καϊ ονκ 25 275 »ήκονοεν αυτών τά πρόβατα.« προ γαρ της τελειώοεως τον λόγου παντα ψεκτά τά εν άνϋ-ρώποις, άτε ένδεή και ίλλιπή, οις τελείως ονχ υπακούει τά εν ήμίν άλογα, »πρόβατα* τροπικώτερον είρημένα. καϊ τάχα κατά μεν τό πρότερον »'Ο λόγος οάρξ εγένετο*, κατά δε το 276 δεύτερον »θεός ήν ό λόγος*, τούτω δ' άκόλον&όν ίΰτι ζητεϊν (εϊ τι) 45R εΰτι μεταξύ τον »'Ο λόγος οάρξ εγένετο* και »θεός ήν ό λόγος« εν τοίς άνβ-ρωπίνοις ίδείν, οϊον άναϋτοιχειουμένου τον λόγου άπό τον γεγονέναι αυτόν βάρκα και κατά βραχύ λεπτυνομένου, εως γένηται, 5 Joh. 15, 22. — 16 Vgl. Jes. 52,15. — 18 Vgl. S. 47, 29 ff. — 19 Vgl. Diels, Doxographi S. 400, 23 ff. — 25 Joh. 10, 8. — 29 Joh. 1,14. — 30 Joh. 1,1. 1 aßvaaov] vaoo a. Ras. | 10 οντως\ ω a. Ras. | 13 έλήλν&ε) λ1 a. Ras. | 17 xal δήλον] ι δήλον a. Raa. I 23 εχονσιν Μ* | 24 έχδεχτέον]· ίχλεχτέον, corr. We | 26 Vjxovaav Del Br, vgl. aber C. Cels. VII, 70 (II, 219,19K). | 28 nach έν steht ein ausgelöschtes ν | 29 μεν a. Ras. | ίγίνετο | 30 (εϊ τι) + Hu, τί Lommatzsch.

49

Buch I, 37. 38 (42).

όπερ ήν εν αρχή, ϋ-εός λογος ό προς τον πατέρα· ον λόγον την δόξαν είδεν 6 Ιωάννης αληθώς μονογενούς ώς από πατρός. XXXVIII. Δνναται δε xal ό λόγος >6 νΙος< είναι παρά το άπαγ- 277 γέλλειν τα κρύφια τον πατρός εκείνον, άνάλογον τω καλονμένω νιώ δ »/.όγω* τ>νον* τνγχάνοντος. ώς γαρ 6 παρ ήμίν λογος άγγελος έατι 42 Η των νπο τον νον όρωμένων, όντως ό τον θεον λογος, έγνωκώς τον πατέρα, ονδενός των γενητών προοβαλείν αντφ χωρίς οδηγον δνναμένον, αποκαλύπτει ον ϊγνω πατέρα. »Ουδείς γαρ εγνω τον πατέρα, 278 »et μη ο νιος καΐ ω αν ό νιος αποκαλύψω * και καθ·' ο * λόγος* εοτί, 10 »μεγάλης* τυγχάνει »βονλής άγγελος* ων, ον εγενήθη »η αρχή επϊ τον »ώμου αυτοί;«· εβαοίλενοε γαρ δια τον πεπονθέναι τον Οταυρόν. εν ίέ τ-ij 'Αποκαλύψει επϊ λευκον ΐππον καθ-έζεοθαι λέγεται λόγος πιατος και άληθ-ινός, ως οΐμαι, παριοτάς το Οαφες της φωνής, φ οχείται ο ημίν επιδημών αληθείας λόγος, ον τον παρόντος δε καιρόν δείξαι, 279 15 ότι επι της φωνής πολλαχον της γραφής, εν η εϋτι τα προκείμενα, 130«· δι ών ώφε\λοΰμεθ·α &είων μαθ-ημάτων άκροωμενοι, κείται ή >ΐππος< προοηγορία. μόνον δε ενός και δεντέρον νπομνηατέον, τον » Ψευδής »ίππος εις αωτηρίαν* και >Ούτοι εν αρμαϋι και οντοι εν ϊπποις, * ημείς δε εν ονόματι κνρίον &εον ημών μεγαλννθ-ηαόμεθ-α.* τό δϊ 280 20 »'Εξηρενξατο ή καρδία μον λόγον άγαθ-όν, λέγω εγώ τα έργα μον »rrä βαβιλεΐ* εν τεΰΰαρακοατώ τετάρτφ ψαλμώ άναγεγραμμένον, αννεχέατατα νπο τών πολλών φερόμενον ως νενοημένον, ήμίν ουκ άβααάνιΰτον έατέον. εοτω γαρ τον πατέρα ταντα λέγειν, τις ούν 281 ή καρδία αυτόν, ϊνα άκολούθ-ως τη καρδία to άγαθ-ός λόγος* φαν%; 25 εΐ γαρ 6 »λόγος* ον δείται διηγήοεως, ώς Εκείνοι νπολαμβάνονϋι, δήλο ν ότι ουδ' ή »καρδία*' όπερ έοτίν άτοπώτατον, νομίζειν την καρδίαν ομοίως τή £ν (τω) ήμετέρφ αώματι είναι μέρος τον θ-εοϋ. αλλ' 282 νπομνηατέον αυτούς ότι ωΰπερ χέϊρ καϊ βραχίων καΐ δάκτυλος ονομάζεται θ-εοΰ, ουκ έρειδόντων ημών τήν διάνοιαν εις ψιλήν τήν 30 λέξιν, άλλ' Εξεταζόντων πώς ταντα νγιώς έκλαμβάνειν καϊ άξίως •θεοϋ δεί, όντως καϊ τήν καρδίαν τον θ-εοΰ τήν νοητικήν αντου χαϊ 46R προθετικήν περί τών ολών δνναμιν έκληπτέον, τον δε λόγον τών εν εκείνη τό άπαγγελτικόν. τις απαγγέλλει τήν βονλήν τον πατρός 283 1 Vgl. Joh. 1,1. — 2 Vgl. Joh. 1,14. — 8 Matth. 11, 27. — 10 Vgl. Jee. 9, 6. — 11 Vgl. Phil. 2, 9f. — Vgl. Apok. 19,11. — 17 Ps. 32, 17. — 18 Ps. 19, 8. — 2 0 Ps. 44, 2. 7 γεννητών Μ*, w. e. sch., jetzt zwischen e 11. ν Bas. v. einem Buchet. | 13 παριστάς V, παριατάαι. Μ, παρισιαν Edd. | ψ όχεΐται] 8 ήχεΐται, corr. We; vgl. den folgenden Satz | 15 προκείμενα) προχεί verblichen Μ, doch las V die Buchst, noch | 27 tg] τω, corr. Pr | (τω) + We | ήμετέρφ] τ a. Ras. | 2 8 νπομνηατέον] ν a. Ras.

30 ταντάντα. OrigODes IV.

4

50

Origenes, Johannescommentar.

[1,1

τοις των γενητών άξίοις χαϊ παρ' αύτονς γεγενημένος η ό οωτήρ; ταχα δε χαϊ ον μάτην το *'Εξηρενξατο*' μνρία γαρ 'έτερα Ιδννατο λέγεβ$αι άντϊ τον »'Εξηρενξατο*' * προέβαλαν ή χαρδία μου λόγον >άγα9·όν>έλάληοεν ή χαρδία μου λόγον αγαθόν ι' άλλα μη ποτ ε ώοπερ πνεύματος τίνος άποχρνπτον εις φανερό ν πρόοδος εΟτιν η 5 ερυγη του ερευγομένου, οίονεϊ δια τοντον άναπνέοντος, οντω τα της αλη&είας θεωρήματα ου οννέχων ο πατήρ ερενγεται χαϊ ποιεί τον τύπον αντων εν τφ λόγω, χαι δια τοΰτο είχόνι χαλονμένω τον 43Η αοράτου &εον. χαϊ ταντα μεν, ϊνα ονμπεριφερόμενοι τί] των πολλών εκδοχή παραδεξώμε&α από τον πατρός λέγεα&αι το »'Εξηρενξατο η 10 χαρδία μον λόγον άγα&όν.« 284 X X X I X . Ον πάντη δε αυτοίς παραχωρητέον ώς ομολογουμένως ταντα άπαγγέλλοντος τον &εοϋ. δια τί γαρ ονχϊ ό προφητης εΰται λέγων, πληρωθ-εϊς τον πνεύματος χαι προφερόμενος λόγον άγα&όν περϊ προφητείας της περί Χριΰτοϋ, οννέχειν αυτόν ον δννάμενος, το 15 *'Εξηρεύξατο ή χαρδία μον λόγον άγαϋ-όν, λέγω εγώ τά έργα μον τω »βαΰιλεϊ ή γλώοαά μον χάλαμος γραμματέως όξνγράφον ωραίος *χάλλει παρά τους νιονς των άν&ρώπων*' είτα προς αυτόν τον 285 χριοτόν >ΕξεχνΟ·η η χάρις εν χείλεοί oovt; πώς γάρ, ει ό πατήρ ταϋτ ελεγεν, επεφέρετο τω »'Εξεχν&η ή χάρις εν χείλεοί αουι το 20 *Διά τοΰτο ενλόγηοέ οε ό &εός εις τον αιώνα« χαι μετ ολίγα * Δια »τοντο εχριοέ ϋε ό &εός, ό θ-εός οου, ελαιον άγαλλιάϋεως παρά τους 286 »μετόχους Govt; άν&νπενέγχοι δε τις βουλόμενος έχ τοϋ πατρός τά εν τω ψαλμφ άπαγγέλλεο&αι το *Αχονΰον, &νγατερ, χαι ϊδε χαϊ »χλΐνον το ους οον, χαι έπιλά&ον τοϋ λαοϋ οου χαϊ τοϋ ο'ίχου τον 2δ *πατρός | Gov«· ου γάρ ό προφητης προς την έχχληοίαν ερεί το 130* 287 t'AxovOov, &νγατερ*. ον χαλεπόν δε δείξαι χαϊ από ετέρων ψαλμών, . οτι προϋώπων γίνονται επϊ πλείον έναλλαγαί, ώοτε χαϊ έν&άδε δΰ288 ναο&αι από τοϋ * Αχονΰον, &νγατερ< τον πατέρα λέγειν, παρα&ετέον δη είς την περϊ τοϋ λόγον έξέταοιν χαϊ το > Τω λόγω τον χνρίον οι 30 »ονρανοϊ έϋτερεώ&ηοαν, χαϊ τ φ πνενματι αυτόν πάοα η δνναμις * αυτών ι' άπερ τίνες ήγοϋνται επϊ τον οώτηρος χαϊ τοϋ αγίου τάϋοεο&αι πνεύματος, δυνάμενα δηλοϋν το λόγφ &εοϋ τονς ονρανονς έΰτερεώο&αι, ώς εί λέγοιμεν λόγφ άρχιτεχτονιχώ την οίχίαν χαϊ λόγφ νανπηγιχώ την νανν γεγονέναι, όντως οΰν λόγφ ϋ-εοϋ τονς 35 2 Ρβ. 44, 2 . - 3 Ρβ. 44, 2. — 8 Kol. 1,15. — 10 Ps. 44, 2. — 16 Ps. 44,2f. — 19 Ps. 44, 3. — 21 Ps. 44, 3. - Ps. 44, 8. — 24 Ρβ. 44,11. — 30 Ps. 32, 6. — 32 Vgl. Iren. III, 8, 3. 1 γεγενημένος] γεγενημένοις, corr. W e | 13 προφτβης] ης a. Ras. | 14 (ό) λέγων W e | 21 τοΰτο] ντο a. Rae. | 23 άνϋνπενέγχη Μ, corr. V | öh (αν) W e | 35 οντω], corr. Edd.

Buch I, 38. 39 (42).

51

47 R ονρανονς, Q-ειοτέρον τυγχάνοντας ϋώματος και διά τοντο καλουμένου οτερεον, ουκ έχοντος το έπιπολυ ρευοτόν και ενδιάλυτον των λοιπών και κατωτέρω, έοτερεώο&αι και δια το διάφορον εβχηκέναι εξαίρετος τω &είω λόγω. ό Επει ούν πρόκειται το »'Εν αρχή ήν ο λόγος* ααφώς ΙδεΙν, 289 »αργή* δε μετά μαρτυριών τών εκ των παροιμιών άποδέδοται είρήοϋ-αι ή οοφία, και εοτι προεπινοουμένη ή οοφία τοΰ αυτήν απαγγέλλοντας λόγου, νοητέον τον λόγον εν τή αρχή, τοϋτ' εοτι τή οοφία, άει είναι· οντα δε εν τη οοφία, καλούμενη »αρχή*, μη χωλνεο&αι 10 είναι *πρός τον Θ-εόν*, και αυτόν &εόν τυγχάνοντα, και ου γνμνώς 44Η είναι αυτόν »προς τον &εόν*, αλλά οντα »έν τή άρχή*, τή οοφία, είναι »προς τον &εόν*. επιφέρει γοΰν και φηϋιν *Ούτος ήν εν αρχή 290 »προς τον ϋ-εόν*' εδυνατο γάρ είρηκέναι· »Οντος ήν προς τον &εόν* αλλ' ωθπ«ρ »ήν εν αρχή*, ούτως και »προς τον &εόν* »εν αρχή ήν*, 15 και *πάντα δι αύτοΰ εγένετο* οντος »εν τή αρχή*' »πάντα* γάρ »εν οοφία* ό ϋ-εός κατά τον Δαβίδ έποίηΰε. καΐ έτι είς τό παρα- 291 δέξαο&αι τον λόγον ιδίαν περιγραφήν έχοντα, οΐον τυγχάνοντα ζην καθ·' εαυτόν, λεκτέον και περι δυνάμεων, ον μόνον δυνάμεως' »Τάδε »γάρ λέγει κύριος τών δυνάμεων* πολλαχοϋ κείται, λογικών τίνων 20 &είων ζω ων δυνάμεων όνομαζομένων, ών η ανωτέρω και κρείττων ΧριΟτός ήν, ον μόνον »οοφία θ-εοϋ* αλλά και »δνναμις* προΰαγορευόμενος. ωΰπερ ούν δυνάμεις d-εοϋ πλείονες εΐϋιν, ών εκάοτη κατά 292 περιγραφήν, ών διαφέρει ό ϋωτήρ, ούτως και »λόγος* — εΐ κάί 6 παρ ήμϊν ουκ IΟτι κατά περιγραφήν έκτος ημών — νοη&ήΰεται ό 25 χριΟτός διά τά προεξηταομένα, »εν αρχή*, τή Οοφία, την νπόΰταϋιν έχων. ταύτα ήμϊν έπϊ τον παρόντος άρκέοει είς τό »'Εν αρχή ήν » ό λόγος.* 5 Joh. 1,1. — 7 Vgl. Prov. 8, 22. — 9 Vgl. Joh. 1,1. — 12 Joh. 1, 2. — 15 Joh. 1, 3. — Vgl. Ps. 103, 24. - 21 Vgl. I Kor. 1, 24. 1 τυγχάνοντας] τνγχάνοντος darüber, w. e. sch., Compend. für ας Μ, corr. Ferrariue | 2 λοιτιών] viell. έλλιπών ? | 8 tjf σοφία] της σοφίας Μ* | 10 πρός] ς a.

Kas. I 14 ωσπερ] a a. Ras. | 17 (τοΰ) ζή We.

4*

Τ Ω Ν Ι 2 Α Ν Ν Η Ν

Ε Ι 2

Τ Ο

Ε Υ Α 1 Τ Ε Λ Ι Ο Ν

ΤΟΜΟΣ 1

1,1.

Κ Α Τ Α Ε Ξ Η Γ Η Τ Ι Κ Ω Ν

Β'.

Καϊ ό λόγος rtv προς τον &εόν, y.al &ευς yv ο

λόγος.

Ι. Αντάρχως χατα την παρονβαν όνναμιν, ιερε άδελφε Αμβρόϋιε χαι χατα το εναγγελιον μεμορφωμένε, εν τοις προ τ όντων διαλαβόντες τί εοτιν εναγγελιον χαι τις η άρχη, εν y ην ο λόγος, τις τε ό λόγος ό έν άρχη, άχολονδως ννν επιϋχοπονμεν πώς »ό λόγος ην δ 2 »προς τον ϋ-εόν«. χρήοιμον τοίννν ονναγαγείν εις τοντο λόγον άναγεγραμμένον γεγονέναι πρός τινας, οίον »Λόγος χνρίον, ος έγε*νή9·η πρός 'Οοηέ, τον τον Βεηρεί* χαι *'θ λόγος ό γενόμενος προς »Ήϋάίαν, νιο ν Άμώς, περι της 'ΐονδαίας χαι περι ίερονϋαλήμ* χαι 3 »'0 λόγος ό γενόμενος πρός 'Ιερεμίαν περι της άβροχίαςπώς ούν 10 »λόγος χνρίον* εγενήθη πρός 'Οβηέ, χαι ο λογος εοτιν ο γενόμενος πρός *Ηθαιαν, νιόν 'Αμώς, χαϊ πάλιν »ο λογος πρός Ιερεμίαν περι »της άβροχίας*, έπιοχοπητέον, ϊν ώς παραχείμενον ενρεϋ-ήναι δννηθ-y, 4 πώς »ό λόγος ην πρός τον ϋ-εόν«. ό μεν ούν πολνς άπλονοτερον 4δΗ εχληψεται τα περι τών προφητών είρημένα ως λόγον χνρίον η τον 15 λόγον γενομένον πρός αντονς. μηποτε δέ, ως φαμεν τόνδε τινα πρός τόνδε γίνεθϋ-at, ούτως ό ννν ϋ-εολογονμενος »νιος λόγος* έγενή&η πρός 'ίΐοηέ, άποοταλεις νπό τον πατρός πρός αντόν χατα μεν την ίοτορίαν πρός τον νϊόν του Βεηρεί, προφητην 'Ώοηέ, χατα (ίέ μνΰτιχόν λόγον πρός τον οωζόμενον — Ώΰηε γαρ ερμηνεύεται »Σωζόμε- 20 *νος* — νϊόν Βεηρεί, ος ερμηνεύεται »Φρέατα*' πηγής γαρ έχ βά&ονς 1 Joh. 1,1. — 4 Vgl. I, 5 (7)ff. — Vgl. I, ICff. — 5 Vgl. I, 21 (23)ff. — Joh. 1,1. — 7 Hos. 1,1. — 8 Jes. 2,1. - 10 Jer. 14,1. — 14 Joh. 1, 1. — 20 Vgl. Lagarde, Onomastica sacra2 p. 82,15: Osee ealuans uel saluaius uel saluator. Armen. Onomast. Usee: der Befreite (σωζόμενος). — 21 Vgl. Lagarde, 1. c. p. 29, 21; Been pnteus meus sine puiei mei. rö] τόν Μ, wie sonst in den Überschriften | nach έξηγητικών + ωριγένονς V | 3 πρό] πρ a. Ras. | 5 έπισχοπώμεν We | 19 τον] ov a. Rae. | 21 8ς] ου, corr. V,

1,1]

Buch II, 1.

53

άναβλνΰτανονΰης, οοφίας θεον, εχαοτος των οωζομένων υιός γίνεται, και ονδεν θαυμαοτόν όντως υίόν φρεάτων είναι τον άγιον, από των 5 ανδραγαθημάτων πολλαχον νίον όνομαζόμενον, παρά μεν το λάμπειν αντοΰ »τα εργα εμπροοθ-εν των άνθρώπων« »φωτός*, παρά δε το δ εχειν την »είρήνην τον θεον την νπερέχονοαν πάντα νουν* »ειρήνης*' ετι δε δια την άπο της οοφίας ώφέλειαν, »τέχνονοοφίας*' »'Εδιχαιώθη, 49 R »γάρ φηαιν, η οοφία άπο των τεχνών αυτής.* ούτως ονν ό πάντα β ερευνών θείω πνεΰματι και τα βάθη τον θεοϋ. ωοτε άποφθέγξαοθαι αυτόν »Ώ βάθος πλούτου χαϊ οοφίας και γνώοεως θεοΰ*, δύναται 10 είναι »φρεάτων νΐός*, προς ον ό λόγος τον χνρίον γίνεται, ομοίως ^ λόγος χαϊ προς ] ών | 28 μετεοχηκότος] η a. Ras., κ scheint aus ν corr. {μετέσχεν Μ* ?) Μ | (λόγω) -f- Pr, vgl. S. 56, Ζ. 2 ff. I 31 θεοϋ] als falsches Glossem zu str. | λόγων] λόγον Μ, corr. V.

56

Origenes, Johannescommentar.

[I.l

λόγον, λόγων δευτέρων η τρίτων παρά τον προ πάντων, νομιζομίνων μεν λόγων ουχ όντων δε άλη&ώς λόγων αλλ', ϊν όντως εϊπω, ολον τοντο αλόγων λόγων, ωοπερ χαι επϊ των λεγόμενων μεν, ονχ όντων &εών ταξαι τις αν άντϊ τον αλόγων λόγων το ον &εών 24 ϋ-εών. ό μεν ονν d-εός των ολων της εχλογης εΰτι &εός, χαι πολν 5 μάλλον τον της έχλογής Οωτηρος' επειτα των άλη&ώς &εών εΰτι &εός, χαι άπαζαπλώς ζώντων χαι ον νεχρών εΰτι &εός. ό δε &εός λόγος τάχα των εν αντφ Ιοτάντων το πάν χαϊ των πατέρα αντόν 25 νομιζόντων εοτιν ϋ-εος. ήλιος δε χαι οεληνη και άοτέρες, ως τίνες των προ ημών διηγηΰαντο, άπενεμηΟ-ηοαν τοϊς μη άξίοις | επιγρά· 132* φεΰϋ-αι τον &εόν των &εών ϋ-εόν αυτών είναι, οντω δε έξεδε'ξαντο χινηΰέντες ix τών εν τω Δευτερονομίφ τον τρόπον τοντον εχόντων. *Μη άναβλέψας εις τον ονρανον χαϊ Ιδώ ν τον ηλιον χαι την οεληνην >χάϊ πάντα τον χόϋμον τον ονρανον, πλανη&εϊς προοχννηοης αυτοίς »χαι λατρευοης αντοίς, α άπένειμεν αυτά χνριος ό &εός Gov πάοι 15 26 »τοις ε&νεοιν. νμίν δε ονχ όντως εδωχε χνριος ό &εός οον.ι πώς γαρ απένειμε πάοι τοίς ε&νεοιν ηλιον χαϊ οεληνη ν χαι πάντα τον χόομον τον ονρανον ό &εός, ονχ όντως δεδωχώς αυτά τώ 'Ιοραηλ: τω τους μη δυναμένους επϊ την νοητην άναδραμείν φνΰιν, δι αίο&ητών ϋ-εών χινονμένονς περϊ ϋ-εοτητος, άγαπητώς χαν εν τούτοις 20 27 ϊϋταοΘ-αι χαι μη πίπτειν επι είδωλα χαι δαιμόνια, ονχονν οί μεν &εόν εχονοι τον τών ολων &εόν, οί δε παρά τοντους δεύτεροι ίϋτάμενοι ετι τον νίόν τον &εοΰ τον χριΟτόν αυτόν' χαϊ τρίτοι οί τον ηλιον χαϊ την ΰεληνην χαϊ πάντα τον χόομον τον ονρανον, από &εον μεν πλανηθ-έντες, πλην πλάνην πολλφ διαφέρονΰαν χαϊ χρείττονα 25 τών χαλονντων ϋ-εους εργα χειρών ανθρώπων, χρνοόν χαϊ άργνρον. τέχνης εμμελετηματα. τελευταίοι δέ είαιν οί λεγομένοις μεν ϋ-εοΐς άναχείμενοι ουδαμώς δε ονόιν Ο-εοΙς. 28 Οντω τοίννν οι μέν τίνες μετέχονΰιν αυτόν τοΰ >έν άρχη* λόγον 49Η xal *πρός τον &εόν* λόγον χαι *ϋ·εοί5« λόγου, ωΰπερ 'Ωαηε χαι 30 'Ήϋαϊας χαϊ 'Ιερεμίας χαϊ ε'ΐ τις ετερος τοιούτον εαυτόν παρέοτηΰεν. 29 ως *τόν λόγον χυρίου« η »τον λόγον« γενέο&αι προς αυτόν ετεροι de οί μηδέν είδότες *εΙ μη 'ΙηΟονν ΧριΟτόν χαϊ τοντον εϋταυρωμένον«, τον γενόμενον οάρχα λόγον το πάν νομίΰαντες είναι τοΰ λόγου. 5 Vgl. Röm. 11, 7. — 7 Vgl. Matth. 22, 32. — 9 Vgl. Clemens Alex., Strom. VI, 14,110. — 13 Deut. 4,19. — 2 6 Vgl. Ps. 113, 12. — 2 9 Vgl. Joh. 1,1. — 32 Vgl. Hos. 1 , 1 . — Vgl. Jes. 2,1. Jer. 14,1. — 33 I Kor. 2, 2. — 3 4 Vgl. Joh. 1, 14. 1 λόγων] aus λόγον corr. | 19 φίαιν] οι a. Ras., ν aus einem andern Buchst, corr. | 2 3 ετι] inl, corr. Pr | zu oi ist εχοντες hinzuzudenken, aber nicht mit Jacobi zuzusetzen | 2 5 nach πλανη&έντες ein Buchst, ausr. [ κρείττονα] ρ a. Ras. | 27 έμμελέτημα, corr. V.

1,1. 2]

57

Buch II, 3. 4.

Χριϋτον κατ α ϋάρκα μόνον γινώοκονοι' τοιούτον δέ ε Οτι το πληΟ-ος των πεπιβτενχέναι νομιζομένων. χαϊ τρίτοι λόγοις μετέχονοί τι τον 30 λόγον ως πάντα νπερέχονοι λόγον ^προαεαχηκαϋι, χαϊ μηποτε οντοί είοιν οι μετ ερχόμενο ι τάς ευδοχιμονϋας χαϊ διαφερουΰας εν φιλοϋοφία δ παρ "Ελληΰιν αιρέΰεις. τέταρτοι δε παρά τοντονς οι πεπιοτενχότες 31 λόγοις πάντη διεφ&ορόοι χαϊ ά&έοις, την εναργή και ϋχεδόν αΐϋ&ητήν πρόνοιαν άναιρονϋι χαϊ άλλο τι τέλος παρά το καλόν άποδεχομένοις. Ei και εδόξ,αμεν δε παρεκβεβηκέναι, οΐμαι δ' οτι παραχειμένως 32 νπερ τον ααφώς ΙδεΙν τέΰοαρα τάγματα χατά τό >ϋ·εός* ονομα και 10 τέοοαρα χατά τό * λόγος* τοντο πεποιηχαμεν. ην γάρ »ο &εός* χαϊ *ϋ·εός*, είτα *Θ·εοϊ* διχώς, ών τον κρείττονος τάγματος υπερέχει 6 »d-εός λόγος* νπερεχόμένος υπό τον των ολων >ϋ·εον*. και πάλιν ην »ο λόγος*, τάχα δε χαϊ *λόγος*, ομοίως τω *ό &εός< χαϊ >&εός*, και toi λόγοι* διχώς, οίχείοί τε ανθρώπινοι' οι μεν τω πατρί, μερίδες 15 οντες αντον' χαϊ τούτοις παρακείμενοι, ους νυν Οαφέΰτερον ό λόγος 133* ημίν παρίοτηϋιν, οι επϊ \ τον ϋωτηρα φ&άΰαντες χαι τό παν εν αυτφ Ιοτάντες. χαι τρίτοι οί προειρημένοι, ηλιον χαϊ ΰελήνην xcu. άΰτέρας νομίξοντες θ-εονς χαϊ εν αύτοΐς ίϋταμενοι. επϊ πάϋι δε χαϊ εν τη κάτω χώρα οι τοίς άψνχοις χαϊ νεχροίς είδώλοις εγχείμενοι. τό δε 13 20 άνάλογον χαϊ επϊ των κατά τον λόγον ενρίαχομεν. οί μίν γάρ αντφ τω λόγω χεχόομηνται' οί πρός τον &εόν*, χαϊ τις ό λόγος ην, οτι >&εός*. οϊονεϊ ούν δειχννς τον προειρημένον ϋ-εόν λόγον διά τον »Οντος*, χαϊ 1 Vgl. II Kor. δ, 16. — 17 Vgl. S. 56,9 ff. — 22 Vgl. I Kor. 2,2. — 23 Vgl. II Kor. 5,16. Vgl. Z. 2ff. — 30 Joh. 1,2. — 31 Vgl. Job. 1,1.

6 ά9έοις] α aus αν corr. | 9 τάγματα] πράγματα, corr. Pr, vgl. Z. 11. 28 | 11 νπερέχειν, corr. Hu ] 14 άνθ-ρώπινοι] αν&ρωποι Lommatzsch | 19 έγχεί· μενοι] έχχείμενοι, corr. Pr | 25 μόνων Μ | 26 τών2] χαι, vgl. S. 55, 25 ff. Doch steckt wahrscheinl. in Ιχνέων auch ein Verbum; We hält ιχνέων xal für Dittographie von μετεχόντων | 31 Sri] nach r ein Buchet, auer.

58

Origenes, Johannescomnientar.

LT.

2

Οννάγων είς τετάρτην πρόταϋιν τό τι *'Εν άρχή ήν ό λόγος* χαϊ τό » 0 λόγος ήν προς τον &εόν, χαϊ ϋ-εός ην ο λόγος* φηοίν »Ούτος 36 *ήν εν αρχή προς τον &εόν.* δύναται μέντοι γε το της αρχής όνομα λαμβάνεο&αι χαι επϊ της τον χόΰμον αρχής, μανθ-ανόντων ημών δια των λεγομένων οτι πρεοβντερος ό λόγος των απ' αρχής γενομένων δ ήν. ει γαρ >εν αρχή εποίηοεν ό θ-εός τον ονρανον χαι την γήν*, τό δε *Εν αρχή ήν* οαφώς πρεοβντερόν εοτι τον εν αρχή πεποιημένον, ον μόνον οτερεώματος χαϊ ξηράς, άλλα ονρανον χαι γής πρεοβντερός 37 έοτιν ό λόγος, τάχα δε ονχ άτόπως τις ζητήοαι αν δια τί ονχ είρηται' *Εν αρχή ήν ό λόγος* τον &εον »χαι ο λόγος* τον &εον *ήν προς 10 »τον &εόν xcu &εός ήν ό λόγος* τοΰ &εον. άχόλον9·ον δέ έΰτιν τον ζητονντα, τί δήποτε ον γέγραπται' *Εν αρχή ό λόγος τον &εον*, χαι τα εξής, πλείονας άποφαίνεο&αι λογονς χαι τάχα ετερογενείς ών ό μέν τις τον &εον λόγος, ίτερος δε φέρε ειπείν άγγέλων λόγος, χαι 38 άλλος άνϋ-ρωπων, χαι όντως επϊ των λοιπών λόγων, εί cff λόγος. 15 τάχα χαι »Οοφία« χαι »διχαιοοννη*. άτοπον δε πλείονας φάοχειν τής »λόγος* προοηγορίας χνρίως τνγχάνειν χαϊ τής »οοφία* χαι της »διχαιοΟννη*. χαϊ πληχ&ηθόμε&α προς τό μή δεΐν ζητεϊν πλείονας λόγονς χαι οοφίας χαϊ διχαιοοννας, χνρίως όντως ονομαζόμενα, από 39 τής αληθείας, πας γαρ όοτιοονν όμολογήΰαι αν μίαν είναι την άλή- 20 ϋ-ειαν ον γαρ χαι επ' αν τής τολμήοαι (αν) τις λέγειν ετέρα ν είναι την τον ϋ-εον άλή&ειαν χαι ετέραν την τών άγγέλων χαϊ άλλην την τών άνθ-ρώπων εν γαρ τή φνοει τών όντων μία ή περϊ εχάοτον 40 άλήθ-εια. εί (ϊέ άλή&εια μία, δήλον ότι χαϊ ή χαταοχενή αυτής χαϊ ή άπόδειξις οοφία τνγχάνονοα μία ευλόγως αν νοοίτο, πάΰης τής 25 νομιζομένης \ Οοφίας ον χρατονοης τής άλη&είας ουδέ οοφίας αν νγιώς 133? χρηματιζονΟης. εί tf άλή&εια μία χαϊ Οοφία μία, χαϊ λόγος ό άπαγγέλλων την άλή&ειαν χαϊ την οοφίαν απλών χαϊ φανερών είς τονς 41 χωρητιχονς εις αν τνγχάνοι. χαϊ ονχϊ τ αυτά φαμεν αρνούμενοι την S5R άλή&ειαν χαϊ την Οοφίαν χαϊ τον λόγον είναι τον ϋ-εον, αλλά δειχ- 30 ννντες τό χρήοιμον τον θεθιωπήθθ-ai »Τον ϋ-εον*, χαϊ μή άναγεγράφ&αι' »Εν άρχή ήν ό λόγος τον ϋ-εον.* 42 Υ. "θ αυτός δε Ιωάννης Ιν τή Αποχαλνψει χαι μετά τής προο&ήχης αν τον ονομάζει τής &εοϋ λέγων >Καϊ είδον ονρανον (τον) άνε- 51Η »φγμένον χαι Ιδον ίππος λενχός χαϊ ό χα&ήμενος επ' αυτόν χαλονμενος 35 1 Joh. 1,1. — 6 Gen. 1,1. — 7 Joh. 1,1. — 10 Joh. 1,1. — 34 Apok. 19,11—16. 6 nach aoyjj + ήν, doch expungiert | 7 ήν] ] ij, corr. We 17 τής2] τή, corr. Ηα | τής3] τή corr. Hu | 18 πληχ&ηοόμε&α] χ a. Ras. | 19 όνομαζομένας Br | 20 πάς γαρ a. Ras. | 21 (αν) + Pr | 23 ίχάστον] κασ a. Ras. | 25 πάαης] ααη a. Rae. | 34 (τον) + Pr, vgl. S. 59, 23.

Buch II, 4. 5 (4).

59

»πιΰτός και άλη&ινός, και εν δικαιοούνη κρίνει και πολεμεί' οι εναγγελιΰτής, ήδη δε και δια της Άποκαλύψεως και προφήτης, φηΙηοοϋ Χριοτοϋ τον κυρίου ημών, δι ου έλάβομεν χάριν και »άποοτολην εις υπακοήν πίοτεως εν πάΰΐ τοίς ε&νεοιν ύπερ τοϋ "Ά »ονόματος αυτοϋ.* ό γαρ &εός το ευαγγέλιον εαυτοΰ προεπηγγείλατο 56Η δια τών προφητών, υπηρετούντων τών προφητών καϊ εχόντων τον λόγον τοϋ »δι ου*, και πάλιν ό &εός εδωχε »χάριν και άποοτολην »εις υπαχοην πίοτεως έν πάοι τοίς εϋ-νεοι« Παΰλω και τοις λοιποΐς. 72 και εδωκε δια Χριοτοϋ Ιηοοϋ τοϋ ΰωτηρος, έχοντος το »δι ου*, καϊ έν τη προς 'Εβραίους ό αυτός Παϋλός φηοιν »'Επ' έΰχάτον τών 2δ »ημερών έλάληοεν ήμΐν έν υιώ, ον εθ-ηκε χληρονόμον πάντων, δι »ου καϊ έποίηοε τους αιώνας*, διδάοκων ημάς, οτι ό θ-εός τους αΙώνας πεποίηκε δια τοϋ υιοϋ, έν τω τους αΙώνας γίνεο&αι τοϋ μονογενοϋς έχοντος το »δι ου*, ου τω τοίνυν χαϊ ένθ-άδε εί πάντα δια τοϋ λόγου έγένετο, ουχ υπό τοϋ λόγου έγένετο, άλλ'υπό κρείττονος καϊ μεί- 30 ζονος παρά τον λόγον. τις δ> αν άλλος ούτος τυγχάνη η ό πατήρ; Ϊ3 'Εξεταοχέον δέ, άληθ-οϋς οντος τοϋ »Πάντα δι αυτοϋ έγένετο*, εί καϊ τό πνεϋμα το άγιον δι αυτοϋ έγένετο. οΐμαι γαρ οτι τω μεν 4 Joh. 1, 1. — 13 Röm. 1, 1—δ. — 22 Röm. 1, 5. — 25 Helm 1,2. — 32 Joh. 1, 3.

1 Tf] έν άρχζ xai τον Ε | προστιθ-εμένον < Ε | 3 ορα bis έν] κατά τύ δισαόν όε τον έν Ε | 4 ή μας bis tfto] όνο μαν&άνομεν πράγματα Ε | δ zai1 < Ε | kavrdv Ε I 6 ήν nach άρχξ (vgl. S. 63, Ζ. 27) Ε | xbv &εόν {ήν)} hier bricht Ε ab | 2 0 όνό-

ματος] μα a. Ras. | προεπηγγείλατο, w. e. sch., aus προαεπηγγείλατο.

Buch II, 9. 10 (6).

1,3]

65

φάοκοντι γενητόν αυτό είναι και προιεμένω τό »Πάντα δι αντον »εγένετο*' αναγκαίο ν παραδέξαβ&αι, οτι και το άγιον πνεύμα δια τον λόγου έγένετο. πρεοβντέρον παρ αντο τοΰ λόγου τνγχάνοντος' τω δε μη βονλομένφ το άγιον πνεϋμα δια τον χριΰτοϋ γεγονέναι δ ϊπεται το »άγέννητον* αντο λέγειν, άληϋ-η τά έν τω εναγγελίφ τούτω είναι κρίνοντι. έοται δέ τις και τρίτος παρά τονς δύο, τόν τε δια 136»" τον I λόγον παραδεχόμενο ν το πνενμα το αγιον γεγονέναι και τόν 61R άγέννητον αντο είναι νπολαμβάνοντα, δογματίζων μηδε ονΰίαν τινά ιδίαν νφεοτάναι τον αγίου πνεύματος ετέραν παρά τόν πατέρα και 10 τόν νιόν αλλά τάχα προΰτι&έμενος μάλλον, εάν ίτερον νομίζω είναι τόν νιόν παρά τόν πατέρα, τω τό αντο αντο τυγχάνειν τω πατρί, ομολογουμένως διαιρέΰεως δηλονμένης τον αγίου πνεύματος παρά τόν νιόν έν τω *ϋς έάν εϊπη λόγον κατά τον νΐοϋ τον άν&ρωπον, *άφεϋ-ηοεται αύτω' ός δ' άν βλαΰφημήοη είς τό άγιον πνενμα, ονχ 15 »$ξει άφεΰιν οντε έν τούτω τω αΐώνι οντε έν τω μέλλοντι*. ημείς 75 μέντοι γε τρεις νποΰτάΰεις πειϋ-όμενοι τυγχάνειν, τόν πατέρα χαι τόν νιόν και τό αγιον πνενμα, χαϊ άγέννητον μηδέν 'έτερον τοΰ πατρός είναι πιΰτεύοντες, ως ενΰεβέΰτερον χαϊ άληθ-ες προοιέμε&α τό πάντων διά τον λόγον γενομένων τό αγιον πνεϋμα πάντων είναι 20 τιμιώτερον, και τάξει (πρώτον) πάντων των υπό τοΰ πατρός διά Χριΰτοϋ γεγενημένων. χαϊ τάχα αυτη έΰτϊν ή αίτια τον μη xal αντο νιόν χρηματίζειν τον θ-εοϋ, μόνου τοΰ μονογενούς φύΰει νΐοϋ άρχήϋ-εν τνγχάνοντος, ον χρηζειν έοικε τό άγιον πνεϋμα διαχονοΰντος αντοϋ 57 Η τη νποΰτάοει, ου μόνον είς τό είναι αλλά xcd οοφόν είναι χαϊ λογι62 R χόν χαι δίκαιον χαϊ πάν ότιποτοϋν χρη αντό νοείν τυγχάνειν κατά μετοχην των προειρημένων ημίν Χριΰτοϋ έπινοιών. οίμαι de τό 71 άγιον πνενμα την, ϊν ούτως εϊπω, υλην των από Ο-εοΰ χαριομάτων παρέχειν τοίς δι αυτό χαι την μετοχην αύτοϋ χρηματίζουΰιν άγίοις, της είρημένης νλης των χαριομάτων ένεργουμένης μϊν από τον ϋ-εον, 30 διακονονμένης δΐ υπό τοϋ χριοτον, ύφεΰτώοης δϊ χατά τό αγιον πνενμα. χαϊ κινεί με είς τό ταϋϋ·' όντως εχειν ύπολαβείν Παϋλος περί χαριομάτων ούτω που γράφων >Διαιρέθεις δε χαριΟμάτων εΐοί, »τό ό' αυτό πνεϋμα' xal διαιρεθείς διακονιών είοί, και ό αυτός κύριος' *χαϊ διαιρεθείς ένεργημάτων είοί, και ό αυτός έΰτι ΰ·εός ό ενεργών 35 »τά πάντα έν πάΰιν.ι 13 Matth. 12, 32; Mark. 3, 29. — 19 Vgl. Joh. 1, 3. — 26 Vgl. oben 1,16ff. —

32 I Kor. 12, 4 - 6 .

9 πρα] ρα a. Ras. | 11 αντό2] αντω, corr. We | 14 Die Form des Citates singular; vgl. u. XIX, 15 | 20 (πρώτον) -+- Pr | 29 τϊ]ς aus τοις w. e. sch. | 33 slot]

urspr. eiaiv, aber aus ν -wurde χ corr. Μ. Origenes IV.

5

66 79

Origenee, Johanneecommentar.

[1,3

XI. "Εχει δε επαπόρηΟιν διά τε τό >Πάντα δι αυτόν ίγένετο* χαϊ το άχολονθ-είν το πνεύμα γενητόν ον δια τον λόγον γεγονέναι, πώς οιονεί προτιμάται τον χριΰτον εν τιοι γραφαΐς, εν μεν τφ Ηοαία όμολογονντος Χριΰτον ονχ νπο τον πατρός άπεΰτάλ&αι μόνον, άλλα χαϊ νπο τον άγίον πνεύματος (φηοϊ γάρ' »Kai ννν κύριος άπέΰτειλέ »με χαϊ το πνενμα αντον*), εν δε τω εναγγελίω άφεΰιν μεν έπαγγελλομένον έπι της εις αντον αμαρτίας, αποφαινομένου δε περϊ της είς το άγιον πνενμα βλαοφημίας, ως ον μόνον *εν τον τω τω αΐώνι« μη εΰομένης άφέοεως τω είς αντό δνΰφημηοαντι, αλλ' ονδε »εν τω

5

80 μέλλοντα, χαϊ μηποτε ον πάντως δια το τιμιώτερον είναι το πνενμα ίο το άγιον τον χριΰτον ον γίνεται άφεοις τω είς αντον ημαρτηκότι. άλλα δια το Χριΰτον μεν πάντα μετέχειν τα λογιχά, οις δίδοται ονγγνώμη μεταβαλλομένοις άπό των αμαρτημάτων, τον δε άγίον πνεύματος τονς χατηξιωμένονς μηδεμιάς ενλογον είναι ΰνγγνώμης τνχείν, μετά τηλιχαύτης και τοιαύτης ονμπνοίας της είς το καλόν 15 ετι άποπίπτοντας χαϊ εκτρεπομένονς τάς τον εννπάρχοντος πνεύματος 81 ΰνμβονλίας. | ει δε χατα τον Ήοαΐαν φηοϊν ό κύριος ημών νπο τον i3ßv πατρός άπεΰτάλϋ-αι χαι τον πνεύματος αντον, ίοτι χαϊ ενταν&α περϊ τον άποατείλαντος τον χριΰτον πνεύματος άπολογήοαο&αι, ονχ ώς φύοει διαφέροντος άλλα δια την γενομένην οίκονομίαν της ενανθ-ρω- 20 πήοεως τον νίον τον ϋ-εον, ελαττωϋ-έντος παρ' αντό τον οωτήρος. 82 εΐ δε εν τούτω προοκόπτει (τις) τω λέγειν ήλαττώο&αι παρά τό άγιον πνενμα τον αωτήρα εναν&ρωπηβαντα, προοακτέον αντον άπό των εν τη προς 'Εβραίονς λεγομένων επιΰτολή, χαϊ άγγέλων ελάττονα 63.R δια τό πά&ημα τον Q-ανάτον άποφηναμένον τον Παύλον γεγονεναι 58 Η τόν'ΐηΰονν φηοϊ γάρ' »Τον δε βραχύ τι παρ' άγγέλονς ήλαττωμένον >βλέπομεν 'ΐηΰονν δια τό πά&ημα τον &ανάτον δόξη χαϊ τιμή εοτεφα83 *νωμένον.< η τάχα εοτι χαϊ τοντο είπεϊν, οτι εδεΐτο ή κτίϋις νπερ τον ελεν&ερωθ-ήναι άπό της δονλείας της φ&οράς, άλλα χαϊ τό των άν&ρωπων γένος μαχαρίας χαϊ ϋ-είας δννάμεως έναν&ρωπούοης, ητις 30 διορ&ώοεται και τα ίπι της γης, χαϊ ώοπερεϊ επίβαλλε πως τω άγίφ πνεύματι ή πράξις αύτη, ηντινα νπομένειν ον δννάμενον προβάλλεται τον οωτήρα, ώς τό τηλιχοντον ά&λον μόνον ενεγχείν δννάμενον, χάϊ. τον πατρός ώς ηγονμένον άποοτέλλοντος τον νιο ν ονναποοτέλλει 1 Joh. 1, 3. — 5 Jes. 48, 16. — 6 Vgl. Matth. 12, 32. — 17 Vgl. Jes. 48, 16. — 26 Hebr. 2, 9. — 28 Vgl. Röm. 8, 21. 1 έπαπόρηαιν] das ρ über der Linie scheint von II. H. zugefügt | 15 τ^ς] τοις, corr. Pr. | 16 άποπίπτοντας] άποπίπτονσι, corr. We | ixr ρε no μένους] ίχτρεπομένοις, corr. We | 17 ονμβονλαςΊ We, vgl. 72, 4 | 22 πνενμα αγιον« είναι δύναται, ταντα de χαϊ τούτφ ού χαλεπόν 88 ερμηνενΰαι' εί γαρ 6 ποιών *το 9-έλημα τοϋ πατρός τον έν τοίς 25 »ουρανοϊς αδελφός χαϊ αδελφή χαϊ μήτηρ έοτιν« αντον χαι φϋ-άνει τό »αδελφός Χριοτον* ονομα ού μόνον έπϊ τό τών άν&ρώπων γένος | 137γ άλλά χαϊ έπϊ τά τούτον &ειότερα, ονδεν άτοπον εοται μάλλον πάοης 59Η χρηματιζούΰης »μητρός Χριΰτοϋ* διά τό ποιείν τό &έλημα τον έν τοις ούρανοΐς πατρός τό πνεϋμα τό άγιον είναι * μητέρα*. Ιτι είς 89 30 τό »Πάντα δι αύτοϋ έγένετο* χαϊ ταΰτα ζητητέον τη έπινοία ό λόγος 'έτερος έϋτι παρά την ζωή ν, χαϊ δ γέγονεν έν τω λόγω *ζωή *ήν, χαϊ ή ζωή ην τό φώς τών άν&ρώπων*. άρ' ούν, ώς πάντα 3 Vgl. Luk. 3, 22; Joh. 1, 33. — 9 Joh. 1, 33. — 13 Joh. 1, 33. - 16Vgl. Joh. 1, 3. — 20 Vgl. in Jerem. hom. 15, 4. Hilgenfeld, Ν. T. extra can. recept. IV, 15, 36 sqq. 23. Zahn, Gesch. d. Ν. T. Kanone II, 690. Preuschen, Antilegomena S. 4, 30ff. — 24 Vgl. Matth. 12, 50. — 30 Joh. 1, 8. — 31 Joh. 1, 4. 3 Ζτε (iv)t W e | 5 πεποιηχός] πεποιηχότος, corr. Del | 6 σημαίνει] σημαίνων, corr. W e | 7 περί] νπϊρ We | 10 nach πνενμα i. Text Ä und a. Rande xazaβήνον Υ. II. Η. Μ | 12 8v] ο a. Ras. | 17 τνγχάνων Μ, corr. V | νποδεέοτερον] δε a. Ras. | 19 'ΕβραίουςJ kß a. Ras. | 23 τούτω] τοντο, corr. Pr. | 32 άρ1 aus &ρα corr., w. e. sch. 5*

68

OrigeneSi Johannescommentar.

[1,3

δι αντον Ιγένετο, χαϊ ή ζωή δι αντον εγένετο, ητις έοτιν >τό φως >τών άν&ρώπων*, χαι αι άλλαι τον οωτήρος έπίνοιαι, ή χαϋ* νπεξαίρεΰιν των εν αντφ νοητέον το »Πάντα δι αντον εγένετο*; οπερ 90 δοχεί μοι είναι χρεϊττον. ϊνα γαρ ϋνγχωρη&ή δια το γεγονέναι την ζωή ν το φως των άν&ρώπων, τί λεκτέον π ερϊ της προεπινοονμένης δ τον λόγου ΰοφίας; ον γαρ δήπον δια τον λόγον το παρά τον λόγον γεγένηται. ωΟτε χωρίς των έπινοονμένων τω χριοτώ πάντα δια τον λόγον γεγένηται τον &εον, ποιήοαντος εν οοφία αντά τον πατρός' *Πάντα, γάρ φηϋιν, εν οοφία εποίηοας*, ον *διά της οοφίας εποίηοας*. 91 XIII. (7) "ΐδωμεν δέ, δια τί πρόΰχειται το >Καϊ χωρϊς αντον 10 * εγένετο ονδε εν*. τιΰι χαν δόξαι περιττόν τ νγχάνειν το *Χωρις αντον Ιγένετο ονόε ίν* έπιφερόμενον τω >Πάντα δι αντον εγένετο*. εΐ γαρ παν ότιποτονν *διά τον λόγον* γεγένηται, ονδεν »χωρίς τον »λόγον* γεγένηται. ονχέτι μέντοι γε άχολον&εΐ τω χωρϊς τον λόγον (μή) γεγενήϋ&αί τι το πάντα δια τον λόγον γεγενηο&αι' εξεοτι γαρ 15 ονδενός χωρίς τον λόγον γεγενημένον, μή μόνον δια τον λόγον 92 γεγονέναι πάντα άλλα χαϊ νπό τον λόγον τινά. χρή τοίννν εΐδέναι. πώς δει άχονειν τον »Πάντα* χαι πώς τον *Ονδέν*. δυνατόν γάρ εχ τον μή τετρανωχέναι άμφοτέρας τάς λέξεις έχδέξαοϋ-αι οτι, εΐ πάντα δια τον λόγον εγένετο, τών δε πάντων εοτι χαϊ ή χαχία χαι 20 πάοα ή χνΰις της αμαρτίας χαι τά πονηρά, ότι χαϊ ταντα δια τον λόγον εγένετο. τοντο de ψενδος' χτίοματα μεν γαρ πάντα δια τον 65R λόγον γεγονέναι ονχ άτοπον (άλλα χαϊ δια τον λόγον τά ανδραγαθήματα χαι πάντα τά χατορ&ώματα χατωρ&ώο&αι τοις μαχαρίοις νοείν άναγχαΐον), ονχέτι δε χαϊ τά αμαρτήματα χαι τά άποπτώματα. 25 93 εξειλήφααιν οϋν τίνες τω άννπόατατον είναι τήν χαχίαν (οντε γάρ ήν άπ αρχής ον τε είς τον αΙώνα εαται) τ αν τ' είναι τά * Μηδέν f χαϊ ωΰπερ 'Ελλήνων τινές φασιν, είναι τών »Ου τίνων* τά γένη χαι τά εϊόη, οίον το ζφον χαι τον άνϋ-ρωπον, ούτως νπέλαβον > Ονδεν* τνγχάνειν πάν το ονχ νπό ϋ-εον ονδε δια τον λόγον τήν δοχονοαν 30 94 ονΰταοιν είληφός. χαϊ Ιφιΰτώμεν, εί δννατόν από τών γραφών 9 Ps. 103, 24. — 10 Joh. 1, 3. — 28 Vgl. Plato, Parmenides p. 130 c. 4 xb] τον, corr. W e | 6 δια τον] α τ a. Ras. | παρα] περί, corr. W e | 11 τιοί] α aus zwei Buchst, entstanden | rial bis 14 γεγένηται im Cod. Venet. Marc, gr. 502 f. 198a (Ε) | τισΐ καν δόξαι] ίσως αν όύξη τις Ε | τνγχάνειν] είναι Ε | 12 nach Sv + 8 γέγονεν Ε, „richtig" W e | 13 δτιονν Ε | 14 γεγένηται] γέγονεν Ε, d. hier abbricht | 15 (μή) + Ferrarius | 21 seal ταντα bis 27 εαται im Cod. Venet 502 f. 1981» I 22 έγίνετο \ πάντα Ε, om. Μ | 23 nach γεγονέναι + λέγειν Ε | nach τον Ras. von c. zwei Buchst. | 26 έξειλήφασιν bis τψ < Ε | Ανυπόστατος γάρ ή χαχία Ε J 27 mit εαται bricht Ε ab I 31 έφιοτώμεν] έφίσταμεν, α μεν v. II. Η. über d. Rand a. Ende d. Ζ., corr. W e .

1.3]

Buch II, 13 (6. 7).

69

60H πληκτικώτατα ταντα παραΰτηΰαι. οΰον τοίνυν επϊ τοις ΰημαινομένοις τον »Ονδεν« και τον »Ονκ ον«. δόξει είναι οννωνυμία, τον »Ονκ οντος* »Ονόενός* αν λεγομένου, και τοΰ »Ουδενος* »Ονκ οντος*. φαίνεται δη ο άπόοτολος τα »Ονχ όντα* ονχι επι των μηδαμη μη5 όαμώς όντων ονομάζω ν αλλ' επϊ των μοχϋηρών, * Μη οντα* νομίζω ν Ι3?ν τα πονηρά' »Τα μη οντα γάρ φηΰιν, ο ϋεός ώς όντα εκάλεΰεν.* άλλα και ο ΜαρδοχαΙος έν τη κατά τον ς 'Εβδομήκοντα 'Εοϋηρ μη 95 οντάς τονς έχϋρονς τον 'ΐοραηλ καλεί, λέγων $ Μη παραδώς το ΰκήπτρόν οον, κύριε, τοις μη ovöiv.t και εοτι προΰαγαγείν πώς όιά 10 την κακίαν »μη οντες* οι πονηροί προΰαγορεύονται εκ τον έν τη 'Εξόδφ ονόματος αναγραφομένου τον ϋεον' »Είπε γάρ κύριος προς Μωνοήν 'Ο ων τοντό μοί έατιν το ονομα.* χαϋ' ημάς δε τονς 96 ενχομένονς είναι από της εκκληοίας ό άγαϋός ϋεός ταντά φηΰιν, ον δοζάζων ό ϋωτηρ λέγει' »Ουδείς αγαθός εί μη εις ό ϋ-εός, ό πατήρ*. 15 ούχοΰν »ό άγαϋ-ός* τω »οντι* ό αυτός εΰτιν. εναντίον (Je τω άγαϋφ τό καχόν η τό πονηρό ν, και εναντίον τω *Όντι* τό »Ονχ ον*' οϊς ακολουθεί οτι τό πονηρό ν χαι (τό) κακόν Ουκ όν. και τάχα χοντο 97 εοηνε τονς είπόντας τον διάβολον μη είναι ϋεον δημιούργημα' χαϋ ο γάρ διάβολος εοτιν ουκ εοτι &εον δημιούργημα, ω δε ΰνμβέβ?]κε 20 διαβάλω είναι, γενητός ων, ουδενός κτιοτοΰ όντος παρεξ τοΰ ϋ-εον ημών, ϋεοΰ εοτι χτίΰμα' ώς εί έφάΰκομεν χαι τον φονέα μη είναι &εον δημιούργημα, ουκ άναιροΰντες τό ?) άνϋρωπός εοτι πεποιήΰϋαι 66R αυτόν υπό ϋ-εοΰ. τιϋέντες γάρ τό y άνϋ-ρωπος τυγχάνει από ϋεον 98 αυτόν τό είναι είληφέναι χαι ημείς ου τίϋεμεν τό y φονεύς εΰτιν 25 από ϋ-εον τοϋτ αυτόν είληφέναι. πάντες μεν ούν οι μετέχοντες τον »Οντος* — μετέχονΰι δε οί άγιοι —, ευλόγως αν »"Οντες* χρηματίζοιεν οί δε άποΰτραφέντες την τοΰ »Οντος* μετοχήν, τω εΰτερήΰϋαι τον »"Οντος* γεγόναΰΐν »Ovx οντες*. προείπομεν δε οτι οννωνυμία 99 εΰτϊ τον »Ουκ οντος* και τοΰ »Ούδενός*, και διά τοΰτο οί »Ουκ 30 οντες* *Ουδέν* εΐΰι, χαι πάοα ή κακία »Ουδέν* Ιΰτιν, Ιπει χαϊ »Ουκ ον* τυγχάνει, χαϊ »Ουδέν* χαλουμένη χωρίς γεγένηται τοΰ λόγον, τοις »παΰιν* ού ΰυγκαταριϋμονμένη. ημείς μεν ούν κατά τό δυνατόν παρεΰτήΰαμεν τίνα τα διά τοΰ λόγου γεγενημένα πάντα και τί τό 6 Vgl. Rom. 4, 17. — 8 Esth. 4, [17] (addit. Gracc. C 22). — 11 Vgl. Exod. 3, 14 f. - 14 Mark. 10,18; vgl. Luk. 18, 19. — 2 8 Vgl. Z. 2. — 32 Vgl. Joh. 1, 3.

2 συνωνυμία] συνώνυμα, corr. We cf. Ζ. 28 | 5 νομίζων bis 6 μή οντα a.

Rande von II. Η. nachgetragen | 9 ovaiv unter d. Linie. | 12 Μωνοήν] ην a. Rae.

I τό δνομα unter d. Linie | 17 (τό) + We | κακόν ουκ ον και a. Ras. | 18 that]

ναι II. Η. über d. Linie. | 22 nach Am + μή Μ, corr. V.

70

Origenes, Johannes commentar.

[J, 3

χωρίς αυτόν γενόμενον μεν, ον δε ουδέποτε χαϊ δια τοντο »Ονόεν* χαλούμενον. 100 XIV. (8) Βιαίως rff οϊμαι χαϊ χωρίς μαρτυρίου τον Ουαλεντίνον λεγόμενοι? είναι γνώριμον 'Ηραχλέωνα διηγονμενον το »πάντα δι αυτόν εγένετο* εξειληφέναι *πάντα* τον χόΰμον χαϊ δ τα εν αυτω, εχχλείοντα των πάντων, το οαον επϊ τη νπο&εΟει αυτόν, τα τον χόομου χαι των εν αυτω διαφέροντα. φηοϊ γάρ' 61Η Ου τον αΙώνα η τα εν τω αΐώνι γεγονέναι δια του λόγου, ατινα οΐεται προ τον λόγου γεγονέναι. άναιδέοτερον δε ιοτάμενος προς το >Καϊ χωρίς αυτόν εγένετο οΰδε εν*, μη ευλαβούμενος 10 το »Μη προοθ-ης τοις λόγοις αύτοΰ, ίνα μη ελέγξω οε και ψευδής *γενη*, προοτί&ηοι τω »Ονδε εν* Των εν τω χόομω χαι τη 101 χτίοει. χαι επεϊ προφανή εοτι τα υπ' αντον λεγόμενα οφόδρα βεβιαομένα χαι παρά την ενάργειαν απαγγελλόμενα, εΐ τα. νομιζόμενα αυτω &εϊα έχχλείεται των Πάντων, \ τα δέ, ώς εχείνος Ι3βι· οϊεται, παντελώς φ&ειρόμενα χυρίως >Πάντα* χαλείται, ονχ επιδιατριπτέυν τη ανατροπή των αντό&εν την άτοπίαν έμφαινοντων' οϊον δη χαι το της γραφής λεγονοης' »Χωρίς αντον ^εγένετο ονδε εν*' προοτι&έντα αντον άνεν παραμυθίας της από της γραφής τό Των εν τω χόομω χαι τη χτίοει' μηδε μετά 20 πι&ανότητος άποφαίνεοϋ-αι, πιΰτενεα&αι άξιονντα ομοίως προφήταις η άποοτόλοις τοις μετ' εξοναίας χαι άνυπευ. ϋ-ύνως χαταλείπονοι τοις χαθ·' αντονς χαϊ μεθ·' αύτους 102 οωτήρια γράμματα, ετι δε ιδίως χαι τοϋ *Πάντα δι αντον »εγένετο* εξήχονΰε φάοχων Τον την αΐτίαν παραΰχοντα 25 της γενέοεως τον χόΰμου τω δημιουργώ, τον λόγον οντα, 67R είναι ου τον αφ* ου, η νφ' ου, άλλα τον δι* ον, παρά την εν τη αννη&εία φράοιν ίχδεχόμενος το γεγραμμένον. ει γάρ ώς νοεί ή αλήθεια τών πραγμάτων ην, εδει δια τον δημιονργον γεγράφ&αι πάντα γεγονέναι νπό τοϋ λόγου, ούχι δε άνάπαλιν δια 30 103 τον λόγον νπό τον δημιονργον. χαι ημείς μεν τώ *δι ον* χρηοάμενοι άκολονθ-ως τη ουνη&εία, ουχ άμάρτνρον την εχδοχην άφήχαμεν εχεϊνος δε προς τ φ μη παραμεμυθ·ήθ$αι από τών ϋ-είων γραμμάτων τον χαθ·' εαυτόν νουν, φαίνεται χαι υποπτενοας τό άληϋ-ες χαϊ άναιδώς αντώ άντιβλέψας' φηοϊ γάρ' Ότι 3δ ουχ ώς υπ' άλλου ενεργούντος αυτός εποίει ο λόγος, ιν 5 Joh. 1, 3. — 11 Pro τ. 24, 29. — 24 Joh. 1, 3.

αντω] τώ II Η. ü. d. Ζ. | 12 προστΐθ-ηοι] ροατι α a. Ras. I 14 ένεργειαν Μ | απαγγελλόμενα] έπαγγελλόμενα, corr. W e | 18 δε Μ, •corr. Br | 27 παρά τήν] περί ών, corr. Jacobi | Β1 τω,] τξ, corr. W e . 1

δε

über d. Linie v. II. Η.

1,3]

Buch II, 1 4 - 1 5 (8-9).

71

οντω νοη&η τό ÖL αντον, αλλ' αντον ενεργούντος ετερος εποίει. ον τον παρόντος δε καιρόν ελέγξαι το μη τον δημιονργόν 104 νπηρέτην τον λόγου γεγενημένον τον κόομον πεποιηχέναι καϊ άποδεικννναι ότι νπηρέτης τον όημιονργον γενόμενος ό λόγος δ τον κόομον κατεΰκεναοε. κατά /ΐζρ τον προφήτην Δαβίδ »'Ο *&εός είπε και έγενή&ηΰαν,ένετεί).ατο και εχτίοΟ-ηΰαν*. »ενετείλατο* γαρ ό άγένητος Θ-εός τω πρωτοτόχφ πάοης κτίοεως »και έκτίοθ-η»οαν*, ον μόνον ό κόΰμος καϊ τα εν αντώ, άλλα καϊ τα λοιπά πάντα, >ειτε 9-ρόνοι είτε κνριότητες εϊτε άρχαΐ εϊτε έξοναίαι' 62Η »πάντα γαρ δι' αντον και είς αντον εκτιϋται, καϊ αυτός έοτι »προ πάντων.* XV. (9) "Ετι είς το * Χωρίς αντον έγένετο ονδε εν* ovx ayνμ- 105 ναατον εατέον και τον περί της κακίας λόγο ν καν γαρ Οφόδρα άπεμφαίνειν δοχη, ον πάνν τι δοχεί μοι ενχαταφρόνητον είναι, ζη1δ τητέον γάρ, εί και η κακία διά τοΰ λόγον γεγένηται, νϋν λόγον προΰεχώς λαμβανομένον τον εν ίκάοτφ, ως και αντός από τον »εν »άρχη* λόγον ίκάοτφ έγγεγένηται. φηόι τοίννν ό απόστολος' » Χ ω ρ ί ς 106 »νόμον αμαρτία νεκρά*, και επιφέρει' »'Ελ&ονσης δε της εντολής η 138* »μεν αμαρτία άνέζηοε* κα&ολικόν διδάοκων | περί της αμαρτίας ως 20 μηδεμίαν ένέργειαν αντής έχονϋης πριν νόμον καϊ εντολής' πώς δε f έχων ό λόγος νόμος είναι xal εντολή, καϊ ονκ αν εϊη αμαρτία μη όντος νόμον, (»αμαρτία γάρ ονκ έλλογείται μη όντος νόμον*), χαϊ πάλιν ονκ αν εϊη αμαρτία μη όντος λόγον (»El γάρ μη ηλϋ-ον, φηοί, 68R »χάί έλάληΰα αντοΐς, άμαρτίαν ονκ εϊχοΰαν*). παΰα γάρ πρόφαΰις 107 25 αφαιρείται τον βονλομένον έπϊ τή αμαρτία άπολογήοαΰ&αι, επάν εννπάρχοντος λόγον και παραδεικννοντος, ο πρακτέον, μη πέί&ηταί τις αντφ. τάχα ονν πάντα μέχρι και των χειρόνων διά τον λόγον γεγένηται καϊ »χωρϊς αντον*, άπλονοτερον ημών εκλαμβανόντων τό »Ονδέν*, »εγένετο ουδέν*, και ον πάντως τω λόγω έγκλητέον, εί 108 30 »πάντα δι αντοΰ έγένετο* και »χωρίς αντον Εγένετο ov&k %ν*, ώς ονδε έγκλητέον τω διδαοκάλω παραδείξαντι τά δέοντα τω μαν&άνοντι, επάν διά τά τούτον μαθήματα μηκέτι τόπος καταλείπηται τω άμαρτάνοντι απολογίας ώς περϊ αγνοίας, καϊ μάλιοτα εάν νοήοωμεν διδάοκαλον τον μαν&άνοντος άχώριοτον. οιονεί γάρ διδάοκαλος τον 109 5 Ps. 148, δ. - 7 Vgl. Kol. 1, Ιδ. — 9 Vgl. Kol. 1, 16f. — 12 Joh. 1, 3. — 16 Vgl. Joh. 1, 1. — 17 Röm. 7, 8f. — 22 Röm. 5, 13. — 2 3 Joh. 15, 22. — 28 Vgl. Joh. 1, 3. - 3 0 Joh. 1, 3. 7 άγένητος] άγέννητος, corr. We | 21 'έχων verderbt; εί ειχεν We, viell. liegt die Corruptel tiefer u. nach εντολή ist Lücke anzunehmen. | 2 9 nach 'έγένετο + τό I 33 νοήαωμεν] με a. Ras.

72

Origenes, Johannescommentar.

[I. 3. 4

μαν&άνοντος άχώριοτός εοτιν ό ενυπάρχων τη φνϋει τών λογικών λόγος, άέι υποβάλλων τα πρακτέα, καν παρακοΰωμεν αύτοϋ των εντολών, επιδιδόντες αυτούς ταΐς ηδοναΐς χαϊ παραπεμπόμενοι τάς άρίοτας αντον Ονμβονλάς. ωΰπερ δε υπηρέτη τω όφϋ-αλμώ επί τοίς κρείττοοιν ημίν γεγενημένω, και εφ ών ον καλώς όρώμεν χρωμε&α, δ ομοίως και τη ακοή όταν παρέχωμεν εαυτούς άκροάοει άχρήοτων αομάτων και τών άπηγορενμένων άκουομάτων, όντως έννβρίζοντες τον £ν ημΐν λόγον και ουκ είς δέον αντώ χρωμενοι, δι αντον παρανομοΰμεν είς κρίμα τοίς άμαρτάνονοιν έννπάρχοντος και δια τοντο 110 κρίνοντος τον μη πάντων αντον προτιμήΰαντα. ό&εν και φηοιν 10 »'0 λόγος όν ελάληοα αντός κρίνει υμάς*, ιοον διδάοκων τώ 'Εγώ ό 63Η λόγος, ό εν νμίν άει ενηχών, αυτός νμας καταδικάοω τόπον απολογίας καταλειπόμενον έχοντας ουδαμώς, δόξα μέντοι γε βιαιοτέρα είναι αυτη η ίκδοχη, άλλον μεν λόγον τον »εν αρχή* ημών εξειληφότων τον »προς τον &εόν«, τον ϋ-εόν λόγον, άλλως δε αντον Ιό νοούντων, ότε ον μονον επι τών προηγουμένων δημιουργημάτων το »Πάντα δι αντον εγένετο< λέγεοΰαι εφάΰκομεν, άλλα και έπι πάντων τών υπό τών λογιχών πραττομένων, ον λόγον χωρίς ουίέν 111 άμαρτάνομεν. και ζητητέον, εI και τον εν ημΐν λόγον τον αυτόν λεκτέον τώ £ν αρχή και τω προς τον &εόν και τω &εώ λογω, 20 μάλιΟτα επει ουχ ως ετέρου τούτου τνγχάνοντος παρά τον εν αρχή 139* προς τον ß-εόν λόγον εοικεν ό άπόοτολος διδάΰκειν τό »Μη εϊπης »εν τη καρδία Οον Τίς άναβήοεται εις τον ονρανόν; τοντ' εΟτι Χρι»Οτόν καταγαγείν' η Τίς καταβήοεται είς την άβνΰϋον; τοντ' εοτι 69R »Χριοτόν εκ νεκρών άναγαγεΐν' άλλα τί λέγει ή γραφή; 'Εγγύς οον 25 »τό ρήμά εϋτιν οφόδρα εν τώ Οτόματί οου και εν τή καρδία οον.* I, 4. Ό γεγονεν ιών άν&ρώπων. 112

{εν) αίιτω

ζωή ην, και η ζωή ήν τό

φως

XVI. (10) "Εοτι τινά δόγματα παρ' "Ελληοι καλούμενα παράδοξα, τώ κατ' αντονς οοφφ πλείοτα οοα προοάπτοντα μετά τίνος άπο- 30 δείξεως η φαινομένης αποδείξεως, χαθ·' ά φαοι μόνον χαϊ πάντα τον οοφόν είναι ιερέα, τφ μόνον και πάντα τον οοφόν επιοτημην εχειν της τον &εον θεραπείας, χαϊ μόνον χαϊ πάντα τον οοφόν είναι ελεύ8 Vgl. Job. 9, 39. — 11 Vgl. Joh. 12, 48. — 1 4 Vgl. Joh. 1, 1. — 17 Joh. 1, 3. — 2 0 Vgl. Joh. 1, 1. — 22 Rom. 10, 6—8. — Vgl. Deut. 30, 11 ff. — 2 9 Vgl. Zeller, Phil. d. Griechen III, 13, 249ff. 5 ον χαλώς] ουκ άλλως, con·. Hu | 6 παρέχωμεν] με a. Ras. Μ | άκροάσει αχρήστωνJ άχροάσεσι κρίσεως, corr. Pr | 2 0 τω 1 über d. Linie Μ | 2 5 αλλά - έγχνς a. Ras. Μ | 2 7 (έν) + V | ήν τό] φως a. Ras. | 3 1 φασί] φησι, corr. V.

Buck II, 15—17 (9-11).

73

&ερον, έξονοίαν αντοπραγίας από τον &είον νόμον είληφότα' και την εξονοίαν δε ορίζονται νόμιμον επιτροπήν. και τί δει ννν ημας 113 λέγειν περι των καλουμένων παραδόξων, πολλής ονοης της εΙς αντά πραγματείας και δεομένων ονγκρίοεως της προς το βούλημα της 5 γραφής των νπ> αν των κατά τα παράδοξα απαγγελλομένων, ϊνα έπϊ τίνων ό της d-εοθεβείας λόγος ονμφή και επ\ τίνων το εναντίον τοις νπ' εκείνων λεγομένοις βούλεται παραοτήΰαι δννη&ώμεν; τούτων δε ήμίν μνήμη γεγένηται ζητονοι το »0 γέγονεν εν αντώ ζωή 114 *ήν* δια τό οιονεί τω χαρακτήρι των παραδόξων και, εί δει ειπείν, 10 παραδοξότερον παρά τα νπ' εκείνων λεγόμενα, δύναο&αι αν τινα Ιπόμενον τη γραφή δεΐξαι τοιαύτα πλείονα, εάν γαρ νοήΰωμεν τον εν αρχή λόγον, τον προς τον &εόν, τον &εόν λόγον, τάχα δννηοόμε&α μόνον 64 Η τον τούτον, κα&' α τοιούτος, μετέχοντα »λογικόν* ειπείν οίοτε και άποφήναΰ&αι αν, οτι μόνος ό άγιος λογικός, πάλιν lav οννώμεν 115 1δ την γενομένην εν τω λόγω ζωήν, τον είπόντα *Εγώ είμι ή ζωή«, ερονμεν μηδένα των εξω της πίοτεως Χριοτον ζην, πάντας (δε) είναι νεκρούς τους μή ζώντας &εφ, τό τ ε ζην αντώ ν ζην είναι της αμαρτίας και δια τοντο, ϊν όντως εϊπω, ζην θανάτου τνγχάνειν. επίοτηοον δε εί. μή τοντο πολλαχον παριοτάοιν αί ϋ-εΐαι γραφαί, [τό] 116 20 όπου μεν τον (Βωτήρος φάΰκοντος' »// ουκ άνέγνωτε τό ρη&εν επι »της βάτον Εγαα Q-εός \Αβραάμ και &εός 'ΐοαάκ και Φεός 1Ιακώβ; ονκ »εστί 9-εος νεχφών άλλα ζώντων« καϊ >Ον διχαιω&ηοεται κατενώ»πιόν Οον πάς ζών*. τί δε περί αντον λέγειν δει τον &εον ή τον οωτήρος; αμφιβάλλεται γαρ όποτέρον είναι ή λέγονϋα εν τοίς προ25 φήταις φωνή' *Ζώ εγώ, λέγει κύριος.« 7OR XVII. (11) Kai πρώτον γε ϊδωμεν το *Ονχ εΟτι &εός νεκρών 117 *άλλά ζώντων< ϊΰον δννάμενον τω >ονκ εϋτιν αμαρτωλών αλλά αγίων &εός&εός< Ιδία αντον 30 προΰηγορία, κα&' α και ό Πανλός φηϋι' *Διό ονκ επαιοχννεται ο &εός 118 *Θ·εός καλείοΟ-αι αυτών Οτι εκ τον εμου λήψεται, κάί άναγγελεΐ 27 R ύμίν*. εΐ δε μαϋ-ητευόμενον πάντα χωρεί, a Εν ατενίζων τφ πατρϊ αρχόμενος ό υιός γινώοκει, επιμελέΰτερον ζητητεον. Ei τοίννν ό ΰωτηρ α μέν τινα ετέροις, τινά δε τάχα που αύτφ 128 κάί η ούδενι η ενϊ η ολίγοις, κα&' ο *ζωή* Εΰτιν ή γενομένη εν τ φ λόγω, βαΰανιΰτέον πότερον αύτφ κάί ετέροις ζωή Εΰτιν η ετέροις, 30 κάί (εί) ετέροις, τίΰι τούτοις, εΐ δη ταντόν Εοτι »ζωή* καϊ >φως »των άνθ-ρώπων* — φηοϊ γάρ' »"Ο γέγονεν εν αντφ ζωή ήν κάί ή ζωή ην τό φως των άν&ρώπων* — το δε φως των άν&ρώπων τινών Εϋτι φως, κάί τοΰτο ον πάντων των λογικών, όΰον Επί f τφ κεΐΰϋ-αι τό ι'Αν&ρώπων*, αλλά *τών άνϋ-ρώπων* εοτι φώς, εϊη αν και ζωή 3 Vgl. Hebr. 2, 9. — 5 Vgl. Ps. 114, 9. — 6 Vgl. Ρβ. 142, 2. — 7 I. Tim. 6, 16. — 11 I. Tim. 6, 16. — 14 Vgl. Ex. 34. — 17 Vgl. I, 27. 21. 23. 22. 24 Joh. 16, 14. — 27 Vgl. Ζ. 11 f. — 2 8 Vgl. Joh. 1, 4. — 31 Joh. 1, 4. 3 πάντων? We | 12 ίατιν] είναι, corr. We | 14 ίατιν Μ* | 21 (τον) We | μα&ητενεταί] εν a. Rae. | σαφώς Μ; corr. Hu | 26 Αρχόμενος] yiell. (iv) άρχ% μόνος ζ. 1. | 30 (εί) -f- Jacobi | 31 [xal ή ζ]ω?) a. Ras. | 3 4 τω] τούτων? Pr, τό (μή πάντων των) άν&ρώπων? We.

23

76

Origenes, Johannes eommentar.

[I, 4

άνϋρώπων, ών χαϊ φως εοτιν' χαϊ χαϋ-' δ ζωή, λέγοιτο αν ο οωτήρ 129 ονχ αν τω άλλα ετέροις είναι ζωή ών εοτι χαϊ φως. αν τ η δή ή ζωή τω λόγω επιγίνεται, άχώριοτος αυτόν μετά το ίπιγενέοϋαι τνγχάνονοα. λόγον γαρ προνπάρξαι τον χαϋαίροντα τήν ψ ν/ή ν εν τη ψυχή δεί, ίνα χατα τοντον χαϊ τήν απ αντον χάϋαροιν, ττάοης περι- δ αιρεϋείοης νεχρότητος χαϊ άοϋενείας, ή ακραιφνής ζωή εγγένηται παρά παντϊ τω τον λόγον χαϋ' ο &εός εοτιν αντον ποιήοαντι χωρητιχόν. 130 XIX. (13) Τηρητέον δε \ τα όνο ι*Εν< χαι τήν διαφοράν αντών 140 ν έξεταοτέον πρώτον μεν γαρ εν τω »λόγος εν αρχή*, δεύτερον δε εν 10 τω *ζωή εν λόγω«. άλλα λόγος μεν »εν άρχή* ονχ εγένετο' ονχ ήν γάρ, οτε ή άρχή άλογος ήν, διό λέγεται' »'Εν αργή ήν ό λόγος « ζωή δε εν τω λόγω ονχ ήν' άλλα ζωή εγένετο, ε'ί γε »ζωή εοτι το »φώς τών άνϋρώπων«. οτε γαρ ονδέπω άνϋρωπος ήν, ονδε »φώς »τών άνϋρώπων« ήν, τον φωτός τών ανθρώπων χατα τήν προς 1δ 131 άνϋρώπονς οχέοιν νοονμένον. μηδεϊα δ> ή μας ϋ-λιβέτω χρονιχώς οίόμενος ταντα άπαγγέλλειν, της τάξεως τό πρώτον χαι το δεύτερον χαϊ τα εφεξής απαιτούσης, καν χρόνος μη ενρίοχηται, ότε τα υπό τον λόγον [τά] νποβαλλόμενα τρίτα χαι τέταρτα ονδαμώς ήν. ον τρόπον (57 Η τοίννν »πάντα δι' αντον εγένετοχαι ονχι πάντα δι αντον ήν, χαι 20 »χωρίς αντον εγένετο ονδε εν ι, ονχι δε χωρίς αντον ήν ονδε εν, όντως ο γέγονεν εν αντώ, ονχι ο ήν εν αντώ, ζωή ήν. χαϊ πάλιν ονχι ο εγένετο 132 εν αρχή ό λόγος ήν, άλλα ö ήν εν άρχή λόγος ήν. τινά μέντοι γε τών άντιγράφων έχει, χαι τάχα ονχ άπιϋάνως' »0 γέγονεν εν αντώ ζωή »εοτιν*. εί δε ζωή ταντόν εοτι τω τών άνϋ-ρώπων φωτί, ούδεϊς εν οχότω 25 τνγχάνων ζή χαϊ ονδεϊς τών ζώντων εν οχότω εοτιν, άλλα πάς ό ζών χαϊ εν φωτϊ υπάρχει, χαϊ πάς ό εν φωτι υπάρχων ζή' ωΟτε μονον τον ζώντα χαϊ πάντα είναι φωτός νίόν φωτός δε νιός, ον 73R λάμπει τά εργα εμπροθϋ·εν τών άνϋ-ρώπων. 133 XX. (14) Πάλιν, επεί εοτι τά παραλελειμμένα τών ενάντιων 30 νοείοϋαι εχ τών είρημένων περι τών εναντίων, λέγεται όε περϊ ζωής χαϊ φωτός άνϋρώπων, εναντίον δε τη ζωή ϋάνατος χαϊ εναντίον φωτϊ άνϋρώπων Οχότος άνϋ-ρώπων, εοτιν Ιδεϊν οτι ό εν Οχότφ τών άνϋ-ρώπων τνγχάνων εν &ανάτφ εοτιν χαϊ ό τά τον ϋ-ανάτου πράττων ονχ άλλαχόοε τον οχότονς εΟτίν. ό δε μνημο- 3ό 10 Vgl. Joh. 1, 1. — 11 Vgl. Joh. 1, 4. — 12 Joh. 1, 1. — 13 Vgl. Joh. 1, 4 — 20 Vgl. Joh. 1, 3. — 23 Vgl. Joh. 1, 1. — 24 Joh. 1, 4 (nach D a verss.). — 2 8 Vgl. Luk. 1 6 , 8. — 29 Vgl. Matth. 5, 1 6 δ a. Ras.

κατά] μετα,

corr. W e | 7

τω τον

a. Ras. | 19 [τά] str. V | 26

ίατιν

Buch II, 1 8 - 2 1 (12—15).

1,4]

77

νενων τον &εον, εάν γε νοώμεν τί το μνημονενειν αντον, ονχ εοτιν εν τω ΰανάτω χατα το είρημένον' »Ονχ εοτιν εν τω θ-ανάτω ο ι>μνημονενων 6ov«. είτε δε Οχότος άν&ρώπων εϊτε θάνατος, ον φνοει 134 τοιαντά εοτιν f άλλον λόγον * Ημείς ήμε&ά ποτε οχότος, ννν de φως 5 »εν χνρίφ t, καν μάλιϋτα άγιοι χαι πνενματιχοϊ ηδη χρηματίζωμεν. όίοπερ de δεκτικός ό Πανλος οχότος ων γέγονε τον γενέΰ&αι φως εν χνρίφ όντως όοτις ποτ1 αν ?'] Οχότος. χατα δε τους οίομένονς είναι φνοείς πνενματικάς, όίοπερ τον Πανλον χαι τονς άγίονς άποοτόλονς, ονχ οίδα ει οοίζεται το τον πνενματιχόν είναι ποτε Οχότος 10 χαι νοτερον αυτόν γεγονέναι φως. εΐ γαρ 6 πνενματιχός ποτε οχότος 135 ην, ό χοϊχός τί έοτιν; ει δ" άληϋ-ές εοτι το οχότος γεγονέναι φως, τις η άποχληρωοις τον μη παν οχότος δνναο&αι γενέο&αι φως; et Γ -141 μη γαρ επϊ Πανλον | ελέγετο, οτι *ήμε&ά ποτε hv οχότφ, ννν δε »φωτεινοί εν χνρίφ«, επϊ δε ών οϊονται φνΰεων άπολλνμένων, οτι 1δ οχότος ήΰαν η οχότος εΐοί, χαν χωράν είχε ν ή περϊ φνΰεων νπόϋ-εοις. νννϊ de ό Πανλός φηοι γεγονέναι >ποτε οχότος, ννν δε φως εν χνρίφ«, 136 ώς δυνατόν οντος τον οχοτος εις φως μεταβαλεΐν. ον χαλεπόν de τα περϊ παντός οχότονς άνΟ-ρώπων χαι περϊ τον θ·ανάτον τον (αν)τον τνγχάνοντος τω οχότφ των άν&ρώπων επιμελώς Ιδεΐν εχ •68Η των εϊρημένων, χό ένδεχόμενον όρώντα της επϊ το χείρον χαϊ χρείττον ε κ ά σ τ ο υ μεταβολής. XXI. (15) Πάνν δε βιαίως χατα τον τόπον γενόμενος ο 137 Ήραχλέων το »Ö γέγονεν έν αντω ζωή ήν< έξείληφεν άντι τον SEv αντω* Εις τονς άν&ρώπονς τονς πνενματιχονς, 2ό οιονεί τ αντον νομίοας είναι τον λόγον χαϊ τονς πνενματιχονς, εΐ χαϊ μή οαφώς ταντ ειρηχε' χαϊ ώϋπερεϊ αίτιολογών φηοιν' Αντός γαρ τήν πρώτην μόρφωοιν την χατα την γένεΰιν αντοΐς παρέΰχε, τα νπ* άλλον ΰπαρέντα είς μορφήν χαϊ 74R είς φωτιΟμόν χαϊ περιγραφήν Ιδίαν άγαγών χαϊ άνα30 δείξας. ον παρετήρηΟε δε χαϊ το περϊ των πνευματικών παρα 138 τω Πανλφ λεγόμενον, οτι άν&ρώπονς αύτονς είναι άπεΰιώπηοε' »Ψυχικός άν&ρωπος ον δέχεται τα τον πνεύματος τον ϋ-εον, »μωρία γαρ αντω έοτιν 6 δε πνενματιχός ανακρίνει πάντα.* 2 Ρβ. 6, 6. — 4 Ephes. 5, 8. — 9 Vgl. Ephes. 5, 8. — 16 V g l . Ephes. 5, 8. — 23 J o k 1, 4. — 32 I Kor. 2, 14 f. 4 άλλον λόγον verderbt; Παύλου

λέγοντος

W e ; άλλαχον

W o r t e όντως bis σκότος stehen in Μ vor 6 ωσπερ;

λέγοντος

P r | 7 die

von Br umgestellt | 11 τί] τις,

corr. W e | έστι] 'ότι, corr. Del | 17 τον σκότους είς φως a. Ras. | σκότος] corr. W e | 18/19 τον αντον]

τούτον,

corr. P r | 28 σπαρέντα]

kleine Ras.) M ; corr. Stieren j 29 παραγραφών

corr. Jacobi.

παρέντα

σκότους,

(davor eine

78

Origenee, Johannescommentar.

Ρ, 4

ημείς γάρ ον μάτην αυτόν φαμεν επι τον πνευματικόν μη προοτεϋ-εικέναι το »Ανϋρωπος*' χρείττον γαρ η »άνϋρωπος* ο πνευματικός, τον άνϋρώπον ητοι εν ψνχη η εν οώματι η εν ουναμφοτέροις χαρακτηριζομένου, ονχι δε και εν τφ του των ϋειοτέρφ πνεύματι, ου κατά μετοχήν επικρατούσαν χρηματίζει δ 139 ό πνευματικός, άμα δε καϊ τά της τοιαύτης ύποϋέαεως χωρίς καν φαινόμενης αποδείξεως αποφαίνεται, ονδε μέχρι της τυχούοης πιϋανότητος φϋάοαι είς τον περι τούτων δυνηϋεις λόγον. και ταΰτα μεν ^τερί εκείνον. 140 X X I I . (16) Φέρε rff και ημείς και τοϋτο ζητηοωμεν, εΐ ή ζωή 10 ην μονών άνϋρώπων φως και μη παντός ούτινοΰοϋν εν μακαριότητι τνγχάνοντος. εάν γαρ ταύτόν η »ζωή* και »φως ανθρώπων* και μόνων άνϋ-ρώπων η το τον χριΰτον φως, μονών άνϋ-ρώπων και η ζωη. τούτο δ' ύπολαμβάνειν εοτιν ηλίϋιον αμα και άοεβές, άντιμαρτυρουΰών των άλλων γραφών ταύτη τή εκδοχή, ει γε, όταν προκό- 15 141 ψωμεν, ίοάγγελοι έαόμεϋα. οντω δε λυτέον τό άπορηϋέν ούχι εϊ τι λέγεται τίνων, εκείνων μόνων εστί τό λεγόμενον ούτως ούν ονχϊ εϊ λέγεται φως άνϋ-ρώπων, μόνων άνϋρώπων εοτι φως' εδύνατο γάρ προΟκεΤΰϋαι' »ή ζωή ήν τό των άνϋρώπων >μόνων< φως.* εξεοτι γάρ τό φως των άνϋρώπων και ετέρων παρά τους άνϋρώπονς είναι 20 φως, ώς εξεοτι τάδε τά ζώα και τάδε τά φντά, άνϋρώπων οντα τροφήν, και ετέρων παρά τονς άνϋρώπονς τά αυτά είναι τροφήν. 142 και τοϋτο μεν άπό της ουνηϋείας τό παράδειγμα' άξιον δε άπό των ϋεοπνεύοτων 7.όγων όμοιον άντιπαραβαλεΐν. ενϋάδε τοίνυν ζητοϋμεν εί μηδέν κωλύει \ τό φως των άνϋρώπων καϊ ετέρων είναι φως, 141 ν λέγοντες οτι ουχί, επει λέγεται φως άνϋ-ρώπων, ήδη άποκέκλειΰται και ετέρων παρά τους άνϋρώπους κρειττόνων η άνϋρώποίς ομοίων 69 Η 143 είναι φως. άναγέγραπται δή ό ϋεός ϋ-εός είναι »'Αβραάμ και ϋεός 'Ιΰαάκ καϊ ϋ-εός 'Ιακώβ*' ό δή βουλόμενος (επειδή εϊρηται" »'Η ζωή *ήν τό φως των άνϋρώπων«) τό φως μηδενός ετέρου είναι η των 30 άνϋρώπων, κατά τό όμοιον οΐήύεται τον ϋ-εόν Αβραάμ και ϋ-εόν Ιΰαάκ και ϋεόν 'Ιακώβ μηδενός είναι ϋεόν ή των τριών μόνων τούτων πατέρων, εοτι δέ γε καϊ 'Ηλίου ϋεός, και, ως φηόιν 'ίουδίϋ, 75 R τον πατρός αν της Σνμεών, και &εός των 'Εβραίων. διόπερ κατά τό ομοιον εI μηδέν κωλύει είναι αυτόν και ετέρων ϋεόν, ονδεν 35 16 Vgl. Luk. 20,36. — 19 Vgl. Joh. 1,4. — 28 Vgl. Exod. 3, 6. — 29 Joh. 1, 4. — 33 Vgl. II Kön. 2, 14. — Vgl. Judith 9, 2. — 34 Vgl. Exod. 3, 18; 5, 3. 17; 9, 1. 13; 10, 3. 6 αμα ds] viell. άλλα δή ζ. 1. | 12 y] ήν, corr. V | 13 iJ εΐη, corr. We | 17 ή, corr. We | 20 το über d. Linie Μ, von Br gestr. | 27 «νθρώποίς] άνθρωποι corr. Hu | 33 nach *1ονόί& viell. zuzusetzen (θεός).

1,4]

Buch II, 2 1 - 2 3 (15—17).

79

χωλνει είναι τό φώς τών ανθρώπων χαϊ ετέρων παρά τους ανθρώπους φως. XXIII. (17) "Αλλος δέ τις προοχρηοάμενος τω »Ποιηοωμεν άνθρω- 144 »πον χατ είχόνα χαϊ όμοίωοιν ήμετέραν*' παν το »χατ* είχόνα χαϊ 5 »όμοίωϋιν*• γενόμενον *θεον* άνθρωπον είναι φηοει, μνρίοις χρώμενος εις τοντο παραόείγμαοιν, οτι ουδέν διαφέρει τη γραφή άνθρωπον η άγγελον φάναι' επϊ γαρ τον αντον νποχειμένον χεΐται η »Αγγελος« χαϊ »Ανθρωπος* προοηγορία, ωΰπερ επι των ξενιοθέντων παρά τω Αβραάμ τριών χαϊ γενομένων εν Σοδόμοις όνο' χαϊ έν ολφ τω είρμφ της 01 γραφής οτε μεν άνδρες οτε de άγγελοι είναι λέγονται, πλην ό τοντο νο- ι& μίζων ερεί, οτι, ωΰπερ παρά τοις όμολογονμένοις άνθρώποις εΐοίν άγγελοι, ως 6 Ζαχαρίας λέγων' »"Αγγελος θεον, έγώ μεθ' υμών είμι, λέγει »χύριος παντοκράτωρ* χαϊ ο 'Ιωάννης, περί ον γέγραπται' »'Ιδον έγώ »άποατέλλω τον άγγελόν μον προ προοώπον σου«, ούτως χαϊ οι τον 15 θεον άγγελοι παρά το έργον τοντο χρηματίζονΟι χαι ον παρά την φνΰιν * άνδρες* χληθέντες. χαι ετι μάλλον παραμυθηβεται, οτι έπι τών χρειττόνων δννάμεων τά ονόματα ονχι φνΰεων ζφων έοτίν ονόματα αλλά τάξεων, ών η δε τις χαϊ ηδε λογιχη φνοις τέτενχεν από ϋ-εον. »θρόνος* γάρ ονχ είδος ζωον ονδε »αρχή* ονδε »χυριό20 »της* ονδε »έξοναία*, αλλά ονόματα πραγμάτων, ίφ' ών έτάχθηοαν οι όντως προοαγορενόμενοι, ών το νποχείμενον ονχ άλλο τί εατιν η άνθρωπος, χαϊ τω νποχειμένφ Ονμβέβηχε το θρόνφ είναι η χνριότητι η αρχή η έξονοία. χαϊ kv τω \Ίηοον δε τω τον Νανη χεΐται το *"Ωφθη 147 »τφ iΙηοον άνθρωπος έν'ίεριχώ*, ος φηαιν »'Εγώ άρχιοτράτηγος όννά2δ »μεως χνρίον νννϊ παραγέγονα*. Κατά τοντο ονν ώς ϊοον δννάμενον εχληψεται τό φως τών άν- 148 θρώπων χάί φώς παντός λογιχον, παντός λογιχον τω »χατ* είχόνα »χαι όμοίωϋιν* είναι ϋ-εον άνθρωπου τνγχάνοντος. τό αυτό μέντοι 70 Η γέ έατι τριχώς όνομαζόμενον »φώς τών ανθρώπων* χαϊ άπαξαπλώς 30 »φώς* χαϊ »φώς άληθινόν*' φώς μεν ονν ανθρώπων, ητοι, ώς προα142* ποδέόειχται, ονδενός χωλνοντος τό εχλαμβάνειν χαϊ ετέρων παρά τον άνθρωπον είναι τό φώς φώς, η πάντων τών λογιχών διά τό 76R »χατ* είχόνα θεον< γεγονέναι ανθρώπων χαλονμένων. 3 Gen. 1, 26. - 8 Vgl. Gen. 18, 2 . - 8 Hebr. 13, 2 . - 9 Gen. 19, 1. — 1 2 Vgl. Hagg. 1, 13. — Sachar. 1, 4. 6. u. δ. Mal. 3, 1. — 13 Mark. 1, 2. — 1 9 Vgl. Ephes. 1, 21. — 23 Jos. 5, 13 f. — 27 Vgl. Gen. 1, 26. — 3 0 Vgl. S. 78, 19 ff.

4 ήμετέραν bis 5 όμοίωσιν am Bande mit -f- nachgetr. von II Η. Μ | 5 ψήσει] φησι, corr. Br | 7 nach νποχειμένον + ον Μ, πον Ferrarius | 15 τοντο] τον a. Ras. I 2 0 nach πραγμάτων]

+ τών Μ | 31 owtevdc] οίδεν, corr. Hu.

80

Origenes, Johannescommentar.

EM

149

(18) 'Επεϊ δε »φως* άπαξαπλώς εντανϋα μεν ό οωτήρ, εν δε τή χαϋολιχη τον αν τον 'Ιωάννον επιΰτολή λέγεται ο ϋεός είναι φώς, ο μεν τις οϊεται χαι ίντενϋεν χαταοχενάζεοϋαι τη ονοία μη διεοτηχέναι τον νιον τον πατέρα' ο δέ τις άχριβέοτερον τηρήοας, ο χαϊ νγιέοτερον λέγων, φήοει ον ταντόν είναι το φαΐνον εν τη οχοτία φως χαι μη δ χαταλαμβανόμενον νπ* αντής, χαϊ το φως εν φ ονδαμώς εΟτι οχοτία. 150 τό μεν γαρ φαΐνον εν τη οχοτία φως οιονεί επέρχεται τη Οχοτία, χαι διωχόμενον νπ' αντης χαί, ϊν' όντως εϊπω, επιβονλενόμενον ον καταλαμβάνεται' το δε φως, εν ω ονδεμία έοτϊ ΰχοτία, οντε φαίνει εν τη ΰχοτία οντε την αρχήν διώχεται νπ' αντης, ϊνα χαι ως νιχών άναγράφηται τω μη χαταλαμβάνεο&αι νπ' αντης διωχούοης. 151 Τρίτον ήν το λεγόμενον τοντο το φως »φώς άληϋινον*' ψ δε λόγω ό πατήρ της άληϋείας ϋ-εος π λείων έοτι χαι μείζων η άλήϋεια χαι ό πατήρ ων οοφίας χρείττων εϋτι χαι διαφέρων η αοφία, τούτω νπερέχει τον είναι »φώς άληϋινόν*. 15 152 Παραοτατιχώτερον de δύο φώτα τον πατέρα χαϊ τον νιον από τον Δαβίδ τνγχάνειν δια τούτων εΐοόμεϋα, οογε φηοϊν εν τριαχοατφ πέμπτω ψαλμφ' »Εν φωτί αον όψόμεϋα φως*, τοντο de αντό το φως των ανϋρώπων, το εν τή οχοτία φαΐνον, το άληϋινόν φως, kv τοίς εξής τον εναγγελίον »φώς τον χόομον* αναγορεύεται, φάοχοντος'ΐηοον" 20 153 »'Εγώ είμι το φώς τον χόομον*. μηδε τοντο δη απαραοήμαντον εάοωμεν, οτι Ινδεχομένον γεγράφϋαι' >0 γέγονεν εν αντφ φώς ην *τών ανϋρώπων, χαϊ το φώς τών ανϋρώπων ζωή ην*, το άνάπαλιν πεποίηχε' προτάοοει γαρ την ζωήν τον τών άνϋ-ρώπων φωτός, εΐ χαι ταντόν ίοτι »ζωή* χαι t ανθρώπων φώς*, τ φ προαπανταν ημίν 2δ έπϊ τών μετεχόντων της ζωής, τυγχανούοης χαϊ φωτός ανϋρώπων, το ζην αντονς τήν προειρημένην ϋείαν ζωήν παρα το πεφωτίοϋαι' νποχείοϋαι γαρ δεί το ζην, ϊν' ό ζών πεφωτιομένος γένηται' ονχ ήν δε άχόλονϋον πεφωτίοϋαι τον μηδέπω ζήν νενοημένον χαι επιγί154 νεοϋαι τω πεφωτίοϋαι τό ζήν. εί γαρ χαι ταντόν έοτιν ή ζωή χαι 30 το φώς τών ανϋρώπων, αλλ' αϊ γε επίνοιαι χαϋ ετερον χαι ετερον λαμβάνονται, τοντο δή τό »φώς τών ανϋρώπων* χαι »φώς £ϋνών* παρα τφ προφήτη Ήοαΐα λέγεται χατα τό »'Ιδον τέϋειχά οε είς δια»ϋήχην γένονς, είς φώς εϋνών*' χαϊ τούτφ τφ φωτϊ πεποιϋ-ώς ό 77 R Δαβίδ φηοιν εν είχοοτφ εχτω ψαλμφ' »Κύριος φωτιομός μον χαϊ 71Η Οωτήρ μον, τίνα \ φοβηϋήοομαι;* 142^ 2 I Joh. 1, 5 — 5 Vgl. Joh. 1, δ. — β Vgl. I Joh. 1, 5. — 12 Vgl. Joh. 1, 9. — 1 8 P s . 3 5 , 10. — 2 1 J o h . 8 , 1 2 . — 3 3 J e s . 42, 6 ( n a c h B a b « b a Q r ) . — 3 5 P s .

26,1.

17 οαγε] 8ye, corr. V | 18 τοντο] xavto, corr. We | 25 ήμΐν] ήμ&ς, corr. We.

Buch II, 23—25 (18—20).

81

XXIV. (19) Προς "θ γέγονε, γάρ φηΰιν, εν αντώ* (δηλονότι τω προειρημένφ λόγφ) »ζωή ην«, λεγέτωΰαν ονν ήμΐν, πώς ή ΰνζνγος τον λόγον ζωή γέγονεν έν τω λόγω, χαι πώς μάλλον τον λόγον ή ζωή φώς έοτι των ανθρώπων. είχός η γενομένη εν τω λόγω »ζωή*. προς ονς τοιαντα άποχρινονμεθα, οτι »ζωή* έντανθα ονχ ή χοινή λογικών χαι αλόγων λέγεται, αλλ* ή έπιγινομένη τω εν ήμΐν Ονμπληρονμένφ λόγω, της μετοχής από τον πρώτον λαμ15 βανομένης λόγον και χατά μεν το άποΰτραφήναι τήν δοχονΰαν ζωήν, ονχ ούϋαν ίέ αληθώς, χαι ποθείν χωρήΰαι τήν αληθώς ζωήν πρώτον χοινωνονμεν avrjj, η τις γενομένη έν ή μίν και φωτός γνώΰεως νπόοταΰις γίνεται, χαϊ τάχα αντη ή ζωή παρ' οϊς μεν δννάμει χαι 157 ονχ ενεργεία φώς έοτι, τοίς τα της γνώοεως έξετάζειν μή φιλοτιμον20 μένοις, παρ1 ετέρ^οις δε χαι ενεργεία γινομένη φώς' δήλον δε οτι παρ' οϊς χατορθονται το νπό τον Πανλον προΟτεταγμένον »Ζηλοντε >τα χαρίοματα τα. κρείττονα*' μείζονα δε τών χαριΰμάτων το και πάντων προτεταγμένον, οπερ έοτΙ »λόγος ΰοφίας*, χαι Φωτίοατε εαντοΐς φως« , ονχ απλώς »φως* άλλα ποιον φως, οτι το »της γνώοεως*' εί γαρ πάν φως, ο φωτίζει αν&ρωπος εαντφ, »φως γνώοεως* ην, μάτην (αν) προοέχειτο το »Φωτί>οατε εαντοίς φως γνώοεως*. πάλιν ότι η οχοτία έπϊ των μοχϋ-ηρών ΐδ έργων παραλαμβάνεται, διδάοχει ό αυτός εν τη έπιοτολη 1Ιωάννης φάοχων, οτι *'Εάν εϊπωμεν οτι χοινωνίαν εχομεν μετ' αντον, χαϊ εν »τω οχότει περιπατώμεν, ψενδόμε&α χαι ον ποιονμεν την άλή&ειαν* χαι πάλιν *Ο λέγων εν τω φωτι είναι χαι τον αδελφό ν αντον μι*θών, εν τη Οχοτία έοτιν ?ως άρτι* χαι έτι' »0 δε μιοών τον άδελ- 20 >φόν αντον εν τη οχοτία έοτι χαι εν τη οχοτία περιπατεί χαϊ ονχ *οϊδε πον υπάγει, ότι ή οχοτία ετνφλωοε τονς όφ&αλμονς αντον«. 161 τό γαρ εν τ φ οχότω περιπατείν εμφαίνει την ψεχτήν πράξιν χαϊ το μιοείν δε τον άδελφόν αύτοΰ [ου] της κυρίως χαλουμένης γνώοεώς Ιοτιν απόπτωμα. ότι δε χαϊ ο άγνοών τά &εΐα χατ αντο το άγνοεϊν 25 εν Οχότω διαπορενεται, φηοιν ο Ααβίδ' »Ονχ εγνωοαν ονδε οννήχαν, 162 οχότει διαπορενονται*. επίοτηοον δε τω »Ο θεός φως εοτι χαϊ »οχοτία £ν αντω ονχ εοτιν ονδε μία*, εί μη διά τοντο λέγεται τω είναι μη μίαν οχοτίαν, αλλ3 ητοι διά το γενιχόν δυο, η xal διά το χα&' εχαοτον των Ιδιχών πολλάς είναι πράξεις μοχ&ηράς χαϊ πολλά 30 δόγματα ψενδή πολλαί είοι οχοτίαι, ών ονδεμία εν τφ ϋ-εώ εοτιν ονχ αν λεχθέντος επι τον άγίον, φ φηοιν ό Οωτηρ τό * Υμεΐς έοτε *το φως τον χόομον*, ότι »φως« έοτιν [τον χόομον] ό άγιος, »χαϊ »οχοτία ονχ ϊοτιν εν αντφ ονδεμία*. 2 Vgl. Hos. 10, 12. — 6 Jes. 26, 9. — 7 Ps. 18, 9. — 9 Hos. 10, 12. — 12 Hos. 10, 12. — 14 Hos. 10, 12. — 17 I Joh. 1, 6. — 19 I Joh. 2, 9. — 20 I Joh. 2, 11 — 26 Ps. 81, 5. — 27 I Joh. 1, 5. - 32 Matth, δ, 14. — 33 1 Joh. 1,5.

5 προστάγματα] πρακτικά, corr. We, cf. Ζ. 6 | 6 {γαρ) + We | 14 (αν) + Voltz I 20 εως bis 21 έστί von JI Η. a. Rande nachgetragen; die Worte [o 6h μισών

τόν α\δελφον stehen auf Ras. | 24 ov ist z. str. | 32 ώ] 8, corr. Br | 33 [τον κόσμου] von Br gestr.

1,5]

Buch Π, 2δ—26 (20—21).

83

XXVI. (21) Ζητηθεί δε τις, εί έπϊ τον πατρός τε'ταχται το 163 »Σχοτία ονχ εΰτιν εν αντώ ουδεμίαπώς το έξαίρετον ερονμεν 79 R είναι έν αντώ, πάντη άναμάρτητον xal τον οωτήρα νοούντες, ωΰτε ΧΟΛ περί αντον αν ειπείν, ότι *Φώς έοτι χαι οχοτία ονχ εΰτιν εν δ ίαντφ ουδεμία«. από μέρους μεν ουν εν τοις ανωτέρω την διαφοράν 73Η παρεΰτήΰαμεν τολμηρότερον δε ετι εχείνοις χαι νυν προοΟ-ήΰομεν, 'ότι εί »τον μη γνόντα άμαρτίαν υπερ ημών άμαρτίαν έποίηΰε*, τον χριΰτόν, έποίηΰεν αντον νπερ ημών άμαρτίαν ό ουχ αν δνναιτο λέγεΰ&αι περί αντον' »Σχοτία εν αντώ ονχ εΰτιν ουδεμία*. 10 χαν γαρ >εν όμοιώματι οαρχός αμαρτίας* χαταχρίνας τνγχάνη ό Ιηοονς την άμαρτίαν τω το ομοίωμα της ΰαρχός της άμαρτίας άνειληφέναι, ονχέτι εξει πάντη νγιώς (τα) λεγόμενα χερϊ αντον οτι »Σχοτία εν αντώ ονχ εΰτιν ουδεμία*, προΰ&ήΰομε ν δ' οτι * αυτός 164 *τάς άΰθ-ενε ίας ημών ε λαβε χαι τ ας νόθους έβάΰταΰε*, χαι άΰϋ-ενείας 143ν χας της ψυχής χαι νόοους τάς τον χρυπτοϋ της χαρδίας | ημών άνθρωπου" δι ας άο&ενείας χαϊ νόοονς, βαΰτάΰας αντάς αφ' ημών, περίλυπον έχειν την ψυχην ομολογεί xal τεταραγμένην και ρνπαρά Ιμάτια ένδεδύΰθ-αι παρά τω Ζαχαρία άναγέγραπται' άπερ, ότε έχδνεο&αι εμελλε, λέγεται είναι άμαρτήματα. επιφέρει γονν έχεΙ' * Ιδον 20 »άφήρηχα τάς άμαιρτίας ΰον«. δια γαρ το άναλαβείν αντον τά τον 161 λαον τών πιοτενόν>των εις αντον άμαρτήματα πολλαχοϋ φηΰι' *Μα*χράν από της οωτηρίας μον οί λόγοι τών παραπτωμάτων μου* χαϊ *Σύ εγνως την άφροΰννην μον, χαϊ αϊ πλημμέλειαί μου από ΰον ονχ »ίχρνβηααν*. μηδεϊς δ* ημάς νπολαμβανέτω ταϋτα λέγειν άαεβονντας 166 25 εις τον χριοτόν τσν ϋ-εοΰ" φ γαρ λόγω ο πατήρ »μόνος Iχει ά&ανα*αίαν*, τοΰ χυρίον ημών διά φιλανϋ-ρωπίαν θάνατον τον νπερ ημών άνειληφότος, τοντω ό πατήρ εχει μόνος το »Σχοτία έν αντώ ονχ »εΰτιν ουδεμία*, τον χριΰτον διά την προς άνΟ-ρώπους ενεργεοίαν εφ' αντον τάς ημών οχοτίας άναδεδεγμένου, ϊνα τη δυνάμει αντον χατ30 αργήΰ% ημών τον θ-άνατον χαϊ έξαφανίΰη τό έν τη ψυχή ημών ΰχότος, ϊνα πληρω&ή τό παρά τω Ήΰαΐα' >'0 λαός ό χα&ήμενος έν 2 I Joh. 1, 5. — 4 I Joh. 1, 5. — 5 Vgl. ο. I, 37 f. — 7 Vgl. II Kor. 5, 21. — 9 I Joh. 1, 5. — 1 0 Vgl. Röm. 8, 3. — 13 I Joh. 1, 5. — 13 Vgl. Matth. 8, 17; Jes. 53, 4. — 15 Vgl. I Petr. 3, 4. — 17 Vgl. Mark. 14, 34; Joh. 12, 27. — 18 Vgl. Sachar. 3, 3. — 19 Sachar. 3, 4. — 21 Ps. 21, 2. — 2 3 Ps. 68, 6. — 2 5 Vgl. I Tim. 6, 16. — 27 I Joh. 1, 5. — 2 9 Vgl. II Tim. 1, 10. — 31 Matth. 4, 16; vgl. Jes. 9, 2. 8 εί — &εός str. W e als Glosse | 9 δνναιτο] ιτο a. Ras. | 10 nach αμαρτίας περί αμαρτίας v. II Η. in dicken Zügen über d. Linie nachgetragen; scheint eine vom Rand in den Text versetzte Glosse zu sein, wenn es nicht hinter 11 αμαρτίας gehört | 11 τής2] stark verblichen | 12 εΙμϊ εγώ, άπόοτειλόν με*, ερει γαρ ό ενιοτάμενος τη βα{Η)τέρα εμφαι- 10 νομένη νπονοία. οτι οίοπερ ό Ήοαΐας άπεοτάλη, ουχί αφ' ετέρον τόπον παρά τον χόομον τοντον, αλλά μετά το εωρακέναι »τον κνριον »κα&ήμενον επϊ &ρόνον νψηλον χάί επηρμένου* προς τον λαόν, ϊνα εϊπη' *Άχοή άχονοετε χαϊ ον μη οννήτε« και τά εξής, οντω χαϊ ό Ιωάννης ^οιωοχωμένης της αρχής της άποοτολής άναλογίαν εχονΰης 1δ ι προς την άποΰτολην τον Ηοάίον, άπούτέλλεται βαπτίζειν και ετοιμάζειν »χνρίφ λαόν χατεοχεναομένον* χαϊ μαρτνρείν »περϊ τον φω179 »τός«. τον των δ' όντως λεχ&έντων αν προς τον πρώτον λόγον, 76 Η λνοεις τοιανται προοάγονται ονγκατά&εοιν έπιοπώμεναι προς το περϊ 'Ιωάννον βα&ντερον νπονοονμενον' αντόθ-εν μεν επιφέρεται• >Οντος 20 »ήλθ-εν είς μαρτνρίαν, ϊνα μαρτνρήοη περϊ τον φωτός*' εί γάρ ήλ&ε, πο&εν ηλ&ε. και λεκτέον προς τον δνΰπαραδεχτονντα το εν τοις εξής νπό Ιωάννον λεγόμενον επϊ τον εωρακέναι το πνενμα το άγιον ως περιοτεράν χατερχόμενον επϊ τον οωτήρα (φηοϊ γάρ' »Ο πέμψας »με βαπτίζειν εν τω νδατι εκείνος μοι είπεν Έφ' ο ν αν ϊδης τό 25 »πνενμα καταβαΐνον και μένον επ' αντόν, οντος εΰτιν ο βαπτίζων εν »πνενματι άγίω χαϊ πνρί*). πότε γάρ πέμψας τοντ' ενετείλατο; αλλ' εικός άποκρίνεο&αι προς τό πνομα τοντο ότι, ότε δήποτε επεμπεν επϊ τό άρξαο&αι βαπτίζειν, τότε τοντον τον λόγον είπεν ό χρηματίζων προς αντόν. 30 180 XXX. *Ετι δε πληκτικώτερον προς τό ετέρω&έν πο&εν άπεοτάλΟ-αι τον 'Ιωάννην ενϋωματονμενον νπό&εΰιν ονκ άλλην τής είς τον 2 Gen. 3, 23. — 6 Joh. 1, 7. — 8 Jes. 6, 8. - 12 Vgl. Jes. 6, 1. — 14 Jes. 6, 9. — 16 Vgl. Luk. 1, 17. | 17 Vgl. Joh. 1, 7. — 2 0 Joh. 1, 7. — 2 3 Vgl. Joh. 1, 32 f. — 25 Joh. 1, 33.

2 άποφανεϊται We | 5 ήτοι] είτε Μ, ή V, corr. Pr | 6 περί aus Missverständnis eines Compendiums in der Vorlage; corr Bodl. | 8 πορενσεται]

σ über der Linie

| 19 έπιοπώμεναι] έπισπ a. Ras., sehr eng zusammengedrückt und von II Η. | 23 τον] τtpi, corr. We | 25 βαπτίζειν] βαπτίααι, corr. V; vgl. S. 67,10; 94, 28. βαπτίααι

ohne

Zeugen im NT. | 28 άποχρίνεσ&αι] νεα a. Ras. | 31 πληχτιχωτερον] έκπληκτιχώχερον,

corr. Pr, aber vgl. C. Ccls. VII, 12 (II, 164, 9 K.) u. Index.

1,6]

Buch II, 29. 30. (24).

87

βίο ρ επιδημίας tyovta η την περί τον φωτός μαρτυρία ν, το πνεύματος άγίον πληαβήναι 'έτι εκ κοιλίας μητρός αντον, λεγομενον νπο Γαβριήλ εναγγελιζομένον τω μεν Ζαχαρία την Ίωάννον γένεοιν τη δε Μαριάμ την τον ΰωτήρος ημών εν άν&ρωποις έπιδημίαν, και το ο >1δον γαρ οι ς εγένετο ή φωνή τον άοπαΰμον είς τα ώτά μον, εΟκίρ*τηΰεν εν αγαλλιάοει το βρέφος εν τη κοιλία μον*. τω γαρ τηρονντι 181 το μηδέν αδίκως μ?]δε κατά ΰνντνχίαν η άποκληρωΟιν ποιεΐν αναγκαίου παραδέξαο&αι πρεοβντέραν ovöav την 'Ιωάννου ψνχην τον οώματος και πρότερον νφεΰτώοαν πεπέμφ&αι &πι διακονίαν της περι 10 τον φωτός μαρτνρίας. προς τούτοις δε ον χαταφρονητέον xal τον 14δΓ *Αντός έοτιν 'Ηλίας ο μέλλων \ ερχεο&αι*. εάν δε κράτη ό χαθ-όλον 182 83 R φνχής λόγος ώς ον οννεοπαρμένης τω ϋώματι άλλα προ αυτόν τνγχανονοης και δια ποικίλας αιτίας ένδονμένης Οαρκι xal αϊματι, το *'Απεοταλμένος νπο &εον* ουκέτι δόξει έξαίρετον είναι περι Ίωάν1δ νον λεγομενον. ο γοΰν πάντων χάχιοτος, >6 άν&ρωπος της άμαρ*τίας ό νιος της απώλειας«, λέγεται παρά τω Πανλφ πέμπεοϋ-αι νπο τον &εοϋ~ *Διά τοντο, γάρ φηαι, πέμπει αντοίς ο &εός ίνέργειαν »πλάνης είς το πιοτεϋααι αύτους τω ψενδει, ίνα κρι&ώοι πάντες οι »μη πιΰτενααντες τη άλη&εία, αλλ' ευδοκήοαντες τη αδικία«. το δε 183 20 ζητηθ-εν όρα ει όντως λϋοαι δννηοόμεϋ-α, οτι ωοπερ άπλονατερον πάς άνθρωπος τω νπο Q-εον ίχτίοΟ-αι άνθρωπος εΰτι 9-εον, αλλ* ον 77 Η χρηματίζει πάς άνθ-ρωπος *(άν9ρωπος) 9εονάνθρωποι 9·εονέρήμφ· 'Ετοιμάοατε τήν όδόν χνρίον, ένδειας ποιείτε τάς τρίβονς »αντον*. χαι τάχα δια τοντο άπιοτήοας ό Ζαχαρίας τή γενέοει της . δειχννονϋης τον λόγον τον ϋ-εοϋ φωνής άπόλλνοι τήν φωνήν, λαμβάνων αντήν, ότε γεννάται ή πρόδρομος τον λόγον φωνή. Ινωτί4 Hos. 12, 3 . - 6 Röm. 9, 1 1 - 1 4 . — 8 (Gen. 25, 23). — 9 (Mal. 1, 2. 3). — 14 Vgl. Gen. 25, 23. Röm. 9, 13. — 19 Vgl. Jes. 40, 3. — 20 Vgl. Joh. 1 , 7 . — 23 Vgl. Aristot., hist. anim. 4, 9. — 29 Joh. 1, 23; Mark. 1, 3. — 31 Vgl. Luk. 1, 20. - 32 Vgl. Luk. 1, 64. 6 μήπω] μηδέπω, corr. Pr nach Z. 10 | 10 γένοιτο] γ a. Rae., urepr. wohl zwei Buchst. | μήπω bis 13 ίρρέθη als unnötige Dublette zu str. | 17 ονκ] ον über ff'

d. Linie | 18 πιοτιχώτερος] πιστιχώτερον, corr. We | 23 διαφ Μ, διαφέρει V διαφέροναι Edd. | 32 (άνα)λαμβάνων We.

90

Origenes, Johannescommentar.

Ρ, 6

οαοθαι γαρ δει φωνήν, ϊνα μετά ταΰτα ό νους τον δειχννμενον υπό 195 της φωνής λόγον δε'ξαοθ-αι όννη&η. όιόπερ και όλίγφ πρεοβντερος κατά τό γεννάοθ-αι ο 'Ιωάννης εΰτι τοϋ χριοτον' , φωνής γαρ προ λόγου αντιλαμβανόμεθα, αλλά και όείχννοι τον χριοτον ό :Ιωάννης' φωνή γαρ παρίοταται ό λόγος, άλλα χαϊ βαπτίζεται υπό Ιωάννου δ ο χριΟτός, ομολογοϋντος χρείαν εχειν υπ' αυτοϋ βαπτιο&ηναι' άν&ρώποις γαρ υπό φωνής καθαίρεται λόγος, τη φύοει τοϋ λόγου καθαίροντος πάΰαν την οημαίνουααν φωνή ν. χαι άπαξαπλώς ότε 'Ιωάννης τον χριοτον δείχνυοιν, άνθρωπος θεόν δείχνυοι χαι οωτηρα τον άοώματον, χαι φωνή τον λόγον. 86R 1%

X X X I I I . (27) Χρήΰιμον δ' αν εϊη, ωΟπερ επι πολλών ή των ονομάτων ενάργεια, οντω χαι έπι τοϋ τόπον τούτον το Ιδεϊν ο τι 0?ΐμαίνει ο 1Ιωάννης χαι ό Ζαχαρίας, χαι γαρ ως οντος τινός ουκ ευκαταφρόνητου κατά την τοϋ ονόματος θέοιν, οι μεν ουγγενεΐς Ζαχαρίαν αυτόν καλείοθαι βούλονται, ξενιζόμενοι επι τω βούλεοθαι την 15 'Ελιοάβετ 'Ιωάννην αυτόν όνομάζειν ό δε Ζαχαρίας γράψας τό »'ΐωάν191 *νης ε0ται ονομα αυτώ* απολύεται της επιπόνου οιωπής. εΰρομεν τοίνυν εν τη ερμηνεία των ονομάτων ['Ιωάννης] τό *'ΐωά(ν)« χωρίς του »ης* μεταλαμβανόμενον, οπερ τ αυτόν οίόμεθα είναι τω »'Ιωάννης*' επει και άλλα ή καινή διαθήκη 'Εβραίων ονόματα έξελλήνιαε, χαρα- 20 χτηρι αυτά είποϋΰα ελληνικό, ωΰπερ άντι *'Ιακώβ* »Ιάκωβος*, χαι άντι »Συμεών* »Σίμων*. »Ζαχαρίας* δε * μνήμη* είναι λέγεται, ή de 198 »'Ελιοάβετ* »θεον μου ορχος* η *θεοΰ μου εβδομάς*. από θεοϋ δή »χάρις* Ικ της περϊ θεοϋ »μνήμης* κατά τον τοϋ θεον ημών »ορκον* 4 Vgl. Job. 1, 29.36. — 5 Vgl. Matth. 3,13 ff. — 1 5 Vgl. Luk. 1,59 ff. — 16 Luk. 1, 63. — 17 Vgl. Luk. 1, 64. — 18 Vgl. Schürer, Geschichte d. jüd. Volkes III 3 , 540 f. — 19 Lagarde, Onomastica sacra 2 p. 94,6: Johannan, cui est gratia vel domini gratia; Armen. Onom. „Jönan (andere Lesart Jöan): Gnade." — 21 Lagarde, Onomastica sacra 2 p. 82, 4: Zacharia, memor domini. Vgl. p. 96, 16. 197, 82 Ζαχονρ μνήμη (80 f. Ζαχαρίας μνήμη &εον, μνήμη άοράτον κτλ.) 204, 12 Ζαχαρίας μνήμη

χνρίον.

Armen. Onom. „Zacharia: Erinnerung des Herrn." — 23 Lagarde, 1. c. p. 40, 2: Elisabeth dei mei saturitas uel dei mei iuramentum aut dei mei septimus. Vgl. p. 14, 17; Armen. Onom. „Elisabeth: mein Gott ist Eid." 3 γεννασ&αι] γενέσθαι E d d . | 1 1 ΐΐη] ήν, corr. W e | 1 2 ένάργεια] Ενέργεια, corr.

We I τό viell. mit Hu zu str. | 18 Ίωά(ν) Pr, 5/ωά Μ; das Onomasticon wird wohl *1ωνάν (fur "jM·») geboten haben; vgl. d. armen. Onom., wo *Ιωάν kaum richtig ist j 19 Die Etymologie ist wohl ausgefallen; nach 100, 3 »θεοΰ χάρις«: ')3>^'i>, ("Jjn'm^i = „Jahve ist gnädig" | 21 «vrt] ^ M, von V richtig aufgelöst, doch auf Ras., έπΙ E d d . | Ιάκωβος] ίάκωβον, corr. We | 2 2 « v r t ] £

Μ | σίμωνα V | 2 3

ϊβδομάς

nach S. 91, 3 u. Hieronymus „dei mei septimus" [Hieronym. verlas εβδομάς zu έβδο-

μος] εβδομον MV E d d . | δή] δε E d d .

1,6]

Buch II, 32—34 (26-2S).

91

τον περϊ τους πατέρας έγεννηθ-η 6 'Ιωάννης, ετοιμάζων »χνρίοι λαονχατεοχεναομένον* επϊ τέλει της παλαιάς γενόμενος δια&ήχης, η εοτι οαββατιομον χορωνίς' διο ον δύναται γεγεννήο&αι άπο της »εβδομάδος τον τ&εον* ημών, την μετά το οάββατον άνάπανΰιν τον οωτηρος ημών δ κατά την άνάπανοιν αντον εμποιοϋντος τοίς ουμμόρφοις τον &ανά14ΰν τον αντον \ γεγενημένοις xai δια τοντο χαϊ της άναοτάοεως. I» 7. Ούτος ήλ&εν εις μαρτνρίαν, φωτός, 'ίνα πάντες πιστενσωσι Λ'

ίνα μαρτνρήστ] αντον.

περί τον

XXXIV. (28) Τών ετεροδόξων τίνες πιΰτεύειν φάαχοντες εις τον 10 χριοτον, χαι δια το άναπλάοοειν ετερον (d-εον) παρά τον δημιονργον SO Η ώς άχόλον&ον αντοϊς ον προοιέμενοι την επιδημίαν αντον νπο τών προφητών προχατηγγέλ&αι, άνατρέπειν πειρώνται τ ας δια τών προφητών περϊ Χριοτον μαρτυρίας, φάαχοντες μη δεϊοθ-αι μαρτύρων τον νιόν τον &εον, έχοντα το τον πιοτεύεο&αι άξιον εν τ ε οίς χατήγγειλε Ιό οωτηρίοις λόγοις δυνάμεως πεπληρωμένοις xai εν τεραοτίοις εργοις αντό&εν χαταπλήξαΟ&αι πάνϋ·' όντινονν δνναμένοις. χαϊ φααιν 200 87R »Ei Μωοής πεπίοτενται δια τον λόγον χαϊ τας δννάμεις, ον »δεη&εϊς μαρτύρων προ αντον τίνων αντον χαταγγειλάντων, >άλλά xai εχαοτος τών προφητών παρεδέχ&η νπο τον λαον 20 »(ας άπο d-εον άποΰταλείς, πώς ονχϊ μάλλον Μωνοέως xai »τών προφητών διαφέρων δύναται χωρίς προφητών μαρτν»ρούντων τα περϊ αντον άνΰοαι ο βούλεται χαϊ ωφεληοαι >το τών άνϋ-ρώπων γένος*; παρέλχειν ονν οϊονται το νπο προ- 201 φητών αντον νομίζεο&αι προχατηγγέλ&αι, τοντο πραγματενααμένων, 25 ως εϊποιεν αν εχείνοι, τών την χαινότητα της ϋ-εότητος παραδέξαο&αι τονς είς Χριοτον πιοτεύοντας ον βονλομένων, αλλά ίπϊ τον αντον χαχαντήοαι &εόν, ον xai προ 'ΐηύον Μωοης χαϊ οι προφήται ϊδίδαξαν. Αεχτέον ονν προς αντούς, ότι πολλών αίτιων δυναμένων γενέο&αι 202 30 προχαλονμένων είς το πιοτεύειν, ενίοτέ τίνων άπο τήοδε μεν της αποδείξεως ον πληττομένων, άπο ετέρας δέ, εχειν τον &εον πλείονας 1 Vgl. Luk. 1, 17. — 2 Vgl. Luk. 16, 16. — 5 Vgl. R8m. 6, 5. — 10 Vgl. Irenaens, IV, 34, 5ff. — 1 5 Vgl. Matth. 7, 29. — 17 Der Ursprung dieses gnostischen Fragments ist ungewiss. V

έγενή&η \ 2 γενόμενος] γενομένης corr. Pr; vgl. Luk. 16,16 | 3 γεγεννΤ/σ&αι] γεγενήσ&αι, corr. Pr | 5 τον ϋ-ανάτον] τψ &ανάτψ, corr. Pr, vgl. 6 τής αναστάσεως und Röm. 8, 29, welche Stelle Orig. mit 6, 5 contaminiert zu haben scheint; in Matth. XIII, 9 [III, 2Ü9, 9 f. L] ανμμόρφονς ον μόνον τον d-ανάτον αντον αλλά xai ΐ'7ς αναστάσεως | 10 (&εόν) -(- Pr J 20 (ό) Μωνοέως? We. 1

92

Origenes, Johannescommentar.

P. 7

άφορμάς άν&ρώποις παρέχειν, ίνα παραδεχθ-ή, οτι ϋ-εός ο νπερ πάντα 203 τ α γενητά ενηνθ-ρώπηοεν. εναργώς γοΰν εοτιν ΙδεΙν τινας εχ των προφητικών. προρρήοεων είς ΰαυμαομόν τον χριοτον ερχομένους, καταπληττ ο μένους την των τοαούτων προ αυτόν προφητών φωνην ουνιοτάοαν τόπον γενέοεως αυτοϋ κ αϊ χώραν ανατροφής xai ίαχύν δ διδαοκαλίας, δυνάμεων τε d-αυμαοίων ποίηοιν και παθ-ος αν&ρώπινον 204 υπό άναοτάοεως καταλνόμενον. και τοϋτο δε επιβκεπτέον, οτι αι μεν τεράοτιοι δυνάμεις τους κατά τον χρόνον τον κυρίου γενομένους προκαλεϊθ9·αι επϊ το πιοτεύειν έδύναντο, ουκ ϊοωζον δε το έμφαντικόν μετά χρόνους πλείονας ηδη και μϋ&οι είναι νπονοηθ-είΰαι. πλείον 10 γάρ των τότε γενομένων δυνάμεων ίοχύει προς πει&ώ ή νϋν ϋννεξεταζομένη ταΐς δννάμεοι προφητεία, κάκείνας άπιΰτεΐοϋ-αι νπό τών 205 ερευνώντων αντάς κωλνονοα. τάχα δε αι προφητικοί μνρτνρίαι ου μόνον κηρύοοουοι Χριοτον έλεναόμενον ονδε τοϋΟ·' ημάς διδαΰχονοι και άλλο ου&έν, αλλά πολλην ϋ-εολογίαν οχέοιν τε πατρός προς υιόν 81Η xai υίοϋ προς πατέρα εοτι μα&εΐν ουκ ελαττον από τών προφητών, δι ών άπαγγέλλουοι τά περι αυτοϋ η άπό τών άποΰτόλων | διηγον- 147 γ 206 μένων την μεγαλειότητα (του) νιου τοΰ &εοϋ. Ιΰτι δε τολμηΰαντα και χωρίς τούτων τοιοΰτόν τι ειπείν, οτι είοι Χριοτοΰ μάρτυρες τω S8R μαρτυρείν περί αυτοϋ κοομούμενοι και ον πάντως εχείνφ τι διά τον 20 μαρτυρείν περι τοΰ υίοϋ τοΰ &εοΰ καταχαριζόμενοι, ώς ομολογήοαιεν 207 άν πάντες περι τών Ιδίως όνομαζομένων μαρτύρων ΧριΟτον. τί ονν ϋ-αυμαβτον, εί ωϋπερ έκοομη&ηοαν τω μάρτυρες είναι Χριοτοΰ πολλοί τών γνηοίων Χριοτοΰ μαθ-ητών, ούτως ol προφήται τό προκαταγγείλαι Χριϋτόν νοηβαντες αυτόν δώρον άπό &εον είληφαοι, διδάβκοντες 25 ον μόνον τους μετά την Χριοτοΰ επιδημίαν, ά δει φρονείν περί τοΰ 208 υίοϋ τοΰ Θ-εοΰ, άλλα και τους ίν προτέραις εκείνων γενεαΐς; όίοπερ (γάρ) ο μη εγνωχώς τον υιόν νΰν ονδε τον πατέρα εχει, ουτω xai πρότερον νοητέον' διόπερ »Αβραάμ ήγαλλιάοατο, ινα ϊδη την ήμέραν ι ΧριΟτον, και είδε xai εχάρη«. άποοτερεϊν τοίνυν βούλεται τον χορόν 30 τών προφητών χάριν την μεγίοτην ό βουλόμενος αντοΰς μη δείν μαρτνρείν περι Χριοτοΰ' τί γάρ άν και ή προφητεία η εξ έπιπνοίας αγίου πνεύματος είχε τηλιχοΰτον, εί ΰπεξήρητο αυτής τά περι της 209 κυρίου ημών οίκονομίας; ώς γάρ ή &εοθέβεια κεκόομηται τών διά 26 Vgl. II Clem. 1, 1. -

28 Vgl. I Joh. 2 , 23. — 29 Vgl. Joh. 8, 56. —

2 γενητα] nach e ist ν ausr. | $ προρρήοεων] ορρ a. Ras. | 9 έμφαντιχύν] έμφατιχον, corr. V | 10 μϋ&οι] μί'&ονς, eorr. We | νπονοηθ-εΐααι] νπονοη&είοας, corr. Hu | 11 ισχύει] Ιαχει Μ, ισχνέ V, corr. Β | 12 κακεΐναις darüber -Η uhd a Compend. für ας | 17 επαγγελλονσι ] άπό] νπό, corr. V | 18 (τον) + V | 25 άπό] νπό, corr. We | 28 (γαρ} + We | 33 nach της + τον V.

Buch II, 34—35 (28—29).

93

μεοίτον και άρχιερέως και παρακλητον και f επιβτημονικώς προΰερχομένων τω των όλων &εφ, ακάζονοα αν εΐ μη δια της &νρας τις εΐΰίοι προς τον πατέρα, όντως και η των πάλαι ϋ-εοοέβεια τη νοήοει χαι π'ιοτει και προοδοκία Χριοτον ιερά ην και παρά &εφ αποδέκτη' δ επει τετηρήκαμεν ότι ο &εός μάρτυς είναι ομολογεί, και περι τον γριΰτοϋ το αυτό αποφαίνεται, πάντας ίπι το μιμητάς αντον και τον χριοτοϋ γενέο&αι παρακαλώ ν, κατά το μαρτνρεΐν αυτονς, οίς χρη μαρτνρείν' φηοϊ γάρ' »Γένεο&έ μοι μάρτυρες, κάγώ μάρτυς, λέγει »κύριος ό ϋ-εός, και ο παις ον εξελεξάμην*. πας δε ο μαρτύρων τη 210 10 άλη&εία, εϊτε λόγοις εϊτε εργοις εϊτε οπωΰποτε ταύτη παριοτάμενος, »μάρτυςc ευλόγως αν χρηματίζοι. αλλ' ηδη κυρίως (ώς) το της άδελφότητος ε&ος έκπλαγέντες διά&εοιν των εως d-ανάτου άγωνιΰαμένων νπερ άληϋ-είας η ανδρείας, κυρίως μόνους »μάρτυρας* ωνόμαοάν τους τη εκχυθεί του εαντων αίματος μαρτνρηααντας τω της 15 &εοοεβείας μυατηρίω, τοϋ αωτηρος πάντα τον μαρτνρονντα τοις περί 82 Η αντον καταγγελλομένοις »μάρτυρα« όνομάζοντος. φηοϊ γονν άνα- 211 λαμβανόμενος τοις άποΰτόλοις' »Εοεΰ&έ μου μάρτυρες εν τε 'ΐερον89 R »ϋαλημ και έν πάθη τη 'Ιουδαία χαϊ Σαμαρεία χαι εως εσχάτου της γης*, ετι δϊ ωαπερ 6 καϋ-αρ&εις λεπρός το προοτεταγμένον υπό 20 Μωαέως προαάγει δώρον, *εΙς μαρτύρων« τοντο ποιών τοις μη πιοτεύοαΰιν είς τον χριατόν, ούτως είς μαρτύρων τοίς άπίατοις ol μάρτυρες μαρτνρονοι χαϊ πάντες οι άγιοι, ών λάμπει τά εργα >εμ147» »προΰ&εν των άνθ-ρώπων*. πολιτεύονται \ γαρ παρρηοιαζόμενοι έν τω αταυρφ τοϋ χριατον και μαρτυροΰντες περί του άλη&ινον φωτός. 2δ XXXV. (29) Και 'Ιωάννης τοίνυν ήλ&εν, ϊνα μαρτνρηοη περι 212 τοϋ φωτός' ός μαρτύρων »χέχραγε λέγων«" >'0 όπίοω μου έρχόμε»νος εμπροο&έν μου γέγονεν, οτι πρώτος μου ην. ότι έχ τον πλη»ρώματος αυτοΰ ημείς πάντες έλάβομεν, χαι χάριν άντϊ χάριτος' οτι »ό. νόμος δια Μωαέως ίδό&η, ή χάρις χαϊ ή άλήϋ-εια δια 'ΐηαον 30 »Χριατον έγένετο. 9-εόν ουδείς εωραχε πωποτε' ό μονογενής ϋ-εος »ό ων είς τον χόλπον τοϋ πατρός έκεΐνος έξηγήΰατο*. πας γονν 213 οντος ό λόγος εκ προΰώπου τοϋ βαπτιΟτον μαρτυροϋντος τ φ χριΰτφ 1 Vgl. Gal. 3, 19 f. Hebr. 7, 26 ff. I Joh. 2, 1. — 2 Vgl. Joh. 10, 9 . - 5 Vgl. Jer. 49, 5. Jea. 43, 10. — 8 Jee. 43, 10. — 14 Vgl. I Tim. 3, 16. — 17 Act. 1, 8. 1» Vgl. Matth. 8, 4. — 2 2 Vgl. Matth, δ, 16. — 25 Vgl. Joh. 1,7. — 26 Joh. 1,15—18. 1 ίπιστημοηκως verderbt, ίηιστάτ^ μόνον*} We; έπιστημόνωςΊ (vgl. hom 5,11 in Jer. p. 40,23) | 3 είσίοι] εΐαΐη, corr. We | 6 άποφαίνεται] άποφαίνεσΒ-αι, corr. Jacobi

αντον] αύτονς, corr. Jacobi | 7 αντονς] αντον, corr. Pr | 11 (ώς) Η- Pr [ 16 μάρτυρα]

μάρτυρας, corr. Pr | όνομάζοντα] όνομάζοντας, corr. V | 19 h:i] εοτι, corr. We | 2 0 προσάγει] προσάγων, corr. We | 29 Statt Μωαέως ist mit BCLXJ33K Μωϋαίως

zu sehr. vgl. S. 109, 5.

94

Origenes, Johannescommentar.

Ρ, 7

ειρηται, όπερ λανθάνει τινάς οίομένους από τοΰ >'Εχ τον πληρώματος αντον ημείς πάντες ελάβομεν* εως τον * Εκείνος έξηγήοατο* 214 be τον προοώπον 'Ιωάννου τον άποΟτόλου λέγεβ&αι. προς τη προειρημένη δε τον βαπτιστοϋ μαρτυρία, αρχομένη άπο τοϋ όπίοω »μου ερχόμενος εμπροο&έν μου γέγονε* και ληγούοη είς το *Εκείνος 5 *εξηγήοατο* και αύτη η μαρτνρία εοτιν 'Ιωάννου μετ' εκείνην δευτέρα, οτε προς τους άποοτείλαντας έξ Ίεροοολύμων Ιερείς και Λευίτας, 'Ιουδαίων αυτούς άποοτειλάντων, ομολογεί ονχ αρνούμενος το άλη&ές, ως άρα ονχ αυτός ειη ό χριοτός ονδε 'Ηλίας ούδε ό προφήτης, αλλά »φωνή βοώντος εν τη ερήμοΥ Εν&ννατε την όδόν κνρίον. 10 *κα&ώς είπεν 'Ηοάίας ό προφήτης«. 215 Μετά δε ταΰτα άλλη μαρτυρία τοΰ αύτοϋ βαπτιοτον περί Χριοτοϋ £θτι, την προηγονμϊνην αντον ύπόοταοιν ίτι διδάοκονοα διήχουοαν επί πάντα τον κόομον κατά τάς ψνχάς τάς λογικάς, οτε φηοί' *Μέοος »υμών ϊοτηχεν όν νμείς ονχ οϊδ«τε, όπίοω μον ερχόμενος, ον ουκ 1δ *είμί άξιος εγώ ίνα λυθώ αντοΰ τον ιμάντα τοϋ νποδήματοςι. και έπίοκεψαι, ει δια το εν μέοφ τοΰ παντός είναι οώματος την χαρδίαν, εν δε τη καρδία το ήγεμονιχόν, κατά τον εν εχάστω λόγον δύναται νοείο&αι τό »Μέΰος νμών ϊοτηχεν όν νμείς ουκ οίδατε«. 216

Τετάρτη δε προς τούτοις μαρτυρία 'Ιωάννου περι Χριοτοϋ ήδη και τό άν&ρώπινον αυτοϋ πά&ος νπογράφονοα, ότε λέγει' »"ΐδε ό »αμνός τοϋ ϋ-εοϋ, ό αϊρων την άμαρτίαν τον κόομον. οντός εοτιν »υπέρ ου εγώ είπον οτι όπίοω μου έρχεται άνήρ ος εμπροο&έν μον *γέγονεν, ότι πρώτος μου ην' κάγώ ουκ ηδειν. αντόν, αλλ' ϊνα φάνε*ρω&η τω 'Ιαραήλ, δια τοϋτο ήλ&ον εγώ εν υδατι βαπτίζων«. 217 Και πέμπτη μαρτυρία άναγέγραπται κατά τό » ΤεΘ-έαμαι τό πνεύμα »καταβαίνον ώς περιοτεράν εξ ονρανοϋ, και ίμεινεν επ' αντόν κάγώ »ούχ ήδειν αυτόν, άλλ' ό πέμψας με βαπτίζειν εν υδατι, εκείνος μοι »είπεν 'Εφ' όν άν ιδης τό πνενμα καταβαίνον χαϊ μένον επ' αυτόν, »οντός εοτιν ό βαπτίζων εν πνεύματι άγίω * *. κάγώ εώραχα, και »μεμαρτύρηκα οτι οντός εοτιν ό υιός τοϋ &εον«. 218 Εκτον "ΐδε ό αμνός τοϋ &εον«. μεΘ·' ην μαρτνρίαν, άκουοάντων τών δυο μα&ητών τοϋ 'Ιωάννου και άχολον&ηοάντων τω 'ίηοοϋ, Οτραφεις ό 'ΐηοοϋς και ΰεαοάμενος τους 6 Vgl. Joh. 1,19—23. — 10 Job. 1,23. — 14 Joh. 1,26 f. — 21 Job. 1,29—31. — 26 Joh. 1, 32-34. — 32 Vgl. Joh. 1, 35. — 33 Joh. 1, 35. - 34 Vgl. Joh. 1, 38. 12 τον nachträgl. eingeflickt | 13 nach διδάσκουσα ist ein Buchst, ausradiert | 18 κατά] και, corr. Br | 30 nach άγίω fügt Orig. an andern Stellen noch και πνρΐ hinzu; s. o. S. 67, 12. 86, 27. Doch ist das wohl ein durch Contaminierung mit Matth. 3, 11. Luk. 3, 16 entstandener, nur von einer Hs. (C*) gebotener Zusatz.

20

83Η 90 R 25

30 148*

35

1,7]

Buch II, 3 5 - 3 ? (29—30).

95

όνο άχολονΘ-οϋντας αποκρίνεται λέγων *Τί ζητείτε;* (XXXVI) και τάχα 219 ου μάτην μετά εξ μαρτυρίας παύεται μεν ό 'Ιωάννης μαρτύρων, Ίηοονς δε κατά το έβδομο ν προτείνει το *Τί ζητείτε*; πρέπονοα δε ώφελημένοις νπο της 'Ιωάννον μαρτυρίας η φωνη άναγορενονΰα τον χριοτόν δ διδάοκαλον και ομολογοΰοα το οίκητηριον ποΟ-εΙν ϋεάοαο&αι τοΰ νιου τον &εον· φαοϊ γαρ αντω' *Ραββϊ (δ λέγεται μεϋερμηνενόμενον >/1ιδάθκαλε*), που μένειςπας ό ζητών ενρίοκει*, ζητήοαοι την Ιηοον μονην τοις \Ιωάννον μα&ηταΐς νποδείκννοι, λέγων αντοϊς' »Ερχεο&ε και οψεα&ε*, τάχα δια τον μεν >ΕρχεοΟ-ε* έπι το πρακτικό κον αυτους παρακαλώ ν, δια δε τον *Οψεο&ε* την άκολονϋ-οΰοαν τη κατορθωθεί τών πράξεων d-εωρίαν πάντως εοεο&αι τοίς βονλομένοις •υπογράφων, γινομένην εν τη τονΙηοον μονη. προνκειτο δε τοις ζητήοαοι 220 πον μένει Ιηαονς, άκολον&ήοαοι τ φ διδαοκάλ ω και ϋεαοαμένοις, παραμεΐναι τω Ιηοον xal την ήμέραν ίκείνην Οννδιατρίψαι τω νίφ τοΰ 15 ϋ-εον. έπεϊ δε ό δέκατος άριϋ-μός τετήρηται ώς άγιος, ονχ ολίγων μνοτηρίων εν τη δεκάδι αναγραφομένων γεγονέναι, νοητέον ου μάτην και εν τω εναγγελίω την δεκάτη ν άναγράφεοϋ-αι ωραν της τών 'Ιωάννου μα&ητών παρά τω Ιηοοΰ καταγωγής, ων \'Ανδρέας ό αδελφός Σίμωνος Πέτρον ην, οοτις ωφεληθείς εν τω παραμεμενηχέναι τω 20 Ίηοον, ενρών τον άδελφόν τον ϊδιον Σίμωνα (τάχα γαρ πρότερον ονχ ενρητο) φηόιν εϊυρηκέναι τον Μεοοίαν, ο εοτι μεϋερμηνενόμενον ΧριΟτός. επεί γοιρ »ο ζητών ευρίΰκει*, εζητηοε de πον μένει ο 'ΐη- 221 οονς, και ακολον&ήοας, ϋ-εωρηοας αυτού την μονην, παραμένει τω 84Η κνρίφ έν τη δεκάτη ωρα xtu ενρίΰχει τον νίόν τον ϋ-εον, τον λόγον και 91R την ΰοφίαν, βααιλενεταί τε νπ' αντον, δια τοΰτό φηοιν' »Ενρήχαμεν »τον Μεοοίαν*. αύτη δε ή φωνη νπο παντός αν λέγοιτο τοΰ τον τον θεον λόγον ενρηκότος και νπο της ϋ·ειότητος αντοΰ βαΟιλευομένον. καρπον de εν&έως προοάγει τον αδελφό ν τώ χριοτφ, ω Σίμωνι 222 έχαρίοατο ό 'ΐηοονς το εμβλέψαι αυτφ, οπερ εοτΐ δια τοΰ έμβλέψαι 30 έπιοκοπήοαι και φωτίοαι αντον το ηγεμονικό ν καΐ δεδυνηται δια το ίμβεβλεφέναι αυτφ τον Ίηοοϋν 6 Σίμων βεβαιωθ-ήναι, ωοτε τον έργον της βεβαιότητος xal της οτερρότητος έπώνυμος γενέοϋαι και κληϋήναι »Πέτρος«. XXXVII. (30) 1'Αλλ' έρεί τις, τί δηποτε προκειμένου διηγηΰαοϋαι 221 148* τ ό »Ούτος ήλϋεν | εις μαρτυρίαν, ϊνα μαρτυρηοη περί τοΰ φωτός« 3 Joh. 1, 38. — 7 Vgl. Lnk. 11, 10. — 9 Joh. 1, 39. — 12 Vgl. Joh. 1, 39f. - 17 Vgl. Joh. 1, 39. — 20 Vgl. Joh. 1,41. — 22 Vgl. Luk. 11,10. — 25 Joh. 1, 41. 29 Vgl. Joh. 1, 42. — 35 Joh. 1, 7.

a

21 μεσίαν nach der Schreibweise der meisten jüngeren Has | 26 μεαίαν | τον τόν] τούτον, corr W e | 28 (Σίμωνα)

ψ Σίμωνι)

We.

96

Origenes, Joharmescommentar.

[1,7

πάντα ταϋτα διεξεληλύ&αμεν; λεχτέον δε, οτι εδει παραΰτήααι τας μαρτυρίας τοϋ 1Ιωάννου τας περί τοΰ φωτός, χαι την τάξιν αυτών εχ&έοΰαι την τε άχολου&ήοαοαν οίς εμαρτύρηοεν ώφέλειαν, γενομένην μετά την \Ιωάννου μαρτνρίαν από τοϋ Ίησοϋ, ίνα το άνύοιμον της 224 'Ιωάννου μαρτυρίας δηλω&η. χαι προ των ενταϋ&α δε μαρτυριών η ϊ· εν τη άγαλλιάοει οχίρτηοις τον βαπτιοτοϋ εν τη χούΛα της'Έλιοάβετ έπι τώ άοπαομφ της Μαρίας μαρτυρία περί Χριοτοΰ ην, μαρτυροϋντος τη &ειότητι της ουλλήψεως xal γενέοεως αυτόν, χαι τί γαρ η πανταχού μάρτυς χαι πρόδρομος τοΰ 'ΐηοοΰ έοτιν ο Ιωάννης, προλαμβάνων την γένεοιν αύτοΰ χαι προ ολίγου τοϋ Q-ανάτου άπο&νηοχων 10 τοϋ υίοϋ τοϋ &εον, ϊνα μη μόνον τοίς εν γενέοει άλλα χα\ τοίς προΰδοχώοι την δια Χριοτοΰ άπο &ανάτου έλευ&ερίαν προ τοϋ χριοτοΰ επιδημών, πανταχού ετοιμάοη χυρίω λαόν χατεΰχευαΰμένον; φ&άνει de xal έπι την δευτέραν Χριοτοΰ παρουοίαν χαι ϋ-ειοτέραν ή 'Ιωάννου μαρτυρία· »El γαρ &έλετε, φηοί, δέξαοΰαι, αυτός έοτιν 1Ηλίας ό μέλλων 15 »ερχεθΘ-at. ό εχων ώτα άχούειν, άχουέτω*. 225 Ουοης δε αρχής, εν η ό λόγος (ηντινα οοφίαν είναι από τών Παροιμιών άπεδείξαμεν), όντος δε χαι τοϋ λόγου, γενομένης τε εν τούτω ζωής, τής τ ε ζωής τυγχανοΰ ΰης φωτός άι&ρώπων, ζητώ τί δήποτε ό γενόμενος > άνθρωπος άπεοταλμένος παρά &εον, ω ovo μα 2) νΙωάννης, ήλϋ-εν είς μαρτυρίαν, ϊνα μαρτυρήόη περί τοϋ φωτός*. 226 δια τί γοϋν ουχ »ϊνα μαρτυρήόη περϊ τής ζωής*, η »ϊνα μαρτυρήόη »περί τοϋ λόγου*, η »περι τής αρχής*, η όποιαόδήποτε άλλης έπινοίας τοϋ χριοτοΰ; έπίοκεψαι δε εΐ μή, (επει) *ό λαός ό χα9·ήμενος εν οχότω »φώς είδε μέγα*, χαι επει »τό φώς εν τη οχοτία φαίνει* μή χατα- 25 λαμβανόμενον υπ' αυτής, οί εν οχότω τυγχάνοντες δέονται φωτός, 85Η 227 τοΰτ' ϊοτιν οί άνθρωποι, εΐ γαρ τό φώς τών άν&ρώπων *kv τή »οχοτία φαίνει*, εν&α ουδαμώς ενέργεια οχοτίας τυγχάνει, ετέρων 92 R επινοιών τοΰ χριΰτοϋ χοινωνήοομεν, νυν χυρίως χαι χατά τό άχριβες ου μετέχοντες αυτών, πώς γαρ μετέχομεν ζωής οί ετι τό οώμα τοϋ 3D 9-ανάτου περιχείμενοι, ών ή ζωή »χέχρυπται οϋν τω χριοτφ kv τώ &εφ*; όταν γαρ ο χριοτός φανερω&η, ή ζωή ημών, τότε χάί ημείς 228 συν αύτφ φανερω&ηοόμε&α εν δόξη. ουχ οϊόν τε ονν ην τον ελ&όντα μαρτυρήοαι περι τής ζωής τής ετι χρυπτομένης Ονν τώ χριοτφ εν τ φ &εφ' αλλ3 ονδε ήλϋ-εν είς μαρτυρίαν, ϊνα μαρτυρήοη περι τοϋ 35 6 Vgl. Luk. 1, 44. — 13 Ygl. Luk. 1, 17. — 15 Matth. 11, 14"f. — 17 Vgl. Prov. 8, 22. vgl. I, § lOlff. — 2 0 Vgl. Job. 1, 6f. — 2 4 Matth. 4, 16; vgl. Jes. 9, 2. — 2 5 Joh. 1, 5. — 3 0 Vgl. Rom. 7, 24. — 3 1 Vgl. Kol. 3, 3f. — 3 5 Vgl. Joh. 1, 7. 8 συλλήψεως] ψεως a. Ras. | 2 0 γενόμενος] νο α. Ras. | 2 4 (έπεί) 4- We | Die singulare LA. σχότψ statt des sonst von Orig- gebotenen οχοτία beruht wohl auf dem Streben nach Abwechselung j 3 0 αντων a. Ras.

Buch Π, 37 (30).

149γ 5

10

Ιό

97

λόγον, λόγον ημών νοονντων τον εν άρχη προς τον &εόν xai &εόν λόγο ν" επϊ γής γαρ >ο λόγος οάρξ έγένετο*. χαϊ ην αν μαρτυρία, εΐ και | εδόχει γίνεοΟ-αι #ερι τον λόγον, χνρίως αν λεχθ-ηΰομένη ή περϊ λόγου γενομένου οαρχός, ονχι δε λόγον &εοϋ~ διόπερ ονχ ήλ&εν, ϊνα μαρτνρήαη περϊ του λόγου, πώς δε μαρτυρία έδννατο γίνεο&αι περϊ 229 της Οοφίας τοις, χαν δοχώαιν εγνωχέναι, ου το χαθ-αρώς άλη&ες χατανοονΰιν αλλά βλέπονοι »δι* έοόπτρον xal εν αίνίγματκ; είχός μέντοι γε προ της δευτέρας xal &ειοτέρας Χριΰτον επιδημίας έλενΰεΰ&αι μαρτυρήΰοντα τον Ίωάννην η Ήλίαν περϊ ζωής προ ολίγον τον χριΰτον φανερω&ήοεΰ&αι, την ζωήν ημών, xal τότε μαρτυρήΰειν περϊ τοϋ λόγον, παραΰτηΰειν τε το περϊ της Οοφίας μαρτύρων, βαοάνον δε δείται, εΐ ενεΰτιν οίον ή 'Ιωάννου μαρτυρία προδρομος ίχάοτη τών τον χριΰτον επινοιών. ταντα μίν είς το »Οντος ήλ&εν >εΙς μαρτνρίαν, ϊνα μαρτυρήΰη περϊ τον φωτός*, εξής δε επιΟχεπτέον, τί δει νοείν είς το >Ινα πάντες πιΰτενΰωοι δι αντον*. 1 Vgl. Joh. 1, 1. — 2 Joh. 1, 14. — 4 VgL Joh. 1, 14. - 7 Vgl. 1 Kor. 13,12. 10 Vgl. KoL 3, 4. — 13 Joh. 1, 7. — 15 Joh. 1, 7. 5 έδίνατο] έγίνετο, corr. Hu | 12 εν iaziv M.

Origenee IV.

7

Bruchstück des IT. Buches. (Philocalia c. 4) Περί αολοιχιΟμών xai εντελούς φράσεως της γραφής. ΕΚ TOT ΤΕΤΑΡΤΟ Τ ΤΟΜΟΤ ΤΩΝ ΕΙΣ ΤΟ ΚΑΤΑ 1ΩΑΝΝΗΝ. [Μετα τρία φϋλ).α της αρχής.] 93 R I. '0 διαιρών παρ' εαυτώ φωνην και Οημαινόμενα και πράγματα, καθ·' ών κείται τα οημαινόμενα, ου προΰκόψει τω των φωνών Οολοιχιϋμφ, £πάν ερευνών εύρίβχϊ] τα πράγματα, κα&* ών κείνται at φωναί, ύγιη' και μάλιΟτα επαν όμολογώοιν οι άγιοι άνδρες τον λόγον αυτών και το κήρυγμα *ουκ εν πει&οίς οοφίας είναι λόγων, αλλ' εν 5 »αποδείξει πνεύματος και δυνάμεως«. [Είτα είπων τον τον εναγγελιατον οο7.οιχιομύν έπάγει.] II. °Ατε δε ουκ άΰυναίβ&ητοι τυγχάνοντες οι άπόβτολοι τών εν οίς προβκόπτουοι, και περί α ουκ ήοχόληνται, φαοιν Ιδιώται είναι 10 ι τω λόγω, αλλ' ού τη γνώαει«' νομιοτέον γαρ αυτό ουχ υπό Παύλου μόνον, άλλα καϊ υπό τών λοιπών άποβτόλων λέγεΰ&αι αν. ημείς de και τό >ίχομεν δΐ τον ϋ-ηοαυρόν τούτον εν όοτρακίνοίς οκεύεοιν, ϊνα »ή υπερβολή της δυνάμεως η τοϋ d-εοΰ και μη εξ ημών« εξειληφαμεν, ως >9·ηθαυρού* μεν λεγομένου τοϋ άλλαχόοε d-ηθαυροϋ της γνώ- 15 οεως καϊ οοφίας της άποκρΰφου, >όατρακίνων* δε »οκευών* της ευτελούς καϊ ευκαταφρόνητου παρ' °Ελληϋι λέξεως τών γραφών, άλη&ώς υπερβολής-δυνάμεως τοϋ ϋ-εού Ιμφαινομένης. οτι ϊΰχυΰε τά της άλη&είας μυΰτήρια καϊ ή δύναμις τών λεγόμενων ουκ έμποδιζο5 I Kor. 2,4. — 1 0 Vgl. II Kor. 11, 6. — 13 II Kor. 5

4, 7. — 15 Vgl. Kol. 2, 3.

iv < Β | πει&οΐ D j 9 φαΐεν Β | 17 τών < Β*, corr. II Η.

Buch IV, 1. 2.

99

μένη VJto της εντελούς φράοεως φθ-άΰαι εως περάτων γης και ύπαγαγεΐν τφ Χρίΰτοϋ λόγω ου μόνον τα μωρά τον κόομου, αλλ* εΰτιν οτε και τά αοφά αυτοϋ. βλέπομεν γάρ την κληοιν, ονχ οτι ουδείς οοφός κατά οάρκα, αλλ' »ότι ου πολλοί οοφοί κατά οάρκα«. αλλά 5 και »οφειλέτης« εοτϊ Παΰλος καταγγέλλων το ευαγγέλιον, ου μόνον *βαρβαροις« παραδιδοναι τον λογον, αλλα και * ΕλληΟιν*, και ον μονον »άνοήτοις* τοις ευχερέοτερον ΰυγκατατι&εμένοις, αλλά και »öo»φοίς*' Ικάνωτογάρ υπό &εον »διάκονος< είναι »της καινής διαΰ-ηκης*, χρώμενος »αποδείξει πνεύματος και δυνάμεως*, ίνα ή των πιοτεν10 όντων Ουγκατά&εΰις »μη y εν αοφία άν&ρώπων, αλλ' εν δυνάμει 94R »&εοΰ